ସଳାୟତନୱଗ୍ଗୋ

॥ ନମୋ ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ॥

ସଂୟୁତ୍ତନିକାୟୋ

ସଳାୟତନୱଗ୍ଗୋ

୧. ସଳାୟତନସଂୟୁତ୍ତଂ

୧. ଅନିଚ୍ଚୱଗ୍ଗୋ

୧. ଅଜ୍ଝତ୍ତାନିଚ୍ଚସୁତ୍ତଂ

୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ। ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଚକ୍ଖୁଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚଂ। ୟଦନିଚ୍ଚଂ ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ; ୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ ତଦନତ୍ତା। ୟଦନତ୍ତା ତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ସୋତଂ ଅନିଚ୍ଚଂ। ୟଦନିଚ୍ଚଂ…ପେ॰… ଘାନଂ ଅନିଚ୍ଚଂ। ୟଦନିଚ୍ଚଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଅନିଚ୍ଚା। ୟଦନିଚ୍ଚଂ ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ; ୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ ତଦନତ୍ତା। ୟଦନତ୍ତା ତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। କାୟୋ ଅନିଚ୍ଚୋ। ୟଦନିଚ୍ଚଂ…ପେ॰… ମନୋ ଅନିଚ୍ଚୋ। ୟଦନିଚ୍ଚଂ ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ; ୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ ତଦନତ୍ତା। ୟଦନତ୍ତା ତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ସୋତସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଘାନସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଜିୱ୍ହାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, କାୟସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି , ମନସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି; ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି; ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ଅଜ୍ଝତ୍ତଦୁକ୍ଖସୁତ୍ତଂ

୨ . ‘‘ଚକ୍ଖୁଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ। ୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ ତଦନତ୍ତା; ୟଦନତ୍ତା ତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ସୋତଂ ଦୁକ୍ଖଂ…ପେ॰… ଘାନଂ ଦୁକ୍ଖଂ… ଜିୱ୍ହା ଦୁକ୍ଖା… କାୟୋ ଦୁକ୍ଖୋ… ମନୋ ଦୁକ୍ଖୋ। ୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ ତଦନତ୍ତା; ୟଦନତ୍ତା ତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ…ପେ॰… ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାତୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଅଜ୍ଝତ୍ତାନତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୩ . ‘‘ଚକ୍ଖୁଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନତ୍ତା। ୟଦନତ୍ତା ତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ସୋତଂ ଅନତ୍ତା…ପେ॰… ଘାନଂ ଅନତ୍ତା… ଜିୱ୍ହା ଅନତ୍ତା… କାୟୋ ଅନତ୍ତା… ମନୋ ଅନତ୍ତା। ୟଦନତ୍ତା ତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ…ପେ॰… ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାତୀ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ବାହିରାନିଚ୍ଚସୁତ୍ତଂ

୪ . ‘‘ରୂପା , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚା। ୟଦନିଚ୍ଚଂ ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ; ୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ ତଦନତ୍ତା। ୟଦନତ୍ତା ତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି , ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ସଦ୍ଦା… ଗନ୍ଧା… ରସା… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା… ଧମ୍ମା ଅନିଚ୍ଚା। ୟଦନିଚ୍ଚଂ ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ; ୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ ତଦନତ୍ତା। ୟଦନତ୍ତା ତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ରୂପେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ସଦ୍ଦେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଗନ୍ଧେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ରସେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଧମ୍ମେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି; ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି; ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ବାହିରଦୁକ୍ଖସୁତ୍ତଂ

୫ . ‘‘ରୂପା , ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖା। ୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ ତଦନତ୍ତା; ୟଦନତ୍ତା ତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ସଦ୍ଦା… ଗନ୍ଧା… ରସା… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା… ଧମ୍ମା ଦୁକ୍ଖା। ୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ ତଦନତ୍ତା। ୟଦନତ୍ତା ତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ…ପେ॰… ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାତୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ବାହିରାନତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୬ . ‘‘ରୂପା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନତ୍ତା। ୟଦନତ୍ତା ତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ସଦ୍ଦା… ଗନ୍ଧା… ରସା… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା… ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା। ୟଦନତ୍ତା ତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ…ପେ॰… ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାତୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଅଜ୍ଝତ୍ତାନିଚ୍ଚାତୀତାନାଗତସୁତ୍ତଂ

୭ . ‘‘ଚକ୍ଖୁଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚଂ ଅତୀତାନାଗତଂ; କୋ ପନ ୱାଦୋ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ! ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଅତୀତସ୍ମିଂ ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ ଅନପେକ୍ଖୋ ହୋତି; ଅନାଗତଂ ଚକ୍ଖୁଂ ନାଭିନନ୍ଦତି; ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତି। ସୋତଂ ଅନିଚ୍ଚଂ… ଘାନଂ ଅନିଚ୍ଚଂ… ଜିୱ୍ହା ଅନିଚ୍ଚା ଅତୀତାନାଗତା; କୋ ପନ ୱାଦୋ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାୟ! ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଅତୀତାୟ ଜିୱ୍ହାୟ ଅନପେକ୍ଖୋ ହୋତି; ଅନାଗତଂ ଜିୱ୍ହଂ ନାଭିନନ୍ଦତି; ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାୟ ଜିୱ୍ହାୟ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତି। କାୟୋ ଅନିଚ୍ଚୋ…ପେ॰… ମନୋ ଅନିଚ୍ଚୋ ଅତୀତାନାଗତୋ; କୋ ପନ ୱାଦୋ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ! ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଅତୀତସ୍ମିଂ ମନସ୍ମିଂ ଅନପେକ୍ଖୋ ହୋତି; ଅନାଗତଂ ମନଂ ନାଭିନନ୍ଦତି; ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ମନସ୍ସ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଅଜ୍ଝତ୍ତଦୁକ୍ଖାତୀତାନାଗତସୁତ୍ତଂ

୮ . ‘‘ଚକ୍ଖୁଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ ଅତୀତାନାଗତଂ; କୋ ପନ ୱାଦୋ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ! ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଅତୀତସ୍ମିଂ ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ ଅନପେକ୍ଖୋ ହୋତି; ଅନାଗତଂ ଚକ୍ଖୁଂ ନାଭିନନ୍ଦତି; ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତି। ସୋତଂ ଦୁକ୍ଖଂ…ପେ॰… ଘାନଂ ଦୁକ୍ଖଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଦୁକ୍ଖା ଅତୀତାନାଗତା; କୋ ପନ ୱାଦୋ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାୟ! ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଅତୀତାୟ ଜିୱ୍ହାୟ ଅନପେକ୍ଖୋ ହୋତି; ଅନାଗତଂ ଜିୱ୍ହଂ ନାଭିନନ୍ଦତି; ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାୟ ଜିୱ୍ହାୟ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତି। କାୟୋ ଦୁକ୍ଖୋ…ପେ॰… ମନୋ ଦୁକ୍ଖୋ ଅତୀତାନାଗତୋ; କୋ ପନ ୱାଦୋ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ! ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଅତୀତସ୍ମିଂ ମନସ୍ମିଂ ଅନପେକ୍ଖୋ ହୋତି; ଅନାଗତଂ ମନଂ ନାଭିନନ୍ଦତି; ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ମନସ୍ସ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଅଜ୍ଝତ୍ତାନତ୍ତାତୀତାନାଗତସୁତ୍ତଂ

୯ . ‘‘ଚକ୍ଖୁଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନତ୍ତା ଅତୀତାନାଗତଂ; କୋ ପନ ୱାଦୋ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ! ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଅତୀତସ୍ମିଂ ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ ଅନପେକ୍ଖୋ ହୋତି; ଅନାଗତଂ ଚକ୍ଖୁଂ ନାଭିନନ୍ଦତି; ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତି। ସୋତଂ ଅନତ୍ତା…ପେ॰… ଘାନଂ ଅନତ୍ତା…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଅନତ୍ତା ଅତୀତାନାଗତା; କୋ ପନ ୱାଦୋ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାୟ! ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଅତୀତାୟ ଜିୱ୍ହାୟ ଅନପେକ୍ଖୋ ହୋତି; ଅନାଗତଂ ଜିୱ୍ହଂ ନାଭିନନ୍ଦତି; ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାୟ ଜିୱ୍ହାୟ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତି। କାୟୋ ଅନତ୍ତା…ପେ॰… ମନୋ ଅନତ୍ତା ଅତୀତାନାଗତୋ; କୋ ପନ ୱାଦୋ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ! ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଅତୀତସ୍ମିଂ ମନସ୍ମିଂ ଅନପେକ୍ଖୋ ହୋତି; ଅନାଗତଂ ମନଂ ନାଭିନନ୍ଦତି; ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ମନସ୍ସ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ବାହିରାନିଚ୍ଚାତୀତାନାଗତସୁତ୍ତଂ

୧୦ . ‘‘ରୂପା , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚା ଅତୀତାନାଗତା; କୋ ପନ ୱାଦୋ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାନଂ! ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଅତୀତେସୁ ରୂପେସୁ ଅନପେକ୍ଖୋ ହୋତି; ଅନାଗତେ ରୂପେ ନାଭିନନ୍ଦତି; ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ରୂପାନଂ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତି। ସଦ୍ଦା… ଗନ୍ଧା… ରସା… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା… ଧମ୍ମା ଅନିଚ୍ଚା ଅତୀତାନାଗତା; କୋ ପନ ୱାଦୋ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାନଂ! ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଅତୀତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅନପେକ୍ଖୋ ହୋତି; ଅନାଗତେ ଧମ୍ମେ ନାଭିନନ୍ଦତି; ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତୀ’’ତି। ଦସମଂ।

୧୧. ବାହିରଦୁକ୍ଖାତୀତାନାଗତସୁତ୍ତଂ

୧୧ . ‘‘ରୂପା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖା ଅତୀତାନାଗତା; କୋ ପନ ୱାଦୋ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାନଂ! ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଅତୀତେସୁ ରୂପେସୁ ଅନପେକ୍ଖୋ ହୋତି; ଅନାଗତେ ରୂପେ ନାଭିନନ୍ଦତି ; ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ରୂପାନଂ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତୀ’’ତି…ପେ॰ …। ଏକାଦସମଂ।

୧୨. ବାହିରାନତ୍ତାତୀତାନାଗତସୁତ୍ତଂ

୧୨ . ‘‘ରୂପା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନତ୍ତା ଅତୀତାନାଗତା; କୋ ପନ ୱାଦୋ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାନଂ! ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଅତୀତେସୁ ରୂପେସୁ ଅନପେକ୍ଖୋ ହୋତି; ଅନାଗତେ ରୂପେ ନାଭିନନ୍ଦତି; ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ରୂପାନଂ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତି। ସଦ୍ଦା… ଗନ୍ଧା… ରସା… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା… ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା ଅତୀତାନାଗତା; କୋ ପନ ୱାଦୋ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାନଂ! ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ , ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଅତୀତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅନପେକ୍ଖୋ ହୋତି; ଅନାଗତେ ଧମ୍ମେ ନାଭିନନ୍ଦତି; ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତୀ’’ତି। ଦ୍ୱାଦସମଂ।

ଅନିଚ୍ଚୱଗ୍ଗୋ ପଠମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଅନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅନତ୍ତା ଚ, ତୟୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତବାହିରା।

ୟଦନିଚ୍ଚେନ ତୟୋ ୱୁତ୍ତା, ତେ ତେ ଅଜ୍ଝତ୍ତବାହିରାତି॥

୨. ୟମକୱଗ୍ଗୋ

୧. ପଠମପୁବ୍ବେସମ୍ବୋଧସୁତ୍ତଂ

୧୩ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ପୁବ୍ବେୱ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ବୋଧା ଅନଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସେୱ ସତୋ ଏତଦହୋସି – ‘କୋ ନୁ ଖୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ, କୋ ଆଦୀନୱୋ, କିଂ ନିସ୍ସରଣଂ? କୋ ସୋତସ୍ସ…ପେ॰… କୋ ଘାନସ୍ସ… କୋ ଜିୱ୍ହାୟ… କୋ କାୟସ୍ସ… କୋ ମନସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ, କୋ ଆଦୀନୱୋ, କିଂ ନିସ୍ସରଣ’ନ୍ତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘ୟଂ ଖୋ ଚକ୍ଖୁଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ, ଅୟଂ ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ। ୟଂ ଚକ୍ଖୁଂ ଅନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, ଅୟଂ ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ। ୟୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ ଛନ୍ଦରାଗୱିନୟୋ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପହାନଂ, ଇଦଂ ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ। ୟଂ ସୋତଂ…ପେ॰… ୟଂ ଘାନଂ…ପେ॰… ୟଂ ଜିୱ୍ହଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ, ଅୟଂ ଜିୱ୍ହାୟ ଅସ୍ସାଦୋ। ୟଂ [ୟା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଜିୱ୍ହା ଅନିଚ୍ଚା ଦୁକ୍ଖା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା, ଅୟଂ ଜିୱ୍ହାୟ ଆଦୀନୱୋ। ୟୋ ଜିୱ୍ହାୟ ଛନ୍ଦରାଗୱିନୟୋ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପହାନଂ, ଇଦଂ ଜିୱ୍ହାୟ ନିସ୍ସରଣଂ। ୟଂ କାୟଂ…ପେ॰… ୟଂ ମନଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ, ଅୟଂ ମନସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ। ୟଂ [ୟୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ମନୋ ଅନିଚ୍ଚୋ ଦୁକ୍ଖୋ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମୋ, ଅୟଂ ମନସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ। ୟୋ ମନସ୍ମିଂ ଛନ୍ଦରାଗୱିନୟୋ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପହାନଂ, ଇଦଂ ମନସ୍ସ ନିସ୍ସରଣ’’’ନ୍ତି।

‘‘ୟାୱକୀୱଞ୍ଚାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେସଂ ଛନ୍ନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନଂ ଆୟତନାନଂ ଏୱଂ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦତୋ, ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ଆଦୀନୱତୋ, ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣତୋ ୟଥାଭୂତଂ ନାବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ନେୱ ତାୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ‘ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ’ତି [ସବ୍ବତ୍ଥାପି ଏୱମେୱ ଇତିସଦ୍ଦେନ ସହ ଦିସ୍ସତି] ପଚ୍ଚଞ୍ଞାସିଂ। ୟତୋ ଚ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେସଂ ଛନ୍ନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନଂ ଆୟତନାନଂ ଏୱଂ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦତୋ, ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ଆଦୀନୱତୋ, ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣତୋ ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ଅଥାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ‘ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ’ତି ପଚ୍ଚଞ୍ଞାସିଂ। ଞାଣଞ୍ଚ ପନ ମେ ଦସ୍ସନଂ ଉଦପାଦି – ‘ଅକୁପ୍ପା ମେ ୱିମୁତ୍ତି [ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰) ଏୱମୁପରିପି] , ଅୟମନ୍ତିମା ଜାତି, ନତ୍ଥି ଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ’’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ଦୁତିୟପୁବ୍ବେସମ୍ବୋଧସୁତ୍ତଂ

୧୪ . ‘‘ପୁବ୍ବେୱ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ବୋଧା ଅନଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସେୱ ସତୋ ଏତଦହୋସି – ‘କୋ ନୁ ଖୋ ରୂପାନଂ ଅସ୍ସାଦୋ, କୋ ଆଦୀନୱୋ, କିଂ ନିସ୍ସରଣଂ? କୋ ସଦ୍ଦାନଂ…ପେ॰… କୋ ଗନ୍ଧାନଂ… କୋ ରସାନଂ… କୋ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାନଂ… କୋ ଧମ୍ମାନଂ ଅସ୍ସାଦୋ, କୋ ଆଦୀନୱୋ, କିଂ ନିସ୍ସରଣ’ନ୍ତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘ୟଂ ଖୋ ରୂପେ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ, ଅୟଂ ରୂପାନଂ ଅସ୍ସାଦୋ। ୟଂ ରୂପା ଅନିଚ୍ଚା ଦୁକ୍ଖା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା, ଅୟଂ ରୂପାନଂ ଆଦୀନୱୋ। ୟୋ ରୂପେସୁ ଛନ୍ଦରାଗୱିନୟୋ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପହାନଂ, ଇଦଂ ରୂପାନଂ ନିସ୍ସରଣଂ। ୟଂ ସଦ୍ଦେ… ଗନ୍ଧେ… ରସେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ… ୟଂ ଧମ୍ମେ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ, ଅୟଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅସ୍ସାଦୋ। ୟଂ ଧମ୍ମା ଅନିଚ୍ଚା ଦୁକ୍ଖା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା , ଅୟଂ ଧମ୍ମାନଂ ଆଦୀନୱୋ। ୟୋ ଧମ୍ମେସୁ ଛନ୍ଦରାଗୱିନୟୋ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପହାନଂ, ଇଦଂ ଧମ୍ମାନଂ ନିସ୍ସରଣ’’’ନ୍ତି।

‘‘ୟାୱକୀୱଞ୍ଚାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେସଂ ଛନ୍ନଂ ବାହିରାନଂ ଆୟତନାନଂ ଏୱଂ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦତୋ, ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ଆଦୀନୱତୋ, ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣତୋ ୟଥାଭୂତଂ ନାବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ନେୱ ତାୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ‘ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ’ତି ପଚ୍ଚଞ୍ଞାସିଂ। ୟତୋ ଚ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେସଂ ଛନ୍ନଂ ବାହିରାନଂ ଆୟତନାନଂ ଏୱଂ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦତୋ, ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ଆଦୀନୱତୋ, ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣତୋ ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ଅଥାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ‘ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ’ତି ପଚ୍ଚଞ୍ଞାସିଂ। ଞାଣଞ୍ଚ ପନ ମେ ଦସ୍ସନଂ ଉଦପାଦି – ‘ଅକୁପ୍ପା ମେ ୱିମୁତ୍ତି, ଅୟମନ୍ତିମା ଜାତି, ନତ୍ଥି ଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ’’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ପଠମଅସ୍ସାଦପରିୟେସନସୁତ୍ତଂ

୧୫ . ‘‘ଚକ୍ଖୁସ୍ସାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସ୍ସାଦପରିୟେସନଂ ଅଚରିଂ। ୟୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ତଦଜ୍ଝଗମଂ। ୟାୱତା ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ପଞ୍ଞାୟ ମେ ସୋ ସୁଦିଟ୍ଠୋ। ଚକ୍ଖୁସ୍ସାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଆଦୀନୱପରିୟେସନଂ ଅଚରିଂ। ୟୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ତଦଜ୍ଝଗମଂ। ୟାୱତା ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ପଞ୍ଞାୟ ମେ ସୋ ସୁଦିଟ୍ଠୋ। ଚକ୍ଖୁସ୍ସାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିସ୍ସରଣପରିୟେସନଂ ଅଚରିଂ। ୟଂ ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ତଦଜ୍ଝଗମଂ। ୟାୱତା ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ , ପଞ୍ଞାୟ ମେ ତଂ ସୁଦିଟ୍ଠଂ। ସୋତସ୍ସାହଂ , ଭିକ୍ଖୱେ… ଘାନସ୍ସାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ… ଜିୱ୍ହାୟାହଂ ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସ୍ସାଦପରିୟେସନଂ ଅଚରିଂ। ୟୋ ଜିୱ୍ହାୟ ଅସ୍ସାଦୋ ତଦଜ୍ଝଗମଂ। ୟାୱତା ଜିୱ୍ହାୟ ଅସ୍ସାଦୋ ପଞ୍ଞାୟ ମେ ସୋ ସୁଦିଟ୍ଠୋ। ଜିୱ୍ହାୟାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆଦୀନୱପରିୟେସନଂ ଅଚରିଂ। ୟୋ ଜିୱ୍ହାୟ ଆଦୀନୱୋ ତଦଜ୍ଝଗମଂ। ୟାୱତା ଜିୱ୍ହାୟ ଆଦୀନୱୋ ପଞ୍ଞାୟ ମେ ସୋ ସୁଦିଟ୍ଠୋ। ଜିୱ୍ହାୟାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିସ୍ସରଣପରିୟେସନଂ ଅଚରିଂ। ୟଂ ଜିୱ୍ହାୟ ନିସ୍ସରଣଂ ତଦଜ୍ଝଗମଂ। ୟାୱତା ଜିୱ୍ହାୟ ନିସ୍ସରଣଂ, ପଞ୍ଞାୟ ମେ ତଂ ସୁଦିଟ୍ଠଂ। ମନସ୍ସାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସ୍ସାଦପରିୟେସନଂ ଅଚରିଂ। ୟୋ ମନସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ତଦଜ୍ଝଗମଂ। ୟାୱତା ମନସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ପଞ୍ଞାୟ ମେ ସୋ ସୁଦିଟ୍ଠୋ। ମନସ୍ସାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଆଦୀନୱପରିୟେସନଂ ଅଚରିଂ। ୟୋ ମନସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ତଦଜ୍ଝଗମଂ। ୟାୱତା ମନସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ପଞ୍ଞାୟ ମେ ସୋ ସୁଦିଟ୍ଠୋ। ମନସ୍ସାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିସ୍ସରଣପରିୟେସନଂ ଅଚରିଂ। ୟଂ ମନସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ତଦଜ୍ଝଗମଂ। ୟାୱତା ମନସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ, ପଞ୍ଞାୟ ମେ ତଂ ସୁଦିଟ୍ଠଂ।

‘‘ୟାୱକୀୱଞ୍ଚାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେସଂ ଛନ୍ନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନଂ ଆୟତନାନଂ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦତୋ, ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ଆଦୀନୱତୋ, ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣତୋ ୟଥାଭୂତଂ ନାବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ…ପେ॰… ପଚ୍ଚଞ୍ଞାସିଂ। ଞାଣଞ୍ଚ ପନ ମେ ଦସ୍ସନଂ ଉଦପାଦି – ‘ଅକୁପ୍ପା ମେ ୱିମୁତ୍ତି, ଅୟମନ୍ତିମା ଜାତି, ନତ୍ଥି ଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ’’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଦୁତିୟଅସ୍ସାଦପରିୟେସନସୁତ୍ତଂ

୧୬ . ‘‘ରୂପାନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସ୍ସାଦପରିୟେସନଂ ଅଚରିଂ। ୟୋ ରୂପାନଂ ଅସ୍ସାଦୋ ତଦଜ୍ଝଗମଂ। ୟାୱତା ରୂପାନଂ ଅସ୍ସାଦୋ ପଞ୍ଞାୟ ମେ ସୋ ସୁଦିଟ୍ଠୋ। ରୂପାନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆଦୀନୱପରିୟେସନଂ ଅଚରିଂ। ୟୋ ରୂପାନଂ ଆଦୀନୱୋ ତଦଜ୍ଝଗମଂ। ୟାୱତା ରୂପାନଂ ଆଦୀନୱୋ ପଞ୍ଞାୟ ମେ ସୋ ସୁଦିଟ୍ଠୋ। ରୂପାନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିସ୍ସରଣପରିୟେସନଂ ଅଚରିଂ। ୟଂ ରୂପାନଂ ନିସ୍ସରଣଂ ତଦଜ୍ଝଗମଂ। ୟାୱତା ରୂପାନଂ ନିସ୍ସରଣଂ, ପଞ୍ଞାୟ ମେ ତଂ ସୁଦିଟ୍ଠଂ। ସଦ୍ଦାନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ… ଗନ୍ଧାନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ… ରସାନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ… ଧମ୍ମାନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସ୍ସାଦପରିୟେସନଂ ଅଚରିଂ। ୟୋ ଧମ୍ମାନଂ ଅସ୍ସାଦୋ ତଦଜ୍ଝଗମଂ। ୟାୱତା ଧମ୍ମାନଂ ଅସ୍ସାଦୋ ପଞ୍ଞାୟ ମେ ସୋ ସୁଦିଟ୍ଠୋ। ଧମ୍ମାନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆଦୀନୱପରିୟେସନଂ ଅଚରିଂ। ୟୋ ଧମ୍ମାନଂ ଆଦୀନୱୋ ତଦଜ୍ଝଗମଂ। ୟାୱତା ଧମ୍ମାନଂ ଆଦୀନୱୋ ପଞ୍ଞାୟ ମେ ସୋ ସୁଦିଟ୍ଠୋ। ଧମ୍ମାନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିସ୍ସରଣପରିୟେସନଂ ଅଚରିଂ। ୟଂ ଧମ୍ମାନଂ ନିସ୍ସରଣଂ ତଦଜ୍ଝଗମଂ। ୟାୱତା ଧମ୍ମାନଂ ନିସ୍ସରଣଂ, ପଞ୍ଞାୟ ମେ ତଂ ସୁଦିଟ୍ଠଂ।

‘‘ୟାୱକୀୱଞ୍ଚାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେସଂ ଛନ୍ନଂ ବାହିରାନଂ ଆୟତନାନଂ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦତୋ, ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ଆଦୀନୱତୋ, ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣତୋ ୟଥାଭୂତଂ ନାବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ…ପେ॰… ପଚ୍ଚଞ୍ଞାସିଂ। ଞାଣଞ୍ଚ ପନ ମେ ଦସ୍ସନଂ ଉଦପାଦି – ‘ଅକୁପ୍ପା ମେ ୱିମୁତ୍ତି, ଅୟମନ୍ତିମା ଜାତି, ନତ୍ଥି ଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ’’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ପଠମନୋଚେଅସ୍ସାଦସୁତ୍ତଂ

୧୭ . ‘‘ନୋ ଚେଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ଅଭୱିସ୍ସ, ନୟିଦଂ ସତ୍ତା ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ ସାରଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ଥି ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ତସ୍ମା ସତ୍ତା ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ ସାରଜ୍ଜନ୍ତି। ନୋ ଚେଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ଅଭୱିସ୍ସ, ନୟିଦଂ ସତ୍ତା ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ ନିବ୍ବିନ୍ଦେୟ୍ୟୁଂ। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ଥି ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ତସ୍ମା ସତ୍ତା ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ ନିବ୍ବିନ୍ଦନ୍ତି। ନୋ ଚେଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ଅଭୱିସ୍ସ, ନୟିଦଂ ସତ୍ତା ଚକ୍ଖୁସ୍ମା ନିସ୍ସରେୟ୍ୟୁଂ। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ଥି ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ତସ୍ମା ସତ୍ତା ଚକ୍ଖୁସ୍ମା ନିସ୍ସରନ୍ତି। ନୋ ଚେଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋତସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ଅଭୱିସ୍ସ… ନୋ ଚେଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଘାନସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ଅଭୱିସ୍ସ… ନୋ ଚେଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜିୱ୍ହାୟ ଅସ୍ସାଦୋ ଅଭୱିସ୍ସ, ନୟିଦଂ ସତ୍ତା ଜିୱ୍ହାୟ ସାରଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ଥି ଜିୱ୍ହାୟ ଅସ୍ସାଦୋ, ତସ୍ମା ସତ୍ତା ଜିୱ୍ହାୟ ସାରଜ୍ଜନ୍ତି। ନୋ ଚେଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜିୱ୍ହାୟ ଆଦୀନୱୋ ଅଭୱିସ୍ସ, ନୟିଦଂ ସତ୍ତା ଜିୱ୍ହାୟ ନିବ୍ବିନ୍ଦେୟ୍ୟୁଂ। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ଥି ଜିୱ୍ହାୟ ଆଦୀନୱୋ, ତସ୍ମା ସତ୍ତା ଜିୱ୍ହାୟ ନିବ୍ବିନ୍ଦନ୍ତି। ନୋ ଚେଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜିୱ୍ହାୟ ନିସ୍ସରଣଂ ଅଭୱିସ୍ସ, ନୟିଦଂ ସତ୍ତା ଜିୱ୍ହାୟ ନିସ୍ସରେୟ୍ୟୁଂ। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ଥି ଜିୱ୍ହାୟ ନିସ୍ସରଣଂ, ତସ୍ମା ସତ୍ତା ଜିୱ୍ହାୟ ନିସ୍ସରନ୍ତି। ନୋ ଚେଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାୟସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ଅଭୱିସ୍ସ… ନୋ ଚେଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ଅଭୱିସ୍ସ, ନୟିଦଂ ସତ୍ତା ମନସ୍ମିଂ ସାରଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ଥି ମନସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ, ତସ୍ମା ସତ୍ତା ମନସ୍ମିଂ ସାରଜ୍ଜନ୍ତି। ନୋ ଚେଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ଅଭୱିସ୍ସ, ନୟିଦଂ ସତ୍ତା ମନସ୍ମିଂ ନିବ୍ବିନ୍ଦେୟ୍ୟୁଂ । ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ଥି ମନସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ, ତସ୍ମା ସତ୍ତା ମନସ୍ମିଂ ନିବ୍ବିନ୍ଦନ୍ତି। ନୋ ଚେଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ଅଭୱିସ୍ସ, ନୟିଦଂ ସତ୍ତା ମନସ୍ମା ନିସ୍ସରେୟ୍ୟୁଂ। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ଥି ମନସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ, ତସ୍ମା ସତ୍ତା ମନସ୍ମା ନିସ୍ସରନ୍ତି।

‘‘ୟାୱକୀୱଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ଇମେସଂ ଛନ୍ନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନଂ ଆୟତନାନଂ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦତୋ, ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ଆଦୀନୱତୋ, ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣତୋ ୟଥାଭୂତଂ ନାବ୍ଭଞ୍ଞଂସୁ, ନେୱ ତାୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସଦେୱକା ଲୋକା ସମାରକା ସବ୍ରହ୍ମକା ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ନିସ୍ସଟା ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତା ୱିପ୍ପମୁତ୍ତା ୱିମରିୟାଦୀକତେନ [ୱିପରିୟାଦିକତେନ (ସୀ॰ ପୀ॰), ୱିପରିୟାଦିକତେନ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ଚେତସା ୱିହରିଂସୁ। ୟତୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ଇମେସଂ ଛନ୍ନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନଂ ଆୟତନାନଂ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦତୋ, ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ଆଦୀନୱତୋ, ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣତୋ ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞଂସୁ , ଅଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସଦେୱକା ଲୋକା ସମାରକା ସବ୍ରହ୍ମକା ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ନିସ୍ସଟା ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତା ୱିପ୍ପମୁତ୍ତା ୱିମରିୟାଦୀକତେନ ଚେତସା ୱିହରନ୍ତୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଦୁତିୟନୋଚେଅସ୍ସାଦସୁତ୍ତଂ

୧୮ . ‘‘ନୋ ଚେଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୂପାନଂ ଅସ୍ସାଦୋ ଅଭୱିସ୍ସ, ନୟିଦଂ ସତ୍ତା ରୂପେସୁ ସାରଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ଥି ରୂପାନଂ ଅସ୍ସାଦୋ, ତସ୍ମା ସତ୍ତା ରୂପେସୁ ସାରଜ୍ଜନ୍ତି। ନୋ ଚେଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୂପାନଂ ଆଦୀନୱୋ ଅଭୱିସ୍ସ, ନୟିଦଂ ସତ୍ତା ରୂପେସୁ ନିବ୍ବିନ୍ଦେୟ୍ୟୁଂ। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ଥି ରୂପାନଂ ଆଦୀନୱୋ, ତସ୍ମା ସତ୍ତା ରୂପେସୁ ନିବ୍ବିନ୍ଦନ୍ତି। ନୋ ଚେଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୂପାନଂ ନିସ୍ସରଣଂ ଅଭୱିସ୍ସ, ନୟିଦଂ ସତ୍ତା ରୂପେହି ନିସ୍ସରେୟ୍ୟୁଂ। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ଥି ରୂପାନଂ ନିସ୍ସରଣଂ, ତସ୍ମା ସତ୍ତା ରୂପେହି ନିସ୍ସରନ୍ତି। ନୋ ଚେଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦ୍ଦାନଂ… ଗନ୍ଧାନଂ… ରସାନଂ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାନଂ… ଧମ୍ମାନଂ ଅସ୍ସାଦୋ ଅଭୱିସ୍ସ, ନୟିଦଂ ସତ୍ତା ଧମ୍ମେସୁ ସାରଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ଥି ଧମ୍ମାନଂ ଅସ୍ସାଦୋ, ତସ୍ମା ସତ୍ତା ଧମ୍ମେସୁ ସାରଜ୍ଜନ୍ତି। ନୋ ଚେଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମାନଂ ଆଦୀନୱୋ ଅଭୱିସ୍ସ, ନୟିଦଂ ସତ୍ତା ଧମ୍ମେସୁ ନିବ୍ବିନ୍ଦେୟ୍ୟୁଂ। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ଥି ଧମ୍ମାନଂ ଆଦୀନୱୋ, ତସ୍ମା ସତ୍ତା ଧମ୍ମେସୁ ନିବ୍ବିନ୍ଦନ୍ତି। ନୋ ଚେଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମାନଂ ନିସ୍ସରଣଂ ଅଭୱିସ୍ସ, ନୟିଦଂ ସତ୍ତା ଧମ୍ମେହି ନିସ୍ସରେୟ୍ୟୁଂ। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ଥି ଧମ୍ମାନଂ ନିସ୍ସରଣଂ, ତସ୍ମା ସତ୍ତା ଧମ୍ମେହି ନିସ୍ସରନ୍ତି।

‘‘ୟାୱକୀୱଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ଇମେସଂ ଛନ୍ନଂ ବାହିରାନଂ ଆୟତନାନଂ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦତୋ, ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ଆଦୀନୱତୋ, ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣତୋ ୟଥାଭୂତଂ ନାବ୍ଭଞ୍ଞଂସୁ , ନେୱ ତାୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସଦେୱକା ଲୋକା ସମାରକା ସବ୍ରହ୍ମକା ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ନିସ୍ସଟା ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତା ୱିପ୍ପମୁତ୍ତା ୱିମରିୟାଦୀକତେନ ଚେତସା ୱିହରିଂସୁ। ୟତୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ଇମେସଂ ଛନ୍ନଂ ବାହିରାନଂ ଆୟତନାନଂ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦତୋ, ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ଆଦୀନୱତୋ, ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣତୋ ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞଂସୁ, ଅଥ, ଭିକ୍ଖୱେ , ସତ୍ତା ସଦେୱକା ଲୋକା ସମାରକା ସବ୍ରହ୍ମକା ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ନିସ୍ସଟା ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତା ୱିପ୍ପମୁତ୍ତା ୱିମରିୟାଦୀକତେନ ଚେତସା ୱିହରନ୍ତୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ପଠମାଭିନନ୍ଦସୁତ୍ତଂ

୧୯ . ‘‘ୟୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁଂ ଅଭିନନ୍ଦତି, ଦୁକ୍ଖଂ ସୋ ଅଭିନନ୍ଦତି। ୟୋ ଦୁକ୍ଖଂ ଅଭିନନ୍ଦତି, ଅପରିମୁତ୍ତୋ ସୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ମାତି ୱଦାମି। ୟୋ ସୋତଂ…ପେ॰… ୟୋ ଘାନଂ…ପେ॰… ୟୋ ଜିୱ୍ହଂ ଅଭିନନ୍ଦତି, ଦୁକ୍ଖଂ ସୋ ଅଭିନନ୍ଦତି। ୟୋ ଦୁକ୍ଖଂ ଅଭିନନ୍ଦତି, ଅପରିମୁତ୍ତୋ ସୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ମାତି ୱଦାମି। ୟୋ କାୟଂ…ପେ॰… ୟୋ ମନଂ ଅଭିନନ୍ଦତି, ଦୁକ୍ଖଂ ସୋ ଅଭିନନ୍ଦତି। ୟୋ ଦୁକ୍ଖଂ ଅଭିନନ୍ଦତି, ଅପରିମୁତ୍ତୋ ସୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ମା’’ତି ୱଦାମି।

‘‘ୟୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁଂ ନାଭିନନ୍ଦତି, ଦୁକ୍ଖଂ ସୋ ନାଭିନନ୍ଦତି। ୟୋ ଦୁକ୍ଖଂ ନାଭିନନ୍ଦତି, ପରିମୁତ୍ତୋ ସୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ମାତି ୱଦାମି। ୟୋ ସୋତଂ…ପେ॰… ୟୋ ଘାନଂ…ପେ॰… ୟୋ ଜିୱ୍ହଂ ନାଭିନନ୍ଦତି, ଦୁକ୍ଖଂ ସୋ ନାଭିନନ୍ଦତି। ୟୋ ଦୁକ୍ଖଂ ନାଭିନନ୍ଦତି, ପରିମୁତ୍ତୋ ସୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ମାତି ୱଦାମି। ୟୋ କାୟଂ…ପେ॰… ୟୋ ମନଂ ନାଭିନନ୍ଦତି, ଦୁକ୍ଖଂ ସୋ ନାଭିନନ୍ଦତି। ୟୋ ଦୁକ୍ଖଂ ନାଭିନନ୍ଦତି, ପରିମୁତ୍ତୋ ସୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ମା’’ତି ୱଦାମି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଦୁତିୟାଭିନନ୍ଦସୁତ୍ତଂ

୨୦ . ‘‘ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୂପେ ଅଭିନନ୍ଦତି, ଦୁକ୍ଖଂ ସୋ ଅଭିନନ୍ଦତି। ୟୋ ଦୁକ୍ଖଂ ଅଭିନନ୍ଦତି, ଅପରିମୁତ୍ତୋ ସୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ମାତି ୱଦାମି। ୟୋ ସଦ୍ଦେ…ପେ॰… ଗନ୍ଧେ… ରସେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ… ଧମ୍ମେ ଅଭିନନ୍ଦତି, ଦୁକ୍ଖଂ ସୋ ଅଭିନନ୍ଦତି। ୟୋ ଦୁକ୍ଖଂ ଅଭିନନ୍ଦତି, ଅପରିମୁତ୍ତୋ ସୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ମା’’ତି ୱଦାମି।

‘‘ୟୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୂପେ ନାଭିନନ୍ଦତି, ଦୁକ୍ଖଂ ସୋ ନାଭିନନ୍ଦତି। ୟୋ ଦୁକ୍ଖଂ ନାଭିନନ୍ଦତି, ପରିମୁତ୍ତୋ ସୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ମାତି ୱଦାମି । ୟୋ ସଦ୍ଦେ…ପେ॰… ଗନ୍ଧେ… ରସେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ… ଧମ୍ମେ ନାଭିନନ୍ଦତି, ଦୁକ୍ଖଂ ସୋ ନାଭିନନ୍ଦତି। ୟୋ ଦୁକ୍ଖଂ ନାଭିନନ୍ଦତି, ପରିମୁତ୍ତୋ ସୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ମା’’ତି ୱଦାମି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ପଠମଦୁକ୍ଖୁପ୍ପାଦସୁତ୍ତଂ

୨୧ . ‘‘ୟୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ଉପ୍ପାଦୋ ଠିତି ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତି ପାତୁଭାୱୋ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସେସୋ ଉପ୍ପାଦୋ, ରୋଗାନଂ ଠିତି, ଜରାମରଣସ୍ସ ପାତୁଭାୱୋ। ୟୋ ସୋତସ୍ସ…ପେ॰… ୟୋ ଘାନସ୍ସ… ୟୋ ଜିୱ୍ହାୟ… ୟୋ କାୟସ୍ସ… ୟୋ ମନସ୍ସ ଉପ୍ପାଦୋ ଠିତି ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତି ପାତୁଭାୱୋ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସେସୋ ଉପ୍ପାଦୋ, ରୋଗାନଂ ଠିତି, ଜରାମରଣସ୍ସ ପାତୁଭାୱୋ।

‘‘ୟୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ନିରୋଧୋ ୱୂପସମୋ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସେସୋ ନିରୋଧୋ, ରୋଗାନଂ ୱୂପସମୋ, ଜରାମରଣସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ। ୟୋ ସୋତସ୍ସ… ୟୋ ଘାନସ୍ସ… ୟୋ ଜିୱ୍ହାୟ… ୟୋ କାୟସ୍ସ… ୟୋ ମନସ୍ସ ନିରୋଧୋ ୱୂପସମୋ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସେସୋ ନିରୋଧୋ, ରୋଗାନଂ ୱୂପସମୋ, ଜରାମରଣସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଦୁତିୟଦୁକ୍ଖୁପ୍ପାଦସୁତ୍ତଂ

୨୨ . ‘‘ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୂପାନଂ ଉପ୍ପାଦୋ ଠିତି ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତି ପାତୁଭାୱୋ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସେସୋ ଉପ୍ପାଦୋ, ରୋଗାନଂ ଠିତି, ଜରାମରଣସ୍ସ ପାତୁଭାୱୋ। ୟୋ ସଦ୍ଦାନଂ…ପେ॰… ୟୋ ଗନ୍ଧାନଂ… ୟୋ ରସାନଂ… ୟୋ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାନଂ… ୟୋ ଧମ୍ମାନଂ ଉପ୍ପାଦୋ ଠିତି ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତି ପାତୁଭାୱୋ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସେସୋ ଉପ୍ପାଦୋ, ରୋଗାନଂ ଠିତି, ଜରାମରଣସ୍ସ ପାତୁଭାୱୋ।

‘‘ୟୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୂପାନଂ ନିରୋଧୋ ୱୂପସମୋ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସେସୋ ନିରୋଧୋ, ରୋଗାନଂ ୱୂପସମୋ, ଜରାମରଣସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ। ୟୋ ସଦ୍ଦାନଂ…ପେ॰… ୟୋ ଗନ୍ଧାନଂ… ୟୋ ରସାନଂ… ୟୋ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାନଂ… ୟୋ ଧମ୍ମାନଂ ନିରୋଧୋ ୱୂପସମୋ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସେସୋ ନିରୋଧୋ, ରୋଗାନଂ ୱୂପସମୋ, ଜରାମରଣସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ’’ତି। ଦସମଂ।

ୟମକୱଗ୍ଗୋ ଦୁତିୟୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ସମ୍ବୋଧେନ ଦୁୱେ ୱୁତ୍ତା, ଅସ୍ସାଦେନ ଅପରେ ଦୁୱେ।

ନୋ ଚେତେନ ଦୁୱେ ୱୁତ୍ତା, ଅଭିନନ୍ଦେନ ଅପରେ ଦୁୱେ।

ଉପ୍ପାଦେନ ଦୁୱେ ୱୁତ୍ତା, ୱଗ୍ଗୋ ତେନ ପୱୁଚ୍ଚତୀତି॥

୩. ସବ୍ବୱଗ୍ଗୋ

୧. ସବ୍ବସୁତ୍ତଂ

୨୩ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ସବ୍ବଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ। କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବଂ? ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚେୱ ରୂପା ଚ, ସୋତଞ୍ଚ [ସୋତଞ୍ଚେୱ (?) ଏୱମିତରୟୁଗଲେସୁପି] ସଦ୍ଦା ଚ, ଘାନଞ୍ଚ ଗନ୍ଧା ଚ, ଜିୱ୍ହା ଚ ରସା ଚ, କାୟୋ ଚ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଚ, ମନୋ ଚ ଧମ୍ମା ଚ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବଂ। ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅହମେତଂ ସବ୍ବଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ଅଞ୍ଞଂ ସବ୍ବଂ ପଞ୍ଞାପେସ୍ସାମୀ’ତି, ତସ୍ସ ୱାଚାୱତ୍ଥୁକମେୱସ୍ସ [ୱାଚାୱତ୍ଥୁରେୱସ୍ସ (ସୀ॰ ପୀ॰), ୱାଚାୱତ୍ଥୁଦେୱସ୍ସ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ; ପୁଟ୍ଠୋ ଚ ନ ସମ୍ପାୟେୟ୍ୟ, ଉତ୍ତରିଞ୍ଚ ୱିଘାତଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟଥା ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୱିସୟସ୍ମି’’ନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. ପହାନସୁତ୍ତଂ

୨୪ . ‘‘ସବ୍ବପ୍ପହାନାୟ [ସବ୍ବଂ ପହାନାୟ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମଂ ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବପ୍ପହାନାୟ ଧମ୍ମୋ? ଚକ୍ଖୁଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପହାତବ୍ବଂ, ରୂପା ପହାତବ୍ବା, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ପହାତବ୍ବଂ, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ପହାତବ୍ବୋ , ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ପହାତବ୍ବଂ…ପେ॰… ୟମ୍ପିଦଂ ସୋତସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ପହାତବ୍ବଂ… ୟମ୍ପିଦଂ ଘାନସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ପହାତବ୍ବଂ। ଜିୱ୍ହା ପହାତବ୍ବା, ରସା ପହାତବ୍ବା, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ ପହାତବ୍ବଂ, ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସୋ ପହାତବ୍ବୋ, ୟମ୍ପିଦଂ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ପହାତବ୍ବଂ। କାୟୋ ପହାତବ୍ବୋ… ମନୋ ପହାତବ୍ବୋ, ଧମ୍ମା ପହାତବ୍ବା, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ପହାତବ୍ବଂ, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ପହାତବ୍ବୋ, ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ପହାତବ୍ବଂ। ଅୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବପ୍ପହାନାୟ ଧମ୍ମୋ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଅଭିଞ୍ଞାପରିଞ୍ଞାପହାନସୁତ୍ତଂ

୨୫ . ‘‘ସବ୍ବଂ ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଞ୍ଞା ପହାନାୟ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମଂ ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବଂ ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଞ୍ଞା ପହାନାୟ ଧମ୍ମୋ? ଚକ୍ଖୁଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଞ୍ଞା ପହାତବ୍ବଂ, ରୂପା ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଞ୍ଞା ପହାତବ୍ବା , ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଞ୍ଞା ପହାତବ୍ବଂ, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଞ୍ଞା ପହାତବ୍ବୋ, ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଞ୍ଞା ପହାତବ୍ବଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଞ୍ଞା ପହାତବ୍ବା, ରସା ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଞ୍ଞା ପହାତବ୍ବା, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଞ୍ଞା ପହାତବ୍ବଂ, ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଞ୍ଞା ପହାତବ୍ବୋ, ୟମ୍ପିଦଂ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଞ୍ଞା ପହାତବ୍ବଂ। କାୟୋ ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଞ୍ଞା ପହାତବ୍ବୋ… ମନୋ ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଞ୍ଞା ପହାତବ୍ବୋ, ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଞ୍ଞା ପହାତବ୍ବା, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଞ୍ଞା ପହାତବ୍ବଂ, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଞ୍ଞା ପହାତବ୍ବୋ, ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଞ୍ଞା ପହାତବ୍ବଂ। ଅୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବଂ ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଞ୍ଞା ପହାନାୟ ଧମ୍ମୋ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ପଠମଅପରିଜାନନସୁତ୍ତଂ

୨୬ . ‘‘ସବ୍ବଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନଭିଜାନଂ ଅପରିଜାନଂ ଅୱିରାଜୟଂ ଅପ୍ପଜହଂ ଅଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନଭିଜାନଂ ଅପରିଜାନଂ ଅୱିରାଜୟଂ ଅପ୍ପଜହଂ ଅଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ? ଚକ୍ଖୁଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନଭିଜାନଂ ଅପରିଜାନଂ ଅୱିରାଜୟଂ ଅପ୍ପଜହଂ ଅଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। ରୂପେ ଅନଭିଜାନଂ ଅପରିଜାନଂ ଅୱିରାଜୟଂ ଅପ୍ପଜହଂ ଅଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନଭିଜାନଂ ଅପରିଜାନଂ ଅୱିରାଜୟଂ ଅପ୍ପଜହଂ ଅଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଂ ଅନଭିଜାନଂ ଅପରିଜାନଂ ଅୱିରାଜୟଂ ଅପ୍ପଜହଂ ଅଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନଭିଜାନଂ ଅପରିଜାନଂ ଅୱିରାଜୟଂ ଅପ୍ପଜହଂ ଅଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହଂ ଅନଭିଜାନଂ ଅପରିଜାନଂ ଅୱିରାଜୟଂ ଅପ୍ପଜହଂ ଅଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। ରସେ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସଂ…ପେ॰… ୟମ୍ପିଦଂ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନଭିଜାନଂ ଅପରିଜାନଂ ଅୱିରାଜୟଂ ଅପ୍ପଜହଂ ଅଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। କାୟଂ…ପେ॰… ମନଂ ଅନଭିଜାନଂ ଅପରିଜାନଂ ଅୱିରାଜୟଂ ଅପ୍ପଜହଂ ଅଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଂ…ପେ॰… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନଭିଜାନଂ ଅପରିଜାନଂ ଅୱିରାଜୟଂ ଅପ୍ପଜହଂ ଅଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। ଇଦଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବଂ ଅନଭିଜାନଂ ଅପରିଜାନଂ ଅୱିରାଜୟଂ ଅପ୍ପଜହଂ ଅଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ।

‘‘ସବ୍ବଞ୍ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭିଜାନଂ ପରିଜାନଂ ୱିରାଜୟଂ ପଜହଂ ଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। କିଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବଂ ଅଭିଜାନଂ ପରିଜାନଂ ୱିରାଜୟଂ ପଜହଂ ଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ? ଚକ୍ଖୁଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭିଜାନଂ ପରିଜାନଂ ୱିରାଜୟଂ ପଜହଂ ଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। ରୂପେ ଅଭିଜାନଂ ପରିଜାନଂ ୱିରାଜୟଂ ପଜହଂ ଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅଭିଜାନଂ ପରିଜାନଂ ୱିରାଜୟଂ ପଜହଂ ଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଂ ଅଭିଜାନଂ ପରିଜାନଂ ୱିରାଜୟଂ ପଜହଂ ଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅଭିଜାନଂ ପରିଜାନଂ ୱିରାଜୟଂ ପଜହଂ ଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହଂ ଅଭିଜାନଂ ପରିଜାନଂ ୱିରାଜୟଂ ପଜହଂ ଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। ରସେ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସଂ…ପେ॰… ୟମ୍ପିଦଂ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅଭିଜାନଂ ପରିଜାନଂ ୱିରାଜୟଂ ପଜହଂ ଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। କାୟଂ…ପେ॰… ମନଂ ଅଭିଜାନଂ ପରିଜାନଂ ୱିରାଜୟଂ ପଜହଂ ଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଂ…ପେ॰… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅଭିଜାନଂ ପରିଜାନଂ ୱିରାଜୟଂ ପଜହଂ ଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। ଇଦଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବଂ ଅଭିଜାନଂ ପରିଜାନଂ ୱିରାଜୟଂ ପଜହଂ ଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟା’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଦୁତିୟଅପରିଜାନନସୁତ୍ତଂ

୨୭ . ‘‘ସବ୍ବଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନଭିଜାନଂ ଅପରିଜାନଂ ଅୱିରାଜୟଂ ଅପ୍ପଜହଂ ଅଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବଂ ଅନଭିଜାନଂ ଅପରିଜାନଂ ଅୱିରାଜୟଂ ଅପ୍ପଜହଂ ଅଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ? ୟଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଚକ୍ଖୁ, ୟେ ଚ ରୂପା, ୟଞ୍ଚ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ, ୟେ ଚ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବା ଧମ୍ମା…ପେ॰… ୟା ଚ ଜିୱ୍ହା, ୟେ ଚ ରସା, ୟଞ୍ଚ ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ, ୟେ ଚ ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବା ଧମ୍ମା; ୟୋ ଚ କାୟୋ, ୟେ ଚ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା, ୟଞ୍ଚ କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ, ୟେ ଚ କାୟୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବା ଧମ୍ମା; ୟୋ ଚ ମନୋ, ୟେ ଚ ଧମ୍ମା, ୟଞ୍ଚ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ, ୟେ ଚ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବା ଧମ୍ମା – ଇଦଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବଂ ଅନଭିଜାନଂ ଅପରିଜାନଂ ଅୱିରାଜୟଂ ଅପ୍ପଜହଂ ଅଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ।

‘‘ସବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭିଜାନଂ ପରିଜାନଂ ୱିରାଜୟଂ ପଜହଂ ଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବଂ ଅଭିଜାନଂ ପରିଜାନଂ ୱିରାଜୟଂ ପଜହଂ ଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ? ୟଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁ, ୟେ ଚ ରୂପା, ୟଞ୍ଚ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ, ୟେ ଚ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବା ଧମ୍ମା…ପେ॰… ୟା ଚ ଜିୱ୍ହା, ୟେ ଚ ରସା, ୟଞ୍ଚ ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ, ୟେ ଚ ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବା ଧମ୍ମା; ୟୋ ଚ କାୟୋ, ୟେ ଚ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା, ୟଞ୍ଚ କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ, ୟେ ଚ କାୟୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବା ଧମ୍ମା; ୟୋ ଚ ମନୋ, ୟେ ଚ ଧମ୍ମା, ୟଞ୍ଚ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ, ୟେ ଚ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବା ଧମ୍ମା – ଇଦଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବଂ ଅଭିଜାନଂ ପରିଜାନଂ ୱିରାଜୟଂ ପଜହଂ ଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟା’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଆଦିତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୨୮ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ଗୟାୟଂ ୱିହରତି ଗୟାସୀସେ ସଦ୍ଧିଂ ଭିକ୍ଖୁସହସ୍ସେନ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ସବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆଦିତ୍ତଂ। କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବଂ ଆଦିତ୍ତଂ? ଚକ୍ଖୁ [ଚକ୍ଖୁଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ଆଦିତ୍ତଂ, ରୂପା ଆଦିତ୍ତା, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଆଦିତ୍ତଂ, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ଆଦିତ୍ତୋ। ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଆଦିତ୍ତଂ। କେନ ଆଦିତ୍ତଂ? ‘ରାଗଗ୍ଗିନା, ଦୋସଗ୍ଗିନା, ମୋହଗ୍ଗିନା ଆଦିତ୍ତଂ, ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି ଆଦିତ୍ତ’ନ୍ତି ୱଦାମି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଆଦିତ୍ତା, ରସା ଆଦିତ୍ତା, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ ଆଦିତ୍ତଂ, ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସୋ ଆଦିତ୍ତୋ । ୟମ୍ପିଦଂ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଆଦିତ୍ତଂ। କେନ ଆଦିତ୍ତଂ? ‘ରାଗଗ୍ଗିନା, ଦୋସଗ୍ଗିନା, ମୋହଗ୍ଗିନା ଆଦିତ୍ତଂ, ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି ଆଦିତ୍ତ’ନ୍ତି ୱଦାମି…ପେ॰… ମନୋ ଆଦିତ୍ତୋ, ଧମ୍ମା ଆଦିତ୍ତା, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଆଦିତ୍ତଂ, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ଆଦିତ୍ତୋ। ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଆଦିତ୍ତଂ। କେନ ଆଦିତ୍ତଂ? ‘ରାଗଗ୍ଗିନା, ଦୋସଗ୍ଗିନା, ମୋହଗ୍ଗିନା ଆଦିତ୍ତଂ, ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି ଆଦିତ୍ତ’ନ୍ତି ୱଦାମି। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ରୂପେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି …ପେ॰… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି; ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି; ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି। ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁଂ। ଇମସ୍ମିଞ୍ଚ ପନ ୱେୟ୍ୟାକରଣସ୍ମିଂ ଭଞ୍ଞମାନେ ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁସହସ୍ସସ୍ସ ଅନୁପାଦାୟ ଆସୱେହି ଚିତ୍ତାନି ୱିମୁଚ୍ଚିଂସୂତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଅଦ୍ଧଭୂତସୁତ୍ତଂ

୨୯ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ସବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଦ୍ଧଭୂତଂ [ଅନ୍ଧଭୂତଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] । କିଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବଂ ଅଦ୍ଧଭୂତଂ? ଚକ୍ଖୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଦ୍ଧଭୂତଂ, ରୂପା ଅଦ୍ଧଭୂତା, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅଦ୍ଧଭୂତଂ, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅଦ୍ଧଭୂତୋ, ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅଦ୍ଧଭୂତଂ। କେନ ଅଦ୍ଧଭୂତଂ? ‘ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି ଅଦ୍ଧଭୂତ’ନ୍ତି ୱଦାମି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଅଦ୍ଧଭୂତା, ରସା ଅଦ୍ଧଭୂତା, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅଦ୍ଧଭୂତଂ, ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅଦ୍ଧଭୂତୋ, ୟମ୍ପିଦଂ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅଦ୍ଧଭୂତଂ। କେନ ଅଦ୍ଧଭୂତଂ? ‘ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି ଅଦ୍ଧଭୂତ’ନ୍ତି ୱଦାମି। କାୟୋ ଅଦ୍ଧଭୂତୋ…ପେ॰… ମନୋ ଅଦ୍ଧଭୂତୋ, ଧମ୍ମା ଅଦ୍ଧଭୂତା, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅଦ୍ଧଭୂତଂ, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅଦ୍ଧଭୂତୋ, ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅଦ୍ଧଭୂତଂ। କେନ ଅଦ୍ଧଭୂତଂ? ‘ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି ଅଦ୍ଧଭୂତ’ନ୍ତି ୱଦାମି। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ରୂପେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି , ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି, ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ‘ୱିମୁତ୍ତ’ମିତି ଞାଣଂ ହୋତି, ‘ଖୀଣା ଜାତି ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ସମୁଗ୍ଘାତସାରୁପ୍ପସୁତ୍ତଂ

୩୦ . ‘‘ସବ୍ବମଞ୍ଞିତସମୁଗ୍ଘାତସାରୁପ୍ପଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିପଦଂ ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀତି। କତମା ଚ ସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବମଞ୍ଞିତସମୁଗ୍ଘାତସାରୁପ୍ପା ପଟିପଦା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ଚକ୍ଖୁତୋ ନ ମଞ୍ଞତି, ଚକ୍ଖୁଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି। ରୂପେ ନ ମଞ୍ଞତି, ରୂପେସୁ ନ ମଞ୍ଞତି, ରୂପତୋ ନ ମଞ୍ଞତି, ରୂପା ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି। ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣତୋ ନ ମଞ୍ଞତି, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି। ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସସ୍ମିଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସତୋ ନ ମଞ୍ଞତି, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି। ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ନ ମଞ୍ଞତି , ତସ୍ମିମ୍ପି ନ ମଞ୍ଞତି, ତତୋପି ନ ମଞ୍ଞତି, ତଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ଜିୱ୍ହାୟ ନ ମଞ୍ଞତି, ଜିୱ୍ହାତୋ ନ ମଞ୍ଞତି, ଜିୱ୍ହା ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି। ରସେ ନ ମଞ୍ଞତି, ରସେସୁ ନ ମଞ୍ଞତି, ରସତୋ ନ ମଞ୍ଞତି, ରସା ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି। ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣତୋ ନ ମଞ୍ଞତି, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି। ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସସ୍ମିଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସତୋ ନ ମଞ୍ଞତି, ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସୋ ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି। ୟମ୍ପିଦଂ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ନ ମଞ୍ଞତି, ତସ୍ମିମ୍ପି ନ ମଞ୍ଞତି, ତତୋପି ନ ମଞ୍ଞତି, ତଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି…ପେ॰… ମନଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ମନସ୍ମିଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ମନତୋ ନ ମଞ୍ଞତି, ମନୋ ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି। ଧମ୍ମେ ନ ମଞ୍ଞତି, ଧମ୍ମେସୁ ନ ମଞ୍ଞତି, ଧମ୍ମତୋ ନ ମଞ୍ଞତି, ଧମ୍ମା ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି। ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣତୋ ନ ମଞ୍ଞତି, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି। ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସସ୍ମିଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସତୋ ନ ମଞ୍ଞତି, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି । ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ନ ମଞ୍ଞତି, ତସ୍ମିମ୍ପି ନ ମଞ୍ଞତି, ତତୋପି ନ ମଞ୍ଞତି, ତଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି। ସବ୍ବଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ସବ୍ବସ୍ମିଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ସବ୍ବତୋ ନ ମଞ୍ଞତି, ସବ୍ବଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି। ସୋ ଏୱଂ ଅମଞ୍ଞମାନୋ ନ ଚ କିଞ୍ଚି ଲୋକେ ଉପାଦିୟତି। ଅନୁପାଦିୟଂ ନ ପରିତସ୍ସତି। ଅପରିତସ୍ସଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଞ୍ଞେୱ ପରିନିବ୍ବାୟତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତି। ଅୟଂ ଖୋ ସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବମଞ୍ଞିତସମୁଗ୍ଘାତସାରୁପ୍ପା ପଟିପଦା’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ପଠମସମୁଗ୍ଘାତସପ୍ପାୟସୁତ୍ତଂ

୩୧ . ‘‘ସବ୍ବମଞ୍ଞିତସମୁଗ୍ଘାତସପ୍ପାୟଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିପଦଂ ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମା ଚ ସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବମଞ୍ଞିତସମୁଗ୍ଘାତସପ୍ପାୟା ପଟିପଦା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ଚକ୍ଖୁତୋ ନ ମଞ୍ଞତି, ଚକ୍ଖୁଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି। ରୂପେ ନ ମଞ୍ଞତି…ପେ॰… ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ନ ମଞ୍ଞତି, ତସ୍ମିମ୍ପି ନ ମଞ୍ଞତି, ତତୋପି ନ ମଞ୍ଞତି, ତଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି। ୟଞ୍ହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଞ୍ଞତି, ୟସ୍ମିଂ ମଞ୍ଞତି, ୟତୋ ମଞ୍ଞତି, ୟଂ ମେତି ମଞ୍ଞତି, ତତୋ ତଂ ହୋତି ଅଞ୍ଞଥା। ଅଞ୍ଞଥାଭାୱୀ ଭୱସତ୍ତୋ ଲୋକୋ ଭୱମେୱାଭିନନ୍ଦତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ଜିୱ୍ହାୟ ନ ମଞ୍ଞତି, ଜିୱ୍ହାତୋ ନ ମଞ୍ଞତି, ଜିୱ୍ହା ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି। ରସେ ନ ମଞ୍ଞତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସଂ ନ ମଞ୍ଞତି। ୟମ୍ପିଦଂ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ନ ମଞ୍ଞତି, ତସ୍ମିମ୍ପି ନ ମଞ୍ଞତି, ତତୋପି ନ ମଞ୍ଞତି, ତଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି। ୟଞ୍ହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଞ୍ଞତି, ୟସ୍ମିଂ ମଞ୍ଞତି, ୟତୋ ମଞ୍ଞତି, ୟଂ ମେତି ମଞ୍ଞତି, ତତୋ ତଂ ହୋତି ଅଞ୍ଞଥା। ଅଞ୍ଞଥାଭାୱୀ ଭୱସତ୍ତୋ ଲୋକୋ ଭୱମେୱାଭିନନ୍ଦତି…ପେ॰… ମନଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ମନସ୍ମିଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ମନତୋ ନ ମଞ୍ଞତି, ମନୋ ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି। ଧମ୍ମେ ନ ମଞ୍ଞତି…ପେ॰… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଂ ନ ମଞ୍ଞତି। ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ନ ମଞ୍ଞତି, ତସ୍ମିମ୍ପି ନ ମଞ୍ଞତି, ତତୋପି ନ ମଞ୍ଞତି, ତଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି। ୟଞ୍ହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଞ୍ଞତି, ୟସ୍ମିଂ ମଞ୍ଞତି, ୟତୋ ମଞ୍ଞତି, ୟଂ ମେତି ମଞ୍ଞତି, ତତୋ ତଂ ହୋତି ଅଞ୍ଞଥା। ଅଞ୍ଞଥାଭାୱୀ ଭୱସତ୍ତୋ ଲୋକୋ ଭୱମେୱାଭିନନ୍ଦତି। ୟାୱତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଖନ୍ଧଧାତୁଆୟତନଂ ତମ୍ପି ନ ମଞ୍ଞତି, ତସ୍ମିମ୍ପି ନ ମଞ୍ଞତି, ତତୋପି ନ ମଞ୍ଞତି, ତଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି। ସୋ ଏୱଂ ଅମଞ୍ଞମାନୋ ନ ଚ କିଞ୍ଚି ଲୋକେ ଉପାଦିୟତି। ଅନୁପାଦିୟଂ ନ ପରିତସ୍ସତି। ଅପରିତସ୍ସଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଞ୍ଞେୱ ପରିନିବ୍ବାୟତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତି । ଅୟଂ ଖୋ ସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବମଞ୍ଞିତସମୁଗ୍ଘାତସପ୍ପାୟା ପଟିପଦା’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଦୁତିୟସମୁଗ୍ଘାତସପ୍ପାୟସୁତ୍ତଂ

୩୨ . ‘‘ସବ୍ବମଞ୍ଞିତସମୁଗ୍ଘାତସପ୍ପାୟଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିପଦଂ ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମା ଚ ସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବମଞ୍ଞିତସମୁଗ୍ଘାତସପ୍ପାୟା ପଟିପଦା?

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ , ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ରୂପା…ପେ॰… ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ନିଚ୍ଚୋ ୱା ଅନିଚ୍ଚୋ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚୋ, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰…।

‘‘ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰…।

‘‘ଜିୱ୍ହା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚା ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰…।

‘‘ରସା… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସୋ…ପେ॰… ୟମ୍ପିଦଂ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰… ଧମ୍ମା… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ନିଚ୍ଚୋ ୱା ଅନିଚ୍ଚୋ ୱାତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚୋ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ରୂପେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ରସେସୁପି…ପେ॰… ୟମ୍ପିଦଂ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ମନସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଧମ୍ମେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି; ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି; ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତି । ଅୟଂ ଖୋ ସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବମଞ୍ଞିତସମୁଗ୍ଘାତସପ୍ପାୟା ପଟିପଦା’’ତି। ଦସମଂ।

ସବ୍ବୱଗ୍ଗୋ ତତିୟୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ସବ୍ବଞ୍ଚ ଦ୍ୱେପି ପହାନା, ପରିଜାନାପରେ ଦୁୱେ।

ଆଦିତ୍ତଂ ଅଦ୍ଧଭୂତଞ୍ଚ, ସାରୁପ୍ପା ଦ୍ୱେ ଚ ସପ୍ପାୟା।

ୱଗ୍ଗୋ ତେନ ପୱୁଚ୍ଚତୀତି॥

୪. ଜାତିଧମ୍ମୱଗ୍ଗୋ

୧-୧୦. ଜାତିଧମ୍ମାଦିସୁତ୍ତଦସକଂ

୩୩ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ତତ୍ର ଖୋ…ପେ॰… ‘‘ସବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାତିଧମ୍ମଂ। କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବଂ ଜାତିଧମ୍ମଂ? ଚକ୍ଖୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାତିଧମ୍ମଂ। ରୂପା… ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ଜାତିଧମ୍ମୋ। ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଜାତିଧମ୍ମଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା… ରସା… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସୋ… ୟମ୍ପିଦଂ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଜାତିଧମ୍ମଂ। କାୟୋ…ପେ॰.. ମନୋ ଜାତିଧମ୍ମୋ, ଧମ୍ମା ଜାତିଧମ୍ମା, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଜାତିଧମ୍ମଂ, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ଜାତିଧମ୍ମୋ। ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଜାତିଧମ୍ମଂ। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ରୂପେସୁପି… ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣେପି… ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସେପି…ପେ॰… ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୩୪ . ‘‘ସବ୍ବଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଜରାଧମ୍ମଂ…ପେ॰… ସଂଖିତ୍ତଂ। ଦୁତିୟଂ।

୩୫ . ‘‘ସବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମଂ…ପେ॰…। ତତିୟଂ।

୩୬ . ‘‘ସବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମରଣଧମ୍ମଂ…ପେ॰…। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୩୭ . ‘‘ସବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋକଧମ୍ମଂ…ପେ॰…। ପଞ୍ଚମଂ।

୩୮ . ‘‘ସବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂକିଲେସିକଧମ୍ମଂ…ପେ॰…। ଛଟ୍ଠଂ।

୩୯ . ‘‘ସବ୍ବଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଖୟଧମ୍ମଂ…ପେ॰…। ସତ୍ତମଂ।

୪୦ . ‘‘ସବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱୟଧମ୍ମଂ…ପେ॰…। ଅଟ୍ଠମଂ।

୪୧ . ‘‘ସବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ…ପେ॰…। ନୱମଂ।

୪୨ . ‘‘ସବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରୋଧଧମ୍ମଂ…ପେ॰…। ଦସମଂ।

ଜାତିଧମ୍ମୱଗ୍ଗୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଜାତିଜରାବ୍ୟାଧିମରଣଂ, ସୋକୋ ଚ ସଂକିଲେସିକଂ।

ଖୟୱୟସମୁଦୟଂ, ନିରୋଧଧମ୍ମେନ ତେ ଦସାତି॥

୫. ସବ୍ବଅନିଚ୍ଚୱଗ୍ଗୋ

୧-୯. ଅନିଚ୍ଚାଦିସୁତ୍ତନୱକଂ

୪୩ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ତତ୍ର ଖୋ…ପେ॰… ‘‘ସବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚଂ। କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବଂ ଅନିଚ୍ଚଂ? ଚକ୍ଖୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚଂ, ରୂପା ଅନିଚ୍ଚା, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚଂ, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅନିଚ୍ଚୋ। ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଅନିଚ୍ଚା, ରସା ଅନିଚ୍ଚା, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚଂ, ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅନିଚ୍ଚୋ। ୟମ୍ପିଦଂ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ। କାୟୋ ଅନିଚ୍ଚୋ…ପେ॰… ମନୋ ଅନିଚ୍ଚୋ, ଧମ୍ମା ଅନିଚ୍ଚା, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚଂ, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅନିଚ୍ଚୋ। ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ରୂପେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ମନସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଧମ୍ମେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି; ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି; ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୪୪ . ‘‘ସବ୍ବଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ…ପେ॰…। ଦୁତିୟଂ।

୪୫ . ‘‘ସବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନତ୍ତା…ପେ॰…। ତତିୟଂ।

୪୬ . ‘‘ସବ୍ବଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ…ପେ॰… । ଚତୁତ୍ଥଂ।

୪୭ . ‘‘ସବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ…ପେ॰…। ପଞ୍ଚମଂ।

୪୮ . ‘‘ସବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପହାତବ୍ବଂ…ପେ॰…। ଛଟ୍ଠଂ।

୪୯ . ‘‘ସବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ…ପେ॰… । ସତ୍ତମଂ।

୫୦ . ‘‘ସବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭିଞ୍ଞାପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ…ପେ॰…। ଅଟ୍ଠମଂ।

୫୧ . ‘‘ସବ୍ବଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପଦ୍ଦୁତଂ…ପେ॰…। ନୱମଂ।

୧୦. ଉପସ୍ସଟ୍ଠସୁତ୍ତଂ

୫୨ . ‘‘ସବ୍ବଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପସ୍ସଟ୍ଠଂ [ଉପସଟ୍ଠଂ (କ॰)] । କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବଂ ଉପସ୍ସଟ୍ଠଂ? ଚକ୍ଖୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପସ୍ସଟ୍ଠଂ, ରୂପା ଉପସ୍ସଟ୍ଠା, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପସ୍ସଟ୍ଠଂ, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ଉପସ୍ସଟ୍ଠୋ। ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଉପସ୍ସଟ୍ଠଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଉପସ୍ସଟ୍ଠା, ରସା ଉପସ୍ସଟ୍ଠା, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପସ୍ସଟ୍ଠଂ, ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସୋ ଉପସ୍ସଟ୍ଠୋ। ୟମ୍ପିଦଂ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଉପସ୍ସଟ୍ଠଂ। କାୟୋ ଉପସ୍ସଟ୍ଠୋ… ମନୋ ଉପସ୍ସଟ୍ଠୋ, ଧମ୍ମା ଉପସ୍ସଟ୍ଠା, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପସ୍ସଟ୍ଠଂ, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ଉପସ୍ସଟ୍ଠୋ। ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଉପସ୍ସଟ୍ଠଂ। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ରୂପେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ମନସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଧମ୍ମେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି; ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି; ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି । ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି। ଦସମଂ।

ସବ୍ବଅନିଚ୍ଚୱଗ୍ଗୋ ପଞ୍ଚମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଅନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅନତ୍ତା, ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ।

ପହାତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ, ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ [ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ଅଭିଞ୍ଞାତଂ ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ (ପୀ॰ କ॰)] ।

ଉପଦ୍ଦୁତଂ ଉପସ୍ସଟ୍ଠଂ, ୱଗ୍ଗୋ ତେନ ପୱୁଚ୍ଚତୀତି॥

ସଳାୟତନୱଗ୍ଗେ ପଠମପଣ୍ଣାସକୋ ସମତ୍ତୋ।

ତସ୍ସ ୱଗ୍ଗୁଦ୍ଦାନଂ –

ଅନିଚ୍ଚୱଗ୍ଗଂ ୟମକଂ, ସବ୍ବଂ ୱଗ୍ଗଂ ଜାତିଧମ୍ମଂ।

ଅନିଚ୍ଚୱଗ୍ଗେନ ପଞ୍ଞାସଂ, ପଞ୍ଚମୋ ତେନ ପୱୁଚ୍ଚତୀତି॥

୬. ଅୱିଜ୍ଜାୱଗ୍ଗୋ

୧. ଅୱିଜ୍ଜାପହାନସୁତ୍ତଂ

୫୩ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କଥଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଜାନତୋ କଥଂ ପସ୍ସତୋ ଅୱିଜ୍ଜା ପହୀୟତି, ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି?

‘‘ଚକ୍ଖୁଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅନିଚ୍ଚତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ଅୱିଜ୍ଜା ପହୀୟତି, ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ରୂପେ ଅନିଚ୍ଚତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ଅୱିଜ୍ଜା ପହୀୟତି, ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଂ… ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ଅୱିଜ୍ଜା ପହୀୟତି, ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ସୋତଂ… ଘାନଂ… ଜିୱ୍ହଂ… କାୟଂ… ମନଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ଅୱିଜ୍ଜା ପହୀୟତି, ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ଧମ୍ମେ … ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଂ… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ଅୱିଜ୍ଜା ପହୀୟତି, ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଜାନତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସତୋ ଅୱିଜ୍ଜା ପହୀୟତି, ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ସଂୟୋଜନପହାନସୁତ୍ତଂ

୫୪ . ‘‘କଥଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଜାନତୋ, କଥଂ ପସ୍ସତୋ, ସଂୟୋଜନା ପହୀୟନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଚକ୍ଖୁଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅନିଚ୍ଚତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ସଂୟୋଜନା ପହୀୟନ୍ତି। ରୂପେ… ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଂ… ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ସଂୟୋଜନା ପହୀୟନ୍ତି। ସୋତଂ… ଘାନଂ… ଜିୱ୍ହଂ… କାୟଂ… ମନଂ… ଧମ୍ମେ… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଂ… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ସଂୟୋଜନା ପହୀୟନ୍ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଜାନତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସତୋ ସଂୟୋଜନା ପହୀୟନ୍ତୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ସଂୟୋଜନସମୁଗ୍ଘାତସୁତ୍ତଂ

୫୫ . ‘‘କଥଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଜାନତୋ, କଥଂ ପସ୍ସତୋ ସଂୟୋଜନା ସମୁଗ୍ଘାତଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଚକ୍ଖୁଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅନତ୍ତତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ସଂୟୋଜନା ସମୁଗ୍ଘାତଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ରୂପେ ଅନତ୍ତତୋ… ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଂ… ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନତ୍ତତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ସଂୟୋଜନା ସମୁଗ୍ଘାତଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ସୋତଂ… ଘାନଂ… ଜିୱ୍ହଂ… କାୟଂ… ମନଂ… ଧମ୍ମେ… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଂ… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନତ୍ତତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ସଂୟୋଜନା ସମୁଗ୍ଘାତଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଜାନତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସତୋ ସଂୟୋଜନା ସମୁଗ୍ଘାତଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତୀ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଆସୱପହାନସୁତ୍ତଂ

୫୬ . ‘‘କଥଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଜାନତୋ, କଥଂ ପସ୍ସତୋ ଆସୱା ପହୀୟନ୍ତୀ’’ତି…ପେ॰…। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଆସୱସମୁଗ୍ଘାତସୁତ୍ତଂ

୫୭ . ‘‘କଥଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଜାନତୋ, କଥଂ ପସ୍ସତୋ ଆସୱା ସମୁଗ୍ଘାତଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତୀ’’ତି…ପେ॰… । ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଅନୁସୟପହାନସୁତ୍ତଂ

୫୮ . ‘‘କଥଂ ନୁ ଖୋ…ପେ॰… ଅନୁସୟା ପହୀୟନ୍ତୀ’’ତି…ପେ॰…। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଅନୁସୟସମୁଗ୍ଘାତସୁତ୍ତଂ

୫୯ . ‘‘କଥଂ ନୁ ଖୋ…ପେ॰… ଅନୁସୟା ସମୁଗ୍ଘାତଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଚକ୍ଖୁଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅନତ୍ତତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ଅନୁସୟା ସମୁଗ୍ଘାତଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି…ପେ॰… ସୋତଂ… ଘାନଂ… ଜିୱ୍ହଂ… କାୟଂ… ମନଂ… ଧମ୍ମେ… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଂ… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନତ୍ତତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ଅନୁସୟା ସମୁଗ୍ଘାତଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଜାନତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସତୋ ଅନୁସୟା ସମୁଗ୍ଘାତଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ସବ୍ବୁପାଦାନପରିଞ୍ଞାସୁତ୍ତଂ

୬୦ . ‘‘ସବ୍ବୁପାଦାନପରିଞ୍ଞାୟ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମଂ ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବୁପାଦାନପରିଞ୍ଞାୟ ଧମ୍ମୋ? ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରୂପେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ। ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ରୂପେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ୱେଦନାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି; ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି; ୱିମୋକ୍ଖା [ୱିମୋକ୍ଖଂ (କ॰), ୱିମୋକ୍ଖ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ‘ପରିଞ୍ଞାତଂ ମେ ଉପାଦାନ’ନ୍ତି ପଜାନାତି। ସୋତଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ସଦ୍ଦେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି… ଘାନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଗନ୍ଧେ ଚ… ଜିୱ୍ହଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରସେ ଚ… କାୟଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ଚ… ମନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଧମ୍ମେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ। ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ମନସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି , ଧମ୍ମେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ୱେଦନାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି; ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି; ୱିମୋକ୍ଖା ‘ପରିଞ୍ଞାତଂ ମେ ଉପାଦାନ’ନ୍ତି ପଜାନାତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବୁପାଦାନପରିଞ୍ଞାୟ ଧମ୍ମୋ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ପଠମସବ୍ବୁପାଦାନପରିୟାଦାନସୁତ୍ତଂ

୬୧ . ‘‘ସବ୍ବୁପାଦାନପରିୟାଦାନାୟ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମଂ ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବୁପାଦାନପରିୟାଦାନାୟ ଧମ୍ମୋ? ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରୂପେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ। ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ରୂପେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ୱେଦନାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି; ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି; ୱିମୋକ୍ଖା ‘ପରିୟାଦିନ୍ନଂ [ସବ୍ବତ୍ଥପି ଏୱମେୱ ଦିସ୍ସତି ଦନ୍ତଜ-ନକାରେନେୱ] ମେ ଉପାଦାନ’ନ୍ତି ପଜାନାତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରସେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ମନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଧମ୍ମେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ। ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ମନସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଧମ୍ମେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି ମନୋସମ୍ଫସ୍ସେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ୱେଦନାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି; ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି; ୱିମୋକ୍ଖା ‘ପରିୟାଦିନ୍ନଂ ମେ ଉପାଦାନ’ନ୍ତି ପଜାନାତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବୁପାଦାନପରିୟାଦାନାୟ ଧମ୍ମୋ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଦୁତିୟସବ୍ବୁପାଦାନପରିୟାଦାନସୁତ୍ତଂ

୬୨ . ‘‘ସବ୍ବୁପାଦାନପରିୟାଦାନାୟ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମଂ ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ । କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବୁପାଦାନପରିୟାଦାନାୟ ଧମ୍ମୋ’’?

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ରୂପା…ପେ॰… ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰…।

‘‘ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ନିଚ୍ଚୋ ୱା ଅନିଚ୍ଚୋ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚୋ, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰…।

‘‘ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰…।

‘‘ସୋତଂ… ଘାନଂ… ଜିୱ୍ହା… କାୟୋ… ମନୋ… ଧମ୍ମା… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା, ତମ୍ପି ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ , ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ରୂପେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ରସେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ୟମ୍ପିଦଂ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି…ପେ॰… ମନସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଧମ୍ମେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି; ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି; ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବୁପାଦାନପରିୟାଦାନାୟ ଧମ୍ମୋ’’ତି। ଦସମଂ।

ଅୱିଜ୍ଜାୱଗ୍ଗୋ ଛଟ୍ଠୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଅୱିଜ୍ଜା ସଂୟୋଜନା ଦ୍ୱେ, ଆସୱେନ ଦୁୱେ ୱୁତ୍ତା।

ଅନୁସୟା ଅପରେ ଦ୍ୱେ, ପରିଞ୍ଞା ଦ୍ୱେ ପରିୟାଦିନ୍ନଂ।

ୱଗ୍ଗୋ ତେନ ପୱୁଚ୍ଚତୀତି॥

୭. ମିଗଜାଲୱଗ୍ଗୋ

୧. ପଠମମିଗଜାଲସୁତ୍ତଂ

୬୩ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମିଗଜାଲୋ ୟେନ ଭଗୱା…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମିଗଜାଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘‘ଏକୱିହାରୀ, ଏକୱିହାରୀ’ତି, ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଏକୱିହାରୀ ହୋତି, କିତ୍ତାୱତା ଚ ପନ ସଦୁତିୟୱିହାରୀ ହୋତୀ’’ତି?

‘‘ସନ୍ତି ଖୋ, ମିଗଜାଲ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିନନ୍ଦତି ଅଭିୱଦତି ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ତଂ ଅଭିନନ୍ଦତୋ ଅଭିୱଦତୋ ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ନନ୍ଦୀ [ନନ୍ଦି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] । ନନ୍ଦିୟା ସତି ସାରାଗୋ ହୋତି; ସାରାଗେ ସତି ସଂୟୋଗୋ ହୋତି। ନନ୍ଦିସଂୟୋଜନସଂୟୁତ୍ତୋ ଖୋ, ମିଗଜାଲ, ଭିକ୍ଖୁ ସଦୁତିୟୱିହାରୀତି ୱୁଚ୍ଚତି। ସନ୍ତି…ପେ॰… ସନ୍ତି ଖୋ, ମିଗଜାଲ, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିନନ୍ଦତି ଅଭିୱଦତି ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ତଂ ଅଭିନନ୍ଦତୋ ଅଭିୱଦତୋ ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ନନ୍ଦୀ। ନନ୍ଦିୟା ସତି ସାରାଗୋ ହୋତି; ସାରାଗେ ସତି ସଂୟୋଗୋ ହୋତି। ନନ୍ଦିସଂୟୋଜନସଂୟୁତ୍ତୋ ଖୋ, ମିଗଜାଲ, ଭିକ୍ଖୁ ସଦୁତିୟୱିହାରୀତି ୱୁଚ୍ଚତି। ଏୱଂୱିହାରୀ ଚ, ମିଗଜାଲ, ଭିକ୍ଖୁ କିଞ୍ଚାପି ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱତି ଅପ୍ପସଦ୍ଦାନି ଅପ୍ପନିଗ୍ଘୋସାନି ୱିଜନୱାତାନି ମନୁସ୍ସରାହସ୍ସେୟ୍ୟକାନି [ମନୁସ୍ସରାହସେୟ୍ୟକାନି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ପଟିସଲ୍ଲାନସାରୁପ୍ପାନି; ଅଥ ଖୋ ସଦୁତିୟୱିହାରୀତି ୱୁଚ୍ଚତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତଣ୍ହା ହିସ୍ସ ଦୁତିୟା, ସାସ୍ସ ଅପ୍ପହୀନା। ତସ୍ମା ସଦୁତିୟୱିହାରୀ’’ତି ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘ସନ୍ତି ଚ ଖୋ, ମିଗଜାଲ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନାଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ତଂ ଅନଭିନନ୍ଦତୋ ଅନଭିୱଦତୋ ଅନଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ନନ୍ଦୀ ନିରୁଜ୍ଝତି। ନନ୍ଦିୟା ଅସତି ସାରାଗୋ ନ ହୋତି; ସାରାଗେ ଅସତି ସଂୟୋଗୋ ନ ହୋତି। ନନ୍ଦିସଂୟୋଜନୱିସଂୟୁତ୍ତୋ ଖୋ, ମିଗଜାଲ, ଭିକ୍ଖୁ ଏକୱିହାରୀତି ୱୁଚ୍ଚତି…ପେ॰… ସନ୍ତି ଚ ଖୋ, ମିଗଜାଲ, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା…ପେ॰… ସନ୍ତି ଚ ଖୋ, ମିଗଜାଲ, ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନାଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ତଂ ଅନଭିନନ୍ଦତୋ ଅନଭିୱଦତୋ ଅନଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ନନ୍ଦୀ ନିରୁଜ୍ଝତି। ନନ୍ଦିୟା ଅସତି ସାରାଗୋ ନ ହୋତି; ସାରାଗେ ଅସତି ସଂୟୋଗୋ ନ ହୋତି। ନନ୍ଦିସଂୟୋଜନୱିପ୍ପୟୁତ୍ତୋ ଖୋ, ମିଗଜାଲ, ଭିକ୍ଖୁ ଏକୱିହାରୀତି ୱୁଚ୍ଚତି। ଏୱଂୱିହାରୀ ଚ, ମିଗଜାଲ, ଭିକ୍ଖୁ କିଞ୍ଚାପି ଗାମନ୍ତେ ୱିହରତି ଆକିଣ୍ଣୋ ଭିକ୍ଖୂହି ଭିକ୍ଖୁନୀହି ଉପାସକେହି ଉପାସିକାହି ରାଜୂହି ରାଜମହାମତ୍ତେହି ତିତ୍ଥିୟେହି ତିତ୍ଥିୟସାୱକେହି । ଅଥ ଖୋ ଏକୱିହାରୀତି ୱୁଚ୍ଚତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତଣ୍ହା ହିସ୍ସ ଦୁତିୟା, ସାସ୍ସ ପହୀନା। ତସ୍ମା ଏକୱିହାରୀତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ଦୁତିୟମିଗଜାଲସୁତ୍ତଂ

୬୪ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମିଗଜାଲୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମିଗଜାଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସାଧୁ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୁ, ୟମହଂ ଭଗୱତୋ ଧମ୍ମଂ ସୁତ୍ୱା ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।

‘‘ସନ୍ତି ଖୋ, ମିଗଜାଲ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିନନ୍ଦତି ଅଭିୱଦତି ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ତଂ ଅଭିନନ୍ଦତୋ ଅଭିୱଦତୋ ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ନନ୍ଦୀ। ନନ୍ଦିସମୁଦୟା ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ, ମିଗଜାଲାତି ୱଦାମି…ପେ॰… ସନ୍ତି ଚ ଖୋ, ମିଗଜାଲ, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା…ପେ॰… ସନ୍ତି ଚ ଖୋ, ମିଗଜାଲ, ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିନନ୍ଦତି ଅଭିୱଦତି ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ତଂ ଅଭିନନ୍ଦତୋ ଅଭିୱଦତୋ ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ନନ୍ଦୀ । ନନ୍ଦିସମୁଦୟା ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ, ମିଗଜାଲାତି ୱଦାମି।

‘‘ସନ୍ତି ଚ ଖୋ, ମିଗଜାଲ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନାଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ତଂ ଅନଭିନନ୍ଦତୋ ଅନଭିୱଦତୋ ଅନଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ନନ୍ଦୀ ନିରୁଜ୍ଝତି। ନନ୍ଦିନିରୋଧା ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ, ମିଗଜାଲାତି ୱଦାମି…ପେ॰… ସନ୍ତି ଚ ଖୋ, ମିଗଜାଲ, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା…ପେ॰… ସନ୍ତି ଚ ଖୋ, ମିଗଜାଲ, ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନାଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ତଂ ଅନଭିନନ୍ଦତୋ ଅନଭିୱଦତୋ ଅନଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ନନ୍ଦୀ ନିରୁଜ୍ଝତି। ନନ୍ଦିନିରୋଧା ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ, ମିଗଜାଲାତି ୱଦାମୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମିଗଜାଲୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ପକ୍କାମି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମିଗଜାଲୋ ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରତୋ ନଚିରସ୍ସେୱ – ୟସ୍ସତ୍ଥାୟ କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମଦେୱ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜନ୍ତି ତଦନୁତ୍ତରଂ – ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସି। ଅଞ୍ଞତରୋ ଚ ପନାୟସ୍ମା ମିଗଜାଲୋ ଅରହତଂ ଅହୋସୀତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ପଠମସମିଦ୍ଧିମାରପଞ୍ହାସୁତ୍ତଂ

୬୫ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସମିଦ୍ଧି ୟେନ ଭଗୱା…ପେ॰… ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘‘ମାରୋ, ମାରୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ମାରୋ ୱା ଅସ୍ସ ମାରପଞ୍ଞତ୍ତି ୱା’’ତି?

‘‘ୟତ୍ଥ ଖୋ, ସମିଦ୍ଧି, ଅତ୍ଥି ଚକ୍ଖୁ, ଅତ୍ଥି ରୂପା, ଅତ୍ଥି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ , ଅତ୍ଥି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବା ଧମ୍ମା, ଅତ୍ଥି ତତ୍ଥ ମାରୋ ୱା ମାରପଞ୍ଞତ୍ତି ୱା। ଅତ୍ଥି ସୋତଂ, ଅତ୍ଥି ସଦ୍ଦା, ଅତ୍ଥି ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଅତ୍ଥି ସୋତୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବା ଧମ୍ମା, ଅତ୍ଥି ତତ୍ଥ ମାରୋ ୱା ମାରପଞ୍ଞତ୍ତି ୱା। ଅତ୍ଥି ଘାନଂ, ଅତ୍ଥି ଗନ୍ଧା, ଅତ୍ଥି ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଅତ୍ଥି ଘାନୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବା ଧମ୍ମା, ଅତ୍ଥି ତତ୍ଥ ମାରୋ ୱା ମାରପଞ୍ଞତ୍ତି ୱା। ଅତ୍ଥି ଜିୱ୍ହା, ଅତ୍ଥି ରସା, ଅତ୍ଥି ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଅତ୍ଥି ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବା ଧମ୍ମା, ଅତ୍ଥି ତତ୍ଥ ମାରୋ ୱା ମାରପଞ୍ଞତ୍ତି ୱା। ଅତ୍ଥି କାୟୋ, ଅତ୍ଥି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା, ଅତ୍ଥି କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଅତ୍ଥି କାୟୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବା ଧମ୍ମା, ଅତ୍ଥି ତତ୍ଥ ମାରୋ ୱା ମାରପଞ୍ଞତ୍ତି ୱା। ଅତ୍ଥି ମନୋ, ଅତ୍ଥି ଧମ୍ମା, ଅତ୍ଥି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଅତ୍ଥି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବା ଧମ୍ମା, ଅତ୍ଥି ତତ୍ଥ ମାରୋ ୱା ମାରପଞ୍ଞତ୍ତି ୱା।

‘‘ୟତ୍ଥ ଚ ଖୋ, ସମିଦ୍ଧି, ନତ୍ଥି ଚକ୍ଖୁ, ନତ୍ଥି ରୂପା, ନତ୍ଥି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ, ନତ୍ଥି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବା ଧମ୍ମା, ନତ୍ଥି ତତ୍ଥ ମାରୋ ୱା ମାରପଞ୍ଞତ୍ତି ୱା। ନତ୍ଥି ସୋତଂ…ପେ॰… ନତ୍ଥି ଘାନଂ…ପେ॰… ନତ୍ଥି ଜିୱ୍ହା, ନତ୍ଥି ରସା, ନତ୍ଥି ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ, ନତ୍ଥି ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବା ଧମ୍ମା, ନତ୍ଥି ତତ୍ଥ ମାରୋ ୱା ମାରପଞ୍ଞତ୍ତି ୱା। ନତ୍ଥି କାୟୋ…ପେ॰…। ନତ୍ଥି ମନୋ, ନତ୍ଥି ଧମ୍ମା, ନତ୍ଥି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ, ନତ୍ଥି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବା ଧମ୍ମା, ନତ୍ଥି ତତ୍ଥ ମାରୋ ୱା ମାରପଞ୍ଞତ୍ତି ୱା’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ସମିଦ୍ଧିସତ୍ତପଞ୍ହାସୁତ୍ତଂ

୬୬ . ‘‘‘ସତ୍ତୋ , ସତ୍ତୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସତ୍ତୋ ୱା ଅସ୍ସ ସତ୍ତପଞ୍ଞତ୍ତି ୱା’’ତି…ପେ॰…। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ସମିଦ୍ଧିଦୁକ୍ଖପଞ୍ହାସୁତ୍ତଂ

୬୭ . ‘‘‘ଦୁକ୍ଖଂ , ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି, ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅସ୍ସ ଦୁକ୍ଖପଞ୍ଞତ୍ତି ୱା’’ତି…ପେ॰…। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ସମିଦ୍ଧିଲୋକପଞ୍ହାସୁତ୍ତଂ

୬୮ . ‘‘‘ଲୋକୋ, ଲୋକୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଲୋକୋ ୱା ଅସ୍ସ ଲୋକପଞ୍ଞତ୍ତି ୱା’’ତି? ୟତ୍ଥ ଖୋ, ସମିଦ୍ଧି, ଅତ୍ଥି ଚକ୍ଖୁ, ଅତ୍ଥି ରୂପା, ଅତ୍ଥି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଅତ୍ଥି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବା ଧମ୍ମା, ଅତ୍ଥି ତତ୍ଥ ଲୋକୋ ୱା ଲୋକପଞ୍ଞତ୍ତି ୱାତି…ପେ॰… ଅତ୍ଥି ଜିୱ୍ହା…ପେ॰… ଅତ୍ଥି ମନୋ, ଅତ୍ଥି ଧମ୍ମା, ଅତ୍ଥି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଅତ୍ଥି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବା ଧମ୍ମା, ଅତ୍ଥି ତତ୍ଥ ଲୋକୋ ୱା ଲୋକପଞ୍ଞତ୍ତି ୱା।

‘‘ୟତ୍ଥ ଚ ଖୋ, ସମିଦ୍ଧି, ନତ୍ଥି ଚକ୍ଖୁ, ନତ୍ଥି ରୂପା, ନତ୍ଥି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ, ନତ୍ଥି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବା ଧମ୍ମା, ନତ୍ଥି ତତ୍ଥ ଲୋକୋ ୱା ଲୋକପଞ୍ଞତ୍ତି ୱା…ପେ॰… ନତ୍ଥି ଜିୱ୍ହା…ପେ॰… ନତ୍ଥି ମନୋ, ନତ୍ଥି ଧମ୍ମା, ନତ୍ଥି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ, ନତ୍ଥି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବା ଧମ୍ମା, ନତ୍ଥି ତତ୍ଥ ଲୋକୋ ୱା ଲୋକପଞ୍ଞତ୍ତି ୱା’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଉପସେନଆସୀୱିସସୁତ୍ତଂ

୬୯ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଚ ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ଉପସେନୋ ରାଜଗହେ ୱିହରନ୍ତି ସୀତୱନେ ସପ୍ପସୋଣ୍ଡିକପବ୍ଭାରେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମତୋ ଉପସେନସ୍ସ କାୟେ ଆସୀୱିସୋ ପତିତୋ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଉପସେନୋ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଏଥ ମେ, ଆୱୁସୋ, ଇମଂ କାୟଂ ମଞ୍ଚକଂ ଆରୋପେତ୍ୱା ବହିଦ୍ଧା ନୀହରଥ। ପୁରାୟଂ କାୟୋ ଇଧେୱ ୱିକିରତି; ସେୟ୍ୟଥାପି ଭୁସମୁଟ୍ଠୀ’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଉପସେନଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ନ ଖୋ ପନ ମୟଂ ପସ୍ସାମ ଆୟସ୍ମତୋ ଉପସେନସ୍ସ କାୟସ୍ସ ୱା ଅଞ୍ଞଥତ୍ତଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ୱା ୱିପରିଣାମଂ। ଅଥ ଚ ପନାୟସ୍ମା ଉପସେନୋ ଏୱମାହ – ‘ଏଥ ମେ, ଆୱୁସୋ, ଇମଂ କାୟଂ ମଞ୍ଚକଂ ଆରୋପେତ୍ୱା ବହିଦ୍ଧା ନୀହରଥ। ପୁରାୟଂ କାୟୋ ଇଧେୱ ୱିକିରତି; ସେୟ୍ୟଥାପି ଭୁସମୁଟ୍ଠୀ’’’ତି। ‘‘ୟସ୍ସ ନୂନ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଏୱମସ୍ସ – ‘ଅହଂ ଚକ୍ଖୂତି ୱା ମମ ଚକ୍ଖୂତି ୱା…ପେ॰… ଅହଂ ଜିୱ୍ହାତି ୱା ମମ ଜିୱ୍ହାତି ୱା… ଅହଂ ମନୋତି ୱା ମମ ମନୋତି ୱା’। ତସ୍ସ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ସିୟା କାୟସ୍ସ ୱା ଅଞ୍ଞଥତ୍ତଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ୱା ୱିପରିଣାମୋ। ମୟ୍ହଞ୍ଚ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ନ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅହଂ ଚକ୍ଖୂତି ୱା ମମ ଚକ୍ଖୂତି ୱା…ପେ॰… ଅହଂ ଜିୱ୍ହାତି ୱା ମମ ଜିୱ୍ହାତି ୱା…ପେ॰… ଅହଂ ମନୋତି ୱା ମମ ମନୋତି ୱା’। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଞ୍ଚ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, କିଂ କାୟସ୍ସ ୱା ଅଞ୍ଞଥତ୍ତଂ ଭୱିସ୍ସତି, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ୱା ୱିପରିଣାମୋ’’ତି!

‘‘ତଥା ହି ପନାୟସ୍ମତୋ ଉପସେନସ୍ସ ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅହଙ୍କାରମମଙ୍କାରମାନାନୁସୟୋ ସୁସମୂହତୋ। ତସ୍ମା ଆୟସ୍ମତୋ ଉପସେନସ୍ସ ନ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅହଂ ଚକ୍ଖୂତି ୱା ମମ ଚକ୍ଖୂତି ୱା…ପେ॰… ଅହଂ ଜିୱ୍ହାତି ୱା ମମ ଜିୱ୍ହାତି ୱା…ପେ॰… ଅହଂ ମନୋତି ୱା ମମ ମନୋତି ୱା’’’ତି। ଅଥ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ଉପସେନସ୍ସ କାୟଂ ମଞ୍ଚକଂ ଆରୋପେତ୍ୱା ବହିଦ୍ଧା ନୀହରିଂସୁ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ଉପସେନସ୍ସ କାୟୋ ତତ୍ଥେୱ ୱିକିରି; ସେୟ୍ୟଥାପି ଭୁସମୁଟ୍ଠୀତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଉପୱାଣସନ୍ଦିଟ୍ଠିକସୁତ୍ତଂ

୭୦ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଉପୱାଣୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଉପୱାଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘‘ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଧମ୍ମୋ, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଧମ୍ମୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଧମ୍ମୋ ହୋତି, ଅକାଲିକୋ ଏହିପସ୍ସିକୋ ଓପନେୟ୍ୟିକୋ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀ’’ତି?

‘‘ଇଧ ପନ, ଉପୱାଣ, ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ରୂପପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଚ ହୋତି ରୂପରାଗପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଚ। ସନ୍ତଞ୍ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରୂପେସୁ ରାଗଂ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରୂପେସୁ ରାଗୋ’ତି ପଜାନାତି। ୟଂ ତଂ, ଉପୱାଣ, ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ରୂପପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଚ ହୋତି ରୂପରାଗପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଚ। ସନ୍ତଞ୍ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରୂପେସୁ ରାଗଂ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରୂପେସୁ ରାଗୋ’ତି ପଜାନାତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଉପୱାଣ, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଧମ୍ମୋ ହୋତି ଅକାଲିକୋ ଏହିପସ୍ସିକୋ ଓପନେୟ୍ୟିକୋ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀ’’ତି…ପେ॰…।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଉପୱାଣ, ଭିକ୍ଖୁ ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା ରସପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଚ ହୋତି ରସରାଗପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଚ। ସନ୍ତଞ୍ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରସେସୁ ରାଗଂ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରସେସୁ ରାଗୋ’ତି ପଜାନାତି। ୟଂ ତଂ, ଉପୱାଣ, ଭିକ୍ଖୁ ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା ରସପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଚ ହୋତି ରସରାଗପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଚ। ସନ୍ତଞ୍ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରସେସୁ ରାଗଂ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରସେସୁ ରାଗୋ’ତି ପଜାନାତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଉପୱାଣ, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଧମ୍ମୋ ହୋତି ଅକାଲିକୋ ଏହିପସ୍ସିକୋ ଓପନେୟ୍ୟିକୋ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀ’’ତି…ପେ॰…।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଉପୱାଣ, ଭିକ୍ଖୁ ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ଧମ୍ମପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଚ ହୋତି ଧମ୍ମରାଗପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଚ। ସନ୍ତଞ୍ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଧମ୍ମେସୁ ରାଗଂ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଧମ୍ମେସୁ ରାଗୋ’ତି ପଜାନାତି। ୟଂ ତଂ, ଉପୱାଣ, ଭିକ୍ଖୁ ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ଧମ୍ମପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଚ ହୋତି ଧମ୍ମରାଗପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଚ। ସନ୍ତଞ୍ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଧମ୍ମେସୁ ରାଗଂ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଧମ୍ମେସୁ ରାଗୋ’ତି ପଜାନାତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଉପୱାଣ, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଧମ୍ମୋ ହୋତି…ପେ॰… ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀ’’ତି…ପେ॰…।

‘‘ଇଧ ପନ, ଉପୱାଣ, ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ରୂପପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଚ ହୋତି, ନୋ ଚ ରୂପରାଗପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ। ଅସନ୍ତଞ୍ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରୂପେସୁ ରାଗଂ ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରୂପେସୁ ରାଗୋ’ତି ପଜାନାତି। ୟଂ ତଂ, ଉପୱାଣ, ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ରୂପପ୍ପଟିସଂୱେଦୀହି ଖୋ ହୋତି, ନୋ ଚ ରୂପରାଗପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ। ଅସନ୍ତଞ୍ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରୂପେସୁ ରାଗଂ ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରୂପେସୁ ରାଗୋ’ତି ପଜାନାତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଉପୱାଣ, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଧମ୍ମୋ ହୋତି, ଅକାଲିକୋ ଏହିପସ୍ସିକୋ ଓପନେୟ୍ୟିକୋ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀ’’ତି…ପେ॰…।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଉପୱାଣ, ଭିକ୍ଖୁ ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା ରସପ୍ପଟିସଂୱେଦୀହି ଖୋ ହୋତି, ନୋ ଚ ରସରାଗପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ। ଅସନ୍ତଞ୍ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରସେସୁ ରାଗଂ ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରସେସୁ ରାଗୋ’ତି ପଜାନାତି…ପେ॰…।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଉପୱାଣ, ଭିକ୍ଖୁ ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ଧମ୍ମପ୍ପଟିସଂୱେଦୀହି ଖୋ ହୋତି, ନୋ ଚ ଧମ୍ମରାଗପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ। ଅସନ୍ତଞ୍ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଧମ୍ମେସୁ ରାଗଂ ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଧମ୍ମେସୁ ରାଗୋ’ତି ପଜାନାତି। ୟଂ ତଂ, ଉପୱାଣ, ଭିକ୍ଖୁ ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ଧମ୍ମପ୍ପଟିସଂୱେଦୀହି ଖୋ ହୋତି, ନୋ ଚ ଧମ୍ମରାଗପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ। ଅସନ୍ତଞ୍ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଧମ୍ମେସୁ ରାଗଂ ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଧମ୍ମେସୁ ରାଗୋ’ତି ପଜାନାତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଉପୱାଣ, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଧମ୍ମୋ ହୋତି, ଅକାଲିକୋ ଏହିପସ୍ସିକୋ ଓପନେୟ୍ୟିକୋ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ପଠମଛଫସ୍ସାୟତନସୁତ୍ତଂ

୭୧ . ‘‘ୟୋ ହି କୋଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ନଂ ଫସ୍ସାୟତନାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି। ଅୱୁସିତଂ ତେନ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ଆରକା ସୋ ଇମସ୍ମା ଧମ୍ମୱିନୟା’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଏତ୍ଥାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଅନସ୍ସସଂ [ଅନସ୍ସସିଂ (ସୀ॰), ଅନସ୍ସାସଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ଅନସ୍ସାସିଂ (ପୀ॰)] । ଅହଞ୍ହି, ଭନ୍ତେ, ଛନ୍ନଂ ଫସ୍ସାୟତନାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାମୀ’’ତି।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଭିକ୍ଖୁ, ଚକ୍ଖୁଂ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି , ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସସୀ’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୁ, ଏତ୍ଥ ଚ ତେ, ଭିକ୍ଖୁ, ଚକ୍ଖୁ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠଂ ଭୱିସ୍ସତି। ଏସେୱନ୍ତୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହଂ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସସୀ’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୁ, ଏତ୍ଥ ଚ ତେ, ଭିକ୍ଖୁ, ଜିୱ୍ହା ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠଂ ଭୱିସ୍ସତି। ଏସେୱନ୍ତୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ…ପେ॰… ମନଂ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସସୀ’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୁ, ଏତ୍ଥ ଚ ତେ, ଭିକ୍ଖୁ, ମନୋ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠଂ ଭୱିସ୍ସତି। ଏସେୱନ୍ତୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ସା’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଦୁତିୟଛଫସ୍ସାୟତନସୁତ୍ତଂ

୭୨ . ‘‘ୟୋ ହି କୋଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ନଂ ଫସ୍ସାୟତନାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି। ଅୱୁସିତଂ ତେନ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ଆରକା ସୋ ଇମସ୍ମା ଧମ୍ମୱିନୟା’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଏତ୍ଥାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଅନସ୍ସସଂ ପନସ୍ସସଂ। ଅହଞ୍ହି, ଭନ୍ତେ, ଛନ୍ନଂ ଫସ୍ସାୟତନାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାମୀ’’ତି।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଭିକ୍ଖୁ, ଚକ୍ଖୁଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି , ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସସୀ’’ତି?

‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୁ, ଏତ୍ଥ ଚ ତେ, ଭିକ୍ଖୁ, ଚକ୍ଖୁ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠଂ ଭୱିସ୍ସତି। ଏୱଂ ତେ ଏତଂ ପଠମଂ ଫସ୍ସାୟତନଂ ପହୀନଂ ଭୱିସ୍ସତି ଆୟତିଂ ଅପୁନବ୍ଭୱାୟ…ପେ॰…।

‘‘ଜିୱ୍ହଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସସୀ’’ତି?

‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ସାଧୁ , ଭିକ୍ଖୁ, ଏତ୍ଥ ଚ ତେ, ଭିକ୍ଖୁ, ଜିୱ୍ହା ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠଂ ଭୱିସ୍ସତି। ଏୱଂ ତେ ଏତଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଫସ୍ସାୟତନଂ ପହୀନଂ ଭୱିସ୍ସତି ଆୟତିଂ ଅପୁନବ୍ଭୱାୟ…ପେ॰…।

‘‘ମନଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସସୀ’’ତି?

‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୁ, ଏତ୍ଥ ଚ ତେ, ଭିକ୍ଖୁ, ମନୋ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠଂ ଭୱିସ୍ସତି। ଏୱଂ ତେ ଏତଂ ଛଟ୍ଠଂ ଫସ୍ସାୟତନଂ ପହୀନଂ ଭୱିସ୍ସତି ଆୟତିଂ ଅପୁନବ୍ଭୱାୟା’’ତି। ଦସମଂ।

୧୧. ତତିୟଛଫସ୍ସାୟତନସୁତ୍ତଂ

୭୩ . ‘‘ୟୋ ହି କୋଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ନଂ ଫସ୍ସାୟତନାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି। ଅୱୁସିତଂ ତେନ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ଆରକା ସୋ ଇମସ୍ମା ଧମ୍ମୱିନୟା’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଏତ୍ଥାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଅନସ୍ସସଂ ପନସ୍ସସଂ। ଅହଞ୍ହି, ଭନ୍ତେ, ଛନ୍ନଂ ଫସ୍ସାୟତନାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାମୀ’’ତି।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଭିକ୍ଖୁ, ଚକ୍ଖୁ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ସୋତଂ… ଘାନଂ… ଜିୱ୍ହା… କାୟୋ… ମନୋ ନିଚ୍ଚୋ ୱା ଅନିଚ୍ଚୋ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚୋ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ସୋତସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଘାନସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଜିୱ୍ହାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, କାୟସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ମନସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି; ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି; ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି। ଏକାଦସମଂ।

ମିଗଜାଲୱଗ୍ଗୋ ସତ୍ତମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ମିଗଜାଲେନ ଦ୍ୱେ ୱୁତ୍ତା, ଚତ୍ତାରୋ ଚ ସମିଦ୍ଧିନା।

ଉପସେନୋ ଉପୱାଣୋ, ଛଫସ୍ସାୟତନିକା ତୟୋତି॥

୮. ଗିଲାନୱଗ୍ଗୋ

୧. ପଠମଗିଲାନସୁତ୍ତଂ

୭୪ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅମୁକସ୍ମିଂ, ଭନ୍ତେ, ୱିହାରେ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ନୱୋ ଅପ୍ପଞ୍ଞାତୋ ଆବାଧିକୋ ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ। ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ୟେନ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ତେନୁପସଙ୍କମତୁ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ନୱୱାଦଞ୍ଚ ସୁତ୍ୱା ଗିଲାନୱାଦଞ୍ଚ, ‘‘ଅପ୍ପଞ୍ଞାତୋ ଭିକ୍ଖୂ’’ତି ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ୟେନ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ତେନୁପସଙ୍କମି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ମଞ୍ଚକେ ସମଧୋସି [ସମଞ୍ଚୋସି (ସୀ॰), ସମତେସି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ସମଞ୍ଚୋପି (ପୀ॰)] । ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଲଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ମା ତ୍ୱଂ ମଞ୍ଚକେ ସମଧୋସି। ସନ୍ତିମାନି ଆସନାନି ପଞ୍ଞତ୍ତାନି, ତତ୍ଥାହଂ ନିସୀଦିସ୍ସାମୀ’’ତି। ନିସୀଦି ଭଗୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ। ନିସଜ୍ଜ ଖୋ ଭଗୱା ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କଚ୍ଚି ତେ, ଭିକ୍ଖୁ, ଖମନୀୟଂ, କଚ୍ଚି ୟାପନୀୟଂ, କଚ୍ଚି ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ପଟିକ୍କମନ୍ତି ନୋ ଅଭିକ୍କମନ୍ତି, ପଟିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି ନୋ ଅଭିକ୍କମୋ’’ତି?

‘‘ନ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଖମନୀୟଂ, ନ ୟାପନୀୟଂ, ବାଳ୍ହା ମେ ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଅଭିକ୍କମନ୍ତି ନୋ ପଟିକ୍କମନ୍ତି, ଅଭିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି ନୋ ପଟିକ୍କମୋ’’ତି।

‘‘କଚ୍ଚି ତେ, ଭିକ୍ଖୁ, ନ କିଞ୍ଚି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ, ନ କୋଚି ୱିପ୍ପଟିସାରୋ’’ତି?

‘‘ତଗ୍ଘ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଅନପ୍ପକଂ କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ, ଅନପ୍ପକୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ’’ତି।

‘‘କଚ୍ଚି ପନ ତଂ [ତ୍ୱଂ (ସୀ॰), ତେ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] , ଭିକ୍ଖୁ, ଅତ୍ତା ସୀଲତୋ ଉପୱଦତୀ’’ତି?

‘‘ନ ଖୋ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ଅତ୍ତା ସୀଲତୋ ଉପୱଦତୀ’’ତି [ନୋ ହେତଂ ଭନ୍ତେ (ପୀ॰ କ॰)] ।

‘‘ନୋ ଚେ କିର ତେ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅତ୍ତା ସୀଲତୋ ଉପୱଦତି, ଅଥ କିଞ୍ଚ [ଅଥ କିସ୍ମିଞ୍ଚ (ସୀ॰), ଅଥ ଭିକ୍ଖୁ କିସ୍ମିଞ୍ଚ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ତେ କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ କୋ ଚ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ’’ତି?

‘‘ନ ଖ୍ୱାହଂ , ଭନ୍ତେ, ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧତ୍ଥଂ ଭଗୱତା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାମୀ’’ତି ।

‘‘ନୋ ଚେ କିର ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧତ୍ଥଂ ମୟା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାସି, ଅଥ କିମତ୍ଥଂ ଚରହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ମୟା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାସୀ’’ତି?

‘‘ରାଗୱିରାଗତ୍ଥଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାମୀ’’ତି।

‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୁ! ସାଧୁ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ରାଗୱିରାଗତ୍ଥଂ ମୟା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାସି। ରାଗୱିରାଗତ୍ଥୋ ହି, ଭିକ୍ଖୁ, ମୟା ଧମ୍ମୋ ଦେସିତୋ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି ଭିକ୍ଖୁ, ଚକ୍ଖୁ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ…ପେ॰… ସୋତଂ… ଘାନଂ… ଜିୱ୍ହା… କାୟୋ… ମନୋ ନିଚ୍ଚୋ ୱା ଅନିଚ୍ଚୋ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚୋ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ସୋତସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ମନସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି; ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି; ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦି। ଇମସ୍ମିଞ୍ଚ ପନ ୱେୟ୍ୟାକରଣସ୍ମିଂ ଭଞ୍ଞମାନେ ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ୱିରଜଂ ୱୀତମଲଂ ଧମ୍ମଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି – ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ, ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. ଦୁତିୟଗିଲାନସୁତ୍ତଂ

୭୫ . ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅମୁକସ୍ମିଂ, ଭନ୍ତେ, ୱିହାରେ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ନୱୋ ଅପ୍ପଞ୍ଞାତୋ ଆବାଧିକୋ ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ। ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ୟେନ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ତେନୁପସଙ୍କମତୁ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ନୱୱାଦଞ୍ଚ ସୁତ୍ୱା ଗିଲାନୱାଦଞ୍ଚ, ‘‘ଅପ୍ପଞ୍ଞାତୋ ଭିକ୍ଖୂ’’ତି ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ୟେନ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ତେନୁପସଙ୍କମି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ମଞ୍ଚକେ ସମଧୋସି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଲଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ମା ତ୍ୱଂ ମଞ୍ଚକେ ସମଧୋସି। ସନ୍ତିମାନି ଆସନାନି ପଞ୍ଞତ୍ତାନି, ତତ୍ଥାହଂ ନିସୀଦିସ୍ସାମୀ’’ତି। ନିସୀଦି ଭଗୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ। ନିସଜ୍ଜ ଖୋ ଭଗୱା ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କଚ୍ଚି ତେ, ଭିକ୍ଖୁ, ଖମନୀୟଂ, କଚ୍ଚି ୟାପନୀୟଂ, କଚ୍ଚି ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ପଟିକ୍କମନ୍ତି ନୋ ଅଭିକ୍କମନ୍ତି, ପଟିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି ନୋ ଅଭିକ୍କମୋ’’ତି?

‘‘ନ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଖମନୀୟଂ, ନ ୟାପନୀୟଂ…ପେ॰… ନ ଖୋ ମଂ [ମେ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] , ଭନ୍ତେ, ଅତ୍ତା ସୀଲତୋ ଉପୱଦତୀ’’ତି।

‘‘ନୋ ଚେ କିର ତେ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅତ୍ତା ସୀଲତୋ ଉପୱଦତି, ଅଥ କିଞ୍ଚ ତେ କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ କୋ ଚ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ’’ତି?

‘‘ନ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧତ୍ଥଂ ଭଗୱତା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାମୀ’’ତି।

‘‘ନୋ ଚେ କିର ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧତ୍ଥଂ ମୟା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାସି, ଅଥ କିମତ୍ଥଂ ଚରହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ମୟା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାସୀ’’ତି?

‘‘ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନତ୍ଥଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାମୀ’’ତି।

‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୁ! ସାଧୁ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନତ୍ଥଂ ମୟା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାସି। ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନତ୍ଥୋ ହି, ଭିକ୍ଖୁ, ମୟା ଧମ୍ମୋ ଦେସିତୋ।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଭିକ୍ଖୁ, ଚକ୍ଖୁ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ , ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ…ପେ॰… ସୋତଂ… ଘାନଂ… ଜିୱ୍ହା… କାୟୋ… ମନୋ… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ମନସ୍ମିମ୍ପି… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣେପି… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି; ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି; ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦି। ଇମସ୍ମିଞ୍ଚ ପନ ୱେୟ୍ୟାକରଣସ୍ମିଂ ଭଞ୍ଞମାନେ ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁସ୍ସ ଅନୁପାଦାୟ ଆସୱେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚୀତି [ୱିମୁଚ୍ଚତୀତି (ସବ୍ବତ୍ଥ)] । ଦୁତିୟଂ।

୩. ରାଧଅନିଚ୍ଚସୁତ୍ତଂ

୭୬ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ରାଧୋ…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ରାଧୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସାଧୁ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୁ , ୟମହଂ ଭଗୱତୋ ଧମ୍ମଂ ସୁତ୍ୱା ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ‘‘ୟଂ ଖୋ, ରାଧ, ଅନିଚ୍ଚଂ ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। କିଞ୍ଚ, ରାଧ, ଅନିଚ୍ଚଂ ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ? ଚକ୍ଖୁ ଅନିଚ୍ଚଂ , ରୂପା ଅନିଚ୍ଚା, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ… ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ। ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା… କାୟୋ… ମନୋ ଅନିଚ୍ଚୋ। ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ଧମ୍ମା… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ। ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ୟଂ ଖୋ, ରାଧ, ଅନିଚ୍ଚଂ ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ରାଧଦୁକ୍ଖସୁତ୍ତଂ

୭୭ . ‘‘ୟଂ ଖୋ, ରାଧ, ଦୁକ୍ଖଂ ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। କିଞ୍ଚ, ରାଧ, ଦୁକ୍ଖଂ? ଚକ୍ଖୁ ଖୋ, ରାଧ, ଦୁକ୍ଖଂ। ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ରୂପା… ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ… ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସ…ପେ॰… ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ। ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ…ପେ॰… ମନୋ ଦୁକ୍ଖୋ… ଧମ୍ମା… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ। ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ୟଂ ଖୋ, ରାଧ, ଦୁକ୍ଖଂ ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ରାଧଅନତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୭୮ . ‘‘ୟୋ ଖୋ, ରାଧ, ଅନତ୍ତା ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। କୋ ଚ, ରାଧ, ଅନତ୍ତା? ଚକ୍ଖୁ ଖୋ, ରାଧ, ଅନତ୍ତା। ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ରୂପା… ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ… ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା…ପେ॰… ମନୋ ଅନତ୍ତା… ଧମ୍ମା… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନତ୍ତା। ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ୟୋ ଖୋ, ରାଧ, ଅନତ୍ତା ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ପଠମଅୱିଜ୍ଜାପହାନସୁତ୍ତଂ

୭୯ . ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଏକୋ ଧମ୍ମୋ ୟସ୍ସ ପହାନା ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅୱିଜ୍ଜା ପହୀୟତି, ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି?

‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଏକୋ ଧମ୍ମୋ ୟସ୍ସ ପହାନା ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅୱିଜ୍ଜା ପହୀୟତି, ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି।

‘‘କତମୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଏକୋ ଧମ୍ମୋ ୟସ୍ସ ପହାନା ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅୱିଜ୍ଜା ପହୀୟତି, ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି?

‘‘ଅୱିଜ୍ଜା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଏକୋ ଧମ୍ମୋ ୟସ୍ସ ପହାନା ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅୱିଜ୍ଜା ପହୀୟତି, ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି।

‘‘କଥଂ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଜାନତୋ, କଥଂ ପସ୍ସତୋ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅୱିଜ୍ଜା ପହୀୟତି, ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି?

‘‘ଚକ୍ଖୁଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅନିଚ୍ଚତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅୱିଜ୍ଜା ପହୀୟତି, ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ରୂପେ… ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଂ… ୟମ୍ପିଦଂ, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅୱିଜ୍ଜା ପହୀୟତି, ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି…ପେ॰… ମନଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅୱିଜ୍ଜା ପହୀୟତି, ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ଧମ୍ମେ… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଂ… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅୱିଜ୍ଜା ପହୀୟତି, ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଜାନତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସତୋ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅୱିଜ୍ଜା ପହୀୟତି, ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଦୁତିୟଅୱିଜ୍ଜାପହାନସୁତ୍ତଂ

୮୦ . ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଏକୋ ଧମ୍ମୋ ୟସ୍ସ ପହାନା ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅୱିଜ୍ଜା ପହୀୟତି, ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି?

‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଏକୋ ଧମ୍ମୋ ୟସ୍ସ ପହାନା ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅୱିଜ୍ଜା ପହୀୟତି, ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି।

‘‘କତମୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଏକୋ ଧମ୍ମୋ ୟସ୍ସ ପହାନା ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅୱିଜ୍ଜା ପହୀୟତି, ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି?

‘‘ଅୱିଜ୍ଜା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଏକୋ ଧମ୍ମୋ ୟସ୍ସ ପହାନା ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅୱିଜ୍ଜା ପହୀୟତି, ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି।

‘‘କଥଂ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଜାନତୋ, କଥଂ ପସ୍ସତୋ ଅୱିଜ୍ଜା ପହୀୟତି, ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି?

‘‘ଇଧ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ସୁତଂ ହୋତି – ‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ନାଲଂ ଅଭିନିୱେସାୟା’ତି। ଏୱଞ୍ଚେତଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ସୁତଂ ହୋତି – ‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ନାଲଂ ଅଭିନିୱେସାୟା’ତି। ସୋ ସବ୍ବଂ ଧମ୍ମଂ ଅଭିଜାନାତି, ସବ୍ବଂ ଧମ୍ମଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସବ୍ବଂ ଧମ୍ମଂ ପରିଜାନାତି, ସବ୍ବଂ ଧମ୍ମଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ସବ୍ବନିମିତ୍ତାନି ଅଞ୍ଞତୋ ପସ୍ସତି, ଚକ୍ଖୁଂ ଅଞ୍ଞତୋ ପସ୍ସତି , ରୂପେ… ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଂ… ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅଞ୍ଞତୋ ପସ୍ସତି…ପେ॰… ମନଂ ଅଞ୍ଞତୋ ପସ୍ସତି, ଧମ୍ମେ… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଂ… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅଞ୍ଞତୋ ପସ୍ସତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଜାନତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସତୋ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅୱିଜ୍ଜା ପହୀୟତି, ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ସମ୍ବହୁଲଭିକ୍ଖୁସୁତ୍ତଂ

୮୧ . ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ଇଧ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଅମ୍ହେ ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି – ‘କିମତ୍ଥିୟଂ, ଆୱୁସୋ, ସମଣେ ଗୋତମେ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’ତି? ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠା ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ତେସଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରୋମ – ‘ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପରିଞ୍ଞତ୍ଥଂ ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’ତି। କଚ୍ଚି ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠା ଏୱଂ ବ୍ୟାକରମାନା ୱୁତ୍ତୱାଦିନୋ ଚେୱ ଭଗୱତୋ ହୋମ, ନ ଚ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭୂତେନ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖାମ, ଧମ୍ମସ୍ସ ଚାନୁଧମ୍ମଂ ବ୍ୟାକରୋମ, ନ ଚ କୋଚି ସହଧମ୍ମିକୋ ୱାଦାନୁୱାଦୋ ଗାରୟ୍ହଂ ଠାନଂ ଆଗଚ୍ଛତୀ’’ତି?

‘‘ତଗ୍ଘ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠା ଏୱଂ ବ୍ୟାକରମାନା ୱୁତ୍ତୱାଦିନୋ ଚେୱ ମେ ହୋଥ, ନ ଚ ମଂ ଅଭୂତେନ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖଥ, ଧମ୍ମସ୍ସ ଚାନୁଧମ୍ମଂ ବ୍ୟାକରୋଥ, ନ ଚ କୋଚି ସହଧମ୍ମିକୋ ୱାଦାନୁୱାଦୋ ଗାରୟ୍ହଂ ଠାନଂ ଆଗଚ୍ଛତି। ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିଞ୍ଞତ୍ଥଂ ମୟି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତି। ସଚେ ପନ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ‘କତମଂ ପନ ତଂ, ଆୱୁସୋ, ଦୁକ୍ଖଂ, ୟସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାୟ ସମଣେ ଗୋତମେ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’ତି? ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠା ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେସଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାଥ – ‘ଚକ୍ଖୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଦୁକ୍ଖଂ, ତସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାୟ ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତି। ରୂପା…ପେ॰… ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ। ତସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାୟ ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତି…ପେ॰… ମନୋ ଦୁକ୍ଖୋ…ପେ॰… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ। ତସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାୟ ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତି। ଇଦଂ ଖୋ ତଂ, ଆୱୁସୋ, ଦୁକ୍ଖଂ, ତସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାୟ ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠା ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେସଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାଥା’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଲୋକପଞ୍ହାସୁତ୍ତଂ

୮୨ . ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନ ଭଗୱା…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘‘ଲୋକୋ, ଲୋକୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଲୋକୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି? ‘‘‘ଲୁଜ୍ଜତୀ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ତସ୍ମା ଲୋକୋତି ୱୁଚ୍ଚତି। କିଞ୍ଚ ଲୁଜ୍ଜତି? ଚକ୍ଖୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଲୁଜ୍ଜତି। ରୂପା ଲୁଜ୍ଜନ୍ତି, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଲୁଜ୍ଜତି, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ଲୁଜ୍ଜତି , ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଲୁଜ୍ଜତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଲୁଜ୍ଜତି…ପେ॰… ମନୋ ଲୁଜ୍ଜତି, ଧମ୍ମା ଲୁଜ୍ଜନ୍ତି, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଲୁଜ୍ଜତି, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ଲୁଜ୍ଜତି, ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଲୁଜ୍ଜତି। ଲୁଜ୍ଜତୀତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ତସ୍ମା ଲୋକୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଫଗ୍ଗୁନପଞ୍ହାସୁତ୍ତଂ

୮୩ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଫଗ୍ଗୁନୋ…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଫଗ୍ଗୁନୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ତଂ ଚକ୍ଖୁ, ୟେନ ଚକ୍ଖୁନା ଅତୀତେ ବୁଦ୍ଧେ ପରିନିବ୍ବୁତେ ଛିନ୍ନପପଞ୍ଚେ ଛିନ୍ନୱଟୁମେ ପରିୟାଦିନ୍ନୱଟ୍ଟେ ସବ୍ବଦୁକ୍ଖୱୀତିୱଟ୍ଟେ ପଞ୍ଞାପୟମାନୋ ପଞ୍ଞାପେୟ୍ୟ…ପେ॰… ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସା ଜିୱ୍ହା, ୟାୟ ଜିୱ୍ହାୟ ଅତୀତେ ବୁଦ୍ଧେ ପରିନିବ୍ବୁତେ ଛିନ୍ନପପଞ୍ଚେ ଛିନ୍ନୱଟୁମେ ପରିୟାଦିନ୍ନୱଟ୍ଟେ ସବ୍ବଦୁକ୍ଖୱୀତିୱଟ୍ଟେ ପଞ୍ଞାପୟମାନୋ ପଞ୍ଞାପେୟ୍ୟ…ପେ॰… ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ମନୋ, ୟେନ ମନେନ ଅତୀତେ ବୁଦ୍ଧେ ପରିନିବ୍ବୁତେ ଛିନ୍ନପପଞ୍ଚେ ଛିନ୍ନୱଟୁମେ ପରିୟାଦିନ୍ନୱଟ୍ଟେ ସବ୍ବଦୁକ୍ଖୱୀତିୱଟ୍ଟେ ପଞ୍ଞାପୟମାନୋ ପଞ୍ଞାପେୟ୍ୟା’’ତି?

‘‘ନତ୍ଥି ଖୋ ତଂ, ଫଗ୍ଗୁନ, ଚକ୍ଖୁ, ୟେନ ଚକ୍ଖୁନା ଅତୀତେ ବୁଦ୍ଧେ ପରିନିବ୍ବୁତେ ଛିନ୍ନପପଞ୍ଚେ ଛିନ୍ନୱଟୁମେ ପରିୟାଦିନ୍ନୱଟ୍ଟେ ସବ୍ବଦୁକ୍ଖୱୀତିୱଟ୍ଟେ ପଞ୍ଞାପୟମାନୋ ପଞ୍ଞାପେୟ୍ୟ …ପେ॰… ନତ୍ଥି ଖୋ ସା , ଫଗ୍ଗୁନ, ଜିୱ୍ହା, ୟାୟ ଜିୱ୍ହାୟ ଅତୀତେ ବୁଦ୍ଧେ ପରିନିବ୍ବୁତେ ଛିନ୍ନପପଞ୍ଚେ ଛିନ୍ନୱଟୁମେ ପରିୟାଦିନ୍ନୱଟ୍ଟେ ସବ୍ବଦୁକ୍ଖୱୀତିୱଟ୍ଟେ ପଞ୍ଞାପୟମାନୋ ପଞ୍ଞାପେୟ୍ୟ…ପେ॰… ନତ୍ଥି ଖୋ ସୋ, ଫଗ୍ଗୁନ, ମନୋ, ୟେନ ମନେନ ଅତୀତେ ବୁଦ୍ଧେ ପରିନିବ୍ବୁତେ ଛିନ୍ନପପଞ୍ଚେ ଛିନ୍ନୱଟୁମେ ପରିୟାଦିନ୍ନୱଟ୍ଟେ ସବ୍ବଦୁକ୍ଖୱୀତିୱଟ୍ଟେ ପଞ୍ଞାପୟମାନୋ ପଞ୍ଞାପେୟ୍ୟା’’ତି। ଦସମଂ।

ଗିଲାନୱଗ୍ଗୋ ଅଟ୍ଠମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଗିଲାନେନ ଦୁୱେ ୱୁତ୍ତା, ରାଧେନ ଅପରେ ତୟୋ।

ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଚ ଦ୍ୱେ ୱୁତ୍ତା, ଭିକ୍ଖୁ ଲୋକୋ ଚ ଫଗ୍ଗୁନୋତି॥

୯. ଛନ୍ନୱଗ୍ଗୋ

୧. ପଲୋକଧମ୍ମସୁତ୍ତଂ

୮୪ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘‘ଲୋକୋ, ଲୋକୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଲୋକୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି? ‘‘ୟଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ପଲୋକଧମ୍ମଂ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ଲୋକୋ। କିଞ୍ଚ, ଆନନ୍ଦ, ପଲୋକଧମ୍ମଂ? ଚକ୍ଖୁ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ପଲୋକଧମ୍ମଂ, ରୂପା ପଲୋକଧମ୍ମା, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ପଲୋକଧମ୍ମଂ, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ପଲୋକଧମ୍ମୋ, ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା…ପେ॰… ତମ୍ପି ପଲୋକଧମ୍ମଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ପଲୋକଧମ୍ମା, ରସା ପଲୋକଧମ୍ମା, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ ପଲୋକଧମ୍ମଂ, ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସୋ ପଲୋକଧମ୍ମୋ, ୟମ୍ପିଦଂ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା…ପେ॰… ତମ୍ପି ପଲୋକଧମ୍ମଂ…ପେ॰… ମନୋ ପଲୋକଧମ୍ମୋ, ଧମ୍ମା ପଲୋକଧମ୍ମା, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ପଲୋକଧମ୍ମଂ, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ପଲୋକଧମ୍ମୋ, ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ପଲୋକଧମ୍ମଂ। ୟଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ପଲୋକଧମ୍ମଂ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ଲୋକୋ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ସୁଞ୍ଞତଲୋକସୁତ୍ତଂ

୮୫ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ…ପେ॰… ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘‘ସୁଞ୍ଞୋ ଲୋକୋ, ସୁଞ୍ଞୋ ଲୋକୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସୁଞ୍ଞୋ ଲୋକୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି? ‘‘ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ସୁଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା ତସ୍ମା ସୁଞ୍ଞୋ ଲୋକୋତି ୱୁଚ୍ଚତି। କିଞ୍ଚ, ଆନନ୍ଦ, ସୁଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା? ଚକ୍ଖୁ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ସୁଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା। ରୂପା ସୁଞ୍ଞା ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ସୁଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ସୁଞ୍ଞୋ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା…ପେ॰… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ସୁଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ସୁଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା, ତସ୍ମା ସୁଞ୍ଞୋ ଲୋକୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ସଂଖିତ୍ତଧମ୍ମସୁତ୍ତଂ

୮୬ . ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସାଧୁ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୁ, ୟମହଂ ଭଗୱତୋ ଧମ୍ମଂ ସୁତ୍ୱା ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଆନନ୍ଦ, ଚକ୍ଖୁ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ , ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ରୂପା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰…।

‘‘ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰…।

‘‘ଜିୱ୍ହା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰…।

‘‘ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସୋ…ପେ॰… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰…।

‘‘ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଆନନ୍ଦ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି; ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି; ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଛନ୍ନସୁତ୍ତଂ

୮୭ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ଚ ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ମହାଚୁନ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ଛନ୍ନୋ ଗିଜ୍ଝକୂଟେ ପବ୍ବତେ ୱିହରନ୍ତି। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ୟେନ ଆୟସ୍ମା ଛନ୍ନୋ ଆବାଧିକୋ ହୋତି ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ । ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାଚୁନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାଚୁନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଆୟାମାୱୁସୋ ଚୁନ୍ଦ, ୟେନାୟସ୍ମା ଛନ୍ନୋ ତେନୁପସଙ୍କମିସ୍ସାମ ଗିଲାନପୁଚ୍ଛକା’’ତି। ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାଚୁନ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ମହାଚୁନ୍ଦୋ ୟେନାୟସ୍ମା ଛନ୍ନୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦିଂସୁ। ନିସଜ୍ଜ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଛନ୍ନଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କଚ୍ଚି ତେ, ଆୱୁସୋ ଛନ୍ନ, ଖମନୀୟଂ, କଚ୍ଚି ୟାପନୀୟଂ, କଚ୍ଚି ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ପଟିକ୍କମନ୍ତି ନୋ ଅଭିକ୍କମନ୍ତି, ପଟିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି ନୋ ଅଭିକ୍କମୋ’’ତି?

‘‘ନ ମେ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଖମନୀୟଂ ନ ୟାପନୀୟଂ, ବାଳ୍ହା ମେ ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଅଭିକ୍କମନ୍ତି ନୋ ପଟିକ୍କମନ୍ତି, ଅଭିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି ନୋ ପଟିକ୍କମୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, ବଲୱା ପୁରିସୋ ତିଣ୍ହେନ ସିଖରେନ [ଖଗ୍ଗେନ (କ॰)] ମୁଦ୍ଧନି [ମୁଦ୍ଧାନଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଅଭିମତ୍ଥେୟ୍ୟ [ଅଭିମନ୍ଥେୟ୍ୟ (ସୀ॰)] ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅଧିମତ୍ତା ୱାତା ମୁଦ୍ଧନି [ମୁଦ୍ଧାନଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଊହନନ୍ତି [ଉପହନନ୍ତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰), ଉହନନ୍ତି (କ॰)] । ନ ମେ, ଆୱୁସୋ, ଖମନୀୟଂ, ନ ୟାପନୀୟଂ…ପେ॰… ନୋ ପଟିକ୍କମୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି , ଆୱୁସୋ, ବଲୱା ପୁରିସୋ ଦଳ୍ହେନ ୱରତ୍ତକ୍ଖଣ୍ଡେନ ସୀସେ ସୀସୱେଠଂ ଦଦେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅଧିମତ୍ତା ସୀସେ ସୀସୱେଦନା। ନ ମେ, ଆୱୁସୋ, ଖମନୀୟଂ , ନ ୟାପନୀୟଂ…ପେ॰… ନୋ ପଟିକ୍କମୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, ଦକ୍ଖୋ ଗୋଘାତକୋ ୱା ଗୋଘାତକନ୍ତେୱାସୀ ୱା ତିଣ୍ହେନ ଗୋୱିକନ୍ତନେନ କୁଚ୍ଛିଂ ପରିକନ୍ତେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱ ଖୋ ଅଧିମତ୍ତା ୱାତା କୁଚ୍ଛିଂ ପରିକନ୍ତନ୍ତି। ନ ମେ, ଆୱୁସୋ, ଖମନୀୟଂ, ନ ୟାପନୀୟଂ…ପେ॰… ନୋ ପଟିକ୍କମୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, ଦ୍ୱେ ବଲୱନ୍ତୋ ପୁରିସା ଦୁବ୍ବଲତରଂ ପୁରିସଂ ନାନାବାହାସୁ ଗହେତ୍ୱା ଅଙ୍ଗାରକାସୁୟା ସନ୍ତାପେୟ୍ୟୁଂ ସମ୍ପରିତାପେୟ୍ୟୁଂ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅଧିମତ୍ତୋ କାୟସ୍ମିଂ ଡାହୋ। ନ ମେ, ଆୱୁସୋ, ଖମନୀୟଂ, ନ ୟାପନୀୟଂ, ବାଳ୍ହା ମେ ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଅଭିକ୍କମନ୍ତି ନୋ ପଟିକ୍କମନ୍ତି, ଅଭିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି ନୋ ପଟିକ୍କମୋ। ସତ୍ଥଂ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଆହରିସ୍ସାମି, ନାୱକଙ୍ଖାମି [ନାପି କଙ୍ଖାମି (କ॰)] ଜୀୱିତ’’ନ୍ତି।

‘‘ମା ଆୟସ୍ମା ଛନ୍ନୋ ସତ୍ଥଂ ଆହରେସି। ୟାପେତାୟସ୍ମା ଛନ୍ନୋ, ୟାପେନ୍ତଂ ମୟଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଛନ୍ନଂ ଇଚ୍ଛାମ। ସଚେ ଆୟସ୍ମତୋ ଛନ୍ନସ୍ସ ନତ୍ଥି ସପ୍ପାୟାନି ଭୋଜନାନି, ଅହଂ ଆୟସ୍ମତୋ ଛନ୍ନସ୍ସ ସପ୍ପାୟାନି ଭୋଜନାନି ପରିୟେସିସ୍ସାମି। ସଚେ ଆୟସ୍ମତୋ ଛନ୍ନସ୍ସ ନତ୍ଥି ସପ୍ପାୟାନି ଭେସଜ୍ଜାନି, ଅହଂ ଆୟସ୍ମତୋ ଛନ୍ନସ୍ସ ସପ୍ପାୟାନି ଭେସଜ୍ଜାନି ପରିୟେସିସ୍ସାମି। ସଚେ ଆୟସ୍ମତୋ ଛନ୍ନସ୍ସ ନତ୍ଥି ପତିରୂପା ଉପଟ୍ଠାକା, ଅହଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଛନ୍ନଂ ଉପଟ୍ଠହିସ୍ସାମି। ମା ଆୟସ୍ମା ଛନ୍ନୋ ସତ୍ଥଂ ଆହରେସି। ୟାପେତାୟସ୍ମା ଛନ୍ନୋ, ୟାପେନ୍ତଂ ମୟଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଛନ୍ନଂ ଇଚ୍ଛାମା’’ତି।

‘‘ନ ମେ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ନତ୍ଥି ସପ୍ପାୟାନି ଭୋଜନାନି; ଅତ୍ଥି ମେ ସପ୍ପାୟାନି ଭୋଜନାନି। ନପି ମେ ନତ୍ଥି ସପ୍ପାୟାନି ଭେସଜ୍ଜାନି; ଅତ୍ଥି ମେ ସପ୍ପାୟାନି ଭେସଜ୍ଜାନି। ନପି ମେ ନତ୍ଥି ପତିରୂପା ଉପଟ୍ଠାକା; ଅତ୍ଥି ମେ ପତିରୂପା ଉପଟ୍ଠାକା। ଅପି ଚ ମେ, ଆୱୁସୋ, ସତ୍ଥା ପରିଚିଣ୍ଣୋ ଦୀଘରତ୍ତଂ ମନାପେନେୱ, ନୋ ଅମନାପେନ। ଏତଞ୍ହି, ଆୱୁସୋ, ସାୱକସ୍ସ ପତିରୂପଂ ୟଂ ସତ୍ଥାରଂ ପରିଚରେୟ୍ୟ ମନାପେନେୱ, ନୋ ଅମନାପେନ। ‘ଅନୁପୱଜ୍ଜଂ [ତଂ ଅନୁପୱଜ୍ଜଂ (ବହୂସୁ)] ଛନ୍ନୋ ଭିକ୍ଖୁ ସତ୍ଥଂ ଆହରିସ୍ସତୀ’ତି – ଏୱମେତଂ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଧାରେହୀ’’ତି।

‘‘ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାମ ମୟଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଛନ୍ନଂ କଞ୍ଚିଦେୱ [କିଞ୍ଚିଦେୱ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଦେସଂ, ସଚେ ଆୟସ୍ମା ଛନ୍ନୋ ଓକାସଂ କରୋତି ପଞ୍ହସ୍ସ ୱେୟ୍ୟାକରଣାୟା’’ତି। ‘‘ପୁଚ୍ଛାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ସୁତ୍ୱା ୱେଦିସ୍ସାମା’’ତି।

‘‘ଚକ୍ଖୁଂ, ଆୱୁସୋ ଛନ୍ନ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସସି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହଂ, ଆୱୁସୋ ଛନ୍ନ, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସସି…ପେ॰… ମନଂ, ଆୱୁସୋ ଛନ୍ନ, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସସୀ’’ତି?

‘‘ଚକ୍ଖୁଂ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସାମି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହଂ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସାମି…ପେ॰… ମନଂ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସାମୀ’’ତି।

‘‘ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ, ଆୱୁସୋ ଛନ୍ନ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣେ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ କିଂ ଦିସ୍ୱା କିଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଚକ୍ଖୁଂ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସସି… ଜିୱ୍ହାୟ, ଆୱୁସୋ ଛନ୍ନ, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣେ ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ କିଂ ଦିସ୍ୱା କିଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଜିୱ୍ହଂ ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସସି… ମନସ୍ମିଂ, ଆୱୁସୋ ଛନ୍ନ, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣେ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ କିଂ ଦିସ୍ୱା କିଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ମନଂ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସସୀ’’ତି?

‘‘ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ , ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣେ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ନିରୋଧଂ ଦିସ୍ୱା ନିରୋଧଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଚକ୍ଖୁଂ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସାମି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୟ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣେ ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ନିରୋଧଂ ଦିସ୍ୱା ନିରୋଧଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଜିୱ୍ହଂ ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସାମି…ପେ॰… ମନସ୍ମିଂ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣେ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ନିରୋଧଂ ଦିସ୍ୱା ନିରୋଧଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ମନଂ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସାମୀ’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ମହାଚୁନ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଛନ୍ନଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଆୱୁସୋ ଛନ୍ନ, ଇଦମ୍ପି ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ସାସନଂ ନିଚ୍ଚକପ୍ପଂ ସାଧୁକଂ ମନସି କାତବ୍ବଂ – ‘ନିସ୍ସିତସ୍ସ ଚଲିତଂ, ଅନିସ୍ସିତସ୍ସ ଚଲିତଂ ନତ୍ଥି। ଚଲିତେ ଅସତି ପସ୍ସଦ୍ଧି ହୋତି। ପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ସତି ନତି ନ ହୋତି। ନତିୟା ଅସତି ଆଗତିଗତି ନ ହୋତି। ଆଗତିଗତିୟା ଅସତି ଚୁତୂପପାତୋ ନ ହୋତି। ଚୁତୂପପାତେ ଅସତି ନେୱିଧ ନ ହୁରଂ ନ ଉଭୟମନ୍ତରେନ। ଏସେୱନ୍ତୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ସା’’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ମହାଚୁନ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଛନ୍ନଂ ଇମିନା ଓୱାଦେନ ଓୱଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ପକ୍କମିଂସୁ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଛନ୍ନୋ ଅଚିରପକ୍କନ୍ତେସୁ ତେସୁ ଆୟସ୍ମନ୍ତେସୁ ସତ୍ଥଂ ଆହରେସି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଆୟସ୍ମତା, ଭନ୍ତେ, ଛନ୍ନେନ ସତ୍ଥଂ ଆହରିତଂ। ତସ୍ସ କା ଗତି କୋ ଅଭିସମ୍ପରାୟୋ’’ତି? ‘‘ନନୁ ତେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଛନ୍ନେନ ଭିକ୍ଖୁନା ସମ୍ମୁଖାୟେୱ ଅନୁପୱଜ୍ଜତା ବ୍ୟାକତା’’ତି ? ‘‘ଅତ୍ଥି, ଭନ୍ତେ, ପୁବ୍ବୱିଜ୍ଜନଂ [ପୁବ୍ବୱିଚିରଂ (ସୀ॰), ପୁବ୍ବୱିଜ୍ଝନଂ (ପୀ॰), ପୁବ୍ବଜିରଂ (ମ॰ ନି॰ ୩.୩୯୪] ନାମ ୱଜ୍ଜିଗାମୋ। ତତ୍ଥାୟସ୍ମତୋ ଛନ୍ନସ୍ସ ମିତ୍ତକୁଲାନି ସୁହଜ୍ଜକୁଲାନି ଉପୱଜ୍ଜକୁଲାନୀ’’ତି। ‘‘ହୋନ୍ତି ହେତେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଛନ୍ନସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ମିତ୍ତକୁଲାନି ସୁହଜ୍ଜକୁଲାନି ଉପୱଜ୍ଜକୁଲାନି। ନ ଖୋ ପନାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ , ଏତ୍ତାୱତା ସଉପୱଜ୍ଜୋତି ୱଦାମି। ୟୋ ଖୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଞ୍ଚ କାୟଂ ନିକ୍ଖିପତି, ଅଞ୍ଞଞ୍ଚ କାୟଂ ଉପାଦିୟତି, ତମହଂ ସଉପୱଜ୍ଜୋତି ୱଦାମି। ତଂ ଛନ୍ନସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ନତ୍ଥି। ‘ଅନୁପୱଜ୍ଜଂ ଛନ୍ନେନ ଭିକ୍ଖୁନା ସତ୍ଥଂ ଆହରିତ’ନ୍ତି – ଏୱମେତଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଧାରେହୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ପୁଣ୍ଣସୁତ୍ତଂ

୮୮ . ଅଥ [ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଅଥ (?) ମ॰ ନି॰ ୩.୩୯୫ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] ଖୋ ଆୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସାଧୁ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୁ, ୟମହଂ ଭଗୱତୋ ଧମ୍ମଂ ସୁତ୍ୱା ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।

‘‘ସନ୍ତି ଖୋ, ପୁଣ୍ଣ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିନନ୍ଦତି ଅଭିୱଦତି ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ତଂ ଅଭିନନ୍ଦତୋ ଅଭିୱଦତୋ ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ନନ୍ଦୀ। ‘ନନ୍ଦିସମୁଦୟା ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ, ପୁଣ୍ଣା’ତି ୱଦାମି…ପେ॰… ସନ୍ତି ଖୋ, ପୁଣ୍ଣ, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା…ପେ॰… ସନ୍ତି ଖୋ, ପୁଣ୍ଣ, ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିନନ୍ଦତି ଅଭିୱଦତି ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ତଂ ଅଭିନନ୍ଦତୋ ଅଭିୱଦତୋ ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ନନ୍ଦୀ। ‘ନନ୍ଦିସମୁଦୟା ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ, ପୁଣ୍ଣା’ତି ୱଦାମି।

‘‘ସନ୍ତି ଖୋ, ପୁଣ୍ଣ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନାଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି, ତସ୍ସ ତଂ ଅନଭିନନ୍ଦତୋ ଅନଭିୱଦତୋ ଅନଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ନିରୁଜ୍ଝତି ନନ୍ଦୀ। ‘ନନ୍ଦିନିରୋଧା ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ, ପୁଣ୍ଣା’ତି ୱଦାମି…ପେ॰… ସନ୍ତି ଖୋ, ପୁଣ୍ଣ, ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନାଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି, ତସ୍ସ ତଂ ଅନଭିନନ୍ଦତୋ ଅନଭିୱଦତୋ ଅନଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ନିରୁଜ୍ଝତି ନନ୍ଦୀ। ‘ନନ୍ଦିନିରୋଧା ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ, ପୁଣ୍ଣା’ତି ୱଦାମି।

‘‘ଇମିନା ତ୍ୱଂ [ଇମିନା ଚ ତ୍ୱଂ] , ପୁଣ୍ଣ, ମୟା ସଂଖିତ୍ତେନ ଓୱାଦେନ ଓୱଦିତୋ କତମସ୍ମିଂ [କତରସ୍ମିଂ (ମ॰ ନି॰ ୩.୩୯୫)] ଜନପଦେ ୱିହରିସ୍ସସୀ’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି, ଭନ୍ତେ, ସୁନାପରନ୍ତୋ ନାମ ଜନପଦୋ, ତତ୍ଥାହଂ ୱିହରିସ୍ସାମୀ’’ତି।

‘‘ଚଣ୍ଡା ଖୋ, ପୁଣ୍ଣ, ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା; ଫରୁସା ଖୋ, ପୁଣ୍ଣ, ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା। ସଚେ ତଂ, ପୁଣ୍ଣ, ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା ଅକ୍କୋସିସ୍ସନ୍ତି ପରିଭାସିସ୍ସନ୍ତି, ତତ୍ର ତେ, ପୁଣ୍ଣ, କିନ୍ତି ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି?

‘‘ସଚେ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା ଅକ୍କୋସିସ୍ସନ୍ତି ପରିଭାସିସ୍ସନ୍ତି, ତତ୍ର ମେ ଏୱଂ ଭୱିସ୍ସତି – ‘ଭଦ୍ଦକା ୱତିମେ ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା, ସୁଭଦ୍ଦକା ୱତିମେ ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା, ୟଂ ମେ [ମଂ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ନୟିମେ ପାଣିନା ପହାରଂ ଦେନ୍ତୀ’ତି। ଏୱମେତ୍ଥ [ଏୱମ୍ମେତ୍ଥ (?)] , ଭଗୱା, ଭୱିସ୍ସତି; ଏୱମେତ୍ଥ, ସୁଗତ, ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି।

‘‘ସଚେ ପନ ତେ, ପୁଣ୍ଣ, ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା ପାଣିନା ପହାରଂ ଦସ୍ସନ୍ତି, ତତ୍ର ପନ ତେ, ପୁଣ୍ଣ, କିନ୍ତି ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି?

‘‘ସଚେ ମେ, ଭନ୍ତେ, ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା ପାଣିନା ପହାରଂ ଦସ୍ସନ୍ତି, ତତ୍ର ମେ ଏୱଂ ଭୱିସ୍ସତି – ‘ଭଦ୍ଦକା ୱତିମେ ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା, ସୁଭଦ୍ଦକା ୱତିମେ ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା, ୟଂ ମେ [ଏୱମ୍ମେତ୍ଥ (?)] ନୟିମେ ଲେଡ୍ଡୁନା ପହାରଂ ଦେନ୍ତୀ’ତି। ଏୱମେତ୍ଥ, ଭଗୱା, ଭୱିସ୍ସତି; ଏୱମେତ୍ଥ, ସୁଗତ, ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି।

‘‘ସଚେ ପନ ତେ, ପୁଣ୍ଣ, ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା ଲେଡ୍ଡୁନା ପହାରଂ ଦସ୍ସନ୍ତି, ତତ୍ର ପନ ତେ, ପୁଣ୍ଣ, କିନ୍ତି ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି?

‘‘ସଚେ ମେ, ଭନ୍ତେ, ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା ଲେଡ୍ଡୁନା ପହାରଂ ଦସ୍ସନ୍ତି, ତତ୍ର ମେ ଏୱଂ ଭୱିସ୍ସତି – ‘ଭଦ୍ଦକା ୱତିମେ ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା, ସୁଭଦ୍ଦକା ୱତିମେ ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା, ୟଂ ମେ ନୟିମେ ଦଣ୍ଡେନ ପହାରଂ ଦେନ୍ତୀ’ତି । ଏୱମେତ୍ଥ, ଭଗୱା, ଭୱିସ୍ସତି; ଏୱମେତ୍ଥ, ସୁଗତ, ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି।

‘‘ସଚେ ପନ ପୁଣ୍ଣ, ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା ଦଣ୍ଡେନ ପହାରଂ ଦସ୍ସନ୍ତି, ତତ୍ର ପନ ତେ, ପୁଣ୍ଣ, କିନ୍ତି ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି?

‘‘ସଚେ ମେ, ଭନ୍ତେ, ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା ଦଣ୍ଡେନ ପହାରଂ ଦସ୍ସନ୍ତି, ତତ୍ର ମେ ଏୱଂ ଭୱିସ୍ସତି – ‘ଭଦ୍ଦକା ୱତିମେ ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା, ସୁଭଦ୍ଦକା ୱତିମେ ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା, ୟଂ ମେ ନୟିମେ ସତ୍ଥେନ ପହାରଂ ଦେନ୍ତୀ’ତି। ଏୱମେତ୍ଥ, ଭଗୱା, ଭୱିସ୍ସତି; ଏୱମେତ୍ଥ, ସୁଗତ, ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି।

‘‘ସଚେ ପନ ତେ, ପୁଣ୍ଣ, ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା ସତ୍ଥେନ ପହାରଂ ଦସ୍ସନ୍ତି, ତତ୍ର ପନ ତେ, ପୁଣ୍ଣ, କିନ୍ତି ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି?

‘‘ସଚେ ମେ, ଭନ୍ତେ, ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା ସତ୍ଥେନ ପହାରଂ ଦସ୍ସନ୍ତି, ତତ୍ର ମେ ଏୱଂ ଭୱିସ୍ସତି – ‘ଭଦ୍ଦକା ୱତିମେ ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା, ସୁଭଦ୍ଦକା ୱତିମେ ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା, ୟଂ ମଂ ନୟିମେ ତିଣ୍ହେନ ସତ୍ଥେନ ଜୀୱିତା ୱୋରୋପେନ୍ତୀ’ତି। ଏୱମେତ୍ଥ, ଭଗୱା, ଭୱିସ୍ସତି; ଏୱମେତ୍ଥ, ସୁଗତ, ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି।

‘‘ସଚେ ପନ ତଂ, ପୁଣ୍ଣ, ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା ତିଣ୍ହେନ ସତ୍ଥେନ ଜୀୱିତା ୱୋରୋପେସ୍ସନ୍ତି, ତତ୍ର ପନ ତେ, ପୁଣ୍ଣ, କିନ୍ତି ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି?

‘‘ସଚେ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା ତିଣ୍ହେନ ସତ୍ଥେନ ଜୀୱିତା ୱୋରୋପେସ୍ସନ୍ତି, ତତ୍ର ମେ ଏୱଂ ଭୱିସ୍ସତି – ‘ସନ୍ତି ଖୋ ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ସାୱକା କାୟେନ ଚ ଜୀୱିତେନ ଚ ଅଟ୍ଟୀୟମାନା ହରାୟମାନା ଜିଗୁଚ୍ଛମାନା ସତ୍ଥହାରକଂ ପରିୟେସନ୍ତି, ତଂ ମେ ଇଦଂ ଅପରିୟିଟ୍ଠଞ୍ଞେୱ ସତ୍ଥହାରକଂ ଲଦ୍ଧ’ନ୍ତି। ଏୱମେତ୍ଥ, ଭଗୱା, ଭୱିସ୍ସତି; ଏୱମେତ୍ଥ, ସୁଗତ, ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି।

‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ପୁଣ୍ଣ! ସକ୍ଖିସ୍ସସି ଖୋ ତ୍ୱଂ, ପୁଣ୍ଣ, ଇମିନା ଦମୂପସମେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ସୁନାପରନ୍ତସ୍ମିଂ ଜନପଦେ ୱତ୍ଥୁଂ। ୟସ୍ସ ଦାନି ତ୍ୱଂ, ପୁଣ୍ଣ, କାଲଂ ମଞ୍ଞସୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣୋ ଭଗୱତୋ ୱଚନଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ସେନାସନଂ ସଂସାମେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନ ସୁନାପରନ୍ତୋ ଜନପଦୋ ତେନ ଚାରିକଂ ପକ୍କାମି। ଅନୁପୁବ୍ବେନ ଚାରିକଂ ଚରମାନୋ ୟେନ ସୁନାପରନ୍ତୋ ଜନପଦୋ ତଦୱସରି। ତତ୍ର ସୁଦଂ ଆୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣୋ ସୁନାପରନ୍ତସ୍ମିଂ ଜନପଦେ ୱିହରତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣୋ ତେନେୱନ୍ତରୱସ୍ସେନ ପଞ୍ଚମତ୍ତାନି ଉପାସକସତାନି ପଟିୱେଦେସି [ପଟିପାଦେସି (ସୀ॰ ପୀ॰), ପଟିଦେସେସି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] । ତେନେୱନ୍ତରୱସ୍ସେନ ପଞ୍ଚମତ୍ତାନି ଉପାସିକାସତାନି ପଟିୱେଦେସି। ତେନେୱନ୍ତରୱସ୍ସେନ ତିସ୍ସୋ ୱିଜ୍ଜା ସଚ୍ଛାକାସି। ତେନେୱନ୍ତରୱସ୍ସେନ ପରିନିବ୍ବାୟି।

ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ୟୋ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ପୁଣ୍ଣୋ ନାମ କୁଲପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଓୱାଦେନ ଓୱଦିତୋ, ସୋ କାଲଙ୍କତୋ। ତସ୍ସ କା ଗତି କୋ ଅଭିସମ୍ପରାୟୋ’’ତି?

‘‘ପଣ୍ଡିତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁଣ୍ଣୋ କୁଲପୁତ୍ତୋ [କୁଲପୁତ୍ତୋ ଅହୋସି (ସବ୍ବତ୍ଥ)] , ପଚ୍ଚପାଦି [ସଚ୍ଚୱାଦୀ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ଧମ୍ମସ୍ସାନୁଧମ୍ମଂ, ନ ଚ ମଂ ଧମ୍ମାଧିକରଣଂ ୱିହେସେସି [ୱିହେଠେସି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] । ପରିନିବ୍ବୁତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁଣ୍ଣୋ କୁଲପୁତ୍ତୋ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ବାହିୟସୁତ୍ତଂ

୮୯ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ବାହିୟୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ବାହିୟୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସାଧୁ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୁ, ୟମହଂ ଭଗୱତୋ ଧମ୍ମଂ ସୁତ୍ୱା ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ବାହିୟ, ଚକ୍ଖୁ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ରୂପା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰… ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ…ପେ॰… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ବାହିୟ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ରୂପେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି; ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି; ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ବାହିୟୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ପକ୍କାମି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ବାହିୟୋ ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ନଚିରସ୍ସେୱ – ୟସ୍ସତ୍ଥାୟ କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମଦେୱ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜନ୍ତି ତଦନୁତ୍ତରଂ – ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସି। ‘‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ , ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’’ତି ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସି। ଅଞ୍ଞତରୋ ଚ ପନାୟସ୍ମା ବାହିୟୋ ଅରହତଂ ଅହୋସୀତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ପଠମଏଜାସୁତ୍ତଂ

୯୦ . ‘‘ଏଜା , ଭିକ୍ଖୱେ, ରୋଗୋ, ଏଜା ଗଣ୍ଡୋ, ଏଜା ସଲ୍ଲଂ। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ଅନେଜୋ ୱିହରତି ୱୀତସଲ୍ଲୋ। ତସ୍ମାତିହ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚେପି ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ‘ଅନେଜୋ ୱିହରେୟ୍ୟଂ [ୱିହରେୟ୍ୟ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ୱୀତସଲ୍ଲୋ’ତି, ଚକ୍ଖୁଂ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ଚକ୍ଖୁତୋ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ଚକ୍ଖୁ ମେତି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ; ରୂପେ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ରୂପେସୁ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ରୂପତୋ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ରୂପା ମେତି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ; ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣତୋ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ; ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଂ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସସ୍ମିଂ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସତୋ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ମେତି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ। ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ତସ୍ମିମ୍ପି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ତତୋପି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ତଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ।

‘‘ସୋତଂ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ…ପେ॰… ଘାନଂ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହଂ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ଜିୱ୍ହାୟ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ଜିୱ୍ହାତୋ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ଜିୱ୍ହା ମେତି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ; ରସେ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସଂ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ…ପେ॰… ୟମ୍ପିଦଂ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ତସ୍ମିମ୍ପି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ତତୋପି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ତଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ।

‘‘କାୟଂ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ…ପେ॰… ମନଂ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ମନସ୍ମିଂ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ମନତୋ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ମନୋ ମେତି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ; ଧମ୍ମେ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ…ପେ॰… ମନୋ ୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଂ…ପେ॰… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ତସ୍ମିମ୍ପି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ତତୋପି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ତଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ; ସବ୍ବଂ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ସବ୍ବସ୍ମିଂ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ସବ୍ବତୋ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ସବ୍ବଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ।

‘‘ସୋ ଏୱଂ ଅମଞ୍ଞମାନୋ ନ କିଞ୍ଚିପି ଲୋକେ ଉପାଦିୟତି। ଅନୁପାଦିୟଂ ନ ପରିତସ୍ସତି। ଅପରିତସ୍ସଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଞ୍ଞେୱ ପରିନିବ୍ବାୟତି । ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଦୁତିୟଏଜାସୁତ୍ତଂ

୯୧ . ‘‘ଏଜା , ଭିକ୍ଖୱେ, ରୋଗୋ, ଏଜା ଗଣ୍ଡୋ, ଏଜା ସଲ୍ଲଂ। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ଅନେଜୋ ୱିହରତି ୱୀତସଲ୍ଲୋ। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚେପି ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ‘ଅନେଜୋ ୱିହରେୟ୍ୟଂ ୱୀତସଲ୍ଲୋ’ତି, ଚକ୍ଖୁଂ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ଚକ୍ଖୁତୋ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ଚକ୍ଖୁ ମେତି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ; ରୂପେ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ… ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଂ… ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ତସ୍ମିମ୍ପି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ତତୋପି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ତଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ। ୟଞ୍ହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଞ୍ଞତି, ୟସ୍ମିଂ ମଞ୍ଞତି, ୟତୋ ମଞ୍ଞତି, ୟଂ ମେତି ମଞ୍ଞତି, ତତୋ ତଂ ହୋତି ଅଞ୍ଞଥା। ଅଞ୍ଞଥାଭାୱୀ ଭୱସତ୍ତୋ ଲୋକୋ ଭୱମେୱ ଅଭିନନ୍ଦତି…ପେ॰…।

‘‘ଜିୱ୍ହଂ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ଜିୱ୍ହାୟ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ଜିୱ୍ହାତୋ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ଜିୱ୍ହା ମେତି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ; ରସେ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସଂ… ୟମ୍ପିଦଂ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ତସ୍ମିମ୍ପି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ତତୋପି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ତଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ। ୟଞ୍ହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଞ୍ଞତି, ୟସ୍ମିଂ ମଞ୍ଞତି, ୟତୋ ମଞ୍ଞତି, ୟଂ ମେତି ମଞ୍ଞତି, ତତୋ ତଂ ହୋତି ଅଞ୍ଞଥା। ଅଞ୍ଞଥାଭାୱୀ ଭୱସତ୍ତୋ ଲୋକୋ ଭୱମେୱ ଅଭିନନ୍ଦତି…ପେ॰…।

‘‘ମନଂ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ମନସ୍ମିଂ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ମନତୋ ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ମନୋ ମେତି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଂ… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ତସ୍ମିମ୍ପି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ତତୋପି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ତଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ। ୟଞ୍ହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଞ୍ଞତି, ୟସ୍ମିଂ ମଞ୍ଞତି , ୟତୋ ମଞ୍ଞତି, ୟଂ ମେତି ମଞ୍ଞତି, ତତୋ ତଂ ହୋତି ଅଞ୍ଞଥା। ଅଞ୍ଞଥାଭାୱୀ ଭୱସତ୍ତୋ ଲୋକୋ ଭୱମେୱ ଅଭିନନ୍ଦତି।

‘‘ୟାୱତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଖନ୍ଧଧାତୁଆୟତନା ତମ୍ପି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ତସ୍ମିମ୍ପି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ତତୋପି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ତଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ। ସୋ ଏୱଂ ଅମଞ୍ଞମାନୋ ନ କିଞ୍ଚି ଲୋକେ ଉପାଦିୟତି। ଅନୁପାଦିୟଂ ନ ପରିତସ୍ସତି। ଅପରିତସ୍ସଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଞ୍ଞେୱ ପରିନିବ୍ବାୟତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ପଠମଦ୍ୱୟସୁତ୍ତଂ

୯୨ . ‘‘ଦ୍ୱୟଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ। କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦ୍ୱୟଂ? ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚେୱ ରୂପା ଚ, ସୋତଞ୍ଚେୱ ସଦ୍ଦା ଚ, ଘାନଞ୍ଚେୱ ଗନ୍ଧା ଚ, ଜିୱ୍ହା ଚେୱ ରସା ଚ, କାୟୋ ଚେୱ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଚ , ମନୋ ଚେୱ ଧମ୍ମା ଚ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦ୍ୱୟଂ।

‘‘ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅହମେତଂ ଦ୍ୱୟଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ଅଞ୍ଞଂ ଦ୍ୱୟଂ ପଞ୍ଞପେସ୍ସାମୀ’ତି, ତସ୍ସ ୱାଚାୱତ୍ଥୁକମେୱସ୍ସ। ପୁଟ୍ଠୋ ଚ ନ ସମ୍ପାୟେୟ୍ୟ। ଉତ୍ତରିଞ୍ଚ ୱିଘାତଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟଥା ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୱିସୟସ୍ମି’’ନ୍ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଦୁତିୟଦ୍ୱୟସୁତ୍ତଂ

୯୩ . ‘‘ଦ୍ୱୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସମ୍ଭୋତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦ୍ୱୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସମ୍ଭୋତି? ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରୂପେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ। ଚକ୍ଖୁ ଅନିଚ୍ଚଂ ୱିପରିଣାମି ଅଞ୍ଞଥାଭାୱି। ରୂପା ଅନିଚ୍ଚା ୱିପରିଣାମିନୋ ଅଞ୍ଞଥାଭାୱିନୋ। ଇତ୍ଥେତଂ ଦ୍ୱୟଂ ଚଲଞ୍ଚେୱ ବ୍ୟଥଞ୍ଚ ଅନିଚ୍ଚଂ ୱିପରିଣାମି ଅଞ୍ଞଥାଭାୱି। ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚଂ ୱିପରିଣାମି ଅଞ୍ଞଥାଭାୱି। ୟୋପି ହେତୁ ୟୋପି ପଚ୍ଚୟୋ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ସୋପି ହେତୁ ସୋପି ପଚ୍ଚୟୋ ଅନିଚ୍ଚୋ ୱିପରିଣାମୀ ଅଞ୍ଞଥାଭାୱୀ। ଅନିଚ୍ଚଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ କୁତୋ ନିଚ୍ଚଂ ଭୱିସ୍ସତି! ୟା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେସଂ ତିଣ୍ଣଂ ଧମ୍ମାନଂ ସଙ୍ଗତି ସନ୍ନିପାତୋ ସମୱାୟୋ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ। ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋପି ଅନିଚ୍ଚୋ ୱିପରିଣାମୀ ଅଞ୍ଞଥାଭାୱୀ। ୟୋପି ହେତୁ ୟୋପି ପଚ୍ଚୟୋ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ସୋପି ହେତୁ ସୋପି ପଚ୍ଚୟୋ ଅନିଚ୍ଚୋ ୱିପରିଣାମୀ ଅଞ୍ଞଥାଭାୱୀ। ଅନିଚ୍ଚଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ କୁତୋ ନିଚ୍ଚୋ ଭୱିସ୍ସତି! ଫୁଟ୍ଠୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦେତି, ଫୁଟ୍ଠୋ ଚେତେତି, ଫୁଟ୍ଠୋ ସଞ୍ଜାନାତି। ଇତ୍ଥେତେପି ଧମ୍ମା ଚଲା ଚେୱ ବ୍ୟଥା ଚ ଅନିଚ୍ଚା ୱିପରିଣାମିନୋ ଅଞ୍ଞଥାଭାୱିନୋ। ସୋତଂ…ପେ॰…।

‘‘ଜିୱ୍ହଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରସେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ। ଜିୱ୍ହା ଅନିଚ୍ଚା ୱିପରିଣାମୀ ଅଞ୍ଞଥାଭାୱୀ [ୱିପରିଣାମିନୀ ଅଞ୍ଞଥାଭାୱିନୀ (?)] । ରସା ଅନିଚ୍ଚା ୱିପରିଣାମିନୋ ଅଞ୍ଞଥାଭାୱିନୋ। ଇତ୍ଥେତଂ ଦ୍ୱୟଂ ଚଲଞ୍ଚେୱ ବ୍ୟଥଞ୍ଚ ଅନିଚ୍ଚଂ ୱିପରିଣାମି ଅଞ୍ଞଥାଭାୱି। ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚଂ ୱିପରିଣାମି ଅଞ୍ଞଥାଭାୱି। ୟୋପି ହେତୁ ୟୋପି ପଚ୍ଚୟୋ ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ , ସୋପି ହେତୁ ସୋପି ପଚ୍ଚୟୋ ଅନିଚ୍ଚୋ ୱିପରିଣାମୀ ଅଞ୍ଞଥାଭାୱୀ। ଅନିଚ୍ଚଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ, କୁତୋ ନିଚ୍ଚଂ ଭୱିସ୍ସତି! ୟା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେସଂ ତିଣ୍ଣଂ ଧମ୍ମାନଂ ସଙ୍ଗତି ସନ୍ନିପାତୋ ସମୱାୟୋ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସୋ। ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସୋପି ଅନିଚ୍ଚୋ ୱିପରିଣାମୀ ଅଞ୍ଞଥାଭାୱୀ। ୟୋପି ହେତୁ ୟୋପି ପଚ୍ଚୟୋ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ସୋପି ହେତୁ ସୋପି ପଚ୍ଚୟୋ ଅନିଚ୍ଚୋ ୱିପରିଣାମୀ ଅଞ୍ଞଥାଭାୱୀ। ଅନିଚ୍ଚଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସୋ, କୁତୋ ନିଚ୍ଚୋ ଭୱିସ୍ସତି! ଫୁଟ୍ଠୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦେତି, ଫୁଟ୍ଠୋ ଚେତେତି, ଫୁଟ୍ଠୋ ସଞ୍ଜାନାତି। ଇତ୍ଥେତେପି ଧମ୍ମା ଚଲା ଚେୱ ବ୍ୟଥା ଚ ଅନିଚ୍ଚା ୱିପରିଣାମିନୋ ଅଞ୍ଞଥାଭାୱିନୋ। କାୟଂ…ପେ॰…।

‘‘ମନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଧମ୍ମେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ। ମନୋ ଅନିଚ୍ଚୋ ୱିପରିଣାମୀ ଅଞ୍ଞଥାଭାୱୀ। ଧମ୍ମା ଅନିଚ୍ଚା ୱିପରିଣାମିନୋ ଅଞ୍ଞଥାଭାୱିନୋ। ଇତ୍ଥେତଂ ଦ୍ୱୟଂ ଚଲଞ୍ଚେୱ ବ୍ୟଥଞ୍ଚ ଅନିଚ୍ଚଂ ୱିପରିଣାମି ଅଞ୍ଞଥାଭାୱି। ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚଂ ୱିପରିଣାମି ଅଞ୍ଞଥାଭାୱି। ୟୋପି ହେତୁ ୟୋପି ପଚ୍ଚୟୋ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ସୋପି ହେତୁ ସୋପି ପଚ୍ଚୟୋ ଅନିଚ୍ଚୋ ୱିପରିଣାମୀ ଅଞ୍ଞଥାଭାୱୀ। ଅନିଚ୍ଚଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ, କୁତୋ ନିଚ୍ଚଂ ଭୱିସ୍ସତି! ୟା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେସଂ ତିଣ୍ଣଂ ଧମ୍ମାନଂ ସଙ୍ଗତି ସନ୍ନିପାତୋ ସମୱାୟୋ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ। ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋପି ଅନିଚ୍ଚୋ ୱିପରିଣାମୀ ଅଞ୍ଞଥାଭାୱୀ। ୟୋପି ହେତୁ ୟୋପି ପଚ୍ଚୟୋ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ସୋପି ହେତୁ ସୋପି ପଚ୍ଚୟୋ ଅନିଚ୍ଚୋ ୱିପରିଣାମୀ ଅଞ୍ଞଥାଭାୱୀ। ଅନିଚ୍ଚଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପନ୍ନୋ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ, କୁତୋ ନିଚ୍ଚୋ ଭୱିସ୍ସତି! ଫୁଟ୍ଠୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦେତି, ଫୁଟ୍ଠୋ ଚେତେତି, ଫୁଟ୍ଠୋ ସଞ୍ଜାନାତି। ଇତ୍ଥେତେପି ଧମ୍ମା ଚଲା ଚେୱ ବ୍ୟଥା ଚ ଅନିଚ୍ଚା ୱିପରିଣାମିନୋ ଅଞ୍ଞଥାଭାୱିନୋ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦ୍ୱୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସମ୍ଭୋତୀ’’ତି। ଦସମଂ।

ଛନ୍ନୱଗ୍ଗୋ ନୱମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ପଲୋକସୁଞ୍ଞା ସଂଖିତ୍ତଂ, ଛନ୍ନୋ ପୁଣ୍ଣୋ ଚ ବାହିୟୋ।

ଏଜେନ ଚ ଦୁୱେ ୱୁତ୍ତା, ଦ୍ୱୟେହି ଅପରେ ଦୁୱେତି॥

୧୦. ସଳୱଗ୍ଗୋ

୧. ଅଦନ୍ତଅଗୁତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୯୪ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ଛୟିମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଫସ୍ସାୟତନା ଅଦନ୍ତା ଅଗୁତ୍ତା ଅରକ୍ଖିତା ଅସଂୱୁତା ଦୁକ୍ଖାଧିୱାହା ହୋନ୍ତି। କତମେ ଛ? ଚକ୍ଖୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଫସ୍ସାୟତନଂ ଅଦନ୍ତଂ ଅଗୁତ୍ତଂ ଅରକ୍ଖିତଂ ଅସଂୱୁତଂ ଦୁକ୍ଖାଧିୱାହଂ ହୋତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଫସ୍ସାୟତନଂ ଅଦନ୍ତଂ ଅଗୁତ୍ତଂ ଅରକ୍ଖିତଂ ଅସଂୱୁତଂ ଦୁକ୍ଖାଧିୱାହଂ ହୋତି…ପେ॰… ମନୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଫସ୍ସାୟତନଂ ଅଦନ୍ତଂ ଅଗୁତ୍ତଂ ଅରକ୍ଖିତଂ ଅସଂୱୁତଂ ଦୁକ୍ଖାଧିୱାହଂ ହୋତି। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଫସ୍ସାୟତନା ଅଦନ୍ତା ଅଗୁତ୍ତା ଅରକ୍ଖିତା ଅସଂୱୁତା ଦୁକ୍ଖାଧିୱାହା ହୋନ୍ତି’’।

‘‘ଛୟିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଫସ୍ସାୟତନା ସୁଦନ୍ତା ସୁଗୁତ୍ତା ସୁରକ୍ଖିତା ସୁସଂୱୁତା ସୁଖାଧିୱାହା ହୋନ୍ତି। କତମେ ଛ? ଚକ୍ଖୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଫସ୍ସାୟତନଂ ସୁଦନ୍ତଂ ସୁଗୁତ୍ତଂ ସୁରକ୍ଖିତଂ ସୁସଂୱୁତଂ ସୁଖାଧିୱାହଂ ହୋତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଫସ୍ସାୟତନଂ ସୁଦନ୍ତଂ ସୁଗୁତ୍ତଂ ସୁରକ୍ଖିତଂ ସୁସଂୱୁତଂ ସୁଖାଧିୱାହଂ ହୋତି…ପେ॰… ମନୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଫସ୍ସାୟତନଂ ସୁଦନ୍ତଂ ସୁଗୁତ୍ତଂ ସୁରକ୍ଖିତଂ ସୁସଂୱୁତଂ ସୁଖାଧିୱାହଂ ହୋତି। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଫସ୍ସାୟତନା ସୁଦନ୍ତା ସୁଗୁତ୍ତା ସୁରକ୍ଖିତା ସୁସଂୱୁତା ସୁଖାଧିୱାହା ହୋନ୍ତୀ’’ତି। ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା…ପେ॰… ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –

‘‘ସଳେୱ [ଛଳେୱ (କ॰)] ଫସ୍ସାୟତନାନି ଭିକ୍ଖୱୋ,

ଅସଂୱୁତୋ ୟତ୍ଥ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଗଚ୍ଛତି।

ତେସଞ୍ଚ ୟେ ସଂୱରଣଂ ଅୱେଦିସୁଂ,

ସଦ୍ଧାଦୁତିୟା ୱିହରନ୍ତାନୱସ୍ସୁତା॥

‘‘ଦିସ୍ୱାନ ରୂପାନି ମନୋରମାନି,

ଅଥୋପି ଦିସ୍ୱାନ ଅମନୋରମାନି।

ମନୋରମେ ରାଗପଥଂ ୱିନୋଦୟେ,

ନ ଚାପ୍ପିୟଂ ମେତି ମନଂ ପଦୋସୟେ॥

‘‘ସଦ୍ଦଞ୍ଚ ସୁତ୍ୱା ଦୁଭୟଂ ପିୟାପ୍ପିୟଂ,

ପିୟମ୍ହି ସଦ୍ଦେ ନ ସମୁଚ୍ଛିତୋ ସିୟା।

ଅଥୋପ୍ପିୟେ ଦୋସଗତଂ ୱିନୋଦୟେ,

ନ ଚାପ୍ପିୟଂ ମେତି ମନଂ ପଦୋସୟେ॥

‘‘ଗନ୍ଧଞ୍ଚ ଘତ୍ୱା ସୁରଭିଂ ମନୋରମଂ,

ଅଥୋପି ଘତ୍ୱା ଅସୁଚିଂ ଅକନ୍ତିୟଂ।

ଅକନ୍ତିୟସ୍ମିଂ ପଟିଘଂ ୱିନୋଦୟେ,

ଛନ୍ଦାନୁନୀତୋ ନ ଚ କନ୍ତିୟେ ସିୟା॥

‘‘ରସଞ୍ଚ ଭୋତ୍ୱାନ ଅସାଦିତଞ୍ଚ ସାଦୁଂ,

ଅଥୋପି ଭୋତ୍ୱାନ ଅସାଦୁମେକଦା।

ସାଦୁଂ ରସଂ ନାଜ୍ଝୋସାୟ ଭୁଞ୍ଜେ,

ୱିରୋଧମାସାଦୁସୁ ନୋପଦଂସୟେ॥

‘‘ଫସ୍ସେନ ଫୁଟ୍ଠୋ ନ ସୁଖେନ ମଜ୍ଜେ [ମଜ୍ଝେ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ,

ଦୁକ୍ଖେନ ଫୁଟ୍ଠୋପି ନ ସମ୍ପୱେଧେ।

ଫସ୍ସଦ୍ୱୟଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖେ ଉପେକ୍ଖେ,

ଅନାନୁରୁଦ୍ଧୋ ଅୱିରୁଦ୍ଧ କେନଚି॥

‘‘ପପଞ୍ଚସଞ୍ଞା ଇତରୀତରା ନରା,

ପପଞ୍ଚୟନ୍ତା ଉପୟନ୍ତି ସଞ୍ଞିନୋ।

ମନୋମୟଂ ଗେହସିତଞ୍ଚ ସବ୍ବଂ,

ପନୁଜ୍ଜ ନେକ୍ଖମ୍ମସିତଂ ଇରୀୟତି॥

‘‘ଏୱଂ ମନୋ ଛସ୍ସୁ ୟଦା ସୁଭାୱିତୋ,

ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ନ ୱିକମ୍ପତେ କ୍ୱଚି।

ତେ ରାଗଦୋସେ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ଭିକ୍ଖୱୋ,

ଭୱତ୍ଥ [ଭୱଥ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଜାତିମରଣସ୍ସ ପାରଗା’’ତି॥ ପଠମଂ।

୨. ମାଲୁକ୍ୟପୁତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୯୫ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମାଲୁକ୍ୟପୁତ୍ତୋ [ମାଲୁଙ୍କ୍ୟପୁତ୍ତୋ (ସୀ॰)] ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମାଲୁକ୍ୟପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସାଧୁ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୁ, ୟମହଂ ଭଗୱତୋ ଧମ୍ମଂ ସୁତ୍ୱା ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।

‘‘ଏତ୍ଥ ଦାନି, ମାଲୁକ୍ୟପୁତ୍ତ, କିଂ ଦହରେ ଭିକ୍ଖୂ ୱକ୍ଖାମ! ୟତ୍ର ହି ନାମ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଜିଣ୍ଣୋ ୱୁଦ୍ଧୋ ମହଲ୍ଲକୋ ଅଦ୍ଧଗତୋ ୱୟୋଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ ସଂଖିତ୍ତେନ ଓୱାଦଂ ୟାଚସୀ’’ତି।

‘‘କିଞ୍ଚାପାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଜିଣ୍ଣୋ ୱୁଦ୍ଧୋ ମହଲ୍ଲକୋ ଅଦ୍ଧଗତୋ ୱୟୋଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ। ଦେସେତୁ ମେ, ଭନ୍ତେ , ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଧମ୍ମଂ, ଦେସେତୁ ସୁଗତୋ ସଂଖିତ୍ତେନ ଧମ୍ମଂ, ଅପ୍ପେୱ ନାମାହଂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନେୟ୍ୟଂ। ଅପ୍ପେୱ ନାମାହଂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତସ୍ସ ଦାୟାଦୋ ଅସ୍ସ’’ନ୍ତି।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ମାଲୁକ୍ୟପୁତ୍ତ, ୟେ ତେ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଅଦିଟ୍ଠା ଅଦିଟ୍ଠପୁବ୍ବା, ନ ଚ ପସ୍ସସି, ନ ଚ ତେ ହୋତି ପସ୍ସେୟ୍ୟନ୍ତି? ଅତ୍ଥି ତେ ତତ୍ଥ ଛନ୍ଦୋ ୱା ରାଗୋ ୱା ପେମଂ ୱା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟେ ତେ ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ସଦ୍ଦା ଅସ୍ସୁତା ଅସ୍ସୁତପୁବ୍ବା, ନ ଚ ସୁଣାସି, ନ ଚ ତେ ହୋତି ସୁଣେୟ୍ୟନ୍ତି? ଅତ୍ଥି ତେ ତତ୍ଥ ଛନ୍ଦୋ ୱା ରାଗୋ ୱା ପେମଂ ୱା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟେ ତେ ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଗନ୍ଧା ଅଘାୟିତା ଅଘାୟିତପୁବ୍ବା, ନ ଚ ଘାୟସି, ନ ଚ ତେ ହୋତି ଘାୟେୟ୍ୟନ୍ତି? ଅତ୍ଥି ତେ ତତ୍ଥ ଛନ୍ଦୋ ୱା ରାଗୋ ୱା ପେମଂ ୱା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟେ ତେ ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା ଅସାୟିତା ଅସାୟିତପୁବ୍ବା, ନ ଚ ସାୟସି, ନ ଚ ତେ ହୋତି ସାୟେୟ୍ୟନ୍ତି? ଅତ୍ଥି ତେ ତତ୍ଥ ଛନ୍ଦୋ ୱା ରାଗୋ ୱା ପେମଂ ୱା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟେ ତେ କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଅସମ୍ଫୁଟ୍ଠା ଅସମ୍ଫୁଟ୍ଠପୁବ୍ବା, ନ ଚ ଫୁସସି, ନ ଚ ତେ ହୋତି ଫୁସେୟ୍ୟନ୍ତି? ଅତ୍ଥି ତେ ତତ୍ଥ ଛନ୍ଦୋ ୱା ରାଗୋ ୱା ପେମଂ ୱା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟେ ତେ ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା ଅୱିଞ୍ଞାତା ଅୱିଞ୍ଞାତପୁବ୍ବା, ନ ଚ ୱିଜାନାସି, ନ ଚ ତେ ହୋତି ୱିଜାନେୟ୍ୟନ୍ତି? ଅତ୍ଥି ତେ ତତ୍ଥ ଛନ୍ଦୋ ୱା ରାଗୋ ୱା ପେମଂ ୱା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଏତ୍ଥ ଚ ତେ, ମାଲୁକ୍ୟପୁତ୍ତ, ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଦିଟ୍ଠେ ଦିଟ୍ଠମତ୍ତଂ ଭୱିସ୍ସତି, ସୁତେ ସୁତମତ୍ତଂ ଭୱିସ୍ସତି, ମୁତେ ମୁତମତ୍ତଂ ଭୱିସ୍ସତି, ୱିଞ୍ଞାତେ ୱିଞ୍ଞାତମତ୍ତଂ ଭୱିସ୍ସତି। ୟତୋ ଖୋ ତେ, ମାଲୁକ୍ୟପୁତ୍ତ, ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଦିଟ୍ଠେ ଦିଟ୍ଠମତ୍ତଂ ଭୱିସ୍ସତି, ସୁତେ ସୁତମତ୍ତଂ ଭୱିସ୍ସତି , ମୁତେ ମୁତମତ୍ତଂ ଭୱିସ୍ସତି, ୱିଞ୍ଞାତେ ୱିଞ୍ଞାତମତ୍ତଂ ଭୱିସ୍ସତି; ତତୋ ତ୍ୱଂ, ମାଲୁକ୍ୟପୁତ୍ତ, ନ ତେନ। ୟତୋ ତ୍ୱଂ, ମାଲୁକ୍ୟପୁତ୍ତ, ନ ତେନ; ତତୋ ତ୍ୱଂ, ମାଲୁକ୍ୟପୁତ୍ତ , ନ ତତ୍ଥ। ୟତୋ ତ୍ୱଂ, ମାଲୁକ୍ୟପୁତ୍ତ, ନ ତତ୍ଥ; ତତୋ ତ୍ୱଂ, ମାଲୁକ୍ୟପୁତ୍ତ, ନେୱିଧ, ନ ହୁରଂ, ନ ଉଭୟମନ୍ତରେନ। ଏସେୱନ୍ତୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ସା’’ତି।

‘‘ଇମସ୍ସ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାମି –

‘‘ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ସତି ମୁଟ୍ଠା, ପିୟଂ ନିମିତ୍ତଂ ମନସି କରୋତୋ।

ସାରତ୍ତଚିତ୍ତୋ ୱେଦେତି, ତଞ୍ଚ ଅଜ୍ଝୋସ [ଅଜ୍ଝୋସାୟ (ସୀ॰)] ତିଟ୍ଠତି॥

‘‘ତସ୍ସ ୱଡ୍ଢନ୍ତି ୱେଦନା, ଅନେକା ରୂପସମ୍ଭୱା।

ଅଭିଜ୍ଝା ଚ ୱିହେସା ଚ, ଚିତ୍ତମସ୍ସୂପହଞ୍ଞତି।

ଏୱଂ ଆଚିନତୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ଆରା ନିବ୍ବାନମୁଚ୍ଚତି॥

‘‘ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା ସତି ମୁଟ୍ଠା, ପିୟଂ ନିମିତ୍ତଂ ମନସି କରୋତୋ।

ସାରତ୍ତଚିତ୍ତୋ ୱେଦେତି, ତଞ୍ଚ ଅଜ୍ଝୋସ ତିଟ୍ଠତି॥

‘‘ତସ୍ସ ୱଡ୍ଢନ୍ତି ୱେଦନା, ଅନେକା ସଦ୍ଦସମ୍ଭୱା।

ଅଭିଜ୍ଝା ଚ ୱିହେସା ଚ, ଚିତ୍ତମସ୍ସୂପହଞ୍ଞତି।

ଏୱଂ ଆଚିନତୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ଆରା ନିବ୍ବାନମୁଚ୍ଚତି॥

‘‘ଗନ୍ଧଂ ଘତ୍ୱା ସତି ମୁଟ୍ଠା, ପିୟଂ ନିମିତ୍ତଂ ମନସି କରୋତୋ।

ସାରତ୍ତଚିତ୍ତୋ ୱେଦେତି, ତଞ୍ଚ ଅଜ୍ଝୋସ ତିଟ୍ଠତି॥

‘‘ତସ୍ସ ୱଡ୍ଢନ୍ତି ୱେଦନା, ଅନେକା ଗନ୍ଧସମ୍ଭୱା।

ଅଭିଜ୍ଝା ଚ ୱିହେସା ଚ, ଚିତ୍ତମସ୍ସୂପହଞ୍ଞତି।

ଏୱଂ ଆଚିନତୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ଆରା ନିବ୍ବାନମୁଚ୍ଚତି॥

‘‘ରସଂ ଭୋତ୍ୱା ସତି ମୁଟ୍ଠା, ପିୟଂ ନିମିତ୍ତଂ ମନସି କରୋତୋ।

ସାରତ୍ତଚିତ୍ତୋ ୱେଦେତି, ତଞ୍ଚ ଅଜ୍ଝୋସ ତିଟ୍ଠତି॥

‘‘ତସ୍ସ ୱଡ୍ଢନ୍ତି ୱେଦନା, ଅନେକା ରସସମ୍ଭୱା।

ଅଭିଜ୍ଝା ଚ ୱିହେସା ଚ, ଚିତ୍ତମସ୍ସୂପହଞ୍ଞତି।

ଏୱଂ ଆଚିନତୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ଆରା ନିବ୍ବାନମୁଚ୍ଚତି॥

‘‘ଫସ୍ସଂ ଫୁସ୍ସ ସତି ମୁଟ୍ଠା, ପିୟଂ ନିମିତ୍ତଂ ମନସି କରୋତୋ।

ସାରତ୍ତଚିତ୍ତୋ ୱେଦେତି, ତଞ୍ଚ ଅଜ୍ଝୋସ ତିଟ୍ଠତି॥

‘‘ତସ୍ସ ୱଡ୍ଢନ୍ତି ୱେଦନା, ଅନେକା ଫସ୍ସସମ୍ଭୱା।

ଅଭିଜ୍ଝା ଚ ୱିହେସା ଚ, ଚିତ୍ତମସ୍ସୂପହଞ୍ଞତି।

ଏୱଂ ଆଚିନତୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ଆରା ନିବ୍ବାନମୁଚ୍ଚତି॥

‘‘ଧମ୍ମଂ ଞତ୍ୱା ସତି ମୁଟ୍ଠା, ପିୟଂ ନିମିତ୍ତଂ ମନସି କରୋତୋ।

ସାରତ୍ତଚିତ୍ତୋ ୱେଦେତି, ତଞ୍ଚ ଅଜ୍ଝୋସ ତିଟ୍ଠତି॥

‘‘ତସ୍ସ ୱଡ୍ଢନ୍ତି ୱେଦନା, ଅନେକା ଧମ୍ମସମ୍ଭୱା।

ଅଭିଜ୍ଝା ଚ ୱିହେସା ଚ, ଚିତ୍ତମସ୍ସୂପହଞ୍ଞତି।

ଏୱଂ ଆଚିନତୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ଆରା ନିବ୍ବାନମୁଚ୍ଚତି॥

‘‘ନ ସୋ ରଜ୍ଜତି ରୂପେସୁ, ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ପଟିସ୍ସତୋ।

ୱିରତ୍ତଚିତ୍ତୋ ୱେଦେତି, ତଞ୍ଚ ନାଜ୍ଝୋସ ତିଟ୍ଠତି॥

‘‘ୟଥାସ୍ସ ପସ୍ସତୋ ରୂପଂ, ସେୱତୋ ଚାପି ୱେଦନଂ।

ଖୀୟତି ନୋପଚୀୟତି, ଏୱଂ ସୋ ଚରତୀ ସତୋ।

ଏୱଂ ଅପଚିନତୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ସନ୍ତିକେ ନିବ୍ବାନମୁଚ୍ଚତି॥

‘‘ନ ସୋ ରଜ୍ଜତି ସଦ୍ଦେସୁ, ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା ପଟିସ୍ସତୋ।

ୱିରତ୍ତଚିତ୍ତୋ ୱେଦେତି, ତଞ୍ଚ ନାଜ୍ଝୋସ ତିଟ୍ଠତି॥

‘‘ୟଥାସ୍ସ ସୁଣତୋ ସଦ୍ଦଂ, ସେୱତୋ ଚାପି ୱେଦନଂ।

ଖୀୟତି ନୋପଚୀୟତି, ଏୱଂ ସୋ ଚରତୀ ସତୋ।

ଏୱଂ ଅପଚିନତୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ସନ୍ତିକେ ନିବ୍ବାନମୁଚ୍ଚତି॥

‘‘ନ ସୋ ରଜ୍ଜତି ଗନ୍ଧେସୁ, ଗନ୍ଧଂ ଘତ୍ୱା ପଟିସ୍ସତୋ।

ୱିରତ୍ତଚିତ୍ତୋ ୱେଦେତି, ତଞ୍ଚ ନାଜ୍ଝୋସ ତିଟ୍ଠତି॥

‘‘ୟଥାସ୍ସ ଘାୟତୋ ଗନ୍ଧଂ, ସେୱତୋ ଚାପି ୱେଦନଂ।

ଖୀୟତି ନୋପଚୀୟତି, ଏୱଂ ସୋ ଚରତୀ ସତୋ।

ଏୱଂ ଅପଚିନତୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ସନ୍ତିକେ ନିବ୍ବାନମୁଚ୍ଚତି॥

‘‘ନ ସୋ ରଜ୍ଜତି ରସେସୁ, ରସଂ ଭୋତ୍ୱା ପଟିସ୍ସତୋ।

ୱିରତ୍ତଚିତ୍ତୋ ୱେଦେତି, ତଞ୍ଚ ନାଜ୍ଝୋସ ତିଟ୍ଠତି॥

‘‘ୟଥାସ୍ସ ସାୟତୋ ରସଂ, ସେୱତୋ ଚାପି ୱେଦନଂ।

ଖୀୟତି ନୋପଚୀୟତି, ଏୱଂ ସୋ ଚରତୀ ସତୋ।

ଏୱଂ ଅପଚିନତୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ସନ୍ତିକେ ନିବ୍ବାନମୁଚ୍ଚତି॥

‘‘ନ ସୋ ରଜ୍ଜତି ଫସ୍ସେସୁ, ଫସ୍ସଂ ଫୁସ୍ସ ପଟିସ୍ସତୋ।

ୱିରତ୍ତଚିତ୍ତୋ ୱେଦେତି, ତଞ୍ଚ ନାଜ୍ଝୋସ ତିଟ୍ଠତି॥

‘‘ୟଥାସ୍ସ ଫୁସତୋ ଫସ୍ସଂ, ସେୱତୋ ଚାପି ୱେଦନଂ।

ଖୀୟତି ନୋପଚୀୟତି, ଏୱଂ ସୋ ଚରତୀ ସତୋ।

ଏୱଂ ଅପଚିନତୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ସନ୍ତିକେ ନିବ୍ବାନମୁଚ୍ଚତି॥

‘‘ନ ସୋ ରଜ୍ଜତି ଧମ୍ମେସୁ, ଧମ୍ମଂ ଞତ୍ୱା ପଟିସ୍ସତୋ।

ୱିରତ୍ତଚିତ୍ତୋ ୱେଦେତି, ତଞ୍ଚ ନାଜ୍ଝୋସ ତିଟ୍ଠତି॥

‘‘ୟଥାସ୍ସ ଜାନତୋ ଧମ୍ମଂ, ସେୱତୋ ଚାପି ୱେଦନଂ।

ଖୀୟତି ନୋପଚୀୟତି, ଏୱଂ ସୋ ଚରତୀ ସତୋ।

ଏୱଂ ଅପଚିନତୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ସନ୍ତିକେ ନିବ୍ବାନମୁଚ୍ଚତୀ’’ତି॥

‘‘ଇମସ୍ସ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାମୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ମାଲୁକ୍ୟପୁତ୍ତ! ସାଧୁ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ମାଲୁକ୍ୟପୁତ୍ତ, ମୟା ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାସି –

‘‘ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ସତି ମୁଟ୍ଠା, ପିୟଂ ନିମିତ୍ତଂ ମନସି କରୋତୋ।

ସାରତ୍ତଚିତ୍ତୋ ୱେଦେତି, ତଞ୍ଚ ଅଜ୍ଝୋସ ତିଟ୍ଠତି॥

‘‘ତସ୍ସ ୱଡ୍ଢନ୍ତି ୱେଦନା, ଅନେକା ରୂପସମ୍ଭୱା।

ଅଭିଜ୍ଝା ଚ ୱିହେସା ଚ, ଚିତ୍ତମସ୍ସୂପହଞ୍ଞତି।

ଏୱଂ ଆଚିନତୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ଆରା ନିବ୍ବାନମୁଚ୍ଚତି॥…ପେ॰…॥

‘‘ନ ସୋ ରଜ୍ଜତି ଧମ୍ମେସୁ, ଧମ୍ମଂ ଞତ୍ୱା ପଟିସ୍ସତୋ।

ୱିରତ୍ତଚିତ୍ତୋ ୱେଦେତି, ତଞ୍ଚ ନାଜ୍ଝୋସ ତିଟ୍ଠତି॥

‘‘ୟଥାସ୍ସ ୱିଜାନତୋ ଧମ୍ମଂ, ସେୱତୋ ଚାପି ୱେଦନଂ।

ଖୀୟତି ନୋପଚୀୟତି, ଏୱଂ ସୋ ଚରତୀ ସତୋ।

ଏୱଂ ଅପଚିନତୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ସନ୍ତିକେ ନିବ୍ବାନମୁଚ୍ଚତୀ’’ତି॥

‘‘ଇମସ୍ସ ଖୋ, ମାଲୁକ୍ୟପୁତ୍ତ, ମୟା ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମାଲୁକ୍ୟପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ପକ୍କାମି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମାଲୁକ୍ୟପୁତ୍ତୋ ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ନଚିରସ୍ସେୱ – ୟସ୍ସତ୍ଥାୟ କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମଦେୱ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜନ୍ତି ତଦନୁତ୍ତରଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସି। ‘‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’’ତି ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସି। ଅଞ୍ଞତରୋ ଚ ପନାୟସ୍ମା ମାଲୁକ୍ୟପୁତ୍ତୋ ଅରହତଂ ଅହୋସୀତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ପରିହାନଧମ୍ମସୁତ୍ତଂ

୯୬ . ‘‘ପରିହାନଧମ୍ମଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ଅପରିହାନଧମ୍ମଞ୍ଚ ଛ ଚ ଅଭିଭାୟତନାନି। ତଂ ସୁଣାଥ। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିହାନଧମ୍ମୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ସରସଙ୍କପ୍ପା [ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସରସଙ୍କପ୍ପା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰) ଉପରି ଆସୀୱିସୱଗ୍ଗେ ସତ୍ତମସୁତ୍ତେ ପନ ‘‘ଆକୁସଲା ସରସଙ୍କପ୍ପା’’ ତ୍ୱେୱ ସବ୍ବତ୍ଥ ଦିସ୍ସତି] ସଂୟୋଜନିୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଧିୱାସେତି ନପ୍ପଜହତି ନ ୱିନୋଦେତି ନ ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି [ବ୍ୟନ୍ତିକରୋତି (ପୀ॰) ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରୋତି (କ॰)] ନ ଅନଭାୱଂ ଗମେତି, ୱେଦିତବ୍ବମେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା – ‘ପରିହାୟାମି କୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି’। ପରିହାନଞ୍ହେତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତାତି…ପେ॰…।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି…ପେ॰… ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ସରସଙ୍କପ୍ପା ସଂୟୋଜନିୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଧିୱାସେତି ନପ୍ପଜହତି ନ ୱିନୋଦେତି ନ ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି ନ ଅନଭାୱଂ ଗମେତି, ୱେଦିତବ୍ବମେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା – ‘ପରିହାୟାମି କୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି’। ପରିହାନଞ୍ହେତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତାତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିହାନଧମ୍ମୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପରିହାନଧମ୍ମୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ସରସଙ୍କପ୍ପା ସଂୟୋଜନିୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନାଧିୱାସେତି ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି, ୱେଦିତବ୍ବମେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା – ‘ନ ପରିହାୟାମି କୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି’। ଅପରିହାନଞ୍ହେତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତାତି…ପେ॰…।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି…ପେ॰… ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ସରସଙ୍କପ୍ପା ସଂୟୋଜନିୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନାଧିୱାସେତି ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି, ୱେଦିତବ୍ବମେତଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା – ‘ନ ପରିହାୟାମି କୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି’। ଅପରିହାନଞ୍ହେତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତାତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପରିହାନଧମ୍ମୋ ହୋତି।

‘‘କତମାନି ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଅଭିଭାୟତନାନି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ନୁପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ସରସଙ୍କପ୍ପା ସଂୟୋଜନିୟା। ୱେଦିତବ୍ବମେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା – ‘ଅଭିଭୂତମେତଂ ଆୟତନଂ’। ଅଭିଭାୟତନଞ୍ହେତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତାତି…ପେ॰… ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ନୁପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସରସଙ୍କପ୍ପା ସଂୟୋଜନିୟା। ୱେଦିତବ୍ବମେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା – ‘ଅଭିଭୂତମେତଂ ଆୟତନଂ’। ଅଭିଭାୟତନଞ୍ହେତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତାତି। ଇମାନି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଅଭିଭାୟତନାନୀ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ପମାଦୱିହାରୀସୁତ୍ତଂ

୯୭ . ‘‘ପମାଦୱିହାରିଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ଅପ୍ପମାଦୱିହାରିଞ୍ଚ। ତଂ ସୁଣାଥ। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପମାଦୱିହାରୀ ହୋତି? ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିହରତୋ ଚିତ୍ତଂ ବ୍ୟାସିଞ୍ଚତି [ବ୍ୟାସିଚ୍ଚତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] । ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରୂପେସୁ ତସ୍ସ ବ୍ୟାସିତ୍ତଚିତ୍ତସ୍ସ ପାମୋଜ୍ଜଂ ନ ହୋତି। ପାମୋଜ୍ଜେ ଅସତି ପୀତି ନ ହୋତି। ପୀତିୟା ଅସତି ପସ୍ସଦ୍ଧି ନ ହୋତି। ପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ଅସତି ଦୁକ୍ଖଂ ହୋତି। ଦୁକ୍ଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ନ ସମାଧିୟତି। ଅସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ଧମ୍ମା ନ ପାତୁଭୱନ୍ତି। ଧମ୍ମାନଂ ଅପାତୁଭାୱା ପମାଦୱିହାରୀ ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିହରତୋ ଚିତ୍ତଂ ବ୍ୟାସିଞ୍ଚତି ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରସେସୁ, ତସ୍ସ ବ୍ୟାସିତ୍ତଚିତ୍ତସ୍ସ…ପେ॰… ପମାଦୱିହାରୀ ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି…ପେ॰… ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିହରତୋ ଚିତ୍ତଂ ବ୍ୟାସିଞ୍ଚତି ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ତସ୍ସ ବ୍ୟାସିତ୍ତଚିତ୍ତସ୍ସ ପାମୋଜ୍ଜଂ ନ ହୋତି। ପାମୋଜ୍ଜେ ଅସତି ପୀତି ନ ହୋତି । ପୀତିୟା ଅସତି ପସ୍ସଦ୍ଧି ନ ହୋତି। ପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ଅସତି ଦୁକ୍ଖଂ ହୋତି। ଦୁକ୍ଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ନ ସମାଧିୟତି। ଅସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ଧମ୍ମା ନ ପାତୁଭୱନ୍ତି । ଧମ୍ମାନଂ ଅପାତୁଭାୱା ପମାଦୱିହାରୀ ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପମାଦୱିହାରୀ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପମାଦୱିହାରୀ ହୋତି? ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସଂୱୁତସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିହରତୋ ଚିତ୍ତଂ ନ ବ୍ୟାସିଞ୍ଚତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରୂପେସୁ, ତସ୍ସ ଅବ୍ୟାସିତ୍ତଚିତ୍ତସ୍ସ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି। ପମୁଦିତସ୍ସ ପୀତି ଜାୟତି। ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋ ପସ୍ସମ୍ଭତି। ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱିହରତି। ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି। ସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ଧମ୍ମା ପାତୁଭୱନ୍ତି। ଧମ୍ମାନଂ ପାତୁଭାୱା ଅପ୍ପମାଦୱିହାରୀ ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସଂୱୁତସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିହରତୋ ଚିତ୍ତଂ ନ ବ୍ୟାସିଞ୍ଚତି…ପେ॰… ଅପ୍ପମାଦୱିହାରୀ ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି। ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସଂୱୁତସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିହରତୋ ଚିତ୍ତଂ ନ ବ୍ୟାସିଞ୍ଚତି, ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ତସ୍ସ ଅବ୍ୟାସିତ୍ତଚିତ୍ତସ୍ସ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି। ପମୁଦିତସ୍ସ ପୀତି ଜାୟତି। ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋ ପସ୍ସମ୍ଭତି। ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱିହରତି। ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି। ସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ଧମ୍ମା ପାତୁଭୱନ୍ତି। ଧମ୍ମାନଂ ପାତୁଭାୱା ଅପ୍ପମାଦୱିହାରୀ ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପମାଦୱିହାରୀ ହୋତୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ସଂୱରସୁତ୍ତଂ

୯୮ . ‘‘ସଂୱରଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି, ଅସଂୱରଞ୍ଚ। ତଂ ସୁଣାଥ। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଂୱରୋ ହୋତି? ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିନନ୍ଦତି ଅଭିୱଦତି ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି, ୱେଦିତବ୍ବମେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା – ‘ପରିହାୟାମି କୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି’। ପରିହାନଞ୍ହେତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତାତି…ପେ॰… ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା…ପେ॰… ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିନନ୍ଦତି ଅଭିୱଦତି ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି, ୱେଦିତବ୍ବମେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା – ‘ପରିହାୟାମି କୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି’। ପରିହାନଞ୍ହେତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତାତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଂୱରୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂୱରୋ ହୋତି? ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନାଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି, ୱେଦିତବ୍ବମେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା – ‘ନ ପରିହାୟାମି କୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି’। ଅପରିହାନଞ୍ହେତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତାତି …ପେ॰… ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା…ପେ॰… ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନାଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି, ୱେଦିତବ୍ବମେତଂ ଭିକ୍ଖୁନା – ‘ନ ପରିହାୟାମି କୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି’। ଅପରିହାନଞ୍ହେତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତାତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂୱରୋ ହୋତୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ସମାଧିସୁତ୍ତଂ

୯୯ . ‘‘ସମାଧିଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱେଥ। ସମାହିତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। କିଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି? ‘ଚକ୍ଖୁ ଅନିଚ୍ଚ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି; ‘ରୂପା ଅନିଚ୍ଚା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି; ‘ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି; ‘ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅନିଚ୍ଚୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ‘ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି…ପେ॰… ‘ମନୋ ଅନିଚ୍ଚ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ଧମ୍ମା… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ… ‘ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ସମାଧିଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱେଥ। ସମାହିତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ପଟିସଲ୍ଲାନସୁତ୍ତଂ

୧୦୦ . ‘‘ପଟିସଲ୍ଲାନେ [ପଟିସଲ୍ଲାନଂ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰), ପଟିସଲ୍ଲୀନା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋଗମାପଜ୍ଜଥ। ପଟିସଲ୍ଲୀନୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। କିଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି? ‘ଚକ୍ଖୁ ଅନିଚ୍ଚ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି; ‘ରୂପା ଅନିଚ୍ଚା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି; ‘ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି; ‘ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅନିଚ୍ଚୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ‘ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି…ପେ॰… ‘ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ପଟିସଲ୍ଲାନେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋଗମାପଜ୍ଜଥ। ପଟିସଲ୍ଲୀନୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ପଠମନତୁମ୍ହାକଂସୁତ୍ତଂ

୧୦୧ . ‘‘ୟଂ [ୟମ୍ପି (ପୀ॰ କ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ, ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ? ଚକ୍ଖୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ । ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି । ରୂପା ନ ତୁମ୍ହାକଂ। ତେ ପଜହଥ। ତେ ୱୋ ପହୀନା ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି। ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ନ ତୁମ୍ହାକଂ। ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ନ ତୁମ୍ହାକଂ। ତଂ ପଜହଥ। ସୋ ୱୋ ପହୀନୋ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ନ ତୁମ୍ହାକଂ। ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ସୋତଂ ନ ତୁମ୍ହାକଂ। ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ସଦ୍ଦା ନ ତୁମ୍ହାକଂ। ତେ ପଜହଥ। ତେ ୱୋ ପହୀନା ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି। ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂ ନ ତୁମ୍ହାକଂ। ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ସୋତସମ୍ଫସ୍ସୋ ନ ତୁମ୍ହାକଂ। ତଂ ପଜହଥ। ସୋ ୱୋ ପହୀନା ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ୟମ୍ପିଦଂ ସୋତସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ନ ତୁମ୍ହାକଂ। ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ଘାନଂ ନ ତୁମ୍ହାକଂ। ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ଗନ୍ଧା ନ ତୁମ୍ହାକଂ। ତେ ପଜହଥ। ତେ ୱୋ ପହୀନା ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି। ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଂ ନ ତୁମ୍ହାକଂ। ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ଘାନସମ୍ଫସ୍ସୋ ନ ତୁମ୍ହାକଂ। ତଂ ପଜହଥ। ସୋ ୱୋ ପହୀନା ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ୟମ୍ପିଦଂ ଘାନସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ନ ତୁମ୍ହାକଂ। ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି।

ଜିୱ୍ହା ନ ତୁମ୍ହାକଂ। ତଂ ପଜହଥ। ସା ୱୋ ପହୀନା ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ରସା ନ ତୁମ୍ହାକଂ। ତେ ପଜହଥ। ତେ ୱୋ ପହୀନା ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି। ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ ନ ତୁମ୍ହାକଂ। ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସୋ ନ ତୁମ୍ହାକଂ। ତଂ ପଜହଥ। ସୋ ୱୋ ପହୀନା ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ୟମ୍ପିଦଂ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ନ ତୁମ୍ହାକଂ। ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି …ପେ॰…।

ମନୋ ନ ତୁମ୍ହାକଂ। ତଂ ପଜହଥ। ସୋ ୱୋ ପହୀନୋ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ଧମ୍ମା ନ ତୁମ୍ହାକଂ। ତେ ପଜହଥ। ତେ ୱୋ ପହୀନା ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି। ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ନ ତୁମ୍ହାକଂ। ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ନ ତୁମ୍ହାକଂ। ତଂ ପଜହଥ। ସୋ ୱୋ ପହୀନୋ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ନ ତୁମ୍ହାକଂ। ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଂ ଇମସ୍ମିଂ ଜେତୱନେ ତିଣକଟ୍ଠସାଖାପଲାସଂ ତଂ ଜନୋ ହରେୟ୍ୟ ୱା ଡହେୟ୍ୟ ୱା ୟଥାପଚ୍ଚୟଂ ୱା କରେୟ୍ୟ, ଅପି ନୁ ତୁମ୍ହାକଂ ଏୱମସ୍ସ – ‘ଅମ୍ହେ ଜନୋ ହରତି ୱା ଡହତି ୱା ୟଥାପଚ୍ଚୟଂ ୱା କରୋତୀ’’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’?

‘‘ନ ହି ନୋ ଏତଂ, ଭନ୍ତେ, ଅତ୍ତା ୱା ଅତ୍ତନିୟଂ ୱା’’ତି।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁ ନ ତୁମ୍ହାକଂ। ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ରୂପା ନ ତୁମ୍ହାକଂ… ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ…ପେ॰… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ନ ତୁମ୍ହାକଂ। ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଦୁତିୟନତୁମ୍ହାକଂସୁତ୍ତଂ

୧୦୨ . ‘‘ୟଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ? ଚକ୍ଖୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ। ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ରୂପା ନ ତୁମ୍ହାକଂ। ତେ ପଜହଥ। ତେ ୱୋ ପହୀନା ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି। ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ନ ତୁମ୍ହାକଂ। ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ନ ତୁମ୍ହାକଂ। ତଂ ପଜହଥ। ସୋ ୱୋ ପହୀନୋ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି…ପେ॰… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ନ ତୁମ୍ହାକଂ। ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ, ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଉଦକସୁତ୍ତଂ

୧୦୩ . ‘‘ଉଦକୋ [ଉଦ୍ଦକୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସୁଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାମପୁତ୍ତୋ ଏୱଂ ୱାଚଂ ଭାସତି – ‘ଇଦଂ ଜାତୁ ୱେଦଗୂ, ଇଦଂ ଜାତୁ ସବ୍ବଜୀ [ସବ୍ବଜି (ପୀ॰)] , ଇଦଂ ଜାତୁ ଅପଲିଖତଂ ଗଣ୍ଡମୂଲଂ ପଲିଖଣି’ନ୍ତି। ତଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦକୋ ରାମପୁତ୍ତୋ ଅୱେଦଗୂୟେୱ ସମାନୋ ‘ୱେଦଗୂସ୍ମୀ’ତି ଭାସତି, ଅସବ୍ବଜୀୟେୱ ସମାନୋ ‘ସବ୍ବଜୀସ୍ମୀ’ତି ଭାସତି, ଅପଲିଖତଂୟେୱ ଗଣ୍ଡମୂଲଂ ପଲିଖତଂ ମେ ‘ଗଣ୍ଡମୂଲ’ନ୍ତି ଭାସତି। ଇଧ ଖୋ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଇଦଂ ଜାତୁ ୱେଦଗୂ, ଇଦଂ ଜାତୁ ସବ୍ବଜୀ, ଇଦଂ ଜାତୁ ଅପଲିଖତଂ ଗଣ୍ଡମୂଲଂ ପଲିଖଣି’’’ନ୍ତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦଗୂ ହୋତି? ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ନଂ ଫସ୍ସାୟତନାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି; ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱେଦଗୂ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବଜୀ ହୋତି? ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ନଂ ଫସ୍ସାୟତନାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଅନୁପାଦାୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି; ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବଜୀ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅପଲିଖତଂ ଗଣ୍ଡମୂଲଂ ପଲିଖତଂ ହୋତି? ଗଣ୍ଡୋତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମସ୍ସେତଂ ଚାତୁମହାଭୂତିକସ୍ସ କାୟସ୍ସ ଅଧିୱଚନଂ ମାତାପେତ୍ତିକସମ୍ଭୱସ୍ସ ଓଦନକୁମ୍ମାସୂପଚୟସ୍ସ ଅନିଚ୍ଚୁଚ୍ଛାଦନପରିମଦ୍ଦନଭେଦନୱିଦ୍ଧଂସନଧମ୍ମସ୍ସ । ଗଣ୍ଡମୂଲନ୍ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଣ୍ହାୟେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ତଣ୍ହା ପହୀନା ହୋତି ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଙ୍କତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା; ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅପଲିଖତଂ ଗଣ୍ଡମୂଲଂ ପଲିଖତଂ ହୋତି।

‘‘ଉଦକୋ ସୁଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାମପୁତ୍ତୋ ଏୱଂ ୱାଚଂ ଭାସତି – ‘ଇଦଂ ଜାତୁ ୱେଦଗୂ, ଇଦଂ ଜାତୁ ସବ୍ବଜୀ, ଇଦଂ ଜାତୁ ଅପଲିଖତଂ ଗଣ୍ଡମୂଲଂ ପଲିଖଣି’ନ୍ତି। ତଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦକୋ ରାମପୁତ୍ତୋ ଅୱେଦଗୂୟେୱ ସମାନୋ ‘ୱେଦଗୂସ୍ମୀ’ତି ଭାସତି, ଅସବ୍ବଜୀୟେୱ ସମାନୋ ‘ସବ୍ବଜୀସ୍ମୀ’ତି ଭାସତି; ଅପଲିଖତଂୟେୱ ଗଣ୍ଡମୂଲଂ ‘ପଲିଖତଂ ମେ ଗଣ୍ଡମୂଲ’ନ୍ତି ଭାସତି। ଇଧ ଖୋ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଇଦଂ ଜାତୁ ୱେଦଗୂ, ଇଦଂ ଜାତୁ ସବ୍ବଜୀ, ଇଦଂ ଜାତୁ ଅପଲିଖତଂ ଗଣ୍ଡମୂଲଂ ପଲିଖଣି’’’ନ୍ତି। ଦସମଂ।

ସଳୱଗ୍ଗୋ ଦସମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଦ୍ୱେ ସଂଗୟ୍ହା ପରିହାନଂ, ପମାଦୱିହାରୀ ଚ ସଂୱରୋ।

ସମାଧି ପଟିସଲ୍ଲାନଂ, ଦ୍ୱେ ନତୁମ୍ହାକେନ ଉଦ୍ଦକୋତି॥

ସଳାୟତନୱଗ୍ଗେ ଦୁତିୟପଣ୍ଣାସକୋ ସମତ୍ତୋ।

ତସ୍ସ ୱଗ୍ଗୁଦ୍ଦାନଂ –

ଅୱିଜ୍ଜା ମିଗଜାଲଞ୍ଚ, ଗିଲାନଂ ଛନ୍ନଂ ଚତୁତ୍ଥକଂ।

ସଳୱଗ୍ଗେନ ପଞ୍ଞାସଂ, ଦୁତିୟୋ ପଣ୍ଣାସକୋ ଅୟନ୍ତି॥

ପଠମସତକଂ।

୧୧. ୟୋଗକ୍ଖେମିୱଗ୍ଗୋ

୧. ୟୋଗକ୍ଖେମିସୁତ୍ତଂ

୧୦୪ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ୟୋଗକ୍ଖେମିପରିୟାୟଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମପରିୟାୟଂ ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋଗକ୍ଖେମିପରିୟାୟୋ ଧମ୍ମପରିୟାୟୋ? ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତେ ତଥାଗତସ୍ସ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଙ୍କତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ତେସଞ୍ଚ ପହାନାୟ ଅକ୍ଖାସି ୟୋଗଂ, ତସ୍ମା ତଥାଗତୋ ‘ୟୋଗକ୍ଖେମୀ’ତି ୱୁଚ୍ଚତି…ପେ॰… ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତେ ତଥାଗତସ୍ସ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଙ୍କତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ତେସଞ୍ଚ ପହାନାୟ ଅକ୍ଖାସି ୟୋଗଂ, ତସ୍ମା ତଥାଗତୋ ‘ୟୋଗକ୍ଖେମୀ’ତି ୱୁଚ୍ଚତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋଗକ୍ଖେମିପରିୟାୟୋ ଧମ୍ମପରିୟାୟୋ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ଉପାଦାୟସୁତ୍ତଂ

୧୦୫ . ‘‘କିସ୍ମିଂ ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତି କିଂ ଉପାଦାୟ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖଂ ଦୁକ୍ଖ’’ନ୍ତି?

‘‘ଭଗୱଂମୂଲକା ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା…ପେ॰…।

‘‘ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତି ଚକ୍ଖୁଂ ଉପାଦାୟ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖଂ ଦୁକ୍ଖଂ…ପେ॰… ମନସ୍ମିଂ ସତି ମନଂ ଉପାଦାୟ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, ଅପି ନୁ ତଂ ଅନୁପାଦାୟ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖଂ ଦୁକ୍ଖ’’ନ୍ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰…।

‘‘ଜିୱ୍ହା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, ଅପି ନୁ ତଂ ଅନୁପାଦାୟ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖଂ ଦୁକ୍ଖ’’ନ୍ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰…।

‘‘ମନୋ ନିଚ୍ଚୋ ୱା ଅନିଚ୍ଚୋ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚୋ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, ଅପି ନୁ ତଂ ଅନୁପାଦାୟ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖଂ ଦୁକ୍ଖ’’ନ୍ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ମନସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି; ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି; ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟସୁତ୍ତଂ

୧୦୬ . ‘‘ଦୁକ୍ଖସ୍ସ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମୁଦୟୋ? ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରୂପେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ । ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା; ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା। ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମୁଦୟୋ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରସେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ। ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା; ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା। ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମୁଦୟୋ…ପେ॰… ମନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଧମ୍ମେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ। ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା; ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା। ଅୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମୁଦୟୋ।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ? ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରୂପେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ। ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା; ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା। ତସ୍ସାୟେୱ ତଣ୍ହାୟ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ; ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋ; ଭୱନିରୋଧା ଜାତିନିରୋଧୋ; ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତି। ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରସେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ମନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଧମ୍ମେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ। ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା; ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା। ତସ୍ସାୟେୱ ତଣ୍ହାୟ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ; ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋ ; ଭୱନିରୋଧା ଜାତିନିରୋଧୋ; ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଲୋକସମୁଦୟସୁତ୍ତଂ

୧୦୭ . ‘‘ଲୋକସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲୋକସ୍ସ ସମୁଦୟୋ? ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରୂପେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ। ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା; ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା; ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନଂ; ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋ; ଭୱପଚ୍ଚୟା ଜାତି; ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ସମ୍ଭୱନ୍ତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲୋକସ୍ସ ସମୁଦୟୋ …ପେ॰… ଜିୱ୍ହଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରସେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ମନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଧମ୍ମେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ। ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା; ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା; ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନଂ; ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋ ; ଭୱପଚ୍ଚୟା ଜାତି; ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ସମ୍ଭୱନ୍ତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲୋକସ୍ସ ସମୁଦୟୋ।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲୋକସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ? ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରୂପେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ। ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା; ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା। ତସ୍ସାୟେୱ ତଣ୍ହାୟ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ; ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋ ; ଭୱନିରୋଧା ଜାତିନିରୋଧୋ; ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲୋକସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରସେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି…ପେ॰… ମନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଧମ୍ମେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ। ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା; ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା। ତସ୍ସାୟେୱ ତଣ୍ହାୟ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ; ଉପାଦାନନିରୋଧା…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲୋକସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ସେୟ୍ୟୋହମସ୍ମିସୁତ୍ତଂ

୧୦୮ . ‘‘କିସ୍ମିଂ ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତି କିଂ ଉପାଦାୟ କିଂ ଅଭିନିୱିସ୍ସ ସେୟ୍ୟୋହମସ୍ମୀତି ୱା ହୋତି, ସଦିସୋହମସ୍ମୀତି ୱା ହୋତି, ହୀନୋହମସ୍ମୀତି ୱା ହୋତୀ’’ତି?

‘‘ଭଗୱଂମୂଲକା ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା।

‘‘ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତି ଚକ୍ଖୁଂ ଉପାଦାୟ ଚକ୍ଖୁଂ ଅଭିନିୱିସ୍ସ ସେୟ୍ୟୋହମସ୍ମୀତି ୱା ହୋତି, ସଦିସୋହମସ୍ମୀତି ୱା ହୋତି, ହୀନୋହମସ୍ମୀତି ୱା ହୋତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୟ ସତି…ପେ॰… ମନସ୍ମିଂ ସତି ମନଂ ଉପାଦାୟ ମନଂ ଅଭିନିୱିସ୍ସ ସେୟ୍ୟୋହମସ୍ମୀତି ୱା ହୋତି, ସଦିସୋହମସ୍ମୀତି ୱା ହୋତି, ହୀନୋହମସ୍ମୀତି ୱା ହୋତି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ , ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, ଅପି ନୁ ତଂ ଅନୁପାଦାୟ ସେୟ୍ୟୋହମସ୍ମୀତି ୱା ଅସ୍ସ, ସଦିସୋହମସ୍ମୀତି ୱା ଅସ୍ସ, ହୀନୋହମସ୍ମୀତି ୱା ଅସ୍ସା’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା… କାୟୋ ନିଚ୍ଚୋ ୱା ଅନିଚ୍ଚୋ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚୋ, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰…।

‘‘ମନୋ ନିଚ୍ଚୋ ୱା ଅନିଚ୍ଚୋ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚୋ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, ଅପି ନୁ ତଂ ଅନୁପାଦାୟ ସେୟ୍ୟୋହମସ୍ମୀତି ୱା ଅସ୍ସ, ସଦିସୋହମସ୍ମୀତି ୱା ଅସ୍ସ, ହୀନୋହମସ୍ମୀତି ୱା ଅସ୍ସା’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ମନସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି; ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି; ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ସଂୟୋଜନିୟସୁତ୍ତଂ

୧୦୯ . ‘‘ସଂୟୋଜନିୟେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେ ଦେସେସ୍ସାମି ସଂୟୋଜନଞ୍ଚ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂୟୋଜନିୟା ଧମ୍ମା, କତମଞ୍ଚ ସଂୟୋଜନଂ? ଚକ୍ଖୁଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂୟୋଜନିୟୋ ଧମ୍ମୋ। ୟୋ ତତ୍ଥ ଛନ୍ଦରାଗୋ, ତଂ ତତ୍ଥ ସଂୟୋଜନଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ସଂୟୋଜନିୟୋ ଧମ୍ମୋ…ପେ॰… ମନୋ ସଂୟୋଜନିୟୋ ଧମ୍ମୋ। ୟୋ ତତ୍ଥ ଛନ୍ଦରାଗୋ, ତଂ ତତ୍ଥ ସଂୟୋଜନଂ। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂୟୋଜନିୟା ଧମ୍ମା, ଇଦଂ ସଂୟୋଜନ’’ନ୍ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଉପାଦାନିୟସୁତ୍ତଂ

୧୧୦ . ‘‘ଉପାଦାନିୟେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେ ଦେସେସ୍ସାମି ଉପାଦାନଞ୍ଚ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପାଦାନିୟା ଧମ୍ମା, କତମଞ୍ଚ ଉପାଦାନଂ ? ଚକ୍ଖୁଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପାଦାନିୟୋ ଧମ୍ମୋ। ୟୋ ତତ୍ଥ ଛନ୍ଦରାଗୋ, ତଂ ତତ୍ଥ ଉପାଦାନଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଉପାଦାନିୟୋ ଧମ୍ମୋ…ପେ॰… ମନୋ ଉପାଦାନିୟୋ ଧମ୍ମୋ। ୟୋ ତତ୍ଥ ଛନ୍ଦରାଗୋ, ତଂ ତତ୍ଥ ଉପାଦାନଂ। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପାଦାନିୟା ଧମ୍ମା, ଇଦଂ ଉପାଦାନ’’ନ୍ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାୟତନପରିଜାନନସୁତ୍ତଂ

୧୧୧ . ‘‘ଚକ୍ଖୁଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନଭିଜାନଂ ଅପରିଜାନଂ ଅୱିରାଜୟଂ ଅପ୍ପଜହଂ ଅଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। ସୋତଂ… ଘାନଂ… ଜିୱ୍ହଂ… କାୟଂ… ମନଂ ଅନଭିଜାନଂ ଅପରିଜାନଂ ଅୱିରାଜୟଂ ଅପ୍ପଜହଂ ଅଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭିଜାନଂ ପରିଜାନଂ ୱିରାଜୟଂ ପଜହଂ ଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହଂ… କାୟଂ… ମନଂ ଅଭିଜାନଂ ପରିଜାନଂ ୱିରାଜୟଂ ପଜହଂ ଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟା’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ବାହିରାୟତନପରିଜାନନସୁତ୍ତଂ

୧୧୨ . ‘‘ରୂପେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନଭିଜାନଂ ଅପରିଜାନଂ ଅୱିରାଜୟଂ ଅପ୍ପଜହଂ ଅଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। ସଦ୍ଦେ… ଗନ୍ଧେ… ରସେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ… ଧମ୍ମେ ଅନଭିଜାନଂ ଅପରିଜାନଂ ଅୱିରାଜୟଂ ଅପ୍ପଜହଂ ଅଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। ରୂପେ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭିଜାନଂ ପରିଜାନଂ ୱିରାଜୟଂ ପଜହଂ ଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। ସଦ୍ଦେ… ଗନ୍ଧେ… ରସେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ… ଧମ୍ମେ ଅଭିଜାନଂ ପରିଜାନଂ ୱିରାଜୟଂ ପଜହଂ ଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟା’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଉପସ୍ସୁତିସୁତ୍ତଂ

୧୧୩ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ନାତିକେ [ଞାତିକେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ୱିହରତି ଗିଞ୍ଜକାୱସଥେ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ରହୋଗତୋ ପଟିସଲ୍ଲୀନୋ ଇମଂ ଧମ୍ମପରିୟାୟଂ ଅଭାସି – ‘‘ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରୂପେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ। ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା; ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା; ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନଂ; ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋ; ଭୱପଚ୍ଚୟା ଜାତି; ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ସମ୍ଭୱନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି। ଜିୱ୍ହଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରସେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି…ପେ॰… ମନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଧମ୍ମେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ। ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା; ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା; ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନଂ; ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋ; ଭୱପଚ୍ଚୟା ଜାତି; ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ସମ୍ଭୱନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି’’।

‘‘ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରୂପେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ। ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା; ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା। ତସ୍ସାୟେୱ ତଣ୍ହାୟ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ; ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋ; ଭୱନିରୋଧା ଜାତିନିରୋଧୋ; ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରସେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି…ପେ॰… ମନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଧମ୍ମେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ। ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା; ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା। ତସ୍ସାୟେୱ ତଣ୍ହାୟ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ ; ଉପାଦାନନିରୋଧା…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀ’’ତି।

ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱତୋ ଉପସ୍ସୁତି [ଉପସ୍ସୁତିଂ (ସୀ॰ କ॰)] ଠିତୋ ହୋତି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଭଗୱା ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଉପସ୍ସୁତି ଠିତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅସ୍ସୋସି ନୋ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଇମଂ ଧମ୍ମପରିୟାୟ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଉଗ୍ଗଣ୍ହାହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଇମଂ ଧମ୍ମପରିୟାୟଂ। ପରିୟାପୁଣାହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଇମଂ ଧମ୍ମପରିୟାୟଂ। ଧାରେହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଇମଂ ଧମ୍ମପରିୟାୟଂ। ଅତ୍ଥସଂହିତୋୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଧମ୍ମପରିୟାୟୋ ଆଦିବ୍ରହ୍ମଚରିୟକୋ’’ତି। ଦସମଂ।

ୟୋଗକ୍ଖେମିୱଗ୍ଗୋ ଏକାଦସମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ୟୋଗକ୍ଖେମି ଉପାଦାୟ, ଦୁକ୍ଖଂ ଲୋକୋ ଚ ସେୟ୍ୟୋ ଚ।

ସଂୟୋଜନଂ ଉପାଦାନଂ, ଦ୍ୱେ ପରିଜାନଂ ଉପସ୍ସୁତୀତି॥

୧୨. ଲୋକକାମଗୁଣୱଗ୍ଗୋ

୧. ପଠମମାରପାସସୁତ୍ତଂ

୧୧୪ . ‘‘ସନ୍ତି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା, ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅଭିନନ୍ଦତି ଅଭିୱଦତି ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଆୱାସଗତୋ ମାରସ୍ସ, ମାରସ୍ସ ୱସଂ ଗତୋ [ୱସଗତୋ (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰ ସ୍ୟା॰ ଅଟ୍ଠ॰)] , ପଟିମୁକ୍କସ୍ସ ମାରପାସୋ। ବଦ୍ଧୋ ସୋ ମାରବନ୍ଧନେନ ୟଥାକାମକରଣୀୟୋ ପାପିମତୋ…ପେ॰…।

‘‘ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା, ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିନନ୍ଦତି ଅଭିୱଦତି ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଆୱାସଗତୋ ମାରସ୍ସ, ମାରସ୍ସ ୱସଂ ଗତୋ, ପଟିମୁକ୍କସ୍ସ ମାରପାସୋ। ବଦ୍ଧୋ ସୋ ମାରବନ୍ଧନେନ…ପେ॰…।

‘‘ସନ୍ତି , ଭିକ୍ଖୱେ, ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା, ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିନନ୍ଦତି ଅଭିୱଦତି ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଆୱାସଗତୋ ମାରସ୍ସ, ମାରସ୍ସ ୱସଂ ଗତୋ, ପଟିମୁକ୍କସ୍ସ ମାରପାସୋ। ବଦ୍ଧୋ ସୋ ମାରବନ୍ଧନେନ ୟଥାକାମକରଣୀୟୋ ପାପିମତୋ।

‘‘ସନ୍ତି ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା, ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନାଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ , ଭିକ୍ଖୁ ନାୱାସଗତୋ ମାରସ୍ସ, ନ ମାରସ୍ସ ୱସଂ ଗତୋ, ଉମ୍ମୁକ୍କସ୍ସ ମାରପାସୋ। ମୁତ୍ତୋ ସୋ ମାରବନ୍ଧନେନ ନ ୟଥାକାମକରଣୀୟୋ ପାପିମତୋ…ପେ॰…।

‘‘ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା, ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନାଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନାୱାସଗତୋ ମାରସ୍ସ, ନ ମାରସ୍ସ ୱସଂ ଗତୋ, ଉମ୍ମୁକ୍କସ୍ସ ମାରପାସୋ। ମୁତ୍ତୋ ସୋ ମାରବନ୍ଧନେନ ନ ୟଥାକାମକରଣୀୟୋ ପାପିମତୋ…ପେ॰…।

‘‘ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା, ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନାଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନାୱାସଗତୋ ମାରସ୍ସ, ନ ମାରସ୍ସ ୱସଂ ଗତୋ, ଉମ୍ମୁକ୍କସ୍ସ ମାରପାସୋ। ମୁତ୍ତୋ ସୋ ମାରବନ୍ଧନେନ ନ ୟଥାକାମକରଣୀୟୋ ପାପିମତୋ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ଦୁତିୟମାରପାସସୁତ୍ତଂ

୧୧୫ . ‘‘ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା, ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିନନ୍ଦତି ଅଭିୱଦତି ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ବଦ୍ଧୋ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରୂପେସୁ, ଆୱାସଗତୋ ମାରସ୍ସ, ମାରସ୍ସ ୱସଂ ଗତୋ, ପଟିମୁକ୍କସ୍ସ ମାରପାସୋ। ବଦ୍ଧୋ ସୋ ମାରବନ୍ଧନେନ ୟଥାକାମକରଣୀୟୋ ପାପିମତୋ…ପେ॰…।

‘‘ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା…ପେ॰… ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା, ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିନନ୍ଦତି ଅଭିୱଦତି ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ବଦ୍ଧୋ ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ଆୱାସଗତୋ ମାରସ୍ସ, ମାରସ୍ସ ୱସଂ ଗତୋ, ପଟିମୁକ୍କସ୍ସ ମାରପାସୋ। ବଦ୍ଧୋ ସୋ ମାରବନ୍ଧନେନ ୟଥାକାମକରଣୀୟୋ ପାପିମତୋ…ପେ॰…।

‘‘ସନ୍ତି ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା, ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନାଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ , ଭିକ୍ଖୁ ମୁତ୍ତୋ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେହି ରୂପେହି, ନାୱାସଗତୋ ମାରସ୍ସ, ନ ମାରସ୍ସ ୱସଂ ଗତୋ, ଉମ୍ମୁକ୍କସ୍ସ ମାରପାସୋ। ମୁତ୍ତୋ ସୋ ମାରବନ୍ଧନେନ ନ ୟଥାକାମକରଣୀୟୋ ପାପିମତୋ…ପେ॰…।

‘‘ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା…ପେ॰… ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା, ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନାଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ମୁତ୍ତୋ ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେହି ଧମ୍ମେହି, ନାୱାସଗତୋ ମାରସ୍ସ, ନ ମାରସ୍ସ ୱସଂ ଗତୋ, ଉମ୍ମୁକ୍କସ୍ସ ମାରପାସୋ। ମୁତ୍ତୋ ସୋ ମାରବନ୍ଧନେନ ନ ୟଥାକାମକରଣୀୟୋ ପାପିମତୋ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଲୋକନ୍ତଗମନସୁତ୍ତଂ

୧୧୬ . ‘‘ନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗମନେନ ଲୋକସ୍ସ ଅନ୍ତଂ ଞାତେୟ୍ୟଂ, ଦଟ୍ଠେୟ୍ୟଂ [ଦିଟ୍ଠେୟ୍ୟଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] , ପତ୍ତେୟ୍ୟନ୍ତି ୱଦାମି। ନ ଚ ପନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପତ୍ୱା ଲୋକସ୍ସ ଅନ୍ତଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅନ୍ତକିରିୟଂ ୱଦାମୀ’’ତି। ଇଦଂ ୱତ୍ୱା ଭଗୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପାୱିସି। ଅଥ ଖୋ ତେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଅଚିରପକ୍କନ୍ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଇଦଂ ଖୋ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ – ‘ନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗମନେନ ଲୋକସ୍ସ ଅନ୍ତଂ ଞାତେୟ୍ୟଂ, ଦଟ୍ଠେୟ୍ୟଂ, ପତ୍ତେୟ୍ୟନ୍ତି ୱଦାମି। ନ ଚ ପନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପତ୍ୱା ଲୋକସ୍ସ ଅନ୍ତଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅନ୍ତକିରିୟଂ ୱଦାମୀ’ତି। କୋ ନୁ ଖୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜେୟ୍ୟା’’ତି?

ଅଥ ଖୋ ତେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ସତ୍ଥୁ ଚେୱ ସଂୱଣ୍ଣିତୋ , ସମ୍ଭାୱିତୋ ଚ ୱିଞ୍ଞୂନଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନଂ। ପହୋତି ଚାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜିତୁଂ। ୟଂନୂନ ମୟଂ ୟେନାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟାମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାମା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ୟେନାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ଆନନ୍ଦେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦିଂସୁ। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ –

‘‘ଇଦଂ ଖୋ ନୋ, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ – ‘ନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗମନେନ ଲୋକସ୍ସ ଅନ୍ତଂ ଞାତେୟ୍ୟଂ, ଦଟ୍ଠେୟ୍ୟଂ, ପତ୍ତେୟ୍ୟନ୍ତି ୱଦାମି। ନ ଚ ପନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପତ୍ୱା ଲୋକସ୍ସ ଅନ୍ତଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅନ୍ତକିରିୟଂ ୱଦାମୀ’ତି। ତେସଂ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ଅମ୍ହାକଂ ଅଚିରପକ୍କନ୍ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଏତଦହୋସି – ‘ଇଦଂ ଖୋ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ – ନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗମନେନ ଲୋକସ୍ସ ଅନ୍ତଂ ଞାତେୟ୍ୟଂ, ଦଟ୍ଠେୟ୍ୟଂ, ପତ୍ତେୟ୍ୟନ୍ତି ୱଦାମି। ନ ଚ ପନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପତ୍ୱା ଲୋକସ୍ସ ଅନ୍ତଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅନ୍ତକିରିୟଂ ୱଦାମୀତି। କୋ ନୁ ଖୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜେୟ୍ୟା’ତି ? ତେସଂ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ଅମ୍ହାକଂ ଏତଦହୋସି – ‘ଅୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ସତ୍ଥୁ ଚେୱ ସଂୱଣ୍ଣିତୋ, ସମ୍ଭାୱିତୋ ଚ ୱିଞ୍ଞୂନଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନଂ। ପହୋତି ଚାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜିତୁଂ। ୟଂନୂନ ମୟଂ ୟେନାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟାମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାମା’ତି। ୱିଭଜତାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ’’ତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, ପୁରିସୋ ସାରତ୍ଥିକୋ ସାରଗୱେସୀ ସାରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ଅତିକ୍କମ୍ମେୱ, ମୂଲଂ ଅତିକ୍କମ୍ମେୱ, ଖନ୍ଧଂ ସାଖାପଲାସେ ସାରଂ ପରିୟେସିତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ; ଏୱଂ ସମ୍ପଦମିଦଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ସତ୍ଥରି ସମ୍ମୁଖୀଭୂତେ ତଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅତିସିତ୍ୱା ଅମ୍ହେ ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛିତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞଥ [ମଞ୍ଞେଥ (ପୀ॰ କ॰)] । ସୋ ହାୱୁସୋ, ଭଗୱା ଜାନଂ ଜାନାତି, ପସ୍ସଂ ପସ୍ସତି – ଚକ୍ଖୁଭୂତୋ, ଞାଣଭୂତୋ, ଧମ୍ମଭୂତୋ, ବ୍ରହ୍ମଭୂତୋ, ୱତ୍ତା, ପୱତ୍ତା, ଅତ୍ଥସ୍ସ ନିନ୍ନେତା, ଅମତସ୍ସ ଦାତା, ଧମ୍ମସ୍ସାମୀ, ତଥାଗତୋ। ସୋ ଚେୱ ପନେତସ୍ସ କାଲୋ ଅହୋସି ୟଂ ଭଗୱନ୍ତଂୟେୱ ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାଥ । ୟଥା ୱୋ ଭଗୱା ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ ତଥା ୱୋ ଧାରେୟ୍ୟାଥା’’ତି।

‘‘ଅଦ୍ଧାୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ଭଗୱା ଜାନଂ ଜାନାତି, ପସ୍ସଂ ପସ୍ସତି – ଚକ୍ଖୁଭୂତୋ, ଞାଣଭୂତୋ, ଧମ୍ମଭୂତୋ, ବ୍ରହ୍ମଭୂତୋ, ୱତ୍ତା, ପୱତ୍ତା, ଅତ୍ଥସ୍ସ ନିନ୍ନେତା, ଅମତସ୍ସ ଦାତା, ଧମ୍ମସ୍ସାମୀ, ତଥାଗତୋ। ସୋ ଚେୱ ପନେତସ୍ସ କାଲୋ ଅହୋସି ୟଂ ଭଗୱନ୍ତଂୟେୱ ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାମ । ୟଥା ନୋ ଭଗୱା ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ ତଥା ନଂ ଧାରେୟ୍ୟାମ। ଅପି ଚାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ସତ୍ଥୁ ଚେୱ ସଂୱଣ୍ଣିତୋ, ସମ୍ଭାୱିତୋ ଚ ୱିଞ୍ଞୂନଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନଂ। ପହୋତି ଚାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜିତୁଂ। ୱିଭଜତାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଅଗରୁଂ କରିତ୍ୱା’’ତି।

‘‘ତେନହାୱୁସୋ, ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ଆନନ୍ଦସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ୟଂ ଖୋ ୱୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ – ‘ନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗମନେନ ଲୋକସ୍ସ ଅନ୍ତଂ ଞାତେୟ୍ୟଂ, ଦଟ୍ଠେୟ୍ୟଂ, ପତ୍ତେୟ୍ୟନ୍ତି ୱଦାମି। ନ ଚ ପନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପତ୍ୱା ଲୋକସ୍ସ ଅନ୍ତଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅନ୍ତକିରିୟଂ ୱଦାମୀ’ତି, ଇମସ୍ସ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାମି। ୟେନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଲୋକସ୍ମିଂ ଲୋକସଞ୍ଞୀ ହୋତି ଲୋକମାନୀ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ଲୋକୋ। କେନ ଚାୱୁସୋ, ଲୋକସ୍ମିଂ ଲୋକସଞ୍ଞୀ ହୋତି ଲୋକମାନୀ? ଚକ୍ଖୁନା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଲୋକସ୍ମିଂ ଲୋକସଞ୍ଞୀ ହୋତି ଲୋକମାନୀ। ସୋତେନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ… ଘାନେନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ… ଜିୱ୍ହାୟ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଲୋକସ୍ମିଂ ଲୋକସଞ୍ଞୀ ହୋତି ଲୋକମାନୀ । କାୟେନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ… ମନେନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଲୋକସ୍ମିଂ ଲୋକସଞ୍ଞୀ ହୋତି ଲୋକମାନୀ। ୟେନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଲୋକସ୍ମିଂ ଲୋକସଞ୍ଞୀ ହୋତି ଲୋକମାନୀ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ଲୋକୋ। ୟଂ ଖୋ ୱୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ – ‘ନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗମନେନ ଲୋକସ୍ସ ଅନ୍ତଂ ଞାତେୟ୍ୟଂ , ଦଟ୍ଠେୟ୍ୟଂ, ପତ୍ତେୟ୍ୟନ୍ତି ୱଦାମି। ନ ଚ ପନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପତ୍ୱା ଲୋକସ୍ସ ଅନ୍ତଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅନ୍ତକିରିୟଂ ୱଦାମୀ’ତି, ଇମସ୍ସ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାମି। ଆକଙ୍ଖମାନା ଚ ପନ ତୁମ୍ହେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂୟେୱ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାଥ। ୟଥା ୱୋ ଭଗୱା ବ୍ୟାକରୋତି ତଥା ନଂ ଧାରେୟ୍ୟାଥା’’ତି।

‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ଆନନ୍ଦସ୍ସ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ –

‘‘ୟଂ ଖୋ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ – ‘ନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗମନେନ ଲୋକସ୍ସ ଅନ୍ତଂ ଞାତେୟ୍ୟଂ, ଦଟ୍ଠେୟ୍ୟଂ, ପତ୍ତେୟ୍ୟନ୍ତି ୱଦାମି। ନ ଚ ପନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପତ୍ୱା ଲୋକସ୍ସ ଅନ୍ତଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅନ୍ତକିରିୟଂ ୱଦାମୀ’ତି। ତେସଂ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଅମ୍ହାକଂ ଅଚିରପକ୍କନ୍ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଏତଦହୋସି – ‘ଇଦଂ ଖୋ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ – ନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗମନେନ ଲୋକସ୍ସ ଅନ୍ତଂ ଞାତେୟ୍ୟଂ, ଦଟ୍ଠେୟ୍ୟଂ, ପତ୍ତେୟ୍ୟନ୍ତି ୱଦାମି। ନ ଚ ପନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପତ୍ୱା ଲୋକସ୍ସ ଅନ୍ତଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅନ୍ତକିରିୟଂ ୱଦାମୀ’ତି। କୋ ନୁ ଖୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜେୟ୍ୟାତି? ତେସଂ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଅମ୍ହାକଂ ଏତଦହୋସି – ‘ଅୟଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ସତ୍ଥୁ ଚେୱ ସଂୱଣ୍ଣିତୋ, ସମ୍ଭାୱିତୋ ଚ ୱିଞ୍ଞୂନଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନଂ। ପହୋତି ଚାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜିତୁଂ। ୟଂନୂନ ମୟଂ ୟେନାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟାମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାମା’ତି। ଅଥ ଖୋ ମୟଂ , ଭନ୍ତେ, ୟେନାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମିମ୍ହ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛିମ୍ହ। ତେସଂ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମତା ଆନନ୍ଦେନ ଇମେହି ଆକାରେହି ଇମେହି ପଦେହି ଇମେହି ବ୍ୟଞ୍ଜନେହି ଅତ୍ଥୋ ୱିଭତ୍ତୋ’’ତି।

‘‘ପଣ୍ଡିତୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନନ୍ଦୋ; ମହାପଞ୍ଞୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନନ୍ଦୋ! ମଂ ଚେପି ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାଥ, ଅହମ୍ପି ତଂ ଏୱମେୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ ୟଥା ତଂ ଆନନ୍ଦେନ ବ୍ୟାକତଂ। ଏସୋ ଚେୱେତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ, ଏୱଞ୍ଚ ନଂ ଧାରେୟ୍ୟାଥା’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. କାମଗୁଣସୁତ୍ତଂ

୧୧୭ . ‘‘ପୁବ୍ବେୱ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ବୋଧା ଅନଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସେୱ ସତୋ ଏତଦହୋସି – ‘ୟେମେ ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା ଚେତସୋ ସମ୍ଫୁଟ୍ଠପୁବ୍ବା ଅତୀତା ନିରୁଦ୍ଧା ୱିପରିଣତା, ତତ୍ର ମେ ଚିତ୍ତଂ ବହୁଲଂ ଗଚ୍ଛମାନଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ୱା ଅପ୍ପଂ ୱା ଅନାଗତେସୁ’। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘ୟେମେ ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା ଚେତସୋ ସମ୍ଫୁଟ୍ଠପୁବ୍ବା ଅତୀତା ନିରୁଦ୍ଧା ୱିପରିଣତା, ତତ୍ର ମେ ଅତ୍ତରୂପେନ ଅପ୍ପମାଦୋ ସତି ଚେତସୋ ଆରକ୍ଖୋ କରଣୀୟୋ’। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୁମ୍ହାକମ୍ପି ୟେ ତେ ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା ଚେତସୋ ସମ୍ଫୁଟ୍ଠପୁବ୍ବା ଅତୀତା ନିରୁଦ୍ଧା ୱିପରିଣତା, ତତ୍ର ୱୋ ଚିତ୍ତଂ ବହୁଲଂ ଗଚ୍ଛମାନଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ୱା ଅପ୍ପଂ ୱା ଅନାଗତେସୁ। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୁମ୍ହାକମ୍ପି ୟେ ତେ ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା ଚେତସୋ ସମ୍ଫୁଟ୍ଠପୁବ୍ବା ଅତୀତା ନିରୁଦ୍ଧା ୱିପରିଣତା, ତତ୍ର ୱୋ ଅତ୍ତରୂପେହି ଅପ୍ପମାଦୋ ସତି ଚେତସୋ ଆରକ୍ଖୋ କରଣୀୟୋ। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସେ ଆୟତନେ ୱେଦିତବ୍ବେ ୟତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁ ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ରୂପସଞ୍ଞା ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ସେ ଆୟତନେ ୱେଦିତବ୍ବେ…ପେ॰… ୟତ୍ଥ ଜିୱ୍ହା ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ରସସଞ୍ଞା ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ସେ ଆୟତନେ ୱେଦିତବ୍ବେ…ପେ॰… ୟତ୍ଥ ମନୋ ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ଧମ୍ମସଞ୍ଞା ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ସେ ଆୟତନେ ୱେଦିତବ୍ବେ’’ତି। ଇଦଂ ୱତ୍ୱା ଭଗୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପାୱିସି।

ଅଥ ଖୋ ତେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଅଚିରପକ୍କନ୍ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଇଦଂ ଖୋ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ – ‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସେ ଆୟତନେ ୱେଦିତବ୍ବେ ୟତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁ ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ରୂପସଞ୍ଞା ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ସେ ଆୟତନେ ୱେଦିତବ୍ବେ…ପେ॰… ୟତ୍ଥ ଜିୱ୍ହା ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ରସସଞ୍ଞା ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ସେ ଆୟତନେ ୱେଦିତବ୍ବେ…ପେ॰… ୟତ୍ଥ ମନୋ ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ଧମ୍ମସଞ୍ଞା ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ସେ ଆୟତନେ ୱେଦିତବ୍ବେ’ତି। କୋ ନୁ ଖୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜେୟ୍ୟା’’ତି?

ଅଥ ଖୋ ତେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ସତ୍ଥୁ ଚେୱ ସଂୱଣ୍ଣିତୋ, ସମ୍ଭାୱିତୋ ଚ ୱିଞ୍ଞୂନଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନଂ। ପହୋତି ଚାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜିତୁଂ। ୟଂନୂନ ମୟଂ ୟେନାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟାମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାମା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ୟେନାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ଆନନ୍ଦେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦିଂସୁ । ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ –

‘‘ଇଦଂ ଖୋ ନୋ, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ – ‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସେ ଆୟତନେ ୱେଦିତବ୍ବେ ୟତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁ ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ରୂପସଞ୍ଞା ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ସେ ଆୟତନେ ୱେଦିତବ୍ବେ…ପେ॰… ୟତ୍ଥ ଜିୱ୍ହା ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି , ରସସଞ୍ଞା ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ସେ ଆୟତନେ ୱେଦିତବ୍ବେ…ପେ॰… ୟତ୍ଥ ମନୋ ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ଧମ୍ମସଞ୍ଞା ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ସେ ଆୟତନେ ୱେଦିତବ୍ବେ’ତି। ତେସଂ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ଅମ୍ହାକଂ ଅଚିରପକ୍କନ୍ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଏତଦହୋସି – ‘ଇଦଂ ଖୋ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ – ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସେ ଆୟତନେ ୱେଦିତବ୍ବେ ୟତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁ ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ରୂପସଞ୍ଞା ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ସେ ଆୟତନେ ୱେଦିତବ୍ବେ…ପେ॰… ୟତ୍ଥ ଜିୱ୍ହା ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ରସସଞ୍ଞା ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି ସେ ଆୟତନେ ୱେଦିତବ୍ବେ…ପେ॰… ୟତ୍ଥ ମନୋ ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ଧମ୍ମସଞ୍ଞା ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ସେ ଆୟତନେ ୱେଦିତବ୍ବେ’ତି। କୋ ନୁ ଖୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜେୟ୍ୟାତି? ତେସଂ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ଅମ୍ହାକଂ ଏତଦହୋସି – ‘ଅୟଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ସତ୍ଥୁ ଚେୱ ସଂୱଣ୍ଣିତୋ, ସମ୍ଭାୱିତୋ ଚ ୱିଞ୍ଞୂନଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନଂ। ପହୋତି ଚାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜିତୁଂ। ୟଂନୂନ ମୟଂ ୟେନାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟାମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାମା’ତି। ୱିଭଜତାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ’’ତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, ପୁରିସୋ ସାରତ୍ଥିକୋ ସାରଗୱେସୀ ସାରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ…ପେ॰… ୱିଭଜତାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଅଗରୁଂ କରିତ୍ୱାତି।

‘‘ତେନହାୱୁସୋ , ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ଆନନ୍ଦସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ୟଂ ଖୋ ୱୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ – ‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସେ ଆୟତନେ ୱେଦିତବ୍ବେ ୟତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁ ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ରୂପସଞ୍ଞା ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ସେ ଆୟତନେ ୱେଦିତବ୍ବେ…ପେ॰… ୟତ୍ଥ ମନୋ ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ଧମ୍ମସଞ୍ଞା ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ସେ ଆୟତନେ ୱେଦିତବ୍ବେ’ତି। ଇମସ୍ସ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାମି। ସଳାୟତନନିରୋଧଂ ନୋ ଏତଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତା ସନ୍ଧାୟ ଭାସିତଂ – ‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସେ ଆୟତନେ ୱେଦିତବ୍ବେ, ୟତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁ ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ରୂପସଞ୍ଞା ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ସେ ଆୟତନେ ୱେଦିତବ୍ବେ…ପେ॰… ୟତ୍ଥ ମନୋ ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ଧମ୍ମସଞ୍ଞା ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ସେ ଆୟତନେ ୱେଦିତବ୍ବେ’ତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ – ‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସେ ଆୟତନେ ୱେଦିତବ୍ବେ ୟତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁ ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ରୂପସଞ୍ଞା ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ସେ ଆୟତନେ ୱେଦିତବ୍ବେ…ପେ॰… ୟତ୍ଥ ମନୋ ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ଧମ୍ମସଞ୍ଞା ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ସେ ଆୟତନେ ୱେଦିତବ୍ବେ’ତି। ଇମସ୍ସ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାମି। ଆକଙ୍ଖମାନା ଚ ପନ ତୁମ୍ହେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂୟେୱ ଉପସଙ୍କମଥ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତମତ୍ଥଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାଥ। ୟଥା ୱୋ ଭଗୱା ବ୍ୟାକରୋତି ତଥା ନଂ ଧାରେୟ୍ୟାଥା’’ତି।

‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ଆନନ୍ଦସ୍ସ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ –

‘‘ୟଂ ଖୋ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ – ‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସେ ଆୟତନେ ୱେଦିତବ୍ବେ ୟତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁ ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ରୂପସଞ୍ଞା ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ସେ ଆୟତନେ ୱେଦିତବ୍ବେ…ପେ॰… ୟତ୍ଥ ଜିୱ୍ହା ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ରସସଞ୍ଞା ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ସେ ଆୟତନେ ୱେଦିତବ୍ବେ…ପେ॰… ୟତ୍ଥ ମନୋ ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ଧମ୍ମସଞ୍ଞା ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ସେ ଆୟତନେ ୱେଦିତବ୍ବେ’ତି, ତେସଂ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଅମ୍ହାକଂ ଅଚିରପକ୍କନ୍ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଏତଦହୋସି – ‘ଇଦଂ ଖୋ ନୋ, ଆୱୁସୋ , ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ – ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସେ ଆୟତନେ ୱେଦିତବ୍ବେ ୟତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁ ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ରୂପସଞ୍ଞା ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ସେ ଆୟତନେ ୱେଦିତବ୍ବେ…ପେ॰… ୟତ୍ଥ ମନୋ ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ଧମ୍ମସଞ୍ଞା ଚ ନିରୁଜ୍ଝତି, ସେ ଆୟତନେ ୱେଦିତବ୍ବେ’ତି। ‘କୋ ନୁ ଖୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜେୟ୍ୟା’ତି? ତେସଂ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଅମ୍ହାକଂ ଏତଦହୋସି – ‘ଅୟଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ସତ୍ଥୁ ଚେୱ ସଂୱଣ୍ଣିତୋ, ସମ୍ଭାୱିତୋ ଚ ୱିଞ୍ଞୂନଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନଂ। ପହୋତି ଚାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜିତୁଂ। ୟଂନୂନ ମୟଂ ୟେନାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟାମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାମା’ତି। ଅଥ ଖୋ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ୟେନାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମିମ୍ହ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛିମ୍ହ। ତେସଂ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମତା ଆନନ୍ଦେନ ଇମେହି ଆକାରେହି, ଇମେହି ପଦେହି, ଇମେହି ବ୍ୟଞ୍ଜନେହି ଅତ୍ଥୋ ୱିଭତ୍ତୋ’’ତି।

‘‘ପଣ୍ଡିତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନନ୍ଦୋ; ମହାପଞ୍ଞୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନନ୍ଦୋ! ମଂ ଚେପି ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାଥ, ଅହମ୍ପି ତଂ ଏୱମେୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ ୟଥା ତଂ ଆନନ୍ଦେନ ବ୍ୟାକତଂ। ଏସୋ ଚେୱେତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ। ଏୱଞ୍ଚ ନଂ ଧାରେୟ୍ୟାଥା’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ସକ୍କପଞ୍ହସୁତ୍ତଂ

୧୧୮ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ଗିଜ୍ଝକୂଟେ ପବ୍ବତେ। ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ , ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ନୋ ପରିନିବ୍ବାୟନ୍ତି? କୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ପରିନିବ୍ବାୟନ୍ତୀ’’ତି?

‘‘ସନ୍ତି ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା, ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିନନ୍ଦତି ଅଭିୱଦତି ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ତଂ ଅଭିନନ୍ଦତୋ ଅଭିୱଦତୋ ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ତନ୍ନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି ତଦୁପାଦାନଂ। ସଉପାଦାନୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ନୋ ପରିନିବ୍ବାୟତି…ପେ॰…।

‘‘ସନ୍ତି ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା…ପେ॰… ସନ୍ତି ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା, ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିନନ୍ଦତି ଅଭିୱଦତି ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ତଂ ଅଭିନନ୍ଦତୋ ଅଭିୱଦତୋ ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ତନ୍ନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି ତଦୁପାଦାନଂ। ସଉପାଦାନୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ନୋ ପରିନିବ୍ବାୟତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ହେତୁ, ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ନୋ ପରିନିବ୍ବାୟନ୍ତି।

‘‘ସନ୍ତି ଚ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା, ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନାଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ତଂ ଅନଭିନନ୍ଦତୋ ଅନଭିୱଦତୋ ଅନଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ନ ତନ୍ନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି, ନ ତଦୁପାଦାନଂ। ଅନୁପାଦାନୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ପରିନିବ୍ବାୟତି…ପେ॰… ।

‘‘ସନ୍ତି ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା…ପେ॰… ସନ୍ତି ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନାଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ତଂ ଅନଭିନନ୍ଦତୋ ଅନଭିୱଦତୋ ଅନଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ନ ତନ୍ନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି ନ ତଦୁପାଦାନଂ। ଅନୁପାଦାନୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ପରିନିବ୍ବାୟତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ହେତୁ, ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ପରିନିବ୍ବାୟନ୍ତୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ପଞ୍ଚସିଖସୁତ୍ତଂ

୧୧୯ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ଗିଜ୍ଝକୂଟେ ପବ୍ବତେ। ଅଥ ଖୋ ପଞ୍ଚସିଖୋ ଗନ୍ଧବ୍ବଦେୱପୁତ୍ତୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ପଞ୍ଚସିଖୋ ଗନ୍ଧବ୍ବଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ନୋ ପରିନିବ୍ବାୟନ୍ତି? କୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ପରିନିବ୍ବାୟନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ସନ୍ତି ଖୋ, ପଞ୍ଚସିଖ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା…ପେ॰… ସନ୍ତି ଖୋ, ପଞ୍ଚସିଖ, ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା, ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିନନ୍ଦତି ଅଭିୱଦତି ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ତଂ ଅଭିନନ୍ଦତୋ ଅଭିୱଦତୋ ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ତନ୍ନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି ତଦୁପାଦାନଂ। ସଉପାଦାନୋ, ପଞ୍ଚସିଖ , ଭିକ୍ଖୁ ନୋ ପରିନିବ୍ବାୟତି। ଅୟଂ ଖୋ, ପଞ୍ଚସିଖ, ହେତୁ, ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ନୋ ପରିନିବ୍ବାୟନ୍ତି’’।

‘‘ସନ୍ତି ଚ ଖୋ, ପଞ୍ଚସିଖ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା…ପେ॰… ସନ୍ତି ଖୋ, ପଞ୍ଚସିଖ, ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନାଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି, ତସ୍ସ ତଂ ଅନଭିନନ୍ଦତୋ ଅନଭିୱଦତୋ ଅନଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ନ ତନ୍ନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି, ନ ତଦୁପାଦାନଂ। ଅନୁପାଦାନୋ, ପଞ୍ଚସିଖ, ଭିକ୍ଖୁ ପରିନିବ୍ବାୟତି। ଅୟଂ ଖୋ, ପଞ୍ଚସିଖ, ହେତୁ, ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ପରିନିବ୍ବାୟନ୍ତୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ସାରିପୁତ୍ତସଦ୍ଧିୱିହାରିକସୁତ୍ତଂ

୧୨୦ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ । ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ସାରିପୁତ୍ତେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସଦ୍ଧିୱିହାରିକୋ , ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତୋ’’ତି।

‘‘ଏୱମେତଂ, ଆୱୁସୋ, ହୋତି ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଅଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରସ୍ସ, ଭୋଜନେ ଅମତ୍ତଞ୍ଞୁନୋ, ଜାଗରିୟଂ ଅନନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ। ‘ସୋ ୱତାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଅଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋ ଭୋଜନେ ଅମତ୍ତଞ୍ଞୂ ଜାଗରିୟଂ ଅନନୁୟୁତ୍ତୋ ୟାୱଜୀୱଂ ପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ସନ୍ତାନେସ୍ସତୀ’ତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ସୋ ୱତାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋ, ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୂ, ଜାଗରିୟଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ ୟାୱଜୀୱଂ ପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ସନ୍ତାନେସ୍ସତୀ’ତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି।

‘‘କଥଞ୍ଚାୱୁସୋ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋ ହୋତି? ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ନ ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୀ ହୋତି ନାନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହୀ। ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱେୟ୍ୟୁଂ ତସ୍ସ ସଂୱରାୟ ପଟିପଜ୍ଜତି, ରକ୍ଖତି ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟେ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜତି। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ନ ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୀ ହୋତି ନାନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହୀ। ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱେୟ୍ୟୁଂ, ତସ୍ସ ସଂୱରାୟ ପଟିପଜ୍ଜତି, ରକ୍ଖତି ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ମନିନ୍ଦ୍ରିୟେ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚାୱୁସୋ, ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୂ ହୋତି? ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ଆହାରଂ ଆହାରେତି – ‘ନେୱ ଦୱାୟ, ନ ମଦାୟ, ନ ମଣ୍ଡନାୟ, ନ ୱିଭୂସନାୟ, ୟାୱଦେୱ ଇମସ୍ସ କାୟସ୍ସ ଠିତିୟା ୟାପନାୟ, ୱିହିଂସୂପରତିୟା, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟାନୁଗ୍ଗହାୟ। ଇତି ପୁରାଣଞ୍ଚ ୱେଦନଂ ପଟିହଙ୍ଖାମି, ନୱଞ୍ଚ ୱେଦନଂ ନ ଉପ୍ପାଦେସ୍ସାମି, ୟାତ୍ରା ଚ ମେ ଭୱିସ୍ସତି , ଅନୱଜ୍ଜତା ଚ ଫାସୁୱିହାରୋ ଚା’ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୂ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚାୱୁସୋ, ଜାଗରିୟଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ ହୋତି? ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଦିୱସଂ ଚଙ୍କମେନ ନିସଜ୍ଜାୟ ଆୱରଣୀୟେହି ଧମ୍ମେହି ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି। ରତ୍ତିୟା ପଠମଂ ୟାମଂ ଚଙ୍କମେନ ନିସଜ୍ଜାୟ ଆୱରଣୀୟେହି ଧମ୍ମେହି ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି । ରତ୍ତିୟା ମଜ୍ଝିମଂ ୟାମଂ ଦକ୍ଖିଣେନ ପସ୍ସେନ ସୀହସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି ପାଦେ ପାଦଂ ଅଚ୍ଚାଧାୟ ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ, ଉଟ୍ଠାନସଞ୍ଞଂ ମନସି କରିତ୍ୱା। ରତ୍ତିୟା ପଚ୍ଛିମଂ ୟାମଂ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାୟ ଚଙ୍କମେନ ନିସଜ୍ଜାୟ ଆୱରଣୀୟେହି ଧମ୍ମେହି ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଜାଗରିୟଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ ହୋତି। ତସ୍ମାତିହାୱୁସୋ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରା ଭୱିସ୍ସାମ, ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୁନୋ, ଜାଗରିୟଂ ଅନୁୟୁତ୍ତା’ତି। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଆୱୁସୋ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ରାହୁଲୋୱାଦସୁତ୍ତଂ

୧୨୧ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱତୋ ରହୋଗତସ୍ସ ପଟିସଲ୍ଲୀନସ୍ସ ଏୱଂ ଚେତସୋ ପରିୱିତକ୍କୋ ଉଦପାଦି – ‘‘ପରିପକ୍କା ଖୋ ରାହୁଲସ୍ସ ୱିମୁତ୍ତିପରିପାଚନିୟା ଧମ୍ମା; ୟଂନୂନାହଂ ରାହୁଲଂ ଉତ୍ତରିଂ ଆସୱାନଂ ଖୟେ ୱିନେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତ୍ୱା ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ରାହୁଲଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଗଣ୍ହାହି, ରାହୁଲ, ନିସୀଦନଂ। ୟେନ ଅନ୍ଧୱନଂ ତେନୁପସଙ୍କମିସ୍ସାମ ଦିୱାୱିହାରାୟା’’ତି । ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ରାହୁଲୋ ଭଗୱତୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ନିସୀଦନଂ ଆଦାୟ ଭଗୱନ୍ତଂ ପିଟ୍ଠିତୋ ପିଟ୍ଠିତୋ ଅନୁବନ୍ଧି।

ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଅନେକାନି ଦେୱତାସହସ୍ସାନି ଭଗୱନ୍ତଂ ଅନୁବନ୍ଧାନି ହୋନ୍ତି – ‘‘ଅଜ୍ଜ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ରାହୁଲଂ ଉତ୍ତରିଂ ଆସୱାନଂ ଖୟେ ୱିନେସ୍ସତୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଅନ୍ଧୱନଂ ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ରୁକ୍ଖମୂଲେ ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ଆୟସ୍ମାପି ଖୋ ରାହୁଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ରାହୁଲଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ରାହୁଲ, ଚକ୍ଖୁ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ( ) [(ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି) ଏୱମିତରେସୁପି (ମ॰ ନି॰ ୩.୪୧୬-୪୧୭)]

‘‘ରୂପା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰…।

‘‘ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰…।

‘‘ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ନିଚ୍ଚୋ ୱା ଅନିଚ୍ଚୋ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚୋ, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰…।

‘‘ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦନାଗତଂ, ସଞ୍ଞାଗତଂ, ସଙ୍ଖାରଗତଂ, ୱିଞ୍ଞାଣଗତଂ, ତମ୍ପି ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି , ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰…।

‘‘ଜିୱ୍ହା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰…।

‘‘ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰…।

‘‘ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସୋ ନିଚ୍ଚୋ ୱା ଅନିଚ୍ଚୋ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚୋ, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰…।

‘‘ୟମ୍ପିଦଂ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦନାଗତଂ, ସଞ୍ଞାଗତଂ, ସଙ୍ଖାରଗତଂ, ୱିଞ୍ଞାଣଗତଂ, ତମ୍ପି ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰…।

‘‘ମନୋ ନିଚ୍ଚୋ ୱା ଅନିଚ୍ଚୋ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚୋ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱାତି?

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଧମ୍ମା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰…।

‘‘ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰…।

‘‘ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ନିଚ୍ଚୋ ୱା ଅନିଚ୍ଚୋ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚୋ, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰…।

‘‘ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦନାଗତଂ, ସଞ୍ଞାଗତଂ, ସଙ୍ଖାରଗତଂ, ୱିଞ୍ଞାଣଗତଂ, ତମ୍ପି ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ରାହୁଲ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ରୂପେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦନାଗତଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ସଙ୍ଖାରଗତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଗତଂ ତସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ରସେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ୟମ୍ପିଦଂ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦନାଗତଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ସଙ୍ଖାରଗତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଗତଂ ତସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰…।

‘‘ମନସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଧମ୍ମେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦନାଗତଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ସଙ୍ଖାରଗତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଗତଂ ତସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି; ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି; ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନୋ ଆୟସ୍ମା ରାହୁଲୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦି। ଇମସ୍ମିଞ୍ଚ ପନ ୱେୟ୍ୟାକରଣସ୍ମିଂ ଭଞ୍ଞମାନେ ଆୟସ୍ମତୋ ରାହୁଲସ୍ସ ଅନୁପାଦାୟ ଆସୱେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚି। ଅନେକାନଞ୍ଚ ଦେୱତାସହସ୍ସାନଂ ୱିରଜଂ ୱୀତମଲଂ ଧମ୍ମଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି – ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ, ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ସଂୟୋଜନିୟଧମ୍ମସୁତ୍ତଂ

୧୨୨ . ‘‘ସଂୟୋଜନିୟେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେ ଦେସେସ୍ସାମି ସଂୟୋଜନଞ୍ଚ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂୟୋଜନିୟା ଧମ୍ମା, କତମଞ୍ଚ ସଂୟୋଜନଂ? ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂୟୋଜନିୟା ଧମ୍ମା। ୟୋ ତତ୍ଥ ଛନ୍ଦରାଗୋ, ତଂ ତତ୍ଥ ସଂୟୋଜନଂ…ପେ॰… ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା…ପେ॰… ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂୟୋଜନିୟା ଧମ୍ମା। ୟୋ ତତ୍ଥ ଛନ୍ଦରାଗୋ ତଂ ତତ୍ଥ ସଂୟୋଜନ’’ନ୍ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଉପାଦାନିୟଧମ୍ମସୁତ୍ତଂ

୧୨୩ . ‘‘ଉପାଦାନିୟେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେ ଦେସେସ୍ସାମି ଉପାଦାନଞ୍ଚ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପାଦାନିୟା ଧମ୍ମା, କତମଞ୍ଚ ଉପାଦାନଂ? ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପାଦାନିୟା ଧମ୍ମା। ୟୋ ତତ୍ଥ ଛନ୍ଦରାଗୋ, ତଂ ତତ୍ଥ ଉପାଦାନଂ…ପେ॰… ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା…ପେ॰… ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପାଦାନିୟା ଧମ୍ମା। ୟୋ ତତ୍ଥ ଛନ୍ଦରାଗୋ ତଂ ତତ୍ଥ ଉପାଦାନ’’ନ୍ତି। ଦସମଂ।

ଲୋକକାମଗୁଣୱଗ୍ଗୋ ଦ୍ୱାଦସମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ମାରପାସେନ ଦ୍ୱେ ୱୁତ୍ତା, ଲୋକକାମଗୁଣେନ ଚ।

ସକ୍କୋ ପଞ୍ଚସିଖୋ ଚେୱ, ସାରିପୁତ୍ତୋ ଚ ରାହୁଲୋ।

ସଂୟୋଜନଂ ଉପାଦାନଂ, ୱଗ୍ଗୋ ତେନ ପୱୁଚ୍ଚତୀତି॥

୧୩. ଗହପତିୱଗ୍ଗୋ

୧. ୱେସାଲୀସୁତ୍ତଂ

୧୨୪ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ୱେସାଲିୟଂ ୱିହରତି ମହାୱନେ କୂଟାଗାରସାଲାୟଂ। ଅଥ ଖୋ ଉଗ୍ଗୋ ଗହପତି ୱେସାଲିକୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଉଗ୍ଗୋ ଗହପତି ୱେସାଲିକୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ନୋ ପରିନିବ୍ବାୟନ୍ତି? କୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ପରିନିବ୍ବାୟନ୍ତୀ’’ତି?

‘‘ସନ୍ତି ଖୋ, ଗହପତି, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିନନ୍ଦତି ଅଭିୱଦତି ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ତଂ ଅଭିନନ୍ଦତୋ ଅଭିୱଦତୋ ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ତନ୍ନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି ତଦୁପାଦାନଂ। ସଉପାଦାନୋ, ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁ ନୋ ପରିନିବ୍ବାୟତି…ପେ॰… ସନ୍ତି ଖୋ, ଗହପତି, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା…ପେ॰… ସନ୍ତି ଖୋ, ଗହପତି, ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିନନ୍ଦତି ଅଭିୱଦତି ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ତଂ ଅଭିନନ୍ଦତୋ ଅଭିୱଦତୋ ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ତନ୍ନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି ତଦୁପାଦାନଂ। ସଉପାଦାନୋ, ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁ ନୋ ପରିନିବ୍ବାୟତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଗହପତି, ହେତୁ, ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ନୋ ପରିନିବ୍ବାୟନ୍ତି।

‘‘ସନ୍ତି ଚ ଖୋ, ଗହପତି, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା, ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନାଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ତଂ ଅନଭିନନ୍ଦତୋ ଅନଭିୱଦତୋ ଅନଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ନ ତନ୍ନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି, ନ ତଦୁପାଦାନଂ। ଅନୁପାଦାନୋ, ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁ ପରିନିବ୍ବାୟତି…ପେ॰… ସନ୍ତି ଖୋ, ଗହପତି, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା…ପେ॰… ସନ୍ତି ଖୋ, ଗହପତି, ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନାଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି, ତସ୍ସ ତଂ ଅନଭିନନ୍ଦତୋ ଅନଭିୱଦତୋ ଅନଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ। ନ ତନ୍ନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି, ନ ତଦୁପାଦାନଂ। ଅନୁପାଦାନୋ , ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁ ପରିନିବ୍ବାୟତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଗହପତି, ହେତୁ ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ପରିନିବ୍ବାୟନ୍ତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ୱଜ୍ଜୀସୁତ୍ତଂ

୧୨୫ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ୱଜ୍ଜୀସୁ ୱିହରତି ହତ୍ଥିଗାମେ। ଅଥ ଖୋ ଉଗ୍ଗୋ ଗହପତି ହତ୍ଥିଗାମକୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଉଗ୍ଗୋ ଗହପତି ହତ୍ଥିଗାମକୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ନୋ ପରିନିବ୍ବାୟନ୍ତି? କୋ ପନ, ଭନ୍ତେ ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ପରିନିବ୍ବାୟନ୍ତୀ’’ତି? (ୟଥା ପୁରିମସୁତ୍ତନ୍ତଂ, ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ)। ଅୟଂ ଖୋ, ଗହପତି, ହେତୁ ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ପରିନିବ୍ବାୟନ୍ତୀତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ନାଳନ୍ଦସୁତ୍ତଂ

୧୨୬ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ନାଳନ୍ଦାୟଂ ୱିହରତି ପାୱାରିକମ୍ବୱନେ। ଅଥ ଖୋ, ଉପାଲି ଗହପତି, ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ, ଉପାଲି ଗହପତି, ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ନୋ ପରିନିବ୍ବାୟନ୍ତି? କୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ପରିନିବ୍ବାୟନ୍ତୀ’’ତି? (ୟଥା ପୁରିମସୁତ୍ତନ୍ତଂ, ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ)। ଅୟଂ ଖୋ, ଗହପତି, ହେତୁ ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ପରିନିବ୍ବାୟନ୍ତୀତି। ତତିୟଂ।

୪. ଭାରଦ୍ୱାଜସୁତ୍ତଂ

୧୨୭ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ପିଣ୍ଡୋଲଭାରଦ୍ୱାଜୋ କୋସମ୍ବିୟଂ ୱିହରତି ଘୋସିତାରାମେ। ଅଥ ଖୋ ରାଜା ଉଦେନୋ ୟେନାୟସ୍ମା ପିଣ୍ଡୋଲଭାରଦ୍ୱାଜୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ପିଣ୍ଡୋଲଭାରଦ୍ୱାଜେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ରାଜା ଉଦେନୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ପିଣ୍ଡୋଲଭାରଦ୍ୱାଜଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଭାରଦ୍ୱାଜ, ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନିମେ ଦହରା ଭିକ୍ଖୂ ସୁସୂ [ସୁସୁ (ସୀ॰ କ॰)] କାଳକେସା ଭଦ୍ରେନ ୟୋବ୍ବନେନ ସମନ୍ନାଗତା ପଠମେନ ୱୟସା ଅନିକୀଳିତାୱିନୋ କାମେସୁ ୟାୱଜୀୱଂ ପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଅଦ୍ଧାନଞ୍ଚ ଆପାଦେନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ୱୁତ୍ତଂ ଖୋ ଏତଂ, ମହାରାଜ, ତେନ ଭଗୱତା ଜାନତା ପସ୍ସତା ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ – ‘ଏଥ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁମତ୍ତୀସୁ ମାତୁଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠପେଥ, ଭଗିନିମତ୍ତୀସୁ ଭଗିନିଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠପେଥ, ଧୀତୁମତ୍ତୀସୁ ଧୀତୁଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠପେଥା’ତି। ଅୟଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ହେତୁ, ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନିମେ ଦହରା ଭିକ୍ଖୂ ସୁସୂ କାଳକେସା ଭଦ୍ରେନ ୟୋବ୍ବନେନ ସମନ୍ନାଗତା ପଠମେନ ୱୟସା ଅନିକୀଳିତାୱିନୋ କାମେସୁ ୟାୱଜୀୱଂ ପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଅଦ୍ଧାନଞ୍ଚ ଆପାଦେନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ଲୋଲଂ [ଲୋଳଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଖୋ, ଭୋ ଭାରଦ୍ୱାଜ, ଚିତ୍ତଂ। ଅପ୍ପେକଦା ମାତୁମତ୍ତୀସୁପି ଲୋଭଧମ୍ମା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ଭଗିନିମତ୍ତୀସୁପି ଲୋଭଧମ୍ମା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ଧୀତୁମତ୍ତୀସୁପି ଲୋଭଧମ୍ମା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଭାରଦ୍ୱାଜ, ଅଞ୍ଞୋ ଚ ହେତୁ, ଅଞ୍ଞୋ ଚ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନିମେ ଦହରା ଭିକ୍ଖୂ ସୁସୂ କାଳକେସା…ପେ॰… ଅଦ୍ଧାନଞ୍ଚ ଆପାଦେନ୍ତୀ’’ତି?

‘‘ୱୁତ୍ତଂ ଖୋ ଏତଂ, ମହାରାଜ, ତେନ ଭଗୱତା ଜାନତା ପସ୍ସତା ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ – ‘ଏଥ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମମେୱ କାୟଂ ଉଦ୍ଧଂ ପାଦତଲା ଅଧୋ କେସମତ୍ଥକା ତଚପରିୟନ୍ତଂ ପୂରଂ ନାନପ୍ପକାରସ୍ସ ଅସୁଚିନୋ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖଥ – ଅତ୍ଥି ଇମସ୍ମିଂ କାୟେ କେସା ଲୋମା ନଖା ଦନ୍ତା ତଚୋ ମଂସଂ ନ୍ହାରୁ [ନହାରୁ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଅଟ୍ଠି ଅଟ୍ଠିମିଞ୍ଜଂ [ଅଟ୍ଠିମିଞ୍ଜା (ସୀ॰)] ୱକ୍କଂ ହଦୟଂ ୟକନଂ କିଲୋମକଂ ପିହକଂ ପପ୍ଫାସଂ ଅନ୍ତଂ ଅନ୍ତଗୁଣଂ ଉଦରିୟଂ କରୀସଂ ପିତ୍ତଂ ସେମ୍ହଂ ପୁବ୍ବୋ ଲୋହିତଂ ସେଦୋ ମେଦୋ ଅସ୍ସୁ ୱସା ଖେଳୋ ସିଙ୍ଘାଣିକା ଲସିକା ମୁତ୍ତ’ନ୍ତି। ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ମହାରାଜ, ହେତୁ, ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନିମେ ଦହରା ଭିକ୍ଖୂ ସୁସୂ କାଳକେସା…ପେ॰… ଅଦ୍ଧାନଞ୍ଚ ଆପାଦେନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ୟେ ତେ, ଭୋ ଭାରଦ୍ୱାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ଭାୱିତକାୟା ଭାୱିତସୀଲା ଭାୱିତଚିତ୍ତା ଭାୱିତପଞ୍ଞା, ତେସଂ ତଂ ସୁକରଂ ହୋତି। ୟେ ଚ ଖୋ ତେ , ଭୋ ଭାରଦ୍ୱାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ଅଭାୱିତକାୟା ଅଭାୱିତସୀଲା ଅଭାୱିତଚିତ୍ତା ଅଭାୱିତପଞ୍ଞା, ତେସଂ ତଂ ଦୁକ୍କରଂ ହୋତି। ଅପ୍ପେକଦା, ଭୋ ଭାରଦ୍ୱାଜ, ଅସୁଭତୋ ମନସି କରିସ୍ସାମୀତି [ମନସି କରିସ୍ସାମାତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ସୁଭତୋୱ [ସୁଭତୋ ୱା (ସୀ॰), ସୁଭତୋ ଚ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଆଗଚ୍ଛତି। ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଭାରଦ୍ୱାଜ , ଅଞ୍ଞୋ ଚ ଖୋ ହେତୁ ଅଞ୍ଞୋ ଚ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନିମେ ଦହରା ଭିକ୍ଖୂ ସୁସୂ କାଳକେସା…ପେ॰… ଅଦ୍ଧାନଞ୍ଚ ଆପାଦେନ୍ତୀ’’ତି?

‘‘ୱୁତ୍ତଂ ଖୋ ଏତଂ, ମହାରାଜ, ତେନ ଭଗୱତା ଜାନତା ପସ୍ସତା ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ – ‘ଏଥ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରା ୱିହରଥ। ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ମା ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହିନୋ ଅହୁୱତ୍ଥ, ମାନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହିନୋ। ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱେୟ୍ୟୁଂ, ତସ୍ସ ସଂୱରାୟ ପଟିପଜ୍ଜଥ। ରକ୍ଖଥ ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ; ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟେ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜଥ। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ମା ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହିନୋ ଅହୁୱତ୍ଥ, ମାନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହିନୋ। ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱେୟ୍ୟୁଂ, ତସ୍ସ ସଂୱରାୟ ପଟିପଜ୍ଜଥ । ରକ୍ଖଥ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ; ମନିନ୍ଦ୍ରିୟେ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜଥା’ତି। ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ମହାରାଜ, ହେତୁ ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନିମେ ଦହରା ଭିକ୍ଖୂ ସୁସୂ କାଳକେସା ଭଦ୍ରେନ ୟୋବ୍ବନେନ ସମନ୍ନାଗତା ପଠମେନ ୱୟସା ଅନିକୀଳିତାୱିନୋ କାମେସୁ ୟାୱଜୀୱଂ ପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଅଦ୍ଧାନଞ୍ଚ ଆପାଦେନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭୋ ଭାରଦ୍ୱାଜ; ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭୋ ଭାରଦ୍ୱାଜ! ୟାୱ ସୁଭାସିତଂ ଚିଦଂ [ୟାୱ ସୁଭାସିତମିଦଂ (ସୀ॰)] , ଭୋ ଭାରଦ୍ୱାଜ, ତେନ ଭଗୱତା ଜାନତା ପସ୍ସତା ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ। ଏସୋୱ ଖୋ, ଭୋ ଭାରଦ୍ୱାଜ, ହେତୁ, ଏସ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନିମେ ଦହରା ଭିକ୍ଖୂ ସୁସୂ କାଳକେସା ଭଦ୍ରେନ ୟୋବ୍ବନେନ ସମନ୍ନାଗତା ପଠମେନ ୱୟସା ଅନିକୀଳିତାୱିନୋ କାମେସୁ ୟାୱଜୀୱଂ ପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଅଦ୍ଧାନଞ୍ଚ ଆପାଦେନ୍ତୀତି। ଅହମ୍ପି ଖୋ, ଭୋ [ଅହମ୍ପି ଭୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଭାରଦ୍ୱାଜ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ଅରକ୍ଖିତେନେୱ କାୟେନ, ଅରକ୍ଖିତାୟ ୱାଚାୟ, ଅରକ୍ଖିତେନ ଚିତ୍ତେନ, ଅନୁପଟ୍ଠିତାୟ ସତିୟା, ଅସଂୱୁତେହି ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି ଅନ୍ତେପୁରଂ ପୱିସାମି, ଅତିୱିୟ ମଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଲୋଭଧମ୍ମା ପରିସହନ୍ତି। ୟସ୍ମିଞ୍ଚ ଖ୍ୱାହଂ, ଭୋ ଭାରଦ୍ୱାଜ, ସମୟେ ରକ୍ଖିତେନେୱ କାୟେନ, ରକ୍ଖିତାୟ ୱାଚାୟ, ରକ୍ଖିତେନ ଚିତ୍ତେନ, ଉପଟ୍ଠିତାୟ ସତିୟା , ସଂୱୁତେହି ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି ଅନ୍ତେପୁରଂ ପୱିସାମି, ନ ମଂ ତଥା ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଲୋଭଧମ୍ମା ପରିସହନ୍ତି। ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଭାରଦ୍ୱାଜ; ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଭାରଦ୍ୱାଜ! ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭୋ ଭାରଦ୍ୱାଜ, ନିକ୍କୁଜ୍ଜିତଂ [ନିକୁଜ୍ଜିତଂ (ପୀ॰)] ୱା ଉକ୍କୁଜ୍ଜେୟ୍ୟ , ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ୱା ୱିୱରେୟ୍ୟ, ମୂଳ୍ହସ୍ସ ୱା ମଗ୍ଗଂ ଆଚିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅନ୍ଧକାରେ ୱା ତେଲପଜ୍ଜୋତଂ ଧାରେୟ୍ୟ, ଚକ୍ଖୁମନ୍ତୋ ରୂପାନି ଦକ୍ଖନ୍ତୀତି; ଏୱମେୱଂ ଭୋତା ଭାରଦ୍ୱାଜେନ ଅନେକପରିୟାୟେନ ଧମ୍ମୋ ପକାସିତୋ। ଏସାହଂ, ଭୋ ଭାରଦ୍ୱାଜ, ତଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ସରଣଂ ଗଚ୍ଛାମି, ଧମ୍ମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଞ୍ଚ। ଉପାସକଂ ମଂ ଭୱଂ ଭାରଦ୍ୱାଜୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ସୋଣସୁତ୍ତଂ

୧୨୮ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ଅଥ ଖୋ ସୋଣୋ ଗହପତିପୁତ୍ତୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋଣୋ ଗହପତିପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ନୋ ପରିନିବ୍ବାୟନ୍ତି? କୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ପରିନିବ୍ବାୟନ୍ତୀ’’ତି? (ୟଥା ପୁରିମସୁତ୍ତନ୍ତଂ, ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ)। ଅୟଂ ଖୋ, ସୋଣ, ହେତୁ, ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ପରିନିବ୍ବାୟନ୍ତୀତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଘୋସିତସୁତ୍ତଂ

୧୨୯ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ କୋସମ୍ବିୟଂ ୱିହରତି ଘୋସିତାରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଘୋସିତୋ ଗହପତି ୟେନାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମି…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଘୋସିତୋ ଗହପତି ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘‘ଧାତୁନାନତ୍ତଂ, ଧାତୁନାନତ୍ତ’ନ୍ତି , ଭନ୍ତେ ଆନନ୍ଦ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା’’ତି? ‘‘ସଂୱିଜ୍ଜତି ଖୋ, ଗହପତି, ଚକ୍ଖୁଧାତୁ, ରୂପା ଚ ମନାପା, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚ ସୁଖୱେଦନିୟଂ। ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖା ୱେଦନା। ସଂୱିଜ୍ଜତି ଖୋ, ଗହପତି, ଚକ୍ଖୁଧାତୁ, ରୂପା ଚ ଅମନାପା, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖୱେଦନିୟଂ। ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା। ସଂୱିଜ୍ଜତି ଖୋ, ଗହପତି, ଚକ୍ଖୁଧାତୁ, ରୂପା ଚ ମନାପା ଉପେକ୍ଖାୱେଦନିୟା, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନିୟଂ। ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା…ପେ॰… ସଂୱିଜ୍ଜତି ଖୋ, ଗହପତି, ଜିୱ୍ହାଧାତୁ, ରସା ଚ ମନାପା, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚ ସୁଖୱେଦନିୟଂ। ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖା ୱେଦନା। ସଂୱିଜ୍ଜତି ଖୋ, ଗହପତି, ଜିୱ୍ହାଧାତୁ, ରସା ଚ ଅମନାପା, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖୱେଦନିୟଂ। ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା। ସଂୱିଜ୍ଜତି ଖୋ, ଗହପତି, ଜିୱ୍ହାଧାତୁ, ରସା ଚ ଉପେକ୍ଖାୱେଦନିୟା, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନିୟଂ। ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା…ପେ॰… ସଂୱିଜ୍ଜତି ଖୋ, ଗହପତି, ମନୋଧାତୁ, ଧମ୍ମା ଚ ମନାପା, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚ ସୁଖୱେଦନିୟଂ। ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖା ୱେଦନା। ସଂୱିଜ୍ଜତି ଖୋ, ଗହପତି, ମନୋଧାତୁ, ଧମ୍ମା ଚ ଅମନାପା, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖୱେଦନିୟଂ। ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା। ସଂୱିଜ୍ଜତି ଖୋ, ଗହପତି, ମନୋଧାତୁ, ଧମ୍ମା ଚ ଉପେକ୍ଖାୱେଦନିୟା, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନିୟଂ। ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା। ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଗହପତି, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ହାଲିଦ୍ଦିକାନିସୁତ୍ତଂ

୧୩୦ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ଅୱନ୍ତୀସୁ ୱିହରତି କୁରରଘରେ [କୁଲଘରେ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ପପାତେ [ପୱତ୍ତେ (ସୀ॰ ପୀ॰), ସମ୍ପୱତ୍ତେ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰) ଏତ୍ଥେୱ ଅଟ୍ଠମପିଟ୍ଠେପି] ପବ୍ବତେ। ଅଥ ଖୋ ହାଲିଦ୍ଦିକାନି [ହାଲିଦ୍ଦକାନି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଗହପତି ୟେନାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମି…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ହାଲିଦ୍ଦିକାନି ଗହପତି ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକଚ୍ଚାନଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ୱୁତ୍ତମିଦଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା – ‘ଧାତୁନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ; ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦନାନାନତ୍ତ’ନ୍ତି। କଥଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ; ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦନାନାନତ୍ତ’’ନ୍ତି? ‘‘ଇଧ, ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ‘ମନାପଂ ଇତ୍ଥେତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ସୁଖୱେଦନିୟଞ୍ଚ [ସୁଖୱେଦନିୟଂ, ସୁଖୱେଦନିୟଂ (ସୀ॰ ପୀ॰), ସୁଖୱେଦନିୟଞ୍ଚ, ସୁଖୱେଦନିୟଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰) ଏୱଂ ‘‘ଦୁକ୍ଖୱେଦନିୟଞ୍ଚ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନିୟଞ୍ଚା’’ତି ପଦେସୁପି। ଅଟ୍ଠକଥାଟୀକା ଓଲୋକେତବ୍ବା] । ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖା ୱେଦନା। ଚକ୍ଖୁନା ଖୋ ପନେୱ [ପନେୱଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ‘ଅମନାପଂ ଇତ୍ଥେତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଦୁକ୍ଖୱେଦନିୟଞ୍ଚ। ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା। ଚକ୍ଖୁନା ଖୋ ପନେୱ ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ‘ଉପେକ୍ଖାଟ୍ଠାନିୟଂ [ଉପେକ୍ଖାୱେଦନିୟଂ (କ॰)] ଇତ୍ଥେତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନିୟଞ୍ଚ। ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁ ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା…ପେ॰… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା…ପେ॰… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ‘ମନାପଂ ଇତ୍ଥେତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ସୁଖୱେଦନିୟଞ୍ଚ । ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖା ୱେଦନା। ମନସା ଖୋ ପନେୱ ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ‘ଅମନାପଂ ଇତ୍ଥେତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଦୁକ୍ଖୱେଦନିୟଞ୍ଚ। ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା। ମନସା ଖୋ ପନେୱ ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ‘ଉପେକ୍ଖାଟ୍ଠାନିୟଂ ଇତ୍ଥେତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନିୟଞ୍ଚ। ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା। ଏୱଂ ଖୋ, ଗହପତି, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ; ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦନାନାନତ୍ତ’’ନ୍ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ନକୁଲପିତୁସୁତ୍ତଂ

୧୩୧ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ଭଗ୍ଗେସୁ ୱିହରତି ସୁସୁମାରଗିରେ ଭେସକଳାୱନେ ମିଗଦାୟେ। ଅଥ ଖୋ ନକୁଲପିତା ଗହପତି ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ନକୁଲପିତା ଗହପତି ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ନୋ ପରିନିବ୍ବାୟନ୍ତି? କୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ପରିନିବ୍ବାୟନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ସନ୍ତି ଖୋ, ଗହପତି, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିନନ୍ଦତି ଅଭିୱଦତି ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ତଂ ଅଭିନନ୍ଦତୋ ଅଭିୱଦତୋ ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ତନ୍ନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି ତଦୁପାଦାନଂ। ସଉପାଦାନୋ, ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁ ନୋ ପରିନିବ୍ବାୟତି…ପେ॰… ସନ୍ତି ଖୋ, ଗହପତି, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା…ପେ॰… ସନ୍ତି ଖୋ, ଗହପତି, ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା । ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିନନ୍ଦତି ଅଭିୱଦତି ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ତଂ ଅଭିନନ୍ଦତୋ ଅଭିୱଦତୋ ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ତନ୍ନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି ତଦୁପାଦାନଂ। ସଉପାଦାନୋ, ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁ ନୋ ପରିନିବ୍ବାୟତି । ଅୟଂ ଖୋ, ଗହପତି, ହେତୁ ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ନୋ ପରିନିବ୍ବାୟନ୍ତି’’।

‘‘ସନ୍ତି ଚ ଖୋ, ଗହପତି, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନାଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ତଂ ଅନଭିନନ୍ଦତୋ ଅନଭିୱଦତୋ ଅନଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ନ ତନ୍ନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି, ନ ତଦୁପାଦାନଂ। ଅନୁପାଦାନୋ, ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁ ପରିନିବ୍ବାୟତି…ପେ॰… ସନ୍ତି ଖୋ, ଗହପତି, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା…ପେ॰… ସନ୍ତି ଖୋ, ଗହପତି, ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନାଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ତଂ ନାଭିନନ୍ଦତୋ ନାଭିୱଦତୋ ଅନଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ନ ତନ୍ନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି ନ ତଦୁପାଦାନଂ। ଅନୁପାଦାନୋ, ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁ ପରିନିବ୍ବାୟତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଗହପତି, ହେତୁ, ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ପରିନିବ୍ବାୟନ୍ତୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଲୋହିଚ୍ଚସୁତ୍ତଂ

୧୩୨ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ଅୱନ୍ତୀସୁ ୱିହରତି ମକ୍କରକତେ [ମକ୍କରକଟେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଅରଞ୍ଞକୁଟିକାୟଂ। ଅଥ ଖୋ ଲୋହିଚ୍ଚସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ସମ୍ବହୁଲା ଅନ୍ତେୱାସିକା କଟ୍ଠହାରକା ମାଣୱକା ୟେନାୟସ୍ମତୋ ମହାକଚ୍ଚାନସ୍ସ ଅରଞ୍ଞକୁଟିକା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପରିତୋ ପରିତୋ କୁଟିକାୟ ଅନୁଚଙ୍କମନ୍ତି ଅନୁୱିଚରନ୍ତି ଉଚ୍ଚାସଦ୍ଦା ମହାସଦ୍ଦା କାନିଚି କାନିଚି ସେଲେୟ୍ୟକାନି କରୋନ୍ତି [ସେଲିସ୍ସକାନି କରୋନ୍ତା (ସୀ॰)] – ‘‘ଇମେ ପନ ମୁଣ୍ଡକା ସମଣକା ଇବ୍ଭା କଣ୍ହା [କିଣ୍ହା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ବନ୍ଧୁପାଦାପଚ୍ଚା, ଇମେସଂ ଭରତକାନଂ ସକ୍କତା ଗରୁକତା ମାନିତା ପୂଜିତା ଅପଚିତା’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ୱିହାରା ନିକ୍ଖମିତ୍ୱା ତେ ମାଣୱକେ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ମା ମାଣୱକା ସଦ୍ଦମକତ୍ଥ; ଧମ୍ମଂ ୱୋ ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ତେ ମାଣୱକା ତୁଣ୍ହୀ ଅହେସୁଂ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ତେ ମାଣୱକେ ଗାଥାହି ଅଜ୍ଝଭାସି –

‘‘ସୀଲୁତ୍ତମା ପୁବ୍ବତରା ଅହେସୁଂ,

ତେ ବ୍ରାହ୍ମଣା ୟେ ପୁରାଣଂ ସରନ୍ତି।

ଗୁତ୍ତାନି ଦ୍ୱାରାନି ସୁରକ୍ଖିତାନି,

ଅହେସୁଂ ତେସଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ କୋଧଂ॥

‘‘ଧମ୍ମେ ଚ ଝାନେ ଚ ରତା ଅହେସୁଂ,

ତେ ବ୍ରାହ୍ମଣା ୟେ ପୁରାଣଂ ସରନ୍ତି।

ଇମେ ଚ ୱୋକ୍କମ୍ମ ଜପାମସେତି,

ଗୋତ୍ତେନ ମତ୍ତା ୱିସମଂ ଚରନ୍ତି॥

‘‘କୋଧାଭିଭୂତା ପୁଥୁଅତ୍ତଦଣ୍ଡା [କୋଧାଭିଭୂତାସୁପୁଥୁତ୍ତଦଣ୍ଡା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ,

ୱିରଜ୍ଜମାନା ସତଣ୍ହାତଣ୍ହେସୁ।

ଅଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରସ୍ସ ଭୱନ୍ତି ମୋଘା,

ସୁପିନେୱ ଲଦ୍ଧଂ ପୁରିସସ୍ସ ୱିତ୍ତଂ॥

‘‘ଅନାସକା ଥଣ୍ଡିଲସାୟିକା ଚ।

ପାତୋ ସିନାନଞ୍ଚ ତୟୋ ଚ ୱେଦା॥

‘‘ଖରାଜିନଂ ଜଟାପଙ୍କୋ, ମନ୍ତା ସୀଲବ୍ବତଂ ତପୋ।

କୁହନା ୱଙ୍କଦଣ୍ଡା ଚ, ଉଦକାଚମନାନି ଚ॥

‘‘ୱଣ୍ଣା ଏତେ ବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ, କତା କିଞ୍ଚିକ୍ଖଭାୱନା।

ଚିତ୍ତଞ୍ଚ ସୁସମାହିତଂ, ୱିପ୍ପସନ୍ନମନାୱିଲଂ।

ଅଖିଲଂ ସବ୍ବଭୂତେସୁ, ସୋ ମଗ୍ଗୋ ବ୍ରହ୍ମପତ୍ତିୟା’’ତି॥

ଅଥ ଖୋ ତେ ମାଣୱକା କୁପିତା ଅନତ୍ତମନା ୟେନ ଲୋହିଚ୍ଚୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଲୋହିଚ୍ଚଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ୟଗ୍ଘେ! ଭୱଂ ଜାନେୟ୍ୟ, ସମଣୋ ମହାକଚ୍ଚାନୋ ବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ମନ୍ତେ [ମନ୍ତଂ (କ॰)] ଏକଂସେନ ଅପୱଦତି, ପଟିକ୍କୋସତୀ’’ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଲୋହିଚ୍ଚୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ କୁପିତୋ ଅହୋସି ଅନତ୍ତମନୋ। ଅଥ ଖୋ ଲୋହିଚ୍ଚସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘ନ ଖୋ ପନ ମେତଂ ପତିରୂପଂ ୟୋହଂ ଅଞ୍ଞଦତ୍ଥୁ ମାଣୱକାନଂୟେୱ ସୁତ୍ୱା ସମଣଂ ମହାକଚ୍ଚାନଂ ଅକ୍କୋସେୟ୍ୟଂ [ଅକ୍କୋସେୟ୍ୟଂ ୱିରୁଜ୍ଝେୟ୍ୟଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ପରିଭାସେୟ୍ୟଂ। ୟଂନୂନାହଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।

ଅଥ ଖୋ ଲୋହିଚ୍ଚୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ତେହି ମାଣୱକେହି ସଦ୍ଧିଂ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ମହାକଚ୍ଚାନେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଲୋହିଚ୍ଚୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକଚ୍ଚାନଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଆଗମଂସୁ ନୁ ଖ୍ୱିଧ, ଭୋ କଚ୍ଚାନ, ଅମ୍ହାକଂ ସମ୍ବହୁଲା ଅନ୍ତେୱାସିକା କଟ୍ଠହାରକା ମାଣୱକା’’ତି? ‘‘ଆଗମଂସୁ ଖ୍ୱିଧ ତେ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ସମ୍ବହୁଲା ଅନ୍ତେୱାସିକା କଟ୍ଠହାରକା ମାଣୱକା’’ତି। ‘‘ଅହୁ ପନ ଭୋତୋ କଚ୍ଚାନସ୍ସ ତେହି ମାଣୱକେହି ସଦ୍ଧିଂ କୋଚିଦେୱ କଥାସଲ୍ଲାପୋ’’ତି? ‘‘ଅହୁ ଖୋ ମେ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ତେହି ମାଣୱକେହି ସଦ୍ଧିଂ କୋଚିଦେୱ କଥାସଲ୍ଲାପୋ’’ତି । ‘‘ୟଥା କଥଂ ପନ ଭୋତୋ କଚ୍ଚାନସ୍ସ ତେହି ମାଣୱକେହି ସଦ୍ଧିଂ ଅହୋସି କଥାସଲ୍ଲାପୋ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ ଖୋ ମେ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ତେହି ମାଣୱକେହି ସଦ୍ଧିଂ ଅହୋସି କଥାସଲ୍ଲାପୋ –

‘‘ସୀଲୁତ୍ତମା ପୁବ୍ବତରା ଅହେସୁଂ,

ତେ ବ୍ରାହ୍ମଣା ୟେ ପୁରାଣଂ ସରନ୍ତି।…ପେ॰…।

ଅଖିଲଂ ସବ୍ବଭୂତେସୁ,

ସୋ ମଗ୍ଗୋ ବ୍ରହ୍ମପତ୍ତିୟା’’ତି॥

‘‘ଏୱଂ ଖୋ ମେ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ତେହି ମାଣୱକେହି ସଦ୍ଧିଂ ଅହୋସି କଥାସଲ୍ଲାପୋ’’ତି।

‘‘‘ଅଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋ’ତି [ଅଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋ ଅଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋତି (କ॰)] ଭୱଂ କଚ୍ଚାନୋ ଆହ। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭୋ କଚ୍ଚାନ, ଅଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଇଧ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏକଚ୍ଚୋ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ପିୟରୂପେ ରୂପେ ଅଧିମୁଚ୍ଚତି, ଅପ୍ପିୟରୂପେ ରୂପେ ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି, ଅନୁପଟ୍ଠିତକାୟସ୍ସତି [ଅନୁପଟ୍ଠିତାୟ ସତିୟା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰) ଉପରି ଆସୀୱିସୱଗ୍ଗେ ଅୱସ୍ସୁତସୁତ୍ତେ ପନ ‘‘ଅନୁପଟ୍ଠିତକାୟସ୍ସତୀ’’ତ୍ୱେୱ ସବ୍ବତ୍ଥ ଦିସ୍ସତି] ଚ ୱିହରତି, ପରିତ୍ତଚେତସୋ ତଞ୍ଚ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି ୟତ୍ଥସ୍ସ ତେ ଉପ୍ପନ୍ନା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ପିୟରୂପେ ଧମ୍ମେ ଅଧିମୁଚ୍ଚତି, ଅପ୍ପିୟରୂପେ ଚ ଧମ୍ମେ ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି, ଅନୁପଟ୍ଠିତକାୟସ୍ସତି ଚ ୱିହରତି, ପରିତ୍ତଚେତସୋ ତଞ୍ଚ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି ୟତ୍ଥସ୍ସ ତେ ଉପ୍ପନ୍ନା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଅଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋ ହୋତୀ’’ତି। ‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭୋ କଚ୍ଚାନ; ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭୋ କଚ୍ଚାନ! ୟାୱଞ୍ଚିଦଂ ଭୋତା କଚ୍ଚାନେନ ଅଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋୱ ସମାନୋ ଅଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋତି ଅକ୍ଖାତୋ।

‘‘‘ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋ’ତି ଭୱଂ କଚ୍ଚାନୋ ଆହ। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭୋ କଚ୍ଚାନ, ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଇଧ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ପିୟରୂପେ ରୂପେ ନାଧିମୁଚ୍ଚତି, ଅପ୍ପିୟରୂପେ ରୂପେ ନ ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି, ଉପଟ୍ଠିତକାୟସ୍ସତି ଚ ୱିହରତି, ଅପ୍ପମାଣଚେତସୋ ତଞ୍ଚ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି ୟତ୍ଥସ୍ସ ତେ ଉପ୍ପନ୍ନା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ପିୟରୂପେ ଧମ୍ମେ ନାଧିମୁଚ୍ଚତି, ଅପ୍ପିୟରୂପେ ଧମ୍ମେ ନ ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି, ଉପଟ୍ଠିତକାୟସ୍ସତି ଚ ୱିହରତି, ଅପ୍ପମାଣଚେତସୋ ତଞ୍ଚ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ୟତ୍ଥସ୍ସ ତେ ଉପ୍ପନ୍ନା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋ ହୋତୀ’’ତି।

‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭୋ କଚ୍ଚାନ; ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭୋ କଚ୍ଚାନ! ୟାୱଞ୍ଚିଦଂ ଭୋତା କଚ୍ଚାନେନ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋୱ ସମାନୋ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋତି ଅକ୍ଖାତୋ। ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ କଚ୍ଚାନ; ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ କଚ୍ଚାନ! ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭୋ କଚ୍ଚାନ, ନିକ୍କୁଜ୍ଜିତଂ ୱା ଉକ୍କୁଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ୱା ୱିୱରେୟ୍ୟ, ମୂଳ୍ହସ୍ସ ୱା ମଗ୍ଗଂ ଆଚିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅନ୍ଧକାରେ ୱା ତେଲପଜ୍ଜୋତଂ ଧାରେୟ୍ୟ, ଚକ୍ଖୁମନ୍ତୋ ରୂପାନି ଦକ୍ଖନ୍ତୀତି; ଏୱମେୱଂ ଭୋତା କଚ୍ଚାନେନ ଅନେକପରିୟାୟେନ ଧମ୍ମୋ ପକାସିତୋ। ଏସାହଂ, ଭୋ କଚ୍ଚାନ, ତଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ସରଣଂ ଗଚ୍ଛାମି, ଧମ୍ମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଞ୍ଚ। ଉପାସକଂ ମଂ ଭୱଂ କଚ୍ଚାନୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତଂ। ୟଥା ଚ ଭୱଂ କଚ୍ଚାନୋ ମକ୍କରକତେ ଉପାସକକୁଲାନି ଉପସଙ୍କମତି; ଏୱମେୱ ଲୋହିଚ୍ଚକୁଲଂ ଉପସଙ୍କମତୁ। ତତ୍ଥ ୟେ ମାଣୱକା ୱା ମାଣୱିକା ୱା ଭୱନ୍ତଂ କଚ୍ଚାନଂ ଅଭିୱାଦେସ୍ସନ୍ତି ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠିସ୍ସନ୍ତି ଆସନଂ ୱା ଉଦକଂ ୱା ଦସ୍ସନ୍ତି, ତେସଂ ତଂ ଭୱିସ୍ସତି ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟା’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ୱେରହଚ୍ଚାନିସୁତ୍ତଂ

୧୩୩ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଉଦାୟୀ କାମଣ୍ଡାୟଂ ୱିହରତି ତୋଦେୟ୍ୟସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଅମ୍ବୱନେ। ଅଥ ଖୋ ୱେରହଚ୍ଚାନିଗୋତ୍ତାୟ ବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ଅନ୍ତେୱାସୀ ମାଣୱକୋ ୟେନାୟସ୍ମା ଉଦାୟୀ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ଉଦାୟିନା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ତଂ ମାଣୱକଂ ଆୟସ୍ମା ଉଦାୟୀ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେସି ସମାଦପେସି ସମୁତ୍ତେଜେସି ସମ୍ପହଂସେସି। ଅଥ ଖୋ ସୋ ମାଣୱକୋ ଆୟସ୍ମତା ଉଦାୟିନା ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସିତୋ ସମାଦପିତୋ ସମୁତ୍ତେଜିତୋ ସମ୍ପହଂସିତୋ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୟେନ ୱେରହଚ୍ଚାନିଗୋତ୍ତା ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ୱେରହଚ୍ଚାନିଗୋତ୍ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ୟଗ୍ଘେ, ଭୋତି, ଜାନେୟ୍ୟାସି [ଭୋତି ଜାନେୟ୍ୟ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰), ଭୋତୀ ଜାନେୟ୍ୟ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ! ସମଣୋ ଉଦାୟୀ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଂ ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣଂ , ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପକାସେତୀ’’ତି।

‘‘ତେନ ହି ତ୍ୱଂ, ମାଣୱକ, ମମ ୱଚନେନ ସମଣଂ ଉଦାୟିଂ ନିମନ୍ତେହି ସ୍ୱାତନାୟ ଭତ୍ତେନା’’ତି । ‘‘ଏୱଂ ଭୋତୀ’’ତି ଖୋ ସୋ ମାଣୱକୋ ୱେରହଚ୍ଚାନିଗୋତ୍ତାୟ ବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ୟେନାୟସ୍ମା ଉଦାୟୀ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଉଦାୟିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଧିୱାସେତୁ କିର, ଭୱଂ, ଉଦାୟି, ଅମ୍ହାକଂ ଆଚରିୟଭରିୟାୟ ୱେରହଚ୍ଚାନିଗୋତ୍ତାୟ ବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ସ୍ୱାତନାୟ ଭତ୍ତ’’ନ୍ତି। ଅଧିୱାସେସି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଉଦାୟୀ ତୁଣ୍ହୀଭାୱେନ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଉଦାୟୀ ତସ୍ସା ରତ୍ତିୟା ଅଚ୍ଚୟେନ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନ ୱେରହଚ୍ଚାନିଗୋତ୍ତାୟ ବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ଅଥ ଖୋ ୱେରହଚ୍ଚାନିଗୋତ୍ତା ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଉଦାୟିଂ ପଣୀତେନ ଖାଦନୀୟେନ ଭୋଜନୀୟେନ ସହତ୍ଥା ସନ୍ତପ୍ପେସି ସମ୍ପୱାରେସି। ଅଥ ଖୋ ୱେରହଚ୍ଚାନିଗୋତ୍ତା ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଉଦାୟିଂ ଭୁତ୍ତାୱିଂ ଓନୀତପତ୍ତପାଣିଂ ପାଦୁକା ଆରୋହିତ୍ୱା ଉଚ୍ଚେ ଆସନେ ନିସୀଦିତ୍ୱା ସୀସଂ ଓଗୁଣ୍ଠିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଉଦାୟିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଭଣ, ସମଣ, ଧମ୍ମ’’ନ୍ତି। ‘‘ଭୱିସ୍ସତି, ଭଗିନି, ସମୟୋ’’ତି ୱତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ପକ୍କମି [ପକ୍କାମି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ।

ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ସୋ ମାଣୱକୋ ୟେନାୟସ୍ମା ଉଦାୟୀ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ଉଦାୟିନା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ତଂ ମାଣୱକଂ ଆୟସ୍ମା ଉଦାୟୀ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେସି ସମାଦପେସି ସମୁତ୍ତେଜେସି ସମ୍ପହଂସେସି। ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ସୋ ମାଣୱକୋ ଆୟସ୍ମତା ଉଦାୟିନା ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସିତୋ ସମାଦପିତୋ ସମୁତ୍ତେଜିତୋ ସମ୍ପହଂସିତୋ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୟେନ ୱେରହଚ୍ଚାନିଗୋତ୍ତା ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ୱେରହଚ୍ଚାନିଗୋତ୍ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ୟଗ୍ଘେ, ଭୋତି, ଜାନେୟ୍ୟାସି! ସମଣୋ ଉଦାୟୀ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଂ ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣଂ , ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପକାସେତୀ’’ତି।

‘‘ଏୱମେୱଂ ପନ ତ୍ୱଂ, ମାଣୱକ, ସମଣସ୍ସ ଉଦାୟିସ୍ସ ୱଣ୍ଣଂ ଭାସସି। ସମଣୋ ପନୁଦାୟୀ ‘ଭଣ, ସମଣ, ଧମ୍ମ’ନ୍ତି ୱୁତ୍ତୋ ସମାନୋ ‘ଭୱିସ୍ସତି, ଭଗିନି, ସମୟୋ’ତି ୱତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ପକ୍କନ୍ତୋ’’ତି। ‘‘ତଥା ହି ପନ ତ୍ୱଂ, ଭୋତି, ପାଦୁକା ଆରୋହିତ୍ୱା ଉଚ୍ଚେ ଆସନେ ନିସୀଦିତ୍ୱା ସୀସଂ ଓଗୁଣ୍ଠିତ୍ୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘ଭଣ, ସମଣ, ଧମ୍ମ’ନ୍ତି। ଧମ୍ମଗରୁନୋ ହି ତେ ଭୱନ୍ତୋ ଧମ୍ମଗାରୱା’’ତି। ‘‘ତେନ ହି ତ୍ୱଂ, ମାଣୱକ, ମମ ୱଚନେନ ସମଣଂ ଉଦାୟିଂ ନିମନ୍ତେହି ସ୍ୱାତନାୟ ଭତ୍ତେନା’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭୋତୀ’’ତି ଖୋ ସୋ ମାଣୱକୋ ୱେରହଚ୍ଚାନିଗୋତ୍ତାୟ ବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ୟେନାୟସ୍ମା ଉଦାୟୀ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଉଦାୟିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଧିୱାସେତୁ କିର ଭୱଂ ଉଦାୟୀ ଅମ୍ହାକଂ ଆଚରିୟଭରିୟାୟ ୱେରହଚ୍ଚାନିଗୋତ୍ତାୟ ବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ସ୍ୱାତନାୟ ଭତ୍ତ’’ନ୍ତି। ଅଧିୱାସେସି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଉଦାୟୀ ତୁଣ୍ହୀଭାୱେନ।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଉଦାୟୀ ତସ୍ସା ରତ୍ତିୟା ଅଚ୍ଚୟେନ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନ ୱେରହଚ୍ଚାନିଗୋତ୍ତାୟ ବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ଅଥ ଖୋ ୱେରହଚ୍ଚାନିଗୋତ୍ତା ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଉଦାୟିଂ ପଣୀତେନ ଖାଦନୀୟେନ ଭୋଜନୀୟେନ ସହତ୍ଥା ସନ୍ତପ୍ପେସି ସମ୍ପୱାରେସି। ଅଥ ଖୋ ୱେରହଚ୍ଚାନିଗୋତ୍ତା ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଉଦାୟିଂ ଭୁତ୍ତାୱିଂ ଓନୀତପତ୍ତପାଣିଂ ପାଦୁକା ଓରୋହିତ୍ୱା ନୀଚେ ଆସନେ ନିସୀଦିତ୍ୱା ସୀସଂ ୱିୱରିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଉଦାୟିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିସ୍ମିଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସତି ଅରହନ୍ତୋ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, କିସ୍ମିଂ ଅସତି ଅରହନ୍ତୋ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ନ ପଞ୍ଞପେନ୍ତୀ’’ତି?

‘‘ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ ଖୋ, ଭଗିନି, ସତି ଅରହନ୍ତୋ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ ଅସତି ଅରହନ୍ତୋ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ନ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୟ ସତି ଅରହନ୍ତୋ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ଜିୱ୍ହାୟ ଅସତି ଅରହନ୍ତୋ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ନ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି…ପେ॰…। ମନସ୍ମିଂ ସତି ଅରହନ୍ତୋ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ମନସ୍ମିଂ ଅସତି ଅରହନ୍ତୋ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ନ ପଞ୍ଞପେନ୍ତୀ’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ୱେରହଚ୍ଚାନିଗୋତ୍ତା ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଉଦାୟିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭନ୍ତେ; ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭନ୍ତେ! ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭନ୍ତେ, ନିକ୍କୁଜ୍ଜିତଂ ୱା ଉକ୍କୁଜ୍ଜେୟ୍ୟ , ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ୱା ୱିୱରେୟ୍ୟ, ମୂଳ୍ହସ୍ସ ୱା ମଗ୍ଗଂ ଆଚିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅନ୍ଧକାରେ ୱା ତେଲପଜ୍ଜୋତଂ ଧାରେୟ୍ୟ, ଚକ୍ଖୁମନ୍ତୋ ରୂପାନି ଦକ୍ଖନ୍ତୀତି; ଏୱମେୱଂ ଅୟ୍ୟେନ ଉଦାୟିନା ଅନେକପରିୟାୟେନ ଧମ୍ମୋ ପକାସିତୋ। ଏସାହଂ, ଅୟ୍ୟ ଉଦାୟି, ତଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ସରଣଂ ଗଚ୍ଛାମି, ଧମ୍ମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଞ୍ଚ। ଉପାସିକଂ ମଂ ଅୟ୍ୟୋ ଉଦାୟୀ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି। ଦସମଂ।

ଗହପତିୱଗ୍ଗୋ ତେରସମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ୱେସାଲୀ ୱଜ୍ଜି ନାଳନ୍ଦା, ଭାରଦ୍ୱାଜ ସୋଣୋ ଚ ଘୋସିତୋ।

ହାଲିଦ୍ଦିକୋ ନକୁଲପିତା, ଲୋହିଚ୍ଚୋ ୱେରହଚ୍ଚାନୀତି॥

୧୪. ଦେୱଦହୱଗ୍ଗୋ

୧. ଦେୱଦହସୁତ୍ତଂ

୧୩୪ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସକ୍କେସୁ ୱିହରତି ଦେୱଦହଂ ନାମ ସକ୍ୟାନଂ ନିଗମୋ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବେସଂୟେୱ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଛସୁ ଫସ୍ସାୟତନେସୁ ଅପ୍ପମାଦେନ କରଣୀୟନ୍ତି ୱଦାମି, ନ ଚ ପନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବେସଂୟେୱ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଛସୁ ଫସ୍ସାୟତନେସୁ ନାପ୍ପମାଦେନ କରଣୀୟନ୍ତି ୱଦାମି। ୟେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ଅରହନ୍ତୋ ଖୀଣାସୱା ୱୁସିତୱନ୍ତୋ କତକରଣୀୟା ଓହିତଭାରା ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥା ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନା ସମ୍ମଦଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତା, ତେସାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂନଂ ଛସୁ ଫସ୍ସାୟତନେସୁ ନାପ୍ପମାଦେନ କରଣୀୟନ୍ତି ୱଦାମି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? କତଂ ତେସଂ ଅପ୍ପମାଦେନ, ଅଭବ୍ବା ତେ ପମଜ୍ଜିତୁଂ। ୟେ ଚ ଖୋ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ସେକ୍ଖା [ସେଖା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଅପ୍ପତ୍ତମାନସା ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ପତ୍ଥୟମାନା ୱିହରନ୍ତି, ତେସାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂନଂ ଛସୁ ଫସ୍ସାୟତନେସୁ ଅପ୍ପମାଦେନ କରଣୀୟନ୍ତି ୱଦାମି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ମନୋରମାପି, ଅମନୋରମାପି। ତ୍ୟାସ୍ସ ଫୁସ୍ସ ଫୁସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ନ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠନ୍ତି। ଚେତସୋ ଅପରିୟାଦାନା ଆରଦ୍ଧଂ ହୋତି ୱୀରିୟଂ ଅସଲ୍ଲୀନଂ, ଉପଟ୍ଠିତା ସତି ଅସମ୍ମୁଟ୍ଠା [ଅପମ୍ମୁଟ୍ଠା (ସୀ॰), ଅପ୍ପମୁଟ୍ଠା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ପସ୍ସଦ୍ଧୋ କାୟୋ ଅସାରଦ୍ଧୋ, ସମାହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଏକଗ୍ଗଂ। ଇମଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପମାଦଫଲଂ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ତେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଛସୁ ଫସ୍ସାୟତନେସୁ ଅପ୍ପମାଦେନ କରଣୀୟନ୍ତି ୱଦାମି…ପେ॰… ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା ମନୋରମାପି ଅମନୋରମାପି। ତ୍ୟାସ୍ସ ଫୁସ୍ସ ଫୁସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ନ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠନ୍ତି। ଚେତସୋ ଅପରିୟାଦାନା ଆରଦ୍ଧଂ ହୋତି ୱୀରିୟଂ ଅସଲ୍ଲୀନଂ, ଉପଟ୍ଠିତା ସତି ଅସମ୍ମୁଟ୍ଠା, ପସ୍ସଦ୍ଧୋ କାୟୋ ଅସାରଦ୍ଧୋ, ସମାହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଏକଗ୍ଗଂ। ଇମଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପମାଦଫଲଂ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ତେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଛସୁ [ଛସ୍ସୁ (ସୀ॰)] ଫସ୍ସାୟତନେସୁ ଅପ୍ପମାଦେନ କରଣୀୟନ୍ତି ୱଦାମୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ଖଣସୁତ୍ତଂ

୧୩୫ . ‘‘ଲାଭା ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଲଦ୍ଧଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଖଣୋ ୱୋ ପଟିଲଦ୍ଧୋ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟୱାସାୟ। ଦିଟ୍ଠା ମୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛଫସ୍ସାୟତନିକା ନାମ ନିରୟା। ତତ୍ଥ ୟଂ କିଞ୍ଚି ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ପସ୍ସତି ଅନିଟ୍ଠରୂପଂୟେୱ ପସ୍ସତି, ନୋ ଇଟ୍ଠରୂପଂ; ଅକନ୍ତରୂପଂୟେୱ ପସ୍ସତି, ନୋ କନ୍ତରୂପଂ; ଅମନାପରୂପଂୟେୱ ପସ୍ସତି, ନୋ ମନାପରୂପଂ। ୟଂ କିଞ୍ଚି ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁଣାତି…ପେ॰… ୟଂ କିଞ୍ଚି ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟତି…ପେ॰… ୟଂ କିଞ୍ଚି ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟତି…ପେ॰… ୟଂ କିଞ୍ଚି କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସତି…ପେ॰… ୟଂ କିଞ୍ଚି ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଜାନାତି ଅନିଟ୍ଠରୂପଂୟେୱ ୱିଜାନାତି, ନୋ ଇଟ୍ଠରୂପଂ; ଅକନ୍ତରୂପଂୟେୱ ୱିଜାନାତି, ନୋ କନ୍ତରୂପଂ; ଅମନାପରୂପଂୟେୱ ୱିଜାନାତି, ନୋ ମନାପରୂପଂ। ଲାଭା ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଲଦ୍ଧଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଖଣୋ ୱୋ ପଟିଲଦ୍ଧୋ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟୱାସାୟ। ଦିଟ୍ଠା ମୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛଫସ୍ସାୟତନିକା ନାମ ସଗ୍ଗା। ତତ୍ଥ ୟଂ କିଞ୍ଚି ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ପସ୍ସତି ଇଟ୍ଠରୂପଂୟେୱ ପସ୍ସତି, ନୋ ଅନିଟ୍ଠରୂପଂ; କନ୍ତରୂପଂୟେୱ ପସ୍ସତି, ନୋ ଅକନ୍ତରୂପଂ; ମନାପରୂପଂୟେୱ ପସ୍ସତି, ନୋ ଅମନାପରୂପଂ…ପେ॰… ୟଂ କିଞ୍ଚି ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟତି…ପେ॰… ୟଂ କିଞ୍ଚି ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଜାନାତି ଇଟ୍ଠରୂପଂୟେୱ ୱିଜାନାତି, ନୋ ଅନିଟ୍ଠରୂପଂ; କନ୍ତରୂପଂୟେୱ ୱିଜାନାତି, ନୋ ଅକନ୍ତରୂପଂ; ମନାପରୂପଂୟେୱ ୱିଜାନାତି, ନୋ ଅମନାପରୂପଂ। ଲାଭା ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଲଦ୍ଧଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଖଣୋ ୱୋ ପଟିଲଦ୍ଧୋ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟୱାସାୟା’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ପଠମରୂପାରାମସୁତ୍ତଂ

୧୩୬ . ‘‘ରୂପାରାମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱମନୁସ୍ସା ରୂପରତା ରୂପସମ୍ମୁଦିତା। ରୂପୱିପରିଣାମୱିରାଗନିରୋଧା ଦୁକ୍ଖା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱମନୁସ୍ସା ୱିହରନ୍ତି। ସଦ୍ଦାରାମା, ଭିକ୍ଖୱେ , ଦେୱମନୁସ୍ସା ସଦ୍ଦରତା ସଦ୍ଦସମ୍ମୁଦିତା। ସଦ୍ଦୱିପରିଣାମୱିରାଗନିରୋଧା ଦୁକ୍ଖା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱମନୁସ୍ସା ୱିହରନ୍ତି। ଗନ୍ଧାରାମା… ରସାରାମା… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାରାମା… ଧମ୍ମାରାମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱମନୁସ୍ସା ଧମ୍ମରତା ଧମ୍ମସମ୍ମୁଦିତା। ଧମ୍ମୱିପରିଣାମୱିରାଗନିରୋଧା ଦୁକ୍ଖା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱମନୁସ୍ସା ୱିହରନ୍ତି। ତଥାଗତୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ରୂପାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଂ ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ୱିଦିତ୍ୱା ନ ରୂପାରାମୋ ନ ରୂପରତୋ ନ ରୂପସମ୍ମୁଦିତୋ। ରୂପୱିପରିଣାମୱିରାଗନିରୋଧା ସୁଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ୱିହରତି। ସଦ୍ଦାନଂ… ଗନ୍ଧାନଂ… ରସାନଂ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାନଂ… ଧମ୍ମାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ୱିଦିତ୍ୱା ନ ଧମ୍ମାରାମୋ, ନ ଧମ୍ମରତୋ, ନ ଧମ୍ମସମ୍ମୁଦିତୋ। ଧମ୍ମୱିପରିଣାମୱିରାଗନିରୋଧା ସୁଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ୱିହରତି’’। ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ସୁଗତୋ ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –

‘‘ରୂପା ସଦ୍ଦା ରସା ଗନ୍ଧା, ଫସ୍ସା ଧମ୍ମା ଚ କେୱଲା।

ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ଚ, ୟାୱତତ୍ଥୀତି ୱୁଚ୍ଚତି॥

‘‘ସଦେୱକସ୍ସ ଲୋକସ୍ସ, ଏତେ ୱୋ ସୁଖସମ୍ମତା।

ୟତ୍ଥ ଚେତେ ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି, ତଂ ତେସଂ ଦୁକ୍ଖସମ୍ମତଂ॥

‘‘ସୁଖଂ [ସୁଖନ୍ତି (ସୀ॰)] ଦିଟ୍ଠମରିୟେଭି, ସକ୍କାୟସ୍ସ ନିରୋଧନଂ।

ପଚ୍ଚନୀକମିଦଂ ହୋତି, ସବ୍ବଲୋକେନ ପସ୍ସତଂ॥

‘‘ୟଂ ପରେ ସୁଖତୋ ଆହୁ, ତଦରିୟା ଆହୁ ଦୁକ୍ଖତୋ।

ୟଂ ପରେ ଦୁକ୍ଖତୋ ଆହୁ, ତଦରିୟା ସୁଖତୋ ୱିଦୂ॥

‘‘ପସ୍ସ ଧମ୍ମଂ ଦୁରାଜାନଂ, ସମ୍ମୂଳ୍ହେତ୍ଥ ଅୱିଦ୍ଦସୁ।

ନିୱୁତାନଂ ତମୋ ହୋତି, ଅନ୍ଧକାରୋ ଅପସ୍ସତଂ॥

‘‘ସତଞ୍ଚ ୱିୱଟଂ ହୋତି, ଆଲୋକୋ ପସ୍ସତାମି।

ସନ୍ତିକେ ନ ୱିଜାନନ୍ତି, ମଗ୍ଗା [ମଗା (ସୀ॰)] ଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦା॥

‘‘ଭୱରାଗପରେତେଭି , ଭୱରାଗାନୁସାରୀଭି [ଭୱସୋତାନୁସାରିଭି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰), ଭୱସୋତାନୁସାରିହି (ସୀ॰)] ।

ମାରଧେୟ୍ୟାନୁପନ୍ନେହି, ନାୟଂ ଧମ୍ମୋ ସୁସମ୍ବୁଧୋ॥

‘‘କୋ ନୁ ଅଞ୍ଞତ୍ର ମରିୟେଭି, ପଦଂ ସମ୍ବୁଦ୍ଧୁମରହତି।

ୟଂ ପଦଂ ସମ୍ମଦଞ୍ଞାୟ, ପରିନିବ୍ବନ୍ତି ଅନାସୱା’’ତି॥ ତତିୟଂ।

୪. ଦୁତିୟରୂପାରାମସୁତ୍ତଂ

୧୩୭ . ‘‘ରୂପାରାମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱମନୁସ୍ସା ରୂପରତା ରୂପସମ୍ମୁଦିତା। ରୂପୱିପରିଣାମୱିରାଗନିରୋଧା ଦୁକ୍ଖା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱମନୁସ୍ସା ୱିହରନ୍ତି। ସଦ୍ଦାରାମା… ଗନ୍ଧାରାମା… ରସାରାମା … ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାରାମା… ଧମ୍ମାରାମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱମନୁସ୍ସା ଧମ୍ମରତା ଧମ୍ମସମ୍ମୁଦିତା। ଧମ୍ମୱିପରିଣାମୱିରାଗନିରୋଧା ଦୁକ୍ଖା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱମନୁସ୍ସା ୱିହରନ୍ତି। ତଥାଗତୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ରୂପାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ୱିଦିତ୍ୱା ନ ରୂପାରାମୋ ନ ରୂପରତୋ ନ ରୂପସମ୍ମୁଦିତୋ। ରୂପୱିପରିଣାମୱିରାଗନିରୋଧା ସୁଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ୱିହରତି। ସଦ୍ଦାନଂ… ଗନ୍ଧାନଂ… ରସାନଂ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାନଂ… ଧମ୍ମାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ୱିଦିତ୍ୱା ନ ଧମ୍ମାରାମୋ ନ ଧମ୍ମରତୋ ନ ଧମ୍ମସମ୍ମୁଦିତୋ। ଧମ୍ମୱିପରିଣାମୱିରାଗନିରୋଧା ସୁଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ୱିହରତୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ପଠମନତୁମ୍ହାକଂସୁତ୍ତଂ

୧୩୮ . ‘‘ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ? ଚକ୍ଖୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ; ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ନ ତୁମ୍ହାକଂ ; ତଂ ପଜହଥ। ସା ୱୋ ପହୀନା ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି…ପେ॰… ମନୋ ନ ତୁମ୍ହାକଂ; ତଂ ପଜହଥ। ସୋ ୱୋ ପହୀନୋ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଂ ଇମସ୍ମିଂ ଜେତୱନେ ତିଣକଟ୍ଠସାଖାପଲାସଂ ତଂ ଜନୋ ହରେୟ୍ୟ ୱା ଡହେୟ୍ୟ ୱା ୟଥାପଚ୍ଚୟଂ ୱା କରେୟ୍ୟ, ଅପି ନୁ ତୁମ୍ହାକଂ ଏୱମସ୍ସ – ‘ଅମ୍ହେ ଜନୋ ହରତି ୱା ଡହତି ୱା ୟଥାପଚ୍ଚୟଂ ୱା କରୋତୀ’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ନ ହି ନୋ ଏତଂ, ଭନ୍ତେ, ଅତ୍ତା ୱା ଅତ୍ତନିୟଂ ୱା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁ ନ ତୁମ୍ହାକଂ; ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ନ ତୁମ୍ହାକଂ; ତଂ ପଜହଥ। ସା ୱୋ ପହୀନା ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି…ପେ॰… ମନୋ ନ ତୁମ୍ହାକଂ ; ତଂ ପଜହଥ। ସୋ ୱୋ ପହୀନୋ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଦୁତିୟନତୁମ୍ହାକଂସୁତ୍ତଂ

୧୩୯ . ‘‘ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ, ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି । କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ? ରୂପା, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ; ତେ ପଜହଥ। ତେ ୱୋ ପହୀନା ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି। ସଦ୍ଦା… ଗନ୍ଧା… ରସା… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା… ଧମ୍ମା ନ ତୁମ୍ହାକଂ; ତେ ପଜହଥ। ତେ ୱୋ ପହୀନା ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଂ ଇମସ୍ମିଂ ଜେତୱନେ…ପେ॰… ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୂପା ନ ତୁମ୍ହାକଂ; ତେ ପଜହଥ। ତେ ୱୋ ପହୀନା ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଅଜ୍ଝତ୍ତାନିଚ୍ଚହେତୁସୁତ୍ତଂ

୧୪୦ . ‘‘ଚକ୍ଖୁଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚଂ। ୟୋପି ହେତୁ, ୟୋପି ପଚ୍ଚୟୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ସୋପି ଅନିଚ୍ଚୋ। ଅନିଚ୍ଚସମ୍ଭୂତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁ କୁତୋ ନିଚ୍ଚଂ ଭୱିସ୍ସତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଅନିଚ୍ଚା। ୟୋପି ହେତୁ, ୟୋପି ପଚ୍ଚୟୋ ଜିୱ୍ହାୟ ଉପ୍ପାଦାୟ ସୋପି ଅନିଚ୍ଚୋ। ଅନିଚ୍ଚସମ୍ଭୂତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜିୱ୍ହା କୁତୋ ନିଚ୍ଚା ଭୱିସ୍ସତି…ପେ॰… ମନୋ ଅନିଚ୍ଚୋ। ୟୋପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ହେତୁ ୟୋପି ପଚ୍ଚୟୋ ମନସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ସୋପି ଅନିଚ୍ଚୋ। ଅନିଚ୍ଚସମ୍ଭୂତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନୋ କୁତୋ ନିଚ୍ଚୋ ଭୱିସ୍ସତି! ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି; ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି; ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଅଜ୍ଝତ୍ତଦୁକ୍ଖହେତୁସୁତ୍ତଂ

୧୪୧ . ‘‘ଚକ୍ଖୁଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ। ୟୋପି ହେତୁ ୟୋପି ପଚ୍ଚୟୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ସୋପି ଦୁକ୍ଖୋ। ଦୁକ୍ଖସମ୍ଭୂତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁ କୁତୋ ସୁଖଂ ଭୱିସ୍ସତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଦୁକ୍ଖା। ୟୋପି ହେତୁ, ୟୋପି ପଚ୍ଚୟୋ ଜିୱ୍ହାୟ ଉପ୍ପାଦାୟ, ସୋପି ଦୁକ୍ଖୋ। ଦୁକ୍ଖସମ୍ଭୂତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜିୱ୍ହା କୁତୋ ସୁଖା ଭୱିସ୍ସତି…ପେ॰… ମନୋ ଦୁକ୍ଖୋ। ୟୋପି ହେତୁ ୟୋପି ପଚ୍ଚୟୋ ମନସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ସୋପି ଦୁକ୍ଖୋ। ଦୁକ୍ଖସମ୍ଭୂତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନୋ କୁତୋ ସୁଖୋ ଭୱିସ୍ସତି! ଏୱଂ ପସ୍ସଂ…ପେ॰… ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଅଜ୍ଝତ୍ତାନତ୍ତହେତୁସୁତ୍ତଂ

୧୪୨ . ‘‘ଚକ୍ଖୁଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନତ୍ତା। ୟୋପି ହେତୁ, ୟୋପି ପଚ୍ଚୟୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ସୋପି ଅନତ୍ତା। ଅନତ୍ତସମ୍ଭୂତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁ କୁତୋ ଅତ୍ତା ଭୱିସ୍ସତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଅନତ୍ତା। ୟୋପି ହେତୁ ୟୋପି ପଚ୍ଚୟୋ ଜିୱ୍ହାୟ ଉପ୍ପାଦାୟ, ସୋପି ଅନତ୍ତା। ଅନତ୍ତସମ୍ଭୂତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜିୱ୍ହା କୁତୋ ଅତ୍ତା ଭୱିସ୍ସତି…ପେ॰… ମନୋ ଅନତ୍ତା। ୟୋପି ହେତୁ ୟୋପି ପଚ୍ଚୟୋ ମନସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ , ସୋପି ଅନତ୍ତା। ଅନତ୍ତସମ୍ଭୂତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନୋ କୁତୋ ଅତ୍ତା ଭୱିସ୍ସତି! ଏୱଂ ପସ୍ସଂ…ପେ॰… ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ବାହିରାନିଚ୍ଚହେତୁସୁତ୍ତଂ

୧୪୩ . ‘‘ରୂପା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚା। ୟୋପି ହେତୁ, ୟୋପି ପଚ୍ଚୟୋ ରୂପାନଂ ଉପ୍ପାଦାୟ, ସୋପି ଅନିଚ୍ଚୋ। ଅନିଚ୍ଚସମ୍ଭୂତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୂପା କୁତୋ ନିଚ୍ଚା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି! ସଦ୍ଦା… ଗନ୍ଧା… ରସା… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା… ଧମ୍ମା ଅନିଚ୍ଚା। ୟୋପି ହେତୁ, ୟୋପି ପଚ୍ଚୟୋ ଧମ୍ମାନଂ ଉପ୍ପାଦାୟ, ସୋପି ଅନିଚ୍ଚୋ। ଅନିଚ୍ଚସମ୍ଭୂତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା କୁତୋ ନିଚ୍ଚା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି! ଏୱଂ ପସ୍ସଂ…ପେ॰… ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି। ଦସମଂ।

୧୧. ବାହିରଦୁକ୍ଖହେତୁସୁତ୍ତଂ

୧୪୪ . ‘‘ରୂପା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖା। ୟୋପି ହେତୁ, ୟୋପି ପଚ୍ଚୟୋ ରୂପାନଂ ଉପ୍ପାଦାୟ, ସୋପି ଦୁକ୍ଖୋ। ଦୁକ୍ଖସମ୍ଭୂତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୂପା କୁତୋ ସୁଖା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି! ସଦ୍ଦା… ଗନ୍ଧା… ରସା… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା… ଧମ୍ମା ଦୁକ୍ଖା। ୟୋପି ହେତୁ, ୟୋପି ପଚ୍ଚୟୋ ଧମ୍ମାନଂ ଉପ୍ପାଦାୟ, ସୋପି ଦୁକ୍ଖୋ। ଦୁକ୍ଖସମ୍ଭୂତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା କୁତୋ ସୁଖା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି! ଏୱଂ ପସ୍ସଂ…ପେ॰… ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି। ଏକାଦସମଂ।

୧୨. ବାହିରାନତ୍ତହେତୁସୁତ୍ତଂ

୧୪୫ . ‘‘ରୂପା , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନତ୍ତା। ୟୋପି ହେତୁ, ୟୋପି ପଚ୍ଚୟୋ ରୂପାନଂ ଉପ୍ପାଦାୟ, ସୋପି ଅନତ୍ତା। ଅନତ୍ତସମ୍ଭୂତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୂପା କୁତୋ ଅତ୍ତା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି! ସଦ୍ଦା… ଗନ୍ଧା… ରସା… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା… ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା। ୟୋପି ହେତୁ, ୟୋପି ପଚ୍ଚୟୋ ଧମ୍ମାନଂ ଉପ୍ପାଦାୟ, ସୋପି ଅନତ୍ତା। ଅନତ୍ତସମ୍ଭୂତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା କୁତୋ ଅତ୍ତା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି! ଏୱଂ ପସ୍ସଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ରୂପେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ସଦ୍ଦେସୁପି… ଗନ୍ଧେସୁପି… ରସେସୁପି… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେସୁପି… ଧମ୍ମେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି; ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି; ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି। ଦ୍ୱାଦସମଂ।

ଦେୱଦହୱଗ୍ଗୋ ଚୁଦ୍ଦସମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଦେୱଦହୋ ଖଣୋ ରୂପା, ଦ୍ୱେ ନତୁମ୍ହାକମେୱ ଚ।

ହେତୁନାପି ତୟୋ ୱୁତ୍ତା, ଦୁୱେ ଅଜ୍ଝତ୍ତବାହିରାତି॥

୧୫. ନୱପୁରାଣୱଗ୍ଗୋ

୧. କମ୍ମନିରୋଧସୁତ୍ତଂ

୧୪୬ . ‘‘ନୱପୁରାଣାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, କମ୍ମାନି ଦେସେସ୍ସାମି କମ୍ମନିରୋଧଂ କମ୍ମନିରୋଧଗାମିନିଞ୍ଚ ପଟିପଦଂ। ତଂ ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀତି। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରାଣକମ୍ମଂ? ଚକ୍ଖୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରାଣକମ୍ମଂ ଅଭିସଙ୍ଖତଂ ଅଭିସଞ୍ଚେତୟିତଂ ୱେଦନିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ପୁରାଣକମ୍ମା ଅଭିସଙ୍ଖତା ଅଭିସଞ୍ଚେତୟିତା ୱେଦନିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା…ପେ॰… ମନୋ ପୁରାଣକମ୍ମୋ ଅଭିସଙ୍ଖତୋ ଅଭିସଞ୍ଚେତୟିତୋ ୱେଦନିୟୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରାଣକମ୍ମଂ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନୱକମ୍ମଂ? ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତରହି କମ୍ମଂ କରୋତି କାୟେନ ୱାଚାୟ ମନସା, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ନୱକମ୍ମଂ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, କମ୍ମନିରୋଧୋ? ୟୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାୟକମ୍ମୱଚୀକମ୍ମମନୋକମ୍ମସ୍ସ ନିରୋଧା ୱିମୁତ୍ତିଂ ଫୁସତି, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, କମ୍ମନିରୋଧୋ। କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, କମ୍ମନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା? ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ, ସମ୍ମାୱାଚା, ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ, ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ, ସମ୍ମାୱାୟାମୋ, ସମ୍ମାସତି, ସମ୍ମାସମାଧି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, କମ୍ମନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା। ଇତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସିତଂ ମୟା ପୁରାଣକମ୍ମଂ, ଦେସିତଂ ନୱକମ୍ମଂ, ଦେସିତୋ କମ୍ମନିରୋଧୋ, ଦେସିତା କମ୍ମନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା। ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ଥାରା କରଣୀୟଂ ସାୱକାନଂ ହିତେସିନା ଅନୁକମ୍ପକେନ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟ, କତଂ ୱୋ ତଂ ମୟା। ଏତାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୁକ୍ଖମୂଲାନି, ଏତାନି ସୁଞ୍ଞାଗାରାନି। ଝାୟଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମା ପମାଦତ୍ଥ; ମା ପଚ୍ଛାୱିପ୍ପଟିସାରିନୋ ଅହୁୱତ୍ଥ। ଅୟଂ ୱୋ ଅମ୍ହାକଂ ଅନୁସାସନୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ଅନିଚ୍ଚନିବ୍ବାନସପ୍ପାୟସୁତ୍ତଂ

୧୪୭ . ‘‘ନିବ୍ବାନସପ୍ପାୟଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିପଦଂ ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ…ପେ॰… କତମା ଚ ସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିବ୍ବାନସପ୍ପାୟା ପଟିପଦା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଅନିଚ୍ଚନ୍ତି ପସ୍ସତି, ରୂପା ଅନିଚ୍ଚାତି ପସ୍ସତି, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚନ୍ତି ପସ୍ସତି, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅନିଚ୍ଚୋତି ପସ୍ସତି। ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚନ୍ତି ପସ୍ସତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଅନିଚ୍ଚାତି ପସ୍ସତି, ରସା ଅନିଚ୍ଚାତି ପସ୍ସତି, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚନ୍ତି ପସ୍ସତି, ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅନିଚ୍ଚୋତି ପସ୍ସତି , ୟମ୍ପିଦଂ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚନ୍ତି ପସ୍ସତି…ପେ॰… ମନୋ ଅନିଚ୍ଚୋତି ପସ୍ସତି, ଧମ୍ମା ଅନିଚ୍ଚାତି ପସ୍ସତି, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚନ୍ତି ପସ୍ସତି, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅନିଚ୍ଚୋତି ପସ୍ସତି, ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚନ୍ତି ପସ୍ସତି। ଅୟଂ ଖୋ ସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିବ୍ବାନସପ୍ପାୟା ପଟିପଦା’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଦୁକ୍ଖନିବ୍ବାନସପ୍ପାୟସୁତ୍ତଂ

୧୪୮ . ‘‘ନିବ୍ବାନସପ୍ପାୟଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିପଦଂ ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ…ପେ॰… କତମା ଚ ସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିବ୍ବାନସପ୍ପାୟା ପଟିପଦା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁଂ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ପସ୍ସତି, ରୂପା ଦୁକ୍ଖାତି ପସ୍ସତି, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ପସ୍ସତି, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ଦୁକ୍ଖୋତି ପସ୍ସତି, ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ପସ୍ସତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଦୁକ୍ଖାତି ପସ୍ସତି…ପେ॰… ମନୋ ଦୁକ୍ଖୋତି ପସ୍ସତି, ଧମ୍ମା ଦୁକ୍ଖାତି ପସ୍ସତି, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ପସ୍ସତି, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ଦୁକ୍ଖୋତି ପସ୍ସତି, ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ପସ୍ସତି। ଅୟଂ ଖୋ ସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିବ୍ବାନସପ୍ପାୟା ପଟିପଦା’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଅନତ୍ତନିବ୍ବାନସପ୍ପାୟସୁତ୍ତଂ

୧୪୯ . ‘‘ନିବ୍ବାନସପ୍ପାୟଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିପଦଂ ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ…ପେ॰… କତମା ଚ ସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିବ୍ବାନସପ୍ପାୟା ପଟିପଦା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଅନତ୍ତାତି ପସ୍ସତି, ରୂପା ଅନତ୍ତାତି ପସ୍ସତି, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନତ୍ତାତି ପସ୍ସତି, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅନତ୍ତାତି ପସ୍ସତି, ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନତ୍ତାତି ପସ୍ସତି…ପେ॰… ମନୋ ଅନତ୍ତାତି ପସ୍ସତି, ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତାତି ପସ୍ସତି, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନତ୍ତାତି ପସ୍ସତି, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅନତ୍ତାତି ପସ୍ସତି, ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନତ୍ତାତି ପସ୍ସତି। ଅୟଂ ଖୋ ସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିବ୍ବାନସପ୍ପାୟା ପଟିପଦା’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ନିବ୍ବାନସପ୍ପାୟପଟିପଦାସୁତ୍ତଂ

୧୫୦ . ‘‘ନିବ୍ବାନସପ୍ପାୟଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିପଦଂ ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ…ପେ॰… କତମା ଚ ସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିବ୍ବାନସପ୍ପାୟା ପଟିପଦା? ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ , ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ରୂପା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰…।

‘‘ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ…ପେ॰… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ରୂପେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି । ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି; ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି …ପେ॰… ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାତି। ଅୟଂ ଖୋ ସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିବ୍ବାନସପ୍ପାୟା ପଟିପଦା’’ତି । ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଅନ୍ତେୱାସିକସୁତ୍ତଂ

୧୫୧ . ‘‘ଅନନ୍ତେୱାସିକମିଦଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତି ଅନାଚରିୟକଂ। ସନ୍ତେୱାସିକୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସାଚରିୟକୋ ଦୁକ୍ଖଂ ନ ଫାସୁ [ଫାସୁଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୱିହରତି। ଅନନ୍ତେୱାସିକୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନାଚରିୟକୋ ସୁଖଂ ଫାସୁ ୱିହରତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୁ, ସନ୍ତେୱାସିକୋ ସାଚରିୟକୋ ଦୁକ୍ଖଂ ନ ଫାସୁ ୱିହରତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସରସଙ୍କପ୍ପା ସଂୟୋଜନିୟା। ତ୍ୟାସ୍ସ ଅନ୍ତୋ ୱସନ୍ତି, ଅନ୍ତସ୍ସ ୱସନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମାତି। ତସ୍ମା ସନ୍ତେୱାସିକୋତି ୱୁଚ୍ଚତି। ତେ ନଂ ସମୁଦାଚରନ୍ତି, ସମୁଦାଚରନ୍ତି ନଂ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମାତି। ତସ୍ମା ସାଚରିୟକୋତି ୱୁଚ୍ଚତି…ପେ॰…।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସରସଙ୍କପ୍ପା ସଂୟୋଜନିୟା। ତ୍ୟାସ୍ସ ଅନ୍ତୋ ୱସନ୍ତି, ଅନ୍ତସ୍ସ ୱସନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମାତି। ତସ୍ମା ସନ୍ତେୱାସିକୋତି ୱୁଚ୍ଚତି। ତେ ନଂ ସମୁଦାଚରନ୍ତି, ସମୁଦାଚରନ୍ତି ନଂ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମାତି। ତସ୍ମା ସାଚରିୟକୋତି ୱୁଚ୍ଚତି…ପେ॰…।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସରସଙ୍କପ୍ପା ସଂୟୋଜନିୟା। ତ୍ୟାସ୍ସ ଅନ୍ତୋ ୱସନ୍ତି, ଅନ୍ତସ୍ସ ୱସନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମାତି। ତସ୍ମା ସନ୍ତେୱାସିକୋତି ୱୁଚ୍ଚତି। ତେ ନଂ ସମୁଦାଚରନ୍ତି, ସମୁଦାଚରନ୍ତି ନଂ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମାତି। ତସ୍ମା ସାଚରିୟକୋତି ୱୁଚ୍ଚତି। ଏୱଂ ଖୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସନ୍ତେୱାସିକୋ ସାଚରିୟକୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ନ ଫାସୁ ୱିହରତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନନ୍ତେୱାସିକୋ ଅନାଚରିୟକୋ ସୁଖଂ ଫାସୁ ୱିହରତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସରସଙ୍କପ୍ପା ସଂୟୋଜନିୟା। ତ୍ୟାସ୍ସ ନ ଅନ୍ତୋ ୱସନ୍ତି, ନାସ୍ସ ଅନ୍ତୋ ୱସନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମାତି । ତସ୍ମା ଅନନ୍ତେୱାସିକୋତି ୱୁଚ୍ଚତି। ତେ ନଂ ନ ସମୁଦାଚରନ୍ତି, ନ ସମୁଦାଚରନ୍ତି ନଂ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମାତି। ତସ୍ମା ଅନାଚରିୟକୋତି ୱୁଚ୍ଚତି…ପେ॰…।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସରସଙ୍କପ୍ପା ସଂୟୋଜନିୟା। ତ୍ୟାସ୍ସ ନ ଅନ୍ତୋ ୱସନ୍ତି, ନାସ୍ସ ଅନ୍ତୋ ୱସନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମାତି। ତସ୍ମା ଅନନ୍ତେୱାସିକୋତି ୱୁଚ୍ଚତି। ତେ ନଂ ନ ସମୁଦାଚରନ୍ତି, ନ ସମୁଦାଚରନ୍ତି ନଂ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମାତି। ତସ୍ମା ଅନାଚରିୟକୋତି ୱୁଚ୍ଚତି…ପେ॰…।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସରସଙ୍କପ୍ପା ସଂୟୋଜନିୟା। ତ୍ୟାସ୍ସ ନ ଅନ୍ତୋ ୱସନ୍ତି, ନାସ୍ସ ଅନ୍ତୋ ୱସନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମାତି। ତସ୍ମା ଅନନ୍ତେୱାସିକୋତି ୱୁଚ୍ଚତି। ତେ ନଂ ନ ସମୁଦାଚରନ୍ତି, ନ ସମୁଦାଚରନ୍ତି ନଂ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମାତି। ତସ୍ମା ଅନାଚରିୟକୋତି ୱୁଚ୍ଚତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନନ୍ତେୱାସିକୋ ଅନାଚରିୟକୋ ସୁଖଂ ଫାସୁ ୱିହରତି। ଅନନ୍ତେୱାସିକମିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତି । ଅନାଚରିୟକଂ ସନ୍ତେୱାସିକୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସାଚରିୟକୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ନ ଫାସୁ ୱିହରତି। ଅନନ୍ତେୱାସିକୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନାଚରିୟକୋ ସୁଖଂ ଫାସୁ ୱିହରତୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. କିମତ୍ଥିୟବ୍ରହ୍ମଚରିୟସୁତ୍ତଂ

୧୫୨ . ‘‘ସଚେ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ‘କିମତ୍ଥିୟଂ, ଆୱୁସୋ, ସମଣେ ଗୋତମେ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’ତି? ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠା ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେସଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାଥ – ‘ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପରିଞ୍ଞାୟ ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’ତି। ସଚେ ପନ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ‘କତମଂ ପନାୱୁସୋ, ଦୁକ୍ଖଂ, ୟସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାୟ ସମଣେ ଗୋତମେ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’ତି? ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠା ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେସଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାଥ –

‘‘ଚକ୍ଖୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଦୁକ୍ଖଂ; ତସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାୟ ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତି। ରୂପା ଦୁକ୍ଖା ; ତେସଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତି। ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଦୁକ୍ଖଂ; ତସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାୟ ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତି। ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ଦୁକ୍ଖୋ; ତସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାୟ ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତି। ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ; ତସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାୟ ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଦୁକ୍ଖା… ମନୋ ଦୁକ୍ଖୋ; ତସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାୟ ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତି…ପେ॰… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ; ତସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାୟ ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତି। ଇଦଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ , ଦୁକ୍ଖଂ; ୟସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାୟ ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠା ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେସଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାଥା’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଅତ୍ଥିନୁଖୋପରିୟାୟସୁତ୍ତଂ

୧୫୩ . ‘‘ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ ସଦ୍ଧାୟ, ଅଞ୍ଞତ୍ର ରୁଚିୟା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅନୁସ୍ସୱା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଆକାରପରିୱିତକ୍କା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ଅଞ୍ଞଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାମୀ’’ତି [ପଜାନାତୀତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ? ‘‘ଭଗୱଂମୂଲକା ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା, ଭଗୱଂନେତ୍ତିକା ଭଗୱଂପଟିସରଣା। ସାଧୁ ୱତ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂୟେୱ ପଟିଭାତୁ ଏତସ୍ସ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ। ଭଗୱତୋ ସୁତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଧାରେସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ ସଦ୍ଧାୟ, ଅଞ୍ଞତ୍ର ରୁଚିୟା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅନୁସ୍ସୱା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଆକାରପରିୱିତକ୍କା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ଅଞ୍ଞଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାମୀ’’ତି।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟାୟୋ, ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ ସଦ୍ଧାୟ…ପେ॰… ଅଞ୍ଞତ୍ର ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ଅଞ୍ଞଂ ବ୍ୟାକରୋତି – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାମୀ’ତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରାଗଦୋସମୋହଂ, ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରାଗଦୋସମୋହୋତି ପଜାନାତି ; ଅସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରାଗଦୋସମୋହଂ, ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରାଗଦୋସମୋହୋତି ପଜାନାତି। ୟଂ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରାଗଦୋସମୋହଂ, ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରାଗଦୋସମୋହୋତି ପଜାନାତି; ଅସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରାଗଦୋସମୋହଂ, ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରାଗଦୋସମୋହୋତି ପଜାନାତି। ଅପି ନୁମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ସଦ୍ଧାୟ ୱା ୱେଦିତବ୍ବା, ରୁଚିୟା ୱା ୱେଦିତବ୍ବା, ଅନୁସ୍ସୱେନ ୱା ୱେଦିତବ୍ବା, ଆକାରପରିୱିତକ୍କେନ ୱା ୱେଦିତବ୍ବା, ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ୱା ୱେଦିତବ୍ବା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ , ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ନନୁମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ପଞ୍ଞାୟ ଦିସ୍ୱା ୱେଦିତବ୍ବା’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଅୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ ସଦ୍ଧାୟ, ଅଞ୍ଞତ୍ର ରୁଚିୟା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅନୁସ୍ସୱା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଆକାରପରିୱିତକ୍କା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ଅଞ୍ଞଂ ବ୍ୟାକରୋତି – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାମୀ’’ତି…ପେ॰…।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ…ପେ॰… ରାଗଦୋସମୋହୋତି ପଜାନାତି; ଅସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରାଗଦୋସମୋହଂ, ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରାଗଦୋସମୋହୋତି ପଜାନାତି । ୟଂ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରାଗଦୋସମୋହଂ, ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରାଗଦୋସମୋହୋତି ପଜାନାତି; ଅସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରାଗଦୋସମୋହଂ, ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରାଗଦୋସମୋହୋତି ପଜାନାତି; ଅପି ନୁମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ସଦ୍ଧାୟ ୱା ୱେଦିତବ୍ବା, ରୁଚିୟା ୱା ୱେଦିତବ୍ବା, ଅନୁସ୍ସୱେନ ୱା ୱେଦିତବ୍ବା, ଆକାରପରିୱିତକ୍କେନ ୱା ୱେଦିତବ୍ବା, ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ୱା ୱେଦିତବ୍ବା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ନନୁମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ପଞ୍ଞାୟ ଦିସ୍ୱା ୱେଦିତବ୍ବା’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ ସଦ୍ଧାୟ, ଅଞ୍ଞତ୍ର ରୁଚିୟା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅନୁସ୍ସୱା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଆକାରପରିୱିତକ୍କା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ଅଞ୍ଞଂ ବ୍ୟାକରୋତି – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାମୀ’’ତି [ପଜାନାତୀତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] …ପେ॰…।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରାଗଦୋସମୋହଂ, ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରାଗଦୋସମୋହୋତି ପଜାନାତି; ଅସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରାଗଦୋସମୋହଂ, ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରାଗଦୋସମୋହୋତି ପଜାନାତି। ୟଂ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରାଗଦୋସମୋହଂ, ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରାଗଦୋସମୋହୋତି ପଜାନାତି; ଅସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରାଗଦୋସମୋହଂ, ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରାଗଦୋସମୋହୋତି ପଜାନାତି; ଅପି ନୁମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ସଦ୍ଧାୟ ୱା ୱେଦିତବ୍ବା, ରୁଚିୟା ୱା ୱେଦିତବ୍ବା, ଅନୁସ୍ସୱେନ ୱା ୱେଦିତବ୍ବା, ଆକାରପରିୱିତକ୍କେନ ୱା ୱେଦିତବ୍ବା, ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ୱା ୱେଦିତବ୍ବା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ନନୁମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ପଞ୍ଞାୟ ଦିସ୍ୱା ୱେଦିତବ୍ବା’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ ସଦ୍ଧାୟ, ଅଞ୍ଞତ୍ର ରୁଚିୟା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅନୁସ୍ସୱା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଆକାରପରିୱିତକ୍କା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ଅଞ୍ଞଂ ବ୍ୟାକରୋତି – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାମୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଇନ୍ଦ୍ରିୟସମ୍ପନ୍ନସୁତ୍ତଂ

୧୫୪ . ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘‘ଇନ୍ଦ୍ରିୟସମ୍ପନ୍ନୋ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟସମ୍ପନ୍ନୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟସମ୍ପନ୍ନୋ ହୋତୀ’’ତି?

‘‘ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟେ ଚେ, ଭିକ୍ଖୁ, ଉଦୟବ୍ବୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରନ୍ତୋ ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟେ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହିନ୍ଦ୍ରିୟେ ଚେ, ଭିକ୍ଖୁ, ଉଦୟବ୍ବୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରନ୍ତୋ ଜିୱ୍ହିନ୍ଦ୍ରିୟେ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ମନିନ୍ଦ୍ରିୟେ ଚେ, ଭିକ୍ଖୁ, ଉଦୟବ୍ବୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରନ୍ତୋ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟେ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି…ପେ॰… ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତି। ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟସମ୍ପନ୍ନୋ ହୋତୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଧମ୍ମକଥିକପୁଚ୍ଛସୁତ୍ତଂ

୧୫୫ . ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘‘ଧମ୍ମକଥିକୋ , ଧମ୍ମକଥିକୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମକଥିକୋ ହୋତୀ’’ତି?

‘‘ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ଚେ, ଭିକ୍ଖୁ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି, ‘ଧମ୍ମକଥିକୋ ଭିକ୍ଖୂ’ତି ଅଲଂୱଚନାୟ। ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ଚେ, ଭିକ୍ଖୁ, ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତି, ‘ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭିକ୍ଖୂ’ତି ଅଲଂୱଚନାୟ। ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ଚେ, ଭିକ୍ଖୁ, ନିବ୍ବିଦା ୱିରାଗା ନିରୋଧା ଅନୁପାଦାୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ‘ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମନିବ୍ବାନପ୍ପତ୍ତୋ ଭିକ୍ଖୂ’ତି ଅଲଂୱଚନାୟ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୟ ଚେ, ଭିକ୍ଖୁ, ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି, ‘ଧମ୍ମକଥିକୋ ଭିକ୍ଖୂ’ତି ଅଲଂୱଚନାୟ…ପେ॰… ମନସ୍ସ ଚେ, ଭିକ୍ଖୁ, ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି, ‘ଧମ୍ମକଥିକୋ ଭିକ୍ଖୂ’ତି ଅଲଂୱଚନାୟ। ମନସ୍ସ ଚେ, ଭିକ୍ଖୁ, ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତି, ‘ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭିକ୍ଖୂ’ତି ଅଲଂୱଚନାୟ। ମନସ୍ସ ଚେ, ଭିକ୍ଖୁ, ନିବ୍ବିଦା ୱିରାଗା ନିରୋଧା ଅନୁପାଦାୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ‘ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମନିବ୍ବାନପ୍ପତ୍ତୋ ଭିକ୍ଖୂ’ତି ଅଲଂୱଚନାୟା’’ତି। ଦସମଂ।

ନୱପୁରାଣୱଗ୍ଗୋ ପଞ୍ଚଦସମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

କମ୍ମଂ ଚତ୍ତାରି ସପ୍ପାୟା, ଅନନ୍ତେୱାସି କିମତ୍ଥିୟା।

ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ ପରିୟାୟୋ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟକଥିକେନ ଚାତି॥

ସଳାୟତନୱଗ୍ଗେ ତତିୟପଣ୍ଣାସକୋ ସମତ୍ତୋ।

ତସ୍ସ ୱଗ୍ଗୁଦ୍ଦାନଂ –

ୟୋଗକ୍ଖେମି ଚ ଲୋକୋ ଚ, ଗହପତି ଦେୱଦହେନ ଚ।

ନୱପୁରାଣେନ ପଣ୍ଣାସୋ, ତତିୟୋ ତେନ ୱୁଚ୍ଚତୀତି॥

୧୬. ନନ୍ଦିକ୍ଖୟୱଗ୍ଗୋ

୧. ଅଜ୍ଝତ୍ତନନ୍ଦିକ୍ଖୟସୁତ୍ତଂ

୧୫୬ . ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂୟେୱ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଅନିଚ୍ଚନ୍ତି ପସ୍ସତି, ସାସ୍ସ [ସାୟଂ (ପୀ॰ କ॰)] ହୋତି ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି । ସମ୍ମା ପସ୍ସଂ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନନ୍ଦିକ୍ଖୟା ରାଗକ୍ଖୟୋ; ରାଗକ୍ଖୟା ନନ୍ଦିକ୍ଖୟୋ। ନନ୍ଦିରାଗକ୍ଖୟା ଚିତ୍ତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି…ପେ॰… ଅନିଚ୍ଚଂୟେୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଜିୱ୍ହଂ ଅନିଚ୍ଚନ୍ତି ପସ୍ସତି, ସାସ୍ସ ହୋତି ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ସମ୍ମା ପସ୍ସଂ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନନ୍ଦିକ୍ଖୟା ରାଗକ୍ଖୟୋ; ରାଗକ୍ଖୟା…ପେ॰… ଚିତ୍ତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି…ପେ॰… ଅନିଚ୍ଚଂୟେୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ମନଂ ଅନିଚ୍ଚନ୍ତି ପସ୍ସତି, ସାସ୍ସ ହୋତି ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ସମ୍ମା ପସ୍ସଂ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନନ୍ଦିକ୍ଖୟା ରାଗକ୍ଖୟୋ; ରାଗକ୍ଖୟା ନନ୍ଦିକ୍ଖୟୋ। ନନ୍ଦିରାଗକ୍ଖୟା ଚିତ୍ତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ବାହିରନନ୍ଦିକ୍ଖୟସୁତ୍ତଂ

୧୫୭ . ‘‘ଅନିଚ୍ଚେୟେୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ରୂପେ ଅନିଚ୍ଚାତି ପସ୍ସତି, ସାସ୍ସ ହୋତି ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ସମ୍ମା ପସ୍ସଂ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନନ୍ଦିକ୍ଖୟା ରାଗକ୍ଖୟୋ; ରାଗକ୍ଖୟା ନନ୍ଦିକ୍ଖୟୋ । ନନ୍ଦିରାଗକ୍ଖୟା ଚିତ୍ତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି। ଅନିଚ୍ଚେୟେୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସଦ୍ଦେ… ଗନ୍ଧେ… ରସେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ… ଧମ୍ମେ ଅନିଚ୍ଚାତି ପସ୍ସତି, ସାସ୍ସ ହୋତି ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ସମ୍ମା ପସ୍ସଂ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନନ୍ଦିକ୍ଖୟା ରାଗକ୍ଖୟୋ; ରାଗକ୍ଖୟା ନନ୍ଦିକ୍ଖୟୋ। ନନ୍ଦିରାଗକ୍ଖୟା ଚିତ୍ତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଅଜ୍ଝତ୍ତଅନିଚ୍ଚନନ୍ଦିକ୍ଖୟସୁତ୍ତଂ

୧୫୮ . ‘‘ଚକ୍ଖୁଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋନିସୋ ମନସି କରୋଥ; ଚକ୍ଖାନିଚ୍ଚତଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ସମନୁପସ୍ସଥ। ଚକ୍ଖୁଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟୋନିସୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ, ଚକ୍ଖାନିଚ୍ଚତଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନନ୍ଦିକ୍ଖୟା ରାଗକ୍ଖୟୋ; ରାଗକ୍ଖୟା ନନ୍ଦିକ୍ଖୟୋ। ନନ୍ଦିରାଗକ୍ଖୟା ଚିତ୍ତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି। ସୋତଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋନିସୋ ମନସି କରୋଥ… ଘାନଂ… ଜିୱ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋନିସୋ ମନସି କରୋଥ; ଜିୱ୍ହାନିଚ୍ଚତଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ସମନୁପସ୍ସଥ। ଜିୱ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟୋନିସୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ, ଜିୱ୍ହାନିଚ୍ଚତଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ଜିୱ୍ହାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନନ୍ଦିକ୍ଖୟା ରାଗକ୍ଖୟୋ; ରାଗକ୍ଖୟା ନନ୍ଦିକ୍ଖୟୋ। ନନ୍ଦିରାଗକ୍ଖୟା ଚିତ୍ତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି। କାୟଂ… ମନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋନିସୋ ମନସି କରୋଥ; ମନାନିଚ୍ଚତଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ସମନୁପସ୍ସଥ। ମନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟୋନିସୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ , ମନାନିଚ୍ଚତଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ମନସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନନ୍ଦିକ୍ଖୟା ରାଗକ୍ଖୟୋ; ରାଗକ୍ଖୟା ନନ୍ଦିକ୍ଖୟୋ। ନନ୍ଦିରାଗକ୍ଖୟା ଚିତ୍ତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ବାହିରଅନିଚ୍ଚନନ୍ଦିକ୍ଖୟସୁତ୍ତଂ

୧୫୯ . ‘‘ରୂପେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋନିସୋ ମନସି କରୋଥ; ରୂପାନିଚ୍ଚତଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ସମନୁପସ୍ସଥ। ରୂପେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟୋନିସୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ, ରୂପାନିଚ୍ଚତଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ରୂପେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନନ୍ଦିକ୍ଖୟା ରାଗକ୍ଖୟୋ; ରାଗକ୍ଖୟା ନନ୍ଦିକ୍ଖୟୋ। ନନ୍ଦିରାଗକ୍ଖୟା ଚିତ୍ତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି। ସଦ୍ଦେ… ଗନ୍ଧେ… ରସେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ… ଧମ୍ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋନିସୋ ମନସି କରୋଥ; ଧମ୍ମାନିଚ୍ଚତଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ସମନୁପସ୍ସଥ। ଧମ୍ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟୋନିସୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ, ଧମ୍ମାନିଚ୍ଚତଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ଧମ୍ମେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନନ୍ଦିକ୍ଖୟା ରାଗକ୍ଖୟୋ; ରାଗକ୍ଖୟା ନନ୍ଦିକ୍ଖୟୋ । ନନ୍ଦିରାଗକ୍ଖୟା ଚିତ୍ତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଜୀୱକମ୍ବୱନସମାଧିସୁତ୍ତଂ

୧୬୦ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ଜୀୱକମ୍ବୱନେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି…ପେ॰… ‘‘ସମାଧିଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱେଥ। ସମାହିତସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଭିକ୍ଖୁନୋ ୟଥାଭୂତଂ ଓକ୍ଖାୟତି। କିଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ଓକ୍ଖାୟତି? ଚକ୍ଖୁଂ ଅନିଚ୍ଚନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ଓକ୍ଖାୟତି, ରୂପା ଅନିଚ୍ଚାତି ୟଥାଭୂତଂ ଓକ୍ଖାୟତି, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ଓକ୍ଖାୟତି, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅନିଚ୍ଚୋତି ୟଥାଭୂତଂ ଓକ୍ଖାୟତି, ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ଓକ୍ଖାୟତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଅନିଚ୍ଚାତି ୟଥାଭୂତଂ ଓକ୍ଖାୟତି…ପେ॰… ମନୋ ଅନିଚ୍ଚୋତି ୟଥାଭୂତଂ ଓକ୍ଖାୟତି, ଧମ୍ମା ଅନିଚ୍ଚାତି ୟଥାଭୂତଂ ଓକ୍ଖାୟତି…ପେ॰… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ଓକ୍ଖାୟତି। ସମାଧିଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱେଥ। ସମାହିତସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ୟଥାଭୂତଂ ଓକ୍ଖାୟତୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଜୀୱକମ୍ବୱନପଟିସଲ୍ଲାନସୁତ୍ତଂ

୧୬୧ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ଜୀୱକମ୍ବୱନେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି…ପେ॰… ‘‘ପଟିସଲ୍ଲାନେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋଗମାପଜ୍ଜଥ। ପଟିସଲ୍ଲୀନସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ୟଥାଭୂତଂ ଓକ୍ଖାୟତି। କିଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ଓକ୍ଖାୟତି? ଚକ୍ଖୁଂ ଅନିଚ୍ଚନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ଓକ୍ଖାୟତି, ରୂପା ଅନିଚ୍ଚାତି ୟଥାଭୂତଂ ଓକ୍ଖାୟତି, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ଓକ୍ଖାୟତି, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅନିଚ୍ଚୋତି ୟଥାଭୂତଂ ଓକ୍ଖାୟତି, ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ଓକ୍ଖାୟତି…ପେ॰… ମନୋ ଅନିଚ୍ଚୋତି ୟଥାଭୂତଂ ଓକ୍ଖାୟତି, ଧମ୍ମା… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ଓକ୍ଖାୟତି। ପଟିସଲ୍ଲାନେ ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋଗମାପଜ୍ଜଥ। ପଟିସଲ୍ଲୀନସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ୟଥାଭୂତଂ ଓକ୍ଖାୟତୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. କୋଟ୍ଠିକଅନିଚ୍ଚସୁତ୍ତଂ

୧୬୨ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକୋଟ୍ଠିକୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା କୋଟ୍ଠିକୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସାଧୁ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୁ, ୟମହଂ ଭଗୱତୋ ଧମ୍ମଂ ସୁତ୍ୱା ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।

‘‘ୟଂ ଖୋ, କୋଟ୍ଠିକ, ଅନିଚ୍ଚଂ ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। କିଞ୍ଚ, କୋଟ୍ଠିକ, ଅନିଚ୍ଚଂ? ଚକ୍ଖୁ ଖୋ, କୋଟ୍ଠିକ, ଅନିଚ୍ଚଂ; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ରୂପା ଅନିଚ୍ଚା; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚଂ; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅନିଚ୍ଚୋ; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଅନିଚ୍ଚା; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ରସା ଅନିଚ୍ଚା; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚଂ; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅନିଚ୍ଚୋ; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ୟମ୍ପିଦଂ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ…ପେ॰… ମନୋ ଅନିଚ୍ଚୋ; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ଧମ୍ମା ଅନିଚ୍ଚା; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚଂ; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅନିଚ୍ଚୋ; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ୟଂ ଖୋ, କୋଟ୍ଠିକ, ଅନିଚ୍ଚଂ ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. କୋଟ୍ଠିକଦୁକ୍ଖସୁତ୍ତଂ

୧୬୩ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକୋଟ୍ଠିକୋ…ପେ॰… ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସାଧୁ ମେ, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ୱିହରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ‘‘ୟଂ ଖୋ, କୋଟ୍ଠିକ, ଦୁକ୍ଖଂ ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। କିଞ୍ଚ, କୋଟ୍ଠିକ, ଦୁକ୍ଖଂ? ଚକ୍ଖୁ ଖୋ, କୋଟ୍ଠିକ, ଦୁକ୍ଖଂ; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ରୂପା ଦୁକ୍ଖା; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଦୁକ୍ଖଂ; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ଦୁକ୍ଖୋ; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଦୁକ୍ଖା; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ…ପେ॰… ମନୋ ଦୁକ୍ଖୋ; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ଧମ୍ମା ଦୁକ୍ଖା; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ । ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଦୁକ୍ଖଂ ; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ଦୁକ୍ଖୋ; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ୟଂ ଖୋ, କୋଟ୍ଠିକ, ଦୁକ୍ଖଂ ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. କୋଟ୍ଠିକଅନତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୧୬୪ . ଏକମନ୍ତଂ…ପେ॰… ୱିହରେୟ୍ୟନ୍ତି। ‘‘ୟୋ ଖୋ, କୋଟ୍ଠିକ, ଅନତ୍ତା ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। କୋ ଚ, କୋଟ୍ଠିକ, ଅନତ୍ତା? ଚକ୍ଖୁ ଖୋ, କୋଟ୍ଠିକ, ଅନତ୍ତା; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ରୂପା ଅନତ୍ତା; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନତ୍ତା; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅନତ୍ତା; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନତ୍ତା; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ …ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଅନତ୍ତା; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ…ପେ॰… ମନୋ ଅନତ୍ତା; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନତ୍ତା; ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ୟୋ ଖୋ, କୋଟ୍ଠିକ, ଅନତ୍ତା, ତତ୍ର ତେ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିପହାନସୁତ୍ତଂ

୧୬୫ . ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କଥଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଜାନତୋ କଥଂ ପସ୍ସତୋ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ପହୀୟତୀ’’ତି?

‘‘ଚକ୍ଖୁଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅନିଚ୍ଚତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ପହୀୟତି। ରୂପେ ଅନିଚ୍ଚତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ପହୀୟତି। ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ପହୀୟତି। ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ପହୀୟତି…ପେ॰… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ପହୀୟତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଜାନତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସତୋ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ପହୀୟତୀ’’ତି। ଦସମଂ।

୧୧. ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିପହାନସୁତ୍ତଂ

୧୬୬ . ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କଥଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଜାନତୋ କଥଂ ପସ୍ସତୋ ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ପହୀୟତୀ’’ତି? ‘‘ଚକ୍ଖୁଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଦୁକ୍ଖତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ପହୀୟତି। ରୂପେ ଦୁକ୍ଖତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ପହୀୟତି। ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଦୁକ୍ଖତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ପହୀୟତି। ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଂ ଦୁକ୍ଖତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ପହୀୟତି…ପେ॰… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ପହୀୟତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଜାନତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସତୋ ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ପହୀୟତୀ’’ତି। ଏକାଦସମଂ।

୧୨. ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିପହାନସୁତ୍ତଂ

୧୬୭ . ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କଥଂ ନୁ ଖୋ , ଭନ୍ତେ, ଜାନତୋ କଥଂ ପସ୍ସତୋ ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି ପହୀୟତୀ’’ତି? ‘‘ଚକ୍ଖୁଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅନତ୍ତତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି ପହୀୟତି। ରୂପେ ଅନତ୍ତତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି ପହୀୟତି। ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନତ୍ତତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି ପହୀୟତି। ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଂ ଅନତ୍ତତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି ପହୀୟତି। ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନତ୍ତତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି ପହୀୟତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହଂ ଅନତ୍ତତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି ପହୀୟତି…ପେ॰… ମନଂ ଅନତ୍ତତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି ପହୀୟତି। ଧମ୍ମେ… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଂ… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନତ୍ତତୋ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି ପହୀୟତୀ’’ତି। ଦ୍ୱାଦସମଂ।

ନନ୍ଦିକ୍ଖୟୱଗ୍ଗୋ ସୋଳସମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ନନ୍ଦିକ୍ଖୟେନ ଚତ୍ତାରୋ, ଜୀୱକମ୍ବୱନେ ଦୁୱେ।

କୋଟ୍ଠିକେନ ତୟୋ ୱୁତ୍ତା, ମିଚ୍ଛା ସକ୍କାୟ ଅତ୍ତନୋତି॥

୧୭. ସଟ୍ଠିପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ

୧. ଅଜ୍ଝତ୍ତଅନିଚ୍ଚଛନ୍ଦସୁତ୍ତଂ

୧୬୮ . ‘‘ୟଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚଂ, ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚଂ? ଚକ୍ଖୁ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚଂ; ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଅନିଚ୍ଚା; ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ…ପେ॰… ମନୋ ଅନିଚ୍ଚୋ; ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ। ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚଂ, ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ’’ତି।

୨. ଅଜ୍ଝତ୍ତଅନିଚ୍ଚରାଗସୁତ୍ତଂ

୧୬୯ . ‘‘ୟଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚଂ, ତତ୍ର ୱୋ ରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ। କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚଂ? ଚକ୍ଖୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚଂ; ତତ୍ର ୱୋ ରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଅନିଚ୍ଚା; ତତ୍ର ୱୋ ରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ…ପେ॰… ମନୋ ଅନିଚ୍ଚୋ; ତତ୍ର ୱୋ ରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ। ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚଂ, ତତ୍ର ୱୋ ରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ’’ତି।

୩. ଅଜ୍ଝତ୍ତଅନିଚ୍ଚଛନ୍ଦରାଗସୁତ୍ତଂ

୧୭୦ . ‘‘ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚଂ, ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ। କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚଂ? ଚକ୍ଖୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚଂ; ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଅନିଚ୍ଚା; ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ…ପେ॰… ମନୋ ଅନିଚ୍ଚୋ; ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ। ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚଂ, ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ’’ତି।

୪-୬. ଦୁକ୍ଖଛନ୍ଦାଦିସୁତ୍ତଂ

୧୭୧-୧୭୩ . ‘‘ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ, ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ, ରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ, ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ। କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ? ଚକ୍ଖୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ; ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ, ରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ, ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଦୁକ୍ଖା…ପେ॰… ମନୋ ଦୁକ୍ଖୋ; ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ, ରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ, ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ। ୟଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ, ରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ, ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ’’ତି।

୭-୯. ଅନତ୍ତଛନ୍ଦାଦିସୁତ୍ତଂ

୧୭୪-୧୭୬ . ‘‘ୟୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନତ୍ତା, ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ, ରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ, ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ। କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନତ୍ତା? ଚକ୍ଖୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନତ୍ତା; ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ, ରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ, ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଅନତ୍ତା; ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ, ରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ, ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ…ପେ॰… ମନୋ ଅନତ୍ତା; ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ, ରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ, ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ। ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନତ୍ତା ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ, ରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ, ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ’’ତି।

୧୦-୧୨. ବାହିରାନିଚ୍ଚଛନ୍ଦାଦିସୁତ୍ତଂ

୧୭୭-୧୭୯ . ‘‘ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚଂ, ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ, ରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ, ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ। କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚଂ? ରୂପା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚା; ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ, ରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ, ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ। ସଦ୍ଦା ଅନିଚ୍ଚା; ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ, ରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ, ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ। ଗନ୍ଧା ଅନିଚ୍ଚା; ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ, ରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ, ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ। ରସା ଅନିଚ୍ଚା; ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ, ରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ, ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ। ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଅନିଚ୍ଚା; ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ, ରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ, ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ। ଧମ୍ମା ଅନିଚ୍ଚା; ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ, ରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ, ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ। ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚଂ ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ, ରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ, ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ’’ତି।

୧୩-୧୫. ବାହିରଦୁକ୍ଖଛନ୍ଦାଦିସୁତ୍ତଂ

୧୮୦-୧୮୨ . ‘‘ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ, ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ, ରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ, ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ। କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ? ରୂପା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖା; ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ, ରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ, ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ। ସଦ୍ଦା… ଗନ୍ଧା… ରସା… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା… ଧମ୍ମା ଦୁକ୍ଖା; ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ, ରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ, ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ। ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ, ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ, ରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ, ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ’’ତି।

୧୬-୧୮. ବାହିରାନତ୍ତଛନ୍ଦାଦିସୁତ୍ତଂ

୧୮୩-୧୮୫ . ‘‘ୟୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନତ୍ତା, ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ, ରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ, ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ। କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନତ୍ତା? ରୂପା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନତ୍ତା; ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ, ରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ, ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ। ସଦ୍ଦା… ଗନ୍ଧା… ରସା… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା… ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା; ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ, ରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ, ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ। ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନତ୍ତା ତତ୍ର ୱୋ ଛନ୍ଦୋ ପହାତବ୍ବୋ, ରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ, ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହାତବ୍ବୋ’’ତି।

୧୯. ଅଜ୍ଝତ୍ତାତୀତାନିଚ୍ଚସୁତ୍ତଂ

୧୮୬ . ‘‘ଚକ୍ଖୁ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚଂ ଅତୀତଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଅନିଚ୍ଚା ଅତୀତା…ପେ॰… ମନୋ ଅନିଚ୍ଚୋ ଅତୀତୋ। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ମନସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି; ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି; ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି।

୨୦. ଅଜ୍ଝତ୍ତାନାଗତାନିଚ୍ଚସୁତ୍ତଂ

୧୮୭ . ‘‘ଚକ୍ଖୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚଂ ଅନାଗତଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଅନିଚ୍ଚା ଅନାଗତା…ପେ॰… ମନୋ ଅନିଚ୍ଚୋ ଅନାଗତୋ। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ…ପେ॰… ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାତୀ’’ତି।

୨୧. ଅଜ୍ଝତ୍ତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାନିଚ୍ଚସୁତ୍ତଂ

୧୮୮ . ‘‘ଚକ୍ଖୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଅନିଚ୍ଚା ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନା…ପେ॰… ମନୋ ଅନିଚ୍ଚୋ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନୋ। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ…ପେ॰… ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାତୀ’’ତି।

୨୨-୨୪. ଅଜ୍ଝତ୍ତାତୀତାଦିଦୁକ୍ଖସୁତ୍ତଂ

୧୮୯-୧୯୧ . ‘‘ଚକ୍ଖୁ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ ଅତୀତଂ ଅନାଗତଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଦୁକ୍ଖା ଅତୀତା ଅନାଗତା ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନା…ପେ॰… ମନୋ ଦୁକ୍ଖୋ ଅତୀତୋ ଅନାଗତୋ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନୋ। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ , ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାତୀ’’ତି।

୨୫-୨୭. ଅଜ୍ଝତ୍ତାତୀତାଦିଅନତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୧୯୨-୧୯୪ . ‘‘ଚକ୍ଖୁ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନତ୍ତା ଅତୀତଂ ଅନାଗତଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଅନତ୍ତା…ପେ॰… ମନୋ ଅନତ୍ତା ଅତୀତୋ ଅନାଗତୋ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନୋ । ଏୱଂ ପସ୍ସଂ…ପେ॰… ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାତୀ’’ତି।

୨୮-୩୦. ବାହିରାତୀତାଦିଅନିଚ୍ଚସୁତ୍ତଂ

୧୯୫-୧୯୭ . ‘‘ରୂପା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚା ଅତୀତା ଅନାଗତା ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନା। ସଦ୍ଦା… ଗନ୍ଧା… ରସା… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା… ଧମ୍ମା ଅନିଚ୍ଚା ଅତୀତା ଅନାଗତା ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନା। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ…ପେ॰… ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାତୀ’’ତି।

୩୧-୩୩. ବାହିରାତୀତାଦିଦୁକ୍ଖସୁତ୍ତଂ

୧୯୮-୨୦୦ . ‘‘ରୂପା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖା ଅତୀତା ଅନାଗତା ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନା। ସଦ୍ଦା… ଗନ୍ଧା… ରସା… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା… ଧମ୍ମା ଦୁକ୍ଖା ଅତୀତା ଅନାଗତା ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନା। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ…ପେ॰… ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାତୀ’’ତି।

୩୪-୩୬. ବାହିରାତୀତାଦିଅନତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୨୦୧-୨୦୩ . ‘‘ରୂପା , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନତ୍ତା ଅତୀତା ଅନାଗତା ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନା। ସଦ୍ଦା… ଗନ୍ଧା… ରସା… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା… ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା ଅତୀତା ଅନାଗତା ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନା। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ…ପେ॰… ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାତୀ’’ତି।

୩୭. ଅଜ୍ଝତ୍ତାତୀତୟଦନିଚ୍ଚସୁତ୍ତଂ

୨୦୪ . ‘‘ଚକ୍ଖୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚଂ ଅତୀତଂ। ୟଦନିଚ୍ଚଂ, ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ତଦନତ୍ତା। ୟଦନତ୍ତା, ତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଅନିଚ୍ଚା ଅତୀତା। ୟଦନିଚ୍ଚଂ, ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ତଦନତ୍ତା। ୟଦନତ୍ତା, ତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ…ପେ॰… ମନୋ ଅନିଚ୍ଚୋ ଅତୀତୋ। ୟଦନିଚ୍ଚଂ, ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ତଦନତ୍ତା। ୟଦନତ୍ତା, ତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି , ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ…ପେ॰… ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାତୀ’’ତି।

୩୮. ଅଜ୍ଝତ୍ତାନାଗତୟଦନିଚ୍ଚସୁତ୍ତଂ

୨୦୫ . ‘‘ଚକ୍ଖୁ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚଂ ଅନାଗତଂ। ୟଦନିଚ୍ଚଂ, ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ତଦନତ୍ତା। ୟଦନତ୍ତା ତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଅନିଚ୍ଚା ଅନାଗତା। ୟଦନିଚ୍ଚଂ, ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ତଦନତ୍ତା। ୟଦନତ୍ତା, ତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ…ପେ॰… ମନୋ ଅନିଚ୍ଚୋ ଅନାଗତୋ। ୟଦନିଚ୍ଚଂ, ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ତଦନତ୍ତା । ୟଦନତ୍ତା, ତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାତୀ’’ତି।

୩୯. ଅଜ୍ଝତ୍ତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନୟଦନିଚ୍ଚସୁତ୍ତଂ

୨୦୬ . ‘‘ଚକ୍ଖୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ। ୟଦନିଚ୍ଚଂ, ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ତଦନତ୍ତା। ୟଦନତ୍ତା ତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଅନିଚ୍ଚା ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନା। ୟଦନିଚ୍ଚଂ, ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ତଦନତ୍ତା। ୟଦନତ୍ତା, ତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ…ପେ॰… ମନୋ ଅନିଚ୍ଚୋ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନୋ। ୟଦନିଚ୍ଚଂ ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ ତଦନତ୍ତା। ୟଦନତ୍ତା, ତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ…ପେ॰… ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାତୀ’’ତି।

୪୦-୪୨. ଅଜ୍ଝତ୍ତାତୀତାଦିୟଂଦୁକ୍ଖସୁତ୍ତଂ

୨୦୭-୨୦୯ . ‘‘ଚକ୍ଖୁ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ ଅତୀତଂ ଅନାଗତଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ। ୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ତଦନତ୍ତା। ୟଦନତ୍ତା, ତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଦୁକ୍ଖା…ପେ॰… ମନୋ ଦୁକ୍ଖୋ ଅତୀତୋ ଅନାଗତୋ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନୋ। ୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ତଦନତ୍ତା। ୟଦନତ୍ତା, ତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ…ପେ॰… ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାତୀ’’ତି।

୪୩-୪୫. ଅଜ୍ଝତ୍ତାତୀତାଦିୟଦନତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୨୧୦-୨୧୨ . ‘‘ଚକ୍ଖୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନତ୍ତା ଅତୀତଂ ଅନାଗତଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ। ୟଦନତ୍ତା, ତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଅନତ୍ତା…ପେ॰… ମନୋ ଅନତ୍ତା ଅତୀତୋ ଅନାଗତୋ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନୋ। ୟଦନତ୍ତା ତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ…ପେ॰… ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାତୀ’’ତି।

୪୬-୪୮. ବାହିରାତୀତାଦିୟଦନିଚ୍ଚସୁତ୍ତଂ

୨୧୩-୨୧୫ . ‘‘ରୂପା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚା ଅତୀତା ଅନାଗତା ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନା। ୟଦନିଚ୍ଚଂ, ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ତଦନତ୍ତା। ୟଦନତ୍ତା, ତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ସଦ୍ଦା… ଗନ୍ଧା… ରସା… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା… ଧମ୍ମା ଅନିଚ୍ଚା ଅତୀତା ଅନାଗତା ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନା। ୟଦନିଚ୍ଚଂ ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ ତଦନତ୍ତା। ୟଦନତ୍ତା ତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ…ପେ॰… ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାତୀ’’ତି।

୪୯-୫୧. ବାହିରାତୀତାଦିୟଂଦୁକ୍ଖସୁତ୍ତଂ

୨୧୬-୨୧୮ . ‘‘ରୂପା , ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖା ଅତୀତା ଅନାଗତା ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନା। ୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ତଦନତ୍ତା । ୟଦନତ୍ତା, ତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ସଦ୍ଦା… ଗନ୍ଧା… ରସା… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା… ଧମ୍ମା ଦୁକ୍ଖା ଅତୀତା ଅନାଗତା ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନା। ୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ତଦନତ୍ତା। ୟଦନତ୍ତା, ତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ…ପେ॰… ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାତୀ’’ତି।

୫୨-୫୪. ବାହିରାତୀତାଦିୟଦନତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୨୧୯-୨୨୧ . ‘‘ରୂପା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନତ୍ତା ଅତୀତା ଅନାଗତା ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନା। ୟଦନତ୍ତା, ତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ସଦ୍ଦା… ଗନ୍ଧା… ରସା… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା… ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା ଅତୀତା ଅନାଗତା ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନା। ୟଦନତ୍ତା, ତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ…ପେ॰… ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାତୀ’’ତି।

୫୫. ଅଜ୍ଝତ୍ତାୟତନଅନିଚ୍ଚସୁତ୍ତଂ

୨୨୨ . ‘‘ଚକ୍ଖୁ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଅନିଚ୍ଚା…ପେ॰… ମନୋ ଅନିଚ୍ଚୋ। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ…ପେ॰… ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାତୀ’’ତି।

୫୬. ଅଜ୍ଝତ୍ତାୟତନଦୁକ୍ଖସୁତ୍ତଂ

୨୨୩ . ‘‘ଚକ୍ଖୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଦୁକ୍ଖା…ପେ॰… ମନୋ ଦୁକ୍ଖୋ। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ…ପେ॰… ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାତୀ’’ତି।

୫୭. ଅଜ୍ଝତ୍ତାୟତନଅନତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୨୨୪ . ‘‘ଚକ୍ଖୁ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନତ୍ତା…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଅନତ୍ତା…ପେ॰… ମନୋ ଅନତ୍ତା। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ…ପେ॰… ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାତୀ’’ତି।

୫୮. ବାହିରାୟତନଅନିଚ୍ଚସୁତ୍ତଂ

୨୨୫ . ‘‘ରୂପା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚା। ସଦ୍ଦା… ଗନ୍ଧା… ରସା… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା… ଧମ୍ମା ଅନିଚ୍ଚା। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ…ପେ॰… ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାତୀ’’ତି।

୫୯. ବାହିରାୟତନଦୁକ୍ଖସୁତ୍ତଂ

୨୨୬ . ‘‘ରୂପା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖା। ସଦ୍ଦା… ଗନ୍ଧା… ରସା… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା… ଧମ୍ମା ଦୁକ୍ଖା। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ…ପେ॰… ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାତୀ’’ତି।

୬୦. ବାହିରାୟତନଅନତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୨୨୭ . ‘‘ରୂପା , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନତ୍ତା। ସଦ୍ଦା… ଗନ୍ଧା… ରସା… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା… ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ…ପେ॰… ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାତୀ’’ତି।

ସଟ୍ଠିପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ ସତ୍ତରସମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଛନ୍ଦେନଟ୍ଠାରସ ହୋନ୍ତି, ଅତୀତେନ ଚ ଦ୍ୱେ ନୱ।

ୟଦନିଚ୍ଚାଟ୍ଠାରସ ୱୁତ୍ତା, ତୟୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତବାହିରା।

ପେୟ୍ୟାଲୋ ସଟ୍ଠିକୋ ୱୁତ୍ତୋ, ବୁଦ୍ଧେନାଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୁନାତି॥

ସୁତ୍ତନ୍ତାନି ସଟ୍ଠି।

୧୮. ସମୁଦ୍ଦୱଗ୍ଗୋ

୧. ପଠମସମୁଦ୍ଦସୁତ୍ତଂ

୨୨୮ . ‘‘‘ସମୁଦ୍ଦୋ , ସମୁଦ୍ଦୋ’ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ଭାସତି। ନେସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ସମୁଦ୍ଦୋ। ମହା ଏସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦକରାସି ମହାଉଦକଣ୍ଣୱୋ। ଚକ୍ଖୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସସ୍ସ ସମୁଦ୍ଦୋ; ତସ୍ସ ରୂପମୟୋ ୱେଗୋ। ୟୋ ତଂ ରୂପମୟଂ ୱେଗଂ ସହତି, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତରି ଚକ୍ଖୁସମୁଦ୍ଦଂ ସଊମିଂ ସାୱଟ୍ଟଂ ସଗାହଂ ସରକ୍ଖସଂ; ତିଣ୍ଣୋ ପାରଙ୍ଗତୋ ଥଲେ ତିଟ୍ଠତି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସସ୍ସ ସମୁଦ୍ଦୋ; ତସ୍ସ ରସମୟୋ ୱେଗୋ। ୟୋ ତଂ ରସମୟଂ ୱେଗଂ ସହତି, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତରି ଜିୱ୍ହାସମୁଦ୍ଦଂ ସଊମିଂ ସାୱଟ୍ଟଂ ସଗାହଂ ସରକ୍ଖସଂ; ତିଣ୍ଣୋ ପାରଙ୍ଗତୋ ଥଲେ ତିଟ୍ଠତି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ…ପେ॰… ମନୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସସ୍ସ ସମୁଦ୍ଦୋ; ତସ୍ସ ଧମ୍ମମୟୋ ୱେଗୋ। ୟୋ ତଂ ଧମ୍ମମୟଂ ୱେଗଂ ସହତି, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତରି ମନୋସମୁଦ୍ଦଂ ସଊମିଂ ସାୱଟ୍ଟଂ ସଗାହଂ ସରକ୍ଖସଂ; ତିଣ୍ଣୋ ପାରଙ୍ଗତୋ ଥଲେ ତିଟ୍ଠତି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ’’ତି। ଇଦମୱୋଚ…ପେ॰… ସତ୍ଥା –

‘‘ୟୋ ଇମଂ ସମୁଦ୍ଦଂ ସଗାହଂ ସରକ୍ଖସଂ,

ସଊମିଂ ସାୱଟ୍ଟଂ ସଭୟଂ ଦୁତ୍ତରଂ ଅଚ୍ଚତରି।

ସ ୱେଦଗୂ ୱୁସିତବ୍ରହ୍ମଚରିୟୋ,

ଲୋକନ୍ତଗୂ ପାରଗତୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି॥ ପଠମଂ।

୨. ଦୁତିୟସମୁଦ୍ଦସୁତ୍ତଂ

୨୨୯ . ‘‘ସମୁଦ୍ଦୋ, ସମୁଦ୍ଦୋ’ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ଭାସତି । ନେସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ସମୁଦ୍ଦୋ। ମହା ଏସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦକରାସି ମହାଉଦକଣ୍ଣୱୋ। ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ସମୁଦ୍ଦୋ। ଏତ୍ଥାୟଂ ସଦେୱକୋ ଲୋକୋ ସମାରକୋ ସବ୍ରହ୍ମକୋ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣୀ ପଜା ସଦେୱମନୁସ୍ସା ୟେଭୁୟ୍ୟେନ ସମୁନ୍ନା ତନ୍ତାକୁଲକଜାତା କୁଲଗଣ୍ଠିକଜାତା [ଗୁଳାଗୁଣ୍ଠିକଜାତା (ସୀ॰), କୁଲଗୁଣ୍ଡିକଜାତା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ଗୁଣଗୁଣିକଜାତା (ପୀ॰), କୁଲାଗୁଣ୍ଡିକଜାତା (କ॰)] ମୁଞ୍ଜପବ୍ବଜଭୂତା, ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ସଂସାରଂ ନାତିୱତ୍ତତି…ପେ॰…।

‘‘ସନ୍ତି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା…ପେ॰… ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ସମୁଦ୍ଦୋ। ଏତ୍ଥାୟଂ ସଦେୱକୋ ଲୋକୋ ସମାରକୋ ସବ୍ରହ୍ମକୋ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣୀ ପଜା ସଦେୱମନୁସ୍ସା ୟେଭୁୟ୍ୟେନ ସମୁନ୍ନା ତନ୍ତାକୁଲକଜାତା କୁଲଗଣ୍ଠିକଜାତା ମୁଞ୍ଜପବ୍ବଜଭୂତା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ସଂସାରଂ ନାତିୱତ୍ତତୀ’’ତି।

‘‘ୟସ୍ସ ରାଗୋ ଚ ଦୋସୋ ଚ, ଅୱିଜ୍ଜା ଚ ୱିରାଜିତା।

ସୋ ଇମଂ ସମୁଦ୍ଦଂ ସଗାହଂ ସରକ୍ଖସଂ, ସଊମିଭୟଂ ଦୁତ୍ତରଂ ଅଚ୍ଚତରି॥

‘‘ସଙ୍ଗାତିଗୋ ମଚ୍ଚୁଜହୋ ନିରୁପଧି, ପହାସି ଦୁକ୍ଖଂ ଅପୁନବ୍ଭୱାୟ।

ଅତ୍ଥଙ୍ଗତୋ ସୋ ନ ପୁନେତି [ନ ପମାଣମେତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] , ଅମୋହୟୀ, ମଚ୍ଚୁରାଜନ୍ତି ବ୍ରୂମୀ’’ତି॥ ଦୁତିୟଂ।

୩. ବାଳିସିକୋପମସୁତ୍ତଂ

୨୩୦ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଳିସିକୋ ଆମିସଗତବଳିସଂ ଗମ୍ଭୀରେ ଉଦକରହଦେ ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ। ତମେନଂ ଅଞ୍ଞତରୋ ଆମିସଚକ୍ଖୁ ମଚ୍ଛୋ ଗିଲେୟ୍ୟ। ଏୱଞ୍ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଚ୍ଛୋ ଗିଲିତବଳିସୋ ବାଳିସିକସ୍ସ ଅନୟଂ ଆପନ୍ନୋ ବ୍ୟସନଂ ଆପନ୍ନୋ ୟଥାକାମକରଣୀୟୋ ବାଳିସିକସ୍ସ।

ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛୟିମେ ବଳିସା ଲୋକସ୍ମିଂ ଅନୟାୟ ସତ୍ତାନଂ ୱଧାୟ [ବ୍ୟାବାଧାୟ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ପାଣିନଂ। କତମେ ଛ? ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅଭିନନ୍ଦତି ଅଭିୱଦତି ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଗିଲିତବଳିସୋ, ମାରସ୍ସ ଅନୟଂ ଆପନ୍ନୋ ବ୍ୟସନଂ ଆପନ୍ନୋ ୟଥାକାମକରଣୀୟୋ ପାପିମତୋ…ପେ॰… ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା…ପେ॰…।

ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅଭିନନ୍ଦତି ଅଭିୱଦତି ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଗିଲିତବଳିସୋ ମାରସ୍ସ ଅନୟଂ ଆପନ୍ନୋ ବ୍ୟସନଂ ଆପନ୍ନୋ ୟଥାକାମକରଣୀୟୋ ପାପିମତୋ।

‘‘ସନ୍ତି ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନାଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ଗିଲିତବଳିସୋ ମାରସ୍ସ ଅଭେଦି ବଳିସଂ ପରିଭେଦି ବଳିସଂ ନ ଅନୟଂ ଆପନ୍ନୋ ନ ବ୍ୟସନଂ ଆପନ୍ନୋ ନ ୟଥାକାମକରଣୀୟୋ ପାପିମତୋ…ପେ॰…।

‘‘ସନ୍ତି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା…ପେ॰…। ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନାଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ଗିଲିତବଳିସୋ ମାରସ୍ସ ଅଭେଦି ବଳିସଂ ପରିଭେଦି ବଳିସଂ ନ ଅନୟଂ ଆପନ୍ନୋ ନ ବ୍ୟସନଂ ଆପନ୍ନୋ ନ ୟଥାକାମକରଣୀୟୋ ପାପିମତୋ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଖୀରରୁକ୍ଖୋପମସୁତ୍ତଂ

୨୩୧ . ‘‘ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁସ୍ସ ୱା ଭିକ୍ଖୁନିୟା ୱା ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରୂପେସୁ ୟୋ ରାଗୋ ସୋ ଅତ୍ଥି, ୟୋ ଦୋସୋ ସୋ ଅତ୍ଥି, ୟୋ ମୋହୋ ସୋ ଅତ୍ଥି, ୟୋ ରାଗୋ ସୋ ଅପ୍ପହୀନୋ, ୟୋ ଦୋସୋ ସୋ ଅପ୍ପହୀନୋ, ୟୋ ମୋହୋ ସୋ ଅପ୍ପହୀନୋ ତସ୍ସ ପରିତ୍ତା ଚେପି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ଆପାଥଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି ପରିୟାଦିୟନ୍ତେୱସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ; କୋ ପନ ୱାଦୋ ଅଧିମତ୍ତାନଂ! ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଗୋ, ସୋ ଅତ୍ଥି, ୟୋ ଦୋସୋ ସୋ ଅତ୍ଥି, ୟୋ ମୋହୋ ସୋ ଅତ୍ଥି, ୟୋ ରାଗୋ ସୋ ଅପ୍ପହୀନୋ, ୟୋ ଦୋସୋ ସୋ ଅପ୍ପହୀନୋ, ୟୋ ମୋହୋ ସୋ ଅପ୍ପହୀନୋ…ପେ॰…।

‘‘ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁସ୍ସ ୱା ଭିକ୍ଖୁନିୟା ୱା ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରସେସୁ ୟୋ ରାଗୋ ସୋ ଅତ୍ଥି…ପେ॰…।

‘‘ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁସ୍ସ ୱା ଭିକ୍ଖୁନିୟା ୱା ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୟୋ ରାଗୋ ସୋ ଅତ୍ଥି, ୟୋ ଦୋସୋ ସୋ ଅତ୍ଥି, ୟୋ ମୋହୋ ସୋ ଅତ୍ଥି, ୟୋ ରାଗୋ ସୋ ଅପ୍ପହୀନୋ, ୟୋ ଦୋସୋ ସୋ ଅପ୍ପହୀନୋ, ୟୋ ମୋହୋ ସୋ ଅପ୍ପହୀନୋ, ତସ୍ସ ପରିତ୍ତା ଚେପି ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା ମନସ୍ସ ଆପାଥଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି ପରିୟାଦିୟନ୍ତେୱସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ; କୋ ପନ ୱାଦୋ ଅଧିମତ୍ତାନଂ! ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଗୋ, ସୋ ଅତ୍ଥି, ୟୋ ଦୋସୋ ସୋ ଅତ୍ଥି, ୟୋ ମୋହୋ ସୋ ଅତ୍ଥି, ୟୋ ରାଗୋ ସୋ ଅପ୍ପହୀନୋ, ୟୋ ଦୋସୋ ସୋ ଅପ୍ପହୀନୋ, ୟୋ ମୋହୋ ସୋ ଅପ୍ପହୀନୋ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଖୀରରୁକ୍ଖୋ ଅସ୍ସତ୍ଥୋ ୱା ନିଗ୍ରୋଧୋ ୱା ପିଲକ୍ଖୋ ୱା ଉଦୁମ୍ବରୋ ୱା ଦହରୋ ତରୁଣୋ କୋମାରକୋ। ତମେନଂ ପୁରିସୋ ତିଣ୍ହାୟ କୁଠାରିୟା ୟତୋ ୟତୋ ଆଭିନ୍ଦେୟ୍ୟ [ଭିନ୍ଦେୟ୍ୟ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰), ଅଭିନ୍ଦେୟ୍ୟ (କତ୍ଥଚି)] ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଖୀର’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ୟଞ୍ହି, ଭନ୍ତେ, ଖୀରଂ ତଂ ଅତ୍ଥୀ’’ତି।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି ଭିକ୍ଖୁସ୍ସ ୱା ଭିକ୍ଖୁନିୟା ୱା ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରୂପେସୁ ୟୋ ରାଗୋ ସୋ ଅତ୍ଥି, ୟୋ ଦୋସୋ ସୋ ଅତ୍ଥି, ୟୋ ମୋହୋ ସୋ ଅତ୍ଥି, ୟୋ ରାଗୋ ସୋ ଅପ୍ପହୀନୋ, ୟୋ ଦୋସୋ ସୋ ଅପ୍ପହୀନୋ, ୟୋ ମୋହୋ ସୋ ଅପ୍ପହୀନୋ, ତସ୍ସ ପରିତ୍ତା ଚେପି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ଆପାଥଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି ପରିୟାଦିୟନ୍ତେୱସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ; କୋ ପନ ୱାଦୋ ଅଧିମତ୍ତାନଂ! ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଗୋ ସୋ ଅତ୍ଥି, ୟୋ ଦୋସୋ ସୋ ଅତ୍ଥି , ୟୋ ମୋହୋ ସୋ ଅତ୍ଥି, ୟୋ ରାଗୋ ସୋ ଅପ୍ପହୀନୋ, ୟୋ ଦୋସୋ ସୋ ଅପ୍ପହୀନୋ, ୟୋ ମୋହୋ ସୋ ଅପ୍ପହୀନୋ…ପେ॰…।

‘‘ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁସ୍ସ ୱା ଭିକ୍ଖୁନିୟା ୱା ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରସେସୁ ୟୋ ରାଗୋ ସୋ ଅତ୍ଥି…ପେ॰…।

‘‘ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁସ୍ସ ୱା ଭିକ୍ଖୁନିୟା ୱା ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୟୋ ରାଗୋ ସୋ ଅତ୍ଥି, ୟୋ ଦୋସୋ ସୋ ଅତ୍ଥି, ୟୋ ମୋହୋ ସୋ ଅତ୍ଥି, ୟୋ ରାଗୋ ସୋ ଅପ୍ପହୀନୋ, ୟୋ ଦୋସୋ ସୋ ଅପ୍ପହୀନୋ, ୟୋ ମୋହୋ ସୋ ଅପ୍ପହୀନୋ, ତସ୍ସ ପରିତ୍ତା ଚେପି ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା ମନସ୍ସ ଆପାଥଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି ପରିୟାଦିୟନ୍ତେୱସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ; କୋ ପନ ୱାଦୋ ଅଧିମତ୍ତାନଂ! ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଗୋ ସୋ ଅତ୍ଥି, ୟୋ ଦୋସୋ ସୋ ଅତ୍ଥି, ୟୋ ମୋହୋ ସୋ ଅତ୍ଥି, ୟୋ ରାଗୋ ସୋ ଅପ୍ପହୀନୋ, ୟୋ ଦୋସୋ ସୋ ଅପ୍ପହୀନୋ, ୟୋ ମୋହୋ ସୋ ଅପ୍ପହୀନୋ।

‘‘ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁସ୍ସ ୱା ଭିକ୍ଖୁନିୟା ୱା ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରୂପେସୁ ୟୋ ରାଗୋ ସୋ ନତ୍ଥି, ୟୋ ଦୋସୋ ସୋ ନତ୍ଥି, ୟୋ ମୋହୋ ସୋ ନତ୍ଥି, ୟୋ ରାଗୋ ସୋ ପହୀନୋ, ୟୋ ଦୋସୋ ସୋ ପହୀନୋ, ୟୋ ମୋହୋ ସୋ ପହୀନୋ, ତସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତା ଚେପି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ଆପାଥଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି ନେୱସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦିୟନ୍ତି; କୋ ପନ ୱାଦୋ ପରିତ୍ତାନଂ! ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଗୋ ସୋ ନତ୍ଥି, ୟୋ ଦୋସୋ ସୋ ନତ୍ଥି, ୟୋ ମୋହୋ ସୋ ନତ୍ଥି, ୟୋ ରାଗୋ ସୋ ପହୀନୋ, ୟୋ ଦୋସୋ ସୋ ପହୀନୋ, ୟୋ ମୋହୋ ସୋ ପହୀନୋ…ପେ॰…।

‘‘ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁସ୍ସ ୱା ଭିକ୍ଖୁନିୟା ୱା ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରସେସୁ…ପେ॰… ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୟୋ ରାଗୋ ସୋ ନତ୍ଥି, ୟୋ ଦୋସୋ ସୋ ନତ୍ଥି, ୟୋ ମୋହୋ ସୋ ନତ୍ଥି, ୟୋ ରାଗୋ ସୋ ପହୀନୋ, ୟୋ ଦୋସୋ ସୋ ପହୀନୋ, ୟୋ ମୋହୋ ସୋ ପହୀନୋ, ତସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତା ଚେପି ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା ମନସ୍ସ ଆପାଥଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି ନେୱସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦିୟନ୍ତି; କୋ ପନ ୱାଦୋ ପରିତ୍ତାନଂ! ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଗୋ ସୋ ନତ୍ଥି, ୟୋ ଦୋସୋ ସୋ ନତ୍ଥି, ୟୋ ମୋହୋ ସୋ ନତ୍ଥି, ୟୋ ରାଗୋ ସୋ ପହୀନୋ, ୟୋ ଦୋସୋ ସୋ ପହୀନୋ, ୟୋ ମୋହୋ ସୋ ପହୀନୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଖୀରରୁକ୍ଖୋ ଅସ୍ସତ୍ଥୋ ୱା ନିଗ୍ରୋଧୋ ୱା ପିଲକ୍ଖୋ ୱା ଉଦୁମ୍ବରୋ ୱା ସୁକ୍ଖୋ କୋଲାପୋ ତେରୋୱସ୍ସିକୋ। ତମେନଂ ପୁରିସୋ ତିଣ୍ହାୟ କୁଠାରିୟା ୟତୋ ୟତୋ ଆଭିନ୍ଦେୟ୍ୟ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଖୀର’’ନ୍ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ୟଞ୍ହି, ଭନ୍ତେ, ଖୀରଂ ତଂ ନତ୍ଥୀ’’ତି।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି ଭିକ୍ଖୁସ୍ସ ୱା ଭିକ୍ଖୁନିୟା ୱା ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରୂପେସୁ ୟୋ ରାଗୋ ସୋ ନତ୍ଥି, ୟୋ ଦୋସୋ ସୋ ନତ୍ଥି, ୟୋ ମୋହୋ ସୋ ନତ୍ଥି, ୟୋ ରାଗୋ ସୋ ପହୀନୋ, ୟୋ ଦୋସୋ ସୋ ପହୀନୋ, ୟୋ ମୋହୋ ସୋ ପହୀନୋ, ତସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତା ଚେପି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ଆପାଥଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି ନେୱସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦିୟନ୍ତି; କୋ ପନ ୱାଦୋ ପରିତ୍ତାନଂ! ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଗୋ ସୋ ନତ୍ଥି, ୟୋ ଦୋସୋ ସୋ ନତ୍ଥି, ୟୋ ମୋହୋ ସୋ ନତ୍ଥି, ୟୋ ରାଗୋ ସୋ ପହୀନୋ, ୟୋ ଦୋସୋ ସୋ ପହୀନୋ, ୟୋ ମୋହୋ ସୋ ପହୀନୋ…ପେ॰…।

‘‘ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁସ୍ସ ୱା ଭିକ୍ଖୁନିୟା ୱା ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରସେସୁ…ପେ॰…।

‘‘ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁସ୍ସ ୱା ଭିକ୍ଖୁନିୟା ୱା ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୟୋ ରାଗୋ ସୋ ନତ୍ଥି, ୟୋ ଦୋସୋ ସୋ ନତ୍ଥି, ୟୋ ମୋହୋ ସୋ ନତ୍ଥି, ୟୋ ରାଗୋ ସୋ ପହୀନୋ, ୟୋ ଦୋସୋ ସୋ ପହୀନୋ, ୟୋ ମୋହୋ ସୋ ପହୀନୋ, ତସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତା ଚେପି ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା ମନସ୍ସ ଆପାଥଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି, ନେୱସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦିୟନ୍ତି; କୋ ପନ ୱାଦୋ ପରିତ୍ତାନଂ! ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଗୋ ସୋ ନତ୍ଥି , ୟୋ ଦୋସୋ ସୋ ନତ୍ଥି, ୟୋ ମୋହୋ ସୋ ନତ୍ଥି, ୟୋ ରାଗୋ ସୋ ପହୀନୋ, ୟୋ ଦୋସୋ ସୋ ପହୀନୋ, ୟୋ ମୋହୋ ସୋ ପହୀନୋ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. କୋଟ୍ଠିକସୁତ୍ତଂ

୨୩୨ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଚ ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ମହାକୋଟ୍ଠିକୋ ବାରାଣସିୟଂ ୱିହରନ୍ତି ଇସିପତନେ ମିଗଦାୟେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକୋଟ୍ଠିକୋ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ସାରିପୁତ୍ତେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକୋଟ୍ଠିକୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଚକ୍ଖୁ ରୂପାନଂ ସଂୟୋଜନଂ, ରୂପା ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ସଂୟୋଜନଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ରସାନଂ ସଂୟୋଜନଂ, ରସା ଜିୱ୍ହାୟ ସଂୟୋଜନଂ …ପେ॰… ମନୋ ଧମ୍ମାନଂ ସଂୟୋଜନଂ, ଧମ୍ମା ମନସ୍ସ ସଂୟୋଜନ’’ନ୍ତି?

‘‘ନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ କୋଟ୍ଠିକ, ଚକ୍ଖୁ ରୂପାନଂ ସଂୟୋଜନଂ, ନ ରୂପା ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ସଂୟୋଜନଂ। ୟଞ୍ଚ ତତ୍ଥ ତଦୁଭୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଛନ୍ଦରାଗୋ ତଂ ତତ୍ଥ ସଂୟୋଜନଂ…ପେ॰… ନ ଜିୱ୍ହା ରସାନଂ ସଂୟୋଜନଂ, ନ ରସା ଜିୱ୍ହାୟ ସଂୟୋଜନଂ। ୟଞ୍ଚ ତତ୍ଥ ତଦୁଭୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଛନ୍ଦରାଗୋ ତଂ ତତ୍ଥ ସଂୟୋଜନଂ…ପେ॰… ନ ମନୋ ଧମ୍ମାନଂ ସଂୟୋଜନଂ, ନ ଧମ୍ମା ମନସ୍ସ ସଂୟୋଜନଂ। ୟଞ୍ଚ ତତ୍ଥ ତଦୁଭୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଛନ୍ଦରାଗୋ ତଂ ତତ୍ଥ ସଂୟୋଜନଂ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଆୱୁସୋ, କାଳୋ ଚ ବଲୀବଦ୍ଦୋ [ବଲିୱଦ୍ଦୋ (ସୀ॰ ପୀ॰), ବଲିବଦ୍ଦୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ଓଦାତୋ ଚ ବଲୀବଦ୍ଦୋ ଏକେନ ଦାମେନ ୱା ୟୋତ୍ତେନ ୱା ସଂୟୁତ୍ତା ଅସ୍ସୁ। ୟୋ ନୁ ଖୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘କାଳୋ ବଲୀବଦ୍ଦୋ ଓଦାତସ୍ସ ବଲୀବଦ୍ଦସ୍ସ ସଂୟୋଜନଂ, ଓଦାତୋ ବଲୀବଦ୍ଦୋ କାଳସ୍ସ ବଲୀବଦ୍ଦସ୍ସ ସଂୟୋଜନ’ନ୍ତି, ସମ୍ମା ନୁ ଖୋ ସୋ ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଆୱୁସୋ’’। ‘‘ନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, କାଳୋ ବଲୀବଦ୍ଦୋ ଓଦାତସ୍ସ ବଲୀବଦ୍ଦସ୍ସ ସଂୟୋଜନଂ, ନ ଓଦାତୋ ବଲୀବଦ୍ଦୋ କାଳସ୍ସ ବଲୀବଦ୍ଦସ୍ସ ସଂୟୋଜନଂ। ୟେନ ଚ ଖୋ ତେ ଏକେନ ଦାମେନ ୱା ୟୋତ୍ତେନ ୱା ସଂୟୁତ୍ତା ତଂ ତତ୍ଥ ସଂୟୋଜନଂ।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ନ ଚକ୍ଖୁ ରୂପାନଂ ସଂୟୋଜନଂ, ନ ରୂପା ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ସଂୟୋଜନଂ। ୟଞ୍ଚ ତତ୍ଥ ତଦୁଭୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଛନ୍ଦରାଗୋ ତଂ ତତ୍ଥ ସଂୟୋଜନଂ…ପେ॰… ନ ଜିୱ୍ହା ରସାନଂ ସଂୟୋଜନଂ…ପେ॰… ନ ମନୋ ଧମ୍ମାନଂ ସଂୟୋଜନଂ, ନ ଧମ୍ମା ମନସ୍ସ ସଂୟୋଜନଂ। ୟଞ୍ଚ ତତ୍ଥ ତଦୁଭୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଛନ୍ଦରାଗୋ, ତଂ ତତ୍ଥ ସଂୟୋଜନଂ।

‘‘ଚକ୍ଖୁ ୱା, ଆୱୁସୋ, ରୂପାନଂ ସଂୟୋଜନଂ ଅଭୱିସ୍ସ, ରୂପା ୱା ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ସଂୟୋଜନଂ, ନୟିଦଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟୱାସୋ ପଞ୍ଞାୟେଥ [ପଞ୍ଞାୟତି (କ॰)] ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ନ ଚକ୍ଖୁ ରୂପାନଂ ସଂୟୋଜନଂ, ନ ରୂପା ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ସଂୟୋଜନଂ ; ୟଞ୍ଚ ତତ୍ଥ ତଦୁଭୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଛନ୍ଦରାଗୋ, ତଂ ତତ୍ଥ ସଂୟୋଜନଂ, ତସ୍ମା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟୱାସୋ ପଞ୍ଞାୟତି ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ…ପେ॰…।

‘‘ଜିୱ୍ହା, ଆୱୁସୋ, ରସାନଂ ସଂୟୋଜନଂ ଅଭୱିସ୍ସ, ରସା ୱା ଜିୱ୍ହାୟ ସଂୟୋଜନଂ, ନୟିଦଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟୱାସୋ ପଞ୍ଞାୟେଥ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ନ ଜିୱ୍ହା ରସାନଂ ସଂୟୋଜନଂ, ନ ରସା ଜିୱ୍ହାୟ ସଂୟୋଜନଂ; ୟଞ୍ଚ ତତ୍ଥ ତଦୁଭୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଛନ୍ଦରାଗୋ, ତଂ ତତ୍ଥ ସଂୟୋଜନଂ, ତସ୍ମା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟୱାସୋ ପଞ୍ଞାୟତି ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ…ପେ॰…।

‘‘ମନୋ ୱା, ଆୱୁସୋ, ଧମ୍ମାନଂ ସଂୟୋଜନଂ ଅଭୱିସ୍ସ, ଧମ୍ମା ୱା ମନସ୍ସ ସଂୟୋଜନଂ, ନୟିଦଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟୱାସୋ ପଞ୍ଞାୟେଥ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ନ ମନୋ ଧମ୍ମାନଂ ସଂୟୋଜନଂ, ନ ଧମ୍ମା ମନସ୍ସ ସଂୟୋଜନଂ; ୟଞ୍ଚ ତତ୍ଥ ତଦୁଭୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଛନ୍ଦରାଗୋ, ତଂ ତତ୍ଥ ସଂୟୋଜନଂ, ତସ୍ମା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟୱାସୋ ପଞ୍ଞାୟତି ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ।

‘‘ଇମିନାପେତଂ , ଆୱୁସୋ, ପରିୟାୟେନ ୱେଦିତବ୍ବଂ ୟଥା ନ ଚକ୍ଖୁ ରୂପାନଂ ସଂୟୋଜନଂ, ନ ରୂପା ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ସଂୟୋଜନଂ। ୟଞ୍ଚ ତତ୍ଥ ତଦୁଭୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଛନ୍ଦରାଗୋ, ତଂ ତତ୍ଥ ସଂୟୋଜନଂ…ପେ॰… ନ ଜିୱ୍ହା ରସାନଂ ସଂୟୋଜନଂ…ପେ॰… ନ ମନୋ ଧମ୍ମାନଂ ସଂୟୋଜନଂ, ନ ଧମ୍ମା ମନସ୍ସ ସଂୟୋଜନଂ। ୟଞ୍ଚ ତତ୍ଥ ତଦୁଭୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଛନ୍ଦରାଗୋ, ତଂ ତତ୍ଥ ସଂୟୋଜନଂ।

‘‘ସଂୱିଜ୍ଜତି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତୋ ଚକ୍ଖୁ। ପସ୍ସତି ଭଗୱା ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ। ଛନ୍ଦରାଗୋ ଭଗୱତୋ ନତ୍ଥି। ସୁୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ ଭଗୱା। ସଂୱିଜ୍ଜତି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତୋ ସୋତଂ। ସୁଣାତି ଭଗୱା ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ। ଛନ୍ଦରାଗୋ ଭଗୱତୋ ନତ୍ଥି। ସୁୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ ଭଗୱା। ସଂୱିଜ୍ଜତି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତୋ ଘାନଂ। ଘାୟତି ଭଗୱା ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ। ଛନ୍ଦରାଗୋ ଭଗୱତୋ ନତ୍ଥି। ସୁୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ ଭଗୱା। ସଂୱିଜ୍ଜତି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତୋ ଜିୱ୍ହା। ସାୟତି ଭଗୱା ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ। ଛନ୍ଦରାଗୋ ଭଗୱତୋ ନତ୍ଥି। ସୁୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ ଭଗୱା। ସଂୱିଜ୍ଜତି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତୋ କାୟୋ। ଫୁସତି ଭଗୱା କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଛନ୍ଦରାଗୋ ଭଗୱତୋ ନତ୍ଥି। ସୁୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ ଭଗୱା। ସଂୱିଜ୍ଜତି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତୋ ମନୋ। ୱିଜାନାତି ଭଗୱା ମନସା ଧମ୍ମଂ। ଛନ୍ଦରାଗୋ ଭଗୱତୋ ନତ୍ଥି। ସୁୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ ଭଗୱା।

‘‘ଇମିନା ଖୋ ଏତଂ, ଆୱୁସୋ, ପରିୟାୟେନ ୱେଦିତବ୍ବଂ ୟଥା ନ ଚକ୍ଖୁ ରୂପାନଂ ସଂୟୋଜନଂ, ନ ରୂପା ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ସଂୟୋଜନଂ; ୟଞ୍ଚ ତତ୍ଥ ତଦୁଭୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଛନ୍ଦରାଗୋ, ତଂ ତତ୍ଥ ସଂୟୋଜନଂ। ନ ସୋତଂ… ନ ଘାନଂ… ନ ଜିୱ୍ହା ରସାନଂ ସଂୟୋଜନଂ, ନ ରସା ଜିୱ୍ହାୟ ସଂୟୋଜନଂ; ୟଞ୍ଚ ତତ୍ଥ ତଦୁଭୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଛନ୍ଦରାଗୋ ତଂ ତତ୍ଥ ସଂୟୋଜନଂ। ନ କାୟୋ… ନ ମନୋ ଧମ୍ମାନଂ ସଂୟୋଜନଂ, ନ ଧମ୍ମା ମନସ୍ସ ସଂୟୋଜନଂ; ୟଞ୍ଚ ତତ୍ଥ ତଦୁଭୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଛନ୍ଦରାଗୋ, ତଂ ତତ୍ଥ ସଂୟୋଜନ’’ନ୍ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. କାମଭୂସୁତ୍ତଂ

୨୩୩ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଚ ଆନନ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମା ଚ କାମଭୂ କୋସମ୍ବିୟଂ ୱିହରନ୍ତି ଘୋସିତାରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା କାମଭୂ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ଆନନ୍ଦେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା କାମଭୂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ଚକ୍ଖୁ ରୂପାନଂ ସଂୟୋଜନଂ, ରୂପା ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ସଂୟୋଜନଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ରସାନଂ ସଂୟୋଜନଂ, ରସା ଜିୱ୍ହାୟ ସଂୟୋଜନଂ…ପେ॰… ମନୋ ଧମ୍ମାନଂ ସଂୟୋଜନଂ, ଧମ୍ମା ମନସ୍ସ ସଂୟୋଜନ’’ନ୍ତି?

‘‘ନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ କାମଭୂ [କାମଭୁ (ସୀ॰) ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନେ ୬୫-ଗେ ୱାତି ସୁତ୍ତଂ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] , ଚକ୍ଖୁ ରୂପାନଂ ସଂୟୋଜନଂ, ନ ରୂପା ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ସଂୟୋଜନଂ। ୟଞ୍ଚ ତତ୍ଥ ତଦୁଭୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଛନ୍ଦରାଗୋ, ତଂ ତତ୍ଥ ସଂୟୋଜନଂ…ପେ॰… ନ ଜିୱ୍ହା ରସାନଂ ସଂୟୋଜନଂ, ନ ରସା ଜିୱ୍ହାୟ ସଂୟୋଜନଂ…ପେ॰… ନ ମନୋ ଧମ୍ମାନଂ ସଂୟୋଜନଂ, ନ ଧମ୍ମା ମନସ୍ସ ସଂୟୋଜନଂ। ୟଞ୍ଚ ତତ୍ଥ ତଦୁଭୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଛନ୍ଦରାଗୋ ତଂ ତତ୍ଥ ସଂୟୋଜନଂ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଆୱୁସୋ, କାଳୋ ଚ ବଲୀବଦ୍ଦୋ ଓଦାତୋ ଚ ବଲୀବଦ୍ଦୋ ଏକେନ ଦାମେନ ୱା ୟୋତ୍ତେନ ୱା ସଂୟୁତ୍ତା ଅସ୍ସୁ। ୟୋ ନୁ ଖୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘କାଳୋ ବଲୀବଦ୍ଦୋ ଓଦାତସ୍ସ ବଲୀବଦ୍ଦସ୍ସ ସଂୟୋଜନଂ, ଓଦାତୋ ବଲୀବଦ୍ଦୋ କାଳସ୍ସ ବଲୀବଦ୍ଦସ୍ସ ସଂୟୋଜନ’ନ୍ତି, ସମ୍ମା ନୁ ଖୋ ସୋ ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଆୱୁସୋ’’। ‘‘ନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, କାଳୋ ବଲୀବଦ୍ଦୋ ଓଦାତସ୍ସ ବଲୀବଦ୍ଦସ୍ସ ସଂୟୋଜନଂ, ନପି ଓଦାତୋ ବଲୀବଦ୍ଦୋ କାଳସ୍ସ ବଲୀବଦ୍ଦସ୍ସ ସଂୟୋଜନଂ। ୟେନ ଚ ଖୋ ତେ ଏକେନ ଦାମେନ ୱା ୟୋତ୍ତେନ ୱା ସଂୟୁତ୍ତା, ତଂ ତତ୍ଥ ସଂୟୋଜନଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ , ଆୱୁସୋ, ନ ଚକ୍ଖୁ ରୂପାନଂ ସଂୟୋଜନଂ, ନ ରୂପା ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ସଂୟୋଜନଂ…ପେ॰… ନ ଜିୱ୍ହା…ପେ॰… ନ ମନୋ…ପେ॰… ୟଞ୍ଚ ତତ୍ଥ ତଦୁଭୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଛନ୍ଦରାଗୋ, ତଂ ତତ୍ଥ ସଂୟୋଜନ’’ନ୍ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଉଦାୟୀସୁତ୍ତଂ

୨୩୪ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଚ ଆନନ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ଉଦାୟୀ କୋସମ୍ବିୟଂ ୱିହରନ୍ତି ଘୋସିତାରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଉଦାୟୀ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ଆନନ୍ଦେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଉଦାୟୀ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ୟଥେୱ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ଅୟଂ କାୟୋ ଭଗୱତା ଅନେକପରିୟାୟେନ ଅକ୍ଖାତୋ ୱିୱଟୋ ପକାସିତୋ – ‘ଇତିପାୟଂ କାୟୋ ଅନତ୍ତା’ତି, ସକ୍କା ଏୱମେୱ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ପିଦଂ ଆଚିକ୍ଖିତୁଂ ଦେସେତୁଂ ପଞ୍ଞପେତୁଂ ପଟ୍ଠପେତୁଂ ୱିୱରିତୁଂ ୱିଭଜିତୁଂ ଉତ୍ତାନୀକାତୁଂ – ‘ଇତିପିଦଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନତ୍ତା’’’ତି?

‘‘ୟଥେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ଉଦାୟୀ, ଅୟଂ କାୟୋ ଭଗୱତା ଅନେକପରିୟାୟେନ ଅକ୍ଖାତୋ ୱିୱଟୋ ପକାସିତୋ – ‘ଇତିପାୟଂ କାୟୋ ଅନତ୍ତା’ତି, ସକ୍କା ଏୱମେୱ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ପିଦଂ ଆଚିକ୍ଖିତୁଂ ଦେସେତୁଂ ପଞ୍ଞପେତୁଂ ପଟ୍ଠପେତୁଂ ୱିୱରିତୁଂ ୱିଭଜିତୁଂ ଉତ୍ତାନୀକାତୁଂ – ‘ଇତିପିଦଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନତ୍ତା’’’ତି।

‘‘ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚ, ଆୱୁସୋ, ପଟିଚ୍ଚ ରୂପେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି । ‘‘ୟୋ ଚାୱୁସୋ, ହେତୁ, ୟୋ ଚ ପଚ୍ଚୟୋ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ସୋ ଚ ହେତୁ, ସୋ ଚ ପଚ୍ଚୟୋ ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ସବ୍ବଥା ସବ୍ବଂ ଅପରିସେସଂ ନିରୁଜ୍ଝେୟ୍ୟ। ଅପି ନୁ ଖୋ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ପଞ୍ଞାୟେଥା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଆୱୁସୋ’’। ‘‘ଇମିନାପି ଖୋ ଏତଂ, ଆୱୁସୋ, ପରିୟାୟେନ ଭଗୱତା ଅକ୍ଖାତଂ ୱିୱଟଂ ପକାସିତଂ – ‘ଇତିପିଦଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନତ୍ତା’’’ତି…ପେ॰…।

‘‘ଜିୱ୍ହଞ୍ଚାୱୁସୋ, ପଟିଚ୍ଚ ରସେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି। ‘‘ୟୋ ଚାୱୁସୋ, ହେତୁ ୟୋ ଚ ପଚ୍ଚୟୋ ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ସୋ ଚ ହେତୁ, ସୋ ଚ ପଚ୍ଚୟୋ ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ସବ୍ବଥା ସବ୍ବଂ ଅପରିସେସଂ ନିରୁଜ୍ଝେୟ୍ୟ, ଅପି ନୁ ଖୋ ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ ପଞ୍ଞାୟେଥା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଆୱୁସୋ’’। ‘‘ଇମିନାପି ଖୋ ଏତଂ, ଆୱୁସୋ, ପରିୟାୟେନ ଭଗୱତା ଅକ୍ଖାତଂ ୱିୱଟଂ ପକାସିତଂ – ‘ଇତିପିଦଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନତ୍ତା’’’ତି…ପେ॰…।

‘‘ମନଞ୍ଚାୱୁସୋ, ପଟିଚ୍ଚ ଧମ୍ମେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି। ‘‘ୟୋ ଚାୱୁସୋ, ହେତୁ, ୟୋ ଚ ପଚ୍ଚୟୋ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ସୋ ଚ ହେତୁ, ସୋ ଚ ପଚ୍ଚୟୋ ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ସବ୍ବଥା ସବ୍ବଂ ଅପରିସେସଂ ନିରୁଜ୍ଝେୟ୍ୟ, ଅପି ନୁ ଖୋ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ପଞ୍ଞାୟେଥା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଆୱୁସୋ’’। ‘‘ଇମିନାପି ଖୋ ଏତଂ, ଆୱୁସୋ, ପରିୟାୟେନ ଭଗୱତା ଅକ୍ଖାତଂ ୱିୱଟଂ ପକାସିତଂ – ‘ଇତିପିଦଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନତ୍ତା’’’ତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, ପୁରିସୋ ସାରତ୍ଥିକୋ ସାରଗୱେସୀ ସାରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ତିଣ୍ହଂ କୁଠାରିଂ ଆଦାୟ ୱନଂ ପୱିସେୟ୍ୟ। ସୋ ତତ୍ଥ ପସ୍ସେୟ୍ୟ ମହନ୍ତଂ କଦଲିକ୍ଖନ୍ଧଂ ଉଜୁଂ ନୱଂ ଅକୁକ୍କୁକଜାତଂ [ଅକୁକ୍କୁଟକଜାତଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ଅକୁକ୍କଜଟଜାତଂ (କ॰)] । ତମେନଂ ମୂଲେ ଛିନ୍ଦେୟ୍ୟ ; ମୂଲେ ଛେତ୍ୱା ଅଗ୍ଗେ ଛିନ୍ଦେୟ୍ୟ; ଅଗ୍ଗେ ଛେତ୍ୱା ପତ୍ତୱଟ୍ଟିଂ ୱିନିବ୍ଭୁଜେୟ୍ୟ [ୱିନିବ୍ଭୁଜ୍ଜେୟ୍ୟ (ପୀ॰), ୱିନିବ୍ଭଜ୍ଜେୟ୍ୟ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] । ସୋ ତତ୍ଥ ଫେଗ୍ଗୁମ୍ପି ନାଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, କୁତୋ ସାରଂ! ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଛସୁ ଫସ୍ସାୟତନେସୁ ନେୱତ୍ତାନଂ ନ ଅତ୍ତନିୟଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ସୋ ଏୱଂ ଅସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ [ଏୱଂ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ନ କିଞ୍ଚି ଲୋକେ ଉପାଦିୟତି। ଅନୁପାଦିୟଂ ନ ପରିତସ୍ସତି। ଅପରିତସ୍ସଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଞ୍ଞେୱ ପରିନିବ୍ବାୟତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଆଦିତ୍ତପରିୟାୟସୁତ୍ତଂ

୨୩୫ . ‘‘ଆଦିତ୍ତପରିୟାୟଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମପରିୟାୟଂ ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆଦିତ୍ତପରିୟାୟୋ, ଧମ୍ମପରିୟାୟୋ? ୱରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତତ୍ତାୟ ଅୟୋସଲାକାୟ ଆଦିତ୍ତାୟ ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତାୟ ସଜୋତିଭୂତାୟ [ସଞ୍ଜୋତିଭୂତାୟ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମ୍ପଲିମଟ୍ଠଂ, ନ ତ୍ୱେୱ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରୂପେସୁ ଅନୁବ୍ୟଞ୍ଜନସୋ ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୋ। ନିମିତ୍ତସ୍ସାଦଗଥିତଂ [ନିମିତ୍ତସ୍ସାଦଗଧିତଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰) ମ॰ ନି॰ ୩.୩୧୬-୩୧୭] ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ତିଟ୍ଠମାନଂ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ, ଅନୁବ୍ୟଞ୍ଜନସ୍ସାଦଗଥିତଂ ୱା ତସ୍ମିଞ୍ଚେ ସମୟେ କାଲଂ କରେୟ୍ୟ, ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି, ୟଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଗତୀନଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ଗତିଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ – ନିରୟଂ ୱା, ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିଂ ୱା। ଇମଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆଦୀନୱଂ ଦିସ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦାମି।

‘‘ୱରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିଣ୍ହେନ ଅୟୋସଙ୍କୁନା ଆଦିତ୍ତେନ ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତେନ ସଜୋତିଭୂତେନ ସୋତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମ୍ପଲିମଟ୍ଠଂ, ନ ତ୍ୱେୱ ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ସଦ୍ଦେସୁ ଅନୁବ୍ୟଞ୍ଜନସୋ ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୋ। ନିମିତ୍ତସ୍ସାଦଗଥିତଂ ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ତିଟ୍ଠମାନଂ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ , ଅନୁବ୍ୟଞ୍ଜନସ୍ସାଦଗଥିତଂ ୱା ତସ୍ମିଞ୍ଚେ ସମୟେ କାଲଙ୍କରେୟ୍ୟ, ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି, ୟଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଗତୀନଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ଗତିଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ – ନିରୟଂ ୱା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିଂ ୱା। ଇମଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆଦୀନୱଂ ଦିସ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦାମି ।

‘‘ୱରଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ତିଣ୍ହେନ ନଖଚ୍ଛେଦନେନ ଆଦିତ୍ତେନ ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତେନ ସଜୋତିଭୂତେନ ଘାନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମ୍ପଲିମଟ୍ଠଂ, ନ ତ୍ୱେୱ ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ଗନ୍ଧେସୁ ଅନୁବ୍ୟଞ୍ଜନସୋ ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୋ। ନିମିତ୍ତସ୍ସାଦଗଥିତଂ ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ତିଟ୍ଠମାନଂ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ, ଅନୁବ୍ୟଞ୍ଜନସ୍ସାଦଗଥିତଂ ୱା ତସ୍ମିଞ୍ଚେ ସମୟେ କାଲଂ କରେୟ୍ୟ। ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି, ୟଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଗତୀନଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ଗତିଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ – ନିରୟଂ ୱା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିଂ ୱା। ଇମଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆଦୀନୱଂ ଦିସ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦାମି।

‘‘ୱରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିଣ୍ହେନ ଖୁରେନ ଆଦିତ୍ତେନ ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତେନ ସଜୋତିଭୂତେନ ଜିୱ୍ହିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମ୍ପଲିମଟ୍ଠଂ, ନ ତ୍ୱେୱ ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରସେସୁ ଅନୁବ୍ୟଞ୍ଜନସୋ ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୋ। ନିମିତ୍ତସ୍ସାଦଗଥିତଂ ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ତିଟ୍ଠମାନଂ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ, ଅନୁବ୍ୟଞ୍ଜନସ୍ସାଦଗଥିତଂ ୱା ତସ୍ମିଞ୍ଚେ ସମୟେ କାଲଂ କରେୟ୍ୟ। ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି, ୟଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଗତୀନଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ଗତିଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ – ନିରୟଂ ୱା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିଂ ୱା। ଇମଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆଦୀନୱଂ ଦିସ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦାମି।

‘‘ୱରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିଣ୍ହାୟ ସତ୍ତିୟା ଆଦିତ୍ତାୟ ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତାୟ ସଜୋତିଭୂତାୟ କାୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମ୍ପଲିମଟ୍ଠଂ, ନ ତ୍ୱେୱ କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେସୁ ଅନୁବ୍ୟଞ୍ଜନସୋ ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୋ। ନିମିତ୍ତସ୍ସାଦଗଥିତଂ ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ତିଟ୍ଠମାନଂ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ, ଅନୁବ୍ୟଞ୍ଜନସ୍ସାଦଗଥିତଂ ୱା ତସ୍ମିଞ୍ଚେ ସମୟେ କାଲଂ କରେୟ୍ୟ। ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି, ୟଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଗତୀନଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ଗତିଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ – ନିରୟଂ ୱା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିଂ ୱା। ଇମଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆଦୀନୱଂ ଦିସ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦାମି।

‘‘ୱରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋତ୍ତଂ। ସୋତ୍ତଂ ଖୋ ପନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱଞ୍ଝଂ ଜୀୱିତାନଂ ୱଦାମି, ଅଫଲଂ ଜୀୱିତାନଂ ୱଦାମି, ମୋମୂହଂ ଜୀୱିତାନଂ ୱଦାମି, ନ ତ୍ୱେୱ ତଥାରୂପେ ୱିତକ୍କେ ୱିତକ୍କେୟ୍ୟ ୟଥାରୂପାନଂ ୱିତକ୍କାନଂ ୱସଂ ଗତୋ ସଙ୍ଘଂ ଭିନ୍ଦେୟ୍ୟ। ଇମଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ , ୱଞ୍ଝଂ ଜୀୱିତାନଂ ଆଦୀନୱଂ ଦିସ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦାମି।

‘‘ତତ୍ଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ତିଟ୍ଠତୁ ତାୱ ତତ୍ତାୟ ଅୟୋସଲାକାୟ ଆଦିତ୍ତାୟ ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତାୟ ସଜୋତିଭୂତାୟ ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମ୍ପଲିମଟ୍ଠଂ। ହନ୍ଦାହଂ ଇଦମେୱ ମନସି କରୋମି – ଇତି ଚକ୍ଖୁ ଅନିଚ୍ଚଂ, ରୂପା ଅନିଚ୍ଚା, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚଂ, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅନିଚ୍ଚୋ, ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ’’’ [ଅନିଚ୍ଚ’’ନ୍ତି (?)] ।

‘‘ତିଟ୍ଠତୁ ତାୱ ତିଣ୍ହେନ ଅୟୋସଙ୍କୁନା ଆଦିତ୍ତେନ ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତେନ ସଜୋତିଭୂତେନ ସୋତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମ୍ପଲିମଟ୍ଠଂ। ହନ୍ଦାହଂ ଇଦମେୱ ମନସି କରୋମି – ଇତି ସୋତଂ ଅନିଚ୍ଚଂ, ସଦ୍ଦା ଅନିଚ୍ଚା, ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚଂ, ସୋତସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅନିଚ୍ଚୋ, ୟମ୍ପିଦଂ ସୋତସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ।

‘‘ତିଟ୍ଠତୁ ତାୱ ତିଣ୍ହେନ ନଖଚ୍ଛେଦନେନ ଆଦିତ୍ତେନ ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତେନ ସଜୋତିଭୂତେନ ଘାନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମ୍ପଲିମଟ୍ଠଂ। ହନ୍ଦାହଂ ଇଦମେୱ ମନସି କରୋମି – ଇତି ଘାନଂ ଅନିଚ୍ଚଂ, ଗନ୍ଧା ଅନିଚ୍ଚା, ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚଂ, ଘାନସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅନିଚ୍ଚୋ, ୟମ୍ପିଦଂ ଘାନସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ…ପେ॰… ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ।

‘‘ତିଟ୍ଠତୁ ତାୱ ତିଣ୍ହେନ ଖୁରେନ ଆଦିତ୍ତେନ ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତେନ ସଜୋତିଭୂତେନ ଜିୱ୍ହିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମ୍ପଲିମଟ୍ଠଂ। ହନ୍ଦାହଂ ଇଦମେୱ ମନସି କରୋମି – ଇତି ଜିୱ୍ହା ଅନିଚ୍ଚା, ରସା ଅନିଚ୍ଚା, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚଂ, ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅନିଚ୍ଚୋ, ୟମ୍ପିଦଂ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି…ପେ॰… ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ।

‘‘ତିଟ୍ଠତୁ ତାୱ ତିଣ୍ହାୟ ସତ୍ତିୟା ଆଦିତ୍ତାୟ ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତାୟ ସଜୋତିଭୂତାୟ କାୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମ୍ପଲିମଟ୍ଠଂ। ହନ୍ଦାହଂ ଇଦମେୱ ମନସି କରୋମି – ଇତି କାୟୋ ଅନିଚ୍ଚୋ, ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଅନିଚ୍ଚା , କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚଂ, କାୟସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅନିଚ୍ଚୋ, ୟମ୍ପିଦଂ କାୟସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ…ପେ॰… ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ।

‘‘ତିଟ୍ଠତୁ ତାୱ ସୋତ୍ତଂ। ହନ୍ଦାହଂ ଇଦମେୱ ମନସି କରୋମି – ଇତି ମନୋ ଅନିଚ୍ଚୋ, ଧମ୍ମା ଅନିଚ୍ଚା, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚଂ, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅନିଚ୍ଚୋ, ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ’’।

‘‘ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ରୂପେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି; ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି; ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆଦିତ୍ତପରିୟାୟୋ, ଧମ୍ମପରିୟାୟୋ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ପଠମହତ୍ଥପାଦୋପମସୁତ୍ତଂ

୨୩୬ . ‘‘ହତ୍ଥେସୁ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସତି ଆଦାନନିକ୍ଖେପନଂ ପଞ୍ଞାୟତି; ପାଦେସୁ ସତି ଅଭିକ୍କମପଟିକ୍କମୋ ପଞ୍ଞାୟତି; ପବ୍ବେସୁ ସତି ସମିଞ୍ଜନପସାରଣଂ ପଞ୍ଞାୟତି; କୁଚ୍ଛିସ୍ମିଂ ସତି ଜିଘଚ୍ଛା ପିପାସା ପଞ୍ଞାୟତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ ସତି ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖଂ ଦୁକ୍ଖଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୟ ସତି ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖଂ ଦୁକ୍ଖଂ…ପେ॰… ମନସ୍ମିଂ ସତି ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖଂ ଦୁକ୍ଖଂ…ପେ॰…।

‘‘ହତ୍ଥେସୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସତି ଆଦାନନିକ୍ଖେପନଂ ନ ପଞ୍ଞାୟତି; ପାଦେସୁ ଅସତି ଅଭିକ୍କମପଟିକ୍କମୋ ନ ପଞ୍ଞାୟତି; ପବ୍ବେସୁ ଅସତି ସମିଞ୍ଜନପସାରଣଂ ନ ପଞ୍ଞାୟତି; କୁଚ୍ଛିସ୍ମିଂ ଅସତି ଜିଘଚ୍ଛା ପିପାସା ନ ପଞ୍ଞାୟତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ ଅସତି ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ନୁପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖଂ ଦୁକ୍ଖଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୟ ଅସତି ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ନୁପ୍ପଜ୍ଜତି…ପେ॰… ମନସ୍ମିଂ ଅସତି ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ନୁପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖଂ ଦୁକ୍ଖ’’ନ୍ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଦୁତିୟହତ୍ଥପାଦୋପମସୁତ୍ତଂ

୨୩୭ . ‘‘ହତ୍ଥେସୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତି ଆଦାନନିକ୍ଖେପନଂ ହୋତି; ପାଦେସୁ ସତି ଅଭିକ୍କମପଟିକ୍କମୋ ହୋତି; ପବ୍ବେସୁ ସତି ସମିଞ୍ଜନପସାରଣଂ ହୋତି; କୁଚ୍ଛିସ୍ମିଂ ସତି ଜିଘଚ୍ଛା ପିପାସା ହୋତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ ସତି ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖଂ ଦୁକ୍ଖଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୟ ସତି…ପେ॰… ମନସ୍ମିଂ ସତି ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖଂ ଦୁକ୍ଖଂ…ପେ॰…।

‘‘ହତ୍ଥେସୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସତି ଆଦାନନିକ୍ଖେପନଂ ନ ହୋତି; ପାଦେସୁ ଅସତି ଅଭିକ୍କମପଟିକ୍କମୋ ନ ହୋତି; ପବ୍ବେସୁ ଅସତି ସମିଞ୍ଜନପସାରଣଂ ନ ହୋତି; କୁଚ୍ଛିସ୍ମିଂ ଅସତି ଜିଘଚ୍ଛା ପିପାସା ନ ହୋତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ ଅସତି ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ନୁପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖଂ ଦୁକ୍ଖଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୟ ଅସତି ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ନୁପ୍ପଜ୍ଜତି…ପେ॰… ମନସ୍ମିଂ ଅସତି ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ନୁପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖଂ ଦୁକ୍ଖ’’ନ୍ତି। ଦସମଂ।

ସମୁଦ୍ଦୱଗ୍ଗୋ ଅଟ୍ଠରସମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଦ୍ୱେ ସମୁଦ୍ଦା ବାଳିସିକୋ, ଖୀରରୁକ୍ଖେନ କୋଟ୍ଠିକୋ।

କାମଭୂ ଉଦାୟୀ ଚେୱ, ଆଦିତ୍ତେନ ଚ ଅଟ୍ଠମଂ।

ହତ୍ଥପାଦୂପମା ଦ୍ୱେତି, ୱଗ୍ଗୋ ତେନ ପୱୁଚ୍ଚତୀତି॥

୧୯. ଆସୀୱିସୱଗ୍ଗୋ

୧. ଆସୀୱିସୋପମସୁତ୍ତଂ

୨୩୮ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ଆସୀୱିସା ଉଗ୍ଗତେଜା ଘୋରୱିସା। ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଜୀୱିତୁକାମୋ ଅମରିତୁକାମୋ ସୁଖକାମୋ ଦୁକ୍ଖପ୍ପଟିକୂଲୋ। ତମେନଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଇମେ ତେ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ଚତ୍ତାରୋ ଆସୀୱିସା ଉଗ୍ଗତେଜା ଘୋରୱିସା କାଲେନ କାଲଂ ୱୁଟ୍ଠାପେତବ୍ବା, କାଲେନ କାଲଂ ନ୍ହାପେତବ୍ବା, କାଲେନ କାଲଂ ଭୋଜେତବ୍ବା, କାଲେନ କାଲଂ ସଂୱେସେତବ୍ବା [ପୱେସେତବ୍ବା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] । ୟଦା ଚ ଖୋ ତେ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ଇମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଆସୀୱିସାନଂ ଉଗ୍ଗତେଜାନଂ ଘୋରୱିସାନଂ ଅଞ୍ଞତରୋ ୱା ଅଞ୍ଞତରୋ ୱା କୁପ୍ପିସ୍ସତି, ତତୋ ତ୍ୱଂ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ମରଣଂ ୱା ନିଗଚ୍ଛସି, ମରଣମତ୍ତଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ। ୟଂ ତେ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, କରଣୀୟଂ ତଂ କରୋହୀ’’’ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ଭୀତୋ ଚତୁନ୍ନଂ ଆସୀୱିସାନଂ ଉଗ୍ଗତେଜାନଂ ଘୋରୱିସାନଂ ୟେନ ୱା ତେନ ୱା ପଲାୟେଥ। ତମେନଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଇମେ ଖୋ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ପଞ୍ଚ ୱଧକା ପଚ୍ଚତ୍ଥିକା ପିଟ୍ଠିତୋ ପିଟ୍ଠିତୋ ଅନୁବନ୍ଧା, ୟତ୍ଥେୱ ନଂ ପସ୍ସିସ୍ସାମ ତତ୍ଥେୱ ଜୀୱିତା ୱୋରୋପେସ୍ସାମାତି। ୟଂ ତେ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, କରଣୀୟଂ ତଂ କରୋହୀ’’’ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ଭୀତୋ ଚତୁନ୍ନଂ ଆସୀୱିସାନଂ ଉଗ୍ଗତେଜାନଂ ଘୋରୱିସାନଂ, ଭୀତୋ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ୱଧକାନଂ ପଚ୍ଚତ୍ଥିକାନଂ ୟେନ ୱା ତେନ ୱା ପଲାୟେଥ। ତମେନଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଅୟଂ ତେ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ଛଟ୍ଠୋ ଅନ୍ତରଚରୋ ୱଧକୋ ଉକ୍ଖିତ୍ତାସିକୋ ପିଟ୍ଠିତୋ ପିଟ୍ଠିତୋ ଅନୁବନ୍ଧୋ ୟତ୍ଥେୱ ନଂ ପସ୍ସିସ୍ସାମି ତତ୍ଥେୱ ସିରୋ ପାତେସ୍ସାମୀତି। ୟଂ ତେ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, କରଣୀୟଂ ତଂ କରୋହୀ’’’ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ଭୀତୋ ଚତୁନ୍ନଂ ଆସୀୱିସାନଂ ଉଗ୍ଗତେଜାନଂ ଘୋରୱିସାନଂ, ଭୀତୋ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ୱଧକାନଂ ପଚ୍ଚତ୍ଥିକାନଂ, ଭୀତୋ ଛଟ୍ଠସ୍ସ ଅନ୍ତରଚରସ୍ସ ୱଧକସ୍ସ ଉକ୍ଖିତ୍ତାସିକସ୍ସ ୟେନ ୱା ତେନ ୱା ପଲାୟେଥ। ସୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ ସୁଞ୍ଞଂ ଗାମଂ। ୟଞ୍ଞଦେୱ ଘରଂ ପୱିସେୟ୍ୟ ରିତ୍ତକଞ୍ଞେୱ ପୱିସେୟ୍ୟ ତୁଚ୍ଛକଞ୍ଞେୱ ପୱିସେୟ୍ୟ ସୁଞ୍ଞକଞ୍ଞେୱ ପୱିସେୟ୍ୟ। ୟଞ୍ଞଦେୱ ଭାଜନଂ ପରିମସେୟ୍ୟ ରିତ୍ତକଞ୍ଞେୱ ପରିମସେୟ୍ୟ ତୁଚ୍ଛକଞ୍ଞେୱ ପରିମସେୟ୍ୟ ସୁଞ୍ଞକଞ୍ଞେୱ ପରିମସେୟ୍ୟ। ତମେନଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଇଦାନି, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ଇମଂ ସୁଞ୍ଞଂ ଗାମଂ ଚୋରା ଗାମଘାତକା ପୱିସନ୍ତି [ୱଧିସ୍ସନ୍ତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] । ୟଂ ତେ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, କରଣୀୟଂ ତଂ କରୋହୀ’’’ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ଭୀତୋ ଚତୁନ୍ନଂ ଆସୀୱିସାନଂ ଉଗ୍ଗତେଜାନଂ ଘୋରୱିସାନଂ, ଭୀତୋ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ୱଧକାନଂ ପଚ୍ଚତ୍ଥିକାନଂ, ଭୀତୋ ଛଟ୍ଠସ୍ସ ଅନ୍ତରଚରସ୍ସ ୱଧକସ୍ସ ଉକ୍ଖିତ୍ତାସିକସ୍ସ, ଭୀତୋ ଚୋରାନଂ ଗାମଘାତକାନଂ ୟେନ ୱା ତେନ ୱା ପଲାୟେଥ। ସୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ ମହନ୍ତଂ ଉଦକଣ୍ଣୱଂ ଓରିମଂ ତୀରଂ ସାସଙ୍କଂ ସପ୍ପଟିଭୟଂ, ପାରିମଂ ତୀରଂ ଖେମଂ ଅପ୍ପଟିଭୟଂ। ନ ଚସ୍ସ ନାୱା ସନ୍ତାରଣୀ ଉତ୍ତରସେତୁ ୱା ଅପାରା ପାରଂ ଗମନାୟ। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ – ‘ଅୟଂ ଖୋ ମହାଉଦକଣ୍ଣୱୋ ଓରିମଂ ତୀରଂ ସାସଙ୍କଂ ସପ୍ପଟିଭୟଂ, ପାରିମଂ ତୀରଂ ଖେମଂ ଅପ୍ପଟିଭୟଂ, ନତ୍ଥି ଚ [ନ ଚସ୍ସ (ସୀ॰ କ॰), ନତ୍ଥସ୍ସ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ନାୱା ସନ୍ତାରଣୀ ଉତ୍ତରସେତୁ ୱା ଅପାରା ପାରଂ ଗମନାୟ। ୟଂନୂନାହଂ ତିଣକଟ୍ଠସାଖାପଲାସଂ ସଂକଡ୍ଢିତ୍ୱା କୁଲ୍ଲଂ ବନ୍ଧିତ୍ୱା ତଂ କୁଲ୍ଲଂ ନିସ୍ସାୟ ହତ୍ଥେହି ଚ ପାଦେହି ଚ ୱାୟମମାନୋ ସୋତ୍ଥିନା ପାରଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ’’’ନ୍ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ତିଣକଟ୍ଠସାଖାପଲାସଂ ସଂକଡ୍ଢିତ୍ୱା କୁଲ୍ଲଂ ବନ୍ଧିତ୍ୱା ତଂ କୁଲ୍ଲଂ ନିସ୍ସାୟ ହତ୍ଥେହି ଚ ପାଦେହି ଚ ୱାୟମମାନୋ ସୋତ୍ଥିନା ପାରଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ତିଣ୍ଣୋ ପାରଙ୍ଗତୋ [ପାରଗତୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଥଲେ ତିଟ୍ଠତି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ।

‘‘ଉପମା ଖୋ ମ୍ୟାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତା ଅତ୍ଥସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାପନାୟ। ଅୟଞ୍ଚେତ୍ଥ [ଅୟଂ ଚେୱେତ୍ଥ (ସୀ॰)] ଅତ୍ଥୋ – ଚତ୍ତାରୋ ଆସୀୱିସା ଉଗ୍ଗତେଜା ଘୋରୱିସାତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନେତଂ ମହାଭୂତାନଂ ଅଧିୱଚନଂ – ପଥୱୀଧାତୁୟା, ଆପୋଧାତୁୟା, ତେଜୋଧାତୁୟା, ୱାୟୋଧାତୁୟା।

‘‘ପଞ୍ଚ ୱଧକା ପଚ୍ଚତ୍ଥିକାତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନେତଂ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧାନଂ ଅଧିୱଚନଂ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ରୂପୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ, ୱେଦନୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ, ସଞ୍ଞୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ, ସଙ୍ଖାରୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ, ୱିଞ୍ଞାଣୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ।

‘‘ଛଟ୍ଠୋ ଅନ୍ତରଚରୋ ୱଧକୋ ଉକ୍ଖିତ୍ତାସିକୋତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନନ୍ଦୀରାଗସ୍ସେତଂ ଅଧିୱଚନଂ।

‘‘ସୁଞ୍ଞୋ ଗାମୋତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛନ୍ନେତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନଂ ଆୟତନାନଂ ଅଧିୱଚନଂ। ଚକ୍ଖୁତୋ ଚେପି ନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଣ୍ଡିତୋ ବ୍ୟତ୍ତୋ ମେଧାୱୀ ଉପପରିକ୍ଖତି ରିତ୍ତକଞ୍ଞେୱ ଖାୟତି, ତୁଚ୍ଛକଞ୍ଞେୱ ଖାୟତି, ସୁଞ୍ଞକଞ୍ଞେୱ ଖାୟତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାତୋ ଚେପି ନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ମନତୋ ଚେପି ନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଣ୍ଡିତୋ ବ୍ୟତ୍ତୋ ମେଧାୱୀ ଉପପରିକ୍ଖତି ରିତ୍ତକଞ୍ଞେୱ ଖାୟତି, ତୁଚ୍ଛକଞ୍ଞେୱ ଖାୟତି, ସୁଞ୍ଞକଞ୍ଞେୱ ଖାୟତି।

‘‘ଚୋରା ଗାମଘାତକାତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛନ୍ନେତଂ ବାହିରାନଂ ଆୟତନାନଂ ଅଧିୱଚନଂ। ଚକ୍ଖୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ହଞ୍ଞତି ମନାପାମନାପେସୁ ରୂପେସୁ; ସୋତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଘାନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା, ଭିକ୍ଖୱେ, ହଞ୍ଞତି ମନାପାମନାପେସୁ ରସେସୁ; କାୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ମନୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ହଞ୍ଞତି ମନାପାମନାପେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

‘‘ମହା ଉଦକଣ୍ଣୱୋତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁନ୍ନେତଂ ଓଘାନଂ ଅଧିୱଚନଂ – କାମୋଘସ୍ସ, ଭୱୋଘସ୍ସ, ଦିଟ୍ଠୋଘସ୍ସ, ଅୱିଜ୍ଜୋଘସ୍ସ।

‘‘ଓରିମଂ ତୀରଂ ସାସଙ୍କଂ ସପ୍ପଟିଭୟନ୍ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କାୟସ୍ସେତଂ ଅଧିୱଚନଂ।

‘‘ପାରିମଂ ତୀରଂ ଖେମଂ ଅପ୍ପଟିଭୟନ୍ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିବ୍ବାନସ୍ସେତଂ ଅଧିୱଚନଂ।

‘‘କୁଲ୍ଲନ୍ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସ୍ସେତଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଅଧିୱଚନଂ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି।

‘‘ତସ୍ସ ହତ୍ଥେହି ଚ ପାଦେହି ଚ ୱାୟାମୋତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱୀରିୟାରମ୍ଭସ୍ସେତଂ ଅଧିୱଚନଂ।

‘‘ତିଣ୍ଣୋ ପାରଙ୍ଗତୋ ଥଲେ ତିଟ୍ଠତି ବ୍ରାହ୍ମଣୋତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରହତୋ ଏତଂ ଅଧିୱଚନ’’ନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. ରଥୋପମସୁତ୍ତଂ

୨୩୯ . ‘‘ତୀହି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୁଖସୋମନସ୍ସବହୁଲୋ ୱିହରତି, ୟୋନି ଚସ୍ସ ଆରଦ୍ଧା ହୋତି ଆସୱାନଂ ଖୟାୟ। କତମେହି ତୀହି? ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋ ହୋତି, ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୂ, ଜାଗରିୟଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ।

‘‘କଥଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ନ ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୀ ହୋତି, ନାନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହୀ; ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱେୟ୍ୟୁଂ। ତସ୍ସ ସଂୱରାୟ ପଟିପଜ୍ଜତି; ରକ୍ଖତି ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ; ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟେ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜତି। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ନ ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୀ ହୋତି ନାନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହୀ; ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱେୟ୍ୟୁଂ, ତସ୍ସ ସଂୱରାୟ ପଟିପଜ୍ଜତି; ରକ୍ଖତି ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ; ମନିନ୍ଦ୍ରିୟେ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଭୂମିୟଂ ଚାତୁମହାପଥେ ଆଜଞ୍ଞରଥୋ ୟୁତ୍ତୋ ଅସ୍ସ ଠିତୋ ଓଧସ୍ତପତୋଦୋ [ଓଧତପତୋଦୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ଓଧସତପତୋଦୋ (ପୀ॰)] । ତମେନଂ ଦକ୍ଖୋ ୟୋଗ୍ଗାଚରିୟୋ ଅସ୍ସଦମ୍ମସାରଥି ଅଭିରୁହିତ୍ୱା ୱାମେନ ହତ୍ଥେନ ରସ୍ମିୟୋ ଗହେତ୍ୱା, ଦକ୍ଖିଣେନ ହତ୍ଥେନ ପତୋଦଂ ଗହେତ୍ୱା, ୟେନିଚ୍ଛକଂ ୟଦିଚ୍ଛକଂ ସାରେୟ୍ୟପି ପଚ୍ଚାସାରେୟ୍ୟପି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଇମେସଂ ଛନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଆରକ୍ଖାୟ ସିକ୍ଖତି , ସଂୟମାୟ ସିକ୍ଖତି, ଦମାୟ ସିକ୍ଖତି, ଉପସମାୟ ସିକ୍ଖତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୂ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ଆହାରଂ ଆହାରେତି – ‘ନେୱ ଦୱାୟ, ନ ମଦାୟ, ନ ମଣ୍ଡନାୟ, ନ ୱିଭୂସନାୟ, ୟାୱଦେୱ ଇମସ୍ସ କାୟସ୍ସ ଠିତିୟା, ୟାପନାୟ, ୱିହିଂସୂପରତିୟା, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟାନୁଗ୍ଗହାୟ, ଇତି ପୁରାଣଞ୍ଚ ୱେଦନଂ ପଟିହଙ୍ଖାମି, ନୱଞ୍ଚ ୱେଦନଂ ନ ଉପ୍ପାଦେସ୍ସାମି, ୟାତ୍ରା ଚ ମେ ଭୱିସ୍ସତି, ଅନୱଜ୍ଜତା ଚ ଫାସୁୱିହାରୋ ଚା’ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ୱଣଂ ଆଲିମ୍ପେୟ୍ୟ ୟାୱଦେୱ ରୋହନତ୍ଥାୟ [ରୋପନତ୍ଥାୟ (ସୀ॰ ପୀ॰), ସେୱନତ୍ଥାୟ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ଗୋପନତ୍ଥାୟ (କ॰)] , ସେୟ୍ୟଥା ୱା ପନ ଅକ୍ଖଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଜେୟ୍ୟ ୟାୱଦେୱ ଭାରସ୍ସ ନିତ୍ଥରଣତ୍ଥାୟ; ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ଆହାରଂ ଆହାରେତି – ‘ନେୱ ଦୱାୟ, ନ ମଦାୟ, ନ ମଣ୍ଡନାୟ, ନ ୱିଭୂସନାୟ, ୟାୱଦେୱ ଇମସ୍ସ କାୟସ୍ସ ଠିତିୟା, ୟାପନାୟ, ୱିହିଂସୂପରତିୟା, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟାନୁଗ୍ଗହାୟ, ଇତି ପୁରାଣଞ୍ଚ ୱେଦନଂ ପଟିହଙ୍ଖାମି, ନୱଞ୍ଚ ୱେଦନଂ ନ ଉପ୍ପାଦେସ୍ସାମି, ୟାତ୍ରା ଚ ମେ ଭୱିସ୍ସତି, ଅନୱଜ୍ଜତା ଚ ଫାସୁୱିହାରୋ ଚା’ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୂ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଜାଗରିୟଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଦିୱସଂ ଚଙ୍କମେନ ନିସଜ୍ଜାୟ ଆୱରଣୀୟେହି ଧମ୍ମେହି ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି। ରତ୍ତିୟା ପଠମଂ ୟାମଂ ଚଙ୍କମେନ ନିସଜ୍ଜାୟ ଆୱରଣୀୟେହି ଧମ୍ମେହି ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି। ରତ୍ତିୟା ମଜ୍ଝିମଂ ୟାମଂ ଦକ୍ଖିଣେନ ପସ୍ସେନ ସୀହସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି ପାଦେ ପାଦଂ ଅଚ୍ଚାଧାୟ ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ ଉଟ୍ଠାନସଞ୍ଞଂ ମନସି କରିତ୍ୱା। ରତ୍ତିୟା ପଚ୍ଛିମଂ ୟାମଂ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାୟ ଚଙ୍କମେନ ନିସଜ୍ଜାୟ ଆୱରଣୀୟେହି ଧମ୍ମେହି ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଜାଗରିୟଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ ହୋତି। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୀହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୁଖସୋମନସ୍ସବହୁଲୋ ୱିହରତି, ୟୋନି ଚସ୍ସ ଆରଦ୍ଧା ହୋତି ଆସୱାନଂ ଖୟାୟା’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. କୁମ୍ମୋପମସୁତ୍ତଂ

୨୪୦ . ‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁମ୍ମୋ କଚ୍ଛପୋ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ଅନୁନଦୀତୀରେ ଗୋଚରପସୁତୋ ଅହୋସି। ସିଙ୍ଗାଲୋପି [ସିଗାଲୋପି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାୟନ୍ହସମୟଂ ଅନୁନଦୀତୀରେ ଗୋଚରପସୁତୋ ଅହୋସି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁମ୍ମୋ କଚ୍ଛପୋ ସିଙ୍ଗାଲଂ ଦୂରତୋୱ ଗୋଚରପସୁତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ସୋଣ୍ଡିପଞ୍ଚମାନି ଅଙ୍ଗାନି ସକେ କପାଲେ ସମୋଦହିତ୍ୱା ଅପ୍ପୋସ୍ସୁକ୍କୋ ତୁଣ୍ହୀଭୂତୋ ସଙ୍କସାୟତି। ସିଙ୍ଗାଲୋପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଦ୍ଦସ କୁମ୍ମଂ କଚ୍ଛପଂ ଦୂରତୋୱ ଗୋଚରପସୁତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ୟେନ କୁମ୍ମୋ କଚ୍ଛପୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା କୁମ୍ମଂ କଚ୍ଛପଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତୋ ଅହୋସି – ‘ୟଦାୟଂ କୁମ୍ମୋ କଚ୍ଛପୋ ସୋଣ୍ଡିପଞ୍ଚମାନଂ ଅଙ୍ଗାନଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ୱା ଅଞ୍ଞତରଂ ୱା ଅଙ୍ଗଂ ଅଭିନିନ୍ନାମେସ୍ସତି, ତତ୍ଥେୱ ନଂ ଗହେତ୍ୱା ଉଦ୍ଦାଲିତ୍ୱା ଖାଦିସ୍ସାମୀ’ତି। ୟଦା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁମ୍ମୋ କଚ୍ଛପୋ ସୋଣ୍ଡିପଞ୍ଚମାନଂ ଅଙ୍ଗାନଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ୱା ଅଞ୍ଞତରଂ ୱା ଅଙ୍ଗଂ ନ ଅଭିନିନ୍ନାମି, ଅଥ ସିଙ୍ଗାଲୋ କୁମ୍ମମ୍ହା ନିବ୍ବିଜ୍ଜ ପକ୍କାମି, ଓତାରଂ ଅଲଭମାନୋ।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୁମ୍ହେପି ମାରୋ ପାପିମା ସତତଂ ସମିତଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତୋ – ‘ଅପ୍ପେୱ ନାମାହଂ ଇମେସଂ ଚକ୍ଖୁତୋ ୱା ଓତାରଂ ଲଭେୟ୍ୟଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାତୋ ୱା ଓତାରଂ ଲଭେୟ୍ୟଂ…ପେ॰… ମନତୋ ୱା ଓତାରଂ ଲଭେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରା ୱିହରଥ। ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ମା ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହିନୋ ଅହୁୱତ୍ଥ, ମା ଅନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହିନୋ। ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱେୟ୍ୟୁଂ, ତସ୍ସ ସଂୱରାୟ ପଟିପଜ୍ଜଥ, ରକ୍ଖଥ ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟେ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜଥ। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ମା ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହିନୋ ଅହୁୱତ୍ଥ, ମା ଅନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହିନୋ। ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱେୟ୍ୟୁଂ, ତସ୍ସ ସଂୱରାୟ ପଟିପଜ୍ଜଥ, ରକ୍ଖଥ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ମନିନ୍ଦ୍ରିୟେ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜଥ। ୟତୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରା ୱିହରିସ୍ସଥ, ଅଥ ତୁମ୍ହେହିପି ମାରୋ ପାପିମା ନିବ୍ବିଜ୍ଜ ପକ୍କମିସ୍ସତି, ଓତାରଂ ଅଲଭମାନୋ – କୁମ୍ମମ୍ହାୱ ସିଙ୍ଗାଲୋ’’ତି।

‘‘କୁମ୍ମୋ ଅଙ୍ଗାନି ସକେ କପାଲେ,

ସମୋଦହଂ ଭିକ୍ଖୁ ମନୋୱିତକ୍କେ।

ଅନିସ୍ସିତୋ ଅଞ୍ଞମହେଠୟାନୋ,

ପରିନିବ୍ବୁତୋ ନୂପୱଦେୟ୍ୟ କଞ୍ଚୀ’’ତି॥ ତତିୟଂ।

୪. ପଠମଦାରୁକ୍ଖନ୍ଧୋପମସୁତ୍ତଂ

୨୪୧ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା କୋସମ୍ବିୟଂ ୱିହରତି ଗଙ୍ଗାୟ ନଦିୟା ତୀରେ। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଭଗୱା ମହନ୍ତଂ ଦାରୁକ୍ଖନ୍ଧଂ ଗଙ୍ଗାୟ ନଦିୟା ସୋତେନ ୱୁୟ୍ହମାନଂ। ଦିସ୍ୱାନ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ପସ୍ସଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅମୁଂ ମହନ୍ତଂ ଦାରୁକ୍ଖନ୍ଧଂ ଗଙ୍ଗାୟ ନଦିୟା ସୋତେନ ୱୁୟ୍ହମାନ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସଚେ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦାରୁକ୍ଖନ୍ଧୋ ନ ଓରିମଂ ତୀରଂ ଉପଗଚ୍ଛତି, ନ ପାରିମଂ ତୀରଂ ଉପଗଚ୍ଛତି, ନ ମଜ୍ଝେ ସଂସୀଦିସ୍ସତି, ନ ଥଲେ ଉସ୍ସୀଦିସ୍ସତି, ନ ମନୁସ୍ସଗ୍ଗାହୋ ଗହେସ୍ସତି, ନ ଅମନୁସ୍ସଗ୍ଗାହୋ ଗହେସ୍ସତି, ନ ଆୱଟ୍ଟଗ୍ଗାହୋ ଗହେସ୍ସତି, ନ ଅନ୍ତୋପୂତି ଭୱିସ୍ସତି; ଏୱଞ୍ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦାରୁକ୍ଖନ୍ଧୋ ସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନୋ ଭୱିସ୍ସତି ସମୁଦ୍ଦପୋଣୋ ସମୁଦ୍ଦପବ୍ଭାରୋ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ସମୁଦ୍ଦନିନ୍ନୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗଙ୍ଗାୟ ନଦିୟା ସୋତୋ ସମୁଦ୍ଦପୋଣୋ ସମୁଦ୍ଦପବ୍ଭାରୋ।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଚେ ତୁମ୍ହେପି ନ ଓରିମଂ ତୀରଂ ଉପଗଚ୍ଛଥ, ନ ପାରିମଂ ତୀରଂ ଉପଗଚ୍ଛଥ; ନ ମଜ୍ଝେ ସଂସୀଦିସ୍ସଥ, ନ ଥଲେ ଉସ୍ସୀଦିସ୍ସଥ, ନ ମନୁସ୍ସଗ୍ଗାହୋ ଗହେସ୍ସତି, ନ ଅମନୁସ୍ସଗ୍ଗାହୋ ଗହେସ୍ସତି, ନ ଆୱଟ୍ଟଗ୍ଗାହୋ ଗହେସ୍ସତି, ନ ଅନ୍ତୋପୂତୀ ଭୱିସ୍ସଥ; ଏୱଂ ତୁମ୍ହେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ନିବ୍ବାନନିନ୍ନା ଭୱିସ୍ସଥ ନିବ୍ବାନପୋଣା ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରା। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ନିବ୍ବାନନିନ୍ନା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ନିବ୍ବାନପୋଣା ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରା’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଓରିମଂ ତୀରଂ, କିଂ ପାରିମଂ ତୀରଂ, କୋ ମଜ୍ଝେ ସଂସାଦୋ [ସଂସୀଦୋ (କ॰), ସଂସୀଦିତୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , କୋ ଥଲେ ଉସ୍ସାଦୋ, କୋ ମନୁସ୍ସଗ୍ଗାହୋ, କୋ ଅମନୁସ୍ସଗ୍ଗାହୋ, କୋ ଆୱଟ୍ଟଗ୍ଗାହୋ, କୋ ଅନ୍ତୋପୂତିଭାୱୋ’’ତି?

‘‘‘ଓରିମଂ ତୀର’ନ୍ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଛନ୍ନେତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନଂ ଆୟତନାନଂ ଅଧିୱଚନଂ। ‘ପାରିମଂ ତୀର’ନ୍ତି ଖୋ , ଭିକ୍ଖୁ, ଛନ୍ନେତଂ ବାହିରାନଂ ଆୟତନାନଂ ଅଧିୱଚନଂ। ‘ମଜ୍ଝେ ସଂସାଦୋ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ନନ୍ଦୀରାଗସ୍ସେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ‘ଥଲେ ଉସ୍ସାଦୋ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅସ୍ମିମାନସ୍ସେତଂ ଅଧିୱଚନଂ।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୁ, ମନୁସ୍ସଗ୍ଗାହୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୁ, ଗିହୀହି ସଂସଟ୍ଠୋ [ଗିହିସଂସଟ୍ଠୋ (କ॰)] ୱିହରତି, ସହନନ୍ଦୀ ସହସୋକୀ, ସୁଖିତେସୁ ସୁଖିତୋ, ଦୁକ୍ଖିତେସୁ ଦୁକ୍ଖିତୋ, ଉପ୍ପନ୍ନେସୁ କିଚ୍ଚକରଣୀୟେସୁ ଅତ୍ତନା ତେସୁ ୟୋଗଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୁ, ମନୁସ୍ସଗ୍ଗାହୋ।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅମନୁସ୍ସଗ୍ଗାହୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୁ, ଏକଚ୍ଚୋ ଅଞ୍ଞତରଂ ଦେୱନିକାୟଂ ପଣିଧାୟ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରତି – ‘ଇମିନାହଂ ସୀଲେନ ୱା ୱତେନ ୱା ତପେନ ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେନ ୱା ଦେୱୋ ୱା ଭୱିସ୍ସାମି ଦେୱଞ୍ଞତରୋ ୱା’ତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୁ, ଅମନୁସ୍ସଗ୍ଗାହୋ। ‘ଆୱଟ୍ଟଗ୍ଗାହୋ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ପଞ୍ଚନ୍ନେତଂ କାମଗୁଣାନଂ ଅଧିୱଚନଂ।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅନ୍ତୋପୂତିଭାୱୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୁ, ଏକଚ୍ଚୋ ଦୁସ୍ସୀଲୋ ହୋତି ପାପଧମ୍ମୋ ଅସୁଚିସଙ୍କସ୍ସରସମାଚାରୋ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନକମ୍ମନ୍ତୋ ଅସ୍ସମଣୋ ସମଣପଟିଞ୍ଞୋ ଅବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ବ୍ରହ୍ମଚାରିପଟିଞ୍ଞୋ ଅନ୍ତୋପୂତି ଅୱସ୍ସୁତୋ କସମ୍ବୁଜାତୋ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୁ, ‘ଅନ୍ତୋପୂତିଭାୱୋ’’’ତି।

ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ନନ୍ଦୋ ଗୋପାଲକୋ ଭଗୱତୋ ଅୱିଦୂରେ ଠିତୋ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ ନନ୍ଦୋ ଗୋପାଲକୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅହଂ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ନ ଓରିମଂ ତୀରଂ ଉପଗଚ୍ଛାମି, ନ ପାରିମଂ ତୀରଂ ଉପଗଚ୍ଛାମି, ନ ମଜ୍ଝେ ସଂସୀଦିସ୍ସାମି, ନ ଥଲେ ଉସ୍ସୀଦିସ୍ସାମି, ନ ମଂ ମନୁସ୍ସଗ୍ଗାହୋ ଗହେସ୍ସତି, ନ ଅମନୁସ୍ସଗ୍ଗାହୋ ଗହେସ୍ସତି, ନ ଆୱଟ୍ଟଗ୍ଗାହୋ ଗହେସ୍ସତି, ନ ଅନ୍ତୋପୂତି ଭୱିସ୍ସାମି। ଲଭେୟ୍ୟାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ପବ୍ବଜ୍ଜଂ, ଲଭେୟ୍ୟଂ ଉପସମ୍ପଦ’’ନ୍ତି। ‘‘ତେନ ହି ତ୍ୱଂ, ନନ୍ଦ, ସାମିକାନଂ ଗାୱୋ ନିୟ୍ୟାତେହୀ’’ତି [ନୀୟ୍ୟାଦେହୀତି (ସୀ॰), ନିୟ୍ୟାଦେହୀତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] । ‘‘ଗମିସ୍ସନ୍ତି, ଭନ୍ତେ, ଗାୱୋ ୱଚ୍ଛଗିଦ୍ଧିନିୟୋ’’ତି। ‘‘ନିୟ୍ୟାତେହେୱ ତ୍ୱଂ, ନନ୍ଦ, ସାମିକାନଂ ଗାୱୋ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ନନ୍ଦୋ ଗୋପାଲକୋ ସାମିକାନଂ ଗାୱୋ ନିୟ୍ୟାତେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ନିୟ୍ୟାତିତା [ନିୟ୍ୟାତା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰ ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] , ଭନ୍ତେ, ସାମିକାନଂ ଗାୱୋ। ଲଭେୟ୍ୟାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ପବ୍ବଜ୍ଜଂ, ଲଭେୟ୍ୟଂ ଉପସମ୍ପଦ’’ନ୍ତି। ଅଲତ୍ଥ ଖୋ ନନ୍ଦୋ ଗୋପାଲକୋ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ପବ୍ବଜ୍ଜଂ, ଅଲତ୍ଥ ଉପସମ୍ପଦଂ। ଅଚିରୂପସମ୍ପନ୍ନୋ ଚ ପନାୟସ୍ମା ନନ୍ଦୋ ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ…ପେ॰… ଅଞ୍ଞତରୋ ଚ ପନାୟସ୍ମା ନନ୍ଦୋ ଅରହତଂ ଅହୋସୀତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଦୁତିୟଦାରୁକ୍ଖନ୍ଧୋପମସୁତ୍ତଂ

୨୪୨ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା କିମିଲାୟଂ [କିମ୍ବିଲାୟଂ (ସୀ॰ ପୀ॰), କିମ୍ମିଲାୟଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ୱିହରତି ଗଙ୍ଗାୟ ନଦିୟା ତୀରେ। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଭଗୱା ମହନ୍ତଂ ଦାରୁକ୍ଖନ୍ଧଂ ଗଙ୍ଗାୟ ନଦିୟା ସୋତେନ ୱୁୟ୍ହମାନଂ। ଦିସ୍ୱାନ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ପସ୍ସଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅମୁଂ ମହନ୍ତଂ ଦାରୁକ୍ଖନ୍ଧଂ ଗଙ୍ଗାୟ ନଦିୟା ସୋତେନ ୱୁୟ୍ହମାନ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰… ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା କିମିଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଓରିମଂ ତୀରଂ…ପେ॰… କତମୋ ଚ, କିମିଲ, ଅନ୍ତୋପୂତିଭାୱୋ। ଇଧ, କିମିଲ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞତରଂ ସଂକିଲିଟ୍ଠଂ ଆପତ୍ତିଂ ଆପନ୍ନୋ ହୋତି ୟଥାରୂପାୟ ଆପତ୍ତିୟା ନ ୱୁଟ୍ଠାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, କିମିଲ, ଅନ୍ତୋପୂତିଭାୱୋତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଅୱସ୍ସୁତପରିୟାୟସୁତ୍ତଂ

୨୪୩ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସକ୍କେସୁ ୱିହରତି କପିଲୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ନିଗ୍ରୋଧାରାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ କାପିଲୱତ୍ଥୱାନଂ ସକ୍ୟାନଂ ନୱଂ ସନ୍ଥାଗାରଂ [ସନ୍ଧାଗାରଂ (କ॰)] ଅଚିରକାରିତଂ ହୋତି ଅନଜ୍ଝାୱୁଟ୍ଠଂ [ଅନଜ୍ଝାୱୁତ୍ଥଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ସମଣେନ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣେନ ୱା କେନଚି ୱା ମନୁସ୍ସଭୂତେନ। ଅଥ ଖୋ କାପିଲୱତ୍ଥୱା ସକ୍ୟା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ କାପିଲୱତ୍ଥୱା ସକ୍ୟା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ଇଧ, ଭନ୍ତେ, କାପିଲୱତ୍ଥୱାନଂ ସକ୍ୟାନଂ ନୱଂ ସନ୍ଥାଗାରଂ ଅଚିରକାରିତଂ [ଅଚିରକାରିତଂ ହୋତି (କ॰)] ଅନଜ୍ଝାୱୁଟ୍ଠଂ ସମଣେନ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣେନ ୱା କେନଚି ୱା ମନୁସ୍ସଭୂତେନ । ତଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ପଠମଂ ପରିଭୁଞ୍ଜତୁ। ଭଗୱତା ପଠମଂ ପରିଭୁତ୍ତଂ ପଚ୍ଛା କାପିଲୱତ୍ଥୱା ସକ୍ୟା ପରିଭୁଞ୍ଜିସ୍ସନ୍ତି। ତଦସ୍ସ କାପିଲୱତ୍ଥୱାନଂ ସକ୍ୟାନଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟା’’ତି। ଅଧିୱାସେସି ଭଗୱା ତୁଣ୍ହୀଭାୱେନ।

ଅଥ ଖୋ କାପିଲୱତ୍ଥୱା ସକ୍ୟା ଭଗୱତୋ ଅଧିୱାସନଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ୟେନ ନୱଂ ସନ୍ଥାଗାରଂ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ସବ୍ବସନ୍ଥରିଂ [ସବ୍ବସନ୍ଥରିଂ ସନ୍ଥତଂ (କ॰)] ସନ୍ଥାଗାରଂ ସନ୍ଥରିତ୍ୱା ଆସନାନି ପଞ୍ଞାପେତ୍ୱା ଉଦକମଣିକଂ ପତିଟ୍ଠାପେତ୍ୱା ତେଲପ୍ପଦୀପଂ ଆରୋପେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ସବ୍ବସନ୍ଥରିସନ୍ଥତଂ [ସବ୍ବସନ୍ଥରିଂ ସନ୍ଥତଂ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] , ଭନ୍ତେ, ସନ୍ଥାଗାରଂ, ଆସନାନି ପଞ୍ଞତ୍ତାନି, ଉଦକମଣିକୋ ପତିଟ୍ଠାପିତୋ, ତେଲପ୍ପଦୀପୋ ଆରୋପିତୋ। ୟସ୍ସ ଦାନି , ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା କାଲଂ ମଞ୍ଞତୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ସଦ୍ଧିଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନ ୟେନ ନୱଂ ସନ୍ଥାଗାରଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପାଦେ ପକ୍ଖାଲେତ୍ୱା ସନ୍ଥାଗାରଂ ପୱିସିତ୍ୱା ମଜ୍ଝିମଂ ଥମ୍ଭଂ ନିସ୍ସାୟ ପୁରତ୍ଥାଭିମୁଖୋ ନିସୀଦି। ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘୋପି ଖୋ ପାଦେ ପକ୍ଖାଲେତ୍ୱା ସନ୍ଥାଗାରଂ ପୱିସିତ୍ୱା ପଚ୍ଛିମଂ ଭିତ୍ତିଂ ନିସ୍ସାୟ ପୁରତ୍ଥାଭିମୁଖୋ ନିସୀଦି ଭଗୱନ୍ତଂୟେୱ ପୁରକ୍ଖତ୍ୱା। କାପିଲୱତ୍ଥୱା ସକ୍ୟା ପାଦେ ପକ୍ଖାଲେତ୍ୱା ସନ୍ଥାଗାରଂ ପୱିସିତ୍ୱା ପୁରତ୍ଥିମଂ ଭିତ୍ତିଂ ନିସ୍ସାୟ ପଚ୍ଛିମାଭିମୁଖା ନିସୀଦିଂସୁ ଭଗୱନ୍ତଂୟେୱ ପୁରକ୍ଖତ୍ୱା। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା କାପିଲୱତ୍ଥୱେ ସକ୍ୟେ ବହୁଦେୱ ରତ୍ତିଂ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେତ୍ୱା ସମାଦପେତ୍ୱା ସମୁତ୍ତେଜେତ୍ୱା ସମ୍ପହଂସେତ୍ୱା ଉୟ୍ୟୋଜେସି – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତା ଖୋ, ଗୋତମା, ରତ୍ତି। ୟସ୍ସ ଦାନି କାଲଂ ମଞ୍ଞଥା’’ତି । ‘‘ଏୱଂ , ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ କାପିଲୱତ୍ଥୱା ସକ୍ୟା ଭଗୱତୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ପକ୍କମିଂସୁ।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଅଚିରପକ୍କନ୍ତେସୁ କାପିଲୱତ୍ଥୱେସୁ ସକ୍ୟେସୁ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ୱିଗତଥିନମିଦ୍ଧୋ ଖୋ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘୋ। ପଟିଭାତୁ ତଂ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମୀ କଥା। ପିଟ୍ଠି ମେ ଆଗିଲାୟତି; ତମହଂ ଆୟମିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଚତୁଗ୍ଗୁଣଂ ସଙ୍ଘାଟିଂ ପଞ୍ଞପେତ୍ୱା ଦକ୍ଖିଣେନ ପସ୍ସେନ ସୀହସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେସି , ପାଦେ ପାଦଂ ଅଚ୍ଚାଧାୟ, ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ ଉଟ୍ଠାନସଞ୍ଞଂ ମନସି କରିତ୍ୱା। ତତ୍ର ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଆୱୁସୋ ଭିକ୍ଖୱେ’’ତି। ‘‘ଆୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅୱସ୍ସୁତପରିୟାୟଞ୍ଚ ୱୋ, ଆୱୁସୋ, ଦେସେସ୍ସାମି, ଅନୱସ୍ସୁତପରିୟାୟଞ୍ଚ। ତଂ ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କଥଂ, ଆୱୁସୋ, ଅୱସ୍ସୁତୋ ହୋତି? ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ପିୟରୂପେ ରୂପେ ଅଧିମୁଚ୍ଚତି, ଅପ୍ପିୟରୂପେ ରୂପେ ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି, ଅନୁପଟ୍ଠିତକାୟସ୍ସତି ୱିହରତି ପରିତ୍ତଚେତସୋ, ତଞ୍ଚ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି ୟତ୍ଥସ୍ସ ତେ ଉପ୍ପନ୍ନା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି …ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା…ପେ॰… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ପିୟରୂପେ ଧମ୍ମେ ଅଧିମୁଚ୍ଚତି, ଅପ୍ପିୟରୂପେ ଧମ୍ମେ ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି, ଅନୁପଟ୍ଠିତକାୟସ୍ସତି ଚ ୱିହରତି ପରିତ୍ତଚେତସୋ, ତଞ୍ଚ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି ୟତ୍ଥସ୍ସ ତେ ଉପ୍ପନ୍ନା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଅୱସ୍ସୁତୋ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରୂପେସୁ…ପେ॰… ଅୱସ୍ସୁତୋ ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରସେସୁ…ପେ॰… ଅୱସ୍ସୁତୋ ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ। ଏୱଂୱିହାରିଞ୍ଚାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁଂ ଚକ୍ଖୁତୋ ଚେପି ନଂ ମାରୋ ଉପସଙ୍କମତି ଲଭତେୱ ମାରୋ ଓତାରଂ, ଲଭତି ମାରୋ ଆରମ୍ମଣଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାତୋ ଚେପି ନଂ ମାରୋ ଉପସଙ୍କମତି, ଲଭତେୱ [ଲଭେଥ (କ॰)] ମାରୋ ଓତାରଂ , ଲଭତି [ଲଭେଥ (କ॰)] ମାରୋ ଆରମ୍ମଣଂ…ପେ॰… ମନତୋ ଚେପି ନଂ ମାରୋ ଉପସଙ୍କମତି, ଲଭତେୱ ମାରୋ ଓତାରଂ, ଲଭତି ମାରୋ ଆରମ୍ମଣଂ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, ନଳାଗାରଂ ୱା ତିଣାଗାରଂ ୱା ସୁକ୍ଖଂ କୋଲାପଂ ତେରୋୱସ୍ସିକଂ। ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଚେପି ନଂ ଦିସାୟ ପୁରିସୋ ଆଦିତ୍ତାୟ ତିଣୁକ୍କାୟ ଉପସଙ୍କମେୟ୍ୟ, ଲଭେଥେୱ [ଲଭେଥ (କ॰)] ଅଗ୍ଗି ଓତାରଂ, ଲଭେଥ ଅଗ୍ଗି ଆରମ୍ମଣଂ; ପଚ୍ଛିମାୟ ଚେପି ନଂ ଦିସାୟ ପୁରିସୋ ଆଦିତ୍ତାୟ ତିଣୁକ୍କାୟ ଉପସଙ୍କମେୟ୍ୟ…ପେ॰… ଉତ୍ତରାୟ ଚେପି ନଂ ଦିସାୟ…ପେ॰… ଦକ୍ଖିଣାୟ ଚେପି ନଂ ଦିସାୟ…ପେ॰… ହେଟ୍ଠିମତୋ ଚେପି ନଂ…ପେ॰… ଉପରିମତୋ ଚେପି ନଂ… ୟତୋ କୁତୋଚି ଚେପି ନଂ ପୁରିସୋ ଆଦିତ୍ତାୟ ତିଣୁକ୍କାୟ ଉପସଙ୍କମେୟ୍ୟ, ଲଭେଥେୱ ଅଗ୍ଗି ଓତାରଂ ଲଭେଥ ଅଗ୍ଗି ଆରମ୍ମଣଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଏୱଂୱିହାରିଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଚକ୍ଖୁତୋ ଚେପି ନଂ ମାରୋ ଉପସଙ୍କମତି, ଲଭତେୱ ମାରୋ ଓତାରଂ, ଲଭତି ମାରୋ ଆରମ୍ମଣଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାତୋ ଚେପି ନଂ ମାରୋ ଉପସଙ୍କମତି…ପେ॰… ମନତୋ ଚେପି ନଂ ମାରୋ ଉପସଙ୍କମତି, ଲଭତେୱ ମାରୋ ଓତାରଂ, ଲଭତି ମାରୋ ଆରମ୍ମଣଂ। ଏୱଂୱିହାରିଞ୍ଚାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁଂ ରୂପା ଅଧିଭଂସୁ, ନ ଭିକ୍ଖୁ ରୂପେ ଅଧିଭୋସି; ସଦ୍ଦା ଭିକ୍ଖୁଂ ଅଧିଭଂସୁ, ନ ଭିକ୍ଖୁ ସଦ୍ଦେ ଅଧିଭୋସି; ଗନ୍ଧା ଭିକ୍ଖୁଂ ଅଧିଭଂସୁ, ନ ଭିକ୍ଖୁ ଗନ୍ଧେ ଅଧିଭୋସି; ରସା ଭିକ୍ଖୁଂ ଅଧିଭଂସୁ, ନ ଭିକ୍ଖୁ ରସେ ଅଧିଭୋସି; ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଭିକ୍ଖୁଂ ଅଧିଭଂସୁ, ନ ଭିକ୍ଖୁ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ଅଧିଭୋସି ; ଧମ୍ମା ଭିକ୍ଖୁଂ ଅଧିଭଂସୁ, ନ ଭିକ୍ଖୁ ଧମ୍ମେ ଅଧିଭୋସି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ରୂପାଧିଭୂତୋ, ସଦ୍ଦାଧିଭୂତୋ, ଗନ୍ଧାଧିଭୂତୋ, ରସାଧିଭୂତୋ, ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାଧିଭୂତୋ, ଧମ୍ମାଧିଭୂତୋ, ଅଧିଭୂତୋ, ଅନଧିଭୂ, [ଅନଧିଭୂତୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ଅଧିଭଂସୁ ନଂ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସଂକିଲେସିକା ପୋନୋବ୍ଭୱିକା ସଦରା ଦୁକ୍ଖୱିପାକା ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣିୟା। ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅୱସ୍ସୁତୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚାୱୁସୋ, ଅନୱସ୍ସୁତୋ ହୋତି? ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ପିୟରୂପେ ରୂପେ ନାଧିମୁଚ୍ଚତି, ଅପ୍ପିୟରୂପେ ରୂପେ ନ ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି, ଉପଟ୍ଠିତକାୟସ୍ସତି ଚ ୱିହରତି ଅପ୍ପମାଣଚେତସୋ , ତଞ୍ଚ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି ୟତ୍ଥସ୍ସ ତେ ଉପ୍ପନ୍ନା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା…ପେ॰… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ପିୟରୂପେ ଧମ୍ମେ ନାଧିମୁଚ୍ଚତି, ଅପ୍ପିୟରୂପେ ଧମ୍ମେ ନ ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି, ଉପଟ୍ଠିତକାୟସ୍ସତି ଚ ୱିହରତି ଅପ୍ପମାଣଚେତସୋ, ତଞ୍ଚ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି ୟତ୍ଥସ୍ସ ତେ ଉପ୍ପନ୍ନା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନୱସ୍ସୁତୋ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରୂପେସୁ…ପେ॰… ଅନୱସ୍ସୁତୋ ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ। ଏୱଂୱିହାରିଞ୍ଚାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁଂ ଚକ୍ଖୁତୋ ଚେପି ନଂ ମାରୋ ଉପସଙ୍କମତି, ନେୱ ଲଭତି ମାରୋ ଓତାରଂ, ନ ଲଭତି ମାରୋ ଆରମ୍ମଣଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାତୋ ଚେପି ନଂ ମାରୋ ଉପସଙ୍କମତି…ପେ॰… ମନତୋ ଚେପି ନଂ ମାରୋ ଉପସଙ୍କମତି, ନେୱ ଲଭତି ମାରୋ ଓତାରଂ, ନ ଲଭତି ମାରୋ ଆରମ୍ମଣଂ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, କୂଟାଗାରଂ ୱା ସାଲା ୱା ବହଲମତ୍ତିକା ଅଦ୍ଦାୱଲେପନା। ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଚେପି ନଂ ଦିସାୟ ପୁରିସୋ ଆଦିତ୍ତାୟ ତିଣୁକ୍କାୟ ଉପସଙ୍କମେୟ୍ୟ, ନେୱ ଲଭେଥ ଅଗ୍ଗି ଓତାରଂ, ନ ଲଭେଥ ଅଗ୍ଗି ଆରମ୍ମଣଂ…ପେ॰… ପଚ୍ଛିମାୟ ଚେପି ନଂ… ଉତ୍ତରାୟ ଚେପି ନଂ… ଦକ୍ଖିଣାୟ ଚେପି ନଂ… ହେଟ୍ଠିମତୋ ଚେପି ନଂ… ଉପରିମତୋ ଚେପି ନଂ… ୟତୋ କୁତୋଚି ଚେପି ନଂ ପୁରିସୋ ଆଦିତ୍ତାୟ ତିଣୁକ୍କାୟ ଉପସଙ୍କମେୟ୍ୟ, ନେୱ ଲଭେଥ ଅଗ୍ଗି ଓତାରଂ, ନ ଲଭେଥ ଅଗ୍ଗି ଆରମ୍ମଣଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଏୱଂୱିହାରିଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଚକ୍ଖୁତୋ ଚେପି ନଂ ମାରୋ ଉପସଙ୍କମତି, ନେୱ ଲଭତି ମାରୋ ଓତାରଂ, ନ ଲଭତି ମାରୋ ଆରମ୍ମଣଂ…ପେ॰… ମନତୋ ଚେପି ନଂ ମାରୋ ଉପସଙ୍କମତି, ନେୱ ଲଭତି ମାରୋ ଓତାରଂ, ନ ଲଭତି ମାରୋ ଆରମ୍ମଣଂ। ଏୱଂୱିହାରୀ ଚାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ରୂପେ ଅଧିଭୋସି, ନ ରୂପା ଭିକ୍ଖୁଂ ଅଧିଭଂସୁ; ସଦ୍ଦେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଧିଭୋସି, ନ ସଦ୍ଦା ଭିକ୍ଖୁଂ ଅଧିଭଂସୁ; ଗନ୍ଧେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଧିଭୋସି, ନ ଗନ୍ଧା ଭିକ୍ଖୁଂ ଅଧିଭଂସୁ; ରସେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଧିଭୋସି, ନ ରସା ଭିକ୍ଖୁଂ ଅଧିଭଂସୁ; ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଧିଭୋସି, ନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଭିକ୍ଖୁଂ ଅଧିଭଂସୁ; ଧମ୍ମେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଧିଭୋସି, ନ ଧମ୍ମା ଭିକ୍ଖୁଂ ଅଧିଭଂସୁ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ରୂପାଧିଭୂ, ସଦ୍ଦାଧିଭୂ, ଗନ୍ଧାଧିଭୂ, ରସାଧିଭୂ, ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାଧିଭୂ, ଧମ୍ମାଧିଭୂ, ଅଧିଭୂ, ଅନଧିଭୂତୋ [ଅନଧିଭୂତୋ କେହିଚି କିଲେସେହି (କ॰)] , ଅଧିଭୋସି ତେ ପାପକେ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ ସଂକିଲେସିକେ ପୋନୋବ୍ଭୱିକେ ସଦରେ ଦୁକ୍ଖୱିପାକେ ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣିୟେ। ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅନୱସ୍ସୁତୋ ହୋତୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ! ସାଧୁ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଭିକ୍ଖୂନଂ ଅୱସ୍ସୁତପରିୟାୟଞ୍ଚ ଅନୱସ୍ସୁତପରିୟାୟଞ୍ଚ ଅଭାସୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ। ସମନୁଞ୍ଞୋ ସତ୍ଥା ଅହୋସି। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସ୍ସ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଦୁକ୍ଖଧମ୍ମସୁତ୍ତଂ

୨୪୪ . ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବେସଂୟେୱ ଦୁକ୍ଖଧମ୍ମାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ତଥା ଖୋ ପନସ୍ସ କାମା ଦିଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି, ୟଥାସ୍ସ କାମେ ପସ୍ସତୋ, ୟୋ କାମେସୁ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ କାମସ୍ନେହୋ କାମମୁଚ୍ଛା କାମପରିଳାହୋ, ସୋ ନାନୁସେତି। ତଥା ଖୋ ପନସ୍ସ ଚାରୋ ଚ ୱିହାରୋ ଚ ଅନୁବୁଦ୍ଧୋ ହୋତି, ୟଥା ଚରନ୍ତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ନାନୁସେନ୍ତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବେସଂୟେୱ ଦୁକ୍ଖଧମ୍ମାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି? ‘ଇତି ରୂପଂ, ଇତି ରୂପସ୍ସ ସମୁଦୟୋ, ଇତି ରୂପସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ; ଇତି ୱେଦନା… ଇତି ସଞ୍ଞା… ଇତି ସଙ୍ଖାରା… ଇତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଇତି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ସମୁଦୟୋ, ଇତି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ’ତି – ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବେସଂୟେୱ ଦୁକ୍ଖଧମ୍ମାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ କାମା ଦିଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି? ୟଥାସ୍ସ କାମେ ପସ୍ସତୋ, ୟୋ କାମେସୁ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ କାମସ୍ନେହୋ କାମମୁଚ୍ଛା କାମପରିଳାହୋ, ସୋ ନାନୁସେତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଙ୍ଗାରକାସୁ ସାଧିକପୋରିସା ପୁଣ୍ଣା ଅଙ୍ଗାରାନଂ ୱୀତଚ୍ଚିକାନଂ ୱୀତଧୂମାନଂ। ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଜୀୱିତୁକାମୋ ଅମରିତୁକାମୋ ସୁଖକାମୋ ଦୁକ୍ଖପଟିକୂଲୋ। ତମେନଂ ଦ୍ୱେ ବଲୱନ୍ତୋ ପୁରିସା ନାନାବାହାସୁ ଗହେତ୍ୱା, ତଂ ଅଙ୍ଗାରକାସୁଂ ଉପକଡ୍ଢେୟ୍ୟୁଂ। ସୋ ଇତିଚୀତିଚେୱ କାୟଂ ସନ୍ନାମେୟ୍ୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଞାତ [ଞାଣଂ (କ॰)] ଞ୍ହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ [ପୁରିସସ୍ସ ହୋତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰), ପୁରିସସ୍ସ ହେତୁ ହୋତି (କ॰) ମ॰ ନି॰ ୨.୪୫] ଇମଂ ଚାହଂ ଅଙ୍ଗାରକାସୁଂ ପପତିସ୍ସାମି, ତତୋନିଦାନଂ ମରଣଂ ୱା ନିଗଚ୍ଛିସ୍ସାମି ମରଣମତ୍ତଂ ୱା ଦୁକ୍ଖନ୍ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ , ଭିକ୍ଖୱେ , ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅଙ୍ଗାରକାସୂପମା କାମା ଦିଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି, ୟଥାସ୍ସ କାମେ ପସ୍ସତୋ, ୟୋ କାମେସୁ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ କାମସ୍ନେହୋ କାମମୁଚ୍ଛା କାମପରିଳାହୋ, ସୋ ନାନୁସେତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଚାରୋ ଚ ୱିହାରୋ ଚ ଅନୁବୁଦ୍ଧୋ ହୋତି, ୟଥା ଚରନ୍ତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ନାନୁସ୍ସୱନ୍ତି [ନାନୁସେନ୍ତି (କ॰)] ? ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ବହୁକଣ୍ଟକଂ ଦାୟଂ ପୱିସେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ପୁରତୋପି କଣ୍ଟକୋ, ପଚ୍ଛତୋପି କଣ୍ଟକୋ, ଉତ୍ତରତୋପି କଣ୍ଟକୋ, ଦକ୍ଖିଣତୋପି କଣ୍ଟକୋ, ହେଟ୍ଠତୋପି କଣ୍ଟକୋ, ଉପରିତୋପି କଣ୍ଟକୋ। ସୋ ସତୋୱ ଅଭିକ୍କମେୟ୍ୟ, ସତୋୱ ପଟିକ୍କମେୟ୍ୟ – ‘ମା ମଂ କଣ୍ଟକୋ’ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଂ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ କଣ୍ଟକୋ’’ତି। ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା [କଣ୍ଡକୋ। ତଂ କଣ୍ଡକୋତି ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା (ସୀ॰)] ସଂୱରୋ ଚ ଅସଂୱରୋ ଚ ୱେଦିତବ୍ବୋ।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଂୱରୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ପିୟରୂପେ ରୂପେ ଅଧିମୁଚ୍ଚତି, ଅପ୍ପିୟରୂପେ ରୂପେ ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି, ଅନୁପଟ୍ଠିତକାୟସ୍ସତି ଚ ୱିହରତି ପରିତ୍ତଚେତସୋ, ତଞ୍ଚ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି, ୟତ୍ଥସ୍ସ ତେ ଉପ୍ପନ୍ନା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା…ପେ॰… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ପିୟରୂପେ ଧମ୍ମେ ଅଧିମୁଚ୍ଚତି, ଅପ୍ପିୟରୂପେ ଧମ୍ମେ ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି, ଅନୁପଟ୍ଠିତକାୟସ୍ସତି ଚ ୱିହରତି ପରିତ୍ତଚେତସୋ, ତଞ୍ଚ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି ୟତ୍ଥସ୍ସ ତେ ଉପ୍ପନ୍ନା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଂୱରୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂୱରୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ପିୟରୂପେ ରୂପେ ନାଧିମୁଚ୍ଚତି, ଅପ୍ପିୟରୂପେ ରୂପେ ନ ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି, ଉପଟ୍ଠିତକାୟସ୍ସତି ଚ ୱିହରତି ଅପ୍ପମାଣଚେତସୋ, ତଞ୍ଚ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ୟତ୍ଥସ୍ସ ତେ ଉପ୍ପନ୍ନା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା…ପେ॰… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ପିୟରୂପେ ଧମ୍ମେ ନାଧିମୁଚ୍ଚତି, ଅପ୍ପିୟରୂପେ ଧମ୍ମେ ନ ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି, ଉପଟ୍ଠିତକାୟସ୍ସତି ଚ ୱିହରତି ଅପ୍ପମାଣଚେତସୋ, ତଞ୍ଚ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ୟତ୍ଥସ୍ସ ତେ ଉପ୍ପନ୍ନା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂୱରୋ ହୋତି।

‘‘ତସ୍ସ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ଚରତୋ ଏୱଂ ୱିହରତୋ କଦାଚି କରହଚି ସତିସମ୍ମୋସା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ପାପକା ଅକୁସଲା ସରସଙ୍କପ୍ପା ସଂୟୋଜନିୟା, ଦନ୍ଧୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତୁପ୍ପାଦୋ। ଅଥ ଖୋ ନଂ ଖିପ୍ପମେୱ ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ଦିୱସଂସନ୍ତତ୍ତେ [ଦିୱସସନ୍ତତ୍ତେ (ସୀ॰)] ଅୟୋକଟାହେ ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି ନିପାତେୟ୍ୟ। ଦନ୍ଧୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦକଫୁସିତାନଂ ନିପାତୋ, ଅଥ ଖୋ ନଂ ଖିପ୍ପମେୱ ପରିକ୍ଖୟଂ ପରିୟାଦାନଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତସ୍ସ ଚେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ଚରତୋ, ଏୱଂ ୱିହରତୋ କଦାଚି କରହଚି ସତିସମ୍ମୋସା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ସରସଙ୍କପ୍ପା ସଂୟୋଜନିୟା, ଦନ୍ଧୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତୁପ୍ପାଦୋ। ଅଥ ଖୋ ନଂ ଖିପ୍ପମେୱ ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଚାରୋ ଚ ୱିହାରୋ ଚ ଅନୁବୁଦ୍ଧୋ ହୋତି; ୟଥା ଚରନ୍ତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ନାନୁସ୍ସୱନ୍ତି। ତଞ୍ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁଂ ଏୱଂ ଚରନ୍ତଂ ଏୱଂ ୱିହରନ୍ତଂ ରାଜାନୋ ୱା ରାଜମହାମତ୍ତା ୱା ମିତ୍ତା ୱା ଅମଚ୍ଚା ୱା ଞାତୀ ୱା ସାଲୋହିତା ୱା, ଭୋଗେହି ଅଭିହଟ୍ଠୁଂ ପୱାରେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଏହି [ଏୱଂ (ସୀ॰)] , ଭୋ ପୁରିସ, କିଂ ତେ ଇମେ କାସାୱା ଅନୁଦହନ୍ତି, କିଂ ମୁଣ୍ଡୋ କପାଲମନୁଚରସି, ଏହି ହୀନାୟାୱତ୍ତିତ୍ୱା ଭୋଗେ ଚ ଭୁଞ୍ଜସ୍ସୁ, ପୁଞ୍ଞାନି ଚ କରୋହୀ’ତି। ସୋ ୱତ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ଚରନ୍ତୋ ଏୱଂ ୱିହରନ୍ତୋ ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତିସ୍ସତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଗଙ୍ଗା ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା। ଅଥ ମହାଜନକାୟୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ କୁଦ୍ଦାଲ-ପିଟକଂ ଆଦାୟ – ‘ମୟଂ ଇମଂ ଗଙ୍ଗଂ ନଦିଂ ପଚ୍ଛାନିନ୍ନଂ କରିସ୍ସାମ ପଚ୍ଛାପୋଣଂ ପଚ୍ଛାପବ୍ଭାର’ନ୍ତି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପି ନୁ ଖୋ ସୋ ମହାଜନକାୟୋ ଗଙ୍ଗଂ ନଦିଂ ପଚ୍ଛାନିନ୍ନଂ କରେୟ୍ୟ ପଚ୍ଛାପୋଣଂ ପଚ୍ଛାପବ୍ଭାର’’ନ୍ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ଗଙ୍ଗା, ଭନ୍ତେ, ନଦୀ ପାଚୀନନିନ୍ନା ପାଚୀନପୋଣା ପାଚୀନପବ୍ଭାରା; ସା ନ ସୁକରା ପଚ୍ଛାନିନ୍ନା କାତୁଂ ପଚ୍ଛାପୋଣା ପଚ୍ଛାପବ୍ଭାରା। ୟାୱଦେୱ ଚ ପନ ସୋ ମହାଜନକାୟୋ କିଲମଥସ୍ସ ୱିଘାତସ୍ସ ଭାଗୀ ଅସ୍ସା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏୱଂ ଚରନ୍ତଂ ଏୱଂ ୱିହରନ୍ତଂ ରାଜାନୋ ୱା ରାଜମହାମତ୍ତା ୱା ମିତ୍ତା ୱା ଅମଚ୍ଚା ୱା ଞାତୀ ୱା ସାଲୋହିତା ୱା ଭୋଗେହି ଅଭିହଟ୍ଠୁଂ ପୱାରେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଏହି, ଭୋ ପୁରିସ, କିଂ ତେ ଇମେ କାସାୱା ଅନୁଦହନ୍ତି, କିଂ ମୁଣ୍ଡୋ କପାଲମନୁଚରସି, ଏହି ହୀନାୟାୱତ୍ତିତ୍ୱା ଭୋଗେ ଚ ଭୁଞ୍ଜସ୍ସୁ, ପୁଞ୍ଞାନି ଚ କରୋହୀ’ତି। ସୋ ୱତ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ଚରନ୍ତୋ ଏୱଂ ୱିହରନ୍ତୋ ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତିସ୍ସତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟଞ୍ହି ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚିତ୍ତଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ୱିୱେକନିନ୍ନଂ ୱିୱେକପୋଣଂ ୱିୱେକପବ୍ଭାରଂ, ତଥା [କଞ୍ଚ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ହୀନାୟାୱତ୍ତିସ୍ସତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. କିଂସୁକୋପମସୁତ୍ତଂ

୨୪୫ . ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନଂ ସୁୱିସୁଦ୍ଧଂ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ନଂ ଫସ୍ସାୟତନାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନଂ ସୁୱିସୁଦ୍ଧଂ ହୋତୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁସ୍ସ ପଞ୍ହୱେୟ୍ୟାକରଣେନ [ପଞ୍ହାୱେୟ୍ୟାକରଣେନ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] , ୟେନଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନଂ ସୁୱିସୁଦ୍ଧଂ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନଂ ସୁୱିସୁଦ୍ଧଂ ହୋତୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁସ୍ସ ପଞ୍ହୱେୟ୍ୟାକରଣେନ, ୟେନଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନଂ ସୁୱିସୁଦ୍ଧଂ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଚତୁନ୍ନଂ ମହାଭୂତାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନଂ ସୁୱିସୁଦ୍ଧଂ ହୋତୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁସ୍ସ ପଞ୍ହୱେୟ୍ୟାକରଣେନ, ୟେନଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନଂ ସୁୱିସୁଦ୍ଧଂ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ , ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଏତ୍ତାୱତା, ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନଂ ସୁୱିସୁଦ୍ଧଂ ହୋତୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁସ୍ସ ପଞ୍ହୱେୟ୍ୟାକରଣେନ, ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଧାହଂ, ଭନ୍ତେ, ୟେନଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ତେନୁପସଙ୍କମିଂ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏତଦୱୋଚଂ – କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନଂ ସୁୱିସୁଦ୍ଧଂ ହୋତୀ’ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭନ୍ତେ, ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ନଂ ଫସ୍ସାୟତନାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନଂ ସୁୱିସୁଦ୍ଧଂ ହୋତୀ’ତି। ଅଥ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଅସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁସ୍ସ ପଞ୍ହୱେୟ୍ୟାକରଣେନ , ୟେନଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ତେନୁପସଙ୍କମିଂ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନଂ ସୁୱିସୁଦ୍ଧଂ ହୋତୀ’ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭନ୍ତେ, ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧାନଂ…ପେ॰… ଚତୁନ୍ନଂ ମହାଭୂତାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି…ପେ॰… ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ, ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନଂ ସୁୱିସୁଦ୍ଧଂ ହୋତୀ’ତି। ଅଥ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଅସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁସ୍ସ ପଞ୍ହୱେୟ୍ୟାକରଣେନ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂ ( ) [(ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚଂ) (କ॰)] । କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନଂ ସୁୱିସୁଦ୍ଧଂ ହୋତୀ’’ତି?

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୁ, ପୁରିସସ୍ସ କିଂସୁକୋ ଅଦିଟ୍ଠପୁବ୍ବୋ ଅସ୍ସ। ସୋ ୟେନଞ୍ଞତରୋ ପୁରିସୋ କିଂସୁକସ୍ସ ଦସ୍ସାୱୀ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟ। ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତଂ ପୁରିସଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘କୀଦିସୋ, ଭୋ ପୁରିସ, କିଂସୁକୋ’ତି? ସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘କାଳକୋ ଖୋ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, କିଂସୁକୋ – ସେୟ୍ୟଥାପି ଝାମଖାଣୂ’ତି। ତେନ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୁ, ସମୟେନ ତାଦିସୋୱସ୍ସ କିଂସୁକୋ ୟଥାପି [ୟଥା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰) ଦୁତିୟୱାରାଦୀସୁ ପନ ‘‘ୟଥାପି’’ତ୍ୱେୱ ଦିସ୍ସତି] ତସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ଦସ୍ସନଂ। ଅଥ ଖୋ, ସୋ ଭିକ୍ଖୁ, ପୁରିସୋ ଅସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ତସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ପଞ୍ହୱେୟ୍ୟାକରଣେନ, ୟେନଞ୍ଞତରୋ ପୁରିସୋ କିଂସୁକସ୍ସ ଦସ୍ସାୱୀ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତଂ ପୁରିସଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘କୀଦିସୋ , ଭୋ ପୁରିସ, କିଂସୁକୋ’ତି? ସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଲୋହିତକୋ ଖୋ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, କିଂସୁକୋ – ସେୟ୍ୟଥାପି ମଂସପେସୀ’ତି। ତେନ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୁ, ସମୟେନ ତାଦିସୋୱସ୍ସ କିଂସୁକୋ ୟଥାପି ତସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ଦସ୍ସନଂ। ଅଥ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ପୁରିସୋ ଅସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ତସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ପଞ୍ହୱେୟ୍ୟାକରଣେନ, ୟେନଞ୍ଞତରୋ ପୁରିସୋ କିଂସୁକସ୍ସ ଦସ୍ସାୱୀ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟ ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତଂ ପୁରିସଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘କୀଦିସୋ, ଭୋ ପୁରିସ, କିଂସୁକୋ’ତି? ସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଓଚୀରକଜାତୋ [ଓଜୀରକଜାତୋ (ସୀ॰), ଓଦୀରକଜାତୋ (ପୀ॰)] ଖୋ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, କିଂସୁକୋ ଆଦିନ୍ନସିପାଟିକୋ – ସେୟ୍ୟଥାପି ସିରୀସୋ’ତି। ତେନ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୁ, ସମୟେନ ତାଦିସୋୱସ୍ସ କିଂସୁକୋ, ୟଥାପି ତସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ଦସ୍ସନଂ। ଅଥ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ପୁରିସୋ ଅସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ତସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ପଞ୍ହୱେୟ୍ୟାକରଣେନ , ୟେନଞ୍ଞତରୋ ପୁରିସୋ କିଂସୁକସ୍ସ ଦସ୍ସାୱୀ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତଂ ପୁରିସଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘କୀଦିସୋ, ଭୋ ପୁରିସ, କିଂସୁକୋ’ତି? ସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ବହଲପତ୍ତପଲାସୋ ସନ୍ଦଚ୍ଛାୟୋ [ସଣ୍ଡଚ୍ଛାୟୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଖୋ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, କିଂସୁକୋ – ସେୟ୍ୟଥାପି ନିଗ୍ରୋଧୋ’ତି। ତେନ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୁ, ସମୟେନ ତାଦିସୋୱସ୍ସ କିଂସୁକୋ, ୟଥାପି ତସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ଦସ୍ସନଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ୟଥା ୟଥା ଅଧିମୁତ୍ତାନଂ ତେସଂ ସପ୍ପୁରିସାନଂ ଦସ୍ସନଂ ସୁୱିସୁଦ୍ଧଂ ହୋତି, ତଥା ତଥା ଖୋ ତେହି ସପ୍ପୁରିସେହି ବ୍ୟାକତଂ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୁ, ରଞ୍ଞୋ ପଚ୍ଚନ୍ତିମଂ ନଗରଂ ଦଳ୍ହୁଦ୍ଧାପଂ [ଦଳ୍ହୁଦ୍ଦାପଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଦଳ୍ହପାକାରତୋରଣଂ ଛଦ୍ୱାରଂ। ତତ୍ରସ୍ସ ଦୋୱାରିକୋ ପଣ୍ଡିତୋ ବ୍ୟତ୍ତୋ ମେଧାୱୀ, ଅଞ୍ଞାତାନଂ ନିୱାରେତା, ଞାତାନଂ ପୱେସେତା। ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଦିସାୟ ଆଗନ୍ତ୍ୱା ସୀଘଂ ଦୂତୟୁଗଂ ତଂ ଦୋୱାରିକଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘କହଂ, ଭୋ ପୁରିସ, ଇମସ୍ସ ନଗରସ୍ସ ନଗରସ୍ସାମୀ’ତି? ସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଏସୋ, ଭନ୍ତେ, ମଜ୍ଝେ ସିଙ୍ଘାଟକେ ନିସିନ୍ନୋ’ତି। ଅଥ ଖୋ ତଂ ସୀଘଂ ଦୂତୟୁଗଂ ନଗରସ୍ସାମିକସ୍ସ ୟଥାଭୂତଂ ୱଚନଂ ନିୟ୍ୟାତେତ୍ୱା ୟଥାଗତମଗ୍ଗଂ ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ପଚ୍ଛିମାୟ ଦିସାୟ ଆଗନ୍ତ୍ୱା ସୀଘଂ ଦୂତୟୁଗଂ…ପେ॰… ଉତ୍ତରାୟ ଦିସାୟ… ଦକ୍ଖିଣାୟ ଦିସାୟ ଆଗନ୍ତ୍ୱା ସୀଘଂ ଦୂତୟୁଗଂ ତଂ ଦୋୱାରିକଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘କହଂ, ଭୋ ପୁରିସ, ଇମସ୍ସ ନଗରସ୍ସାମୀ’ତି? ସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଏସୋ, ଭନ୍ତେ, ମଜ୍ଝେ ସିଙ୍ଘାଟକେ ନିସିନ୍ନୋ’ତି। ଅଥ ଖୋ ତଂ ସୀଘଂ ଦୂତୟୁଗଂ ନଗରସ୍ସାମିକସ୍ସ ୟଥାଭୂତଂ ୱଚନଂ ନିୟ୍ୟାତେତ୍ୱା ୟଥାଗତମଗ୍ଗଂ ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟ।

‘‘ଉପମା ଖୋ ମ୍ୟାୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, କତା ଅତ୍ଥସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାପନାୟ। ଅୟଞ୍ଚେତ୍ଥ ଅତ୍ଥୋ – ‘ନଗର’ନ୍ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଇମସ୍ସେତଂ ଚାତୁମହାଭୂତିକସ୍ସ କାୟସ୍ସ ଅଧିୱଚନଂ ମାତାପେତ୍ତିକସମ୍ଭୱସ୍ସ ଓଦନକୁମ୍ମାସୂପଚୟସ୍ସ ଅନିଚ୍ଚୁଚ୍ଛାଦନପରିମଦ୍ଦନଭେଦନୱିଦ୍ଧଂସନଧମ୍ମସ୍ସ। ‘ଛ ଦ୍ୱାରା’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଛନ୍ନେତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନଂ ଆୟତନାନଂ ଅଧିୱଚନଂ। ‘ଦୋୱାରିକୋ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ସତିୟା ଏତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ‘ସୀଘଂ ଦୂତୟୁଗ’ନ୍ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ସମଥୱିପସ୍ସନାନେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ‘ନଗରସ୍ସାମୀ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ‘ମଜ୍ଝେ ସିଙ୍ଘାଟକୋ’ତି ଖୋ , ଭିକ୍ଖୁ, ଚତୁନ୍ନେତଂ ମହାଭୂତାନଂ ଅଧିୱଚନଂ – ପଥୱୀଧାତୁୟା, ଆପୋଧାତୁୟା, ତେଜୋଧାତୁୟା, ୱାୟୋଧାତୁୟା। ‘ୟଥାଭୂତଂ ୱଚନ’ନ୍ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ନିବ୍ବାନସ୍ସେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ‘ୟଥାଗତମଗ୍ଗୋ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅରିୟସ୍ସେତଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଅଧିୱଚନଂ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିସ୍ସା’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ୱୀଣୋପମସୁତ୍ତଂ

୨୪୬ . ‘‘ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁସ୍ସ ୱା ଭିକ୍ଖୁନିୟା ୱା ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରୂପେସୁ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ ଛନ୍ଦୋ ୱା ରାଗୋ ୱା ଦୋସୋ ୱା ମୋହୋ ୱା ପଟିଘଂ ୱାପି [ପଟିଘଂ ୱା (ସୀ॰)] ଚେତସୋ, ତତୋ ଚିତ୍ତଂ ନିୱାରେୟ୍ୟ। ସଭୟୋ ଚେସୋ ମଗ୍ଗୋ ସପ୍ପଟିଭୟୋ ଚ ସକଣ୍ଟକୋ ଚ ସଗହନୋ ଚ ଉମ୍ମଗ୍ଗୋ ଚ କୁମ୍ମଗ୍ଗୋ ଚ ଦୁହିତିକୋ ଚ। ଅସପ୍ପୁରିସସେୱିତୋ ଚେସୋ ମଗ୍ଗୋ, ନ ଚେସୋ ମଗ୍ଗୋ ସପ୍ପୁରିସେହି ସେୱିତୋ। ନ ତ୍ୱଂ ଏତଂ ଅରହସୀତି। ତତୋ ଚିତ୍ତଂ ନିୱାରୟେ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେହି ରୂପେହି…ପେ॰… ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁସ୍ସ ୱା ଭିକ୍ଖୁନିୟା ୱା ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରସେସୁ…ପେ॰… ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ ଛନ୍ଦୋ ୱା ରାଗୋ ୱା ଦୋସୋ ୱା ମୋହୋ ୱା ପଟିଘଂ ୱାପି ଚେତସୋ ତତୋ ଚିତ୍ତଂ ନିୱାରେୟ୍ୟ। ସଭୟୋ ଚେସୋ ମଗ୍ଗୋ ସପ୍ପଟିଭୟୋ ଚ ସକଣ୍ଟକୋ ଚ ସଗହନୋ ଚ ଉମ୍ମଗ୍ଗୋ ଚ କୁମ୍ମଗ୍ଗୋ ଚ ଦୁହିତିକୋ ଚ। ଅସପ୍ପୁରିସସେୱିତୋ ଚେସୋ ମଗ୍ଗୋ, ନ ଚେସୋ ମଗ୍ଗୋ ସପ୍ପୁରିସେହି ସେୱିତୋ। ନ ତ୍ୱଂ ଏତଂ ଅରହସୀତି। ତତୋ ଚିତ୍ତଂ ନିୱାରୟେ ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେହି ଧମ୍ମେହି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, କିଟ୍ଠଂ ସମ୍ପନ୍ନଂ। କିଟ୍ଠାରକ୍ଖୋ [କିଟ୍ଠାରକ୍ଖକୋ (ସୀ॰)] ଚ ପମତ୍ତୋ, ଗୋଣୋ ଚ କିଟ୍ଠାଦୋ ଅଦୁଂ କିଟ୍ଠଂ ଓତରିତ୍ୱା ୟାୱଦତ୍ଥଂ ମଦଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟ ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟ ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ଛସୁ ଫସ୍ସାୟତନେସୁ ଅସଂୱୁତକାରୀ ପଞ୍ଚସୁ କାମଗୁଣେସୁ ୟାୱଦତ୍ଥଂ ମଦଂ ଆପଜ୍ଜତି ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, କିଟ୍ଠଂ ସମ୍ପନ୍ନଂ କିଟ୍ଠାରକ୍ଖୋ ଚ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଗୋଣୋ ଚ କିଟ୍ଠାଦୋ ଅଦୁଂ କିଟ୍ଠଂ ଓତରେୟ୍ୟ। ତମେନଂ କିଟ୍ଠାରକ୍ଖୋ ନାସାୟଂ ସୁଗ୍ଗହିତଂ ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ। ନାସାୟଂ ସୁଗ୍ଗହିତଂ ଗହେତ୍ୱା ଉପରିଘଟାୟଂ ସୁନିଗ୍ଗହିତଂ ନିଗ୍ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ। ଉପରିଘଟାୟଂ ସୁନିଗ୍ଗହିତଂ ନିଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଦଣ୍ଡେନ ସୁତାଳିତଂ ତାଳେୟ୍ୟ। ଦଣ୍ଡେନ ସୁତାଳିତଂ ତାଳେତ୍ୱା ଓସଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ …ପେ॰… ତତିୟମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗୋଣୋ କିଟ୍ଠାଦୋ ଅଦୁଂ କିଟ୍ଠଂ ଓତରେୟ୍ୟ। ତମେନଂ କିଟ୍ଠାରକ୍ଖୋ ନାସାୟଂ ସୁଗ୍ଗହିତଂ ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ। ନାସାୟଂ ସୁଗ୍ଗହିତଂ ଗହେତ୍ୱା ଉପରିଘଟାୟଂ ସୁନିଗ୍ଗହିତଂ ନିଗ୍ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ। ଉପରିଘଟାୟଂ ସୁନିଗ୍ଗହିତଂ ନିଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଦଣ୍ଡେନ ସୁତାଳିତଂ ତାଳେୟ୍ୟ। ଦଣ୍ଡେନ ସୁତାଳିତଂ ତାଳେତ୍ୱା ଓସଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ଏୱଞ୍ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗୋଣୋ କିଟ୍ଠାଦୋ ଗାମଗତୋ ୱା ଅରଞ୍ଞଗତୋ ୱା, ଠାନବହୁଲୋ ୱା ଅସ୍ସ ନିସଜ୍ଜବହୁଲୋ ୱା ନ ତଂ କିଟ୍ଠଂ ପୁନ ଓତରେୟ୍ୟ – ତମେୱ ପୁରିମଂ ଦଣ୍ଡସମ୍ଫସ୍ସଂ ସମନୁସ୍ସରନ୍ତୋ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟତୋ ଖୋ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଛସୁ ଫସ୍ସାୟତନେସୁ ଚିତ୍ତଂ ଉଦୁଜିତଂ ହୋତି ସୁଦୁଜିତଂ, ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି, ସନ୍ନିସୀଦତି, ଏକୋଦି ହୋତି, ସମାଧିୟତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ରଞ୍ଞୋ ୱା ରାଜମହାମତ୍ତସ୍ସ ୱା ୱୀଣାୟ ସଦ୍ଦୋ ଅସ୍ସୁତପୁବ୍ବୋ ଅସ୍ସ। ସୋ ୱୀଣାସଦ୍ଦଂ ସୁଣେୟ୍ୟ। ସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅମ୍ଭୋ, କସ୍ସ [କିସ୍ସ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ନୁ ଖୋ ଏସୋ ସଦ୍ଦୋ ଏୱଂରଜନୀୟୋ ଏୱଂକମନୀୟୋ ଏୱଂମଦନୀୟୋ ଏୱଂମୁଚ୍ଛନୀୟୋ ଏୱଂବନ୍ଧନୀୟୋ’ତି? ତମେନଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଏସା, ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ୱୀଣା ନାମ, ୟସ୍ସା ଏସୋ ସଦ୍ଦୋ ଏୱଂରଜନୀୟୋ ଏୱଂକମନୀୟୋ ଏୱଂମଦନୀୟୋ ଏୱଂମୁଚ୍ଛନୀୟୋ ଏୱଂବନ୍ଧନୀୟୋ’ତି। ସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଗଚ୍ଛଥ ମେ, ଭୋ, ତଂ ୱୀଣଂ ଆହରଥା’ତି। ତସ୍ସ ତଂ ୱୀଣଂ ଆହରେୟ୍ୟୁଂ। ତମେନଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଅୟଂ ଖୋ ସା, ଭନ୍ତେ, ୱୀଣା ୟସ୍ସା ଏସୋ ସଦ୍ଦୋ ଏୱଂରଜନୀୟୋ ଏୱଂକମନୀୟୋ ଏୱଂମଦନୀୟୋ ଏୱଂମୁଚ୍ଛନୀୟୋ ଏୱଂବନ୍ଧନୀୟୋ’ତି। ସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅଲଂ ମେ, ଭୋ, ତାୟ ୱୀଣାୟ, ତମେୱ ମେ ସଦ୍ଦଂ ଆହରଥା’ତି। ତମେନଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଅୟଂ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ୱୀଣା ନାମ ଅନେକସମ୍ଭାରା ମହାସମ୍ଭାରା। ଅନେକେହି ସମ୍ଭାରେହି ସମାରଦ୍ଧା ୱଦତି , ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଦୋଣିଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଚମ୍ମଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଦଣ୍ଡଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଉପଧାରଣେ ଚ ପଟିଚ୍ଚ ତନ୍ତିୟୋ ଚ ପଟିଚ୍ଚ କୋଣଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ପୁରିସସ୍ସ ଚ ତଜ୍ଜଂ ୱାୟାମଂ ପଟିଚ୍ଚ ଏୱାୟଂ, ଭନ୍ତେ, ୱୀଣା ନାମ ଅନେକସମ୍ଭାରା ମହାସମ୍ଭାରା। ଅନେକେହି ସମ୍ଭାରେହି ସମାରଦ୍ଧା ୱଦତୀ’ତି। ସୋ ତଂ ୱୀଣଂ ଦସଧା ୱା ସତଧା ୱା ଫାଲେୟ୍ୟ, ଦସଧା ୱା ସତଧା ୱା ତଂ ଫାଲେତ୍ୱା ସକଲିକଂ ସକଲିକଂ କରେୟ୍ୟ। ସକଲିକଂ ସକଲିକଂ କରିତ୍ୱା ଅଗ୍ଗିନା ଡହେୟ୍ୟ, ଅଗ୍ଗିନା ଡହିତ୍ୱା ମସିଂ କରେୟ୍ୟ। ମସିଂ କରିତ୍ୱା ମହାୱାତେ ୱା ଓଫୁନେୟ୍ୟ [ଓପୁନେୟ୍ୟ (ସୀ॰ ପୀ॰), ଓଫୁଣେୟ୍ୟ (?)] , ନଦିୟା ୱା ସୀଘସୋତାୟ ପୱାହେୟ୍ୟ। ସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅସତୀ କିରାୟଂ, ଭୋ, ୱୀଣା ନାମ, ୟଥେୱଂ ୟଂ [ୟଥେୱାୟଂ (ସୀ॰), ୟଥେୱୟଂ (ପୀ॰)] କିଞ୍ଚି ୱୀଣା ନାମ ଏତ୍ଥ ଚ ପନାୟଂ ଜନୋ [ଏତ୍ଥ ପନାୟଂ ଜନୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ଏତ୍ଥ ଚ ମହାଜନୋ (ପୀ॰ କ॰)] ଅତିୱେଲଂ ପମତ୍ତୋ ପଲଳିତୋ’ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ରୂପଂ ସମନ୍ୱେସତି [ସମନ୍ନେସତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ସମନେସତି (ପୀ॰)] ୟାୱତା ରୂପସ୍ସ ଗତି, ୱେଦନଂ ସମନ୍ୱେସତି ୟାୱତା ୱେଦନାୟ ଗତି, ସଞ୍ଞଂ ସମନ୍ୱେସତି ୟାୱତା ସଞ୍ଞାୟ ଗତି, ସଙ୍ଖାରେ ସମନ୍ୱେସତି ୟାୱତା ସଙ୍ଖାରାନଂ ଗତି, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସମନ୍ୱେସତି ୟାୱତା ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଗତି। ତସ୍ସ ରୂପଂ ସମନ୍ୱେସତୋ ୟାୱତା ରୂପସ୍ସ ଗତି, ୱେଦନଂ ସମନ୍ୱେସତୋ…ପେ॰… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସମନ୍ୱେସତୋ ୟାୱତା ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଗତି। ୟମ୍ପିସ୍ସ ତଂ ହୋତି ଅହନ୍ତି ୱା ମମନ୍ତି ୱା ଅସ୍ମୀତି ୱା ତମ୍ପି ତସ୍ସ ନ ହୋତୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଛପ୍ପାଣକୋପମସୁତ୍ତଂ

୨୪୭ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ଅରୁଗତ୍ତୋ ପକ୍କଗତ୍ତୋ ସରୱନଂ ପୱିସେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ କୁସକଣ୍ଟକା ଚେୱ ପାଦେ ୱିଜ୍ଝେୟ୍ୟୁଂ, ସରପତ୍ତାନି ଚ ଗତ୍ତାନି [ସରପତ୍ତାନି ପକ୍କଗତ୍ତାନି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ଅରୁପକ୍କାନି ଗତ୍ତାନି (ପୀ॰ କ॰)] ୱିଲେଖେୟ୍ୟୁଂ। ଏୱଞ୍ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ଭିୟ୍ୟୋସୋମତ୍ତାୟ ତତୋନିଦାନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦିୟେଥ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ ଗାମଗତୋ ୱା ଅରଞ୍ଞଗତୋ ୱା ଲଭତି ୱତ୍ତାରଂ – ‘ଅୟଞ୍ଚ ସୋ [ଅୟଞ୍ଚ ଖୋ (ପୀ॰ କ॰), ଅୟଂ ସୋ (?)] ଆୟସ୍ମା ଏୱଂକାରୀ ଏୱଂସମାଚାରୋ ଅସୁଚିଗାମକଣ୍ଟକୋ’ତି। ତଂ କଣ୍ଟକୋତି [ତଂ ‘‘ଅସୁଚିଗାମକଣ୍ଡତୋ’’ତି (କ॰)] ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ସଂୱରୋ ଚ ଅସଂୱରୋ ଚ ୱେଦିତବ୍ବୋ।

‘‘କଥଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଂୱରୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ପିୟରୂପେ ରୂପେ ଅଧିମୁଚ୍ଚତି, ଅପ୍ପିୟରୂପେ ରୂପେ ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି, ଅନୁପଟ୍ଠିତକାୟସ୍ସତି ଚ ୱିହରତି ପରିତ୍ତଚେତସୋ। ତଞ୍ଚ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି, ୟତ୍ଥସ୍ସ ତେ ଉପ୍ପନ୍ନା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ପିୟରୂପେ ଧମ୍ମେ ଅଧିମୁଚ୍ଚତି, ଅପ୍ପିୟରୂପେ ଧମ୍ମେ ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି, ଅନୁପଟ୍ଠିତକାୟସ୍ସତି ଚ ୱିହରତି ପରିତ୍ତଚେତସୋ, ତଞ୍ଚ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି, ୟତ୍ଥସ୍ସ ତେ ଉପ୍ପନ୍ନା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ଛପ୍ପାଣକେ ଗହେତ୍ୱା ନାନାୱିସୟେ ନାନାଗୋଚରେ ଦଳ୍ହାୟ ରଜ୍ଜୁୟା ବନ୍ଧେୟ୍ୟ। ଅହିଂ ଗହେତ୍ୱା ଦଳ୍ହାୟ ରଜ୍ଜୁୟା ବନ୍ଧେୟ୍ୟ। ସୁସୁମାରଂ [ସୁଂସୁମାରଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଗହେତ୍ୱା ଦଳ୍ହାୟ ରଜ୍ଜୁୟା ବନ୍ଧେୟ୍ୟ। ପକ୍ଖିଂ ଗହେତ୍ୱା ଦଳ୍ହାୟ ରଜ୍ଜୁୟା ବନ୍ଧେୟ୍ୟ। କୁକ୍କୁରଂ ଗହେତ୍ୱା ଦଳ୍ହାୟ ରଜ୍ଜୁୟା ବନ୍ଧେୟ୍ୟ । ସିଙ୍ଗାଲଂ ଗହେତ୍ୱା ଦଳ୍ହାୟ ରଜ୍ଜୁୟା ବନ୍ଧେୟ୍ୟ। ମକ୍କଟଂ ଗହେତ୍ୱା ଦଳ୍ହାୟ ରଜ୍ଜୁୟା ବନ୍ଧେୟ୍ୟ। ଦଳ୍ହାୟ ରଜ୍ଜୁୟା ବନ୍ଧିତ୍ୱା ମଜ୍ଝେ ଗଣ୍ଠିଂ କରିତ୍ୱା ଓସ୍ସଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ଅଥ ଖୋ, ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଛପ୍ପାଣକା ନାନାୱିସୟା ନାନାଗୋଚରା ସକଂ ସକଂ ଗୋଚରୱିସୟଂ ଆୱିଞ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ [ଆୱିଞ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ (ସୀ॰)] – ଅହି ଆୱିଞ୍ଛେୟ୍ୟ ‘ୱମ୍ମିକଂ ପୱେକ୍ଖାମୀ’ତି, ସୁସୁମାରୋ ଆୱିଞ୍ଛେୟ୍ୟ ‘ଉଦକଂ ପୱେକ୍ଖାମୀ’ତି, ପକ୍ଖୀ ଆୱିଞ୍ଛେୟ୍ୟ ‘ଆକାସଂ ଡେସ୍ସାମୀ’ତି, କୁକ୍କୁରୋ ଆୱିଞ୍ଛେୟ୍ୟ ‘ଗାମଂ ପୱେକ୍ଖାମୀ’ତି, ସିଙ୍ଗାଲୋ ଆୱିଞ୍ଛେୟ୍ୟ ‘ସୀୱଥିକଂ [ସିୱଥିକଂ (କ॰)] ପୱେକ୍ଖାମୀ’ତି, ମକ୍କଟୋ ଆୱିଞ୍ଛେୟ୍ୟ ‘ୱନଂ ପୱେକ୍ଖାମୀ’ତି। ୟଦା ଖୋ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛପ୍ପାଣକା ଝତ୍ତା ଅସ୍ସୁ କିଲନ୍ତା, ଅଥ ଖୋ ୟୋ ନେସଂ ପାଣକାନଂ ବଲୱତରୋ ଅସ୍ସ ତସ୍ସ ତେ ଅନୁୱତ୍ତେୟ୍ୟୁଂ, ଅନୁୱିଧାୟେୟ୍ୟୁଂ ୱସଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି ଭିକ୍ଖୁନୋ କାୟଗତାସତି ଅଭାୱିତା ଅବହୁଲୀକତା, ତଂ ଚକ୍ଖୁ ଆୱିଞ୍ଛତି ମନାପିୟେସୁ ରୂପେସୁ, ଅମନାପିୟା ରୂପା ପଟିକୂଲା ହୋନ୍ତି…ପେ॰… ମନୋ ଆୱିଞ୍ଛତି ମନାପିୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ଅମନାପିୟା ଧମ୍ମା ପଟିକୂଲା ହୋନ୍ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଂୱରୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂୱରୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ପିୟରୂପେ ରୂପେ ନାଧିମୁଚ୍ଚତି, ଅପ୍ପିୟରୂପେ ରୂପେ ନ ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି, ଉପଟ୍ଠିତକାୟସ୍ସତି ଚ ୱିହରତି ଅପ୍ପମାଣଚେତସୋ, ତଞ୍ଚ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ୟତ୍ଥସ୍ସ ତେ ଉପ୍ପନ୍ନା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା…ପେ॰… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ପିୟରୂପେ ଧମ୍ମେ ନାଧିମୁଚ୍ଚତି, ଅପ୍ପିୟରୂପେ ଧମ୍ମେ ନ ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି, ଉପଟ୍ଠିତକାୟସ୍ସତି ଚ ୱିହରତି ଅପ୍ପମାଣଚେତସୋ, ତଞ୍ଚ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି ୟତ୍ଥସ୍ସ ତେ ଉପ୍ପନ୍ନା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ଛପ୍ପାଣକେ ଗହେତ୍ୱା ନାନାୱିସୟେ ନାନାଗୋଚରେ ଦଳ୍ହାୟ ରଜ୍ଜୁୟା ବନ୍ଧେୟ୍ୟ। ଅହିଂ ଗହେତ୍ୱା ଦଳ୍ହାୟ ରଜ୍ଜୁୟା ବନ୍ଧେୟ୍ୟ। ସୁସୁମାରଂ ଗହେତ୍ୱା ଦଳ୍ହାୟ ରଜ୍ଜୁୟା ବନ୍ଧେୟ୍ୟ। ପକ୍ଖିଂ ଗହେତ୍ୱା…ପେ॰… କୁକ୍କୁରଂ ଗହେତ୍ୱା… ସିଙ୍ଗାଲଂ ଗହେତ୍ୱା… ମକ୍କଟଂ ଗହେତ୍ୱା ଦଳ୍ହାୟ ରଜ୍ଜୁୟା ବନ୍ଧେୟ୍ୟ। ଦଳ୍ହାୟ ରଜ୍ଜୁୟା ବନ୍ଧିତ୍ୱା ଦଳ୍ହେ ଖୀଲେ ୱା ଥମ୍ଭେ ୱା ଉପନିବନ୍ଧେୟ୍ୟ। ଅଥ ଖୋ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛପ୍ପାଣକା ନାନାୱିସୟା ନାନାଗୋଚରା ସକଂ ସକଂ ଗୋଚରୱିସୟଂ ଆୱିଞ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ଅହି ଆୱିଞ୍ଛେୟ୍ୟ ‘ୱମ୍ମିକଂ ପୱେକ୍ଖାମୀ’ତି, ସୁସୁମାରୋ ଆୱିଞ୍ଛେୟ୍ୟ ‘ଉଦକଂ ପୱେକ୍ଖାମୀ’ତି, ପକ୍ଖୀ ଆୱିଞ୍ଛେୟ୍ୟ ‘ଆକାସଂ ଡେସ୍ସାମୀ’ତି, କୁକ୍କୁରୋ ଆୱିଞ୍ଛେୟ୍ୟ ‘ଗାମଂ ପୱେକ୍ଖାମୀ’ତି, ସିଙ୍ଗାଲୋ ଆୱିଞ୍ଛେୟ୍ୟ ‘ସୀୱଥିକଂ ପୱେକ୍ଖାମୀ’ତି, ମକ୍କଟୋ ଆୱିଞ୍ଛେୟ୍ୟ ‘ୱନଂ ପୱେକ୍ଖାମୀ’ତି । ୟଦା ଖୋ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛପ୍ପାଣକା ଝତ୍ତା ଅସ୍ସୁ କିଲନ୍ତା , ଅଥ ତମେୱ ଖୀଲଂ ୱା ଥମ୍ଭଂ ୱା ଉପତିଟ୍ଠେୟ୍ୟୁଂ, ଉପନିସୀଦେୟ୍ୟୁଂ, ଉପନିପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି ଭିକ୍ଖୁନୋ କାୟଗତାସତି ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା, ତଂ ଚକ୍ଖୁ ନାୱିଞ୍ଛତି ମନାପିୟେସୁ ରୂପେସୁ, ଅମନାପିୟା ରୂପା ନପ୍ପଟିକୂଲା ହୋନ୍ତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ନାୱିଞ୍ଛତି ମନାପିୟେସୁ ରସେସୁ…ପେ॰… ମନୋ ନାୱିଞ୍ଛତି ମନାପିୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ଅମନାପିୟା ଧମ୍ମା ନପ୍ପଟିକୂଲା ହୋନ୍ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂୱରୋ ହୋତି।

‘‘‘ଦଳ୍ହେ ଖୀଲେ ୱା ଥମ୍ଭେ ୱା’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାୟଗତାୟ ସତିୟା ଏତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ତସ୍ମାତିହ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘କାୟଗତା ନୋ ସତି ଭାୱିତା ଭୱିସ୍ସତି ବହୁଲୀକତା ୟାନୀକତା ୱତ୍ଥୁକତା ଅନୁଟ୍ଠିତା ପରିଚିତା ସୁସମାରଦ୍ଧା’ତି। ଏୱଞ୍ହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ଦସମଂ।

୧୧. ୟୱକଲାପିସୁତ୍ତଂ

୨୪୮ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୱକଲାପୀ ଚାତୁମହାପଥେ ନିକ୍ଖିତ୍ତା ଅସ୍ସ। ଅଥ ଛ ପୁରିସା ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ ବ୍ୟାଭଙ୍ଗିହତ୍ଥା। ତେ ୟୱକଲାପିଂ ଛହି ବ୍ୟାଭଙ୍ଗୀହି ହନେୟ୍ୟୁଂ। ଏୱଞ୍ହି ସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୱକଲାପୀ ସୁହତା ଅସ୍ସ ଛହି ବ୍ୟାଭଙ୍ଗୀହି ହଞ୍ଞମାନା। ଅଥ ସତ୍ତମୋ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ବ୍ୟାଭଙ୍ଗିହତ୍ଥୋ। ସୋ ତଂ ୟୱକଲାପିଂ ସତ୍ତମାୟ ବ୍ୟାଭଙ୍ଗିୟା ହନେୟ୍ୟ। ଏୱଞ୍ହି ସା ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୱକଲାପୀ ସୁହତତରା ଅସ୍ସ, ସତ୍ତମାୟ ବ୍ୟାଭଙ୍ଗିୟା ହଞ୍ଞମାନା। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ ହଞ୍ଞତି ମନାପାମନାପେହି ରୂପେହି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୟ ହଞ୍ଞତି ମନାପାମନାପେହି ରସେହି…ପେ॰… ମନସ୍ମିଂ ହଞ୍ଞତି ମନାପାମନାପେହି ଧମ୍ମେହି। ସଚେ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ଆୟତିଂ ପୁନବ୍ଭୱାୟ ଚେତେତି, ଏୱଞ୍ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୋଘପୁରିସୋ ସୁହତତରୋ ହୋତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ସା ୟୱକଲାପୀ ସତ୍ତମାୟ ବ୍ୟାଭଙ୍ଗିୟା ହଞ୍ଞମାନା।

‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱାସୁରସଙ୍ଗାମୋ ସମୁପବ୍ୟୂଳ୍ହୋ [ସମୁପବ୍ବୂଳ୍ହୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଅହୋସି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେପଚିତ୍ତି ଅସୁରିନ୍ଦୋ ଅସୁରେ ଆମନ୍ତେସି – ‘ସଚେ, ମାରିସା, ଦେୱାସୁରସଙ୍ଗାମେ ସମୁପବ୍ୟୂଳ୍ହେ ଅସୁରା ଜିନେୟ୍ୟୁଂ ଦେୱା ପରାଜିନେୟ୍ୟୁଂ, ୟେନ ନଂ ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ କଣ୍ଠପଞ୍ଚମେହି ବନ୍ଧନେହି ବନ୍ଧିତ୍ୱା ମମ ସନ୍ତିକେ ଆନେୟ୍ୟାଥ ଅସୁରପୁର’ନ୍ତି। ସକ୍କୋପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଦେୱେ ତାୱତିଂସେ ଆମନ୍ତେସି – ‘ସଚେ, ମାରିସା, ଦେୱାସୁରସଙ୍ଗାମେ ସମୁପବ୍ୟୂଳ୍ହେ ଦେୱା ଜିନେୟ୍ୟୁଂ ଅସୁରା ପରାଜିନେୟ୍ୟୁଂ, ୟେନ ନଂ ୱେପଚିତ୍ତିଂ ଅସୁରିନ୍ଦଂ କଣ୍ଠପଞ୍ଚମେହି ବନ୍ଧନେହି ବନ୍ଧିତ୍ୱା ମମ ସନ୍ତିକେ ଆନେୟ୍ୟାଥ ସୁଧମ୍ମଂ ଦେୱସଭ’ନ୍ତି। ତସ୍ମିଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଗାମେ ଦେୱା ଜିନିଂସୁ, ଅସୁରା ପରାଜିନିଂସୁ । ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱା ତାୱତିଂସା ୱେପଚିତ୍ତିଂ ଅସୁରିନ୍ଦଂ କଣ୍ଠପଞ୍ଚମେହି ବନ୍ଧନେହି ବନ୍ଧିତ୍ୱା ସକ୍କସ୍ସ ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ସନ୍ତିକେ ଆନେସୁଂ ସୁଧମ୍ମଂ ଦେୱସଭଂ। ତତ୍ର ସୁଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେପଚିତ୍ତି ଅସୁରିନ୍ଦୋ କଣ୍ଠପଞ୍ଚମେହି ବନ୍ଧନେହି ବଦ୍ଧୋ [ବନ୍ଧୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ହୋତି। ୟଦା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେପଚିତ୍ତିସ୍ସ ଅସୁରିନ୍ଦସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଧମ୍ମିକା ଖୋ ଦେୱା, ଅଧମ୍ମିକା ଅସୁରା , ଇଧେୱ ଦାନାହଂ ଦେୱପୁରଂ ଗଚ୍ଛାମୀ’ତି। ଅଥ କଣ୍ଠପଞ୍ଚମେହି ବନ୍ଧନେହି ମୁତ୍ତଂ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି, ଦିବ୍ବେହି ଚ ପଞ୍ଚହି କାମଗୁଣେହି ସମପ୍ପିତୋ ସମଙ୍ଗୀଭୂତୋ ପରିଚାରେତି। ୟଦା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେପଚିତ୍ତିସ୍ସ ଅସୁରିନ୍ଦସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଧମ୍ମିକା ଖୋ ଅସୁରା, ଅଧମ୍ମିକା ଦେୱା, ତତ୍ଥେୱ ଦାନାହଂ ଅସୁରପୁରଂ ଗମିସ୍ସାମୀ’ତି, ଅଥ କଣ୍ଠପଞ୍ଚମେହି ବନ୍ଧନେହି ବଦ୍ଧଂ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଦିବ୍ବେହି ଚ ପଞ୍ଚହି କାମଗୁଣେହି ପରିହାୟତି। ଏୱଂ ସୁଖୁମଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେପଚିତ୍ତିବନ୍ଧନଂ। ତତୋ ସୁଖୁମତରଂ ମାରବନ୍ଧନଂ। ମଞ୍ଞମାନୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବଦ୍ଧୋ ମାରସ୍ସ, ଅମଞ୍ଞମାନୋ ମୁତ୍ତୋ ପାପିମତୋ।

‘‘‘ଅସ୍ମୀ’ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଞ୍ଞିତମେତଂ, ‘ଅୟମହମସ୍ମୀ’ତି ମଞ୍ଞିତମେତଂ, ‘ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି ମଞ୍ଞିତମେତଂ, ‘ନ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି ମଞ୍ଞିତମେତଂ, ‘ରୂପୀ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି ମଞ୍ଞିତମେତଂ, ‘ଅରୂପୀ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି ମଞ୍ଞିତମେତଂ, ‘ସଞ୍ଞୀ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି ମଞ୍ଞିତମେତଂ, ‘ଅସଞ୍ଞୀ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି ମଞ୍ଞିତମେତଂ, ‘ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞୀ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି ମଞ୍ଞିତମେତଂ। ମଞ୍ଞିତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୋଗୋ, ମଞ୍ଞିତଂ ଗଣ୍ଡୋ, ମଞ୍ଞିତଂ ସଲ୍ଲଂ। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଅମଞ୍ଞମାନେନ [ଅମଞ୍ଞିତମାନେନ (ପୀ॰ କ॰)] ଚେତସା ୱିହରିସ୍ସାମା’ତି – ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ।

‘‘‘ଅସ୍ମୀ’ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଞ୍ଜିତମେତଂ, ‘ଅୟମହମସ୍ମୀ’ତି ଇଞ୍ଜିତମେତଂ, ‘ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତମେତଂ, ‘ନ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତମେତଂ, ‘ରୂପୀ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତମେତଂ, ‘ଅରୂପୀ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତମେତଂ, ‘ସଞ୍ଞୀ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତମେତଂ, ‘ଅସଞ୍ଞୀ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତମେତଂ, ‘ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞୀ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତମେତଂ। ଇଞ୍ଜିତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ , ରୋଗୋ, ଇଞ୍ଜିତଂ ଗଣ୍ଡୋ, ଇଞ୍ଜିତଂ ସଲ୍ଲଂ। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଅନିଞ୍ଜମାନେନ [ଅନିଞ୍ଜିୟମାନେନ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ଚେତସା ୱିହରିସ୍ସାମା’ତି – ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ।

‘‘‘ଅସ୍ମୀ’ତି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଫନ୍ଦିତମେତଂ, ‘ଅୟମହମସ୍ମୀ’ତି ଫନ୍ଦିତମେତଂ, ‘ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି…ପେ॰… ‘ନ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି… ‘ରୂପୀ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି… ‘ଅରୂପୀ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି… ‘ସଞ୍ଞୀ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି… ‘ଅସଞ୍ଞୀ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି… ‘ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞୀ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି ଫନ୍ଦିତମେତଂ। ଫନ୍ଦିତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୋଗୋ, ଫନ୍ଦିତଂ ଗଣ୍ଡୋ, ଫନ୍ଦିତଂ ସଲ୍ଲଂ। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଅଫନ୍ଦମାନେନ [ଅଫନ୍ଦିୟମାନେନ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ଚେତସା ୱିହରିସ୍ସାମା’ତି – ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ।

‘‘‘ଅସ୍ମୀ’ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପପଞ୍ଚିତମେତଂ, ‘ଅୟମହମସ୍ମୀ’ତି ପପଞ୍ଚିତମେତଂ, ‘ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି…ପେ॰… ‘ନ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି… ‘ରୂପୀ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି… ‘ଅରୂପୀ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି… ‘ସଞ୍ଞୀ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି… ‘ଅସଞ୍ଞୀ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି… ‘ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞୀ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି ପପଞ୍ଚିତମେତଂ । ପପଞ୍ଚିତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୋଗୋ, ପପଞ୍ଚିତଂ ଗଣ୍ଡୋ, ପପଞ୍ଚିତଂ ସଲ୍ଲଂ। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ନିପ୍ପପଞ୍ଚେନ ଚେତସା ୱିହରିସ୍ସାମା’ତି – ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ।

‘‘‘ଅସ୍ମୀ’ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାନଗତମେତଂ, ‘ଅୟମହମସ୍ମୀ’ତି ମାନଗତମେତଂ, ‘ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି ମାନଗତମେତଂ, ‘ନ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି ମାନଗତମେତଂ, ‘ରୂପୀ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି ମାନଗତମେତଂ, ‘ଅରୂପୀ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି ମାନଗତମେତଂ, ‘ସଞ୍ଞୀ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି ମାନଗତମେତଂ, ‘ଅସଞ୍ଞୀ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି ମାନଗତମେତଂ, ‘ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞୀ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି ମାନଗତମେତଂ। ମାନଗତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୋଗୋ, ମାନଗତଂ ଗଣ୍ଡୋ, ମାନଗତଂ ସଲ୍ଲଂ। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ନିହତମାନେନ ଚେତସା ୱିହରିସ୍ସାମା’ତି – ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ଏକାଦସମଂ।

ଆସୀୱିସୱଗ୍ଗୋ ଏକୂନୱୀସତିମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଆସୀୱିସୋ ରଥୋ କୁମ୍ମୋ, ଦ୍ୱେ ଦାରୁକ୍ଖନ୍ଧା ଅୱସ୍ସୁତୋ।

ଦୁକ୍ଖଧମ୍ମା କିଂସୁକା ୱୀଣା, ଛପ୍ପାଣା ୟୱକଲାପୀତି॥

ସଳାୟତନୱଗ୍ଗେ ଚତୁତ୍ଥପଣ୍ଣାସକୋ ସମତ୍ତୋ।

ତସ୍ସ ୱଗ୍ଗୁଦ୍ଦାନଂ –

ନନ୍ଦିକ୍ଖୟୋ ସଟ୍ଠିନୟୋ, ସମୁଦ୍ଦୋ ଉରଗେନ ଚ।

ଚତୁପଣ୍ଣାସକା ଏତେ, ନିପାତେସୁ ପକାସିତାତି॥

ସଳାୟତନସଂୟୁତ୍ତଂ ସମତ୍ତଂ।

୨. ୱେଦନାସଂୟୁତ୍ତଂ

୧. ସଗାଥାୱଗ୍ଗୋ

୧. ସମାଧିସୁତ୍ତଂ

୨୪୯ . ‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା। କତମା ତିସ୍ସୋ? ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା – ଇମା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସୋ ୱେଦନାତି।

‘‘ସମାହିତୋ ସମ୍ପଜାନୋ, ସତୋ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାୱକୋ।

ୱେଦନା ଚ ପଜାନାତି, ୱେଦନାନଞ୍ଚ ସମ୍ଭୱଂ॥

‘‘ୟତ୍ଥ ଚେତା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି, ମଗ୍ଗଞ୍ଚ ଖୟଗାମିନଂ।

ୱେଦନାନଂ ଖୟା ଭିକ୍ଖୁ, ନିଚ୍ଛାତୋ ପରିନିବ୍ବୁତୋ’’ତି॥ ପଠମଂ।

୨. ସୁଖସୁତ୍ତଂ

୨୫୦ . ‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା। କତମା ତିସ୍ସୋ? ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା – ଇମା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସୋ ୱେଦନାତି।

‘‘ସୁଖଂ ୱା ୟଦି ୱା ଦୁକ୍ଖଂ, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ସହ।

ଅଜ୍ଝତ୍ତଞ୍ଚ ବହିଦ୍ଧା ଚ, ୟଂ କିଞ୍ଚି ଅତ୍ଥି ୱେଦିତଂ॥

‘‘ଏତଂ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ଞତ୍ୱାନ, ମୋସଧମ୍ମଂ ପଲୋକିନଂ।

ଫୁସ୍ସ ଫୁସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସଂ, ଏୱଂ ତତ୍ଥ ୱିରଜ୍ଜତୀ’’ତି॥ ଦୁତିୟଂ।

୩. ପହାନସୁତ୍ତଂ

୨୫୧ . ‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା। କତମା ତିସ୍ସୋ? ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା। ସୁଖାୟ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନାୟ ରାଗାନୁସୟୋ ପହାତବ୍ବୋ, ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ପଟିଘାନୁସୟୋ ପହାତବ୍ବୋ, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟୋ ପହାତବ୍ବୋ। ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ରାଗାନୁସୟୋ ପହୀନୋ ହୋତି, ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ପଟିଘାନୁସୟୋ ପହୀନୋ ହୋତି, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟୋ ପହୀନୋ ହୋତି, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଭିକ୍ଖୁ ନିରନୁସୟୋ ସମ୍ମଦ୍ଦସୋ ଅଚ୍ଛେଚ୍ଛି [ଅଚ୍ଛେଜ୍ଜି (ବହୂସୁ)] ତଣ୍ହଂ, ୱିୱତ୍ତୟି [ୱାୱତ୍ତୟି (ସୀ॰)] ସଂୟୋଜନଂ, ସମ୍ମା ମାନାଭିସମୟା ଅନ୍ତମକାସି ଦୁକ୍ଖସ୍ସା’’’ତି।

‘‘ସୁଖଂ ୱେଦୟମାନସ୍ସ [ୱେଦିୟମାନସ୍ସ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ୱେଦନଂ ଅପ୍ପଜାନତୋ।

ସୋ ରାଗାନୁସୟୋ ହୋତି, ଅନିସ୍ସରଣଦସ୍ସିନୋ॥

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ ୱେଦୟମାନସ୍ସ, ୱେଦନଂ ଅପ୍ପଜାନତୋ।

ପଟିଘାନୁସୟୋ ହୋତି, ଅନିସ୍ସରଣଦସ୍ସିନୋ॥

‘‘ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ସନ୍ତଂ, ଭୂରିପଞ୍ଞେନ ଦେସିତଂ।

ତଞ୍ଚାପି ଅଭିନନ୍ଦତି, ନେୱ ଦୁକ୍ଖା ପମୁଚ୍ଚତି॥

‘‘ୟତୋ ଚ ଭିକ୍ଖୁ ଆତାପୀ, ସମ୍ପଜଞ୍ଞଂ ନ ରିଞ୍ଚତି।

ତତୋ ସୋ ୱେଦନା ସବ୍ବା, ପରିଜାନାତି ପଣ୍ଡିତୋ॥

‘‘ସୋ ୱେଦନା ପରିଞ୍ଞାୟ, ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ ଅନାସୱୋ।

କାୟସ୍ସ ଭେଦା ଧମ୍ମଟ୍ଠୋ, ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ନୋପେତି ୱେଦଗୂ’’ତି॥ ତତିୟଂ।

୪. ପାତାଲସୁତ୍ତଂ

୨୫୨ . ‘‘ଅସ୍ସୁତୱା , ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ୟଂ ୱାଚଂ ଭାସତି – ‘ଅତ୍ଥି ମହାସମୁଦ୍ଦେ ପାତାଲୋ’ତି। ତଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ଅସନ୍ତଂ ଅୱିଜ୍ଜମାନଂ ଏୱଂ ୱାଚଂ ଭାସତି – ‘ଅତ୍ଥି ମହାସମୁଦ୍ଦେ ପାତାଲୋ’ତି। ସାରୀରିକାନଂ ଖୋ ଏତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖାନଂ ୱେଦନାନଂ ଅଧିୱଚନଂ ୟଦିଦଂ ‘ପାତାଲୋ’ତି। ଅସ୍ସୁତୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ସାରୀରିକାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ସୋଚତି କିଲମତି ପରିଦେୱତି ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ପାତାଲେ ନ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାସି, ଗାଧଞ୍ଚ ନାଜ୍ଝଗା’। ସୁତୱା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ସାରୀରିକାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ନେୱ ସୋଚତି, ନ କିଲମତି, ନ ପରିଦେୱତି, ନ ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି, ନ ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ପାତାଲେ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାସି, ଗାଧଞ୍ଚ ଅଜ୍ଝଗା’’’ତି।

‘‘ୟୋ ଏତା ନାଧିୱାସେତି, ଉପ୍ପନ୍ନା ୱେଦନା ଦୁଖା।

ସାରୀରିକା ପାଣହରା, ୟାହି ଫୁଟ୍ଠୋ ପୱେଧତି॥

‘‘ଅକ୍କନ୍ଦତି ପରୋଦତି, ଦୁବ୍ବଲୋ ଅପ୍ପଥାମକୋ।

ନ ସୋ ପାତାଲେ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାସି, ଅଥୋ ଗାଧମ୍ପି ନାଜ୍ଝଗା॥

‘‘ୟୋ ଚେତା ଅଧିୱାସେତି, ଉପ୍ପନ୍ନା ୱେଦନା ଦୁଖା।

ସାରୀରିକା ପାଣହରା, ୟାହି ଫୁଟ୍ଠୋ ନ ୱେଧତି।

ସ ୱେ ପାତାଲେ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାସି, ଅଥୋ ଗାଧମ୍ପି ଅଜ୍ଝଗା’’ତି॥ ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଦଟ୍ଠବ୍ବସୁତ୍ତଂ

୨୫୩ . ‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା। କତମା ତିସ୍ସୋ? ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା। ସୁଖା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା ଦୁକ୍ଖତୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ସଲ୍ଲତୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା ଅନିଚ୍ଚତୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବା। ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ସୁଖା ୱେଦନା ଦୁକ୍ଖତୋ ଦିଟ୍ଠା ହୋତି, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ସଲ୍ଲତୋ ଦିଟ୍ଠା ହୋତି, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା ଅନିଚ୍ଚତୋ ଦିଟ୍ଠା ହୋତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମଦ୍ଦସୋ ଅଚ୍ଛେଚ୍ଛି ତଣ୍ହଂ, ୱିୱତ୍ତୟି ସଂୟୋଜନଂ, ସମ୍ମା ମାନାଭିସମୟା ଅନ୍ତମକାସି ଦୁକ୍ଖସ୍ସା’’’ତି।

‘‘ୟୋ ସୁଖଂ ଦୁକ୍ଖତୋ ଅଦ୍ଦ, ଦୁକ୍ଖମଦ୍ଦକ୍ଖି ସଲ୍ଲତୋ।

ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ସନ୍ତଂ, ଅଦ୍ଦକ୍ଖି ନଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ॥

‘‘ସ ୱେ ସମ୍ମଦ୍ଦସୋ ଭିକ୍ଖୁ, ପରିଜାନାତି ୱେଦନା।

ସୋ ୱେଦନା ପରିଞ୍ଞାୟ, ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ ଅନାସୱୋ।

କାୟସ୍ସ ଭେଦା ଧମ୍ମଟ୍ଠୋ, ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ନୋପେତି ୱେଦଗୂ’’ତି॥ ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ସଲ୍ଲସୁତ୍ତଂ

୨୫୪ . ‘‘ଅସ୍ସୁତୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ସୁଖମ୍ପି ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି [ୱେଦିୟତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ଦୁକ୍ଖମ୍ପି ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖମ୍ପି ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି। ସୁତୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ସୁଖମ୍ପି ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି , ଦୁକ୍ଖମ୍ପି ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖମ୍ପି ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି। ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, କୋ ୱିସେସୋ କୋ ଅଧିପ୍ପୟାସୋ [ଅଧିପ୍ପାୟୋ (ସୀ॰ କ॰), ଅଧିପ୍ପାୟସୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ଅଧିପ୍ପାୟୋସୋ (ପୀ॰)] କିଂ ନାନାକରଣଂ ସୁତୱତୋ ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଅସ୍ସୁତୱତା ପୁଥୁଜ୍ଜନେନା’’ତି? ଭଗୱଂମୂଲକା ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା…ପେ॰… ଅସ୍ସୁତୱା। ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ସୋଚତି କିଲମତି ପରିଦେୱତି ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତି। ସୋ ଦ୍ୱେ ୱେଦନା ୱେଦୟତି – କାୟିକଞ୍ଚ, ଚେତସିକଞ୍ଚ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସଂ ସଲ୍ଲେନ ୱିଜ୍ଝେୟ୍ୟ [ସଲ୍ଲେନ ଅନୁୱିଜ୍ଝେୟ୍ୟୁଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] । ତମେନଂ ଦୁତିୟେନ ସଲ୍ଲେନ ଅନୁୱେଧଂ ୱିଜ୍ଝେୟ୍ୟ [ସଲ୍ଲେନ ଅନୁୱିଜ୍ଝେୟ୍ୟୁଂ (ସୀ॰), ସଲ୍ଲେନ ଅନୁୱେଧଂ ୱିଜ୍ଝେୟ୍ୟୁଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ସଲ୍ଲେନ ୱିଜ୍ଝେୟ୍ୟୁଂ (ପୀ॰)] । ଏୱଞ୍ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ଦ୍ୱିସଲ୍ଲେନ ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ସୋଚତି କିଲମତି ପରିଦେୱତି ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତି। ସୋ ଦ୍ୱେ ୱେଦନା ୱେଦୟତି – କାୟିକଞ୍ଚ, ଚେତସିକଞ୍ଚ। ତସ୍ସାୟେୱ ଖୋ ପନ ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ପଟିଘୱା ହୋତି। ତମେନଂ ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ପଟିଘୱନ୍ତଂ, ୟୋ ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ପଟିଘାନୁସୟୋ, ସୋ ଅନୁସେତି। ସୋ ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ କାମସୁଖଂ ଅଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ନ ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଜାନାତି ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ଅଞ୍ଞତ୍ର କାମସୁଖା ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ନିସ୍ସରଣଂ, ତସ୍ସ କାମସୁଖଞ୍ଚ ଅଭିନନ୍ଦତୋ, ୟୋ ସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ରାଗାନୁସୟୋ, ସୋ ଅନୁସେତି। ସୋ ତାସଂ ୱେଦନାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି। ତସ୍ସ ତାସଂ ୱେଦନାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ଅପ୍ପଜାନତୋ, ୟୋ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟୋ, ସୋ ଅନୁସେତି। ସୋ ସୁଖଞ୍ଚେ ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି, ସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ନଂ ୱେଦୟତି। ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚେ ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି, ସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ନଂ ୱେଦୟତି। ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଞ୍ଚେ ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି, ସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ନଂ ୱେଦୟତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି, ସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ମା’ତି ୱଦାମି।

‘‘ସୁତୱା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ନ ସୋଚତି, ନ କିଲମତି, ନ ପରିଦେୱତି, ନ ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି, ନ ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତି। ସୋ ଏକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି – କାୟିକଂ, ନ ଚେତସିକଂ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସଂ ସଲ୍ଲେନ ୱିଜ୍ଝେୟ୍ୟ। ତମେନଂ ଦୁତିୟେନ ସଲ୍ଲେନ ଅନୁୱେଧଂ ନ ୱିଜ୍ଝେୟ୍ୟ। ଏୱଞ୍ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ଏକସଲ୍ଲେନ ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ନ ସୋଚତି, ନ କିଲମତି, ନ ପରିଦେୱତି, ନ ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି, ନ ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତି। ସୋ ଏକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି – କାୟିକଂ, ନ ଚେତସିକଂ। ତସ୍ସାୟେୱ ଖୋ ପନ ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ପଟିଘୱା ନ ହୋତି। ତମେନଂ ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ଅପ୍ପଟିଘୱନ୍ତଂ, ୟୋ ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ପଟିଘାନୁସୟୋ, ସୋ ନାନୁସେତି। ସୋ ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ କାମସୁଖଂ ନାଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ପଜାନାତି ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଅଞ୍ଞତ୍ର କାମସୁଖା ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ନିସ୍ସରଣଂ। ତସ୍ସ କାମସୁଖଂ ନାଭିନନ୍ଦତୋ ୟୋ ସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ରାଗାନୁସୟୋ, ସୋ ନାନୁସେତି। ସୋ ତାସଂ ୱେଦନାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଂ ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ତସ୍ସ ତାସଂ ୱେଦନାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନତୋ, ୟୋ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟୋ, ସୋ ନାନୁସେତି। ସୋ ସୁଖଞ୍ଚେ ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି, ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ନଂ ୱେଦୟତି। ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚେ ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି , ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ନଂ ୱେଦୟତି। ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଞ୍ଚେ ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି, ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ନଂ ୱେଦୟତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି , ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ମା’ତି ୱଦାମି। ଅୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିସେସୋ, ଅୟଂ ଅଧିପ୍ପୟାସୋ, ଇଦଂ ନାନାକରଣଂ ସୁତୱତୋ ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଅସ୍ସୁତୱତା ପୁଥୁଜ୍ଜନେନା’’ତି।

‘‘ନ ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି ସପଞ୍ଞୋ,

ସୁଖମ୍ପି ଦୁକ୍ଖମ୍ପି ବହୁସ୍ସୁତୋପି।

ଅୟଞ୍ଚ ଧୀରସ୍ସ ପୁଥୁଜ୍ଜନେନ,

ମହା [ଅୟଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ୱିସେସୋ କୁସଲସ୍ସ ହୋତି॥

‘‘ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମସ୍ସ ବହୁସ୍ସୁତସ୍ସ,

ୱିପସ୍ସତୋ [ସମ୍ପସ୍ସତୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଲୋକମିମଂ ପରଞ୍ଚ।

ଇଟ୍ଠସ୍ସ ଧମ୍ମା ନ ମଥେନ୍ତି ଚିତ୍ତଂ,

ଅନିଟ୍ଠତୋ ନୋ ପଟିଘାତମେତି॥

‘‘ତସ୍ସାନୁରୋଧା ଅଥୱା ୱିରୋଧା,

ୱିଧୂପିତା ଅତ୍ଥଗତା ନ ସନ୍ତି।

ପଦଞ୍ଚ ଞତ୍ୱା ୱିରଜଂ ଅସୋକଂ,

ସମ୍ମା ପଜାନାତି ଭୱସ୍ସ ପାରଗୂ’’ତି॥ ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ପଠମଗେଲଞ୍ଞସୁତ୍ତଂ

୨୫୫ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ୱେସାଲିୟଂ ୱିହରତି ମହାୱନେ କୂଟାଗାରସାଲାୟଂ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନ ଗିଲାନସାଲା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ନିସଜ୍ଜ ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି –

‘‘ସତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ପଜାନୋ କାଲଂ ଆଗମେୟ୍ୟ। ଅୟଂ ୱୋ ଅମ୍ହାକଂ ଅନୁସାସନୀ।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ । ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ପଜାନୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିକ୍କନ୍ତେ ପଟିକ୍କନ୍ତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ଆଲୋକିତେ ୱିଲୋକିତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ସମିଞ୍ଜିତେ ପସାରିତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ସଙ୍ଘାଟିପତ୍ତଚୀୱରଧାରଣେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ଅସିତେ ପୀତେ ଖାୟିତେ ସାୟିତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ଉଚ୍ଚାରପସ୍ସାୱକମ୍ମେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ଗତେ ଠିତେ ନିସିନ୍ନେ ସୁତ୍ତେ ଜାଗରିତେ ଭାସିତେ ତୁଣ୍ହୀଭାୱେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି। ସତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ପଜାନୋ କାଲଂ ଆଗମେୟ୍ୟ। ଅୟଂ ୱୋ ଅମ୍ହାକଂ ଅନୁସାସନୀ।

‘‘ତସ୍ସ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ସତସ୍ସ ସମ୍ପଜାନସ୍ସ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖା ୱେଦନା, ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଉପ୍ପନ୍ନା ଖୋ ମ୍ୟାୟଂ ସୁଖା ୱେଦନା। ସା ଚ ଖୋ ପଟିଚ୍ଚ, ନୋ ଅପ୍ପଟିଚ୍ଚ। କିଂ ପଟିଚ୍ଚ? ଇମମେୱ କାୟଂ ପଟିଚ୍ଚ। ଅୟଂ ଖୋ ପନ କାୟୋ ଅନିଚ୍ଚୋ ସଙ୍ଖତୋ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନୋ। ଅନିଚ୍ଚଂ ଖୋ ପନ ସଙ୍ଖତଂ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ କାୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପନ୍ନା ସୁଖା ୱେଦନା କୁତୋ ନିଚ୍ଚା ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି! ସୋ କାୟେ ଚ ସୁଖାୟ ଚ ୱେଦନାୟ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ୱୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ୱିରାଗାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି। ତସ୍ସ କାୟେ ଚ ସୁଖାୟ ଚ ୱେଦନାୟ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ, ୱୟାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ, ୱିରାଗାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ, ନିରୋଧାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ, ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ, ୟୋ କାୟେ ଚ ସୁଖାୟ ଚ ୱେଦନାୟ ରାଗାନୁସୟୋ, ସୋ ପହୀୟତି।

‘‘ତସ୍ସ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ସତସ୍ସ ସମ୍ପଜାନସ୍ସ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଉପ୍ପନ୍ନା ଖୋ ମ୍ୟାୟଂ ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା। ସା ଚ ଖୋ ପଟିଚ୍ଚ, ନୋ ଅପ୍ପଟିଚ୍ଚ। କିଂ ପଟିଚ୍ଚ? ଇମମେୱ କାୟଂ ପଟିଚ୍ଚ। ଅୟଂ ଖୋ ପନ କାୟୋ ଅନିଚ୍ଚୋ ସଙ୍ଖତୋ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନୋ। ଅନିଚ୍ଚଂ ଖୋ ପନ ସଙ୍ଖତଂ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ କାୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପନ୍ନା ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା କୁତୋ ନିଚ୍ଚା ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି! ସୋ କାୟେ ଚ ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ୱୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ୱିରାଗାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି। ତସ୍ସ କାୟେ ଚ ଦୁକ୍ଖାୟ ଚ ୱେଦନାୟ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ…ପେ॰… ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ, ୟୋ କାୟେ ଚ ଦୁକ୍ଖାୟ ଚ ୱେଦନାୟ ପଟିଘାନୁସୟୋ, ସୋ ପହୀୟତି।

‘‘ତସ୍ସ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ସତସ୍ସ ସମ୍ପଜାନସ୍ସ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା, ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଉପ୍ପନ୍ନା ଖୋ ମ୍ୟାୟଂ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା। ସା ଚ ଖୋ ପଟିଚ୍ଚ, ନୋ ଅପ୍ପଟିଚ୍ଚ। କିଂ ପଟିଚ୍ଚ? ଇମମେୱ କାୟଂ ପଟିଚ୍ଚ। ଅୟଂ ଖୋ ପନ କାୟୋ ଅନିଚ୍ଚୋ ସଙ୍ଖତୋ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନୋ। ଅନିଚ୍ଚଂ ଖୋ ପନ ସଙ୍ଖତଂ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ କାୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପନ୍ନା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା କୁତୋ ନିଚ୍ଚା ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି! ସୋ କାୟେ ଚ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ଚ ୱେଦନାୟ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ୱୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ୱିରାଗାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି। ତସ୍ସ କାୟେ ଚ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ଚ ୱେଦନାୟ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ…ପେ॰… ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ, ୟୋ କାୟେ ଚ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ଚ ୱେଦନାୟ ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟୋ, ସୋ ପହୀୟତି।

‘‘ସୋ ସୁଖଞ୍ଚେ ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି, ସା ଅନିଚ୍ଚାତି ପଜାନାତି, ଅନଜ୍ଝୋସିତାତି ପଜାନାତି, ଅନଭିନନ୍ଦିତାତି ପଜାନାତି; ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚେ ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି, ସା ଅନିଚ୍ଚାତି ପଜାନାତି, ଅନଜ୍ଝୋସିତାତି ପଜାନାତି, ଅନଭିନନ୍ଦିତାତି ପଜାନାତି; ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଞ୍ଚେ ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି, ସା ଅନିଚ୍ଚାତି ପଜାନାତି, ଅନଜ୍ଝୋସିତାତି ପଜାନାତି, ଅନଭିନନ୍ଦିତାତି ପଜାନାତି। ସୋ ସୁଖଞ୍ଚେ ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି, ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ନଂ ୱେଦୟତି; ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚେ ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି, ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ନଂ ୱେଦୟତି; ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଞ୍ଚେ ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି, ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ନଂ ୱେଦୟତି। ସୋ କାୟପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନୋ ‘କାୟପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀ’ତି ପଜାନାତି, ଜୀୱିତପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନୋ ‘ଜୀୱିତପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀ’ତି ପଜାନାତି। ‘କାୟସ୍ସ ଭେଦା ଉଦ୍ଧଂ ଜୀୱିତପରିୟାଦାନା ଇଧେୱ ସବ୍ବୱେଦୟିତାନି ଅନଭିନନ୍ଦିତାନି ସୀତୀଭୱିସ୍ସନ୍ତୀ’ତି [ସୀତିଭୱିସ୍ସନ୍ତୀତି (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ପଜାନାତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେଲଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ୱଟ୍ଟିଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ତେଲପ୍ପଦୀପୋ ଝାୟେୟ୍ୟ, ତସ୍ସେୱ ତେଲସ୍ସ ଚ ୱଟ୍ଟିୟା ଚ ପରିୟାଦାନା ଅନାହାରୋ ନିବ୍ବାୟେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନୋ ‘କାୟପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀ’ତି ପଜାନାତି। ଜୀୱିତପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନୋ ‘ଜୀୱିତପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀ’ତି ପଜାନାତି। ‘କାୟସ୍ସ ଭେଦା ଉଦ୍ଧଂ ଜୀୱିତପରିୟାଦାନା ଇଧେୱ ସବ୍ବୱେଦୟିତାନି ଅନଭିନନ୍ଦିତାନି ସୀତୀଭୱିସ୍ସନ୍ତୀ’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଦୁତିୟଗେଲଞ୍ଞସୁତ୍ତଂ

୨୫୬ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ୱେସାଲିୟଂ ୱିହରତି ମହାୱନେ କୂଟାଗାରସାଲାୟଂ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନ ଗିଲାନସାଲା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ନିସଜ୍ଜ ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି –

‘‘ସତୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ପଜାନୋ କାଲଂ ଆଗମେୟ୍ୟ। ଅୟଂ ୱୋ ଅମ୍ହାକଂ ଅନୁସାସନୀ।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି… ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ପଜାନୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିକ୍କନ୍ତେ ପଟିକ୍କନ୍ତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି…ପେ॰… ଭାସିତେ ତୁଣ୍ହୀଭାୱେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ପଜାନୋ ହୋତି। ସତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ପଜାନୋ କାଲଂ ଆଗମେୟ୍ୟ। ଅୟଂ ୱୋ ଅମ୍ହାକଂ ଅନୁସାସନୀ।

‘‘ତସ୍ସ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ସତସ୍ସ ସମ୍ପଜାନସ୍ସ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖା ୱେଦନା। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଉପ୍ପନ୍ନା ଖୋ ମ୍ୟାୟଂ ସୁଖା ୱେଦନା; ସା ଚ ଖୋ ପଟିଚ୍ଚ, ନୋ ଅପ୍ପଟିଚ୍ଚ। କିଂ ପଟିଚ୍ଚ? ଇମମେୱ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ। ଅୟଂ ଖୋ ପନ ଫସ୍ସୋ ଅନିଚ୍ଚୋ ସଙ୍ଖତୋ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନୋ। ଅନିଚ୍ଚଂ ଖୋ ପନ ସଙ୍ଖତଂ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପନ୍ନା ସୁଖା ୱେଦନା କୁତୋ ନିଚ୍ଚା ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି! ସୋ ଫସ୍ସେ ଚ ସୁଖାୟ ଚ ୱେଦନାୟ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ୱୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ୱିରାଗାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି। ତସ୍ସ ଫସ୍ସେ ଚ ସୁଖାୟ ଚ ୱେଦନାୟ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ, ୱୟାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ, ୱିରାଗାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ, ନିରୋଧାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ, ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ୟୋ ଫସ୍ସେ ଚ ସୁଖାୟ ଚ ୱେଦନାୟ ରାଗାନୁସୟୋ, ସୋ ପହୀୟତି।

‘‘ତସ୍ସ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ସତସ୍ସ…ପେ॰… ୱିହରତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା…ପେ॰… ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଉପ୍ପନ୍ନା ଖୋ ମ୍ୟାୟଂ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା; ସା ଚ ଖୋ ପଟିଚ୍ଚ, ନୋ ଅପ୍ପଟିଚ୍ଚ। କିଂ ପଟିଚ୍ଚ? ଇମମେୱ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ…ପେ॰… କାୟସ୍ସ ଭେଦା ଉଦ୍ଧଂ ଜୀୱିତପରିୟାଦାନା ଇଧେୱ ସବ୍ବୱେଦୟିତାନି ଅନଭିନନ୍ଦିତାନି ସୀତୀଭୱିସ୍ସନ୍ତୀ’ତି ପଜାନାତି’’।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେଲଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ୱଟ୍ଟିଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ତେଲପ୍ପଦୀପୋ ଝାୟେୟ୍ୟ , ତସ୍ସେୱ ତେଲସ୍ସ ଚ ୱଟ୍ଟିୟା ଚ ପରିୟାଦାନା ଅନାହାରୋ ନିବ୍ବାୟେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନୋ ‘କାୟପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀ’ତି ପଜାନାତି। ଜୀୱିତପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନୋ ‘ଜୀୱିତପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀ’ତି ପଜାନାତି। ‘କାୟସ୍ସ ଭେଦା ଉଦ୍ଧଂ ଜୀୱିତପରିୟାଦାନା ଇଧେୱ ସବ୍ବୱେଦୟିତାନି ଅନଭିନନ୍ଦିତାନି ସୀତୀଭୱିସ୍ସନ୍ତୀ’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଅନିଚ୍ଚସୁତ୍ତଂ

୨୫୭ . ‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା ଅନିଚ୍ଚା ସଙ୍ଖତା ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନା ଖୟଧମ୍ମା ୱୟଧମ୍ମା ୱିରାଗଧମ୍ମା ନିରୋଧଧମ୍ମା। କତମା ତିସ୍ସୋ? ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା – ଇମା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସୋ ୱେଦନା ଅନିଚ୍ଚା ସଙ୍ଖତା ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନା ଖୟଧମ୍ମା ୱୟଧମ୍ମା ୱିରାଗଧମ୍ମା ନିରୋଧଧମ୍ମା’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଫସ୍ସମୂଲକସୁତ୍ତଂ

୨୫୮ . ‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା ଫସ୍ସଜା ଫସ୍ସମୂଲକା ଫସ୍ସନିଦାନା ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା। କତମା ତିସ୍ସୋ? ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା। ସୁଖୱେଦନିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖା ୱେଦନା। ତସ୍ସେୱ ସୁଖୱେଦନିୟସ୍ସ ଫସ୍ସସ୍ସ ନିରୋଧା, ୟଂ ତଜ୍ଜଂ ୱେଦୟିତଂ ସୁଖୱେଦନିୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପନ୍ନା ସୁଖା ୱେଦନା, ସା ନିରୁଜ୍ଝତି, ସା ୱୂପସମ୍ମତି। ଦୁକ୍ଖୱେଦନିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା। ତସ୍ସେୱ ଦୁକ୍ଖୱେଦନିୟସ୍ସ ଫସ୍ସସ୍ସ ନିରୋଧା, ୟଂ ତଜ୍ଜଂ ୱେଦୟିତଂ ଦୁକ୍ଖୱେଦନିୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପନ୍ନା ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ସା ନିରୁଜ୍ଝତି, ସା ୱୂପସମ୍ମତି। ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା। ତସ୍ସେୱ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନିୟସ୍ସ ଫସ୍ସସ୍ସ ନିରୋଧା, ୟଂ ତଜ୍ଜଂ ୱେଦୟିତଂ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନିୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପନ୍ନା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା, ସା ନିରୁଜ୍ଝତି, ସା ୱୂପସମ୍ମତି। ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଦ୍ୱିନ୍ନଂ କଟ୍ଠାନଂ ସଙ୍ଘଟ୍ଟନସମୋଧାନା [ସଙ୍ଖତ୍ତା ତସ୍ସ ସମୋଧାନା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰) ସଙ୍ଘତ୍ତା ତସ୍ସ ସମୋଧାନା (କ॰) ସଂ॰ ନି॰ ୨.୬୨ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] ଉସ୍ମା ଜାୟତି, ତେଜୋ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତତି। ତେସଂୟେୱ କଟ୍ଠାନଂ ନାନାଭାୱା ୱିନିକ୍ଖେପା, ୟା ତଜ୍ଜା ଉସ୍ମା, ସା ନିରୁଜ୍ଝତି, ସା ୱୂପସମ୍ମତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମା ତିସ୍ସୋ ୱେଦନା ଫସ୍ସଜା ଫସ୍ସମୂଲକା ଫସ୍ସନିଦାନା ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା। ତଜ୍ଜଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ତଜ୍ଜା ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ତଜ୍ଜସ୍ସ ଫସ୍ସସ୍ସ ନିରୋଧା ତଜ୍ଜା ୱେଦନା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତୀ’’ତି। ଦସମଂ।

ସଗାଥାୱଗ୍ଗୋ ପଠମୋ ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ସମାଧି ସୁଖଂ ପହାନେନ, ପାତାଲଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବେନ ଚ।

ସଲ୍ଲେନ ଚେୱ ଗେଲଞ୍ଞା, ଅନିଚ୍ଚ ଫସ୍ସମୂଲକାତି॥

୨. ରହୋଗତୱଗ୍ଗୋ

୧. ରହୋଗତସୁତ୍ତଂ

୨୫୯ . ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଧ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ରହୋଗତସ୍ସ ପଟିସଲ୍ଲୀନସ୍ସ ଏୱଂ ଚେତସୋ ପରିୱିତକ୍କୋ ଉଦପାଦି – ‘ତିସ୍ସୋ ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା। ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା – ଇମା ତିସ୍ସୋ ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା। ୱୁତ୍ତଂ ଖୋ ପନେତଂ ଭଗୱତା – ‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ୱେଦୟିତଂ ତଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ମି’ନ୍ତି। କିଂ ନୁ ଖୋ ଏତଂ ଭଗୱତା ସନ୍ଧାୟ ଭାସିତଂ – ‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ୱେଦୟିତଂ ତଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ମି’’’ନ୍ତି?

‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୁ! ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୁ, ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ମୟା। ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା – ଇମା ତିସ୍ସୋ ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ମୟା। ୱୁତ୍ତଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ମୟା – ‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ୱେଦୟିତଂ, ତଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ମି’ନ୍ତି। ତଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ମୟା ସଙ୍ଖାରାନଂୟେୱ ଅନିଚ୍ଚତଂ ସନ୍ଧାୟ ଭାସିତଂ – ‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ୱେଦୟିତଂ ତଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ମି’ନ୍ତି । ତଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ମୟା ସଙ୍ଖାରାନଂୟେୱ ଖୟଧମ୍ମତଂ…ପେ॰… ୱୟଧମ୍ମତଂ…ପେ॰… ୱିରାଗଧମ୍ମତଂ …ପେ॰… ନିରୋଧଧମ୍ମତଂ…ପେ॰… ୱିପରିଣାମଧମ୍ମତଂ ସନ୍ଧାୟ ଭାସିତଂ – ‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ୱେଦୟିତଂ ତଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ମି’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୁ, ମୟା ଅନୁପୁବ୍ବସଙ୍ଖାରାନଂ ନିରୋଧୋ ଅକ୍ଖାତୋ। ପଠମଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ୱାଚା ନିରୁଦ୍ଧା ହୋତି। ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ୱିତକ୍କୱିଚାରା ନିରୁଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି। ତତିୟଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ପୀତି ନିରୁଦ୍ଧା ହୋତି। ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସା ନିରୁଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି। ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ରୂପସଞ୍ଞା ନିରୁଦ୍ଧା ହୋତି। ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞା ନିରୁଦ୍ଧା ହୋତି। ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞା ନିରୁଦ୍ଧା ହୋତି। ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞା ନିରୁଦ୍ଧା ହୋତି। ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ସଞ୍ଞା ଚ ୱେଦନା ଚ ନିରୁଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି। ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ରାଗୋ ନିରୁଦ୍ଧୋ ହୋତି, ଦୋସୋ ନିରୁଦ୍ଧୋ ହୋତି, ମୋହୋ ନିରୁଦ୍ଧୋ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ମୟା ଅନୁପୁବ୍ବସଙ୍ଖାରାନଂ ୱୂପସମୋ ଅକ୍ଖାତୋ। ପଠମଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ୱାଚା ୱୂପସନ୍ତା ହୋତି। ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ୱିତକ୍କୱିଚାରା ୱୂପସନ୍ତା ହୋନ୍ତି…ପେ॰… ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ସଞ୍ଞା ଚ ୱେଦନା ଚ ୱୂପସନ୍ତା ହୋନ୍ତି। ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ରାଗୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ହୋତି, ଦୋସୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ହୋତି, ମୋହୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ହୋତି। ଛୟିମା, ଭିକ୍ଖୁ, ପସ୍ସଦ୍ଧିୟୋ। ପଠମଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ୱାଚା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା ହୋତି। ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ୱିତକ୍କୱିଚାରା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି। ତତିୟଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ପୀତି ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା ହୋତି। ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି । ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ସଞ୍ଞା ଚ ୱେଦନା ଚ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି। ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ରାଗୋ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ ହୋତି, ଦୋସୋ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ ହୋତି, ମୋହୋ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ ହୋତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ପଠମଆକାସସୁତ୍ତଂ

୨୬୦ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆକାସେ ୱିୱିଧା ୱାତା ୱାୟନ୍ତି। ପୁରତ୍ଥିମାପି ୱାତା ୱାୟନ୍ତି, ପଚ୍ଛିମାପି ୱାତା ୱାୟନ୍ତି, ଉତ୍ତରାପି ୱାତା ୱାୟନ୍ତି, ଦକ୍ଖିଣାପି ୱାତା ୱାୟନ୍ତି, ସରଜାପି ୱାତା ୱାୟନ୍ତି, ଅରଜାପି ୱାତା ୱାୟନ୍ତି, ସୀତାପି ୱାତା ୱାୟନ୍ତି, ଉଣ୍ହାପି ୱାତା ୱାୟନ୍ତି, ପରିତ୍ତାପି ୱାତା ୱାୟନ୍ତି, ଅଧିମତ୍ତାପି ୱାତା ୱାୟନ୍ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମସ୍ମିଂ କାୟସ୍ମିଂ ୱିୱିଧା ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ସୁଖାପି ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଦୁକ୍ଖାପି ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାପି ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି।

‘‘ୟଥାପି ୱାତା ଆକାସେ, ୱାୟନ୍ତି ୱିୱିଧା ପୁଥୂ।

ପୁରତ୍ଥିମା ପଚ୍ଛିମା ଚାପି, ଉତ୍ତରା ଅଥ ଦକ୍ଖିଣା॥

‘‘ସରଜା ଅରଜା ଚପି, ସୀତା ଉଣ୍ହା ଚ ଏକଦା।

ଅଧିମତ୍ତା ପରିତ୍ତା ଚ, ପୁଥୂ ୱାୟନ୍ତି ମାଲୁତା॥

‘‘ତଥେୱିମସ୍ମିଂ କାୟସ୍ମିଂ, ସମୁପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ୱେଦନା।

ସୁଖଦୁକ୍ଖସମୁପ୍ପତ୍ତି, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ଚ ୟା॥

‘‘ୟତୋ ଚ ଭିକ୍ଖୁ ଆତାପୀ, ସମ୍ପଜଞ୍ଞଂ ନ ରିଞ୍ଚତି [ସମ୍ପଜାନୋ ନିରୂପଧି (କ॰)] ।

ତତୋ ସୋ ୱେଦନା ସବ୍ବା, ପରିଜାନାତି ପଣ୍ଡିତୋ॥

‘‘ସୋ ୱେଦନା ପରିଞ୍ଞାୟ, ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ ଅନାସୱୋ।

କାୟସ୍ସ ଭେଦା ଧମ୍ମଟ୍ଠୋ, ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ନୋପେତି ୱେଦଗୂ’’ତି॥ ଦୁତିୟଂ।

୩. ଦୁତିୟଆକାସସୁତ୍ତଂ

୨୬୧ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଆକାସେ ୱିୱିଧା ୱାତା ୱାୟନ୍ତି। ପୁରତ୍ଥିମାପି ୱାତା ୱାୟନ୍ତି…ପେ॰… ଅଧିମତ୍ତାପି ୱାତା ୱାୟନ୍ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମସ୍ମିଂ କାୟସ୍ମିଂ ୱିୱିଧା ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ସୁଖାପି ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଦୁକ୍ଖାପି ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାପି ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଅଗାରସୁତ୍ତଂ

୨୬୨ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆଗନ୍ତୁକାଗାରଂ। ତତ୍ଥ ପୁରତ୍ଥିମାୟପି ଦିସାୟ ଆଗନ୍ତ୍ୱା ୱାସଂ କପ୍ପେନ୍ତି, ପଚ୍ଛିମାୟପି ଦିସାୟ ଆଗନ୍ତ୍ୱା ୱାସଂ କପ୍ପେନ୍ତି, ଉତ୍ତରାୟପି ଦିସାୟ ଆଗନ୍ତ୍ୱା ୱାସଂ କପ୍ପେନ୍ତି, ଦକ୍ଖିଣାୟପି ଦିସାୟ ଆଗନ୍ତ୍ୱା ୱାସଂ କପ୍ପେନ୍ତି। ଖତ୍ତିୟାପି ଆଗନ୍ତ୍ୱା ୱାସଂ କପ୍ପେନ୍ତି, ବ୍ରାହ୍ମଣାପି ଆଗନ୍ତ୍ୱା ୱାସଂ କପ୍ପେନ୍ତି, ୱେସ୍ସାପି ଆଗନ୍ତ୍ୱା ୱାସଂ କପ୍ପେନ୍ତି, ସୁଦ୍ଦାପି ଆଗନ୍ତ୍ୱା ୱାସଂ କପ୍ପେନ୍ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମସ୍ମିଂ କାୟସ୍ମିଂ ୱିୱିଧା ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ସୁଖାପି ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଦୁକ୍ଖାପି ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାପି ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ସାମିସାପି ସୁଖା ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ସାମିସାପି ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ସାମିସାପି ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ନିରାମିସାପି ସୁଖା ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ନିରାମିସାପି ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ନିରାମିସାପି ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ପଠମଆନନ୍ଦସୁତ୍ତଂ

୨୬୩ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି , ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କତମା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ୱେଦନା, କତମୋ ୱେଦନାସମୁଦୟୋ, କତମୋ ୱେଦନାନିରୋଧୋ, କତମା ୱେଦନାନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା? କୋ ୱେଦନାୟ ଅସ୍ସାଦୋ, କୋ ଆଦୀନୱୋ, କିଂ ନିସ୍ସରଣନ୍ତି? ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଆନନ୍ଦ, ୱେଦନା – ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା – ଇମା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଆନନ୍ଦ, ୱେଦନା। ଫସ୍ସସମୁଦୟା ୱେଦନାସମୁଦୟୋ; ଫସ୍ସନିରୋଧା ୱେଦନାନିରୋଧୋ। ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ୱେଦନାନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ୟଂ ୱେଦନଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ, ଅୟଂ ୱେଦନାୟ ଅସ୍ସାଦୋ। ୟା ୱେଦନା ଅନିଚ୍ଚା ଦୁକ୍ଖା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା, ଅୟଂ ୱେଦନାୟ ଆଦୀନୱୋ। ୟୋ ୱେଦନାୟ ଛନ୍ଦରାଗୱିନୟୋ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପହାନଂ, ଇଦଂ ୱେଦନାୟ ନିସ୍ସରଣଂ। ଅଥ ଖୋ ପନାନନ୍ଦ, ମୟା ଅନୁପୁବ୍ବସଙ୍ଖାରାନଂ ନିରୋଧୋ ଅକ୍ଖାତୋ। ପଠମଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ୱାଚା ନିରୁଦ୍ଧା ହୋତି…ପେ॰… ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ସଞ୍ଞା ଚ ୱେଦନା ଚ ନିରୁଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି। ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ରାଗୋ ନିରୁଦ୍ଧୋ ହୋତି, ଦୋସୋ ନିରୁଦ୍ଧୋ ହୋତି, ମୋହୋ ନିରୁଦ୍ଧୋ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ ପନାନନ୍ଦ, ମୟା ଅନୁପୁବ୍ବସଙ୍ଖାରାନଂ ୱୂପସମୋ ଅକ୍ଖାତୋ। ପଠମଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ୱାଚା ୱୂପସନ୍ତା ହୋତି…ପେ॰… ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ସଞ୍ଞା ଚ ୱେଦନା ଚ ୱୂପସନ୍ତା ହୋନ୍ତି। ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ରାଗୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ହୋତି, ଦୋସୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ହୋତି, ମୋହୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ ପନାନନ୍ଦ, ମୟା ଅନୁପୁବ୍ବସଙ୍ଖାରାନଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧି ଅକ୍ଖାତା। ପଠମଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ୱାଚା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା ହୋତି…ପେ॰… ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ରୂପସଞ୍ଞା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା ହୋତି। ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା ହୋତି। ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା ହୋତି। ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା ହୋତି। ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ସଞ୍ଞା ଚ ୱେଦନା ଚ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି। ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ରାଗୋ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ ହୋତି, ଦୋସୋ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ ହୋତି, ମୋହୋ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ ହୋତୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଦୁତିୟଆନନ୍ଦସୁତ୍ତଂ

୨୬୪ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କତମା ନୁ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ୱେଦନା, କତମୋ ୱେଦନାସମୁଦୟୋ, କତମୋ ୱେଦନାନିରୋଧୋ , କତମା ୱେଦନାନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା? କୋ ୱେଦନାୟ ଅସ୍ସାଦୋ, କୋ ଆଦୀନୱୋ, କିଂ ନିସ୍ସରଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ଭଗୱଂମୂଲକା ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା ଭଗୱନ୍ନେତ୍ତିକା ଭଗୱମ୍ପଟିସରଣା। ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଞ୍ଞେୱ ପଟିଭାତୁ ଏତସ୍ସ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ। ଭଗୱତୋ ସୁତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଧାରେସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ଆନନ୍ଦ, ସୁଣୋହି, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋହି; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଆନନ୍ଦ, ୱେଦନା – ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା – ଇମା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଆନନ୍ଦ, ୱେଦନା…ପେ॰… ଫସ୍ସସମୁଦୟା…ପେ॰… ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ରାଗୋ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ ହୋତି, ଦୋସୋ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ ହୋତି, ମୋହୋ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ ହୋତୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ପଠମସମ୍ବହୁଲସୁତ୍ତଂ

୨୬୫ . ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘କତମା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ୱେଦନା, କତମୋ ୱେଦନାସମୁଦୟୋ, କତମୋ ୱେଦନାନିରୋଧୋ, କତମା ୱେଦନାନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା? କୋ ୱେଦନାୟ ଅସ୍ସାଦୋ, କୋ ଆଦୀନୱୋ, କିଂ ନିସ୍ସରଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା – ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା – ଇମା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା। ଫସ୍ସସମୁଦୟା ୱେଦନାସମୁଦୟୋ; ଫସ୍ସନିରୋଧା ୱେଦନାନିରୋଧୋ। ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ୱେଦନାନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ୟଂ ୱେଦନଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ, ଅୟଂ ୱେଦନାୟ ଅସ୍ସାଦୋ। ୟା ୱେଦନା ଅନିଚ୍ଚା ଦୁକ୍ଖା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା, ଅୟଂ ୱେଦନାୟ ଆଦୀନୱୋ। ୟୋ ୱେଦନାୟ ଛନ୍ଦରାଗୱିନୟୋ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପହାନଂ, ଇଦଂ ୱେଦନାୟ ନିସ୍ସରଣଂ।

‘‘ଅଥ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟା ଅନୁପୁବ୍ବସଙ୍ଖାରାନଂ ନିରୋଧୋ ଅକ୍ଖାତୋ। ପଠମଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ୱାଚା ନିରୁଦ୍ଧା ହୋତି…ପେ॰… ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ରାଗୋ ନିରୁଦ୍ଧୋ ହୋତି, ଦୋସୋ ନିରୁଦ୍ଧୋ ହୋତି, ମୋହୋ ନିରୁଦ୍ଧୋ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟା ଅନୁପୁବ୍ବସଙ୍ଖାରାନଂ ୱୂପସମୋ ଅକ୍ଖାତୋ। ପଠମଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ୱାଚା ୱୂପସନ୍ତା ହୋତି…ପେ॰… ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ରାଗୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ହୋତି, ଦୋସୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ହୋତି, ମୋହୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ହୋତି। ଛୟିମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପସ୍ସଦ୍ଧିୟୋ। ପଠମଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ୱାଚା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା ହୋତି। ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ୱିତକ୍କୱିଚାରା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି। ତତିୟଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ପୀତି ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା ହୋତି। ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି। ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ସଞ୍ଞା ଚ ୱେଦନା ଚ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି। ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ରାଗୋ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ ହୋତି, ଦୋସୋ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ ହୋତି, ମୋହୋ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ ହୋତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଦୁତିୟସମ୍ବହୁଲସୁତ୍ତଂ

୨୬୬ . ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କତମା ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା, କତମୋ ୱେଦନାସମୁଦୟୋ, କତମୋ ୱେଦନାନିରୋଧୋ, କତମା ୱେଦନାନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା? କୋ ୱେଦନାୟ ଅସ୍ସାଦୋ, କୋ ଆଦୀନୱୋ, କିଂ ନିସ୍ସରଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ଭଗୱଂମୂଲକା ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା…ପେ॰…’’ ‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା – ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା – ଇମା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା…ପେ॰… ଫସ୍ସସମୁଦୟା…ପେ॰…। (ୟଥା ପୁରିମସୁତ୍ତନ୍ତେ, ତଥା ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବୋ।) ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ପଞ୍ଚକଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ

୨୬୭ . ଅଥ ଖୋ ପଞ୍ଚକଙ୍ଗୋ ଥପତି ୟେନାୟସ୍ମା ଉଦାୟୀ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଉଦାୟିଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ପଞ୍ଚକଙ୍ଗୋ ଥପତି ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଉଦାୟିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କତି ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ଉଦାୟି, ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା’’ତି? ‘‘ତିସ୍ସୋ ଖୋ, ଥପତି, ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା। ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା – ଇମା ଖୋ, ଥପତି, ତିସ୍ସୋ ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ପଞ୍ଚକଙ୍ଗୋ ଥପତି ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଉଦାୟିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ନ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ଉଦାୟି, ତିସ୍ସୋ ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା। ଦ୍ୱେ ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା – ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା। ୟାୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା, ସନ୍ତସ୍ମିଂ ଏସା ପଣୀତେ ସୁଖେ ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା’’ତି। ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଉଦାୟୀ ପଞ୍ଚକଙ୍ଗଂ ଥପତିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ନ ଖୋ, ଥପତି, ଦ୍ୱେ ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା। ତିସ୍ସୋ ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା। ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା – ଇମା ତିସ୍ସୋ ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା’’ତି। ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ପଞ୍ଚକଙ୍ଗୋ ଥପତି ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଉଦାୟିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ନ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ଉଦାୟି, ତିସ୍ସୋ ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା। ଦ୍ୱେ ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା – ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା। ୟାୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା, ସନ୍ତସ୍ମିଂ ଏସା ପଣୀତେ ସୁଖେ ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା’’ତି। ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଉଦାୟୀ ପଞ୍ଚକଙ୍ଗଂ ଥପତିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ନ ଖୋ, ଥପତି, ଦ୍ୱେ ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା। ତିସ୍ସୋ ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା। ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା – ଇମା ତିସ୍ସୋ ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା’’ତି। ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ପଞ୍ଚକଙ୍ଗୋ ଥପତି ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଉଦାୟିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ନ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ଉଦାୟି, ତିସ୍ସୋ ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା। ଦ୍ୱେ ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା – ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା। ୟାୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା, ସନ୍ତସ୍ମିଂ ଏସା ପଣୀତେ ସୁଖେ ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା’’ତି। ନେୱ ସକ୍ଖି ଆୟସ୍ମା ଉଦାୟୀ ପଞ୍ଚକଙ୍ଗଂ ଥପତିଂ ସଞ୍ଞାପେତୁଂ, ନ ପନାସକ୍ଖି ପଞ୍ଚକଙ୍ଗୋ ଥପତି ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଉଦାୟିଂ ସଞ୍ଞାପେତୁଂ। ଅସ୍ସୋସି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମତୋ ଉଦାୟିସ୍ସ ପଞ୍ଚକଙ୍ଗେନ ଥପତିନା ସଦ୍ଧିଂ ଇମଂ କଥାସଲ୍ଲାପଂ।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟାୱତକୋ ଆୟସ୍ମତୋ ଉଦାୟିସ୍ସ ପଞ୍ଚକଙ୍ଗେନ ଥପତିନା ସଦ୍ଧିଂ ଅହୋସି କଥାସଲ୍ଲାପୋ ତଂ ସବ୍ବଂ ଭଗୱତୋ ଆରୋଚେସି।

‘‘ସନ୍ତମେୱ, ଆନନ୍ଦ, ପରିୟାୟଂ ପଞ୍ଚକଙ୍ଗୋ ଥପତି ଉଦାୟିସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ନାବ୍ଭନୁମୋଦି; ସନ୍ତଞ୍ଚ ପନାନନ୍ଦ, ପରିୟାୟଂ ଉଦାୟୀ ଭିକ୍ଖୁ ପଞ୍ଚକଙ୍ଗସ୍ସ ଥପତିନୋ ନାବ୍ଭନୁମୋଦି। ଦ୍ୱେପି ମୟା, ଆନନ୍ଦ, ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ପରିୟାୟେନ। ତିସ୍ସୋପି ମୟା ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ପରିୟାୟେନ। ପଞ୍ଚପି ମୟା ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ପରିୟାୟେନ। ଛପି ମୟା ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ପରିୟାୟେନ। ଅଟ୍ଠାରସାପି ମୟା ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ପରିୟାୟେନ। ଛତ୍ତିଂସାପି ମୟା ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ପରିୟାୟେନ। ଅଟ୍ଠସତମ୍ପି ମୟା ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ପରିୟାୟେନ। ଏୱଂ ପରିୟାୟଦେସିତୋ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ମୟା ଧମ୍ମୋ। ଏୱଂ ପରିୟାୟଦେସିତେ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ମୟା ଧମ୍ମେ ୟେ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞସ୍ସ ସୁଭାସିତଂ ସୁଲପିତଂ, ନ ସମନୁମଞ୍ଞିସ୍ସନ୍ତି, ନ ସମନୁଜାନିସ୍ସନ୍ତି, ନ ସମନୁମୋଦିସ୍ସନ୍ତି, ତେସଂ ଏତଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଭଣ୍ଡନଜାତା କଲହଜାତା ୱିୱାଦାପନ୍ନା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ମୁଖସତ୍ତୀହି ୱିତୁଦନ୍ତା ୱିହରିସ୍ସନ୍ତୀତି [ୱିହରିସ୍ସନ୍ତି (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] । ଏୱଂ ପରିୟାୟଦେସିତୋ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ମୟା ଧମ୍ମୋ। ଏୱଂ ପରିୟାୟଦେସିତେ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ମୟା ଧମ୍ମେ ୟେ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞସ୍ସ ସୁଭାସିତଂ ସୁଲପିତଂ ସମନୁମଞ୍ଞିସ୍ସନ୍ତି ସମନୁଜାନିସ୍ସନ୍ତି ସମନୁମୋଦିସ୍ସନ୍ତି, ତେସଂ ଏତଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ସମଗ୍ଗା ସମ୍ମୋଦମାନା ଅୱିୱଦମାନା ଖୀରୋଦକୀଭୂତା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ପିୟଚକ୍ଖୂହି ସମ୍ପସ୍ସନ୍ତା ୱିହରିସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ପଞ୍ଚିମେ, ଆନନ୍ଦ, କାମଗୁଣା। କତମେ ପଞ୍ଚ? ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା…ପେ॰… କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ଇମେ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା । ୟଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ , ଇମେ ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି କାମସୁଖଂ। ୟେ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଏତଂପରମଂ ସନ୍ତଂ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତୀ’ତି – ଇଦଂ ନେସାହଂ ନାନୁଜାନାମି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅତ୍ଥାନନ୍ଦ, ଏତମ୍ହା ସୁଖା ଅଞ୍ଞଂ ସୁଖଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତତରଞ୍ଚ ପଣୀତତରଞ୍ଚ।

‘‘କତମଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ଏତମ୍ହା ସୁଖା ଅଞ୍ଞଂ ସୁଖଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତତରଞ୍ଚ ପଣୀତତରଞ୍ଚ? ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଇଦଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଏତମ୍ହା ସୁଖା ଅଞ୍ଞଂ ସୁଖଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତତରଞ୍ଚ ପଣୀତତରଞ୍ଚ। ୟେ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଏତଂପରମଂ ସନ୍ତଂ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତୀ’ତି – ଇଦଂ ନେସାହଂ ନାନୁଜାନାମି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅତ୍ଥାନନ୍ଦ, ଏତମ୍ହା ସୁଖା ଅଞ୍ଞଂ ସୁଖଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତତରଞ୍ଚ ପଣୀତତରଞ୍ଚ।

‘‘କତମଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ଏତମ୍ହା ସୁଖା ଅଞ୍ଞଂ ସୁଖଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତତରଞ୍ଚ ପଣୀତତରଞ୍ଚ? ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ, ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଇଦଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଏତମ୍ହା ସୁଖା ଅଞ୍ଞଂ ସୁଖଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତତରଞ୍ଚ ପଣୀତତରଞ୍ଚ। ୟେ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଏତଂପରମଂ ସନ୍ତଂ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତୀ’ତି – ଇଦଂ ନେସାହଂ ନାନୁଜାନାମି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅତ୍ଥାନନ୍ଦ, ଏତମ୍ହା ସୁଖା ଅଞ୍ଞଂ ସୁଖଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତତରଞ୍ଚ ପଣୀତତରଞ୍ଚ।

‘‘କତମଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ଏତମ୍ହା ସୁଖା ଅଞ୍ଞଂ ସୁଖଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତତରଞ୍ଚ ପଣୀତତରଞ୍ଚ? ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ୱିହରତି ସତୋ ଚ ସମ୍ପଜାନୋ, ସୁଖଞ୍ଚ କାୟେନ ପଟିସଂୱେଦେତି, ୟଂ ତଂ ଅରିୟା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି – ‘ଉପେକ୍ଖକୋ ସତିମା ସୁଖୱିହାରୀ’ତି ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଇଦଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଏତମ୍ହା ସୁଖା ଅଞ୍ଞଂ ସୁଖଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତତରଞ୍ଚ ପଣୀତତରଞ୍ଚ। ୟେ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଏତଂପରମଂ ସନ୍ତଂ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତୀ’ତି – ଇଦଂ ନେସାହଂ ନାନୁଜାନାମି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅତ୍ଥାନନ୍ଦ, ଏତମ୍ହା ସୁଖା ଅଞ୍ଞଂ ସୁଖଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତତରଞ୍ଚ ପଣୀତତରଞ୍ଚ।

‘‘କତମଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ଏତମ୍ହା ସୁଖା ଅଞ୍ଞଂ ସୁଖଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତତରଞ୍ଚ ପଣୀତତରଞ୍ଚ? ଇଧାନନ୍ଦ , ଭିକ୍ଖୁ ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଇଦଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଏତମ୍ହା ସୁଖା ଅଞ୍ଞଂ ସୁଖଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତତରଞ୍ଚ ପଣୀତତରଞ୍ଚ। ୟେ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଏତଂପରମଂ ସନ୍ତଂ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତୀ’ତି – ଇଦଂ ନେସାହଂ ନାନୁଜାନାମି । ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅତ୍ଥାନନ୍ଦ, ଏତମ୍ହା ସୁଖା ଅଞ୍ଞଂ ସୁଖଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତତରଞ୍ଚ ପଣୀତତରଞ୍ଚ।

‘‘କତମଞ୍ଚାନନ୍ଦ , ଏତମ୍ହା ସୁଖା ଅଞ୍ଞଂ ସୁଖଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତତରଞ୍ଚ ପଣୀତତରଞ୍ଚ? ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ରୂପସଞ୍ଞାନଂ ସମତିକ୍କମା, ପଟିଘସଞ୍ଞାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା, ନାନତ୍ତସଞ୍ଞାନଂ ଅମନସିକାରା, ‘ଅନନ୍ତୋ ଆକାସୋ’ତି ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଇଦଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଏତମ୍ହା ସୁଖା ଅଞ୍ଞଂ ସୁଖଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତତରଞ୍ଚ ପଣୀତତରଞ୍ଚ। ୟେ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଏତଂପରମଂ ସନ୍ତଂ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତୀ’ତି – ଇଦଂ ନେସାହଂ ନାନୁଜାନାମି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅତ୍ଥାନନ୍ଦ, ଏତମ୍ହା ସୁଖା ଅଞ୍ଞଂ ସୁଖଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତତରଞ୍ଚ ପଣୀତତରଞ୍ଚ।

‘‘କତମଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ଏତମ୍ହା ସୁଖା ଅଞ୍ଞଂ ସୁଖଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତତରଞ୍ଚ ପଣୀତତରଞ୍ଚ? ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ, ‘ଅନନ୍ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣ’ନ୍ତି ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଇଦଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଏତମ୍ହା ସୁଖା ଅଞ୍ଞଂ ସୁଖଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତତରଞ୍ଚ ପଣୀତତରଞ୍ଚ। ୟେ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଏତଂପରମଂ ସନ୍ତଂ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତୀ’ତି – ଇଦଂ ନେସାହଂ ନାନୁଜାନାମି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅତ୍ଥାନନ୍ଦ, ଏତମ୍ହା ସୁଖା ଅଞ୍ଞଂ ସୁଖଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତତରଞ୍ଚ ପଣୀତତରଞ୍ଚ।

‘‘କତମଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ଏତମ୍ହା ସୁଖା ଅଞ୍ଞଂ ସୁଖଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତତରଞ୍ଚ ପଣୀତତରଞ୍ଚ? ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ, ‘ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀ’ତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଇଦଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଏତମ୍ହା ସୁଖା ଅଞ୍ଞଂ ସୁଖଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତତରଞ୍ଚ ପଣୀତତରଞ୍ଚ । ୟେ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଏତଂପରମଂ ସନ୍ତଂ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତୀ’ତି – ଇଦଂ ନେସାହଂ ନାନୁଜାନାମି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅତ୍ଥାନନ୍ଦ, ଏତମ୍ହା ସୁଖା ଅଞ୍ଞଂ ସୁଖଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତତରଞ୍ଚ ପଣୀତତରଞ୍ଚ।

‘‘କତମଞ୍ଚାନନ୍ଦ , ଏତମ୍ହା ସୁଖା ଅଞ୍ଞଂ ସୁଖଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତତରଞ୍ଚ ପଣୀତତରଞ୍ଚ? ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଇଦଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ , ଏତମ୍ହା ସୁଖା ଅଞ୍ଞଂ ସୁଖଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତତରଞ୍ଚ ପଣୀତତରଞ୍ଚ। ୟେ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଏତଂପରମଂ ସନ୍ତଂ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତୀ’ତି – ଇଦଂ ନେସାହଂ ନାନୁଜାନାମି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅତ୍ଥାନନ୍ଦ, ଏତମ୍ହା ସୁଖା ଅଞ୍ଞଂ ସୁଖଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତତରଞ୍ଚ ପଣୀତତରଞ୍ଚ।

‘‘କତମଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ଏତମ୍ହା ସୁଖା ଅଞ୍ଞଂ ସୁଖଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତତରଞ୍ଚ ପଣୀତତରଞ୍ଚ? ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଇଦଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଏତମ୍ହା ସୁଖା ଅଞ୍ଞଂ ସୁଖଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତତରଞ୍ଚ ପଣୀତତରଞ୍ଚ।

‘‘ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଆନନ୍ଦ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – ‘ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଆହ, ତଞ୍ଚ ସୁଖସ୍ମିଂ ପଞ୍ଞପେତି। ତୟିଦଂ କିଂସୁ, ତୟିଦଂ କଥଂସୂ’ତି? ଏୱଂୱାଦିନୋ, ଆନନ୍ଦ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱମସ୍ସୁ ୱଚନୀୟା – ‘ନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ , ଭଗୱା ସୁଖଞ୍ଞେୱ ୱେଦନଂ ସନ୍ଧାୟ ସୁଖସ୍ମିଂ ପଞ୍ଞପେତି। ୟତ୍ଥ ୟତ୍ଥ, ଆୱୁସୋ, ସୁଖଂ ଉପଲବ୍ଭତି, ୟହିଂ ୟହିଂ [ୟଂ ହିୟଂ ହି ସୁଖଂ (ସୀ॰ ପୀ॰), ୟହିଂ ୟହିଂ ସୁଖଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰) ମ॰ ନି॰ ୨.୯୧] , ତଂ ତଂ ତଥାଗତୋ ସୁଖସ୍ମିଂ ପଞ୍ଞପେତୀ’’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଭିକ୍ଖୁସୁତ୍ତଂ

୨୬୮ . ‘‘ଦ୍ୱେପି ମୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ପରିୟାୟେନ, ତିସ୍ସୋପି ମୟା ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ପରିୟାୟେନ, ପଞ୍ଚପି ମୟା ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ପରିୟାୟେନ, ଛପି ମୟା ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ପରିୟାୟେନ, ଅଟ୍ଠାରସାପି ମୟା ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ପରିୟାୟେନ, ଛତ୍ତିଂସାପି ମୟା ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ପରିୟାୟେନ, ଅଟ୍ଠସତମ୍ପି ମୟା ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ପରିୟାୟେନ। ଏୱଂ ପରିୟାୟଦେସିତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟା ଧମ୍ମୋ। ଏୱଂ ପରିୟାୟଦେସିତେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟା ଧମ୍ମେ ୟେ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞସ୍ସ ସୁଭାସିତଂ ସୁଲପିତଂ ନ ସମନୁମଞ୍ଞିସ୍ସନ୍ତି, ନ ସମନୁଜାନିସ୍ସନ୍ତି, ନ ସମନୁମୋଦିସ୍ସନ୍ତି, ତେସଂ ଏତଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଭଣ୍ଡନଜାତା କଲହଜାତା ୱିୱାଦାପନ୍ନା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ମୁଖସତ୍ତୀହି ୱିତୁଦନ୍ତା ୱିହରିସ୍ସନ୍ତୀତି। ଏୱଂ ପରିୟାୟଦେସିତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟା ଧମ୍ମୋ। ଏୱଂ ପରିୟାୟଦେସିତେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟା ଧମ୍ମେ ୟେ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞସ୍ସ ସୁଭାସିତଂ ସୁଲପିତଂ ସମନୁମଞ୍ଞିସ୍ସନ୍ତି ସମନୁଜାନିସ୍ସନ୍ତି ସମନୁମୋଦିସ୍ସନ୍ତି, ତେସଂ ଏତଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ସମଗ୍ଗା ସମ୍ମୋଦମାନା ଅୱିୱଦମାନା ଖୀରୋଦକୀଭୂତା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ପିୟଚକ୍ଖୂହି ସମ୍ପସ୍ସନ୍ତା ୱିହରିସ୍ସନ୍ତୀତି।

‘‘ପଞ୍ଚିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମଗୁଣା…ପେ॰… ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – ‘ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଆହ, ତଞ୍ଚ ସୁଖସ୍ମିଂ ପଞ୍ଞପେତି। ତୟିଦଂ କିଂସୁ, ତୟିଦଂ କଥଂସୂ’ତି? ଏୱଂୱାଦିନୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱମସ୍ସୁ ୱଚନୀୟା – ‘ନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ସୁଖଞ୍ଞେୱ ୱେଦନଂ ସନ୍ଧାୟ ସୁଖସ୍ମିଂ ପଞ୍ଞପେତି। ୟତ୍ଥ ୟତ୍ଥ, ଆୱୁସୋ, ସୁଖଂ ଉପଲବ୍ଭତି ୟହିଂ ୟହିଂ [ୟଂ ହି ୟଂ ହି (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ତଂ ତଂ ତଥାଗତୋ ସୁଖସ୍ମିଂ ପଞ୍ଞପେତୀ’’ତି। ଦସମଂ।

ରହୋଗତୱଗ୍ଗୋ ଦୁତିୟୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ରହୋଗତଂ ଦ୍ୱେ ଆକାସଂ, ଅଗାରଂ ଦ୍ୱେ ଚ ଆନନ୍ଦା।

ସମ୍ବହୁଲା ଦୁୱେ ୱୁତ୍ତା, ପଞ୍ଚକଙ୍ଗୋ ଚ ଭିକ୍ଖୁନାତି॥

୩. ଅଟ୍ଠସତପରିୟାୟୱଗ୍ଗୋ

୧. ସୀୱକସୁତ୍ତଂ

୨୬୯ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ଅଥ ଖୋ ମୋଳିୟସୀୱକୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ମୋଳିୟସୀୱକୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସନ୍ତି, ଭୋ ଗୋତମ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏୱଂୱାଦିନୋ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିନୋ – ‘ୟଂ କିଞ୍ଚାୟଂ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ ପଟିସଂୱେଦେତି ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ସବ୍ବଂ ତଂ ପୁବ୍ବେକତହେତୂ’ତି। ଇଧ [ଇଧ ପନ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଭୱଂ ଗୋତମୋ କିମାହା’’ତି?

‘‘ପିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନାନିପି ଖୋ, ସୀୱକ, ଇଧେକଚ୍ଚାନି ୱେଦୟିତାନି ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ସାମମ୍ପି ଖୋ ଏତଂ, ସୀୱକ, ୱେଦିତବ୍ବଂ [ଏୱଂ ୱେଦିତବ୍ବଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ୟଥା ପିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନାନିପି ଇଧେକଚ୍ଚାନି ୱେଦୟିତାନି ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି; ଲୋକସ୍ସପି ଖୋ ଏତଂ, ସୀୱକ, ସଚ୍ଚସମ୍ମତଂ ୟଥା ପିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନାନିପି ଇଧେକଚ୍ଚାନି ୱେଦୟିତାନି ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ତତ୍ର, ସୀୱକ, ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏୱଂୱାଦିନୋ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିନୋ – ‘ୟଂ କିଞ୍ଚାୟଂ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ ପଟିସଂୱେଦେତି ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ସବ୍ବଂ ତଂ ପୁବ୍ବେକତହେତୂ’ତି। ୟଞ୍ଚ ସାମଂ ଞାତଂ ତଞ୍ଚ ଅତିଧାୱନ୍ତି, ୟଞ୍ଚ ଲୋକେ ସଚ୍ଚସମ୍ମତଂ ତଞ୍ଚ ଅତିଧାୱନ୍ତି। ତସ୍ମା ତେସଂ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ମିଚ୍ଛାତି ୱଦାମି।

‘‘ସେମ୍ହସମୁଟ୍ଠାନାନିପି ଖୋ, ସୀୱକ…ପେ॰… ୱାତସମୁଟ୍ଠାନାନିପି ଖୋ, ସୀୱକ…ପେ॰… ସନ୍ନିପାତିକାନିପି ଖୋ, ସୀୱକ…ପେ॰… ଉତୁପରିଣାମଜାନିପି ଖୋ, ସୀୱକ…ପେ॰… ୱିସମପରିହାରଜାନିପି ଖୋ, ସୀୱକ…ପେ॰… ଓପକ୍କମିକାନିପି ଖୋ, ସୀୱକ…ପେ॰… କମ୍ମୱିପାକଜାନିପି ଖୋ, ସୀୱକ, ଇଧେକଚ୍ଚାନି ୱେଦୟିତାନି ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ସାମମ୍ପି ଖୋ ଏତଂ, ସୀୱକ, ୱେଦିତବ୍ବଂ। ୟଥା କମ୍ମୱିପାକଜାନିପି ଇଧେକଚ୍ଚାନି ୱେଦୟିତାନି ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି; ଲୋକସ୍ସପି ଖୋ ଏତଂ, ସୀୱକ, ସଚ୍ଚସମ୍ମତଂ। ୟଥା କମ୍ମୱିପାକଜାନିପି ଇଧେକଚ୍ଚାନି ୱେଦୟିତାନି ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି; ତତ୍ର, ସୀୱକ, ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏୱଂୱାଦିନୋ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିନୋ – ‘ୟଂ କିଞ୍ଚାୟଂ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ ପଟିସଂୱେଦେତି ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ସବ୍ବଂ ତଂ ପୁବ୍ବେକତହେତୂ’ତି। ୟଞ୍ଚ ସାମଂ ଞାତଂ ତଞ୍ଚ ଅତିଧାୱନ୍ତି ୟଞ୍ଚ ଲୋକେ ସଚ୍ଚସମ୍ମତଂ ତଞ୍ଚ ଅତିଧାୱନ୍ତି। ତସ୍ମା ତେସଂ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ମିଚ୍ଛାତି ୱଦାମୀତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ମୋଳିୟସୀୱକୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ …ପେ॰… ଉପାସକଂ ମଂ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’’ନ୍ତି।

‘‘ପିତ୍ତଂ ସେମ୍ହଞ୍ଚ ୱାତୋ ଚ, ସନ୍ନିପାତା ଉତୂନି ଚ।

ୱିସମଂ ଓପକ୍କମିକଂ, କମ୍ମୱିପାକେନ ଅଟ୍ଠମୀ’’ତି॥ ପଠମଂ।

୨. ଅଟ୍ଠସତସୁତ୍ତଂ

୨୭୦ . ‘‘ଅଟ୍ଠସତପରିୟାୟଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମପରିୟାୟଂ ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଟ୍ଠସତପରିୟାୟୋ, ଧମ୍ମପରିୟାୟୋ? ଦ୍ୱେପି ମୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ପରିୟାୟେନ; ତିସ୍ସୋପି ମୟା ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ପରିୟାୟେନ; ପଞ୍ଚପି ମୟା ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ପରିୟାୟେନ; ଛପି ମୟା ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ପରିୟାୟେନ; ଅଟ୍ଠାରସାପି ମୟା ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ପରିୟାୟେନ; ଛତ୍ତିଂସାପି ମୟା ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ପରିୟାୟେନ; ଅଟ୍ଠସତମ୍ପି ମୟା ୱେଦନା ୱୁତ୍ତା ପରିୟାୟେନ। ‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦ୍ୱେ ୱେଦନା? କାୟିକା ଚ ଚେତସିକା ଚ – ଇମା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦ୍ୱେ ୱେଦନା। କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସୋ ୱେଦନା? ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା – ଇମା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସୋ ୱେଦନା। କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ ୱେଦନା? ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ – ଇମା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ ୱେଦନା। କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ୱେଦନା? ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା…ପେ॰… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା – ଇମା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ୱେଦନା। କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଟ୍ଠାରସ ୱେଦନା? ଛ ସୋମନସ୍ସୂପୱିଚାରା, ଛ ଦୋମନସ୍ସୂପୱିଚାରା, ଛ ଉପେକ୍ଖୂପୱିଚାରା – ଇମା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଟ୍ଠାରସ ୱେଦନା। କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛତ୍ତିଂସ ୱେଦନା? ଛ ଗେହସିତାନି [ଗେହସ୍ସିତାନି (ଅଟ୍ଠ॰)] ସୋମନସ୍ସାନି, ଛ ନେକ୍ଖମ୍ମସିତାନି [ନେକ୍ଖମ୍ମସ୍ସିତାନି (ଅଟ୍ଠ॰)] ସୋମନସ୍ସାନି, ଛ ଗେହସିତାନି ଦୋମନସ୍ସାନି, ଛ ନେକ୍ଖମ୍ମସିତାନି ଦୋମନସ୍ସାନି, ଛ ଗେହସିତା ଉପେକ୍ଖା , ଛ ନେକ୍ଖମ୍ମସିତା ଉପେକ୍ଖା – ଇମା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛତ୍ତିଂସ ୱେଦନା। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଟ୍ଠସତଂ ୱେଦନା? ଅତୀତା ଛତ୍ତିଂସ ୱେଦନା, ଅନାଗତା ଛତ୍ତିଂସ ୱେଦନା, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନା ଛତ୍ତିଂସ ୱେଦନା – ଇମା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଟ୍ଠସତଂ ୱେଦନା। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଟ୍ଠସତପରିୟାୟୋ ଧମ୍ମପରିୟାୟୋ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଅଞ୍ଞତରଭିକ୍ଖୁସୁତ୍ତଂ

୨୭୧ . ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କତମା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ୱେଦନା, କତମୋ ୱେଦନାସମୁଦୟୋ, କତମା ୱେଦନାସମୁଦୟଗାମିନୀ ପଟିପଦା? କତମୋ ୱେଦନାନିରୋଧୋ, କତମା ୱେଦନାନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା? କୋ ୱେଦନାୟ ଅସ୍ସାଦୋ, କୋ ଆଦୀନୱୋ, କିଂ ନିସ୍ସରଣ’’ନ୍ତି?

‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୁ, ୱେଦନା – ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା। ଇମା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୁ, ୱେଦନା। ଫସ୍ସସମୁଦୟା ୱେଦନାସମୁଦୟୋ। ତଣ୍ହା ୱେଦନାସମୁଦୟଗାମିନୀ ପଟିପଦା। ଫସ୍ସନିରୋଧା ୱେଦନାନିରୋଧୋ। ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ୱେଦନାନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ୟଂ ୱେଦନଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ, ଅୟଂ ୱେଦନାୟ ଅସ୍ସାଦୋ; ୟା ୱେଦନା ଅନିଚ୍ଚା ଦୁକ୍ଖା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା, ଅୟଂ ୱେଦନାୟ ଆଦୀନୱୋ; ୟୋ ୱେଦନାୟ ଛନ୍ଦରାଗୱିନୟୋ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପହାନଂ, ଇଦଂ ୱେଦନାୟ ନିସ୍ସରଣ’’ନ୍ତି। ତତିୟଂ।

୪. ପୁବ୍ବସୁତ୍ତଂ

୨୭୨ . ‘‘ପୁବ୍ବେୱ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ବୋଧା ଅନଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସେୱ ସତୋ ଏତଦହୋସି – ‘କତମା ନୁ ଖୋ ୱେଦନା, କତମୋ ୱେଦନାସମୁଦୟୋ, କତମା ୱେଦନାସମୁଦୟଗାମିନୀ ପଟିପଦା, କତମୋ ୱେଦନାନିରୋଧୋ, କତମା ୱେଦନାନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା? କୋ ୱେଦନାୟ ଅସ୍ସାଦୋ, କୋ ଆଦୀନୱୋ, କିଂ ନିସ୍ସରଣ’ନ୍ତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘ତିସ୍ସୋ ଇମା ୱେଦନା – ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା। ଇମା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱେଦନା। ଫସ୍ସସମୁଦୟା ୱେଦନାସମୁଦୟୋ। ତଣ୍ହା ୱେଦନାସମୁଦୟଗାମିନୀ ପଟିପଦା…ପେ॰… ୟୋ ୱେଦନାୟ ଛନ୍ଦରାଗୱିନୟୋ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପହାନଂ। ଇଦଂ ୱେଦନାୟ ନିସ୍ସରଣ’’’ନ୍ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଞାଣସୁତ୍ତଂ

୨୭୩ . ‘‘‘ଇମା ୱେଦନା’ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ‘ଅୟଂ ୱେଦନାସମୁଦୟୋ’ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ‘ଅୟଂ ୱେଦନାସମୁଦୟଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ୱେଦନାନିରୋଧୋ’ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି …ପେ॰… ‘ଅୟଂ ୱେଦନାନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ୱେଦନାୟ ଅସ୍ସାଦୋ’ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ…ପେ॰… ‘ଅୟଂ ୱେଦନାୟ ଆଦୀନୱୋ’ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ…ପେ॰… ‘ଇଦଂ ଖୋ ନିସ୍ସରଣ’ନ୍ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ସମ୍ବହୁଲଭିକ୍ଖୁସୁତ୍ତଂ

୨୭୪ . ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘କତମା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ୱେଦନା, କତମୋ ୱେଦନାସମୁଦୟୋ, କତମା ୱେଦନାସମୁଦୟଗାମିନୀ ପଟିପଦା? କତମୋ ୱେଦନାନିରୋଧୋ, କତମା ୱେଦନାନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା? କୋ ୱେଦନାୟ ଅସ୍ସାଦୋ, କୋ ଆଦୀନୱୋ, କିଂ ନିସ୍ସରଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା – ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା। ଇମା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା। ଫସ୍ସସମୁଦୟା ୱେଦନାସମୁଦୟୋ। ତଣ୍ହା ୱେଦନାସମୁଦୟଗାମିନୀ ପଟିପଦା। ଫସ୍ସନିରୋଧା…ପେ॰… ୟୋ ୱେଦନାୟ ଛନ୍ଦରାଗୱିନୟୋ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପହାନଂ। ଇଦଂ ୱେଦନାୟ ନିସ୍ସରଣ’’ନ୍ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ପଠମସମଣବ୍ରାହ୍ମଣସୁତ୍ତଂ

୨୭୫ . ‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା। କତମା ତିସ୍ସୋ? ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଇମାସଂ ତିସ୍ସନ୍ନଂ ୱେଦନାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି। ନ ମେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମଣେସୁ ୱା ସମଣସମ୍ମତା ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସମ୍ମତା, ନ ଚ ପନ ତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଂ ୱା ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଂ ୱା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତି। ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଇମାସଂ ତିସ୍ସନ୍ନଂ ୱେଦନାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଂ ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତି। ତେ ଖୋ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମଣେସୁ ଚେୱ ସମଣସମ୍ମତା ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣସମ୍ମତା। ତେ ଚ ପନାୟସ୍ମନ୍ତୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ, ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଦୁତିୟସମଣବ୍ରାହ୍ମଣସୁତ୍ତଂ

୨୭୬ . ‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା। କତମା ତିସ୍ସୋ? ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଇମାସଂ ତିସ୍ସନ୍ନଂ ୱେଦନାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰… ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰… ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ତତିୟସମଣବ୍ରାହ୍ମଣସୁତ୍ତଂ

୨୭୭ . ‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ୱେଦନଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ୱେଦନାସମୁଦୟଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ୱେଦନାନିରୋଧଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ୱେଦନାନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰… ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰… ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ସୁଦ୍ଧିକସୁତ୍ତଂ

୨୭୮ . ‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା। କତମା ତିସ୍ସୋ? ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା – ଇମା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସୋ ୱେଦନା’’ତି। ଦସମଂ।

୧୧. ନିରାମିସସୁତ୍ତଂ

୨୭୯ . ‘‘ଅତ୍ଥି , ଭିକ୍ଖୱେ, ସାମିସା ପୀତି, ଅତ୍ଥି ନିରାମିସା ପୀତି, ଅତ୍ଥି ନିରାମିସା ନିରାମିସତରା ପୀତି; ଅତ୍ଥି ସାମିସଂ ସୁଖଂ, ଅତ୍ଥି ନିରାମିସଂ ସୁଖଂ, ଅତ୍ଥି ନିରାମିସା ନିରାମିସତରଂ ସୁଖଂ; ଅତ୍ଥି ସାମିସା ଉପେକ୍ଖା, ଅତ୍ଥି ନିରାମିସା ଉପେକ୍ଖା, ଅତ୍ଥି ନିରାମିସା ନିରାମିସତରା ଉପେକ୍ଖା; ଅତ୍ଥି ସାମିସୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ, ଅତ୍ଥି ନିରାମିସୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ, ଅତ୍ଥି ନିରାମିସା ନିରାମିସତରୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାମିସା ପୀତି? ପଞ୍ଚିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମଗୁଣା। କତମେ ପଞ୍ଚ? ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା…ପେ॰… କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା। ୟା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେ ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପୀତି, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାମିସା ପୀତି।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରାମିସା ପୀତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରାମିସା ପୀତି।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରାମିସା ନିରାମିସତରା ପୀତି? ୟା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ରାଗା ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତୋ, ଦୋସା ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତୋ, ମୋହା ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପୀତି, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରାମିସା ନିରାମିସତରା ପୀତି।

‘‘କତମଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସାମିସଂ ସୁଖଂ? ପଞ୍ଚିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମଗୁଣା। କତମେ ପଞ୍ଚ? ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା…ପେ॰… କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା। ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେ ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାମିସଂ ସୁଖଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରାମିସଂ ସୁଖଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ୱିହରତି ସତୋ ଚ ସମ୍ପଜାନୋ ସୁଖଞ୍ଚ କାୟେନ ପଟିସଂୱେଦେତି, ୟଂ ତଂ ଅରିୟା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି – ‘ଉପେକ୍ଖକୋ ସତିମା ସୁଖୱିହାରୀ’ତି ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରାମିସଂ ସୁଖଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରାମିସା ନିରାମିସତରଂ ସୁଖଂ? ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ରାଗା ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତୋ, ଦୋସା ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତୋ , ମୋହା ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରାମିସା ନିରାମିସତରଂ ସୁଖଂ।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାମିସା ଉପେକ୍ଖା? ପଞ୍ଚିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମଗୁଣା। କତମେ ପଞ୍ଚ? ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା…ପେ॰… କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା। ୟା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେ ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଉପେକ୍ଖା, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାମିସା ଉପେକ୍ଖା।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରାମିସା ଉପେକ୍ଖା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା, ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରାମିସା ଉପେକ୍ଖା।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରାମିସା ନିରାମିସତରା ଉପେକ୍ଖା? ୟା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ରାଗା ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତୋ, ଦୋସା ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତୋ, ମୋହା ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଉପେକ୍ଖା, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରାମିସା ନିରାମିସତରା ଉପେକ୍ଖା।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାମିସୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ? ରୂପପ୍ପଟିସଂୟୁତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ ସାମିସୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରାମିସୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ? ଅରୂପପ୍ପଟିସଂୟୁତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ ନିରାମିସୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରାମିସା ନିରାମିସତରୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ? ୟୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ରାଗା ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତୋ, ଦୋସା ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତୋ, ମୋହା ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱିମୋକ୍ଖୋ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରାମିସା ନିରାମିସତରୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ’’ତି। ଏକାଦସମଂ।

ଅଟ୍ଠସତପରିୟାୟୱଗ୍ଗୋ ତତିୟୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ସୀୱକଅଟ୍ଠସତଂ ଭିକ୍ଖୁ, ପୁବ୍ବେ ଞାଣଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୁନା।

ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ତୀଣି, ସୁଦ୍ଧିକଞ୍ଚ ନିରାମିସନ୍ତି॥

ୱେଦନାସଂୟୁତ୍ତଂ ସମତ୍ତଂ।

୩. ମାତୁଗାମସଂୟୁତ୍ତଂ

୧. ପଠମପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ

୧. ମାତୁଗାମସୁତ୍ତଂ

୨୮୦ . ‘‘ପଞ୍ଚହି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ ଏକନ୍ତଅମନାପୋ ହୋତି ପୁରିସସ୍ସ। କତମେହି ପଞ୍ଚହି? ନ ଚ ରୂପୱା ହୋତି, ନ ଚ ଭୋଗୱା ହୋତି, ନ ଚ ସୀଲୱା ହୋତି, ଅଲସୋ ଚ ହୋତି, ପଜଞ୍ଚସ୍ସ ନ ଲଭତି – ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚହି ଅଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ ଏକନ୍ତଅମନାପୋ ହୋତି ପୁରିସସ୍ସ। ପଞ୍ଚହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ ଏକନ୍ତମନାପୋ ହୋତି ପୁରିସସ୍ସ। କତମେହି ପଞ୍ଚହି? ରୂପୱା ଚ ହୋତି, ଭୋଗୱା ଚ ହୋତି, ସୀଲୱା ଚ ହୋତି, ଦକ୍ଖୋ ଚ ହୋତି ଅନଲସୋ, ପଜଞ୍ଚସ୍ସ ଲଭତି – ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚହି ଅଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ ଏକନ୍ତମନାପୋ ହୋତି ପୁରିସସ୍ସା’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ପୁରିସସୁତ୍ତଂ

୨୮୧ . ‘‘ପଞ୍ଚହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ପୁରିସୋ ଏକନ୍ତଅମନାପୋ ହୋତି ମାତୁଗାମସ୍ସ। କତମେହି ପଞ୍ଚହି? ନ ଚ ରୂପୱା ହୋତି, ନ ଚ ଭୋଗୱା ହୋତି, ନ ଚ ସୀଲୱା ହୋତି, ଅଲସୋ ଚ ହୋତି, ପଜଞ୍ଚସ୍ସ ନ ଲଭତି – ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚହି ଅଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ପୁରିସୋ ଏକନ୍ତଅମନାପୋ ହୋତି ମାତୁଗାମସ୍ସ। ପଞ୍ଚହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ପୁରିସୋ ଏକନ୍ତମନାପୋ ହୋତି ମାତୁଗାମସ୍ସ। କତମେହି ପଞ୍ଚହି? ରୂପୱା ଚ ହୋତି, ଭୋଗୱା ଚ ହୋତି, ସୀଲୱା ଚ ହୋତି, ଦକ୍ଖୋ ଚ ହୋତି ଅନଲସୋ, ପଜଞ୍ଚସ୍ସ ଲଭତି – ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚହି ଅଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ପୁରିସୋ ଏକନ୍ତମନାପୋ ହୋତି ମାତୁଗାମସ୍ସା’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଆୱେଣିକଦୁକ୍ଖସୁତ୍ତଂ

୨୮୨ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମସ୍ସ ଆୱେଣିକାନି ଦୁକ୍ଖାନି, ୟାନି ମାତୁଗାମୋ ପଚ୍ଚନୁଭୋତି, ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ ପୁରିସେହି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ , ମାତୁଗାମୋ ଦହରୋୱ ସମାନୋ ପତିକୁଲଂ ଗଚ୍ଛତି, ଞାତକେହି ୱିନା ହୋତି। ଇଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମସ୍ସ ପଠମଂ ଆୱେଣିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ୟଂ ମାତୁଗାମୋ ପଚ୍ଚନୁଭୋତି, ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ ପୁରିସେହି। ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମୋ ଉତୁନୀ ହୋତି। ଇଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଆୱେଣିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ୟଂ ମାତୁଗାମୋ ପଚ୍ଚନୁଭୋତି, ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ ପୁରିସେହି। ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମୋ ଗବ୍ଭିନୀ ହୋତି। ଇଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମସ୍ସ ତତିୟଂ ଆୱେଣିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ୟଂ ମାତୁଗାମୋ ପଚ୍ଚନୁଭୋତି, ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ ପୁରିସେହି। ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମୋ ୱିଜାୟତି। ଇଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମସ୍ସ ଚତୁତ୍ଥଂ ଆୱେଣିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ୟଂ ମାତୁଗାମୋ ପଚ୍ଚନୁଭୋତି, ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ ପୁରିସେହି। ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମୋ ପୁରିସସ୍ସ ପାରିଚରିୟଂ ଉପେତି। ଇଦଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମସ୍ସ ପଞ୍ଚମଂ ଆୱେଣିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ୟଂ ମାତୁଗାମୋ ପଚ୍ଚନୁଭୋତି, ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ ପୁରିସେହି। ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ ମାତୁଗାମସ୍ସ ଆୱେଣିକାନି ଦୁକ୍ଖାନି, ୟାନି ମାତୁଗାମୋ ପଚ୍ଚନୁଭୋତି, ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ ପୁରିସେହୀ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ତୀହିଧମ୍ମେହିସୁତ୍ତଂ

୨୮୩ . ‘‘ତୀହି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ ୟେଭୁୟ୍ୟେନ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି। କତମେହି ତୀହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମୋ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ମଚ୍ଛେରମଲପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ଅଗାରଂ ଅଜ୍ଝାୱସତି। ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟଂ ଇସ୍ସାପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ଅଗାରଂ ଅଜ୍ଝାୱସତି। ସାୟନ୍ହସମୟଂ କାମରାଗପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ଅଗାରଂ ଅଜ୍ଝାୱସତି। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୀହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ ୟେଭୁୟ୍ୟେନ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. କୋଧନସୁତ୍ତଂ

୨୮୪ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଧାହଂ, ଭନ୍ତେ, ମାତୁଗାମଂ ପସ୍ସାମି ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତଂ। କତୀହି ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’’ତି?

‘‘ପଞ୍ଚହି ଖୋ, ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି। କତମେହି ପଞ୍ଚହି? ଅସ୍ସଦ୍ଧୋ ଚ ହୋତି, ଅହିରିକୋ ଚ ହୋତି, ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀ ଚ ହୋତି, କୋଧନୋ ଚ ହୋତି, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ଚ ହୋତି – ଇମେହି ଖୋ, ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ପଞ୍ଚହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଉପନାହୀସୁତ୍ତଂ

୨୮୫ . ‘‘ପଞ୍ଚହି , ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି। କତମେହି ପଞ୍ଚହି? ଅସ୍ସଦ୍ଧୋ ଚ ହୋତି, ଅହିରିକୋ ଚ ହୋତି, ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀ ଚ ହୋତି, ଉପନାହୀ ଚ ହୋତି, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ଚ ହୋତି – ଇମେହି ଖୋ, ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ପଞ୍ଚହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଇସ୍ସୁକୀସୁତ୍ତଂ

୨୮୬ . ‘‘ପଞ୍ଚହି, ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି। କତମେହି ପଞ୍ଚହି? ଅସ୍ସଦ୍ଧୋ ଚ ହୋତି, ଅହିରିକୋ ଚ ହୋତି, ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀ ଚ ହୋତି, ଇସ୍ସୁକୀ ଚ ହୋତି, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ଚ ହୋତି – ଇମେହି ଖୋ , ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ପଞ୍ଚହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ମଚ୍ଛରୀସୁତ୍ତଂ

୨୮୭ . ‘‘ପଞ୍ଚହି, ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି। କତମେହି ପଞ୍ଚହି? ଅସ୍ସଦ୍ଧୋ ଚ ହୋତି, ଅହିରିକୋ ଚ ହୋତି, ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀ ଚ ହୋତି, ମଚ୍ଛରୀ ଚ ହୋତି, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ଚ ହୋତି – ଇମେହି ଖୋ, ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ପଞ୍ଚହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ…ପେ॰… ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଅତିଚାରୀସୁତ୍ତଂ

୨୮୮ . ‘‘ପଞ୍ଚହି , ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ…ପେ॰… ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି। କତମେହି ପଞ୍ଚହି? ଅସ୍ସଦ୍ଧୋ ଚ ହୋତି, ଅହିରିକୋ ଚ ହୋତି, ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀ ଚ ହୋତି, ଅତିଚାରୀ ଚ ହୋତି, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ଚ ହୋତି – ଇମେହି ଖୋ, ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ପଞ୍ଚହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ…ପେ॰… ଉପପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଦୁସ୍ସୀଲସୁତ୍ତଂ

୨୮୯ . ‘‘ପଞ୍ଚହି, ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ…ପେ॰… ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି। କତମେହି ପଞ୍ଚହି? ଅସ୍ସଦ୍ଧୋ ଚ ହୋତି, ଅହିରିକୋ ଚ ହୋତି, ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀ ଚ ହୋତି, ଦୁସ୍ସୀଲୋ ଚ ହୋତି, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ଚ ହୋତି – ଇମେହି ଖୋ, ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ପଞ୍ଚହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ…ପେ॰… ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ଦସମଂ।

୧୧. ଅପ୍ପସ୍ସୁତସୁତ୍ତଂ

୨୯୦ . ‘‘ପଞ୍ଚହି, ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ…ପେ॰… ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି । କତମେହି ପଞ୍ଚହି? ଅସ୍ସଦ୍ଧୋ ଚ ହୋତି, ଅହିରିକୋ ଚ ହୋତି, ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀ ଚ ହୋତି, ଅପ୍ପସ୍ସୁତୋ ଚ ହୋତି, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ଚ ହୋତି – ଇମେହି ଖୋ, ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ପଞ୍ଚହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ…ପେ॰… ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ଏକାଦସମଂ।

୧୨. କୁସୀତସୁତ୍ତଂ

୨୯୧ . ‘‘ପଞ୍ଚହି, ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ…ପେ॰… ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି। କତମେହି ପଞ୍ଚହି? ଅସ୍ସଦ୍ଧୋ ଚ ହୋତି, ଅହିରିକୋ ଚ ହୋତି, ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀ ଚ ହୋତି, କୁସୀତୋ ଚ ହୋତି, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ଚ ହୋତି – ଇମେହି ଖୋ, ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ପଞ୍ଚହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ…ପେ॰… ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ଦ୍ୱାଦସମଂ।

୧୩. ମୁଟ୍ଠସ୍ସତିସୁତ୍ତଂ

୨୯୨ . ‘‘ପଞ୍ଚହି , ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ…ପେ॰… ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି। କତମେହି ପଞ୍ଚହି? ଅସ୍ସଦ୍ଧୋ ଚ ହୋତି, ଅହିରିକୋ ଚ ହୋତି, ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀ ଚ ହୋତି, ମୁଟ୍ଠସ୍ସତି ଚ ହୋତି, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ଚ ହୋତି – ଇମେହି ଖୋ, ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ପଞ୍ଚହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ…ପେ॰… ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ତେରସମଂ।

୧୪. ପଞ୍ଚୱେରସୁତ୍ତଂ

୨୯୩ . ‘‘ପଞ୍ଚହି, ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ…ପେ॰… ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି। କତମେହି ପଞ୍ଚହି? ପାଣାତିପାତୀ ଚ ହୋତି, ଅଦିନ୍ନାଦାୟୀ ଚ ହୋତି, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରୀ ଚ ହୋତି, ମୁସାୱାଦୀ ଚ ହୋତି, ସୁରାମେରୟମଜ୍ଜପ୍ପମାଦଟ୍ଠାୟୀ ଚ ହୋତି – ଇମେହି ଖୋ, ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ପଞ୍ଚହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ଚୁଦ୍ଦସମଂ।

ପଠମପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ମାତୁଗାମୋ ପୁରିସୋ ଚ, ଆୱେଣିକା ତିଧମ୍ମୋ ଚ [ଦ୍ୱେ ମନାପାମନାପାଚ, ଆୱେଣିକା ତୀହି ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ।

କୋଧନୋ ଉପନାହୀ ଚ, ଇସ୍ସୁକୀ ମଚ୍ଛରେନ ଚ।

ଅତିଚାରୀ ଚ ଦୁସ୍ସୀଲୋ, ଅପ୍ପସ୍ସୁତୋ ଚ କୁସୀତୋ।

ମୁଟ୍ଠସ୍ସତି ପଞ୍ଚୱେରଂ, କଣ୍ହପକ୍ଖେ ପକାସିତୋ॥

୨. ଦୁତିୟପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ

୧. ଅକ୍କୋଧନସୁତ୍ତଂ

୨୯୪ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଧାହଂ, ଭନ୍ତେ, ମାତୁଗାମଂ ପସ୍ସାମି ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତଂ। କତୀହି ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’’ତି?

‘‘ପଞ୍ଚହି ଖୋ, ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି। କତମେହି ପଞ୍ଚହି? ସଦ୍ଧୋ ଚ ହୋତି, ହିରିମା ଚ ହୋତି, ଓତ୍ତପ୍ପୀ ଚ ହୋତି, ଅକ୍କୋଧନୋ ଚ ହୋତି, ପଞ୍ଞୱା ଚ ହୋତି – ଇମେହି ଖୋ, ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ପଞ୍ଚହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ଅନୁପନାହୀସୁତ୍ତଂ

୨୯୫ . ‘‘ପଞ୍ଚହି, ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି। କତମେହି ପଞ୍ଚହି? ସଦ୍ଧୋ ଚ ହୋତି, ହିରିମା ଚ ହୋତି, ଓତ୍ତପ୍ପୀ ଚ ହୋତି, ଅନୁପନାହୀ ଚ ହୋତି, ପଞ୍ଞୱା ଚ ହୋତି – ଇମେହି ଖୋ, ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ପଞ୍ଚହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଅନିସ୍ସୁକୀସୁତ୍ତଂ

୨୯୬ . ‘‘ପଞ୍ଚହି, ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି। କତମେହି ପଞ୍ଚହି? ସଦ୍ଧୋ ଚ ହୋତି, ହିରିମା ଚ ହୋତି, ଓତ୍ତପ୍ପୀ ଚ ହୋତି, ଅନିସ୍ସୁକୀ ଚ ହୋତି, ପଞ୍ଞୱା ଚ ହୋତି – ଇମେହି ଖୋ, ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ପଞ୍ଚହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଅମଚ୍ଛରୀସୁତ୍ତଂ

୨୯୭ . ଅମଚ୍ଛରୀ ଚ ହୋତି, ପଞ୍ଞୱା ଚ ହୋତି…ପେ॰…। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଅନତିଚାରୀସୁତ୍ତଂ

୨୯୮ . ଅନତିଚାରୀ ଚ ହୋତି, ପଞ୍ଞୱା ଚ ହୋତି…ପେ॰…। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ସୁସୀଲସୁତ୍ତଂ

୨୯୯ . ସୀଲୱା ଚ ହୋତି, ପଞ୍ଞୱା ଚ ହୋତି…ପେ॰…। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ବହୁସ୍ସୁତସୁତ୍ତଂ

୩୦୦ . ବହୁସ୍ସୁତୋ ଚ ହୋତି, ପଞ୍ଞୱା ଚ ହୋତି…ପେ॰…। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟସୁତ୍ତଂ

୩୦୧ . ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ଚ ହୋତି, ପଞ୍ଞୱା ଚ ହୋତି…ପେ॰…। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତିସୁତ୍ତଂ

୩୦୨ . ‘‘ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତି ଚ ହୋତି, ପଞ୍ଞୱା ଚ ହୋତି – ଇମେହି ଖୋ, ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ପଞ୍ଚହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ନୱମଂ।

ଇମେ ଅଟ୍ଠ ସୁତ୍ତନ୍ତସଙ୍ଖେପା।

୧୦. ପଞ୍ଚସୀଲସୁତ୍ତଂ

୩୦୩ . ‘‘ପଞ୍ଚହି, ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି। କତମେହି ପଞ୍ଚହି? ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ଚ ହୋତି, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ ଚ ହୋତି, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତୋ ଚ ହୋତି, ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତୋ ଚ ହୋତି, ସୁରାମେରୟମଜ୍ଜପ୍ପମାଦଟ୍ଠାନା ପଟିୱିରତୋ ଚ ହୋତି – ଇମେହି ଖୋ, ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ପଞ୍ଚହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ଦସମଂ।

ଦୁତିୟପେୟ୍ୟାଲୱଗ୍ଗୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଦୁତିୟେ ଚ [ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ଅକ୍କୋଧନୋ, ଅନୁପନାହୀ ଅନିସ୍ସୁକୀ।

ଅମଚ୍ଛରୀ ଅନତିଚାରୀ, ସୀଲୱା ଚ ବହୁସ୍ସୁତୋ।

ୱୀରିୟଂ ସତି ସୀଲଞ୍ଚ, ସୁକ୍କପକ୍ଖେ ପକାସିତୋ॥

୩. ବଲୱଗ୍ଗୋ

୧. ୱିସାରଦସୁତ୍ତଂ

୩୦୪ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମସ୍ସ ବଲାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ରୂପବଲଂ, ଭୋଗବଲଂ, ଞାତିବଲଂ, ପୁତ୍ତବଲଂ, ସୀଲବଲଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ ମାତୁଗାମସ୍ସ ବଲାନି। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚହି ବଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ ୱିସାରଦୋ ଅଗାରଂ ଅଜ୍ଝାୱସତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ପସୟ୍ହସୁତ୍ତଂ

୩୦୫ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମସ୍ସ ବଲାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ରୂପବଲଂ, ଭୋଗବଲଂ, ଞାତିବଲଂ, ପୁତ୍ତବଲଂ, ସୀଲବଲଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ ମାତୁଗାମସ୍ସ ବଲାନି। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚହି ବଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ ସାମିକଂ ପସୟ୍ହ ଅଗାରଂ ଅଜ୍ଝାୱସତୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଅଭିଭୁୟ୍ୟସୁତ୍ତଂ

୩୦୬ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମସ୍ସ ବଲାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ରୂପବଲଂ, ଭୋଗବଲଂ, ଞାତିବଲଂ, ପୁତ୍ତବଲଂ, ସୀଲବଲଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ ମାତୁଗାମସ୍ସ ବଲାନି। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚହି ବଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ ସାମିକଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ୱତ୍ତତୀ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଏକସୁତ୍ତଂ

୩୦୭ . ‘‘ଏକେନ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବଲେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ପୁରିସୋ ମାତୁଗାମଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ୱତ୍ତତି। କତମେନ ଏକେନ ବଲେନ? ଇସ୍ସରିୟବଲେନ ଅଭିଭୂତଂ ମାତୁଗାମଂ ନେୱ ରୂପବଲଂ ତାୟତି, ନ ଭୋଗବଲଂ ତାୟତି, ନ ଞାତିବଲଂ ତାୟତି, ନ ପୁତ୍ତବଲଂ ତାୟତି, ନ ସୀଲବଲଂ ତାୟତୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଅଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ

୩୦୮ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମସ୍ସ ବଲାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ରୂପବଲଂ, ଭୋଗବଲଂ, ଞାତିବଲଂ, ପୁତ୍ତବଲଂ, ସୀଲବଲଂ। ରୂପବଲେନ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ନ ଚ ଭୋଗବଲେନ – ଏୱଂ ସୋ ତେନଙ୍ଗେନ ଅପରିପୂରୋ ହୋତି। ୟତୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମୋ ରୂପବଲେନ ଚ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଭୋଗବଲେନ ଚ – ଏୱଂ ସୋ ତେନଙ୍ଗେନ ପରିପୂରୋ ହୋତି। ରୂପବଲେନ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଭୋଗବଲେନ ଚ, ନ ଚ ଞାତିବଲେନ – ଏୱଂ ସୋ ତେନଙ୍ଗେନ ଅପରିପୂରୋ ହୋତି। ୟତୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମୋ ରୂପବଲେନ ଚ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଭୋଗବଲେନ ଚ, ଞାତିବଲେନ ଚ – ଏୱଂ ସୋ ତେନଙ୍ଗେନ ପରିପୂରୋ ହୋତି। ରୂପବଲେନ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଭୋଗବଲେନ ଚ, ଞାତିବଲେନ ଚ, ନ ଚ ପୁତ୍ତବଲେନ – ଏୱଂ ସୋ ତେନଙ୍ଗେନ ଅପରିପୂରୋ ହୋତି। ୟତୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମୋ ରୂପବଲେନ ଚ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଭୋଗବଲେନ ଚ, ଞାତିବଲେନ ଚ, ପୁତ୍ତବଲେନ ଚ – ଏୱଂ ସୋ ତେନଙ୍ଗେନ ପରିପୂରୋ ହୋତି। ରୂପବଲେନ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଭୋଗବଲେନ ଚ, ଞାତିବଲେନ ଚ, ପୁତ୍ତବଲେନ ଚ, ନ ଚ ସୀଲବଲେନ – ଏୱଂ ସୋ ତେନଙ୍ଗେନ ଅପରିପୂରୋ ହୋତି। ୟତୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମୋ ରୂପବଲେନ ଚ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଭୋଗବଲେନ ଚ, ଞାତିବଲେନ ଚ, ପୁତ୍ତବଲେନ ଚ, ସୀଲବଲେନ ଚ – ଏୱଂ ସୋ ତେନଙ୍ଗେନ ପରିପୂରୋ ହୋତି। ଇମାନି ଖୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ ମାତୁଗାମସ୍ସ ବଲାନୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ନାସେନ୍ତିସୁତ୍ତଂ

୩୦୯ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମସ୍ସ ବଲାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ରୂପବଲଂ, ଭୋଗବଲଂ, ଞାତିବଲଂ, ପୁତ୍ତବଲଂ, ସୀଲବଲଂ। ରୂପବଲେନ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ନ ଚ ସୀଲବଲେନ, ନାସେନ୍ତେୱ ନଂ, କୁଲେ ନ ୱାସେନ୍ତି। ରୂପବଲେନ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଭୋଗବଲେନ ଚ, ନ ଚ ସୀଲବଲେନ, ନାସେନ୍ତେୱ ନଂ, କୁଲେ ନ ୱାସେନ୍ତି। ରୂପବଲେନ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଭୋଗବଲେନ ଚ, ଞାତିବଲେନ ଚ, ନ ଚ ସୀଲବଲେନ, ନାସେନ୍ତେୱ ନଂ, କୁଲେ ନ ୱାସେନ୍ତି। ରୂପବଲେନ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଭୋଗବଲେନ ଚ, ଞାତିବଲେନ ଚ , ପୁତ୍ତବଲେନ ଚ, ନ ଚ ସୀଲବଲେନ, ନାସେନ୍ତେୱ ନଂ, କୁଲେ ନ ୱାସେନ୍ତି। ସୀଲବଲେନ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ନ ଚ ରୂପବଲେନ, ୱାସେନ୍ତେୱ ନଂ, କୁଲେ ନ ନାସେନ୍ତି। ସୀଲବଲେନ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ନ ଚ ଭୋଗବଲେନ, ୱାସେନ୍ତେୱ ନଂ, କୁଲେ ନ ନାସେନ୍ତି। ସୀଲବଲେନ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ନ ଚ ଞାତିବଲେନ, ୱାସେନ୍ତେୱ ନଂ, କୁଲେ ନ ନାସେନ୍ତି। ସୀଲବଲେନ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ନ ଚ ପୁତ୍ତବଲେନ, ୱାସେନ୍ତେୱ ନଂ, କୁଲେ ନ ନାସେନ୍ତି। ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ ମାତୁଗାମସ୍ସ ବଲାନୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ହେତୁସୁତ୍ତଂ

୩୧୦ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମସ୍ସ ବଲାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ରୂପବଲଂ, ଭୋଗବଲଂ, ଞାତିବଲଂ, ପୁତ୍ତବଲଂ, ସୀଲବଲଂ। ନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମୋ ରୂପବଲହେତୁ ୱା ଭୋଗବଲହେତୁ ୱା ଞାତିବଲହେତୁ ୱା ପୁତ୍ତବଲହେତୁ ୱା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ସୀଲବଲହେତୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ ମାତୁଗାମସ୍ସ ବଲାନୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଠାନସୁତ୍ତଂ

୩୧୧ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଠାନାନି ଦୁଲ୍ଲଭାନି ଅକତପୁଞ୍ଞେନ ମାତୁଗାମେନ। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ପତିରୂପେ କୁଲେ ଜାୟେୟ୍ୟନ୍ତି – ଇଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଠମଂ ଠାନଂ ଦୁଲ୍ଲଭଂ ଅକତପୁଞ୍ଞେନ ମାତୁଗାମେନ। ପତିରୂପେ କୁଲେ ଜାୟିତ୍ୱା ପତିରୂପଂ କୁଲଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟନ୍ତି – ଇଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁତିୟଂ ଠାନଂ ଦୁଲ୍ଲଭଂ ଅକତପୁଞ୍ଞେନ ମାତୁଗାମେନ। ପତିରୂପେ କୁଲେ ଜାୟିତ୍ୱା, ପତିରୂପଂ କୁଲଂ ଗନ୍ତ୍ୱା, ଅସପତ୍ତି ଅଗାରଂ ଅଜ୍ଝାୱସେୟ୍ୟନ୍ତି – ଇଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତତିୟଂ ଠାନଂ ଦୁଲ୍ଲଭଂ ଅକତପୁଞ୍ଞେନ ମାତୁଗାମେନ। ପତିରୂପେ କୁଲେ ଜାୟିତ୍ୱା, ପତିରୂପଂ କୁଲଂ ଗନ୍ତ୍ୱା, ଅସପତ୍ତି ଅଗାରଂ ଅଜ୍ଝାୱସନ୍ତୀ ପୁତ୍ତୱତୀ ଅସ୍ସନ୍ତି – ଇଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁତ୍ଥଂ ଠାନଂ ଦୁଲ୍ଲଭଂ ଅକତପୁଞ୍ଞେନ ମାତୁଗାମେନ। ପତିରୂପେ କୁଲେ ଜାୟିତ୍ୱା, ପତିରୂପଂ କୁଲଂ ଗନ୍ତ୍ୱା, ଅସପତ୍ତି ଅଗାରଂ ଅଜ୍ଝାୱସନ୍ତୀ ପୁତ୍ତୱତୀ ସମାନା ସାମିକଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ୱତ୍ତେୟ୍ୟନ୍ତି – ଇଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚମଂ ଠାନଂ ଦୁଲ୍ଲଭଂ ଅକତପୁଞ୍ଞେନ ମାତୁଗାମେନ । ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ ଠାନାନି ଦୁଲ୍ଲଭାନି ଅକତପୁଞ୍ଞେନ ମାତୁଗାମେନାତି।

‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଠାନାନି ସୁଲଭାନି କତପୁଞ୍ଞେନ ମାତୁଗାମେନ। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ପତିରୂପେ କୁଲେ ଜାୟେୟ୍ୟନ୍ତି – ଇଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଠମଂ ଠାନଂ ସୁଲଭଂ କତପୁଞ୍ଞେନ ମାତୁଗାମେନ। ପତିରୂପେ କୁଲେ ଜାୟିତ୍ୱା ପତିରୂପଂ କୁଲଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟନ୍ତି – ଇଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁତିୟଂ ଠାନଂ ସୁଲଭଂ କତପୁଞ୍ଞେନ ମାତୁଗାମେନ। ପତିରୂପେ କୁଲେ ଜାୟିତ୍ୱା ପତିରୂପଂ କୁଲଂ ଗନ୍ତ୍ୱା ଅସପତ୍ତି ଅଗାରଂ ଅଜ୍ଝାୱସେୟ୍ୟନ୍ତି – ଇଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତତିୟଂ ଠାନଂ ସୁଲଭଂ କତପୁଞ୍ଞେନ ମାତୁଗାମେନ। ପତିରୂପେ କୁଲେ ଜାୟିତ୍ୱା ପତିରୂପଂ କୁଲଂ ଗନ୍ତ୍ୱା ଅସପତ୍ତି ଅଗାରଂ ଅଜ୍ଝାୱସନ୍ତୀ ପୁତ୍ତୱତୀ ଅସ୍ସନ୍ତି – ଇଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁତ୍ଥଂ ଠାନଂ ସୁଲଭଂ କତପୁଞ୍ଞେନ ମାତୁଗାମେନ। ପତିରୂପେ କୁଲେ ଜାୟିତ୍ୱା ପତିରୂପଂ କୁଲଂ ଗନ୍ତ୍ୱା ଅସପତ୍ତି ଅଗାରଂ ଅଜ୍ଝାୱସନ୍ତୀ ପୁତ୍ତୱତୀ ସମାନା ସାମିକଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ୱତ୍ତେୟ୍ୟନ୍ତି – ଇଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚମଂ ଠାନଂ ସୁଲଭଂ କତପୁଞ୍ଞେନ ମାତୁଗାମେନ। ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ ଠାନାନି ସୁଲଭାନି କତପୁଞ୍ଞେନ ମାତୁଗାମେନା’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ପଞ୍ଚସୀଲୱିସାରଦସୁତ୍ତଂ

୩୧୨ . ‘‘ପଞ୍ଚହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ ୱିସାରଦୋ ଅଗାରଂ ଅଜ୍ଝାୱସତି। କତମେହି ପଞ୍ଚହି? ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ଚ ହୋତି, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ ଚ ହୋତି, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତୋ ଚ ହୋତି, ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତୋ ଚ ହୋତି , ସୁରାମେରୟମଜ୍ଜପ୍ପମାଦଟ୍ଠାନା ପଟିୱିରତୋ ଚ ହୋତି – ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ମାତୁଗାମୋ ୱିସାରଦୋ ଅଗାରଂ ଅଜ୍ଝାୱସତୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ୱଡ୍ଢୀସୁତ୍ତଂ

୩୧୩ . ‘‘ପଞ୍ଚହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱଡ୍ଢୀହି ୱଡ୍ଢମାନା ଅରିୟସାୱିକା ଅରିୟାୟ ୱଡ୍ଢିୟା ୱଡ୍ଢତି ସାରାଦାୟିନୀ ଚ ହୋତି ୱରାଦାୟିନୀ ଚ କାୟସ୍ସ। କତମେହି ପଞ୍ଚହି? ସଦ୍ଧାୟ ୱଡ୍ଢତି, ସୀଲେନ ୱଡ୍ଢତି, ସୁତେନ ୱଡ୍ଢତି, ଚାଗେନ ୱଡ୍ଢତି, ପଞ୍ଞାୟ ୱଡ୍ଢତି – ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚହି ୱଡ୍ଢୀହି ୱଡ୍ଢମାନା ଅରିୟସାୱିକା ଅରିୟାୟ ୱଡ୍ଢିୟା ୱଡ୍ଢତି, ସାରାଦାୟିନୀ ଚ ହୋତି, ୱରାଦାୟିନୀ ଚ କାୟସ୍ସା’’ତି।

‘‘ସଦ୍ଧାୟ ସୀଲେନ ଚ ୟାଧ ୱଡ୍ଢତି,

ପଞ୍ଞାୟ ଚାଗେନ ସୁତେନ ଚୂଭୟଂ।

ସା ତାଦିସୀ ସୀଲୱତୀ ଉପାସିକା,

ଆଦୀୟତି ସାରମିଧେୱ ଅତ୍ତନୋ’’ତି॥ ଦସମଂ।

ବଲୱଗ୍ଗୋ ତତିୟୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ୱିସାରଦା ପସୟ୍ହ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ, ଏକଂ ଅଙ୍ଗେନ ପଞ୍ଚମଂ।

ନାସେନ୍ତି ହେତୁ ଠାନଞ୍ଚ, ୱିସାରଦୋ ୱଡ୍ଢିନା ଦସାତି॥

ମାତୁଗାମସଂୟୁତ୍ତଂ ସମତ୍ତଂ।

୪. ଜମ୍ବୁଖାଦକସଂୟୁତ୍ତଂ

୧. ନିବ୍ବାନପଞ୍ହାସୁତ୍ତଂ

୩୧୪ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ମଗଧେସୁ ୱିହରତି ନାଲକଗାମକେ। ଅଥ ଖୋ ଜମ୍ବୁଖାଦକୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ୟେନାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ସାରିପୁତ୍ତେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଜମ୍ବୁଖାଦକୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘‘ନିବ୍ବାନଂ, ନିବ୍ବାନ’ନ୍ତି, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ୱୁଚ୍ଚତି। କତମଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ନିବ୍ବାନ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ରାଗକ୍ଖୟୋ ଦୋସକ୍ଖୟୋ ମୋହକ୍ଖୟୋ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ନିବ୍ବାନ’’ନ୍ତି। ‘‘ଅତ୍ଥି ପନାୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା ଏତସ୍ସ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟା’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା ଏତସ୍ସ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟା’’ତି। ‘‘କତମୋ ପନାୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ କତମା ପଟିପଦା ଏତସ୍ସ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟା’’ତି? ‘‘ଅୟମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଏତସ୍ସ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ସମ୍ମାୱାଚା ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ସମ୍ମାସତି ସମ୍ମାସମାଧି। ଅୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅୟଂ ପଟିପଦା ଏତସ୍ସ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟା’’ତି। ‘‘ଭଦ୍ଦକୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଭଦ୍ଦିକା ପଟିପଦା ଏତସ୍ସ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ। ଅଲଞ୍ଚ ପନାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଅପ୍ପମାଦାୟା’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ଅରହତ୍ତପଞ୍ହାସୁତ୍ତଂ

୩୧୫ . ‘‘‘ଅରହତ୍ତଂ, ଅରହତ୍ତ’ନ୍ତି, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ୱୁଚ୍ଚତି। କତମଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ , ଅରହତ୍ତ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ରାଗକ୍ଖୟୋ ଦୋସକ୍ଖୟୋ ମୋହକ୍ଖୟୋ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅରହତ୍ତ’’ନ୍ତି। ‘‘ଅତ୍ଥି ପନାୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା ଏତସ୍ସ ଅରହତ୍ତସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟା’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା ଏତସ୍ସ ଅରହତ୍ତସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟା’’ତି। ‘‘କତମୋ ପନାୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ କତମା ପଟିପଦା ଏତସ୍ସ ଅରହତ୍ତସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟା’’ତି? ‘‘ଅୟମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଏତସ୍ସ ଅରହତ୍ତସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ସମ୍ମାୱାଚା ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ସମ୍ମାସତି ସମ୍ମାସମାଧି। ଅୟଂ ଖୋ ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ, ଅୟଂ ପଟିପଦା ଏତସ୍ସ ଅରହତ୍ତସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟା’’ତି। ‘‘ଭଦ୍ଦକୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଭଦ୍ଦିକା ପଟିପଦା ଏତସ୍ସ ଅରହତ୍ତସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ। ଅଲଞ୍ଚ ପନାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଅପ୍ପମାଦାୟା’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଧମ୍ମୱାଦୀପଞ୍ହାସୁତ୍ତଂ

୩୧୬ . ‘‘କେ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଲୋକେ ଧମ୍ମୱାଦିନୋ, କେ ଲୋକେ ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନା, କେ ଲୋକେ ସୁଗତା’’ତି? ‘‘ୟେ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ରାଗପ୍ପହାନାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେନ୍ତି, ଦୋସପ୍ପହାନାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେନ୍ତି, ମୋହପ୍ପହାନାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେନ୍ତି, ତେ ଲୋକେ ଧମ୍ମୱାଦିନୋ। ୟେ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ରାଗସ୍ସ ପହାନାୟ ପଟିପନ୍ନା, ଦୋସସ୍ସ ପହାନାୟ ପଟିପନ୍ନା, ମୋହସ୍ସ ପହାନାୟ ପଟିପନ୍ନା, ତେ ଲୋକେ ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନା। ୟେସଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ରାଗୋ ପହୀନୋ ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲୋ ତାଲାୱତ୍ଥୁକତୋ ଅନଭାୱଙ୍କତୋ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମୋ, ଦୋସୋ ପହୀନୋ ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲୋ ତାଲାୱତ୍ଥୁକତୋ ଅନଭାୱଙ୍କତୋ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମୋ, ମୋହୋ ପହୀନୋ ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲୋ ତାଲାୱତ୍ଥୁକତୋ ଅନଭାୱଙ୍କତୋ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମୋ, ତେ ଲୋକେ ସୁଗତା’’ତି।

‘‘ଅତ୍ଥି ପନାୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା ଏତସ୍ସ ରାଗସ୍ସ ଦୋସସ୍ସ ମୋହସ୍ସ ପହାନାୟା’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା ଏତସ୍ସ ରାଗସ୍ସ ଦୋସସ୍ସ ମୋହସ୍ସ ପହାନାୟା’’ତି। ‘‘କତମୋ, ପନାୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ କତମା ପଟିପଦା ଏତସ୍ସ ରାଗସ୍ସ ଦୋସସ୍ସ ମୋହସ୍ସ ପହାନାୟା’’ତି? ‘‘ଅୟମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଏତସ୍ସ ରାଗସ୍ସ ଦୋସସ୍ସ ମୋହସ୍ସ ପହାନାୟ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ସମ୍ମାୱାଚା ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ସମ୍ମାସତି ସମ୍ମାସମାଧି। ଅୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅୟଂ ପଟିପଦା ଏତସ୍ସ ରାଗସ୍ସ ଦୋସସ୍ସ ମୋହସ୍ସ ପହାନାୟା’’ତି। ‘‘ଭଦ୍ଦକୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଭଦ୍ଦିକା ପଟିପଦା, ଏତସ୍ସ ରାଗସ୍ସ ଦୋସସ୍ସ ମୋହସ୍ସ ପହାନାୟ। ଅଲଞ୍ଚ ପନାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଅପ୍ପମାଦାୟା’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. କିମତ୍ଥିୟସୁତ୍ତଂ

୩୧୭ . ‘‘କିମତ୍ଥିୟଂ , ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ସମଣେ ଗୋତମେ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପରିଞ୍ଞତ୍ଥଂ ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’’ତି। ‘‘ଅତ୍ଥି ପନାୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା ଏତସ୍ସ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାୟା’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା, ଏତସ୍ସ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାୟା’’ତି? ‘‘କତମୋ ପନାୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ କତମା ପଟିପଦା, ଏତସ୍ସ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାୟା’’ତି?

‘‘ଅୟମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ଏତସ୍ସ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାୟ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ସମ୍ମାୱାଚା ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ସମ୍ମାସତି ସମ୍ମାସମାଧି। ଅୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅୟଂ ପଟିପଦା ଏତସ୍ସ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାୟା’’ତି। ‘‘ଭଦ୍ଦକୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଭଦ୍ଦିକା ପଟିପଦା, ଏତସ୍ସ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାୟ। ଅଲଞ୍ଚ ପନାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଅପ୍ପମାଦାୟା’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଅସ୍ସାସପ୍ପତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୩୧୮ . ‘‘‘ଅସ୍ସାସପ୍ପତ୍ତୋ, ଅସ୍ସାସପ୍ପତ୍ତୋ’ତି, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅସ୍ସାସପ୍ପତ୍ତୋ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ନଂ ଫସ୍ସାୟତନାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅସ୍ସାସପ୍ପତ୍ତୋ ହୋତୀ’’ତି। ‘‘ଅତ୍ଥି ପନାୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା, ଏତସ୍ସ ଅସ୍ସାସସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟା’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା, ଏତସ୍ସ ଅସ୍ସାସସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟା’’ତି। ‘‘କତମୋ ପନାୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ କତମା ପଟିପଦା, ଏତସ୍ସ ଅସ୍ସାସସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟା’’ତି? ‘‘ଅୟମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଏତସ୍ସ ଅସ୍ସାସସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ସମ୍ମାୱାଚା ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ସମ୍ମାସତି ସମ୍ମାସମାଧି। ଅୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ , ମଗ୍ଗୋ ଅୟଂ ପଟିପଦା, ଏତସ୍ସ ଅସ୍ସାସସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟା’’ତି। ‘‘ଭଦ୍ଦକୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଭଦ୍ଦିକା ପଟିପଦା, ଏତସ୍ସ ଅସ୍ସାସସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ। ଅଲଞ୍ଚ ପନାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଅପ୍ପମାଦାୟା’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ପରମସ୍ସାସପ୍ପତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୩୧୯ . ‘‘‘ପରମସ୍ସାସପ୍ପତ୍ତୋ, ପରମସ୍ସାସପ୍ପତ୍ତୋ’ତି, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପରମସ୍ସାସପ୍ପତ୍ତୋ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ନଂ ଫସ୍ସାୟତନାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଅନୁପାଦାୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପରମସ୍ସାସପ୍ପତ୍ତୋ ହୋତୀ’’ତି। ‘‘ଅତ୍ଥି ପନାୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା, ଏତସ୍ସ ପରମସ୍ସାସସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟା’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା, ଏତସ୍ସ ପରମସ୍ସାସସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟା’’ତି। ‘‘କତମୋ ପନ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ କତମା ପଟିପଦା, ଏତସ୍ସ ପରମସ୍ସାସସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟା’’ତି? ‘‘ଅୟମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଏତସ୍ସ ପରମସ୍ସାସସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ସମ୍ମାୱାଚା ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ସମ୍ମାସତି ସମ୍ମାସମାଧି। ଅୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅୟଂ ପଟିପଦା, ଏତସ୍ସ ପରମସ୍ସାସସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟା’’ତି। ‘‘ଭଦ୍ଦକୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଭଦ୍ଦିକା ପଟିପଦା, ଏତସ୍ସ ପରମସ୍ସାସସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ। ଅଲଞ୍ଚ ପନାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଅପ୍ପମାଦାୟା’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ୱେଦନାପଞ୍ହାସୁତ୍ତଂ

୩୨୦ . ‘‘‘ୱେଦନା, ୱେଦନା’ତି, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ୱୁଚ୍ଚତି। କତମା ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ୱେଦନା’’ତି? ‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମାୱୁସୋ, ୱେଦନା। କତମା ତିସ୍ସୋ? ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା – ଇମା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ତିସ୍ସୋ ୱେଦନା’’ତି। ‘‘ଅତ୍ଥି ପନାୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା, ଏତାସଂ ତିସ୍ସନ୍ନଂ ୱେଦନାନଂ ପରିଞ୍ଞାୟା’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା, ଏତାସଂ ତିସ୍ସନ୍ନଂ ୱେଦନାନଂ ପରିଞ୍ଞାୟା’’ତି। ‘‘କତମୋ ପନାୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ କତମା ପଟିପଦା, ଏତାସଂ ତିସ୍ସନ୍ନଂ ୱେଦନାନଂ ପରିଞ୍ଞାୟା’’ତି? ‘‘ଅୟମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ଏତାସଂ ତିସ୍ସନ୍ନଂ ୱେଦନାନଂ ପରିଞ୍ଞାୟ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ସମ୍ମାୱାଚା ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ସମ୍ମାସତି ସମ୍ମାସମାଧି। ଅୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅୟଂ ପଟିପଦା, ଏତାସଂ ତିସ୍ସନ୍ନଂ ୱେଦନାନଂ ପରିଞ୍ଞାୟା’’ତି। ‘‘ଭଦ୍ଦକୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଭଦ୍ଦିକା ପଟିପଦା, ଏତାସଂ ତିସ୍ସନ୍ନଂ ୱେଦନାନଂ ପରିଞ୍ଞାୟ। ଅଲଞ୍ଚ ପନାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଅପ୍ପମାଦାୟା’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଆସୱପଞ୍ହାସୁତ୍ତଂ

୩୨୧ . ‘‘‘ଆସୱୋ , ଆସୱୋ’ତି, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ୱୁଚ୍ଚତି। କତମୋ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଆସୱୋ’’ତି? ‘‘ତୟୋ ମେ, ଆୱୁସୋ, ଆସୱା । କାମାସୱୋ, ଭୱାସୱୋ, ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ – ଇମେ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ତୟୋ ଆସୱା’’ତି। ‘‘ଅତ୍ଥି ପନାୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା ଏତେସଂ ଆସୱାନଂ ପହାନାୟା’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା ଏତେସଂ ଆସୱାନଂ ପହାନାୟା’’ତି। ‘‘କତମୋ ପନାୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ କତମା ପଟିପଦା ଏତେସଂ ଆସୱାନଂ ପହାନାୟା’’ତି? ‘‘ଅୟମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଏତେସଂ ଆସୱାନଂ ପହାନାୟ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ସମ୍ମାୱାଚା ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ସମ୍ମାସତି ସମ୍ମାସମାଧି। ଅୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅୟଂ ପଟିପଦା, ଏତେସଂ ଆସୱାନଂ ପହାନାୟା’’ତି। ‘‘ଭଦ୍ଦକୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଭଦ୍ଦିକା ପଟିପଦା, ଏତେସଂ ଆସୱାନଂ ପହାନାୟ। ଅଲଞ୍ଚ ପନାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଅପ୍ପମାଦାୟା’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଅୱିଜ୍ଜାପଞ୍ହାସୁତ୍ତଂ

୩୨୨ . ‘‘‘ଅୱିଜ୍ଜା, ଅୱିଜ୍ଜା’ତି, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ୱୁଚ୍ଚତି। କତମା ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅୱିଜ୍ଜା’’ତି? ‘‘ୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଦୁକ୍ଖେ ଅଞ୍ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟେ ଅଞ୍ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧେ ଅଞ୍ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଅଞ୍ଞାଣଂ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ, ଅୱିଜ୍ଜା’’ତି। ‘‘ଅତ୍ଥି ପନାୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା, ଏତିସ୍ସା ଅୱିଜ୍ଜାୟ ପହାନାୟା’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା, ଏତିସ୍ସା ଅୱିଜ୍ଜାୟ ପହାନାୟା’’ତି। ‘‘କତମୋ ପନାୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ କତମା ପଟିପଦା, ଏତିସ୍ସା ଅୱିଜ୍ଜାୟ ପହାନାୟା’’ତି? ‘‘ଅୟମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ଏତିସ୍ସା ଅୱିଜ୍ଜାୟ ପହାନାୟ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ସମ୍ମାୱାଚା ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ସମ୍ମାସତି ସମ୍ମାସମାଧି। ଅୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅୟଂ ପଟିପଦା, ଏତିସ୍ସା ଅୱିଜ୍ଜାୟ ପହାନାୟା’’ତି। ‘‘ଭଦ୍ଦକୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଭଦ୍ଦିକା ପଟିପଦା, ଏତିସ୍ସା ଅୱିଜ୍ଜାୟ ପହାନାୟ। ଅଲଞ୍ଚ ପନାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଅପ୍ପମାଦାୟା’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ତଣ୍ହାପଞ୍ହାସୁତ୍ତଂ

୩୨୩ . ‘‘‘ତଣ୍ହା, ତଣ୍ହା’ତି, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ୱୁଚ୍ଚତି। କତମା ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ତଣ୍ହା’’ତି? ‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଆୱୁସୋ, ତଣ୍ହା। କାମତଣ୍ହା, ଭୱତଣ୍ହା, ୱିଭୱତଣ୍ହା – ଇମା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ତିସ୍ସୋ ତଣ୍ହା’’ତି। ‘‘ଅତ୍ଥି ପନାୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା, ଏତାସଂ ତଣ୍ହାନଂ ପହାନାୟା’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା, ଏତାସଂ ତଣ୍ହାନଂ ପହାନାୟା’’ତି। ‘‘କତମୋ ପନାୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ କତମା ପଟିପଦା, ଏତାସଂ ତଣ୍ହାନଂ ପହାନାୟା’’ତି? ‘‘ଅୟମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ଏତାସଂ ତଣ୍ହାନଂ ପହାନାୟ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ସମ୍ମାୱାଚା ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ସମ୍ମାସତି ସମ୍ମାସମାଧି। ଅୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅୟଂ ପଟିପଦା, ଏତାସଂ ତଣ୍ହାନଂ ପହାନାୟା’’ତି। ‘‘ଭଦ୍ଦକୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଭଦ୍ଦିକା ପଟିପଦା , ଏତାସଂ ତଣ୍ହାନଂ ପହାନାୟ। ଅଲଞ୍ଚ ପନାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଅପ୍ପମାଦାୟା’’ତି। ଦସମଂ।

୧୧. ଓଘପଞ୍ହାସୁତ୍ତଂ

୩୨୪ . ‘‘‘ଓଘୋ, ଓଘୋ’ତି, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ୱୁଚ୍ଚତି। କତମୋ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଓଘୋ’’ତି? ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ, ଆୱୁସୋ, ଓଘା। କାମୋଘୋ, ଭୱୋଘୋ, ଦିଟ୍ଠୋଘୋ, ଅୱିଜ୍ଜୋଘୋ – ଇମେ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଚତ୍ତାରୋ ଓଘା’’ତି। ‘‘ଅତ୍ଥି ପନାୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା, ଏତେସଂ ଓଘାନଂ ପହାନାୟା’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା, ଏତେସଂ ଓଘାନଂ ପହାନାୟା’’ତି। ‘‘କତମୋ ପନାୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ କତମା ପଟିପଦା, ଏତେସଂ ଓଘାନଂ ପହାନାୟା’’ତି? ‘‘ଅୟମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ଏତେସଂ ଓଘାନଂ ପହାନାୟ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ସମ୍ମାୱାଚା ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ସମ୍ମାସତି ସମ୍ମାସମାଧି । ଅୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅୟଂ ପଟିପଦା, ଏତେସଂ ଓଘାନଂ ପହାନାୟା’’ତି। ‘‘ଭଦ୍ଦକୋ , ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଭଦ୍ଦିକା ପଟିପଦା, ଏତେସଂ ଓଘାନଂ ପହାନାୟ। ଅଲଞ୍ଚ ପନାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଅପ୍ପମାଦାୟା’’ତି। ଏକାଦସମଂ।

୧୨. ଉପାଦାନପଞ୍ହାସୁତ୍ତଂ

୩୨୫ . ‘‘‘ଉପାଦାନଂ, ଉପାଦାନ’ନ୍ତି, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ୱୁଚ୍ଚତି। କତମଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଉପାଦାନ’’ନ୍ତି? ‘‘ଚତ୍ତାରିମାନି, ଆୱୁସୋ, ଉପାଦାନାନି। କାମୁପାଦାନଂ, ଦିଟ୍ଠୁପାଦାନଂ ସୀଲବ୍ବତୁପାଦାନଂ, ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଚତ୍ତାରି ଉପାଦାନାନୀ’’ତି। ‘‘ଅତ୍ଥି ପନାୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା, ଏତେସଂ ଉପାଦାନାନଂ ପହାନାୟା’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା, ଏତେସଂ ଉପାଦାନାନଂ ପହାନାୟା’’ତି । ‘‘କତମୋ ପନାୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ କତମା ପଟିପଦା, ଏତେସଂ ଉପାଦାନାନଂ ପହାନାୟା’’ତି? ‘‘ଅୟମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ଏତେସଂ ଉପାଦାନାନଂ ପହାନାୟ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ସମ୍ମାୱାଚା ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ସମ୍ମାସତି ସମ୍ମାସମାଧି। ଅୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅୟଂ ପଟିପଦା, ଏତେସଂ ଉପାଦାନାନଂ ପହାନାୟା’’ତି। ‘‘ଭଦ୍ଦକୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଭଦ୍ଦିକା ପଟିପଦା, ଏତେସଂ ଉପାଦାନାନଂ ପହାନାୟ। ଅଲଞ୍ଚ ପନାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଅପ୍ପମାଦାୟା’’ତି। ଦ୍ୱାଦସମଂ।

୧୩. ଭୱପଞ୍ହାସୁତ୍ତଂ

୩୨୬ . ‘‘‘ଭୱୋ, ଭୱୋ’ତି, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ୱୁଚ୍ଚତି। କତମୋ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭୱୋ’’ତି? ‘‘ତୟୋ ମେ, ଆୱୁସୋ, ଭୱା। କାମଭୱୋ, ରୂପଭୱୋ, ଅରୂପଭୱୋ – ଇମେ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ତୟୋ ଭୱା’’ତି। ‘‘ଅତ୍ଥି ପନାୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା, ଏତେସଂ ଭୱାନଂ ପରିଞ୍ଞାୟା’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା, ଏତେସଂ ଭୱାନଂ ପରିଞ୍ଞାୟା’’ତି। ‘‘କତମୋ, ପନାୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ କତମା ପଟିପଦା, ଏତେସଂ ଭୱାନଂ ପରିଞ୍ଞାୟା’’ତି? ‘‘ଅୟମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ଏତେସଂ ଭୱାନଂ ପରିଞ୍ଞାୟ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ସମ୍ମାୱାଚା ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ସମ୍ମାସତି ସମ୍ମାସମାଧି। ଅୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅୟଂ ପଟିପଦା, ଏତେସଂ ଭୱାନଂ ପରିଞ୍ଞାୟା’’ତି। ‘‘ଭଦ୍ଦକୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଭଦ୍ଦିକା ପଟିପଦା, ଏତେସଂ ଭୱାନଂ ପରିଞ୍ଞାୟ। ଅଲଞ୍ଚ ପନାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଅପ୍ପମାଦାୟା’’ତି। ତେରସମଂ।

୧୪. ଦୁକ୍ଖପଞ୍ହାସୁତ୍ତଂ

୩୨୭ . ‘‘‘ଦୁକ୍ଖଂ , ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ୱୁଚ୍ଚତି। କତମଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଦୁକ୍ଖ’’ନ୍ତି? ‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଆୱୁସୋ, ଦୁକ୍ଖତା। ଦୁକ୍ଖଦୁକ୍ଖତା, ସଙ୍ଖାରଦୁକ୍ଖତା , ୱିପରିଣାମଦୁକ୍ଖତା – ଇମା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ତିସ୍ସୋ ଦୁକ୍ଖତା’’ତି। ‘‘ଅତ୍ଥି ପନାୱୁସୋ ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା, ଏତାସଂ ଦୁକ୍ଖତାନଂ ପରିଞ୍ଞାୟା’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା, ଏତାସଂ ଦୁକ୍ଖତାନଂ ପରିଞ୍ଞାୟା’’ତି। ‘‘କତମୋ ପନାୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ କତମା ପଟିପଦା, ଏତାସଂ ଦୁକ୍ଖତାନଂ ପରିଞ୍ଞାୟା’’ତି? ‘‘ଅୟମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ଏତାସଂ ଦୁକ୍ଖତାନଂ ପରିଞ୍ଞାୟ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ସମ୍ମାୱାଚା ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ସମ୍ମାସତି ସମ୍ମାସମାଧି। ଅୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅୟଂ ପଟିପଦା, ଏତାସଂ ଦୁକ୍ଖତାନଂ ପରିଞ୍ଞାୟା’’ତି। ‘‘ଭଦ୍ଦକୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଭଦ୍ଦିକା ପଟିପଦା, ଏତାସଂ ଦୁକ୍ଖତାନଂ ପରିଞ୍ଞାୟ। ଅଲଞ୍ଚ ପନାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଅପ୍ପମାଦାୟା’’ତି। ଚୁଦ୍ଦସମଂ।

୧୫. ସକ୍କାୟପଞ୍ହାସୁତ୍ତଂ

୩୨୮ . ‘‘‘ସକ୍କାୟୋ , ସକ୍କାୟୋ’ତି, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ୱୁଚ୍ଚତି। କତମୋ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସକ୍କାୟୋ’’ତି? ‘‘ପଞ୍ଚିମେ, ଆୱୁସୋ, ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା ସକ୍କାୟୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ରୂପୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ୱେଦନୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ସଞ୍ଞୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ସଙ୍ଖାରୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ୱିଞ୍ଞାଣୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ । ଇମେ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା ସକ୍କାୟୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା’’ତି। ‘‘ଅତ୍ଥି ପନାୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା, ଏତସ୍ସ ସକ୍କାୟସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାୟା’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା, ଏତସ୍ସ ସକ୍କାୟସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାୟା’’ତି। ‘‘କତମୋ ପନାୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ କତମା ପଟିପଦା, ଏତସ୍ସ ସକ୍କାୟସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାୟା’’ତି? ‘‘ଅୟମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ଏତସ୍ସ ସକ୍କାୟସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାୟ , ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ସମ୍ମାୱାଚା ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ସମ୍ମାସତି ସମ୍ମାସମାଧି। ଅୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅୟଂ ପଟିପଦା, ଏତସ୍ସ ସକ୍କାୟସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାୟା’’ତି। ‘‘ଭଦ୍ଦକୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଭଦ୍ଦିକା ପଟିପଦା, ଏତସ୍ସ ସକ୍କାୟସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାୟ। ଅଲଞ୍ଚ ପନାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଅପ୍ପମାଦାୟା’’ତି। ପନ୍ନରସମଂ।

୧୬. ଦୁକ୍କରପଞ୍ହାସୁତ୍ତଂ

୩୨୯ . ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ଦୁକ୍କର’’ନ୍ତି? ‘‘ପବ୍ବଜ୍ଜା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ଦୁକ୍କରା’’ତି। ‘‘ପବ୍ବଜିତେନ ପନାୱୁସୋ, କିଂ ଦୁକ୍କର’’ନ୍ତି? ‘‘ପବ୍ବଜିତେନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅଭିରତି ଦୁକ୍କରା’’ତି। ‘‘ଅଭିରତେନ ପନାୱୁସୋ, କିଂ ଦୁକ୍କର’’ନ୍ତି? ‘‘ଅଭିରତେନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପତ୍ତି ଦୁକ୍କରା’’ତି। ‘‘କୀୱଚିରଂ ପନାୱୁସୋ, ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅରହଂ ଅସ୍ସା’’ତି? ‘‘ନଚିରଂ, ଆୱୁସୋ’’ତି। ସୋଳସମଂ।

ଜମ୍ବୁଖାଦକସଂୟୁତ୍ତଂ ସମତ୍ତଂ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ନିବ୍ବାନଂ ଅରହତ୍ତଞ୍ଚ, ଧମ୍ମୱାଦୀ କିମତ୍ଥିୟଂ।

ଅସ୍ସାସୋ ପରମସ୍ସାସୋ, ୱେଦନା ଆସୱାୱିଜ୍ଜା।

ତଣ୍ହା ଓଘା ଉପାଦାନଂ, ଭୱୋ ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ସକ୍କାୟୋ॥

ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ଦୁକ୍କରନ୍ତି॥

୫. ସାମଣ୍ଡକସଂୟୁତ୍ତଂ

୧. ସାମଣ୍ଡକସୁତ୍ତଂ

୩୩୦ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ୱଜ୍ଜୀସୁ ୱିହରତି ଉକ୍କଚେଲାୟଂ ଗଙ୍ଗାୟ ନଦିୟା ତୀରେ। ଅଥ ଖୋ ସାମଣ୍ଡକୋ [ସାମଣ୍ଡକାନି (ସୀ॰)] ପରିବ୍ବାଜକୋ ୟେନାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ସାରିପୁତ୍ତେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସାମଣ୍ଡକୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘‘ନିବ୍ବାନଂ, ନିବ୍ବାନ’ନ୍ତି, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ୱୁଚ୍ଚତି। କତମଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ନିବ୍ବାନ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ରାଗକ୍ଖୟୋ ଦୋସକ୍ଖୟୋ ମୋହକ୍ଖୟୋ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ନିବ୍ବାନ’’ନ୍ତି। ‘‘ଅତ୍ଥି ପନାୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା, ଏତସ୍ସ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟା’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅତ୍ଥି ପଟିପଦା, ଏତସ୍ସ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟା’’ତି।

‘‘କତମୋ ପନାୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ କତମା ପଟିପଦା ଏତସ୍ସ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟା’’ତି? ‘‘ଅୟମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ଏତସ୍ସ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ସମ୍ମାୱାଚା ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ସମ୍ମାସତି ସମ୍ମାସମାଧି। ଅୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଅୟଂ ପଟିପଦା, ଏତସ୍ସ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟା’’ତି। ‘‘ଭଦ୍ଦକୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗୋ ଭଦ୍ଦିକା ପଟିପଦା, ଏତସ୍ସ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ। ଅଲଞ୍ଚ ପନାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଅପ୍ପମାଦାୟା’’ତି। ପଠମଂ।

(ୟଥା ଜମ୍ବୁଖାଦକସଂୟୁତ୍ତଂ, ତଥା ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ)।

୨. ଦୁକ୍କରସୁତ୍ତଂ

୩୩୧ . ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ଦୁକ୍କର’’ନ୍ତି ? ‘‘ପବ୍ବଜ୍ଜା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ଦୁକ୍କରା’’ତି। ‘‘ପବ୍ବଜିତେନ ପନାୱୁସୋ, କିଂ ଦୁକ୍କର’’ନ୍ତି? ‘‘ପବ୍ବଜିତେନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅଭିରତି ଦୁକ୍କରା’’ତି। ‘‘ଅଭିରତେନ ପନାୱୁସୋ, କିଂ ଦୁକ୍କର’’ନ୍ତି? ‘‘ଅଭିରତେନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପତ୍ତି ଦୁକ୍କରା’’ତି। ‘‘କୀୱଚିରଂ ପନାୱୁସୋ, ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅରହଂ ଅସ୍ସା’’ତି? ‘‘ନଚିରଂ, ଆୱୁସୋ’’ତି। ସୋଳସମଂ।

(ପୁରିମକସଦିସଂ ଉଦ୍ଦାନଂ।)

ସାମଣ୍ଡକସଂୟୁତ୍ତଂ ସମତ୍ତଂ।

୬. ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସଂୟୁତ୍ତଂ

୧. ପଠମଝାନପଞ୍ହାସୁତ୍ତଂ

୩୩୨ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ’’ତି। ‘‘ଆୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଇଧ ମୟ୍ହଂ, ଆୱୁସୋ, ରହୋଗତସ୍ସ ପଟିସଲ୍ଲୀନସ୍ସ ଏୱଂ ଚେତସୋ ପରିୱିତକ୍କୋ ଉଦପାଦି – ‘ପଠମଂ ଝାନଂ, ପଠମଂ ଝାନ’ନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି। କତମଂ ନୁ ଖୋ ପଠମଂ ଝାନନ୍ତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଆୱୁସୋ, ଏତଦହୋସି – ‘ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପଠମଂ ଝାନ’ନ୍ତି। ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଆୱୁସୋ, ଇମିନା ୱିହାରେନ ୱିହରତୋ କାମସହଗତା ସଞ୍ଞାମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ ମଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ଇଦ୍ଧିୟା ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ! ମା, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ପଠମଂ ଝାନଂ ପମାଦୋ, ପଠମେ ଝାନେ ଚିତ୍ତଂ ସଣ୍ଠପେହି, ପଠମେ ଝାନେ ଚିତ୍ତଂ ଏକୋଦିଂ କରୋହି [ଏକୋଦିକରୋହି (ପୀ॰)] , ପଠମେ ଝାନେ ଚିତ୍ତଂ ସମାଦହା’ତି। ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଅପରେନ ସମୟେନ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସିଂ। ୟଞ୍ହି ତଂ, ଆୱୁସୋ, ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ସତ୍ଥାରାନୁଗ୍ଗହିତୋ ସାୱକୋ ମହାଭିଞ୍ଞତଂ ପତ୍ତୋ’ତି, ମମଂ ତଂ ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ସତ୍ଥାରାନୁଗ୍ଗହିତୋ ସାୱକୋ ମହାଭିଞ୍ଞତଂ ପତ୍ତୋ’’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ଦୁତିୟଝାନପଞ୍ହାସୁତ୍ତଂ

୩୩୩ . ‘‘‘ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ, ଦୁତିୟଂ ଝାନ’ନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି। କତମଂ ନୁ ଖୋ ଦୁତିୟଂ ଝାନନ୍ତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଆୱୁସୋ, ଏତଦହୋସି – ‘ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଦୁତିୟଂ ଝାନ’ନ୍ତି। ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଆୱୁସୋ, ଇମିନା ୱିହାରେନ ୱିହରତୋ ୱିତକ୍କସହଗତା ସଞ୍ଞାମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ ମଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ଇଦ୍ଧିୟା ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ! ମା, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ପମାଦୋ, ଦୁତିୟେ ଝାନେ ଚିତ୍ତଂ ସଣ୍ଠପେହି, ଦୁତିୟେ ଝାନେ ଚିତ୍ତଂ ଏକୋଦିଂ କରୋହି, ଦୁତିୟେ ଝାନେ ଚିତ୍ତଂ ସମାଦହା’ତି। ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଅପରେନ ସମୟେନ ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସିଂ। ୟଞ୍ହି ତଂ, ଆୱୁସୋ, ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ସତ୍ଥାରାନୁଗ୍ଗହିତୋ ସାୱକୋ ମହାଭିଞ୍ଞତଂ ପତ୍ତୋ’ତି, ମମଂ ତଂ ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ସତ୍ଥାରାନୁଗ୍ଗହିତୋ ସାୱକୋ ମହାଭିଞ୍ଞତଂ ପତ୍ତୋ’’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ତତିୟଝାନପଞ୍ହାସୁତ୍ତଂ

୩୩୪ . ‘‘‘ତତିୟଂ ଝାନଂ, ତତିୟଂ ଝାନ’ନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି। କତମଂ ନୁ ଖୋ ତତିୟଂ ଝାନନ୍ତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଆୱୁସୋ, ଏତଦହୋସି – ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ୱିହରତି ସତୋ ଚ ସମ୍ପଜାନୋ ସୁଖଞ୍ଚ କାୟେନ ପଟିସଂୱେଦେତି, ୟଂ ତଂ ଅରିୟା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି – ‘ଉପେକ୍ଖକୋ ସତିମା ସୁଖୱିହାରୀ’ତି ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ତତିୟଂ ଝାନନ୍ତି। ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ୱିହରାମି ସତୋ ଚ ସମ୍ପଜାନୋ ସୁଖଞ୍ଚ କାୟେନ ପଟିସଂୱେଦେମି। ୟଂ ତଂ ଅରିୟା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି – ‘ଉପେକ୍ଖକୋ ସତିମା ସୁଖୱିହାରୀ’ତି ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଆୱୁସୋ, ଇମିନା ୱିହାରେନ ୱିହରତୋ ପୀତିସହଗତା ସଞ୍ଞାମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ ମଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ଇଦ୍ଧିୟା ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ! ମା, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ତତିୟଂ ଝାନଂ ପମାଦୋ, ତତିୟେ ଝାନେ ଚିତ୍ତଂ ସଣ୍ଠପେହି, ତତିୟେ ଝାନେ ଚିତ୍ତଂ ଏକୋଦିଂ କରୋହି, ତତିୟେ ଝାନେ ଚିତ୍ତଂ ସମାଦହା’ତି। ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଅପରେନ ସମୟେନ ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ୱିହରାମି ସତୋ ଚ ସମ୍ପଜାନୋ ସୁଖଞ୍ଚ କାୟେନ ପଟିସଂୱେଦେମି, ୟଂ ତଂ ଅରିୟା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି – ‘ଉପେକ୍ଖକୋ ସତିମା ସୁଖୱିହାରୀ’ତି ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସିଂ। ୟଞ୍ହି ତଂ ଆୱୁସୋ ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ…ପେ॰… ମହାଭିଞ୍ଞତଂ ପତ୍ତୋ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଚତୁତ୍ଥଝାନପଞ୍ହାସୁତ୍ତଂ

୩୩୫ . ‘‘‘ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ , ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନ’ନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି। କତମଂ ନୁ ଖୋ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନନ୍ତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଆୱୁସୋ, ଏତଦହୋସି – ‘ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନ’ନ୍ତି। ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଆୱୁସୋ, ଇମିନା ୱିହାରେନ ୱିହରତୋ ସୁଖସହଗତା ସଞ୍ଞାମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ ମଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ଇଦ୍ଧିୟା ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ! ମା, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ପମାଦୋ, ଚତୁତ୍ଥେ ଝାନେ ଚିତ୍ତଂ ସଣ୍ଠପେହି, ଚତୁତ୍ଥେ ଝାନେ ଚିତ୍ତଂ ଏକୋଦିଂ କରୋହି, ଚତୁତ୍ଥେ ଝାନେ ଚିତ୍ତଂ ସମାଦହା’ତି। ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଅପରେନ ସମୟେନ ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସିଂ। ୟଞ୍ହି ତଂ, ଆୱୁସୋ, ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ…ପେ॰… ମହାଭିଞ୍ଞତଂ ପତ୍ତୋ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନପଞ୍ହାସୁତ୍ତଂ

୩୩୬ . ‘‘‘ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ, ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନ’ନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି। କତମଂ ନୁ ଖୋ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନନ୍ତି ? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଆୱୁସୋ, ଏତଦହୋସି – ‘ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ରୂପସଞ୍ଞାନଂ ସମତିକ୍କମା ପଟିଘସଞ୍ଞାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ନାନତ୍ତସଞ୍ଞାନଂ ଅମନସିକାରା ଅନନ୍ତୋ ଆକାସୋତି ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନ’ନ୍ତି। ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ସବ୍ବସୋ ରୂପସଞ୍ଞାନଂ ସମତିକ୍କମା ପଟିଘସଞ୍ଞାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ନାନତ୍ତସଞ୍ଞାନଂ ଅମନସିକାରା ଅନନ୍ତୋ ଆକାସୋତି ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଆୱୁସୋ, ଇମିନା ୱିହାରେନ ୱିହରତୋ ରୂପସହଗତା ସଞ୍ଞାମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ ମଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ଇଦ୍ଧିୟା ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ! ମା, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ପମାଦୋ, ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନେ ଚିତ୍ତଂ ସଣ୍ଠପେହି, ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନେ ଚିତ୍ତଂ ଏକୋଦିଂ କରୋହି, ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନେ ଚିତ୍ତଂ ସମାଦହା’ତି। ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଅପରେନ ସମୟେନ ସବ୍ବସୋ ରୂପସଞ୍ଞାନଂ ସମତିକ୍କମା ପଟିଘସଞ୍ଞାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ନାନତ୍ତସଞ୍ଞାନଂ ଅମନସିକାରା ଅନନ୍ତୋ ଆକାସୋତି ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସିଂ। ୟଞ୍ହି ତଂ, ଆୱୁସୋ, ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ…ପେ॰… ମହାଭିଞ୍ଞତଂ ପତ୍ତୋ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନପଞ୍ହାସୁତ୍ତଂ

୩୩୭ . ‘‘‘ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ, ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନ’ନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି। କତମଂ ନୁ ଖୋ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନନ୍ତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଆୱୁସୋ, ଏତଦହୋସି – ‘ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ଅନନ୍ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣନ୍ତି ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନ’ନ୍ତି। ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ସବ୍ବସୋ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ଅନନ୍ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣନ୍ତି ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି । ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଆୱୁସୋ, ଇମିନା ୱିହାରେନ ୱିହରତୋ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସହଗତା ସଞ୍ଞାମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ ମଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ଇଦ୍ଧିୟା ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ! ମା, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ପମାଦୋ, ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନେ ଚିତ୍ତଂ ସଣ୍ଠପେହି, ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନେ ଚିତ୍ତଂ ଏକୋଦିଂ କରୋହି, ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନେ ଚିତ୍ତଂ ସମାଦହା’ତି। ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଅପରେନ ସମୟେନ ସବ୍ବସୋ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ଅନନ୍ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣନ୍ତି ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସିଂ। ୟଞ୍ହି ତଂ, ଆୱୁସୋ, ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ…ପେ॰… ମହାଭିଞ୍ଞତଂ ପତ୍ତୋ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନପଞ୍ହାସୁତ୍ତଂ

୩୩୮ . ‘‘‘ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ, ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନ’ନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି। କତମଂ ନୁ ଖୋ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନନ୍ତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଆୱୁସୋ, ଏତଦହୋସି – ‘ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନ’ନ୍ତି। ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ସବ୍ବସୋ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଆୱୁସୋ, ଇମିନା ୱିହାରେନ ୱିହରତୋ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସହଗତା ସଞ୍ଞାମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ ମଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ଇଦ୍ଧିୟା ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ! ମା, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ପମାଦୋ, ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନେ ଚିତ୍ତଂ ସଣ୍ଠପେହି, ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନେ ଚିତ୍ତଂ ଏକୋଦିଂ କରୋହି, ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନେ ଚିତ୍ତଂ ସମାଦହା’ତି। ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଅପରେନ ସମୟେନ ସବ୍ବସୋ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସିଂ। ୟଞ୍ହି ତଂ, ଆୱୁସୋ, ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ…ପେ॰… ମହାଭିଞ୍ଞତଂ ପତ୍ତୋ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନପଞ୍ହାସୁତ୍ତଂ

୩୩୯ . ‘‘‘ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ, ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନ’ନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି। କତମଂ ନୁ ଖୋ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନନ୍ତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଆୱୁସୋ, ଏତଦହୋସି – ‘ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନ’ନ୍ତି। ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ସବ୍ବସୋ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଆୱୁସୋ, ଇମିନା ୱିହାରେନ ୱିହରତୋ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସହଗତା ସଞ୍ଞାମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ ମଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ଇଦ୍ଧିୟା ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ! ମା, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ପମାଦୋ, ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନେ ଚିତ୍ତଂ ସଣ୍ଠପେହି, ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନେ ଚିତ୍ତଂ ଏକୋଦିଂ କରୋହି, ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନେ ଚିତ୍ତଂ ସମାଦହା’ତି। ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଅପରେନ ସମୟେନ ସବ୍ବସୋ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସିଂ। ୟଞ୍ହି ତଂ, ଆୱୁସୋ, ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ…ପେ॰… ମହାଭିଞ୍ଞତଂ ପତ୍ତୋ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଅନିମିତ୍ତପଞ୍ହାସୁତ୍ତଂ

୩୪୦ . ‘‘‘ଅନିମିତ୍ତୋ ଚେତୋସମାଧି, ଅନିମିତ୍ତୋ ଚେତୋସମାଧୀ’ତି ୱୁଚ୍ଚତି। କତମୋ ନୁ ଖୋ ଅନିମିତ୍ତୋ ଚେତୋସମାଧୀତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଆୱୁସୋ, ଏତଦହୋସି – ‘ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବନିମିତ୍ତାନଂ ଅମନସିକାରା ଅନିମିତ୍ତଂ ଚେତୋସମାଧିଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅନିମିତ୍ତୋ ଚେତୋସମାଧୀ’ତି। ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ସବ୍ବନିମିତ୍ତାନଂ ଅମନସିକାରା ଅନିମିତ୍ତଂ ଚେତୋସମାଧିଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଆୱୁସୋ, ଇମିନା ୱିହାରେନ ୱିହରତୋ ନିମିତ୍ତାନୁସାରି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ ମଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ଇଦ୍ଧିୟା ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ! ମା, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଅନିମିତ୍ତଂ ଚେତୋସମାଧିଂ ପମାଦୋ, ଅନିମିତ୍ତେ ଚେତୋସମାଧିସ୍ମିଂ ଚିତ୍ତଂ ସଣ୍ଠପେହି, ଅନିମିତ୍ତେ ଚେତୋସମାଧିସ୍ମିଂ ଚିତ୍ତଂ ଏକୋଦିଂ କରୋହି, ଅନିମିତ୍ତେ ଚେତୋସମାଧିସ୍ମିଂ ଚିତ୍ତଂ ସମାଦହା’ତି। ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଅପରେନ ସମୟେନ ସବ୍ବନିମିତ୍ତାନଂ ଅମନସିକାରା ଅନିମିତ୍ତଂ ଚେତୋସମାଧିଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସିଂ। ୟଞ୍ହି ତଂ, ଆୱୁସୋ, ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ସତ୍ଥାରାନୁଗ୍ଗହିତୋ ସାୱକୋ ମହାଭିଞ୍ଞତଂ ପତ୍ତୋ’ତି, ମମଂ ତଂ ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ସତ୍ଥାରାନୁଗ୍ଗହିତୋ ସାୱକୋ ମହାଭିଞ୍ଞତଂ ପତ୍ତୋ’’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ସକ୍କସୁତ୍ତଂ

୩୪୧ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ – ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ପୁରିସୋ ସମିଞ୍ଜିତଂ ୱା ବାହଂ ପସାରେୟ୍ୟ, ପସାରିତଂ ୱା ବାହଂ ସମିଞ୍ଜେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱ – ଜେତୱନେ ଅନ୍ତରହିତୋ ଦେୱେସୁ ତାୱତିଂସେସୁ ପାତୁରହୋସି । ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ପଞ୍ଚହି ଦେୱତାସତେହି ସଦ୍ଧିଂ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତଂ ଖୋ ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ବୁଦ୍ଧସରଣଗମନଂ [ବୁଦ୍ଧଂ ସରଣଗମନଂ (ସୀ॰)] ହୋତି। ବୁଦ୍ଧସରଣଗମନହେତୁ [ବୁଦ୍ଧଂ ସରଣଗମନହେତୁ (ସୀ॰)] ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ସାଧୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଧମ୍ମସରଣଗମନଂ ହୋତି। ଧମ୍ମସରଣଗମନହେତୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ସାଧୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ସଙ୍ଘସରଣଗମନଂ ହୋତି। ସଙ୍ଘସରଣଗମନହେତୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ବୁଦ୍ଧସରଣଗମନଂ ହୋତି। ବୁଦ୍ଧସରଣଗମନହେତୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଧମ୍ମସରଣଗମନଂ ହୋତି। ଧମ୍ମସରଣଗମନହେତୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ସଙ୍ଘ…ପେ॰… ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଛହି ଦେୱତାସତେହି ସଦ୍ଧିଂ…ପେ॰… ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ସତ୍ତହି ଦେୱତାସତେହି ସଦ୍ଧିଂ…ପେ॰… ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଅଟ୍ଠହି ଦେୱତାସତେହି ସଦ୍ଧିଂ…ପେ॰… ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଅସୀତିୟା ଦେୱତାସହସ୍ସେହି ସଦ୍ଧିଂ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତଂ ଖୋ ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ବୁଦ୍ଧସରଣଗମନଂ ହୋତି। ବୁଦ୍ଧସରଣଗମନହେତୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ସାଧୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଧମ୍ମସରଣଗମନଂ ହୋତି। ଧମ୍ମସରଣଗମନହେତୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ସାଧୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ସଙ୍ଘସରଣଗମନଂ ହୋତି। ସଙ୍ଘସରଣଗମନହେତୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ବୁଦ୍ଧସରଣଗମନଂ ହୋତି। ବୁଦ୍ଧସରଣଗମନହେତୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଧମ୍ମସରଣଗମନଂ ହୋତି…ପେ॰… ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ସଙ୍ଘସରଣଗମନଂ ହୋତି। ସଙ୍ଘସରଣଗମନହେତୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ପଞ୍ଚହି ଦେୱତାସତେହି ସଦ୍ଧିଂ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତଂ ଖୋ ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି – ‘ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନୋ ସୁଗତୋ ଲୋକୱିଦୂ ଅନୁତ୍ତରୋ ପୁରିସଦମ୍ମସାରଥି ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା’ତି। ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି – ‘ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଅକାଲିକୋ ଏହିପସ୍ସିକୋ ଓପନେୟ୍ୟିକୋ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀ’ତି । ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି – ‘ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ, ଉଜୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ , ଞାୟପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ, ସାମୀଚିପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ, ୟଦିଦଂ ଚତ୍ତାରି ପୁରିସୟୁଗାନି ଅଟ୍ଠ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲା ଏସ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ ଆହୁନେୟ୍ୟୋ ପାହୁନେୟ୍ୟୋ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟୋ ଅଞ୍ଜଲିକରଣୀୟୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସା’ତି। ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି ଅଚ୍ଛିଦ୍ଦେହି ଅସବଲେହି ଅକମ୍ମାସେହି ଭୁଜିସ୍ସେହି ୱିଞ୍ଞୁପ୍ପସତ୍ଥେହି ଅପରାମଟ୍ଠେହି ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି – ‘ଇତିପି ସୋ…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା’ତି। ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି – ‘ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ…ପେ॰… ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀ’ତି। ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି – ‘ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ…ପେ॰… ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସା’ତି। ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଛହି ଦେୱତାସତେହି ସଦ୍ଧିଂ…ପେ॰…। ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ସତ୍ତହି ଦେୱତାସତେହି ସଦ୍ଧିଂ…ପେ॰…। ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଅଟ୍ଠହି ଦେୱତାସତେହି ସଦ୍ଧିଂ…ପେ॰…। ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଅସୀତିୟା ଦେୱତାସହସ୍ସେହି ସଦ୍ଧିଂ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତଂ ଖୋ ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି – ‘ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା’ତି। ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି – ‘ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ…ପେ॰… ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀ’ତି। ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି – ‘ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ…ପେ॰… ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସା’ତି। ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି ।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି – ‘ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା’ତି। ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି – ‘ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ…ପେ॰… ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀ’ତି। ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି – ‘ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ…ପେ॰… ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସା’ତି। ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ପଞ୍ଚହି ଦେୱତାସତେହି ସଦ୍ଧିଂ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମି …ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ଠିତଂ ଖୋ ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ବୁଦ୍ଧସରଣଗମନଂ ହୋତି। ବୁଦ୍ଧସରଣଗମନହେତୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ତେ ଅଞ୍ଞେ ଦେୱେ ଦସହି ଠାନେହି ଅଧିଗଣ୍ହନ୍ତି – ଦିବ୍ବେନ ଆୟୁନା, ଦିବ୍ବେନ ୱଣ୍ଣେନ, ଦିବ୍ବେନ ସୁଖେନ, ଦିବ୍ବେନ ୟସେନ, ଦିବ୍ବେନ ଆଧିପତେୟ୍ୟେନ, ଦିବ୍ବେହି ରୂପେହି, ଦିବ୍ବେହି ସଦ୍ଦେହି, ଦିବ୍ବେହି ଗନ୍ଧେହି, ଦିବ୍ବେହି ରସେହି, ଦିବ୍ବେହି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେହି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଧମ୍ମସରଣଗମନଂ ହୋତି। ଧମ୍ମସରଣଗମନହେତୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ତେ ଅଞ୍ଞେ ଦେୱେ ଦସହି ଠାନେହି ଅଧିଗଣ୍ହନ୍ତି – ଦିବ୍ବେନ ଆୟୁନା, ଦିବ୍ବେନ ୱଣ୍ଣେନ, ଦିବ୍ବେନ ସୁଖେନ, ଦିବ୍ବେନ ୟସେନ, ଦିବ୍ବେନ ଆଧିପତେୟ୍ୟେନ, ଦିବ୍ବେହି ରୂପେହି, ଦିବ୍ବେହି ସଦ୍ଦେହି, ଦିବ୍ବେହି ଗନ୍ଧେହି, ଦିବ୍ବେହି ରସେହି, ଦିବ୍ବେହି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେହି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ସଙ୍ଘସରଣଗମନଂ ହୋତି। ସଙ୍ଘସରଣଗମନହେତୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ତେ ଅଞ୍ଞେ ଦେୱେ ଦସହି ଠାନେହି ଅଧିଗଣ୍ହନ୍ତି – ଦିବ୍ବେନ ଆୟୁନା, ଦିବ୍ବେନ ୱଣ୍ଣେନ, ଦିବ୍ବେନ ସୁଖେନ, ଦିବ୍ବେନ ୟସେନ, ଦିବ୍ବେନ ଆଧିପତେୟ୍ୟେନ, ଦିବ୍ବେହି ରୂପେହି, ଦିବ୍ବେହି ସଦ୍ଦେହି, ଦିବ୍ବେହି ଗନ୍ଧେହି, ଦିବ୍ବେହି ରସେହି, ଦିବ୍ବେହି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେହୀ’’ତି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ବୁଦ୍ଧସରଣଗମନଂ ହୋତି। ବୁଦ୍ଧସରଣଗମନହେତୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ତେ ଅଞ୍ଞେ ଦେୱେ ଦସହି ଠାନେହି ଅଧିଗଣ୍ହନ୍ତି – ଦିବ୍ବେନ ଆୟୁନା…ପେ॰… ଦିବ୍ବେହି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେହି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଧମ୍ମସରଣଗମନଂ ହୋତି…ପେ॰…।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ସଙ୍ଘସରଣଗମନଂ ହୋତି। ସଙ୍ଘସରଣଗମନହେତୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ତେ ଅଞ୍ଞେ ଦେୱେ ଦସହି ଠାନେହି ଅଧିଗଣ୍ହନ୍ତି – ଦିବ୍ବେନ ଆୟୁନା, ଦିବ୍ବେନ ୱଣ୍ଣେନ, ଦିବ୍ବେନ ସୁଖେନ, ଦିବ୍ବେନ ୟସେନ, ଦିବ୍ବେନ ଆଧିପତେୟ୍ୟେନ, ଦିବ୍ବେହି ରୂପେହି, ଦିବ୍ବେହି ସଦ୍ଦେହି, ଦିବ୍ବେହି ଗନ୍ଧେହି, ଦିବ୍ବେହି ରସେହି, ଦିବ୍ବେହି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେହୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଛହି ଦେୱତାସତେହି ସଦ୍ଧିଂ…ପେ॰… ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ସତ୍ତହି ଦେୱତାସତେହି ସଦ୍ଧିଂ…ପେ॰… ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଅଟ୍ଠହି ଦେୱତାସତେହି ସଦ୍ଧିଂ…ପେ॰… ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଅସୀତିୟା ଦେୱତାସହସ୍ସେହି ସଦ୍ଧିଂ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତଂ ଖୋ ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ବୁଦ୍ଧସରଣଗମନଂ ହୋତି। ବୁଦ୍ଧସରଣଗମନହେତୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ତେ ଅଞ୍ଞେ ଦେୱେ ଦସହି ଠାନେହି ଅଧିଗଣ୍ହନ୍ତି – ଦିବ୍ବେନ ଆୟୁନା…ପେ॰… ଦିବ୍ବେହି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେହି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଧମ୍ମସରଣଗମନଂ ହୋତି…ପେ॰…।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ସଙ୍ଘସରଣଗମନଂ ହୋତି। ସଙ୍ଘସରଣଗମନହେତୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ତେ ଅଞ୍ଞେ ଦେୱେ ଦସହି ଠାନେହି ଅଧିଗଣ୍ହନ୍ତି – ଦିବ୍ବେନ ଆୟୁନା, ଦିବ୍ବେନ ୱଣ୍ଣେନ, ଦିବ୍ବେନ ସୁଖେନ, ଦିବ୍ବେନ ୟସେନ, ଦିବ୍ବେନ ଆଧିପତେୟ୍ୟେନ, ଦିବ୍ବେହି ରୂପେହି, ଦିବ୍ବେହି ସଦ୍ଦେହି , ଦିବ୍ବେହି ଗନ୍ଧେହି, ଦିବ୍ବେହି ରସେହି, ଦିବ୍ବେହି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେହୀ’’ତି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ବୁଦ୍ଧସରଣଗମନଂ ହୋତି…ପେ॰… ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଧମ୍ମସରଣଗମନଂ ହୋତି…ପେ॰… ସାଧୁ ଖୋ ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ସଙ୍ଘସରଣଗମନଂ ହୋତି। ସଙ୍ଘସରଣଗମନହେତୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ତେ ଅଞ୍ଞେ ଦେୱେ ଦସହି ଠାନେହି ଅଧିଗଣ୍ହନ୍ତି – ଦିବ୍ବେନ ଆୟୁନା, ଦିବ୍ବେନ ୱଣ୍ଣେନ, ଦିବ୍ବେନ ସୁଖେନ, ଦିବ୍ବେନ ୟସେନ, ଦିବ୍ବେନ ଆଧିପତେୟ୍ୟେନ, ଦିବ୍ବେହି ରୂପେହି, ଦିବ୍ବେହି ସଦ୍ଦେହି, ଦିବ୍ବେହି ଗନ୍ଧେହି, ଦିବ୍ବେହି ରସେହି, ଦିବ୍ବେହି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେହୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ପଞ୍ଚହି ଦେୱତାସତେହି ସଦ୍ଧିଂ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତଂ ଖୋ ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି – ‘ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା’ତି। ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ତେ ଅଞ୍ଞେ ଦେୱେ ଦସହି ଠାନେହି ଅଧିଗଣ୍ହନ୍ତି – ଦିବ୍ବେନ ଆୟୁନା…ପେ॰… ଦିବ୍ବେହି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେହି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ , ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି – ‘ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ…ପେ॰… ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀ’ତି। ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି…ପେ॰…।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି – ‘ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ…ପେ॰… ଲୋକସ୍ସା’ତି। ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି…ପେ॰…।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ତେ ଅଞ୍ଞେ ଦେୱେ ଦସହି ଠାନେହି ଅଧିଗଣ୍ହନ୍ତି – ଦିବ୍ବେନ ଆୟୁନା…ପେ॰… ଦିବ୍ବେହି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେହୀ’’ତି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି – ‘ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା’ତି। ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ତେ ଅଞ୍ଞେ ଦେୱେ ଦସହି ଠାନେହି ଅଧିଗଣ୍ହନ୍ତି – ଦିବ୍ବେନ ଆୟୁନା…ପେ॰… ଦିବ୍ବେହି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେହି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି – ‘ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ…ପେ॰… ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀ’ତି। ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ତେ ଅଞ୍ଞେ ଦେୱେ ଦସହି ଠାନେହି ଅଧିଗଣ୍ହନ୍ତି – ଦିବ୍ବେନ ଆୟୁନା…ପେ॰… ଦିବ୍ବେହି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେହି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି – ‘ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ…ପେ॰… ଲୋକସ୍ସା’ତି। ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ , ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି…ପେ॰…।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ତେ ଅଞ୍ଞେ ଦେୱେ ଦସହି ଠାନେହି ଅଧିଗଣ୍ହନ୍ତି – ଦିବ୍ବେନ ଆୟୁନା…ପେ॰… ଦିବ୍ବେହି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେହୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଛହି ଦେୱତାସତେହି ସଦ୍ଧିଂ…ପେ॰… ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ସତ୍ତହି ଦେୱତାସତେହି ସଦ୍ଧିଂ…ପେ॰… ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଅଟ୍ଠହି ଦେୱତାସତେହି ସଦ୍ଧିଂ…ପେ॰… ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଅସୀତିୟା ଦେୱତାସହସ୍ସେହି ସଦ୍ଧିଂ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତଂ ଖୋ ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି – ‘ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନୋ ସୁଗତୋ ଲୋକୱିଦୂ ଅନୁତ୍ତରୋ ପୁରିସଦମ୍ମସାରଥି ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା’ତି। ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ତେ ଅଞ୍ଞେ ଦେୱେ ଦସହି ଠାନେହି ଅଧିଗଣ୍ହନ୍ତି – ଦିବ୍ବେନ ଆୟୁନା, ଦିବ୍ବେନ ୱଣ୍ଣେନ, ଦିବ୍ବେନ ସୁଖେନ, ଦିବ୍ବେନ ୟସେନ, ଦିବ୍ବେନ ଆଧିପତେୟ୍ୟେନ, ଦିବ୍ବେହି ରୂପେହି, ଦିବ୍ବେହି ସଦ୍ଦେହି, ଦିବ୍ବେହି ଗନ୍ଧେହି, ଦିବ୍ବେହି ରସେହି, ଦିବ୍ବେହି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେହି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି – ‘ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଅକାଲିକୋ ଏହିପସ୍ସିକୋ ଓପନେୟ୍ୟିକୋ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀ’ତି। ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ତେ ଅଞ୍ଞେ ଦେୱେ ଦସହି ଠାନେହି ଅଧିଗଣ୍ହନ୍ତି – ଦିବ୍ବେନ ଆୟୁନା…ପେ॰… ଦିବ୍ବେହି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେହି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି – ‘ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ, ଉଜୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ, ଞାୟପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ, ସାମୀଚିପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ, ୟଦିଦଂ ଚତ୍ତାରି ପୁରିସୟୁଗାନି ଅଟ୍ଠ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲା ଏସ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ ଆହୁନେୟ୍ୟୋ ପାହୁନେୟ୍ୟୋ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟୋ ଅଞ୍ଜଲିକରଣୀୟୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସା’ତି। ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ତେ ଅଞ୍ଞେ ଦେୱେ ଦସହି ଠାନେହି ଅଧିଗଣ୍ହନ୍ତି – ଦିବ୍ବେନ ଆୟୁନା…ପେ॰… ଦିବ୍ବେହି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେହି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି ଅଚ୍ଛିଦ୍ଦେହି ଅସବଲେହି ଅକମ୍ମାସେହି ଭୁଜିସ୍ସେହି ୱିଞ୍ଞୁପ୍ପସତ୍ଥେହି ଅପରାମଟ୍ଠେହି ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ତେ ଅଞ୍ଞେ ଦେୱେ ଦସହି ଠାନେହି ଅଧିଗଣ୍ହନ୍ତି – ଦିବ୍ବେନ ଆୟୁନା, ଦିବ୍ବେନ ୱଣ୍ଣେନ, ଦିବ୍ବେନ ସୁଖେନ, ଦିବ୍ବେନ ୟସେନ, ଦିବ୍ବେନ ଆଧିପତେୟ୍ୟେନ, ଦିବ୍ବେହି ରୂପେହି, ଦିବ୍ବେହି ସଦ୍ଦେହି, ଦିବ୍ବେହି ଗନ୍ଧେହି, ଦିବ୍ବେହି ରସେହି, ଦିବ୍ବେହି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେହୀ’’ତି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି – ‘ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା’ତି। ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ତେ ଅଞ୍ଞେ ଦେୱେ ଦସହି ଠାନେହି ଅଧିଗଣ୍ହନ୍ତି – ଦିବ୍ବେନ ଆୟୁନା…ପେ॰… ଦିବ୍ବେହି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେହି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି – ‘ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ…ପେ॰… ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀ’ତି। ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ତେ ଅଞ୍ଞେ ଦେୱେ ଦସହି ଠାନେହି ଅଧିଗଣ୍ହନ୍ତି – ଦିବ୍ବେନ ଆୟୁନା…ପେ॰… ଦିବ୍ବେହି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେହି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି – ‘ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ…ପେ॰… ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସା’ତି। ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ତେ ଅଞ୍ଞେ ଦେୱେ ଦସହି ଠାନେହି ଅଧିଗଣ୍ହନ୍ତି – ଦିବ୍ବେନ ଆୟୁନା…ପେ॰… ଦିବ୍ବେହି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେହି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗମନଂ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗମନହେତୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ତେ ଅଞ୍ଞେ ଦେୱେ ଦସହି ଠାନେହି ଅଧିଗଣ୍ହନ୍ତି – ଦିବ୍ବେନ ଆୟୁନା, ଦିବ୍ବେନ ୱଣ୍ଣେନ, ଦିବ୍ବେନ ସୁଖେନ , ଦିବ୍ବେନ ୟସେନ, ଦିବ୍ବେନ ଆଧିପତେୟ୍ୟେନ, ଦିବ୍ବେହି ରୂପେହି, ଦିବ୍ବେହି ସଦ୍ଦେହି, ଦିବ୍ବେହି ଗନ୍ଧେହି, ଦିବ୍ବେହି ରସେହି, ଦିବ୍ବେହି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେହୀ’’ତି। ଦସମଂ।

୧୧. ଚନ୍ଦନସୁତ୍ତଂ

୩୪୨ . ଅଥ ଖୋ ଚନ୍ଦନୋ [ନନ୍ଦନୋ (ସୀ॰)] ଦେୱପୁତ୍ତୋ…ପେ॰…।

ଅଥ ଖୋ ସୁୟାମୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ…ପେ॰… ।

ଅଥ ଖୋ ସନ୍ତୁସିତୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ…ପେ॰…।

ଅଥ ଖୋ ସୁନିମ୍ମିତୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ…ପେ॰…।

ଅଥ ଖୋ ୱସୱତ୍ତି ଦେୱପୁତ୍ତୋ…ପେ॰…।

(ୟଥା ସକ୍କସୁତ୍ତଂ ତଥା ଇମେ ପଞ୍ଚ ପେୟ୍ୟାଲା ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବା)। ଏକାଦସମଂ।

ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସଂୟୁତ୍ତଂ ସମତ୍ତଂ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ସୱିତକ୍କାୱିତକ୍କଞ୍ଚ, ସୁଖେନ ଚ ଉପେକ୍ଖକୋ।

ଆକାସଞ୍ଚେୱ ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଆକିଞ୍ଚଂ ନେୱସଞ୍ଞିନା।

ଅନିମିତ୍ତୋ ଚ ସକ୍କୋ ଚ, ଚନ୍ଦନେକାଦସେନ ଚାତି॥

୭. ଚିତ୍ତସଂୟୁତ୍ତଂ

୧. ସଂୟୋଜନସୁତ୍ତଂ

୩୪୩ . ଏକଂ ସମୟଂ ସମ୍ବହୁଲା ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ମଚ୍ଛିକାସଣ୍ଡେ ୱିହରନ୍ତି ଅମ୍ବାଟକୱନେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସମ୍ବହୁଲାନଂ ଥେରାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତାନଂ ମଣ୍ଡଲମାଳେ ସନ୍ନିସିନ୍ନାନଂ ସନ୍ନିପତିତାନଂ ଅୟମନ୍ତରାକଥା ଉଦପାଦି – ‘‘‘ସଂୟୋଜନ’ନ୍ତି ୱା, ଆୱୁସୋ, ‘ସଂୟୋଜନିୟା ଧମ୍ମା’ତି ୱା ଇମେ ଧମ୍ମା ନାନତ୍ଥା ନାନାବ୍ୟଞ୍ଜନା ଉଦାହୁ ଏକତ୍ଥା ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନ’’ନ୍ତି? ତତ୍ରେକଚ୍ଚେହି ଥେରେହି ଭିକ୍ଖୂହି ଏୱଂ ବ୍ୟାକତଂ ହୋତି – ‘‘‘ସଂୟୋଜନ’ନ୍ତି ୱା, ଆୱୁସୋ, ‘ସଂୟୋଜନିୟା ଧମ୍ମା’ତି ୱା ଇମେ ଧମ୍ମା ନାନତ୍ଥା ଚେୱ ନାନାବ୍ୟଞ୍ଜନା ଚା’’ତି। ଏକଚ୍ଚେହି ଥେରେହି ଭିକ୍ଖୂହି ଏୱଂ ବ୍ୟାକତଂ ହୋତି – ‘‘‘ସଂୟୋଜନ’ନ୍ତି ୱା, ଆୱୁସୋ, ‘ସଂୟୋଜନିୟା ଧମ୍ମା’ତି ୱା ଇମେ ଧମ୍ମା ଏକତ୍ଥା ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନ’’ନ୍ତି।

ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ମିଗପଥକଂ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ ହୋତି କେନଚିଦେୱ କରଣୀୟେନ। ଅସ୍ସୋସି ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ସମ୍ବହୁଲାନଂ କିର ଥେରାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତାନଂ ମଣ୍ଡଲମାଳେ ସନ୍ନିସିନ୍ନାନଂ ସନ୍ନିପତିତାନଂ ଅୟମନ୍ତରାକଥା ଉଦପାଦି – ‘‘‘ସଂୟୋଜନ’ନ୍ତି ୱା, ଆୱୁସୋ, ‘ସଂୟୋଜନିୟା ଧମ୍ମା’ତି ୱା ଇମେ ଧମ୍ମା ନାନତ୍ଥା ନାନାବ୍ୟଞ୍ଜନା ଉଦାହୁ ଏକତ୍ଥା ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନ’’ନ୍ତି? ତତ୍ରେକଚ୍ଚେହି ଥେରେହି ଭିକ୍ଖୂହି ଏୱଂ ବ୍ୟାକତଂ – ‘‘‘ସଂୟୋଜନ’ନ୍ତି ୱା, ଆୱୁସୋ , ‘ସଂୟୋଜନିୟା ଧମ୍ମା’ତି ୱା ଇମେ ଧମ୍ମା ନାନତ୍ଥା ଚେୱ ନାନାବ୍ୟଞ୍ଜନା ଚା’’ତି। ଏକଚ୍ଚେହି ଥେରେହି ଭିକ୍ଖୂହି ଏୱଂ ବ୍ୟାକତଂ ‘ସଂୟୋଜନ’ନ୍ତି ୱା, ଆୱୁସୋ ‘ସଂୟୋଜନିୟା ଧମ୍ମା’ତି ୱା ଇମେ ଧମ୍ମା ଏକତ୍ଥା ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ୟେନ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସୁତଂ ମେତଂ, ଭନ୍ତେ, ସମ୍ବହୁଲାନଂ କିର ଥେରାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତାନଂ ମଣ୍ଡଲମାଳେ ସନ୍ନିସିନ୍ନାନଂ ସନ୍ନିପତିତାନଂ ଅୟମନ୍ତରାକଥା ଉଦପାଦି – ‘ସଂୟୋଜନ’ନ୍ତି ୱା, ଆୱୁସୋ, ‘ସଂୟୋଜନିୟା ଧମ୍ମା’ତି ୱା ଇମେ ଧମ୍ମା ନାନତ୍ଥା ନାନାବ୍ୟଞ୍ଜନା ଉଦାହୁ ଏକତ୍ଥା ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନ’’ନ୍ତି? ଏକଚ୍ଚେହି ଥେରେହି ଭିକ୍ଖୂହି ଏୱଂ ବ୍ୟାକତଂ – ‘‘‘ସଂୟୋଜନ’ନ୍ତି ୱା, ଆୱୁସୋ, ‘ସଂୟୋଜନିୟା ଧମ୍ମା’ତି ୱା ଇମେ ଧମ୍ମା ନାନତ୍ଥା ଚେୱ ନାନାବ୍ୟଞ୍ଜନା ଚା’’ତି। ଏକଚ୍ଚେହି ଥେରେହି ଭିକ୍ଖୂହି ଏୱଂ ବ୍ୟାକତଂ ‘‘‘ସଂୟୋଜନ’ନ୍ତି ୱା, ଆୱୁସୋ, ‘ସଂୟୋଜନିୟା ଧମ୍ମା’ତି ୱା ଇମେ ଧମ୍ମା ଏକତ୍ଥା ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନ’’ନ୍ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଗହପତୀ’’ତି।

‘‘‘ସଂୟୋଜନ’ନ୍ତି ୱା, ଭନ୍ତେ, ‘ସଂୟୋଜନିୟା ଧମ୍ମା’ତି ୱା ଇମେ ଧମ୍ମା ନାନତ୍ଥା ଚେୱ ନାନାବ୍ୟଞ୍ଜନା ଚ। ତେନ ହି, ଭନ୍ତେ, ଉପମଂ ୱୋ କରିସ୍ସାମି। ଉପମାୟପିଧେକଚ୍ଚେ ୱିଞ୍ଞୂ ପୁରିସା ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନନ୍ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭନ୍ତେ, କାଳୋ ଚ ବଲୀବଦ୍ଦୋ ଓଦାତୋ ଚ ବଲୀବଦ୍ଦୋ ଏକେନ ଦାମେନ ୱା ୟୋତ୍ତେନ ୱା ସଂୟୁତ୍ତା ଅସ୍ସୁ। ୟୋ ନୁ ଖୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘କାଳୋ ବଲୀବଦ୍ଦୋ ଓଦାତସ୍ସ ବଲୀବଦ୍ଦସ୍ସ ସଂୟୋଜନଂ , ଓଦାତୋ ବଲୀବଦ୍ଦୋ କାଳସ୍ସ ବଲୀବଦ୍ଦସ୍ସ ସଂୟୋଜନ’ନ୍ତି, ସମ୍ମା ନୁ ଖୋ ସୋ ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଗହପତି! ନ ଖୋ, ଗହପତି, କାଳୋ ବଲୀବଦ୍ଦୋ ଓଦାତସ୍ସ ବଲୀବଦ୍ଦସ୍ସ ସଂୟୋଜନଂ, ନପି ଓଦାତୋ ବଲୀବଦ୍ଦୋ କାଳସ୍ସ ବଳୀବଦ୍ଦସ୍ସ ସଂୟୋଜନଂ; ୟେନ ଖୋ ତେ ଏକେନ ଦାମେନ ୱା ୟୋତ୍ତେନ ୱା ସଂୟୁତ୍ତା ତଂ ତତ୍ଥ ସଂୟୋଜନ’’ନ୍ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ନ ଚକ୍ଖୁ ରୂପାନଂ ସଂୟୋଜନଂ, ନ ରୂପା ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ସଂୟୋଜନଂ; ୟଞ୍ଚ ତତ୍ଥ ତଦୁଭୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଛନ୍ଦରାଗୋ ତଂ ତତ୍ଥ ସଂୟୋଜନଂ। ନ ସୋତଂ ସଦ୍ଦାନଂ… ନ ଘାନଂ ଗନ୍ଧାନଂ… ନ ଜିୱ୍ହା ରସାନଂ… ନ କାୟୋ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାନଂ ସଂୟୋଜନଂ, ନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା କାୟସ୍ସ ସଂୟୋଜନଂ; ୟଞ୍ଚ ତତ୍ଥ ତଦୁଭୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଛନ୍ଦରାଗୋ ତଂ ତତ୍ଥ ସଂୟୋଜନଂ। ନ ମନୋ ଧମ୍ମାନଂ ସଂୟୋଜନଂ, ନ ଧମ୍ମା ମନସ୍ସ ସଂୟୋଜନଂ; ୟଞ୍ଚ ତତ୍ଥ ତଦୁଭୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଛନ୍ଦରାଗୋ ତଂ ତତ୍ଥ ସଂୟୋଜନ’’ନ୍ତି। ‘‘ଲାଭା ତେ, ଗହପତି, ସୁଲଦ୍ଧଂ ତେ, ଗହପତି, ୟସ୍ସ ତେ ଗମ୍ଭୀରେ ବୁଦ୍ଧୱଚନେ ପଞ୍ଞାଚକ୍ଖୁ କମତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ପଠମଇସିଦତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୩୪୪ . ଏକଂ ସମୟଂ ସମ୍ବହୁଲା ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ମଚ୍ଛିକାସଣ୍ଡେ ୱିହରନ୍ତି ଅମ୍ବାଟକୱନେ। ଅଥ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ୟେନ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଧିୱାସେନ୍ତୁ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଥେରା ସ୍ୱାତନାୟ ଭତ୍ତ’’ନ୍ତି। ଅଧିୱାସେସୁଂ ଖୋ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ତୁଣ୍ହୀଭାୱେନ । ଅଥ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ଥେରାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଅଧିୱାସନଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ପକ୍କାମି। ଅଥ ଖୋ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ତସ୍ସା ରତ୍ତିୟା ଅଚ୍ଚୟେନ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଗହପତିସ୍ସ ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦିଂସୁ।

ଅଥ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ୟେନ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଥେରଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘‘ଧାତୁନାନତ୍ତଂ, ଧାତୁନାନତ୍ତ’ନ୍ତି, ଭନ୍ତେ ଥେର, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା’’ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଆୟସ୍ମା ଥେରୋ ତୁଣ୍ହୀ ଅହୋସି। ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଥେରଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘‘ଧାତୁନାନତ୍ତଂ, ଧାତୁନାନତ୍ତ’ନ୍ତି, ଭନ୍ତେ ଥେର, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା’’ତି? ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଥେରୋ ତୁଣ୍ହୀ ଅହୋସି। ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଥେରଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘‘ଧାତୁନାନତ୍ତଂ, ଧାତୁନାନତ୍ତ’ନ୍ତି, ଭନ୍ତେ ଥେର, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା’’ତି? ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଥେରୋ ତୁଣ୍ହୀ ଅହୋସି।

ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ଇସିଦତ୍ତୋ ତସ୍ମିଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେ ସବ୍ବନୱକୋ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଇସିଦତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଥେରଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ବ୍ୟାକରୋମହଂ, ଭନ୍ତେ ଥେର, ଚିତ୍ତସ୍ସ ଗହପତିନୋ ଏତଂ ପଞ୍ହ’’ନ୍ତି? ‘‘ବ୍ୟାକରୋହି ତ୍ୱଂ, ଆୱୁସୋ ଇସିଦତ୍ତ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ଗହପତିନୋ ଏତଂ ପଞ୍ହ’’ନ୍ତି। ‘‘ଏୱଞ୍ହି ତ୍ୱଂ, ଗହପତି, ପୁଚ୍ଛସି – ‘ଧାତୁନାନତ୍ତଂ, ଧାତୁନାନତ୍ତନ୍ତି, ଭନ୍ତେ ଥେର, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ, ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା’’’ତି? ‘‘ଏୱଂ , ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଇଦଂ ଖୋ, ଗହପତି, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା – ଚକ୍ଖୁଧାତୁ, ରୂପଧାତୁ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ…ପେ॰… ମନୋଧାତୁ, ଧମ୍ମଧାତୁ, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ। ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଗହପତି, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ଆୟସ୍ମତୋ ଇସିଦତ୍ତସ୍ସ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ପଣୀତେନ ଖାଦନୀୟେନ ଭୋଜନୀୟେନ ସହତ୍ଥା ସନ୍ତପ୍ପେସି ସମ୍ପୱାରେସି। ଅଥ ଖୋ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ଭୁତ୍ତାୱିନୋ ଓନୀତପତ୍ତପାଣିନୋ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ପକ୍କମିଂସୁ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଥେରୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଇସିଦତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସାଧୁ ଖୋ ତଂ, ଆୱୁସୋ ଇସିଦତ୍ତ , ଏସୋ ପଞ୍ହୋ ପଟିଭାସି, ନେସୋ ପଞ୍ହୋ ମଂ ପଟିଭାସି। ତେନହାୱୁସୋ ଇସିଦତ୍ତ, ୟଦା ଅଞ୍ଞଥାପି [ୟଦା ଅଞ୍ଞଦାପି (ସୀ॰ ପୀ॰) ଅଞ୍ଞଦାପି (?)] ଏୱରୂପୋ ପଞ୍ହୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ତଞ୍ଞେୱେତ୍ଥ ପଟିଭାସେୟ୍ୟା’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଦୁତିୟଇସିଦତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୩୪୫ . ଏକଂ ସମୟଂ ସମ୍ବହୁଲା ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ମଚ୍ଛିକାସଣ୍ଡେ ୱିହରନ୍ତି ଅମ୍ବାଟକୱନେ। ଅଥ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ୟେନ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଧିୱାସେନ୍ତୁ ମେ, ଭନ୍ତେ ଥେରା, ସ୍ୱାତନାୟ ଭତ୍ତ’’ନ୍ତି। ଅଧିୱାସେସୁଂ ଖୋ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ତୁଣ୍ହୀଭାୱେନ। ଅଥ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ଥେରାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଅଧିୱାସନଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ପକ୍କାମି। ଅଥ ଖୋ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ତସ୍ସା ରତ୍ତିୟା ଅଚ୍ଚୟେନ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଗହପତିସ୍ସ ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦିଂସୁ।

ଅଥ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ୟେନ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଥେରଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ୟା ଇମା, ଭନ୍ତେ ଥେର, ଅନେକୱିହିତା ଦିଟ୍ଠିୟୋ ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି – ‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋତି ୱା, ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋତି ୱା, ଅନ୍ତୱା ଲୋକୋତି ୱା, ଅନନ୍ତୱା ଲୋକୋତି ୱା, ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀରନ୍ତି ୱା, ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀରନ୍ତି ୱା, ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି ୱା, ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି ୱା, ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି ୱା, ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱା। ୟାନି ଚିମାନି ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ବ୍ରହ୍ମଜାଲେ ଭଣିତାନି; ଇମା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଦିଟ୍ଠିୟୋ କିସ୍ମିଂ ସତି ହୋନ୍ତି, କିସ୍ମିଂ ଅସତି ନ ହୋନ୍ତୀ’’ତି?

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ଥେରୋ ତୁଣ୍ହୀ ଅହୋସି। ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି…ପେ॰… ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଥେରଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ୟା ଇମା, ଭନ୍ତେ ଥେର, ଅନେକୱିହିତା ଦିଟ୍ଠିୟୋ ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି – ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋତି ୱା, ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋତି ୱା, ଅନ୍ତୱା ଲୋକୋତି ୱା, ଅନନ୍ତୱା ଲୋକୋତି ୱା, ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀରନ୍ତି ୱା, ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀରନ୍ତି ୱା, ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି ୱା, ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି ୱା, ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି ୱା, ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି ୱା। ୟାନି ଚିମାନି ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ବ୍ରହ୍ମଜାଲେ ଭଣିତାନି; ଇମା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଦିଟ୍ଠିୟୋ କିସ୍ମିଂ ସତି ହୋନ୍ତି, କିସ୍ମିଂ ଅସତି ନ ହୋନ୍ତୀ’’ତି? ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଥେରୋ ତୁଣ୍ହୀ ଅହୋସି।

ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ଇସିଦତ୍ତୋ ତସ୍ମିଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେ ସବ୍ବନୱକୋ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଇସିଦତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଥେରଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ବ୍ୟାକରୋମହଂ, ଭନ୍ତେ ଥେର, ଚିତ୍ତସ୍ସ ଗହପତିନୋ ଏତଂ ପଞ୍ହ’’ନ୍ତି? ‘‘ବ୍ୟାକରୋହି ତ୍ୱଂ, ଆୱୁସୋ ଇସିଦତ୍ତ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ଗହପତିନୋ ଏତଂ ପଞ୍ହ’’ନ୍ତି। ‘‘ଏୱଞ୍ହି ତ୍ୱଂ, ଗହପତି, ପୁଚ୍ଛସି – ‘ୟା ଇମା, ଭନ୍ତେ ଥେର, ଅନେକୱିହିତା ଦିଟ୍ଠିୟୋ ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି – ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋତି ୱା…ପେ॰…; ଇମା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଦିଟ୍ଠିୟୋ କିସ୍ମିଂ ସତି ହୋନ୍ତି, କିସ୍ମିଂ ଅସତି ନ ହୋନ୍ତୀ’’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟା ଇମା, ଗହପତି, ଅନେକୱିହିତା ଦିଟ୍ଠିୟୋ ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି – ‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋତି ୱା, ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋତି ୱା, ଅନ୍ତୱା ଲୋକୋତି ୱା ଅନନ୍ତୱା ଲୋକୋତି ୱା, ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀରନ୍ତି ୱା, ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀରନ୍ତି ୱା, ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି ୱା, ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି ୱା, ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି ୱା, ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି ୱା। ୟାନି ଚିମାନି ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ବ୍ରହ୍ମଜାଲେ ଭଣିତାନି; ଇମା ଖୋ, ଗହପତି, ଦିଟ୍ଠିୟୋ ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିୟା ସତି ହୋନ୍ତି, ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିୟା ଅସତି ନ ହୋନ୍ତୀ’’’ତି।

‘‘କଥଂ ପନ, ଭନ୍ତେ, ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଇଧ, ଗହପତି, ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ଅରିୟାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ଅରିୟଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ଅରିୟଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ, ସପ୍ପୁରିସାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି, ରୂପୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ, ଅତ୍ତନି ୱା ରୂପଂ, ରୂପସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ; ୱେଦନଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି…ପେ॰… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି, ୱିଞ୍ଞାଣୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ, ଅତ୍ତନି ୱା ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଗହପତି, ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ହୋତୀ’’ତି।

‘‘କଥଂ ପନ, ଭନ୍ତେ, ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ନ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଇଧ, ଗହପତି, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଅରିୟାନଂ ଦସ୍ସାୱୀ ଅରିୟଧମ୍ମସ୍ସ କୋୱିଦୋ ଅରିୟଧମ୍ମେ ସୁୱିନୀତୋ ସପ୍ପୁରିସାନଂ ଦସ୍ସାୱୀ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମସ୍ସ କୋୱିଦୋ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମେ ସୁୱିନୀତୋ ନ ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି, ନ ରୂପୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ, ନ ଅତ୍ତନି ୱା ରୂପଂ, ନ ରୂପସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ; ନ ୱେଦନଂ… ନ ସଞ୍ଞଂ… ନ ସଙ୍ଖାରେ… ନ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି, ନ ୱିଞ୍ଞାଣୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ, ନ ଅତ୍ତନି ୱା ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ନ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଗହପତି, ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ନ ହୋତୀ’’ତି।

‘‘କୁତୋ , ଭନ୍ତେ, ଅୟ୍ୟୋ ଇସିଦତ୍ତୋ ଆଗଚ୍ଛତୀ’’ତି? ‘‘ଅୱନ୍ତିୟା ଖୋ, ଗହପତି, ଆଗଚ୍ଛାମୀ’’ତି। ‘‘ଅତ୍ଥି, ଭନ୍ତେ, ଅୱନ୍ତିୟା ଇସିଦତ୍ତୋ ନାମ କୁଲପୁତ୍ତୋ ଅମ୍ହାକଂ ଅଦିଟ୍ଠସହାୟୋ ପବ୍ବଜିତୋ? ଦିଟ୍ଠୋ ସୋ ଆୟସ୍ମତା’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଗହପତୀ’’ତି। ‘‘କହଂ ନୁ ଖୋ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ଏତରହି ୱିହରତୀ’’ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ଇସିଦତ୍ତୋ ତୁଣ୍ହୀ ଅହୋସି। ‘‘ଅୟ୍ୟୋ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଇସିଦତ୍ତୋ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଗହପତୀ’’ତି। ‘‘ଅଭିରମତୁ, ଭନ୍ତେ, ଅୟ୍ୟୋ ଇସିଦତ୍ତୋ ମଚ୍ଛିକାସଣ୍ଡେ। ରମଣୀୟଂ ଅମ୍ବାଟକୱନଂ। ଅହଂ ଅୟ୍ୟସ୍ସ ଇସିଦତ୍ତସ୍ସ ଉସ୍ସୁକ୍କଂ କରିସ୍ସାମି ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନ’’ନ୍ତି। ‘‘କଲ୍ୟାଣଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଗହପତୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ଆୟସ୍ମତୋ ଇସିଦତ୍ତସ୍ସ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ପଣୀତେନ ଖାଦନୀୟେନ ଭୋଜନୀୟେନ ସହତ୍ଥା ସନ୍ତପ୍ପେସି ସମ୍ପୱାରେସି। ଅଥ ଖୋ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ଭୁତ୍ତାୱିନୋ ଓନୀତପତ୍ତପାଣିନୋ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ପକ୍କମିଂସୁ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଥେରୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଇସିଦତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସାଧୁ ଖୋ ତଂ, ଆୱୁସୋ ଇସିଦତ୍ତ, ଏସୋ ପଞ୍ହୋ ପଟିଭାସି। ନେସୋ ପଞ୍ହୋ ମଂ ପଟିଭାସି। ତେନହାୱୁସୋ ଇସିଦତ୍ତ, ୟଦା ଅଞ୍ଞଥାପି ଏୱରୂପୋ ପଞ୍ହୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ତଞ୍ଞେୱେତ୍ଥ ପଟିଭାସେୟ୍ୟା’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଇସିଦତ୍ତୋ ସେନାସନଂ ସଂସାମେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ମଚ୍ଛିକାସଣ୍ଡମ୍ହା ପକ୍କାମି। ୟଂ ମଚ୍ଛିକାସଣ୍ଡମ୍ହା ପକ୍କାମି, ତଥା ପକ୍କନ୍ତୋୱ ଅହୋସି, ନ ପୁନ ପଚ୍ଚାଗଚ୍ଛୀତି। ତତିୟଂ।

୪. ମହକପାଟିହାରିୟସୁତ୍ତଂ

୩୪୬ . ଏକଂ ସମୟଂ ସମ୍ବହୁଲା ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ମଚ୍ଛିକାସଣ୍ଡେ ୱିହରନ୍ତି ଅମ୍ବାଟକୱନେ। ଅଥ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ୟେନ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଧିୱାସେନ୍ତୁ ମେ, ଭନ୍ତେ ଥେରା, ସ୍ୱାତନାୟ ଗୋକୁଲେ ଭତ୍ତ’’ନ୍ତି। ଅଧିୱାସେସୁଂ ଖୋ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ତୁଣ୍ହୀଭାୱେନ। ଅଥ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ଥେରାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଅଧିୱାସନଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ପକ୍କାମି। ଅଥ ଖୋ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ତସ୍ସା ରତ୍ତିୟା ଅଚ୍ଚୟେନ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଗହପତିନୋ ଗୋକୁଲଂ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦିଂସୁ।

ଅଥ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ପଣୀତେନ ସପ୍ପିପାୟାସେନ ସହତ୍ଥା ସନ୍ତପ୍ପେସି ସମ୍ପୱାରେସି। ଅଥ ଖୋ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ଭୁତ୍ତାୱିନୋ ଓନୀତପତ୍ତପାଣିନୋ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ପକ୍କମିଂସୁ। ଚିତ୍ତୋପି ଖୋ ଗହପତି ‘ସେସକଂ ୱିସ୍ସଜ୍ଜେଥା’ତି ୱତ୍ୱା ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ପିଟ୍ଠିତୋ ପିଟ୍ଠିତୋ ଅନୁବନ୍ଧି। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଉଣ୍ହଂ ହୋତି କୁଥିତଂ [କୁଟ୍ଠିତଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ; ତେ ଚ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ପୱେଲିୟମାନେନ ମଞ୍ଞେ କାୟେନ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ୟଥା ତଂ ଭୋଜନଂ ଭୁତ୍ତାୱିନୋ।

ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ମହକୋ ତସ୍ମିଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେ ସବ୍ବନୱକୋ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହକୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଥେରଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସାଧୁ ଖ୍ୱସ୍ସ, ଭନ୍ତେ ଥେର, ସୀତକୋ ଚ ୱାତୋ ୱାୟେୟ୍ୟ, ଅବ୍ଭସମ୍ପିଲାପୋ [ଅବ୍ଭସଂବିଲାପୋ (ସୀ॰), ଅବ୍ଭସଂୱିଲାପୋ (ପୀ॰)] ଚ ଅସ୍ସ, ଦେୱୋ ଚ ଏକମେକଂ ଫୁସାୟେୟ୍ୟା’’ତି।

‘‘ସାଧୁ ଖ୍ୱସ୍ସ, ଆୱୁସୋ ମହକ, ୟଂ ସୀତକୋ ଚ ୱାତୋ ୱାୟେୟ୍ୟ, ଅବ୍ଭସମ୍ପିଲାପୋ ଚ ଅସ୍ସ, ଦେୱୋ ଚ ଏକମେକଂ ଫୁସାୟେୟ୍ୟା’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହକୋ ତଥାରୂପଂ ଇଦ୍ଧାଭିସଙ୍ଖାରଂ ଅଭିସଙ୍ଖରି [ଅଭିସଙ୍ଖାସି (ସୀ॰)] ୟଥା ସୀତକୋ ଚ ୱାତୋ ୱାୟି, ଅବ୍ଭସମ୍ପିଲାପୋ ଚ ଅସ୍ସ [ଆସି (?)] , ଦେୱୋ ଚ ଏକମେକଂ ଫୁସି। ଅଥ ଖୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଗହପତିନୋ ଏତଦହୋସି – ‘‘ୟୋ ଖୋ ଇମସ୍ମିଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେ ସବ୍ବନୱକୋ ଭିକ୍ଖୁ ତସ୍ସାୟଂ ଏୱରୂପୋ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱୋ’’ତି । ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହକୋ ଆରାମଂ ସମ୍ପାପୁଣିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଥେରଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଲମେତ୍ତାୱତା, ଭନ୍ତେ ଥେରା’’ତି? ‘‘ଅଲମେତ୍ତାୱତା, ଆୱୁସୋ ମହକ! କତମେତ୍ତାୱତା, ଆୱୁସୋ ମହକ! ପୂଜିତମେତ୍ତାୱତା, ଆୱୁସୋ ମହକା’’ତି । ଅଥ ଖୋ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ୟଥାୱିହାରଂ ଅଗମଂସୁ। ଆୟସ୍ମାପି ମହକୋ ସକଂ ୱିହାରଂ ଅଗମାସି।

ଅଥ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ୟେନାୟସ୍ମା ମହକୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହକଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହକଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସାଧୁ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଅୟ୍ୟୋ ମହକୋ ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମଂ ଇଦ୍ଧିପାଟିହାରିୟଂ ଦସ୍ସେତୂ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି ତ୍ୱଂ, ଗହପତି, ଆଲିନ୍ଦେ ଉତ୍ତରାସଙ୍ଗଂ ପଞ୍ଞପେତ୍ୱା ତିଣକଲାପଂ ଓକାସେହୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ଆୟସ୍ମତୋ ମହକସ୍ସ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ଆଲିନ୍ଦେ ଉତ୍ତରାସଙ୍ଗଂ ପଞ୍ଞପେତ୍ୱା ତିଣକଲାପଂ ଓକାସେସି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହକୋ ୱିହାରଂ ପୱିସିତ୍ୱା ସୂଚିଘଟିକଂ ଦତ୍ୱା ତଥାରୂପଂ ଇଦ୍ଧାଭିସଙ୍ଖାରଂ ଅଭିସଙ୍ଖରି ୟଥା ତାଲଚ୍ଛିଗ୍ଗଳେନ ଚ ଅଗ୍ଗଳନ୍ତରିକାୟ ଚ ଅଚ୍ଚି ନିକ୍ଖମିତ୍ୱା ତିଣାନି ଝାପେସି, ଉତ୍ତରାସଙ୍ଗଂ ନ ଝାପେସି। ଅଥ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ଉତ୍ତରାସଙ୍ଗଂ ପପ୍ଫୋଟେତ୍ୱା ସଂୱିଗ୍ଗୋ ଲୋମହଟ୍ଠଜାତୋ ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହକୋ ୱିହାରା ନିକ୍ଖମିତ୍ୱା ଚିତ୍ତଂ ଗହପତିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଲମେତ୍ତାୱତା, ଗହପତୀ’’ତି?

‘‘ଅଲମେତ୍ତାୱତା , ଭନ୍ତେ ମହକ! କତମେତ୍ତାୱତା, ଭନ୍ତେ, ମହକ! ପୂଜିତମେତ୍ତାୱତା, ଭନ୍ତେ ମହକ! ଅଭିରମତୁ, ଭନ୍ତେ, ଅୟ୍ୟୋ ମହକୋ ମଚ୍ଛିକାସଣ୍ଡେ। ରମଣୀୟଂ ଅମ୍ବାଟକୱନଂ। ଅହଂ ଅୟ୍ୟସ୍ସ ମହକସ୍ସ ଉସ୍ସୁକ୍କଂ କରିସ୍ସାମି ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନ’’ନ୍ତି। ‘‘କଲ୍ୟାଣଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଗହପତୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହକୋ ସେନାସନଂ ସଂସାମେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ମଚ୍ଛିକାସଣ୍ଡମ୍ହା ପକ୍କାମି। ୟଂ ମଚ୍ଛିକାସଣ୍ଡମ୍ହା ପକ୍କାମି, ତଥା ପକ୍କନ୍ତୋୱ ଅହୋସି; ନ ପୁନ ପଚ୍ଚାଗଚ୍ଛୀତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ପଠମକାମଭୂସୁତ୍ତଂ

୩୪୭ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା କାମଭୂ ମଚ୍ଛିକାସଣ୍ଡେ ୱିହରତି ଅମ୍ବାଟକୱନେ। ଅଥ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ୟେନାୟସ୍ମା କାମଭୂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ କାମଭୁଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି । ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଚିତ୍ତଂ ଗହପତିଂ ଆୟସ୍ମା କାମଭୂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ୱୁତ୍ତମିଦଂ , ଗହପତି –

‘‘ନେଲଙ୍ଗୋ ସେତପଚ୍ଛାଦୋ, ଏକାରୋ ୱତ୍ତତୀ ରଥୋ।

ଅନୀଘଂ ପସ୍ସ ଆୟନ୍ତଂ [ଅପ୍ପତ୍ତଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] , ଛିନ୍ନସୋତଂ ଅବନ୍ଧନ’’ନ୍ତି॥

‘‘ଇମସ୍ସ ନୁ ଖୋ, ଗହପତି, ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ କଥଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ’’ତି? ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ ଏତଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ଭାସିତ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଗହପତୀ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ଭନ୍ତେ, ମୁହୁତ୍ତଂ ଆଗମେହି ୟାୱସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ପେକ୍ଖାମୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ମୁହୁତ୍ତଂ ତୁଣ୍ହୀ ହୁତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ କାମଭୁଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘‘ନେଲଙ୍ଗ’ନ୍ତି ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସୀଲାନମେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ‘ସେତପଚ୍ଛାଦୋ’ତି ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ୱିମୁତ୍ତିୟା ଏତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ‘ଏକାରୋ’ତି ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସତିୟା ଏତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ‘ୱତ୍ତତୀ’ତି ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଅଭିକ୍କମପଟିକ୍କମସ୍ସେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ‘ରଥୋ’ତି ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଇମସ୍ସେତଂ ଚାତୁମହାଭୂତିକସ୍ସ କାୟସ୍ସ ଅଧିୱଚନଂ ମାତାପେତ୍ତିକସମ୍ଭୱସ୍ସ ଓଦନକୁମ୍ମାସୂପଚୟସ୍ସ ଅନିଚ୍ଚୁଚ୍ଛାଦନପରିମଦ୍ଦନଭେଦନୱିଦ୍ଧଂସନଧମ୍ମସ୍ସ। ରାଗୋ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ନୀଘୋ, ଦୋସୋ ନୀଘୋ, ମୋହୋ ନୀଘୋ। ତେ ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଙ୍କତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ତସ୍ମା ଖୀଣାସୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ‘ଅନୀଘୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତି। ‘ଆୟନ୍ତ’ନ୍ତି ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଅରହତୋ ଏତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ‘ସୋତୋ’ତି ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ତଣ୍ହାୟେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ସା ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଙ୍କତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ତସ୍ମା ଖୀଣାସୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ‘ଛିନ୍ନସୋତୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତି। ରାଗୋ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ବନ୍ଧନଂ, ଦୋସୋ ବନ୍ଧନଂ, ମୋହୋ ବନ୍ଧନଂ। ତେ ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଙ୍କତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ତସ୍ମା ଖୀଣାସୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ‘ଅବନ୍ଧନୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତି। ଇତି ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ୟଂ ତଂ ଭଗୱତା ୱୁତ୍ତଂ –

‘‘ନେଲଙ୍ଗୋ ସେତପଚ୍ଛାଦୋ, ଏକାରୋ ୱତ୍ତତୀ ରଥୋ।

ଅନୀଘଂ ପସ୍ସ ଆୟନ୍ତଂ, ଛିନ୍ନସୋତଂ ଅବନ୍ଧନ’’ନ୍ତି॥

‘‘ଇମସ୍ସ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାମୀ’’ତି । ‘‘ଲାଭା ତେ, ଗହପତି, ସୁଲଦ୍ଧଂ ତେ, ଗହପତି! ୟସ୍ସ ତେ ଗମ୍ଭୀରେ ବୁଦ୍ଧୱଚନେ ପଞ୍ଞାଚକ୍ଖୁ କମତୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଦୁତିୟକାମଭୂସୁତ୍ତଂ

୩୪୮ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା କାମଭୂ ମଚ୍ଛିକାସଣ୍ଡେ ୱିହରତି ଅମ୍ବାଟକୱନେ। ଅଥ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ୟେନାୟସ୍ମା କାମଭୂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ କାମଭୁଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କତି ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସଙ୍ଖାରା’’ତି? ‘‘ତୟୋ ଖୋ, ଗହପତି, ସଙ୍ଖାରା – କାୟସଙ୍ଖାରୋ, ୱଚୀସଙ୍ଖାରୋ, ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରୋ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ଆୟସ୍ମତୋ କାମଭୁସ୍ସ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ କାମଭୁଂ ଉତ୍ତରିଂ ପଞ୍ହଂ ଅପୁଚ୍ଛି – ‘‘କତମୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, କାୟସଙ୍ଖାରୋ, କତମୋ ୱଚୀସଙ୍ଖାରୋ, କତମୋ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରୋ’’ତି? ‘‘ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସା ଖୋ, ଗହପତି, କାୟସଙ୍ଖାରୋ, ୱିତକ୍କୱିଚାରା ୱଚୀସଙ୍ଖାରୋ, ସଞ୍ଞା ଚ ୱେଦନା ଚ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରୋ’’ତି।

‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି…ପେ॰… ଉତ୍ତରିଂ ପଞ୍ହଂ ଅପୁଚ୍ଛି – ‘‘କସ୍ମା ପନ, ଭନ୍ତେ, ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସା କାୟସଙ୍ଖାରୋ, କସ୍ମା ୱିତକ୍କୱିଚାରା ୱଚୀସଙ୍ଖାରୋ, କସ୍ମା ସଞ୍ଞା ଚ ୱେଦନା ଚ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରୋ’’ତି? ‘‘ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସା ଖୋ, ଗହପତି, କାୟିକା। ଏତେ ଧମ୍ମା କାୟପ୍ପଟିବଦ୍ଧା, ତସ୍ମା ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସା କାୟସଙ୍ଖାରୋ। ପୁବ୍ବେ ଖୋ, ଗହପତି, ୱିତକ୍କେତ୍ୱା ୱିଚାରେତ୍ୱା ପଚ୍ଛା ୱାଚଂ ଭିନ୍ଦତି, ତସ୍ମା ୱିତକ୍କୱିଚାରା ୱଚୀସଙ୍ଖାରୋ। ସଞ୍ଞା ଚ ୱେଦନା ଚ ଚେତସିକା। ଏତେ ଧମ୍ମା ଚିତ୍ତପ୍ପଟିବଦ୍ଧା, ତସ୍ମା ସଞ୍ଞା ଚ ୱେଦନା ଚ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରୋ’’ତି।

ସାଧୁ…ପେ॰… ଉତ୍ତରିଂ ପଞ୍ହଂ ଅପୁଚ୍ଛି – ‘‘କଥଂ ପନ, ଭନ୍ତେ, ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧସମାପତ୍ତି ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ନ ଖୋ, ଗହପତି, ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମାପଜ୍ଜନ୍ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅହଂ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମାପଜ୍ଜିସ୍ସ’ନ୍ତି ୱା ‘ଅହଂ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମାପଜ୍ଜାମୀ’ତି ୱା ‘ଅହଂ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମାପନ୍ନୋ’ତି ୱା । ଅଥ ଖ୍ୱସ୍ସ ପୁବ୍ବେୱ ତଥା ଚିତ୍ତଂ ଭାୱିତଂ ହୋତି ୟଂ ତଂ ତଥତ୍ତାୟ ଉପନେତୀ’’ତି।

ସାଧୁ …ପେ॰… ଉତ୍ତରିଂ ପଞ୍ହଂ ଅପୁଚ୍ଛି – ‘‘ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମାପଜ୍ଜନ୍ତସ୍ସ ପନ, ଭନ୍ତେ , ଭିକ୍ଖୁନୋ କତମେ ଧମ୍ମା ପଠମଂ ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି, ୟଦି ୱା କାୟସଙ୍ଖାରୋ, ୟଦି ୱା ୱଚୀସଙ୍ଖାରୋ, ୟଦି ୱା ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରୋ’’ତି? ‘‘ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମାପଜ୍ଜନ୍ତସ୍ସ ଖୋ, ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁନୋ ୱଚୀସଙ୍ଖାରୋ ପଠମଂ ନିରୁଜ୍ଝତି, ତତୋ କାୟସଙ୍ଖାରୋ, ତତୋ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରୋ’’ତି।

ସାଧୁ…ପେ॰… ଉତ୍ତରିଂ ପଞ୍ହଂ ଅପୁଚ୍ଛି – ‘‘ୟ୍ୱାୟଂ, ଭନ୍ତେ, ମତୋ କାଲଙ୍କତୋ, ୟୋ ଚାୟଂ ଭିକ୍ଖୁ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମାପନ୍ନୋ, ଇମେସଂ କିଂ ନାନାକରଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟ୍ୱାୟଂ ଗହପତି, ମତୋ କାଲଙ୍କତୋ ତସ୍ସ କାୟସଙ୍ଖାରୋ ନିରୁଦ୍ଧୋ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ, ୱଚୀସଙ୍ଖାରୋ ନିରୁଦ୍ଧୋ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ, ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରୋ ନିରୁଦ୍ଧୋ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ, ଆୟୁ ପରିକ୍ଖୀଣୋ, ଉସ୍ମା ୱୂପସନ୍ତା, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ୱିପରିଭିନ୍ନାନି। ୟୋ ଚ ଖ୍ୱାୟଂ, ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମାପନ୍ନୋ, ତସ୍ସପି କାୟସଙ୍ଖାରୋ ନିରୁଦ୍ଧୋ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ, ୱଚୀସଙ୍ଖାରୋ ନିରୁଦ୍ଧୋ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ, ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରୋ ନିରୁଦ୍ଧୋ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ, ଆୟୁ ଅପରିକ୍ଖୀଣୋ, ଉସ୍ମା ଅୱୂପସନ୍ତା, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ୱିପ୍ପସନ୍ନାନି। ୟ୍ୱାୟଂ, ଗହପତି, ମତୋ କାଲଙ୍କତୋ, ୟୋ ଚାୟଂ ଭିକ୍ଖୁ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମାପନ୍ନୋ, ଇଦଂ ନେସଂ ନାନାକରଣ’’ନ୍ତି।

ସାଧୁ…ପେ॰… ଉତ୍ତରିଂ ପଞ୍ହଂ ଅପୁଚ୍ଛି – ‘‘କଥଂ ପନ, ଭନ୍ତେ, ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧସମାପତ୍ତିୟା ୱୁଟ୍ଠାନଂ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ନ ଖୋ, ଗହପତି, ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧସମାପତ୍ତିୟା ୱୁଟ୍ଠହନ୍ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅହଂ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧସମାପତ୍ତିୟା ୱୁଟ୍ଠହିସ୍ସ’ନ୍ତି ୱା ‘ଅହଂ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧସମାପତ୍ତିୟା ୱୁଟ୍ଠହାମୀ’ତି ୱା ‘ଅହଂ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧସମାପତ୍ତିୟା ୱୁଟ୍ଠିତୋ’ତି ୱା। ଅଥ ଖ୍ୱସ୍ସ ପୁବ୍ବେୱ ତଥା ଚିତ୍ତଂ ଭାୱିତଂ ହୋତି, ୟଂ ତଂ ତଥତ୍ତାୟ ଉପନେତୀ’’ତି।

ସାଧୁ , ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଉତ୍ତରିଂ ପଞ୍ହଂ ଅପୁଚ୍ଛି – ‘‘ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧସମାପତ୍ତିୟା ୱୁଟ୍ଠହନ୍ତସ୍ସ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ କତମେ ଧମ୍ମା ପଠମଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ୟଦି ୱା କାୟସଙ୍ଖାରୋ, ୟଦି ୱା ୱଚୀସଙ୍ଖାରୋ, ୟଦି ୱା ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରୋ’’ତି? ‘‘ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧସମାପତ୍ତିୟା ୱୁଟ୍ଠହନ୍ତସ୍ସ, ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରୋ ପଠମଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ତତୋ କାୟସଙ୍ଖାରୋ, ତତୋ ୱଚୀସଙ୍ଖାରୋ’’ତି।

ସାଧୁ…ପେ॰… ଉତ୍ତରିଂ ପଞ୍ହଂ ଅପୁଚ୍ଛି – ‘‘ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧସମାପତ୍ତିୟା ୱୁଟ୍ଠିତଂ ପନ, ଭନ୍ତେ , ଭିକ୍ଖୁଂ କତି ଫସ୍ସା ଫୁସନ୍ତି’’? ‘‘ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧସମାପତ୍ତିୟା ୱୁଟ୍ଠିତଂ ଖୋ, ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁଂ ତୟୋ ଫସ୍ସା ଫୁସନ୍ତି – ସୁଞ୍ଞତୋ ଫସ୍ସୋ, ଅନିମିତ୍ତୋ ଫସ୍ସୋ, ଅପ୍ପଣିହିତୋ ଫସ୍ସୋ’’ତି।

ସାଧୁ…ପେ॰… ଉତ୍ତରିଂ ପଞ୍ହଂ ଅପୁଚ୍ଛି – ‘‘ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧସମାପତ୍ତିୟା ୱୁଟ୍ଠିତସ୍ସ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ କିଂନିନ୍ନଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, କିଂପୋଣଂ, କିଂପବ୍ଭାର’’ନ୍ତି? ‘‘ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧସମାପତ୍ତିୟା ୱୁଟ୍ଠିତସ୍ସ ଖୋ, ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁନୋ ୱିୱେକନିନ୍ନଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି ୱିୱେକପୋଣଂ ୱିୱେକପବ୍ଭାର’’ନ୍ତି।

‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ଆୟସ୍ମତୋ କାମଭୁସ୍ସ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ କାମଭୁଂ ଉତ୍ତରିଂ ପଞ୍ହଂ ଅପୁଚ୍ଛି – ‘‘ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧସମାପତ୍ତିୟା ପନ, ଭନ୍ତେ, କତି ଧମ୍ମା ବହୂପକାରା’’ତି? ‘‘ଅଦ୍ଧା ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଗହପତି, ୟଂ ପଠମଂ ପୁଚ୍ଛିତବ୍ବଂ ତଂ ପୁଚ୍ଛସି। ଅପି ଚ ତ୍ୟାହଂ ବ୍ୟାକରିସ୍ସାମି। ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧସମାପତ୍ତିୟା ଖୋ, ଗହପତି, ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମା ବହୂପକାରା – ସମଥୋ ଚ ୱିପସ୍ସନା ଚା’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଗୋଦତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୩୪୯ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଗୋଦତ୍ତୋ ମଚ୍ଛିକାସଣ୍ଡେ ୱିହରତି ଅମ୍ବାଟକୱନେ। ଅଥ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ୟେନାୟସ୍ମା ଗୋଦତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଗୋଦତ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଚିତ୍ତଂ ଗହପତିଂ ଆୟସ୍ମା ଗୋଦତ୍ତୋ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ୟା ଚାୟଂ, ଗହପତି, ଅପ୍ପମାଣା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି, ୟା ଚ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି, ୟା ଚ ସୁଞ୍ଞତା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି, ୟା ଚ ଅନିମିତ୍ତା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି, ଇମେ ଧମ୍ମା ନାନତ୍ଥା ନାନାବ୍ୟଞ୍ଜନା ଉଦାହୁ ଏକତ୍ଥା ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନ’’ନ୍ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି, ଭନ୍ତେ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ଇମେ ଧମ୍ମା ନାନତ୍ଥା ଚେୱ ନାନାବ୍ୟଞ୍ଜନା ଚ। ଅତ୍ଥି ପନ, ଭନ୍ତେ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ଇମେ ଧମ୍ମା ଏକତ୍ଥା ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନ’’ନ୍ତି।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭନ୍ତେ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ଇମେ ଧମ୍ମା ନାନତ୍ଥା ଚେୱ ନାନାବ୍ୟଞ୍ଜନା ଚ? ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି, ତଥା ଦୁତିୟଂ, ତଥା ତତିୟଂ, ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ [ଚତୁତ୍ଥିଂ (?)] । ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ [ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝେନ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰), ଅବ୍ୟାବଜ୍ଝେନ (?)] ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି। କରୁଣାସହଗତେନ ଚେତସା…ପେ॰… ମୁଦିତାସହଗତେନ ଚେତସା…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି, ତଥା ଦୁତିୟଂ, ତଥା ତତିୟଂ, ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ। ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ଉପେକ୍ଖାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭନ୍ତେ, ଅପ୍ପମାଣା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।

‘‘କତମା ଚ, ଭନ୍ତେ, ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି? ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ, ‘ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀ’ତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭନ୍ତେ, ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।

‘‘କତମା ଚ, ଭନ୍ତେ, ସୁଞ୍ଞତା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି? ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରଞ୍ଞଗତୋ ୱା ରୁକ୍ଖମୂଲଗତୋ ୱା ସୁଞ୍ଞାଗାରଗତୋ ୱା ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ସୁଞ୍ଞମିଦଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା’ତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭନ୍ତେ, ସୁଞ୍ଞତା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।

‘‘କତମା ଚ, ଭନ୍ତେ, ଅନିମିତ୍ତା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି? ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବନିମିତ୍ତାନଂ ଅମନସିକାରା ଅନିମିତ୍ତଂ ଚେତୋସମାଧିଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭନ୍ତେ, ଅନିମିତ୍ତା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ଇମେ ଧମ୍ମା ନାନତ୍ଥା ଚେୱ ନାନାବ୍ୟଞ୍ଜନା ଚ।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭନ୍ତେ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ଇମେ ଧମ୍ମା ଏକତ୍ଥା ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନଂ? ରାଗୋ, ଭନ୍ତେ, ପମାଣକରଣୋ, ଦୋସୋ ପମାଣକରଣୋ, ମୋହୋ ପମାଣକରଣୋ। ତେ ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଙ୍କତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ୟାୱତା ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଅପ୍ପମାଣା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟୋ, ଅକୁପ୍ପା ତାସଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି। ସା ଖୋ ପନ ଅକୁପ୍ପା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ସୁଞ୍ଞା ରାଗେନ, ସୁଞ୍ଞା ଦୋସେନ, ସୁଞ୍ଞା ମୋହେନ। ରାଗୋ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, କିଞ୍ଚନଂ, ଦୋସୋ କିଞ୍ଚନଂ, ମୋହୋ କିଞ୍ଚନଂ। ତେ ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଙ୍କତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ୟାୱତା ଖୋ , ଭନ୍ତେ, ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟୋ, ଅକୁପ୍ପା ତାସଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି। ସା ଖୋ ପନ ଅକୁପ୍ପା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ସୁଞ୍ଞା ରାଗେନ, ସୁଞ୍ଞା ଦୋସେନ, ସୁଞ୍ଞା ମୋହେନ। ରାଗୋ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ନିମିତ୍ତକରଣୋ, ଦୋସୋ ନିମିତ୍ତକରଣୋ, ମୋହୋ ନିମିତ୍ତକରଣୋ। ତେ ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଙ୍କତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ୟାୱତା ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଅନିମିତ୍ତା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟୋ, ଅକୁପ୍ପା ତାସଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି। ସା ଖୋ ପନ ଅକୁପ୍ପା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ସୁଞ୍ଞା ରାଗେନ, ସୁଞ୍ଞା ଦୋସେନ, ସୁଞ୍ଞା ମୋହେନ। ଅୟଂ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ଇମେ ଧମ୍ମା ଏକତ୍ଥା ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନ’’ନ୍ତି। ‘‘ଲାଭା ତେ, ଗହପତି, ସୁଲଦ୍ଧଂ ତେ, ଗହପତି! ୟସ୍ସ ତେ ଗମ୍ଭୀରେ ବୁଦ୍ଧୱଚନେ ପଞ୍ଞାଚକ୍ଖୁ କମତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ନିଗଣ୍ଠନାଟପୁତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୩୫୦ . ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ନିଗଣ୍ଠୋ ନାଟପୁତ୍ତୋ [ନାତପୁତ୍ତୋ (ସୀ॰)] ମଚ୍ଛିକାସଣ୍ଡଂ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ ହୋତି ମହତିୟା ନିଗଣ୍ଠପରିସାୟ ସଦ୍ଧିଂ। ଅସ୍ସୋସି ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି – ‘‘ନିଗଣ୍ଠୋ କିର ନାଟପୁତ୍ତୋ ମଚ୍ଛିକାସଣ୍ଡଂ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ ମହତିୟା ନିଗଣ୍ଠପରିସାୟ ସଦ୍ଧି’’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ସମ୍ବହୁଲେହି ଉପାସକେହି ସଦ୍ଧିଂ ୟେନ ନିଗଣ୍ଠୋ ନାଟପୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ନିଗଣ୍ଠେନ ନାଟପୁତ୍ତେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଚିତ୍ତଂ ଗହପତିଂ ନିଗଣ୍ଠୋ ନାଟପୁତ୍ତୋ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସଦ୍ଦହସି ତ୍ୱଂ, ଗହପତି, ସମଣସ୍ସ ଗୋତମସ୍ସ – ଅତ୍ଥି ଅୱିତକ୍କୋ ଅୱିଚାରୋ ସମାଧି, ଅତ୍ଥି ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ନିରୋଧୋ’’ତି?

‘‘ନ ଖ୍ୱାହଂ ଏତ୍ଥ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ସଦ୍ଧାୟ ଗଚ୍ଛାମି। ଅତ୍ଥି ଅୱିତକ୍କୋ ଅୱିଚାରୋ ସମାଧି, ଅତ୍ଥି ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ନିରୋଧୋ’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ନିଗଣ୍ଠୋ ନାଟପୁତ୍ତୋ ଉଲ୍ଲୋକେତ୍ୱା [ସକଂ ପରିସଂ ଅପଲୋକେତ୍ୱା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ଓଲୋକେତ୍ୱା (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰ ସ୍ୟା॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଦଂ ଭୱନ୍ତୋ ପସ୍ସନ୍ତୁ, ୟାୱ ଉଜୁକୋ ଚାୟଂ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି, ୟାୱ ଅସଠୋ ଚାୟଂ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି, ୟାୱ ଅମାୟାୱୀ ଚାୟଂ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି, ୱାତଂ ୱା ସୋ ଜାଲେନ ବାଧେତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ୟୋ ୱିତକ୍କୱିଚାରେ ନିରୋଧେତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ , ସକମୁଟ୍ଠିନା ୱା ସୋ ଗଙ୍ଗାୟ ସୋତଂ ଆୱାରେତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ୟୋ ୱିତକ୍କୱିଚାରେ ନିରୋଧେତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟା’’ତି।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଭନ୍ତେ, କତମଂ ନୁ ଖୋ ପଣୀତତରଂ – ଞାଣଂ ୱା ସଦ୍ଧା ୱା’’ତି? ‘‘ସଦ୍ଧାୟ ଖୋ, ଗହପତି, ଞାଣଂୟେୱ ପଣୀତତର’’ନ୍ତି। ‘‘ଅହଂ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖାମି, ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି । ଅହଂ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖାମି, ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା…ପେ॰… ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି। ଅହଂ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖାମି, ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା…ପେ॰… ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି। ଅହଂ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖାମି, ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା…ପେ॰… ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି। ନ ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ଜାନନ୍ତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ କସ୍ସ ଅଞ୍ଞସ୍ସ ସମଣସ୍ସ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୱା ସଦ୍ଧାୟ ଗମିସ୍ସାମି? ଅତ୍ଥି ଅୱିତକ୍କୋ ଅୱିଚାରୋ ସମାଧି, ଅତ୍ଥି ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ନିରୋଧୋ’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ନିଗଣ୍ଠୋ ନାଟପୁତ୍ତୋ ସକଂ ପରିସଂ ଅପଲୋକେତ୍ୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଦଂ ଭୱନ୍ତୋ ପସ୍ସନ୍ତୁ, ୟାୱ ଅନୁଜୁକୋ ଚାୟଂ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି, ୟାୱ ସଠୋ ଚାୟଂ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି, ୟାୱ ମାୟାୱୀ ଚାୟଂ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତୀ’’ତି।

‘‘ଇଦାନେୱ ଖୋ ତେ [ଇଦାନେୱ ଚ ପନ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭାସିତଂ – ‘ଏୱଂ ଆଜାନାମ ଇଦଂ ଭୱନ୍ତୋ ପସ୍ସନ୍ତୁ, ୟାୱ ଉଜୁକୋ ଚାୟଂ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି, ୟାୱ ଅସଠୋ ଚାୟଂ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି, ୟାୱ ଅମାୟାୱୀ ଚାୟଂ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତୀ’ତି। ଇଦାନେୱ ଚ ପନ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭାସିତଂ – ‘ଏୱଂ ଆଜାନାମ ଇଦଂ ଭୱନ୍ତୋ ପସ୍ସନ୍ତୁ, ୟାୱ ଅନୁଜୁକୋ ଚାୟଂ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି, ୟାୱ ସଠୋ ଚାୟଂ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି, ୟାୱ ମାୟାୱୀ ଚାୟଂ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତୀ’ତି। ସଚେ ତେ, ଭନ୍ତେ, ପୁରିମଂ ସଚ୍ଚଂ, ପଚ୍ଛିମଂ ତେ ମିଚ୍ଛା। ସଚେ ପନ ତେ, ଭନ୍ତେ, ପୁରିମଂ ମିଚ୍ଛା, ପଚ୍ଛିମଂ ତେ ସଚ୍ଚଂ। ଇମେ ଖୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଦସ ସହଧମ୍ମିକା ପଞ୍ହା ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି। ୟଦା ନେସଂ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନେୟ୍ୟାସି, ଅଥ ମଂ ପଟିହରେୟ୍ୟାସି ସଦ୍ଧିଂ ନିଗଣ୍ଠପରିସାୟ। ଏକୋ ପଞ୍ହୋ, ଏକୋ ଉଦ୍ଦେସୋ, ଏକଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ। ଦ୍ୱେ ପଞ୍ହା, ଦ୍ୱେ ଉଦ୍ଦେସା, ଦ୍ୱେ ୱେୟ୍ୟାକରଣାନି। ତୟୋ ପଞ୍ହା, ତୟୋ ଉଦ୍ଦେସା, ତୀଣି ୱେୟ୍ୟାକରଣାନି। ଚତ୍ତାରୋ ପଞ୍ହା, ଚତ୍ତାରୋ ଉଦ୍ଦେସା, ଚତ୍ତାରି ୱେୟ୍ୟାକରଣାନି। ପଞ୍ଚ ପଞ୍ହା, ପଞ୍ଚ ଉଦ୍ଦେସା, ପଞ୍ଚ ୱେୟ୍ୟାକରଣାନି। ଛ ପଞ୍ହା, ଛ ଉଦ୍ଦେସା, ଛ ୱେୟ୍ୟାକରଣାନି। ସତ୍ତ ପଞ୍ହା, ସତ୍ତ ଉଦ୍ଦେସା, ସତ୍ତ ୱେୟ୍ୟାକରଣାନି । ଅଟ୍ଠ ପଞ୍ହା, ଅଟ୍ଠ ଉଦ୍ଦେସା, ଅଟ୍ଠ ୱେୟ୍ୟାକରଣାନି। ନୱ ପଞ୍ହା, ନୱ ଉଦ୍ଦେସା, ନୱ ୱେୟ୍ୟାକରଣାନି। ଦସ ପଞ୍ହା, ଦସ ଉଦ୍ଦେସା, ଦସ ୱେୟ୍ୟାକରଣାନୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ନିଗଣ୍ଠଂ ନାଟପୁତ୍ତଂ ଇମେ ଦସ ସହଧମ୍ମିକେ ପଞ୍ହେ ଆପୁଚ୍ଛିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ପକ୍କାମୀତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଅଚେଲକସ୍ସପସୁତ୍ତଂ

୩୫୧ . ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଅଚେଲୋ କସ୍ସପୋ ମଚ୍ଛିକାସଣ୍ଡଂ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ ହୋତି ଚିତ୍ତସ୍ସ ଗହପତିନୋ ପୁରାଣଗିହିସହାୟୋ। ଅସ୍ସୋସି ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି – ‘‘ଅଚେଲୋ କିର କସ୍ସପୋ ମଚ୍ଛିକାସଣ୍ଡଂ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ ଅମ୍ହାକଂ ପୁରାଣଗିହିସହାୟୋ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ୟେନ ଅଚେଲୋ କସ୍ସପୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଅଚେଲେନ କସ୍ସପେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ଅଚେଲଂ କସ୍ସପଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କୀୱଚିରଂ ପବ୍ବଜିତସ୍ସ, ଭନ୍ତେ, କସ୍ସପା’’ତି? ‘‘ତିଂସମତ୍ତାନି ଖୋ ମେ, ଗହପତି, ୱସ୍ସାନି ପବ୍ବଜିତସ୍ସା’’ତି। ‘‘ଇମେହି ପନ ତେ, ଭନ୍ତେ, ତିଂସମତ୍ତେହି ୱସ୍ସେହି ଅତ୍ଥି କୋଚି ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା [ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସୋ ଅଧିଗତୋ ଫାସୁୱିହାରୋ’’ତି? ‘‘ଇମେହି ଖୋ ମେ, ଗହପତି, ତିଂସମତ୍ତେହି ୱସ୍ସେହି ପବ୍ବଜିତସ୍ସ ନତ୍ଥି କୋଚି ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସୋ ଅଧିଗତୋ ଫାସୁୱିହାରୋ, ଅଞ୍ଞତ୍ର ନଗ୍ଗେୟ୍ୟା ଚ ମୁଣ୍ଡେୟ୍ୟା ଚ ପାୱଳନିପ୍ଫୋଟନାୟ ଚା’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ଅଚେଲଂ କସ୍ସପଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ ୱତ, ଭୋ, ଅବ୍ଭୁତଂ ୱତ, ଭୋ! ଧମ୍ମସ୍ସ ସ୍ୱାକ୍ଖାତତା [ସବ୍ବତ୍ଥପି ଏୱମେୱ ଦିସ୍ସତି] ୟତ୍ର ହି ନାମ ତିଂସମତ୍ତେହି ୱସ୍ସେହି ନ କୋଚି ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସୋ ଅଧିଗତୋ ଅଭୱିସ୍ସ ଫାସୁୱିହାରୋ, ଅଞ୍ଞତ୍ର ନଗ୍ଗେୟ୍ୟା ଚ ମୁଣ୍ଡେୟ୍ୟା ଚ ପାୱଳନିପ୍ଫୋଟନାୟ ଚା’’ତି!

‘‘ତୁୟ୍ହଂ ପନ, ଗହପତି, କୀୱଚିରଂ ଉପାସକତ୍ତଂ ଉପଗତସ୍ସା’’ତି? ‘‘ମୟ୍ହମ୍ପି ଖୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ତିଂସମତ୍ତାନି ୱସ୍ସାନି ଉପାସକତ୍ତଂ ଉପଗତସ୍ସା’’ତି। ‘‘ଇମେହି ପନ ତେ, ଗହପତି, ତିଂସମତ୍ତେହି ୱସ୍ସେହି ଅତ୍ଥି କୋଚି ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସୋ ଅଧିଗତୋ ଫାସୁୱିହାରୋ’’ତି? ‘‘ଗିହିନୋପି ସିୟା, ଭନ୍ତେ। ଅହଞ୍ହି, ଭନ୍ତେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖାମି, ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି। ଅହଞ୍ହି, ଭନ୍ତେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖାମି, ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା …ପେ॰… ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି। ଅହଞ୍ହି, ଭନ୍ତେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖାମି, ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା…ପେ॰… ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି। ଅହଞ୍ହି, ଭନ୍ତେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖାମି, ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା…ପେ॰… ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି। ସଚେ ଖୋ ପନାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ [ଭଗୱତା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ପଠମତରଂ କାଲଂ କରେୟ୍ୟଂ, ଅନଚ୍ଛରିୟଂ ଖୋ ପନେତଂ ୟଂ ମଂ ଭଗୱା ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ – ‘ନତ୍ଥି ତଂ ସଂୟୋଜନଂ ୟେନ ସଂୟୋଜନେନ ସଂୟୁତ୍ତୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ପୁନ ଇମଂ ଲୋକଂ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟା’’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅଚେଲୋ କସ୍ସପୋ ଚିତ୍ତଂ ଗହପତିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ ୱତ ଭୋ, ଅବ୍ଭୁତଂ ୱତ ଭୋ! ଧମ୍ମସ୍ସ ସ୍ୱାକ୍ଖାତତା, ୟତ୍ର ହି ନାମ ଗିହୀ ଓଦାତୱସନୋ [ଗିହୀ ଓଦାତୱସନା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଏୱରୂପଂ ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସଂ ଅଧିଗମିସ୍ସତି [ଅଧିଗମିସ୍ସନ୍ତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଫାସୁୱିହାରଂ। ଲଭେୟ୍ୟାହଂ, ଗହପତି , ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ପବ୍ବଜ୍ଜଂ, ଲଭେୟ୍ୟଂ ଉପସମ୍ପଦ’’ନ୍ତି।

ଅଥ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ଅଚେଲଂ କସ୍ସପଂ ଆଦାୟ ୟେନ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଅଚେଲୋ କସ୍ସପୋ ଅମ୍ହାକଂ ପୁରାଣଗିହିସହାୟୋ। ଇମଂ ଥେରା ପବ୍ବାଜେନ୍ତୁ ଉପସମ୍ପାଦେନ୍ତୁ। ଅହମସ୍ସ ଉସ୍ସୁକ୍କଂ କରିସ୍ସାମି ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନ’’ନ୍ତି। ଅଲତ୍ଥ ଖୋ ଅଚେଲୋ କସ୍ସପୋ ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ପବ୍ବଜ୍ଜଂ, ଅଲତ୍ଥ ଉପସମ୍ପଦଂ। ଅଚିରୂପସମ୍ପନ୍ନୋ ଚ ପନାୟସ୍ମା କସ୍ସପୋ ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ନଚିରସ୍ସେୱ – ୟସ୍ସତ୍ଥାୟ କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମଦେୱ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜନ୍ତି, ତଦନୁତ୍ତରଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସି। ‘‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’’ତି ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସି। ଅଞ୍ଞତରୋ ଚ ପନାୟସ୍ମା କସ୍ସପୋ ଅରହତଂ ଅହୋସୀତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଗିଲାନଦସ୍ସନସୁତ୍ତଂ

୩୫୨ . ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ଆବାଧିକୋ ହୋତି ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଆରାମଦେୱତା ୱନଦେୱତା ରୁକ୍ଖଦେୱତା ଓସଧିତିଣୱନପ୍ପତୀସୁ ଅଧିୱତ୍ଥା ଦେୱତା ସଙ୍ଗମ୍ମ ସମାଗମ୍ମ ଚିତ୍ତଂ ଗହପତିଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ପଣିଧେହି, ଗହପତି, ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ରାଜା ଅସ୍ସଂ ଚକ୍କୱତ୍ତୀ’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ତା ଆରାମଦେୱତା ୱନଦେୱତା ରୁକ୍ଖଦେୱତା ଓସଧିତିଣୱନପ୍ପତୀସୁ ଅଧିୱତ୍ଥା ଦେୱତା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ, ତମ୍ପି ଅଦ୍ଧୁୱଂ, ତମ୍ପି ପହାୟ ଗମନୀୟ’’ନ୍ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ଗହପତିନୋ ମିତ୍ତାମଚ୍ଚା ଞାତିସାଲୋହିତା ଚିତ୍ତଂ ଗହପତିଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ସତିଂ, ଅୟ୍ୟପୁତ୍ତ, ଉପଟ୍ଠପେହି, ମା ୱିପ୍ପଲପୀ’’ତି। ‘‘କିଂ ତାହଂ ୱଦାମି ୟଂ ମଂ ତୁମ୍ହେ ଏୱଂ ୱଦେଥ – ‘ସତିଂ, ଅୟ୍ୟପୁତ୍ତ, ଉପଟ୍ଠପେହି, ମା ୱିପ୍ପଲପୀ’’’ତି? ‘‘ଏୱଂ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଅୟ୍ୟପୁତ୍ତ, ୱଦେସି – ‘ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ, ତମ୍ପି ଅଦ୍ଧୁୱଂ, ତମ୍ପି ପହାୟ ଗମନୀୟ’’’ନ୍ତି। ‘‘ତଥା ହି ପନ ମଂ ଆରାମଦେୱତା ୱନଦେୱତା ରୁକ୍ଖଦେୱତା ଓସଧିତିଣୱନପ୍ପତୀସୁ ଅଧିୱତ୍ଥା ଦେୱତା ଏୱମାହଂସୁ – ‘ପଣିଧେହି, ଗହପତି, ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ରାଜା ଅସ୍ସଂ ଚକ୍କୱତ୍ତୀ’ତି। ତାହଂ ଏୱଂ ୱଦାମି – ‘ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ…ପେ॰… ତମ୍ପି ପହାୟ ଗମନୀୟ’’’ନ୍ତି। ‘‘କିଂ ପନ ତା, ଅୟ୍ୟପୁତ୍ତ, ଆରାମଦେୱତା ୱନଦେୱତା ରୁକ୍ଖଦେୱତା ଓସଧିତିଣୱନପ୍ପତୀସୁ ଅଧିୱତ୍ଥା ଦେୱତା ଅତ୍ଥୱସଂ ସମ୍ପସ୍ସମାନା ଏୱମାହଂସୁ – ‘ପଣିଧେହି, ଗହପତି, ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ରାଜା ଅସ୍ସଂ ଚକ୍କୱତ୍ତୀ’’’ତି? ‘‘ତାସଂ ଖୋ ଆରାମଦେୱତାନଂ ୱନଦେୱତାନଂ ରୁକ୍ଖଦେୱତାନଂ ଓସଧିତିଣୱନପ୍ପତୀସୁ ଅଧିୱତ୍ଥାନଂ ଦେୱତାନଂ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅୟଂ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି, ସୀଲୱା [ସୀଲୱନ୍ତୋ (କ॰)] କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମୋ। ସଚେ ପଣିଦହିସ୍ସତି – ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ରାଜା ଅସ୍ସଂ ଚକ୍କୱତ୍ତୀ’ତି, ‘ତସ୍ସ ଖୋ ଅୟଂ ଇଜ୍ଝିସ୍ସତି, ସୀଲୱତୋ ଚେତୋପଣିଧି ୱିସୁଦ୍ଧତ୍ତା ଧମ୍ମିକୋ ଧମ୍ମିକଂ ଫଲଂ ଅନୁପସ୍ସତୀ’ତି। ଇମଂ ଖୋ ତା ଆରାମଦେୱତା ୱନଦେୱତା ରୁକ୍ଖଦେୱତା ଓସଧିତିଣୱନପ୍ପତୀସୁ ଅଧିୱତ୍ଥା ଦେୱତା ଅତ୍ଥୱସଂ ସମ୍ପସ୍ସମାନା ଏୱମାହଂସୁ – ‘ପଣିଧେହି, ଗହପତି, ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ରାଜା ଅସ୍ସଂ ଚକ୍କୱତ୍ତୀ’ତି। ତାହଂ ଏୱଂ ୱଦାମି – ‘ତମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ, ତମ୍ପି ଅଦ୍ଧୁୱଂ, ତମ୍ପି ପହାୟ ଗମନୀୟ’’’ନ୍ତି।

‘‘ତେନ ହି, ଅୟ୍ୟପୁତ୍ତ, ଅମ୍ହେପି ଓୱଦାହୀ’’ତି। ‘‘ତସ୍ମା ହି ୱୋ ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତା ଭୱିସ୍ସାମ – ‘ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନୋ ସୁଗତୋ ଲୋକୱିଦୂ ଅନୁତ୍ତରୋ ପୁରିସଦମ୍ମସାରଥି ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା’ତି। ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତା ଭୱିସ୍ସାମ – ‘ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଅକାଲିକୋ ଏହିପସ୍ସିକୋ ଓପନେୟ୍ୟିକୋ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀ’ତି। ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତା ଭୱିସ୍ସାମ – ‘ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ, ଉଜୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ, ଞାୟପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ, ସାମୀଚିପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ, ୟଦିଦଂ ଚତ୍ତାରି ପୁରିସୟୁଗାନି ଅଟ୍ଠ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲା ଏସ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ ଆହୁନେୟ୍ୟୋ ପାହୁନେୟ୍ୟୋ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟୋ ଅଞ୍ଜଲିକରଣୀୟୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସା’ତି। ୟଂ ଖୋ ପନ କିଞ୍ଚି କୁଲେ ଦେୟ୍ୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ଅପ୍ପଟିୱିଭତ୍ତଂ ଭୱିସ୍ସତି ସୀଲୱନ୍ତେହି କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମେହୀତି ଏୱଞ୍ହି ୱୋ ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ମିତ୍ତାମଚ୍ଚେ ଞାତିସାଲୋହିତେ ବୁଦ୍ଧେ ଚ ଧମ୍ମେ ଚ ସଙ୍ଘେ ଚ ଚାଗେ ଚ ସମାଦପେତ୍ୱା କାଲମକାସୀତି। ଦସମଂ।

ଚିତ୍ତସଂୟୁତ୍ତଂ ସମତ୍ତଂ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ସଂୟୋଜନଂ ଦ୍ୱେ ଇସିଦତ୍ତା, ମହକୋ କାମଭୂପି ଚ।

ଗୋଦତ୍ତୋ ଚ ନିଗଣ୍ଠୋ ଚ, ଅଚେଲେନ ଗିଲାନଦସ୍ସନନ୍ତି॥

୮. ଗାମଣିସଂୟୁତ୍ତଂ

୧. ଚଣ୍ଡସୁତ୍ତଂ

୩୫୩ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଅଥ ଖୋ ଚଣ୍ଡୋ ଗାମଣି ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଚଣ୍ଡୋ ଗାମଣି ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚୋ ଚଣ୍ଡୋ ଚଣ୍ଡୋତ୍ୱେୱ [ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚୋ ଚଣ୍ଡୋତେୱ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି। କୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚୋ ସୋରତୋ ସୋରତୋତ୍ୱେୱ [ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚୋ ସୁରତୋତେୱ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତୀ’’ତି? ‘‘ଇଧ, ଗାମଣି, ଏକଚ୍ଚସ୍ସ ରାଗୋ ଅପ୍ପହୀନୋ ହୋତି। ରାଗସ୍ସ ଅପ୍ପହୀନତ୍ତା ପରେ କୋପେନ୍ତି, ପରେହି କୋପିୟମାନୋ କୋପଂ ପାତୁକରୋତି। ସୋ ଚଣ୍ଡୋତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି। ଦୋସୋ ଅପ୍ପହୀନୋ ହୋତି। ଦୋସସ୍ସ ଅପ୍ପହୀନତ୍ତା ପରେ କୋପେନ୍ତି, ପରେହି କୋପିୟମାନୋ କୋପଂ ପାତୁକରୋତି। ସୋ ଚଣ୍ଡୋତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି। ମୋହୋ ଅପ୍ପହୀନୋ ହୋତି। ମୋହସ୍ସ ଅପ୍ପହୀନତ୍ତା ପରେ କୋପେନ୍ତି, ପରେହି କୋପିୟମାନୋ କୋପଂ ପାତୁକରୋତି। ସୋ ଚଣ୍ଡୋତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଗାମଣି, ହେତୁ, ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚୋ ଚଣ୍ଡୋ ଚଣ୍ଡୋତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି’’।

‘‘ଇଧ ପନ, ଗାମଣି, ଏକଚ୍ଚସ୍ସ ରାଗୋ ପହୀନୋ ହୋତି। ରାଗସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ପରେ ନ କୋପେନ୍ତି, ପରେହି କୋପିୟମାନୋ କୋପଂ ନ ପାତୁକରୋତି। ସୋ ସୋରତୋତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି। ଦୋସୋ ପହୀନୋ ହୋତି। ଦୋସସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ପରେ ନ କୋପେନ୍ତି, ପରେହି କୋପିୟମାନୋ କୋପଂ ନ ପାତୁକରୋତି। ସୋ ସୋରତୋତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି। ମୋହୋ ପହୀନୋ ହୋତି। ମୋହସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ପରେ ନ କୋପେନ୍ତି, ପରେହି କୋପିୟମାନୋ କୋପଂ ନ ପାତୁକରୋତି। ସୋ ସୋରତୋତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଗାମଣି, ହେତୁ ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚୋ ସୋରତୋ ସୋରତୋତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତୀ’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଚଣ୍ଡୋ ଗାମଣି ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭନ୍ତେ, ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭନ୍ତେ! ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭନ୍ତେ, ନିକ୍କୁଜ୍ଜିତଂ ୱା ଉକ୍କୁଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ୱା ୱିୱରେୟ୍ୟ, ମୂଳ୍ହସ୍ସ ୱା ମଗ୍ଗଂ ଆଚିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅନ୍ଧକାରେ ୱା ତେଲପଜ୍ଜୋତଂ ଧାରେୟ୍ୟ – ଚକ୍ଖୁମନ୍ତୋ ରୂପାନି ଦକ୍ଖନ୍ତୀତି; ଏୱମେୱଂ ଭଗୱତା ଅନେକପରିୟାୟେନ ଧମ୍ମୋ ପକାସିତୋ। ଏସାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂ ସରଣଂ ଗଚ୍ଛାମି ଧମ୍ମଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଞ୍ଚ। ଉପାସକଂ ମଂ ଭଗୱା ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. ତାଲପୁଟସୁତ୍ତଂ

୩୫୪ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ଅଥ ଖୋ ତାଲପୁଟୋ [ତାଲପୁତ୍ତୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ନଟଗାମଣି ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ତାଲପୁଟୋ ନଟଗାମଣି ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସୁତଂ ମେତଂ, ଭନ୍ତେ, ପୁବ୍ବକାନଂ ଆଚରିୟପାଚରିୟାନଂ ନଟାନଂ ଭାସମାନାନଂ – ‘ୟୋ ସୋ ନଟୋ ରଙ୍ଗମଜ୍ଝେ ସମଜ୍ଜମଜ୍ଝେ ସଚ୍ଚାଲିକେନ ଜନଂ ହାସେତି ରମେତି, ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପହାସାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’ତି। ଇଧ ଭଗୱା କିମାହା’’ତି? ‘‘ଅଲଂ, ଗାମଣି, ତିଟ୍ଠତେତଂ। ମା ମଂ ଏତଂ ପୁଚ୍ଛୀ’’ତି। ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ତାଲପୁଟୋ ନଟଗାମଣି ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସୁତଂ ମେତଂ, ଭନ୍ତେ, ପୁବ୍ବକାନଂ ଆଚରିୟପାଚରିୟାନଂ ନଟାନଂ ଭାସମାନାନଂ – ‘ୟୋ ସୋ ନଟୋ ରଙ୍ଗମଜ୍ଝେ ସମଜ୍ଜମଜ୍ଝେ ସଚ୍ଚାଲିକେନ ଜନଂ ହାସେତି ରମେତି, ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପହାସାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’ତି। ଇଧ ଭଗୱା କିମାହା’’ତି? ‘‘ଅଲଂ, ଗାମଣି, ତିଟ୍ଠତେତଂ। ମା ମଂ ଏତଂ ପୁଚ୍ଛୀ’’ତି। ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ତାଲପୁଟୋ ନଟଗାମଣି ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସୁତଂ ମେତଂ, ଭନ୍ତେ, ପୁବ୍ବକାନଂ ଆଚରିୟପାଚରିୟାନଂ ନଟାନଂ ଭାସମାନାନଂ – ‘ୟୋ ସୋ ନଟୋ ରଙ୍ଗମଜ୍ଝେ ସମଜ୍ଜମଜ୍ଝେ ସଚ୍ଚାଲିକେନ ଜନଂ ହାସେତି ରମେତି, ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପହାସାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’ତି। ଇଧ ଭଗୱା କିମାହା’’ତି?

‘‘ଅଦ୍ଧା ଖୋ ତ୍ୟାହଂ, ଗାମଣି, ନ ଲଭାମି [ନାଲତ୍ଥଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] – ‘ଅଲଂ, ଗାମଣି, ତିଟ୍ଠତେତଂ, ମା ମଂ ଏତଂ ପୁଚ୍ଛୀ’ତି। ଅପି ଚ ତ୍ୟାହଂ ବ୍ୟାକରିସ୍ସାମି। ପୁବ୍ବେ ଖୋ, ଗାମଣି, ସତ୍ତା ଅୱୀତରାଗା ରାଗବନ୍ଧନବଦ୍ଧା। ତେସଂ ନଟୋ ରଙ୍ଗମଜ୍ଝେ ସମଜ୍ଜମଜ୍ଝେ ୟେ ଧମ୍ମା ରଜନୀୟା ତେ ଉପସଂହରତି ଭିୟ୍ୟୋସୋମତ୍ତାୟ। ପୁବ୍ବେ ଖୋ, ଗାମଣି, ସତ୍ତା ଅୱୀତଦୋସା ଦୋସବନ୍ଧନବଦ୍ଧା। ତେସଂ ନଟୋ ରଙ୍ଗମଜ୍ଝେ ସମଜ୍ଜମଜ୍ଝେ ୟେ ଧମ୍ମା ଦୋସନୀୟା ତେ ଉପସଂହରତି ଭିୟ୍ୟୋସୋମତ୍ତାୟ। ପୁବ୍ବେ ଖୋ, ଗାମଣି , ସତ୍ତା ଅୱୀତମୋହା ମୋହବନ୍ଧନବଦ୍ଧା। ତେସଂ ନଟୋ ରଙ୍ଗମଜ୍ଝେ ସମଜ୍ଜମଜ୍ଝେ ୟେ ଧମ୍ମା ମୋହନୀୟା ତେ ଉପସଂହରତି ଭିୟ୍ୟୋସୋମତ୍ତାୟ। ସୋ ଅତ୍ତନା ମତ୍ତୋ ପମତ୍ତୋ ପରେ ମଦେତ୍ୱା ପମାଦେତ୍ୱା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପହାସୋ ନାମ ନିରୟୋ ତତ୍ଥ ଉପପଜ୍ଜତି। ସଚେ ଖୋ ପନସ୍ସ ଏୱଂଦିଟ୍ଠି ହୋତି – ‘ୟୋ ସୋ ନଟୋ ରଙ୍ଗମଜ୍ଝେ ସମଜ୍ଜମଜ୍ଝେ ସଚ୍ଚାଲିକେନ ଜନଂ ହାସେତି ରମେତି, ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପହାସାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’ତି, ସାସ୍ସ ହୋତି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି। ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକସ୍ସ ଖୋ ପନାହଂ, ଗାମଣି, ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଗତୀନଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ଗତିଂ ୱଦାମି – ନିରୟଂ ୱା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିଂ ୱା’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ତାଲପୁଟୋ ନଟଗାମଣି, ପରୋଦି, ଅସ୍ସୂନି ପୱତ୍ତେସି। ‘‘ଏତଂ ଖୋ ତ୍ୟାହଂ, ଗାମଣି, ନାଲତ୍ଥଂ – ‘ଅଲଂ, ଗାମଣି, ତିଟ୍ଠତେତଂ; ମା ମଂ ଏତଂ ପୁଚ୍ଛୀ’’’ତି। ‘‘ନାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏତଂ ରୋଦାମି ୟଂ ମଂ ଭଗୱା ଏୱମାହ; ଅପି ଚାହଂ, ଭନ୍ତେ, ପୁବ୍ବକେହି ଆଚରିୟପାଚରିୟେହି ନଟେହି ଦୀଘରତ୍ତଂ ନିକତୋ ୱଞ୍ଚିତୋ ପଲୁଦ୍ଧୋ – ‘ୟୋ ସୋ ନଟୋ ରଙ୍ଗମଜ୍ଝେ ସମଜ୍ଜମଜ୍ଝେ ସଚ୍ଚାଲିକେନ ଜନଂ ହାସେତି ରମେତି ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପହାସାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’’’ତି। ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭନ୍ତେ, ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭନ୍ତେ! ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭନ୍ତେ, ନିକ୍କୁଜ୍ଜିତଂ ୱା ଉକ୍କୁଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ୱା ୱିୱରେୟ୍ୟ, ମୂଳ୍ହସ୍ସ ୱା ମଗ୍ଗଂ ଆଚିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅନ୍ଧକାରେ ୱା ତେଲପଜ୍ଜୋତଂ ଧାରେୟ୍ୟ – ଚକ୍ଖୁମନ୍ତୋ ରୂପାନି ଦକ୍ଖନ୍ତୀତି; ଏୱମେୱଂ ଭଗୱତା ଅନେକପରିୟାୟେନ ଧମ୍ମୋ ପକାସିତୋ। ଏସାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂ ସରଣଂ ଗଚ୍ଛାମି ଧମ୍ମଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଞ୍ଚ। ଲଭେୟ୍ୟାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ପବ୍ବଜ୍ଜଂ, ଲଭେୟ୍ୟଂ ଉପସମ୍ପଦ’’ନ୍ତି। ଅଲତ୍ଥ ଖୋ ତାଲପୁଟୋ ନଟଗାମଣି ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ପବ୍ବଜ୍ଜଂ, ଅଲତ୍ଥ ଉପସମ୍ପଦଂ। ଅଚିରୂପସମ୍ପନ୍ନୋ ଚ ପନାୟସ୍ମା ତାଲପୁଟୋ…ପେ॰… ଅରହତଂ ଅହୋସୀତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ୟୋଧାଜୀୱସୁତ୍ତଂ

୩୫୫ . ଅଥ ଖୋ ୟୋଧାଜୀୱୋ ଗାମଣି ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ୟୋଧାଜୀୱୋ ଗାମଣି ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସୁତଂ ମେତଂ, ଭନ୍ତେ, ପୁବ୍ବକାନଂ ଆଚରିୟପାଚରିୟାନଂ ୟୋଧାଜୀୱାନଂ ଭାସମାନାନଂ – ‘ୟୋ ସୋ ୟୋଧାଜୀୱୋ ସଙ୍ଗାମେ ଉସ୍ସହତି ୱାୟମତି, ତମେନଂ ଉସ୍ସହନ୍ତଂ ୱାୟମନ୍ତଂ ପରେ ହନନ୍ତି ପରିୟାପାଦେନ୍ତି, ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପରଜିତାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’ତି। ଇଧ ଭଗୱା କିମାହା’’ତି? ‘‘ଅଲଂ , ଗାମଣି, ତିଟ୍ଠତେତଂ; ମା ମଂ ଏତଂ ପୁଚ୍ଛୀ’’ତି। ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ…ପେ॰… ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ୟୋଧାଜୀୱୋ ଗାମଣି ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସୁତଂ ମେତଂ, ଭନ୍ତେ, ପୁବ୍ବକାନଂ ଆଚରିୟପାଚରିୟାନଂ ୟୋଧାଜୀୱାନଂ ଭାସମାନାନଂ – ‘ୟୋ ସୋ ୟୋଧାଜୀୱୋ ସଙ୍ଗାମେ ଉସ୍ସହତି ୱାୟମତି, ତମେନଂ ଉସ୍ସହନ୍ତଂ ୱାୟମନ୍ତଂ ପରେ ହନନ୍ତି ପରିୟାପାଦେନ୍ତି, ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପରଜିତାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’ତି। ଇଧ ଭଗୱା କିମାହା’’ତି?

‘‘ଅଦ୍ଧା ଖୋ ତ୍ୟାହଂ, ଗାମଣି, ନ ଲଭାମି – ‘ଅଲଂ, ଗାମଣି, ତିଟ୍ଠତେତଂ; ମା ମଂ ଏତଂ ପୁଚ୍ଛୀ’ତି। ଅପି ଚ ତ୍ୟାହଂ ବ୍ୟାକରିସ୍ସାମି। ୟୋ ସୋ, ଗାମଣି, ୟୋଧାଜୀୱୋ ସଙ୍ଗାମେ ଉସ୍ସହତି ୱାୟମତି, ତସ୍ସ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ପୁବ୍ବେ ଗହିତଂ [ହୀନଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଦୁକ୍କଟଂ ଦୁପ୍ପଣିହିତଂ – ‘ଇମେ ସତ୍ତା ହଞ୍ଞନ୍ତୁ ୱା ବଜ୍ଝନ୍ତୁ ୱା ଉଚ୍ଛିଜ୍ଜନ୍ତୁ ୱା ୱିନସ୍ସନ୍ତୁ ୱା ମା ୱା ଅହେସୁଂ ଇତି ୱା’ତି। ତମେନଂ ଉସ୍ସହନ୍ତଂ ୱାୟମନ୍ତଂ ପରେ ହନନ୍ତି ପରିୟାପାଦେନ୍ତି; ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପରଜିତୋ ନାମ ନିରୟୋ ତତ୍ଥ ଉପପଜ୍ଜତୀତି। ସଚେ ଖୋ ପନସ୍ସ ଏୱଂ ଦିଟ୍ଠି ହୋତି – ‘ୟୋ ସୋ ୟୋଧାଜୀୱୋ ସଙ୍ଗାମେ ଉସ୍ସହତି ୱାୟମତି ତମେନଂ ଉସ୍ସହନ୍ତଂ ୱାୟମନ୍ତଂ ପରେ ହନନ୍ତି ପରିୟାପାଦେନ୍ତି, ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପରଜିତାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’ତି, ସାସ୍ସ ହୋତି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି। ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକସ୍ସ ଖୋ ପନାହଂ, ଗାମଣି, ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଗତୀନଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ଗତିଂ ୱଦାମି – ନିରୟଂ ୱା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିଂ ୱା’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ୟୋଧାଜୀୱୋ ଗାମଣି ପରୋଦି, ଅସ୍ସୂନି ପୱତ୍ତେସି। ‘‘ଏତଂ ଖୋ ତ୍ୟାହଂ, ଗାମଣି, ନାଲତ୍ଥଂ – ‘ଅଲଂ, ଗାମଣି, ତିଟ୍ଠତେତଂ; ମା ମଂ ଏତଂ ପୁଚ୍ଛୀ’’’ତି। ‘‘ନାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏତଂ ରୋଦାମି ୟଂ ମଂ ଭଗୱା ଏୱମାହ ; ଅପିଚାହଂ, ଭନ୍ତେ, ପୁବ୍ବକେହି ଆଚରିୟପାଚରିୟେହି ୟୋଧାଜୀୱେହି ଦୀଘରତ୍ତଂ ନିକତୋ ୱଞ୍ଚିତୋ ପଲୁଦ୍ଧୋ – ‘ୟୋ ସୋ ୟୋଧାଜୀୱୋ ସଙ୍ଗାମେ ଉସ୍ସହତି ୱାୟମତି, ତମେନଂ ଉସ୍ସହନ୍ତଂ ୱାୟମନ୍ତଂ ପରେ ହନନ୍ତି ପରିୟାପାଦେନ୍ତି, ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପରଜିତାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’’’ତି। ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି। ତତିୟଂ।

୪. ହତ୍ଥାରୋହସୁତ୍ତଂ

୩୫୬ . ଅଥ ଖୋ ହତ୍ଥାରୋହୋ ଗାମଣି ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା…ପେ॰… ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତନ୍ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଅସ୍ସାରୋହସୁତ୍ତଂ

୩୫୭ . ଅଥ ଖୋ ଅସ୍ସାରୋହୋ ଗାମଣି ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଅସ୍ସାରୋହୋ ଗାମଣି ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସୁତଂ ମେତଂ, ଭନ୍ତେ, ପୁବ୍ବକାନଂ ଆଚରିୟପାଚରିୟାନଂ ଅସ୍ସାରୋହାନଂ ଭାସମାନାନଂ – ‘ୟୋ ସୋ ଅସ୍ସାରୋହୋ ସଙ୍ଗାମେ ଉସ୍ସହତି ୱାୟମତି, ତମେନଂ ଉସ୍ସହନ୍ତଂ ୱାୟମନ୍ତଂ ପରେ ହନନ୍ତି ପରିୟାପାଦେନ୍ତି, ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପରଜିତାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’ତି। ଇଧ ଭଗୱା କିମାହା’’ତି? ‘‘ଅଲଂ, ଗାମଣି, ତିଟ୍ଠତେତଂ; ମା ମଂ ଏତଂ ପୁଚ୍ଛୀ’’ତି। ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ…ପେ॰… ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ଅସ୍ସାରୋହୋ ଗାମଣି ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସୁତଂ ମେତଂ, ଭନ୍ତେ, ପୁବ୍ବକାନଂ ଆଚରିୟପାଚରିୟାନଂ ଅସ୍ସାରୋହାନଂ ଭାସମାନାନଂ – ‘ୟୋ ସୋ ଅସ୍ସାରୋହୋ ସଙ୍ଗାମେ ଉସ୍ସହତି ୱାୟମତି, ତମେନଂ ଉସ୍ସହନ୍ତଂ ୱାୟମନ୍ତଂ ପରେ ହନନ୍ତି ପରିୟାପାଦେନ୍ତି, ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପରଜିତାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’ତି। ଇଧ ଭଗୱା କିମାହା’’ତି?

‘‘ଅଦ୍ଧା ଖୋ ତ୍ୟାହଂ, ଗାମଣି, ନ ଲଭାମି – ‘ଅଲଂ, ଗାମଣି, ତିଟ୍ଠତେତଂ; ମା ମଂ ଏତଂ ପୁଚ୍ଛୀ’ତି। ଅପି ଚ ଖୋ ତ୍ୟାହଂ ବ୍ୟାକରିସ୍ସାମି। ୟୋ ସୋ, ଗାମଣି, ଅସ୍ସାରୋହୋ ସଙ୍ଗାମେ ଉସ୍ସହତି ୱାୟମତି ତସ୍ସ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ପୁବ୍ବେ ଗହିତଂ ଦୁକ୍କଟଂ ଦୁପ୍ପଣିହିତଂ – ‘ଇମେ ସତ୍ତା ହଞ୍ଞନ୍ତୁ ୱା ବଜ୍ଝନ୍ତୁ ୱା ଉଚ୍ଛିଜ୍ଜନ୍ତୁ ୱା ୱିନସ୍ସନ୍ତୁ ୱା ମା ଅହେସୁଂ ଇତି ୱା’ତି। ତମେନଂ ଉସ୍ସହନ୍ତଂ ୱାୟମନ୍ତଂ ପରେ ହନନ୍ତି ପରିୟାପାଦେନ୍ତି, ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପରଜିତୋ ନାମ ନିରୟୋ ତତ୍ଥ ଉପପଜ୍ଜତି। ସଚେ ଖୋ ପନସ୍ସ ଏୱଂ ଦିଟ୍ଠି ହୋତି – ‘ୟୋ ସୋ ଅସ୍ସାରୋହୋ ସଙ୍ଗାମେ ଉସ୍ସହତି ୱାୟମତି, ତମେନଂ ଉସ୍ସହନ୍ତଂ ୱାୟମନ୍ତଂ ପରେ ହନନ୍ତି ପରିୟାପାଦେନ୍ତି, ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପରଜିତାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’ତି, ସାସ୍ସ ହୋତି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି। ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକସ୍ସ ଖୋ ପନାହଂ ଗାମଣି, ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଗତୀନଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ଗତିଂ ୱଦାମି – ନିରୟଂ ୱା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିଂ ୱା’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅସ୍ସାରୋହୋ ଗାମଣି ପରୋଦି, ଅସ୍ସୂନି ପୱତ୍ତେସି। ‘‘ଏତଂ ଖୋ ତ୍ୟାହଂ, ଗାମଣି, ନାଲତ୍ଥଂ – ‘ଅଲଂ, ଗାମଣି, ତିଟ୍ଠତେତଂ; ମା ମଂ ଏତଂ ପୁଚ୍ଛୀ’’’ତି। ‘‘ନାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏତଂ ରୋଦାମି ୟଂ ମଂ ଭଗୱା ଏୱମାହ। ଅପିଚାହଂ, ଭନ୍ତେ, ପୁବ୍ବକେହି ଆଚରିୟପାଚରିୟେହି ଅସ୍ସାରୋହେହି ଦୀଘରତ୍ତଂ ନିକତୋ ୱଞ୍ଚିତୋ ପଲୁଦ୍ଧୋ – ‘ୟୋ ସୋ ଅସ୍ସାରୋହୋ ସଙ୍ଗାମେ ଉସ୍ସହତି ୱାୟମତି, ତମେନଂ ଉସ୍ସହନ୍ତଂ ୱାୟମନ୍ତଂ ପରେ ହନନ୍ତି ପରିୟାପାଦେନ୍ତି, ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପରଜିତାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’’’ତି। ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଅସିବନ୍ଧକପୁତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୩୫୮ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ନାଳନ୍ଦାୟଂ ୱିହରତି ପାୱାରିକମ୍ବୱନେ। ଅଥ ଖୋ ଅସିବନ୍ଧକପୁତ୍ତୋ ଗାମଣି ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଅସିବନ୍ଧକପୁତ୍ତୋ ଗାମଣି ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ବ୍ରାହ୍ମଣା, ଭନ୍ତେ, ପଚ୍ଛା ଭୂମକା କାମଣ୍ଡଲୁକା ସେୱାଲମାଲିକା ଉଦକୋରୋହକା ଅଗ୍ଗିପରିଚାରକା। ତେ ମତଂ କାଲଙ୍କତଂ ଉୟ୍ୟାପେନ୍ତି ନାମ ସଞ୍ଞାପେନ୍ତି ନାମ ସଗ୍ଗଂ ନାମ ଓକ୍କାମେନ୍ତି। ଭଗୱା ପନ, ଭନ୍ତେ, ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ପହୋତି ତଥା କାତୁଂ ୟଥା ସବ୍ବୋ ଲୋକୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ତେନ ହି, ଗାମଣି, ତଞ୍ଞେୱେତ୍ଥ ପଟିପୁଚ୍ଛିସ୍ସାମି। ୟଥା ତେ ଖମେୟ୍ୟ ତଥା ନଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାସୀ’’ତି।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଗାମଣି, ଇଧସ୍ସ ପୁରିସୋ ପାଣାତିପାତୀ ଅଦିନ୍ନାଦାୟୀ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରୀ ମୁସାୱାଦୀ ପିସୁଣୱାଚୋ ଫରୁସୱାଚୋ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପୀ ଅଭିଜ୍ଝାଲୁ ବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତୋ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକୋ। ତମେନଂ ମହା ଜନକାୟୋ ସଙ୍ଗମ୍ମ ସମାଗମ୍ମ ଆୟାଚେୟ୍ୟ ଥୋମେୟ୍ୟ ପଞ୍ଜଲିକୋ ଅନୁପରିସକ୍କେୟ୍ୟ – ‘ଅୟଂ ପୁରିସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତୂ’ତି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଗାମଣି , ଅପି ନୁ ସୋ ପୁରିସୋ ମହତୋ ଜନକାୟସ୍ସ ଆୟାଚନହେତୁ ୱା ଥୋମନହେତୁ ୱା ପଞ୍ଜଲିକା ଅନୁପରିସକ୍କନହେତୁ ୱା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଗାମଣି, ପୁରିସୋ ମହତିଂ ପୁଥୁସିଲଂ ଗମ୍ଭୀରେ ଉଦକରହଦେ ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ। ତମେନଂ ମହା ଜନକାୟୋ ସଙ୍ଗମ୍ମ ସମାଗମ୍ମ ଆୟାଚେୟ୍ୟ ଥୋମେୟ୍ୟ ପଞ୍ଜଲିକୋ ଅନୁପରିସକ୍କେୟ୍ୟ – ‘ଉମ୍ମୁଜ୍ଜ, ଭୋ ପୁଥୁସିଲେ, ଉପ୍ଲୱ, ଭୋ ପୁଥୁସିଲେ , ଥଲମୁପ୍ଲୱ, ଭୋ ପୁଥୁସିଲେ’ତି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଗାମଣି, ଅପି ନୁ ସା ପୁଥୁସିଲା ମହତୋ ଜନକାୟସ୍ସ ଆୟାଚନହେତୁ ୱା ଥୋମନହେତୁ ୱା ପଞ୍ଜଲିକା ଅନୁପରିସକ୍କନହେତୁ ୱା ଉମ୍ମୁଜ୍ଜେୟ୍ୟ ୱା ଉପ୍ଲୱେୟ୍ୟ ୱା ଥଲଂ ୱା ଉପ୍ଲୱେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଗାମଣି, ୟୋ ସୋ ପୁରିସୋ ପାଣାତିପାତୀ ଅଦିନ୍ନାଦାୟୀ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରୀ ମୁସାୱାଦୀ ପିସୁଣୱାଚୋ ଫରୁସୱାଚୋ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପୀ ଅଭିଜ୍ଝାଲୁ ବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତୋ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକୋ। କିଞ୍ଚାପି ତଂ ମହା ଜନକାୟୋ ସଙ୍ଗମ୍ମ ସମାଗମ୍ମ ଆୟାଚେୟ୍ୟ ଥୋମେୟ୍ୟ ପଞ୍ଜଲିକୋ ଅନୁପରିସକ୍କେୟ୍ୟ – ‘ଅୟଂ ପୁରିସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତୂ’’’ତି, ଅଥ ଖୋ ସୋ ପୁରିସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଗାମଣି, ଇଧସ୍ସ [ଇଧ (କ॰), ଇଧ ଚସ୍ସ (?)] ପୁରିସୋ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତୋ ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତୋ ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ପଟିୱିରତୋ ଅନଭିଜ୍ଝାଲୁ ଅବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକୋ। ତମେନଂ ମହା ଜନକାୟୋ ସଙ୍ଗମ୍ମ ସମାଗମ୍ମ ଆୟାଚେୟ୍ୟ ଥୋମେୟ୍ୟ ପଞ୍ଜଲିକୋ ଅନୁପରିସକ୍କେୟ୍ୟ – ‘ଅୟଂ ପୁରିସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତୂ’ତି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଗାମଣି, ଅପି ନୁ ସୋ ପୁରିସୋ ମହତୋ ଜନକାୟସ୍ସ ଆୟାଚନହେତୁ ୱା ଥୋମନହେତୁ ୱା ପଞ୍ଜଲିକା ଅନୁପରିସକ୍କନହେତୁ ୱା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଗାମଣି, ପୁରିସୋ ସପ୍ପିକୁମ୍ଭଂ ୱା ତେଲକୁମ୍ଭଂ ୱା ଗମ୍ଭୀରେ ଉଦକରହଦେ ଓଗାହେତ୍ୱା ଭିନ୍ଦେୟ୍ୟ। ତତ୍ର ୟାସ୍ସ ସକ୍ଖରା ୱା କଠଲା ୱା ସା ଅଧୋଗାମୀ [ଅଧୋଗାମିନୀ (?)] ଅସ୍ସ; ୟଞ୍ଚ ଖ୍ୱସ୍ସ ତତ୍ର ସପ୍ପି ୱା ତେଲଂ ୱା ତଂ ଉଦ୍ଧଂ ଗାମି ଅସ୍ସ। ତମେନଂ ମହା ଜନକାୟୋ ସଙ୍ଗମ୍ମ ସମାଗମ୍ମ ଆୟାଚେୟ୍ୟ ଥୋମେୟ୍ୟ ପଞ୍ଜଲିକୋ ଅନୁପରିସକ୍କେୟ୍ୟ – ‘ଓସୀଦ, ଭୋ ସପ୍ପିତେଲ, ସଂସୀଦ , ଭୋ ସପ୍ପିତେଲ, ଅଧୋ ଗଚ୍ଛ, ଭୋ ସପ୍ପିତେଲା’ତି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଗାମଣି, ଅପି ନୁ ତଂ ସପ୍ପିତେଲଂ ମହତୋ ଜନକାୟସ୍ସ ଆୟାଚନହେତୁ ୱା ଥୋମନହେତୁ ୱା ପଞ୍ଜଲିକା ଅନୁପରିସକ୍କନହେତୁ ୱା ଓସୀଦେୟ୍ୟ ୱା ସଂସୀଦେୟ୍ୟ ୱା ଅଧୋ ୱା ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଗାମଣି, ୟୋ ସୋ ପୁରିସୋ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତୋ, ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତୋ, ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ, ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ , ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ପଟିୱିରତୋ, ଅନଭିଜ୍ଝାଲୁ, ଅବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତୋ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକୋ, କିଞ୍ଚାପି ତଂ ମହା ଜନକାୟୋ ସଙ୍ଗମ୍ମ ସମାଗମ୍ମ ଆୟାଚେୟ୍ୟ ଥୋମେୟ୍ୟ ପଞ୍ଜଲିକୋ ଅନୁପରିସକ୍କେୟ୍ୟ – ‘ଅୟଂ ପୁରିସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତୂ’ତି, ଅଥ ଖୋ ସୋ ପୁରିସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟା’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅସିବନ୍ଧକପୁତ୍ତୋ ଗାମଣି ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଖେତ୍ତୂପମସୁତ୍ତଂ

୩୫୯ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ନାଳନ୍ଦାୟଂ ୱିହରତି ପାୱାରିକମ୍ବୱନେ। ଅଥ ଖୋ ଅସିବନ୍ଧକପୁତ୍ତୋ ଗାମଣି ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଅସିବନ୍ଧକପୁତ୍ତୋ ଗାମଣି ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ନନୁ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ସବ୍ବପାଣଭୂତହିତାନୁକମ୍ପୀ ୱିହରତୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଗାମଣି, ତଥାଗତୋ ସବ୍ବପାଣଭୂତହିତାନୁକମ୍ପୀ ୱିହରତୀ’’ତି। ‘‘ଅଥ କିଞ୍ଚରହି, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଏକଚ୍ଚାନଂ ସକ୍କଚ୍ଚଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି, ଏକଚ୍ଚାନଂ ନୋ ତଥା ସକ୍କଚ୍ଚଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୀ’’ତି? ‘‘ତେନ ହି, ଗାମଣି, ତଞ୍ଞେୱେତ୍ଥ ପଟିପୁଚ୍ଛିସ୍ସାମି। ୟଥା ତେ ଖମେୟ୍ୟ ତଥା ନଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାସି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଗାମଣି, ଇଧସ୍ସୁ [ଇଧ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] କସ୍ସକସ୍ସ ଗହପତିନୋ ତୀଣି ଖେତ୍ତାନି – ଏକଂ ଖେତ୍ତଂ ଅଗ୍ଗଂ, ଏକଂ ଖେତ୍ତଂ ମଜ୍ଝିମଂ, ଏକଂ ଖେତ୍ତଂ ହୀନଂ ଜଙ୍ଗଲଂ ଊସରଂ ପାପଭୂମି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଗାମଣି, ଅସୁ କସ୍ସକୋ ଗହପତି ବୀଜାନି ପତିଟ୍ଠାପେତୁକାମୋ କତ୍ଥ ପଠମଂ ପତିଟ୍ଠାପେୟ୍ୟ, ୟଂ ୱା ଅଦୁଂ ଖେତ୍ତଂ ଅଗ୍ଗଂ , ୟଂ ୱା ଅଦୁଂ ଖେତ୍ତଂ ମଜ୍ଝିମଂ, ୟଂ ୱା ଅଦୁଂ ଖେତ୍ତଂ ହୀନଂ ଜଙ୍ଗଲଂ ଊସରଂ ପାପଭୂମୀ’’ତି? ‘‘ଅସୁ, ଭନ୍ତେ, କସ୍ସକୋ ଗହପତି ବୀଜାନି ପତିଟ୍ଠାପେତୁକାମୋ ୟଂ ଅଦୁଂ ଖେତ୍ତଂ ଅଗ୍ଗଂ ତତ୍ଥ ପତିଟ୍ଠାପେୟ୍ୟ । ତତ୍ଥ ପତିଟ୍ଠାପେତ୍ୱା ୟଂ ଅଦୁଂ ଖେତ୍ତଂ ମଜ୍ଝିମଂ ତତ୍ଥ ପତିଟ୍ଠାପେୟ୍ୟ। ତତ୍ଥ ପତିଟ୍ଠାପେତ୍ୱା ୟଂ ଅଦୁଂ ଖେତ୍ତଂ ହୀନଂ ଜଙ୍ଗଲଂ ଊସରଂ ପାପଭୂମି ତତ୍ଥ ପତିଟ୍ଠାପେୟ୍ୟପି, ନୋପି ପତିଟ୍ଠାପେୟ୍ୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅନ୍ତମସୋ ଗୋଭତ୍ତମ୍ପି ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଗାମଣି, ୟଂ ଅଦୁଂ ଖେତ୍ତଂ ଅଗ୍ଗଂ; ଏୱମେୱ ମୟ୍ହଂ ଭିକ୍ଖୁଭିକ୍ଖୁନିୟୋ। ତେସାହଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେମି – ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଂ ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣଂ, ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପକାସେମି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଏତେ ହି, ଗାମଣି, ମଂଦୀପା ମଂଲେଣା ମଂତାଣା ମଂସରଣା ୱିହରନ୍ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଗାମଣି, ୟଂ ଅଦୁଂ ଖେତ୍ତଂ ମଜ୍ଝିମଂ; ଏୱମେୱ ମୟ୍ହଂ ଉପାସକଉପାସିକାୟୋ। ତେସଂ ପାହଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେମି – ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଂ ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣଂ, ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପକାସେମି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଏତେ ହି, ଗାମଣି, ମଂଦୀପା ମଂଲେଣା ମଂତାଣା ମଂସରଣା ୱିହରନ୍ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଗାମଣି, ୟଂ ଅଦୁଂ ଖେତ୍ତଂ ହୀନଂ ଜଙ୍ଗଲଂ ଊସରଂ ପାପଭୂମି; ଏୱମେୱ ମୟ୍ହଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣପରିବ୍ବାଜକା । ତେସଂ ପାହଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେମି – ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଂ ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣଂ ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ, କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପକାସେମି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅପ୍ପେୱ ନାମ ଏକଂ ପଦମ୍ପି ଆଜାନେୟ୍ୟୁଂ ତଂ ନେସଂ ଅସ୍ସ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟା’’ତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଗାମଣି, ପୁରିସସ୍ସ ତୟୋ ଉଦକମଣିକା – ଏକୋ ଉଦକମଣିକୋ ଅଚ୍ଛିଦ୍ଦୋ ଅହାରୀ ଅପରିହାରୀ, ଏକୋ ଉଦକମଣିକୋ ଅଚ୍ଛିଦ୍ଦୋ ହାରୀ ପରିହାରୀ, ଏକୋ ଉଦକମଣିକୋ ଛିଦ୍ଦୋ ହାରୀ ପରିହାରୀ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଗାମଣି, ଅସୁ ପୁରିସୋ ଉଦକଂ ନିକ୍ଖିପିତୁକାମୋ କତ୍ଥ ପଠମଂ ନିକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, ୟୋ ୱା ସୋ ଉଦକମଣିକୋ ଅଚ୍ଛିଦ୍ଦୋ ଅହାରୀ ଅପରିହାରୀ, ୟୋ ୱା ସୋ ଉଦକମଣିକୋ ଅଚ୍ଛିଦ୍ଦୋ ହାରୀ ପରିହାରୀ, ୟୋ ୱା ସୋ ଉଦକମଣିକୋ ଛିଦ୍ଦୋ ହାରୀ ପରିହାରୀ’’ତି? ‘‘ଅସୁ, ଭନ୍ତେ, ପୁରିସୋ ଉଦକଂ ନିକ୍ଖିପିତୁକାମୋ, ୟୋ ସୋ ଉଦକମଣିକୋ ଅଚ୍ଛିଦ୍ଦୋ ଅହାରୀ ଅପରିହାରୀ ତତ୍ଥ ନିକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, ତତ୍ଥ ନିକ୍ଖିପିତ୍ୱା, ୟୋ ସୋ ଉଦକମଣିକୋ ଅଚ୍ଛିଦ୍ଦୋ ହାରୀ ପରିହାରୀ ତତ୍ଥ ନିକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, ତତ୍ଥ ନିକ୍ଖିପିତ୍ୱା, ୟୋ ସୋ ଉଦକମଣିକୋ ଛିଦ୍ଦୋ ହାରୀ ପରିହାରୀ ତତ୍ଥ ନିକ୍ଖିପେୟ୍ୟପି, ନୋପି ନିକ୍ଖିପେୟ୍ୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅନ୍ତମସୋ ଭଣ୍ଡଧୋୱନମ୍ପି ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଗାମଣି, ୟୋ ସୋ ଉଦକମଣିକୋ ଅଚ୍ଛିଦ୍ଦୋ ଅହାରୀ ଅପରିହାରୀ; ଏୱମେୱ ମୟ୍ହଂ ଭିକ୍ଖୁଭିକ୍ଖୁନିୟୋ। ତେସାହଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେମି – ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଂ ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣଂ ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ , କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପକାସେମି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଏତେ ହି, ଗାମଣି, ମଂଦୀପା ମଂଲେଣା ମଂତାଣା ମଂସରଣା ୱିହରନ୍ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଗାମଣି, ୟୋ ସୋ ଉଦକମଣିକୋ ଅଚ୍ଛିଦ୍ଦୋ ହାରୀ ପରିହାରୀ; ଏୱମେୱ ମୟ୍ହଂ ଉପାସକଉପାସିକାୟୋ। ତେସାହଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେମି – ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଂ ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣଂ ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ, କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପକାସେମି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଏତେ ହି, ଗାମଣି, ମଂଦୀପା ମଂଲେଣା ମଂତାଣା ମଂସରଣା ୱିହରନ୍ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଗାମଣି, ୟୋ ସୋ ଉଦକମଣିକୋ ଛିଦ୍ଦୋ ହାରୀ ପରିହାରୀ; ଏୱମେୱ ମୟ୍ହଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣପରିବ୍ବାଜକା। ତେସାହଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେମି – ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଂ ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣଂ ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପକାସେମି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅପ୍ପେୱ ନାମ ଏକଂ ପଦମ୍ପି ଆଜାନେୟ୍ୟୁଂ, ତଂ ନେସଂ ଅସ୍ସ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟା’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅସିବନ୍ଧକପୁତ୍ତୋ ଗାମଣି ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ସଙ୍ଖଧମସୁତ୍ତଂ

୩୬୦ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ନାଳନ୍ଦାୟଂ ୱିହରତି ପାୱାରିକମ୍ବୱନେ। ଅଥ ଖୋ ଅସିବନ୍ଧକପୁତ୍ତୋ ଗାମଣି ନିଗଣ୍ଠସାୱକୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଅସିବନ୍ଧକପୁତ୍ତଂ ଗାମଣିଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କଥଂ ନୁ ଖୋ, ଗାମଣି, ନିଗଣ୍ଠୋ ନାଟପୁତ୍ତୋ ସାୱକାନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ନିଗଣ୍ଠୋ ନାଟପୁତ୍ତୋ ସାୱକାନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି – ‘ୟୋ କୋଚି ପାଣଂ ଅତିପାତେତି, ସବ୍ବୋ ସୋ ଆପାୟିକୋ ନେରୟିକୋ, ୟୋ କୋଚି ଅଦିନ୍ନଂ ଆଦିୟତି, ସବ୍ବୋ ସୋ ଆପାୟିକୋ ନେରୟିକୋ , ୟୋ କୋଚି କାମେସୁ ମିଚ୍ଛା ଚରତି, ସବ୍ବୋ ସୋ ଆପାୟିକୋ ନେରୟିକୋ, ୟୋ କୋଚି ମୁସା ଭଣତି ସବ୍ବୋ, ସୋ ଆପାୟିକୋ ନେରୟିକୋ। ୟଂବହୁଲଂ ୟଂବହୁଲଂ ୱିହରତି, ତେନ ତେନ ନୀୟତୀ’ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ନିଗଣ୍ଠୋ ନାଟପୁତ୍ତୋ ସାୱକାନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୀ’’ତି। ‘‘‘ୟଂବହୁଲଂ ୟଂବହୁଲଞ୍ଚ, ଗାମଣି, ୱିହରତି, ତେନ ତେନ ନୀୟତି’, ଏୱଂ ସନ୍ତେ ନ କୋଚି ଆପାୟିକୋ ନେରୟିକୋ ଭୱିସ୍ସତି, ୟଥା ନିଗଣ୍ଠସ୍ସ ନାଟପୁତ୍ତସ୍ସ ୱଚନଂ’’।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଗାମଣି, ୟୋ ସୋ ପୁରିସୋ ପାଣାତିପାତୀ ରତ୍ତିୟା ୱା ଦିୱସସ୍ସ ୱା ସମୟାସମୟଂ ଉପାଦାୟ, କତମୋ ବହୁତରୋ ସମୟୋ, ୟଂ ୱା ସୋ ପାଣମତିପାତେତି, ୟଂ ୱା ସୋ ପାଣଂ ନାତିପାତେତୀ’’ତି? ‘‘ୟୋ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ପୁରିସୋ ପାଣାତିପାତୀ ରତ୍ତିୟା ୱା ଦିୱସସ୍ସ ୱା ସମୟାସମୟଂ ଉପାଦାୟ, ଅପ୍ପତରୋ ସୋ ସମୟୋ ୟଂ ସୋ ପାଣମତିପାତେତି, ଅଥ ଖୋ ସ୍ୱେୱ ବହୁତରୋ ସମୟୋ ୟଂ ସୋ ପାଣଂ ନାତିପାତେତୀ’’ତି। ‘‘‘ୟଂବହୁଲଂ ୟଂବହୁଲଞ୍ଚ, ଗାମଣି, ୱିହରତି ତେନ ତେନ ନୀୟତୀ’ତି, ଏୱଂ ସନ୍ତେ ନ କୋଚି ଆପାୟିକୋ ନେରୟିକୋ ଭୱିସ୍ସତି, ୟଥା ନିଗଣ୍ଠସ୍ସ ନାଟପୁତ୍ତସ୍ସ ୱଚନଂ’’।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଗାମଣି, ୟୋ ସୋ ପୁରିସୋ ଅଦିନ୍ନାଦାୟୀ ରତ୍ତିୟା ୱା ଦିୱସସ୍ସ ୱା ସମୟାସମୟଂ ଉପାଦାୟ, କତମୋ ବହୁତରୋ ସମୟୋ, ୟଂ ୱା ସୋ ଅଦିନ୍ନଂ ଆଦିୟତି, ୟଂ ୱା ସୋ ଅଦିନ୍ନଂ ନାଦିୟତୀ’’ତି। ‘‘ୟୋ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ପୁରିସୋ ଅଦିନ୍ନାଦାୟୀ ରତ୍ତିୟା ୱା ଦିୱସସ୍ସ ୱା ସମୟାସମୟଂ ଉପାଦାୟ ଅପ୍ପତରୋ ସୋ ସମୟୋ, ୟଂ ସୋ ଅଦିନ୍ନଂ ଆଦିୟତି, ଅଥ ଖୋ ସ୍ୱେୱ ବହୁତରୋ ସମୟୋ, ୟଂ ସୋ ଅଦିନ୍ନଂ ନାଦିୟତୀ’’ତି। ‘‘‘ୟଂବହୁଲଂ ୟଂବହୁଲଞ୍ଚ, ଗାମଣି, ୱିହରତି ତେନ ତେନ ନୀୟତୀ’ତି, ଏୱଂ ସନ୍ତେ ନ କୋଚି ଆପାୟିକୋ ନେରୟିକୋ ଭୱିସ୍ସତି, ୟଥା ନିଗଣ୍ଠସ୍ସ ନାଟପୁତ୍ତସ୍ସ ୱଚନଂ’’।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଗାମଣି, ୟୋ ସୋ ପୁରିସୋ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରୀ ରତ୍ତିୟା ୱା ଦିୱସସ୍ସ ୱା ସମୟାସମୟଂ ଉପାଦାୟ, କତମୋ ବହୁତରୋ ସମୟୋ, ୟଂ ୱା ସୋ କାମେସୁ ମିଚ୍ଛା ଚରତି, ୟଂ ୱା ସୋ କାମେସୁ ମିଚ୍ଛା ନ ଚରତୀ’’ତି? ‘‘ୟୋ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ପୁରିସୋ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରୀ ରତ୍ତିୟା ୱା ଦିୱସସ୍ସ ୱା ସମୟାସମୟଂ ଉପାଦାୟ, ଅପ୍ପତରୋ ସୋ ସମୟୋ ୟଂ ସୋ କାମେସୁ ମିଚ୍ଛା ଚରତି, ଅଥ ଖୋ ସ୍ୱେୱ ବହୁତରୋ ସମୟୋ, ୟଂ ସୋ କାମେସୁ ମିଚ୍ଛା ନ ଚରତୀ’’ତି। ‘‘‘ୟଂବହୁଲଂ ୟଂବହୁଲଞ୍ଚ, ଗାମଣି, ୱିହରତି ତେନ ତେନ ନୀୟତୀ’ତି , ଏୱଂ ସନ୍ତେ ନ କୋଚି ଆପାୟିକୋ ନେରୟିକୋ ଭୱିସ୍ସତି, ୟଥା ନିଗଣ୍ଠସ୍ସ ନାଟପୁତ୍ତସ୍ସ ୱଚନଂ’’।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଗାମଣି, ୟୋ ସୋ ପୁରିସୋ ମୁସାୱାଦୀ ରତ୍ତିୟା ୱା ଦିୱସସ୍ସ ୱା ସମୟାସମୟଂ ଉପାଦାୟ, କତମୋ ବହୁତରୋ ସମୟୋ, ୟଂ ୱା ସୋ ମୁସା ଭଣତି, ୟଂ ୱା ସୋ ମୁସା ନ ଭଣତୀ’’ତି? ‘‘ୟୋ ସୋ, ଭନ୍ତେ , ପୁରିସୋ ମୁସାୱାଦୀ ରତ୍ତିୟା ୱା ଦିୱସସ୍ସ ୱା ସମୟାସମୟଂ ଉପାଦାୟ , ଅପ୍ପତରୋ ସୋ ସମୟୋ, ୟଂ ସୋ ମୁସା ଭଣତି, ଅଥ ଖୋ ସ୍ୱେୱ ବହୁତରୋ ସମୟୋ, ୟଂ ସୋ ମୁସା ନ ଭଣତୀ’’ତି। ‘‘‘ୟଂବହୁଲଂ ୟଂବହୁଲଞ୍ଚ, ଗାମଣି, ୱିହରତି ତେନ ତେନ ନୀୟତୀ’ତି, ଏୱଂ ସନ୍ତେ ନ କୋଚି ଆପାୟିକୋ ନେରୟିକୋ ଭୱିସ୍ସତି, ୟଥା ନିଗଣ୍ଠସ୍ସ ନାଟପୁତ୍ତସ୍ସ ୱଚନଂ’’।

‘‘ଇଧ, ଗାମଣି, ଏକଚ୍ଚୋ ସତ୍ଥା ଏୱଂୱାଦୀ ହୋତି ଏୱଂଦିଟ୍ଠି [ଏୱଂଦିଟ୍ଠୀ (କ॰)] – ‘ୟୋ କୋଚି ପାଣମତିପାତେତି, ସବ୍ବୋ ସୋ ଆପାୟିକୋ ନେରୟିକୋ, ୟୋ କୋଚି ଅଦିନ୍ନଂ ଆଦିୟତି, ସବ୍ବୋ ସୋ ଆପାୟିକୋ ନେରୟିକୋ, ୟୋ କୋଚି କାମେସୁ ମିଚ୍ଛା ଚରତି, ସବ୍ବୋ ସୋ ଆପାୟିକୋ ନେରୟିକୋ, ୟୋ କୋଚି ମୁସା ଭଣତି, ସବ୍ବୋ ସୋ ଆପାୟିକୋ ନେରୟିକୋ’ତି। ତସ୍ମିଂ ଖୋ ପନ, ଗାମଣି, ସତ୍ଥରି ସାୱକୋ ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ ହୋତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ମୟ୍ହଂ ଖୋ ସତ୍ଥା ଏୱଂୱାଦୀ ଏୱଂଦିଟ୍ଠି – ୟୋ କୋଚି ପାଣମତିପାତେତି, ସବ୍ବୋ ସୋ ଆପାୟିକୋ ନେରୟିକୋତି। ଅତ୍ଥି ଖୋ ପନ ମୟା ପାଣୋ ଅତିପାତିତୋ, ଅହମ୍ପମ୍ହି ଆପାୟିକୋ ନେରୟିକୋତି ଦିଟ୍ଠିଂ ପଟିଲଭତି। ତଂ, ଗାମଣି, ୱାଚଂ ଅପ୍ପହାୟ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅପ୍ପହାୟ ତଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ଅପ୍ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜିତ୍ୱା ୟଥାଭତଂ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଏୱଂ ନିରୟେ। ମୟ୍ହଂ ଖୋ ସତ୍ଥା ଏୱଂୱାଦୀ ଏୱଂଦିଟ୍ଠି – ୟୋ କୋଚି ଅଦିନ୍ନଂ ଆଦିୟତି, ସବ୍ବୋ ସୋ ଆପାୟିକୋ ନେରୟିକୋତି। ଅତ୍ଥି ଖୋ ପନ ମୟା ଅଦିନ୍ନଂ ଆଦିନ୍ନଂ ଅହମ୍ପମ୍ହି ଆପାୟିକୋ ନେରୟିକୋତି ଦିଟ୍ଠିଂ ପଟିଲଭତି। ତଂ, ଗାମଣି, ୱାଚଂ ଅପ୍ପହାୟ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅପ୍ପହାୟ ତଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ଅପ୍ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜିତ୍ୱା ୟଥାଭତଂ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଏୱଂ ନିରୟେ। ମୟ୍ହଂ ଖୋ ସତ୍ଥା ଏୱଂୱାଦୀ ଏୱଂଦିଟ୍ଠି – ୟୋ କୋଚି କାମେସୁ ମିଚ୍ଛା ଚରତି, ସବ୍ବୋ ସୋ ଆପାୟିକୋ ନେରୟିକୋ’ତି। ଅତ୍ଥି ଖୋ ପନ ମୟା କାମେସୁ ମିଚ୍ଛା ଚିଣ୍ଣଂ। ‘ଅହମ୍ପମ୍ହି ଆପାୟିକୋ ନେରୟିକୋ’ତି ଦିଟ୍ଠିଂ ପଟିଲଭତି। ତଂ, ଗାମଣି, ୱାଚଂ ଅପ୍ପହାୟ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅପ୍ପହାୟ ତଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ଅପ୍ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜିତ୍ୱା ୟଥାଭତଂ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଏୱଂ ନିରୟେ। ମୟ୍ହଂ ଖୋ ସତ୍ଥା ଏୱଂୱାଦୀ ଏୱଂଦିଟ୍ଠି – ୟୋ କୋଚି ମୁସା ଭଣତି, ସବ୍ବୋ ସୋ ଆପାୟିକୋ ନେରୟିକୋତି। ଅତ୍ଥି ଖୋ ପନ ମୟା ମୁସା ଭଣିତଂ। ‘ଅହମ୍ପମ୍ହି ଆପାୟିକୋ ନେରୟିକୋ’ତି ଦିଟ୍ଠିଂ ପଟିଲଭତି। ତଂ, ଗାମଣି, ୱାଚଂ ଅପ୍ପହାୟ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅପ୍ପହାୟ ତଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ଅପ୍ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜିତ୍ୱା ୟଥାଭତଂ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଏୱଂ ନିରୟେ।

‘‘ଇଧ ପନ, ଗାମଣି, ତଥାଗତୋ ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନୋ ସୁଗତୋ ଲୋକୱିଦୂ ଅନୁତ୍ତରୋ ପୁରିସଦମ୍ମସାରଥି ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା। ସୋ ଅନେକପରିୟାୟେନ ପାଣାତିପାତଂ ଗରହତି ୱିଗରହତି, ‘ପାଣାତିପାତା ୱିରମଥା’ତି ଚାହ। ଅଦିନ୍ନାଦାନଂ ଗରହତି ୱିଗରହତି, ‘ଅଦିନ୍ନାଦାନା ୱିରମଥା’ତି ଚାହ। କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରଂ ଗରହତି, ୱିଗରହତି ‘କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ୱିରମଥା’ତି ଚାହ। ମୁସାୱାଦଂ ଗରହତି ୱିଗରହତି ‘ମୁସାୱାଦା ୱିରମଥା’ତି ଚାହ। ତସ୍ମିଂ ଖୋ ପନ, ଗାମଣି, ସତ୍ଥରି ସାୱକୋ ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ ହୋତି। ସୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ଭଗୱା ଖୋ ଅନେକପରିୟାୟେନ ପାଣାତିପାତଂ ଗରହତି ୱିଗରହତି, ପାଣାତିପାତା ୱିରମଥାତି ଚାହ। ଅତ୍ଥି ଖୋ ପନ ମୟା ପାଣୋ ଅତିପାତିତୋ ୟାୱତକୋ ୱା ତାୱତକୋ ୱା। ୟୋ ଖୋ ପନ ମୟା ପାଣୋ ଅତିପାତିତୋ ୟାୱତକୋ ୱା ତାୱତକୋ ୱା, ତଂ ନ ସୁଟ୍ଠୁ, ତଂ ନ ସାଧୁ। ଅହଞ୍ଚେୱ [ଅହଞ୍ଚେ (?)] ଖୋ ପନ ତପ୍ପଚ୍ଚୟା ୱିପ୍ପଟିସାରୀ ଅସ୍ସଂ। ନ ମେତଂ ପାପଂ କମ୍ମଂ [ପାପକମ୍ମଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଅକତଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ସୋ ଇତି ପଟିସଙ୍ଖାୟ ତଞ୍ଚେୱ ପାଣାତିପାତଂ ପଜହତି। ଆୟତିଞ୍ଚ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ଏୱମେତସ୍ସ ପାପସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ପହାନଂ ହୋତି। ଏୱମେତସ୍ସ ପାପସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ସମତିକ୍କମୋ ହୋତି।

‘‘‘ଭଗୱା ଖୋ ଅନେକପରିୟାୟେନ ଅଦିନ୍ନାଦାନଂ ଗରହତି ୱିଗରହତି, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ୱିରମଥାତି ଚାହ। ଅତ୍ଥି ଖୋ ପନ ମୟା ଅଦିନ୍ନଂ ଆଦିନ୍ନଂ ୟାୱତକଂ ୱା ତାୱତକଂ ୱା। ୟଂ ଖୋ ପନ ମୟା ଅଦିନ୍ନଂ ଆଦିନ୍ନଂ ୟାୱତକଂ ୱା ତାୱତକଂ ୱା ତଂ ନ ସୁଟ୍ଠୁ, ତଂ ନ ସାଧୁ। ଅହଞ୍ଚେୱ ଖୋ ପନ ତପ୍ପଚ୍ଚୟା ୱିପ୍ପଟିସାରୀ ଅସ୍ସଂ, ନ ମେତଂ ପାପଂ କମ୍ମଂ ଅକତଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ସୋ ଇତି ପଟିସଙ୍ଖାୟ ତଞ୍ଚେୱ ଅଦିନ୍ନାଦାନଂ ପଜହତି। ଆୟତିଞ୍ଚ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ଏୱମେତସ୍ସ ପାପସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ପହାନଂ ହୋତି। ଏୱମେତସ୍ସ ପାପସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ସମତିକ୍କମୋ ହୋତି।

‘‘‘ଭଗୱା ଖୋ ପନ ଅନେକପରିୟାୟେନ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରଂ ଗରହତି ୱିଗରହତି, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ୱିରମଥାତି ଚାହ। ଅତ୍ଥି ଖୋ ପନ ମୟା କାମେସୁ ମିଚ୍ଛା ଚିଣ୍ଣଂ ୟାୱତକଂ ୱା ତାୱତକଂ ୱା। ୟଂ ଖୋ ପନ ମୟା କାମେସୁ ମିଚ୍ଛା ଚିଣ୍ଣଂ ୟାୱତକଂ ୱା ତାୱତକଂ ୱା ତଂ ନ ସୁଟ୍ଠୁ, ତଂ ନ ସାଧୁ। ଅହଞ୍ଚେୱ ଖୋ ପନ ତପ୍ପଚ୍ଚୟା ୱିପ୍ପଟିସାରୀ ଅସ୍ସଂ, ନ ମେତଂ ପାପଂ କମ୍ମଂ ଅକତଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ସୋ ଇତି ପଟିସଙ୍ଖାୟ ତଞ୍ଚେୱ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରଂ ପଜହତି, ଆୟତିଞ୍ଚ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ଏୱମେତସ୍ସ ପାପସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ପହାନଂ ହୋତି। ଏୱମେତସ୍ସ ପାପସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ସମତିକ୍କମୋ ହୋତି।

‘‘‘ଭଗୱା ଖୋ ପନ ଅନେକପରିୟାୟେନ ମୁସାୱାଦଂ ଗରହତି ୱିଗରହତି, ମୁସାୱାଦା ୱିରମଥାତି ଚାହ। ଅତ୍ଥି ଖୋ ପନ ମୟା ମୁସା ଭଣିତଂ ୟାୱତକଂ ୱା ତାୱତକଂ ୱା। ୟଂ ଖୋ ପନ ମୟା ମୁସା ଭଣିତଂ ୟାୱତକଂ ୱା ତାୱତକଂ ୱା ତଂ ନ ସୁଟ୍ଠୁ, ତଂ ନ ସାଧୁ। ଅହଞ୍ଚେୱ ଖୋ ପନ ତପ୍ପଚ୍ଚୟା ୱିପ୍ପଟିସାରୀ ଅସ୍ସଂ, ନ ମେତଂ ପାପଂ କମ୍ମଂ ଅକତଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ସୋ ଇତି ପଟିସଙ୍ଖାୟ ତଞ୍ଚେୱ ମୁସାୱାଦଂ ପଜହତି, ଆୟତିଞ୍ଚ ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ଏୱମେତସ୍ସ ପାପସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ପହାନଂ ହୋତି। ଏୱମେତସ୍ସ ପାପସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ସମତିକ୍କମୋ ହୋତି।

‘‘ସୋ ପାଣାତିପାତଂ ପହାୟ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ଅଦିନ୍ନାଦାନଂ ପହାୟ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରଂ ପହାୟ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ମୁସାୱାଦଂ ପହାୟ ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ପିସୁଣଂ ୱାଚଂ ପହାୟ ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ଫରୁସଂ ୱାଚଂ ପହାୟ ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ସମ୍ଫପ୍ପଲାପଂ ପହାୟ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ଅଭିଜ୍ଝଂ ପହାୟ ଅନଭିଜ୍ଝାଲୁ ହୋତି। ବ୍ୟାପାଦପ୍ପଦୋସଂ ପହାୟ ଅବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତୋ ହୋତି। ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିଂ ପହାୟ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକୋ ହୋତି।

‘‘ସ ଖୋ ସୋ, ଗାମଣି, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ୱିଗତାଭିଜ୍ଝୋ ୱିଗତବ୍ୟାପାଦୋ ଅସମ୍ମୂଳ୍ହୋ ସମ୍ପଜାନୋ ପଟିସ୍ସତୋ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି, ତଥା ଦୁତିୟଂ, ତଥା ତତିୟଂ, ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ। ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଗାମଣି, ବଲୱା ସଙ୍ଖଧମୋ ଅପ୍ପକସିରେନେୱ ଚତୁଦ୍ଦିସା ୱିଞ୍ଞାପେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଗାମଣି, ଏୱଂ ଭାୱିତାୟ ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତାୟ ୟଂ ପମାଣକତଂ କମ୍ମଂ, ନ ତଂ ତତ୍ରାୱସିସ୍ସତି, ନ ତଂ ତତ୍ରାୱତିଟ୍ଠତି।

‘‘ସ ଖୋ ସୋ, ଗାମଣି, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ୱିଗତାଭିଜ୍ଝୋ ୱିଗତବ୍ୟାପାଦୋ ଅସମ୍ମୂଳ୍ହୋ ସମ୍ପଜାନୋ ପଟିସ୍ସତୋ କରୁଣାସହଗତେନ ଚେତସା…ପେ॰… ମୁଦିତାସହଗତେନ ଚେତସା…ପେ॰…। ଉପେକ୍ଖାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି, ତଥା ଦୁତିୟଂ, ତଥା ତତିୟଂ, ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ। ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ଉପେକ୍ଖାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଗାମଣି, ବଲୱା ସଙ୍ଖଧମୋ ଅପ୍ପକସିରେନେୱ ଚତୁଦ୍ଦିସା ୱିଞ୍ଞାପେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଗାମଣି, ଏୱଂ ଭାୱିତାୟ ଉପେକ୍ଖାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତାୟ ୟଂ ପମାଣକତଂ କମ୍ମଂ ନ ତଂ ତତ୍ରାୱସିସ୍ସତି, ନ ତଂ ତତ୍ରାୱତିଟ୍ଠତୀ’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅସିବନ୍ଧକପୁତ୍ତୋ ଗାମଣି ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭନ୍ତେ, ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଉପାସକଂ ମଂ ଭଗୱା ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. କୁଲସୁତ୍ତଂ

୩୬୧ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା କୋସଲେସୁ ଚାରିକଂ ଚରମାନୋ ମହତା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନ ସଦ୍ଧିଂ ୟେନ ନାଳନ୍ଦା ତଦୱସରି । ତତ୍ର ସୁଦଂ ଭଗୱା ନାଳନ୍ଦାୟଂ ୱିହରତି ପାୱାରିକମ୍ବୱନେ।

ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ନାଳନ୍ଦା ଦୁବ୍ଭିକ୍ଖା ହୋତି ଦ୍ୱୀହିତିକା ସେତଟ୍ଠିକା ସଲାକାୱୁତ୍ତା। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ନିଗଣ୍ଠୋ ନାଟପୁତ୍ତୋ ନାଳନ୍ଦାୟଂ ପଟିୱସତି ମହତିୟା ନିଗଣ୍ଠପରିସାୟ ସଦ୍ଧିଂ। ଅଥ ଖୋ ଅସିବନ୍ଧକପୁତ୍ତୋ ଗାମଣି ନିଗଣ୍ଠସାୱକୋ ୟେନ ନିଗଣ୍ଠୋ ନାଟପୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ନିଗଣ୍ଠଂ ନାଟପୁତ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଅସିବନ୍ଧକପୁତ୍ତଂ ଗାମଣିଂ ନିଗଣ୍ଠୋ ନାଟପୁତ୍ତୋ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ଗାମଣି, ସମଣସ୍ସ ଗୋତମସ୍ସ ୱାଦଂ ଆରୋପେହି। ଏୱଂ ତେ କଲ୍ୟାଣୋ କିତ୍ତିସଦ୍ଦୋ ଅବ୍ଭୁଗ୍ଗଚ୍ଛିସ୍ସତି – ‘ଅସିବନ୍ଧକପୁତ୍ତେନ ଗାମଣିନା ସମଣସ୍ସ ଗୋତମସ୍ସ ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକସ୍ସ ଏୱଂମହାନୁଭାୱସ୍ସ ୱାଦୋ ଆରୋପିତୋ’’’ତି।

‘‘କଥଂ ପନାହଂ, ଭନ୍ତେ, ସମଣସ୍ସ ଗୋତମସ୍ସ ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକସ୍ସ ଏୱଂମହାନୁଭାୱସ୍ସ ୱାଦଂ ଆରୋପେସ୍ସାମୀ’’ତି ? ‘‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ଗାମଣି, ୟେନ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ତେନୁପସଙ୍କମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ସମଣଂ ଗୋତମଂ ଏୱଂ ୱଦେହି – ‘ନନୁ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଅନେକପରିୟାୟେନ କୁଲାନଂ ଅନୁଦ୍ଦୟଂ [ଅନୁଦୟଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ୱଣ୍ଣେତି, ଅନୁରକ୍ଖଂ ୱଣ୍ଣେତି, ଅନୁକମ୍ପଂ ୱଣ୍ଣେତୀ’ତି? ସଚେ ଖୋ, ଗାମଣି, ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠୋ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରୋତି – ‘ଏୱଂ, ଗାମଣି, ତଥାଗତୋ ଅନେକପରିୟାୟେନ କୁଲାନଂ ଅନୁଦ୍ଦୟଂ ୱଣ୍ଣେତି, ଅନୁରକ୍ଖଂ ୱଣ୍ଣେତି, ଅନୁକମ୍ପଂ ୱଣ୍ଣେତୀ’ତି, ତମେନଂ ତ୍ୱଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟାସି – ‘ଅଥ କିଞ୍ଚରହି, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଦୁବ୍ଭିକ୍ଖେ ଦ୍ୱୀହିତିକେ ସେତଟ୍ଠିକେ ସଲାକାୱୁତ୍ତେ ମହତା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନ ସଦ୍ଧିଂ ଚାରିକଂ ଚରତି? ଉଚ୍ଛେଦାୟ ଭଗୱା କୁଲାନଂ ପଟିପନ୍ନୋ, ଅନୟାୟ ଭଗୱା କୁଲାନଂ ପଟିପନ୍ନୋ, ଉପଘାତାୟ ଭଗୱା କୁଲାନଂ ପଟିପନ୍ନୋ’ତି! ଇମଂ ଖୋ ତେ, ଗାମଣି, ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଉଭତୋକୋଟିକଂ ପଞ୍ହଂ ପୁଟ୍ଠୋ ନେୱ ସକ୍ଖତି [ସକ୍ଖିତି (ସୀ॰) ମ॰ ନି॰ ୨.୮୩] ଉଗ୍ଗିଲିତୁଂ, ନେୱ ସକ୍ଖତି ଓଗିଲିତୁ’’ନ୍ତି। ‘‘ଏୱଂ , ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଅସିବନ୍ଧକପୁତ୍ତୋ ଗାମଣି ନିଗଣ୍ଠସ୍ସ ନାଟପୁତ୍ତସ୍ସ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ନିଗଣ୍ଠଂ ନାଟପୁତ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଅସିବନ୍ଧକପୁତ୍ତୋ ଗାମଣି ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ନନୁ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଅନେକପରିୟାୟେନ କୁଲାନଂ ଅନୁଦ୍ଦୟଂ ୱଣ୍ଣେତି, ଅନୁରକ୍ଖଂ ୱଣ୍ଣେତି, ଅନୁକମ୍ପଂ ୱଣ୍ଣେତୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଗାମଣି, ତଥାଗତୋ ଅନେକପରିୟାୟେନ କୁଲାନଂ ଅନୁଦ୍ଦୟଂ ୱଣ୍ଣେତି, ଅନୁରକ୍ଖଂ ୱଣ୍ଣେତି, ଅନୁକମ୍ପଂ ୱଣ୍ଣେତୀ’’ତି। ‘‘ଅଥ କିଞ୍ଚରହି, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଦୁବ୍ଭିକ୍ଖେ ଦ୍ୱୀହିତିକେ ସେତଟ୍ଠିକେ ସଲାକାୱୁତ୍ତେ ମହତା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନ ସଦ୍ଧିଂ ଚାରିକଂ ଚରତି? ଉଚ୍ଛେଦାୟ ଭଗୱା କୁଲାନଂ ପଟିପନ୍ନୋ, ଅନୟାୟ ଭଗୱା କୁଲାନଂ ପଟିପନ୍ନୋ, ଉପଘାତାୟ ଭଗୱା କୁଲାନଂ ପଟିପନ୍ନୋ’’ତି। ‘‘ଇତୋ ସୋ, ଗାମଣି, ଏକନୱୁତିକପ୍ପେ [ଏକନୱୁତୋ କପ୍ପୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ଏକନୱୁତିକପ୍ପୋ (ପୀ॰)] ୟମହଂ ଅନୁସ୍ସରାମି, ନାଭିଜାନାମି କିଞ୍ଚି କୁଲଂ ପକ୍କଭିକ୍ଖାନୁପ୍ପଦାନମତ୍ତେନ ଉପହତପୁବ୍ବଂ। ଅଥ ଖୋ ୟାନି ତାନି କୁଲାନି ଅଡ୍ଢାନି ମହଦ୍ଧନାନି ମହାଭୋଗାନି ପହୂତଜାତରୂପରଜତାନି ପହୂତୱିତ୍ତୂପକରଣାନି ପହୂତଧନଧଞ୍ଞାନି, ସବ୍ବାନି ତାନି ଦାନସମ୍ଭୂତାନି ଚେୱ ସଚ୍ଚସମ୍ଭୂତାନି ଚ ସାମଞ୍ଞସମ୍ଭୂତାନି ଚ। ଅଟ୍ଠ ଖୋ, ଗାମଣି, ହେତୂ, ଅଟ୍ଠ ପଚ୍ଚୟା କୁଲାନଂ ଉପଘାତାୟ। ରାଜତୋ ୱା କୁଲାନି ଉପଘାତଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଚୋରତୋ ୱା କୁଲାନି ଉପଘାତଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଅଗ୍ଗିତୋ ୱା କୁଲାନି ଉପଘାତଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି , ଉଦକତୋ ୱା କୁଲାନି ଉପଘାତଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ନିହିତଂ ୱା ଠାନା ୱିଗଚ୍ଛତି [ନିହିତଂ ୱା ନାଧିଗଚ୍ଛନ୍ତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ଦୁପ୍ପୟୁତ୍ତା ୱା କମ୍ମନ୍ତା ୱିପଜ୍ଜନ୍ତି, କୁଲେ ୱା କୁଲଙ୍ଗାରୋତି [କୁଲାନଂ ୱା କୁଲଙ୍ଗାରୋ (ସୀ॰)] ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ୟୋ ତେ ଭୋଗେ ୱିକିରତି ୱିଧମତି ୱିଦ୍ଧଂସେତି, ଅନିଚ୍ଚତାୟେ ଅଟ୍ଠମୀତି। ଇମେ ଖୋ, ଗାମଣି, ଅଟ୍ଠ ହେତୂ, ଅଟ୍ଠ ପଚ୍ଚୟା କୁଲାନଂ ଉପଘାତାୟ । ଇମେସୁ ଖୋ, ଗାମଣି, ଅଟ୍ଠସୁ ହେତୂସୁ, ଅଟ୍ଠସୁ ପଚ୍ଚୟେସୁ ସଂୱିଜ୍ଜମାନେସୁ ୟୋ ମଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଉଚ୍ଛେଦାୟ ଭଗୱା କୁଲାନଂ ପଟିପନ୍ନୋ, ଅନୟାୟ ଭଗୱା କୁଲାନଂ ପଟିପନ୍ନୋ, ଉପଘାତାୟ ଭଗୱା କୁଲାନଂ ପଟିପନ୍ନୋ’ତି, ତଂ, ଗାମଣି, ୱାଚଂ ଅପ୍ପହାୟ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅପ୍ପହାୟ ତଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ଅପ୍ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜିତ୍ୱା ୟଥାଭତଂ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଏୱଂ ନିରୟେ’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅସିବନ୍ଧକପୁତ୍ତୋ ଗାମଣି ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭନ୍ତେ, ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଉପାସକଂ ମଂ ଭଗୱା ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ମଣିଚୂଳକସୁତ୍ତଂ

୩୬୨ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ରାଜନ୍ତେପୁରେ ରାଜପରିସାୟ ସନ୍ନିସିନ୍ନାନଂ ସନ୍ନିପତିତାନଂ ଅୟମନ୍ତରାକଥା ଉଦପାଦି – ‘‘କପ୍ପତି ସମଣାନଂ ସକ୍ୟପୁତ୍ତିୟାନଂ ଜାତରୂପରଜତଂ, ସାଦିୟନ୍ତି ସମଣା ସକ୍ୟପୁତ୍ତିୟା ଜାତରୂପରଜତଂ, ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତି ସମଣା ସକ୍ୟପୁତ୍ତିୟା ଜାତରୂପରଜତ’’ନ୍ତି!

ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ମଣିଚୂଳକୋ ଗାମଣି ତସ୍ସଂ ପରିସାୟଂ ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ ମଣିଚୂଳକୋ ଗାମଣି ତଂ ପରିସଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ମା ଅୟ୍ୟୋ [ଅୟ୍ୟା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଏୱଂ ଅୱଚୁତ୍ଥ। ନ କପ୍ପତି ସମଣାନଂ ସକ୍ୟପୁତ୍ତିୟାନଂ ଜାତରୂପରଜତଂ, ନ ସାଦିୟନ୍ତି ସମଣା ସକ୍ୟପୁତ୍ତିୟା ଜାତରୂପରଜତଂ, ନପ୍ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତି ସମଣା ସକ୍ୟପୁତ୍ତିୟା ଜାତରୂପରଜତଂ, ନିକ୍ଖିତ୍ତମଣିସୁୱଣ୍ଣା ସମଣା ସକ୍ୟପୁତ୍ତିୟା ଅପେତଜାତରୂପରଜତା’’ତି। ଅସକ୍ଖି ଖୋ ମଣିଚୂଳକୋ ଗାମଣି ତଂ ପରିସଂ ସଞ୍ଞାପେତୁଂ। ଅଥ ଖୋ ମଣିଚୂଳକୋ ଗାମଣି ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ମଣିଚୂଳକୋ ଗାମଣି ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ରାଜନ୍ତେପୁରେ ରାଜପରିସାୟ ସନ୍ନିସିନ୍ନାନଂ ସନ୍ନିପତିତାନଂ ଅୟମନ୍ତରାକଥା ଉଦପାଦି – ‘କପ୍ପତି ସମଣାନଂ ସକ୍ୟପୁତ୍ତିୟାନଂ ଜାତରୂପରଜତଂ, ସାଦିୟନ୍ତି ସମଣା ସକ୍ୟପୁତ୍ତିୟା ଜାତରୂପରଜତଂ, ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତି ସମଣା ସକ୍ୟପୁତ୍ତିୟା ଜାତରୂପରଜତ’ନ୍ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ତଂ ପରିସଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ମା ଅୟ୍ୟୋ ଏୱଂ ଅୱଚୁତ୍ଥ। ନ କପ୍ପତି ସମଣାନଂ ସକ୍ୟପୁତ୍ତିୟାନଂ ଜାତରୂପରଜତଂ, ନ ସାଦିୟନ୍ତି ସମଣା ସକ୍ୟପୁତ୍ତିୟା ଜାତରୂପରଜତଂ, ନପ୍ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତି ସମଣା ସକ୍ୟପୁତ୍ତିୟା ଜାତରୂପରଜତଂ, ନିକ୍ଖିତ୍ତମଣିସୁୱଣ୍ଣା ସମଣା ସକ୍ୟପୁତ୍ତିୟା ଅପେତଜାତରୂପରଜତା’ତି। ଅସକ୍ଖିଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ତଂ ପରିସଂ ସଞ୍ଞାପେତୁଂ। କଚ୍ଚାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ବ୍ୟାକରମାନୋ ୱୁତ୍ତୱାଦୀ ଚେୱ ଭଗୱତୋ ହୋମି, ନ ଚ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭୂତେନ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖାମି, ଧମ୍ମସ୍ସ ଚାନୁଧମ୍ମଂ ବ୍ୟାକରୋମି, ନ ଚ କୋଚି ସହଧମ୍ମିକୋ ୱାଦାନୁୱାଦୋ ଗାରୟ୍ହଂ ଠାନଂ ଆଗଚ୍ଛତୀ’’ତି?

‘‘ତଗ୍ଘ ତ୍ୱଂ, ଗାମଣି, ଏୱଂ ବ୍ୟାକରମାନୋ ୱୁତ୍ତୱାଦୀ ଚେୱ ମେ ହୋସି, ନ ଚ ମଂ ଅଭୂତେନ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖସି, ଧମ୍ମସ୍ସ ଚାନୁଧମ୍ମଂ ବ୍ୟାକରୋସି, ନ ଚ କୋଚି ସହଧମ୍ମିକୋ ୱାଦାନୁୱାଦୋ ଗାରୟ୍ହଂ ଠାନଂ ଆଗଚ୍ଛତି। ନ ହି, ଗାମଣି, କପ୍ପତି ସମଣାନଂ ସକ୍ୟପୁତ୍ତିୟାନଂ ଜାତରୂପରଜତଂ, ନ ସାଦିୟନ୍ତି ସମଣା ସକ୍ୟପୁତ୍ତିୟା ଜାତରୂପରଜତଂ, ନପ୍ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତି ସମଣା ସକ୍ୟପୁତ୍ତିୟା ଜାତରୂପରଜତଂ, ନିକ୍ଖିତ୍ତମଣିସୁୱଣ୍ଣା ସମଣା ସକ୍ୟପୁତ୍ତିୟା ଅପେତଜାତରୂପରଜତା। ୟସ୍ସ ଖୋ, ଗାମଣି, ଜାତରୂପରଜତଂ କପ୍ପତି, ପଞ୍ଚପି ତସ୍ସ କାମଗୁଣା କପ୍ପନ୍ତି। ୟସ୍ସ ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା କପ୍ପନ୍ତି ( ) [(ତସ୍ସପି ଜାତରୂପରଜତଂ କପ୍ପତି,) (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ଏକଂସେନେତଂ , ଗାମଣି, ଧାରେୟ୍ୟାସି ଅସ୍ସମଣଧମ୍ମୋ ଅସକ୍ୟପୁତ୍ତିୟଧମ୍ମୋତି। ଅପି ଚାହଂ, ଗାମଣି, ଏୱଂ ୱଦାମି – ତିଣଂ ତିଣତ୍ଥିକେନ ପରିୟେସିତବ୍ବଂ, ଦାରୁ ଦାରୁତ୍ଥିକେନ ପରିୟେସିତବ୍ବଂ, ସକଟଂ ସକଟତ୍ଥିକେନ ପରିୟେସିତବ୍ବଂ, ପୁରିସୋ ପୁରିସତ୍ଥିକେନ ପରିୟେସିତବ୍ବୋ [ପରିୟେସିତବ୍ବୋ’’ତି (?)] । ନତ୍ୱେୱାହଂ, ଗାମଣି, କେନଚି ପରିୟାୟେନ ‘ଜାତରୂପରଜତଂ ସାଦିତବ୍ବଂ ପରିୟେସିତବ୍ବ’ନ୍ତି ୱଦାମୀ’’ତି। ଦସମଂ।

୧୧. ଭଦ୍ରକସୁତ୍ତଂ

୩୬୩ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ମଲ୍ଲେସୁ ୱିହରତି ଉରୁୱେଲକପ୍ପଂ ନାମ ମଲ୍ଲାନଂ ନିଗମୋ। ଅଥ ଖୋ ଭଦ୍ରକୋ ଗାମଣି ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଭଦ୍ରକୋ ଗାମଣି ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସାଧୁ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଦେସେତୂ’’ତି। ‘‘ଅହଞ୍ଚେ [ଅହଞ୍ଚ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ତେ, ଗାମଣି, ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ଆରବ୍ଭ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଦେସେୟ୍ୟଂ – ‘ଏୱଂ ଅହୋସି ଅତୀତମଦ୍ଧାନ’ନ୍ତି, ତତ୍ର ତେ ସିୟା କଙ୍ଖା, ସିୟା ୱିମତି। ଅହଂ ଚେ [ଅହଞ୍ଚ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ତେ, ଗାମଣି, ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ଆରବ୍ଭ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଦେସେୟ୍ୟଂ – ‘ଏୱଂ ଭୱିସ୍ସତି ଅନାଗତମଦ୍ଧାନ’ନ୍ତି, ତତ୍ରାପି ତେ ସିୟା କଙ୍ଖା, ସିୟା ୱିମତି। ଅପି ଚାହଂ, ଗାମଣି, ଇଧେୱ ନିସିନ୍ନୋ ଏତ୍ଥେୱ ତେ ନିସିନ୍ନସ୍ସ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାହି , ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋହି; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଭଦ୍ରକୋ ଗାମଣି ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଗାମଣି, ଅତ୍ଥି ତେ ଉରୁୱେଲକପ୍ପେ ମନୁସ୍ସା ୟେସଂ ତେ ୱଧେନ ୱା ବନ୍ଧେନ ୱା ଜାନିୟା ୱା ଗରହାୟ ୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି ମେ, ଭନ୍ତେ, ଉରୁୱେଲକପ୍ପେ ମନୁସ୍ସା ୟେସଂ ମେ ୱଧେନ ୱା ବନ୍ଧେନ ୱା ଜାନିୟା ୱା ଗରହାୟ ୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା’’ତି। ‘‘ଅତ୍ଥି ପନ ତେ, ଗାମଣି, ଉରୁୱେଲକପ୍ପେ ମନୁସ୍ସା ୟେସଂ ତେ ୱଧେନ ୱା ବନ୍ଧେନ ୱା ଜାନିୟା ୱା ଗରହାୟ ୱା ନୁପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି ମେ, ଭନ୍ତେ, ଉରୁୱେଲକପ୍ପେ ମନୁସ୍ସା ୟେସଂ ମେ ୱଧେନ ୱା ବନ୍ଧେନ ୱା ଜାନିୟା ୱା ଗରହାୟ ୱା ନୁପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା’’ତି। ‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଗାମଣି, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ତେ ଏକଚ୍ଚାନଂ ଉରୁୱେଲକପ୍ପିୟାନଂ ମନୁସ୍ସାନଂ ୱଧେନ ୱା ବନ୍ଧେନ ୱା ଜାନିୟା ୱା ଗରହାୟ ୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା’’ତି? ‘‘ୟେସଂ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଉରୁୱେଲକପ୍ପିୟାନଂ ମନୁସ୍ସାନଂ ୱଧେନ ୱା ବନ୍ଧେନ ୱା ଜାନିୟା ୱା ଗରହାୟ ୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା, ଅତ୍ଥି ମେ ତେସୁ ଛନ୍ଦରାଗୋ । ୟେସଂ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଉରୁୱେଲକପ୍ପିୟାନଂ ମନୁସ୍ସାନଂ ୱଧେନ ୱା ବନ୍ଧେନ ୱା ଜାନିୟା ୱା ଗରହାୟ ୱା ନୁପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା, ନତ୍ଥି ମେ ତେସୁ ଛନ୍ଦରାଗୋ’’ତି। ‘‘ଇମିନା ତ୍ୱଂ, ଗାମଣି, ଧମ୍ମେନ ଦିଟ୍ଠେନ ୱିଦିତେନ ଅକାଲିକେନ ପତ୍ତେନ ପରିୟୋଗାଳ୍ହେନ ଅତୀତାନାଗତେ ନୟଂ ନେହି – ‘ୟଂ ଖୋ କିଞ୍ଚି ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜି [ଉପ୍ପଜ୍ଜତି (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ସବ୍ବଂ ତଂ ଛନ୍ଦମୂଲକଂ ଛନ୍ଦନିଦାନଂ। ଛନ୍ଦୋ ହି ମୂଲଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ। ୟମ୍ପି ହି କିଞ୍ଚି ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସତି, ସବ୍ବଂ ତଂ ଛନ୍ଦମୂଲକଂ ଛନ୍ଦନିଦାନଂ। ଛନ୍ଦୋ ହି ମୂଲଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସା’’’ତି । ‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭନ୍ତେ! ୟାୱ ସୁଭାସିତଂ ଚିଦଂ [ସୁଭାସିତମିଦଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା [ୟଙ୍କିଞ୍ଚି ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ସବ୍ବନ୍ତଂ ଛନ୍ଦମୂଲକଂ ଛନ୍ଦନିଦାନଂ, ଛନ୍ଦୋ ହି ମୂଲଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସାତି, ୟଙ୍କିଞ୍ଚି ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସତି ସବ୍ବନ୍ତଂ ଛନ୍ଦମୂଲକଂ ଛନ୍ଦନିଦାନଂ, ଛନ୍ଦୋ ହି ମୂଲଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସା’’ତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] – ‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ଦୁକ୍ଖଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ସବ୍ବଂ ତଂ ଛନ୍ଦମୂଲକଂ ଛନ୍ଦନିଦାନଂ। ଛନ୍ଦୋ ହି ମୂଲଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସା’ତି। [‘‘ୟଙ୍କିଞ୍ଚି ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ସବ୍ବନ୍ତଂ ଛନ୍ଦମୂଲକଂ ଛନ୍ଦନିଦାନଂ, ଛନ୍ଦୋ ହି ମୂଲଂ ଦୂକ୍ଖସ୍ସାତି, ୟଙ୍କିଞ୍ଚି ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସତି, ସବ୍ବନ୍ତଂ ଛନ୍ଦମୂଲକଂ ଛନ୍ଦନିଦାନଂ, ଛନ୍ଦୋ ହି ମୂଲଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସା’’ତି (ସ୍ୟା॰ କଂ)] ଅତ୍ଥି ମେ, ଭନ୍ତେ, ଚିରୱାସୀ ନାମ କୁମାରୋ ବହି ଆୱସଥେ [ଆୱେସନେ (?)] ପଟିୱସତି। ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, କାଲସ୍ସେୱ ୱୁଟ୍ଠାୟ ପୁରିସଂ ଉୟ୍ୟୋଜେମି [ଉୟ୍ୟୋଜେସିଂ (କ॰)] – ‘ଗଚ୍ଛ, ଭଣେ, ଚିରୱାସିଂ କୁମାରଂ ଜାନାହୀ’ତି। ୟାୱକୀୱଞ୍ଚ, ଭନ୍ତେ, ସୋ ପୁରିସୋ ନାଗଚ୍ଛତି, ତସ୍ସ ମେ ହୋତେୱ ଅଞ୍ଞଥତ୍ତଂ – ‘ମା ହେୱ ଚିରୱାସିସ୍ସ କୁମାରସ୍ସ କିଞ୍ଚି ଆବାଧୟିତ୍ଥା’’’ତି [ଆବାଧୟେଥାତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଗାମଣି, ଚିରୱାସିସ୍ସ କୁମାରସ୍ସ ୱଧେନ ୱା ବନ୍ଧେନ ୱା ଜାନିୟା ୱା ଗରହାୟ ୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା’’ତି ? ‘‘ଚିରୱାସିସ୍ସ ମେ, ଭନ୍ତେ, କୁମାରସ୍ସ ୱଧେନ ୱା ବନ୍ଧେନ ୱା ଜାନିୟା ୱା ଗରହାୟ ୱା ଜୀୱିତସ୍ସପି ସିୟା ଅଞ୍ଞଥତ୍ତଂ, କିଂ ପନ ମେ ନୁପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସନ୍ତି ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା’’ତି। ‘‘ଇମିନାପି ଖୋ ଏତଂ, ଗାମଣି, ପରିୟାୟେନ ୱେଦିତବ୍ବଂ – ‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ଦୁକ୍ଖଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ସବ୍ବଂ ତଂ ଛନ୍ଦମୂଲକଂ ଛନ୍ଦନିଦାନଂ। ଛନ୍ଦୋ ହି ମୂଲଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସା’’’ତି।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଗାମଣି, ୟଦା ତେ ଚିରୱାସିମାତା [ଚିରୱାସିସ୍ସ ମାତା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଅଦିଟ୍ଠା ଅହୋସି, ଅସ୍ସୁତା ଅହୋସି, ତେ ଚିରୱାସିମାତୁୟା ଛନ୍ଦୋ ୱା ରାଗୋ ୱା ପେମଂ ୱା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଦସ୍ସନଂ ୱା ତେ, ଗାମଣି, ଆଗମ୍ମ ସୱନଂ ୱା ଏୱଂ ତେ ଅହୋସି – ‘ଚିରୱାସିମାତୁୟା ଛନ୍ଦୋ ୱା ରାଗୋ ୱା ପେମଂ ୱା’’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଗାମଣି, ଚିରୱାସିମାତୁୟା ତେ ୱଧେନ ୱା ବନ୍ଧେନ ୱା ଜାନିୟା ୱା ଗରହାୟ ୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା’’ତି? ‘‘ଚିରୱାସିମାତୁୟା ମେ, ଭନ୍ତେ, ୱଧେନ ୱା ବନ୍ଧେନ ୱା ଜାନିୟା ୱା ଗରହାୟ ୱା ଜୀୱିତସ୍ସପି ସିୟା ଅଞ୍ଞଥତ୍ତଂ, କିଂ ପନ ମେ ନୁପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସନ୍ତି ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା’’ତି! ‘‘ଇମିନାପି ଖୋ ଏତଂ, ଗାମଣି, ପରିୟାୟେନ ୱେଦିତବ୍ବଂ – ‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ଦୁକ୍ଖଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ସବ୍ବଂ ତଂ ଛନ୍ଦମୂଲକଂ ଛନ୍ଦନିଦାନଂ। ଛନ୍ଦୋ ହି ମୂଲଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସା’’’ତି। ଏକାଦସମଂ।

୧୨. ରାସିୟସୁତ୍ତଂ

୩୬୪ . ଅଥ ଖୋ ରାସିୟୋ ଗାମଣି ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ରାସିୟୋ ଗାମଣି ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସୁତଂ ମେତଂ, ଭନ୍ତେ, ‘ସମଣୋ ଗୋତମୋ ସବ୍ବଂ ତପଂ ଗରହତି, ସବ୍ବଂ ତପସ୍ସିଂ ଲୂଖଜୀୱିଂ ଏକଂସେନ ଉପୱଦତି ଉପକ୍କୋସତୀ’ତି [ଉପକ୍କୋସତି ଉପୱଦତୀତି (ଦୀ॰ ନି॰ ୧.୩୮୧)] । ୟେ ତେ, ଭନ୍ତେ, ଏୱମାହଂସୁ – ‘ସମଣୋ ଗୋତମୋ ସବ୍ବଂ ତପଂ ଗରହତି, ସବ୍ବଂ ତପସ୍ସିଂ ଲୂଖଜୀୱିଂ ଏକଂସେନ ଉପୱଦତି ଉପକ୍କୋସତୀ’ତି, କଚ୍ଚି ତେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ୱୁତ୍ତୱାଦିନୋ, ନ ଚ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭୂତେନ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖନ୍ତି, ଧମ୍ମସ୍ସ ଚାନୁଧମ୍ମଂ ବ୍ୟାକରୋନ୍ତି, ନ ଚ କୋଚି ସହଧମ୍ମିକୋ ୱାଦାନୁୱାଦୋ ଗାରୟ୍ହଂ ଠାନଂ ଆଗଚ୍ଛତୀ’’ତି? ‘‘ୟେ ତେ, ଗାମଣି, ଏୱମାହଂସୁ – ‘ସମଣୋ ଗୋତମୋ ସବ୍ବଂ ତପଂ ଗରହତି, ସବ୍ବଂ ତପସ୍ସିଂ ଲୂଖଜୀୱିଂ ଏକଂସେନ ଉପୱଦତି ଉପକ୍କୋସତୀ’ତି, ନ ମେ ତେ ୱୁତ୍ତୱାଦିନୋ, ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖନ୍ତି ଚ ପନ ମଂ ତେ ଅସତା ତୁଚ୍ଛା ଅଭୂତେନ’’।

‘‘ଦ୍ୱେମେ, ଗାମଣି, ଅନ୍ତା ପବ୍ବଜିତେନ ନ ସେୱିତବ୍ବା – ୟୋ ଚାୟଂ କାମେସୁ କାମସୁଖଲ୍ଲିକାନୁୟୋଗୋ ହୀନୋ ଗମ୍ମୋ ପୋଥୁଜ୍ଜନିକୋ ଅନରିୟୋ ଅନତ୍ଥସଂହିତୋ, ୟୋ ଚାୟଂ ଅତ୍ତକିଲମଥାନୁୟୋଗୋ ଦୁକ୍ଖୋ ଅନରିୟୋ ଅନତ୍ଥସଂହିତୋ। ଏତେ ତେ, ଗାମଣି, ଉଭୋ ଅନ୍ତେ ଅନୁପଗମ୍ମ ମଜ୍ଝିମା ପଟିପଦା ତଥାଗତେନ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧା – ଚକ୍ଖୁକରଣୀ ଞାଣକରଣୀ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି। କତମା ଚ ସା, ଗାମଣି, ମଜ୍ଝିମା ପଟିପଦା ତଥାଗତେନ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧା – ଚକ୍ଖୁକରଣୀ ଞାଣକରଣୀ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି? ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ଅୟଂ ଖୋ ସା, ଗାମଣି, ମଜ୍ଝିମା ପଟିପଦା ତଥାଗତେନ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧା – ଚକ୍ଖୁକରଣୀ ଞାଣକରଣୀ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି।

‘‘ତୟୋ ଖୋ ମେ, ଗାମଣି, କାମଭୋଗିନୋ ସନ୍ତୋ ସଂୱିଜ୍ଜମାନା ଲୋକସ୍ମିଂ। କତମେ ତୟୋ? ଇଧ, ଗାମଣି, ଏକଚ୍ଚୋ କାମଭୋଗୀ ଅଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି, ସାହସେନ ଅଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସିତ୍ୱା ସାହସେନ ନ ଅତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି ନ ପୀଣେତି ନ ସଂୱିଭଜତି ନ ପୁଞ୍ଞାନି କରୋତି। ଇଧ ପନ, ଗାମଣି, ଏକଚ୍ଚୋ କାମଭୋଗୀ ଅଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି ସାହସେନ। ଅଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସିତ୍ୱା ସାହସେନ ଅତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି ପୀଣେତି, ନ ସଂୱିଭଜତି ନ ପୁଞ୍ଞାନି କରୋତି। ଇଧ ପନ, ଗାମଣି, ଏକଚ୍ଚୋ କାମଭୋଗୀ ଅଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି ସାହସେନ। ଅଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସିତ୍ୱା ସାହସେନ ଅତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି ପୀଣେତି ସଂୱିଭଜତି ପୁଞ୍ଞାନି କରୋତି।

‘‘ଇଧ ପନ, ଗାମଣି, ଏକଚ୍ଚୋ କାମଭୋଗୀ ଧମ୍ମାଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି ସାହସେନପି ଅସାହସେନପି। ଧମ୍ମାଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସିତ୍ୱା ସାହସେନପି ଅସାହସେନପି ନ ଅତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି, ନ ପୀଣେତି, ନ ସଂୱିଭଜତି, ନ ପୁଞ୍ଞାନି କରୋତି। ଇଧ ପନ, ଗାମଣି, ଏକଚ୍ଚୋ କାମଭୋଗୀ ଧମ୍ମାଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି ସାହସେନପି ଅସାହସେନପି। ଧମ୍ମାଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସିତ୍ୱା ସାହସେନପି ଅସାହସେନପି ଅତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି ପୀଣେତି, ନ ସଂୱିଭଜତି, ନ ପୁଞ୍ଞାନି କରୋତି। ଇଧ ପନ, ଗାମଣି, ଏକଚ୍ଚୋ କାମଭୋଗୀ ଧମ୍ମାଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି, ସାହସେନପି ଅସାହସେନପି । ଧମ୍ମାଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସିତ୍ୱା ସାହସେନପି ଅସାହସେନପି ଅତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି ପୀଣେତି ସଂୱିଭଜତି ପୁଞ୍ଞାନି କରୋତି।

‘‘ଇଧ ପନ, ଗାମଣି, ଏକଚ୍ଚୋ କାମଭୋଗୀ ଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି ଅସାହସେନ। ଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସିତ୍ୱା ଅସାହସେନ ନ ଅତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି, ନ ପୀଣେତି, ନ ସଂୱିଭଜତି, ନ ପୁଞ୍ଞାନି କରୋତି। ଇଧ ପନ, ଗାମଣି, ଏକଚ୍ଚୋ କାମଭୋଗୀ ଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି ଅସାହସେନ। ଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସିତ୍ୱା ଅସାହସେନ ଅତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି ପୀଣେତି, ନ ସଂୱିଭଜତି, ନ ପୁଞ୍ଞାନି କରୋତି। ଇଧ ପନ, ଗାମଣି, ଏକଚ୍ଚୋ କାମଭୋଗୀ ଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି ଅସାହସେନ। ଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସିତ୍ୱା ଅସାହସେନ ଅତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି ପୀଣେତି ସଂୱିଭଜତି ପୁଞ୍ଞାନି କରୋତି। ତେ ଚ ଭୋଗେ ଗଧିତୋ [ଗଥିତୋ (ସୀ॰)] ମୁଚ୍ଛିତୋ ଅଜ୍ଝୋପନ୍ନୋ ଅନାଦୀନୱଦସ୍ସାୱୀ ଅନିସ୍ସରଣପଞ୍ଞୋ ପରିଭୁଞ୍ଜତି। ଇଧ ପନ, ଗାମଣି, ଏକଚ୍ଚୋ କାମଭୋଗୀ ଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି ଅସାହସେନ। ଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସିତ୍ୱା ଅସାହସେନ ଅତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି ପୀଣେତି ସଂୱିଭଜତି ପୁଞ୍ଞାନି କରୋତି। ତେ ଚ ଭୋଗେ ଅଗଧିତୋ ଅମୁଚ୍ଛିତୋ ଅନଜ୍ଝୋପନ୍ନୋ ଆଦୀନୱଦସ୍ସାୱୀ ନିସ୍ସରଣପଞ୍ଞୋ ପରିଭୁଞ୍ଜତି।

‘‘ତତ୍ର , ଗାମଣି, ୟ୍ୱାୟଂ କାମଭୋଗୀ ଅଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି ସାହସେନ, ଅଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସିତ୍ୱା ସାହସେନ ନ ଅତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି, ନ ପୀଣେତି, ନ ସଂୱିଭଜତି, ନ ପୁଞ୍ଞାନି କରୋତି। ଅୟଂ, ଗାମଣି, କାମଭୋଗୀ ତୀହି ଠାନେହି ଗାରୟ୍ହୋ। କତମେହି ତୀହି ଠାନେହି ଗାରୟ୍ହୋ? ଅଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି ସାହସେନାତି, ଇମିନା ପଠମେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ। ନ ଅତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି ନ ପୀଣେତୀତି, ଇମିନା ଦୁତିୟେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ। ନ ସଂୱିଭଜତି, ନ ପୁଞ୍ଞାନି କରୋତୀତି, ଇମିନା ତତିୟେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ। ଅୟଂ, ଗାମଣି, କାମଭୋଗୀ ଇମେହି ତୀହି ଠାନେହି ଗାରୟ୍ହୋ।

‘‘ତତ୍ର, ଗାମଣି, ୟ୍ୱାୟଂ କାମଭୋଗୀ ଅଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି ସାହସେନ, ଅଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସିତ୍ୱା ସାହସେନ ଅତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି ପୀଣେତି, ନ ସଂୱିଭଜତି, ନ ପୁଞ୍ଞାନି କରୋତି। ଅୟଂ, ଗାମଣି, କାମଭୋଗୀ ଦ୍ୱୀହି ଠାନେହି ଗାରୟ୍ହୋ, ଏକେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ। କତମେହି ଦ୍ୱୀହି ଠାନେହି ଗାରୟ୍ହୋ? ଅଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି ସାହସେନାତି, ଇମିନା ପଠମେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ। ନ ସଂୱିଭଜତି, ନ ପୁଞ୍ଞାନି କରୋତୀତି, ଇମିନା ଦୁତିୟେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ। କତମେନ ଏକେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ? ଅତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି ପୀଣେତୀତି, ଇମିନା ଏକେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ। ଅୟଂ, ଗାମଣି, କାମଭୋଗୀ ଇମେହି ଦ୍ୱୀହି ଠାନେହି ଗାରୟ୍ହୋ, ଇମିନା ଏକେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ।

‘‘ତତ୍ର, ଗାମଣି, ୟ୍ୱାୟଂ କାମଭୋଗୀ ଅଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି ସାହସେନ, ଅଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସିତ୍ୱା ସାହସେନ ଅତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି ପୀଣେତି ସଂୱିଭଜତି ପୁଞ୍ଞାନି କରୋତି। ଅୟଂ, ଗାମଣି, କାମଭୋଗୀ ଏକେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ, ଦ୍ୱୀହି ଠାନେହି ପାସଂସୋ। କତମେନ ଏକେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ? ଅଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି ସାହସେନାତି, ଇମିନା ଏକେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ। କତମେହି ଦ୍ୱୀହି ଠାନେହି ପାସଂସୋ? ଅତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି ପୀଣେତୀତି, ଇମିନା ପଠମେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ। ସଂୱିଭଜତି ପୁଞ୍ଞାନି କରୋତୀତି, ଇମିନା ଦୁତିୟେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ। ଅୟଂ, ଗାମଣି, କାମଭୋଗୀ, ଇମିନା ଏକେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ, ଇମେହି ଦ୍ୱୀହି ଠାନେହି ପାସଂସୋ।

‘‘ତତ୍ର, ଗାମଣି, ୟ୍ୱାୟଂ କାମଭୋଗୀ ଧମ୍ମାଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି ସାହସେନପି ଅସାହସେନପି, ଧମ୍ମାଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସିତ୍ୱା ସାହସେନପି ଅସାହସେନପି ନ ଅତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି, ନ ପୀଣେତି, ନ ସଂୱିଭଜତି, ନ ପୁଞ୍ଞାନି କରୋତି। ଅୟଂ, ଗାମଣି, କାମଭୋଗୀ ଏକେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ, ତୀହି ଠାନେହି ଗାରୟ୍ହୋ। କତମେନ ଏକେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ? ଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି ଅସାହସେନାତି, ଇମିନା ଏକେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ। କତମେହି ତୀହି ଠାନେହି ଗାରୟ୍ହୋ? ଅଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି ସାହସେନାତି, ଇମିନା ପଠମେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ। ନ ଅତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି, ନ ପୀଣେତୀତି, ଇମିନା ଦୁତିୟେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ। ନ ସଂୱିଭଜତି, ନ ପୁଞ୍ଞାନି କରୋତୀତି, ଇମିନା ତତିୟେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ। ଅୟଂ, ଗାମଣି, କାମଭୋଗୀ ଇମିନା ଏକେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ, ଇମେହି ତୀହି ଠାନେହି ଗାରୟ୍ହୋ।

‘‘ତତ୍ର, ଗାମଣି, ୟ୍ୱାୟଂ କାମଭୋଗୀ ଧମ୍ମାଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି ସାହସେନପି ଅସାହସେନପି, ଧମ୍ମାଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସିତ୍ୱା ସାହସେନପି ଅସାହସେନପି ଅତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି ପୀଣେତି, ନ ସଂୱିଭଜତି, ନ ପୁଞ୍ଞାନି କରୋତି। ଅୟଂ, ଗାମଣି, କାମଭୋଗୀ ଦ୍ୱୀହି ଠାନେହି ପାସଂସୋ, ଦ୍ୱୀହି ଠାନେହି ଗାରୟ୍ହୋ। କତମେହି ଦ୍ୱୀହି ଠାନେହି ପାସଂସୋ? ଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି ଅସାହସେନାତି, ଇମିନା ପଠମେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ। ଅତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି ପୀଣେତୀତି, ଇମିନା ଦୁତିୟେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ । କତମେହି ଦ୍ୱୀହି ଠାନେହି ଗାରୟ୍ହୋ? ଅଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି ସାହସେନାତି, ଇମିନା ପଠମେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ। ନ ସଂୱିଭଜତି, ନ ପୁଞ୍ଞାନି କରୋତୀତି, ଇମିନା ଦୁତିୟେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ। ଅୟଂ, ଗାମଣି, କାମଭୋଗୀ ଇମେହି ଦ୍ୱୀହି ଠାନେହି ପାସଂସୋ, ଇମେହି ଦ୍ୱୀହି ଠାନେହି ଗାରୟ୍ହୋ।

‘‘ତତ୍ର, ଗାମଣି, ୟ୍ୱାୟଂ କାମଭୋଗୀ ଧମ୍ମାଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି ସାହସେନପି ଅସାହସେନପି, ଧମ୍ମାଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସିତ୍ୱା ସାହସେନପି ଅସାହସେନପି ଅତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି ପୀଣେତି ସଂୱିଭଜତି ପୁଞ୍ଞାନି କରୋତି। ଅୟଂ, ଗାମଣି, କାମଭୋଗୀ ତୀହି ଠାନେହି ପାସଂସୋ, ଏକେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ। କତମେହି ତୀହି ଠାନେହି ପାସଂସୋ? ଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି ଅସାହସେନାତି, ଇମିନା ପଠମେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ। ଅତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି ପୀଣେତୀତି, ଇମିନା ଦୁତିୟେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ। ସଂୱିଭଜତି ପୁଞ୍ଞାନି କରୋତୀତି, ଇମିନା ତତିୟେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ। କତମେନ ଏକେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ? ଅଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି ସାହସେନାତି , ଇମିନା ଏକେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ। ଅୟଂ, ଗାମଣି, କାମଭୋଗୀ ଇମେହି ତୀହି ଠାନେହି ପାସଂସୋ, ଇମିନା ଏକେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ।

‘‘ତତ୍ର, ଗାମଣି, ୟ୍ୱାୟଂ କାମଭୋଗୀ ଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି ଅସାହସେନ , ଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସିତ୍ୱା ଅସାହସେନ, ନ ଅତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି, ନ ପୀଣେତି, ନ ସଂୱିଭଜତି, ନ ପୁଞ୍ଞାନି କରୋତି। ଅୟଂ, ଗାମଣି, କାମଭୋଗୀ ଏକେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ, ଦ୍ୱୀହି ଠାନେହି ଗାରୟ୍ହୋ। କତମେନ ଏକେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ? ଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି ଅସାହସେନାତି, ଇମିନା ଏକେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ। କତମେହି ଦ୍ୱୀହି ଠାନେହି ଗାରୟ୍ହୋ? ନ ଅତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି, ନ ପୀଣେତୀତି, ଇମିନା ପଠମେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ। ନ ସଂୱିଭଜତି, ନ ପୁଞ୍ଞାନି କରୋତୀତି, ଇମିନା ଦୁତିୟେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ। ଅୟଂ, ଗାମଣି, କାମଭୋଗୀ ଇମିନା ଏକେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ, ଇମେହି ଦ୍ୱୀହି ଠାନେହି ଗାରୟ୍ହୋ।

‘‘ତତ୍ର , ଗାମଣି, ୟ୍ୱାୟଂ କାମଭୋଗୀ ଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି ଅସାହସେନ, ଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସିତ୍ୱା ଅସାହସେନ ଅତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି ପୀଣେତି, ନ ସଂୱିଭଜତି, ନ ପୁଞ୍ଞାନି କରୋତି। ଅୟଂ, ଗାମଣି, କାମଭୋଗୀ ଦ୍ୱୀହି ଠାନେହି ପାସଂସୋ, ଏକେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ। କତମେହି ଦ୍ୱୀହି ଠାନେହି ପାସଂସୋ? ଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି ଅସାହସେନାତି, ଇମିନା ପଠମେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ। ଅତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି ପୀଣେତୀତି, ଇମିନା ଦୁତିୟେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ। କତମେନ ଏକେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ ? ନ ସଂୱିଭଜତି, ନ ପୁଞ୍ଞାନି କରୋତୀତି, ଇମିନା ଏକେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ। ଅୟଂ, ଗାମଣି, କାମଭୋଗୀ ଇମେହି ଦ୍ୱୀହି ଠାନେହି ପାସଂସୋ, ଇମିନା ଏକେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ।

‘‘ତତ୍ର, ଗାମଣି, ୟ୍ୱାୟଂ କାମଭୋଗୀ ଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି ଅସାହସେନ , ଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସିତ୍ୱା ଅସାହସେନ ଅତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି ପୀଣେତି ସଂୱିଭଜତି ପୁଞ୍ଞାନି କରୋତି, ତେ ଚ ଭୋଗେ ଗଧିତୋ ମୁଚ୍ଛିତୋ ଅଜ୍ଝୋପନ୍ନୋ ଅନାଦୀନୱଦସ୍ସାୱୀ ଅନିସ୍ସରଣପଞ୍ଞୋ ପରିଭୁଞ୍ଜତି। ଅୟଂ, ଗାମଣି, କାମଭୋଗୀ ତୀହି ଠାନେହି ପାସଂସୋ, ଏକେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ। କତମେହି ତୀହି ଠାନେହି ପାସଂସୋ? ଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି ଅସାହସେନାତି, ଇମିନା ପଠମେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ। ଅତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି ପୀଣେତୀତି, ଇମିନା ଦୁତିୟେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ। ସଂୱିଭଜତି ପୁଞ୍ଞାନି କରୋତୀତି, ଇମିନା ତତିୟେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ । କତମେନ ଏକେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ? ତେ ଚ ଭୋଗେ ଗଧିତୋ ମୁଚ୍ଛିତୋ ଅଜ୍ଝୋପନ୍ନୋ ଅନାଦୀନୱଦସ୍ସାୱୀ ଅନିସ୍ସରଣପଞ୍ଞୋ ପରିଭୁଞ୍ଜତୀତି, ଇମିନା ଏକେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ। ଅୟଂ, ଗାମଣି, କାମଭୋଗୀ ଇମେହି ତୀହି ଠାନେହି ପାସଂସୋ, ଇମିନା ଏକେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ।

‘‘ତତ୍ର, ଗାମଣି, ୟ୍ୱାୟଂ କାମଭୋଗୀ ଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି ଅସାହସେନ, ଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସିତ୍ୱା ଅସାହସେନ ଅତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି ପୀଣେତି ସଂୱିଭଜତି ପୁଞ୍ଞାନି କରୋତି। ତେ ଚ ଭୋଗେ ଅଗଧିତୋ ଅମୁଚ୍ଛିତୋ ଅନଜ୍ଝୋପନ୍ନୋ ଆଦୀନୱଦସ୍ସାୱୀ ନିସ୍ସରଣପଞ୍ଞୋ ପରିଭୁଞ୍ଜତି। ଅୟଂ, ଗାମଣି, କାମଭୋଗୀ ଚତୂହି ଠାନେହି ପାସଂସୋ। କତମେହି ଚତୂହି ଠାନେହି ପାସଂସୋ? ଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି ଅସାହସେନାତି, ଇମିନା ପଠମେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ। ଅତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି ପୀଣେତୀତି, ଇମିନା ଦୁତିୟେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ। ସଂୱିଭଜତି ପୁଞ୍ଞାନି କରୋତୀତି, ଇମିନା ତତିୟେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ। ତେ ଚ ଭୋଗେ ଅଗଧିତୋ ଅମୁଚ୍ଛିତୋ ଅନଜ୍ଝୋପନ୍ନୋ ଆଦୀନୱଦସ୍ସାୱୀ ନିସ୍ସରଣପଞ୍ଞୋ ପରିଭୁଞ୍ଜତୀତି, ଇମିନା ଚତୁତ୍ଥେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ। ଅୟଂ, ଗାମଣି, କାମଭୋଗୀ ଇମେହି ଚତୂହି ଠାନେହି ପାସଂସୋ।

‘‘ତୟୋମେ, ଗାମଣି, ତପସ୍ସିନୋ ଲୂଖଜୀୱିନୋ ସନ୍ତୋ ସଂୱିଜ୍ଜମାନା ଲୋକସ୍ମିଂ। କତମେ ତୟୋ? ଇଧ, ଗାମଣି, ଏକଚ୍ଚୋ ତପସ୍ସୀ ଲୂଖଜୀୱୀ ସଦ୍ଧା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ ହୋତି – ‘ଅପ୍ପେୱ ନାମ କୁସଲଂ ଧମ୍ମଂ ଅଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟଂ, ଅପ୍ପେୱ ନାମ ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସଂ ସଚ୍ଛିକରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ଅତ୍ତାନଂ ଆତାପେତି ପରିତାପେତି, କୁସଲଞ୍ଚ ଧମ୍ମଂ ନାଧିଗଚ୍ଛତି, ଉତ୍ତରି ଚ ମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସଂ ନ ସଚ୍ଛିକରୋତି।

‘‘ଇଧ ପନ, ଗାମଣି, ଏକଚ୍ଚୋ ତପସ୍ସୀ ଲୂଖଜୀୱୀ ସଦ୍ଧା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ ହୋତି – ‘ଅପ୍ପେୱ ନାମ କୁସଲଂ ଧମ୍ମଂ ଅଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟଂ, ଅପ୍ପେୱ ନାମ ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସଂ ସଚ୍ଛିକରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ଅତ୍ତାନଂ ଆତାପେତି ପରିତାପେତି, କୁସଲଞ୍ହି ଖୋ ଧମ୍ମଂ ଅଧିଗଚ୍ଛତି, ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସଂ ନ ସଚ୍ଛିକରୋତି।

‘‘ଇଧ ପନ, ଗାମଣି, ଏକଚ୍ଚୋ ତପସ୍ସୀ ଲୂଖଜୀୱୀ ସଦ୍ଧା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ ହୋତି – ‘ଅପ୍ପେୱ ନାମ କୁସଲଂ ଧମ୍ମଂ ଅଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟଂ, ଅପ୍ପେୱ ନାମ ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସଂ ସଚ୍ଛିକରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ଅତ୍ତାନଂ ଆତାପେତି ପରିତାପେତି , କୁସଲଞ୍ଚ ଧମ୍ମଂ ଅଧିଗଚ୍ଛତି, ଉତ୍ତରି ଚ ମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସଂ ସଚ୍ଛିକରୋତି।

‘‘ତତ୍ର, ଗାମଣି, ୟ୍ୱାୟଂ ତପସ୍ସୀ ଲୂଖଜୀୱୀ ଅତ୍ତାନଂ ଆତାପେତି ପରିତାପେତି, କୁସଲଞ୍ଚ ଧମ୍ମଂ ନାଧିଗଚ୍ଛତି, ଉତ୍ତରି ଚ ମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସଂ ନ ସଚ୍ଛିକରୋତି। ଅୟଂ, ଗାମଣି, ତପସ୍ସୀ ଲୂଖଜୀୱୀ ତୀହି ଠାନେହି ଗାରୟ୍ହୋ। କତମେହି ତୀହି ଠାନେହି ଗାରୟ୍ହୋ? ଅତ୍ତାନଂ ଆତାପେତି ପରିତାପେତୀତି, ଇମିନା ପଠମେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ। କୁସଲଞ୍ଚ ଧମ୍ମଂ ନାଧିଗଚ୍ଛତୀତି, ଇମିନା ଦୁତିୟେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ। ଉତ୍ତରି ଚ ମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସଂ ନ ସଚ୍ଛିକରୋତୀତି, ଇମିନା ତତିୟେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ। ଅୟଂ, ଗାମଣି, ତପସ୍ସୀ ଲୂଖଜୀୱୀ, ଇମେହି ତୀହି ଠାନେହି ଗାରୟ୍ହୋ।

‘‘ତତ୍ର, ଗାମଣି, ୟ୍ୱାୟଂ ତପସ୍ସୀ ଲୂଖଜୀୱୀ ଅତ୍ତାନଂ ଆତାପେତି ପରିତାପେତି, କୁସଲଞ୍ହି ଖୋ ଧମ୍ମଂ ଅଧିଗଚ୍ଛତି, ଉତ୍ତରି ଚ ମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସଂ ନ ସଚ୍ଛିକରୋତି। ଅୟଂ, ଗାମଣି, ତପସ୍ସୀ ଲୂଖଜୀୱୀ ଦ୍ୱୀହି ଠାନେହି ଗାରୟ୍ହୋ, ଏକେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ। କତମେହି ଦ୍ୱୀହି ଠାନେହି ଗାରୟ୍ହୋ? ଅତ୍ତାନଂ ଆତାପେତି ପରିତାପେତୀତି, ଇମିନା ପଠମେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ। ଉତ୍ତରି ଚ ମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସଂ ନ ସଚ୍ଛିକରୋତୀତି, ଇମିନା ଦୁତିୟେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ। କତମେନ ଏକେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ? କୁସଲଞ୍ହି ଖୋ ଧମ୍ମଂ ଅଧିଗଚ୍ଛତୀତି, ଇମିନା ଏକେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ। ଅୟଂ, ଗାମଣି, ତପସ୍ସୀ ଲୂଖଜୀୱୀ ଇମେହି ଦ୍ୱୀହି ଠାନେହି ଗାରୟ୍ହୋ, ଇମିନା ଏକେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ।

‘‘ତତ୍ର , ଗାମଣି, ୟ୍ୱାୟଂ ତପସ୍ସୀ ଲୂଖଜୀୱୀ ଅତ୍ତାନଂ ଆତାପେତି ପରିତାପେତି, କୁସଲଞ୍ଚ ଧମ୍ମଂ ଅଧିଗଚ୍ଛତି, ଉତ୍ତରି ଚ ମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସଂ ସଚ୍ଛିକରୋତି। ଅୟଂ, ଗାମଣି, ତପସ୍ସୀ ଲୂଖଜୀୱୀ ଏକେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ, ଦ୍ୱୀହି ଠାନେହି ପାସଂସୋ। କତମେନ ଏକେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ? ଅତ୍ତାନଂ ଆତାପେତି ପରିତାପେତୀତି, ଇମିନା ଏକେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ। କତମେହି ଦ୍ୱୀହି ଠାନେହି ପାସଂସୋ? କୁସଲଞ୍ଚ ଧମ୍ମଂ ଅଧିଗଚ୍ଛତୀତି, ଇମିନା ପଠମେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ। ଉତ୍ତରି ଚ ମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସଂ ସଚ୍ଛିକରୋତୀତି, ଇମିନା ଦୁତିୟେନ ଠାନେନ ପାସଂସୋ । ଅୟଂ, ଗାମଣି, ତପସ୍ସୀ ଲୂଖଜୀୱୀ ଇମିନା ଏକେନ ଠାନେନ ଗାରୟ୍ହୋ, ଇମେହି ଦ୍ୱୀହି ଠାନେହି ପାସଂସୋ।

‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଗାମଣି, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକା ନିଜ୍ଜରା ଅକାଲିକା ଏହିପସ୍ସିକା ଓପନେୟ୍ୟିକା ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବା ୱିଞ୍ଞୂହି। କତମା ତିସ୍ସୋ? ୟଂ ରତ୍ତୋ ରାଗାଧିକରଣଂ ଅତ୍ତବ୍ୟାବାଧାୟପି ଚେତେତି, ପରବ୍ୟାବାଧାୟପି ଚେତେତି, ଉଭୟବ୍ୟାବାଧାୟପି ଚେତେତି। ରାଗେ ପହୀନେ ନେୱତ୍ତବ୍ୟାବାଧାୟ ଚେତେତି, ନ ପରବ୍ୟାବାଧାୟ ଚେତେତି, ନ ଉଭୟବ୍ୟାବାଧାୟ ଚେତେତି। ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକା ନିଜ୍ଜରା ଅକାଲିକା ଏହିପସ୍ସିକା ଓପନେୟ୍ୟିକା ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବା ୱିଞ୍ଞୂହି। ୟଂ ଦୁଟ୍ଠୋ ଦୋସାଧିକରଣଂ ଅତ୍ତବ୍ୟାବାଧାୟପି ଚେତେତି, ପରବ୍ୟାବାଧାୟପି ଚେତେତି, ଉଭୟବ୍ୟାବାଧାୟପି ଚେତେତି। ଦୋସେ ପହୀନେ ନେୱତ୍ତବ୍ୟାବାଧାୟ ଚେତେତି, ନ ପରବ୍ୟାବାଧାୟ ଚେତେତି, ନ ଉଭୟବ୍ୟାବାଧାୟ ଚେତେତି। ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକା ନିଜ୍ଜରା ଅକାଲିକା ଏହିପସ୍ସିକା ଓପନେୟ୍ୟିକା ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବା ୱିଞ୍ଞୂହି। ୟଂ ମୂଳ୍ହୋ ମୋହାଧିକରଣଂ ଅତ୍ତବ୍ୟାବାଧାୟପି ଚେତେତି, ପରବ୍ୟାବାଧାୟପି ଚେତେତି, ଉଭୟବ୍ୟାବାଧାୟପି ଚେତେତି। ମୋହେ ପହୀନେ ନେୱତ୍ତବ୍ୟାବାଧାୟ ଚେତେତି, ନ ପରବ୍ୟାବାଧାୟ ଚେତେତି, ନ ଉଭୟବ୍ୟାବାଧାୟ ଚେତେତି। ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକା ନିଜ୍ଜରା ଅକାଲିକା ଏହିପସ୍ସିକା ଓପନେୟ୍ୟିକା ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବା ୱିଞ୍ଞୂହି। ଇମା ଖୋ, ଗାମଣି, ତିସ୍ସୋ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକା ନିଜ୍ଜରା ଅକାଲିକା ଏହିପସ୍ସିକା ଓପନେୟ୍ୟିକା ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବା ୱିଞ୍ଞୂହୀ’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ରାସିୟୋ ଗାମଣି ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଉପାସକଂ ମଂ ଭଗୱା ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି। ଦ୍ୱାଦସମଂ।

୧୩. ପାଟଲିୟସୁତ୍ତଂ

୩୬୫ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା କୋଲିୟେସୁ ୱିହରତି ଉତ୍ତରଂ ନାମ [ଉତ୍ତରକଂ ନାମ (ସୀ॰)] କୋଲିୟାନଂ ନିଗମୋ। ଅଥ ଖୋ ପାଟଲିୟୋ ଗାମଣି ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ପାଟଲିୟୋ ଗାମଣି ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସୁତଂ ମେତଂ, ଭନ୍ତେ – ‘ସମଣୋ ଗୋତମୋ ମାୟଂ ଜାନାତୀ’ତି। ୟେ ତେ, ଭନ୍ତେ, ଏୱମାହଂସୁ – ‘ସମଣୋ ଗୋତମୋ ମାୟଂ ଜାନାତୀ’ତି, କଚ୍ଚି ତେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ୱୁତ୍ତୱାଦିନୋ, ନ ଚ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭୂତେନ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖନ୍ତି, ଧମ୍ମସ୍ସ ଚାନୁଧମ୍ମଂ ବ୍ୟାକରୋନ୍ତି, ନ ଚ କୋଚି ସହଧମ୍ମିକୋ ୱାଦାନୁୱାଦୋ ଗାରୟ୍ହଂ ଠାନଂ ଆଗଚ୍ଛତି? ଅନବ୍ଭାଚିକ୍ଖିତୁକାମା ହି ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତ’’ନ୍ତି। ‘‘ୟେ ତେ, ଗାମଣି, ଏୱମାହଂସୁ – ‘ସମଣୋ ଗୋତମୋ ମାୟଂ ଜାନାତୀ’ତି, ୱୁତ୍ତୱାଦିନୋ ଚେୱ ମେ, ତେ ନ ଚ ମଂ ଅଭୂତେନ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖନ୍ତି, ଧମ୍ମସ୍ସ ଚାନୁଧମ୍ମଂ ବ୍ୟାକରୋନ୍ତି, ନ ଚ କୋଚି ସହଧମ୍ମିକୋ ୱାଦାନୁୱାଦୋ ଗାରୟ୍ହଂ ଠାନଂ ଆଗଚ୍ଛତୀତି, ସଚ୍ଚଂୟେୱ କିର, ଭୋ, ମୟଂ ତେସଂ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ନ ସଦ୍ଦହାମ – ‘ସମଣୋ ଗୋତମୋ ମାୟଂ ଜାନାତୀତି, ସମଣୋ ଖଲୁ ଭୋ ଗୋତମୋ ମାୟାୱୀ’ତି। ୟୋ ନୁ ଖୋ, ଗାମଣି, ଏୱଂ ୱଦେତି – ‘ଅହଂ ମାୟଂ ଜାନାମୀ’ତି, ସୋ ଏୱଂ ୱଦେତି – ‘ଅହଂ ମାୟାୱୀ’ତି। ତଥେୱ ତଂ ଭଗୱା ହୋତି, ତଥେୱ ତଂ ସୁଗତ ହୋତୀ’’ତି। ତେନ ହି, ଗାମଣି, ତଞ୍ଞେୱେତ୍ଥ ପଟିପୁଚ୍ଛିସ୍ସାମି; ୟଥା ତେ ଖମେୟ୍ୟ, ତଥା ତଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାସି –

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଗାମଣି, ଜାନାସି ତ୍ୱଂ କୋଲିୟାନଂ ଲମ୍ବଚୂଳକେ ଭଟେ’’ତି? ‘‘ଜାନାମହଂ, ଭନ୍ତେ, କୋଲିୟାନଂ ଲମ୍ବଚୂଳକେ ଭଟେ’’ତି। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଗାମଣି, କିମତ୍ଥିୟା କୋଲିୟାନଂ ଲମ୍ବଚୂଳକା ଭଟା’’ତି? ‘‘ୟେ ଚ, ଭନ୍ତେ, କୋଲିୟାନଂ ଚୋରା ତେ ଚ ପଟିସେଧେତୁଂ, ୟାନି ଚ କୋଲିୟାନଂ ଦୂତେୟ୍ୟାନି ତାନି ଚ ୱହାତୁଂ [ତାନି ଚ ପହାତୁଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ତାନି ଚ ୟାତୁଂ (କତ୍ଥଚି), ତାନି ଚାୱହାତୁଂ (?)] , ଏତଦତ୍ଥିୟା, ଭନ୍ତେ, କୋଲିୟାନଂ ଲମ୍ବଚୂଳକା ଭଟା’’ତି। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଗାମଣି, ଜାନାସି ତ୍ୱଂ କୋଲିୟାନଂ ଲମ୍ବଚୂଳକେ ଭଟେ ସୀଲୱନ୍ତେ ୱା ତେ ଦୁସ୍ସୀଲେ ୱା’’ତି? ‘‘ଜାନାମହଂ, ଭନ୍ତେ, କୋଲିୟାନଂ ଲମ୍ବଚୂଳକେ ଭଟେ ଦୁସ୍ସୀଲେ ପାପଧମ୍ମେ ; ୟେ ଚ ଲୋକେ ଦୁସ୍ସୀଲା ପାପଧମ୍ମା କୋଲିୟାନଂ ଲମ୍ବଚୂଳକା ଭଟା ତେସଂ ଅଞ୍ଞତରା’’ତି। ‘‘ୟୋ ନୁ ଖୋ, ଗାମଣି, ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ପାଟଲିୟୋ ଗାମଣି ଜାନାତି କୋଲିୟାନଂ ଲମ୍ବଚୂଳକେ ଭଟେ ଦୁସ୍ସୀଲେ ପାପଧମ୍ମେ, ପାଟଲିୟୋପି ଗାମଣି ଦୁସ୍ସୀଲୋ ପାପଧମ୍ମୋ’ତି, ସମ୍ମା ନୁ ଖୋ ସୋ ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ! ଅଞ୍ଞେ, ଭନ୍ତେ, କୋଲିୟାନଂ ଲମ୍ବଚୂଳକା ଭଟା, ଅଞ୍ଞୋହମସ୍ମି। ଅଞ୍ଞଥାଧମ୍ମା କୋଲିୟାନଂ ଲମ୍ବଚୂଳକା ଭଟା, ଅଞ୍ଞଥାଧମ୍ମୋହମସ୍ମୀ’’ତି। ‘‘ତ୍ୱଞ୍ହି ନାମ, ଗାମଣି, ଲଚ୍ଛସି – ‘ପାଟଲିୟୋ ଗାମଣି ଜାନାତି କୋଲିୟାନଂ ଲମ୍ବଚୂଳକେ ଭଟେ ଦୁସ୍ସୀଲେ ପାପଧମ୍ମେ, ନ ଚ ପାଟଲିୟୋ ଗାମଣି ଦୁସ୍ସୀଲୋ ପାପଧମ୍ମୋ’ତି, କସ୍ମା ତଥାଗତୋ ନ ଲଚ୍ଛତି – ‘ତଥାଗତୋ ମାୟଂ ଜାନାତି, ନ ଚ ତଥାଗତୋ ମାୟାୱୀ’ତି? ମାୟଂ ଚାହଂ, ଗାମଣି, ପଜାନାମି, ମାୟାୟ ଚ ୱିପାକଂ, ୟଥାପଟିପନ୍ନୋ ଚ ମାୟାୱୀ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାମି’’।

‘‘ପାଣାତିପାତଂ ଚାହଂ, ଗାମଣି, ପଜାନାମି, ପାଣାତିପାତସ୍ସ ଚ ୱିପାକଂ, ୟଥାପଟିପନ୍ନୋ ଚ ପାଣାତିପାତୀ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାମି। ଅଦିନ୍ନାଦାନଂ ଚାହଂ, ଗାମଣି, ପଜାନାମି, ଅଦିନ୍ନାଦାନସ୍ସ ଚ ୱିପାକଂ, ୟଥାପଟିପନ୍ନୋ ଚ ଅଦିନ୍ନାଦାୟୀ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାମି। କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରଂ ଚାହଂ, ଗାମଣି, ପଜାନାମି, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରସ୍ସ ଚ ୱିପାକଂ, ୟଥାପଟିପନ୍ନୋ ଚ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରୀ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାମି। ମୁସାୱାଦଂ ଚାହଂ, ଗାମଣି, ପଜାନାମି, ମୁସାୱାଦସ୍ସ ଚ ୱିପାକଂ, ୟଥାପଟିପନ୍ନୋ ଚ ମୁସାୱାଦୀ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାମି। ପିସୁଣୱାଚଂ ଚାହଂ, ଗାମଣି, ପଜାନାମି, ପିସୁଣୱାଚାୟ ଚ ୱିପାକଂ, ୟଥାପଟିପନ୍ନୋ ଚ ପିସୁଣୱାଚୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାମି। ଫରୁସୱାଚଂ ଚାହଂ, ଗାମଣି, ପଜାନାମି, ଫରୁସୱାଚାୟ ଚ ୱିପାକଂ, ୟଥାପଟିପନ୍ନୋ ଚ ଫରୁସୱାଚୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାମି। ସମ୍ଫପ୍ପଲାପଂ ଚାହଂ, ଗାମଣି, ପଜାନାମି, ସମ୍ଫପ୍ପଲାପସ୍ସ ଚ ୱିପାକଂ, ୟଥାପଟିପନ୍ନୋ ଚ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପୀ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାମି। ଅଭିଜ୍ଝଂ ଚାହଂ, ଗାମଣି, ପଜାନାମି, ଅଭିଜ୍ଝାୟ ଚ ୱିପାକଂ, ୟଥାପଟିପନ୍ନୋ ଚ ଅଭିଜ୍ଝାଲୁ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାମି। ବ୍ୟାପାଦପଦୋସଂ ଚାହଂ, ଗାମଣି, ପଜାନାମି, ବ୍ୟାପାଦପଦୋସସ୍ସ ଚ ୱିପାକଂ, ୟଥାପଟିପନ୍ନୋ ଚ ବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାମି। ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିଂ ଚାହଂ, ଗାମଣି, ପଜାନାମି, ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିୟା ଚ ୱିପାକଂ, ୟଥାପଟିପନ୍ନୋ ଚ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାମି।

‘‘ସନ୍ତି ହି, ଗାମଣି, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏୱଂୱାଦିନୋ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିନୋ – ‘ୟୋ କୋଚି ପାଣମତିପାତେତି, ସବ୍ବୋ ସୋ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦୟତି। ୟୋ କୋଚି ଅଦିନ୍ନଂ ଆଦିୟତି, ସବ୍ବୋ ସୋ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦୟତି। ୟୋ କୋଚି କାମେସୁ ମିଚ୍ଛା ଚରତି, ସବ୍ବୋ ସୋ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦୟତି। ୟୋ କୋଚି ମୁସା ଭଣତି, ସବ୍ବୋ ସୋ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦୟତୀ’’’ତି।

‘‘ଦିସ୍ସତି ଖୋ ପନ, ଗାମଣି, ଇଧେକଚ୍ଚୋ ମାଲୀ କୁଣ୍ଡଲୀ ସୁନ୍ହାତୋ [ସୁନହାତୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ସୁୱିଲିତ୍ତୋ କପ୍ପିତକେସମସ୍ସୁ ଇତ୍ଥିକାମେହି ରାଜା ମଞ୍ଞେ ପରିଚାରେନ୍ତୋ। ତମେନଂ ଏୱମାହଂସୁ – ‘ଅମ୍ଭୋ! ଅୟଂ ପୁରିସୋ କିଂ ଅକାସି ମାଲୀ କୁଣ୍ଡଲୀ ସୁନ୍ହାତୋ ସୁୱିଲିତ୍ତୋ କପ୍ପିତକେସମସ୍ସୁ ଇତ୍ଥିକାମେହି ରାଜା ମଞ୍ଞେ ପରିଚାରେତୀ’ତି? ତମେନଂ ଏୱମାହଂସୁ – ‘ଅମ୍ଭୋ! ଅୟଂ ପୁରିସୋ ରଞ୍ଞୋ ପଚ୍ଚତ୍ଥିକଂ ପସୟ୍ହ ଜୀୱିତା ୱୋରୋପେସି। ତସ୍ସ ରାଜା ଅତ୍ତମନୋ ଅଭିହାରମଦାସି। ତେନାୟଂ ପୁରିସୋ ମାଲୀ କୁଣ୍ଡଲୀ ସୁନ୍ହାତୋ ସୁୱିଲିତ୍ତୋ କପ୍ପିତକେସମସ୍ସୁ, ଇତ୍ଥିକାମେହି ରାଜା ମଞ୍ଞେ ପରିଚାରେତୀ’’’ତି।

‘‘ଦିସ୍ସତି ଖୋ, ଗାମଣି, ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଦଳ୍ହାୟ ରଜ୍ଜୁୟା ପଚ୍ଛାବାହଂ ଗାଳ୍ହବନ୍ଧନଂ ବନ୍ଧିତ୍ୱା ଖୁରମୁଣ୍ଡଂ କରିତ୍ୱା ଖରସ୍ସରେନ ପଣୱେନ ରଥିୟାୟ ରଥିୟଂ [ରଥିକାୟ ରଥିକଂ (ସୀ॰)] ସିଙ୍ଘାଟକେନ ସିଙ୍ଘାଟକଂ ପରିନେତ୍ୱା, ଦକ୍ଖିଣେନ ଦ୍ୱାରେନ ନିକ୍ଖାମେତ୍ୱା, ଦକ୍ଖିଣତୋ ନଗରସ୍ସ ସୀସଂ ଛିଜ୍ଜମାନୋ। ତମେନଂ ଏୱମାହଂସୁ – ‘ଅମ୍ଭୋ! ଅୟଂ ପୁରିସୋ କିଂ ଅକାସି, ଦଳ୍ହାୟ ରଜ୍ଜୁୟା ପଚ୍ଛାବାହଂ ଗାଳ୍ହବନ୍ଧନଂ ବନ୍ଧିତ୍ୱା ଖୁରମୁଣ୍ଡଂ କରିତ୍ୱା ଖରସ୍ସରେନ ପଣୱେନ ରଥିୟାୟ ରଥିୟଂ ସିଙ୍ଘାଟକେନ ସିଙ୍ଘାଟକଂ ପରିନେତ୍ୱା ଦକ୍ଖିଣେନ ଦ୍ୱାରେନ ନିକ୍ଖାମେତ୍ୱା ଦକ୍ଖିଣତୋ ନଗରସ୍ସ ସୀସଂ ଛିନ୍ଦତୀ’ତି [ଛିଜ୍ଜତୀତି (କତ୍ଥଚି)] ? ତମେନଂ ଏୱମାହଂସୁ – ‘ଅମ୍ଭୋ! ଅୟଂ ପୁରିସୋ ରାଜୱେରୀ ଇତ୍ଥିଂ ୱା ପୁରିସଂ ୱା ଜୀୱିତା ୱୋରୋପେସି, ତେନ ନଂ ରାଜାନୋ ଗହେତ୍ୱା ଏୱରୂପଂ କମ୍ମକାରଣଂ କାରେନ୍ତୀ’’’ତି।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଗାମଣି, ଅପି ନୁ ତେ ଏୱରୂପଂ ଦିଟ୍ଠଂ ୱା ସୁତଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦିଟ୍ଠଞ୍ଚ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ସୁତଞ୍ଚ ସୁୟ୍ୟିସ୍ସତି ଚା’’ତି। ‘‘ତତ୍ର, ଗାମଣି, ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏୱଂୱାଦିନୋ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିନୋ – ‘ୟୋ କୋଚି ପାଣମତିପାତେତି, ସବ୍ବୋ ସୋ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦୟତୀ’ତି, ସଚ୍ଚଂ ୱା ତେ ଆହଂସୁ ମୁସା ୱା’’ତି? ‘‘ମୁସା, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟେ ପନ ତେ ତୁଚ୍ଛଂ ମୁସା ୱିଲପନ୍ତି, ସୀଲୱନ୍ତୋ ୱା ତେ ଦୁସ୍ସୀଲା ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁସ୍ସୀଲା , ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟେ ପନ ତେ ଦୁସ୍ସୀଲା ପାପଧମ୍ମା ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନା ୱା ତେ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନା ୱା’’ତି? ‘‘ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନା, ଭନ୍ତେ’’ । ‘‘ୟେ ପନ ତେ ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକା ୱା ତେ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକା ୱା’’ତି? ‘‘ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକା, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟେ ପନ ତେ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକା କଲ୍ଲଂ ନୁ ତେସୁ ପସୀଦିତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଦିସ୍ସତି ଖୋ ପନ, ଗାମଣି, ଇଧେକଚ୍ଚୋ ମାଲୀ କୁଣ୍ଡଲୀ…ପେ॰… ଇତ୍ଥିକାମେହି ରାଜା ମଞ୍ଞେ ପରିଚାରେନ୍ତୋ। ତମେନଂ ଏୱମାହଂସୁ – ‘ଅମ୍ଭୋ! ଅୟଂ ପୁରିସୋ କିଂ ଅକାସି ମାଲୀ କୁଣ୍ଡଲୀ…ପେ॰… ଇତ୍ଥିକାମେହି ରାଜା ମଞ୍ଞେ ପରିଚାରେତୀ’ତି? ତମେନଂ ଏୱମାହଂସୁ – ‘ଅମ୍ଭୋ! ଅୟଂ ପୁରିସୋ ରଞ୍ଞୋ ପଚ୍ଚତ୍ଥିକସ୍ସ ପସୟ୍ହ ରତନଂ ଅହାସି [ପସୟ୍ହ ଅଦିନ୍ନଂ ରତନଂ ଆଦିୟି (କ॰)] । ତସ୍ସ ରାଜା ଅତ୍ତମନୋ ଅଭିହାରମଦାସି। ତେନାୟଂ ପୁରିସୋ ମାଲୀ କୁଣ୍ଡଲୀ…ପେ॰… ଇତ୍ଥିକାମେହି ରାଜା ମଞ୍ଞେ ପରିଚାରେତୀ’’’ତି।

‘‘ଦିସ୍ସତି ଖୋ, ଗାମଣି, ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଦଳ୍ହାୟ ରଜ୍ଜୁୟା…ପେ॰… ଦକ୍ଖିଣତୋ ନଗରସ୍ସ ସୀସଂ ଛିଜ୍ଜମାନୋ ତମେନଂ ଏୱମାହଂସୁ – ‘ଅମ୍ଭୋ! ଅୟଂ ପୁରିସୋ କିଂ ଅକାସି ଦଳ୍ହାୟ ରଜ୍ଜୁୟା…ପେ॰… ଦକ୍ଖିଣତୋ ନଗରସ୍ସ ସୀସଂ ଛିନ୍ଦତୀ’ତି? ତମେନଂ ଏୱମାହଂସୁ – ‘ଅମ୍ଭୋ! ଅୟଂ ପୁରିସୋ ଗାମା ୱା ଅରଞ୍ଞା ୱା ଅଦିନ୍ନଂ ଥେୟ୍ୟସଙ୍ଖାତଂ ଆଦିୟି। ତେନ ନଂ ରାଜାନୋ ଗହେତ୍ୱା ଏୱରୂପଂ କମ୍ମକାରଣଂ କାରେନ୍ତୀ’ତି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଗାମଣି, ଅପି ନୁ ତେ ଏୱରୂପଂ ଦିଟ୍ଠଂ ୱା ସୁତଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦିଟ୍ଠଞ୍ଚ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ସୁତଞ୍ଚ ସୁୟ୍ୟିସ୍ସତି ଚା’’ତି। ‘‘ତତ୍ର , ଗାମଣି, ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏୱଂୱାଦିନୋ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିନୋ – ‘ୟୋ କୋଚି ଅଦିନ୍ନଂ ଆଦିୟତି, ସବ୍ବୋ ସୋ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦୟତୀ’ତି, ସଚ୍ଚଂ ୱା ତେ ଆହଂସୁ ମୁସା ୱାତି…ପେ॰… କଲ୍ଲଂ ନୁ ତେସୁ ପସୀଦିତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଦିସ୍ସତି ଖୋ ପନ, ଗାମଣି, ଇଧେକଚ୍ଚୋ ମାଲୀ କୁଣ୍ଡଲୀ…ପେ॰… ଇତ୍ଥିକାମେହି ରାଜା ମଞ୍ଞେ ପରିଚାରେନ୍ତୋ। ତମେନଂ ଏୱମାହଂସୁ – ‘ଅମ୍ଭୋ! ଅୟଂ ପୁରିସୋ କିଂ ଅକାସି ମାଲୀ କୁଣ୍ଡଲୀ…ପେ॰… ଇତ୍ଥିକାମେହି ରାଜା ମଞ୍ଞେ ପରିଚାରେତୀ’ତି? ତମେନଂ ଏୱମାହଂସୁ – ‘ଅମ୍ଭୋ! ଅୟଂ ପୁରିସୋ ରଞ୍ଞୋ ପଚ୍ଚତ୍ଥିକସ୍ସ ଦାରେସୁ ଚାରିତ୍ତଂ ଆପଜ୍ଜି। ତସ୍ସ ରାଜା ଅତ୍ତମନୋ ଅଭିହାରମଦାସି। ତେନାୟଂ ପୁରିସୋ ମାଲୀ କୁଣ୍ଡଲୀ…ପେ॰… ଇତ୍ଥିକାମେହି ରାଜା ମଞ୍ଞେ ପରିଚାରେତୀ’’’ତି।

‘‘ଦିସ୍ସତି ଖୋ, ଗାମଣି, ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଦଳ୍ହାୟ ରଜ୍ଜୁୟା…ପେ॰… ଦକ୍ଖିଣତୋ ନଗରସ୍ସ ସୀସଂ ଛିଜ୍ଜମାନୋ। ତମେନଂ ଏୱମାହଂସୁ – ‘ଅମ୍ଭୋ! ଅୟଂ ପୁରିସୋ କିଂ ଅକାସି ଦଳ୍ହାୟ ରଜ୍ଜୁୟା…ପେ॰… ଦକ୍ଖିଣତୋ ନଗରସ୍ସ ସୀସଂ ଛିନ୍ଦତୀ’ତି? ତମେନଂ ଏୱମାହଂସୁ – ‘ଅମ୍ଭୋ! ଅୟଂ ପୁରିସୋ କୁଲିତ୍ଥୀସୁ କୁଲକୁମାରୀସୁ ଚାରିତ୍ତଂ ଆପଜ୍ଜି, ତେନ ନଂ ରାଜାନୋ ଗହେତ୍ୱା ଏୱରୂପଂ କମ୍ମକାରଣଂ କାରେନ୍ତୀ’ତି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଗାମଣି, ଅପି ନୁ ତେ ଏୱରୂପଂ ଦିଟ୍ଠଂ ୱା ସୁତଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦିଟ୍ଠଞ୍ଚ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ସୁତଞ୍ଚ ସୁୟ୍ୟିସ୍ସତି ଚା’’ତି। ‘‘ତତ୍ର, ଗାମଣି, ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏୱଂୱାଦିନୋ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିନୋ – ‘ୟୋ କୋଚି କାମେସୁ ମିଚ୍ଛା ଚରତି, ସବ୍ବୋ ସୋ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦୟତୀ’ତି, ସଚ୍ଚଂ ୱା ତେ ଆହଂସୁ ମୁସା ୱାତି…ପେ॰… କଲ୍ଲଂ ନୁ ତେସୁ ପସୀଦିତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଦିସ୍ସତି ଖୋ ପନ, ଗାମଣି, ଇଧେକଚ୍ଚୋ ମାଲୀ କୁଣ୍ଡଲୀ ସୁନ୍ହାତୋ ସୁୱିଲିତ୍ତୋ କପ୍ପିତକେସମସ୍ସୁ ଇତ୍ଥିକାମେହି ରାଜା ମଞ୍ଞେ ପରିଚାରେନ୍ତୋ। ତମେନଂ ଏୱମାହଂସୁ – ‘ଅମ୍ଭୋ! ଅୟଂ ପୁରିସୋ କିଂ ଅକାସି ମାଲୀ କୁଣ୍ଡଲୀ ସୁନ୍ହାତୋ ସୁୱିଲିତ୍ତୋ କପ୍ପିତକେସମସ୍ସୁ ଇତ୍ଥିକାମେହି ରାଜା ମଞ୍ଞେ ପରିଚାରେତୀ’ତି? ତମେନଂ ଏୱମାହଂସୁ – ‘ଅମ୍ଭୋ! ଅୟଂ ପୁରିସୋ ରାଜାନଂ ମୁସାୱାଦେନ ହାସେସି। ତସ୍ସ ରାଜା ଅତ୍ତମନୋ ଅଭିହାରମଦାସି। ତେନାୟଂ ପୁରିସୋ ମାଲୀ କୁଣ୍ଡଲୀ ସୁନ୍ହାତୋ ସୁୱିଲିତ୍ତୋ କପ୍ପିତକେସମସ୍ସୁ ଇତ୍ଥିକାମେହି ରାଜା ମଞ୍ଞେ ପରିଚାରେତୀ’’’ତି।

‘‘ଦିସ୍ସତି ଖୋ, ଗାମଣି, ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଦଳ୍ହାୟ ରଜ୍ଜୁୟା ପଚ୍ଛାବାହଂ ଗାଳ୍ହବନ୍ଧନଂ ବନ୍ଧିତ୍ୱା ଖୁରମୁଣ୍ଡଂ କରିତ୍ୱା ଖରସ୍ସରେନ ପଣୱେନ ରଥିୟାୟ ରଥିୟଂ ସିଙ୍ଘାଟକେନ ସିଙ୍ଘାଟକଂ ପରିନେତ୍ୱା ଦକ୍ଖିଣେନ ଦ୍ୱାରେନ ନିକ୍ଖାମେତ୍ୱା ଦକ୍ଖିଣତୋ ନଗରସ୍ସ ସୀସଂ ଛିଜ୍ଜମାନୋ। ତମେନଂ ଏୱମାହଂସୁ – ‘ଅମ୍ଭୋ! ଅୟଂ ପୁରିସୋ କିଂ ଅକାସି ଦଳ୍ହାୟ ରଜ୍ଜୁୟା ପଚ୍ଛାବାହଂ ଗାଳ୍ହବନ୍ଧନଂ ବନ୍ଧିତ୍ୱା ଖୁରମୁଣ୍ଡଂ କରିତ୍ୱା ଖରସ୍ସରେନ ପଣୱେନ ରଥିୟାୟ ରଥିୟଂ ସିଙ୍ଘାଟକେନ ସିଙ୍ଘାଟକଂ ପରିନେତ୍ୱା, ଦକ୍ଖିଣେନ ଦ୍ୱାରେନ ନିକ୍ଖାମେତ୍ୱା, ଦକ୍ଖିଣତୋ ନଗରସ୍ସ ସୀସଂ ଛିନ୍ଦତୀ’ତି? ତମେନଂ ଏୱମାହଂସୁ – ‘ଅମ୍ଭୋ! ଅୟଂ ପୁରିସୋ ଗହପତିସ୍ସ ୱା ଗହପତିପୁତ୍ତସ୍ସ ୱା ମୁସାୱାଦେନ ଅତ୍ଥଂ ଭଞ୍ଜି, ତେନ ନଂ ରାଜାନୋ ଗହେତ୍ୱା ଏୱରୂପଂ କମ୍ମକାରଣଂ କାରେନ୍ତୀ’ତି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଗାମଣି, ଅପି ନୁ ତେ ଏୱରୂପଂ ଦିଟ୍ଠଂ ୱା ସୁତଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦିଟ୍ଠଞ୍ଚ ନୋ , ଭନ୍ତେ, ସୁତଞ୍ଚ ସୁୟ୍ୟିସ୍ସତି ଚା’’ତି। ‘‘ତତ୍ର, ଗାମଣି, ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏୱଂୱାଦିନୋ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିନୋ – ‘ୟୋ କୋଚି ମୁସା ଭଣତି, ସବ୍ବୋ ସୋ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦୟତୀ’ତି, ସଚ୍ଚଂ ୱା ତେ ଆହଂସୁ ମୁସା ୱା’’ତି ? ‘‘ମୁସା, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟେ ପନ ତେ ତୁଚ୍ଛଂ ମୁସା ୱିଲପନ୍ତି ସୀଲୱନ୍ତୋ ୱା ତେ ଦୁସ୍ସୀଲା ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁସ୍ସୀଲା, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟେ ପନ ତେ ଦୁସ୍ସୀଲା ପାପଧମ୍ମା ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନା ୱା ତେ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନା ୱା’’ତି? ‘‘ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନା, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟେ ପନ ତେ ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକା ୱା ତେ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକା ୱା’’ତି? ‘‘ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକା, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟେ ପନ ତେ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକା କଲ୍ଲଂ ନୁ ତେସୁ ପସୀଦିତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭନ୍ତେ! ଅତ୍ଥି ମେ, ଭନ୍ତେ, ଆୱସଥାଗାରଂ। ତତ୍ଥ ଅତ୍ଥି ମଞ୍ଚକାନି, ଅତ୍ଥି ଆସନାନି, ଅତ୍ଥି ଉଦକମଣିକୋ, ଅତ୍ଥି ତେଲପ୍ପଦୀପୋ। ତତ୍ଥ ୟୋ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ୱାସଂ ଉପେତି, ତେନାହଂ ୟଥାସତ୍ତି ୟଥାବଲଂ ସଂୱିଭଜାମି। ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭନ୍ତେ, ଚତ୍ତାରୋ ସତ୍ଥାରୋ ନାନାଦିଟ୍ଠିକା ନାନାଖନ୍ତିକା ନାନାରୁଚିକା, ତସ୍ମିଂ ଆୱସଥାଗାରେ ୱାସଂ ଉପଗଚ୍ଛୁଂ’’।

‘‘ଏକୋ ସତ୍ଥା ଏୱଂୱାଦୀ ଏୱଂଦିଟ୍ଠି – ‘ନତ୍ଥି ଦିନ୍ନଂ, ନତ୍ଥି ୟିଟ୍ଠଂ, ନତ୍ଥି ହୁତଂ, ନତ୍ଥି ସୁକତଦୁକ୍କଟାନଂ କମ୍ମାନଂ ଫଲଂ ୱିପାକୋ। ନତ୍ଥି ଅୟଂ ଲୋକୋ, ନତ୍ଥି ପରୋ ଲୋକୋ, ନତ୍ଥି ମାତା, ନତ୍ଥି ପିତା, ନତ୍ଥି ସତ୍ତା ଓପପାତିକା, ନତ୍ଥି ଲୋକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସମ୍ମଗ୍ଗତା ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନା ୟେ ଇମଞ୍ଚ ଲୋକଂ ପରଞ୍ଚ ଲୋକଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ପୱେଦେନ୍ତୀ’’’ତି।

‘‘ଏକୋ ସତ୍ଥା ଏୱଂୱାଦୀ ଏୱଂଦିଟ୍ଠି – ‘ଅତ୍ଥି ଦିନ୍ନଂ, ଅତ୍ଥି ୟିଟ୍ଠଂ , ଅତ୍ଥି ହୁତଂ, ଅତ୍ଥି ସୁକତଦୁକ୍କଟାନଂ କମ୍ମାନଂ ଫଲଂ ୱିପାକୋ, ଅତ୍ଥି ଅୟଂ ଲୋକୋ, ଅତ୍ଥି ପରୋ ଲୋକୋ, ଅତ୍ଥି ମାତା, ଅତ୍ଥି ପିତା, ଅତ୍ଥି ସତ୍ତା ଓପପାତିକା, ଅତ୍ଥି ଲୋକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସମ୍ମଗ୍ଗତା ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନା, ୟେ ଇମଞ୍ଚ ଲୋକଂ ପରଞ୍ଚ ଲୋକଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ପୱେଦେନ୍ତୀ’’’ତି।

‘‘ଏକୋ ସତ୍ଥା ଏୱଂୱାଦୀ ଏୱଂଦିଟ୍ଠି – ‘କରୋତୋ କାରୟତୋ, ଛିନ୍ଦତୋ ଛେଦାପୟତୋ, ପଚତୋ ପାଚାପୟତୋ, ସୋଚୟତୋ ସୋଚାପୟତୋ, କିଲମତୋ କିଲମାପୟତୋ, ଫନ୍ଦତୋ ଫନ୍ଦାପୟତୋ, ପାଣମତିପାତୟତୋ, ଅଦିନ୍ନଂ ଆଦିୟତୋ, ସନ୍ଧିଂ ଛିନ୍ଦତୋ, ନିଲ୍ଲୋପଂ ହରତୋ, ଏକାଗାରିକଂ କରୋତୋ, ପରିପନ୍ଥେ ତିଟ୍ଠତୋ, ପରଦାରଂ ଗଚ୍ଛତୋ, ମୁସା ଭଣତୋ, କରୋତୋ ନ କରୀୟତି ପାପଂ। ଖୁରପରିୟନ୍ତେନ ଚେପି ଚକ୍କେନ ୟୋ ଇମିସ୍ସା ପଥୱିୟା ପାଣେ ଏକଂ ମଂସଖଲଂ ଏକଂ ମଂସପୁଞ୍ଜଂ କରେୟ୍ୟ, ନତ୍ଥି ତତୋନିଦାନଂ ପାପଂ, ନତ୍ଥି ପାପସ୍ସ ଆଗମୋ। ଦକ୍ଖିଣଂ ଚେପି ଗଙ୍ଗାୟ ତୀରଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ହନନ୍ତୋ ଘାତେନ୍ତୋ ଛିନ୍ଦନ୍ତୋ ଛେଦାପେନ୍ତୋ ପଚନ୍ତୋ ପାଚାପେନ୍ତୋ, ନତ୍ଥି ତତୋନିଦାନଂ ପାପଂ, ନତ୍ଥି ପାପସ୍ସ ଆଗମୋ। ଉତ୍ତରଂ ଚେପି ଗଙ୍ଗାୟ ତୀରଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଦଦନ୍ତୋ ଦାପେନ୍ତୋ ୟଜନ୍ତୋ ୟଜାପେନ୍ତୋ, ନତ୍ଥି ତତୋନିଦାନଂ ପୁଞ୍ଞଂ, ନତ୍ଥି ପୁଞ୍ଞସ୍ସ ଆଗମୋ। ଦାନେନ ଦମେନ ସଂୟମେନ ସଚ୍ଚୱଜ୍ଜେନ ନତ୍ଥି ପୁଞ୍ଞଂ, ନତ୍ଥି ପୁଞ୍ଞସ୍ସ ଆଗମୋ’’’ତି।

‘‘ଏକୋ ସତ୍ଥା ଏୱଂୱାଦୀ ଏୱଂଦିଟ୍ଠି – ‘କରୋତୋ କାରୟତୋ, ଛିନ୍ଦତୋ ଛେଦାପୟତୋ, ପଚତୋ ପାଚାପୟତୋ, ସୋଚୟତୋ ସୋଚାପୟତୋ, କିଲମତୋ କିଲମାପୟତୋ, ଫନ୍ଦତୋ ଫନ୍ଦାପୟତୋ, ପାଣମତିପାତୟତୋ, ଅଦିନ୍ନଂ ଆଦିୟତୋ, ସନ୍ଧିଂ ଛିନ୍ଦତୋ, ନିଲ୍ଲୋପଂ ହରତୋ, ଏକାଗାରିକଂ କରୋତୋ, ପରିପନ୍ଥେ ତିଟ୍ଠତୋ, ପରଦାରଂ ଗଚ୍ଛତୋ , ମୁସା ଭଣତୋ, କରୋତୋ କରୀୟତି ପାପଂ। ଖୁରପରିୟନ୍ତେନ ଚେପି ଚକ୍କେନ ୟୋ ଇମିସ୍ସା ପଥୱିୟା ପାଣେ ଏକଂ ମଂସଖଲଂ ଏକଂ ମଂସପୁଞ୍ଜଂ କରେୟ୍ୟ, ଅତ୍ଥି ତତୋନିଦାନଂ ପାପଂ, ଅତ୍ଥି ପାପସ୍ସ ଆଗମୋ। ଦକ୍ଖିଣଂ ଚେପି ଗଙ୍ଗାୟ ତୀରଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ହନନ୍ତୋ ଘାତେନ୍ତୋ ଛିନ୍ଦନ୍ତୋ ଛେଦାପେନ୍ତୋ ପଚନ୍ତୋ ପାଚାପେନ୍ତୋ, ଅତ୍ଥି ତତୋନିଦାନଂ ପାପଂ, ଅତ୍ଥି ପାପସ୍ସ ଆଗମୋ। ଉତ୍ତରଂ ଚେପି ଗଙ୍ଗାୟ ତୀରଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଦଦନ୍ତୋ ଦାପେନ୍ତୋ, ୟଜନ୍ତୋ ୟଜାପେନ୍ତୋ, ଅତ୍ଥି ତତୋନିଦାନଂ ପୁଞ୍ଞଂ, ଅତ୍ଥି ପୁଞ୍ଞସ୍ସ ଆଗମୋ। ଦାନେନ ଦମେନ ସଂୟମେନ ସଚ୍ଚୱଜ୍ଜେନ ଅତ୍ଥି ପୁଞ୍ଞଂ, ଅତ୍ଥି ପୁଞ୍ଞସ୍ସ ଆଗମୋ’’’ତି।

‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ଅହୁଦେୱ କଙ୍ଖା, ଅହୁ ୱିଚିକିଚ୍ଛା – ‘କୋସୁ ନାମ ଇମେସଂ ଭୱତଂ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ସଚ୍ଚଂ ଆହ, କୋ ମୁସା’’’ତି?

‘‘ଅଲଞ୍ହି ତେ, ଗାମଣି, କଙ୍ଖିତୁଂ, ଅଲଂ ୱିଚିକିଚ୍ଛିତୁଂ। କଙ୍ଖନୀୟେ ଚ ପନ ତେ ଠାନେ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଉପ୍ପନ୍ନା’’ତି। ‘‘ଏୱଂ ପସନ୍ନୋହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତି। ପହୋତି ମେ ଭଗୱା ତଥା ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୁଂ ୟଥାହଂ ଇମଂ କଙ୍ଖାଧମ୍ମଂ ପଜହେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।

‘‘ଅତ୍ଥି, ଗାମଣି, ଧମ୍ମସମାଧି। ତତ୍ର ଚେ ତ୍ୱଂ ଚିତ୍ତସମାଧିଂ ପଟିଲଭେୟ୍ୟାସି। ଏୱଂ ତ୍ୱଂ ଇମଂ କଙ୍ଖାଧମ୍ମଂ ପଜହେୟ୍ୟାସି। କତମୋ ଚ, ଗାମଣି, ଧମ୍ମସମାଧି? ଇଧ, ଗାମଣି, ଅରିୟସାୱକୋ ପାଣାତିପାତଂ ପହାୟ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଅଦିନ୍ନାଦାନଂ ପହାୟ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରଂ ପହାୟ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ମୁସାୱାଦଂ ପହାୟ ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ପିସୁଣଂ ୱାଚଂ ପହାୟ ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ ହୋତି , ଫରୁସଂ ୱାଚଂ ପହାୟ ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ସମ୍ଫପ୍ପଲାପଂ ପହାୟ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଅଭିଜ୍ଝଂ ପହାୟ ଅନଭିଜ୍ଝାଲୁ ହୋତି, ବ୍ୟାପାଦପଦୋସଂ ପହାୟ ଅବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତୋ ହୋତି, ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିଂ ପହାୟ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକୋ ହୋତି।

‘‘ସ ଖୋ ସୋ, ଗାମଣି, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ୱିଗତାଭିଜ୍ଝୋ ୱିଗତବ୍ୟାପାଦୋ ଅସମ୍ମୂଳ୍ହୋ ସମ୍ପଜାନୋ ପଟିସ୍ସତୋ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି, ତଥା ଦୁତିୟଂ, ତଥା ତତିୟଂ, ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ, ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି। ସୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ୟ୍ୱାୟଂ ସତ୍ଥା ଏୱଂୱାଦୀ ଏୱଂଦିଟ୍ଠି – ନତ୍ଥି ଦିନ୍ନଂ, ନତ୍ଥି ୟିଟ୍ଠଂ, ନତ୍ଥି ହୁତଂ, ନତ୍ଥି ସୁକତଦୁକ୍କଟାନଂ କମ୍ମାନଂ ଫଲଂ ୱିପାକୋ, ନତ୍ଥି ଅୟଂ ଲୋକୋ, ନତ୍ଥି ପରୋ ଲୋକୋ, ନତ୍ଥି ମାତା, ନତ୍ଥି ପିତା, ନତ୍ଥି ସତ୍ତା ଓପପାତିକା, ନତ୍ଥି ଲୋକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା, ସମ୍ମଗ୍ଗତା ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନା ୟେ ଇମଞ୍ଚ ଲୋକଂ ପରଞ୍ଚ ଲୋକଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ପୱେଦେନ୍ତୀ’ତି। ‘ସଚେ ତସ୍ସ ଭୋତୋ ସତ୍ଥୁନୋ ସଚ୍ଚଂ ୱଚନଂ, ଅପଣ୍ଣକତାୟ ମୟ୍ହଂ, ୟ୍ୱାହଂ [ୟୋହଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ନ କିଞ୍ଚି [କଞ୍ଚି (?)] ବ୍ୟାବାଧେମି ତସଂ ୱା ଥାୱରଂ ୱା? ଉଭୟମେତ୍ଥ [ଉଭୟତ୍ଥ ମେ (?) ମ॰ ନି॰ ୨.୯୫ ପାଳିୟା ସଂସନ୍ଦେତବ୍ବଂ] କଟଗ୍ଗାହୋ, ୟଂ ଚମ୍ହି କାୟେନ ସଂୱୁତୋ ୱାଚାୟ ସଂୱୁତୋ ମନସା ସଂୱୁତୋ, ୟଞ୍ଚ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସାମୀ’ତି [ପରଂ ମରଣା ନ ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସାମୀତି (?)] । ତସ୍ସ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି। ପମୁଦିତସ୍ସ ପୀତି ଜାୟତି। ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋ ପସ୍ସମ୍ଭତି। ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱେଦୟତି। ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଗାମଣି, ଧମ୍ମସମାଧି । ତତ୍ର ଚେ ତ୍ୱଂ ଚିତ୍ତସମାଧିଂ ପଟିଲଭେୟ୍ୟାସି, ଏୱଂ ତ୍ୱଂ ଇମଂ କଙ୍ଖାଧମ୍ମଂ ପଜହେୟ୍ୟାସି।

‘‘ସ ଖୋ ସୋ, ଗାମଣି, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ୱିଗତାଭିଜ୍ଝୋ ୱିଗତବ୍ୟାପାଦୋ ଅସମ୍ମୂଳ୍ହୋ ସମ୍ପଜାନୋ ପଟିସ୍ସତୋ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି, ତଥା ଦୁତିୟଂ, ତଥା ତତିୟଂ, ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ, ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି। ସୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ୟ୍ୱାୟଂ ସତ୍ଥା ଏୱଂୱାଦୀ ଏୱଂଦିଟ୍ଠି – ଅତ୍ଥି ଦିନ୍ନଂ, ଅତ୍ଥି ୟିଟ୍ଠଂ, ଅତ୍ଥି ହୁତଂ, ଅତ୍ଥି ସୁକତଦୁକ୍କଟାନଂ କମ୍ମାନଂ ଫଲଂ ୱିପାକୋ, ଅତ୍ଥି ଅୟଂ ଲୋକୋ, ଅତ୍ଥି ପରୋ ଲୋକୋ, ଅତ୍ଥି ମାତା, ଅତ୍ଥି ପିତା, ଅତ୍ଥି ସତ୍ତା ଓପପାତିକା, ଅତ୍ଥି ଲୋକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା, ସମ୍ମଗ୍ଗତା ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନା ୟେ ଇମଞ୍ଚ ଲୋକଂ ପରଞ୍ଚ ଲୋକଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ପୱେଦେନ୍ତୀ’ତି। ‘ସଚେ ତସ୍ସ ଭୋତୋ ସତ୍ଥୁନୋ ସଚ୍ଚଂ ୱଚନଂ, ଅପଣ୍ଣକତାୟ ମୟ୍ହଂ, ୟ୍ୱାହଂ ନ କିଞ୍ଚି ବ୍ୟାବାଧେମି ତସଂ ୱା ଥାୱରଂ ୱା? ଉଭୟମେତ୍ଥ କଟଗ୍ଗାହୋ, ୟଂ ଚମ୍ହି କାୟେନ ସଂୱୁତୋ ୱାଚାୟ ସଂୱୁତୋ ମନସା ସଂୱୁତୋ, ୟଞ୍ଚ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସାମୀ’ତି। ତସ୍ସ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି। ପମୁଦିତସ୍ସ ପୀତି ଜାୟତି। ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋ ପସ୍ସମ୍ଭତି। ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱେଦୟତି। ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଗାମଣି, ଧମ୍ମସମାଧି। ତତ୍ର ଚେ ତ୍ୱଂ ଚିତ୍ତସମାଧିଂ ପଟିଲଭେୟ୍ୟାସି, ଏୱଂ ତ୍ୱଂ ଇମଂ କଙ୍ଖାଧମ୍ମଂ ପଜହେୟ୍ୟାସି।

‘‘ସ ଖୋ ସୋ, ଗାମଣି, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ୱିଗତାଭିଜ୍ଝୋ ୱିଗତବ୍ୟାପାଦୋ ଅସମ୍ମୂଳ୍ହୋ ସମ୍ପଜାନୋ ପଟିସ୍ସତୋ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି, ତଥା ଦୁତିୟଂ, ତଥା ତତିୟଂ, ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ, ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି। ସୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ୟ୍ୱାୟଂ ସତ୍ଥା ଏୱଂୱାଦୀ ଏୱଂଦିଟ୍ଠି – କରୋତୋ କାରୟତୋ, ଛିନ୍ଦତୋ ଛେଦାପୟତୋ, ପଚତୋ ପାଚାପୟତୋ, ସୋଚୟତୋ ସୋଚାପୟତୋ, କିଲମତୋ କିଲମାପୟତୋ, ଫନ୍ଦତୋ ଫନ୍ଦାପୟତୋ, ପାଣମତିପାତୟତୋ, ଅଦିନ୍ନଂ ଆଦିୟତୋ, ସନ୍ଧିଂ ଛିନ୍ଦତୋ, ନିଲ୍ଲୋପଂ ହରତୋ, ଏକାଗାରିକଂ କରୋତୋ, ପରିପନ୍ଥେ ତିଟ୍ଠତୋ, ପରଦାରଂ ଗଚ୍ଛତୋ, ମୁସା ଭଣତୋ, କରୋତୋ ନ କରୀୟତି ପାପଂ। ଖୁରପରିୟନ୍ତେନ ଚେପି ଚକ୍କେନ ୟୋ ଇମିସ୍ସା ପଥୱିୟା ପାଣେ ଏକଂ ମଂସଖଲଂ ଏକଂ ମଂସପୁଞ୍ଜଂ କରେୟ୍ୟ, ନତ୍ଥି ତତୋନିଦାନଂ ପାପଂ, ନତ୍ଥି ପାପସ୍ସ ଆଗମୋ। ଦକ୍ଖିଣଞ୍ଚେପି ଗଙ୍ଗାୟ ତୀରଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ହନନ୍ତୋ ଘାତେନ୍ତୋ ଛିନ୍ଦନ୍ତୋ ଛେଦାପେନ୍ତୋ ପଚନ୍ତୋ ପାଚାପେନ୍ତୋ, ନତ୍ଥି ତତୋନିଦାନଂ ପାପଂ, ନତ୍ଥି ପାପସ୍ସ ଆଗମୋ। ଉତ୍ତରଞ୍ଚେପି ଗଙ୍ଗାୟ ତୀରଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଦଦନ୍ତୋ ଦାପେନ୍ତୋ, ୟଜନ୍ତୋ ୟଜାପେନ୍ତୋ, ନତ୍ଥି ତତୋନିଦାନଂ ପୁଞ୍ଞଂ, ନତ୍ଥି ପୁଞ୍ଞସ୍ସ ଆଗମୋ। ଦାନେନ ଦମେନ ସଂୟମେନ ସଚ୍ଚୱଜ୍ଜେନ ନତ୍ଥି ପୁଞ୍ଞଂ, ନତ୍ଥି ପୁଞ୍ଞସ୍ସ ଆଗମୋ’ତି। ‘ସଚେ ତସ୍ସ ଭୋତୋ ସତ୍ଥୁନୋ ସଚ୍ଚଂ ୱଚନଂ, ଅପଣ୍ଣକତାୟ ମୟ୍ହଂ, ୟ୍ୱାହଂ ନ କିଞ୍ଚି ବ୍ୟାବାଧେମି ତସଂ ୱା ଥାୱରଂ ୱା? ଉଭୟମେତ୍ଥ କଟଗ୍ଗାହୋ, ୟଂ ଚମ୍ହି କାୟେନ ସଂୱୁତୋ ୱାଚାୟ ସଂୱୁତୋ ମନସା ସଂୱୁତୋ, ୟଞ୍ଚ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସାମୀ’ତି [ପରଂ ମରଣା ନ ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସାମୀତି (?)] । ତସ୍ସ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି। ପମୁଦିତସ୍ସ ପୀତି ଜାୟତି। ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋ ପସ୍ସମ୍ଭତି। ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱେଦୟତି। ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଗାମଣି, ଧମ୍ମସମାଧି ତତ୍ର ଚେ ତ୍ୱଂ ଚିତ୍ତସମାଧିଂ ପଟିଲଭେୟ୍ୟାସି, ଏୱଂ ତ୍ୱଂ ଇମଂ କଙ୍ଖାଧମ୍ମଂ ପଜହେୟ୍ୟାସି।

‘‘ସ ଖୋ ସୋ, ଗାମଣି, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ୱିଗତାଭିଜ୍ଝୋ ୱିଗତବ୍ୟାପାଦୋ ଅସମ୍ମୂଳ୍ହୋ ସମ୍ପଜାନୋ ପଟିସ୍ସତୋ ମେତ୍ତାସହଗତେ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି, ତଥା ଦୁତିୟଂ, ତଥା ତତିୟଂ, ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ, ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି। ସୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ୟ୍ୱାୟଂ ସତ୍ଥା ଏୱଂୱାଦୀ ଏୱଂଦିଟ୍ଠି – କରୋତୋ କାରୟତୋ, ଛିନ୍ଦତୋ ଛେଦାପୟତୋ, ପଚତୋ ପାଚାପୟତୋ, ସୋଚୟତୋ ସୋଚାପୟତୋ, କିଲମତୋ କିଲମାପୟତୋ, ଫନ୍ଦତୋ ଫନ୍ଦାପୟତୋ, ପାଣମତିପାତୟତୋ, ଅଦିନ୍ନଂ ଆଦିୟତୋ, ସନ୍ଧିଂ ଛିନ୍ଦତୋ, ନିଲ୍ଲୋପଂ ହରତୋ, ଏକାଗାରିକଂ କରୋତୋ, ପରିପନ୍ଥେ ତିଟ୍ଠତୋ, ପରଦାରଂ ଗଚ୍ଛତୋ, ମୁସା ଭଣତୋ, କରୋତୋ କରୀୟତି ପାପଂ। ଖୁରପରିୟନ୍ତେନ ଚେପି ଚକ୍କେନ ୟୋ ଇମିସ୍ସା ପଥୱିୟା ପାଣେ ଏକଂ ମଂସଖଲଂ ଏକଂ ମଂସପୁଞ୍ଜଂ କରେୟ୍ୟ, ଅତ୍ଥି ତତୋନିଦାନଂ ପାପଂ, ଅତ୍ଥି ପାପସ୍ସ ଆଗମୋ। ଦକ୍ଖିଣଞ୍ଚେପି ଗଙ୍ଗାୟ ତୀରଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ହନନ୍ତୋ ଘାତେନ୍ତୋ ଛିନ୍ଦନ୍ତୋ ଛେଦାପେନ୍ତୋ ପଚନ୍ତୋ ପାଚାପେନ୍ତୋ, ଅତ୍ଥି ତତୋନିଦାନଂ ପାପଂ, ଅତ୍ଥି ପାପସ୍ସ ଆଗମୋ। ଉତ୍ତରଞ୍ଚେପି ଗଙ୍ଗାୟ ତୀରଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଦଦନ୍ତୋ ଦାପେନ୍ତୋ, ୟଜନ୍ତୋ ୟଜାପେନ୍ତୋ, ଅତ୍ଥି ତତୋନିଦାନଂ ପୁଞ୍ଞଂ, ଅତ୍ଥି ପୁଞ୍ଞସ୍ସ ଆଗମୋ। ଦାନେନ ଦମେନ ସଂୟମେନ ସଚ୍ଚୱଜ୍ଜେନ ଅତ୍ଥି ପୁଞ୍ଞଂ ଅତ୍ଥି ପୁଞ୍ଞସ୍ସ ଆଗମୋତି। ସଚେ ତସ୍ସ ଭୋତୋ ସତ୍ଥୁନୋ ସଚ୍ଚଂ ୱଚନଂ, ଅପଣ୍ଣକତାୟ ମୟ୍ହଂ, ୟ୍ୱାହଂ ନ କିଞ୍ଚି ବ୍ୟାବାଧେମି ତସଂ ୱା ଥାୱରଂ ୱା? ଉଭୟମେତ୍ଥ କଟଗ୍ଗାହୋ, ୟଂ ଚମ୍ହି କାୟେନ ସଂୱୁତୋ ୱାଚାୟ ସଂୱୁତୋ ମନସା ସଂୱୁତୋ, ୟଞ୍ଚ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସାମୀ’ତି। ତସ୍ସ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି। ପମୁଦିତସ୍ସ ପୀତି ଜାୟତି। ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋ ପସ୍ସମ୍ଭତି। ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱେଦୟତି। ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଗାମଣି, ଧମ୍ମସମାଧି। ତତ୍ର ଚେ ତ୍ୱଂ ଚିତ୍ତସମାଧିଂ ପଟିଲଭେୟ୍ୟାସି, ଏୱଂ ତ୍ୱଂ ଇମଂ କଙ୍ଖାଧମ୍ମଂ ପଜହେୟ୍ୟାସି।

‘‘ସ ଖୋ ସୋ, ଗାମଣି, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ୱିଗତାଭିଜ୍ଝୋ ୱିଗତବ୍ୟାପାଦୋ ଅସମ୍ମୂଳ୍ହୋ ସମ୍ପଜାନୋ ପଟିସ୍ସତୋ କରୁଣାସହଗତେ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି…ପେ॰… ମୁଦିତାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି…ପେ॰…।

‘‘ସ ଖୋ ସୋ, ଗାମଣି, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ୱିଗତାଭିଜ୍ଝୋ ୱିଗତବ୍ୟାପାଦୋ ଅସମ୍ମୂଳ୍ହୋ ସମ୍ପଜାନୋ ପଟିସ୍ସତୋ ଉପେକ୍ଖାସହଗତେ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି, ତଥା ଦୁତିୟଂ, ତଥା ତତିୟଂ, ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ, ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ଉପେକ୍ଖାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି। ସୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ୟ୍ୱାୟଂ ସତ୍ଥା ଏୱଂୱାଦୀ ଏୱଂଦିଟ୍ଠି – ନତ୍ଥି ଦିନ୍ନଂ, ନତ୍ଥି ୟିଟ୍ଠଂ, ନତ୍ଥି ହୁତଂ ନତ୍ଥି ସୁକତଦୁକ୍କଟାନଂ କମ୍ମାନଂ ଫଲଂ ୱିପାକୋ, ନତ୍ଥି ଅୟଂ ଲୋକୋ ନତ୍ଥି ପରୋ ଲୋକୋ, ନତ୍ଥି ମାତା ନତ୍ଥି ପିତା ନତ୍ଥି ସତ୍ତା ଓପପାତିକା, ନତ୍ଥି ଲୋକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସମ୍ମଗ୍ଗତା ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନା ୟେ ଇମଞ୍ଚ ଲୋକଂ ପରଞ୍ଚ ଲୋକଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ପୱେଦେନ୍ତୀତି। ସଚେ ତସ୍ସ ଭୋତୋ ସତ୍ଥୁନୋ ସଚ୍ଚଂ ୱଚନଂ, ଅପଣ୍ଣକତାୟ ମୟ୍ହଂ, ୟ୍ୱାହଂ ନ କିଞ୍ଚି ବ୍ୟାବାଧେମି ତସଂ ୱା ଥାୱରଂ ୱା? ଉଭୟମେତ୍ଥ କଟଗ୍ଗାହୋ, ୟଂ ଚମ୍ହି କାୟେନ ସଂୱୁତୋ ୱାଚାୟ ସଂୱୁତୋ ମନସା ସଂୱୁତୋ , ୟଞ୍ଚ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସାମୀ’ତି। ତସ୍ସ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି। ପମୁଦିତସ୍ସ ପୀତି ଜାୟତି। ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋ ପସ୍ସମ୍ଭତି। ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱେଦୟତି। ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଗାମଣି, ଧମ୍ମସମାଧି। ତତ୍ର ଚେ ତ୍ୱଂ ଚିତ୍ତସମାଧିଂ ପଟିଲଭେୟ୍ୟାସି, ଏୱଂ ତ୍ୱଂ ଇମଂ କଙ୍ଖାଧମ୍ମଂ ପଜହେୟ୍ୟାସି।

‘‘ସ ଖୋ ସୋ, ଗାମଣି, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ୱିଗତାଭିଜ୍ଝୋ ୱିଗତବ୍ୟାପାଦୋ ଅସମ୍ମୂଳ୍ହୋ ସମ୍ପଜାନୋ ପଟିସ୍ସତୋ ଉପେକ୍ଖାସହଗତେ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି, ତଥା ଦୁତିୟଂ, ତଥା ତତିୟଂ, ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ, ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ଉପେକ୍ଖାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି। ସୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ୟ୍ୱାୟଂ ସତ୍ଥା ଏୱଂୱାଦୀ ଏୱଂଦିଟ୍ଠି – ଅତ୍ଥି ଦିନ୍ନଂ, ଅତ୍ଥି ୟିଟ୍ଠଂ, ଅତ୍ଥି ହୁତଂ, ଅତ୍ଥି ସୁକତଦୁକ୍କଟାନଂ କମ୍ମାନଂ ଫଲଂ ୱିପାକୋ, ଅତ୍ଥି ଅୟଂ ଲୋକୋ ଅତ୍ଥି ପରୋ ଲୋକୋ, ଅତ୍ଥି ମାତା ଅତ୍ଥି ପିତା ଅତ୍ଥି ସତ୍ତା ଓପପାତିକା, ଅତ୍ଥି ଲୋକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସମ୍ମଗ୍ଗତା ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନା ୟେ ଇମଞ୍ଚ ଲୋକଂ ପରଞ୍ଚ ଲୋକଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ପୱେଦେନ୍ତୀତି। ସଚେ ତସ୍ସ ଭୋତୋ ସତ୍ଥୁନୋ ସଚ୍ଚଂ ୱଚନଂ, ଅପଣ୍ଣକତାୟ ମୟ୍ହଂ, ୟ୍ୱାହଂ ନ କିଞ୍ଚି ବ୍ୟାବାଧେମି ତସଂ ୱା ଥାୱରଂ ୱା? ଉଭୟମେତ୍ଥ କଟଗ୍ଗାହୋ, ୟଂ ଚମ୍ହି କାୟେନ ସଂୱୁତୋ ୱାଚାୟ ସଂୱୁତୋ ମନସା ସଂୱୁତୋ, ୟଞ୍ଚ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସାମୀ’ତି। ତସ୍ସ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି। ପମୁଦିତସ୍ସ ପୀତି ଜାୟତି। ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋ ପସ୍ସମ୍ଭତି। ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱେଦୟତି। ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଗାମଣି, ଧମ୍ମସମାଧି। ତତ୍ର ଚେ ତ୍ୱଂ ଚିତ୍ତସମାଧିଂ ପଟିଲଭେୟ୍ୟାସି, ଏୱଂ ତ୍ୱଂ ଇମଂ କଙ୍ଖାଧମ୍ମଂ ପଜହେୟ୍ୟାସି।

‘‘ସ ଖୋ ସୋ, ଗାମଣି, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ୱିଗତାଭିଜ୍ଝୋ ୱିଗତବ୍ୟାପାଦୋ ଅସମ୍ମୂଳ୍ହୋ ସମ୍ପଜାନୋ ପଟିସ୍ସତୋ ଉପେକ୍ଖାସହଗତେ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି, ତଥା ଦୁତିୟଂ, ତଥା ତତିୟଂ, ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ, ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ଉପେକ୍ଖାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି। ସୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ୟ୍ୱାୟଂ ସତ୍ଥା ଏୱଂୱାଦୀ ଏୱଂଦିଟ୍ଠି – କରୋତୋ କାରୟତୋ, ଛେଦତୋ ଛେଦାପୟତୋ, ପଚତୋ ପାଚାପୟତୋ, ସୋଚୟତୋ ସୋଚାପୟତୋ, କିଲମତୋ କିଲମାପୟତୋ, ଫନ୍ଦତୋ ଫନ୍ଦାପୟତୋ, ପାଣମତିପାତୟତୋ, ଅଦିନ୍ନଂ ଆଦିୟତୋ, ସନ୍ଧିଂ ଛିନ୍ଦତୋ, ନିଲ୍ଲୋପଂ ହରତୋ, ଏକାଗାରିକଂ କରୋତୋ, ପରିପନ୍ଥେ ତିଟ୍ଠତୋ, ପରଦାରଂ ଗଚ୍ଛତୋ, ମୁସା ଭଣତୋ, କରୋତୋ ନ କରୀୟତି ପାପଂ । ଖୁରପରିୟନ୍ତେନ ଚେପି ଚକ୍କେନ ୟୋ ଇମିସ୍ସା ପଥୱିୟା ପାଣେ ଏକଂ ମଂସଖଲଂ ଏକଂ ମଂସପୁଞ୍ଜଂ କରେୟ୍ୟ, ନତ୍ଥି ତତୋନିଦାନଂ ପାପଂ, ନତ୍ଥି ପାପସ୍ସ ଆଗମୋ। ଦକ୍ଖିଣଞ୍ଚେପି ଗଙ୍ଗାୟ ତୀରଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ହନନ୍ତୋ ଘାତେନ୍ତୋ ଛିନ୍ଦନ୍ତୋ ଛେଦାପେନ୍ତୋ ପଚନ୍ତୋ ପାଚାପେନ୍ତୋ, ନତ୍ଥି ତତୋନିଦାନଂ ପାପଂ, ନତ୍ଥି ପାପସ୍ସ ଆଗମୋ। ଉତ୍ତରଞ୍ଚେପି ଗଙ୍ଗାୟ ତୀରଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଦଦନ୍ତୋ ଦାପେନ୍ତୋ, ୟଜନ୍ତୋ ୟଜାପେନ୍ତୋ, ନତ୍ଥି ତତୋନିଦାନଂ ପୁଞ୍ଞଂ, ନତ୍ଥି ପୁଞ୍ଞସ୍ସ ଆଗମୋ। ଦାନେନ ଦମେନ ସଂୟମେନ ସଚ୍ଚୱଜ୍ଜେନ ନତ୍ଥି ପୁଞ୍ଞଂ, ନତ୍ଥି ପୁଞ୍ଞସ୍ସ ଆଗମୋ’ତି। ‘ସଚେ ତସ୍ସ ଭୋତୋ ସତ୍ଥୁନୋ ସଚ୍ଚଂ ୱଚନଂ, ଅପଣ୍ଣକତାୟ ମୟ୍ହଂ, ୟ୍ୱାହଂ ନ କିଞ୍ଚି ବ୍ୟାବାଧେମି ତସଂ ୱା ଥାୱରଂ ୱା? ଉଭୟମେତ୍ଥ କଟଗ୍ଗାହୋ, ୟଂ ଚମ୍ହି କାୟେନ ସଂୱୁତୋ ୱାଚାୟ ସଂୱୁତୋ ମନସା ସଂୱୁତୋ, ୟଞ୍ଚ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସାମୀ’ତି। ତସ୍ସ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି। ପମୁଦିତସ୍ସ ପୀତି ଜାୟତି। ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋ ପସ୍ସମ୍ଭତି। ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱେଦୟତି। ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଗାମଣି, ଧମ୍ମସମାଧି। ତତ୍ର ଚେ ତ୍ୱଂ ଚିତ୍ତସମାଧିଂ ପଟିଲଭେୟ୍ୟାସି, ଏୱଂ ତ୍ୱଂ ଇମଂ କଙ୍ଖାଧମ୍ମଂ ପଜହେୟ୍ୟାସି।

‘‘ସ ଖୋ ସୋ, ଗାମଣି, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ୱିଗତାଭିଜ୍ଝୋ ୱିଗତବ୍ୟାପାଦୋ ଅସମ୍ମୂଳ୍ହୋ ସମ୍ପଜାନୋ ପଟିସ୍ସତୋ ଉପେକ୍ଖାସହଗତେ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି, ତଥା ଦୁତିୟଂ, ତଥା ତତିୟଂ, ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ, ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ଉପେକ୍ଖାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି। ସୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ୟ୍ୱାୟଂ ସତ୍ଥା ଏୱଂୱାଦୀ ଏୱଂଦିଟ୍ଠି – କରୋତୋ କାରୟତୋ, ଛିନ୍ଦତୋ ଛେଦାପୟତୋ, ପଚତୋ ପାଚାପୟତୋ, ସୋଚୟତୋ ସୋଚାପୟତୋ, କିଲମତୋ କିଲମାପୟତୋ, ଫନ୍ଦତୋ ଫନ୍ଦାପୟତୋ, ପାଣମତିପାତୟତୋ, ଅଦିନ୍ନଂ ଆଦିୟତୋ, ସନ୍ଧିଂ ଛିନ୍ଦତୋ, ନିଲ୍ଲୋପଂ ହରତୋ, ଏକାଗାରିକଂ କରୋତୋ, ପରିପନ୍ଥେ ତିଟ୍ଠତୋ, ପରଦାରଂ ଗଚ୍ଛତୋ, ମୁସା ଭଣତୋ, କରୋତୋ କରୀୟତି ପାପଂ। ଖୁରପରିୟନ୍ତେନ ଚେପି ଚକ୍କେନ ୟୋ ଇମିସ୍ସା ପଥୱିୟା ପାଣେ ଏକଂ ମଂସଖଲଂ ଏକଂ ମଂସପୁଞ୍ଜଂ କରେୟ୍ୟ, ଅତ୍ଥି ତତୋନିଦାନଂ ପାପଂ, ଅତ୍ଥି ପାପସ୍ସ ଆଗମୋ। ଦକ୍ଖିଣଞ୍ଚେପି ଗଙ୍ଗାୟ ତୀରଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ହନନ୍ତୋ ଘାତେନ୍ତୋ ଛିନ୍ଦନ୍ତୋ ଛେଦାପେନ୍ତୋ ପଚନ୍ତୋ ପାଚାପେନ୍ତୋ, ଅତ୍ଥି ତତୋନିଦାନଂ ପାପଂ, ଅତ୍ଥି ପାପସ୍ସ ଆଗମୋ। ଉତ୍ତରଞ୍ଚେପି ଗଙ୍ଗାୟ ତୀରଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଦଦନ୍ତୋ ଦାପେନ୍ତୋ, ୟଜନ୍ତୋ ୟଜାପେନ୍ତୋ, ଅତ୍ଥି ତତୋନିଦାନଂ ପୁଞ୍ଞଂ, ଅତ୍ଥି ପୁଞ୍ଞସ୍ସ ଆଗମୋ। ଦାନେନ ଦମେନ ସଂୟମେନ ସଚ୍ଚୱଜ୍ଜେନ ଅତ୍ଥି ପୁଞ୍ଞଂ, ଅତ୍ଥି ପୁଞ୍ଞସ୍ସ ଆଗମୋ’ତି। ‘ସଚେ ତସ୍ସ ଭୋତୋ ସତ୍ଥୁନୋ ସଚ୍ଚଂ ୱଚନଂ, ଅପଣ୍ଣକତାୟ ମୟ୍ହଂ, ୟ୍ୱାହଂ ନ କିଞ୍ଚି ବ୍ୟାବାଧେମି ତସଂ ୱା ଥାୱରଂ ୱା? ଉଭୟମେତ୍ଥ କଟଗ୍ଗାହୋ, ୟଂ ଚମ୍ହି କାୟେନ ସଂୱୁତୋ ୱାଚାୟ ସଂୱୁତୋ ମନସା ସଂୱୁତୋ, ୟଞ୍ଚ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସାମୀ’ତି। ତସ୍ସ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି। ପମୁଦିତସ୍ସ ପୀତି ଜାୟତି। ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋ ପସ୍ସମ୍ଭତି। ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱେଦୟତି। ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଗାମଣି, ଧମ୍ମସମାଧି। ତତ୍ର ଚେ ତ୍ୱଂ ଚିତ୍ତସମାଧିଂ ପଟିଲଭେୟ୍ୟାସି, ଏୱଂ ତ୍ୱଂ ଇମଂ କଙ୍ଖାଧମ୍ମଂ ପଜହେୟ୍ୟାସୀ’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ପାଟଲିୟୋ ଗାମଣି ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭନ୍ତେ, ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି। ତେରସମଂ।

ଗାମଣିସଂୟୁତ୍ତଂ ସମତ୍ତଂ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଚଣ୍ଡୋ ପୁଟୋ ୟୋଧାଜୀୱୋ, ହତ୍ଥସ୍ସୋ ଅସିବନ୍ଧକୋ।

ଦେସନା ସଙ୍ଖକୁଲଂ ମଣିଚୂଳଂ, ଭଦ୍ରରାସିୟପାଟଲୀତି॥

୯. ଅସଙ୍ଖତସଂୟୁତ୍ତଂ

୧. ପଠମୱଗ୍ଗୋ

୧. କାୟଗତାସତିସୁତ୍ତଂ

୩୬୬ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ଅସଙ୍ଖତଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ଅସଙ୍ଖତଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଂ? ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଗକ୍ଖୟୋ ଦୋସକ୍ଖୟୋ ମୋହକ୍ଖୟୋ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଂ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? କାୟଗତାସତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ’’।

‘‘ଇତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସିତଂ ୱୋ ମୟା ଅସଙ୍ଖତଂ, ଦେସିତୋ ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ। ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ଥାରା କରଣୀୟଂ ସାୱକାନଂ ହିତେସିନା ଅନୁକମ୍ପକେନ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟ, କତଂ ୱୋ ତଂ ମୟା। ଏତାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୁକ୍ଖମୂଲାନି, ଏତାନି ସୁଞ୍ଞାଗାରାନି। ଝାୟଥ [ନିଜ୍ଝାୟଥ (କ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ମା ପମାଦତ୍ଥ; ମା ପଚ୍ଛା ୱିପ୍ପଟିସାରିନୋ ଅହୁୱତ୍ଥ। ଅୟଂ ୱୋ ଅମ୍ହାକଂ ଅନୁସାସନୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ସମଥୱିପସ୍ସନାସୁତ୍ତଂ

୩୬୭ . ‘‘ଅସଙ୍ଖତଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ଅସଙ୍ଖତଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଂ? ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଗକ୍ଖୟୋ ଦୋସକ୍ଖୟୋ ମୋହକ୍ଖୟୋ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଂ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ସମଥୋ ଚ ୱିପସ୍ସନା ଚ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰…। ଦୁତିୟଂ।

୩. ସୱିତକ୍କସୱିଚାରସୁତ୍ତଂ

୩୬୮ . ‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ସୱିତକ୍କସୱିଚାରୋ ସମାଧି, ଅୱିତକ୍କୱିଚାରମତ୍ତୋ ସମାଧି, ଅୱିତକ୍କଅୱିଚାରୋ ସମାଧି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰…। ତତିୟଂ।

୪. ସୁଞ୍ଞତସମାଧିସୁତ୍ତଂ

୩୬୯ . ‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ସୁଞ୍ଞତୋ ସମାଧି, ଅନିମିତ୍ତୋ ସମାଧି, ଅପ୍ପଣିହିତୋ ସମାଧି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰…। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ସତିପଟ୍ଠାନସୁତ୍ତଂ

୩୭୦ . ‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰…। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ସମ୍ମପ୍ପଧାନସୁତ୍ତଂ

୩୭୧ . ‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰…। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଇଦ୍ଧିପାଦସୁତ୍ତଂ

୩୭୨ . ‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰…। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଇନ୍ଦ୍ରିୟସୁତ୍ତଂ

୩୭୩ . ‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰…। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ବଲସୁତ୍ତଂ

୩୭୪ . ‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ପଞ୍ଚ ବଲାନି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰…। ନୱମଂ।

୧୦. ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ

୩୭୫ . ‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰…। ଦସମଂ।

୧୧. ମଗ୍ଗଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ

୩୭୬ . ‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ। ଇତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଦେସିତଂ ୱୋ ମୟା ଅସଙ୍ଖତଂ, ଦେସିତୋ ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ। ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ଥାରା କରଣୀୟଂ ସାୱକାନଂ ହିତେସିନା ଅନୁକମ୍ପକେନ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟ କତଂ ୱୋ ତଂ ମୟା। ଏତାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୁକ୍ଖମୂଲାନି, ଏତାନି ସୁଞ୍ଞାଗାରାନି। ଝାୟଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମା ପମାଦତ୍ଥ; ମା ପଚ୍ଛା ୱିପ୍ପଟିସାରିନୋ ଅହୁୱତ୍ଥ। ଅୟଂ ୱୋ ଅମ୍ହାକଂ ଅନୁସାସନୀ’’ତି। ଏକାଦସମଂ।

ପଠମୋ ୱଗ୍ଗୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

କାୟୋ ସମଥୋ ସୱିତକ୍କୋ, ସୁଞ୍ଞତୋ ସତିପଟ୍ଠାନା।

ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ଇଦ୍ଧିପାଦା, ଇନ୍ଦ୍ରିୟବଲବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।

ମଗ୍ଗେନ ଏକାଦସମଂ, ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ ପୱୁଚ୍ଚତି॥

୨. ଦୁତିୟୱଗ୍ଗୋ

୧. ଅସଙ୍ଖତସୁତ୍ତଂ

୩୭୭ . ‘‘ଅସଙ୍ଖତଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ଅସଙ୍ଖତଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଂ? ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଗକ୍ଖୟୋ ଦୋସକ୍ଖୟୋ ମୋହକ୍ଖୟୋ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଂ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ସମଥୋ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ। ଇତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସିତଂ ୱୋ ମୟା ଅସଙ୍ଖତଂ, ଦେସିତୋ ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ। ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ଥାରା କରଣୀୟଂ ସାୱକାନଂ ହିତେସିନା ଅନୁକମ୍ପକେନ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟ, କତଂ ୱୋ ତଂ ମୟା। ଏତାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୁକ୍ଖମୂଲାନି, ଏତାନି ସୁଞ୍ଞାଗାରାନି। ଝାୟଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମା ପମାଦତ୍ଥ; ମା ପଚ୍ଛା ୱିପ୍ପଟିସାରିନୋ ଅହୁୱତ୍ଥ। ଅୟଂ ୱୋ ଅମ୍ହାକଂ ଅନୁସାସନୀତି।

‘‘ଅସଙ୍ଖତଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ଅସଙ୍ଖତଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଂ? ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଗକ୍ଖୟୋ ଦୋସକ୍ଖୟୋ ମୋହକ୍ଖୟୋ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଂ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ୱିପସ୍ସନା। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ। ଇତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସିତଂ ୱୋ ମୟା ଅସଙ୍ଖତଂ…ପେ॰… ଅୟଂ ୱୋ ଅମ୍ହାକଂ ଅନୁସାସନୀତି।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ସୱିତକ୍କୋ ସୱିଚାରୋ ସମାଧି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰… କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଅୱିତକ୍କୋ ୱିଚାରମତ୍ତୋ ସମାଧି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰… କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଅୱିତକ୍କୋ ଅୱିଚାରୋ ସମାଧି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰…।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ସୁଞ୍ଞତୋ ସମାଧି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰… କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଅନିମିତ୍ତୋ ସମାଧି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰… କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଅପ୍ପଣିହିତୋ ସମାଧି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰…।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰… କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି…ପେ॰… ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰… କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ…ପେ॰… ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰… କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି…ପେ॰… ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰…।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନୁପ୍ପାଦା ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰… କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନା ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰… କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପ୍ପାଦା ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰… କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଠିତିୟା ଅସମ୍ମୋସାୟ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰…।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ …ପେ॰… କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱୀରିୟସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰… କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚିତ୍ତସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰… କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱୀମଂସସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰…।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰… କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ…ପେ॰… ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰… କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰… କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰… କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰…।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସଦ୍ଧାବଲଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ…ପେ॰… ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰… କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱୀରିୟବଲଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰… କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତିବଲଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰… କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମାଧିବଲଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰… କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଞ୍ଞାବଲଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰…।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰… କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰…।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ…ପେ॰… କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପଂ ଭାୱେତି …ପେ॰… ସମ୍ମାୱାଚଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସମ୍ମାଆଜୀୱଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସମ୍ମାୱାୟାମଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସମ୍ମାସତିଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ଅସଙ୍ଖତଞ୍ଚ ୱୋ ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ଅସଙ୍ଖତଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଂ…ପେ॰…? କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ । ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ। ଇତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସିତଂ ୱୋ ମୟା ଅସଙ୍ଖତଂ, ଦେସିତୋ ଅସଙ୍ଖତଗାମିମଗ୍ଗୋ। ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ଥାରା କରଣୀୟଂ ସାୱକାନଂ ହିତେସିନା ଅନୁକମ୍ପକେନ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟ, କତଂ ୱୋ ତଂ ମୟା। ଏତାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୁକ୍ଖମୂଲାନି, ଏତାନି ସୁଞ୍ଞାଗାରାନି। ଝାୟଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମା ପମାଦତ୍ଥ; ମା ପଚ୍ଛା ୱିପ୍ପଟିସାରିନୋ ଅହୁୱତ୍ଥ। ଅୟଂ ୱୋ ଅମ୍ହାକଂ ଅନୁସାସନୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ଅନତସୁତ୍ତଂ

୩୭୮ . ‘‘ଅନତଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି, ଅନତଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନତଂ…ପେ॰…’’। (ୟଥା ଅସଙ୍ଖତଂ ତଥା ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ)। ଦୁତିୟଂ।

୩-୩୨. ଅନାସୱାଦିସୁତ୍ତଂ

୩୭୯-୪୦୮ . ‘‘ଅନାସୱଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ଅନାସୱଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାସୱଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଚଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ସଚ୍ଚଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଚ୍ଚଂ…ପେ॰… ପାରଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ପାରଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପାରଂ…ପେ॰… ନିପୁଣଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ନିପୁଣଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିପୁଣଂ…ପେ॰… ସୁଦୁଦ୍ଦସଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ସୁଦୁଦ୍ଦସଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଦୁଦ୍ଦସଂ…ପେ॰… ଅଜଜ୍ଜରଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ଅଜଜ୍ଜରଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜଜ୍ଜରଂ…ପେ॰… ଧୁୱଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ଧୁୱଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧୁୱଂ…ପେ॰… ଅପଲୋକିତଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ଅପଲୋକିତଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପଲୋକିତଂ…ପେ॰… ଅନିଦସ୍ସନଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ଅନିଦସ୍ସନଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଦସ୍ସନଂ…ପେ॰… ନିପ୍ପପଞ୍ଚଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ନିପ୍ପପଞ୍ଚଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିପ୍ପପଞ୍ଚଂ…ପେ॰…?

‘‘ସନ୍ତଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ସନ୍ତଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସନ୍ତଂ…ପେ॰… ଅମତଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ଅମତଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅମତଂ…ପେ॰… ପଣୀତଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ପଣୀତଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଣୀତଂ…ପେ॰… ସିୱଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଦେସେସ୍ସାମି ସିୱଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିୱଂ…ପେ॰… ଖେମଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ଖେମଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଖେମଂ…ପେ॰… ତଣ୍ହାକ୍ଖୟଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ତଣ୍ହାକ୍ଖୟଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଣ୍ହାକ୍ଖୟଂ…ପେ॰…?

‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ଅଚ୍ଛରିୟଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଚ୍ଛରିୟଂ…ପେ॰… ଅବ୍ଭୁତଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ଅବ୍ଭୁତଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅବ୍ଭୁତଂ…ପେ॰… ଅନୀତିକଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ଅନୀତିକଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୀତିକଂ…ପେ॰… ଅନୀତିକଧମ୍ମଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ଅନୀତିକଧମ୍ମଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୀତିକଧମ୍ମଂ…ପେ॰… ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ନିବ୍ବାନଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିବ୍ବାନଂ…ପେ॰… ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝଞ୍ଚ [ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝଞ୍ଚ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝଂ…ପେ॰… ୱିରାଗଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ୱିରାଗଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିରାଗୋ…ପେ॰…?

‘‘ସୁଦ୍ଧିଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ସୁଦ୍ଧିଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଦ୍ଧି…ପେ॰… ମୁତ୍ତିଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ମୁତ୍ତିଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୁତ୍ତି…ପେ॰… ଅନାଲୟଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ଅନାଲୟଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାଲୟୋ…ପେ॰… ଦୀପଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ଦୀପଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୀପଂ…ପେ॰… ଲେଣଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ଲେଣଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲେଣଂ…ପେ॰… ତାଣଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ତାଣଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତାଣଂ…ପେ॰… ସରଣଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ସରଣଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସରଣଂ…ପେ॰…ଅନୁସାସନୀ’’ତି? ବାତ୍ତିଂସତିମଂ।

୩୩. ପରାୟନସୁତ୍ତଂ

୪୦୯ . ‘‘ପରାୟନଞ୍ଚ [ପରାୟଣଞ୍ଚ (ପୀ॰ ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ପରାୟନଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ। ତଂ ସୁଣାଥ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରାୟନଂ? ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଗକ୍ଖୟୋ ଦୋସକ୍ଖୟୋ ମୋହକ୍ଖୟୋ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରାୟନଂ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରାୟନଗାମୀ ମଗ୍ଗୋ? କାୟଗତାସତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରାୟନଗାମିମଗ୍ଗୋ। ଇତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସିତଂ ୱୋ ମୟା ପରାୟନଂ, ଦେସିତୋ ପରାୟନଗାମିମଗ୍ଗୋ। ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ଥାରା କରଣୀୟଂ ସାୱକାନଂ ହିତେସିନା ଅନୁକମ୍ପକେନ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟ, କତଂ ୱୋ ତଂ ମୟା। ଏତାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୁକ୍ଖମୂଲାନି, ଏତାନି ସୁଞ୍ଞାଗାରାନି। ଝାୟଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମା ପମାଦତ୍ଥ; ମା ପଚ୍ଛା ୱିପ୍ପଟିସାରିନୋ ଅହୁୱତ୍ଥ। ଅୟଂ ୱୋ ଅମ୍ହାକଂ ଅନୁସାସନୀ’’ତି। (ୟଥା ଅସଙ୍ଖତଂ ତଥା ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ)। ତେତ୍ତିଂସତିମଂ।

ଦୁତିୟୋ ୱଗ୍ଗୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଅସଙ୍ଖତଂ ଅନତଂ ଅନାସୱଂ, ସଚ୍ଚଞ୍ଚ ପାରଂ ନିପୁଣଂ ସୁଦୁଦ୍ଦସଂ।

ଅଜଜ୍ଜରଂ ଧୁୱଂ ଅପଲୋକିତଂ, ଅନିଦସ୍ସନଂ ନିପ୍ପପଞ୍ଚ ସନ୍ତଂ॥

ଅମତଂ ପଣୀତଞ୍ଚ ସିୱଞ୍ଚ ଖେମଂ, ତଣ୍ହାକ୍ଖୟୋ ଅଚ୍ଛରିୟଞ୍ଚ ଅବ୍ଭୁତଂ।

ଅନୀତିକଂ ଅନୀତିକଧମ୍ମଂ, ନିବ୍ବାନମେତଂ ସୁଗତେନ ଦେସିତଂ॥

ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝୋ ୱିରାଗୋ ଚ, ସୁଦ୍ଧି ମୁତ୍ତି ଅନାଲୟୋ।

ଦୀପୋ ଲେଣଞ୍ଚ ତାଣଞ୍ଚ, ସରଣଞ୍ଚ ପରାୟନନ୍ତି॥

ଅସଙ୍ଖତସଂୟୁତ୍ତଂ ସମତ୍ତଂ।

୧୦. ଅବ୍ୟାକତସଂୟୁତ୍ତଂ

୧. ଖେମାସୁତ୍ତଂ

୪୧୦ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଖେମା ଭିକ୍ଖୁନୀ କୋସଲେସୁ ଚାରିକଂ ଚରମାନା ଅନ୍ତରା ଚ ସାୱତ୍ଥିଂ ଅନ୍ତରା ଚ ସାକେତଂ ତୋରଣୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ୱାସଂ ଉପଗତା ହୋତି। ଅଥ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ସାକେତା ସାୱତ୍ଥିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତୋ, ଅନ୍ତରା ଚ ସାକେତଂ ଅନ୍ତରା ଚ ସାୱତ୍ଥିଂ ତୋରଣୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ଏକରତ୍ତିୱାସଂ ଉପଗଚ୍ଛି। ଅଥ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଅଞ୍ଞତରଂ ପୁରିସଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ତୋରଣୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ତଥାରୂପଂ ସମଣଂ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱା ଜାନ ୟମହଂ ଅଜ୍ଜ ପୟିରୁପାସେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।

‘‘ଏୱଂ, ଦେୱା’’ତି ଖୋ ସୋ ପୁରିସୋ ରଞ୍ଞୋ ପସେନଦିସ୍ସ କୋସଲସ୍ସ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା କେୱଲକପ୍ପଂ ତୋରଣୱତ୍ଥୁଂ ଆହିଣ୍ଡନ୍ତୋ [ଅନ୍ୱାହିଣ୍ଡନ୍ତୋ (ସୀ॰)] ନାଦ୍ଦସ ତଥାରୂପଂ ସମଣଂ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱା ୟଂ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ପୟିରୁପାସେୟ୍ୟ। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ସୋ ପୁରିସୋ ଖେମଂ ଭିକ୍ଖୁନିଂ ତୋରଣୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ୱାସଂ ଉପଗତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ୟେନ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ରାଜାନଂ ପସେନଦିଂ କୋସଲଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ନତ୍ଥି ଖୋ, ଦେୱ, ତୋରଣୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ତଥାରୂପୋ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ୟଂ ଦେୱୋ ପୟିରୁପାସେୟ୍ୟ। ଅତ୍ଥି ଚ ଖୋ, ଦେୱ, ଖେମା ନାମ ଭିକ୍ଖୁନୀ, ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ସାୱିକା ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ। ତସ୍ସା ଖୋ ପନ ଅୟ୍ୟାୟ ଏୱଂ କଲ୍ୟାଣୋ କିତ୍ତିସଦ୍ଦୋ ଅବ୍ଭୁଗ୍ଗତୋ – ‘ପଣ୍ଡିତା, ୱିୟତ୍ତା ମେଧାୱିନୀ ବହୁସ୍ସୁତା ଚିତ୍ତକଥା କଲ୍ୟାଣପଟିଭାନା’ତି। ତଂ ଦେୱୋ ପୟିରୁପାସତୂ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ୟେନ ଖେମା ଭିକ୍ଖୁନୀ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଖେମଂ ଭିକ୍ଖୁନିଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଖେମଂ ଭିକ୍ଖୁନିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଅୟ୍ୟେ, ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି? ‘‘ଅବ୍ୟାକତଂ ଖୋ ଏତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା – ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’’ତି। ‘‘କିଂ ପନୟ୍ୟେ, ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି? ‘‘ଏତମ୍ପି ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା – ‘ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’’ତି। ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଅୟ୍ୟେ, ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି? ‘‘ଅବ୍ୟାକତଂ ଖୋ ଏତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା – ‘ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’’ତି। ‘‘କିଂ ପନୟ୍ୟେ, ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି। ‘‘ଏତମ୍ପି ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା – ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’’ତି।

‘‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଅୟ୍ୟେ, ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି, ଇତି ପୁଟ୍ଠା ସମାନା – ‘ଅବ୍ୟାକତଂ ଖୋ ଏତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା – ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱଦେସି। ‘କିଂ ପନୟ୍ୟେ, ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ଇତି ପୁଟ୍ଠା ସମାନା – ‘ଏତମ୍ପି ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା – ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱଦେସି। ‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଅୟ୍ୟେ, ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ଇତି ପୁଟ୍ଠା ସମାନା – ‘ଅବ୍ୟାକତଂ ଖୋ ଏତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା – ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱଦେସି। ‘କିଂ ପନୟ୍ୟେ, ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ଇତି ପୁଟ୍ଠା ସମାନା – ‘ଏତମ୍ପି ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା – ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱଦେସି। ‘କୋ ନୁ ଖୋ , ଅୟ୍ୟେ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନେତଂ ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା’’’ତି?

‘‘ତେନ ହି, ମହାରାଜ, ତଞ୍ଞେୱେତ୍ଥ ପଟିପୁଚ୍ଛିସ୍ସାମି। ୟଥା ତେ ଖମେୟ୍ୟ ତଥା ନଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାସି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ମହାରାଜ, ଅତ୍ଥି ତେ କୋଚି ଗଣକୋ ୱା ମୁଦ୍ଦିକୋ ୱା ସଙ୍ଖାୟକୋ ୱା ୟୋ ପହୋତି ଗଙ୍ଗାୟ ୱାଲୁକଂ [ୱାଲିକଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଗଣେତୁଂ – ଏତ୍ତକା [ଏତ୍ତିକା (ସୀ॰)] ୱାଲୁକା ଇତି ୱା, ଏତ୍ତକାନି ୱାଲୁକସତାନି ଇତି ୱା, ଏତ୍ତକାନି ୱାଲୁକସହସ୍ସାନି ଇତି ୱା, ଏତ୍ତକାନି ୱାଲୁକସତସହସ୍ସାନି ଇତି ୱା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଅୟ୍ୟେ’’। ‘‘ଅତ୍ଥି ପନ ତେ କୋଚି ଗଣକୋ ୱା ମୁଦ୍ଦିକୋ ୱା ସଙ୍ଖାୟକୋ ୱା ୟୋ ପହୋତି ମହାସମୁଦ୍ଦେ ଉଦକଂ ଗଣେତୁଂ – ଏତ୍ତକାନି ଉଦକାଳ୍ହକାନି ଇତି ୱା, ଏତ୍ତକାନି ଉଦକାଳ୍ହକସତାନି ଇତି ୱା, ଏତ୍ତକାନି ଉଦକାଳ୍ହକସହସ୍ସାନି ଇତି ୱା, ଏତ୍ତକାନି ଉଦକାଳ୍ହକସତସହସ୍ସାନି ଇତି ୱା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଅୟ୍ୟେ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ମହାୟ୍ୟେ, ସମୁଦ୍ଦୋ ଗମ୍ଭୀରୋ ଅପ୍ପମେୟ୍ୟୋ ଦୁପ୍ପରିୟୋଗାହୋ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟେନ ରୂପେ ତଥାଗତଂ ପଞ୍ଞାପୟମାନୋ ପଞ୍ଞାପେୟ୍ୟ ତଂ ରୂପଂ ତଥାଗତସ୍ସ ପହୀନଂ ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲଂ ତାଲାୱତ୍ଥୁକତଂ ଅନଭାୱଙ୍କତଂ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମଂ। ରୂପସଙ୍ଖାୟୱିମୁତ୍ତୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ଗମ୍ଭୀରୋ ଅପ୍ପମେୟ୍ୟୋ ଦୁପ୍ପରିୟୋଗାହୋ – ସେୟ୍ୟଥାପି ମହାସମୁଦ୍ଦୋ। ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପି ନ ଉପେତି, ‘ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପି ନ ଉପେତି, ‘ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପି ନ ଉପେତି, ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପି ନ ଉପେତି।

‘‘ୟାୟ ୱେଦନାୟ ତଥାଗତଂ ପଞ୍ଞାପୟମାନୋ ପଞ୍ଞାପେୟ୍ୟ, ସା ୱେଦନା ତଥାଗତସ୍ସ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଙ୍କତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ୱେଦନାସଙ୍ଖାୟୱିମୁତ୍ତୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ଗମ୍ଭୀରୋ ଅପ୍ପମେୟ୍ୟୋ ଦୁପ୍ପରିୟୋଗାହୋ – ସେୟ୍ୟଥାପି ମହାସମୁଦ୍ଦୋ। ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପି ନ ଉପେତି, ‘ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପି ନ ଉପେତି, ‘ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପି ନ ଉପେତି, ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପି ନ ଉପେତି।

‘‘ୟାୟ ସଞ୍ଞା ତଥାଗତଂ…ପେ॰… ୟେହି ସଙ୍ଖାରେହି ତଥାଗତଂ ପଞ୍ଞାପୟମାନୋ ପଞ୍ଞାପେୟ୍ୟ, ତେ ସଙ୍ଖାରା ତଥାଗତସ୍ସ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଙ୍କତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ସଙ୍ଖାରସଙ୍ଖାୟୱିମୁତ୍ତୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ଗମ୍ଭୀରୋ ଅପ୍ପମେୟ୍ୟୋ ଦୁପ୍ପରିୟୋଗାହୋ – ସେୟ୍ୟଥାପି ମହାସମୁଦ୍ଦୋ। ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପି ନ ଉପେତି, ‘ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପି ନ ଉପେତି , ‘ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପି ନ ଉପେତି, ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପି ନ ଉପେତି।

‘‘ୟେନ ୱିଞ୍ଞାଣେ ତଥାଗତଂ ପଞ୍ଞାପୟମାନୋ ପଞ୍ଞାପେୟ୍ୟ ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ତଥାଗତସ୍ସ ପହୀନଂ ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲଂ ତାଲାୱତ୍ଥୁକତଂ ଅନଭାୱଙ୍କତଂ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମଂ। ୱିଞ୍ଞାଣସଙ୍ଖାୟୱିମୁତ୍ତୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ଗମ୍ଭୀରୋ ଅପ୍ପମେୟ୍ୟୋ ଦୁପ୍ପରିୟୋଗାହୋ – ସେୟ୍ୟଥାପି ମହାସମୁଦ୍ଦୋ। ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପି ନ ଉପେତି, ‘ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପି ନ ଉପେତି, ‘ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପି ନ ଉପେତି, ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପି ନ ଉପେତୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଖେମାୟ ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଖେମଂ ଭିକ୍ଖୁନିଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ପକ୍କାମି।

ଅଥ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଅପରେନ ସମୟେନ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି? ‘‘ଅବ୍ୟାକତଂ ଖୋ ଏତଂ, ମହାରାଜ, ମୟା – ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’’ତି। ‘‘କିଂ ପନ, ଭନ୍ତେ, ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି? ‘‘ଏତମ୍ପି ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅବ୍ୟାକତଂ ମୟା – ‘ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’’ତି। ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି ? ‘‘ଅବ୍ୟାକତଂ ଖୋ ଏତଂ, ମହାରାଜ, ମୟା – ‘ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’’ତି। ‘‘କିଂ ପନ, ଭନ୍ତେ, ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି? ‘‘ଏତମ୍ପି ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅବ୍ୟାକତଂ ମୟା – ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’’ତି। ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ – ‘ଅବ୍ୟାକତଂ ଖୋ ଏତଂ, ମହାରାଜ, ମୟା – ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱଦେସି…ପେ॰…। ‘‘‘କିଂ ପନ, ଭନ୍ତେ, ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ – ‘‘‘ଏତମ୍ପି ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅବ୍ୟାକତଂ ମୟା – ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱଦେସି। କୋ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ, ୟେନେତଂ ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା’’ତି?

‘‘ତେନ ହି, ମହାରାଜ, ତଞ୍ଞେୱେତ୍ଥ ପଟିପୁଚ୍ଛିସ୍ସାମି। ୟଥା ତେ ଖମେୟ୍ୟ ତଥା ନଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାସି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ମହାରାଜ, ଅତ୍ଥି ତେ କୋଚି ଗଣକୋ ୱା ମୁଦ୍ଦିକୋ ୱା ସଙ୍ଖାୟକୋ ୱା ୟୋ ପହୋତି ଗଙ୍ଗାୟ ୱାଲୁକଂ ଗଣେତୁଂ – ଏତ୍ତକା ୱାଲୁକା ଇତି ୱା…ପେ॰… ଏତ୍ତକାନି ୱାଲୁକସତସହସ୍ସାନି ଇତି ୱା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଅତ୍ଥି ପନ ତେ କୋଚି ଗଣକୋ ୱା ମୁଦ୍ଦିକୋ ୱା ସଙ୍ଖାୟକୋ ୱା ୟୋ ପହୋତି ମହାସମୁଦ୍ଦେ ଉଦକଂ ଗଣେତୁଂ – ଏତ୍ତକାନି ଉଦକାଳ୍ହକାନି ଇତି ୱା…ପେ॰… ଏତ୍ତକାନି ଉଦକାଳ୍ହକସତସହସ୍ସାନି ଇତି ୱା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ମହା, ଭନ୍ତେ, ସମୁଦ୍ଦୋ ଗମ୍ଭୀରୋ ଅପ୍ପମେୟ୍ୟୋ ଦୁପ୍ପରିୟୋଗାହୋ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟେନ ରୂପେନ ତଥାଗତଂ ପଞ୍ଞାପୟମାନୋ ପଞ୍ଞାପେୟ୍ୟ, ତଂ ରୂପଂ ତଥାଗତସ୍ସ ପହୀନଂ ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲଂ ତାଲାୱତ୍ଥୁକତଂ ଅନଭାୱଙ୍କତଂ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମଂ। ରୂପସଙ୍ଖାୟୱିମୁତ୍ତୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ଗମ୍ଭୀରୋ ଅପ୍ପମେୟ୍ୟୋ ଦୁପ୍ପରିୟୋଗାହୋ – ସେୟ୍ୟଥାପି ମହାସମୁଦ୍ଦୋ। ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପି ନ ଉପେତି…ପେ॰… ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପି ନ ଉପେତି। ୟାୟ ୱେଦନାୟ…ପେ॰… ୟାୟ ସଞ୍ଞାୟ…ପେ॰… ୟେହି ସଙ୍ଖାରେହି…ପେ॰…’’।

‘‘ୟେନ ୱିଞ୍ଞାଣେନ ତଥାଗତଂ ପଞ୍ଞାପୟମାନୋ ପଞ୍ଞାପେୟ୍ୟ, ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ତଥାଗତସ୍ସ ପହୀନଂ ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲଂ ତାଲାୱତ୍ଥୁକତଂ ଅନଭାୱଙ୍କତଂ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମଂ। ୱିଞ୍ଞାଣସଙ୍ଖାୟୱିମୁତ୍ତୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ଗମ୍ଭୀରୋ ଅପ୍ପମେୟ୍ୟୋ ଦୁପ୍ପରିୟୋଗାହୋ – ସେୟ୍ୟଥାପି ମହାସମୁଦ୍ଦୋ। ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପି ନ ଉପେତି, ‘ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପି ନ ଉପେତି, ‘ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପି ନ ଉପେତି, ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପି ନ ଉପେତୀ’’ତି।

‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭନ୍ତେ! ୟତ୍ର ହି ନାମ ସତ୍ଥୁ ଚେୱ [ସତ୍ଥୁନୋ ଚେୱ (ସୀ॰)] ସାୱିକାୟ ଚ ଅତ୍ଥେନ ଅତ୍ଥୋ ବ୍ୟଞ୍ଜନେନ ବ୍ୟଞ୍ଜନଂ ସଂସନ୍ଦିସ୍ସତି , ସମେସ୍ସତି, ନ ୱିରୋଧୟିସ୍ସତି [ୱିହାୟିସ୍ସତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ୱିଗାୟିସ୍ସତି (କ॰)] ୟଦିଦଂ ଅଗ୍ଗପଦସ୍ମିଂ। ଏକମିଦାହଂ, ଭନ୍ତେ, ସମୟଂ ଖେମଂ ଭିକ୍ଖୁନିଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତମତ୍ଥଂ ଅପୁଚ୍ଛିଂ। ସାପି ମେ ଅୟ୍ୟା ଏତେହି ପଦେହି ଏତେହି ବ୍ୟଞ୍ଜନେହି ଏତମତ୍ଥଂ ବ୍ୟାକାସି, ସେୟ୍ୟଥାପି ଭଗୱା। ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭନ୍ତେ! ୟତ୍ର ହି ନାମ ସତ୍ଥୁ ଚେୱ ସାୱିକାୟ ଚ ଅତ୍ଥେନ ଅତ୍ଥୋ ବ୍ୟଞ୍ଜନେନ ବ୍ୟଞ୍ଜନଂ ସଂସନ୍ଦିସ୍ସତି, ସମେସ୍ସତି, ନ ୱିରୋଧୟିସ୍ସତି ୟଦିଦଂ ଅଗ୍ଗପଦସ୍ମିଂ। ହନ୍ଦ ଦାନି ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଗଚ୍ଛାମ। ବହୁକିଚ୍ଚା ମୟଂ ବହୁକରଣୀୟା’’ତି। ‘‘ୟସ୍ସ ଦାନି ତ୍ୱଂ, ମହାରାଜ, କାଲଂ ମଞ୍ଞସୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ପକ୍କାମୀତି। ପଠମଂ।

୨. ଅନୁରାଧସୁତ୍ତଂ

୪୧୧ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ୱେସାଲିୟଂ ୱିହରତି ମହାୱନେ କୂଟାଗାରସାଲାୟଂ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ଅନୁରାଧୋ ଭଗୱତୋ ଅୱିଦୂରେ ଅରଞ୍ଞକୁଟିକାୟଂ ୱିହରତି। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ୟେନାୟସ୍ମା ଅନୁରାଧୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ଅନୁରାଧେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦିଂସୁ। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ । ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅନୁରାଧଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ୟୋ ସୋ, ଆୱୁସୋ ଅନୁରାଧ, ତଥାଗତୋ ଉତ୍ତମପୁରିସୋ ପରମପୁରିସୋ ପରମପତ୍ତିପତ୍ତୋ, ତଂ ତଥାଗତୋ ଇମେସୁ ଚତୂସୁ ଠାନେସୁ ପଞ୍ଞାପୟମାନୋ ପଞ୍ଞାପେତି – ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱା, ‘ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱା, ‘ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱା, ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱା’’ତି? ‘‘ୟୋ ସୋ, ଆୱୁସୋ, ତଥାଗତୋ ଉତ୍ତମପୁରିସୋ ପରମପୁରିସୋ ପରମପତ୍ତିପତ୍ତୋ, ତଂ ତଥାଗତୋ ଅଞ୍ଞତ୍ର ଇମେହି ଚତୂହି ଠାନେହି ପଞ୍ଞାପୟମାନୋ ପଞ୍ଞାପେତି – ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି ୱା, ‘ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱା, ‘ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱା, ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି ୱା’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ତେ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅନୁରାଧଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ସୋ ଚାୟଂ [ୟୋ ଚାୟଂ (ସୀ॰)] ଭିକ୍ଖୁ ନୱୋ ଭୱିସ୍ସତି ଅଚିରପବ୍ବଜିତୋ, ଥେରୋ ୱା ପନ ବାଲୋ ଅବ୍ୟତ୍ତୋ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ତେ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅନୁରାଧଂ ନୱୱାଦେନ ଚ ବାଲୱାଦେନ ଚ ଅପସାଦେତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ପକ୍କମିଂସୁ।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ଅନୁରାଧସ୍ସ ଅଚିରପକ୍କନ୍ତେସୁ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟେସୁ ପରିବ୍ବାଜକେସୁ ଏତଦହୋସି – ‘‘ସଚେ ଖୋ ମଂ ତେ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଉତ୍ତରିଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ, କଥଂ ବ୍ୟାକରମାନୋ ନୁ ଖ୍ୱାହଂ ତେସଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ୱୁତ୍ତୱାଦୀ ଚେୱ ଭଗୱତୋ ଅସ୍ସଂ, ନ ଚ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭୂତେନ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖେୟ୍ୟଂ, ଧମ୍ମସ୍ସ ଚାନୁଧମ୍ମଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ, ନ ଚ କୋଚି ସହଧମ୍ମିକୋ ୱାଦାନୁୱାଦୋ ଗାରୟ୍ହଂ ଠାନଂ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟା’’ତି? ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଅନୁରାଧୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଅନୁରାଧୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଧାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ଅୱିଦୂରେ ଅରଞ୍ଞକୁଟିକାୟଂ ୱିହରାମି। ଅଥ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସମ୍ବହୁଲା ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ୟେନାହଂ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ମୟା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦିଂସୁ। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ତେ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ମଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ୟୋ ସୋ, ଆୱୁସୋ ଅନୁରାଧ, ତଥାଗତୋ ଉତ୍ତମପୁରିସୋ ପରମପୁରିସୋ ପରମପତ୍ତିପତ୍ତୋ, ତଂ ତଥାଗତୋ ଇମେସୁ ଚତୂସୁ ଠାନେସୁ ପଞ୍ଞାପୟମାନୋ ପଞ୍ଞାପେତି – ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱା…ପେ॰… ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱା’’ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତାହଂ, ଭନ୍ତେ, ତେ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟେ ପରିବ୍ବାଜକେ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘‘ୟୋ ସୋ, ଆୱୁସୋ , ତଥାଗତୋ ଉତ୍ତମପୁରିସୋ ପରମପୁରିସୋ ପରମପତ୍ତିପତ୍ତୋ, ତଂ ତଥାଗତୋ ଅଞ୍ଞତ୍ର ଇମେହି ଚତୂହି ଠାନେହି ପଞ୍ଞାପୟମାନୋ ପଞ୍ଞାପେତି – ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱା…ପେ॰… ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱା’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭନ୍ତେ, ତେ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ମଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ସୋ ଚାୟଂ ଭିକ୍ଖୁ ନୱୋ ଭୱିସ୍ସତି ଅଚିରପବ୍ବଜିତୋ ଥେରୋ ୱା ପନ ବାଲୋ ଅବ୍ୟତ୍ତୋ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ତେ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ନୱୱାଦେନ ଚ ବାଲୱାଦେନ ଚ ଅପସାଦେତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ପକ୍କମିଂସୁ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ଅଚିରପକ୍କନ୍ତେସୁ ତେସୁ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟେସୁ ପରିବ୍ବାଜକେସୁ ଏତଦହୋସି – ‘‘ସଚେ ଖୋ ମଂ ତେ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଉତ୍ତରିଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ, କଥଂ ବ୍ୟାକରମାନୋ ନୁ ଖ୍ୱାହଂ ତେସଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ୱୁତ୍ତୱାଦୀ ଚେୱ ଭଗୱତୋ ଅସ୍ସଂ, ନ ଚ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭୂତେନ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖେୟ୍ୟଂ, ଧମ୍ମସ୍ସ ଚାନୁଧମ୍ମଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ, ନ ଚ କୋଚି ସହଧମ୍ମିକୋ ୱାଦାନୁୱାଦୋ ଗାରୟ୍ହଂ ଠାନଂ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟା’’ତି?

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଅନୁରାଧ, ରୂପଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୱେଦନା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି?…ପେ॰… ସଞ୍ଞା …ପେ॰… ସଙ୍ଖାରା…ପେ॰… ‘‘ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଅନୁରାଧ, ୟଂ କିଞ୍ଚି ରୂପଂ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଓଳାରିକଂ ୱା ସୁଖୁମଂ ୱା ହୀନଂ ୱା ପଣୀତଂ ୱା ୟଂ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ୱା, ସବ୍ବଂ ରୂପଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ୟା କାଚି ୱେଦନା ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନା…ପେ॰… ୟା କାଚି ସଞ୍ଞା…ପେ॰… ୟେ କେଚି ସଙ୍ଖାରା…ପେ॰… ୟଂ କିଞ୍ଚି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଓଳାରିକଂ ୱା ସୁଖୁମଂ ୱା ହୀନଂ ୱା ପଣୀତଂ ୱା ୟଂ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ୱା, ସବ୍ବଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଅନୁରାଧ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ରୂପସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ୱେଦନାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ସଞ୍ଞାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ସଙ୍ଖାରେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି; ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି; ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତି।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଅନୁରାଧ, ରୂପଂ ତଥାଗତୋତି ସମନୁପସ୍ସସୀ’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୱେଦନଂ ତଥାଗତୋତି ସମନୁପସ୍ସସୀ’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସଞ୍ଞଂ ତଥାଗତୋତି ସମନୁପସ୍ସସୀ’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସଙ୍ଖାରେ ତଥାଗତୋତି ସମନୁପସ୍ସସୀ’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୱିଞ୍ଞାଣଂ ତଥାଗତୋତି ସମନୁପସ୍ସସୀ’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଅନୁରାଧ, ରୂପସ୍ମିଂ ତଥାଗତୋତି ସମନୁପସ୍ସସୀ’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଅଞ୍ଞତ୍ର ରୂପା ତଥାଗତୋତି ସମନୁପସ୍ସସୀ’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୱେଦନାୟ…ପେ॰… ଅଞ୍ଞତ୍ର ୱେଦନାୟ…ପେ॰… ସଞ୍ଞାୟ…ପେ॰… ଅଞ୍ଞତ୍ର ସଞ୍ଞାୟ…ପେ॰… ସଙ୍ଖାରେସୁ…ପେ॰… ଅଞ୍ଞତ୍ର ସଙ୍ଖାରେହି…ପେ॰… ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ତଥାଗତୋତି ସମନୁପସ୍ସସୀ’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଅଞ୍ଞତ୍ର ୱିଞ୍ଞାଣା ତଥାଗତୋତି ସମନୁପସ୍ସସୀ’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଅନୁରାଧ, ରୂପଂ, ୱେଦନଂ, ସଞ୍ଞଂ, ସଙ୍ଖାରେ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ତଥାଗତୋତି ସମନୁପସ୍ସସୀ’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଅନୁରାଧ, ଅୟଂ ସୋ ଅରୂପୀ ଅୱେଦନୋ ଅସଞ୍ଞୀ ଅସଙ୍ଖାରୋ ଅୱିଞ୍ଞାଣୋ ତଥାଗତୋତି ସମନୁପସ୍ସସୀ’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏତ୍ଥ ଚ ତେ, ଅନୁରାଧ, ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସଚ୍ଚତୋ ଥେତତୋ ତଥାଗତେ ଅନୁପଲବ୍ଭିୟମାନେ [ତଥାଗତୋ ଅନୁପଲବ୍ଭିୟମାନୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰), ତଥାଗତେ ଅନୁପଲବ୍ଭମାନେ (?)] କଲ୍ଲଂ ନୁ ତେ ତଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ [ୱେୟ୍ୟାକରଣାୟ (ସୀ॰)] – ୟୋ ସୋ, ଆୱୁସୋ, ତଥାଗତୋ ଉତ୍ତମପୁରିସୋ ପରମପୁରିସୋ ପରମପତ୍ତିପତ୍ତୋ, ତଂ ତଥାଗତୋ ଅଞ୍ଞତ୍ର ଇମେହି ଚତୂହି ଠାନେହି ପଞ୍ଞାପୟମାନୋ ପଞ୍ଞାପେତି – ‘‘‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱା…ପେ॰… ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଅନୁରାଧ! ପୁବ୍ବେ ଚାହଂ, ଅନୁରାଧ, ଏତରହି ଚ ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚେୱ ପଞ୍ଞାପେମି ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ନିରୋଧ’’ନ୍ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ପଠମସାରିପୁତ୍ତକୋଟ୍ଠିକସୁତ୍ତଂ

୪୧୨ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଚ ସାରିପୁତ୍ତୋ, ଆୟସ୍ମା ଚ ମହାକୋଟ୍ଠିକୋ ବାରାଣସିୟଂ ୱିହରନ୍ତି ଇସିପତନେ ମିଗଦାୟେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକୋଟ୍ଠିକୋ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ସାରିପୁତ୍ତେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକୋଟ୍ଠିକୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି? ‘‘ଅବ୍ୟାକତଂ ଖୋ ଏତଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତା – ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’’ତି। ‘‘କିଂ ପନାୱୁସୋ, ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି? ‘‘ଏତମ୍ପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା – ‘ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’’ତି। ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି? ‘‘ଅବ୍ୟାକତଂ ଖୋ ଏତଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତା – ‘ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’’ତି। ‘‘କିଂ ପନାୱୁସୋ, ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି? ‘‘ଏତମ୍ପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା – ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’’ତି।

‘‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ, ‘ଅବ୍ୟାକତଂ ଖୋ ଏତଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତା – ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱଦେସି…ପେ॰… ‘କିଂ ପନାୱୁସୋ, ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ – ‘ଏତମ୍ପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା – ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱଦେସି। କୋ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନେତଂ ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା’’ତି?

‘‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ରୂପଗତମେତଂ। ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି, ରୂପଗତମେତଂ। ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି, ରୂପଗତମେତଂ। ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି, ରୂପଗତମେତଂ। ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ୱେଦନାଗତମେତଂ। ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି, ୱେଦନାଗତମେତଂ। ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି, ୱେଦନାଗତମେତଂ। ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି, ୱେଦନାଗତମେତଂ। ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସଞ୍ଞାଗତମେତଂ। ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି, ସଞ୍ଞାଗତମେତଂ। ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି, ସଞ୍ଞାଗତମେତଂ। ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି, ସଞ୍ଞାଗତମେତଂ। ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସଙ୍ଖାରଗତମେତଂ । ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି, ସଙ୍ଖାରଗତମେତଂ। ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି, ସଙ୍ଖାରଗତମେତଂ। ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି, ସଙ୍ଖାରଗତମେତଂ। ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ୱିଞ୍ଞାଣଗତମେତଂ। ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି, ୱିଞ୍ଞାଣଗତମେତଂ। ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି, ୱିଞ୍ଞାଣଗତମେତଂ। ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି, ୱିଞ୍ଞାଣଗତମେତଂ। ଅୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ହେତୁ ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ, ୟେନେତଂ ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଦୁତିୟସାରିପୁତ୍ତକୋଟ୍ଠିକସୁତ୍ତଂ

୪୧୩ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଚ ସାରିପୁତ୍ତୋ, ଆୟସ୍ମା ଚ ମହାକୋଟ୍ଠିକୋ ବାରାଣସିୟଂ ୱିହରନ୍ତି ଇସିପତନେ ମିଗଦାୟେ…ପେ॰… (ସାୟେୱ ପୁଚ୍ଛା) ‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ, ୟେନେତଂ ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା’’ତି? ‘‘ରୂପଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅଜାନତୋ ଅପସ୍ସତୋ ୟଥାଭୂତଂ, ରୂପସମୁଦୟଂ ଅଜାନତୋ ଅପସ୍ସତୋ ୟଥାଭୂତଂ, ରୂପନିରୋଧଂ ଅଜାନତୋ ଅପସ୍ସତୋ ୟଥାଭୂତଂ , ରୂପନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ଅଜାନତୋ ଅପସ୍ସତୋ ୟଥାଭୂତଂ, ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ହୋତି; ‘ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ହୋତି; ‘ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ହୋତି; ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ହୋତି। ୱେଦନଂ…ପେ॰… ସଞ୍ଞଂ…ପେ॰… ସଙ୍ଖାରେ…ପେ॰… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅଜାନତୋ ଅପସ୍ସତୋ ୟଥାଭୂତଂ, ୱିଞ୍ଞାଣସମୁଦୟଂ ଅଜାନତୋ ଅପସ୍ସତୋ ୟଥାଭୂତଂ, ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧଂ ଅଜାନତୋ ଅପସ୍ସତୋ ୟଥାଭୂତଂ, ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ଅଜାନତୋ ଅପସ୍ସତୋ ୟଥାଭୂତଂ, ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ହୋତି; ‘ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ହୋତି; ‘ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ହୋତି; ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’’ତିପିସ୍ସ ହୋତି।

‘‘ରୂପଞ୍ଚ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ୟଥାଭୂତଂ, ରୂପସମୁଦୟଂ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ୟଥାଭୂତଂ, ରୂପନିରୋଧଂ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ୟଥାଭୂତଂ, ରୂପନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ୟଥାଭୂତଂ, ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ନ ହୋତି…ପେ॰… ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ନ ହୋତି। ୱେଦନଂ…ପେ॰… ସଞ୍ଞଂ…ପେ॰… ସଙ୍ଖାରେ…ପେ॰… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ୟଥାଭୂତଂ, ୱିଞ୍ଞାଣସମୁଦୟଂ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ୟଥାଭୂତଂ, ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧଂ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ୟଥାଭୂତଂ, ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ୟଥାଭୂତଂ, ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ନ ହୋତି; ‘ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ନ ହୋତି; ‘ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ନ ହୋତି; ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ନ ହୋତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ହେତୁ ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ, ୟେନେତଂ ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ତତିୟସାରିପୁତ୍ତକୋଟ୍ଠିକସୁତ୍ତଂ

୪୧୪ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଚ ସାରିପୁତ୍ତୋ, ଆୟସ୍ମା ଚ ମହାକୋଟ୍ଠିକୋ ବାରାଣସିୟଂ ୱିହରନ୍ତି ଇସିପତନେ ମିଗଦାୟେ…ପେ॰… (ସାୟେୱ ପୁଚ୍ଛା) ‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ, ୟେନେତଂ ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା’’ତି? ‘‘ରୂପେ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅୱିଗତରାଗସ୍ସ ଅୱିଗତଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ଅୱିଗତପେମସ୍ସ ଅୱିଗତପିପାସସ୍ସ ଅୱିଗତପରିଳାହସ୍ସ ଅୱିଗତତଣ୍ହସ୍ସ ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ହୋତି…ପେ॰… ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ହୋତି। ୱେଦନାୟ…ପେ॰… ସଞ୍ଞାୟ…ପେ॰… ସଙ୍ଖାରେସୁ…ପେ॰… ୱିଞ୍ଞାଣେ ଅୱିଗତରାଗସ୍ସ ଅୱିଗତଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ଅୱିଗତପେମସ୍ସ ଅୱିଗତପିପାସସ୍ସ ଅୱିଗତପରିଳାହସ୍ସ ଅୱିଗତତଣ୍ହସ୍ସ ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ହୋତି…ପେ॰… ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ହୋତି। ରୂପେ ଚ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ୱିଗତରାଗସ୍ସ…ପେ॰… ୱେଦନାୟ…ପେ॰… ସଞ୍ଞାୟ…ପେ॰… ସଙ୍ଖାରେସୁ…ପେ॰… ୱିଞ୍ଞାଣେ ୱିଗତରାଗସ୍ସ ୱିଗତଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ୱିଗତପେମସ୍ସ ୱିଗତପିପାସସ୍ସ ୱିଗତପରିଳାହସ୍ସ ୱିଗତତଣ୍ହସ୍ସ ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ନ ହୋତି…ପେ॰… ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ନ ହୋତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ହେତୁ, ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ, ୟେନେତଂ ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଚତୁତ୍ଥସାରିପୁତ୍ତକୋଟ୍ଠିକସୁତ୍ତଂ

୪୧୫ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଚ ସାରିପୁତ୍ତୋ, ଆୟସ୍ମା ଚ ମହାକୋଟ୍ଠିକୋ ବାରାଣସିୟଂ ୱିହରନ୍ତି ଇସିପତନେ ମିଗଦାୟେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାକୋଟ୍ଠିକୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ମହାକୋଟ୍ଠିକେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକୋଟ୍ଠିକଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ କୋଟ୍ଠିକ, ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି…ପେ॰… ‘କିଂ ପନାୱୁସୋ, ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ – ‘ଏତମ୍ପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା – ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱଦେସି’’। ‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ, ୟେନେତଂ ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା’’ତି?

‘‘ରୂପାରାମସ୍ସ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ରୂପରତସ୍ସ ରୂପସମ୍ମୁଦିତସ୍ସ ରୂପନିରୋଧଂ ଅଜାନତୋ ଅପସ୍ସତୋ ୟଥାଭୂତଂ, ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ହୋତି; ‘ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ହୋତି; ‘ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ହୋତି; ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ହୋତି। ୱେଦନାରାମସ୍ସ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ୱେଦନାରତସ୍ସ ୱେଦନାସମ୍ମୁଦିତସ୍ସ, ୱେଦନାନିରୋଧଂ ଅଜାନତୋ ଅପସ୍ସତୋ ୟଥାଭୂତଂ, ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ହୋତି…ପେ॰… ସଞ୍ଞାରାମସ୍ସ ଖୋ, ଆୱୁସୋ…ପେ॰… ସଙ୍ଖାରାରାମସ୍ସ ଖୋ ଆୱୁସୋ…ପେ॰… ୱିଞ୍ଞାଣାରାମସ୍ସ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ୱିଞ୍ଞାଣରତସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣସମ୍ମୁଦିତସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧଂ ଅଜାନତୋ ଅପସ୍ସତୋ ୟଥାଭୂତଂ, ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ହୋତି…ପେ॰… ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ହୋତି’’।

‘‘ନ ରୂପାରାମସ୍ସ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ନ ରୂପରତସ୍ସ ନ ରୂପସମ୍ମୁଦିତସ୍ସ, ରୂପନିରୋଧଂ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ୟଥାଭୂତଂ, ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ନ ହୋତି…ପେ॰… ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ନ ହୋତି। ନ ୱେଦନାରାମସ୍ସ ଖୋ, ଆୱୁସୋ…ପେ॰… ନ ସଞ୍ଞାରାମସ୍ସ ଖୋ, ଆୱୁସୋ…ପେ॰… ନ ସଙ୍ଖାରାରାମସ୍ସ ଖୋ, ଆୱୁସୋ…ପେ॰… ନ ୱିଞ୍ଞାଣାରାମସ୍ସ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ନ ୱିଞ୍ଞାଣରତସ୍ସ ନ ୱିଞ୍ଞାଣସମ୍ମୁଦିତସ୍ସ, ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧଂ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ୟଥାଭୂତଂ, ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ନ ହୋତି…ପେ॰… ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ନ ହୋତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ହେତୁ, ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ, ୟେନେତଂ ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା’’ତି।

‘‘ସିୟା ପନାୱୁସୋ, ଅଞ୍ଞୋପି ପରିୟାୟୋ, ୟେନେତଂ ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା’’ତି? ‘‘ସିୟା, ଆୱୁସୋ। ଭୱାରାମସ୍ସ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭୱରତସ୍ସ ଭୱସମ୍ମୁଦିତସ୍ସ, ଭୱନିରୋଧଂ ଅଜାନତୋ ଅପସ୍ସତୋ ୟଥାଭୂତଂ, ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ହୋତି…ପେ॰… ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ହୋତି। ନ ଭୱାରାମସ୍ସ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ନ ଭୱରତସ୍ସ ନ ଭୱସମ୍ମୁଦିତସ୍ସ, ଭୱନିରୋଧଂ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ୟଥାଭୂତଂ, ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ନ ହୋତି…ପେ॰… ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ନ ହୋତି। ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପରିୟାୟୋ, ୟେନେତଂ ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା’’ତି।

‘‘ସିୟା ପନାୱୁସୋ, ଅଞ୍ଞୋପି ପରିୟାୟୋ, ୟେନେତଂ ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା’’ତି? ‘‘ସିୟା, ଆୱୁସୋ। ଉପାଦାନାରାମସ୍ସ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଉପାଦାନରତସ୍ସ ଉପାଦାନସମ୍ମୁଦିତସ୍ସ, ଉପାଦାନନିରୋଧଂ ଅଜାନତୋ ଅପସ୍ସତୋ ୟଥାଭୂତଂ, ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ହୋତି…ପେ॰… ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ହୋତି। ନ ଉପାଦାନାରାମସ୍ସ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ନ ଉପାଦାନରତସ୍ସ ନ ଉପାଦାନସମ୍ମୁଦିତସ୍ସ, ଉପାଦାନନିରୋଧଂ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ୟଥାଭୂତଂ, ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ନ ହୋତି…ପେ॰… ‘ନେୱ, ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ନ ହୋତି। ଅୟମ୍ପି ଖୋ ଆୱୁସୋ, ପରିୟାୟୋ, ୟେନେତଂ ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା’’ତି।

‘‘ସିୟା ପନାୱୁସୋ, ଅଞ୍ଞୋପି ପରିୟାୟୋ, ୟେନେତଂ ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା’’ତି? ‘‘ସିୟା, ଆୱୁସୋ। ତଣ୍ହାରାମସ୍ସ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ତଣ୍ହାରତସ୍ସ ତଣ୍ହାସମ୍ମୁଦିତସ୍ସ, ତଣ୍ହାନିରୋଧଂ ଅଜାନତୋ ଅପସ୍ସତୋ ୟଥାଭୂତଂ, ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ହୋତି…ପେ॰… ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ହୋତି। ନ ତଣ୍ହାରାମସ୍ସ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ନ ତଣ୍ହାରତସ୍ସ ନ ତଣ୍ହାସମ୍ମୁଦିତସ୍ସ, ତଣ୍ହାନିରୋଧଂ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ୟଥାଭୂତଂ, ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ନ ହୋତି…ପେ॰ … ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପିସ୍ସ ନ ହୋତି। ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପରିୟାୟୋ, ୟେନେତଂ ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା’’ତି।

‘‘ସିୟା ପନାୱୁସୋ, ଅଞ୍ଞୋପି ପରିୟାୟୋ, ୟେନେତଂ ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା’’ତି? ‘‘ଏତ୍ଥ ଦାନି, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଇତୋ ଉତ୍ତରି କିଂ ଇଚ୍ଛସି? ତଣ୍ହାସଙ୍ଖୟୱିମୁତ୍ତସ୍ସ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ୱଟ୍ଟଂ [ୱତ୍ତଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰) ୱଦ୍ଧଂ (ପୀ॰)] ନତ୍ଥି ପଞ୍ଞାପନାୟା’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସୁତ୍ତଂ

୪୧୬ . ଅଥ ଖୋ ୱଚ୍ଛଗୋତ୍ତୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ୱଚ୍ଛଗୋତ୍ତୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’’ତି? ‘‘ଅବ୍ୟାକତଂ ଖୋ ଏତଂ, ୱଚ୍ଛ, ଭଗୱତା – ‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’’’ତି। ‘‘କିଂ ପନ, ଭୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’’ତି? ‘‘ଏତମ୍ପି ଖୋ, ୱଚ୍ଛ, ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା – ‘ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’’’ତି। ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଅନ୍ତୱା ଲୋକୋ’’ତି? ‘‘ଅବ୍ୟାକତଂ ଖୋ ଏତଂ, ୱଚ୍ଛ, ଭଗୱତା – ‘ଅନ୍ତୱା ଲୋକୋ’’’ତି। ‘‘କିଂ ପନ, ଭୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଅନନ୍ତୱା ଲୋକୋ’’ତି? ‘‘ଏତମ୍ପି ଖୋ, ୱଚ୍ଛ, ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା – ‘ଅନନ୍ତୱା ଲୋକୋ’’’ତି। ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀର’’ନ୍ତି? ‘‘ଅବ୍ୟାକତଂ ଖୋ ଏତଂ, ୱଚ୍ଛ, ଭଗୱତା – ‘ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀର’’’ନ୍ତି। ‘‘କିଂ ପନ, ଭୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀର’’ନ୍ତି? ‘‘ଏତମ୍ପି ଖୋ, ୱଚ୍ଛ, ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା – ‘ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀର’’’ନ୍ତି। ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି? ‘‘ଅବ୍ୟାକତଂ ଖୋ ଏତଂ, ୱଚ୍ଛ, ଭଗୱତା – ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’’ତି। ‘‘କିଂ ପନ, ଭୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି? ‘‘ଏତମ୍ପି ଖୋ, ୱଚ୍ଛ, ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା – ‘ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’’ତି। ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି? ‘‘ଅବ୍ୟାକତଂ ଖୋ ଏତଂ, ୱଚ୍ଛ, ଭଗୱତା – ‘ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’’ତି। ‘‘କିଂ ପନ, ଭୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି? ‘‘ଏତମ୍ପି ଖୋ, ୱଚ୍ଛ, ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା – ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’’ତି।

‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ, ୟେନ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠାନଂ ଏୱଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ହୋତି – ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋତି ୱା, ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋତି ୱା, ଅନ୍ତୱା ଲୋକୋତି ୱା, ଅନନ୍ତୱା ଲୋକୋତି ୱା, ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀରନ୍ତି ୱା, ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀରନ୍ତି ୱା, ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି ୱା, ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି ୱା, ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି ୱା, ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି ୱା? କୋ ପନ, ଭୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ, ୟେନ ସମଣସ୍ସ ଗୋତମସ୍ସ ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠସ୍ସ ନ ଏୱଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ହୋତି – ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋତିପି, ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋତିପି, ଅନ୍ତୱା ଲୋକୋତିପି, ଅନନ୍ତୱା ଲୋକୋତିପି, ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀରନ୍ତିପି, ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀରନ୍ତିପି, ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତିପି, ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତିପି, ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତିପି, ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତିପୀ’’ତି?

‘‘ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ଖୋ, ୱଚ୍ଛ, ପରିବ୍ବାଜକା ଚକ୍ଖୁଂ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସନ୍ତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହଂ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସନ୍ତି…ପେ॰… ମନଂ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସନ୍ତି। ତସ୍ମା ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠାନଂ ଏୱଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ହୋତି – ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋତି ୱା…ପେ॰… ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି ୱା। ତଥାଗତୋ ଚ ଖୋ, ୱଚ୍ଛ, ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଚକ୍ଖୁଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି…ପେ॰… ମନଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି। ତସ୍ମା ତଥାଗତସ୍ସ ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠସ୍ସ ନ ଏୱଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ହୋତି – ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋତିପି…ପେ॰… ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତିପୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ୱଚ୍ଛଗୋତ୍ତୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ୱଚ୍ଛଗୋତ୍ତୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’’ତି? ଅବ୍ୟାକତଂ ଖୋ ଏତଂ, ୱଚ୍ଛ, ମୟା – ‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’ତି…ପେ॰…। ‘‘କିଂ ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି? ‘‘ଏତମ୍ପି ଖୋ, ୱଚ୍ଛ, ଅବ୍ୟାକତଂ ମୟା – ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’’ତି।

‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ, ୟେନ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠାନଂ ଏୱଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ହୋତି – ‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’ତି ୱା…ପେ॰… ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱା? କୋ ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ, ୟେନ ଭୋତୋ ଗୋତମସ୍ସ ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠସ୍ସ ନ ଏୱଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ହୋତି – ‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’ତିପି…ପେ॰… ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପୀ’’ତି?

‘‘ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ଖୋ, ୱଚ୍ଛ, ପରିବ୍ବାଜକା ଚକ୍ଖୁଂ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି , ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସନ୍ତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହଂ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସନ୍ତି…ପେ॰… ମନଂ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସନ୍ତି। ତସ୍ମା ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠାନଂ ଏୱଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ହୋତି – ‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’ତି ୱା…ପେ॰… ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱା। ତଥାଗତୋ ଚ ଖୋ, ୱଚ୍ଛ, ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଚକ୍ଖୁଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି…ପେ॰… ମନଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି। ତସ୍ମା ତଥାଗତସ୍ସ ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠସ୍ସ ନ ଏୱଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ହୋତି – ‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’ତିପି, ‘ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’ତିପି, ‘ଅନ୍ତୱା ଲୋକୋ’ତିପି, ‘ଅନନ୍ତୱା ଲୋକୋ’ତିପି, ‘ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀର’ନ୍ତିପି, ‘ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀର’ନ୍ତିପି, ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପି, ‘ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପି, ‘ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପି, ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପୀ’’ତି।

‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭୋ ଗୋତମ! ୟତ୍ର ହି ନାମ ସତ୍ଥୁ ଚ [ସତ୍ଥୁସ୍ସ ଚ (ସୀ॰ ପୀ॰), ସତ୍ଥୁ ଚେୱ (ଖେମାସୁତ୍ତେ)] ସାୱକସ୍ସ ଚ ଅତ୍ଥେନ ଅତ୍ଥୋ ବ୍ୟଞ୍ଜନେନ ବ୍ୟଞ୍ଜନଂ ସଂସନ୍ଦିସ୍ସତି ସମେସ୍ସତି ନ ୱିରୋଧୟିସ୍ସତି, ୟଦିଦଂ ଅଗ୍ଗପଦସ୍ମିଂ। ଇଦାନାହଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ସମଣଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତମତ୍ଥଂ ଅପୁଚ୍ଛିଂ। ସମଣୋପି ମେ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଏତେହି ପଦେହି ଏତେହି ବ୍ୟଞ୍ଜନେହି ତମତ୍ଥଂ ବ୍ୟାକାସି, ସେୟ୍ୟଥାପି ଭୱଂ ଗୋତମୋ। ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭୋ ଗୋତମ ! ୟତ୍ର ହି ନାମ ସତ୍ଥୁ ଚ ସାୱକସ୍ସ ଚ ଅତ୍ଥେନ ଅତ୍ଥୋ ବ୍ୟଞ୍ଜନେନ ବ୍ୟଞ୍ଜନଂ ସଂସନ୍ଦିସ୍ସତି ସମେସ୍ସତି ନ ୱିରୋଧୟିସ୍ସତି, ୟଦିଦଂ ଅଗ୍ଗପଦସ୍ମି’’ନ୍ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ୱଚ୍ଛଗୋତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୪୧୭ . ଅଥ ଖୋ ୱଚ୍ଛଗୋତ୍ତୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ୱଚ୍ଛଗୋତ୍ତୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’’ତି? ଅବ୍ୟାକତଂ ଖୋ ଏତଂ, ୱଚ୍ଛ, ମୟା – ‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’ତି…ପେ॰…। ‘‘କିଂ ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’’ତି? ‘‘ଏତମ୍ପି ଖୋ, ୱଚ୍ଛ, ଅବ୍ୟାକତଂ ମୟା – ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’’ତି।

‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ, ୟେନ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠାନଂ ଏୱଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ହୋତି – ‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’ତି ୱା…ପେ॰… ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱା? କୋ ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ, ୟେନ ଭୋତୋ ଗୋତମସ୍ସ ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠସ୍ସ ନ ଏୱଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ହୋତି – ‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’ତିପି…ପେ॰… ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପୀ’’ତି?

‘‘ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ଖୋ, ୱଚ୍ଛ, ପରିବ୍ବାଜକା ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତି, ରୂପୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ, ଅତ୍ତନି ୱା ରୂପଂ, ରୂପସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ । ୱେଦନଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତି…ପେ॰… ସଞ୍ଞଂ…ପେ॰… ସଙ୍ଖାରେ…ପେ॰… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତି, ୱିଞ୍ଞାଣୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ, ଅତ୍ତନି ୱା ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ। ତସ୍ମା ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠାନଂ ଏୱଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ହୋତି – ‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’ତି ୱା…ପେ॰… ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱା। ତଥାଗତୋ ଚ ଖୋ, ୱଚ୍ଛ, ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ନ ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି, ନ ରୂପୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ, ନ ଅତ୍ତନି ୱା ରୂପଂ, ନ ରୂପସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ। ନ ୱେଦନଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି…ପେ॰… ନ ସଞ୍ଞଂ…ପେ॰… ନ ସଙ୍ଖାରେ…ପେ॰… ନ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି, ନ ୱିଞ୍ଞାଣୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ, ନ ଅତ୍ତନି ୱା ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ନ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ। ତସ୍ମା ତଥାଗତସ୍ସ ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠସ୍ସ ନ ଏୱଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ହୋତି – ‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’ତିପି…ପେ॰… ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ୱଚ୍ଛଗୋତ୍ତୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୟେନାୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ୱଚ୍ଛଗୋତ୍ତୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’’ତି? ଅବ୍ୟାକତଂ ଖୋ ଏତଂ, ୱଚ୍ଛ, ଭଗୱତା – ‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’ତି…ପେ॰…। ‘‘କିଂ ପନ, ଭୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’’ତି? ‘‘ଏତମ୍ପି ଖୋ, ୱଚ୍ଛ, ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା – ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’’ତି।

‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ, ୟେନ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠାନଂ ଏୱଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ହୋତି – ‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’ତି ୱା…ପେ॰… ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱା? କୋ ପନ, ଭୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ସମଣସ୍ସ ଗୋତମସ୍ସ ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠସ୍ସ ନ ଏୱଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ହୋତି – ‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’ତିପି…ପେ॰… ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପୀ’’ତି?

‘‘ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ଖୋ, ୱଚ୍ଛ, ପରିବ୍ବାଜକା ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତି, ରୂପୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ, ଅତ୍ତନି ୱା ରୂପଂ, ରୂପସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ। ୱେଦନଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତି…ପେ॰… ସଞ୍ଞଂ…ପେ॰… ସଙ୍ଖାରେ…ପେ॰… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତି, ୱିଞ୍ଞାଣୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ, ଅତ୍ତନି ୱା ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ। ତସ୍ମା ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠାନଂ ଏୱଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ହୋତି – ‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’ତି ୱା…ପେ॰… ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱା। ତଥାଗତୋ ଚ ଖୋ, ୱଚ୍ଛ, ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ନ ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି, ନ ରୂପୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ, ନ ଅତ୍ତନି ୱା ରୂପଂ, ନ ରୂପସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ। ନ ୱେଦନଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି…ପେ॰… ନ ସଞ୍ଞଂ…ପେ॰… ନ ସଙ୍ଖାରେ…ପେ॰… ନ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି, ନ ୱିଞ୍ଞାଣୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ, ନ ଅତ୍ତନି ୱା ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ନ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ। ତସ୍ମା ତଥାଗତସ୍ସ ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠସ୍ସ ନ ଏୱଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ହୋତି – ‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’ତିପି, ‘ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’ତିପି, ‘ଅନ୍ତୱା ଲୋକୋ’ତିପି, ‘ଅନନ୍ତୱା ଲୋକୋ’ତିପି, ‘ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀର’ନ୍ତିପି, ‘ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀର’ନ୍ତିପି, ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପି, ‘ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପି, ‘ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପି, ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତିପୀ’’ତି।

‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ! ୟତ୍ର ହି ନାମ ସତ୍ଥୁ ଚ ସାୱକସ୍ସ ଚ ଅତ୍ଥେନ ଅତ୍ଥୋ ବ୍ୟଞ୍ଜନେନ ବ୍ୟଞ୍ଜନଂ ସଂସନ୍ଦିସ୍ସତି, ସମେସ୍ସତି, ନ ୱିରୋଧୟିସ୍ସତି, ୟଦିଦଂ ଅଗ୍ଗପଦସ୍ମିଂ। ଇଦାନାହଂ, ଭୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ସମଣଂ ଗୋତମଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତମତ୍ଥଂ ଅପୁଚ୍ଛିଂ। ସମଣୋପି ମେ ଗୋତମୋ ଏତେହି ପଦେହି ଏତେହି ବ୍ୟଞ୍ଜନେହି ଏତମତ୍ଥଂ ବ୍ୟାକାସି, ସେୟ୍ୟଥାପି ଭୱଂ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ। ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ! ୟତ୍ର ହି ନାମ ସତ୍ଥୁ ଚ ସାୱକସ୍ସ ଚ ଅତ୍ଥେନ ଅତ୍ଥୋ ବ୍ୟଞ୍ଜନେନ ବ୍ୟଞ୍ଜନଂ ସଂସନ୍ଦିସ୍ସତି ସମେସ୍ସତି ନ ୱିରୋଧୟିସ୍ସତି, ୟଦିଦଂ ଅଗ୍ଗପଦସ୍ମି’’ନ୍ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. କୁତୂହଲସାଲାସୁତ୍ତଂ

୪୧୮ . ଅଥ ଖୋ ୱଚ୍ଛଗୋତ୍ତୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ୱଚ୍ଛଗୋତ୍ତୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ପୁରିମାନି , ଭୋ ଗୋତମ , ଦିୱସାନି ପୁରିମତରାନି ସମ୍ବହୁଲାନଂ ନାନାତିତ୍ଥିୟାନଂ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ କୁତୂହଲସାଲାୟଂ ସନ୍ନିସିନ୍ନାନଂ ସନ୍ନିପତିତାନଂ ଅୟମନ୍ତରାକଥା ଉଦପାଦି – ‘ଅୟଂ ଖୋ ପୂରଣୋ କସ୍ସପୋ ସଙ୍ଘୀ ଚେୱ ଗଣୀ ଚ ଗଣାଚରିୟୋ ଚ ଞାତୋ ୟସସ୍ସୀ ତିତ୍ଥକରୋ ସାଧୁସମ୍ମତୋ ବହୁଜନସ୍ସ। ସୋପି ସାୱକଂ ଅବ୍ଭତୀତଂ କାଲଙ୍କତଂ ଉପପତ୍ତୀସୁ ବ୍ୟାକରୋତି – ‘ଅସୁ ଅମୁତ୍ର ଉପପନ୍ନୋ, ଅସୁ ଅମୁତ୍ର ଉପପନ୍ନୋ’ତି। ୟୋପିସ୍ସ ସାୱକୋ ଉତ୍ତମପୁରିସୋ ପରମପୁରିସୋ ପରମପତ୍ତିପତ୍ତୋ ତମ୍ପି ସାୱକଂ ଅବ୍ଭତୀତଂ କାଲଙ୍କତଂ ଉପପତ୍ତୀସୁ ବ୍ୟାକରୋତି – ‘ଅସୁ ଅମୁତ୍ର ଉପପନ୍ନୋ, ଅସୁ ଅମୁତ୍ର ଉପପନ୍ନୋ’’’ତି।

‘‘ଅୟମ୍ପି ଖୋ ମକ୍ଖଲି ଗୋସାଲୋ…ପେ॰… ଅୟମ୍ପି ଖୋ ନିଗଣ୍ଠୋ ନାଟପୁତ୍ତୋ…ପେ॰… ଅୟମ୍ପି ଖୋ ସଞ୍ଚୟୋ [ସଞ୍ଜୟୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ବେଲଟ୍ଠପୁତ୍ତୋ…ପେ॰… ଅୟମ୍ପି ଖୋ ପକୁଧୋ [ପକୁଦ୍ଧୋ (ପୀ॰)] କଚ୍ଚାନୋ…ପେ॰… ଅୟମ୍ପି ଖୋ ଅଜିତୋ କେସକମ୍ବଲୋ ସଙ୍ଘୀ ଚେୱ ଗଣୀ ଚ ଗଣାଚରିୟୋ ଚ ଞାତୋ ୟସସ୍ସୀ ତିତ୍ଥକରୋ ସାଧୁସମ୍ମତୋ ବହୁଜନସ୍ସ। ସୋପି ସାୱକଂ ଅବ୍ଭତୀତଂ କାଲଙ୍କତଂ ଉପପତ୍ତୀସୁ ବ୍ୟାକରୋତି – ‘ଅସୁ ଅମୁତ୍ର ଉପପନ୍ନୋ, ଅସୁ ଅମୁତ୍ର ଉପପନ୍ନୋ’ତି। ୟୋପିସ୍ସ ସାୱକୋ ଉତ୍ତମପୁରିସୋ ପରମପୁରିସୋ ପରମପତ୍ତିପତ୍ତୋ ତମ୍ପି ସାୱକଂ ଅବ୍ଭତୀତଂ କାଲଙ୍କତଂ ଉପପତ୍ତୀସୁ ବ୍ୟାକରୋତି – ‘ଅସୁ ଅମୁତ୍ର ଉପପନ୍ନୋ, ଅସୁ ଅମୁତ୍ର ଉପପନ୍ନୋ’’’ତି।

‘‘ଅୟମ୍ପି ଖୋ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ସଙ୍ଘୀ ଚେୱ ଗଣୀ ଚ ଗଣାଚରିୟୋ ଚ ଞାତୋ ୟସସ୍ସୀ ତିତ୍ଥକରୋ ସାଧୁସମ୍ମତୋ ବହୁଜନସ୍ସ। ସୋପି ସାୱକଂ ଅବ୍ଭତୀତଂ କାଲଙ୍କତଂ ଉପପତ୍ତୀସୁ ବ୍ୟାକରୋତି – ‘ଅସୁ ଅମୁତ୍ର ଉପପନ୍ନୋ, ଅସୁ ଅମୁତ୍ର ଉପପନ୍ନୋ’ତି। ୟୋପିସ୍ସ [ୟୋ ଚ ଖ୍ୱସ୍ସ (ପୀ॰)] ସାୱକୋ ଉତ୍ତମପୁରିସୋ ପରମପୁରିସୋ ପରମପତ୍ତିପତ୍ତୋ ତଞ୍ଚ ସାୱକଂ ଅବ୍ଭତୀତଂ କାଲଙ୍କତଂ ଉପପତ୍ତୀସୁ ନ ବ୍ୟାକରୋତି – ‘ଅସୁ ଅମୁତ୍ର ଉପପନ୍ନୋ, ଅସୁ ଅମୁତ୍ର ଉପପନ୍ନୋ’ତି। ଅପି ଚ ଖୋ ନଂ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରୋତି – ‘ଅଚ୍ଛେଚ୍ଛି ତଣ୍ହଂ, ୱିୱତ୍ତୟି ସଂୟୋଜନଂ, ସମ୍ମା ମାନାଭିସମୟା ଅନ୍ତମକାସି ଦୁକ୍ଖସ୍ସା’ତି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅହୁ ଦେୱ କଙ୍ଖା, ଅହୁ ୱିଚିକିଚ୍ଛା – ‘କଥଂ ନାମ [କଥଞ୍ହି ନାମ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰) କଥଂ କଥଂ ନାମ (ଛକ୍କଙ୍ଗୁତ୍ତରେ ପଞ୍ଚମୱଗ୍ଗେ ଦୁତିୟସୁତ୍ତେ)] ସମଣସ୍ସ ଗୋତମସ୍ସ ଧମ୍ମୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ’’’ତି [ଧମ୍ମାଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟାତି (ପୀ॰ କ॰) ଧମ୍ମୋ… ଅଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ (ଛକ୍କଙ୍ଗୁତ୍ତରେ)] ?

‘‘ଅଲଞ୍ହି ତେ, ୱଚ୍ଛ, କଙ୍ଖିତୁଂ, ଅଲଂ ୱିଚିକିଚ୍ଛିତୁଂ। କଙ୍ଖନୀୟେ ଚ ପନ ତେ ଠାନେ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଉପ୍ପନ୍ନା। ସଉପାଦାନସ୍ସ ଖ୍ୱାହଂ, ୱଚ୍ଛ, ଉପପତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାପେମି ନୋ ଅନୁପାଦାନସ୍ସ। ସେୟ୍ୟଥାପି , ୱଚ୍ଛ, ଅଗ୍ଗି ସଉପାଦାନୋ ଜଲତି, ନୋ ଅନୁପାଦାନୋ; ଏୱମେୱ ଖ୍ୱାହଂ, ୱଚ୍ଛ, ସଉପାଦାନସ୍ସ ଉପପତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାପେମି, ନୋ ଅନୁପାଦାନସ୍ସା’’ତି।

‘‘ୟସ୍ମିଂ , ଭୋ ଗୋତମ, ସମୟେ ଅଚ୍ଚି ୱାତେନ ଖିତ୍ତା ଦୂରମ୍ପି ଗଚ୍ଛତି, ଇମସ୍ସ ପନ ଭୱଂ ଗୋତମୋ କିଂ ଉପାଦାନସ୍ମିଂ ପଞ୍ଞାପେତୀ’’ତି? ‘‘ୟସ୍ମିଂ ଖୋ, ୱଚ୍ଛ, ସମୟେ ଅଚ୍ଚି ୱାତେନ ଖିତ୍ତା ଦୂରମ୍ପି ଗଚ୍ଛତି, ତମହଂ ୱାତୂପାଦାନଂ ପଞ୍ଞାପେମି। ୱାତୋ ହିସ୍ସ, ୱଚ୍ଛ, ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଉପାଦାନଂ ହୋତୀ’’ତି। ‘‘ୟସ୍ମିଞ୍ଚ ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, ସମୟେ ଇମଞ୍ଚ କାୟଂ ନିକ୍ଖିପତି, ସତ୍ତୋ ଚ ଅଞ୍ଞତରଂ କାୟଂ ଅନୁପପନ୍ନୋ ହୋତି, ଇମସ୍ସ ପନ ଭୱଂ ଗୋତମୋ କିଂ ଉପାଦାନସ୍ମିଂ ପଞ୍ଞାପେତୀ’’ତି? ‘‘ୟସ୍ମିଂ ଖୋ, ୱଚ୍ଛ, ସମୟେ ଇମଞ୍ଚ କାୟଂ ନିକ୍ଖିପତି, ସତ୍ତୋ ଚ ଅଞ୍ଞତରଂ କାୟଂ ଅନୁପପନ୍ନୋ ହୋତି, ତମହଂ ତଣ୍ହୂପାଦାନଂ ୱଦାମି। ତଣ୍ହା ହିସ୍ସ, ୱଚ୍ଛ, ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଉପାଦାନଂ ହୋତୀ’’ତି [ହୋତୀତି…ପେ॰… (କ॰)] । ନୱମଂ।

୧୦. ଆନନ୍ଦସୁତ୍ତଂ

୪୧୯ . ଅଥ ଖୋ ୱଚ୍ଛଗୋତ୍ତୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ୱଚ୍ଛଗୋତ୍ତୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅତ୍ଥତ୍ତା’’ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭଗୱା ତୁଣ୍ହୀ ଅହୋସି। ‘‘କିଂ ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, ନତ୍ଥତ୍ତା’’ତି? ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ଭଗୱା ତୁଣ୍ହୀ ଅହୋସି। ଅଥ ଖୋ ୱଚ୍ଛଗୋତ୍ତୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ପକ୍କାମି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଅଚିରପକ୍କନ୍ତେ ୱଚ୍ଛଗୋତ୍ତେ ପରିବ୍ବାଜକେ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ୱଚ୍ଛଗୋତ୍ତସ୍ସ ପରିବ୍ବାଜକସ୍ସ ପଞ୍ହଂ ପୁଟ୍ଠୋ ନ ବ୍ୟାକାସୀ’’ତି? ‘‘ଅହଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ୱଚ୍ଛଗୋତ୍ତସ୍ସ ପରିବ୍ବାଜକସ୍ସ ‘ଅତ୍ଥତ୍ତା’ତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ‘ଅତ୍ଥତ୍ତା’ତି ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ, ୟେ ତେ, ଆନନ୍ଦ, ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସସ୍ସତୱାଦା ତେସମେତଂ ସଦ୍ଧିଂ [ତେସମେତଂ ଲଦ୍ଧି (ସୀ॰)] ଅଭୱିସ୍ସ। ଅହଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ୱଚ୍ଛଗୋତ୍ତସ୍ସ ପରିବ୍ବାଜକସ୍ସ ‘ନତ୍ଥତ୍ତା’ତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ‘ନତ୍ଥତ୍ତା’ତି ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ, ୟେ ତେ, ଆନନ୍ଦ, ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଉଚ୍ଛେଦୱାଦା ତେସମେତଂ ସଦ୍ଧିଂ ଅଭୱିସ୍ସ। ଅହଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ୱଚ୍ଛଗୋତ୍ତସ୍ସ ପରିବ୍ବାଜକସ୍ସ ‘ଅତ୍ଥତ୍ତା’ତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ‘ଅତ୍ଥତ୍ତା’ତି ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ, ଅପି ନୁ ମେ ତଂ, ଆନନ୍ଦ, ଅନୁଲୋମଂ ଅଭୱିସ୍ସ ଞାଣସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ – ‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଅହଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ୱଚ୍ଛଗୋତ୍ତସ୍ସ ପରିବ୍ବାଜକସ୍ସ ‘ନତ୍ଥତ୍ତା’ତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ‘ନତ୍ଥତ୍ତା’ତି ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ , ସମ୍ମୂଳ୍ହସ୍ସ, ଆନନ୍ଦ, ୱଚ୍ଛଗୋତ୍ତସ୍ସ ପରିବ୍ବାଜକସ୍ସ ଭିୟ୍ୟୋ ସମ୍ମୋହାୟ ଅଭୱିସ୍ସ – ‘ଅହୁୱା ମେ ନୂନ ପୁବ୍ବେ ଅତ୍ତା, ସୋ ଏତରହି ନତ୍ଥୀ’’’ତି। ଦସମଂ।

୧୧. ସଭିୟକଚ୍ଚାନସୁତ୍ତଂ

୪୨୦ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ସଭିୟୋ କଚ୍ଚାନୋ ଞାତିକେ ୱିହରତି ଗିଞ୍ଜକାୱସଥେ। ଅଥ ଖୋ ୱଚ୍ଛଗୋତ୍ତୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ୟେନାୟସ୍ମା ସଭିୟୋ କଚ୍ଚାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ସଭିୟେନ କଚ୍ଚାନେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ୱଚ୍ଛଗୋତ୍ତୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସଭିୟଂ କଚ୍ଚାନଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ ଭୋ, କଚ୍ଚାନ, ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି? ‘‘ଅବ୍ୟାକତଂ ଖୋ ଏତଂ, ୱଚ୍ଛ, ଭଗୱତା – ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’’ତି। ‘‘କିଂ ପନ, ଭୋ କଚ୍ଚାନ, ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି? ‘‘ଏତମ୍ପି ଖୋ, ୱଚ୍ଛ, ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା – ‘ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’’ତି।

‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭୋ କଚ୍ଚାନ, ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି? ‘‘ଅବ୍ୟାକତଂ ଖୋ ଏତଂ, ୱଚ୍ଛ, ଭଗୱତା – ‘ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’’ତି। ‘‘କିଂ ପନ, ଭୋ କଚ୍ଚାନ, ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି? ‘‘ଏତମ୍ପି ଖୋ, ୱଚ୍ଛ, ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା – ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’’ତି।

‘‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭୋ କଚ୍ଚାନ, ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି, ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ – ‘ଅବ୍ୟାକତଂ ଖୋ ଏତଂ, ୱଚ୍ଛ, ଭଗୱତା – ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱଦେସି । ‘କିଂ ପନ, ଭୋ କଚ୍ଚାନ, ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି, ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ – ‘ଅବ୍ୟାକତଂ ଖୋ ଏତଂ, ୱଚ୍ଛ, ଭଗୱତା – ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱଦେସି। ‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭୋ କଚ୍ଚାନ, ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି, ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ – ‘ଅବ୍ୟାକତଂ ଖୋ ଏତଂ, ୱଚ୍ଛ , ଭଗୱତା – ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱଦେସି। ‘କିଂ ପନ, ଭୋ କଚ୍ଚାନ, ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି, ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ – ‘ଏତମ୍ପି ଖୋ, ୱଚ୍ଛ, ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା – ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ୱଦେସି। କୋ ନୁ ଖୋ, ଭୋ କଚ୍ଚାନ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ, ୟେନେତଂ ଅବ୍ୟାକତଂ ସମଣେନ ଗୋତମେନା’’ତି? ‘‘ୟୋ ଚ, ୱଚ୍ଛ, ହେତୁ, ୟୋ ଚ ପଚ୍ଚୟୋ ପଞ୍ଞାପନାୟ ରୂପୀତି ୱା ଅରୂପୀତି ୱା ସଞ୍ଞୀତି ୱା ଅସଞ୍ଞୀତି ୱା ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞୀତି ୱା, ସୋ ଚ ହେତୁ, ସୋ ଚ ପଚ୍ଚୟୋ ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ସବ୍ବଥା ସବ୍ବଂ ଅପରିସେସଂ ନିରୁଜ୍ଝେୟ୍ୟ। କେନ ନଂ ପଞ୍ଞାପୟମାନୋ ପଞ୍ଞାପେୟ୍ୟ ରୂପୀତି ୱା ଅରୂପୀତି ୱା ସଞ୍ଞୀତି ୱା ଅସଞ୍ଞୀତି ୱା ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞୀତି ୱା’’ତି। ‘‘କୀୱଚିରଂ ପବ୍ବଜିତୋସି, ଭୋ କଚ୍ଚାନା’’ତି? ‘‘ନଚିରଂ, ଆୱୁସୋ, ତୀଣି ୱସ୍ସାନୀ’’ତି। ‘‘ୟସ୍ସପ’ସ୍ସ, ଆୱୁସୋ, ଏତମେତ୍ତକେନ ଏତ୍ତକମେୱ ତଂପ’ସ୍ସ ବହୁ, କୋ ପନ ୱାଦୋ ଏୱଂ [କୋ ପନ ୱାଦୋ ଏୱ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଅଭିକ୍କନ୍ତେ’’ତି! ଏକାଦସମଂ।

ଅବ୍ୟାକତସଂୟୁତ୍ତଂ ସମତ୍ତଂ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଖେମାଥେରୀ ଅନୁରାଧୋ, ସାରିପୁତ୍ତୋତି କୋଟ୍ଠିକୋ।

ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଚ ୱଚ୍ଛୋ ଚ, କୁତୂହଲସାଲାନନ୍ଦୋ।

ସଭିୟୋ ଏକାଦସମନ୍ତି।

ସଳାୟତନୱଗ୍ଗୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ସଳାୟତନୱେଦନା, ମାତୁଗାମୋ ଜମ୍ବୁଖାଦକୋ।

ସାମଣ୍ଡକୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ, ଚିତ୍ତୋ ଗାମଣି ସଙ୍ଖତଂ।

ଅବ୍ୟାକତନ୍ତି ଦସଧାତି॥

ସଳାୟତନୱଗ୍ଗସଂୟୁତ୍ତପାଳି ନିଟ୍ଠିତା।