ମହାୱଗ୍ଗୋ

॥ ନମୋ ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ॥

ସଂୟୁତ୍ତନିକାୟୋ

ମହାୱଗ୍ଗୋ

୧. ମଗ୍ଗସଂୟୁତ୍ତଂ

୧. ଅୱିଜ୍ଜାୱଗ୍ଗୋ

୧. ଅୱିଜ୍ଜାସୁତ୍ତଂ

୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଅୱିଜ୍ଜା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ସମାପତ୍ତିୟା, ଅନ୍ୱଦେୱ [ଅନୁଦେୱ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଅହିରିକଂ ଅନୋତ୍ତପ୍ପଂ । ଅୱିଜ୍ଜାଗତସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୱିଦ୍ଦସୁନୋ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ପହୋତି; ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିସ୍ସ ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପୋ ପହୋତି; ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପସ୍ସ ମିଚ୍ଛାୱାଚା ପହୋତି; ମିଚ୍ଛାୱାଚସ୍ସ ମିଚ୍ଛାକମ୍ମନ୍ତୋ ପହୋତି; ମିଚ୍ଛାକମ୍ମନ୍ତସ୍ସ ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱୋ ପହୋତି; ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱସ୍ସ ମିଚ୍ଛାୱାୟାମୋ ପହୋତି; ମିଚ୍ଛାୱାୟାମସ୍ସ ମିଚ୍ଛାସତି ପହୋତି; ମିଚ୍ଛାସତିସ୍ସ ମିଚ୍ଛାସମାଧି ପହୋତି।

‘‘ୱିଜ୍ଜା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ସମାପତ୍ତିୟା, ଅନ୍ୱଦେୱ ହିରୋତ୍ତପ୍ପଂ। ୱିଜ୍ଜାଗତସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ , ୱିଦ୍ଦସୁନୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ପହୋତି; ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିସ୍ସ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ପହୋତି; ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପସ୍ସ ସମ୍ମାୱାଚା ପହୋତି; ସମ୍ମାୱାଚସ୍ସ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ପହୋତି; ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତସ୍ସ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ପହୋତି; ସମ୍ମାଆଜୀୱସ୍ସ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ପହୋତି; ସମ୍ମାୱାୟାମସ୍ସ ସମ୍ମାସତି ପହୋତି; ସମ୍ମାସତିସ୍ସ ସମ୍ମାସମାଧି ପହୋତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ଉପଡ୍ଢସୁତ୍ତଂ

୨ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସକ୍ୟେସୁ ୱିହରତି ନଗରକଂ ନାମ [ନାଗରକଂ ନାମ (ସୀ॰), ସକ୍କରଂ ନାମ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ସକ୍ୟାନଂ ନିଗମୋ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଉପଡ୍ଢମିଦଂ, ଭନ୍ତେ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ୟଦିଦଂ – କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତା କଲ୍ୟାଣସହାୟତା କଲ୍ୟାଣସମ୍ପୱଙ୍କତା’’ତି।

‘‘ମା ହେୱଂ, ଆନନ୍ଦ, ମା ହେୱଂ, ଆନନ୍ଦ! ସକଲମେୱିଦଂ, ଆନନ୍ଦ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ୟଦିଦଂ – କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତା କଲ୍ୟାଣସହାୟତା କଲ୍ୟାଣସମ୍ପୱଙ୍କତା। କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତସ୍ସେତଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ କଲ୍ୟାଣସହାୟସ୍ସ କଲ୍ୟାଣସମ୍ପୱଙ୍କସ୍ସ – ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେସ୍ସତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରିସ୍ସତି।

‘‘କଥଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ କଲ୍ୟାଣସହାୟୋ କଲ୍ୟାଣସମ୍ପୱଙ୍କୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ; ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ …ପେ॰… ସମ୍ମାୱାଚଂ ଭାୱେତି …ପେ॰… ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସମ୍ମାଆଜୀୱଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସମ୍ମାୱାୟାମଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସମ୍ମାସତିଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ କଲ୍ୟାଣସହାୟୋ କଲ୍ୟାଣସମ୍ପୱଙ୍କୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି।

‘‘ତଦମିନାପେତଂ , ଆନନ୍ଦ, ପରିୟାୟେନ ୱେଦିତବ୍ବଂ ୟଥା ସକଲମେୱିଦଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ୟଦିଦଂ – କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତା କଲ୍ୟାଣସହାୟତା କଲ୍ୟାଣସମ୍ପୱଙ୍କତା। ମମଞ୍ହି, ଆନନ୍ଦ, କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତଂ ଆଗମ୍ମ ଜାତିଧମ୍ମା ସତ୍ତା ଜାତିୟା ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି; ଜରାଧମ୍ମା ସତ୍ତା ଜରାୟ ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି; ମରଣଧମ୍ମା ସତ୍ତା ମରଣେନ ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି; ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସଧମ୍ମା ସତ୍ତା ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସେହି ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି। ଇମିନା ଖୋ ଏତଂ, ଆନନ୍ଦ, ପରିୟାୟେନ ୱେଦିତବ୍ବଂ ୟଥା ସକଲମେୱିଦଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ୟଦିଦଂ – କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତା କଲ୍ୟାଣସହାୟତା କଲ୍ୟାଣସମ୍ପୱଙ୍କତା’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ସାରିପୁତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୩ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସକଲମିଦଂ, ଭନ୍ତେ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ୟଦିଦଂ – କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତା କଲ୍ୟାଣସହାୟତା କଲ୍ୟାଣସମ୍ପୱଙ୍କତା’’ତି।

‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ସାରିପୁତ୍ତ! ସକଲମିଦଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ୟଦିଦଂ – କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତା କଲ୍ୟାଣସହାୟତା କଲ୍ୟାଣସମ୍ପୱଙ୍କତା। କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତସ୍ସେତଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ କଲ୍ୟାଣସହାୟସ୍ସ କଲ୍ୟାଣସମ୍ପୱଙ୍କସ୍ସ – ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେସ୍ସତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରିସ୍ସତି। କଥଞ୍ଚ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ କଲ୍ୟାଣସହାୟୋ କଲ୍ୟାଣସମ୍ପୱଙ୍କୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି?

‘‘ଇଧ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ କଲ୍ୟାଣସହାୟୋ କଲ୍ୟାଣସମ୍ପୱଙ୍କୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି।

‘‘ତଦମିନାପେତଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ପରିୟାୟେନ ୱେଦିତବ୍ବଂ ୟଥା ସକଲମିଦଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ୟଦିଦଂ – କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତା କଲ୍ୟାଣସହାୟତା କଲ୍ୟାଣସମ୍ପୱଙ୍କତା। ମମଞ୍ହି, ସାରିପୁତ୍ତ, କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତଂ ଆଗମ୍ମ ଜାତିଧମ୍ମା ସତ୍ତା ଜାତିୟା ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି; ଜରାଧମ୍ମା ସତ୍ତା ଜରାୟ ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି; ମରଣଧମ୍ମା ସତ୍ତା ମରଣେନ ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି; ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସଧମ୍ମା ସତ୍ତା ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସେହି ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି। ଇମିନା ଖୋ ଏତଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ପରିୟାୟେନ ୱେଦିତବ୍ବଂ ୟଥା ସକଲମିଦଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ୟଦିଦଂ – କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତା କଲ୍ୟାଣସହାୟତା କଲ୍ୟାଣସମ୍ପୱଙ୍କତା’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଜାଣୁସ୍ସୋଣିବ୍ରାହ୍ମଣସୁତ୍ତଂ

୪ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ସାୱତ୍ଥିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଜାଣୁସ୍ସୋଣିଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ସବ୍ବସେତେନ ୱଳୱାଭିରଥେନ [ୱଳଭୀରଥେନ (ସୀ॰)] ସାୱତ୍ଥିୟା ନିୟ୍ୟାୟନ୍ତଂ। ସେତା ସୁଦଂ ଅସ୍ସା ୟୁତ୍ତା ହୋନ୍ତି ସେତାଲଙ୍କାରା, ସେତୋ ରଥୋ, ସେତପରିୱାରୋ, ସେତା ରସ୍ମିୟୋ, ସେତା ପତୋଦଲଟ୍ଠି, ସେତଂ ଛତ୍ତଂ, ସେତଂ ଉଣ୍ହୀସଂ , ସେତାନି ୱତ୍ଥାନି, ସେତା ଉପାହନା, ସେତାୟ ସୁଦଂ ୱାଲବୀଜନିୟା ବୀଜୀୟତି। ତମେନଂ ଜନୋ ଦିସ୍ୱା ଏୱମାହ – ‘‘ବ୍ରହ୍ମଂ ୱତ, ଭୋ, ୟାନଂ! ବ୍ରହ୍ମୟାନରୂପଂ ୱତ, ଭୋ’’ତି!!

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତ୍ୱା ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଇଧାହଂ, ଭନ୍ତେ, ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ସାୱତ୍ଥିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସିଂ। ଅଦ୍ଦସଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଜାଣୁସ୍ସୋଣିଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ସବ୍ବସେତେନ ୱଳୱାଭିରଥେନ ସାୱତ୍ଥିୟା ନିୟ୍ୟାୟନ୍ତଂ। ସେତା ସୁଦଂ ଅସ୍ସା ୟୁତ୍ତା ହୋନ୍ତି ସେତାଲଙ୍କାରା, ସେତୋ ରଥୋ, ସେତପରିୱାରୋ, ସେତା ରସ୍ମିୟୋ, ସେତା ପତୋଦଲଟ୍ଠି, ସେତଂ ଛତ୍ତଂ, ସେତଂ ଉଣ୍ହୀସଂ, ସେତାନି ୱତ୍ଥାନି, ସେତା ଉପାହନା, ସେତାୟ ସୁଦଂ ୱାଲବୀଜନିୟା ବୀଜୀୟତି। ତମେନଂ ଜନୋ ଦିସ୍ୱା ଏୱମାହ – ‘ବ୍ରହ୍ମଂ ୱତ, ଭୋ, ୟାନଂ! ବ୍ରହ୍ମୟାନରୂପଂ ୱତ, ଭୋ’ତି!! ସକ୍କା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ବ୍ରହ୍ମୟାନଂ ପଞ୍ଞାପେତୁ’’ନ୍ତି?

‘‘ସକ୍କା , ଆନନ୍ଦା’’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ – ‘‘ଇମସ୍ସେୱ ଖୋ ଏତଂ, ଆନନ୍ଦ, ଅରିୟସ୍ସ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଅଧିୱଚନଂ – ‘ବ୍ରହ୍ମୟାନଂ’ ଇତିପି, ‘ଧମ୍ମୟାନଂ’ ଇତିପି, ‘ଅନୁତ୍ତରୋ ସଙ୍ଗାମୱିଜୟୋ’ ଇତିପୀ’’ତି।

‘‘ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, ଆନନ୍ଦ, ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନା ହୋତି, ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନା ହୋତି, ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନା ହୋତି। ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ, ଆନନ୍ଦ, ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନୋ ହୋତି, ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନୋ ହୋତି, ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନୋ ହୋତି। ସମ୍ମାୱାଚା, ଆନନ୍ଦ, ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନା ହୋତି, ଦୋସ…ପେ॰… ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନା ହୋତି। ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ, ଆନନ୍ଦ, ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନୋ ହୋତି, ଦୋସ… ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନୋ ହୋତି। ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ, ଆନନ୍ଦ, ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନୋ ହୋତି, ଦୋସ… ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନୋ ହୋତି । ସମ୍ମାୱାୟାମୋ, ଆନନ୍ଦ, ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନୋ ହୋତି, ଦୋସ… ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନୋ ହୋତି। ସମ୍ମାସତି, ଆନନ୍ଦ, ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନା ହୋତି, ଦୋସ… ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନା ହୋତି। ସମ୍ମାସମାଧି, ଆନନ୍ଦ, ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନୋ ହୋତି, ଦୋସ… ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନୋ ହୋତି।

‘‘ଇମିନା ଖୋ ଏତଂ, ଆନନ୍ଦ, ପରିୟାୟେନ ୱେଦିତବ୍ବଂ ୟଥା ଇମସ୍ସେୱେତଂ ଅରିୟସ୍ସ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଅଧିୱଚନଂ – ‘ବ୍ରହ୍ମୟାନଂ’ ଇତିପି, ‘ଧମ୍ମୟାନଂ’ ଇତିପି, ‘ଅନୁତ୍ତରୋ ସଙ୍ଗାମୱିଜୟୋ’ ଇତିପୀ’’ତି। ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ସୁଗତୋ ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –

‘‘ୟସ୍ସ ସଦ୍ଧା ଚ ପଞ୍ଞା ଚ, ଧମ୍ମା ୟୁତ୍ତା ସଦା ଧୁରଂ।

ହିରୀ ଈସା ମନୋ ୟୋତ୍ତଂ, ସତି ଆରକ୍ଖସାରଥି॥

‘‘ରଥୋ ସୀଲପରିକ୍ଖାରୋ, ଝାନକ୍ଖୋ ଚକ୍କୱୀରିୟୋ।

ଉପେକ୍ଖା ଧୁରସମାଧି, ଅନିଚ୍ଛା ପରିୱାରଣଂ॥

‘‘ଅବ୍ୟାପାଦୋ ଅୱିହିଂସା, ୱିୱେକୋ ୟସ୍ସ ଆୱୁଧଂ।

ତିତିକ୍ଖା ଚମ୍ମସନ୍ନାହୋ [ୱମ୍ମସନ୍ନାହୋ (ସୀ॰)] , ୟୋଗକ୍ଖେମାୟ ୱତ୍ତତି॥

‘‘ଏତଦତ୍ତନି ସମ୍ଭୂତଂ, ବ୍ରହ୍ମୟାନଂ ଅନୁତ୍ତରଂ।

ନିୟ୍ୟନ୍ତି ଧୀରା ଲୋକମ୍ହା, ଅଞ୍ଞଦତ୍ଥୁ ଜୟଂ ଜୟ’’ନ୍ତି॥ ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. କିମତ୍ଥିୟସୁତ୍ତଂ

୫ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ –

‘‘ଇଧ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଅମ୍ହେ ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି – ‘କିମତ୍ଥିୟଂ, ଆୱୁସୋ, ସମଣେ ଗୋତମେ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’ତି? ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠା ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ତେସଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରୋମ – ‘ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପରିଞ୍ଞତ୍ଥଂ ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’ତି। କଚ୍ଚି ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠା ଏୱଂ ବ୍ୟାକରମାନା ୱୁତ୍ତୱାଦିନୋ ଚେୱ ଭଗୱତୋ ହୋମ, ନ ଚ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭୂତେନ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖାମ, ଧମ୍ମସ୍ସ ଚାନୁଧମ୍ମଂ ବ୍ୟାକରୋମ, ନ ଚ କୋଚି ସହଧମ୍ମିକୋ ୱାଦାନୁୱାଦୋ ଗାରୟ୍ହଂ ଠାନଂ ଆଗଚ୍ଛତୀ’’ତି?

‘‘ତଗ୍ଘ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠା ଏୱଂ ବ୍ୟାକରମାନା ୱୁତ୍ତୱାଦିନୋ ଚେୱ ମେ ହୋଥ, ନ ଚ ମଂ ଅଭୂତେନ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖଥ, ଧମ୍ମସ୍ସ ଚାନୁଧମ୍ମଂ ବ୍ୟାକରୋଥ, ନ ଚ କୋଚି ସହଧମ୍ମିକୋ ୱାଦାନୁୱାଦୋ ଗାରୟ୍ହଂ ଠାନଂ ଆଗଚ୍ଛତି। ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ହି ପରିଞ୍ଞତ୍ଥଂ ମୟି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତି। ସଚେ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଅତ୍ଥି ପନାୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ, ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା ଏତସ୍ସ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାୟା’ତି, ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠା ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେସଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାଥ – ‘ଅତ୍ଥି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ, ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା ଏତସ୍ସ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାୟା’’’ତି।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗ୍ଗୋ, କତମା ପଟିପଦା ଏତସ୍ସ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାୟାତି? ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗ୍ଗୋ, ଅୟଂ ପଟିପଦା ଏତସ୍ସ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାୟାତି। ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠା ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେସଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାଥା’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ପଠମଅଞ୍ଞତରଭିକ୍ଖୁସୁତ୍ତଂ

୬ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘‘ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟ’ନ୍ତି, ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କତମଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତମଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନ’’ନ୍ତି?

‘‘ଅୟମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି । ୟୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ରାଗକ୍ଖୟୋ ଦୋସକ୍ଖୟୋ ମୋହକ୍ଖୟୋ – ଇଦଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନ’’ନ୍ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଦୁତିୟଅଞ୍ଞତରଭିକ୍ଖୁସୁତ୍ତଂ

୭ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘‘ରାଗୱିନୟୋ ଦୋସୱିନୟୋ ମୋହୱିନୟୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିସ୍ସ ନୁ ଖୋ ଏତଂ, ଭନ୍ତେ, ଅଧିୱଚନଂ – ‘ରାଗୱିନୟୋ ଦୋସୱିନୟୋ ମୋହୱିନୟୋ’’’ତି? ‘‘ନିବ୍ବାନଧାତୁୟା ଖୋ ଏତଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅଧିୱଚନଂ – ‘ରାଗୱିନୟୋ ଦୋସୱିନୟୋ ମୋହୱିନୟୋ’ତି। ଆସୱାନଂ ଖୟୋ ତେନ ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘‘ଅମତଂ, ଅମତ’ନ୍ତି, ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କତମଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଅମତଂ, କତମୋ ଅମତଗାମିମଗ୍ଗୋ’’ତି? ‘‘ୟୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ରାଗକ୍ଖୟୋ ଦୋସକ୍ଖୟୋ ମୋହକ୍ଖୟୋ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅମତଂ। ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଅମତଗାମିମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ୱିଭଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ

୮ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ‘‘ଅରିୟଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଦେସେସ୍ସାମି ୱିଭଜିସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ? ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି? ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖେ ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟେ ଞାଣଂ , ଦୁକ୍ଖନିରୋଧେ ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଞାଣଂ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ? ୟୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନେକ୍ଖମ୍ମସଙ୍କପ୍ପୋ , ଅବ୍ୟାପାଦସଙ୍କପ୍ପୋ, ଅୱିହିଂସାସଙ୍କପ୍ପୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାୱାଚା? ୟା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୁସାୱାଦା ୱେରମଣୀ, ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ୱେରମଣୀ, ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ୱେରମଣୀ, ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ୱେରମଣୀ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାୱାଚା।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ? ୟା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପାଣାତିପାତା ୱେରମଣୀ, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ୱେରମଣୀ, ଅବ୍ରହ୍ମଚରିୟା ୱେରମଣୀ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱଂ ପହାୟ ସମ୍ମାଆଜୀୱେନ ଜୀୱିତଂ କପ୍ପେତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାୱାୟାମୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନୁପ୍ପାଦାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି, ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି…ପେ॰… ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପ୍ପାଦାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି…ପେ॰… ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଠିତିୟା ଅସମ୍ମୋସାୟ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାୱାୟାମୋ।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାସତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାସତି।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାସମାଧି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ୱିହରତି ସତୋ ଚ ସମ୍ପଜାନୋ, ସୁଖଞ୍ଚ କାୟେନ ପଟିସଂୱେଦେତି, ୟଂ ତଂ ଅରିୟା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି – ‘ଉପେକ୍ଖକୋ ସତିମା ସୁଖୱିହାରୀ’ତି ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାସମାଧୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ସୂକସୁତ୍ତଂ

୯ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାଲିସୂକଂ ୱା ୟୱସୂକଂ ୱା ମିଚ୍ଛାପଣିହିତଂ ହତ୍ଥେନ ୱା ପାଦେନ ୱା ଅକ୍କନ୍ତଂ ହତ୍ଥଂ ୱା ପାଦଂ ୱା ଭିନ୍ଦିସ୍ସତି [ଭେଚ୍ଛତି (କ॰)] , ଲୋହିତଂ ୱା ଉପ୍ପାଦେସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ମିଚ୍ଛାପଣିହିତତ୍ତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୂକସ୍ସ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋ ୱତ ଭିକ୍ଖୁ ମିଚ୍ଛାପଣିହିତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ମିଚ୍ଛାପଣିହିତାୟ ମଗ୍ଗଭାୱନାୟ ଅୱିଜ୍ଜଂ ଭିନ୍ଦିସ୍ସତି, ୱିଜ୍ଜଂ ଉପ୍ପାଦେସ୍ସତି, ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରିସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ମିଚ୍ଛାପଣିହିତତ୍ତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦିଟ୍ଠିୟା।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାଲିସୂକଂ ୱା ୟୱସୂକଂ ୱା ସମ୍ମାପଣିହିତଂ ହତ୍ଥେନ ୱା ପାଦେନ ୱା ଅକ୍କନ୍ତଂ ହତ୍ଥଂ ୱା ପାଦଂ ୱା ଭିନ୍ଦିସ୍ସତି, ଲୋହିତଂ ୱା ଉପ୍ପାଦେସ୍ସତୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ସମ୍ମାପଣିହିତତ୍ତା, ଭିକ୍ଖୱେ , ସୂକସ୍ସ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋ ୱତ ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାପଣିହିତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସମ୍ମାପଣିହିତାୟ ମଗ୍ଗଭାୱନାୟ ଅୱିଜ୍ଜଂ ଭିନ୍ଦିସ୍ସତି, ୱିଜ୍ଜଂ ଉପ୍ପାଦେସ୍ସତି, ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରିସ୍ସତୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ସମ୍ମାପଣିହିତତ୍ତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦିଟ୍ଠିୟା।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାପଣିହିତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସମ୍ମାପଣିହିତାୟ ମଗ୍ଗଭାୱନାୟ ଅୱିଜ୍ଜଂ ଭିନ୍ଦତି, ୱିଜ୍ଜଂ ଉପ୍ପାଦେତି, ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରୋତୀତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାପଣିହିତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସମ୍ମାପଣିହିତାୟ ମଗ୍ଗଭାୱନାୟ ଅୱିଜ୍ଜଂ ଭିନ୍ଦତି, ୱିଜ୍ଜଂ ଉପ୍ପାଦେତି, ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରୋତୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ନନ୍ଦିୟସୁତ୍ତଂ

୧୦ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଅଥ ଖୋ ନନ୍ଦିୟୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ନନ୍ଦିୟୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କତି ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ନିବ୍ବାନଙ୍ଗମା ହୋନ୍ତି ନିବ୍ବାନପରାୟନା ନିବ୍ବାନପରିୟୋସାନା’’ତି?

‘‘ଅଟ୍ଠିମେ ଖୋ, ନନ୍ଦିୟ, ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ନିବ୍ବାନଙ୍ଗମା ହୋନ୍ତି ନିବ୍ବାନପରାୟନା ନିବ୍ବାନପରିୟୋସାନା। କତମେ ଅଟ୍ଠ? ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ଇମେ ଖୋ, ନନ୍ଦିୟ, ଅଟ୍ଠ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ନିବ୍ବାନଙ୍ଗମା ହୋନ୍ତି ନିବ୍ବାନପରାୟନା ନିବ୍ବାନପରିୟୋସାନା’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ନନ୍ଦିୟୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ , ଭୋ ଗୋତମ, ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ …ପେ॰… ଉପାସକଂ ମଂ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି। ଦସମଂ।

ଅୱିଜ୍ଜାୱଗ୍ଗୋ ପଠମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଅୱିଜ୍ଜଞ୍ଚ ଉପଡ୍ଢଞ୍ଚ, ସାରିପୁତ୍ତୋ ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ।

କିମତ୍ଥିୟୋ ଚ ଦ୍ୱେ ଭିକ୍ଖୂ, ୱିଭଙ୍ଗୋ ସୂକନନ୍ଦିୟାତି॥

୨. ୱିହାରୱଗ୍ଗୋ

୧. ପଠମୱିହାରସୁତ୍ତଂ

୧୧ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ଇଚ୍ଛାମହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଡ୍ଢମାସଂ ପଟିସଲ୍ଲିୟିତୁଂ। ନମ୍ହି କେନଚି ଉପସଙ୍କମିତବ୍ବୋ, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଏକେନ ପିଣ୍ଡପାତନୀହାରକେନା’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ନାସ୍ସୁଧ କୋଚି ଭଗୱନ୍ତଂ ଉପସଙ୍କମତି, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଏକେନ ପିଣ୍ଡପାତନୀହାରକେନ।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ତସ୍ସ ଅଡ୍ଢମାସସ୍ସ ଅଚ୍ଚୟେନ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ୟେନ ସ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିହାରେନ ପଠମାଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୱିହରାମି, ତସ୍ସ ପଦେସେନ ୱିହାସିଂ। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାମି – ‘ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ; ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ…ପେ॰… ମିଚ୍ଛାସମାଧିପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ; ସମ୍ମାସମାଧିପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ; ଛନ୍ଦପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ; ୱିତକ୍କପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ; ସଞ୍ଞାପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ; ଛନ୍ଦୋ ଚ ଅୱୂପସନ୍ତୋ ହୋତି, ୱିତକ୍କୋ ଚ ଅୱୂପସନ୍ତୋ ହୋତି, ସଞ୍ଞା ଚ ଅୱୂପସନ୍ତା ହୋତି, ତପ୍ପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ; ଛନ୍ଦୋ ଚ ୱୂପସନ୍ତୋ ହୋତି, ୱିତକ୍କୋ ଚ ୱୂପସନ୍ତୋ ହୋତି, ସଞ୍ଞା ଚ ୱୂପସନ୍ତା ହୋତି, ତପ୍ପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ; ଅପ୍ପତ୍ତସ୍ସ ପତ୍ତିୟା ଅତ୍ଥି ଆୟାମଂ [ୱାୟାମଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] , ତସ୍ମିମ୍ପି ଠାନେ ଅନୁପ୍ପତ୍ତେ ତପ୍ପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତ’’’ନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. ଦୁତିୟୱିହାରସୁତ୍ତଂ

୧୨ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ‘‘ଇଚ୍ଛାମହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେମାସଂ ପଟିସଲ୍ଲିୟିତୁଂ। ନମ୍ହି କେନଚି ଉପସଙ୍କମିତବ୍ବୋ, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଏକେନ ପିଣ୍ଡପାତନୀହାରକେନା’’ତି । ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ନାସ୍ସୁଧ କୋଚି ଭଗୱନ୍ତଂ ଉପସଙ୍କମତି, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଏକେନ ପିଣ୍ଡପାତନୀହାରକେନ।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ତସ୍ସ ତେମାସସ୍ସ ଅଚ୍ଚୟେନ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ୟେନ ସ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିହାରେନ ପଠମାଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୱିହରାମି, ତସ୍ସ ପଦେସେନ ୱିହାସିଂ। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାମି – ‘ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ; ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିୱୂପସମପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ; ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ; ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୱୂପସମପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ…ପେ॰… ମିଚ୍ଛାସମାଧିପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ; ମିଚ୍ଛାସମାଧିୱୂପସମପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ, ସମ୍ମାସମାଧିପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ; ସମ୍ମାସମାଧିୱୂପସମପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ; ଛନ୍ଦପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ; ଛନ୍ଦୱୂପସମପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ; ୱିତକ୍କପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ; ୱିତକ୍କୱୂପସମପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ; ସଞ୍ଞାପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ; ସଞ୍ଞାୱୂପସମପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ; ଛନ୍ଦୋ ଚ ଅୱୂପସନ୍ତୋ ହୋତି, ୱିତକ୍କୋ ଚ ଅୱୂପସନ୍ତୋ ହୋତି, ସଞ୍ଞା ଚ ଅୱୂପସନ୍ତା ହୋତି, ତପ୍ପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ; ଛନ୍ଦୋ ଚ ୱୂପସନ୍ତୋ ହୋତି , ୱିତକ୍କୋ ଚ ୱୂପସନ୍ତୋ ହୋତି, ସଞ୍ଞା ଚ ୱୂପସନ୍ତା ହୋତି, ତପ୍ପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ; ଅପ୍ପତ୍ତସ୍ସ ପତ୍ତିୟା ଅତ୍ଥି ଆୟାମଂ [ୱାୟାମଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] , ତସ୍ମିମ୍ପି ଠାନେ ଅନୁପ୍ପତ୍ତେ ତପ୍ପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତ’’’ନ୍ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ସେକ୍ଖସୁତ୍ତଂ

୧୩ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘‘ସେକ୍ଖୋ, ସେକ୍ଖୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସେକ୍ଖୋ ହୋତୀ’’ତି?

‘‘ଇଧ, ଭିକ୍ଖୁ, ସେକ୍ଖାୟ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି…ପେ॰… ସେକ୍ଖେନ ସମ୍ମାସମାଧିନା ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ସେକ୍ଖୋ ହୋତୀ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ପଠମଉପ୍ପାଦସୁତ୍ତଂ

୧୪ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ‘‘ଅଟ୍ଠିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ନାଞ୍ଞତ୍ର ତଥାଗତସ୍ସ ପାତୁଭାୱା ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ। କତମେ ଅଟ୍ଠ? ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଟ୍ଠ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ନାଞ୍ଞତ୍ର ତଥାଗତସ୍ସ ପାତୁଭାୱା ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସା’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଦୁତିୟଉପ୍ପାଦସୁତ୍ତଂ

୧୫ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ଅଟ୍ଠିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ନାଞ୍ଞତ୍ର ସୁଗତୱିନୟା। କତମେ ଅଟ୍ଠ? ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି । ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଟ୍ଠ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ନାଞ୍ଞତ୍ର ସୁଗତୱିନୟା’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ପଠମପରିସୁଦ୍ଧସୁତ୍ତଂ

୧୬ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ‘‘ଅଟ୍ଠିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ପରିସୁଦ୍ଧା ପରିୟୋଦାତା ଅନଙ୍ଗଣା ୱିଗତୂପକ୍କିଲେସା ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ନାଞ୍ଞତ୍ର ତଥାଗତସ୍ସ ପାତୁଭାୱା ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ। କତମେ ଅଟ୍ଠ? ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଟ୍ଠ ଧମ୍ମା ପରିସୁଦ୍ଧା ପରିୟୋଦାତା ଅନଙ୍ଗଣା ୱିଗତୂପକ୍କିଲେସା ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ନାଞ୍ଞତ୍ର ତଥାଗତସ୍ସ ପାତୁଭାୱା ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସା’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଦୁତିୟପରିସୁଦ୍ଧସୁତ୍ତଂ

୧୭ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ‘‘ଅଟ୍ଠିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ପରିସୁଦ୍ଧା ପରିୟୋଦାତା ଅନଙ୍ଗଣା ୱିଗତୂପକ୍କିଲେସା ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ନାଞ୍ଞତ୍ର ସୁଗତୱିନୟା। କତମେ ଅଟ୍ଠ? ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଟ୍ଠ ଧମ୍ମା ପରିସୁଦ୍ଧା ପରିୟୋଦାତା ଅନଙ୍ଗଣା ୱିଗତୂପକ୍କିଲେସା ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ନାଞ୍ଞତ୍ର ସୁଗତୱିନୟା’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ପଠମକୁକ୍କୁଟାରାମସୁତ୍ତଂ

୧୮ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଚ ଆନନ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ଭଦ୍ଦୋ ପାଟଲିପୁତ୍ତେ ୱିହରନ୍ତି କୁକ୍କୁଟାରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଭଦ୍ଦୋ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ଆନନ୍ଦେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଭଦ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘‘ଅବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ଅବ୍ରହ୍ମଚରିୟ’ନ୍ତି, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ୱୁଚ୍ଚତି। କତମଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅବ୍ରହ୍ମଚରିୟ’’ନ୍ତି? ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଆୱୁସୋ ଭଦ୍ଦ! ଭଦ୍ଦକୋ ଖୋ ତେ, ଆୱୁସୋ ଭଦ୍ଦ, ଉମ୍ମଙ୍ଗୋ, ଭଦ୍ଦକଂ ପଟିଭାନଂ, କଲ୍ୟାଣୀ ପରିପୁଚ୍ଛା। ଏୱଞ୍ହି ତ୍ୱଂ, ଆୱୁସୋ ଭଦ୍ଦ, ପୁଚ୍ଛସି – ‘ଅବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ଅବ୍ରହ୍ମଚରିୟନ୍ତି, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ୱୁଚ୍ଚତି। କତମଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅବ୍ରହ୍ମଚରିୟ’’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି। ‘‘ଅୟମେୱ ଖୋ , ଆୱୁସୋ, ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମିଚ୍ଛାମଗ୍ଗୋ ଅବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ମିଚ୍ଛାସମାଧୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଦୁତିୟକୁକ୍କୁଟାରାମସୁତ୍ତଂ

୧୯ . ପାଟଲିପୁତ୍ତନିଦାନଂ। ‘‘‘ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟ’ନ୍ତି, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ୱୁଚ୍ଚତି। କତମଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତମଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନ’’ନ୍ତି? ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଆୱୁସୋ ଭଦ୍ଦ! ଭଦ୍ଦକୋ ଖୋ ତେ, ଆୱୁସୋ ଭଦ୍ଦ, ଉମ୍ମଙ୍ଗୋ, ଭଦ୍ଦକଂ ପଟିଭାନଂ, କଲ୍ୟାଣୀ ପରିପୁଚ୍ଛା। ଏୱଞ୍ହି ତ୍ୱଂ, ଆୱୁସୋ ଭଦ୍ଦ, ପୁଚ୍ଛସି – ‘ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟନ୍ତି, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ୱୁଚ୍ଚତି। କତମଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ , ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତମଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନ’’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି। ‘‘ଅୟମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ୟୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ରାଗକ୍ଖୟୋ ଦୋସକ୍ଖୟୋ ମୋହକ୍ଖୟୋ – ଇଦଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନ’’ନ୍ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ତତିୟକୁକ୍କୁଟାରାମସୁତ୍ତଂ

୨୦ . ପାଟଲିପୁତ୍ତନିଦାନଂ। ‘‘‘ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟ’ନ୍ତି, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ୱୁଚ୍ଚତି। କତମଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତମୋ ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ, କତମଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନ’’ନ୍ତି? ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଆୱୁସୋ ଭଦ୍ଦ! ଭଦ୍ଦକୋ ଖୋ ତେ, ଆୱୁସୋ ଭଦ୍ଦ, ଉମ୍ମଙ୍ଗୋ, ଭଦ୍ଦକଂ ପଟିଭାନଂ, କଲ୍ୟାଣୀ ପରିପୁଚ୍ଛା। ଏୱଞ୍ହି ତ୍ୱଂ, ଆୱୁସୋ ଭଦ୍ଦ, ପୁଚ୍ଛସି – ‘ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟନ୍ତି, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ୱୁଚ୍ଚତି। କତମଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତମୋ ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ, କତମଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନ’’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି। ‘‘ଅୟମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ୟୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଇମିନା ଅରିୟେନ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକେନ ମଗ୍ଗେନ ସମନ୍ନାଗତୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ। ୟୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ରାଗକ୍ଖୟୋ ଦୋସକ୍ଖୟୋ ମୋହକ୍ଖୟୋ – ଇଦଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନ’’ନ୍ତି। ଦସମଂ।

ତୀଣି ସୁତ୍ତନ୍ତାନି ଏକନିଦାନାନି।ୱିହାରୱଗ୍ଗୋ ଦୁତିୟୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଦ୍ୱେ ୱିହାରା ଚ ସେକ୍ଖୋ ଚ, ଉପ୍ପାଦା ଅପରେ ଦୁୱେ।

ପରିସୁଦ୍ଧେନ ଦ୍ୱେ ୱୁତ୍ତା, କୁକ୍କୁଟାରାମେନ ତୟୋତି॥

୩. ମିଚ୍ଛତ୍ତୱଗ୍ଗୋ

୧. ମିଚ୍ଛତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୨୧ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ମିଚ୍ଛତ୍ତଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି, ସମ୍ମତ୍ତଞ୍ଚ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ମିଚ୍ଛତ୍ତଂ? ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ମିଚ୍ଛାସମାଧି । ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମିଚ୍ଛତ୍ତଂ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମତ୍ତଂ? ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମତ୍ତ’’ନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. ଅକୁସଲଧମ୍ମସୁତ୍ତଂ

୨୨ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ‘‘ଅକୁସଲେ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେ ଦେସେସ୍ସାମି, କୁସଲେ ଚ ଧମ୍ମେ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା? ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ମିଚ୍ଛାସମାଧି। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା। କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁସଲା ଧମ୍ମା ? ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁସଲା ଧମ୍ମା’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ପଠମପଟିପଦାସୁତ୍ତଂ

୨୩ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ‘‘ମିଚ୍ଛାପଟିପଦଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି, ସମ୍ମାପଟିପଦଞ୍ଚ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମିଚ୍ଛାପଟିପଦା? ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ମିଚ୍ଛାସମାଧି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମିଚ୍ଛାପଟିପଦା। କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାପଟିପଦା? ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାପଟିପଦା’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଦୁତିୟପଟିପଦାସୁତ୍ତଂ

୨୪ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ‘‘ଗିହିନୋ ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପବ୍ବଜିତସ୍ସ ୱା ମିଚ୍ଛାପଟିପଦଂ ନ ୱଣ୍ଣେମି। ଗିହି ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପବ୍ବଜିତୋ ୱା ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନୋ ମିଚ୍ଛାପଟିପତ୍ତାଧିକରଣହେତୁ ନାରାଧକୋ ହୋତି ଞାୟଂ ଧମ୍ମଂ କୁସଲଂ’’।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମିଚ୍ଛାପଟିପଦା? ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ମିଚ୍ଛାସମାଧି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମିଚ୍ଛାପଟିପଦା। ଗିହିନୋ ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପବ୍ବଜିତସ୍ସ ୱା ମିଚ୍ଛାପଟିପଦଂ ନ ୱଣ୍ଣେମି। ଗିହି ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପବ୍ବଜିତୋ ୱା ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନୋ ମିଚ୍ଛାପଟିପତ୍ତାଧିକରଣହେତୁ ନାରାଧକୋ ହୋତି ଞାୟଂ ଧମ୍ମଂ କୁସଲଂ।

‘‘ଗିହିନୋ ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପବ୍ବଜିତସ୍ସ ୱା ସମ୍ମାପଟିପଦଂ ୱଣ୍ଣେମି। ଗିହି ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପବ୍ବଜିତୋ ୱା ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ସମ୍ମାପଟିପତ୍ତାଧିକରଣହେତୁ ଆରାଧକୋ ହୋତି ଞାୟଂ ଧମ୍ମଂ କୁସଲଂ। କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାପଟିପଦା? ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାପଟିପଦା। ଗିହିନୋ ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପବ୍ବଜିତସ୍ସ ୱା ସମ୍ମାପଟିପଦଂ ୱଣ୍ଣେମି। ଗିହି ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ , ପବ୍ବଜିତୋ ୱା ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ସମ୍ମାପଟିପତ୍ତାଧିକରଣହେତୁ ଆରାଧକୋ ହୋତି ଞାୟଂ ଧମ୍ମଂ କୁସଲ’’ନ୍ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ପଠମଅସପ୍ପୁରିସସୁତ୍ତଂ

୨୫ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ଅସପ୍ପୁରିସଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି, ସପ୍ପୁରିସଞ୍ଚ । ତଂ ସୁଣାଥ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକୋ ହୋତି, ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପୋ, ମିଚ୍ଛାୱାଚୋ, ମିଚ୍ଛାକମ୍ମନ୍ତୋ, ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱୋ, ମିଚ୍ଛାୱାୟାମୋ, ମିଚ୍ଛାସତି, ମିଚ୍ଛାସମାଧି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ’’।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକୋ ହୋତି, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ, ସମ୍ମାୱାଚୋ, ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ , ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ, ସମ୍ମାୱାୟାମୋ, ସମ୍ମାସତି, ସମ୍ମାସମାଧି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସୋ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଦୁତିୟଅସପ୍ପୁରିସସୁତ୍ତଂ

୨୬ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ‘‘ଅସପ୍ପୁରିସଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି, ଅସପ୍ପୁରିସେନ ଅସପ୍ପୁରିସତରଞ୍ଚ। ସପ୍ପୁରିସଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ସପ୍ପୁରିସେନ ସପ୍ପୁରିସତରଞ୍ଚ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକୋ ହୋତି…ପେ॰… ମିଚ୍ଛାସମାଧି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ’’।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସେନ ଅସପ୍ପୁରିସତରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକୋ ହୋତି…ପେ॰… ମିଚ୍ଛାସମାଧି, ମିଚ୍ଛାଞାଣୀ, ମିଚ୍ଛାୱିମୁତ୍ତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସେନ ଅସପ୍ପୁରିସତରୋ।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକୋ ହୋତି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସୋ।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସେନ ସପ୍ପୁରିସତରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକୋ ହୋତି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି, ସମ୍ମାଞାଣୀ, ସମ୍ମାୱିମୁତ୍ତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସେନ ସପ୍ପୁରିସତରୋ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. କୁମ୍ଭସୁତ୍ତଂ

୨୭ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁମ୍ଭୋ ଅନାଧାରୋ ସୁପ୍ପୱତ୍ତିୟୋ ହୋତି, ସାଧାରୋ ଦୁପ୍ପୱତ୍ତିୟୋ ହୋତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚିତ୍ତଂ ଅନାଧାରଂ ସୁପ୍ପୱତ୍ତିୟଂ ହୋତି, ସାଧାରଂ ଦୁପ୍ପୱତ୍ତିୟଂ ହୋତି। କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ଆଧାରୋ? ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ଅୟଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଆଧାରୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁମ୍ଭୋ ଅନାଧାରୋ ସୁପ୍ପୱତ୍ତିୟୋ ହୋତି, ସାଧାରୋ ଦୁପ୍ପୱତ୍ତିୟୋ ହୋତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚିତ୍ତଂ ଅନାଧାରଂ ସୁପ୍ପୱତ୍ତିୟଂ ହୋତି, ସାଧାରଂ ଦୁପ୍ପୱତ୍ତିୟଂ ହୋତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ସମାଧିସୁତ୍ତଂ

୨୮ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ‘‘ଅରିୟଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଦେସେସ୍ସାମି ସଉପନିସଂ ସପରିକ୍ଖାରଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟୋ ସମ୍ମାସମାଧି ସଉପନିସୋ ସପରିକ୍ଖାରୋ? ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସତି [ସମ୍ମାସମାଧି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] । ୟା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେହି ସତ୍ତହଙ୍ଗେହି ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ସପରିକ୍ଖାରତା [ସପରିକ୍ଖତା (ସୀ॰ ପୀ॰)] – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟୋ ସମ୍ମାସମାଧି ସଉପନିସୋ ଇତିପି ସପରିକ୍ଖାରୋ ଇତିପୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ୱେଦନାସୁତ୍ତଂ

୨୯ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା। କତମା ତିସ୍ସୋ? ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା – ଇମା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସୋ ୱେଦନା। ଇମାସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସନ୍ନଂ ୱେଦନାନଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ। କତମୋ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ? ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି । ଇମାସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସନ୍ନଂ ୱେଦନାନଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଉତ୍ତିୟସୁତ୍ତଂ

୩୦ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଉତ୍ତିୟୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଉତ୍ତିୟୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଧ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ରହୋଗତସ୍ସ ପଟିସଲ୍ଲୀନସ୍ସ ଏୱଂ ଚେତସୋ ପରିୱିତକ୍କୋ ଉଦପାଦି – ‘ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା। କତମେ ନୁ ଖୋ ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା’’’ତି? ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଉତ୍ତିୟ! ପଞ୍ଚିମେ ଖୋ, ଉତ୍ତିୟ, କାମଗୁଣା ୱୁତ୍ତା ମୟା। କତମେ ପଞ୍ଚ? ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା, ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ସଦ୍ଦା…ପେ॰… ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଗନ୍ଧା… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା… କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା – ଇମେ ଖୋ, ଉତ୍ତିୟ, ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା ୱୁତ୍ତା ମୟା। ଇମେସଂ ଖୋ, ଉତ୍ତିୟ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ କାମଗୁଣାନଂ ପହାନାୟ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ। କତମୋ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ? ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଉତ୍ତିୟ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ କାମଗୁଣାନଂ ପହାନାୟ ଅୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’’ତି। ଦସମଂ।

ମିଚ୍ଛତ୍ତୱଗ୍ଗୋ ତତିୟୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ମିଚ୍ଛତ୍ତଂ ଅକୁସଲଂ ଧମ୍ମଂ, ଦୁୱେ ପଟିପଦାପି ଚ।

ଅସପ୍ପୁରିସେନ ଦ୍ୱେ କୁମ୍ଭୋ, ସମାଧି ୱେଦନୁତ୍ତିୟେନାତି॥

୪. ପଟିପତ୍ତିୱଗ୍ଗୋ

୧. ପଠମପଟିପତ୍ତିସୁତ୍ତଂ

୩୧ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ମିଚ୍ଛାପଟିପତ୍ତିଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି, ସମ୍ମାପଟିପତ୍ତିଞ୍ଚ । ତଂ ସୁଣାଥ। କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମିଚ୍ଛାପଟିପତ୍ତି? ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ମିଚ୍ଛାସମାଧି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମିଚ୍ଛାପଟିପତ୍ତି। କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାପଟିପତ୍ତି? ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାପଟିପତ୍ତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ଦୁତିୟପଟିପତ୍ତିସୁତ୍ତଂ

୩୨ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ‘‘ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି, ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନଞ୍ଚ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକୋ ହୋତି…ପେ॰… ମିଚ୍ଛାସମାଧି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ , ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନୋ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକୋ ହୋତି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ୱିରଦ୍ଧସୁତ୍ତଂ

୩୩ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ‘‘ୟେସଂ କେସଞ୍ଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ୱିରଦ୍ଧୋ, ୱିରଦ୍ଧୋ ତେସଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟଗାମୀ। ୟେସଂ କେସଞ୍ଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଆରଦ୍ଧୋ, ଆରଦ୍ଧୋ ତେସଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟଗାମୀ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ? ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ୟେସଂ କେସଞ୍ଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ୱିରଦ୍ଧୋ, ୱିରଦ୍ଧୋ ତେସଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟଗାମୀ। ୟେସଂ କେସଞ୍ଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଆରଦ୍ଧୋ, ଆରଦ୍ଧୋ ତେସଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟଗାମୀ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ପାରଙ୍ଗମସୁତ୍ତଂ

୩୪ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ‘‘ଅଟ୍ଠିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅପାରା ପାରଂ ଗମନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ଅଟ୍ଠ? ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଟ୍ଠ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅପାରା ପାରଂ ଗମନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ସୁଗତୋ ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –

‘‘ଅପ୍ପକା ତେ ମନୁସ୍ସେସୁ, ୟେ ଜନା ପାରଗାମିନୋ।

ଅଥାୟଂ ଇତରା ପଜା, ତୀରମେୱାନୁଧାୱତି॥

‘‘ୟେ ଚ ଖୋ ସମ୍ମଦକ୍ଖାତେ, ଧମ୍ମେ ଧମ୍ମାନୁୱତ୍ତିନୋ।

ତେ ଜନା ପାରମେସ୍ସନ୍ତି, ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟଂ ସୁଦୁତ୍ତରଂ॥

‘‘କଣ୍ହଂ ଧମ୍ମଂ ୱିପ୍ପହାୟ, ସୁକ୍କଂ ଭାୱେଥ ପଣ୍ଡିତୋ।

ଓକା ଅନୋକମାଗମ୍ମ, ୱିୱେକେ ୟତ୍ଥ ଦୂରମଂ॥

‘‘ତତ୍ରାଭିରତିମିଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ହିତ୍ୱା କାମେ ଅକିଞ୍ଚନୋ।

ପରିୟୋଦପେୟ୍ୟ ଅତ୍ତାନଂ, ଚିତ୍ତକ୍ଲେସେହି ପଣ୍ଡିତୋ॥

‘‘ୟେସଂ ସମ୍ବୋଧିୟଙ୍ଗେସୁ, ସମ୍ମା ଚିତ୍ତଂ ସୁଭାୱିତଂ।

ଆଦାନପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗେ, ଅନୁପାଦାୟ ୟେ ରତା।

ଖୀଣାସୱା ଜୁତିମନ୍ତୋ, ତେ ଲୋକେ ପରିନିବ୍ବୁତା’’ତି॥ ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ପଠମସାମଞ୍ଞସୁତ୍ତଂ

୩୫ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ସାମଞ୍ଞଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି, ସାମଞ୍ଞଫଲାନି ଚ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାମଞ୍ଞଂ? ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାମଞ୍ଞଂ। କତମାନି ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାମଞ୍ଞଫଲାନି? ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ, ସକଦାଗାମିଫଲଂ, ଅନାଗାମିଫଲଂ, ଅରହତ୍ତଫଲଂ – ଇମାନି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାମଞ୍ଞଫଲାନୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଦୁତିୟସାମଞ୍ଞସୁତ୍ତଂ

୩୬ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ସାମଞ୍ଞଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି, ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାମଞ୍ଞଂ? ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାମଞ୍ଞଂ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାମଞ୍ଞତ୍ଥୋ? ୟୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଗକ୍ଖୟୋ ଦୋସକ୍ଖୟୋ ମୋହକ୍ଖୟୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାମଞ୍ଞତ୍ଥୋ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ପଠମବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞସୁତ୍ତଂ

୩୭ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ‘‘ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି, ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞଫଲାନି ଚ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞଂ? ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞଂ। କତମାନି ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞଫଲାନି ? ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ , ସକଦାଗାମିଫଲଂ, ଅନାଗାମିଫଲଂ, ଅରହତ୍ତଫଲଂ – ଇମାନି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞଫଲାନୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଦୁତିୟବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞସୁତ୍ତଂ

୩୮ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ‘‘ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି, ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞଂ? ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞଂ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥୋ? ୟୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଗକ୍ଖୟୋ ଦୋସକ୍ଖୟୋ ମୋହକ୍ଖୟୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥୋ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ପଠମବ୍ରହ୍ମଚରିୟସୁତ୍ତଂ

୩୯ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ‘‘ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଫଲାନି ଚ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ? ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ। କତମାନି ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଫଲାନି? ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ, ସକଦାଗାମିଫଲଂ, ଅନାଗାମିଫଲଂ, ଅରହତ୍ତଫଲଂ – ଇମାନି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଫଲାନୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଦୁତିୟବ୍ରହ୍ମଚରିୟସୁତ୍ତଂ

୪୦ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ‘‘ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟତ୍ଥଞ୍ଚ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ? ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟତ୍ଥୋ? ୟୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଗକ୍ଖୟୋ ଦୋସକ୍ଖୟୋ ମୋହକ୍ଖୟୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟତ୍ଥୋ’’ତି। ଦସମଂ।

ପଟିପତ୍ତିୱଗ୍ଗୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ପଟିପତ୍ତି ପଟିପନ୍ନୋ ଚ, ୱିରଦ୍ଧଞ୍ଚ ପାରଂଗମା।

ସାମଞ୍ଞେନ ଚ ଦ୍ୱେ ୱୁତ୍ତା, ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞା ଅପରେ ଦୁୱେ।

ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେନ ଦ୍ୱେ ୱୁତ୍ତା, ୱଗ୍ଗୋ ତେନ ପୱୁଚ୍ଚତୀତି॥

୫. ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ

୧. ରାଗୱିରାଗସୁତ୍ତଂ

୪୧ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ସଚେ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ‘କିମତ୍ଥିୟଂ, ଆୱୁସୋ, ସମଣେ ଗୋତମେ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’ତି, ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠା ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେସଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାଥ – ‘ରାଗୱିରାଗତ୍ଥଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’ତି। ସଚେ ପନ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଅତ୍ଥି ପନାୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ, ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା ରାଗୱିରାଗାୟା’ତି, ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠା ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେସଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାଥ – ‘ଅତ୍ଥି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ, ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା ରାଗୱିରାଗାୟା’ତି। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗ୍ଗୋ, କତମା ଚ ପଟିପଦା ରାଗୱିରାଗାୟ ? ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗ୍ଗୋ, ଅୟଂ ପଟିପଦା ରାଗୱିରାଗାୟାତି। ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠା ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେସଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାଥା’’ତି। ପଠମଂ।

୨-୭. ସଂୟୋଜନପ୍ପହାନାଦିସୁତ୍ତଛକ୍କଂ

୪୨-୪୭ . ‘‘ସଚେ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ‘କିମତ୍ଥିୟଂ, ଆୱୁସୋ, ସମଣେ ଗୋତମେ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’ତି, ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠା ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେସଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାଥ – ‘ସଂୟୋଜନପ୍ପହାନତ୍ଥଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’ତି…ପେ॰… ‘ଅନୁସୟସମୁଗ୍ଘାତନତ୍ଥଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’ତି…ପେ॰… ‘ଅଦ୍ଧାନପରିଞ୍ଞତ୍ଥଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’ତି…ପେ॰… ‘ଆସୱାନଂ ଖୟତ୍ଥଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’ତି…ପେ॰… ‘ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟତ୍ଥଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’ତି…ପେ॰… ‘ଞାଣଦସ୍ସନତ୍ଥଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’ତି…ପେ॰…। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନସୁତ୍ତଂ

୪୮ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ‘‘ସଚେ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ‘କିମତ୍ଥିୟଂ, ଆୱୁସୋ, ସମଣେ ଗୋତମେ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’ତି, ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠା ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେସଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାଥ – ‘ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନତ୍ଥଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’ତି। ସଚେ ପନ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଅତ୍ଥି ପନାୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ, ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନାୟା’ତି, ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠା ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେସଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାଥ – ‘ଅତ୍ଥି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ, ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନାୟା’ତି । କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗ୍ଗୋ, କତମା ଚ ପଟିପଦା ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନାୟ? ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗ୍ଗୋ, ଅୟଂ ପଟିପଦା ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନାୟାତି। ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠା ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେସଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାଥା’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ ପଞ୍ଚମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ୱିରାଗସଂୟୋଜନଂ ଅନୁସୟଂ, ଅଦ୍ଧାନଂ ଆସୱା ଖୟା।

ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଞାଣଞ୍ଚ, ଅନୁପାଦାୟ ଅଟ୍ଠମୀ॥

୬. ସୂରିୟପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ

୧. କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୪୯ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ସୂରିୟସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦୟତୋ ଏତଂ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ ଏତଂ ପୁବ୍ବନିମିତ୍ତଂ, ୟଦିଦଂ – ଅରୁଣୁଗ୍ଗଂ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅରିୟସ୍ସ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ ଏତଂ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ ଏତଂ ପୁବ୍ବନିମିତ୍ତଂ, ୟଦିଦଂ – କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତା। କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତସ୍ସେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେସ୍ସତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରିସ୍ସତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨-୬. ସୀଲସମ୍ପଦାଦିସୁତ୍ତପଞ୍ଚକଂ

୫୦-୫୪ . ‘‘ସୂରିୟସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦୟତୋ ଏତଂ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ ଏତଂ ପୁବ୍ବନିମିତ୍ତଂ, ୟଦିଦଂ – ଅରୁଣୁଗ୍ଗଂ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅରିୟସ୍ସ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ ଏତଂ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ ଏତଂ ପୁବ୍ବନିମିତ୍ତଂ, ୟଦିଦଂ – ସୀଲସମ୍ପଦା। ସୀଲସମ୍ପନ୍ନସ୍ସେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ… ୟଦିଦଂ – ଛନ୍ଦସମ୍ପଦା… ୟଦିଦଂ – ଅତ୍ତସମ୍ପଦା… ୟଦିଦଂ – ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପଦା… ୟଦିଦଂ – ଅପ୍ପମାଦସମ୍ପଦା…। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପଦାସୁତ୍ତଂ

୫୫ . ‘‘ସୂରିୟସ୍ସ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦୟତୋ ଏତଂ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ ଏତଂ ପୁବ୍ବନିମିତ୍ତଂ, ୟଦିଦଂ – ଅରୁଣୁଗ୍ଗଂ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅରିୟସ୍ସ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ ଏତଂ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ ଏତଂ ପୁବ୍ବନିମ୍ମିତ୍ତଂ, ୟଦିଦଂ – ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପଦା। ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପନ୍ନସ୍ସେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେସ୍ସତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରିସ୍ସତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପନ୍ନୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପନ୍ନୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୧. କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୫୬ . ‘‘ସୂରିୟସ୍ସ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦୟତୋ ଏତଂ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ ଏତଂ ପୁବ୍ବନିମିତ୍ତଂ, ୟଦିଦଂ – ଅରୁଣୁଗ୍ଗଂ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅରିୟସ୍ସ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ ଏତଂ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ ଏତଂ ପୁବ୍ବନିମିତ୍ତଂ , ୟଦିଦଂ – କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତା। କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତସ୍ସେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେସ୍ସତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରିସ୍ସତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨-୬. ସୀଲସମ୍ପଦାଦିସୁତ୍ତପଞ୍ଚକଂ

୫୭-୬୧ . ‘‘ସୂରିୟସ୍ସ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦୟତୋ ଏତଂ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ ଏତଂ ପୁବ୍ବନିମିତ୍ତଂ, ୟଦିଦଂ – ଅରୁଣୁଗ୍ଗଂ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅରିୟସ୍ସ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ ଏତଂ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ ଏତଂ ପୁବ୍ବନିମିତ୍ତଂ, ୟଦିଦଂ – ସୀଲସମ୍ପଦା…ପେ॰… ୟଦିଦଂ – ଛନ୍ଦସମ୍ପଦା…ପେ॰… ୟଦିଦଂ – ଅତ୍ତସମ୍ପଦା…ପେ॰… ୟଦିଦଂ – ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପଦା…ପେ॰… ୟଦିଦଂ – ଅପ୍ପମାଦସମ୍ପଦା…ପେ॰…। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପଦାସୁତ୍ତଂ

୬୨ . ‘‘ୟଦିଦଂ – ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପଦା। ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପନ୍ନସ୍ସେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେସ୍ସତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରିସ୍ସତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପନ୍ନୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପନ୍ନୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

ସୂରିୟପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ ଛଟ୍ଠୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତଂ ସୀଲଞ୍ଚ, ଛନ୍ଦୋ ଚ ଅତ୍ତସମ୍ପଦା।

ଦିଟ୍ଠି ଚ ଅପ୍ପମାଦୋ ଚ, ୟୋନିସୋ ଭୱତି ସତ୍ତମଂ॥

୭. ଏକଧମ୍ମପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ

୧. କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୬୩ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ଏକଧମ୍ମୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବହୂପକାରୋ ଅରିୟସ୍ସ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ। କତମୋ ଏକଧମ୍ମୋ? ୟଦିଦଂ – କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତା। କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତସ୍ସେତଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେସ୍ସତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରିସ୍ସତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨-୬. ସୀଲସମ୍ପଦାଦିସୁତ୍ତପଞ୍ଚକଂ

୬୪-୬୮ . ‘‘ଏକଧମ୍ମୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବହୂପକାରୋ ଅରିୟସ୍ସ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ। କତମୋ ଏକଧମ୍ମୋ? ୟଦିଦଂ – ସୀଲସମ୍ପଦା…ପେ॰… ୟଦିଦଂ – ଛନ୍ଦସମ୍ପଦା…ପେ॰… ୟଦିଦଂ – ଅତ୍ତସମ୍ପଦା…ପେ॰… ୟଦିଦଂ – ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପଦା…ପେ॰… ୟଦିଦଂ – ଅପ୍ପମାଦସମ୍ପଦା…ପେ॰…। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପଦାସୁତ୍ତଂ

୬୯ . ‘‘ୟଦିଦଂ – ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପଦା। ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପନ୍ନସ୍ସେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେସ୍ସତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରିସ୍ସତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପନ୍ନୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପନ୍ନୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୧. କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୭୦ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ‘‘ଏକଧମ୍ମୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବହୂପକାରୋ ଅରିୟସ୍ସ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ। କତମୋ ଏକଧମ୍ମୋ? ୟଦିଦଂ – କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତା। କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତସ୍ସେତଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେସ୍ସତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରିସ୍ସତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨-୬. ସୀଲସମ୍ପଦାଦିସୁତ୍ତପଞ୍ଚକଂ

୭୧-୭୫ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ‘‘ଏକଧମ୍ମୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବହୂପକାରୋ ଅରିୟସ୍ସ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ। କତମୋ ଏକଧମ୍ମୋ? ୟଦିଦଂ – ସୀଲସମ୍ପଦା…ପେ॰… ୟଦିଦଂ – ଛନ୍ଦସମ୍ପଦା…ପେ॰… ୟଦିଦଂ – ଅତ୍ତସମ୍ପଦା…ପେ॰… ୟଦିଦଂ – ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପଦା…ପେ॰… ୟଦିଦଂ – ଅପ୍ପମାଦସମ୍ପଦା…ପେ॰…। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପଦାସୁତ୍ତଂ

୭୬ . ‘‘ୟଦିଦଂ – ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପଦା। ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପନ୍ନସ୍ସେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେସ୍ସତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରିସ୍ସତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପନ୍ନୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପନ୍ନୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

ଏକଧମ୍ମପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ ସତ୍ତମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତଂ ସୀଲଞ୍ଚ, ଛନ୍ଦୋ ଚ ଅତ୍ତସମ୍ପଦା।

ଦିଟ୍ଠି ଚ ଅପ୍ପମାଦୋ ଚ, ୟୋନିସୋ ଭୱତି ସତ୍ତମଂ॥

୮. ଦୁତିୟଏକଧମ୍ମପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ

୧. କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୭୭ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞଂ ଏକଧମ୍ମମ୍ପି ସମନୁପସ୍ସାମି, ୟେନ ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ୱା ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନୋ ୱା ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି, ୟଥୟିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତା। କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତସ୍ସେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେସ୍ସତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରିସ୍ସତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨-୬. ସୀଲସମ୍ପଦାଦିସୁତ୍ତପଞ୍ଚକଂ

୭୮-୮୨ . ‘‘ନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞଂ ଏକଧମ୍ମମ୍ପି ସମନୁପସ୍ସାମି, ୟେନ ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ୱା ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନୋ ୱା ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି, ୟଥୟିଦଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସୀଲସମ୍ପଦା…ପେ॰… ୟଥୟିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛନ୍ଦସମ୍ପଦା…ପେ॰… ୟଥୟିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ତସମ୍ପଦା…ପେ॰… ୟଥୟିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପଦା…ପେ॰… ୟଥୟିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପମାଦସମ୍ପଦା…ପେ॰…। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପଦାସୁତ୍ତଂ

୮୩ . ‘‘ୟଥୟିଦଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପଦା। ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପନ୍ନସ୍ସେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେସ୍ସତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରିସ୍ସତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପନ୍ନୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପନ୍ନୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୧. କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୮୪ . ‘‘ନାହଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞଂ ଏକଧମ୍ମମ୍ପି ସମନୁପସ୍ସାମି, ୟେନ ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ୱା ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନୋ ୱା ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି, ୟଥୟିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତା। କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତସ୍ସେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେସ୍ସତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରିସ୍ସତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨-୬. ସୀଲସମ୍ପଦାଦିସୁତ୍ତପଞ୍ଚକଂ

୮୫-୮୯ . ‘‘ନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞଂ ଏକଧମ୍ମମ୍ପି ସମନୁପସ୍ସାମି, ୟେନ ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ୱା ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନୋ ୱା ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି, ୟଥୟିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୀଲସମ୍ପଦା…ପେ॰… ୟଥୟିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛନ୍ଦସମ୍ପଦା…ପେ॰… ୟଥୟିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ତସମ୍ପଦା…ପେ॰… ୟଥୟିଦଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପଦା…ପେ॰… ୟଥୟିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପମାଦସମ୍ପଦା…ପେ॰…। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପଦାସୁତ୍ତଂ

୯୦ . ‘‘ୟଥୟିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପଦା। ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପନ୍ନସ୍ସେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେସ୍ସତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରିସ୍ସତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପନ୍ନୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନଂ। ଏୱଂ ଖୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପନ୍ନୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

ଦୁତିୟଏକଧମ୍ମପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ ଅଟ୍ଠମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତଂ ସୀଲଞ୍ଚ, ଛନ୍ଦୋ ଚ ଅତ୍ତସମ୍ପଦା।

ଦିଟ୍ଠି ଚ ଅପ୍ପମାଦୋ ଚ, ୟୋନିସୋ ଭୱତି ସତ୍ତମଂ॥

୧. ଗଙ୍ଗାପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ

୧. ପଠମପାଚୀନନିନ୍ନସୁତ୍ତଂ

୯୧ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗଙ୍ଗା ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ’’ତି। ପଠମଂ।

୨-୫. ଦୁତିୟାଦିପାଚୀନନିନ୍ନସୁତ୍ତଚତୁକ୍କଂ

୯୨-୯୫ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମୁନା ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଚିରୱତୀ ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସରଭୂ ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ମହୀ ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰…। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଛଟ୍ଠପାଚୀନନିନ୍ନସୁତ୍ତଂ

୯୬ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟା କାଚିମା ମହାନଦିୟୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଗଙ୍ଗା, ୟମୁନା, ଅଚିରୱତୀ, ସରଭୂ, ମହୀ, ସବ୍ବା ତା ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୧. ପଠମସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନସୁତ୍ତଂ

୯୭ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଗଙ୍ଗା ନଦୀ ସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନା ସମୁଦ୍ଦପୋଣା ସମୁଦ୍ଦପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ’’ତି। ପଠମଂ।

୨-୬. ଦୁତିୟାଦିସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନସୁତ୍ତପଞ୍ଚକଂ

୯୮-୧୦୨ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମୁନା ନଦୀ ସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନା ସମୁଦ୍ଦପୋଣା ସମୁଦ୍ଦପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଚିରୱତୀ ନଦୀ ସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନା ସମୁଦ୍ଦପୋଣା ସମୁଦ୍ଦପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ସରଭୂ ନଦୀ ସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନା ସମୁଦ୍ଦପୋଣା ସମୁଦ୍ଦପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହୀ ନଦୀ ସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନା ସମୁଦ୍ଦପୋଣା ସମୁଦ୍ଦପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟା କାଚିମା ମହାନଦିୟୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଗଙ୍ଗା, ୟମୁନା, ଅଚିରୱତୀ, ସରଭୂ, ମହୀ, ସବ୍ବା ତା ସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନା ସମୁଦ୍ଦପୋଣା ସମୁଦ୍ଦପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

ଗଙ୍ଗାପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ ପଠମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଛ ପାଚୀନତୋ ନିନ୍ନା, ଛ ନିନ୍ନା ଚ ସମୁଦ୍ଦତୋ।

ଏତେ ଦ୍ୱେ ଛ ଦ୍ୱାଦସ ହୋନ୍ତି, ୱଗ୍ଗୋ ତେନ ପୱୁଚ୍ଚତୀତି।

ଗଙ୍ଗାପେୟ୍ୟାଲୀ ପାଚୀନନିନ୍ନୱାଚନମଗ୍ଗୀ, ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ଦ୍ୱାଦସକୀ ପଠମକୀ॥

୨. ଦୁତିୟଗଙ୍ଗାପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ

୧. ପଠମପାଚୀନନିନ୍ନସୁତ୍ତଂ

୧୦୩ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗଙ୍ଗା ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ। କଥଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ’’ତି। ପଠମଂ।

୨-୬. ଦୁତିୟାଦିପାଚୀନନିନ୍ନସୁତ୍ତପଞ୍ଚକଂ

୧୦୪ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମୁନା ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ଦୁତିୟଂ।

୧୦୫ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଚିରୱତୀ ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ତତିୟଂ।

୧୦୬ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସରଭୂ ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ଚତୁତ୍ଥଂ।

୧୦୭ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହୀ ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ପଞ୍ଚମଂ।

୧୦୮ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟା କାଚିମା ମହାନଦିୟୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଗଙ୍ଗା, ୟମୁନା, ଅଚିରୱତୀ, ସରଭୂ, ମହୀ, ସବ୍ବା ତା ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ଛଟ୍ଠଂ।

୧. ପଠମସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନସୁତ୍ତଂ

୧୦୯ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗଙ୍ଗା ନଦୀ ସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନା ସମୁଦ୍ଦପୋଣା ସମୁଦ୍ଦପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ’’ତି। ପଠମଂ।

୨-୬. ଦୁତିୟାଦିସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନସୁତ୍ତପଞ୍ଚକଂ

୧୧୦ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମୁନା ନଦୀ ସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନା ସମୁଦ୍ଦପୋଣା ସମୁଦ୍ଦପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ଦୁତିୟଂ।

୧୧୧ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଚିରୱତୀ ନଦୀ ସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନା ସମୁଦ୍ଦପୋଣା ସମୁଦ୍ଦପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ତତିୟଂ।

୧୧୨ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ସରଭୂ ନଦୀ ସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନା ସମୁଦ୍ଦପୋଣା ସମୁଦ୍ଦପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ଚତୁତ୍ଥଂ।

୧୧୩ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହୀ ନଦୀ ସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନା ସମୁଦ୍ଦପୋଣା ସମୁଦ୍ଦପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ପଞ୍ଚମଂ।

୧୧୪ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟା କାଚିମା ମହାନଦିୟୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଗଙ୍ଗା, ୟମୁନା, ଅଚିରୱତୀ, ସରଭୂ, ମହୀ, ସବ୍ବା ତା ସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନା ସମୁଦ୍ଦପୋଣା ସମୁଦ୍ଦପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

(ରାଗୱିନୟଦ୍ୱାଦସକୀ ଦୁତିୟକୀ ସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନନ୍ତି)।

୧. ପଠମପାଚୀନନିନ୍ନସୁତ୍ତଂ

୧୧୫ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗଙ୍ଗା ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ଅମତୋଗଧଂ ଅମତପରାୟନଂ ଅମତପରିୟୋସାନଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ଅମତୋଗଧଂ ଅମତପରାୟନଂ ଅମତପରିୟୋସାନଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ’’ତି। ପଠମଂ।

୨-୬. ଦୁତିୟାଦିପାଚୀନନିନ୍ନସୁତ୍ତପଞ୍ଚକଂ

୧୧୬ . ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମୁନା ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ଦୁତିୟଂ।

୧୧୭ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଚିରୱତୀ ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ତତିୟଂ।

୧୧୮ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସରଭୂ ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ଚତୁତ୍ଥଂ।

୧୧୯ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହୀ ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ପଞ୍ଚମଂ।

୧୨୦ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟା କାଚିମା ମହାନଦିୟୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଗଙ୍ଗା, ୟମୁନା, ଅଚିରୱତୀ, ସରଭୂ, ମହୀ, ସବ୍ବା ତା ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ଛଟ୍ଠଂ।

୧. ପଠମସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନସୁତ୍ତଂ

୧୨୧ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗଙ୍ଗା ନଦୀ ସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନା ସମୁଦ୍ଦପୋଣା ସମୁଦ୍ଦପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ? ଇଧ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ଅମତୋଗଧଂ ଅମତପରାୟନଂ ଅମତପରିୟୋସାନଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ଅମତୋଗଧଂ ଅମତପରାୟନଂ ଅମତପରିୟୋସାନଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ’’ତି। ପଠମଂ।

୨-୬. ଦୁତିୟାଦିସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନସୁତ୍ତପଞ୍ଚକଂ

୧୨୨-୧୨୬ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମୁନା ନଦୀ ସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନା ସମୁଦ୍ଦପୋଣା ସମୁଦ୍ଦପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଚିରୱତୀ ନଦୀ ସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନା ସମୁଦ୍ଦପୋଣା ସମୁଦ୍ଦପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସରଭୂ ନଦୀ ସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନା ସମୁଦ୍ଦପୋଣା ସମୁଦ୍ଦପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହୀ ନଦୀ ସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନା ସମୁଦ୍ଦପୋଣା ସମୁଦ୍ଦପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟା କାଚିମା ମହାନଦିୟୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଗଙ୍ଗା , ୟମୁନା, ଅଚିରୱତୀ, ସରଭୂ, ମହୀ, ସବ୍ବା ତା ସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନା ସମୁଦ୍ଦପୋଣା ସମୁଦ୍ଦପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ଅମତୋଗଧଂ ଅମତପରାୟନଂ ଅମତପରିୟୋସାନଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ଅମତୋଗଧଂ ଅମତପରାୟନଂ ଅମତପରିୟୋସାନଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

(ଅମତୋଗଧଦ୍ୱାଦସକୀ ତତିୟକୀ)।

୧. ପଠମପାଚୀନନିନ୍ନସୁତ୍ତଂ

୧୨୭ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗଙ୍ଗା ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ନିବ୍ବାନନିନ୍ନଂ ନିବ୍ବାନପୋଣଂ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ନିବ୍ବାନନିନ୍ନଂ ନିବ୍ବାନପୋଣଂ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ’’ତି। ପଠମଂ।

୨-୬. ଦୁତିୟାଦିପାଚୀନନିନ୍ନସୁତ୍ତପଞ୍ଚକଂ

୧୨୮-୧୩୨ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମୁନା ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଚିରୱତୀ ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସରଭୂ ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହୀ ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟା କାଚିମା ମହାନଦିୟୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଗଙ୍ଗା, ୟମୁନା, ଅଚିରୱତୀ, ସରଭୂ, ମହୀ, ସବ୍ବା ତା ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ନିବ୍ବାନନିନ୍ନଂ ନିବ୍ବାନପୋଣଂ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ନିବ୍ବାନନିନ୍ନଂ ନିବ୍ବାନପୋଣଂ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୧. ପଠମସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନସୁତ୍ତଂ

୧୩୩ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗଙ୍ଗା ନଦୀ ସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନା ସମୁଦ୍ଦପୋଣା ସମୁଦ୍ଦପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ନିବ୍ବାନନିନ୍ନଂ ନିବ୍ବାନପୋଣଂ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ନିବ୍ବାନନିନ୍ନଂ ନିବ୍ବାନପୋଣଂ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ’’ତି। ପଠମଂ।

୨-୬. ଦୁତିୟାଦିସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନସୁତ୍ତପଞ୍ଚକଂ

୧୩୪-୧୩୮ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମୁନା ନଦୀ ସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନା ସମୁଦ୍ଦପୋଣା ସମୁଦ୍ଦପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଚିରୱତୀ ନଦୀ ସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନା ସମୁଦ୍ଦପୋଣା ସମୁଦ୍ଦପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସରଭୂ ନଦୀ ସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନା ସମୁଦ୍ଦପୋଣା ସମୁଦ୍ଦପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହୀ ନଦୀ ସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନା ସମୁଦ୍ଦପୋଣା ସମୁଦ୍ଦପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟା କାଚିମା ମହାନଦିୟୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଗଙ୍ଗା, ୟମୁନା, ଅଚିରୱତୀ ସରଭୂ, ମହୀ, ସବ୍ବା ତା ସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନା ସମୁଦ୍ଦପୋଣା ସମୁଦ୍ଦପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ନିବ୍ବାନନିନ୍ନଂ ନିବ୍ବାନପୋଣଂ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ନିବ୍ବାନନିନ୍ନଂ ନିବ୍ବାନପୋଣଂ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

(ଗଙ୍ଗାପେୟ୍ୟାଲୀ)।

ଦୁତିୟଗଙ୍ଗାପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ ଦୁତିୟୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଛ ପାଚୀନତୋ ନିନ୍ନା, ଛ ନିନ୍ନା ଚ ସମୁଦ୍ଦତୋ।

ଏତେ ଦ୍ୱେ ଛ ଦ୍ୱାଦସ ହୋନ୍ତି, ୱଗ୍ଗୋ ତେନ ପୱୁଚ୍ଚତୀତି।

ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ଦ୍ୱାଦସକୀ, ଚତୁତ୍ଥକୀ ଛଟ୍ଠା ନୱକୀ॥

୫. ଅପ୍ପମାଦପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ

୧. ତଥାଗତସୁତ୍ତଂ

୧୩୯ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ୟାୱତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ଅପଦା ୱା ଦ୍ୱିପଦା [ଦିପଦା (ସୀ॰)] ୱା ଚତୁପ୍ପଦା ୱା ବହୁପ୍ପଦା [ବହୁପଦା (?)] ୱା ରୂପିନୋ ୱା ଅରୂପିନୋ ୱା ସଞ୍ଞିନୋ ୱା ଅସଞ୍ଞିନୋ ୱା ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞିନୋ ୱା, ତଥାଗତୋ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି କୁସଲା ଧମ୍ମା, ସବ୍ବେ ତେ ଅପ୍ପମାଦମୂଲକା ଅପ୍ପମାଦସମୋସରଣା; ଅପ୍ପମାଦୋ ତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି। ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେସ୍ସତି ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରିସ୍ସତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତୀ’’ତି।

‘‘ୟାୱତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ଅପଦା ୱା ଦ୍ୱିପଦା ୱା ଚତୁପ୍ପଦା ୱା ବହୁପ୍ପଦା ୱା ରୂପିନୋ ୱା ଅରୂପିନୋ ୱା ସଞ୍ଞିନୋ ୱା ଅସଞ୍ଞିନୋ ୱା ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞିନୋ ୱା, ତଥାଗତୋ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି କୁସଲା ଧମ୍ମା, ସବ୍ବେ ତେ ଅପ୍ପମାଦମୂଲକା ଅପ୍ପମାଦସମୋସରଣା; ଅପ୍ପମାଦୋ ତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି। ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେସ୍ସତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରିସ୍ସତି। କଥଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତୀ’’ତି।

‘‘ୟାୱତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ଅପଦା ୱା ଦ୍ୱିପଦା ୱା ଚତୁପ୍ପଦା ୱା ବହୁପ୍ପଦା ୱା ରୂପିନୋ ୱା ଅରୂପିନୋ ୱା ସଞ୍ଞିନୋ ୱା ଅସଞ୍ଞିନୋ ୱା ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞିନୋ ୱା, ତଥାଗତୋ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି କୁସଲା ଧମ୍ମା, ସବ୍ବେ ତେ ଅପ୍ପମାଦମୂଲକା ଅପ୍ପମାଦସମୋସରଣା; ଅପ୍ପମାଦୋ ତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି। ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେସ୍ସତି ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରିସ୍ସତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ଅମତୋଗଧଂ ଅମତପରାୟନଂ ଅମତପରିୟୋସାନଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ଅମତୋଗଧଂ ଅମତପରାୟନଂ ଅମତପରିୟୋସାନଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତୀ’’ତି।

‘‘ୟାୱତା , ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ଅପଦା ୱା ଦ୍ୱିପଦା ୱା ଚତୁପ୍ପଦା ୱା ବହୁପ୍ପଦା ୱା ରୂପିନୋ ୱା ଅରୂପିନୋ ୱା ସଞ୍ଞିନୋ ୱା ଅସଞ୍ଞିନୋ ୱା ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞିନୋ ୱା, ତଥାଗତୋ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି କୁସଲା ଧମ୍ମା, ସବ୍ବେ ତେ ଅପ୍ପମାଦମୂଲକା ଅପ୍ପମାଦସମୋସରଣା; ଅପ୍ପମାଦୋ ତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି। ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେସ୍ସତି ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରିସ୍ସତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ନିବ୍ବାନନିନ୍ନଂ ନିବ୍ବାନପୋଣଂ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ନିବ୍ବାନନିନ୍ନଂ ନିବ୍ବାନପୋଣଂ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ପଦସୁତ୍ତଂ

୧୪୦ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାନି କାନିଚି ଜଙ୍ଗଲାନଂ ପାଣାନଂ ପଦଜାତାନି, ସବ୍ବାନି ତାନି ହତ୍ଥିପଦେ ସମୋଧାନଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି; ହତ୍ଥିପଦଂ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି, ୟଦିଦଂ – ମହନ୍ତତ୍ତେନ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି କୁସଲା ଧମ୍ମା, ସବ୍ବେ ତେ ଅପ୍ପମାଦମୂଲକା ଅପ୍ପମାଦସମୋସରଣା; ଅପ୍ପମାଦୋ ତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି। ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେସ୍ସତି ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରିସ୍ସତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩-୭. କୂଟାଦିସୁତ୍ତପଞ୍ଚକଂ

୧୪୧ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, କୂଟାଗାରସ୍ସ ୟା କାଚି ଗୋପାନସିୟୋ ସବ୍ବା ତା କୂଟଙ୍ଗମା କୂଟନିନ୍ନା କୂଟସମୋସରଣା; କୂଟଂ ତାସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ତତିୟଂ।

୧୪୨ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ମୂଲଗନ୍ଧା, କାଳାନୁସାରିୟଂ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଚତୁତ୍ଥଂ।

୧୪୩ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ସାରଗନ୍ଧା, ଲୋହିତଚନ୍ଦନଂ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ପଞ୍ଚମଂ।

୧୪୪ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ପୁପ୍ଫଗନ୍ଧା, ୱସ୍ସିକଂ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଛଟ୍ଠଂ।

୧୪୫ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି କୁଟ୍ଟରାଜାନୋ, ସବ୍ବେ ତେ ରଞ୍ଞୋ ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ଅନୁୟନ୍ତା ଭୱନ୍ତି, ରାଜା ତେସଂ ଚକ୍କୱତ୍ତି ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ସତ୍ତମଂ।

୮-୧୦. ଚନ୍ଦିମାଦିସୁତ୍ତତତିୟକଂ

୧୪୬ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟା କାଚି ତାରକରୂପାନଂ ପଭା, ସବ୍ବା ତା ଚନ୍ଦିମପ୍ପଭାୟ [ଚନ୍ଦିମାପଭାୟ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] କଲଂ ନାଗ୍ଘନ୍ତି ସୋଳସିଂ, ଚନ୍ଦପ୍ପଭା ତାସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଅଟ୍ଠମଂ।

୧୪୭ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସରଦସମୟେ ୱିଦ୍ଧେ ୱିଗତୱଲାହକେ ଦେୱେ ଆଦିଚ୍ଚୋ ନଭଂ ଅବ୍ଭୁସ୍ସକ୍କମାନୋ ସବ୍ବଂ ଆକାସଗତଂ ତମଗତଂ ଅଭିୱିହଚ୍ଚ ଭାସତେ ଚ ତପତେ ଚ ୱିରୋଚତି ଚ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ନୱମଂ।

୧୪୮ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାନି କାନିଚି ତନ୍ତାୱୁତାନଂ ୱତ୍ଥାନଂ, କାସିକୱତ୍ଥଂ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି କୁସଲା ଧମ୍ମା, ସବ୍ବେ ତେ ଅପ୍ପମାଦମୂଲକା ଅପ୍ପମାଦସମୋସରଣା; ଅପ୍ପମାଦୋ ତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି। ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେସ୍ସତି ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରିସ୍ସତି। କଥଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତୀ’’ତି। ଦସମଂ।

(ୟଦପି ତଥାଗତଂ, ତଦପି ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ)।

ଅପ୍ପମାଦପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ ପଞ୍ଚମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ତଥାଗତଂ ପଦଂ କୂଟଂ, ମୂଲଂ ସାରୋ ଚ ୱସ୍ସିକଂ।

ରାଜା ଚନ୍ଦିମସୂରିୟା ଚ, ୱତ୍ଥେନ ଦସମଂ ପଦଂ॥

୬. ବଲକରଣୀୟୱଗ୍ଗୋ

୧. ବଲସୁତ୍ତଂ

୧୪୯ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ବଲକରଣୀୟା କମ୍ମନ୍ତା କରୀୟନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ପଥୱିଂ ନିସ୍ସାୟ ପଥୱିୟଂ ପତିଟ୍ଠାୟ ଏୱମେତେ ବଲକରଣୀୟା କମ୍ମନ୍ତା କରୀୟନ୍ତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତୀ’’ତି।

(ପରଗଙ୍ଗାପେୟ୍ୟାଲୀୱଣ୍ଣିୟତୋ ପରିପୁଣ୍ଣସୁତ୍ତନ୍ତି ୱିତ୍ଥାରମଗ୍ଗୀ)।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ବଲକରଣୀୟା କମ୍ମନ୍ତା କରୀୟନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ପଥୱିଂ ନିସ୍ସାୟ ପଥୱିୟଂ ପତିଟ୍ଠାୟ ଏୱମେତେ ବଲକରଣୀୟା କମ୍ମନ୍ତା କରୀୟନ୍ତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି। କଥଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତୀ’’ତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ବଲକରଣୀୟା କମ୍ମନ୍ତା କରୀୟନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ପଥୱିଂ ନିସ୍ସାୟ ପଥୱିୟଂ ପତିଟ୍ଠାୟ ଏୱମେତେ ବଲକରଣୀୟା କମ୍ମନ୍ତା କରୀୟନ୍ତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ଅମତୋଗଧଂ ଅମତପରାୟନଂ ଅମତପରିୟୋସାନଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ଅମତୋଗଧଂ ଅମତପରାୟନଂ ଅମତପରିୟୋସାନଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତୀ’’ତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ବଲକରଣୀୟା କମ୍ମନ୍ତା କରୀୟନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ପଥୱିଂ ନିସ୍ସାୟ ପଥୱିୟଂ ପତିଟ୍ଠାୟ ଏୱମେତେ ବଲକରଣୀୟା କମ୍ମନ୍ତା କରୀୟନ୍ତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ନିବ୍ବାନନିନ୍ନଂ ନିବ୍ବାନପୋଣଂ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ନିବ୍ବାନନିନ୍ନଂ ନିବ୍ବାନପୋଣଂ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ବୀଜସୁତ୍ତଂ

୧୫୦ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚିମେ ବୀଜଗାମଭୂତଗାମା ୱୁଡ୍ଢିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ପଥୱିଂ ନିସ୍ସାୟ ପଥୱିୟଂ ପତିଟ୍ଠାୟ ଏୱମେତେ ବୀଜଗାମଭୂତଗାମା ୱୁଡ୍ଢିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ୱୁଡ୍ଢିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ପାପୁଣାତି ଧମ୍ମେସୁ। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ୱୁଡ୍ଢିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ପାପୁଣାତି ଧମ୍ମେସୁ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ୱୁଡ୍ଢିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ପାପୁଣାତି ଧମ୍ମେସୂ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ନାଗସୁତ୍ତଂ

୧୫୧ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ହିମୱନ୍ତଂ ପବ୍ବତରାଜଂ ନିସ୍ସାୟ ନାଗା କାୟଂ ୱଡ୍ଢେନ୍ତି, ବଲଂ ଗାହେନ୍ତି; ତେ ତତ୍ଥ କାୟଂ ୱଡ୍ଢେତ୍ୱା ବଲଂ ଗାହେତ୍ୱା କୁସୋବ୍ଭେ ଓତରନ୍ତି, କୁସୋବ୍ଭେ [କୁସ୍ସୁବ୍ଭେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰), କୁସୁବ୍ଭେ (ପୀ॰ କ॰)] ଓତରିତ୍ୱା ମହାସୋବ୍ଭେ ଓତରନ୍ତି, ମହାସୋବ୍ଭେ ଓତରିତ୍ୱା କୁନ୍ନଦିୟୋ ଓତରନ୍ତି, କୁନ୍ନଦିୟୋ ଓତରିତ୍ୱା ମହାନଦିୟୋ ଓତରନ୍ତି, ମହାନଦିୟୋ ଓତରିତ୍ୱା ମହାସମୁଦ୍ଦଂ [ମହାସମୁଦ୍ଦସାଗରଂ (ସବ୍ବତ୍ଥ) ସଂ॰ ନି॰ ୨.୨୩] ଓତରନ୍ତି, ତେ ତତ୍ଥ ମହନ୍ତତ୍ତଂ ୱେପୁଲ୍ଲତ୍ତଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତି କାୟେନ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ମହନ୍ତତ୍ତଂ ୱେପୁଲ୍ଲତ୍ତଂ ପାପୁଣାତି ଧମ୍ମେସୁ। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ମହନ୍ତତ୍ତଂ ୱେପୁଲ୍ଲତ୍ତଂ ପାପୁଣାତି ଧମ୍ମେସୁ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ମହନ୍ତତ୍ତଂ ୱେପୁଲ୍ଲତ୍ତଂ ପାପୁଣାତି ଧମ୍ମେସୂ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ରୁକ୍ଖସୁତ୍ତଂ

୧୫୨ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୁକ୍ଖୋ ପାଚୀନନିନ୍ନୋ ପାଚୀନପୋଣୋ ପାଚୀନପବ୍ଭାରୋ। ସୋ ମୂଲଚ୍ଛିନ୍ନୋ [ମୂଲଚ୍ଛିନ୍ଦେ କତେ (ସ୍ୟା॰)] କତମେନ ପପତେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ୟେନ , ଭନ୍ତେ, ନିନ୍ନୋ ୟେନ ପୋଣୋ ୟେନ ପବ୍ଭାରୋ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. କୁମ୍ଭସୁତ୍ତଂ

୧୫୩ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, କୁମ୍ଭୋ ନିକ୍କୁଜ୍ଜୋ ୱମତେୱ ଉଦକଂ, ନୋ ପଚ୍ଚାୱମତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ୱମତେୱ ପାପକେ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ, ନୋ ପଚ୍ଚାୱମତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ୱମତେୱ ପାପକେ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ, ନୋ ପଚ୍ଚାୱମତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ୱମତେୱ ପାପକେ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ, ନୋ ପଚ୍ଚାୱମତୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ସୂକସୁତ୍ତଂ

୧୫୪ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାଲିସୂକଂ ୱା ୟୱସୂକଂ ୱା ସମ୍ମାପଣିହିତଂ ହତ୍ଥେନ ୱା ପାଦେନ ୱା ଅକ୍କନ୍ତଂ ହତ୍ଥଂ ୱା ପାଦଂ ୱା ଭିନ୍ଦିସ୍ସତି ଲୋହିତଂ ୱା ଉପ୍ପାଦେସ୍ସତୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ସମ୍ମାପଣିହିତତ୍ତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୂକସ୍ସ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାପଣିହିତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସମ୍ମାପଣିହିତାୟ ମଗ୍ଗଭାୱନାୟ ଅୱିଜ୍ଜଂ ଭିନ୍ଦିସ୍ସତି, ୱିଜ୍ଜଂ ଉପ୍ପାଦେସ୍ସତି, ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରିସ୍ସତୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ସମ୍ମାପଣିହିତତ୍ତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦିଟ୍ଠିୟା। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାପଣିହିତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସମ୍ମାପଣିହିତାୟ ମଗ୍ଗଭାୱନାୟ ଅୱିଜ୍ଜଂ ଭିନ୍ଦତି, ୱିଜ୍ଜଂ ଉପ୍ପାଦେତି, ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାପଣିହିତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସମ୍ମାପଣିହିତାୟ ମଗ୍ଗଭାୱନାୟ ଅୱିଜ୍ଜଂ ଭିନ୍ଦତି, ୱିଜ୍ଜଂ ଉପ୍ପାଦେତି, ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରୋତୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଆକାସସୁତ୍ତଂ

୧୫୫ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଆକାସେ ୱିୱିଧା ୱାତା ୱାୟନ୍ତି – ପୁରତ୍ଥିମାପି ୱାତା ୱାୟନ୍ତି, ପଚ୍ଛିମାପି ୱାତା ୱାୟନ୍ତି, ଉତ୍ତରାପି ୱାତା ୱାୟନ୍ତି, ଦକ୍ଖିଣାପି ୱାତା ୱାୟନ୍ତି, ସରଜାପି ୱାତା ୱାୟନ୍ତି, ଅରଜାପି ୱାତା ୱାୟନ୍ତି, ସୀତାପି ୱାତା ୱାୟନ୍ତି, ଉଣ୍ହାପି ୱାତା ୱାୟନ୍ତି, ପରିତ୍ତାପି ୱାତା ୱାୟନ୍ତି, ଅଧିମତ୍ତାପି ୱାତା ୱାୟନ୍ତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱୟତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତୋ ଚତ୍ତାରୋପି ସତିପଟ୍ଠାନା ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଚତ୍ତାରୋପି ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଚତ୍ତାରୋପି ଇଦ୍ଧିପାଦା ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ପଞ୍ଚପି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ପଞ୍ଚପି ବଲାନି ଭାୱନାପରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ସତ୍ତପି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱୟତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତୋ ଚତ୍ତାରୋପି ସତିପଟ୍ଠାନା ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଚତ୍ତାରୋପି ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଚତ୍ତାରୋପି ଇଦ୍ଧିପାଦା ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ପଞ୍ଚପି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ପଞ୍ଚପି ବଲାନି ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ସତ୍ତପି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱୟତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତୋ ଚତ୍ତାରୋପି ସତିପଟ୍ଠାନା ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଚତ୍ତାରୋପି ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଚତ୍ତାରୋପି ଇଦ୍ଧିପାଦା ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ପଞ୍ଚପି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ପଞ୍ଚପି ବଲାନି ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ସତ୍ତପି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ପଠମମେଘସୁତ୍ତଂ

୧୫୬ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗିମ୍ହାନଂ ପଚ୍ଛିମେ ମାସେ ଊହତଂ ରଜୋଜଲ୍ଲଂ, ତମେନଂ ମହାଅକାଲମେଘୋ ଠାନସୋ ଅନ୍ତରଧାପେତି ୱୂପସମେତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ଉପ୍ପନ୍ନୁପ୍ପନ୍ନେ ପାପକେ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ ଠାନସୋ ଅନ୍ତରଧାପେତି ୱୂପସମେତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ଉପ୍ପନ୍ନୁପ୍ପନ୍ନେ ପାପକେ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ ଠାନସୋ ଅନ୍ତରଧାପେତି ୱୂପସମେତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ଉପ୍ପନ୍ନୁପ୍ପନ୍ନେ ପାପକେ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ ଠାନସୋ ଅନ୍ତରଧାପେତି ୱୂପସମେତୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଦୁତିୟମେଘସୁତ୍ତଂ

୧୫୭ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମହାମେଘଂ, ତମେନଂ ମହାୱାତୋ ଅନ୍ତରାୟେୱ ଅନ୍ତରଧାପେତି ୱୂପସମେତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ଉପ୍ପନ୍ନୁପ୍ପନ୍ନେ ପାପକେ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ ଅନ୍ତରାୟେୱ ଅନ୍ତରଧାପେତି ୱୂପସମେତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ଉପ୍ପନ୍ନୁପ୍ପନ୍ନେ ପାପକେ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ ଅନ୍ତରାୟେୱ ଅନ୍ତରଧାପେତି ୱୂପସମେତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ଉପ୍ପନ୍ନୁପ୍ପନ୍ନେ ପାପକେ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ ଅନ୍ତରାୟେୱ ଅନ୍ତରଧାପେତି ୱୂପସମେତୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ନାୱାସୁତ୍ତଂ

୧୫୮ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାମୁଦ୍ଦିକାୟ ନାୱାୟ ୱେତ୍ତବନ୍ଧନବନ୍ଧାୟ ଛ ମାସାନି ଉଦକେ ପରିୟାଦାୟ [ପରିୟାତାୟ (କ॰), ପରିୟାହତାୟ (?)] ହେମନ୍ତିକେନ ଥଲଂ ଉକ୍ଖିତ୍ତାୟ ୱାତାତପପରେତାନି ବନ୍ଧନାନି ତାନି ପାୱୁସ୍ସକେନ ମେଘେନ ଅଭିପ୍ପୱୁଟ୍ଠାନି ଅପ୍ପକସିରେନେୱ ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭନ୍ତି, ପୂତିକାନି ଭୱନ୍ତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱୟତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତୋ ଅପ୍ପକସିରେନେୱ ସଂୟୋଜନାନି ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭନ୍ତି, ପୂତିକାନି ଭୱନ୍ତି । କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱୟତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତୋ ଅପ୍ପକସିରେନେୱ ସଂୟୋଜନାନି ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭନ୍ତି, ପୂତିକାନି ଭୱନ୍ତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱୟତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତୋ ଅପ୍ପକସିରେନେୱ ସଂୟୋଜନାନି ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭନ୍ତି, ପୂତିକାନି ଭୱନ୍ତୀ’’ତି। ଦସମଂ।

୧୧. ଆଗନ୍ତୁକସୁତ୍ତଂ

୧୫୯ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆଗନ୍ତୁକାଗାରଂ। ତତ୍ଥ ପୁରତ୍ଥିମାୟପି ଦିସାୟ ଆଗନ୍ତ୍ୱା ୱାସଂ କପ୍ପେନ୍ତି, ପଚ୍ଛିମାୟପି ଦିସାୟ ଆଗନ୍ତ୍ୱା ୱାସଂ କପ୍ପେନ୍ତି, ଉତ୍ତରାୟପି ଦିସାୟ ଆଗନ୍ତ୍ୱା ୱାସଂ କପ୍ପେନ୍ତି, ଦକ୍ଖିଣାୟପି ଦିସାୟ ଆଗନ୍ତ୍ୱା ୱାସଂ କପ୍ପେନ୍ତି, ଖତ୍ତିୟାପି ଆଗନ୍ତ୍ୱା ୱାସଂ କପ୍ପେନ୍ତି, ବ୍ରାହ୍ମଣାପି ଆଗନ୍ତ୍ୱା ୱାସଂ କପ୍ପେନ୍ତି, ୱେସ୍ସାପି ଆଗନ୍ତ୍ୱା ୱାସଂ କପ୍ପେନ୍ତି, ସୁଦ୍ଦାପି ଆଗନ୍ତ୍ୱା ୱାସଂ କପ୍ପେନ୍ତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ୟେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା, ତେ ଧମ୍ମେ ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଜାନାତି , ୟେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ପହାତବ୍ବା, ତେ ଧମ୍ମେ ଅଭିଞ୍ଞା ପଜହତି, ୟେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା, ତେ ଧମ୍ମେ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକରୋତି, ୟେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ଭାୱେତବ୍ବା, ତେ ଧମ୍ମେ ଅଭିଞ୍ଞା ଭାୱେତି।

‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା? ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧାତିସ୍ସ ୱଚନୀୟଂ। କତମେ ପଞ୍ଚ? ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ରୂପୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ…ପେ॰… ୱିଞ୍ଞାଣୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ। ଇମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା। କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ପହାତବ୍ବା? ଅୱିଜ୍ଜା ଚ ଭୱତଣ୍ହା ଚ – ଇମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ପହାତବ୍ବା। କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା? ୱିଜ୍ଜା ଚ ୱିମୁତ୍ତି ଚ – ଇମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା। କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ଭାୱେତବ୍ବା? ସମଥୋ ଚ ୱିପସ୍ସନା ଚ – ଇମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ଭାୱେତବ୍ବା। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ, ୟେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ତେ ଧମ୍ମେ ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଜାନାତି…ପେ॰… ୟେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ଭାୱେତବ୍ବା, ତେ ଧମ୍ମେ ଅଭିଞ୍ଞା ଭାୱେତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ୟେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା, ତେ ଧମ୍ମେ ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଜାନାତି, ୟେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ପହାତବ୍ବା, ତେ ଧମ୍ମେ ଅଭିଞ୍ଞା ପଜହତି, ୟେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା, ତେ ଧମ୍ମେ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକରୋତି, ୟେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ଭାୱେତବ୍ବା, ତେ ଧମ୍ମେ ଅଭିଞ୍ଞା ଭାୱେତୀ’’ତି। ଏକାଦସମଂ।

୧୨. ନଦୀସୁତ୍ତଂ

୧୬୦ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗଙ୍ଗା ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା। ଅଥ ମହାଜନକାୟୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ କୁଦ୍ଦାଲ-ପିଟକଂ ଆଦାୟ – ‘ମୟଂ ଇମଂ ଗଙ୍ଗଂ ନଦିଂ ପଚ୍ଛାନିନ୍ନଂ କରିସ୍ସାମ ପଚ୍ଛାପୋଣଂ ପଚ୍ଛାପବ୍ଭାର’ନ୍ତି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପି ନୁ ସୋ ମହାଜନକାୟୋ ଗଙ୍ଗଂ ନଦିଂ ପଚ୍ଛାନିନ୍ନଂ କରେୟ୍ୟ ପଚ୍ଛାପୋଣଂ ପଚ୍ଛାପବ୍ଭାର’’ନ୍ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ଗଙ୍ଗା, ଭନ୍ତେ, ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା। ସା ନ ସୁକରା ପଚ୍ଛାନିନ୍ନଂ କାତୁଂ ପଚ୍ଛାପୋଣଂ ପଚ୍ଛାପବ୍ଭାରଂ। ୟାୱଦେୱ ପନ ସୋ ମହାଜନକାୟୋ କିଲମଥସ୍ସ ୱିଘାତସ୍ସ ଭାଗୀ ଅସ୍ସା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁଂ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତଂ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତଂ ରାଜାନୋ ୱା ରାଜମହାମତ୍ତା ୱା ମିତ୍ତା ୱା ଅମଚ୍ଚା ୱା ଞାତୀ ୱା ଞାତିସାଲୋହିତା ୱା ଭୋଗେହି ଅଭିହଟ୍ଠୁଂ ପୱାରେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଏହମ୍ଭୋ ପୁରିସ, କିଂ ତେ ଇମେ କାସାୱା ଅନୁଦହନ୍ତି, କିଂ ମୁଣ୍ଡୋ କପାଲମନୁସଂଚରସି! ଏହି, ହୀନାୟାୱତ୍ତିତ୍ୱା ଭୋଗେ ଚ ଭୁଞ୍ଜସ୍ସୁ, ପୁଞ୍ଞାନି ଚ କରୋହୀ’ତି। ସୋ ୱତ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତିସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟଞ୍ହି ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚିତ୍ତଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ୱିୱେକନିନ୍ନଂ ୱିୱେକପୋଣଂ ୱିୱେକପବ୍ଭାରଂ ତଂ ୱତ ହୀନାୟାୱତ୍ତିସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତୀ’’ତି। (ୟଦପି ବଲକରଣୀୟଂ, ତଦପି ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ।) ଦ୍ୱାଦସମଂ।

ବଲକରଣୀୟୱଗ୍ଗୋ ଛଟ୍ଠୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ବଲଂ ବୀଜଞ୍ଚ ନାଗୋ ଚ, ରୁକ୍ଖୋ କୁମ୍ଭେନ ସୂକିୟା।

ଆକାସେନ ଚ ଦ୍ୱେ ମେଘା, ନାୱା ଆଗନ୍ତୁକା ନଦୀତି॥

୭. ଏସନାୱଗ୍ଗୋ

୧. ଏସନାସୁତ୍ତଂ

୧୬୧ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏସନା। କତମା ତିସ୍ସୋ? କାମେସନା, ଭୱେସନା, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେସନା – ଇମା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସୋ ଏସନା। ଇମାସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସନ୍ନଂ ଏସନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ। କତମୋ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଇମାସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସନ୍ନଂ ଏସନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଅୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏସନା। କତମା ତିସ୍ସୋ? କାମେସନା, ଭୱେସନା, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେସନା – ଇମା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସୋ ଏସନା। ଇମାସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସନ୍ନଂ ଏସନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ। କତମୋ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନଂ। ଇମାସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସନ୍ନଂ ଏସନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଅୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏସନା। କତମା ତିସ୍ସୋ? କାମେସନା, ଭୱେସନା, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେସନା – ଇମା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସୋ ଏସନା। ଇମାସଂ ଖୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସନ୍ନଂ ଏସନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ। କତମୋ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ଅମତୋଗଧଂ ଅମତପରାୟନଂ ଅମତପରିୟୋସାନଂ। ଇମାସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସନ୍ନଂ ଏସନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଅୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏସନା। କତମା ତିସ୍ସୋ? କାମେସନା, ଭୱେସନା, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେସନା – ଇମା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସୋ ଏସନା। ଇମାସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସନ୍ନଂ ଏସନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ। କତମୋ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ନିବ୍ବାନନିନ୍ନଂ ନିବ୍ବାନପୋଣଂ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରଂ। ଇମାସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସନ୍ନଂ ଏସନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଅୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏସନା। କତମା ତିସ୍ସୋ? କାମେସନା, ଭୱେସନା, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେସନା – ଇମା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସୋ ଏସନା। ଇମାସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସନ୍ନଂ ଏସନାନଂ ପରିଞ୍ଞାୟ…ପେ॰… ଅୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’’ତି। (ୟଦପି ଅଭିଞ୍ଞା, ତଦପି ପରିଞ୍ଞାୟ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ।)

‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏସନା। କତମା ତିସ୍ସୋ? କାମେସନା, ଭୱେସନା, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେସନା – ଇମା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସୋ ଏସନା। ଇମାସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସନ୍ନଂ ଏସନାନଂ ପରିକ୍ଖୟାୟ…ପେ॰… ଅୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’’ତି। (ୟଦପି ଅଭିଞ୍ଞା, ତଦପି ପରିକ୍ଖୟାୟ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ।)

‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏସନା। କତମା ତିସ୍ସୋ? କାମେସନା, ଭୱେସନା, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେସନା – ଇମା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସୋ ଏସନା। ଇମାସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସନ୍ନଂ ଏସନାନଂ ପହାନାୟ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ। କତମୋ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ଇମାସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସନ୍ନଂ ଏସନାନଂ ପହାନାୟ ଅୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’’ତି। (ୟଦପି ଅଭିଞ୍ଞା, ତଦପି ପହାନାୟ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ।) ପଠମଂ।

୨. ୱିଧାସୁତ୍ତଂ

୧୬୨ . ‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଧା। କତମା ତିସ୍ସୋ? ‘ସେୟ୍ୟୋହମସ୍ମୀ’ତି ୱିଧା, ‘ସଦିସୋହମସ୍ମୀ’ତି ୱିଧା, ‘ହୀନୋହମସ୍ମୀ’ତି ୱିଧା – ଇମା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସୋ ୱିଧା। ଇମାସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସନ୍ନଂ ୱିଧାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ। କତମୋ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ଇମାସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ ତିସ୍ସନ୍ନଂ ୱିଧାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ ଅୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’’ତି। (ୟଥା ଏସନା, ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ)। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଆସୱସୁତ୍ତଂ

୧୬୩ . ‘‘ତୟୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱା। କତମେ ତୟୋ? କାମାସୱୋ, ଭୱାସୱୋ, ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ଆସୱା। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିଣ୍ଣନ୍ନଂ ଆସୱାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ…ପେ॰… ଅୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଭୱସୁତ୍ତଂ

୧୬୪ . ‘‘ତୟୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭୱା। କତମେ ତୟୋ? କାମଭୱୋ , ରୂପଭୱୋ, ଅରୂପଭୱୋ – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ଭୱା। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିଣ୍ଣନ୍ନଂ ଭୱାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ…ପେ॰… ଅୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଦୁକ୍ଖତାସୁତ୍ତଂ

୧୬୫ . ‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖତା। କତମା ତିସ୍ସୋ? ଦୁକ୍ଖଦୁକ୍ଖତା, ସଙ୍ଖାରଦୁକ୍ଖତା, ୱିପରିଣାମଦୁକ୍ଖତା – ଇମା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସୋ ଦୁକ୍ଖତା। ଇମାସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସନ୍ନଂ ଦୁକ୍ଖତାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ…ପେ॰… ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଖିଲସୁତ୍ତଂ

୧୬୬ . ‘‘ତୟୋମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଖିଲା। କତମେ ତୟୋ? ରାଗୋ ଖିଲୋ, ଦୋସୋ ଖିଲୋ, ମୋହୋ ଖିଲୋ – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ଖିଲା। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିଣ୍ଣନ୍ନଂ ଖିଲାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ…ପେ॰… ଅୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ମଲସୁତ୍ତଂ

୧୬୭ . ‘‘ତୀଣିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଲାନି। କତମାନି ତୀଣି? ରାଗୋ ମଲଂ, ଦୋସୋ ମଲଂ, ମୋହୋ ମଲଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୀଣି ମଲାନି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିଣ୍ଣନ୍ନଂ ମଲାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ…ପେ॰… ଅୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ନୀଘସୁତ୍ତଂ

୧୬୮ . ‘‘ତୟୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନୀଘା। କତମେ ତୟୋ? ରାଗୋ ନୀଘୋ, ଦୋସୋ ନୀଘୋ, ମୋହୋ ନୀଘୋ – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ନୀଘା। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିଣ୍ଣନ୍ନଂ ନୀଘାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ…ପେ॰… ଅୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ୱେଦନାସୁତ୍ତଂ

୧୬୯ . ‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା। କତମା ତିସ୍ସୋ? ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା – ଇମା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସୋ ୱେଦନା। ଇମାସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସନ୍ନଂ ୱେଦନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ…ପେ॰… ଅୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ତଣ୍ହାସୁତ୍ତଂ

୧୭୦ . ‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଣ୍ହା। କତମା ତିସ୍ସୋ? କାମତଣ୍ହା, ଭୱତଣ୍ହା, ୱିଭୱତଣ୍ହା – ଇମା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସୋ ତଣ୍ହା। ଇମାସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସନ୍ନଂ ତଣ୍ହାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ…ପେ॰… ଅୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ। କତମୋ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଇମାସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସନ୍ନଂ ତଣ୍ହାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ…ପେ॰… ଅୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’’ତି। ଦସମଂ।

୧୧. ତସିନାସୁତ୍ତଂ

୧୭୧ . ‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ତସିନା। କତମା ତିସ୍ସୋ? କାମତସିନା, ଭୱତସିନା, ୱିଭୱତସିନା। ଇମାସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସନ୍ନଂ ତସିନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ…ପେ॰… ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନଂ…ପେ॰… ଅମତୋଗଧଂ ଅମତପରାୟନଂ ଅମତପରିୟୋସାନଂ…ପେ॰… ନିବ୍ବାନନିନ୍ନଂ ନିବ୍ବାନପୋଣଂ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରଂ। ଇମାସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସନ୍ନଂ ତସିନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ…ପେ॰… ଅୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’’ତି। ଏକାଦସମଂ।

ଏସନାୱଗ୍ଗୋ ସତ୍ତମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଏସନା ୱିଧା ଆସୱୋ, ଭୱୋ ଚ ଦୁକ୍ଖତା ଖିଲା।

ମଲଂ ନୀଘୋ ଚ ୱେଦନା, ଦ୍ୱେ ତଣ୍ହା ତସିନାୟ ଚାତି॥

୮. ଓଘୱଗ୍ଗୋ

୧. ଓଘସୁତ୍ତଂ

୧୭୨ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଓଘା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? କାମୋଘୋ, ଭୱୋଘୋ, ଦିଟ୍ଠୋଘୋ, ଅୱିଜ୍ଜୋଘୋ – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ଓଘା। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ଓଘାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ…ପେ॰… ଅୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’’ତି। (ୟଥା ଏସନା, ଏୱଂ ସବ୍ବଂ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ।) ପଠମଂ।

୨. ୟୋଗସୁତ୍ତଂ

୧୭୩ . ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋଗା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? କାମୟୋଗୋ, ଭୱୟୋଗୋ, ଦିଟ୍ଠିୟୋଗୋ ଅୱିଜ୍ଜାୟୋଗୋ – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ୟୋଗା। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ୟୋଗାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ…ପେ॰… ଅୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଉପାଦାନସୁତ୍ତଂ

୧୭୪ . ‘‘ଚତ୍ତାରିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପାଦାନାନି। କତମାନି ଚତ୍ତାରି? କାମୁପାଦାନଂ, ଦିଟ୍ଠୁପାଦାନଂ, ସୀଲବ୍ବତୁପାଦାନଂ, ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରି ଉପାଦାନାନି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ଉପାଦାନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ…ପେ॰… ଅୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଗନ୍ଥସୁତ୍ତଂ

୧୭୫ . ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଗନ୍ଥା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଅଭିଜ୍ଝା କାୟଗନ୍ଥୋ, ବ୍ୟାପାଦୋ କାୟଗନ୍ଥୋ, ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ କାୟଗନ୍ଥୋ, ଇଦଂସଚ୍ଚାଭିନିୱେସୋ କାୟଗନ୍ଥୋ – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ଗନ୍ଥା। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ଗନ୍ଥାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ…ପେ॰… ଅୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଅନୁସୟସୁତ୍ତଂ

୧୭୬ . ‘‘ସତ୍ତିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁସୟା। କତମେ ସତ୍ତ? କାମରାଗାନୁସୟୋ, ପଟିଘାନୁସୟୋ, ଦିଟ୍ଠାନୁସୟୋ , ୱିଚିକିଚ୍ଛାନୁସୟୋ, ମାନାନୁସୟୋ, ଭୱରାଗାନୁସୟୋ, ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟୋ – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତାନୁସୟା। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତନ୍ନଂ ଅନୁସୟାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ…ପେ॰… ଅୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. କାମଗୁଣସୁତ୍ତଂ

୧୭୭ . ‘‘ପଞ୍ଚିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମଗୁଣା। କତମେ ପଞ୍ଚ? ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା, ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ସଦ୍ଦା…ପେ॰… ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଗନ୍ଧା…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା…ପେ॰… କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ କାମଗୁଣାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ…ପେ॰… ଅୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ନୀୱରଣସୁତ୍ତଂ

୧୭୮ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ନୀୱରଣାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? କାମଚ୍ଛନ୍ଦନୀୱରଣଂ, ବ୍ୟାପାଦନୀୱରଣଂ, ଥିନମିଦ୍ଧନୀୱରଣଂ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚନୀୱରଣଂ, ୱିଚିକିଚ୍ଛାନୀୱରଣଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣାନି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ନୀୱରଣାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ…ପେ॰… ଅୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧସୁତ୍ତଂ

୧୭୯ . ‘‘ପଞ୍ଚିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା। କତମେ ପଞ୍ଚ? ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ରୂପୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ , ୱେଦନୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ , ସଞ୍ଞୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ସଙ୍ଖାରୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ୱିଞ୍ଞାଣୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ…ପେ॰… ଅୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଓରମ୍ଭାଗିୟସୁତ୍ତଂ

୧୮୦ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଓରମ୍ଭାଗିୟାନି ସଂୟୋଜନାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି, ୱିଚିକିଚ୍ଛା, ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ, କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ, ବ୍ୟାପାଦୋ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚୋରମ୍ଭାଗିୟାନି ସଂୟୋଜନାନି। ଇମେସଂ ଖୋ ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ…ପେ॰… ଅୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟସୁତ୍ତଂ

୧୮୧ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନି ସଂୟୋଜନାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ରୂପରାଗୋ, ଅରୂପରାଗୋ, ମାନୋ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ, ଅୱିଜ୍ଜା – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚୁଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନି ସଂୟୋଜନାନି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ। କତମୋ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ ଅୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନି ସଂୟୋଜନାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ରୂପରାଗୋ, ଅରୂପରାଗୋ, ମାନୋ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ, ଅୱିଜ୍ଜା – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚୁଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନି ସଂୟୋଜନାନି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ। କତମୋ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନଂ… ଅମତୋଗଧଂ ଅମତପରାୟନଂ ଅମତପରିୟୋସାନଂ… ନିବ୍ବାନନିନ୍ନଂ ନିବ୍ବାନପୋଣଂ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରଂ। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ ଅୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’’ତି। ଦସମଂ।

ଓଘୱଗ୍ଗୋ ଅଟ୍ଠମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଓଘୋ ୟୋଗୋ ଉପାଦାନଂ, ଗନ୍ଥଂ ଅନୁସୟେନ ଚ।

କାମଗୁଣା ନୀୱରଣଂ, ଖନ୍ଧା ଓରୁଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାତି॥

ୱଗ୍ଗୁଦ୍ଦାନଂ –

ଅୱିଜ୍ଜାୱଗ୍ଗୋ ପଠମୋ, ଦୁତିୟଂ ୱିହାରଂ ୱୁଚ୍ଚତି।

ମିଚ୍ଛତ୍ତଂ ତତିୟୋ ୱଗ୍ଗୋ, ଚତୁତ୍ଥଂ ପଟିପନ୍ନେନେୱ॥

ତିତ୍ଥିୟଂ ପଞ୍ଚମୋ ୱଗ୍ଗୋ, ଛଟ୍ଠୋ ସୂରିୟେନ ଚ।

ବହୁକତେ ସତ୍ତମୋ ୱଗ୍ଗୋ, ଉପ୍ପାଦୋ ଅଟ୍ଠମେନ ଚ॥

ଦିୱସୱଗ୍ଗୋ ନୱମୋ, ଦସମୋ ଅପ୍ପମାଦେନ ଚ।

ଏକାଦସବଲୱଗ୍ଗୋ, ଦ୍ୱାଦସ ଏସନା ପାଳିୟଂ।

ଓଘୱଗ୍ଗୋ ଭୱତି ତେରସାତି॥

ମଗ୍ଗସଂୟୁତ୍ତଂ ପଠମଂ।

୨. ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସଂୟୁତ୍ତଂ

୧. ପବ୍ବତୱଗ୍ଗୋ

୧. ହିମୱନ୍ତସୁତ୍ତଂ

୧୮୨ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ହିମୱନ୍ତଂ ପବ୍ବତରାଜାନଂ ନିସ୍ସାୟ ନାଗା କାୟଂ ୱଡ୍ଢେନ୍ତି, ବଲଂ ଗାହେନ୍ତି; ତେ ତତ୍ଥ କାୟଂ ୱଡ୍ଢେତ୍ୱା ବଲଂ ଗାହେତ୍ୱା କୁସୋବ୍ଭେ ଓତରନ୍ତି, କୁସୋବ୍ଭେ ଓତରିତ୍ୱା ମହାସୋବ୍ଭେ ଓତରନ୍ତି, ମହାସୋବ୍ଭେ ଓତରିତ୍ୱା କୁନ୍ନଦିୟୋ ଓତରନ୍ତି, କୁନ୍ନଦିୟୋ ଓତରିତ୍ୱା ମହାନଦିୟୋ ଓତରନ୍ତି, ମହାନଦିୟୋ ଓତରିତ୍ୱା ମହାସମୁଦ୍ଦସାଗରଂ ଓତରନ୍ତି; ତେ ତତ୍ଥ ମହନ୍ତତ୍ତଂ ୱେପୁଲ୍ଲତ୍ତଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତି କାୟେନ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ମହନ୍ତତ୍ତଂ ୱେପୁଲ୍ଲତ୍ତଂ ପାପୁଣାତି ଧମ୍ମେସୁ। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ମହନ୍ତତ୍ତଂ ୱେପୁଲ୍ଲତ୍ତଂ ପାପୁଣାତି ଧମ୍ମେସୂତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ; ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ମହନ୍ତତ୍ତଂ ୱେପୁଲ୍ଲତ୍ତଂ ପାପୁଣାତି ଧମ୍ମେସୂ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. କାୟସୁତ୍ତଂ

୧୮୩ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୟଂ କାୟୋ ଆହାରଟ୍ଠିତିକୋ, ଆହାରଂ ପଟିଚ୍ଚ ତିଟ୍ଠତି, ଅନାହାରୋ ନୋ ତିଟ୍ଠତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣା ଆହାରଟ୍ଠିତିକା, ଆହାରଂ ପଟିଚ୍ଚ ତିଟ୍ଠନ୍ତି, ଅନାହାରା ନୋ ତିଟ୍ଠନ୍ତି।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା କାମଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା କାମଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଭନିମିତ୍ତଂ। ତତ୍ଥ ଅୟୋନିସୋମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା କାମଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା କାମଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଘନିମିତ୍ତଂ। ତତ୍ଥ ଅୟୋନିସୋମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଥିନମିଦ୍ଧସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଥିନମିଦ୍ଧସ୍ସ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ? ଅତ୍ଥି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରତି ତନ୍ଦି ୱିଜମ୍ଭିତା ଭତ୍ତସମ୍ମଦୋ ଚେତସୋ ଚ ଲୀନତ୍ତଂ। ତତ୍ଥ ଅୟୋନିସୋମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଥିନମିଦ୍ଧସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଥିନମିଦ୍ଧସ୍ସ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚସ୍ସ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚେତସୋ ଅୱୂପସମୋ। ତତ୍ଥ ଅୟୋନିସୋମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚସ୍ସ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନାୟ ୱା ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନାୟ ୱା ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଚିକିଚ୍ଛାଟ୍ଠାନୀୟା ଧମ୍ମା। ତତ୍ଥ ଅୟୋନିସୋମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନାୟ ୱା ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନାୟ ୱା ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୟଂ କାୟୋ ଆହାରଟ୍ଠିତିକୋ, ଆହାରଂ ପଟିଚ୍ଚ ତିଟ୍ଠତି, ଅନାହାରୋ ନୋ ତିଟ୍ଠତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣା ଆହାରଟ୍ଠିତିକା, ଆହାରଂ ପଟିଚ୍ଚ ତିଟ୍ଠନ୍ତି, ଅନାହାରା ନୋ ତିଟ୍ଠନ୍ତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୟଂ କାୟୋ ଆହାରଟ୍ଠିତିକୋ, ଆହାରଂ ପଟିଚ୍ଚ ତିଟ୍ଠତି, ଅନାହାରୋ ନୋ ତିଟ୍ଠତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଆହାରଟ୍ଠିତିକା, ଆହାରଂ ପଟିଚ୍ଚ ତିଟ୍ଠନ୍ତି, ଅନାହାରା ନୋ ତିଟ୍ଠନ୍ତି।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଟ୍ଠାନୀୟା ଧମ୍ମା। ତତ୍ଥ ୟୋନିସୋମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁସଲାକୁସଲା ଧମ୍ମା, ସାୱଜ୍ଜାନୱଜ୍ଜା ଧମ୍ମା, ହୀନପଣୀତା ଧମ୍ମା, କଣ୍ହସୁକ୍କସପ୍ପଟିଭାଗା ଧମ୍ମା। ତତ୍ଥ ୟୋନିସୋମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆରମ୍ଭଧାତୁ [ଆରବ୍ଭଧାତୁ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ନିକ୍କମଧାତୁ ପରକ୍କମଧାତୁ। ତତ୍ଥ ୟୋନିସୋମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଟ୍ଠାନୀୟା ଧମ୍ମା। ତତ୍ଥ ୟୋନିସୋମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ , କାୟପସ୍ସଦ୍ଧି, ଚିତ୍ତପସ୍ସଦ୍ଧି। ତତ୍ଥ ୟୋନିସୋମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଥନିମିତ୍ତଂ [ସମାଧିନିମିତ୍ତଂ (ସ୍ୟା॰)] ଅବ୍ୟଗ୍ଗନିମିତ୍ତଂ। ତତ୍ଥ ୟୋନିସୋମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଟ୍ଠାନୀୟା ଧମ୍ମା। ତତ୍ଥ ୟୋନିସୋମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୟଂ କାୟୋ ଆହାରଟ୍ଠିତିକୋ, ଆହାରଂ ପଟିଚ୍ଚ ତିଟ୍ଠତି, ଅନାହାରୋ ନୋ ତିଟ୍ଠତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଆହାରଟ୍ଠିତିକା, ଆହାରଂ ପଟିଚ୍ଚ ତିଟ୍ଠନ୍ତି, ଅନାହାରା ନୋ ତିଟ୍ଠନ୍ତୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ସୀଲସୁତ୍ତଂ

୧୮୪ . ‘‘ୟେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ସୀଲସମ୍ପନ୍ନା ସମାଧିସମ୍ପନ୍ନା ଞାଣସମ୍ପନ୍ନା ୱିମୁତ୍ତିସମ୍ପନ୍ନା ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନସମ୍ପନ୍ନା, ଦସ୍ସନମ୍ପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ବହୁକାରଂ [ବହୂପକାରଂ (ସ୍ୟା॰)] ୱଦାମି; ସୱନମ୍ପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ବହୁକାରଂ ୱଦାମି; ଉପସଙ୍କମନମ୍ପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ବହୁକାରଂ ୱଦାମି; ପୟିରୁପାସନମ୍ପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ବହୁକାରଂ ୱଦାମି; ଅନୁସ୍ସତିମ୍ପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ବହୁକାରଂ ୱଦାମି; ଅନୁପବ୍ବଜ୍ଜମ୍ପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ବହୁକାରଂ ୱଦାମି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତଥାରୂପାନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମଂ ସୁତ୍ୱା ଦ୍ୱୟେନ ୱୂପକାସେନ ୱୂପକଟ୍ଠୋ [ଦ୍ୱୟେନ ୱୂପକଟ୍ଠୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ୱିହରତି – କାୟୱୂପକାସେନ ଚ ଚିତ୍ତୱୂପକାସେନ ଚ। ସୋ ତଥା ୱୂପକଟ୍ଠୋ ୱିହରନ୍ତୋ ତଂ ଧମ୍ମଂ ଅନୁସ୍ସରତି ଅନୁୱିତକ୍କେତି।

‘‘ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ତଥା ୱୂପକଟ୍ଠୋ ୱିହରନ୍ତୋ ତଂ ଧମ୍ମଂ ଅନୁସ୍ସରତି ଅନୁୱିତକ୍କେତି, ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି; ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି; ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି। ସୋ ତଥା ସତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ତଂ ଧମ୍ମଂ ପଞ୍ଞାୟ ପୱିଚିନତି ପୱିଚରତି ପରିୱୀମଂସମାପଜ୍ଜତି।

‘‘ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ତଥା ସତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ତଂ ଧମ୍ମଂ ପଞ୍ଞାୟ ପୱିଚିନତି ପୱିଚରତି ପରିୱୀମଂସମାପଜ୍ଜତି, ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି; ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି; ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି। ତସ୍ସ ତଂ ଧମ୍ମଂ ପଞ୍ଞାୟ ପୱିଚିନତୋ ପୱିଚରତୋ ପରିୱୀମଂସମାପଜ୍ଜତୋ ଆରଦ୍ଧଂ ହୋତି ୱୀରିୟଂ ଅସଲ୍ଲୀନଂ।

‘‘ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ତଂ ଧମ୍ମଂ ପଞ୍ଞାୟ ପୱିଚିନତୋ ପୱିଚରତୋ ପରିୱୀମଂସମାପଜ୍ଜତୋ ଆରଦ୍ଧଂ ହୋତି ୱୀରିୟଂ ଅସଲ୍ଲୀନଂ, ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି; ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି; ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି। ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟସ୍ସ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପୀତି ନିରାମିସା।

‘‘ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟସ୍ସ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପୀତି ନିରାମିସା, ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି; ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି; ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି। ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋପି ପସ୍ସମ୍ଭତି, ଚିତ୍ତମ୍ପି ପସ୍ସମ୍ଭତି।

‘‘ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋପି ପସ୍ସମ୍ଭତି ଚିତ୍ତମ୍ପି ପସ୍ସମ୍ଭତି, ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି; ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି; ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି। ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟସ୍ସ ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି।

‘‘ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟସ୍ସ ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି, ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି ; ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି; ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି। ସୋ ତଥାସମାହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ସାଧୁକଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତା ହୋତି।

‘‘ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ତଥାସମାହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ସାଧୁକଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତା ହୋତି, ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି; ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି; ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ଏୱଂ ଭାୱିତେସୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତସୁ ସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେସୁ ଏୱଂ ବହୁଲୀକତେସୁ ସତ୍ତ ଫଲା ସତ୍ତାନିସଂସା ପାଟିକଙ୍ଖା। କତମେ ସତ୍ତ ଫଲା ସତ୍ତାନିସଂସା? ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ପଟିକଚ୍ଚ ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେତି। ନୋ ଚେ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ପଟିକଚ୍ଚ ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେତି, ଅଥ ମରଣକାଲେ ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେତି। ନୋ ଚେ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ପଟିକଚ୍ଚ ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେତି, ନୋ ଚେ ମରଣକାଲେ ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେତି, ଅଥ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ଅନ୍ତରାପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି। ନୋ ଚେ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ପଟିକଚ୍ଚ ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେତି, ନୋ ଚେ ମରଣକାଲେ ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେତି, ନୋ ଚେ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ଅନ୍ତରାପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ଅଥ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ଉପହଚ୍ଚପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି। ନୋ ଚେ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ପଟିକଚ୍ଚ ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେତି, ନୋ ଚେ ମରଣକାଲେ ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେତି, ନୋ ଚେ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ଅନ୍ତରାପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ନୋ ଚେ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ଉପହଚ୍ଚପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ଅଥ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ଅସଙ୍ଖାରପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି। ନୋ ଚେ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ପଟିକଚ୍ଚ ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେତି, ନୋ ଚେ ମରଣକାଲେ ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେତି, ନୋ ଚେ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ଅନ୍ତରାପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ନୋ ଚେ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ଉପହଚ୍ଚପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ନୋ ଚେ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ଅସଙ୍ଖାରପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ଅଥ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ସସଙ୍ଖାରପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି। ନୋ ଚେ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ପଟିକଚ୍ଚ ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେତି, ନୋ ଚେ ମରଣକାଲେ ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେତି, ନୋ ଚେ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ଅନ୍ତରାପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି , ନୋ ଚେ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ଉପହଚ୍ଚପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ନୋ ଚେ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ଅସଙ୍ଖାରପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ନୋ ଚେ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ସସଙ୍ଖାରପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ଅଥ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ଉଦ୍ଧଂସୋତୋ ହୋତି ଅକନିଟ୍ଠଗାମୀ। ଏୱଂ ଭାୱିତେସୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତସୁ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେସୁ ଏୱଂ ବହୁଲୀକତେସୁ ଇମେ ସତ୍ତ ଫଲା ସତ୍ତାନିସଂସା ପାଟିକଙ୍ଖା’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ୱତ୍ଥସୁତ୍ତଂ

୧୮୫ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି! ‘‘ଆୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ସତ୍ତିମେ, ଆୱୁସୋ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। କତମେ ସତ୍ତ? ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ – ଇମେ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଇମେସଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ୟେନ ୟେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେନ ଆକଙ୍ଖାମି ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ୱିହରିତୁଂ, ତେନ ତେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେନ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ୱିହରାମି; ୟେନ ୟେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେନ ଆକଙ୍ଖାମି ମଜ୍ଝନ୍ହିକଂ ସମୟଂ ୱିହରିତୁଂ, ତେନ ତେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେନ ମଜ୍ଝନ୍ହିକଂ ସମୟଂ ୱିହରାମି; ୟେନ ୟେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେନ ଆକଙ୍ଖାମି ସାୟନ୍ହସମୟଂ ୱିହରିତୁଂ, ତେନ ତେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେନ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ୱିହରାମି। ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଇତି ଚେ ମେ, ଆୱୁସୋ, ହୋତି, ‘ଅପ୍ପମାଣୋ’ତି ମେ ହୋତି, ‘ସୁସମାରଦ୍ଧୋ’ତି ମେ ହୋତି, ତିଟ୍ଠନ୍ତଞ୍ଚ ନଂ ‘ତିଟ୍ଠତୀ’ତି ପଜାନାମି। ସଚେପି ମେ ଚୱତି, ‘ଇଦପ୍ପଚ୍ଚୟା ମେ ଚୱତୀ’ତି ପଜାନାମି…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଇତି ଚେ ମେ, ଆୱୁସୋ, ହୋତି, ‘ଅପ୍ପମାଣୋ’ତି ମେ ହୋତି, ‘ସୁସମାରଦ୍ଧୋ’ତି ମେ ହୋତି, ତିଟ୍ଠନ୍ତଞ୍ଚ ନଂ ‘ତିଟ୍ଠତୀ’ତି ପଜାନାମି। ସଚେପି ମେ ଚୱତି, ‘ଇଦପ୍ପଚ୍ଚୟା ମେ ଚୱତୀ’ତି ପଜାନାମି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, ରଞ୍ଞୋ ୱା ରାଜମହାମତ୍ତସ୍ସ ୱା ନାନାରତ୍ତାନଂ ଦୁସ୍ସାନଂ ଦୁସ୍ସକରଣ୍ଡକୋ ପୂରୋ ଅସ୍ସ। ସୋ ୟଞ୍ଞଦେୱ ଦୁସ୍ସୟୁଗଂ ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ପାରୁପିତୁଂ, ତଂ ତଦେୱ ଦୁସ୍ସୟୁଗଂ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ପାରୁପେୟ୍ୟ; ୟଞ୍ଞଦେୱ ଦୁସ୍ସୟୁଗଂ ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ମଜ୍ଝନ୍ହିକଂ ସମୟଂ ପାରୁପିତୁଂ, ତଂ ତଦେୱ ଦୁସ୍ସୟୁଗଂ ମଜ୍ଝନ୍ହିକଂ ସମୟଂ ପାରୁପେୟ୍ୟ; ୟଞ୍ଞଦେୱ ଦୁସ୍ସୟୁଗଂ ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପାରୁପିତୁଂ, ତଂ ତଦେୱ ଦୁସ୍ସୟୁଗଂ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପାରୁପେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଇମେସଂ ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ୟେନ ୟେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେନ ଆକଙ୍ଖାମି ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ୱିହରିତୁଂ, ତେନ ତେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେନ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ୱିହରାମି; ୟେନ ୟେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେନ ଆକଙ୍ଖାମି ମଜ୍ଝନ୍ହିକଂ ସମୟଂ ୱିହରିତୁଂ, ତେନ ତେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେନ ମଜ୍ଝନ୍ହିକଂ ସମୟଂ ୱିହରାମି; ୟେନ ୟେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେନ ଆକଙ୍ଖାମି ସାୟନ୍ହସମୟଂ ୱିହରିତୁଂ, ତେନ ତେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେନ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ୱିହରାମି। ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଇତି ଚେ ମେ, ଆୱୁସୋ, ହୋତି, ‘ଅପ୍ପମାଣୋ’ତି ମେ ହୋତି, ‘ସୁସମାରଦ୍ଧୋ’ତି ମେ ହୋତି, ତିଟ୍ଠନ୍ତଞ୍ଚ ନଂ ‘ତିଟ୍ଠତୀ’ତି ପଜାନାମି। ସଚେପି ମେ ଚୱତି, ‘ଇଦପ୍ପଚ୍ଚୟା ମେ ଚୱତୀ’ତି ପଜାନାମି…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଇତି ଚେ ମେ, ଆୱୁସୋ, ହୋତି, ‘ଅପ୍ପମାଣୋ’ତି ମେ ହୋତି, ‘ସୁସମାରଦ୍ଧୋ’ତି ମେ ହୋତି, ତିଟ୍ଠନ୍ତଞ୍ଚ ନଂ ‘ତିଟ୍ଠତୀ’ତି ପଜାନାମି। ସଚେପି ମେ ଚୱତି, ‘ଇଦପ୍ପଚ୍ଚୟା ମେ ଚୱତୀ’ତି ପଜାନାମୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଭିକ୍ଖୁସୁତ୍ତଂ

୧୮୬ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘‘ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା’ତି, ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ‘ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା’ତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ବୋଧାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ତସ୍ମା ‘ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା’ତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି। ଇଧ, ଭିକ୍ଖୁ, ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ତସ୍ସିମେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱୟତୋ କାମାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି , ଭୱାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି, ଅୱିଜ୍ଜାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି। ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତି। ବୋଧାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି, ଭିକ୍ଖୁ, ତସ୍ମା ‘ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା’ତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. କୁଣ୍ଡଲିୟସୁତ୍ତଂ

୧୮୭ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାକେତେ ୱିହରତି ଅଞ୍ଜନୱନେ ମିଗଦାୟେ। ଅଥ ଖୋ କୁଣ୍ଡଲିୟୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ କୁଣ୍ଡଲିୟୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅହମସ୍ମି, ଭୋ ଗୋତମ, ଆରାମନିସ୍ସୟୀ [ଆରାମନିସାଦୀ (ସୀ॰), ଆରାମନିୟାଦୀ (ସ୍ୟା॰)] ପରିସାୱଚରୋ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ଭୁତ୍ତପାତରାସସ୍ସ ଅୟମାଚାରୋ [ଅୟମାହାରୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ହୋତି – ଆରାମେନ ଆରାମଂ ଉୟ୍ୟାନେନ ଉୟ୍ୟାନଂ ଅନୁଚଙ୍କମାମି ଅନୁୱିଚରାମି। ସୋ ତତ୍ଥ ପସ୍ସାମି ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣେ ଇତିୱାଦପ୍ପମୋକ୍ଖାନିସଂସଞ୍ଚେୱ କଥଂ କଥେନ୍ତେ ଉପାରମ୍ଭାନିସଂସଞ୍ଚ – ‘ଭୱଂ ପନ ଗୋତମୋ କିମାନିସଂସୋ ୱିହରତୀ’’’ତି? ‘‘ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଫଲାନିସଂସୋ ଖୋ, କୁଣ୍ଡଲିୟ, ତଥାଗତୋ ୱିହରତୀ’’ତି।

‘‘କତମେ ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିପୂରେନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ସତ୍ତ ଖୋ, କୁଣ୍ଡଲିୟ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିପୂରେନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘କତମେ ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ପରିପୂରେନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଚତ୍ତାରୋ ଖୋ, କୁଣ୍ଡଲିୟ, ସତିପଟ୍ଠାନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ପରିପୂରେନ୍ତୀ’’ତି । ‘‘କତମେ ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, ଧମ୍ମା ଭାୱିତା, ବହୁଲୀକତା ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ପରିପୂରେନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ତୀଣି ଖୋ, କୁଣ୍ଡଲିୟ, ସୁଚରିତାନି ଭାୱିତାନି ବହୁଲୀକତାନି ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ପରିପୂରେନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘କତମେ ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ତୀଣି ସୁଚରିତାନି ପରିପୂରେନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରୋ ଖୋ, କୁଣ୍ଡଲିୟ, ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ତୀଣି ସୁଚରିତାନି ପରିପୂରେତୀ’’ତି।

‘‘କଥଂ ଭାୱିତୋ ଚ, କୁଣ୍ଡଲିୟ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରୋ କଥଂ ବହୁଲୀକତୋ ତୀଣି ସୁଚରିତାନି ପରିପୂରେତୀତି? ଇଧ, କୁଣ୍ଡଲିୟ, ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ମନାପଂ ନାଭିଜ୍ଝତି ନାଭିହଂସତି, ନ ରାଗଂ ଜନେତି। ତସ୍ସ ଠିତୋ ଚ କାୟୋ ହୋତି, ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁସଣ୍ଠିତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ। ଚକ୍ଖୁନା ଖୋ ପନେୱ ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ଅମନାପଂ ନ ମଙ୍କୁ ହୋତି ଅପ୍ପତିଟ୍ଠିତଚିତ୍ତୋ ଅଦୀନମାନସୋ ଅବ୍ୟାପନ୍ନଚେତସୋ। ତସ୍ସ ଠିତୋ ଚ କାୟୋ ହୋତି ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁସଣ୍ଠିତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, କୁଣ୍ଡଲିୟ, ଭିକ୍ଖୁ ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା…ପେ॰… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ମନାପଂ ନାଭିଜ୍ଝତି ନାଭିହଂସତି, ନ ରାଗଂ ଜନେତି। ତସ୍ସ ଠିତୋ ଚ କାୟୋ ହୋତି, ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁସଣ୍ଠିତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ। ମନସା ଖୋ ପନେୱ ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ଅମନାପଂ ନ ମଙ୍କୁ ହୋତି ଅପ୍ପତିଟ୍ଠିତଚିତ୍ତୋ ଅଦୀନମାନସୋ ଅବ୍ୟାପନ୍ନଚେତସୋ। ତସ୍ସ ଠିତୋ ଚ କାୟୋ ହୋତି, ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁସଣ୍ଠିତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, କୁଣ୍ଡଲିୟ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ମନାପାମନାପେସୁ ରୂପେସୁ ଠିତୋ ଚ କାୟୋ ହୋତି, ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁସଣ୍ଠିତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା…ପେ॰… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା…ପେ॰… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ମନାପାମନାପେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଠିତୋ ଚ କାୟୋ ହୋତି, ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁସଣ୍ଠିତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ । ଏୱଂ ଭାୱିତୋ ଖୋ, କୁଣ୍ଡଲିୟ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରୋ ଏୱଂ ବହୁଲୀକତୋ ତୀଣି ସୁଚରିତାନି ପରିପୂରେତି।

‘‘କଥଂ ଭାୱିତାନି ଚ, କୁଣ୍ଡଲିୟ, ତୀଣି ସୁଚରିତାନି କଥଂ ବହୁଲୀକତାନି ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ପରିପୂରେନ୍ତି? ଇଧ, କୁଣ୍ଡଲିୟ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ ପହାୟ କାୟସୁଚରିତଂ ଭାୱେତି, ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତଂ ପହାୟ ୱଚୀସୁଚରିତଂ ଭାୱେତି, ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ ପହାୟ ମନୋସୁଚରିତଂ ଭାୱେତି। ଏୱଂ ଭାୱିତାନି ଖୋ, କୁଣ୍ଡଲିୟ, ତୀଣି ସୁଚରିତାନି ଏୱଂ ବହୁଲୀକତାନି ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ପରିପୂରେନ୍ତି।

‘‘କଥଂ ଭାୱିତା ଚ, କୁଣ୍ଡଲିୟ, ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା କଥଂ ବହୁଲୀକତା ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ପରିପୂରେନ୍ତି? ଇଧ, କୁଣ୍ଡଲିୟ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଏୱଂ ଭାୱିତା ଖୋ, କୁଣ୍ଡଲିୟ, ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ପରିପୂରେନ୍ତି।

‘‘କଥଂ ଭାୱିତା ଚ, କୁଣ୍ଡଲିୟ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା କଥଂ ବହୁଲୀକତା ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିପୂରେନ୍ତି? ଇଧ, କୁଣ୍ଡଲିୟ, ଭିକ୍ଖୁ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଭାୱିତା ଖୋ, କୁଣ୍ଡଲିୟ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିପୂରେନ୍ତୀ’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ କୁଣ୍ଡଲିୟୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ! ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭୋ ଗୋତମ, ନିକ୍କୁଜ୍ଜିତଂ ୱା ଉକ୍କୁଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ୱା ୱିୱରେୟ୍ୟ, ମୂଳ୍ହସ୍ସ ୱା ମଗ୍ଗଂ ଆଚିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅନ୍ଧକାରେ ୱା ତେଲପଜ୍ଜୋତଂ ଧାରେୟ୍ୟ, ଚକ୍ଖୁମନ୍ତୋ ରୂପାନି ଦକ୍ଖନ୍ତୀତି; ଏୱମେୱ ଭୋତା ଗୋତମେନ ଅନେକପରିୟାୟେନ ଧମ୍ମୋ ପକାସିତୋ। ଏସାହଂ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ସରଣଂ ଗଚ୍ଛାମି ଧମ୍ମଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଞ୍ଚ। ଉପାସକଂ ମଂ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. କୂଟାଗାରସୁତ୍ତଂ

୧୮୮ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, କୂଟାଗାରସ୍ସ ୟା କାଚି ଗୋପାନସିୟୋ, ସବ୍ବା ତା କୂଟନିନ୍ନା କୂଟପୋଣା କୂଟପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ।

‘‘କଥଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଉପୱାନସୁତ୍ତଂ

୧୮୯ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଚ ଉପୱାନୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ସାରିପୁତ୍ତୋ କୋସମ୍ବିୟଂ ୱିହରନ୍ତି ଘୋସିତାରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନାୟସ୍ମା ଉପୱାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ଉପୱାନେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଉପୱାନଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଜାନେୟ୍ୟ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ଉପୱାନ, ଭିକ୍ଖୁ ‘ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୟୋନିସୋମନସିକାରା ଏୱଂ ସୁସମାରଦ୍ଧା ମେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଫାସୁୱିହାରାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’’ତି? ‘‘ଜାନେୟ୍ୟ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ , ଭିକ୍ଖୁ ‘ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୟୋନିସୋମନସିକାରା ଏୱଂ ସୁସମାରଦ୍ଧା ମେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଫାସୁୱିହାରାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’’ତି।

‘‘ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଆରବ୍ଭମାନୋ ପଜାନାତି ‘ଚିତ୍ତଞ୍ଚ ମେ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ, ଥିନମିଦ୍ଧଞ୍ଚ ମେ ସୁସମୂହତଂ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଞ୍ଚ ମେ ସୁପ୍ପଟିୱିନୀତଂ, ଆରଦ୍ଧଞ୍ଚ ମେ ୱୀରିୟଂ, ଅଟ୍ଠିଂକତ୍ୱା ମନସି କରୋମି, ନୋ ଚ ଲୀନ’ନ୍ତି…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଆରବ୍ଭମାନୋ ପଜାନାତି ‘ଚିତ୍ତଞ୍ଚ ମେ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ, ଥିନମିଦ୍ଧଞ୍ଚ ମେ ସୁସମୂହତଂ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଞ୍ଚ ମେ ସୁପ୍ପଟିୱିନୀତଂ, ଆରଦ୍ଧଞ୍ଚ ମେ ୱୀରିୟଂ, ଅଟ୍ଠିଂକତ୍ୱା ମନସି କରୋମି, ନୋ ଚ ଲୀନ’ନ୍ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ଜାନେୟ୍ୟ ‘ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୟୋନିସୋମନସିକାରା ଏୱଂ ସୁସମାରଦ୍ଧା ମେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଫାସୁୱିହାରାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ପଠମଉପ୍ପନ୍ନସୁତ୍ତଂ

୧୯୦ . ‘‘ସତ୍ତିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ନାଞ୍ଞତ୍ର ତଥାଗତସ୍ସ ପାତୁଭାୱା ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ। କତମେ ସତ୍ତ? ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ନାଞ୍ଞତ୍ର ତଥାଗତସ୍ସ ପାତୁଭାୱା ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସା’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଦୁତିୟଉପ୍ପନ୍ନସୁତ୍ତଂ

୧୯୧ . ‘‘ସତ୍ତିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ନାଞ୍ଞତ୍ର ସୁଗତୱିନୟା। କତମେ ସତ୍ତ? ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ନାଞ୍ଞତ୍ର ସୁଗତୱିନୟା’’ତି। ଦସମଂ।

ପବ୍ବତୱଗ୍ଗୋ ପଠମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ହିମୱନ୍ତଂ କାୟଂ ସୀଲଂ, ୱତ୍ଥଂ ଭିକ୍ଖୁ ଚ କୁଣ୍ଡଲି।

କୂଟଞ୍ଚ ଉପୱାନଞ୍ଚ, ଉପ୍ପନ୍ନା ଅପରେ ଦୁୱେତି॥

୨. ଗିଲାନୱଗ୍ଗୋ

୧. ପାଣସୁତ୍ତଂ

୧୯୨ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ପାଣା ଚତ୍ତାରୋ ଇରିୟାପଥେ କପ୍ପେନ୍ତି – କାଲେନ ଗମନଂ, କାଲେନ ଠାନଂ, କାଲେନ ନିସଜ୍ଜଂ, କାଲେନ ସେୟ୍ୟଂ, ସବ୍ବେ ତେ ପଥୱିଂ ନିସ୍ସାୟ ପଥୱିୟଂ ପତିଟ୍ଠାୟ ଏୱମେତେ ଚତ୍ତାରୋ ଇରିୟାପଥେ କପ୍ପେନ୍ତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେତି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେତି ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେତି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରୋତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ପଠମସୂରିୟୂପମସୁତ୍ତଂ

୧୯୩ . ‘‘ସୂରିୟସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦୟତୋ ଏତଂ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ ଏତଂ ପୁବ୍ବନିମିତ୍ତଂ, ୟଦିଦଂ – ଅରୁଣୁଗ୍ଗଂ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଉପ୍ପାଦାୟ ଏତଂ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ ଏତଂ ପୁବ୍ବନିମିତ୍ତଂ, ୟଦିଦଂ – କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତା। କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତସ୍ସେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେସ୍ସତି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରିସ୍ସତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେତି ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେତି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରୋତୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଦୁତିୟସୂରିୟୂପମସୁତ୍ତଂ

୧୯୪ . ‘‘ସୂରିୟସ୍ସ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦୟତୋ ଏତଂ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ ଏତଂ ପୁବ୍ବନିମିତ୍ତଂ, ୟଦିଦଂ – ଅରୁଣୁଗ୍ଗଂ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଉପ୍ପାଦାୟ ଏତଂ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ ଏତଂ ପୁବ୍ବନିମିତ୍ତଂ, ୟଦିଦଂ – ୟୋନିସୋମନସିକାରୋ। ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପନ୍ନସ୍ସେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେସ୍ସତି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରିସ୍ସତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପନ୍ନୋ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେତି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପନ୍ନୋ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେତି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରୋତୀ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ପଠମଗିଲାନସୁତ୍ତଂ

୧୯୫ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ମହାକସ୍ସପୋ ପିପ୍ପଲିଗୁହାୟଂ [ୱିପ୍ଫଲିଗୁହାୟଂ (ସୀ॰)] ୱିହରତି ଆବାଧିକୋ ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାକସ୍ସପୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ନିସଜ୍ଜ ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକସ୍ସପଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କଚ୍ଚି ତେ, କସ୍ସପ, ଖମନୀୟଂ କଚ୍ଚି ୟାପନୀୟଂ? କଚ୍ଚି ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ପଟିକ୍କମନ୍ତି, ନୋ ଅଭିକ୍କମନ୍ତି; ପଟିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ନୋ ଅଭିକ୍କମୋ’’ତି? ‘‘ନ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଖମନୀୟଂ, ନ ୟାପନୀୟଂ। ବାଳ୍ହା ମେ ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଅଭିକ୍କମନ୍ତି, ନୋ ପଟିକ୍କମନ୍ତି; ଅଭିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ନୋ ପଟିକ୍କମୋ’’ତି।

‘‘ସତ୍ତିମେ, କସ୍ସପ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ମୟା ସମ୍ମଦକ୍ଖାତା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ସତ୍ତ? ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଖୋ, କସ୍ସପ, ମୟା ସମ୍ମଦକ୍ଖାତୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଖୋ, କସ୍ସପ, ମୟା ସମ୍ମଦକ୍ଖାତୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ଇମେ ଖୋ, କସ୍ସପ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ମୟା ସମ୍ମଦକ୍ଖାତା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ତଗ୍ଘ, ଭଗୱା, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା; ତଗ୍ଘ, ସୁଗତ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକସ୍ସପୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦି। ୱୁଟ୍ଠହି ଚାୟସ୍ମା ମହାକସ୍ସପୋ ତମ୍ହା ଆବାଧା। ତଥାପହୀନୋ ଚାୟସ୍ମତୋ ମହାକସ୍ସପସ୍ସ ସୋ ଆବାଧୋ ଅହୋସୀତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଦୁତିୟଗିଲାନସୁତ୍ତଂ

୧୯୬ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଗିଜ୍ଝକୂଟେ ପବ୍ବତେ ୱିହରତି ଆବାଧିକୋ ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ନିସଜ୍ଜ ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କଚ୍ଚି ତେ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଖମନୀୟଂ କଚ୍ଚି ୟାପନୀୟଂ? କଚ୍ଚି ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ପଟିକ୍କମନ୍ତି, ନୋ ଅଭିକ୍କମନ୍ତି; ପଟିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ନୋ ଅଭିକ୍କମୋ’’ତି? ‘‘ନ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଖମନୀୟଂ, ନ ୟାପନୀୟଂ। ବାଳ୍ହା ମେ ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଅଭିକ୍କମନ୍ତି, ନୋ ପଟିକ୍କମନ୍ତି; ଅଭିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ନୋ ପଟିକ୍କମୋ’’ତି।

‘‘ସତ୍ତିମେ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ମୟା ସମ୍ମଦକ୍ଖାତା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ସତ୍ତ? ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଖୋ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ମୟା ସମ୍ମଦକ୍ଖାତୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଖୋ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ମୟା ସମ୍ମଦକ୍ଖାତୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ଇମେ ଖୋ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ମୟା ସମ୍ମଦକ୍ଖାତା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ତଗ୍ଘ , ଭଗୱା, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା; ତଗ୍ଘ, ସୁଗତ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦି। ୱୁଟ୍ଠହି ଚାୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ତମ୍ହା ଆବାଧା। ତଥାପହୀନୋ ଚାୟସ୍ମତୋ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସ୍ସ ସୋ ଆବାଧୋ ଅହୋସୀତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ତତିୟଗିଲାନସୁତ୍ତଂ

୧୯୭ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ଆବାଧିକୋ ହୋତି ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାଚୁନ୍ଦୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାଚୁନ୍ଦଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ପଟିଭନ୍ତୁ ତଂ, ଚୁନ୍ଦ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା’’ତି।

‘‘ସତ୍ତିମେ, ଭନ୍ତେ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଭଗୱତା ସମ୍ମଦକ୍ଖାତା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ସତ୍ତ? ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ସମ୍ମଦକ୍ଖାତୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ସମ୍ମଦକ୍ଖାତୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ଇମେ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଭଗୱତା ସମ୍ମଦକ୍ଖାତା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ତଗ୍ଘ , ଚୁନ୍ଦ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା; ତଗ୍ଘ, ଚୁନ୍ଦ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା’’ତି।

ଇଦମୱୋଚାୟସ୍ମା ଚୁନ୍ଦୋ। ସମନୁଞ୍ଞୋ ସତ୍ଥା ଅହୋସି। ୱୁଟ୍ଠହି ଚ ଭଗୱା ତମ୍ହା ଆବାଧା। ତଥାପହୀନୋ ଚ ଭଗୱତୋ ସୋ ଆବାଧୋ ଅହୋସୀତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ପାରଙ୍ଗମସୁତ୍ତଂ

୧୯୮ . ‘‘ସତ୍ତିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅପାରା ପାରଂ ଗମନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ସତ୍ତ? ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅପାରା ପାରଂ ଗମନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ଅପ୍ପକା ତେ ମନୁସ୍ସେସୁ, ୟେ ଜନା ପାରଗାମିନୋ।

ଅଥାୟଂ ଇତରା ପଜା, ତୀରମେୱାନୁଧାୱତି॥

‘‘ୟେ ଚ ଖୋ ସମ୍ମଦକ୍ଖାତେ, ଧମ୍ମେ ଧମ୍ମାନୁୱତ୍ତିନୋ।

ତେ ଜନା ପାରମେସ୍ସନ୍ତି, ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟଂ ସୁଦୁତ୍ତରଂ॥

‘‘କଣ୍ହଂ ଧମ୍ମଂ ୱିପ୍ପହାୟ, ସୁକ୍କଂ ଭାୱେଥ ପଣ୍ଡିତୋ।

ଓକା ଅନୋକମାଗମ୍ମ, ୱିୱେକେ ୟତ୍ଥ ଦୂରମଂ॥

‘‘ତତ୍ରାଭିରତିମିଚ୍ଛେୟ୍ୟ , ହିତ୍ୱା କାମେ ଅକିଞ୍ଚନୋ।

ପରିୟୋଦପେୟ୍ୟ ଅତ୍ତାନଂ, ଚିତ୍ତକ୍ଲେସେହି ପଣ୍ଡିତୋ॥

‘‘ୟେସଂ ସମ୍ବୋଧିୟଙ୍ଗେସୁ, ସମ୍ମା ଚିତ୍ତଂ ସୁଭାୱିତଂ।

ଆଦାନପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗେ, ଅନୁପାଦାୟ ୟେ ରତା।

ଖୀଣାସୱା ଜୁତିମନ୍ତୋ, ତେ ଲୋକେ ପରିନିବ୍ବୁତା’’ତି॥ ସତ୍ତମଂ।

୮. ୱିରଦ୍ଧସୁତ୍ତଂ

୧୯୯ . ‘‘ୟେସଂ କେସଞ୍ଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ୱିରଦ୍ଧା, ୱିରଦ୍ଧୋ ତେସଂ ଅରିୟୋ ମଗ୍ଗୋ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟଗାମୀ। ୟେସଂ କେସଞ୍ଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଆରଦ୍ଧା, ଆରଦ୍ଧୋ ତେସଂ ଅରିୟୋ ମଗ୍ଗୋ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟଗାମୀ। କତମେ ସତ୍ତ? ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ – ୟେସଂ କେସଞ୍ଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ୱିରଦ୍ଧା, ୱିରଦ୍ଧୋ ତେସଂ ଅରିୟୋ ମଗ୍ଗୋ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟଗାମୀ। ୟେସଂ କେସଞ୍ଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଆରଦ୍ଧା, ଆରଦ୍ଧୋ ତେସଂ ଅରିୟୋ ମଗ୍ଗୋ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟଗାମୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଅରିୟସୁତ୍ତଂ

୨୦୦ . ‘‘ସତ୍ତିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅରିୟା ନିୟ୍ୟାନିକା ନୀୟନ୍ତି ତକ୍କରସ୍ସ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। କତମେ ସତ୍ତ? ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅରିୟା ନିୟ୍ୟାନିକା ନୀୟନ୍ତି ତକ୍କରସ୍ସ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟା’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ନିବ୍ବିଦାସୁତ୍ତଂ

୨୦୧ . ‘‘ସତ୍ତିମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଏକନ୍ତନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ସତ୍ତ? ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଏକନ୍ତନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ଦସମଂ।

ଗିଲାନୱଗ୍ଗୋ ଦୁତିୟୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ପାଣା ସୂରିୟୂପମା ଦ୍ୱେ, ଗିଲାନା ଅପରେ ତୟୋ।

ପାରଙ୍ଗାମୀ ୱିରଦ୍ଧୋ ଚ, ଅରିୟୋ ନିବ୍ବିଦାୟ ଚାତି॥

୩. ଉଦାୟିୱଗ୍ଗୋ

୧. ବୋଧାୟସୁତ୍ତଂ

୨୦୨ . ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘‘ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା’ତି, ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ‘ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା’ତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘‘ବୋଧାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ତସ୍ମା ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି। ଇଧ, ଭିକ୍ଖୁ, ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ‘ବୋଧାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ତସ୍ମା ‘ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା’ତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଦେସନାସୁତ୍ତଂ

୨୦୩ . ‘‘ସତ୍ତ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଦେସେସ୍ସାମି; ତଂ ସୁଣାଥ। କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା? ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଠାନିୟସୁତ୍ତଂ

୨୦୪ . ‘‘କାମରାଗଟ୍ଠାନିୟାନଂ , [କାମରାଗଟ୍ଠାନୀୟାନଂ (ସୀ॰)] ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମାନଂ ମନସିକାରବହୁଲୀକାରା ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ଚେୱ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଚ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ବ୍ୟାପାଦଟ୍ଠାନିୟାନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମାନଂ ମନସିକାରବହୁଲୀକାରା ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ଚେୱ ବ୍ୟାପାଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଚ ବ୍ୟାପାଦୋ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ଥିନମିଦ୍ଧଟ୍ଠାନିୟାନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମାନଂ ମନସିକାରବହୁଲୀକାରା ଅନୁପ୍ପନ୍ନଞ୍ଚେୱ ଥିନମିଦ୍ଧଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ଥିନମିଦ୍ଧଂ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟଂ ସଂୱତ୍ତତି। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଟ୍ଠାନିୟାନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମାନଂ ମନସିକାରବହୁଲୀକାରା ଅନୁପ୍ପନ୍ନଞ୍ଚେୱ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ୱିଚିକିଚ୍ଛାଟ୍ଠାନିୟାନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମାନଂ ମନସିକାରବହୁଲୀକାରା ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ଚେୱ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନା ଚ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ସଂୱତ୍ତତି।

‘‘ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଟ୍ଠାନିୟାନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମାନଂ ମନସିକାରବହୁଲୀକାରା ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ଚେୱ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଚ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଟ୍ଠାନିୟାନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମାନଂ ମନସିକାରବହୁଲୀକାରା ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ଚେୱ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଚ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତୀ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଅୟୋନିସୋମନସିକାରସୁତ୍ତଂ

୨୦୫ . ‘‘ଅୟୋନିସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନସିକରୋତୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ଚେୱ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଚ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ସଂୱତ୍ତତି; ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ଚେୱ ବ୍ୟାପାଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଚ ବ୍ୟାପାଦୋ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ସଂୱତ୍ତତି; ଅନୁପ୍ପନ୍ନଞ୍ଚେୱ ଥିନମିଦ୍ଧଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ଥିନମିଦ୍ଧଂ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ସଂୱତ୍ତତି; ଅନୁପ୍ପନ୍ନଞ୍ଚେୱ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ସଂୱତ୍ତତି; ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ଚେୱ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନା ଚ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ସଂୱତ୍ତତି; ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ଚେୱ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ନୁପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଚ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ନିରୁଜ୍ଝତି…ପେ॰… ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ଚେୱ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ନୁପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଚ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ନିରୁଜ୍ଝତି।

ୟୋନିସୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନସିକରୋତୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ଚେୱ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ନୁପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଚ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ପହୀୟତି; ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ଚେୱ ବ୍ୟାପାଦୋ ନୁପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଚ ବ୍ୟାପାଦୋ ପହୀୟତି; ଅନୁପ୍ପନ୍ନଞ୍ଚେୱ ଥିନମିଦ୍ଧଂ ନୁପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ଥିନମିଦ୍ଧଂ ପହୀୟତି; ଅନୁପ୍ପନ୍ନଞ୍ଚେୱ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ନୁପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ପହୀୟତି; ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ଚେୱ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ନୁପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନା ଚ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ପହୀୟତି।

‘‘ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ଚେୱ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଚ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି…ପେ॰… ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ଚେୱ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଚ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଅପରିହାନିୟସୁତ୍ତଂ

୨୦୬ . ‘‘ସତ୍ତ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପରିହାନିୟେ ଧମ୍ମେ ଦେସେସ୍ସାମି; ତଂ ସୁଣାଥ। କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତ ଅପରିହାନିୟା ଧମ୍ମା? ୟଦିଦଂ – ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। କତମେ ସତ୍ତ? ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତ ଅପରିହାନିୟା ଧମ୍ମା’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ତଣ୍ହକ୍ଖୟସୁତ୍ତଂ

୨୦୭ . ‘‘ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗ୍ଗୋ ୟା ପଟିପଦା ତଣ୍ହକ୍ଖୟାୟ ସଂୱତ୍ତତି, ତଂ ମଗ୍ଗଂ ତଂ ପଟିପଦଂ ଭାୱେଥ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗ୍ଗୋ କତମା ଚ ପଟିପଦା ତଣ୍ହକ୍ଖୟାୟ ସଂୱତ୍ତତି? ୟଦିଦଂ – ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। କତମେ ସତ୍ତ? ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଆୟସ୍ମା ଉଦାୟୀ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କଥଂ ଭାୱିତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, କଥଂ ବହୁଲୀକତା ତଣ୍ହକ୍ଖୟାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି?

‘‘ଇଧ , ଉଦାୟି, ଭିକ୍ଖୁ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ ୱିପୁଲଂ ମହଗ୍ଗତଂ ଅପ୍ପମାଣଂ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜଂ [ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] । ତସ୍ସ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱୟତୋ ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ ୱିପୁଲଂ ମହଗ୍ଗତଂ ଅପ୍ପମାଣଂ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜଂ ତଣ୍ହା ପହୀୟତି। ତଣ୍ହାୟ ପହାନା କମ୍ମଂ ପହୀୟତି। କମ୍ମସ୍ସ ପହାନା ଦୁକ୍ଖଂ ପହୀୟତି…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ ୱିପୁଲଂ ମହଗ୍ଗତଂ ଅପ୍ପମାଣଂ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜଂ। ତସ୍ସ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱୟତୋ ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ ୱିପୁଲଂ ମହଗ୍ଗତଂ ଅପ୍ପମାଣଂ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜଂ ତଣ୍ହା ପହୀୟତି ତଣ୍ହାୟ ପହାନା କମ୍ମଂ ପହୀୟତି । କମ୍ମସ୍ସ ପହାନା ଦୁକ୍ଖଂ ପହୀୟତି। ଇତି ଖୋ, ଉଦାୟି, ତଣ୍ହକ୍ଖୟା କମ୍ମକ୍ଖୟୋ, କମ୍ମକ୍ଖୟା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟୋ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ତଣ୍ହାନିରୋଧସୁତ୍ତଂ

୨୦୮ . ‘‘ୟୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗ୍ଗୋ ୟା ପଟିପଦା ତଣ୍ହାନିରୋଧାୟ ସଂୱତ୍ତତି, ତଂ ମଗ୍ଗଂ ତଂ ପଟିପଦଂ ଭାୱେଥ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗ୍ଗୋ କତମା ଚ ପଟିପଦା ତଣ୍ହାନିରୋଧାୟ ସଂୱତ୍ତତି? ୟଦିଦଂ – ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। କତମେ ସତ୍ତ? ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ। କଥଂ ଭାୱିତା, ଚ ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା କଥଂ ବହୁଲୀକତା ତଣ୍ହାନିରୋଧାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି?

‘‘ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଭାୱିତା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ତଣ୍ହାନିରୋଧାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟସୁତ୍ତଂ

୨୦୯ . ‘‘ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗ୍ଗଂ ଦେସେସ୍ସାମି; ତଂ ସୁଣାଥ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟୋ ମଗ୍ଗୋ? ୟଦିଦଂ – ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। କତମେ ସତ୍ତ? ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଆୟସ୍ମା ଉଦାୟୀ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କଥଂ ଭାୱିତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା କଥଂ ବହୁଲୀକତା ନିବ୍ବେଧାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି?

‘‘ଇଧ, ଉଦାୟି, ଭିକ୍ଖୁ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ ୱିପୁଲଂ ମହଗ୍ଗତଂ ଅପ୍ପମାଣଂ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜଂ। ସୋ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱିତେନ ଚିତ୍ତେନ ଅନିବ୍ବିଦ୍ଧପୁବ୍ବଂ ଅପ୍ପଦାଲିତପୁବ୍ବଂ ଲୋଭକ୍ଖନ୍ଧଂ ନିବ୍ବିଜ୍ଝତି ପଦାଲେତି ; ଅନିବ୍ବିଦ୍ଧପୁବ୍ବଂ ଅପ୍ପଦାଲିତପୁବ୍ବଂ ଦୋସକ୍ଖନ୍ଧଂ ନିବ୍ବିଜ୍ଝତି ପଦାଲେତି; ଅନିବ୍ବିଦ୍ଧପୁବ୍ବଂ ଅପ୍ପଦାଲିତପୁବ୍ବଂ ମୋହକ୍ଖନ୍ଧଂ ନିବ୍ବିଜ୍ଝତି ପଦାଲେତି…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ ୱିପୁଲଂ ମହଗ୍ଗତଂ ଅପ୍ପମାଣଂ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜଂ। ସୋ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱିତେନ ଚିତ୍ତେନ ଅନିବ୍ବିଦ୍ଧପୁବ୍ବଂ ଅପ୍ପଦାଲିତପୁବ୍ବଂ ଲୋଭକ୍ଖନ୍ଧଂ ନିବ୍ବିଜ୍ଝତି ପଦାଲେତି; ଅନିବ୍ବିଦ୍ଧପୁବ୍ବଂ ଅପ୍ପଦାଲିତପୁବ୍ବଂ ଦୋସକ୍ଖନ୍ଧଂ ନିବ୍ବିଜ୍ଝତି ପଦାଲେତି; ଅନିବ୍ବିଦ୍ଧପୁବ୍ବଂ ଅପ୍ପଦାଲିତପୁବ୍ବଂ ମୋହକ୍ଖନ୍ଧଂ ନିବ୍ବିଜ୍ଝତି ପଦାଲେତି। ଏୱଂ ଭାୱିତା ଖୋ, ଉଦାୟି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ନିବ୍ବେଧାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଏକଧମ୍ମସୁତ୍ତଂ

୨୧୦ . ‘‘ନାହଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞଂ ଏକଧମ୍ମମ୍ପି ସମନୁପସ୍ସାମି, ୟୋ ଏୱଂ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ସଂୟୋଜନୀୟାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି, ୟଥୟିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। କତମେ ସତ୍ତ? ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ। କଥଂ ଭାୱିତା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା କଥଂ ବହୁଲୀକତା ସଂୟୋଜନୀୟାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି?

‘‘ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଭାୱିତା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ସଂୟୋଜନୀୟାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି।

‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂୟୋଜନୀୟା ଧମ୍ମା? ଚକ୍ଖୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂୟୋଜନୀୟୋ ଧମ୍ମୋ। ଏତ୍ଥେତେ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ସଂୟୋଜନୱିନିବନ୍ଧା ଅଜ୍ଝୋସାନା…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ସଂୟୋଜନୀୟା ଧମ୍ମା। ଏତ୍ଥେତେ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ସଂୟୋଜନୱିନିବନ୍ଧା ଅଜ୍ଝୋସାନା…ପେ॰… ମନୋ ସଂୟୋଜନୀୟୋ ଧମ୍ମୋ। ଏତ୍ଥେତେ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ସଂୟୋଜନୱିନିବନ୍ଧା ଅଜ୍ଝୋସାନା। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂୟୋଜନୀୟା ଧମ୍ମା’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଉଦାୟିସୁତ୍ତଂ

୨୧୧ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସୁମ୍ଭେସୁ ୱିହରତି ସେତକଂ ନାମ ସୁମ୍ଭାନଂ ନିଗମୋ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଉଦାୟୀ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଉଦାୟୀ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭନ୍ତେ! ୟାୱ ବହୁକତଞ୍ଚ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତି ପେମଞ୍ଚ ଗାରୱୋ ଚ ହିରୀ ଚ ଓତ୍ତପ୍ପଞ୍ଚ। ଅହଞ୍ହି, ଭନ୍ତେ, ପୁବ୍ବେ ଅଗାରିକଭୂତୋ ସମାନୋ ଅବହୁକତୋ ଅହୋସିଂ ଧମ୍ମେନ [ଧମ୍ମେ (?)] ଅବହୁକତୋ ସଙ୍ଘେନ। ସୋ ଖ୍ୱାହଂ ଭଗୱତି ପେମଞ୍ଚ ଗାରୱଞ୍ଚ ହିରିଞ୍ଚ ଓତ୍ତପ୍ପଞ୍ଚ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ। ତସ୍ସ ମେ ଭଗୱା ଧମ୍ମଂ ଦେସେସି – ‘ଇତି ରୂପଂ, ଇତି ରୂପସ୍ସ ସମୁଦୟୋ, ଇତି ରୂପସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ; ଇତି ୱେଦନା…ପେ॰… ଇତି ସଞ୍ଞା… ଇତି ସଙ୍ଖାରା… ଇତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଇତି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ସମୁଦୟୋ, ଇତି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ’ତି।

‘‘ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ସୁଞ୍ଞାଗାରଗତୋ ଇମେସଂ ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧାନଂ ଉକ୍କୁଜ୍ଜାୱକୁଜ୍ଜଂ ସମ୍ପରିୱତ୍ତେନ୍ତୋ ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ। ଧମ୍ମୋ ଚ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଅଭିସମିତୋ, ମଗ୍ଗୋ ଚ ମେ ପଟିଲଦ୍ଧୋ; ୟୋ ମେ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ତଥା ତଥା ୱିହରନ୍ତଂ ତଥତ୍ତାୟ ଉପନେସ୍ସତି ୟଥାହଂ – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନିସ୍ସାମି।

‘‘ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ମେ, ଭନ୍ତେ, ପଟିଲଦ୍ଧୋ, ୟୋ ମେ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ତଥା ତଥା ୱିହରନ୍ତଂ ତଥତ୍ତାୟ ଉପନେସ୍ସତି ୟଥାହଂ – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନିସ୍ସାମି…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ମେ, ଭନ୍ତେ, ପଟିଲଦ୍ଧୋ, ୟୋ ମେ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ତଥା ତଥା ୱିହରନ୍ତଂ ତଥତ୍ତାୟ ଉପନେସ୍ସତି ୟଥାହଂ – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନିସ୍ସାମି। ଅୟଂ ଖୋ ମେ, ଭନ୍ତେ, ମଗ୍ଗୋ ପଟିଲଦ୍ଧୋ, ୟୋ ମେ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ତଥା ତଥା ୱିହରନ୍ତଂ ତଥତ୍ତାୟ ଉପନେସ୍ସତି ୟଥାହଂ – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନିସ୍ସାମୀ’’ତି।

‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଉଦାୟି! ଏସୋ ହି ତେ, ଉଦାୟି, ମଗ୍ଗୋ ପଟିଲଦ୍ଧୋ, ୟୋ ତେ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ତଥା ତଥା ୱିହରନ୍ତଂ ତଥତ୍ତାୟ ଉପନେସ୍ସତି ୟଥା ତ୍ୱଂ – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନିସ୍ସସୀ’’ତି। ଦସମଂ।

ଉଦାୟିୱଗ୍ଗୋ ତତିୟୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ବୋଧାୟ ଦେସନା ଠାନା, ଅୟୋନିସୋ ଚାପରିହାନୀ।

ଖୟୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବେଧୋ, ଏକଧମ୍ମୋ ଉଦାୟିନାତି॥

୪. ନୀୱରଣୱଗ୍ଗୋ

୧. ପଠମକୁସଲସୁତ୍ତଂ

୨୧୨ . ‘‘ୟେ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା କୁସଲା କୁସଲଭାଗିୟା କୁସଲପକ୍ଖିକା, ସବ୍ବେ ତେ ଅପ୍ପମାଦମୂଲକା ଅପ୍ପମାଦସମୋସରଣା; ଅପ୍ପମାଦୋ ତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି। ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେସ୍ସତି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରିସ୍ସତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେତି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରୋତି ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେତି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରୋତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ଦୁତିୟକୁସଲସୁତ୍ତଂ

୨୧୩ . ‘‘ୟେ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା କୁସଲା କୁସଲଭାଗିୟା କୁସଲପକ୍ଖିକା, ସବ୍ବେ ତେ ୟୋନିସୋମନସିକାରମୂଲକା ୟୋନିସୋମନସିକାରସମୋସରଣା; ୟୋନିସୋମନସିକାରୋ ତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି। ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପନ୍ନସ୍ସେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେସ୍ସତି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରିସ୍ସତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପନ୍ନୋ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେତି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଭିକ୍ଖୁ ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପନ୍ନୋ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେତି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରୋତୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଉପକ୍କିଲେସସୁତ୍ତଂ

୨୧୪ . ‘‘ପଞ୍ଚିମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାତରୂପସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସା, ୟେହି ଉପକ୍କିଲେସେହି ଉପକ୍କିଲିଟ୍ଠଂ ଜାତରୂପଂ ନ ଚେୱ ମୁଦୁ ହୋତି ନ ଚ କମ୍ମନିୟଂ, ନ ଚ ପଭସ୍ସରଂ ପଭଙ୍ଗୁ ଚ, ନ ଚ ସମ୍ମା ଉପେତି କମ୍ମାୟ। କତମେ ପଞ୍ଚ? ଅୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାତରୂପସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ, ୟେନ ଉପକ୍କିଲେସେନ ଉପକ୍କିଲିଟ୍ଠଂ ଜାତରୂପଂ ନ ଚେୱ ମୁଦୁ ହୋତି ନ ଚ କମ୍ମନିୟଂ, ନ ଚ ପଭସ୍ସରଂ ପଭଙ୍ଗୁ ଚ, ନ ଚ ସମ୍ମା ଉପେତି କମ୍ମାୟ। ଲୋହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାତରୂପସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ, ୟେନ ଉପକ୍କିଲେସେନ ଉପକ୍କିଲିଟ୍ଠଂ ଜାତରୂପଂ…ପେ॰… ତିପୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାତରୂପସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ…ପେ॰… ସୀସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାତରୂପସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ…ପେ॰… ସଜ୍ଝୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାତରୂପସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ, ୟେନ ଉପକ୍କିଲେସେନ ଉପକ୍କିଲିଟ୍ଠଂ ଜାତରୂପଂ ନ ଚେୱ ମୁଦୁ ହୋତି ନ ଚ କମ୍ମନିୟଂ, ନ ଚ ପଭସ୍ସରଂ ପଭଙ୍ଗୁ ଚ, ନ ଚ ସମ୍ମା ଉପେତି କମ୍ମାୟ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ ଜାତରୂପସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସା, ୟେହି ଉପକ୍କିଲେସେହି ଉପକ୍କିଲିଟ୍ଠଂ ଜାତରୂପଂ ନ ଚେୱ ମୁଦୁ ହୋତି ନ ଚ କମ୍ମନିୟଂ, ନ ଚ ପଭସ୍ସରଂ ପଭଙ୍ଗୁ ଚ, ନ ଚ ସମ୍ମା ଉପେତି କମ୍ମାୟ।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିମେ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସା, ୟେହି ଉପକ୍କିଲେସେହି ଉପକ୍କିଲିଟ୍ଠଂ ଚିତ୍ତଂ ନ ଚେୱ ମୁଦୁ ହୋତି ନ ଚ କମ୍ମନିୟଂ, ନ ଚ ପଭସ୍ସରଂ ପଭଙ୍ଗୁ ଚ, ନ ଚ ସମ୍ମା ସମାଧିୟତି ଆସୱାନଂ ଖୟାୟ। କତମେ ପଞ୍ଚ? କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ, ୟେନ ଉପକ୍କିଲେସେନ ଉପକ୍କିଲିଟ୍ଠଂ ଚିତ୍ତଂ ନ ଚେୱ ମୁଦୁ ହୋତି ନ ଚ କମ୍ମନିୟଂ, ନ ଚ ପଭସ୍ସରଂ ପଭଙ୍ଗୁ ଚ, ନ ଚ ସମ୍ମା ସମାଧିୟତି ଆସୱାନଂ ଖୟାୟ…ପେ॰… ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପେକ୍କିଲେସା, ୟେହି ଉପକ୍କିଲେସେହି ଉପକ୍କିଲିଟ୍ଠଂ ଚିତ୍ତଂ ନ ଚେୱ ମୁଦୁ ହୋତି ନ ଚ କମ୍ମନିୟଂ, ନ ଚ ପଭସ୍ସରଂ ପଭଙ୍ଗୁ ଚ, ନ ଚ ସମ୍ମା ସମାଧିୟତି ଆସୱାନଂ ଖୟାୟା’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଅନୁପକ୍କିଲେସସୁତ୍ତଂ

୨୧୫ . ‘‘ସତ୍ତିମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଅନାୱରଣା ଅନୀୱରଣା ଚେତସୋ ଅନୁପକ୍କିଲେସା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି । କତମେ ସତ୍ତ? ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାୱରଣୋ ଅନୀୱରଣୋ ଚେତସୋ ଅନୁପକ୍କିଲେସୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ସଂୱତ୍ତତି…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାୱରଣୋ ଅନୀୱରଣୋ ଚେତସୋ ଅନୁପକ୍କିଲେସୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଅନାୱରଣା ଅନୀୱରଣା ଚେତସୋ ଅନୁପକ୍କିଲେସା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଅୟୋନିସୋମନସିକାରସୁତ୍ତଂ

୨୧୬ . ‘‘ଅୟୋନିସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନସିକରୋତୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ଚେୱ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଚ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ସଂୱତ୍ତତି; ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ଚେୱ ବ୍ୟାପାଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଚ ବ୍ୟାପାଦୋ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ସଂୱତ୍ତତି; ଅନୁପ୍ପନ୍ନଞ୍ଚେୱ ଥିନମିଦ୍ଧଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ଥିନମିଦ୍ଧଂ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ସଂୱତ୍ତତି; ଅନୁପ୍ପନ୍ନଞ୍ଚେୱ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ସଂୱତ୍ତତି; ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ଚେୱ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନା ଚ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ସଂୱତ୍ତତୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ୟୋନିସୋମନସିକାରସୁତ୍ତଂ

୨୧୭ . ‘‘ୟୋନିସୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନସିକରୋତୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ଚେୱ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଚ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି…ପେ॰… ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ଚେୱ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଚ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ବୁଦ୍ଧିସୁତ୍ତଂ

୨୧୮ . ‘‘ସତ୍ତିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ବୁଦ୍ଧିୟା ଅପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ସତ୍ତ? ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ବୁଦ୍ଧିୟା ଅପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଆୱରଣନୀୱରଣସୁତ୍ତଂ

୨୧୯ . ‘‘ପଞ୍ଚିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆୱରଣା ନୀୱରଣା ଚେତସୋ ଉପକ୍କିଲେସା ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣା। କତମେ ପଞ୍ଚ? କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆୱରଣୋ ନୀୱରଣୋ ଚେତସୋ ଉପକ୍କିଲେସୋ ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣୋ। ବ୍ୟାପାଦୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆୱରଣୋ ନୀୱରଣୋ ଚେତସୋ ଉପକ୍କିଲେସୋ ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣୋ। ଥିନମିଦ୍ଧଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆୱରଣଂ ନୀୱରଣଂ ଚେତସୋ ଉପକ୍କିଲେସଂ ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣଂ। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଆୱରଣଂ ନୀୱରଣଂ ଚେତସୋ ଉପକ୍କିଲେସଂ ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣଂ। ୱିଚିକିଚ୍ଛା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆୱରଣା ନୀୱରଣା ଚେତସୋ ଉପକ୍କିଲେସା ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣା। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ ଆୱରଣା ନୀୱରଣା ଚେତସୋ ଉପକ୍କିଲେସା ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣା।

‘‘ସତ୍ତିମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଅନାୱରଣା ଅନୀୱରଣା ଚେତସୋ ଅନୁପକ୍କିଲେସା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ସତ୍ତ? ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାୱରଣୋ ଅନୀୱରଣୋ ଚେତସୋ ଅନୁପକ୍କିଲେସୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ସଂୱତ୍ତତି…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାୱରଣୋ ଅନୀୱରଣୋ ଚେତସୋ ଅନୁପକ୍କିଲେସୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଅନାୱରଣା ଅନୀୱରଣା ଚେତସୋ ଅନୁପକ୍କିଲେସା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି।

‘‘ୟସ୍ମିଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମୟେ ଅରିୟସାୱକୋ ଅଟ୍ଠିଂ କତ୍ୱା ମନସି କତ୍ୱା ସବ୍ବଂ ଚେତସୋ ସମନ୍ନାହରିତ୍ୱା ଓହିତସୋତୋ ଧମ୍ମଂ ସୁଣାତି, ଇମସ୍ସ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣା ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ନ ହୋନ୍ତି। ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି।

‘‘କତମେ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣା ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ନ ହୋନ୍ତି? କାମଚ୍ଛନ୍ଦନୀୱରଣଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ନ ହୋତି, ବ୍ୟାପାଦନୀୱରଣଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ନ ହୋତି, ଥିନମିଦ୍ଧନୀୱରଣଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ନ ହୋତି, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚନୀୱରଣଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ନ ହୋତି, ୱିଚିକିଚ୍ଛାନୀୱରଣଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ନ ହୋତି। ଇମସ୍ସ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣା ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ନ ହୋନ୍ତି।

‘‘କତମେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ? ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି। ଇମେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ୟସ୍ମିଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସମୟେ ଅରିୟସାୱକୋ ଅଟ୍ଠିଂ କତ୍ୱା ମନସି କତ୍ୱା ସବ୍ବଂ ଚେତସୋ ସମନ୍ନାହରିତ୍ୱା ଓହିତସୋତୋ ଧମ୍ମଂ ସୁଣାତି, ଇମସ୍ସ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣା ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ନ ହୋନ୍ତି। ଇମେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ରୁକ୍ଖସୁତ୍ତଂ

୨୨୦ . ‘‘ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାରୁକ୍ଖା ଅଣୁବୀଜା ମହାକାୟା ରୁକ୍ଖାନଂ ଅଜ୍ଝାରୁହା, ୟେହି ରୁକ୍ଖା ଅଜ୍ଝାରୂଳ୍ହା ଓଭଗ୍ଗୱିଭଗ୍ଗା ୱିପତିତା ସେନ୍ତି। କତମେ ଚ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାରୁକ୍ଖା ଅଣୁବୀଜା ମହାକାୟା ରୁକ୍ଖାନଂ ଅଜ୍ଝାରୁହା, ୟେହି ରୁକ୍ଖା ଅଜ୍ଝାରୂଳ୍ହା ଓଭଗ୍ଗୱିଭଗ୍ଗା ୱିପତିତା ସେନ୍ତି [ସେନ୍ତି। ସେୟ୍ୟଥିଦଂ (କତ୍ଥଚି)] ? ଅସ୍ସତ୍ଥୋ, ନିଗ୍ରୋଧୋ, ପିଲକ୍ଖୋ, ଉଦୁମ୍ବରୋ, କଚ୍ଛକୋ, କପିତ୍ଥନୋ – ଇମେ ଖୋ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାରୁକ୍ଖା ଅଣୁବୀଜା ମହାକାୟା ରୁକ୍ଖାନଂ ଅଜ୍ଝାରୁହା, ୟେହି ରୁକ୍ଖା ଅଜ୍ଝାରୂଳ୍ହା ଓଭଗ୍ଗୱିଭଗ୍ଗା ୱିପତିତା ସେନ୍ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଧେକଚ୍ଚୋ କୁଲପୁତ୍ତୋ ୟାଦିସକେ କାମେ ଓହାୟ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ ହୋତି, ସୋ ତାଦିସକେହି କାମେହି ତତୋ ୱା ପାପିଟ୍ଠତରେହି ଓଭଗ୍ଗୱିଭଗ୍ଗୋ ୱିପତିତୋ ସେତି।

‘‘ପଞ୍ଚିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆୱରଣା ନୀୱରଣା ଚେତସୋ ଅଜ୍ଝାରୁହା ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣା। କତମେ ପଞ୍ଚ? କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆୱରଣୋ ନୀୱରଣୋ ଚେତସୋ ଅଜ୍ଝାରୁହୋ ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣୋ। ବ୍ୟାପାଦୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆୱରଣୋ ନୀୱରଣୋ ଚେତସୋ ଅଜ୍ଝାରୁହୋ ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣୋ। ଥିନମିଦ୍ଧଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆୱରଣଂ ନୀୱରଣଂ ଚେତସୋ ଅଜ୍ଝାରୁହଂ ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣଂ। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆୱରଣଂ ନୀୱରଣଂ ଚେତସୋ ଅଜ୍ଝାରୁହଂ ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣଂ। ୱିଚିକିଚ୍ଛା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆୱରଣା ନୀୱରଣା ଚେତସୋ ଅଜ୍ଝାରୁହା ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣା। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ , ପଞ୍ଚ ଆୱରଣା ନୀୱରଣା ଚେତସୋ ଅଜ୍ଝାରୁହା ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣା।

‘‘ସତ୍ତିମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଅନାୱରଣା ଅନୀୱରଣା ଚେତସୋ ଅନଜ୍ଝାରୁହା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ସତ୍ତ? ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାୱରଣୋ ଅନୀୱରଣୋ ଚେତସୋ ଅନଜ୍ଝାରୁହୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ସଂୱତ୍ତତି…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାୱରଣୋ ଅନୀୱରଣୋ ଚେତସୋ ଅନଜ୍ଝାରୁହୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଅନାୱରଣା ଅନୀୱରଣା ଚେତସୋ ଅନଜ୍ଝାରୁହା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ନୀୱରଣସୁତ୍ତଂ

୨୨୧ . ‘‘ପଞ୍ଚିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନୀୱରଣା ଅନ୍ଧକରଣା ଅଚକ୍ଖୁକରଣା ଅଞ୍ଞାଣକରଣା ପଞ୍ଞାନିରୋଧିକା ୱିଘାତପକ୍ଖିୟା ଅନିବ୍ବାନସଂୱତ୍ତନିକା। କତମେ ପଞ୍ଚ? କାମଚ୍ଛନ୍ଦନୀୱରଣଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନ୍ଧକରଣଂ ଅଚକ୍ଖୁକରଣଂ ଅଞ୍ଞାଣକରଣଂ ପଞ୍ଞାନିରୋଧିକଂ ୱିଘାତପକ୍ଖିୟଂ ଅନିବ୍ବାନସଂୱତ୍ତନିକଂ । ବ୍ୟାପାଦନୀୱରଣଂ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଥିନମିଦ୍ଧନୀୱରଣଂ, ଭିକ୍ଖୱେ… ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚନୀୱରଣଂ, ଭିକ୍ଖୱେ… ୱିଚିକିଚ୍ଛାନୀୱରଣଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନ୍ଧକରଣଂ ଅଚକ୍ଖୁକରଣଂ ଅଞ୍ଞାଣକରଣଂ ପଞ୍ଞାନିରୋଧିକଂ ୱିଘାତପକ୍ଖିୟଂ ଅନିବ୍ବାନସଂୱତ୍ତନିକଂ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣା ଅନ୍ଧକରଣା ଅଚକ୍ଖୁକରଣା ଅଞ୍ଞାଣକରଣା ପଞ୍ଞାନିରୋଧିକା ୱିଘାତପକ୍ଖିୟା ଅନିବ୍ବାନସଂୱତ୍ତନିକା।

‘‘ସତ୍ତିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଚକ୍ଖୁକରଣା ଞାଣକରଣା ପଞ୍ଞାବୁଦ୍ଧିୟା ଅୱିଘାତପକ୍ଖିୟା ନିବ୍ବାନସଂୱତ୍ତନିକା। କତମେ ସତ୍ତ? ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁକରଣୋ ଞାଣକରଣୋ ପଞ୍ଞାବୁଦ୍ଧିୟୋ ଅୱିଘାତପକ୍ଖିୟୋ ନିବ୍ବାନସଂୱତ୍ତନିକୋ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁକରଣୋ ଞାଣକରଣୋ ପଞ୍ଞାବୁଦ୍ଧିୟୋ ଅୱିଘାତପକ୍ଖିୟୋ ନିବ୍ବାନସଂୱତ୍ତନିକୋ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ , ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଚକ୍ଖୁକରଣା ଞାଣକରଣା ପଞ୍ଞାବୁଦ୍ଧିୟା ଅୱିଘାତପକ୍ଖିୟା ନିବ୍ବାନସଂୱତ୍ତନିକା’’ତି। ଦସମଂ।

ନୀୱରଣୱଗ୍ଗୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଦ୍ୱେ କୁସଲା କିଲେସା ଚ, ଦ୍ୱେ ୟୋନିସୋ ଚ ବୁଦ୍ଧି ଚ।

ଆୱରଣା ନୀୱରଣା ରୁକ୍ଖଂ, ନୀୱରଣଞ୍ଚ ତେ ଦସାତି॥

୫. ଚକ୍କୱତ୍ତିୱଗ୍ଗୋ

୧. ୱିଧାସୁତ୍ତଂ

୨୨୨ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ତିସ୍ସୋ ୱିଧା ପଜହିଂସୁ, ସବ୍ବେ ତେ ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ତିସ୍ସୋ ୱିଧା ପଜହିସ୍ସନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତରହି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ତିସ୍ସୋ ୱିଧା ପଜହନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା। କତମେସଂ ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ? ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ତିସ୍ସୋ ୱିଧା ପଜହିଂସୁ…ପେ॰… ପଜହିସ୍ସନ୍ତି…ପେ॰… ପଜହନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଇମେସଂୟେୱ ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ଚକ୍କୱତ୍ତିସୁତ୍ତଂ

୨୨୩ . ‘‘ରଞ୍ଞୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ପାତୁଭାୱା ସତ୍ତନ୍ନଂ ରତନାନଂ ପାତୁଭାୱୋ ହୋତି। କତମେସଂ ସତ୍ତନ୍ନଂ? ଚକ୍କରତନସ୍ସ ପାତୁଭାୱୋ ହୋତି, ହତ୍ଥିରତନସ୍ସ ପାତୁଭାୱୋ ହୋତି, ଅସ୍ସରତନସ୍ସ ପାତୁଭାୱୋ ହୋତି, ମଣିରତନସ୍ସ ପାତୁଭାୱୋ ହୋତି, ଇତ୍ଥିରତନସ୍ସ ପାତୁଭାୱୋ ହୋତି, ଗହପତିରତନସ୍ସ ପାତୁଭାୱୋ ହୋତି, ପରିଣାୟକରତନସ୍ସ ପାତୁଭାୱୋ ହୋତି । ରଞ୍ଞୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ପାତୁଭାୱା ଇମେସଂ ସତ୍ତନ୍ନଂ ରତନାନଂ ପାତୁଭାୱୋ ହୋତି।

‘‘ତଥାଗତସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପାତୁଭାୱା ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗରତନାନଂ ପାତୁଭାୱୋ ହୋତି। କତମେସଂ ସତ୍ତନ୍ନଂ? ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ରତନସ୍ସ ପାତୁଭାୱୋ ହୋତି…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ରତନସ୍ସ ପାତୁଭାୱୋ ହୋତି। ତଥାଗତସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପାତୁଭାୱା ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଇମେସଂ ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗରତନାନଂ ପାତୁଭାୱୋ ହୋତୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ମାରସୁତ୍ତଂ

୨୨୪ . ‘‘ମାରସେନପ୍ପମଦ୍ଦନଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗ୍ଗଂ ଦେସେସ୍ସାମି; ତଂ ସୁଣାଥ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାରସେନପ୍ପମଦ୍ଦନୋ ମଗ୍ଗୋ? ୟଦିଦଂ – ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। କତମେ ସତ୍ତ? ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ – ଅୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାରସେନପ୍ପମଦ୍ଦନୋ ମଗ୍ଗୋ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଦୁପ୍ପଞ୍ଞସୁତ୍ତଂ

୨୨୫ . ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘‘ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ଏଳମୂଗୋ, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ଏଳମୂଗୋ’ତି , ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ‘ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ଏଳମୂଗୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି? ‘‘ସତ୍ତନ୍ନଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଅଭାୱିତତ୍ତା ଅବହୁଲୀକତତ୍ତା ‘ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ଏଳମୂଗୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତି। କତମେସଂ ସତ୍ତନ୍ନଂ? ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ – ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ , ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଅଭାୱିତତ୍ତା ଅବହୁଲୀକତତ୍ତା ‘ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ଏଳମୂଗୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ପଞ୍ଞୱନ୍ତସୁତ୍ତଂ

୨୨୬ . ‘‘‘ପଞ୍ଞୱା ଅନେଳମୂଗୋ, ପଞ୍ଞୱା ଅନେଳମୂଗୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ‘ପଞ୍ଞୱା ଅନେଳମୂଗୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି? ‘‘ସତ୍ତନ୍ନଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ‘ପଞ୍ଞୱା ଅନେଳମୂଗୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତି। କତମେସଂ ସତ୍ତନ୍ନଂ? ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ – ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ‘ପଞ୍ଞୱା ଅନେଳମୂଗୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଦଲିଦ୍ଦସୁତ୍ତଂ

୨୨୭ . ‘‘‘ଦଲିଦ୍ଦୋ, ଦଲିଦ୍ଦୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ‘ଦଲିଦ୍ଦୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି? ‘‘ସତ୍ତନ୍ନଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଅଭାୱିତତ୍ତା ଅବହୁଲୀକତତ୍ତା ‘ଦଲିଦ୍ଦୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତି। କତମେସଂ ସତ୍ତନ୍ନଂ? ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ – ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଅଭାୱିତତ୍ତା ଅବହୁଲୀକତତ୍ତା ‘ଦଲିଦ୍ଦୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଅଦଲିଦ୍ଦସୁତ୍ତଂ

୨୨୮ . ‘‘‘ଅଦଲିଦ୍ଦୋ , ଅଦଲିଦ୍ଦୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ‘ଅଦଲିଦ୍ଦୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି? ‘‘ସତ୍ତନ୍ନଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ‘ଅଦଲିଦ୍ଦୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତି। କତମେସଂ ସତ୍ତନ୍ନଂ? ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ …ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ – ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ‘ଅଦଲିଦ୍ଦୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଆଦିଚ୍ଚସୁତ୍ତଂ

୨୨୯ . ‘‘ଆଦିଚ୍ଚସ୍ସ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦୟତୋ ଏତଂ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ ଏତଂ ପୁବ୍ବନିମିତ୍ତଂ, ୟଦିଦଂ – ଅରୁଣୁଗ୍ଗଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଉପ୍ପାଦାୟ ଏତଂ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ ଏତଂ ପୁବ୍ବନିମିତ୍ତଂ, ୟଦିଦଂ – କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତା। କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତସ୍ସେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେସ୍ସତି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରିସ୍ସତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେତି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେତି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରୋତୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଅଜ୍ଝତ୍ତିକଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ

୨୩୦ . ‘‘ଅଜ୍ଝତ୍ତିକଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଙ୍ଗନ୍ତି କରିତ୍ୱା ନାଞ୍ଞଂ ଏକଙ୍ଗମ୍ପି ସମନୁପସ୍ସାମି ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଉପ୍ପାଦାୟ, ୟଥୟିଦଂ – ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋନିସୋମନସିକାରୋ। ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପନ୍ନସ୍ସେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେସ୍ସତି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରିସ୍ସତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପନ୍ନୋ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେତି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟୋନିସୋମନସିକାରସମ୍ପନ୍ନୋ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେତି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରୋତୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ବାହିରଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ

୨୩୧ . ‘‘ବାହିରଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଙ୍ଗନ୍ତି କରିତ୍ୱା ନାଞ୍ଞଂ ଏକଙ୍ଗମ୍ପି ସମନୁପସ୍ସାମି ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଉପ୍ପାଦାୟ, ୟଥୟିଦଂ – ଭିକ୍ଖୱେ, କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତା। କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତସ୍ସେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେସ୍ସତି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରିସ୍ସତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେତି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେତି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରୋତୀ’’ତି। ଦସମଂ।

ଚକ୍କୱତ୍ତିୱଗ୍ଗୋ ପଞ୍ଚମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ୱିଧା ଚକ୍କୱତ୍ତି ମାରୋ, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ପଞ୍ଞୱେନ ଚ।

ଦଲିଦ୍ଦୋ ଅଦଲିଦ୍ଦୋ ଚ, ଆଦିଚ୍ଚଙ୍ଗେନ ତେ ଦସାତି॥

୬. ସାକଚ୍ଛୱଗ୍ଗୋ

୧. ଆହାରସୁତ୍ତଂ

୨୩୨ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ପଞ୍ଚନ୍ନଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନୀୱରଣାନଂ ସତ୍ତନ୍ନଞ୍ଚ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଆହାରଞ୍ଚ ଅନାହାରଞ୍ଚ ଦେସେସ୍ସାମି; ତଂ ସୁଣାଥ। କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା କାମଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା କାମଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ , ସୁଭନିମିତ୍ତଂ। ତତ୍ଥ ଅୟୋନିସୋମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା କାମଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା କାମଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଘନିମିତ୍ତଂ । ତତ୍ଥ ଅୟୋନିସୋମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଥିନମିଦ୍ଧସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଥିନମିଦ୍ଧସ୍ସ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରତି ତନ୍ଦି ୱିଜମ୍ଭିତା ଭତ୍ତସମ୍ମଦୋ ଚେତସୋ ଚ ଲୀନତ୍ତଂ। ତତ୍ଥ ଅୟୋନିସୋମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଥିନମିଦ୍ଧସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଥିନମିଦ୍ଧସ୍ସ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚସ୍ସ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚେତସୋ ଅୱୂପସମୋ। ତତ୍ଥ ଅୟୋନିସୋମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚସ୍ସ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନାୟ ୱା ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନାୟ ୱା ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଚିକିଚ୍ଛାଟ୍ଠାନୀୟା ଧମ୍ମା। ତତ୍ଥ ଅୟୋନିସୋମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନାୟ ୱା ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନାୟ ୱା ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଟ୍ଠାନୀୟା ଧମ୍ମା। ତତ୍ଥ ୟୋନିସୋମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁସଲାକୁସଲା ଧମ୍ମା ସାୱଜ୍ଜାନୱଜ୍ଜା ଧମ୍ମା ହୀନପଣୀତା ଧମ୍ମା କଣ୍ହସୁକ୍କସପ୍ପଟିଭାଗା ଧମ୍ମା। ତତ୍ଥ ୟୋନିସୋମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆରମ୍ଭଧାତୁ ନିକ୍କମଧାତୁ ପରକ୍କମଧାତୁ। ତତ୍ଥ ୟୋନିସୋମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଟ୍ଠାନୀୟା ଧମ୍ମା। ତତ୍ଥ ୟୋନିସୋମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାୟପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧି ଚିତ୍ତପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧି । ତତ୍ଥ ୟୋନିସୋମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଥନିମିତ୍ତଂ ଅବ୍ୟଗ୍ଗନିମିତ୍ତଂ। ତତ୍ଥ ୟୋନିସୋମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଟ୍ଠାନୀୟା ଧମ୍ମା। ତତ୍ଥ ୟୋନିସୋମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା କାମଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା କାମଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସୁଭନିମିତ୍ତଂ । ତତ୍ଥ ୟୋନିସୋମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମନାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା କାମଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା କାମଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି। ତତ୍ଥ ୟୋନିସୋମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମନାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଥିନମିଦ୍ଧସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଥିନମିଦ୍ଧସ୍ସ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆରମ୍ଭଧାତୁ ନିକ୍କମଧାତୁ ପରକ୍କମଧାତୁ। ତତ୍ଥ ୟୋନିସୋମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମନାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଥିନମିଦ୍ଧସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ , ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଥିନମିଦ୍ଧସ୍ସ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚସ୍ସ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚେତସୋ ୱୂପସମୋ। ତତ୍ଥ ୟୋନିସୋମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମନାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚସ୍ସ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନାୟ ୱା ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନାୟ ୱା ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁସଲାକୁସଲା ଧମ୍ମା ସାୱଜ୍ଜାନୱଜ୍ଜା ଧମ୍ମା ହୀନପଣୀତା ଧମ୍ମା କଣ୍ହସୁକ୍କସପ୍ପଟିଭାଗା ଧମ୍ମା। ତତ୍ଥ ୟୋନିସୋମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମନାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନାୟ ୱା ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନାୟ ୱା ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଟ୍ଠାନୀୟା ଧମ୍ମା। ତତ୍ଥ ଅମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମନାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁସଲାକୁସଲା ଧମ୍ମା ସାୱଜ୍ଜାନୱଜ୍ଜା ଧମ୍ମା ହୀନପଣୀତା ଧମ୍ମା କଣ୍ହସୁକ୍କସପ୍ପଟିଭାଗା ଧମ୍ମା। ତତ୍ଥ ଅମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମନାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆରମ୍ଭଧାତୁ ନିକ୍କମଧାତୁ ପରକ୍କମଧାତୁ। ତତ୍ଥ ଅମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମନାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଟ୍ଠାନୀୟା ଧମ୍ମା। ତତ୍ଥ ଅମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମନାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାୟପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧି ଚିତ୍ତପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧି। ତତ୍ଥ ଅମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମନାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଥନିମିତ୍ତଂ ଅବ୍ୟଗ୍ଗନିମିତ୍ତଂ। ତତ୍ଥ ଅମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମନାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଟ୍ଠାନୀୟା ଧମ୍ମା। ତତ୍ଥ ଅମନସିକାରବହୁଲୀକାରୋ – ଅୟମନାହାରୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ , ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ପରିୟାୟସୁତ୍ତଂ

୨୩୩ . ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ସାୱତ୍ଥିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସିଂସୁ। ଅଥ ଖୋ ତେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅତିପ୍ପଗୋ ଖୋ ତାୱ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତୁଂ। ୟଂନୂନ ମୟଂ ୟେନ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଆରାମୋ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟାମା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ୟେନ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଆରାମୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତେହି ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟେହି ପରିବ୍ବାଜକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦିଂସୁ। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନେ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏତଦୱୋଚୁଂ –

‘‘ସମଣୋ, ଆୱୁସୋ, ଗୋତମୋ ସାୱକାନଂ ଏୱଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି – ‘ଏଥ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣେ ପହାୟ ଚେତସୋ ଉପକ୍କିଲେସେ ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ୟଥାଭୂତଂ ଭାୱେଥା’ତି। ମୟମ୍ପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସାୱକାନଂ ଏୱଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେମ – ‘ଏଥ ତୁମ୍ହେ, ଆୱୁସୋ, ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣେ ପହାୟ ଚେତସୋ ଉପକ୍କିଲେସେ ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ୟଥାଭୂତଂ ଭାୱେଥା’ତି। ଇଧ ନୋ, ଆୱୁସୋ, କୋ ୱିସେସୋ, କୋ ଅଧିପ୍ପୟାସୋ, କିଂ ନାନାକରଣଂ ସମଣସ୍ସ ୱା ଗୋତମସ୍ସ ଅମ୍ହାକଂ ୱା, ୟଦିଦଂ – ଧମ୍ମଦେସନାୟ ୱା ଧମ୍ମଦେସନଂ, ଅନୁସାସନିୟା ୱା ଅନୁସାସନି’’ନ୍ତି?

ଅଥ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ତେସଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଭାସିତଂ ନେୱ ଅଭିନନ୍ଦିଂସୁ ନପ୍ପଟିକ୍କୋସିଂସୁ; ଅନଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅପ୍ପଟିକ୍କୋସିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ପକ୍କମିଂସୁ – ‘‘ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଏତସ୍ସ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନିସ୍ସାମା’’ତି। ଅଥ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ସାୱତ୍ଥିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତ୍ୱା ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ –

‘‘ଇଧ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ସାୱତ୍ଥିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସିମ୍ହ। ତେସଂ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଅମ୍ହାକଂ ଏତଦହୋସି – ‘ଅତିପ୍ପଗୋ ଖୋ ତାୱ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତୁଂ, ୟଂନୂନ ମୟଂ ୟେନ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଆରାମୋ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟାମା’ତି। ଅଥ ଖୋ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ୟେନ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଆରାମୋ ତେନୁପସଙ୍କମିମ୍ହ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତେହି ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟେହି ପରିବ୍ବାଜକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦିମ୍ହ। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିମ୍ହ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନେ ଖୋ ଅମ୍ହେ, ଭନ୍ତେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏତଦୱୋଚୁଂ –

‘‘ସମଣୋ, ଆୱୁସୋ, ଗୋତମୋ ସାୱକାନଂ ଏୱଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ‘ଏଥ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣେ ପହାୟ ଚେତସୋ ଉପକ୍କିଲେସେ ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ୟଥାଭୂତଂ ଭାୱେଥା’ତି। ମୟମ୍ପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସାୱକାନଂ ଏୱଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେମ – ‘ଏଥ ତୁମ୍ହେ, ଆୱୁସୋ, ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣେ ପହାୟ ଚେତସୋ ଉପକ୍କିଲେସେ ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ୟଥାଭୂତଂ ଭାୱେଥା’ତି। ଇଧ ନୋ, ଆୱୁସୋ, କୋ ୱିସେସୋ, କୋ ଅଧିପ୍ପୟାସୋ, କିଂ ନାନାକରଣଂ ସମଣସ୍ସ ୱା ଗୋତମସ୍ସ ଅମ୍ହାକଂ ୱା, ୟଦିଦଂ – ଧମ୍ମଦେସନାୟ ୱା ଧମ୍ମଦେସନଂ, ଅନୁସାସନିୟା ୱା ଅନୁସାସନି’’ନ୍ତି?

‘‘ଅଥ ଖୋ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ତେସଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଭାସିତଂ ନେୱ ଅଭିନନ୍ଦିମ୍ହ ନପ୍ପଟିକ୍କୋସିମ୍ହ, ଅନଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅପ୍ପଟିକ୍କୋସିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ପକ୍କମିମ୍ହ – ‘ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଏତସ୍ସ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନିସ୍ସାମା’’’ତି।

‘‘ଏୱଂୱାଦିନୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱମସ୍ସୁ ୱଚନୀୟା – ‘ଅତ୍ଥି ପନାୱୁସୋ, ପରିୟାୟୋ, ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣା ଦସ ହୋନ୍ତି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଚତୁଦ୍ଦସା’ତି। ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ନ ଚେୱ ସମ୍ପାୟିସ୍ସନ୍ତି, ଉତ୍ତରିଞ୍ଚ ୱିଘାତଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟଥା ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୱିସୟସ୍ମିଂ। ‘‘ନାହଂ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପସ୍ସାମି ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ, ୟୋ ଇମେସଂ ପଞ୍ହାନଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣେନ ଚିତ୍ତଂ ଆରାଧେୟ୍ୟ, ଅଞ୍ଞତ୍ର ତଥାଗତେନ ୱା ତଥାଗତସାୱକେନ ୱା ଇତୋ ୱା ପନ ସୁତ୍ୱା’’।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟାୟୋ, ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣା ଦସ ହୋନ୍ତି? ୟଦପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ତଦପି ନୀୱରଣଂ, ୟଦପି ବହିଦ୍ଧା କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ତଦପି ନୀୱରଣଂ। ‘କାମଚ୍ଛନ୍ଦନୀୱରଣ’ନ୍ତି ଇତି ହିଦଂ ଉଦ୍ଦେସଂ ଗଚ୍ଛତି। ତଦମିନାପେତଂ ପରିୟାୟେନ ଦ୍ୱୟଂ ହୋତି। ୟଦପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ବ୍ୟାପାଦୋ ତଦପି ନୀୱରଣଂ, ୟଦପି ବହିଦ୍ଧା ବ୍ୟାପାଦୋ ତଦପି ନୀୱରଣଂ। ‘ବ୍ୟାପାଦନୀୱରଣ’ନ୍ତି ଇତି ହିଦଂ ଉଦ୍ଦେସଂ ଗଚ୍ଛତି। ତଦମିନାପେତଂ ପରିୟାୟେନ ଦ୍ୱୟଂ ହୋତି। ୟଦପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଥିନଂ ତଦପି ନୀୱରଣଂ, ୟଦପି ମିଦ୍ଧଂ ତଦପି ନୀୱରଣଂ। ‘ଥିନମିଦ୍ଧନୀୱରଣ’ନ୍ତି ଇତି ହିଦଂ ଉଦ୍ଦେସଂ ଗଚ୍ଛତି। ତଦମିନାପେତଂ ପରିୟାୟେନ ଦ୍ୱୟଂ ହୋତି। ୟଦପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ତଦପି ନୀୱରଣଂ, ୟଦପି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ତଦପି ନୀୱରଣଂ। ‘ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚନୀୱରଣ’ନ୍ତି ଇତି ହିଦଂ ଉଦ୍ଦେସଂ ଗଚ୍ଛତି। ତଦମିନାପେତଂ ପରିୟାୟେନ ଦ୍ୱୟଂ ହୋତି। ୟଦପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଧମ୍ମେସୁ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ତଦପି ନୀୱରଣଂ, ୟଦପି ବହିଦ୍ଧା ଧମ୍ମେସୁ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ତଦପି ନୀୱରଣଂ। ‘ୱିଚିକିଚ୍ଛାନୀୱରଣ’ନ୍ତି ଇତି ହିଦଂ ଉଦ୍ଦେସଂ ଗଚ୍ଛତି। ତଦମିନାପେତଂ ପରିୟାୟେନ ଦ୍ୱୟଂ ହୋତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟାୟୋ, ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣା ଦସ ହୋନ୍ତି।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟାୟୋ, ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଚତୁଦ୍ଦସ ହୋନ୍ତି? ୟଦପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଧମ୍ମେସୁ ସତି ତଦପି ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ୟଦପି ବହିଦ୍ଧା ଧମ୍ମେସୁ ସତି ତଦପି ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ। ‘ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ’ତି ଇତି ହିଦଂ ଉଦ୍ଦେସଂ ଗଚ୍ଛତି। ତଦମିନାପେତଂ ପରିୟାୟେନ ଦ୍ୱୟଂ ହୋତି।

‘‘ୟଦପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଧମ୍ମେସୁ ପଞ୍ଞାୟ ପୱିଚିନତି [ପୱିଚିନାତି (କ॰)] ପୱିଚରତି ପରିୱୀମଂସମାପଜ୍ଜତି ତଦପି ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ୟଦପି ବହିଦ୍ଧା ଧମ୍ମେସୁ ପଞ୍ଞାୟ ପୱିଚିନତି ପୱିଚରତି ପରିୱୀମଂସମାପଜ୍ଜତି ତଦପି ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ। ‘ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ’ତି ଇତି ହିଦଂ ଉଦ୍ଦେସଂ ଗଚ୍ଛତି। ତଦମିନାପେତଂ ପରିୟାୟେନ ଦ୍ୱୟଂ ହୋତି।

‘‘ୟଦପି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାୟିକଂ ୱୀରିୟଂ ତଦପି ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ୟଦପି ଚେତସିକଂ ୱୀରିୟଂ ତଦପି ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ। ‘ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ’ତି ଇତି ହିଦଂ ଉଦ୍ଦେସଂ ଗଚ୍ଛତି। ତଦମିନାପେତଂ ପରିୟାୟେନ ଦ୍ୱୟଂ ହୋତି।

‘‘ୟଦପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ସୱିତକ୍କସୱିଚାରା ପୀତି ତଦପି ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ୟଦପି ଅୱିତକ୍କଅୱିଚାରା ପୀତି ତଦପି ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ। ‘ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ’ତି ଇତି ହିଦଂ ଉଦ୍ଦେସଂ ଗଚ୍ଛତି। ତଦମିନାପେତଂ ପରିୟାୟେନ ଦ୍ୱୟଂ ହୋତି।

‘‘ୟଦପି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାୟପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧି ତଦପି ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ୟଦପି ଚିତ୍ତପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧି ତଦପି ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ। ‘ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ’ତି ଇତି ହିଦଂ ଉଦ୍ଦେସଂ ଗଚ୍ଛତି। ତଦମିନାପେତଂ ପରିୟାୟେନ ଦ୍ୱୟଂ ହୋତି।

‘‘ୟଦପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୱିତକ୍କୋ ସୱିଚାରୋ ସମାଧି ତଦପି ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ୟଦପି ଅୱିତକ୍କଅୱିଚାରୋ ସମାଧି ତଦପି ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ। ‘ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ’ତି ଇତି ହିଦଂ ଉଦ୍ଦେସଂ ଗଚ୍ଛତି। ତଦମିନାପେତଂ ପରିୟାୟେନ ଦ୍ୱୟଂ ହୋତି।

‘‘ୟଦପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଧମ୍ମେସୁ ଉପେକ୍ଖା ତଦପି ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ୟଦପି ବହିଦ୍ଧା ଧମ୍ମେସୁ ଉପେକ୍ଖା ତଦପି ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ। ‘ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ’ତି ଇତି ହିଦଂ ଉଦ୍ଦେସଂ ଗଚ୍ଛତି। ତଦମିନାପେତଂ ପରିୟାୟେନ ଦ୍ୱୟଂ ହୋତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟାୟୋ, ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଚତୁଦ୍ଦସା’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଅଗ୍ଗିସୁତ୍ତଂ

୨୩୪ . ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସିଂସୁ । (ପରିୟାୟସୁତ୍ତସଦିସଂ)।

‘‘ଏୱଂୱାଦିନୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱମସ୍ସୁ ୱଚନୀୟା – ‘ୟସ୍ମିଂ, ଆୱୁସୋ, ସମୟେ ଲୀନଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, କତମେସଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଅକାଲୋ ଭାୱନାୟ, କତମେସଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ କାଲୋ ଭାୱନାୟ? ୟସ୍ମିଂ ପନାୱୁସୋ, ସମୟେ ଉଦ୍ଧତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, କତମେସଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଅକାଲୋ ଭାୱନାୟ, କତମେସଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ କାଲୋ ଭାୱନାୟା’ତି? ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠା , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ନ ଚେୱ ସମ୍ପାୟିସ୍ସନ୍ତି, ଉତ୍ତରିଞ୍ଚ ୱିଘାତଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟଥା ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୱିସୟସ୍ମିଂ।

‘‘ନାହଂ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପସ୍ସାମି ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ୟୋ ଇମେସଂ ପଞ୍ହାନଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣେନ ଚିତ୍ତଂ ଆରାଧେୟ୍ୟ, ଅଞ୍ଞତ୍ର ତଥାଗତେନ ୱା ତଥାଗତସାୱକେନ ୱା ଇତୋ ୱା ପନ ସୁତ୍ୱା।

‘‘ୟସ୍ମିଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମୟେ ଲୀନଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ଅକାଲୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ, ଅକାଲୋ ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ, ଅକାଲୋ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଲୀନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚିତ୍ତଂ ତଂ ଏତେହି ଧମ୍ମେହି ଦୁସ୍ସମୁଟ୍ଠାପୟଂ ହୋତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ପରିତ୍ତଂ ଅଗ୍ଗିଂ ଉଜ୍ଜାଲେତୁକାମୋ ଅସ୍ସ। ସୋ ତତ୍ଥ ଅଲ୍ଲାନି ଚେୱ ତିଣାନି ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, ଅଲ୍ଲାନି ଚ ଗୋମୟାନି ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, ଅଲ୍ଲାନି ଚ କଟ୍ଠାନି ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ , ଉଦକୱାତଞ୍ଚ ଦଦେୟ୍ୟ, ପଂସୁକେନ ଚ ଓକିରେୟ୍ୟ; ଭବ୍ବୋ ନୁ ଖୋ ସୋ ପୁରିସୋ ପରିତ୍ତଂ ଅଗ୍ଗିଂ ଉଜ୍ଜାଲିତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ଲୀନଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ଅକାଲୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ, ଅକାଲୋ ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ, ଅକାଲୋ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଲୀନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚିତ୍ତଂ ତଂ ଏତେହି ଧମ୍ମେହି ଦୁସ୍ସମୁଟ୍ଠାପୟଂ ହୋତି।

‘‘ୟସ୍ମିଞ୍ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମୟେ ଲୀନଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, କାଲୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ, କାଲୋ ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ, କାଲୋ ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଲୀନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚିତ୍ତଂ ତଂ ଏତେହି ଧମ୍ମେହି ସୁସମୁଟ୍ଠାପୟଂ ହୋତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ପରିତ୍ତଂ ଅଗ୍ଗିଂ ଉଜ୍ଜାଲେତୁକାମୋ ଅସ୍ସ। ସୋ ତତ୍ଥ ସୁକ୍ଖାନି ଚେୱ ତିଣାନି ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, ସୁକ୍ଖାନି ଗୋମୟାନି ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, ସୁକ୍ଖାନି କଟ୍ଠାନି ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, ମୁଖୱାତଞ୍ଚ ଦଦେୟ୍ୟ, ନ ଚ ପଂସୁକେନ ଓକିରେୟ୍ୟ; ଭବ୍ବୋ ନୁ ଖୋ ସୋ ପୁରିସୋ ପରିତ୍ତଂ ଅଗ୍ଗିଂ ଉଜ୍ଜାଲିତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ଲୀନଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, କାଲୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ, କାଲୋ ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ, କାଲୋ ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଲୀନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚିତ୍ତଂ ତଂ ଏତେହି ଧମ୍ମେହି ସୁସମୁଟ୍ଠାପୟଂ ହୋତି।

‘‘ୟସ୍ମିଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସମୟେ ଉଦ୍ଧତ୍ତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ଅକାଲୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ, ଅକାଲୋ ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ, ଅକାଲୋ ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଉଦ୍ଧତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚିତ୍ତଂ ତଂ ଏତେହି ଧମ୍ମେହି ଦୁୱୂପସମୟଂ ହୋତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ମହନ୍ତଂ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧଂ ନିବ୍ବାପେତୁକାମୋ ଅସ୍ସ। ସୋ ତତ୍ଥ ସୁକ୍ଖାନି ଚେୱ ତିଣାନି ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, ସୁକ୍ଖାନି ଚ ଗୋମୟାନି ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, ସୁକ୍ଖାନି ଚ କଟ୍ଠାନି ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, ମୁଖୱାତଞ୍ଚ ଦଦେୟ୍ୟ, ନ ଚ ପଂସୁକେନ ଓକିରେୟ୍ୟ; ଭବ୍ବୋ ନୁ ଖୋ ସୋ ପୁରିସୋ ମହନ୍ତଂ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧଂ ନିବ୍ବାପେତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ଉଦ୍ଧତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ଅକାଲୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ, ଅକାଲୋ ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ, ଅକାଲୋ ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଉଦ୍ଧତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚିତ୍ତଂ ତଂ ଏତେହି ଧମ୍ମେହି ଦୁୱୂପସମୟଂ ହୋତି।

‘‘ୟସ୍ମିଞ୍ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମୟେ ଉଦ୍ଧତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, କାଲୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ, କାଲୋ ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ, କାଲୋ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଉଦ୍ଧତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚିତ୍ତଂ ତଂ ଏତେହି ଧମ୍ମେହି ସୁୱୂପସମୟଂ ହୋତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ମହନ୍ତଂ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧଂ ନିବ୍ବାପେତୁକାମୋ ଅସ୍ସ। ସୋ ତତ୍ଥ ଅଲ୍ଲାନି ଚେୱ ତିଣାନି ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, ଅଲ୍ଲାନି ଚ ଗୋମୟାନି ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, ଅଲ୍ଲାନି ଚ କଟ୍ଠାନି ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, ଉଦକୱାତଞ୍ଚ ଦଦେୟ୍ୟ, ପଂସୁକେନ ଚ ଓକିରେୟ୍ୟ; ଭବ୍ବୋ ନୁ ଖୋ ସୋ ପୁରିସୋ ମହନ୍ତଂ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧଂ ନିବ୍ବାପେତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ଉଦ୍ଧତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, କାଲୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ, କାଲୋ ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ, କାଲୋ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଉଦ୍ଧତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚିତ୍ତଂ ତଂ ଏତେହି ଧମ୍ମେହି ସୁୱୂପସମୟଂ ହୋତି। ସତିଞ୍ଚ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବତ୍ଥିକଂ ୱଦାମୀ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ମେତ୍ତାସହଗତସୁତ୍ତଂ

୨୩୫ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା କୋଲିୟେସୁ ୱିହରତି ହଲିଦ୍ଦୱସନଂ ନାମ କୋଲିୟାନଂ ନିଗମୋ। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ହଲିଦ୍ଦୱସନଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସିଂସୁ । ଅଥ ଖୋ ତେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅତିପ୍ପଗୋ ଖୋ ତାୱ ହଲିଦ୍ଦୱସନେ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତୁଂ। ୟଂନୂନ ମୟଂ ୟେନ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଆରାମୋ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟାମା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ୟେନ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଆରାମୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତେହି ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟେହି ପରିବ୍ବାଜକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦିଂସୁ। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନେ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏତଦୱୋଚୁଂ –

‘‘ସମଣୋ, ଆୱୁସୋ, ଗୋତମୋ ସାୱକାନଂ ଏୱଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି – ‘ଏଥ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣେ ପହାୟ ଚେତସୋ ଉପକ୍କିଲେସେ ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣେ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରଥ, ତଥା ଦୁତିୟଂ, ତଥା ତତିୟଂ, ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ; ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରଥ। କରୁଣାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରଥ, ତଥା ଦୁତିୟଂ, ତଥା ତତିୟଂ, ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ; ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ କରୁଣାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରଥ। ମୁଦିତାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରଥ, ତଥା ଦୁତିୟଂ, ତଥା ତତିୟଂ, ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ; ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ମୁଦିତାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରଥ। ଉପେକ୍ଖାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରଥ, ତଥା ଦୁତିୟଂ, ତଥା ତତିୟଂ, ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ; ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ଉପେକ୍ଖାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରଥା’’’ତି।

‘‘ମୟମ୍ପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସାୱକାନଂ ଏୱଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେମ – ‘ଏଥ ତୁମ୍ହେ, ଆୱୁସୋ, ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣେ ପହାୟ ଚେତସୋ ଉପକ୍କିଲେସେ ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣେ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରଥ…ପେ॰… କରୁଣାସହଗତେନ ଚେତସା… ମୁଦିତାସହଗତେନ ଚେତସା… ଉପେକ୍ଖାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରଥ, ତଥା ଦୁତିୟଂ, ତଥା ତତିୟଂ, ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ; ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ଉପେକ୍ଖାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରଥା’ତି। ଇଧ ନୋ, ଆୱୁସୋ, କୋ ୱିସେସୋ, କୋ ଅଧିପ୍ପୟାସୋ, କିଂ ନାନାକରଣଂ ସମଣସ୍ସ ୱା ଗୋତମସ୍ସ ଅମ୍ହାକଂ ୱା, ୟଦିଦଂ – ଧମ୍ମଦେସନାୟ ୱା ଧମ୍ମଦେସନଂ, ଅନୁସାସନିୟା ୱା ଅନୁସାସନି’’ନ୍ତି?

ଅଥ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ତେସଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଭାସିତଂ ନେୱ ଅଭିନନ୍ଦିଂସୁ ନପ୍ପଟିକ୍କୋସିଂସୁ। ଅନଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅପ୍ପଟିକ୍କୋସିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ପକ୍କମିଂସୁ – ‘‘ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଏତସ୍ସ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନିସ୍ସାମା’’ତି। ଅଥ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ହଲିଦ୍ଦୱସନେ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତ୍ୱା ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ –

‘‘ଇଧ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ହଲିଦ୍ଦୱସନେ ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସିମ୍ହ। ତେସଂ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଅମ୍ହାକଂ ଏତଦହୋସି – ‘ଅତିପ୍ପଗୋ ଖୋ ତାୱ ହଲିଦ୍ଦୱସନେ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତୁଂ। ୟଂନୂନ ମୟଂ ୟେନ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଆରାମୋ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟାମା’’’ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ୟେନ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଆରାମୋ ତେନୁପସଙ୍କମିମ୍ହ, ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତେହି ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟେହି ପରିବ୍ବାଜକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦିମ୍ହ। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିମ୍ହ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନେ ଖୋ ଅମ୍ହେ, ଭନ୍ତେ, ତେ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏତଦୱୋଚୁଂ –

‘‘ସମଣୋ, ଆୱୁସୋ, ଗୋତମୋ ସାୱକାନଂ ଏୱଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି – ‘ଏଥ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣେ ପହାୟ ଚେତସୋ ଉପକ୍କିଲେସେ ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣେ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରଥ…ପେ॰… କରୁଣାସହଗତେନ ଚେତସା … ମୁଦିତାସହଗତେନ ଚେତସା… ଉପେକ୍ଖାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରଥ, ତଥା ଦୁତିୟଂ, ତଥା ତତିୟଂ, ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ; ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ଉପେକ୍ଖାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରଥା’’’ତି।

‘‘ମୟମ୍ପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସାୱକାନଂ ଏୱଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେମ – ‘ଏଥ ତୁମ୍ହେ, ଆୱୁସୋ, ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣେ ପହାୟ ଚେତସୋ ଉପକ୍କିଲେସେ ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣେ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରଥ…ପେ॰… କରୁଣାସହଗତେନ ଚେତସା…ପେ॰… ମୁଦିତାସହଗତେନ ଚେତସା…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରଥ, ତଥା ଦୁତିୟଂ, ତଥା ତତିୟଂ, ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ; ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ଉପେକ୍ଖାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରଥା’ତି। ଇଧ ନୋ, ଆୱୁସୋ, କୋ ୱିସେସୋ, କୋ ଅଧିପ୍ପୟାସୋ, କିଂ ନାନାକରଣଂ ସମଣସ୍ସ ୱା ଗୋତମସ୍ସ ଅମ୍ହାକଂ ୱା, ୟଦିଦଂ, ଧମ୍ମଦେସନାୟ ୱା ଧମ୍ମଦେସନଂ, ଅନୁସାସନିୟା ୱା ଅନୁସାସନି’’ନ୍ତି?

ଅଥ ଖୋ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ତେସଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଭାସିତଂ ନେୱ ଅଭିନନ୍ଦିମ୍ହ ନପ୍ପଟିକ୍କୋସିମ୍ହ, ଅନଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅପ୍ପଟିକ୍କୋସିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ପକ୍କମିମ୍ହ – ‘ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଏତସ୍ସ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନିସ୍ସାମା’ତି।

‘‘ଏୱଂୱାଦିନୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱମସ୍ସୁ ୱଚନୀୟା – ‘କଥଂ ଭାୱିତା ପନାୱୁସୋ, ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି, କିଂଗତିକା ହୋତି, କିଂପରମା, କିଂଫଲା, କିଂପରିୟୋସାନା? କଥଂ ଭାୱିତା ପନାୱୁସୋ, କରୁଣାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି, କିଂଗତିକା ହୋତି, କିଂପରମା, କିଂଫଲା, କିଂପରିୟୋସାନା? କଥଂ ଭାୱିତା ପନାୱୁସୋ, ମୁଦିତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି, କିଂଗତିକା ହୋତି, କିଂପରମା, କିଂଫଲା, କିଂପରିୟୋସାନା? କଥଂ ଭାୱିତା ପନାୱୁସୋ, ଉପେକ୍ଖାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି, କିଂଗତିକା ହୋତି, କିଂପରମା, କିଂଫଲା, କିଂପରିୟୋସାନା’’’ତି? ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ନ ଚେୱ ସମ୍ପାୟିସ୍ସନ୍ତି, ଉତ୍ତରିଞ୍ଚ ୱିଘାତଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟଥା ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୱିସୟସ୍ମିଂ। ‘‘ନାହଂ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପସ୍ସାମି ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ, ୟୋ ଇମେସଂ ପଞ୍ହାନଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣେନ ଚିତ୍ତଂ ଆରାଧେୟ୍ୟ, ଅଞ୍ଞତ୍ର ତଥାଗତେନ ୱା ତଥାଗତସାୱକେନ ୱା ଇତୋ ୱା ପନ ସୁତ୍ୱା’’।

‘‘କଥଂ ଭାୱିତା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି, କିଂଗତିକା ହୋତି, କିଂପରମା, କିଂଫଲା, କିଂପରିୟୋସାନା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ମେତ୍ତାସହଗତଂ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ମେତ୍ତାସହଗତଂ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ସୋ ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି ‘ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ତତ୍ଥ ୱିହରତି। ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି ‘ପଟିକୂଲେ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ତତ୍ଥ ୱିହରତି। ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି ‘ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ଚ ପଟିକୂଲେ ଚ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ତତ୍ଥ ୱିହରତି। ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି ‘ପଟିକୂଲେ ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ତତ୍ଥ ୱିହରତି। ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି ‘ଅପ୍ପଟିକୂଲଞ୍ଚ ପଟିକୂଲଞ୍ଚ ତଦୁଭୟଂ ଅଭିନିୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଉପେକ୍ଖକୋ ୱିହରେୟ୍ୟଂ ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ’ତି, ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ତତ୍ଥ ୱିହରତି ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ, ସୁଭଂ ୱା ଖୋ ପନ ୱିମୋକ୍ଖଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୁଭପରମାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ୱଦାମି, ଇଧପଞ୍ଞସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଉତ୍ତରିୱିମୁତ୍ତିଂ ଅପ୍ପଟିୱିଜ୍ଝତୋ।

‘‘କଥଂ ଭାୱିତା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, କରୁଣାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି, କିଂଗତିକା ହୋତି, କିଂପରମା, କିଂଫଲା, କିଂପରିୟୋସାନା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କରୁଣାସହଗତଂ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… କରୁଣାସହଗତଂ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ । ସୋ ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି ‘ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ତତ୍ଥ ୱିହରତି…ପେ॰… ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି ‘ଅପ୍ପଟିକୂଲଞ୍ଚ ପଟିକୂଲଞ୍ଚ ତଦୁଭୟଂ ଅଭିନିୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଉପେକ୍ଖକୋ ୱିହରେୟ୍ୟଂ ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ’ତି, ଉପେକ୍ଖକୋ ତତ୍ଥ ୱିହରତି ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ। ସବ୍ବସୋ ୱା ପନ ରୂପସଞ୍ଞାନଂ ସମତିକ୍କମା ପଟିଘସଞ୍ଞାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ନାନତ୍ତସଞ୍ଞାନଂ ଅମନସିକାରା ‘ଅନନ୍ତୋ ଆକାସୋ’ତି ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନପରମାହଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, କରୁଣାଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ୱଦାମି, ଇଧପଞ୍ଞସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଉତ୍ତରିୱିମୁତ୍ତିଂ ଅପ୍ପଟିୱିଜ୍ଝତୋ।

‘‘କଥଂ ଭାୱିତା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୁଦିତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି, କିଂଗତିକା ହୋତି, କିଂପରମା, କିଂଫଲା, କିଂପରିୟୋସାନା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ମୁଦିତାସହଗତଂ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ମୁଦିତାସହଗତଂ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ସୋ ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି ‘ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ତତ୍ଥ ୱିହରତି …ପେ॰… ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି ‘ଅପ୍ପଟିକୂଲଞ୍ଚ ପଟିକୂଲଞ୍ଚ ତଦୁଭୟଂ ଅଭିନିୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଉପେକ୍ଖକୋ ୱିହରେୟ୍ୟଂ ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ’ତି, ଉପେକ୍ଖକୋ ତତ୍ଥ ୱିହରତି ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ। ସବ୍ବସୋ ୱା ପନ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ‘ଅନନ୍ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣ’ନ୍ତି ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନପରମାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୁଦିତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ୱଦାମି, ଇଧପଞ୍ଞସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଉତ୍ତରିୱିମୁତ୍ତିଂ ଅପ୍ପଟିୱିଜ୍ଝତୋ।

‘‘କଥଂ ଭାୱିତା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପେକ୍ଖାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି, କିଂଗତିକା ହୋତି, କିଂପରମା, କିଂଫଲା, କିଂପରିୟୋସାନା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଉପେକ୍ଖାସହଗତଂ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସହଗତଂ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ସୋ ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି ‘ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ତତ୍ଥ ୱିହରତି। ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି ‘ପଟିକୂଲେ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ତତ୍ଥ ୱିହରତି। ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି ‘ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ଚ ପଟିକୂଲେ ଚ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ତତ୍ଥ ୱିହରତି। ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି ‘ପଟିକୂଲେ ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ତତ୍ଥ ୱିହରତି। ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି ‘ଅପ୍ପଟିକୂଲଞ୍ଚ ପଟିକୂଲଞ୍ଚ ତଦୁଭୟଂ ଅଭିନିୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଉପେକ୍ଖକୋ ୱିହରେୟ୍ୟଂ ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ’ତି, ଉପେକ୍ଖକୋ ତତ୍ଥ ୱିହରତି ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ। ସବ୍ବସୋ ୱା ପନ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ‘ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀ’ତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନପରମାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପେକ୍ଖାଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ୱଦାମି, ଇଧପଞ୍ଞସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଉତ୍ତରିୱିମୁତ୍ତିଂ ଅପ୍ପଟିୱିଜ୍ଝତୋ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ସଙ୍ଗାରୱସୁତ୍ତଂ

୨୩୬ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଅଥ ଖୋ ସଙ୍ଗାରୱୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସଙ୍ଗାରୱୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନେକଦା ଦୀଘରତ୍ତଂ ସଜ୍ଝାୟକତାପି ମନ୍ତା ନପ୍ପଟିଭନ୍ତି, ପଗେୱ ଅସଜ୍ଝାୟକତା? କୋ ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନେକଦା ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅସଜ୍ଝାୟକତାପି ମନ୍ତା ପଟିଭନ୍ତି, ପଗେୱ ସଜ୍ଝାୟକତା’’ତି?

‘‘ୟସ୍ମିଂ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ସମୟେ କାମରାଗପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି କାମରାଗପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ କାମରାଗସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି, ଅତ୍ତତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ନ ଜାନାତି ନ ପସ୍ସତି, ପରତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ନ ଜାନାତି ନ ପସ୍ସତି, ଉଭୟତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ନ ଜାନାତି ନ ପସ୍ସତି; ଦୀଘରତ୍ତଂ ସଜ୍ଝାୟକତାପି ମନ୍ତା ନପ୍ପଟିଭନ୍ତି, ପଗେୱ ଅସଜ୍ଝାୟକତା।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଉଦପତ୍ତୋ ସଂସଟ୍ଠୋ ଲାଖାୟ ୱା ହଲିଦ୍ଦିୟା ୱା ନୀଲିୟା ୱା ମଞ୍ଜିଟ୍ଠାୟ ୱା। ତତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ସକଂ ମୁଖନିମିତ୍ତଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ୟଥାଭୂତଂ ନ ଜାନେୟ୍ୟ ନ ପସ୍ସେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ କାମରାଗପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି କାମରାଗପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ କାମରାଗସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି, ଅତ୍ତତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ନ ଜାନାତି ନ ପସ୍ସତି, ପରତ୍ଥମ୍ପି…ପେ॰… ଉଭୟତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ନ ଜାନାତି ନ ପସ୍ସତି; ଦୀଘରତ୍ତଂ ସଜ୍ଝାୟକତାପି ମନ୍ତା ନପ୍ପଟିଭନ୍ତି, ପଗେୱ ଅସଜ୍ଝାୟକତା।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ବ୍ୟାପାଦପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି ବ୍ୟାପାଦପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି, ଅତ୍ତତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ନ ଜାନାତି ନ ପସ୍ସତି, ପରତ୍ଥମ୍ପି…ପେ॰… ଉଭୟତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ନ ଜାନାତି ନ ପସ୍ସତି; ଦୀଘରତ୍ତଂ ସଜ୍ଝାୟକତାପି ମନ୍ତା ନପ୍ପଟିଭନ୍ତି, ପଗେୱ ଅସଜ୍ଝାୟକତା।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଉଦପତ୍ତୋ ଅଗ୍ଗିନା ସନ୍ତତ୍ତୋ ପକ୍କୁଥିତୋ [ପକ୍କୁଧିତୋ (କ॰), ଉକ୍କଟ୍ଠିତୋ (ସୀ॰), ଉକ୍କୁଟ୍ଠିତୋ (ସ୍ୟା॰)] ଉସ୍ମୁଦକଜାତୋ [ଉସ୍ସଦକଜାତୋ (ସୀ॰), ଉସ୍ମାଦକଜାତୋ (ସ୍ୟା॰)] । ତତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ସକଂ ମୁଖନିମିତ୍ତଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ୟଥାଭୂତଂ ନ ଜାନେୟ୍ୟ ନ ପସ୍ସେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ବ୍ୟାପାଦପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି ବ୍ୟାପାଦପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି, ଅତ୍ତତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ନ ଜାନାତି ନ ପସ୍ସତି, ପରତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ…ପେ॰… ଉଭୟତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ନ ଜାନାତି ନ ପସ୍ସତି; ଦୀଘରତ୍ତଂ ସଜ୍ଝାୟକତାପି ମନ୍ତା ନପ୍ପଟିଭନ୍ତି, ପଗେୱ ଅସଜ୍ଝାୟକତା।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ଥିନମିଦ୍ଧପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି ଥିନମିଦ୍ଧପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ ଥିନମିଦ୍ଧସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି, ଅତ୍ତତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ନ ଜାନାତି ନ ପସ୍ସତି, ପରତ୍ଥମ୍ପି…ପେ॰… ଉଭୟତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ନ ଜାନାତି ନ ପସ୍ସତି; ଦୀଘରତ୍ତଂ ସଜ୍ଝାୟକତାପି ମନ୍ତା ନପ୍ପଟିଭନ୍ତି, ପଗେୱ ଅସଜ୍ଝାୟକତା।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଉଦପତ୍ତୋ ସେୱାଲପଣକପରିୟୋନଦ୍ଧୋ। ତତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ସକଂ ମୁଖନିମିତ୍ତଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ୟଥାଭୂତଂ ନ ଜାନେୟ୍ୟ ନ ପସ୍ସେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ଥିନମିଦ୍ଧପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି ଥିନମିଦ୍ଧପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ ଥିନମିଦ୍ଧସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି, ଅତ୍ତତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ନ ଜାନାତି ନ ପସ୍ସତି, ପରତ୍ଥମ୍ପି…ପେ॰… ଉଭୟତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ନ ଜାନାତି ନ ପସ୍ସତି; ଦୀଘରତ୍ତଂ ସଜ୍ଝାୟକତାପି ମନ୍ତା ନପ୍ପଟିଭନ୍ତି, ପଗେୱ ଅସଜ୍ଝାୟକତା।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି, ଅତ୍ତତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ନ ଜାନାତି ନ ପସ୍ସତି, ପରତ୍ଥମ୍ପି…ପେ॰… ଉଭୟତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ନ ଜାନାତି ନ ପସ୍ସତି; ଦୀଘରତ୍ତଂ ସଜ୍ଝାୟକତାପି ମନ୍ତା ନପ୍ପଟିଭନ୍ତି, ପଗେୱ ଅସଜ୍ଝାୟକତା।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଉଦପତ୍ତୋ ୱାତେରିତୋ ଚଲିତୋ ଭନ୍ତୋ ଊମିଜାତୋ। ତତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ସକଂ ମୁଖନିମିତ୍ତଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ୟଥାଭୂତଂ ନ ଜାନେୟ୍ୟ ନ ପସ୍ସେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି, ଅତ୍ତତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ନ ଜାନାତି ନ ପସ୍ସତି, ପରତ୍ଥମ୍ପି…ପେ॰… ଉଭୟତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ନ ଜାନାତି ନ ପସ୍ସତି; ଦୀଘରତ୍ତଂ ସଜ୍ଝାୟକତାପି ମନ୍ତା ନପ୍ପଟିଭନ୍ତି, ପଗେୱ ଅସଜ୍ଝାୟକତା।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ୱିଚିକିଚ୍ଛାପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି ୱିଚିକିଚ୍ଛାପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନାୟ ଚ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି, ଅତ୍ତତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ନ ଜାନାତି ନ ପସ୍ସତି, ପରତ୍ଥମ୍ପି…ପେ॰… ଉଭୟତ୍ଥମ୍ପି… ଦୀଘରତ୍ତଂ ସଜ୍ଝାୟକତାପି ମନ୍ତା ନପ୍ପଟିଭନ୍ତି, ପଗେୱ ଅସଜ୍ଝାୟକତା।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଉଦପତ୍ତୋ ଆୱିଲୋ ଲୁଳିତୋ କଲଲୀଭୂତୋ ଅନ୍ଧକାରେ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ। ତତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ସକଂ ମୁଖନିମିତ୍ତଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ୟଥାଭୂତଂ ନ ଜାନେୟ୍ୟ ନ ପସ୍ସେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ୱିଚିକିଚ୍ଛାପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି ୱିଚିକିଚ୍ଛାପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନାୟ ଚ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି, ଅତ୍ତତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ନ ଜାନାତି ନ ପସ୍ସତି, ପରତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ନ ଜାନାତି ନ ପସ୍ସତି, ଉଭୟତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ନ ଜାନାତି ନ ପସ୍ସତି; ଦୀଘରତ୍ତଂ ସଜ୍ଝାୟକତାପି ମନ୍ତା ନପ୍ପଟିଭନ୍ତି, ପଗେୱ ଅସଜ୍ଝାୟକତା। ଅୟଂ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ହେତୁ ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନେକଦା ଦୀଘରତ୍ତଂ ସଜ୍ଝାୟକତାପି ମନ୍ତା ନପ୍ପଟିଭନ୍ତି, ପଗେୱ ଅସଜ୍ଝାୟକତା।

‘‘ୟସ୍ମିଞ୍ଚ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ସମୟେ ନ କାମରାଗପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି ନ କାମରାଗପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ କାମରାଗସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଅତ୍ତତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ଜାନାତି ପସ୍ସତି, ପରତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ଜାନାତି ପସ୍ସତି, ଉଭୟତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ଜାନାତି ପସ୍ସତି; ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅସଜ୍ଝାୟକତାପି ମନ୍ତା ପଟିଭନ୍ତି, ପଗେୱ ସଜ୍ଝାୟକତା।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଉଦପତ୍ତୋ ଅସଂସଟ୍ଠୋ ଲାଖାୟ ୱା ହଲିଦ୍ଦିୟା ୱା ନୀଲିୟା ୱା ମଞ୍ଜିଟ୍ଠାୟ ୱା। ତତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ସକଂ ମୁଖନିମିତ୍ତଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ୟଥାଭୂତଂ ଜାନେୟ୍ୟ ପସ୍ସେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ନ କାମରାଗପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି ନ କାମରାଗପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ କାମରାଗସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି…ପେ॰…।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ନ ବ୍ୟାପାଦପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି ନ ବ୍ୟାପାଦପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଅତ୍ତତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ଜାନାତି ପସ୍ସତି, ପରତ୍ଥମ୍ପି…ପେ॰… ଉଭୟତ୍ଥମ୍ପି… ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅସଜ୍ଝାୟକତାପି ମନ୍ତା ପଟିଭନ୍ତି, ପଗେୱ ସଜ୍ଝାୟକତା।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଉଦପତ୍ତୋ ନ ଅଗ୍ଗିନା ସନ୍ତତ୍ତୋ ନ ପକ୍କୁଥିତୋ ନ ଉସ୍ମୁଦକଜାତୋ, ତତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ସକଂ ମୁଖନିମିତ୍ତଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ୟଥାଭୂତଂ ଜାନେୟ୍ୟ ପସ୍ସେୟ୍ୟ । ଏୱମେୱ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ନ ବ୍ୟାପାଦପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି ନ ବ୍ୟାପାଦପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଅତ୍ତତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ଜାନାତି ପସ୍ସତି, ପରତ୍ଥମ୍ପି…ପେ॰… ଉଭୟତ୍ଥମ୍ପି… ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅସଜ୍ଝାୟକତାପି ମନ୍ତା ପଟିଭନ୍ତି, ପଗେୱ ସଜ୍ଝାୟକତା।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ନ ଥିନମିଦ୍ଧପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି ନ ଥିନମିଦ୍ଧପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ ଥିନମିଦ୍ଧସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଅତ୍ତତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ଜାନାତି ପସ୍ସତି, ପରତ୍ଥମ୍ପି…ପେ॰… ଉଭୟତ୍ଥମ୍ପି … ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅସଜ୍ଝାୟକତାପି ମନ୍ତା ପଟିଭନ୍ତି, ପଗେୱ ସଜ୍ଝାୟକତା।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଉଦପତ୍ତୋ ନ ସେୱାଲପଣକପରିୟୋନଦ୍ଧୋ। ତତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ସକଂ ମୁଖନିମିତ୍ତଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ୟଥାଭୂତଂ ଜାନେୟ୍ୟ ପସ୍ସେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ନ ଥିନମିଦ୍ଧପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି ନ ଥିନମିଦ୍ଧପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ ଥିନମିଦ୍ଧସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଅତ୍ତତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ଜାନାତି ପସ୍ସତି, ପରତ୍ଥମ୍ପି…ପେ॰… ଉଭୟତ୍ଥମ୍ପି… ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅସଜ୍ଝାୟକତାପି ମନ୍ତା ପଟିଭନ୍ତି, ପଗେୱ ସଜ୍ଝାୟକତା।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି ନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଅତ୍ତତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ଜାନାତି ପସ୍ସତି, ପରତ୍ଥମ୍ପି…ପେ॰… ଉଭୟତ୍ଥମ୍ପି… ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅସଜ୍ଝାୟକତାପି ମନ୍ତା ପଟିଭନ୍ତି, ପଗେୱ ସଜ୍ଝାୟକତା।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଉଦପତ୍ତୋ ନ ୱାତେରିତୋ ନ ଚଲିତୋ ନ ଭନ୍ତୋ ନ ଊମିଜାତୋ। ତତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ସକଂ ମୁଖନିମିତ୍ତଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ୟଥାଭୂତଂ ଜାନେୟ୍ୟ ପସ୍ସେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି ନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଅତ୍ତତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ଜାନାତି ପସ୍ସତି, ପରତ୍ଥମ୍ପି…ପେ॰… ଉଭୟତ୍ଥମ୍ପି… ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅସଜ୍ଝାୟକତାପି ମନ୍ତା ପଟିଭନ୍ତି, ପଗେୱ ସଜ୍ଝାୟକତା।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛାପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛାପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନାୟ ଚ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି [ପଜାନାତି ପସ୍ସତି (ସ୍ୟା॰)] , ଅତ୍ତତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ଜାନାତି ପସ୍ସତି, ପରତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ଜାନାତି ପସ୍ସତି; ଉଭୟତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ଜାନାତି ପସ୍ସତି; ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅସଜ୍ଝାୟକତାପି ମନ୍ତା ପଟିଭନ୍ତି, ପଗେୱ ସଜ୍ଝାୟକତା।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଉଦପତ୍ତୋ ଅଚ୍ଛୋ ୱିପ୍ପସନ୍ନୋ ଅନାୱିଲୋ ଆଲୋକେ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ। ତତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ସକଂ ମୁଖନିମିତ୍ତଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ୟଥାଭୂତଂ ଜାନେୟ୍ୟ ପସ୍ସେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛାପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛାପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନାୟ ଚ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଅତ୍ତତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ଜାନାତି ପସ୍ସତି, ପରତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ଜାନାତି ପସ୍ସତି, ଉଭୟତ୍ଥମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୟଥାଭୂତଂ ଜାନାତି ପସ୍ସତି; ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅସଜ୍ଝାୟକତାପି ମନ୍ତା ପଟିଭନ୍ତି, ପଗେୱ ସଜ୍ଝାୟକତା। ଅୟଂ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ହେତୁ ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନେକଦା ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅସଜ୍ଝାୟକତାପି ମନ୍ତା ପଟିଭନ୍ତି, ପଗେୱ ସଜ୍ଝାୟକତା।

‘‘ସତ୍ତିମେ , ବ୍ରାହ୍ମଣ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଅନାୱରଣା ଅନୀୱରଣା ଚେତସୋ ଅନୁପକ୍କିଲେସା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ସତ୍ତ? ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଅନାୱରଣୋ ଅନୀୱରଣୋ ଚେତସୋ ଅନୁପକ୍କିଲେସୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ସଂୱତ୍ତତି…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଅନାୱରଣୋ ଅନୀୱରଣୋ ଚେତସୋ ଅନୁପକ୍କିଲେସୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ଇମେ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଅନାୱରଣା ଅନୀୱରଣା ଚେତସୋ ଅନୁପକ୍କିଲେସା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ସଙ୍ଗାରୱୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ଉପାସକଂ ମଂ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଅଭୟସୁତ୍ତଂ

୨୩୭ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ଗିଜ୍ଝକୂଟେ ପବ୍ବତେ। ଅଥ ଖୋ ଅଭୟୋ ରାଜକୁମାରୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଅଭୟୋ ରାଜକୁମାରୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ପୂରଣୋ, ଭନ୍ତେ, କସ୍ସପୋ ଏୱମାହ – ‘ନତ୍ଥି ହେତୁ, ନତ୍ଥି ପଚ୍ଚୟୋ ଅଞ୍ଞାଣାୟ ଅଦସ୍ସନାୟ। ଅହେତୁ, ଅପ୍ପଚ୍ଚୟୋ [ଅପ୍ପଚ୍ଚୟା (ସୀ॰), ଅପ୍ପଚ୍ଚୟଂ (?)] ଅଞ୍ଞାଣଂ ଅଦସ୍ସନଂ ହୋତି। ନତ୍ଥି ହେତୁ, ନତ୍ଥି ପଚ୍ଚୟୋ ଞାଣାୟ ଦସ୍ସନାୟ। ଅହେତୁ, ଅପ୍ପଚ୍ଚୟୋ ଞାଣଂ ଦସ୍ସନଂ ହୋତୀ’ତି। ଇଧ ଭଗୱା କିମାହା’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି, ରାଜକୁମାର, ହେତୁ, ଅତ୍ଥି ପଚ୍ଚୟୋ ଅଞ୍ଞାଣାୟ ଅଦସ୍ସନାୟ। ସହେତୁ, ସପ୍ପଚ୍ଚୟୋ [ସପ୍ପଚ୍ଚୟା (ସୀ॰), ସପ୍ପଚ୍ଚୟଂ (?)] ଅଞ୍ଞାଣଂ ଅଦସ୍ସନଂ ହୋତି। ଅତ୍ଥି , ରାଜକୁମାର, ହେତୁ, ଅତ୍ଥି ପଚ୍ଚୟୋ ଞାଣାୟ ଦସ୍ସନାୟ। ସହେତୁ, ସପ୍ପଚ୍ଚୟୋ ଞାଣଂ ଦସ୍ସନଂ ହୋତୀ’’ତି।

‘‘କତମୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ହେତୁ, କତମୋ ପଚ୍ଚୟୋ ଅଞ୍ଞାଣାୟ ଅଦସ୍ସନାୟ? କଥଂ ସହେତୁ, ସପ୍ପଚ୍ଚୟୋ ଅଞ୍ଞାଣଂ ଅଦସ୍ସନଂ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ୟସ୍ମିଂ ଖୋ, ରାଜକୁମାର, ସମୟେ କାମରାଗପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି କାମରାଗପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ କାମରାଗସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ନ ଜାନାତି ନ ପସ୍ସତି – ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ରାଜକୁମାର, ହେତୁ, ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ ଅଞ୍ଞାଣାୟ ଅଦସ୍ସନାୟ। ଏୱମ୍ପି ସହେତୁ ସପ୍ପଚ୍ଚୟୋ ଅଞ୍ଞାଣଂ ଅଦସ୍ସନଂ ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ରାଜକୁମାର, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ବ୍ୟାପାଦପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି ବ୍ୟାପାଦପରେତେନ…ପେ॰… ଥିନମିଦ୍ଧପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ… ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ… ୱିଚିକିଚ୍ଛାପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି ୱିଚିକିଚ୍ଛାପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନାୟ ଚ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ନ ଜାନାତି ନ ପସ୍ସତି – ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ରାଜକୁମାର, ହେତୁ, ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ ଅଞ୍ଞାଣାୟ ଅଦସ୍ସନାୟ। ଏୱମ୍ପି ସହେତୁ ସପ୍ପଚ୍ଚୟୋ ଅଞ୍ଞାଣଂ ଅଦସ୍ସନଂ ହୋତୀ’’ତି।

‘‘କୋ ନାମାୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମପରିୟାୟୋ’’ତି? ‘‘ନୀୱରଣା ନାମେତେ, ରାଜକୁମାରା’’ତି। ‘‘ତଗ୍ଘ, ଭଗୱା, ନୀୱରଣା; ତଗ୍ଘ, ସୁଗତ, ନୀୱରଣା! ଏକମେକେନପି ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ନୀୱରଣେନ ଅଭିଭୂତୋ ୟଥାଭୂତଂ ନ ଜାନେୟ୍ୟ ନ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, କୋ ପନ ୱାଦୋ ପଞ୍ଚହି ନୀୱରଣେହି?

‘‘କତମୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ହେତୁ, କତମୋ ପଚ୍ଚୟୋ ଞାଣାୟ ଦସ୍ସନାୟ? କଥଂ ସହେତୁ, ସପ୍ପଚ୍ଚୟୋ ଞାଣଂ ଦସ୍ସନଂ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଇଧ , ରାଜକୁମାର, ଭିକ୍ଖୁ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ସୋ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱିତେନ ଚିତ୍ତେନ ୟଥାଭୂତଂ ଜାନାତି ପସ୍ସତି – ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ରାଜକୁମାର, ହେତୁ, ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ ଞାଣାୟ ଦସ୍ସନାୟ। ଏୱମ୍ପି ସହେତୁ, ସପ୍ପଚ୍ଚୟୋ ଞାଣଂ ଦସ୍ସନଂ ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ରାଜକୁମାର, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ସୋ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱିତେନ ଚିତ୍ତେନ ୟଥାଭୂତଂ ଜାନାତି ପସ୍ସତି – ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ରାଜକୁମାର, ହେତୁ, ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ ଞାଣାୟ ଦସ୍ସନାୟ। ଏୱଂ ସହେତୁ, ସପ୍ପଚ୍ଚୟୋ ଞାଣଂ ଦସ୍ସନଂ ହୋତୀ’’ତି।

‘‘କୋ ନାମାୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମପରିୟାୟୋ’’ତି? ‘‘ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ନାମେତେ, ରାଜକୁମାରା’’ତି। ‘‘ତଗ୍ଘ, ଭଗୱା, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା; ତଗ୍ଘ, ସୁଗତ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା! ଏକମେକେନପି ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ୟଥାଭୂତଂ ଜାନେୟ୍ୟ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, କୋ ପନ ୱାଦୋ ସତ୍ତହି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେହି? ୟୋପି ମେ, ଭନ୍ତେ, ଗିଜ୍ଝକୂଟଂ ପବ୍ବତଂ ଆରୋହନ୍ତସ୍ସ କାୟକିଲମଥୋ ଚିତ୍ତକିଲମଥୋ, ସୋପି ମେ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ, ଧମ୍ମୋ ଚ ମେ ଅଭିସମିତୋ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

ସାକଚ୍ଛୱଗ୍ଗୋ ଛଟ୍ଠୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଆହାରା ପରିୟାୟମଗ୍ଗି, ମେତ୍ତଂ ସଙ୍ଗାରୱେନ ଚ।

ଅଭୟୋ ପୁଚ୍ଛିତୋ ପଞ୍ହଂ, ଗିଜ୍ଝକୂଟମ୍ହି ପବ୍ବତେତି॥

୭. ଆନାପାନୱଗ୍ଗୋ

୧. ଅଟ୍ଠିକମହପ୍ଫଲସୁତ୍ତଂ

୨୩୮ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ଅଟ୍ଠିକସଞ୍ଞା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋତି ମହାନିସଂସା। କଥଂ ଭାୱିତା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଟ୍ଠିକସଞ୍ଞା କଥଂ ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋତି ମହାନିସଂସା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଟ୍ଠିକସଞ୍ଞାସହଗତଂ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ଅଟ୍ଠିକସଞ୍ଞାସହଗତଂ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଭାୱିତା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଟ୍ଠିକସଞ୍ଞା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋତି ମହାନିସଂସା’’ତି।

ଅଞ୍ଞତରଫଲସୁତ୍ତଂ

‘‘ଅଟ୍ଠିକସଞ୍ଞାୟ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱିତାୟ ବହୁଲୀକତାୟ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଫଲାନଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ଫଲଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅଞ୍ଞା, ସତି ୱା ଉପାଦିସେସେ ଅନାଗାମିତା। କଥଂ ଭାୱିତାୟ ଚ ଖୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଟ୍ଠିକସଞ୍ଞାୟ କଥଂ ବହୁଲୀକତାୟ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଫଲାନଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ଫଲଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅଞ୍ଞା, ସତି ୱା ଉପାଦିସେସେ ଅନାଗାମିତା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଟ୍ଠିକସଞ୍ଞାସହଗତଂ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ଅଟ୍ଠିକସଞ୍ଞାସହଗତଂ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଭାୱିତାୟ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଟ୍ଠିକସଞ୍ଞାୟ ଏୱଂ ବହୁଲୀକତାୟ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଫଲାନଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ଫଲଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅଞ୍ଞା, ସତି ୱା ଉପାଦିସେସେ ଅନାଗାମିତା’’ତି।

ମହତ୍ଥସୁତ୍ତଂ

‘‘ଅଟ୍ଠିକସଞ୍ଞା , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ମହତୋ ଅତ୍ଥାୟ ସଂୱତ୍ତତି। କଥଂ ଭାୱିତା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଟ୍ଠିକସଞ୍ଞା କଥଂ ବହୁଲୀକତା ମହତୋ ଅତ୍ଥାୟ ସଂୱତ୍ତତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଟ୍ଠିକସଞ୍ଞାସହଗତଂ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ଅଟ୍ଠିକସଞ୍ଞାସହଗତଂ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଭାୱିତା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଟ୍ଠିକସଞ୍ଞା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ମହତୋ ଅତ୍ଥାୟ ସଂୱତ୍ତତୀ’’ତି।

ୟୋଗକ୍ଖେମସୁତ୍ତଂ

‘‘ଅଟ୍ଠିକସଞ୍ଞା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ମହତୋ ୟୋଗକ୍ଖେମାୟ ସଂୱତ୍ତତି। କଥଂ ଭାୱିତା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଟ୍ଠିକସଞ୍ଞା କଥଂ ବହୁଲୀକତା ମହତୋ ୟୋଗକ୍ଖେମାୟ ସଂୱତ୍ତତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଟ୍ଠିକସଞ୍ଞାସହଗତଂ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ଅଟ୍ଠିକସଞ୍ଞାସହଗତଂ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଭାୱିତା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଟ୍ଠିକସଞ୍ଞା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ମହତୋ ୟୋଗକ୍ଖେମାୟ ସଂୱତ୍ତତୀ’’ତି।

ସଂୱେଗସୁତ୍ତଂ

‘‘ଅଟ୍ଠିକସଞ୍ଞା , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ମହତୋ ସଂୱେଗାୟ ସଂୱତ୍ତତି। କଥଂ ଭାୱିତା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଟ୍ଠିକସଞ୍ଞା କଥଂ ବହୁଲୀକତା ମହତୋ ସଂୱେଗାୟ ସଂୱତ୍ତତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଟ୍ଠିକସଞ୍ଞାସହଗତଂ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ଅଟ୍ଠିକସଞ୍ଞାସହଗତଂ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଭାୱିତା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଟ୍ଠିକସଞ୍ଞା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ମହତୋ ସଂୱେଗାୟ ସଂୱତ୍ତତୀ’’ତି।

ଫାସୁୱିହାରସୁତ୍ତଂ

‘‘ଅଟ୍ଠିକସଞ୍ଞା , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ମହତୋ ଫାସୁୱିହାରାୟ ସଂୱତ୍ତତି। କଥଂ ଭାୱିତା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଟ୍ଠିକସଞ୍ଞା କଥଂ ବହୁଲୀକତା ମହତୋ ଫାସୁୱିହାରାୟ ସଂୱତ୍ତତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଟ୍ଠିକସଞ୍ଞାସହଗତଂ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ଅଟ୍ଠିକସଞ୍ଞାସହଗତଂ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଭାୱିତା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଟ୍ଠିକସଞ୍ଞା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ମହତୋ ଫାସୁୱିହାରାୟ ସଂୱତ୍ତତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ପୁଳୱକସୁତ୍ତଂ

୨୩୯ . ‘‘ପୁଳୱକସଞ୍ଞା [ପୁଳୁୱକସଞ୍ଞା (କ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱିତା…ପେ॰… ଦୁତିୟଂ।

୩. ୱିନୀଲକସୁତ୍ତଂ

୨୪୦ . ‘‘ୱିନୀଲକସଞ୍ଞା, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ତତିୟଂ।

୪. ୱିଚ୍ଛିଦ୍ଦକସୁତ୍ତଂ

୨୪୧ . ‘‘ୱିଚ୍ଛିଦ୍ଦକସଞ୍ଞା, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଉଦ୍ଧୁମାତକସୁତ୍ତଂ

୨୪୨ . ‘‘ଉଦ୍ଧୁମାତକସଞ୍ଞା, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ମେତ୍ତାସୁତ୍ତଂ

୨୪୩ . ‘‘ମେତ୍ତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱିତା…ପେ॰… ଛଟ୍ଠଂ।

୭. କରୁଣାସୁତ୍ତଂ

୨୪୪ . ‘‘କରୁଣା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱିତା…ପେ॰… ସତ୍ତମଂ।

୮. ମୁଦିତାସୁତ୍ତଂ

୨୪୫ . ‘‘ମୁଦିତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱିତା…ପେ॰… ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଉପେକ୍ଖାସୁତ୍ତଂ

୨୪୬ . ‘‘ଉପେକ୍ଖା , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱିତା…ପେ॰… ନୱମଂ।

୧୦. ଆନାପାନସୁତ୍ତଂ

୨୪୭ . ‘‘ଆନାପାନସ୍ସତି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱିତା…ପେ॰… ଦସମଂ।

ଆନାପାନୱଗ୍ଗୋ ସତ୍ତମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଅଟ୍ଠିକପୁଳୱକଂ ୱିନୀଲକଂ, ୱିଚ୍ଛିଦ୍ଦକଂ ଉଦ୍ଧୁମାତେନ ପଞ୍ଚମଂ।

ମେତ୍ତା କରୁଣା ମୁଦିତା ଉପେକ୍ଖା, ଆନାପାନେନ ତେ ଦସାତି॥

୮. ନିରୋଧୱଗ୍ଗୋ

୧. ଅସୁଭସୁତ୍ତଂ

୨୪୮ . ‘‘ଅସୁଭସଞ୍ଞା , ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ପଠମଂ।

୨. ମରଣସୁତ୍ତଂ

୨୪୯ . ‘‘ମରଣସଞ୍ଞା , ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଦୁତିୟଂ।

୩. ଆହାରେପଟିକୂଲସୁତ୍ତଂ

୨୫୦ . ‘‘ଆହାରେ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞା, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ତତିୟଂ।

୪. ଅନଭିରତିସୁତ୍ତଂ

୨୫୧ . ‘‘ସବ୍ବଲୋକେ ଅନଭିରତିସଞ୍ଞା, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଅନିଚ୍ଚସୁତ୍ତଂ

୨୫୨ . ‘‘ଅନିଚ୍ଚସଞ୍ଞା, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଦୁକ୍ଖସୁତ୍ତଂ

୨୫୩ . ‘‘ଅନିଚ୍ଚେ ଦୁକ୍ଖସଞ୍ଞା, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଅନତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୨୫୪ . ‘‘ଦୁକ୍ଖେ ଅନତ୍ତସଞ୍ଞା, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ସତ୍ତମଂ।

୮. ପହାନସୁତ୍ତଂ

୨୫୫ . ‘‘ପହାନସଞ୍ଞା, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ୱିରାଗସୁତ୍ତଂ

୨୫୬ . ‘‘ୱିରାଗସଞ୍ଞା, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ନୱମଂ।

୧୦. ନିରୋଧସୁତ୍ତଂ

୨୫୭ . ‘‘ନିରୋଧସଞ୍ଞା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋତି ମହାନିସଂସା। କଥଂ ଭାୱିତା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରୋଧସଞ୍ଞା କଥଂ ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋତି ମହାନିସଂସା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନିରୋଧସଞ୍ଞାସହଗତଂ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ନିରୋଧସଞ୍ଞାସହଗତଂ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଭାୱିତା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରୋଧସଞ୍ଞା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋତି ମହାନିସଂସାତି।

‘‘ନିରୋଧସଞ୍ଞାୟ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱିତାୟ ବହୁଲୀକତାୟ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଫଲାନଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ଫଲଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅଞ୍ଞା, ସତି ୱା ଉପାଦିସେସେ ଅନାଗାମିତା। କଥଂ ଭାୱିତାୟ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରୋଧସଞ୍ଞାୟ କଥଂ ବହୁଲୀକତାୟ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଫଲାନଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ଫଲଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅଞ୍ଞା, ସତି ୱା ଉପାଦିସେସେ ଅନାଗାମିତା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନିରୋଧସଞ୍ଞାସହଗତଂ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ନିରୋଧସଞ୍ଞାସହଗତଂ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଭାୱିତାୟ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରୋଧସଞ୍ଞାୟ ଏୱଂ ବହୁଲୀକତାୟ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଫଲାନଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ଫଲଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅଞ୍ଞା, ସତି ୱା ଉପାଦିସେସେ ଅନାଗାମିତା’’ତି।

‘‘ନିରୋଧସଞ୍ଞା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ମହତୋ ଅତ୍ଥାୟ ସଂୱତ୍ତତି, ମହତୋ ୟୋଗକ୍ଖେମାୟ ସଂୱତ୍ତତି, ମହତୋ ସଂୱେଗାୟ ସଂୱତ୍ତତି, ମହତୋ ଫାସୁୱିହାରାୟ ସଂୱତ୍ତତି। କଥଂ ଭାୱିତା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରୋଧସଞ୍ଞା କଥଂ ବହୁଲୀକତା ମହତୋ ଅତ୍ଥାୟ ସଂୱତ୍ତତି, ମହତୋ ୟୋଗକ୍ଖେମାୟ ସଂୱତ୍ତତି, ମହତୋ ସଂୱେଗାୟ ସଂୱତ୍ତତି, ମହତୋ ଫାସୁୱିହାରାୟ ସଂୱତ୍ତତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଭିକ୍ଖୁ ନିରୋଧସଞ୍ଞାସହଗତଂ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ନିରୋଧସଞ୍ଞାସହଗତଂ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଭାୱିତା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରୋଧସଞ୍ଞା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ମହତୋ ଅତ୍ଥାୟ ସଂୱତ୍ତତି, ମହତୋ ୟୋଗକ୍ଖେମାୟ ସଂୱତ୍ତତି, ମହତୋ ସଂୱେଗାୟ ସଂୱତ୍ତତି, ମହତୋ ଫାସୁୱିହାରାୟ ସଂୱତ୍ତତୀ’’ତି। ଦସମଂ।

ନିରୋଧୱଗ୍ଗୋ ଅଟ୍ଠମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଅସୁଭମରଣଆହାରେ, ପଟିକୂଲଅନଭିରତେନ [ପଟିକୂଲେନ ଚ ସବ୍ବଲୋକେ (ସ୍ୟା॰)] ।

ଅନିଚ୍ଚଦୁକ୍ଖଅନତ୍ତପହାନଂ, ୱିରାଗନିରୋଧେନ ତେ ଦସାତି॥

୯. ଗଙ୍ଗାପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ

୧-୧୨. ଗଙ୍ଗାନଦୀଆଦିସୁତ୍ତଂ

୨୫୮-୨୬୯ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗଙ୍ଗା ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ’’ତି। (ୟାୱ ଏସନା ପାଳି ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବା)।

ଗଙ୍ଗାପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ ନୱମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଛ ପାଚୀନତୋ ନିନ୍ନା, ଛ ନିନ୍ନା ଚ ସମୁଦ୍ଦତୋ।

ଦ୍ୱେତେ ଛ ଦ୍ୱାଦସ ହୋନ୍ତି, ୱଗ୍ଗୋ ତେନ ପୱୁଚ୍ଚତୀତି॥

୧୦. ଅପ୍ପମାଦୱଗ୍ଗୋ

୧-୧୦. ତଥାଗତାଦିସୁତ୍ତଂ

୨୭୦ . ‘‘ୟାୱତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ଅପଦା ୱା ଦ୍ୱିପଦା ୱା ଚତୁପ୍ପଦା ୱା ବହୁପ୍ପଦା ୱାତି ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ ।

ଅପ୍ପମାଦୱଗ୍ଗୋ ଦସମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ତଥାଗତଂ ପଦଂ କୂଟଂ, ମୂଲଂ ସାରେନ ୱସ୍ସିକଂ।

ରାଜା ଚନ୍ଦିମସୂରିୟା ଚ, ୱତ୍ଥେନ ଦସମଂ ପଦନ୍ତି॥

(ଅପ୍ପମାଦୱଗ୍ଗୋ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସଂୟୁତ୍ତସ୍ସ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୱସେନ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବା)।

୧୧. ବଲକରଣୀୟୱଗ୍ଗୋ

୧-୧୨. ବଲାଦିସୁତ୍ତଂ

୨୮୦ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ବଲକରଣୀୟା କମ୍ମନ୍ତା କରୀୟନ୍ତି…ପେ॰… ।

ବଲକରଣୀୟୱଗ୍ଗୋ ଏକାଦସମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ବଲଂ ବୀଜଞ୍ଚ ନାଗୋ ଚ, ରୁକ୍ଖୋ କୁମ୍ଭେନ ସୂକିୟା।

ଆକାସେନ ଚ ଦ୍ୱେ ମେଘା, ନାୱା ଆଗନ୍ତୁକା ନଦୀତି॥

(ବଲକରଣୀୟୱଗ୍ଗୋ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସଂୟୁତ୍ତସ୍ସ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୱସେନ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବା)।

୧୨. ଏସନାୱଗ୍ଗୋ

୧-୧୦. ଏସନାଦିସୁତ୍ତଂ

୨୯୨ . ‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏସନା। କତମା ତିସ୍ସୋ? କାମେସନା, ଭୱେସନା, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେସନାତି ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ।

ଏସନାୱଗ୍ଗୋ ଦ୍ୱାଦସମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଏସନା ୱିଧା ଆସୱୋ, ଭୱୋ ଚ ଦୁକ୍ଖତା ତିସ୍ସୋ।

ଖିଲଂ ମଲଞ୍ଚ ନୀଘୋ ଚ, ୱେଦନା ତଣ୍ହା ତସିନାୟ ଚାତି॥

(ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସଂୟୁତ୍ତସ୍ସ ଏସନାପେୟ୍ୟାଲଂ ୱିୱେକନିସ୍ସିତତୋ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ)।

୧୩. ଓଘୱଗ୍ଗୋ

୧-୮. ଓଘାଦିସୁତ୍ତଂ

୩୦୨ . ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ ଭିକ୍ଖୱେ , ଓଘା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? କାମୋଘୋ, ଭୱୋଘୋ, ଦିଟ୍ଠୋଘୋ, ଅୱିଜ୍ଜୋଘୋତି ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ।

୧୦. ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟସୁତ୍ତଂ

୩୧୧ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନି ସଂୟୋଜନାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ରୂପରାଗୋ, ଅରୂପରାଗୋ, ମାନୋ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ, ଅୱିଜ୍ଜା – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ , ପଞ୍ଚୁଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନି ସଂୟୋଜନାନି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଭାୱେତବ୍ବା। କତମେ ସତ୍ତ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନଂ… ଅମତୋଗଧଂ ଅମତପରାୟନଂ ଅମତପରିୟୋସାନଂ… ନିବ୍ବାନନିନ୍ନଂ ନିବ୍ବାନପୋଣଂ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରଂ। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ ଇମେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଭାୱେତବ୍ବା’’ତି। ଦସମଂ।

ଓଘୱଗ୍ଗୋ ତେରସମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଓଘୋ ୟୋଗୋ ଉପାଦାନଂ, ଗନ୍ଥା ଅନୁସୟେନ ଚ।

କାମଗୁଣା ନୀୱରଣା, ଖନ୍ଧା ଓରୁଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନୀତି॥

୧୪. ପୁନଗଙ୍ଗାପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ

୩୧୨-୩୨୩

ପୁନଗଙ୍ଗାନଦୀଆଦିସୁତ୍ତଂ

ୱଗ୍ଗୋ ଚୁଦ୍ଦସମୋ।

ଉଦ୍ଦାନଂ –

ଛ ପାଚୀନତୋ ନିନ୍ନା, ଛ ନିନ୍ନା ଚ ସମୁଦ୍ଦତୋ।

ଦ୍ୱେତେ ଛ ଦ୍ୱାଦସ ହୋନ୍ତି, ୱଗ୍ଗୋ ତେନ ପୱୁଚ୍ଚତୀତି॥

(ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସଂୟୁତ୍ତସ୍ସ ଗଙ୍ଗାପେୟ୍ୟାଲଂ ରାଗୱସେନ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ)।

୧୫. ପୁନଅପ୍ପମାଦୱଗ୍ଗୋ

୩୨୪-୩୩୩

ତଥାଗତାଦିସୁତ୍ତଂ

ପନ୍ନରସମୋ।

ଉଦ୍ଦାନଂ –

ତଥାଗତଂ ପଦଂ କୂଟଂ, ମୂଲଂ ସାରେନ ୱସ୍ସିକଂ।

ରାଜା ଚନ୍ଦିମସୂରିୟା ଚ, ୱତ୍ଥେନ ଦସମଂ ପଦନ୍ତି॥

(ଅପ୍ପମାଦୱଗ୍ଗୋ ରାଗୱସେନ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବୋ)।

୧୬. ପୁନବଲକରଣୀୟୱଗ୍ଗୋ

୩୩୪-୩୪୫

ପୁନବଲାଦିସୁତ୍ତଂ

ସୋଳସମୋ।

ଉଦ୍ଦାନଂ –

ବଲଂ ବୀଜଞ୍ଚ ନାଗୋ ଚ, ରୁକ୍ଖୋ କୁମ୍ଭେନ ସୂକିୟା।

ଆକାସେନ ଚ ଦ୍ୱେ ମେଘା, ନାୱା ଆଗନ୍ତୁକା ନଦୀତି॥

(ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସଂୟୁତ୍ତସ୍ସ ବଲକରଣୀୟୱଗ୍ଗୋ ରାଗୱସେନ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବୋ)।

୧୭. ପୁନଏସନାୱଗ୍ଗୋ

୩୪୬-୩୫୬

ପୁନଏସନାଦିସୁତ୍ତଂ

ପୁନଏସନାୱଗ୍ଗୋ ସତ୍ତରସମୋ।

ଉଦ୍ଦାନଂ –

ଏସନା ୱିଧା ଆସୱୋ, ଭୱୋ ଚ ଦୁକ୍ଖତା ତିସ୍ସୋ।

ଖିଲଂ ମଲଞ୍ଚ ନୀଘୋ ଚ, ୱେଦନାତଣ୍ହା ତସିନାୟ ଚାତି॥

୧୮. ପୁନଓଘୱଗ୍ଗୋ

୩୫୭-୩୬୬

ପୁନଓଘାଦିସୁତ୍ତଂ

ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସଂୟୁତସ୍ସ ପୁନଓଘୱଗ୍ଗୋ ଅଟ୍ଠାରସମୋ।

ଉଦ୍ଦାନଂ –

ଓଘୋ ୟୋଗୋ ଉପାଦାନଂ, ଗନ୍ଥା ଅନୁସୟେନ ଚ।

କାମଗୁଣା ନୀୱରଣା, ଖନ୍ଧା ଓରୁଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନୀତି॥

(ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନ-ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନ-ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନୱଗ୍ଗୋ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବୋ)। (ୟଦପି ମଗ୍ଗସଂୟୁତ୍ତଂ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ, ତଦପି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସଂୟୁତ୍ତଂ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ)।

ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସଂୟୁତ୍ତଂ ଦୁତିୟଂ।

୩. ସତିପଟ୍ଠାନସଂୟୁତ୍ତଂ

୧. ଅମ୍ବପାଲିୱଗ୍ଗୋ

୧. ଅମ୍ବପାଲିସୁତ୍ତଂ

୩୬୭ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ୱେସାଲିୟଂ ୱିହରତି ଅମ୍ବପାଲିୱନେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଏକାୟନୋ ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗ୍ଗୋ ସତ୍ତାନଂ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା ସୋକପରିଦେୱାନଂ ସମତିକ୍କମାୟ ଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମାୟ ଞାୟସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ, ୟଦିଦଂ – ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଏକାୟନୋ ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗ୍ଗୋ ସତ୍ତାନଂ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା ସୋକପରିଦେୱାନଂ ସମତିକ୍କମାୟ ଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମାୟ ଞାୟସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ, ୟଦିଦଂ – ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. ସତିସୁତ୍ତଂ

୩୬୮ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ୱେସାଲିୟଂ ୱିହରତି ଅମ୍ବପାଲିୱନେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ସତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିହରେୟ୍ୟ ସମ୍ପଜାନୋ। ଅୟଂ ୱୋ ଅମ୍ହାକଂ ଅନୁସାସନୀ। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ପଜାନୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିକ୍କନ୍ତେ ପଟିକ୍କନ୍ତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ଆଲୋକିତେ ୱିଲୋକିତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ସମିଞ୍ଜିତେ ପସାରିତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ସଙ୍ଘାଟିପତ୍ତଚୀୱରଧାରଣେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ଅସିତେ ପୀତେ ଖାୟିତେ ସାୟିତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ଉଚ୍ଚାରପସ୍ସାୱକମ୍ମେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ଗତେ ଠିତେ ନିସିନ୍ନେ ସୁତ୍ତେ ଜାଗରିତେ ଭାସିତେ ତୁଣ୍ହୀଭାୱେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି। ସତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିହରେୟ୍ୟ ସମ୍ପଜାନୋ। ଅୟଂ ୱୋ ଅମ୍ହାକଂ ଅନୁସାସନୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଭିକ୍ଖୁସୁତ୍ତଂ

୩୬୯ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସାଧୁ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୁ, ୟମହଂ ଭଗୱତୋ ଧମ୍ମଂ ସୁତ୍ୱା ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ପନିଧେକଚ୍ଚେ ମୋଘପୁରିସା ମଞ୍ଚେୱ [ମମେୱ (ସୀ॰)] ଅଜ୍ଝେସନ୍ତି, ଧମ୍ମେ ଚ ଭାସିତେ ମମେୱ ଅନୁବନ୍ଧିତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ଦେସେତୁ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଧମ୍ମଂ, ଦେସେତୁ ସୁଗତୋ ସଂଖିତ୍ତେନ ଧମ୍ମଂ। ଅପ୍ପେୱ ନାମାହଂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ଜାନେୟ୍ୟଂ, ଅପ୍ପେୱ ନାମାହଂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତସ୍ସ ଦାୟାଦୋ ଅସ୍ସ’’ନ୍ତି। ‘‘ତସ୍ମାତିହ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଆଦିମେୱ ୱିସୋଧେହି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ। କୋ ଚାଦି କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ? ସୀଲଞ୍ଚ ସୁୱିସୁଦ୍ଧଂ, ଦିଟ୍ଠି ଚ ଉଜୁକା। ୟତୋ ଖୋ ତେ, ଭିକ୍ଖୁ, ସୀଲଞ୍ଚ ସୁୱିସୁଦ୍ଧଂ ଭୱିସ୍ସତି ଦିଟ୍ଠି ଚ ଉଜୁକା, ତତୋ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ତିୱିଧେନ ଭାୱେୟ୍ୟାସି।

କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାହି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ବହିଦ୍ଧା ୱା କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାହି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ୱା କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାହି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ବହିଦ୍ଧା ୱା ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ୱା ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାହି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ବହିଦ୍ଧା ୱା ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ୱା ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାହି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ଧମ୍ମେସୁ…ପେ॰… ବହିଦ୍ଧା ୱା ଧମ୍ମେସୁ…ପେ॰… ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ୱା ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାହି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ୟତୋ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ଏୱଂ ତିୱିଧେନ ଭାୱେସ୍ସସି, ତତୋ ତୁୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ୟା ରତ୍ତି ୱା ଦିୱସୋ ୱା ଆଗମିସ୍ସତି ୱୁଦ୍ଧିୟେୱ ପାଟିକଙ୍ଖା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ନୋ ପରିହାନୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ପକ୍କାମି। ଅଥ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ନଚିରସ୍ସେୱ – ୟସ୍ସତ୍ଥାୟ କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମଦେୱ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜନ୍ତି, ତଦନୁତ୍ତରଂ – ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି । ‘‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’’ତି ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସି। ଅଞ୍ଞତରୋ ଚ ପନ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅରହତଂ ଅହୋସୀତି। ତତିୟଂ।

୪. ସାଲସୁତ୍ତଂ

୩୭୦ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା କୋସଲେସୁ ୱିହରତି ସାଲାୟ ବ୍ରାହ୍ମଣଗାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି…ପେ॰… ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ୟେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ନୱା ଅଚିରପବ୍ବଜିତା ଅଧୁନାଗତା ଇମଂ ଧମ୍ମୱିନୟଂ, ତେ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱନାୟ ସମାଦପେତବ୍ବା ନିୱେସେତବ୍ବା ପତିଟ୍ଠାପେତବ୍ବା। କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଏଥ ତୁମ୍ହେ, ଆୱୁସୋ, କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରଥ ଆତାପିନୋ ସମ୍ପଜାନା ଏକୋଦିଭୂତା ୱିପ୍ପସନ୍ନଚିତ୍ତା ସମାହିତା ଏକଗ୍ଗଚିତ୍ତା, କାୟସ୍ସ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣାୟ; ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରଥ ଆତାପିନୋ ସମ୍ପଜାନା ଏକୋଦିଭୂତା ୱିପ୍ପସନ୍ନଚିତ୍ତା ସମାହିତା ଏକଗ୍ଗଚିତ୍ତା, ୱେଦନାନଂ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣାୟ; ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରଥ ଆତାପିନୋ ସମ୍ପଜାନା ଏକୋଦିଭୂତା ୱିପ୍ପସନ୍ନଚିତ୍ତା ସମାହିତା ଏକଗ୍ଗଚିତ୍ତା, ଚିତ୍ତସ୍ସ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣାୟ; ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରଥ ଆତାପିନୋ ସମ୍ପଜାନା ଏକୋଦିଭୂତା ୱିପ୍ପସନ୍ନଚିତ୍ତା ସମାହିତା ଏକଗ୍ଗଚିତ୍ତା, ଧମ୍ମାନଂ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣାୟ। ୟେପି ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ସେଖା ଅପ୍ପତ୍ତମାନସା ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ପତ୍ଥୟମାନା ୱିହରନ୍ତି, ତେପି କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରନ୍ତି ଆତାପିନୋ ସମ୍ପଜାନା ଏକୋଦିଭୂତା ୱିପ୍ପସନ୍ନଚିତ୍ତା ସମାହିତା ଏକଗ୍ଗଚିତ୍ତା , କାୟସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାୟ; ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରନ୍ତି ଆତାପିନୋ ସମ୍ପଜାନା ଏକୋଦିଭୂତା ୱିପ୍ପସନ୍ନଚିତ୍ତା ସମାହିତା ଏକଗ୍ଗଚିତ୍ତା, ୱେଦନାନଂ ପରିଞ୍ଞାୟ; ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରନ୍ତି ଆତାପିନୋ ସମ୍ପଜାନା ଏକୋଦିଭୂତା ୱିପ୍ପସନ୍ନଚିତ୍ତା ସମାହିତା ଏକଗ୍ଗଚିତ୍ତା, ଚିତ୍ତସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାୟ; ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରନ୍ତି ଆତାପିନୋ ସମ୍ପଜାନା ଏକୋଦିଭୂତା ୱିପ୍ପସନ୍ନଚିତ୍ତା ସମାହିତା ଏକଗ୍ଗଚିତ୍ତା, ଧମ୍ମାନଂ ପରିଞ୍ଞାୟ।

‘‘ୟେପି ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ଅରହନ୍ତୋ ଖୀଣାସୱା ୱୁସିତୱନ୍ତୋ କତକରଣୀୟା ଓହିତଭାରା ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥା ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନା ସମ୍ମଦଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତା, ତେପି କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରନ୍ତି ଆତାପିନୋ ସମ୍ପଜାନା ଏକୋଦିଭୂତା ୱିପ୍ପସନ୍ନଚିତ୍ତା ସମାହିତା ଏକଗ୍ଗଚିତ୍ତା, କାୟେନ ୱିସଂୟୁତ୍ତା; ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରନ୍ତି ଆତାପିନୋ ସମ୍ପଜାନା ଏକୋଦିଭୂତା ୱିପ୍ପସନ୍ନଚିତ୍ତା ସମାହିତା ଏକଗ୍ଗଚିତ୍ତା, ୱେଦନାହି ୱିସଂୟୁତ୍ତା; ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରନ୍ତି ଆତାପିନୋ ସମ୍ପଜାନା ଏକୋଦିଭୂତା ୱିପ୍ପସନ୍ନଚିତ୍ତା ସମାହିତା ଏକଗ୍ଗଚିତ୍ତା, ଚିତ୍ତେନ ୱିସଂୟୁତ୍ତା; ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରନ୍ତି ଆତାପିନୋ ସମ୍ପଜାନା ଏକୋଦିଭୂତା ୱିପ୍ପସନ୍ନଚିତ୍ତା ସମାହିତା ଏକଗ୍ଗଚିତ୍ତା, ଧମ୍ମେହି ୱିସଂୟୁତ୍ତା।

‘‘ୟେପି ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ନୱା ଅଚିରପବ୍ବଜିତା ଅଧୁନାଗତା ଇମଂ ଧମ୍ମୱିନୟଂ, ତେ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ଇମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱନାୟ ସମାଦପେତବ୍ବା ନିୱେସେତବ୍ବା ପତିଟ୍ଠାପେତବ୍ବା’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଅକୁସଲରାସିସୁତ୍ତଂ

୩୭୧ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘‘ଅକୁସଲରାସୀ’ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱଦମାନୋ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣେ ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ। କେୱଲୋ ହାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅକୁସଲରାସି, ୟଦିଦଂ – ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣା। କତମେ ପଞ୍ଚ? କାମଚ୍ଛନ୍ଦନୀୱରଣଂ , ବ୍ୟାପାଦନୀୱରଣଂ, ଥିନମିଦ୍ଧନୀୱରଣଂ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚନୀୱରଣଂ, ୱିଚିକିଚ୍ଛାନୀୱରଣଂ। ‘ଅକୁସଲରାସୀ’ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱଦମାନୋ ଇମେ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣେ ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ। କେୱଲୋ ହାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅକୁସଲରାସି, ୟଦିଦଂ – ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣା।

‘‘‘କୁସଲରାସୀ’ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱଦମାନୋ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ। କେୱଲୋ ହାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁସଲରାସି, ୟଦିଦଂ – ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ । ‘କୁସଲରାସୀ’ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱଦମାନୋ ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ। କେୱଲୋ ହାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁସଲରାସି, ୟଦିଦଂ – ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ସକୁଣଗ୍ଘିସୁତ୍ତଂ

୩୭୨ . ‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକୁଣଗ୍ଘି ଲାପଂ ସକୁଣଂ ସହସା ଅଜ୍ଝପ୍ପତ୍ତା ଅଗ୍ଗହେସି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାପୋ ସକୁଣୋ ସକୁଣଗ୍ଘିୟା ହରିୟମାନୋ ଏୱଂ ପରିଦେୱସି – ‘ମୟମେୱମ୍ହ [ମୟମେୱାମ୍ହ (କ॰)] ଅଲକ୍ଖିକା, ମୟଂ ଅପ୍ପପୁଞ୍ଞା, ୟେ ମୟଂ ଅଗୋଚରେ ଚରିମ୍ହ ପରୱିସୟେ। ସଚେଜ୍ଜ ମୟଂ ଗୋଚରେ ଚରେୟ୍ୟାମ ସକେ ପେତ୍ତିକେ ୱିସୟେ, ନ ମ୍ୟାୟଂ [ନ ଚାୟଂ (ସୀ॰)] , ସକୁଣଗ୍ଘି, ଅଲଂ ଅଭୱିସ୍ସ, ୟଦିଦଂ – ୟୁଦ୍ଧାୟା’ତି। ‘କୋ ପନ ତେ, ଲାପ, ଗୋଚରୋ ସକୋ ପେତ୍ତିକୋ ୱିସୟୋ’ତି? ‘ୟଦିଦଂ – ନଙ୍ଗଲକଟ୍ଠକରଣଂ ଲେଡ୍ଡୁଟ୍ଠାନ’’’ନ୍ତି। ‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକୁଣଗ୍ଘି ସକେ ବଲେ ଅପତ୍ଥଦ୍ଧା ସକେ ବଲେ ଅସଂୱଦମାନା [ଅୱଚମାନା (ସୀ॰)] ଲାପଂ ସକୁଣଂ ପମୁଞ୍ଚି – ‘ଗଚ୍ଛ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଲାପ, ତତ୍ରପି ମେ ଗନ୍ତ୍ୱା ନ ମୋକ୍ଖସୀ’’’ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାପୋ ସକୁଣୋ ନଙ୍ଗଲକଟ୍ଠକରଣଂ ଲେଡ୍ଡୁଟ୍ଠାନଂ ଗନ୍ତ୍ୱା ମହନ୍ତଂ ଲେଡ୍ଡୁଂ ଅଭିରୁହିତ୍ୱା ସକୁଣଗ୍ଘିଂ ୱଦମାନୋ ଅଟ୍ଠାସି – ‘ଏହି ଖୋ ଦାନି ମେ, ସକୁଣଗ୍ଘି, ଏହି ଖୋ ଦାନି ମେ, ସକୁଣଗ୍ଘୀ’ତି। ଅଥ ଖୋ ସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକୁଣଗ୍ଘି ସକେ ବଲେ ଅପତ୍ଥଦ୍ଧା ସକେ ବଲେ ଅସଂୱଦମାନା ଉଭୋ ପକ୍ଖେ ସନ୍ନୟ୍ହ [ସନ୍ଧାୟ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଲାପଂ ସକୁଣଂ ସହସା ଅଜ୍ଝପ୍ପତ୍ତା। ୟଦା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞାସି ଲାପୋ ସକୁଣୋ ‘ବହୁଆଗତୋ ଖୋ ମ୍ୟାୟଂ ସକୁଣଗ୍ଘୀ’ତି, ଅଥ ତସ୍ସେୱ ଲେଡ୍ଡୁସ୍ସ ଅନ୍ତରଂ ପଚ୍ଚୁପାଦି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକୁଣଗ୍ଘି ତତ୍ଥେୱ ଉରଂ ପଚ୍ଚତାଳେସି। ଏୱଞ୍ହି ତଂ [ଏୱଂ ହେତଂ (ସୀ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ହୋତି ୟୋ ଅଗୋଚରେ ଚରତି ପରୱିସୟେ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମା ଅଗୋଚରେ ଚରିତ୍ଥ ପରୱିସୟେ। ଅଗୋଚରେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚରତଂ ପରୱିସୟେ ଲଚ୍ଛତି ମାରୋ ଓତାରଂ, ଲଚ୍ଛତି ମାରୋ ଆରମ୍ମଣଂ। କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅଗୋଚରୋ ପରୱିସୟୋ? ୟଦିଦଂ – ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା। କତମେ ପଞ୍ଚ? ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା, ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ସଦ୍ଦା…ପେ॰… ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଗନ୍ଧା… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା… କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା – ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅଗୋଚରୋ ପରୱିସୟୋ।

‘‘ଗୋଚରେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚରଥ ସକେ ପେତ୍ତିକେ ୱିସୟେ। ଗୋଚରେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚରତଂ ସକେ ପେତ୍ତିକେ ୱିସୟେ ନ ଲଚ୍ଛତି ମାରୋ ଓତାରଂ, ନ ଲଚ୍ଛତି ମାରୋ ଆରମ୍ମଣଂ। କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଗୋଚରୋ ସକୋ ପେତ୍ତିକୋ ୱିସୟୋ? ୟଦିଦଂ – ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ – ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଗୋଚରୋ ସକୋ ପେତ୍ତିକୋ ୱିସୟୋ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ମକ୍କଟସୁତ୍ତଂ

୩୭୩ . ‘‘ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ହିମୱତୋ ପବ୍ବତରାଜସ୍ସ ଦୁଗ୍ଗା ୱିସମା ଦେସା, ୟତ୍ଥ ନେୱ ମକ୍କଟାନଂ ଚାରୀ ନ ମନୁସ୍ସାନଂ। ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ହିମୱତୋ ପବ୍ବତରାଜସ୍ସ ଦୁଗ୍ଗା ୱିସମା ଦେସା, ୟତ୍ଥ ମକ୍କଟାନଞ୍ହି ଖୋ ଚାରୀ, ନ ମନୁସ୍ସାନଂ। ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ହିମୱତୋ ପବ୍ବତରାଜସ୍ସ ସମା ଭୂମିଭାଗା ରମଣୀୟା, ୟତ୍ଥ ମକ୍କଟାନଞ୍ଚେୱ ଚାରୀ ମନୁସ୍ସାନଞ୍ଚ। ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲୁଦ୍ଦା ମକ୍କଟୱୀଥୀସୁ ଲେପଂ ଓଡ୍ଡେନ୍ତି ମକ୍କଟାନଂ ବାଧନାୟ।

‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ ତେ ମକ୍କଟା ଅବାଲଜାତିକା ଅଲୋଲଜାତିକା, ତେ ତଂ ଲେପଂ ଦିସ୍ୱା ଆରକା ପରିୱଜ୍ଜନ୍ତି। ୟୋ ପନ ସୋ ହୋତି ମକ୍କଟୋ ବାଲଜାତିକୋ ଲୋଲଜାତିକୋ, ସୋ ତଂ ଲେପଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ହତ୍ଥେନ ଗଣ୍ହାତି। ସୋ ତତ୍ଥ ବଜ୍ଝତି। ‘ହତ୍ଥଂ ମୋଚେସ୍ସାମୀ’ତି ଦୁତିୟେନ ହତ୍ଥେନ ଗଣ୍ହାତି। ସୋ ତତ୍ଥ ବଜ୍ଝତି। ‘ଉଭୋ ହତ୍ଥେ ମୋଚେସ୍ସାମୀ’ତି ପାଦେନ ଗଣ୍ହାତି। ସୋ ତତ୍ଥ ବଜ୍ଝତି। ‘ଉଭୋ ହତ୍ଥେ ମୋଚେସ୍ସାମି ପାଦଞ୍ଚା’ତି ଦୁତିୟେନ ପାଦେନ ଗଣ୍ହାତି। ସୋ ତତ୍ଥ ବଜ୍ଝତି। ‘ଉଭୋ ହତ୍ଥେ ମୋଚେସ୍ସାମି ପାଦେ ଚା’ତି ତୁଣ୍ଡେନ ଗଣ୍ହାତି। ସୋ ତତ୍ଥ ବଜ୍ଝତି। ଏୱଞ୍ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମକ୍କଟୋ ପଞ୍ଚୋଡ୍ଡିତୋ ଥୁନଂ ସେତି ଅନୟଂ ଆପନ୍ନୋ ବ୍ୟସନଂ ଆପନ୍ନୋ ୟଥାକାମକରଣୀୟୋ ଲୁଦ୍ଦସ୍ସ। ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲୁଦ୍ଦୋ ୱିଜ୍ଝିତ୍ୱା ତସ୍ମିଂୟେୱ କଟ୍ଠକତଙ୍ଗାରେ [ତସ୍ମିଂୟେୱ ମକ୍କଟଂ ଉଦ୍ଧରିତ୍ୱା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଅୱସ୍ସଜ୍ଜେତ୍ୱା ୟେନ କାମଂ ପକ୍କମତି। ଏୱଂ ସୋ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ହୋତି ୟୋ ଅଗୋଚରେ ଚରତି ପରୱିସୟେ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମା ଅଗୋଚରେ ଚରିତ୍ଥ ପରୱିସୟେ। ଅଗୋଚରେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚରତଂ ପରୱିସୟେ ଲଚ୍ଛତି ମାରୋ ଓତାରଂ, ଲଚ୍ଛତି ମାରୋ ଆରମ୍ମଣଂ। କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅଗୋଚରୋ ପରୱିସୟୋ? ୟଦିଦଂ – ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା। କତମେ ପଞ୍ଚ? ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା, ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ସଦ୍ଦା…ପେ॰… ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଗନ୍ଧା… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା… କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅଗୋଚରୋ ପରୱିସୟୋ।

‘‘ଗୋଚରେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚରଥ ସକେ ପେତ୍ତିକେ ୱିସୟେ। ଗୋଚରେ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଚରତଂ ସକେ ପେତ୍ତିକେ ୱିସୟେ ନ ଲଚ୍ଛତି ମାରୋ ଓତାରଂ, ନ ଲଚ୍ଛତି ମାରୋ ଆରମ୍ମଣଂ। କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଗୋଚରୋ ସକୋ ପେତ୍ତିକୋ ୱିସୟୋ? ୟଦିଦଂ – ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଗୋଚରୋ ସକୋ ପେତ୍ତିକୋ ୱିସୟୋ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ସୂଦସୁତ୍ତଂ

୩୭୪ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଲୋ ଅବ୍ୟତ୍ତୋ ଅକୁସଲୋ ସୂଦୋ ରାଜାନଂ ୱା ରାଜମହାମତ୍ତଂ ୱା [ରାଜମହାମତ୍ତାନଂ ୱା (ସୀ॰)] ନାନଚ୍ଚୟେହି ସୂପେହି ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତୋ ଅସ୍ସ – ଅମ୍ବିଲଗ୍ଗେହିପି, ତିତ୍ତକଗ୍ଗେହିପି, କଟୁକଗ୍ଗେହିପି, ମଧୁରଗ୍ଗେହିପି, ଖାରିକେହିପି, ଅଖାରିକେହିପି, ଲୋଣିକେହିପି, ଅଲୋଣିକେହିପି।

‘‘ସ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଲୋ ଅବ୍ୟତ୍ତୋ ଅକୁସଲୋ ସୂଦୋ ସକସ୍ସ ଭତ୍ତୁ ନିମିତ୍ତଂ ନ ଉଗ୍ଗଣ୍ହାତି – ‘ଇଦଂ ୱା ମେ ଅଜ୍ଜ ଭତ୍ତୁ ସୂପେୟ୍ୟଂ ରୁଚ୍ଚତି, ଇମସ୍ସ ୱା ଅଭିହରତି, ଇମସ୍ସ ୱା ବହୁଂ ଗଣ୍ହାତି, ଇମସ୍ସ ୱା ୱଣ୍ଣଂ ଭାସତି। ଅମ୍ବିଲଗ୍ଗଂ ୱା ମେ ଅଜ୍ଜ ଭତ୍ତୁ ସୂପେୟ୍ୟଂ ରୁଚ୍ଚତି , ଅମ୍ବିଲଗ୍ଗସ୍ସ ୱା ଅଭିହରତି, ଅମ୍ବିଲଗ୍ଗସ୍ସ ୱା ବହୁଂ ଗଣ୍ହାତି, ଅମ୍ବିଲଗ୍ଗସ୍ସ ୱା ୱଣ୍ଣଂ ଭାସତି। ତିତ୍ତକଗ୍ଗଂ ୱା ମେ ଅଜ୍ଜ… କଟୁକଗ୍ଗଂ ୱା ମେ ଅଜ୍ଜ… ମଧୁରଗ୍ଗଂ ୱା ମେ ଅଜ୍ଜ… ଖାରିକଂ ୱା ମେ ଅଜ୍ଜ… ଅଖାରିକଂ ୱା ମେ ଅଜ୍ଜ… ଲୋଣିକଂ ୱା ମେ ଅଜ୍ଜ… ଅଲୋଣିକଂ ୱା ମେ ଅଜ୍ଜ ଭତ୍ତୁ ସୂପେୟ୍ୟଂ ରୁଚ୍ଚତି, ଅଲୋଣିକସ୍ସ ୱା ଅଭିହରତି, ଅଲୋଣିକସ୍ସ ୱା ବହୁଂ ଗଣ୍ହାତି, ଅଲୋଣିକସ୍ସ ୱା ୱଣ୍ଣଂ ଭାସତୀ’’’ତି।

‘‘ସ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଲୋ ଅବ୍ୟତ୍ତୋ ଅକୁସଲୋ ସୂଦୋ ନ ଚେୱ ଲାଭୀ ହୋତି ଅଚ୍ଛାଦନସ୍ସ, ନ ଲାଭୀ ୱେତନସ୍ସ, ନ ଲାଭୀ ଅଭିହାରାନଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତଥା ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଲୋ ଅବ୍ୟତ୍ତୋ ଅକୁସଲୋ ସୂଦୋ ସକସ୍ସ ଭତ୍ତୁ ନିମିତ୍ତଂ ନ ଉଗ୍ଗଣ୍ହାତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଧେକଚ୍ଚୋ ବାଲୋ ଅବ୍ୟତ୍ତୋ ଅକୁସଲୋ ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ତସ୍ସ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ଚିତ୍ତଂ ନ ସମାଧିୟତି, ଉପକ୍କିଲେସା ନ ପହୀୟନ୍ତି। ସୋ ତଂ ନିମିତ୍ତଂ ନ ଉଗ୍ଗଣ୍ହାତି। ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି …ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ତସ୍ସ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ଚିତ୍ତଂ ନ ସମାଧିୟତି, ଉପକ୍କିଲେସା ନ ପହୀୟନ୍ତି। ସୋ ତଂ ନିମିତ୍ତଂ ନ ଉଗ୍ଗଣ୍ହାତି।

‘‘ସ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଲୋ ଅବ୍ୟତ୍ତୋ ଅକୁସଲୋ ଭିକ୍ଖୁ ନ ଚେୱ ଲାଭୀ ହୋତି ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୁଖୱିହାରାନଂ, ନ ଲାଭୀ ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞସ୍ସ । ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତଥା ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଲୋ ଅବ୍ୟତ୍ତୋ ଅକୁସଲୋ ଭିକ୍ଖୁ ସକସ୍ସ ଚିତ୍ତସ୍ସ ନିମିତ୍ତଂ ନ ଉଗ୍ଗଣ୍ହାତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଣ୍ଡିତୋ ବ୍ୟତ୍ତୋ କୁସଲୋ ସୂଦୋ ରାଜାନଂ ୱା ରାଜମହାମତ୍ତଂ ୱା ନାନଚ୍ଚୟେହି ସୂପେହି ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତୋ ଅସ୍ସ – ଅମ୍ବିଲଗ୍ଗେହିପି, ତିତ୍ତକଗ୍ଗେହିପି, କଟୁକଗ୍ଗେହିପି, ମଧୁରଗ୍ଗେହିପି, ଖାରିକେହିପି, ଅଖାରିକେହିପି, ଲୋଣିକେହିପି, ଅଲୋଣିକେହିପି।

‘‘ସ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଣ୍ଡିତୋ ବ୍ୟତ୍ତୋ କୁସଲୋ ସୂଦୋ ସକସ୍ସ ଭତ୍ତୁ ନିମିତ୍ତଂ ଉଗ୍ଗଣ୍ହାତି – ‘ଇଦଂ ୱା ମେ ଅଜ୍ଜ ଭତ୍ତୁ ସୂପେୟ୍ୟଂ ରୁଚ୍ଚତି, ଇମସ୍ସ ୱା ଅଭିହରତି, ଇମସ୍ସ ୱା ବହୁଂ ଗଣ୍ହାତି, ଇମସ୍ସ ୱା ୱଣ୍ଣଂ ଭାସତି। ଅମ୍ବିଲଗ୍ଗଂ ୱା ମେ ଅଜ୍ଜ ଭତ୍ତୁ ସୂପେୟ୍ୟଂ ରୁଚ୍ଚତି , ଅମ୍ବିଲଗ୍ଗସ୍ସ ୱା ଅଭିହରତି, ଅମ୍ବିଲଗ୍ଗସ୍ସ ୱା ବହୁଂ ଗଣ୍ହାତି, ଅମ୍ବିଲଗ୍ଗସ୍ସ ୱା ୱଣ୍ଣଂ ଭାସତି। ତିତ୍ତକଗ୍ଗଂ ୱା ମେ ଅଜ୍ଜ… କଟୁକଗ୍ଗଂ ୱା ମେ ଅଜ୍ଜ… ମଧୁରଗ୍ଗଂ ୱା ମେ ଅଜ୍ଜ… ଖାରିକଂ ୱା ମେ ଅଜ୍ଜ… ଅଖାରିକଂ ୱା ମେ ଅଜ୍ଜ… ଲୋଣିକଂ ୱା ମେ ଅଜ୍ଜ… ଅଲୋଣିକଂ ୱା ମେ ଅଜ୍ଜ ଭତ୍ତୁ ସୂପେୟ୍ୟଂ ରୁଚ୍ଚତି, ଅଲୋଣିକସ୍ସ ୱା ଅଭିହରତି, ଅଲୋଣିକସ୍ସ ୱା ବହୁଂ ଗଣ୍ହାତି, ଅଲୋଣିକସ୍ସ ୱା ୱଣ୍ଣଂ ଭାସତୀ’’’ତି।

‘‘ସ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଣ୍ଡିତୋ ବ୍ୟତ୍ତୋ କୁସଲୋ ସୂଦୋ ଲାଭୀ ଚେୱ ହୋତି ଅଚ୍ଛାଦନସ୍ସ, ଲାଭୀ ୱେତନସ୍ସ, ଲାଭୀ ଅଭିହାରାନଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତଥା ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଣ୍ଡିତୋ ବ୍ୟତ୍ତୋ କୁସଲୋ ସୂଦୋ ସକସ୍ସ ଭତ୍ତୁ ନିମିତ୍ତଂ ଉଗ୍ଗଣ୍ହାତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପଣ୍ଡିତୋ ବ୍ୟତ୍ତୋ କୁସଲୋ ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ତସ୍ସ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି, ଉପକ୍କିଲେସା ପହୀୟନ୍ତି । ସୋ ତଂ ନିମିତ୍ତଂ ଉଗ୍ଗଣ୍ହାତି। ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ତସ୍ସ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି, ଉପକ୍କିଲେସା ପହୀୟନ୍ତି। ସୋ ତଂ ନିମିତ୍ତଂ ଉଗ୍ଗଣ୍ହାତି।

‘‘ସ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଣ୍ଡିତୋ ବ୍ୟତ୍ତୋ କୁସଲୋ ଭିକ୍ଖୁ ଲାଭୀ ଚେୱ ହୋତି ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୁଖୱିହାରାନଂ, ଲାଭୀ ହୋତି ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞସ୍ସ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତଥା ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଣ୍ଡିତୋ ବ୍ୟତ୍ତୋ କୁସଲୋ ଭିକ୍ଖୁ ସକସ୍ସ ଚିତ୍ତସ୍ସ ନିମିତ୍ତଂ ଉଗ୍ଗଣ୍ହାତୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଗିଲାନସୁତ୍ତଂ

୩୭୫ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ୱେସାଲିୟଂ ୱିହରତି ୱେଳୁୱଗାମକେ [ବେଲୁୱଗାମକେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] । ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଏଥ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମନ୍ତା ୱେସାଲିୟା ୟଥାମିତ୍ତଂ ୟଥାସନ୍ଦିଟ୍ଠଂ ୟଥାସମ୍ଭତ୍ତଂ ୱସ୍ସଂ ଉପେଥ। ଇଧେୱାହଂ ୱେଳୁୱଗାମକେ ୱସ୍ସଂ ଉପଗଚ୍ଛାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ସମନ୍ତା ୱେସାଲିୟା ୟଥାମିତ୍ତଂ ୟଥାସନ୍ଦିଟ୍ଠଂ ୟଥାସମ୍ଭତ୍ତଂ ୱସ୍ସଂ ଉପଗଚ୍ଛୁଂ। ଭଗୱା ପନ ତତ୍ଥେୱ ୱେଳୁୱଗାମକେ ୱସ୍ସଂ ଉପଗଚ୍ଛି [ଉପଗଞ୍ଛି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱତୋ ୱସ୍ସୂପଗତସ୍ସ ଖରୋ ଆବାଧୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜି, ବାଳ୍ହା ୱେଦନା ୱତ୍ତନ୍ତି ମାରଣନ୍ତିକା। ତତ୍ର ସୁଦଂ ଭଗୱା ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ ଅଧିୱାସେସି ଅୱିହଞ୍ଞମାନୋ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱତୋ ଏତଦହୋସି – ‘‘ନ ଖୋ ମେ ତଂ ପତିରୂପଂ, ୟୋହଂ ଅନାମନ୍ତେତ୍ୱା ଉପଟ୍ଠାକେ ଅନପଲୋକେତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ପରିନିବ୍ବାୟେୟ୍ୟଂ। ୟଂନୂନାହଂ ଇମଂ ଆବାଧଂ ୱୀରିୟେନ ପଟିପଣାମେତ୍ୱା ଜୀୱିତସଙ୍ଖାରଂ ଅଧିଟ୍ଠାୟ ୱିହରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ତଂ ଆବାଧଂ ୱୀରିୟେନ ପଟିପଣାମେତ୍ୱା ଜୀୱିତସଙ୍ଖାରଂ ଅଧିଟ୍ଠାୟ ୱିହାସି। (ଅଥ ଖୋ ଭଗୱତୋ ସୋ ଆବାଧୋ ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭି) [( ) ଦୀ॰ ନି॰ ୨.୧୬୪ ଦିସ୍ସତି] ।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଗିଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ [ଗିଲାନୱୁଟ୍ଠିତୋ (ସଦ୍ଦନୀତି)] ଅଚିରୱୁଟ୍ଠିତୋ ଗେଲଞ୍ଞା ୱିହାରା ନିକ୍ଖମିତ୍ୱା ୱିହାରପଚ୍ଛାୟାୟଂ [ୱିହାରପଚ୍ଛାଛାୟାୟଂ (ବହୂସୁ)] ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଦିଟ୍ଠୋ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ଫାସୁ; ଦିଟ୍ଠଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ଖମନୀୟଂ; ଦିଟ୍ଠଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ୟାପନୀୟଂ। ଅପି ଚ ମେ, ଭନ୍ତେ, ମଧୁରକଜାତୋ ୱିୟ କାୟୋ, ଦିସାପି ମେ ନ ପକ୍ଖାୟନ୍ତି, ଧମ୍ମାପି ମଂ ନପ୍ପଟିଭନ୍ତି ଭଗୱତୋ ଗେଲଞ୍ଞେନ। ଅପି ଚ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଅହୋସି କାଚିଦେୱ ଅସ୍ସାସମତ୍ତା – ‘ନ ତାୱ ଭଗୱା ପରିନିବ୍ବାୟିସ୍ସତି, ନ ୟାୱ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ଆରବ୍ଭ କିଞ୍ଚିଦେୱ ଉଦାହରତୀ’’’ତି।

‘‘କିଂ ପନ ଦାନି, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘୋ ମୟି ପଚ୍ଚାସୀସତି [ପଚ୍ଚାସିଂସତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ? ଦେସିତୋ, ଆନନ୍ଦ, ମୟା ଧମ୍ମୋ ଅନନ୍ତରଂ ଅବାହିରଂ କରିତ୍ୱା। ନତ୍ଥାନନ୍ଦ, ତଥାଗତସ୍ସ ଧମ୍ମେସୁ ଆଚରିୟମୁଟ୍ଠି। ୟସ୍ସ ନୂନ, ଆନନ୍ଦ, ଏୱମସ୍ସ – ‘ଅହଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ପରିହରିସ୍ସାମୀ’ତି ୱା, ‘ମମୁଦ୍ଦେସିକୋ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘୋ’ତି ୱା, ସୋ ନୂନ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ଆରବ୍ଭ କିଞ୍ଚିଦେୱ ଉଦାହରେୟ୍ୟ। ତଥାଗତସ୍ସ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ନ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅହଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ପରିହରିସ୍ସାମୀ’ତି ୱା , ‘ମମୁଦ୍ଦେସିକୋ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘୋ’ତି ୱା। ସ କିଂ [ସୋ ନୂନ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ଆନନ୍ଦ, ତଥାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ଆରବ୍ଭ କିଞ୍ଚିଦେୱ ଉଦାହରିସ୍ସତି! ଏତରହି ଖୋ ପନାହଂ, ଆନନ୍ଦ, ଜିଣ୍ଣୋ ୱୁଦ୍ଧୋ ମହଲ୍ଲକୋ ଅଦ୍ଧଗତୋ ୱୟୋଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ। ଆସୀତିକୋ ମେ ୱୟୋ ୱତ୍ତତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆନନ୍ଦ, ଜଜ୍ଜରସକଟଂ [ଜରସକଟଂ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ୱେଳମିସ୍ସକେନ [ୱେଗମିସ୍ସକେନ (ସୀ॰), ୱେଳୁମିସ୍ସକେନ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ୱେଧମିସ୍ସକେନ (ପୀ॰ କ॰), ୱେଖମିସ୍ସକେନ (କ॰)] ୟାପେତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ୱେଧମିସ୍ସକେନ ମଞ୍ଞେ ତଥାଗତସ୍ସ କାୟୋ ୟାପେତି।

‘‘ୟସ୍ମିଂ , ଆନନ୍ଦ, ସମୟେ ତଥାଗତୋ ସବ୍ବନିମିତ୍ତାନଂ ଅମନସିକାରା ଏକଚ୍ଚାନଂ ୱେଦନାନଂ ନିରୋଧା ଅନିମିତ୍ତଂ ଚେତୋସମାଧିଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି, ଫାସୁତରୋ [ଫାସୁତରଂ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] , ଆନନ୍ଦ, ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ତଥାଗତସ୍ସ କାୟୋ ହୋତି [ତଥାଗତସ୍ସ ହୋତି (ବହୂସୁ)] । ତସ୍ମାତିହାନନ୍ଦ, ଅତ୍ତଦୀପା ୱିହରଥ ଅତ୍ତସରଣା ଅନଞ୍ଞସରଣା, ଧମ୍ମଦୀପା ଧମ୍ମସରଣା ଅନଞ୍ଞସରଣା।

‘‘କଥଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଅତ୍ତଦୀପୋ ୱିହରତି ଅତ୍ତସରଣୋ ଅନଞ୍ଞସରଣୋ, ଧମ୍ମଦୀପୋ ଧମ୍ମସରଣୋ ଅନଞ୍ଞସରଣୋ? ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଅତ୍ତଦୀପୋ ୱିହରତି ଅତ୍ତସରଣୋ ଅନଞ୍ଞସରଣୋ, ଧମ୍ମଦୀପୋ ଧମ୍ମସରଣୋ ଅନଞ୍ଞସରଣୋ। ୟେ ହି କେଚି, ଆନନ୍ଦ, ଏତରହି ୱା ମମଚ୍ଚୟେ ୱା ଅତ୍ତଦୀପା ୱିହରିସ୍ସନ୍ତି ଅତ୍ତସରଣା ଅନଞ୍ଞସରଣା, ଧମ୍ମଦୀପା ଧମ୍ମସରଣା ଅନଞ୍ଞସରଣା ; ତମତଗ୍ଗେ ମେତେ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୂ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ୟେ କେଚି ସିକ୍ଖାକାମା’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଭିକ୍ଖୁନୁପସ୍ସୟସୁତ୍ତଂ

୩୭୬ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁନୁପସ୍ସୟୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ୟେନାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତା ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ –

‘‘ଇଧ, ଭନ୍ତେ ଆନନ୍ଦ, ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଚତୂସୁ ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠିତଚିତ୍ତା [ସୁପଟ୍ଠିତଚିତ୍ତା (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ୱିହରନ୍ତିୟୋ ଉଳାରଂ ପୁବ୍ବେନାପରଂ ୱିସେସଂ ସଞ୍ଜାନନ୍ତୀ’’ତି [ସମ୍ପଜାନନ୍ତୀତି (କ॰)] । ‘‘ଏୱମେତଂ , ଭଗିନିୟୋ, ଏୱମେତଂ, ଭଗିନିୟୋ! ୟୋ ହି କୋଚି, ଭଗିନିୟୋ, ଭିକ୍ଖୁ ୱା ଭିକ୍ଖୁନୀ ୱା ଚତୂସୁ ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠିତଚିତ୍ତୋ ୱିହରତି, ତସ୍ସେତଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ‘ଉଳାରଂ ପୁବ୍ବେନାପରଂ ୱିସେସଂ ସଞ୍ଜାନିସ୍ସତୀ’’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତା ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେତ୍ୱା ସମାଦପେତ୍ୱା ସମୁତ୍ତେଜେତ୍ୱା ସମ୍ପହଂସେତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ପକ୍କାମି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତ୍ୱା ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଇଧାହଂ, ଭନ୍ତେ, ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁନୁପସ୍ସୟୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦିଂ। ଅଥ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ୟେନାହଂ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ମଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ତା ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ମଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘ଇଧ, ଭନ୍ତେ ଆନନ୍ଦ, ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଚତୂସୁ ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠିତଚିତ୍ତା ୱିହରନ୍ତିୟୋ ଉଳାରଂ ପୁବ୍ବେନାପରଂ ୱିସେସଂ ସଞ୍ଜାନନ୍ତୀ’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତାହଂ, ଭନ୍ତେ, ତା ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ଏୱମେତଂ, ଭଗିନିୟୋ, ଏୱମେତଂ, ଭଗିନିୟୋ! ୟୋ ହି କୋଚି, ଭଗିନିୟୋ, ଭିକ୍ଖୁ ୱା ଭିକ୍ଖୁନୀ ୱା ଚତୂସୁ ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠିତଚିତ୍ତୋ ୱିହରତି, ତସ୍ସେତଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଉଳାରଂ ପୁବ୍ବେନାପରଂ ୱିସେସଂ ସଞ୍ଜାନିସ୍ସତୀ’’’ତି।

‘‘ଏୱମେତଂ, ଆନନ୍ଦ, ଏୱମେତଂ, ଆନନ୍ଦ! ୟୋ ହି କୋଚି, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ୱା ଭିକ୍ଖୁନୀ ୱା ଚତୂସୁ ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠିତଚିତ୍ତୋ ୱିହରତି, ତସ୍ସେତଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ‘ଉଳାରଂ ପୁବ୍ବେନାପରଂ ୱିସେସଂ ସଞ୍ଜାନିସ୍ସତି’’’ [ସଞ୍ଜାନିସ୍ସତୀତି (ବହୂସୁ)] ।

‘‘କତମେସୁ ଚତୂସୁ? ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ତସ୍ସ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ କାୟାରମ୍ମଣୋ ୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କାୟସ୍ମିଂ ପରିଳାହୋ, ଚେତସୋ ୱା ଲୀନତ୍ତଂ, ବହିଦ୍ଧା ୱା ଚିତ୍ତଂ ୱିକ୍ଖିପତି। ତେନାନନ୍ଦ [ତେନହାନନ୍ଦ (ସୀ॰)] , ଭିକ୍ଖୁନା କିସ୍ମିଞ୍ଚିଦେୱ ପସାଦନୀୟେ ନିମିତ୍ତେ ଚିତ୍ତଂ ପଣିଦହିତବ୍ବଂ। ତସ୍ସ କିସ୍ମିଞ୍ଚିଦେୱ ପସାଦନୀୟେ ନିମିତ୍ତେ ଚିତ୍ତଂ ପଣିଦହତୋ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି। ପମୁଦିତସ୍ସ ପୀତି ଜାୟତି। ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋ ପସ୍ସମ୍ଭତି। ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱେଦୟତି [ୱେଦିୟତି (ସୀ॰)] । ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି। ସୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ୟସ୍ସ ଖ୍ୱାହଂ ଅତ୍ଥାୟ ଚିତ୍ତଂ ପଣିଦହିଂ, ସୋ ମେ ଅତ୍ଥୋ ଅଭିନିପ୍ଫନ୍ନୋ। ହନ୍ଦ, ଦାନି ପଟିସଂହରାମୀ’ତି। ସୋ ପଟିସଂହରତି ଚେୱ ନ ଚ ୱିତକ୍କେତି ନ ଚ ୱିଚାରେତି। ‘ଅୱିତକ୍କୋମ୍ହି ଅୱିଚାରୋ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସତିମା ସୁଖମସ୍ମୀ’ତି ପଜାନାତି’’।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ତସ୍ସ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ଧମ୍ମାରମ୍ମଣୋ ୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କାୟସ୍ମିଂ ପରିଳାହୋ, ଚେତସୋ ୱା ଲୀନତ୍ତଂ, ବହିଦ୍ଧା ୱା ଚିତ୍ତଂ ୱିକ୍ଖିପତି। ତେନାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନା କିସ୍ମିଞ୍ଚିଦେୱ ପସାଦନୀୟେ ନିମିତ୍ତେ ଚିତ୍ତଂ ପଣିଦହିତବ୍ବଂ। ତସ୍ସ କିସ୍ମିଞ୍ଚିଦେୱ ପସାଦନୀୟେ ନିମିତ୍ତେ ଚିତ୍ତଂ ପଣିଦହତୋ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି । ପମୁଦିତସ୍ସ ପୀତି ଜାୟତି। ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋ ପସ୍ସମ୍ଭତି। ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱେଦୟତି। ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି। ସୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ୟସ୍ସ ଖ୍ୱାହଂ ଅତ୍ଥାୟ ଚିତ୍ତଂ ପଣିଦହିଂ, ସୋ ମେ ଅତ୍ଥୋ ଅଭିନିପ୍ଫନ୍ନୋ। ହନ୍ଦ, ଦାନି ପଟିସଂହରାମୀ’ତି। ସୋ ପଟିସଂହରତି ଚେୱ ନ ଚ ୱିତକ୍କେତି ନ ଚ ୱିଚାରେତି। ‘ଅୱିତକ୍କୋମ୍ହି ଅୱିଚାରୋ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସତିମା ସୁଖମସ୍ମୀ’ତି ପଜାନାତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ପଣିଧାୟ ଭାୱନା ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚାନନ୍ଦ , ଅପ୍ପଣିଧାୟ ଭାୱନା ହୋତି? ବହିଦ୍ଧା , ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଚିତ୍ତଂ ଅପ୍ପଣିଧାୟ ‘ଅପ୍ପଣିହିତଂ ମେ ବହିଦ୍ଧା ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି। ଅଥ ପଚ୍ଛାପୁରେ ‘ଅସଂଖିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ଅପ୍ପଣିହିତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି। ଅଥ ଚ ପନ ‘କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାମି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା ସୁଖମସ୍ମୀ’ତି ପଜାନାତି। ବହିଦ୍ଧା, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଚିତ୍ତଂ ଅପ୍ପଣିଧାୟ ‘ଅପ୍ପଣିହିତଂ ମେ ବହିଦ୍ଧା ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି। ଅଥ ପଚ୍ଛାପୁରେ ‘ଅସଂଖିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ଅପ୍ପଣିହିତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି। ଅଥ ଚ ପନ ‘ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାମି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା ସୁଖମସ୍ମୀ’ତି ପଜାନାତି। ବହିଦ୍ଧା, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଚିତ୍ତଂ ଅପ୍ପଣିଧାୟ ‘ଅପ୍ପଣିହିତଂ ମେ ବହିଦ୍ଧା ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି। ଅଥ ପଚ୍ଛାପୁରେ ‘ଅସଂଖିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ଅପ୍ପଣିହିତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି। ଅଥ ଚ ପନ ‘ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାମି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା ସୁଖମସ୍ମୀ’ତି ପଜାନାତି। ବହିଦ୍ଧା, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଚିତ୍ତଂ ଅପ୍ପଣିଧାୟ ‘ଅପ୍ପଣିହିତଂ ମେ ବହିଦ୍ଧା ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି। ଅଥ ପଚ୍ଛାପୁରେ ‘ଅସଂଖିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ଅପ୍ପଣିହିତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି। ଅଥ ଚ ପନ ‘ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାମି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା ସୁଖମସ୍ମୀ’ତି ପଜାନାତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଅପ୍ପଣିଧାୟ ଭାୱନା ହୋତି।

‘‘ଇତି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଦେସିତା ମୟା ପଣିଧାୟ ଭାୱନା, ଦେସିତା ଅପ୍ପଣିଧାୟ ଭାୱନା। ୟଂ, ଆନନ୍ଦ, ସତ୍ଥାରା କରଣୀୟଂ ସାୱକାନଂ ହିତେସିନା ଅନୁକମ୍ପକେନ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟ, କତଂ ୱୋ ତଂ ମୟା। ଏତାନି, ଆନନ୍ଦ, ରୁକ୍ଖମୂଲାନି, ଏତାନି ସୁଞ୍ଞାଗାରାନି! ଝାୟଥାନନ୍ଦ, ମା ପମାଦତ୍ଥ; ମା ପଚ୍ଛା ୱିପ୍ପଟିସାରିନୋ ଅହୁୱତ୍ଥ! ଅୟଂ ୱୋ ଅମ୍ହାକଂ ଅନୁସାସନୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୀତି। ଦସମଂ।

ଅମ୍ବପାଲିୱଗ୍ଗୋ ପଠମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଅମ୍ବପାଲି ସତୋ ଭିକ୍ଖୁ, ସାଲା କୁସଲରାସି ଚ।

ସକୁଣଗ୍ଧି ମକ୍କଟୋ ସୂଦୋ, ଗିଲାନୋ ଭିକ୍ଖୁନୁପସ୍ସୟୋତି॥

୨. ନାଲନ୍ଦୱଗ୍ଗୋ

୧. ମହାପୁରିସସୁତ୍ତଂ

୩୭୭ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘‘ମହାପୁରିସୋ, ମହାପୁରିସୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ମହାପୁରିସୋ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତତ୍ତା ଖ୍ୱାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ‘ମହାପୁରିସୋ’ତି ୱଦାମି। ଅୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତତ୍ତା ‘ନୋ ମହାପୁରିସୋ’ତି ୱଦାମି’’।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ସାରିପୁତ୍ତ, ୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ ହୋତି? ଇଧ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ତସ୍ସ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ଚିତ୍ତଂ ୱିରଜ୍ଜତି, ୱିମୁଚ୍ଚତି ଅନୁପାଦାୟ ଆସୱେହି। ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ତସ୍ସ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ଚିତ୍ତଂ ୱିରଜ୍ଜତି, ୱିମୁଚ୍ଚତି ଅନୁପାଦାୟ ଆସୱେହି। ଏୱଂ ଖୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ ହୋତି। ୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତତ୍ତା ଖ୍ୱାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ‘ମହାପୁରିସୋ’ତି ୱଦାମି। ଅୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତତ୍ତା ‘ନୋ ମହାପୁରିସୋ’ତି ୱଦାମୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ନାଲନ୍ଦସୁତ୍ତଂ

୩୭୮ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ନାଲନ୍ଦାୟଂ ୱିହରତି ପାୱାରିକମ୍ବୱନେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଏୱଂପସନ୍ନୋ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତି! ନ ଚାହୁ, ନ ଚ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚେତରହି ୱିଜ୍ଜତି ଅଞ୍ଞୋ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ଭଗୱତା ଭିୟ୍ୟୋଭିଞ୍ଞତରୋ, ୟଦିଦଂ – ସମ୍ବୋଧିୟ’’ନ୍ତି। ‘‘ଉଳାରା ଖୋ ତ୍ୟାୟଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଆସଭୀ ୱାଚା ଭାସିତା, ଏକଂସୋ ଗହିତୋ, ସୀହନାଦୋ ନଦିତୋ – ‘ଏୱଂପସନ୍ନୋ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତି! ନ ଚାହୁ, ନ ଚ ଭୱିସ୍ସତି ନ ଚେତରହି ୱିଜ୍ଜତି ଅଞ୍ଞୋ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ଭଗୱତା ଭିୟ୍ୟୋଭିଞ୍ଞତରୋ, ୟଦିଦଂ – ସମ୍ବୋଧିୟ’’’ନ୍ତି।

‘‘କିଂ ନୁ ତେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ୟେ ତେ ଅହେସୁଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ଅରହନ୍ତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧା, ସବ୍ବେ ତେ ଭଗୱନ୍ତୋ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ୱିଦିତା – ‘ଏୱଂସୀଲା ତେ ଭଗୱନ୍ତୋ ଅହେସୁଂ’ ଇତି ୱା, ‘ଏୱଂଧମ୍ମା ତେ ଭଗୱନ୍ତୋ ଅହେସୁଂ’ ଇତି ୱା, ‘ଏୱଂପଞ୍ଞା ତେ ଭଗୱନ୍ତୋ ଅହେସୁଂ’ ଇତି ୱା, ‘ଏୱଂୱିହାରିନୋ ତେ ଭଗୱନ୍ତୋ ଅହେସୁଂ’ ଇତି ୱା, ‘ଏୱଂୱିମୁତ୍ତା ତେ ଭଗୱନ୍ତୋ ଅହେସୁଂ’ ଇତି ୱା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’!

‘‘କିଂ ପନ ତେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ୟେ ତେ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ଅରହନ୍ତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧା, ସବ୍ବେ ତେ ଭଗୱନ୍ତୋ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ୱିଦିତା – ‘ଏୱଂସୀଲା ତେ ଭଗୱନ୍ତୋ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି’ ଇତି ୱା, ‘ଏୱଂଧମ୍ମା ତେ ଭଗୱନ୍ତୋ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି’ ଇତି ୱା, ‘ଏୱଂପଞ୍ଞା ତେ ଭଗୱନ୍ତୋ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି’ ଇତି ୱା, ‘ଏୱଂୱିହାରିନୋ ତେ ଭଗୱନ୍ତୋ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି’ ଇତି ୱା, ‘ଏୱଂୱିମୁତ୍ତା ତେ ଭଗୱନ୍ତୋ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି’ ଇତି ୱା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘କିଂ ପନ ତ୍ୟାହଂ [କିଂ ପନ ତେ (ସୀ॰)] , ସାରିପୁତ୍ତ, ଏତରହି, ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ୱିଦିତୋ – ‘ଏୱଂସୀଲୋ ଭଗୱା’ ଇତି ୱା, ‘ଏୱଂଧମ୍ମୋ ଭଗୱା’ ଇତି ୱା, ‘ଏୱଂପଞ୍ଞୋ ଭଗୱା’ ଇତି ୱା, ‘ଏୱଂୱିହାରୀ ଭଗୱା’ ଇତି ୱା, ‘ଏୱଂୱିମୁତ୍ତୋ ଭଗୱା’ ଇତି ୱା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଏତ୍ଥ ଚ ତେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଅରହନ୍ତେସୁ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେସୁ ଚେତୋପରିୟଞାଣଂ [ଚେତୋପରିୟାୟଞାଣଂ (ବହୂସୁ)] ନତ୍ଥି। ଅଥ କିଞ୍ଚରହି ତ୍ୟାୟଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଉଳାରା ଆସଭୀ ୱାଚା ଭାସିତା, ଏକଂସୋ ଗହିତୋ, ସୀହନାଦୋ ନଦିତୋ – ‘ଏୱଂପସନ୍ନୋ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତି! ନ ଚାହୁ, ନ ଚ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚେତରହି ୱିଜ୍ଜତି ଅଞ୍ଞୋ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ଭଗୱତା’ ଭିୟ୍ୟୋଭିଞ୍ଞତରୋ, ୟଦିଦଂ – ସମ୍ବୋଧିୟ’’ନ୍ତି?

‘‘ନ ଖୋ ମେ [ନ ଖୋ ମେ ତଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] , ଭନ୍ତେ, ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଅରହନ୍ତେସୁ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେସୁ ଚେତୋପରିୟଞାଣଂ ଅତ୍ଥି, ଅପି ଚ ମେ ଧମ୍ମନ୍ୱୟୋ ୱିଦିତୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭନ୍ତେ, ରଞ୍ଞୋ ପଚ୍ଚନ୍ତିମଂ ନଗରଂ ଦଳ୍ହୁଦ୍ଧାପଂ [ଦଳ୍ହୁଦ୍ଦାପଂ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰), ଦଳ୍ହଦ୍ଧାପଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଦଳ୍ହପାକାରତୋରଣଂ ଏକଦ୍ୱାରଂ। ତତ୍ରସ୍ସ ଦୋୱାରିକୋ ପଣ୍ଡିତୋ ବ୍ୟତ୍ତୋ ମେଧାୱୀ ଅଞ୍ଞାତାନଂ ନିୱାରେତା ଞାତାନଂ ପୱେସେତା। ସୋ ତସ୍ସ ନଗରସ୍ସ ସମନ୍ତା ଅନୁପରିୟାୟପଥଂ ଅନୁକ୍କମମାନୋ ନ ପସ୍ସେୟ୍ୟ ପାକାରସନ୍ଧିଂ ୱା ପାକାରୱିୱରଂ ୱା, ଅନ୍ତମସୋ ବିଳାରନିକ୍ଖମନମତ୍ତମ୍ପି। ତସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ – ‘ୟେ ଖୋ କେଚି ଓଳାରିକା ପାଣା ଇମଂ ନଗରଂ ପୱିସନ୍ତି ୱା ନିକ୍ଖମନ୍ତି ୱା, ସବ୍ବେ ତେ ଇମିନାୱ ଦ୍ୱାରେନ ପୱିସନ୍ତି ୱା ନିକ୍ଖମନ୍ତି ୱା’ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମନ୍ୱୟୋ ୱିଦିତୋ – ‘ୟେପି ତେ, ଭନ୍ତେ, ଅହେସୁଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ଅରହନ୍ତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧା, ସବ୍ବେ ତେ ଭଗୱନ୍ତୋ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣେ ପହାୟ, ଚେତସୋ ଉପକ୍କିଲେସେ ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣେ, ଚତୂସୁ ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠିତଚିତ୍ତା, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ୟଥାଭୂତଂ ଭାୱେତ୍ୱା, ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଜ୍ଝିଂସୁ। ୟେପି ତେ, ଭନ୍ତେ, ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ଅରହନ୍ତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧା, ସବ୍ବେ ତେ ଭଗୱନ୍ତୋ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣେ ପହାୟ, ଚେତସୋ ଉପକ୍କିଲେସେ ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣେ, ଚତୂସୁ ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠିତଚିତ୍ତା, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ୟଥାଭୂତଂ ଭାୱେତ୍ୱା, ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଜ୍ଝିସ୍ସନ୍ତି। ଭଗୱାପି, ଭନ୍ତେ, ଏତରହି ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣେ ପହାୟ, ଚେତସୋ ଉପକ୍କିଲେସେ ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣେ, ଚତୂସୁ ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠିତଚିତ୍ତୋ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ୟଥାଭୂତଂ ଭାୱେତ୍ୱା, ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ’’’ତି।

‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ସାରିପୁତ୍ତ! ତସ୍ମାତିହ ତ୍ୱଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଇମଂ ଧମ୍ମପରିୟାୟଂ ଅଭିକ୍ଖଣଂ ଭାସେୟ୍ୟାସି ଭିକ୍ଖୂନଂ ଭିକ୍ଖୁନୀନଂ ଉପାସକାନଂ ଉପାସିକାନଂ। ୟେସମ୍ପି ହି, ସାରିପୁତ୍ତ, ମୋଘପୁରିସାନଂ ଭୱିସ୍ସତି ତଥାଗତେ କଙ୍ଖା ୱା ୱିମତି ୱା, ତେସମ୍ପିମଂ ଧମ୍ମପରିୟାୟଂ ସୁତ୍ୱା ୟା ତଥାଗତେ କଙ୍ଖା ୱା ୱିମତି ୱା ସା ପହୀୟିସ୍ସତୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଚୁନ୍ଦସୁତ୍ତଂ

୩୭୯ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ମଗଧେସୁ ୱିହରତି ନାଲକଗାମକେ ଆବାଧିକୋ ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ। ଚୁନ୍ଦୋ ଚ ସମଣୁଦ୍ଦେସୋ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ଉପଟ୍ଠାକୋ ହୋତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ତେନେୱ ଆବାଧେନ ପରିନିବ୍ବାୟି। ଅଥ ଖୋ ଚୁନ୍ଦୋ ସମଣୁଦ୍ଦେସୋ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନ ସାୱତ୍ଥି ଜେତୱନଂ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମୋ ୟେନାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଚୁନ୍ଦୋ ସମଣୁଦ୍ଦେସୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଆୟସ୍ମା, ଭନ୍ତେ, ସାରିପୁତ୍ତୋ ପରିନିବ୍ବୁତୋ। ଇଦମସ୍ସ ପତ୍ତଚୀୱର’’ନ୍ତି।

‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ ଇଦଂ, ଆୱୁସୋ ଚୁନ୍ଦ, କଥାପାଭତଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଦସ୍ସନାୟ। ଆୟାମାୱୁସୋ ଚୁନ୍ଦ, ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିସ୍ସାମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତୋ ଏତମତ୍ଥଂ ଆରୋଚେସ୍ସାମା’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଚୁନ୍ଦୋ ସମଣୁଦ୍ଦେସୋ ଆୟସ୍ମତୋ ଆନନ୍ଦସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ଆନନ୍ଦୋ ଚୁନ୍ଦୋ ଚ ସମଣୁଦ୍ଦେସୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଚୁନ୍ଦୋ ସମଣୁଦ୍ଦେସୋ ଏୱମାହ – ‘ଆୟସ୍ମା, ଭନ୍ତେ, ସାରିପୁତ୍ତୋ ପରିନିବ୍ବୁତୋ; ଇଦମସ୍ସ ପତ୍ତଚୀୱର’ନ୍ତି। ଅପି ଚ ମେ, ଭନ୍ତେ, ମଧୁରକଜାତୋ ୱିୟ କାୟୋ, ଦିସାପି ମେ ନ ପକ୍ଖାୟନ୍ତି, ଧମ୍ମାପି ମଂ ନପ୍ପଟିଭନ୍ତି ‘ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ପରିନିବ୍ବୁତୋ’ତି ସୁତ୍ୱା’’।

‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ ତେ, ଆନନ୍ଦ, ସାରିପୁତ୍ତୋ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧଂ ୱା ଆଦାୟ ପରିନିବ୍ବୁତୋ, ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧଂ ୱା ଆଦାୟ ପରିନିବ୍ବୁତୋ, ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧଂ ୱା ଆଦାୟ ପରିନିବ୍ବୁତୋ, ୱିମୁତ୍ତିକ୍ଖନ୍ଧଂ ୱା ଆଦାୟ ପରିନିବ୍ବୁତୋ, ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନକ୍ଖନ୍ଧଂ ୱା ଆଦାୟ ପରିନିବ୍ବୁତୋ’’ତି? ‘‘ନ ଚ ଖୋ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧଂ ୱା ଆଦାୟ ପରିନିବ୍ବୁତୋ, ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧଂ ୱା…ପେ॰… ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧଂ ୱା… ୱିମୁତ୍ତିକ୍ଖନ୍ଧଂ ୱା… ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନକ୍ଖନ୍ଧଂ ୱା ଆଦାୟ ପରିନିବ୍ବୁତୋ। ଅପି ଚ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଓୱାଦକୋ ଅହୋସି ଓତିଣ୍ଣୋ ୱିଞ୍ଞାପକୋ ସନ୍ଦସ୍ସକୋ ସମାଦପକୋ ସମୁତ୍ତେଜକୋ ସମ୍ପହଂସକୋ, ଅକିଲାସୁ ଧମ୍ମଦେସନାୟ, ଅନୁଗ୍ଗାହକୋ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନଂ। ତଂ ମୟଂ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ଧମ୍ମୋଜଂ ଧମ୍ମଭୋଗଂ ଧମ୍ମାନୁଗ୍ଗହଂ ଅନୁସ୍ସରାମା’’ତି।

‘‘ନନୁ ତଂ, ଆନନ୍ଦ, ମୟା ପଟିକଚ୍ଚେୱ [ପଟିଗଚ୍ଚେୱ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଅକ୍ଖାତଂ – ‘ସବ୍ବେହି ପିୟେହି ମନାପେହି ନାନାଭାୱୋ ୱିନାଭାୱୋ ଅଞ୍ଞଥାଭାୱୋ । ତଂ କୁତେତ୍ଥ, ଆନନ୍ଦ, ଲବ୍ଭା! ୟଂ ତଂ ଜାତଂ ଭୂତଂ ସଙ୍ଖତଂ ପଲୋକଧମ୍ମଂ, ତଂ ୱତ ମା ପଲୁଜ୍ଜୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆନନ୍ଦ, ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ୟୋ ମହନ୍ତତରୋ ଖନ୍ଧୋ ସୋ ପଲୁଜ୍ଜେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱ ଖୋ ଆନନ୍ଦ, ମହତୋ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ସାରିପୁତ୍ତୋ ପରିନିବ୍ବୁତୋ। ତଂ କୁତେତ୍ଥ, ଆନନ୍ଦ, ଲବ୍ଭା! ୟଂ ତଂ ଜାତଂ ଭୂତଂ ସଙ୍ଖତଂ ପଲୋକଧମ୍ମଂ, ତଂ ୱତ ମା ପଲୁଜ୍ଜୀ’ତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ତସ୍ମାତିହାନନ୍ଦ, ଅତ୍ତଦୀପା ୱିହରଥ ଅତ୍ତସରଣା ଅନଞ୍ଞସରଣା, ଧମ୍ମଦୀପା ଧମ୍ମସରଣା ଅନଞ୍ଞସରଣା।

‘‘କଥଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଅତ୍ତଦୀପୋ ୱିହରତି ଅତ୍ତସରଣୋ ଅନଞ୍ଞସରଣୋ, ଧମ୍ମଦୀପୋ ଧମ୍ମସରଣୋ ଅନଞ୍ଞସରଣୋ? ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଅତ୍ତଦୀପୋ ୱିହରତି ଅତ୍ତସରଣୋ ଅନଞ୍ଞସରଣୋ, ଧମ୍ମଦୀପୋ ଧମ୍ମସରଣୋ ଅନଞ୍ଞସରଣୋ। ୟେ ହି କେଚି, ଆନନ୍ଦ, ଏତରହି ୱା ମମଚ୍ଚୟେ ୱା ଅତ୍ତଦୀପା ୱିହରିସ୍ସନ୍ତି ଅତ୍ତସରଣା ଅନଞ୍ଞସରଣା, ଧମ୍ମଦୀପା ଧମ୍ମସରଣା ଅନଞ୍ଞସରଣା; ତମତଗ୍ଗେ ମେତେ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୂ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ୟେ କେଚି ସିକ୍ଖାକାମା’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଉକ୍କଚେଲସୁତ୍ତଂ

୩୮୦ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ୱଜ୍ଜୀସୁ ୱିହରତି ଉକ୍କଚେଲାୟଂ ଗଙ୍ଗାୟ ନଦିୟା ତୀରେ ମହତା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନ ସଦ୍ଧିଂ ଅଚିରପରିନିବ୍ବୁତେସୁ ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନେସୁ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘପରିୱୁତୋ ଅଜ୍ଝୋକାସେ ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ତୁଣ୍ହୀଭୂତଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ଅନୁୱିଲୋକେତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଅପି ମ୍ୟାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିସା ସୁଞ୍ଞା ୱିୟ ଖାୟତି ପରିନିବ୍ବୁତେସୁ ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନେସୁ। ଅସୁଞ୍ଞା ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିସା ହୋତି , ଅନପେକ୍ଖା ତସ୍ସଂ ଦିସାୟଂ ହୋତି, ୟସ୍ସଂ ଦିସାୟଂ ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନା ୱିହରନ୍ତି। ୟେ ହି ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅହେସୁଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ଅରହନ୍ତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧା, ତେସମ୍ପି ଭଗୱନ୍ତାନଂ ଏତପ୍ପରମଂୟେୱ ସାୱକୟୁଗଂ [ଏତପରମଂୟେୱ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଅହୋସି – ସେୟ୍ୟଥାପି ମୟ୍ହଂ ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନା। ୟେପି ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ଅରହନ୍ତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧା, ତେସମ୍ପି ଭଗୱନ୍ତାନଂ ଏତପ୍ପରମଂୟେୱ ସାୱକୟୁଗଂ ଭୱିସ୍ସତି – ସେୟ୍ୟଥାପି ମୟ୍ହଂ ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନା। ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାୱକାନଂ! ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାୱକାନଂ! ସତ୍ଥୁ ଚ ନାମ ସାସନକରା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ଓୱାଦପ୍ପଟିକରା, ଚତୁନ୍ନଞ୍ଚ ପରିସାନଂ ପିୟା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ମନାପା ଗରୁଭାୱନୀୟା ଚ! ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତସ୍ସ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତସ୍ସ! ଏୱରୂପେପି ନାମ ସାୱକୟୁଗେ ପରିନିବ୍ବୁତେ ନତ୍ଥି ତଥାଗତସ୍ସ ସୋକୋ ୱା ପରିଦେୱୋ ୱା! ତଂ କୁତେତ୍ଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲବ୍ଭା! ୟଂ ତଂ ଜାତଂ ଭୂତଂ ସଙ୍ଖତଂ ପଲୋକଧମ୍ମଂ, ତଂ ୱତ ମା ପଲୁଜ୍ଜୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ୟେ ମହନ୍ତତରା ଖନ୍ଧା ତେ ପଲୁଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହତୋ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନା ପରିନିବ୍ବୁତା। ତଂ କୁତେତ୍ଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲବ୍ଭା! ୟଂ ତଂ ଜାତଂ ଭୂତଂ ସଙ୍ଖତଂ ପଲୋକଧମ୍ମଂ, ତଂ ୱତ ମା ପଲୁଜ୍ଜୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ତଦୀପା ୱିହରଥ ଅତ୍ତସରଣା ଅନଞ୍ଞସରଣା, ଧମ୍ମଦୀପା ଧମ୍ମସରଣା ଅନଞ୍ଞସରଣା।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅତ୍ତଦୀପୋ ୱିହରତି ଅତ୍ତସରଣୋ ଅନଞ୍ଞସରଣୋ, ଧମ୍ମଦୀପୋ ଧମ୍ମସରଣୋ ଅନଞ୍ଞସରଣୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅତ୍ତଦୀପୋ ୱିହରତି ଅତ୍ତସରଣୋ ଅନଞ୍ଞସରଣୋ, ଧମ୍ମଦୀପୋ ଧମ୍ମସରଣୋ ଅନଞ୍ଞସରଣୋ। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତରହି ୱା ମମଚ୍ଚୟେ ୱା ଅତ୍ତଦୀପା ୱିହରିସ୍ସନ୍ତି ଅତ୍ତସରଣା ଅନଞ୍ଞସରଣା, ଧମ୍ମଦୀପା ଧମ୍ମସରଣା ଅନଞ୍ଞସରଣା; ତମତଗ୍ଗେ ମେତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ୟେ କେଚି ସିକ୍ଖାକାମା’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ବାହିୟସୁତ୍ତଂ

୩୮୧ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ବାହିୟୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ବାହିୟୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସାଧୁ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୁ, ୟମହଂ ଭଗୱତୋ ଧମ୍ମଂ ସୁତ୍ୱା ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ‘‘ତସ୍ମାତିହ ତ୍ୱଂ, ବାହିୟ, ଆଦିମେୱ ୱିସୋଧେହି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ। କୋ ଚାଦି କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ? ସୀଲଞ୍ଚ ସୁୱିସୁଦ୍ଧଂ, ଦିଟ୍ଠି ଚ ଉଜୁକା। ୟତୋ ଚ ଖୋ ତେ, ବାହିୟ, ସୀଲଞ୍ଚ ସୁୱିସୁଦ୍ଧଂ ଭୱିସ୍ସତି, ଦିଟ୍ଠି ଚ ଉଜୁକା, ତତୋ ତ୍ୱଂ, ବାହିୟ, ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ଭାୱେୟ୍ୟାସି’’।

‘‘କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ତ୍ୱଂ, ବାହିୟ, କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାହି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାହି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ୟତୋ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ବାହିୟ, ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ଏୱଂ ଭାୱେସ୍ସସି, ତତୋ ତୁୟ୍ହଂ, ବାହିୟ, ୟା ରତ୍ତି ୱା ଦିୱସୋ ୱା ଆଗମିସ୍ସତି, ୱୁଦ୍ଧିୟେୱ ପାଟିକଙ୍ଖା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ନୋ ପରିହାନୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ବାହିୟୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ପକ୍କାମି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ବାହିୟୋ ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ନଚିରସ୍ସେୱ – ୟସ୍ସତ୍ଥାୟ କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମଦେୱ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜନ୍ତି, ତଦନୁତ୍ତରଂ – ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସି । ‘‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’’ତି ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସି। ଅଞ୍ଞତରୋ ଚ ପନାୟସ୍ମା ବାହିୟୋ ଅରହତଂ ଅହୋସୀତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଉତ୍ତିୟସୁତ୍ତଂ

୩୮୨ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଉତ୍ତିୟୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଉତ୍ତିୟୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସାଧୁ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୁ, ୟମହଂ ଭଗୱତୋ ଧମ୍ମଂ ସୁତ୍ୱା ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ‘‘ତସ୍ମାତିହ ତ୍ୱଂ, ଉତ୍ତିୟ, ଆଦିମେୱ ୱିସୋଧେହି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ। କୋ ଚାଦି କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ? ସୀଲଞ୍ଚ ସୁୱିସୁଦ୍ଧଂ, ଦିଟ୍ଠି ଚ ଉଜୁକା। ୟତୋ ଚ ଖୋ ତେ, ଉତ୍ତିୟ, ସୀଲଞ୍ଚ ସୁୱିସୁଦ୍ଧଂ ଭୱିସ୍ସତି, ଦିଟ୍ଠି ଚ ଉଜୁକା, ତତୋ ତ୍ୱଂ, ଉତ୍ତିୟ, ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ଭାୱେୟ୍ୟାସି’’।

‘‘କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ ତ୍ୱଂ, ଉତ୍ତିୟ, କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାହି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାହି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ୟତୋ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଉତ୍ତିୟ, ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ଏୱଂ ଭାୱେସ୍ସସି, ତତୋ ତ୍ୱଂ, ଉତ୍ତିୟ, ଗମିସ୍ସସି ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟସ୍ସ ପାର’’ନ୍ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଉତ୍ତିୟୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ପକ୍କାମି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଉତ୍ତିୟୋ ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ନଚିରସ୍ସେୱ – ୟସ୍ସତ୍ଥାୟ କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମଦେୱ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜନ୍ତି, ତଦନୁତ୍ତରଂ – ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସି। ‘‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’’ତି ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସି। ଅଞ୍ଞତରୋ ଚ ପନାୟସ୍ମା ଉତ୍ତିୟୋ ଅରହତଂ ଅହୋସୀତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଅରିୟସୁତ୍ତଂ

୩୮୩ . ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସତିପଟ୍ଠାନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅରିୟା ନିୟ୍ୟାନିକା ନିୟ୍ୟନ୍ତି ତକ୍କରସ୍ସ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅରିୟା ନିୟ୍ୟାନିକା ନିୟ୍ୟନ୍ତି ତକ୍କରସ୍ସ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟା’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ବ୍ରହ୍ମସୁତ୍ତଂ

୩୮୪ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ଉରୁୱେଲାୟଂ ୱିହରତି ନଜ୍ଜା ନେରଞ୍ଜରାୟ ତୀରେ ଅଜପାଲନିଗ୍ରୋଧେ ପଠମାଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱତୋ ରହୋଗତସ୍ସ ପଟିସଲ୍ଲୀନସ୍ସ ଏୱଂ ଚେତସୋ ପରିୱିତକ୍କୋ ଉଦପାଦି – ‘‘ଏକାୟନୋ ଅୟଂ ମଗ୍ଗୋ ସତ୍ତାନଂ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା ସୋକପରିଦେୱାନଂ ସମତିକ୍କମାୟ ଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମାୟ ଞାୟସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ, ୟଦିଦଂ – ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା’’।

‘‘କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? କାୟେ ୱା ଭିକ୍ଖୁ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରେୟ୍ୟ ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ ୱା ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ ୱା ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ୱା ଭିକ୍ଖୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରେୟ୍ୟ ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଏକାୟନୋ ଅୟଂ ମଗ୍ଗୋ ସତ୍ତାନଂ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା ସୋକପରିଦେୱାନଂ ସମତିକ୍କମାୟ ଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମାୟ ଞାୟସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ, ୟଦିଦଂ – ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି ଭଗୱତୋ ଚେତସା ଚେତୋପରିୱିତକ୍କମଞ୍ଞାୟ – ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ପୁରିସୋ ସମିଞ୍ଜିତଂ ୱା ବାହଂ ପସାରେୟ୍ୟ, ପସାରିତଂ ୱା ବାହଂ ସମିଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱ – ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ଅନ୍ତରହିତୋ ଭଗୱତୋ ପୁରତୋ ପାତୁରହୋସି। ଅଥ ଖୋ ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି ଏକଂସଂ ଉତ୍ତରାସଙ୍ଗଂ କରିତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଏୱମେତଂ, ଭଗୱା, ଏୱମେତଂ, ସୁଗତ! ଏକାୟନୋ ଅୟଂ, ଭନ୍ତେ, ମଗ୍ଗୋ ସତ୍ତାନଂ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା ସୋକପରିଦେୱାନଂ ସମତିକ୍କମାୟ ଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମାୟ ଞାୟସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ, ୟଦିଦଂ – ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା’’ ।

‘‘କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? କାୟେ ୱା, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରେୟ୍ୟ ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା , ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ ୱା, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ ୱା, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ୱା, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରେୟ୍ୟ ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଏକାୟନୋ ଅୟଂ, ଭନ୍ତେ, ମଗ୍ଗୋ ସତ୍ତାନଂ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା ସୋକପରିଦେୱାନଂ ସମତିକ୍କମାୟ ଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମାୟ ଞାୟସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ, ୟଦିଦଂ – ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି। ଇଦଂ ୱତ୍ୱା ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଏକାୟନଂ ଜାତିଖୟନ୍ତଦସ୍ସୀ, ମଗ୍ଗଂ ପଜାନାତି ହିତାନୁକମ୍ପୀ।

ଏତେନ ମଗ୍ଗେନ ତରିଂସୁ ପୁବ୍ବେ, ତରିସ୍ସନ୍ତି ୟେ ଚ ତରନ୍ତି ଓଘ’’ନ୍ତି॥ ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ସେଦକସୁତ୍ତଂ

୩୮୫ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସୁମ୍ଭେସୁ ୱିହରତି ସେଦକଂ ନାମ ସୁମ୍ଭାନଂ ନିଗମୋ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚଣ୍ଡାଲୱଂସିକୋ ଚଣ୍ଡାଲୱଂସଂ ଉସ୍ସାପେତ୍ୱା ମେଦକଥାଲିକଂ ଅନ୍ତେୱାସିଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ସମ୍ମ ମେଦକଥାଲିକେ, ଚଣ୍ଡାଲୱଂସଂ ଅଭିରୁହିତ୍ୱା ମମ ଉପରିଖନ୍ଧେ ତିଟ୍ଠାହୀ’ତି। ‘ଏୱଂ, ଆଚରିୟା’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମେଦକଥାଲିକା ଅନ୍ତେୱାସୀ ଚଣ୍ଡାଲୱଂସିକସ୍ସ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ଚଣ୍ଡାଲୱଂସଂ ଅଭିରୁହିତ୍ୱା ଆଚରିୟସ୍ସ ଉପରିଖନ୍ଧେ ଅଟ୍ଠାସି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚଣ୍ଡାଲୱଂସିକୋ ମେଦକଥାଲିକଂ ଅନ୍ତେୱାସିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ତ୍ୱଂ, ସମ୍ମ ମେଦକଥାଲିକେ, ମମଂ ରକ୍ଖ, ଅହଂ ତଂ ରକ୍ଖିସ୍ସାମି। ଏୱଂ ମୟଂ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ଗୁତ୍ତା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ରକ୍ଖିତା ସିପ୍ପାନି ଚେୱ ଦସ୍ସେସ୍ସାମ, ଲାଭଞ୍ଚ [ଲାଭେ ଚ (ସୀ॰)] ଲଚ୍ଛାମ, ସୋତ୍ଥିନା ଚ ଚଣ୍ଡାଲୱଂସା ଓରୋହିସ୍ସାମା’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମେଦକଥାଲିକା ଅନ୍ତେୱାସୀ ଚଣ୍ଡାଲୱଂସିକଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ନ ଖୋ ପନେତଂ, ଆଚରିୟ, ଏୱଂ ଭୱିସ୍ସତି। ତ୍ୱଂ, ଆଚରିୟ, ଅତ୍ତାନଂ ରକ୍ଖ, ଅହଂ ଅତ୍ତାନଂ ରକ୍ଖିସ୍ସାମି। ଏୱଂ ମୟଂ ଅତ୍ତଗୁତ୍ତା ଅତ୍ତରକ୍ଖିତା ସିପ୍ପାନି ଚେୱ ଦସ୍ସେସ୍ସାମ, ଲାଭଞ୍ଚ ଲଚ୍ଛାମ, ସୋତ୍ଥିନା ଚ ଚଣ୍ଡାଲୱଂସା ଓରୋହିସ୍ସାମା’’’ତି। ‘‘ସୋ ତତ୍ଥ ଞାୟୋ’’ତି ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ, ‘‘ୟଥା ମେଦକଥାଲିକା ଅନ୍ତେୱାସୀ ଆଚରିୟଂ ଅୱୋଚ। ଅତ୍ତାନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରକ୍ଖିସ୍ସାମୀତି ସତିପଟ୍ଠାନଂ ସେୱିତବ୍ବଂ; ପରଂ ରକ୍ଖିସ୍ସାମୀତି ସତିପଟ୍ଠାନଂ ସେୱିତବ୍ବଂ। ଅତ୍ତାନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରକ୍ଖନ୍ତୋ ପରଂ ରକ୍ଖତି, ପରଂ ରକ୍ଖନ୍ତୋ ଅତ୍ତାନଂ ରକ୍ଖତି’’।

‘‘କଥଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ତାନଂ ରକ୍ଖନ୍ତୋ ପରଂ ରକ୍ଖତି? ଆସେୱନାୟ, ଭାୱନାୟ, ବହୁଲୀକମ୍ମେନ – ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ତାନଂ ରକ୍ଖନ୍ତୋ ପରଂ ରକ୍ଖତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରଂ ରକ୍ଖନ୍ତୋ ଅତ୍ତାନଂ ରକ୍ଖତି? ଖନ୍ତିୟା, ଅୱିହିଂସାୟ, ମେତ୍ତଚିତ୍ତତାୟ, ଅନୁଦୟତାୟ – ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରଂ ରକ୍ଖନ୍ତୋ ଅତ୍ତାନଂ ରକ୍ଖତି। ଅତ୍ତାନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରକ୍ଖିସ୍ସାମୀତି ସତିପଟ୍ଠାନଂ ସେୱିତବ୍ବଂ; ପରଂ ରକ୍ଖିସ୍ସାମୀତି ସତିପଟ୍ଠାନଂ ସେୱିତବ୍ବଂ। ଅତ୍ତାନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରକ୍ଖନ୍ତୋ ପରଂ ରକ୍ଖତି, ପରଂ ରକ୍ଖନ୍ତୋ ଅତ୍ତାନଂ ରକ୍ଖତୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଜନପଦକଲ୍ୟାଣୀସୁତ୍ତଂ

୩୮୬ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସୁମ୍ଭେସୁ ୱିହରତି ସେଦକଂ ନାମ ସୁମ୍ଭାନଂ ନିଗମୋ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଜନପଦକଲ୍ୟାଣୀ, ଜନପଦକଲ୍ୟାଣୀ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାଜନକାୟୋ ସନ୍ନିପତେୟ୍ୟ। ‘ସା ଖୋ ପନସ୍ସ ଜନପଦକଲ୍ୟାଣୀ ପରମପାସାୱିନୀ ନଚ୍ଚେ, ପରମପାସାୱିନୀ ଗୀତେ। ଜନପଦକଲ୍ୟାଣୀ ନଚ୍ଚତି ଗାୟତୀ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିୟ୍ୟୋସୋମତ୍ତାୟ ମହାଜନକାୟୋ ସନ୍ନିପତେୟ୍ୟ। ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଜୀୱିତୁକାମୋ ଅମରିତୁକାମୋ ସୁଖକାମୋ ଦୁକ୍ଖପ୍ପଟିକୂଲୋ। ତମେନଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅୟଂ ତେ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ସମତିତ୍ତିକୋ ତେଲପତ୍ତୋ ଅନ୍ତରେନ ଚ ମହାସମଜ୍ଜଂ ଅନ୍ତରେନ ଚ ଜନପଦକଲ୍ୟାଣିୟା ପରିହରିତବ୍ବୋ। ପୁରିସୋ ଚ ତେ ଉକ୍ଖିତ୍ତାସିକୋ ପିଟ୍ଠିତୋ ପିଟ୍ଠିତୋ ଅନୁବନ୍ଧିସ୍ସତି। ୟତ୍ଥେୱ ନଂ ଥୋକମ୍ପି ଛଡ୍ଡେସ୍ସତି ତତ୍ଥେୱ ତେ ସିରୋ ପାତେସ୍ସତୀ’ତି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପି ନୁ ସୋ ପୁରିସୋ ଅମୁଂ ତେଲପତ୍ତଂ ଅମନସିକରିତ୍ୱା ବହିଦ୍ଧା ପମାଦଂ ଆହରେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଉପମା ଖୋ ମ୍ୟାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତା ଅତ୍ଥସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାପନାୟ। ଅୟଂ ଚେୱେତ୍ଥ ଅତ୍ଥୋ – ସମତିତ୍ତିକୋ ତେଲପତ୍ତୋତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାୟଗତାୟ ଏତଂ ସତିୟା ଅଧିୱଚନଂ। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘କାୟଗତା ସତି ନୋ ଭାୱିତା ଭୱିସ୍ସତି ବହୁଲୀକତା ୟାନୀକତା ୱତ୍ଥୁକତା ଅନୁଟ୍ଠିତା ପରିଚିତା ସୁସମାରଦ୍ଧା’ତି। ଏୱଞ୍ହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ଦସମଂ।

ନାଲନ୍ଦୱଗ୍ଗୋ ଦୁତିୟୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ମହାପୁରିସୋ ନାଲନ୍ଦଂ, ଚୁନ୍ଦୋ ଚେଲଞ୍ଚ ବାହିୟୋ।

ଉତ୍ତିୟୋ ଅରିୟୋ ବ୍ରହ୍ମା, ସେଦକଂ ଜନପଦେନ ଚାତି॥

୩. ସୀଲଟ୍ଠିତିୱଗ୍ଗୋ

୧. ସୀଲସୁତ୍ତଂ

୩୮୭ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଚ ଆନନ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ଭଦ୍ଦୋ ପାଟଲିପୁତ୍ତେ ୱିହରନ୍ତି କୁକ୍କୁଟାରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଭଦ୍ଦୋ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ଆନନ୍ଦେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଭଦ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ୟାନିମାନି, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, କୁସଲାନି ସୀଲାନି ୱୁତ୍ତାନି ଭଗୱତା, ଇମାନି କୁସଲାନି ସୀଲାନି କିମତ୍ଥିୟାନି ୱୁତ୍ତାନି ଭଗୱତା’’ତି?

‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଆୱୁସୋ ଭଦ୍ଦ! ଭଦ୍ଦକୋ ଖୋ ତେ, ଆୱୁସୋ ଭଦ୍ଦ, ଉମ୍ମଙ୍ଗୋ [ଉମ୍ମଗ୍ଗୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ଭଦ୍ଦକଂ ପଟିଭାନଂ, କଲ୍ୟାଣୀ ପରିପୁଚ୍ଛା। ଏୱଞ୍ହି ତ୍ୱଂ, ଆୱୁସୋ ଭଦ୍ଦ, ପୁଚ୍ଛସି – ‘ୟାନିମାନି ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, କୁସଲାନି ସୀଲାନି ୱୁତ୍ତାନି ଭଗୱତା, ଇମାନି କୁସଲାନି ସୀଲାନି କିମତ୍ଥିୟାନି ୱୁତ୍ତାନି ଭଗୱତା’’’ତି? ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି। ‘‘ୟାନିମାନି, ଆୱୁସୋ ଭଦ୍ଦ, କୁସଲାନି ସୀଲାନି ୱୁତ୍ତାନି ଭଗୱତା, ଇମାନି କୁସଲାନି ସୀଲାନି ୟାୱଦେୱ ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱନାୟ ୱୁତ୍ତାନି ଭଗୱତା’’।

‘‘କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ୟାନିମାନି , ଆୱୁସୋ ଭଦ୍ଦ, କୁସଲାନି ସୀଲାନି ୱୁତ୍ତାନି ଭଗୱତା, ଇମାନି କୁସଲାନି ସୀଲାନି ୟାୱଦେୱ ଇମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱନାୟ ୱୁତ୍ତାନି ଭଗୱତା’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ଚିରଟ୍ଠିତିସୁତ୍ତଂ

୩୮୮ . ତଂୟେୱ ନିଦାନଂ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଭଦ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ତଥାଗତେ ପରିନିବ୍ବୁତେ ସଦ୍ଧମ୍ମୋ ନ ଚିରଟ୍ଠିତିକୋ ହୋତି? କୋ ପନାୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ତଥାଗତେ ପରିନିବ୍ବୁତେ ସଦ୍ଧମ୍ମୋ ଚିରଟ୍ଠିତିକୋ ହୋତୀ’’ତି?

‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଆୱୁସୋ ଭଦ୍ଦ! ଭଦ୍ଦକୋ ଖୋ ତେ, ଆୱୁସୋ ଭଦ୍ଦ, ଉମ୍ମଙ୍ଗୋ, ଭଦ୍ଦକଂ ପଟିଭାନଂ, କଲ୍ୟାଣୀ ପରିପୁଚ୍ଛା। ଏୱଞ୍ହି ତ୍ୱଂ, ଆୱୁସୋ ଭଦ୍ଦ, ପୁଚ୍ଛସି – ‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ତଥାଗତେ ପରିନିବ୍ବୁତେ ସଦ୍ଧମ୍ମୋ ନ ଚିରଟ୍ଠିତିକୋ ହୋତି? କୋ ପନାୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ତଥାଗତେ ପରିନିବ୍ବୁତେ ସଦ୍ଧମ୍ମୋ ଚିରଟ୍ଠିତିକୋ ହୋତୀ’’’ତି? ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି। ‘‘ଚତୁନ୍ନଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଅଭାୱିତତ୍ତା ଅବହୁଲୀକତତ୍ତା ତଥାଗତେ ପରିନିବ୍ବୁତେ ସଦ୍ଧମ୍ମୋ ନ ଚିରଟ୍ଠିତିକୋ ହୋତି। ଚତୁନ୍ନଞ୍ଚ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ତଥାଗତେ ପରିନିବ୍ବୁତେ ସଦ୍ଧମ୍ମୋ ଚିରଟ୍ଠିତିକୋ ହୋତି’’।

‘‘କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଇଧାୱୁସୋ , ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଇମେସଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଅଭାୱିତତ୍ତା ଅବହୁଲୀକତତ୍ତା ତଥାଗତେ ପରିନିବ୍ବୁତେ ସଦ୍ଧମ୍ମୋ ନ ଚିରଟ୍ଠିତିକୋ ହୋତି। ଇମେସଞ୍ଚ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ତଥାଗତେ ପରିନିବ୍ବୁତେ ସଦ୍ଧମ୍ମୋ ଚିରଟ୍ଠିତିକୋ ହୋତୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ପରିହାନସୁତ୍ତଂ

୩୮୯ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଚ ଆନନ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ଭଦ୍ଦୋ ପାଟଲିପୁତ୍ତେ ୱିହରନ୍ତି କୁକ୍କୁଟାରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଭଦ୍ଦୋ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ଆନନ୍ଦେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଭଦ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ସଦ୍ଧମ୍ମପରିହାନଂ ହୋତି? କୋ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ସଦ୍ଧମ୍ମଅପରିହାନଂ ହୋତୀ’’ତି?

‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଆୱୁସୋ ଭଦ୍ଦ! ଭଦ୍ଦକୋ ଖୋ ତେ, ଆୱୁସୋ ଭଦ୍ଦ, ଉମ୍ମଙ୍ଗୋ, ଭଦ୍ଦକଂ ପଟିଭାନଂ, କଲ୍ୟାଣୀ ପରିପୁଚ୍ଛା। ଏୱଞ୍ହି ତ୍ୱଂ, ଆୱୁସୋ ଭଦ୍ଦ, ପୁଚ୍ଛସି – ‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ସଦ୍ଧମ୍ମପରିହାନଂ ହୋତି? କୋ ପନାୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ସଦ୍ଧମ୍ମଅପରିହାନଂ ହୋତୀ’’’ତି? ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି। ‘‘ଚତୁନ୍ନଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ , ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଅଭାୱିତତ୍ତା ଅବହୁଲୀକତତ୍ତା ସଦ୍ଧମ୍ମପରିହାନଂ ହୋତି। ଚତୁନ୍ନଞ୍ଚ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ସଦ୍ଧମ୍ମଅପରିହାନଂ ହୋତି’’।

‘‘କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଇମେସଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଅଭାୱିତତ୍ତା ଅବହୁଲୀକତତ୍ତା ସଦ୍ଧମ୍ମପରିହାନଂ ହୋତି। ଇମେସଞ୍ଚ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ସଦ୍ଧମ୍ମଅପରିହାନଂ ହୋତୀ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ସୁଦ୍ଧସୁତ୍ତଂ

୩୯୦ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତିପଟ୍ଠାନା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ …ପେ॰… ଚିତ୍ତେ …ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଅଞ୍ଞତରବ୍ରାହ୍ମଣସୁତ୍ତଂ

୩୯୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ତଥାଗତେ ପରିନିବ୍ବୁତେ ସଦ୍ଧମ୍ମୋ ନ ଚିରଟ୍ଠିତିକୋ ହୋତି? କୋ ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ତଥାଗତେ ପରିନିବ୍ବୁତେ ସଦ୍ଧମ୍ମୋ ଚିରଟ୍ଠିତିକୋ ହୋତୀ’’ତି?

‘‘ଚତୁନ୍ନଂ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଅଭାୱିତତ୍ତା ଅବହୁଲୀକତତ୍ତା ତଥାଗତେ ପରିନିବ୍ବୁତେ ସଦ୍ଧମ୍ମୋ ନ ଚିରଟ୍ଠିତିକୋ ହୋତି। ଚତୁନ୍ନଞ୍ଚ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ତଥାଗତେ ପରିନିବ୍ବୁତେ ସଦ୍ଧମ୍ମୋ ଚିରଟ୍ଠିତିକୋ ହୋତି।

‘‘କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଇଧ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଇମେସଂ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଅଭାୱିତତ୍ତା ଅବହୁଲୀକତତ୍ତା ତଥାଗତେ ପରିନିବ୍ବୁତେ ସଦ୍ଧମ୍ମୋ ନ ଚିରଟ୍ଠିତିକୋ ହୋତି। ଇମେସଞ୍ଚ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ତଥାଗତେ ପରିନିବ୍ବୁତେ ସଦ୍ଧମ୍ମୋ ଚିରଟ୍ଠିତିକୋ ହୋତୀ’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ , ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ଉପାସକଂ ମଂ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ପଦେସସୁତ୍ତଂ

୩୯୨ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଚ ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ସାକେତେ ୱିହରନ୍ତି କଣ୍ଡକୀୱନେ [କଣ୍ଟକୀୱନେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] । ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତା ୟେନାୟସ୍ମା ଅନିରୁଦ୍ଧୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ଅନୁରୁଦ୍ଧେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦିଂସୁ। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅନୁରୁଦ୍ଧଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘‘ସେଖୋ, ସେଖୋ’ତି [ସେକ୍ଖୋ ସେକ୍ଖୋତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ଆୱୁସୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସେଖୋ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଚତୁନ୍ନଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ପଦେସଂ ଭାୱିତତ୍ତା ସେଖୋ ହୋତି’’।

‘‘କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଇମେସଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ପଦେସଂ ଭାୱିତତ୍ତା ସେଖୋ ହୋତୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ସମତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୩୯୩ . ତଂୟେୱ ନିଦାନଂ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅନୁରୁଦ୍ଧଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘‘ଅସେଖୋ , ଅସେଖୋ’ତି, ଆୱୁସୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅସେଖୋ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଚତୁନ୍ନଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ସମତ୍ତଂ ଭାୱିତତ୍ତା ଅସେଖୋ ହୋତି’’।

‘‘କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଇମେସଂ ଖୋ , ଆୱୁସୋ, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ସମତ୍ତଂ ଭାୱିତତ୍ତା ଅସେଖୋ ହୋତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଲୋକସୁତ୍ତଂ

୩୯୪ . ତଂୟେୱ ନିଦାନଂ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅନୁରୁଦ୍ଧଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କତମେସଂ, ଆୱୁସୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ଧମ୍ମାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ମହାଭିଞ୍ଞତଂ [ମହାଭିଞ୍ଞାତଂ (ପୀ॰)] ପତ୍ତୋ’’ତି? ‘‘ଚତୁନ୍ନଂ , ଆୱୁସୋ, ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ମହାଭିଞ୍ଞତଂ ପତ୍ତୋ’’।

‘‘କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଇଧାହଂ, ଆୱୁସୋ, କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାମି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାମି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଇମେସଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ , ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ମହାଭିଞ୍ଞତଂ ପତ୍ତୋ। ଇମେସଞ୍ଚ ପନାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ସହସ୍ସଂ ଲୋକଂ ଅଭିଜାନାମୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ସିରିୱଡ୍ଢସୁତ୍ତଂ

୩୯୫ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସିରିୱଡ୍ଢୋ [ସିରୀୱଡ୍ଢୋ (କ॰)] ଗହପତି ଆବାଧିକୋ ହୋତି ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ। ଅଥ ଖୋ ସିରିୱଡ୍ଢୋ ଗହପତି ଅଞ୍ଞତରଂ ପୁରିସଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ୟେନାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ମମ ୱଚନେନ ଆୟସ୍ମତୋ ଆନନ୍ଦସ୍ସ ପାଦେ ସିରସା ୱନ୍ଦ – ‘ସିରିୱଡ୍ଢୋ, ଭନ୍ତେ, ଗହପତି ଆବାଧିକୋ ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ। ସୋ ଆୟସ୍ମତୋ ଆନନ୍ଦସ୍ସ ପାଦେ ସିରସା ୱନ୍ଦତୀ’ତି। ଏୱଞ୍ଚ ୱଦେହି – ‘ସାଧୁ କିର, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟେନ ସିରିୱଡ୍ଢସ୍ସ ଗହପତିସ୍ସ ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମତୁ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟା’’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ସୋ ପୁରିସୋ ସିରିୱଡ୍ଢସ୍ସ ଗହପତିସ୍ସ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ୟେନାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ପୁରିସୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସିରିୱଡ୍ଢୋ, ଭନ୍ତେ, ଗହପତି ଆବାଧିକୋ ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ, ସୋ ଆୟସ୍ମତୋ ଆନନ୍ଦସ୍ସ ପାଦେ ସିରସା ୱନ୍ଦତି। ଏୱଞ୍ଚ ୱଦେତି – ‘ସାଧୁ କିର, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟେନ ସିରିୱଡ୍ଢସ୍ସ ଗହପତିସ୍ସ ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମତୁ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟା’’’ତି। ଅଧିୱାସେସି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତୁଣ୍ହୀଭାୱେନ।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନ ସିରିୱଡ୍ଢସ୍ସ ଗହପତିସ୍ସ ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ନିସଜ୍ଜ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ସିରିୱଡ୍ଢଂ ଗହପତିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କଚ୍ଚି ତେ, ଗହପତି, ଖମନୀୟଂ କଚ୍ଚି ୟାପନୀୟଂ, କଚ୍ଚି ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ପଟିକ୍କମନ୍ତି, ନୋ ଅଭିକ୍କମନ୍ତି; ପଟିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ନୋ ଅଭିକ୍କମୋ’’ତି? ‘‘ନ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଖମନୀୟଂ ନ ୟାପନୀୟଂ। ବାଳ୍ହା ମେ ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଅଭିକ୍କମନ୍ତି, ନୋ ପଟିକ୍କମନ୍ତି; ଅଭିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ନୋ ପଟିକ୍କମୋ’’ତି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ ତେ, ଗହପତି, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରିସ୍ସାମି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରିସ୍ସାମି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସ’ନ୍ତି। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଗହପତି, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି।

‘‘ୟେମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଦେସିତା ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି, ତେ ଧମ୍ମା [ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତେ ରତନଧମ୍ମା (ସୀ॰)] ମୟି, ଅହଞ୍ଚ ତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସନ୍ଦିସ୍ସାମି। ଅହଞ୍ହି, ଭନ୍ତେ, କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାମି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାମି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ୟାନି ଚିମାନି, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ପଞ୍ଚୋରମ୍ଭାଗିୟାନି ସଂୟୋଜନାନି ଦେସିତାନି, ନାହଂ, ଭନ୍ତେ, ତେସଂ କିଞ୍ଚି ଅତ୍ତନି ଅପ୍ପହୀନଂ ସମନୁପସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଲାଭା ତେ, ଗହପତି, ସୁଲଦ୍ଧଂ ତେ, ଗହପତି! ଅନାଗାମିଫଲଂ ତୟା, ଗହପତି, ବ୍ୟାକତ’’ନ୍ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ମାନଦିନ୍ନସୁତ୍ତଂ

୩୯୬ . ତଂୟେୱ ନିଦାନଂ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ମାନଦିନ୍ନୋ ଗହପତି ଆବାଧିକୋ ହୋତି ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ। ଅଥ ଖୋ ମାନଦିନ୍ନୋ ଗହପତି ଅଞ୍ଞତରଂ ପୁରିସଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ…ପେ॰… ନ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଖମନୀୟଂ ନ ୟାପନୀୟଂ। ବାଳ୍ହା ମେ ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଅଭିକ୍କମନ୍ତି, ନୋ ପଟିକ୍କମନ୍ତି; ଅଭିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ନୋ ପଟିକ୍କମୋତି। ଏୱରୂପାୟ ଚାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାମି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାମି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ୟାନି ଚିମାନି, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ପଞ୍ଚୋରମ୍ଭାଗିୟାନି ସଂୟୋଜନାନି ଦେସିତାନି, ନାହଂ, ଭନ୍ତେ, ତେସଂ କିଞ୍ଚି ଅତ୍ତନି ଅପ୍ପହୀନଂ ସମନୁପସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଲାଭା ତେ, ଗହପତି, ସୁଲଦ୍ଧଂ ତେ, ଗହପତି! ଅନାଗାମିଫଲଂ ତୟା, ଗହପତି, ବ୍ୟାକତ’’ନ୍ତି। ଦସମଂ।

ସୀଲଟ୍ଠିତିୱଗ୍ଗୋ ତତିୟୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ସୀଲଂ ଠିତି ପରିହାନଂ, ସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରାହ୍ମଣପଦେସଂ।

ସମତ୍ତଂ ଲୋକୋ ସିରିୱଡ୍ଢୋ, ମାନଦିନ୍ନେନ ତେ ଦସାତି॥

୪. ଅନନୁସ୍ସୁତୱଗ୍ଗୋ

୧. ଅନନୁସ୍ସୁତସୁତ୍ତଂ

୩୯୭ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘‘ଅୟଂ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନା’ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ‘ସା ଖୋ ପନାୟଂ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନା ଭାୱେତବ୍ବା’ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଭାୱିତା’ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି’’।

‘‘‘ଅୟଂ ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସନା’ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ‘ସା ଖୋ ପନାୟଂ ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସନା ଭାୱେତବ୍ବା’ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଭାୱିତା’ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି।

‘‘‘ଅୟଂ ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସନା’ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ‘ସା ଖୋ ପନାୟଂ ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସନା ଭାୱେତବ୍ବା’ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଭାୱିତା’ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି।

‘‘‘ଅୟଂ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନା’ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ‘ସା ଖୋ ପନାୟଂ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନା ଭାୱେତବ୍ବା’ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଭାୱିତା’ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ୱିରାଗସୁତ୍ତଂ

୩୯୮ . ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତିପଟ୍ଠାନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଏକନ୍ତନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି।

‘‘କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଏକନ୍ତନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ୱିରଦ୍ଧସୁତ୍ତଂ

୩୯୯ . ‘‘ୟେସଂ କେସଞ୍ଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ୱିରଦ୍ଧା, ୱିରଦ୍ଧୋ ତେସଂ ଅରିୟୋ ମଗ୍ଗୋ [ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍କିକୋ ମଗ୍ଗୋ (କ॰) ଇମସ୍ମିଂ ୟେୱ ସୁତ୍ତେ ଦିସ୍ସତି ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋତିପଦଂ, ନ ପନାଞ୍ଞତ୍ଥ ଇଦ୍ଧିପାଦ ଅନୁରୁଦ୍ଧାଦୀସୁ] ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟଗାମୀ। ୟେସଂ କେସଞ୍ଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଆରଦ୍ଧା, ଆରଦ୍ଧୋ ତେସଂ ଅରିୟୋ ମଗ୍ଗୋ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟଗାମୀ।

‘‘କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ୟେସଂ କେସଞ୍ଚି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ୱିରଦ୍ଧା, ୱିରଦ୍ଧୋ ତେସଂ ଅରିୟୋ ମଗ୍ଗୋ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟଗାମୀ। ୟେସଂ କେସଞ୍ଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଆରଦ୍ଧା, ଆରଦ୍ଧୋ ତେସଂ ଅରିୟୋ ମଗ୍ଗୋ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟଗାମୀ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଭାୱିତସୁତ୍ତଂ

୪୦୦ . ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତିପଟ୍ଠାନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅପାରା ପାରଂ ଗମନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି।

‘‘କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅପାରା ପାରଂ ଗମନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ସତିସୁତ୍ତଂ

୪୦୧ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ‘‘ସତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିହରେୟ୍ୟ ସମ୍ପଜାନୋ। ଅୟଂ ୱୋ ଅମ୍ହାକଂ ଅନୁସାସନୀ’’।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ପଜାନୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ୱିଦିତା ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ୱିଦିତା ଉପଟ୍ଠହନ୍ତି , ୱିଦିତା ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ୱିଦିତା ୱିତକ୍କା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି , ୱିଦିତା ଉପଟ୍ଠହନ୍ତି, ୱିଦିତା ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ୱିଦିତା ସଞ୍ଞା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ୱିଦିତା ଉପଟ୍ଠହନ୍ତି, ୱିଦିତା ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ପଜାନୋ ହୋତି। ସତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିହରେୟ୍ୟ ସମ୍ପଜାନୋ। ଅୟଂ ୱୋ ଅମ୍ହାକଂ ଅନୁସାସନୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଅଞ୍ଞାସୁତ୍ତଂ

୪୦୨ . ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତିପଟ୍ଠାନା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଫଲାନଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ଫଲଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅଞ୍ଞା, ସତି ୱା ଉପାଦିସେସେ ଅନାଗାମିତା’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଛନ୍ଦସୁତ୍ତଂ

୪୦୩ . ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତିପଟ୍ଠାନା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ତସ୍ସ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ୟୋ କାୟସ୍ମିଂ ଛନ୍ଦୋ ସୋ ପହୀୟତି। ଛନ୍ଦସ୍ସ ପହାନା ଅମତଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ହୋତି।

‘‘ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ତସ୍ସ ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ୟୋ ୱେଦନାସୁ ଛନ୍ଦୋ ସୋ ପହୀୟତି। ଛନ୍ଦସ୍ସ ପହାନା ଅମତଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ହୋତି।

‘‘ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ତସ୍ସ ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ୟୋ ଚିତ୍ତମ୍ହି ଛନ୍ଦୋ ସୋ ପହୀୟତି। ଛନ୍ଦସ୍ସ ପହାନା ଅମତଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ହୋତି।

‘‘ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ତସ୍ସ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ୟୋ ଧମ୍ମେସୁ ଛନ୍ଦୋ ସୋ ପହୀୟତି। ଛନ୍ଦସ୍ସ ପହାନା ଅମତଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ହୋତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ପରିଞ୍ଞାତସୁତ୍ତଂ

୪୦୪ . ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତିପଟ୍ଠାନା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ତସ୍ସ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ କାୟୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ହୋତି। କାୟସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାତତ୍ତା ଅମତଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ହୋତି।

‘‘ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ତସ୍ସ ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ୱେଦନା ପରିଞ୍ଞାତା ହୋନ୍ତି। ୱେଦନାନଂ ପରିଞ୍ଞାତତ୍ତା ଅମତଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ହୋତି।

‘‘ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ତସ୍ସ ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ଚିତ୍ତଂ ପରିଞ୍ଞାତଂ ହୋତି। ଚିତ୍ତସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାତତ୍ତା ଅମତଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ହୋତି।

‘‘ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ତସ୍ସ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ଧମ୍ମା ପରିଞ୍ଞାତା ହୋନ୍ତି। ଧମ୍ମାନଂ ପରିଞ୍ଞାତତ୍ତା ଅମତଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ହୋତୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଭାୱନାସୁତ୍ତଂ

୪୦୫ . ‘‘ଚତୁନ୍ନଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱନଂ ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ’’। ‘‘କତମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱନା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଅୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱନା’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ୱିଭଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ

୪୦୬ . ‘‘ସତିପଟ୍ଠାନଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ସତିପଟ୍ଠାନଭାୱନଞ୍ଚ ସତିପଟ୍ଠାନଭାୱନାଗାମିନିଞ୍ଚ ପଟିପଦଂ। ତଂ ସୁଣାଥ’’। ‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତିପଟ୍ଠାନଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତିପଟ୍ଠାନଂ’’।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତିପଟ୍ଠାନଭାୱନା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମୁଦୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ କାୟସ୍ମିଂ ୱିହରତି, ୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ କାୟସ୍ମିଂ ୱିହରତି, ସମୁଦୟୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ କାୟସ୍ମିଂ ୱିହରତି, ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ସମୁଦୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱେଦନାସୁ ୱିହରତି…ପେ॰… ସମୁଦୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ଚିତ୍ତେ ୱିହରତି… ସମୁଦୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ଧମ୍ମେସୁ ୱିହରତି, ୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ଧମ୍ମେସୁ ୱିହରତି, ସମୁଦୟୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ଧମ୍ମେସୁ ୱିହରତି, ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତିପଟ୍ଠାନଭାୱନା।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତିପଟ୍ଠାନଭାୱନାଗାମିନୀ ପଟିପଦା? ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ, ସମ୍ମାୱାଚା, ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ, ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ, ସମ୍ମାୱାୟାମୋ, ସମ୍ମାସତି, ସମ୍ମାସମାଧି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତିପଟ୍ଠାନଭାୱନାଗାମିନୀ ପଟିପଦା’’ତି। ଦସମଂ।

ଅନନୁସ୍ସୁତୱଗ୍ଗୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଅନନୁସ୍ସୁତଂ ୱିରାଗୋ, ୱିରଦ୍ଧୋ ଭାୱନା ସତି।

ଅଞ୍ଞା ଛନ୍ଦଂ ପରିଞ୍ଞାୟ, ଭାୱନା ୱିଭଙ୍ଗେନ ଚାତି॥

୫. ଅମତୱଗ୍ଗୋ

୧. ଅମତସୁତ୍ତଂ

୪୦୭ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ଚତୂସୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠିତଚିତ୍ତା ୱିହରଥ। ମା ୱୋ ଅମତଂ ପନସ୍ସ। କତମେସୁ ଚତୂସୁ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଇମେସୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୂସୁ ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠିତଚିତ୍ତା ୱିହରଥ। ମା ୱୋ ଅମତଂ ପନସ୍ସା’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ସମୁଦୟସୁତ୍ତଂ

୪୦୮ . ‘‘ଚତୁନ୍ନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ। କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ? ଆହାରସମୁଦୟା କାୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ; ଆହାରନିରୋଧା କାୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ। ଫସ୍ସସମୁଦୟା ୱେଦନାନଂ ସମୁଦୟୋ; ଫସ୍ସନିରୋଧା ୱେଦନାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ। ନାମରୂପସମୁଦୟା ଚିତ୍ତସ୍ସ ସମୁଦୟୋ; ନାମରୂପନିରୋଧା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ। ମନସିକାରସମୁଦୟା ଧମ୍ମାନଂ ସମୁଦୟୋ; ମନସିକାରନିରୋଧା ଧମ୍ମାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ମଗ୍ଗସୁତ୍ତଂ

୪୦୯ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଏକମିଦାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମୟଂ ଉରୁୱେଲାୟଂ ୱିହରାମି ନଜ୍ଜା ନେରଞ୍ଜରାୟ ତୀରେ ଅଜପାଲନିଗ୍ରୋଧେ ପଠମାଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରହୋଗତସ୍ସ ପଟିସଲ୍ଲୀନସ୍ସ ଏୱଂ ଚେତସୋ ପରିୱିତକ୍କୋ ଉଦପାଦି – ‘ଏକାୟନୋ ଅୟଂ ମଗ୍ଗୋ ସତ୍ତାନଂ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା ସୋକପରିଦେୱାନଂ ସମତିକ୍କମାୟ ଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମାୟ ଞାୟସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ, ୟଦିଦଂ – ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା’’’।

‘‘କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? କାୟେ ୱା ଭିକ୍ଖୁ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରେୟ୍ୟ ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ ୱା ଭିକ୍ଖୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରେୟ୍ୟ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ ୱା ଭିକ୍ଖୁ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରେୟ୍ୟ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ୱା ଭିକ୍ଖୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରେୟ୍ୟ ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଏକାୟନୋ ଅୟଂ ମଗ୍ଗୋ ସତ୍ତାନଂ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା ସୋକପରିଦେୱାନଂ ସମତିକ୍କମାୟ ଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମାୟ ଞାୟସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ, ୟଦିଦଂ – ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା’’ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି ମମ ଚେତସା ଚେତୋପରିୱିତକ୍କମଞ୍ଞାୟ – ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ପୁରିସୋ ସମିଞ୍ଜିତଂ ୱା ବାହଂ ପସାରେୟ୍ୟ, ପସାରିତଂ ୱା ବାହଂ ସମିଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱ – ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ଅନ୍ତରହିତୋ ମମ ପୁରତୋ ପାତୁରହୋସି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି ଏକଂସଂ ଉତ୍ତରାସଙ୍ଗଂ କରିତ୍ୱା ୟେନାହଂ ତେନଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତ୍ୱା ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଏୱମେତଂ, ଭଗୱା, ଏୱମେତଂ, ସୁଗତ! ଏକାୟନୋ ଅୟଂ, ଭନ୍ତେ, ମଗ୍ଗୋ ସତ୍ତାନଂ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା ସୋକପରିଦେୱାନଂ ସମତିକ୍କମାୟ ଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମାୟ ଞାୟସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ, ୟଦିଦଂ – ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା’’’।

‘‘କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? କାୟେ ୱା, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରେୟ୍ୟ ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ ୱା…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ ୱା …ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ୱା, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରେୟ୍ୟ ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଏକାୟନୋ ଅୟଂ, ଭନ୍ତେ, ମଗ୍ଗୋ ସତ୍ତାନଂ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା ସୋକପରିଦେୱାନଂ ସମତିକ୍କମାୟ ଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମାୟ ଞାୟସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ, ୟଦିଦଂ – ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା’’ତି।

‘‘ଇଦମୱୋଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି। ଇଦଂ ୱତ୍ୱା ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘ଏକାୟନଂ ଜାତିଖୟନ୍ତଦସ୍ସୀ, ମଗ୍ଗଂ ପଜାନାତି ହିତାନୁକମ୍ପୀ।

ଏତେନ ମଗ୍ଗେନ ତରିଂସୁ ପୁବ୍ବେ, ତରିସ୍ସନ୍ତି ୟେ ଚ ତରନ୍ତି ଓଘ’’’ନ୍ତି॥ ତତିୟଂ।

୪. ସତିସୁତ୍ତଂ

୪୧୦ . ‘‘ସତୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିହରେୟ୍ୟ। ଅୟଂ ୱୋ ଅମ୍ହାକଂ ଅନୁସାସନୀ। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତୋ ହୋତି। ସତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିହରେୟ୍ୟ। ଅୟଂ ୱୋ ଅମ୍ହାକଂ ଅନୁସାସନୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. କୁସଲରାସିସୁତ୍ତଂ

୪୧୧ . ‘‘‘କୁସଲରାସୀ’ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱଦମାନୋ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ। କେୱଲୋ ହାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁସଲରାସି, ୟଦିଦଂ – ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା।

‘‘କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ‘କୁସଲରାସୀ’ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱଦମାନୋ ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ। କେୱଲୋ ହାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁସଲରାସି, ୟଦିଦଂ – ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ପାତିମୋକ୍ଖସଂୱରସୁତ୍ତଂ

୪୧୨ . ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ସାଧୁ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୁ, ୟମହଂ ଭଗୱତୋ ଧମ୍ମଂ ସୁତ୍ୱା ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ‘‘ତସ୍ମାତିହ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଆଦିମେୱ ୱିସୋଧେହି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ। କୋ ଚାଦି କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ? ଇଧ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ପାତିମୋକ୍ଖସଂୱରସଂୱୁତୋ ୱିହରାହି ଆଚାରଗୋଚରସମ୍ପନ୍ନୋ ଅଣୁମତ୍ତେସୁ ୱଜ୍ଜେସୁ ଭୟଦସ୍ସାୱୀ, ସମାଦାୟ ସିକ୍ଖସ୍ସୁ ସିକ୍ଖାପଦେସୁ। ୟତୋ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ପାତିମୋକ୍ଖସଂୱରସଂୱୁତୋ ୱିହରିସ୍ସସି ଆଚାରଗୋଚରସମ୍ପନ୍ନୋ ଅଣୁମତ୍ତେସୁ ୱଜ୍ଜେସୁ ଭୟଦସ୍ସାୱୀ ସମାଦାୟ ସିକ୍ଖିସ୍ସୁ ସିକ୍ଖାପଦେସୁ; ତତୋ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ଭାୱେୟ୍ୟାସି’’।

‘‘କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାହି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାହି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ । ୟତୋ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ଏୱଂ ଭାୱେସ୍ସସି, ତତୋ ତୁୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ୟା ରତ୍ତି ୱା ଦିୱସୋ ୱା ଆଗମିସ୍ସତି ୱୁଦ୍ଧିୟେୱ ପାଟିକଙ୍ଖା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ନୋ ପରିହାନୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ପକ୍କାମି। ଅଥ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ନଚିରସ୍ସେୱ – ୟସ୍ସତ୍ଥାୟ କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମଦେୱ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜନ୍ତି, ତଦନୁତ୍ତରଂ – ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ‘‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’’ତି ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସି। ଅଞ୍ଞତରୋ ଚ ପନ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅରହତଂ ଅହୋସୀତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଦୁଚ୍ଚରିତସୁତ୍ତଂ

୪୧୩ . ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି…ପେ॰… ‘‘ସାଧୁ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୁ, ୟମହଂ ଭଗୱତୋ ଧମ୍ମଂ ସୁତ୍ୱା ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ‘‘ତସ୍ମାତିହ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଆଦିମେୱ ୱିସୋଧେହି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ। କୋ ଚାଦି କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ? ଇଧ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ ପହାୟ କାୟସୁଚରିତଂ ଭାୱେସ୍ସସି। ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତଂ ପହାୟ ୱଚୀସୁଚରିତଂ ଭାୱେସ୍ସସି। ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ ପହାୟ ମନୋସୁଚରିତଂ ଭାୱେସ୍ସସି। ୟତୋ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ ପହାୟ କାୟସୁଚରିତଂ ଭାୱେସ୍ସସି, ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତଂ ପହାୟ ୱଚୀସୁଚରିତଂ ଭାୱେସ୍ସସି, ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ ପହାୟ ମନୋସୁଚରିତଂ ଭାୱେସ୍ସସି, ତତୋ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ଭାୱେୟ୍ୟାସି’’।

‘‘କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାହି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାହି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ୟତୋ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ଏୱଂ ଭାୱେସ୍ସସି, ତତୋ ତୁୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ୟା ରତ୍ତି ୱା ଦିୱସୋ ୱା ଆଗମିସ୍ସତି ୱୁଦ୍ଧିୟେୱ ପାଟିକଙ୍ଖା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ନୋ ପରିହାନୀ’’ତି…ପେ॰… ଅଞ୍ଞତରୋ ଚ ପନ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅରହତଂ ଅହୋସୀତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ମିତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୪୧୪ . ‘‘ୟେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁକମ୍ପେୟ୍ୟାଥ, ୟେ ଚ ଖୋ ସୋତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟୁଂ ମିତ୍ତା ୱା ଅମଚ୍ଚା ୱା ଞାତୀ ୱା ସାଲୋହିତା ୱା, ତେ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱନାୟ ସମାଦପେତବ୍ବା ନିୱେସେତବ୍ବା ପତିଟ୍ଠାପେତବ୍ବା।

‘‘କତମେସଂ, ଚତୁନ୍ନଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁକମ୍ପେୟ୍ୟାଥ, ୟେ ଚ ସୋତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟୁଂ ମିତ୍ତା ୱା ଅମଚ୍ଚା ୱା ଞାତୀ ୱା ସାଲୋହିତା ୱା, ତେ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱନାୟ ସମାଦପେତବ୍ବା ନିୱେସେତବ୍ବା ପତିଟ୍ଠାପେତବ୍ବା’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ୱେଦନାସୁତ୍ତଂ

୪୧୫ . ‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା। କତମା ତିସ୍ସୋ? ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା – ଇମା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସୋ ୱେଦନା। ଇମାସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସନ୍ନଂ ୱେଦନାନଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଭାୱେତବ୍ବା।

‘‘କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଇମାସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସନ୍ନଂ ୱେଦନାନଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଭାୱେତବ୍ବା’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଆସୱସୁତ୍ତଂ

୪୧୬ . ‘‘ତୟୋମେ , ଭିକ୍ଖୱେ ଆସୱା। କତମେ ତୟୋ? କାମାସୱୋ, ଭୱାସୱୋ, ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ଆସୱା। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିଣ୍ଣନ୍ନଂ ଆସୱାନଂ ପହାନାୟ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଭାୱେତବ୍ବା।

‘‘କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିଣ୍ଣନ୍ନଂ ଆସୱାନଂ ପହାନାୟ ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଭାୱେତବ୍ବା’’ତି। ଦସମଂ।

ଅମତୱଗ୍ଗୋ ପଞ୍ଚମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଅମତଂ ସମୁଦୟୋ ମଗ୍ଗୋ, ସତି କୁସଲରାସି ଚ।

ପାତିମୋକ୍ଖଂ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ, ମିତ୍ତୱେଦନା ଆସୱେନ ଚାତି॥

୬. ଗଙ୍ଗାପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ

୧-୧୨. ଗଙ୍ଗାନଦୀଆଦିସୁତ୍ତଦ୍ୱାଦସକଂ

୪୧୭-୪୨୮ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଗଙ୍ଗା ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ଭାୱେନ୍ତୋ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ଭାୱେନ୍ତୋ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ …ପେ॰… ଚିତ୍ତେ …ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ଭାୱେନ୍ତୋ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ’’ତି ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ।

ଗଙ୍ଗାପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ ଛଟ୍ଠୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଛ ପାଚୀନତୋ ନିନ୍ନା, ଛ ନିନ୍ନା ଚ ସମୁଦ୍ଦତୋ।

ଏତେ ଦ୍ୱେ ଛ ଦ୍ୱାଦସ ହୋନ୍ତି, ୱଗ୍ଗୋ ତେନ ପୱୁଚ୍ଚତୀତି॥

୭. ଅପ୍ପମାଦୱଗ୍ଗୋ

୧-୧୦. ତଥାଗତାଦିସୁତ୍ତଦସକଂ

୪୨୯-୪୩୮ . ୟାୱତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ଅପଦା ୱା ଦ୍ୱିପଦା ୱା ଚତୁପ୍ପଦା ୱା ବହୁପ୍ପଦା ୱାତି ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ।

ଅପ୍ପମାଦୱଗ୍ଗୋ ସତ୍ତମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ତଥାଗତଂ ପଦଂ କୂଟଂ, ମୂଲଂ ସାରୋ ଚ ୱସ୍ସିକଂ।

ରାଜା ଚନ୍ଦିମସୂରିୟା, ୱତ୍ଥେନ ଦସମଂ ପଦନ୍ତି॥

୮. ବଲକରଣୀୟୱଗ୍ଗୋ

୧-୧୨. ବଲାଦିସୁତ୍ତଦ୍ୱାଦସକଂ

୪୩୯-୪୫୦ . ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ବଲକରଣୀୟା କମ୍ମନ୍ତା କରୀୟନ୍ତୀତି ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ।

ବଲକରଣୀୟୱଗ୍ଗୋ ଅଟ୍ଠମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ବଲଂ ବୀଜଞ୍ଚ ନାଗୋ ଚ, ରୁକ୍ଖୋ କୁମ୍ଭେନ ସୂକିୟା।

ଆକାସେନ ଚ ଦ୍ୱେ ମେଘା, ନାୱା ଆଗନ୍ତୁକା ନଦୀତି॥

୯. ଏସନାୱଗ୍ଗୋ

୧-୧୦. ଏସନାଦିସୁତ୍ତଦସକଂ

୪୫୧-୪୬୦ . ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏସନା। କତମା ତିସ୍ସୋ? କାମେସନା, ଭୱେସନା, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେସନାତି ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ।

ଏସନାୱଗ୍ଗୋ ନୱମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଏସନା ୱିଧା ଆସୱୋ, ଭୱୋ ଚ ଦୁକ୍ଖତା ତିସ୍ସୋ।

ଖିଲଂ ମଲଞ୍ଚ ନୀଘୋ ଚ, ୱେଦନା ତଣ୍ହା ତସିନାୟ ଚାତି॥

୧୦. ଓଘୱଗ୍ଗୋ

୧-୧୦. ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାଦିସୁତ୍ତଦସକଂ

୪୬୧-୪୭୦ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନି ସଂୟୋଜନାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ରୂପରାଗୋ, ଅରୂପରାଗୋ, ମାନୋ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ, ଅୱିଜ୍ଜା – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚୁଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନି ସଂୟୋଜନାନି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଭାୱେତବ୍ବା।

‘‘କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଭାୱେତବ୍ବା’’ତି।

(ୟଥା ମଗ୍ଗସଂୟୁତ୍ତଂ ତଥା ସତିପଟ୍ଠାନସଂୟୁତ୍ତଂ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ)।

ଓଘୱଗ୍ଗୋ ଦସମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଓଘୋ ୟୋଗୋ ଉପାଦାନଂ, ଗନ୍ଥା ଅନୁସୟେନ ଚ।

କାମଗୁଣା ନୀୱରଣା, ଖନ୍ଧା ଓରୁଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାତି॥

ସତିପଟ୍ଠାନସଂୟୁତ୍ତଂ ତତିୟଂ।

୪. ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୟୁତ୍ତଂ

୧. ସୁଦ୍ଧିକୱଗ୍ଗୋ

୧. ସୁଦ୍ଧିକସୁତ୍ତଂ

୪୭୧ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ପଠମସୋତାପନ୍ନସୁତ୍ତଂ

୪୭୨ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଇମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ [ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰) ସଂ॰ ନି॰ ୨.୧୭୫] ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଦୁତିୟସୋତାପନ୍ନସୁତ୍ତଂ

୪୭୩ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଇମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ପଠମଅରହନ୍ତସୁତ୍ତଂ

୪୭୪ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଇମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ [ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰) ସଂ॰ ନି॰ ୨.୧୭୫] ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଅନୁପାଦାୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରହଂ ଖୀଣାସୱୋ ୱୁସିତୱା କତକରଣୀୟୋ ଓହିତଭାରୋ ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥୋ ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନୋ ସମ୍ମଦଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତୋ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଦୁତିୟଅରହନ୍ତସୁତ୍ତଂ

୪୭୫ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଇମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଅନୁପାଦାୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରହଂ ଖୀଣାସୱୋ ୱୁସିତୱା କତକରଣୀୟୋ ଓହିତଭାରୋ ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥୋ ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନୋ ସମ୍ମଦଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତୋ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ପଠମସମଣବ୍ରାହ୍ମଣସୁତ୍ତଂ

୪୭୬ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଇମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ନ ମେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମଣେସୁ ୱା ସମଣସମ୍ମତା ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସମ୍ମତା, ନ ଚ ପନେତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଂ ୱା ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଂ ୱା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତି।

‘‘ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି [ୟେ ଚ ଖୋ ତେ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰) ସଂ॰ ନି॰ ୨.୧୭୪] , ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଇମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତି, ତେ ଖୋ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମଣେସୁ ଚେୱ ସମଣସମ୍ମତା ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣସମ୍ମତା; ତେ ଚ ପନାୟସ୍ମନ୍ତୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଦୁତିୟସମଣବ୍ରାହ୍ମଣସୁତ୍ତଂ

୪୭୭ . ‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସମୁଦୟଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟନିରୋଧଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି; ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰… ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି …ପେ॰… ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସମୁଦୟଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟନିରୋଧଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ନ ମେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମଣେସୁ ୱା ସମଣସମ୍ମତା ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସମ୍ମତା, ନ ଚ ପନେତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଂ ୱା ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଂ ୱା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତି।

‘‘ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଜାନନ୍ତି, ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସମୁଦୟଂ ପଜାନନ୍ତି, ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟନିରୋଧଂ ପଜାନନ୍ତି, ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନନ୍ତି; ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଜାନନ୍ତି, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସମୁଦୟଂ ପଜାନନ୍ତି, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟନିରୋଧଂ ପଜାନନ୍ତି, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନନ୍ତି; ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰… ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଜାନନ୍ତି, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସମୁଦୟଂ ପଜାନନ୍ତି, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟନିରୋଧଂ ପଜାନନ୍ତି, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନନ୍ତି , ତେ ଖୋ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମଣେସୁ ଚେୱ ସମଣସମ୍ମତା ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣସମ୍ମତା, ତେ ଚ ପନାୟସ୍ମନ୍ତୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଦଟ୍ଠବ୍ବସୁତ୍ତଂ

୪୭୮ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। କତ୍ଥ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ? ଚତୂସୁ ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେସୁ – ଏତ୍ଥ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। କତ୍ଥ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ? ଚତୂସୁ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେସୁ – ଏତ୍ଥ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। କତ୍ଥ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ? ଚତୂସୁ ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ – ଏତ୍ଥ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। କତ୍ଥ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ? ଚତୂସୁ ଝାନେସୁ – ଏତ୍ଥ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। କତ୍ଥ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ? ଚତୂସୁ ଅରିୟସଚ୍ଚେସୁ – ଏତ୍ଥ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ପଠମୱିଭଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ

୪୭୯ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ସଦ୍ଧୋ ହୋତି, ସଦ୍ଦହତି ତଥାଗତସ୍ସ ବୋଧିଂ – ‘ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନୋ ସୁଗତୋ ଲୋକୱିଦୂ ଅନୁତ୍ତରୋ ପୁରିସଦମ୍ମସାରଥି ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା’ତି – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ୱିହରତି ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ, କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପସମ୍ପଦାୟ, ଥାମୱା ଦଳ୍ହପରକ୍କମୋ ଅନିକ୍ଖିତ୍ତଧୁରୋ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ସତିମା ହୋତି ପରମେନ ସତିନେପକ୍କେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଚିରକତମ୍ପି ଚିରଭାସିତମ୍ପି ସରିତା ଅନୁସ୍ସରିତା – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗାରମ୍ମଣଂ କରିତ୍ୱା ଲଭତି ସମାଧିଂ, ଲଭତି ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ପଞ୍ଞୱା ହୋତି ଉଦୟତ୍ଥଗାମିନିୟା ପଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟାୟ ନିବ୍ବେଧିକାୟ, ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟଗାମିନିୟା – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଦୁତିୟୱିଭଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ

୪୮୦ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ସଦ୍ଧୋ ହୋତି, ସଦ୍ଦହତି ତଥାଗତସ୍ସ ବୋଧିଂ – ‘ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନୋ ସୁଗତୋ ଲୋକୱିଦୂ ଅନୁତ୍ତରୋ ପୁରିସଦମ୍ମସାରଥି ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା’ତି – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ୱିହରତି ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ, କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପସମ୍ପଦାୟ, ଥାମୱା ଦଳ୍ହପରକ୍କମୋ ଅନିକ୍ଖିତ୍ତଧୁରୋ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ। ସୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନୁପ୍ପାଦାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି; ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି; ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପ୍ପାଦାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି; ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଠିତିୟା [ସମାପତ୍ତିୟା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ଅସମ୍ମୋସାୟ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ସତିମା ହୋତି ପରମେନ ସତିନେପକ୍କେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଚିରକତମ୍ପି ଚିରଭାସିତମ୍ପି ସରିତା ଅନୁସ୍ସରିତା। ସୋ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗାରମ୍ମଣଂ କରିତ୍ୱା ଲଭତି ସମାଧିଂ, ଲଭତି ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ। ସୋ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ୱିହରତି ସତୋ ଚ ସମ୍ପଜାନୋ ସୁଖଞ୍ଚ କାୟେନ ପଟିସଂୱେଦେତି ୟଂ ତଂ ଅରିୟା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି ‘ଉପେକ୍ଖକୋ ସତିମା ସୁଖୱିହାରୀ’ତି ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ପଞ୍ଞୱା ହୋତି ଉଦୟତ୍ଥଗାମିନିୟା ପଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟାୟ ନିବ୍ବେଧିକାୟ, ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟଗାମିନିୟା। ସୋ ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନୀ’’ତି। ଦସମଂ।

ସୁଦ୍ଧିକୱଗ୍ଗୋ ପଠମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ସୁଦ୍ଧିକଞ୍ଚେୱ ଦ୍ୱେ ସୋତା, ଅରହନ୍ତା ଅପରେ ଦୁୱେ।

ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ୱିଭଙ୍ଗା ଅପରେ ଦୁୱେତି॥

୨. ମୁଦୁତରୱଗ୍ଗୋ

୧. ପଟିଲାଭସୁତ୍ତଂ

୪୮୧ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰…। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ସଦ୍ଧୋ ହୋତି, ସଦ୍ଦହତି ତଥାଗତସ୍ସ ବୋଧିଂ – ‘ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନୋ ସୁଗତୋ ଲୋକୱିଦୂ ଅନୁତ୍ତରୋ ପୁରିସଦମ୍ମସାରଥି ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା’ତି – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ? ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ ଆରବ୍ଭ ୱୀରିୟଂ ପଟିଲଭତି – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ? ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ଆରବ୍ଭ ସତିଂ ପଟିଲଭତି – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗାରମ୍ମଣଂ କରିତ୍ୱା ଲଭତି ସମାଧିଂ, ଲଭତି ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ପଞ୍ଞୱା ହୋତି ଉଦୟତ୍ଥଗାମିନିୟା ପଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟାୟ ନିବ୍ବେଧିକାୟ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟଗାମିନିୟା – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ପଠମସଂଖିତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୪୮୨ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସମତ୍ତା ପରିପୂରତ୍ତା ଅରହଂ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ଅନାଗାମୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ସକଦାଗାମୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ସୋତାପନ୍ନୋ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ଧମ୍ମାନୁସାରୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ସଦ୍ଧାନୁସାରୀ ହୋତୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଦୁତିୟସଂଖିତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୪୮୩ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସମତ୍ତା ପରିପୂରତ୍ତା ଅରହଂ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ଅନାଗାମୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ସକଦାଗାମୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ସୋତାପନ୍ନୋ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ଧମ୍ମାନୁସାରୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ସଦ୍ଧାନୁସାରୀ ହୋତି। ଇତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟୱେମତ୍ତତା ଫଲୱେମତ୍ତତା ହୋତି, ଫଲୱେମତ୍ତତା ପୁଗ୍ଗଲୱେମତ୍ତତା’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ତତିୟସଂଖିତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୪୮୪ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସମତ୍ତା ପରିପୂରତ୍ତା ଅରହଂ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ଅନାଗାମୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ସକଦାଗାମୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ସୋତାପନ୍ନୋ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ଧମ୍ମାନୁସାରୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ସଦ୍ଧାନୁସାରୀ ହୋତି। ଇତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିପୂରଂ ପରିପୂରକାରୀ ଆରାଧେତି, ପଦେସଂ ପଦେସକାରୀ ଆରାଧେତି। ‘ଅୱଞ୍ଝାନି ତ୍ୱେୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନୀ’ତି ୱଦାମୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ପଠମୱିତ୍ଥାରସୁତ୍ତଂ

୪୮୫ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସମତ୍ତା ପରିପୂରତ୍ତା ଅରହଂ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ଅନ୍ତରାପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ଉପହଚ୍ଚପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ଅସଙ୍ଖାରପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ସସଙ୍ଖାରପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ଉଦ୍ଧଂସୋତୋ ହୋତି ଅକନିଟ୍ଠଗାମୀ, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ସକଦାଗାମୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ସୋତାପନ୍ନୋ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ଧମ୍ମାନୁସାରୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ସଦ୍ଧାନୁସାରୀ ହୋତୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଦୁତିୟୱିତ୍ଥାରସୁତ୍ତଂ

୪୮୬ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସମତ୍ତା ପରିପୂରତ୍ତା ଅରହଂ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ଅନ୍ତରାପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ଉପହଚ୍ଚପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ଅସଙ୍ଖାରପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ସସଙ୍ଖାରପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ଉଦ୍ଧଂସୋତୋ ହୋତି ଅକନିଟ୍ଠଗାମୀ, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ସକଦାଗାମୀ ହୋତି , ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ସୋତାପନ୍ନୋ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ଧମ୍ମାନୁସାରୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ସଦ୍ଧାନୁସାରୀ ହୋତି। ଇତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟୱେମତ୍ତତା ଫଲୱେମତ୍ତତା ହୋତି, ଫଲୱେମତ୍ତତା ପୁଗ୍ଗଲୱେମତ୍ତତା ହୋତୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ତତିୟୱିତ୍ଥାରସୁତ୍ତଂ

୪୮୭ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସମତ୍ତା ପରିପୂରତ୍ତା ଅରହଂ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ଅନ୍ତରାପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ଉପହଚ୍ଚପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ଅସଙ୍ଖାରପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ସସଙ୍ଖାରପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ଉଦ୍ଧଂସୋତୋ ହୋତି ଅକନିଟ୍ଠଗାମୀ, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ସକଦାଗାମୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ସୋତାପନ୍ନୋ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ଧମ୍ମାନୁସାରୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ସଦ୍ଧାନୁସାରୀ ହୋତି। ଇତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିପୂରଂ ପରିପୂରକାରୀ ଆରାଧେତି, ପଦେସଂ ପଦେସକାରୀ ଆରାଧେତି। ‘ଅୱଞ୍ଝାନି ତ୍ୱେୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନୀ’ତି ୱଦାମୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ପଟିପନ୍ନସୁତ୍ତଂ

୪୮୮ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସମତ୍ତା ପରିପୂରତ୍ତା ଅରହଂ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ଅରହତ୍ତଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ଅନାଗାମୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ଅନାଗାମିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ସକଦାଗାମୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ସକଦାଗାମିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ସୋତାପନ୍ନୋ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ସୋତାପତ୍ତିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତି। ୟସ୍ସ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମାନି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ସବ୍ବଥା ସବ୍ବଂ ନତ୍ଥି, ତମହଂ ‘ବାହିରୋ ପୁଥୁଜ୍ଜନପକ୍ଖେ ଠିତୋ’ତି ୱଦାମୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ସମ୍ପନ୍ନସୁତ୍ତଂ

୪୮୯ . ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘‘ଇନ୍ଦ୍ରିୟସମ୍ପନ୍ନୋ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟସମ୍ପନ୍ନୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟସମ୍ପନ୍ନୋ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଇଧ , ଭିକ୍ଖୁ, ଭିକ୍ଖୁ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେତି ଉପସମଗାମିଂ ସମ୍ବୋଧଗାମିଂ, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେତି ଉପସମଗାମିଂ ସମ୍ବୋଧଗାମିଂ, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେତି ଉପସମଗାମିଂ ସମ୍ବୋଧଗାମିଂ , ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେତି ଉପସମଗାମିଂ ସମ୍ବୋଧଗାମିଂ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେତି ଉପସମଗାମିଂ ସମ୍ବୋଧଗାମିଂ। ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭିକ୍ଖୁ ଇନ୍ଦ୍ରିୟସମ୍ପନ୍ନୋ ହୋତୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଆସୱକ୍ଖୟସୁତ୍ତଂ

୪୯୦ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଭିକ୍ଖୁ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତୀ’’ତି। ଦସମଂ।

ମୁଦୁତରୱଗ୍ଗୋ ଦୁତିୟୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ପଟିଲାଭୋ ତୟୋ ସଂଖିତ୍ତା, ୱିତ୍ଥାରା ଅପରେ ତୟୋ।

ପଟିପନ୍ନୋ ଚ ସମ୍ପନ୍ନୋ [ପଟିପନ୍ନୋ ଚୂପସମୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] , ଦସମଂ ଆସୱକ୍ଖୟନ୍ତି॥

୩. ଛଳିନ୍ଦ୍ରିୟୱଗ୍ଗୋ

୧. ପୁନବ୍ଭୱସୁତ୍ତଂ

୪୯୧ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ୟାୱକୀୱଞ୍ଚାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ନାବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ନେୱ ତାୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ‘ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ’ତି ପଚ୍ଚଞ୍ଞାସିଂ [ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ପଚ୍ଚଞ୍ଞାସିଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] । ୟତୋ ଚ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ଅଥାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ‘ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ’ତି ପଚ୍ଚଞ୍ଞାସିଂ। ଞାଣଞ୍ଚ ପନ ମେ ଦସ୍ସନଂ ଉଦପାଦି – ‘ଅକୁପ୍ପା ମେ ୱିମୁତ୍ତି [ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] , ଅୟମନ୍ତିମା ଜାତି, ନତ୍ଥିଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ’’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ଜୀୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟସୁତ୍ତଂ

୪୯୨ . ‘‘ତୀଣିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ତୀଣି? ଇତ୍ଥିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ପୁରିସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଜୀୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୀଣି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଅଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସୁତ୍ତଂ

୪୯୩ . ‘‘ତୀଣିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ତୀଣି? ଅନଞ୍ଞାତଞ୍ଞସ୍ସାମୀତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ , ଅଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଅଞ୍ଞାତାୱିନ୍ଦ୍ରିୟଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୀଣି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନୀ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଏକବୀଜୀସୁତ୍ତଂ

୪୯୪ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସମତ୍ତା ପରିପୂରତ୍ତା ଅରହଂ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ଅନ୍ତରାପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ଉପହଚ୍ଚପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ଅସଙ୍ଖାରପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ସସଙ୍ଖାରପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ଉଦ୍ଧଂସୋତୋ ହୋତି ଅକନିଟ୍ଠଗାମୀ, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ସକଦାଗାମୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ଏକବୀଜୀ [ଏକବୀଜି (କ॰)] ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି କୋଲଂକୋଲୋ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ସତ୍ତକ୍ଖତ୍ତୁପରମୋ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ଧମ୍ମାନୁସାରୀ ହୋତି, ତତୋ ମୁଦୁତରେହି ସଦ୍ଧାନୁସାରୀ ହୋତୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ସୁଦ୍ଧକସୁତ୍ତଂ

୪୯୫ . ‘‘ଛୟିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ଛ? ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସୋତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଘାନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ , ଜିୱ୍ହିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, କାୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ସୋତାପନ୍ନସୁତ୍ତଂ

୪୯୬ . ‘‘ଛୟିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ଛ? ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଇମେସଂ ଛନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଅରହନ୍ତସୁତ୍ତଂ

୪୯୭ . ‘‘ଛୟିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ଛ? ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସୋତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଘାନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଜିୱ୍ହିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, କାୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଇମେସଂ ଛନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଅନୁପାଦାୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଭିକ୍ଖୁ ଅରହଂ ଖୀଣାସୱୋ ୱୁସିତୱା କତକରଣୀୟୋ ଓହିତଭାରୋ ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥୋ ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନୋ ସମ୍ମଦଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତୋ’’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ସମ୍ବୁଦ୍ଧସୁତ୍ତଂ

୪୯୮ . ‘‘ଛୟିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ଛ? ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସୋତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଘାନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଜିୱ୍ହିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, କାୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ୟାୱକୀୱଞ୍ଚାହଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେସଂ ଛନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ନାବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ନେୱ ତାୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସ ମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ‘ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ’ତି ପଚ୍ଚଞ୍ଞାସିଂ। ୟତୋ ଚ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେସଂ ଛନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ଅଥାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ‘ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ’ତି ପଚ୍ଚଞ୍ଞାସିଂ। ଞାଣଞ୍ଚ ପନ ମେ ଦସ୍ସନଂ ଉଦପାଦି – ‘ଅକୁପ୍ପା ମେ ୱିମୁତ୍ତି, ଅୟମନ୍ତିମା ଜାତି, ନତ୍ଥିଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ’’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ପଠମସମଣବ୍ରାହ୍ମଣସୁତ୍ତଂ

୪୯୯ . ‘‘ଛୟିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ଛ? ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସୋତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଘାନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଜିୱ୍ହିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, କାୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଇମେସଂ ଛନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ନ ମେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମଣେସୁ ୱା ସମଣସମ୍ମତା ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସମ୍ମତା, ନ ଚ ପନେତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଂ ୱା ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଂ ୱା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତି’’। ‘‘ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଇମେସଂ ଛନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତି, ତେ ଖୋ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମଣେସୁ ଚେୱ ସମଣସମ୍ମତା ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣସମ୍ମତା, ତେ ଚ ପନାୟସ୍ମନ୍ତୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଦୁତିୟସମଣବ୍ରାହ୍ମଣସୁତ୍ତଂ

୫୦୦ . ‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟସମୁଦୟଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟନିରୋଧଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି; ସୋତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ଘାନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… କାୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ମନିନ୍ଦ୍ରିୟସମୁଦୟଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି , ମନିନ୍ଦ୍ରିୟନିରୋଧଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ମନିନ୍ଦ୍ରିୟନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି। ନ ମେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତି।

‘‘ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଜାନନ୍ତି, ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟସମୁଦୟଂ ପଜାନନ୍ତି, ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟନିରୋଧଂ ପଜାନନ୍ତି, ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନନ୍ତି, ସୋତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ଘାନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… କାୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଜାନନ୍ତି, ମନିନ୍ଦ୍ରିୟସମୁଦୟଂ ପଜାନନ୍ତି, ମନିନ୍ଦ୍ରିୟନିରୋଧଂ ପଜାନନ୍ତି, ମନିନ୍ଦ୍ରିୟନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନନ୍ତି, ତେ ଖୋ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମଣେସୁ ଚେୱ ସମଣସମ୍ମତା ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣସମ୍ମତା, ତେ ଚ ପନାୟସ୍ମନ୍ତୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତୀ’’ତି। ଦସମଂ।

ଛଳିନ୍ଦ୍ରିୟୱଗ୍ଗୋ ତତିୟୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ପୁନବ୍ଭୱୋ ଜୀୱିତଞ୍ଞାୟ, ଏକବୀଜୀ ଚ ସୁଦ୍ଧକଂ।

ସୋତୋ ଅରହସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ, ଦ୍ୱେ ଚ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାତି॥

୪. ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟୱଗ୍ଗୋ

୧. ସୁଦ୍ଧିକସୁତ୍ତଂ

୫୦୧ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ସୋତାପନ୍ନସୁତ୍ତଂ

୫୦୨ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଇମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଅରହନ୍ତସୁତ୍ତଂ

୫୦୩ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଇମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଅନୁପାଦାୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରହଂ ଖୀଣାସୱୋ ୱୁସିତୱା କତକରଣୀୟୋ ଓହିତଭାରୋ ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥୋ ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନୋ ସମ୍ମଦଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତୋ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ପଠମସମଣବ୍ରାହ୍ମଣସୁତ୍ତଂ

୫୦୪ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଇମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ନ ମେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମଣେସୁ ୱା ସମଣସମ୍ମତା ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସମ୍ମତା, ନ ଚ ପନେତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଂ ୱା ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଂ ୱା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତି।

‘‘ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଇମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତି, ତେ ଖୋ ମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମଣେସୁ ଚେୱ ସମଣସମ୍ମତା ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣସମ୍ମତା, ତେ ଚ ପନାୟସ୍ମନ୍ତୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଦୁତିୟସମଣବ୍ରାହ୍ମଣସୁତ୍ତଂ

୫୦୫ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟସମୁଦୟଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟନିରୋଧଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି; ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰… ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰… ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି …ପେ॰… ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟସମୁଦୟଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟନିରୋଧଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି; ନ ମେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମଣେସୁ ୱା ସମଣସମ୍ମତା ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସମ୍ମତା, ନ ଚ ପନେତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଂ ୱା ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଂ ୱା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତି।

‘‘ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଜାନନ୍ତି, ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟସମୁଦୟଂ ପଜାନନ୍ତି, ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟନିରୋଧଂ ପଜାନନ୍ତି, ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନନ୍ତି; ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰… ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଜାନନ୍ତି… ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଜାନନ୍ତି… ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଜାନନ୍ତି, ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟସମୁଦୟଂ ପଜାନନ୍ତି, ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟନିରୋଧଂ ପଜାନନ୍ତି, ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନନ୍ତି, ତେ ଚ ଖୋ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମଣେସୁ ଚେୱ ସମଣସମ୍ମତା ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣସମ୍ମତା, ତେ ଚ ପନାୟସ୍ମନ୍ତୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ପଠମୱିଭଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ

୫୦୬ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ? ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାୟିକଂ ସୁଖଂ , କାୟିକଂ ସାତଂ, କାୟସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ସୁଖଂ ସାତଂ ୱେଦୟିତଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ? ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାୟିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ, କାୟିକଂ ଅସାତଂ, କାୟସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅସାତଂ ୱେଦୟିତଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ? ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚେତସିକଂ ସୁଖଂ, ଚେତସିକଂ ସାତଂ, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ସୁଖଂ ସାତଂ ୱେଦୟିତଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ? ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚେତସିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ଚେତସିକଂ ଅସାତଂ, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅସାତଂ ୱେଦୟିତଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ? ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାୟିକଂ ୱା ଚେତସିକଂ ୱା ନେୱସାତଂ ନାସାତଂ ୱେଦୟିତଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଦୁତିୟୱିଭଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ

୫୦୭ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ? ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାୟିକଂ ସୁଖଂ, କାୟିକଂ ସାତଂ, କାୟସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ସୁଖଂ ସାତଂ ୱେଦୟିତଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ? ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାୟିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ , କାୟିକଂ ଅସାତଂ, କାୟସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅସାତଂ ୱେଦୟିତଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ? ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚେତସିକଂ ସୁଖଂ, ଚେତସିକଂ ସାତଂ, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ସୁଖଂ ସାତଂ ୱେଦୟିତଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ? ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚେତସିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ଚେତସିକଂ ଅସାତଂ, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅସାତଂ ୱେଦୟିତଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ? ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାୟିକଂ ୱା ଚେତସିକଂ ୱା ନେୱସାତଂ ନାସାତଂ ୱେଦୟିତଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଞ୍ଚ ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୟଞ୍ଚ ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସୁଖା ସା ୱେଦନା ଦଟ୍ଠବ୍ବା। ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୟଞ୍ଚ ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଦୁକ୍ଖା ସା ୱେଦନା ଦଟ୍ଠବ୍ବା। ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଦିଦଂ ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ସା ୱେଦନା ଦଟ୍ଠବ୍ବା। ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ତତିୟୱିଭଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ

୫୦୮ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ? ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାୟିକଂ ସୁଖଂ , କାୟିକଂ ସାତଂ, କାୟସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ସୁଖଂ ସାତଂ ୱେଦୟିତଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ? ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାୟିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ, କାୟିକଂ ଅସାତଂ, କାୟସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅସାତଂ ୱେଦୟିତଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ? ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚେତସିକଂ ସୁଖଂ, ଚେତସିକଂ ସାତଂ, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ସୁଖଂ ସାତଂ ୱେଦୟିତଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ? ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚେତସିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ଚେତସିକଂ ଅସାତଂ, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅସାତଂ ୱେଦୟିତଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ? ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାୟିକଂ ୱା ଚେତସିକଂ ୱା ନେୱ ସାତଂ ନାସାତଂ ୱେଦୟିତଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଞ୍ଚ ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୟଞ୍ଚ ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସୁଖା ସା ୱେଦନା ଦଟ୍ଠବ୍ବା। ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୟଞ୍ଚ ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଦୁକ୍ଖା ସା ୱେଦନା ଦଟ୍ଠବ୍ବା। ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଦିଦଂ ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ସା ୱେଦନା ଦଟ୍ଠବ୍ବା । ଇତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମାନି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପଞ୍ଚ ହୁତ୍ୱା ତୀଣି ହୋନ୍ତି, ତୀଣି ହୁତ୍ୱା ପଞ୍ଚ ହୋନ୍ତି ପରିୟାୟେନା’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. କଟ୍ଠୋପମସୁତ୍ତଂ

୫୦୯ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ସୁଖୱେଦନିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ସୋ ସୁଖିତୋୱ ସମାନୋ ‘ସୁଖିତୋସ୍ମୀ’ତି ପଜାନାତି। ତସ୍ସେୱ ସୁଖୱେଦନିୟସ୍ସ ଫସ୍ସସ୍ସ ନିରୋଧା ‘ୟଂ ତଜ୍ଜଂ ୱେଦୟିତଂ ସୁଖୱେଦନିୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତଂ ନିରୁଜ୍ଝତି, ତଂ ୱୂପସମ୍ମତୀ’ତି ପଜାନାତି’’।

‘‘ଦୁକ୍ଖୱେଦନିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ସୋ ଦୁକ୍ଖିତୋୱ ସମାନୋ ‘ଦୁକ୍ଖିତୋସ୍ମୀ’ତି ପଜାନାତି। ତସ୍ସେୱ ଦୁକ୍ଖୱେଦନିୟସ୍ସ ଫସ୍ସସ୍ସ ନିରୋଧା ‘ୟଂ ତଜ୍ଜଂ ୱେଦୟିତଂ ଦୁକ୍ଖୱେଦନିୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତଂ ନିରୁଜ୍ଝତି, ତଂ ୱୂପସମ୍ମତୀ’ତି ପଜାନାତି’’।

‘‘ସୋମନସ୍ସୱେଦନିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ସୋ ସୁମନୋୱ ସମାନୋ ‘ସୁମନୋସ୍ମୀ’ତି ପଜାନାତି। ତସ୍ସେୱ ସୋମନସ୍ସୱେଦନିୟସ୍ସ ଫସ୍ସସ୍ସ ନିରୋଧା ‘ୟଂ ତଜ୍ଜଂ ୱେଦୟିତଂ ସୋମନସ୍ସୱେଦନିୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତଂ ନିରୁଜ୍ଝତି, ତଂ ୱୂପସମ୍ମତୀ’ତି ପଜାନାତି’’।

‘‘ଦୋମନସ୍ସୱେଦନିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ସୋ ଦୁମ୍ମନୋୱ ସମାନୋ ‘ଦୁମ୍ମନୋସ୍ମୀ’ତି ପଜାନାତି। ତସ୍ସେୱ ଦୋମନସ୍ସୱେଦନିୟସ୍ସ ଫସ୍ସସ୍ସ ନିରୋଧା ‘ୟଂ ତଜ୍ଜଂ ୱେଦୟିତଂ ଦୋମନସ୍ସୱେଦନିୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତଂ ନିରୁଜ୍ଝତି, ତଂ ୱୂପସମ୍ମତୀ’ତି ପଜାନାତି’’।

‘‘ଉପେକ୍ଖାୱେଦନିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ସୋ ଉପେକ୍ଖକୋୱ ସମାନୋ ‘ଉପେକ୍ଖକୋସ୍ମୀ’ତି ପଜାନାତି। ତସ୍ସେୱ ଉପେକ୍ଖାୱେଦନିୟସ୍ସ ଫସ୍ସସ୍ସ ନିରୋଧା ‘ୟଂ ତଜ୍ଜଂ ୱେଦୟିତଂ ଉପେକ୍ଖାୱେଦନିୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତଂ ନିରୁଜ୍ଝତି, ତଂ ୱୂପସମ୍ମତୀ’ତି ପଜାନାତି’’।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦ୍ୱିନ୍ନଂ କଟ୍ଠାନଂ ସଙ୍ଘଟ୍ଟନସମୋଧାନା [ସଂଘଟ୍ଟନାସମୋଧାନା (ପୀ॰ କ॰), ସଂଘଟନସମୋଧାନା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଉସ୍ମା ଜାୟତି, ତେଜୋ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତତି; ତେସଂୟେୱ କଟ୍ଠାନଂ ନାନାଭାୱାୱିନିକ୍ଖେପା ୟା [ନାନାଭାୱନିକ୍ଖେପା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ତଜ୍ଜା ଉସ୍ମା ସା ନିରୁଜ୍ଝତି ସା ୱୂପସମ୍ମତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଖୱେଦନିୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ସୋ ସୁଖିତୋୱ ସମାନୋ ‘ସୁଖିତୋସ୍ମୀ’ତି ପଜାନାତି। ତସ୍ସେୱ ସୁଖୱେଦନିୟସ୍ସ ଫସ୍ସସ୍ସ ନିରୋଧା ‘ୟଂ ତଜ୍ଜଂ ୱେଦୟିତଂ ସୁଖୱେଦନିୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତଂ ନିରୁଜ୍ଝତି , ତଂ ୱୂପସମ୍ମତୀ’ତି ପଜାନାତି’’।

‘‘ଦୁକ୍ଖୱେଦନିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ…ପେ॰… ସୋମନସ୍ସୱେଦନିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ…ପେ॰… ଦୋମନସ୍ସୱେଦନିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାୱେଦନିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ସୋ ଉପେକ୍ଖକୋୱ ସମାନୋ ‘ଉପେକ୍ଖକୋସ୍ମୀ’ତି ପଜାନାତି। ତସ୍ସେୱ ଉପେକ୍ଖାୱେଦନିୟସ୍ସ ଫସ୍ସସ୍ସ ନିରୋଧା ‘ୟଂ ତଜ୍ଜଂ ୱେଦୟିତଂ ଉପେକ୍ଖାୱେଦନିୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତଂ ନିରୁଜ୍ଝତି, ତଂ ୱୂପସମ୍ମତୀ’ତି ପଜାନାତି’’। ନୱମଂ।

୧୦. ଉପ୍ପଟିପାଟିକସୁତ୍ତଂ

୫୧୦ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ , ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଖୋ ମେ ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ତଞ୍ଚ ଖୋ ସନିମିତ୍ତଂ ସନିଦାନଂ ସସଙ୍ଖାରଂ ସପ୍ପଚ୍ଚୟଂ। ତଞ୍ଚ ଅନିମିତ୍ତଂ ଅନିଦାନଂ ଅସଙ୍ଖାରଂ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟଂ ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି’। ସୋ ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟତ୍ଥ ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅପରିସେସଂ ନିରୁଜ୍ଝତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି। କତ୍ଥ ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅପରିସେସଂ ନିରୁଜ୍ଝତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି, ଏତ୍ଥ ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅପରିସେସଂ ନିରୁଜ୍ଝତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞାସି ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ନିରୋଧଂ, ତଦତ୍ଥାୟ ଚିତ୍ତଂ ଉପସଂହରତି’’’।

‘‘ଇଧ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଖୋ ମେ ଇଦଂ ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ତଞ୍ଚ ଖୋ ସନିମିତ୍ତଂ ସନିଦାନଂ ସସଙ୍ଖାରଂ ସପ୍ପଚ୍ଚୟଂ। ତଞ୍ଚ ଅନିମିତ୍ତଂ ଅନିଦାନଂ ଅସଙ୍ଖାରଂ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟଂ ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି’ । ସୋ ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟତ୍ଥ ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅପରିସେସଂ ନିରୁଜ୍ଝତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି। କତ୍ଥ ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅପରିସେସଂ ନିରୁଜ୍ଝତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି, ଏତ୍ଥ ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅପରିସେସଂ ନିରୁଜ୍ଝତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞାସି ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ନିରୋଧଂ, ତଦତ୍ଥାୟ ଚିତ୍ତଂ ଉପସଂହରତି’’’।

‘‘ଇଧ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଖୋ ମେ ଇଦଂ ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ତଞ୍ଚ ଖୋ ସନିମିତ୍ତଂ ସନିଦାନଂ ସସଙ୍ଖାରଂ ସପ୍ପଚ୍ଚୟଂ। ତଞ୍ଚ ଅନିମିତ୍ତଂ ଅନିଦାନଂ ଅସଙ୍ଖାରଂ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟଂ ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି’। ସୋ ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟତ୍ଥ ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅପରିସେସଂ ନିରୁଜ୍ଝତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି। କତ୍ଥ ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅପରିସେସଂ ନିରୁଜ୍ଝତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ୱିହରତି ସତୋ ଚ ସମ୍ପଜାନୋ ସୁଖଞ୍ଚ କାୟେନ ପଟିସଂୱେଦେତି ୟଂ ତଂ ଅରିୟା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି ‘ଉପେକ୍ଖକୋ ସତିମା ସୁଖୱିହାରୀ’ତି ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି, ଏତ୍ଥ ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅପରିସେସଂ ନିରୁଜ୍ଝତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞାସି ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ନିରୋଧଂ, ତଦତ୍ଥାୟ ଚିତ୍ତଂ ଉପସଂହରତି’’’।

‘‘ଇଧ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଖୋ ମେ ଇଦଂ ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ତଞ୍ଚ ଖୋ ସନିମିତ୍ତଂ ସନିଦାନଂ ସସଙ୍ଖାରଂ ସପ୍ପଚ୍ଚୟଂ। ତଞ୍ଚ ଅନିମିତ୍ତଂ ଅନିଦାନଂ ଅସଙ୍ଖାରଂ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟଂ ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି’। ସୋ ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟତ୍ଥ ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅପରିସେସଂ ନିରୁଜ୍ଝତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି। କତ୍ଥ ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅପରିସେସଂ ନିରୁଜ୍ଝତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି, ଏତ୍ଥ ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅପରିସେସଂ ନିରୁଜ୍ଝତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞାସି ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ନିରୋଧଂ, ତଦତ୍ଥାୟ ଚିତ୍ତଂ ଉପସଂହରତି’’’।

‘‘ଇଧ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଖୋ ମେ ଇଦଂ ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ତଞ୍ଚ ଖୋ ସନିମିତ୍ତଂ ସନିଦାନଂ ସସଙ୍ଖାରଂ ସପ୍ପଚ୍ଚୟଂ। ତଞ୍ଚ ଅନିମିତ୍ତଂ ଅନିଦାନଂ ଅସଙ୍ଖାରଂ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟଂ ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି’। ସୋ ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟତ୍ଥ ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅପରିସେସଂ ନିରୁଜ୍ଝତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି। କତ୍ଥ ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅପରିସେସଂ ନିରୁଜ୍ଝତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି, ଏତ୍ଥ ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅପରିସେସଂ ନିରୁଜ୍ଝତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞାସି ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ନିରୋଧଂ, ତଦତ୍ଥାୟ ଚିତ୍ତଂ ଉପସଂହରତୀ’’’ତି। ଦସମଂ।

ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟୱଗ୍ଗୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ସୁଦ୍ଧିକଞ୍ଚ ସୋତୋ ଅରହା, ଦୁୱେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା।

ୱିଭଙ୍ଗେନ ତୟୋ ୱୁତ୍ତା, କଟ୍ଠୋ ଉପ୍ପଟିପାଟିକନ୍ତି॥

୫. ଜରାୱଗ୍ଗୋ

୧. ଜରାଧମ୍ମସୁତ୍ତଂ

୫୧୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ପୁବ୍ବାରାମେ ମିଗାରମାତୁପାସାଦେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ପଚ୍ଛାତପେ ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି ପିଟ୍ଠିଂ ଓତାପୟମାନୋ।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଭଗୱତୋ ଗତ୍ତାନି ପାଣିନା ଅନୋମଜ୍ଜନ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭନ୍ତେ , ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭନ୍ତେ! ନ ଚେୱଂ ଦାନି, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ତାୱ ପରିସୁଦ୍ଧୋ ଛୱିୱଣ୍ଣୋ ପରିୟୋଦାତୋ, ସିଥିଲାନି ଚ ଗତ୍ତାନି ସବ୍ବାନି ୱଲିୟଜାତାନି, ପୁରତୋ ପବ୍ଭାରୋ ଚ କାୟୋ, ଦିସ୍ସତି ଚ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଅଞ୍ଞଥତ୍ତଂ – ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସୋତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଘାନିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଜିୱ୍ହିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ କାୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସା’’ତି।

‘‘ଏୱଞ୍ହେତଂ , ଆନନ୍ଦ, ହୋତି – ଜରାଧମ୍ମୋ ୟୋବ୍ବଞ୍ଞେ, ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମୋ ଆରୋଗ୍ୟେ, ମରଣଧମ୍ମୋ ଜୀୱିତେ। ନ ଚେୱ ତାୱ ପରିସୁଦ୍ଧୋ ହୋତି ଛୱିୱଣ୍ଣୋ ପରିୟୋଦାତୋ, ସିଥିଲାନି ଚ ହୋନ୍ତି ଗତ୍ତାନି ସବ୍ବାନି ୱଲିୟଜାତାନି, ପୁରତୋ ପବ୍ଭାରୋ ଚ କାୟୋ, ଦିସ୍ସତି ଚ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଅଞ୍ଞଥତ୍ତଂ – ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସୋତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଘାନିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଜିୱ୍ହିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ କାୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସା’’ତି।

‘‘ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱା ଚ ସୁଗତୋ ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –

‘‘ଧୀ ତଂ ଜମ୍ମି ଜରେ ଅତ୍ଥୁ, ଦୁବ୍ବଣ୍ଣକରଣୀ ଜରେ।

ତାୱ ମନୋରମଂ ବିମ୍ବଂ, ଜରାୟ ଅଭିମଦ୍ଦିତଂ॥

‘‘ୟୋପି ୱସ୍ସସତଂ ଜୀୱେ, ସୋପି ମଚ୍ଚୁପରାୟଣୋ [ସବ୍ବେ ମଚ୍ଚୁପରାୟନା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ।

ନ କିଞ୍ଚି ପରିୱଜ୍ଜେତି, ସବ୍ବମେୱାଭିମଦ୍ଦତୀ’’ତି॥ ପଠମଂ।

୨. ଉଣ୍ଣାଭବ୍ରାହ୍ମଣସୁତ୍ତଂ

୫୧୨ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଅଥ ଖୋ ଉଣ୍ଣାଭୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଉଣ୍ଣାଭୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭୋ ଗୋତମ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନାନାୱିସୟାନି ନାନାଗୋଚରାନି, ନ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞସ୍ସ ଗୋଚରୱିସୟଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋନ୍ତି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସୋତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଘାନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଜିୱ୍ହିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, କାୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ । ଇମେସଂ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ନାନାୱିସୟାନଂ ନାନାଗୋଚରାନଂ ନ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞସ୍ସ ଗୋଚରୱିସୟଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋନ୍ତାନଂ କିଂ ପଟିସରଣଂ, କୋ ଚ ନେସଂ ଗୋଚରୱିସୟଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋତୀ’’ତି?

‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନାନାୱିସୟାନି ନାନାଗୋଚରାନି ନ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞସ୍ସ ଗୋଚରୱିସୟଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋନ୍ତି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସୋତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ , ଘାନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଜିୱ୍ହିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, କାୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ଇମେସଂ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ନାନାୱିସୟାନଂ ନାନାଗୋଚରାନଂ ନ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞସ୍ସ ଗୋଚରୱିସୟଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋନ୍ତାନଂ ମନୋ ପଟିସରଣଂ, ମନୋୱ ନେସଂ ଗୋଚରୱିସୟଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋତୀ’’ତି।

‘‘ମନସ୍ସ ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, କିଂ ପଟିସରଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ମନସ୍ସ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ସତି ପଟିସରଣ’’ନ୍ତି। ‘‘ସତିୟା ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, କିଂ ପଟିସରଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ସତିୟା ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୱିମୁତ୍ତି ପଟିସରଣ’’ନ୍ତି। ‘‘ୱିମୁତ୍ତିୟା ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, କିଂ ପଟିସରଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ୱିମୁତ୍ତିୟା ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ନିବ୍ବାନଂ ପଟିସରଣ’’ନ୍ତି। ‘‘ନିବ୍ବାନସ୍ସ ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, କିଂ ପଟିସରଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ଅଚ୍ଚୟାସି [ଅଚ୍ଚସରା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ଅଜ୍ଝପରଂ (ପୀ॰ କ॰)] , ବ୍ରାହ୍ମଣ, ପଞ୍ହଂ, ନାସକ୍ଖି ପଞ୍ହସ୍ସ ପରିୟନ୍ତଂ ଗହେତୁଂ। ନିବ୍ବାନୋଗଧଞ୍ହି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତି ନିବ୍ବାନପରାୟଣଂ ନିବ୍ବାନପରିୟୋସାନ’’ନ୍ତି।

ଅଥ ଖୋ ଉଣ୍ଣାଭୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ପକ୍କାମି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଅଚିରପକ୍କନ୍ତେ ଉଣ୍ଣାଭେ ବ୍ରାହ୍ମଣେ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, କୂଟାଗାରେ ୱା କୂଟାଗାରସାଲାୟଂ ୱା [ରସ୍ମିୟୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ପାଚୀନୱାତପାନା ସୂରିୟେ ଉଗ୍ଗଚ୍ଛନ୍ତେ ୱାତପାନେନ ରସ୍ମି [କୂଟାଗାରଂ ୱା କୂଟାଗାରସାଲଂ ୱା ଉତ୍ତରାୟ (କ॰ ସୀ॰)] ପୱିସିତ୍ୱା କ୍ୱାସ୍ସ [କାୟ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ପତିଟ୍ଠିତା’’ତି? ‘‘ପଚ୍ଛିମାୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭିତ୍ତିୟ’’ନ୍ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଣ୍ଣାଭସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ତଥାଗତେ ସଦ୍ଧା ନିୱିଟ୍ଠା ମୂଲଜାତା ପତିଟ୍ଠିତା ଦଳ୍ହା ଅସଂହାରିୟା ସମଣେନ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣେନ ୱା ଦେୱେନ ୱା ମାରେନ ୱା ବ୍ରହ୍ମୁନା ୱା କେନଚି ୱା ଲୋକସ୍ମିଂ। ଇମମ୍ହି ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମୟେ ଉଣ୍ଣାଭୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ କାଲଙ୍କରେୟ୍ୟ, ନତ୍ଥି ସଂୟୋଜନଂ ୟେନ ସଂୟୋଜନେନ ସଂୟୁତ୍ତୋ ଉଣ୍ଣାଭୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ପୁନ ଇମଂ ଲୋକଂ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟା’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ସାକେତସୁତ୍ତଂ

୫୧୩ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାକେତେ ୱିହରତି ଅଞ୍ଜନୱନେ ମିଗଦାୟେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ , ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ୟାନି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ତାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ହୋନ୍ତି, ୟାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ତାନି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ହୋନ୍ତୀ’’ତି?

‘‘ଭଗୱଂମୂଲକା ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା ଭଗୱଂନେତ୍ତିକା ଭଗୱଂପଟିସରଣା। ସାଧୁ ୱତ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂୟେୱ ପଟିଭାତୁ ଏତସ୍ସ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ। ଭଗୱତୋ ସୁତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଧାରେସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ୟାନି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ତାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ହୋନ୍ତି, ୟାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ତାନି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ହୋନ୍ତି’’।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ୟାନି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ତାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ହୋନ୍ତି, ୟାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ତାନି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ହୋନ୍ତି? ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତଂ ସଦ୍ଧାବଲଂ, ୟଂ ସଦ୍ଧାବଲଂ ତଂ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ; ୟଂ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତଂ ୱୀରିୟବଲଂ, ୟଂ ୱୀରିୟବଲଂ ତଂ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ; ୟଂ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତଂ ସତିବଲଂ, ୟଂ ସତିବଲଂ ତଂ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ; ୟଂ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତଂ ସମାଧିବଲଂ, ୟଂ ସମାଧିବଲଂ ତଂ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ; ୟଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତଂ ପଞ୍ଞାବଲଂ, ୟଂ ପଞ୍ଞାବଲଂ ତଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା, ତସ୍ସ ମଜ୍ଝେ ଦୀପୋ। ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ତସ୍ସା ନଦିୟା ଏକୋ ସୋତୋ ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତି [ସଙ୍ଖଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] । ଅତ୍ଥି ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ତସ୍ସା ନଦିୟା ଦ୍ୱେ ସୋତାନି ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ତସ୍ସା ନଦିୟା ଏକୋ ସୋତୋ ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତି? ୟଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତସ୍ସ ଦୀପସ୍ସ ପୁରିମନ୍ତେ [ପୁରତ୍ଥିମନ୍ତେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଉଦକଂ, ୟଞ୍ଚ ପଚ୍ଛିମନ୍ତେ ଉଦକଂ – ଅୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ତସ୍ସା ନଦିୟା ଏକୋ ସୋତୋ ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ତସ୍ସା ନଦିୟା ଦ୍ୱେ ସୋତାନି ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି? ୟଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତସ୍ସ ଦୀପସ୍ସ ଉତ୍ତରନ୍ତେ ଉଦକଂ, ୟଞ୍ଚ ଦକ୍ଖିଣନ୍ତେ ଉଦକଂ – ଅୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ତସ୍ସା ନଦିୟା ଦ୍ୱେ ସୋତାନି ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଂ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତଂ ସଦ୍ଧାବଲଂ, ୟଂ ସଦ୍ଧାବଲଂ ତଂ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ; ୟଂ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତଂ ୱୀରିୟବଲଂ, ୟଂ ୱୀରିୟବଲଂ ତଂ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ; ୟଂ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତଂ ସତିବଲଂ , ୟଂ ସତିବଲଂ ତଂ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ; ୟଂ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତଂ ସମାଧିବଲଂ, ୟଂ ସମାଧିବଲଂ ତଂ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ; ୟଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତଂ ପଞ୍ଞାବଲଂ, ୟଂ ପଞ୍ଞାବଲଂ ତଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଭିକ୍ଖୁ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତୀ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ପୁବ୍ବକୋଟ୍ଠକସୁତ୍ତଂ

୫୧୪ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ପୁବ୍ବକୋଟ୍ଠକେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ସଦ୍ଦହସି [ସଦ୍ଦହାସି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ତ୍ୱଂ, ସାରିପୁତ୍ତ – ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱିତଂ ବହୁଲୀକତଂ ଅମତୋଗଧଂ ହୋତି ଅମତପରାୟଣଂ ଅମତପରିୟୋସାନଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱିତଂ ବହୁଲୀକତଂ ଅମତୋଗଧଂ ହୋତି ଅମତପରାୟଣଂ ଅମତପରିୟୋସାନ’’ନ୍ତି?

‘‘ନ ଖ୍ୱାହଂ ଏତ୍ଥ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ସଦ୍ଧାୟ ଗଚ୍ଛାମି – ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱିତଂ ବହୁଲୀକତଂ ଅମତୋଗଧଂ ହୋତି ଅମତପରାୟଣଂ ଅମତପରିୟୋସାନଂ। ୟେସଞ୍ହେତଂ, ଭନ୍ତେ, ଅଞ୍ଞାତଂ ଅସ୍ସ ଅଦିଟ୍ଠଂ ଅୱିଦିତଂ ଅସଚ୍ଛିକତଂ ଅଫସ୍ସିତଂ [ଅପସ୍ସିତଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰), ଅଫୁସିତଂ (ପୀ॰)] ପଞ୍ଞାୟ, ତେ ତତ୍ଥ ପରେସଂ ସଦ୍ଧାୟ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱିତଂ ବହୁଲୀକତଂ ଅମତୋଗଧଂ ହୋତି ଅମତପରାୟଣଂ ଅମତପରିୟୋସାନଂ। ୟେସଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ, ଭନ୍ତେ, ଞାତଂ ଦିଟ୍ଠଂ ୱିଦିତଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ଫସ୍ସିତଂ ପଞ୍ଞାୟ, ନିକ୍କଙ୍ଖା ତେ ତତ୍ଥ ନିବ୍ବିଚିକିଚ୍ଛା – ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱିତଂ ବହୁଲୀକତଂ ଅମତୋଗଧଂ ହୋତି ଅମତପରାୟଣଂ ଅମତପରିୟୋସାନଂ। ମୟ୍ହଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ, ଭନ୍ତେ, ଞାତଂ ଦିଟ୍ଠଂ ୱିଦିତଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ଫସ୍ସିତଂ ପଞ୍ଞାୟ। ନିକ୍କଙ୍ଖୱାହଂ ତତ୍ଥ ନିବ୍ବିଚିକିଚ୍ଛୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱିତଂ ବହୁଲୀକତଂ ଅମତୋଗଧଂ ହୋତି ଅମତପରାୟଣଂ ଅମତପରିୟୋସାନ’’ନ୍ତି।

‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ସାରିପୁତ୍ତ! ୟେସଞ୍ହେତଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଅଞ୍ଞାତଂ ଅସ୍ସ ଅଦିଟ୍ଠଂ ଅୱିଦିତଂ ଅସଚ୍ଛିକତଂ ଅଫସ୍ସିତଂ ପଞ୍ଞାୟ, ତେ ତତ୍ଥ ପରେସଂ ସଦ୍ଧାୟ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱିତଂ ବହୁଲୀକତଂ ଅମତୋଗଧଂ ହୋତି ଅମତପରାୟଣଂ ଅମତପରିୟୋସାନଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱିତଂ ବହୁଲୀକତଂ ଅମତୋଗଧଂ ହୋତି ଅମତପରାୟଣଂ ଅମତପରିୟୋସାନଂ। ୟେସଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଞାତଂ ଦିଟ୍ଠଂ ୱିଦିତଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ଫସ୍ସିତଂ ପଞ୍ଞାୟ, ନିକ୍କଙ୍ଖା ତେ ତତ୍ଥ ନିବ୍ବିଚିକିଚ୍ଛା – ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱିତଂ ବହୁଲୀକତଂ ଅମତୋଗଧଂ ହୋତି ଅମତପରାୟଣଂ ଅମତପରିୟୋସାନଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱିତଂ ବହୁଲୀକତଂ ଅମତୋଗଧଂ ହୋତି ଅମତପରାୟଣଂ ଅମତପରିୟୋସାନ’’ନ୍ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ପଠମପୁବ୍ବାରାମସୁତ୍ତଂ

୫୧୫ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ପୁବ୍ବାରାମେ ମିଗାରମାତୁପାସାଦେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘କତିନଂ ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଖୀଣାସୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞଂ ବ୍ୟାକରୋତି – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାମୀ’’ତି?

ଭଗୱଂମୂଲକା ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା…ପେ॰… ‘‘ଏକସ୍ସ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଖୀଣାସୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞଂ ବ୍ୟାକରୋତି – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାମୀତି। କତମସ୍ସ ଏକସ୍ସ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ପଞ୍ଞୱତୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ତଦନ୍ୱୟା ସଦ୍ଧା ସଣ୍ଠାତି, ତଦନ୍ୱୟଂ ୱୀରିୟଂ ସଣ୍ଠାତି, ତଦନ୍ୱୟା ସତି ସଣ୍ଠାତି, ତଦନ୍ୱୟୋ ସମାଧି ସଣ୍ଠାତି। ଇମସ୍ସ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକସ୍ସ ଇନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଖୀଣାସୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞଂ ବ୍ୟାକରୋତି – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାମୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଦୁତିୟପୁବ୍ବାରାମସୁତ୍ତଂ

୫୧୬ . ତଂୟେୱ ନିଦାନଂ। ‘‘କତିନଂ ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଖୀଣାସୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞଂ ବ୍ୟାକରୋତି – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାମୀ’’ତି? ଭଗୱଂମୂଲକା ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା…ପେ॰… ‘‘ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଖୀଣାସୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞଂ ବ୍ୟାକରୋତି – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାମୀତି। କତମେସଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ? ଅରିୟାୟ ଚ ପଞ୍ଞାୟ, ଅରିୟାୟ ଚ ୱିମୁତ୍ତିୟା। ୟା ହିସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟା ପଞ୍ଞା ତଦସ୍ସ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ୟା ହିସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟା ୱିମୁତ୍ତି ତଦସ୍ସ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଖୀଣାସୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞଂ ବ୍ୟାକରୋତି – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାମୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ତତିୟପୁବ୍ବାରାମସୁତ୍ତଂ

୫୧୭ . ତଂୟେୱ ନିଦାନଂ। ‘‘କତିନଂ ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଖୀଣାସୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞଂ ବ୍ୟାକରୋତି – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାମୀ’’ତି? ଭଗୱଂମୂଲକା ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା…ପେ॰… ‘‘ଚତୁନ୍ନଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଖୀଣାସୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞଂ ବ୍ୟାକରୋତି – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାମୀତି। କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ – ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଖୀଣାସୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞଂ ବ୍ୟାକରୋତି – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାମୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଚତୁତ୍ଥପୁବ୍ବାରାମସୁତ୍ତଂ

୫୧୮ . ତଂୟେୱ ନିଦାନଂ। ‘‘କତିନଂ ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଖୀଣାସୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞଂ ବ୍ୟାକରୋତି – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାମୀ’’ତି? ଭଗୱଂମୂଲକା ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା…ପେ॰… ‘‘ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଖୀଣାସୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞଂ ବ୍ୟାକରୋତି – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାମୀତି। କତମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ , ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ – ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଖୀଣାସୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞଂ ବ୍ୟାକରୋତି – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାମୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ପିଣ୍ଡୋଲଭାରଦ୍ୱାଜସୁତ୍ତଂ

୫୧୯ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା କୋସମ୍ବିୟଂ ୱିହରତି ଘୋସିତାରାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମତା ପିଣ୍ଡୋଲଭାରଦ୍ୱାଜେନ ଅଞ୍ଞା ବ୍ୟାକତା ହୋତି – ‘‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ , ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାମୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ –

‘‘ଆୟସ୍ମତା, ଭନ୍ତେ, ପିଣ୍ଡୋଲଭାରଦ୍ୱାଜେନ ଅଞ୍ଞା ବ୍ୟାକତା – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାମୀତି। କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଅତ୍ଥୱସଂ ସମ୍ପସ୍ସମାନେନ ଆୟସ୍ମତା ପିଣ୍ଡୋଲଭାରଦ୍ୱାଜେନ ଅଞ୍ଞା ବ୍ୟାକତା – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାମୀ’’ତି?

‘‘ତିଣ୍ଣନ୍ନଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ପିଣ୍ଡୋଲଭାରଦ୍ୱାଜେନ ଭିକ୍ଖୁନା ଅଞ୍ଞା ବ୍ୟାକତା – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାମୀତି। କତମେସଂ ତିଣ୍ଣନ୍ନଂ? ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ – ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିଣ୍ଣନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ପିଣ୍ଡୋଲଭାରଦ୍ୱାଜେନ ଭିକ୍ଖୁନା ଅଞ୍ଞା ବ୍ୟାକତା – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାମୀତି। ଇମାନି ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୀଣିନ୍ଦ୍ରିୟାନି କିମନ୍ତାନି? ଖୟନ୍ତାନି। କିସ୍ସ ଖୟନ୍ତାନି? ଜାତିଜରାମରଣସ୍ସ। ‘ଜାତିଜରାମରଣଂ ଖୟ’ନ୍ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ପସ୍ସମାନେନ ପିଣ୍ଡୋଲଭାରଦ୍ୱାଜେନ ଭିକ୍ଖୁନା ଅଞ୍ଞା ବ୍ୟାକତା – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାମୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଆପଣସୁତ୍ତଂ

୫୨୦ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ଅଙ୍ଗେସୁ ୱିହରତି ଆପଣଂ ନାମ ଅଙ୍ଗାନଂ ନିଗମୋ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ୟୋ ସୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଅରିୟସାୱକୋ ତଥାଗତେ ଏକନ୍ତଗତୋ [ଏକନ୍ତିଗତୋ (ସୀ॰)] ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ, ନ ସୋ ତଥାଗତେ ୱା ତଥାଗତସାସନେ ୱା କଙ୍ଖେୟ୍ୟ ୱା ୱିଚିକିଚ୍ଛେୟ୍ୟ ୱା’’ତି?

‘‘ୟୋ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ଅରିୟସାୱକୋ ତଥାଗତେ ଏକନ୍ତଗତୋ ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ, ନ ସୋ ତଥାଗତେ ୱା ତଥାଗତସାସନେ ୱା କଙ୍ଖେୟ୍ୟ ୱା ୱିଚିକିଚ୍ଛେୟ୍ୟ ୱା। ସଦ୍ଧସ୍ସ ହି, ଭନ୍ତେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଏୱଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ ୟଂ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ୱିହରିସ୍ସତି – ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ, କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପସମ୍ପଦାୟ, ଥାମୱା ଦଳ୍ହପରକ୍କମୋ ଅନିକ୍ଖିତ୍ତଧୁରୋ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ। ୟଂ ହିସ୍ସ, ଭନ୍ତେ, ୱୀରିୟଂ ତଦସ୍ସ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘ସଦ୍ଧସ୍ସ ହି , ଭନ୍ତେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟସ୍ସ ଏତଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ ୟଂ ସତିମା ଭୱିସ୍ସତି, ପରମେନ ସତିନେପକ୍କେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଚିରକତମ୍ପି ଚିରଭାସିତମ୍ପି ସରିତା ଅନୁସ୍ସରିତା। ୟା ହିସ୍ସ, ଭନ୍ତେ, ସତି ତଦସ୍ସ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘ସଦ୍ଧସ୍ସ ହି, ଭନ୍ତେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟସ୍ସ ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତିନୋ ଏତଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ ୟଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗାରମ୍ମଣଂ କରିତ୍ୱା ଲଭିସ୍ସତି ସମାଧିଂ, ଲଭିସ୍ସତି ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ। ୟୋ ହିସ୍ସ, ଭନ୍ତେ, ସମାଧି ତଦସ୍ସ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘ସଦ୍ଧସ୍ସ ହି, ଭନ୍ତେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟସ୍ସ ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତିନୋ ସମାହିତଚିତ୍ତସ୍ସ ଏତଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ ୟଂ ଏୱଂ ପଜାନିସ୍ସତି – ଅନମତଗ୍ଗୋ ଖୋ ସଂସାରୋ। ପୁବ୍ବା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି ଅୱିଜ୍ଜାନୀୱରଣାନଂ ସତ୍ତାନଂ ତଣ୍ହାସଂୟୋଜନାନଂ ସନ୍ଧାୱତଂ ସଂସରତଂ। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ତ୍ୱେୱ ତମୋକାୟସ୍ସ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧୋ ସନ୍ତମେତଂ ପଦଂ ପଣୀତମେତଂ ପଦଂ, ୟଦିଦଂ – ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହାକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ [ନିବ୍ବାନନ୍ତି (?)] । ୟା ହିସ୍ସ, ଭନ୍ତେ, ପଞ୍ଞା ତଦସ୍ସ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘ସଦ୍ଧୋ ସୋ [ସ ଖୋ ସୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ଭନ୍ତେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ପଦହିତ୍ୱା ପଦହିତ୍ୱା ଏୱଂ ସରିତ୍ୱା ସରିତ୍ୱା ଏୱଂ ସମାଦହିତ୍ୱା ସମାଦହିତ୍ୱା ଏୱଂ ପଜାନିତ୍ୱା ପଜାନିତ୍ୱା ଏୱଂ ଅଭିସଦ୍ଦହତି – ‘ଇମେ ଖୋ ତେ ଧମ୍ମା ୟେ ମେ ପୁବ୍ବେ ସୁତୱା ଅହେସୁଂ। ତେନାହଂ ଏତରହି କାୟେନ ଚ ଫୁସିତ୍ୱା ୱିହରାମି, ପଞ୍ଞାୟ ଚ ଅତିୱିଜ୍ଝ [ପଟିୱିଜ୍ଝ (ସୀ॰ କ॰) ତଦଟ୍ଠକଥାସୁ ପନ ଅତିୱିଜ୍ଝିତ୍ୱାତି ୱଣ୍ଣିତଂ] ପସ୍ସାମୀ’ତି। ୟା ହିସ୍ସ, ଭନ୍ତେ, ସଦ୍ଧା ତଦସ୍ସ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟ’’ନ୍ତି।

‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ସାରିପୁତ୍ତ! ୟୋ ସୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଅରିୟସାୱକୋ ତଥାଗତେ ଏକନ୍ତଗତୋ ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ, ନ ସୋ ତଥାଗତେ ୱା ତଥାଗତସାସନେ ୱା କଙ୍ଖେୟ୍ୟ ୱା ୱିଚିକିଚ୍ଛେୟ୍ୟ ୱା। ସଦ୍ଧସ୍ସ ହି, ସାରିପୁତ୍ତ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଏତଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ ୟଂ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ୱିହରିସ୍ସତି – ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ, କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପସମ୍ପଦାୟ, ଥାମୱା ଦଳ୍ହପରକ୍କମୋ ଅନିକ୍ଖିତ୍ତଧୁରୋ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ। ୟଂ ହିସ୍ସ, ସାରିପୁତ୍ତ, ୱୀରିୟଂ ତଦସ୍ସ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘ସଦ୍ଧସ୍ସ ହି, ସାରିପୁତ୍ତ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟସ୍ସ ଏତଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ ୟଂ ସତିମା ଭୱିସ୍ସତି, ପରମେନ ସତିନେପକ୍କେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଚିରକତମ୍ପି ଚିରଭାସିତମ୍ପି ସରିତା ଅନୁସ୍ସରିତା। ୟା ହିସ୍ସ, ସାରିପୁତ୍ତ, ସତି ତଦସ୍ସ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘ସଦ୍ଧସ୍ସ ହି, ସାରିପୁତ୍ତ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟସ୍ସ ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତିନୋ ଏତଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ ୟଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗାରମ୍ମଣଂ କରିତ୍ୱା ଲଭିସ୍ସତି ସମାଧିଂ, ଲଭିସ୍ସତି ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ। ୟୋ ହିସ୍ସ, ସାରିପୁତ୍ତ, ସମାଧି ତଦସ୍ସ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘ସଦ୍ଧସ୍ସ ହି, ସାରିପୁତ୍ତ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟସ୍ସ ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତିନୋ ସମାହିତଚିତ୍ତସ୍ସ ଏତଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ ୟଂ ଏୱଂ ପଜାନିସ୍ସତି – ଅନମତଗ୍ଗୋ ଖୋ ସଂସାରୋ। ପୁବ୍ବା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି ଅୱିଜ୍ଜାନୀୱରଣାନଂ ସତ୍ତାନଂ ତଣ୍ହାସଂୟୋଜନାନଂ ସନ୍ଧାୱତଂ ସଂସରତଂ। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ତ୍ୱେୱ ତମୋକାୟସ୍ସ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧୋ ସନ୍ତମେତଂ ପଦଂ ପଣୀତମେତଂ ପଦଂ, ୟଦିଦଂ – ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହାକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ୟା ହିସ୍ସ, ସାରିପୁତ୍ତ, ପଞ୍ଞା ତଦସ୍ସ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।

‘‘ସଦ୍ଧୋ ସୋ [ସ ଖୋ ସୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] , ସାରିପୁତ୍ତ, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ପଦହିତ୍ୱା ପଦହିତ୍ୱା ଏୱଂ ସରିତ୍ୱା ସରିତ୍ୱା ଏୱଂ ସମାଦହିତ୍ୱା ସମାଦହିତ୍ୱା ଏୱଂ ପଜାନିତ୍ୱା ପଜାନିତ୍ୱା ଏୱଂ ଅଭିସଦ୍ଦହତି – ‘ଇମେ ଖୋ ତେ ଧମ୍ମା ୟେ ମେ ପୁବ୍ବେ ସୁତୱା ଅହେସୁଂ। ତେନାହଂ ଏତରହି କାୟେନ ଚ ଫୁସିତ୍ୱା ୱିହରାମି, ପଞ୍ଞାୟ ଚ ଅତିୱିଜ୍ଝ [ପଟିୱିଜ୍ଝ (କ॰ ସୀ॰ କ॰)] ପସ୍ସାମୀ’ତି। ୟା ହିସ୍ସ, ସାରିପୁତ୍ତ, ସଦ୍ଧା ତଦସ୍ସ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟ’’ନ୍ତି। ଦସମଂ।

ଜରାୱଗ୍ଗୋ ପଞ୍ଚମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଜରା ଉଣ୍ଣାଭୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ, ସାକେତୋ ପୁବ୍ବକୋଟ୍ଠକୋ।

ପୁବ୍ବାରାମେ ଚ ଚତ୍ତାରି, ପିଣ୍ଡୋଲୋ ଆପଣେନ ଚାତି [ସଦ୍ଧେନ ତେ ଦସାତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ॥

୬. ସୂକରଖତୱଗ୍ଗୋ

୧. ସାଲସୁତ୍ତଂ

୫୨୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା କୋସଲେସୁ ୱିହରତି ସାଲାୟ ବ୍ରାହ୍ମଣଗାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ତିରଚ୍ଛାନଗତା ପାଣା, ସୀହୋ ମିଗରାଜା ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି, ୟଦିଦଂ – ଥାମେନ ଜୱେନ ସୂରେନ [ସୂରିୟେନ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ବୋଧିପକ୍ଖିୟା ଧମ୍ମା, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି, ୟଦିଦଂ – ବୋଧାୟ’’।

‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବୋଧିପକ୍ଖିୟା ଧମ୍ମା? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବୋଧିପକ୍ଖିୟୋ ଧମ୍ମୋ, ତଂ ବୋଧାୟ ସଂୱତ୍ତତି; ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ବୋଧିପକ୍ଖିୟୋ ଧମ୍ମୋ, ତଂ ବୋଧାୟ ସଂୱତ୍ତତି; ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ବୋଧିପକ୍ଖିୟୋ ଧମ୍ମୋ, ତଂ ବୋଧାୟ ସଂୱତ୍ତତି; ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ବୋଧିପକ୍ଖିୟୋ ଧମ୍ମୋ, ତଂ ବୋଧାୟ ସଂୱତ୍ତତି; ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ବୋଧିପକ୍ଖିୟୋ ଧମ୍ମୋ, ତଂ ବୋଧାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ତିରଚ୍ଛାନଗତା ପାଣା, ସୀହୋ ମିଗରାଜା ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି, ୟଦିଦଂ – ଥାମେନ ଜୱେନ ସୂରେନ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ବୋଧିପକ୍ଖିୟା ଧମ୍ମା, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି, ୟଦିଦଂ – ବୋଧାୟା’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ମଲ୍ଲିକସୁତ୍ତଂ

୫୨୨ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ମଲ୍ଲେସୁ [ମଲ୍ଲକେସୁ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ମଲ୍ଲିକେସୁ (କ॰)] ୱିହରତି ଉରୁୱେଲକପ୍ପଂ ନାମ ମଲ୍ଲାନଂ ନିଗମୋ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ୟାୱକୀୱଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଅରିୟଞାଣଂ ନ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ହୋତି ନେୱ ତାୱ ଚତୁନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସଣ୍ଠିତି ହୋତି, ନେୱ ତାୱ ଚତୁନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଅୱଟ୍ଠିତି ହୋତି। ୟତୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଅରିୟଞାଣଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ହୋତି, ଅଥ ଚତୁନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସଣ୍ଠିତି ହୋତି, ଅଥ ଚତୁନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଅୱଟ୍ଠିତି ହୋତି’’।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱକୀୱଞ୍ଚ କୂଟାଗାରସ୍ସ କୂଟଂ ନ ଉସ୍ସିତଂ ହୋତି, ନେୱ ତାୱ ଗୋପାନସୀନଂ ସଣ୍ଠିତି ହୋତି, ନେୱ ତାୱ ଗୋପାନସୀନଂ ଅୱଟ୍ଠିତି ହୋତି। ୟତୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୂଟାଗାରସ୍ସ କୂଟଂ ଉସ୍ସିତଂ ହୋତି, ଅଥ ଗୋପାନସୀନଂ ସଣ୍ଠିତି ହୋତି, ଅଥ ଗୋପାନସୀନଂ ଅୱଟ୍ଠିତି ହୋତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱକୀୱଞ୍ଚ ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଅରିୟଞାଣଂ ନ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ହୋତି, ନେୱ ତାୱ ଚତୁନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସଣ୍ଠିତି ହୋତି, ନେୱ ତାୱ ଚତୁନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଅୱଟ୍ଠିତି ହୋତି। ୟତୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଅରିୟଞାଣଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ହୋତି, ଅଥ ଚତୁନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ…ପେ॰… ଅୱଟ୍ଠିତି ହୋତି।

‘‘କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ , ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ। ପଞ୍ଞୱତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ତଦନ୍ୱୟା ସଦ୍ଧା ସଣ୍ଠାତି, ତଦନ୍ୱୟଂ ୱୀରିୟଂ ସଣ୍ଠାତି, ତଦନ୍ୱୟା ସତି ସଣ୍ଠାତି, ତଦନ୍ୱୟୋ ସମାଧି ସଣ୍ଠାତୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ସେଖସୁତ୍ତଂ

୫୨୩ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା କୋସମ୍ବିୟଂ ୱିହରତି ଘୋସିତାରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ସେଖୋ ଭିକ୍ଖୁ ସେଖଭୂମିୟଂ ଠିତୋ ‘ସେଖୋସ୍ମୀ’ତି ପଜାନେୟ୍ୟ, ଅସେଖୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅସେଖଭୂମିୟଂ ଠିତୋ ‘ଅସେଖୋସ୍ମୀ’ତି ପଜାନେୟ୍ୟା’’ତି?

ଭଗୱଂମୂଲକା ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା…ପେ॰… ‘‘ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ସେଖୋ ଭିକ୍ଖୁ ସେଖଭୂମିୟଂ ଠିତୋ ‘ସେଖୋସ୍ମୀ’ତି ପଜାନେୟ୍ୟ, ଅସେଖୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅସେଖଭୂମିୟଂ ଠିତୋ ‘ଅସେଖୋସ୍ମୀ’ତି ପଜାନେୟ୍ୟ’’।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ସେଖୋ ଭିକ୍ଖୁ ସେଖଭୂମିୟଂ ଠିତୋ ‘ସେଖୋସ୍ମୀ’ତି ପଜାନାତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସେଖୋ ଭିକ୍ଖୁ ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି – ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ସେଖୋ ଭିକ୍ଖୁ ସେଖଭୂମିୟଂ ଠିତୋ ‘ସେଖୋସ୍ମୀ’ତି ପଜାନାତି’’।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସେଖୋ ଭିକ୍ଖୁ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ ଇତୋ ବହିଦ୍ଧା ଅଞ୍ଞୋ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ୟୋ ଏୱଂ ଭୂତଂ ତଚ୍ଛଂ ତଥଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ୟଥା ଭଗୱା’ତି? ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ନତ୍ଥି ଖୋ ଇତୋ ବହିଦ୍ଧା ଅଞ୍ଞୋ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ୟୋ ଏୱଂ ଭୂତଂ ତଚ୍ଛଂ ତଥଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ୟଥା ଭଗୱା’ତି। ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ସେଖୋ ଭିକ୍ଖୁ ସେଖଭୂମିୟଂ ଠିତୋ ‘ସେଖୋସ୍ମୀ’ତି ପଜାନାତି’’।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସେଖୋ ଭିକ୍ଖୁ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପଜାନାତି – ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ – ୟଂଗତିକାନି ୟଂପରମାନି ୟଂଫଲାନି ୟଂପରିୟୋସାନାନି। ନ ହେୱ ଖୋ କାୟେନ ଫୁସିତ୍ୱା ୱିହରତି; ପଞ୍ଞାୟ ଚ ଅତିୱିଜ୍ଝ ପସ୍ସତି। ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ସେଖୋ ଭିକ୍ଖୁ ସେଖଭୂମିୟଂ ଠିତୋ ‘ସେଖୋସ୍ମୀ’ତି ପଜାନାତି’’।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ଅସେଖୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅସେଖଭୂମିୟଂ ଠିତୋ ‘ଅସେଖୋସ୍ମୀ’ତି ପଜାନାତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସେଖୋ ଭିକ୍ଖୁ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପଜାନାତି – ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ – ୟଂଗତିକାନି ୟଂପରମାନି ୟଂଫଲାନି ୟଂପରିୟୋସାନାନି। କାୟେନ ଚ ଫୁସିତ୍ୱା ୱିହରତି; ପଞ୍ଞାୟ ଚ ଅତିୱିଜ୍ଝ ପସ୍ସତି। ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ଅସେଖୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅସେଖଭୂମିୟଂ ଠିତୋ ‘ଅସେଖୋସ୍ମୀ’ତି ପଜାନାତି’’।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସେଖୋ ଭିକ୍ଖୁ ଛ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପଜାନାତି। ‘ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସୋତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଘାନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଜିୱ୍ହିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, କାୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ – ଇମାନି ଖୋ ଛ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ସବ୍ବଥା ସବ୍ବଂ ଅପରିସେସଂ ନିରୁଜ୍ଝିସ୍ସନ୍ତି, ଅଞ୍ଞାନି ଚ ଛ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନ କୁହିଞ୍ଚି କିସ୍ମିଞ୍ଚି ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସନ୍ତୀ’ତି ପଜାନାତି। ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ଅସେଖୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅସେଖଭୂମିୟଂ ଠିତୋ ‘ଅସେଖୋସ୍ମୀ’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ପଦସୁତ୍ତଂ

୫୨୪ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାନି କାନିଚି ଜଙ୍ଗଲାନଂ [ଜଙ୍ଗମାନଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ପାଣାନଂ ପଦଜାତାନି ସବ୍ବାନି ତାନି ହତ୍ଥିପଦେ ସମୋଧାନଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ହତ୍ଥିପଦଂ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି, ୟଦିଦଂ – ମହନ୍ତତ୍ତେନ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାନି କାନିଚି ପଦାନି ବୋଧାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି , ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଦଂ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି, ୟଦିଦଂ – ବୋଧାୟ। କତମାନି ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଦାନି ବୋଧାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଦଂ, ତଂ ବୋଧାୟ ସଂୱତ୍ତତି; ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଦଂ, ତଂ ବୋଧାୟ ସଂୱତ୍ତତି; ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଦଂ, ତଂ ବୋଧାୟ ସଂୱତ୍ତତି; ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଦଂ, ତଂ ବୋଧାୟ ସଂୱତ୍ତତି; ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଦଂ, ତଂ ବୋଧାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାନି କାନିଚି ଜଙ୍ଗଲାନଂ ପାଣାନଂ ପଦଜାତାନି ସବ୍ବାନି ତାନି ହତ୍ଥିପଦେ ସମୋଧାନଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ହତ୍ଥିପଦଂ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି, ୟଦିଦଂ – ମହନ୍ତତ୍ତେନ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାନି କାନିଚି ପଦାନି ବୋଧାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଦଂ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି, ୟଦିଦଂ – ବୋଧାୟା’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ସାରସୁତ୍ତଂ

୫୨୫ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ସାରଗନ୍ଧା, ଲୋହିତଚନ୍ଦନଂ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି; ଏୱମେୱ ଖୋ ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ବୋଧିପକ୍ଖିୟା ଧମ୍ମା , ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି, ୟଦିଦଂ – ବୋଧାୟ। କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବୋଧିପକ୍ଖିୟା ଧମ୍ମା? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବୋଧିପକ୍ଖିୟୋ ଧମ୍ମୋ, ତଂ ବୋଧାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ …ପେ॰… ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ବୋଧିପକ୍ଖିୟୋ ଧମ୍ମୋ, ତଂ ବୋଧାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ସାରଗନ୍ଧା, ଲୋହିତଚନ୍ଦନଂ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ବୋଧିପକ୍ଖିୟା ଧମ୍ମା, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି, ୟଦିଦଂ – ବୋଧାୟା’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ପତିଟ୍ଠିତସୁତ୍ତଂ

୫୨୬ . ‘‘ଏକଧମ୍ମେ ପତିଟ୍ଠିତସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ହୋନ୍ତି ସୁଭାୱିତାନି। କତମସ୍ମିଂ ଏକଧମ୍ମେ? ଅପ୍ପମାଦେ। କତମୋ ଚ ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପମାଦୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚିତ୍ତଂ ରକ୍ଖତି ଆସୱେସୁ ଚ ସାସୱେସୁ ଚ ଧମ୍ମେସୁ। ତସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ରକ୍ଖତୋ ଆସୱେସୁ ଚ ସାସୱେସୁ ଚ ଧମ୍ମେସୁ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟମ୍ପି ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି। ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟମ୍ପି ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି। ସତିନ୍ଦ୍ରିୟମ୍ପି ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି। ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟମ୍ପି ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି। ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟମ୍ପି ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଧମ୍ମେ ପତିଟ୍ଠିତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ହୋନ୍ତି ସୁଭାୱିତାନୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ସହମ୍ପତିବ୍ରହ୍ମସୁତ୍ତଂ

୫୨୭ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ଉରୁୱେଲାୟଂ ୱିହରତି ନଜ୍ଜା ନେରଞ୍ଜରାୟ ତୀରେ ଅଜପାଲନିଗ୍ରୋଧେ ପଠମାଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱତୋ ରହୋଗତସ୍ସ ପଟିସଲ୍ଲୀନସ୍ସ ଏୱଂ ଚେତସୋ ପରିୱିତକ୍କୋ ଉଦପାଦି – ‘‘ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ବହୁଲୀକତାନି ଅମତୋଗଧାନି ହୋନ୍ତି ଅମତପରାୟଣାନି ଅମତପରିୟୋସାନାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱିତଂ ବହୁଲୀକତଂ ଅମତୋଗଧଂ ହୋତି ଅମତପରାୟଣଂ ଅମତପରିୟୋସାନଂ। ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱିତଂ ବହୁଲୀକତଂ ଅମତୋଗଧଂ ହୋତି ଅମତପରାୟଣଂ ଅମତପରିୟୋସାନଂ। ଇମାନି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ବହୁଲୀକତାନି ଅମତୋଗଧାନି ହୋନ୍ତି ଅମତପରାୟଣାନି ଅମତପରିୟୋସାନାନୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି ଭଗୱତୋ ଚେତସା ଚେତୋପରିୱିତକ୍କମଞ୍ଞାୟ – ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ପୁରିସୋ ସମିଞ୍ଜିତଂ ୱା ବାହଂ ପସାରେୟ୍ୟ, ପସାରିତଂ ୱା ବାହଂ ସମିଞ୍ଜେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ଅନ୍ତରହିତୋ ଭଗୱତୋ ପୁରତୋ ପାତୁରହୋସି। ଅଥ ଖୋ ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି ଏକଂସଂ ଉତ୍ତରାସଙ୍ଗଂ କରିତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଏୱମେତଂ, ଭଗୱା, ଏୱମେତଂ ସୁଗତ! ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ବହୁଲୀକତାନି ଅମତୋଗଧାନି ହୋନ୍ତି ଅମତପରାୟଣାନି ଅମତପରିୟୋସାନାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱିତଂ ବହୁଲୀକତଂ ଅମତୋଗଧଂ ହୋତି ଅମତପରାୟଣଂ ଅମତପରିୟୋସାନଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱିତଂ ବହୁଲୀକତଂ ଅମତୋଗଧଂ ହୋତି ଅମତପରାୟଣଂ ଅମତପରିୟୋସାନଂ। ଇମାନି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ବହୁଲୀକତାନି ଅମତୋଗଧାନି ହୋନ୍ତି ଅମତପରାୟଣାନି ଅମତପରିୟୋସାନାନି’’।

‘‘ଭୂତପୁବ୍ବାହଂ , ଭନ୍ତେ, କସ୍ସପେ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଅଚରିଂ। ତତ୍ରପି ମଂ ଏୱଂ ଜାନନ୍ତି – ‘ସହକୋ ଭିକ୍ଖୁ, ସହକୋ ଭିକ୍ଖୂ’ତି। ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଇମେସଂୟେୱ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା କାମେସୁ କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ୱିରାଜେତ୍ୱା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ବ୍ରହ୍ମଲୋକଂ ଉପପନ୍ନୋ। ତତ୍ରପି ମଂ ଏୱଂ ଜାନନ୍ତି – ‘ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି, ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତୀ’’’ତି। ‘‘ଏୱମେତଂ, ଭଗୱା, ଏୱମେତଂ ସୁଗତ! ଅହମେତଂ ଜାନାମି, ଅହମେତଂ ପସ୍ସାମି ୟଥା ଇମାନି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ବହୁଲୀକତାନି ଅମତୋଗଧାନି ହୋନ୍ତି ଅମତପରାୟଣାନି ଅମତପରିୟୋସାନାନୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ସୂକରଖତସୁତ୍ତଂ

୫୨୮ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ଗିଜ୍ଝକୂଟେ ପବ୍ବତେ ସୂକରଖତାୟଂ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଅତ୍ଥୱସଂ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଖୀଣାସୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ତଥାଗତେ ୱା ତଥାଗତସାସନେ ୱା ପରମନିପଚ୍ଚକାରଂ ପୱତ୍ତମାନୋ ପୱତ୍ତତୀ’’ତି [ପୱତ୍ତେତୀତି (ସୀ॰)] ? ‘‘ଅନୁତ୍ତରଞ୍ହି , ଭନ୍ତେ, ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଖୀଣାସୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ତଥାଗତେ ୱା ତଥାଗତସାସନେ ୱା ପରମନିପଚ୍ଚକାରଂ ପୱତ୍ତମାନୋ ପୱତ୍ତତୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ସାରିପୁତ୍ତ! ଅନୁତ୍ତରଞ୍ହି, ସାରିପୁତ୍ତ, ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଖୀଣାସୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ତଥାଗତେ ୱା ତଥାଗତସାସନେ ୱା ପରମନିପଚ୍ଚକାରଂ ପୱତ୍ତମାନୋ ପୱତ୍ତତୀ’’ତି।

‘‘କତମୋ ଚ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଅନୁତ୍ତରୋ ୟୋଗକ୍ଖେମୋ ୟଂ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଖୀଣାସୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ତଥାଗତେ ୱା ତଥାଗତସାସନେ ୱା ପରମନିପଚ୍ଚକାରଂ ପୱତ୍ତମାନୋ ପୱତ୍ତତୀ’’ତି? ‘‘ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ଖୀଣାସୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେତି ଉପସମଗାମିଂ ସମ୍ବୋଧଗାମିଂ, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେତି ଉପସମଗାମିଂ ସମ୍ବୋଧଗାମିଂ। ଅୟଂ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଅନୁତ୍ତରୋ ୟୋଗକ୍ଖେମୋ ୟଂ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଖୀଣାସୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ତଥାଗତେ ୱା ତଥାଗତସାସନେ ୱା ପରମନିପଚ୍ଚକାରଂ ପୱତ୍ତମାନୋ ପୱତ୍ତତୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ସାରିପୁତ୍ତ! ଏସୋ ହି, ସାରିପୁତ୍ତ, ଅନୁତ୍ତରୋ ୟୋଗକ୍ଖେମୋ ୟଂ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଖୀଣାସୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ତଥାଗତେ ୱା ତଥାଗତସାସନେ ୱା ପରମନିପଚ୍ଚକାରଂ ପୱତ୍ତମାନୋ ପୱତ୍ତତୀ’’ତି।

‘‘କତମୋ ଚ, ସାରିପୁତ୍ତ, ପରମନିପଚ୍ଚକାରୋ ୟଂ ଖୀଣାସୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ତଥାଗତେ ୱା ତଥାଗତସାସନେ ୱା ପରମନିପଚ୍ଚକାରଂ ପୱତ୍ତମାନୋ ପୱତ୍ତତୀ’’ତି? ‘‘ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ଖୀଣାସୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ସତ୍ଥରି ସଗାରୱୋ ୱିହରତି ସପ୍ପତିସ୍ସୋ [ସପ୍ପଟିସ୍ସୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] , ଧମ୍ମେ ସଗାରୱୋ ୱିହରତି ସପ୍ପତିସ୍ସୋ, ସଙ୍ଘେ ସଗାରୱୋ ୱିହରତି ସପ୍ପତିସ୍ସୋ, ସିକ୍ଖାୟ ସଗାରୱୋ ୱିହରତି ସପ୍ପତିସ୍ସୋ, ସମାଧିସ୍ମିଂ ସଗାରୱୋ ୱିହରତି ସପ୍ପତିସ୍ସୋ। ଅୟଂ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ପରମନିପଚ୍ଚକାରୋ ୟଂ ଖୀଣାସୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ତଥାଗତେ ୱା ତଥାଗତସାସନେ ୱା ପରମନିପଚ୍ଚକାରଂ ପୱତ୍ତମାନୋ ପୱତ୍ତତୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ସାରିପୁତ୍ତ! ଏସୋ ହି , ସାରିପୁତ୍ତ, ପରମନିପଚ୍ଚକାରୋ ୟଂ ଖୀଣାସୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ତଥାଗତେ ୱା ତଥାଗତସାସନେ ୱା ପରମନିପଚ୍ଚକାରଂ ପୱତ୍ତମାନୋ ପୱତ୍ତତୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ପଠମଉପ୍ପାଦସୁତ୍ତଂ

୫୨୯ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ବହୁଲୀକତାନି ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନି ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ନାଞ୍ଞତ୍ର ତଥାଗତସ୍ସ ପାତୁଭାୱା ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ବହୁଲୀକତାନି ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନି ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ନାଞ୍ଞତ୍ର ତଥାଗତସ୍ସ ପାତୁଭାୱା ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସା’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଦୁତିୟଉପ୍ପାଦସୁତ୍ତଂ

୫୩୦ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ବହୁଲୀକତାନି ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନି ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ନାଞ୍ଞତ୍ର ସୁଗତୱିନୟା। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ବହୁଲୀକତାନି ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନି ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ନାଞ୍ଞତ୍ର ସୁଗତୱିନୟା’’ତି। ଦସମଂ।

ସୂକରଖତୱଗ୍ଗୋ ଛଟ୍ଠୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ସାଲଂ ମଲ୍ଲିକଂ ସେଖୋ ଚ, ପଦଂ ସାରଂ ପତିଟ୍ଠିତଂ।

ବ୍ରହ୍ମସୂକରଖତାୟୋ, ଉପ୍ପାଦା ଅପରେ ଦୁୱେତି॥

୭. ବୋଧିପକ୍ଖିୟୱଗ୍ଗୋ

୧. ସଂୟୋଜନସୁତ୍ତଂ

୫୩୧ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ବହୁଲୀକତାନି ସଂୟୋଜନପ୍ପହାନାୟ [ସଂୟୋଜନାନଂ ପହାନାୟ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ବହୁଲୀକତାନି ସଂୟୋଜନପ୍ପହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ଅନୁସୟସୁତ୍ତଂ

୫୩୨ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ବହୁଲୀକତାନି ଅନୁସୟସମୁଗ୍ଘାତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ – ଇମାନି ଖୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ବହୁଲୀକତାନି ଅନୁସୟସମୁଗ୍ଘାତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ପରିଞ୍ଞାସୁତ୍ତଂ

୫୩୩ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ବହୁଲୀକତାନି ଅଦ୍ଧାନପରିଞ୍ଞାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ବହୁଲୀକତାନି ଅଦ୍ଧାନପରିଞ୍ଞାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଆସୱକ୍ଖୟସୁତ୍ତଂ

୫୩୪ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ବହୁଲୀକତାନି ଆସୱାନଂ ଖୟାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ବହୁଲୀକତାନି ଆସୱାନଂ ଖୟାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ବହୁଲୀକତାନି ସଂୟୋଜନପ୍ପହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ଅନୁସୟସମୁଗ୍ଘାତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ଅଦ୍ଧାନପରିଞ୍ଞାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ଆସୱାନଂ ଖୟାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ବହୁଲୀକତାନି ସଂୟୋଜନପ୍ପହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ଅନୁସୟସମୁଗ୍ଘାତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ଅଦ୍ଧାନପରିଞ୍ଞାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ଆସୱାନଂ ଖୟାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ପଠମଫଲସୁତ୍ତଂ

୫୩୫ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଫଲାନଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ଫଲଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅଞ୍ଞା, ସତି ୱା ଉପାଦିସେସେ ଅନାଗାମିତା’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଦୁତିୟଫଲସୁତ୍ତଂ

୫୩୬ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ସତ୍ତ ଫଲା ସତ୍ତାନିସଂସା ପାଟିକଙ୍ଖା। କତମେ ସତ୍ତ ଫଲା ସତ୍ତାନିସଂସା? ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ପଟିକଚ୍ଚ ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେତି, ନୋ ଚେ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ପଟିକଚ୍ଚ ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେତି, ଅଥ ମରଣକାଲେ ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେତି। ନୋ ଚେ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେତି, ନୋ ଚେ ମରଣକାଲେ ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେତି, ଅଥ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ଅନ୍ତରାପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ଉପହଚ୍ଚପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ଅସଙ୍ଖାରପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ସସଙ୍ଖାରପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ଉଦ୍ଧଂସୋତୋ ହୋତି ଅକନିଟ୍ଠଗାମୀ। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଇମେ ସତ୍ତ ଫଲା ସତ୍ତାନିସଂସା ପାଟିକଙ୍ଖା’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ପଠମରୁକ୍ଖସୁତ୍ତଂ

୫୩୭ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ଜମ୍ବୁଦୀପକା ରୁକ୍ଖା, ଜମ୍ବୂ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି; ଏୱମେୱ ଖୋ ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ବୋଧିପକ୍ଖିୟା ଧମ୍ମା, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି, ୟଦିଦଂ – ବୋଧାୟ। କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବୋଧିପକ୍ଖିୟା ଧମ୍ମା? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବୋଧିପକ୍ଖିୟୋ ଧମ୍ମୋ, ତଂ ବୋଧାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ବୋଧିପକ୍ଖିୟୋ ଧମ୍ମୋ, ତଂ ବୋଧାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ଜମ୍ବୁଦୀପକା ରୁକ୍ଖା, ଜମ୍ବୂ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ବୋଧିପକ୍ଖିୟା ଧମ୍ମା, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି, ୟଦିଦଂ – ବୋଧାୟା’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଦୁତିୟରୁକ୍ଖସୁତ୍ତଂ

୫୩୮ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ଦେୱାନଂ ତାୱତିଂସାନଂ ରୁକ୍ଖା, ପାରିଛତ୍ତକୋ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ବୋଧିପକ୍ଖିୟା ଧମ୍ମା, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି, ୟଦିଦଂ – ବୋଧାୟ। କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବୋଧିପକ୍ଖିୟା ଧମ୍ମା? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ବୋଧିପକ୍ଖିୟୋ ଧମ୍ମୋ, ତଂ ବୋଧାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ବୋଧିପକ୍ଖିୟୋ ଧମ୍ମୋ, ତଂ ବୋଧାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ , ୟେ କେଚି ଦେୱାନଂ ତାୱତିଂସାନଂ ରୁକ୍ଖା, ପାରିଛତ୍ତକୋ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ବୋଧିପକ୍ଖିୟା ଧମ୍ମା, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି, ୟଦିଦଂ – ବୋଧାୟା’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ତତିୟରୁକ୍ଖସୁତ୍ତଂ

୫୩୯ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ଅସୁରାନଂ ରୁକ୍ଖା, ଚିତ୍ତପାଟଲି ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ବୋଧିପକ୍ଖିୟା ଧମ୍ମା, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି, ୟଦିଦଂ – ବୋଧାୟ। କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବୋଧିପକ୍ଖିୟା ଧମ୍ମା? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବୋଧିପକ୍ଖିୟୋ ଧମ୍ମୋ, ତଂ ବୋଧାୟ ସଂୱତ୍ତତି…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ବୋଧିପକ୍ଖିୟୋ ଧମ୍ମୋ, ତଂ ବୋଧାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ଅସୁରାନଂ ରୁକ୍ଖା, ଚିତ୍ତପାଟଲି ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ବୋଧିପକ୍ଖିୟା ଧମ୍ମା, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି, ୟଦିଦଂ – ବୋଧାୟା’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଚତୁତ୍ଥରୁକ୍ଖସୁତ୍ତଂ

୫୪୦ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ସୁପଣ୍ଣାନଂ ରୁକ୍ଖା, କୂଟସିମ୍ବଲୀ [କୋଟସିମ୍ବଲି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ବୋଧିପକ୍ଖିୟା ଧମ୍ମା, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି, ୟଦିଦଂ – ବୋଧାୟ। କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବୋଧିପକ୍ଖିୟା ଧମ୍ମା? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବୋଧିପକ୍ଖିୟୋ ଧମ୍ମୋ, ତଂ ବୋଧାୟ ସଂୱତ୍ତତି…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ବୋଧିପକ୍ଖିୟୋ ଧମ୍ମୋ, ତଂ ବୋଧାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ସୁପଣ୍ଣାନଂ ରୁକ୍ଖା, କୂଟସିମ୍ବଲୀ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ବୋଧିପକ୍ଖିୟା ଧମ୍ମା, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି, ୟଦିଦଂ – ବୋଧାୟା’’ତି। ଦସମଂ।

ବୋଧିପକ୍ଖିୟୱଗ୍ଗୋ ସତ୍ତମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ସଂୟୋଜନା ଅନୁସୟା, ପରିଞ୍ଞା ଆସୱକ୍ଖୟା।

ଦ୍ୱେ ଫଲା ଚତୁରୋ ରୁକ୍ଖା, ୱଗ୍ଗୋ ତେନ ପୱୁଚ୍ଚତୀତି॥

୮. ଗଙ୍ଗାପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ

୧-୧୨. ପାଚୀନାଦିସୁତ୍ତଦ୍ୱାଦସକଂ

୫୪୧-୫୫୨ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଗଙ୍ଗା ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱେନ୍ତୋ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱେନ୍ତୋ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ… ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱେନ୍ତୋ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ’’ତି। ଦ୍ୱାଦସମଂ।

ଗଙ୍ଗାପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ ଅଟ୍ଠମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଛ ପାଚୀନତୋ ନିନ୍ନା, ଛ ନିନ୍ନା ଚ ସମୁଦ୍ଦତୋ।

ଦ୍ୱେତେ ଛ ଦ୍ୱାଦସ ହୋନ୍ତି, ୱଗ୍ଗୋ ତେନ ପୱୁଚ୍ଚତୀତି॥

ଅପ୍ପମାଦୱଗ୍ଗୋ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ତଥାଗତଂ ପଦଂ କୂଟଂ, ମୂଲଂ ସାରେନ ୱସ୍ସିକଂ।

ରାଜା ଚନ୍ଦିମସୂରିୟା, ୱତ୍ଥେନ ଦସମଂ ପଦନ୍ତି॥

ବଲକରଣୀୟୱଗ୍ଗୋ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ବଲଂ ବୀଜଞ୍ଚ ନାଗୋ ଚ, ରୁକ୍ଖୋ କୁମ୍ଭେନ ସୂକିୟା।

ଆକାସେନ ଚ ଦ୍ୱେ ମେଘା, ନାୱା ଆଗନ୍ତୁକା ନଦୀତି॥

ଏସନାୱଗ୍ଗୋ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଏସନା ୱିଧା ଆସୱୋ, ଭୱୋ ଚ ଦୁକ୍ଖତା ତିସ୍ସୋ।

ଖିଲଂ ମଲଞ୍ଚ ନୀଘୋ ଚ, ୱେଦନା ତଣ୍ହା ତସିନା ଚାତି॥

୧୨. ଓଘୱଗ୍ଗୋ

୧-୧୦. ଓଘାଦିସୁତ୍ତଦସକଂ

୫୮୭-୫୯୬ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନି ସଂୟୋଜନାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ରୂପରାଗୋ, ଅରୂପରାଗୋ, ମାନୋ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ, ଅୱିଜ୍ଜା – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚୁଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନି ସଂୟୋଜନାନି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱେତବ୍ବାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ ଇମାନି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱେତବ୍ବାନୀ’’ତି। ଦସମଂ। (ୟଥା ମଗ୍ଗସଂୟୁତ୍ତଂ, ତଥା ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ।)

ଓଘୱଗ୍ଗୋ ଦ୍ୱାଦସମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଓଘୋ ୟୋଗୋ ଉପାଦାନଂ, ଗନ୍ଥା ଅନୁସୟେନ ଚ।

କାମଗୁଣା ନୀୱରଣା, ଖନ୍ଧା ଓରୁଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାତି॥

୧୩. ଗଙ୍ଗାପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ

୧-୧୨. ପାଚୀନାଦିସୁତ୍ତଦ୍ୱାଦସକଂ

୫୯୭-୬୦୮ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଗଙ୍ଗା ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱେନ୍ତୋ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱେନ୍ତୋ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେତି ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେତି ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱେନ୍ତୋ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ’’ତି। ଦ୍ୱାଦସମଂ।

ଗଙ୍ଗାପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ ତେରସମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଛ ପାଚୀନତୋ ନିନ୍ନା, ଛ ନିନ୍ନା ଚ ସମୁଦ୍ଦତୋ।

ଦ୍ୱେତେ ଛ ଦ୍ୱାଦସ ହୋନ୍ତି, ୱଗ୍ଗୋ ତେନ ପୱୁଚ୍ଚତୀତି॥

ଅପ୍ପମାଦୱଗ୍ଗ-ବଲକରଣୀୟୱଗ୍ଗ-ଏସନାୱଗ୍ଗା ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବା।

୧୭. ଓଘୱଗ୍ଗୋ

୧-୧୦. ଓଘାଦିସୁତ୍ତଦସକଂ

୬୪୧-୬୫୦ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନି ସଂୟୋଜନାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ରୂପରାଗୋ, ଅରୂପରାଗୋ, ମାନୋ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ, ଅୱିଜ୍ଜା – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚୁଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନି ସଂୟୋଜନାନି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱେତବ୍ବାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେତି ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନଂ। ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ …ପେ॰… ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ… ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ … ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେତି ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନଂ। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ ଇମାନି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱେତବ୍ବାନୀ’’ତି।

ଓଘୱଗ୍ଗୋ ସତ୍ତରସମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଓଘୋ ୟୋଗୋ ଉପାଦାନଂ, ଗନ୍ଥା ଅନୁସୟେନ ଚ।

କାମଗୁଣା ନୀୱରଣା, ଖନ୍ଧା ଓରୁଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାତି॥

ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୟୁତ୍ତଂ ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ସମ୍ମପ୍ପଧାନସଂୟୁତ୍ତଂ

୧. ଗଙ୍ଗାପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ

୧-୧୨. ପାଚୀନାଦିସୁତ୍ତଦ୍ୱାଦସକଂ

୬୫୧-୬୬୨ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମପ୍ପଧାନା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନୁପ୍ପାଦାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପ୍ପାଦାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଠିତିୟା ଅସମ୍ମୋସାୟ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନାତି’’।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗଙ୍ଗା ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ ଭାୱେନ୍ତୋ ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ ଭାୱେନ୍ତୋ ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ? ଇଧ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନୁପ୍ପାଦାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପ୍ପାଦାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଠିତିୟା ଅସମ୍ମୋସାୟ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ ଭାୱେନ୍ତୋ ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ’’ତି। ଦ୍ୱାଦସମଂ। (ସମ୍ମପ୍ପଧାନସଂୟୁତ୍ତସ୍ସ ଗଙ୍ଗାପେୟ୍ୟାଲୀ ସମ୍ମପ୍ପଧାନୱସେନ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବା)।

ଗଙ୍ଗାପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ ପଠମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଛ ପାଚୀନତୋ ନିନ୍ନା, ଛ ନିନ୍ନା ଚ ସମୁଦ୍ଦତୋ।

ଦ୍ୱେତେ ଛ ଦ୍ୱାଦସ ହୋନ୍ତି, ୱଗ୍ଗୋ ତେନ ପୱୁଚ୍ଚତୀତି॥

୨. ଅପ୍ପମାଦୱଗ୍ଗୋ

(ଅପ୍ପମାଦୱଗ୍ଗୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନୱସେନ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବୋ)।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ତଥାଗତଂ ପଦଂ କୂଟଂ, ମୂଲଂ ସାରେନ ୱସ୍ସିକଂ।

ରାଜା ଚନ୍ଦିମସୂରିୟା, ୱତ୍ଥେନ ଦସମଂ ପଦନ୍ତି॥

୩. ବଲକରଣୀୟୱଗ୍ଗୋ

୧-୧୨. ବଲକରଣୀୟାଦିସୁତ୍ତଦ୍ୱାଦସକଂ

୬୭୩-୬୮୪ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ବଲକରଣୀୟା କମ୍ମନ୍ତା କୟିରନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ପଥୱିଂ ନିସ୍ସାୟ ପଥୱିୟଂ ପତିଟ୍ଠାୟ ଏୱମେତେ ବଲକରଣୀୟା କମ୍ମନ୍ତା କୟିରନ୍ତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ ଭାୱେତି, ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ ବହୁଲୀକରୋତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ ଭାୱେତି, ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନୁପ୍ପାଦାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି…ପେ॰… ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଠିତିୟା ଅସମ୍ମୋସାୟ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ ଭାୱେତି, ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ ବହୁଲୀକରୋତୀ’’ତି। (ଏୱଂ ବଲକରଣୀୟୱଗ୍ଗୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନୱସେନ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବୋ)। ଦ୍ୱାଦସମଂ।

ବଲକରଣୀୟୱଗ୍ଗୋ ତତିୟୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ବଲଂ ବୀଜଞ୍ଚ ନାଗୋ ଚ, ରୁକ୍ଖୋ କୁମ୍ଭେନ ସୂକିୟା।

ଆକାସେନ ଚ ଦ୍ୱେ ମେଘା, ନାୱା ଆଗନ୍ତୁକା ନଦୀତି॥

୪. ଏସନାୱଗ୍ଗୋ

୧-୧୦. ଏସନାଦିସୁତ୍ତଦସକଂ

୬୮୫-୬୯୪ . ‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏସନା। କତମା ତିସ୍ସୋ? କାମେସନା, ଭୱେସନା, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେସନା – ଇମା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସୋ ଏସନା। ଇମାସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସନ୍ନଂ ଏସନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ଭାୱେତବ୍ବା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ…ପେ॰… ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଠିତିୟା ଅସମ୍ମୋସାୟ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଇମାସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସନ୍ନଂ ଏସନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ଭାୱେତବ୍ବା’’ତି। (ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ)। ଦସମଂ।

ଏସନାୱଗ୍ଗୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଏସନା ୱିଧା ଆସୱୋ, ଭୱୋ ଚ ଦୁକ୍ଖତା ତିସ୍ସୋ।

ଖିଲଂ ମଲଞ୍ଚ ନୀଘୋ ଚ, ୱେଦନା ତଣ୍ହା ତସିନା ଚାତି॥

୫. ଓଘୱଗ୍ଗୋ

୧-୧୦. ଓଘାଦିସୁତ୍ତଦସକଂ

୬୯୫-୭୦୪ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନି ସଂୟୋଜନାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ରୂପରାଗୋ, ଅରୂପରାଗୋ, ମାନୋ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ, ଅୱିଜ୍ଜା – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚୁଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନି ସଂୟୋଜନାନି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ଭାୱେତବ୍ବା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ…ପେ॰… ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଠିତିୟା ଅସମ୍ମୋସାୟ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ଭାୱେତବ୍ବା’’ତି। (ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବା)। ଦସମଂ।

ଓଘୱଗ୍ଗୋ ପଞ୍ଚମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଓଘୋ ୟୋଗୋ ଉପାଦାନଂ, ଗନ୍ଥା ଅନୁସୟେନ ଚ।

କାମଗୁଣା ନୀୱରଣା, ଖନ୍ଧା ଓରୁଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାତି॥

ସମ୍ମପ୍ପଧାନସଂୟୁତ୍ତଂ ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ବଲସଂୟୁତ୍ତଂ

୧. ଗଙ୍ଗାପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ

୧-୧୨. ବଲାଦିସୁତ୍ତଦ୍ୱାଦସକଂ

୭୦୫-୭୧୬ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ବଲାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧାବଲଂ, ୱୀରିୟବଲଂ, ସତିବଲଂ, ସମାଧିବଲଂ, ପଞ୍ଞାବଲଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ ବଲାନୀତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗଙ୍ଗା ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଞ୍ଚ ବଲାନି ଭାୱେନ୍ତୋ ପଞ୍ଚବଲାନି ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଞ୍ଚ ବଲାନି ଭାୱେନ୍ତୋ ପଞ୍ଚ ବଲାନି ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସଦ୍ଧାବଲଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ, ୱୀରିୟବଲଂ…ପେ॰… ସତିବଲଂ… ସମାଧିବଲଂ… ପଞ୍ଞାବଲଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଞ୍ଚ ବଲାନି ଭାୱେନ୍ତୋ ପଞ୍ଚ ବଲାନି ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ’’ତି। ଦ୍ୱାଦସମଂ।

ଗଙ୍ଗାପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ ପଠମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଛ ପାଚୀନତୋ ନିନ୍ନା, ଛ ନିନ୍ନା ଚ ସମୁଦ୍ଦତୋ।

ଦ୍ୱେତେ ଛ ଦ୍ୱାଦସ ହୋନ୍ତି, ୱଗ୍ଗୋ ତେନ ପୱୁଚ୍ଚତୀତି॥

୨. ଅପ୍ପମାଦୱଗ୍ଗୋ

ଅପ୍ପମାଦୱଗ୍ଗୋ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ତଥାଗତଂ ପଦଂ କୂଟଂ, ମୂଲଂ ସାରେନ ୱସ୍ସିକଂ।

ରାଜା ଚନ୍ଦିମସୂରିୟା, ୱତ୍ଥେନ ଦସମଂ ପଦନ୍ତି॥

ବଲକରଣୀୟୱଗ୍ଗୋ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ବଲଂ ବୀଜଞ୍ଚ ନାଗୋ ଚ, ରୁକ୍ଖୋ କୁମ୍ଭେନ ସୂକିୟା।

ଆକାସେନ ଚ ଦ୍ୱେ ମେଘା, ନାୱା ଆଗନ୍ତୁକା ନଦୀତି॥

ଏସନାୱଗ୍ଗୋ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଏସନା ୱିଧା ଆସୱୋ, ଭୱୋ ଚ ଦୁକ୍ଖତା ତିସ୍ସୋ।

ଖିଲଂ ମଲଞ୍ଚ ନୀଘୋ ଚ, ୱେଦନା ତଣ୍ହା ତସିନା ଚାତି॥

୫. ଓଘୱଗ୍ଗୋ

୧-୧୦. ଓଘାଦିସୁତ୍ତଦସକଂ

୭୪୯-୭୫୮ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନି ସଂୟୋଜନାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ରୂପରାଗୋ, ଅରୂପରାଗୋ, ମାନୋ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ, ଅୱିଜ୍ଜା – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚୁଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନି ସଂୟୋଜନାନି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ ପଞ୍ଚ ବଲାନି ଭାୱେତବ୍ବାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ, ସଦ୍ଧାବଲଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ, ୱୀରିୟବଲଂ…ପେ॰… ସତିବଲଂ…ପେ॰… ସମାଧିବଲଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞାବଲଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ ଇମାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ଭାୱେତବ୍ବାନୀ’’ତି। (ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବା)। ଦସମଂ।

ଓଘୱଗ୍ଗୋ ପଞ୍ଚମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଓଘୋ ୟୋଗୋ ଉପାଦାନଂ, ଗନ୍ଥା ଅନୁସୟେନ ଚ।

କାମଗୁଣା ନୀୱରଣା, ଖନ୍ଧା ଓରୁଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାତି॥

୬. ଗଙ୍ଗାପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ

୧-୧୨. ପାଚୀନାଦିସୁତ୍ତଦ୍ୱାଦସକଂ

୭୫୯-୭୭୦ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଗଙ୍ଗା ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଞ୍ଚ ବଲାନି ଭାୱେନ୍ତୋ ପଞ୍ଚ ବଲାନି ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଞ୍ଚ ବଲାନି ଭାୱେନ୍ତୋ ପଞ୍ଚ ବଲାନି ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ, ସଦ୍ଧାବଲଂ ଭାୱେତି ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନଂ…ପେ॰… ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଞ୍ଚ ବଲାନି ଭାୱେନ୍ତୋ ପଞ୍ଚ ବଲାନି ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ’’ତି। (ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବା) ଦ୍ୱାଦସମଂ।

ଗଙ୍ଗାପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ ଛଟ୍ଠୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଛ ପାଚୀନତୋ ନିନ୍ନା, ଛ ନିନ୍ନା ଚ ସମୁଦ୍ଦତୋ।

ଦ୍ୱେତେ ଛ ଦ୍ୱାଦସ ହୋନ୍ତି, ୱଗ୍ଗୋ ତେନ ପୱୁଚ୍ଚତୀତି॥

ଅପ୍ପମାଦ-ବଲକରଣୀୟୱଗ୍ଗା ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବା।

୯. ଏସନାୱଗ୍ଗୋ

୧-୧୨. ଏସନାଦିସୁତ୍ତଦ୍ୱାଦସକଂ

୭୯୨-୮୦୨ . ଏୱଂ ଏସନାପାଳି ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବା – ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନଂ।

ଏସନାୱଗ୍ଗୋ ନୱମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଏସନା ୱିଧା ଆସୱୋ, ଭୱୋ ଚ ଦୁକ୍ଖତା ତିସ୍ସୋ।

ଖିଲଂ ମଲଞ୍ଚ ନୀଘୋ ଚ, ୱେଦନା ତଣ୍ହା ତସିନା ଚାତି॥

୧୦. ଓଘୱଗ୍ଗୋ

୧-୧୦. ଓଘାଦିସୁତ୍ତଦସକଂ

୮୦୩-୮୧୨ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନି ସଂୟୋଜନାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ରୂପରାଗୋ, ଅରୂପରାଗୋ, ମାନୋ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ଅୱିଜ୍ଜା – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚୁଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନି ସଂୟୋଜନାନି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ ପଞ୍ଚ ବଲାନି ଭାୱେତବ୍ବାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସଦ୍ଧାବଲଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ପଞ୍ଞାବଲଂ ଭାୱେତି ରାଗୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ଦୋସୱିନୟପରିୟୋସାନଂ ମୋହୱିନୟପରିୟୋସାନଂ। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ ଇମାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ଭାୱେତବ୍ବାନୀ’’ତି। ଦସମଂ।

ଓଘୱଗ୍ଗୋ ଦସମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଓଘୋ ୟୋଗୋ ଉପାଦାନଂ, ଗନ୍ଥା ଅନୁସୟେନ ଚ।

କାମଗୁଣା ନୀୱରଣା, ଖନ୍ଧା ଓରୁଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାତି॥

ବଲସଂୟୁତ୍ତଂ ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଇଦ୍ଧିପାଦସଂୟୁତ୍ତଂ

୧. ଚାପାଲୱଗ୍ଗୋ

୧. ଅପାରସୁତ୍ତଂ

୮୧୩ . ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଦା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅପାରା ପାରଂ ଗମନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ଚିତ୍ତସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀମଂସାସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅପାରା ପାରଂ ଗମନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ୱିରଦ୍ଧସୁତ୍ତଂ

୮୧୪ . ‘‘ୟେସଂ କେସଞ୍ଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ୱିରଦ୍ଧା, ୱିରଦ୍ଧୋ ତେସଂ ଅରିୟୋ ମଗ୍ଗୋ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟଗାମୀ। ୟେସଂ କେସଞ୍ଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ଆରଦ୍ଧା, ଆରଦ୍ଧୋ ତେସଂ ଅରିୟୋ ମଗ୍ଗୋ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟଗାମୀ। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟସମାଧି…ପେ॰… ଚିତ୍ତସମାଧି…ପେ॰… ୱୀମଂସାସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି। ୟେସଂ କେସଞ୍ଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ୱିରଦ୍ଧା, ୱିରଦ୍ଧୋ ତେସଂ ଅରିୟୋ ମଗ୍ଗୋ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟଗାମୀ। ୟେସଂ କେସଞ୍ଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ଆରଦ୍ଧା, ଆରଦ୍ଧୋ ତେସଂ ଅରିୟୋ ମଗ୍ଗୋ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟଗାମୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଅରିୟସୁତ୍ତଂ

୮୧୫ . ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଦା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅରିୟା ନିୟ୍ୟାନିକା ନିୟ୍ୟନ୍ତି ତକ୍କରସ୍ସ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟସମାଧି…ପେ॰… ଚିତ୍ତସମାଧି…ପେ॰… ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀମଂସାସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅରିୟା ନିୟ୍ୟାନିକା ନିୟ୍ୟନ୍ତି ତକ୍କରସ୍ସ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟା’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ନିବ୍ବିଦାସୁତ୍ତଂ

୮୧୬ . ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଦା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଏକନ୍ତନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟସମାଧି…ପେ॰… ଚିତ୍ତସମାଧି…ପେ॰… ୱୀମଂସାସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଏକନ୍ତନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଇଦ୍ଧିପଦେସସୁତ୍ତଂ

୮୧୭ . ‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଇଦ୍ଧିପଦେସଂ ଅଭିନିପ୍ଫାଦେସୁଂ ସବ୍ବେ ତେ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା। ୟେ ହି କେଚି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଇଦ୍ଧିପଦେସଂ ଅଭିନିପ୍ଫାଦେସ୍ସନ୍ତି ସବ୍ବେ ତେ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତରହି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଇଦ୍ଧିପଦେସଂ ଅଭିନିପ୍ଫାଦେନ୍ତି ସବ୍ବେ ତେ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା।

‘‘କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟସମାଧି…ପେ॰… ଚିତ୍ତସମାଧି…ପେ॰… ୱୀମଂସାସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଇଦ୍ଧିପଦେସଂ ଅଭିନିପ୍ଫାଦେସୁଂ, ସବ୍ବେ ତେ ଇମେସଂୟେୱ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଇଦ୍ଧିପଦେସଂ ଅଭିନିପ୍ଫାଦେସ୍ସନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଇମେସଂୟେୱ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତରହି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଇଦ୍ଧିପଦେସଂ ଅଭିନିପ୍ଫାଦେନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଇମେସଂୟେୱ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ସମତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୮୧୮ . ‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମତ୍ତଂ ଇଦ୍ଧିଂ ଅଭିନିପ୍ଫାଦେସୁଂ, ସବ୍ବେ ତେ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମତ୍ତଂ ଇଦ୍ଧିଂ ଅଭିନିପ୍ଫାଦେସ୍ସନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତରହି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମତ୍ତଂ ଇଦ୍ଧିଂ ଅଭିନିପ୍ଫାଦେନ୍ତି , ସବ୍ବେ ତେ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା।

‘‘କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟସମାଧି…ପେ॰… ଚିତ୍ତସମାଧି…ପେ॰… ୱୀମଂସାସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମତ୍ତଂ ଇଦ୍ଧିଂ ଅଭିନିପ୍ଫାଦେସୁଂ, ସବ୍ବେ ତେ ଇମେସଂୟେୱ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମତ୍ତଂ ଇଦ୍ଧିଂ ଅଭିନିପ୍ଫାଦେସ୍ସନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଇମେସଂୟେୱ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତରହି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମତ୍ତଂ ଇଦ୍ଧିଂ ଅଭିନିପ୍ଫାଦେନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଇମେସଂୟେୱ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଭିକ୍ଖୁସୁତ୍ତଂ

୮୧୯ . ‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ଭିକ୍ଖୂ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିଂସୁ, ସବ୍ବେ ତେ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ଭିକ୍ଖୂ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିସ୍ସନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତରହି ଭିକ୍ଖୂ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା।

‘‘କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟସମାଧି…ପେ॰… ଚିତ୍ତସମାଧି…ପେ॰… ୱୀମଂସାସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ଭିକ୍ଖୂ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିଂସୁ ସବ୍ବେ ତେ ଇମେସଂୟେୱ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ଭିକ୍ଖୂ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିସ୍ସନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଇମେସଂୟେୱ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତରହି ଭିକ୍ଖୂ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଇମେସଂୟେୱ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ବୁଦ୍ଧସୁତ୍ତଂ

୮୨୦ . ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଦା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟସମାଧି…ପେ॰… ଚିତ୍ତସମାଧି …ପେ॰… ୱୀମଂସାସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା । ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ତଥାଗତୋ ‘ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଞାଣସୁତ୍ତଂ

୮୨୧ . ‘‘‘ଅୟଂ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତୋ ଇଦ୍ଧିପାଦୋ’ତି ମେ ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ‘ସୋ ଖୋ ପନାୟଂ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତୋ ଇଦ୍ଧିପାଦୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ‘ଭାୱିତୋ’ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି।

‘‘‘ଅୟଂ ୱୀରିୟସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତୋ ଇଦ୍ଧିପାଦୋ’ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ‘ସୋ ଖୋ ପନାୟଂ ୱୀରିୟସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତୋ ଇଦ୍ଧିପାଦୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ‘ଭାୱିତୋ’ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି।

‘‘‘ଅୟଂ ଚିତ୍ତସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତୋ ଇଦ୍ଧିପାଦୋ’ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ‘ସୋ ଖୋ ପନାୟଂ ଚିତ୍ତସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତୋ ଇଦ୍ଧିପାଦୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ‘ଭାୱିତୋ’ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି।

‘‘‘ଅୟଂ ୱୀମଂସାସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତୋ ଇଦ୍ଧିପାଦୋ’ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ‘ସୋ ଖୋ ପନାୟଂ ୱୀମଂସାସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତୋ ଇଦ୍ଧିପାଦୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ‘ଭାୱିତୋ’ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଚେତିୟସୁତ୍ତଂ

୮୨୨ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ୱେସାଲିୟଂ ୱିହରତି ମହାୱନେ କୂଟାଗାରସାଲାୟଂ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୱେସାଲିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସି। ୱେସାଲିୟଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତ୍ୱା ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଗଣ୍ହାହି, ଆନନ୍ଦ, ନିସୀଦନଂ। ୟେନ ଚାପାଲଂ ଚେତିୟଂ [ପାୱାଲଚେତିୟଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ତେନୁପସଙ୍କମିସ୍ସାମ ଦିୱାୱିହାରାୟା’’ତି। ‘‘ଏୱଂ ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱତୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ନିସୀଦନଂ ଆଦାୟ ଭଗୱନ୍ତଂ ପିଟ୍ଠିତୋ ପିଟ୍ଠିତୋ ଅନୁବନ୍ଧି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ୟେନ ଚାପାଲଂ ଚେତିୟଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ଆୟସ୍ମାପି ଖୋ ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ରମଣୀୟା, ଆନନ୍ଦ, ୱେସାଲୀ, ରମଣୀୟଂ ଉଦେନଂ ଚେତିୟଂ, ରମଣୀୟଂ ଗୋତମକଂ ଚେତିୟଂ, ରମଣୀୟଂ ସତ୍ତମ୍ବଂ ଚେତିୟଂ, ରମଣୀୟଂ ବହୁପୁତ୍ତଂ ଚେତିୟଂ [ବହୁପୁତ୍ତକଚେତିୟଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] , ରମଣୀୟଂ ସାରନ୍ଦଦଂ ଚେତିୟଂ [ଆନନ୍ଦଚେତିୟଂ (କ॰), ସାନନ୍ଦରଂ (କ॰)] , ରମଣୀୟଂ ଚାପାଲଂ ଚେତିୟଂ। ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଆନନ୍ଦ, ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ୟାନୀକତା ୱତ୍ଥୁକତା ଅନୁଟ୍ଠିତା ପରିଚିତା ସୁସମାରଦ୍ଧା, ସୋ ଆକଙ୍ଖମାନୋ କପ୍ପଂ ୱା ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ କପ୍ପାୱସେସଂ ୱା। ତଥାଗତସ୍ସ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ୟାନୀକତା ୱତ୍ଥୁକତା ଅନୁଟ୍ଠିତା ପରିଚିତା ସୁସମାରଦ୍ଧା। ଆକଙ୍ଖମାନୋ, ଆନନ୍ଦ, ତଥାଗତୋ କପ୍ପଂ ୱା ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ କପ୍ପାୱସେସଂ ୱା’’ତି।

ଏୱମ୍ପି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱତା ଓଳାରିକେ ନିମିତ୍ତେ କୟିରମାନେ ଓଳାରିକେ ଓଭାସେ କୟିରମାନେ ନାସକ୍ଖି ପଟିୱିଜ୍ଝିତୁଂ; ନ ଭଗୱନ୍ତଂ ୟାଚି – ‘‘ତିଟ୍ଠତୁ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା କପ୍ପଂ, ତିଟ୍ଠତୁ ସୁଗତୋ କପ୍ପଂ [ସୁଗତୋ କପ୍ପାୱସେସଂ (ପୀ॰ କ॰) ଦୀ॰ ନି॰ ୨.୧୬୭] ବହୁଜନହିତାୟ ବହୁଜନସୁଖାୟ ଲୋକାନୁକମ୍ପାୟ ଅତ୍ଥାୟ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଦେୱମନୁସ୍ସାନ’’ନ୍ତି ୟଥା ତଂ ମାରେନ ପରିୟୁଟ୍ଠିତଚିତ୍ତୋ।

ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ରମଣୀୟା, ଆନନ୍ଦ, ୱେସାଲୀ, ରମଣୀୟଂ ଉଦେନଂ ଚେତିୟଂ, ରମଣୀୟଂ ଗୋତମକଂ ଚେତିୟଂ, ରମଣୀୟଂ ସତ୍ତମ୍ବଂ ଚେତିୟଂ, ରମଣୀୟଂ ବହୁପୁତ୍ତଂ ଚେତିୟଂ, ରମଣୀୟଂ ସାରନ୍ଦଦଂ ଚେତିୟଂ, ରମଣୀୟଂ ଚାପାଲଂ ଚେତିୟଂ। ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଆନନ୍ଦ, ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ୟାନୀକତା ୱତ୍ଥୁକତା ଅନୁଟ୍ଠିତା ପରିଚିତା ସୁସମାରଦ୍ଧା, ସୋ ଆକଙ୍ଖମାନୋ କପ୍ପଂ ୱା ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ କପ୍ପାୱସେସଂ ୱା। ତଥାଗତସ୍ସ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ୟାନୀକତା ୱତ୍ଥୁକତା ଅନୁଟ୍ଠିତା ପରିଚିତା ସୁସମାରଦ୍ଧା। ଆକଙ୍ଖମାନୋ, ଆନନ୍ଦ, ତଥାଗତୋ କପ୍ପଂ ୱା ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ କପ୍ପାୱସେସଂ ୱା’’ତି।

ଏୱମ୍ପି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱତା ଓଳାରିକେ ନିମିତ୍ତେ କୟିରମାନେ ଓଳାରିକେ ଓଭାସେ କୟିରମାନେ ନାସକ୍ଖି ପଟିୱିଜ୍ଝିତୁଂ; ନ ଭଗୱନ୍ତଂ ୟାଚି – ‘‘ତିଟ୍ଠତୁ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା କପ୍ପଂ, ତିଟ୍ଠତୁ ସୁଗତୋ କପ୍ପଂ ବହୁଜନହିତାୟ ବହୁଜନସୁଖାୟ ଲୋକାନୁକମ୍ପାୟ ଅତ୍ଥାୟ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଦେୱମନୁସ୍ସାନ’’ନ୍ତି ୟଥା ତଂ ମାରେନ ପରିୟୁଟ୍ଠିତଚିତ୍ତୋ।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଗଚ୍ଛ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଆନନ୍ଦ, ୟସ୍ସ ଦାନି କାଲଂ ମଞ୍ଞସୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱତୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ଅୱିଦୂରେ ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ରୁକ୍ଖମୂଲେ ନିସୀଦି। ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା, ଅଚିରପକ୍କନ୍ତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତେ ଆନନ୍ଦେ, ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ପରିନିବ୍ବାତୁ ଦାନି, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା, ପରିନିବ୍ବାତୁ ଦାନି ସୁଗତୋ [ପରିନିବ୍ବାତୁ ସୁଗତୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰) ଏୱମୁପରିପି] ! ପରିନିବ୍ବାନକାଲୋ ଦାନି, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ। ଭାସିତା ଖୋ ପନେସା, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ୱାଚା – ‘ନ ତାୱାହଂ, ପାପିମ , ପରିନିବ୍ବାୟିସ୍ସାମି ୟାୱ ମେ ଭିକ୍ଖୂ ନ ସାୱକା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ୱିୟତ୍ତା ୱିନୀତା ୱିସାରଦା ବହୁସ୍ସୁତା ଧମ୍ମଧରା ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପନ୍ନା ସାମୀଚିପ୍ପଟିପନ୍ନା ଅନୁଧମ୍ମଚାରିନୋ, ସକଂ ଆଚରିୟକଂ ଉଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଆଚିକ୍ଖିସ୍ସନ୍ତି ଦେସେସ୍ସନ୍ତି ପଞ୍ଞପେସ୍ସନ୍ତି ପଟ୍ଠପେସ୍ସନ୍ତି ୱିୱରିସ୍ସନ୍ତି ୱିଭଜିସ୍ସନ୍ତି ଉତ୍ତାନୀକରିସ୍ସନ୍ତି [ଉତ୍ତାନିଂ କରିସ୍ସନ୍ତି (କ॰), ଉତ୍ତାନିକରିସ୍ସନ୍ତି (ପୀ॰)] , ଉପ୍ପନ୍ନଂ ପରପ୍ପୱାଦଂ ସହଧମ୍ମେନ ସୁନିଗ୍ଗହିତଂ ନିଗ୍ଗହେତ୍ୱା ସପ୍ପାଟିହାରିୟଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେସ୍ସନ୍ତୀ’’’ତି।

ସନ୍ତି ଖୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଏତରହି ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ସାୱକା ୱିୟତ୍ତା ୱିନୀତା ୱିସାରଦା ବହୁସ୍ସୁତା ଧମ୍ମଧରା ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପନ୍ନା ସାମୀଚିପ୍ପଟିପନ୍ନା ଅନୁଧମ୍ମଚାରିନୋ, ସକଂ ଆଚରିୟକଂ ଉଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି ଦେସେନ୍ତି ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ପଟ୍ଠପେନ୍ତି ୱିୱରନ୍ତି ୱିଭଜନ୍ତି ଉତ୍ତାନୀକରୋନ୍ତି, ଉପ୍ପନ୍ନଂ ପରପ୍ପୱାଦଂ ସହଧମ୍ମେନ ସୁନିଗ୍ଗହିତଂ ନିଗ୍ଗହେତ୍ୱା ସପ୍ପାଟିହାରିୟଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେନ୍ତି। ପରିନିବ୍ବାତୁ ଦାନି, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା, ପରିନିବ୍ବାତୁ ଦାନି, ସୁଗତୋ! ପରିନିବ୍ବାନକାଲୋ ଦାନି, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ।

‘‘ଭାସିତା ଖୋ ପନେସା, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ୱାଚା – ‘ନ ତାୱାହଂ, ପାପିମ, ପରିନିବ୍ବାୟିସ୍ସାମି ୟାୱ ମେ ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ନ ସାୱିକା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ୱିୟତ୍ତା ୱିନୀତା ୱିସାରଦା ବହୁସ୍ସୁତା ଧମ୍ମଧରା ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପନ୍ନା ସାମୀଚିପ୍ପଟିପନ୍ନା ଅନୁଧମ୍ମଚାରିନିୟୋ, ସକଂ ଆଚରିୟକଂ ଉଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଆଚିକ୍ଖିସ୍ସନ୍ତି ଦେସେସ୍ସନ୍ତି ପଞ୍ଞପେସ୍ସନ୍ତି ପଟ୍ଠପେସ୍ସନ୍ତି ୱିୱରିସ୍ସନ୍ତି ୱିଭଜିସ୍ସନ୍ତି ଉତ୍ତାନୀକରିସ୍ସନ୍ତି, ଉପ୍ପନ୍ନଂ ପରପ୍ପୱାଦଂ ସହଧମ୍ମେନ ସୁନିଗ୍ଗହିତଂ ନିଗ୍ଗହେତ୍ୱା ସପ୍ପାଟିହାରିୟଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେସ୍ସନ୍ତୀ’’’ତି।

‘‘ସନ୍ତି ଖୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଏତରହି ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଭଗୱତୋ ସାୱିକା ୱିୟତ୍ତା ୱିନୀତା ୱିସାରଦା ବହୁସ୍ସୁତା ଧମ୍ମଧରା ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପନ୍ନା ସାମୀଚିପ୍ପଟିପନ୍ନା ଅନୁଧମ୍ମଚାରିନିୟୋ, ସକଂ ଆଚରିୟକଂ ଉଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି ଦେସେନ୍ତି ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ପଟ୍ଠପେନ୍ତି ୱିୱରନ୍ତି ୱିଭଜନ୍ତି ଉତ୍ତାନୀକରୋନ୍ତି, ଉପ୍ପନ୍ନଂ ପରପ୍ପୱାଦଂ ସହଧମ୍ମେନ ସୁନିଗ୍ଗହିତଂ ନିଗ୍ଗହେତ୍ୱା ସପ୍ପାଟିହାରିୟଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେନ୍ତି। ପରିନିବ୍ବାତୁ ଦାନି, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା, ପରିନିବ୍ବାତୁ ଦାନି, ସୁଗତୋ! ପରିନିବ୍ବାନକାଲୋ ଦାନି, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ।

‘‘ଭାସିତା ଖୋ ପନେସା, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ୱାଚା – ‘ନ ତାୱାହଂ, ପାପିମ, ପରିନିବ୍ବାୟିସ୍ସାମି ୟାୱ ମେ ଉପାସକା…ପେ॰… ୟାୱ ମେ ଉପାସିକା ନ ସାୱିକା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ୱିୟତ୍ତା ୱିନୀତା ୱିସାରଦା ବହୁସ୍ସୁତା ଧମ୍ମଧରା ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପନ୍ନା ସାମୀଚିପ୍ପଟିପନ୍ନା ଅନୁଧମ୍ମଚାରିନିୟୋ, ସକଂ ଆଚରିୟକଂ ଉଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଆଚିକ୍ଖିସ୍ସନ୍ତି ଦେସେସ୍ସନ୍ତି ପଞ୍ଞପେସ୍ସନ୍ତି ପଟ୍ଠପେସ୍ସନ୍ତି ୱିୱରିସ୍ସନ୍ତି ୱିଭଜିସ୍ସନ୍ତି ଉତ୍ତାନୀକରିସ୍ସନ୍ତି, ଉପ୍ପନ୍ନଂ ପରପ୍ପୱାଦଂ ସହଧମ୍ମେନ ସୁନିଗ୍ଗହିତଂ ନିଗ୍ଗହେତ୍ୱା ସପ୍ପାଟିହାରିୟଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେସ୍ସନ୍ତୀ’’’ତି।

‘‘ସନ୍ତି ଖୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଏତରହି ଉପାସକା…ପେ॰… ଉପାସିକା ଭଗୱତୋ ସାୱିକା ୱିୟତ୍ତା ୱିନୀତା ୱିସାରଦା ବହୁସ୍ସୁତା ଧମ୍ମଧରା ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପନ୍ନା ସାମୀଚିପ୍ପଟିପନ୍ନା ଅନୁଧମ୍ମଚାରିନିୟୋ , ସକଂ ଆଚରିୟକଂ ଉଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି ଦେସେନ୍ତି ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ପଟ୍ଠପେନ୍ତି ୱିୱରନ୍ତି ୱିଭଜନ୍ତି ଉତ୍ତାନୀକରୋନ୍ତି, ଉପ୍ପନ୍ନଂ ପରପ୍ପୱାଦଂ ସହଧମ୍ମେନ ସୁନିଗ୍ଗହିତଂ ନିଗ୍ଗହେତ୍ୱା ସପ୍ପାଟିହାରିୟଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେନ୍ତି। ପରିନିବ୍ବାତୁ ଦାନି, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା, ପରିନିବ୍ବାତୁ ଦାନି, ସୁଗତୋ! ପରିନିବ୍ବାନକାଲୋ ଦାନି, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ।

‘‘ଭାସିତା ଖୋ ପନେସା, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ୱାଚା – ‘ନ ତାୱାହଂ, ପାପିମ, ପରିନିବ୍ବାୟିସ୍ସାମି ୟାୱ ମେ ଇଦଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ନ ଇଦ୍ଧଞ୍ଚେୱ ଭୱିସ୍ସତି ଫୀତଞ୍ଚ ୱିତ୍ଥାରିତଂ ବାହୁଜଞ୍ଞଂ ପୁଥୁଭୂତଂ ୟାୱ ଦେୱମନୁସ୍ସେହି ସୁପ୍ପକାସିତ’ନ୍ତି। ତୟିଦଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଇଦ୍ଧଞ୍ଚେୱ ଫୀତଞ୍ଚ ୱିତ୍ଥାରିତଂ ବାହୁଜଞ୍ଞଂ ପୁଥୁଭୂତଂ ୟାୱ ଦେୱମନୁସ୍ସେହି ସୁପ୍ପକାସିତଂ। ପରିନିବ୍ବାତୁ ଦାନି, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା, ପରିନିବ୍ବାତୁ ଦାନି ସୁଗତୋ। ପରିନିବ୍ବାନକାଲୋ ଦାନି, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଭଗୱା ମାରଂ ପାପିମନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅପ୍ପୋସ୍ସୁକ୍କୋ ତ୍ୱଂ, ପାପିମ, ହୋହି। ନ ଚିରଂ [ନଚିରସ୍ସେୱ (କ॰)] ତଥାଗତସ୍ସ ପରିନିବ୍ବାନଂ ଭୱିସ୍ସତି। ଇତୋ ତିଣ୍ଣଂ ମାସାନଂ ଅଚ୍ଚୟେନ ତଥାଗତୋ ପରିନିବ୍ବାୟିସ୍ସତୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଚାପାଲେ ଚେତିୟେ ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ ଆୟୁସଙ୍ଖାରଂ ଓସ୍ସଜି। ଓସ୍ସଟ୍ଠେ ଚ [ଓସଜ୍ଜେ ପନ (କ॰)] ଭଗୱତା ଆୟୁସଙ୍ଖାରେ ମହାଭୂମିଚାଲୋ ଅହୋସି ଭିଂସନକୋ ଲୋମହଂସୋ, ଦେୱଦୁନ୍ଦୁଭିୟୋ [ଦେୱଦୁଦ୍ରଭିୟୋ (କ॰)] ଚ ଫଲିଂସୁ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଏତମତ୍ଥଂ ୱିଦିତ୍ୱା ତାୟଂ ୱେଲାୟଂ ଇମଂ ଉଦାନଂ ଉଦାନେସି –

‘‘ତୁଲମତୁଲଞ୍ଚ ସମ୍ଭୱଂ, ଭୱସଙ୍ଖାରମୱସ୍ସଜି ମୁନି।

ଅଜ୍ଝତ୍ତରତୋ ସମାହିତୋ, ଅଭିନ୍ଦି କୱଚମିୱତ୍ତସମ୍ଭୱ’’ନ୍ତି॥ ଦସମଂ।

ଚାପାଲୱଗ୍ଗୋ ପଠମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଅପାରାପି ୱିରଦ୍ଧୋ ଚ, ଅରିୟା ନିବ୍ବିଦାପି ଚ।

ପଦେସଂ ସମତ୍ତଂ ଭିକ୍ଖୁ, ବୁଦ୍ଧଂ ଞାଣଞ୍ଚ ଚେତିୟନ୍ତି॥

୨. ପାସାଦକମ୍ପନୱଗ୍ଗୋ

୧. ପୁବ୍ବସୁତ୍ତଂ

୮୨୩ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ପୁବ୍ବେୱ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ବୋଧା ଅନଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସେୱ ସତୋ ଏତଦହୋସି – ‘କୋ ନୁ ଖୋ ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ଇଦ୍ଧିପାଦଭାୱନାୟା’ତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି – ଇତି ମେ ଛନ୍ଦୋ ନ ଚ ଅତିଲୀନୋ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ଅତିପ୍ପଗ୍ଗହିତୋ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସଂଖିତ୍ତୋ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ବହିଦ୍ଧା ୱିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଭୱିସ୍ସତି। ପଚ୍ଛାପୁରେସଞ୍ଞୀ ଚ ୱିହରତି – ୟଥା ପୁରେ ତଥା ପଚ୍ଛା, ୟଥା ପଚ୍ଛା ତଥା ପୁରେ; ୟଥା ଅଧୋ ତଥା ଉଦ୍ଧଂ, ୟଥା ଉଦ୍ଧଂ ତଥା ଅଧୋ; ୟଥା ଦିୱା ତଥା ରତ୍ତିଂ, ୟଥା ରତ୍ତିଂ ତଥା ଦିୱା। ଇତି ୱିୱଟେନ ଚେତସା ଅପରିୟୋନଦ୍ଧେନ ସପ୍ପଭାସଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି’’’।

‘‘ୱୀରିୟସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି – ଇତି ମେ ୱୀରିୟଂ ନ ଚ ଅତିଲୀନଂ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ଅତିପ୍ପଗ୍ଗହିତଂ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସଂଖିତ୍ତଂ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ବହିଦ୍ଧା ୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ଭୱିସ୍ସତି। ପଚ୍ଛାପୁରେସଞ୍ଞୀ ଚ ୱିହରତି – ୟଥା ପୁରେ ତଥା ପଚ୍ଛା, ୟଥା ପଚ୍ଛା ତଥା ପୁରେ; ୟଥା ଅଧୋ ତଥା ଉଦ୍ଧଂ, ୟଥା ଉଦ୍ଧଂ ତଥା ଅଧୋ; ୟଥା ଦିୱା ତଥା ରତ୍ତିଂ, ୟଥା ରତ୍ତିଂ ତଥା ଦିୱା। ଇତି ୱିୱଟେନ ଚେତସା ଅପରିୟୋନଦ୍ଧେନ ସପ୍ପଭାସଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି।

‘‘ଚିତ୍ତସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି – ଇତି ମେ ଚିତ୍ତଂ ନ ଚ ଅତିଲୀନଂ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ଅତିପ୍ପଗ୍ଗହିତଂ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସଂଖିତ୍ତଂ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ବହିଦ୍ଧା ୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ଭୱିସ୍ସତି। ପଚ୍ଛାପୁରେସଞ୍ଞୀ ଚ ୱିହରତି – ୟଥା ପୁରେ ତଥା ପଚ୍ଛା, ୟଥା ପଚ୍ଛା ତଥା ପୁରେ; ୟଥା ଅଧୋ ତଥା ଉଦ୍ଧଂ, ୟଥା ଉଦ୍ଧଂ ତଥା ଅଧୋ; ୟଥା ଦିୱା ତଥା ରତ୍ତିଂ, ୟଥା ରତ୍ତିଂ ତଥା ଦିୱା। ଇତି ୱିୱଟେନ ଚେତସା ଅପରିୟୋନଦ୍ଧେନ ସପ୍ପଭାସଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି।

‘‘ୱୀମଂସାସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି – ଇତି ମେ ୱୀମଂସା ନ ଚ ଅତିଲୀନା ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ଅତିପ୍ପଗ୍ଗହିତା ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସଂଖିତ୍ତା ଭୱିସ୍ସତି , ନ ଚ ବହିଦ୍ଧା ୱିକ୍ଖିତ୍ତା ଭୱିସ୍ସତି। ପଚ୍ଛାପୁରେସଞ୍ଞୀ ଚ ୱିହରତି – ୟଥା ପୁରେ ତଥା ପଚ୍ଛା, ୟଥା ପଚ୍ଛା ତଥା ପୁରେ; ୟଥା ଅଧୋ ତଥା ଉଦ୍ଧଂ, ୟଥା ଉଦ୍ଧଂ ତଥା ଅଧୋ; ୟଥା ଦିୱା ତଥା ରତ୍ତିଂ, ୟଥା ରତ୍ତିଂ ତଥା ଦିୱା। ଇତି ୱିୱଟେନ ଚେତସା ଅପରିୟୋନଦ୍ଧେନ ସପ୍ପଭାସଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି।

‘‘ଏୱଂ ଭାୱିତେସୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଚତୂସୁ ଇଦ୍ଧିପାଦେସୁ ଏୱଂ ବହୁଲୀକତେସୁ, ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋତି – ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ହୋତି, ବହୁଧାପି ହୁତ୍ୱା ଏକୋ ହୋତି; ଆୱିଭାୱଂ, ତିରୋଭାୱଂ; ତିରୋକୁଟ୍ଟଂ ତିରୋପାକାରଂ ତିରୋପବ୍ବତଂ ଅସଜ୍ଜମାନୋ ଗଚ୍ଛତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ଆକାସେ; ପଥୱିୟାପି ଉମ୍ମୁଜ୍ଜନିମୁଜ୍ଜଂ କରୋତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ଉଦକେ; ଉଦକେପି ଅଭିଜ୍ଜମାନେ [ଅଭିଜ୍ଜମାନୋ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଗଚ୍ଛତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ପଥୱିୟଂ; ଆକାସେପି ପଲ୍ଲଙ୍କେନ କମତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ପକ୍ଖୀ ସକୁଣୋ; ଇମେପି ଚନ୍ଦିମସୂରିୟେ ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକେ ଏୱଂମହାନୁଭାୱେ ପାଣିନା ପରିମସତି [ପରାମସତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ପରିମଜ୍ଜତି; ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେତି।

‘‘ଏୱଂ ଭାୱିତେସୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଚତୂସୁ ଇଦ୍ଧିପାଦେସୁ ଏୱଂ ବହୁଲୀକତେସୁ ଦିବ୍ବାୟ ସୋତଧାତୁୟା ୱିସୁଦ୍ଧାୟ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସିକାୟ ଉଭୋ ସଦ୍ଦେ ସୁଣାତି – ଦିବ୍ବେ ଚ ମାନୁସେ ଚ, ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ଚାତି।

‘‘ଏୱଂ ଭାୱିତେସୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଚତୂସୁ ଇଦ୍ଧିପାଦେସୁ ଏୱଂ ବହୁଲୀକତେସୁ, ପରସତ୍ତାନଂ ପରପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାତି। ସରାଗଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ସରାଗଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି; ୱୀତରାଗଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ୱୀତରାଗଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି; ସଦୋସଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ସଦୋସଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି; ୱୀତଦୋସଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ୱୀତଦୋସଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି; ସମୋହଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ସମୋହଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି; ୱୀତମୋହଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ୱୀତମୋହଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି; ସଂଖିତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ସଂଖିତ୍ତଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି; ୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି; ମହଗ୍ଗତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ମହଗ୍ଗତଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି; ଅମହଗ୍ଗତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ଅମହଗ୍ଗତଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି; ସଉତ୍ତରଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ସଉତ୍ତରଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି; ଅନୁତ୍ତରଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ଅନୁତ୍ତରଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି; ସମାହିତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ସମାହିତଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି; ଅସମାହିତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ଅସମାହିତଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି; ୱିମୁତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ୱିମୁତ୍ତଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି; ଅୱିମୁତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ଅୱିମୁତ୍ତଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି’’।

‘‘ଏୱଂ ଭାୱିତେସୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଚତୂସୁ ଇଦ୍ଧିପାଦେସୁ ଏୱଂ ବହୁଲୀକତେସୁ, ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଏକମ୍ପି ଜାତିଂ ଦ୍ୱେପି ଜାତିୟୋ ତିସ୍ସୋପି ଜାତିୟୋ ଚତସ୍ସୋପି ଜାତିୟୋ ପଞ୍ଚପି ଜାତିୟୋ ଦସପି ଜାତିୟୋ ୱୀସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ତିଂସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ଚତ୍ତାଲୀସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ପଞ୍ଞାସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ଜାତିସତମ୍ପି ଜାତିସହସ୍ସମ୍ପି ଜାତିସତସହସ୍ସମ୍ପି ଅନେକେପି ସଂୱଟ୍ଟକପ୍ପେ ଅନେକେପି ୱିୱଟ୍ଟକପ୍ପେ ଅନେକେପି ସଂୱଟ୍ଟୱିୱଟ୍ଟକପ୍ପେ – ‘ଅମୁତ୍ରାସିଂ ଏୱଂନାମୋ ଏୱଂଗୋତ୍ତୋ ଏୱଂୱଣ୍ଣୋ ଏୱମାହାରୋ ଏୱଂସୁଖଦୁକ୍ଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଏୱମାୟୁପରିୟନ୍ତୋ, ସୋ ତତୋ ଚୁତୋ ଅମୁତ୍ର ଉଦପାଦିଂ [ଉପ୍ପାଦିଂ (ସୀ॰)] ; ତତ୍ରାପାସିଂ ଏୱଂନାମୋ ଏୱଂଗୋତ୍ତୋ ଏୱଂୱଣ୍ଣୋ ଏୱମାହାରୋ ଏୱଂସୁଖଦୁକ୍ଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଏୱମାୟୁପରିୟନ୍ତୋ, ସୋ ତତୋ ଚୁତୋ ଇଧୂପପନ୍ନୋ’ତି। ଇତି ସାକାରଂ ସଉଦ୍ଦେସଂ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି।

‘‘ଏୱଂ ଭାୱିତେସୁ ଖୋ ଭିକ୍ଖୁ, ଚତୂସୁ ଇଦ୍ଧିପାଦେସୁ ଏୱଂ ବହୁଲୀକତେସୁ, ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସତି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ, ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି – ‘ଇମେ ୱତ, ଭୋନ୍ତୋ, ସତ୍ତା କାୟଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଉପୱାଦକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା; ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନା। ଇମେ ୱା ପନ, ଭୋନ୍ତୋ, ସତ୍ତା କାୟସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଅନୁପୱାଦକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା; ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପନ୍ନା’ତି। ଇତି ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସତି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ, ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି।

‘‘ଏୱଂ ଭାୱିତେସୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଚତୂସୁ ଇଦ୍ଧିପାଦେସୁ ଏୱଂ ବହୁଲୀକତେସୁ, ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ମହପ୍ଫଲସୁତ୍ତଂ

୮୨୪ . ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଦା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋନ୍ତି ମହାନିସଂସା। କଥଂ ଭାୱିତା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା କଥଂ ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋନ୍ତି ମହାନିସଂସା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି – ‘ଇତି ମେ ଛନ୍ଦୋ ନ ଚ ଅତିଲୀନୋ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ଅତିପ୍ପଗ୍ଗହିତୋ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସଂଖିତ୍ତୋ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ବହିଦ୍ଧା ୱିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଭୱିସ୍ସତି’। ପଚ୍ଛାପୁରେସଞ୍ଞୀ ଚ ୱିହରତି – ୟଥା ପୁରେ ତଥା ପଚ୍ଛା, ୟଥା ପଚ୍ଛା ତଥା ପୁରେ; ୟଥା ଅଧୋ ତଥା ଉଦ୍ଧଂ, ୟଥା ଉଦ୍ଧଂ ତଥା ଅଧୋ; ୟଥା ଦିୱା ତଥା ରତ୍ତିଂ, ୟଥା ରତ୍ତିଂ ତଥା ଦିୱା। ଇତି ୱିୱଟେନ ଚେତସା ଅପରିୟୋନଦ୍ଧେନ ସପ୍ପଭାସଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି।

‘‘ୱୀରିୟସମାଧି…ପେ॰… ଚିତ୍ତସମାଧି…ପେ॰… ୱୀମଂସାସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି – ‘ଇତି ମେ ୱୀମଂସା ନ ଚ ଅତିଲୀନା ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ଅତିପ୍ପଗ୍ଗହିତା ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସଂଖିତ୍ତା ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ବହିଦ୍ଧା ୱିକ୍ଖିତ୍ତା ଭୱିସ୍ସତି’। ପଚ୍ଛାପୁରେସଞ୍ଞୀ ଚ ୱିହରତି – ୟଥା ପୁରେ ତଥା ପଚ୍ଛା, ୟଥା ପଚ୍ଛା ତଥା ପୁରେ; ୟଥା ଅଧୋ ତଥା ଉଦ୍ଧଂ, ୟଥା ଉଦ୍ଧଂ ତଥା ଅଧୋ; ୟଥା ଦିୱା ତଥା ରତ୍ତିଂ, ୟଥା ରତ୍ତିଂ ତଥା ଦିୱା। ଇତି ୱିୱଟେନ ଚେତସା ଅପରିୟୋନଦ୍ଧେନ ସପ୍ପଭାସଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି। ଏୱଂ ଭାୱିତା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋନ୍ତି ମହାନିସଂସା।

‘‘ଏୱଂ ଭାୱିତେସୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚତୂସୁ ଇଦ୍ଧିପାଦେସୁ ଏୱଂ ବହୁଲୀକତେସୁ ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋତି – ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ହୋତି…ପେ॰… ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେତି…ପେ॰…।

‘‘ଏୱଂ ଭାୱିତେସୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚତୂସୁ ଇଦ୍ଧିପାଦେସୁ ଏୱଂ ବହୁଲୀକତେସୁ, ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଛନ୍ଦସମାଧିସୁତ୍ତଂ

୮୨୫ . ‘‘ଛନ୍ଦଂ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନିସ୍ସାୟ ଲଭତି ସମାଧିଂ, ଲଭତି ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଛନ୍ଦସମାଧି। ସୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନୁପ୍ପାଦାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପ୍ପାଦାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଠିତିୟା ଅସମ୍ମୋସାୟ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ‘ପଧାନସଙ୍ଖାରା’ତି। ଇତି ଅୟଞ୍ଚ ଛନ୍ଦୋ, ଅୟଞ୍ଚ ଛନ୍ଦସମାଧି, ଇମେ ଚ ପଧାନସଙ୍ଖାରା – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତୋ ଇଦ୍ଧିପାଦୋ’’’।

‘‘ୱୀରିୟଂ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନିସ୍ସାୟ ଲଭତି ସମାଧିଂ, ଲଭତି ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ‘ୱୀରିୟସମାଧି’। ସୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ…ପେ॰… ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଠିତିୟା ଅସମ୍ମୋସାୟ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ‘ପଧାନସଙ୍ଖାରା’ତି। ଇତି ଇଦଞ୍ଚ ୱୀରିୟଂ, ଅୟଞ୍ଚ ୱୀରିୟସମାଧି, ଇମେ ଚ ପଧାନସଙ୍ଖାରା – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ୱୀରିୟସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତୋ ଇଦ୍ଧିପାଦୋ’’’।

‘‘ଚିତ୍ତଂ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନିସ୍ସାୟ ଲଭତି ସମାଧିଂ, ଲଭତି ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ‘ଚିତ୍ତସମାଧି’। ସୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ପାପକାନଂ…ପେ॰… ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଠିତିୟା ଅସମ୍ମୋସାୟ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ‘ପଧାନସଙ୍ଖାରା’ତି। ଇତି ଇଦଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଂ, ଅୟଞ୍ଚ ଚିତ୍ତସମାଧି, ଇମେ ଚ ପଧାନସଙ୍ଖାରା – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଚିତ୍ତସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତୋ ଇଦ୍ଧିପାଦୋ’’’।

‘‘ୱୀମଂସଂ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନିସ୍ସାୟ ଲଭତି ସମାଧିଂ, ଲଭତି ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ‘ୱୀମଂସାସମାଧି’। ସୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନୁପ୍ପାଦାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି…ପେ॰… ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଠିତିୟା ଅସମ୍ମୋସାୟ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ‘ପଧାନସଙ୍ଖାରା’ତି । ଇତି ଅୟଞ୍ଚ ୱୀମଂସା, ଅୟଞ୍ଚ ୱୀମଂସାସମାଧି, ଇମେ ଚ ପଧାନସଙ୍ଖାରା – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ୱୀମଂସାସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତୋ ଇଦ୍ଧିପାଦୋ’’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସୁତ୍ତଂ

୮୨୬ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ପୁବ୍ବାରାମେ ମିଗାରମାତୁପାସାଦେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ହେଟ୍ଠାମିଗାରମାତୁପାସାଦେ ୱିହରନ୍ତି ଉଦ୍ଧତା ଉନ୍ନଳା ଚପଲା ମୁଖରା ୱିକିଣ୍ଣୱାଚା ମୁଟ୍ଠସ୍ସତିନୋ ଅସମ୍ପଜାନା ଅସମାହିତା ଭନ୍ତଚିତ୍ତା [ୱିବ୍ଭନ୍ତଚିତ୍ତା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ପାକତିନ୍ଦ୍ରିୟା।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଏତେ ଖୋ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ସବ୍ରହ୍ମଚାରିନୋ ହେଟ୍ଠାମିଗାରମାତୁପାସାଦେ ୱିହରନ୍ତି ଉଦ୍ଧତା ଉନ୍ନଳା ଚପଲା ମୁଖରା ୱିକିଣ୍ଣୱାଚା ମୁଟ୍ଠସ୍ସତିନୋ ଅସମ୍ପଜାନା ଅସମାହିତା ଭନ୍ତଚିତ୍ତା ପାକତିନ୍ଦ୍ରିୟା। ଗଚ୍ଛ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ତେ ଭିକ୍ଖୂ ସଂୱେଜେହୀ’’ତି।

‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଭଗୱତୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ତଥାରୂପଂ ଇଦ୍ଧାଭିସଙ୍ଖାରଂ ଅଭିସଙ୍ଖାରେସି [ଅଭିସଙ୍ଖରେସି (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰ କ॰)] ୟଥା ପାଦଙ୍ଗୁଟ୍ଠକେନ ମିଗାରମାତୁପାସାଦଂ ସଙ୍କମ୍ପେସି ସମ୍ପକମ୍ପେସି ସମ୍ପଚାଲେସି। ଅଥ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ସଂୱିଗ୍ଗା ଲୋମହଟ୍ଠଜାତା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠଂସୁ – ‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ ୱତ, ଭୋ, ଅବ୍ଭୁତଂ ୱତ, ଭୋ! ନିୱାତଞ୍ଚ ୱତ ଅୟଞ୍ଚ ମିଗାରମାତୁପାସାଦୋ ଗମ୍ଭୀରନେମୋ ସୁନିଖାତୋ ଅଚଲୋ ଅସମ୍ପକମ୍ପୀ, ଅଥ ଚ ପନ ସଙ୍କମ୍ପିତୋ ସମ୍ପକମ୍ପିତୋ ସମ୍ପଚାଲିତୋ’’ତି!

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ୟେନ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିଂ ନୁ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂୱିଗ୍ଗା ଲୋମହଟ୍ଠଜାତା ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା’’ତି? ‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଅବ୍ଭୁତଂ ଭନ୍ତେ! ନିୱାତଞ୍ଚ ୱତ ଅୟଞ୍ଚ ମିଗାରମାତୁପାସାଦୋ ଗମ୍ଭୀରନେମୋ ସୁନିଖାତୋ ଅଚଲୋ ଅସମ୍ପକମ୍ପୀ, ଅଥ ଚ ପନ ସଙ୍କମ୍ପିତୋ ସମ୍ପକମ୍ପିତୋ ସମ୍ପଚାଲିତୋ’’ତି! ‘‘ତୁମ୍ହେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂୱେଜେତୁକାମେନ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନେନ ଭିକ୍ଖୁନା ପାଦଙ୍ଗୁଟ୍ଠକେନ ମିଗାରମାତୁପାସାଦୋ, ସଙ୍କମ୍ପିତୋ ସମ୍ପକମ୍ପିତୋ ସମ୍ପଚାଲିତୋ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକୋ ଏୱଂମହାନୁଭାୱୋ’’ତି ? ‘‘ଭଗୱଂମୂଲକା ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା, ଭଗୱଂନେତ୍ତିକା ଭଗୱଂପଟିସରଣା। ସାଧୁ ୱତ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂୟେୱ ପଟିଭାତୁ ଏତସ୍ସ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ। ଭଗୱତୋ ସୁତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଧାରେସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ତେନ ହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଣାଥ। ଚତୁନ୍ନଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକୋ ଏୱଂମହାନୁଭାୱୋ। କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟସମାଧି…ପେ॰… ଚିତ୍ତସମାଧି…ପେ॰… ୱୀମଂସାସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି – ‘ଇତି ମେ ୱୀମଂସା ନ ଚ ଅତିଲୀନା ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ଅତିପ୍ପଗ୍ଗହିତା ଭୱିସ୍ସତି; ନ ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସଂଖିତ୍ତା ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ବହିଦ୍ଧା ୱିକ୍ଖିତ୍ତା ଭୱିସ୍ସତି’। ପଚ୍ଛାପୁରେସଞ୍ଞୀ ଚ ୱିହରତି – ୟଥା ପୁରେ ତଥା ପଚ୍ଛା, ୟଥା ପଚ୍ଛା ତଥା ପୁରେ; ୟଥା ଅଧୋ ତଥା ଉଦ୍ଧଂ ୟଥା ଉଦ୍ଧଂ ତଥା ଅଧୋ; ୟଥା ଦିୱା ତଥା ରତ୍ତିଂ, ୟଥା ରତ୍ତିଂ ତଥା ଦିୱା। ଇତି ୱିୱଟେନ ଚେତସା ଅପରିୟୋନଦ୍ଧେନ ସପ୍ପଭାସଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକୋ ଏୱଂମହାନୁଭାୱୋ। ଇମେସଞ୍ଚ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋତି…ପେ॰… ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେତି…ପେ॰… ଇମେସଞ୍ଚ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଉଣ୍ଣାଭବ୍ରାହ୍ମଣସୁତ୍ତଂ

୮୨୭ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ କୋସମ୍ବିୟଂ ୱିହରତି ଘୋସିତାରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଉଣ୍ଣାଭୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟେନାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ଆନନ୍ଦେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଉଣ୍ଣାଭୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିମତ୍ଥିୟଂ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଆନନ୍ଦ, ସମଣେ ଗୋତମେ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’’ତି? ‘‘ଛନ୍ଦପ୍ପହାନତ୍ଥଂ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’’ତି।

‘‘ଅତ୍ଥି ପନ, ଭୋ ଆନନ୍ଦ, ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା ଏତସ୍ସ ଛନ୍ଦସ୍ସ ପହାନାୟା’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା ଏତସ୍ସ ଛନ୍ଦସ୍ସ ପହାନାୟା’’ତି।

‘‘କତମୋ ପନ, ଭୋ ଆନନ୍ଦ, ମଗ୍ଗୋ କତମା ପଟିପଦା ଏତସ୍ସ ଛନ୍ଦସ୍ସ ପହାନାୟା’’ତି? ‘‘ଇଧ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟସମାଧି…ପେ॰… ଚିତ୍ତସମାଧି…ପେ॰… ୱୀମଂସାସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି – ଅୟଂ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ମଗ୍ଗୋ ଅୟଂ ପଟିପଦା ଏତସ୍ସ ଛନ୍ଦସ୍ସ ପହାନାୟା’’ତି।

‘‘ଏୱଂ ସନ୍ତେ, ଭୋ ଆନନ୍ଦ, ସନ୍ତକଂ ହୋତି ନୋ ଅସନ୍ତକଂ। ଛନ୍ଦେନେୱ ଛନ୍ଦଂ ପଜହିସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି’’। ‘‘ତେନ ହି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ତଞ୍ଞେୱେତ୍ଥ ପଟିପୁଚ୍ଛିସ୍ସାମି। ୟଥା ତେ ଖମେୟ୍ୟ ତଥା ତଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାସି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଅହୋସି ତେ ପୁବ୍ବେ ଛନ୍ଦୋ ‘ଆରାମଂ ଗମିସ୍ସାମୀ’ତି? ତସ୍ସ ତେ ଆରାମଗତସ୍ସ ୟୋ ତଜ୍ଜୋ ଛନ୍ଦୋ ସୋ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ , ଭୋ’’। ‘‘ଅହୋସି ତେ ପୁବ୍ବେ ୱୀରିୟଂ ‘ଆରାମଂ ଗମିସ୍ସାମୀ’ତି? ତସ୍ସ ତେ ଆରାମଗତସ୍ସ ୟଂ ତଜ୍ଜଂ ୱୀରିୟଂ ତଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭୋ’’। ‘‘ଅହୋସି ତେ ପୁବ୍ବେ ଚିତ୍ତଂ ‘ଆରାମଂ ଗମିସ୍ସାମୀ’ତି? ତସ୍ସ ତେ ଆରାମଗତସ୍ସ ୟଂ ତଜ୍ଜଂ ଚିତ୍ତଂ ତଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭୋ’’। ‘‘ଅହୋସି ତେ ପୁବ୍ବେ ୱୀମଂସା ‘ଆରାମଂ ଗମିସ୍ସାମୀ’ତି? ତସ୍ସ ତେ ଆରାମଗତସ୍ସ ୟା ତଜ୍ଜା ୱୀମଂସା ସା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭୋ’’।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୟୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅରହଂ ଖୀଣାସୱୋ ୱୁସିତୱା କତକରଣୀୟୋ ଓହିତଭାରୋ ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥୋ ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନୋ ସମ୍ମଦଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତୋ, ତସ୍ସ ୟୋ ପୁବ୍ବେ ଛନ୍ଦୋ ଅହୋସି ଅରହତ୍ତପ୍ପତ୍ତିୟା, ଅରହତ୍ତପ୍ପତ୍ତେ [ଅରହତ୍ତେ ପତ୍ତେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ୟୋ ତଜ୍ଜୋ ଛନ୍ଦୋ ସୋ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ; ୟଂ ପୁବ୍ବେ ୱୀରିୟଂ ଅହୋସି ଅରହତ୍ତପ୍ପତ୍ତିୟା, ଅରହତ୍ତପ୍ପତ୍ତେ ୟଂ ତଜ୍ଜଂ ୱୀରିୟଂ ତଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧଂ; ୟଂ ପୁବ୍ବେ ଚିତ୍ତଂ ଅହୋସି ଅରହତ୍ତପ୍ପତ୍ତିୟା, ଅରହତ୍ତପ୍ପତ୍ତେ ୟଂ ତଜ୍ଜଂ ଚିତ୍ତଂ ତଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧଂ; ୟା ପୁବ୍ବେ ୱୀମଂସା ଅହୋସି ଅରହତ୍ତପ୍ପତ୍ତିୟା, ଅରହତ୍ତପ୍ପତ୍ତେ ୟା ତଜ୍ଜା ୱୀମଂସା ସା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଇତି ଏୱଂ ସନ୍ତେ, ସନ୍ତକଂ ୱା ହୋତି ନୋ ଅସନ୍ତକଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଅଦ୍ଧା, ଭୋ ଆନନ୍ଦ, ଏୱଂ ସନ୍ତେ, ସନ୍ତକଂ ହୋତି ନୋ ଅସନ୍ତକଂ। ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଆନନ୍ଦ, ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଆନନ୍ଦ! ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭୋ ଆନନ୍ଦ, ନିକ୍କୁଜ୍ଜିତଂ ୱା ଉକ୍କୁଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ୱା ୱିୱରେୟ୍ୟ, ମୂଳ୍ହସ୍ସ ୱା ମଗ୍ଗଂ ଆଚିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅନ୍ଧକାରେ ୱା ତେଲପଜ୍ଜୋତଂ ଧାରେୟ୍ୟ – ଚକ୍ଖୁମନ୍ତୋ ରୂପାନି ଦକ୍ଖନ୍ତୀତି; ଏୱମେୱଂ ଭୋତା ଆନନ୍ଦେନ ଅନେକପରିୟାୟେନ ଧମ୍ମୋ ପକାସିତୋ। ଏସାହଂ, ଭୋ ଆନନ୍ଦ, ତଂ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ସରଣଂ ଗଚ୍ଛାମି ଧମ୍ମଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଞ୍ଚ। ଉପାସକଂ ମଂ ଭୱଂ ଆନନ୍ଦୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ପଠମସମଣବ୍ରାହ୍ମଣସୁତ୍ତଂ

୮୨୮ . ‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ମହିଦ୍ଧିକା ଅହେସୁଂ ମହାନୁଭାୱା, ସବ୍ବେ ତେ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ମହିଦ୍ଧିକା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ମହାନୁଭାୱା, ସବ୍ବେ ତେ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତରହି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ମହିଦ୍ଧିକା ମହାନୁଭାୱା, ସବ୍ବେ ତେ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା।

‘‘କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଇଧ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟସମାଧି…ପେ॰… ଚିତ୍ତସମାଧି…ପେ॰… ୱୀମଂସାସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ମହିଦ୍ଧିକା ଅହେସୁଂ ମହାନୁଭାୱା, ସବ୍ବେ ତେ ଇମେସଂୟେୱ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ମହିଦ୍ଧିକା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ମହାନୁଭାୱା, ସବ୍ବେ ତେ ଇମେସଂୟେୱ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତରହି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ମହିଦ୍ଧିକା ମହାନୁଭାୱା, ସବ୍ବେ ତେ ଇମେସଂୟେୱ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଦୁତିୟସମଣବ୍ରାହ୍ମଣସୁତ୍ତଂ

୮୨୯ . ‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋସୁଂ – ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ଅହେସୁଂ, ବହୁଧାପି ହୁତ୍ୱା ଏକୋ ଅହେସୁଂ; ଆୱିଭାୱଂ, ତିରୋଭାୱଂ; ତିରୋକୁଟ୍ଟଂ ତିରୋପାକାରଂ ତିରୋପବ୍ବତଂ ଅସଜ୍ଜମାନା ଅଗମଂସୁ, ସେୟ୍ୟଥାପି ଆକାସେ; ପଥୱିୟାପି ଉମ୍ମୁଜ୍ଜନିମୁଜ୍ଜଂ ଅକଂସୁ, ସେୟ୍ୟଥାପି ଉଦକେ; ଉଦକେପି ଅଭିଜ୍ଜମାନେ [ଅଭିଜ୍ଜମାନା (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଅଗମଂସୁ, ସେୟ୍ୟଥାପି ପଥୱିୟଂ; ଆକାସେପି ପଲ୍ଲଙ୍କେନ କମିଂସୁ, ସେୟ୍ୟଥାପି ପକ୍ଖୀ ସକୁଣୋ; ଇମେପି ଚନ୍ଦିମସୂରିୟେ ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକେ ଏୱଂମହାନୁଭାୱେ ପାଣିନା ପରିମସିଂସୁ [ପରାମସିଂସୁ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ପରିମଜ୍ଜିଂସୁ; ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେସୁଂ, ସବ୍ବେ ତେ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା।

‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋସ୍ସନ୍ତି – ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ବହୁଧାପି ହୁତ୍ୱା ଏକୋ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି; ଆୱିଭାୱଂ, ତିରୋଭାୱଂ; ତିରୋକୁଟ୍ଟଂ ତିରୋପାକାରଂ ତିରୋପବ୍ବତଂ ଅସଜ୍ଜମାନା ଗମିସ୍ସନ୍ତି , ସେୟ୍ୟଥାପି ଆକାସେ; ପଥୱିୟାପି ଉମ୍ମୁଜ୍ଜନିମୁଜ୍ଜଂ କରିସ୍ସନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ଉଦକେ; ଉଦକେପି ଅଭିଜ୍ଜମାନେ ଗମିସ୍ସନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ପଥୱିୟଂ; ଆକାସେପି ପଲ୍ଲଙ୍କେନ କମିସ୍ସନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ପକ୍ଖୀ ସକୁଣୋ; ଇମେପି ଚନ୍ଦିମସୂରିୟେ ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକେ ଏୱଂମହାନୁଭାୱେ ପାଣିନା ପରିମସିସ୍ସନ୍ତି ପରିମଜ୍ଜିସ୍ସନ୍ତି; ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତିସ୍ସନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା।

‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତରହି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋନ୍ତି – ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ହୋନ୍ତି, ବହୁଧାପି ହୁତ୍ୱା ଏକୋ ହୋନ୍ତି; ଆୱିଭାୱଂ, ତିରୋଭାୱଂ; ତିରୋକୁଟ୍ଟଂ ତିରୋପାକାରଂ ତିରୋପବ୍ବତଂ ଅସଜ୍ଜମାନା ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ଆକାସେ; ପଥୱିୟାପି ଉମ୍ମୁଜ୍ଜନିମୁଜ୍ଜଂ କରୋନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ଉଦକେ; ଉଦକେପି ଅଭିଜ୍ଜମାନେ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ପଥୱିୟଂ; ଆକାସେପି ପଲ୍ଲଙ୍କେନ କମନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ପକ୍ଖୀ ସକୁଣୋ; ଇମେପି ଚନ୍ଦିମସୂରିୟେ ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକେ ଏୱଂମହାନୁଭାୱେ ପାଣିନା ପରିମସନ୍ତି [ପରାମସନ୍ତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ପରିମଜ୍ଜନ୍ତି; ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତାତି।

‘‘କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟସମାଧି…ପେ॰… ଚିତ୍ତସମାଧି…ପେ॰… ୱୀମଂସାସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋସୁଂ – ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ଅହେସୁଂ…ପେ॰… ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେସୁଂ, ସବ୍ବେ ତେ ଇମେସଂୟେୱ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା।

‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋସ୍ସନ୍ତି – ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି…ପେ॰… ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତିସ୍ସନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଇମେସଂୟେୱ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା।

‘‘ୟେ ହି କେଚି ଭିକ୍ଖୱେ ଏତରହି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋନ୍ତି – ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ହୋନ୍ତି…ପେ॰… ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଇମେସଂୟେୱ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଭିକ୍ଖୁସୁତ୍ତଂ

୮୩୦ . ‘‘ଚତୁନ୍ନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଭିକ୍ଖୁ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି।

‘‘କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟସମାଧି…ପେ॰… ଚିତ୍ତସମାଧି…ପେ॰… ୱୀମଂସାସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଭିକ୍ଖୁ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଇଦ୍ଧାଦିଦେସନାସୁତ୍ତଂ

୮୩୧ . ‘‘ଇଦ୍ଧିଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ଇଦ୍ଧିପାଦଞ୍ଚ ଇଦ୍ଧିପାଦଭାୱନଞ୍ଚ ଇଦ୍ଧିପାଦଭାୱନାଗାମିନିଞ୍ଚ ପଟିପଦଂ। ତଂ ସୁଣାଥ।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋତି – ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ହୋତି, ବହୁଧାପି ହୁତ୍ୱା ଏକୋ ହୋତି…ପେ॰… ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧି।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଦୋ? ୟୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗ୍ଗୋ ୟା ପଟିପଦା ଇଦ୍ଧିଲାଭାୟ ଇଦ୍ଧିପଟିଲାଭାୟ ସଂୱତ୍ତତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଦୋ।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଦଭାୱନା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟସମାଧି…ପେ॰… ଚିତ୍ତସମାଧି …ପେ॰… ୱୀମଂସାସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଦଭାୱନା।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଦଭାୱନାଗାମିନୀ ପଟିପଦା? ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ, ସମ୍ମାୱାଚା, ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ, ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ, ସମ୍ମାୱାୟାମୋ, ସମ୍ମାସତି, ସମ୍ମାସମାଧି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଦଭାୱନାଗାମିନୀ ପଟିପଦା’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ୱିଭଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ

୮୩୨ . ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଦା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋନ୍ତି ମହାନିସଂସା’’।

‘‘କଥଂ ଭାୱିତା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା କଥଂ ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋନ୍ତି ମହାନିସଂସା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି – ‘ଇତି ମେ ଛନ୍ଦୋ ନ ଚ ଅତିଲୀନୋ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ଅତିପ୍ପଗ୍ଗହିତୋ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସଂଖିତ୍ତୋ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ବହିଦ୍ଧା ୱିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଭୱିସ୍ସତି’। ପଚ୍ଛାପୁରେସଞ୍ଞୀ ଚ ୱିହରତି – ‘ୟଥା ପୁରେ ତଥା ପଚ୍ଛା, ୟଥା ପଚ୍ଛା ତଥା ପୁରେ; ୟଥା ଅଧୋ ତଥା ଉଦ୍ଧଂ, ୟଥା ଉଦ୍ଧଂ ତଥା ଅଧୋ; ୟଥା ଦିୱା ତଥା ରତ୍ତିଂ ୟଥା ରତ୍ତିଂ ତଥା ଦିୱା’। ଇତି ୱିୱଟେନ ଚେତସା ଅପରିୟୋନଦ୍ଧେନ ସପ୍ପଭାସଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି। ୱୀରିୟସମାଧି…ପେ॰… ଚିତ୍ତସମାଧି…ପେ॰… ୱୀମଂସାସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି – ‘ଇତି ମେ ୱୀମଂସା ନ ଚ ଅତିଲୀନା ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ଅତିପ୍ପଗ୍ଗହିତା ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସଂଖିତ୍ତା ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ବହିଦ୍ଧା ୱିକ୍ଖିତ୍ତା ଭୱିସ୍ସତି’। ପଚ୍ଛାପୁରେସଞ୍ଞୀ ଚ ୱିହରତି – ‘ୟଥା ପୁରେ ତଥା ପଚ୍ଛା, ୟଥା ପଚ୍ଛା ତଥା ପୁରେ; ୟଥା ଅଧୋ ତଥା ଉଦ୍ଧଂ, ୟଥା ଉଦ୍ଧଂ ତଥା ଅଧୋ; ୟଥା ଦିୱା ତଥା ରତ୍ତିଂ, ୟଥା ରତ୍ତିଂ ତଥା ଦିୱା’। ଇତି ୱିୱଟେନ ଚେତସା ଅପରିୟୋନଦ୍ଧେନ ସପ୍ପଭାସଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତିଲୀନୋ ଛନ୍ଦୋ? ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛନ୍ଦୋ କୋସଜ୍ଜସହଗତୋ କୋସଜ୍ଜସମ୍ପୟୁତ୍ତୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତିଲୀନୋ ଛନ୍ଦୋ।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତିପ୍ପଗ୍ଗହିତୋ ଛନ୍ଦୋ? ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛନ୍ଦୋ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସହଗତୋ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସମ୍ପୟୁତ୍ତୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତିପ୍ପଗ୍ଗହିତୋ ଛନ୍ଦୋ।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସଂଖିତ୍ତୋ ଛନ୍ଦୋ? ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛନ୍ଦୋ ଥିନମିଦ୍ଧସହଗତୋ ଥିନମିଦ୍ଧସମ୍ପୟୁତ୍ତୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସଂଖିତ୍ତୋ ଛନ୍ଦୋ।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବହିଦ୍ଧା ୱିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଛନ୍ଦୋ? ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛନ୍ଦୋ ବହିଦ୍ଧା ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ ଆରବ୍ଭ ଅନୁୱିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଅନୁୱିସଟୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ବହିଦ୍ଧା ୱିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଛନ୍ଦୋ।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଛାପୁରେସଞ୍ଞୀ ଚ ୱିହରତି – ୟଥା ପୁରେ ତଥା ପଚ୍ଛା, ୟଥା ପଚ୍ଛା ତଥା ପୁରେ? ଇଧ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପଚ୍ଛାପୁରେସଞ୍ଞା ସୁଗ୍ଗହିତା ହୋତି ସୁମନସିକତା ସୂପଧାରିତା ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧା ପଞ୍ଞାୟ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଛାପୁରେସଞ୍ଞୀ ଚ ୱିହରତି – ୟଥା ପୁରେ ତଥା ପଚ୍ଛା, ୟଥା ପଚ୍ଛା ତଥା ପୁରେ।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟଥା ଅଧୋ ତଥା ଉଦ୍ଧଂ, ୟଥା ଉଦ୍ଧଂ ତଥା ଅଧୋ ୱିହରତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଇମମେୱ କାୟଂ ଉଦ୍ଧଂ ପାଦତଲା ଅଧୋ କେସମତ୍ଥକା ତଚପରିୟନ୍ତଂ ପୂରଂ ନାନପ୍ପକାରସ୍ସ ଅସୁଚିନୋ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତି – ‘ଅତ୍ଥି ଇମସ୍ମିଂ କାୟେ କେସା ଲୋମା ନଖା ଦନ୍ତା ତଚୋ ମଂସଂ ନ୍ହାରୁ ଅଟ୍ଠି ଅଟ୍ଠିମିଞ୍ଜଂ ୱକ୍କଂ ହଦୟଂ ୟକନଂ କିଲୋମକଂ ପିହକଂ ପପ୍ଫାସଂ ଅନ୍ତଂ ଅନ୍ତଗୁଣଂ ଉଦରିୟଂ କରୀସଂ ପିତ୍ତଂ ସେମ୍ହଂ ପୁବ୍ବୋ ଲୋହିତଂ ସେଦୋ ମେଦୋ ଅସ୍ସୁ ୱସା ଖେଳୋ ସିଙ୍ଘାଣିକା ଲସିକା ମୁତ୍ତ’ନ୍ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟଥା ଅଧୋ ତଥା ଉଦ୍ଧଂ, ୟଥା ଉଦ୍ଧଂ ତଥା ଅଧୋ ୱିହରତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟଥା ଦିୱା ତଥା ରତ୍ତିଂ, ୟଥା ରତ୍ତିଂ ତଥା ଦିୱା ୱିହରତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟେହି ଆକାରେହି ୟେହି ଲିଙ୍ଗେହି ୟେହି ନିମିତ୍ତେହି ଦିୱା ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ସୋ ତେହି ଆକାରେହି ତେହି ଲିଙ୍ଗେହି ତେହି ନିମିତ୍ତେହି ରତ୍ତିଂ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି; ୟେହି ୱା ପନ ଆକାରେହି ୟେହି ଲିଙ୍ଗେହି ୟେହି ନିମିତ୍ତେହି ରତ୍ତିଂ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ସୋ ତେହି ଆକାରେହି ତେହି ଲିଙ୍ଗେହି ତେହି ନିମିତ୍ତେହି ଦିୱା ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟଥା ଦିୱା ତଥା ରତ୍ତିଂ, ୟଥା ରତ୍ତିଂ ତଥା ଦିୱା ୱିହରତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱଟେନ ଚେତସା ଅପରିୟୋନଦ୍ଧେନ ସପ୍ପଭାସଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆଲୋକସଞ୍ଞା ସୁଗ୍ଗହିତା ହୋତି ଦିୱାସଞ୍ଞା ସ୍ୱାଧିଟ୍ଠିତା। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱଟେନ ଚେତସା ଅପରିୟୋନଦ୍ଧେନ ସପ୍ପଭାସଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି।

‘‘କତମଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତିଲୀନଂ ୱୀରିୟଂ? ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱୀରିୟଂ କୋସଜ୍ଜସହଗତଂ କୋସଜ୍ଜସମ୍ପୟୁତ୍ତଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତିଲୀନଂ ୱୀରିୟଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତିପ୍ପଗ୍ଗହିତଂ ୱୀରିୟଂ? ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱୀରିୟଂ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସହଗତଂ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସମ୍ପୟୁତ୍ତଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତିପ୍ପଗ୍ଗହିତଂ ୱୀରିୟଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସଂଖିତ୍ତଂ ୱୀରିୟଂ? ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱୀରିୟଂ ଥିନମିଦ୍ଧସହଗତଂ ଥିନମିଦ୍ଧସମ୍ପୟୁତ୍ତଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସଂଖିତ୍ତଂ ୱୀରିୟଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବହିଦ୍ଧା ୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ୱୀରିୟଂ? ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱୀରିୟଂ ବହିଦ୍ଧା ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ ଆରବ୍ଭ ଅନୁୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ଅନୁୱିସଟଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ବହିଦ୍ଧା ୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ୱୀରିୟଂ…ପେ॰…।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱଟେନ ଚେତସା ଅପରିୟୋନଦ୍ଧେନ ସପ୍ପଭାସଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆଲୋକସଞ୍ଞା ସୁଗ୍ଗହିତା ହୋତି ଦିୱାସଞ୍ଞା ସ୍ୱାଧିଟ୍ଠିତା। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱଟେନ ଚେତସା ଅପରିୟୋନଦ୍ଧେନ ସପ୍ପଭାସଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତିଲୀନଂ ଚିତ୍ତଂ? ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚିତ୍ତଂ କୋସଜ୍ଜସହଗତଂ କୋସଜ୍ଜସମ୍ପୟୁତ୍ତଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତିଲୀନଂ ଚିତ୍ତଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତିପ୍ପଗ୍ଗହିତଂ ଚିତ୍ତଂ? ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚିତ୍ତଂ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସହଗତଂ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସମ୍ପୟୁତ୍ତଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତିପ୍ପଗ୍ଗହିତଂ ଚିତ୍ତଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସଂଖିତ୍ତଂ ଚିତ୍ତଂ? ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚିତ୍ତଂ ଥିନମିଦ୍ଧସହଗତଂ ଥିନମିଦ୍ଧସମ୍ପୟୁତ୍ତଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସଂଖିତ୍ତଂ ଚିତ୍ତଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ବହିଦ୍ଧା ୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ଚିତ୍ତଂ? ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚିତ୍ତଂ ବହିଦ୍ଧା ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ ଆରବ୍ଭ ଅନୁୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ଅନୁୱିସଟଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ବହିଦ୍ଧା ୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ଚିତ୍ତଂ…ପେ॰… ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱଟେନ ଚେତସା ଅପରିୟୋନଦ୍ଧେନ ସପ୍ପଭାସଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତିଲୀନା ୱୀମଂସା? ୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱୀମଂସା କୋସଜ୍ଜସହଗତା କୋସଜ୍ଜସମ୍ପୟୁତ୍ତା – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତିଲୀନା ୱୀମଂସା।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତିପ୍ପଗ୍ଗହିତା ୱୀମଂସା? ୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱୀମଂସା ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସହଗତା ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସମ୍ପୟୁତ୍ତା – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତିପ୍ପଗ୍ଗହିତା ୱୀମଂସା।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସଂଖିତ୍ତା ୱୀମଂସା? ୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱୀମଂସା ଥିନମିଦ୍ଧସହଗତା ଥିନମିଦ୍ଧସମ୍ପୟୁତ୍ତା – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସଂଖିତ୍ତା ୱୀମଂସା।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବହିଦ୍ଧା ୱିକ୍ଖିତ୍ତା ୱୀମଂସା? ୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱୀମଂସା ବହିଦ୍ଧା ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ ଆରବ୍ଭ ଅନୁୱିକ୍ଖିତ୍ତା ଅନୁୱିସଟା – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ବହିଦ୍ଧା ୱିକ୍ଖିତ୍ତା ୱୀମଂସା…ପେ॰… ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱଟେନ ଚେତସା ଅପରିୟୋନଦ୍ଧେନ ସପ୍ପଭାସଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି। ଏୱଂ ଭାୱିତା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋନ୍ତି ମହାନିସଂସା।

‘‘ଏୱଂ ଭାୱିତେସୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚତୂସୁ ଇଦ୍ଧିପାଦେସୁ ଏୱଂ ବହୁଲୀକତେସୁ, ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋତି – ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ହୋତି, ବହୁଧାପି ହୁତ୍ୱା ଏକୋ ହୋତି…ପେ॰… ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେତି। ଏୱଂ ଭାୱିତେସୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚତୂସୁ ଇଦ୍ଧିପାଦେସୁ ଏୱଂ ବହୁଲୀକତେସୁ, ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତୀ’’ତି। ଦସମଂ।

ପାସାଦକମ୍ପନୱଗ୍ଗୋ ଦୁତିୟୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ପୁବ୍ବଂ ମହପ୍ଫଲଂ ଛନ୍ଦଂ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଞ୍ଚ ଉଣ୍ଣାଭଂ।

ଦ୍ୱେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଭିକ୍ଖୁ, ଦେସନା ୱିଭଙ୍ଗେନ ଚାତି॥

୩. ଅୟୋଗୁଳୱଗ୍ଗୋ

୧. ମଗ୍ଗସୁତ୍ତଂ

୮୩୩ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ପୁବ୍ବେୱ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ବୋଧା ଅନଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସେୱ ସତୋ ଏତଦହୋସି – ‘କୋ ନୁ ଖୋ ମଗ୍ଗୋ, କା ପଟିପଦା ଇଦ୍ଧିପାଦଭାୱନାୟା’ତି ? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି – ଇତି ମେ ଛନ୍ଦୋ ନ ଚ ଅତିଲୀନୋ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ଅତିପ୍ପଗ୍ଗହିତୋ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସଂଖିତ୍ତୋ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ବହିଦ୍ଧା ୱିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଭୱିସ୍ସତି। ପଚ୍ଛାପୁରେସଞ୍ଞୀ ଚ ୱିହରତି – ୟଥା ପୁରେ ତଥା ପଚ୍ଛା, ୟଥା ପଚ୍ଛା ତଥା ପୁରେ; ୟଥା ଅଧୋ ତଥା ଉଦ୍ଧଂ, ୟଥା ଉଦ୍ଧଂ ତଥା ଅଧୋ; ୟଥା ଦିୱା ତଥା ରତ୍ତିଂ, ୟଥା ରତ୍ତିଂ ତଥା ଦିୱା। ଇତି ୱିୱଟେନ ଚେତସା ଅପରିୟୋନଦ୍ଧେନ ସପ୍ପଭାସଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି । ୱୀରିୟସମାଧି…ପେ॰… ଚିତ୍ତସମାଧି…ପେ॰… ୱୀମଂସାସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି – ଇତି ମେ ୱୀମଂସା ନ ଚ ଅତିଲୀନା ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ଅତିପ୍ପଗ୍ଗହିତା ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସଂଖିତ୍ତା ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ବହିଦ୍ଧା ୱିକ୍ଖିତ୍ତା ଭୱିସ୍ସତି। ପଚ୍ଛାପୁରେସଞ୍ଞୀ ଚ ୱିହରତି – ୟଥା ପୁରେ ତଥା ପଚ୍ଛା, ୟଥା ପଚ୍ଛା ତଥା ପୁରେ; ୟଥା ଅଧୋ ତଥା ଉଦ୍ଧଂ, ୟଥା ଉଦ୍ଧଂ ତଥା ଅଧୋ; ୟଥା ଦିୱା ତଥା ରତ୍ତିଂ ୟଥା ରତ୍ତିଂ ତଥା ଦିୱା’ – ଇତି ୱିୱଟେନ ଚେତସା ଅପରିୟୋନଦ୍ଧେନ ସପ୍ପଭାସଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି।

‘‘ଏୱଂ ଭାୱିତେସୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚତୂସୁ ଇଦ୍ଧିପାଦେସୁ ଏୱଂ ବହୁଲୀକତେସୁ ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋତି – ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ହୋତି, ବହୁଧାପି ହୁତ୍ୱା ଏକୋ ହୋତି…ପେ॰… ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେତି। ଏୱଂ ଭାୱିତେସୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚତୂସୁ ଇଦ୍ଧିପାଦେସୁ ଏୱଂ ବହୁଲୀକତେସୁ, ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

(ଛପି ଅଭିଞ୍ଞାୟୋ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବା)।

୨. ଅୟୋଗୁଳସୁତ୍ତଂ

୮୩୪ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିଜାନାତି ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଇଦ୍ଧିୟା ମନୋମୟେନ କାୟେନ ବ୍ରହ୍ମଲୋକଂ ଉପସଙ୍କମିତା’’ତି? ‘‘ଅଭିଜାନାମି ଖ୍ୱାହଂ, ଆନନ୍ଦ, ଇଦ୍ଧିୟା ମନୋମୟେନ କାୟେନ ବ୍ରହ୍ମଲୋକଂ ଉପସଙ୍କମିତା’’ତି। ‘‘ଅଭିଜାନାତି ପନ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଇମିନା ଚାତୁମହାଭୂତିକେନ କାୟେନ ଇଦ୍ଧିୟା ବ୍ରହ୍ମଲୋକଂ ଉପସଙ୍କମିତା’’ତି ? ‘‘ଅଭିଜାନାମି ଖ୍ୱାହଂ, ଆନନ୍ଦ, ଇମିନା ଚାତୁମହାଭୂତିକେନ [ଚାତୁମ୍ମହାଭୂତିକେନ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] କାୟେନ ଇଦ୍ଧିୟା ବ୍ରହ୍ମଲୋକଂ ଉପସଙ୍କମିତା’’ତି।

‘‘ୟଞ୍ଚ ଖୋ, ଓମାତି, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଇଦ୍ଧିୟା ମନୋମୟେନ କାୟେନ ବ୍ରହ୍ମଲୋକଂ ଉପସଙ୍କମିତୁଂ, ୟଞ୍ଚ ଖୋ ଅଭିଜାନାତି, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଇମିନା ଚାତୁମହାଭୂତିକେନ କାୟେନ ଇଦ୍ଧିୟା ବ୍ରହ୍ମଲୋକଂ ଉପସଙ୍କମିତା , ତୟିଦଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ଅଚ୍ଛରିୟଞ୍ଚେୱ ଅବ୍ଭୁତଞ୍ଚା’’ତି। ‘‘ଅଚ୍ଛରିୟା ଚେୱ, ଆନନ୍ଦ, ତଥାଗତା ଅଚ୍ଛରିୟଧମ୍ମସମନ୍ନାଗତା ଚ, ଅବ୍ଭୁତା ଚେୱ, ଆନନ୍ଦ, ତଥାଗତା ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମସମନ୍ନାଗତା ଚ’’।

‘‘ୟସ୍ମିଂ, ଆନନ୍ଦ, ସମୟେ ତଥାଗତୋ କାୟମ୍ପି ଚିତ୍ତେ ସମୋଦହତି [ସମାଦହତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଚିତ୍ତମ୍ପି କାୟେ ସମୋଦହତି, ସୁଖସଞ୍ଞଞ୍ଚ ଲହୁସଞ୍ଞଞ୍ଚ କାୟେ ଓକ୍କମିତ୍ୱା ୱିହରତି; ତସ୍ମିଂ, ଆନନ୍ଦ, ସମୟେ ତଥାଗତସ୍ସ କାୟୋ ଲହୁତରୋ ଚେୱ ହୋତି ମୁଦୁତରୋ ଚ କମ୍ମନିୟତରୋ ଚ ପଭସ୍ସରତରୋ ଚ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆନନ୍ଦ, ଅୟୋଗୁଳୋ ଦିୱସଂ ସନ୍ତତ୍ତୋ ଲହୁତରୋ ଚେୱ ହୋତି ମୁଦୁତରୋ ଚ କମ୍ମନିୟତରୋ ଚ ପଭସ୍ସରତରୋ ଚ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ତଥାଗତୋ କାୟମ୍ପି ଚିତ୍ତେ ସମୋଦହତି, ଚିତ୍ତମ୍ପି କାୟେ ସମୋଦହତି, ସୁଖସଞ୍ଞଞ୍ଚ ଲହୁସଞ୍ଞଞ୍ଚ କାୟେ ଓକ୍କମିତ୍ୱା ୱିହରତି; ତସ୍ମିଂ, ଆନନ୍ଦ, ସମୟେ ତଥାଗତସ୍ସ କାୟୋ ଲହୁତରୋ ଚେୱ ହୋତି ମୁଦୁତରୋ ଚ କମ୍ମନିୟତରୋ ଚ ପଭସ୍ସରତରୋ ଚ।

‘‘ୟସ୍ମିଂ, ଆନନ୍ଦ, ସମୟେ ତଥାଗତୋ କାୟମ୍ପି ଚିତ୍ତେ ସମୋଦହତି, ଚିତ୍ତମ୍ପି କାୟେ ସମୋଦହତି, ସୁଖସଞ୍ଞଞ୍ଚ ଲହୁସଞ୍ଞଞ୍ଚ କାୟେ ଓକ୍କମିତ୍ୱା ୱିହରତି; ତସ୍ମିଂ, ଆନନ୍ଦ, ସମୟେ ତଥାଗତସ୍ସ କାୟୋ ଅପ୍ପକସିରେନେୱ ପଥୱିୟା ୱେହାସଂ ଅବ୍ଭୁଗ୍ଗଚ୍ଛତି, ସୋ ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋତି – ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ହୋତି, ବହୁଧାପି ହୁତ୍ୱା ଏକୋ ହୋତି…ପେ॰… ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଆନନ୍ଦ, ତୂଲପିଚୁ ୱା କପ୍ପାସପିଚୁ ୱା ଲହୁକୋ ୱାତୂପାଦାନୋ ଅପ୍ପକସିରେନେୱ ପଥୱିୟା ୱେହାସଂ ଅବ୍ଭୁଗ୍ଗଚ୍ଛତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ତଥାଗତୋ କାୟମ୍ପି ଚିତ୍ତେ ସମୋଦହତି, ଚିତ୍ତମ୍ପି କାୟେ ସମୋଦହତି, ସୁଖସଞ୍ଞଞ୍ଚ ଲହୁସଞ୍ଞଞ୍ଚ କାୟେ ଓକ୍କମିତ୍ୱା ୱିହରତି; ତସ୍ମିଂ, ଆନନ୍ଦ, ସମୟେ ତଥାଗତସ୍ସ କାୟୋ ଅପ୍ପକସିରେନେୱ ପଥୱିୟା ୱେହାସଂ ଅବ୍ଭୁଗ୍ଗଚ୍ଛତି, ସୋ ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋତି – ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ହୋତି…ପେ॰… ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେତୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଭିକ୍ଖୁସୁତ୍ତଂ

୮୩୫ . ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଦା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟସମାଧି…ପେ॰… ଚିତ୍ତସମାଧି …ପେ॰… ୱୀମଂସାସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଭିକ୍ଖୁ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତୀ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ସୁଦ୍ଧିକସୁତ୍ତଂ

୮୩୬ . ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଦା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟସମାଧି…ପେ॰… ଚିତ୍ତସମାଧି…ପେ॰… ୱୀମଂସାସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ପଠମଫଲସୁତ୍ତଂ

୮୩୭ . ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଦା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟସମାଧି…ପେ॰… ଚିତ୍ତସମାଧି …ପେ॰… ୱୀମଂସାସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଭିକ୍ଖୁନା ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଫଲାନଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ଫଲଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅଞ୍ଞା, ସତି ୱା ଉପାଦିସେସେ ଅନାଗାମିତା’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଦୁତିୟଫଲସୁତ୍ତଂ

୮୩୮ . ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଦା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟସମାଧି…ପେ॰… ଚିତ୍ତସମାଧି …ପେ॰… ୱୀମଂସାସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ସତ୍ତ ଫଲା ସତ୍ତାନିସଂସା ପାଟିକଙ୍ଖା।

‘‘କତମେ ସତ୍ତ ଫଲା ସତ୍ତାନିସଂସା? ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ପଟିକଚ୍ଚ [ପଟିଗଚ୍ଚ (ସୀ॰), ପଟିହଚ୍ଚ (ପୀ॰)] ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେତି ନୋ ଚେ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ପଟିକଚ୍ଚ ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେତି; ଅଥ ମରଣକାଲେ ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେତି, ନୋ ଚେ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ପଟିକଚ୍ଚ ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେତି, ନୋ ଚେ ମରଣକାଲେ ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେତି; ଅଥ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ଅନ୍ତରାପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ଉପହଚ୍ଚପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ଅସଙ୍ଖାରପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ସସଙ୍ଖାରପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ଉଦ୍ଧଂସୋତୋ ହୋତି ଅକନିଟ୍ଠଗାମୀ। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଇମେ ସତ୍ତ ଫଲା ସତ୍ତାନିସଂସା ପାଟିକଙ୍ଖା’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ପଠମଆନନ୍ଦସୁତ୍ତଂ

୮୩୯ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କତମା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ , ଇଦ୍ଧି, କତମୋ ଇଦ୍ଧିପାଦୋ, କତମା ଇଦ୍ଧିପାଦଭାୱନା, କତମା ଇଦ୍ଧିପାଦଭାୱନାଗାମିନୀ ପଟିପଦା’’ତି? ‘‘ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋତି – ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ହୋତି, ବହୁଧାପି ହୁତ୍ୱା ଏକୋ ହୋତି…ପେ॰… ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାନନ୍ଦ, ଇଦ୍ଧି’’।

‘‘କତମୋ ଚାନନ୍ଦ, ଇଦ୍ଧିପାଦୋ? ୟୋ, ଆନନ୍ଦ, ମଗ୍ଗୋ ୟା ପଟିପଦା ଇଦ୍ଧିଲାଭାୟ ଇଦ୍ଧିପଟିଲାଭାୟ ସଂୱତ୍ତତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାନନ୍ଦ, ଇଦ୍ଧିପାଦୋ।

‘‘କତମା ଚାନନ୍ଦ, ଇଦ୍ଧିପାଦଭାୱନା? ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟସମାଧି…ପେ॰… ଚିତ୍ତସମାଧି…ପେ॰… ୱୀମଂସାସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାନନ୍ଦ, ଇଦ୍ଧିପାଦଭାୱନା।

‘‘କତମା ଚାନନ୍ଦ, ଇଦ୍ଧିପାଦଭାୱନାଗାମିନୀ ପଟିପଦା? ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାନନ୍ଦ, ଇଦ୍ଧିପାଦଭାୱନାଗାମିନୀ ପଟିପଦା’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଦୁତିୟଆନନ୍ଦସୁତ୍ତଂ

୮୪୦ . ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କତମା ନୁ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଇଦ୍ଧି, କତମୋ ଇଦ୍ଧିପାଦୋ, କତମା ଇଦ୍ଧିପାଦଭାୱନା, କତମା ଇଦ୍ଧିପାଦଭାୱନାଗାମିନୀ ପଟିପଦା’’ତି? ଭଗୱଂମୂଲକା ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା ଭଗୱଂନେତ୍ତିକା…ପେ॰…।

‘‘ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋତି – ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ହୋତି…ପେ॰… ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାନନ୍ଦ, ଇଦ୍ଧି।

‘‘କତମୋ ଚାନନ୍ଦ, ଇଦ୍ଧିପାଦୋ? ୟୋ, ଆନନ୍ଦ, ମଗ୍ଗୋ ୟା ପଟିପଦା ଇଦ୍ଧିଲାଭାୟ ଇଦ୍ଧିପଟିଲାଭାୟ ସଂୱତ୍ତତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାନନ୍ଦ, ଇଦ୍ଧିପାଦୋ।

‘‘କତମା ଚାନନ୍ଦ, ଇଦ୍ଧିପାଦଭାୱନା? ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟସମାଧି…ପେ॰… ଚିତ୍ତସମାଧି…ପେ॰… ୱୀମଂସାସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାନନ୍ଦ, ଇଦ୍ଧିପାଦଭାୱନା।

‘‘କତମା ଚାନନ୍ଦ, ଇଦ୍ଧିପାଦଭାୱନାଗାମିନୀ ପଟିପଦା? ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାନନ୍ଦ, ଇଦ୍ଧିପାଦଭାୱନାଗାମିନୀ ପଟିପଦା’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ପଠମଭିକ୍ଖୁସୁତ୍ତଂ

୮୪୧ . ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘କତମା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଇଦ୍ଧି, କତମୋ ଇଦ୍ଧିପାଦୋ, କତମା ଇଦ୍ଧିପାଦଭାୱନା, କତମା ଇଦ୍ଧିପାଦଭାୱନାଗାମିନୀ ପଟିପଦା’’ତି?

‘‘ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋତି – ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ହୋତି…ପେ॰… ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧି।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଦୋ? ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗ୍ଗୋ, ୟା ପଟିପଦା ଇଦ୍ଧିଲାଭାୟ ଇଦ୍ଧିପଟିଲାଭାୟ ସଂୱତ୍ତତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଦୋ।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଦଭାୱନା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟସମାଧି…ପେ॰… ଚିତ୍ତସମାଧି…ପେ॰… ୱୀମଂସାସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଦଭାୱନା।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଦଭାୱନାଗାମିନୀ ପଟିପଦା? ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଦଭାୱନାଗାମିନୀ ପଟିପଦା’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଦୁତିୟଭିକ୍ଖୁସୁତ୍ତଂ

୮୪୨ . ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନେ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କତମା ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧି, କତମୋ ଇଦ୍ଧିପାଦୋ, କତମା ଇଦ୍ଧିପାଦଭାୱନା, କତମା ଇଦ୍ଧିପାଦଭାୱନାଗାମିନୀ ପଟିପଦା’’ତି? ଭଗୱଂମୂଲକା ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା ଭଗୱଂନେତ୍ତିକା…ପେ॰…।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋତି – ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ହୋତି…ପେ॰… ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧି।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଦୋ? ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗ୍ଗୋ, ୟା ପଟିପଦା ଇଦ୍ଧିଲାଭାୟ ଇଦ୍ଧିପଟିଲାଭାୟ ସଂୱତ୍ତତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଦୋ।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଦଭାୱନା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟସମାଧି…ପେ॰… ଚିତ୍ତସମାଧି…ପେ॰… ୱୀମଂସାସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଦଭାୱନା।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଦଭାୱନାଗାମିନୀ ପଟିପଦା? ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଦଭାୱନାଗାମିନୀ ପଟିପଦା’’ତି। ଦସମଂ।

୧୧. ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସୁତ୍ତଂ

୮୪୩ . ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକୋ ଏୱଂମହାନୁଭାୱୋ’’ତି? ଭଗୱଂମୂଲକା ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା ଭଗୱଂନେତ୍ତିକା…ପେ॰… ‘‘ଚତୁନ୍ନଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକୋ ଏୱଂମହାନୁଭାୱୋ’’।

‘‘କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି – ‘ଇତି ମେ ଛନ୍ଦୋ ନ ଚ ଅତିଲୀନୋ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ଅତିପ୍ପଗ୍ଗହିତୋ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସଂଖିତ୍ତୋ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ବହିଦ୍ଧା ୱିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଭୱିସ୍ସତି’। ପଚ୍ଛାପୁରେସଞ୍ଞୀ ଚ ୱିହରତି – ‘ୟଥା ପୁରେ ତଥା ପଚ୍ଛା, ୟଥା ପଚ୍ଛା ତଥା ପୁରେ; ୟଥା ଅଧୋ ତଥା ଉଦ୍ଧଂ, ୟଥା ଉଦ୍ଧଂ ତଥା ଅଧୋ; ୟଥା ଦିୱା ତଥା ରତ୍ତିଂ, ୟଥା ରତ୍ତିଂ ତଥା ଦିୱା’। ଇତି ୱିୱଟେନ ଚେତସା ଅପରିୟୋନଦ୍ଧେନ ସପ୍ପଭାସଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି। ୱୀରିୟସମାଧି…ପେ॰… ଚିତ୍ତସମାଧି…ପେ॰… ୱୀମଂସାସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି – ‘ଇତି ମେ ୱୀମଂସା ନ ଚ ଅତିଲୀନା ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ଅତିପ୍ପଗ୍ଗହିତା ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସଂଖିତ୍ତା ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ବହିଦ୍ଧା ୱିକ୍ଖିତ୍ତା ଭୱିସ୍ସତି’…ପେ॰… ଇତି ୱିୱଟେନ ଚେତସା ଅପରିୟୋନଦ୍ଧେନ ସପ୍ପଭାସଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକୋ ଏୱଂମହାନୁଭାୱୋ।

‘‘ଇମେସଞ୍ଚ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ମୋଗ୍ଗଲାନୋ ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋତି – ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ହୋତି, ବହୁଧାପି ହୁତ୍ୱା ଏକୋ ହୋତି…ପେ॰… ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେତି। ଇମେସଞ୍ଚ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତୀ’’ତି। ଏକାଦସମଂ।

୧୨. ତଥାଗତସୁତ୍ତଂ

୮୪୪ . ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ତଥାଗତୋ ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକୋ ଏୱଂମହାନୁଭାୱୋ’’ତି? ଭଗୱଂମୂଲକା ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା…ପେ॰… ‘‘ଚତୁନ୍ନଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ତଥାଗତୋ ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକୋ ଏୱଂମହାନୁଭାୱୋ’’।

‘‘କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି – ‘ଇତି ମେ ଛନ୍ଦୋ ନ ଚ ଅତିଲୀନୋ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ଅତିପ୍ପଗ୍ଗହିତୋ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସଂଖିତ୍ତୋ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ବହିଦ୍ଧା ୱିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଭୱିସ୍ସତି’। ପଚ୍ଛାପୁରେସଞ୍ଞୀ ଚ ୱିହରତି – ‘ୟଥା ପୁରେ ତଥା ପଚ୍ଛା, ୟଥା ପଚ୍ଛା ତଥା ପୁରେ; ୟଥା ଅଧୋ ତଥା ଉଦ୍ଧଂ, ୟଥା ଉଦ୍ଧଂ ତଥା ଅଧୋ; ୟଥା ଦିୱା ତଥା ରତ୍ତିଂ, ୟଥା ରତ୍ତିଂ ତଥା ଦିୱା’। ଇତି ୱିୱଟେନ ଚେତସା ଅପରିୟୋନଦ୍ଧେନ ସପ୍ପଭାସଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି। ୱୀରିୟସମାଧି…ପେ॰… ଚିତ୍ତସମାଧି…ପେ॰… ୱୀମଂସାସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି – ‘ଇତି ମେ ୱୀମଂସା ନ ଚ ଅତିଲୀନା ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ଅତିପଗ୍ଗହିତା ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସଂଖିତ୍ତା ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ବହିଦ୍ଧା ୱିକ୍ଖିତ୍ତା ଭୱିସ୍ସତି’। ପଚ୍ଛାପୁରେସଞ୍ଞୀ ଚ ୱିହରତି – ‘ୟଥା ପୁରେ ତଥା ପଚ୍ଛା, ୟଥା ପଚ୍ଛା ତଥା ପୁରେ; ୟଥା ଅଧୋ ତଥା ଉଦ୍ଧଂ, ୟଥା ଉଦ୍ଧଂ ତଥା ଅଧୋ; ୟଥା ଦିୱା ତଥା ରତ୍ତିଂ, ୟଥା ରତ୍ତିଂ ତଥା ଦିୱା’। ଇତି ୱିୱଟେନ ଚେତସା ଅପରିୟୋନଦ୍ଧେନ ସପ୍ପଭାସଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ତଥାଗତୋ ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକୋ ଏୱଂମହାନୁଭାୱୋ।

‘‘ଇମେସଞ୍ଚ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ତଥାଗତୋ ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋତି – ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ହୋତି…ପେ॰… ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେତି। ଇମେସଞ୍ଚ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ତଥାଗତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତୀ’’ତି। ଦ୍ୱାଦସମଂ।

(ଛପି ଅଭିଞ୍ଞାୟୋ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବା)।

ଅୟୋଗୁଳୱଗ୍ଗୋ ତତିୟୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ମଗ୍ଗୋ ଅୟୋଗୁଳୋ ଭିକ୍ଖୁ, ସୁଦ୍ଧିକଞ୍ଚାପି ଦ୍ୱେ ଫଲା।

ଦ୍ୱେ ଚାନନ୍ଦା ଦୁୱେ ଭିକ୍ଖୂ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ତଥାଗତୋତି॥

୪. ଗଙ୍ଗାପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ

୧-୧୨. ଗଙ୍ଗାନଦୀଆଦିସୁତ୍ତଦ୍ୱାଦସକଂ

୮୪୫-୮୫୬ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଗଙ୍ଗା ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦେ ଭାୱେନ୍ତୋ ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦେ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦେ ଭାୱେନ୍ତୋ ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦେ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟସମାଧି…ପେ॰… ଚିତ୍ତସମାଧି…ପେ॰… ୱୀମଂସାସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି।

‘‘ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦେ ଭାୱେନ୍ତୋ ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦେ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ’’ତି। ଦ୍ୱାଦସମଂ।

ଗଙ୍ଗାପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଛ ପାଚୀନତୋ ନିନ୍ନା, ଛ ନିନ୍ନା ଚ ସମୁଦ୍ଦତୋ।

ଦ୍ୱେତେ ଛ ଦ୍ୱାଦସ ହୋନ୍ତି, ୱଗ୍ଗୋ ତେନ ପୱୁଚ୍ଚତୀତି॥

ଅପ୍ପମାଦୱଗ୍ଗୋ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ତଥାଗତଂ ପଦଂ କୂଟଂ, ମୂଲଂ ସାରୋ ଚ ୱସ୍ସିକଂ।

ରାଜା ଚନ୍ଦିମସୂରିୟା, ୱତ୍ଥେନ ଦସମଂ ପଦନ୍ତି॥

ବଲକରଣୀୟୱଗ୍ଗୋ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ବଲଂ ବୀଜଞ୍ଚ ନାଗୋ ଚ, ରୁକ୍ଖୋ କୁମ୍ଭେନ ସୂକିୟା।

ଆକାସେନ ଚ ଦ୍ୱେ ମେଘା, ନାୱା ଆଗନ୍ତୁକା ନଦୀତି॥

ଏସନାୱଗ୍ଗୋ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଏସନା ୱିଧା ଆସୱୋ, ଭୱୋ ଚ ଦୁକ୍ଖତା ତିସ୍ସୋ।

ଖିଲଂ ମଲଞ୍ଚ ନୀଘୋ ଚ, ୱେଦନା ତଣ୍ହା ତସିନା ଚାତି॥

୮. ଓଘୱଗ୍ଗୋ

୧-୧୦. ଓଘାଦିସୁତ୍ତଦସକଂ

୮୮୯-୮୯୮ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନି ସଂୟୋଜନାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ ? ରୂପରାଗୋ, ଅରୂପରାଗୋ, ମାନୋ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ, ଅୱିଜ୍ଜା – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚୁଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନି ସଂୟୋଜନାନି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ଭାୱେତବ୍ବା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟସମାଧି…ପେ॰… ଚିତ୍ତସମାଧି …ପେ॰… ୱୀମଂସାସମାଧିପ୍ପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ଭାୱେତବ୍ବା’’ତି।

(ୟଥା ମଗ୍ଗସଂୟୁତ୍ତଂ ତଥା ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ)।

ଓଘୱଗ୍ଗୋ ଅଟ୍ଠମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଓଘୋ ୟୋଗୋ ଉପାଦାନଂ, ଗନ୍ଥା ଅନୁସୟେନ ଚ।

କାମଗୁଣା ନୀୱରଣା, ଖନ୍ଧା ଓରୁଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାତି॥

ଇଦ୍ଧିପାଦସଂୟୁତ୍ତଂ ସତ୍ତମଂ।

୮. ଅନୁରୁଦ୍ଧସଂୟୁତ୍ତଂ

୧. ରହୋଗତୱଗ୍ଗୋ

୧. ପଠମରହୋଗତସୁତ୍ତଂ

୮୯୯ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧସ୍ସ ରହୋଗତସ୍ସ ପଟିସଲ୍ଲୀନସ୍ସ ଏୱଂ ଚେତସୋ ପରିୱିତକ୍କୋ ଉଦପାଦି – ‘‘ୟେସଂ କେସଞ୍ଚି ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ୱିରଦ୍ଧା, ୱିରଦ୍ଧୋ ତେସଂ ଅରିୟୋ ମଗ୍ଗୋ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟଗାମୀ। ୟେସଂ କେସଞ୍ଚି ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଆରଦ୍ଧା, ଆରଦ୍ଧୋ ତେସଂ ଅରିୟୋ ମଗ୍ଗୋ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟଗାମୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଆୟସ୍ମତୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧସ୍ସ ଚେତସା ଚେତୋପରିୱିତକ୍କମଞ୍ଞାୟ – ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ପୁରିସୋ ସମିଞ୍ଜିତଂ ୱା ବାହଂ ପସାରେୟ୍ୟ, ପସାରିତଂ ୱା ବାହଂ ସମିଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱ – ଆୟସ୍ମତୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧସ୍ସ ସମ୍ମୁଖେ ପାତୁରହୋସି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅନୁରୁଦ୍ଧଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଆରଦ୍ଧା ହୋନ୍ତୀ’’ତି?

‘‘ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ କାୟେ ସମୁଦୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ କାୟେ ୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ କାୟେ ସମୁଦୟୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ବହିଦ୍ଧା କାୟେ ସମୁଦୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ବହିଦ୍ଧା କାୟେ ୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ବହିଦ୍ଧା କାୟେ ସମୁଦୟୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା କାୟେ ସମୁଦୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା କାୟେ ୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା କାୟେ ସମୁଦୟୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ।

‘‘ସୋ ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି – ‘ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ତତ୍ଥ ୱିହରତି; ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି – ‘ପଟିକୂଲେ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ତତ୍ଥ ୱିହରତି; ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି – ‘ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ଚ ପଟିକୂଲେ ଚ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ତତ୍ଥ ୱିହରତି; ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି – ‘ପଟିକୂଲେ ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ତତ୍ଥ ୱିହରତି; ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି – ‘ଅପ୍ପଟିକୂଲଞ୍ଚ ପଟିକୂଲଞ୍ଚ ତଦୁଭୟଂ ଅଭିନିୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଉପେକ୍ଖକୋ ୱିହରେୟ୍ୟଂ ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ’ତି, ଉପେକ୍ଖକୋ ତତ୍ଥ ୱିହରତି ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ।

‘‘ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱେଦନାସୁ ସମୁଦୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱେଦନାସୁ ୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱେଦନାସୁ ସମୁଦୟୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ । ବହିଦ୍ଧା ୱେଦନାସୁ ସମୁଦୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ବହିଦ୍ଧା ୱେଦନାସୁ ୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ବହିଦ୍ଧା ୱେଦନାସୁ ସମୁଦୟୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ୱେଦନାସୁ ସମୁଦୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ୱେଦନାସୁ ୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ୱେଦନାସୁ ସମୁଦୟୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ।

‘‘ସୋ ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି – ‘ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ତତ୍ଥ ୱିହରତି; ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି – ‘ପଟିକୂଲେ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ତତ୍ଥ ୱିହରତି; ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି – ‘ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ଚ ପଟିକୂଲେ ଚ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ତତ୍ଥ ୱିହରତି; ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି – ‘ପଟିକୂଲେ ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ତତ୍ଥ ୱିହରତି; ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି – ‘ଅପ୍ପଟିକୂଲଞ୍ଚ ପଟିକୂଲଞ୍ଚ ତଦୁଭୟଂ ଅଭିନିୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଉପେକ୍ଖକୋ ୱିହରେୟ୍ୟଂ ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ’ତି, ଉପେକ୍ଖକୋ ତତ୍ଥ ୱିହରତି ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ।

‘‘ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ବହିଦ୍ଧା ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ଚିତ୍ତେ ସମୁଦୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି… ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ଚିତ୍ତେ ୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି… ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ଚିତ୍ତେ ସମୁଦୟୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ।

‘‘ସୋ ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି – ‘ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି , ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ତତ୍ଥ ୱିହରତି…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖକୋ ତତ୍ଥ ୱିହରତି ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ।

‘‘ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଧମ୍ମେସୁ…ପେ॰… ବହିଦ୍ଧା ଧମ୍ମେସୁ…ପେ॰… ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ଧମ୍ମେସୁ ସମୁଦୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି… ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ଧମ୍ମେସୁ ୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି… ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ଧମ୍ମେସୁ ସମୁଦୟୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ।

‘‘ସୋ ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି – ‘ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ତତ୍ଥ ୱିହରତି…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖକୋ ତତ୍ଥ ୱିହରତି ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ। ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଆରଦ୍ଧା ହୋନ୍ତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ଦୁତିୟରହୋଗତସୁତ୍ତଂ

୯୦୦ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧସ୍ସ ରହୋଗତସ୍ସ ପଟିସଲ୍ଲୀନସ୍ସ ଏୱଂ ଚେତସୋ ପରିୱିତକ୍କୋ ଉଦପାଦି – ‘‘ୟେସଂ କେସଞ୍ଚି ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ୱିରଦ୍ଧା, ୱିରଦ୍ଧୋ ତେସଂ ଅରିୟୋ ମଗ୍ଗୋ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟଗାମୀ; ୟେସଂ କେସଞ୍ଚି ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଆରଦ୍ଧା, ଆରଦ୍ଧୋ ତେସଂ ଅରିୟୋ ମଗ୍ଗୋ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟଗାମୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଆୟସ୍ମତୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧସ୍ସ ଚେତସା ଚେତୋପରିୱିତକ୍କମଞ୍ଞାୟ – ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ପୁରିସୋ ସମିଞ୍ଜିତଂ ୱା ବାହଂ ପସାରେୟ୍ୟ , ପସାରିତଂ ୱା ବାହଂ ସମିଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱ – ଆୟସ୍ମତୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧସ୍ସ ସମ୍ମୁଖେ ପାତୁରହୋସି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅନୁରୁଦ୍ଧଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଆରଦ୍ଧା ହୋନ୍ତୀ’’ତି?

‘‘ଇଧାୱୁସୋ , ଭିକ୍ଖୁ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ବହିଦ୍ଧା କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି…ପେ॰… ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ।

‘‘ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ବହିଦ୍ଧା ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ।

‘‘ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ବହିଦ୍ଧା ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ।

‘‘ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଧମ୍ମେସୁ…ପେ॰… ବହିଦ୍ଧା ଧମ୍ମେସୁ…ପେ॰… ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଆରଦ୍ଧା ହୋନ୍ତୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ସୁତନୁସୁତ୍ତଂ

୯୦୧ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ସୁତନୁତୀରେ। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ୟେନାୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ଅନୁରୁଦ୍ଧେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦିଂସୁ। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅନୁରୁଦ୍ଧଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘କତମେସଂ ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ଧମ୍ମାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ମହାଭିଞ୍ଞତଂ ପତ୍ତୋ’’ତି?

‘‘ଚତୁନ୍ନଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ମହାଭିଞ୍ଞତଂ ପତ୍ତୋ। କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଇଧାହଂ, ଆୱୁସୋ, କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାମି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାମି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ – ଇମେସଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ମହାଭିଞ୍ଞତଂ ପତ୍ତୋ। ଇମେସଞ୍ଚ ପନାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ହୀନଂ ଧମ୍ମଂ ହୀନତୋ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ମଜ୍ଝିମଂ ଧମ୍ମଂ ମଜ୍ଝିମତୋ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ପଣୀତଂ ଧମ୍ମଂ ପଣୀତତୋ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସି’’ନ୍ତି। ତତିୟଂ।

୪. ପଠମକଣ୍ଡକୀସୁତ୍ତଂ

୯୦୨ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଚ ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ସାକେତେ ୱିହରନ୍ତି କଣ୍ଡକୀୱନେ । ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତା ୟେନାୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ଅନୁରୁଦ୍ଧେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦିଂସୁ। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅନୁରୁଦ୍ଧଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସେଖେନାୱୁସୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ଭିକ୍ଖୁନା କତମେ ଧମ୍ମା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାତବ୍ବା’’ତି?

‘‘ସେଖେନାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାତବ୍ବା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ …ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ – ସେଖେନାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାତବ୍ବା’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଦୁତିୟକଣ୍ଡକୀସୁତ୍ତଂ

୯୦୩ . ସାକେତନିଦାନଂ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅନୁରୁଦ୍ଧଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅସେଖେନାୱୁସୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ଭିକ୍ଖୁନା କତମେ ଧମ୍ମା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାତବ୍ବା’’ତି? ‘‘ଅସେଖେନାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାତବ୍ବା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ – ଅସେଖେନାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାତବ୍ବା’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ତତିୟକଣ୍ଡକୀସୁତ୍ତଂ

୯୦୪ . ସାକେତନିଦାନଂ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅନୁରୁଦ୍ଧଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କତମେସଂ ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ଧମ୍ମାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ମହାଭିଞ୍ଞତଂ ପତ୍ତୋ’’ତି? ‘‘ଚତୁନ୍ନଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ମହାଭିଞ୍ଞତଂ ପତ୍ତୋ । କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଇଧାହଂ, ଆୱୁସୋ, କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାମି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାମି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ – ଇମେସଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ମହାଭିଞ୍ଞତଂ ପତ୍ତୋ। ଇମେସଞ୍ଚ ପନାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ସହସ୍ସଂ ଲୋକଂ ଅଭିଜାନାମୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ତଣ୍ହକ୍ଖୟସୁତ୍ତଂ

୯୦୫ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ତତ୍ର ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଆୱୁସୋ ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଆୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ , ଆୱୁସୋ, ସତିପଟ୍ଠାନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ତଣ୍ହକ୍ଖୟାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି…ପେ॰… ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ – ଇମେ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ତଣ୍ହକ୍ଖୟାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ସଲଳାଗାରସୁତ୍ତଂ

୯୦୬ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ସଲଳାଗାରେ। ତତ୍ର ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି…ପେ॰… ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, ଗଙ୍ଗା ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା। ଅଥ ମହାଜନକାୟୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ କୁଦ୍ଦାଲପିଟକଂ [କୁଦ୍ଦାଲପିଟକଂ (ବହୂସୁ)] ଆଦାୟ – ‘ମୟଂ ଇମଂ ଗଙ୍ଗାନଦିଂ ପଚ୍ଛାନିନ୍ନଂ କରିସ୍ସାମ ପଚ୍ଛାପୋଣଂ ପଚ୍ଛାପବ୍ଭାର’ନ୍ତି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥାୱୁସୋ, ଅପି ନୁ ସୋ ମହାଜନକାୟୋ ଗଙ୍ଗାନଦିଂ ପଚ୍ଛାନିନ୍ନଂ କରେୟ୍ୟ ପଚ୍ଛାପୋଣଂ ପଚ୍ଛାପବ୍ଭାର’’ନ୍ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଆୱୁସୋ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ଗଙ୍ଗା, ଆୱୁସୋ, ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା। ସା ନ ସୁକରା ପଚ୍ଛାନିନ୍ନଂ କାତୁଂ ପଚ୍ଛାପୋଣଂ ପଚ୍ଛାପବ୍ଭାରଂ। ୟାୱଦେୱ ଚ ପନ ସୋ ମହାଜନକାୟୋ କିଲମଥସ୍ସ ୱିଘାତସ୍ସ ଭାଗୀ ଅସ୍ସା’’ତି।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁଂ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ଭାୱେନ୍ତଂ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତଂ ରାଜାନୋ ୱା ରାଜମହାମତ୍ତା ୱା ମିତ୍ତା ୱା ଅମଚ୍ଚା ୱା ଞାତୀ ୱା ସାଲୋହିତା ୱା ଭୋଗେହି ଅଭିହଟ୍ଠୁଂ ପୱାରେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଏହମ୍ଭୋ ପୁରିସ, କିଂ ତେ ଇମେ କାସାୱା ଅନୁଦହନ୍ତି? କିଂ ମୁଣ୍ଡୋ କପାଲମନୁସଞ୍ଚରସି? ଏହି ହୀନାୟାୱତ୍ତିତ୍ୱା ଭୋଗେ ଚ ଭୁଞ୍ଜସ୍ସୁ ପୁଞ୍ଞାନି ଚ କରୋହୀ’’’ତି।

‘‘ସୋ ୱତ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ଭାୱେନ୍ତୋ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତିସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟଞ୍ହି ତଂ, ଆୱୁସୋ, ଚିତ୍ତଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ୱିୱେକନିନ୍ନଂ ୱିୱେକପୋଣଂ ୱିୱେକପବ୍ଭାରଂ ତଂ ୱତ ହୀନାୟାୱତ୍ତିସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। କଥଞ୍ଚାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ଭାୱେତି, ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ବହୁଲୀକରୋତୀତି? ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି…ପେ॰… ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ଭାୱେତି, ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ବହୁଲୀକରୋତୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଅମ୍ବପାଲିୱନସୁତ୍ତଂ

୯୦୭ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଚ ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ସାରିପୁତ୍ତୋ ୱେସାଲିୟଂ ୱିହରନ୍ତି ଅମ୍ବପାଲିୱନେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅନୁରୁଦ୍ଧଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ୱିପ୍ପସନ୍ନାନି ଖୋ ତେ, ଆୱୁସୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି, ପରିସୁଦ୍ଧୋ ମୁଖୱଣ୍ଣୋ ପରିୟୋଦାତୋ। କତମେନାୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ୱିହାରେନ ଏତରହି ବହୁଲଂ ୱିହରତୀ’’ତି? ‘‘ଚତୂସୁ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠିତଚିତ୍ତୋ ଏତରହି ବହୁଲଂ ୱିହରାମି। କତମେସୁ ଚତୂସୁ? ଇଧାହଂ, ଆୱୁସୋ, କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାମି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାମି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ – ଇମେସୁ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଚତୂସୁ ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠିତଚିତ୍ତୋ ଏତରହି ବହୁଲଂ ୱିହରାମି। ୟୋ ସୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରହଂ ଖୀଣାସୱୋ ୱୁସିତୱା କତକରଣୀୟୋ ଓହିତଭାରୋ ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥୋ ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନୋ ସମ୍ମଦଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତୋ, ସୋ ଇମେସୁ ଚତୂସୁ ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠିତଚିତ୍ତୋ ବହୁଲଂ ୱିହରତୀ’’ତି।

‘‘ଲାଭା ୱତ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ସୁଲଦ୍ଧଂ ୱତ ନୋ, ଆୱୁସୋ! ୟେ ମୟଂ ଆୟସ୍ମତୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧସ୍ସ ସମ୍ମୁଖାୱ ଅସ୍ସୁମ୍ହ ଆସଭିଂ ୱାଚଂ ଭାସମାନସ୍ସା’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ବାଳ୍ହଗିଲାନସୁତ୍ତଂ

୯୦୮ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଅନ୍ଧୱନସ୍ମିଂ ଆବାଧିକୋ ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ୟେନାୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅନୁରୁଦ୍ଧଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ –

‘‘କତମେନାୟସ୍ମତୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧସ୍ସ ୱିହାରେନ ୱିହରତୋ ଉପ୍ପନ୍ନା ସାରୀରିକା ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଚିତ୍ତଂ ନ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଚତୂସୁ ଖୋ ମେ, ଆୱୁସୋ, ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠିତଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ଉପ୍ପନ୍ନା ସାରୀରିକା ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଚିତ୍ତଂ ନ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠନ୍ତି। କତମେସୁ ଚତୂସୁ? ଇଧାହଂ, ଆୱୁସୋ, କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାମି…ପେ॰… ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାମି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ – ଇମେସୁ ଖୋ ମେ, ଆୱୁସୋ, ଚତୂସୁ ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠିତଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ଉପ୍ପନ୍ନା ସାରୀରିକା ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଚିତ୍ତଂ ନ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠନ୍ତୀ’’ତି। ଦସମଂ।

ରହୋଗତୱଗ୍ଗୋ ପଠମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ରହୋଗତେନ ଦ୍ୱେ ୱୁତ୍ତା, ସୁତନୁ କଣ୍ଡକୀ ତୟୋ।

ତଣ୍ହକ୍ଖୟସଲଳାଗାରଂ, ଅମ୍ବପାଲି ଚ ଗିଲାନନ୍ତି॥

୨. ଦୁତିୟୱଗ୍ଗୋ

୧. କପ୍ପସହସ୍ସସୁତ୍ତଂ

୯୦୯ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ୟେନାୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ଅନୁରୁଦ୍ଧେନ ସଦ୍ଧିଂ…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅନୁରୁଦ୍ଧଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ –

‘‘କତମେସଂ ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ଧମ୍ମାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ମହାଭିଞ୍ଞତଂ ପତ୍ତୋ’’ତି? ‘‘ଚତୁନ୍ନଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ମହାଭିଞ୍ଞତଂ ପତ୍ତୋ। କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଇଧାହଂ, ଆୱୁସୋ, କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାମି…ପେ॰… ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାମି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ – ଇମେସଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ମହାଭିଞ୍ଞତଂ ପତ୍ତୋ। ଇମେସଞ୍ଚ ପନାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା କପ୍ପସହସ୍ସଂ ଅନୁସ୍ସରାମୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ଇଦ୍ଧିୱିଧସୁତ୍ତଂ

୯୧୦ . ‘‘ଇମେସଞ୍ଚ ପନାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋମି – ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ହୋମି…ପେ॰… ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେମୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଦିବ୍ବସୋତସୁତ୍ତଂ

୯୧୧ . ‘‘ଇମେସଞ୍ଚ ପନାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଦିବ୍ବାୟ ସୋତଧାତୁୟା ୱିସୁଦ୍ଧାୟ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସିକାୟ ଉଭୋ ସଦ୍ଦେ ସୁଣାମି ଦିବ୍ବେ ଚ ମାନୁସେ ଚ ୟେ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ଚା’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଚେତୋପରିୟସୁତ୍ତଂ

୯୧୨ . ‘‘ଇମେସଞ୍ଚ ପନାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ପରସତ୍ତାନଂ ପରପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ସରାଗଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ସରାଗଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାମି…ପେ॰… ଅୱିମୁତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ଅୱିମୁତ୍ତଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାମୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଠାନସୁତ୍ତଂ

୯୧୩ . ‘‘ଇମେସଞ୍ଚ ପନାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଠାନଞ୍ଚ ଠାନତୋ ଅଟ୍ଠାନଞ୍ଚ ଅଟ୍ଠାନତୋ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାମୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. କମ୍ମସମାଦାନସୁତ୍ତଂ

୯୧୪ . ‘‘ଇମେସଞ୍ଚ ପନାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାନଂ କମ୍ମସମାଦାନାନଂ ଠାନସୋ ହେତୁସୋ ୱିପାକଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାମୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ସବ୍ବତ୍ଥଗାମିନିସୁତ୍ତଂ

୯୧୫ . ‘‘ଇମେସଞ୍ଚ ପନାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ସବ୍ବତ୍ଥଗାମିନିପ୍ପଟିପଦଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାମୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ନାନାଧାତୁସୁତ୍ତଂ

୯୧୬ . ‘‘ଇମେସଞ୍ଚ ପନାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଅନେକଧାତୁନାନାଧାତୁଲୋକଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାମୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ନାନାଧିମୁତ୍ତିସୁତ୍ତଂ

୯୧୭ . ‘‘ଇମେସଞ୍ଚ ପନାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ସତ୍ତାନଂ ନାନାଧିମୁତ୍ତିକତଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାମୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଇନ୍ଦ୍ରିୟପରୋପରିୟତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୯୧୮ . ‘‘ଇମେସଞ୍ଚ ପନାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ପରସତ୍ତାନଂ ପରପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟପରୋପରିୟତ୍ତଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାମୀ’’ତି। ଦସମଂ।

୧୧. ଝାନାଦିସୁତ୍ତଂ

୯୧୯ . ‘‘ଇମେସଞ୍ଚ ପନାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଝାନୱିମୋକ୍ଖସମାଧିସମାପତ୍ତୀନଂ ସଂକିଲେସଂ ୱୋଦାନଂ ୱୁଟ୍ଠାନଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାମୀ’’ତି। ଏକାଦସମଂ।

୧୨. ପୁବ୍ବେନିୱାସସୁତ୍ତଂ

୯୨୦ . ‘‘ଇମେସଞ୍ଚ ପନାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରାମି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଏକମ୍ପି ଜାତିଂ ଦ୍ୱେପି ଜାତିୟୋ…ପେ॰… ଇତି ସାକାରଂ ସଉଦ୍ଦେସଂ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରାମୀ’’ତି। ଦ୍ୱାଦସମଂ।

୧୩. ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁସୁତ୍ତଂ

୯୨୧ . ‘‘ଇମେସଞ୍ଚ ପନାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସାମି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ…ପେ॰… ଇତି ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାମୀ’’ତି। ତେରସମଂ।

୧୪. ଆସୱକ୍ଖୟସୁତ୍ତଂ

୯୨୨ . ‘‘ଇମେସଞ୍ଚ ପନାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମୀ’’ତି। ଚୁଦ୍ଦସମଂ।

ଦୁତିୟୋ ୱଗ୍ଗୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ମହାଭିଞ୍ଞଂ ଇଦ୍ଧି ଦିବ୍ବଂ, ଚେତୋପରିୟଂ ଠାନଂ କମ୍ମଂ।

ସବ୍ବତ୍ଥଧାତୁଧିମୁତ୍ତି, ଇନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଝାନଂ ତିସ୍ସୋ ୱିଜ୍ଜାତି॥

ଅନୁରୁଦ୍ଧସଂୟୁତ୍ତଂ ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଝାନସଂୟୁତ୍ତଂ

୧. ଗଙ୍ଗାପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ

୧-୧୨. ଝାନାଦିସୁତ୍ତଦ୍ୱାଦସକଂ

୯୨୩-୯୩୪ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ ‘‘ଚତ୍ତାରୋ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଝାନା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ୱିହରତି ସତୋ ଚ ସମ୍ପଜାନୋ ସୁଖଞ୍ଚ କାୟେନ ପଟିସଂୱେଦେତି, ୟଂ ତଂ ଅରିୟା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି – ‘ଉପେକ୍ଖକୋ ସତିମା ସୁଖୱିହାରୀ’ତି ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ଝାନା’’ତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗଙ୍ଗା ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚତ୍ତାରୋ ଝାନେ ଭାୱେନ୍ତୋ ଚତ୍ତାରୋ ଝାନେ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚତ୍ତାରୋ ଝାନେ ଭାୱେନ୍ତୋ ଚତ୍ତାରୋ ଝାନେ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା…ପେ॰… ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ…ପେ॰… ତତିୟଂ ଝାନଂ…ପେ॰… ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚତ୍ତାରୋ ଝାନେ ଭାୱେନ୍ତୋ ଚତ୍ତାରୋ ଝାନେ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ’’ତି। ଦ୍ୱାଦସମଂ।

ଗଙ୍ଗାପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ ପଠମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଛ ପାଚୀନତୋ ନିନ୍ନା, ଛ ନିନ୍ନା ଚ ସମୁଦ୍ଦତୋ।

ଦ୍ୱେତେ ଛ ଦ୍ୱାଦସ ହୋନ୍ତି, ୱଗ୍ଗୋ ତେନ ପୱୁଚ୍ଚତୀତି॥

ଅପ୍ପମାଦୱଗ୍ଗୋ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ତଥାଗତଂ ପଦଂ କୂଟଂ, ମୂଲଂ ସାରୋ ଚ ୱସ୍ସିକଂ।

ରାଜା ଚନ୍ଦିମସୂରିୟା, ୱତ୍ଥେନ ଦସମଂ ପଦନ୍ତି॥

ବଲକରଣୀୟୱଗ୍ଗୋ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ବଲଂ ବୀଜଞ୍ଚ ନାଗୋ ଚ, ରୁକ୍ଖୋ କୁମ୍ଭେନ ସୂକିୟା।

ଆକାସେନ ଚ ଦ୍ୱେ ମେଘା, ନାୱା ଆଗନ୍ତୁକା ନଦୀତି॥

ଏସନାୱଗ୍ଗୋ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଏସନା ୱିଧା ଆସୱୋ, ଭୱୋ ଚ ଦୁକ୍ଖତା ତିସ୍ସୋ।

ଖିଲଂ ମଲଞ୍ଚ ନୀଘୋ ଚ, ୱେଦନା ତଣ୍ହା ତସିନା ଚାତି॥

୫. ଓଘୱଗ୍ଗୋ

୧-୧୦. ଓଘାଦିସୁତ୍ତଂ

୯୬୭-୯୭୬ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନି ସଂୟୋଜନାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ରୂପରାଗୋ, ଅରୂପରାଗୋ, ମାନୋ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ, ଅୱିଜ୍ଜା – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚୁଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନି ସଂୟୋଜନାନି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ ଚତ୍ତାରୋ ଝାନା ଭାୱେତବ୍ବା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ…ପେ॰… ତତିୟଂ ଝାନଂ…ପେ॰… ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିକ୍ଖୟାୟ ପହାନାୟ ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ଝାନା ଭାୱେତବ୍ବା’’ତି ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ। ଦସମଂ। (ୟଥା ମଗ୍ଗସଂୟୁତ୍ତଂ ତଥା ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ)।

ଓଘୱଗ୍ଗୋ ପଞ୍ଚମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଓଘୋ ୟୋଗୋ ଉପାଦାନଂ, ଗନ୍ଥା ଅନୁସୟେନ ଚ।

କାମଗୁଣା ନୀୱରଣା, ଖନ୍ଧା ଓରୁଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାତି॥

ଝାନସଂୟୁତ୍ତଂ ନୱମଂ।

୧୦. ଆନାପାନସଂୟୁତ୍ତଂ

୧. ଏକଧମ୍ମୱଗ୍ଗୋ

୧. ଏକଧମ୍ମସୁତ୍ତଂ

୯୭୭ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ତତ୍ର ଖୋ…ପେ॰… ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଏକଧମ୍ମୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ମହପ୍ଫଲୋ ହୋତି ମହାନିସଂସୋ। କତମୋ ଏକଧମ୍ମୋ? ଆନାପାନସ୍ସତି [ଆନାପାନସତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] । କଥଂ ଭାୱିତା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନାପାନସ୍ସତି କଥଂ ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋତି ମହାନିସଂସା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରଞ୍ଞଗତୋ ୱା ରୁକ୍ଖମୂଲଗତୋ ୱା ସୁଞ୍ଞାଗାରଗତୋ ୱା ନିସୀଦତି ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା। ସୋ ସତୋୱ ଅସ୍ସସତି, ସତୋୱ [ସତୋ (ବହୂସୁ) ତତିୟପାରାଜିକେପି] ପସ୍ସସତି। ଦୀଘଂ ୱା ଅସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ଦୀଘଂ ଅସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି, ଦୀଘଂ ୱା ପସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ଦୀଘଂ ପସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି; ରସ୍ସଂ ୱା ଅସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ରସ୍ସଂ ଅସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି, ରସ୍ସଂ ୱା ପସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ରସ୍ସଂ ପସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି; ‘ସବ୍ବକାୟପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ସବ୍ବକାୟପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ପୀତିପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପୀତିପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ସୁଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ସୁଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ଚିତ୍ତପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ଚିତ୍ତପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ଅଭିପ୍ପମୋଦୟଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ଅଭିପ୍ପମୋଦୟଂ ଚିତ୍ତଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ସମାଦହଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି , ‘ସମାଦହଂ ଚିତ୍ତଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ୱିରାଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ୱିରାଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି। ଏୱଂ ଭାୱିତା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନାପାନସ୍ସତି ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋତି ମହାନିସଂସା’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ

୯୭୮ . ‘‘ଆନାପାନସ୍ସତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋତି ମହାନିସଂସା। କଥଂ ଭାୱିତା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନାପାନସ୍ସତି କଥଂ ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋତି ମହାନିସଂସା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଆନାପାନସ୍ସତିସହଗତଂ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ, ଆନାପାନସ୍ସତିସହଗତଂ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ଆନାପାନସ୍ସତିସହଗତଂ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଭାୱିତା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନାପାନସ୍ସତି ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋତି ମହାନିସଂସା’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ସୁଦ୍ଧିକସୁତ୍ତଂ

୯୭୯ . ‘‘ଆନାପାନସ୍ସତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋତି ମହାନିସଂସା। କଥଂ ଭାୱିତା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନାପାନସ୍ସତି କଥଂ ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋତି ମହାନିସଂସା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରଞ୍ଞଗତୋ ୱା ରୁକ୍ଖମୂଲଗତୋ ୱା ସୁଞ୍ଞାଗାରଗତୋ ୱା ନିସୀଦତି ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା। ସୋ ସତୋୱ ଅସ୍ସସତି, ସତୋୱ ପସ୍ସସତି…ପେ॰… ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି। ଏୱଂ ଭାୱିତା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନାପାନସ୍ସତି ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋତି ମହାନିସଂସା’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ପଠମଫଲସୁତ୍ତଂ

୯୮୦ . ‘‘ଆନାପାନସ୍ସତି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋତି ମହାନିସଂସା। କଥଂ ଭାୱିତା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନାପାନସ୍ସତି କଥଂ ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋତି ମହାନିସଂସା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରଞ୍ଞଗତୋ ୱା ରୁକ୍ଖମୂଲଗତୋ ୱା ସୁଞ୍ଞାଗାରଗତୋ ୱା ନିସୀଦତି ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା। ସୋ ସତୋୱ ଅସ୍ସସତି, ସତୋୱ ପସ୍ସସତି…ପେ॰… ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି। ଏୱଂ ଭାୱିତା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନାପାନସ୍ସତି ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋତି ମହାନିସଂସା। ଏୱଂ ଭାୱିତାୟ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନାପାନସ୍ସତିୟା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତାୟ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଫଲାନଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ଫଲଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅଞ୍ଞା, ସତି ୱା ଉପାଦିସେସେ ଅନାଗାମିତା’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଦୁତିୟଫଲସୁତ୍ତଂ

୯୮୧ . ‘‘ଆନାପାନସ୍ସତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋତି ମହାନିସଂସା। କଥଂ ଭାୱିତା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନାପାନସ୍ସତି କଥଂ ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋତି ମହାନିସଂସା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରଞ୍ଞଗତୋ ୱା ରୁକ୍ଖମୂଲଗତୋ ୱା ସୁଞ୍ଞାଗାରଗତୋ ୱା ନିସୀଦତି ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା। ସୋ ସତୋୱ ଅସ୍ସସତି, ସତୋୱ ପସ୍ସସତି…ପେ॰… ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି। ଏୱଂ ଭାୱିତା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନାପାନସ୍ସତି ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋତି ମହାନିସଂସା।

‘‘ଏୱଂ ଭାୱିତାୟ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନାପାନସ୍ସତିୟା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତାୟ ସତ୍ତ ଫଲା ସତ୍ତାନିସଂସା ପାଟିକଙ୍ଖା। କତମେ ସତ୍ତ ଫଲା ସତ୍ତାନିସଂସା? ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ପଟିକଚ୍ଚ ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେତି; ନୋ ଚେ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ପଟିକଚ୍ଚ ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେତି। ଅଥ ମରଣକାଲେ ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେତି; ନୋ ଚେ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ପଟିକଚ୍ଚ ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେତି , ନୋ ଚେ ମରଣକାଲେ ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେତି। ଅଥ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ଅନ୍ତରାପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି… ଉପହଚ୍ଚପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି… ଅସଙ୍ଖାରପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି… ସସଙ୍ଖାରପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି… ଉଦ୍ଧଂସୋତୋ ହୋତି ଅକନିଟ୍ଠଗାମୀ – ଏୱଂ ଭାୱିତାୟ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନାପାନସ୍ସତିୟା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତାୟ ଇମେ ସତ୍ତ ଫଲା ସତ୍ତାନିସଂସା ପାଟିକଙ୍ଖା’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଅରିଟ୍ଠସୁତ୍ତଂ

୯୮୨ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଭାୱେଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନାପାନସ୍ସତି’’ନ୍ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଆୟସ୍ମା ଅରିଟ୍ଠୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅହଂ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଭାୱେମି ଆନାପାନସ୍ସତି’’ନ୍ତି। ‘‘ୟଥା କଥଂ ପନ ତ୍ୱଂ, ଅରିଟ୍ଠ, ଭାୱେସି ଆନାପାନସ୍ସତି’’ନ୍ତି? ‘‘ଅତୀତେସୁ ମେ, ଭନ୍ତେ, କାମେସୁ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ପହୀନୋ, ଅନାଗତେସୁ ମେ କାମେସୁ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ୱିଗତୋ, ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା [ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ବହିଦ୍ଧା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଚ ମେ ଧମ୍ମେସୁ ପଟିଘସଞ୍ଞା ସୁପ୍ପଟିୱିନୀତା। ସୋ [ସୋହଂ (?)] ସତୋୱ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମି, ସତୋୱ ପସ୍ସସିସ୍ସାମି। ଏୱଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭାୱେମି ଆନାପାନସ୍ସତି’’ନ୍ତି।

‘‘‘ଅତ୍ଥେସା, ଅରିଟ୍ଠ, ଆନାପାନସ୍ସତି, ନେସା ନତ୍ଥୀ’ତି ୱଦାମି। ଅପି ଚ, ଅରିଟ୍ଠ, ୟଥା ଆନାପାନସ୍ସତି ୱିତ୍ଥାରେନ ପରିପୁଣ୍ଣା ହୋତି ତଂ ସୁଣାହି, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋହି; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଅରିଟ୍ଠୋ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଅରିଟ୍ଠ, ଆନାପାନସ୍ସତି ୱିତ୍ଥାରେନ ପରିପୁଣ୍ଣା ହୋତି? ଇଧ, ଅରିଟ୍ଠ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରଞ୍ଞଗତୋ ୱା ରୁକ୍ଖମୂଲଗତୋ ୱା ସୁଞ୍ଞାଗାରଗତୋ ୱା ନିସୀଦତି ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା। ସୋ ସତୋୱ ଅସ୍ସସତି, ସତୋୱ ପସ୍ସସତି। ଦୀଘଂ ୱା ଅସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ଦୀଘଂ ଅସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି…ପେ॰… ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଅରିଟ୍ଠ, ଆନାପାନସ୍ସତି ୱିତ୍ଥାରେନ ପରିପୁଣ୍ଣା ହୋତୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ମହାକପ୍ପିନସୁତ୍ତଂ

୯୮୩ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ମହାକପ୍ପିନୋ ଭଗୱତୋ ଅୱିଦୂରେ ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକପ୍ପିନଂ ଅୱିଦୂରେ ନିସିନ୍ନଂ ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା। ଦିସ୍ୱାନ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି –

‘‘ପସ୍ସଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ କାୟସ୍ସ ଇଞ୍ଜିତତ୍ତଂ ୱା ଫନ୍ଦିତତ୍ତଂ ୱା’’ତି? ‘‘ୟଦାପି ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ତଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ପସ୍ସାମ ସଙ୍ଘମଜ୍ଝେ ୱା ନିସିନ୍ନଂ ଏକଂ ୱା ରହୋ ନିସିନ୍ନଂ, ତଦାପି ମୟଂ ତସ୍ସ ଆୟସ୍ମତୋ ନ ପସ୍ସାମ କାୟସ୍ସ ଇଞ୍ଜିତତ୍ତଂ ୱା ଫନ୍ଦିତତ୍ତଂ ୱା’’ତି।

‘‘ୟସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମାଧିସ୍ସ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ନେୱ କାୟସ୍ସ ଇଞ୍ଜିତତ୍ତଂ ୱା ହୋତି ଫନ୍ଦିତତ୍ତଂ ୱା, ନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଇଞ୍ଜିତତ୍ତଂ ୱା ହୋତି ଫନ୍ଦିତତ୍ତଂ ୱା, ତସ୍ସ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମାଧିସ୍ସ ନିକାମଲାଭୀ ଅକିଚ୍ଛଲାଭୀ ଅକସିରଲାଭୀ। କତମସ୍ସ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମାଧିସ୍ସ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ନେୱ କାୟସ୍ସ ଇଞ୍ଜିତତ୍ତଂ ୱା ହୋତି ଫନ୍ଦିତତ୍ତଂ ୱା, ନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଇଞ୍ଜିତତ୍ତଂ ୱା ହୋତି ଫନ୍ଦିତତ୍ତଂ ୱା?

‘‘ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧିସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ନେୱ କାୟସ୍ସ ଇଞ୍ଜିତତ୍ତଂ ୱା ହୋତି ଫନ୍ଦିତତ୍ତଂ ୱା, ନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଇଞ୍ଜିତତ୍ତଂ ୱା ହୋତି ଫନ୍ଦିତତ୍ତଂ ୱା। କଥଂ ଭାୱିତେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧିମ୍ହି କଥଂ ବହୁଲୀକତେ ନେୱ କାୟସ୍ସ ଇଞ୍ଜିତତ୍ତଂ ୱା ହୋତି ଫନ୍ଦିତତ୍ତଂ ୱା, ନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଇଞ୍ଜିତତ୍ତଂ ୱା ହୋତି ଫନ୍ଦିତତ୍ତଂ ୱା?

‘‘ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରଞ୍ଞଗତୋ ୱା ରୁକ୍ଖମୂଲଗତୋ ୱା ସୁଞ୍ଞାଗାରଗତୋ ୱା ନିସୀଦତି ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା। ସୋ ସତୋୱ ଅସ୍ସସତି, ସତୋୱ ପସ୍ସସତି…ପେ॰… ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି। ଏୱଂ ଭାୱିତେ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧିମ୍ହି ଏୱଂ ବହୁଲୀକତେ ନେୱ କାୟସ୍ସ ଇଞ୍ଜିତତ୍ତଂ ୱା ହୋତି ଫନ୍ଦିତତ୍ତଂ ୱା, ନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଇଞ୍ଜିତତ୍ତଂ ୱା ହୋତି ଫନ୍ଦିତତ୍ତଂ ୱା’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ପଦୀପୋପମସୁତ୍ତଂ

୯୮୪ . ‘‘ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ମହପ୍ଫଲୋ ହୋତି ମହାନିସଂସୋ। କଥଂ ଭାୱିତୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି କଥଂ ବହୁଲୀକତୋ ମହପ୍ଫଲୋ ହୋତି ମହାନିସଂସୋ?

‘‘ଇଧ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରଞ୍ଞଗତୋ ୱା ରୁକ୍ଖମୂଲଗତୋ ୱା ସୁଞ୍ଞାଗାରଗତୋ ୱା ନିସୀଦତି ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା। ସୋ ସତୋୱ ଅସ୍ସସତି, ସତୋୱ ପସ୍ସସତି। ଦୀଘଂ ୱା ଅସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ଦୀଘଂ ଅସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି…ପେ॰… ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି। ଏୱଂ ଭାୱିତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି ଏୱଂ ବହୁଲୀକତୋ ମହପ୍ଫଲୋ ହୋତି ମହାନିସଂସୋ।

‘‘ଅହମ୍ପି ସୁଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେୱ ସମ୍ବୋଧା ଅନଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ବୋଧିସତ୍ତୋୱ ସମାନୋ ଇମିନା ୱିହାରେନ ବହୁଲଂ ୱିହରାମି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମିନା ୱିହାରେନ ବହୁଲଂ ୱିହରତୋ ନେୱ କାୟୋ କିଲମତି ନ ଚକ୍ଖୂନି; ଅନୁପାଦାୟ ଚ ମେ ଆସୱେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚେପି ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ – ‘ନେୱ ମେ କାୟୋ କିଲମେୟ୍ୟ ନ ଚକ୍ଖୂନି, ଅନୁପାଦାୟ ଚ ମେ ଆସୱେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚେୟ୍ୟା’ତି, ଅୟମେୱ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି ସାଧୁକଂ ମନସି କାତବ୍ବୋ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚେପି ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ – ‘ୟେ ମେ ଗେହସିତା ସରସଙ୍କପ୍ପା ତେ ପହୀୟେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି, ଅୟମେୱ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି ସାଧୁକଂ ମନସି କାତବ୍ବୋ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚେପି ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ – ‘ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ଅୟମେୱ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି ସାଧୁକଂ ମନସି କାତବ୍ବୋ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚେପି ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ – ‘ପଟିକୂଲେ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ଅୟମେୱ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି ସାଧୁକଂ ମନସି କାତବ୍ବୋ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚେପି ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ – ‘ପଟିକୂଲେ ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ଚ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ଅୟମେୱ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି ସାଧୁକଂ ମନସି କାତବ୍ବୋ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚେପି ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ – ‘ପଟିକୂଲେ ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ଅୟମେୱ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି ସାଧୁକଂ ମନସି କାତବ୍ବୋ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚେପି ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ – ‘ଅପ୍ପଟିକୂଲଞ୍ଚ ପଟିକୂଲଞ୍ଚ ତଦୁଭୟଂ ଅଭିନିୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଉପେକ୍ଖକୋ ୱିହରେୟ୍ୟଂ ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ’ତି, ଅୟମେୱ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି ସାଧୁକଂ ମନସି କାତବ୍ବୋ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚେପି ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ – ‘ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ଅୟମେୱ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି ସାଧୁକଂ ମନସି କାତବ୍ବୋ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚେପି ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ – ‘ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ଅୟମେୱ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି ସାଧୁକଂ ମନସି କାତବ୍ବୋ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚେପି ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ – ‘ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ୱିହରେୟ୍ୟଂ ସତୋ ଚ ସମ୍ପଜାନୋ, ସୁଖଞ୍ଚ କାୟେନ ପଟିସଂୱେଦେୟ୍ୟଂ, ୟଂ ତଂ ଅରିୟା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି – ଉପେକ୍ଖକୋ ସତିମା ସୁଖୱିହାରୀତି ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ଅୟମେୱ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି ସାଧୁକଂ ମନସି କାତବ୍ବୋ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚେପି ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ – ‘ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ଅୟମେୱ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି ସାଧୁକଂ ମନସି କାତବ୍ବୋ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚେପି ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ – ‘ସବ୍ବସୋ ରୂପସଞ୍ଞାନଂ ସମତିକ୍କମା ପଟିଘସଞ୍ଞାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ନାନତ୍ତସଞ୍ଞାନଂ ଅମନସିକାରା ଅନନ୍ତୋ ଆକାସୋତି ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ଅୟମେୱ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି ସାଧୁକଂ ମନସି କାତବ୍ବୋ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚେପି ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ – ‘ସବ୍ବସୋ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ଅନନ୍ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣନ୍ତି ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ଅୟମେୱ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି ସାଧୁକଂ ମନସି କାତବ୍ବୋ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚେପି ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ – ‘ସବ୍ବସୋ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ଅୟମେୱ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି ସାଧୁକଂ ମନସି କାତବ୍ବୋ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚେପି ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ – ‘ସବ୍ବସୋ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ଅୟମେୱ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି ସାଧୁକଂ ମନସି କାତବ୍ବୋ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚେପି ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ – ‘ସବ୍ବସୋ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ଅୟମେୱ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି ସାଧୁକଂ ମନସି କାତବ୍ବୋ।

‘‘ଏୱଂ ଭାୱିତେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧିମ୍ହି ଏୱଂ ବହୁଲୀକତେ, ସୁଖଂ ଚେ ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି, ସା ‘ଅନିଚ୍ଚା’ତି ପଜାନାତି, ‘ଅନଜ୍ଝୋସିତା’ତି ପଜାନାତି, ‘ଅନଭିନନ୍ଦିତା’ତି ପଜାନାତି; ଦୁକ୍ଖଂ ଚେ ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି, ‘ସା ଅନିଚ୍ଚା’ତି ପଜାନାତି, ‘ଅନଜ୍ଝୋସିତା’ତି ପଜାନାତି, ‘ଅନଭିନନ୍ଦିତା’ତି ପଜାନାତି; ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଚେ ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି, ‘ସା ଅନିଚ୍ଚା’ତି ପଜାନାତି, ‘ଅନଜ୍ଝୋସିତା’ତି ପଜାନାତି, ‘ଅନଭିନନ୍ଦିତା’ତି ପଜାନାତି’’।

‘‘ସୁଖଂ [ସୋ ସୁଖଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰) ମ॰ ନି॰ ୩.୩୬୪ ଅଟ୍ଠକଥାଟୀକା ଓଲୋକେତବ୍ବା] ଚେ ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି, ୱିସଂୟୁତ୍ତୋ ନଂ ୱେଦୟତି; ଦୁକ୍ଖଂ ଚେ ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି, ୱିସଂୟୁତ୍ତୋ ନଂ ୱେଦୟତି; ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଚେ ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି, ୱିସଂୟୁତ୍ତୋ ନଂ ୱେଦୟତି। ସୋ କାୟପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନୋ ‘କାୟପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀ’ତି ପଜାନାତି, ଜୀୱିତପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନୋ ‘ଜୀୱିତପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀ’ତି ପଜାନାତି, ‘କାୟସ୍ସ ଭେଦା ଉଦ୍ଧଂ ଜୀୱିତପରିୟାଦାନା ଇଧେୱ ସବ୍ବୱେଦୟିତାନି ଅନଭିନନ୍ଦିତାନି ସୀତୀଭୱିସ୍ସନ୍ତୀ’ତି ପଜାନାତି’’।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେଲଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ, ୱଟ୍ଟିଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ତେଲପ୍ପଦୀପୋ ଝାୟେୟ୍ୟ, ତସ୍ସେୱ ତେଲସ୍ସ ଚ ୱଟ୍ଟିୟା ଚ ପରିୟାଦାନା ଅନାହାରୋ ନିବ୍ବାୟେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନୋ ‘କାୟପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀ’ତି ପଜାନାତି, ଜୀୱିତପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନୋ ‘ଜୀୱିତପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀ’ତି ପଜାନାତି, ‘କାୟସ୍ସ ଭେଦା ଉଦ୍ଧଂ ଜୀୱିତପରିୟାଦାନା ଇଧେୱ ସବ୍ବୱେଦୟିତାନି ଅନଭିନନ୍ଦିତାନି ସୀତୀଭୱିସ୍ସନ୍ତୀ’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ୱେସାଲୀସୁତ୍ତଂ

୯୮୫ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ୱେସାଲିୟଂ ୱିହରତି ମହାୱନେ କୂଟାଗାରସାଲାୟଂ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂନଂ ଅନେକପରିୟାୟେନ ଅସୁଭକଥଂ କଥେତି, ଅସୁଭାୟ ୱଣ୍ଣଂ ଭାସତି, ଅସୁଭଭାୱନାୟ ୱଣ୍ଣଂ ଭାସତି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଇଚ୍ଛାମହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଡ୍ଢମାସଂ ପଟିସଲ୍ଲୀୟିତୁଂ। ନାମ୍ହି କେନଚି ଉପସଙ୍କମିତବ୍ବୋ, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଏକେନ ପିଣ୍ଡପାତନୀହାରକେନା’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ନାସ୍ସୁଧ କୋଚି ଭଗୱନ୍ତଂ ଉପସଙ୍କମତି, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଏକେନ ପିଣ୍ଡପାତନୀହାରକେନ।

ଅଥ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ – ‘‘ଭଗୱା ଅନେକପରିୟାୟେନ ଅସୁଭକଥଂ କଥେତି, ଅସୁଭାୟ ୱଣ୍ଣଂ ଭାସତି , ଅସୁଭଭାୱନାୟ ୱଣ୍ଣଂ ଭାସତୀ’’ତି ଅନେକାକାରୱୋକାରଂ ଅସୁଭଭାୱନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତା ୱିହରନ୍ତି। ତେ ଇମିନା କାୟେନ ଅଟ୍ଟୀୟମାନା [ଅଟ୍ଟିୟମାନା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ହରାୟମାନା ଜିଗୁଚ୍ଛମାନା ସତ୍ଥହାରକଂ ପରିୟେସନ୍ତି। ଦସପି ଭିକ୍ଖୂ ଏକାହେନ ସତ୍ଥଂ ଆହରନ୍ତି, ୱୀସମ୍ପି…ପେ॰… ତିଂସମ୍ପି ଭିକ୍ଖୂ ଏକାହେନ ସତ୍ଥଂ ଆହରନ୍ତି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ତସ୍ସ ଅଡ୍ଢମାସସ୍ସ ଅଚ୍ଚୟେନ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ତନୁଭୂତୋ ୱିୟ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘୋ’’ତି? ‘‘ତଥା ହି ପନ, ଭନ୍ତେ, ‘ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂନଂ ଅନେକପରିୟାୟେନ ଅସୁଭକଥଂ କଥେତି, ଅସୁଭାୟ ୱଣ୍ଣଂ ଭାସତି , ଅସୁଭଭାୱନାୟ ୱଣ୍ଣଂ ଭାସତୀ’ତି ଅନେକାକାରୱୋକାରଂ ଅସୁଭଭାୱନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତା ୱିହରନ୍ତି। ତେ ଇମିନା କାୟେନ ଅଟ୍ଟୀୟମାନା ହରାୟମାନା ଜିଗୁଚ୍ଛମାନା ସତ୍ଥହାରକଂ ପରିୟେସନ୍ତି। ଦସପି ଭିକ୍ଖୂ ଏକାହେନ ସତ୍ଥଂ ଆହରନ୍ତି, ୱୀସମ୍ପି ଭିକ୍ଖୂ… ତିଂସମ୍ପି ଭିକ୍ଖୂ ଏକାହେନ ସତ୍ଥଂ ଆହରନ୍ତି। ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଅଞ୍ଞଂ ପରିୟାୟଂ ଆଚିକ୍ଖତୁ ୟଥାୟଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘୋ ଅଞ୍ଞାୟ ସଣ୍ଠହେୟ୍ୟା’’ତି।

‘‘ତେନହାନନ୍ଦ, ୟାୱତିକା ଭିକ୍ଖୂ ୱେସାଲିଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରନ୍ତି ତେ ସବ୍ବେ ଉପଟ୍ଠାନସାଲାୟଂ ସନ୍ନିପାତେହୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱତୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ୟାୱତିକା ଭିକ୍ଖୂ ୱେସାଲିଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରନ୍ତି ତେ ସବ୍ବେ ଉପଟ୍ଠାନସାଲାୟଂ ସନ୍ନିପାତେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସନ୍ନିପତିତୋ [ସନ୍ନିପାତିତୋ (ସୀ॰)] , ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘୋ। ୟସ୍ସ ଦାନି, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା କାଲଂ ମଞ୍ଞତୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ୟେନ ଉପଟ୍ଠାନସାଲା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ନିସଜ୍ଜ ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ସନ୍ତୋ ଚେୱ ପଣୀତୋ ଚ ଅସେଚନକୋ ଚ ସୁଖୋ ଚ ୱିହାରୋ ଉପ୍ପନ୍ନୁପ୍ପନ୍ନେ ଚ ପାପକେ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ ଠାନସୋ ଅନ୍ତରଧାପେତି ୱୂପସମେତି’’।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଗିମ୍ହାନଂ ପଚ୍ଛିମେ ମାସେ ଊହତଂ ରଜୋଜଲ୍ଲଂ, ତମେନଂ ମହାଅକାଲମେଘୋ ଠାନସୋ ଅନ୍ତରଧାପେତି ୱୂପସମେତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ସନ୍ତୋ ଚେୱ ପଣୀତୋ ଚ ଅସେଚନକୋ ଚ ସୁଖୋ ଚ ୱିହାରୋ ଉପ୍ପନ୍ନୁପ୍ପନ୍ନେ ଚ ପାପକେ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ ଠାନସୋ ଅନ୍ତରଧାପେତି ୱୂପସମେତି। କଥଂ ଭାୱିତୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି କଥଂ ବହୁଲୀକତୋ ସନ୍ତୋ ଚେୱ ପଣୀତୋ ଚ ଅସେଚନକୋ ଚ ସୁଖୋ ଚ ୱିହାରୋ ଉପ୍ପନ୍ନୁପ୍ପନ୍ନେ ଚ ପାପକେ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ ଠାନସୋ ଅନ୍ତରଧାପେତି ୱୂପସମେତି?

‘‘ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରଞ୍ଞଗତୋ ୱା ରୁକ୍ଖମୂଲଗତୋ ୱା ସୁଞ୍ଞାଗାରଗତୋ ୱା ନିସୀଦତି ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା। ସୋ ସତୋୱ ଅସ୍ସସତି, ସତୋୱ ପସ୍ସସତି…ପେ॰… ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି। ଏୱଂ ଭାୱିତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି ଏୱଂ ବହୁଲୀକତୋ ସନ୍ତୋ ଚେୱ ପଣୀତୋ ଚ ଅସେଚନକୋ ଚ ସୁଖୋ ଚ ୱିହାରୋ ଉପ୍ପନ୍ନୁପ୍ପନ୍ନେ ଚ ପାପକେ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ ଠାନସୋ ଅନ୍ତରଧାପେତି ୱୂପସମେତୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. କିମିଲସୁତ୍ତଂ

୯୮୬ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା କିମିଲାୟଂ [କିମ୍ବିଲାୟଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ କିମିଲଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘କଥଂ ଭାୱିତୋ ନୁ ଖୋ, କିମିଲ, ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି କଥଂ ବହୁଲୀକତୋ ମହପ୍ଫଲୋ ହୋତି ମହାନିସଂସୋ’’ତି?

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଆୟସ୍ମା କିମିଲୋ ତୁଣ୍ହୀ ଅହୋସି। ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ କିମିଲଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘କଥଂ ଭାୱିତୋ ନୁ ଖୋ, କିମିଲ, ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି କଥଂ ବହୁଲୀକତୋ ମହପ୍ଫଲୋ ହୋତି ମହାନିସଂସୋ’’ତି? ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ଆୟସ୍ମା କିମିଲୋ ତୁଣ୍ହୀ ଅହୋସି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଏତସ୍ସ, ଭଗୱା, କାଲୋ; ଏତସ୍ସ, ସୁଗତ, କାଲୋ! ୟଂ ଭଗୱା ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧିଂ ଭାସେୟ୍ୟ । ଭଗୱତୋ ସୁତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଧାରେସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ତେନହାନନ୍ଦ, ସୁଣାହି, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋହି; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କଥଂ ଭାୱିତୋ ଚ, ଆନନ୍ଦ, ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି କଥଂ ବହୁଲୀକତୋ ମହପ୍ଫଲୋ ହୋତି ମହାନିସଂସୋ? ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରଞ୍ଞଗତୋ ୱା ରୁକ୍ଖମୂଲଗତୋ ୱା ସୁଞ୍ଞାଗାରଗତୋ ୱା ନିସୀଦତି ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା। ସୋ ସତୋୱ ଅସ୍ସସତି, ସତୋୱ ପସ୍ସସତି…ପେ॰… ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି। ଏୱଂ ଭାୱିତୋ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି ଏୱଂ ବହୁଲୀକତୋ ମହପ୍ଫଲୋ ହୋତି ମହାନିସଂସୋ’’।

‘‘ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଦୀଘଂ ୱା ଅସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ଦୀଘଂ ଅସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି, ଦୀଘଂ ୱା ପସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ଦୀଘଂ ପସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି; ରସ୍ସଂ ୱା ଅସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ରସ୍ସଂ ଅସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି, ରସ୍ସଂ ୱା ପସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ରସ୍ସଂ ପସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି; ‘ସବ୍ବକାୟପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ସବ୍ବକାୟପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି – କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? କାୟଞ୍ଞତରାହଂ, ଆନନ୍ଦ, ଏତଂ ୱଦାମି ୟଦିଦଂ – ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସଂ। ତସ୍ମାତିହାନନ୍ଦ, କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ଭିକ୍ଖୁ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ।

‘‘ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ‘ପୀତିପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପୀତିପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ସୁଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ସୁଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି – ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୱେଦନାଞ୍ଞତରାହଂ, ଆନନ୍ଦ, ଏତଂ ୱଦାମି, ୟଦିଦଂ – ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସାନଂ [ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସଂ (ପୀ॰ କ॰) ମ॰ ନି॰ ୩.୧୪୫] ସାଧୁକଂ ମନସିକାରଂ। ତସ୍ମାତିହାନନ୍ଦ, ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ଭିକ୍ଖୁ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ।

‘‘ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ‘ଚିତ୍ତପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ଚିତ୍ତପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ଅଭିପ୍ପମୋଦୟଂ ଚିତ୍ତଂ…ପେ॰… ସମାଦହଂ ଚିତ୍ତଂ…ପେ॰… ‘ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି – ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ନାହଂ, ଆନନ୍ଦ, ମୁଟ୍ଠସ୍ସତିସ୍ସ ଅସମ୍ପଜାନସ୍ସ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧିଭାୱନଂ ୱଦାମି। ତସ୍ମାତିହାନନ୍ଦ, ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ ଭିକ୍ଖୁ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ।

‘‘ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ‘ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି…ପେ॰… ୱିରାଗାନୁପସ୍ସୀ…ପେ॰… ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ…ପେ॰… ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି – ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ସୋ ୟଂ ତଂ ହୋତି ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସାନଂ ପହାନଂ ତଂ ପଞ୍ଞାୟ ଦିସ୍ୱା ସାଧୁକଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତା ହୋତି। ତସ୍ମାତିହାନନ୍ଦ, ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ଭିକ୍ଖୁ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଆନନ୍ଦ, ଚତୁମହାପଥେ [ଚାତୁମ୍ମହାପଥେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ମହାପଂସୁପୁଞ୍ଜୋ। ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଚେପି ଦିସାୟଂ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସକଟଂ ୱା ରଥୋ ୱା, ଉପହନତେୱ ତଂ ପଂସୁପୁଞ୍ଜଂ; ପଚ୍ଛିମାୟ ଚେପି ଦିସାୟ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ…ପେ॰… ଉତ୍ତରାୟ ଚେପି ଦିସାୟ…ପେ॰… ଦକ୍ଖିଣାୟ ଚେପି ଦିସାୟ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସକଟଂ ୱା ରଥୋ ୱା, ଉପହନତେୱ ତଂ ପଂସୁପୁଞ୍ଜଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରନ୍ତୋପି ଉପହନତେୱ ପାପକେ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ; ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରନ୍ତୋପି ଉପହନତେୱ ପାପକେ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ’’ତି। ଦସମଂ।

ଏକଧମ୍ମୱଗ୍ଗୋ ପଠମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଏକଧମ୍ମୋ ଚ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ସୁଦ୍ଧିକଞ୍ଚ ଦୁୱେ ଫଲା।

ଅରିଟ୍ଠୋ କପ୍ପିନୋ ଦୀପୋ, ୱେସାଲୀ କିମିଲେନ ଚାତି॥

୨. ଦୁତିୟୱଗ୍ଗୋ

୧. ଇଚ୍ଛାନଙ୍ଗଲସୁତ୍ତଂ

୯୮୭ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ଇଚ୍ଛାନଙ୍ଗଲେ ୱିହରତି ଇଚ୍ଛାନଙ୍ଗଲୱନସଣ୍ଡେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଇଚ୍ଛାମହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେମାସଂ ପଟିସଲ୍ଲୀୟିତୁଂ। ନାମ୍ହି କେନଚି ଉପସଙ୍କମିତବ୍ବୋ, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଏକେନ ପିଣ୍ଡପାତନୀହାରକେନା’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ନାସ୍ସୁଧ କୋଚି ଭଗୱନ୍ତଂ ଉପସଙ୍କମତି, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଏକେନ ପିଣ୍ଡପାତନୀହାରକେନ।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ତସ୍ସ ତେମାସସ୍ସ ଅଚ୍ଚୟେନ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ସଚେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ‘କତମେନାୱୁସୋ, ୱିହାରେନ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ୱସ୍ସାୱାସଂ ବହୁଲଂ ୱିହାସୀ’ତି, ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠା ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେସଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାଥ – ‘ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧିନା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ୱସ୍ସାୱାସଂ ବହୁଲଂ ୱିହାସୀ’ତି। ଇଧାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତୋ ଅସ୍ସସାମି, ସତୋ ପସ୍ସସାମି। ଦୀଘଂ ଅସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ଦୀଘଂ ଅସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାମି, ଦୀଘଂ ପସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ଦୀଘଂ ପସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାମି; ରସ୍ସଂ ଅସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ରସ୍ସଂ ଅସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାମି, ରସ୍ସଂ ପସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ରସ୍ସଂ ପସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାମି; ‘ସବ୍ବକାୟପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ପଜାନାମି…ପେ॰… ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ପଜାନାମି, ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ପଜାନାମି’’।

‘‘ୟଞ୍ହି ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅରିୟୱିହାରୋ’ ଇତିପି, ‘ବ୍ରହ୍ମୱିହାରୋ’ ଇତିପି, ‘ତଥାଗତୱିହାରୋ’ ଇତିପି। ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧିଂ ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅରିୟୱିହାରୋ’ ଇତିପି, ‘ବ୍ରହ୍ମୱିହାରୋ’ ଇତିପି, ‘ତଥାଗତୱିହାରୋ’ ଇତିପି। ୟେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ସେଖା ଅପ୍ପତ୍ତମାନସା ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ପତ୍ଥୟମାନା ୱିହରନ୍ତି ତେସଂ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ୟେ ଚ ଖୋ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ଅରହନ୍ତୋ ଖୀଣାସୱା ୱୁସିତୱନ୍ତୋ କତକରଣୀୟା ଓହିତଭାରା ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥା ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନା ସମ୍ମଦଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତା ତେସଂ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମସୁଖୱିହାରାୟ ଚେୱ ସଂୱତ୍ତତି ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞାୟ ଚ।

‘‘ୟଞ୍ହି ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅରିୟୱିହାରୋ’ ଇତିପି, ‘ବ୍ରହ୍ମୱିହାରୋ’ ଇତିପି, ‘ତଥାଗତୱିହାରୋ’ ଇତିପି। ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧିଂ ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅରିୟୱିହାରୋ’ ଇତିପି, ‘ବ୍ରହ୍ମୱିହାରୋ’ ଇତିପି, ‘ତଥାଗତୱିହାରୋ’ ଇତିପୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. କଙ୍ଖେୟ୍ୟସୁତ୍ତଂ

୯୮୮ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଲୋମସକଂଭିୟୋ [ଲୋମସୱଙ୍ଗିସୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସକ୍କେସୁ ୱିହରତି କପିଲୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ନିଗ୍ରୋଧାରାମେ। ଅଥ ଖୋ ମହାନାମୋ ସକ୍କୋ ୟେନାୟସ୍ମା ଲୋମସକଂଭିୟୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଲୋମସକଂଭିୟଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ମହାନାମୋ ସକ୍କୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଲୋମସକଂଭିୟଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସୋ ଏୱ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସେଖୋ ୱିହାରୋ ସୋ ତଥାଗତୱିହାରୋ, ଉଦାହୁ ଅଞ୍ଞୋୱ [ଅଞ୍ଞୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ସେଖୋ ୱିହାରୋ ଅଞ୍ଞୋ ତଥାଗତୱିହାରୋ’’ତି?

‘‘ନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ମହାନାମ, ସ୍ୱେୱ ସେଖୋ ୱିହାରୋ, ସୋ ତଥାଗତୱିହାରୋ। ଅଞ୍ଞୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ମହାନାମ, ସେଖୋ ୱିହାରୋ, ଅଞ୍ଞୋ ତଥାଗତୱିହାରୋ। ୟେ ତେ, ଆୱୁସୋ ମହାନାମ, ଭିକ୍ଖୂ ସେଖା ଅପ୍ପତ୍ତମାନସା ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ପତ୍ଥୟମାନା ୱିହରନ୍ତି, ତେ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣେ ପହାୟ ୱିହରନ୍ତି। କତମେ ପଞ୍ଚ? କାମଚ୍ଛନ୍ଦନୀୱରଣଂ ପହାୟ ୱିହରନ୍ତି, ବ୍ୟାପାଦନୀୱରଣଂ…ପେ॰… ଥିନମିଦ୍ଧନୀୱରଣଂ…ପେ॰… ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚନୀୱରଣଂ…ପେ॰… ୱିଚିକିଚ୍ଛାନୀୱରଣଂ ପହାୟ ୱିହରନ୍ତି।

‘‘ୟେପି ତେ, ଆୱୁସୋ ମହାନାମ, ଭିକ୍ଖୂ ସେଖା ଅପ୍ପତ୍ତମାନସା ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ପତ୍ଥୟମାନା ୱିହରନ୍ତି, ତେ ଇମେ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣେ ପହାୟ ୱିହରନ୍ତି।

‘‘ୟେ ଚ ଖୋ ତେ, ଆୱୁସୋ ମହାନାମ, ଭିକ୍ଖୂ ଅରହନ୍ତୋ ଖୀଣାସୱା ୱୁସିତୱନ୍ତୋ କତକରଣୀୟା ଓହିତଭାରା ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥା ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନା ସମ୍ମଦଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତା, ତେସଂ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣା ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା [ଅନଭାୱକତା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। କତମେ ପଞ୍ଚ? କାମଚ୍ଛନ୍ଦନୀୱରଣଂ ପହୀନଂ ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲଂ ତାଲାୱତ୍ଥୁକତଂ ଅନଭାୱଂକତଂ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମଂ; ବ୍ୟାପାଦନୀୱରଣଂ ପହୀନଂ…ପେ॰… ଥିନମିଦ୍ଧନୀୱରଣଂ…ପେ॰… ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚନୀୱରଣଂ…ପେ॰… ୱିଚିକିଚ୍ଛାନୀୱରଣଂ ପହୀନଂ ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲଂ ତାଲାୱତ୍ଥୁକତଂ ଅନଭାୱଂକତଂ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମଂ।

‘‘ୟେ ତେ, ଆୱୁସୋ ମହାନାମ, ଭିକ୍ଖୂ ଅରହନ୍ତୋ ଖୀଣାସୱା ୱୁସିତୱନ୍ତୋ କତକରଣୀୟା ଓହିତଭାରା ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥା ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନା ସମ୍ମଦଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତା, ତେସଂ ଇମେ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣା ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ତଦମିନାପେତଂ, ଆୱୁସୋ ମହାନାମ, ପରିୟାୟେନ ୱେଦିତବ୍ବଂ ୟଥା – ଅଞ୍ଞୋୱ ସେଖୋ ୱିହାରୋ, ଅଞ୍ଞୋ ତଥାଗତୱିହାରୋ।

‘‘ଏକମିଦଂ, ଆୱୁସୋ ମହାନାମ, ସମୟଂ ଭଗୱା ଇଚ୍ଛାନଙ୍ଗଲେ ୱିହରତି ଇଚ୍ଛାନଙ୍ଗଲୱନସଣ୍ଡେ। ତତ୍ର ଖୋ, ଆୱୁସୋ ମହାନାମ, ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘ଇଚ୍ଛାମହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେମାସଂ ପଟିସଲ୍ଲୀୟିତୁଂ। ନାମ୍ହି କେନଚି ଉପସଙ୍କମିତବ୍ବୋ, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଏକେନ ପିଣ୍ଡପାତନୀହାରକେନା’ତି। ‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’ତି ଖୋ, ଆୱୁସୋ ମହାନାମ, ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ନାସ୍ସୁଧ କୋଚି ଭଗୱନ୍ତଂ ଉପସଙ୍କମତି, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଏକେନ ପିଣ୍ଡପାତନୀହାରକେନ।

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ତସ୍ସ ତେମାସସ୍ସ ଅଚ୍ଚୟେନ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘ସଚେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – କତମେନାୱୁସୋ, ୱିହାରେନ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ୱସ୍ସାୱାସଂ ବହୁଲଂ ୱିହାସୀତି, ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠା ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେସଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାଥ – ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧିନା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ୱସ୍ସାୱାସଂ ବହୁଲଂ ୱିହାସୀତି। ଇଧାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ , ସତୋ ଅସ୍ସସାମି, ସତୋ ପସ୍ସସାମି। ଦୀଘଂ ଅସ୍ସସନ୍ତୋ ଦୀଘଂ ଅସ୍ସସାମୀତି ପଜାନାମି, ଦୀଘଂ ପସ୍ସସନ୍ତୋ ଦୀଘଂ ପସ୍ସସାମୀତି ପଜାନାମି…ପେ॰… ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀତି ପଜାନାମି, ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ପଜାନାମି’’।

‘‘ୟଞ୍ହି ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ଅରିୟୱିହାରୋ ଇତିପି, ବ୍ରହ୍ମୱିହାରୋ ଇତିପି, ତଥାଗତୱିହାରୋ ଇତିପି। ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧିଂ ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ଅରିୟୱିହାରୋ ଇତିପି, ବ୍ରହ୍ମୱିହାରୋ ଇତିପି, ତଥାଗତୱିହାରୋ ଇତିପି।

‘‘ୟେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ସେଖା ଅପ୍ପତ୍ତମାନସା ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ପତ୍ଥୟମାନା ୱିହରନ୍ତି, ତେସଂ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟାୟ ସଂୱତ୍ତତି।

‘‘ୟେ ଚ ଖୋ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ଅରହନ୍ତୋ ଖୀଣାସୱା ୱୁସିତୱନ୍ତୋ କତକରଣୀୟା ଓହିତଭାରା ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥା ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନା ସମ୍ମଦଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତା, ତେସଂ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୁଖୱିହାରାୟ ଚେୱ ସଂୱତ୍ତତି ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞାୟ ଚ।

‘‘ୟଞ୍ହି ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ଅରିୟୱିହାରୋ ଇତିପି, ବ୍ରହ୍ମୱିହାରୋ ଇତିପି, ତଥାଗତୱିହାରୋ ଇତିପି। ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧିଂ ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ଅରିୟୱିହାରୋ ଇତିପି, ବ୍ରହ୍ମୱିହାରୋ ଇତିପି, ତଥାଗତୱିହାରୋ ଇତିପୀ’’ତି। ‘‘ଇମିନା ଖୋ ଏତଂ, ଆୱୁସୋ ମହାନାମ, ପରିୟାୟେନ ୱେଦିତବ୍ବଂ, ୟଥା – ଅଞ୍ଞୋୱ ସେଖୋ ୱିହାରୋ, ଅଞ୍ଞୋ ତଥାଗତୱିହାରୋ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ପଠମଆନନ୍ଦସୁତ୍ତଂ

୯୮୯ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ , ଏକଧମ୍ମୋ [ଏକୋ ଧମ୍ମୋ (ସୀ॰)] ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେତି, ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ସତ୍ତ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେନ୍ତି, ସତ୍ତ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେନ୍ତୀ’’ତି?

‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଏକଧମ୍ମୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେତି, ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ସତ୍ତ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେନ୍ତି, ସତ୍ତ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘କତମୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଏକଧମ୍ମୋ [ଏକୋ ଧମ୍ମୋ (ସୀ॰)] ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେତି, ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ସତ୍ତ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେନ୍ତି, ସତ୍ତ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଏକଧମ୍ମୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ପରିପୂରେତି, ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ପରିପୂରେନ୍ତି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିପୂରେନ୍ତି’’।

‘‘କଥଂ ଭାୱିତୋ, ଆନନ୍ଦ, ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି କଥଂ ବହୁଲୀକତୋ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ପରିପୂରେତି? ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରଞ୍ଞଗତୋ ୱା ରୁକ୍ଖମୂଲଗତୋ ୱା ସୁଞ୍ଞାଗାରଗତୋ ୱା ନିସୀଦତି ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା। ସୋ ସତୋୱ ଅସ୍ସସତି, ସତୋୱ ପସ୍ସସତି। ଦୀଘଂ ୱା ଅସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ଦୀଘଂ ଅସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି, ଦୀଘଂ ୱା ପସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ଦୀଘଂ ପସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି…ପେ॰… ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି’’। ‘‘ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଦୀଘଂ ୱା ଅସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ଦୀଘଂ ଅସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି, ଦୀଘଂ ୱା ପସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ଦୀଘଂ ପସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି; ରସ୍ସଂ ୱା…ପେ॰… ‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି – କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? କାୟଞ୍ଞତରାହଂ, ଆନନ୍ଦ, ଏତଂ ୱଦାମି, ୟଦିଦଂ – ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସଂ । ତସ୍ମାତିହାନନ୍ଦ, କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ଭିକ୍ଖୁ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ’’।

‘‘ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ‘ପୀତିପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି …ପେ॰… ସୁଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ…ପେ॰… ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ…ପେ॰… ‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି – ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୱେଦନାଞ୍ଞତରାହଂ, ଆନନ୍ଦ, ଏତଂ ୱଦାମି, ୟଦିଦଂ – ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସାନଂ ସାଧୁକଂ ମନସିକାରଂ। ତସ୍ମାତିହାନନ୍ଦ, ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ଭିକ୍ଖୁ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ।

‘‘ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ‘ଚିତ୍ତପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ଚିତ୍ତପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ଅଭିପ୍ପମୋଦୟଂ ଚିତ୍ତଂ…ପେ॰… ସମାଦହଂ ଚିତ୍ତଂ…ପେ॰… ‘ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି – ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ନାହଂ, ଆନନ୍ଦ, ମୁଟ୍ଠସ୍ସତିସ୍ସ ଅସମ୍ପଜାନସ୍ସ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧିଭାୱନଂ ୱଦାମି। ତସ୍ମାତିହାନନ୍ଦ, ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ ଭିକ୍ଖୁ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ।

‘‘ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ…ପେ॰… ୱିରାଗାନୁପସ୍ସୀ…ପେ॰… ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ…ପେ॰… ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି – ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ସୋ ୟଂ ତଂ ହୋତି ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସାନଂ ପହାନଂ ତଂ ପଞ୍ଞାୟ ଦିସ୍ୱା ସାଧୁକଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତା ହୋତି। ତସ୍ମାତିହାନନ୍ଦ, ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ଭିକ୍ଖୁ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ।

‘‘ଏୱଂ ଭାୱିତୋ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି ଏୱଂ ବହୁଲୀକତୋ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ପରିପୂରେତି।

‘‘କଥଂ ଭାୱିତା ଚାନନ୍ଦ, ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା କଥଂ ବହୁଲୀକତା ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ପରିପୂରେନ୍ତି? ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି – ଉପଟ୍ଠିତାସ୍ସ [ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତି (ପୀ॰ କ॰)] ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ [ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଆନନ୍ଦ ଭିକ୍ଖୁନୋ (ପୀ॰ କ॰), ତସ୍ମିଂ ସମୟେ (ମ॰ ନି॰ ୩.୧୪୯)] ସତି ହୋତି ଅସମ୍ମୁଟ୍ଠା। ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଉପଟ୍ଠିତା ସତି ହୋତି ଅସମ୍ମୁଟ୍ଠା – ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି, ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି, ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ସୋ ତଥା ସତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ତଂ ଧମ୍ମଂ ପଞ୍ଞାୟ ପୱିଚିନତି ପୱିଚରତି ପରିୱୀମଂସମାପଜ୍ଜତି। ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ତଥା ସତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ତଂ ଧମ୍ମଂ ପଞ୍ଞାୟ ପୱିଚିନତି ପୱିଚରତି ପରିୱୀମଂସମାପଜ୍ଜତି – ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି, ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି, ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ତସ୍ସ ତଂ ଧମ୍ମଂ ପଞ୍ଞାୟ ପୱିଚିନତୋ ପୱିଚରତୋ ପରିୱୀମଂସମାପଜ୍ଜତୋ ଆରଦ୍ଧଂ ହୋତି ୱୀରିୟଂ ଅସଲ୍ଲୀନଂ। ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ତଂ ଧମ୍ମଂ ପଞ୍ଞାୟ ପୱିଚିନତୋ ପୱିଚରତୋ ପରିୱୀମଂସମାପଜ୍ଜତୋ ଆରଦ୍ଧଂ ହୋତି ୱୀରିୟଂ ଅସଲ୍ଲୀନଂ – ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି, ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟସ୍ସ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପୀତି ନିରାମିସା। ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟସ୍ସ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପୀତି ନିରାମିସା – ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି, ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି, ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋପି ପସ୍ସମ୍ଭତି, ଚିତ୍ତମ୍ପି ପସ୍ସମ୍ଭତି। ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋପି ପସ୍ସମ୍ଭତି, ଚିତ୍ତମ୍ପି ପସ୍ସମ୍ଭତି – ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି, ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି, ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟସ୍ସ ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି। ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟସ୍ସ ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି – ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି, ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି, ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ସୋ ତଥାସମାହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ସାଧୁକଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତା ହୋତି। ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ତଥାସମାହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ସାଧୁକଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତା ହୋତି – ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି, ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି , ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି – ଉପଟ୍ଠିତାସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ସତି ହୋତି ଅସମ୍ମୁଟ୍ଠା। ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଉପଟ୍ଠିତା ସତି ହୋତି ଅସମ୍ମୁଟ୍ଠା – ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି, ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି, ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି। (ୟଥା ପଠମଂ ସତିପଟ୍ଠାନଂ, ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ)।

‘‘ସୋ ତଥାସମାହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ସାଧୁକଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତା ହୋତି। ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ତଥାସମାହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ସାଧୁକଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତା ହୋତି – ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି, ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି, ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି। ଏୱଂ ଭାୱିତା ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ପରିପୂରେନ୍ତି।

‘‘କଥଂ ଭାୱିତା, ଆନନ୍ଦ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା କଥଂ ବହୁଲୀକତା ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିପୂରେନ୍ତି? ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ, ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି …ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଭାୱିତା ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିପୂରେନ୍ତୀ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଦୁତିୟଆନନ୍ଦସୁତ୍ତଂ

୯୯୦ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଏକଧମ୍ମୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେତି, ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା, ସତ୍ତ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେନ୍ତି, ସତ୍ତ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେନ୍ତୀ’’ତି। ଭଗୱଂମୂଲକା ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା…ପେ॰… ‘‘ଅତ୍ଥାନନ୍ଦ, ଏକଧମ୍ମୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେତି, ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ସତ୍ତ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେନ୍ତି, ସତ୍ତ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେନ୍ତି।

‘‘କତମୋ ଚାନନ୍ଦ, ଏକଧମ୍ମୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେତି, ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ସତ୍ତ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେନ୍ତି, ସତ୍ତ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେନ୍ତି? ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି, ଆନନ୍ଦ, ଏକଧମ୍ମୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ପରିପୂରେତି, ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ପରିପୂରେନ୍ତି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିପୂରେନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘କଥଂ ଭାୱିତୋ ଚାନନ୍ଦ, ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି, କଥଂ ବହୁଲୀକତୋ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ପରିପୂରେତି? ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରଞ୍ଞଗତୋ ୱା…ପେ॰… ଏୱଂ ଭାୱିତା ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିପୂରେନ୍ତୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ପଠମଭିକ୍ଖୁସୁତ୍ତଂ

୯୯୧ . ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଏକଧମ୍ମୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେତି, ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ସତ୍ତ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେନ୍ତି, ସତ୍ତ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଧମ୍ମୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେତି, ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ସତ୍ତ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେନ୍ତି, ସତ୍ତ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘କତମୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଏକଧମ୍ମୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେତି, ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ସତ୍ତ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେନ୍ତି, ସତ୍ତ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଧମ୍ମୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ପରିପୂରେତି, ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ପରିପୂରେନ୍ତି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିପୂରେନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘କଥଂ ଭାୱିତୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି କଥଂ ବହୁଲୀକତୋ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ପରିପୂରେତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରଞ୍ଞଗତୋ ୱା…ପେ॰… ଏୱଂ ଭାୱିତା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିପୂରେନ୍ତୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଦୁତିୟଭିକ୍ଖୁସୁତ୍ତଂ

୯୯୨ . ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନେ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଧମ୍ମୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେତି, ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ସତ୍ତ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେନ୍ତି, ସତ୍ତ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଭଗୱଂମୂଲକା ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା…ପେ॰… ଭଗୱତୋ ସୁତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଧାରେସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଧମ୍ମୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେତି, ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ସତ୍ତ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେନ୍ତି, ସତ୍ତ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେନ୍ତି’’।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଧମ୍ମୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେତି, ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ସତ୍ତ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେନ୍ତି, ସତ୍ତ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମେ ପରିପୂରେନ୍ତି? ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଧମ୍ମୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ପରିପୂରେତି, ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ପରିପୂରେନ୍ତି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିପୂରେନ୍ତୀତି।

‘‘କଥଂ ଭାୱିତୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି କଥଂ ବହୁଲୀକତୋ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ପରିପୂରେତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରଞ୍ଞଗତୋ ୱା ରୁକ୍ଖମୂଲଗତୋ ୱା ସୁଞ୍ଞାଗାରଗତୋ ୱା ନିସୀଦତି ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା। ସୋ ସତୋୱ ଅସ୍ସସତି, ସତୋୱ ପସ୍ସସତି…ପେ॰… ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି’’।

‘‘ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଦୀଘଂ ୱା ଅସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ଦୀଘଂ ଅସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି, ଦୀଘଂ ୱା ପସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ଦୀଘଂ ପସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି, ରସ୍ସଂ ୱା ଅସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ରସ୍ସଂ ଅସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି…ପେ॰… ସବ୍ବକାୟପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ…ପେ॰… ‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି – କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? କାୟଞ୍ଞତରାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଂ ୱଦାମି, ୟଦିଦଂ – ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସଂ। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ଭିକ୍ଖୁ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ।

‘‘ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପୀତିପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ…ପେ॰… ସୁଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ…ପେ॰… ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ…ପେ॰… ‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି – ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୱେଦନାଞ୍ଞତରାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଂ ୱଦାମି, ୟଦିଦଂ – ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସାନଂ ସାଧୁକଂ ମନସିକାରଂ। ତସ୍ମାତିହ , ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ଭିକ୍ଖୁ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ।

‘‘ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚିତ୍ତପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ…ପେ॰… ଅଭିପ୍ପମୋଦୟଂ ଚିତ୍ତଂ…ପେ॰… ‘ସମାଦହଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ସମାଦହଂ ଚିତ୍ତଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି – ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୁଟ୍ଠସ୍ସତିସ୍ସ ଅସମ୍ପଜାନସ୍ସ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧିଭାୱନଂ ୱଦାମି। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ ଭିକ୍ଖୁ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ।

‘‘ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ…ପେ॰… ୱିରାଗାନୁପସ୍ସୀ…ପେ॰… ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ…ପେ॰… ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି – ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ସୋ ୟଂ ତଂ ହୋତି ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସାନଂ ପହାନଂ ତଂ ପଞ୍ଞାୟ ଦିସ୍ୱା ସାଧୁକଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତା ହୋତି। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ଭିକ୍ଖୁ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ।

‘‘ଏୱଂ ଭାୱିତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି ଏୱଂ ବହୁଲୀକତୋ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ପରିପୂରେତି।

‘‘କଥଂ ଭାୱିତା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା କଥଂ ବହୁଲୀକତା ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ପରିପୂରେନ୍ତି? ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି – ଉପଟ୍ଠିତାସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ସତି ହୋତି ଅସମ୍ମୁଟ୍ଠା। ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଉପଟ୍ଠିତା ସତି ହୋତି ଅସମ୍ମୁଟ୍ଠା – ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି, ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି, ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ସୋ ତଥା ସତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ତଂ ଧମ୍ମଂ ପଞ୍ଞାୟ ପୱିଚିନତି ପୱିଚରତି ପରିୱୀମଂସମାପଜ୍ଜତି। ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ତଥା ସତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ତଂ ଧମ୍ମଂ ପଞ୍ଞାୟ ପୱିଚିନତି ପୱିଚରତି ପରିୱୀମଂସମାପଜ୍ଜତି – ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି, ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି, ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ତସ୍ସ ତଂ ଧମ୍ମଂ ପଞ୍ଞାୟ ପୱିଚିନତୋ ପୱିଚରତୋ ପରିୱୀମଂସମାପଜ୍ଜତୋ ଆରଦ୍ଧଂ ହୋତି ୱୀରିୟଂ ଅସଲ୍ଲୀନଂ। ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ତଂ ଧମ୍ମଂ ପଞ୍ଞାୟ ପୱିଚିନତୋ ପୱିଚରତୋ ପରିୱୀମଂସମାପଜ୍ଜତୋ ଆରଦ୍ଧଂ ହୋତି ୱୀରିୟଂ ଅସଲ୍ଲୀନଂ – ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି, ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟସ୍ସ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପୀତି ନିରାମିସା। ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟସ୍ସ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପୀତି ନିରାମିସା – ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି, ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି, ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋପି ପସ୍ସମ୍ଭତି, ଚିତ୍ତମ୍ପି ପସ୍ସମ୍ଭତି। ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋପି ପସ୍ସମ୍ଭତି, ଚିତ୍ତମ୍ପି ପସ୍ସମ୍ଭତି – ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି, ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି, ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟସ୍ସ ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି। ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟସ୍ସ ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି – ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି, ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି, ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ସୋ ତଥାସମାହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ସାଧୁକଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତା ହୋତି। ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ତଥାସମାହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ସାଧୁକଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତା ହୋତି – ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି, ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି, ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି – ଉପଟ୍ଠିତାସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ସତି ହୋତି ଅସମ୍ମୁଟ୍ଠା। ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଉପଟ୍ଠିତା ସତି ହୋତି ଅସମ୍ମୁଟ୍ଠା – ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି, ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି – ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି…ପେ॰…।

ସୋ ତଥାସମାହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ସାଧୁକଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତା ହୋତି। ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ତଥାସମାହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ସାଧୁକଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତା ହୋତି – ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି, ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି, ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି। ଏୱଂ ଭାୱିତା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ପରିପୂରେନ୍ତି।

‘‘କଥଂ ଭାୱିତା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା କଥଂ ବହୁଲୀକତା ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିପୂରେନ୍ତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ; ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଭାୱିତା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିପୂରେନ୍ତୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ସଂୟୋଜନପ୍ପହାନସୁତ୍ତଂ

୯୯୩ . ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ସଂୟୋଜନପ୍ପହାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି…ପେ॰…। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଅନୁସୟସମୁଗ୍ଘାତସୁତ୍ତଂ

୯୯୪ . …ଅନୁସୟସମୁଗ୍ଘାତାୟ ସଂୱତ୍ତତି…। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଅଦ୍ଧାନପରିଞ୍ଞାସୁତ୍ତଂ

୯୯୫ . …ଅଦ୍ଧାନପରିଞ୍ଞାୟ ସଂୱତ୍ତତି…। ନୱମଂ।

୧୦. ଆସୱକ୍ଖୟସୁତ୍ତଂ

୯୯୬ . ଆସୱାନଂ ଖୟାୟ ସଂୱତ୍ତତି। କଥଂ ଭାୱିତୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି କଥଂ ବହୁଲୀକତୋ ସଂୟୋଜନପ୍ପହାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି… ଅନୁସୟସମୁଗ୍ଘାତାୟ ସଂୱତ୍ତତି… ଅଦ୍ଧାନପରିଞ୍ଞାୟ ସଂୱତ୍ତତି… ଆସୱାନଂ ଖୟାୟ ସଂୱତ୍ତତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରଞ୍ଞଗତୋ ୱା ରୁକ୍ଖମୂଲଗତୋ ୱା…ପେ॰ … ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀତି ସିକ୍ଖତି, ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀତି ସିକ୍ଖତି। ଏୱଂ ଭାୱିତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧି ଏୱଂ ବହୁଲୀକତୋ ସଂୟୋଜନପ୍ପହାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି…ପେ॰… ଅନୁସୟସମୁଗ୍ଘାତାୟ ସଂୱତ୍ତତି…ପେ॰… ଅଦ୍ଧାନପରିଞ୍ଞାୟ ସଂୱତ୍ତତି…ପେ॰… ଆସୱାନଂ ଖୟାୟ ସଂୱତ୍ତତୀତି। ଦସମଂ।

ଦୁତିୟୋ ୱଗ୍ଗୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଇଚ୍ଛାନଙ୍ଗଲଂ କଙ୍ଖେୟ୍ୟଂ, ଆନନ୍ଦା ଅପରେ ଦୁୱେ।

ଭିକ୍ଖୂ ସଂୟୋଜନାନୁସୟା, ଅଦ୍ଧାନଂ ଆସୱକ୍ଖୟନ୍ତି॥

ଆନାପାନସଂୟୁତ୍ତଂ ଦସମଂ।

୧୧. ସୋତାପତ୍ତିସଂୟୁତ୍ତଂ

୧. ୱେଳୁଦ୍ୱାରୱଗ୍ଗୋ

୧. ଚକ୍କୱତ୍ତିରାଜସୁତ୍ତଂ

୯୯୭ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିଞ୍ଚାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଜା ଚକ୍କୱତ୍ତୀ [ଚକ୍କୱତ୍ତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଚତୁନ୍ନଂ ଦୀପାନଂ ଇସ୍ସରିୟାଧିପଚ୍ଚଂ ରଜ୍ଜଂ କାରେତ୍ୱା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି ଦେୱାନଂ ତାୱତିଂସାନଂ ସହବ୍ୟତଂ, ସୋ ତତ୍ଥ ନନ୍ଦନେ ୱନେ ଅଚ୍ଛରାସଙ୍ଘପରିୱୁତୋ ଦିବ୍ବେହି ଚ ପଞ୍ଚହି କାମଗୁଣେହି ସମପ୍ପିତୋ ସମଙ୍ଗୀଭୂତୋ ପରିଚାରେତି, ସୋ ଚତୂହି ଧମ୍ମେହି ଅସମନ୍ନାଗତୋ, ଅଥ ଖୋ ସୋ ଅପରିମୁତ୍ତୋୱ [ଅପରିମୁତ୍ତୋ ଚ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ନିରୟା ଅପରିମୁତ୍ତୋ ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟା ଅପରିମୁତ୍ତୋ ପେତ୍ତିୱିସୟା ଅପରିମୁତ୍ତୋ ଅପାୟଦୁଗ୍ଗତିୱିନିପାତା। କିଞ୍ଚାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ପିଣ୍ଡିୟାଲୋପେନ ୟାପେତି, ନନ୍ତକାନି ଚ ଧାରେତି, ସୋ ଚତୂହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ, ଅଥ ଖୋ ସୋ ପରିମୁତ୍ତୋ [ପରିମୁତ୍ତୋ ଚ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ନିରୟା ପରିମୁତ୍ତୋ ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟା ପରିମୁତ୍ତୋ ପେତ୍ତିୱିସୟା ପରିମୁତ୍ତୋ ଅପାୟଦୁଗ୍ଗତିୱିନିପାତା’’।

‘‘କତମେହି ଚତୂହି? ଇଧ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ‘ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନୋ ସୁଗତୋ ଲୋକୱିଦୂ ଅନୁତ୍ତରୋ ପୁରିସଦମ୍ମସାରଥି ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା’ତି । ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ‘ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଅକାଲିକୋ ଏହିପସ୍ସିକୋ ଓପନେୟ୍ୟିକୋ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀ’ତି। ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ‘ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ, ଉଜୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ, ଞାୟପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ, ସାମୀଚିପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ, ୟଦିଦଂ – ଚତ୍ତାରି ପୁରିସୟୁଗାନି ଅଟ୍ଠ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲା, ଏସ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ ଆହୁନେୟ୍ୟୋ ପାହୁନେୟ୍ୟୋ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟୋ ଅଞ୍ଜଲିକରଣୀୟୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସା’ତି। ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି ଅଚ୍ଛିଦ୍ଦେହି ଅସବଲେହି ଅକମ୍ମାସେହି ଭୁଜିସ୍ସେହି ୱିଞ୍ଞୁପ୍ପସତ୍ଥେହି ଅପରାମଟ୍ଠେହି ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଇମେହି ଚତୂହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ୟୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ଦୀପାନଂ ପଟିଲାଭୋ, ୟୋ ଚତୁନ୍ନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପଟିଲାଭୋ ଚତୁନ୍ନଂ ଦୀପାନଂ ପଟିଲାଭୋ ଚତୁନ୍ନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପଟିଲାଭସ୍ସ କଲଂ ନାଗ୍ଘତି ସୋଳସି’’ନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. ବ୍ରହ୍ମଚରିୟୋଗଧସୁତ୍ତଂ

୯୯୮ . ‘‘ଚତୂହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ହୋତି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ।

‘‘କତମେହି ଚତୂହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ‘ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନୋ ସୁଗତୋ ଲୋକୱିଦୂ ଅନୁତ୍ତରୋ ପୁରିସଦମ୍ମସାରଥି ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା’ତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୂହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ହୋତି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ [ୱତ୍ୱା (ସୀ॰ ପୀ॰) ଏୱମୀଦିସେସୁ ଠାନେସୁ] ସୁଗତୋ ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –

‘‘ୟେସଂ ସଦ୍ଧା ଚ ସୀଲଞ୍ଚ, ପସାଦୋ ଧମ୍ମଦସ୍ସନଂ।

ତେ ୱେ କାଲେନ ପଚ୍ଚେନ୍ତି, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟୋଗଧଂ ସୁଖ’’ନ୍ତି॥ ଦୁତିୟଂ।

୩. ଦୀଘାୱୁଉପାସକସୁତ୍ତଂ

୯୯୯ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଦୀଘାୱୁ ଉପାସକୋ ଆବାଧିକୋ ହୋତି ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ। ଅଥ ଖୋ ଦୀଘାୱୁ ଉପାସକୋ ପିତରଂ ଜୋତିକଂ ଗହପତିଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ଗହପତି, ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ମମ ୱଚନେନ ଭଗୱତୋ ପାଦେ ସିରସା ୱନ୍ଦ – ‘ଦୀଘାୱୁ, ଭନ୍ତେ , ଉପାସକୋ ଆବାଧିକୋ ହୋତି ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ। ସୋ ଭଗୱତୋ ପାଦେ ସିରସା ୱନ୍ଦତୀ’ତି। ଏୱଞ୍ଚ ୱଦେହି – ‘ସାଧୁ କିର, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ୟେନ ଦୀଘାୱୁସ୍ସ ଉପାସକସ୍ସ ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମତୁ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟା’’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ତାତା’’ତି ଖୋ ଜୋତିକୋ ଗହପତି ଦୀଘାୱୁସ୍ସ ଉପାସକସ୍ସ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଜୋତିକୋ ଗହପତି ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଦୀଘାୱୁ, ଭନ୍ତେ, ଉପାସକୋ ଆବାଧିକୋ ହୋତି ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ । ସୋ ଭଗୱତୋ ପାଦେ ସିରସା ୱନ୍ଦତି। ଏୱଞ୍ଚ ୱଦେତି – ‘ସାଧୁ କିର, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ୟେନ ଦୀଘାୱୁସ୍ସ ଉପାସକସ୍ସ ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମତୁ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟା’’’ତି। ଅଧିୱାସେସି ଭଗୱା ତୁଣ୍ହୀଭାୱେନ।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନ ଦୀଘାୱୁସ୍ସ ଉପାସକସ୍ସ ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ନିସଜ୍ଜ ଖୋ ଭଗୱା ଦୀଘାୱୁଂ ଉପାସକଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କଚ୍ଚି ତେ, ଦୀଘାୱୁ, ଖମନୀୟଂ, କଚ୍ଚି ୟାପନୀୟଂ? କଚ୍ଚି ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ପଟିକ୍କମନ୍ତି, ନୋ ଅଭିକ୍କମନ୍ତି; ପଟିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ନୋ ଅଭିକ୍କମୋ’’ତି? ‘‘ନ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଖମନୀୟଂ, ନ ୟାପନୀୟଂ। ବାଳ୍ହା ମେ ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଅଭିକ୍କମନ୍ତି, ନୋ ପଟିକ୍କମନ୍ତି; ଅଭିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ନୋ ପଟିକ୍କମୋ’’ତି। ‘‘ତସ୍ମାତିହ ତେ, ଦୀଘାୱୁ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଭୱିସ୍ସାମି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନୋ ସୁଗତୋ ଲୋକୱିଦୂ ଅନୁତ୍ତରୋ ପୁରିସଦମ୍ମସାରଥି ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭୱିସ୍ସାମି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି’। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଦୀଘାୱୁ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି।

‘‘ୟାନିମାନି, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ଚତ୍ତାରି ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗାନି ଦେସିତାନି, ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତେ ତେ ଧମ୍ମା ମୟି, ଅହଞ୍ଚ ତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସନ୍ଦିସ୍ସାମି। ଅହଞ୍ହି, ଭନ୍ତେ, ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହୀ’’ତି । ‘‘ତସ୍ମାତିହ ତ୍ୱଂ, ଦୀଘାୱୁ, ଇମେସୁ ଚତୂସୁ ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେସୁ ପତିଟ୍ଠାୟ ଛ ୱିଜ୍ଜାଭାଗିୟେ ଧମ୍ମେ ଉତ୍ତରି ଭାୱେୟ୍ୟାସି। ଇଧ ତ୍ୱଂ, ଦୀଘାୱୁ, ସବ୍ବସଙ୍ଖାରେସୁ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାହି, ଅନିଚ୍ଚେ ଦୁକ୍ଖସଞ୍ଞୀ, ଦୁକ୍ଖେ ଅନତ୍ତସଞ୍ଞୀ ପହାନସଞ୍ଞୀ ୱିରାଗସଞ୍ଞୀ ନିରୋଧସଞ୍ଞୀତି। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଦୀଘାୱୁ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି।

‘‘ୟେମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ଛ ୱିଜ୍ଜାଭାଗିୟା ଧମ୍ମା ଦେସିତା, ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତେ ତେ ଧମ୍ମା ମୟି, ଅହଞ୍ଚ ତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସନ୍ଦିସ୍ସାମି। ଅହଞ୍ହି, ଭନ୍ତେ, ସବ୍ବସଙ୍ଖାରେସୁ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାମି, ଅନିଚ୍ଚେ ଦୁକ୍ଖସଞ୍ଞୀ, ଦୁକ୍ଖେ ଅନତ୍ତସଞ୍ଞୀ ପହାନସଞ୍ଞୀ ୱିରାଗସଞ୍ଞୀ ନିରୋଧସଞ୍ଞୀ। ଅପି ଚ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ହୋତି – ‘ମା ହେୱାୟଂ ଜୋତିକୋ ଗହପତି ମମଚ୍ଚୟେନ ୱିଘାତଂ ଆପଜ୍ଜୀ’’’ତି [ଆପଜ୍ଜତି (କ॰)] । ‘‘ମା ତ୍ୱଂ, ତାତ ଦୀଘାୱୁ, ଏୱଂ ମନସାକାସି। ଇଙ୍ଘ ତ୍ୱଂ, ତାତ ଦୀଘାୱୁ, ୟଦେୱ ତେ ଭଗୱା ଆହ, ତଦେୱ ତ୍ୱଂ ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋହୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଦୀଘାୱୁଂ ଉପାସକଂ ଇମିନା ଓୱାଦେନ ଓୱଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ପକ୍କାମି। ଅଥ ଖୋ ଦୀଘାୱୁ ଉପାସକୋ ଅଚିରପକ୍କନ୍ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ କାଲମକାସି। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ୟୋ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ଦୀଘାୱୁ ନାମ ଉପାସକୋ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଓୱାଦେନ ଓୱଦିତୋ ସୋ କାଲଙ୍କତୋ। ତସ୍ସ କା ଗତି, କୋ ଅଭିସମ୍ପରାୟୋ’’ତି? ‘‘ପଣ୍ଡିତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୀଘାୱୁ ଉପାସକୋ, ପଚ୍ଚପାଦି [ଅହୋସି ସଚ୍ଚୱାଦୀ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଧମ୍ମସ୍ସାନୁଧମ୍ମଂ, ନ ଚ ମଂ ଧମ୍ମାଧିକରଣଂ [ନ ଚ ଧମ୍ମାଧିକରଣଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ୱିହେସେସି [ୱିହେଠେସି (ଇତିପି ଅଞ୍ଞତ୍ଥ)] । ଦୀଘାୱୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପାସକୋ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ଓପପାତିକୋ ତତ୍ଥ ପରିନିବ୍ବାୟୀ ଅନାୱତ୍ତିଧମ୍ମୋ ତସ୍ମା ଲୋକା’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ପଠମସାରିପୁତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୧୦୦୦ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଚ ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ଆନନ୍ଦୋ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରନ୍ତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କତିନଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଧମ୍ମାନଂ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଏୱମୟଂ ପଜା ଭଗୱତା ବ୍ୟାକତା ସୋତାପନ୍ନା ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣା’’ତି ? ‘‘ଚତୁନ୍ନଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଧମ୍ମାନଂ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଏୱମୟଂ ପଜା ଭଗୱତା ବ୍ୟାକତା ସୋତାପନ୍ନା ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣା’’।

‘‘କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଇଧାୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଚତୁନ୍ନଂ ଧମ୍ମାନଂ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଏୱମୟଂ ପଜା ଭଗୱତା ବ୍ୟାକତା ସୋତାପନ୍ନା ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣା’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଦୁତିୟସାରିପୁତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୧୦୦୧ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘‘ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗଂ, ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗ’ନ୍ତି ହିଦଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ୱୁଚ୍ଚତି। କତମଂ ନୁ ଖୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗ’’ନ୍ତି? ‘‘ସପ୍ପୁରିସସଂସେୱୋ ହି, ଭନ୍ତେ, ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗଂ, ସଦ୍ଧମ୍ମସ୍ସୱନଂ ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗଂ, ୟୋନିସୋମନସିକାରୋ ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗଂ, ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପତ୍ତି ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗ’’ନ୍ତି। ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ସାରିପୁତ୍ତ! ସପ୍ପୁରିସସଂସେୱୋ ହି, ସାରିପୁତ୍ତ, ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗଂ, ସଦ୍ଧମ୍ମସ୍ସୱନଂ ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗଂ, ୟୋନିସୋମନସିକାରୋ ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗଂ, ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପତ୍ତି ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗଂ’’।

‘‘‘ସୋତୋ, ସୋତୋ’ତି ହିଦଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ୱୁଚ୍ଚତି। କତମୋ ନୁ ଖୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ସୋତୋ’’ତି? ‘‘ଅୟମେୱ ହି, ଭନ୍ତେ, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ସୋତୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ, ସମ୍ମାୱାଚା, ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ, ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ, ସମ୍ମାୱାୟାମୋ, ସମ୍ମାସତି, ସମ୍ମାସମାଧୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ସାରିପୁତ୍ତ! ଅୟମେୱ ହି, ସାରିପୁତ୍ତ, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ସୋତୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି’’।

‘‘‘ସୋତାପନ୍ନୋ , ସୋତାପନ୍ନୋ’ତି ହିଦଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ୱୁଚ୍ଚତି। କତମୋ ନୁ ଖୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ସୋତାପନ୍ନୋ’’ତି ? ‘‘ୟୋ ହି, ଭନ୍ତେ, ଇମିନା ଅରିୟେନ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକେନ ମଗ୍ଗେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସୋତାପନ୍ନୋ, ସ୍ୱାୟଂ ଆୟସ୍ମା ଏୱଂନାମୋ ଏୱଂଗୋତ୍ତୋ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ସାରିପୁତ୍ତ! ୟୋ ହି, ସାରିପୁତ୍ତ, ଇମିନା ଅରିୟେନ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକେନ ମଗ୍ଗେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସୋତାପନ୍ନୋ, ସ୍ୱାୟଂ ଆୟସ୍ମା ଏୱଂନାମୋ ଏୱଂଗୋତ୍ତୋ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଥପତିସୁତ୍ତଂ

୧୦୦୨ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଚୀୱରକମ୍ମଂ କରୋନ୍ତି – ‘‘ନିଟ୍ଠିତଚୀୱରୋ ଭଗୱା ତେମାସଚ୍ଚୟେନ ଚାରିକଂ ପକ୍କମିସ୍ସତୀ’’ତି। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଇସିଦତ୍ତପୁରାଣା ଥପତୟୋ ସାଧୁକେ ପଟିୱସନ୍ତି କେନଚିଦେୱ କରଣୀୟେନ। ଅସ୍ସୋସୁଂ ଖୋ ଇସିଦତ୍ତପୁରାଣା ଥପତୟୋ – ‘‘ସମ୍ବହୁଲା କିର ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଚୀୱରକମ୍ମଂ କରୋନ୍ତି – ‘ନିଟ୍ଠିତଚୀୱରୋ ଭଗୱା ତେମାସଚ୍ଚୟେନ ଚାରିକଂ ପକ୍କମିସ୍ସତୀ’’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଇସିଦତ୍ତପୁରାଣା ଥପତୟୋ ମଗ୍ଗେ ପୁରିସଂ ଠପେସୁଂ – ‘‘ୟଦା ତ୍ୱଂ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ପସ୍ସେୟ୍ୟାସି ଭଗୱନ୍ତଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ ଅରହନ୍ତଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ, ଅଥ ଅମ୍ହାକଂ ଆରୋଚେୟ୍ୟାସୀ’’ତି। ଦ୍ୱୀହତୀହଂ ଠିତୋ ଖୋ ସୋ ପୁରିସୋ ଅଦ୍ଦସ ଭଗୱନ୍ତଂ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ୟେନ ଇସିଦତ୍ତପୁରାଣା ଥପତୟୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଇସିଦତ୍ତପୁରାଣେ ଥପତୟୋ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅୟଂ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଆଗଚ୍ଛତି ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ। ୟସ୍ସ ଦାନି କାଲଂ ମଞ୍ଞଥା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଇସିଦତ୍ତପୁରାଣା ଥପତୟୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ପିଟ୍ଠିତୋ ପିଟ୍ଠିତୋ ଅନୁବନ୍ଧିଂସୁ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ମଗ୍ଗା ଓକ୍କମ୍ମ ୟେନ ଅଞ୍ଞତରଂ ରୁକ୍ଖମୂଲଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ଇସିଦତ୍ତପୁରାଣା ଥପତୟୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଇସିଦତ୍ତପୁରାଣା ଥପତୟୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ –

‘‘ୟଦା ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂ ସୁଣାମ – ‘ସାୱତ୍ଥିୟା କୋସଲେସୁ ଚାରିକଂ ପକ୍କମିସ୍ସତୀ’ତି, ହୋତି ନୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଅନତ୍ତମନତା ହୋତି ଦୋମନସ୍ସଂ – ‘ଦୂରେ ନୋ ଭଗୱା ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ୟଦା ପନ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂ ସୁଣାମ – ‘ସାୱତ୍ଥିୟା କୋସଲେସୁ ଚାରିକଂ ପକ୍କନ୍ତୋ’ତି , ହୋତି ନୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଅନତ୍ତମନତା ହୋତି ଦୋମନସ୍ସଂ – ‘ଦୂରେ ନୋ ଭଗୱା’’’ତି।

‘‘ୟଦା ପନ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂ ସୁଣାମ – ‘କୋସଲେହି ମଲ୍ଲେସୁ ଚାରିକଂ ପକ୍କମିସ୍ସତୀ’ତି, ହୋତି ନୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଅନତ୍ତମନତା ହୋତି ଦୋମନସ୍ସଂ – ‘ଦୂରେ ନୋ ଭଗୱା ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ୟଦା ପନ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ , ଭଗୱନ୍ତଂ ସୁଣାମ – ‘କୋସଲେହି ମଲ୍ଲେସୁ ଚାରିକଂ ପକ୍କନ୍ତୋ’ତି, ହୋତି ନୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଅନତ୍ତମନତା ହୋତି ଦୋମନସ୍ସଂ – ‘ଦୂରେ ନୋ ଭଗୱା’’’ତି।

‘‘ୟଦା ପନ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂ ସୁଣାମ – ‘ମଲ୍ଲେହି ୱଜ୍ଜୀସୁ ଚାରିକଂ ପକ୍କମିସ୍ସତୀ’ତି, ହୋତି ନୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଅନତ୍ତମନତା ହୋତି ଦୋମନସ୍ସଂ – ‘ଦୂରେ ନୋ ଭଗୱା ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ୟଦା ପନ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂ ସୁଣାମ – ‘ମଲ୍ଲେହି ୱଜ୍ଜୀସୁ ଚାରିକଂ ପକ୍କନ୍ତୋ’ତି, ହୋତି ନୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଅନତ୍ତମନତା ହୋତି ଦୋମନସ୍ସଂ – ‘ଦୂରେ ନୋ ଭଗୱା’’’ତି।

‘‘ୟଦା ପନ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂ ସୁଣାମ – ‘ୱଜ୍ଜୀହି କାସୀସୁ ଚାରିକଂ ପକ୍କମିସ୍ସତୀ’ତି, ହୋତି ନୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଅନତ୍ତମନତା ହୋତି ଦୋମନସ୍ସଂ – ‘ଦୂରେ ନୋ ଭଗୱା ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ୟଦା ପନ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ ଭଗୱନ୍ତଂ ସୁଣାମ – ‘ୱଜ୍ଜୀହି କାସୀସୁ ଚାରିକଂ ପକ୍କନ୍ତୋ’ତି, ହୋତି ନୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଅନତ୍ତମନତା ହୋତି ଦୋମନସ୍ସଂ – ‘ଦୂରେ ନୋ ଭଗୱା’’’ତି।

‘‘ୟଦା ପନ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂ ସୁଣାମ – ‘କାସୀହି ମାଗଧେ ଚାରିକଂ ପକ୍କମିସ୍ସତୀ’ତି, ହୋତି ନୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଅନତ୍ତମନତା ହୋତି ଦୋମନସ୍ସଂ – ‘ଦୂରେ ନୋ ଭଗୱା ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ୟଦା ପନ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂ ସୁଣାମ – ‘କାସୀହି ମାଗଧେ ଚାରିକଂ ପକ୍କନ୍ତୋ’ତି, ହୋତି ଅନପ୍ପକା ନୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଅନତ୍ତମନତା ହୋତି ଅନପ୍ପକଂ ଦୋମନସ୍ସଂ – ‘ଦୂରେ ନୋ ଭଗୱା’’’ତି।

‘‘ୟଦା ପନ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂ ସୁଣାମ – ‘ମାଗଧେହି କାସୀସୁ ଚାରିକଂ ପକ୍କମିସ୍ସତୀ’ତି , ହୋତି ନୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଅତ୍ତମନତା ହୋତି ସୋମନସ୍ସଂ – ‘ଆସନ୍ନେ ନୋ ଭଗୱା ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ୟଦା ପନ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂ ସୁଣାମ – ‘ମାଗଧେହି କାସୀସୁ ଚାରିକଂ ପକ୍କନ୍ତୋ’ତି, ହୋତି ନୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଅତ୍ତମନତା ହୋତି ସୋମନସ୍ସଂ – ‘ଆସନ୍ନେ ନୋ ଭଗୱା’’’ତି।

‘‘ୟଦା ପନ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂ ସୁଣାମ – ‘କାସୀହି ୱଜ୍ଜୀସୁ ଚାରିକଂ ପକ୍କମିସ୍ସତୀ’ତି, ହୋତି ନୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଅତ୍ତମନତା ହୋତି ସୋମନସ୍ସଂ – ‘ଆସନ୍ନେ ନୋ ଭଗୱା ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ୟଦା ପନ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂ ସୁଣାମ – ‘କାସୀହି ୱଜ୍ଜୀସୁ ଚାରିକଂ ପକ୍କନ୍ତୋ’ତି, ହୋତି ନୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଅତ୍ତମନତା ହୋତି ସୋମନସ୍ସଂ – ‘ଆସନ୍ନେ ନୋ ଭଗୱା’’’ତି।

‘‘ୟଦା ପନ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂ ସୁଣାମ – ‘ୱଜ୍ଜୀହି ମଲ୍ଲେସୁ ଚାରିକଂ ପକ୍କମିସ୍ସତୀ’ତି, ହୋତି ନୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଅତ୍ତମନତା ହୋତି ସୋମନସ୍ସଂ – ‘ଆସନ୍ନେ ନୋ ଭଗୱା ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ୟଦା ପନ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂ ସୁଣାମ – ‘ୱଜ୍ଜୀହି ମଲ୍ଲେସୁ ଚାରିକଂ ପକ୍କନ୍ତୋ’ତି, ହୋତି ନୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଅତ୍ତମନତା ହୋତି ସୋମନସ୍ସଂ – ‘ଆସନ୍ନେ ନୋ ଭଗୱା’’’ତି।

‘‘ୟଦା ପନ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂ ସୁଣାମ – ‘ମଲ୍ଲେହି କୋସଲେ ଚାରିକଂ ପକ୍କମିସ୍ସତୀ’ତି, ହୋତି ନୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଅତ୍ତମନତା ହୋତି ସୋମନସ୍ସଂ – ‘ଆସନ୍ନେ ନୋ ଭଗୱା ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ୟଦା ପନ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂ ସୁଣାମ – ‘ମଲ୍ଲେହି କୋସଲେ ଚାରିକଂ ପକ୍କନ୍ତୋ’ତି, ହୋତି ନୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଅତ୍ତମନତା ହୋତି ସୋମନସ୍ସଂ – ‘ଆସନ୍ନେ ନୋ ଭଗୱା’’’ତି।

‘‘ୟଦା ପନ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂ ସୁଣାମ – ‘କୋସଲେହି ସାୱତ୍ଥିଂ ଚାରିକଂ ପକ୍କମିସ୍ସତୀ’ତି, ହୋତି ନୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଅତ୍ତମନତା ହୋତି ସୋମନସ୍ସଂ – ‘ଆସନ୍ନେ ନୋ ଭଗୱା ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ୟଦା ପନ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂ ସୁଣାମ – ‘ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ’ତି, ହୋତି ଅନପ୍ପକା ନୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଅତ୍ତମନତା ହୋତି ଅନପ୍ପକଂ ସୋମନସ୍ସଂ – ‘ଆସନ୍ନେ ନୋ ଭଗୱା’’’ତି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଥପତୟୋ, ସମ୍ବାଧୋ ଘରାୱାସୋ ରଜାପଥୋ, ଅବ୍ଭୋକାସୋ ପବ୍ବଜ୍ଜା। ଅଲଞ୍ଚ ପନ ୱୋ, ଥପତୟୋ, ଅପ୍ପମାଦାୟା’’ତି। ‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଏତମ୍ହା ସମ୍ବାଧା ଅଞ୍ଞୋ ସମ୍ବାଧୋ ସମ୍ବାଧତରୋ ଚେୱ ସମ୍ବାଧସଙ୍ଖାତତରୋ ଚା’’ତି। ‘‘କତମୋ ପନ ୱୋ, ଥପତୟୋ, ଏତମ୍ହା ସମ୍ବାଧା ଅଞ୍ଞୋ ସମ୍ବାଧୋ ସମ୍ବାଧତରୋ ଚେୱ ସମ୍ବାଧସଙ୍ଖାତତରୋ ଚା’’ତି?

‘‘ଇଧ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ୟଦା ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଉୟ୍ୟାନଭୂମିଂ ନିୟ୍ୟାତୁକାମୋ ହୋତି, ୟେ ତେ ରଞ୍ଞୋ ପସେନଦିସ୍ସ କୋସଲସ୍ସ ନାଗା ଓପୱୟ୍ହା ତେ କପ୍ପେତ୍ୱା, ୟା ତା ରଞ୍ଞୋ ପସେନଦିସ୍ସ କୋସଲସ୍ସ ପଜାପତିୟୋ ପିୟା ମନାପା ତା ଏକଂ ପୁରତୋ ଏକଂ ପଚ୍ଛତୋ ନିସୀଦାପେମ। ତାସଂ ଖୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଭଗିନୀନଂ ଏୱରୂପୋ ଗନ୍ଧୋ ହୋତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ଗନ୍ଧକରଣ୍ଡକସ୍ସ ତାୱଦେୱ ୱିୱରିୟମାନସ୍ସ, ୟଥା ତଂ ରାଜକଞ୍ଞାନଂ ଗନ୍ଧେନ ୱିଭୂସିତାନଂ। ତାସଂ ଖୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଭଗିନୀନଂ ଏୱରୂପୋ କାୟସମ୍ଫସ୍ସୋ ହୋତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ତୂଲପିଚୁନୋ ୱା କପ୍ପାସପିଚୁନୋ ୱା, ୟଥା ତଂ ରାଜକଞ୍ଞାନଂ ସୁଖେଧିତାନଂ। ତସ୍ମିଂ ଖୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ସମୟେ ନାଗୋପି ରକ୍ଖିତବ୍ବୋ ହୋତି, ତାପି ଭଗିନିୟୋ ରକ୍ଖିତବ୍ବା ହୋନ୍ତି, ଅତ୍ତାପି ରକ୍ଖିତବ୍ବୋ ହୋତି। ନ ଖୋ ପନ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଅଭିଜାନାମ ତାସୁ ଭଗିନୀସୁ ପାପକଂ ଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପାଦେତା। ଅୟଂ ଖୋ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଏତମ୍ହା ସମ୍ବାଧା ଅଞ୍ଞୋ ସମ୍ବାଧୋ ସମ୍ବାଧତରୋ ଚେୱ ସମ୍ବାଧସଙ୍ଖାତତରୋ ଚା’’ତି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଥପତୟୋ, ସମ୍ବାଧୋ ଘରାୱାସୋ ରଜାପଥୋ, ଅବ୍ଭୋକାସୋ ପବ୍ବଜ୍ଜା। ଅଲଞ୍ଚ ପନ ୱୋ, ଥପତୟୋ, ଅପ୍ପମାଦାୟ। ଚତୂହି ଖୋ, ଥପତୟୋ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ହୋତି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ।

‘‘କତମେହି ଚତୂହି? ଇଧ, ଥପତୟୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ୱିଗତମଲମଚ୍ଛେରେନ ଚେତସା ଅଜ୍ଝାଗାରଂ ୱସତି ମୁତ୍ତଚାଗୋ ପୟତପାଣି ୱୋସ୍ସଗ୍ଗରତୋ ୟାଚୟୋଗୋ ଦାନସଂୱିଭାଗରତୋ। ଇମେହି ଖୋ, ଥପତୟୋ, ଚତୂହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ହୋତି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ।

‘‘ତୁମ୍ହେ ଖୋ, ଥପତୟୋ, ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତା – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ୟଂ ଖୋ ପନ କିଞ୍ଚି କୁଲେ ଦେୟ୍ୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ଅପ୍ପଟିୱିଭତ୍ତଂ ସୀଲୱନ୍ତେହି କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମେହି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଥପତୟୋ, କତିୱିଧା ତେ କୋସଲେସୁ ମନୁସ୍ସା ୟେ ତୁମ୍ହାକଂ ସମସମା, ୟଦିଦଂ – ଦାନସଂୱିଭାଗେ’’ତି? ‘‘ଲାଭା ନୋ, ଭନ୍ତେ, ସୁଲଦ୍ଧଂ ନୋ, ଭନ୍ତେ! ୟେସଂ ନୋ ଭଗୱା ଏୱଂ ପଜାନାତୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ୱେଳୁଦ୍ୱାରେୟ୍ୟସୁତ୍ତଂ

୧୦୦୩ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା କୋସଲେସୁ ଚାରିକଂ ଚରମାନୋ ମହତା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନ ସଦ୍ଧିଂ ୟେନ ୱେଳୁଦ୍ୱାରଂ ନାମ କୋସଲାନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଗାମୋ ତଦୱସରି। ଅସ୍ସୋସୁଂ ଖୋ ତେ ୱେଳୁଦ୍ୱାରେୟ୍ୟକା ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା – ‘‘ସମଣୋ ଖଲୁ, ଭୋ, ଗୋତମୋ ସକ୍ୟପୁତ୍ତୋ ସକ୍ୟକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋ କୋସଲେସୁ ଚାରିକଂ ଚରମାନୋ ମହତା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନ ସଦ୍ଧିଂ ୱେଳୁଦ୍ୱାରଂ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ। ତଂ ଖୋ ପନ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ଏୱଂ କଲ୍ୟାଣୋ କିତ୍ତିସଦ୍ଦୋ ଅବ୍ଭୁଗ୍ଗତୋ – ‘ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନୋ ସୁଗତୋ ଲୋକୱିଦୂ ଅନୁତ୍ତରୋ ପୁରିସଦମ୍ମସାରଥି ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା [ଭଗୱାତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] । ସୋ ଇମଂ ଲୋକଂ ସଦେୱକଂ ସମାରକଂ ସବ୍ରହ୍ମକଂ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିଂ ପଜଂ ସଦେୱମନୁସ୍ସଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ପୱେଦେତି। ସୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଂ ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣଂ ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ, କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପକାସେତି’। ସାଧୁ ଖୋ ପନ ତଥାରୂପାନଂ ଅରହତଂ ଦସ୍ସନଂ ହୋତୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ତେ ୱେଳୁଦ୍ୱାରେୟ୍ୟକା ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦିଂସୁ; ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ୟେନ ଭଗୱା ତେନଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ନାମଗୋତ୍ତଂ ସାୱେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ତୁଣ୍ହୀଭୂତା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ୱେଳୁଦ୍ୱାରେୟ୍ୟକା ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ମୟଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଏୱଂକାମା ଏୱଂଛନ୍ଦା ଏୱଂଅଧିପ୍ପାୟା – ପୁତ୍ତସମ୍ବାଧସୟନଂ ଅଜ୍ଝାୱସେୟ୍ୟାମ, କାସିକଚନ୍ଦନଂ ପଚ୍ଚନୁଭୱେୟ୍ୟାମ, ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନଂ ଧାରେୟ୍ୟାମ, ଜାତରୂପରଜତଂ ସାଦିୟେୟ୍ୟାମ, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟାମ। ତେସଂ ନୋ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଅମ୍ହାକଂ ଏୱଂକାମାନଂ ଏୱଂଛନ୍ଦାନଂ ଏୱଂଅଧିପ୍ପାୟାନଂ ତଥା ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୁ ୟଥା ମୟଂ ପୁତ୍ତସମ୍ବାଧସୟନଂ ଅଜ୍ଝାୱସେୟ୍ୟାମ…ପେ॰… ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟାମା’’ତି।

‘‘ଅତ୍ତୂପନାୟିକଂ ୱୋ, ଗହପତୟୋ, ଧମ୍ମପରିୟାୟଂ ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭୋ’’ତି ଖୋ ତେ ୱେଳୁଦ୍ୱାରେୟ୍ୟକା ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କତମୋ ଚ, ଗହପତୟୋ, ଅତ୍ତୁପନାୟିକୋ ଧମ୍ମପରିୟାୟୋ? ଇଧ, ଗହପତୟୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ଅହଂ ଖୋସ୍ମି ଜୀୱିତୁକାମୋ ଅମରିତୁକାମୋ ସୁଖକାମୋ ଦୁକ୍ଖପ୍ପଟିକୂଲୋ। ୟୋ ଖୋ ମଂ ଜୀୱିତୁକାମଂ ଅମରିତୁକାମଂ ସୁଖକାମଂ ଦୁକ୍ଖପ୍ପଟିକୂଲଂ ଜୀୱିତା ୱୋରୋପେୟ୍ୟ, ନ ମେତଂ ଅସ୍ସ ପିୟଂ ମନାପଂ। ଅହଞ୍ଚେୱ ଖୋ ପନ ପରଂ ଜୀୱିତୁକାମଂ ଅମରିତୁକାମଂ ସୁଖକାମଂ ଦୁକ୍ଖପ୍ପଟିକୂଲଂ ଜୀୱିତା ୱୋରୋପେୟ୍ୟଂ, ପରସ୍ସପି ତଂ ଅସ୍ସ ଅପ୍ପିୟଂ ଅମନାପଂ। ୟୋ ଖୋ ମ୍ୟାୟଂ ଧମ୍ମୋ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ, ପରସ୍ସ ପେସୋ ଧମ୍ମୋ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ। ୟୋ ଖୋ ମ୍ୟାୟଂ ଧମ୍ମୋ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ, କଥାହଂ ପରଂ ତେନ ସଂୟୋଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି! ସୋ ଇତି ପଟିସଙ୍ଖାୟ ଅତ୍ତନା ଚ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ପରଞ୍ଚ ପାଣାତିପାତା ୱେରମଣିୟା ସମାଦପେତି, ପାଣାତିପାତା ୱେରମଣିୟା ଚ ୱଣ୍ଣଂ ଭାସତି। ଏୱମସ୍ସାୟଂ କାୟସମାଚାରୋ ତିକୋଟିପରିସୁଦ୍ଧୋ ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଗହପତୟୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ୟୋ ଖୋ ମେ ଅଦିନ୍ନଂ ଥେୟ୍ୟସଙ୍ଖାତଂ ଆଦିୟେୟ୍ୟ, ନ ମେତଂ ଅସ୍ସ ପିୟଂ ମନାପଂ। ଅହଞ୍ଚେୱ ଖୋ ପନ ପରସ୍ସ ଅଦିନ୍ନଂ ଥେୟ୍ୟସଙ୍ଖାତଂ ଆଦିୟେୟ୍ୟଂ, ପରସ୍ସପି ତଂ ଅସ୍ସ ଅପ୍ପିୟଂ ଅମନାପଂ। ୟୋ ଖୋ ମ୍ୟାୟଂ ଧମ୍ମୋ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ, ପରସ୍ସ ପେସୋ ଧମ୍ମୋ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ। ୟୋ ଖୋ ମ୍ୟାୟଂ ଧମ୍ମୋ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ, କଥାହଂ ପରଂ ତେନ ସଂୟୋଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି ! ସୋ ଇତି ପଟିସଙ୍ଖାୟ ଅତ୍ତନା ଚ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ପରଞ୍ଚ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ୱେରମଣିୟା ସମାଦପେତି, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ୱେରମଣିୟା ଚ ୱଣ୍ଣଂ ଭାସତି। ଏୱମସ୍ସାୟଂ କାୟସମାଚାରୋ ତିକୋଟିପରିସୁଦ୍ଧୋ ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଗହପତୟୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ୟୋ ଖୋ ମେ ଦାରେସୁ ଚାରିତ୍ତଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ନ ମେତଂ ଅସ୍ସ ପିୟଂ ମନାପଂ। ଅହଞ୍ଚେୱ ଖୋ ପନ ପରସ୍ସ ଦାରେସୁ ଚାରିତ୍ତଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟଂ, ପରସ୍ସପି ତଂ ଅସ୍ସ ଅପ୍ପିୟଂ ଅମନାପଂ। ୟୋ ଖୋ ମ୍ୟାୟଂ ଧମ୍ମୋ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ, ପରସ୍ସ ପେସୋ ଧମ୍ମୋ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ। ୟୋ ଖୋ ମ୍ୟାୟଂ ଧମ୍ମୋ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ, କଥାହଂ ପରଂ ତେନ ସଂୟୋଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି! ସୋ ଇତି ପଟିସଙ୍ଖାୟ ଅତ୍ତନା ଚ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ପରଞ୍ଚ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ୱେରମଣିୟା ସମାଦପେତି, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ୱେରମଣିୟା ଚ ୱଣ୍ଣଂ ଭାସତି। ଏୱମସ୍ସାୟଂ କାୟସମାଚାରୋ ତିକୋଟିପରିସୁଦ୍ଧୋ ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଗହପତୟୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ୟୋ ଖୋ ମେ ମୁସାୱାଦେନ ଅତ୍ଥଂ ଭଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ନ ମେତଂ ଅସ୍ସ ପିୟଂ ମନାପଂ। ଅହଞ୍ଚେୱ ଖୋ ପନ ପରସ୍ସ ମୁସାୱାଦେନ ଅତ୍ଥଂ ଭଞ୍ଜେୟ୍ୟଂ, ପରସ୍ସପି ତଂ ଅସ୍ସ ଅପ୍ପିୟଂ ଅମନାପଂ। ୟୋ ଖୋ ମ୍ୟାୟଂ ଧମ୍ମୋ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ, ପରସ୍ସ ପେସୋ ଧମ୍ମୋ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ। ୟୋ ଖୋ ମ୍ୟାୟଂ ଧମ୍ମୋ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ, କଥାହଂ ପରଂ ତେନ ସଂୟୋଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି! ସୋ ଇତି ପଟିସଙ୍ଖାୟ ଅତ୍ତନା ଚ ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ପରଞ୍ଚ ମୁସାୱାଦା ୱେରମଣିୟା ସମାଦପେତି, ମୁସାୱାଦା ୱେରମଣିୟା ଚ ୱଣ୍ଣଂ ଭାସତି। ଏୱମସ୍ସାୟଂ ୱଚୀସମାଚାରୋ ତିକୋଟିପରିସୁଦ୍ଧୋ ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଗହପତୟୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ୟୋ ଖୋ ମଂ ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ମିତ୍ତେ ଭିନ୍ଦେୟ୍ୟ [ମିତ୍ତେହି ଭେଦେୟ୍ୟ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] , ନ ମେତଂ ଅସ୍ସ ପିୟଂ ମନାପଂ। ଅହଞ୍ଚେୱ ଖୋ ପନ ପରଂ ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ମିତ୍ତେ ଭିନ୍ଦେୟ୍ୟଂ, ପରସ୍ସପି ତଂ ଅସ୍ସ ଅପ୍ପିୟଂ ଅମନାପଂ…ପେ॰… ଏୱମସ୍ସାୟଂ ୱଚୀସମାଚାରୋ ତିକୋଟିପରିସୁଦ୍ଧୋ ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଗହପତୟୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ୟୋ ଖୋ ମଂ ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ସମୁଦାଚରେୟ୍ୟ, ନ ମେତଂ ଅସ୍ସ ପିୟଂ ମନାପଂ। ଅହଞ୍ଚେୱ ଖୋ ପନ ପରଂ ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ସମୁଦାଚରେୟ୍ୟଂ, ପରସ୍ସପି ତଂ ଅସ୍ସ ଅପ୍ପିୟଂ ଅମନାପଂ। ୟୋ ଖୋ ମ୍ୟାୟଂ ଧମ୍ମୋ…ପେ॰… ଏୱମସ୍ସାୟଂ ୱଚୀସମାଚାରୋ ତିକୋଟିପରିସୁଦ୍ଧୋ ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଗହପତୟୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ୟୋ ଖୋ ମଂ ସମ୍ଫଭାସେନ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପଭାସେନ ସମୁଦାଚରେୟ୍ୟ, ନ ମେତଂ ଅସ୍ସ ପିୟଂ ମନାପଂ। ଅହଞ୍ଚେୱ ଖୋ ପନ ପରଂ ସମ୍ଫଭାସେନ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପଭାସେନ ସମୁଦାଚରେୟ୍ୟଂ, ପରସ୍ସପି ତଂ ଅସ୍ସ ଅପ୍ପିୟଂ ଅମନାପଂ। ୟୋ ଖୋ ମ୍ୟାୟଂ ଧମ୍ମୋ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ, ପରସ୍ସ ପେସୋ ଧମ୍ମୋ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ। ୟୋ ଖୋ ମ୍ୟାୟଂ ଧମ୍ମୋ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ, କଥାହଂ ପରଂ ତେନ ସଂୟୋଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି! ସୋ ଇତି ପଟିସଙ୍ଖାୟ ଅତ୍ତନା ଚ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି , ପରଞ୍ଚ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ୱେରମଣିୟା ସମାଦପେତି, ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ୱେରମଣିୟା ଚ ୱଣ୍ଣଂ ଭାସତି। ଏୱମସ୍ସାୟଂ ୱଚୀସମାଚାରୋ ତିକୋଟିପରିସୁଦ୍ଧୋ ହୋତି।

‘‘ସୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି; ଧମ୍ମେ …ପେ॰… ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ…ପେ॰… ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସାତି। ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ୟତୋ ଖୋ, ଗହପତୟୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଇମେହି ସତ୍ତହି ସଦ୍ଧମ୍ମେହି [ଧମ୍ମେହି (ସୀ॰)] ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ଇମେହି ଚତୂହି ଆକଙ୍ଖିୟେହି ଠାନେହି, ସୋ ଆକଙ୍ଖମାନୋ ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ – ‘ଖୀଣନିରୟୋମ୍ହି ଖୀଣତିରଚ୍ଛାନୟୋନି [ଖୀଣତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰), ଖୀଣତିରଚ୍ଛାନୟୋନିକୋ (କ॰)] ଖୀଣପେତ୍ତିୱିସୟୋ ଖୀଣାପାୟଦୁଗ୍ଗତିୱିନିପାତୋ, ସୋତାପନ୍ନୋହମସ୍ମି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ’’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ୱେଳୁଦ୍ୱାରେୟ୍ୟକା ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ଏତେ ମୟଂ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ସରଣଂ ଗଚ୍ଛାମ ଧମ୍ମଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଞ୍ଚ। ଉପାସକେ ନୋ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତେ [ପାଣୁପେତଂ (କ॰)] ସରଣଂ ଗତେ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ପଠମଗିଞ୍ଜକାୱସଥସୁତ୍ତଂ

୧୦୦୪ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ଞାତିକେ ୱିହରତି ଗିଞ୍ଜକାୱସଥେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ସାଳ୍ହୋ ନାମ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ କାଲଙ୍କତୋ; ତସ୍ସ କା ଗତି କୋ ଅଭିସମ୍ପରାୟୋ? ନନ୍ଦା ନାମ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁନୀ କାଲଙ୍କତା; ତସ୍ସା କା ଗତି କୋ ଅଭିସମ୍ପରାୟୋ? ସୁଦତ୍ତୋ ନାମ, ଭନ୍ତେ, ଉପାସକୋ କାଲଙ୍କତୋ; ତସ୍ସ କା ଗତି କୋ ଅଭିସମ୍ପରାୟୋ? ସୁଜାତା ନାମ, ଭନ୍ତେ, ଉପାସିକା କାଲଙ୍କତା; ତସ୍ସା କା ଗତି, କୋ ଅଭିସମ୍ପରାୟୋ’’ତି?

‘‘ସାଳ୍ହୋ , ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ କାଲଙ୍କତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସି। ନନ୍ଦା, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୀ କାଲଙ୍କତା ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ଓପପାତିକା ତତ୍ଥ ପରିନିବ୍ବାୟିନୀ ଅନାୱତ୍ତିଧମ୍ମା ତସ୍ମା ଲୋକା। ସୁଦତ୍ତୋ, ଆନନ୍ଦ, ଉପାସକୋ କାଲଙ୍କତୋ ତିଣ୍ଣଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ରାଗଦୋସମୋହାନଂ ତନୁତ୍ତା ସକଦାଗାମୀ; ସକିଦେୱ ଇମଂ ଲୋକଂ ଆଗନ୍ତ୍ୱା ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରିସ୍ସତି। ସୁଜାତା, ଆନନ୍ଦ, ଉପାସିକା କାଲଙ୍କତା ତିଣ୍ଣଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ସୋତାପନ୍ନା ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣା।

‘‘ଅନଚ୍ଛରିୟଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଆନନ୍ଦ, ୟଂ ମନୁସ୍ସଭୂତୋ କାଲଂ କରେୟ୍ୟ; ତସ୍ମିଂ ତସ୍ମିଂ ଚେ ମଂ କାଲଙ୍କତେ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛିସ୍ସଥ। ୱିହେସା ପେସା, ଆନନ୍ଦ, ଅସ୍ସ ତଥାଗତସ୍ସ। ତସ୍ମାତିହାନନ୍ଦ , ଧମ୍ମାଦାସଂ ନାମ ଧମ୍ମପରିୟାୟଂ ଦେସେସ୍ସାମି; ୟେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ଆକଙ୍ଖମାନୋ ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ – ‘ଖୀଣନିରୟୋମ୍ହି ଖୀଣତିରଚ୍ଛାନୟୋନି ଖୀଣପେତ୍ତିୱିସୟୋ ଖୀଣାପାୟଦୁଗ୍ଗତିୱିନିପାତୋ, ସୋତାପନ୍ନୋହମସ୍ମି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ’’’।

‘‘କତମୋ ଚ ସୋ, ଆନନ୍ଦ, ଧମ୍ମାଦାସୋ ଧମ୍ମପରିୟାୟୋ; ୟେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ଆକଙ୍ଖମାନୋ ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ – ‘ଖୀଣନିରୟୋମ୍ହି ଖୀଣତିରଚ୍ଛାନୟୋନି ଖୀଣପେତ୍ତିୱିସୟୋ ଖୀଣାପାୟଦୁଗ୍ଗତିୱିନିପାତୋ, ସୋତାପନ୍ନୋହମସ୍ମି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ’’’?

‘‘ଇଧ, ଆନନ୍ଦ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଅୟଂ ଖୋ ସୋ, ଆନନ୍ଦ, ଧମ୍ମାଦାସୋ ଧମ୍ମପରିୟାୟୋ; ୟେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ଆକଙ୍ଖମାନୋ ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ – ‘ଖୀଣନିରୟୋମ୍ହି ଖୀଣତିରଚ୍ଛାନୟୋନି ଖୀଣପେତ୍ତିୱିସୟୋ ଖୀଣାପାୟଦୁଗ୍ଗତିୱିନିପାତୋ, ସୋତାପନ୍ନୋହମସ୍ମି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ’’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

(ତୀଣିପି ସୁତ୍ତନ୍ତାନି ଏକନିଦାନାନି)।

୯. ଦୁତିୟଗିଞ୍ଜକାୱସଥସୁତ୍ତଂ

୧୦୦୫ . ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅସୋକୋ ନାମ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ କାଲଙ୍କତୋ; ତସ୍ସ କା ଗତି, କୋ ଅଭିସମ୍ପରାୟୋ? ଅସୋକା ନାମ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁନୀ କାଲଙ୍କତା…ପେ॰… ଅସୋକୋ ନାମ, ଭନ୍ତେ, ଉପାସକୋ କାଲଙ୍କତୋ…ପେ॰… ଅସୋକା ନାମ, ଭନ୍ତେ, ଉପାସିକା କାଲଙ୍କତା; ତସ୍ସା କା ଗତି, କୋ ଅଭିସମ୍ପରାୟୋ’’ତି?

‘‘ଅସୋକୋ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ କାଲଙ୍କତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସି…ପେ॰… (ପୁରିମୱେୟ୍ୟାକରଣେନ ଏକନିଦାନଂ)।

‘‘ଅୟଂ ଖୋ ସୋ, ଆନନ୍ଦ, ଧମ୍ମାଦାସୋ ଧମ୍ମପରିୟାୟୋ; ୟେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ଆକଙ୍ଖମାନୋ ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ – ‘ଖୀଣନିରୟୋମ୍ହି ଖୀଣତିରଚ୍ଛାନୟୋନି ଖୀଣପେତ୍ତିୱିସୟୋ ଖୀଣାପାୟଦୁଗ୍ଗତିୱିନିପାତୋ, ସୋତାପନ୍ନୋହମସ୍ମି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ’’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ତତିୟଗିଞ୍ଜକାୱସଥସୁତ୍ତଂ

୧୦୦୬ . ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କକ୍କଟୋ ନାମ, ଭନ୍ତେ, ଞାତିକେ ଉପାସକୋ କାଲଙ୍କତୋ; ତସ୍ସ କା ଗତି, କୋ ଅଭିସମ୍ପରାୟୋ? କଳିଭୋ ନାମ, ଭନ୍ତେ, ଞାତିକେ ଉପାସକୋ…ପେ॰… ନିକତୋ ନାମ, ଭନ୍ତେ, ଞାତିକେ ଉପାସକୋ…ପେ॰… କଟିସ୍ସହୋ ନାମ, ଭନ୍ତେ, ଞାତିକେ ଉପାସକୋ…ପେ॰… ତୁଟ୍ଠୋ ନାମ, ଭନ୍ତେ, ଞାତିକେ ଉପାସକୋ…ପେ॰… ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ନାମ, ଭନ୍ତେ, ଞାତିକେ ଉପାସକୋ…ପେ॰… ଭଦ୍ଦୋ ନାମ, ଭନ୍ତେ, ଞାତିକେ ଉପାସକୋ…ପେ॰… ସୁଭଦ୍ଦୋ ନାମ, ଭନ୍ତେ, ଞାତିକେ ଉପାସକୋ କାଲଙ୍କତୋ; ତସ୍ସ କା ଗତି କୋ ଅଭିସମ୍ପରାୟୋ’’ତି?

‘‘କକ୍କଟୋ , ଆନନ୍ଦ, ଉପାସକୋ କାଲଙ୍କତୋ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ଓପପାତିକୋ ତତ୍ଥ ପରିନିବ୍ବାୟୀ ଅନାୱତ୍ତିଧମ୍ମୋ ତସ୍ମା ଲୋକା। କଳିଭୋ, ଆନନ୍ଦ …ପେ॰… ନିକତୋ, ଆନନ୍ଦ…ପେ॰… କଟିସ୍ସହୋ, ଆନନ୍ଦ …ପେ॰… ତୁଟ୍ଠୋ, ଆନନ୍ଦ…ପେ॰… ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ, ଆନନ୍ଦ…ପେ॰… ଭଦ୍ଦୋ, ଆନନ୍ଦ…ପେ॰… ସୁଭଦ୍ଦୋ, ଆନନ୍ଦ, ଉପାସକୋ କାଲଙ୍କତୋ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ଓପପାତିକୋ ତତ୍ଥ ପରିନିବ୍ବାୟୀ ଅନାୱତ୍ତିଧମ୍ମୋ ତସ୍ମା ଲୋକା। (ସବ୍ବେ ଏକଗତିକା କାତବ୍ବା)।

‘‘ପରୋପଞ୍ଞାସ, ଆନନ୍ଦ, ଞାତିକେ ଉପାସକା କାଲଙ୍କତା ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ଓପପାତିକା ତତ୍ଥ ପରିନିବ୍ବାୟିନୋ ଅନାୱତ୍ତିଧମ୍ମା ତସ୍ମା ଲୋକା। ସାଧିକନୱୁତି, ଆନନ୍ଦ, ଞାତିକେ ଉପାସକା କାଲଙ୍କତା ତିଣ୍ଣଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ରାଗଦୋସମୋହାନଂ ତନୁତ୍ତା ସକଦାଗାମିନୋ; ସକିଦେୱ ଇମଂ ଲୋକଂ ଆଗନ୍ତ୍ୱା ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରିସ୍ସନ୍ତି। ଛାତିରେକାନି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ପଞ୍ଚସତାନି ଞାତିକେ ଉପାସକା କାଲଙ୍କତା ତିଣ୍ଣଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ସୋତାପନ୍ନା ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣା।

‘‘ଅନଚ୍ଛରିୟଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଆନନ୍ଦ, ୟଂ ମନୁସ୍ସଭୂତୋ କାଲଂ କରେୟ୍ୟ; ତସ୍ମିଂ ତସ୍ମିଂ ଚେ ମଂ କାଲଙ୍କତେ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛିସ୍ସଥ। ୱିହେସା ପେସା, ଆନନ୍ଦ, ଅସ୍ସ ତଥାଗତସ୍ସ। ତସ୍ମାତିହାନନ୍ଦ, ଧମ୍ମାଦାସଂ ନାମ ଧମ୍ମପରିୟାୟଂ ଦେସେସ୍ସାମି; ୟେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ଆକଙ୍ଖମାନୋ ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ – ‘ଖୀଣନିରୟୋମ୍ହି ଖୀଣତିରଚ୍ଛାନୟୋନି ଖୀଣପେତ୍ତିୱିସୟୋ ଖୀଣାପାୟଦୁଗ୍ଗତିୱିନିପାତୋ, ସୋତାପନ୍ନୋହମସ୍ମି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ’’’।

‘‘କତମୋ ଚ ସୋ, ଆନନ୍ଦ, ଧମ୍ମାଦାସୋ ଧମ୍ମପରିୟାୟୋ; ୟେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ଆକଙ୍ଖମାନୋ ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ – ‘ଖୀଣନିରୟୋମ୍ହି ଖୀଣତିରଚ୍ଛାନୟୋନି ଖୀଣପେତ୍ତିୱିସୟୋ ଖୀଣାପାୟଦୁଗ୍ଗତିୱିନିପାତୋ, ସୋତାପନ୍ନୋହମସ୍ମି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ’’’।

‘‘ଇଧାନନ୍ଦ , ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଅୟଂ ଖୋ ସୋ, ଆନନ୍ଦ, ଧମ୍ମାଦାସୋ ଧମ୍ମପରିୟାୟୋ; ୟେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ଆକଙ୍ଖମାନୋ ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ – ‘ଖୀଣନିରୟୋମ୍ହି ଖୀଣତିରଚ୍ଛାନୟୋନି ଖୀଣପେତ୍ତିୱିସୟୋ ଖୀଣାପାୟଦୁଗ୍ଗତିୱିନିପାତୋ, ସୋତାପନ୍ନୋହମସ୍ମି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ’’’ତି। ଦସମଂ।

ୱେଳୁଦ୍ୱାରୱଗ୍ଗୋ ପଠମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ରାଜା ଓଗଧଦୀଘାୱୁ, ସାରିପୁତ୍ତାପରେ ଦୁୱେ।

ଥପତୀ ୱେଳୁଦ୍ୱାରେୟ୍ୟା, ଗିଞ୍ଜକାୱସଥେ ତୟୋତି॥

୨. ରାଜକାରାମୱଗ୍ଗୋ

୧. ସହସ୍ସଭିକ୍ଖୁନିସଙ୍ଘସୁତ୍ତଂ

୧୦୦୭ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ରାଜକାରାମେ। ଅଥ ଖୋ ସହସ୍ସଭିକ୍ଖୁନିସଙ୍ଘୋ [ସହସ୍ସୋ ଭିକ୍ଖୁନିସଂଘୋ (ସୀ॰)] ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ତା ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଚତୂହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ହୋତି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ। କତମେହି ଚତୂହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ …ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ, ଚତୂହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ହୋତି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ବ୍ରାହ୍ମଣସୁତ୍ତଂ

୧୦୦୮ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ବ୍ରାହ୍ମଣା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦୟଗାମିନିଂ ନାମ ପଟିପଦଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି। ତେ ସାୱକଂ ଏୱଂ ସମାଦପେନ୍ତି – ‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, କାଲସ୍ସେୱ ଉଟ୍ଠାୟ ପାଚୀନମୁଖୋ ୟାହି। ସୋ ତ୍ୱଂ ମା ସୋବ୍ଭଂ ପରିୱଜ୍ଜେହି, ମା ପପାତଂ, ମା ଖାଣୁଂ, ମା କଣ୍ଡକଠାନଂ [କଣ୍ଡକଂ ଠାନଂ (ପୀ॰ କ॰)] , ମା ଚନ୍ଦନିୟଂ, ମା ଓଳିଗଲ୍ଲଂ। ୟତ୍ଥ [ୟତ୍ଥେୱ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ୟାନି ୱା (ସୀ॰)] ପପତେୟ୍ୟାସି ତତ୍ଥେୱ ମରଣଂ ଆଗମେୟ୍ୟାସି। ଏୱଂ ତ୍ୱଂ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସସୀ’’’ତି।

‘‘ତଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ବାଲଗମନମେତଂ [ବାଲାନଂ ଗମନମେତଂ (ସୀ॰)] ମୂଳ୍ହଗମନମେତଂ ନ ନିବ୍ବିଦାୟ ନ ୱିରାଗାୟ ନ ନିରୋଧାୟ ନ ଉପସମାୟ ନ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ନ ସମ୍ବୋଧାୟ ନ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ଅହଞ୍ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ଉଦୟଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଞ୍ଞପେମି; ୟା ଏକନ୍ତନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି।

‘‘କତମା ଚ ସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦୟଗାମିନୀ ପଟିପଦା; ୟା ଏକନ୍ତନିବ୍ବିଦାୟ…ପେ॰… ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି? ଇଧ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି; ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଅୟଂ ଖୋ ସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦୟଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଏକନ୍ତନିବ୍ବିଦାୟ…ପେ॰… ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଆନନ୍ଦତ୍ଥେରସୁତ୍ତଂ

୧୦୦୯ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଚ ଆନନ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ସାରିପୁତ୍ତୋ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରନ୍ତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ଆନନ୍ଦେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କତିନଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ , ଧମ୍ମାନଂ ପହାନା, କତିନଂ ଧମ୍ମାନଂ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ, ଏୱମୟଂ ପଜା ଭଗୱତା ବ୍ୟାକତା ସୋତାପନ୍ନା ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣା’’ତି? ‘‘ଚତୁନ୍ନଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଧମ୍ମାନଂ ପହାନା, ଚତୁନ୍ନଂ ଧମ୍ମାନଂ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ, ଏୱମୟଂ ପଜା ଭଗୱତା ବ୍ୟାକତା ସୋତାପନ୍ନା ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣା’’ତି।

‘‘କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ୟଥାରୂପେନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ବୁଦ୍ଧେ ଅପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି ତଥାରୂପସ୍ସ ବୁଦ୍ଧେ ଅପ୍ପସାଦୋ ନ ହୋତି। ୟଥାରୂପେନ ଚ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି ତଥାରୂପସ୍ସ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା’’ତି।

‘‘ୟଥାରୂପେନ ଚ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଧମ୍ମେ ଅପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି ତଥାରୂପସ୍ସ ଧମ୍ମେ ଅପ୍ପସାଦୋ ନ ହୋତି। ୟଥାରୂପେନ ଚ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି ତଥାରୂପସ୍ସ ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦୋ ହୋତି – ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ…ପେ॰… ୱିଞ୍ଞୂହୀତି।

‘‘ୟଥାରୂପେନ ଚ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସଙ୍ଘେ ଅପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି ତଥାରୂପସ୍ସ ସଙ୍ଘେ ଅପ୍ପସାଦୋ ନ ହୋତି। ୟଥାରୂପେନ ଚ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି ତଥାରୂପସ୍ସ ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦୋ ହୋତି – ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ…ପେ॰… ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସାତି।

‘‘ୟଥାରୂପେନ ଚ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଦୁସ୍ସୀଲ୍ୟେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି ତଥାରୂପସ୍ସ ଦୁସ୍ସୀଲ୍ୟଂ ନ ହୋତି। ୟଥାରୂପେହି ଚ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି ତଥାରୂପାନି ଅରିୟକନ୍ତାନି ସୀଲାନି ହୋନ୍ତି ଅଖଣ୍ଡାନି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକାନି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଚତୁନ୍ନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନା ଇମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଧମ୍ମାନଂ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଏୱମୟଂ ପଜା ଭଗୱତା ବ୍ୟାକତା ସୋତାପନ୍ନା ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣା’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଦୁଗ୍ଗତିଭୟସୁତ୍ତଂ

୧୦୧୦ . ‘‘ଚତୂହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ସବ୍ବଦୁଗ୍ଗତିଭୟଂ ସମତିକ୍କନ୍ତୋ ହୋତି। କତମେହି ଚତୂହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୂହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ସବ୍ବଦୁଗ୍ଗତିଭୟଂ ସମତିକ୍କନ୍ତୋ ହୋତୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଦୁଗ୍ଗତିୱିନିପାତଭୟସୁତ୍ତଂ

୧୦୧୧ . ‘‘ଚତୂହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ସବ୍ବଦୁଗ୍ଗତିୱିନିପାତଭୟଂ ସମତିକ୍କନ୍ତୋ ହୋତି। କତମେହି ଚତୂହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୂହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ସବ୍ବଦୁଗ୍ଗତିୱିନିପାତଭୟଂ ସମତିକ୍କନ୍ତୋ ହୋତୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ପଠମମିତ୍ତାମଚ୍ଚସୁତ୍ତଂ

୧୦୧୨ . ‘‘ୟେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁକମ୍ପେୟ୍ୟାଥ, ୟେ ଚ ସୋତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟୁଂ – ମିତ୍ତା ୱା ଅମଚ୍ଚା ୱା ଞାତୀ ୱା ସାଲୋହିତା ୱା – ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୂସୁ ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେସୁ ସମାଦପେତବ୍ବା , ନିୱେସେତବ୍ବା, ପତିଟ୍ଠାପେତବ୍ବା। କତମେସୁ ଚତୂସୁ? ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେ ସମାଦପେତବ୍ବା, ନିୱେସେତବ୍ବା, ପତିଟ୍ଠାପେତବ୍ବା – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେସୁ ସୀଲେସୁ ସମାଦପେତବ୍ବା, ନିୱେସେତବ୍ବା, ପତିଟ୍ଠାପେତବ୍ବା ଅଖଣ୍ଡେସୁ…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେସୁ। ୟେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁକମ୍ପେୟ୍ୟାଥ , ୟେ ଚ ସୋତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟୁଂ – ମିତ୍ତା ୱା ଅମଚ୍ଚା ୱା ଞାତୀ ୱା ସାଲୋହିତା ୱା – ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେସୁ ଚତୂସୁ ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେସୁ ସମାଦପେତବ୍ବା, ନିୱେସେତବ୍ବା, ପତିଟ୍ଠାପେତବ୍ବା’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଦୁତିୟମିତ୍ତାମଚ୍ଚସୁତ୍ତଂ

୧୦୧୩ . ‘‘ୟେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁକମ୍ପେୟ୍ୟାଥ, ୟେ ଚ ସୋତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟୁଂ – ମିତ୍ତା ୱା ଅମଚ୍ଚା ୱା ଞାତୀ ୱା ସାଲୋହିତା ୱା – ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୂସୁ ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେସୁ ସମାଦପେତବ୍ବା, ନିୱେସେତବ୍ବା, ପତିଟ୍ଠାପେତବ୍ବା। କତମେସୁ ଚତୂସୁ? ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେ ସମାଦପେତବ୍ବା, ନିୱେସେତବ୍ବା, ପତିଟ୍ଠାପେତବ୍ବା – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା’’ତି।

‘‘ସିୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ମହାଭୂତାନଂ ଅଞ୍ଞଥତ୍ତଂ – ପଥୱୀଧାତୁୟା, ଆପୋଧାତୁୟା, ତେଜୋଧାତୁୟା, ୱାୟୋଧାତୁୟା – ନ ତ୍ୱେୱ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ସିୟା ଅଞ୍ଞଥତ୍ତଂ। ତତ୍ରିଦଂ ଅଞ୍ଞଥତ୍ତଂ – ସୋ ୱତ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ନିରୟଂ ୱା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିଂ ୱା ପେତ୍ତିୱିସୟଂ ୱା ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସତୀ’’ତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘‘ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେସୁ ସୀଲେସୁ ସମାଦପେତବ୍ବା, ନିୱେସେତବ୍ବା, ପତିଟ୍ଠାପେତବ୍ବା ଅଖଣ୍ଡେସୁ…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେସୁ। ସିୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ମହାଭୂତାନଂ ଅଞ୍ଞଥତ୍ତଂ – ପଥୱୀଧାତୁୟା, ଆପୋଧାତୁୟା, ତେଜୋଧାତୁୟା, ୱାୟୋଧାତୁୟା – ନ ତ୍ୱେୱ ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ସିୟା ଅଞ୍ଞଥତ୍ତଂ। ତତ୍ରିଦଂ ଅଞ୍ଞଥତ୍ତଂ – ସୋ ୱତ ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ନିରୟଂ ୱା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିଂ ୱା ପେତ୍ତିୱିସୟଂ ୱା ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ୟେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁକମ୍ପେୟ୍ୟାଥ, ୟେ ଚ ସୋତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟୁଂ – ମିତ୍ତା ୱା ଅମଚ୍ଚା ୱା ଞାତୀ ୱା ସାଲୋହିତା ୱା – ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଇମେସୁ ଚତୂସୁ ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେସୁ ସମାଦପେତବ୍ବା, ନିୱେସେତବ୍ବା, ପତିଟ୍ଠାପେତବ୍ବା’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ପଠମଦେୱଚାରିକସୁତ୍ତଂ

୧୦୧୪ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ – ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ପୁରିସୋ ସମିଞ୍ଜିତଂ ୱା ବାହଂ ପସାରେୟ୍ୟ, ପସାରିତଂ ୱା ବାହଂ ସମିଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱ – ଜେତୱନେ ଅନ୍ତରହିତୋ ଦେୱେସୁ ତାୱତିଂସେସୁ ପାତୁରହୋସି। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ତାୱତିଂସକାୟିକା ଦେୱତାୟୋ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ତା ଦେୱତାୟୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ସାଧୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ସାଧୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଦୁତିୟଦେୱଚାରିକସୁତ୍ତଂ

୧୦୧୫ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ – ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ପୁରିସୋ ସମିଞ୍ଜିତଂ ୱା ବାହଂ ପସାରେୟ୍ୟ, ପସାରିତଂ ୱା ବାହଂ ସମିଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱ – ଜେତୱନେ ଅନ୍ତରହିତୋ ଦେୱେସୁ ତାୱତିଂସେସୁ ପାତୁରହୋସି। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ତାୱତିଂସକାୟିକା ଦେୱତାୟୋ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ତା ଦେୱତାୟୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପନ୍ନା। ସାଧୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପନ୍ନା’’ତି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପନ୍ନା। ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପନ୍ନା’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ତତିୟଦେୱଚାରିକସୁତ୍ତଂ

୧୦୧୬ . ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା – ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ପୁରିସୋ ସମିଞ୍ଜିତଂ ୱା ବାହଂ ପସାରେୟ୍ୟ, ପସାରିତଂ ୱା ବାହଂ ସମିଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱ – ଜେତୱନେ ଅନ୍ତରହିତୋ ଦେୱେସୁ ତାୱତିଂସେସୁ ପାତୁରହୋସି। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ତାୱତିଂସକାୟିକା ଦେୱତାୟୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ତା ଦେୱତାୟୋ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ସୋତାପନ୍ନା ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣା। ସାଧୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ , ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ସୋତାପନ୍ନା ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣା’’ତି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ, ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ମାରିସ, ଏୱମୟଂ ପଜା ସୋତାପନ୍ନା ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣା। ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ, ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ମାରିସ, ଏୱମୟଂ ପଜା ସୋତାପନ୍ନା ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣା’’ତି। ଦସମଂ।

ରାଜକାରାମୱଗ୍ଗୋ ଦୁତିୟୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ସହସ୍ସବ୍ରାହ୍ମଣାନନ୍ଦ , ଦୁଗ୍ଗତି ଅପରେ ଦୁୱେ।

ମିତ୍ତାମଚ୍ଚା ଦୁୱେ ୱୁତ୍ତା, ତୟୋ ଚ ଦେୱଚାରିକାତି॥

୩. ସରଣାନିୱଗ୍ଗୋ

୧. ପଠମମହାନାମସୁତ୍ତଂ

୧୦୧୭ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସକ୍କେସୁ ୱିହରତି କପିଲୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ନିଗ୍ରୋଧାରାମେ। ଅଥ ଖୋ ମହାନାମୋ ସକ୍କୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ମହାନାମୋ ସକ୍କୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଦଂ, ଭନ୍ତେ, କପିଲୱତ୍ଥୁ ଇଦ୍ଧଞ୍ଚେୱ ଫୀତଞ୍ଚ ବାହୁଜଞ୍ଞଂ ଆକିଣ୍ଣମନୁସ୍ସଂ ସମ୍ବାଧବ୍ୟୂହଂ। ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂ ୱା ପୟିରୁପାସିତ୍ୱା ମନୋଭାୱନୀୟେ ୱା ଭିକ୍ଖୂ ସାୟନ୍ହସମୟଂ କପିଲୱତ୍ଥୁଂ ପୱିସନ୍ତୋ; ଭନ୍ତେନପି [ୱିବ୍ଭନ୍ତେନପି (ସୀ॰), ଭମନ୍ତେନପି (କ॰)] ହତ୍ଥିନା ସମାଗଚ୍ଛାମି ; ଭନ୍ତେନପି ଅସ୍ସେନ ସମାଗଚ୍ଛାମି; ଭନ୍ତେନପି ରଥେନ ସମାଗଚ୍ଛାମି; ଭନ୍ତେନପି ସକଟେନ ସମାଗଚ୍ଛାମି; ଭନ୍ତେନପି ପୁରିସେନ ସମାଗଚ୍ଛାମି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ମୁସ୍ସତେୱ [ମୁସତେୱ (?)] ଭଗୱନ୍ତଂ ଆରବ୍ଭ ସତି, ମୁସ୍ସତି [ମୁସତି (?)] ଧମ୍ମଂ ଆରବ୍ଭ ସତି, ମୁସ୍ସତି ସଙ୍ଘଂ ଆରବ୍ଭ ସତି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଇମମ୍ହି ଚାହଂ ସମୟେ କାଲଂ କରେୟ୍ୟଂ, କା ମୟ୍ହଂ ଗତି, କୋ ଅଭିସମ୍ପରାୟୋ’’’ତି?

‘‘ମା ଭାୟି, ମହାନାମ, ମା ଭାୟି, ମହାନାମ! ଅପାପକଂ ତେ ମରଣଂ ଭୱିସ୍ସତି ଅପାପିକା କାଲଂକିରିୟା [କାଲକିରିୟା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] । ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ମହାନାମ, ଦୀଘରତ୍ତଂ ସଦ୍ଧାପରିଭାୱିତଂ ଚିତ୍ତଂ ସୀଲପରିଭାୱିତଂ ଚିତ୍ତଂ ସୁତପରିଭାୱିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଚାଗପରିଭାୱିତଂ ଚିତ୍ତଂ ପଞ୍ଞାପରିଭାୱିତଂ ଚିତ୍ତଂ, ତସ୍ସ ୟୋ ହି ଖ୍ୱାୟଂ କାୟୋ ରୂପୀ ଚାତୁମହାଭୂତିକୋ [ଚାତୁମ୍ମହାଭୂତିକୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ମାତାପେତ୍ତିକସମ୍ଭୱୋ ଓଦନକୁମ୍ମାସୂପଚୟୋ ଅନିଚ୍ଚୁଚ୍ଛାଦନପରିମଦ୍ଦନଭେଦନୱିଦ୍ଧଂସନଧମ୍ମୋ। ତଂ ଇଧେୱ କାକା ୱା ଖାଦନ୍ତି ଗିଜ୍ଝା ୱା ଖାଦନ୍ତି କୁଲଲା ୱା ଖାଦନ୍ତି ସୁନଖା ୱା ଖାଦନ୍ତି ସିଙ୍ଗାଲା [ସିଗାଲା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ୱା ଖାଦନ୍ତି ୱିୱିଧା ୱା ପାଣକଜାତା ଖାଦନ୍ତି; ୟଞ୍ଚ ଖ୍ୱସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ସଦ୍ଧାପରିଭାୱିତଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞାପରିଭାୱିତଂ ତଂ ଉଦ୍ଧଗାମି ହୋତି ୱିସେସଗାମି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ମହାନାମ, ପୁରିସୋ ସପ୍ପିକୁମ୍ଭଂ ୱା ତେଲକୁମ୍ଭଂ ୱା ଗମ୍ଭୀରଂ ଉଦକରହଦଂ ଓଗାହିତ୍ୱା ଭିନ୍ଦେୟ୍ୟ। ତତ୍ର ୟା ଅସ୍ସ ସକ୍ଖରା ୱା କଠଲା [କଥଲା (ପୀ॰ କ॰)] ୱା ସା ଅଧୋଗାମୀ ଅସ୍ସ, ୟଞ୍ଚ ଖ୍ୱସ୍ସ ତତ୍ର ସପ୍ପି ୱା ତେଲଂ ୱା ତଂ ଉଦ୍ଧଗାମି ଅସ୍ସ ୱିସେସଗାମି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାନାମ, ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି ଦୀଘରତ୍ତଂ ସଦ୍ଧାପରିଭାୱିତଂ ଚିତ୍ତଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞାପରିଭାୱିତଂ ଚିତ୍ତଂ ତସ୍ସ ୟୋ ହି ଖ୍ୱାୟଂ କାୟୋ ରୂପୀ ଚାତୁମହାଭୂତିକୋ ମାତାପେତ୍ତିକସମ୍ଭୱୋ ଓଦନକୁମ୍ମାସୂପଚୟୋ ଅନିଚ୍ଚୁଚ୍ଛାଦନପରିମଦ୍ଦନଭେଦନୱିଦ୍ଧଂସନଧମ୍ମୋ ତଂ ଇଧେୱ କାକା ୱା ଖାଦନ୍ତି ଗିଜ୍ଝା ୱା ଖାଦନ୍ତି କୁଲଲା ୱା ଖାଦନ୍ତି ସୁନଖା ୱା ଖାଦନ୍ତି ସିଙ୍ଗାଲା ୱା ଖାଦନ୍ତି ୱିୱିଧା ୱା ପାଣକଜାତା ଖାଦନ୍ତି; ୟଞ୍ଚ ଖ୍ୱସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ସଦ୍ଧାପରିଭାୱିତଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞାପରିଭାୱିତଂ ତଂ ଉଦ୍ଧଗାମି ହୋତି ୱିସେସଗାମି। ତୁୟ୍ହଂ ଖୋ ପନ, ମହାନାମ, ଦୀଘରତ୍ତଂ ସଦ୍ଧାପରିଭାୱିତଂ ଚିତ୍ତଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞାପରିଭାୱିତଂ ଚିତ୍ତଂ । ମା ଭାୟି, ମହାନାମ , ମା ଭାୟି, ମହାନାମ! ଅପାପକଂ ତେ ମରଣଂ ଭୱିସ୍ସତି, ଅପାପିକା କାଲଂକିରିୟା’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ଦୁତିୟମହାନାମସୁତ୍ତଂ

୧୦୧୮ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସକ୍କେସୁ ୱିହରତି କପିଲୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ନିଗ୍ରୋଧାରାମେ। ଅଥ ଖୋ ମହାନାମୋ ସକ୍କୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ମହାନାମୋ ସକ୍କୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଦଂ, ଭନ୍ତେ, କପିଲୱତ୍ଥୁ ଇଦ୍ଧଞ୍ଚେୱ ଫୀତଞ୍ଚ ବାହୁଜଞ୍ଞଂ ଆକିଣ୍ଣମନୁସ୍ସଂ ସମ୍ବାଧବ୍ୟୂହଂ। ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂ ୱା ପୟିରୁପାସିତ୍ୱା ମନୋଭାୱନୀୟେ ୱା ଭିକ୍ଖୂ ସାୟନ୍ହସମୟଂ କପିଲୱତ୍ଥୁଂ ପୱିସନ୍ତୋ; ଭନ୍ତେନପି ହତ୍ଥିନା ସମାଗଚ୍ଛାମି; ଭନ୍ତେନପି ଅସ୍ସେନ ସମାଗଚ୍ଛାମି; ଭନ୍ତେନପି ରଥେନ ସମାଗଚ୍ଛାମି; ଭନ୍ତେ, ନପି ସକଟେନ ସମାଗଚ୍ଛାମି; ଭନ୍ତେ, ନପି ପୁରିସେନ ସମାଗଚ୍ଛାମି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ମୁସ୍ସତେୱ ଭଗୱନ୍ତଂ ଆରବ୍ଭ ସତି, ମୁସ୍ସତି ଧମ୍ମଂ ଆରବ୍ଭ ସତି, ମୁସ୍ସତି ସଙ୍ଘଂ ଆରବ୍ଭ ସତି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଇମମ୍ହି ଚାହଂ ସମୟେ କାଲଂ କରେୟ୍ୟଂ, କା ମୟ୍ହଂ ଗତି, କୋ ଅଭିସମ୍ପରାୟୋ’’’ତି?

‘‘ମା ଭାୟି, ମହାନାମ, ମା ଭାୟି, ମହାନାମ! ଅପାପକଂ ତେ ମରଣଂ ଭୱିସ୍ସତି ଅପାପିକା କାଲଂକିରିୟା। ଚତୂହି ଖୋ, ମହାନାମ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ। କତମେହି ଚତୂହି? ଇଧ, ମହାନାମ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ …ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ମହାନାମ, ରୁକ୍ଖୋ ପାଚୀନନିନ୍ନୋ ପାଚୀନପୋଣୋ ପାଚୀନପବ୍ଭାରୋ, ସୋ ମୂଲଚ୍ଛିନ୍ନୋ କତମେନ ପପତେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ୟେନ, ଭନ୍ତେ, ନିନ୍ନୋ ୟେନ ପୋଣୋ ୟେନ ପବ୍ଭାରୋ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାନାମ, ଇମେହି ଚତୂହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଗୋଧସକ୍କସୁତ୍ତଂ

୧୦୧୯ . କପିଲୱତ୍ଥୁନିଦାନଂ । ଅଥ ଖୋ ମହାନାମୋ ସକ୍କୋ ୟେନ ଗୋଧା ସକ୍କୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଗୋଧଂ ସକ୍କଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କତିହି [କତୀହି (ପୀ॰ କ॰) ରୂପସିଦ୍ଧି ଓଲୋକେତବ୍ବା] ତ୍ୱଂ, ଗୋଧେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତଂ ସୋତାପନ୍ନପୁଗ୍ଗଲଂ ଆଜାନାସି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମଂ ନିୟତଂ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣ’’ନ୍ତି?

‘‘ତୀହି ଖ୍ୱାହଂ, ମହାନାମ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତଂ ସୋତାପନ୍ନପୁଗ୍ଗଲଂ ଆଜାନାମି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମଂ ନିୟତଂ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣଂ। କତମେହି ତୀହି? ଇଧ, ମହାନାମ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ…ପେ॰… ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସାତି। ଇମେହି ଖ୍ୱାହଂ, ମହାନାମ, ତୀହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତଂ ସୋତାପନ୍ନପୁଗ୍ଗଲଂ ଆଜାନାମି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମଂ ନିୟତଂ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣଂ।

‘‘ତ୍ୱଂ ପନ, ମହାନାମ, କତିହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତଂ ସୋତାପନ୍ନପୁଗ୍ଗଲଂ ଆଜାନାସି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମଂ ନିୟତଂ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ଚତୂହି ଖ୍ୱାହଂ, ଗୋଧେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତଂ ସୋତାପନ୍ନପୁଗ୍ଗଲଂ ଆଜାନାମି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମଂ ନିୟତଂ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣଂ। କତମେହି ଚତୂହି? ଇଧ, ଗୋଧେ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଇମେହି ଖ୍ୱାହଂ, ଗୋଧେ, ଚତୂହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତଂ ସୋତାପନ୍ନପୁଗ୍ଗଲଂ ଆଜାନାମି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମଂ ନିୟତଂ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣ’’ନ୍ତି।

‘‘ଆଗମେହି ତ୍ୱଂ, ମହାନାମ, ଆଗମେହି ତ୍ୱଂ, ମହାନାମ! ଭଗୱାୱ ଏତଂ ଜାନେୟ୍ୟ ଏତେହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତଂ ୱା ଅସମନ୍ନାଗତଂ ୱା’’ତି। ‘‘ଆୟାମ, ଗୋଧେ, ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟାମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତୋ ଏତମତ୍ଥଂ ଆରୋଚେସ୍ସାମା’’ତି। ଅଥ ଖୋ ମହାନାମୋ ସକ୍କୋ ଗୋଧା ଚ ସକ୍କୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ମହାନାମୋ ସକ୍କୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଇଧାହଂ , ଭନ୍ତେ, ୟେନ ଗୋଧା ସକ୍କୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଗୋଧଂ ସକ୍କଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘କତିହି ତ୍ୱଂ, ଗୋଧେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତଂ ସୋତାପନ୍ନପୁଗ୍ଗଲଂ ଆଜାନାସି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମଂ ନିୟତଂ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣଂ’? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭନ୍ତେ, ଗୋଧା ସକ୍କୋ ମଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ତୀହି ଖ୍ୱାହଂ, ମହାନାମ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତଂ ସୋତାପନ୍ନପୁଗ୍ଗଲଂ ଆଜାନାମି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମଂ ନିୟତଂ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣଂ। କତମେହି ତୀହି? ଇଧ, ମହାନାମ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ…ପେ॰… ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସାତି। ଇମେହି ଖ୍ୱାହଂ, ମହାନାମ, ତୀହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତଂ ସୋତାପନ୍ନପୁଗ୍ଗଲଂ ଆଜାନାମି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମଂ ନିୟତଂ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣଂ। ତ୍ୱଂ ପନ, ମହାନାମ, କତମେହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତଂ ସୋତାପନ୍ନପୁଗ୍ଗଲଂ ଆଜାନାସି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମଂ ନିୟତଂ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣ’’ନ୍ତି?

‘‘ଏୱଂ ୱୁତ୍ତାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଗୋଧଂ ସକ୍କଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ଚତୂହି ଖ୍ୱାହଂ, ଗୋଧେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତଂ ସୋତାପନ୍ନପୁଗ୍ଗଲଂ ଆଜାନାମି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମଂ ନିୟତଂ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣଂ। କତମେହି ଚତୂହି? ଇଧ, ଗୋଧେ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଇମେହି ଖ୍ୱାହଂ, ଗୋଧେ, ଚତୂହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତଂ ସୋତାପନ୍ନପୁଗ୍ଗଲଂ ଆଜାନାମି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମଂ ନିୟତଂ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣ’’’ନ୍ତି।

‘‘ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭନ୍ତେ, ଗୋଧା ସକ୍କୋ ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଆଗମେହି ତ୍ୱଂ, ମହାନାମ, ଆଗମେହି ତ୍ୱଂ, ମହାନାମ! ଭଗୱାୱ ଏତଂ ଜାନେୟ୍ୟ ଏତେହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତଂ ୱା ଅସମନ୍ନାଗତଂ ୱା’’’ତି। ‘‘ଇଧ , ଭନ୍ତେ, କୋଚିଦେୱ ଧମ୍ମୋ ସମୁପ୍ପାଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଏକତୋ ଅସ୍ସ ଭଗୱା ଏକତୋ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘୋ ଚ। ୟେନେୱ ଭଗୱା ତେନେୱାହଂ ଅସ୍ସଂ। ଏୱଂ ପସନ୍ନଂ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଧାରେତୁ। ଇଧ, ଭନ୍ତେ, କୋଚିଦେୱ ଧମ୍ମୋ ସମୁପ୍ପାଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଏକତୋ ଅସ୍ସ ଭଗୱା ଏକତୋ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘୋ ଭିକ୍ଖୁନିସଙ୍ଘୋ ଚ। ୟେନେୱ ଭଗୱା ତେନେୱାହଂ ଅସ୍ସଂ। ଏୱଂ ପସନ୍ନଂ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଧାରେତୁ। ଇଧ, ଭନ୍ତେ, କୋଚିଦେୱ ଧମ୍ମୋ ସମୁପ୍ପାଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଏକତୋ ଅସ୍ସ ଭଗୱା ଏକତୋ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘୋ ଭିକ୍ଖୁନିସଙ୍ଘୋ ଚ ଉପାସକା ଚ। ୟେନେୱ ଭଗୱା ତେନେୱାହଂ ଅସ୍ସଂ। ଏୱଂ ପସନ୍ନଂ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଧାରେତୁ। ଇଧ, ଭନ୍ତେ, କୋଚିଦେୱ ଧମ୍ମୋ ସମୁପ୍ପାଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଏକତୋ ଅସ୍ସ ଭଗୱା ଏକତୋ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘୋ ଭିକ୍ଖୁନିସଙ୍ଘୋ ଉପାସକା ଉପାସିକାୟୋ ଚ। ୟେନେୱ ଭଗୱା ତେନେୱାହଂ ଅସ୍ସଂ। ଏୱଂ ପସନ୍ନଂ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଧାରେତୁ। ଇଧ, ଭନ୍ତେ, କୋଚିଦେୱ ଧମ୍ମୋ ସମୁପ୍ପାଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଏକତୋ ଅସ୍ସ ଭଗୱା ଏକତୋ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘୋ ଭିକ୍ଖୁନିସଙ୍ଘୋ ଉପାସକା ଉପାସିକାୟୋ ସଦେୱକୋ ଚ ଲୋକୋ ସମାରକୋ ସବ୍ରହ୍ମକୋ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣୀ ପଜା ସଦେୱମନୁସ୍ସା। ୟେନେୱ ଭଗୱା ତେନେୱାହଂ ଅସ୍ସଂ। ଏୱଂ ପସନ୍ନଂ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଧାରେତୂ’’ତି। ‘‘ଏୱଂୱାଦୀ ତ୍ୱଂ, ଗୋଧେ, ମହାନାମଂ ସକ୍କଂ କିଂ ୱଦେସୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂୱାଦାହଂ, ଭନ୍ତେ, ମହାନାମଂ ସକ୍କଂ ନ କିଞ୍ଚି ୱଦାମି, ଅଞ୍ଞତ୍ର କଲ୍ୟାଣା ଅଞ୍ଞତ୍ର କୁସଲା’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ପଠମସରଣାନିସକ୍କସୁତ୍ତଂ

୧୦୨୦ . କପିଲୱତ୍ଥୁନିଦାନଂ । ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସରଣାନି [ସରକାନି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ସକ୍କୋ କାଲଙ୍କତୋ ହୋତି। ସୋ ଭଗୱତା ବ୍ୟାକତୋ – ‘‘ସୋତାପନ୍ନୋ ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ’’ତି। ତତ୍ର ସୁଦଂ ସମ୍ବହୁଲା ସକ୍କା ସଙ୍ଗମ୍ମ ସମାଗମ୍ମ ଉଜ୍ଝାୟନ୍ତି ଖୀୟନ୍ତି ୱିପାଚେନ୍ତି – ‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ ୱତ, ଭୋ, ଅବ୍ଭୁତଂ ୱତ, ଭୋ! ଏତ୍ଥ ଦାନି କୋ ନ ସୋତାପନ୍ନୋ ଭୱିସ୍ସତି! ୟତ୍ର ହି ନାମ ସରଣାନି ସକ୍କୋ କାଲଙ୍କତୋ; ସୋ ଭଗୱତା ବ୍ୟାକତୋ – ‘ସୋତାପନ୍ନୋ ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ’ତି। ସରଣାନି ସକ୍କୋ ସିକ୍ଖାଦୁବ୍ବଲ୍ୟମାପାଦି, ମଜ୍ଜପାନଂ ଅପାୟୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ମହାନାମୋ ସକ୍କୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ମହାନାମୋ ସକ୍କୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ସରଣାନି ସକ୍କୋ କାଲଙ୍କତୋ। ସୋ ଭଗୱତା ବ୍ୟାକତୋ – ‘ସୋତାପନ୍ନୋ ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ’ତି। ତତ୍ର ସୁଦଂ, ଭନ୍ତେ, ସମ୍ବହୁଲା ସକ୍କା ସଙ୍ଗମ୍ମ ସମାଗମ୍ମ ଉଜ୍ଝାୟନ୍ତି ଖୀୟନ୍ତି ୱିପାଚେନ୍ତି – ‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ ୱତ ଭୋ, ଅବ୍ଭୁତଂ ୱତ ଭୋ! ଏତ୍ଥ ଦାନି କୋ ନ ସୋତପନ୍ନୋ ଭୱିସ୍ସତି! ୟତ୍ର ହି ନାମ ସରଣାନି ସକ୍କୋ କାଲଙ୍କତୋ; ସୋ ଭଗୱତା ବ୍ୟାକତୋ – ‘ସୋତାପନ୍ନୋ ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ’ତି। ସରଣାନି ସକ୍କୋ ସିକ୍ଖାଦୁବ୍ବଲ୍ୟମାପାଦି, ମଜ୍ଜପାନଂ ଅପାୟୀ’’ତି।

‘‘ୟୋ ସୋ, ମହାନାମ, ଦୀଘରତ୍ତଂ ଉପାସକୋ ବୁଦ୍ଧଂ ସରଣଂ ଗତୋ ଧମ୍ମଂ ସରଣଂ ଗତୋ ସଙ୍ଘଂ ସରଣଂ ଗତୋ, ସୋ କଥଂ ୱିନିପାତଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ! ୟଞ୍ହି ତଂ, ମହାନାମ, ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଦୀଘରତ୍ତଂ ଉପାସକୋ ବୁଦ୍ଧଂ ସରଣଂ ଗତୋ ଧମ୍ମଂ ସରଣଂ ଗତୋ ସଙ୍ଘଂ ସରଣଂ ଗତୋ’ତି, ସରଣାନି ସକ୍କଂ ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ। ସରଣାନି , ମହାନାମ, ସକ୍କୋ ଦୀଘରତ୍ତଂ ଉପାସକୋ ବୁଦ୍ଧଂ ସରଣଂ ଗତୋ ଧମ୍ମଂ ସରଣଂ ଗତୋ ସଙ୍ଘଂ ସରଣଂ ଗତୋ। ସୋ କଥଂ ୱିନିପାତଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ!

‘‘ଇଧ, ମହାନାମ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ହାସପଞ୍ଞୋ ଜୱନପଞ୍ଞୋ ୱିମୁତ୍ତିୟା ଚ ସମନ୍ନାଗତୋ। ସୋ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ମହାନାମ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ପରିମୁତ୍ତୋ ନିରୟା ପରିମୁତ୍ତୋ ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟା ପରିମୁତ୍ତୋ ପେତ୍ତିୱିସୟା ପରିମୁତ୍ତୋ ଅପାୟଦୁଗ୍ଗତିୱିନିପାତା।

‘‘ଇଧ ପନ, ମହାନାମ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ହାସପଞ୍ଞୋ ଜୱନପଞ୍ଞୋ ନ ଚ ୱିମୁତ୍ତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ। ସୋ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ଓପପାତିକୋ ହୋତି ତତ୍ଥ ପରିନିବ୍ବାୟୀ ଅନାୱତ୍ତିଧମ୍ମୋ ତସ୍ମା [ଅସ୍ମା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଲୋକା। ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ମହାନାମ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ପରିମୁତ୍ତୋ ନିରୟା ପରିମୁତ୍ତୋ ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟା ପରିମୁତ୍ତୋ ପେତ୍ତିୱିସୟା ପରିମୁତ୍ତୋ ଅପାୟଦୁଗ୍ଗତିୱିନିପାତା।

‘‘ଇଧ ପନ, ମହାନାମ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ନ ହାସପଞ୍ଞୋ ନ ଜୱନପଞ୍ଞୋ ନ ଚ ୱିମୁତ୍ତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ। ସୋ ତିଣ୍ଣଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ରାଗଦୋସମୋହାନଂ ତନୁତ୍ତା ସକଦାଗାମୀ ହୋତି, ସକିଦେୱ ଇମଂ ଲୋକଂ ଆଗନ୍ତ୍ୱା ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରୋତି । ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ମହାନାମ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ପରିମୁତ୍ତୋ ନିରୟା ପରିମୁତ୍ତୋ ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟା ପରିମୁତ୍ତୋ ପେତ୍ତିୱିସୟା ପରିମୁତ୍ତୋ ଅପାୟଦୁଗ୍ଗତିୱିନିପାତା।

‘‘ଇଧ ପନ, ମହାନାମ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି; ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ନ ହାସପଞ୍ଞୋ ନ ଜୱନପଞ୍ଞୋ ନ ଚ ୱିମୁତ୍ତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ। ସୋ ତିଣ୍ଣଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ସୋତାପନ୍ନୋ ହୋତି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋତି । ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ମହାନାମ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ପରିମୁତ୍ତୋ ନିରୟା ପରିମୁତ୍ତୋ ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟା ପରିମୁତ୍ତୋ ପେତ୍ତିୱିସୟା ପରିମୁତ୍ତୋ ଅପାୟଦୁଗ୍ଗତିୱିନିପାତା।

‘‘ଇଧ ପନ, ମହାନାମ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ନ ହେୱ ଖୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି… ନ ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ନ ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ନ ହାସପଞ୍ଞୋ ନ ଜୱନପଞ୍ଞୋ ନ ଚ ୱିମୁତ୍ତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ। ଅପି ଚସ୍ସ ଇମେ ଧମ୍ମା ହୋନ୍ତି – ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ତଥାଗତପ୍ପୱେଦିତା ଚସ୍ସ ଧମ୍ମା ପଞ୍ଞାୟ ମତ୍ତସୋ ନିଜ୍ଝାନଂ ଖମନ୍ତି। ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ମହାନାମ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅଗନ୍ତା ନିରୟଂ ଅଗନ୍ତା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିଂ ଅଗନ୍ତା ପେତ୍ତିୱିସୟଂ ଅଗନ୍ତା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ।

‘‘ଇଧ ପନ, ମହାନାମ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ନ ହେୱ ଖୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି… ନ ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ନ ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ନ ହାସପଞ୍ଞୋ ନ ଜୱନପଞ୍ଞୋ ନ ଚ ୱିମୁତ୍ତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ, ଅପି ଚସ୍ସ ଇମେ ଧମ୍ମା ହୋନ୍ତି ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ତଥାଗତେ ଚସ୍ସ ସଦ୍ଧାମତ୍ତଂ ହୋତି ପେମମତ୍ତଂ। ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ମହାନାମ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅଗନ୍ତା ନିରୟଂ ଅଗନ୍ତା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିଂ ଅଗନ୍ତା ପେତ୍ତିୱିସୟଂ ଅଗନ୍ତା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ। ଇମେ ଚେପି, ମହାନାମ, ମହାସାଲା ସୁଭାସିତଂ ଦୁବ୍ଭାସିତଂ ଆଜାନେୟ୍ୟୁଂ, ଇମେ ଚାହଂ [ଇମେୱାହଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ଇମେସାହଂ (କ॰)] ମହାସାଲେ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ – ‘ସୋତାପନ୍ନା ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣା’ତି; କିମଙ୍ଗଂ [କିମଙ୍ଗ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ପନ ସରଣାନିଂ ସକ୍କଂ। ସରଣାନି, ମହାନାମ, ସକ୍କୋ ମରଣକାଲେ ସିକ୍ଖଂ ସମାଦିୟୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଦୁତିୟସରଣାନିସକ୍କସୁତ୍ତଂ

୧୦୨୧ . କପିଲୱତ୍ଥୁନିଦାନଂ । ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସରଣାନି ସକ୍କୋ କାଲଙ୍କତୋ ହୋତି। ସୋ ଭଗୱତା ବ୍ୟାକତୋ – ‘‘ସୋତାପନ୍ନୋ ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ’’ତି। ତତ୍ର ସୁଦଂ ସମ୍ବହୁଲା ସକ୍କା ସଙ୍ଗମ୍ମ ସମାଗମ୍ମ ଉଜ୍ଝାୟନ୍ତି ଖୀୟନ୍ତି ୱିପାଚେନ୍ତି – ‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ ୱତ, ଭୋ, ଅବ୍ଭୁତଂ ୱତ, ଭୋ! ଏତ୍ଥ ଦାନି କୋ ନ ସୋତାପନ୍ନୋ ଭୱିସ୍ସତି! ୟତ୍ର ହି ନାମ ସରଣାନି ସକ୍କୋ କାଲଙ୍କତୋ। ସୋ ଭଗୱତା ବ୍ୟାକତୋ – ‘ସୋତାପନ୍ନୋ ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ’ତି। ସରଣାନି ସକ୍କୋ ସିକ୍ଖାୟ ଅପରିପୂରକାରୀ ଅହୋସୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ମହାନାମୋ ସକ୍କୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ମହାନାମୋ ସକ୍କୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ସରଣାନି ସକ୍କୋ କାଲଙ୍କତୋ। ସୋ ଭଗୱତା ବ୍ୟାକତୋ – ‘ସୋତାପନ୍ନୋ ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ’ତି। ତତ୍ର ସୁଦଂ, ଭନ୍ତେ, ସମ୍ବହୁଲା ସକ୍କା ସଙ୍ଗମ୍ମ ସମାଗମ୍ମ ଉଜ୍ଝାୟନ୍ତି ଖୀୟନ୍ତି ୱିପାଚେନ୍ତି – ‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ ୱତ, ଭୋ, ଅବ୍ଭୁତଂ ୱତ, ଭୋ! ଏତ୍ଥ ଦାନି କୋ ନ ସୋତାପନ୍ନୋ ଭୱିସ୍ସତି! ୟତ୍ର ହି ନାମ ସରଣାନି ସକ୍କୋ କାଲଙ୍କତୋ। ସୋ ଭଗୱତା ବ୍ୟାକତୋ – ସୋତାପନ୍ନୋ ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋତି। ସରଣାନି ସକ୍କୋ ସିକ୍ଖାୟ ଅପରିପୂରକାରୀ ଅହୋସୀ’’’ତି।

‘‘ୟୋ ସୋ, ମହାନାମ, ଦୀଘରତ୍ତଂ ଉପାସକୋ ବୁଦ୍ଧଂ ସରଣଂ ଗତୋ ଧମ୍ମଂ ସରଣଂ ଗତୋ ସଙ୍ଘଂ ସରଣଂ ଗତୋ, ସୋ କଥଂ ୱିନିପାତଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ! ୟଞ୍ହି ତଂ, ମହାନାମ, ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଦୀଘରତ୍ତଂ ଉପାସକୋ ବୁଦ୍ଧଂ ସରଣଂ ଗତୋ ଧମ୍ମଂ ସରଣଂ ଗତୋ ସଙ୍ଘଂ ସରଣଂ ଗତୋ’, ସରଣାନିଂ ସକ୍କଂ ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ। ସରଣାନି, ମହାନାମ, ସକ୍କୋ ଦୀଘରତ୍ତଂ ଉପାସକୋ ବୁଦ୍ଧଂ ସରଣଂ ଗତୋ ଧମ୍ମଂ ସରଣଂ ଗତୋ ସଙ୍ଘଂ ସରଣଂ ଗତୋ, ସୋ କଥଂ ୱିନିପାତଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ!

‘‘ଇଧ, ମହାନାମ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ବୁଦ୍ଧେ ଏକନ୍ତଗତୋ ହୋତି ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ହାସପଞ୍ଞୋ ଜୱନପଞ୍ଞୋ ୱିମୁତ୍ତିୟା ଚ ସମନ୍ନାଗତୋ । ସୋ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ମହାନାମ , ପୁଗ୍ଗଲୋ ପରିମୁତ୍ତୋ ନିରୟା ପରିମୁତ୍ତୋ ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟା ପରିମୁତ୍ତୋ ପେତ୍ତିୱିସୟା ପରିମୁତ୍ତୋ ଅପାୟଦୁଗ୍ଗତିୱିନିପାତା।

‘‘ଇଧ ପନ, ମହାନାମ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ବୁଦ୍ଧେ ଏକନ୍ତଗତୋ ହୋତି ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ହାସପଞ୍ଞୋ ଜୱନପଞ୍ଞୋ ନ ଚ ୱିମୁତ୍ତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ। ସୋ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ଅନ୍ତରାପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ଉପହଚ୍ଚପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ଅସଙ୍ଖାରପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ସସଙ୍ଖାରପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ଉଦ୍ଧଂସୋତୋ ହୋତି ଅକନିଟ୍ଠଗାମୀ। ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ମହାନାମ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ପରିମୁତ୍ତୋ ନିରୟା ପରିମୁତ୍ତୋ ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟା ପରିମୁତ୍ତୋ ପେତ୍ତିୱିସୟା ପରିମୁତ୍ତୋ ଅପାୟଦୁଗ୍ଗତିୱିନିପାତା।

‘‘ଇଧ ପନ, ମହାନାମ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ବୁଦ୍ଧେ ଏକନ୍ତଗତୋ ହୋତି ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ନ ହାସପଞ୍ଞୋ ନ ଜୱନପଞ୍ଞୋ ନ ଚ ୱିମୁତ୍ତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ। ସୋ ତିଣ୍ଣଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ରାଗଦୋସମୋହାନଂ ତନୁତ୍ତା ସକଦାଗାମୀ ହୋତି, ସକିଦେୱ ଇମଂ ଲୋକଂ ଆଗନ୍ତ୍ୱା ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରୋତି। ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ମହାନାମ , ପୁଗ୍ଗଲୋ ପରିମୁତ୍ତୋ ନିରୟା ପରିମୁତ୍ତୋ ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟା ପରିମୁତ୍ତୋ ପେତ୍ତିୱିସୟା ପରିମୁତ୍ତୋ ଅପାୟଦୁଗ୍ଗତିୱିନିପାତା।

‘‘ଇଧ ପନ, ମହାନାମ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ବୁଦ୍ଧେ ଏକନ୍ତଗତୋ ହୋତି ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ନ ହାସପଞ୍ଞୋ ନ ଜୱନପଞ୍ଞୋ ନ ଚ ୱିମୁତ୍ତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ। ସୋ ତିଣ୍ଣଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ସୋତାପନ୍ନୋ ହୋତି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ। ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ମହାନାମ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ପରିମୁତ୍ତୋ ନିରୟା ପରିମୁତ୍ତୋ ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟା ପରିମୁତ୍ତୋ ପେତ୍ତିୱିସୟା ପରିମୁତ୍ତୋ ଅପାୟଦୁଗ୍ଗତିୱିନିପାତା।

‘‘ଇଧ ପନ, ମହାନାମ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ନ ହେୱ ଖୋ ବୁଦ୍ଧେ ଏକନ୍ତଗତୋ ହୋତି ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ…ପେ॰… ନ ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ନ ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ନ ହାସପଞ୍ଞୋ ନ ଜୱନପଞ୍ଞୋ ନ ଚ ୱିମୁତ୍ତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ; ଅପି ଚସ୍ସ ଇମେ ଧମ୍ମା ହୋନ୍ତି – ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ …ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ତଥାଗତପ୍ପୱେଦିତା ଚସ୍ସ ଧମ୍ମା ପଞ୍ଞାୟ ମତ୍ତସୋ ନିଜ୍ଝାନଂ ଖମନ୍ତି। ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ମହାନାମ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅଗନ୍ତା ନିରୟଂ ଅଗନ୍ତା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିଂ ଅଗନ୍ତା ପେତ୍ତିୱିସୟଂ ଅଗନ୍ତା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ।

‘‘ଇଧ ପନ, ମହାନାମ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ନ ହେୱ ଖୋ ବୁଦ୍ଧେ ଏକନ୍ତଗତୋ ହୋତି ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ… ନ ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ନ ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ନ ହାସପଞ୍ଞୋ ନ ଜୱନପଞ୍ଞୋ ନ ଚ ୱିମୁତ୍ତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ; ଅପି ଚସ୍ସ ଇମେ ଧମ୍ମା ହୋନ୍ତି – ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ତଥାଗତେ ଚସ୍ସ ସଦ୍ଧାମତ୍ତଂ ହୋତି ପେମମତ୍ତଂ। ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ମହାନାମ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅଗନ୍ତା ନିରୟଂ ଅଗନ୍ତା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିଂ ଅଗନ୍ତା ପେତ୍ତିୱିସୟଂ ଅଗନ୍ତା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ମହାନାମ, ଦୁକ୍ଖେତ୍ତଂ ଦୁବ୍ଭୂମଂ ଅୱିହତଖାଣୁକଂ, ବୀଜାନି ଚସ୍ସୁ ଖଣ୍ଡାନି ପୂତୀନି ୱାତାତପହତାନି ଅସାରାଦାନି ଅସୁଖସୟିତାନି [ଅସୁଖାପସ୍ସୟିତାନି (କ॰)] , ଦେୱୋ ଚ ନ ସମ୍ମା [ଦେୱୋ ପନ ସମ୍ମା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ଦେୱୋ ନ ସମ୍ମା (କ॰) ଦୀ॰ ନି॰ ୨.୪୩୮] ଧାରଂ ଅନୁପ୍ପୱେଚ୍ଛେୟ୍ୟ। ଅପି ନୁ ତାନି ବୀଜାନି ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାନାମ, ଇଧ ଧମ୍ମୋ ଦୁରକ୍ଖାତୋ [ଦ୍ୱାକ୍ଖାତୋ (ପୀ॰ କ॰)] ହୋତି ଦୁପ୍ପୱେଦିତୋ ଅନିୟ୍ୟାନିକୋ ଅନୁପସମସଂୱତ୍ତନିକୋ ଅସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧପ୍ପୱେଦିତୋ – ଇଦମହଂ ଦୁକ୍ଖେତ୍ତସ୍ମିଂ ୱଦାମି। ତସ୍ମିଞ୍ଚ ଧମ୍ମେ ସାୱକୋ ୱିହରତି ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ସାମୀଚିପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଅନୁଧମ୍ମଚାରୀ – ଇଦମହଂ ଦୁବ୍ବୀଜସ୍ମିଂ ୱଦାମି’’।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ମହାନାମ, ସୁଖେତ୍ତଂ ସୁଭୂମଂ ସୁୱିହତଖାଣୁକଂ, ବୀଜାନି ଚସ୍ସୁ ଅଖଣ୍ଡାନି ଅପୂତୀନି ଅୱାତାତପହତାନି ସାରାଦାନି ସୁଖସୟିତାନି; ଦେୱୋ ଚ [ଦେୱୋ ଚସ୍ସ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ସମ୍ମା ଧାରଂ ଅନୁପ୍ପୱେଚ୍ଛେୟ୍ୟ। ଅପି ନୁ ତାନି ବୀଜାନି ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାନାମ, ଇଧ ଧମ୍ମୋ ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ହୋତି ସୁପ୍ପୱେଦିତୋ ନିୟ୍ୟାନିକୋ ଉପସମସଂୱତ୍ତନିକୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧପ୍ପୱେଦିତୋ – ଇଦମହଂ ସୁଖେତ୍ତସ୍ମିଂ ୱଦାମି। ତସ୍ମିଞ୍ଚ ଧମ୍ମେ ସାୱକୋ ୱିହରତି ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ସାମୀଚିପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଅନୁଧମ୍ମଚାରୀ – ଇଦମହଂ ସୁବୀଜସ୍ମିଂ ୱଦାମି। କିମଙ୍ଗଂ ପନ ସରଣାନିଂ ସକ୍କଂ! ସରଣାନି, ମହାନାମ, ସକ୍କୋ ମରଣକାଲେ ସିକ୍ଖାୟ ପରିପୂରକାରୀ ଅହୋସୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ପଠମଅନାଥପିଣ୍ଡିକସୁତ୍ତଂ

୧୦୨୨ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ ଗହପତି ଆବାଧିକୋ ହୋତି ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ। ଅଥ ଖୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ ଗହପତି ଅଞ୍ଞତରଂ ପୁରିସଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ୟେନାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ମମ ୱଚନେନ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ପାଦେ ସିରସା ୱନ୍ଦ – ‘ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ, ଭନ୍ତେ, ଗହପତି ଆବାଧିକୋ ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ। ସୋ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ପାଦେ ସିରସା ୱନ୍ଦତୀ’ତି। ଏୱଞ୍ଚ ୱଦେହି – ‘ସାଧୁ କିର, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ୟେନ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଗହପତିସ୍ସ ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମତୁ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟା’’’ତି।

‘‘ଏୱଂ , ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ସୋ ପୁରିସୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଗହପତିସ୍ସ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ୟେନାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ପୁରିସୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ, ଭନ୍ତେ, ଗହପତି ଆବାଧିକୋ ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ। ସୋ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ପାଦେ ସିରସା ୱନ୍ଦତି। ଏୱଞ୍ଚ ୱଦତି – ‘ସାଧୁ କିର, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ୟେନ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଗହପତିସ୍ସ ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମତୁ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟା’’’ତି। ଅଧିୱାସେସି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ତୁଣ୍ହୀଭାୱେନ।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ଆୟସ୍ମତା ଆନନ୍ଦେନ ପଚ୍ଛାସମଣେନ ୟେନ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଗହପତିସ୍ସ ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ନିସଜ୍ଜ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକଂ ଗହପତିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କଚ୍ଚି ତେ, ଗହପତି, ଖମନୀୟଂ କଚ୍ଚି ୟାପନୀୟଂ? କଚ୍ଚି ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ପଟିକ୍କମନ୍ତି, ନୋ ଅଭିକ୍କମନ୍ତି; ପଟିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ନୋ ଅଭିକ୍କମୋ’’ତି? ‘‘ନ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଖମନୀୟଂ, ନ ୟାପନୀୟଂ। ବାଳ୍ହା ମେ ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଅଭିକ୍କମନ୍ତି, ନୋ ପଟିକ୍କମନ୍ତି; ଅଭିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ନୋ ପଟିକ୍କମୋ’’ତି।

‘‘ୟଥାରୂପେନ ଖୋ, ଗହପତି, ବୁଦ୍ଧେ ଅପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି ତଥାରୂପୋ ତେ ବୁଦ୍ଧେ ଅପ୍ପସାଦୋ ନତ୍ଥି। ଅତ୍ଥି ଚ ଖୋ ତେ, ଗହପତି, ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦୋ – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ତଞ୍ଚ ପନ ତେ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦଂ ଅତ୍ତନି ସମନୁପସ୍ସତୋ ଠାନସୋ ୱେଦନା ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭେୟ୍ୟ।

‘‘ୟଥାରୂପେନ ଖୋ, ଗହପତି, ଧମ୍ମେ ଅପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି, ତଥାରୂପୋ ତେ ଧମ୍ମେ ଅପ୍ପସାଦୋ ନତ୍ଥି। ଅତ୍ଥି ଚ ଖୋ ତେ, ଗହପତି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦୋ – ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ…ପେ॰… ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀତି। ତଞ୍ଚ ପନ ତେ ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦଂ ଅତ୍ତନି ସମନୁପସ୍ସତୋ ଠାନସୋ ୱେଦନା ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭେୟ୍ୟ।

‘‘ୟଥାରୂପେନ ଖୋ, ଗହପତି, ସଙ୍ଘେ ଅପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି, ତଥାରୂପୋ ତେ ସଙ୍ଘେ ଅପ୍ପସାଦୋ ନତ୍ଥି। ଅତ୍ଥି ଚ ଖୋ ତେ, ଗହପତି, ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦୋ – ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ…ପେ॰… ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସାତି। ତଞ୍ଚ ପନ ତେ ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦଂ ଅତ୍ତନି ସମନୁପସ୍ସତୋ ଠାନସୋ ୱେଦନା ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭେୟ୍ୟ।

‘‘ୟଥାରୂପେନ ଖୋ, ଗହପତି, ଦୁସ୍ସୀଲ୍ୟେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି, ତଥାରୂପଂ ତେ ଦୁସ୍ସୀଲ୍ୟଂ ନତ୍ଥି। ଅତ୍ଥି ଚ ଖୋ ତେ, ଗହପତି, ଅରିୟକନ୍ତାନି ସୀଲାନି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକାନି। ତାନି ଚ ପନ ତେ ଅରିୟକନ୍ତାନି ସୀଲାନି ଅତ୍ତନି ସମନୁପସ୍ସତୋ ଠାନସୋ ୱେଦନା ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭେୟ୍ୟ।

‘‘ୟଥାରୂପାୟ ଖୋ, ଗହପତି, ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି, ତଥାରୂପା ତେ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ନତ୍ଥି। ଅତ୍ଥି ଚ ଖୋ ତେ, ଗହପତି, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ତଞ୍ଚ ପନ ତେ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଅତ୍ତନି ସମନୁପସ୍ସତୋ ଠାନସୋ ୱେଦନା ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭେୟ୍ୟ।

‘‘ୟଥାରୂପେନ ଖୋ, ଗହପତି, ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି , ତଥାରୂପୋ ତେ ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପୋ ନତ୍ଥି। ଅତ୍ଥି ଚ ଖୋ ତେ, ଗହପତି, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ। ତଞ୍ଚ ପନ ତେ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପଂ ଅତ୍ତନି ସମନୁପସ୍ସତୋ ଠାନସୋ ୱେଦନା ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭେୟ୍ୟ।

‘‘ୟଥାରୂପାୟ ଖୋ, ଗହପତି, ମିଚ୍ଛାୱାଚାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି, ତଥାରୂପା ତେ ମିଚ୍ଛାୱାଚା ନତ୍ଥି। ଅତ୍ଥି ଚ ଖୋ ତେ, ଗହପତି, ସମ୍ମାୱାଚା। ତଞ୍ଚ ପନ ତେ ସମ୍ମାୱାଚଂ ଅତ୍ତନି ସମନୁପସ୍ସତୋ ଠାନସୋ ୱେଦନା ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭେୟ୍ୟ।

‘‘ୟଥାରୂପେନ ଖୋ, ଗହପତି, ମିଚ୍ଛାକମ୍ମନ୍ତେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି, ତଥାରୂପୋ ତେ ମିଚ୍ଛାକମ୍ମନ୍ତୋ ନତ୍ଥି। ଅତ୍ଥି ଚ ଖୋ ତେ, ଗହପତି, ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ। ତଞ୍ଚ ପନ ତେ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତଂ ଅତ୍ତନି ସମନୁପସ୍ସତୋ ଠାନସୋ ୱେଦନା ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭେୟ୍ୟ।

‘‘ୟଥାରୂପେନ ଖୋ, ଗହପତି, ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି, ତଥାରୂପୋ ତେ ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱୋ ନତ୍ଥି। ଅତ୍ଥି ଚ ଖୋ ତେ, ଗହପତି, ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ। ତଞ୍ଚ ପନ ତେ ସମ୍ମାଆଜୀୱଂ ଅତ୍ତନି ସମନୁପସ୍ସତୋ ଠାନସୋ ୱେଦନା ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭେୟ୍ୟ।

‘‘ୟଥାରୂପେନ ଖୋ, ଗହପତି, ମିଚ୍ଛାୱାୟାମେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି, ତଥାରୂପୋ ତେ ମିଚ୍ଛାୱାୟାମୋ ନତ୍ଥି। ଅତ୍ଥି ଚ ଖୋ ତେ, ଗହପତି, ସମ୍ମାୱାୟାମୋ। ତଞ୍ଚ ପନ ତେ ସମ୍ମାୱାୟାମଂ ଅତ୍ତନି ସମନୁପସ୍ସତୋ ଠାନସୋ ୱେଦନା ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭେୟ୍ୟ।

‘‘ୟଥାରୂପାୟ ଖୋ, ଗହପତି, ମିଚ୍ଛାସତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି, ତଥାରୂପା ତେ ମିଚ୍ଛାସତି ନତ୍ଥି। ଅତ୍ଥି ଚ ଖୋ ତେ, ଗହପତି, ସମ୍ମାସତି। ତଞ୍ଚ ପନ ତେ ସମ୍ମାସତିଂ ଅତ୍ତନି ସମନୁପସ୍ସତୋ ଠାନସୋ ୱେଦନା ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭେୟ୍ୟ।

‘‘ୟଥାରୂପେନ ଖୋ, ଗହପତି, ମିଚ୍ଛାସମାଧିନା ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି , ତଥାରୂପୋ ତେ ମିଚ୍ଛାସମାଧି ନତ୍ଥି। ଅତ୍ଥି ଚ ଖୋ ତେ, ଗହପତି, ସମ୍ମାସମାଧି। ତଞ୍ଚ ପନ ତେ ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଅତ୍ତନି ସମନୁପସ୍ସତୋ ଠାନସୋ ୱେଦନା ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭେୟ୍ୟ।

‘‘ୟଥାରୂପେନ ଖୋ, ଗହପତି, ମିଚ୍ଛାଞାଣେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି, ତଥାରୂପଂ ତେ ମିଚ୍ଛାଞାଣଂ ନତ୍ଥି। ଅତ୍ଥି ଚ ଖୋ ତେ, ଗହପତି, ସମ୍ମାଞାଣଂ। ତଞ୍ଚ ପନ ତେ ସମ୍ମାଞାଣଂ ଅତ୍ତନି ସମନୁପସ୍ସତୋ ଠାନସୋ ୱେଦନା ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭେୟ୍ୟ।

‘‘ୟଥାରୂପାୟ ଖୋ, ଗହପତି, ମିଚ୍ଛାୱିମୁତ୍ତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି, ତଥାରୂପା ତେ ମିଚ୍ଛାୱିମୁତ୍ତି ନତ୍ଥି। ଅତ୍ଥି ଚ ଖୋ ତେ, ଗହପତି, ସମ୍ମାୱିମୁତ୍ତି। ତଞ୍ଚ ପନ ତେ ସମ୍ମାୱିମୁତ୍ତିଂ ଅତ୍ତନି ସମନୁପସ୍ସତୋ ଠାନସୋ ୱେଦନା ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭେୟ୍ୟା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଗହପତିସ୍ସ ଠାନସୋ ୱେଦନା ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭିଂସୁ। ଅଥ ଖୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ ଗହପତି ଆୟସ୍ମନ୍ତଞ୍ଚ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଞ୍ଚ ଆନନ୍ଦଂ ସକେନେୱ ଥାଲିପାକେନ ପରିୱିସି। ଅଥ ଖୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ ଗହପତି ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଭୁତ୍ତାୱିଂ ଓନୀତପତ୍ତପାଣିଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ନୀଚାସନଂ ଗହେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକଂ ଗହପତିଂ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଇମାହି ଗାଥାହି ଅନୁମୋଦି –

‘‘ୟସ୍ସ ସଦ୍ଧା ତଥାଗତେ, ଅଚଲା ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠିତା।

ସୀଲଞ୍ଚ ୟସ୍ସ କଲ୍ୟାଣଂ, ଅରିୟକନ୍ତଂ ପସଂସିତଂ॥

‘‘ସଙ୍ଘେ ପସାଦୋ ୟସ୍ସତ୍ଥି, ଉଜୁଭୂତଞ୍ଚ ଦସ୍ସନଂ।

ଅଦଲିଦ୍ଦୋତି [ଅଦଳିଦ୍ଦୋତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ତଂ ଆହୁ, ଅମୋଘଂ ତସ୍ସ ଜୀୱିତଂ॥

‘‘ତସ୍ମା ସଦ୍ଧଞ୍ଚ ସୀଲଞ୍ଚ, ପସାଦଂ ଧମ୍ମଦସ୍ସନଂ।

ଅନୁୟୁଞ୍ଜେଥ ମେଧାୱୀ, ସରଂ ବୁଦ୍ଧାନସାସନ’’ନ୍ତି॥

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକଂ ଗହପତିଂ ଇମାହି ଗାଥାହି ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ପକ୍କାମି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ହନ୍ଦ! କୁତୋ ନୁ ତ୍ୱଂ, ଆନନ୍ଦ, ଆଗଚ୍ଛସି ଦିୱାଦିୱସ୍ସା’’ତି? ‘‘ଆୟସ୍ମତା, ଭନ୍ତେ, ସାରିପୁତ୍ତେନ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ ଗହପତି ଇମିନା ଚ ଇମିନା ଚ ଓୱାଦେନ ଓୱଦିତୋ’’ତି। ‘‘ପଣ୍ଡିତୋ, ଆନନ୍ଦ, ସାରିପୁତ୍ତୋ; ମହାପଞ୍ଞୋ, ଆନନ୍ଦ, ସାରିପୁତ୍ତୋ, ୟତ୍ର ହି ନାମ ଚତ୍ତାରି ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗାନି ଦସହାକାରେହି ୱିଭଜିସ୍ସତୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଦୁତିୟଅନାଥପିଣ୍ଡିକସୁତ୍ତଂ

୧୦୨୩ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ ଗହପତି ଆବାଧିକୋ ହୋତି ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ। ଅଥ ଖୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ ଗହପତି ଅଞ୍ଞତରଂ ପୁରିସଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ୟେନାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ମମ ୱଚନେନ ଆୟସ୍ମତୋ ଆନନ୍ଦସ୍ସ ପାଦେ ସିରସା ୱନ୍ଦ – ‘ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ, ଭନ୍ତେ, ଗହପତି ଆବାଧିକୋ ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ। ସୋ ଆୟସ୍ମତୋ ଆନନ୍ଦସ୍ସ ପାଦେ ସିରସା ୱନ୍ଦତୀ’ତି। ଏୱଞ୍ଚ ୱଦେହି – ‘ସାଧୁ କିର, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟେନ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଗହପତିସ୍ସ ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମତୁ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟା’’’ତି।

‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ସୋ ପୁରିସୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଗହପତିସ୍ସ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ୟେନାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ପୁରିସୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ, ଭନ୍ତେ, ଗହପତି ଆବାଧିକୋ ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ। ସୋ ଆୟସ୍ମତୋ ଆନନ୍ଦସ୍ସ ପାଦେ ସିରସା ୱନ୍ଦତି। ଏୱଞ୍ଚ ୱଦତି – ‘ସାଧୁ କିର, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟେନ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଗହପତିସ୍ସ ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମତୁ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟା’’’ତି। ଅଧିୱାସେସି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତୁଣ୍ହୀଭାୱେନ।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଗହପତିସ୍ସ ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ନିସଜ୍ଜ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକଂ ଗହପତିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କଚ୍ଚି ତେ, ଗହପତି, ଖମନୀୟଂ, କଚ୍ଚି ୟାପନୀୟଂ? କଚ୍ଚି ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ପଟିକ୍କମନ୍ତି, ନୋ ଅଭିକ୍କମନ୍ତି; ପଟିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ନୋ ଅଭିକ୍କମୋ’’ତି? ‘‘ନ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଖମନୀୟଂ ନ ୟାପନୀୟଂ। ବାଳ୍ହା ମେ ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଅଭିକ୍କମନ୍ତି, ନୋ ପଟିକ୍କମନ୍ତି; ଅଭିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ନୋ ପଟିକ୍କମୋ’’ତି।

‘‘ଚତୂହି ଖୋ, ଗହପତି, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ ଅସ୍ସୁତୱତୋ ପୁଥୁଜ୍ଜନସ୍ସ ହୋତି ଉତ୍ତାସୋ, ହୋତି ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ, ହୋତି ସମ୍ପରାୟିକଂ ମରଣଭୟଂ। କତମେହି ଚତୂହି? ଇଧ, ଗହପତି, ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ତଞ୍ଚ ପନସ୍ସ ବୁଦ୍ଧେ ଅପ୍ପସାଦଂ ଅତ୍ତନି ସମନୁପସ୍ସତୋ ହୋତି ଉତ୍ତାସୋ, ହୋତି ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ, ହୋତି ସମ୍ପରାୟିକଂ ମରଣଭୟଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଗହପତି, ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ଧମ୍ମେ ଅପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ତଞ୍ଚ ପନସ୍ସ ଧମ୍ମେ ଅପ୍ପସାଦଂ ଅତ୍ତନି ସମନୁପସ୍ସତୋ ହୋତି ଉତ୍ତାସୋ, ହୋତି ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ, ହୋତି ସମ୍ପରାୟିକଂ ମରଣଭୟଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଗହପତି, ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ସଙ୍ଘେ ଅପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ତଞ୍ଚ ପନସ୍ସ ସଙ୍ଘେ ଅପ୍ପସାଦଂ ଅତ୍ତନି ସମନୁପସ୍ସତୋ ହୋତି ଉତ୍ତାସୋ, ହୋତି ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ, ହୋତି ସମ୍ପରାୟିକଂ ମରଣଭୟଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଗହପତି, ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ଦୁସ୍ସୀଲ୍ୟେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ତଞ୍ଚ ପନସ୍ସ ଦୁସ୍ସୀଲ୍ୟଂ ଅତ୍ତନି ସମନୁପସ୍ସତୋ ହୋତି ଉତ୍ତାସୋ, ହୋତି ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ, ହୋତି ସମ୍ପରାୟିକଂ ମରଣଭୟଂ। ଇମେହି ଖୋ, ଗହପତି, ଚତୂହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ ଅସ୍ସୁତୱତୋ ପୁଥୁଜ୍ଜନସ୍ସ ହୋତି ଉତ୍ତାସୋ, ହୋତି ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ, ହୋତି ସମ୍ପରାୟିକଂ ମରଣଭୟଂ।

‘‘ଚତୂହି ଖୋ, ଗହପତି, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ ସୁତୱତୋ ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ନ ହୋତି ଉତ୍ତାସୋ, ନ ହୋତି ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ, ନ ହୋତି ସମ୍ପରାୟିକଂ ମରଣଭୟଂ। କତମେହି ଚତୂହି? ଇଧ, ଗହପତି, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ତଞ୍ଚ ପନସ୍ସ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦଂ ଅତ୍ତନି ସମନୁପସ୍ସତୋ ନ ହୋତି ଉତ୍ତାସୋ, ନ ହୋତି ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ, ନ ହୋତି ସମ୍ପରାୟିକଂ ମରଣଭୟଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଗହପତି, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ…ପେ॰… ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀତି। ତଞ୍ଚ ପନସ୍ସ ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦଂ ଅତ୍ତନି ସମନୁପସ୍ସତୋ ନ ହୋତି ଉତ୍ତାସୋ, ନ ହୋତି ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ, ନ ହୋତି ସମ୍ପରାୟିକଂ ମରଣଭୟଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଗହପତି, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ…ପେ॰… ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସାତି। ତଞ୍ଚ ପନସ୍ସ ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦଂ ଅତ୍ତନି ସମନୁପସ୍ସତୋ ନ ହୋତି ଉତ୍ତାସୋ, ନ ହୋତି ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ, ନ ହୋତି ସମ୍ପରାୟିକଂ ମରଣଭୟଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଗହପତି, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ତାନି ଚ ପନସ୍ସ ଅରିୟକନ୍ତାନି ସୀଲାନି ଅତ୍ତନି ସମନୁପସ୍ସତୋ ନ ହୋତି ଉତ୍ତାସୋ, ନ ହୋତି ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ, ନ ହୋତି ସମ୍ପରାୟିକଂ ମରଣଭୟଂ। ଇମେହି ଖୋ, ଗହପତି, ଚତୂହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ ସୁତୱତୋ ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ନ ହୋତି ଉତ୍ତାସୋ, ନ ହୋତି ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ, ନ ହୋତି ସମ୍ପରାୟିକଂ ମରଣଭୟ’’ନ୍ତି।

‘‘ନାହଂ, ଭନ୍ତେ ଆନନ୍ଦ, ଭାୟାମି। କ୍ୟାହଂ ଭାୟିସ୍ସାମି! ଅହଞ୍ହି, ଭନ୍ତେ, ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋମି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋମି – ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ…ପେ॰… ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସାତି। ୟାନି ଚିମାନି, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ଗିହିସାମୀଚିକାନି ସିକ୍ଖାପଦାନି ଦେସିତାନି, ନାହଂ ତେସଂ କିଞ୍ଚି ଅତ୍ତନି ଖଣ୍ଡଂ ସମନୁପସ୍ସାମୀ’’ତି । ‘‘ଲାଭା ତେ, ଗହପତି, ସୁଲଦ୍ଧଂ ତେ, ଗହପତି! ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ ତୟା, ଗହପତି, ବ୍ୟାକତ’’ନ୍ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ପଠମଭୟୱେରୂପସନ୍ତସୁତ୍ତଂ

୧୦୨୪ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକଂ ଗହପତିଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଗହପତି, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଭୟାନି ୱେରାନି ୱୂପସନ୍ତାନି ଚ ହୋନ୍ତି, ଚତୂହି ଚ ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଅରିୟୋ ଚସ୍ସ ଞାୟୋ ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠୋ ହୋତି ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧୋ, ସୋ ଆକଙ୍ଖମାନୋ ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ – ‘ଖୀଣନିରୟୋମ୍ହି ଖୀଣତିରଚ୍ଛାନୟୋନି [ଖୀଣତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟୋ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ଖୀଣପେତ୍ତିୱିସୟୋ ଖୀଣାପାୟଦୁଗ୍ଗତିୱିନିପାତୋ; ସୋତାପନ୍ନୋହମସ୍ମି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ’’’।

‘‘କତମାନି ପଞ୍ଚ ଭୟାନି ୱେରାନି ୱୂପସନ୍ତାନି ହୋନ୍ତି? ୟଂ, ଗହପତି, ପାଣାତିପାତୀ ପାଣାତିପାତପ୍ପଚ୍ଚୟା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକମ୍ପି ଭୟଂ ୱେରଂ ପସୱତି, ସମ୍ପରାୟିକମ୍ପି ଭୟଂ ୱେରଂ ପସୱତି, ଚେତସିକମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦିୟତି। ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତସ୍ସ ଏୱଂ ତଂ ଭୟଂ ୱେରଂ ୱୂପସନ୍ତଂ ହୋତି। ୟଂ, ଗହପତି, ଅଦିନ୍ନାଦାୟୀ…ପେ॰… ୟଂ, ଗହପତି, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରୀ…ପେ॰… ୟଂ, ଗହପତି, ମୁସାୱାଦୀ…ପେ॰… ୟଂ, ଗହପତି, ସୁରାମେରୟମଜ୍ଜପ୍ପମାଦଟ୍ଠାୟୀ ସୁରାମେରୟମଜ୍ଜପ୍ପମାଦଟ୍ଠାନପ୍ପଚ୍ଚୟା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକମ୍ପି ଭୟଂ ୱେରଂ ପସୱତି, ସମ୍ପରାୟିକମ୍ପି ଭୟଂ ୱେରଂ ପସୱତି, ଚେତସିକମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦିୟତି। ସୁରାମେରୟମଜ୍ଜପ୍ପମାଦଟ୍ଠାନା ପଟିୱିରତସ୍ସ ଏୱଂ ତଂ ଭୟଂ ୱେରଂ ୱୂପସନ୍ତଂ ହୋତି। ଇମାନି ପଞ୍ଚ ଭୟାନି ୱେରାନି ୱୂପସନ୍ତାନି ହୋନ୍ତି।

‘‘କତମେହି ଚତୂହି ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି? ଇଧ, ଗହପତି, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଇମେହି ଚତୂହି ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି।

‘‘କତମୋ ଚସ୍ସ ଅରିୟୋ ଞାୟୋ ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠୋ ହୋତି ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧୋ? ଇଧ, ଗହପତି, ଅରିୟସାୱକୋ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦଞ୍ଞେୱ ସାଧୁକଂ ୟୋନିସୋ ମନସି କରୋତି – ଇତି ଇମସ୍ମିଂ ସତି ଇଦଂ ହୋତି, ଇମସ୍ସୁପ୍ପାଦା ଇଦଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି; ଇତି ଇମସ୍ମିଂ ଅସତି ଇଦଂ ନ ହୋତି, ଇମସ୍ସ ନିରୋଧା ଇଦଂ ନିରୁଜ୍ଝତି; ୟଦିଦଂ ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା, ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ତ୍ୱେୱ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଫସ୍ସନିରୋଧା ୱେଦନାନିରୋଧୋ, ୱେଦନାନିରୋଧା ତଣ୍ହାନିରୋଧୋ… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତି। ଅୟମସ୍ସ ଅରିୟୋ ଞାୟୋ ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠୋ ହୋତି ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧୋ।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଗହପତି, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଇମାନି ପଞ୍ଚ ଭୟାନି ୱେରାନି ୱୂପସନ୍ତାନି ହୋନ୍ତି, ଇମେହି ଚତୂହି ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଅୟଞ୍ଚସ୍ସ ଅରିୟୋ ଞାୟୋ ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠୋ ହୋତି ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧୋ । ସୋ ଆକଙ୍ଖମାନୋ ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ – ‘ଖୀଣନିରୟୋମ୍ହି ଖୀଣତିରଚ୍ଛାନୟୋନି ଖୀଣପେତ୍ତିୱିସୟୋ ଖୀଣାପାୟଦୁଗ୍ଗତିୱିନିପାତୋ; ସୋତାପନ୍ନୋହମସ୍ମି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ’’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଦୁତିୟଭୟୱେରୂପସନ୍ତସୁତ୍ତଂ

୧୦୨୫ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ…ପେ॰… ‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଇମାନି ପଞ୍ଚ ଭୟାନି ୱେରାନି ୱୂପସନ୍ତାନି ହୋନ୍ତି, ଇମେହି ଚତୂହି ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଅୟଞ୍ଚସ୍ସ ଅରିୟୋ ଞାୟୋ ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠୋ ହୋତି ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧୋ; ସୋ ଆକଙ୍ଖମାନୋ ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ – ‘ଖୀଣନିରୟୋମ୍ହି ଖୀଣତିରଚ୍ଛାନୟୋନି ଖୀଣପେତ୍ତିୱିସୟୋ ଖୀଣାପାୟଦୁଗ୍ଗତିୱିନିପାତୋ; ସୋତାପନ୍ନୋହମସ୍ମି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ’’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ନନ୍ଦକଲିଚ୍ଛୱିସୁତ୍ତଂ

୧୦୨୬ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ୱେସାଲିୟଂ ୱିହରତି ମହାୱନେ କୂଟାଗାରସାଲାୟଂ। ଅଥ ଖୋ ନନ୍ଦକୋ ଲିଚ୍ଛୱିମହାମତ୍ତୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ନନ୍ଦକଂ ଲିଚ୍ଛୱିମହାମତ୍ତଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଚତୂହି ଖୋ, ନନ୍ଦକ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ହୋତି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ। କତମେହି ଚତୂହି? ଇଧ, ନନ୍ଦକ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଇମେହି ଖୋ, ନନ୍ଦକ, ଚତୂହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ହୋତି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ।

‘‘ଇମେହି ଚ ପନ, ନନ୍ଦକ, ଚତୂହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ଆୟୁନା ସଂୟୁତ୍ତୋ ହୋତି ଦିବ୍ବେନପି ମାନୁସେନପି; ୱଣ୍ଣେନ ସଂୟୁତ୍ତୋ ହୋତି ଦିବ୍ବେନପି ମାନୁସେନପି; ସୁଖେନ ସଂୟୁତ୍ତୋ ହୋତି ଦିବ୍ବେନପି ମାନୁସେନପି; ୟସେନ ସଂୟୁତ୍ତୋ ହୋତି ଦିବ୍ବେନପି ମାନୁସେନପି; ଆଧିପତେୟ୍ୟେନ ସଂୟୁତ୍ତୋ ହୋତି ଦିବ୍ବେନପି ମାନୁସେନପି। ତଂ ଖୋ ପନାହଂ, ନନ୍ଦକ , ନାଞ୍ଞସ୍ସ ସମଣସ୍ସ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୱା ସୁତ୍ୱା ୱଦାମି। ଅପି ଚ ୟଦେୱ ମୟା ସାମଂ ଞାତଂ ସାମଂ ଦିଟ୍ଠଂ ସାମଂ ୱିଦିତଂ, ତଦେୱାହଂ ୱଦାମୀ’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଅଞ୍ଞତରୋ ପୁରିସୋ ନନ୍ଦକଂ ଲିଚ୍ଛୱିମହାମତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ନହାନକାଲୋ, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଅଲଂ ଦାନି, ଭଣେ, ଏତେନ ବାହିରେନ ନହାନେନ। ଅଲମିଦଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ନହାନଂ ଭୱିସ୍ସତି, ୟଦିଦଂ – ଭଗୱତି ପସାଦୋ’’ତି। ଦସମଂ।

ସରଣାନିୱଗ୍ଗୋ ତତିୟୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ମହାନାମେନ ଦ୍ୱେ ୱୁତ୍ତା, ଗୋଧା ଚ ସରଣା ଦୁୱେ।

ଦୁୱେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକା, ଦୁୱେ ୱେରଭୟେନ ଚ।

ଲିଚ୍ଛୱୀ ଦସମୋ ୱୁତ୍ତୋ, ୱଗ୍ଗୋ ତେନ ପୱୁଚ୍ଚତୀତି॥

୪. ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦୱଗ୍ଗୋ

୧. ପଠମପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦସୁତ୍ତଂ

୧୦୨୭ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦା କୁସଲାଭିସନ୍ଦା ସୁଖସ୍ସାହାରା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଅୟଂ ପଠମୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦୋ କୁସଲାଭିସନ୍ଦୋ ସୁଖସ୍ସାହାରୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ…ପେ॰… ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀତି। ଅୟଂ ଦୁତିୟୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦୋ କୁସଲାଭିସନ୍ଦୋ ସୁଖସ୍ସାହାରୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ…ପେ॰… ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସାତି। ଅୟଂ ତତିୟୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦୋ କୁସଲାଭିସନ୍ଦୋ ସୁଖସ୍ସାହାରୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଅୟଂ ଚତୁତ୍ଥୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦୋ କୁସଲାଭିସନ୍ଦୋ ସୁଖସ୍ସାହାରୋ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦା କୁସଲାଭିସନ୍ଦା ସୁଖସ୍ସାହାରା’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ଦୁତିୟପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦସୁତ୍ତଂ

୧୦୨୮ . ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦା କୁସଲାଭିସନ୍ଦା ସୁଖସ୍ସାହାରା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଅୟଂ ପଠମୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦୋ କୁସଲାଭିସନ୍ଦୋ ସୁଖସ୍ସାହାରୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰…।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ୱିଗତମଲମଚ୍ଛେରେନ ଚେତସା ଅଗାରଂ ଅଜ୍ଝାୱସତି ମୁତ୍ତଚାଗୋ ପୟତପାଣି ୱୋସ୍ସଗ୍ଗରତୋ ୟାଚୟୋଗୋ ଦାନସଂୱିଭାଗରତୋ। ଅୟଂ ଚତୁତ୍ଥୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦୋ କୁସଲାଭିସନ୍ଦୋ ସୁଖସ୍ସାହାରୋ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦା କୁସଲାଭିସନ୍ଦା ସୁଖସ୍ସାହାରା’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ତତିୟପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦସୁତ୍ତଂ

୧୦୨୯ . ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦା କୁସଲାଭିସନ୍ଦା ସୁଖସ୍ସାହାରା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଅୟଂ ପଠମୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦୋ କୁସଲାଭିସନ୍ଦୋ ସୁଖସ୍ସାହାରୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰…।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ପଞ୍ଞୱା ହୋତି ଉଦୟତ୍ଥଗାମିନିୟା ପଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟାୟ ନିବ୍ବେଧିକାୟ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟଗାମିନିୟା। ଅୟଂ ଚତୁତ୍ଥୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦୋ କୁସଲାଭିସନ୍ଦୋ ସୁଖସ୍ସାହାରୋ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦା କୁସଲାଭିସନ୍ଦା ସୁଖସ୍ସାହାରା’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ପଠମଦେୱପଦସୁତ୍ତଂ

୧୦୩୦ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଚତ୍ତାରିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱାନଂ ଦେୱପଦାନି ଅୱିସୁଦ୍ଧାନଂ ସତ୍ତାନଂ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା ଅପରିୟୋଦାତାନଂ ସତ୍ତାନଂ ପରିୟୋଦପନାୟ।

କତମାନି ଚତ୍ତାରି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଇଦଂ ପଠମଂ ଦେୱାନଂ ଦେୱପଦଂ ଅୱିସୁଦ୍ଧାନଂ ସତ୍ତାନଂ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା ଅପରିୟୋଦାତାନଂ ସତ୍ତାନଂ ପରିୟୋଦପନାୟ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰…।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଇଦଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଦେୱାନଂ ଦେୱପଦଂ ଅୱିସୁଦ୍ଧାନଂ ସତ୍ତାନଂ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା ଅପରିୟୋଦାତାନଂ ସତ୍ତାନଂ ପରିୟୋଦପନାୟ। ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରି ଦେୱାନଂ ଦେୱପଦାନି ଅୱିସୁଦ୍ଧାନଂ ସତ୍ତାନଂ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା ଅପରିୟୋଦାତାନଂ ସତ୍ତାନଂ ପରିୟୋଦପନାୟା’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଦୁତିୟଦେୱପଦସୁତ୍ତଂ

୧୦୩୧ . ‘‘ଚତ୍ତାରିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱାନଂ ଦେୱପଦାନି ଅୱିସୁଦ୍ଧାନଂ ସତ୍ତାନଂ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା ଅପରିୟୋଦାତାନଂ ସତ୍ତାନଂ ପରିୟୋଦପନାୟ।

‘‘କତମାନି ଚତ୍ତାରି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ସୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘କିଂ ନୁ ଖୋ ଦେୱାନଂ ଦେୱପଦ’ନ୍ତି? ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଅବ୍ୟାବଜ୍ଝପରମେ ଖ୍ୱାହଂ ଏତରହି ଦେୱେ ସୁଣାମି। ନ ଚ ଖୋ ପନାହଂ କିଞ୍ଚି ବ୍ୟାବାଧେମି ତସଂ ୱା ଥାୱରଂ ୱା। ଅଦ୍ଧାହଂ ଦେୱପଦଧମ୍ମସମନ୍ନାଗତୋ ୱିହରାମୀ’’’ତି। ଇଦଂ ପଠମଂ ଦେୱାନଂ ଦେୱପଦଂ ଅୱିସୁଦ୍ଧାନଂ ସତ୍ତାନଂ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା ଅପରିୟୋଦାତାନଂ ସତ୍ତାନଂ ପରିୟୋଦପନାୟ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰…।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ସୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘କିଂ ନୁ ଖୋ ଦେୱାନଂ ଦେୱପଦ’ନ୍ତି ? ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଅବ୍ୟାବଜ୍ଝପରମେ ଖ୍ୱାହଂ ଏତରହି ଦେୱେ ସୁଣାମି। ନ ଖୋ ପନାହଂ କିଞ୍ଚି ବ୍ୟାବାଧେମି ତସଂ ୱା ଥାୱରଂ ୱା। ଅଦ୍ଧାହଂ ଦେୱପଦଧମ୍ମସମନ୍ନାଗତୋ ୱିହରାମୀ’ତି। ଇଦଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଦେୱାନଂ ଦେୱପଦଂ ଅୱିସୁଦ୍ଧାନଂ ସତ୍ତାନଂ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା ଅପରିୟୋଦାତାନଂ ସତ୍ତାନଂ ପରିୟୋଦପନାୟ। ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରି ଦେୱାନଂ ଦେୱପଦାନି ଅୱିସୁଦ୍ଧାନଂ ସତ୍ତାନଂ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା ଅପରିୟୋଦାତାନଂ ସତ୍ତାନଂ ପରିୟୋଦପନାୟା’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଦେୱସଭାଗସୁତ୍ତଂ

୧୦୩୨ . ‘‘ଚତୂହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତଂ ଅତ୍ତମନା ଦେୱା ସଭାଗତଂ କଥେନ୍ତି। କତମେହି ଚତୂହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ୟା ତା ଦେୱତା ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତା ଇତୋ ଚୁତା ତତ୍ରୂପପନ୍ନା ତାସଂ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ୟଥାରୂପେନ ଖୋ ମୟଂ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତା ତତୋ ଚୁତା ଇଧୂପପନ୍ନା, ଅରିୟସାୱକୋପି ତଥାରୂପେନ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଏହୀତି ଦେୱାନଂ ସନ୍ତିକେ’’’ତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ୟା ତା ଦେୱତା ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତା ଇତୋ ଚୁତା ତତ୍ରୂପପନ୍ନା ତାସଂ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ୟଥାରୂପେହି ଖୋ ମୟଂ ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତା ତତୋ ଚୁତା ଇଧୂପପନ୍ନା, ଅରିୟସାୱକୋପି ତଥାରୂପେହି ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଏହୀତି ଦେୱାନଂ ସନ୍ତିକେ’ତି। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୂହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତଂ ଅତ୍ତମନା ଦେୱା ସଭାଗତଂ କଥେନ୍ତୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ମହାନାମସୁତ୍ତଂ

୧୦୩୩ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସକ୍କେସୁ ୱିହରତି କପିଲୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ନିଗ୍ରୋଧାରାମେ। ଅଥ ଖୋ ମହାନାମୋ ସକ୍କୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ମହାନାମୋ ସକ୍କୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଉପାସକୋ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ୟତୋ ଖୋ, ମହାନାମ, ବୁଦ୍ଧଂ ସରଣଂ ଗତୋ ହୋତି, ଧମ୍ମଂ ସରଣଂ ଗତୋ ହୋତି, ସଙ୍ଘଂ ସରଣଂ ଗତୋ ହୋତି – ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ମହାନାମ, ଉପାସକୋ ହୋତୀ’’ତି।

‘‘କିତ୍ତାୱତା ପନ, ଭନ୍ତେ, ଉପାସକୋ ସୀଲସମ୍ପନ୍ନୋ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ୟତୋ ଖୋ, ମହାନାମ, ଉପାସକୋ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ସୁରାମେରୟମଜ୍ଜପ୍ପମାଦଟ୍ଠାନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, – ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ମହାନାମ, ଉପାସକୋ ସୀଲସମ୍ପନ୍ନୋ ହୋତୀ’’ତି।

‘‘କିତ୍ତାୱତା ପନ, ଭନ୍ତେ, ଉପାସକୋ ସଦ୍ଧାସମ୍ପନ୍ନୋ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଇଧ, ମହାନାମ, ଉପାସକୋ ସଦ୍ଧୋ ହୋତି, ସଦ୍ଦହତି ତଥାଗତସ୍ସ ବୋଧିଂ – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ମହାନାମ, ଉପାସକୋ ସଦ୍ଧାସମ୍ପନ୍ନୋ ହୋତୀ’’ତି।

‘‘କିତ୍ତାୱତା ପନ, ଭନ୍ତେ, ଉପାସକୋ ଚାଗସମ୍ପନ୍ନୋ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଇଧ, ମହାନାମ, ଉପାସକୋ ୱିଗତମଲମଚ୍ଛେରେନ ଚେତସା ଅଗାରଂ ଅଜ୍ଝାୱସତି ମୁତ୍ତଚାଗୋ ପୟତପାଣି ୱୋସ୍ସଗ୍ଗରତୋ ୟାଚୟୋଗୋ ଦାନସଂୱିଭାଗରତୋ – ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ମହାନାମ, ଉପାସକୋ ଚାଗସମ୍ପନ୍ନୋ ହୋତୀ’’ତି।

‘‘କିତ୍ତାୱତା ପନ, ଭନ୍ତେ, ଉପାସକୋ ପଞ୍ଞାସମ୍ପନ୍ନୋ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଇଧ, ମହାନାମ, ଉପାସକୋ ପଞ୍ଞୱା ହୋତି ଉଦୟତ୍ଥଗାମିନିୟା ପଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟାୟ ନିବ୍ବେଧିକାୟ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟଗାମିନିୟା – ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ମହାନାମ, ଉପାସକୋ ପଞ୍ଞାସମ୍ପନ୍ନୋ ହୋତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ୱସ୍ସସୁତ୍ତଂ

୧୦୩୪ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପରିପବ୍ବତେ ଥୁଲ୍ଲଫୁସିତକେ ଦେୱେ ୱସ୍ସନ୍ତେ ତଂ ଉଦକଂ ୟଥାନିନ୍ନଂ ପୱତ୍ତମାନଂ ପବ୍ବତକନ୍ଦରପଦରସାଖା ପରିପୂରେତି, ପବ୍ବତକନ୍ଦରପଦରସାଖା ପରିପୂରା କୁସୋବ୍ଭେ ପରିପୂରେନ୍ତି, କୁସୋବ୍ଭା ପରିପୂରା ମହାସୋବ୍ଭେ ପରିପୂରେନ୍ତି, ମହାସୋବ୍ଭା ପରିପୂରା କୁନ୍ନଦିୟୋ ପରିପୂରେନ୍ତି, କୁନ୍ନଦିୟୋ ପରିପୂରା ମହାନଦିୟୋ ପରିପୂରେନ୍ତି, ମହାନଦିୟୋ ପରିପୂରା ମହାସମୁଦ୍ଦଂ [ମହାସମୁଦ୍ଦସାଗରଂ (ସବ୍ବତ୍ଥ) ସଂ॰ ନି॰ ୪.୭୦] ପରିପୂରେନ୍ତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ୟୋ ଚ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦୋ, ୟୋ ଚ ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦୋ, ୟୋ ଚ ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦୋ, ୟାନି ଚ ଅରିୟକନ୍ତାନି ସୀଲାନି – ଇମେ ଧମ୍ମା ସନ୍ଦମାନା ପାରଂ ଗନ୍ତ୍ୱା ଆସୱାନଂ ଖୟାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. କାଳିଗୋଧସୁତ୍ତଂ

୧୦୩୫ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସକ୍କେସୁ ୱିହରତି କପିଲୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ନିଗ୍ରୋଧାରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନ କାଳିଗୋଧାୟ ସାକିୟାନିୟା ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ଅଥ ଖୋ କାଳିଗୋଧା ସାକିୟାନୀ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ କାଳିଗୋଧଂ ସାକିୟାନିଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଚତୂହି ଖୋ, ଗୋଧେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟସାୱିକା ସୋତାପନ୍ନା ହୋତି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣା। କତମେହି ଚତୂହି? ଇଧ, ଗୋଧେ, ଅରିୟସାୱିକା ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତା ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ୱିଗତମଲମଚ୍ଛେରେନ ଚେତସା ଅଗାରଂ ଅଜ୍ଝାୱସତି ମୁତ୍ତଚାଗା ପୟତପାଣିନୀ [ପୟତପାଣୀ (ସବ୍ବତ୍ଥ) ୩.୩୦ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସୁତ୍ତଂ ଓଲୋକେତବ୍ବଂ] ୱୋସ୍ସଗ୍ଗରତା ୟାଚୟୋଗା ଦାନସଂୱିଭାଗରତା। ଇମେହି ଖୋ, ଗୋଧେ, ଚତୂହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟସାୱିକା ସୋତାପନ୍ନା ହୋତି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣା’’ତି।

‘‘ୟାନିମାନି, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ଚତ୍ତାରି ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗାନି ଦେସିତାନି, ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତେ ତେ ଧମ୍ମା ମୟି, ଅହଞ୍ଚ ତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସନ୍ଦିସ୍ସାମି। ଅହଞ୍ହି, ଭନ୍ତେ, ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତା – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ୟଂ ଖୋ ପନ କିଞ୍ଚି କୁଲେ ଦେୟ୍ୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ଅପ୍ପଟିୱିଭତ୍ତଂ ସୀଲୱନ୍ତେହି କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମେହୀ’’ତି। ‘‘ଲାଭା ତେ, ଗୋଧେ, ସୁଲଦ୍ଧଂ ତେ, ଗୋଧେ! ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ ତୟା, ଗୋଧେ, ବ୍ୟାକତ’’ନ୍ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ନନ୍ଦିୟସକ୍କସୁତ୍ତଂ

୧୦୩୬ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସକ୍କେସୁ ୱିହରତି କପିଲୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ନିଗ୍ରୋଧାରାମେ। ଅଥ ଖୋ ନନ୍ଦିୟୋ ସକ୍କୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ନନ୍ଦିୟୋ ସକ୍କୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ୟସ୍ସେୱ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଚତ୍ତାରି ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗାନି ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ସବ୍ବଥା ସବ୍ବଂ ନତ୍ଥି ସ୍ୱେୱ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଅରିୟସାୱକୋ ପମାଦୱିହାରୀ’’ତି।

‘‘‘ୟସ୍ସ ଖୋ, ନନ୍ଦିୟ, ଚତ୍ତାରି ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗାନି ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ସବ୍ବଥା ସବ୍ବଂ ନତ୍ଥି ତମହଂ ବାହିରୋ ପୁଥୁଜ୍ଜନପକ୍ଖେ ଠିତୋ’ତି ୱଦାମି। ଅପି ଚ, ନନ୍ଦିୟ, ୟଥା ଅରିୟସାୱକୋ ପମାଦୱିହାରୀ ଚେୱ ହୋତି, ଅପ୍ପମାଦୱିହାରୀ ଚ ତଂ ସୁଣାହି, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋହି; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ , ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ନନ୍ଦିୟୋ ସକ୍କୋ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କଥଞ୍ଚ, ନନ୍ଦିୟ, ଅରିୟସାୱକୋ ପମାଦୱିହାରୀ ହୋତି? ଇଧ ନନ୍ଦିୟ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ସୋ ତେନ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ନ ଉତ୍ତରି ୱାୟମତି ଦିୱା ପୱିୱେକାୟ, ରତ୍ତିଂ ପଟିସଲ୍ଲାନାୟ। ତସ୍ସ ଏୱଂ ପମତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ପାମୋଜ୍ଜଂ ନ ହୋତି। ପାମୋଜ୍ଜେ ଅସତି, ପୀତି ନ ହୋତି। ପୀତିୟା ଅସତି, ପସ୍ସଦ୍ଧି ନ ହୋତି। ପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ଅସତି, ଦୁକ୍ଖଂ ୱିହରତି। ଦୁକ୍ଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ନ ସମାଧିୟତି। ଅସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ଧମ୍ମା ନ ପାତୁଭୱନ୍ତି। ଧମ୍ମାନଂ ଅପାତୁଭାୱା ପମାଦୱିହାରୀ ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ନନ୍ଦିୟ, ଅରିୟସାୱକୋ ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ସୋ ତେହି ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ନ ଉତ୍ତରି ୱାୟମତି ଦିୱା ପୱିୱେକାୟ ରତ୍ତିଂ ପଟିସଲ୍ଲାନାୟ। ତସ୍ସ ଏୱଂ ପମତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ପାମୋଜ୍ଜଂ ନ ହୋତି। ପାମୋଜ୍ଜେ ଅସତି, ପୀତି ନ ହୋତି। ପୀତିୟା ଅସତି, ପସ୍ସଦ୍ଧି ନ ହୋତି। ପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ଅସତି, ଦୁକ୍ଖଂ ୱିହରତି। ଦୁକ୍ଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ନ ସମାଧିୟତି । ଅସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ଧମ୍ମା ନ ପାତୁଭୱନ୍ତି। ଧମ୍ମାନଂ ଅପାତୁଭାୱା ପମାଦୱିହାରୀ ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତି। ଏୱଂ ଖୋ, ନନ୍ଦିୟ, ଅରିୟସାୱକୋ ପମାଦୱିହାରୀ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ନନ୍ଦିୟ, ଅରିୟସାୱକୋ ଅପ୍ପମାଦୱିହାରୀ ହୋତି? ଇଧ, ନନ୍ଦିୟ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ସୋ ତେନ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ଅସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ଉତ୍ତରି ୱାୟମତି ଦିୱା ପୱିୱେକାୟ ରତ୍ତିଂ ପଟିସଲ୍ଲାନାୟ। ତସ୍ସ ଏୱଂ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି। ପମୁଦିତସ୍ସ ପୀତି ଜାୟତି। ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋ ପସ୍ସମ୍ଭତି। ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱେଦିୟତି। ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି। ସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ଧମ୍ମା ପାତୁଭୱନ୍ତି। ଧମ୍ମାନଂ ପାତୁଭାୱା ଅପ୍ପମାଦୱିହାରୀ ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତି ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ନନ୍ଦିୟ, ଅରିୟସାୱକୋ ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ସୋ ତେହି ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ଅସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ଉତ୍ତରି ୱାୟମତି ଦିୱା ପୱିୱେକାୟ ରତ୍ତିଂ ପଟିସଲ୍ଲାନାୟ । ତସ୍ସ ଏୱଂ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି। ପମୁଦିତସ୍ସ ପୀତି ଜାୟତି। ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋ ପସ୍ସମ୍ଭତି। ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱେଦିୟତି। ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି। ସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ଧମ୍ମା ପାତୁଭୱନ୍ତି। ଧମ୍ମାନଂ ପାତୁଭାୱା ଅପ୍ପମାଦୱିହାରୀ ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତି। ଏୱଂ ଖୋ, ନନ୍ଦିୟ, ଅରିୟସାୱକୋ ଅପ୍ପମାଦୱିହାରୀ ହୋତୀ’’ତି। ଦସମଂ।

ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦୱଗ୍ଗୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଅଭିସନ୍ଦା ତୟୋ ୱୁତ୍ତା, ଦୁୱେ ଦେୱପଦାନି ଚ।

ସଭାଗତଂ ମହାନାମୋ, ୱସ୍ସଂ କାଳୀ ଚ ନନ୍ଦିୟାତି॥

୫. ସଗାଥକପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦୱଗ୍ଗୋ

୧. ପଠମଅଭିସନ୍ଦସୁତ୍ତଂ

୧୦୩୭ . ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦା, କୁସଲାଭିସନ୍ଦା, ସୁଖସ୍ସାହାରା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଅୟଂ ପଠମୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦୋ, କୁସଲାଭିସନ୍ଦୋ, ସୁଖସ୍ସାହାରୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰…।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଅୟଂ ଚତୁତ୍ଥୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦୋ, କୁସଲାଭିସନ୍ଦୋ, ସୁଖସ୍ସାହାରୋ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଚତ୍ତାରୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦା, କୁସଲାଭିସନ୍ଦା, ସୁଖସ୍ସାହାରା।

‘‘ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୂହି ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦେହି କୁସଲାଭିସନ୍ଦେହି ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ନ ସୁକରଂ ପୁଞ୍ଞସ୍ସ ପମାଣଂ ଗଣେତୁଂ – ‘ଏତ୍ତକୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦୋ, କୁସଲାଭିସନ୍ଦୋ, ସୁଖସ୍ସାହାରୋ’ତି। ଅଥ ଖୋ ଅସଙ୍ଖ୍ୟେୟ୍ୟୋ ଅପ୍ପମେୟ୍ୟୋ ମହାପୁଞ୍ଞକ୍ଖନ୍ଧୋ ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାସମୁଦ୍ଦେ ନ ସୁକରଂ ଉଦକସ୍ସ ପମାଣଂ ଗଣେତୁଂ – ‘ଏତ୍ତକାନି ଉଦକାଳ୍ହକାନୀ’ତି ୱା ‘ଏତ୍ତକାନି ଉଦକାଳ୍ହକସତାନୀ’ତି ୱା ‘ଏତ୍ତକାନି ଉଦକାଳ୍ହକସହସ୍ସାନୀ’ତି ୱା ‘ଏତ୍ତକାନି ଉଦକାଳ୍ହକସତସହସ୍ସାନୀ’ତି ୱାତି। ଅଥ ଖୋ ଅସଙ୍ଖ୍ୟେୟ୍ୟୋ ଅପ୍ପମେୟ୍ୟୋ ମହାଉଦକକ୍ଖନ୍ଧୋ ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେହି ଚତୂହି ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦେହି କୁସଲାଭିସନ୍ଦେହି ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ନ ସୁକରଂ ପୁଞ୍ଞସ୍ସ ପମାଣଂ ଗଣେତୁଂ – ‘ଏତ୍ତକୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦୋ, କୁସଲାଭିସନ୍ଦୋ, ସୁଖସ୍ସାହାରୋ’ତି। ଅଥ ଖୋ ଅସଙ୍ଖ୍ୟେୟ୍ୟୋ ଅପ୍ପମେୟ୍ୟୋ ମହାପୁଞ୍ଞକ୍ଖନ୍ଧୋ ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ସୁଗତୋ ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –

‘‘ମହୋଦଧିଂ ଅପରିମିତଂ ମହାସରଂ,

ବହୁଭେରୱଂ ରତନଗଣାନମାଲୟଂ।

ନଜ୍ଜୋ ୟଥା ନରଗଣସଙ୍ଘସେୱିତା,

ପୁଥୂ ସୱନ୍ତୀ ଉପୟନ୍ତି ସାଗରଂ॥

‘‘ଏୱଂ ନରଂ ଅନ୍ନପାନୱତ୍ଥଦଦଂ,

ସେୟ୍ୟାନି ପଚ୍ଚତ୍ଥରଣସ୍ସ [ସଜ୍ଜତ୍ଥରଣସ୍ସ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଦାୟକଂ।

ପୁଞ୍ଞସ୍ସ ଧାରା ଉପୟନ୍ତି ପଣ୍ଡିତଂ,

ନଜ୍ଜୋ ୟଥା ୱାରିୱହାୱ ସାଗର’’ନ୍ତି॥ ପଠମଂ।

୨. ଦୁତିୟଅଭିସନ୍ଦସୁତ୍ତଂ

୧୦୩୮ . ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦା, କୁସଲାଭିସନ୍ଦା, ସୁଖସ୍ସାହାରା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଅୟଂ ପଠମୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦୋ କୁସଲାଭିସନ୍ଦୋ ସୁଖସ୍ସାହାରୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰…।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ୱିଗତମଲମଚ୍ଛେରେନ ଚେତସା ଅଗାରଂ ଅଜ୍ଝାୱସତି ମୁତ୍ତଚାଗୋ ପୟତପାଣି ୱୋସ୍ସଗ୍ଗରତୋ ୟାଚୟୋଗୋ ଦାନସଂୱିଭାଗରତୋ। ଅୟଂ ଚତୁତ୍ଥୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦୋ କୁସଲାଭିସନ୍ଦୋ ସୁଖସ୍ସାହାରୋ । ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦା, କୁସଲାଭିସନ୍ଦା, ସୁଖସ୍ସାହାରା।

‘‘ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୂହି ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦେହି କୁସଲାଭିସନ୍ଦେହି ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ନ ସୁକରଂ ପୁଞ୍ଞସ୍ସ ପମାଣଂ ଗଣେତୁଂ – ‘ଏତ୍ତକୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦୋ, କୁସଲାଭିସନ୍ଦୋ , ସୁଖସ୍ସାହାରୋ’ତି। ଅଥ ଖୋ ଅସଙ୍ଖ୍ୟେୟ୍ୟୋ ଅପ୍ପମେୟ୍ୟୋ ମହାପୁଞ୍ଞକ୍ଖନ୍ଧୋ ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟତ୍ଥିମା ମହାନଦିୟୋ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଗଙ୍ଗା, ୟମୁନା, ଅଚିରୱତୀ, ସରଭୂ, ମହୀ, ତତ୍ଥ ନ ସୁକରଂ ଉଦକସ୍ସ ପମାଣଂ ଗଣେତୁଂ – ‘ଏତ୍ତକାନି ଉଦକାଳ୍ହକାନୀ’ତି ୱା ‘ଏତ୍ତକାନି ଉଦକାଳ୍ହକସତାନୀ’ତି ୱା ‘ଏତ୍ତକାନି ଉଦକାଳ୍ହକସହସ୍ସାନୀ’ତି ୱା ‘ଏତ୍ତକାନି ଉଦକାଳ୍ହକସତସହସ୍ସାନୀ’ତି ୱାତି। ଅଥ ଖୋ ଅସଙ୍ଖ୍ୟେୟ୍ୟୋ ଅପ୍ପମେୟ୍ୟୋ ମହାଉଦକକ୍ଖନ୍ଧୋ ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେହି ଚତୂହି ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦେହି କୁସଲାଭିସନ୍ଦେହି ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ନ ସୁକରଂ ପୁଞ୍ଞସ୍ସ ପମାଣଂ ଗଣେତୁଂ – ‘ଏତ୍ତକୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦୋ, କୁସଲାଭିସନ୍ଦୋ, ସୁଖସ୍ସାହାରୋ’ତି। ଅଥ ଖୋ ଅସଙ୍ଖ୍ୟେୟ୍ୟୋ ଅପ୍ପମେୟ୍ୟୋ ମହାପୁଞ୍ଞକ୍ଖନ୍ଧୋ ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତୀ’’ତି। ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା –

‘‘ମହୋଦଧିଂ ଅପରିମିତଂ ମହାସରଂ,

ବହୁଭେରୱଂ ରତନଗଣାନମାଲୟଂ।

ନଜ୍ଜୋ ୟଥା ନରଗଣସଙ୍ଘସେୱିତା,

ପୁଥୂ ସୱନ୍ତୀ ଉପୟନ୍ତି ସାଗରଂ॥

‘‘ଏୱଂ ନରଂ ଅନ୍ନପାନୱତ୍ଥଦଦଂ,

ସେୟ୍ୟାନି ପଚ୍ଚତ୍ଥରଣସ୍ସ ଦାୟକଂ।

ପୁଞ୍ଞସ୍ସ ଧାରା ଉପୟନ୍ତି ପଣ୍ଡିତଂ,

ନଜ୍ଜୋ ୟଥା ୱାରିୱହାୱ ସାଗର’’ନ୍ତି॥ ଦୁତିୟଂ।

୩. ତତିୟଅଭିସନ୍ଦସୁତ୍ତଂ

୧୦୩୯ . ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦା, କୁସଲାଭିସନ୍ଦା, ସୁଖସ୍ସାହାରା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଅୟଂ ପଠମୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦୋ, କୁସଲାଭିସନ୍ଦୋ, ସୁଖସ୍ସାହାରୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰…।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ପଞ୍ଞୱା ହୋତି ଉଦୟତ୍ଥଗାମିନିୟା ପଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟାୟ ନିବ୍ବେଧିକାୟ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟଗାମିନିୟା। ଅୟଂ ଚତୁତ୍ଥୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦୋ କୁସଲାଭିସନ୍ଦୋ ସୁଖସ୍ସାହାରୋ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦା କୁସଲାଭିସନ୍ଦା ସୁଖସ୍ସାହାରା।

‘‘ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୂହି ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦେହି କୁସଲାଭିସନ୍ଦେହି ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ନ ସୁକରଂ ପୁଞ୍ଞସ୍ସ ପମାଣଂ ଗଣେତୁଂ – ‘ଏତ୍ତକୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦୋ, କୁସଲାଭିସନ୍ଦୋ, ସୁଖସ୍ସାହାରୋ’ତି। ଅଥ ଖୋ ଅସଙ୍ଖ୍ୟେୟ୍ୟୋ ଅପ୍ପମେୟ୍ୟୋ ମହାପୁଞ୍ଞକ୍ଖନ୍ଧୋ ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତୀ’’ତି। ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା –

‘‘ୟୋ ପୁଞ୍ଞକାମୋ କୁସଲେ ପତିଟ୍ଠିତୋ,

ଭାୱେତି ମଗ୍ଗଂ ଅମତସ୍ସ ପତ୍ତିୟା।

ସୋ ଧମ୍ମସାରାଧିଗମୋ ଖୟେ ରତୋ,

ନ ୱେଧତି ମଚ୍ଚୁରାଜାଗମନସ୍ମି’’ନ୍ତି [ମଚ୍ଚୁରାଜାଗମିସ୍ସତୀତି (ସୀ॰ ପୀ॰), ମଚ୍ଚୁଜରାକମ୍ପିସ୍ମିନ୍ତି (କ॰)] ॥ ତତିୟଂ।

୪. ପଠମମହଦ୍ଧନସୁତ୍ତଂ

୧୦୪୦ . ‘‘ଚତୂହି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ‘ଅଡ୍ଢୋ ମହଦ୍ଧନୋ ମହାଭୋଗୋ’ତି [ମହାଭୋଗୋ ମହାୟସୋତି (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰ କ॰)] ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘କତମେହି ଚତୂହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି; ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୂହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ‘ଅଡ୍ଢୋ ମହଦ୍ଧନୋ ମହାଭୋଗୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଦୁତିୟମହଦ୍ଧନସୁତ୍ତଂ

୧୦୪୧ . ‘‘ଚତୂହି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ‘ଅଡ୍ଢୋ ମହଦ୍ଧନୋ ମହାଭୋଗୋ ମହାୟସୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘କତମେହି ଚତୂହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୂହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ‘ଅଡ୍ଢୋ ମହଦ୍ଧନୋ ମହାଭୋଗୋ ମହାୟସୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ସୁଦ୍ଧକସୁତ୍ତଂ

୧୦୪୨ . ‘‘ଚତୂହି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ହୋତି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ।

‘‘କତମେହି ଚତୂହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି …ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୂହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ହୋତି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ନନ୍ଦିୟସୁତ୍ତଂ

୧୦୪୩ . କପିଲୱତ୍ଥୁନିଦାନଂ । ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ନନ୍ଦିୟଂ ସକ୍କଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଚତୂହି ଖୋ, ନନ୍ଦିୟ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ହୋତି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ’’।

‘‘କତମେହି ଚତୂହି? ଇଧ, ନନ୍ଦିୟ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଇମେହି ଖୋ, ନନ୍ଦିୟ, ଚତୂହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ହୋତି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଭଦ୍ଦିୟସୁତ୍ତଂ

୧୦୪୪ . କପିଲୱତ୍ଥୁନିଦାନଂ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଭଦ୍ଦିୟଂ ସକ୍କଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଚତୂହି ଖୋ, ଭଦ୍ଦିୟ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ହୋତି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ।

‘‘କତମେହି ଚତୂହି? ଇଧ, ଭଦ୍ଦିୟ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଇମେହି ଖୋ, ଭଦ୍ଦିୟ, ଚତୂହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ହୋତି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ମହାନାମସୁତ୍ତଂ

୧୦୪୫ . କପିଲୱତ୍ଥୁନିଦାନଂ । ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ମହାନାମଂ ସକ୍କଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଚତୂହି ଖୋ, ମହାନାମ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ହୋତି…ପେ॰… ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ’’।

‘‘କତମେହି ଚତୂହି? ଇଧ, ମହାନାମ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଇମେହି ଖୋ, ମହାନାମ, ଚତୂହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ହୋତି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଅଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ

୧୦୪୬ . ‘‘ଚତ୍ତାରିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗାନି। କତମାନି ଚତ୍ତାରି? ସପ୍ପୁରିସସଂସେୱୋ, ସଦ୍ଧମ୍ମସ୍ସୱନଂ, ୟୋନିସୋମନସିକାରୋ, ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପତ୍ତି – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରି ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗାନୀ’’ତି। ଦସମଂ।

ସଗାଥକପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦୱଗ୍ଗୋ ପଞ୍ଚମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଅଭିସନ୍ଦା ତୟୋ ୱୁତ୍ତା, ଦୁୱେ ମହଦ୍ଧନେନ ଚ।

ସୁଦ୍ଧଂ ନନ୍ଦିୟଂ ଭଦ୍ଦିୟଂ, ମହାନାମଙ୍ଗେନ ତେ ଦସାତି॥

୬. ସପ୍ପଞ୍ଞୱଗ୍ଗୋ

୧. ସଗାଥକସୁତ୍ତଂ

୧୦୪୭ . ‘‘ଚତୂହି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ହୋତି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ।

‘‘କତମେହି ଚତୂହି? ଇଧ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୂହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ହୋତି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ’’ତି। ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ସୁଗତୋ ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –

‘‘ୟସ୍ସ ସଦ୍ଧା ତଥାଗତେ, ଅଚଲା ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠିତା।

ସୀଲଞ୍ଚ ୟସ୍ସ କଲ୍ୟାଣଂ, ଅରିୟକନ୍ତଂ ପସଂସିତଂ॥

‘‘ସଙ୍ଘେ ପସାଦୋ ୟସ୍ସତ୍ଥି, ଉଜୁଭୂତଞ୍ଚ ଦସ୍ସନଂ।

ଅଦଲିଦ୍ଦୋତି ତଂ ଆହୁ, ଅମୋଘଂ ତସ୍ସ ଜୀୱିତଂ॥

‘‘ତସ୍ମା ସଦ୍ଧଞ୍ଚ ସୀଲଞ୍ଚ, ପସାଦଂ ଧମ୍ମଦସ୍ସନଂ।

ଅନୁୟୁଞ୍ଜେଥ ମେଧାୱୀ, ସରଂ ବୁଦ୍ଧାନସାସନ’’ନ୍ତି॥ ପଠମଂ।

୨. ୱସ୍ସଂୱୁତ୍ଥସୁତ୍ତଂ

୧୦୪୮ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱସ୍ସଂୱୁତ୍ଥୋ କପିଲୱତ୍ଥୁଂ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ ହୋତି କେନଚିଦେୱ କରଣୀୟେନ। ଅସ୍ସୋସୁଂ ଖୋ କାପିଲୱତ୍ଥୱା ସକ୍ୟା – ‘‘ଅଞ୍ଞତରୋ କିର ଭିକ୍ଖୁ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱସ୍ସଂୱୁତ୍ଥୋ କପିଲୱତ୍ଥୁଂ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ କାପିଲୱତ୍ଥୱା ସକ୍ୟା ୟେନ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ କାପିଲୱତ୍ଥୱା ସକ୍ୟା ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘କଚ୍ଚି, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଅରୋଗୋ ଚେୱ ବଲୱା ଚା’’ତି? ‘‘ଅରୋଗୋ ଚାୱୁସୋ, ଭଗୱା ବଲୱା ଚା’’ତି। ‘‘କଚ୍ଚି ପନ, ଭନ୍ତେ, ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନା ଅରୋଗା ଚେୱ ବଲୱନ୍ତୋ ଚା’’ତି? ‘‘ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରୋଗା ଚେୱ ବଲୱନ୍ତୋ ଚା’’ତି। ‘‘କଚ୍ଚି ପନ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘୋ ଅରୋଗୋ ଚ ବଲୱା ଚା’’ତି। ‘‘ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘୋପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରୋଗୋ ଚ ବଲୱା ଚା’’ତି। ‘‘ଅତ୍ଥି ପନ ତେ, ଭନ୍ତେ, କିଞ୍ଚି ଇମିନା ଅନ୍ତରୱସ୍ସେନ ଭଗୱତୋ ସମ୍ମୁଖା ସୁତଂ ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତ’’ନ୍ତି? ‘‘ସମ୍ମୁଖା ମେତଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତୋ ସୁତଂ ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତଂ – ‘ଅପ୍ପକା ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ୟେ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ଭିକ୍ଖୂ ୟେ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ଓପପାତିକା ତତ୍ଥ ପରିନିବ୍ବାୟିନୋ ଅନାୱତ୍ତିଧମ୍ମା ତସ୍ମା ଲୋକା’’’ତି।

‘‘ଅପରମ୍ପି ଖୋ ମେ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତୋ ସମ୍ମୁଖା ସୁତଂ ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତଂ – ‘ଅପ୍ପକା ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ୟେ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ଓପପାତିକା ତତ୍ଥ ପରିନିବ୍ବାୟିନୋ ଅନାୱତ୍ତିଧମ୍ମା ତସ୍ମା ଲୋକା। ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ଭିକ୍ଖୂ ୟେ ତିଣ୍ଣଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ରାଗଦୋସମୋହାନଂ ତନୁତ୍ତା ସକଦାଗାମିନୋ, ସକିଦେୱ ଇମଂ ଲୋକଂ ଆଗନ୍ତ୍ୱା ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରିସ୍ସନ୍ତୀ’’’ତି।

‘‘ଅପରମ୍ପି ଖୋ ମେ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତୋ ସମ୍ମୁଖା ସୁତଂ ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତଂ – ‘ଅପ୍ପକା ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ୟେ ତିଣ୍ଣଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ରାଗଦୋସମୋହାନଂ ତନୁତ୍ତା ସକଦାଗାମିନୋ, ସକିଦେୱ ଇମଂ ଲୋକଂ ଆଗନ୍ତ୍ୱା ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରିସ୍ସନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ଭିକ୍ଖୂ ୟେ ତିଣ୍ଣଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ସୋତାପନ୍ନା ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣା’’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଧମ୍ମଦିନ୍ନସୁତ୍ତଂ

୧୦୪୯ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ବାରାଣସିୟଂ ୱିହରତି ଇସିପତନେ ମିଗଦାୟେ। ଅଥ ଖୋ ଧମ୍ମଦିନ୍ନୋ ଉପାସକୋ ପଞ୍ଚହି ଉପାସକସତେହି ସଦ୍ଧିଂ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଧମ୍ମଦିନ୍ନୋ ଉପାସକୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଓୱଦତୁ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା; ଅନୁସାସତୁ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ୟଂ ଅମ୍ହାକଂ ଅସ୍ସ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟା’’ତି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ ୱୋ, ଧମ୍ମଦିନ୍ନଂ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ୟେ ତେ ସୁତ୍ତନ୍ତା ତଥାଗତଭାସିତା ଗମ୍ଭୀରା ଗମ୍ଭୀରତ୍ଥା ଲୋକୁତ୍ତରା ସୁଞ୍ଞତପଟିସଂୟୁତ୍ତା ତେ କାଲେନ କାଲଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିସ୍ସାମା’ତି। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଧମ୍ମଦିନ୍ନ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ‘‘ନ ଖୋ ନେତଂ, ଭନ୍ତେ, ସୁକରଂ ଅମ୍ହେହି ପୁତ୍ତସମ୍ବାଧସୟନଂ ଅଜ୍ଝାୱସନ୍ତେହି କାସିକଚନ୍ଦନଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋନ୍ତେହି ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନଂ ଧାରୟନ୍ତେହି ଜାତରୂପରଜତଂ ସାଦିୟନ୍ତେହି – ୟେ ତେ ସୁତ୍ତନ୍ତା ତଥାଗତଭାସିତା ଗମ୍ଭୀରା ଗମ୍ଭୀରତ୍ଥା ଲୋକୁତ୍ତରା ସୁଞ୍ଞତପଟିସଂୟୁତ୍ତା ତେ କାଲେନ କାଲଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିତୁଂ। ତେସଂ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଅମ୍ହାକଂ ପଞ୍ଚସୁ ସିକ୍ଖାପଦେସୁ ଠିତାନଂ ଉତ୍ତରିଧମ୍ମଂ ଦେସେତୂ’’ତି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ ୱୋ, ଧମ୍ମଦିନ୍ନ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତା ଭୱିସ୍ସାମ – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତା ଭୱିସ୍ସାମ ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହୀ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଧମ୍ମଦିନ୍ନ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି।

‘‘ୟାନିମାନି, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ଚତ୍ତାରି ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗାନି ଦେସିତାନି, ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତେ ତେ ଧମ୍ମା ଅମ୍ହେସୁ, ମୟଞ୍ଚ ତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସନ୍ଦିସ୍ସାମ। ମୟଞ୍ହି ଭନ୍ତେ, ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତା – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତା ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହୀ’’ତି। ‘‘ଲାଭା ୱୋ , ଧମ୍ମଦିନ୍ନ, ସୁଲଦ୍ଧଂ ୱୋ, ଧମ୍ମଦିନ୍ନ! ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ ତୁମ୍ହେହି ବ୍ୟାକତ’’ନ୍ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଗିଲାନସୁତ୍ତଂ

୧୦୫୦ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସକ୍କେସୁ ୱିହରତି କପିଲୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ନିଗ୍ରୋଧାରାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଚୀୱରକମ୍ମଂ କରୋନ୍ତି – ‘‘ନିଟ୍ଠିତଚୀୱରୋ ଭଗୱା ତେମାସଚ୍ଚୟେନ ଚାରିକଂ ପକ୍କମିସ୍ସତୀ’’ତି। ଅସ୍ସୋସି ଖୋ ମହାନାମୋ ସକ୍କୋ – ‘‘ସମ୍ବହୁଲା କିର ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଚୀୱରକମ୍ମଂ କରୋନ୍ତି – ‘ନିଟ୍ଠିତଚୀୱରୋ ଭଗୱା ତେମାସଚ୍ଚୟେନ ଚାରିକଂ ପକ୍କମିସ୍ସତୀ’’’ତି । ଅଥ ଖୋ ମହାନାମୋ ସକ୍କୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ମହାନାମୋ ସକ୍କୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସୁତମେତଂ, ଭନ୍ତେ – ‘ସମ୍ବହୁଲା କିର ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଚୀୱରକମ୍ମଂ କରୋନ୍ତି – ନିଟ୍ଠିତଚୀୱରୋ ଭଗୱା ତେମାସଚ୍ଚୟେନ ଚାରିକଂ ପକ୍କମିସ୍ସତୀ’ତି। ନ ଖୋ ନେତଂ [ନ ଖୋ ତେ ଏତଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ସମ୍ମୁଖା ସୁତଂ ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତଂ ସପ୍ପଞ୍ଞେନ ଉପାସକେନ ସପ୍ପଞ୍ଞୋ ଉପାସକୋ ଆବାଧିକୋ ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ ଓୱଦିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ସପ୍ପଞ୍ଞେନ ମହାନାମ, ଉପାସକେନ ସପ୍ପଞ୍ଞୋ ଉପାସକୋ ଆବାଧିକୋ ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ ଚତୂହି ଅସ୍ସାସନୀୟେହି ଧମ୍ମେହି ଅସ୍ସାସେତବ୍ବୋ – ‘ଅସ୍ସାସତାୟସ୍ମା – ଅତ୍ଥାୟସ୍ମତୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦୋ ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି । ଅସ୍ସାସତାୟସ୍ମା – ଅତ୍ଥାୟସ୍ମତୋ ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ…ପେ॰… ଅରିୟକନ୍ତାନି ସୀଲାନି ଅଖଣ୍ଡାନି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକାନୀ’’’ତି।

‘‘ସପ୍ପଞ୍ଞେନ , ମହାନାମ, ଉପାସକେନ ସପ୍ପଞ୍ଞୋ ଉପାସକୋ ଆବାଧିକୋ ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ ଇମେହି ଚତୂହି ଅସ୍ସାସନୀୟେହି ଧମ୍ମେହି ଅସ୍ସାସେତ୍ୱା ଏୱମସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ଅତ୍ଥାୟସ୍ମତୋ ମାତାପିତୂସୁ ଅପେକ୍ଖା’ତି? ସୋ ଚେ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅତ୍ଥି ମେ ମାତାପିତୂସୁ ଅପେକ୍ଖା’ତି, ସୋ ଏୱମସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ଆୟସ୍ମା ଖୋ ମାରିସୋ ମରଣଧମ୍ମୋ। ସଚେ ପାୟସ୍ମା ମାତାପିତୂସୁ ଅପେକ୍ଖଂ କରିସ୍ସତି, ମରିସ୍ସତେୱ; ନୋ ଚେ ପାୟସ୍ମା ମାତାପିତୂସୁ ଅପେକ୍ଖଂ କରିସ୍ସତି, ମରିସ୍ସତେୱ। ସାଧାୟସ୍ମା, ୟା ତେ ମାତାପିତୂସୁ ଅପେକ୍ଖା ତଂ ପଜହା’’’ତି।

‘‘ସୋ ଚେ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ୟା ମେ ମାତାପିତୂସୁ ଅପେକ୍ଖା ସା ପହୀନା’ତି, ସୋ ଏୱମସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ଅତ୍ଥି ପନାୟସ୍ମତୋ ପୁତ୍ତଦାରେସୁ ଅପେକ୍ଖା’ତି? ସୋ ଚେ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅତ୍ଥି ମେ ପୁତ୍ତଦାରେସୁ ଅପେକ୍ଖା’ତି, ସୋ ଏୱମସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ଆୟସ୍ମା ଖୋ ମାରିସୋ ମରଣଧମ୍ମୋ। ସଚେ ପାୟସ୍ମା ପୁତ୍ତଦାରେସୁ ଅପେକ୍ଖଂ କରିସ୍ସତି, ମରିସ୍ସତେୱ; ନୋ ଚେ ପାୟସ୍ମା ପୁତ୍ତଦାରେସୁ ଅପେକ୍ଖଂ କରିସ୍ସତି, ମରିସ୍ସତେୱ। ସାଧାୟସ୍ମା, ୟା ତେ ପୁତ୍ତଦାରେସୁ ଅପେକ୍ଖା ତଂ ପଜହା’’’ତି।

‘‘ସୋ ଚେ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ୟା ମେ ପୁତ୍ତଦାରେସୁ ଅପେକ୍ଖା ସା ପହୀନା’ତି, ସୋ ଏୱମସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ଅତ୍ଥି ପନାୟସ୍ମତୋ ମାନୁସକେସୁ ପଞ୍ଚସୁ କାମଗୁଣେସୁ ଅପେକ୍ଖା’ତି? ସୋ ଚେ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅତ୍ଥି ମେ ମାନୁସକେସୁ ପଞ୍ଚସୁ କାମଗୁଣେସୁ ଅପେକ୍ଖା’ତି, ସୋ ଏୱମସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ମାନୁସକେହି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, କାମେହି ଦିବ୍ବା କାମା ଅଭିକ୍କନ୍ତତରା ଚ ପଣୀତତରା ଚ। ସାଧାୟସ୍ମା, ମାନୁସକେହି କାମେହି ଚିତ୍ତଂ ୱୁଟ୍ଠାପେତ୍ୱା ଚାତୁମହାରାଜିକେସୁ [ଚାତୁମ୍ମହାରାଜିକେସୁ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଦେୱେସୁ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିମୋଚେହୀ’’’ତି।

‘‘ସୋ ଚେ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ମାନୁସକେହି ମେ କାମେହି ଚିତ୍ତଂ ୱୁଟ୍ଠିତଂ, ଚାତୁମହାରାଜିକେସୁ ଦେୱେସୁ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିମୋଚିତ’ନ୍ତି, ସୋ ଏୱମସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ଚାତୁମହାରାଜିକେହି ଖୋ, ଆୱୁସୋ , ଦେୱେହି ତାୱତିଂସା ଦେୱା ଅଭିକ୍କନ୍ତତରା ଚ ପଣୀତତରା ଚ। ସାଧାୟସ୍ମା, ଚାତୁମହାରାଜିକେହି ଦେୱେହି ଚିତ୍ତଂ ୱୁଟ୍ଠାପେତ୍ୱା ତାୱତିଂସେସୁ ଦେୱେସୁ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିମୋଚେହୀ’’’ତି।

‘‘ସୋ ଚେ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଚାତୁମହାରାଜିକେହି ମେ ଦେୱେହି ଚିତ୍ତଂ ୱୁଟ୍ଠିତଂ, ତାୱତିଂସେସୁ ଦେୱେସୁ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିମୋଚିତ’ନ୍ତି, ସୋ ଏୱମସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ତାୱତିଂସେହି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଦେୱେହି ୟାମା ଦେୱା…ପେ॰… ତୁସିତା ଦେୱା…ପେ॰… ନିମ୍ମାନରତୀ ଦେୱା…ପେ॰… ପରନିମ୍ମିତୱସୱତ୍ତୀ ଦେୱା…ପେ॰… ପରନିମ୍ମିତୱସୱତ୍ତୀହି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଦେୱେହି ବ୍ରହ୍ମଲୋକୋ ଅଭିକ୍କନ୍ତତରୋ ଚ ପଣୀତତରୋ ଚ। ସାଧାୟସ୍ମା, ପରନିମ୍ମିତୱସୱତ୍ତୀହି ଦେୱେହି ଚିତ୍ତଂ ୱୁଟ୍ଠାପେତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିମୋଚେହୀ’ତି। ସୋ ଚେ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ପରନିମ୍ମିତୱସୱତ୍ତୀହି ମେ ଦେୱେହି ଚିତ୍ତଂ ୱୁଟ୍ଠିତଂ, ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିମୋଚିତ’ନ୍ତି, ସୋ ଏୱମସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ବ୍ରହ୍ମଲୋକୋପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅନିଚ୍ଚୋ ଅଦ୍ଧୁୱୋ ସକ୍କାୟପରିୟାପନ୍ନୋ। ସାଧାୟସ୍ମା, ବ୍ରହ୍ମଲୋକା ଚିତ୍ତଂ ୱୁଟ୍ଠାପେତ୍ୱା ସକ୍କାୟନିରୋଧେ ଚିତ୍ତଂ ଉପସଂହରାହୀ’’’ତି।

‘‘ସୋ ଚେ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ବ୍ରହ୍ମଲୋକା ମେ ଚିତ୍ତଂ ୱୁଟ୍ଠିତଂ, ସକ୍କାୟନିରୋଧେ ଚିତ୍ତଂ ଉପସଂହରାମୀ’ତି; ଏୱଂ ୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତସ୍ସ ଖୋ, ମହାନାମ, ଉପାସକସ୍ସ ଆସୱା [ୱସ୍ସସତ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତେନ ଭିକ୍ଖୁନା ନ କିଞ୍ଚି ନାନାକରଣଂ ୱଦାମି, ୟଦିଦଂ – ୱିମୁତ୍ତିୟା ୱିମୁତ୍ତ’’ନ୍ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ସୋତାପତ୍ତିଫଲସୁତ୍ତଂ

୧୦୫୧ . ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ସୋତାପତ୍ତିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ସପ୍ପୁରିସସଂସେୱୋ , ସଦ୍ଧମ୍ମସ୍ସୱନଂ , ୟୋନିସୋମନସିକାରୋ, ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପତ୍ତି – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ସୋତାପତ୍ତିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ସକଦାଗାମିଫଲସୁତ୍ତଂ

୧୦୫୨ . ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ସକଦାଗାମିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? …ପେ॰… ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଅନାଗାମିଫଲସୁତ୍ତଂ

୧୦୫୩ . …ପେ॰… ଅନାଗାମିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ…ପେ॰… ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଅରହତ୍ତଫଲସୁତ୍ତଂ

୧୦୫୪ . …ପେ॰… ଅରହତ୍ତଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ…ପେ॰… ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ପଞ୍ଞାପଟିଲାଭସୁତ୍ତଂ

୧୦୫୫ . …ପେ॰… ପଞ୍ଞାପଟିଲାଭାୟ…ପେ॰… ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ପଞ୍ଞାୱୁଦ୍ଧିସୁତ୍ତଂ

୧୦୫୬ . …ପେ॰… ପଞ୍ଞାୱୁଦ୍ଧିୟା …ପେ॰… ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ଦସମଂ।

୧୧. ପଞ୍ଞାୱେପୁଲ୍ଲସୁତ୍ତଂ

୧୦୫୭ . …ପେ॰…। ପଞ୍ଞାୱେପୁଲ୍ଲାୟ…ପେ॰… ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ଏକାଦସମଂ।

ସପ୍ପଞ୍ଞୱଗ୍ଗୋ ଛଟ୍ଠୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ସଗାଥକଂ ୱସ୍ସଂୱୁତ୍ଥଂ, ଧମ୍ମଦିନ୍ନଞ୍ଚ ଗିଲାନଂ।

ଚତୁରୋ ଫଲା ପଟିଲାଭୋ, ୱୁଦ୍ଧି ୱେପୁଲ୍ଲତାୟ ଚାତି॥

୭. ମହାପଞ୍ଞୱଗ୍ଗୋ

୧. ମହାପଞ୍ଞାସୁତ୍ତଂ

୧୦୫୮ . ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ମହାପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ସପ୍ପୁରିସସଂସେୱୋ, ସଦ୍ଧମ୍ମସ୍ସୱନଂ, ୟୋନିସୋମନସିକାରୋ, ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପତ୍ତି – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ମହାପଞ୍ଞତା ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ପୁଥୁପଞ୍ଞାସୁତ୍ତଂ

୧୦୫୯ . … ପୁଥୁପଞ୍ଞତା ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ୱିପୁଲପଞ୍ଞାସୁତ୍ତଂ

୧୦୬୦ . … ୱିପୁଲପଞ୍ଞତା ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞାସୁତ୍ତଂ

୧୦୬୧ . … ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞତା ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଅପ୍ପମତ୍ତପଞ୍ଞାସୁତ୍ତଂ

୧୦୬୨ . … ଅପ୍ପମତ୍ତପଞ୍ଞତା ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଭୂରିପଞ୍ଞାସୁତ୍ତଂ

୧୦୬୩ . … ଭୂରିପଞ୍ଞତା ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ପଞ୍ଞାବାହୁଲ୍ଲସୁତ୍ତଂ

୧୦୬୪ . … ପଞ୍ଞାବାହୁଲ୍ଲା ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ସୀଘପଞ୍ଞାସୁତ୍ତଂ

୧୦୬୫ . … ସୀଘପଞ୍ଞତା ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଲହୁପଞ୍ଞାସୁତ୍ତଂ

୧୦୬୬ . … ଲହୁପଞ୍ଞତା ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ହାସପଞ୍ଞାସୁତ୍ତଂ

୧୦୬୭ . … ହାସପଞ୍ଞତା ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ଦସମଂ।

୧୧. ଜୱନପଞ୍ଞାସୁତ୍ତଂ

୧୦୬୮ . … ଜୱନପଞ୍ଞତା ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ଏକାଦସମଂ।

୧୨. ତିକ୍ଖପଞ୍ଞାସୁତ୍ତଂ

୧୦୬୯ . … ତିକ୍ଖପଞ୍ଞତା ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ଦ୍ୱାଦସମଂ।

୧୩. ନିବ୍ବେଧିକପଞ୍ଞାସୁତ୍ତଂ

୧୦୭୦ . … ନିବ୍ବେଧିକପଞ୍ଞତା ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ସପ୍ପୁରିସସଂସେୱୋ, ସଦ୍ଧମ୍ମସ୍ସୱନଂ, ୟୋନିସୋମନସିକାରୋ, ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପତ୍ତି – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ନିବ୍ବେଧିକପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ତେରସମଂ।

ମହାପଞ୍ଞୱଗ୍ଗୋ ସତ୍ତମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ମହା ପୁଥୁ ୱିପୁଲ-ଗମ୍ଭୀରଂ, ଅପ୍ପମତ୍ତ-ଭୂରି-ବାହୁଲ୍ଲଂ।

ସୀଘ-ଲହୁ-ହାସ-ଜୱନ, ତିକ୍ଖ-ନିବ୍ବେଧିକାୟ ଚାତି॥

ସୋତାପତ୍ତିସଂୟୁତ୍ତଂ ଏକାଦସମଂ।

୧୨. ସଚ୍ଚସଂୟୁତ୍ତଂ

୧. ସମାଧିୱଗ୍ଗୋ

୧. ସମାଧିସୁତ୍ତଂ

୧୦୭୧ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ସମାଧିଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱେଥ। ସମାହିତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। କିଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି? ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ସମାଧିଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱେଥ। ସମାହିତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି’’।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ପଟିସଲ୍ଲାନସୁତ୍ତଂ

୧୦୭୨ . ‘‘ପଟିସଲ୍ଲାନେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋଗମାପଜ୍ଜଥ। ପଟିସଲ୍ଲୀନୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। କିଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି? ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ପଟିସଲ୍ଲାନେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋଗମାପଜ୍ଜଥ। ପଟିସଲ୍ଲୀନୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ , ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ପଠମକୁଲପୁତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୧୦୭୩ . ‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିଂସୁ, ସବ୍ବେ ତେ ଚତୁନ୍ନଂ ଅରିୟସଚ୍ଚାନଂ ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମୟାୟ। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିସ୍ସନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଚତୁନ୍ନଂ ଅରିୟସଚ୍ଚାନଂ ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମୟାୟ। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତରହି କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଚତୁନ୍ନଂ ଅରିୟସଚ୍ଚାନଂ ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମୟାୟ।

‘‘କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟସ୍ସ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧସ୍ସ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିଂସୁ…ପେ॰… ପବ୍ବଜିସ୍ସନ୍ତି…ପେ॰… ପବ୍ବଜନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଇମେସଂୟେୱ ଚତୁନ୍ନଂ ଅରିୟସଚ୍ଚାନଂ ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମୟାୟ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଦୁତିୟକୁଲପୁତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୧୦୭୪ . ‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତା ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମେସୁଂ, ସବ୍ବେ ତେ ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମେସୁଂ। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତା ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମେସ୍ସନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମେସ୍ସନ୍ତି। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତରହି କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତା ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମେନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମେନ୍ତି।

‘‘କତମାନି ଚତ୍ତାରି? ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚଂ। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତା ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମେସୁଂ …ପେ॰… ଅଭିସମେସ୍ସନ୍ତି…ପେ॰… ଅଭିସମେନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମେନ୍ତି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ପଠମସମଣବ୍ରାହ୍ମଣସୁତ୍ତଂ

୧୦୭୫ . ‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମ୍ବୋଜ୍ଝିଂସୁ, ସବ୍ବେ ତେ ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମ୍ବୋଜ୍ଝିଂସୁ। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମ୍ବୋଜ୍ଝିସ୍ସନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମ୍ବୋଜ୍ଝିସ୍ସନ୍ତି। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତରହି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମ୍ବୋଜ୍ଝନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମ୍ବୋଜ୍ଝନ୍ତି।

‘‘କତମାନି ଚତ୍ତାରି? ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚଂ। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମ୍ବୋଜ୍ଝିଂସୁ…ପେ॰… ଅଭିସମ୍ବୋଜ୍ଝିସ୍ସନ୍ତି…ପେ॰… ଅଭିସମ୍ବୋଜ୍ଝନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମ୍ବୋଜ୍ଝନ୍ତି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ , ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଦୁତିୟସମଣବ୍ରାହ୍ମଣସୁତ୍ତଂ

୧୦୭୬ . ‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ ପକାସେସୁଂ, ସବ୍ବେ ତେ ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ ପକାସେସୁଂ। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ ପକାସେସ୍ସନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ ପକାସେସ୍ସନ୍ତି। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତରହି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ ପକାସେନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ ପକାସେନ୍ତି।

‘‘କତମାନି ଚତ୍ତାରି? ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚଂ। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ ପକାସେସୁଂ…ପେ॰… ପକାସେସ୍ସନ୍ତି…ପେ॰… ପକାସେନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ ପକାସେନ୍ତି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ୱିତକ୍କସୁତ୍ତଂ

୧୦୭୭ . ‘‘ମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପାପକେ ଅକୁସଲେ ୱିତକ୍କେ ୱିତକ୍କେୟ୍ୟାଥ [ୱିତକ୍କେଥ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – କାମୱିତକ୍କଂ, ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କଂ, ୱିହିଂସାୱିତକ୍କଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ନେତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିତକ୍କା ଅତ୍ଥସଂହିତା ନାଦିବ୍ରହ୍ମଚରିୟକା ନ ନିବ୍ବିଦାୟ ନ ୱିରାଗାୟ ନ ନିରୋଧାୟ ନ ଉପସମାୟ ନ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ନ ସମ୍ବୋଧାୟ ନ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି।

‘‘ୱିତକ୍କେନ୍ତା ଚ ଖୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୱିତକ୍କେୟ୍ୟାଥ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି ୱିତକ୍କେୟ୍ୟାଥ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି ୱିତକ୍କେୟ୍ୟାଥ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୱିତକ୍କେୟ୍ୟାଥ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଏତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିତକ୍କା ଅତ୍ଥସଂହିତା ଏତେ ଆଦିବ୍ରହ୍ମଚରିୟକା ଏତେ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଚିନ୍ତସୁତ୍ତଂ

୧୦୭୮ . ‘‘ମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପାପକଂ ଅକୁସଲଂ ଚିତ୍ତଂ ଚିନ୍ତେୟ୍ୟାଥ [ଚିନ୍ତେଥ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] – ‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’ତି ୱା ‘ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’ତି ୱା, ‘ଅନ୍ତୱା ଲୋକୋ’ତି ୱା ‘ଅନନ୍ତୱା ଲୋକୋ’ତି ୱା, ‘ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀର’ନ୍ତି ୱା ‘ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀର’ନ୍ତି ୱା, ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱା ‘ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱା, ‘ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱା, ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱା। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ନେସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚିନ୍ତା ଅତ୍ଥସଂହିତା ନାଦିବ୍ରହ୍ମଚରିୟକା ନ ନିବ୍ବିଦାୟ ନ ୱିରାଗାୟ ନ ନିରୋଧାୟ ନ ଉପସମାୟ ନ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ନ ସମ୍ବୋଧାୟ ନ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି।

‘‘ଚିନ୍ତେନ୍ତା ଚ ଖୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ଚିନ୍ତେୟ୍ୟାଥ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି ଚିନ୍ତେୟ୍ୟାଥ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି ଚିନ୍ତେୟ୍ୟାଥ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ଚିନ୍ତେୟ୍ୟାଥ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଏସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚିନ୍ତା ଅତ୍ଥସଂହିତା, ଏସା ଆଦିବ୍ରହ୍ମଚରିୟକା, ଏସା ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ୱିଗ୍ଗାହିକକଥାସୁତ୍ତଂ

୧୦୭୯ . ‘‘ମା , ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଗ୍ଗାହିକକଥଂ କଥେୟ୍ୟାଥ [କଥେଥ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] – ‘ନ ତ୍ୱଂ ଇମଂ ଧମ୍ମୱିନୟଂ ଆଜାନାସି, ଅହଂ ଇମଂ ଧମ୍ମୱିନୟଂ ଆଜାନାମି। କିଂ ତ୍ୱଂ ଇମଂ ଧମ୍ମୱିନୟଂ ଆଜାନିସ୍ସସି! ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନୋ ତ୍ୱମସି, ଅହମସ୍ମି ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ। ସହିତଂ ମେ, ଅସହିତଂ ତେ। ପୁରେୱଚନୀୟଂ ପଚ୍ଛା ଅୱଚ, ପଚ୍ଛାୱଚନୀୟଂ ପୁରେ ଅୱଚ। ଅଧିଚିଣ୍ଣଂ [ଅଚିଣ୍ଣଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ତେ ୱିପରାୱତ୍ତଂ। ଆରୋପିତୋ ତେ ୱାଦୋ, ଚର ୱାଦପ୍ପମୋକ୍ଖାୟ। ନିଗ୍ଗହିତୋସି, ନିବ୍ବେଠେହି ୱା ସଚେ ପହୋସୀ’ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ନେସା, ଭିକ୍ଖୱେ, କଥା ଅତ୍ଥସଂହିତା ନାଦିବ୍ରହ୍ମଚରିୟକା ନ ନିବ୍ବିଦାୟ ନ ୱିରାଗାୟ ନ ନିରୋଧାୟ ନ ଉପସମାୟ ନ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ନ ସମ୍ବୋଧାୟ ନ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି।

‘‘କଥେନ୍ତା ଚ ଖୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି କଥେୟ୍ୟାଥ , ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି କଥେୟ୍ୟାଥ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି କଥେୟ୍ୟାଥ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି କଥେୟ୍ୟାଥ…ପେ॰… ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ତିରଚ୍ଛାନକଥାସୁତ୍ତଂ

୧୦୮୦ . ‘‘ମା , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନେକୱିହିତଂ ତିରଚ୍ଛାନକଥଂ କଥେୟ୍ୟାଥ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ରାଜକଥଂ ଚୋରକଥଂ ମହାମତ୍ତକଥଂ ସେନାକଥଂ, ଭୟକଥଂ ୟୁଦ୍ଧକଥଂ, ଅନ୍ନକଥଂ ପାନକଥଂ ୱତ୍ଥକଥଂ ସୟନକଥଂ ମାଲାକଥଂ ଗନ୍ଧକଥଂ, ଞାତିକଥଂ ୟାନକଥଂ ଗାମକଥଂ ନିଗମକଥଂ ନଗରକଥଂ ଜନପଦକଥଂ ଇତ୍ଥିକଥଂ [ଇତ୍ଥିକଥଂ ପୁରିସକଥଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ସୂରକଥଂ ୱିସିଖାକଥଂ କୁମ୍ଭଟ୍ଠାନକଥଂ, ପୁବ୍ବପେତକଥଂ ନାନତ୍ତକଥଂ, ଲୋକକ୍ଖାୟିକଂ ସମୁଦ୍ଦକ୍ଖାୟିକଂ ଇତିଭୱାଭୱକଥଂ ଇତି ୱା। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ନେସା, ଭିକ୍ଖୱେ, କଥା ଅତ୍ଥସଂହିତା ନାଦିବ୍ରହ୍ମଚରିୟକା ନ ନିବ୍ବିଦାୟ ନ ୱିରାଗାୟ ନ ନିରୋଧାୟ ନ ଉପସମାୟ ନ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ନ ସମ୍ବୋଧାୟ ନ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି।

‘‘କଥେନ୍ତା ଚ ଖୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି କଥେୟ୍ୟାଥ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି କଥେୟ୍ୟାଥ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି କଥେୟ୍ୟାଥ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି କଥେୟ୍ୟାଥ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଏସା, ଭିକ୍ଖୱେ, କଥା ଅତ୍ଥସଂହିତା, ଏସା ଆଦିବ୍ରହ୍ମଚରିୟକା, ଏସା ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ , ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ଦସମଂ।

ସମାଧିୱଗ୍ଗୋ ପଠମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ସମାଧି ପଟିସଲ୍ଲାନା, କୁଲପୁତ୍ତା ଅପରେ ଦୁୱେ।

ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ୱିତକ୍କଂ, ଚିନ୍ତା ୱିଗ୍ଗାହିକା କଥାତି॥

୨. ଧମ୍ମଚକ୍କପ୍ପୱତ୍ତନୱଗ୍ଗୋ

୧. ଧମ୍ମଚକ୍କପ୍ପୱତ୍ତନସୁତ୍ତଂ

୧୦୮୧ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ବାରାଣସିୟଂ ୱିହରତି ଇସିପତନେ ମିଗଦାୟେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ପଞ୍ଚୱଗ୍ଗିୟେ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଦ୍ୱେମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନ୍ତା ପବ୍ବଜିତେନ ନ ସେୱିତବ୍ବା। କତମେ ଦ୍ୱେ? ୟୋ ଚାୟଂ କାମେସୁ କାମସୁଖଲ୍ଲିକାନୁୟୋଗୋ ହୀନୋ ଗମ୍ମୋ ପୋଥୁଜ୍ଜନିକୋ ଅନରିୟୋ ଅନତ୍ଥସଂହିତୋ, ୟୋ ଚାୟଂ ଅତ୍ତକିଲମଥାନୁୟୋଗୋ ଦୁକ୍ଖୋ ଅନରିୟୋ ଅନତ୍ଥସଂହିତୋ। ଏତେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଭୋ ଅନ୍ତେ ଅନୁପଗମ୍ମ ମଜ୍ଝିମା ପଟିପଦା ତଥାଗତେନ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧା ଚକ୍ଖୁକରଣୀ ଞାଣକରଣୀ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି’’।

‘‘କତମା ଚ ସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଜ୍ଝିମା ପଟିପଦା ତଥାଗତେନ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧା ଚକ୍ଖୁକରଣୀ ଞାଣକରଣୀ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି? ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ସମ୍ମାୱାଚା ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ସମ୍ମାସତି ସମ୍ମାସମାଧି। ଅୟଂ ଖୋ ସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଜ୍ଝିମା ପଟିପଦା ତଥାଗତେନ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧା ଚକ୍ଖୁକରଣୀ ଞାଣକରଣୀ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି।

‘‘ଇଦଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ – ଜାତିପି ଦୁକ୍ଖା, ଜରାପି ଦୁକ୍ଖା, ବ୍ୟାଧିପି ଦୁକ୍ଖୋ, ମରଣମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ଅପ୍ପିୟେହି ସମ୍ପୟୋଗୋ ଦୁକ୍ଖୋ, ପିୟେହି ୱିପ୍ପୟୋଗୋ ଦୁକ୍ଖୋ, ୟମ୍ପିଚ୍ଛଂ ନ ଲଭତି ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ – ସଂଖିତ୍ତେନ ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା [ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧାପି (ପୀ॰ କ॰)] ଦୁକ୍ଖା। ଇଦଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ – ୟାୟଂ ତଣ୍ହା ପୋନୋବ୍ଭୱିକା [ପୋନୋଭୱିକା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ନନ୍ଦିରାଗସହଗତା ତତ୍ରତତ୍ରାଭିନନ୍ଦିନୀ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ [ସେୟ୍ୟଥୀଦଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] – କାମତଣ୍ହା, ଭୱତଣ୍ହା, ୱିଭୱତଣ୍ହା। ଇଦଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ – ୟୋ ତସ୍ସାୟେୱ ତଣ୍ହାୟ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧୋ ଚାଗୋ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ମୁତ୍ତି ଅନାଲୟୋ। ଇଦଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚଂ – ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି।

‘‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚ’ନ୍ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ‘ତଂ ଖୋ ପନିଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟ’ନ୍ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ…ପେ॰… ଉଦପାଦି। ‘ତଂ ଖୋ ପନିଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ପରିଞ୍ଞାତ’ନ୍ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି।

‘‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚ’ନ୍ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ‘ତଂ ଖୋ ପନିଦଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ପହାତବ୍ବ’ନ୍ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ…ପେ॰… ଉଦପାଦି। ‘ତଂ ଖୋ ପନିଦଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ପହୀନ’ନ୍ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି।

‘‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଅରିୟସଚ୍ଚ’ନ୍ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ‘ତଂ ଖୋ ପନିଦଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବ’ନ୍ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ…ପେ॰… ଉଦପାଦି। ‘ତଂ ଖୋ ପନିଦଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ସଚ୍ଛିକତ’ନ୍ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି।

‘‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚ’ନ୍ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ତଂ ଖୋ ପନିଦଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ଭାୱେତବ୍ବ’ନ୍ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ…ପେ॰… ଉଦପାଦି। ‘ତଂ ଖୋ ପନିଦଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ଭାୱିତ’ନ୍ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି।

‘‘ୟାୱକୀୱଞ୍ଚ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେସୁ ଚତୂସୁ ଅରିୟସଚ୍ଚେସୁ ଏୱଂ ତିପରିୱଟ୍ଟଂ ଦ୍ୱାଦସାକାରଂ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଦସ୍ସନଂ ନ ସୁୱିସୁଦ୍ଧଂ ଅହୋସି, ନେୱ ତାୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ , ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ‘ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ’ତି ପଚ୍ଚଞ୍ଞାସିଂ [ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ପଚ୍ଚଞ୍ଞାସିଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ।

‘‘ୟତୋ ଚ ଖୋ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେସୁ ଚତୂସୁ ଅରିୟସଚ୍ଚେସୁ ଏୱଂ ତିପରିୱଟ୍ଟଂ ଦ୍ୱାଦସାକାରଂ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଦସ୍ସନଂ ସୁୱିସୁଦ୍ଧଂ ଅହୋସି, ଅଥାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ‘ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ’ତି ପଚ୍ଚଞ୍ଞାସିଂ। ଞାଣଞ୍ଚ ପନ ମେ ଦସ୍ସନଂ ଉଦପାଦି – ‘ଅକୁପ୍ପା ମେ ୱିମୁତ୍ତି [ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ଅୟମନ୍ତିମା ଜାତି, ନତ୍ଥିଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ’’’ତି। ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ପଞ୍ଚୱଗ୍ଗିୟା ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ଇମସ୍ମିଞ୍ଚ ପନ ୱେୟ୍ୟାକରଣସ୍ମିଂ ଭଞ୍ଞମାନେ ଆୟସ୍ମତୋ କୋଣ୍ଡଞ୍ଞସ୍ସ ୱିରଜଂ ୱୀତମଲଂ ଧମ୍ମଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି – ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ, ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି।

ପୱତ୍ତିତେ ଚ ପନ ଭଗୱତା ଧମ୍ମଚକ୍କେ ଭୁମ୍ମା ଦେୱା ସଦ୍ଦମନୁସ୍ସାୱେସୁଂ – ‘‘ଏତଂ ଭଗୱତା ବାରାଣସିୟଂ ଇସିପତନେ ମିଗଦାୟେ ଅନୁତ୍ତରଂ ଧମ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତିତଂ ଅପ୍ପଟିୱତ୍ତିୟଂ ସମଣେନ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣେନ ୱା ଦେୱେନ ୱା ମାରେନ ୱା ବ୍ରହ୍ମୁନା ୱା କେନଚି ୱା ଲୋକସ୍ମି’’ନ୍ତି। ଭୁମ୍ମାନଂ ଦେୱାନଂ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା ଚାତୁମହାରାଜିକା ଦେୱା ସଦ୍ଦମନୁସ୍ସାୱେସୁଂ – ‘‘ଏତଂ ଭଗୱତା ବାରାଣସିୟଂ ଇସିପତନେ ମିଗଦାୟେ ଅନୁତ୍ତରଂ ଧମ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତିତଂ, ଅପ୍ପଟିୱତ୍ତିୟଂ ସମଣେନ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣେନ ୱା ଦେୱେନ ୱା ମାରେନ ୱା ବ୍ରହ୍ମୁନା ୱା କେନଚି ୱା ଲୋକସ୍ମି’’ନ୍ତି। ଚାତୁମହାରାଜିକାନଂ ଦେୱାନଂ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା ତାୱତିଂସା ଦେୱା…ପେ॰… ୟାମା ଦେୱା…ପେ॰… ତୁସିତା ଦେୱା…ପେ॰… ନିମ୍ମାନରତୀ ଦେୱା…ପେ॰… ପରନିମ୍ମିତୱସୱତ୍ତୀ ଦେୱା…ପେ॰… ବ୍ରହ୍ମକାୟିକା ଦେୱା ସଦ୍ଦମନୁସ୍ସାୱେସୁଂ – ‘‘ଏତଂ ଭଗୱତା ବାରାଣସିୟଂ ଇସିପତନେ ମିଗଦାୟେ ଅନୁତ୍ତରଂ ଧମ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତିତଂ ଅପ୍ପଟିୱତ୍ତିୟଂ ସମଣେନ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣେନ ୱା ଦେୱେନ ୱା ମାରେନ ୱା ବ୍ରହ୍ମୁନା ୱା କେନଚି ୱା ଲୋକସ୍ମି’’ନ୍ତି।

ଇତିହ ତେନ ଖଣେନ (ତେନ ଲୟେନ) [( ) ନତ୍ଥି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ତେନ ମୁହୁତ୍ତେନ ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକା ସଦ୍ଦୋ ଅବ୍ଭୁଗ୍ଗଚ୍ଛି। ଅୟଞ୍ଚ ଦସସହସ୍ସିଲୋକଧାତୁ ସଙ୍କମ୍ପି ସମ୍ପକମ୍ପି ସମ୍ପୱେଧି, ଅପ୍ପମାଣୋ ଚ ଉଳାରୋ ଓଭାସୋ ଲୋକେ ପାତୁରହୋସି ଅତିକ୍କମ୍ମ ଦେୱାନଂ ଦେୱାନୁଭାୱନ୍ତି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଇମଂ ଉଦାନଂ ଉଦାନେସି – ‘‘ଅଞ୍ଞାସି ୱତ, ଭୋ, କୋଣ୍ଡଞ୍ଞୋ, ଅଞ୍ଞାସି ୱତ, ଭୋ, କୋଣ୍ଡଞ୍ଞୋ’’ତି! ଇତି ହିଦଂ ଆୟସ୍ମତୋ କୋଣ୍ଡଞ୍ଞସ୍ସ ‘ଅଞ୍ଞାସିକୋଣ୍ଡଞ୍ଞୋ’ ତ୍ୱେୱ ନାମଂ ଅହୋସୀତି। ପଠମଂ।

୨. ତଥାଗତସୁତ୍ତଂ

୧୦୮୨ . ‘‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚ’ନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତାନଂ ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ‘ତଂ ଖୋ ପନିଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟ’ନ୍ତି ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତାନଂ ପୁବ୍ବେ…ପେ॰… ଉଦପାଦି। ‘ତଂ ଖୋ ପନିଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ପରିଞ୍ଞାତ’ନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତାନଂ ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି।

‘‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚ’ନ୍ତି ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତାନଂ ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ‘ତଂ ଖୋ ପନିଦଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ପହାତବ୍ବ’ନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତାନଂ ପୁବ୍ବେ…ପେ॰… ଉଦପାଦି। ‘ତଂ ଖୋ ପନିଦଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ପହୀନ’ନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତାନଂ ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି।

‘‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଅରିୟସଚ୍ଚ’ନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତାନଂ ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ‘ତଂ ଖୋ ପନିଦଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବ’ନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତାନଂ ପୁବ୍ବେ…ପେ॰ … ଉଦପାଦି। ‘ତଂ ଖୋ ପନିଦଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ସଚ୍ଛିକତ’ନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତାନଂ ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି।

‘‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚ’ନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତାନଂ ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ‘ତଂ ଖୋ ପନିଦଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ଭାୱେତବ୍ବ’ନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତାନଂ ପୁବ୍ବେ…ପେ॰… ଉଦପାଦି। ‘ତଂ ଖୋ ପନିଦଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ଭାୱିତ’ନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତାନଂ ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଖନ୍ଧସୁତ୍ତଂ

୧୦୮୩ . ‘‘ଚତ୍ତାରିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସଚ୍ଚାନି। କତମାନି ଚତ୍ତାରି? ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ [ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ (ସ୍ୟା॰)] ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ? ‘ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା’ ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟଂ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ [କତମେ ପଞ୍ଚ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] – ରୂପୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ…ପେ॰… ୱିଞ୍ଞାଣୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ? ୟାୟଂ ତଣ୍ହା ପୋନୋବ୍ଭୱିକା ନନ୍ଦିରାଗସହଗତା ତତ୍ରତତ୍ରାଭିନନ୍ଦିନୀ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – କାମତଣ୍ହା, ଭୱତଣ୍ହା, ୱିଭୱତଣ୍ହା। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ? ୟୋ ତସ୍ସାୟେୱ ତଣ୍ହାୟ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧୋ ଚାଗୋ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ମୁତ୍ତି ଅନାଲୟୋ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚଂ? ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚଂ। ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାୟତନସୁତ୍ତଂ

୧୦୮୪ . ‘‘ଚତ୍ତାରିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସଚ୍ଚାନି। କତମାନି ଚତ୍ତାରି? ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ? ‘ଛ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନି ଆୟତନାନୀ’ ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟଂ। କତମାନି ଛ? ଚକ୍ଖାୟତନଂ…ପେ॰… ମନାୟତନଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ? ୟାୟଂ ତଣ୍ହା ପୋନୋବ୍ଭୱିକା ନନ୍ଦିରାଗସହଗତା ତତ୍ରତତ୍ରାଭିନନ୍ଦିନୀ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – କାମତଣ୍ହା, ଭୱତଣ୍ହା, ୱିଭୱତଣ୍ହା – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ? ୟୋ ତସ୍ସାୟେୱ ତଣ୍ହାୟ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧୋ ଚାଗୋ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ମୁତ୍ତି ଅନାଲୟୋ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚଂ? ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚଂ। ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ପଠମଧାରଣସୁତ୍ତଂ

୧୦୮୫ . ‘‘ଧାରେଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟା ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ଦେସିତାନୀ’’ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅହଂ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଧାରେମି ଭଗୱତା ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ଦେସିତାନୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା କଥଂ ପନ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଧାରେସି ମୟା ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ଦେସିତାନୀ’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ପଠମଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ଦେସିତଂ ଧାରେମି; ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ଦୁତିୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ଦେସିତଂ ଧାରେମି; ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ତତିୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ଦେସିତଂ ଧାରେମି; ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ଚତୁତ୍ଥଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ଦେସିତଂ ଧାରେମି। ଏୱଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଧାରେମି ଭଗୱତା ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ଦେସିତାନୀ’’ତି।

‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୁ! ସାଧୁ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଧାରେସି ମୟା ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ଦେସିତାନୀତି। ଦୁକ୍ଖଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ମୟା ପଠମଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ଦେସିତଂ, ତଥା ନଂ ଧାରେହି; ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ [ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ମୟା ଦୁତିୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ଦେସିତଂ, ତଥା ନଂ ଧାରେହି; ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ [ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ମୟା ତତିୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ଦେସିତଂ, ତଥା ନଂ ଧାରେହି; ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା [ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିପଟିପଦଂ (ପୀ॰), ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ (କ॰)] ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ମୟା ଚତୁତ୍ଥଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ଦେସିତଂ, ତଥା ନଂ ଧାରେହି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଧାରେହି ମୟା ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ଦେସିତାନୀତି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ , ଭିକ୍ଖୁ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଦୁତିୟଧାରଣସୁତ୍ତଂ

୧୦୮୬ . ‘‘ଧାରେଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟା ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ଦେସିତାନୀ’’ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅହଂ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଧାରେମି ଭଗୱତା ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ଦେସିତାନୀ’’ତି।

‘‘ୟଥା କଥଂ ପନ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଧାରେସି ମୟା ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ଦେସିତାନୀ’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ପଠମଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ଦେସିତଂ ଧାରେମି। ୟୋ ହି କୋଚି, ଭନ୍ତେ, ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ନେତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଠମଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ୟଂ ସମଣେନ ଗୋତମେନ ଦେସିତଂ। ଅହମେତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଠମଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ଅଞ୍ଞଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଠମଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ପଞ୍ଞପେସ୍ସାମୀ’ତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ଚତୁତ୍ଥଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ଦେସିତଂ ଧାରେମି। ୟୋ ହି କୋଚି, ଭନ୍ତେ, ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ନେତଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଚତୁତ୍ଥଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ୟଂ ସମଣେନ ଗୋତମେନ ଦେସିତଂ। ଅହମେତଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ଅଞ୍ଞଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ପଞ୍ଞପେସ୍ସାମୀ’ତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ଏୱଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଧାରେମି ଭଗୱତା ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ଦେସିତାନୀ’’ତି।

‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୁ! ସାଧୁ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଧାରେସି ମୟା ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ଦେସିତାନୀତି। ଦୁକ୍ଖଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ମୟା ପଠମଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ଦେସିତଂ, ତଥା ନଂ ଧାରେହି। ୟୋ ହି କୋଚି, ଭିକ୍ଖୁ, ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ନେତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଠମଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ୟଂ ସମଣେନ ଗୋତମେନ ଦେସିତଂ। ଅହମେତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଠମଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ଅଞ୍ଞଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଠମଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ପଞ୍ଞପେସ୍ସାମୀ’ତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ମୟା ଚତୁତ୍ଥଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ଦେସିତଂ, ତଥା ନଂ ଧାରେହି। ୟୋ ହି କୋଚି, ଭିକ୍ଖୁ, ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ନେତଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଚତୁତ୍ଥଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ୟଂ ସମଣେନ ଗୋତମେନ ଦେସିତଂ । ଅହମେତଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ଅଞ୍ଞଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ପଞ୍ଞପେସ୍ସାମୀ’ତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ଏୱଂ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଧାରେହି ମୟା ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ଦେସିତାନୀତି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୁ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଅୱିଜ୍ଜାସୁତ୍ତଂ

୧୦୮୭ . ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘‘ଅୱିଜ୍ଜା, ଅୱିଜ୍ଜା’ତି ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କତମା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଅୱିଜ୍ଜା; କିତ୍ତାୱତା ଚ ଅୱିଜ୍ଜାଗତୋ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଦୁକ୍ଖେ ଅଞ୍ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟେ ଅଞ୍ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧେ ଅଞ୍ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଅଞ୍ଞାଣଂ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୁ, ଅୱିଜ୍ଜା; ଏତ୍ତାୱତା ଚ ଅୱିଜ୍ଜାଗତୋ ହୋତୀ’’ତି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୁ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ୱିଜ୍ଜାସୁତ୍ତଂ

୧୦୮୮ . ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘‘ୱିଜ୍ଜା, ୱିଜ୍ଜା’ତି, ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କତମା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ୱିଜ୍ଜା; କିତ୍ତାୱତା ଚ ୱିଜ୍ଜାଗତୋ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଦୁକ୍ଖେ ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟେ ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧେ ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଞାଣଂ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୁ, ୱିଜ୍ଜା; ଏତ୍ତାୱତା ଚ ୱିଜ୍ଜାଗତୋ ହୋତୀ’’ତି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ , ଭିକ୍ଖୁ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ସଙ୍କାସନସୁତ୍ତଂ

୧୦୮୯ . ‘‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚ’ନ୍ତି ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟା ପଞ୍ଞତ୍ତଂ। ତତ୍ଥ ଅପରିମାଣା ୱଣ୍ଣା ଅପରିମାଣା ବ୍ୟଞ୍ଜନା ଅପରିମାଣା ସଙ୍କାସନା – ‘ଇତିପିଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚ’ନ୍ତି ; ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ…ପେ॰… ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ…ପେ॰… ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚ’ନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟା ପଞ୍ଞତ୍ତଂ। ତତ୍ଥ ଅପରିମାଣା ୱଣ୍ଣା ଅପରିମାଣା ବ୍ୟଞ୍ଜନା ଅପରିମାଣା ସଙ୍କାସନା – ‘ଇତିପିଦଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚ’ନ୍ତି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ତଥସୁତ୍ତଂ

୧୦୯୦ . ‘‘ଚତ୍ତାରିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାନି ଅୱିତଥାନି ଅନଞ୍ଞଥାନି। କତମାନି ଚତ୍ତାରି? ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥମେତଂ ଅୱିତଥମେତଂ ଅନଞ୍ଞଥମେତଂ ; ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି ତଥମେତଂ ଅୱିତଥମେତଂ ଅନଞ୍ଞଥମେତଂ; ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି ତଥମେତଂ ଅୱିତଥମେତଂ ଅନଞ୍ଞଥମେତଂ; ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ତଥମେତଂ ଅୱିତଥମେତଂ ଅନଞ୍ଞଥମେତଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରି ତଥାନି ଅୱିତଥାନି ଅନଞ୍ଞଥାନି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ଦସମଂ।

ଧମ୍ମଚକ୍କପ୍ପୱତ୍ତନୱଗ୍ଗୋ ଦୁତିୟୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଧମ୍ମଚକ୍କଂ ତଥାଗତଂ, ଖନ୍ଧା ଆୟତନେନ ଚ।

ଧାରଣା ଚ ଦ୍ୱେ ଅୱିଜ୍ଜା, ୱିଜ୍ଜା ସଙ୍କାସନା ତଥାତି॥

୩. କୋଟିଗାମୱଗ୍ଗୋ

୧. ପଠମକୋଟିଗାମସୁତ୍ତଂ

୧୦୯୧ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ୱଜ୍ଜୀସୁ ୱିହରତି କୋଟିଗାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଚତୁନ୍ନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସଚ୍ଚାନଂ ଅନନୁବୋଧା ଅପ୍ପଟିୱେଧା ଏୱମିଦଂ ଦୀଘମଦ୍ଧାନଂ ସନ୍ଧାୱିତଂ ସଂସରିତଂ ମମଞ୍ଚେୱ ତୁମ୍ହାକଞ୍ଚ’’।

‘‘କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଦୁକ୍ଖସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ ଅନନୁବୋଧା ଅପ୍ପଟିୱେଧା ଏୱମିଦଂ ଦୀଘମଦ୍ଧାନଂ ସନ୍ଧାୱିତଂ ସଂସରିତଂ ମମଞ୍ଚେୱ ତୁମ୍ହାକଞ୍ଚ। ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟସ୍ସ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖନିରୋଧସ୍ସ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ ଅନନୁବୋଧା ଅପ୍ପଟିୱେଧା ଏୱମିଦଂ ଦୀଘମଦ୍ଧାନଂ ସନ୍ଧାୱିତଂ ସଂସରିତଂ ମମଞ୍ଚେୱ ତୁମ୍ହାକଞ୍ଚ। ତୟିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ଅନୁବୁଦ୍ଧଂ ପଟିୱିଦ୍ଧଂ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ଅନୁବୁଦ୍ଧଂ ପଟିୱିଦ୍ଧଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ଅନୁବୁଦ୍ଧଂ ପଟିୱିଦ୍ଧଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ଅନୁବୁଦ୍ଧଂ ପଟିୱିଦ୍ଧଂ; ଉଚ୍ଛିନ୍ନା ଭୱତଣ୍ହା, ଖୀଣା ଭୱନେତ୍ତି; ନତ୍ଥିଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ସୁଗତୋ ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –

‘‘ଚତୁନ୍ନଂ ଅରିୟସଚ୍ଚାନଂ, ୟଥାଭୂତଂ ଅଦସ୍ସନା।

ସଂସିତଂ [ସଂସରିତଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰) ଦୀ॰ ନି॰ ୨.୧୫୫] ଦୀଘମଦ୍ଧାନଂ, ତାସୁ ତାସ୍ୱେୱ ଜାତିସୁ॥

‘‘ତାନି [ୟାନି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଏତାନି ଦିଟ୍ଠାନି, ଭୱନେତ୍ତି ସମୂହତା।

ଉଚ୍ଛିନ୍ନଂ ମୂଲଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ, ନତ୍ଥିଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ’’ତି॥ ପଠମଂ।

୨. ଦୁତିୟକୋଟିଗାମସୁତ୍ତଂ

୧୦୯୨ . ‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ନ ମେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମଣେସୁ ୱା ସମଣସମ୍ମତା ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସମ୍ମତା, ନ ଚ ପନେତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଂ ୱା ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଂ ୱା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତି।

‘‘ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତି, ତେ ଖୋ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମଣେସୁ ଚେୱ ସମଣସମ୍ମତା ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣସମ୍ମତା, ତେ ଚ ପନାୟସ୍ମନ୍ତୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ସୁଗତୋ ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –

‘‘ୟେ ଦୁକ୍ଖଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ଅଥୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମ୍ଭୱଂ।

ୟତ୍ଥ ଚ ସବ୍ବସୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ଅସେସଂ ଉପରୁଜ୍ଝତି॥

‘‘ତଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ ନ ଜାନନ୍ତି, ଦୁକ୍ଖୂପସମଗାମିନଂ।

ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିହୀନା ତେ, ଅଥୋ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିୟା।

ଅଭବ୍ବା ତେ ଅନ୍ତକିରିୟାୟ, ତେ ୱେ ଜାତିଜରୂପଗା॥

‘‘ୟେ ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ପଜାନନ୍ତି, ଅଥୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମ୍ଭୱଂ।

ୟତ୍ଥ ଚ ସବ୍ବସୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ଅସେସଂ ଉପରୁଜ୍ଝତି॥

‘‘ତଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ ପଜାନନ୍ତି, ଦୁକ୍ଖୂପସମଗାମିନଂ।

ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିସମ୍ପନ୍ନା, ଅଥୋ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିୟା।

ସବ୍ବା ତେ ଅନ୍ତକିରିୟାୟ, ନ ତେ ଜାତିଜରୂପଗା’’ତି॥ ଦୁତିୟଂ।

୩. ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସୁତ୍ତଂ

୧୦୯୩ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଚତ୍ତାରିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସଚ୍ଚାନି। କତମାନି ଚତ୍ତାରି? ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ଅରିୟସଚ୍ଚାନଂ ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧତ୍ତା ତଥାଗତୋ ‘ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଅରହନ୍ତସୁତ୍ତଂ

୧୦୯୪ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ଅରହନ୍ତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧା ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମ୍ବୁଜ୍ଝିଂସୁ, ସବ୍ବେ ତେ ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମ୍ବୁଜ୍ଝିଂସୁ। ୟେ ହି [ୟେପି ହି (ବହୂସୁ)] କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ଅରହନ୍ତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧା ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମ୍ବୁଜ୍ଝିସ୍ସନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମ୍ବୁଜ୍ଝିସ୍ସନ୍ତି। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତରହି ଅରହନ୍ତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧା ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମ୍ବୁଜ୍ଝନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମ୍ବୁଜ୍ଝନ୍ତି।

‘‘କତମାନି ଚତ୍ତାରି? ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚଂ। ୟେ ହି, କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ଅରହନ୍ତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧା ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମ୍ବୁଜ୍ଝିଂସୁ…ପେ॰… ଅଭିସମ୍ବୁଜ୍ଝିସ୍ସନ୍ତି…ପେ॰… ଅଭିସମ୍ବୁଜ୍ଝନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମ୍ବୁଜ୍ଝନ୍ତି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଆସୱକ୍ଖୟସୁତ୍ତଂ

୧୦୯୫ . ‘‘ଜାନତୋହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପସ୍ସତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟଂ ୱଦାମି, ନୋ ଅଜାନତୋ ଅପସ୍ସତୋ। କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟୋ ହୋତି? ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟୋ ହୋତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟୋ ହୋତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟୋ ହୋତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟୋ ହୋତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାନତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟୋ ହୋତି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ମିତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୧୦୯୬ . ‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁକମ୍ପେୟ୍ୟାଥ, ୟେ ଚ ସୋତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟୁଂ – ମିତ୍ତା ୱା ଅମଚ୍ଚା ୱା ଞାତୀ ୱା ସାଲୋହିତା ୱା – ତେ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ଅରିୟସଚ୍ଚାନଂ ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମୟାୟ ସମାଦପେତବ୍ବା ନିୱେସେତବ୍ବା ପତିଟ୍ଠାପେତବ୍ବା।

‘‘କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟସ୍ସ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧସ୍ସ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁକମ୍ପେୟ୍ୟାଥ, ୟେ ଚ ସୋତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟୁଂ – ମିତ୍ତା ୱା ଅମଚ୍ଚା ୱା ଞାତୀ ୱା ସାଲୋହିତା ୱା ତେ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଅରିୟସଚ୍ଚାନଂ ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମୟାୟ ସମାଦପେତବ୍ବା ନିୱେସେତବ୍ବା ପତିଟ୍ଠାପେତବ୍ବା।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ତଥସୁତ୍ତଂ

୧୦୯୭ . ‘‘ଚତ୍ତାରିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସଚ୍ଚାନି। କତମାନି ଚତ୍ତାରି? ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ତଥାନି ଅୱିତଥାନି ଅନଞ୍ଞଥାନି; ତସ୍ମା ‘ଅରିୟସଚ୍ଚାନୀ’ତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଲୋକସୁତ୍ତଂ

୧୦୯୮ . ‘‘ଚତ୍ତାରିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସଚ୍ଚାନି। କତମାନି ଚତ୍ତାରି? ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚଂ। ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ତଥାଗତୋ ଅରିୟୋ; ତସ୍ମା ‘ଅରିୟସଚ୍ଚାନୀ’ତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି’’।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟସୁତ୍ତଂ

୧୦୯୯ . ‘‘ଚତ୍ତାରିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସଚ୍ଚାନି। କତମାନି ଚତ୍ତାରି? ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ଅରିୟସଚ୍ଚାନଂ ଅତ୍ଥି ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ, ଅତ୍ଥି ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ପହାତବ୍ବଂ, ଅତ୍ଥି ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ, ଅତ୍ଥି ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ଭାୱେତବ୍ବଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ? ଦୁକ୍ଖଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ପହାତବ୍ବଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ଭାୱେତବ୍ବଂ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଗୱମ୍ପତିସୁତ୍ତଂ

୧୧୦୦ . ଏକଂ ସମୟଂ ସମ୍ବହୁଲା ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ଚେତେସୁ [ଚେତିୟେସୁ (ସ୍ୟା॰)] ୱିହରନ୍ତି ସହଞ୍ଚନିକେ [ସହଜନିୟେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] । ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସମ୍ବହୁଲାନଂ ଥେରାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତାନଂ ମଣ୍ଡଲମାଳେ ସନ୍ନିସିନ୍ନାନଂ ସନ୍ନିପତିତାନଂ ଅୟମନ୍ତରାକଥା ଉଦପାଦି – ‘‘ୟୋ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଦୁକ୍ଖଂ ପସ୍ସତି ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟମ୍ପି ସୋ ପସ୍ସତି, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧମ୍ପି ପସ୍ସତି, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦମ୍ପି ପସ୍ସତୀ’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଆୟସ୍ମା ଗୱମ୍ପତି ଥେରୋ [ଗୱମ୍ପତିତ୍ଥେରୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଭିକ୍ଖୂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସମ୍ମୁଖା ମେତଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତୋ ସୁତଂ, ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତଂ – ‘ୟୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ ପସ୍ସତି ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟମ୍ପି ସୋ ପସ୍ସତି, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧମ୍ପି ପସ୍ସତି, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦମ୍ପି ପସ୍ସତି। ୟୋ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ପସ୍ସତି ଦୁକ୍ଖମ୍ପି ସୋ ପସ୍ସତି, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧମ୍ପି ପସ୍ସତି, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦମ୍ପି ପସ୍ସତି। ୟୋ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ପସ୍ସତି ଦୁକ୍ଖମ୍ପି ସୋ ପସ୍ସତି, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟମ୍ପି ପସ୍ସତି, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦମ୍ପି ପସ୍ସତି। ୟୋ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପସ୍ସତି ଦୁକ୍ଖମ୍ପି ସୋ ପସ୍ସତି, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟମ୍ପି ପସ୍ସତି, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧମ୍ପି ପସ୍ସତୀ’’’ତି। ଦସମଂ।

କୋଟିଗାମୱଗ୍ଗୋ ତତିୟୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଦ୍ୱେ ୱଜ୍ଜୀ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ, ଅରହଂ ଆସୱକ୍ଖୟୋ।

ମିତ୍ତଂ ତଥା ଚ ଲୋକୋ ଚ, ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଗୱମ୍ପତୀତି॥

୪. ସୀସପାୱନୱଗ୍ଗୋ

୧. ସୀସପାୱନସୁତ୍ତଂ

୧୧୦୧ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା କୋସମ୍ବିୟଂ ୱିହରତି ସୀସପାୱନେ [ସିଂସପାୱନେ (ସୀ॰ ପୀ॰)] । ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ପରିତ୍ତାନି ସୀସପାପଣ୍ଣାନି ପାଣିନା ଗହେତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତମଂ ନୁ ଖୋ ବହୁତରଂ – ୟାନି ୱା ମୟା ପରିତ୍ତାନି ସୀସପାପଣ୍ଣାନି ପାଣିନା ଗହିତାନି ୟଦିଦଂ ଉପରି ସୀସପାୱନେ’’ତି? ‘‘ଅପ୍ପମତ୍ତକାନି , ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ପରିତ୍ତାନି ସୀସପାପଣ୍ଣାନି ପାଣିନା ଗହିତାନି; ଅଥ ଖୋ ଏତାନେୱ ବହୁତରାନି ୟଦିଦଂ ଉପରି ସୀସପାୱନେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦେୱ ବହୁତରଂ ୟଂ ୱୋ ମୟା ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଅନକ୍ଖାତଂ। କସ୍ମା ଚେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟା ଅନକ୍ଖାତଂ? ନ ହେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ଥସଂହିତଂ ନାଦିବ୍ରହ୍ମଚରିୟକଂ ନ ନିବ୍ବିଦାୟ ନ ୱିରାଗାୟ ନ ନିରୋଧାୟ ନ ଉପସମାୟ ନ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ନ ସମ୍ବୋଧାୟ ନ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି; ତସ୍ମା ତଂ ମୟା ଅନକ୍ଖାତଂ’’।

‘‘କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟା ଅକ୍ଖାତଂ? ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟା ଅକ୍ଖାତଂ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି ମୟା ଅକ୍ଖାତଂ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି ମୟା ଅକ୍ଖାତଂ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ମୟା ଅକ୍ଖାତଂ’’।

‘‘କସ୍ମା ଚେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟା ଅକ୍ଖାତଂ? ଏତଞ୍ହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ଥସଂହିତଂ ଏତଂ ଆଦିବ୍ରହ୍ମଚରିୟକଂ ଏତଂ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି; ତସ୍ମା ତଂ ମୟା ଅକ୍ଖାତଂ ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ଖଦିରପତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୧୧୦୨ . ‘‘ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅହଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ୟଥାଭୂତଂ ଅନଭିସମେଚ୍ଚ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ୟଥାଭୂତଂ ଅନଭିସମେଚ୍ଚ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ୟଥାଭୂତଂ ଅନଭିସମେଚ୍ଚ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ୟଥାଭୂତଂ ଅନଭିସମେଚ୍ଚ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରିସ୍ସାମୀ’ତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅହଂ ଖଦିରପତ୍ତାନଂ ୱା ସରଲପତ୍ତାନଂ [ପଲାସପତ୍ତାନଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ୱା ଆମଲକପତ୍ତାନଂ ୱା ପୁଟଂ କରିତ୍ୱା ଉଦକଂ ୱା ତାଲପତ୍ତଂ ୱା ଆହରିସ୍ସାମୀ’ତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅହଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ୟଥାଭୂତଂ ଅନଭିସମେଚ୍ଚ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ୟଥାଭୂତଂ ଅନଭିସମେଚ୍ଚ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରିସ୍ସାମୀ’ତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି।

‘‘ୟୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅହଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମେଚ୍ଚ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମେଚ୍ଚ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମେଚ୍ଚ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମେଚ୍ଚ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରିସ୍ସାମୀ’ତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅହଂ ପଦୁମପତ୍ତାନଂ ୱା ପଲାସପତ୍ତାନଂ ୱା ମାଲୁୱପତ୍ତାନଂ ୱା ପୁଟଂ କରିତ୍ୱା ଉଦକଂ ୱା ତାଲପତ୍ତଂ ୱା ଆହରିସ୍ସାମୀ’ତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅହଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମେଚ୍ଚ …ପେ॰… ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମେଚ୍ଚ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରିସ୍ସାମୀ’ତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଦଣ୍ଡସୁତ୍ତଂ

୧୧୦୩ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦଣ୍ଡୋ ଉପରିୱେହାସଂ ଖିତ୍ତୋ ସକିମ୍ପି ମୂଲେନ ନିପତତି, ସକିମ୍ପି ଅଗ୍ଗେନ ନିପତତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୱିଜ୍ଜାନୀୱରଣା ସତ୍ତା ତଣ୍ହାସଂୟୋଜନା ସନ୍ଧାୱନ୍ତା ସଂସରନ୍ତା [ତଣ୍ହାସଂୟୋଜନବନ୍ଧା ସନ୍ଧାୱତା (କ॰)] ସକିମ୍ପି ଅସ୍ମା ଲୋକା ପରଂ ଲୋକଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ସକିମ୍ପି ପରସ୍ମା ଲୋକା ଇମଂ ଲୋକଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅଦିଟ୍ଠତ୍ତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ଅରିୟସଚ୍ଚାନଂ। କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ , ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଚେଲସୁତ୍ତଂ

୧୧୦୪ . ‘‘ଆଦିତ୍ତେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଚେଲେ ୱା ସୀସେ ୱା କିମସ୍ସ କରଣୀୟ’’ନ୍ତି? ‘‘ଆଦିତ୍ତେ, ଭନ୍ତେ, ଚେଲେ ୱା ସୀସେ ୱା, ତସ୍ସେୱ ଚେଲସ୍ସ ୱା ସୀସସ୍ସ ୱା ନିବ୍ବାପନାୟ ଅଧିମତ୍ତୋ ଛନ୍ଦୋ ଚ ୱାୟାମୋ ଚ ଉସ୍ସାହୋ ଚ ଉସ୍ସୋଳ୍ହୀ ଚ ଅପ୍ପଟିୱାନୀ ଚ ସତି ଚ ସମ୍ପଜଞ୍ଞଞ୍ଚ କରଣୀୟ’’ନ୍ତି।

‘‘ଆଦିତ୍ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚେଲଂ ୱା ସୀସଂ ୱା ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତ୍ୱା ଅମନସିକରିତ୍ୱା ଅନଭିସମେତାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଅରିୟସଚ୍ଚାନଂ ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମୟାୟ ଅଧିମତ୍ତୋ ଛନ୍ଦୋ ଚ ୱାୟାମୋ ଚ ଉସ୍ସାହୋ ଚ ଉସ୍ସୋଳ୍ହୀ ଚ ଅପ୍ପଟିୱାନୀ ଚ ସତି ଚ ସମ୍ପଜଞ୍ଞଞ୍ଚ କରଣୀୟଂ। କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ସତ୍ତିସତସୁତ୍ତଂ

୧୧୦୫ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ୱସ୍ସସତାୟୁକୋ ୱସ୍ସସତଜୀୱୀ। ତମେନଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଏହମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ତଂ ସତ୍ତିସତେନ ହନିସ୍ସନ୍ତି, ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟଂ ସତ୍ତିସତେନ ହନିସ୍ସନ୍ତି, ସାୟନ୍ହସମୟଂ ସତ୍ତିସତେନ ହନିସ୍ସନ୍ତି। ସୋ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ଦିୱସେ ଦିୱସେ ତୀହି ତୀହି ସତ୍ତିସତେହି ହଞ୍ଞମାନୋ ୱସ୍ସସତାୟୁକୋ ୱସ୍ସସତଜୀୱୀ ୱସ୍ସସତସ୍ସ ଅଚ୍ଚୟେନ ଅନଭିସମେତାନି ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ଅଭିସମେସ୍ସସୀ’’’ତି।

‘‘ଅତ୍ଥୱସିକେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁଲପୁତ୍ତେନ ଅଲଂ ଉପଗନ୍ତୁଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅନମତଗ୍ଗୋୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂସାରୋ; ପୁବ୍ବା କୋଟି ନପ୍ପଞ୍ଞାୟତି ସତ୍ତିପ୍ପହାରାନଂ ଅସିପ୍ପହାରାନଂ ଉସୁପ୍ପହାରାନଂ ଫରସୁପ୍ପହାରାନଂ [ଅସିପ୍ପହାରାନଂ ଫରସୁପ୍ପହାରାନଂ (କ॰)] । ଏୱଞ୍ଚେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସ୍ସ। ନ ଖୋ ପନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସହ ଦୁକ୍ଖେନ, ସହ ଦୋମନସ୍ସେନ ଚତୁନ୍ନଂ ଅରିୟସଚ୍ଚାନଂ ଅଭିସମୟଂ ୱଦାମି; ଅପି ଚାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସହାୱ ସୁଖେନ, ସହାୱ ସୋମନସ୍ସେନ ଚତୁନ୍ନଂ ଅରିୟସଚ୍ଚାନଂ ଅଭିସମୟଂ ୱଦାମି। କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ , ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ପାଣସୁତ୍ତଂ

୧୧୦୬ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ୟଂ ଇମସ୍ମିଂ ଜମ୍ବୁଦୀପେ ତିଣକଟ୍ଠସାଖାପଲାସଂ ତଚ୍ଛେତ୍ୱା ଏକଜ୍ଝଂ ସଂହରେୟ୍ୟ; ଏକଜ୍ଝଂ ସଂହରିତ୍ୱା ସୂଲଂ କରେୟ୍ୟ। ସୂଲଂ କରିତ୍ୱା ୟେ ମହାସମୁଦ୍ଦେ ମହନ୍ତକା ପାଣା ତେ ମହନ୍ତକେସୁ ସୂଲେସୁ ଆୱୁନେୟ୍ୟ, ୟେ ମହାସମୁଦ୍ଦେ ମଜ୍ଝିମକା ପାଣା ତେ ମଜ୍ଝିମକେସୁ ସୂଲେସୁ ଆୱୁନେୟ୍ୟ, ୟେ ମହାସମୁଦ୍ଦେ ସୁଖୁମକା ପାଣା ତେ ସୁଖୁମକେସୁ ସୂଲେସୁ ଆୱୁନେୟ୍ୟ। ଅପରିୟାଦିନ୍ନା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାସମୁଦ୍ଦେ ଓଳାରିକା ପାଣା ଅସ୍ସୁ।

‘‘ଅଥ ଇମସ୍ମିଂ ଜମ୍ବୁଦୀପେ ତିଣକଟ୍ଠସାଖାପଲାସଂ ପରିକ୍ଖୟଂ ପରିୟାଦାନଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ। ଇତୋ ବହୁତରା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାସମୁଦ୍ଦେ ସୁଖୁମକା ପାଣା, ୟେ ନ ସୁକରା ସୂଲେସୁ ଆୱୁନିତୁଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ସୁଖୁମତ୍ତା , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ତଭାୱସ୍ସ। ଏୱଂ ମହା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପାୟୋ। ଏୱଂ ମହନ୍ତସ୍ମା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପାୟସ୍ମା ପରିମୁତ୍ତୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ପଠମସୂରିୟସୁତ୍ତଂ

୧୧୦୭ . ‘‘ସୂରିୟସ୍ସ [ସୁରିୟସ୍ସ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦୟତୋ ଏତଂ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ ଏତଂ ପୁବ୍ବନିମିତ୍ତଂ, ୟଦିଦଂ – ଅରୁଣୁଗ୍ଗଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଚତୁନ୍ନଂ ଅରିୟସଚ୍ଚାନଂ ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମୟାୟ ଏତଂ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ ଏତଂ ପୁବ୍ବନିମିତ୍ତଂ, ୟଦିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ତସ୍ସେତଂ ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନିସ୍ସତି…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନିସ୍ସତି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଦୁତିୟସୂରିୟସୁତ୍ତଂ

୧୧୦୮ . ‘‘ୟାୱକୀୱଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଚନ୍ଦିମସୂରିୟା ଲୋକେ ନୁପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ନେୱ ତାୱ ମହତୋ ଆଲୋକସ୍ସ ପାତୁଭାୱୋ ହୋତି ମହତୋ ଓଭାସସ୍ସ। ଅନ୍ଧତମଂ ତଦା ହୋତି ଅନ୍ଧକାରତିମିସା । ନେୱ ତାୱ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱା [ରତ୍ତିଦିୱା (କ॰)] ପଞ୍ଞାୟନ୍ତି, ନ ମାସଦ୍ଧମାସା ପଞ୍ଞାୟନ୍ତି, ନ ଉତୁସଂୱଚ୍ଛରା ପଞ୍ଞାୟନ୍ତି।

‘‘ୟତୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚନ୍ଦିମସୂରିୟା ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ଅଥ ମହତୋ ଆଲୋକସ୍ସ ପାତୁଭାୱୋ ହୋତି ମହତୋ ଓଭାସସ୍ସ। ନେୱ ଅନ୍ଧକାରତମଂ ତଦା ହୋତି ନ ଅନ୍ଧକାରତିମିସା। ଅଥ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱା ପଞ୍ଞାୟନ୍ତି, ମାସଦ୍ଧମାସା ପଞ୍ଞାୟନ୍ତି, ଉତୁସଂୱଚ୍ଛରା ପଞ୍ଞାୟନ୍ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱକୀୱଞ୍ଚ ତଥାଗତୋ ଲୋକେ ନୁପ୍ପଜ୍ଜତି ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ, ନେୱ ତାୱ ମହତୋ ଆଲୋକସ୍ସ ପାତୁଭାୱୋ ହୋତି ମହତୋ ଓଭାସସ୍ସ। ଅନ୍ଧତମଂ ତଦା ହୋତି ଅନ୍ଧକାରତିମିସା। ନେୱ ତାୱ ଚତୁନ୍ନଂ ଅରିୟସଚ୍ଚାନଂ ଆଚିକ୍ଖଣା ହୋତି ଦେସନା ପଞ୍ଞାପନା ପଟ୍ଠପନା ୱିୱରଣା ୱିଭଜନା ଉତ୍ତାନୀକମ୍ମଂ।

‘‘ୟତୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ, ଅଥ ମହତୋ ଆଲୋକସ୍ସ ପାତୁଭାୱୋ ହୋତି ମହତୋ ଓଭାସସ୍ସ। ନେୱ ଅନ୍ଧତମଂ ତଦା ହୋତି ନ ଅନ୍ଧକାରତିମିସା। ଅଥ ଖୋ ଚତୁନ୍ନଂ ଅରିୟସଚ୍ଚାନଂ ଆଚିକ୍ଖଣା ହୋତି ଦେସନା ପଞ୍ଞାପନା ପଟ୍ଠପନା ୱିୱରଣା ୱିଭଜନା ଉତ୍ତାନୀକମ୍ମଂ। କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଇନ୍ଦଖୀଲସୁତ୍ତଂ

୧୧୦୯ . ‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ତେ ଅଞ୍ଞସ୍ସ ସମଣସ୍ସ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୱା ମୁଖଂ ଉଲ୍ଲୋକେନ୍ତି [ଓଲୋକେନ୍ତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] – ‘ଅୟଂ ନୂନ ଭୱଂ ଜାନଂ ଜାନାତି, ପସ୍ସଂ ପସ୍ସତୀ’’’ତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ତୂଲପିଚୁ ୱା କପ୍ପାସପିଚୁ ୱା ଲହୁକୋ ୱାତୂପାଦାନୋ ସମେ ଭୂମିଭାଗେ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ। ତମେନଂ ପୁରତ୍ଥିମୋ ୱାତୋ ପଚ୍ଛିମେନ ସଂହରେୟ୍ୟ, ପଚ୍ଛିମୋ ୱାତୋ ପୁରତ୍ଥିମେନ ସଂହରେୟ୍ୟ, ଉତ୍ତରୋ ୱାତୋ ଦକ୍ଖିଣେନ ସଂହରେୟ୍ୟ, ଦକ୍ଖିଣୋ ୱାତୋ ଉତ୍ତରେନ ସଂହରେୟ୍ୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଲହୁକତ୍ତା, ଭିକ୍ଖୱେ, କପ୍ପାସପିଚୁନୋ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ ହି କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ତେ ଅଞ୍ଞସ୍ସ ସମଣସ୍ସ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୱା ମୁଖଂ ଉଲ୍ଲୋକେନ୍ତି – ‘ଅୟଂ ନୂନ ଭୱଂ ଜାନଂ ଜାନାତି, ପସ୍ସଂ ପସ୍ସତୀ’ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅଦିଟ୍ଠତ୍ତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ଅରିୟସଚ୍ଚାନଂ।

‘‘ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତି, ତେ ନ ଅଞ୍ଞସ୍ସ ସମଣସ୍ସ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୱା ମୁଖଂ ଉଲ୍ଲୋକେନ୍ତି – ‘ଅୟଂ ନୂନ ଭୱଂ ଜାନଂ ଜାନାତି, ପସ୍ସଂ ପସ୍ସତୀ’’’ତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୟୋଖୀଲୋ ୱା ଇନ୍ଦଖୀଲୋ ୱା ଗମ୍ଭୀରନେମୋ ସୁନିଖାତୋ ଅଚଲୋ ଅସମ୍ପକମ୍ପୀ। ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଚେପି ଦିସାୟ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଭୁସା ୱାତୱୁଟ୍ଠି, ନେୱ ସଙ୍କମ୍ପେୟ୍ୟ [ନେୱ ନଂ ସଙ୍କମ୍ପେୟ୍ୟ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ନ ସମ୍ପକମ୍ପେୟ୍ୟ ନ ସମ୍ପଚାଲେୟ୍ୟ; ପଚ୍ଛିମାୟ ଚେପି ଦିସାୟ…ପେ॰… ଉତ୍ତରାୟ ଚେପି ଦିସାୟ…ପେ॰… ଦକ୍ଖିଣାୟ ଚେପି ଦିସାୟ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଭୁସା ୱାତୱୁଟ୍ଠି, ନେୱ ସଙ୍କମ୍ପେୟ୍ୟ ନ ସମ୍ପକମ୍ପେୟ୍ୟ ନ ସମ୍ପଚାଲେୟ୍ୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଗମ୍ଭୀରତ୍ତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ନେମସ୍ସ ସୁନିଖାତତ୍ତା ଇନ୍ଦଖୀଲସ୍ସ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰… ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତି, ତେ ନ ଅଞ୍ଞସ୍ସ ସମଣସ୍ସ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୱା ମୁଖଂ ଉଲ୍ଲୋକେନ୍ତି – ‘ଅୟଂ ନୂନ ଭୱଂ ଜାନଂ ଜାନାତି, ପସ୍ସଂ ପସ୍ସତୀ’ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ସୁଦିଟ୍ଠତ୍ତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ଅରିୟସଚ୍ଚାନଂ। କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ୱାଦତ୍ଥିକସୁତ୍ତଂ

୧୧୧୦ . ‘‘ୟୋ ହି କୋଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଚେପି ଦିସାୟ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ୱାଦତ୍ଥିକୋ ୱାଦଗୱେସୀ – ‘ୱାଦମସ୍ସ ଆରୋପେସ୍ସାମୀ’ତି, ତଂ ୱତ ସହଧମ୍ମେନ ସଙ୍କମ୍ପେସ୍ସତି ୱା ସମ୍ପକମ୍ପେସ୍ସତି ୱା ସମ୍ପଚାଲେସ୍ସତି ୱାତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ପଚ୍ଛିମାୟ ଚେପି ଦିସାୟ…ପେ॰… ଉତ୍ତରାୟ ଚେପି ଦିସାୟ…ପେ॰… ଦକ୍ଖିଣାୟ ଚେପି ଦିସାୟ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ୱାଦତ୍ଥିକୋ ୱାଦଗୱେସୀ – ‘ୱାଦମସ୍ସ ଆରୋପେସ୍ସାମୀ’ତି, ତଂ ୱତ ସହଧମ୍ମେନ ସଙ୍କମ୍ପେସ୍ସତି ୱା ସମ୍ପକମ୍ପେସ୍ସତି ୱା ସମ୍ପଚାଲେସ୍ସତି ୱାତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିଲାୟୂପୋ ସୋଳସ କୁକ୍କୁକୋ। ତସ୍ସସ୍ସୁ ଅଟ୍ଠ କୁକ୍କୁ ହେଟ୍ଠା ନେମଙ୍ଗମା, ଅଟ୍ଠ କୁକ୍କୁ ଉପରିନେମସ୍ସ। ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଚେପି ଦିସାୟ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଭୁସା ୱାତୱୁଟ୍ଠି, ନେୱ ସଙ୍କମ୍ପେୟ୍ୟ ନ ସମ୍ପକମ୍ପେୟ୍ୟ ନ ସମ୍ପଚାଲେୟ୍ୟ; ପଚ୍ଛିମାୟ ଚେପି ଦିସାୟ…ପେ॰… ଉତ୍ତରାୟ ଚେପି ଦିସାୟ…ପେ॰… ଦକ୍ଖିଣାୟ ଚେପି ଦିସାୟ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଭୁସା ୱାତୱୁଟ୍ଠି, ନେୱ ସଙ୍କମ୍ପେୟ୍ୟ ନ ସମ୍ପକମ୍ପେୟ୍ୟ ନ ସମ୍ପଚାଲେୟ୍ୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଗମ୍ଭୀରତ୍ତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ନେମସ୍ସ ସୁନିଖାତତ୍ତା ସିଲାୟୂପସ୍ସ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋ ହି କୋଚି ଭିକ୍ଖୁ ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି; ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଚେପି ଦିସାୟ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ୱାଦତ୍ଥିକୋ ୱାଦଗୱେସୀ ‘ୱାଦମସ୍ସ ଆରୋପେସ୍ସାମୀ’ତି, ତଂ ୱତ ସହଧମ୍ମେନ ସଙ୍କମ୍ପେସ୍ସତି ୱା ସମ୍ପକମ୍ପେସ୍ସତି ୱା ସମ୍ପଚାଲେସ୍ସତି ୱାତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ପଚ୍ଛିମାୟ ଚେପି ଦିସାୟ…ପେ॰… ଉତ୍ତରାୟ ଚେପି ଦିସାୟ…ପେ॰… ଦକ୍ଖିଣାୟ ଚେପି ଦିସାୟ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ୱାଦତ୍ଥିକୋ ୱାଦଗୱେସୀ – ‘ୱାଦମସ୍ସ ଆରୋପେସ୍ସାମୀ’ତି, ତଂ ୱତ ସହଧମ୍ମେନ ସଙ୍କମ୍ପେସ୍ସତି ୱା ସମ୍ପକମ୍ପେସ୍ସତି ୱା ସମ୍ପଚାଲେସ୍ସତି ୱାତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ସୁଦିଟ୍ଠତ୍ତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ଅରିୟସଚ୍ଚାନଂ। କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ , ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ଦସମଂ।

ସୀସପାୱନୱଗ୍ଗୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ସୀସପା ଖଦିରୋ ଦଣ୍ଡୋ, ଚେଲା ସତ୍ତିସତେନ ଚ।

ପାଣା ସୁରିୟୂପମା ଦ୍ୱେଧା, ଇନ୍ଦଖୀଲୋ ଚ ୱାଦିନୋତି॥

୫. ପପାତୱଗ୍ଗୋ

୧. ଲୋକଚିନ୍ତାସୁତ୍ତଂ

୧୧୧୧ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତରୋ ପୁରିସୋ ରାଜଗହା ନିକ୍ଖମିତ୍ୱା ‘ଲୋକଚିନ୍ତଂ ଚିନ୍ତେସ୍ସାମୀ’ତି ୟେନ ସୁମାଗଧା ପୋକ୍ଖରଣୀ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ସୁମାଗଧାୟ ପୋକ୍ଖରଣିୟା ତୀରେ ନିସୀଦି ଲୋକଚିନ୍ତଂ ଚିନ୍ତେନ୍ତୋ। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋ ପୁରିସୋ ସୁମାଗଧାୟ ପୋକ୍ଖରଣିୟା ତୀରେ ଚତୁରଙ୍ଗିନିଂ ସେନଂ [ଚତୁରଙ୍ଗିନିସେନଂ (କ॰)] ଭିସମୁଳାଲଂ [ଭିସମୂଲାଲଂ (ପୀ॰ କ॰)] ପୱିସନ୍ତଂ। ଦିସ୍ୱାନସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘ଉମ୍ମତ୍ତୋସ୍ମି ନାମାହଂ, ୱିଚେତୋସ୍ମି ନାମାହଂ! ୟଂ ଲୋକେ ନତ୍ଥି ତଂ ମୟା ଦିଟ୍ଠ’’’ନ୍ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ନଗରଂ ପୱିସିତ୍ୱା ମହାଜନକାୟସ୍ସ ଆରୋଚେସି – ‘ଉମ୍ମତ୍ତୋସ୍ମି ନାମାହଂ, ଭନ୍ତେ, ୱିଚେତୋସ୍ମି ନାମାହଂ, ଭନ୍ତେ! ୟଂ ଲୋକେ ନତ୍ଥି ତଂ ମୟା ଦିଟ୍ଠ’’’ନ୍ତି। ‘‘କଥଂ ପନ ତ୍ୱଂ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ଉମ୍ମତ୍ତୋ କଥଂ ୱିଚେତୋ? କିଞ୍ଚ ଲୋକେ ନତ୍ଥି ୟଂ ତୟା ଦିଟ୍ଠ’’ନ୍ତି? ‘‘ଇଧାହଂ, ଭନ୍ତେ, ରାଜଗହା ନିକ୍ଖମିତ୍ୱା ‘ଲୋକଚିନ୍ତଂ ଚିନ୍ତେସ୍ସାମୀ’ତି ୟେନ ସୁମାଗଧା ପୋକ୍ଖରଣୀ ତେନୁପସଙ୍କମିଂ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ସୁମାଗଧାୟ ପୋକ୍ଖରଣିୟା ତୀରେ ନିସୀଦିଂ ଲୋକଚିନ୍ତଂ ଚିନ୍ତେନ୍ତୋ। ଅଦ୍ଦସଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ସୁମାଗଧାୟ ପୋକ୍ଖରଣିୟା ତୀରେ ଚତୁରଙ୍ଗିନିଂ ସେନଂ ଭିସମୁଳାଲଂ ପୱିସନ୍ତଂ। ଏୱଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଉମ୍ମତ୍ତୋ ଏୱଂ ୱିଚେତୋ। ଇଦଞ୍ଚ ଲୋକେ ନତ୍ଥି ୟଂ ମୟା ଦିଟ୍ଠ’’ନ୍ତି। ‘‘ତଗ୍ଘ ତ୍ୱଂ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ଉମ୍ମତ୍ତୋ ତଗ୍ଘ ୱିଚେତୋ। ଇଦଞ୍ଚ ଲୋକେ ନତ୍ଥି ୟଂ ତୟା ଦିଟ୍ଠ’’ନ୍ତି।

‘‘ତଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋ ପୁରିସୋ ଭୂତଂୟେୱ ଅଦ୍ଦସ, ନୋ ଅଭୂତଂ। ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱାସୁରସଙ୍ଗାମୋ ସମୁପବ୍ୟୂଳ୍ହୋ ଅହୋସି। ତସ୍ମିଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଗାମେ ଦେୱା ଜିନିଂସୁ, ଅସୁରା ପରାଜିନିଂସୁ। ପରାଜିତା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସୁରା ଭୀତା ଭିସମୁଳାଲେନ ଅସୁରପୁରଂ ପୱିସିଂସୁ ଦେୱାନଂୟେୱ ମୋହୟମାନା।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମା ଲୋକଚିନ୍ତଂ ଚିନ୍ତେଥ – ‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’ତି ୱା ‘ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’ତି ୱା, ‘ଅନ୍ତୱା ଲୋକୋ’ତି ୱା ‘ଅନନ୍ତୱା ଲୋକୋ’ତି ୱା, ‘ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀର’ନ୍ତି ୱା ‘ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀର’ନ୍ତି ୱା, ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱା ‘ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱା, ‘ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱା, ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱା। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ନେସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚିନ୍ତା ଅତ୍ଥସଂହିତା ନାଦିବ୍ରହ୍ମଚରିୟକା ନ ନିବ୍ବିଦାୟ ନ ୱିରାଗାୟ ନ ନିରୋଧାୟ ନ ଉପସମାୟ ନ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ନ ସମ୍ବୋଧାୟ ନ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି।

‘‘ଚିନ୍ତେନ୍ତା ଖୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ଚିନ୍ତେୟ୍ୟାଥ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ଚିନ୍ତେୟ୍ୟାଥ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଏସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚିନ୍ତା ଅତ୍ଥସଂହିତା ଏସା ଆଦିବ୍ରହ୍ମଚରିୟକା ଏସା ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ପପାତସୁତ୍ତଂ

୧୧୧୨ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ଗିଜ୍ଝକୂଟେ ପବ୍ବତେ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଆୟାମ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେନ ପଟିଭାନକୂଟୋ ତେନୁପସଙ୍କମିସ୍ସାମ ଦିୱାୱିହାରାୟା’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ସମ୍ବହୁଲେହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧିଂ ୟେନ ପଟିଭାନକୂଟୋ ତେନୁପସଙ୍କମି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ପଟିଭାନକୂଟେ ମହନ୍ତଂ ପପାତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ମହା ୱତାୟଂ, ଭନ୍ତେ, ପପାତୋ ସୁଭୟାନକୋ, ଭନ୍ତେ, ପପାତୋ। ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଇମମ୍ହା ପପାତା ଅଞ୍ଞୋ ପପାତୋ ମହନ୍ତତରୋ ଚ ଭୟାନକତରୋ ଚା’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଇମମ୍ହା ପପାତା ଅଞ୍ଞୋ ପପାତୋ ମହନ୍ତତରୋ ଚ ଭୟାନକତରୋ ଚା’’ତି।

‘‘କତମୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଇମମ୍ହା ପପାତା ଅଞ୍ଞୋ ପପାତୋ ମହନ୍ତତରୋ ଚ ଭୟାନକତରୋ ଚା’’ତି? ‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ତେ ଜାତିସଂୱତ୍ତନିକେସୁ ସଙ୍ଖାରେସୁ ଅଭିରମନ୍ତି, ଜରାସଂୱତ୍ତନିକେସୁ ସଙ୍ଖାରେସୁ ଅଭିରମନ୍ତି , ମରଣସଂୱତ୍ତନିକେସୁ ସଙ୍ଖାରେସୁ ଅଭିରମନ୍ତି, ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସସଂୱତ୍ତନିକେସୁ ସଙ୍ଖାରେସୁ ଅଭିରମନ୍ତି। ତେ ଜାତିସଂୱତ୍ତନିକେସୁ ସଙ୍ଖାରେସୁ ଅଭିରତା ଜରାସଂୱତ୍ତନିକେସୁ ସଙ୍ଖାରେସୁ ଅଭିରତା ମରଣସଂୱତ୍ତନିକେସୁ ସଙ୍ଖାରେସୁ ଅଭିରତା ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସସଂୱତ୍ତନିକେସୁ ସଙ୍ଖାରେସୁ ଅଭିରତା ଜାତିସଂୱତ୍ତନିକେପି ସଙ୍ଖାରେ ଅଭିସଙ୍ଖରୋନ୍ତି, ଜରାସଂୱତ୍ତନିକେପି ସଙ୍ଖାରେ ଅଭିସଙ୍ଖରୋନ୍ତି, ମରଣସଂୱତ୍ତନିକେପି ସଙ୍ଖାରେ ଅଭିସଙ୍ଖରୋନ୍ତି, ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସସଂୱତ୍ତନିକେପି ସଙ୍ଖାରେ ଅଭିସଙ୍ଖରୋନ୍ତି। ତେ ଜାତିସଂୱତ୍ତନିକେପି ସଙ୍ଖାରେ ଅଭିସଙ୍ଖରିତ୍ୱା ଜରାସଂୱତ୍ତନିକେପି ସଙ୍ଖାରେ ଅଭିସଙ୍ଖରିତ୍ୱା ମରଣସଂୱତ୍ତନିକେପି ସଙ୍ଖାରେ ଅଭିସଙ୍ଖରିତ୍ୱା ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସସଂୱତ୍ତନିକେପି ସଙ୍ଖାରେ ଅଭିସଙ୍ଖରିତ୍ୱା ଜାତିପପାତମ୍ପି ପପତନ୍ତି, ଜରାପପାତମ୍ପି ପପତନ୍ତି, ମରଣପପାତମ୍ପି ପପତନ୍ତି, ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସପପାତମ୍ପି ପପତନ୍ତି। ତେ ନ ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି। ‘ନ ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ଦୁକ୍ଖସ୍ମା’ତି ୱଦାମି’’।

‘‘ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତି, ତେ ଜାତିସଂୱତ୍ତନିକେସୁ ସଙ୍ଖାରେସୁ ନାଭିରମନ୍ତି, ଜରାସଂୱତ୍ତନିକେସୁ ସଙ୍ଖାରେସୁ ନାଭିରମନ୍ତି, ମରଣସଂୱତ୍ତନିକେସୁ ସଙ୍ଖାରେସୁ ନାଭିରମନ୍ତି, ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସସଂୱତ୍ତନିକେସୁ ସଙ୍ଖାରେସୁ ନାଭିରମନ୍ତି। ତେ ଜାତିସଂୱତ୍ତନିକେସୁ ସଙ୍ଖାରେସୁ ଅନଭିରତା, ଜରାସଂୱତ୍ତନିକେସୁ ସଙ୍ଖାରେସୁ ଅନଭିରତା, ମରଣସଂୱତ୍ତନିକେସୁ ସଙ୍ଖାରେସୁ ଅନଭିରତା, ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସସଂୱତ୍ତନିକେସୁ ସଙ୍ଖାରେସୁ ଅନଭିରତା, ଜାତିସଂୱତ୍ତନିକେପି ସଙ୍ଖାରେ ନାଭିସଙ୍ଖରୋନ୍ତି, ଜରାସଂୱତ୍ତନିକେପି ସଙ୍ଖାରେ ନାଭିସଙ୍ଖରୋନ୍ତି, ମରଣସଂୱତ୍ତନିକେପି ସଙ୍ଖାରେ ନାଭିସଙ୍ଖରୋନ୍ତି, ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସସଂୱତ୍ତନିକେପି ସଙ୍ଖାରେ ନାଭିସଙ୍ଖରୋନ୍ତି। ତେ ଜାତିସଂୱତ୍ତନିକେପି ସଙ୍ଖାରେ ଅନଭିସଙ୍ଖରିତ୍ୱା, ଜରାସଂୱତ୍ତନିକେପି ସଙ୍ଖାରେ ଅନଭିସଙ୍ଖରିତ୍ୱା, ମରଣସଂୱତ୍ତନିକେପି ସଙ୍ଖାରେ ଅନଭିସଙ୍ଖରିତ୍ୱା, ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସସଂୱତ୍ତନିକେପି ସଙ୍ଖାରେ ଅନଭିସଙ୍ଖରିତ୍ୱା, ଜାତିପପାତମ୍ପି ନପ୍ପପତନ୍ତି, ଜରାପପାତମ୍ପି ନପ୍ପପତନ୍ତି, ମରଣପପାତମ୍ପି ନପ୍ପପତନ୍ତି, ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସପପାତମ୍ପି ନପ୍ପପତନ୍ତି। ତେ ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି। ‘ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ଦୁକ୍ଖସ୍ମା’ତି ୱଦାମି’’।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ମହାପରିଳାହସୁତ୍ତଂ

୧୧୧୩ . ‘‘ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାପରିଳାହୋ ନାମ ନିରୟୋ। ତତ୍ଥ ୟଂ କିଞ୍ଚି ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ପସ୍ସତି, ଅନିଟ୍ଠରୂପଞ୍ଞେୱ ପସ୍ସତି ନୋ ଇଟ୍ଠରୂପଂ; ଅକନ୍ତରୂପଞ୍ଞେୱ ପସ୍ସତି ନୋ କନ୍ତରୂପଂ; ଅମନାପରୂପଞ୍ଞେୱ ପସ୍ସତି ନୋ ମନାପରୂପଂ। ୟଂ କିଞ୍ଚି ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁଣାତି…ପେ॰… ୟଂ କିଞ୍ଚି କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସତି…ପେ॰… ୟଂ କିଞ୍ଚି ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଜାନାତି, ଅନିଟ୍ଠରୂପଞ୍ଞେୱ ୱିଜାନାତି ନୋ ଇଟ୍ଠରୂପଂ; ଅକନ୍ତରୂପଞ୍ଞେୱ ୱିଜାନାତି ନୋ କନ୍ତରୂପଂ; ଅମନାପରୂପଞ୍ଞେୱ ୱିଜାନାତି ନୋ ମନାପରୂପ’’ନ୍ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ମହା ୱତ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ପରିଳାହୋ, ସୁମହା ୱତ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ପରିଳାହୋ! ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଏତମ୍ହା ପରିଳାହା ଅଞ୍ଞୋ ପରିଳାହୋ ମହନ୍ତତରୋ ଚେୱ ଭୟାନକତରୋ ଚା’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଏତମ୍ହା ପରିଳାହା ଅଞ୍ଞୋ ପରିଳାହୋ ମହନ୍ତତରୋ ଚ ଭୟାନକତରୋ ଚା’’ତି।

‘‘କତମୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଏତମ୍ହା ପରିଳାହା ଅଞ୍ଞୋ ପରିଳାହୋ ମହନ୍ତତରୋ ଚ ଭୟାନକତରୋ ଚା’’ତି? ‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ତେ ଜାତିସଂୱତ୍ତନିକେସୁ ସଙ୍ଖାରେସୁ ଅଭିରମନ୍ତି…ପେ॰… ଅଭିରତା…ପେ॰… ଅଭିସଙ୍ଖରୋନ୍ତି…ପେ॰… ଅଭିସଙ୍ଖରିତ୍ୱା ଜାତିପରିଳାହେନପି ପରିଡୟ୍ହନ୍ତି, ଜରାପରିଳାହେନପି ପରିଡୟ୍ହନ୍ତି, ମରଣପରିଳାହେନପି ପରିଡୟ୍ହନ୍ତି, ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସପରିଳାହେନପି ପରିଡୟ୍ହନ୍ତି । ତେ ନ ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି। ‘ନ ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ଦୁକ୍ଖସ୍ମା’ତି ୱଦାମି’’।

‘‘ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତି। ତେ ଜାତିସଂୱତ୍ତନିକେସୁ ସଙ୍ଖାରେସୁ ନାଭିରମନ୍ତି…ପେ॰… ଅନଭିରତା…ପେ॰… ନାଭିସଙ୍ଖରୋନ୍ତି…ପେ॰… ଅନଭିସଙ୍ଖରିତ୍ୱା ଜାତିପରିଳାହେନପି ନ ପରିଡୟ୍ହନ୍ତି, ଜରାପରିଳାହେନପି ନ ପରିଡୟ୍ହନ୍ତି, ମରଣପରିଳାହେନପି ନ ପରିଡୟ୍ହନ୍ତି, ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସପରିଳାହେନପି ନ ପରିଡୟ୍ହନ୍ତି। ତେ ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି। ‘ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ଦୁକ୍ଖସ୍ମା’ତି ୱଦାମି’’।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. କୂଟାଗାରସୁତ୍ତଂ

୧୧୧୪ . ‘‘ୟୋ ହି, ଭିକ୍ଖୱେ [ୟୋ ଚ ଖୋ ଭିକ୍ଖୱେ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅହଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ୟଥାଭୂତଂ ଅନଭିସମେଚ୍ଚ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ୟଥାଭୂତଂ ଅନଭିସମେଚ୍ଚ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରିସ୍ସାମୀ’ତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅହଂ କୂଟାଗାରସ୍ସ ହେଟ୍ଠିମଂ ଘରଂ ଅକରିତ୍ୱା ଉପରିମଂ ଘରଂ ଆରୋପେସ୍ସାମୀ’ତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅହଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ୟଥାଭୂତଂ ଅନଭିସମେଚ୍ଚ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ୟଥାଭୂତଂ ଅନଭିସମେଚ୍ଚ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରିସ୍ସାମୀ’ତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି।

‘‘ୟୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅହଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମେଚ୍ଚ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମେଚ୍ଚ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରିସ୍ସାମୀ’ତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅହଂ କୂଟାଗାରସ୍ସ ହେଟ୍ଠିମଂ ଘରଂ କରିତ୍ୱା ଉପରିମଂ ଘରଂ ଆରୋପେସ୍ସାମୀ’ତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି; ଏୱମେୱ ଖୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅହଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମେଚ୍ଚ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ୟଥାଭୂତଂ ଅଭିସମେଚ୍ଚ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରିସ୍ସାମୀ’ତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ , ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ୱାଲସୁତ୍ତଂ

୧୧୧୫ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ୱେସାଲିୟଂ ୱିହରତି ମହାୱନେ କୂଟାଗାରସାଲାୟଂ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୱେସାଲିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ସମ୍ବହୁଲେ ଲିଚ୍ଛୱିକୁମାରକେ ସନ୍ଥାଗାରେ ଉପାସନଂ କରୋନ୍ତେ, ଦୂରତୋୱ ସୁଖୁମେନ ତାଳଚ୍ଛିଗ୍ଗଳେନ ଅସନଂ ଅତିପାତେନ୍ତେ, ପୋଙ୍ଖାନୁପୋଙ୍ଖଂ [ପୋଖାନୁପୋଖଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଅୱିରାଧିତଂ। ଦିସ୍ୱାନସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘ସିକ୍ଖିତା ୱତିମେ ଲିଚ୍ଛୱିକୁମାରକା, ସୁସିକ୍ଖିତା ୱତିମେ ଲିଚ୍ଛୱିକୁମାରକା; ୟତ୍ର ହି ନାମ ଦୂରତୋୱ ସୁଖୁମେନ ତାଳଚ୍ଛିଗ୍ଗଳେନ ଅସନଂ ଅତିପାତେସ୍ସନ୍ତି ପୋଙ୍ଖାନୁପୋଙ୍ଖଂ ଅୱିରାଧିତ’’ନ୍ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୱେସାଲିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତ୍ୱା ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଧାହଂ, ଭନ୍ତେ, ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୱେସାଲିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସିଂ । ଅଦ୍ଦସଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ ସମ୍ବହୁଲେ ଲିଚ୍ଛୱିକୁମାରକେ ସନ୍ଥାଗାରେ ଉପାସନଂ କରୋନ୍ତେ ଦୂରତୋୱ ସୁଖୁମେନ ତାଳଚ୍ଛିଗ୍ଗଳେନ ଅସନଂ ଅତିପାତେନ୍ତେ ପୋଙ୍ଖାନୁପୋଙ୍ଖଂ ଅୱିରାଧିତଂ’। ଦିସ୍ୱାନ ମେ ଏତଦହୋସି – ‘‘ସିକ୍ଖିତା ୱତିମେ ଲିଚ୍ଛୱିକୁମାରକା, ସୁସିକ୍ଖିତା ୱତିମେ ଲିଚ୍ଛୱିକୁମାରକା; ୟତ୍ର ହି ନାମ ଦୂରତୋୱ ସୁଖୁମେନ ତାଳଚ୍ଛିଗ୍ଗଳେନ ଅସନଂ ଅତିପାତେସ୍ସନ୍ତି ପୋଙ୍ଖାନୁପୋଙ୍ଖଂ ଅୱିରାଧିତ’’ନ୍ତି।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଆନନ୍ଦ, କତମଂ ନୁ ଖୋ ଦୁକ୍କରତରଂ ୱା ଦୁରଭିସମ୍ଭୱତରଂ ୱା – ୟୋ ଦୂରତୋୱ ସୁଖୁମେନ ତାଳଚ୍ଛିଗ୍ଗଳେନ ଅସନଂ ଅତିପାତେୟ୍ୟ ପୋଙ୍ଖାନୁପୋଙ୍ଖଂ ଅୱିରାଧିତଂ, ୟୋ ୱା ସତ୍ତଧା ଭିନ୍ନସ୍ସ ୱାଲସ୍ସ କୋଟିୟା କୋଟିଂ ପଟିୱିଜ୍ଝେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ଏତଦେୱ, ଭନ୍ତେ, ଦୁକ୍କରତରଞ୍ଚେୱ ଦୁରଭିସମ୍ଭୱତରଞ୍ଚ ୟୋ ୱା [ୟୋ (ସୀ॰)] ସତ୍ତଧା ଭିନ୍ନସ୍ସ ୱାଲସ୍ସ କୋଟିୟା କୋଟିଂ ପଟିୱିଜ୍ଝେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘ଅଥ ଖୋ [ଅଥ ଖୋ ତେ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ଆନନ୍ଦ, ଦୁପ୍ପଟିୱିଜ୍ଝତରଂ ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତି, ୟେ ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତି…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତି’’।

‘‘ତସ୍ମାତିହାନନ୍ଦ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଅନ୍ଧକାରସୁତ୍ତଂ

୧୧୧୬ . ‘‘ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲୋକନ୍ତରିକା ଅଘା ଅସଂୱୁତା ଅନ୍ଧକାରା ଅନ୍ଧକାରତିମିସା, ୟତ୍ଥମିମେସଂ ଚନ୍ଦିମସୂରିୟାନଂ ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକାନଂ ଏୱଂ ମହାନୁଭାୱାନଂ ଆଭାୟ ନାନୁଭୋନ୍ତୀ’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ମହା ୱତ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ଅନ୍ଧକାରୋ, ସୁମହା ୱତ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ଅନ୍ଧକାରୋ! ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଏତମ୍ହା ଅନ୍ଧକାରା ଅଞ୍ଞୋ ଅନ୍ଧକାରୋ ମହନ୍ତତରୋ ଚ ଭୟାନକତରୋ ଚା’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଏତମ୍ହା ଅନ୍ଧକାରା ଅଞ୍ଞୋ ଅନ୍ଧକାରୋ ମହନ୍ତତରୋ ଚ ଭୟାନକତରୋ ଚା’’ତି।

‘‘କତମୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଏତମ୍ହା ଅନ୍ଧକାରା ଅଞ୍ଞୋ ଅନ୍ଧକାରୋ ମହନ୍ତତରୋ ଚ ଭୟାନକତରୋ ଚା’’ତି? ‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୁ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ତେ ଜାତିସଂୱତ୍ତନିକେସୁ ସଙ୍ଖାରେସୁ ଅଭିରମନ୍ତି…ପେ॰… ଅଭିରତା…ପେ॰… ଅଭିସଙ୍ଖରୋନ୍ତି…ପେ॰… ଅଭିସଙ୍ଖରିତ୍ୱା ଜାତନ୍ଧକାରମ୍ପି ପପତନ୍ତି, ଜରନ୍ଧକାରମ୍ପି ପପତନ୍ତି, ମରଣନ୍ଧକାରମ୍ପି ପପତନ୍ତି, ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସନ୍ଧକାରମ୍ପି ପପତନ୍ତି। ତେ ନ ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି। ‘ନ ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ଦୁକ୍ଖସ୍ମା’ତି ୱଦାମି’’।

‘‘ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି, ଭିକ୍ଖୁ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତି, ତେ ଜାତିସଂୱତ୍ତନିକେସୁ ସଙ୍ଖାରେସୁ ନାଭିରମନ୍ତି…ପେ॰… ଅନଭିରତା…ପେ॰… ନାଭିସଙ୍ଖରୋନ୍ତି…ପେ॰… ଅନଭିସଙ୍ଖରିତ୍ୱା ଜାତନ୍ଧକାରମ୍ପି ନପ୍ପପତନ୍ତି , ଜରନ୍ଧକାରମ୍ପି ନପ୍ପପତନ୍ତି, ମରଣନ୍ଧକାରମ୍ପି ନପ୍ପପତନ୍ତି, ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସନ୍ଧକାରମ୍ପି ନପ୍ପପତନ୍ତି। ତେ ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି। ‘ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ଦୁକ୍ଖସ୍ମା’ତି ୱଦାମି’’।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ପଠମଛିଗ୍ଗଳୟୁଗସୁତ୍ତଂ

୧୧୧୭ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ମହାସମୁଦ୍ଦେ ଏକଚ୍ଛିଗ୍ଗଳଂ ୟୁଗଂ ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ। ତତ୍ରାପିସ୍ସ କାଣୋ କଚ୍ଛପୋ। ସୋ ୱସ୍ସସତସ୍ସ ୱସ୍ସସତସ୍ସ ଅଚ୍ଚୟେନ ସକିଂ ସକିଂ ଉମ୍ମୁଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପି ନୁ ଖୋ କାଣୋ କଚ୍ଛପୋ ୱସ୍ସସତସ୍ସ ୱସ୍ସସତସ୍ସ ଅଚ୍ଚୟେନ ସକିଂ ସକିଂ ଉମ୍ମୁଜ୍ଜନ୍ତୋ ଅମୁସ୍ମିଂ ଏକଚ୍ଛିଗ୍ଗଳେ ୟୁଗେ ଗୀୱଂ ପୱେସେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ୟଦି ନୂନ, ଭନ୍ତେ, କଦାଚି କରହଚି ଦୀଘସ୍ସ ଅଦ୍ଧୁନୋ ଅଚ୍ଚୟେନା’’ତି।

‘‘ଖିପ୍ପତରଂ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାଣୋ କଚ୍ଛପୋ ୱସ୍ସସତସ୍ସ ୱସ୍ସସତସ୍ସ ଅଚ୍ଚୟେନ ସକିଂ ସକିଂ ଉମ୍ମୁଜ୍ଜନ୍ତୋ ଅମୁସ୍ମିଂ ଏକଚ୍ଛିଗ୍ଗଳେ ୟୁଗେ ଗୀୱଂ ପୱେସେୟ୍ୟ, ନ ତ୍ୱେୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକିଂ ୱିନିପାତଗତେନ ବାଲେନ [ୱିନୀତଗତେନ ବହୁଲେନ (କ॰)] ମନୁସ୍ସତ୍ତଂ ୱଦାମି’’।

ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ନ ହେତ୍ଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ଥି ଧମ୍ମଚରିୟା, ସମଚରିୟା, କୁସଲକିରିୟା, ପୁଞ୍ଞକିରିୟା। ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଖାଦିକା ଏତ୍ଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱତ୍ତତି ଦୁବ୍ବଲଖାଦିକା। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅଦିଟ୍ଠତ୍ତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ଅରିୟସଚ୍ଚାନଂ। କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଦୁତିୟଛିଗ୍ଗଳୟୁଗସୁତ୍ତଂ

୧୧୧୮ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୟଂ ମହାପଥୱୀ ଏକୋଦକା ଅସ୍ସ। ତତ୍ର ପୁରିସୋ ଏକଚ୍ଛିଗ୍ଗଳଂ ୟୁଗଂ ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ। ତମେନଂ ପୁରତ୍ଥିମୋ ୱାତୋ ପଚ୍ଛିମେନ ସଂହରେୟ୍ୟ, ପଚ୍ଛିମୋ ୱାତୋ ପୁରତ୍ଥିମେନ ସଂହରେୟ୍ୟ, ଉତ୍ତରୋ ୱାତୋ ଦକ୍ଖିଣେନ ସଂହରେୟ୍ୟ, ଦକ୍ଖିଣୋ ୱାତୋ ଉତ୍ତରେନ ସଂହରେୟ୍ୟ। ତତ୍ରସ୍ସ କାଣୋ କଚ୍ଛପୋ। ସୋ ୱସ୍ସସତସ୍ସ ୱସ୍ସସତସ୍ସ ଅଚ୍ଚୟେନ ସକିଂ ସକିଂ ଉମ୍ମୁଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପି ନୁ ଖୋ କାଣୋ କଚ୍ଛପୋ ୱସ୍ସସତସ୍ସ ୱସ୍ସସତସ୍ସ ଅଚ୍ଚୟେନ ସକିଂ ସକିଂ ଉମ୍ମୁଜ୍ଜନ୍ତୋ ଅମୁସ୍ମିଂ ଏକଚ୍ଛିଗ୍ଗଳେ ୟୁଗେ ଗୀୱଂ ପୱେସେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ଅଧିଚ୍ଚମିଦଂ, ଭନ୍ତେ, ୟଂ ସୋ କାଣୋ କଚ୍ଛପୋ ୱସ୍ସସତସ୍ସ ୱସ୍ସସତସ୍ସ ଅଚ୍ଚୟେନ ସକିଂ ସକିଂ ଉମ୍ମୁଜ୍ଜନ୍ତୋ ଅମୁସ୍ମିଂ ଏକଚ୍ଛିଗ୍ଗଳେ ୟୁଗେ ଗୀୱଂ ପୱେସେୟ୍ୟା’’ତି।

‘‘ଏୱଂ ଅଧିଚ୍ଚମିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଂ ମନୁସ୍ସତ୍ତଂ ଲଭତି। ଏୱଂ ଅଧିଚ୍ଚମିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଂ ତଥାଗତୋ ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ। ଏୱଂ ଅଧିଚ୍ଚମିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଂ ତଥାଗତପ୍ପୱେଦିତୋ ଧମ୍ମୱିନୟୋ ଲୋକେ ଦିବ୍ବତି। ତସ୍ସିଦଂ [ତୟିଦଂ (?)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ମନୁସ୍ସତ୍ତଂ ଲଦ୍ଧଂ, ତଥାଗତୋ ଲୋକେ ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ, ତଥାଗତପ୍ପୱେଦିତୋ ଚ ଧମ୍ମୱିନୟୋ ଲୋକେ ଦିବ୍ବତି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ପଠମସିନେରୁପବ୍ବତରାଜସୁତ୍ତଂ

୧୧୧୯ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ସିନେରୁସ୍ସ ପବ୍ବତରାଜସ୍ସ ସତ୍ତ ମୁଗ୍ଗମତ୍ତିୟୋ ପାସାଣସକ୍ଖରା ଉପନିକ୍ଖିପେୟ୍ୟ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ , କତମଂ ନୁ ଖୋ ବହୁତରଂ – ୟା ୱା [ୟା ଚ] ସତ୍ତ ମୁଗ୍ଗମତ୍ତିୟୋ ପାସାଣସକ୍ଖରା ଉପନିକ୍ଖିତ୍ତା, ୟୋ ୱା [ୟୋ ଚ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰) ସଂ॰ ନି॰ ୨.୮୪] ସିନେରୁପବ୍ବତରାଜା’’ତି? ‘‘ଏତଦେୱ, ଭନ୍ତେ, ବହୁତରଂ, ୟଦିଦଂ – ସିନେରୁପବ୍ବତରାଜା; ଅପ୍ପମତ୍ତିକା ସତ୍ତ ମୁଗ୍ଗମତ୍ତିୟୋ ପାସାଣସକ୍ଖରା ଉପନିକ୍ଖିତ୍ତା। ସଙ୍ଖମ୍ପି ନ ଉପେନ୍ତି, ଉପନିଧମ୍ପି ନ ଉପେନ୍ତି, କଲଭାଗମ୍ପି ନ ଉପେନ୍ତି ସିନେରୁପବ୍ବତରାଜାନଂ ଉପନିଧାୟ ସତ୍ତ ମୁଗ୍ଗମତ୍ତିୟୋ ପାସାଣସକ୍ଖରା ଉପନିକ୍ଖିତ୍ତା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅଭିସମେତାୱିନୋ ଏତଦେୱ ବହୁତରଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୟଦିଦଂ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିନ୍ନଂ; ଅପ୍ପମତ୍ତକଂ ଅୱସିଟ୍ଠଂ। ସଙ୍ଖମ୍ପି ନ ଉପେତି, ଉପନିଧମ୍ପି ନ ଉପେତି, କଲଭାଗମ୍ପି ନ ଉପେତି, ପୁରିମଂ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧଂ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିନ୍ନଂ ଉପନିଧାୟ ୟଦିଦଂ ସତ୍ତକ୍ଖତ୍ତୁପରମତା; ୟୋ ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି’’।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଦୁତିୟସିନେରୁପବ୍ବତରାଜସୁତ୍ତଂ

୧୧୨୦ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିନେରୁପବ୍ବତରାଜାୟଂ ପରିକ୍ଖୟଂ ପରିୟାଦାନଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ଠପେତ୍ୱା ସତ୍ତ ମୁଗ୍ଗମତ୍ତିୟୋ ପାସାଣସକ୍ଖରା। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତମଂ ନୁ ଖୋ ବହୁତରଂ – ୟଂ ୱା ସିନେରୁସ୍ସ ପବ୍ବତରାଜସ୍ସ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିନ୍ନଂ, ୟା ୱା ସତ୍ତ ମୁଗ୍ଗମତ୍ତିୟୋ ପାସାଣସକ୍ଖରା ଅୱସିଟ୍ଠା’’ତି? ‘‘ଏତଦେୱ, ଭନ୍ତେ, ବହୁତରଂ ସିନେରୁସ୍ସ ପବ୍ବତରାଜସ୍ସ ୟଦିଦଂ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିନ୍ନଂ; ଅପ୍ପମତ୍ତିକା ସତ୍ତ ମୁଗ୍ଗମତ୍ତିୟୋ ପାସାଣସକ୍ଖରା ଅୱସିଟ୍ଠା। ସଙ୍ଖମ୍ପି ନ ଉପେନ୍ତି, ଉପନିଧମ୍ପି ନ ଉପେନ୍ତି, କଲଭାଗମ୍ପି ନ ଉପେନ୍ତି ସିନେରୁସ୍ସ ପବ୍ବତରାଜସ୍ସ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିନ୍ନଂ ଉପନିଧାୟ ସତ୍ତ ମୁଗ୍ଗମତ୍ତିୟୋ ପାସାଣସକ୍ଖରା ଅୱସିଟ୍ଠା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅଭିସମେତାୱିନୋ ଏତଦେୱ ବହୁତରଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୟଦିଦଂ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିନ୍ନଂ; ଅପ୍ପମତ୍ତକଂ ଅୱସିଟ୍ଠଂ। ସଙ୍ଖମ୍ପି ନ ଉପେତି, ଉପନିଧମ୍ପି ନ ଉପେତି, କଲଭାଗମ୍ପି ନ ଉପେତି, ପୁରିମଂ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧଂ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିନ୍ନଂ ଉପନିଧାୟ ୟଦିଦଂ ସତ୍ତକ୍ଖତ୍ତୁପରମତା; ୟୋ ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି’’।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ଦସମଂ।

ପପାତୱଗ୍ଗୋ ପଞ୍ଚମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଚିନ୍ତା ପପାତୋ ପରିଳାହୋ, କୂଟଂ ୱାଲନ୍ଧକାରୋ ଚ।

ଛିଗ୍ଗଳେନ ଚ ଦ୍ୱେ ୱୁତ୍ତା, ସିନେରୁ ଅପରେ ଦୁୱେତି॥

୬. ଅଭିସମୟୱଗ୍ଗୋ

୧. ନଖସିଖସୁତ୍ତଂ

୧୧୨୧ . ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ପରିତ୍ତଂ ନଖସିଖାୟଂ ପଂସୁଂ ଆରୋପେତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତମଂ ନୁ ଖୋ ବହୁତରଂ – ୟୋ ୱାୟଂ ମୟା ପରିତ୍ତୋ ନଖସିଖାୟଂ ପଂସୁ ଆରୋପିତୋ, ଅୟଂ ୱା ମହାପଥୱୀ’’ତି? ‘‘ଏତଦେୱ, ଭନ୍ତେ, ବହୁତରଂ ୟଦିଦଂ – ମହାପଥୱୀ; ଅପ୍ପମତ୍ତକାୟଂ ଭଗୱତା ପରିତ୍ତୋ ନଖସିଖାୟଂ ପଂସୁ ଆରୋପିତୋ। ସଙ୍ଖମ୍ପି ନ ଉପେତି, ଉପନିଧମ୍ପି ନ ଉପେତି, କଲଭାଗମ୍ପି ନ ଉପେତି ମହାପଥୱିଂ ଉପନିଧାୟ ଭଗୱତା ପରିତ୍ତୋ ନଖସିଖାୟଂ ପଂସୁ ଆରୋପିତୋ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅଭିସମେତାୱିନୋ ଏତଦେୱ ବହୁତରଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୟଦିଦଂ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିନ୍ନଂ; ଅପ୍ପମତ୍ତକଂ ଅୱସିଟ୍ଠଂ। ସଙ୍ଖମ୍ପି ନ ଉପେତି, ଉପନିଧମ୍ପି ନ ଉପେତି, କଲଭାଗମ୍ପି ନ ଉପେତି ପୁରିମଂ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧଂ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିନ୍ନଂ ଉପନିଧାୟ ୟଦିଦଂ ସତ୍ତକ୍ଖତ୍ତୁପରମତା; ୟୋ ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି’’।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ପୋକ୍ଖରଣୀସୁତ୍ତଂ

୧୧୨୨ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୋକ୍ଖରଣୀ ପଞ୍ଞାସୟୋଜନାନି ଆୟାମେନ, ପଞ୍ଞାସୟୋଜନାନି ୱିତ୍ଥାରେନ, ପଞ୍ଞାସୟୋଜନାନି ଉବ୍ବେଧେନ, ପୁଣ୍ଣା ଉଦକସ୍ସ ସମତିତ୍ତିକା କାକପେୟ୍ୟା। ତତୋ ପୁରିସୋ କୁସଗ୍ଗେନ ଉଦକଂ ଉଦ୍ଧରେୟ୍ୟ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତମଂ ନୁ ଖୋ ବହୁତରଂ – ୟଂ ୱା କୁସଗ୍ଗେନ ଉବ୍ଭତଂ, ୟଂ ୱା ପୋକ୍ଖରଣିୟା ଉଦକ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏତଦେୱ, ଭନ୍ତେ, ବହୁତରଂ, ୟଦିଦଂ – ପୋକ୍ଖରଣିୟା ଉଦକଂ; ଅପ୍ପମତ୍ତକଂ କୁସଗ୍ଗେନ ଉଦକଂ ଉବ୍ଭତଂ। ସଙ୍ଖମ୍ପି ନ ଉପେତି, ଉପନିଧମ୍ପି ନ ଉପେତି, କଲଭାଗମ୍ପି ନ ଉପେତି ପୋକ୍ଖରଣିୟା ଉଦକଂ ଉପନିଧାୟ କୁସଗ୍ଗେନ ଉଦକଂ ଉବ୍ଭତ’’ନ୍ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ…ପେ॰… ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ପଠମସଂଭେଜ୍ଜସୁତ୍ତଂ

୧୧୨୩ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟତ୍ଥିମା ମହାନଦିୟୋ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଗଙ୍ଗା, ୟମୁନା, ଅଚିରୱତୀ, ସରଭୂ, ମହୀ, ତତୋ ପୁରିସୋ ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି ଉଦ୍ଧରେୟ୍ୟ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ କତମଂ ନୁ ଖୋ ବହୁତରଂ – ୟାନି ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି ଉବ୍ଭତାନି, ୟଂ ୱା ସଂଭେଜ୍ଜଉଦକ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏତଦେୱ, ଭନ୍ତେ, ବହୁତରଂ, ୟଦିଦଂ – ସଂଭେଜ୍ଜଉଦକଂ; ଅପ୍ପମତ୍ତକାନି ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି ଉବ୍ଭତାନି। ସଙ୍ଖମ୍ପି ନ ଉପେନ୍ତି , ଉପନିଧମ୍ପି ନ ଉପେନ୍ତି, କଲଭାଗମ୍ପି ନ ଉପେନ୍ତି ସଂଭେଜ୍ଜଉଦକଂ ଉପନିଧାୟ ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି ଉବ୍ଭତାନୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ…ପେ॰… ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଦୁତିୟସଂଭେଜ୍ଜସୁତ୍ତଂ

୧୧୨୪ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟତ୍ଥିମା ମହାନଦିୟୋ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଗଙ୍ଗା, ୟମୁନା, ଅଚିରୱତୀ, ସରଭୂ, ମହୀ, ତଂ ଉଦକଂ ପରିକ୍ଖୟଂ ପରିୟାଦାନଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ଠପେତ୍ୱା ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି । ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତମଂ ନୁ ଖୋ ବହୁତରଂ – ୟଂ ୱା ସଂଭେଜ୍ଜଉଦକଂ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିନ୍ନଂ, ୟାନି ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି ଅୱସିଟ୍ଠାନୀ’’ତି? ‘‘ଏତଦେୱ, ଭନ୍ତେ, ବହୁତରଂ ସଂଭେଜ୍ଜଉଦକଂ ୟଦିଦଂ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିନ୍ନଂ; ଅପ୍ପମତ୍ତକାନି ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି ଅୱସିଟ୍ଠାନି। ସଙ୍ଖମ୍ପି ନ ଉପେନ୍ତି, ଉପନିଧମ୍ପି ନ ଉପେନ୍ତି, କଲଭାଗମ୍ପି ନ ଉପେନ୍ତି ସଂଭେଜ୍ଜଉଦକଂ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିନ୍ନଂ ଉପନିଧାୟ ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି ଅୱସିଟ୍ଠାନୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ…ପେ॰… ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ପଠମମହାପଥୱୀସୁତ୍ତଂ

୧୧୨୫ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ମହାପଥୱିୟା ସତ୍ତ କୋଲଟ୍ଠିମତ୍ତିୟୋ ଗୁଳିକା ଉପନିକ୍ଖିପେୟ୍ୟ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତମଂ ନୁ ଖୋ ବହୁତରଂ – ୟା ୱା ସତ୍ତ କୋଲଟ୍ଠିମତ୍ତିୟୋ ଗୁଳିକା ଉପନିକ୍ଖିତ୍ତା, ଅୟଂ ୱା ମହାପଥୱୀ’’ତି? ‘‘ଏତଦେୱ, ଭନ୍ତେ, ବହୁତରଂ, ୟଦିଦଂ – ମହାପଥୱୀ; ଅପ୍ପମତ୍ତିକା ସତ୍ତ କୋଲଟ୍ଠିମତ୍ତିୟୋ ଗୁଳିକା ଉପନିକ୍ଖିତ୍ତା। ସଙ୍ଖମ୍ପି ନ ଉପେନ୍ତି, ଉପନିଧମ୍ପି ନ ଉପେନ୍ତି, କଲଭାଗମ୍ପି ନ ଉପେନ୍ତି ମହାପଥୱିଂ ଉପନିଧାୟ ସତ୍ତ କୋଲଟ୍ଠିମତ୍ତିୟୋ ଗୁଳିକା ଉପନିକ୍ଖିତ୍ତା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ…ପେ॰… ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଦୁତିୟମହାପଥୱୀସୁତ୍ତଂ

୧୧୨୬ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାପଥୱୀ ପରିକ୍ଖୟଂ ପରିୟାଦାନଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଠପେତ୍ୱା ସତ୍ତ କୋଲଟ୍ଠିମତ୍ତିୟୋ ଗୁଳିକା। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତମଂ ନୁ ଖୋ ବହୁତରଂ – ୟଂ ୱା ମହାପଥୱିୟା ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିନ୍ନଂ , ୟା ୱା ସତ୍ତ କୋଲଟ୍ଠିମତ୍ତିୟୋ ଗୁଳିକା ଅୱସିଟ୍ଠା’’ତି? ‘‘ଏତଦେୱ, ଭନ୍ତେ, ବହୁତରଂ ମହାପଥୱିୟା ୟଦିଦଂ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିନ୍ନଂ; ଅପ୍ପମତ୍ତିକା ସତ୍ତ କୋଲଟ୍ଠିମତ୍ତିୟୋ ଗୁଳିକା ଅୱସିଟ୍ଠା। ସଙ୍ଖମ୍ପି ନ ଉପେନ୍ତି, ଉପନିଧମ୍ପି ନ ଉପେନ୍ତି, କଲଭାଗମ୍ପି ନ ଉପେନ୍ତି ମହାପଥୱିୟା ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିନ୍ନଂ ଉପନିଧାୟ ସତ୍ତ କୋଲଟ୍ଠିମତ୍ତିୟୋ ଗୁଳିକା ଅୱସିଟ୍ଠା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ…ପେ॰… ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ପଠମମହାସମୁଦ୍ଦସୁତ୍ତଂ

୧୧୨୭ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ମହାସମୁଦ୍ଦତୋ ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି ଉଦ୍ଧରେୟ୍ୟ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତମଂ ନୁ ଖୋ ବହୁତରଂ – ୟାନି ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି ଉବ୍ଭତାନି, ୟଂ ୱା ମହାସମୁଦ୍ଦେ ଉଦକ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏତଦେୱ, ଭନ୍ତେ, ବହୁତରଂ, ୟଦିଦଂ – ମହାସମୁଦ୍ଦେ ଉଦକଂ; ଅପ୍ପମତ୍ତକାନି ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି ଉବ୍ଭତାନି। ସଙ୍ଖମ୍ପି ନ ଉପେନ୍ତି, ଉପନିଧମ୍ପି ନ ଉପେନ୍ତି, କଲଭାଗମ୍ପି ନ ଉପେନ୍ତି ମହାସମୁଦ୍ଦେ ଉଦକଂ ଉପନିଧାୟ ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି ଉବ୍ଭତାନୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ…ପେ॰… ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଦୁତିୟମହାସମୁଦ୍ଦସୁତ୍ତଂ

୧୧୨୮ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାସମୁଦ୍ଦେ ଉଦକଂ ପରିକ୍ଖୟଂ [ମହାସମୁଦ୍ଦୋ ପରିକ୍ଖୟଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰) ସଂ॰ ନି॰ ୨.୮୧] ପରିୟାଦାନଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଠପେତ୍ୱା ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତମଂ ନୁ ଖୋ ବହୁତରଂ – ୟଂ ୱା ମହାସମୁଦ୍ଦେ ଉଦକଂ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିନ୍ନଂ, ୟାନି ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି ଅୱସିଟ୍ଠାନୀ’’ତି? ‘‘ଏତଦେୱ, ଭନ୍ତେ, ବହୁତରଂ ମହାସମୁଦ୍ଦେ ଉଦକଂ ୟଦିଦଂ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିନ୍ନଂ; ଅପ୍ପମତ୍ତକାନି ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି ଅୱସିଟ୍ଠାନି। ସଙ୍ଖମ୍ପି ନ ଉପେନ୍ତି, ଉପନିଧମ୍ପି ନ ଉପେନ୍ତି, କଲଭାଗମ୍ପି ନ ଉପେନ୍ତି ମହାସମୁଦ୍ଦେ ଉଦକଂ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିନ୍ନଂ ଉପନିଧାୟ ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି ଅୱସିଟ୍ଠାନୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ…ପେ॰… ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ପଠମପବ୍ବତୂପମସୁତ୍ତଂ

୧୧୨୯ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ହିମୱତୋ ପବ୍ବତରାଜସ୍ସ ସତ୍ତ ସାସପମତ୍ତିୟୋ ପାସାଣସକ୍ଖରା ଉପନିକ୍ଖିପେୟ୍ୟ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତମଂ ନୁ ଖୋ ବହୁତରଂ – ୟା ୱା ସତ୍ତ ସାସପମତ୍ତିୟୋ ପାସାଣସକ୍ଖରା ଉପନିକ୍ଖିତ୍ତା, ଅୟଂ ୱା ହିମୱା ପବ୍ବତରାଜା’’ତି? ‘‘ଏତଦେୱ, ଭନ୍ତେ, ବହୁତରଂ, ୟଦିଦଂ – ହିମୱା ପବ୍ବତରାଜା; ଅପ୍ପମତ୍ତିକା ସତ୍ତ ସାସପମତ୍ତିୟୋ ପାସାଣସକ୍ଖରା ଉପନିକ୍ଖିତ୍ତା। ସଙ୍ଖମ୍ପି ନ ଉପେନ୍ତି, ଉପନିଧମ୍ପି ନ ଉପେନ୍ତି, କଲଭାଗମ୍ପି ନ ଉପେନ୍ତି ହିମୱନ୍ତଂ ପବ୍ବତରାଜାନଂ ଉପନିଧାୟ ସତ୍ତ ସାସପମତ୍ତିୟୋ ପାସାଣସକ୍ଖରା ଉପନିକ୍ଖିତ୍ତା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ…ପେ॰… ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଦୁତିୟପବ୍ବତୂପମସୁତ୍ତଂ

୧୧୩୦ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ହିମୱା ପବ୍ବତରାଜା ପରିକ୍ଖୟଂ ପରିୟାଦାନଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ଠପେତ୍ୱା ସତ୍ତ ସାସପମତ୍ତିୟୋ ପାସାଣସକ୍ଖରା। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତମଂ ନୁ ଖୋ ବହୁତରଂ – ୟଂ ୱା ହିମୱତୋ ପବ୍ବତରାଜସ୍ସ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିନ୍ନଂ, ୟା ୱା ସତ୍ତ ସାସପମତ୍ତିୟୋ ପାସାଣସକ୍ଖରା ଅୱସିଟ୍ଠା’’ତି? ‘‘ଏତଦେୱ, ଭନ୍ତେ, ବହୁତରଂ ହିମୱତୋ ପବ୍ବତରାଜସ୍ସ ୟଦିଦଂ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିନ୍ନଂ; ଅପ୍ପମତ୍ତିକା ସତ୍ତ ସାସପମତ୍ତିୟୋ ପାସାଣସକ୍ଖରା ଅୱସିଟ୍ଠା। ସଙ୍ଖମ୍ପି ନ ଉପେନ୍ତି, ଉପନିଧମ୍ପି ନ ଉପେନ୍ତି, କଲଭାଗମ୍ପି ନ ଉପେନ୍ତି ହିମୱତୋ ପବ୍ବତରାଜସ୍ସ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିନ୍ନଂ ଉପନିଧାୟ ସତ୍ତ ସାସପମତ୍ତିୟୋ ପାସାଣସକ୍ଖରା ଅୱସିଟ୍ଠା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅଭିସମେତାୱିନୋ ଏତଦେୱ ବହୁତରଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୟଦିଦଂ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିନ୍ନଂ; ଅପ୍ପମତ୍ତକଂ ଅୱସିଟ୍ଠଂ। ସଙ୍ଖମ୍ପି ନ ଉପେତି, ଉପନିଧମ୍ପି ନ ଉପେତି, କଲଭାଗମ୍ପି ନ ଉପେତି ପୁରିମଂ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧଂ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିନ୍ନଂ ଉପନିଧାୟ ୟଦିଦଂ ସତ୍ତକ୍ଖତ୍ତୁପରମତା; ୟୋ ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି’’।

‘‘ତସ୍ମାତିହ , ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ଦସମଂ।

ଅଭିସମୟୱଗ୍ଗୋ ଛଟ୍ଠୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ନଖସିଖା ପୋକ୍ଖରଣୀ, ସଂଭେଜ୍ଜ ଅପରେ ଦୁୱେ।

ପଥୱୀ ଦ୍ୱେ ସମୁଦ୍ଦା ଦ୍ୱେ, ଦ୍ୱେମା ଚ ପବ୍ବତୂପମାତି॥

୭. ପଠମଆମକଧଞ୍ଞପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ

୧. ଅଞ୍ଞତ୍ରସୁତ୍ତଂ

୧୧୩୧ . ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ପରିତ୍ତଂ ନଖସିଖାୟଂ ପଂସୁଂ ଆରୋପେତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତମଂ ନୁ ଖୋ ବହୁତରଂ – ୟୋ ୱାୟଂ ମୟା ପରିତ୍ତୋ ନଖସିଖାୟଂ ପଂସୁ ଆରୋପିତୋ, ଅୟଂ ୱା ମହାପଥୱୀ’’ତି? ‘‘ଏତଦେୱ , ଭନ୍ତେ, ବହୁତରଂ, ୟଦିଦଂ – ମହାପଥୱୀ; ଅପ୍ପମତ୍ତକାୟଂ ଭଗୱତା ପରିତ୍ତୋ ନଖସିଖାୟଂ ପଂସୁ ଆରୋପିତୋ। ସଙ୍ଖମ୍ପି ନ ଉପେତି, ଉପନିଧମ୍ପି ନ ଉପେତି, କଲଭାଗମ୍ପି ନ ଉପେତି ମହାପଥୱିଂ ଉପନିଧାୟ ଭଗୱତା ପରିତ୍ତୋ ନଖସିଖାୟଂ ପଂସୁ ଆରୋପିତୋ’’ତି।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପମତ୍ତକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ମନୁସ୍ସେସୁ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ଅଞ୍ଞତ୍ର ମନୁସ୍ସେହି [ମନୁସ୍ସେସୁ (ପୀ॰ କ॰)] ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅଦିଟ୍ଠତ୍ତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ଅରିୟସଚ୍ଚାନଂ। କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ’’।

‘‘ତସ୍ମାତିହ , ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ପଚ୍ଚନ୍ତସୁତ୍ତଂ

୧୧୩୨ . ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ପରିତ୍ତଂ ନଖସିଖାୟଂ ପଂସୁଂ ଆରୋପେତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତମଂ ନୁ ଖୋ ବହୁତରଂ – ୟୋ ୱାୟଂ ମୟା ପରିତ୍ତୋ ନଖସିଖାୟଂ ପଂସୁ ଆରୋପିତୋ, ଅୟଂ ୱା ମହାପଥୱୀ’’ତି? ‘‘ଏତଦେୱ, ଭନ୍ତେ, ବହୁତରଂ, ୟଦିଦଂ – ମହାପଥୱୀ; ଅପ୍ପମତ୍ତକାୟଂ ଭଗୱତା ପରିତ୍ତୋ ନଖସିଖାୟଂ ପଂସୁ ଆରୋପିତୋ। ସଙ୍ଖମ୍ପି ନ ଉପେତି, ଉପନିଧମ୍ପି ନ ଉପେତି, କଲଭାଗମ୍ପି ନ ଉପେତି ମହାପଥୱିଂ ଉପନିଧାୟ ଭଗୱତା ପରିତ୍ତୋ ନଖସିଖାୟଂ ପଂସୁ ଆରୋପିତୋ’’ତି।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପମତ୍ତକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ମଜ୍ଝିମେସୁ ଜନପଦେସୁ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ପଚ୍ଚନ୍ତିମେସୁ ଜନପଦେସୁ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି ଅୱିଞ୍ଞାତାରେସୁ ମିଲକ୍ଖେସୁ [ମିଲକ୍ଖୂସୁ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] …ପେ॰…। ଦୁତିୟଂ।

୩. ପଞ୍ଞାସୁତ୍ତଂ

୧୧୩୩ . … ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ପନ ଅରିୟେନ ପଞ୍ଞାଚକ୍ଖୁନା ସମନ୍ନାଗତା; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ଅୱିଜ୍ଜାଗତା ସମ୍ମୁଳ୍ହା…ପେ॰…। ତତିୟଂ।

୪. ସୁରାମେରୟସୁତ୍ତଂ

୧୧୩୪ . … ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ସୁରାମେରୟମଜ୍ଜପ୍ପମାଦଟ୍ଠାନା ପଟିୱିରତା; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ସୁରାମେରୟମଜ୍ଜପ୍ପମାଦଟ୍ଠାନା ଅପଟିୱିରତା…ପେ॰…। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଓଦକସୁତ୍ତଂ

୧୧୩୫ . … ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ଥଲଜା; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ଉଦକଜା। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ…ପେ॰…। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ମତ୍ତେୟ୍ୟସୁତ୍ତଂ

୧୧୩୬ . … ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ମତ୍ତେୟ୍ୟା; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ଅମତ୍ତେୟ୍ୟା…ପେ॰…। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ପେତ୍ତେୟ୍ୟସୁତ୍ତଂ

୧୧୩୭ . … ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ପେତ୍ତେୟ୍ୟା; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ଅପେତ୍ତେୟ୍ୟା…ପେ॰…। ସତ୍ତମଂ।

୮. ସାମଞ୍ଞସୁତ୍ତଂ

୧୧୩୮ . … ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ସାମଞ୍ଞା; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ଅସାମଞ୍ଞା…ପେ॰…। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞସୁତ୍ତଂ

୧୧୩୯ . … ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞା; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ଅବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞା…ପେ॰…। ନୱମଂ।

୧୦. ପଚାୟିକସୁତ୍ତଂ

୧୧୪୦ . … ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ କୁଲେ ଜେଟ୍ଠାପଚାୟିନୋ; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ କୁଲେ ଅଜେଟ୍ଠାପଚାୟିନୋତି [ଅକୁଲେ ଜେଟ୍ଠାପଚାୟିନୋତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] …ପେ॰…। ଦସମଂ।

ପଠମଆମକଧଞ୍ଞପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ ସତ୍ତମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଅଞ୍ଞତ୍ର ପଚ୍ଚନ୍ତଂ ପଞ୍ଞା, ସୁରାମେରୟଓଦକା।

ମତ୍ତେୟ୍ୟ ପେତ୍ତେୟ୍ୟା ଚାପି, ସାମଞ୍ଞଂ ବ୍ରହ୍ମପଚାୟିକନ୍ତି॥

୮. ଦୁତିୟଆମକଧଞ୍ଞପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ

୧. ପାଣାତିପାତସୁତ୍ତଂ

୧୧୪୧ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତା; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ପାଣାତିପାତା ଅପ୍ପଟିୱିରତା। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? …ପେ॰…। ପଠମଂ।

୨. ଅଦିନ୍ନାଦାନସୁତ୍ତଂ

୧୧୪୨ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତା; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ଅପ୍ପଟିୱିରତା…ପେ॰…। ଦୁତିୟଂ।

୩. କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରସୁତ୍ତଂ

୧୧୪୩ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତା; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ଅପ୍ପଟିୱିରତା…ପେ॰…। ତତିୟଂ।

୪. ମୁସାୱାଦସୁତ୍ତଂ

୧୧୪୪ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତା; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ମୁସାୱାଦା ଅପ୍ପଟିୱିରତା…ପେ॰…। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ପେସୁଞ୍ଞସୁତ୍ତଂ

୧୧୪୫ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତା; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ଅପ୍ପଟିୱିରତା…ପେ॰…। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଫରୁସୱାଚାସୁତ୍ତଂ

୧୧୪୬ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତା; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ଅପ୍ପଟିୱିରତା…ପେ॰…। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ସମ୍ଫପ୍ପଲାପସୁତ୍ତଂ

୧୧୪୭ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ପଟିୱିରତା; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ଅପ୍ପଟିୱିରତା…ପେ॰…। ସତ୍ତମଂ।

୮. ବୀଜଗାମସୁତ୍ତଂ

୧୧୪୮ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ବୀଜଗାମଭୂତଗାମସମାରମ୍ଭା [ବୀଜଗାମଭୂତଗାମସମାରବ୍ଭା (କ॰)] ପଟିୱିରତା; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ବୀଜଗାମଭୂତଗାମସମାରମ୍ଭା ଅପ୍ପଟିୱିରତା…ପେ॰…। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ୱିକାଲଭୋଜନସୁତ୍ତଂ

୧୧୪୯ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ୱିକାଲଭୋଜନା ପଟିୱିରତା; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ୱିକାଲଭୋଜନା ଅପ୍ପଟିୱିରତା…ପେ॰…। ନୱମଂ।

୧୦. ଗନ୍ଧୱିଲେପନସୁତ୍ତଂ

୧୧୫୦ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନଧାରଣମଣ୍ଡନୱିଭୂସନଟ୍ଠାନା ପଟିୱିରତା; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନଧାରଣମଣ୍ଡନୱିଭୂସନଟ୍ଠାନା ଅପ୍ପଟିୱିରତା…ପେ॰…। ଦସମଂ।

ଦୁତିୟଆମକଧଞ୍ଞପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ ଅଟ୍ଠମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ପାଣଂ ଅଦିନ୍ନଂ କାମେସୁ, ମୁସାୱାଦଞ୍ଚ ପେସୁଞ୍ଞଂ।

ଫରୁସଂ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପଂ, ବୀଜଞ୍ଚ ୱିକାଲଂ ଗନ୍ଧନ୍ତି॥

୯. ତତିୟଆମକଧଞ୍ଞପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ

୧. ନଚ୍ଚଗୀତସୁତ୍ତଂ

୧୧୫୧ . …ପେ॰… ।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ନଚ୍ଚଗୀତୱାଦିତୱିସୂକଦସ୍ସନା ପଟିୱିରତା; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ନଚ୍ଚଗୀତୱାଦିତୱିସୂକଦସ୍ସନା ଅପ୍ପଟିୱିରତା। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ…ପେ॰…। ପଠମଂ।

୨. ଉଚ୍ଚାସୟନସୁତ୍ତଂ

୧୧୫୨ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ଉଚ୍ଚାସୟନମହାସୟନା ପଟିୱିରତା; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ଉଚ୍ଚାସୟନମହାସୟନା ଅପ୍ପଟିୱିରତା…ପେ॰…। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଜାତରୂପରଜତସୁତ୍ତଂ

୧୧୫୩ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ଜାତରୂପରଜତପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତା; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ଜାତରୂପରଜତପଟିଗ୍ଗହଣା ଅପ୍ପଟିୱିରତା…ପେ॰…। ତତିୟଂ।

୪. ଆମକଧଞ୍ଞସୁତ୍ତଂ

୧୧୫୪ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ଆମକଧଞ୍ଞପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତା; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ଆମକଧଞ୍ଞପଟିଗ୍ଗହଣା ଅପ୍ପଟିୱିରତା…ପେ॰…। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଆମକମଂସସୁତ୍ତଂ

୧୧୫୫ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ଆମକମଂସପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତା; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ଆମକମଂସପଟିଗ୍ଗହଣା ଅପ୍ପଟିୱିରତା…ପେ॰…। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. କୁମାରିକସୁତ୍ତଂ

୧୧୫୬ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ଇତ୍ଥିକୁମାରିକପଟିଗ୍ଗହଣା [ଇତ୍ଥିକୁମାରିକାପଟିଗ୍ଗହଣା (କ॰)] ପଟିୱିରତା; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ଇତ୍ଥିକୁମାରିକପଟିଗ୍ଗହଣା ଅପ୍ପଟିୱିରତା…ପେ॰…। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଦାସିଦାସସୁତ୍ତଂ

୧୧୫୭ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ଦାସିଦାସପଟିଗ୍ଗହଣା [ଦାସୀଦାସପଟିଗ୍ଗହଣା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ପଟିୱିରତା; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ଦାସିଦାସପଟିଗ୍ଗହଣା ଅପ୍ପଟିୱିରତା…ପେ॰…। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଅଜେଳକସୁତ୍ତଂ

୧୧୫୮ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ଅଜେଳକପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତା; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ଅଜେଳକପଟିଗ୍ଗହଣା ଅପ୍ପଟିୱିରତା…ପେ॰…। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. କୁକ୍କୁଟସୂକରସୁତ୍ତଂ

୧୧୫୯ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ କୁକ୍କୁଟସୂକରପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତା; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ କୁକ୍କୁଟସୂକରପଟିଗ୍ଗହଣା ଅପ୍ପଟିୱିରତା…ପେ॰…। ନୱମଂ।

୧୦. ହତ୍ଥିଗୱସ୍ସସୁତ୍ତଂ

୧୧୬୦ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ହତ୍ଥିଗୱସ୍ସୱଳୱପଟିଗ୍ଗହଣା [ହତ୍ଥିଗୱସ୍ସୱଳୱାପଟିଗ୍ଗହଣା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ପଟିୱିରତା; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ହତ୍ଥିଗୱସ୍ସୱଳୱପଟିଗ୍ଗହଣା ଅପ୍ପଟିୱିରତା…ପେ॰…। ଦସମଂ।

ତତିୟଆମକଧଞ୍ଞପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ ନୱମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ନଚ୍ଚଂ ସୟନଂ ରଜତଂ, ଧଞ୍ଞଂ ମଂସଂ କୁମାରିକା।

ଦାସୀ ଅଜେଳକଞ୍ଚେୱ, କୁକ୍କୁଟସୂକରହତ୍ଥୀତି॥

୧୦. ଚତୁତ୍ଥଆମକଧଞ୍ଞପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ

୧. ଖେତ୍ତୱତ୍ଥୁସୁତ୍ତଂ

୧୧୬୧ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ଖେତ୍ତୱତ୍ଥୁପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତା; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ଖେତ୍ତୱତ୍ଥୁପଟିଗ୍ଗହଣା ଅପ୍ପଟିୱିରତା…ପେ॰…। ପଠମଂ।

୨. କୟୱିକ୍କୟସୁତ୍ତଂ

୧୧୬୨ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ କୟୱିକ୍କୟା ପଟିୱିରତା; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ କୟୱିକ୍କୟା ଅପ୍ପଟିୱିରତା…ପେ॰…। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଦୂତେୟ୍ୟସୁତ୍ତଂ

୧୧୬୩ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ଦୂତେୟ୍ୟପହିନଗମନାନୁୟୋଗା ପଟିୱିରତା; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ଦୂତେୟ୍ୟପହିନଗମନାନୁୟୋଗା ଅପ୍ପଟିୱିରତା…ପେ॰…। ତତିୟଂ।

୪. ତୁଲାକୂଟସୁତ୍ତଂ

୧୧୬୪ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ତୁଲାକୂଟକଂସକୂଟମାନକୂଟା ପଟିୱିରତା; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ତୁଲାକୂଟକଂସକୂଟମାନକୂଟା ଅପ୍ପଟିୱିରତା…ପେ॰…। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଉକ୍କୋଟନସୁତ୍ତଂ

୧୧୬୫ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ଉକ୍କୋଟନୱଞ୍ଚନନିକତିସାଚିୟୋଗା [ଉକ୍କୋଟନୱଞ୍ଚନନିକତିସାୱିୟୋଗା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ପଟିୱିରତା; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ଉକ୍କୋଟନୱଞ୍ଚନନିକତିସାଚିୟୋଗା ଅପ୍ପଟିୱିରତା…ପେ॰…। ପଞ୍ଚମଂ।

୬-୧୧. ଛେଦନାଦିସୁତ୍ତଂ

୧୧୬୬-୧୧୭୧ . …ପେ॰… ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ଛେଦନୱଧବନ୍ଧନୱିପରାମୋସଆଲୋପସହସାକାରା [ସାହସାକାରା (କ॰)] ପଟିୱିରତା ; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ଛେଦନୱଧବନ୍ଧନୱିପରାମୋସଆଲୋପସହସାକାରା ଅପ୍ପଟିୱିରତା । ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅଦିଟ୍ଠତ୍ତା ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ଅରିୟସଚ୍ଚାନଂ। କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ’’।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ଏକାଦସମଂ।

ଚତୁତ୍ଥଆମକଧଞ୍ଞପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ ଦସମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଖେତ୍ତଂ କାୟଂ ଦୂତେୟ୍ୟଞ୍ଚ, ତୁଲାକୂଟଂ ଉକ୍କୋଟନଂ।

ଛେଦନଂ ୱଧବନ୍ଧନଂ, ୱିପରାଲୋପଂ ସାହସନ୍ତି॥

୧୧. ପଞ୍ଚଗତିପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ

୧. ମନୁସ୍ସଚୁତିନିରୟସୁତ୍ତଂ

୧୧୭୨ . ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ପରିତ୍ତଂ ନଖସିଖାୟଂ ପଂସୁଂ ଆରୋପେତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତମଂ ନୁ ଖୋ ବହୁତରଂ – ୟୋ ୱାୟଂ ମୟା ପରିତ୍ତୋ ନଖସିଖାୟଂ ପଂସୁ ଆରୋପିତୋ, ଅୟଂ ୱା ମହାପଥୱୀ’’ତି? ‘‘ଏତଦେୱ, ଭନ୍ତେ, ବହୁତରଂ, ୟଦିଦଂ – ମହାପଥୱୀ; ଅପ୍ପମତ୍ତକାୟଂ ଭଗୱତା ପରିତ୍ତୋ ନଖସିଖାୟଂ ପଂସୁ ଆରୋପିତୋ। ସଙ୍ଖମ୍ପି ନ ଉପେତି, ଉପନିଧମ୍ପି ନ ଉପେତି, କଲଭାଗମ୍ପି ନ ଉପେତି ମହାପଥୱିଂ ଉପନିଧାୟ ଭଗୱତା ପରିତ୍ତୋ ନଖସିଖାୟଂ ପଂସୁ ଆରୋପିତୋ’’ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ମନୁସ୍ସା ଚୁତା ମନୁସ୍ସେସୁ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ମନୁସ୍ସା ଚୁତା ନିରୟେ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି…ପେ॰…। ପଠମଂ।

୨. ମନୁସ୍ସଚୁତିତିରଚ୍ଛାନସୁତ୍ତଂ

୧୧୭୩ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ମନୁସ୍ସା ଚୁତା ମନୁସ୍ସେସୁ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ମନୁସ୍ସା ଚୁତା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟା ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି…ପେ॰…। ଦୁତିୟଂ।

୩. ମନୁସ୍ସଚୁତିପେତ୍ତିୱିସୟସୁତ୍ତଂ

୧୧୭୪ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ମନୁସ୍ସା ଚୁତା ମନୁସ୍ସେସୁ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ମନୁସ୍ସା ଚୁତା ପେତ୍ତିୱିସୟେ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି…ପେ॰…। ତତିୟଂ।

୪-୫-୬. ମନୁସ୍ସଚୁତିଦେୱନିରୟାଦିସୁତ୍ତଂ

୧୧୭୫-୧୧୭୭ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ମନୁସ୍ସା ଚୁତା ଦେୱେସୁ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ମନୁସ୍ସା ଚୁତା ନିରୟେ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି…ପେ॰… ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟା ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି…ପେ॰… ପେତ୍ତିୱିସୟେ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି…ପେ॰…। ଛଟ୍ଠଂ।

୭-୯. ଦେୱଚୁତିନିରୟାଦିସୁତ୍ତଂ

୧୧୭୮-୧୧୮୦ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ଦେୱା ଚୁତା ଦେୱେସୁ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ଦେୱା ଚୁତା ନିରୟେ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି…ପେ॰… ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟା ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି…ପେ॰… ପେତ୍ତିୱିସୟେ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି…ପେ॰…। ନୱମଂ।

୧୦-୧୨. ଦେୱମନୁସ୍ସନିରୟାଦିସୁତ୍ତଂ

୧୧୮୧-୧୧୮୩ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ଦେୱା ଚୁତା ମନୁସ୍ସେସୁ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ଦେୱା ଚୁତା ନିରୟେ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି…ପେ॰… ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟା ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି…ପେ॰… ପେତ୍ତିୱିସୟେ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି…ପେ॰…। ଦ୍ୱାଦସମଂ।

୧୩-୧୫. ନିରୟମନୁସ୍ସନିରୟାଦିସୁତ୍ତଂ

୧୧୮୪-୧୧୮୬ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ନିରୟା ଚୁତା ମନୁସ୍ସେସୁ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ନିରୟା ଚୁତା ନିରୟେ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି…ପେ॰… ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟା ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି…ପେ॰… ପେତ୍ତିୱିସୟେ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି…ପେ॰…। ପନ୍ନରସମଂ।

୧୬-୧୮. ନିରୟଦେୱନିରୟାଦିସୁତ୍ତଂ

୧୧୮୭-୧୧୮୯ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ନିରୟା ଚୁତା ଦେୱେସୁ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ନିରୟା ଚୁତା ନିରୟେ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି…ପେ॰… ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟା ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି…ପେ॰… ପେତ୍ତିୱିସୟେ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି…ପେ॰…। ଅଟ୍ଠାରସମଂ।

୧୯-୨୧. ତିରଚ୍ଛାନମନୁସ୍ସନିରୟାଦିସୁତ୍ତଂ

୧୧୯୦-୧୧୯୨ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟା ଚୁତା ମନୁସ୍ସେସୁ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟା ଚୁତା ନିରୟେ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି…ପେ॰… ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟା ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି…ପେ॰… ପେତ୍ତିୱିସୟେ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି…ପେ॰…। ଏକୱୀସତିମଂ।

୨୨-୨୪. ତିରଚ୍ଛାନଦେୱନିରୟାଦିସୁତ୍ତଂ

୧୧୯୩-୧୧୯୫ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟା ଚୁତା ଦେୱେସୁ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟା ଚୁତା ନିରୟେ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି…ପେ॰… ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟା ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି…ପେ॰… ପେତ୍ତିୱିସୟେ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି…ପେ॰…। ଚତୁୱୀସତିମଂ।

୨୫-୨୭. ପେତ୍ତିମନୁସ୍ସନିରୟାଦିସୁତ୍ତଂ

୧୧୯୬-୧୧୯୮ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ପେତ୍ତିୱିସୟା ଚୁତା ମନୁସ୍ସେସୁ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ପେତ୍ତିୱିସୟା ଚୁତା ନିରୟେ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି…ପେ॰… ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟା ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି…ପେ॰… ପେତ୍ତିୱିସୟେ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି…ପେ॰…। ସତ୍ତୱୀସତିମଂ।

୨୮-୨୯. ପେତ୍ତିଦେୱନିରୟାଦିସୁତ୍ତଂ

୧୧୯୯-୧୨୦୦ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ପେତ୍ତିୱିସୟା ଚୁତା ଦେୱେସୁ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ପେତ୍ତିୱିସୟା ଚୁତା ନିରୟେ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି…ପେ॰… ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ପେତ୍ତିୱିସୟା ଚୁତା ଦେୱେସୁ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ପେତ୍ତିୱିସୟା ଚୁତା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟା ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି…ପେ॰…। ଏକୂନତିଂସତିମଂ।

୩୦. ପେତ୍ତିଦେୱପେତ୍ତିୱିସୟସୁତ୍ତଂ

୧୨୦୧ . …ପେ॰… ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ପେତ୍ତିୱିସୟା ଚୁତା ଦେୱେସୁ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି; ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ପେତ୍ତିୱିସୟା ଚୁତା ପେତ୍ତିୱିସୟେ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅଦିଟ୍ଠତ୍ତା ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନଂ ଅରିୟସଚ୍ଚାନଂ। କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ ? ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟସ୍ସ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧସ୍ସ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ’’।

‘‘ତସ୍ମାତିହ , ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ’’ତି। ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି। ତିଂସତିମଂ।

ପଞ୍ଚଗତିପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ ଏକାଦସମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ମନୁସ୍ସତୋ ଚୁତା ଛାପି, ଦେୱା ଚୁତା ନିରୟତୋ।

ତିରଚ୍ଛାନପେତ୍ତିୱିସୟା, ତିଂସମତ୍ତୋ ଗତିୱଗ୍ଗୋତି॥

ସଚ୍ଚସଂୟୁତ୍ତଂ ଦ୍ୱାଦସମଂ।

ମହାୱଗ୍ଗୋ ପଞ୍ଚମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ମଗ୍ଗବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ସତିୟା, ଇନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମ୍ମପ୍ପଧାନଂ।

ବଲିଦ୍ଧିପାଦାନୁରୁଦ୍ଧା, ଝାନାନାପାନସଂୟୁତଂ।

ସୋତାପତ୍ତି ସଚ୍ଚଞ୍ଚାତି, ମହାୱଗ୍ଗୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀତି॥

ମହାୱଗ୍ଗସଂୟୁତ୍ତପାଳି ନିଟ୍ଠିତା।