ନିଦାନୱଗ୍ଗୋ

॥ ନମୋ ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ॥

ସଂୟୁତ୍ତନିକାୟୋ

ନିଦାନୱଗ୍ଗୋ

୧. ନିଦାନସଂୟୁତ୍ତଂ

୧. ବୁଦ୍ଧୱଗ୍ଗୋ

୧. ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦସୁତ୍ତଂ

୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି; ତଂ ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦୋ? ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଖାରା; ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ; ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟା ନାମରୂପଂ; ନାମରୂପପଚ୍ଚୟା ସଳାୟତନଂ; ସଳାୟତନପଚ୍ଚୟା ଫସ୍ସୋ; ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା; ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା; ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନଂ; ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋ; ଭୱପଚ୍ଚୟା ଜାତି ; ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ସମ୍ଭୱନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦୋ।

‘‘ଅୱିଜ୍ଜାୟ ତ୍ୱେୱ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ; ସଙ୍ଖାରନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ; ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧା ନାମରୂପନିରୋଧୋ; ନାମରୂପନିରୋଧା ସଳାୟତନନିରୋଧୋ; ସଳାୟତନନିରୋଧା ଫସ୍ସନିରୋଧୋ; ଫସ୍ସନିରୋଧା ୱେଦନାନିରୋଧୋ; ୱେଦନାନିରୋଧା ତଣ୍ହାନିରୋଧୋ; ତଣ୍ହାନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ; ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋ; ଭୱନିରୋଧା ଜାତିନିରୋଧୋ; ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀ’’ତି। ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. ୱିଭଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ

୨ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ୱିଭଜିସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦୋ? ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଖାରା; ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ; ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟା ନାମରୂପଂ; ନାମରୂପପଚ୍ଚୟା ସଳାୟତନଂ; ସଳାୟତନପଚ୍ଚୟା ଫସ୍ସୋ; ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା; ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା; ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନଂ; ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋ; ଭୱପଚ୍ଚୟା ଜାତି ; ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ସମ୍ଭୱନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜରାମରଣଂ? ୟା ତେସଂ ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ତମ୍ହି ତମ୍ହି ସତ୍ତନିକାୟେ ଜରା ଜୀରଣତା ଖଣ୍ଡିଚ୍ଚଂ ପାଲିଚ୍ଚଂ ୱଲିତ୍ତଚତା ଆୟୁନୋ ସଂହାନି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ପରିପାକୋ; ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଜରା। ୟା ତେସଂ ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ତମ୍ହା ତମ୍ହା ସତ୍ତନିକାୟା ଚୁତି ଚୱନତା ଭେଦୋ ଅନ୍ତରଧାନଂ ମଚ୍ଚୁ ମରଣଂ କାଲକିରିୟା ଖନ୍ଧାନଂ ଭେଦୋ କଳେୱରସ୍ସ ନିକ୍ଖେପୋ ( ) [(ଜୀୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଉପଚ୍ଛେଦୋ) (ସ୍ୟା॰ କଂ॰) ଏୱମୁପରିପି, ଅଟ୍ଠକଥାୟଂ ପନ ନ ଦିସ୍ସତି] , ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମରଣଂ। ଇତି ଅୟଞ୍ଚ ଜରା, ଇଦଞ୍ଚ ମରଣଂ। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜରାମରଣଂ।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାତି? ୟା ତେସଂ ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ତମ୍ହି ତମ୍ହି ସତ୍ତନିକାୟେ ଜାତି ସଞ୍ଜାତି ଓକ୍କନ୍ତି ନିବ୍ବତ୍ତି ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତି ଖନ୍ଧାନଂ ପାତୁଭାୱୋ ଆୟତନାନଂ ପଟିଲାଭୋ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାତି।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭୱୋ? ତୟୋ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭୱା – କାମଭୱୋ, ରୂପଭୱୋ, ଅରୂପଭୱୋ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭୱୋ।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପାଦାନଂ? ଚତ୍ତାରିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପାଦାନାନି – କାମୁପାଦାନଂ, ଦିଟ୍ଠୁପାଦାନଂ, ସୀଲବ୍ବତୁପାଦାନଂ, ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନଂ। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପାଦାନଂ।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଣ୍ହା? ଛୟିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଣ୍ହାକାୟା – ରୂପତଣ୍ହା, ସଦ୍ଦତଣ୍ହା, ଗନ୍ଧତଣ୍ହା, ରସତଣ୍ହା, ଫୋଟ୍ଠବ୍ବତଣ୍ହା, ଧମ୍ମତଣ୍ହା। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଣ୍ହା।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା? ଛୟିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନାକାୟା – ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା, ସୋତସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା, ଘାନସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା, ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା, କାୟସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଫସ୍ସୋ? ଛୟିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଫସ୍ସକାୟା – ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ, ସୋତସମ୍ଫସ୍ସୋ, ଘାନସମ୍ଫସ୍ସୋ, ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସୋ, କାୟସମ୍ଫସ୍ସୋ, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଫସ୍ସୋ।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଳାୟତନଂ? ଚକ୍ଖାୟତନଂ, ସୋତାୟତନଂ, ଘାନାୟତନଂ, ଜିୱ୍ହାୟତନଂ, କାୟାୟତନଂ, ମନାୟତନଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଳାୟତନଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ନାମରୂପଂ? ୱେଦନା, ସଞ୍ଞା, ଚେତନା, ଫସ୍ସୋ, ମନସିକାରୋ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ନାମଂ। ଚତ୍ତାରୋ ଚ ମହାଭୂତା, ଚତୁନ୍ନଞ୍ଚ ମହାଭୂତାନଂ ଉପାଦାୟରୂପଂ। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ରୂପଂ। ଇତି ଇଦଞ୍ଚ ନାମଂ, ଇଦଞ୍ଚ ରୂପଂ। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ନାମରୂପଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ? ଛୟିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଞ୍ଞାଣକାୟା – ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ, ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ, କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ।

‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଖାରା? ତୟୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଖାରା – କାୟସଙ୍ଖାରୋ, ୱଚୀସଙ୍ଖାରୋ, ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରୋ। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଖାରା।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୱିଜ୍ଜା? ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖେ ଅଞ୍ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟେ ଅଞ୍ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧେ ଅଞ୍ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଅଞ୍ଞାଣଂ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୱିଜ୍ଜା।

‘‘ଇତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା; ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ତ୍ୱେୱ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ; ସଙ୍ଖାରନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ପଟିପଦାସୁତ୍ତଂ

୩ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ମିଚ୍ଛାପଟିପଦଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ସମ୍ମାପଟିପଦଞ୍ଚ। ତଂ ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମିଚ୍ଛାପଟିପଦା? ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଖାରା; ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମିଚ୍ଛାପଟିପଦା।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାପଟିପଦା? ଅୱିଜ୍ଜାୟ ତ୍ୱେୱ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ; ସଙ୍ଖାରନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାପଟିପଦା’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ୱିପସ୍ସୀସୁତ୍ତଂ

୪ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ୱିପସ୍ସିସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ପୁବ୍ବେୱ ସମ୍ବୋଧା ଅନଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସେୱ ସତୋ ଏତଦହୋସି – ‘କିଚ୍ଛଂ ୱତାୟଂ ଲୋକୋ ଆପନ୍ନୋ ଜାୟତି ଚ ଜୀୟତି ଚ ମୀୟତି ଚ ଚୱତି ଚ ଉପପଜ୍ଜତି ଚ। ଅଥ ଚ ପନିମସ୍ସ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ନପ୍ପଜାନାତି ଜରାମରଣସ୍ସ। କୁଦାସ୍ସୁ ନାମ ଇମସ୍ସ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ପଞ୍ଞାୟିସ୍ସତି ଜରାମରଣସ୍ସା’’’ତି?

‘‘ଅଥ ଖୋ ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘କିମ୍ହି ନୁ ଖୋ ସତି ଜରାମରଣଂ ହୋତି, କିଂପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣ’ନ୍ତି? ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ଅହୁ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିସମୟୋ – ‘ଜାତିୟା ଖୋ ସତି ଜରାମରଣଂ ହୋତି, ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣ’’’ନ୍ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘କିମ୍ହି ନୁ ଖୋ ସତି ଜାତି ହୋତି, କିଂପଚ୍ଚୟା ଜାତୀ’ତି? ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ଅହୁ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିସମୟୋ – ‘ଭୱେ ଖୋ ସତି ଜାତି ହୋତି, ଭୱପଚ୍ଚୟା ଜାତୀ’’’ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘କିମ୍ହି ନୁ ଖୋ ସତି ଭୱୋ ହୋତି, କିଂପଚ୍ଚୟା ଭୱୋ’ତି? ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ଅହୁ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିସମୟୋ – ‘ଉପାଦାନେ ଖୋ ସତି ଭୱୋ ହୋତି, ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋ’’’ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘କିମ୍ହି ନୁ ଖୋ ସତି ଉପାଦାନଂ ହୋତି, କିଂପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନ’ନ୍ତି? ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ଅହୁ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିସମୟୋ – ‘ତଣ୍ହାୟ ଖୋ ସତି ଉପାଦାନଂ ହୋତି, ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନ’’’ନ୍ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘କିମ୍ହି ନୁ ଖୋ ସତି ତଣ୍ହା ହୋତି, କିଂପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା’ତି? ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ଅହୁ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିସମୟୋ – ‘ୱେଦନାୟ ଖୋ ସତି ତଣ୍ହା ହୋତି, ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା’’’ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘କିମ୍ହି ନୁ ଖୋ ସତି ୱେଦନା ହୋତି, କିଂପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା’ତି? ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ଅହୁ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିସମୟୋ – ‘ଫସ୍ସେ ଖୋ ସତି ୱେଦନା ହୋତି, ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା’’’ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘କିମ୍ହି ନୁ ଖୋ ସତି ଫସ୍ସୋ ହୋତି, କିଂପଚ୍ଚୟା ଫସ୍ସୋ’ତି? ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ଅହୁ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିସମୟୋ – ‘ସଳାୟତନେ ଖୋ ସତି ଫସ୍ସୋ ହୋତି, ସଳାୟତନପଚ୍ଚୟା ଫସ୍ସୋ’’’ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘କିମ୍ହି ନୁ ଖୋ ସତି ସଳାୟତନଂ ହୋତି, କିଂପଚ୍ଚୟା ସଳାୟତନ’ନ୍ତି? ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ଅହୁ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିସମୟୋ – ‘ନାମରୂପେ ଖୋ ସତି ସଳାୟତନଂ ହୋତି, ନାମରୂପପଚ୍ଚୟା ସଳାୟତନ’’’ନ୍ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘କିମ୍ହି ନୁ ଖୋ ସତି ନାମରୂପଂ ହୋତି, କିଂପଚ୍ଚୟା ନାମରୂପ’ନ୍ତି? ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ଅହୁ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିସମୟୋ – ‘ୱିଞ୍ଞାଣେ ଖୋ ସତି ନାମରୂପଂ ହୋତି , ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟା ନାମରୂପ’’’ନ୍ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘କିମ୍ହି ନୁ ଖୋ ସତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି, କିଂପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣ’ନ୍ତି? ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ଅହୁ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିସମୟୋ – ‘ସଙ୍ଖାରେସୁ ଖୋ ସତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି, ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣ’’’ନ୍ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘କିମ୍ହି ନୁ ଖୋ ସତି ସଙ୍ଖାରା ହୋନ୍ତି, କିଂପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା’ତି? ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ଅହୁ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିସମୟୋ – ‘ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଖୋ ସତି ସଙ୍ଖାରା ହୋନ୍ତି, ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା’’’ତି।

‘‘ଇତି ହିଦଂ ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା; ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି। ‘ସମୁଦୟୋ, ସମୁଦୟୋ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି।

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘କିମ୍ହି ନୁ ଖୋ ଅସତି ଜରାମରଣଂ ନ ହୋତି, କିସ୍ସ ନିରୋଧା ଜରାମରଣନିରୋଧୋ’ତି? ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ଅହୁ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିସମୟୋ – ‘ଜାତିୟା ଖୋ ଅସତି ଜରାମରଣଂ ନ ହୋତି, ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣନିରୋଧୋ’’’ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘କିମ୍ହି ନୁ ଖୋ ଅସତି ଜାତି ନ ହୋତି , କିସ୍ସ ନିରୋଧା ଜାତିନିରୋଧୋ’ତି? ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ଅହୁ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିସମୟୋ – ‘ଭୱେ ଖୋ ଅସତି ଜାତି ନ ହୋତି, ଭୱନିରୋଧା ଜାତିନିରୋଧୋ’’’ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘କିମ୍ହି ନୁ ଖୋ ଅସତି ଭୱୋ ନ ହୋତି, କିସ୍ସ ନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋ’ତି? ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ଅହୁ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିସମୟୋ – ‘ଉପାଦାନେ ଖୋ ଅସତି ଭୱୋ ନ ହୋତି, ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋ’’’ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘କିମ୍ହି ନୁ ଖୋ ଅସତି ଉପାଦାନଂ ନ ହୋତି, କିସ୍ସ ନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ’ତି? ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ଅହୁ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିସମୟୋ – ‘ତଣ୍ହାୟ ଖୋ ଅସତି ଉପାଦାନଂ ନ ହୋତି, ତଣ୍ହାନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ’’’ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘କିମ୍ହି ନୁ ଖୋ ଅସତି ତଣ୍ହା ନ ହୋତି, କିସ୍ସ ନିରୋଧା ତଣ୍ହାନିରୋଧୋ’ତି? ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ଅହୁ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିସମୟୋ – ‘ୱେଦନାୟ ଖୋ ଅସତି ତଣ୍ହା ନ ହୋତି, ୱେଦନାନିରୋଧା ତଣ୍ହାନିରୋଧୋ’’’ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘କିମ୍ହି ନୁ ଖୋ ଅସତି ୱେଦନା ନ ହୋତି, କିସ୍ସ ନିରୋଧା ୱେଦନାନିରୋଧୋ’ତି? ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ଅହୁ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିସମୟୋ – ‘ଫସ୍ସେ ଖୋ ଅସତି ୱେଦନା ନ ହୋତି, ଫସ୍ସନିରୋଧା ୱେଦନାନିରୋଧୋ’’’ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘କିମ୍ହି ନୁ ଖୋ ଅସତି ଫସ୍ସୋ ନ ହୋତି, କିସ୍ସ ନିରୋଧା ଫସ୍ସନିରୋଧୋ’ତି? ଅଥ ଖୋ ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ଅହୁ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିସମୟୋ – ‘ସଳାୟତନେ ଖୋ ଅସତି ଫସ୍ସୋ ନ ହୋତି, ସଳାୟତନନିରୋଧା ଫସ୍ସନିରୋଧୋ’’’ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘କିମ୍ହି ନୁ ଖୋ ଅସତି ସଳାୟତନଂ ନ ହୋତି, କିସ୍ସ ନିରୋଧା ସଳାୟତନନିରୋଧୋ’ତି? ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ଅହୁ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିସମୟୋ – ‘ନାମରୂପେ ଖୋ ଅସତି ସଳାୟତନଂ ନ ହୋତି, ନାମରୂପନିରୋଧା ସଳାୟତନନିରୋଧୋ’’’ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘କିମ୍ହି ନୁ ଖୋ ଅସତି ନାମରୂପଂ ନ ହୋତି, କିସ୍ସ ନିରୋଧା ନାମରୂପନିରୋଧୋ’ତି? ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ଅହୁ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିସମୟୋ – ‘ୱିଞ୍ଞାଣେ ଖୋ ଅସତି ନାମରୂପଂ ନ ହୋତି, ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧା ନାମରୂପନିରୋଧୋ’’’ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘କିମ୍ହି ନୁ ଖୋ ଅସତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନ ହୋତି, କିସ୍ସ ନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ’ତି? ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ଅହୁ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିସମୟୋ – ‘ସଙ୍ଖାରେସୁ ଖୋ ଅସତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନ ହୋତି, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ’’’ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘କିମ୍ହି ନୁ ଖୋ ଅସତି ସଙ୍ଖାରା ନ ହୋନ୍ତି, କିସ୍ସ ନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ’ତି ? ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ଅହୁ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିସମୟୋ – ‘ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଖୋ ଅସତି ସଙ୍ଖାରା ନ ହୋନ୍ତି, ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ’’’ତି।

‘‘ଇତି ହିଦଂ ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ; ସଙ୍ଖାରନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀତି। ‘ନିରୋଧୋ, ନିରୋଧୋ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି’’। ଚତୁତ୍ଥଂ।

(ସତ୍ତନ୍ନମ୍ପି ବୁଦ୍ଧାନଂ ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବୋ)।

୫. ସିଖୀସୁତ୍ତଂ

୫ . ସିଖିସ୍ସ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ…ପେ॰…।

୬. ୱେସ୍ସଭୂସୁତ୍ତଂ

୬ . ୱେସ୍ସଭୁସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ…ପେ॰…।

୭. କକୁସନ୍ଧସୁତ୍ତଂ

୭ . କକୁସନ୍ଧସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ…ପେ॰…।

୮. କୋଣାଗମନସୁତ୍ତଂ

୮ . କୋଣାଗମନସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ…ପେ॰…।

୯. କସ୍ସପସୁତ୍ତଂ

୯ . କସ୍ସପସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ…ପେ॰…।

୧୦. ଗୋତମସୁତ୍ତଂ

୧୦ . ‘‘ପୁବ୍ବେୱ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ବୋଧା ଅନଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସେୱ ସତୋ ଏତଦହୋସି – ‘କିଚ୍ଛଂ ୱତାୟଂ ଲୋକୋ ଆପନ୍ନୋ ଜାୟତି ଚ ଜୀୟତି ଚ ମୀୟତି ଚ ଚୱତି ଚ ଉପପଜ୍ଜତି ଚ। ଅଥ ଚ ପନିମସ୍ସ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ନପ୍ପଜାନାତି ଜରାମରଣସ୍ସ। କୁଦାସ୍ସୁ ନାମ ଇମସ୍ସ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ପଞ୍ଞାୟିସ୍ସତି ଜରାମରଣସ୍ସା’’’ତି?

‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘କିମ୍ହି ନୁ ଖୋ ସତି ଜରାମରଣଂ ହୋତି, କିଂପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣ’ନ୍ତି ? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ଅହୁ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିସମୟୋ – ‘ଜାତିୟା ଖୋ ସତି ଜରାମରଣଂ ହୋତି, ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣ’’’ନ୍ତି।

‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘କିମ୍ହି ନୁ ଖୋ ସତି ଜାତି ହୋତି…ପେ॰… ଭୱୋ… ଉପାଦାନଂ… ତଣ୍ହା… ୱେଦନା… ଫସ୍ସୋ… ସଳାୟତନଂ… ନାମରୂପଂ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ସଙ୍ଖାରା ହୋନ୍ତି, କିଂପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା’ତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ , ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ଅହୁ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିସମୟୋ – ‘ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଖୋ ସତି ସଙ୍ଖାରା ହୋନ୍ତି, ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା’’’ତି।

‘‘ଇତି ହିଦଂ ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା; ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି। ‘ସମୁଦୟୋ, ସମୁଦୟୋ’ତି ଖୋ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି।

‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘କିମ୍ହି ନୁ ଖୋ ଅସତି ଜରାମରଣଂ ନ ହୋତି, କିସ୍ସ ନିରୋଧା ଜରାମରଣନିରୋଧୋ’ତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ଅହୁ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିସମୟୋ – ‘ଜାତିୟା ଖୋ ଅସତି ଜରାମରଣଂ ନ ହୋତି, ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣନିରୋଧୋ’’’ତି।

‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘କିମ୍ହି ନୁ ଖୋ ଅସତି ଜାତି ନ ହୋତି…ପେ॰… ଭୱୋ… ଉପାଦାନଂ… ତଣ୍ହା… ୱେଦନା… ଫସ୍ସୋ… ସଳାୟତନଂ… ନାମରୂପଂ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ସଙ୍ଖାରା ନ ହୋନ୍ତି, କିସ୍ସ ନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ’ତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ଅହୁ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିସମୟୋ – ‘ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଖୋ ଅସତି ସଙ୍ଖାରା ନ ହୋନ୍ତି, ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ’’’ତି।

‘‘ଇତି ହିଦଂ ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ; ସଙ୍ଖାରନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତି। ‘ନିରୋଧୋ, ନିରୋଧୋ’ତି ଖୋ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦୀ’’ତି। ଦସମୋ।

ବୁଦ୍ଧୱଗ୍ଗୋ ପଠମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଦେସନା ୱିଭଙ୍ଗପଟିପଦା ଚ,

ୱିପସ୍ସୀ ସିଖୀ ଚ ୱେସ୍ସଭୂ।

କକୁସନ୍ଧୋ କୋଣାଗମନୋ କସ୍ସପୋ,

ମହାସକ୍ୟମୁନି ଚ ଗୋତମୋତି॥

୨. ଆହାରୱଗ୍ଗୋ

୧. ଆହାରସୁତ୍ତଂ

୧୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ…ପେ॰… ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରା ଭୂତାନଂ ୱା ସତ୍ତାନଂ ଠିତିୟା ସମ୍ଭୱେସୀନଂ ୱା ଅନୁଗ୍ଗହାୟ। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? କବଳୀକାରୋ [କବଳିଂକାରୋ (ସୀ॰ ପୀ॰), କୱଳୀକାରୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଆହାରୋ – ଓଳାରିକୋ ୱା ସୁଖୁମୋ ୱା, ଫସ୍ସୋ ଦୁତିୟୋ, ମନୋସଞ୍ଚେତନା ତତିୟା, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଚତୁତ୍ଥଂ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ଆହାରା ଭୂତାନଂ ୱା ସତ୍ତାନଂ ଠିତିୟା ସମ୍ଭୱେସୀନଂ ୱା ଅନୁଗ୍ଗହାୟ’’।

‘‘ଇମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ଆହାରା କିଂନିଦାନା କିଂସମୁଦୟା କିଂଜାତିକା କିଂପଭୱା? ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ଆହାରା ତଣ୍ହାନିଦାନା ତଣ୍ହାସମୁଦୟା ତଣ୍ହାଜାତିକା ତଣ୍ହାପଭୱା। ତଣ୍ହା ଚାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କିଂନିଦାନା କିଂସମୁଦୟା କିଂଜାତିକା କିଂପଭୱା? ତଣ୍ହା ୱେଦନାନିଦାନା ୱେଦନାସମୁଦୟା ୱେଦନାଜାତିକା ୱେଦନାପଭୱା। ୱେଦନା ଚାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କିଂନିଦାନା କିଂସମୁଦୟା କିଂଜାତିକା କିଂପଭୱା? ୱେଦନା ଫସ୍ସନିଦାନା ଫସ୍ସସମୁଦୟା ଫସ୍ସଜାତିକା ଫସ୍ସପଭୱା। ଫସ୍ସୋ ଚାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କିଂନିଦାନୋ କିଂସମୁଦୟୋ କିଂଜାତିକୋ କିଂପଭୱୋ? ଫସ୍ସୋ ସଳାୟତନନିଦାନୋ ସଳାୟତନସମୁଦୟୋ ସଳାୟତନଜାତିକୋ ସଳାୟତନପଭୱୋ। ସଳାୟତନଞ୍ଚିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କିଂନିଦାନଂ କିଂସମୁଦୟଂ କିଂଜାତିକଂ କିଂପଭୱଂ? ସଳାୟତନଂ ନାମରୂପନିଦାନଂ ନାମରୂପସମୁଦୟଂ ନାମରୂପଜାତିକଂ ନାମରୂପପଭୱଂ। ନାମରୂପଞ୍ଚିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କିଂନିଦାନଂ କିଂସମୁଦୟଂ କିଂଜାତିକଂ କିଂପଭୱଂ? ନାମରୂପଂ ୱିଞ୍ଞାଣନିଦାନଂ ୱିଞ୍ଞାଣସମୁଦୟଂ ୱିଞ୍ଞାଣଜାତିକଂ ୱିଞ୍ଞାଣପଭୱଂ। ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କିଂନିଦାନଂ କିଂସମୁଦୟଂ କିଂଜାତିକଂ କିଂପଭୱଂ? ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସଙ୍ଖାରନିଦାନଂ ସଙ୍ଖାରସମୁଦୟଂ ସଙ୍ଖାରଜାତିକଂ ସଙ୍ଖାରପଭୱଂ। ସଙ୍ଖାରା ଚିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, କିଂନିଦାନା କିଂସମୁଦୟା କିଂଜାତିକା କିଂପଭୱା? ସଙ୍ଖାରା ଅୱିଜ୍ଜାନିଦାନା ଅୱିଜ୍ଜାସମୁଦୟା ଅୱିଜ୍ଜାଜାତିକା ଅୱିଜ୍ଜାପଭୱା।

‘‘ଇତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା; ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ତ୍ୱେୱ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ; ସଙ୍ଖାରନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ …ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ମୋଳିୟଫଗ୍ଗୁନସୁତ୍ତଂ

୧୨ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରା ଭୂତାନଂ ୱା ସତ୍ତାନଂ ଠିତିୟା ସମ୍ଭୱେସୀନଂ ୱା ଅନୁଗ୍ଗହାୟ। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? କବଳୀକାରୋ ଆହାରୋ – ଓଳାରିକୋ ୱା ସୁଖୁମୋ ୱା, ଫସ୍ସୋ ଦୁତିୟୋ, ମନୋସଞ୍ଚେତନା ତତିୟା, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଚତୁତ୍ଥଂ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ଆହାରା ଭୂତାନଂ ୱା ସତ୍ତାନଂ ଠିତିୟା ସମ୍ଭୱେସୀନଂ ୱା ଅନୁଗ୍ଗହାୟା’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ମୋଳିୟଫଗ୍ଗୁନୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ୱିଞ୍ଞାଣାହାରଂ ଆହାରେତୀ’’ତି? ‘‘ନୋ କଲ୍ଲୋ ପଞ୍ହୋ’’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ – ‘‘‘ଆହାରେତୀ’ତି ଅହଂ ନ ୱଦାମି। ‘ଆହାରେତୀ’ତି ଚାହଂ ୱଦେୟ୍ୟଂ, ତତ୍ରସ୍ସ କଲ୍ଲୋ ପଞ୍ହୋ – ‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଆହାରେତୀ’ତି ? ଏୱଂ ଚାହଂ ନ ୱଦାମି। ଏୱଂ ମଂ ଅୱଦନ୍ତଂ ୟୋ ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟ – ‘କିସ୍ସ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ୱିଞ୍ଞାଣାହାରୋ’ତି, ଏସ କଲ୍ଲୋ ପଞ୍ହୋ। ତତ୍ର କଲ୍ଲଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ – ‘ୱିଞ୍ଞାଣାହାରୋ ଆୟତିଂ ପୁନବ୍ଭୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତିୟା ପଚ୍ଚୟୋ, ତସ୍ମିଂ ଭୂତେ ସତି ସଳାୟତନଂ, ସଳାୟତନପଚ୍ଚୟା ଫସ୍ସୋ’’’ତି।

‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଫୁସତୀ’’ତି? ‘‘ନୋ କଲ୍ଲୋ ପଞ୍ହୋ’’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ – ‘‘‘ଫୁସତୀ’ତି ଅହଂ ନ ୱଦାମି। ‘ଫୁସତୀ’ତି ଚାହଂ ୱଦେୟ୍ୟଂ, ତତ୍ରସ୍ସ କଲ୍ଲୋ ପଞ୍ହୋ – ‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଫୁସତୀ’ତି? ଏୱଂ ଚାହଂ ନ ୱଦାମି। ଏୱଂ ମଂ ଅୱଦନ୍ତଂ ୟୋ ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟ – ‘କିଂପଚ୍ଚୟା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଫସ୍ସୋ’ତି, ଏସ କଲ୍ଲୋ ପଞ୍ହୋ। ତତ୍ର କଲ୍ଲଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ – ‘ସଳାୟତନପଚ୍ଚୟା ଫସ୍ସୋ, ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା’’’ତି।

‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ୱେଦୟତୀ’’ତି [ୱେଦିୟତୀତି (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ? ‘‘ନୋ କଲ୍ଲୋ ପଞ୍ହୋ’’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ – ‘‘‘ୱେଦୟତୀ’ତି ଅହଂ ନ ୱଦାମି। ‘ୱେଦୟତୀ’ତି ଚାହଂ ୱଦେୟ୍ୟଂ, ତତ୍ରସ୍ସ କଲ୍ଲୋ ପଞ୍ହୋ – ‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ୱେଦୟତୀ’ତି? ଏୱଂ ଚାହଂ ନ ୱଦାମି। ଏୱଂ ମଂ ଅୱଦନ୍ତଂ ୟୋ ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟ – ‘କିଂପଚ୍ଚୟା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ୱେଦନା’ତି, ଏସ କଲ୍ଲୋ ପଞ୍ହୋ। ତତ୍ର କଲ୍ଲଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ – ‘ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା, ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା’’’ତି।

‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ତସତୀ’’ତି [ତଣ୍ହୀୟତୀତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ? ‘‘ନୋ କଲ୍ଲୋ ପଞ୍ହୋ’’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ – ‘‘‘ତସତୀ’ତି ଅହଂ ନ ୱଦାମି । ‘ତସତୀ’ତି ଚାହଂ ୱଦେୟ୍ୟଂ, ତତ୍ରସ୍ସ କଲ୍ଲୋ ପଞ୍ହୋ – ‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ତସତୀ’ତି? ଏୱଂ ଚାହଂ ନ ୱଦାମି। ଏୱଂ ମଂ ଅୱଦନ୍ତଂ ୟୋ ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟ – ‘କିଂପଚ୍ଚୟା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ତଣ୍ହା’ତି, ଏସ କଲ୍ଲୋ ପଞ୍ହୋ। ତତ୍ର କଲ୍ଲଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ – ‘ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା, ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନ’’’ନ୍ତି।

‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଉପାଦିୟତୀ’’ତି? ‘‘ନୋ କଲ୍ଲୋ ପଞ୍ହୋ’’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ – ‘‘‘ଉପାଦିୟତୀ’ତି ଅହଂ ନ ୱଦାମି। ‘ଉପାଦିୟତୀ’ତି ଚାହଂ ୱଦେୟ୍ୟଂ, ତତ୍ରସ୍ସ କଲ୍ଲୋ ପଞ୍ହୋ – ‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଉପାଦିୟତୀ’ତି? ଏୱଂ ଚାହଂ ନ ୱଦାମି। ଏୱଂ ମଂ ଅୱଦନ୍ତଂ ୟୋ ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟ – ‘କିଂପଚ୍ଚୟା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଉପାଦାନ’ନ୍ତି, ଏସ କଲ୍ଲୋ ପଞ୍ହୋ। ତତ୍ର କଲ୍ଲଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ – ‘ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନଂ; ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋ’ତି…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି।

‘‘ଛନ୍ନଂ ତ୍ୱେୱ, ଫଗ୍ଗୁନ, ଫସ୍ସାୟତନାନଂ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ଫସ୍ସନିରୋଧୋ; ଫସ୍ସନିରୋଧା ୱେଦନାନିରୋଧୋ; ୱେଦନାନିରୋଧା ତଣ୍ହାନିରୋଧୋ; ତଣ୍ହାନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ; ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋ; ଭୱନିରୋଧା ଜାତିନିରୋଧୋ; ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣସୁତ୍ତଂ

୧୩ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଜରାମରଣଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ଜରାମରଣସମୁଦୟଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ଜରାମରଣନିରୋଧଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ଜରାମରଣନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି; ଜାତିଂ…ପେ॰… ଭୱଂ… ଉପାଦାନଂ… ତଣ୍ହଂ… ୱେଦନଂ… ଫସ୍ସଂ… ସଳାୟତନଂ… ନାମରୂପଂ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ସଙ୍ଖାରେ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ସଙ୍ଖାରସମୁଦୟଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି , ନ ମେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମଣେସୁ ୱା ସମଣସମ୍ମତା ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସମ୍ମତା; ନ ଚ ପନ ତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଂ ୱା ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଂ [ବ୍ରାହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰) ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନବ୍ୟାକରଣଂ ଓଲୋକେତବ୍ବଂ] ୱା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତି।

‘‘ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଜରାମରଣଂ ପଜାନନ୍ତି, ଜରାମରଣସମୁଦୟଂ ପଜାନନ୍ତି, ଜରାମରଣନିରୋଧଂ ପଜାନନ୍ତି, ଜରାମରଣନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନନ୍ତି; ଜାତିଂ…ପେ॰… ଭୱଂ… ଉପାଦାନଂ… ତଣ୍ହଂ… ୱେଦନଂ… ଫସ୍ସଂ… ସଳାୟତନଂ… ନାମରୂପଂ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ସଙ୍ଖାରେ ପଜାନନ୍ତି, ସଙ୍ଖାରସମୁଦୟଂ ପଜାନନ୍ତି, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଂ ପଜାନନ୍ତି, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନନ୍ତି, ତେ ଖୋ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମଣେସୁ ଚେୱ ସମଣସମ୍ମତା ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣସମ୍ମତା; ତେ ଚ ପନାୟସ୍ମନ୍ତୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତୀ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଦୁତିୟସମଣବ୍ରାହ୍ମଣସୁତ୍ତଂ

୧୪ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଇମେ ଧମ୍ମେ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ଇମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ସମୁଦୟଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ଇମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ନିରୋଧଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ଇମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, କତମେ ଧମ୍ମେ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, କତମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ସମୁଦୟଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, କତମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ନିରୋଧଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, କତମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି’’?

‘‘ଜରାମରଣଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ଜରାମରଣସମୁଦୟଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ଜରାମରଣନିରୋଧଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ଜରାମରଣନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି; ଜାତିଂ…ପେ॰… ଭୱଂ… ଉପାଦାନଂ… ତଣ୍ହଂ… ୱେଦନଂ… ଫସ୍ସଂ… ସଳାୟତନଂ… ନାମରୂପଂ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ସଙ୍ଖାରେ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ସଙ୍ଖାରସମୁଦୟଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି। ଇମେ ଧମ୍ମେ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ଇମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ସମୁଦୟଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ଇମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ନିରୋଧଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ଇମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି। ନ ମେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମଣେସୁ ୱା ସମଣସମ୍ମତା ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସମ୍ମତା, ନ ଚ ପନ ତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଂ ୱା ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଂ ୱା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତି।

‘‘ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଇମେ ଧମ୍ମେ ପଜାନନ୍ତି, ଇମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ସମୁଦୟଂ ପଜାନନ୍ତି, ଇମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ନିରୋଧଂ ପଜାନନ୍ତି, ଇମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନନ୍ତି, କତମେ ଧମ୍ମେ ପଜାନନ୍ତି, କତମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ସମୁଦୟଂ ପଜାନନ୍ତି, କତମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ନିରୋଧଂ ପଜାନନ୍ତି, କତମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନନ୍ତି?

‘‘ଜରାମରଣଂ ପଜାନନ୍ତି, ଜରାମରଣସମୁଦୟଂ ପଜାନନ୍ତି, ଜରାମରଣନିରୋଧଂ ପଜାନନ୍ତି, ଜରାମରଣନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନନ୍ତି; ଜାତିଂ…ପେ॰… ଭୱଂ… ଉପାଦାନଂ… ତଣ୍ହଂ… ୱେଦନଂ… ଫସ୍ସଂ… ସଳାୟତନଂ… ନାମରୂପଂ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ସଙ୍ଖାରେ ପଜାନନ୍ତି, ସଙ୍ଖାରସମୁଦୟଂ ପଜାନନ୍ତି, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଂ ପଜାନନ୍ତି, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନନ୍ତି। ଇମେ ଧମ୍ମେ ପଜାନନ୍ତି , ଇମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ସମୁଦୟଂ ପଜାନନ୍ତି, ଇମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ନିରୋଧଂ ପଜାନନ୍ତି, ଇମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନନ୍ତି। ତେ ଖୋ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମଣେସୁ ଚେୱ ସମଣସମ୍ମତା, ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣସମ୍ମତା। ତେ ଚ ପନାୟସ୍ମନ୍ତୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. କଚ୍ଚାନଗୋତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୧୫ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା କଚ୍ଚାନଗୋତ୍ତୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା କଚ୍ଚାନଗୋତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘‘ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠୀ’ତି, ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତୀ’’ତି?

‘‘ଦ୍ୱୟନିସ୍ସିତୋ ଖ୍ୱାୟଂ, କଚ୍ଚାନ, ଲୋକୋ ୟେଭୁୟ୍ୟେନ – ଅତ୍ଥିତଞ୍ଚେୱ ନତ୍ଥିତଞ୍ଚ। ଲୋକସମୁଦୟଂ ଖୋ, କଚ୍ଚାନ, ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତୋ ୟା ଲୋକେ ନତ୍ଥିତା ସା ନ ହୋତି। ଲୋକନିରୋଧଂ ଖୋ, କଚ୍ଚାନ, ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତୋ ୟା ଲୋକେ ଅତ୍ଥିତା ସା ନ ହୋତି। ଉପୟୁପାଦାନାଭିନିୱେସୱିନିବନ୍ଧୋ [ଉପାୟୁପାଦାନାଭିନିୱେସୱିନିବନ୍ଧୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଖ୍ୱାୟଂ, କଚ୍ଚାନ, ଲୋକୋ ୟେଭୁୟ୍ୟେନ। ତଞ୍ଚାୟଂ ଉପୟୁପାଦାନଂ ଚେତସୋ ଅଧିଟ୍ଠାନଂ ଅଭିନିୱେସାନୁସୟଂ ନ ଉପେତି ନ ଉପାଦିୟତି ନାଧିଟ୍ଠାତି – ‘ଅତ୍ତା ମେ’ତି। ‘ଦୁକ୍ଖମେୱ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଦୁକ୍ଖଂ ନିରୁଜ୍ଝମାନଂ ନିରୁଜ୍ଝତୀ’ତି ନ କଙ୍ଖତି ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛତି ଅପରପଚ୍ଚୟା ଞାଣମେୱସ୍ସ ଏତ୍ଥ ହୋତି। ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, କଚ୍ଚାନ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି।

‘‘‘ସବ୍ବଂ ଅତ୍ଥୀ’ତି ଖୋ, କଚ୍ଚାନ, ଅୟମେକୋ ଅନ୍ତୋ। ‘ସବ୍ବଂ ନତ୍ଥୀ’ତି ଅୟଂ ଦୁତିୟୋ ଅନ୍ତୋ। ଏତେ ତେ, କଚ୍ଚାନ, ଉଭୋ ଅନ୍ତେ ଅନୁପଗମ୍ମ ମଜ୍ଝେନ ତଥାଗତୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି – ‘ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା; ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ତ୍ୱେୱ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ; ସଙ୍ଖାରନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀ’’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଧମ୍ମକଥିକସୁତ୍ତଂ

୧୬ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ …ପେ॰… ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘‘ଧମ୍ମକଥିକୋ ଧମ୍ମକଥିକୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମକଥିକୋ ହୋତୀ’’ତି?

‘‘ଜରାମରଣସ୍ସ ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି, ‘ଧମ୍ମକଥିକୋ ଭିକ୍ଖୂ’ତି ଅଲଂ ୱଚନାୟ। ଜରାମରଣସ୍ସ ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତି, ‘ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭିକ୍ଖୂ’ତି ଅଲଂ ୱଚନାୟ। ଜରାମରଣସ୍ସ ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନିବ୍ବିଦା ୱିରାଗା ନିରୋଧା ଅନୁପାଦାୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ‘ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମନିବ୍ବାନପ୍ପତ୍ତୋ ଭିକ୍ଖୂ’ତି ଅଲଂ ୱଚନାୟ।

‘‘ଜାତିୟା ଚେ ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ଭୱସ୍ସ ଚେ ଭିକ୍ଖୁ… ଉପାଦାନସ୍ସ ଚେ ଭିକ୍ଖୁ… ତଣ୍ହାୟ ଚେ ଭିକ୍ଖୁ… ୱେଦନାୟ ଚେ ଭିକ୍ଖୁ… ଫସ୍ସସ୍ସ ଚେ ଭିକ୍ଖୁ… ସଳାୟତନସ୍ସ ଚେ ଭିକ୍ଖୁ… ନାମରୂପସ୍ସ ଚେ ଭିକ୍ଖୁ… ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଚେ ଭିକ୍ଖୁ… ସଙ୍ଖାରାନଂ ଚେ ଭିକ୍ଖୁ… ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି, ‘ଧମ୍ମକଥିକୋ ଭିକ୍ଖୂ’ତି ଅଲଂ ୱଚନାୟ। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତି, ‘ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭିକ୍ଖୂ’ତି ଅଲଂ ୱଚନାୟ। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନିବ୍ବିଦା ୱିରାଗା ନିରୋଧା ଅନୁପାଦାୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ‘ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମନିବ୍ବାନପ୍ପତ୍ତୋ ଭିକ୍ଖୂ’ତି ଅଲଂ ୱଚନାୟା’’ତି।

୭. ଅଚେଲକସ୍ସପସୁତ୍ତଂ

୧୭ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ରାଜଗହଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଅଚେଲୋ କସ୍ସପୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ଅଚେଲୋ କସ୍ସପୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାମ ମୟଂ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ କଞ୍ଚିଦେୱ [କିଞ୍ଚିଦେୱ (କ॰)] ଦେସଂ, ସଚେ ନୋ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଓକାସଂ କରୋତି ପଞ୍ହସ୍ସ ୱେୟ୍ୟାକରଣାୟା’’ତି।

‘‘ଅକାଲୋ ଖୋ ତାୱ, କସ୍ସପ, ପଞ୍ହସ୍ସ; ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିଟ୍ଠମ୍ହା’’ତି। ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ଅଚେଲୋ କସ୍ସପୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାମ ମୟଂ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ କଞ୍ଚିଦେୱ ଦେସଂ, ସଚେ ନୋ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଓକାସଂ କରୋତି ପଞ୍ହସ୍ସ ୱେୟ୍ୟାକରଣାୟା’’ତି। ‘‘ଅକାଲୋ ଖୋ ତାୱ, କସ୍ସପ, ପଞ୍ହସ୍ସ; ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିଟ୍ଠମ୍ହା’’ତି। ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ଅଚେଲୋ କସ୍ସପୋ…ପେ॰… ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିଟ୍ଠମ୍ହାତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅଚେଲୋ କସ୍ସପୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ନ ଖୋ ପନ ମୟଂ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ବହୁଦେୱ ପୁଚ୍ଛିତୁକାମା’’ତି। ‘‘ପୁଚ୍ଛ, କସ୍ସପ, ୟଦାକଙ୍ଖସୀ’’ତି।

‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ‘ସୟଂକତଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି? ‘ମା ହେୱଂ, କସ୍ସପା’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ‘କିଂ ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, ପରଂକତଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି? ‘ମା ହେୱଂ, କସ୍ସପା’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ସୟଂକତଞ୍ଚ ପରଂକତଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି? ‘ମା ହେୱଂ, କସ୍ସପା’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ‘କିଂ ପନ ଭୋ ଗୋତମ, ଅସୟଂକାରଂ ଅପରଂକାରଂ ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି? ‘ମା ହେୱଂ, କସ୍ସପା’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ନତ୍ଥି ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି? ‘ନ ଖୋ, କସ୍ସପ, ନତ୍ଥି ଦୁକ୍ଖଂ। ଅତ୍ଥି ଖୋ, କସ୍ସପ, ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି। ‘ତେନ ହି ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଦୁକ୍ଖଂ ନ ଜାନାତି, ନ ପସ୍ସତୀ’ତି। ‘ନ ଖ୍ୱାହଂ, କସ୍ସପ, ଦୁକ୍ଖଂ ନ ଜାନାମି, ନ ପସ୍ସାମି। ଜାନାମି ଖ୍ୱାହଂ, କସ୍ସପ, ଦୁକ୍ଖଂ; ପସ୍ସାମି ଖ୍ୱାହଂ, କସ୍ସପ, ଦୁକ୍ଖ’’’ନ୍ତି।

‘‘କି ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ‘ସୟଂକତଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ‘ମା ହେୱଂ, କସ୍ସପା’ତି ୱଦେସି। ‘କିଂ ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, ପରଂକତଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ‘ମା ହେୱଂ, କସ୍ସପା’ତି ୱଦେସି। ‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ସୟଂକତଞ୍ଚ ପରଂକତଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ‘ମା ହେୱଂ, କସ୍ସପା’ତି ୱଦେସି। ‘କିଂ ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅସୟଂକାରଂ ଅପରଂକାରଂ ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ‘ମା ହେୱଂ, କସ୍ସପା’ତି ୱଦେସି। ‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ନତ୍ଥି ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ‘ନ ଖୋ, କସ୍ସପ, ନତ୍ଥି ଦୁକ୍ଖଂ , ଅତ୍ଥି ଖୋ, କସ୍ସପ, ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୱଦେସି। ‘ତେନ ହି ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଦୁକ୍ଖଂ ନ ଜାନାତି ନ ପସ୍ସତୀ’ତି ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ‘ନ ଖ୍ୱାହଂ, କସ୍ସପ, ଦୁକ୍ଖଂ ନ ଜାନାମି ନ ପସ୍ସାମି। ଜାନାମି ଖ୍ୱାହଂ, କସ୍ସପ, ଦୁକ୍ଖଂ; ପସ୍ସାମି ଖ୍ୱାହଂ, କସ୍ସପ, ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୱଦେସି। ଆଚିକ୍ଖତୁ ଚ [ଅୟଂ ଚକାରୋ ସୀ॰ ପୋତ୍ଥକେ ନତ୍ଥି] ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଦୁକ୍ଖଂ। ଦେସେତୁ ଚ [ଅୟଂ ଚକାରୋ ସୀ॰ ପୋତ୍ଥକେ ନତ୍ଥି] ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଦୁକ୍ଖ’’ନ୍ତି।

‘‘‘ସୋ କରୋତି ସୋ ପଟିସଂୱେଦୟତୀ’ତି [ପଟିସଂୱେଦିୟତୀତି (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଖୋ, କସ୍ସପ, ଆଦିତୋ ସତୋ ‘ସୟଂକତଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ଇତି ୱଦଂ ସସ୍ସତଂ ଏତଂ ପରେତି। ‘ଅଞ୍ଞୋ କରୋତି ଅଞ୍ଞୋ ପଟିସଂୱେଦୟତୀ’ତି ଖୋ, କସ୍ସପ, ୱେଦନାଭିତୁନ୍ନସ୍ସ ସତୋ ‘ପରଂକତଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ଇତି ୱଦଂ ଉଚ୍ଛେଦଂ ଏତଂ ପରେତି। ଏତେ ତେ, କସ୍ସପ, ଉଭୋ ଅନ୍ତେ ଅନୁପଗମ୍ମ ମଜ୍ଝେନ ତଥାଗତୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି – ‘ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା; ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ତ୍ୱେୱ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ; ସଙ୍ଖାରନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀ’’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅଚେଲୋ କସ୍ସପୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭନ୍ତେ, ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭନ୍ତେ! ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭନ୍ତେ, ନିକ୍କୁଜ୍ଜିତଂ ୱା ଉକ୍କୁଜ୍ଜେୟ୍ୟ…ପେ॰… ଚକ୍ଖୁମନ୍ତୋ ରୂପାନି ଦକ୍ଖନ୍ତୀତି; ଏୱମେୱଂ ଭଗୱତା ଅନେକପରିୟାୟେନ ଧମ୍ମୋ ପକାସିତୋ। ଏସାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂ ସରଣଂ ଗଚ୍ଛାମି ଧମ୍ମଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଞ୍ଚ। ଲଭେୟ୍ୟାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ପବ୍ବଜ୍ଜଂ, ଲଭେୟ୍ୟଂ ଉପସମ୍ପଦ’’ନ୍ତି।

‘‘ୟୋ ଖୋ, କସ୍ସପ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟପୁବ୍ବୋ ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ଆକଙ୍ଖତି ପବ୍ବଜ୍ଜଂ, ଆକଙ୍ଖତି ଉପସମ୍ପଦଂ, ସୋ ଚତ୍ତାରୋ ମାସେ ପରିୱସତି। ଚତୁନ୍ନଂ ମାସାନଂ ଅଚ୍ଚୟେନ [ଅଚ୍ଚୟେନ ପରିୱୁଟ୍ଠପରିୱାସଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] (ପରିୱୁତ୍ଥପରିୱାସଂ) ଆରଦ୍ଧଚିତ୍ତା ଭିକ୍ଖୂ [ଭିକ୍ଖୂ ଆକଙ୍ଖମାନା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ପବ୍ବାଜେନ୍ତି ଉପସମ୍ପାଦେନ୍ତି ଭିକ୍ଖୁଭାୱାୟ। ଅପି ଚ ମୟା ପୁଗ୍ଗଲୱେମତ୍ତତା ୱିଦିତା’’ତି।

‘‘ସଚେ , ଭନ୍ତେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟପୁବ୍ବୋ ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ଆକଙ୍ଖତି ପବ୍ବଜ୍ଜଂ, ଆକଙ୍ଖତି ଉପସମ୍ପଦଂ, ଚତ୍ତାରୋ ମାସେ ପରିୱସତି। ଚତୁନ୍ନଂ ମାସାନଂ ଅଚ୍ଚୟେନ [ଅଚ୍ଚୟେନ ପରିୱୁଟ୍ଠପରିୱାସଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] (ପରିୱୁତ୍ଥପରିୱାସଂ) ଆରଦ୍ଧଚିତ୍ତା ଭିକ୍ଖୂ [ଭିକ୍ଖୂ ଆକଙ୍ଖମାନା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ପବ୍ବାଜେନ୍ତି ଉପସମ୍ପାଦେନ୍ତି ଭିକ୍ଖୁଭାୱାୟ। ଅହଂ ଚତ୍ତାରି ୱସ୍ସାନି ପରିୱସିସ୍ସାମି , ଚତୁନ୍ନଂ ୱସ୍ସାନଂ ଅଚ୍ଚୟେନ [ଅଚ୍ଚୟେନ ପରିୱୁଟ୍ଠପରିୱାସଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] (ପରିୱୁତ୍ଥପରିୱାସଂ) ଆରଦ୍ଧଚିତ୍ତା ଭିକ୍ଖୂ ପବ୍ବାଜେନ୍ତୁ ଉପସମ୍ପାଦେନ୍ତୁ ଭିକ୍ଖୁଭାୱାୟା’’ତି।

ଅଲତ୍ଥ ଖୋ ଅଚେଲୋ କସ୍ସପୋ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ପବ୍ବଜ୍ଜଂ, ଅଲତ୍ଥ ଉପସମ୍ପଦଂ। ଅଚିରୂପସମ୍ପନ୍ନୋ ଚ ପନାୟସ୍ମା କସ୍ସପୋ ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ନଚିରସ୍ସେୱ – ୟସ୍ସତ୍ଥାୟ କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମଦେୱ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜନ୍ତି ତଦନୁତ୍ତରଂ – ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସି। ‘‘ଖୀଣା ଜାତି ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’’ତି ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସି। ଅଞ୍ଞତରୋ ଚ ପନାୟସ୍ମା କସ୍ସପୋ ଅରହତଂ ଅହୋସୀତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ତିମ୍ବରୁକସୁତ୍ତଂ

୧୮ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି। ଅଥ ଖୋ ତିମ୍ବରୁକୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ତିମ୍ବରୁକୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ସୟଂକତଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି? ‘ମା ହେୱଂ, ତିମ୍ବରୁକା’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ‘କିଂ ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, ପରଂକତଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି? ‘ମା ହେୱଂ, ତିମ୍ବରୁକା’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ସୟଂକତଞ୍ଚ ପରଂକତଞ୍ଚ ସୁଖଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି? ‘ମା ହେୱଂ, ତିମ୍ବରୁକା’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ‘କିଂ ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅସୟଂକାରଂ ଅପରଂକାରଂ ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି? ‘ମା ହେୱଂ, ତିମ୍ବରୁକା’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ । ‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ନତ୍ଥି ସୁଖଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି? ‘ନ ଖୋ, ତିମ୍ବରୁକ, ନତ୍ଥି ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ; ଅତ୍ଥି ଖୋ, ତିମ୍ବରୁକ, ସୁଖଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି। ‘ତେନ ହି ଭୱଂ ଗୋତମୋ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ନ ଜାନାତି, ନ ପସ୍ସତୀ’ତି? ‘ନ ଖ୍ୱାହଂ, ତିମ୍ବରୁକ, ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ନ ଜାନାମି, ନ ପସ୍ସାମି। ଜାନାମି ଖ୍ୱାହଂ, ତିମ୍ବରୁକ, ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ; ପସ୍ସାମି ଖ୍ୱାହଂ, ତିମ୍ବରୁକ, ସୁଖଦୁକ୍ଖ’’’ନ୍ତି।

‘‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ସୟଂକତଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ‘ମା ହେୱଂ, ତିମ୍ବରୁକା’ତି ୱଦେସି। ‘କିଂ ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, ପରଂକତଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ‘ମା ହେୱଂ, ତିମ୍ବରୁକା’ତି ୱଦେସି। ‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ସୟଂକତଞ୍ଚ ପରଂକତଞ୍ଚ ସୁଖଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ‘ମା ହେୱଂ, ତିମ୍ବରୁକା’ତି ୱଦେସି। ‘କିଂ ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅସୟଂକାରଂ ଅପରଂକାରଂ ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ‘ମା ହେୱଂ, ତିମ୍ବରୁକା’ତି ୱଦେସି। ‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ନତ୍ଥି ସୁଖଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ‘ନ ଖୋ, ତିମ୍ବରୁକ, ନତ୍ଥି ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ; ଅତ୍ଥି ଖୋ, ତିମ୍ବରୁକ, ସୁଖଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୱଦେସି। ‘ତେନ ହି ଭୱଂ ଗୋତମୋ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ନ ଜାନାତି, ନ ପସ୍ସତୀ’ତି ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ‘ନ ଖ୍ୱାହଂ, ତିମ୍ବରୁକ, ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ନ ଜାନାମି, ନ ପସ୍ସାମି। ଜାନାମି ଖ୍ୱାହଂ, ତିମ୍ବରୁକ, ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ; ପସ୍ସାମି ଖ୍ୱାହଂ, ତିମ୍ବରୁକ, ସୁଖଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୱଦେସି। ଆଚିକ୍ଖତୁ ଚ ମେ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ। ଦେସେତୁ ଚ ମେ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ସୁଖଦୁକ୍ଖ’’ନ୍ତି।

‘‘‘ସା ୱେଦନା, ସୋ ୱେଦୟତୀ’ତି ଖୋ, ତିମ୍ବରୁକ, ଆଦିତୋ ସତୋ ‘ସୟଂକତଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ଏୱମ୍ପାହଂ ନ ୱଦାମି। ‘ଅଞ୍ଞା ୱେଦନା, ଅଞ୍ଞୋ ୱେଦୟତୀ’ତି ଖୋ, ତିମ୍ବରୁକ, ୱେଦନାଭିତୁନ୍ନସ୍ସ ସତୋ ‘ପରଂକତଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ଏୱମ୍ପାହଂ ନ ୱଦାମି। ଏତେ ତେ, ତିମ୍ବରୁକ, ଉଭୋ ଅନ୍ତେ ଅନୁପଗମ୍ମ ମଜ୍ଝେନ ତଥାଗତୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି – ‘ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା; ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ତ୍ୱେୱ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ; ସଙ୍ଖାରନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀ’’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ତିମ୍ବରୁକୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ଏସାହଂ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ସରଣଂ ଗଚ୍ଛାମି ଧମ୍ମଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଞ୍ଚ। ଉପାସକଂ ମଂ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ବାଲପଣ୍ଡିତସୁତ୍ତଂ

୧୯ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଅୱିଜ୍ଜାନୀୱରଣସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଲସ୍ସ ତଣ୍ହାୟ ସମ୍ପୟୁତ୍ତସ୍ସ ଏୱମୟଂ କାୟୋ ସମୁଦାଗତୋ। ଇତି ଅୟଞ୍ଚେୱ କାୟୋ ବହିଦ୍ଧା ଚ ନାମରୂପଂ, ଇତ୍ଥେତଂ ଦ୍ୱୟଂ , ଦ୍ୱୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଫସ୍ସୋ ସଳେୱାୟତନାନି [ସଳାୟତନାନି (କ॰)] , ୟେହି ଫୁଟ୍ଠୋ ବାଲୋ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଟିସଂୱେଦୟତି ଏତେସଂ ୱା ଅଞ୍ଞତରେନ’’।

‘‘ଅୱିଜ୍ଜାନୀୱରଣସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଣ୍ଡିତସ୍ସ ତଣ୍ହାୟ ସମ୍ପୟୁତ୍ତସ୍ସ ଏୱମୟଂ କାୟୋ ସମୁଦାଗତୋ। ଇତି ଅୟଞ୍ଚେୱ କାୟୋ ବହିଦ୍ଧା ଚ ନାମରୂପଂ, ଇତ୍ଥେତଂ ଦ୍ୱୟଂ, ଦ୍ୱୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଫସ୍ସୋ ସଳେୱାୟତନାନି, ୟେହି ଫୁଟ୍ଠୋ ପଣ୍ଡିତୋ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଟିସଂୱେଦୟତି ଏତେସଂ ୱା ଅଞ୍ଞତରେନ’’।

‘‘ତତ୍ର , ଭିକ୍ଖୱେ, କୋ ୱିସେସୋ କୋ ଅଧିପ୍ପୟାସୋ [ଅଧିପ୍ପାୟୋ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰), ଅଧିପ୍ପାୟସୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰) ଅଧି + ପ + ୟସୁ + ଣ + ସୀ = ଅଧିପ୍ପୟାସୋ] କିଂ ନାନାକରଣଂ ପଣ୍ଡିତସ୍ସ ବାଲେନା’’ତି? ‘‘ଭଗୱଂମୂଲକା ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା, ଭଗୱଂନେତ୍ତିକା, ଭଗୱଂପଟିସରଣା। ସାଧୁ ୱତ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂୟେୱ ପଟିଭାତୁ ଏତସ୍ସ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ। ଭଗୱତୋ ସୁତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଧାରେସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ତେନ ହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ, ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ୟାୟ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୱିଜ୍ଜାୟ ନିୱୁତସ୍ସ ବାଲସ୍ସ ୟାୟ ଚ ତଣ୍ହାୟ ସମ୍ପୟୁତ୍ତସ୍ସ ଅୟଂ କାୟୋ ସମୁଦାଗତୋ, ସା ଚେୱ ଅୱିଜ୍ଜା ବାଲସ୍ସ ଅପ୍ପହୀନା ସା ଚ ତଣ୍ହା ଅପରିକ୍ଖୀଣା। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଲୋ ଅଚରି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। ତସ୍ମା ବାଲୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା କାୟୂପଗୋ ହୋତି, ସୋ କାୟୂପଗୋ ସମାନୋ ନ ପରିମୁଚ୍ଚତି ଜାତିୟା ଜରାମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି। ନ ପରିମୁଚ୍ଚତି ଦୁକ୍ଖସ୍ମାତି ୱଦାମି।

‘‘ୟାୟ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୱିଜ୍ଜାୟ ନିୱୁତସ୍ସ ପଣ୍ଡିତସ୍ସ ୟାୟ ଚ ତଣ୍ହାୟ ସମ୍ପୟୁତ୍ତସ୍ସ ଅୟଂ କାୟୋ ସମୁଦାଗତୋ, ସା ଚେୱ ଅୱିଜ୍ଜା ପଣ୍ଡିତସ୍ସ ପହୀନା, ସା ଚ ତଣ୍ହା ପରିକ୍ଖୀଣା। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅଚରି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଣ୍ଡିତୋ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। ତସ୍ମା ପଣ୍ଡିତୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ନ କାୟୂପଗୋ ହୋତି। ସୋ ଅକାୟୂପଗୋ ସମାନୋ ପରିମୁଚ୍ଚତି ଜାତିୟା ଜରାମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି। ପରିମୁଚ୍ଚତି ଦୁକ୍ଖସ୍ମାତି ୱଦାମି। ଅୟଂ ଖୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିସେସୋ , ଅୟଂ ଅଧିପ୍ପୟାସୋ, ଇଦଂ ନାନାକରଣଂ ପଣ୍ଡିତସ୍ସ ବାଲେନ ୟଦିଦଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟୱାସୋ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ପଚ୍ଚୟସୁତ୍ତଂ

୨୦ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନେ ଚ ଧମ୍ମେ। ତଂ ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ, ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦୋ? ଜାତିପଚ୍ଚୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜରାମରଣଂ। ଉପ୍ପାଦା ୱା ତଥାଗତାନଂ ଅନୁପ୍ପାଦା ୱା ତଥାଗତାନଂ, ଠିତାୱ ସା ଧାତୁ ଧମ୍ମଟ୍ଠିତତା ଧମ୍ମନିୟାମତା ଇଦପ୍ପଚ୍ଚୟତା। ତଂ ତଥାଗତୋ ଅଭିସମ୍ବୁଜ୍ଝତି ଅଭିସମେତି। ଅଭିସମ୍ବୁଜ୍ଝିତ୍ୱା ଅଭିସମେତ୍ୱା ଆଚିକ୍ଖତି ଦେସେତି ପଞ୍ଞାପେତି ପଟ୍ଠପେତି ୱିୱରତି ୱିଭଜତି ଉତ୍ତାନୀକରୋତି। ‘ପସ୍ସଥା’ତି ଚାହ – ‘ଜାତିପଚ୍ଚୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜରାମରଣଂ’’’।

‘‘ଭୱପଚ୍ଚୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାତି…ପେ॰… ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭୱୋ… ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପାଦାନଂ… ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଣ୍ହା… ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା… ସଳାୟତନପଚ୍ଚୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଫସ୍ସୋ… ନାମରୂପପଚ୍ଚୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଳାୟତନଂ… ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ନାମରୂପଂ… ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଖାରା ଉପ୍ପାଦା ୱା ତଥାଗତାନଂ ଅନୁପ୍ପାଦା ୱା ତଥାଗତାନଂ, ଠିତାୱ ସା ଧାତୁ ଧମ୍ମଟ୍ଠିତତା ଧମ୍ମନିୟାମତା ଇଦପ୍ପଚ୍ଚୟତା। ତଂ ତଥାଗତୋ ଅଭିସମ୍ବୁଜ୍ଝତି ଅଭିସମେତି । ଅଭିସମ୍ବୁଜ୍ଝିତ୍ୱା ଅଭିସମେତ୍ୱା ଆଚିକ୍ଖତି ଦେସେତି ପଞ୍ଞାପେତି ପଟ୍ଠପେତି ୱିୱରତି ୱିଭଜତି ଉତ୍ତାନୀକରୋତି। ‘ପସ୍ସଥା’ତି ଚାହ ‘ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଖାରା’। ଇତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟା ତତ୍ର ତଥତା ଅୱିତଥତା ଅନଞ୍ଞଥତା ଇଦପ୍ପଚ୍ଚୟତା – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦୋ।

‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନା ଧମ୍ମା? ଜରାମରଣଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚଂ ସଙ୍ଖତଂ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ଖୟଧମ୍ମଂ ୱୟଧମ୍ମଂ ୱିରାଗଧମ୍ମଂ ନିରୋଧଧମ୍ମଂ। ଜାତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚା ସଙ୍ଖତା ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନା ଖୟଧମ୍ମା ୱୟଧମ୍ମା ୱିରାଗଧମ୍ମା ନିରୋଧଧମ୍ମା। ଭୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚୋ ସଙ୍ଖତୋ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନୋ ଖୟଧମ୍ମୋ ୱୟଧମ୍ମୋ ୱିରାଗଧମ୍ମୋ ନିରୋଧଧମ୍ମୋ। ଉପାଦାନଂ ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ତଣ୍ହା, ଭିକ୍ଖୱେ… ୱେଦନା, ଭିକ୍ଖୱେ… ଫସ୍ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ… ସଳାୟତନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ… ନାମରୂପଂ, ଭିକ୍ଖୱେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ , ଭିକ୍ଖୱେ… ସଙ୍ଖାରା, ଭିକ୍ଖୱେ… ଅୱିଜ୍ଜା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚା ସଙ୍ଖତା ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନା ଖୟଧମ୍ମା ୱୟଧମ୍ମା ୱିରାଗଧମ୍ମା ନିରୋଧଧମ୍ମା। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନା ଧମ୍ମା।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ‘ଅୟଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦୋ, ଇମେ ଚ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନା ଧମ୍ମା’ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି, ସୋ ୱତ ପୁବ୍ବନ୍ତଂ ୱା ପଟିଧାୱିସ୍ସତି – ‘ଅହୋସିଂ ନୁ ଖୋ ଅହଂ [ନୁ ଖ୍ୱାହଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ, ନନୁ ଖୋ ଅହୋସିଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ, କିଂ ନୁ ଖୋ ଅହୋସିଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ, କଥଂ ନୁ ଖୋ ଅହୋସିଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ, କିଂ ହୁତ୍ୱା କିଂ ଅହୋସିଂ ନୁ ଖୋ ଅହଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନ’ନ୍ତି; ଅପରନ୍ତଂ ୱା ଉପଧାୱିସ୍ସତି [ଅପଧାୱିସ୍ସତି (କ॰)] – ‘ଭୱିସ୍ସାମି ନୁ ଖୋ ଅହଂ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ, ନନୁ ଖୋ ଭୱିସ୍ସାମି ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ , କିଂ ନୁ ଖୋ ଭୱିସ୍ସାମି ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ, କଥଂ ନୁ ଖୋ ଭୱିସ୍ସାମି ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ, କିଂ ହୁତ୍ୱା କିଂ ଭୱିସ୍ସାମି ନୁ ଖୋ ଅହଂ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନ’ନ୍ତି; ଏତରହି ୱା ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଦ୍ଧାନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ କଥଂକଥୀ ଭୱିସ୍ସତି – ‘ଅହଂ ନୁ ଖୋସ୍ମି, ନୋ ନୁ ଖୋସ୍ମି, କିଂ ନୁ ଖୋସ୍ମି, କଥଂ ନୁ ଖୋସ୍ମି, ଅୟଂ ନୁ ଖୋ ସତ୍ତୋ କୁତୋ ଆଗତୋ, ସୋ କୁହିଂ ଗମିସ୍ସତୀ’ତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତଥାହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଅୟଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦୋ ଇମେ ଚ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନା ଧମ୍ମା ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠା’’ତି। ଦସମଂ।

ଆହାରୱଗ୍ଗୋ ଦୁତିୟୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଆହାରଂ ଫଗ୍ଗୁନୋ ଚେୱ, ଦ୍ୱେ ଚ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା।

କଚ୍ଚାନଗୋତ୍ତୋ ଧମ୍ମକଥିକଂ, ଅଚେଲଂ ତିମ୍ବରୁକେନ ଚ।

ବାଲପଣ୍ଡିତତୋ ଚେୱ, ଦସମୋ ପଚ୍ଚୟେନ ଚାତି॥

୩. ଦସବଲୱଗ୍ଗୋ

୧. ଦସବଲସୁତ୍ତଂ

୨୧ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଦସବଲସମନ୍ନାଗତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ଚତୂହି ଚ ୱେସାରଜ୍ଜେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଆସଭଂ ଠାନଂ ପଟିଜାନାତି, ପରିସାସୁ ସୀହନାଦଂ ନଦତି, ବ୍ରହ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତେତି – ଇତି ରୂପଂ ଇତି ରୂପସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ଇତି ରୂପସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ, ଇତି ୱେଦନା ଇତି ୱେଦନାୟ ସମୁଦୟୋ ଇତି ୱେଦନାୟ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ, ଇତି ସଞ୍ଞା ଇତି ସଞ୍ଞାୟ ସମୁଦୟୋ ଇତି ସଞ୍ଞାୟ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ, ଇତି ସଙ୍ଖାରା ଇତି ସଙ୍ଖାରାନଂ ସମୁଦୟୋ ଇତି ସଙ୍ଖାରାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ, ଇତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଇତି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ଇତି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ। ଇତି ଇମସ୍ମିଂ ସତି ଇଦଂ ହୋତି, ଇମସ୍ସୁପ୍ପାଦା ଇଦଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ଇମସ୍ମିଂ ଅସତି ଇଦଂ ନ ହୋତି, ଇମସ୍ସ ନିରୋଧା ଇଦଂ ନିରୁଜ୍ଝତି। ୟଦିଦଂ ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା; ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ତ୍ୱେୱ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ; ସଙ୍ଖାରନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ଦୁତିୟଦସବଲସୁତ୍ତଂ

୨୨ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଦସବଲସମନ୍ନାଗତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ଚତୂହି ଚ ୱେସାରଜ୍ଜେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଆସଭଂ ଠାନଂ ପଟିଜାନାତି, ପରିସାସୁ ସୀହନାଦଂ ନଦତି, ବ୍ରହ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତେତ୍ତି – ‘ଇତି ରୂପଂ ଇତି ରୂପସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ଇତି ରୂପସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ, ଇତି ୱେଦନା ଇତି ୱେଦନାୟ ସମୁଦୟୋ ଇତି ୱେଦନାୟ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ, ଇତି ସଞ୍ଞା ଇତି ସଞ୍ଞାୟ ସମୁଦୟୋ ଇତି ସଞ୍ଞାୟ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ, ଇତି ସଙ୍ଖାରା ଇତି ସଙ୍ଖାରାନଂ ସମୁଦୟୋ ଇତି ସଙ୍ଖାରାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ, ଇତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଇତି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ଇତି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ। ଇତି ଇମସ୍ମିଂ ସତି ଇଦଂ ହୋତି, ଇମସ୍ସୁପ୍ପାଦା ଇଦଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି; ଇମସ୍ମିଂ ଅସତି ଇଦଂ ନ ହୋତି ଇମସ୍ସ ନିରୋଧା ଇଦଂ ନିରୁଜ୍ଝତି। ୟଦିଦଂ ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା; ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ତ୍ୱେୱ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ; ସଙ୍ଖାରନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତି’’’।

‘‘ଏୱଂ ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟା ଧମ୍ମୋ ଉତ୍ତାନୋ ୱିୱଟୋ ପକାସିତୋ ଛିନ୍ନପିଲୋତିକୋ। ଏୱଂ ସ୍ୱାକ୍ଖାତେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟା ଧମ୍ମେ ଉତ୍ତାନେ ୱିୱଟେ ପକାସିତେ ଛିନ୍ନପିଲୋତିକେ ଅଲମେୱ ସଦ୍ଧାପବ୍ବଜିତେନ କୁଲପୁତ୍ତେନ ୱୀରିୟଂ ଆରଭିତୁଂ – ‘କାମଂ ତଚୋ ଚ ନ୍ହାରୁ [ନହାରୁ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଚ ଅଟ୍ଠି ଚ ଅୱସିସ୍ସତୁ, ସରୀରେ ଉପସୁସ୍ସତୁ [ଅୱସୁସ୍ସତୁ ମ॰ ନି॰ ୨.୧୮୪] ମଂସଲୋହିତଂ। ୟଂ ତଂ ପୁରିସଥାମେନ ପୁରିସୱୀରିୟେନ ପୁରିସପରକ୍କମେନ ପତ୍ତବ୍ବଂ, ନ ତଂ ଅପାପୁଣିତ୍ୱା ୱୀରିୟସ୍ସ ସଣ୍ଠାନଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’’’ତି।

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, କୁସୀତୋ ୱିହରତି ୱୋକିଣ୍ଣୋ ପାପକେହି ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି, ମହନ୍ତଞ୍ଚ ସଦତ୍ଥଂ ପରିହାପେତି। ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଖଂ ୱିହରତି ପୱିୱିତ୍ତୋ ପାପକେହି ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି, ମହନ୍ତଞ୍ଚ ସଦତ୍ଥଂ ପରିପୂରେତି। ନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ହୀନେନ ଅଗ୍ଗସ୍ସ ପତ୍ତି ହୋତି। ଅଗ୍ଗେନ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଗ୍ଗସ୍ସ ପତ୍ତି ହୋତି। ମଣ୍ଡପେୟ୍ୟମିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ସତ୍ଥା ସମ୍ମୁଖୀଭୂତୋ। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱୀରିୟଂ ଆରଭଥ ଅପ୍ପତ୍ତସ୍ସ ପତ୍ତିୟା, ଅନଧିଗତସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ, ଅସଚ୍ଛିକତସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ। ‘ଏୱଂ ନୋ ଅୟଂ ଅମ୍ହାକଂ ପବ୍ବଜ୍ଜା ଅୱଞ୍ଝା ଭୱିସ୍ସତି ସଫଲା ସଉଦ୍ରୟା। ୟେସଞ୍ଚ [ୟେସଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ୟେସଂ ହି (ପୀ॰ କ॰)] ମୟଂ ପରିଭୁଞ୍ଜାମ ଚୀୱର-ପିଣ୍ଡପାତସେନାସନ-ଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ତେସଂ ତେ କାରା ଅମ୍ହେସୁ ମହପ୍ଫଲା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ମହାନିସଂସା’ତି – ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। ଅତ୍ତତ୍ଥଂ ୱା ହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ପସ୍ସମାନେନ ଅଲମେୱ ଅପ୍ପମାଦେନ ସମ୍ପାଦେତୁଂ; ପରତ୍ଥଂ ୱା ହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ପସ୍ସମାନେନ ଅଲମେୱ ଅପ୍ପମାଦେନ ସମ୍ପାଦେତୁଂ; ଉଭୟତ୍ଥଂ ୱା ହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ପସ୍ସମାନେନ ଅଲମେୱ ଅପ୍ପମାଦେନ ସମ୍ପାଦେତୁ’’ନ୍ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଉପନିସସୁତ୍ତଂ

୨୩ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଜାନତୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପସ୍ସତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟଂ ୱଦାମି, ନୋ ଅଜାନତୋ ନୋ ଅପସ୍ସତୋ। କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାନତୋ କିଂ ପସ୍ସତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟୋ ହୋତି ? ଇତି ରୂପଂ ଇତି ରୂପସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ଇତି ରୂପସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ, ଇତି ୱେଦନା…ପେ॰… ଇତି ସଞ୍ଞା… ଇତି ସଙ୍ଖାରା… ଇତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଇତି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ଇତି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାନତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟୋ ହୋତି’’।

‘‘ୟମ୍ପିସ୍ସ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଖୟସ୍ମିଂ ଖୟେଞ୍ଞାଣଂ, ତମ୍ପି ସଉପନିସଂ ୱଦାମି, ନୋ ଅନୁପନିସଂ। କା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଖୟେଞାଣସ୍ସ ଉପନିସା? ‘ୱିମୁତ୍ତୀ’ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟଂ। ୱିମୁତ୍ତିମ୍ପାହଂ [ୱିମୁତ୍ତିମ୍ପହଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ସଉପନିସଂ ୱଦାମି, ନୋ ଅନୁପନିସଂ। କା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିମୁତ୍ତିୟା ଉପନିସା? ‘ୱିରାଗୋ’ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟଂ। ୱିରାଗମ୍ପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଉପନିସଂ ୱଦାମି, ନୋ ଅନୁପନିସଂ। କା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିରାଗସ୍ସ ଉପନିସା? ‘ନିବ୍ବିଦା’ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟଂ। ନିବ୍ବିଦମ୍ପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଉପନିସଂ ୱଦାମି, ନୋ ଅନୁପନିସଂ। କା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିବ୍ବିଦାୟ ଉପନିସା? ‘ୟଥାଭୂତଞାଣଦସ୍ସନ’ନ୍ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟଂ। ୟଥାଭୂତଞାଣଦସ୍ସନମ୍ପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଉପନିସଂ ୱଦାମି, ନୋ ଅନୁପନିସଂ। କା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଥାଭୂତଞାଣଦସ୍ସନସ୍ସ ଉପନିସା? ‘ସମାଧୀ’ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟଂ। ସମାଧିମ୍ପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଉପନିସଂ ୱଦାମି, ନୋ ଅନୁପନିସଂ।

‘‘କା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମାଧିସ୍ସ ଉପନିସା? ‘ସୁଖ’ନ୍ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟଂ। ସୁଖମ୍ପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଉପନିସଂ ୱଦାମି, ନୋ ଅନୁପନିସଂ। କା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଖସ୍ସ ଉପନିସା? ‘ପସ୍ସଦ୍ଧୀ’ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟଂ। ପସ୍ସଦ୍ଧିମ୍ପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଉପନିସଂ ୱଦାମି, ନୋ ଅନୁପନିସଂ। କା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ଉପନିସା? ‘ପୀତୀ’ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟଂ। ପୀତିମ୍ପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଉପନିସଂ ୱଦାମି, ନୋ ଅନୁପନିସଂ। କା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୀତିୟା ଉପନିସା? ‘ପାମୋଜ୍ଜ’ନ୍ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟଂ। ପାମୋଜ୍ଜମ୍ପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଉପନିସଂ ୱଦାମି, ନୋ ଅନୁପନିସଂ। କା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପାମୋଜ୍ଜସ୍ସ ଉପନିସା? ‘ସଦ୍ଧା’ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟଂ। ସଦ୍ଧମ୍ପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଉପନିସଂ ୱଦାମି, ନୋ ଅନୁପନିସଂ।

‘‘କା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦ୍ଧାୟ ଉପନିସା? ‘ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟଂ। ଦୁକ୍ଖମ୍ପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଉପନିସଂ ୱଦାମି, ନୋ ଅନୁପନିସଂ। କା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଉପନିସା? ‘ଜାତୀ’ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟଂ। ଜାତିମ୍ପାହଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସଉପନିସଂ ୱଦାମି, ନୋ ଅନୁପନିସଂ। କା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାତିୟା ଉପନିସା? ‘ଭୱୋ’ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟଂ। ଭୱମ୍ପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଉପନିସଂ ୱଦାମି , ନୋ ଅନୁପନିସଂ। କା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭୱସ୍ସ ଉପନିସା? ‘ଉପାଦାନ’ନ୍ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟଂ। ଉପାଦାନମ୍ପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଉପନିସଂ ୱଦାମି, ନୋ ଅନୁପନିସଂ। କା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପାଦାନସ୍ସ ଉପନିସା? ‘ତଣ୍ହା’ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟଂ। ତଣ୍ହମ୍ପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଉପନିସଂ ୱଦାମି, ନୋ ଅନୁପନିସଂ।

‘‘କା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଣ୍ହାୟ ଉପନିସା? ‘ୱେଦନା’ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟଂ…ପେ॰… ‘ଫସ୍ସୋ’ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟଂ… ‘ସଳାୟତନ’ନ୍ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟଂ… ‘ନାମରୂପ’ନ୍ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟଂ… ‘ୱିଞ୍ଞାଣ’ନ୍ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟଂ… ‘ସଙ୍ଖାରା’ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟଂ। ସଙ୍ଖାରେପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଉପନିସେ ୱଦାମି, ନୋ ଅନୁପନିସେ। କା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଖାରାନଂ ଉପନିସା? ‘ଅୱିଜ୍ଜା’ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟଂ।

‘‘ଇତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୱିଜ୍ଜୂପନିସା ସଙ୍ଖାରା, ସଙ୍ଖାରୂପନିସଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ୱିଞ୍ଞାଣୂପନିସଂ ନାମରୂପଂ, ନାମରୂପୂପନିସଂ ସଳାୟତନଂ, ସଳାୟତନୂପନିସୋ ଫସ୍ସୋ, ଫସ୍ସୂପନିସା ୱେଦନା, ୱେଦନୂପନିସା ତଣ୍ହା, ତଣ୍ହୂପନିସଂ ଉପାଦାନଂ, ଉପାଦାନୂପନିସୋ ଭୱୋ, ଭୱୂପନିସା ଜାତି, ଜାତୂପନିସଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ଦୁକ୍ଖୂପନିସା ସଦ୍ଧା, ସଦ୍ଧୂପନିସଂ ପାମୋଜ୍ଜଂ, ପାମୋଜ୍ଜୂପନିସା ପୀତି, ପୀତୂପନିସା ପସ୍ସଦ୍ଧି, ପସ୍ସଦ୍ଧୂପନିସଂ ସୁଖଂ, ସୁଖୂପନିସୋ ସମାଧି, ସମାଧୂପନିସଂ ୟଥାଭୂତଞାଣଦସ୍ସନଂ, ୟଥାଭୂତଞାଣଦସ୍ସନୂପନିସା ନିବ୍ବିଦା, ନିବ୍ବିଦୂପନିସୋ ୱିରାଗୋ, ୱିରାଗୂପନିସା ୱିମୁତ୍ତି, ୱିମୁତ୍ତୂପନିସଂ ଖୟେଞାଣଂ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପରିପବ୍ବତେ ଥୁଲ୍ଲଫୁସିତକେ ଦେୱେ ୱସ୍ସନ୍ତେ ତଂ ଉଦକଂ ୟଥାନିନ୍ନଂ ପୱତ୍ତମାନଂ ପବ୍ବତକନ୍ଦରପଦରସାଖା ପରିପୂରେତି। ପବ୍ବତକନ୍ଦରପଦରସାଖାପରିପୂରା କୁସୋବ୍ଭେ [କୁସ୍ସୁବ୍ଭେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰), କୁସୁବ୍ଭେ (ପୀ॰) ଣ୍ୱାଦି ୧୨୯ ସୁତ୍ତଂ ଓଲୋକେତବ୍ବଂ] ପରିପୂରେନ୍ତି। କୁସୋବ୍ଭା ପରିପୂରା ମହାସୋବ୍ଭେ ପରିପୂରେନ୍ତି। ମହାସୋବ୍ଭା ପରିପୂରା କୁନ୍ନଦିୟୋ ପରିପୂରେନ୍ତି। କୁନ୍ନଦିୟୋ ପରିପୂରା ମହାନଦିୟୋ ପରିପୂରେନ୍ତି। ମହାନଦିୟୋ ପରିପୂରା ମହାସମୁଦ୍ଦଂ ପରିପୂରେନ୍ତି।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୱିଜ୍ଜୂପନିସା ସଙ୍ଖାରା, ସଙ୍ଖାରୂପନିସଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ୱିଞ୍ଞାଣୂପନିସଂ ନାମରୂପଂ, ନାମରୂପୂପନିସଂ ସଳାୟତନଂ, ସଳାୟତନୂପନିସୋ ଫସ୍ସୋ, ଫସ୍ସୂପନିସା ୱେଦନା, ୱେଦନୂପନିସା ତଣ୍ହା, ତଣ୍ହୂପନିସଂ ଉପାଦାନଂ, ଉପାଦାନୂପନିସୋ ଭୱୋ, ଭୱୂପନିସା ଜାତି, ଜାତୂପନିସଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ଦୁକ୍ଖୂପନିସା ସଦ୍ଧା, ସଦ୍ଧୂପନିସଂ ପାମୋଜ୍ଜଂ, ପାମୋଜ୍ଜୂପନିସା ପୀତି, ପୀତୂପନିସା ପସ୍ସଦ୍ଧି, ପସ୍ସଦ୍ଧୂପନିସଂ ସୁଖଂ, ସୁଖୂପନିସୋ ସମାଧି, ସମାଧୂପନିସଂ ୟଥାଭୂତଞାଣଦସ୍ସନଂ, ୟଥାଭୂତଞାଣଦସ୍ସନୂପନିସା ନିବ୍ବିଦା, ନିବ୍ବିଦୂପନିସୋ ୱିରାଗୋ, ୱିରାଗୂପନିସା ୱିମୁତ୍ତି, ୱିମୁତ୍ତୂପନିସଂ ଖୟେଞାଣ’’ନ୍ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟସୁତ୍ତଂ

୨୪ . ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ରାଜଗହଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅତିପ୍ପଗୋ ଖୋ ତାୱ ରାଜଗହେ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତୁଂ। ୟଂନୂନାହଂ ୟେନ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଆରାମୋ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ୟେନ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଆରାମୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତେହି ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟେହି ପରିବ୍ବାଜକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ତେ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏତଦୱୋଚୁଂ –

‘‘ସନ୍ତାୱୁସୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ସୟଂକତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି। ସନ୍ତି ପନାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ପରଂକତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି। ସନ୍ତାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ସୟଂକତଞ୍ଚ ପରଂକତଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି। ସନ୍ତି ପନାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ଅସୟଂକାରଂ ଅପରଂକାରଂ ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି। ଇଧ, ପନାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ସମଣୋ ଗୋତମୋ କିଂୱାଦୀ କିମକ୍ଖାୟୀ? କଥଂ ବ୍ୟାକରମାନା ଚ ମୟଂ ୱୁତ୍ତୱାଦିନୋ ଚେୱ ସମଣସ୍ସ ଗୋତମସ୍ସ ଅସ୍ସାମ, ନ ଚ ସମଣଂ ଗୋତମଂ ଅଭୂତେନ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖେୟ୍ୟାମ, ଧମ୍ମସ୍ସ ଚାନୁଧମ୍ମଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାମ, ନ ଚ କୋଚି ସହଧମ୍ମିକୋ ୱାଦାନୁପାତୋ [ୱାଦାନୁୱାଦୋ (କ॰) ଦୀ॰ ନି॰ ୧.୩୮୧] ଗାରୟ୍ହଂ ଠାନଂ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟା’’ତି?

‘‘ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଦୁକ୍ଖଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା। କିଂ ପଟିଚ୍ଚ? ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ। ଇତି ୱଦଂ ୱୁତ୍ତୱାଦୀ ଚେୱ ଭଗୱତୋ ଅସ୍ସ, ନ ଚ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭୂତେନ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଧମ୍ମସ୍ସ ଚାନୁଧମ୍ମଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ, ନ ଚ କୋଚି ସହଧମ୍ମିକୋ ୱାଦାନୁପାତୋ ଗାରୟ୍ହଂ ଠାନଂ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ।

‘‘ତତ୍ରାୱୁସୋ, ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ସୟଂକତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ତଦପି ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା। ୟେପି ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ପରଂକତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ତଦପି ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା। ୟେପି ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ସୟଂକତଞ୍ଚ ପରଂକତଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ତଦପି ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା। ୟେପି ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ଅସୟଂକାରଂ ଅପରଂକାରଂ ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ତଦପି ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା।

‘‘ତତ୍ରାୱୁସୋ, ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ସୟଂକତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ତେ ୱତ ଅଞ୍ଞତ୍ର ଫସ୍ସା ପଟିସଂୱେଦିସ୍ସନ୍ତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ୟେପି ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ପରଂକତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ତେ ୱତ ଅଞ୍ଞତ୍ର ଫସ୍ସା ପଟିସଂୱେଦିସ୍ସନ୍ତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ୟେପି ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ସୟଂକତଞ୍ଚ ପରଂକତଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ତେ ୱତ ଅଞ୍ଞତ୍ର ଫସ୍ସା ପଟିସଂୱେଦିସ୍ସନ୍ତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ୟେପି ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ଅସୟଂକାରଂ ଅପରଂକାରଂ ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ତେ ୱତ ଅଞ୍ଞତ୍ର ଫସ୍ସା ପଟିସଂୱେଦିସ୍ସନ୍ତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’’ତି।

ଅସ୍ସୋସି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ତେହି ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟେହି ପରିବ୍ବାଜକେହି ସଦ୍ଧିଂ ଇମଂ କଥାସଲ୍ଲାପଂ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ରାଜଗହେ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତ୍ୱା ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟାୱତକୋ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ତେହି ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟେହି ପରିବ୍ବାଜକେହି ସଦ୍ଧିଂ ଅହୋସି କଥାସଲ୍ଲାପୋ ତଂ ସବ୍ବଂ ଭଗୱତୋ ଆରୋଚେସି।

‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଆନନ୍ଦ, ୟଥା ତଂ ସାରିପୁତ୍ତୋ ସମ୍ମା ବ୍ୟାକରମାନୋ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ। ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଦୁକ୍ଖଂ ୱୁତ୍ତଂ ମୟା। କିଂ ପଟିଚ୍ଚ? ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ। ଇତି ୱଦଂ ୱୁତ୍ତୱାଦୀ ଚେୱ ମେ ଅସ୍ସ, ନ ଚ ମଂ ଅଭୂତେନ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଧମ୍ମସ୍ସ ଚାନୁଧମ୍ମଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ, ନ ଚ କୋଚି ସହଧମ୍ମିକୋ ୱାଦାନୁପାତୋ ଗାରୟ୍ହଂ ଠାନଂ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ।

‘‘ତତ୍ରାନନ୍ଦ , ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ସୟଂକତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ତଦପି ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା। ୟେପି ତେ…ପେ॰… ୟେପି ତେ…ପେ॰… ୟେପି ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ଅସୟଂକାରଂ ଅପରଂକାରଂ ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ତଦପି ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା।

‘‘ତତ୍ରାନନ୍ଦ, ୟେପି ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ସୟଂକତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ତେ ୱତ ଅଞ୍ଞତ୍ର ଫସ୍ସା ପଟିସଂୱେଦିସ୍ସନ୍ତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ୟେପି ତେ…ପେ॰… ୟେପି ତେ…ପେ॰… ୟେପି ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ଅସୟଂକାରଂ ଅପରଂକାରଂ ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ତେ ୱତ ଅଞ୍ଞତ୍ର ଫସ୍ସା ପଟିସଂୱେଦିସ୍ସନ୍ତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି।

‘‘ଏକମିଦାହଂ, ଆନନ୍ଦ, ସମୟଂ ଇଧେୱ ରାଜଗହେ ୱିହରାମି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ଅଥ ଖ୍ୱାହଂ, ଆନନ୍ଦ, ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ରାଜଗହଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସିଂ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଆନନ୍ଦ, ଏତଦହୋସି – ‘ଅତିପ୍ପଗୋ ଖୋ ତାୱ ରାଜଗହେ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତୁଂ। ୟଂନୂନାହଂ ୟେନ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଆରାମୋ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟ’’’ନ୍ତି।

‘‘ଅଥ ଖ୍ୱାହଂ, ଆନନ୍ଦ, ୟେନ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଆରାମୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତେହି ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟେହି ପରିବ୍ବାଜକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦିଂ। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ମଂ, ଆନନ୍ଦ, ତେ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏତଦୱୋଚୁଂ –

‘ସନ୍ତାୱୁସୋ ଗୋତମ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ସୟଂକତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି। ସନ୍ତି ପନାୱୁସୋ ଗୋତମ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ପରଂକତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି। ସନ୍ତାୱୁସୋ ଗୋତମ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ସୟଂକତଞ୍ଚ ପରଂକତଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି। ସନ୍ତି ପନାୱୁସୋ ଗୋତମ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ଅସୟଂକାରଂ ଅପରଂକାରଂ ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି। ଇଧ ନୋ ଆୟସ୍ମା ଗୋତମୋ କିଂୱାଦୀ କିମକ୍ଖାୟୀ? କଥଂ ବ୍ୟାକରମାନା ଚ ମୟଂ ୱୁତ୍ତୱାଦିନୋ ଚେୱ ଆୟସ୍ମତୋ ଗୋତମସ୍ସ ଅସ୍ସାମ, ନ ଚ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ଅଭୂତେନ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖେୟ୍ୟାମ , ଧମ୍ମସ୍ସ ଚାନୁଧମ୍ମଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାମ, ନ ଚ କୋଚି ସହଧମ୍ମିକୋ ୱାଦାନୁପାତୋ ଗାରୟ୍ହଂ ଠାନଂ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟା’’’ତି?

‘‘ଏୱଂ ୱୁତ୍ତାହଂ, ଆନନ୍ଦ, ତେ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟେ ପରିବ୍ବାଜକେ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଦୁକ୍ଖଂ ୱୁତ୍ତଂ ମୟା। କିଂ ପଟିଚ୍ଚ? ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ। ଇତି ୱଦଂ ୱୁତ୍ତୱାଦୀ ଚେୱ ମେ ଅସ୍ସ, ନ ଚ ମଂ ଅଭୂତେନ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଧମ୍ମସ୍ସ ଚାନୁଧମ୍ମଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ, ନ ଚ କୋଚି ସହଧମ୍ମିକୋ ୱାଦାନୁପାତୋ ଗାରୟ୍ହଂ ଠାନଂ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟା’’’ତି।

‘‘ତତ୍ରାୱୁସୋ, ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ସୟଂକତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ତଦପି ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା। ୟେପି ତେ…ପେ॰… ୟେପି ତେ…ପେ॰… ୟେପି ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ଅସୟଂକାରଂ ଅପରଂକାରଂ ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ତଦପି ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା।

‘‘ତତ୍ରାୱୁସୋ, ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ସୟଂକତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ତେ ୱତ ଅଞ୍ଞତ୍ର ଫସ୍ସା ପଟିସଂୱେଦିସ୍ସନ୍ତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ୟେପି ତେ…ପେ॰… ୟେପି ତେ…ପେ॰… ୟେପି ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ଅସୟଂକାରଂ ଅପରଂକାରଂ ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ତେ ୱତ ଅଞ୍ଞତ୍ର ଫସ୍ସା ପଟିସଂୱେଦିସ୍ସନ୍ତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’’ତି। ‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ ଭନ୍ତେ, ଅବ୍ଭୁତଂ ଭନ୍ତେ ! ୟତ୍ର ହି ନାମ ଏକେନ ପଦେନ ସବ୍ବୋ ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭୱିସ୍ସତି। ସିୟା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଏସେୱତ୍ଥୋ ୱିତ୍ଥାରେନ ୱୁଚ୍ଚମାନୋ ଗମ୍ଭୀରୋ ଚେୱ ଅସ୍ସ ଗମ୍ଭୀରାୱଭାସୋ ଚା’’ତି?

‘‘ତେନ ହାନନ୍ଦ, ତଞ୍ଞେୱେତ୍ଥ ପଟିଭାତୂ’’ତି। ‘‘ସଚେ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଜରାମରଣଂ, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, କିଂନିଦାନଂ କିଂସମୁଦୟଂ କିଂଜାତିକଂ କିଂପଭୱ’ନ୍ତି? ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠୋହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ – ‘ଜରାମରଣଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଜାତିନିଦାନଂ ଜାତିସମୁଦୟଂ ଜାତିଜାତିକଂ ଜାତିପଭୱ’ନ୍ତି। ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠୋହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ।

‘‘ସଚେ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଜାତି ପନାୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, କିଂନିଦାନା କିଂସମୁଦୟା କିଂଜାତିକା କିଂପଭୱା’ତି? ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠୋହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ – ‘ଜାତି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭୱନିଦାନା ଭୱସମୁଦୟା ଭୱଜାତିକା ଭୱପ୍ପଭୱା’ତି। ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠୋହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ ।

‘‘ସଚେ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଭୱୋ ପନାୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, କିଂନିଦାନୋ କିଂସମୁଦୟୋ କିଂଜାତିକୋ କିଂପଭୱୋ’ତି? ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠୋହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ – ‘ଭୱୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଉପାଦାନନିଦାନୋ ଉପାଦାନସମୁଦୟୋ ଉପାଦାନଜାତିକୋ ଉପାଦାନପ୍ପଭୱୋ’ତି। ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠୋହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ।

‘‘ସଚେ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ଉପାଦାନଂ ପନାୱୁସୋ…ପେ॰… ତଣ୍ହା ପନାୱୁସୋ…ପେ॰… ୱେଦନା ପନାୱୁସୋ…ପେ॰… ସଚେ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଫସ୍ସୋ ପନାୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, କିଂନିଦାନୋ କିଂସମୁଦୟୋ କିଂଜାତିକୋ କିଂପଭୱୋ’ତି? ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠୋହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ – ‘ଫସ୍ସୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସଳାୟତନନିଦାନୋ ସଳାୟତନସମୁଦୟୋ ସଳାୟତନଜାତିକୋ ସଳାୟତନପ୍ପଭୱୋ’ତି। ‘ଛନ୍ନଂତ୍ୱେୱ, ଆୱୁସୋ, ଫସ୍ସାୟତନାନଂ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ଫସ୍ସନିରୋଧୋ; ଫସ୍ସନିରୋଧା ୱେଦନାନିରୋଧୋ; ୱେଦନାନିରୋଧା ତଣ୍ହାନିରୋଧୋ; ତଣ୍ହାନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ; ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋ; ଭୱନିରୋଧା ଜାତିନିରୋଧୋ; ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀ’ତି। ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠୋହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଭୂମିଜସୁତ୍ତଂ

୨୫ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଭୂମିଜୋ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ସାରିପୁତ୍ତେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଭୂମିଜୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ସନ୍ତାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ସୟଂକତଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି। ସନ୍ତି ପନାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ପରଂକତଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି। ସନ୍ତାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ସୟଂକତଞ୍ଚ ପରଂକତଞ୍ଚ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି। ସନ୍ତି ପନାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ଅସୟଂକାରଂ ଅପରଂକାରଂ ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି। ଇଧ ନୋ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଭଗୱା କିଂୱାଦୀ କିମକ୍ଖାୟୀ , କଥଂ ବ୍ୟାକରମାନା ଚ ମୟଂ ୱୁତ୍ତୱାଦିନୋ ଚେୱ ଭଗୱତୋ ଅସ୍ସାମ, ନ ଚ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭୂତେନ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖେୟ୍ୟାମ, ଧମ୍ମସ୍ସ ଚାନୁଧମ୍ମଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାମ, ନ ଚ କୋଚି ସହଧମ୍ମିକୋ ୱାଦାନୁପାତୋ ଗାରୟ୍ହଂ ଠାନଂ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟା’’ତି?

‘‘ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା। କିଂ ପଟିଚ୍ଚ? ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ। ଇତି ୱଦଂ ୱୁତ୍ତୱାଦୀ ଚେୱ ଭଗୱତୋ ଅସ୍ସ, ନ ଚ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭୂତେନ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଧମ୍ମସ୍ସ ଚାନୁଧମ୍ମଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ, ନ ଚ କୋଚି ସହଧମ୍ମିକୋ ୱାଦାନୁପାତୋ ଗାରୟ୍ହଂ ଠାନଂ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ।

‘‘ତତ୍ରାୱୁସୋ, ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ସୟଂକତଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ତଦପି ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା। ୟେପି ତେ…ପେ॰… ୟେପି ତେ…ପେ॰… ୟେପି ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ଅସୟଂକାରଂ ଅପରଂକାରଂ ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ତଦପି ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା।

‘‘ତତ୍ରାୱୁସୋ, ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ସୟଂକତଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ତେ ୱତ ଅଞ୍ଞତ୍ର ଫସ୍ସା ପଟିସଂୱେଦିସ୍ସନ୍ତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ୟେପି ତେ…ପେ॰ … ୟେପି ତେ…ପେ॰… ୟେପି ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ଅସୟଂକାରଂ ଅପରଂକାରଂ ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ତେ ୱତ ଅଞ୍ଞତ୍ର ଫସ୍ସା ପଟିସଂୱେଦିସ୍ସନ୍ତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’’ତି।

ଅସ୍ସୋସି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ଆୟସ୍ମତା ଭୂମିଜେନ ସଦ୍ଧିଂ ଇମଂ କଥାସଲ୍ଲାପଂ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟାୱତକୋ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ଆୟସ୍ମତା ଭୂମିଜେନ ସଦ୍ଧିଂ ଅହୋସି କଥାସଲ୍ଲାପୋ ତଂ ସବ୍ବଂ ଭଗୱତୋ ଆରୋଚେସି।

‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଆନନ୍ଦ, ୟଥା ତଂ ସାରିପୁତ୍ତୋ ସମ୍ମା ବ୍ୟାକରମାନୋ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ। ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ୱୁତ୍ତଂ ମୟା। କିଂ ପଟିଚ୍ଚ? ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ। ଇତି ୱଦଂ ୱୁତ୍ତୱାଦୀ ଚେୱ ମେ ଅସ୍ସ, ନ ଚ ମଂ ଅଭୂତେନ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଧମ୍ମସ୍ସ ଚାନୁଧମ୍ମଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ, ନ ଚ କୋଚି ସହଧମ୍ମିକୋ ୱାଦାନୁପାତୋ ଗାରୟ୍ହଂ ଠାନଂ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ।

‘‘ତତ୍ରାନନ୍ଦ , ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ସୟଂକତଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ତଦପି ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା। ୟେପି ତେ…ପେ॰… ୟେପି ତେ…ପେ॰… ୟେପି ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ଅସୟଂକାରଂ ଅପରଂକାରଂ ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ତଦପି ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା।

‘‘ତତ୍ରାନନ୍ଦ , ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କମ୍ମୱାଦା ସୟଂକତଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ତେ ୱତ ଅଞ୍ଞତ୍ର ଫସ୍ସା ପଟିସଂୱେଦିସ୍ସନ୍ତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ୟେପି ତେ…ପେ॰… ୟେପି ତେ…ପେ॰… ୟେପି ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାକମ୍ମୱାଦା ଅସୟଂକାରଂ ଅପରଂକାରଂ ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ତେ ୱତ ଅଞ୍ଞତ୍ର ଫସ୍ସା ପଟିସଂୱେଦିସ୍ସନ୍ତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି।

‘‘କାୟେ ୱା ହାନନ୍ଦ, ସତି କାୟସଞ୍ଚେତନାହେତୁ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ। ୱାଚାୟ ୱା ହାନନ୍ଦ, ସତି ୱଚୀସଞ୍ଚେତନାହେତୁ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ। ମନେ ୱା ହାନନ୍ଦ, ସତି ମନୋସଞ୍ଚେତନାହେତୁ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ଚ।

‘‘ସାମଂ ୱା ତଂ, ଆନନ୍ଦ, କାୟସଙ୍ଖାରଂ ଅଭିସଙ୍ଖରୋତି, ୟଂପଚ୍ଚୟାସ୍ସ [ୟଂପଚ୍ଚୟାୟ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ୟଂପଚ୍ଚୟା ୟଂ (କ॰)] ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ। ପରେ ୱା ତଂ [ପରେ ୱାସ୍ସ ତଂ (ସୀ॰ ପୀ॰), ପରେ ୱାୟତଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ଆନନ୍ଦ, କାୟସଙ୍ଖାରଂ ଅଭିସଙ୍ଖରୋନ୍ତି, ୟଂପଚ୍ଚୟାସ୍ସ ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ। ସମ୍ପଜାନୋ ୱା ତଂ, ଆନନ୍ଦ, କାୟସଙ୍ଖାରଂ ଅଭିସଙ୍ଖରୋତି ୟଂପଚ୍ଚୟାସ୍ସ ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ। ଅସମ୍ପଜାନୋ ୱା ତଂ, ଆନନ୍ଦ, କାୟସଙ୍ଖାରଂ ଅଭିସଙ୍ଖରୋତି ୟଂପଚ୍ଚୟାସ୍ସ ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ।

‘‘ସାମଂ ୱା ତଂ, ଆନନ୍ଦ, ୱଚୀସଙ୍ଖାରଂ ଅଭିସଙ୍ଖରୋତି ୟଂପଚ୍ଚୟାସ୍ସ ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ। ପରେ ୱା ତଂ, ଆନନ୍ଦ, ୱଚୀସଙ୍ଖାରଂ ଅଭିସଙ୍ଖରୋନ୍ତି ୟଂପଚ୍ଚୟାସ୍ସ ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ। ସମ୍ପଜାନୋ ୱା ତଂ, ଆନନ୍ଦ…ପେ॰… ଅସମ୍ପଜାନୋ ୱା ତଂ, ଆନନ୍ଦ, ୱଚୀସଙ୍ଖାରଂ ଅଭିସଙ୍ଖରୋତି ୟଂପଚ୍ଚୟାସ୍ସ ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ।

‘‘ସାମଂ ୱା ତଂ, ଆନନ୍ଦ, ମନୋସଙ୍ଖାରଂ ଅଭିସଙ୍ଖରୋତି ୟଂପଚ୍ଚୟାସ୍ସ ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ। ପରେ ୱା ତଂ, ଆନନ୍ଦ, ମନୋସଙ୍ଖାରଂ ଅଭିସଙ୍ଖରୋନ୍ତି ୟଂପଚ୍ଚୟାସ୍ସ ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ। ସମ୍ପଜାନୋ ୱା ତଂ, ଆନନ୍ଦ…ପେ॰… ଅସମ୍ପଜାନୋ ୱା ତଂ, ଆନନ୍ଦ, ମନୋସଙ୍ଖାରଂ ଅଭିସଙ୍ଖରୋତି ୟଂପଚ୍ଚୟାସ୍ସ ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ।

‘‘ଇମେସୁ , ଆନନ୍ଦ, ଧମ୍ମେସୁ ଅୱିଜ୍ଜା ଅନୁପତିତା। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ତ୍ୱେୱ, ଆନନ୍ଦ, ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ସୋ କାୟୋ ନ ହୋତି ୟଂପଚ୍ଚୟାସ୍ସ ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ। ସା ୱାଚା ନ ହୋତି ୟଂପଚ୍ଚୟାସ୍ସ ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ। ସୋ ମନୋ ନ ହୋତି ୟଂପଚ୍ଚୟାସ୍ସ ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ। ଖେତ୍ତଂ ତଂ ନ ହୋତି…ପେ॰… ୱତ୍ଥୁ ତଂ ନ ହୋତି…ପେ॰… ଆୟତନଂ ତଂ ନ ହୋତି…ପେ॰… ଅଧିକରଣଂ ତଂ ନ ହୋତି ୟଂପଚ୍ଚୟାସ୍ସ ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖ’’ନ୍ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଉପୱାଣସୁତ୍ତଂ

୨୬ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଉପୱାଣୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଉପୱାଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ସନ୍ତି, ଭନ୍ତେ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସୟଂକତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି। ସନ୍ତି ପନ, ଭନ୍ତେ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ପରଂକତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି। ସନ୍ତି ପନ, ଭନ୍ତେ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସୟଂକତଞ୍ଚ ପରଂକତଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି। ସନ୍ତି ପନ, ଭନ୍ତେ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅସୟଂକାରଂ ଅପରଂକାରଂ ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି। ଇଧ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା କିଂୱାଦୀ କିମକ୍ଖାୟୀ କଥଂ ବ୍ୟାକରମାନା ଚ ମୟଂ ୱୁତ୍ତୱାଦିନୋ ଚେୱ ଭଗୱତୋ ଅସ୍ସାମ, ନ ଚ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭୂତେନ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖେୟ୍ୟାମ, ଧମ୍ମସ୍ସ ଚାନୁଧମ୍ମଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାମ, ନ ଚ କୋଚି ସହଧମ୍ମିକୋ ୱାଦାନୁପାତୋ ଗାରୟ୍ହଂ ଠାନଂ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟା’’ତି?

‘‘ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ଖୋ, ଉପୱାଣ, ଦୁକ୍ଖଂ ୱୁତ୍ତଂ ମୟା। କିଂ ପଟିଚ୍ଚ? ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ। ଇତି ୱଦଂ ୱୁତ୍ତୱାଦୀ ଚେୱ ମେ ଅସ୍ସ, ନ ଚ ମଂ ଅଭୂତେନ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଧମ୍ମସ୍ସ ଚାନୁଧମ୍ମଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ, ନ ଚ କୋଚି ସହଧମ୍ମିକୋ ୱାଦାନୁପାତୋ ଗାରୟ୍ହଂ ଠାନଂ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ।

‘‘ତତ୍ର, ଉପୱାଣ, ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସୟଂକତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ତଦପି ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା। ୟେପି ତେ…ପେ॰… ୟେପି ତେ…ପେ॰… ୟେପି ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅସୟଂକାରଂ ଅପରଂକାରଂ ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ତଦପି ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା।

‘‘ତତ୍ର , ଉପୱାଣ, ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସୟଂକତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ତେ ୱତ ଅଞ୍ଞ ଫସ୍ସା ପଟିସଂୱେଦିସ୍ସନ୍ତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ୟେପି ତେ…ପେ॰… ୟେପି ତେ…ପେ॰… ୟେପି ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅସୟଂକାରଂ ଅପରଂକାରଂ ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ତେ ୱତ ଅଞ୍ଞତ୍ର ଫସ୍ସା ପଟିସଂୱେଦିସ୍ସନ୍ତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ପଚ୍ଚୟସୁତ୍ତଂ

୨୭ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଖାରା; ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜରାମରଣଂ? ୟା ତେସଂ ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ତମ୍ହି ତମ୍ହି ସତ୍ତନିକାୟେ ଜରା ଜୀରଣତା ଖଣ୍ଡିଚ୍ଚଂ ପାଲିଚ୍ଚଂ ୱଲିତ୍ତଚତା ଆୟୁନୋ ସଂହାନି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ପରିପାକୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଜରା। ୟା ତେସଂ ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ତମ୍ହା ତମ୍ହା ସତ୍ତନିକାୟା ଚୁତି ଚୱନତା ଭେଦୋ ଅନ୍ତରଧାନଂ ମଚ୍ଚୁ ମରଣଂ କାଲକିରିୟା ଖନ୍ଧାନଂ ଭେଦୋ କଳେୱରସ୍ସ ନିକ୍ଖେପୋ; ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମରଣଂ। ଇତି ଅୟଞ୍ଚ ଜରା ଇଦଞ୍ଚ ମରଣଂ। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜରାମରଣଂ। ଜାତିସମୁଦୟା ଜରାମରଣସମୁଦୟୋ; ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣନିରୋଧୋ। ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଜରାମରଣନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା। ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ, ସମ୍ମାୱାଚା, ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ, ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ, ସମ୍ମାୱାୟାମୋ, ସମ୍ମାସତି, ସମ୍ମାସମାଧି।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାତି…ପେ॰… କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭୱୋ… କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପାଦାନଂ… କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଣ୍ହା… କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା… କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଫସ୍ସୋ… କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଳାୟତନଂ… କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନାମରୂପଂ… କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ…?

‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଖାରା? ତୟୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଖାରା – କାୟସଙ୍ଖାରୋ, ୱଚୀସଙ୍ଖାରୋ, ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରୋ। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଖାରା। ଅୱିଜ୍ଜାସମୁଦୟା ସଙ୍ଖାରସମୁଦୟୋ; ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ। ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା। ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ପଚ୍ଚୟଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ପଚ୍ଚୟସମୁଦୟଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ପଚ୍ଚୟନିରୋଧଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ପଚ୍ଚୟନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନାତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ଇତିପି, ଦସ୍ସନସମ୍ପନ୍ନୋ ଇତିପି, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ ଇତିପି, ପସ୍ସତି ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ ଇତିପି, ସେକ୍ଖେନ ଞାଣେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଇତିପି, ସେକ୍ଖାୟ ୱିଜ୍ଜାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ଇତିପି, ଧମ୍ମସୋତଂ ସମାପନ୍ନୋ ଇତିପି, ଅରିୟୋ ନିବ୍ବେଧିକପଞ୍ଞୋ ଇତିପି, ଅମତଦ୍ୱାରଂ ଆହଚ୍ଚ ତିଟ୍ଠତି ଇତିପୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଭିକ୍ଖୁସୁତ୍ତଂ

୨୮ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ତତ୍ର ଖୋ…ପେ॰… ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଜରାମରଣଂ ପଜାନାତି, ଜରାମରଣସମୁଦୟଂ ପଜାନାତି, ଜରାମରଣନିରୋଧଂ ପଜାନାତି, ଜରାମରଣନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନାତି, ଜାତିଂ ପଜାନାତି…ପେ॰… ଭୱଂ ପଜାନାତି… ଉପାଦାନଂ ପଜାନାତି… ତଣ୍ହଂ ପଜାନାତି… ୱେଦନଂ ପଜାନାତି… ଫସ୍ସଂ ପଜାନାତି… ସଳାୟତନଂ ପଜାନାତି… ନାମରୂପଂ ପଜାନାତି… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ପଜାନାତି… ସଙ୍ଖାରେ ପଜାନାତି, ସଙ୍ଖାରସମୁଦୟଂ ପଜାନାତି , ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଂ ପଜାନାତି, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନାତି।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜରାମରଣଂ? ୟା ତେସଂ ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ତମ୍ହି ତମ୍ହି ସତ୍ତନିକାୟେ ଜରା ଜୀରଣତା ଖଣ୍ଡିଚ୍ଚଂ ପାଲିଚ୍ଚଂ ୱଲିତ୍ତଚତା ଆୟୁନୋ ସଂହାନି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ପରିପାକୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଜରା। ୟା ତେସଂ ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ତମ୍ହା ତମ୍ହା ସତ୍ତନିକାୟା ଚୁତି ଚୱନତା ଭେଦୋ ଅନ୍ତରଧାନଂ ମଚ୍ଚୁ ମରଣଂ କାଲକିରିୟା ଖନ୍ଧାନଂ ଭେଦୋ କଳେୱରସ୍ସ ନିକ୍ଖେପୋ; ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମରଣଂ। ଇତି ଅୟଂ ଚ ଜରା ଇଦଞ୍ଚ ମରଣଂ। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜରାମରଣଂ। ଜାତିସମୁଦୟା ଜରାମରଣସମୁଦୟୋ; ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣନିରୋଧୋ। ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଜରାମରଣନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା। ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାତି…ପେ॰… କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭୱୋ… କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପାଦାନଂ… ୱେଦନା… ଫସ୍ସୋ… ସଳାୟତନଂ… ନାମରୂପଂ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ…।

‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଖାରା? ତୟୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଖାରା – କାୟସଙ୍ଖାରୋ, ୱଚୀସଙ୍ଖାରୋ, ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରୋ। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଖାରା। ଅୱିଜ୍ଜାସମୁଦୟା ସଙ୍ଖାରସମୁଦୟୋ; ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ। ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା। ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ଜରାମରଣଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଜରାମରଣସମୁଦୟଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଜରାମରଣନିରୋଧଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଜରାମରଣନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଜାତିଂ ପଜାନାତି…ପେ॰… ଭୱଂ… ଉପାଦାନଂ… ତଣ୍ହଂ… ୱେଦନଂ… ଫସ୍ସଂ… ସଳାୟତନଂ… ନାମରୂପଂ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ … ସଙ୍ଖାରେ… ସଙ୍ଖାରସମୁଦୟଂ… ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଂ… ଏୱଂ ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନାତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ଇତିପି, ଦସ୍ସନସମ୍ପନ୍ନୋ ଇତିପି, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ ଇତିପି, ପସ୍ସତି ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ ଇତିପି, ସେକ୍ଖେନ ଞାଣେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଇତିପି, ସେକ୍ଖାୟ ୱିଜ୍ଜାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ଇତିପି, ଧମ୍ମସୋତଂ ସମାପନ୍ନୋ ଇତିପି, ଅରିୟୋ ନିବ୍ବେଧିକପଞ୍ଞୋ ଇତିପି, ଅମତଦ୍ୱାରଂ ଆହଚ୍ଚ ତିଟ୍ଠତି ଇତିପୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣସୁତ୍ତଂ

୨୯ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ତତ୍ର ଖୋ…ପେ॰… ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଜରାମରଣଂ ନ ପରିଜାନନ୍ତି, ଜରାମରଣସମୁଦୟଂ ନ ପରିଜାନନ୍ତି, ଜରାମରଣନିରୋଧଂ ନ ପରିଜାନନ୍ତି, ଜରାମରଣନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ନ ପରିଜାନନ୍ତି, ଜାତିଂ ନ ପରିଜାନନ୍ତି…ପେ॰… ଭୱଂ… ଉପାଦାନଂ… ତଣ୍ହଂ… ୱେଦନଂ… ଫସ୍ସଂ… ସଳାୟତନଂ… ନାମରୂପଂ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ସଙ୍ଖାରସମୁଦୟଂ… ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଂ… ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ନ ପରିଜାନନ୍ତି। ନ ମେତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମଣେସୁ ୱା ସମଣସମ୍ମତା ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସମ୍ମତା। ନ ଚ ପନେତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଂ ୱା ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଂ ୱା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତି’’।

‘‘ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଜରାମରଣଂ ପରିଜାନନ୍ତି, ଜରାମରଣସମୁଦୟଂ ପରିଜାନନ୍ତି, ଜରାମରଣନିରୋଧଂ ପରିଜାନନ୍ତି, ଜରାମରଣନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପରିଜାନନ୍ତି, ଜାତିଂ ପରିଜାନନ୍ତି…ପେ॰… ଭୱଂ… ଉପାଦାନଂ… ତଣ୍ହଂ… ୱେଦନଂ… ଫସ୍ସଂ… ସଳାୟତନଂ… ନାମରୂପଂ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ସଙ୍ଖାରେ ପରିଜାନନ୍ତି , ସଙ୍ଖାରସମୁଦୟଂ ପରିଜାନନ୍ତି, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଂ ପରିଜାନନ୍ତି, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପରିଜାନନ୍ତି। ତେ ଖୋ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମଣେସୁ ଚେୱ ସମଣସମ୍ମତା ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣସମ୍ମତା। ତେ ଚ ପନାୟସ୍ମନ୍ତୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଦୁତିୟସମଣବ୍ରାହ୍ମଣସୁତ୍ତଂ

୩୦ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ତତ୍ର ଖୋ…ପେ॰… ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଜରାମରଣଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ଜରାମରଣସମୁଦୟଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ଜରାମରଣନିରୋଧଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ଜରାମରଣନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି ତେ ୱତ ଜରାମରଣଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ଠସ୍ସନ୍ତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ଜାତିଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰… ଭୱଂ… ଉପାଦାନଂ… ତଣ୍ହଂ… ୱେଦନଂ… ଫସ୍ସଂ… ସଳାୟତନଂ… ନାମରୂପଂ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ସଙ୍ଖାରେ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ସଙ୍ଖାରସମୁଦୟଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି ତେ ୱତ ସଙ୍ଖାରେ ସମତିକ୍କମ୍ମ ଠସ୍ସନ୍ତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି’’।

‘‘ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଜରାମରଣଂ ପଜାନନ୍ତି, ଜରାମରଣସମୁଦୟଂ ପଜାନନ୍ତି, ଜରାମରଣନିରୋଧଂ ପଜାନନ୍ତି, ଜରାମରଣନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନନ୍ତି ତେ ୱତ ଜରାମରଣଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ଠସ୍ସନ୍ତୀତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ଜାତିଂ ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰… ଭୱଂ… ଉପାଦାନଂ… ତଣ୍ହଂ… ୱେଦନଂ… ଫସ୍ସଂ… ସଳାୟତନଂ… ନାମରୂପଂ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ସଙ୍ଖାରେ ପଜାନନ୍ତି, ସଙ୍ଖାରସମୁଦୟଂ ପଜାନନ୍ତି, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଂ ପଜାନନ୍ତି, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନନ୍ତି। ତେ ୱତ ସଙ୍ଖାରେ ସମତିକ୍କମ୍ମ ଠସ୍ସନ୍ତୀତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’’ତି। ଦସମଂ।

ଦସବଲୱଗ୍ଗୋ ତତିୟୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଦ୍ୱେ ଦସବଲା ଉପନିସା ଚ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟଭୂମିଜୋ।

ଉପୱାଣୋ ପଚ୍ଚୟୋ ଭିକ୍ଖୁ, ଦ୍ୱେ ଚ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାତି॥

୪. କଳାରଖତ୍ତିୟୱଗ୍ଗୋ

୧. ଭୂତସୁତ୍ତଂ

୩୧ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ୱୁତ୍ତମିଦଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ପାରାୟନେ [ପାରାୟଣେ (ସୀ॰)] ଅଜିତପଞ୍ହେ –

‘‘ୟେ ଚ ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମାସେ, ୟେ ଚ ସେକ୍ଖା ପୁଥୂ ଇଧ।

ତେସଂ ମେ ନିପକୋ ଇରିୟଂ, ପୁଟ୍ଠୋ ପବ୍ରୂହି ମାରିସା’’ତି॥

‘‘ଇମସ୍ସ ନୁ ଖୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ କଥଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ’’ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ତୁଣ୍ହୀ ଅହୋସି। ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଆମନ୍ତେସି…ପେ॰… ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ତୁଣ୍ହୀ ଅହୋସି। ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ୱୁତ୍ତମିଦଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ପାରାୟନେ ଅଜିତପଞ୍ହେ –

‘‘ୟେ ଚ ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମାସେ, ୟେ ଚ ସେକ୍ଖା ପୁଥୂ ଇଧ।

ତେସଂ ମେ ନିପକୋ ଇରିୟଂ, ପୁଟ୍ଠୋ ପବ୍ରୂହି ମାରିସା’’ତି॥

‘‘ଇମସ୍ସ ନୁ ଖୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ କଥଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ’’ତି? ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ତୁଣ୍ହୀ ଅହୋସି।

‘‘ଭୂତମିଦନ୍ତି, ସାରିପୁତ୍ତ, ପସ୍ସସୀ’’ତି? ଭୂତମିଦନ୍ତି, ଭନ୍ତେ, ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତି। ଭୂତମିଦନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦିସ୍ୱା ଭୂତସ୍ସ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତି। ତଦାହାରସମ୍ଭୱନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତି। ତଦାହାରସମ୍ଭୱନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦିସ୍ୱା ଆହାରସମ୍ଭୱସ୍ସ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତି। ତଦାହାରନିରୋଧା ୟଂ ଭୂତଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତି। ତଦାହାରନିରୋଧା ୟଂ ଭୂତଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦିସ୍ୱା ନିରୋଧଧମ୍ମସ୍ସ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସେକ୍ଖୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭନ୍ତେ, ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମୋ ହୋତି? ଭୂତମିଦନ୍ତି, ଭନ୍ତେ, ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତି। ଭୂତମିଦନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦିସ୍ୱା ଭୂତସ୍ସ ନିବ୍ବିଦା ୱିରାଗା ନିରୋଧା ଅନୁପାଦା ୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି। ତଦାହାରସମ୍ଭୱନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତି। ତଦାହାରସମ୍ଭୱନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦିସ୍ୱା ଆହାରସମ୍ଭୱସ୍ସ ନିବ୍ବିଦା ୱିରାଗା ନିରୋଧା ଅନୁପାଦା ୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି। ତଦାହାରନିରୋଧା ୟଂ ଭୂତଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତି। ତଦାହାରନିରୋଧା ୟଂ ଭୂତଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦିସ୍ୱା ନିରୋଧଧମ୍ମସ୍ସ ନିବ୍ବିଦା ୱିରାଗା ନିରୋଧା ଅନୁପାଦା ୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମୋ ହୋତି। ଇତି ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ପାରାୟନେ ଅଜିତପଞ୍ହେ –

‘‘ୟେ ଚ ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମାସେ, ୟେ ଚ ସେକ୍ଖା ପୁଥୂ ଇଧ।

ତେସଂ ମେ ନିପକୋ ଇରିୟଂ, ପୁଟ୍ଠୋ ପବ୍ରୂହି ମାରିସା’’ତି॥

‘‘ଇମସ୍ସ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାମୀ’’ତି।

‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭୂତମିଦନ୍ତି, ସାରିପୁତ୍ତ, ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତି। ଭୂତମିଦନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦିସ୍ୱା ଭୂତସ୍ସ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ପଟିପ୍ପନ୍ନୋ ହୋତି। ତଦାହାରସମ୍ଭୱନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତି। ତଦାହାରସମ୍ଭୱନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦିସ୍ୱା ଆହାରସମ୍ଭୱସ୍ସ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତି। ତଦାହାରନିରୋଧା ୟଂ ଭୂତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତି। ତଦାହାରନିରୋଧା ୟଂ ଭୂତଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦିସ୍ୱା ନିରୋଧଧମ୍ମସ୍ସ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତି। ଏୱଂ ଖୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ସେକ୍ଖୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ସାରିପୁତ୍ତ, ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମୋ ହୋତି? ଭୂତମିଦନ୍ତି, ସାରିପୁତ୍ତ, ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତି। ଭୂତମିଦନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦିସ୍ୱା ଭୂତସ୍ସ ନିବ୍ବିଦା ୱିରାଗା ନିରୋଧା ଅନୁପାଦା ୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି। ତଦାହାରସମ୍ଭୱନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତି। ତଦାହାରସମ୍ଭୱନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦିସ୍ୱା ଆହାରସମ୍ଭୱସ୍ସ ନିବ୍ବିଦା ୱିରାଗା ନିରୋଧା ଅନୁପାଦା ୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି। ତଦାହାରନିରୋଧା ୟଂ ଭୂତଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତି। ତଦାହାରନିରୋଧା ୟଂ ଭୂତଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞା ଦିସ୍ୱା ନିରୋଧଧମ୍ମସ୍ସ ନିବ୍ବିଦା ୱିରାଗା ନିରୋଧା ଅନୁପାଦା ୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି। ଏୱଂ ଖୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମୋ ହୋତି। ଇତି ଖୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ପାରାୟନେ ଅଜିତପଞ୍ହେ –

‘‘ୟେ ଚ ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମାସେ, ୟେ ଚ ସେକ୍ଖା ପୁଥୂ ଇଧ।

ତେସଂ ମେ ନିପକୋ ଇରିୟଂ, ପୁଟ୍ଠୋ ପବ୍ରୂହି ମାରିସା’’ତି॥

‘‘ଇମସ୍ସ ଖୋ ସାରିପୁତ୍ତ ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. କଳାରସୁତ୍ତଂ

୩୨ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି। ଅଥ ଖୋ କଳାରଖତ୍ତିୟୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ସାରିପୁତ୍ତେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ କଳାରଖତ୍ତିୟୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ମୋଳିୟଫଗ୍ଗୁନୋ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତୋତି। ନ ହି ନୂନ ସୋ ଆୟସ୍ମା ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ଅସ୍ସାସମଲତ୍ଥାତି। ତେନ ହାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ଅସ୍ସାସଂ ପତ୍ତୋ’’ତି?

‘‘ନ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, କଙ୍ଖାମୀ’’ତି। ‘‘ଆୟତିଂ, ପନାୱୁସୋ’’ତି?

‘‘ନ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଚିକିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ କଳାରଖତ୍ତିୟୋ ଭିକ୍ଖୁ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି । ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ କଳାରଖତ୍ତିୟୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଆୟସ୍ମତା, ଭନ୍ତେ, ସାରିପୁତ୍ତେନ ଅଞ୍ଞା ବ୍ୟାକତା – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାମୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଅଞ୍ଞତରଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ମମ ୱଚନେନ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଆମନ୍ତେହି – ‘ସତ୍ଥା ତଂ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଆମନ୍ତେତୀ’’’ତି । ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱତୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ୟେନାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସତ୍ଥା ତଂ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଆମନ୍ତେତୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଆୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସଚ୍ଚଂ କିର ତୟା, ସାରିପୁତ୍ତ, ଅଞ୍ଞା ବ୍ୟାକତା – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାମୀ’’ତି? ‘‘ନ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଏତେହି ପଦେହି ଏତେହି ବ୍ୟଞ୍ଜନେହି ଅତ୍ଥୋ [ଅତ୍ଥୋ ଚ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ୱୁତ୍ତୋ’’ତି। ‘‘ୟେନ କେନଚିପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ପରିୟାୟେନ କୁଲପୁତ୍ତୋ ଅଞ୍ଞଂ ବ୍ୟାକରୋତି, ଅଥ ଖୋ ବ୍ୟାକତଂ ବ୍ୟାକତତୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବ’’ନ୍ତି। ‘‘ନନୁ ଅହମ୍ପି , ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ୱଦାମି – ‘ନ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଏତେହି ପଦେହି ଏତେହି ବ୍ୟଞ୍ଜନେହି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ’’’ତି।

‘‘ସଚେ ତଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ‘କଥଂ ଜାନତା ପନ ତୟା, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, କଥଂ ପସ୍ସତା ଅଞ୍ଞା ବ୍ୟାକତା – ଖୀଣା ଜାତି ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ କତଂ କରଣୀୟଂ ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାମୀ’ତି। ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠୋ ତ୍ୱଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, କିନ୍ତି ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାସୀ’’ତି?

‘‘ସଚେ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ‘କଥଂ ଜାନତା ପନ ତୟା, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, କଥଂ ପସ୍ସତା ଅଞ୍ଞା ବ୍ୟାକତା – ଖୀଣା ଜାତି ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ କତଂ କରଣୀୟଂ ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାମୀ’ତି; ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠୋହଂ [ପୁଟ୍ଠୋ ଅହଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ପୁଟ୍ଠାହଂ (ପୀ॰ କ॰)] , ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ – ‘ୟଂନିଦାନା, ଆୱୁସୋ, ଜାତି, ତସ୍ସ ନିଦାନସ୍ସ ଖୟା ଖୀଣସ୍ମିଂ ଖୀଣାମ୍ହୀତି ୱିଦିତଂ। ଖୀଣାମ୍ହୀତି ୱିଦିତ୍ୱା – ଖୀଣାଜାତି ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ କତଂ କରଣୀୟଂ ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାମୀ’ତି। ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠୋହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।

‘‘ସଚେ ପନ ତଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଜାତି ପନାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, କିଂନିଦାନା କିଂସମୁଦୟା କିଂଜାତିକା କିଂପଭୱା’ତି? ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠୋ ତଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, କିନ୍ତି ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାସୀ’’ତି? ‘‘ସଚେ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଜାତି ପନାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, କିଂନିଦାନା କିଂସମୁଦୟା କିଂଜାତିକା କିଂପଭୱା’ତି? ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠୋହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ – ‘ଜାତି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭୱନିଦାନା ଭୱସମୁଦୟା ଭୱଜାତିକା ଭୱପ୍ପଭୱା’ତି। ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠୋହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।

‘‘ସଚେ ପନ ତଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଭୱୋ ପନାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, କିଂନିଦାନୋ କିଂସମୁଦୟୋ କିଂଜାତିକୋ କିଂପଭୱୋ’ତି? ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠୋ ତ୍ୱଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, କିନ୍ତି ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାସୀ’’ତି? ‘‘ସଚେ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଭୱୋ ପନାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, କିଂନିଦାନୋ କିଂସମୁଦୟୋ କିଂଜାତିକୋ କିଂପଭୱୋ’ତି ? ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠୋହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ – ‘ଭୱୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଉପାଦାନନିଦାନୋ ଉପାଦାନସମୁଦୟୋ ଉପାଦାନଜାତିକୋ ଉପାଦାନପ୍ପଭୱୋ’ତି। ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠୋହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।

‘‘ସଚେ ପନ ତଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଉପାଦାନଂ ପନାୱୁସୋ…ପେ॰… ସଚେ ପନ ତଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ତଣ୍ହା ପନାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, କିଂନିଦାନା କିଂସମୁଦୟା କିଂଜାତିକା କିଂପଭୱା’ତି? ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠୋ ତ୍ୱଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, କିନ୍ତି ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାସୀ’’ତି? ‘‘ସଚେ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ତଣ୍ହା ପନାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, କିଂନିଦାନା କିଂସମୁଦୟା କିଂଜାତିକା କିଂପଭୱା’ତି? ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠୋହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ – ‘ତଣ୍ହା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ୱେଦନାନିଦାନା ୱେଦନାସମୁଦୟା ୱେଦନାଜାତିକା ୱେଦନାପଭୱା’ତି। ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠୋହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।

‘‘ସଚେ ପନ ତଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ‘କଥଂ ଜାନତୋ ପନ ତେ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, କଥଂ ପସ୍ସତୋ ୟା ୱେଦନାସୁ ନନ୍ଦୀ ସା ନ ଉପଟ୍ଠାସୀ’ତି। ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠୋ ତ୍ୱଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, କିନ୍ତି ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାସୀ’’ତି? ‘‘ସଚେ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ‘କଥଂ ଜାନତୋ ପନ ତେ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, କଥଂ ପସ୍ସତୋ ୟା ୱେଦନାସୁ ନନ୍ଦୀ ସା ନ ଉପଟ୍ଠାସୀ’ତି ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠୋହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ – ‘ତିସ୍ସୋ ଖୋ ଇମା, ଆୱୁସୋ, ୱେଦନା। କତମା ତିସ୍ସୋ? ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା। ଇମା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ତିସ୍ସୋ ୱେଦନା ଅନିଚ୍ଚା। ୟଦନିଚ୍ଚଂ ତଂ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ୱିଦିତଂ [ୱିଦିତା (ଟୀକା)] , ୟା ୱେଦନାସୁ ନନ୍ଦୀ ସା ନ ଉପଟ୍ଠାସୀ’ତି। ଏୱଂ, ପୁଟ୍ଠୋହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।

‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ସାରିପୁତ୍ତ। ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ପରିୟାୟୋ, ଏତସ୍ସେୱ ଅତ୍ଥସ୍ସ ସଂଖିତ୍ତେନ ୱେୟ୍ୟାକରଣାୟ – ‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ୱେଦୟିତଂ ତଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ମି’’’ନ୍ତି।

‘‘ସଚେ ପନ ତଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ‘କଥଂ ୱିମୋକ୍ଖା ପନ ତୟା, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଅଞ୍ଞା ବ୍ୟାକତା – ଖୀଣା ଜାତି ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ କତଂ କରଣୀୟଂ ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାମୀ’ତି? ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠୋ ତ୍ୱଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, କିନ୍ତି ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାସୀ’’ତି? ‘‘ସଚେ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ‘କଥଂ ୱିମୋକ୍ଖା ପନ ତୟା, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଅଞ୍ଞା ବ୍ୟାକତା – ଖୀଣା ଜାତି ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ କତଂ କରଣୀୟଂ ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାମୀ’ତି। ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠୋହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ – ‘ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱିମୋକ୍ଖା ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ସବ୍ବୁପାଦାନକ୍ଖୟା ତଥା ସତୋ ୱିହରାମି ୟଥା ସତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଆସୱା ନାନୁସ୍ସୱନ୍ତି, ଅତ୍ତାନଞ୍ଚ ନାୱଜାନାମୀ’ତି। ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠୋହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।

‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ସାରିପୁତ୍ତ। ଅୟମ୍ପି ଖୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ପରିୟାୟୋ ଏତସ୍ସେୱ ଅତ୍ଥସ୍ସ ସଂଖିତ୍ତେନ ୱେୟ୍ୟାକରଣାୟ – ୟେ ଆସୱା ସମଣେନ ୱୁତ୍ତା ତେସ୍ୱାହଂ ନ କଙ୍ଖାମି, ତେ ମେ ପହୀନାତି ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛାମୀ’’ତି। ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱା ସୁଗତୋ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପାୱିସି।

ତତ୍ର ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଅଚିରପକ୍କନ୍ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ପୁବ୍ବେ ଅପ୍ପଟିସଂୱିଦିତଂ ମଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ପଠମଂ ପଞ୍ହଂ ଅପୁଚ୍ଛି, ତସ୍ସ ମେ ଅହୋସି ଦନ୍ଧାୟିତତ୍ତଂ। ୟତୋ ଚ ଖୋ ମେ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ପଠମଂ ପଞ୍ହଂ ଅନୁମୋଦି, ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଆୱୁସୋ, ଏତଦହୋସି – ଦିୱସଂ ଚେପି ମଂ ଭଗୱା ଏତମତ୍ଥଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପଦେହି ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପରିୟାୟେହି, ଦିୱସମ୍ପାହଂ ଭଗୱତୋ ଏତମତ୍ଥଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପଦେହି ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପରିୟାୟେହି। ରତ୍ତିଂ ଚେପି ମଂ ଭଗୱା ଏତମତ୍ଥଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପଦେହି ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପରିୟାୟେହି, ରତ୍ତିମ୍ପାହଂ ଭଗୱତୋ ଏତମତ୍ଥଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପଦେହି ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପରିୟାୟେହି। ରତ୍ତିନ୍ଦିୱଂ [ରତ୍ତିଦିୱଂ (କ॰)] ଚେପି ମଂ ଭଗୱା ଏତମତ୍ଥଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପଦେହି ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପରିୟାୟେହି , ରତ୍ତିନ୍ଦିୱମ୍ପାହଂ ଭଗୱତୋ ଏତମତ୍ଥଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପଦେହି ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପରିୟାୟେହି। ଦ୍ୱେ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନି ଚେପି ମଂ ଭଗୱା ଏତମତ୍ଥଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟ…ପେ॰… ଦ୍ୱେ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନିପାହଂ ଭଗୱତୋ ଏତମତ୍ଥଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ…ପେ॰… ତୀଣି ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନି ଚେପି ମଂ ଭଗୱା ଏତମତ୍ଥଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟ…ପେ॰… ତୀଣି ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନିପାହଂ ଭଗୱତୋ ଏତମତ୍ଥଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ…ପେ॰… ଚତ୍ତାରି ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନି ଚେପି ମଂ ଭଗୱା ଏତମତ୍ଥଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟ…ପେ॰… ଚତ୍ତାରି ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନିପାହଂ ଭଗୱତୋ ଏତମତ୍ଥଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଚ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନି ଚେପି ମଂ ଭଗୱା ଏତମତ୍ଥଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟ…ପେ॰… ପଞ୍ଚ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନିପାହଂ ଭଗୱତୋ ଏତମତ୍ଥଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ…ପେ॰… ଛ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନି ଚେପି ମଂ ଭଗୱା ଏତମତ୍ଥଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟ…ପେ॰… ଛ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନିପାହଂ ଭଗୱତୋ ଏତମତ୍ଥଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ…ପେ॰… ସତ୍ତ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନି ଚେପି ମଂ ଭଗୱା ଏତମତ୍ଥଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପଦେହି ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପରିୟାୟେହି, ସତ୍ତ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନିପାହଂ ଭଗୱତୋ ଏତମତ୍ଥଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପଦେହି ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପରିୟାୟେହୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ କଳାରଖତ୍ତିୟୋ ଭିକ୍ଖୁ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ କଳାରଖତ୍ତିୟୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଆୟସ୍ମତା, ଭନ୍ତେ, ସାରିପୁତ୍ତେନ ସୀହନାଦୋ ନଦିତୋ – ପୁବ୍ବେ ଅପ୍ପଟିସଂୱିଦିତଂ ମଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ପଠମଂ ପଞ୍ହଂ ଅପୁଚ୍ଛି, ତସ୍ସ ମେ ଅହୋସି ଦନ୍ଧାୟିତତ୍ତଂ। ୟତୋ ଚ ଖୋ ମେ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ପଠମଂ ପଞ୍ହଂ ଅନୁମୋଦି , ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଆୱୁସୋ, ଏତଦହୋସି – ଦିୱସଂ ଚେପି ମଂ ଭଗୱା ଏତମତ୍ଥଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପଦେହି ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପରିୟାୟେହି, ଦିୱସମ୍ପାହଂ ଭଗୱତୋ ଏତମତ୍ଥଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପଦେହି ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପରିୟାୟେହି; ରତ୍ତିଂ ଚେପି…ପେ॰… ରତ୍ତିନ୍ଦିୱଂ ଚେପି ମଂ ଭଗୱା…ପେ॰… ଦ୍ୱେ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନି ଚେପି ମଂ ଭଗୱା…ପେ॰… ତୀଣି… ଚତ୍ତାରି… ପଞ୍ଚ… ଛ… ସତ୍ତ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନି ଚେପି ମଂ ଭଗୱା ଏତମତ୍ଥଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପଦେହି ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପରିୟାୟେହି, ସତ୍ତ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନିପାହଂ ଭଗୱତୋ ଏତମତ୍ଥଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପଦେହି ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପରିୟାୟେହୀ’’ତି।

‘‘ସା ହି, ଭିକ୍ଖୁ, ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ଧମ୍ମଧାତୁ ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧା, ୟସ୍ସା ଧମ୍ମଧାତୁୟା ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧତ୍ତା ଦିୱସଂ ଚେପାହଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଏତମତ୍ଥଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟଂ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପଦେହି ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପରିୟାୟେହି, ଦିୱସମ୍ପି ମେ ସାରିପୁତ୍ତୋ ଏତମତ୍ଥଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପଦେହି ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପରିୟାୟେହି। ରତ୍ତିଂ ଚେପାହଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଏତମତ୍ଥଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟଂ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପଦେହି ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପରିୟାୟେହି, ରତ୍ତିମ୍ପି ମେ ସାରିପୁତ୍ତୋ ଏତମତ୍ଥଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ…ପେ॰… ରତ୍ତିନ୍ଦିୱଂ ଚେପାହଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଏତମତ୍ଥଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟଂ, ରତ୍ତିନ୍ଦିୱମ୍ପି ମେ ସାରିପୁତ୍ତୋ ଏତମତ୍ଥଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ… ଦ୍ୱେ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନି ଚେପାହଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଏତମତ୍ଥଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟଂ, ଦ୍ୱେ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନିପି ମେ ସାରିପୁତ୍ତୋ ଏତମତ୍ଥଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ… ତୀଣି ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନି ଚେପାହଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଏତମତ୍ଥଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟଂ, ତୀଣି ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନିପି ମେ ସାରିପୁତ୍ତୋ ଏତମତ୍ଥଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ… ଚତ୍ତାରି ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନି ଚେପାହଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଏତମତ୍ଥଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟଂ, ଚତ୍ତାରି ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନିପି ମେ ସାରିପୁତ୍ତୋ ଏତମତ୍ଥଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ… ପଞ୍ଚ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନି ଚେପାହଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଏତମତ୍ଥଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟଂ, ପଞ୍ଚ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନିପି ମେ ସାରିପୁତ୍ତୋ ଏତମତ୍ଥଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ… ଛ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନି ଚେପାହଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଏତମତ୍ଥଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟଂ, ଛ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନିପି ମେ ସାରିପୁତ୍ତୋ ଏତମତ୍ଥଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ… ସତ୍ତ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନି ଚେପାହଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଏତମତ୍ଥଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟଂ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପଦେହି ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପରିୟାୟେହି, ସତ୍ତ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନିପି ମେ ସାରିପୁତ୍ତୋ ଏତମତ୍ଥଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପଦେହି ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ପରିୟାୟେହୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଞାଣୱତ୍ଥୁସୁତ୍ତଂ

୩୩ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ…ପେ॰… ‘‘ଚତୁଚତ୍ତାରୀସଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଞାଣୱତ୍ଥୂନି ଦେସେସ୍ସାମି, ତଂ ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କତମାନି [କତମାନି ଚ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁଚତ୍ତାରୀସଂ ଞାଣୱତ୍ଥୂନି? ଜରାମରଣେ ଞାଣଂ, ଜରାମରଣସମୁଦୟେ ଞାଣଂ, ଜରାମରଣନିରୋଧେ ଞାଣଂ, ଜରାମରଣନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଞାଣଂ; ଜାତିୟା ଞାଣଂ, ଜାତିସମୁଦୟେ ଞାଣଂ, ଜାତିନିରୋଧେ ଞାଣଂ, ଜାତିନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଞାଣଂ; ଭୱେ ଞାଣଂ, ଭୱସମୁଦୟେ ଞାଣଂ, ଭୱନିରୋଧେ ଞାଣଂ, ଭୱନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଞାଣଂ; ଉପାଦାନେ ଞାଣଂ, ଉପାଦାନସମୁଦୟେ ଞାଣଂ, ଉପାଦାନନିରୋଧେ ଞାଣଂ, ଉପାଦାନନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଞାଣଂ; ତଣ୍ହାୟ ଞାଣଂ, ତଣ୍ହାସମୁଦୟେ ଞାଣଂ, ତଣ୍ହାନିରୋଧେ ଞାଣଂ, ତଣ୍ହାନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଞାଣଂ; ୱେଦନାୟ ଞାଣଂ, ୱେଦନାସମୁଦୟେ ଞାଣଂ, ୱେଦନାନିରୋଧେ ଞାଣଂ, ୱେଦନାନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଞାଣଂ; ଫସ୍ସେ ଞାଣଂ…ପେ॰… ସଳାୟତନେ ଞାଣଂ… ନାମରୂପେ ଞାଣଂ… ୱିଞ୍ଞାଣେ ଞାଣଂ… ସଙ୍ଖାରେସୁ ଞାଣଂ, ସଙ୍ଖାରସମୁଦୟେ ଞାଣଂ, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧେ ଞାଣଂ, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଞାଣଂ। ଇମାନି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁଚତ୍ତାରୀସଂ ଞାଣୱତ୍ଥୂନି।

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜରାମରଣଂ? ୟା ତେସଂ ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ତମ୍ହି ତମ୍ହି ସତ୍ତନିକାୟେ ଜରା ଜୀରଣତା ଖଣ୍ଡିଚ୍ଚଂ ପାଲିଚ୍ଚଂ ୱଲିତ୍ତଚତା ଆୟୁନୋ ସଂହାନି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ପରିପାକୋ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଜରା। ୟା ତେସଂ ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ତମ୍ହା ତମ୍ହା ସତ୍ତନିକାୟା ଚୁତି ଚୱନତା ଭେଦୋ ଅନ୍ତରଧାନଂ ମଚ୍ଚୁ ମରଣଂ କାଲକିରିୟା ଖନ୍ଧାନଂ ଭେଦୋ କଳେୱରସ୍ସ ନିକ୍ଖେପୋ। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମରଣଂ। ଇତି ଅୟଞ୍ଚ ଜରା, ଇଦଞ୍ଚ ମରଣଂ; ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜରାମରଣଂ।

‘‘ଜାତିସମୁଦୟା ଜରାମରଣସମୁଦୟୋ; ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣନିରୋଧୋ; ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଜରାମରଣନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ଜରାମରଣଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଜରାମରଣସମୁଦୟଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଜରାମରଣନିରୋଧଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଜରାମରଣନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନାତି, ଇଦମସ୍ସ ଧମ୍ମେ ଞାଣଂ । ସୋ ଇମିନା ଧମ୍ମେନ ଦିଟ୍ଠେନ ୱିଦିତେନ ଅକାଲିକେନ ପତ୍ତେନ ପରିୟୋଗାଳ୍ହେନ ଅତୀତାନାଗତେନ ୟଂ ନେତି।

‘‘ୟେ ଖୋ କେଚି ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଜରାମରଣଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞଂସୁ, ଜରାମରଣସମୁଦୟଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞଂସୁ, ଜରାମରଣନିରୋଧଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞଂସୁ, ଜରାମରଣନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞଂସୁ, ସବ୍ବେ ତେ ଏୱମେୱ ଅବ୍ଭଞ୍ଞଂସୁ, ସେୟ୍ୟଥାପାହଂ ଏତରହି।

‘‘ୟେପି ହି କେଚି ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଜରାମରଣଂ ଅଭିଜାନିସ୍ସନ୍ତି, ଜରାମରଣସମୁଦୟଂ ଅଭିଜାନିସ୍ସନ୍ତି, ଜରାମରଣନିରୋଧଂ ଅଭିଜାନିସ୍ସନ୍ତି, ଜରାମରଣନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ଅଭିଜାନିସ୍ସନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଏୱମେୱ ଅଭିଜାନିସ୍ସନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥାପାହଂ ଏତରହୀତି। ଇଦମସ୍ସ ଅନ୍ୱୟେ ଞାଣଂ।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଇମାନି ଦ୍ୱେ ଞାଣାନି ପରିସୁଦ୍ଧାନି ହୋନ୍ତି ପରିୟୋଦାତାନି – ଧମ୍ମେ ଞାଣଞ୍ଚ ଅନ୍ୱୟେ ଞାଣଞ୍ଚ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ଇତିପି, ଦସ୍ସନସମ୍ପନ୍ନୋ ଇତିପି, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ ଇତିପି, ପସ୍ସତି ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ ଇତିପି, ସେକ୍ଖେନ ଞାଣେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଇତିପି, ସେକ୍ଖାୟ ୱିଜ୍ଜାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ଇତିପି, ଧମ୍ମସୋତଂ ସମାପନ୍ନୋ ଇତିପି, ଅରିୟୋ ନିବ୍ବେଧିକପଞ୍ଞୋ ଇତିପି, ଅମତଦ୍ୱାରଂ ଆହଚ୍ଚ ତିଟ୍ଠତି ଇତିପୀତି।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାତି…ପେ॰… କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭୱୋ… କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପାଦାନଂ… କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ ତଣ୍ହା… କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା… କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଫସ୍ସୋ… କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ , ସଳାୟତନଂ… କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନାମରୂପଂ … କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ… କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଖାରା? ତୟୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ , ସଙ୍ଖାରା – କାୟସଙ୍ଖାରୋ, ୱଚୀସଙ୍ଖାରୋ, ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରୋତି। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଖାରା।

‘‘ଅୱିଜ୍ଜାସମୁଦୟା ସଙ୍ଖାରସମୁଦୟୋ; ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ; ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ସଙ୍ଖାରେ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ସଙ୍ଖାରସମୁଦୟଂ ପଜାନାତି , ଏୱଂ ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନାତି, ଇଦମସ୍ସ ଧମ୍ମେ ଞାଣଂ। ସୋ ଇମିନା ଧମ୍ମେନ ଦିଟ୍ଠେନ ୱିଦିତେନ ଅକାଲିକେନ ପତ୍ତେନ ପରିୟୋଗାଳ୍ହେନ ଅତୀତାନାଗତେନ ୟଂ ନେତି।

‘‘ୟେ ଖୋ କେଚି ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସଙ୍ଖାରେ ଅବ୍ଭଞ୍ଞଂସୁ, ସଙ୍ଖାରସମୁଦୟଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞଂସୁ, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞଂସୁ, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞଂସୁ, ସବ୍ବେ ତେ ଏୱମେୱ ଅବ୍ଭଞ୍ଞଂସୁ, ସେୟ୍ୟଥାପାହଂ ଏତରହି।

‘‘ୟେପି ହି କେଚି ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସଙ୍ଖାରେ ଅଭିଜାନିସ୍ସନ୍ତି, ସଙ୍ଖାରସମୁଦୟଂ ଅଭିଜାନିସ୍ସନ୍ତି, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଂ ଅଭିଜାନିସ୍ସନ୍ତି, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ଅଭିଜାନିସ୍ସନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଏୱମେୱ ଅଭିଜାନିସ୍ସନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥାପାହଂ ଏତରହି। ଇଦମସ୍ସ ଅନ୍ୱୟେ ଞାଣଂ।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଇମାନି ଦ୍ୱେ ଞାଣାନି ପରିସୁଦ୍ଧାନି ହୋନ୍ତି ପରିୟୋଦାତାନି – ଧମ୍ମେ ଞାଣଞ୍ଚ ଅନ୍ୱୟେ ଞାଣଞ୍ଚ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ଇତିପି, ଦସ୍ସନସମ୍ପନ୍ନୋ ଇତିପି, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ ଇତିପି, ପସ୍ସତି ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ ଇତିପି, ସେକ୍ଖେନ ଞାଣେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଇତିପି, ସେକ୍ଖାୟ ୱିଜ୍ଜାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ଇତିପି, ଧମ୍ମସୋତଂ ସମାପନ୍ନୋ ଇତିପି, ଅରିୟୋ ନିବ୍ବେଧିକପଞ୍ଞୋ ଇତିପି, ଅମତଦ୍ୱାରଂ ଆହଚ୍ଚ ତିଟ୍ଠତି ଇତିପୀ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଦୁତିୟଞାଣୱତ୍ଥୁସୁତ୍ତଂ

୩୪ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ସତ୍ତସତ୍ତରି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଞାଣୱତ୍ଥୂନି ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କତମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତସତ୍ତରି ଞାଣୱତ୍ଥୂନି? ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣନ୍ତି ଞାଣଂ ; ଅସତି ଜାତିୟା ନତ୍ଥି ଜରାମରଣନ୍ତି ଞାଣଂ; ଅତୀତମ୍ପି ଅଦ୍ଧାନଂ ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣନ୍ତି ଞାଣଂ, ଅସତି ଜାତିୟା ନତ୍ଥି ଜରାମରଣନ୍ତି ଞାଣଂ; ଅନାଗତମ୍ପି ଅଦ୍ଧାନଂ ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣନ୍ତି ଞାଣଂ, ଅସତି ଜାତିୟା ନତ୍ଥି ଜରାମରଣନ୍ତି ଞାଣଂ; ୟମ୍ପିସ୍ସ ତଂ ଧମ୍ମଟ୍ଠିତିଞାଣଂ ତମ୍ପି ଖୟଧମ୍ମଂ ୱୟଧମ୍ମଂ ୱିରାଗଧମ୍ମଂ ନିରୋଧଧମ୍ମନ୍ତି ଞାଣଂ।

‘‘ଭୱପଚ୍ଚୟା ଜାତୀତି ଞାଣଂ…ପେ॰… ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋତି ଞାଣଂ… ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନନ୍ତି ଞାଣଂ… ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହାତି ଞାଣଂ… ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନାତି ଞାଣଂ… ସଳାୟତନପଚ୍ଚୟା ଫସ୍ସୋତି ଞାଣଂ… ନାମରୂପପଚ୍ଚୟା ସଳାୟତନନ୍ତି ଞାଣଂ… ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟା ନାମରୂପନ୍ତି ଞାଣଂ… ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣନ୍ତି ଞାଣଂ; ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରାତି ଞାଣଂ, ଅସତି ଅୱିଜ୍ଜାୟ ନତ୍ଥି ସଙ୍ଖାରାତି ଞାଣଂ; ଅତୀତମ୍ପି ଅଦ୍ଧାନଂ ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରାତି ଞାଣଂ, ଅସତି ଅୱିଜ୍ଜାୟ ନତ୍ଥି ସଙ୍ଖାରାତି ଞାଣଂ; ଅନାଗତମ୍ପି ଅଦ୍ଧାନଂ ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରାତି ଞାଣଂ, ଅସତି ଅୱିଜ୍ଜାୟ ନତ୍ଥି ସଙ୍ଖାରାତି ଞାଣଂ; ୟମ୍ପିସ୍ସ ତଂ ଧମ୍ମଟ୍ଠିତିଞାଣଂ ତମ୍ପି ଖୟଧମ୍ମଂ ୱୟଧମ୍ମଂ ୱିରାଗଧମ୍ମଂ ନିରୋଧଧମ୍ମନ୍ତି ଞାଣଂ। ଇମାନି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତସତ୍ତରି ଞାଣୱତ୍ଥୂନୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟସୁତ୍ତଂ

୩୫ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଖାରା; ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତୀ’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘‘କତମଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଜରାମରଣଂ, କସ୍ସ ଚ ପନିଦଂ ଜରାମରଣ’ନ୍ତି? ‘ନୋ କଲ୍ଲୋ ପଞ୍ହୋ’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ, ‘କତମଂ ଜରାମରଣଂ , କସ୍ସ ଚ ପନିଦଂ ଜରାମରଣ’ନ୍ତି ଇତି ୱା, ଭିକ୍ଖୁ, ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ, ‘ଅଞ୍ଞଂ ଜରାମରଣଂ ଅଞ୍ଞସ୍ସ ଚ ପନିଦଂ ଜରାମରଣ’ନ୍ତି, ଇତି ୱା, ଭିକ୍ଖୁ, ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ, ଉଭୟମେତଂ ଏକତ୍ଥଂ ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନଂ। ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀରନ୍ତି ୱା, ଭିକ୍ଖୁ, ଦିଟ୍ଠିୟା ସତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟୱାସୋ ନ ହୋତି। ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀରନ୍ତି ୱା, ଭିକ୍ଖୁ , ଦିଟ୍ଠିୟା ସତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟୱାସୋ ନ ହୋତି। ଏତେ ତେ, ଭିକ୍ଖୁ, ଉଭୋ ଅନ୍ତେ ଅନୁପଗମ୍ମ ମଜ୍ଝେନ ତଥାଗତୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି – ‘ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣ’’’ନ୍ତି।

‘‘କତମା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଜାତି, କସ୍ସ ଚ ପନାୟଂ ଜାତୀ’’ତି? ‘‘ନୋ କଲ୍ଲୋ ପଞ୍ହୋ’’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ, ‘‘‘କତମା ଜାତି, କସ୍ସ ଚ ପନାୟଂ ଜାତୀ’ତି ଇତି ୱା, ଭିକ୍ଖୁ, ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ, ‘ଅଞ୍ଞା ଜାତି ଅଞ୍ଞସ୍ସ ଚ ପନାୟଂ ଜାତୀ’ତି ଇତି ୱା, ଭିକ୍ଖୁ, ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ, ଉଭୟମେତଂ ଏକତ୍ଥଂ ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନଂ। ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀରନ୍ତି ୱା, ଭିକ୍ଖୁ, ଦିଟ୍ଠିୟା ସତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟୱାସୋ ନ ହୋତି। ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀରନ୍ତି ୱା, ଭିକ୍ଖୁ, ଦିଟ୍ଠିୟା ସତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟୱାସୋ ନ ହୋତି। ଏତେ ତେ, ଭିକ୍ଖୁ, ଉଭୋ ଅନ୍ତେ ଅନୁପଗମ୍ମ ମଜ୍ଝେନ ତଥାଗତୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି – ‘ଭୱପଚ୍ଚୟା ଜାତୀ’’’ତି।

‘‘କତମୋ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଭୱୋ, କସ୍ସ ଚ ପନାୟଂ ଭୱୋ’’ତି? ‘‘ନୋ କଲ୍ଲୋ ପଞ୍ହୋ’’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ, ‘‘‘କତମୋ ଭୱୋ, କସ୍ସ ଚ ପନାୟଂ ଭୱୋ’ତି ଇତି ୱା, ଭିକ୍ଖୁ, ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ, ‘ଅଞ୍ଞୋ ଭୱୋ ଅଞ୍ଞସ୍ସ ଚ ପନାୟଂ ଭୱୋ’ତି ଇତି ୱା, ଭିକ୍ଖୁ, ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ, ଉଭୟମେତଂ ଏକତ୍ଥଂ ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନଂ। ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀରନ୍ତି ୱା, ଭିକ୍ଖୁ, ଦିଟ୍ଠିୟା ସତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟୱାସୋ ନ ହୋତି; ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀରନ୍ତି ୱା, ଭିକ୍ଖୁ, ଦିଟ୍ଠିୟା ସତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟୱାସୋ ନ ହୋତି। ଏତେ ତେ, ଭିକ୍ଖୁ, ଉଭୋ ଅନ୍ତେ ଅନୁପଗମ୍ମ ମଜ୍ଝେନ ତଥାଗତୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି – ‘ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋ’ତି…ପେ॰… ‘ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନନ୍ତି… ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହାତି… ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନାତି… ସଳାୟତନପଚ୍ଚୟା ଫସ୍ସୋତି… ନାମରୂପପଚ୍ଚୟା ସଳାୟତନନ୍ତି… ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟା ନାମରୂପନ୍ତି… ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣ’’’ନ୍ତି।

‘‘କତମେ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସଙ୍ଖାରା, କସ୍ସ ଚ ପନିମେ ସଙ୍ଖାରା’’ତି? ‘‘ନୋ କଲ୍ଲୋ ପଞ୍ହୋ’’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ, ‘‘‘କତମେ ସଙ୍ଖାରା କସ୍ସ ଚ ପନିମେ ସଙ୍ଖାରା’ତି ଇତି ୱା, ଭିକ୍ଖୁ, ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ, ‘ଅଞ୍ଞେ ସଙ୍ଖାରା ଅଞ୍ଞସ୍ସ ଚ ପନିମେ ସଙ୍ଖାରା’ତି ଇତି ୱା, ଭିକ୍ଖୁ, ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ, ଉଭୟମେତଂ ଏକତ୍ଥଂ ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନଂ। ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀରନ୍ତି ୱା, ଭିକ୍ଖୁ, ଦିଟ୍ଠିୟା ସତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟୱାସୋ ନ ହୋତି; ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀରନ୍ତି ୱା, ଭିକ୍ଖୁ, ଦିଟ୍ଠିୟା ସତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟୱାସୋ ନ ହୋତି। ଏତେ ତେ, ଭିକ୍ଖୁ, ଉଭୋ ଅନ୍ତେ ଅନୁପଗମ୍ମ ମଜ୍ଝେନ ତଥାଗତୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି – ‘ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା’’’ତି।

‘‘ଅୱିଜ୍ଜାୟ ତ୍ୱେୱ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ୟାନିସ୍ସ ତାନି ୱିସୂକାୟିକାନି ୱିସେୱିତାନି ୱିପ୍ଫନ୍ଦିତାନି କାନିଚି କାନିଚି। ‘କତମଂ ଜରାମରଣଂ, କସ୍ସ ଚ ପନିଦଂ ଜରାମରଣଂ’ ଇତି ୱା, ‘ଅଞ୍ଞଂ ଜରାମରଣଂ, ଅଞ୍ଞସ୍ସ ଚ ପନିଦଂ ଜରାମରଣଂ’ ଇତି ୱା, ‘ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀରଂ’ ଇତି ୱା, ‘ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀରଂ’ ଇତି ୱା। ସବ୍ବାନିସ୍ସ ତାନି ପହୀନାନି ଭୱନ୍ତି ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲାନି ତାଲାୱତ୍ଥୁକତାନି ଅନଭାୱଙ୍କତାନି ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମାନି।

‘‘ଅୱିଜ୍ଜାୟ ତ୍ୱେୱ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ୟାନିସ୍ସ ତାନି ୱିସୂକାୟିକାନି ୱିସେୱିତାନି ୱିପ୍ଫନ୍ଦିତାନି କାନିଚି କାନିଚି। ‘କତମା ଜାତି, କସ୍ସ ଚ ପନାୟଂ ଜାତି’ ଇତି ୱା, ‘ଅଞ୍ଞା ଜାତି, ଅଞ୍ଞସ୍ସ ଚ ପନାୟଂ ଜାତି’ ଇତି ୱା, ‘ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀରଂ’ ଇତି ୱା, ‘ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀରଂ’ ଇତି ୱା। ସବ୍ବାନିସ୍ସ ତାନି ପହୀନାନି ଭୱନ୍ତି ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲାନି ତାଲାୱତ୍ଥୁକତାନି ଅନଭାୱଙ୍କତାନି ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମାନି।

‘‘ଅୱିଜ୍ଜାୟ ତ୍ୱେୱ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ୟାନିସ୍ସ ତାନି ୱିସୂକାୟିକାନି ୱିସେୱିତାନି ୱିପ୍ଫନ୍ଦିତାନି କାନିଚି କାନିଚି। କତମୋ ଭୱୋ…ପେ॰… କତମଂ ଉପାଦାନଂ… କତମା ତଣ୍ହା… କତମା ୱେଦନା… କତମୋ ଫସ୍ସୋ… କତମଂ ସଳାୟତନଂ… କତମଂ ନାମରୂପଂ… କତମଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰…।

‘‘ଅୱିଜ୍ଜାୟ ତ୍ୱେୱ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ୟାନିସ୍ସ ତାନି ୱିସୂକାୟିକାନି ୱିସେୱିତାନି ୱିପ୍ଫନ୍ଦିତାନି କାନିଚି କାନିଚି। ‘କତମେ ସଙ୍ଖାରା, କସ୍ସ ଚ ପନିମେ ସଙ୍ଖାରା’ ଇତି ୱା, ‘ଅଞ୍ଞେ ସଙ୍ଖାରା, ଅଞ୍ଞସ୍ସ ଚ ପନିମେ ସଙ୍ଖାରା’ ଇତି ୱା, ‘ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀରଂ’ ଇତି ୱା, ‘ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ, ଅଞ୍ଞଂ ସରୀରଂ’ ଇତି ୱା। ସବ୍ବାନିସ୍ସ ତାନି ପହୀନାନି ଭୱନ୍ତି ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲାନି ତାଲାୱତ୍ଥୁକତାନି ଅନଭାୱଙ୍କତାନି ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମାନୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଦୁତିୟଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟସୁତ୍ତଂ

୩୬ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଖାରା; ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି।

‘‘‘କତମଂ ଜରାମରଣଂ, କସ୍ସ ଚ ପନିଦଂ ଜରାମରଣ’ନ୍ତି ଇତି ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ , ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ, ‘ଅଞ୍ଞଂ ଜରାମରଣଂ, ଅଞ୍ଞସ୍ସ ଚ ପନିଦଂ ଜରାମରଣ’ନ୍ତି ଇତି ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ, ଉଭୟମେତଂ ଏକତ୍ଥଂ ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନଂ। ‘ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀରଂ’ ଇତି ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦିଟ୍ଠିୟା ସତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟୱାସୋ ନ ହୋତି। ‘ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀରଂ’ ଇତି ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦିଟ୍ଠିୟା ସତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟୱାସୋ ନ ହୋତି। ଏତେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଭୋ ଅନ୍ତେ ଅନୁପଗମ୍ମ ମଜ୍ଝେନ ତଥାଗତୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି – ‘ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣ’’’ନ୍ତି।

‘‘କତମା ଜାତି…ପେ॰… କତମୋ ଭୱୋ… କତମଂ ଉପାଦାନଂ… କତମା ତଣ୍ହା… କତମା ୱେଦନା… କତମୋ ଫସ୍ସୋ… କତମଂ ସଳାୟତନଂ… କତମଂ ନାମରୂପଂ… କତମଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ… କତମେ ସଙ୍ଖାରା, କସ୍ସ ଚ ପନିମେ ସଙ୍ଖାରାତି ଇତି ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ, ‘ଅଞ୍ଞେ ସଙ୍ଖାରା ଅଞ୍ଞସ୍ସ ଚ ପନିମେ ସଙ୍ଖାରା’ତି ଇତି ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ, ଉଭୟମେତଂ ଏକତ୍ଥଂ ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନଂ। ‘ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀରଂ’ ଇତି ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦିଟ୍ଠିୟା ସତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟୱାସୋ ନ ହୋତି। ‘ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀରଂ’ ଇତି ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦିଟ୍ଠିୟା ସତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟୱାସୋ ନ ହୋତି। ଏତେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଭୋ ଅନ୍ତେ ଅନୁପଗମ୍ମ ମଜ୍ଝେନ ତଥାଗତୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି – ‘ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା’’’ତି।

‘‘ଅୱିଜ୍ଜାୟ ତ୍ୱେୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ୟାନିସ୍ସ ତାନି ୱିସୂକାୟିକାନି ୱିସେୱିତାନି ୱିପ୍ଫନ୍ଦିତାନି କାନିଚି କାନିଚି। ‘କତମଂ ଜରାମରଣଂ, କସ୍ସ ଚ ପନିଦଂ ଜରାମରଣଂ’ ଇତି ୱା, ‘ଅଞ୍ଞଂ ଜରାମରଣଂ, ଅଞ୍ଞସ୍ସ ଚ ପନିଦଂ ଜରାମରଣଂ’ ଇତି ୱା, ‘ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀରଂ’ ଇତି ୱା, ‘ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ, ଅଞ୍ଞଂ ସରୀରଂ’ ଇତି ୱା। ସବ୍ବାନିସ୍ସ ତାନି ପହୀନାନି ଭୱନ୍ତି ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲାନି ତାଲାୱତ୍ଥୁକତାନି ଅନଭାୱଙ୍କତାନି ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମାନି।

‘‘ଅୱିଜ୍ଜାୟ ତ୍ୱେୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ୟାନିସ୍ସ ତାନି ୱିସୂକାୟିକାନି ୱିସେୱିତାନି ୱିପ୍ଫନ୍ଦିତାନି କାନିଚି କାନିଚି। କତମା ଜାତି…ପେ॰… କତମୋ ଭୱୋ… କତମଂ ଉପାଦାନଂ… କତମା ତଣ୍ହା… କତମା ୱେଦନା… କତମୋ ଫସ୍ସୋ… କତମଂ ସଳାୟତନଂ… କତମଂ ନାମରୂପଂ… କତମଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ‘କତମେ ସଙ୍ଖାରା, କସ୍ସ ଚ ପନିମେ ସଙ୍ଖାରା’ ଇତି ୱା, ‘ଅଞ୍ଞେ ସଙ୍ଖାରା, ଅଞ୍ଞସ୍ସ ଚ ପନିମେ ସଙ୍ଖାରା’ ଇତି ୱା; ‘ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀରଂ’ ଇତି ୱା, ‘ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀରଂ’ ଇତି ୱା। ସବ୍ବାନିସ୍ସ ତାନି ପହୀନାନି ଭୱନ୍ତି ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲାନି ତାଲାୱତ୍ଥୁକତାନି ଅନଭାୱଙ୍କତାନି ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମାନୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ନତୁମ୍ହସୁତ୍ତଂ

୩୭ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ନାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାୟୋ ତୁମ୍ହାକଂ ନପି ଅଞ୍ଞେସଂ। ପୁରାଣମିଦଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, କମ୍ମଂ ଅଭିସଙ୍ଖତଂ ଅଭିସଞ୍ଚେତୟିତଂ ୱେଦନିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ’’।

‘‘ତତ୍ର ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦଞ୍ଞେୱ ସାଧୁକଂ ୟୋନିସୋ ମନସି କରୋତି – ‘ଇତି ଇମସ୍ମିଂ ସତି ଇଦଂ ହୋତି, ଇମସ୍ସୁପ୍ପାଦା ଇଦଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି; ଇମସ୍ମିଂ ଅସତି ଇଦଂ ନ ହୋତି, ଇମସ୍ସ ନିରୋଧା ଇଦଂ ନିରୁଜ୍ଝତି, ୟଦିଦଂ – ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା; ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ତ୍ୱେୱ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ; ସଙ୍ଖାରନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀ’’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଚେତନାସୁତ୍ତଂ

୩୮ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ୟଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚେତେତି ୟଞ୍ଚ ପକପ୍ପେତି ୟଞ୍ଚ ଅନୁସେତି, ଆରମ୍ମଣମେତଂ [ଆରମଣମେତଂ (?)] ହୋତି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଠିତିୟା। ଆରମ୍ମଣେ ସତି ପତିଟ୍ଠା ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ହୋତି। ତସ୍ମିଂ ପତିଟ୍ଠିତେ ୱିଞ୍ଞାଣେ ୱିରୂଳ୍ହେ ଆୟତିଂ ପୁନବ୍ଭୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତି ହୋତି। ଆୟତିଂ ପୁନବ୍ଭୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତିୟା ସତି ଆୟତିଂ ଜାତି ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ସମ୍ଭୱନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି’’।

‘‘ନୋ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚେତେତି ନୋ ଚେ ପକପ୍ପେତି, ଅଥ ଚେ ଅନୁସେତି, ଆରମ୍ମଣମେତଂ ହୋତି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଠିତିୟା। ଆରମ୍ମଣେ ସତି ପତିଟ୍ଠା ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ହୋତି। ତସ୍ମିଂ ପତିଟ୍ଠିତେ ୱିଞ୍ଞାଣେ ୱିରୂଳ୍ହେ ଆୟତିଂ ପୁନବ୍ଭୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତି ହୋତି। ଆୟତିଂ ପୁନବ୍ଭୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତିୟା ସତି ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ସମ୍ଭୱନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି।

‘‘ୟତୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନୋ ଚେୱ ଚେତେତି ନୋ ଚ ପକପ୍ପେତି ନୋ ଚ ଅନୁସେତି, ଆରମ୍ମଣମେତଂ ନ ହୋତି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଠିତିୟା । ଆରମ୍ମଣେ ଅସତି ପତିଟ୍ଠା ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ନ ହୋତି। ତଦପ୍ପତିଟ୍ଠିତେ ୱିଞ୍ଞାଣେ ଅୱିରୂଳ୍ହେ ଆୟତିଂ ପୁନବ୍ଭୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତି ନ ହୋତି। ଆୟତିଂ ପୁନବ୍ଭୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତିୟା ଅସତି ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଦୁତିୟଚେତନାସୁତ୍ତଂ

୩୯ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ୟଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚେତେତି ୟଞ୍ଚ ପକପ୍ପେତି ୟଞ୍ଚ ଅନୁସେତି, ଆରମ୍ମଣମେତଂ ହୋତି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଠିତିୟା। ଆରମ୍ମଣେ ସତି ପତିଟ୍ଠା ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ହୋତି। ତସ୍ମିଂ ପତିଟ୍ଠିତେ ୱିଞ୍ଞାଣେ ୱିରୂଳ୍ହେ ନାମରୂପସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି ହୋତି। ନାମରୂପପଚ୍ଚୟା ସଳାୟତନଂ; ସଳାୟତନପଚ୍ଚୟା ଫସ୍ସୋ; ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା…ପେ॰… ତଣ୍ହା… ଉପାଦାନଂ… ଭୱୋ… ଜାତି… ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ସମ୍ଭୱନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି’’।

‘‘ନୋ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚେତେତି ନୋ ଚେ ପକପ୍ପେତି, ଅଥ ଚେ ଅନୁସେତି, ଆରମ୍ମଣମେତଂ ହୋତି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଠିତିୟା। ଆରମ୍ମଣେ ସତି ପତିଟ୍ଠା ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ହୋତି। ତସ୍ମିଂ ପତିଟ୍ଠିତେ ୱିଞ୍ଞାଣେ ୱିରୂଳ୍ହେ ନାମରୂପସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି ହୋତି। ନାମରୂପପଚ୍ଚୟା ସଳାୟତନଂ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି।

‘‘ୟତୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନୋ ଚେୱ ଚେତେତି ନୋ ଚ ପକପ୍ପେତି ନୋ ଚ ଅନୁସେତି, ଆରମ୍ମଣମେତଂ ନ ହୋତି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଠିତିୟା। ଆରମ୍ମଣେ ଅସତି ପତିଟ୍ଠା ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ନ ହୋତି। ତଦପ୍ପତିଟ୍ଠିତେ ୱିଞ୍ଞାଣେ ଅୱିରୂଳ୍ହେ ନାମରୂପସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି ନ ହୋତି। ନାମରୂପନିରୋଧା ସଳାୟତନନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ତତିୟଚେତନାସୁତ୍ତଂ

୪୦ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ୟଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଚେତେତି ୟଞ୍ଚ ପକପ୍ପେତି ୟଞ୍ଚ ଅନୁସେତି ଆରମ୍ମଣମେତଂ ହୋତି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଠିତିୟା। ଆରମ୍ମଣେ ସତି ପତିଟ୍ଠା ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ହୋତି। ତସ୍ମିଂ ପତିଟ୍ଠିତେ ୱିଞ୍ଞାଣେ ୱିରୂଳ୍ହେ ନତି ହୋତି। ନତିୟା ସତି ଆଗତିଗତି ହୋତି। ଆଗତିଗତିୟା ସତି ଚୁତୂପପାତୋ ହୋତି। ଚୁତୂପପାତେ ସତି ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ସମ୍ଭୱନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି’’।

‘‘ନୋ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚେତେତି ନୋ ଚେ ପକପ୍ପେତି ଅଥ ଚେ ଅନୁସେତି, ଆରମ୍ମଣମେତଂ ହୋତି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଠିତିୟା। ଆରମ୍ମଣେ ସତି ପତିଟ୍ଠା ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ହୋତି। ତସ୍ମିଂ ପତିଟ୍ଠିତେ ୱିଞ୍ଞାଣେ ୱିରୂଳ୍ହେ ନତି ହୋତି। ନତିୟା ସତି ଆଗତିଗତି ହୋତି। ଆଗତିଗତିୟା ସତି ଚୁତୂପପାତୋ ହୋତି। ଚୁତୂପପାତେ ସତି ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ସମ୍ଭୱନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି।

‘‘ୟତୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନୋ ଚେୱ ଚେତେତି ନୋ ଚ ପକପ୍ପେତି ନୋ ଚ ଅନୁସେତି, ଆରମ୍ମଣମେତଂ ନ ହୋତି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଠିତିୟା। ଆରମ୍ମଣେ ଅସତି ପତିଟ୍ଠା ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ନ ହୋତି। ତଦପ୍ପତିଟ୍ଠିତେ ୱିଞ୍ଞାଣେ ଅୱିରୂଳ୍ହେ ନତି ନ ହୋତି। ନତିୟା ଅସତି ଆଗତିଗତି ନ ହୋତି। ଆଗତିଗତିୟା ଅସତି ଚୁତୂପପାତୋ ନ ହୋତି। ଚୁତୂପପାତେ ଅସତି ଆୟତିଂ ଜାତି ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀ’’ତି। ଦସମଂ।

କଳାରଖତ୍ତିୟୱଗ୍ଗୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଭୂତମିଦଂ କଳାରଞ୍ଚ, ଦୁୱେ ଚ ଞାଣୱତ୍ଥୂନି।

ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ଚ ଦ୍ୱେ, ନତୁମ୍ହା ଚେତନା ତୟୋତି॥

୫. ଗହପତିୱଗ୍ଗୋ

୧. ପଞ୍ଚୱେରଭୟସୁତ୍ତଂ

୪୧ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି। ଅଥ ଖୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ ଗହପତି ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକଂ ଗହପତିଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଗହପତି, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଭୟାନି ୱେରାନି ୱୂପସନ୍ତାନି ହୋନ୍ତି, ଚତୂହି ଚ ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଅରିୟୋ ଚସ୍ସ ଞାୟୋ ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠୋ ହୋତି ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧୋ, ସୋ ଆକଙ୍ଖମାନୋ ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ – ‘ଖୀଣନିରୟୋମ୍ହି ଖୀଣତିରଚ୍ଛାନୟୋନି ଖୀଣପେତ୍ତିୱିସୟୋ ଖୀଣାପାୟଦୁଗ୍ଗତିୱିନିପାତୋ, ସୋତାପନ୍ନୋହମସ୍ମି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟନୋ’’’ତି।

‘‘କତମାନି ପଞ୍ଚ ଭୟାନି ୱେରାନି ୱୂପସନ୍ତାନି ହୋନ୍ତି? ୟଂ, ଗହପତି, ପାଣାତିପାତୀ ପାଣାତିପାତପଚ୍ଚୟା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକମ୍ପି ଭୟଂ ୱେରଂ ପସୱତି, ସମ୍ପରାୟିକମ୍ପି ଭୟଂ ୱେରଂ ପସୱତି, ଚେତସିକମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦୟତି, ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତସ୍ସ ଏୱଂ ତଂ ଭୟଂ ୱେରଂ ୱୂପସନ୍ତଂ ହୋତି।

‘‘ୟଂ, ଗହପତି, ଅଦିନ୍ନାଦାୟୀ ଅଦିନ୍ନାଦାନପଚ୍ଚୟା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକମ୍ପି ଭୟଂ ୱେରଂ ପସୱତି, ସମ୍ପରାୟିକମ୍ପି ଭୟଂ ୱେରଂ ପସୱତି, ଚେତସିକମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦୟତି, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତସ୍ସ ଏୱଂ ତଂ ଭୟଂ ୱେରଂ ୱୂପସନ୍ତଂ ହୋତି।

‘‘ୟଂ , ଗହପତି, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରୀ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରପଚ୍ଚୟା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକମ୍ପି ଭୟଂ ୱେରଂ ପସୱତି, ସମ୍ପରାୟିକମ୍ପି ଭୟଂ ୱେରଂ ପସୱତି, ଚେତସିକମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦୟତି, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତସ୍ସ ଏୱଂ ତଂ ଭୟଂ ୱେରଂ ୱୂପସନ୍ତଂ ହୋତି।

‘‘ୟଂ, ଗହପତି, ମୁସାୱାଦୀ ମୁସାୱାଦପଚ୍ଚୟା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକମ୍ପି ଭୟଂ ୱେରଂ ପସୱତି, ସମ୍ପରାୟିକମ୍ପି ଭୟଂ ୱେରଂ ପସୱତି, ଚେତସିକମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦୟତି, ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତସ୍ସ ଏୱଂ ତଂ ଭୟଂ ୱେରଂ ୱୂପସନ୍ତଂ ହୋତି।

‘‘ୟଂ, ଗହପତି, ସୁରାମେରୟମଜ୍ଜପମାଦଟ୍ଠାୟୀ ସୁରାମେରୟମଜ୍ଜପମାଦଟ୍ଠାନପଚ୍ଚୟା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକମ୍ପି ଭୟଂ ୱେରଂ ପସୱତି, ସମ୍ପରାୟିକମ୍ପି ଭୟଂ ୱେରଂ ପସୱତି, ଚେତସିକମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦୟତି, ସୁରାମେରୟମଜ୍ଜପମାଦଟ୍ଠାନା ପଟିୱିରତସ୍ସ ଏୱଂ ତଂ ଭୟଂ ୱେରଂ ୱୂପସନ୍ତଂ ହୋତି। ଇମାନି ପଞ୍ଚ ଭୟାନି ୱେରାନି ୱୂପସନ୍ତାନି ହୋନ୍ତି।

‘‘କତମେହି ଚତୂହି ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି? ଇଧ, ଗହପତି, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ‘ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନୋ ସୁଗତୋ ଲୋକୱିଦୂ ଅନୁତ୍ତରୋ ପୁରିସଦମ୍ମସାରଥି ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା’’’ତି।

‘‘ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ‘ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଅକାଲିକୋ ଏହିପସ୍ସିକୋ ଓପନେୟ୍ୟିକୋ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀ’’’ତି।

‘‘ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ‘ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ, ଉଜୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ, ଞାୟପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ, ସାମୀଚିପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ , ୟଦିଦଂ ଚତ୍ତାରି ପୁରିସୟୁଗାନି ଅଟ୍ଠ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲା, ଏସ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ ଆହୁନେୟ୍ୟୋ ପାହୁନେୟ୍ୟୋ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟୋ ଅଞ୍ଜଲିକରଣୀୟୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସା’’’ତି।

‘‘ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ଅଖଣ୍ଡେହି ଅଚ୍ଛିଦ୍ଦେହି ଅସବଲେହି ଅକମ୍ମାସେହି ଭୁଜିସ୍ସେହି ୱିଞ୍ଞୁପ୍ପସତ୍ଥେହି ଅପରାମଟ୍ଠେହି ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଇମେହି ଚତୂହି ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି।

‘‘କତମୋ ଚସ୍ସ ଅରିୟୋ ଞାୟୋ ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠୋ ହୋତି ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧୋ? ଇଧ, ଗହପତି, ଅରିୟସାୱକୋ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦଞ୍ଞେୱ ସାଧୁକଂ ୟୋନିସୋ ମନସି କରୋତି – ‘ଇତି ଇମସ୍ମିଂ ସତି ଇଦଂ ହୋତି, ଇମସ୍ମିଂ ଅସତି ଇଦଂ ନ ହୋତି; ଇମସ୍ସୁପ୍ପାଦା ଇଦଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଇମସ୍ସ ନିରୋଧା ଇଦଂ ନିରୁଜ୍ଝତି। ୟଦିଦଂ ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା; ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ତ୍ୱେୱ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ; ସଙ୍ଖାରନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀ’’’ତି। ଅୟମସ୍ସ ଅରିୟୋ ଞାୟୋ ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠୋ ହୋତି ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧୋ।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଗହପତି, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଇମାନି ପଞ୍ଚ ଭୟାନି ୱେରାନି ୱୂପସନ୍ତାନି ହୋନ୍ତି, ଇମେହି ଚତୂହି ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଅୟଞ୍ଚସ୍ସ ଅରିୟୋ ଞାୟୋ ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠୋ ହୋତି ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧୋ, ସୋ ଆକଙ୍ଖମାନୋ ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ – ‘ଖୀଣନିରୟୋମ୍ହି ଖୀଣତିରଚ୍ଛାନୟୋନି ଖୀଣପେତ୍ତିୱିସୟୋ ଖୀଣାପାୟଦୁଗ୍ଗତିୱିନିପାତୋ, ସୋତାପନ୍ନୋହମସ୍ମି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟନୋ’’’ତି।

୨. ଦୁତିୟପଞ୍ଚୱେରଭୟସୁତ୍ତଂ

୪୨ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଭୟାନି ୱେରାନି ୱୂପସନ୍ତାନି ହୋନ୍ତି, ଚତୂହି ଚ ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଅରିୟୋ ଚସ୍ସ ଞାୟୋ ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠୋ ହୋତି ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧୋ, ସୋ ଆକଙ୍ଖମାନୋ ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ – ‘ଖୀଣନିରୟୋମ୍ହି ଖୀଣତିରଚ୍ଛାନୟୋନି ଖୀଣପେତ୍ତିୱିସୟୋ ଖୀଣାପାୟଦୁଗ୍ଗତିୱିନିପାତୋ, ସୋତାପନ୍ନୋହମସ୍ମି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟନୋ’’’ତି।

‘‘କତମାନି ପଞ୍ଚ ଭୟାନି ୱେରାନି ୱୂପସନ୍ତାନି ହୋନ୍ତି? ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପାଣାତିପାତୀ …ପେ॰… ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଦିନ୍ନାଦାୟୀ…ପେ॰… ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରୀ… ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୁସାୱାଦୀ… ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁରାମେରୟମଜ୍ଜପମାଦଟ୍ଠାୟୀ…ପେ॰… ଇମାନି ପଞ୍ଚ ଭୟାନି ୱେରାନି ୱୂପସନ୍ତାନି ହୋନ୍ତି।

‘‘କତମେହି ଚତୂହି ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେ… ସଙ୍ଘେ… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ଇମେହି ଚତୂହି ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି।

‘‘କତମୋ ଚସ୍ସ ଅରିୟୋ ଞାୟୋ ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠୋ ହୋତି ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧୋ ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦଞ୍ଞେୱ ସାଧୁକଂ ୟୋନିସୋ ମନସି କରୋତି…ପେ॰… ଅୟମସ୍ସ ଅରିୟୋ ଞାୟୋ ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠୋ ହୋତି ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧୋ।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଇମାନି ପଞ୍ଚ ଭୟାନି ୱେରାନି ୱୂପସନ୍ତାନି ହୋନ୍ତି, ଇମେହି ଚ ଚତୂହି ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଅୟଞ୍ଚସ୍ସ ଅରିୟୋ ଞାୟୋ ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠୋ ହୋତି ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧୋ, ସୋ ଆକଙ୍ଖମାନୋ ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ – ‘ଖୀଣନିରୟୋମ୍ହି ଖୀଣତିରଚ୍ଛାନୟୋନି ଖୀଣପେତ୍ତିୱିସୟୋ ଖୀଣାପାୟଦୁଗ୍ଗତିୱିନିପାତୋ, ସୋତାପନ୍ନୋହମସ୍ମି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟନୋ’’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଦୁକ୍ଖସୁତ୍ତଂ

୪୩ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଦୁକ୍ଖସ୍ସ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମୁଦୟୋ? ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରୂପେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ। ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା; ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା। ଅୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମୁଦୟୋ।

‘‘ସୋତଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ସଦ୍ଦେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଘାନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଗନ୍ଧେ ଚ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରସେ ଚ…ପେ॰… କାୟଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ଚ…ପେ॰… ମନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଧମ୍ମେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ। ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା; ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା। ଅୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମୁଦୟୋ।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ? ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରୂପେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ। ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା; ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା। ତସ୍ସାୟେୱ ତଣ୍ହାୟ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ; ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋ; ଭୱନିରୋଧା ଜାତିନିରୋଧୋ; ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ।

‘‘ସୋତଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ସଦ୍ଦେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଘାନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଗନ୍ଧେ ଚ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରସେ ଚ…ପେ॰… କାୟଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ଚ…ପେ॰… ମନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଧମ୍ମେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ। ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା; ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା। ତସ୍ସାୟେୱ ତଣ୍ହାୟ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ; ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋ; ଭୱନିରୋଧା ଜାତିନିରୋଧୋ; ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଲୋକସୁତ୍ତଂ

୪୪ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଲୋକସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲୋକସ୍ସ ସମୁଦୟୋ? ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରୂପେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ। ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା; ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା; ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନଂ; ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋ; ଭୱପଚ୍ଚୟା ଜାତି; ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ସମ୍ଭୱନ୍ତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲୋକସ୍ସ ସମୁଦୟୋ।

‘‘ସୋତଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ସଦ୍ଦେ ଚ…ପେ॰… ଘାନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଗନ୍ଧେ ଚ… ଜିୱ୍ହଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରସେ ଚ… କାୟଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ଚ… ମନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଧମ୍ମେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ। ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା…ପେ॰… ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ସମ୍ଭୱନ୍ତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲୋକସ୍ସ ସମୁଦୟୋ।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲୋକସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ? ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରୂପେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ। ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା; ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା। ତସ୍ସାୟେୱ ତଣ୍ହାୟ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ; ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲୋକସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ।

‘‘ସୋତଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ସଦ୍ଦେ ଚ…ପେ॰… ଘାନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଗନ୍ଧେ ଚ… ଜିୱ୍ହଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରସେ ଚ… କାୟଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ଚ… ମନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଧମ୍ମେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ। ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା; ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା। ତସ୍ସାୟେୱ ତଣ୍ହାୟ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ; ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲୋକସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଞାତିକସୁତ୍ତଂ

୪୫ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ଞାତିକେ ୱିହରତି ଗିଞ୍ଜକାୱସଥେ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ରହୋଗତୋ ପଟିସଲ୍ଲାନୋ ଇମଂ ଧମ୍ମପରିୟାୟଂ ଅଭାସି –

‘‘ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରୂପେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ। ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା, ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା; ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନଂ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି।

‘‘ସୋତଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ସଦ୍ଦେ ଚ…ପେ॰… ଘାନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଗନ୍ଧେ ଚ… ଜିୱ୍ହଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରସେ ଚ… କାୟଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ଚ… ମନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଧମ୍ମେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ। ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା; ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା; ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନଂ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି।

‘‘ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରୂପେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ। ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା; ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା। ତସ୍ସାୟେୱ ତଣ୍ହାୟ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ; ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତି।

‘‘ସୋତଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ସଦ୍ଦେ ଚ…ପେ॰… ମନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଧମ୍ମେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ। ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା; ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା। ତସ୍ସାୟେୱ ତଣ୍ହାୟ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ; ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀ’’ତି।

ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱତୋ ଉପସ୍ସୁତି [ଉପସ୍ସୁତିଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଠିତୋ ହୋତି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଭଗୱା ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଉପସ୍ସୁତି ଠିତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅସ୍ସୋସି ନୋ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଇମଂ ଧମ୍ମପରିୟାୟ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଉଗ୍ଗଣ୍ହାହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଇମଂ ଧମ୍ମପରିୟାୟଂ; ପରିୟାପୁଣାହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଇମଂ ଧମ୍ମପରିୟାୟଂ; ଧାରେହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଇମଂ ଧମ୍ମପରିୟାୟଂ। ଅତ୍ଥସଂହିତୋ ଅୟଂ [ଅତ୍ଥସଂହିତୋୟଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ଅତ୍ଥସଂହିତାୟଂ (ପୀ॰ କ॰)] , ଭିକ୍ଖୁ, ଧମ୍ମପରିୟାୟୋ ଆଦିବ୍ରହ୍ମଚରିୟକୋ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଅଞ୍ଞତରବ୍ରାହ୍ମଣସୁତ୍ତଂ

୪୬ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି। ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ସୋ କରୋତି ସୋ ପଟିସଂୱେଦୟତୀ’’ତି? ‘‘‘ସୋ କରୋତି ସୋ ପଟିସଂୱେଦୟତୀ’ତି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଅୟମେକୋ ଅନ୍ତୋ’’।

‘‘କିଂ ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅଞ୍ଞୋ କରୋତି, ଅଞ୍ଞୋ ପଟିସଂୱେଦୟତୀ’’ତି? ‘‘‘ଅଞ୍ଞୋ କରୋତି, ଅଞ୍ଞୋ ପଟିସଂୱେଦୟତୀ’ତି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଅୟଂ ଦୁତିୟୋ ଅନ୍ତୋ। ଏତେ ତେ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଉଭୋ ଅନ୍ତେ ଅନୁପଗମ୍ମ ମଜ୍ଝେନ ତଥାଗତୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି – ‘ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା; ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ତ୍ୱେୱ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ; ସଙ୍ଖାରନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ …ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀ’’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ,…ପେ॰… ଉପାସକଂ ମଂ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଜାଣୁସ୍ସୋଣିସୁତ୍ତଂ

୪୭ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି। ଅଥ ଖୋ ଜାଣୁସ୍ସୋଣି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଜାଣୁସ୍ସୋଣି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭୋ, ଗୋତମ, ସବ୍ବମତ୍ଥୀ’’ତି? ‘‘‘ସବ୍ବମତ୍ଥୀ’ତି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଅୟମେକୋ ଅନ୍ତୋ’’।

‘‘କିଂ ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, ସବ୍ବଂ ନତ୍ଥୀ’’ତି? ‘‘‘ସବ୍ବଂ ନତ୍ଥୀ’ତି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଅୟଂ ଦୁତିୟୋ ଅନ୍ତୋ। ଏତେ ତେ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଉଭୋ ଅନ୍ତେ ଅନୁପଗମ୍ମ ମଜ୍ଝେନ ତଥାଗତୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି – ‘ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା; ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ତ୍ୱେୱ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ; ସଙ୍ଖାରନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀ’’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଜାଣୁସ୍ସୋଣି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଲୋକାୟତିକସୁତ୍ତଂ

୪୮ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି। ଅଥ ଖୋ ଲୋକାୟତିକୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟେନ ଭଗୱା…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଲୋକାୟତିକୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ସବ୍ବମତ୍ଥୀ’’ତି? ‘‘‘ସବ୍ବମତ୍ଥୀ’ତି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଜେଟ୍ଠମେତଂ ଲୋକାୟତଂ’’।

‘‘କିଂ ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, ସବ୍ବଂ ନତ୍ଥୀ’’ତି? ‘‘‘ସବ୍ବଂ ନତ୍ଥୀ’ତି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଦୁତିୟମେତଂ ଲୋକାୟତଂ’’।

‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ସବ୍ବମେକତ୍ତ’’ନ୍ତି? ‘‘‘ସବ୍ବମେକତ୍ତ’ନ୍ତି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ତତିୟମେତଂ ଲୋକାୟତଂ’’।

‘‘କିଂ ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, ସବ୍ବଂ ପୁଥୁତ୍ତ’’ନ୍ତି? ‘‘‘ସବ୍ବଂ ପୁଥୁତ୍ତ’ନ୍ତି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଚତୁତ୍ଥମେତଂ ଲୋକାୟତଂ’’।

‘‘ଏତେ ତେ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଉଭୋ ଅନ୍ତେ ଅନୁପଗମ୍ମ ମଜ୍ଝେନ ତଥାଗତୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି – ‘ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା; ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ତ୍ୱେୱ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ; ସଙ୍ଖାରନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀ’’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଲୋକାୟତିକୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଅରିୟସାୱକସୁତ୍ତଂ

୪୯ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ନ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱତୋ ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘କିଂ ନୁ ଖୋ କିସ୍ମିଂ ସତି କିଂ ହୋତି, କିସ୍ସୁପ୍ପାଦା କିଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି? (କିସ୍ମିଂ ସତି ସଙ୍ଖାରା ହୋନ୍ତି, କିସ୍ମିଂ ସତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି,) [( ) ଏତ୍ଥନ୍ତରେ ପାଠା କେସୁଚି ପୋତ୍ଥକେସୁ ନ ଦିସ୍ସନ୍ତୀତି ସୀ॰ ପୀ॰ ପୋତ୍ଥକେସୁ ଦସ୍ସିତା। ତଥା ସତି ଅନନ୍ତରସୁତ୍ତଟୀକାୟ ସମେତି] କିସ୍ମିଂ ସତି ନାମରୂପଂ ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ସତି ସଳାୟତନଂ ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ସତି ଫସ୍ସୋ ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ସତି ୱେଦନା ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ସତି ତଣ୍ହା ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ସତି ଉପାଦାନଂ ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ସତି ଭୱୋ ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ସତି ଜାତି ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ସତି ଜରାମରଣଂ ହୋତୀ’’’ତି?

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱତୋ ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଅପରପ୍ପଚ୍ଚୟା ଞାଣମେୱେତ୍ଥ ହୋତି – ‘ଇମସ୍ମିଂ ସତି ଇଦଂ ହୋତି, ଇମସ୍ସୁପ୍ପାଦା ଇଦଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। (ଅୱିଜ୍ଜାୟ ସତି ସଙ୍ଖାରା ହୋନ୍ତି; ସଙ୍ଖାରେସୁ ସତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି;) [( ) ଏତ୍ଥକେସୁ ପାଠା କେସୁଚି ପୋତ୍ଥକେସୁ ନ ଦିସ୍ସନ୍ତୀତି ସୀ॰ ପୀ॰ ପୋତ୍ଥକେସୁ ଦସ୍ସିତା। ତଥା ସତି ଅନନ୍ତରସୁତ୍ତଟୀକାୟ ସମେତି] ୱିଞ୍ଞାଣେ ସତି ନାମରୂପଂ ହୋତି; ନାମରୂପେ ସତି ସଳାୟତନଂ ହୋତି ; ସଳାୟତନେ ସତି ଫସ୍ସୋ ହୋତି; ଫସ୍ସେ ସତି ୱେଦନା ହୋତି; ୱେଦନାୟ ସତି ତଣ୍ହା ହୋତି; ତଣ୍ହାୟ ସତି ଉପାଦାନଂ ହୋତି; ଉପାଦାନେ ସତି ଭୱୋ ହୋତି; ଭୱେ ସତି ଜାତି ହୋତି; ଜାତିୟା ସତି ଜରାମରଣଂ ହୋତୀ’ତି। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଏୱମୟଂ ଲୋକୋ ସମୁଦୟତୀ’’’ତି।

‘‘ନ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱତୋ ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘କିଂ ନୁ ଖୋ କିସ୍ମିଂ ଅସତି କିଂ ନ ହୋତି, କିସ୍ସ ନିରୋଧା କିଂ ନିରୁଜ୍ଝତି? (କିସ୍ମିଂ ଅସତି ସଙ୍ଖାରା ନ ହୋନ୍ତି, କିସ୍ମିଂ ଅସତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନ ହୋତି,) [( ) ଏତ୍ଥନ୍ତରେ ପାଠାପି ତତ୍ଥ ତଥେୱ ଦସ୍ସିତା] କିସ୍ମିଂ ଅସତି ନାମରୂପଂ ନ ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ଅସତି ସଳାୟତନଂ ନ ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ଅସତି ଫସ୍ସୋ ନ ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ଅସତି ୱେଦନା ନ ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ଅସତି ତଣ୍ହା ନ ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ଅସତି ଉପାଦାନଂ ନ ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ଅସତି ଭୱୋ ନ ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ଅସତି ଜାତି ନ ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ଅସତି ଜରାମରଣଂ ନ ହୋତୀ’’’ତି?

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱତୋ ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଅପରପ୍ପଚ୍ଚୟା ଞାଣମେୱେତ୍ଥ ହୋତି – ‘ଇମସ୍ମିଂ ଅସତି ଇଦଂ ନ ହୋତି, ଇମସ୍ସ ନିରୋଧା ଇଦଂ ନିରୁଜ୍ଝତି। (ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଅସତି ସଙ୍ଖାରା ନ ହୋନ୍ତି; ସଙ୍ଖାରେସୁ ଅସତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନ ହୋତି;) [( ) ଏତ୍ଥନ୍ତରେ ପାଠାପି ତତ୍ଥ ତଥେୱ ଦସ୍ସିତା] ୱିଞ୍ଞାଣେ ଅସତି ନାମରୂପଂ ନ ହୋତି; ନାମରୂପେ ଅସତି ସଳାୟତନଂ ନ ହୋତି…ପେ॰… ଭୱୋ ନ ହୋତି… ଜାତି ନ ହୋତି… ଜାତିୟା ଅସତି ଜରାମରଣଂ ନ ହୋତୀ’ତି। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଏୱମୟଂ ଲୋକୋ ନିରୁଜ୍ଝତୀ’’’ତି।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ଲୋକସ୍ସ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ଇତିପି…ପେ॰… ଅମତଦ୍ୱାରଂ ଆହଚ୍ଚ ତିଟ୍ଠତି ଇତିପୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଦୁତିୟଅରିୟସାୱକସୁତ୍ତଂ

୫୦ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱତୋ ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘କିଂ ନୁ ଖୋ କିସ୍ମିଂ ସତି କିଂ ହୋତି, କିସ୍ସୁପ୍ପାଦା କିଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି? କିସ୍ମିଂ ସତି ସଙ୍ଖାରା ହୋନ୍ତି, କିସ୍ମିଂ ସତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ସତି ନାମରୂପଂ ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ସତି ସଳାୟତନଂ ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ସତି ଫସ୍ସୋ ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ସତି ୱେଦନା ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ସତି ତଣ୍ହା ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ସତି ଉପାଦାନଂ ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ସତି ଭୱୋ ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ସତି ଜାତି ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ସତି ଜରାମରଣଂ ହୋତୀ’’’ତି?

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱତୋ ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଅପରପ୍ପଚ୍ଚୟା ଞାଣମେୱେତ୍ଥ ହୋତି – ‘ଇମସ୍ମିଂ ସତି ଇଦଂ ହୋତି, ଇମସ୍ସୁପ୍ପାଦା ଇଦଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ସତି ସଙ୍ଖାରା ହୋନ୍ତି; ସଙ୍ଖାରେସୁ ସତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି; ୱିଞ୍ଞାଣେ ସତି ନାମରୂପଂ ହୋତି; ନାମରୂପେ ସତି ସଳାୟତନଂ ହୋତି; ସଳାୟତନେ ସତି ଫସ୍ସୋ ହୋତି; ଫସ୍ସେ ସତି ୱେଦନା ହୋତି ; ୱେଦନାୟ ସତି ତଣ୍ହା ହୋତି; ତଣ୍ହାୟ ସତି ଉପାଦାନଂ ହୋତି; ଉପାଦାନେ ସତି ଭୱୋ ହୋତି; ଭୱେ ସତି ଜାତି ହୋତି; ଜାତିୟା ସତି ଜରାମରଣଂ ହୋତୀ’ତି। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଏୱମୟଂ ଲୋକୋ ସମୁଦୟତୀ’’’ତି।

‘‘ନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱତୋ ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘କିଂ ନୁ ଖୋ କିସ୍ମିଂ ଅସତି କିଂ ନ ହୋତି, କିସ୍ସ ନିରୋଧା କିଂ ନିରୁଜ୍ଝତି? କିସ୍ମିଂ ଅସତି ସଙ୍ଖାରା ନ ହୋନ୍ତି, କିସ୍ମିଂ ଅସତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନ ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ଅସତି ନାମରୂପଂ ନ ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ଅସତି ସଳାୟତନଂ ନ ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ଅସତି ଫସ୍ସୋ ନ ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ଅସତି ୱେଦନା ନ ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ଅସତି ତଣ୍ହା ନ ହୋତି…ପେ॰… ଉପାଦାନଂ… ଭୱୋ… ଜାତି… କିସ୍ମିଂ ଅସତି ଜରାମରଣଂ ନ ହୋତୀ’’’ତି?

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱତୋ ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଅପରପ୍ପଚ୍ଚୟା ଞାଣମେୱେତ୍ଥ ହୋତି – ‘ଇମସ୍ମିଂ ଅସତି ଇଦଂ ନ ହୋତି, ଇମସ୍ସ ନିରୋଧା ଇଦଂ ନିରୁଜ୍ଝତି। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଅସତି ସଙ୍ଖାରା ନ ହୋନ୍ତି; ସଙ୍ଖାରେସୁ ଅସତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନ ହୋତି; ୱିଞ୍ଞାଣେ ଅସତି ନାମରୂପଂ ନ ହୋତି; ନାମରୂପେ ଅସତି ସଳାୟତନଂ ନ ହୋତି…ପେ॰… ଜାତିୟା ଅସତି ଜରାମରଣଂ ନ ହୋତୀ’ତି। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଏୱମୟଂ ଲୋକୋ ନିରୁଜ୍ଝତୀ’’’ତି।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ଲୋକସ୍ସ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ଇତିପି, ଦସ୍ସନସମ୍ପନ୍ନୋ ଇତିପି, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ ଇତିପି, ପସ୍ସତି ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ ଇତିପି, ସେକ୍ଖେନ ଞାଣେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଇତିପି , ସେକ୍ଖାୟ ୱିଜ୍ଜାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ଇତିପି, ଧମ୍ମସୋତଂ ସମାପନ୍ନୋ ଇତିପି, ଅରିୟୋ ନିବ୍ବେଧିକପଞ୍ଞୋ ଇତିପି, ଅମତଦ୍ୱାରଂ ଆହଚ୍ଚ ତିଟ୍ଠତି ଇତିପୀ’’ତି। ଦସମଂ।

ଗହପତିୱଗ୍ଗୋ ପଞ୍ଚମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଦ୍ୱେ ପଞ୍ଚୱେରଭୟା ୱୁତ୍ତା, ଦୁକ୍ଖଂ ଲୋକୋ ଚ ଞାତିକଂ।

ଅଞ୍ଞତରଂ ଜାଣୁସ୍ସୋଣି ଚ, ଲୋକାୟତିକେନ ଅଟ୍ଠମଂ।

ଦ୍ୱେ ଅରିୟସାୱକା ୱୁତ୍ତା, ୱଗ୍ଗୋ ତେନ ପୱୁଚ୍ଚତୀତି॥

୬. ଦୁକ୍ଖୱଗ୍ଗୋ

୧. ପରିୱୀମଂସନସୁତ୍ତଂ

୫୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ପରିୱୀମଂସମାନୋ ପରିୱୀମଂସେୟ୍ୟ ସବ୍ବସୋ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟା’’ତି? ‘‘ଭଗୱଂମୂଲକା ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା ଭଗୱଂନେତ୍ତିକା ଭଗୱଂପଟିସରଣା । ସାଧୁ ୱତ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂୟେୱ ପଟିଭାତୁ ଏତସ୍ସ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ। ଭଗୱତୋ ସୁତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଧାରେସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ, ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପରିୱୀମଂସମାନୋ ପରିୱୀମଂସତି – ‘ୟଂ ଖୋ ଇଦଂ ଅନେକୱିଧଂ ନାନପ୍ପକାରକଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଜରାମରଣଂ; ଇଦଂ ନୁ ଖୋ ଦୁକ୍ଖଂ କିଂନିଦାନଂ କିଂସମୁଦୟଂ କିଂଜାତିକଂ କିଂପଭୱଂ? କିସ୍ମିଂ ସତି ଜରାମରଣଂ ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ଅସତି ଜରାମରଣଂ ନ ହୋତୀ’ତି? ସୋ ପରିୱୀମଂସମାନୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ୟଂ ଖୋ ଇଦଂ ଅନେକୱିଧଂ ନାନପ୍ପକାରକଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଜରାମରଣଂ, ଇଦଂ ଖୋ ଦୁକ୍ଖଂ ଜାତିନିଦାନଂ ଜାତିସମୁଦୟଂ ଜାତିଜାତିକଂ ଜାତିପ୍ପଭୱଂ। ଜାତିୟା ସତି ଜରାମରଣଂ ହୋତି, ଜାତିୟା ଅସତି ଜରାମରଣଂ ନ ହୋତୀ’’’ତି।

‘‘ସୋ ଜରାମରଣଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଜରାମରଣସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଜରାମରଣନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟା ଚ ଜରାମରଣନିରୋଧସାରୁପ୍ପଗାମିନୀ ପଟିପଦା ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ତଥା ପଟିପନ୍ନୋ ଚ ହୋତି ଅନୁଧମ୍ମଚାରୀ; ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ଜରାମରଣନିରୋଧାୟ।

‘‘ଅଥାପରଂ ପରିୱୀମଂସମାନୋ ପରିୱୀମଂସତି – ‘ଜାତି ପନାୟଂ କିଂନିଦାନା କିଂସମୁଦୟା କିଂଜାତିକା କିଂପଭୱା, କିସ୍ମିଂ ସତି ଜାତି ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ଅସତି ଜାତି ନ ହୋତୀ’ତି? ସୋ ପରିୱୀମଂସମାନୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଜାତି ଭୱନିଦାନା ଭୱସମୁଦୟା ଭୱଜାତିକା ଭୱପ୍ପଭୱା; ଭୱେ ସତି ଜାତି ହୋତି, ଭୱେ ଅସତି ଜାତି ନ ହୋତୀ’’’ତି।

‘‘ସୋ ଜାତିଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଜାତିସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଜାତିନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟା ଚ ଜାତିନିରୋଧସାରୁପ୍ପଗାମିନୀ ପଟିପଦା ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ତଥା ପଟିପନ୍ନୋ ଚ ହୋତି ଅନୁଧମ୍ମଚାରୀ; ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ଜାତିନିରୋଧାୟ।

‘‘ଅଥାପରଂ ପରିୱୀମଂସମାନୋ ପରିୱୀମଂସତି – ‘ଭୱୋ ପନାୟଂ କିଂନିଦାନୋ…ପେ॰… ଉପାଦାନଂ ପନିଦଂ କିଂନିଦାନଂ… ତଣ୍ହା ପନାୟଂ କିଂନିଦାନା… ୱେଦନା… ଫସ୍ସୋ… ସଳାୟତନଂ ପନିଦଂ କିଂନିଦାନଂ… ନାମରୂପଂ ପନିଦଂ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ପନିଦଂ… ସଙ୍ଖାରା ପନିମେ କିଂନିଦାନା କିଂସମୁଦୟା କିଂଜାତିକା କିଂପଭୱା; କିସ୍ମିଂ ସତି ସଙ୍ଖାରା ହୋନ୍ତି, କିସ୍ମିଂ ଅସତି ସଙ୍ଖାରା ନ ହୋନ୍ତୀ’ତି? ସୋ ପରିୱୀମଂସମାନୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ସଙ୍ଖାରା ଅୱିଜ୍ଜାନିଦାନା ଅୱିଜ୍ଜାସମୁଦୟା ଅୱିଜ୍ଜାଜାତିକା ଅୱିଜ୍ଜାପଭୱା; ଅୱିଜ୍ଜାୟ ସତି ସଙ୍ଖାରା ହୋନ୍ତି, ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଅସତି ସଙ୍ଖାରା ନ ହୋନ୍ତୀ’’’ତି।

‘‘ସୋ ସଙ୍ଖାରେ ଚ ପଜାନାତି, ସଙ୍ଖାରସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟା ଚ ସଙ୍ଖାରନିରୋଧସାରୁପ୍ପଗାମିନୀ ପଟିପଦା ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ତଥା ପଟିପନ୍ନୋ ଚ ହୋତି ଅନୁଧମ୍ମଚାରୀ ; ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ସଙ୍ଖାରନିରୋଧାୟ।

‘‘ଅୱିଜ୍ଜାଗତୋ ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ ପୁଞ୍ଞଂ ଚେ ସଙ୍ଖାରଂ ଅଭିସଙ୍ଖରୋତି, ପୁଞ୍ଞୂପଗଂ ହୋତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ। ଅପୁଞ୍ଞଂ ଚେ ସଙ୍ଖାରଂ ଅଭିସଙ୍ଖରୋତି, ଅପୁଞ୍ଞୂପଗଂ ହୋତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ। ଆନେଞ୍ଜଂ ଚେ ସଙ୍ଖାରଂ ଅଭିସଙ୍ଖରୋତି ଆନେଞ୍ଜୂପଗଂ ହୋତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ। ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅୱିଜ୍ଜା ପହୀନା ହୋତି ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପନ୍ନା, ସୋ ଅୱିଜ୍ଜାୱିରାଗା ୱିଜ୍ଜୁପ୍ପାଦା ନେୱ ପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରଂ ଅଭିସଙ୍ଖରୋତି ନ ଅପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରଂ ଅଭିସଙ୍ଖରୋତି ନ ଆନେଞ୍ଜାଭିସଙ୍ଖାରଂ ଅଭିସଙ୍ଖରୋତି। ଅନଭିସଙ୍ଖରୋନ୍ତୋ ଅନଭିସଞ୍ଚେତୟନ୍ତୋ ନ କିଞ୍ଚି ଲୋକେ ଉପାଦିୟତି; ଅନୁପାଦିୟଂ ନ ପରିତସ୍ସତି, ଅପରିତସ୍ସଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଞ୍ଞେୱ ପରିନିବ୍ବାୟତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତି।

‘‘ସୋ ସୁଖଂ ଚେ ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି, ସା ଅନିଚ୍ଚାତି ପଜାନାତି, ଅନଜ୍ଝୋସିତାତି ପଜାନାତି, ଅନଭିନନ୍ଦିତାତି ପଜାନାତି। ଦୁକ୍ଖଂ ଚେ ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି, ସା ଅନିଚ୍ଚାତି ପଜାନାତି, ଅନଜ୍ଝୋସିତାତି ପଜାନାତି, ଅନଭିନନ୍ଦିତାତି ପଜାନାତି। ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଚେ ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି, ସା ଅନିଚ୍ଚାତି ପଜାନାତି, ଅନଜ୍ଝୋସିତାତି ପଜାନାତି, ଅନଭିନନ୍ଦିତାତି ପଜାନାତି। ସୋ ସୁଖଂ ଚେ ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି, ୱିସଂୟୁତ୍ତୋ ନଂ ୱେଦୟତି। ଦୁକ୍ଖଂ ଚେ ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି, ୱିସଂୟୁତ୍ତୋ ନଂ [ତଂ ୱେଦନଂ (ସୀ॰ ପୀ॰), ୱେଦନଂ (କ॰)] ୱେଦୟତି। ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଚେ ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି, ୱିସଂୟୁତ୍ତୋ ନଂ ୱେଦୟତି।

‘‘ସୋ କାୟପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନୋ କାୟପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀତି ପଜାନାତି, ଜୀୱିତପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନୋ ଜୀୱିତପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀତି ପଜାନାତି। କାୟସ୍ସ ଭେଦା ଉଦ୍ଧଂ ଜୀୱିତପରିୟାଦାନା ଇଧେୱ ସବ୍ବୱେଦୟିତାନି ଅନଭିନନ୍ଦିତାନି ସୀତୀଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ସରୀରାନି ଅୱସିସ୍ସନ୍ତୀତି ପଜାନାତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ କୁମ୍ଭକାରପାକା ଉଣ୍ହଂ କୁମ୍ଭଂ ଉଦ୍ଧରିତ୍ୱା ସମେ ଭୂମିଭାଗେ ପଟିସିସ୍ସେୟ୍ୟ [ପଟିୱିସେୟ୍ୟ (ସୀ॰), ପତିଟ୍ଠପେୟ୍ୟ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰), ପଟିସେୱେୟ୍ୟ (ଟୀକା)] । ତତ୍ର ୟାୟଂ ଉସ୍ମା ସା ତତ୍ଥେୱ ୱୂପସମେୟ୍ୟ, କପଲ୍ଲାନି ଅୱସିସ୍ସେୟ୍ୟୁଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନୋ କାୟପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀତି ପଜାନାତି, ଜୀୱିତପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନୋ ଜୀୱିତପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀତି ପଜାନାତି। କାୟସ୍ସ ଭେଦା ଉଦ୍ଧଂ ଜୀୱିତପରିୟାଦାନା ଇଧେୱ ସବ୍ବୱେଦୟିତାନି ଅନଭିନନ୍ଦିତାନି ସୀତୀଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ସରୀରାନି ଅୱସିସ୍ସନ୍ତୀତି ପଜାନାତି।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପି ନୁ ଖୋ ଖୀଣାସୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରଂ ୱା ଅଭିସଙ୍ଖରେୟ୍ୟ ଅପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରଂ ୱା ଅଭିସଙ୍ଖରେୟ୍ୟ ଆନେଞ୍ଜାଭିସଙ୍ଖାରଂ ୱା ଅଭିସଙ୍ଖରେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସବ୍ବସୋ ୱା ପନ ସଙ୍ଖାରେସୁ ଅସତି, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧା ଅପି ନୁ ଖୋ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ପଞ୍ଞାୟେଥା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସବ୍ବସୋ ୱା ପନ ୱିଞ୍ଞାଣେ ଅସତି, ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧା ଅପି ନୁ ଖୋ ନାମରୂପଂ ପଞ୍ଞାୟେଥା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସବ୍ବସୋ ୱା ପନ ନାମରୂପେ ଅସତି, ନାମରୂପନିରୋଧା ଅପି ନୁ ଖୋ ସଳାୟତନଂ ପଞ୍ଞାୟେଥା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସବ୍ବସୋ ୱା ପନ ସଳାୟତନେ ଅସତି, ସଳାୟତନନିରୋଧା ଅପି ନୁ ଖୋ ଫସ୍ସୋ ପଞ୍ଞାୟେଥା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସବ୍ବସୋ ୱା ପନ ଫସ୍ସେ ଅସତି, ଫସ୍ସନିରୋଧା ଅପି ନୁ ଖୋ ୱେଦନା ପଞ୍ଞାୟେଥା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସବ୍ବସୋ ୱା ପନ ୱେଦନାୟ ଅସତି, ୱେଦନାନିରୋଧା ଅପି ନୁ ଖୋ ତଣ୍ହା ପଞ୍ଞାୟେଥା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସବ୍ବସୋ ୱା ପନ ତଣ୍ହାୟ ଅସତି, ତଣ୍ହାନିରୋଧା ଅପି ନୁ ଖୋ ଉପାଦାନଂ ପଞ୍ଞାୟେଥା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସବ୍ବସୋ ୱା ପନ ଉପାଦାନେ ଅସତି, ଉପାଦାନନିରୋଧା ଅପି ନୁ ଖୋ ଭୱୋ ପଞ୍ଞାୟେଥା’’ତି। ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସବ୍ବସୋ ୱା ପନ ଭୱେ ଅସତି, ଭୱନିରୋଧା ଅପି ନୁ ଖୋ ଜାତି ପଞ୍ଞାୟେଥା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସବ୍ବସୋ ୱା ପନ ଜାତିୟା ଅସତି, ଜାତିନିରୋଧା ଅପି ନୁ ଖୋ ଜରାମରଣଂ ପଞ୍ଞାୟେଥା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱମେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନେତଂ ଅଞ୍ଞଥା। ସଦ୍ଦହଥ ମେ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଧିମୁଚ୍ଚଥ, ନିକ୍କଙ୍ଖା ଏତ୍ଥ ହୋଥ ନିବ୍ବିଚିକିଚ୍ଛା। ଏସେୱନ୍ତୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ସା’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ଉପାଦାନସୁତ୍ତଂ

୫୨ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଉପାଦାନିୟେସୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେସୁ ଅସ୍ସାଦାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ତଣ୍ହା ପୱଡ୍ଢତି। ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନଂ; ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋ; ଭୱପଚ୍ଚୟା ଜାତି; ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ସମ୍ଭୱନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି’’।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଦସନ୍ନଂ ୱା କଟ୍ଠୱାହାନଂ ୱୀସାୟ ୱା କଟ୍ଠୱାହାନଂ ତିଂସାୟ ୱା କଟ୍ଠୱାହାନଂ ଚତ୍ତାରୀସାୟ ୱା କଟ୍ଠୱାହାନଂ ମହାଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ଜଲେୟ୍ୟ। ତତ୍ର ପୁରିସୋ କାଲେନ କାଲଂ ସୁକ୍ଖାନି ଚେୱ ତିଣାନି ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, ସୁକ୍ଖାନି ଚ ଗୋମୟାନି ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, ସୁକ୍ଖାନି ଚ କଟ୍ଠାନି ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ। ଏୱଞ୍ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ତଦାହାରୋ ତଦୁପାଦାନୋ ଚିରଂ ଦୀଘମଦ୍ଧାନଂ ଜଲେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପାଦାନିୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅସ୍ସାଦାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ତଣ୍ହା ପୱଡ୍ଢତି। ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନଂ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି।

‘‘ଉପାଦାନିୟେସୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେସୁ ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ତଣ୍ହା ନିରୁଜ୍ଝତି। ତଣ୍ହାନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ; ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋ; ଭୱନିରୋଧା ଜାତିନିରୋଧୋ; ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦସନ୍ନଂ ୱା କଟ୍ଠୱାହାନଂ ୱୀସାୟ ୱା ତିଂସାୟ ୱା ଚତ୍ତାରୀସାୟ ୱା କଟ୍ଠୱାହାନଂ ମହାଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ଜଲେୟ୍ୟ; ତତ୍ର ପୁରିସୋ ନ କାଲେନ କାଲଂ ସୁକ୍ଖାନି ଚେୱ ତିଣାନି ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, ନ ସୁକ୍ଖାନି ଚ ଗୋମୟାନି ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, ନ ସୁକ୍ଖାନି ଚ କଟ୍ଠାନି ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ। ଏୱଞ୍ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ପୁରିମସ୍ସ ଚ ଉପାଦାନସ୍ସ ପରିୟାଦାନା ଅଞ୍ଞସ୍ସ ଚ ଅନୁପହାରା [ଅନୁପାହାରା (ପୀ॰)] ଅନାହାରୋ ନିବ୍ବାୟେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପାଦାନିୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ତଣ୍ହା ନିରୁଜ୍ଝତି, ତଣ୍ହାନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ସଂୟୋଜନସୁତ୍ତଂ

୫୩ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି …ପେ॰… ‘‘ସଂୟୋଜନିୟେସୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେସୁ ଅସ୍ସାଦାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ତଣ୍ହା ପୱଡ୍ଢତି। ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନଂ; ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋ; ଭୱପଚ୍ଚୟା ଜାତି; ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ସମ୍ଭୱନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି’’।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ତେଲଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ୱଟ୍ଟିଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ତେଲପ୍ପଦୀପୋ ଝାୟେୟ୍ୟ। ତତ୍ର ପୁରିସୋ କାଲେନ କାଲଂ ତେଲଂ ଆସିଞ୍ଚେୟ୍ୟ ୱଟ୍ଟିଂ ଉପସଂହରେୟ୍ୟ। ଏୱଞ୍ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେଲପ୍ପଦୀପୋ ତଦାହାରୋ ତଦୁପାଦାନୋ ଚିରଂ ଦୀଘମଦ୍ଧାନଂ ଜଲେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂୟୋଜନିୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅସ୍ସାଦାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ତଣ୍ହା ପୱଡ୍ଢତି। ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନଂ; ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋ; ଭୱପଚ୍ଚୟା ଜାତି ; ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ସମ୍ଭୱନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି।

‘‘ସଂୟୋଜନିୟେସୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେସୁ ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ତଣ୍ହା ନିରୁଜ୍ଝତି। ତଣ୍ହାନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ; ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋ; ଭୱନିରୋଧା ଜାତିନିରୋଧୋ; ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେଲଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ୱଟ୍ଟିଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ତେଲପ୍ପଦୀପୋ ଝାୟେୟ୍ୟ। ତତ୍ର ପୁରିସୋ ନ କାଲେନ କାଲଂ ତେଲଂ ଆସିଞ୍ଚେୟ୍ୟ ନ ୱଟ୍ଟିଂ ଉପସଂହରେୟ୍ୟ। ଏୱଞ୍ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେଲପ୍ପଦୀପୋ ପୁରିମସ୍ସ ଚ ଉପାଦାନସ୍ସ ପରିୟାଦାନା ଅଞ୍ଞସ୍ସ ଚ ଅନୁପହାରା ଅନାହାରୋ ନିବ୍ବାୟେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂୟୋଜନିୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ତଣ୍ହା ନିରୁଜ୍ଝତି। ତଣ୍ହାନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଦୁତିୟସଂୟୋଜନସୁତ୍ତଂ

୫୪ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି …ପେ॰… ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେଲଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ୱଟ୍ଟିଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ତେଲପ୍ପଦୀପୋ ଝାୟେୟ୍ୟ। ତତ୍ର ପୁରିସୋ କାଲେନ କାଲଂ ତେଲଂ ଆସିଞ୍ଚେୟ୍ୟ ୱଟ୍ଟିଂ ଉପସଂହରେୟ୍ୟ। ଏୱଞ୍ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେଲପ୍ପଦୀପୋ ତଦାହାରୋ ତଦୁପାଦାନୋ ଚିରଂ ଦୀଘମଦ୍ଧାନଂ ଜଲେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂୟୋଜନିୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅସ୍ସାଦାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ତଣ୍ହା ପୱଡ୍ଢତି। ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନଂ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି’’।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ତେଲଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ୱଟ୍ଟିଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ତେଲପ୍ପଦୀପୋ ଝାୟେୟ୍ୟ। ତତ୍ର ପୁରିସୋ ନ କାଲେନ କାଲଂ ତେଲଂ ଆସିଞ୍ଚେୟ୍ୟ ନ ୱଟ୍ଟିଂ ଉପସଂହରେୟ୍ୟ । ଏୱଞ୍ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେଲପ୍ପଦୀପୋ ପୁରିମସ୍ସ ଚ ଉପାଦାନସ୍ସ ପରିୟାଦାନା ଅଞ୍ଞସ୍ସ ଚ ଅନୁପହାରା ଅନାହାରୋ ନିବ୍ବାୟେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂୟୋଜନିୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ତଣ୍ହା ନିରୁଜ୍ଝତି। ତଣ୍ହାନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ମହାରୁକ୍ଖସୁତ୍ତଂ

୫୫ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଉପାଦାନିୟେସୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେସୁ ଅସ୍ସାଦାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ତଣ୍ହା ପୱଡ୍ଢତି। ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନଂ; ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି’’।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାରୁକ୍ଖୋ। ତସ୍ସ ୟାନି ଚେୱ ମୂଲାନି ଅଧୋଗମାନି, ୟାନି ଚ ତିରିୟଙ୍ଗମାନି, ସବ୍ବାନି ତାନି ଉଦ୍ଧଂ ଓଜଂ ଅଭିହରନ୍ତି। ଏୱଞ୍ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାରୁକ୍ଖୋ ତଦାହାରୋ ତଦୁପାଦାନୋ ଚିରଂ ଦୀଘମଦ୍ଧାନଂ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପାଦାନିୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅସ୍ସାଦାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ତଣ୍ହା ପୱଡ୍ଢତି। ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନଂ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି।

‘‘ଉପାଦାନିୟେସୁ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେସୁ ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ତଣ୍ହା ନିରୁଜ୍ଝତି। ତଣ୍ହାନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ; ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାରୁକ୍ଖୋ। ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ କୁଦ୍ଦାଲପିଟକଂ [କୁଦାଲପିଟକଂ (ଅଞ୍ଞତ୍ଥ)] ଆଦାୟ। ସୋ ତଂ ରୁକ୍ଖଂ ମୂଲେ ଛିନ୍ଦେୟ୍ୟ, ମୂଲଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ପଲିଖଣେୟ୍ୟ [ପଲିଂଖଣେୟ୍ୟ (ପୀ॰ କ॰)] , ପଲିଖଣିତ୍ୱା ମୂଲାନି ଉଦ୍ଧରେୟ୍ୟ ଅନ୍ତମସୋ ଉସୀରନାଳିମତ୍ତାନିପି। ସୋ ତଂ ରୁକ୍ଖଂ ଖଣ୍ଡାଖଣ୍ଡିକଂ ଛିନ୍ଦେୟ୍ୟ, ଖଣ୍ଡାଖଣ୍ଡିକଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ଫାଲେୟ୍ୟ, ଫାଲେତ୍ୱା ସକଲିକଂ ସକଲିକଂ କରେୟ୍ୟ, ସକଲିକଂ ସକଲିକଂ କରିତ୍ୱା ୱାତାତପେ ୱିସୋସେୟ୍ୟ; ୱାତାତପେ ୱିସୋସେତ୍ୱା ଅଗ୍ଗିନା ଡହେୟ୍ୟ, ଅଗ୍ଗିନା ଡହେତ୍ୱା ମସିଂ କରେୟ୍ୟ, ମସିଂ କରିତ୍ୱା ମହାୱାତେ ୱା ଓଫୁଣେୟ୍ୟ [ଓପୁନେୟ୍ୟ (ସୀ॰ ପୀ॰), ଓଫୁନେୟ୍ୟ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ନଦିୟା ୱା ସୀଘସୋତାୟ ପୱାହେୟ୍ୟ। ଏୱଞ୍ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାରୁକ୍ଖୋ ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲୋ ଅସ୍ସ ତାଲାୱତ୍ଥୁକତୋ ଅନଭାୱଂକତୋ [ଅନଭାୱକତୋ (ସୀ॰), ଅନଭାୱଙ୍ଗତୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମୋ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପାଦାନିୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ତଣ୍ହା ନିରୁଜ୍ଝତି। ତଣ୍ହାନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ; ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଦୁତିୟମହାରୁକ୍ଖସୁତ୍ତଂ

୫୬ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାରୁକ୍ଖୋ। ତସ୍ସ ୟାନି ଚେୱ ମୂଲାନି ଅଧୋଗମାନି, ୟାନି ଚ ତିରିୟଙ୍ଗମାନି , ସବ୍ବାନି ତାନି ଉଦ୍ଧଂ ଓଜଂ ଅଭିହରନ୍ତି। ଏୱଞ୍ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାରୁକ୍ଖୋ ତଦାହାରୋ ତଦୁପାଦାନୋ ଚିରଂ ଦୀଘମଦ୍ଧାନଂ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପାଦାନିୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅସ୍ସାଦାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ତଣ୍ହା ପୱଡ୍ଢତି। ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନଂ …ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି’’।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାରୁକ୍ଖୋ। ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ କୁଦ୍ଦାଲପିଟକଂ ଆଦାୟ। ସୋ ତଂ ରୁକ୍ଖଂ ମୂଲେ ଛିନ୍ଦେୟ୍ୟ, ମୂଲେ ଛେତ୍ୱା ପଲିଖଣେୟ୍ୟ, ପଲିଖଣିତ୍ୱା ମୂଲାନି ଉଦ୍ଧରେୟ୍ୟ…ପେ॰… ନଦିୟା ୱା ସୀଘସୋତାୟ ପୱାହେୟ୍ୟ। ଏୱଞ୍ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାରୁକ୍ଖୋ ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲୋ ଅସ୍ସ ତାଲାୱତ୍ଥୁକତୋ ଅନଭାୱଙ୍କତୋ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମୋ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପାଦାନିୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ତଣ୍ହା ନିରୁଜ୍ଝତି। ତଣ୍ହାନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ତରୁଣରୁକ୍ଖସୁତ୍ତଂ

୫୭ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ସଂୟୋଜନିୟେସୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେସୁ ଅସ୍ସାଦାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ତଣ୍ହା ପୱଡ୍ଢତି। ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନଂ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି’’।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତରୁଣୋ ରୁକ୍ଖୋ। ତସ୍ସ ପୁରିସୋ କାଲେନ କାଲଂ ମୂଲାନି ପଲିମଜ୍ଜେୟ୍ୟ [ପଲିସନ୍ନେୟ୍ୟ (ସୀ॰), ପଲିସଜ୍ଜେୟ୍ୟ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰), ପଲିପଟ୍ଠେୟ୍ୟ (କ॰), ପଲିସନ୍ଦେୟ୍ୟ, ପଲିବନ୍ଧେୟ୍ୟ (ଟୀକାନୁରୂପଂ)] କାଲେନ କାଲଂ ପଂସୁଂ ଦଦେୟ୍ୟ, କାଲେନ କାଲଂ ଉଦକଂ ଦଦେୟ୍ୟ। ଏୱଞ୍ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତରୁଣୋ ରୁକ୍ଖୋ ତଦାହାରୋ ତଦୁପାଦାନୋ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂୟୋଜନିୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅସ୍ସାଦାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ତଣ୍ହା ପୱଡ୍ଢତି। ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନଂ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି।

‘‘ସଂୟୋଜନିୟେସୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେସୁ ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ତଣ୍ହା ନିରୁଜ୍ଝତି। ତଣ୍ହାନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ତରୁଣୋ ରୁକ୍ଖୋ। ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ କୁଦ୍ଦାଲପିଟକଂ ଆଦାୟ…ପେ॰… ନଦିୟା ୱା ସୀଘସୋତାୟ ପୱାହେୟ୍ୟ। ଏୱଞ୍ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତରୁଣୋ ରୁକ୍ଖୋ ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲୋ ଅସ୍ସ ତାଲାୱତ୍ଥୁକତୋ ଅନଭାୱଙ୍କତୋ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମୋ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂୟୋଜନିୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ତଣ୍ହା ନିରୁଜ୍ଝତି। ତଣ୍ହାନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ନାମରୂପସୁତ୍ତଂ

୫୮ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ସଂୟୋଜନିୟେସୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେସୁ ଅସ୍ସାଦାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ନାମରୂପସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି ହୋତି। ନାମରୂପପଚ୍ଚୟା ସଳାୟତନଂ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି’’।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାରୁକ୍ଖୋ। ତସ୍ସ ୟାନି ଚେୱ ମୂଲାନି ଅଧୋଗମାନି, ୟାନି ଚ ତିରିୟଙ୍ଗମାନି, ସବ୍ବାନି ତାନି ଉଦ୍ଧଂ ଓଜଂ ଅଭିହରନ୍ତି। ଏୱଞ୍ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାରୁକ୍ଖୋ ତଦାହାରୋ ତଦୁପାଦାନୋ ଚିରଂ ଦୀଘମଦ୍ଧାନଂ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂୟୋଜନିୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅସ୍ସାଦାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ନାମରୂପସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି ହୋତି…ପେ॰…।

‘‘ସଂୟୋଜନିୟେସୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେସୁ ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ନାମରୂପସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି ନ ହୋତି। ନାମରୂପନିରୋଧା ସଳାୟତନନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାରୁକ୍ଖୋ। ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ କୁଦ୍ଦାଲପିଟକଂ ଆଦାୟ…ପେ॰… ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମୋ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂୟୋଜନିୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ନାମରୂପସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି ନ ହୋତି। ନାମରୂପନିରୋଧା ସଳାୟତନନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ୱିଞ୍ଞାଣସୁତ୍ତଂ

୫୯ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ସଂୟୋଜନିୟେସୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେସୁ ଅସ୍ସାଦାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି ହୋତି। ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟା ନାମରୂପଂ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି’’।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାରୁକ୍ଖୋ। ତସ୍ସ ୟାନି ଚେୱ ମୂଲାନି …ପେ॰… ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂୟୋଜନିୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅସ୍ସାଦାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି ହୋତି…ପେ॰…।

‘‘ସଂୟୋଜନିୟେସୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେସୁ ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି ନ ହୋତି। ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧା ନାମରୂପନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାରୁକ୍ଖୋ। ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ କୁଦ୍ଦାଲପିଟକଂ ଆଦାୟ…ପେ॰… ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମୋ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂୟୋଜନିୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି ନ ହୋତି। ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ନିରୋଧା ନାମରୂପନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ନିଦାନସୁତ୍ତଂ

୬୦ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା କୁରୂସୁ ୱିହରତି କମ୍ମାସଧମ୍ମଂ ନାମ କୁରୂନଂ ନିଗମୋ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭନ୍ତେ! ୟାୱ ଗମ୍ଭୀରୋ ଚାୟଂ, ଭନ୍ତେ, ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦୋ ଗମ୍ଭୀରାୱଭାସୋ ଚ, ଅଥ ଚ ପନ ମେ ଉତ୍ତାନକୁତ୍ତାନକୋ ୱିୟ ଖାୟତୀ’’ତି।

‘‘ମା ହେୱଂ, ଆନନ୍ଦ, ମା ହେୱଂ, ଆନନ୍ଦ [ମା ହେୱଂ ଆନନ୍ଦ ଅୱଚ ମା ହେୱଂ ଆନନ୍ଦ ଅୱଚ (ଦୀ॰ ନି॰ ୨ ମହାନିଦାନସୁତ୍ତେ)] ! ଗମ୍ଭୀରୋ ଚାୟଂ, ଆନନ୍ଦ, ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦୋ ଗମ୍ଭୀରାୱଭାସୋ ଚ। ଏତସ୍ସ, ଆନନ୍ଦ, ଧମ୍ମସ୍ସ ଅନନୁବୋଧା ଅପ୍ପଟିୱେଧା ଏୱମୟଂ ପଜା ତନ୍ତାକୁଲକଜାତା କୁଲଗଣ୍ଠିକଜାତା [ଗୁଳାଗୁଣ୍ଠିକଜାତା (ସୀ॰), ଗୁଳୀଗୁଣ୍ଠିକଜାତା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ମୁଞ୍ଜପବ୍ବଜଭୂତା [ମୁଞ୍ଜବବ୍ବଜଭୂତା (ସୀ॰)] ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ସଂସାରଂ ନାତିୱତ୍ତତି।

‘‘ଉପାଦାନିୟେସୁ, ଆନନ୍ଦ, ଧମ୍ମେସୁ ଅସ୍ସାଦାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ତଣ୍ହା ପୱଡ୍ଢତି। ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନଂ; ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋ; ଭୱପଚ୍ଚୟା ଜାତି; ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ସମ୍ଭୱନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆନନ୍ଦ, ମହାରୁକ୍ଖୋ। ତସ୍ସ ୟାନି ଚେୱ ମୂଲାନି ଅଧୋଗମାନି, ୟାନି ଚ ତିରିୟଙ୍ଗମାନି, ସବ୍ବାନି ତାନି ଉଦ୍ଧଂ ଓଜଂ ଅଭିହରନ୍ତି। ଏୱଞ୍ହି ସୋ, ଆନନ୍ଦ, ମହାରୁକ୍ଖୋ ତଦାହାରୋ ତଦୁପାଦାନୋ ଚିରଂ ଦୀଘମଦ୍ଧାନଂ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଉପାଦାନିୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅସ୍ସାଦାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ତଣ୍ହା ପୱଡ୍ଢତି। ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନଂ ; ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି।

‘‘ଉପାଦାନିୟେସୁ, ଆନନ୍ଦ, ଧମ୍ମେସୁ ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ତଣ୍ହା ନିରୁଜ୍ଝତି। ତଣ୍ହାନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ; ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଆନନ୍ଦ, ମହାରୁକ୍ଖୋ। ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ କୁଦ୍ଦାଲପିଟକଂ ଆଦାୟ। ସୋ ତଂ ରୁକ୍ଖଂ ମୂଲେ ଛିନ୍ଦେୟ୍ୟ, ମୂଲେ ଛେତ୍ୱା ପଲିଖଣେୟ୍ୟ, ପଲିଖଣିତ୍ୱା ମୂଲାନି ଉଦ୍ଧରେୟ୍ୟ ଅନ୍ତମସୋ ଉସୀରନାଳିମତ୍ତାନିପି। ସୋ ତଂ ରୁକ୍ଖଂ ଖଣ୍ଡାଖଣ୍ଡିକଂ ଛିନ୍ଦେୟ୍ୟ। ଖଣ୍ଡାଖଣ୍ଡିକଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ଫାଲେୟ୍ୟ; ଫାଲେତ୍ୱା ସକଲିକଂ ସକଲିକଂ କରେୟ୍ୟ, ସକଲିକଂ ସକଲିକଂ କରିତ୍ୱା ୱାତାତପେ ୱିସୋସେୟ୍ୟ, ୱାତାତପେ ୱିସୋସେତ୍ୱା ଅଗ୍ଗିନା ଡହେୟ୍ୟ, ଅଗ୍ଗିନା ଡହେତ୍ୱା ମସିଂ କରେୟ୍ୟ, ମସିଂ କରିତ୍ୱା ମହାୱାତେ ୱା ଓଫୁଣେୟ୍ୟ, ନଦିୟା ୱା ସୀଘସୋତାୟ ପୱାହେୟ୍ୟ। ଏୱଞ୍ହି ସୋ, ଆନନ୍ଦ, ମହାରୁକ୍ଖୋ ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲୋ ଅସ୍ସ ତାଲାୱତ୍ଥୁକତୋ ଅନଭାୱଙ୍କତୋ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମୋ । ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଉପାଦାନିୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ତଣ୍ହା ନିରୁଜ୍ଝତି। ତଣ୍ହାନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ; ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋ; ଭୱନିରୋଧା ଜାତିନିରୋଧୋ; ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀ’’ତି। ଦସମଂ।

ଦୁକ୍ଖୱଗ୍ଗୋ ଛଟ୍ଠୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ପରିୱୀମଂସନୁପାଦାନଂ, ଦ୍ୱେ ଚ ସଂୟୋଜନାନି ଚ।

ମହାରୁକ୍ଖେନ ଦ୍ୱେ ୱୁତ୍ତା, ତରୁଣେନ ଚ ସତ୍ତମଂ।

ନାମରୂପଞ୍ଚ ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ନିଦାନେନ ଚ ତେ ଦସାତି॥

୭. ମହାୱଗ୍ଗୋ

୧. ଅସ୍ସୁତୱାସୁତ୍ତଂ

୬୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ…ପେ॰… ‘‘ଅସ୍ସୁତୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ଇମସ୍ମିଂ ଚାତୁମହାଭୂତିକସ୍ମିଂ କାୟସ୍ମିଂ ନିବ୍ବିନ୍ଦେୟ୍ୟପି ୱିରଜ୍ଜେୟ୍ୟପି ୱିମୁଚ୍ଚେୟ୍ୟପି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? [ଚାତୁମ୍ମହାଭୂତିକସ୍ମିଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଦିସ୍ସତି, ଭିକ୍ଖୱେ [ଦିସ୍ସତି ହି ଭିକ୍ଖୱେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ଇମସ୍ସ ଚାତୁମହାଭୂତିକସ୍ସ କାୟସ୍ସ ଆଚୟୋପି ଅପଚୟୋପି ଆଦାନମ୍ପି ନିକ୍ଖେପନମ୍ପି। ତସ୍ମା ତତ୍ରାସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ନିବ୍ବିନ୍ଦେୟ୍ୟପି ୱିରଜ୍ଜେୟ୍ୟପି ୱିମୁଚ୍ଚେୟ୍ୟପି’’।

‘‘ୟଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱୁଚ୍ଚତି ଚିତ୍ତଂ ଇତିପି, ମନୋ ଇତିପି, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଇତିପି, ତତ୍ରାସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ନାଲଂ ନିବ୍ବିନ୍ଦିତୁଂ ନାଲଂ ୱିରଜ୍ଜିତୁଂ ନାଲଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତୁଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଦୀଘରତ୍ତଞ୍ହେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସ୍ସୁତୱତୋ ପୁଥୁଜ୍ଜନସ୍ସ ଅଜ୍ଝୋସିତଂ ମମାୟିତଂ ପରାମଟ୍ଠଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି। ତସ୍ମା ତତ୍ରାସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ନାଲଂ ନିବ୍ବିନ୍ଦିତୁଂ ନାଲଂ ୱିରଜ୍ଜିତୁଂ ନାଲଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତୁଂ।

‘‘ୱରଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ଇମଂ ଚାତୁମହାଭୂତିକଂ କାୟଂ ଅତ୍ତତୋ ଉପଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ନ ତ୍ୱେୱ ଚିତ୍ତଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଦିସ୍ସତାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚାତୁମହାଭୂତିକୋ କାୟୋ ଏକମ୍ପି ୱସ୍ସଂ ତିଟ୍ଠମାନୋ ଦ୍ୱେପି ୱସ୍ସାନି ତିଟ୍ଠମାନୋ ତୀଣିପି ୱସ୍ସାନି ତିଟ୍ଠମାନୋ ଚତ୍ତାରିପି ୱସ୍ସାନି ତିଟ୍ଠମାନୋ ପଞ୍ଚପି ୱସ୍ସାନି ତିଟ୍ଠମାନୋ ଦସପି ୱସ୍ସାନି ତିଟ୍ଠମାନୋ ୱୀସତିପି ୱସ୍ସାନି ତିଟ୍ଠମାନୋ ତିଂସମ୍ପି ୱସ୍ସାନି ତିଟ୍ଠମାନୋ ଚତ୍ତାରୀସମ୍ପି ୱସ୍ସାନି ତିଟ୍ଠମାନୋ ପଞ୍ଞାସମ୍ପି ୱସ୍ସାନି ତିଟ୍ଠମାନୋ ୱସ୍ସସତମ୍ପି ତିଟ୍ଠମାନୋ, ଭିୟ୍ୟୋପି ତିଟ୍ଠମାନୋ।

‘‘ୟଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱୁଚ୍ଚତି ଚିତ୍ତଂ ଇତିପି, ମନୋ ଇତିପି, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଇତିପି, ତଂ ରତ୍ତିୟା ଚ ଦିୱସସ୍ସ ଚ ଅଞ୍ଞଦେୱ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଞ୍ଞଂ ନିରୁଜ୍ଝତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମକ୍କଟୋ ଅରଞ୍ଞେ ପୱନେ ଚରମାନୋ ସାଖଂ ଗଣ୍ହତି, ତଂ ମୁଞ୍ଚିତ୍ୱା ଅଞ୍ଞଂ ଗଣ୍ହତି, ତଂ ମୁଞ୍ଚିତ୍ୱା ଅଞ୍ଞଂ ଗଣ୍ହତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମିଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଚିତ୍ତଂ ଇତିପି, ମନୋ ଇତିପି, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଇତିପି, ତଂ ରତ୍ତିୟା ଚ ଦିୱସସ୍ସ ଚ ଅଞ୍ଞଦେୱ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଞ୍ଞଂ ନିରୁଜ୍ଝତି।

‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦଂୟେୱ ସାଧୁକଂ ୟୋନିସୋ ମନସି କରୋତି – ‘ଇତି ଇମସ୍ମିଂ ସତି ଇଦଂ ହୋତି, ଇମସ୍ସୁପ୍ପାଦା ଇଦଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି; ଇମସ୍ମିଂ ଅସତି ଇଦଂ ନ ହୋତି, ଇମସ୍ସ ନିରୋଧା ଇଦଂ ନିରୁଜ୍ଝତି – ୟଦିଦଂ ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା; ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ତ୍ୱେୱ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ; ସଙ୍ଖାରନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀ’’’ତି।

‘‘ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ରୂପସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ୱେଦନାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ସଞ୍ଞାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ସଙ୍ଖାରେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି; ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି, ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି, ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ଦୁତିୟଅସ୍ସୁତୱାସୁତ୍ତଂ

୬୨ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଅସ୍ସୁତୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ଇମସ୍ମିଂ ଚାତୁମହାଭୂତିକସ୍ମିଂ କାୟସ୍ମିଂ ନିବ୍ବିନ୍ଦେୟ୍ୟପି ୱିରଜ୍ଜେୟ୍ୟପି ୱିମୁଚ୍ଚେୟ୍ୟପି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଦିସ୍ସତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମସ୍ସ ଚାତୁମହାଭୂତିକସ୍ସ କାୟସ୍ସ ଆଚୟୋପି ଅପଚୟୋପି ଆଦାନମ୍ପି ନିକ୍ଖେପନମ୍ପି । ତସ୍ମା ତତ୍ରାସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ନିବ୍ବିନ୍ଦେୟ୍ୟପି ୱିରଜ୍ଜେୟ୍ୟପି ୱିମୁଚ୍ଚେୟ୍ୟପି। ୟଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱୁଚ୍ଚତି ଚିତ୍ତଂ ଇତିପି, ମନୋ ଇତିପି, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଇତିପି, ତତ୍ରାସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ନାଲଂ ନିବ୍ବିନ୍ଦିତୁଂ ନାଲଂ ୱିରଜ୍ଜିତୁଂ ନାଲଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତୁଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଦୀଘରତ୍ତଞ୍ହେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସ୍ସୁତୱତୋ ପୁଥୁଜ୍ଜନସ୍ସ ଅଜ୍ଝୋସିତଂ ମମାୟିତଂ ପରାମଟ୍ଠଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି। ତସ୍ମା ତତ୍ରାସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ନାଲଂ ନିବ୍ବିନ୍ଦିତୁଂ ନାଲଂ ୱିରଜ୍ଜିତୁଂ ନାଲଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତୁଂ’’।

‘‘ୱରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ଇମଂ ଚାତୁମହାଭୂତିକଂ କାୟଂ ଅତ୍ତତୋ ଉପଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ନ ତ୍ୱେୱ ଚିତ୍ତଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଦିସ୍ସତାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚାତୁମହାଭୂତିକୋ କାୟୋ ଏକମ୍ପି ୱସ୍ସଂ ତିଟ୍ଠମାନୋ ଦ୍ୱେପି ୱସ୍ସାନି ତିଟ୍ଠମାନୋ ତୀଣିପି ୱସ୍ସାନି ତିଟ୍ଠମାନୋ ଚତ୍ତାରିପି ୱସ୍ସାନି ତିଟ୍ଠମାନୋ ପଞ୍ଚପି ୱସ୍ସାନି ତିଟ୍ଠମାନୋ ଦସପି ୱସ୍ସାନି ତିଟ୍ଠମାନୋ ୱୀସତିପି ୱସ୍ସାନି ତିଟ୍ଠମାନୋ ତିଂସମ୍ପି ୱସ୍ସାନି ତିଟ୍ଠମାନୋ ଚତ୍ତାରୀସମ୍ପି ୱସ୍ସାନି ତିଟ୍ଠମାନୋ ପଞ୍ଞାସମ୍ପି ୱସ୍ସାନି ତିଟ୍ଠମାନୋ ୱସ୍ସସତମ୍ପି ତିଟ୍ଠମାନୋ, ଭିୟ୍ୟୋପି ତିଟ୍ଠମାନୋ। ୟଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱୁଚ୍ଚତି ଚିତ୍ତଂ ଇତିପି, ମନୋ ଇତିପି, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଇତିପି, ତଂ ରତ୍ତିୟା ଚ ଦିୱସସ୍ସ ଚ ଅଞ୍ଞଦେୱ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଞ୍ଞଂ ନିରୁଜ୍ଝତି।

‘‘ତତ୍ର , ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦଂୟେୱ ସାଧୁକଂ ୟୋନିସୋ ମନସି କରୋତି – ‘ଇତି ଇମସ୍ମିଂ ସତି ଇଦଂ ହୋତି, ଇମସ୍ସୁପ୍ପାଦା ଇଦଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି; ଇମସ୍ମିଂ ଅସତି ଇଦଂ ନ ହୋତି, ଇମସ୍ସ ନିରୋଧା ଇଦଂ ନିରୁଜ୍ଝତୀ’ତି। ସୁଖୱେଦନିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖୱେଦନା। ତସ୍ସେୱ ସୁଖୱେଦନିୟସ୍ସ ଫସ୍ସସ୍ସ ନିରୋଧା ୟଂ ତଜ୍ଜଂ ୱେଦୟିତଂ ସୁଖୱେଦନିୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପନ୍ନା ସୁଖୱେଦନା ସା ନିରୁଜ୍ଝତି ସା ୱୂପସମ୍ମତି। ଦୁକ୍ଖୱେଦନିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦୁକ୍ଖୱେଦନା। ତସ୍ସେୱ ଦୁକ୍ଖୱେଦନିୟସ୍ସ ଫସ୍ସସ୍ସ ନିରୋଧା ୟଂ ତଜ୍ଜଂ ୱେଦୟିତଂ ଦୁକ୍ଖୱେଦନିୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପନ୍ନା ଦୁକ୍ଖୱେଦନା ସା ନିରୁଜ୍ଝତି ସା ୱୂପସମ୍ମତି। ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନା। ତସ୍ସେୱ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନିୟସ୍ସ ଫସ୍ସସ୍ସ ନିରୋଧା ୟଂ ତଜ୍ଜଂ ୱେଦୟିତଂ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନିୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପନ୍ନା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନା ସା ନିରୁଜ୍ଝତି ସା ୱୂପସମ୍ମତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଦ୍ୱିନ୍ନଂ କଟ୍ଠାନଂ ସଙ୍ଘଟ୍ଟନସମୋଧାନା ଉସ୍ମା ଜାୟତି ତେଜୋ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତତି। ତେସଂୟେୱ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ କଟ୍ଠାନଂ ନାନାକତୱିନିବ୍ଭୋଗା [ନାନାଭାୱାୱିନିକ୍ଖେପା (ସୀ॰ ପୀ॰) ମ॰ ନି॰ ୩.୩୫୭] ୟା ତଜ୍ଜା ଉସ୍ମା ସା ନିରୁଜ୍ଝତି ସା ୱୂପସମ୍ମତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଖୱେଦନିୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖୱେଦନା। ତସ୍ସେୱ ସୁଖୱେଦନିୟସ୍ସ ଫସ୍ସସ୍ସ ନିରୋଧା ୟଂ ତଜ୍ଜଂ ୱେଦୟିତଂ ସୁଖୱେଦନିୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପନ୍ନା ସୁଖୱେଦନା ସା ନିରୁଜ୍ଝତି ସା ୱୂପସମ୍ମତି…ପେ॰… ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନିୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନା। ତସ୍ସେୱ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନିୟସ୍ସ ଫସ୍ସସ୍ସ ନିରୋଧା ୟଂ ତଜ୍ଜଂ ୱେଦୟିତଂ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନିୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପନ୍ନା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନା ସା ନିରୁଜ୍ଝତି ସା ୱୂପସମ୍ମତି।

‘‘ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଫସ୍ସେପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ୱେଦନାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ସଞ୍ଞାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ସଙ୍ଖାରେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି; ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି, ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି, ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ପୁତ୍ତମଂସୂପମସୁତ୍ତଂ

୬୩ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ …ପେ॰… ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରା ଭୂତାନଂ ୱା ସତ୍ତାନଂ ଠିତିୟା ସମ୍ଭୱେସୀନଂ ୱା ଅନୁଗ୍ଗହାୟ । କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? କବଳୀକାରୋ ଆହାରୋ ଓଳାରିକୋ ୱା ସୁଖୁମୋ ୱା, ଫସ୍ସୋ ଦୁତିୟୋ, ମନୋସଞ୍ଚେତନା ତତିୟା, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଚତୁତ୍ଥଂ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ଆହାରା ଭୂତାନଂ ୱା ସତ୍ତାନଂ ଠିତିୟା ସମ୍ଭୱେସୀନଂ ୱା ଅନୁଗ୍ଗହାୟ’’।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, କବଳୀକାରୋ ଆହାରୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ? ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦ୍ୱେ ଜାୟମ୍ପତିକା [ଜୟମ୍ପତିକା (ସୀ॰ ପୀ॰) ଟୀକା ଓଲୋକେତବ୍ବା] ପରିତ୍ତଂ ସମ୍ବଲଂ ଆଦାୟ କନ୍ତାରମଗ୍ଗଂ ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ। ତେସମସ୍ସ ଏକପୁତ୍ତକୋ ପିୟୋ ମନାପୋ। ଅଥ ଖୋ ତେସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଜାୟମ୍ପତିକାନଂ କନ୍ତାରଗତାନଂ ୟା ପରିତ୍ତା ସମ୍ବଲମତ୍ତା, ସା ପରିକ୍ଖୟଂ ପରିୟାଦାନଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ। ସିୟା ଚ ନେସଂ କନ୍ତାରାୱସେସୋ ଅନତିଣ୍ଣୋ। ଅଥ ଖୋ ତେସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଜାୟମ୍ପତିକାନଂ ଏୱମସ୍ସ – ‘ଅମ୍ହାକଂ ଖୋ ୟା ପରିତ୍ତା ସମ୍ବଲମତ୍ତା ସା ପରିକ୍ଖୀଣା ପରିୟାଦିଣ୍ଣା [ପରିୟାଦିନ୍ନା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] । ଅତ୍ଥି ଚାୟଂ କନ୍ତାରାୱସେସୋ ଅନିତ୍ତିଣ୍ଣୋ [ଅନିତ୍ଥିଣ୍ଣୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ଅନତିଣ୍ଣୋ (କ॰)] । ୟଂନୂନ ମୟଂ ଇମଂ ଏକପୁତ୍ତକଂ ପିୟଂ ମନାପଂ ୱଧିତ୍ୱା ୱଲ୍ଲୂରଞ୍ଚ ସୋଣ୍ଡିକଞ୍ଚ କରିତ୍ୱା ପୁତ୍ତମଂସାନି ଖାଦନ୍ତା ଏୱଂ ତଂ କନ୍ତାରାୱସେସଂ ନିତ୍ଥରେୟ୍ୟାମ, ମା ସବ୍ବେୱ ତୟୋ ୱିନସ୍ସିମ୍ହା’ତି। ଅଥ ଖୋ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦ୍ୱେ ଜାୟମ୍ପତିକା ତଂ ଏକପୁତ୍ତକଂ ପିୟଂ ମନାପଂ ୱଧିତ୍ୱା ୱଲ୍ଲୂରଞ୍ଚ ସୋଣ୍ଡିକଞ୍ଚ କରିତ୍ୱା ପୁତ୍ତମଂସାନି ଖାଦନ୍ତା ଏୱଂ ତଂ କନ୍ତାରାୱସେସଂ ନିତ୍ଥରେୟ୍ୟୁଂ। ତେ ପୁତ୍ତମଂସାନି ଚେୱ ଖାଦେୟ୍ୟୁଂ, ଉରେ ଚ ପଟିପିସେୟ୍ୟୁଂ – ‘କହଂ, ଏକପୁତ୍ତକ, କହଂ, ଏକପୁତ୍ତକା’ତି।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପି ନୁ ତେ ଦୱାୟ ୱା ଆହାରଂ ଆହାରେୟ୍ୟୁଂ, ମଦାୟ ୱା ଆହାରଂ ଆହାରେୟ୍ୟୁଂ, ମଣ୍ଡନାୟ ୱା ଆହାରଂ ଆହାରେୟ୍ୟୁଂ, ୱିଭୂସନାୟ ୱା ଆହାରଂ ଆହାରେୟ୍ୟୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ନନୁ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱଦେୱ କନ୍ତାରସ୍ସ ନିତ୍ଥରଣତ୍ଥାୟ ଆହାରଂ ଆହାରେୟ୍ୟୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏୱମେୱ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କବଳୀକାରୋ ଆହାରୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ’’ତି ୱଦାମି। କବଳୀକାରେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରେ ପରିଞ୍ଞାତେ ପଞ୍ଚକାମଗୁଣିକୋ ରାଗୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ହୋତି। ପଞ୍ଚକାମଗୁଣିକେ ରାଗେ ପରିଞ୍ଞାତେ ନତ୍ଥି ତଂ ସଂୟୋଜନଂ ୟେନ ସଂୟୋଜନେନ ସଂୟୁତ୍ତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ପୁନ ଇମଂ ଲୋକଂ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଫସ୍ସାହାରୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ? ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗାୱୀ ନିଚ୍ଚମ୍ମା କୁଟ୍ଟଂ ଚେ [କୁଡ୍ଡଞ୍ଚେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ନିସ୍ସାୟ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ। ୟେ କୁଟ୍ଟନିସ୍ସିତା ପାଣା ତେ ନଂ ଖାଦେୟ୍ୟୁଂ। ରୁକ୍ଖଂ ଚେ ନିସ୍ସାୟ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ, ୟେ ରୁକ୍ଖନିସ୍ସିତା ପାଣା ତେ ନଂ ଖାଦେୟ୍ୟୁଂ। ଉଦକଂ ଚେ ନିସ୍ସାୟ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ, ୟେ ଉଦକନିସ୍ସିତା ପାଣା ତେ ନଂ ଖାଦେୟ୍ୟୁଂ। ଆକାସଂ ଚେ ନିସ୍ସାୟ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ, ୟେ ଆକାସନିସ୍ସିତା ପାଣା ତେ ନଂ ଖାଦେୟ୍ୟୁଂ। ୟଂ ୟଦେୱ ହି ସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗାୱୀ ନିଚ୍ଚମ୍ମା ନିସ୍ସାୟ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ, ୟେ ତନ୍ନିସ୍ସିତା [ୟେ ତନ୍ନିସ୍ସିତା ତନ୍ନିସ୍ସିତା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ପାଣା ତେ ନଂ ଖାଦେୟ୍ୟୁଂ। ଏୱମେୱ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘‘ଫସ୍ସାହାରୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ’’ତି ୱଦାମି। ଫସ୍ସେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରେ ପରିଞ୍ଞାତେ ତିସ୍ସୋ ୱେଦନା ପରିଞ୍ଞାତା ହୋନ୍ତି। ତୀସୁ ୱେଦନାସୁ ପରିଞ୍ଞାତାସୁ ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚି ଉତ୍ତରିକରଣୀୟନ୍ତି [ଉତ୍ତରିଂକରଣୀୟନ୍ତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୱଦାମି।

‘‘କଥଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ମନୋସଞ୍ଚେତନାହାରୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ? ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଙ୍ଗାରକାସୁ ସାଧିକପୋରିସା ପୁଣ୍ଣା ଅଙ୍ଗାରାନଂ ୱୀତଚ୍ଚିକାନଂ ୱୀତଧୂମାନଂ। ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଜୀୱିତୁକାମୋ ଅମରିତୁକାମୋ ସୁଖକାମୋ ଦୁକ୍ଖପ୍ପଟିକୂଲୋ। ତମେନଂ ଦ୍ୱେ ବଲୱନ୍ତୋ ପୁରିସା ନାନାବାହାସୁ ଗହେତ୍ୱା ତଂ ଅଙ୍ଗାରକାସୁଂ ଉପକଡ୍ଢେୟ୍ୟୁଂ। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ଆରକାୱସ୍ସ ଚେତନା ଆରକା ପତ୍ଥନା ଆରକା ପଣିଧି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଏୱଞ୍ହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ହୋତି – ‘ଇମଂ ଚାହଂ ଅଙ୍ଗାରକାସୁଂ ପପତିସ୍ସାମି, ତତୋନିଦାନଂ ମରଣଂ ୱା ନିଗଚ୍ଛାମି ମରଣମତ୍ତଂ ୱା ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି। ଏୱମେୱ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ମନୋସଞ୍ଚେତନାହାରୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ’ତି ୱଦାମି। ମନୋସଞ୍ଚେତନାୟ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରେ ପରିଞ୍ଞାତେ ତିସ୍ସୋ ତଣ୍ହା ପରିଞ୍ଞାତା ହୋନ୍ତି। ତୀସୁ ତଣ୍ହାସୁ ପରିଞ୍ଞାତାସୁ ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚି ଉତ୍ତରିକରଣୀୟନ୍ତି ୱଦାମି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଞ୍ଞାଣାହାରୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ? ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚୋରଂ ଆଗୁଚାରିଂ ଗହେତ୍ୱା ରଞ୍ଞୋ ଦସ୍ସେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଅୟଂ ତେ, ଦେୱ, ଚୋରୋ ଆଗୁଚାରୀ, ଇମସ୍ସ ୟଂ ଇଚ୍ଛସି ତଂ ଦଣ୍ଡଂ ପଣେହୀ’ତି। ତମେନଂ ରାଜା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଗଚ୍ଛଥ, ଭୋ, ଇମଂ ପୁରିସଂ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ସତ୍ତିସତେନ ହନଥା’ତି। ତମେନଂ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ସତ୍ତିସତେନ ହନେୟ୍ୟୁଂ। ଅଥ ରାଜା ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅମ୍ଭୋ, କଥଂ ସୋ ପୁରିସୋ’ତି? ‘ତଥେୱ, ଦେୱ, ଜୀୱତୀ’ତି। ତମେନଂ ରାଜା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଗଚ୍ଛଥ, ଭୋ, ତଂ ପୁରିସଂ ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟଂ ସତ୍ତିସତେନ ହନଥା’ତି। ତମେନଂ ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟଂ ସତ୍ତିସତେନ ହନେୟ୍ୟୁଂ। ଅଥ ରାଜା ସାୟନ୍ହସମୟଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅମ୍ଭୋ, କଥଂ ସୋ ପୁରିସୋ’ତି? ‘ତଥେୱ, ଦେୱ, ଜୀୱତୀ’ତି। ତମେନଂ ରାଜା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଗଚ୍ଛଥ, ଭୋ, ତଂ ପୁରିସଂ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ସତ୍ତିସତେନ ହନଥା’ତି। ତମେନଂ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ସତ୍ତିସତେନ ହନେୟ୍ୟୁଂ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପି ନୁ ସୋ ପୁରିସୋ ଦିୱସଂ ତୀହି ସତ୍ତିସତେହି ହଞ୍ଞମାନୋ ତତୋନିଦାନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦିୟେଥା’’ତି? ‘‘ଏକିସ୍ସାପି, ଭନ୍ତେ, ସତ୍ତିୟା ହଞ୍ଞମାନୋ ତତୋନିଦାନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦିୟେଥ; କୋ ପନ ୱାଦୋ ତୀହି ସତ୍ତିସତେହି ହଞ୍ଞମାନୋ’’ତି! ‘‘ଏୱମେୱ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଞ୍ଞାଣାହାରୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋତି ୱଦାମି। ୱିଞ୍ଞାଣେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରେ ପରିଞ୍ଞାତେ ନାମରୂପଂ ପରିଞ୍ଞାତଂ ହୋତି, ନାମରୂପେ ପରିଞ୍ଞାତେ ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚି ଉତ୍ତରିକରଣୀୟନ୍ତି ୱଦାମୀ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଅତ୍ଥିରାଗସୁତ୍ତଂ

୬୪ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରା ଭୂତାନଂ ୱା ସତ୍ତାନଂ ଠିତିୟା ସମ୍ଭୱେସୀନଂ ୱା ଅନୁଗ୍ଗହାୟ। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? କବଳୀକାରୋ ଆହାରୋ ଓଳାରିକୋ ୱା ସୁଖୁମୋ ୱା, ଫସ୍ସୋ ଦୁତିୟୋ, ମନୋସଞ୍ଚେତନା ତତିୟା, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଚତୁତ୍ଥଂ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ଆହାରା ଭୂତାନଂ ୱା ସତ୍ତାନଂ ଠିତିୟା ସମ୍ଭୱେସୀନଂ ୱା ଅନୁଗ୍ଗହାୟ’’।

‘‘କବଳୀକାରେ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରେ ଅତ୍ଥି ରାଗୋ ଅତ୍ଥି ନନ୍ଦୀ ଅତ୍ଥି ତଣ୍ହା, ପତିଟ୍ଠିତଂ ତତ୍ଥ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିରୂଳ୍ହଂ। ୟତ୍ଥ ପତିଟ୍ଠିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିରୂଳ୍ହଂ, ଅତ୍ଥି ତତ୍ଥ ନାମରୂପସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି। ୟତ୍ଥ ଅତ୍ଥି ନାମରୂପସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି, ଅତ୍ଥି ତତ୍ଥ ସଙ୍ଖାରାନଂ ୱୁଦ୍ଧି। ୟତ୍ଥ ଅତ୍ଥି ସଙ୍ଖାରାନଂ ୱୁଦ୍ଧି, ଅତ୍ଥି ତତ୍ଥ ଆୟତିଂ ପୁନବ୍ଭୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତି। ୟତ୍ଥ ଅତ୍ଥି ଆୟତିଂ ପୁନବ୍ଭୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତି, ଅତ୍ଥି ତତ୍ଥ ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣଂ। ୟତ୍ଥ ଅତ୍ଥି ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣଂ, ସସୋକଂ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦରଂ ସଉପାୟାସନ୍ତି ୱଦାମି।

‘‘ଫସ୍ସେ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରେ…ପେ॰… ମନୋସଞ୍ଚେତନାୟ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣେ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରେ ଅତ୍ଥି ରାଗୋ ଅତ୍ଥି ନନ୍ଦୀ ଅତ୍ଥି ତଣ୍ହା, ପତିଟ୍ଠିତଂ ତତ୍ଥ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିରୂଳ୍ହଂ। ୟତ୍ଥ ପତିଟ୍ଠିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିରୂଳ୍ହଂ, ଅତ୍ଥି ତତ୍ଥ ନାମରୂପସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି। ୟତ୍ଥ ଅତ୍ଥି ନାମରୂପସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି, ଅତ୍ଥି ତତ୍ଥ ସଙ୍ଖାରାନଂ ୱୁଦ୍ଧି। ୟତ୍ଥ ଅତ୍ଥି ସଙ୍ଖାରାନଂ ୱୁଦ୍ଧି, ଅତ୍ଥି ତତ୍ଥ ଆୟତିଂ ପୁନବ୍ଭୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତି। ୟତ୍ଥ ଅତ୍ଥି ଆୟତିଂ ପୁନବ୍ଭୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତି, ଅତ୍ଥି ତତ୍ଥ ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣଂ। ୟତ୍ଥ ଅତ୍ଥି ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣଂ, ସସୋକଂ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦରଂ ସଉପାୟାସନ୍ତି ୱଦାମି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ରଜକୋ ୱା ଚିତ୍ତକାରକୋ ୱା ସତି ରଜନାୟ ୱା ଲାଖାୟ ୱା ହଲିଦ୍ଦିୟା ୱା ନୀଲିୟା ୱା ମଞ୍ଜିଟ୍ଠାୟ ୱା ସୁପରିମଟ୍ଠେ ୱା ଫଲକେ ଭିତ୍ତିୟା ୱା ଦୁସ୍ସପଟ୍ଟେ ୱା ଇତ୍ଥିରୂପଂ ୱା ପୁରିସରୂପଂ ୱା ଅଭିନିମ୍ମିନେୟ୍ୟ ସବ୍ବଙ୍ଗପଚ୍ଚଙ୍ଗଂ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କବଳୀକାରେ ଚେ ଆହାରେ ଅତ୍ଥି ରାଗୋ ଅତ୍ଥି ନନ୍ଦୀ ଅତ୍ଥି ତଣ୍ହା, ପତିଟ୍ଠିତଂ ତତ୍ଥ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିରୂଳ୍ହଂ। ୟତ୍ଥ ପତିଟ୍ଠିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିରୂଳ୍ହଂ, ଅତ୍ଥି ତତ୍ଥ ନାମରୂପସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି। ୟତ୍ଥ ଅତ୍ଥି ନାମରୂପସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି, ଅତ୍ଥି ତତ୍ଥ ସଙ୍ଖାରାନଂ ୱୁଦ୍ଧି। ୟତ୍ଥ ଅତ୍ଥି ସଙ୍ଖାରାନଂ ୱୁଦ୍ଧି, ଅତ୍ଥି ତତ୍ଥ ଆୟତିଂ ପୁନବ୍ଭୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତି। ୟତ୍ଥ ଅତ୍ଥି ଆୟତିଂ ପୁନବ୍ଭୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତି, ଅତ୍ଥି ତତ୍ଥ ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣଂ। ୟତ୍ଥ ଅତ୍ଥି ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣଂ, ସସୋକଂ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦରଂ ସଉପାୟାସନ୍ତି ୱଦାମି।

‘‘ଫସ୍ସେ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରେ…ପେ॰… ମନୋସଞ୍ଚେତନାୟ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣେ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରେ ଅତ୍ଥି ରାଗୋ ଅତ୍ଥି ନନ୍ଦୀ ଅତ୍ଥି ତଣ୍ହା, ପତିଟ୍ଠିତଂ ତତ୍ଥ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିରୂଳ୍ହଂ। ୟତ୍ଥ ପତିଟ୍ଠିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିରୂଳ୍ହଂ, ଅତ୍ଥି ତତ୍ଥ ନାମରୂପସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି। ୟତ୍ଥ ଅତ୍ଥି ନାମରୂପସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି, ଅତ୍ଥି ତତ୍ଥ ସଙ୍ଖାରାନଂ ୱୁଦ୍ଧି। ୟତ୍ଥ ଅତ୍ଥି ସଙ୍ଖାରାନଂ ୱୁଦ୍ଧି, ଅତ୍ଥି ତତ୍ଥ ଆୟତିଂ ପୁନବ୍ଭୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତି। ୟତ୍ଥ ଅତ୍ଥି ଆୟତିଂ ପୁନବ୍ଭୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତି, ଅତ୍ଥି ତତ୍ଥ ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣଂ। ୟତ୍ଥ ଅତ୍ଥି ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣଂ, ସସୋକଂ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦରଂ ସଉପାୟାସନ୍ତି ୱଦାମି।

‘‘କବଳୀକାରେ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରେ ନତ୍ଥି ରାଗୋ ନତ୍ଥି ନନ୍ଦୀ ନତ୍ଥି ତଣ୍ହା, ଅପ୍ପତିଟ୍ଠିତଂ ତତ୍ଥ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅୱିରୂଳ୍ହଂ। ୟତ୍ଥ ଅପ୍ପତିଟ୍ଠିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅୱିରୂଳ୍ହଂ, ନତ୍ଥି ତତ୍ଥ ନାମରୂପସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି। ୟତ୍ଥ ନତ୍ଥି ନାମରୂପସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି, ନତ୍ଥି ତତ୍ଥ ସଙ୍ଖାରାନଂ ୱୁଦ୍ଧି। ୟତ୍ଥ ନତ୍ଥି ସଙ୍ଖାରାନଂ ୱୁଦ୍ଧି, ନତ୍ଥି ତତ୍ଥ ଆୟତିଂ ପୁନବ୍ଭୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତି। ୟତ୍ଥ ନତ୍ଥି ଆୟତିଂ ପୁନବ୍ଭୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତି, ନତ୍ଥି ତତ୍ଥ ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣଂ। ୟତ୍ଥ ନତ୍ଥି ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣଂ, ଅସୋକଂ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଦରଂ ଅନୁପାୟାସନ୍ତି ୱଦାମି।

‘‘ଫସ୍ସେ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରେ…ପେ॰… ମନୋସଞ୍ଚେତନାୟ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣେ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରେ ନତ୍ଥି ରାଗୋ ନତ୍ଥି ନନ୍ଦୀ ନତ୍ଥି ତଣ୍ହା, ଅପ୍ପତିଟ୍ଠିତଂ ତତ୍ଥ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅୱିରୂଳ୍ହଂ। ୟତ୍ଥ ଅପ୍ପତିଟ୍ଠିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅୱିରୂଳ୍ହଂ, ନତ୍ଥି ତତ୍ଥ ନାମରୂପସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି । ୟତ୍ଥ ନତ୍ଥି ନାମରୂପସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି, ନତ୍ଥି ତତ୍ଥ ସଙ୍ଖାରାନଂ ୱୁଦ୍ଧି। ୟତ୍ଥ ନତ୍ଥି ସଙ୍ଖାରାନଂ ୱୁଦ୍ଧି, ନତ୍ଥି ତତ୍ଥ ଆୟତିଂ ପୁନବ୍ଭୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତି। ୟତ୍ଥ ନତ୍ଥି ଆୟତିଂ ପୁନବ୍ଭୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତି, ନତ୍ଥି ତତ୍ଥ ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣଂ। ୟତ୍ଥ ନତ୍ଥି ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣଂ, ଅସୋକଂ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଦରଂ ଅନୁପାୟାସନ୍ତି ୱଦାମି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, କୂଟାଗାରଂ ୱା କୂଟାଗାରସାଲଂ ୱା ଉତ୍ତରାୟ ୱା ଦକ୍ଖିଣାୟ ୱା ପାଚୀନାୟ ୱା ୱାତପାନା ସୂରିୟେ ଉଗ୍ଗଚ୍ଛନ୍ତେ ୱାତପାନେନ ରସ୍ମି ପୱିସିତ୍ୱା କ୍ୱାସ୍ସ ପତିଟ୍ଠିତା’’ [କତ୍ଥ ପତିଟ୍ଠିତା (କ॰)] ତି? ‘‘ପଚ୍ଛିମାୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭିତ୍ତିୟ’’ନ୍ତି। ‘‘ପଚ୍ଛିମା ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିତ୍ତି ନାସ୍ସ କ୍ୱାସ୍ସ ପତିଟ୍ଠିତା’’ତି? ‘‘ପଥୱିୟଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ପଥୱୀ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ , ନାସ୍ସ କ୍ୱାସ୍ସ ପତିଟ୍ଠିତା’’ତି? ‘‘ଆପସ୍ମିଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଆପୋ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନାସ୍ସ କ୍ୱାସ୍ସ ପତିଟ୍ଠିତା’’ତି? ‘‘ଅପ୍ପତିଟ୍ଠିତା, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କବଳୀକାରେ ଚେ ଆହାରେ ନତ୍ଥି ରାଗୋ ନତ୍ଥି ନନ୍ଦୀ ନତ୍ଥି ତଣ୍ହା…ପେ॰…।

‘‘ଫସ୍ସେ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରେ… ମନୋସଞ୍ଚେତନାୟ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣେ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରେ ନତ୍ଥି ରାଗୋ ନତ୍ଥି ନନ୍ଦୀ ନତ୍ଥି ତଣ୍ହା, ଅପ୍ପତିଟ୍ଠିତଂ ତତ୍ଥ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅୱିରୂଳ୍ହଂ। ୟତ୍ଥ ଅପ୍ପତିଟ୍ଠିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅୱିରୂଳ୍ହଂ, ନତ୍ଥି ତତ୍ଥ ନାମରୂପସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି। ୟତ୍ଥ ନତ୍ଥି ନାମରୂପସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି, ନତ୍ଥି ତତ୍ଥ ସଙ୍ଖାରାନଂ ୱୁଦ୍ଧି। ୟତ୍ଥ ନତ୍ଥି ସଙ୍ଖାରାନଂ ୱୁଦ୍ଧି, ନତ୍ଥି ତତ୍ଥ ଆୟତିଂ ପୁନବ୍ଭୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତି । ୟତ୍ଥ ନତ୍ଥି ଆୟତିଂ ପୁନବ୍ଭୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତି, ନତ୍ଥି ତତ୍ଥ ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣଂ। ୟତ୍ଥ ନତ୍ଥି ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣଂ ଅସୋକଂ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଦରଂ ଅନୁପାୟାସନ୍ତି ୱଦାମୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ନଗରସୁତ୍ତଂ

୬୫ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ପୁବ୍ବେ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ବୋଧା ଅନଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସେୱ ସତୋ ଏତଦହୋସି – ‘କିଚ୍ଛା ୱତାୟଂ ଲୋକୋ ଆପନ୍ନୋ ଜାୟତି ଚ ଜୀୟତି ଚ ମୀୟତି ଚ ଚୱତି ଚ ଉପପଜ୍ଜତି ଚ। ଅଥ ଚ ପନିମସ୍ସ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ନପ୍ପଜାନାତି ଜରାମରଣସ୍ସ। କୁଦାସ୍ସୁ ନାମ ଇମସ୍ସ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ପଞ୍ଞାୟିସ୍ସତି ଜରାମରଣସ୍ସା’ତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘କିମ୍ହି ନୁ ଖୋ ସତି ଜରାମରଣଂ ହୋତି, କିଂପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣ’ନ୍ତି ? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ଅହୁ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିସମୟୋ – ‘ଜାତିୟା ଖୋ ସତି ଜରାମରଣଂ ହୋତି, ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣ’’’ନ୍ତି।

‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘କିମ୍ହି ନୁ ଖୋ ସତି ଜାତି ହୋତି…ପେ॰… ଭୱୋ ହୋତି… ଉପାଦାନଂ ହୋତି… ତଣ୍ହା ହୋତି… ୱେଦନା ହୋତି… ଫସ୍ସୋ ହୋତି… ସଳାୟତନଂ ହୋତି… ନାମରୂପଂ ହୋତି… କିଂପଚ୍ଚୟା ନାମରୂପ’ନ୍ତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ଅହୁ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିସମୟୋ – ‘ୱିଞ୍ଞାଣେ ଖୋ ସତି ନାମରୂପଂ ହୋତି, ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟା ନାମରୂପ’ନ୍ତି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘କିମ୍ହି ନୁ ଖୋ ସତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି, କିଂପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣ’ନ୍ତି ? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ଅହୁ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିସମୟୋ – ‘ନାମରୂପେ ଖୋ ସତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି, ନାମରୂପପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣ’’’ନ୍ତି।

‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ପଚ୍ଚୁଦାୱତ୍ତତି ଖୋ ଇଦଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନାମରୂପମ୍ହା ନ ପରଂ ଗଚ୍ଛତି। ଏତ୍ତାୱତା ଜାୟେଥ ୱା ଜୀୟେଥ ୱା ମୀୟେଥ ୱା ଚୱେଥ ୱା ଉପପଜ୍ଜେଥ ୱା, ୟଦିଦଂ ନାମରୂପପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ; ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟା ନାମରୂପଂ; ନାମରୂପପଚ୍ଚୟା ସଳାୟତନଂ; ସଳାୟତନପଚ୍ଚୟା ଫସ୍ସୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି। ‘ସମୁଦୟୋ, ସମୁଦୟୋ’ତି ଖୋ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି ଞାଣଂ ଉଦପାଦି ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି।

‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘କିମ୍ହି ନୁ ଖୋ ଅସତି, ଜରାମରଣଂ ନ ହୋତି; କିସ୍ସ ନିରୋଧା ଜରାମରଣନିରୋଧୋ’ତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ଅହୁ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିସମୟୋ – ‘ଜାତିୟା ଖୋ ଅସତି, ଜରାମରଣଂ ନ ହୋତି; ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣନିରୋଧୋ’ତି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘କିମ୍ହି ନୁ ଖୋ ଅସତି ଜାତି ନ ହୋତି…ପେ॰… ଭୱୋ ନ ହୋତି… ଉପାଦାନଂ ନ ହୋତି… ତଣ୍ହା ନ ହୋତି… ୱେଦନା ନ ହୋତି… ଫସ୍ସୋ ନ ହୋତି… ସଳାୟତନଂ ନ ହୋତି… ନାମରୂପଂ ନ ହୋତି। କିସ୍ସ ନିରୋଧା ନାମରୂପନିରୋଧୋ’ତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ଅହୁ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିସମୟୋ – ‘ୱିଞ୍ଞାଣେ ଖୋ ଅସତି, ନାମରୂପଂ ନ ହୋତି; ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧା ନାମରୂପନିରୋଧୋ’’’ତି ।

‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘କିମ୍ହି ନୁ ଖୋ ଅସତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନ ହୋତି; କିସ୍ସ ନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ’ତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ଅହୁ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିସମୟୋ – ‘ନାମରୂପେ ଖୋ ଅସତି, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନ ହୋତି; ନାମରୂପନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ’’’ତି।

‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ଅଧିଗତୋ ଖୋ ମ୍ୟାୟଂ ମଗ୍ଗୋ ବୋଧାୟ ୟଦିଦଂ – ନାମରୂପନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ; ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧା ନାମରୂପନିରୋଧୋ; ନାମରୂପନିରୋଧା ସଳାୟତନନିରୋଧୋ; ସଳାୟତନନିରୋଧା ଫସ୍ସନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତି। ‘ନିରୋଧୋ, ନିରୋଧୋ’ତି ଖୋ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି ଞାଣଂ ଉଦପାଦି ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ଅରଞ୍ଞେ ପୱନେ ଚରମାନୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ ପୁରାଣଂ ମଗ୍ଗଂ ପୁରାଣଞ୍ଜସଂ ପୁବ୍ବକେହି ମନୁସ୍ସେହି ଅନୁୟାତଂ। ସୋ ତମନୁଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ । ତମନୁଗଚ୍ଛନ୍ତୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ ପୁରାଣଂ ନଗରଂ ପୁରାଣଂ ରାଜଧାନିଂ ପୁବ୍ବକେହି ମନୁସ୍ସେହି ଅଜ୍ଝାୱୁଟ୍ଠଂ [ଅଜ୍ଝାୱୁତ୍ଥଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଆରାମସମ୍ପନ୍ନଂ ୱନସମ୍ପନ୍ନଂ ପୋକ୍ଖରଣୀସମ୍ପନ୍ନଂ ଉଦ୍ଧାପୱନ୍ତଂ [ଉଦ୍ଦାପୱନ୍ତଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ରମଣୀୟଂ। ଅଥ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ରଞ୍ଞୋ ୱା ରାଜମହାମତ୍ତସ୍ସ ୱା ଆରୋଚେୟ୍ୟ – ‘ୟଗ୍ଘେ, ଭନ୍ତେ, ଜାନେୟ୍ୟାସି – ଅହଂ ଅଦ୍ଦସଂ ଅରଞ୍ଞେ ପୱନେ ଚରମାନୋ ପୁରାଣଂ ମଗ୍ଗଂ ପୁରାଣଞ୍ଜସଂ ପୁବ୍ବକେହି ମନୁସ୍ସେହି ଅନୁୟାତଂ ତମନୁଗଚ୍ଛିଂ। ତମନୁଗଚ୍ଛନ୍ତୋ ଅଦ୍ଦସଂ ପୁରାଣଂ ନଗରଂ ପୁରାଣଂ ରାଜଧାନିଂ ପୁବ୍ବକେହି ମନୁସ୍ସେହି ଅଜ୍ଝାୱୁଟ୍ଠଂ ଆରାମସମ୍ପନ୍ନଂ ୱନସମ୍ପନ୍ନଂ ପୋକ୍ଖରଣୀସମ୍ପନ୍ନଂ ଉଦ୍ଧାପୱନ୍ତଂ ରମଣୀୟଂ। ତଂ, ଭନ୍ତେ, ନଗରଂ ମାପେହୀ’ତି। ଅଥ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଜା ୱା ରାଜମହାମତ୍ତୋ ୱା ତଂ ନଗରଂ ମାପେୟ୍ୟ। ତଦସ୍ସ ନଗରଂ ଅପରେନ ସମୟେନ ଇଦ୍ଧଞ୍ଚେୱ ଫୀତଞ୍ଚ ବାହୁଜଞ୍ଞଂ ଆକିଣ୍ଣମନୁସ୍ସଂ ୱୁଦ୍ଧିୱେପୁଲ୍ଲପ୍ପତ୍ତଂ। ଏୱମେୱ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଦ୍ଦସଂ ପୁରାଣଂ ମଗ୍ଗଂ ପୁରାଣଞ୍ଜସଂ ପୁବ୍ବକେହି ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେହି ଅନୁୟାତଂ।

‘‘କତମୋ ଚ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରାଣମଗ୍ଗୋ ପୁରାଣଞ୍ଜସୋ ପୁବ୍ବକେହି ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେହି ଅନୁୟାତୋ ? ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ଅୟଂ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରାଣମଗ୍ଗୋ ପୁରାଣଞ୍ଜସୋ ପୁବ୍ବକେହି ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେହି ଅନୁୟାତୋ, ତମନୁଗଚ୍ଛିଂ; ତମନୁଗଚ୍ଛନ୍ତୋ ଜରାମରଣଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ; ଜରାମରଣସମୁଦୟଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ; ଜରାମରଣନିରୋଧଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ; ଜରାମରଣନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ। ତମନୁଗଚ୍ଛିଂ; ତମନୁଗଚ୍ଛନ୍ତୋ ଜାତିଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ…ପେ॰… ଭୱଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ… ଉପାଦାନଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ… ତଣ୍ହଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ… ୱେଦନଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ… ଫସ୍ସଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ… ସଳାୟତନଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ… ନାମରୂପଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ। ତମନୁଗଚ୍ଛିଂ; ତମନୁଗଚ୍ଛନ୍ତୋ ସଙ୍ଖାରେ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ; ସଙ୍ଖାରସମୁଦୟଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ; ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ; ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ। ତଦଭିଞ୍ଞା ଆଚିକ୍ଖିଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଭିକ୍ଖୁନୀନଂ ଉପାସକାନଂ ଉପାସିକାନଂ। ତୟିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ , ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଇଦ୍ଧଞ୍ଚେୱ ଫୀତଞ୍ଚ ୱିତ୍ଥାରିକଂ ବାହୁଜଞ୍ଞଂ ପୁଥୁଭୂତଂ ୟାୱ ଦେୱମନୁସ୍ସେହି ସୁପ୍ପକାସିତ’’ନ୍ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ସମ୍ମସସୁତ୍ତଂ

୬୬ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା କୁରୂସୁ ୱିହରତି କମ୍ମାସଧମ୍ମଂ ନାମ କୁରୂନଂ ନିଗମୋ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସମ୍ମସଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନ୍ତରଂ ସମ୍ମସ’’ନ୍ତି [ଅନ୍ତରା ସମ୍ମସନନ୍ତି (ସୀ॰)] । ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅହଂ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସମ୍ମସାମି ଅନ୍ତରଂ ସମ୍ମସ’’ନ୍ତି। ‘‘ୟଥା କଥଂ ପନ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ସମ୍ମସସି ଅନ୍ତରଂ ସମ୍ମସ’’ନ୍ତି? ଅଥ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ବ୍ୟାକାସି। ୟଥା ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ବ୍ୟାକାସି ନ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱତୋ ଚିତ୍ତଂ ଆରାଧେସି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଏତସ୍ସ, ଭଗୱା, କାଲୋ; ଏତସ୍ସ, ସୁଗତ, କାଲୋ; ୟଂ ଭଗୱା ଅନ୍ତରଂ ସମ୍ମସଂ ଭାସେୟ୍ୟ। ଭଗୱତୋ ସୁତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଧାରେସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ତେନହାନନ୍ଦ, ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଇଧ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମସମାନୋ ସମ୍ମସତି ଅନ୍ତରଂ ସମ୍ମସଂ [ସମ୍ମସନଂ (ସୀ॰)] – ‘ୟଂ ଖୋ ଇଦଂ ଅନେକୱିଧଂ ନାନପ୍ପକାରକଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଜରାମରଣଂ। ଇଦଂ ଖୋ ଦୁକ୍ଖଂ କିଂନିଦାନଂ କିଂସମୁଦୟଂ କିଂଜାତିକଂ କିଂପଭୱଂ, କିସ୍ମିଂ ସତି ଜରାମରଣଂ ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ଅସତି ଜରାମରଣଂ ନ ହୋତୀ’ତି? ସୋ ସମ୍ମସମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ୟଂ ଖୋ ଇଦଂ ଅନେକୱିଧଂ ନାନପ୍ପକାରକଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଜରାମରଣଂ। ଇଦଂ ଖୋ ଦୁକ୍ଖଂ ଉପଧିନିଦାନଂ ଉପଧିସମୁଦୟଂ ଉପଧିଜାତିକଂ ଉପଧିପଭୱଂ, ଉପଧିସ୍ମିଂ ସତି ଜରାମରଣଂ ହୋତି, ଉପଧିସ୍ମିଂ ଅସତି ଜରାମରଣଂ ନ ହୋତୀ’ତି। ସୋ ଜରାମରଣଞ୍ଚ ପଜାନାତି ଜରାମରଣସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି ଜରାମରଣନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି ୟା ଚ ଜରାମରଣନିରୋଧସାରୁପ୍ପଗାମିନୀ ପଟିପଦା ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି। ତଥାପଟିପନ୍ନୋ ଚ ହୋତି ଅନୁଧମ୍ମଚାରୀ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ଜରାମରଣନିରୋଧାୟ।

‘‘ଅଥାପରଂ ସମ୍ମସମାନୋ ସମ୍ମସତି ଅନ୍ତରଂ ସମ୍ମସଂ – ‘ଉପଧି ପନାୟଂ କିଂନିଦାନୋ କିଂସମୁଦୟୋ କିଂଜାତିକୋ କିଂପଭୱୋ, କିସ୍ମିଂ ସତି ଉପଧି ହୋତି, କିସ୍ମିଂ ଅସତି ଉପଧି ନ ହୋତୀ’ତି? ସୋ ସମ୍ମସମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଉପଧି ତଣ୍ହାନିଦାନୋ ତଣ୍ହାସମୁଦୟୋ ତଣ୍ହାଜାତିକୋ ତଣ୍ହାପଭୱୋ, ତଣ୍ହାୟ ସତି ଉପଧି ହୋତି, ତଣ୍ହାୟ ଅସତି ଉପଧି ନ ହୋତୀ’ତି। ସୋ ଉପଧିଞ୍ଚ ପଜାନାତି ଉପଧିସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି ଉପଧିନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି ୟା ଚ ଉପଧିନିରୋଧସାରୁପ୍ପଗାମିନୀ ପଟିପଦା ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି। ତଥା ପଟିପନ୍ନୋ ଚ ହୋତି ଅନୁଧମ୍ମଚାରୀ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ଉପଧିନିରୋଧାୟ।

‘‘ଅଥାପରଂ ସମ୍ମସମାନୋ ସମ୍ମସତି ଅନ୍ତରଂ ସମ୍ମସଂ – ‘ତଣ୍ହା ପନାୟଂ କତ୍ଥ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, କତ୍ଥ ନିୱିସମାନା ନିୱିସତୀ’ତି? ସୋ ସମ୍ମସମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ୟଂ ଖୋ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଏତ୍ଥ ନିୱିସମାନା ନିୱିସତି । କିଞ୍ଚ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ? ଚକ୍ଖୁଂ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ, ସାତରୂପଂ। ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଏତ୍ଥ ନିୱିସମାନା ନିୱିସତି। ସୋତଂ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ…ପେ॰… ଘାନଂ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ… ଜିୱ୍ହା ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ… କାୟୋ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ… ମନୋ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଏତ୍ଥ ନିୱିସମାନା ନିୱିସତି।

‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ୟଂ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ ତଂ ନିଚ୍ଚତୋ ଅଦ୍ଦକ୍ଖୁଂ ସୁଖତୋ ଅଦ୍ଦକ୍ଖୁଂ ଅତ୍ତତୋ ଅଦ୍ଦକ୍ଖୁଂ ଆରୋଗ୍ୟତୋ ଅଦ୍ଦକ୍ଖୁଂ ଖେମତୋ ଅଦ୍ଦକ୍ଖୁଂ। ତେ ତଣ୍ହଂ ୱଡ୍ଢେସୁଂ। ୟେ ତଣ୍ହଂ ୱଡ୍ଢେସୁଂ ତେ ଉପଧିଂ ୱଡ୍ଢେସୁଂ। ୟେ ଉପଧିଂ ୱଡ୍ଢେସୁଂ ତେ ଦୁକ୍ଖଂ ୱଡ୍ଢେସୁଂ। ୟେ ଦୁକ୍ଖଂ ୱଡ୍ଢେସୁଂ ତେ ନ ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି, ନ ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ଦୁକ୍ଖସ୍ମାତି ୱଦାମି।

‘‘ୟେପି ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ୟଂ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ ତଂ ନିଚ୍ଚତୋ ଦକ୍ଖିସ୍ସନ୍ତି [ଦକ୍ଖିନ୍ତି (ସୀ॰)] ସୁଖତୋ ଦକ୍ଖିସ୍ସନ୍ତି ଅତ୍ତତୋ ଦକ୍ଖିସ୍ସନ୍ତି ଆରୋଗ୍ୟତୋ ଦକ୍ଖିସ୍ସନ୍ତି ଖେମତୋ ଦକ୍ଖିସ୍ସନ୍ତି। ତେ ତଣ୍ହଂ ୱଡ୍ଢିସ୍ସନ୍ତି। ୟେ ତଣ୍ହଂ ୱଡ୍ଢିସ୍ସନ୍ତି ତେ ଉପଧିଂ ୱଡ୍ଢିସ୍ସନ୍ତି। ୟେ ଉପଧିଂ ୱଡ୍ଢିସ୍ସନ୍ତି ତେ ଦୁକ୍ଖଂ ୱଡ୍ଢିସ୍ସନ୍ତି। ୟେ ଦୁକ୍ଖଂ ୱଡ୍ଢିସ୍ସନ୍ତି ତେ ନ ପରିମୁଚ୍ଚିସ୍ସନ୍ତି ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି, ନ ପରିମୁଚ୍ଚିସ୍ସନ୍ତି ଦୁକ୍ଖସ୍ମାତି ୱଦାମି।

‘‘ୟେପି ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତରହି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ୟଂ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ ତଂ ନିଚ୍ଚତୋ ପସ୍ସନ୍ତି ସୁଖତୋ ପସ୍ସନ୍ତି ଅତ୍ତତୋ ପସ୍ସନ୍ତି ଆରୋଗ୍ୟତୋ ପସ୍ସନ୍ତି ଖେମତୋ ପସ୍ସନ୍ତି। ତେ ତଣ୍ହଂ ୱଡ୍ଢେନ୍ତି । ୟେ ତଣ୍ହଂ ୱଡ୍ଢେନ୍ତି ତେ ଉପଧିଂ ୱଡ୍ଢେନ୍ତି। ୟେ ଉପଧିଂ ୱଡ୍ଢେନ୍ତି ତେ ଦୁକ୍ଖଂ ୱଡ୍ଢେନ୍ତି। ୟେ ଦୁକ୍ଖଂ ୱଡ୍ଢେନ୍ତି ତେ ନ ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି, ନ ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ଦୁକ୍ଖସ୍ମାତି ୱଦାମି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଆପାନୀୟକଂସୋ ୱଣ୍ଣସମ୍ପନ୍ନୋ ଗନ୍ଧସମ୍ପନ୍ନୋ ରସସମ୍ପନ୍ନୋ। ସୋ ଚ ଖୋ ୱିସେନ ସଂସଟ୍ଠୋ। ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଘମ୍ମାଭିତତ୍ତୋ ଘମ୍ମପରେତୋ କିଲନ୍ତୋ ତସିତୋ ପିପାସିତୋ। ତମେନଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଅୟଂ ତେ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ଆପାନୀୟକଂସୋ ୱଣ୍ଣସମ୍ପନ୍ନୋ ଗନ୍ଧସମ୍ପନ୍ନୋ ରସସମ୍ପନ୍ନୋ; ସୋ ଚ ଖୋ ୱିସେନ ସଂସଟ୍ଠୋ। ସଚେ ଆକଙ୍ଖସି ପିୱ। ପିୱତୋ ହି ଖୋ ତଂ ଛାଦେସ୍ସତି ୱଣ୍ଣେନପି ଗନ୍ଧେନପି ରସେନପି, ପିୱିତ୍ୱା ଚ ପନ ତତୋନିଦାନଂ ମରଣଂ ୱା ନିଗଚ୍ଛସି ମରଣମତ୍ତଂ ୱା ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି। ସୋ ତଂ ଆପାନୀୟକଂସଂ ସହସା ଅପ୍ପଟିସଙ୍ଖା ପିୱେୟ୍ୟ, ନପ୍ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ସୋ ତତୋନିଦାନଂ ମରଣଂ ୱା ନିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ମରଣମତ୍ତଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ ହି କେଚି ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ୟଂ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ…ପେ॰… ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ…ପେ॰… ଏତରହି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ୟଂ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ ତଂ ନିଚ୍ଚତୋ ପସ୍ସନ୍ତି ସୁଖତୋ ପସ୍ସନ୍ତି ଅତ୍ତତୋ ପସ୍ସନ୍ତି ଆରୋଗ୍ୟତୋ ପସ୍ସନ୍ତି ଖେମତୋ ପସ୍ସନ୍ତି, ତେ ତଣ୍ହଂ ୱଡ୍ଢେନ୍ତି। ୟେ ତଣ୍ହଂ ୱଡ୍ଢେନ୍ତି ତେ ଉପଧିଂ ୱଡ୍ଢେନ୍ତି। ୟେ ଉପଧିଂ ୱଡ୍ଢେନ୍ତି ତେ ଦୁକ୍ଖଂ ୱଡ୍ଢେନ୍ତି। ୟେ ଦୁକ୍ଖଂ ୱଡ୍ଢେନ୍ତି ତେ ନ ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି, ନ ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ଦୁକ୍ଖସ୍ମାତି ୱଦାମି।

‘‘ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ୟଂ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ ତଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅଦ୍ଦକ୍ଖୁଂ ଦୁକ୍ଖତୋ ଅଦ୍ଦକ୍ଖୁଂ ଅନତ୍ତତୋ ଅଦ୍ଦକ୍ଖୁଂ ରୋଗତୋ ଅଦ୍ଦକ୍ଖୁଂ ଭୟତୋ ଅଦ୍ଦକ୍ଖୁଂ, ତେ ତଣ୍ହଂ ପଜହିଂସୁ। ୟେ ତଣ୍ହଂ ପଜହିଂସୁ ତେ ଉପଧିଂ ପଜହିଂସୁ। ୟେ ଉପଧିଂ ପଜହିଂସୁ ତେ ଦୁକ୍ଖଂ ପଜହିଂସୁ। ୟେ ଦୁକ୍ଖଂ ପଜହିଂସୁ ତେ ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି, ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ଦୁକ୍ଖସ୍ମାତି ୱଦାମି।

‘‘ୟେପି ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ୟଂ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ ତଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ଦକ୍ଖିସ୍ସନ୍ତି ଦୁକ୍ଖତୋ ଦକ୍ଖିସ୍ସନ୍ତି ଅନତ୍ତତୋ ଦକ୍ଖିସ୍ସନ୍ତି ରୋଗତୋ ଦକ୍ଖିସ୍ସନ୍ତି ଭୟତୋ ଦକ୍ଖିସ୍ସନ୍ତି, ତେ ତଣ୍ହଂ ପଜହିସ୍ସନ୍ତି। ୟେ ତଣ୍ହଂ ପଜହିସ୍ସନ୍ତି…ପେ॰… ପରିମୁଚ୍ଚିସ୍ସନ୍ତି ଦୁକ୍ଖସ୍ମାତି ୱଦାମି।

‘‘ୟେପି ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତରହି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ୟଂ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ ତଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ପସ୍ସନ୍ତି ଦୁକ୍ଖତୋ ପସ୍ସନ୍ତି ଅନତ୍ତତୋ ପସ୍ସନ୍ତି ରୋଗତୋ ପସ୍ସନ୍ତି ଭୟତୋ ପସ୍ସନ୍ତି, ତେ ତଣ୍ହଂ ପଜହନ୍ତି। ୟେ ତଣ୍ହଂ ପଜହନ୍ତି ତେ ଉପଧିଂ ପଜହନ୍ତି। ୟେ ଉପଧିଂ ପଜହନ୍ତି ତେ ଦୁକ୍ଖଂ ପଜହନ୍ତି। ୟେ ଦୁକ୍ଖଂ ପଜହନ୍ତି ତେ ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି, ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ଦୁକ୍ଖସ୍ମାତି ୱଦାମି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆପାନୀୟକଂସୋ ୱଣ୍ଣସମ୍ପନ୍ନୋ ଗନ୍ଧସମ୍ପନ୍ନୋ ରସସମ୍ପନ୍ନୋ। ସୋ ଚ ଖୋ ୱିସେନ ସଂସଟ୍ଠୋ। ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଘମ୍ମାଭିତତ୍ତୋ ଘମ୍ମପରେତୋ କିଲନ୍ତୋ ତସିତୋ ପିପାସିତୋ। ତମେନଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଅୟଂ ତେ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ଆପାନୀୟକଂସୋ ୱଣ୍ଣସମ୍ପନ୍ନୋ ଗନ୍ଧସମ୍ପନ୍ନୋ ରସସମ୍ପନ୍ନୋ ସୋ ଚ ଖୋ ୱିସେନ ସଂସଟ୍ଠୋ। ସଚେ ଆକଙ୍ଖସି ପିୱ। ପିୱତୋ ହି ଖୋ ତଂ ଛାଦେସ୍ସତି ୱଣ୍ଣେନପି ଗନ୍ଧେନପି ରସେନପି; ପିୱିତ୍ୱା ଚ ପନ ତତୋନିଦାନଂ ମରଣଂ ୱା ନିଗଚ୍ଛସି ମରଣମତ୍ତଂ ୱା ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ – ‘ସକ୍କା ଖୋ ମେ ଅୟଂ ସୁରାପିପାସିତା [ସୁରାପିପାସା (?)] ପାନୀୟେନ ୱା ୱିନେତୁଂ ଦଧିମଣ୍ଡକେନ ୱା ୱିନେତୁଂ ଭଟ୍ଠଲୋଣିକାୟ [ମଟ୍ଠଲୋଣିକାୟ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ୱା ୱିନେତୁଂ ଲୋଣସୋୱୀରକେନ ୱା ୱିନେତୁଂ, ନ ତ୍ୱେୱାହଂ ତଂ ପିୱେୟ୍ୟଂ, ୟଂ ମମ ଅସ୍ସ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟା’ତି। ସୋ ତଂ ଆପାନୀୟକଂସଂ ପଟିସଙ୍ଖା ନ ପିୱେୟ୍ୟ, ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜେୟ୍ୟ । ସୋ ତତୋନିଦାନଂ ନ ମରଣଂ ୱା ନିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ମରଣମତ୍ତଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ ହି କେଚି ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ୟଂ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ ତଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅଦ୍ଦକ୍ଖୁଂ ଦୁକ୍ଖତୋ ଅଦ୍ଦକ୍ଖୁଂ ଅନତ୍ତତୋ ଅଦ୍ଦକ୍ଖୁଂ ରୋଗତୋ ଅଦ୍ଦକ୍ଖୁଂ ଭୟତୋ ଅଦ୍ଦକ୍ଖୁଂ, ତେ ତଣ୍ହଂ ପଜହିଂସୁ। ୟେ ତଣ୍ହଂ ପଜହିଂସୁ ତେ ଉପଧିଂ ପଜହିଂସୁ। ୟେ ଉପଧିଂ ପଜହିଂସୁ ତେ ଦୁକ୍ଖଂ ପଜହିଂସୁ। ୟେ ଦୁକ୍ଖଂ ପଜହିଂସୁ ତେ ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି, ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ଦୁକ୍ଖସ୍ମାତି ୱଦାମି।

‘‘ୟେପି ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ…ପେ॰… ଏତରହି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ୟଂ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ ତଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ପସ୍ସନ୍ତି ଦୁକ୍ଖତୋ ପସ୍ସନ୍ତି ଅନତ୍ତତୋ ପସ୍ସନ୍ତି ରୋଗତୋ ପସ୍ସନ୍ତି ଭୟତୋ ପସ୍ସନ୍ତି, ତେ ତଣ୍ହଂ ପଜହନ୍ତି। ୟେ ତଣ୍ହଂ ପଜହନ୍ତି ତେ ଉପଧିଂ ପଜହନ୍ତି। ୟେ ଉପଧିଂ ପଜହନ୍ତି ତେ ଦୁକ୍ଖଂ ପଜହନ୍ତି। ୟେ ଦୁକ୍ଖଂ ପଜହନ୍ତି ତେ ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି, ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ଦୁକ୍ଖସ୍ମାତି ୱଦାମୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ନଳକଲାପୀସୁତ୍ତଂ

୬୭ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଚ ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ମହାକୋଟ୍ଠିକୋ [ମହାକୋଟ୍ଠିତୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ବାରାଣସିୟଂ ୱିହରନ୍ତି ଇସିପତନେ ମିଗଦାୟେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକୋଟ୍ଠିକୋ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ସାରିପୁତ୍ତେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକୋଟ୍ଠିକୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ସୟଂକତଂ ଜରାମରଣଂ, ପରଂକତଂ ଜରାମରଣଂ, ସୟଂକତଞ୍ଚ ପରଂକତଞ୍ଚ ଜରାମରଣଂ, ଉଦାହୁ ଅସୟଂକାରଂ ଅପରଂକାରଂ ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ଜରାମରଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ କୋଟ୍ଠିକ, ସୟଂକତଂ ଜରାମରଣଂ, ନ ପରଂକତଂ ଜରାମରଣଂ, ନ ସୟଂକତଞ୍ଚ ପରଂକତଞ୍ଚ ଜରାମରଣଂ, ନାପି ଅସୟଂକାରଂ ଅପରଂକାରଂ ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ଜରାମରଣଂ। ଅପି ଚ, ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣ’’ନ୍ତି।

‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ସୟଂକତା ଜାତି, ପରଂକତା ଜାତି, ସୟଂକତା ଚ ପରଂକତା ଚ ଜାତି, ଉଦାହୁ ଅସୟଂକାରା ଅପରଂକାରା ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନା ଜାତୀ’’ତି? ‘‘ନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ କୋଟ୍ଠିକ, ସୟଂକତା ଜାତି, ନ ପରଂକତା ଜାତି, ନ ସୟଂକତା ଚ ପରଂକତା ଚ ଜାତି, ନାପି ଅସୟଂକାରା ଅପରଂକାରା ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନା ଜାତି। ଅପି ଚ, ଭୱପଚ୍ଚୟା ଜାତୀ’’ତି।

‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ସୟଂକତୋ ଭୱୋ…ପେ॰… ସୟଂକତଂ ଉପାଦାନଂ… ସୟଂକତା ତଣ୍ହା… ସୟଂକତା ୱେଦନା… ସୟଂକତୋ ଫସ୍ସୋ… ସୟଂକତଂ ସଳାୟତନଂ… ସୟଂକତଂ ନାମରୂପଂ, ପରଂକତଂ ନାମରୂପଂ, ସୟଂକତଞ୍ଚ ପରଂକତଞ୍ଚ ନାମରୂପଂ, ଉଦାହୁ ଅସୟଂକାରଂ ଅପରଂକାରଂ ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ନାମରୂପ’’ନ୍ତି ? ‘‘ନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ କୋଟ୍ଠିକ, ସୟଂକତଂ ନାମରୂପଂ, ନ ପରଂକତଂ ନାମରୂପଂ, ନ ସୟଂକତଞ୍ଚ ପରଂକତଞ୍ଚ ନାମରୂପଂ, ନାପି ଅସୟଂକାରଂ ଅପରଂକାରଂ, ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ନାମରୂପଂ। ଅପି ଚ, ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟା ନାମରୂପ’’ନ୍ତି।

‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ସୟଙ୍କତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ପରଙ୍କତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ସୟଂକତଞ୍ଚ ପରଂକତଞ୍ଚ ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଉଦାହୁ ଅସୟଂକାରଂ ଅପରଂକାରଂ ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ୱିଞ୍ଞାଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ କୋଟ୍ଠିକ, ସୟଂକତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ନ ପରଂକତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନ ସୟଂକତଞ୍ଚ ପରଂକତଞ୍ଚ ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ନାପି ଅସୟଂକାରଂ ଅପରଂକାରଂ ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ। ଅପି ଚ, ନାମରୂପପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣ’’ନ୍ତି।

‘‘ଇଦାନେୱ ଖୋ ମୟଂ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ଭାସିତଂ ଏୱଂ ଆଜାନାମ – ‘ନ ଖ୍ୱାୱୁସୋ କୋଟ୍ଠିକ, ସୟଂକତଂ ନାମରୂପଂ, ନ ପରଂକତଂ ନାମରୂପଂ, ନ ସୟଂକତଞ୍ଚ ପରଂକତଞ୍ଚ ନାମରୂପଂ, ନାପି ଅସୟଂକାରଂ ଅପରଂକାରଂ ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ନାମରୂପଂ। ଅପି ଚ, ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟା ନାମରୂପ’’’ନ୍ତି।

‘‘ଇଦାନେୱ ଚ ପନ ମୟଂ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ଭାସିତଂ ଏୱଂ ଆଜାନାମ – ‘ନ ଖ୍ୱାୱୁସୋ କୋଟ୍ଠିକ, ସୟଂକତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ନ ପରଂକତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ନ ସୟଂକତଞ୍ଚ ପରଂକତଞ୍ଚ ୱିଞ୍ଞାଣଂ , ନାପି ଅସୟଂକାରଂ ଅପରଂକାରଂ ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ। ଅପି ଚ, ନାମରୂପପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣ’’’ନ୍ତି।

‘‘ୟଥା କଥଂ ପନାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଇମସ୍ସ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ’’ତି? ‘‘ତେନହାୱୁସୋ, ଉପମଂ ତେ କରିସ୍ସାମି। ଉପମାୟପିଧେକଚ୍ଚେ ୱିଞ୍ଞୂ ପୁରିସା ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ଜାନନ୍ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, ଦ୍ୱେ ନଳକଲାପିୟୋ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନିସ୍ସାୟ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟୁଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ନାମରୂପପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ; ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟା ନାମରୂପଂ; ନାମରୂପପଚ୍ଚୟା ସଳାୟତନଂ; ସଳାୟତନପଚ୍ଚୟା ଫସ୍ସୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି। ତାସଂ ଚେ, ଆୱୁସୋ , ନଳକଲାପୀନଂ ଏକଂ ଆକଡ୍ଢେୟ୍ୟ, ଏକା ପପତେୟ୍ୟ; ଅପରଂ ଚେ ଆକଡ୍ଢେୟ୍ୟ, ଅପରା ପପତେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ନାମରୂପନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ; ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧା ନାମରୂପନିରୋଧୋ; ନାମରୂପନିରୋଧା ସଳାୟତନନିରୋଧୋ; ସଳାୟତନନିରୋଧା ଫସ୍ସନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀ’’ତି। ‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ , ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ; ଅବ୍ଭୁତଂ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ! ୟାୱସୁଭାସିତଂ ଚିଦଂ ଆୟସ୍ମତା ସାରିପୁତ୍ତେନ। ଇଦଞ୍ଚ ପନ ମୟଂ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ଭାସିତଂ ଇମେହି ଛତ୍ତିଂସାୟ ୱତ୍ଥୂହି ଅନୁମୋଦାମ – ‘ଜରାମରଣସ୍ସ ଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି, ଧମ୍ମକଥିକୋ ଭିକ୍ଖୂତି ଅଲଂ ୱଚନାୟ। ଜରାମରଣସ୍ସ ଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତି, ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭିକ୍ଖୂତି ଅଲଂ ୱଚନାୟ। ଜରାମରଣସ୍ସ ଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ନିବ୍ବିଦା ୱିରାଗା ନିରୋଧା ଅନୁପାଦା ୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମନିବ୍ବାନପ୍ପତ୍ତୋ ଭିକ୍ଖୂତି ଅଲଂ ୱଚନାୟ। ଜାତିୟା ଚେ… ଭୱସ୍ସ ଚେ… ଉପାଦାନସ୍ସ ଚେ… ତଣ୍ହାୟ ଚେ… ୱେଦନାୟ ଚେ… ଫସ୍ସସ୍ସ ଚେ… ସଳାୟତନସ୍ସ ଚେ… ନାମରୂପସ୍ସ ଚେ… ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଚେ… ସଙ୍ଖାରାନଂ ଚେ… ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି, ଧମ୍ମକଥିକୋ ଭିକ୍ଖୂତି ଅଲଂ ୱଚନାୟ। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତି, ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭିକ୍ଖୂତି ଅଲଂ ୱଚନାୟ । ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ନିବ୍ବିଦା ୱିରାଗା ନିରୋଧା ଅନୁପାଦା ୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମନିବ୍ବାନପ୍ପତ୍ତୋ ଭିକ୍ଖୂତି ଅଲଂ ୱଚନାୟା’’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. କୋସମ୍ବିସୁତ୍ତଂ

୬୮ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଚ ମୁସିଲୋ [ମୂସିଲୋ (ସୀ॰), ମୁସୀଲୋ (ପୀ॰)] ଆୟସ୍ମା ଚ ପୱିଟ୍ଠୋ [ସୱିଟ୍ଠୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଆୟସ୍ମା ଚ ନାରଦୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ଆନନ୍ଦୋ କୋସମ୍ବିୟଂ ୱିହରନ୍ତି ଘୋସିତାରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ପୱିଟ୍ଠୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମୁସିଲଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ, ଆୱୁସୋ ମୁସିଲ, ସଦ୍ଧାୟ ଅଞ୍ଞତ୍ର ରୁଚିୟା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅନୁସ୍ସୱା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଆକାରପରିୱିତକ୍କା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ଅତ୍ଥାୟସ୍ମତୋ ମୁସିଲସ୍ସ ପଚ୍ଚତ୍ତମେୱ ଞାଣଂ – ‘ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣ’’’ନ୍ତି? ‘‘ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ, ଆୱୁସୋ ପୱିଟ୍ଠ, ସଦ୍ଧାୟ ଅଞ୍ଞତ୍ର ରୁଚିୟା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅନୁସ୍ସୱା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଆକାରପରିୱିତକ୍କା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ଅହମେତଂ ଜାନାମି ଅହମେତଂ ପସ୍ସାମି – ‘ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣ’’’ନ୍ତି।

‘‘ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ , ଆୱୁସୋ ମୁସିଲ, ସଦ୍ଧାୟ ଅଞ୍ଞତ୍ର ରୁଚିୟା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅନୁସ୍ସୱା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଆକାରପରିୱିତକ୍କା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ଅତ୍ଥାୟସ୍ମତୋ ମୁସିଲସ୍ସ ପଚ୍ଚତ୍ତମେୱ ଞାଣଂ – ‘ଭୱପଚ୍ଚୟା ଜାତୀତି…ପେ॰… ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋତି… ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନନ୍ତି… ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହାତି… ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନାତି… ସଳାୟତନପଚ୍ଚୟା ଫସ୍ସୋତି… ନାମରୂପପଚ୍ଚୟା ସଳାୟତନନ୍ତି… ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟା ନାମରୂପନ୍ତି… ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣନ୍ତି… ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା’’’ତି? ‘‘ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ, ଆୱୁସୋ ପୱିଟ୍ଠ, ସଦ୍ଧାୟ ଅଞ୍ଞତ୍ର ରୁଚିୟା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅନୁସ୍ସୱା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଆକାରପରିୱିତକ୍କା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ଅହମେତଂ ଜାନାମି ଅହମେତଂ ପସ୍ସାମି – ‘ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା’’’ତି।

‘‘ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ, ଆୱୁସୋ ମୁସିଲ, ସଦ୍ଧାୟ ଅଞ୍ଞତ୍ର ରୁଚିୟା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅନୁସ୍ସୱା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଆକାରପରିୱିତକ୍କା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ଅତ୍ଥାୟସ୍ମତୋ ମୁସିଲସ୍ସ ପଚ୍ଚତ୍ତମେୱ ଞାଣଂ – ‘ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣନିରୋଧୋ’’’ତି? ‘‘ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ, ଆୱୁସୋ ପୱିଟ୍ଠ, ସଦ୍ଧାୟ ଅଞ୍ଞତ୍ର ରୁଚିୟା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅନୁସ୍ସୱା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଆକାରପରିୱିତକ୍କା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ଅହମେତଂ ଜାନାମି ଅହମେତଂ ପସ୍ସାମି – ‘ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣନିରୋଧୋ’’’ତି।

‘‘ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ , ଆୱୁସୋ ମୁସିଲ, ସଦ୍ଧାୟ ଅଞ୍ଞତ୍ର ରୁଚିୟା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅନୁସ୍ସୱା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଆକାରପରିୱିତକ୍କା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ଅତ୍ଥାୟସ୍ମତୋ ମୁସିଲସ୍ସ ପଚ୍ଚତ୍ତମେୱ ଞାଣଂ – ‘ଭୱନିରୋଧା ଜାତିନିରୋଧୋତି…ପେ॰… ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋତି… ତଣ୍ହାନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋତି… ୱେଦନାନିରୋଧା ତଣ୍ହାନିରୋଧୋତି… ଫସ୍ସନିରୋଧା ୱେଦନାନିରୋଧୋତି… ସଳାୟତନନିରୋଧା ଫସ୍ସନିରୋଧୋତି… ନାମରୂପନିରୋଧା ସଳାୟତନନିରୋଧୋତି… ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧା ନାମରୂପନିରୋଧୋତି … ସଙ୍ଖାରନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋତି… ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ’’’ତି? ‘‘ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ, ଆୱୁସୋ ପୱିଟ୍ଠ, ସଦ୍ଧାୟ ଅଞ୍ଞତ୍ର ରୁଚିୟା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅନୁସ୍ସୱା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଆକାରପରିୱିତକ୍କା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ଅହମେତଂ ଜାନାମି ଅହମେତଂ ପସ୍ସାମି – ‘ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ’’’ତି।

‘‘ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ, ଆୱୁସୋ ମୁସିଲ, ସଦ୍ଧାୟ ଅଞ୍ଞତ୍ର ରୁଚିୟା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅନୁସ୍ସୱା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଆକାରପରିୱିତକ୍କା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ଅତ୍ଥାୟସ୍ମତୋ ମୁସିଲସ୍ସ ପଚ୍ଚତ୍ତମେୱ ଞାଣଂ – ‘ଭୱନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନ’’’ନ୍ତି? ‘‘ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ, ଆୱୁସୋ ପୱିଟ୍ଠ, ସଦ୍ଧାୟ ଅଞ୍ଞତ୍ର ରୁଚିୟା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅନୁସ୍ସୱା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଆକାରପରିୱିତକ୍କା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ଅହମେତଂ ଜାନାମି ଅହମେତଂ ପସ୍ସାମି – ‘ଭୱନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନ’’’ନ୍ତି।

‘‘ତେନହାୟସ୍ମା ମୁସିଲୋ ଅରହଂ ଖୀଣାସୱୋ’’ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ମୁସିଲୋ ତୁଣ୍ହୀ ଅହୋସି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ନାରଦୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ପୱିଟ୍ଠଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସାଧାୱୁସୋ ପୱିଟ୍ଠ, ଅହଂ ଏତଂ ପଞ୍ହଂ ଲଭେୟ୍ୟଂ। ମଂ ଏତଂ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛ। ଅହଂ ତେ ଏତଂ ପଞ୍ହଂ ବ୍ୟାକରିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଲଭତାୟସ୍ମା ନାରଦୋ ଏତଂ ପଞ୍ହଂ। ପୁଚ୍ଛାମହଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାରଦଂ ଏତଂ ପଞ୍ହଂ। ବ୍ୟାକରୋତୁ ଚ ମେ ଆୟସ୍ମା ନାରଦୋ ଏତଂ ପଞ୍ହଂ’’।

‘‘ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ, ଆୱୁସୋ ନାରଦ, ସଦ୍ଧାୟ ଅଞ୍ଞତ୍ର ରୁଚିୟା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅନୁସ୍ସୱା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଆକାରପରିୱିତକ୍କା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ଅତ୍ଥାୟସ୍ମତୋ ନାରଦସ୍ସ ପଚ୍ଚତ୍ତମେୱ ଞାଣଂ – ‘ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣ’’’ନ୍ତି? ‘‘ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ, ଆୱୁସୋ ପୱିଟ୍ଠ, ସଦ୍ଧାୟ ଅଞ୍ଞତ୍ର ରୁଚିୟା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅନୁସ୍ସୱା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଆକାରପରିୱିତକ୍କା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ଅହମେତଂ ଜାନାମି ଅହମେତଂ ପସ୍ସାମି – ‘ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣ’’’ନ୍ତି।

‘‘ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ , ଆୱୁସୋ ନାରଦ, ସଦ୍ଧାୟ ଅଞ୍ଞତ୍ର ରୁଚିୟା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅନୁସ୍ସୱା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଆକାରପରିୱିତକ୍କା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ଅତ୍ଥାୟସ୍ମତୋ ନାରଦସ୍ସ ପଚ୍ଚତ୍ତମେୱ ଞାଣଂ – ଭୱପଚ୍ଚୟା ଜାତି…ପେ॰… ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା’’ତି? ‘‘ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ, ଆୱୁସୋ ପୱିଟ୍ଠ, ସଦ୍ଧାୟ ଅଞ୍ଞତ୍ର ରୁଚିୟା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅନୁସ୍ସୱା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଆକାରପରିୱିତକ୍କା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ଅହମେତଂ ଜାନାମି ଅହମେତଂ ପସ୍ସାମି – ‘ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା’’’ତି।

‘‘ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ, ଆୱୁସୋ ନାରଦ, ସଦ୍ଧାୟ ଅଞ୍ଞତ୍ର ରୁଚିୟା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅନୁସ୍ସୱା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଆକାରପରିୱିତକ୍କା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ଅତ୍ଥାୟସ୍ମତୋ ନାରଦସ୍ସ ପଚ୍ଚତ୍ତମେୱ ଞାଣଂ – ‘ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣନିରୋଧୋ’’’ତି? ‘‘ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ, ଆୱୁସୋ ପୱିଟ୍ଠ, ସଦ୍ଧାୟ ଅଞ୍ଞତ୍ର ରୁଚିୟା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅନୁସ୍ସୱା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଆକାରପରିୱିତକ୍କା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ଅହମେତଂ ଜାନାମି ଅହମେତଂ ପସ୍ସାମି – ‘ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣନିରୋଧୋ’’’ତି।

‘‘ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ, ଆୱୁସୋ ନାରଦ, ସଦ୍ଧାୟ ଅଞ୍ଞତ୍ର ରୁଚିୟା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅନୁସ୍ସୱା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଆକାରପରିୱିତକ୍କା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ଅତ୍ଥାୟସ୍ମତୋ ନାରଦସ୍ସ ପଚ୍ଚତ୍ତମେୱ ଞାଣଂ – ‘ଭୱନିରୋଧା ଜାତିନିରୋଧୋତି…ପେ॰… ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ’’’ତି? ‘‘ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ, ଆୱୁସୋ ପୱିଟ୍ଠ, ସଦ୍ଧାୟ ଅଞ୍ଞତ୍ର ରୁଚିୟା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅନୁସ୍ସୱା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଆକାରପରିୱିତକ୍କା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ଅହମେତଂ ଜାନାମି ଅହମେତଂ ପସ୍ସାମି – ‘ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ’’’ତି।

‘‘ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ, ଆୱୁସୋ ନାରଦ, ସଦ୍ଧାୟ ଅଞ୍ଞତ୍ର ରୁଚିୟା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅନୁସ୍ସୱା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଆକାରପରିୱିତକ୍କା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ଅତ୍ଥାୟସ୍ମତୋ ନାରଦସ୍ସ ପଚ୍ଚତ୍ତମେୱ ଞାଣଂ – ‘ଭୱନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନ’’’ନ୍ତି? ‘‘ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ, ଆୱୁସୋ ପୱିଟ୍ଠ, ସଦ୍ଧାୟ ଅଞ୍ଞତ୍ର ରୁଚିୟା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅନୁସ୍ସୱା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଆକାରପରିୱିତକ୍କା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ଅହମେତଂ ଜାନାମି ଅହମେତଂ ପସ୍ସାମି – ‘ଭୱନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନ’’’ନ୍ତି।

‘‘ତେନହାୟସ୍ମା ନାରଦୋ ଅରହଂ ଖୀଣାସୱୋ’’ତି? ‘‘‘ଭୱନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନ’ନ୍ତି ଖୋ ମେ, ଆୱୁସୋ, ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠଂ, ନ ଚମ୍ହି ଅରହଂ ଖୀଣାସୱୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, କନ୍ତାରମଗ୍ଗେ ଉଦପାନୋ। ତତ୍ର ନେୱସ୍ସ ରଜ୍ଜୁ ନ ଉଦକୱାରକୋ। ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଘମ୍ମାଭିତତ୍ତୋ ଘମ୍ମପରେତୋ କିଲନ୍ତୋ ତସିତୋ ପିପାସିତୋ, ସୋ ତଂ ଉଦପାନଂ ଓଲୋକେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ‘ଉଦକ’ନ୍ତି ହି ଖୋ ଞାଣଂ ଅସ୍ସ, ନ ଚ କାୟେନ ଫୁସିତ୍ୱା ୱିହରେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ‘ଭୱନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠଂ, ନ ଚମ୍ହି ଅରହଂ ଖୀଣାସୱୋ’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ପୱିଟ୍ଠଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଏୱଂୱାଦୀ [ଏୱଂୱାଦିଂ (?)] ତ୍ୱଂ, ଆୱୁସୋ ପୱିଟ୍ଠ, ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାରଦଂ କିଂ ୱଦେସୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂୱାଦାହଂ, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାରଦଂ ନ କିଞ୍ଚି ୱଦାମି ଅଞ୍ଞତ୍ର କଲ୍ୟାଣା ଅଞ୍ଞତ୍ର କୁସଲା’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଉପୟନ୍ତିସୁତ୍ତଂ

୬୯ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ…ପେ॰… ‘‘ମହାସମୁଦ୍ଦୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପୟନ୍ତୋ ମହାନଦିୟୋ ଉପୟାପେତି, ମହାନଦିୟୋ ଉପୟନ୍ତିୟୋ କୁନ୍ନଦିୟୋ ଉପୟାପେନ୍ତି, କୁନ୍ନଦିୟୋ ଉପୟନ୍ତିୟୋ ମହାସୋବ୍ଭେ ଉପୟାପେନ୍ତି, ମହାସୋବ୍ଭା ଉପୟନ୍ତା କୁସୋବ୍ଭେ ଉପୟାପେନ୍ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୱିଜ୍ଜା ଉପୟନ୍ତୀ ସଙ୍ଖାରେ ଉପୟାପେତି, ସଙ୍ଖାରା ଉପୟନ୍ତା ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପୟାପେନ୍ତି, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପୟନ୍ତଂ ନାମରୂପଂ ଉପୟାପେତି, ନାମରୂପଂ ଉପୟନ୍ତଂ ସଳାୟତନଂ ଉପୟାପେତି, ସଳାୟତନଂ ଉପୟନ୍ତଂ ଫସ୍ସଂ ଉପୟାପେତି, ଫସ୍ସୋ ଉପୟନ୍ତୋ ୱେଦନଂ ଉପୟାପେତି, ୱେଦନା ଉପୟନ୍ତୀ ତଣ୍ହଂ ଉପୟାପେତି, ତଣ୍ହା ଉପୟନ୍ତୀ ଉପାଦାନଂ ଉପୟାପେତି, ଉପାଦାନଂ ଉପୟନ୍ତଂ ଭୱଂ ଉପୟାପେତି, ଭୱୋ ଉପୟନ୍ତୋ ଜାତିଂ ଉପୟାପେତି, ଜାତି ଉପୟନ୍ତୀ ଜରାମରଣଂ ଉପୟାପେତି।

‘‘ମହାସମୁଦ୍ଦୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପୟନ୍ତୋ ମହାନଦିୟୋ ଅପୟାପେତି, ମହାନଦିୟୋ ଅପୟନ୍ତିୟୋ କୁନ୍ନଦିୟୋ ଅପୟାପେନ୍ତି, କୁନ୍ନଦିୟୋ ଅପୟନ୍ତିୟୋ ମହାସୋବ୍ଭେ ଅପୟାପେନ୍ତି, ମହାସୋବ୍ଭା ଅପୟନ୍ତା କୁସୋବ୍ଭେ ଅପୟାପେନ୍ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୱିଜ୍ଜା ଅପୟନ୍ତୀ ସଙ୍ଖାରେ ଅପୟାପେତି, ସଙ୍ଖାରା ଅପୟନ୍ତା ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅପୟାପେନ୍ତି, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅପୟନ୍ତଂ ନାମରୂପଂ ଅପୟାପେତି, ନାମରୂପଂ ଅପୟନ୍ତଂ ସଳାୟତନଂ ଅପୟାପେତି, ସଳାୟତନଂ ଅପୟନ୍ତଂ ଫସ୍ସଂ ଅପୟାପେତି, ଫସ୍ସୋ ଅପୟନ୍ତୋ ୱେଦନଂ ଅପୟାପେତି, ୱେଦନା ଅପୟନ୍ତୀ ତଣ୍ହଂ ଅପୟାପେତି, ତଣ୍ହା ଅପୟନ୍ତୀ ଉପାଦାନଂ ଅପୟାପେତି, ଉପାଦାନଂ ଅପୟନ୍ତଂ ଭୱଂ ଅପୟାପେତି, ଭୱୋ ଅପୟନ୍ତୋ ଜାତିଂ ଅପୟାପେତି, ଜାତି ଅପୟନ୍ତୀ ଜରାମରଣଂ ଅପୟାପେତୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ସୁସିମସୁତ୍ତଂ

୭୦ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ସକ୍କତୋ ହୋତି ଗରୁକତୋ ମାନିତୋ ପୂଜିତୋ ଅପଚିତୋ ଲାଭୀ ଚୀୱର-ପିଣ୍ଡପାତ-ସେନାସନ-ଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟ-ଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନଂ। ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘୋପି ସକ୍କତୋ ହୋତି ଗରୁକତୋ ମାନିତୋ ପୂଜିତୋ ଅପଚିତୋ ଲାଭୀ ଚୀୱର-ପିଣ୍ଡପାତ-ସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟ-ଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନଂ। ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପନ ପରିବ୍ବାଜକା ଅସକ୍କତା ହୋନ୍ତି ଅଗରୁକତା ଅମାନିତା ଅପୂଜିତା ଅନପଚିତା, ନ ଲାଭିନୋ ଚୀୱର-ପିଣ୍ଡପାତ-ସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟ-ଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନଂ।

ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସୁସିମୋ [ସୁସୀମୋ (ସୀ॰ କ॰)] ପରିବ୍ବାଜକୋ ରାଜଗହେ ପଟିୱସତି ମହତିୟା ପରିବ୍ବାଜକପରିସାୟ ସଦ୍ଧିଂ। ଅଥ ଖୋ ସୁସିମସ୍ସ ପରିବ୍ବାଜକସ୍ସ ପରିସା ସୁସିମଂ ପରିବ୍ବାଜକଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ଆୱୁସୋ ସୁସିମ, ସମଣେ ଗୋତମେ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚର। ତ୍ୱଂ ଧମ୍ମଂ ପରିୟାପୁଣିତ୍ୱା ଅମ୍ହେ ୱାଚେୟ୍ୟାସି [ୱାଚେସ୍ସସି (ପୀ॰ କ॰)] । ତଂ ମୟଂ ଧମ୍ମଂ ପରିୟାପୁଣିତ୍ୱା ଗିହୀନଂ ଭାସିସ୍ସାମ। ଏୱଂ ମୟମ୍ପି ସକ୍କତା ଭୱିସ୍ସାମ ଗରୁକତା ମାନିତା ପୂଜିତା ଅପଚିତା ଲାଭିନୋ ଚୀୱର-ପିଣ୍ଡପାତସେନାସନ-ଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟ-ଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନ’’ନ୍ତି। ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ସୁସିମୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ସକାୟ ପରିସାୟ ପଟିସ୍ସୁଣିତ୍ୱା ୟେନାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ଆନନ୍ଦେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୁସିମୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଚ୍ଛାମହଂ, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରିତୁ’’ନ୍ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ସୁସିମଂ ପରିବ୍ବାଜକଂ ଆଦାୟ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅୟଂ, ଭନ୍ତେ, ସୁସିମୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ଏୱମାହ – ‘ଇଚ୍ଛାମହଂ, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରିତୁ’’ନ୍ତି। ‘‘ତେନହାନନ୍ଦ, ସୁସିମଂ ପବ୍ବାଜେଥା’’ତି । ଅଲତ୍ଥ ଖୋ ସୁସିମୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ପବ୍ବଜ୍ଜଂ, ଅଲତ୍ଥ ଉପସମ୍ପଦଂ।

ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସମ୍ବହୁଲେହି ଭିକ୍ଖୂହି ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଅଞ୍ଞା ବ୍ୟାକତା ହୋତି – ‘‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାମା’’ତି। ଅସ୍ସୋସି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସୁସିମୋ – ‘‘ସମ୍ବହୁଲେହି କିର ଭିକ୍ଖୂହି ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଅଞ୍ଞା ବ୍ୟାକତା – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାମା’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସୁସିମୋ ୟେନ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତେହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସୁସିମୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସଚ୍ଚଂ କିରାୟସ୍ମନ୍ତେହି ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଅଞ୍ଞା ବ୍ୟାକତା – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାମା’’ତି? ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି।

‘‘ଅପି ପନ [ଅପି ନୁ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰) ଏୱମୁପରିପି] ତୁମ୍ହେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ଏୱଂ ଜାନନ୍ତା ଏୱଂ ପସ୍ସନ୍ତା ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋଥ – ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ହୋଥ, ବହୁଧାପି ହୁତ୍ୱା ଏକୋ ହୋଥ; ଆୱିଭାୱଂ, ତିରୋଭାୱଂ, ତିରୋକୁଟ୍ଟଂ ତିରୋପାକାରଂ ତିରୋପବ୍ବତଂ ଅସଜ୍ଜମାନା ଗଚ୍ଛଥ, ସେୟ୍ୟଥାପି ଆକାସେ; ପଥୱିୟାପି ଉମ୍ମୁଜ୍ଜନିମୁଜ୍ଜଂ କରୋଥ, ସେୟ୍ୟଥାପି ଉଦକେ; ଉଦକେପି ଅଭିଜ୍ଜମାନେ ଗଚ୍ଛଥ, ସେୟ୍ୟଥାପି ପଥୱିୟଂ; ଆକାସେପି ପଲ୍ଲଙ୍କେନ କମଥ, ସେୟ୍ୟଥାପି ପକ୍ଖୀ ସକୁଣୋ; ଇମେପି ଚନ୍ଦିମସୂରିୟେ ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକେ ଏୱଂମହାନୁଭାୱେ ପାଣିନା ପରିମସଥ ପରିମଜ୍ଜଥ, ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେଥା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଆୱୁସୋ’’।

‘‘ଅପି ପନ ତୁମ୍ହେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ଏୱଂ ଜାନନ୍ତା ଏୱଂ ପସ୍ସନ୍ତା ଦିବ୍ବାୟ ସୋତଧାତୁୟା ୱିସୁଦ୍ଧାୟ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସିକାୟ ଉଭୋ ସଦ୍ଦେ ସୁଣାଥ ଦିବ୍ବେ ଚ ମାନୁସେ ଚ ୟେ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ଚା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଆୱୁସୋ’’।

‘‘ଅପି ପନ ତୁମ୍ହେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ଏୱଂ ଜାନନ୍ତା ଏୱଂ ପସ୍ସନ୍ତା ପରସତ୍ତାନଂ ପରପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାଥ – ସରାଗଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ସରାଗଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାଥ; ୱୀତରାଗଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ୱୀତରାଗଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାଥ; ସଦୋସଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ସଦୋସଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାଥ; ୱୀତଦୋସଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ୱୀତଦୋସଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାଥ; ସମୋହଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ସମୋହଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାଥ; ୱୀତମୋହଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ୱୀତମୋହଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାଥ; ସଂଖିତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ସଂଖିତ୍ତଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାଥ; ୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାଥ; ମହଗ୍ଗତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ମହଗ୍ଗତଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାଥ; ଅମହଗ୍ଗତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ଅମହଗ୍ଗତଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାଥ ; ସଉତ୍ତରଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ସଉତ୍ତରଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାଥ; ଅନୁତ୍ତରଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ଅନୁତ୍ତରଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାଥ; ସମାହିତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ସମାହିତଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାଥ; ଅସମାହିତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ଅସମାହିତଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାଥ; ୱିମୁତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାଥ ; ଅୱିମୁତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ଅୱିମୁତ୍ତଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାଥା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଆୱୁସୋ’’।

‘‘ଅପି ପନ ତୁମ୍ହେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ଏୱଂ ଜାନନ୍ତା ଏୱଂ ପସ୍ସନ୍ତା ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରଥ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଏକମ୍ପି ଜାତିଂ ଦ୍ୱେପି ଜାତିୟୋ ତିସ୍ସୋପି ଜାତିୟୋ ଚତସ୍ସୋପି ଜାତିୟୋ ପଞ୍ଚପି ଜାତିୟୋ ଦସପି ଜାତିୟୋ ୱୀସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ତିଂସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ଚତ୍ତାରୀସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ପଞ୍ଞାସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ଜାତିସତମ୍ପି ଜାତିସହସ୍ସମ୍ପି ଜାତିସତସହସ୍ସମ୍ପି, ଅନେକେପି ସଂୱଟ୍ଟକପ୍ପେ ଅନେକେପି ୱିୱଟ୍ଟକପ୍ପେ ଅନେକେପି ସଂୱଟ୍ଟୱିୱଟ୍ଟକପ୍ପେ – ‘ଅମୁତ୍ରାସିଂ ଏୱଂନାମୋ ଏୱଂଗୋତ୍ତୋ ଏୱଂୱଣ୍ଣୋ ଏୱମାହାରୋ ଏୱଂସୁଖଦୁକ୍ଖପଟିସଂୱେଦୀ ଏୱମାୟୁପରିୟନ୍ତୋ, ସୋ ତତୋ ଚୁତୋ ଅମୁତ୍ର ଉଦପାଦିଂ; ତତ୍ରାପାସିଂ ଏୱଂନାମୋ ଏୱଂଗୋତ୍ତୋ ଏୱଂୱଣ୍ଣୋ ଏୱମାହାରୋ ଏୱଂସୁଖଦୁକ୍ଖପଟିସଂୱେଦୀ ଏୱମାୟୁପରିୟନ୍ତୋ, ସୋ ତତୋ ଚୁତୋ ଇଧୂପପନ୍ନୋ’ତି। ଇତି ସାକାରଂ ସଉଦ୍ଦେସଂ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରଥା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଆୱୁସୋ’’।

‘‘ଅପି ପନ ତୁମ୍ହେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ଏୱଂ ଜାନନ୍ତା ଏୱଂ ପସ୍ସନ୍ତା ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସଥ ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ, ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାଥ – ‘ଇମେ ୱତ ଭୋନ୍ତୋ ସତ୍ତା କାୟଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା, ଅରିୟାନଂ ଉପୱାଦକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା, ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନା; ଇମେ ୱା ପନ ଭୋନ୍ତୋ ସତ୍ତା କାୟସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା, ଅରିୟାନଂ ଅନୁପୱାଦକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପନ୍ନା’ତି, ଇତି ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସଥ ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ, ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାଥା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଆୱୁସୋ’’।

‘‘ଅପି ପନ ତୁମ୍ହେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ଏୱଂ ଜାନନ୍ତା ଏୱଂ ପସ୍ସନ୍ତା ୟେ ତେ ସନ୍ତା ୱିମୋକ୍ଖା ଅତିକ୍କମ୍ମ ରୂପେ ଆରୁପ୍ପା, ତେ କାୟେନ ଫୁସିତ୍ୱା ୱିହରଥା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଆୱୁସୋ’’।

‘‘ଏତ୍ଥ ଦାନି ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ଇଦଞ୍ଚ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ଇମେସଞ୍ଚ ଧମ୍ମାନଂ ଅସମାପତ୍ତି; ଇଦଂ ନୋ, ଆୱୁସୋ, କଥ’’ନ୍ତି? ‘‘ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତା ଖୋ ମୟଂ, ଆୱୁସୋ ସୁସିମା’’ତି।

‘‘ନ ଖ୍ୱାହଂ ଇମସ୍ସ ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାମି। ସାଧୁ ମେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ତଥା ଭାସନ୍ତୁ ୟଥାହଂ ଇମସ୍ସ ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ‘‘ଆଜାନେୟ୍ୟାସି ୱା ତ୍ୱଂ, ଆୱୁସୋ ସୁସିମ, ନ ୱା ତ୍ୱଂ ଆଜାନେୟ୍ୟାସି ଅଥ ଖୋ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତା ମୟ’’ନ୍ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସୁସିମୋ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସୁସିମୋ ୟାୱତକୋ ତେହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧିଂ ଅହୋସି କଥାସଲ୍ଲାପୋ ତଂ ସବ୍ବଂ ଭଗୱତୋ ଆରୋଚେସି। ‘‘ପୁବ୍ବେ ଖୋ, ସୁସିମ, ଧମ୍ମଟ୍ଠିତିଞାଣଂ, ପଚ୍ଛା ନିବ୍ବାନେ ଞାଣ’’ନ୍ତି।

‘‘ନ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା [ଭଗୱତୋ (ପୀ॰)] ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାମି। ସାଧୁ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ତଥା ଭାସତୁ ୟଥାହଂ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ‘‘ଆଜାନେୟ୍ୟାସି ୱା ତ୍ୱଂ, ସୁସିମ, ନ ୱା ତ୍ୱଂ ଆଜାନେୟ୍ୟାସି, ଅଥ ଖୋ ଧମ୍ମଟ୍ଠିତିଞାଣଂ ପୁବ୍ବେ, ପଚ୍ଛା ନିବ୍ବାନେ ଞାଣଂ’’।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ସୁସିମ, ରୂପଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୱେଦନା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ’’ । ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସଞ୍ଞା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰… ‘‘ସଙ୍ଖାରା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ , ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ସୁସିମ, ୟଂ କିଞ୍ଚି ରୂପଂ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଓଳାରିକଂ ୱା ସୁଖୁମଂ ୱା ହୀନଂ ୱା ପଣୀତଂ ୱା ୟଂ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ୱା, ସବ୍ବଂ ରୂପଂ ନେତଂ ମମ ନେସୋହମସ୍ମି ନ ମେସୋ ଅତ୍ତାତି; ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ୟା କାଚି ୱେଦନା ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଓଳାରିକା ୱା ସୁଖୁମା ୱା ହୀନା ୱା ପଣୀତା ୱା ୟା ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ୱା, ସବ୍ବା ୱେଦନା ନେତଂ ମମ ନେସୋହମସ୍ମି ନ ମେସୋ ଅତ୍ତାତି; ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ୟା କାଚି ସଞ୍ଞା…ପେ॰… ୟେ କେଚି ସଙ୍ଖାରା ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଓଳାରିକା ୱା ସୁଖୁମା ୱା ହୀନା ୱା ପଣୀତା ୱା ୟେ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ୱା, ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ନେତଂ ମମ ନେସୋହମସ୍ମି ନ ମେସୋ ଅତ୍ତାତି; ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ୟଂ କିଞ୍ଚି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଓଳାରିକଂ ୱା ସୁଖୁମଂ ୱା ହୀନଂ ୱା ପଣୀତଂ ୱା ୟଂ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ୱା, ସବ୍ବଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନେତଂ ମମ ନେସୋହମସ୍ମି ନ ମେସୋ ଅତ୍ତାତି; ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ।

‘‘ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ସୁସିମ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ରୂପସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ୱେଦନାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ସଞ୍ଞାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ସଙ୍ଖାରେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି, ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି, ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତି।

‘‘‘ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣ’ନ୍ତି, ସୁସିମ, ପସ୍ସସୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘‘ଭୱପଚ୍ଚୟା ଜାତୀ’ତି, ସୁସିମ, ପସ୍ସସୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘‘ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋ’ତି, ସୁସିମ, ପସ୍ସସୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘‘ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନ’ନ୍ତି, ସୁସିମ, ପସ୍ସସୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହାତି… ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନାତି… ସଳାୟତନପଚ୍ଚୟା ଫସ୍ସୋତି… ନାମରୂପପଚ୍ଚୟା ସଳାୟତନନ୍ତି… ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟା ନାମରୂପନ୍ତି… ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣନ୍ତି… ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରାତି, ସୁସିମ, ପସ୍ସସୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘‘ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣନିରୋଧୋ’ତି, ସୁସିମ, ପସ୍ସସୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ । ‘‘‘ଭୱନିରୋଧା ଜାତିନିରୋଧୋ’ତି ସୁସିମ, ପସ୍ସସୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋତି… ତଣ୍ହାନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋତି… ୱେଦନାନିରୋଧା ତଣ୍ହାନିରୋଧୋତି… ଫସ୍ସନିରୋଧା ୱେଦନାନିରୋଧୋତି… ସଳାୟତନନିରୋଧା ଫସ୍ସନିରୋଧୋତି… ନାମରୂପନିରୋଧା ସଳାୟତନନିରୋଧୋତି… ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧା ନାମରୂପନିରୋଧୋତି… ସଙ୍ଖାରନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋତି… ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋତି, ସୁସିମ, ପସ୍ସସୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଅପି ପନ ତ୍ୱଂ, ସୁସିମ, ଏୱଂ ଜାନନ୍ତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋସି – ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ହୋସି, ବହୁଧାପି ହୁତ୍ୱା ଏକୋ ହୋସି; ଆୱିଭାୱଂ, ତିରୋଭାୱଂ, ତିରୋକୁଟ୍ଟଂ ତିରୋପାକାରଂ ତିରୋପବ୍ବତଂ ଅସଜ୍ଜମାନୋ ଗଚ୍ଛସି, ସେୟ୍ୟଥାପି ଆକାସେ; ପଥୱିୟାପି ଉମ୍ମୁଜ୍ଜନିମୁଜ୍ଜଂ କରୋସି, ସେୟ୍ୟଥାପି ଉଦକେ; ଉଦକେପି ଅଭିଜ୍ଜମାନୋ ଗଚ୍ଛସି, ସେୟ୍ୟଥାପି ପଥୱିୟଂ; ଆକାସେପି ପଲ୍ଲଙ୍କେନ କମସି, ସେୟ୍ୟଥାପି ପକ୍ଖୀ ସକୁଣୋ; ଇମେପି ଚନ୍ଦିମସୂରିୟେ ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକେ ଏୱଂମହାନୁଭାୱେ ପାଣିନା ପରିମସସି ପରିମଜ୍ଜସି, ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେସୀ’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଅପି ପନ ତ୍ୱଂ, ସୁସିମ, ଏୱଂ ଜାନନ୍ତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଦିବ୍ବାୟ ସୋତଧାତୁୟା ୱିସୁଦ୍ଧାୟ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସିକାୟ ଉଭୋ ସଦ୍ଦେ ସୁଣସି ଦିବ୍ବେ ଚ ମାନୁସେ ଚ ୟେ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ଚା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଅପି ପନ ତ୍ୱଂ, ସୁସିମ, ଏୱଂ ଜାନନ୍ତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ପରସତ୍ତାନଂ ପରପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାସି – ସରାଗଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ସରାଗଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାସି…ପେ॰… ୱିମୁତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାସୀ’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଅପି ପନ ତ୍ୱଂ, ସୁସିମ, ଏୱଂ ଜାନନ୍ତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରସି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଏକମ୍ପି ଜାତିଂ…ପେ॰… ଇତି ସାକାରଂ ସଉଦ୍ଦେସଂ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରସୀ’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଅପି ପନ ତ୍ୱଂ, ସୁସିମ, ଏୱଂ ଜାନନ୍ତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସସି ଚୱମାନେ…ପେ॰… ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାସୀ’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଅପି ପନ ତ୍ୱଂ, ସୁସିମ, ଏୱଂ ଜାନନ୍ତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ୟେ ତେ ସନ୍ତା ୱିମୋକ୍ଖା ଅତିକ୍କମ୍ମ ରୂପେ, ଆରୁପ୍ପା ତେ କାୟେନ ଫୁସିତ୍ୱା ୱିହରସୀ’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଏତ୍ଥ ଦାନି, ସୁସିମ, ଇଦଞ୍ଚ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ଇମେସଞ୍ଚ ଧମ୍ମାନଂ ଅସମାପତ୍ତି, ଇଦଂ ନୋ, ସୁସିମ, କଥ’’ନ୍ତି?

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସୁସିମୋ ଭଗୱତୋ ପାଦେସୁ ସିରସା ନିପତିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଚ୍ଚୟୋ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ଅଚ୍ଚଗମା ୟଥାବାଲଂ ୟଥାମୂଳ୍ହଂ ୟଥାଅକୁସଲଂ, ୟ୍ୱାହଂ ଏୱଂ ସ୍ୱାକ୍ଖାତେ ଧମ୍ମୱିନୟେ ଧମ୍ମତ୍ଥେନକୋ ପବ୍ବଜିତୋ। ତସ୍ସ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଅଚ୍ଚୟଂ ଅଚ୍ଚୟତୋ ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାତୁ ଆୟତିଂ ସଂୱରାୟା’’ତି।

‘‘ତଗ୍ଘ ତ୍ୱଂ, ସୁସିମ, ଅଚ୍ଚୟୋ ଅଚ୍ଚଗମା ୟଥାବାଲଂ ୟଥାମୂଳ୍ହଂ ୟଥାଅକୁସଲଂ, ୟୋ ତ୍ୱଂ ଏୱଂ ସ୍ୱାକ୍ଖାତେ ଧମ୍ମୱିନୟେ ଧମ୍ମତ୍ଥେନକୋ ପବ୍ବଜିତୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି , ସୁସିମ, ଚୋରଂ ଆଗୁଚାରିଂ ଗହେତ୍ୱା ରଞ୍ଞୋ ଦସ୍ସେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଅୟଂ ତେ, ଦେୱ, ଚୋରୋ ଆଗୁଚାରୀ, ଇମସ୍ସ ୟଂ ଇଚ୍ଛସି ତଂ ଦଣ୍ଡଂ ପଣେହୀ’ତି। ତମେନଂ ରାଜା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଗଚ୍ଛଥ, ଭୋ, ଇମଂ ପୁରିସଂ ଦଳ୍ହାୟ ରଜ୍ଜୁୟା ପଚ୍ଛାବାହଂ ଗାଳ୍ହବନ୍ଧନଂ ବନ୍ଧିତ୍ୱା ଖୁରମୁଣ୍ଡଂ କରିତ୍ୱା ଖରସ୍ସରେନ ପଣୱେନ ରଥିୟାୟ ରଥିୟଂ ସିଙ୍ଘାଟକେନ ସିଙ୍ଘାଟକଂ ପରିନେତ୍ୱା ଦକ୍ଖିଣେନ ଦ୍ୱାରେନ ନିକ୍ଖାମେତ୍ୱା ଦକ୍ଖିଣତୋ ନଗରସ୍ସ ସୀସଂ ଛିନ୍ଦଥା’ତି । ତମେନଂ ରଞ୍ଞୋ ପୁରିସା ଦଳ୍ହାୟ ରଜ୍ଜୁୟା ପଚ୍ଛାବାହଂ ଗାଳ୍ହବନ୍ଧନଂ ବନ୍ଧିତ୍ୱା ଖୁରମୁଣ୍ଡଂ କରିତ୍ୱା ଖରସ୍ସରେନ ପଣୱେନ ରଥିୟାୟ ରଥିୟଂ ସିଙ୍ଘାଟକେନ ସିଙ୍ଘାଟକଂ ପରିନେତ୍ୱା ଦକ୍ଖିଣେନ ଦ୍ୱାରେନ ନିକ୍ଖାମେତ୍ୱା ଦକ୍ଖିଣତୋ ନଗରସ୍ସ ସୀସଂ ଛିନ୍ଦେୟ୍ୟୁଂ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ସୁସିମ, ଅପି ନୁ ସୋ ପୁରିସୋ ତତୋନିଦାନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦିୟେଥା’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ଖୋ ସୋ, ସୁସିମ, ପୁରିସୋ ତତୋନିଦାନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦିୟେଥ [ପଟିସଂୱେଦିୟେଥ ୱା, ନ ୱା ପଟିସଂୱେଦିୟେଥ (କ॰)] । ୟା ଏୱଂ ସ୍ୱାକ୍ଖାତେ ଧମ୍ମୱିନୟେ ଧମ୍ମତ୍ଥେନକସ୍ସ ପବ୍ବଜ୍ଜା, ଅୟଂ ତତୋ ଦୁକ୍ଖୱିପାକତରା ଚ କଟୁକୱିପାକତରା ଚ, ଅପି ଚ ୱିନିପାତାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ୟତୋ ଚ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ସୁସିମ, ଅଚ୍ଚୟଂ ଅଚ୍ଚୟତୋ ଦିସ୍ୱା ୟଥାଧମ୍ମଂ ପଟିକରୋସି ତଂ ତେ ମୟଂ ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାମ। ୱୁଦ୍ଧି ହେସା, ସୁସିମ, ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ୟୋ ଅଚ୍ଚୟଂ ଅଚ୍ଚୟତୋ ଦିସ୍ୱା ୟଥାଧମ୍ମଂ ପଟିକରୋତି, ଆୟତିଞ୍ଚ [ଆୟତିଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ଦସମଂ।

ମହାୱଗ୍ଗୋ ସତ୍ତମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଦ୍ୱେ ଅସ୍ସୁତୱତା ୱୁତ୍ତା, ପୁତ୍ତମଂସେନ ଚାପରଂ।

ଅତ୍ଥିରାଗୋ ଚ ନଗରଂ, ସମ୍ମସଂ ନଳକଲାପିୟଂ।

କୋସମ୍ବୀ ଉପୟନ୍ତି ଚ, ଦସମୋ ସୁସିମେନ ଚାତି [ଦସମୋ ୱୁତ୍ତୋ ସୁସୀମେନାତି (ସୀ॰)] ॥

୮. ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣୱଗ୍ଗୋ

୧. ଜରାମରଣସୁତ୍ତଂ

୭୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ , ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଜରାମରଣଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ଜରାମରଣସମୁଦୟଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ଜରାମରଣନିରୋଧଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ଜରାମରଣନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ନ ମେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମଣେସୁ ୱା ସମଣସମ୍ମତା ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସମ୍ମତା, ନ ଚ ପନ ତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଂ ୱା ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଂ ୱା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତି।

‘‘ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଜରାମରଣଂ ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰… ପଟିପଦଂ ପଜାନନ୍ତି, ତେ ଖୋ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମଣେସୁ ଚେୱ ସମଣସମ୍ମତା ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣସମ୍ମତା, ତେ ଚ ପନାୟସ୍ମନ୍ତୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତୀ’’ତି। (ସୁତ୍ତନ୍ତୋ ଏକୋ)। ପଠମଂ।

୨-୧୧. ଜାତିସୁତ୍ତାଦିଦସକଂ

୭୨ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ଜାତିଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰…।

(୩) ଭୱଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰…।

(୪) ଉପାଦାନଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰…।

(୫) ତଣ୍ହଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰…।

(୬) ୱେଦନଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰…।

(୭) ଫସ୍ସଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰…।

(୮) ସଳାୟତନଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰…।

(୯) ନାମରୂପଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰…।

(୧୦) ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰…।

(୧୧) ‘‘ସଙ୍ଖାରେ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ସଙ୍ଖାରସମୁଦୟଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰… ସଙ୍ଖାରେ ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰… ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତୀ’’ତି। ଏକାଦସମଂ।

ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣୱଗ୍ଗୋ ଅଟ୍ଠମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ପଚ୍ଚୟେକାଦସ ୱୁତ୍ତା, ଚତୁସଚ୍ଚୱିଭଜ୍ଜନା।

ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣୱଗ୍ଗୋ, ନିଦାନେ ଭୱତି ଅଟ୍ଠମୋ॥

ୱଗ୍ଗୁଦ୍ଦାନଂ –

ବୁଦ୍ଧୋ ଆହାରୋ ଦସବଲୋ, କଳାରୋ ଗହପତିପଞ୍ଚମୋ।

ଦୁକ୍ଖୱଗ୍ଗୋ ମହାୱଗ୍ଗୋ, ଅଟ୍ଠମୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣୋତି॥

୯. ଅନ୍ତରପେୟ୍ୟାଲଂ

୧. ସତ୍ଥୁସୁତ୍ତଂ

୭୩ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଜରାମରଣଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜାନତା ଅପସ୍ସତା ୟଥାଭୂତଂ ଜରାମରଣେ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣାୟ ସତ୍ଥା ପରିୟେସିତବ୍ବୋ; ଜରାମରଣସମୁଦୟଂ ଅଜାନତା ଅପସ୍ସତା ୟଥାଭୂତଂ ଜରାମରଣସମୁଦୟେ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣାୟ ସତ୍ଥା ପରିୟେସିତବ୍ବୋ; ଜରାମରଣନିରୋଧଂ ଅଜାନତା ଅପସ୍ସତା ୟଥାଭୂତଂ ଜରାମରଣନିରୋଧେ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣାୟ ସତ୍ଥା ପରିୟେସିତବ୍ବୋ; ଜରାମରଣନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ଅଜାନତା ଅପସ୍ସତା ୟଥାଭୂତଂ ଜରାମରଣନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣାୟ ସତ୍ଥା ପରିୟେସିତବ୍ବୋ’’ତି। (ସୁତ୍ତନ୍ତୋ ଏକୋ)। ପଠମଂ।

(ସବ୍ବେସଂ ପେୟ୍ୟାଲୋ ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବୋ)

୨-୧୧. ଦୁତିୟସତ୍ଥୁସୁତ୍ତାଦିଦସକଂ

(୨) ଜାତିଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜାନତା ଅପସ୍ସତା ୟଥାଭୂତଂ…ପେ॰…।

(୩) ଭୱଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜାନତା ଅପସ୍ସତା ୟଥାଭୂତଂ…ପେ॰…।

(୪) ଉପାଦାନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜାନତା ଅପସ୍ସତା ୟଥାଭୂତଂ…ପେ॰…।

(୫) ତଣ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜାନତା ଅପସ୍ସତା ୟଥାଭୂତଂ…ପେ॰…।

(୬) ୱେଦନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜାନତା ଅପସ୍ସତା ୟଥାଭୂତଂ…ପେ॰…।

(୭) ଫସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜାନତା ଅପସ୍ସତା ୟଥାଭୂତଂ…ପେ॰…।

(୮) ସଳାୟତନଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜାନତା ଅପସ୍ସତା ୟଥାଭୂତଂ…ପେ॰…।

(୯) ନାମରୂପଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜାନତା ଅପସ୍ସତା ୟଥାଭୂତଂ…ପେ॰…।

(୧୦) ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜାନତା ଅପସ୍ସତା ୟଥାଭୂତଂ…ପେ॰…।

(୧୧) ‘‘ସଙ୍ଖାରେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜାନତା ଅପସ୍ସତା ୟଥାଭୂତଂ ସଙ୍ଖାରେସୁ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣାୟ ସତ୍ଥା ପରିୟେସିତବ୍ବୋ; ସଙ୍ଖାରସମୁଦୟଂ ଅଜାନତା ଅପସ୍ସତା ୟଥାଭୂତଂ ସଙ୍ଖାରସମୁଦୟେ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣାୟ ସତ୍ଥା ପରିୟେସିତବ୍ବୋ; ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଂ ଅଜାନତା ଅପସ୍ସତା ୟଥାଭୂତଂ ସଙ୍ଖାରନିରୋଧେ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣାୟ ସତ୍ଥା ପରିୟେସିତବ୍ବୋ; ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ଅଜାନତା ଅପସ୍ସତା ୟଥାଭୂତଂ ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣାୟ ସତ୍ଥା ପରିୟେସିତବ୍ବୋ’’ତି। ଏକାଦସମଂ।

(ସବ୍ବେସଂ ଚତୁସଚ୍ଚିକଂ କାତବ୍ବଂ)।

୨-୧୨. ସିକ୍ଖାସୁତ୍ତାଦିପେୟ୍ୟାଲଏକାଦସକଂ

(୨) ‘‘ଜରାମରଣଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜାନତା ଅପସ୍ସତା ୟଥାଭୂତଂ ଜରାମରଣେ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣାୟ ସିକ୍ଖା କରଣୀୟା।

(ପେୟ୍ୟାଲୋ। ଚତୁସଚ୍ଚିକଂ କାତବ୍ବଂ)।

(୩) ଜରାମରଣଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜାନତା…ପେ॰… ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰…।

(୪) ଜରାମରଣଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜାନତା…ପେ॰… ଛନ୍ଦୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰…।

(୫) ଜରାମରଣଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜାନତା…ପେ॰… ଉସ୍ସୋଳ୍ହୀ କରଣୀୟା…ପେ॰…।

(୬) ଜରାମରଣଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜାନତା…ପେ॰… ଅପ୍ପଟିୱାନୀ କରଣୀୟା…ପେ॰…।

(୭) ଜରାମରଣଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜାନତା…ପେ॰… ଆତପ୍ପଂ କରଣୀୟଂ…ପେ॰…।

(୮) ଜରାମରଣଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜାନତା…ପେ॰… ୱୀରିୟଂ କରଣୀୟଂ…ପେ॰…।

(୯) ଜରାମରଣଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜାନତା…ପେ॰… ସାତଚ୍ଚଂ କରଣୀୟଂ…ପେ॰…।

(୧୦) ଜରାମରଣଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜାନତା…ପେ॰… ସତି କରଣୀୟା…ପେ॰…।

(୧୧) ଜରାମରଣଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜାନତା…ପେ॰… ସମ୍ପଜଞ୍ଞଂ କରଣୀୟଂ…ପେ॰…।

(୧୨) ଜରାମରଣଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜାନତା…ପେ॰… ଅପ୍ପମାଦୋ କରଣୀୟୋ…ପେ॰…।

ଅନ୍ତରପେୟ୍ୟାଲୋ ନୱମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ସତ୍ଥା ସିକ୍ଖା ଚ ୟୋଗୋ ଚ, ଛନ୍ଦୋ ଉସ୍ସୋଳ୍ହିପଞ୍ଚମୀ।

ଅପ୍ପଟିୱାନି ଆତପ୍ପଂ, ୱୀରିୟଂ ସାତଚ୍ଚମୁଚ୍ଚତି।

ସତି ଚ ସମ୍ପଜଞ୍ଞଞ୍ଚ, ଅପ୍ପମାଦେନ ଦ୍ୱାଦସାତି॥

ସୁତ୍ତନ୍ତା ଅନ୍ତରପେୟ୍ୟାଲା ନିଟ୍ଠିତା।

ପରେ ତେ ଦ୍ୱାଦସ ହୋନ୍ତି, ସୁତ୍ତା ଦ୍ୱତ୍ତିଂସ ସତାନି।

ଚତୁସଚ୍ଚେନ ତେ ୱୁତ୍ତା, ପେୟ୍ୟାଲଅନ୍ତରମ୍ହି ୟେତି [ପେୟ୍ୟାଲା ଅନ୍ତରମ୍ହି ୟେତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ॥

ଅନ୍ତରପେୟ୍ୟାଲେସୁ ଉଦ୍ଦାନଂ ସମତ୍ତଂ।

ନିଦାନସଂୟୁତ୍ତଂ ସମତ୍ତଂ।

୨. ଅଭିସମୟସଂୟୁତ୍ତଂ

୧. ନଖସିଖାସୁତ୍ତଂ

୭୪ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ପରିତ୍ତଂ ନଖସିଖାୟଂ ପଂସୁଂ ଆରୋପେତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତମଂ ନୁ ଖୋ ବହୁତରଂ, ୟୋ ୱାୟଂ [ୟୋ ଚାୟଂ (ସବ୍ବତ୍ଥ) ଦୁତିୟସୁତ୍ତାଦୀସୁ ପନ ୱାସଦ୍ଦୋୟେୱ ଦିସ୍ସତି] ମୟା ପରିତ୍ତୋ ନଖସିଖାୟଂ ପଂସୁ ଆରୋପିତୋ, ଅୟଂ ୱା ମହାପଥୱୀ’’ତି?

‘‘ଏତଦେୱ, ଭନ୍ତେ, ବହୁତରଂ, ୟଦିଦଂ ମହାପଥୱୀ। ଅପ୍ପମତ୍ତକୋ ଭଗୱତା ପରିତ୍ତୋ ନଖସିଖାୟଂ ପଂସୁ ଆରୋପିତୋ। ନେୱ ସତିମଂ କଲଂ ଉପେତି ନ ସହସ୍ସିମଂ କଲଂ ଉପେତି ନ ସତସହସ୍ସିମଂ କଲଂ ଉପେତି ମହାପଥୱିଂ ଉପନିଧାୟ ଭଗୱତା ପରିତ୍ତୋ ନଖସିଖାୟଂ ପଂସୁ ଆରୋପିତୋ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅଭିସମେତାୱିନୋ ଏତଦେୱ ବହୁତରଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୟଦିଦଂ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଂ; ଅପ୍ପମତ୍ତକଂ ଅୱସିଟ୍ଠଂ। ନେୱ ସତିମଂ କଲଂ ଉପେତି ନ ସହସ୍ସିମଂ କଲଂ ଉପେତି ନ ସତସହସ୍ସିମଂ କଲଂ ଉପେତି ପୁରିମଂ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧଂ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଂ ଉପନିଧାୟ ୟଦିଦଂ ସତ୍ତକ୍ଖତ୍ତୁଂପରମତା। ଏୱଂ ମହତ୍ଥିୟୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ; ଏୱଂ ମହତ୍ଥିୟୋ ଧମ୍ମଚକ୍ଖୁପଟିଲାଭୋ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ପୋକ୍ଖରଣୀସୁତ୍ତଂ

୭୫ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୋକ୍ଖରଣୀ ପଞ୍ଞାସୟୋଜନାନି ଆୟାମେନ ପଞ୍ଞାସୟୋଜନାନି ୱିତ୍ଥାରେନ ପଞ୍ଞାସୟୋଜନାନି ଉବ୍ବେଧେନ, ପୁଣ୍ଣା ଉଦକସ୍ସ ସମତିତ୍ତିକା କାକପେୟ୍ୟା। ତତୋ ପୁରିସୋ କୁସଗ୍ଗେନ ଉଦକଂ ଉଦ୍ଧରେୟ୍ୟ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ , କତମଂ ନୁ ଖୋ ବହୁତରଂ, ୟଂ ୱା କୁସଗ୍ଗେନ ଉଦକଂ ଉବ୍ଭତଂ ୟଂ ୱା ପୋକ୍ଖରଣିୟା ଉଦକ’’ନ୍ତି?

‘‘ଏତଦେୱ, ଭନ୍ତେ, ବହୁତରଂ, ୟଦିଦଂ ପୋକ୍ଖରଣିୟା ଉଦକଂ। ଅପ୍ପମତ୍ତକଂ କୁସଗ୍ଗେନ ଉଦକଂ ଉବ୍ଭତଂ। ନେୱ ସତିମଂ କଲଂ ଉପେତି ନ ସହସ୍ସିମଂ କଲଂ ଉପେତି ନ ସତସହସ୍ସିମଂ କଲଂ ଉପେତି ପୋକ୍ଖରଣିୟା ଉଦକଂ ଉପନିଧାୟ କୁସଗ୍ଗେନ ଉଦକଂ ଉବ୍ଭତ’’ନ୍ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅଭିସମେତାୱିନୋ ଏତଦେୱ ବହୁତରଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୟଦିଦଂ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଂ; ଅପ୍ପମତ୍ତକଂ ଅୱସିଟ୍ଠଂ। ନେୱ ସତିମଂ କଲଂ ଉପେତି ନ ସହସ୍ସିମଂ କଲଂ ଉପେତି ନ ସତସହସ୍ସିମଂ କଲଂ ଉପେତି ପୁରିମଂ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧଂ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଂ ଉପନିଧାୟ, ୟଦିଦଂ ସତ୍ତକ୍ଖତ୍ତୁଂପରମତା। ଏୱଂ ମହତ୍ଥିୟୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ; ଏୱଂ ମହତ୍ଥିୟୋ ଧମ୍ମଚକ୍ଖୁପଟିଲାଭୋ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ସମ୍ଭେଜ୍ଜଉଦକସୁତ୍ତଂ

୭୬ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟତ୍ଥିମା ମହାନଦିୟୋ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଗଙ୍ଗା ୟମୁନା ଅଚିରୱତୀ ସରଭୂ ମହୀ, ତତୋ ପୁରିସୋ ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି ଉଦ୍ଧରେୟ୍ୟ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତମଂ ନୁ ଖୋ ବହୁତରଂ, ୟାନି ୱା ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି ଉବ୍ଭତାନି ୟଂ ୱା ସମ୍ଭେଜ୍ଜଉଦକ’’ନ୍ତି?

‘‘ଏତଦେୱ, ଭନ୍ତେ, ବହୁତରଂ ୟଦିଦଂ ସମ୍ଭେଜ୍ଜଉଦକଂ; ଅପ୍ପମତ୍ତକାନି ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି ଉବ୍ଭତାନି। ନେୱ ସତିମଂ କଲଂ ଉପେନ୍ତି ନ ସହସ୍ସିମଂ କଲଂ ଉପେନ୍ତି ନ ସତସହସ୍ସିମଂ କଲଂ ଉପେନ୍ତି ସମ୍ଭେଜ୍ଜଉଦକଂ ଉପନିଧାୟ ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି ଉବ୍ଭତାନୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଧମ୍ମଚକ୍ଖୁପଟିଲାଭୋ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଦୁତିୟସମ୍ଭେଜ୍ଜଉଦକସୁତ୍ତଂ

୭୭ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟତ୍ଥିମା ମହାନଦିୟୋ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଗଙ୍ଗା ୟମୁନା ଅଚିରୱତୀ ସରଭୂ ମହୀ, ତଂ ଉଦକଂ ପରିକ୍ଖୟଂ ପରିୟାଦାନଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଠପେତ୍ୱା ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତମଂ ନୁ ଖୋ ବହୁତରଂ, ୟଂ ୱା ସମ୍ଭେଜ୍ଜଉଦକଂ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଂ ୟାନି ୱା ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି ଅୱସିଟ୍ଠାନୀ’’ତି?

‘‘ଏତଦେୱ, ଭନ୍ତେ, ବହୁତରଂ ସମ୍ଭେଜ୍ଜଉଦକଂ ୟଦିଦଂ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଂ; ଅପ୍ପମତ୍ତକାନି ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି ଅୱସିଟ୍ଠାନି। ନେୱ ସତିମଂ କଲଂ ଉପେନ୍ତି ନ ସହସ୍ସିମଂ କଲଂ ଉପେନ୍ତି ନ ସତସହସ୍ସିମଂ କଲଂ ଉପେନ୍ତି ସମ୍ଭେଜ୍ଜଉଦକଂ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଂ ଉପନିଧାୟ ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି ଅୱସିଟ୍ଠାନୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଧମ୍ମଚକ୍ଖୁପଟିଲାଭୋ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ପଥୱୀସୁତ୍ତଂ

୭୮ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ମହାପଥୱିୟା ସତ୍ତ କୋଲଟ୍ଠିମତ୍ତିୟୋ ଗୁଳିକା ଉପନିକ୍ଖିପେୟ୍ୟ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତମଂ ନୁ ଖୋ ବହୁତରଂ, ୟା ୱା ସତ୍ତ କୋଲଟ୍ଠିମତ୍ତିୟୋ ଗୁଳିକା ଉପନିକ୍ଖିତ୍ତା ଅୟଂ [ୟା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ୱା ମହାପଥୱୀ’’ତି?

‘‘ଏତଦେୱ, ଭନ୍ତେ, ବହୁତରଂ, ୟଦିଦଂ ମହାପଥୱୀ; ଅପ୍ପମତ୍ତିକା ସତ୍ତ କୋଲଟ୍ଠିମତ୍ତିୟୋ ଗୁଳିକା ଉପନିକ୍ଖିତ୍ତା। ନେୱ ସତିମଂ କଲଂ ଉପେନ୍ତି ନ ସହସ୍ସିମଂ କଲଂ ଉପେନ୍ତି ନ ସତସହସ୍ସିମଂ କଲଂ ଉପେନ୍ତି ମହାପଥୱିଂ ଉପନିଧାୟ ସତ୍ତ କୋଲଟ୍ଠିମତ୍ତିୟୋ ଗୁଳିକା ଉପନିକ୍ଖିତ୍ତା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଧମ୍ମଚକ୍ଖୁପଟିଲାଭୋ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଦୁତିୟପଥୱୀସୁତ୍ତଂ

୭୯ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାପଥୱୀ ପରିକ୍ଖୟଂ ପରିୟାଦାନଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ଠପେତ୍ୱା ସତ୍ତ କୋଲଟ୍ଠିମତ୍ତିୟୋ ଗୁଳିକା। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତମଂ ନୁ ଖୋ ବହୁତରଂ, ୟଂ ୱା ମହାପଥୱିୟା ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଂ ୟା ୱା ସତ୍ତ କୋଲଟ୍ଠିମତ୍ତିୟୋ ଗୁଳିକା ଅୱସିଟ୍ଠା’’ତି?

‘‘ଏତଦେୱ ଭନ୍ତେ, ବହୁତରଂ, ମହାପଥୱିୟା, ୟଦିଦଂ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଂ; ଅପ୍ପମତ୍ତିକା ସତ୍ତ କୋଲଟ୍ଠିମତ୍ତିୟୋ ଗୁଳିକା ଅୱସିଟ୍ଠା। ନେୱ ସତିମଂ କଲଂ ଉପେନ୍ତି ନ ସହସ୍ସିମଂ କଲଂ ଉପେନ୍ତି ନ ସତସହସ୍ସିମଂ କଲଂ ଉପେନ୍ତି ମହାପଥୱିୟା ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଂ ଉପନିଧାୟ ସତ୍ତ କୋଲଟ୍ଠିମତ୍ତିୟୋ ଗୁଳିକା ଅୱସିଟ୍ଠା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଧମ୍ମଚକ୍ଖୁପଟିଲାଭୋ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ସମୁଦ୍ଦସୁତ୍ତଂ

୮୦ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ମହାସମୁଦ୍ଦତୋ ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି ଉଦ୍ଧରେୟ୍ୟ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ , କତମଂ ନୁ ଖୋ ବହୁତରଂ, ୟାନି ୱା ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି ଉବ୍ଭତାନି ୟଂ ୱା ମହାସମୁଦ୍ଦେ ଉଦକ’’ନ୍ତି?

‘‘ଏତଦେୱ , ଭନ୍ତେ, ବହୁତରଂ, ୟଦିଦଂ ମହାସମୁଦ୍ଦେ ଉଦକଂ; ଅପ୍ପମତ୍ତକାନି ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି ଉବ୍ଭତାନି। ନେୱ ସତିମଂ କଲଂ ଉପେନ୍ତି ନ ସହସ୍ସିମଂ କଲଂ ଉପେନ୍ତି ନ ସତସହସ୍ସିମଂ କଲଂ ଉପେନ୍ତି ମହାସମୁଦ୍ଦେ ଉଦକଂ ଉପନିଧାୟ ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି ଉବ୍ଭତାନୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଧମ୍ମଚକ୍ଖୁପଟିଲାଭୋ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଦୁତିୟସମୁଦ୍ଦସୁତ୍ତଂ

୮୧ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାସମୁଦ୍ଦୋ ପରିକ୍ଖୟଂ ପରିୟାଦାନଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ଠପେତ୍ୱା ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତମଂ ନୁ ଖୋ ବହୁତରଂ, ୟଂ ୱା ମହାସମୁଦ୍ଦେ ଉଦକଂ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିନ୍ନଂ ୟାନି ୱା ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି ଅୱସିଟ୍ଠାନୀ’’ତି?

‘‘ଏତଦେୱ, ଭନ୍ତେ, ବହୁତରଂ ମହାସମୁଦ୍ଦେ ଉଦକଂ, ୟଦିଦଂ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଂ; ଅପ୍ପମତ୍ତକାନି ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି ଅୱସିଟ୍ଠାନି। ନେୱ ସତିମଂ କଲଂ ଉପେନ୍ତି ନ ସହସ୍ସିମଂ କଲଂ ଉପେନ୍ତି ନ ସତସହସ୍ସିମଂ କଲଂ ଉପେନ୍ତି ମହାସମୁଦ୍ଦେ ଉଦକଂ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଂ ଉପନିଧାୟ ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି ଅୱସିଟ୍ଠାନୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଧମ୍ମଚକ୍ଖୁପଟିଲାଭୋ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ପବ୍ବତସୁତ୍ତଂ

୮୨ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ହିମୱତୋ ପବ୍ବତରାଜସ୍ସ ସତ୍ତ ସାସପମତ୍ତିୟୋ ପାସାଣସକ୍ଖରା ଉପନିକ୍ଖିପେୟ୍ୟ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତମଂ ନୁ ଖୋ ବହୁତରଂ, ୟା ୱା ସତ୍ତ ସାସପମତ୍ତିୟୋ ପାସାଣସକ୍ଖରା ଉପନିକ୍ଖିତ୍ତା ୟୋ ୱା ହିମୱା [ଉପନିକ୍ଖିତ୍ତା, ହିମୱା ୱା (ସୀ॰)] ପବ୍ବତରାଜା’’ତି?

‘‘ଏତଦେୱ, ଭନ୍ତେ, ବହୁତରଂ ୟଦିଦଂ ହିମୱା ପବ୍ବତରାଜା; ଅପ୍ପମତ୍ତିକା ସତ୍ତ ସାସପମତ୍ତିୟୋ ପାସାଣସକ୍ଖରା ଉପନିକ୍ଖିତ୍ତା। ନେୱ ସତିମଂ କଲଂ ଉପେନ୍ତି ନ ସହସ୍ସିମଂ କଲଂ ଉପେନ୍ତି ନ ସତସହସ୍ସିମଂ କଲଂ ଉପେନ୍ତି ହିମୱନ୍ତଂ ପବ୍ବତରାଜାନଂ ଉପନିଧାୟ ସତ୍ତ ସାସପମତ୍ତିୟୋ ପାସାଣସକ୍ଖରା ଉପନିକ୍ଖିତ୍ତା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ…ପେ॰… ଧମ୍ମଚକ୍ଖୁପଟିଲାଭୋ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଦୁତିୟପବ୍ବତସୁତ୍ତଂ

୮୩ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ହିମୱା ପବ୍ବତରାଜା ପରିକ୍ଖୟଂ ପରିୟାଦାନଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ଠପେତ୍ୱା ସତ୍ତ ସାସପମତ୍ତିୟୋ ପାସାଣସକ୍ଖରା। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତମଂ ନୁ ଖୋ ବହୁତରଂ, ୟଂ ୱା ହିମୱତୋ ପବ୍ବତରାଜସ୍ସ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଂ ୟା ୱା ସତ୍ତ ସାସପମତ୍ତିୟୋ ପାସାଣସକ୍ଖରା ଅୱସିଟ୍ଠା’’ତି?

‘‘ଏତଦେୱ, ଭନ୍ତେ, ବହୁତରଂ ହିମୱତୋ ପବ୍ବତରାଜସ୍ସ ୟଦିଦଂ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଂ; ଅପ୍ପମତ୍ତିକା ସତ୍ତ ସାସପମତ୍ତିୟୋ ପାସାଣସକ୍ଖରା ଅୱସିଟ୍ଠା। ନେୱ ସତିମଂ କଲଂ ଉପେନ୍ତି ନ ସହସ୍ସିମଂ କଲଂ ଉପେନ୍ତି ନ ସତସହସ୍ସିମଂ କଲଂ ଉପେନ୍ତି ହିମୱତୋ ପବ୍ବତରାଜସ୍ସ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଂ ଉପନିଧାୟ ସତ୍ତ ସାସପମତ୍ତିୟୋ ପାସାଣସକ୍ଖରା ଅୱସିଟ୍ଠା’’ତି।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅଭିସମେତାୱିନୋ ଏତଦେୱ ବହୁତରଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୟଦିଦଂ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଂ; ଅପ୍ପମତ୍ତକଂ ଅୱସିଟ୍ଠଂ। ନେୱ ସତିମଂ କଲଂ ଉପେତି ନ ସହସ୍ସିମଂ କଲଂ ଉପେତି ନ ସତସହସ୍ସିମଂ କଲଂ ଉପେତି ପୁରିମଂ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧଂ ପରିକ୍ଖୀଣଂ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଂ ଉପନିଧାୟ ୟଦିଦଂ ସତ୍ତକ୍ଖତ୍ତୁଂପରମତା। ଏୱଂ ମହତ୍ଥିୟୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ, ଏୱଂ ମହତ୍ଥିୟୋ ଧମ୍ମଚକ୍ଖୁପଟିଲାଭୋ’’ତି। ଦସମଂ।

୧୧. ତତିୟପବ୍ବତସୁତ୍ତଂ

୮୪ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ସିନେରୁସ୍ସ ପବ୍ବତରାଜସ୍ସ ସତ୍ତ ମୁଗ୍ଗମତ୍ତିୟୋ ପାସାଣସକ୍ଖରା ଉପନିକ୍ଖିପେୟ୍ୟ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତମଂ ନୁ ଖୋ ବହୁତରଂ, ୟା ୱା ସତ୍ତ ମୁଗ୍ଗମତ୍ତିୟୋ ପାସାଣସକ୍ଖରା ଉପନିକ୍ଖିତ୍ତା ୟୋ ୱା ସିନେରୁ [ଉପନିକ୍ଖିତ୍ତା, ସିନେରୁ ୱା (ସୀ॰)] ପବ୍ବତରାଜା’’ତି?

‘‘ଏତଦେୱ, ଭନ୍ତେ, ବହୁତରଂ ୟଦିଦଂ ସିନେରୁ ପବ୍ବତରାଜା; ଅପ୍ପମତ୍ତିକା ସତ୍ତ ମୁଗ୍ଗମତ୍ତିୟୋ ପାସାଣସକ୍ଖରା ଉପନିକ୍ଖିତ୍ତା। ନେୱ ସତିମଂ କଲଂ ଉପେନ୍ତି ନ ସହସ୍ସିମଂ କଲଂ ଉପେନ୍ତି ନ ସତସହସ୍ସିମଂ କଲଂ ଉପେନ୍ତି ସିନେରୁଂ ପବ୍ବତରାଜାନଂ ଉପନିଧାୟ ସତ୍ତ ମୁଗ୍ଗମତ୍ତିୟୋ ପାସାଣସକ୍ଖରା ଉପନିକ୍ଖିତ୍ତା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅଧିଗମଂ ଉପନିଧାୟ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟସମଣବ୍ରାହ୍ମଣପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଅଧିଗମୋ ନେୱ ସତିମଂ କଲଂ ଉପେତି ନ ସହସ୍ସିମଂ କଲଂ ଉପେତି ନ ସତସହସ୍ସିମଂ କଲଂ ଉପେତି। ଏୱଂ ମହାଧିଗମୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ, ଏୱଂ ମହାଭିଞ୍ଞୋ’’ତି। ଏକାଦସମଂ।

ଅଭିସମୟସଂୟୁତ୍ତଂ ସମତ୍ତଂ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ନଖସିଖା ପୋକ୍ଖରଣୀ, ସମ୍ଭେଜ୍ଜଉଦକେ ଚ ଦ୍ୱେ।

ଦ୍ୱେ ପଥୱୀ ଦ୍ୱେ ସମୁଦ୍ଦା, ତୟୋ ଚ ପବ୍ବତୂପମାତି॥

୩. ଧାତୁସଂୟୁତ୍ତଂ

୧. ନାନତ୍ତୱଗ୍ଗୋ

୧. ଧାତୁନାନତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୮୫ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଧାତୁନାନତ୍ତଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ? ଚକ୍ଖୁଧାତୁ ରୂପଧାତୁ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ, ସୋତଧାତୁ ସଦ୍ଦଧାତୁ ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ, ଘାନଧାତୁ ଗନ୍ଧଧାତୁ ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ, ଜିୱ୍ହାଧାତୁ ରସଧାତୁ ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ, କାୟଧାତୁ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଧାତୁ କାୟୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ, ମନୋଧାତୁ ଧମ୍ମଧାତୁ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତ’’ନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. ଫସ୍ସନାନତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୮୬ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଧାତୁନାନତ୍ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ? ଚକ୍ଖୁଧାତୁ ସୋତଧାତୁ ଘାନଧାତୁ ଜିୱ୍ହାଧାତୁ କାୟଧାତୁ ମନୋଧାତୁ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ’’।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ? ଚକ୍ଖୁଧାତୁଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ। ସୋତଧାତୁଂ ପଟିଚ୍ଚ… ଘାନଧାତୁଂ ପଟିଚ୍ଚ … ଜିୱ୍ହାଧାତୁଂ ପଟିଚ୍ଚ… କାୟଧାତୁଂ ପଟିଚ୍ଚ… ମନୋଧାତୁଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ। ଏୱଂ ଖୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଫସ୍ସନାନତ୍ତ’’ନ୍ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ନୋଫସ୍ସନାନତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୮୭ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଧାତୁନାନତ୍ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ, ନୋ ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧାତୁନାନତ୍ତଂ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ? ଚକ୍ଖୁଧାତୁ…ପେ॰… ମନୋଧାତୁ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ’’।

‘‘କଥଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ, ନୋ ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧାତୁନାନତ୍ତଂ? ଚକ୍ଖୁଧାତୁଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ, ନୋ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁଧାତୁ…ପେ॰… ମନୋଧାତୁଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ, ନୋ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋଧାତୁ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ, ନୋ ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧାତୁନାନତ୍ତ’’ନ୍ତି। ତତିୟଂ।

୪. ୱେଦନାନାନତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୮୮ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଧାତୁନାନତ୍ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ, ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦନାନାନତ୍ତଂ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ? ଚକ୍ଖୁଧାତୁ …ପେ॰… ମନୋଧାତୁ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ’’।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ, ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦନାନାନତ୍ତଂ? ଚକ୍ଖୁଧାତୁଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା…ପେ॰… ମନୋଧାତୁଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ, ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦନାନାନତ୍ତ’’ନ୍ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଦୁତିୟୱେଦନାନାନତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୮୯ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଧାତୁନାନତ୍ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ, ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦନାନାନତ୍ତଂ, ନୋ ୱେଦନାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ, ନୋ ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧାତୁନାନତ୍ତଂ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ? ଚକ୍ଖୁଧାତୁ…ପେ॰… ମନୋଧାତୁ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ’’।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ, ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦନାନାନତ୍ତଂ, ନୋ ୱେଦନାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ, ନୋ ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧାତୁନାନତ୍ତଂ? ଚକ୍ଖୁଧାତୁଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା, ନୋ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ, ନୋ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁଧାତୁ…ପେ॰… ମନୋଧାତୁଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା, ନୋ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ, ନୋ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋଧାତୁ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ, ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦନାନାନତ୍ତଂ, ନୋ ୱେଦନାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ, ନୋ ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧାତୁନାନତ୍ତ’’ନ୍ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ବାହିରଧାତୁନାନତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୯୦ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଧାତୁନାନତ୍ତଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ…ପେ॰… କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ? ରୂପଧାତୁ ସଦ୍ଦଧାତୁ ଗନ୍ଧଧାତୁ ରସଧାତୁ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଧାତୁ ଧମ୍ମଧାତୁ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତ’’ନ୍ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୯୧ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଧାତୁନାନତ୍ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ, ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଙ୍କପ୍ପନାନତ୍ତଂ, ସଙ୍କପ୍ପନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଛନ୍ଦନାନତ୍ତଂ, ଛନ୍ଦନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପରିଳାହନାନତ୍ତଂ, ପରିଳାହନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପରିୟେସନାନାନତ୍ତଂ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ? ରୂପଧାତୁ…ପେ॰… ଧମ୍ମଧାତୁ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ’’।

‘‘କଥଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ, ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଙ୍କପ୍ପନାନତ୍ତଂ, ସଙ୍କପ୍ପନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଛନ୍ଦନାନତ୍ତଂ, ଛନ୍ଦନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପରିଳାହନାନତ୍ତଂ, ପରିଳାହନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପରିୟେସନାନାନତ୍ତଂ?

‘‘ରୂପଧାତୁଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ରୂପସଞ୍ଞା , ରୂପସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ରୂପସଙ୍କପ୍ପୋ, ରୂପସଙ୍କପ୍ପଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ରୂପଚ୍ଛନ୍ଦୋ, ରୂପଚ୍ଛନ୍ଦଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ରୂପପରିଳାହୋ, ରୂପପରିଳାହଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ରୂପପରିୟେସନା…ପେ॰… ଧମ୍ମଧାତୁଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧମ୍ମସଞ୍ଞା, ଧମ୍ମସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧମ୍ମସଙ୍କପ୍ପୋ, ଧମ୍ମସଙ୍କପ୍ପଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧମ୍ମଚ୍ଛନ୍ଦୋ, ଧମ୍ମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧମ୍ମପରିଳାହୋ, ଧମ୍ମପରିଳାହଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧମ୍ମପରିୟେସନା।

‘‘ଏୱଂ, ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ, ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଙ୍କପ୍ପନାନତ୍ତଂ, ସଙ୍କପ୍ପନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଛନ୍ଦନାନତ୍ତଂ, ଛନ୍ଦନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପରିଳାହନାନତ୍ତଂ, ପରିଳାହନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପରିୟେସନାନାନତ୍ତ’’ନ୍ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ନୋପରିୟେସନାନାନତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୯୨ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଧାତୁନାନତ୍ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ, ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଙ୍କପ୍ପନାନତ୍ତଂ, ସଙ୍କପ୍ପନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଛନ୍ଦନାନତ୍ତଂ, ଛନ୍ଦନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପରିଳାହନାନତ୍ତଂ, ପରିଳାହନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପରିୟେସନାନାନତ୍ତଂ; ନୋ ପରିୟେସନାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପରିଳାହନାନତ୍ତଂ , ନୋ ପରିଳାହନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଛନ୍ଦନାନତ୍ତଂ, ନୋ ଛନ୍ଦନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଙ୍କପ୍ପନାନତ୍ତଂ , ନୋ ସଙ୍କପ୍ପନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ, ନୋ ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧାତୁନାନତ୍ତଂ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ? ରୂପଧାତୁ…ପେ॰… ଧମ୍ମଧାତୁ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ’’।

‘‘କଥଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ, ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି…ପେ॰… ପରିୟେସନାନାନତ୍ତଂ; ନୋ ପରିୟେସନାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପରିଳାହନାନତ୍ତଂ, ନୋ ପରିଳାହନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଛନ୍ଦନାନତ୍ତଂ, ନୋ ଛନ୍ଦନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଙ୍କପ୍ପନାନତ୍ତଂ, ନୋ ସଙ୍କପ୍ପନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ, ନୋ ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧାତୁନାନତ୍ତଂ?

‘‘ରୂପଧାତୁଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ରୂପସଞ୍ଞା…ପେ॰… ଧମ୍ମଧାତୁଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧମ୍ମସଞ୍ଞା, ଧମ୍ମସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି…ପେ॰… ଧମ୍ମପରିୟେସନା; ନୋ ଧମ୍ମପରିୟେସନଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧମ୍ମପରିଳାହୋ, ନୋ ଧମ୍ମପରିଳାହଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧମ୍ମଚ୍ଛନ୍ଦୋ, ନୋ ଧମ୍ମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧମ୍ମସଙ୍କପ୍ପୋ, ନୋ ଧମ୍ମସଙ୍କପ୍ପଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧମ୍ମସଞ୍ଞା, ନୋ ଧମ୍ମସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧମ୍ମଧାତୁ।

‘‘ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ, ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି…ପେ॰… ପରିୟେସନାନାନତ୍ତଂ; ନୋ ପରିୟେସନାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପରିଳାହନାନତ୍ତଂ, ନୋ ପରିଳାହନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଛନ୍ଦନାନତ୍ତଂ, ନୋ ଛନ୍ଦନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଙ୍କପ୍ପନାନତ୍ତଂ, ନୋ ସଙ୍କପ୍ପନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ, ନୋ ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧାତୁନାନତ୍ତ’’ନ୍ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ବାହିରଫସ୍ସନାନତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୯୩ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଧାତୁନାନତ୍ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ, ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଙ୍କପ୍ପନାନତ୍ତଂ, ସଙ୍କପ୍ପନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ , ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦନାନାନତ୍ତଂ, ୱେଦନାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଛନ୍ଦନାନତ୍ତଂ, ଛନ୍ଦନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପରିଳାହନାନତ୍ତଂ, ପରିଳାହନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପରିୟେସନାନାନତ୍ତଂ , ପରିୟେସନାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଲାଭନାନତ୍ତଂ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ? ରୂପଧାତୁ…ପେ॰… ଧମ୍ମଧାତୁ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ’’।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ, ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି…ପେ॰… ଲାଭନାନତ୍ତଂ?

‘‘ରୂପଧାତୁଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ରୂପସଞ୍ଞା, ରୂପସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ରୂପସଙ୍କପ୍ପୋ, ରୂପସଙ୍କପ୍ପଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ରୂପସମ୍ଫସ୍ସୋ, ରୂପସମ୍ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ରୂପସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା, ରୂପସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ରୂପଚ୍ଛନ୍ଦୋ, ରୂପଚ୍ଛନ୍ଦଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ରୂପପରିଳାହୋ, ରୂପପରିଳାହଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ରୂପପରିୟେସନା, ରୂପପରିୟେସନଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ରୂପଲାଭୋ…ପେ॰… ଧମ୍ମଧାତୁଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧମ୍ମସଞ୍ଞା, ଧମ୍ମସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧମ୍ମସଙ୍କପ୍ପୋ, ଧମ୍ମସଙ୍କପ୍ପଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧମ୍ମସମ୍ଫସ୍ସୋ, ଧମ୍ମସମ୍ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧମ୍ମସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା, ଧମ୍ମସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧମ୍ମଚ୍ଛନ୍ଦୋ, ଧମ୍ମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧମ୍ମପରିଳାହୋ, ଧମ୍ମପରିଳାହଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧମ୍ମପରିୟେସନା, ଧମ୍ମପରିୟେସନଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧମ୍ମଲାଭୋ ।

‘‘ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ, ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି…ପେ॰… ପରିୟେସନାନାନତ୍ତଂ, ପରିୟେସନାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଲାଭନାନତ୍ତ’’ନ୍ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଦୁତିୟବାହିରଫସ୍ସନାନତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୯୪ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଧାତୁନାନତ୍ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ, ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଙ୍କପ୍ପନାନତ୍ତଂ , ଫସ୍ସ… ୱେଦନା… ଛନ୍ଦ… ପରିଳାହ… ପରିୟେସନାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଲାଭନାନତ୍ତଂ; ନୋ ଲାଭନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପରିୟେସନାନାନତ୍ତଂ, ନୋ ପରିୟେସନାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପରିଳାହନାନତ୍ତଂ, ନୋ ପରିଳାହନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି…ପେ॰… ଛନ୍ଦ… ୱେଦନା… ଫସ୍ସ… ସଙ୍କପ୍ପ… ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ , ନୋ ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧାତୁନାନତ୍ତଂ। କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ? ରୂପଧାତୁ…ପେ॰… ଧମ୍ମଧାତୁ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ’’।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ, ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଙ୍କପ୍ପନାନତ୍ତଂ? ଫସ୍ସ… ୱେଦନା… ଛନ୍ଦ… ପରିଳାହ… ପରିୟେସନା… ଲାଭ… ନୋ ଲାଭନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପରିୟେସନାନାନତ୍ତଂ, ନୋ ପରିୟେସନାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପରିଳାହ… ଛନ୍ଦ… ୱେଦନା… ଫସ୍ସ… ନୋ ସଙ୍କପ୍ପନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ, ନୋ ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧାତୁନାନତ୍ତଂ?

‘‘ରୂପଧାତୁଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ରୂପସଞ୍ଞା…ପେ॰… ଧମ୍ମଧାତୁଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧମ୍ମସଞ୍ଞା, ଧମ୍ମସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି…ପେ॰… ଧମ୍ମପରିୟେସନା, ଧମ୍ମପରିୟେସନଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧମ୍ମଲାଭୋ; ନୋ ଧମ୍ମଲାଭଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧମ୍ମପରିୟେସନା, ନୋ ଧମ୍ମପରିୟେସନଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧମ୍ମପରିଳାହୋ , ନୋ ଧମ୍ମପରିଳାହଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧମ୍ମଚ୍ଛନ୍ଦୋ, ନୋ ଧମ୍ମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧମ୍ମସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା, ନୋ ଧମ୍ମସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧମ୍ମସମ୍ଫସ୍ସୋ, ନୋ ଧମ୍ମସମ୍ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧମ୍ମସଙ୍କପ୍ପୋ, ନୋ ଧମ୍ମସଙ୍କପ୍ପଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧମ୍ମସଞ୍ଞା, ନୋ ଧମ୍ମସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧମ୍ମଧାତୁ।

‘‘ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ, ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି…ପେ॰… ସଙ୍କପ୍ପ… ଫସ୍ସ… ୱେଦନା… ଛନ୍ଦ… ପରିଳାହ… ପରିୟେସନା… ଲାଭ… ନୋ ଲାଭନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପରିୟେସନାନାନତ୍ତଂ, ନୋ ପରିୟେସନାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପରିଳାହନାନତ୍ତଂ, ନୋ ପରିଳାହନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଛନ୍ଦନାନତ୍ତଂ, ନୋ ଛନ୍ଦନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦନାନାନତ୍ତଂ, ନୋ ୱେଦନାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ, ନୋ ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଙ୍କପ୍ପନାନତ୍ତଂ, ନୋ ସଙ୍କପ୍ପନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ, ନୋ ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଧାତୁନାନତ୍ତ’’ନ୍ତି। ଦସମଂ।

ନାନତ୍ତୱଗ୍ଗୋ ପଠମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଧାତୁଫସ୍ସଞ୍ଚ ନୋ ଚେତଂ, ୱେଦନା ଅପରେ ଦୁୱେ।

ଏତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତପଞ୍ଚକଂ, ଧାତୁସଞ୍ଞଞ୍ଚ ନୋ ଚେତଂ।

ଫସ୍ସସ୍ସ ଅପରେ ଦୁୱେ, ଏତଂ ବାହିରପଞ୍ଚକନ୍ତି॥

୨. ଦୁତିୟୱଗ୍ଗୋ

୧. ସତ୍ତଧାତୁସୁତ୍ତଂ

୯୫ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ସତ୍ତିମା , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁୟୋ। କତମା ସତ୍ତ? ଆଭାଧାତୁ, ସୁଭଧାତୁ, ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଧାତୁ, ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଧାତୁ, ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଧାତୁ, ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଧାତୁ, ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଧାତୁ – ଇମା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତ ଧାତୁୟୋ’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ୟା ଚାୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଆଭାଧାତୁ ୟା ଚ ସୁଭଧାତୁ ୟା ଚ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଧାତୁ ୟା ଚ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଧାତୁ ୟା ଚ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଧାତୁ ୟା ଚ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଧାତୁ ୟା ଚ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଧାତୁ – ଇମା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଧାତୁୟୋ କିଂ ପଟିଚ୍ଚ ପଞ୍ଞାୟନ୍ତୀ’’ତି?

‘‘ୟାୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଆଭାଧାତୁ – ଅୟଂ ଧାତୁ ଅନ୍ଧକାରଂ ପଟିଚ୍ଚ ପଞ୍ଞାୟତି। ୟାୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ସୁଭଧାତୁ – ଅୟଂ ଧାତୁ ଅସୁଭଂ ପଟିଚ୍ଚ ପଞ୍ଞାୟତି। ୟାୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଧାତୁ – ଅୟଂ ଧାତୁ ରୂପଂ ପଟିଚ୍ଚ ପଞ୍ଞାୟତି। ୟାୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଧାତୁ – ଅୟଂ ଧାତୁ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ପଟିଚ୍ଚ ପଞ୍ଞାୟତି। ୟାୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଧାତୁ – ଅୟଂ ଧାତୁ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ପଟିଚ୍ଚ ପଞ୍ଞାୟତି। ୟାୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଧାତୁ – ଅୟଂ ଧାତୁ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ପଟିଚ୍ଚ ପଞ୍ଞାୟତି। ୟାୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଧାତୁ – ଅୟଂ ଧାତୁ ନିରୋଧଂ ପଟିଚ୍ଚ ପଞ୍ଞାୟତୀ’’ତି।

‘‘ୟା ଚାୟଂ , ଭନ୍ତେ, ଆଭାଧାତୁ ୟା ଚ ସୁଭଧାତୁ ୟା ଚ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଧାତୁ ୟା ଚ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଧାତୁ ୟା ଚ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଧାତୁ ୟା ଚ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଧାତୁ ୟା ଚ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଧାତୁ – ଇମା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଧାତୁୟୋ କଥଂ ସମାପତ୍ତି ପତ୍ତବ୍ବା’’ତି?

‘‘ୟା ଚାୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଆଭାଧାତୁ ୟା ଚ ସୁଭଧାତୁ ୟା ଚ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଧାତୁ ୟା ଚ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଧାତୁ ୟା ଚ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଧାତୁ – ଇମା ଧାତୁୟୋ ସଞ୍ଞାସମାପତ୍ତି ପତ୍ତବ୍ବା। ୟାୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଧାତୁ – ଅୟଂ ଧାତୁ ସଙ୍ଖାରାୱସେସସମାପତ୍ତି ପତ୍ତବ୍ବା । ୟାୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଧାତୁ – ଅୟଂ ଧାତୁ ନିରୋଧସମାପତ୍ତି ପତ୍ତବ୍ବା’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ସନିଦାନସୁତ୍ତଂ

୯୬ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ସନିଦାନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କାମୱିତକ୍କୋ, ନୋ ଅନିଦାନଂ; ସନିଦାନଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୋ, ନୋ ଅନିଦାନଂ; ସନିଦାନଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ, ନୋ ଅନିଦାନଂ’’।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସନିଦାନଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କାମୱିତକ୍କୋ, ନୋ ଅନିଦାନଂ; ସନିଦାନଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୋ, ନୋ ଅନିଦାନଂ; ସନିଦାନଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ, ନୋ ଅନିଦାନଂ? କାମଧାତୁଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କାମସଞ୍ଞା, କାମସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କାମସଙ୍କପ୍ପୋ, କାମସଙ୍କପ୍ପଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ, କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କାମପରିଳାହୋ, କାମପରିଳାହଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କାମପରିୟେସନା। କାମପରିୟେସନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟେସମାନୋ ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ତୀହି ଠାନେହି ମିଚ୍ଛା ପଟିପଜ୍ଜତି – କାୟେନ, ୱାଚାୟ, ମନସା।

‘‘ବ୍ୟାପାଦଧାତୁଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ବ୍ୟାପାଦସଞ୍ଞା, ବ୍ୟାପାଦସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ବ୍ୟାପାଦସଙ୍କପ୍ପୋ…ପେ॰… ବ୍ୟାପାଦଚ୍ଛନ୍ଦୋ… ବ୍ୟାପାଦପରିଳାହୋ… ବ୍ୟାପାଦପରିୟେସନା… ବ୍ୟାପାଦପରିୟେସନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟେସମାନୋ ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ତୀହି ଠାନେହି ମିଚ୍ଛା ପଟିପଜ୍ଜତି – କାୟେନ, ୱାଚାୟ, ମନସା।

‘‘ୱିହିଂସାଧାତୁଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱିହିଂସାସଞ୍ଞା; ୱିହିଂସାସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱିହିଂସାସଙ୍କପ୍ପୋ…ପେ॰… ୱିହିଂସାଛନ୍ଦୋ… ୱିହିଂସାପରିଳାହୋ… ୱିହିଂସାପରିୟେସନା… ୱିହିଂସାପରିୟେସନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ , ପରିୟେସମାନୋ ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ତୀହି ଠାନେହି ମିଚ୍ଛା ପଟିପଜ୍ଜତି – କାୟେନ, ୱାଚାୟ, ମନସା।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ଆଦିତ୍ତଂ ତିଣୁକ୍କଂ ସୁକ୍ଖେ ତିଣଦାୟେ ନିକ୍ଖିପେୟ୍ୟ; ନୋ ଚେ ହତ୍ଥେହି ଚ ପାଦେହି ଚ ଖିପ୍ପମେୱ ନିବ୍ବାପେୟ୍ୟ। ଏୱଞ୍ହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ ତିଣକଟ୍ଠନିସ୍ସିତା ପାଣା ତେ ଅନୟବ୍ୟସନଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋ ହି କୋଚି ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ଉପ୍ପନ୍ନଂ ୱିସମଗତଂ ସଞ୍ଞଂ ନ ଖିପ୍ପମେୱ ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି, ସୋ ଦିଟ୍ଠେ ଚେୱ ଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିହରତି ସୱିଘାତଂ ସଉପାୟାସଂ ସପରିଳାହଂ; କାୟସ୍ସ ଚ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଦୁଗ୍ଗତି ପାଟିକଙ୍ଖା।

‘‘ସନିଦାନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ନେକ୍ଖମ୍ମୱିତକ୍କୋ, ନୋ ଅନିଦାନଂ; ସନିଦାନଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୋ, ନୋ ଅନିଦାନଂ; ସନିଦାନଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ, ନୋ ଅନିଦାନଂ।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସନିଦାନଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ନେକ୍ଖମ୍ମୱିତକ୍କୋ, ନୋ ଅନିଦାନଂ; ସନିଦାନଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୋ, ନୋ ଅନିଦାନଂ; ସନିଦାନଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ, ନୋ ଅନିଦାନଂ? ନେକ୍ଖମ୍ମଧାତୁଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ନେକ୍ଖମ୍ମସଞ୍ଞା, ନେକ୍ଖମ୍ମସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ନେକ୍ଖମ୍ମସଙ୍କପ୍ପୋ, ନେକ୍ଖମ୍ମସଙ୍କପ୍ପଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ନେକ୍ଖମ୍ମଚ୍ଛନ୍ଦୋ, ନେକ୍ଖମ୍ମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ନେକ୍ଖମ୍ମପରିଳାହୋ, ନେକ୍ଖମ୍ମପରିଳାହଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ନେକ୍ଖମ୍ମପରିୟେସନା; ନେକ୍ଖମ୍ମପରିୟେସନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟେସମାନୋ ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ତୀହି ଠାନେହି ସମ୍ମା ପଟିପଜ୍ଜତି – କାୟେନ, ୱାଚାୟ, ମନସା।

‘‘ଅବ୍ୟାପାଦଧାତୁଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅବ୍ୟାପାଦସଞ୍ଞା, ଅବ୍ୟାପାଦସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅବ୍ୟାପାଦସଙ୍କପ୍ପୋ…ପେ॰… ଅବ୍ୟାପାଦଚ୍ଛନ୍ଦୋ… ଅବ୍ୟାପାଦପରିଳାହୋ… ଅବ୍ୟାପାଦପରିୟେସନା, ଅବ୍ୟାପାଦପରିୟେସନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟେସମାନୋ ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ତୀହି ଠାନେହି ସମ୍ମା ପଟିପଜ୍ଜତି – କାୟେନ, ୱାଚାୟ, ମନସା।

‘‘ଅୱିହିଂସାଧାତୁଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅୱିହିଂସାସଞ୍ଞା , ଅୱିହିଂସାସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅୱିହିଂସାସଙ୍କପ୍ପୋ, ଅୱିହିଂସାସଙ୍କପ୍ପଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅୱିହିଂସାଛନ୍ଦୋ, ଅୱିହିଂସାଛନ୍ଦଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅୱିହିଂସାପରିଳାହୋ, ଅୱିହିଂସାପରିଳାହଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅୱିହିଂସାପରିୟେସନା; ଅୱିହିଂସାପରିୟେସନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟେସମାନୋ ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ତୀହି ଠାନେହି ସମ୍ମା ପଟିପଜ୍ଜତି – କାୟେନ, ୱାଚାୟ, ମନସା।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ଆଦିତ୍ତଂ ତିଣୁକ୍କଂ ସୁକ୍ଖେ ତିଣଦାୟେ ନିକ୍ଖିପେୟ୍ୟ; ତମେନଂ ହତ୍ଥେହି ଚ ପାଦେହି ଚ ଖିପ୍ପମେୱ ନିବ୍ବାପେୟ୍ୟ। ଏୱଞ୍ହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ ତିଣକଟ୍ଠନିସ୍ସିତା ପାଣା ତେ ନ ଅନୟବ୍ୟସନଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋ ହି କୋଚି ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ଉପ୍ପନ୍ନଂ ୱିସମଗତଂ ସଞ୍ଞଂ ଖିପ୍ପମେୱ ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି, ସୋ ଦିଟ୍ଠେ ଚେୱ ଧମ୍ମେ ସୁଖଂ ୱିହରତି ଅୱିଘାତଂ ଅନୁପାୟାସଂ ଅପରିଳାହଂ; କାୟସ୍ସ ଚ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତି ପାଟିକଙ୍ଖା’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଗିଞ୍ଜକାୱସଥସୁତ୍ତଂ

୯୭ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ଞାତିକେ ୱିହରତି ଗିଞ୍ଜକାୱସଥେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଧାତୁଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଞ୍ଞା, ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦିଟ୍ଠି, ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱିତକ୍କୋ’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା କଚ୍ଚାନୋ [ସଦ୍ଧୋ କଚ୍ଚାନୋ (କ॰)] ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ୟାୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଦିଟ୍ଠି – ‘ଅସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେସୁ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧା’ତି, ଅୟଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଦିଟ୍ଠି କିଂ ପଟିଚ୍ଚ ପଞ୍ଞାୟତୀ’’ତି?

‘‘ମହତି ଖୋ ଏସା, କଚ୍ଚାନ, ଧାତୁ ୟଦିଦଂ ଅୱିଜ୍ଜାଧାତୁ। ହୀନଂ , କଚ୍ଚାନ, ଧାତୁଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ହୀନା ସଞ୍ଞା, ହୀନା ଦିଟ୍ଠି, ହୀନୋ ୱିତକ୍କୋ, ହୀନା ଚେତନା, ହୀନା ପତ୍ଥନା, ହୀନୋ ପଣିଧି, ହୀନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ, ହୀନା ୱାଚା; ହୀନଂ ଆଚିକ୍ଖତି ଦେସେତି ପଞ୍ଞପେତି ପଟ୍ଠପେତି ୱିୱରତି ୱିଭଜତି ଉତ୍ତାନୀକରୋତି; ହୀନା ତସ୍ସ ଉପପତ୍ତୀତି ୱଦାମି।

‘‘ମଜ୍ଝିମଂ , କଚ୍ଚାନ, ଧାତୁଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମଜ୍ଝିମା ସଞ୍ଞା, ମଜ୍ଝିମା ଦିଟ୍ଠି, ମଜ୍ଝିମୋ ୱିତକ୍କୋ, ମଜ୍ଝିମା ଚେତନା, ମଜ୍ଝିମା ପତ୍ଥନା, ମଜ୍ଝିମୋ ପଣିଧି, ମଜ୍ଝିମୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ, ମଜ୍ଝିମା ୱାଚା; ମଜ୍ଝିମଂ ଆଚିକ୍ଖତି ଦେସେତି ପଞ୍ଞପେତି ପଟ୍ଠପେତି ୱିୱରତି ୱିଭଜତି ଉତ୍ତାନୀକରୋତି; ମଜ୍ଝିମା ତସ୍ସ ଉପପତ୍ତୀତି ୱଦାମି।

‘‘ପଣୀତଂ, କଚ୍ଚାନ, ଧାତୁଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପଣୀତା ସଞ୍ଞା, ପଣୀତା ଦିଟ୍ଠି, ପଣୀତୋ ୱିତକ୍କୋ, ପଣୀତା ଚେତନା, ପଣୀତା ପତ୍ଥନା, ପଣୀତୋ ପଣିଧି, ପଣୀତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ, ପଣୀତା ୱାଚା; ପଣୀତଂ ଆଚିକ୍ଖତି ଦେସେତି ପଞ୍ଞପେତି ପଟ୍ଠପେତି ୱିୱରତି ୱିଭଜତି ଉତ୍ତାନୀକରୋତି; ପଣୀତା ତସ୍ସ ଉପପତ୍ତୀତି ୱଦାମୀ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକସୁତ୍ତଂ

୯୮ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଧାତୁସୋୱ [ଧାତୁସୋ (ସୀ॰ ପୀ॰) ଅୟଞ୍ଚ ପଠମାରମ୍ଭୱାକ୍ୟେୟେୱ, ନ ସବ୍ବତ୍ଥ। ତୀସୁ ପନ ଅଦ୍ଧାସୁ ଚ ଉପମାସଂସନ୍ଦନନିଗମନଟ୍ଠାନେ ଚ ଇଦଂ ପାଠନାନତ୍ତଂ ନତ୍ଥି] , ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକା ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକା କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି’’।

‘‘ଅତୀତମ୍ପି ଖୋ [ଖୋସଦ୍ଦୋ ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ ପୋତ୍ଥକେସୁ ନତ୍ଥି] , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଦ୍ଧାନଂ ଧାତୁସୋୱ [ଈଦିସେସୁ ଠାନେସୁ ପାଠନାନତ୍ତଂ ନତ୍ଥି] ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦିଂସୁ ସମିଂସୁ। ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକା ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦିଂସୁ ସମିଂସୁ; କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକା କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦିଂସୁ ସମିଂସୁ।

‘‘ଅନାଗତମ୍ପି ଖୋ [ଖୋସଦ୍ଦୋ ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ ପୋତ୍ଥକେସୁ ନତ୍ଥି] , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଦ୍ଧାନଂ ଧାତୁସୋୱ [ଈଦିସେସୁ ଠାନେସୁ ପାଠନାନତ୍ତଂ ନତ୍ଥି] ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦିସ୍ସନ୍ତି ସମେସ୍ସନ୍ତି। ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକା ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦିସ୍ସନ୍ତି ସମେସ୍ସନ୍ତି; କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକା କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦିସ୍ସନ୍ତି ସମେସ୍ସନ୍ତି।

‘‘ଏତରହିପି ଖୋ [ଖୋସଦ୍ଦୋ ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ ପୋତ୍ଥକେସୁ ନତ୍ଥି] , ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଦ୍ଧାନଂ ଧାତୁସୋୱ [ଈଦିସେସୁ ଠାନେସୁ ପାଠନାନତ୍ତଂ ନତ୍ଥି] ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକା ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକା କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଚଙ୍କମସୁତ୍ତଂ

୯୯ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ଗିଜ୍ଝକୂଟେ ପବ୍ବତେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ସମ୍ବହୁଲେହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧିଂ ଭଗୱତୋ ଅୱିଦୂରେ ଚଙ୍କମତି; ଆୟସ୍ମାପି ଖୋ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ସମ୍ବହୁଲେହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧିଂ ଭଗୱତୋ ଅୱିଦୂରେ ଚଙ୍କମତି; ଆୟସ୍ମାପି ଖୋ ମହାକସ୍ସପୋ ସମ୍ବହୁଲେହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧିଂ ଭଗୱତୋ ଅୱିଦୂରେ ଚଙ୍କମତି; ଆୟସ୍ମାପି ଖୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ସମ୍ବହୁଲେହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧିଂ ଭଗୱତୋ ଅୱିଦୂରେ ଚଙ୍କମତି; ଆୟସ୍ମାପି ଖୋ ପୁଣ୍ଣୋ ମନ୍ତାନିପୁତ୍ତୋ ସମ୍ବହୁଲେହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧିଂ ଭଗୱତୋ ଅୱିଦୂରେ ଚଙ୍କମତି; ଆୟସ୍ମାପି ଖୋ ଉପାଲି ସମ୍ବହୁଲେହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧିଂ ଭଗୱତୋ ଅୱିଦୂରେ ଚଙ୍କମତି; ଆୟସ୍ମାପି ଖୋ ଆନନ୍ଦୋ ସମ୍ବହୁଲେହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧିଂ ଭଗୱତୋ ଅୱିଦୂରେ ଚଙ୍କମତି; ଦେୱଦତ୍ତୋପି ଖୋ ସମ୍ବହୁଲେହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧିଂ ଭଗୱତୋ ଅୱିଦୂରେ ଚଙ୍କମତି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ପସ୍ସଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାରିପୁତ୍ତଂ ସମ୍ବହୁଲେହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧିଂ ଚଙ୍କମନ୍ତ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସବ୍ବେ ଖୋ ଏତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ମହାପଞ୍ଞା। ପସ୍ସଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ସମ୍ବହୁଲେହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧିଂ ଚଙ୍କମନ୍ତ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସବ୍ବେ ଖୋ ଏତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ମହିଦ୍ଧିକା। ପସ୍ସଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, କସ୍ସପଂ ସମ୍ବହୁଲେହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧିଂ ଚଙ୍କମନ୍ତ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ , ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସବ୍ବେ ଖୋ ଏତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ଧୁତୱାଦା। ପସ୍ସଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁରୁଦ୍ଧଂ ସମ୍ବହୁଲେହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧିଂ ଚଙ୍କମନ୍ତ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସବ୍ବେ ଖୋ ଏତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁକା। ପସ୍ସଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁଣ୍ଣଂ ମନ୍ତାନିପୁତ୍ତଂ ସମ୍ବହୁଲେହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧିଂ ଚଙ୍କମନ୍ତ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସବ୍ବେ ଖୋ ଏତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ଧମ୍ମକଥିକା। ପସ୍ସଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପାଲିଂ ସମ୍ବହୁଲେହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧିଂ ଚଙ୍କମନ୍ତ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସବ୍ବେ ଖୋ ଏତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ୱିନୟଧରା। ପସ୍ସଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନନ୍ଦଂ ସମ୍ବହୁଲେହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧିଂ ଚଙ୍କମନ୍ତ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସବ୍ବେ ଖୋ ଏତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ବହୁସ୍ସୁତା। ପସ୍ସଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱଦତ୍ତଂ ସମ୍ବହୁଲେହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧିଂ ଚଙ୍କମନ୍ତ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସବ୍ବେ ଖୋ ଏତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ପାପିଚ୍ଛା’’।

‘‘ଧାତୁସୋୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକା ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକା କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ଅତୀତମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଦ୍ଧାନଂ ଧାତୁସୋୱ ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦିଂସୁ ସମିଂସୁ। ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକା ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦିଂସୁ ସମିଂସୁ; କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକା କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦିଂସୁ ସମିଂସୁ।

‘‘ଅନାଗତମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଦ୍ଧାନଂ ଧାତୁସୋୱ ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦିସ୍ସନ୍ତି ସମେସ୍ସନ୍ତି। ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକା ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦିସ୍ସନ୍ତି ସମେସ୍ସନ୍ତି; କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକା କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦିସ୍ସନ୍ତି ସମେସ୍ସନ୍ତି।

‘‘ଏତରହିପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଦ୍ଧାନଂ ଧାତୁସୋୱ ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକା ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକା କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ସଗାଥାସୁତ୍ତଂ

୧୦୦ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଧାତୁସୋୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକା ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ଅତୀତମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଦ୍ଧାନଂ ଧାତୁସୋୱ ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦିଂସୁ ସମିଂସୁ। ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକା ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦିଂସୁ ସମିଂସୁ’’।

‘‘ଅନାଗତମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଦ୍ଧାନଂ ଧାତୁସୋୱ ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦିସ୍ସନ୍ତି ସମେସ୍ସନ୍ତି। ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକା ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦିସ୍ସନ୍ତି ସମେସ୍ସନ୍ତି।

‘‘ଏତରହିପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଦ୍ଧାନଂ ଧାତୁସୋୱ ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକା ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗୂଥୋ ଗୂଥେନ ସଂସନ୍ଦତି ସମେତି; ମୁତ୍ତଂ ମୁତ୍ତେନ ସଂସନ୍ଦତି ସମେତି; ଖେଳୋ ଖେଳେନ ସଂସନ୍ଦତି ସମେତି; ପୁବ୍ବୋ ପୁବ୍ବେନ ସଂସନ୍ଦତି ସମେତି; ଲୋହିତଂ ଲୋହିତେନ ସଂସନ୍ଦତି ସମେତି ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁସୋୱ [ସବ୍ବତ୍ଥପି ଏୱମେୱ ଦିସ୍ସତି] ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକା ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ଅତୀତମ୍ପି ଖୋ ଅଦ୍ଧାନଂ…ପେ॰… ଅନାଗତମ୍ପି ଖୋ ଅଦ୍ଧାନଂ…ପେ॰… ଏତରହିପି ଖୋ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଦ୍ଧାନଂ ଧାତୁସୋୱ ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକା ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି।

‘‘ଧାତୁସୋୱ ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକା କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ଅତୀତମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଦ୍ଧାନଂ ଧାତୁସୋୱ ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦିଂସୁ ସମିଂସୁ। କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକା କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦିଂସୁ ସମିଂସୁ।

‘‘ଅନାଗତମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଦ୍ଧାନଂ…ପେ॰… ଏତରହିପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଦ୍ଧାନଂ ଧାତୁସୋୱ ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକା କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଖୀରଂ ଖୀରେନ ସଂସନ୍ଦତି ସମେତି; ତେଲଂ ତେଲେନ ସଂସନ୍ଦତି ସମେତି; ସପ୍ପି ସପ୍ପିନା ସଂସନ୍ଦତି ସମେତି; ମଧୁ ମଧୁନା ସଂସନ୍ଦତି ସମେତି; ଫାଣିତଂ ଫାଣିତେନ ସଂସନ୍ଦତି ସମେତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁସୋୱ ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକା କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ଅତୀତମ୍ପି ଖୋ ଅଦ୍ଧାନଂ… ଅନାଗତମ୍ପି ଖୋ ଅଦ୍ଧାନଂ… ଏତରହିପି ଖୋ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଦ୍ଧାନଂ ଧାତୁସୋୱ ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକା କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ସୁଗତୋ ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –

‘‘ସଂସଗ୍ଗା ୱନଥୋ ଜାତୋ, ଅସଂସଗ୍ଗେନ ଛିଜ୍ଜତି।

ପରିତ୍ତଂ ଦାରୁମାରୁୟ୍ହ, ୟଥା ସୀଦେ ମହଣ୍ଣୱେ॥

‘‘ଏୱଂ କୁସୀତମାଗମ୍ମ, ସାଧୁଜୀୱିପି ସୀଦତି।

ତସ୍ମା ତଂ ପରିୱଜ୍ଜେୟ୍ୟ, କୁସୀତଂ ହୀନୱୀରିୟଂ॥

‘‘ପୱିୱିତ୍ତେହି ଅରିୟେହି, ପହିତତ୍ତେହି ଝାୟୀହି [ଝାୟିହି (ସୀ॰), ଝାୟିଭି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ।

ନିଚ୍ଚଂ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟେହି, ପଣ୍ଡିତେହି ସହାୱସେ’’ତି॥

୭. ଅସ୍ସଦ୍ଧସଂସନ୍ଦନସୁତ୍ତଂ

୧୦୧ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଧାତୁସୋୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ଅସ୍ସଦ୍ଧା ଅସ୍ସଦ୍ଧେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଅହିରିକା ଅହିରିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଅନୋତ୍ତପ୍ପିନୋ ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଅପ୍ପସ୍ସୁତା ଅପ୍ପସ୍ସୁତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; କୁସୀତା କୁସୀତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ମୁଟ୍ଠସ୍ସତିନୋ ମୁଟ୍ଠସ୍ସତୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଦୁପ୍ପଞ୍ଞା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି’’।

‘‘ଅତୀତମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଦ୍ଧାନଂ ଧାତୁସୋୱ ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦିଂସୁ ସମିଂସୁ। ଅସ୍ସଦ୍ଧା ଅସ୍ସଦ୍ଧେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦିଂସୁ ସମିଂସୁ; ଅହିରିକା ଅହିରିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦିଂସୁ ସମିଂସୁ; ଅନୋତ୍ତପ୍ପିନୋ ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦିଂସୁ ସମିଂସୁ; ଅପ୍ପସ୍ସୁତା ଅପ୍ପସ୍ସୁତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦିଂସୁ ସମିଂସୁ; କୁସୀତା କୁସୀତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦିଂସୁ ସମିଂସୁ; ମୁଟ୍ଠସ୍ସତିନୋ ମୁଟ୍ଠସ୍ସତୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦିଂସୁ ସମିଂସୁ; ଦୁପ୍ପଞ୍ଞା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦିଂସୁ ସମିଂସୁ।

‘‘ଅନାଗତମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଦ୍ଧାନଂ ଧାତୁସୋୱ ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦିସ୍ସନ୍ତି ସମେସ୍ସନ୍ତି। ଅସ୍ସଦ୍ଧା ଅସ୍ସଦ୍ଧେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦିସ୍ସନ୍ତି ସମେସ୍ସନ୍ତି; ଅହିରିକା ଅହିରିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦିସ୍ସନ୍ତି ସମେସ୍ସନ୍ତି; ଅନୋତ୍ତପ୍ପିନୋ ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀହି ସଦ୍ଧିଂ…ପେ॰… ଅପ୍ପସ୍ସୁତା ଅପ୍ପସ୍ସୁତେହି ସଦ୍ଧିଂ…ପେ॰… କୁସୀତା କୁସୀତେହି ସଦ୍ଧିଂ…ପେ॰… ମୁଟ୍ଠସ୍ସତିନୋ ମୁଟ୍ଠସ୍ସତୀହି ସଦ୍ଧିଂ…ପେ॰… ଦୁପ୍ପଞ୍ଞା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦିସ୍ସନ୍ତି ସମେସ୍ସନ୍ତି।

‘‘ଏତରହିପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଦ୍ଧାନଂ ଧାତୁସୋୱ ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ଅସ୍ସଦ୍ଧା ଅସ୍ସଦ୍ଧେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଅହିରିକା ଅହିରିକେହି ସଦ୍ଧିଂ…ପେ॰… ଅନୋତ୍ତପ୍ପିନୋ ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀହି ସଦ୍ଧିଂ…ପେ॰… ଅପ୍ପସ୍ସୁତା ଅପ୍ପସ୍ସୁତେହି ସଦ୍ଧିଂ…ପେ॰… କୁସୀତା କୁସୀତେହି ସଦ୍ଧିଂ…ପେ॰… ମୁଟ୍ଠସ୍ସତିନୋ ମୁଟ୍ଠସ୍ସତୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଦୁପ୍ପଞ୍ଞା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି।

‘‘ଧାତୁସୋୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ସଦ୍ଧା ସଦ୍ଧେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ହିରିମନା ହିରିମନେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଓତ୍ତପ୍ପିନୋ ଓତ୍ତପ୍ପୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ବହୁସ୍ସୁତା ବହୁସ୍ସୁତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟା ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତିନୋ ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ପଞ୍ଞୱନ୍ତୋ ପଞ୍ଞୱନ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ଅତୀତମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଦ୍ଧାନଂ…ପେ॰… ଅନାଗତମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଏତରହିପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଦ୍ଧାନଂ ଧାତୁସୋୱ ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ସଦ୍ଧା ସଦ୍ଧେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ପଞ୍ଞୱନ୍ତୋ ପଞ୍ଞୱନ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଅସ୍ସଦ୍ଧମୂଲକସୁତ୍ତଂ

୧୦୨ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଧାତୁସୋୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ଅସ୍ସଦ୍ଧା ଅସ୍ସଦ୍ଧେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଅହିରିକା ଅହିରିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଦୁପ୍ପଞ୍ଞା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ସଦ୍ଧା ସଦ୍ଧେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ହିରିମନା ହିରିମନେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ପଞ୍ଞୱନ୍ତୋ ପଞ୍ଞୱନ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ଅତୀତମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଦ୍ଧାନଂ ଧାତୁସୋୱ ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦିଂସୁ ସମିଂସୁ…ପେ॰… ଅନାଗତମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଦ୍ଧାନଂ ଧାତୁସୋୱ ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦିସ୍ସନ୍ତି ସମେସ୍ସନ୍ତି…ପେ॰…।

‘‘ଏତରହିପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଦ୍ଧାନଂ ଧାତୁସୋୱ ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ଅସ୍ସଦ୍ଧା ଅସ୍ସଦ୍ଧେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଅହିରିକା ଅହିରିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ସଦ୍ଧା ସଦ୍ଧେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ହିରିମନା ହିରିମନେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ପଞ୍ଞୱନ୍ତୋ ପଞ୍ଞୱନ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତୀତି। (୧)

‘‘ଧାତୁସୋୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ଅସ୍ସଦ୍ଧା ଅସ୍ସଦ୍ଧେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଅନୋତ୍ତପ୍ପିନୋ ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଦୁପ୍ପଞ୍ଞା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି ; ସଦ୍ଧା ସଦ୍ଧେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଓତ୍ତପ୍ପିନୋ ଓତ୍ତପ୍ପୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ପଞ୍ଞୱନ୍ତୋ ପଞ୍ଞୱନ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି…ପେ॰… ପଠମୱାରୋ ୱିୟ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବୋ। (୨)

‘‘ଧାତୁସୋୱ , ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଅସ୍ସଦ୍ଧା ଅସ୍ସଦ୍ଧେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଅପ୍ପସ୍ସୁତା ଅପ୍ପସ୍ସୁତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଦୁପ୍ପଞ୍ଞା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ସଦ୍ଧା ସଦ୍ଧେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ବହୁସ୍ସୁତା ବହୁସ୍ସୁତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି, ପଞ୍ଞୱନ୍ତୋ ପଞ୍ଞୱନ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି…ପେ॰… । (୩)

‘‘ଧାତୁସୋୱ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଅସ୍ସଦ୍ଧା ଅସ୍ସଦ୍ଧେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; କୁସୀତା କୁସୀତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଦୁପ୍ପଞ୍ଞା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ସଦ୍ଧା ସଦ୍ଧେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟା ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ପଞ୍ଞୱନ୍ତୋ ପଞ୍ଞୱନ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି…ପେ॰…। (୪)

‘‘ଧାତୁସୋୱ , ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଅସ୍ସଦ୍ଧା ଅସ୍ସଦ୍ଧେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ମୁଟ୍ଠସ୍ସତିନୋ ମୁଟ୍ଠସ୍ସତୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଦୁପ୍ପଞ୍ଞା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ସଦ୍ଧା ସଦ୍ଧେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତିନୋ ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ପଞ୍ଞୱନ୍ତୋ ପଞ୍ଞୱନ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତୀତି…ପେ॰…। ଅଟ୍ଠମଂ। (୫)

୯. ଅହିରିକମୂଲକସୁତ୍ତଂ

୧୦୩ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଧାତୁସୋୱ…ପେ॰… ଅହିରିକା ଅହିରିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି, ଅନୋତ୍ତପ୍ପିନୋ ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି , ଦୁପ୍ପଞ୍ଞା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ହିରିମନା ହିରିମନେହି ସଦ୍ଧିଂ ସସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି, ଓତ୍ତପ୍ପିନୋ ଓତ୍ତପ୍ପୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି, ପଞ୍ଞୱନ୍ତୋ ପଞ୍ଞୱନ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି…ପେ॰… । (୧)

‘‘ଅହିରିକା ଅହିରିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି, ଅପ୍ପସ୍ସୁତା ଅପ୍ପସ୍ସୁତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ହିରିମନା ହିରିମନେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି, ବହୁସ୍ସୁତା ବହୁସ୍ସୁତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି, ପଞ୍ଞୱନ୍ତୋ ପଞ୍ଞୱନ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି…ପେ॰…। (୨)

‘‘ଅହିରିକା ଅହିରିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି, କୁସୀତା କୁସୀତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ହିରିମନା ହିରିମନେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି, ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟା ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି, ପଞ୍ଞୱନ୍ତୋ ପଞ୍ଞୱନ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି…ପେ॰…। (୩)

‘‘ଅହିରିକା ଅହିରିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି, ମୁଟ୍ଠସ୍ସତିନୋ ମୁଟ୍ଠସ୍ସତୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ହିରିମନା ହିରିମନେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି, ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତିନୋ ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି, ପଞ୍ଞୱନ୍ତୋ ପଞ୍ଞୱନ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତୀତି…ପେ॰…। ନୱମଂ। (୪)

୧୦. ଅନୋତ୍ତପ୍ପମୂଲକସୁତ୍ତଂ

୧୦୪ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଧାତୁସୋୱ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ଅନୋତ୍ତପ୍ପିନୋ ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଅପ୍ପସ୍ସୁତା ଅପ୍ପସ୍ସୁତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଦୁପ୍ପଞ୍ଞା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଓତ୍ତପ୍ପିନୋ ଓତ୍ତପ୍ପୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ବହୁସ୍ସୁତା ବହୁସ୍ସୁତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ପଞ୍ଞୱନ୍ତୋ ପଞ୍ଞୱନ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି…ପେ॰…। (୧)

‘‘ଅନୋତ୍ତପ୍ପିନୋ ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; କୁସୀତା କୁସୀତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଦୁପ୍ପଞ୍ଞା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଓତ୍ତପ୍ପିନୋ ଓତ୍ତପ୍ପୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟା ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ପଞ୍ଞୱନ୍ତୋ ପଞ୍ଞୱନ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି…ପେ॰…। (୨)

‘‘ଅନୋତ୍ତପ୍ପିନୋ ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ମୁଟ୍ଠସ୍ସତିନୋ ମୁଟ୍ଠସ୍ସତୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଦୁପ୍ପଞ୍ଞା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଓତ୍ତପ୍ପିନୋ ଓତ୍ତପ୍ପୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତିନୋ ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ପଞ୍ଞୱନ୍ତୋ ପଞ୍ଞୱନ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତୀତି…ପେ॰…। ଦସମଂ। (୩)

୧୧. ଅପ୍ପସ୍ସୁତମୂଲକସୁତ୍ତଂ

୧୦୫ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଧାତୁସୋୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ଅପ୍ପସ୍ସୁତା ଅପ୍ପସ୍ସୁତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; କୁସୀତା କୁସୀତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଦୁପ୍ପଞ୍ଞା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ବହୁସ୍ସୁତା ବହୁସ୍ସୁତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟା ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ପଞ୍ଞୱନ୍ତୋ ପଞ୍ଞୱନ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି…ପେ॰…। (୧)

‘‘ଅପ୍ପସ୍ସୁତା ଅପ୍ପସ୍ସୁତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ମୁଟ୍ଠସ୍ସତିନୋ ମୁଟ୍ଠସ୍ସତୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଦୁପ୍ପଞ୍ଞା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ବହୁସ୍ସୁତା ବହୁସ୍ସୁତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତିନୋ ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ପଞ୍ଞୱନ୍ତୋ ପଞ୍ଞୱନ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତୀତି…ପେ॰…। ଏକାଦସମଂ। (୨)

୧୨. କୁସୀତମୂଲକସୁତ୍ତଂ

୧୦୬ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଧାତୁସୋୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। କୁସୀତା କୁସୀତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ମୁଟ୍ଠସ୍ସତିନୋ ମୁଟ୍ଠସ୍ସତୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଦୁପ୍ପଞ୍ଞା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟା ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତିନୋ ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ପଞ୍ଞୱନ୍ତୋ ପଞ୍ଞୱନ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତୀତି…ପେ॰…। ଦ୍ୱାଦସମଂ।

ଦୁତିୟୋ ୱଗ୍ଗୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ସତ୍ତିମା ସନିଦାନଞ୍ଚ, ଗିଞ୍ଜକାୱସଥେନ ଚ।

ହୀନାଧିମୁତ୍ତି ଚଙ୍କମଂ, ସଗାଥା ଅସ୍ସଦ୍ଧସତ୍ତମଂ॥

ଅସ୍ସଦ୍ଧମୂଲକା ପଞ୍ଚ, ଚତ୍ତାରୋ ଅହିରିକମୂଲକା।

ଅନୋତ୍ତପ୍ପମୂଲକା ତୀଣି, ଦୁୱେ ଅପ୍ପସ୍ସୁତେନ ଚ॥

କୁସୀତଂ ଏକକଂ ୱୁତ୍ତଂ, ସୁତ୍ତନ୍ତା ତୀଣି ପଞ୍ଚକା।

ବାୱୀସତି ୱୁତ୍ତା ସୁତ୍ତା, ଦୁତିୟୋ ୱଗ୍ଗୋ ପୱୁଚ୍ଚତୀତି॥

୩. କମ୍ମପଥୱଗ୍ଗୋ

୧. ଅସମାହିତସୁତ୍ତଂ

୧୦୭ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଧାତୁସୋୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ଅସ୍ସଦ୍ଧା ଅସ୍ସଦ୍ଧେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଅହିରିକା ଅହିରିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଅନୋତ୍ତପ୍ପିନୋ ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଅସମାହିତା ଅସମାହିତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଦୁପ୍ପଞ୍ଞା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି’’।

‘‘ସଦ୍ଧା ସଦ୍ଧେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ହିରିମନା ହିରିମନେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଓତ୍ତପ୍ପିନୋ ଓତ୍ତପ୍ପୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ସମାହିତା ସମାହିତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ପଞ୍ଞୱନ୍ତୋ ପଞ୍ଞୱନ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ଦୁସ୍ସୀଲସୁତ୍ତଂ

୧୦୮ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଧାତୁସୋୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ଅସ୍ସଦ୍ଧା ଅସ୍ସଦ୍ଧେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଅହିରିକା ଅହିରିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଅନୋତ୍ତପ୍ପିନୋ ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଦୁସ୍ସୀଲା ଦୁସ୍ସୀଲେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଦୁପ୍ପଞ୍ଞା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି’’।

‘‘ସଦ୍ଧା ସଦ୍ଧେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ହିରିମନା ହିରିମନେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଓତ୍ତପ୍ପିନୋ ଓତ୍ତପ୍ପୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ସୀଲୱନ୍ତୋ ସୀଲୱନ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ପଞ୍ଞୱନ୍ତୋ ପଞ୍ଞୱନ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ପଞ୍ଚସିକ୍ଖାପଦସୁତ୍ତଂ

୧୦୯ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଧାତୁସୋୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ପାଣାତିପାତିନୋ ପାଣାତିପାତୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଅଦିନ୍ନାଦାୟିନୋ ଅଦିନ୍ନାଦାୟୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରିନୋ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ମୁସାୱାଦିନୋ ମୁସାୱାଦୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ସୁରାମେରୟମଜ୍ଜପ୍ପମାଦଟ୍ଠାୟିନୋ ସୁରାମେରୟମଜ୍ଜପ୍ପମାଦଟ୍ଠାୟୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି’’।

‘‘ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତା ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତା ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତା କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତା ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ସୁରାମେରୟମଜ୍ଜପ୍ପମାଦଟ୍ଠାନା ପଟିୱିରତା ସୁରାମେରୟମଜ୍ଜପ୍ପମାଦଟ୍ଠାନା ପଟିୱିରତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତୀ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ସତ୍ତକମ୍ମପଥସୁତ୍ତଂ

୧୧୦ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଧାତୁସୋୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ପାଣାତିପାତିନୋ ପାଣାତିପାତୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଅଦିନ୍ନାଦାୟିନୋ ଅଦିନ୍ନାଦାୟୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରିନୋ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ମୁସାୱାଦିନୋ ମୁସାୱାଦୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ପିସୁଣୱାଚା ପିସୁଣୱାଚେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଫରୁସୱାଚା ଫରୁସୱାଚେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ସମ୍ଫପ୍ପଲାପିନୋ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି’’।

‘‘ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତା…ପେ॰… ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତା… କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତା… ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତା… ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତା ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତା ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ପଟିୱିରତା ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ପଟିୱିରତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଦସକମ୍ମପଥସୁତ୍ତଂ

୧୧୧ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଧାତୁସୋୱ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ପାଣାତିପାତିନୋ ପାଣାତିପାତୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଅଦିନ୍ନାଦାୟିନୋ…ପେ॰… କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରିନୋ… ମୁସାୱାଦିନୋ… ପିସୁଣୱାଚା… ଫରୁସୱାଚା… ସମ୍ଫପ୍ପଲାପିନୋ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଅଭିଜ୍ଝାଲୁନୋ ଅଭିଜ୍ଝାଲୂହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତା ବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି’’।

‘‘ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତା ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତା…ପେ॰… କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତା… ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତା… ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ… ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ… ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ପଟିୱିରତା ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ପଟିୱିରତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଅନଭିଜ୍ଝାଲୁନୋ ଅନଭିଜ୍ଝାଲୂହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ଅବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତା ଅବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକସୁତ୍ତଂ

୧୧୨ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଧାତୁସୋୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପା…ପେ॰… ମିଚ୍ଛାୱାଚା… ମିଚ୍ଛାକମ୍ମନ୍ତା… ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱା… ମିଚ୍ଛାୱାୟାମା… ମିଚ୍ଛାସତିନୋ … ମିଚ୍ଛାସମାଧିନୋ ମିଚ୍ଛାସମାଧୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପା…ପେ॰… ସମ୍ମାୱାଚା… ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତା… ସମ୍ମାଆଜୀୱା… ସମ୍ମାୱାୟାମା… ସମ୍ମାସତିନୋ… ସମ୍ମାସମାଧିନୋ ସମ୍ମାସମାଧୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଦସଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ

୧୧୩ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଧାତୁସୋୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପା…ପେ॰… ମିଚ୍ଛାୱାଚା… ମିଚ୍ଛାକମ୍ମନ୍ତା… ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱା… ମିଚ୍ଛାୱାୟାମା… ମିଚ୍ଛାସତିନୋ … ମିଚ୍ଛାସମାଧିନୋ ମିଚ୍ଛାସମାଧୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ମିଚ୍ଛାଞାଣିନୋ ମିଚ୍ଛାଞାଣୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ମିଚ୍ଛାୱିମୁତ୍ତିନୋ ମିଚ୍ଛାୱିମୁତ୍ତୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି’’।

‘‘ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପା…ପେ॰… ସମ୍ମାୱାଚା… ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତା… ସମ୍ମାଆଜୀୱା… ସମ୍ମାୱାୟାମା… ସମ୍ମାସତିନୋ… ସମ୍ମାସମାଧିନୋ… ସମ୍ମାଞାଣିନୋ ସମ୍ମାଞାଣୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି; ସମ୍ମାୱିମୁତ୍ତିନୋ ସମ୍ମାୱିମୁତ୍ତୀହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

ସତ୍ତନ୍ନଂ ସୁତ୍ତନ୍ତାନଂ ଉଦ୍ଦାନଂ –

ଅସମାହିତଂ ଦୁସ୍ସୀଲଂ, ପଞ୍ଚ ସିକ୍ଖାପଦାନି ଚ।

ସତ୍ତ କମ୍ମପଥା ୱୁତ୍ତା, ଦସକମ୍ମପଥେନ ଚ।

ଛଟ୍ଠଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ୱୁତ୍ତୋ, ଦସଙ୍ଗେନ ଚ ସତ୍ତମଂ॥

କମ୍ମପଥୱଗ୍ଗୋ ତତିୟୋ।

୪. ଚତୁତ୍ଥୱଗ୍ଗୋ

୧. ଚତୁଧାତୁସୁତ୍ତଂ

୧୧୪ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ…ପେ॰… ‘‘ଚତସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁୟୋ। କତମା ଚତସ୍ସୋ? ପଥୱୀଧାତୁ, ଆପୋଧାତୁ, ତେଜୋଧାତୁ, ୱାୟୋଧାତୁ – ଇମା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତସ୍ସୋ ଧାତୁୟୋ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ପୁବ୍ବେସମ୍ବୋଧସୁତ୍ତଂ

୧୧୫ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ପୁବ୍ବେୱ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ବୋଧା ଅନଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସେୱ ସତୋ ଏତଦହୋସି – ‘କୋ ନୁ ଖୋ ପଥୱୀଧାତୁୟା ଅସ୍ସାଦୋ, କୋ ଆଦୀନୱୋ, କିଂ ନିସ୍ସରଣଂ; କୋ ଆପୋଧାତୁୟା ଅସ୍ସାଦୋ, କୋ ଆଦୀନୱୋ, କିଂ ନିସ୍ସରଣଂ; କୋ ତେଜୋଧାତୁୟା ଅସ୍ସାଦୋ, କୋ ଆଦୀନୱୋ, କିଂ ନିସ୍ସରଣଂ; କୋ ୱାୟୋଧାତୁୟା ଅସ୍ସାଦୋ, କୋ ଆଦୀନୱୋ, କିଂ ନିସ୍ସରଣ’’’ନ୍ତି?

‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘ୟଂ ଖୋ ପଥୱୀଧାତୁଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ, ଅୟଂ ପଥୱୀଧାତୁୟା ଅସ୍ସାଦୋ; ୟଂ [ୟା (ସୀ॰)] ପଥୱୀଧାତୁ ଅନିଚ୍ଚା ଦୁକ୍ଖା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା, ଅୟଂ ପଥୱୀଧାତୁୟା ଆଦୀନୱୋ; ୟୋ ପଥୱୀଧାତୁୟା ଛନ୍ଦରାଗୱିନୟୋ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପହାନଂ, ଇଦଂ ପଥୱୀଧାତୁୟା ନିସ୍ସରଣଂ। ୟଂ ଆପୋଧାତୁଂ ପଟିଚ୍ଚ…ପେ॰… ୟଂ ତେଜୋଧାତୁଂ ପଟିଚ୍ଚ…ପେ॰… ୟଂ ୱାୟୋଧାତୁଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ, ଅୟଂ ୱାୟୋଧାତୁୟା ଅସ୍ସାଦୋ; ୟଂ ୱାୟୋଧାତୁ ଅନିଚ୍ଚା ଦୁକ୍ଖା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା, ଅୟଂ ୱାୟୋଧାତୁୟା ଆଦୀନୱୋ; ୟୋ ୱାୟୋଧାତୁୟା ଛନ୍ଦରାଗୱିନୟୋ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପହାନଂ, ଇଦଂ ୱାୟୋଧାତୁୟା ନିସ୍ସରଣଂ’’’।

‘‘ୟାୱକୀୱଞ୍ଚାହଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମାସଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଧାତୂନଂ ଏୱଂ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦତୋ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ଆଦୀନୱତୋ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣତୋ ୟଥାଭୂତଂ ନ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ନେୱ ତାୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋତି [ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ପଚ୍ଚଞ୍ଞାସିଂ।

‘‘ୟତୋ ଚ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମାସଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଧାତୂନଂ ଏୱଂ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦତୋ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ଆଦୀନୱତୋ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣତୋ ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ଅଥାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋତି ପଚ୍ଚଞ୍ଞାସିଂ। ଞାଣଞ୍ଚ ପନ ମେ ଦସ୍ସନଂ ଉଦପାଦି – ‘ଅକୁପ୍ପା ମେ ୱିମୁତ୍ତି [ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] , ଅୟମନ୍ତିମା ଜାତି, ନତ୍ଥି ଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ’’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଅଚରିଂସୁତ୍ତଂ

୧୧୬ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ପଥୱୀଧାତୁୟାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସ୍ସାଦପରିୟେସନଂ ଅଚରିଂ, ୟୋ ପଥୱୀଧାତୁୟା ଅସ୍ସାଦୋ ତଦଜ୍ଝଗମଂ, ୟାୱତା ପଥୱୀଧାତୁୟା ଅସ୍ସାଦୋ ପଞ୍ଞାୟ ମେ ସୋ ସୁଦିଟ୍ଠୋ। ପଥୱୀଧାତୁୟାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆଦୀନୱପରିୟେସନଂ ଅଚରିଂ, ୟୋ ପଥୱୀଧାତୁୟା ଆଦୀନୱୋ ତଦଜ୍ଝଗମଂ , ୟାୱତା ପଥୱୀଧାତୁୟା ଆଦୀନୱୋ ପଞ୍ଞାୟ ମେ ସୋ ସୁଦିଟ୍ଠୋ। ପଥୱୀଧାତୁୟାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିସ୍ସରଣପରିୟେସନଂ ଅଚରିଂ, ୟଂ ପଥୱୀଧାତୁୟା ନିସ୍ସରଣଂ ତଦଜ୍ଝଗମଂ, ୟାୱତା ପଥୱୀଧାତୁୟା ନିସ୍ସରଣଂ ପଞ୍ଞାୟ ମେ ତଂ ସୁଦିଟ୍ଠଂ’’।

‘‘ଆପୋଧାତୁୟାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ତେଜୋଧାତୁୟାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ… ୱାୟୋଧାତୁୟାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସ୍ସାଦପରିୟେସନଂ ଅଚରିଂ, ୟୋ ୱାୟୋଧାତୁୟା ଅସ୍ସାଦୋ ତଦଜ୍ଝଗମଂ, ୟାୱତା ୱାୟୋଧାତୁୟା ଅସ୍ସାଦୋ ପଞ୍ଞାୟ ମେ ସୋ ସୁଦିଟ୍ଠୋ। ୱାୟୋଧାତୁୟାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆଦୀନୱପରିୟେସନଂ ଅଚରିଂ, ୟୋ ୱାୟୋଧାତୁୟା ଆଦୀନୱୋ ତଦଜ୍ଝଗମଂ, ୟାୱତା ୱାୟୋଧାତୁୟା ଆଦୀନୱୋ ପଞ୍ଞାୟ ମେ ସୋ ସୁଦିଟ୍ଠୋ। ୱାୟୋଧାତୁୟାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିସ୍ସରଣପରିୟେସନଂ ଅଚରିଂ, ୟଂ ୱାୟୋଧାତୁୟା ନିସ୍ସରଣଂ ତଦଜ୍ଝଗମଂ, ୟାୱତା ୱାୟୋଧାତୁୟା ନିସ୍ସରଣଂ ପଞ୍ଞାୟ ମେ ତଂ ସୁଦିଟ୍ଠଂ।

‘‘ୟାୱକୀୱଞ୍ଚାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମାସଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଧାତୂନଂ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦତୋ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ଆଦୀନୱତୋ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣତୋ ୟଥାଭୂତଂ ନ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ନେୱ ତାୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋତି ପଚ୍ଚଞ୍ଞାସିଂ।

‘‘ୟତୋ ଚ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମାସଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଧାତୂନଂ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦତୋ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ଆଦୀନୱତୋ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣତୋ ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ଅଥାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋତି ପଚ୍ଚଞ୍ଞାସିଂ। ଞାଣଞ୍ଚ ପନ ମେ ଦସ୍ସନଂ ଉଦପାଦି – ‘ଅକୁପ୍ପା ମେ ୱିମୁତ୍ତି, ଅୟମନ୍ତିମା ଜାତି, ନତ୍ଥି ଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ’’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ନୋଚେଦଂସୁତ୍ତଂ

୧୧୭ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ନୋ ଚେଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଥୱୀଧାତୁୟା ଅସ୍ସାଦୋ ଅଭୱିସ୍ସ, ନୟିଦଂ ସତ୍ତା ପଥୱୀଧାତୁୟା ସାରଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ । ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ଥି ପଥୱୀଧାତୁୟା ଅସ୍ସାଦୋ, ତସ୍ମା ସତ୍ତା ପଥୱୀଧାତୁୟା ସାରଜ୍ଜନ୍ତି। ନୋ ଚେଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଥୱୀଧାତୁୟା ଆଦୀନୱୋ ଅଭୱିସ୍ସ, ନୟିଦଂ ସତ୍ତା ପଥୱୀଧାତୁୟା ନିବ୍ବିନ୍ଦେୟ୍ୟୁଂ। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ଥି ପଥୱୀଧାତୁୟା ଆଦୀନୱୋ, ତସ୍ମା ସତ୍ତା ପଥୱୀଧାତୁୟା ନିବ୍ବିନ୍ଦନ୍ତି। ନୋ ଚେଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଥୱୀଧାତୁୟା ନିସ୍ସରଣଂ ଅଭୱିସ୍ସ, ନୟିଦଂ ସତ୍ତା ପଥୱୀଧାତୁୟା ନିସ୍ସରେୟ୍ୟୁଂ। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ଥି ପଥୱୀଧାତୁୟା ନିସ୍ସରଣଂ, ତସ୍ମା ସତ୍ତା ପଥୱୀଧାତୁୟା ନିସ୍ସରନ୍ତି’’।

‘‘ନୋ ଚେଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆପୋଧାତୁୟା ଅସ୍ସାଦୋ ଅଭୱିସ୍ସ…ପେ॰… ନୋ ଚେଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେଜୋଧାତୁୟା…ପେ॰… ନୋ ଚେଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱାୟୋଧାତୁୟା ଅସ୍ସାଦୋ ଅଭୱିସ୍ସ, ନୟିଦଂ ସତ୍ତା ୱାୟୋଧାତୁୟା ସାରଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ଥି ୱାୟୋଧାତୁୟା ଅସ୍ସାଦୋ, ତସ୍ମା ସତ୍ତା ୱାୟୋଧାତୁୟା ସାରଜ୍ଜନ୍ତି। ନୋ ଚେଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱାୟୋଧାତୁୟା ଆଦୀନୱୋ ଅଭୱିସ୍ସ, ନୟିଦଂ ସତ୍ତା ୱାୟୋଧାତୁୟା ନିବ୍ବିନ୍ଦେୟ୍ୟୁଂ। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ଥି ୱାୟୋଧାତୁୟା ଆଦୀନୱୋ, ତସ୍ମା ସତ୍ତା ୱାୟୋଧାତୁୟା ନିବ୍ବିନ୍ଦନ୍ତି। ନୋ ଚେଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱାୟୋଧାତୁୟା ନିସ୍ସରଣଂ ଅଭୱିସ୍ସ, ନୟିଦଂ ସତ୍ତା ୱାୟୋଧାତୁୟା ନିସ୍ସରେୟ୍ୟୁଂ। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ଥି ୱାୟୋଧାତୁୟା ନିସ୍ସରଣଂ, ତସ୍ମା ସତ୍ତା ୱାୟୋଧାତୁୟା ନିସ୍ସରନ୍ତି।

‘‘ୟାୱକୀୱଞ୍ଚିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ଇମାସଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଧାତୂନଂ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦତୋ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ଆଦୀନୱତୋ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣତୋ ୟଥାଭୂତଂ ନ ଅବ୍ଭଞ୍ଞଂସୁ, ନେୱ ତାୱିମେ ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସଦେୱକା ଲୋକା ସମାରକା ସବ୍ରହ୍ମକା ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ନିସ୍ସଟା ୱିସଂୟୁତ୍ତା ୱିପ୍ପମୁତ୍ତା ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରିଂସୁ।

‘‘ୟତୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ଇମାସଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଧାତୂନଂ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦତୋ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ଆଦୀନୱତୋ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣତୋ ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞଂସୁ, ଅଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସଦେୱକା ଲୋକା ସମାରକା ସବ୍ରହ୍ମକା ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ନିସ୍ସଟା ୱିସଂୟୁତ୍ତା ୱିପ୍ପମୁତ୍ତା ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରନ୍ତୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଏକନ୍ତଦୁକ୍ଖସୁତ୍ତଂ

୧୧୮ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ପଥୱୀଧାତୁ ଚେ [ଚ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ହିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକନ୍ତଦୁକ୍ଖା ଅଭୱିସ୍ସ ଦୁକ୍ଖାନୁପତିତା ଦୁକ୍ଖାୱକ୍କନ୍ତା ଅନୱକ୍କନ୍ତା ସୁଖେନ, ନୟିଦଂ ସତ୍ତା ପଥୱୀଧାତୁୟା ସାରଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଥୱୀଧାତୁ ସୁଖା ସୁଖାନୁପତିତା ସୁଖାୱକ୍କନ୍ତା ଅନୱକ୍କନ୍ତା ଦୁକ୍ଖେନ, ତସ୍ମା ସତ୍ତା ପଥୱୀଧାତୁୟା ସାରଜ୍ଜନ୍ତି’’।

‘‘ଆପୋଧାତୁ ଚେ ହିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ତେଜୋଧାତୁ ଚେ ହିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ… ୱାୟୋଧାତୁ ଚେ ହିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକନ୍ତଦୁକ୍ଖା ଅଭୱିସ୍ସ ଦୁକ୍ଖାନୁପତିତା ଦୁକ୍ଖାୱକ୍କନ୍ତା ଅନୱକ୍କନ୍ତା ସୁଖେନ, ନୟିଦଂ ସତ୍ତା ୱାୟୋଧାତୁୟା ସାରଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱାୟୋଧାତୁ ସୁଖା ସୁଖାନୁପତିତା ସୁଖାୱକ୍କନ୍ତା ଅନୱକ୍କନ୍ତା ଦୁକ୍ଖେନ, ତସ୍ମା ସତ୍ତା ୱାୟୋଧାତୁୟା ସାରଜ୍ଜନ୍ତି।

‘‘ପଥୱୀଧାତୁ ଚେ ହିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକନ୍ତସୁଖା ଅଭୱିସ୍ସ ସୁଖାନୁପତିତା ସୁଖାୱକ୍କନ୍ତା ଅନୱକ୍କନ୍ତା ଦୁକ୍ଖେନ, ନୟିଦଂ ସତ୍ତା ପଥୱୀଧାତୁୟା ନିବ୍ବିନ୍ଦେୟ୍ୟୁଂ। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଥୱୀଧାତୁ ଦୁକ୍ଖା ଦୁକ୍ଖାନୁପତିତା ଦୁକ୍ଖାୱକ୍କନ୍ତା ଅନୱକ୍କନ୍ତା ସୁଖେନ, ତସ୍ମା ସତ୍ତା ପଥୱୀଧାତୁୟା ନିବ୍ବିନ୍ଦନ୍ତି।

‘‘ଆପୋଧାତୁ ଚେ ହିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ତେଜୋଧାତୁ ଚେ ହିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ… ୱାୟୋଧାତୁ ଚେ ହିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକନ୍ତସୁଖା ଅଭୱିସ୍ସ ସୁଖାନୁପତିତା ସୁଖାୱକ୍କନ୍ତା ଅନୱକ୍କନ୍ତା ଦୁକ୍ଖେନ, ନୟିଦଂ ସତ୍ତା ୱାୟୋଧାତୁୟା ନିବ୍ବିନ୍ଦେୟ୍ୟୁଂ। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱାୟୋଧାତୁ ଦୁକ୍ଖା ଦୁକ୍ଖାନୁପତିତା ଦୁକ୍ଖାୱକ୍କନ୍ତା ଅନୱକ୍କନ୍ତା ସୁଖେନ, ତସ୍ମା ସତ୍ତା ୱାୟୋଧାତୁୟା ନିବ୍ବିନ୍ଦନ୍ତୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଅଭିନନ୍ଦସୁତ୍ତଂ

୧୧୯ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଥୱୀଧାତୁଂ ଅଭିନନ୍ଦତି, ଦୁକ୍ଖଂ ସୋ ଅଭିନନ୍ଦତି। ୟୋ ଦୁକ୍ଖଂ ଅଭିନନ୍ଦତି, ଅପରିମୁତ୍ତୋ ସୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ମାତି ୱଦାମି। ୟୋ ଆପୋଧାତୁଂ ଅଭିନନ୍ଦତି…ପେ॰… ୟୋ ତେଜୋଧାତୁଂ… ୟୋ ୱାୟୋଧାତୁଂ ଅଭିନନ୍ଦତି, ଦୁକ୍ଖଂ ସୋ ଅଭିନନ୍ଦତି। ୟୋ ଦୁକ୍ଖଂ ଅଭିନନ୍ଦତି, ଅପରିମୁତ୍ତୋ ସୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ମାତି ୱଦାମି’’।

‘‘ୟୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଥୱୀଧାତୁଂ ନାଭିନନ୍ଦତି, ଦୁକ୍ଖଂ ସୋ ନାଭିନନ୍ଦତି। ୟୋ ଦୁକ୍ଖଂ ନାଭିନନ୍ଦତି, ପରିମୁତ୍ତୋ ସୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ମାତି ୱଦାମି। ୟୋ ଆପୋଧାତୁଂ…ପେ॰… ୟୋ ତେଜୋଧାତୁଂ… ୟୋ ୱାୟୋଧାତୁଂ ନାଭିନନ୍ଦତି, ଦୁକ୍ଖଂ ସୋ ନାଭିନନ୍ଦତି। ୟୋ ଦୁକ୍ଖଂ ନାଭିନନ୍ଦତି, ପରିମୁତ୍ତୋ ସୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ମାତି ୱଦାମୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଉପ୍ପାଦସୁତ୍ତଂ

୧୨୦ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଥୱୀଧାତୁୟା ଉପ୍ପାଦୋ ଠିତି ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତି ପାତୁଭାୱୋ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସେସୋ ଉପ୍ପାଦୋ ରୋଗାନଂ ଠିତି ଜରାମରଣସ୍ସ ପାତୁଭାୱୋ। ୟୋ ଆପୋଧାତୁୟା…ପେ॰… ୟୋ ତେଜୋଧାତୁୟା… ୟୋ ୱାୟୋଧାତୁୟା ଉପ୍ପାଦୋ ଠିତି ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତି ପାତୁଭାୱୋ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସେସୋ ଉପ୍ପାଦୋ ରୋଗାନଂ ଠିତି ଜରାମରଣସ୍ସ ପାତୁଭାୱୋ’’।

‘‘ୟୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଥୱୀଧାତୁୟା ନିରୋଧୋ ୱୂପସମୋ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସେସୋ ନିରୋଧୋ ରୋଗାନଂ ୱୂପସମୋ ଜରାମରଣସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ। ୟୋ ଆପୋଧାତୁୟା…ପେ॰… ୟୋ ତେଜୋଧାତୁୟା… ୟୋ ୱାୟୋଧାତୁୟା ନିରୋଧୋ ୱୂପସମୋ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସେସୋ ନିରୋଧୋ ରୋଗାନଂ ୱୂପସମୋ ଜରାମରଣସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣସୁତ୍ତଂ

୧୨୧ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଚତସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁୟୋ। କତମା ଚତସ୍ସୋ? ପଥୱୀଧାତୁ, ଆପୋଧାତୁ, ତେଜୋଧାତୁ, ୱାୟୋଧାତୁ। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଇମାସଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଧାତୂନଂ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ନ ମେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମଣେସୁ ୱା ସମଣସମ୍ମତା ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସମ୍ମତା; ନ ଚ ପନ ତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଂ ୱା ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଂ ୱା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତି’’।

‘‘ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଇମାସଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଧାତୂନଂ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତି , ତେ ଚ ଖୋ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମଣେସୁ ଚେୱ ସମଣସମ୍ମତା ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣସମ୍ମତା; ତେ ଚ ପନାୟସ୍ମନ୍ତୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଦୁତିୟସମଣବ୍ରାହ୍ମଣସୁତ୍ତଂ

୧୨୨ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଚତସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁୟୋ। କତମା ଚତସ୍ସୋ? ପଥୱୀଧାତୁ, ଆପୋଧାତୁ, ତେଜୋଧାତୁ, ୱାୟୋଧାତୁ। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଇମାସଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଧାତୂନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰… ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰… ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ତତିୟସମଣବ୍ରାହ୍ମଣସୁତ୍ତଂ

୧୨୩ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ପଥୱୀଧାତୁଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ପଥୱୀଧାତୁସମୁଦୟଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ପଥୱୀଧାତୁନିରୋଧଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ପଥୱୀଧାତୁନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰… ଆପୋଧାତୁଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି… ତେଜୋଧାତୁଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି… ୱାୟୋଧାତୁଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ୱାୟୋଧାତୁସମୁଦୟଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ୱାୟୋଧାତୁନିରୋଧଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ୱାୟୋଧାତୁନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ନ ମେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମଣେସୁ ୱା ସମଣସମ୍ମତା ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସମ୍ମତା; ନ ଚ ପନ ତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଂ ୱା ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଂ ୱା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତି’’।

‘‘ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ପଥୱୀଧାତୁଂ ପଜାନନ୍ତି, ପଥୱୀଧାତୁସମୁଦୟଂ ପଜାନନ୍ତି, ପଥୱୀଧାତୁନିରୋଧଂ ପଜାନନ୍ତି, ପଥୱୀଧାତୁନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନନ୍ତି… ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା…ପେ॰… ଆପୋଧାତୁଂ ପଜାନନ୍ତି… ତେଜୋଧାତୁଂ ପଜାନନ୍ତି… ୱାୟୋଧାତୁଂ ପଜାନନ୍ତି, ୱାୟୋଧାତୁସମୁଦୟଂ ପଜାନନ୍ତି, ୱାୟୋଧାତୁନିରୋଧଂ ପଜାନନ୍ତି, ୱାୟୋଧାତୁନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନନ୍ତି, ତେ ଚ ଖୋ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମଣେସୁ ଚେୱ ସମଣସମ୍ମତା ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣସମ୍ମତା; ତେ ଚ ପନାୟସ୍ମନ୍ତୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତୀ’’ତି। ଦସମଂ।

ଚତୁତ୍ଥୋ ୱଗ୍ଗୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଚତସ୍ସୋ ପୁବ୍ବେ ଅଚରିଂ, ନୋଚେଦଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖେନ ଚ।

ଅଭିନନ୍ଦଞ୍ଚ ଉପ୍ପାଦୋ, ତୟୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାତି॥

ଧାତୁସଂୟୁତ୍ତଂ ସମତ୍ତଂ।

୪. ଅନମତଗ୍ଗସଂୟୁତ୍ତଂ

୧. ପଠମୱଗ୍ଗୋ

୧. ତିଣକଟ୍ଠସୁତ୍ତଂ

୧୨୪ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଅନମତଗ୍ଗୋୟଂ [ଅନମତଗ୍ଗାୟଂ (ପୀ॰ କ॰)] ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂସାରୋ। ପୁବ୍ବା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି ଅୱିଜ୍ଜାନୀୱରଣାନଂ ସତ୍ତାନଂ ତଣ୍ହାସଂୟୋଜନାନଂ ସନ୍ଧାୱତଂ ସଂସରତଂ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ୟଂ ଇମସ୍ମିଂ ଜମ୍ବୁଦୀପେ ତିଣକଟ୍ଠସାଖାପଲାସଂ ତଂ ଛେତ୍ୱା [ତଚ୍ଛେତ୍ୱା (ବହୂସୁ)] ଏକଜ୍ଝଂ ସଂହରିତ୍ୱା ଚତୁରଙ୍ଗୁଲଂ ଚତୁରଙ୍ଗୁଲଂ ଘଟିକଂ କତ୍ୱା ନିକ୍ଖିପେୟ୍ୟ – ‘ଅୟଂ ମେ ମାତା, ତସ୍ସା ମେ ମାତୁ ଅୟଂ ମାତା’ତି, ଅପରିୟାଦିନ୍ନାୱ [ଅପରିୟାଦିଣ୍ଣାୱ (ସୀ॰)] ଭିକ୍ଖୱେ, ତସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ମାତୁମାତରୋ ଅସ୍ସୁ, ଅଥ ଇମସ୍ମିଂ ଜମ୍ବୁଦୀପେ ତିଣକଟ୍ଠସାଖାପଲାସଂ ପରିକ୍ଖୟଂ ପରିୟାଦାନଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅନମତଗ୍ଗୋୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂସାରୋ। ପୁବ୍ବା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି ଅୱିଜ୍ଜାନୀୱରଣାନଂ ସତ୍ତାନଂ ତଣ୍ହାସଂୟୋଜନାନଂ ସନ୍ଧାୱତଂ ସଂସରତଂ। ଏୱଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚନୁଭୂତଂ ତିବ୍ବଂ ପଚ୍ଚନୁଭୂତଂ ବ୍ୟସନଂ ପଚ୍ଚନୁଭୂତଂ, କଟସୀ [କଟସି (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰) କଟା ଛୱା ସୟନ୍ତି ଏତ୍ଥାତି କଟସୀ] ୱଡ୍ଢିତା। ୟାୱଞ୍ଚିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଲମେୱ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରେସୁ ନିବ୍ବିନ୍ଦିତୁଂ ଅଲଂ ୱିରଜ୍ଜିତୁଂ ଅଲଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତୁ’’ନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. ପଥୱୀସୁତ୍ତଂ

୧୨୫ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଅନମତଗ୍ଗୋୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ , ସଂସାରୋ। ପୁବ୍ବା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି ଅୱିଜ୍ଜାନୀୱରଣାନଂ ସତ୍ତାନଂ ତଣ୍ହାସଂୟୋଜନାନଂ ସନ୍ଧାୱତଂ ସଂସରତଂ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ଇମଂ ମହାପଥୱିଂ କୋଲଟ୍ଠିମତ୍ତଂ କୋଲଟ୍ଠିମତ୍ତଂ ମତ୍ତିକାଗୁଳିକଂ କରିତ୍ୱା ନିକ୍ଖିପେୟ୍ୟ – ‘ଅୟଂ ମେ ପିତା, ତସ୍ସ ମେ ପିତୁ ଅୟଂ ପିତା’ତି, ଅପରିୟାଦିନ୍ନାୱ ଭିକ୍ଖୱେ, ତସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ପିତୁପିତରୋ ଅସ୍ସୁ, ଅଥାୟଂ ମହାପଥୱୀ ପରିକ୍ଖୟଂ ପରିୟାଦାନଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ । ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅନମତଗ୍ଗୋୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂସାରୋ। ପୁବ୍ବା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି ଅୱିଜ୍ଜାନୀୱରଣାନଂ ସତ୍ତାନଂ ତଣ୍ହାସଂୟୋଜନାନଂ ସନ୍ଧାୱତଂ ସଂସରତଂ। ଏୱଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚନୁଭୂତଂ ତିବ୍ବଂ ପଚ୍ଚନୁଭୂତଂ ବ୍ୟସନଂ ପଚ୍ଚନୁଭୂତଂ, କଟସୀ ୱଡ୍ଢିତା। ୟାୱଞ୍ଚିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଲମେୱ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରେସୁ ନିବ୍ବିନ୍ଦିତୁଂ, ଅଲଂ ୱିରଜ୍ଜିତୁଂ, ଅଲଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତୁ’’ନ୍ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଅସ୍ସୁସୁତ୍ତଂ

୧୨୬ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଅନମତଗ୍ଗୋୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂସାରୋ। ପୁବ୍ବା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି ଅୱିଜ୍ଜାନୀୱରଣାନଂ ସତ୍ତାନଂ ତଣ୍ହାସଂୟୋଜନାନଂ ସନ୍ଧାୱତଂ ସଂସରତଂ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତମଂ ନୁ ଖୋ ବହୁତରଂ, ୟଂ ୱା ୱୋ ଇମିନା ଦୀଘେନ ଅଦ୍ଧୁନା ସନ୍ଧାୱତଂ ସଂସରତଂ ଅମନାପସମ୍ପୟୋଗା ମନାପୱିପ୍ପୟୋଗା କନ୍ଦନ୍ତାନଂ ରୋଦନ୍ତାନଂ [ରୁଦନ୍ତାନଂ (ସୀ॰)] ଅସ୍ସୁ ପସ୍ସନ୍ନଂ [ପସ୍ସନ୍ଦଂ (କ॰ ସୀ॰), ପସନ୍ଦଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ପସନ୍ନଂ (ପୀ॰ କ॰)] ପଗ୍ଘରିତଂ, ୟଂ ୱା ଚତୂସୁ ମହାସମୁଦ୍ଦେସୁ ଉଦକ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟଥା ଖୋ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାମ, ଏତଦେୱ, ଭନ୍ତେ, ବହୁତରଂ ୟଂ ନୋ ଇମିନା ଦୀଘେନ ଅଦ୍ଧୁନା ସନ୍ଧାୱତଂ ସଂସରତଂ ଅମନାପସମ୍ପୟୋଗା ମନାପୱିପ୍ପୟୋଗା କନ୍ଦନ୍ତାନଂ ରୋଦନ୍ତାନଂ ଅସ୍ସୁ ପସ୍ସନ୍ନଂ ପଗ୍ଘରିତଂ, ନ ତ୍ୱେୱ ଚତୂସୁ ମହାସମୁଦ୍ଦେସୁ ଉଦକ’’ନ୍ତି।

‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାଧୁ ଖୋ ମେ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାଥ। ଏତଦେୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବହୁତରଂ ୟଂ ୱୋ ଇମିନା ଦୀଘେନ ଅଦ୍ଧୁନା ସନ୍ଧାୱତଂ ସଂସରତଂ ଅମନାପସମ୍ପୟୋଗା ମନାପୱିପ୍ପୟୋଗା କନ୍ଦନ୍ତାନଂ ରୋଦନ୍ତାନଂ ଅସ୍ସୁ ପସ୍ସନ୍ନଂ ପଗ୍ଘରିତଂ, ନ ତ୍ୱେୱ ଚତୂସୁ ମହାସମୁଦ୍ଦେସୁ ଉଦକଂ। ଦୀଘରତ୍ତଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁମରଣଂ ପଚ୍ଚନୁଭୂତଂ; ତେସଂ ୱା ମାତୁମରଣଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋନ୍ତାନଂ ଅମନାପସମ୍ପୟୋଗା ମନାପୱିପ୍ପୟୋଗା କନ୍ଦନ୍ତାନଂ ରୋଦନ୍ତାନଂ ଅସ୍ସୁ ପସ୍ସନ୍ନଂ ପଗ୍ଘରିତଂ, ନ ତ୍ୱେୱ ଚତୂସୁ ମହାସମୁଦ୍ଦେସୁ ଉଦକଂ। ଦୀଘରତ୍ତଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପିତୁମରଣଂ ପଚ୍ଚନୁଭୂତଂ …ପେ॰… ଭାତୁମରଣଂ ପଚ୍ଚନୁଭୂତଂ… ଭଗିନିମରଣଂ ପଚ୍ଚନୁଭୂତଂ… ପୁତ୍ତମରଣଂ ପଚ୍ଚନୁଭୂତଂ… ଧୀତୁମରଣଂ ପଚ୍ଚନୁଭୂତଂ… ଞାତିବ୍ୟସନଂ ପଚ୍ଚନୁଭୂତଂ… ଭୋଗବ୍ୟସନଂ ପଚ୍ଚନୁଭୂତଂ। ଦୀଘରତ୍ତଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ , ରୋଗବ୍ୟସନଂ ପଚ୍ଚନୁଭୂତଂ, ତେସଂ ୱୋ ରୋଗବ୍ୟସନଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋନ୍ତାନଂ ଅମନାପସମ୍ପୟୋଗା ମନାପୱିପ୍ପୟୋଗା କନ୍ଦନ୍ତାନଂ ରୋଦନ୍ତାନଂ ଅସ୍ସୁ ପସ୍ସନ୍ନଂ ପଗ୍ଘରିତଂ, ନ ତ୍ୱେୱ ଚତୂସୁ ମହାସମୁଦ୍ଦେସୁ ଉଦକଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅନମତଗ୍ଗୋୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂସାରୋ …ପେ॰… ୟାୱଞ୍ଚିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଲମେୱ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରେସୁ ନିବ୍ବିନ୍ଦିତୁଂ, ଅଲଂ ୱିରଜ୍ଜିତୁଂ, ଅଲଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତୁ’’ନ୍ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଖୀରସୁତ୍ତଂ

୧୨୭ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଅନମତଗ୍ଗୋୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂସାରୋ। ପୁବ୍ବା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି ଅୱିଜ୍ଜାନୀୱରଣାନଂ ସତ୍ତାନଂ ତଣ୍ହାସଂୟୋଜନାନଂ ସନ୍ଧାୱତଂ ସଂସରତଂ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତମଂ ନୁ ଖୋ ବହୁତରଂ, ୟଂ ୱା ୱୋ ଇମିନା ଦୀଘେନ ଅଦ୍ଧୁନା ସନ୍ଧାୱତଂ ସଂସରତଂ ମାତୁଥଞ୍ଞଂ ପୀତଂ, ୟଂ ୱା ଚତୂସୁ ମହାସମୁଦ୍ଦେସୁ ଉଦକ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟଥା ଖୋ ମୟଂ , ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାମ, ଏତଦେୱ, ଭନ୍ତେ, ବହୁତରଂ ୟଂ ନୋ ଇମିନା ଦୀଘେନ ଅଦ୍ଧୁନା ସନ୍ଧାୱତଂ ସଂସରତଂ ମାତୁଥଞ୍ଞଂ ପୀତଂ, ନ ତ୍ୱେୱ ଚତୂସୁ ମହାସମୁଦ୍ଦେସୁ ଉଦକ’’ନ୍ତି।

‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାଧୁ ଖୋ ମେ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାଥ। ଏତଦେୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବହୁତରଂ ୟଂ ୱୋ ଇମିନା ଦୀଘେନ ଅଦ୍ଧୁନା ସନ୍ଧାୱତଂ ସଂସରତଂ ମାତୁଥଞ୍ଞଂ ପୀତଂ, ନ ତ୍ୱେୱ ଚତୂସୁ ମହାସମୁଦ୍ଦେସୁ ଉଦକଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅନମତଗ୍ଗୋୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂସାରୋ…ପେ॰… ଅଲଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତୁ’’ନ୍ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ପବ୍ବତସୁତ୍ତଂ

୧୨୮ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କୀୱଦୀଘୋ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, କପ୍ପୋ’’ତି? ‘‘ଦୀଘୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, କପ୍ପୋ। ସୋ ନ ସୁକରୋ ସଙ୍ଖାତୁଂ ଏତ୍ତକାନି ୱସ୍ସାନି ଇତି ୱା, ଏତ୍ତକାନି ୱସ୍ସସତାନି ଇତି ୱା, ଏତ୍ତକାନି ୱସ୍ସସହସ୍ସାନି ଇତି ୱା, ଏତ୍ତକାନି ୱସ୍ସସତସହସ୍ସାନି ଇତି ୱା’’ତି।

‘‘ସକ୍କା ପନ, ଭନ୍ତେ, ଉପମଂ କାତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ସକ୍କା, ଭିକ୍ଖୂ’’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୁ, ମହାସେଲୋ ପବ୍ବତୋ ୟୋଜନଂ ଆୟାମେନ ୟୋଜନଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ୟୋଜନଂ ଉବ୍ବେଧେନ ଅଚ୍ଛିନ୍ନୋ ଅସୁସିରୋ ଏକଗ୍ଘନୋ। ତମେନଂ ପୁରିସୋ ୱସ୍ସସତସ୍ସ ୱସ୍ସସତସ୍ସ ଅଚ୍ଚୟେନ କାସିକେନ ୱତ୍ଥେନ ସକିଂ ସକିଂ ପରିମଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ଖିପ୍ପତରଂ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ମହାସେଲୋ ପବ୍ବତୋ ଇମିନା ଉପକ୍କମେନ ପରିକ୍ଖୟଂ ପରିୟାଦାନଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ , ନ ତ୍ୱେୱ କପ୍ପୋ। ଏୱଂ ଦୀଘୋ, ଭିକ୍ଖୁ, କପ୍ପୋ। ଏୱଂ ଦୀଘାନଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ , କପ୍ପାନଂ ନେକୋ କପ୍ପୋ ସଂସିତୋ, ନେକଂ କପ୍ପସତଂ ସଂସିତଂ, ନେକଂ କପ୍ପସହସ୍ସଂ ସଂସିତଂ, ନେକଂ କପ୍ପସତସହସ୍ସଂ ସଂସିତଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅନମତଗ୍ଗୋୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ସଂସାରୋ। ପୁବ୍ବା କୋଟି…ପେ॰… ୟାୱଞ୍ଚିଦଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅଲମେୱ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରେସୁ ନିବ୍ବିନ୍ଦିତୁଂ, ଅଲଂ ୱିରଜ୍ଜିତୁଂ, ଅଲଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତୁ’’ନ୍ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ସାସପସୁତ୍ତଂ

୧୨୯ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି। ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନ ଭଗୱା…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କୀୱଦୀଘୋ, ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, କପ୍ପୋ’’ତି? ‘‘ଦୀଘୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, କପ୍ପୋ। ସୋ ନ ସୁକରୋ ସଙ୍ଖାତୁଂ ଏତ୍ତକାନି ୱସ୍ସାନି ଇତି ୱା…ପେ॰… ଏତ୍ତକାନି ୱସ୍ସସତସହସ୍ସାନି ଇତି ୱା’’ତି।

‘‘ସକ୍କା ପନ, ଭନ୍ତେ, ଉପମଂ କାତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ସକ୍କା, ଭିକ୍ଖୂ’’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୁ, ଆୟସଂ ନଗରଂ ୟୋଜନଂ ଆୟାମେନ ୟୋଜନଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ୟୋଜନଂ ଉବ୍ବେଧେନ, ପୁଣ୍ଣଂ ସାସପାନଂ ଗୁଳିକାବଦ୍ଧଂ [ଚୂଳିକାବଦ୍ଧଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] । ତତୋ ପୁରିସୋ ୱସ୍ସସତସ୍ସ ୱସ୍ସସତସ୍ସ ଅଚ୍ଚୟେନ ଏକମେକଂ ସାସପଂ ଉଦ୍ଧରେୟ୍ୟ। ଖିପ୍ପତରଂ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ମହାସାସପରାସି ଇମିନା ଉପକ୍କମେନ ପରିକ୍ଖୟଂ ପରିୟାଦାନଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ନ ତ୍ୱେୱ କପ୍ପୋ। ଏୱଂ ଦୀଘୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, କପ୍ପୋ। ଏୱଂ ଦୀଘାନଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, କପ୍ପାନଂ ନେକୋ କପ୍ପୋ ସଂସିତୋ, ନେକଂ କପ୍ପସତଂ ସଂସିତଂ, ନେକଂ କପ୍ପସହସ୍ସଂ ସଂସିତଂ, ନେକଂ କପ୍ପସତସହସ୍ସଂ ସଂସିତଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅନମତଗ୍ଗୋୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ସଂସାରୋ …ପେ॰… ଅଲଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତୁ’’ନ୍ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ସାୱକସୁତ୍ତଂ

୧୩୦ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ୟେନ ଭଗୱା…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘କୀୱବହୁକା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, କପ୍ପା ଅବ୍ଭତୀତା ଅତିକ୍କନ୍ତା’’ତି? ‘‘ବହୁକା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ , କପ୍ପା ଅବ୍ଭତୀତା ଅତିକ୍କନ୍ତା। ତେ ନ ସୁକରା ସଙ୍ଖାତୁଂ – ‘ଏତ୍ତକା କପ୍ପା ଇତି ୱା, ଏତ୍ତକାନି କପ୍ପସତାନି ଇତି ୱା, ଏତ୍ତକାନି କପ୍ପସହସ୍ସାନି ଇତି ୱା, ଏତ୍ତକାନି କପ୍ପସତସହସ୍ସାନି ଇତି ୱା’’’ତି।

‘‘ସକ୍କା ପନ, ଭନ୍ତେ, ଉପମଂ କାତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ସକ୍କା, ଭିକ୍ଖୱେ’’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ‘‘ଇଧସ୍ସୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ସାୱକା ୱସ୍ସସତାୟୁକା ୱସ୍ସସତଜୀୱିନୋ। ତେ ଦିୱସେ ଦିୱସେ କପ୍ପସତସହସ୍ସଂ କପ୍ପସତସହସ୍ସଂ ଅନୁସ୍ସରେୟ୍ୟୁଂ। ଅନନୁସ୍ସରିତାୱ ଭିକ୍ଖୱେ, ତେହି କପ୍ପା ଅସ୍ସୁ, ଅଥ ଖୋ ତେ ଚତ୍ତାରୋ ସାୱକା ୱସ୍ସସତାୟୁକା ୱସ୍ସସତଜୀୱିନୋ ୱସ୍ସସତସ୍ସ ଅଚ୍ଚୟେନ କାଲଂ କରେୟ୍ୟୁଂ। ଏୱଂ ବହୁକା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କପ୍ପା ଅବ୍ଭତୀତା ଅତିକ୍କନ୍ତା। ତେ ନ ସୁକରା ସଙ୍ଖାତୁଂ – ‘ଏତ୍ତକା କପ୍ପା ଇତି ୱା, ଏତ୍ତକାନି କପ୍ପସତାନି ଇତି ୱା, ଏତ୍ତକାନି କପ୍ପସହସ୍ସାନି ଇତି ୱା, ଏତ୍ତକାନି କପ୍ପସତସହସ୍ସାନି ଇତି ୱା’ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅନମତଗ୍ଗୋୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂସାରୋ…ପେ॰… ଅଲଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତୁ’’ନ୍ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଗଙ୍ଗାସୁତ୍ତଂ

୧୩୧ . ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ। ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କୀୱବହୁକା ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, କପ୍ପା ଅବ୍ଭତୀତା ଅତିକ୍କନ୍ତା’’ତି? ‘‘ବହୁକା ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, କପ୍ପା ଅବ୍ଭତୀତା ଅତିକ୍କନ୍ତା। ତେ ନ ସୁକରା ସଙ୍ଖାତୁଂ – ‘ଏତ୍ତକା କପ୍ପା ଇତି ୱା, ଏତ୍ତକାନି କପ୍ପସତାନି ଇତି ୱା, ଏତ୍ତକାନି କପ୍ପସହସ୍ସାନି ଇତି ୱା, ଏତ୍ତକାନି କପ୍ପସତସହସ୍ସାନି ଇତି ୱା’’’ତି।

‘‘ସକ୍କା ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, ଉପମଂ କାତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ସକ୍କା, ବ୍ରାହ୍ମଣା’’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୟତୋ ଚାୟଂ ଗଙ୍ଗା ନଦୀ ପଭୱତି ୟତ୍ଥ ଚ ମହାସମୁଦ୍ଦଂ ଅପ୍ପେତି, ୟା ଏତସ୍ମିଂ ଅନ୍ତରେ ୱାଲିକା ସା ନ ସୁକରା ସଙ୍ଖାତୁଂ – ‘ଏତ୍ତକା ୱାଲିକା ଇତି ୱା, ଏତ୍ତକାନି ୱାଲିକସତାନି ଇତି ୱା, ଏତ୍ତକାନି ୱାଲିକସହସ୍ସାନି ଇତି ୱା, ଏତ୍ତକାନି ୱାଲିକସତସହସ୍ସାନି ଇତି ୱା’ତି। ତତୋ ବହୁତରା ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, କପ୍ପା ଅବ୍ଭତୀତା ଅତିକ୍କନ୍ତା। ତେ ନ ସୁକରା ସଙ୍ଖାତୁଂ – ‘ଏତ୍ତକା କପ୍ପା ଇତି ୱା, ଏତ୍ତକାନି କପ୍ପସତାନି ଇତି ୱା, ଏତ୍ତକାନି କପ୍ପସହସ୍ସାନି ଇତି ୱା, ଏତ୍ତକାନି କପ୍ପସତସହସ୍ସାନି ଇତି ୱା’ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅନମତଗ୍ଗୋୟଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ସଂସାରୋ। ପୁବ୍ବା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି ଅୱିଜ୍ଜାନୀୱରଣାନଂ ସତ୍ତାନଂ ତଣ୍ହାସଂୟୋଜନାନଂ ସନ୍ଧାୱତଂ ସଂସରତଂ। ଏୱଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଦୁକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚନୁଭୂତଂ ତିବ୍ବଂ ପଚ୍ଚନୁଭୂତଂ ବ୍ୟସନଂ ପଚ୍ଚନୁଭୂତଂ, କଟସୀ ୱଡ୍ଢିତା। ୟାୱଞ୍ଚିଦଂ , ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଅଲମେୱ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରେସୁ ନିବ୍ବିନ୍ଦିତୁଂ, ଅଲଂ ୱିରଜ୍ଜିତୁଂ, ଅଲଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତୁ’’ନ୍ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ଉପାସକଂ ମଂ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଦଣ୍ଡସୁତ୍ତଂ

୧୩୨ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଅନମତଗ୍ଗୋୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂସାରୋ। ପୁବ୍ବା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି ଅୱିଜ୍ଜାନୀୱରଣାନଂ ସତ୍ତାନଂ ତଣ୍ହାସଂୟୋଜନାନଂ ସନ୍ଧାୱତଂ ସଂସରତଂ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦଣ୍ଡୋ ଉପରିୱେହାସଂ ଖିତ୍ତୋ ସକିମ୍ପି ମୂଲେନ ନିପତତି, ସକିମ୍ପି ମଜ୍ଝେନ ନିପତତି, ସକିମ୍ପି ଅନ୍ତେନ ନିପତତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୱିଜ୍ଜାନୀୱରଣା ସତ୍ତା ତଣ୍ହାସଂୟୋଜନା ସନ୍ଧାୱନ୍ତା ସଂସରନ୍ତା ସକିମ୍ପି ଅସ୍ମା ଲୋକା ପରଂ ଲୋକଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ସକିମ୍ପି ପରସ୍ମା ଲୋକା ଇମଂ ଲୋକଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅନମତଗ୍ଗୋୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂସାରୋ…ପେ॰… ଅଲଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତୁ’’ନ୍ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ପୁଗ୍ଗଲସୁତ୍ତଂ

୧୩୩ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ଗିଜ୍ଝକୂଟେ ପବ୍ବତେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଅନମତଗ୍ଗୋୟଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂସାରୋ…ପେ॰… ଏକପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, କପ୍ପଂ ସନ୍ଧାୱତୋ ସଂସରତୋ ସିୟା ଏୱଂ ମହା ଅଟ୍ଠିକଙ୍କଲୋ ଅଟ୍ଠିପୁଞ୍ଜୋ ଅଟ୍ଠିରାସି ୟଥାୟଂ ୱେପୁଲ୍ଲୋ ପବ୍ବତୋ, ସଚେ ସଂହାରକୋ ଅସ୍ସ, ସମ୍ଭତଞ୍ଚ ନ ୱିନସ୍ସେୟ୍ୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅନମତଗ୍ଗୋୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂସାରୋ…ପେ॰… ଅଲଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତୁ’’ନ୍ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ସୁଗତୋ ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –

‘‘ଏକସ୍ସେକେନ କପ୍ପେନ, ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସଟ୍ଠିସଞ୍ଚୟୋ।

ସିୟା ପବ୍ବତସମୋ ରାସି, ଇତି ୱୁତ୍ତଂ ମହେସିନା॥

‘‘ସୋ ଖୋ ପନାୟଂ ଅକ୍ଖାତୋ, ୱେପୁଲ୍ଲୋ ପବ୍ବତୋ ମହା।

ଉତ୍ତରୋ ଗିଜ୍ଝକୂଟସ୍ସ, ମଗଧାନଂ ଗିରିବ୍ବଜେ॥

‘‘ୟତୋ ଚ ଅରିୟସଚ୍ଚାନି, ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତି।

ଦୁକ୍ଖଂ ଦୁକ୍ଖସମୁପ୍ପାଦଂ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ଅତିକ୍କମଂ।

ଅରିୟଂ ଚଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ, ଦୁକ୍ଖୂପସମଗାମିନଂ॥

‘‘ସ ସତ୍ତକ୍ଖତ୍ତୁଂପରମଂ, ସନ୍ଧାୱିତ୍ୱାନ ପୁଗ୍ଗଲୋ।

ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରୋ ହୋତି, ସବ୍ବସଂୟୋଜନକ୍ଖୟା’’ତି॥ ଦସମଂ।

ପଠମୋ ୱଗ୍ଗୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ତିଣକଟ୍ଠଞ୍ଚ ପଥୱୀ, ଅସ୍ସୁ ଖୀରଞ୍ଚ ପବ୍ବତଂ।

ସାସପା ସାୱକା ଗଙ୍ଗା, ଦଣ୍ଡୋ ଚ ପୁଗ୍ଗଲେନ ଚାତି॥

୨. ଦୁତିୟୱଗ୍ଗୋ

୧. ଦୁଗ୍ଗତସୁତ୍ତଂ

୧୩୪ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୁ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅନମତଗ୍ଗୋୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂସାରୋ। ପୁବ୍ବା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି ଅୱିଜ୍ଜାନୀୱରଣାନଂ ସତ୍ତାନଂ ତଣ୍ହାସଂୟୋଜନାନଂ ସନ୍ଧାୱତଂ ସଂସରତଂ। ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପସ୍ସେୟ୍ୟାଥ ଦୁଗ୍ଗତଂ ଦୁରୂପେତଂ ନିଟ୍ଠମେତ୍ଥ ଗନ୍ତବ୍ବଂ – ‘ଅମ୍ହେହିପି ଏୱରୂପଂ ପଚ୍ଚନୁଭୂତଂ ଇମିନା ଦୀଘେନ ଅଦ୍ଧୁନା’ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ…ପେ॰… ୟାୱଞ୍ଚିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଲମେୱ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରେସୁ ନିବ୍ବିନ୍ଦିତୁଂ ଅଲଂ ୱିରଜ୍ଜିତୁଂ ଅଲଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତୁ’’ନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. ସୁଖିତସୁତ୍ତଂ

୧୩୫ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଅନମତଗ୍ଗୋୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂସାରୋ…ପେ॰… ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପସ୍ସେୟ୍ୟାଥ ସୁଖିତଂ ସୁସଜ୍ଜିତଂ, ନିଟ୍ଠମେତ୍ଥ ଗନ୍ତବ୍ବଂ – ‘ଅମ୍ହେହିପି ଏୱରୂପଂ ପଚ୍ଚନୁଭୂତଂ ଇମିନା ଦୀଘେନ ଅଦ୍ଧୁନା’ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅନମତଗ୍ଗୋୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂସାରୋ। ପୁବ୍ବା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି…ପେ॰… ଅଲଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତୁ’’ନ୍ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ତିଂସମତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୧୩୬ . ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ। ଅଥ ଖୋ ତିଂସମତ୍ତା ପାୱେୟ୍ୟକା [ପାଠେୟ୍ୟକା (କତ୍ଥଚି) ୱିନୟପିଟକେ ମହାୱଗ୍ଗେ କଥିନକ୍ଖନ୍ଧକେପି] ଭିକ୍ଖୂ ସବ୍ବେ ଆରଞ୍ଞିକା ସବ୍ବେ ପିଣ୍ଡପାତିକା ସବ୍ବେ ପଂସୁକୂଲିକା ସବ୍ବେ ତେଚୀୱରିକା ସବ୍ବେ ସସଂୟୋଜନା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱତୋ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଇମେ ଖୋ ତିଂସମତ୍ତା ପାୱେୟ୍ୟକା ଭିକ୍ଖୂ ସବ୍ବେ ଆରଞ୍ଞିକା ସବ୍ବେ ପିଣ୍ଡପାତିକା ସବ୍ବେ ପଂସୁକୂଲିକା ସବ୍ବେ ତେଚୀୱରିକା ସବ୍ବେ ସସଂୟୋଜନା। ୟଂନୂନାହଂ ଇମେସଂ ତଥା ଧମ୍ମଂ ଦେସେୟ୍ୟଂ ୟଥା ନେସଂ ଇମସ୍ମିଂୟେୱ ଆସନେ ଅନୁପାଦାୟ ଆସୱେହି ଚିତ୍ତାନି ୱିମୁଚ୍ଚେୟ୍ୟୁ’’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଅନମତଗ୍ଗୋୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂସାରୋ। ପୁବ୍ବା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି ଅୱିଜ୍ଜାନୀୱରଣାନଂ ସତ୍ତାନଂ ତଣ୍ହାସଂୟୋଜନାନଂ ସନ୍ଧାୱତଂ ସଂସରତଂ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତମଂ ନୁ ଖୋ ବହୁତରଂ, ୟଂ ୱା ୱୋ ଇମିନା ଦୀଘେନ ଅଦ୍ଧୁନା ସନ୍ଧାୱତଂ ସଂସରତଂ ସୀସଚ୍ଛିନ୍ନାନଂ ଲୋହିତଂ ପସ୍ସନ୍ନଂ ପଗ୍ଘରିତଂ, ୟଂ ୱା ଚତୂସୁ ମହାସମୁଦ୍ଦେସୁ ଉଦକ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟଥା ଖୋ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାମ, ଏତଦେୱ, ଭନ୍ତେ, ବହୁତରଂ, ୟଂ ନୋ ଇମିନା ଦୀଘେନ ଅଦ୍ଧୁନା ସନ୍ଧାୱତଂ ସଂସରତଂ ସୀସଚ୍ଛିନ୍ନାନଂ ଲୋହିତଂ ପସ୍ସନ୍ନଂ ପଗ୍ଘରିତଂ, ନ ତ୍ୱେୱ ଚତୂସୁ ମହାସମୁଦ୍ଦେସୁ ଉଦକ’’ନ୍ତି।

‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାଧୁ ଖୋ ମେ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାଥ। ଏତଦେୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବହୁତରଂ, ୟଂ ୱୋ ଇମିନା ଦୀଘେନ ଅଦ୍ଧୁନା ସନ୍ଧାୱତଂ ସଂସରତଂ ସୀସଚ୍ଛିନ୍ନାନଂ ଲୋହିତଂ ପସ୍ସନ୍ନଂ ପଗ୍ଘରିତଂ, ନ ତ୍ୱେୱ ଚତୂସୁ ମହାସମୁଦ୍ଦେସୁ ଉଦକଂ। ଦୀଘରତ୍ତଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗୁନ୍ନଂ ସତଂ ଗୋଭୂତାନଂ ସୀସଚ୍ଛିନ୍ନାନଂ ଲୋହିତଂ ପସ୍ସନ୍ନଂ ପଗ୍ଘରିତଂ, ନ ତ୍ୱେୱ ଚତୂସୁ ମହାସମୁଦ୍ଦେସୁ ଉଦକଂ। ଦୀଘରତ୍ତଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହିଂସାନଂ [ମହିସାନଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସତଂ ମହିଂସଭୂତାନଂ ସୀସଚ୍ଛିନ୍ନାନଂ ଲୋହିତଂ ପସ୍ସନ୍ନଂ ପଗ୍ଘରିତଂ …ପେ॰… ଦୀଘରତ୍ତଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉରବ୍ଭାନଂ ସତଂ ଉରବ୍ଭଭୂତାନଂ…ପେ॰… ଅଜାନଂ ସତଂ ଅଜଭୂତାନଂ… ମିଗାନଂ ସତଂ ମିଗଭୂତାନଂ… କୁକ୍କୁଟାନଂ ସତଂ କୁକ୍କୁଟଭୂତାନଂ… ସୂକରାନଂ ସତଂ ସୂକରଭୂତାନଂ… ଦୀଘରତ୍ତଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚୋରା ଗାମଘାତାତି ଗହେତ୍ୱା ସୀସଚ୍ଛିନ୍ନାନଂ ଲୋହିତଂ ପସ୍ସନ୍ନଂ ପଗ୍ଘରିତଂ। ଦୀଘରତ୍ତଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚୋରା ପାରିପନ୍ଥିକାତି ଗହେତ୍ୱା ସୀସଚ୍ଛିନ୍ନାନଂ ଲୋହିତଂ ପସ୍ସନ୍ନଂ ପଗ୍ଘରିତଂ। ଦୀଘରତ୍ତଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚୋରା ପାରଦାରିକାତି ଗହେତ୍ୱା ସୀସଚ୍ଛିନ୍ନାନଂ ଲୋହିତଂ ପସ୍ସନ୍ନଂ ପଗ୍ଘରିତଂ, ନ ତ୍ୱେୱ ଚତୂସୁ ମହାସମୁଦ୍ଦେସୁ ଉଦକଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅନମତଗ୍ଗୋୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂସାରୋ…ପେ॰… ଅଲଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତୁ’’ନ୍ତି।

‘‘ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି। ଇମସ୍ମିଞ୍ଚ ପନ ୱେୟ୍ୟାକରଣସ୍ମିଂ ଭଞ୍ଞମାନେ ତିଂସମତ୍ତାନଂ ପାୱେୟ୍ୟକାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଅନୁପାଦାୟ ଆସୱେହି ଚିତ୍ତାନି ୱିମୁଚ୍ଚିଂସୂ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ମାତୁସୁତ୍ତଂ

୧୩୭ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଅନମତଗ୍ଗୋୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂସାରୋ…ପେ॰… ନ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତୋ ସୁଲଭରୂପୋ ୟୋ ନମାତାଭୂତପୁବ୍ବୋ ଇମିନା ଦୀଘେନ ଅଦ୍ଧୁନା। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅନମତଗ୍ଗୋୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂସାରୋ…ପେ॰… ଅଲଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତୁ’’ନ୍ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ପିତୁସୁତ୍ତଂ

୧୩୮ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଅନମତଗ୍ଗୋୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂସାରୋ…ପେ॰… ନ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତୋ ସୁଲଭରୂପୋ ୟୋ ନପିତାଭୂତପୁବ୍ବୋ …ପେ॰… ଅଲଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତୁ’’ନ୍ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଭାତୁସୁତ୍ତଂ

୧୩୯ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ନ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତୋ ସୁଲଭରୂପୋ ୟୋ ନଭାତାଭୂତପୁବ୍ବୋ…ପେ॰… ଅଲଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତୁ’’ନ୍ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଭଗିନିସୁତ୍ତଂ

୧୪୦ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ନ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତୋ ସୁଲଭରୂପୋ ୟୋ ନଭଗିନିଭୂତପୁବ୍ବୋ…ପେ॰… ଅଲଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତୁ’’ନ୍ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ପୁତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୧୪୧ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ନ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତୋ ସୁଲଭରୂପୋ ୟୋ ନପୁତ୍ତଭୂତପୁବ୍ବୋ…ପେ॰… ଅଲଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତୁ’’ନ୍ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଧୀତୁସୁତ୍ତଂ

୧୪୨ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଅନମତଗ୍ଗୋୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂସାରୋ। ପୁବ୍ବା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି ଅୱିଜ୍ଜାନୀୱରଣାନଂ ସତ୍ତାନଂ ତଣ୍ହାସଂୟୋଜନାନଂ ସନ୍ଧାୱତଂ ସଂସରତଂ। ନ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତୋ ସୁଲଭରୂପୋ ୟୋ ନ ଧୀତାଭୂତପୁବ୍ବୋ ଇମିନା ଦୀଘେନ ଅଦ୍ଧୁନା। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅନମତଗ୍ଗୋୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂସାରୋ। ପୁବ୍ବା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି ଅୱିଜ୍ଜାନୀୱରଣାନଂ ସତ୍ତାନଂ ତଣ୍ହାସଂୟୋଜନାନଂ ସନ୍ଧାୱତଂ ସଂସରତଂ। ଏୱଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚନୁଭୂତଂ ତିବ୍ବଂ ପଚ୍ଚନୁଭୂତଂ ବ୍ୟସନଂ ପଚ୍ଚନୁଭୂତଂ, କଟସୀ ୱଡ୍ଢିତା। ୟାୱଞ୍ଚିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଲମେୱ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରେସୁ ନିବ୍ବିନ୍ଦିତୁଂ, ଅଲଂ ୱିରଜ୍ଜିତୁଂ, ଅଲଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତୁ’’ନ୍ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ୱେପୁଲ୍ଲପବ୍ବତସୁତ୍ତଂ

୧୪୩ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ଗିଜ୍ଝକୂଟେ ପବ୍ବତେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଅନମତଗ୍ଗୋୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂସାରୋ। ପୁବ୍ବା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି ଅୱିଜ୍ଜାନୀୱରଣାନଂ ସତ୍ତାନଂ ତଣ୍ହାସଂୟୋଜନାନଂ ସନ୍ଧାୱତଂ ସଂସରତଂ। ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମସ୍ସ ୱେପୁଲ୍ଲସ୍ସ ପବ୍ବତସ୍ସ ‘ପାଚୀନୱଂସୋ’ତ୍ୱେୱ ସମଞ୍ଞା ଉଦପାଦି। ତେନ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ , ସମୟେନ ମନୁସ୍ସାନଂ ‘ତିୱରା’ତ୍ୱେୱ ସମଞ୍ଞା ଉଦପାଦି। ତିୱରାନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନୁସ୍ସାନଂ ଚତ୍ତାରୀସ ୱସ୍ସସହସ୍ସାନି ଆୟୁପ୍ପମାଣଂ ଅହୋସି। ତିୱରା, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନୁସ୍ସା ପାଚୀନୱଂସଂ ପବ୍ବତଂ ଚତୂହେନ ଆରୋହନ୍ତି, ଚତୂହେନ ଓରୋହନ୍ତି। ତେନ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ , ସମୟେନ କକୁସନ୍ଧୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଲୋକେ ଉପ୍ପନ୍ନୋ ହୋତି। କକୁସନ୍ଧସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ୱିଧୁରସଞ୍ଜୀୱଂ ନାମ ସାୱକୟୁଗଂ ଅହୋସି ଅଗ୍ଗଂ ଭଦ୍ଦୟୁଗଂ। ପସ୍ସଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସା ଚେୱିମସ୍ସ ପବ୍ବତସ୍ସ ସମଞ୍ଞା ଅନ୍ତରହିତା, ତେ ଚ ମନୁସ୍ସା କାଲଙ୍କତା, ସୋ ଚ ଭଗୱା ପରିନିବ୍ବୁତୋ। ଏୱଂ ଅନିଚ୍ଚା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଖାରା; ଏୱଂ ଅଦ୍ଧୁୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଖାରା; ଏୱଂ ଅନସ୍ସାସିକା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଖାରା। ୟାୱଞ୍ଚିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଲମେୱ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରେସୁ ନିବ୍ବିନ୍ଦିତୁଂ, ଅଲଂ ୱିରଜ୍ଜିତୁଂ, ଅଲଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତୁଂ।

‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମସ୍ସ ୱେପୁଲ୍ଲସ୍ସ ପବ୍ବତସ୍ସ ‘ୱଙ୍କକୋ’ତ୍ୱେୱ ସମଞ୍ଞା ଉଦପାଦି। ତେନ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମୟେନ ମନୁସ୍ସାନଂ ‘ରୋହିତସ୍ସା’ତ୍ୱେୱ ସମଞ୍ଞା ଉଦପାଦି। ରୋହିତସ୍ସାନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନୁସ୍ସାନଂ ତିଂସୱସ୍ସସହସ୍ସାନି ଆୟୁପ୍ପମାଣଂ ଅହୋସି। ରୋହିତସ୍ସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନୁସ୍ସା ୱଙ୍କକଂ ପବ୍ବତଂ ତୀହେନ ଆରୋହନ୍ତି, ତୀହେନ ଓରୋହନ୍ତି। ତେନ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମୟେନ କୋଣାଗମନୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଲୋକେ ଉପ୍ପନ୍ନୋ ହୋତି। କୋଣାଗମନସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭିୟ୍ୟୋସୁତ୍ତରଂ ନାମ ସାୱକୟୁଗଂ ଅହୋସି ଅଗ୍ଗଂ ଭଦ୍ଦୟୁଗଂ। ପସ୍ସଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସା ଚେୱିମସ୍ସ ପବ୍ବତସ୍ସ ସମଞ୍ଞା ଅନ୍ତରହିତା, ତେ ଚ ମନୁସ୍ସା କାଲଙ୍କତା, ସୋ ଚ ଭଗୱା ପରିନିବ୍ବୁତୋ। ଏୱଂ ଅନିଚ୍ଚା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଖାରା…ପେ॰… ଅଲଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତୁଂ।

‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମସ୍ସ ୱେପୁଲ୍ଲସ୍ସ ପବ୍ବତସ୍ସ ‘ସୁପସ୍ସୋ’ତ୍ୱେୱ [ସୁଫସ୍ସୋତ୍ୱେୱ (ସୀ॰)] ସମଞ୍ଞା ଉଦପାଦି। ତେନ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମୟେନ ମନୁସ୍ସାନଂ ‘ସୁପ୍ପିୟା’ତ୍ୱେୱ [ଅପ୍ପିୟାତ୍ୱେୱ (ସୀ॰)] ସମଞ୍ଞା ଉଦପାଦି। ସୁପ୍ପିୟାନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନୁସ୍ସାନଂ ୱୀସତିୱସ୍ସସହସ୍ସାନି ଆୟୁପ୍ପମାଣଂ ଅହୋସି। ସୁପ୍ପିୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନୁସ୍ସା ସୁପସ୍ସଂ ପବ୍ବତଂ ଦ୍ୱୀହେନ ଆରୋହନ୍ତି, ଦ୍ୱୀହେନ ଓରୋହନ୍ତି। ତେନ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମୟେନ କସ୍ସପୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଲୋକେ ଉପ୍ପନ୍ନୋ ହୋତି। କସ୍ସପସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ତିସ୍ସଭାରଦ୍ୱାଜଂ ନାମ ସାୱକୟୁଗଂ ଅହୋସି ଅଗ୍ଗଂ ଭଦ୍ଦୟୁଗଂ। ପସ୍ସଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସା ଚେୱିମସ୍ସ ପବ୍ବତସ୍ସ ସମଞ୍ଞା ଅନ୍ତରହିତା, ତେ ଚ ମନୁସ୍ସା କାଲଙ୍କତା, ସୋ ଚ ଭଗୱା ପରିନିବ୍ବୁତୋ। ଏୱଂ ଅନିଚ୍ଚା , ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଖାରା; ଏୱଂ ଅଦ୍ଧୁୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଖାରା…ପେ॰… ଅଲଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତୁଂ।

‘‘ଏତରହି ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମସ୍ସ ୱେପୁଲ୍ଲସ୍ସ ପବ୍ବତସ୍ସ ‘ୱେପୁଲ୍ଲୋ’ତ୍ୱେୱ ସମଞ୍ଞା ଉଦପାଦି। ଏତରହି ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେସଂ ମନୁସ୍ସାନଂ ‘ମାଗଧକା’ତ୍ୱେୱ ସମଞ୍ଞା ଉଦପାଦି। ମାଗଧକାନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନୁସ୍ସାନଂ ଅପ୍ପକଂ ଆୟୁପ୍ପମାଣଂ ପରିତ୍ତଂ ଲହୁକଂ [ଲହୁସଂ (ସୀ॰)] ; ୟୋ ଚିରଂ ଜୀୱତି ସୋ ୱସ୍ସସତଂ ଅପ୍ପଂ ୱା ଭିୟ୍ୟୋ। ମାଗଧକା, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନୁସ୍ସା ୱେପୁଲ୍ଲଂ ପବ୍ବତଂ ମୁହୁତ୍ତେନ ଆରୋହନ୍ତି ମୁହୁତ୍ତେନ ଓରୋହନ୍ତି। ଏତରହି ଖୋ ପନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଲୋକେ ଉପ୍ପନ୍ନୋ। ମୟ୍ହଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ନାମ ସାୱକୟୁଗଂ ଅଗ୍ଗଂ ଭଦ୍ଦୟୁଗଂ। ଭୱିସ୍ସତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋ ସମୟୋ ୟା ଅୟଞ୍ଚେୱିମସ୍ସ ପବ୍ବତସ୍ସ ସମଞ୍ଞା ଅନ୍ତରଧାୟିସ୍ସତି, ଇମେ ଚ ମନୁସ୍ସା କାଲଂ କରିସ୍ସନ୍ତି, ଅହଞ୍ଚ ପରିନିବ୍ବାୟିସ୍ସାମି। ଏୱଂ ଅନିଚ୍ଚା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଖାରା; ଏୱଂ ଅଦ୍ଧୁୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଖାରା; ଏୱଂ ଅନସ୍ସାସିକା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଖାରା। ୟାୱଞ୍ଚିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଲମେୱ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରେସୁ ନିବ୍ବିନ୍ଦିତୁଂ, ଅଲଂ ୱିରଜ୍ଜିତୁଂ, ଅଲଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତୁ’’ନ୍ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ସୁଗତୋ ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –

‘‘ପାଚୀନୱଂସୋ ତିୱରାନଂ, ରୋହିତସ୍ସାନ ୱଙ୍କକୋ।

ସୁପ୍ପିୟାନଂ ସୁପସ୍ସୋତି, ମାଗଧାନଞ୍ଚ ୱେପୁଲ୍ଲୋ॥

‘‘ଅନିଚ୍ଚା ୱତ ସଙ୍ଖାରା, ଉପ୍ପାଦୱୟଧମ୍ମିନୋ।

ଉପ୍ପଜ୍ଜିତ୍ୱା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି, ତେସଂ ୱୂପସମୋ ସୁଖୋ’’ତି॥ ଦସମଂ।

ଦୁତିୟୋ ୱଗ୍ଗୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଦୁଗ୍ଗତଂ ସୁଖିତଞ୍ଚେୱ, ତିଂସ ମାତାପିତେନ ଚ।

ଭାତା ଭଗିନୀ ପୁତ୍ତୋ ଚ, ଧୀତା ୱେପୁଲ୍ଲପବ୍ବତଂ॥

ଅନମତଗ୍ଗସଂୟୁତ୍ତଂ ସମତ୍ତଂ।

୫. କସ୍ସପସଂୟୁତ୍ତଂ

୧. ସନ୍ତୁଟ୍ଠସୁତ୍ତଂ

୧୪୪ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ସନ୍ତୁଟ୍ଠାୟଂ [ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋୟଂ (ସୀ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, କସ୍ସପୋ ଇତରୀତରେନ ଚୀୱରେନ, ଇତରୀତରଚୀୱରସନ୍ତୁଟ୍ଠିୟା ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ; ନ ଚ ଚୀୱରହେତୁ ଅନେସନଂ ଅପ୍ପତିରୂପଂ ଆପଜ୍ଜତି; ଅଲଦ୍ଧା ଚ ଚୀୱରଂ ନ ପରିତସ୍ସତି; ଲଦ୍ଧା ଚ ଚୀୱରଂ ଅଗଧିତୋ [ଅଗଥିତୋ (ସୀ॰)] ଅମୁଚ୍ଛିତୋ ଅନଜ୍ଝାପନ୍ନୋ ଆଦୀନୱଦସ୍ସାୱୀ ନିସ୍ସରଣପଞ୍ଞୋ ପରିଭୁଞ୍ଜତି’’।

‘‘ସନ୍ତୁଟ୍ଠାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କସ୍ସପୋ ଇତରୀତରେନ ପିଣ୍ଡପାତେନ, ଇତରୀତରପିଣ୍ଡପାତସନ୍ତୁଟ୍ଠିୟା ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ; ନ ଚ ପିଣ୍ଡପାତହେତୁ ଅନେସନଂ ଅପ୍ପତିରୂପଂ ଆପଜ୍ଜତି; ଅଲଦ୍ଧା ଚ ପିଣ୍ଡପାତଂ ନ ପରିତସ୍ସତି; ଲଦ୍ଧା ଚ ପିଣ୍ଡପାତଂ ଅଗଧିତୋ ଅମୁଚ୍ଛିତୋ ଅନଜ୍ଝାପନ୍ନୋ ଆଦୀନୱଦସ୍ସାୱୀ ନିସ୍ସରଣପଞ୍ଞୋ ପରିଭୁଞ୍ଜତି।

‘‘ସନ୍ତୁଟ୍ଠାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କସ୍ସପୋ ଇତରୀତରେନ ସେନାସନେନ, ଇତରୀତରସେନାସନସନ୍ତୁଟ୍ଠିୟା ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ; ନ ଚ ସେନାସନହେତୁ ଅନେସନଂ ଅପ୍ପତିରୂପଂ ଆପଜ୍ଜତି; ଅଲଦ୍ଧା ଚ ସେନାସନଂ ନ ପରିତସ୍ସତି; ଲଦ୍ଧା ଚ ସେନାସନଂ ଅଗଧିତୋ ଅମୁଚ୍ଛିତୋ ଅନଜ୍ଝାପନ୍ନୋ ଆଦୀନୱଦସ୍ସାୱୀ ନିସ୍ସରଣପଞ୍ଞୋ ପରିଭୁଞ୍ଜତି।

‘‘ସନ୍ତୁଟ୍ଠାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କସ୍ସପୋ ଇତରୀତରେନ ଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରେନ, ଇତରୀତରଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରସନ୍ତୁଟ୍ଠିୟା ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ; ନ ଚ ଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରହେତୁ ଅନେସନଂ ଅପ୍ପତିରୂପଂ ଆପଜ୍ଜତି; ଅଲଦ୍ଧା ଚ ଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ନ ପରିତସ୍ସତି; ଲଦ୍ଧା ଚ ଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ଅଗଧିତୋ ଅମୁଚ୍ଛିତୋ ଅନଜ୍ଝାପନ୍ନୋ ଆଦୀନୱଦସ୍ସାୱୀ ନିସ୍ସରଣପଞ୍ଞୋ ପରିଭୁଞ୍ଜତି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ସନ୍ତୁଟ୍ଠା ଭୱିସ୍ସାମ ଇତରୀତରେନ ଚୀୱରେନ, ଇତରୀତରଚୀୱରସନ୍ତୁଟ୍ଠିୟା ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦିନୋ; ନ ଚ ଚୀୱରହେତୁ ଅନେସନଂ ଅପ୍ପତିରୂପଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସାମ; ଅଲଦ୍ଧା ଚ ଚୀୱରଂ ନ ଚ ପରିତସ୍ସିସ୍ସାମ; ଲଦ୍ଧା ଚ ଚୀୱରଂ ଅଗଧିତା ଅମୁଚ୍ଛିତା ଅନଜ୍ଝାପନ୍ନା ଆଦୀନୱଦସ୍ସାୱିନୋ ନିସ୍ସରଣପଞ୍ଞା ପରିଭୁଞ୍ଜିସ୍ସାମ’’’। (ଏୱଂ ସବ୍ବଂ କାତବ୍ବଂ)।

‘‘‘ସନ୍ତୁଟ୍ଠା ଭୱିସ୍ସାମ ଇତରୀତରେନ ପିଣ୍ଡପାତେନ…ପେ॰… ସନ୍ତୁଟ୍ଠା ଭୱିସ୍ସାମ ଇତରୀତରେନ ସେନାସନେନ…ପେ॰… ସନ୍ତୁଟ୍ଠା ଭୱିସ୍ସାମ ଇତରୀତରେନ ଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରେନ, ଇତରୀତରଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରସନ୍ତୁଟ୍ଠିୟା ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦିନୋ; ନ ଚ ଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରହେତୁ ଅନେସନଂ ଅପ୍ପତିରୂପଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସାମ ଅଲଦ୍ଧା ଚ ଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ନ ପରିତସ୍ସିସ୍ସାମ; ଲଦ୍ଧା ଚ ଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ଅଗଧିତା ଅମୁଚ୍ଛିତା ଅନଜ୍ଝାପନ୍ନା ଆଦୀନୱଦସ୍ସାୱିନୋ ନିସ୍ସରଣପଞ୍ଞା ପରିଭୁଞ୍ଜିସ୍ସାମା’ତି। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। କସ୍ସପେନ ୱା ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଓୱଦିସ୍ସାମି ୟୋ ୱା ପନସ୍ସ [ୟୋ ୱା ପନ (ସୀ॰), ୟୋ ୱା (ପୀ॰)] କସ୍ସପସଦିସୋ, ଓୱଦିତେହି ଚ ପନ ୱୋ ତଥତ୍ତାୟ ପଟିପଜ୍ଜିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀସୁତ୍ତଂ

୧୪୫ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଚ ମହାକସ୍ସପୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ସାରିପୁତ୍ତୋ ବାରାଣସିୟଂ ୱିହରନ୍ତି ଇସିପତନେ ମିଗଦାୟେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାକସ୍ସପୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ମହାକସ୍ସପେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକସ୍ସପଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ୱୁଚ୍ଚତି ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ କସ୍ସପ, ଅନାତାପୀ ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀ ଅଭବ୍ବୋ ସମ୍ବୋଧାୟ ଅଭବ୍ବୋ ନିବ୍ବାନାୟ ଅଭବ୍ବୋ ଅନୁତ୍ତରସ୍ସ ୟୋଗକ୍ଖେମସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ଆତାପୀ ଚ ଖୋ ଓତ୍ତପ୍ପୀ ଭବ୍ବୋ ସମ୍ବୋଧାୟ ଭବ୍ବୋ ନିବ୍ବାନାୟ ଭବ୍ବୋ ଅନୁତ୍ତରସ୍ସ ୟୋଗକ୍ଖେମସ୍ସ ଅଧିଗମାୟା’’ତି।

‘‘କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅନାତାପୀ ହୋତି ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀ ଅଭବ୍ବୋ ସମ୍ବୋଧାୟ ଅଭବ୍ବୋ ନିବ୍ବାନାୟ ଅଭବ୍ବୋ ଅନୁତ୍ତରସ୍ସ ୟୋଗକ୍ଖେମସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; କିତ୍ତାୱତା ଚ ପନାୱୁସୋ, ଆତାପୀ ହୋତି ଓତ୍ତପ୍ପୀ ଭବ୍ବୋ ସମ୍ବୋଧାୟ ଭବ୍ବୋ ନିବ୍ବାନାୟ ଭବ୍ବୋ ଅନୁତ୍ତରସ୍ସ ୟୋଗକ୍ଖେମସ୍ସ ଅଧିଗମାୟା’’ତି? ‘‘ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ‘ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ମେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଅନତ୍ଥାୟ ସଂୱତ୍ତେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି ନ ଆତପ୍ପଂ କରୋତି, ‘ଉପ୍ପନ୍ନା ମେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପ୍ପହୀୟମାନା ଅନତ୍ଥାୟ ସଂୱତ୍ତେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି ନ ଆତପ୍ପଂ କରୋତି, ‘ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ମେ କୁସଲା ଧମ୍ମାନୁପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଅନତ୍ଥାୟ ସଂୱତ୍ତେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି ନ ଆତପ୍ପଂ କରୋତି, ‘ଉପ୍ପନ୍ନା ମେ କୁସଲା ଧମ୍ମା ନିରୁଜ୍ଝମାନା ଅନତ୍ଥାୟ ସଂୱତ୍ତେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି ନ ଆତପ୍ପଂ କରୋତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅନାତାପୀ ହୋତି’’।

‘‘କଥଞ୍ଚାୱୁସୋ, ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀ ହୋତି? ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ‘ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ମେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଅନତ୍ଥାୟ ସଂୱତ୍ତେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି ନ ଓତ୍ତପ୍ପତି, ‘ଉପ୍ପନ୍ନା ମେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପ୍ପହୀୟମାନା ଅନତ୍ଥାୟ ସଂୱତ୍ତେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି ନ ଓତ୍ତପ୍ପତି, ‘ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ମେ କୁସଲା ଧମ୍ମାନୁପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଅନତ୍ଥାୟ ସଂୱତ୍ତେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି ନ ଓତ୍ତପ୍ପତି, ‘ଉପ୍ପନ୍ନା ମେ କୁସଲା ଧମ୍ମା ନିରୁଜ୍ଝମାନା ଅନତ୍ଥାୟ ସଂୱତ୍ତେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି ନ ଓତ୍ତପ୍ପତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀ ହୋତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅନାତାପୀ ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀ ଅଭବ୍ବୋ ସମ୍ବୋଧାୟ ଅଭବ୍ବୋ ନିବ୍ବାନାୟ ଅଭବ୍ବୋ ଅନୁତ୍ତରସ୍ସ ୟୋଗକ୍ଖେମସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ।

‘‘କଥଞ୍ଚାୱୁସୋ, ଆତାପୀ ହୋତି? ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ‘ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ମେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଅନତ୍ଥାୟ ସଂୱତ୍ତେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି ଆତପ୍ପଂ କରୋତି, ‘ଉପ୍ପନ୍ନା ମେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପ୍ପହୀୟମାନା ଅନତ୍ଥାୟ ସଂୱତ୍ତେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି ଆତପ୍ପଂ କରୋତି, ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ମେ କୁସଲା ଧମ୍ମା…ପେ॰… ଆତପ୍ପଂ କରୋତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଆତାପୀ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚାୱୁସୋ, ଓତ୍ତପ୍ପୀ ହୋତି? ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ‘ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ମେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଅନତ୍ଥାୟ ସଂୱତ୍ତେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି ଓତ୍ତପ୍ପତି, ‘ଉପ୍ପନ୍ନା ମେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପ୍ପହୀୟମାନା ଅନତ୍ଥାୟ ସଂୱତ୍ତେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି ଓତ୍ତପ୍ପତି, ‘ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ମେ କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନୁପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଅନତ୍ଥାୟ ସଂୱତ୍ତେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି ଓତ୍ତପ୍ପତି, ‘ଉପ୍ପନ୍ନା ମେ କୁସଲା ଧମ୍ମା ନିରୁଜ୍ଝମାନା ଅନତ୍ଥାୟ ସଂୱତ୍ତେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି ଓତ୍ତପ୍ପତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଓତ୍ତପ୍ପୀ ହୋତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଆତାପୀ ଓତ୍ତପ୍ପୀ ଭବ୍ବୋ ସମ୍ବୋଧାୟ ଭବ୍ବୋ ନିବ୍ବାନାୟ ଭବ୍ବୋ ଅନୁତ୍ତରସ୍ସ ୟୋଗକ୍ଖେମସ୍ସ ଅଧିଗମାୟା’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଚନ୍ଦୂପମସୁତ୍ତଂ

୧୪୬ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଚନ୍ଦୂପମା, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁଲାନି ଉପସଙ୍କମଥ – ଅପକସ୍ସେୱ କାୟଂ, ଅପକସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ, ନିଚ୍ଚନୱକା କୁଲେସୁ ଅପ୍ପଗବ୍ଭା [ଅପ୍ପଗବ୍ବା (କ॰)] । ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ଜରୁଦପାନଂ ୱା ଓଲୋକେୟ୍ୟ ପବ୍ବତୱିସମଂ ୱା ନଦୀୱିଦୁଗ୍ଗଂ ୱା – ଅପକସ୍ସେୱ କାୟଂ, ଅପକସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚନ୍ଦୂପମା କୁଲାନି ଉପସଙ୍କମଥ – ଅପକସ୍ସେୱ କାୟଂ, ଅପକସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ, ନିଚ୍ଚନୱକା କୁଲେସୁ ଅପ୍ପଗବ୍ଭା’’।

‘‘କସ୍ସପୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚନ୍ଦୂପମୋ କୁଲାନି ଉପସଙ୍କମତି – ଅପକସ୍ସେୱ କାୟଂ, ଅପକସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ, ନିଚ୍ଚନୱକୋ କୁଲେସୁ ଅପ୍ପଗବ୍ଭୋ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କଥଂରୂପୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅରହତି କୁଲାନି ଉପସଙ୍କମିତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ଭଗୱଂମୂଲକା ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା ଭଗୱଂନେତ୍ତିକା ଭଗୱଂପଟିସରଣା। ସାଧୁ ୱତ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂୟେୱ ପଟିଭାତୁ ଏତସ୍ସ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ। ଭଗୱତୋ ସୁତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଧାରେସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଆକାସେ ପାଣିଂ ଚାଲେସି। ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୟଂ ଆକାସେ ପାଣି ନ ସଜ୍ଜତି ନ ଗୟ୍ହତି ନ ବଜ୍ଝତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି ଭିକ୍ଖୁନୋ କୁଲାନି ଉପସଙ୍କମତୋ କୁଲେସୁ ଚିତ୍ତଂ ନ ସଜ୍ଜତି ନ ଗୟ୍ହତି ନ ବଜ୍ଝତି – ‘ଲଭନ୍ତୁ ଲାଭକାମା, ପୁଞ୍ଞକାମା କରୋନ୍ତୁ ପୁଞ୍ଞାନୀ’ତି; ୟଥାସକେନ ଲାଭେନ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି ସୁମନୋ, ଏୱଂ ପରେସଂ ଲାଭେନ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି ସୁମନୋ; ଏୱରୂପୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରହତି କୁଲାନି ଉପସଙ୍କମିତୁଂ।

‘‘କସ୍ସପସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁଲାନି ଉପସଙ୍କମତୋ କୁଲେସୁ ଚିତ୍ତଂ ନ ସଜ୍ଜତି ନ ଗୟ୍ହତି ନ ବଜ୍ଝତି – ‘ଲଭନ୍ତୁ ଲାଭକାମା, ପୁଞ୍ଞକାମା କରୋନ୍ତୁ ପୁଞ୍ଞାନୀ’ତି; ୟଥାସକେନ ଲାଭେନ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି ସୁମନୋ; ଏୱଂ ପରେସଂ ଲାଭେନ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି ସୁମନୋ।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କଥଂରୂପସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅପରିସୁଦ୍ଧା ଧମ୍ମଦେସନା ହୋତି, କଥଂରୂପସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ପରିସୁଦ୍ଧା ଧମ୍ମଦେସନା ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଭଗୱଂମୂଲକା ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା ଭଗୱଂନେତ୍ତିକା ଭଗୱଂପଟିସରଣା। ସାଧୁ ୱତ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂୟେୱ ପଟିଭାତୁ ଏତସ୍ସ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ । ଭଗୱତୋ ସୁତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଧାରେସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ୟୋ ହି କୋଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂଚିତ୍ତୋ ପରେସଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି – ‘ଅହୋ ୱତ ମେ ଧମ୍ମଂ ସୁଣେୟ୍ୟୁଂ, ସୁତ୍ୱା ଚ ପନ ଧମ୍ମଂ ପସୀଦେୟ୍ୟୁଂ, ପସନ୍ନା ଚ ମେ ପସନ୍ନାକାରଂ କରେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି; ଏୱରୂପସ୍ସ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅପରିସୁଦ୍ଧା ଧମ୍ମଦେସନା ହୋତି।

‘‘ୟୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂଚିତ୍ତୋ ପରେସଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି – ‘ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଅକାଲିକୋ ଏହିପସ୍ସିକୋ ଓପନେୟ୍ୟିକୋ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀତି [ୱିଞ୍ଞୂହି (?)] । ଅହୋ, ୱତ ମେ ଧମ୍ମଂ ସୁଣେୟ୍ୟୁଂ, ସୁତ୍ୱା ଚ ପନ ଧମ୍ମଂ ଆଜାନେୟ୍ୟୁଂ, ଆଜାନିତ୍ୱା ଚ ପନ ତଥତ୍ତାୟ ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି। ଇତି ଧମ୍ମସୁଧମ୍ମତଂ ପଟିଚ୍ଚ ପରେସଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି, କାରୁଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ଅନୁଦ୍ଦୟଂ [ଅନୁଦୟଂ (ବହୂସୁ) ଦ୍ୱିତ୍ତକାରଣଂ ପନ ଗୱେସିତବ୍ବଂ] ପଟିଚ୍ଚ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟ ପରେସଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି। ଏୱରୂପସ୍ସ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପରିସୁଦ୍ଧା ଧମ୍ମଦେସନା ହୋତି।

‘‘କସ୍ସପୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂଚିତ୍ତୋ ପରେସଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି – ‘ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଅକାଲିକୋ ଏହିପସ୍ସିକୋ ଓପନେୟ୍ୟିକୋ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀତି। ଅହୋ, ୱତ ମେ ଧମ୍ମଂ ସୁଣେୟ୍ୟୁଂ, ସୁତ୍ୱା ଚ ପନ ଧମ୍ମଂ ଆଜାନେୟ୍ୟୁଂ, ଆଜାନିତ୍ୱା ଚ ପନ ତଥତ୍ତାୟ ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି। ଇତି ଧମ୍ମସୁଧମ୍ମତଂ ପଟିଚ୍ଚ ପରେସଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି, କାରୁଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ଅନୁଦ୍ଦୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟ ପରେସଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି। କସ୍ସପେନ ୱା ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଓୱଦିସ୍ସାମି ୟୋ ୱା ପନସ୍ସ କସ୍ସପସଦିସୋ, ଓୱଦିତେହି ଚ ପନ ୱୋ ତଥତ୍ତାୟ ପଟିପଜ୍ଜିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ତତିୟଂ।

୪. କୁଲୂପକସୁତ୍ତଂ

୧୪୭ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କଥଂରୂପୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅରହତି କୁଲୂପକୋ ହୋତୁଂ, କଥଂରୂପୋ ଭିକ୍ଖୁ ନ ଅରହତି କୁଲୂପକୋ ହୋତୁ’’ନ୍ତି? ଭଗୱଂମୂଲକା ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା…ପେ॰… ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ୟୋ ହି କୋଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂଚିତ୍ତୋ କୁଲାନି ଉପସଙ୍କମତି – ‘ଦେନ୍ତୁୟେୱ ମେ, ମା ନାଦଂସୁ; ବହୁକଞ୍ଞେୱ ମେ ଦେନ୍ତୁ, ମା ଥୋକଂ; ପଣୀତଞ୍ଞେୱ ମେ ଦେନ୍ତୁ, ମା ଲୂଖଂ; ସୀଘଞ୍ଞେୱ ମେ ଦେନ୍ତୁ, ମା ଦନ୍ଧଂ; ସକ୍କଚ୍ଚଞ୍ଞେୱ ମେ ଦେନ୍ତୁ, ମା ଅସକ୍କଚ୍ଚ’ନ୍ତି। ତସ୍ସ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂଚିତ୍ତସ୍ସ କୁଲାନି ଉପସଙ୍କମତୋ ନ ଦେନ୍ତି, ତେନ ଭିକ୍ଖୁ ସନ୍ଦୀୟତି; ସୋ ତତୋନିଦାନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦୟତି। ଥୋକଂ ଦେନ୍ତି, ନୋ ବହୁକଂ…ପେ॰… ଲୂଖଂ ଦେନ୍ତି, ନୋ ପଣୀତଂ… ଦନ୍ଧଂ ଦେନ୍ତି, ନୋ ସୀଘଂ, ତେନ ଭିକ୍ଖୁ ସନ୍ଦୀୟତି; ସୋ ତତୋନିଦାନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦୟତି। ଅସକ୍କଚ୍ଚଂ ଦେନ୍ତି, ନୋ ସକ୍କଚ୍ଚଂ; ତେନ ଭିକ୍ଖୁ ସନ୍ଦୀୟତି; ସୋ ତତୋନିଦାନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦୟତି। ଏୱରୂପୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ଅରହତି କୂଲୂପକୋ ହୋତୁଂ।

‘‘ୟୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂଚିତ୍ତୋ କୁଲାନି ଉପସଙ୍କମତି – ‘ତଂ କୁତେତ୍ଥ ଲବ୍ଭା ପରକୁଲେସୁ – ଦେନ୍ତୁୟେୱ ମେ, ମା ନାଦଂସୁ; ବହୁକଞ୍ଞେୱ ମେ ଦେନ୍ତୁ, ମା ଥୋକଂ; ପଣୀତଞ୍ଞେୱ ମେ ଦେନ୍ତୁ, ମା ଲୂଖଂ; ଦୀଘଞ୍ଞେୱ ମେ ଦେନ୍ତୁ, ମା ଦନ୍ଧଂ; ସକ୍କଚ୍ଚଞ୍ଞେୱ ମେ ଦେନ୍ତୁ, ମା ଅସକ୍କଚ୍ଚ’ନ୍ତି। ତସ୍ସ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂଚିତ୍ତସ୍ସ କୁଲାନି ଉପସଙ୍କମତୋ ନ ଦେନ୍ତି; ତେନ ଭିକ୍ଖୁ ନ ସନ୍ଦୀୟତି; ସୋ ନ ତତୋନିଦାନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦୟତି। ଥୋକଂ ଦେନ୍ତି, ନୋ ବହୁକଂ; ତେନ ଭିକ୍ଖୁ ନ ସନ୍ଦୀୟତି; ସୋ ନ ତତୋନିଦାନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦୟତି। ଲୂଖଂ ଦେନ୍ତି, ନୋ ପଣୀତଂ; ତେନ ଭିକ୍ଖୁ ନ ସନ୍ଦୀୟତି; ସୋ ନ ତତୋନିଦାନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦୟତି। ଦନ୍ଧଂ ଦେନ୍ତି, ନୋ ସୀଘଂ; ତେନ ଭିକ୍ଖୁ ନ ସନ୍ଦୀୟତି; ସୋ ନ ତତୋନିଦାନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦୟତି। ଅସକ୍କଚ୍ଚଂ ଦେନ୍ତି, ନୋ ସକ୍କଚ୍ଚଂ; ତେନ ଭିକ୍ଖୁ ନ ସନ୍ଦୀୟତି; ସୋ ନ ତତୋନିଦାନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦୟତି। ଏୱରୂପୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରହତି କୁଲୂପକୋ ହୋତୁଂ।

‘‘କସ୍ସପୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂଚିତ୍ତୋ କୁଲାନି ଉପସଙ୍କମତି – ‘ତଂ କୁତେତ୍ଥ ଲବ୍ଭା ପରକୁଲେସୁ – ଦେନ୍ତୁୟେୱ ମେ, ମା ନାଦଂସୁ; ବହୁକଞ୍ଞେୱ ମେ ଦେନ୍ତୁ, ମା ଥୋକଂ; ପଣୀତଞ୍ଞେୱ ମେ ଦେନ୍ତୁ, ମା ଲୂଖଂ; ସୀଘଞ୍ଞେୱ ମେ ଦେନ୍ତୁ, ମା ଦନ୍ଧଂ; ସକ୍କଚ୍ଚଞ୍ଞେୱ ମେ ଦେନ୍ତୁ, ମା ଅସକ୍କଚ୍ଚ’ନ୍ତି। ତସ୍ସ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, କସ୍ସପସ୍ସ ଏୱଂଚିତ୍ତସ୍ସ କୁଲାନି ଉପସଙ୍କମତୋ ନ ଦେନ୍ତି; ତେନ କସ୍ସପୋ ନ ସନ୍ଦୀୟତି; ସୋ ନ ତତୋନିଦାନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦୟତି। ଥୋକଂ ଦେନ୍ତି, ନୋ ବହୁକଂ; ତେନ କସ୍ସପୋ ନ ସନ୍ଦୀୟତି; ସୋ ନ ତତୋନିଦାନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦୟତି। ଲୂଖଂ ଦେନ୍ତି , ନୋ ପଣୀତଂ; ତେନ କସ୍ସପୋ ନ ସନ୍ଦୀୟତି; ସୋ ନ ତତୋନିଦାନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦୟତି। ଦନ୍ଧଂ ଦେନ୍ତି, ନୋ ସୀଘଂ; ତେନ କସ୍ସପୋ ନ ସନ୍ଦୀୟତି; ସୋ ନ ତତୋନିଦାନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦୟତି। ଅସକ୍କଚ୍ଚଂ ଦେନ୍ତି, ନୋ ସକ୍କଚ୍ଚଂ; ତେନ କସ୍ସପୋ ନ ସନ୍ଦୀୟତି ; ସୋ ନ ତତୋନିଦାନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦୟତି। କସ୍ସପେନ ୱା ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଓୱଦିସ୍ସାମି ୟୋ ୱା ପନସ୍ସ କସ୍ସପସଦିସୋ। ଓୱଦିତେହି ଚ ପନ ୱୋ ତଥତ୍ତାୟ ପଟିପଜ୍ଜିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଜିଣ୍ଣସୁତ୍ତଂ

୧୪୮ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ…ପେ॰… ରାଜଗହେ ୱେଳୁୱନେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକସ୍ସପୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକସ୍ସପଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଜିଣ୍ଣୋସି ଦାନି ତ୍ୱଂ, କସ୍ସପ, ଗରୁକାନି ଚ ତେ ଇମାନି ସାଣାନି ପଂସୁକୂଲାନି ନିବ୍ବସନାନି। ତସ୍ମାତିହ ତ୍ୱଂ, କସ୍ସପ, ଗହପତାନି [ଗହପତିକାନି (ସୀ॰)] ଚେୱ ଚୀୱରାନି ଧାରେହି, ନିମନ୍ତନାନି ଚ ଭୁଞ୍ଜାହି, ମମ ଚ ସନ୍ତିକେ ୱିହରାହୀ’’ତି।

‘‘ଅହଂ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଦୀଘରତ୍ତଂ ଆରଞ୍ଞିକୋ ଚେୱ ଆରଞ୍ଞିକତ୍ତସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ପିଣ୍ଡପାତିକୋ ଚେୱ ପିଣ୍ଡପାତିକତ୍ତସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ପଂସୁକୂଲିକୋ ଚେୱ ପଂସୁକୂଲିକତ୍ତସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ତେଚୀୱରିକୋ ଚେୱ ତେଚୀୱରିକତ୍ତସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ଅପ୍ପିଚ୍ଛୋ ଚେୱ ଅପ୍ପିଚ୍ଛତାୟ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ଚେୱ ସନ୍ତୁଟ୍ଠିୟା ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ପୱିୱିତ୍ତୋ ଚେୱ ପୱିୱେକସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ଅସଂସଟ୍ଠୋ ଚେୱ ଅସଂସଗ୍ଗସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ଚେୱ ୱୀରିୟାରମ୍ଭସ୍ସ [ୱୀରିୟାରବ୍ଭସ୍ସ (କ॰)] ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ’’ତି।

‘‘କିଂ [କଂ (କ॰)] ପନ ତ୍ୱଂ, କସ୍ସପ, ଅତ୍ଥୱସଂ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଦୀଘରତ୍ତଂ ଆରଞ୍ଞିକୋ ଚେୱ ଆରଞ୍ଞିକତ୍ତସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ପିଣ୍ଡପାତିକୋ ଚେୱ…ପେ॰… ପଂସୁକୂଲିକୋ ଚେୱ… ତେଚୀୱରିକୋ ଚେୱ… ଅପ୍ପିଚ୍ଛୋ ଚେୱ… ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ଚେୱ… ପୱିୱିତ୍ତୋ ଚେୱ… ଅସଂସଟ୍ଠୋ ଚେୱ… ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ଚେୱ ୱୀରିୟାରମ୍ଭସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ’’ତି?

‘‘ଦ୍ୱେ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଅତ୍ଥୱସେ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଦୀଘରତ୍ତଂ ଆରଞ୍ଞିକୋ ଚେୱ ଆରଞ୍ଞିକତ୍ତସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ପିଣ୍ଡପାତିକୋ ଚେୱ…ପେ॰… ପଂସୁକୂଲିକୋ ଚେୱ… ତେଚୀୱରିକୋ ଚେୱ… ଅପ୍ପିଚ୍ଛୋ ଚେୱ… ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ଚେୱ… ପୱିୱିତ୍ତୋ ଚେୱ… ଅସଂସଟ୍ଠୋ ଚେୱ… ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ଚେୱ ୱୀରିୟାରମ୍ଭସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ। ଅତ୍ତନୋ ଚ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମସୁଖୱିହାରଂ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ, ପଚ୍ଛିମଞ୍ଚ ଜନତଂ ଅନୁକମ୍ପମାନୋ – ‘ଅପ୍ପେୱ ନାମ ପଚ୍ଛିମା ଜନତା ଦିଟ୍ଠାନୁଗତିଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ’ [ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] । ‘ୟେ କିର ତେ ଅହେସୁଂ ବୁଦ୍ଧାନୁବୁଦ୍ଧସାୱକା ତେ ଦୀଘରତ୍ତଂ ଆରଞ୍ଞିକା ଚେୱ ଅହେସୁଂ ଆରଞ୍ଞିକତ୍ତସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦିନୋ…ପେ॰… ପିଣ୍ଡପାତିକା ଚେୱ ଅହେସୁଂ …ପେ॰… ପଂସୁକୂଲିକା ଚେୱ ଅହେସୁଂ… ତେଚୀୱରିକା ଚେୱ ଅହେସୁଂ… ଅପ୍ପିଚ୍ଛା ଚେୱ ଅହେସୁଂ… ସନ୍ତୁଟ୍ଠା ଚେୱ ଅହେସୁଂ… ପୱିୱିତ୍ତା ଚେୱ ଅହେସୁଂ… ଅସଂସଟ୍ଠା ଚେୱ ଅହେସୁଂ… ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟା ଚେୱ ଅହେସୁଂ ୱୀରିୟାରମ୍ଭସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦିନୋ’ତି। ତେ ତଥତ୍ତାୟ ପଟିପଜ୍ଜିସ୍ସନ୍ତି, ତେସଂ ତଂ ଭୱିସ୍ସତି ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ।

‘‘ଇମେ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଦ୍ୱେ ଅତ୍ଥୱସେ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଦୀଘରତ୍ତଂ ଆରଞ୍ଞିକୋ ଚେୱ ଆରଞ୍ଞିକତ୍ତସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ପିଣ୍ଡପାତିକୋ ଚେୱ…ପେ॰… ପଂସୁକୂଲିକୋ ଚେୱ… ତେଚୀୱରିକୋ ଚେୱ… ଅପ୍ପିଚ୍ଛୋ ଚେୱ… ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ଚେୱ… ପୱିୱିତ୍ତୋ ଚେୱ… ଅସଂସଟ୍ଠୋ ଚେୱ… ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ଚେୱ ୱୀରିୟାରମ୍ଭସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ’’ତି।

‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, କସ୍ସପ। ବହୁଜନହିତାୟ କିର ତ୍ୱଂ, କସ୍ସପ, ପଟିପନ୍ନୋ ବହୁଜନସୁଖାୟ ଲୋକାନୁକମ୍ପାୟ ଅତ୍ଥାୟ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ। ତସ୍ମାତିହ ତ୍ୱଂ, କସ୍ସପ, ସାଣାନି ଚେୱ ପଂସୁକୂଲାନି ଧାରେହି ନିବ୍ବସନାନି, ପିଣ୍ଡାୟ ଚ ଚରାହି, ଅରଞ୍ଞେ ଚ ୱିହରାହୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଓୱାଦସୁତ୍ତଂ

୧୪୯ . ରାଜଗହେ ୱେଳୁୱନେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକସ୍ସପୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକସ୍ସପଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଓୱଦ, କସ୍ସପ, ଭିକ୍ଖୂ; କରୋହି, କସ୍ସପ, ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମିଂ କଥଂ। ଅହଂ ୱା, କସ୍ସପ , ଭିକ୍ଖୂ ଓୱଦେୟ୍ୟଂ ତ୍ୱଂ ୱା; ଅହଂ ୱା ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମିଂ କଥଂ କରେୟ୍ୟଂ ତ୍ୱଂ ୱା’’ତି।

‘‘ଦୁବ୍ବଚା ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଏତରହି ଭିକ୍ଖୂ, ଦୋୱଚସ୍ସକରଣେହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତା, ଅକ୍ଖମା, ଅପ୍ପଦକ୍ଖିଣଗ୍ଗାହିନୋ ଅନୁସାସନିଂ। ଇଧାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଅଦ୍ଦସଂ ଭଣ୍ଡଞ୍ଚ [ଭଣ୍ଡୁଞ୍ଚ (ସୀ॰)] ନାମ ଭିକ୍ଖୁଂ ଆନନ୍ଦସ୍ସ ସଦ୍ଧିୱିହାରିଂ ଅଭିଜିକଞ୍ଚ [ଆଭିଞ୍ଜିକଞ୍ଚ (ସୀ॰ କ॰), ଆଭିଜ୍ଜିକଞ୍ଚ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ନାମ ଭିକ୍ଖୁଂ ଅନୁରୁଦ୍ଧସ୍ସ ସଦ୍ଧିୱିହାରିଂ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ସୁତେନ ଅଚ୍ଚାୱଦନ୍ତେ – ‘ଏହି, ଭିକ୍ଖୁ, କୋ ବହୁତରଂ ଭାସିସ୍ସତି, କୋ ସୁନ୍ଦରତରଂ ଭାସିସ୍ସତି, କୋ ଚିରତରଂ ଭାସିସ୍ସତୀ’’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଅଞ୍ଞତରଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ମମ ୱଚନେନ ଭଣ୍ଡଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୁଂ ଆନନ୍ଦସ୍ସ ସଦ୍ଧିୱିହାରିଂ ଅଭିଜିକଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୁଂ ଅନୁରୁଦ୍ଧସ୍ସ ସଦ୍ଧିୱିହାରିଂ ଆମନ୍ତେହି – ‘ସତ୍ଥା ଆୟସ୍ମନ୍ତେ ଆମନ୍ତେତୀ’’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱତୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ୟେନ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସତ୍ଥା ଆୟସ୍ମନ୍ତେ ଆମନ୍ତେତୀ’’ତି।

‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନେ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସଚ୍ଚଂ କିର ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ସୁତେନ ଅଚ୍ଚାୱଦଥ – ‘ଏହି, ଭିକ୍ଖୁ, କୋ ବହୁତରଂ ଭାସିସ୍ସତି, କୋ ସୁନ୍ଦରତରଂ ଭାସିସ୍ସତି, କୋ ଚିରତରଂ ଭାସିସ୍ସତୀ’’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ ମେ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାଥ – ‘ଏଥ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ସୁତେନ ଅଚ୍ଚାୱଦଥ – ଏହି, ଭିକ୍ଖୁ, କୋ ବହୁତରଂ ଭାସିସ୍ସତି, କୋ ସୁନ୍ଦରତରଂ ଭାସିସ୍ସତି, କୋ ଚିରତରଂ ଭାସିସ୍ସତୀ’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ନୋ ଚେ କିର ମେ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାଥ, ଅଥ କିଂ ଚରହି ତୁମ୍ହେ, ମୋଘପୁରିସା, କିଂ ଜାନନ୍ତା କିଂ ପସ୍ସନ୍ତା ଏୱଂ ସ୍ୱାକ୍ଖାତେ ଧମ୍ମୱିନୟେ ପବ୍ବଜିତା ସମାନା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ସୁତେନ ଅଚ୍ଚାୱଦଥ – ‘ଏହି, ଭିକ୍ଖୁ, କୋ ବହୁତରଂ ଭାସିସ୍ସତି, କୋ ସୁନ୍ଦରତରଂ ଭାସିସ୍ସତି, କୋ ଚିରତରଂ ଭାସିସ୍ସତୀ’’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପାଦେସୁ ସିରସା ନିପତିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ଅଚ୍ଚୟୋ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଅଚ୍ଚଗମା, ୟଥାବାଲେ ୟଥାମୂଳ୍ହେ ୟଥାଅକୁସଲେ [ୟଥା ବାଲେ ୟଥା ମୂଳ୍ହେ ୟଥା ଅକୁସଲେ (ପୀ॰), ୟଥାବାଲଂ ୟଥାମୂଳ୍ହଂ ୟଥାଅକୁସଲଂ (?)] , ୟେ ମୟଂ ଏୱଂ ସ୍ୱାକ୍ଖାତେ ଧମ୍ମୱିନୟେ ପବ୍ବଜିତା ସମାନା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ସୁତେନ ଅଚ୍ଚାୱଦିମ୍ହ – ‘ଏହି, ଭିକ୍ଖୁ, କୋ ବହୁତରଂ ଭାସିସ୍ସତି , କୋ ସୁନ୍ଦରତରଂ ଭାସିସ୍ସତି, କୋ ଚିରତରଂ ଭାସିସ୍ସତୀ’ତି। ତେସଂ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଅଚ୍ଚୟଂ ଅଚ୍ଚୟତୋ ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାତୁ ଆୟତିଂ ସଂୱରାୟା’’ତି।

‘‘ତଗ୍ଘ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଚ୍ଚୟୋ ଅଚ୍ଚଗମା ୟଥାବାଲେ ୟଥାମୂଳ୍ହେ ୟଥାଅକୁସଲେ, ୟେ ତୁମ୍ହେ ଏୱଂ ସ୍ୱାକ୍ଖାତେ ଧମ୍ମୱିନୟେ ପବ୍ବଜିତା ସମାନା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ସୁତେନ ଅଚ୍ଚାୱଦିତ୍ଥ – ‘ଏହି, ଭିକ୍ଖୁ, କୋ ବହୁତରଂ ଭାସିସ୍ସତି, କୋ ସୁନ୍ଦରତରଂ ଭାସିସ୍ସତି, କୋ ଚିରତରଂ ଭାସିସ୍ସତୀ’ତି। ୟତୋ ଚ ଖୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଚ୍ଚୟଂ ଅଚ୍ଚୟତୋ ଦିସ୍ୱା ୟଥାଧମ୍ମଂ ପଟିକରୋଥ, ତଂ ୱୋ ମୟଂ [ମୟଂ ଅଚ୍ଚୟଂ (ସୀ॰)] ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାମ। ୱୁଦ୍ଧି ହେସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ୟୋ ଅଚ୍ଚୟଂ ଅଚ୍ଚୟତୋ ଦିସ୍ୱା ୟଥାଧମ୍ମଂ ପଟିକରୋତି ଆୟତିଞ୍ଚ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଦୁତିୟଓୱାଦସୁତ୍ତଂ

୧୫୦ . ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ [ସାୱତ୍ଥି, ତତ୍ର-ଏତଦୱୋଚ (ସୀ॰)] । ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକସ୍ସପୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି…ପେ॰… ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକସ୍ସପଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଓୱଦ, କସ୍ସପ, ଭିକ୍ଖୂ; କରୋହି, କସ୍ସପ, ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମିଂ କଥଂ। ଅହଂ ୱା, କସ୍ସପ , ଭିକ୍ଖୂ ଓୱଦେୟ୍ୟଂ ତ୍ୱଂ ୱା; ଅହଂ ୱା ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମିଂ କଥଂ କରେୟ୍ୟଂ ତ୍ୱଂ ୱା’’ତି।

‘‘ଦୁବ୍ବଚା ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଏତରହି ଭିକ୍ଖୂ, ଦୋୱଚସ୍ସକରଣେହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତା ଅକ୍ଖମା ଅପ୍ପଦକ୍ଖିଣଗ୍ଗାହିନୋ ଅନୁସାସନିଂ। ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଭନ୍ତେ, ସଦ୍ଧା ନତ୍ଥି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ହିରୀ [ହିରି (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ନତ୍ଥି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ଓତ୍ତପ୍ପଂ ନତ୍ଥି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ୱୀରିୟଂ ନତ୍ଥି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ପଞ୍ଞା ନତ୍ଥି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ତସ୍ସ ୟା ରତ୍ତି ୱା ଦିୱସୋ ୱା ଆଗଚ୍ଛତି [ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି (ସୀ॰)] , ହାନିୟେୱ ପାଟିକଙ୍ଖା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ନୋ ୱୁଦ୍ଧି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭନ୍ତେ, କାଳପକ୍ଖେ ଚନ୍ଦସ୍ସ ୟା ରତ୍ତି ୱା ଦିୱସୋ ୱା ଆଗଚ୍ଛତି, ହାୟତେୱ ୱଣ୍ଣେନ, ହାୟତି ମଣ୍ଡଲେନ, ହାୟତି ଆଭାୟ, ହାୟତି ଆରୋହପରିଣାହେନ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି ସଦ୍ଧା ନତ୍ଥି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ…ପେ॰… ହିରୀ ନତ୍ଥି… ଓତ୍ତପ୍ପଂ ନତ୍ଥି … ୱୀରିୟଂ ନତ୍ଥି… ପଞ୍ଞା ନତ୍ଥି… କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ତସ୍ସ ୟା ରତ୍ତି ୱା ଦିୱସୋ ୱା ଆଗଚ୍ଛତି, ହାନିୟେୱ ପାଟିକଙ୍ଖା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ନୋ ୱୁଦ୍ଧି।

‘‘‘ଅସ୍ସଦ୍ଧୋ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ପରିହାନମେତଂ; ‘ଅହିରିକୋ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ପରିହାନମେତଂ; ‘ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ପରିହାନମେତଂ; ‘କୁସୀତୋ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ପରିହାନମେତଂ; ‘ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ପରିହାନମେତଂ; ‘କୋଧନୋ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ପରିହାନମେତଂ; ‘ଉପନାହୀ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ପରିହାନମେତଂ; ‘ନ ସନ୍ତି ଭିକ୍ଖୂ ଓୱାଦକା’ତି, ଭନ୍ତେ, ପରିହାନମେତଂ।

‘‘ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଭନ୍ତେ, ସଦ୍ଧା ଅତ୍ଥି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ହିରୀ ଅତ୍ଥି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ଓତ୍ତପ୍ପଂ ଅତ୍ଥି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ୱୀରିୟଂ ଅତ୍ଥି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ପଞ୍ଞା ଅତ୍ଥି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ତସ୍ସ ୟା ରତ୍ତି ୱା ଦିୱସୋ ୱା ଆଗଚ୍ଛତି, ୱୁଦ୍ଧିୟେୱ ପାଟିକଙ୍ଖା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ନୋ ପରିହାନି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭନ୍ତେ, ଜୁଣ୍ହପକ୍ଖେ ଚନ୍ଦସ୍ସ ୟା ରତ୍ତି ୱା ଦିୱସୋ ୱା ଆଗଚ୍ଛତି, ୱଡ୍ଢତେୱ ୱଣ୍ଣେନ, ୱଡ୍ଢତି ମଣ୍ଡଲେନ , ୱଡ୍ଢତି ଆଭାୟ, ୱଡ୍ଢତି ଆରୋହପରିଣାହେନ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି ସଦ୍ଧା ଅତ୍ଥି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ… ହିରୀ ଅତ୍ଥି…ପେ॰… ଓତ୍ତପ୍ପଂ ଅତ୍ଥି… ୱୀରିୟଂ ଅତ୍ଥି… ପଞ୍ଞା ଅତ୍ଥି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ତସ୍ସ ୟା ରତ୍ତି ୱା ଦିୱସୋ ୱା ଆଗଚ୍ଛତି, ୱୁଦ୍ଧିୟେୱ ପାଟିକଙ୍ଖା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ନୋ ପରିହାନି।

‘‘‘ସଦ୍ଧୋ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ଅପରିହାନମେତଂ; ‘ହିରିମା ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ଅପରିହାନମେତଂ; ‘ଓତ୍ତପ୍ପୀ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ଅପରିହାନମେତଂ; ‘ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ଅପରିହାନମେତଂ; ‘ପଞ୍ଞୱା ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ଅପରିହାନମେତଂ; ‘ଅକ୍କୋଧନୋ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ଅପରିହାନମେତଂ; ‘ଅନୁପନାହୀ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ଅପରିହାନମେତଂ; ‘ସନ୍ତି ଭିକ୍ଖୂ ଓୱାଦକା’ତି, ଭନ୍ତେ, ଅପରିହାନମେତ’’ନ୍ତି।

‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, କସ୍ସପ। ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, କସ୍ସପ, ସଦ୍ଧା ନତ୍ଥି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ…ପେ॰… ହିରୀ ନତ୍ଥି… ଓତ୍ତପ୍ପଂ ନତ୍ଥି… ୱୀରିୟଂ ନତ୍ଥି… ପଞ୍ଞା ନତ୍ଥି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ତସ୍ସ ୟା ରତ୍ତି ୱା ଦିୱସୋ ୱା ଆଗଚ୍ଛତି, ହାନିୟେୱ ପାଟିକଙ୍ଖା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ନୋ ୱୁଦ୍ଧି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, କସ୍ସପ, କାଳପକ୍ଖେ ଚନ୍ଦସ୍ସ ୟା ରତ୍ତି ୱା ଦିୱସୋ ୱା ଆଗଚ୍ଛତି, ହାୟତେୱ ୱଣ୍ଣେନ…ପେ॰… ହାୟତି ଆରୋହପରିଣାହେନ। ଏୱମେୱ ଖୋ, କସ୍ସପ, ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି ସଦ୍ଧା ନତ୍ଥି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ…ପେ॰… ହିରୀ ନତ୍ଥି… ଓତ୍ତପ୍ପଂ ନତ୍ଥି… ୱୀରିୟଂ ନତ୍ଥି… ପଞ୍ଞା ନତ୍ଥି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ତସ୍ସ ୟା ରତ୍ତି ୱା ଦିୱସୋ ୱା ଆଗଚ୍ଛତି, ହାନିୟେୱ ପାଟିକଙ୍ଖା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ନୋ ୱୁଦ୍ଧି। ‘ଅସ୍ସଦ୍ଧୋ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ’ତି, କସ୍ସପ, ପରିହାନମେତଂ ; ଅହିରିକୋ…ପେ॰… ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀ… କୁସୀତୋ… ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ… କୋଧନୋ… ‘ଉପନାହୀ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ’ତି, କସ୍ସପ, ପରିହାନମେତଂ; ‘ନ ସନ୍ତି ଭିକ୍ଖୂ ଓୱାଦକା’ତି, କସ୍ସପ, ପରିହାନମେତଂ।

‘‘ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, କସ୍ସପ, ସଦ୍ଧା ଅତ୍ଥି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ…ପେ॰… ହିରୀ ଅତ୍ଥି… ଓତ୍ତପ୍ପଂ ଅତ୍ଥି… ୱୀରିୟଂ ଅତ୍ଥି… ପଞ୍ଞା ଅତ୍ଥି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ତସ୍ସ ୟା ରତ୍ତି ୱା ଦିୱସୋ ୱା ଆଗଚ୍ଛତି, ୱୁଦ୍ଧିୟେୱ ପାଟିକଙ୍ଖା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ନୋ ପରିହାନି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, କସ୍ସପ, ଜୁଣ୍ହପକ୍ଖେ ଚନ୍ଦସ୍ସ ୟା ରତ୍ତି ୱା ଦିୱସୋ ୱା ଆଗଚ୍ଛତି, ୱଡ୍ଢତେୱ ୱଣ୍ଣେନ, ୱଡ୍ଢତି ମଣ୍ଡଲେନ, ୱଡ୍ଢତି ଆଭାୟ, ୱଡ୍ଢତି ଆରୋହପରିଣାହେନ। ଏୱମେୱ ଖୋ, କସ୍ସପ, ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି ସଦ୍ଧା ଅତ୍ଥି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ହିରୀ ଅତ୍ଥି… ଓତ୍ତପ୍ପଂ ଅତ୍ଥି… ୱୀରିୟଂ ଅତ୍ଥି… ପଞ୍ଞା ଅତ୍ଥି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ତସ୍ସ ୟା ରତ୍ତି ୱା ଦିୱସୋ ୱା ଆଗଚ୍ଛତି, ୱୁଦ୍ଧିୟେୱ ପାଟିକଙ୍ଖା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ନୋ ପରିହାନି।

‘‘‘ସଦ୍ଧୋ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ’ତି, କସ୍ସପ, ଅପରିହାନମେତଂ; ହିରିମା…ପେ॰… ଓତ୍ତପ୍ପୀ… ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ… ପଞ୍ଞୱା… ଅକ୍କୋଧନୋ… ‘ଅନୁପନାହୀ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ’ତି, କସ୍ସପ, ଅପରିହାନମେତଂ; ‘ସନ୍ତି ଭିକ୍ଖୂ ଓୱାଦକା’ତି, କସ୍ସପ, ଅପରିହାନମେତ’’ନ୍ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ତତିୟଓୱାଦସୁତ୍ତଂ

୧୫୧ . ରାଜଗହେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ [ସାୱତ୍ଥି, ଆରାମେ (ସୀ॰)] । ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକସ୍ସପୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକସ୍ସପଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଓୱଦ, କସ୍ସପ, ଭିକ୍ଖୂ; କରୋହି, କସ୍ସପ, ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମିଂ କଥଂ। ଅହଂ ୱା, କସ୍ସପ, ଭିକ୍ଖୂନଂ ଓୱଦେୟ୍ୟଂ ତ୍ୱଂ ୱା; ଅହଂ ୱା ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମିଂ କଥଂ କରେୟ୍ୟଂ ତ୍ୱଂ ୱା’’ତି।

‘‘ଦୁବ୍ବଚା ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଏତରହି ଭିକ୍ଖୂ, ଦୋୱଚସ୍ସକରଣେହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତା, ଅକ୍ଖମା, ଅପ୍ପଦକ୍ଖିଣଗ୍ଗାହିନୋ ଅନୁସାସନୀ’’ନ୍ତି। ‘‘ତଥା ହି ପନ, କସ୍ସପ, ପୁବ୍ବେ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ଆରଞ୍ଞିକା ଚେୱ ଅହେସୁଂ ଆରଞ୍ଞିକତ୍ତସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦିନୋ, ପିଣ୍ଡପାତିକା ଚେୱ ଅହେସୁଂ ପିଣ୍ଡପାତିକତ୍ତସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦିନୋ , ପଂସୁକୂଲିକା ଚେୱ ଅହେସୁଂ ପଂସୁକୂଲିକତ୍ତସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦିନୋ, ତେଚୀୱରିକା ଚେୱ ଅହେସୁଂ ତେଚୀୱରିକତ୍ତସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦିନୋ, ଅପ୍ପିଚ୍ଛା ଚେୱ ଅହେସୁଂ ଅପ୍ପିଚ୍ଛତାୟ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦିନୋ, ସନ୍ତୁଟ୍ଠା ଚେୱ ଅହେସୁଂ ସନ୍ତୁଟ୍ଠିୟା ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦିନୋ, ପୱିୱିତ୍ତା ଚେୱ ଅହେସୁଂ ପୱିୱେକସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦିନୋ, ଅସଂସଟ୍ଠା ଚେୱ ଅହେସୁଂ ଅସଂସଗ୍ଗସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦିନୋ, ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟା ଚେୱ ଅହେସୁଂ ୱୀରିୟାରମ୍ଭସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦିନୋ।

‘‘ତତ୍ର ୟୋ ହୋତି ଭିକ୍ଖୁ ଆରଞ୍ଞିକୋ ଚେୱ ଆରଞ୍ଞିକତ୍ତସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ପିଣ୍ଡପାତିକୋ ଚେୱ ପିଣ୍ଡପାତିକତ୍ତସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ପଂସୁକୂଲିକୋ ଚେୱ ପଂସୁକୂଲିକତ୍ତସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ତେଚୀୱରିକୋ ଚେୱ ତେଚୀୱରିକତ୍ତସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ଅପ୍ପିଚ୍ଛୋ ଚେୱ ଅପ୍ପିଚ୍ଛତାୟ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ଚେୱ ସନ୍ତୁଟ୍ଠିୟା ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ପୱିୱିତ୍ତୋ ଚେୱ ପୱିୱେକସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ଅସଂସଟ୍ଠୋ ଚେୱ ଅସଂସଗ୍ଗସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ଚେୱ ୱୀରିୟାରମ୍ଭସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ତଂ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ଆସନେନ ନିମନ୍ତେନ୍ତି – ‘ଏହି, ଭିକ୍ଖୁ, କୋ ନାମାୟଂ ଭିକ୍ଖୁ, ଭଦ୍ଦକୋ ୱତାୟଂ ଭିକ୍ଖୁ, ସିକ୍ଖାକାମୋ ୱତାୟଂ ଭିକ୍ଖୁ; ଏହି, ଭିକ୍ଖୁ, ଇଦଂ ଆସନଂ ନିସୀଦାହୀ’’’ତି।

‘‘ତତ୍ର, କସ୍ସପ, ନୱାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ୟୋ କିର ସୋ ହୋତି ଭିକ୍ଖୁ ଆରଞ୍ଞିକୋ ଚେୱ ଆରଞ୍ଞିକତ୍ତସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ପିଣ୍ଡପାତିକୋ ଚେୱ…ପେ॰… ପଂସୁକୂଲିକୋ ଚେୱ… ତେଚୀୱରିକୋ ଚେୱ… ଅପ୍ପିଚ୍ଛୋ ଚେୱ… ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ଚେୱ… ପୱିୱିତ୍ତୋ ଚେୱ… ଅସଂସଟ୍ଠୋ ଚେୱ… ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ଚେୱ ୱୀରିୟାରମ୍ଭସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ତଂ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ଆସନେନ ନିମନ୍ତେନ୍ତି – ଏହି, ଭିକ୍ଖୁ, କୋ ନାମାୟଂ ଭିକ୍ଖୁ, ଭଦ୍ଦକୋ ୱତାୟଂ ଭିକ୍ଖୁ, ସିକ୍ଖାକାମୋ ୱତାୟଂ ଭିକ୍ଖୁ; ଏହି, ଭିକ୍ଖୁ, ଇଦଂ ଆସନଂ ନିସୀଦାହୀ’ତି। ତେ ତଥତ୍ତାୟ ପଟିପଜ୍ଜନ୍ତି; ତେସଂ ତଂ ହୋତି ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ।

‘‘ଏତରହି ପନ, କସ୍ସପ, ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ନ ଚେୱ ଆରଞ୍ଞିକା ନ ଚ ଆରଞ୍ଞିକତ୍ତସ୍ସ ୱଣ୍ଣୱାଦିନୋ, ନ ଚେୱ ପିଣ୍ଡପାତିକା ନ ଚ ପିଣ୍ଡପାତିକତ୍ତସ୍ସ ୱଣ୍ଣୱାଦିନୋ, ନ ଚେୱ ପଂସୁକୂଲିକା ନ ଚ ପଂସୁକୂଲିକତ୍ତସ୍ସ ୱଣ୍ଣୱାଦିନୋ, ନ ଚେୱ ତେଚୀୱରିକା ନ ଚ ତେଚୀୱରିକତ୍ତସ୍ସ ୱଣ୍ଣୱାଦିନୋ, ନ ଚେୱ ଅପ୍ପିଚ୍ଛା ନ ଚ ଅପ୍ପିଚ୍ଛତାୟ ୱଣ୍ଣୱାଦିନୋ, ନ ଚେୱ ସନ୍ତୁଟ୍ଠା ନ ଚ ସନ୍ତୁଟ୍ଠିୟା ୱଣ୍ଣୱାଦିନୋ, ନ ଚେୱ ପୱିୱିତ୍ତା ନ ଚ ପୱିୱେକସ୍ସ ୱଣ୍ଣୱାଦିନୋ, ନ ଚେୱ ଅସଂସଟ୍ଠା ନ ଚ ଅସଂସଗ୍ଗସ୍ସ ୱଣ୍ଣୱାଦିନୋ , ନ ଚେୱ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟା ନ ଚ ୱୀରିୟାରମ୍ଭସ୍ସ ୱଣ୍ଣୱାଦିନୋ।

‘‘ତତ୍ର ୟୋ ହୋତି ଭିକ୍ଖୁ ଞାତୋ ୟସସ୍ସୀ ଲାଭୀ ଚୀୱର-ପିଣ୍ଡପାତ-ସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନଂ ତଂ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ଆସନେନ ନିମନ୍ତେନ୍ତି – ‘ଏହି, ଭିକ୍ଖୁ, କୋ ନାମାୟଂ ଭିକ୍ଖୁ, ଭଦ୍ଦକୋ ୱତାୟଂ ଭିକ୍ଖୁ, ସବ୍ରହ୍ମଚାରିକାମୋ ୱତାୟଂ ଭିକ୍ଖୁ; ଏହି, ଭିକ୍ଖୁ, ଇଦଂ ଆସନଂ ନିସୀଦାହୀ’’’ତି।

‘‘ତତ୍ର, କସ୍ସପ, ନୱାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ୟୋ କିର ସୋ ହୋତି ଭିକ୍ଖୁ ଞାତୋ ୟସସ୍ସୀ ଲାଭୀ ଚୀୱର-ପିଣ୍ଡପାତ-ସେନାସନ-ଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନଂ ତଂ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ଆସନେନ ନିମନ୍ତେନ୍ତି – ଏହି, ଭିକ୍ଖୁ, କୋ ନାମାୟଂ ଭିକ୍ଖୁ, ଭଦ୍ଦକୋ ୱତାୟଂ ଭିକ୍ଖୁ, ସବ୍ରହ୍ମଚାରିକାମୋ ୱତାୟଂ ଭିକ୍ଖୁ; ଏହି, ଭିକ୍ଖୁ, ଇଦଂ ଆସନଂ ନିସୀଦାହୀ’ତି। ତେ ତଥତ୍ତାୟ ପଟିପଜ୍ଜନ୍ତି। ତେସଂ ତଂ ହୋତି ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ। ୟଞ୍ହି ତଂ, କସ୍ସପ, ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଉପଦ୍ଦୁତା ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ବ୍ରହ୍ମଚାରୂପଦ୍ଦୱେନ ଅଭିପତ୍ଥନା [ଅଭିଭୱନା (ସୀ॰)] ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ବ୍ରହ୍ମଚାରିଅଭିପତ୍ଥନେନା’ତି [ବ୍ରହ୍ମଚାରିଅଭିଭୱନେନାତି (ସୀ॰)] , ଏତରହି ତଂ, କସ୍ସପ, ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଉପଦ୍ଦୁତା ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ବ୍ରହ୍ମଚାରୂପଦ୍ଦୱେନ ଅଭିପତ୍ଥନା ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ବ୍ରହ୍ମଚାରିଅଭିପତ୍ଥନେନା’’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଝାନାଭିଞ୍ଞସୁତ୍ତଂ

୧୫୨ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖାମି ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି। କସ୍ସପୋପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖତି ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି’’।

‘‘ଅହଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖାମି ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି। କସ୍ସପୋପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖତି ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା…ପେ॰… ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି।

‘‘ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖାମି ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ୱିହରାମି ସତୋ ଚ ସମ୍ପଜାନୋ ସୁଖଞ୍ଚ କାୟେନ ପଟିସଂୱେଦେମି, ୟଂ ତଂ ଅରିୟା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି – ‘ଉପେକ୍ଖକୋ ସତିମା ସୁଖୱିହାରୀ’ତି ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି। କସ୍ସପୋପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖତି ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ୱିହରତି ସତୋ ଚ ସମ୍ପଜାନୋ, ସୁଖଞ୍ଚ କାୟେନ ପଟିସଂୱେଦେତି, ୟଂ ତଂ ଅରିୟା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି – ‘ଉପେକ୍ଖକୋ ସତିମା ସୁଖୱିହାରୀ’ତି ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି।

‘‘ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖାମି ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି। କସ୍ସପୋପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖତି ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା …ପେ॰… ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି।

‘‘ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖାମି ସବ୍ବସୋ ରୂପସଞ୍ଞାନଂ ସମତିକ୍କମା ପଟିଘସଞ୍ଞାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ନାନତ୍ତସଞ୍ଞାନଂ ଅମନସିକାରା ଅନନ୍ତୋ ଆକାସୋତି ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି। କସ୍ସପୋପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖତି ସବ୍ବସୋ ରୂପସଞ୍ଞାନଂ ସମତିକ୍କମା…ପେ॰… ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି।

‘‘ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖାମି ସବ୍ବସୋ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ଅନନ୍ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣନ୍ତି ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି। କସ୍ସପୋପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖତି ସବ୍ବସୋ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ଅନନ୍ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣନ୍ତି ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି।

‘‘ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖାମି ସବ୍ବସୋ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ‘ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀ’ତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି। କସ୍ସପୋପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖତି…ପେ॰… ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି।

‘‘ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖାମି ସବ୍ବସୋ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି। କସ୍ସପୋପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖତି…ପେ॰… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି।

‘‘ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖାମି ସବ୍ବସୋ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି। କସ୍ସପୋପି, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି।

‘‘ଅହଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖାମି ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋମି – ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ହୋମି, ବହୁଧାପି ହୁତ୍ୱା ଏକୋ ହୋମି; ଆୱିଭାୱଂ, ତିରୋଭାୱଂ, ତିରୋକୁଟ୍ଟଂ, ତିରୋପାକାରଂ, ତିରୋପବ୍ବତଂ, ଅସଜ୍ଜମାନୋ ଗଚ୍ଛାମି, ସେୟ୍ୟଥାପି ଆକାସେ; ପଥୱିୟାପି ଉମ୍ମୁଜ୍ଜନିମୁଜ୍ଜଂ କରୋମି, ସେୟ୍ୟଥାପି ଉଦକେ; ଉଦକେପି ଅଭିଜ୍ଜମାନେ ଗଚ୍ଛାମି, ସେୟ୍ୟଥାପି ପଥୱିୟଂ; ଆକାସେପି ପଲ୍ଲଙ୍କେନ କମାମି, ସେୟ୍ୟଥାପି ପକ୍ଖୀ ସକୁଣୋ; ଇମେପି ଚନ୍ଦିମସୂରିୟେ ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକେ ଏୱଂମହାନୁଭାୱେ ପାଣିନା ପରିମସାମି ପରିମଜ୍ଜାମି; ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେମି। କସ୍ସପୋପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖତି ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋତି…ପେ॰… ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେତି।

‘‘ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖାମି ଦିବ୍ବାୟ ସୋତଧାତୁୟା ୱିସୁଦ୍ଧାୟ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସିକାୟ ଉଭୋ ସଦ୍ଦେ ସୁଣାମି, ଦିବ୍ବେ ଚ ମାନୁସେ ଚ, ୟେ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ଚ। କସ୍ସପୋପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖତି ଦିବ୍ବାୟ ସୋତଧାତୁୟା…ପେ॰… ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ଚ।

‘‘ଅହଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖାମି ପରସତ୍ତାନଂ ପରପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ସରାଗଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ସରାଗଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାମି, ୱୀତରାଗଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ୱୀତରାଗଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାମି, ସଦୋସଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ…ପେ॰… ୱୀତଦୋସଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ସମୋହଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ୱୀତମୋହଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ସଂଖିତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ମହଗ୍ଗତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ଅମହଗ୍ଗତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ସଉତ୍ତରଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ଅନୁତ୍ତରଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ସମାହିତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ଅସମାହିତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ୱିମୁତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ଅୱିମୁତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ଅୱିମୁତ୍ତଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାମି। କସ୍ସପୋପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖତି ପରସତ୍ତାନଂ ପରପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାତି – ସରାଗଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ସରାଗଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାତି…ପେ॰… ଅୱିମୁତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ଅୱିମୁତ୍ତଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାତି।

‘‘ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖାମି ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରାମି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଏକମ୍ପି ଜାତିଂ ଦ୍ୱେପି ଜାତିୟୋ ତିସ୍ସୋପି ଜାତିୟୋ ଚତସ୍ସୋପି ଜାତିୟୋ ପଞ୍ଚପି ଜାତିୟୋ ଦସପି ଜାତିୟୋ ୱୀସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ତିଂସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ଚତ୍ତାଲୀସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ପଞ୍ଞାସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ଜାତିସତମ୍ପି ଜାତିସହସ୍ସମ୍ପି ଜାତିସତସହସ୍ସମ୍ପି, ଅନେକେପି ସଂୱଟ୍ଟକପ୍ପେ ଅନେକେପି ୱିୱଟ୍ଟକପ୍ପେ ଅନେକେପି ସଂୱଟ୍ଟୱିୱଟ୍ଟକପ୍ପେ – ‘ଅମୁତ୍ରାସିଂ ଏୱଂନାମୋ ଏୱଂଗୋତ୍ତୋ ଏୱଂୱଣ୍ଣୋ ଏୱମାହାରୋ ଏୱଂସୁଖଦୁକ୍ଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଏୱମାୟୁପରିୟନ୍ତୋ , ସୋ ତତୋ ଚୁତୋ ଅମୁତ୍ର ଉଦପାଦିଂ; ତତ୍ରାପାସିଂ ଏୱଂନାମୋ ଏୱଂଗୋତ୍ତୋ ଏୱଂୱଣ୍ଣୋ ଏୱମାହାରୋ ଏୱଂସୁଖଦୁକ୍ଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଏୱମାୟୁପରିୟନ୍ତୋ, ସୋ ତତୋ ଚୁତୋ ଇଧୂପପନ୍ନୋ’ତି। ଇତି ସାକାରଂ ସଉଦ୍ଦେସଂ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରାମି। କସ୍ସପୋପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖତି ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଏକମ୍ପି ଜାତିଂ…ପେ॰… ଇତି ସାକାରଂ ସଉଦ୍ଦେସଂ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି।

‘‘ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖାମି ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସାମି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ, ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାମି – ‘ଇମେ ୱତ, ଭୋନ୍ତୋ, ସତ୍ତା କାୟଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଉପୱାଦକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା; ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନା, ଇମେ ୱା ପନ, ଭୋନ୍ତୋ, ସତ୍ତା କାୟସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଅନୁପୱାଦକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା; ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପନ୍ନା’ତି। ଇତି ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସାମି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ, ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାମି। କସ୍ସପୋପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖତି ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସତି ଚୱମାନେ…ପେ॰… ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି।

‘‘ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି। କସ୍ସପୋପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଉପସ୍ସୟସୁତ୍ତଂ

୧୫୩ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ମହାକସ୍ସପୋ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାକସ୍ସପୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକସ୍ସପଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଆୟାମ, ଭନ୍ତେ କସ୍ସପ, ୟେନ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁନୁପସ୍ସୟୋ ତେନୁପସଙ୍କମିସ୍ସାମା’’ତି। ‘‘ଗଚ୍ଛ ତ୍ୱଂ, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ବହୁକିଚ୍ଚୋ ତ୍ୱଂ ବହୁକରଣୀୟୋ’’ତି। ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକସ୍ସପଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଆୟାମ, ଭନ୍ତେ କସ୍ସପ, ୟେନ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁନୁପସ୍ସୟୋ ତେନୁପସଙ୍କମିସ୍ସାମା’’ତି। ‘‘ଗଚ୍ଛ ତ୍ୱଂ, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ବହୁକିଚ୍ଚୋ ତ୍ୱଂ ବହୁକରଣୀୟୋ’’ତି। ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକସ୍ସପଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଆୟାମ, ଭନ୍ତେ କସ୍ସପ, ୟେନ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁନୁପସ୍ସୟୋ ତେନୁପସଙ୍କମିସ୍ସାମା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକସ୍ସପୋ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ଆୟସ୍ମତା ଆନନ୍ଦେନ ପଚ୍ଛାସମଣେନ ୟେନ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁନୁପସ୍ସୟୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାକସ୍ସପୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକସ୍ସପଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତା ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକସ୍ସପୋ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେସି ସମାଦପେସି ସମୁତ୍ତେଜେସି ସମ୍ପହଂସେସି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକସ୍ସପୋ ତା ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେତ୍ୱା ସମାଦପେତ୍ୱା ସମୁତ୍ତେଜେତ୍ୱା ସମ୍ପହଂସେତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ପକ୍କାମି।

ଅଥ ଖୋ ଥୁଲ୍ଲତିସ୍ସା ଭିକ୍ଖୁନୀ ଅନତ୍ତମନା ଅନତ୍ତମନୱାଚଂ ନିଚ୍ଛାରେସି – ‘‘କିଂ ପନ ଅୟ୍ୟୋ ମହାକସ୍ସପୋ, ଅୟ୍ୟସ୍ସ ଆନନ୍ଦସ୍ସ ୱେଦେହମୁନିନୋ ସମ୍ମୁଖା ଧମ୍ମଂ ଭାସିତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞତି? ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ସୂଚିୱାଣିଜକୋ ସୂଚିକାରସ୍ସ ସନ୍ତିକେ ସୂଚିଂ ୱିକ୍କେତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱ ଅୟ୍ୟୋ ମହାକସ୍ସପୋ ଅୟ୍ୟସ୍ସ ଆନନ୍ଦସ୍ସ ୱେଦେହମୁନିନୋ ସମ୍ମୁଖା ଧମ୍ମଂ ଭାସିତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞତୀ’’ତି।

ଅସ୍ସୋସି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକସ୍ସପୋ ଥୁଲ୍ଲତିସ୍ସାୟ ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଇମଂ ୱାଚଂ ଭାସମାନାୟ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକସ୍ସପୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ଅହଂ ସୂଚିୱାଣିଜକୋ, ତ୍ୱଂ ସୂଚିକାରୋ; ଉଦାହୁ ଅହଂ ସୂଚିକାରୋ, ତ୍ୱଂ ସୂଚିୱାଣିଜକୋ’’ତି? ‘‘ଖମ , ଭନ୍ତେ କସ୍ସପ, ବାଲୋ ମାତୁଗାମୋ’’ତି। ‘‘ଆଗମେହି ତ୍ୱଂ, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ମା ତେ ସଙ୍ଘୋ ଉତ୍ତରି ଉପପରିକ୍ଖି’’।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ଅପି ନୁ ତ୍ୱଂ ଭଗୱତୋ ସମ୍ମୁଖା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେ ଉପନୀତୋ – ‘ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖାମି ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି। ଆନନ୍ଦୋପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖତି ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତୀ’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଅହଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତୋ ସମ୍ମୁଖା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେ ଉପନୀତୋ – ‘ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖାମି ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି। କସ୍ସପୋପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖତି ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି…ପେ॰… ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତୀ’ତି…ପେ॰… । (ନୱନ୍ନଂ ଅନୁପୁବ୍ବୱିହାରସମାପତ୍ତୀନଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଞ୍ଚ ଅଭିଞ୍ଞାନଂ ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରୋ ୱେଦିତବ୍ବୋ।)

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ଅପି ନୁ ତ୍ୱଂ ଭଗୱତୋ ସମ୍ମୁଖା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେ ଉପନୀତୋ – ‘ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି। ଆନନ୍ଦୋପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତୀ’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଅହଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତୋ ସମ୍ମୁଖା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେ ଉପନୀତୋ – ‘ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି। କସ୍ସପୋପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତୀ’’’ତି।

‘‘ସତ୍ତରତନଂ ୱା, ଆୱୁସୋ, ନାଗଂ ଅଡ୍ଢଟ୍ଠମରତନଂ ୱା ତାଲପତ୍ତିକାୟ ଛାଦେତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ୟୋ ମେ ଛ ଅଭିଞ୍ଞା ଛାଦେତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟା’’ତି।

ଚୱିତ୍ଥ ଚ ପନ ଥୁଲ୍ଲତିସ୍ସା ଭିକ୍ଖୁନୀ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟମ୍ହାତି। ଦସମଂ।

୧୧. ଚୀୱରସୁତ୍ତଂ

୧୫୪ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ମହାକସ୍ସପୋ ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଦକ୍ଖିଣଗିରିସ୍ମିଂ ଚାରିକଂ ଚରତି ମହତା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନ ସଦ୍ଧିଂ।

ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମତୋ ଆନନ୍ଦସ୍ସ ତିଂସମତ୍ତା ସଦ୍ଧିୱିହାରିନୋ ଭିକ୍ଖୂ ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତା ଭୱନ୍ତି ୟେଭୁୟ୍ୟେନ କୁମାରଭୂତା। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଦକ୍ଖିଣଗିରିସ୍ମିଂ ୟଥାଭିରନ୍ତଂ ଚାରିକଂ ଚରିତ୍ୱା ୟେନ ରାଜଗହଂ ୱେଳୁୱନଂ କଲନ୍ଦକନିୱାପୋ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାକସ୍ସପୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକସ୍ସପଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଆୟସ୍ମା ମହାକସ୍ସପୋ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କତି ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ଅତ୍ଥୱସେ ପଟିଚ୍ଚ ଭଗୱତା କୁଲେସୁ ତିକଭୋଜନଂ ପଞ୍ଞତ୍ତ’’ନ୍ତି?

‘‘ତୟୋ ଖୋ, ଭନ୍ତେ କସ୍ସପ, ଅତ୍ଥୱସେ ପଟିଚ୍ଚ ଭଗୱତା କୁଲେସୁ ତିକଭୋଜନଂ ପଞ୍ଞତ୍ତଂ – ଦୁମ୍ମଙ୍କୂନଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ ନିଗ୍ଗହାୟ ପେସଲାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଫାସୁୱିହାରାୟ, ମା ପାପିଚ୍ଛା ପକ୍ଖଂ ନିସ୍ସାୟ ସଙ୍ଘଂ ଭିନ୍ଦେୟ୍ୟୁଂ [ୱିନୟପିଟକେ ଚୂଳୱଗ୍ଗେ ସଂଘଭେଦକକ୍ଖନ୍ଧକେ ୱଜିରବୁଦ୍ଧିୟଂ ଅଞ୍ଞଥା ସମ୍ବନ୍ଧୋ ଦସ୍ସିତୋ] , କୁଲାନୁଦ୍ଦୟତାୟ ଚ। ଇମେ ଖୋ, ଭନ୍ତେ କସ୍ସପ, ତୟୋ ଅତ୍ଥୱସେ ପଟିଚ୍ଚ ଭଗୱତା କୁଲେସୁ ତିକଭୋଜନଂ ପଞ୍ଞତ୍ତ’’ନ୍ତି।

‘‘ଅଥ କିଞ୍ଚରହି ତ୍ୱଂ, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ଇମେହି ନୱେହି ଭିକ୍ଖୂହି ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଅଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରେହି ଭୋଜନେ ଅମତ୍ତଞ୍ଞୂହି ଜାଗରିୟଂ ଅନନୁୟୁତ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ଚାରିକଂ ଚରସି? ସସ୍ସଘାତଂ ମଞ୍ଞେ ଚରସି, କୁଲୂପଘାତଂ ମଞ୍ଞେ ଚରସି। ଓଲୁଜ୍ଜତି [ଉଲ୍ଲୁଜ୍ଜତି (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠକଥାସୁ ଚ)] ଖୋ ତେ, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ପରିସା; ପଲୁଜ୍ଜନ୍ତି ଖୋ ତେ, ଆୱୁସୋ, ନୱପ୍ପାୟା। ନ ୱାୟଂ କୁମାରକୋ ମତ୍ତମଞ୍ଞାସୀ’’ତି।

‘‘ଅପି ମେ, ଭନ୍ତେ କସ୍ସପ, ସିରସ୍ମିଂ ପଲିତାନି ଜାତାନି। ଅଥ ଚ ପନ ମୟଂ ଅଜ୍ଜାପି ଆୟସ୍ମତୋ ମହାକସ୍ସପସ୍ସ କୁମାରକୱାଦା ନ ମୁଚ୍ଚାମା’’ତି। ‘‘ତଥା ହି ପନ ତ୍ୱଂ, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ଇମେହି ନୱେହି ଭିକ୍ଖୂହି ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଅଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରେହି ଭୋଜନେ ଅମତ୍ତଞ୍ଞୂହି ଜାଗରିୟଂ ଅନନୁୟୁତ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ଚାରିକଂ ଚରସି, ସସ୍ସଘାତଂ ମଞ୍ଞେ ଚରସି, କୁଲୂପଘାତଂ ମଞ୍ଞେ ଚରସି। ଓଲୁଜ୍ଜତି ଖୋ ତେ, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ପରିସା; ପଲୁଜ୍ଜନ୍ତି ଖୋ ତେ, ଆୱୁସୋ, ନୱପ୍ପାୟା। [ପଲୁଜ୍ଜତି ଖୋ ତେ ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ ପରିସା (କ॰ ସୀ॰)] ନ ୱାୟଂ କୁମାରକୋ ମତ୍ତମଞ୍ଞାସୀ’’ତି।

ଅସ୍ସୋସି ଖୋ ଥୁଲ୍ଲନନ୍ଦା ଭିକ୍ଖୁନୀ – ‘‘ଅୟ୍ୟେନ କିର ମହାକସ୍ସପେନ ଅୟ୍ୟୋ ଆନନ୍ଦୋ ୱେଦେହମୁନି କୁମାରକୱାଦେନ ଅପସାଦିତୋ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଥୁଲ୍ଲନନ୍ଦା ଭିକ୍ଖୁନୀ ଅନତ୍ତମନା ଅନତ୍ତମନୱାଚଂ ନିଚ୍ଛାରେସି – ‘‘କିଂ ପନ ଅୟ୍ୟୋ ମହାକସ୍ସପୋ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟପୁବ୍ବୋ ସମାନୋ ଅୟ୍ୟଂ ଆନନ୍ଦଂ ୱେଦେହମୁନିଂ କୁମାରକୱାଦେନ ଅପସାଦେତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞତୀ’’ତି! ଅସ୍ସୋସି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକସ୍ସପୋ ଥୁଲ୍ଲନନ୍ଦାୟ ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଇମଂ ୱାଚଂ ଭାସମାନାୟ।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକସ୍ସପୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ତଗ୍ଘାୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ଥୁଲ୍ଲନନ୍ଦାୟ ଭିକ୍ଖୁନିୟା ସହସା ଅପ୍ପଟିସଙ୍ଖା ୱାଚା ଭାସିତା। ୟତ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, କେସମସ୍ସୁଂ ଓହାରେତ୍ୱା କାସାୟାନି ୱତ୍ଥାନି ଅଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ, ନାଭିଜାନାମି ଅଞ୍ଞଂ ସତ୍ଥାରଂ ଉଦ୍ଦିସିତା [ଉଦ୍ଦିସିତୁଂ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] , ଅଞ୍ଞତ୍ର ତେନ ଭଗୱତା ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ। ପୁବ୍ବେ ମେ, ଆୱୁସୋ, ଅଗାରିକଭୂତସ୍ସ ସତୋ ଏତଦହୋସି – ‘ସମ୍ବାଧୋ ଘରାୱାସୋ ରଜାପଥୋ [ରଜୋପଥୋ (ସୀ॰)] , ଅବ୍ଭୋକାସୋ ପବ୍ବଜ୍ଜା। ନୟିଦଂ ସୁକରଂ ଅଗାରଂ ଅଜ୍ଝାୱସତା ଏକନ୍ତପରିପୁଣ୍ଣଂ ଏକନ୍ତପରିସୁଦ୍ଧଂ ସଙ୍ଖଲିଖିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରିତୁଂ। ୟଂନୂନାହଂ କେସମସ୍ସୁଂ ଓହାରେତ୍ୱା କାସାୟାନି ୱତ୍ଥାନି ଅଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଅପରେନ ସମୟେନ ପଟପିଲୋତିକାନଂ ସଙ୍ଘାଟିଂ କାରେତ୍ୱା [କରିତ୍ୱା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ୟେ ଲୋକେ ଅରହନ୍ତୋ ତେ ଉଦ୍ଦିସ୍ସ କେସମସ୍ସୁଂ ଓହାରେତ୍ୱା କାସାୟାନି ୱତ୍ଥାନି ଅଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିଂ।

ସୋ ଏୱଂ ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ଅଦ୍ଧାନମଗ୍ଗପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଅଦ୍ଦସଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅନ୍ତରା ଚ ରାଜଗହଂ ଅନ୍ତରା ଚ ନାଳନ୍ଦଂ ବହୁପୁତ୍ତେ ଚେତିୟେ ନିସିନ୍ନଂ। ଦିସ୍ୱାନ ମେ ଏତଦହୋସି – ‘ସତ୍ଥାରଞ୍ଚ ୱତାହଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟଂ, ଭଗୱନ୍ତମେୱ ପସ୍ସେୟ୍ୟଂ; ସୁଗତଞ୍ଚ ୱତାହଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟଂ, ଭଗୱନ୍ତମେୱ ପସ୍ସେୟ୍ୟଂ; ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧଞ୍ଚ ୱତାହଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟଂ; ଭଗୱନ୍ତମେୱ ପସ୍ସେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ତତ୍ଥେୱ ଭଗୱତୋ ପାଦେସୁ ସିରସା ନିପତିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ସତ୍ଥା ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା, ସାୱକୋହମସ୍ମି; ସତ୍ଥା ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା, ସାୱକୋହମସ୍ମୀ’ତି । ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ମଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘ୟୋ ଖୋ, କସ୍ସପ, ଏୱଂ ସବ୍ବଚେତସା ସମନ୍ନାଗତଂ ସାୱକଂ ଅଜାନଞ୍ଞେୱ ୱଦେୟ୍ୟ ଜାନାମୀତି, ଅପସ୍ସଞ୍ଞେୱ ୱଦେୟ୍ୟ ପସ୍ସାମୀତି, ମୁଦ୍ଧାପି ତସ୍ସ ୱିପତେୟ୍ୟ। ଅହଂ ଖୋ ପନ, କସ୍ସପ, ଜାନଞ୍ଞେୱ ୱଦାମି ଜାନାମୀତି, ପସ୍ସଞ୍ଞେୱ ୱଦାମି ପସ୍ସାମୀ’ତି।

ତସ୍ମାତିହ ତେ, କସ୍ସପ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ତିବ୍ବଂ ମେ ହିରୋତ୍ତପ୍ପଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତଂ ଭୱିସ୍ସତି ଥେରେସୁ ନୱେସୁ ମଜ୍ଝିମେସୂ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ତେ, କସ୍ସପ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ।

ତସ୍ମାତିହ ତେ, କସ୍ସପ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ଧମ୍ମଂ ସୁଣିସ୍ସାମି କୁସଲୂପସଂହିତଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ଅଟ୍ଠିଂ କତ୍ୱା ମନସି କରିତ୍ୱା ସବ୍ବଚେତସା ସମନ୍ନାହରିତ୍ୱା ଓହିତସୋତୋ ଧମ୍ମଂ ସୁଣିସ୍ସାମୀ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ତେ, କସ୍ସପ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ।

ତସ୍ମାତିହ ତେ, କସ୍ସପ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ସାତସହଗତା ଚ ମେ କାୟଗତାସତି ନ ୱିଜହିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ତେ, କସ୍ସପ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବନ୍ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ ମଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ଇମିନା ଓୱାଦେନ ଓୱଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ପକ୍କାମି। ସତ୍ତାହମେୱ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ସରଣୋ [ସାଣୋ (ସୀ॰)] ରଟ୍ଠପିଣ୍ଡଂ ଭୁଞ୍ଜିଂ’’। ଅଟ୍ଠମିୟା ଅଞ୍ଞା ଉଦପାଦି।

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ମଗ୍ଗା ଓକ୍କମ୍ମ ୟେନ ଅଞ୍ଞତରଂ ରୁକ୍ଖମୂଲଂ ତେନୁପସଙ୍କମି। ଅଥ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ପଟପିଲୋତିକାନଂ ସଙ୍ଘାଟିଂ ଚତୁଗ୍ଗୁଣଂ ପଞ୍ଞପେତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ନିସୀଦତୁ, ୟଂ ମମସ୍ସ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟା’ତି। ନିସୀଦି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ। ନିସଜ୍ଜ ଖୋ ମଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘ମୁଦୁକା ଖୋ ତ୍ୟାୟଂ, କସ୍ସପ, ପଟପିଲୋତିକାନଂ ସଙ୍ଘାଟୀ’ତି। ‘ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାତୁ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ପଟପିଲୋତିକାନଂ ସଙ୍ଘାଟିଂ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟା’ତି। ‘ଧାରେସ୍ସସି ପନ ମେ ତ୍ୱଂ, କସ୍ସପ, ସାଣାନି ପଂସୁକୂଲାନି ନିବ୍ବସନାନୀ’ତି। ‘ଧାରେସ୍ସାମହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ସାଣାନି ପଂସୁକୂଲାନି ନିବ୍ବସନାନୀ’ତି। ‘‘ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ପଟପିଲୋତିକାନଂ ସଙ୍ଘାଟିଂ ଭଗୱତୋ ପାଦାସିଂ। ଅହଂ ପନ ଭଗୱତୋ ସାଣାନି ପଂସୁକୂଲାନି ନିବ୍ବସନାନି ପଟିପଜ୍ଜିଂ’’।

‘‘ୟଞ୍ହି ତଂ, ଆୱୁସୋ, ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଭଗୱତୋ ପୁତ୍ତୋ ଓରସୋ ମୁଖତୋ ଜାତୋ ଧମ୍ମଜୋ ଧମ୍ମନିମ୍ମିତୋ ଧମ୍ମଦାୟାଦୋ, ପଟିଗ୍ଗହିତାନି [ପଟିଗ୍ଗହେତା (ସୀ॰)] ସାଣାନି ପଂସୁକୂଲାନି ନିବ୍ବସନାନୀ’ତି, ମମଂ ତଂ ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଭଗୱତୋ ପୁତ୍ତୋ ଓରସୋ ମୁଖତୋ ଜାତୋ ଧମ୍ମଜୋ ଧମ୍ମନିମ୍ମିତୋ ଧମ୍ମଦାୟାଦୋ, ପଟିଗ୍ଗହିତାନି ସାଣାନି ପଂସୁକୂଲାନି ନିବ୍ବସନାନୀ’’’ତି।

‘‘ଅହଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖାମି ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି। ଅହଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ୟାୱଦେ ଆକଙ୍ଖାମି…ପେ॰… (ନୱନ୍ନଂ ଅନୁପୁବ୍ବୱିହାରସମାପତ୍ତିନଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଞ୍ଚ ଅଭିଞ୍ଞାନଂ ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରୋ ୱେଦିତବ୍ବୋ) ।

‘‘ଅହଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି; ସତ୍ତରତନଂ ୱା, ଆୱୁସୋ, ନାଗଂ ଅଡ୍ଢଟ୍ଠମରତନଂ ୱା ତାଲପତ୍ତିକାୟ ଛାଦେତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ୟୋ ମେ ଛ ଅଭିଞ୍ଞା ଛାଦେତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟା’’ତି।

ଚୱିତ୍ଥ ଚ ପନ ଥୁଲ୍ଲନନ୍ଦା ଭିକ୍ଖୁନୀ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟମ୍ହାତି। ଏକାଦସମଂ।

୧୨. ପରଂମରଣସୁତ୍ତଂ

୧୫୫ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଚ ମହାକସ୍ସପୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ସାରିପୁତ୍ତୋ ବାରାଣସିୟଂ ୱିହରନ୍ତି ଇସିପତନେ ମିଗଦାୟେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାକସ୍ସପୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ମହାକସ୍ସପେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକସ୍ସପଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ କସ୍ସପ, ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି? ‘‘ଅବ୍ୟାକତଂ ଖୋ ଏତଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତା – ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’’ତି। ‘‘କିଂ ପନାୱୁସୋ, ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି? ‘‘ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା – ‘ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’’ତି। ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି? ‘‘ଅବ୍ୟାକତଂ ଖୋ ଏତଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତା – ‘ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’’ତି। ‘‘କିଂ ପନାୱୁସୋ, ନେୱ ହୋତି, ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି? ‘‘ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା – ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’’ତି। ‘‘କସ୍ମା ଚେତଂ, ଆୱୁସୋ , ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା’’ତି? ‘‘ନ ହେତଂ, ଆୱୁସୋ, ଅତ୍ଥସଂହିତଂ ନାଦିବ୍ରହ୍ମଚରିୟକଂ ନ ନିବ୍ବିଦାୟ ନ ୱିରାଗାୟ ନ ନିରୋଧାୟ ନ ଉପସମାୟ ନ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ନ ସମ୍ବୋଧାୟ ନ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ତସ୍ମା ତଂ ଅବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା’’ତି।

‘‘ଅଥ କିଞ୍ଚରହାୱୁସୋ, ବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା’’ତି? ‘‘ଇଦଂ ‘ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ଖୋ , ଆୱୁସୋ, ବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା; ଅୟଂ ‘ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି ବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା; ଅୟଂ ‘ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି ବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା; ଅୟଂ ‘ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା’’ତି। ‘‘କସ୍ମା ଚେତଂ, ଆୱୁସୋ, ବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା’’ତି? ‘‘ଏତଞ୍ହି, ଆୱୁସୋ, ଅତ୍ଥସଂହିତଂ ଏତଂ ଆଦିବ୍ରହ୍ମଚରିୟକଂ ଏତଂ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ତସ୍ମା ତଂ ବ୍ୟାକତଂ ଭଗୱତା’’ତି। ଦ୍ୱାଦସମଂ।

୧୩. ସଦ୍ଧମ୍ମପ୍ପତିରୂପକସୁତ୍ତଂ

୧୫୬ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକସ୍ସପୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକସ୍ସପୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ, ୟେନ ପୁବ୍ବେ ଅପ୍ପତରାନି ଚେୱ ସିକ୍ଖାପଦାନି ଅହେସୁଂ ବହୁତରା ଚ ଭିକ୍ଖୂ ଅଞ୍ଞାୟ ସଣ୍ଠହିଂସୁ? କୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ, ୟେନେତରହି ବହୁତରାନି ଚେୱ ସିକ୍ଖାପଦାନି ଅପ୍ପତରା ଚ ଭିକ୍ଖୂ ଅଞ୍ଞାୟ ସଣ୍ଠହନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଞ୍ଚେତଂ, କସ୍ସପ, ହୋତି ସତ୍ତେସୁ ହାୟମାନେସୁ ସଦ୍ଧମ୍ମେ ଅନ୍ତରଧାୟମାନେ, ବହୁତରାନି ଚେୱ ସିକ୍ଖାପଦାନି ହୋନ୍ତି ଅପ୍ପତରା ଚ ଭିକ୍ଖୂ ଅଞ୍ଞାୟ ସଣ୍ଠହନ୍ତି। ନ ତାୱ, କସ୍ସପ, ସଦ୍ଧମ୍ମସ୍ସ ଅନ୍ତରଧାନଂ ହୋତି ୟାୱ ନ ସଦ୍ଧମ୍ମପ୍ପତିରୂପକଂ ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ୟତୋ ଚ ଖୋ, କସ୍ସପ, ସଦ୍ଧମ୍ମପ୍ପତିରୂପକଂ ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଅଥ ସଦ୍ଧମ୍ମସ୍ସ ଅନ୍ତରଧାନଂ ହୋତି’’।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, କସ୍ସପ, ନ ତାୱ ଜାତରୂପସ୍ସ ଅନ୍ତରଧାନଂ ହୋତି ୟାୱ ନ ଜାତରୂପପ୍ପତିରୂପକଂ ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ୟତୋ ଚ ଖୋ, କସ୍ସପ, ଜାତରୂପପ୍ପତିରୂପକଂ ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଅଥ ଜାତରୂପସ୍ସ ଅନ୍ତରଧାନଂ ହୋତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, କସ୍ସପ, ନ ତାୱ ସଦ୍ଧମ୍ମସ୍ସ ଅନ୍ତରଧାନଂ ହୋତି ୟାୱ ନ ସଦ୍ଧମ୍ମପ୍ପତିରୂପକଂ ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ୟତୋ ଚ ଖୋ, କସ୍ସପ, ସଦ୍ଧମ୍ମପ୍ପତିରୂପକଂ ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଅଥ ସଦ୍ଧମ୍ମସ୍ସ ଅନ୍ତରଧାନଂ ହୋତି।

‘‘ନ ଖୋ, କସ୍ସପ, ପଥୱୀଧାତୁ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ ଅନ୍ତରଧାପେତି, ନ ଆପୋଧାତୁ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ ଅନ୍ତରଧାପେତି, ନ ତେଜୋଧାତୁ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ ଅନ୍ତରଧାପେତି, ନ ୱାୟୋଧାତୁ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ ଅନ୍ତରଧାପେତି; ଅଥ ଖୋ ଇଧେୱ ତେ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ମୋଘପୁରିସା ୟେ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ ଅନ୍ତରଧାପେନ୍ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, କସ୍ସପ, ନାୱା ଆଦିକେନେୱ ଓପିଲୱତି; ନ ଖୋ, କସ୍ସପ, ଏୱଂ ସଦ୍ଧମ୍ମସ୍ସ ଅନ୍ତରଧାନଂ ହୋତି।

‘‘ପଞ୍ଚ ଖୋମେ, କସ୍ସପ, ଓକ୍କମନିୟା ଧମ୍ମା ସଦ୍ଧମ୍ମସ୍ସ ସମ୍ମୋସାୟ ଅନ୍ତରଧାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ପଞ୍ଚ? ଇଧ, କସ୍ସପ, ଭିକ୍ଖୂ ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଉପାସକା ଉପାସିକାୟୋ ସତ୍ଥରି ଅଗାରୱା ୱିହରନ୍ତି ଅପ୍ପତିସ୍ସା, ଧମ୍ମେ ଅଗାରୱା ୱିହରନ୍ତି ଅପ୍ପତିସ୍ସା, ସଙ୍ଘେ ଅଗାରୱା ୱିହରନ୍ତି ଅପ୍ପତିସ୍ସା, ସିକ୍ଖାୟ ଅଗାରୱା ୱିହରନ୍ତି ଅପ୍ପତିସ୍ସା, ସମାଧିସ୍ମିଂ ଅଗାରୱା ୱିହରନ୍ତି ଅପ୍ପତିସ୍ସା – ଇମେ ଖୋ, କସ୍ସପ, ପଞ୍ଚ ଓକ୍କମନିୟା ଧମ୍ମା ସଦ୍ଧମ୍ମସ୍ସ ସମ୍ମୋସାୟ ଅନ୍ତରଧାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି।

‘‘ପଞ୍ଚ ଖୋମେ, କସ୍ସପ, ଧମ୍ମା ସଦ୍ଧମ୍ମସ୍ସ ଠିତିୟା ଅସମ୍ମୋସାୟ ଅନନ୍ତରଧାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ପଞ୍ଚ? ଇଧ, କସ୍ସପ, ଭିକ୍ଖୂ ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଉପାସକା ଉପାସିକାୟୋ ସତ୍ଥରି ସଗାରୱା ୱିହରନ୍ତି ସପ୍ପତିସ୍ସା, ଧମ୍ମେ ସଗାରୱା ୱିହରନ୍ତି ସପ୍ପତିସ୍ସା, ସଙ୍ଘେ ସଗାରୱା ୱିହରନ୍ତି ସପ୍ପତିସ୍ସା, ସିକ୍ଖାୟ ସଗାରୱା ୱିହରନ୍ତି ସପ୍ପତିସ୍ସା, ସମାଧିସ୍ମିଂ ସଗାରୱା ୱିହରନ୍ତି ସପ୍ପତିସ୍ସା – ଇମେ ଖୋ, କସ୍ସପ, ପଞ୍ଚ ଧମ୍ମା ସଦ୍ଧମ୍ମସ୍ସ ଠିତିୟା ଅସମ୍ମୋସାୟ ଅନନ୍ତରଧାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ତେରସମଂ।

କସ୍ସପସଂୟୁତ୍ତଂ ସମତ୍ତଂ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ସନ୍ତୁଟ୍ଠଞ୍ଚ ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀ, ଚନ୍ଦୂପମଂ କୁଲୂପକଂ।

ଜିଣ୍ଣଂ ତୟୋ ଚ ଓୱାଦା, ଝାନାଭିଞ୍ଞା ଉପସ୍ସୟଂ।

ଚୀୱରଂ ପରଂମରଣଂ, ସଦ୍ଧମ୍ମପ୍ପତିରୂପକନ୍ତି॥

୬. ଲାଭସକ୍କାରସଂୟୁତ୍ତଂ

୧. ପଠମୱଗ୍ଗୋ

୧. ଦାରୁଣସୁତ୍ତଂ

୧୫୭ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଦାରୁଣୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ କଟୁକୋ ଫରୁସୋ ଅନ୍ତରାୟିକୋ ଅନୁତ୍ତରସ୍ସ ୟୋଗକ୍ଖେମସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକଂ ପଜହିସ୍ସାମ, ନ ଚ ନୋ ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ଠସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. ବଳିସସୁତ୍ତଂ

୧୫୮ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଦାରୁଣୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ କଟୁକୋ ଫରୁସୋ ଅନ୍ତରାୟିକୋ ଅନୁତ୍ତରସ୍ସ ୟୋଗକ୍ଖେମସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଳିସିକୋ ଆମିସଗତଂ ବଳିସଂ ଗମ୍ଭୀରେ ଉଦକରହଦେ ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ। ତମେନଂ ଅଞ୍ଞତରୋ ଆମିସଚକ୍ଖୁ ମଚ୍ଛୋ ଗିଲେୟ୍ୟ। ଏୱଞ୍ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଚ୍ଛୋ ଗିଲବଳିସୋ ବାଳିସିକସ୍ସ ଅନୟଂ ଆପନ୍ନୋ ବ୍ୟସନଂ ଆପନ୍ନୋ ୟଥାକାମକରଣୀୟୋ ବାଳିସିକସ୍ସ’’।

‘‘ବାଳିସିକୋତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାରସ୍ସେତଂ ପାପିମତୋ ଅଧିୱଚନଂ। ବଳିସନ୍ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକସ୍ସେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ୟୋ ହି କୋଚି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକଂ ଅସ୍ସାଦେତି ନିକାମେତି, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଗିଲବଳିସୋ ମାରସ୍ସ ଅନୟଂ ଆପନ୍ନୋ ବ୍ୟସନଂ ଆପନ୍ନୋ ୟଥାକାମକରଣୀୟୋ ପାପିମତୋ। ଏୱଂ ଦାରୁଣୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ କଟୁକୋ ଫରୁସୋ ଅନ୍ତରାୟିକୋ ଅନୁତ୍ତରସ୍ସ ୟୋଗକ୍ଖେମସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକଂ ପଜହିସ୍ସାମ, ନ ଚ ନୋ ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ଠସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. କୁମ୍ମସୁତ୍ତଂ

୧୫୯ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଦାରୁଣୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ଅଧିଗମାୟ। ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ଉଦକରହଦେ ମହାକୁମ୍ମକୁଲଂ ଚିରନିୱାସି ଅହୋସି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତରୋ କୁମ୍ମୋ ଅଞ୍ଞତରଂ କୁମ୍ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ମା ଖୋ ତ୍ୱଂ, ତାତ କୁମ୍ମ, ଏତଂ ପଦେସଂ ଅଗମାସୀ’ତି। ଅଗମାସି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋ କୁମ୍ମୋ ତଂ ପଦେସଂ। ତମେନଂ ଲୁଦ୍ଦୋ ପପତାୟ ୱିଜ୍ଝି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋ କୁମ୍ମୋ ୟେନ ସୋ କୁମ୍ମୋ ତେନୁପସଙ୍କମି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋ କୁମ୍ମୋ ତଂ କୁମ୍ମଂ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ତଂ କୁମ୍ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘କଚ୍ଚି ତ୍ୱଂ, ତାତ କୁମ୍ମ, ନ ତଂ ପଦେସଂ ଅଗମାସୀ’ତି? ‘ଅଗମାସିଂ ଖ୍ୱାହଂ, ତାତ କୁମ୍ମ, ତଂ ପଦେସ’ନ୍ତି। ‘କଚ୍ଚି ପନାସି, ତାତ କୁମ୍ମ, ଅକ୍ଖତୋ ଅନୁପହତୋ’ତି? ‘ଅକ୍ଖତୋ ଖୋମ୍ହି, ତାତ କୁମ୍ମ, ଅନୁପହତୋ, ଅତ୍ଥି ଚ ମେ ଇଦଂ ସୁତ୍ତକଂ ପିଟ୍ଠିତୋ ପିଟ୍ଠିତୋ ଅନୁବନ୍ଧ’ନ୍ତି। ‘ତଗ୍ଘସି, ତାତ କୁମ୍ମ, ଖତୋ, ତଗ୍ଘ ଉପହତୋ। ଏତେନ ହି ତେ, ତାତ କୁମ୍ମ, ସୁତ୍ତକେନ ପିତରୋ ଚ ପିତାମହା ଚ ଅନୟଂ ଆପନ୍ନା ବ୍ୟସନଂ ଆପନ୍ନା। ଗଚ୍ଛ ଦାନି ତ୍ୱଂ, ତାତ କୁମ୍ମ, ନ ଦାନି ତ୍ୱଂ ଅମ୍ହାକ’’’ନ୍ତି।

‘‘ଲୁଦ୍ଦୋତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାରସ୍ସେତଂ ପାପିମତୋ ଅଧିୱଚନଂ। ପପତାତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକସ୍ସେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ସୁତ୍ତକନ୍ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନନ୍ଦିରାଗସ୍ସେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ୟୋ ହି କୋଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକଂ ଅସ୍ସାଦେତି ନିକାମେତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଗିଦ୍ଧୋ ପପତାୟ [ଭିକ୍ଖୁ ପପତାୟ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ଭିକ୍ଖୁ ୱିଦ୍ଧୋ ପପତାୟ (?)] ଅନୟଂ ଆପନ୍ନୋ ବ୍ୟସନଂ ଆପନ୍ନୋ ୟଥାକାମକରଣୀୟୋ ପାପିମତୋ। ଏୱଂ ଦାରୁଣୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଦୀଘଲୋମିକସୁତ୍ତଂ

୧୬୦ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଦାରୁଣୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ଅଧିଗମାୟ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୀଘଲୋମିକା ଏଳକା କଣ୍ଟକଗହନଂ ପୱିସେୟ୍ୟ। ସା ତତ୍ର ତତ୍ର ସଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ତତ୍ର ତତ୍ର ଗୟ୍ହେୟ୍ୟ [ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ (ସୀ॰), ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] , ତତ୍ର ତତ୍ର ବଜ୍ଝେୟ୍ୟ, ତତ୍ର ତତ୍ର ଅନୟବ୍ୟସନଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ଅଭିଭୂତୋ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଚିତ୍ତୋ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ଗାମଂ ୱା ନିଗମଂ ୱା ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସତି। ସୋ ତତ୍ର ତତ୍ର ସଜ୍ଜତି, ତତ୍ର ତତ୍ର ଗୟ୍ହତି, ତତ୍ର ତତ୍ର ବଜ୍ଝତି, ତତ୍ର ତତ୍ର ଅନୟବ୍ୟସନଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଏୱଂ ଦାରୁଣୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’’ନ୍ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ମୀଳ୍ହକସୁତ୍ତଂ

୧୬୧ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଦାରୁଣୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ଅଧିଗମାୟ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୀଳ୍ହକା ଗୂଥାଦୀ ଗୂଥପୂରା ପୁଣ୍ଣା ଗୂଥସ୍ସ। ପୁରତୋ ଚସ୍ସ ମହାଗୂଥପୁଞ୍ଜୋ। ସା ତେନ ଅଞ୍ଞା ମୀଳ୍ହକା ଅତିମଞ୍ଞେୟ୍ୟ – ‘ଅହମ୍ହି ଗୂଥାଦୀ ଗୂଥପୂରା ପୁଣ୍ଣା ଗୂଥସ୍ସ, ପୁରତୋ ଚ ମ୍ୟାୟଂ ମହାଗୂଥପୁଞ୍ଜୋ’ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ଅଭିଭୂତୋ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଚିତ୍ତୋ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ଗାମଂ ୱା ନିଗମଂ ୱା ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସତି। ସୋ ତତ୍ଥ ଭୁତ୍ତାୱୀ ଚ ହୋତି ୟାୱଦତ୍ଥୋ, ନିମନ୍ତିତୋ ଚ ସ୍ୱାତନାୟ, ପିଣ୍ଡପାତୋ ଚସ୍ସ ପୂରୋ। ସୋ ଆରାମଂ ଗନ୍ତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୁଗଣସ୍ସ ମଜ୍ଝେ ୱିକତ୍ଥତି – ‘ଭୁତ୍ତାୱୀ ଚମ୍ହି ୟାୱଦତ୍ଥୋ, ନିମନ୍ତିତୋ ଚମ୍ହି ସ୍ୱାତନାୟ, ପିଣ୍ଡପାତୋ ଚ ମ୍ୟାୟଂ ପୂରୋ, ଲାଭୀ ଚମ୍ହି ଚୀୱର-ପିଣ୍ଡପାତ-ସେନାସନ-ଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟ-ଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନଂ, ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ଅପ୍ପପୁଞ୍ଞା ଅପ୍ପେସକ୍ଖା ନ ଲାଭିନୋ ଚୀୱର-ପିଣ୍ଡପାତସେନାସନ-ଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟ-ଭେସଜ୍ଜ-ପରିକ୍ଖାରାନ’ନ୍ତି। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ଅଭିଭୂତୋ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଚିତ୍ତୋ ଅଞ୍ଞେ ପେସଲେ ଭିକ୍ଖୂ ଅତିମଞ୍ଞତି। ତଞ୍ହି ତସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ , ମୋଘପୁରିସସ୍ସ ହୋତି ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ। ଏୱଂ ଦାରୁଣୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ଏୱଞ୍ହି ୱୋ ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଅସନିସୁତ୍ତଂ

୧୬୨ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଦାରୁଣୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ଅଧିଗମାୟ। [ଉପରି ତତିୟୱଗ୍ଗେ ତତିୟଚତୁତ୍ଥସୁତ୍ତେସୁ ‘‘ମା ଚ ଖୋ ତ୍ୱଂ ତାତ ସେଖଂ… ଅନୁପାପୁଣାତୂ’’ତି ଆଗତଂ। ତେନ ନୟେନ ଇଧାପି ଅତ୍ଥୋ ଗହେତବ୍ବୋ। ଏତ୍ଥ ହି କିଂ ସଦ୍ଦେନ ପଟିକ୍ଖେପତ୍ଥୋପି ସକ୍କା ଞାତୁଂ, ୟଥା ‘‘ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ କମୁଦ୍ଦିସେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ତସ୍ମା କଂ… ଆଗଚ୍ଛତୂତି ଏତ୍ଥ କମପି… ମା ଆଗଚ୍ଛତୂତି ଚ, କଂ ସେଖଂ… ଅନୁପାପୁଣାତୂତି ଏତ୍ଥ କମପି ସେଖଂ… ମା ପାପୁଣାତୂତି ଚ ଅତ୍ଥୋ ୱେଦିତବ୍ବୋ। ଅଟ୍ଠକଥାଟୀକାସୁ ଚ ଅୟମେୱତ୍ଥୋ ଞାପିତୋ] କଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସନିୱିଚକ୍କଂ ଆଗଚ୍ଛତୁ [ଉପରି ତତିୟୱଗ୍ଗେ ତରିୟଚତୁତ୍ଥସୁତ୍ତେସୁ ‘‘ମା ଚ ଖୋ ତ୍ୱଂ ତାତ ସେଖଂ… ଅନୁପାପୁଣାତୂ’’ତି ଆଗତଂ। ତେନ ନୟେନ ଇଧାପି ଅତ୍ଥୋ ଗହେତବ୍ବୋ। ଏତ୍ଥ ହି କିଂ ସଦ୍ଦେନ ପଟିକ୍ଖେପତ୍ଥୋପି ସକ୍କା ଞାତୁଂ, ୟଥା ‘‘ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ କମୁଦ୍ଦିସେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ତସ୍ମା କଂ… ଆଗଚ୍ଛତୂତି ଏତ୍ଥ କମପି… ମା ଆଗଚ୍ଛତୂତିଚ, ତଂ ସେଖଂ… ଅନୁପାପୁଣାତୂତି ଏତ୍ଥ କମପି ସେଖଂ… ମା ପାପୁଣାତୂତି ଚ ଅତ୍ଥୋ ୱେଦିତବ୍ବୋ। ଅଟ୍ଠକଥାଟୀକାସୁ ଚ ଅୟମେୱତ୍ଥୋ ଞାପିତୋ] , ସେଖଂ [ଅସନିୱିଚକ୍କଂ, ତଂ ସେଖଂ (ପୀ॰ କ॰), ଅସନିୱିଚକ୍କଂ, ସେଖଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ଅସନିୱିଚକ୍କଂ ଆଗଚ୍ଛତୁ, କଂ ସେଖଂ (?)] ଅପ୍ପତ୍ତମାନସଂ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ ଅନୁପାପୁଣାତୁ’’ [ଅନୁପାପୁଣାତି (ପୀ॰ କ॰)] ।

‘‘ଅସନିୱିଚକ୍କନ୍ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକସ୍ସେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ଏୱଂ ଦାରୁଣୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଦିଦ୍ଧସୁତ୍ତଂ

୧୬୩ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଦାରୁଣୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ଅଧିଗମାୟ। କଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦିଦ୍ଧଗତେନ ୱିସଲ୍ଲେନ ସଲ୍ଲେନ [ଦିଟ୍ଠିଗତେନ ୱିସଲ୍ଲେନ (କ॰ ସୀ॰), ଦିଟ୍ଠିଗତେନ ସଲ୍ଲେନ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ଦିଟ୍ଠିଗତେନ ୱିସଲ୍ଲେନ ସଲ୍ଲେନ (କ॰), ଦିଟ୍ଠଗତେନ ୱିସଲ୍ଲେନ ସଲ୍ଲେନ (ପୀ॰)] ୱିଜ୍ଝତୁ, ସେଖଂ [ୱିଜ୍ଝତୁ, ତଂ ସେଖଂ (ସୀ॰), ୱିଜ୍ଝତି, ତଂ ସେଖଂ (ପୀ॰ କ॰)] ଅପ୍ପତ୍ତମାନସଂ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ ଅନୁପାପୁଣାତୁ’’ [ଅନୁପାପୁଣାତି (ପୀ॰ କ॰)] ।

‘‘ସଲ୍ଲନ୍ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକସ୍ସେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ଏୱଂ ଦାରୁଣୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ସିଙ୍ଗାଲସୁତ୍ତଂ

୧୬୪ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଦାରୁଣୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ଅଧିଗମାୟ। ଅସ୍ସୁତ୍ଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରତ୍ତିୟା ପଚ୍ଚୂସସମୟଂ ଜରସିଙ୍ଗାଲସ୍ସ [ସିଙ୍ଗାଲସ୍ସ (କ॰), ଜରସିଗାଲସ୍ସ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ୱସ୍ସମାନସ୍ସା’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏସୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜରସିଙ୍ଗାଲୋ ଉକ୍କଣ୍ଡକେନ [ଉକ୍କଣ୍ଡକେନ (ସୀ॰), ଉକ୍କଣ୍ଣକେନ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ନାମ ରୋଗଜାତେନ ଫୁଟ୍ଠୋ ନେୱ ବିଲଗତୋ ରମତି, ନ ରୁକ୍ଖମୂଲଗତୋ ରମତି, ନ ଅଜ୍ଝୋକାସଗତୋ ରମତି; ୟେନ ୟେନ ଗଚ୍ଛତି, ୟତ୍ଥ ୟତ୍ଥ ତିଟ୍ଠତି, ୟତ୍ଥ ୟତ୍ଥ ନିସୀଦତି, ୟତ୍ଥ ୟତ୍ଥ ନିପଜ୍ଜତି; ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ଅନୟବ୍ୟସନଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ଅଭିଭୂତୋ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଚିତ୍ତୋ ନେୱ ସୁଞ୍ଞାଗାରଗତୋ ରମତି, ନ ରୁକ୍ଖମୂଲଗତୋ ରମତି, ନ ଅଜ୍ଝୋକାସଗତୋ ରମତି; ୟେନ ୟେନ ଗଚ୍ଛତି, ୟତ୍ଥ ୟତ୍ଥ ତିଟ୍ଠତି, ୟତ୍ଥ ୟତ୍ଥ ନିସୀଦତି, ୟତ୍ଥ ୟତ୍ଥ ନିପଜ୍ଜତି; ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ଅନୟବ୍ୟସନଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଏୱଂ ଦାରୁଣୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ୱେରମ୍ଭସୁତ୍ତଂ

୧୬୫ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଦାରୁଣୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ଅଧିଗମାୟ। ଉପରି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆକାସେ ୱେରମ୍ଭା [ୱେରମ୍ବା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ନାମ ୱାତା ୱାୟନ୍ତି। ତତ୍ଥ ୟୋ ପକ୍ଖୀ ଗଚ୍ଛତି ତମେନଂ ୱେରମ୍ଭା ୱାତା ଖିପନ୍ତି। ତସ୍ସ ୱେରମ୍ଭୱାତକ୍ଖିତ୍ତସ୍ସ ଅଞ୍ଞେନେୱ ପାଦା ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଅଞ୍ଞେନ ପକ୍ଖା ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଅଞ୍ଞେନ ସୀସଂ ଗଚ୍ଛତି, ଅଞ୍ଞେନ କାୟୋ ଗଚ୍ଛତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ଅଭିଭୂତୋ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଚିତ୍ତୋ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ଗାମଂ ୱା ନିଗମଂ ୱା ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସତି ଅରକ୍ଖିତେନେୱ କାୟେନ ଅରକ୍ଖିତାୟ ୱାଚାୟ ଅରକ୍ଖିତେନ ଚିତ୍ତେନ, ଅନୁପଟ୍ଠିତାୟ ସତିୟା, ଅସଂୱୁତେହି ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି। ସୋ ତତ୍ଥ ପସ୍ସତି ମାତୁଗାମଂ ଦୁନ୍ନିୱତ୍ଥଂ ୱା ଦୁପ୍ପାରୁତଂ ୱା। ତସ୍ସ ମାତୁଗାମଂ ଦିସ୍ୱା ଦୁନ୍ନିୱତ୍ଥଂ ୱା ଦୁପ୍ପାରୁତଂ ୱା ରାଗୋ ଚିତ୍ତଂ ଅନୁଦ୍ଧଂସେତି। ସୋ ରାଗାନୁଦ୍ଧଂସିତେନ ଚିତ୍ତେନ ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତତି। ତସ୍ସ ଅଞ୍ଞେ ଚୀୱରଂ ହରନ୍ତି, ଅଞ୍ଞେ ପତ୍ତଂ ହରନ୍ତି, ଅଞ୍ଞେ ନିସୀଦନଂ ହରନ୍ତି, ଅଞ୍ଞେ ସୂଚିଘରଂ ହରନ୍ତି, ୱେରମ୍ଭୱାତକ୍ଖିତ୍ତସ୍ସେୱ ସକୁଣସ୍ସ। ଏୱଂ ଦାରୁଣୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ସଗାଥକସୁତ୍ତଂ

୧୬୬ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଦାରୁଣୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ଅଧିଗମାୟ। ଇଧାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ପସ୍ସାମି ସକ୍କାରେନ ଅଭିଭୂତଂ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଚିତ୍ତଂ, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନଂ। ଇଧ ପନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଏକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ପସ୍ସାମି ଅସକ୍କାରେନ ଅଭିଭୂତଂ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଚିତ୍ତଂ, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନଂ। ଇଧ ପନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ପସ୍ସାମି ସକ୍କାରେନ ଚ ଅସକ୍କାରେନ ଚ ତଦୁଭୟେନ ଅଭିଭୂତଂ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଚିତ୍ତଂ, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନଂ। ଏୱଂ ଦାରୁଣୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ସୁଗତୋ ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –

‘‘ୟସ୍ସ ସକ୍କରିୟମାନସ୍ସ, ଅସକ୍କାରେନ ଚୂଭୟଂ।

ସମାଧି ନ ୱିକମ୍ପତି, ଅପ୍ପମାଣୱିହାରିନୋ [ଅପ୍ପମାଦୱିହାରିନୋ (ପୀ॰ କ॰) ଅପ୍ପମାଣୋତି ହେତ୍ଥ ଫଲସମାଧି, ନ ସତି] ॥

‘‘ତଂ ଝାୟିନଂ ସାତତିକଂ, ସୁଖୁମଂ ଦିଟ୍ଠିୱିପସ୍ସକଂ।

ଉପାଦାନକ୍ଖୟାରାମଂ, ଆହୁ ସପ୍ପୁରିସୋ ଇତୀ’’ତି॥ ଦସମଂ।

ପଠମୋ ୱଗ୍ଗୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଦାରୁଣୋ ବଳିସଂ କୁମ୍ମଂ, ଦୀଘଲୋମି ଚ ମୀଳ୍ହକଂ।

ଅସନି ଦିଦ୍ଧଂ ସିଙ୍ଗାଲଂ, ୱେରମ୍ଭେନ ସଗାଥକନ୍ତି॥

୨. ଦୁତିୟୱଗ୍ଗୋ

୧. ସୁୱଣ୍ଣପାତିସୁତ୍ତଂ

୧୬୭ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଦାରୁଣୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ଅଧିଗମାୟ। ଇଧାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ନ ଚାୟମାୟସ୍ମା ସୁୱଣ୍ଣପାତିୟାପି ରୂପିୟଚୁଣ୍ଣପରିପୂରାୟ ହେତୁ ସମ୍ପଜାନମୁସା ଭାସେୟ୍ୟା’ତି। ତମେନଂ ପସ୍ସାମି ଅପରେନ ସମୟେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ଅଭିଭୂତଂ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଚିତ୍ତଂ ସମ୍ପଜାନମୁସା ଭାସନ୍ତଂ। ଏୱଂ ଦାରୁଣୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. ରୂପିୟପାତିସୁତ୍ତଂ

୧୬୮ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଦାରୁଣୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ଇଧାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ନ ଚାୟମାୟସ୍ମା ରୂପିୟପାତିୟାପି ସୁୱଣ୍ଣଚୁଣ୍ଣପରିପୂରାୟ ହେତୁ ସମ୍ପଜାନମୁସା ଭାସେୟ୍ୟା’ତି। ତମେନଂ ପସ୍ସାମି ଅପରେନ ସମୟେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ଅଭିଭୂତଂ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଚିତ୍ତଂ ସମ୍ପଜାନମୁସା ଭାସନ୍ତଂ। ଏୱଂ ଦାରୁଣୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩-୧୦. ସୁୱଣ୍ଣନିକ୍ଖସୁତ୍ତାଦିଅଟ୍ଠକଂ

୧୬୯ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଇଧାହଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ନ ଚାୟମାୟସ୍ମା ସୁୱଣ୍ଣନିକ୍ଖସ୍ସାପି ହେତୁ…ପେ॰… ସୁୱଣ୍ଣନିକ୍ଖସତସ୍ସାପି ହେତୁ… ସିଙ୍ଗୀନିକ୍ଖସ୍ସାପି ହେତୁ… ସିଙ୍ଗୀନିକ୍ଖସତସ୍ସାପି ହେତୁ… ପଥୱିୟାପି ଜାତରୂପପରିପୂରାୟ ହେତୁ… ଆମିସକିଞ୍ଚିକ୍ଖହେତୁପି… ଜୀୱିତହେତୁପି… ଜନପଦକଲ୍ୟାଣିୟାପି ହେତୁ ସମ୍ପଜାନମୁସା ଭାସେୟ୍ୟା’ତି। ତମେନଂ ପସ୍ସାମି ଅପରେନ ସମୟେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ଅଭିଭୂତଂ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଚିତ୍ତଂ ସମ୍ପଜାନମୁସା ଭାସନ୍ତଂ। ଏୱଂ ଦାରୁଣୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ଦସମଂ।

ଦୁତିୟୋ ୱଗ୍ଗୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଦ୍ୱେ ପାତି ଦ୍ୱେ ସୁୱଣ୍ଣା ଚ, ସିଙ୍ଗୀହି ଅପରେ ଦୁୱେ।

ପଥୱୀ କିଞ୍ଚିକ୍ଖଜୀୱିତଂ, ଜନପଦକଲ୍ୟାଣିୟା ଦସାତି॥

୩. ତତିୟୱଗ୍ଗୋ

୧. ମାତୁଗାମସୁତ୍ତଂ

୧୭୦ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଦାରୁଣୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ନ ତସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମୋ ଏକୋ ଏକସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠତି ୟସ୍ସ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠତି। ଏୱଂ ଦାରୁଣୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ …ପେ॰… ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. କଲ୍ୟାଣୀସୁତ୍ତଂ

୧୭୧ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଦାରୁଣୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ନ ତସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜନପଦକଲ୍ୟାଣୀ ଏକା ଏକସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠତି ୟସ୍ସ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠତି। ଏୱଂ ଦାରୁଣୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଏକପୁତ୍ତକସୁତ୍ତଂ

୧୭୨ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଦାରୁଣୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ସଦ୍ଧା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପାସିକା ଏକପୁତ୍ତକଂ ପିୟଂ ମନାପଂ ଏୱଂ ସମ୍ମା ଆୟାଚମାନା ଆୟାଚେୟ୍ୟ – ‘ତାଦିସୋ, ତାତ, ଭୱାହି ୟାଦିସୋ ଚିତ୍ତୋ ଚ ଗହପତି ହତ୍ଥକୋ ଚ ଆଳୱକୋ’ତି। ଏସା, ଭିକ୍ଖୱେ , ତୁଲା ଏତଂ ପମାଣଂ ମମ ସାୱକାନଂ ଉପାସକାନଂ, ୟଦିଦଂ ଚିତ୍ତୋ ଚ ଗହପତି ହତ୍ଥକୋ ଚ ଆଳୱକୋ। ସଚେ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ତାତ, ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜସି; ତାଦିସୋ, ତାତ, ଭୱାହି ୟାଦିସା ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନାତି। ଏସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୁଲା ଏତଂ ପମାଣଂ ମମ ସାୱକାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ, ୟଦିଦଂ ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲାନା । ମା ଚ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ତାତ, ସେଖଂ ଅପ୍ପତ୍ତମାନସଂ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ ଅନୁପାପୁଣାତୂତି। ତଞ୍ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁଂ ସେଖଂ ଅପ୍ପତ୍ତମାନସଂ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ ଅନୁପାପୁଣାତି, ସୋ ତସ୍ସ ହୋତି ଅନ୍ତରାୟାୟ। ଏୱଂ ଦାରୁଣୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଏକଧୀତୁସୁତ୍ତଂ

୧୭୩ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଦାରୁଣୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ସଦ୍ଧା ଭିକ୍ଖୱେ ଉପାସିକା ଏକଂ ଧୀତରଂ ପିୟଂ ମନାପଂ ଏୱଂ ସମ୍ମା ଆୟାଚମାନା ଆୟାଚେୟ୍ୟ – ‘ତାଦିସା, ଅୟ୍ୟେ, ଭୱାହି ୟାଦିସା ଖୁଜ୍ଜୁତ୍ତରା ଚ ଉପାସିକା ୱେଳୁକଣ୍ଡକିୟା [ୱେଳୁକଣ୍ଡକୀ (ସୀ॰ ଛକ୍କଙ୍ଗୁତ୍ତରେପି)] ଚ ନନ୍ଦମାତା’ତି। ଏସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୁଲା ଏତଂ ପମାଣଂ ମମ ସାୱିକାନଂ ଉପାସିକାନଂ, ୟଦିଦଂ ଖୁଜ୍ଜୁତ୍ତରା ଚ ଉପାସିକା ୱେଳୁକଣ୍ଡକିୟା ଚ ନନ୍ଦମାତା। ସଚେ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଅୟ୍ୟେ, ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜସି; ତାଦିସା, ଅୟ୍ୟେ, ଭୱାହି ୟାଦିସା ଖେମା ଚ ଭିକ୍ଖୁନୀ ଉପ୍ପଲୱଣ୍ଣା ଚାତି। ଏସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୁଲା ଏତଂ ପମାଣଂ ମମ ସାୱିକାନଂ ଭିକ୍ଖୁନୀନଂ, ୟଦିଦଂ ଖେମା ଚ ଭିକ୍ଖୁନୀ ଉପ୍ପଲୱଣ୍ଣା ଚ। ମା ଚ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଅୟ୍ୟେ, ସେଖଂ ଅପ୍ପତ୍ତମାନସଂ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ ଅନୁପାପୁଣାତୂତି। ତଂ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନିଂ ସେଖଂ ଅପ୍ପତ୍ତମାନସଂ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ ଅନୁପାପୁଣାତି, ସୋ ତସ୍ସା ହୋତି ଅନ୍ତରାୟାୟ। ଏୱଂ ଦାରୁଣୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣସୁତ୍ତଂ

୧୭୪ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକସ୍ସ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ନ ମେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମଣେସୁ ୱା ସମଣସମ୍ମତା ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସମ୍ମତା, ନ ଚ ପନ ତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତା ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଂ ୱା ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଂ ୱା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତି। ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକସ୍ସ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତି, ତେ ଚ ଖୋ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମଣେସୁ ଚେୱ ସମଣସମ୍ମତା ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣସମ୍ମତା, ତେ ଚ ପନାୟସ୍ମନ୍ତୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଦୁତିୟସମଣବ୍ରାହ୍ମଣସୁତ୍ତଂ

୧୭୫ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକସ୍ସ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰… ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰… ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ତତିୟସମଣବ୍ରାହ୍ମଣସୁତ୍ତଂ

୧୭୬ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକସମୁଦୟଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକନିରୋଧଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି …ପେ॰… ପଜାନନ୍ତି…ପେ॰… ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଛୱିସୁତ୍ତଂ

୧୭୭ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଦାରୁଣୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ। ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଛୱିଂ ଛିନ୍ଦତି, ଛୱିଂ ଛେତ୍ୱା ଚମ୍ମଂ ଛିନ୍ଦତି, ଚମ୍ମଂ ଛେତ୍ୱା ମଂସଂ ଛିନ୍ଦତି, ମଂସଂ ଛେତ୍ୱା ନ୍ହାରୁଂ ଛିନ୍ଦତି, ନ୍ହାରୁଂ ଛେତ୍ୱା ଅଟ୍ଠିଂ ଛିନ୍ଦତି, ଅଟ୍ଠିଂ ଛେତ୍ୱା ଅଟ୍ଠିମିଞ୍ଜଂ ଆହଚ୍ଚ ତିଟ୍ଠତି। ଏୱଂ ଦାରୁଣୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ଏୱଞ୍ହି ୱୋ ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ରଜ୍ଜୁସୁତ୍ତଂ

୧୭୮ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଦାରୁଣୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ। ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛୱିଂ ଛିନ୍ଦତି, ଛୱିଂ ଛେତ୍ୱା ଚମ୍ମଂ ଛିନ୍ଦତି, ଚମ୍ମଂ ଛେତ୍ୱା ମଂସଂ ଛିନ୍ଦତି, ମଂସଂ ଛେତ୍ୱା ନ୍ହାରୁଂ ଛିନ୍ଦତି, ନ୍ହାରୁଂ ଛେତ୍ୱା ଅଟ୍ଠିଂ ଛିନ୍ଦତି, ଅଟ୍ଠିଂ ଛେତ୍ୱା ଅଟ୍ଠିମିଞ୍ଜଂ ଆହଚ୍ଚ ତିଟ୍ଠତି’’।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ବଲୱା ପୁରିସୋ ଦଳ୍ହାୟ ୱାଳରଜ୍ଜୁୟା ଜଙ୍ଘଂ ୱେଠେତ୍ୱା ଘଂସେୟ୍ୟ। ସା ଛୱିଂ ଛିନ୍ଦେୟ୍ୟ, ଛୱିଂ ଛେତ୍ୱା ଚମ୍ମଂ ଛିନ୍ଦେୟ୍ୟ, ଚମ୍ମଂ ଛେତ୍ୱା ମଂସଂ ଛିନ୍ଦେୟ୍ୟ, ମଂସଂ ଛେତ୍ୱା ନ୍ହାରୁଂ ଛିନ୍ଦେୟ୍ୟ, ନ୍ହାରୁଂ ଛେତ୍ୱା ଅଟ୍ଠିଂ ଛିନ୍ଦେୟ୍ୟ, ଅଟ୍ଠିଂ ଛେତ୍ୱା ଅଟ୍ଠିମିଞ୍ଜଂ ଆହଚ୍ଚ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ ଛୱିଂ ଛିନ୍ଦତି, ଛୱିଂ ଛେତ୍ୱା ଚମ୍ମଂ ଛିନ୍ଦତି, ଚମ୍ମଂ ଛେତ୍ୱା ମଂସଂ ଛିନ୍ଦତି, ମଂସଂ ଛେତ୍ୱା ନ୍ହାରୁଂ ଛିନ୍ଦତି, ନ୍ହାରୁଂ ଛେତ୍ୱା ଅଟ୍ଠିଂ ଛିନ୍ଦତି, ଅଟ୍ଠିଂ ଛେତ୍ୱା ଅଟ୍ଠିଂମିଞ୍ଜଂ ଆହଚ୍ଚ ତିଟ୍ଠତି। ଏୱଂ ଦାରୁଣୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଭିକ୍ଖୁସୁତ୍ତଂ

୧୭୯ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ୟୋପି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରହଂ ଖୀଣାସୱୋ ତସ୍ସପାହଂ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ ଅନ୍ତରାୟାୟ ୱଦାମୀ’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିସ୍ସ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ ଅନ୍ତରାୟାୟା’’ତି? ‘‘ୟା ହିସ୍ସ ସା, ଆନନ୍ଦ, ଅକୁପ୍ପା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ନାହଂ ତସ୍ସା ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକଂ ଅନ୍ତରାୟାୟ ୱଦାମି। ୟେ ଚ ଖ୍ୱସ୍ସ, ଆନନ୍ଦ, ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମସୁଖୱିହାରା ଅଧିଗତା ତେସାହମସ୍ସ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକଂ ଅନ୍ତରାୟାୟ ୱଦାମି। ଏୱଂ ଦାରୁଣୋ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ କଟୁକୋ ଫରୁସୋ ଅନ୍ତରାୟିକୋ ଅନୁତ୍ତରସ୍ସ ୟୋଗକ୍ଖେମସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ତସ୍ମାତିହାନନ୍ଦ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକଂ ପଜହିସ୍ସାମ, ନ ଚ ନୋ ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ଠସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଆନନ୍ଦ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ଦସମଂ।

ତତିୟୋ ୱଗ୍ଗୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ମାତୁଗାମୋ ଚ କଲ୍ୟାଣୀ, ପୁତ୍ତୋ ଚ ଏକଧୀତୁ ଚ।

ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ତୀଣି, ଛୱି ରଜ୍ଜୁ ଚ ଭିକ୍ଖୁନାତି॥

୪. ଚତୁତ୍ଥୱଗ୍ଗୋ

୧. ଭିନ୍ଦିସୁତ୍ତଂ

୧୮୦ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଦାରୁଣୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ। ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ଅଭିଭୂତୋ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଚିତ୍ତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱଦତ୍ତୋ ସଙ୍ଘଂ ଭିନ୍ଦି। ଏୱଂ ଦାରୁଣୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. କୁସଲମୂଲସୁତ୍ତଂ

୧୮୧ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଦାରୁଣୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ। ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ଅଭିଭୂତସ୍ସ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଚିତ୍ତସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱଦତ୍ତସ୍ସ କୁସଲମୂଲଂ ସମୁଚ୍ଛେଦମଗମା। ଏୱଂ ଦାରୁଣୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. କୁସଲଧମ୍ମସୁତ୍ତଂ

୧୮୨ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଦାରୁଣୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ। ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ଅଭିଭୂତସ୍ସ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଚିତ୍ତସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱଦତ୍ତସ୍ସ କୁସଲୋ ଧମ୍ମୋ ସମୁଚ୍ଛେଦମଗମା। ଏୱଂ ଦାରୁଣୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ତତିୟଂ।

୪. ସୁକ୍କଧମ୍ମସୁତ୍ତଂ

୧୮୩ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଦାରୁଣୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ। ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ଅଭିଭୂତସ୍ସ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଚିତ୍ତସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱଦତ୍ତସ୍ସ ସୁକ୍କୋ ଧମ୍ମୋ ସମୁଚ୍ଛେଦମଗମା। ଏୱଂ ଦାରୁଣୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି । ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଅଚିରପକ୍କନ୍ତସୁତ୍ତଂ

୧୮୪ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ଗିଜ୍ଝକୂଟେ ପବ୍ବତେ ଅଚିରପକ୍କନ୍ତେ ଦେୱଦତ୍ତେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଦେୱଦତ୍ତଂ ଆରବ୍ଭ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଅତ୍ତୱଧାୟ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱଦତ୍ତସ୍ସ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ ଉଦପାଦି, ପରାଭୱାୟ ଦେୱଦତ୍ତସ୍ସ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ ଉଦପାଦି’’।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, କଦଲୀ ଅତ୍ତୱଧାୟ ଫଲଂ ଦେତି, ପରାଭୱାୟ ଫଲଂ ଦେତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ତୱଧାୟ ଦେୱଦତ୍ତସ୍ସ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ ଉଦପାଦି, ପରାଭୱାୟ ଦେୱଦତ୍ତସ୍ସ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ ଉଦପାଦି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଳୁ ଅତ୍ତୱଧାୟ ଫଲଂ ଦେତି, ପରାଭୱାୟ ଫଲଂ ଦେତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ତୱଧାୟ ଦେୱଦତ୍ତସ୍ସ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ ଉଦପାଦି, ପରାଭୱାୟ ଦେୱଦତ୍ତସ୍ସ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ ଉଦପାଦି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ନଳୋ ଅତ୍ତୱଧାୟ ଫଲଂ ଦେତି, ପରାଭୱାୟ ଫଲଂ ଦେତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ତୱଧାୟ ଦେୱଦତ୍ତସ୍ସ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ ଉଦପାଦି, ପରାଭୱାୟ ଦେୱଦତ୍ତସ୍ସ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ ଉଦପାଦି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସ୍ସତରୀ ଅତ୍ତୱଧାୟ ଗବ୍ଭଂ ଗଣ୍ହାତି, ପରାଭୱାୟ ଗବ୍ଭଂ ଗଣ୍ହାତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ତୱଧାୟ ଦେୱଦତ୍ତସ୍ସ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ ଉଦପାଦି, ପରାଭୱାୟ ଦେୱଦତ୍ତସ୍ସ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ଏୱଂ ଦାରୁଣୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ସୁଗତୋ ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –

‘‘ଫଲଂ ୱେ କଦଲିଂ ହନ୍ତି, ଫଲଂ ୱେଳୁଂ ଫଲଂ ନଳଂ।

ସକ୍କାରୋ କାପୁରିସଂ ହନ୍ତି, ଗବ୍ଭୋ ଅସ୍ସତରିଂ ୟଥାତି’’॥ ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ପଞ୍ଚରଥସତସୁତ୍ତଂ

୧୮୫ . ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଦେୱଦତ୍ତସ୍ସ ଅଜାତସତ୍ତୁକୁମାରୋ ପଞ୍ଚହି ରଥସତେହି ସାୟଂ ପାତଂ ଉପଟ୍ଠାନଂ ଗଚ୍ଛତି, ପଞ୍ଚ ଚ ଥାଲିପାକସତାନି ଭତ୍ତାଭିହାରୋ ଅଭିହରୀୟତି। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ଦେୱଦତ୍ତସ୍ସ, ଭନ୍ତେ, ଅଜାତସତ୍ତୁକୁମାରୋ ପଞ୍ଚହି ରଥସତେହି ସାୟଂ ପାତଂ ଉପଟ୍ଠାନଂ ଗଚ୍ଛତି, ପଞ୍ଚ ଚ ଥାଲିପାକସତାନି ଭତ୍ତାଭିହାରୋ ଅଭିହରୀୟତୀ’’ତି। ‘‘ମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱଦତ୍ତସ୍ସ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକଂ ପିହୟିତ୍ଥ। ୟାୱକୀୱଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱଦତ୍ତସ୍ସ ଅଜାତସତ୍ତୁକୁମାରୋ ପଞ୍ଚହି ରଥସତେହି ସାୟଂ ପାତଂ ଉପଟ୍ଠାନଂ ଗମିସ୍ସତି, ପଞ୍ଚ ଚ ଥାଲିପାକସତାନି ଭତ୍ତାଭିହାରୋ ଆହରୀୟିସ୍ସତି, ହାନିୟେୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱଦତ୍ତସ୍ସ ପାଟିକଙ୍ଖା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ନୋ ୱୁଦ୍ଧି’’।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚଣ୍ଡସ୍ସ କୁକ୍କୁରସ୍ସ ନାସାୟ ପିତ୍ତଂ ଭିନ୍ଦେୟ୍ୟୁଂ , ଏୱଞ୍ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ , କୁକ୍କୁରୋ ଭିୟ୍ୟୋସୋମତ୍ତାୟ ଚଣ୍ଡତରୋ ଅସ୍ସ; ଏୱମେୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୱକୀୱଞ୍ଚ ଦେୱଦତ୍ତସ୍ସ ଅଜାତସତ୍ତୁକୁମାରୋ ପଞ୍ଚହି ରଥସତେହି ସାୟଂ ପାତଂ ଉପଟ୍ଠାନଂ ଗମିସ୍ସତି, ପଞ୍ଚ ଚ ଥାଲିପାକସତାନି ଭତ୍ତାଭିହାରୋ ଆହରୀୟିସ୍ସତି, ହାନିୟେୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱଦତ୍ତସ୍ସ ପାଟିକଙ୍ଖା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ନୋ ୱୁଦ୍ଧି। ଏୱଂ ଦାରୁଣୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ…ପେ॰… ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ମାତୁସୁତ୍ତଂ

୧୮୬ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଦାରୁଣୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ କଟୁକୋ ଫରୁସୋ ଅନ୍ତରାୟିକୋ ଅନୁତ୍ତରସ୍ସ ୟୋଗକ୍ଖେମସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ଇଧାହଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ନ ଚାୟମାୟସ୍ମା ମାତୁପି ହେତୁ ସମ୍ପଜାନମୁସା ଭାସେୟ୍ୟା’ତି। ତମେନଂ ପସ୍ସାମି ଅପରେନ ସମୟେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ଅଭିଭୂତଂ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଚିତ୍ତଂ ସମ୍ପଜାନମୁସା ଭାସନ୍ତଂ। ଏୱଂ ଦାରୁଣୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ କଟୁକୋ ଫରୁସୋ ଅନ୍ତରାୟିକୋ ଅନୁତ୍ତରସ୍ସ ୟୋଗକ୍ଖେମସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକଂ ପଜହିସ୍ସାମ। ନ ଚ ନୋ ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ଠସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮-୧୩. ପିତୁସୁତ୍ତାଦିଛକ୍କଂ

୧୮୭ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଦାରୁଣୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ କଟୁକୋ ଫରୁସୋ ଅନ୍ତରାୟିକୋ ଅନୁତ୍ତରସ୍ସ ୟୋଗକ୍ଖେମସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ଇଧାହଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ନ ଚାୟମାୟସ୍ମା ପିତୁପି ହେତୁ…ପେ॰… ଭାତୁପି ହେତୁ… ଭଗିନିୟାପି ହେତୁ… ପୁତ୍ତସ୍ସପି ହେତୁ… ଧୀତୁୟାପି ହେତୁ… ପଜାପତିୟାପି ହେତୁ ସମ୍ପଜାନମୁସା ଭାସେୟ୍ୟା’ତି। ତମେନଂ ପସ୍ସାମି ଅପରେନ ସମୟେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ଅଭିଭୂତଂ ପରିୟାଦିଣ୍ଣଚିତ୍ତଂ ସମ୍ପଜାନମୁସା ଭାସନ୍ତଂ। ଏୱଂ ଦାରୁଣୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ କଟୁକୋ ଫରୁସୋ ଅନ୍ତରାୟିକୋ ଅନୁତ୍ତରସ୍ସ ୟୋଗକ୍ଖେମସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକଂ ପଜହିସ୍ସାମ, ନ ଚ ନୋ ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ଠସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ତେରସମଂ।

ଚତୁତ୍ଥୋ ୱଗ୍ଗୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଭିନ୍ଦି ମୂଲଂ ଦୁୱେ ଧମ୍ମା, ପକ୍କନ୍ତଂ ରଥ ମାତରି।

ପିତା ଭାତା ଚ ଭଗିନୀ, ପୁତ୍ତୋ ଧୀତା ପଜାପତୀତି॥

ଲାଭସକ୍କାରସଂୟୁତ୍ତଂ ସମତ୍ତଂ।

୭. ରାହୁଲସଂୟୁତ୍ତଂ

୧. ପଠମୱଗ୍ଗୋ

୧. ଚକ୍ଖୁସୁତ୍ତଂ

୧୮୮ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ରାହୁଲୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ରାହୁଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସାଧୁ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୁ, ୟମହଂ ଭଗୱତୋ ଧମ୍ମଂ ସୁତ୍ୱା ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ରାହୁଲ, ଚକ୍ଖୁଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସୋତଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰…। ‘‘ଘାନଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰… ‘‘ଜିୱ୍ହା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰… ‘‘କାୟୋ ନିଚ୍ଚୋ ୱା ଅନିଚ୍ଚୋ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚୋ, ଭନ୍ତେ’’ …ପେ॰… ‘‘ମନୋ ନିଚ୍ଚୋ ୱା ଅନିଚ୍ଚୋ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚୋ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ରାହୁଲ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି …ପେ॰… ସୋତସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ଘାନସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ଜିୱ୍ହାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… କାୟସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ମନସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି; ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି; ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି; ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ରୂପସୁତ୍ତଂ

୧୮୯ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ରାହୁଲ, ରୂପା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚା , ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰… ସଦ୍ଦା… ଗନ୍ଧା… ରସା… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା… ଧମ୍ମା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱାତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰… ‘‘ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ରାହୁଲ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ରୂପେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ସଦ୍ଦେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ଗନ୍ଧେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ରସେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ଧମ୍ମେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି; ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି…ପେ॰… ପଜାନାତୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ୱିଞ୍ଞାଣସୁତ୍ତଂ

୧୯୦ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ରାହୁଲ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰… ‘‘ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ… କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’ …ପେ॰… ‘‘ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ରାହୁଲ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ସୋତୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ଘାନୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… କାୟୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି; ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି…ପେ॰… ପଜାନାତୀ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ସମ୍ଫସ୍ସସୁତ୍ତଂ

୧୯୧ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ରାହୁଲ, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ନିଚ୍ଚୋ ୱା ଅନିଚ୍ଚୋ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚୋ, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰… ‘‘ସୋତସମ୍ଫସ୍ସୋ…ପେ॰… ଘାନସମ୍ଫସ୍ସୋ… ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସୋ… କାୟସମ୍ଫସ୍ସୋ… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ନିଚ୍ଚୋ ୱା ଅନିଚ୍ଚୋ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚୋ, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰… ‘‘ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ରାହୁଲ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ସୋତସମ୍ଫସ୍ସସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ଘାନସମ୍ଫସ୍ସସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… କାୟସମ୍ଫସ୍ସସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି; ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି…ପେ॰… ପଜାନାତୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ୱେଦନାସୁତ୍ତଂ

୧୯୨ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ରାହୁଲ, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰… ‘‘ସୋତସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା…ପେ॰… ଘାନସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା… ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା… କାୟସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚା , ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰… ‘‘ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ରାହୁଲ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଜାୟ ୱେଦନାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ସୋତ… ଘାନ… ଜିୱ୍ହା… କାୟ… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜାୟ ୱେଦନାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ପଜାନାତୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ସଞ୍ଞାସୁତ୍ତଂ

୧୯୩ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ରାହୁଲ, ରୂପସଞ୍ଞା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰… ‘‘ସଦ୍ଦସଞ୍ଞା…ପେ॰… ଗନ୍ଧସଞ୍ଞା… ରସସଞ୍ଞା… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବସଞ୍ଞା… ଧମ୍ମସଞ୍ଞା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰… ‘‘ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ରାହୁଲ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ରୂପସଞ୍ଞାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ସଦ୍ଦସଞ୍ଞାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ଗନ୍ଧସଞ୍ଞାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ରସସଞ୍ଞାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବସଞ୍ଞାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ଧମ୍ମସଞ୍ଞାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ପଜାନାତୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ସଞ୍ଚେତନାସୁତ୍ତଂ

୧୯୪ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ରାହୁଲ, ରୂପସଞ୍ଚେତନା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰… ‘‘ସଦ୍ଦସଞ୍ଚେତନା…ପେ॰… ଗନ୍ଧସଞ୍ଚେତନା… ରସସଞ୍ଚେତନା … ଫୋଟ୍ଠବ୍ବସଞ୍ଚେତନା… ଧମ୍ମସଞ୍ଚେତନା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰… ‘‘ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ରାହୁଲ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ରୂପସଞ୍ଚେତନାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ସଦ୍ଦସଞ୍ଚେତନାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ଗନ୍ଧସଞ୍ଚେତନାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ରସସଞ୍ଚେତନାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବସଞ୍ଚେତନାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ଧମ୍ମସଞ୍ଚେତନାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ପଜାନାତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ତଣ୍ହାସୁତ୍ତଂ

୧୯୫ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ରାହୁଲ, ରୂପତଣ୍ହା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰… ‘‘ସଦ୍ଦତଣ୍ହା…ପେ॰… ଗନ୍ଧତଣ୍ହା… ରସତଣ୍ହା… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବତଣ୍ହା… ଧମ୍ମତଣ୍ହା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰… ‘‘ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ରାହୁଲ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ରୂପତଣ୍ହାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ସଦ୍ଦତଣ୍ହାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ଗନ୍ଧତଣ୍ହାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ରସତଣ୍ହାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବତଣ୍ହାୟ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ଧମ୍ମତଣ୍ହାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି …ପେ॰… ପଜାନାତୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଧାତୁସୁତ୍ତଂ

୧୯୬ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ରାହୁଲ, ପଥୱୀଧାତୁ ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰… ‘‘ଆପୋଧାତୁ…ପେ॰… ତେଜୋଧାତୁ… ୱାୟୋଧାତୁ… ଆକାସଧାତୁ… ୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰… ‘‘ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ରାହୁଲ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ପଥୱୀଧାତୁୟାପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ଆପୋଧାତୁୟାପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ତେଜୋଧାତୁୟାପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ୱାୟୋଧାତୁୟାପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ଆକାସଧାତୁୟାପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁୟାପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ପଜାନାତୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଖନ୍ଧସୁତ୍ତଂ

୧୯୭ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ରାହୁଲ, ରୂପଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰… ‘‘ୱେଦନା…ପେ॰… ସଞ୍ଞା… ସଙ୍ଖାରା… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰… ‘‘ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ରାହୁଲ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ରୂପସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ୱେଦନାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ସଞ୍ଞାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ସଙ୍ଖାରେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି; ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି ; ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି; ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି। ଦସମଂ।

ପଠମୋ ୱଗ୍ଗୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଚକ୍ଖୁ ରୂପଞ୍ଚ ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ସମ୍ଫସ୍ସୋ ୱେଦନାୟ ଚ।

ସଞ୍ଞା ସଞ୍ଚେତନା ତଣ୍ହା, ଧାତୁ ଖନ୍ଧେନ ତେ ଦସାତି॥

୨. ଦୁତିୟୱଗ୍ଗୋ

୧. ଚକ୍ଖୁସୁତ୍ତଂ

୧୯୮ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ରାହୁଲୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ରାହୁଲଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ରାହୁଲ, ଚକ୍ଖୁଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସୋତଂ…ପେ॰… ଘାନଂ… ଜିୱ୍ହା… କାୟୋ… ମନୋ ନିଚ୍ଚୋ ୱା ଅନିଚ୍ଚୋ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚୋ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ରାହୁଲ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ସୋତସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ଘାନସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି … ଜିୱ୍ହାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… କାୟସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ମନସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି; ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି; ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି; ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି। ଏତେନ ପେୟ୍ୟାଲେନ ଦସ ସୁତ୍ତନ୍ତା କାତବ୍ବା। ପଠମଂ।

୨-୧୦. ରୂପାଦିସୁତ୍ତନୱକଂ

୧୯୯ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ରାହୁଲ, ରୂପା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ’’…ପେ॰… ସଦ୍ଦା… ଗନ୍ଧା… ରସା… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା… ଧମ୍ମା…।

‘‘ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ… କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ…।

‘‘ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ…ପେ॰… ସୋତସମ୍ଫସ୍ସୋ… ଘାନସମ୍ଫସ୍ସୋ… ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସୋ… କାୟସମ୍ଫସ୍ସୋ… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ…।

‘‘ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା…ପେ॰… ସୋତସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା… ଘାନସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା… ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା… କାୟସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା…।

‘‘ରୂପସଞ୍ଞା…ପେ॰… ସଦ୍ଦସଞ୍ଞା… ଗନ୍ଧସଞ୍ଞା… ରସସଞ୍ଞା… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବସଞ୍ଞା… ଧମ୍ମସଞ୍ଞା…।

‘‘ରୂପସଞ୍ଚେତନା…ପେ॰… ସଦ୍ଦସଞ୍ଚେତନା… ଗନ୍ଧସଞ୍ଚେତନା… ରସସଞ୍ଚେତନା… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବସଞ୍ଚେତନା… ଧମ୍ମସଞ୍ଚେତନା…।

‘‘ରୂପତଣ୍ହା …ପେ॰… ସଦ୍ଦତଣ୍ହା… ଗନ୍ଧତଣ୍ହା… ରସତଣ୍ହା… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବତଣ୍ହା… ଧମ୍ମତଣ୍ହା…।

‘‘ପଥୱୀଧାତୁ…ପେ॰… ଆପୋଧାତୁ… ତେଜୋଧାତୁ… ୱାୟୋଧାତୁ… ଆକାସଧାତୁ … ୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ…।

‘‘ରୂପଂ …ପେ॰… ୱେଦନା… ସଞ୍ଞା… ସଙ୍ଖାରା… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଏୱଂ ପସ୍ସଂ ରାହୁଲ…ପେ॰… ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାତୀତି। ଦସମଂ।

୧୧. ଅନୁସୟସୁତ୍ତଂ

୨୦୦ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ରାହୁଲୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ରାହୁଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କଥଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଜାନତୋ କଥଂ ପସ୍ସତୋ ଇମସ୍ମିଞ୍ଚ ସୱିଞ୍ଞାଣକେ କାୟେ ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେସୁ ଅହଙ୍କାରମମଙ୍କାରମାନାନୁସୟା ନ ହୋନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି, ରାହୁଲ, ରୂପଂ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଓଳାରିକଂ ୱା ସୁଖୁମଂ ୱା ହୀନଂ ୱା ପଣୀତଂ ୱା ୟଂ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ୱା, ସବ୍ବଂ ରୂପଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତି। ୟା କାଚି ୱେଦନା…ପେ॰… ୟା କାଚି ସଞ୍ଞା… ୟେ କେଚି ସଙ୍ଖାରା… ୟଂ କିଞ୍ଚି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଓଳାରିକଂ ୱା ସୁଖୁମଂ ୱା ହୀନଂ ୱା ପଣୀତଂ ୱା ୟଂ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ୱା, ସବ୍ବଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତି। ଏୱଂ ଖୋ, ରାହୁଲ, ଜାନତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସତୋ ଇମସ୍ମିଞ୍ଚ ସୱିଞ୍ଞାଣକେ କାୟେ ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେସୁ ଅହଙ୍କାରମମଙ୍କାରମାନାନୁସୟା ନ ହୋନ୍ତୀ’’ତି। ଏକାଦସମଂ।

୧୨. ଅପଗତସୁତ୍ତଂ

୨୦୧ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ରାହୁଲୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ରାହୁଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କଥଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଜାନତୋ କଥଂ ପସ୍ସତୋ ଇମସ୍ମିଂ ଚ ସୱିଞ୍ଞାଣକେ କାୟେ ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେସୁ ଅହଙ୍କାରମମଙ୍କାରମାନାପଗତଂ ମାନସଂ ହୋତି ୱିଧା ସମତିକ୍କନ୍ତଂ ସନ୍ତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି, ରାହୁଲ, ରୂପଂ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଓଳାରିକଂ ୱା ସୁଖୁମଂ ୱା ହୀନଂ ୱା ପଣୀତଂ ୱା ୟଂ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ୱା ସବ୍ବଂ ରୂପଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦିସ୍ୱା ଅନୁପାଦା ୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି’’।

‘‘ୟା କାଚି ୱେଦନା…ପେ॰… ୟା କାଚି ସଞ୍ଞା… ୟେ କେଚି ସଙ୍ଖାରା… ୟଂ କିଞ୍ଚି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଓଳାରିକଂ ୱା ସୁଖୁମଂ ୱା ହୀନଂ ୱା ପଣୀତଂ ୱା ୟଂ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ୱା, ସବ୍ବଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦିସ୍ୱା ଅନୁପାଦା ୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି। ଏୱଂ ଖୋ, ରାହୁଲ, ଜାନତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସତୋ ଇମସ୍ମିଞ୍ଚ ସୱିଞ୍ଞାଣକେ କାୟେ ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେସୁ ଅହଙ୍କାରମମଙ୍କାରମାନାପଗତଂ ମାନସଂ ହୋତି ୱିଧା ସମତିକ୍କନ୍ତଂ ସନ୍ତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତ’’ନ୍ତି। ଦ୍ୱାଦସମଂ।

ଦୁତିୟୋ ୱଗ୍ଗୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଚକ୍ଖୁ ରୂପଞ୍ଚ ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ସମ୍ଫସ୍ସୋ ୱେଦନାୟ ଚ।

ସଞ୍ଞା ସଞ୍ଚେତନା ତଣ୍ହା, ଧାତୁ ଖନ୍ଧେନ ତେ ଦସ।

ଅନୁସୟଂ ଅପଗତଞ୍ଚେୱ, ୱଗ୍ଗୋ ତେନ ପୱୁଚ୍ଚତୀତି॥

ରାହୁଲସଂୟୁତ୍ତଂ ସମତ୍ତଂ।

୮. ଲକ୍ଖଣସଂୟୁତ୍ତଂ

୧. ପଠମୱଗ୍ଗୋ

୧. ଅଟ୍ଠିସୁତ୍ତଂ

୨୦୨ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ଚ ଲକ୍ଖଣୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ [ମହାମୋଗ୍ଗଲାନୋ (କ॰)] ଗିଜ୍ଝକୂଟେ ପବ୍ବତେ ୱିହରନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନାୟସ୍ମା ଲକ୍ଖଣୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଲକ୍ଖଣଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଆୟାମାୱୁସୋ [ଏହି ଆୱୁସୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ଲକ୍ଖଣ, ରାଜଗହଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସିସ୍ସାମା’’ତି। ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଲକ୍ଖଣୋ ଆୟସ୍ମତୋ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଗିଜ୍ଝକୂଟା ପବ୍ବତା ଓରୋହନ୍ତୋ ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ପଦେସେ ସିତଂ ପାତ୍ୱାକାସି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଲକ୍ଖଣୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ସିତସ୍ସ ପାତୁକମ୍ମାୟା’’ତି? ‘‘ଅକାଲୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ଲକ୍ଖଣ, ଏତସ୍ସ ପଞ୍ହସ୍ସ। ଭଗୱତୋ ମଂ ସନ୍ତିକେ ଏତଂ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ଲକ୍ଖଣୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ରାଜଗହେ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତ୍ୱା ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଲକ୍ଖଣୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଧାୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଗିଜ୍ଝକୂଟା ପବ୍ବତା ଓରୋହନ୍ତୋ ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ପଦେସେ ସିତଂ ପାତ୍ୱାକାସି। କୋ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ସିତସ୍ସ ପାତୁକମ୍ମାୟା’’ତି?

‘‘ଇଧାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଗିଜ୍ଝକୂଟା ପବ୍ବତା ଓରୋହନ୍ତୋ ଅଦ୍ଦସଂ ଅଟ୍ଠିକସଙ୍ଖଲିକଂ ୱେହାସଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତିଂ। ତମେନଂ ଗିଜ୍ଝାପି କାକାପି କୁଲଲାପି ଅନୁପତିତ୍ୱା ଅନୁପତିତ୍ୱା ଫାସୁଳନ୍ତରିକାହି ୱିତୁଦେନ୍ତି ୱିତଚ୍ଛେନ୍ତି ୱିରାଜେନ୍ତି [ୱିତୁଦେନ୍ତି (ସୀ॰), ୱିତଚ୍ଛେନ୍ତି ୱିଭଜେନ୍ତି (ପୀ॰ କ॰)] । ସା ସୁଦଂ ଅଟ୍ଟସ୍ସରଂ କରୋତି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଆୱୁସୋ, ଏତଦହୋସି – ‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ ୱତ, ଭୋ, ଅବ୍ଭୁତଂ ୱତ, ଭୋ! ଏୱରୂପୋପି ନାମ ସତ୍ତୋ ଭୱିସ୍ସତି! ଏୱରୂପୋପି ନାମ ୟକ୍ଖୋ ଭୱିସ୍ସତି! ଏୱରୂପୋପି ନାମ ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭୋ ଭୱିସ୍ସତୀ’’’ତି!!

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଚକ୍ଖୁଭୂତା ୱତ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାୱକା ୱିହରନ୍ତି; ଞାଣଭୂତା ୱତ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାୱକା ୱିହରନ୍ତି, ୟତ୍ର ହି ନାମ ସାୱକୋ ଏୱରୂପଂ ଞସ୍ସତି ୱା ଦକ୍ଖତି ୱା ସକ୍ଖିଂ ୱା କରିସ୍ସତି। ପୁବ୍ବେୱ ମେ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତୋ ଦିଟ୍ଠୋ ଅହୋସି, ଅପି ଚାହଂ ନ ବ୍ୟାକାସିଂ। ଅହଞ୍ଚେତଂ [ଅହମେୱେତଂ (ସୀ॰)] ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ, ପରେ ଚ ମେ [ପରେ ମେ (ସୀ॰)] ନ ସଦ୍ଦହେୟ୍ୟୁଂ। ୟେ ମେ ନ ସଦ୍ଦହେୟ୍ୟୁଂ, ତେସଂ ତଂ ଅସ୍ସ ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ। ଏସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତୋ ଇମସ୍ମିଂୟେୱ ରାଜଗହେ ଗୋଘାତକୋ ଅହୋସି। ସୋ ତସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକେନ ବହୂନି ୱସ୍ସାନି ବହୂନି ୱସ୍ସସତାନି ବହୂନି ୱସ୍ସସହସ୍ସାନି ବହୂନି ୱସ୍ସସତସହସ୍ସାନି ନିରୟେ ପଚ୍ଚିତ୍ୱା ତସ୍ସେୱ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକାୱସେସେନ ଏୱରୂପଂ ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭଂ ପଟିସଂୱେଦୟତୀ’’ତି। (ସବ୍ବେସଂ ସୁତ୍ତନ୍ତାନଂ ଏସେୱ ପେୟ୍ୟାଲୋ)। ପଠମଂ।

୨. ପେସିସୁତ୍ତଂ

୨୦୩ . ‘‘ଇଧାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଗିଜ୍ଝକୂଟା ପବ୍ବତା ଓରୋହନ୍ତୋ ଅଦ୍ଦସଂ ମଂସପେସିଂ ୱେହାସଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତିଂ। ତମେନଂ ଗିଜ୍ଝାପି କାକାପି କୁଲଲାପି ଅନୁପତିତ୍ୱା ଅନୁପତିତ୍ୱା ୱିତଚ୍ଛେନ୍ତି ୱିରାଜେନ୍ତି [ୱିରାଜେନ୍ତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ୱିଭଜେନ୍ତି (ପୀ॰ କ॰)] । ସା ସୁଦଂ ଅଟ୍ଟସ୍ସରଂ କରୋତି…ପେ॰… ଏସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତୋ ଇମସ୍ମିଂୟେୱ ରାଜଗହେ ଗୋଘାତକୋ ଅହୋସି…ପେ॰…। ଦୁତିୟଂ।

୩. ପିଣ୍ଡସୁତ୍ତଂ

୨୦୪ . ‘‘ଇଧାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଗିଜ୍ଝକୂଟା ପବ୍ବତା ଓରୋହନ୍ତୋ ଅଦ୍ଦସଂ ମଂସପିଣ୍ଡଂ ୱେହାସଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ତମେନଂ ଗିଜ୍ଝାପି କାକାପି କୁଲଲାପି ଅନୁପତିତ୍ୱା ଅନୁପତିତ୍ୱା ୱିତଚ୍ଛେନ୍ତି ୱିରାଜେନ୍ତି । ସା ସୁଦଂ ଅଟ୍ଟସ୍ସରଂ କରୋତି…ପେ॰… ଏସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତୋ ଇମସ୍ମିଂୟେୱ ରାଜଗହେ ସାକୁଣିକୋ ଅହୋସି…ପେ॰…। ତତିୟଂ।

୪. ନିଚ୍ଛୱିସୁତ୍ତଂ

୨୦୫ . ‘‘ଇଧାହଂ , ଆୱୁସୋ, ଗିଜ୍ଝକୂଟା ପବ୍ବତା ଓରୋହନ୍ତୋ ଅଦ୍ଦସଂ ନିଚ୍ଛୱିଂ ପୁରିସଂ ୱେହାସଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ତମେନଂ ଗିଜ୍ଝାପି କାକାପି କୁଲଲାପି ଅନୁପତିତ୍ୱା ଅନୁପତିତ୍ୱା ୱିତଚ୍ଛେନ୍ତି ୱିରାଜେନ୍ତି। ସୋ ସୁଦଂ ଅଟ୍ଟସ୍ସରଂ କରୋତି…ପେ॰… ଏସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତୋ ଇମସ୍ମିଂୟେୱ ରାଜଗହେ ଓରବ୍ଭିକୋ ଅହୋସି…ପେ॰…। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଅସିଲୋମସୁତ୍ତଂ

୨୦୬ . ‘‘ଇଧାହଂ , ଆୱୁସୋ, ଗିଜ୍ଝକୂଟା ପବ୍ବତା ଓରୋହନ୍ତୋ ଅଦ୍ଦସଂ ଅସିଲୋମଂ ପୁରିସଂ ୱେହାସଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ତସ୍ସ ତେ ଅସୀ ଉପ୍ପତିତ୍ୱା ଉପ୍ପତିତ୍ୱା ତସ୍ସେୱ କାୟେ ନିପତନ୍ତି। ସୋ ସୁଦଂ ଅଟ୍ଟସ୍ସରଂ କରୋତି…ପେ॰… ଏସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତୋ ଇମସ୍ମିଂୟେୱ ରାଜଗହେ ସୂକରିକୋ ଅହୋସି…ପେ॰…। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ସତ୍ତିସୁତ୍ତଂ

୨୦୭ . ‘‘ଇଧାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଗିଜ୍ଝକୂଟା ପବ୍ବତା ଓରୋହନ୍ତୋ ଅଦ୍ଦସଂ ସତ୍ତିଲୋମଂ ପୁରିସଂ ୱେହାସଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ତସ୍ସ ତା ସତ୍ତିୟୋ ଉପ୍ପତିତ୍ୱା ଉପ୍ପତିତ୍ୱା ତସ୍ସେୱ କାୟେ ନିପତନ୍ତି। ସୋ ସୁଦଂ ଅଟ୍ଟସ୍ସରଂ କରୋତି…ପେ॰… ଏସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତୋ ଇମସ୍ମିଂୟେୱ ରାଜଗହେ ମାଗୱିକୋ ଅହୋସି…ପେ॰…। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଉସୁଲୋମସୁତ୍ତଂ

୨୦୮ . ‘‘ଇଧାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଗିଜ୍ଝକୂଟା ପବ୍ବତା ଓରୋହନ୍ତୋ ଅଦ୍ଦସଂ ଉସୁଲୋମଂ ପୁରିସଂ ୱେହାସଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ତସ୍ସ ତେ ଉସୂ ଉପ୍ପତିତ୍ୱା ଉପ୍ପତିତ୍ୱା ତସ୍ସେୱ କାୟେ ନିପତନ୍ତି। ସୋ ସୁଦଂ ଅଟ୍ଟସ୍ସରଂ କରୋତି…ପେ॰… ଏସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତୋ ଇମସ୍ମିଂୟେୱ ରାଜଗହେ କାରଣିକୋ ଅହୋସି…ପେ॰…। ସତ୍ତମଂ।

୮. ସୂଚିଲୋମସୁତ୍ତଂ

୨୦୯ . ‘‘ଇଧାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଗିଜ୍ଝକୂଟା ପବ୍ବତା ଓରୋହନ୍ତୋ ଅଦ୍ଦସଂ ସୂଚିଲୋମଂ ପୁରିସଂ ୱେହାସଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ତସ୍ସ ତା ସୂଚିୟୋ ଉପ୍ପତିତ୍ୱା ଉପ୍ପତିତ୍ୱା ତସ୍ସେୱ କାୟେ ନିପତନ୍ତି। ସୋ ସୁଦଂ ଅଟ୍ଟସ୍ସରଂ କରୋତି…ପେ॰… ଏସୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତୋ ଇମସ୍ମିଂୟେୱ ରାଜଗହେ ସୂତୋ [ସାରଥିକୋ (କ॰ ୱିନୟେପି)] ଅହୋସି…ପେ॰…। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଦୁତିୟସୂଚିଲୋମସୁତ୍ତଂ

୨୧୦ . ‘‘ଇଧାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଗିଜ୍ଝକୂଟା ପବ୍ବତା ଓରୋହନ୍ତୋ ଅଦ୍ଦସଂ ସୂଚିଲୋମଂ ପୁରିସଂ ୱେହାସଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ତସ୍ସ ତା ସୂଚିୟୋ ସୀସେ ପୱିସିତ୍ୱା ମୁଖତୋ ନିକ୍ଖମନ୍ତି; ମୁଖେ ପୱିସିତ୍ୱା ଉରତୋ ନିକ୍ଖମନ୍ତି; ଉରେ ପୱିସିତ୍ୱା ଉଦରତୋ ନିକ୍ଖମନ୍ତି; ଉଦରେ ପୱିସିତ୍ୱା ଊରୂହି ନିକ୍ଖମନ୍ତି; ଊରୂସୁ ପୱିସିତ୍ୱା ଜଙ୍ଘାହି ନିକ୍ଖମନ୍ତି; ଜଙ୍ଘାସୁ ପୱିସିତ୍ୱା ପାଦେହି ନିକ୍ଖମନ୍ତି; ସୋ ସୁଦଂ ଅଟ୍ଟସ୍ସରଂ କରୋତି…ପେ॰… ଏସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତୋ ଇମସ୍ମିଂୟେୱ ରାଜଗହେ ସୂଚକୋ ଅହୋସି…ପେ॰…। ନୱମଂ।

୧୦. କୁମ୍ଭଣ୍ଡସୁତ୍ତଂ

୨୧୧ . ‘‘ଇଧାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଗିଜ୍ଝକୂଟା ପବ୍ବତା ଓରୋହନ୍ତୋ ଅଦ୍ଦସଂ କୁମ୍ଭଣ୍ଡଂ ପୁରିସଂ ୱେହାସଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ସୋ ଗଚ୍ଛନ୍ତୋପି ତେୱ ଅଣ୍ଡେ ଖନ୍ଧେ ଆରୋପେତ୍ୱା ଗଚ୍ଛତି। ନିସୀଦନ୍ତୋପି ତେସ୍ୱେୱ ଅଣ୍ଡେସୁ ନିସୀଦତି। ତମେନଂ ଗିଜ୍ଝାପି କାକାପି କୁଲଲାପି ଅନୁପତିତ୍ୱା ଅନୁପତିତ୍ୱା ୱିତଚ୍ଛେନ୍ତି ୱିରାଜେନ୍ତି। ସୋ ସୁଦଂ ଅଟ୍ଟସ୍ସରଂ କରୋତି…ପେ॰… ଏସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତୋ ଇମସ୍ମିଂୟେୱ ରାଜଗହେ ଗାମକୂଟକୋ ଅହୋସି…ପେ॰…। ଦସମଂ।

ପଠମୋ ୱଗ୍ଗୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଅଟ୍ଠି ପେସି ଉଭୋ ଗାୱଘାତକା,

ପିଣ୍ଡୋ ସାକୁଣିୟୋ ନିଚ୍ଛୱୋରବ୍ଭି।

ଅସି ସୂକରିକୋ ସତ୍ତିମାଗୱି,

ଉସୁ କାରଣିକୋ ସୂଚି ସାରଥି।

ୟୋ ଚ ସିବ୍ବିୟତି ସୂଚକୋ ହି ସୋ,

ଅଣ୍ଡଭାରି ଅହୁ ଗାମକୂଟକୋତି॥

୨. ଦୁତିୟୱଗ୍ଗୋ

୧. ସସୀସକସୁତ୍ତଂ

୨୧୨ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ରାଜଗହେ ୱେଳୁୱନେ। ‘‘ଇଧାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଗିଜ୍ଝକୂଟା ପବ୍ବତା ଓରୋହନ୍ତୋ ଅଦ୍ଦସଂ ପୁରିସଂ ଗୂଥକୂପେ ସସୀସକଂ ନିମୁଗ୍ଗଂ…ପେ॰… ଏସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତୋ ଇମସ୍ମିଂୟେୱ ରାଜଗହେ ପାରଦାରିକୋ ଅହୋସି…ପେ॰…। ପଠମଂ।

୨. ଗୂଥଖାଦସୁତ୍ତଂ

୨୧୩ . ‘‘ଇଧାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଗିଜ୍ଝକୂଟା ପବ୍ବତା ଓରୋହନ୍ତୋ ଅଦ୍ଦସଂ ପୁରିସଂ ଗୂଥକୂପେ ନିମୁଗ୍ଗଂ ଉଭୋହି ହତ୍ଥେହି ଗୂଥଂ ଖାଦନ୍ତଂ…ପେ॰… ଏସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତୋ ଇମସ୍ମିଂୟେୱ ରାଜଗହେ ଦୁଟ୍ଠବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଅହୋସି। ସୋ କସ୍ସପସ୍ସ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ପାୱଚନେ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ଭତ୍ତେନ ନିମନ୍ତେତ୍ୱା ଦୋଣିୟୋ [ଦୋଣିୟା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଗୂଥସ୍ସ ପୂରାପେତ୍ୱା ଏତଦୱୋଚ – ଅହୋ ଭୋନ୍ତୋ, ୟାୱଦତ୍ଥଂ ଭୁଞ୍ଜନ୍ତୁ ଚେୱ ହରନ୍ତୁ ଚାତି…ପେ॰…। ଦୁତିୟଂ।

୩. ନିଚ୍ଛୱିତ୍ଥିସୁତ୍ତଂ

୨୧୪ . ‘‘ଇଧାହଂ , ଆୱୁସୋ, ଗିଜ୍ଝକୂଟା ପବ୍ବତା ଓରୋହନ୍ତୋ ଅଦ୍ଦସଂ ନିଚ୍ଛୱିଂ ଇତ୍ଥିଂ ୱେହାସଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତିଂ। ତମେନଂ ଗିଜ୍ଝାପି କାକାପି କୁଲଲାପି ଅନୁପତିତ୍ୱା ଅନୁପତିତ୍ୱା ୱିତଚ୍ଛେନ୍ତି ୱିରାଜେନ୍ତି। ସା ସୁଦଂ ଅଟ୍ଟସ୍ସରଂ କରୋତି…ପେ॰… ଏସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇତ୍ଥୀ ଇମସ୍ମିଂୟେୱ ରାଜଗହେ ଅତିଚାରିନୀ ଅହୋସି…ପେ॰…। ତତିୟଂ।

୪. ମଙ୍ଗୁଲିତ୍ଥିସୁତ୍ତଂ

୨୧୫ . ‘‘ଇଧାହଂ , ଆୱୁସୋ, ଗିଜ୍ଝକୂଟା ପବ୍ବତା ଓରୋହନ୍ତୋ ଅଦ୍ଦସଂ ଇତ୍ଥିଂ ଦୁଗ୍ଗନ୍ଧଂ ମଙ୍ଗୁଲିଂ ୱେହାସଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତିଂ। ତମେନଂ ଗିଜ୍ଝାପି କାକାପି କୁଲଲାପି ଅନୁପତିତ୍ୱା ଅନୁପତିତ୍ୱା ୱିତଚ୍ଛେନ୍ତି ୱିରାଜେନ୍ତି। ସା ସୁଦଂ ଅଟ୍ଟସ୍ସରଂ କରୋତି…ପେ॰… ଏସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇତ୍ଥୀ ଇମସ୍ମିଂୟେୱ ରାଜଗହେ ଇକ୍ଖଣିକା ଅହୋସି…ପେ॰…। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଓକିଲିନୀସୁତ୍ତଂ

୨୧୬ . ‘‘ଇଧାହଂ , ଆୱୁସୋ, ଗିଜ୍ଝକୂଟା ପବ୍ବତା ଓରୋହନ୍ତୋ ଅଦ୍ଦସଂ ଇତ୍ଥିଂ ଉପ୍ପକ୍କଂ ଓକିଲିନିଂ ଓକିରିନିଂ ୱେହାସଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତିଂ। ସା ସୁଦଂ ଅଟ୍ଟସ୍ସରଂ କରୋତି…ପେ॰… ଏସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇତ୍ଥୀ କଲିଙ୍ଗସ୍ସ ରଞ୍ଞୋ ଅଗ୍ଗମହେସୀ ଅହୋସି। ସା ଇସ୍ସାପକତା ସପତ୍ତିଂ ଅଙ୍ଗାରକଟାହେନ ଓକିରି…ପେ॰…। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଅସୀସକସୁତ୍ତଂ

୨୧୭ . ‘‘ଇଧାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଗିଜ୍ଝକୂଟା ପବ୍ବତା ଓରୋହନ୍ତୋ ଅଦ୍ଦସଂ ଅସୀସକଂ କବନ୍ଧଂ [କୱନ୍ଧଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୱେହାସଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ତସ୍ସ ଉରେ ଅକ୍ଖୀନି ଚେୱ ହୋନ୍ତି ମୁଖଞ୍ଚ। ତମେନଂ ଗିଜ୍ଝାପି କାକାପି କୁଲଲାପି ଅନୁପତିତ୍ୱା ଅନୁପତିତ୍ୱା ୱିତଚ୍ଛେନ୍ତି ୱିରାଜେନ୍ତି। ସୋ ସୁଦଂ ଅଟ୍ଟସ୍ସରଂ କରୋତି…ପେ॰… ଏସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତୋ ଇମସ୍ମିଂୟେୱ ରାଜଗହେ ହାରିକୋ ନାମ ଚୋରଘାତକୋ ଅହୋସି…ପେ॰…। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ପାପଭିକ୍ଖୁସୁତ୍ତଂ

୨୧୮ . ‘‘ଇଧାହଂ , ଆୱୁସୋ, ଗିଜ୍ଝକୂଟା ପବ୍ବତା ଓରୋହନ୍ତୋ ଅଦ୍ଦସଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ୱେହାସଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ତସ୍ସ ସଙ୍ଘାଟିପି ଆଦିତ୍ତା ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତା ସଜୋତିଭୂତା [ସଞ୍ଜୋତିଭୂତା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ପତ୍ତୋପି ଆଦିତ୍ତୋ ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତୋ ସଜୋତିଭୂତୋ, କାୟବନ୍ଧନମ୍ପି ଆଦିତ୍ତଂ ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତଂ ସଜୋତିଭୂତଂ, କାୟୋପି ଆଦିତ୍ତୋ ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତୋ ସଜୋତିଭୂତୋ। ସୋ ସୁଦଂ ଅଟ୍ଟସ୍ସରଂ କରୋତି…ପେ॰… ଏସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କସ୍ସପସ୍ସ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ପାୱଚନେ ପାପଭିକ୍ଖୁ ଅହୋସି…ପେ॰…। ସତ୍ତମଂ।

୮. ପାପଭିକ୍ଖୁନୀସୁତ୍ତଂ

୨୧୯ . ‘‘ଅଦ୍ଦସଂ ଭିକ୍ଖୁନିଂ ୱେହାସଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତିଂ। ତସ୍ସା ସଙ୍ଘାଟିପି ଆଦିତ୍ତା…ପେ॰… ପାପଭିକ୍ଖୁନୀ ଅହୋସି…ପେ॰…। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ପାପସିକ୍ଖମାନସୁତ୍ତଂ

୨୨୦ . ‘‘ଅଦ୍ଦସଂ ସିକ୍ଖମାନଂ ୱେହାସଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତିଂ। ତସ୍ସା ସଙ୍ଘାଟିପି ଆଦିତ୍ତା…ପେ॰… ପାପସିକ୍ଖମାନା ଅହୋସି…ପେ॰…। ନୱମଂ।

୧୦. ପାପସାମଣେରସୁତ୍ତଂ

୨୨୧ . ‘‘ଅଦ୍ଦସଂ ସାମଣେରଂ ୱେହାସଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ତସ୍ସ ସଙ୍ଘାଟିପି ଆଦିତ୍ତା…ପେ॰… ପାପସାମଣେରୋ ଅହୋସି…ପେ॰…। ଦସମଂ।

୧୧. ପାପସାମଣେରୀସୁତ୍ତଂ

୨୨୨ . ‘‘ଇଧାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଗିଜ୍ଝକୂଟା ପବ୍ବତା ଓରୋହନ୍ତୋ ଅଦ୍ଦସଂ ସାମଣେରିଂ ୱେହାସଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତିଂ। ତସ୍ସା ସଙ୍ଘାଟିପି ଆଦିତ୍ତା ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତା ସଜୋତିଭୂତା, ପତ୍ତୋପି ଆଦିତ୍ତୋ ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତୋ ସଜୋତିଭୂତୋ, କାୟବନ୍ଧନମ୍ପି ଆଦିତ୍ତଂ ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତଂ ସଜୋତିଭୂତଂ, କାୟୋପି ଆଦିତ୍ତୋ ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତୋ ସଜୋତିଭୂତୋ। ସା ସୁଦଂ ଅଟ୍ଟସ୍ସରଂ କରୋତି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଆୱୁସୋ, ଏତଦହୋସି – ‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ ୱତ, ଭୋ, ଅବ୍ଭୁତଂ ୱତ, ଭୋ! ଏୱରୂପୋପି ନାମ ସତ୍ତୋ ଭୱିସ୍ସତି! ଏୱରୂପୋପି ନାମ ୟକ୍ଖୋ ଭୱିସ୍ସତି! ଏୱରୂପୋପି ନାମ ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭୋ ଭୱିସ୍ସତୀ’’’ତି!!

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଚକ୍ଖୁଭୂତା ୱତ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାୱକା ୱିହରନ୍ତି; ଞାଣଭୂତା ୱତ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାୱକା ୱିହରନ୍ତି, ୟତ୍ର ହି ନାମ ସାୱକୋ ଏୱରୂପଂ ଞସ୍ସତି ୱା ଦକ୍ଖତି ୱା ସକ୍ଖିଂ ୱା କରିସ୍ସତି। ପୁବ୍ବେୱ ମେ ସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାମଣେରୀ ଦିଟ୍ଠା ଅହୋସି। ଅପି ଚାହଂ ନ ବ୍ୟାକାସିଂ। ଅହଞ୍ଚେତଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ, ପରେ ଚ ମେ ନ ସଦ୍ଦହେୟ୍ୟୁଂ। ୟେ ମେ ନ ସଦ୍ଦହେୟ୍ୟୁଂ, ତେସଂ ତଂ ଅସ୍ସ ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ। ଏସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାମଣେରୀ କସ୍ସପସ୍ସ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ପାୱଚନେ ପାପସାମଣେରୀ ଅହୋସି। ସା ତସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକେନ ବହୂନି ୱସ୍ସାନି ବହୂନି ୱସ୍ସସତାନି ବହୂନି ୱସ୍ସସହସ୍ସାନି ବହୂନି ୱସ୍ସସତସହସ୍ସାନି ନିରୟେ ପଚ୍ଚିତ୍ୱା ତସ୍ସେୱ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକାୱସେସେନ ଏୱରୂପଂ ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭଂ ପଟିସଂୱେଦୟତୀ’’ତି। ଏକାଦସମଂ।

ଦୁତିୟୋ ୱଗ୍ଗୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

କୂପେ ନିମୁଗ୍ଗୋ ହି ସୋ ପାରଦାରିକୋ।

ଗୂଥଖାଦି ଅହୁ ଦୁଟ୍ଠବ୍ରାହ୍ମଣୋ॥

ନିଚ୍ଛୱିତ୍ଥି ଅତିଚାରିନୀ ଅହୁ।

ମଙ୍ଗୁଲିତ୍ଥି ଅହୁ ଇକ୍ଖଣିତ୍ଥିକା॥

ଓକିଲିନି ସପତ୍ତଙ୍ଗାରୋକିରି।

ସୀସଚ୍ଛିନ୍ନୋ ଅହୁ ଚୋରଘାତକୋ॥

ଭିକ୍ଖୁ ଭିକ୍ଖୁନୀ ସିକ୍ଖମାନା।

ସାମଣେରୋ ଅଥ ସାମଣେରିକା॥

କସ୍ସପସ୍ସ ୱିନୟସ୍ମିଂ ପବ୍ବଜ୍ଜଂ।

ପାପକମ୍ମଂ କରିଂସୁ ତାୱଦେତି॥

ଲକ୍ଖଣସଂୟୁତ୍ତଂ ସମତ୍ତଂ।

୯. ଓପମ୍ମସଂୟୁତ୍ତଂ

୧. କୂଟସୁତ୍ତଂ

୨୨୩ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, କୂଟାଗାରସ୍ସ ୟା କାଚି ଗୋପାନସିୟୋ ସବ୍ବା ତା କୂଟଙ୍ଗମା କୂଟସମୋସରଣା କୂଟସମୁଗ୍ଘାତା ସବ୍ବା ତା ସମୁଗ୍ଘାତଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସବ୍ବେ ତେ ଅୱିଜ୍ଜାମୂଲକା ଅୱିଜ୍ଜାସମୋସରଣା ଅୱିଜ୍ଜାସମୁଗ୍ଘାତା, ସବ୍ବେ ତେ ସମୁଗ୍ଘାତଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଅପ୍ପମତ୍ତା ୱିହରିସ୍ସାମା’ତି। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. ନଖସିଖସୁତ୍ତଂ

୨୨୪ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ପରିତ୍ତଂ ନଖସିଖାୟଂ ପଂସୁଂ ଆରୋପେତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ ଭିକ୍ଖୱେ, କତମଂ ନୁ ଖୋ ବହୁତରଂ, ୟୋ ୱାୟଂ [ୟୋ ଚାୟଂ (ବହୂସୁ)] ମୟା ପରିତ୍ତୋ ନଖସିଖାୟଂ ପଂସୁ ଆରୋପିତୋ ଅୟଂ ୱା [ୟା ଚାୟଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ମହାପଥୱୀ’’ତି? ‘‘ଏତଦେୱ, ଭନ୍ତେ, ବହୁତରଂ ୟଦିଦଂ ମହାପଥୱୀ। ଅପ୍ପମତ୍ତକୋୟଂ ଭଗୱତା ପରିତ୍ତୋ ନଖସିଖାୟଂ ପଂସୁ ଆରୋପିତୋ। ସଙ୍ଖମ୍ପି ନ ଉପେତି ଉପନିଧିମ୍ପି ନ ଉପେତି କଲଭାଗମ୍ପି ନ ଉପେତି ମହାପଥୱିଂ ଉପନିଧାୟ ଭଗୱତା ପରିତ୍ତୋ ନଖସିଖାୟଂ ପଂସୁ ଆରୋପିତୋ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ୟେ ମନୁସ୍ସେସୁ ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି; ଅଥ ଖୋ ଏତେୟେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ୟେ ଅଞ୍ଞତ୍ର ମନୁସ୍ସେହି ପଚ୍ଚାଜାୟନ୍ତି। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଅପ୍ପମତ୍ତା ୱିହରିସ୍ସାମା’ତି। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. କୁଲସୁତ୍ତଂ

୨୨୫ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାନି କାନିଚି କୁଲାନି ବହୁତ୍ଥିକାନି ଅପ୍ପପୁରିସାନି ତାନି ସୁପ୍ପଧଂସିୟାନି ହୋନ୍ତି ଚୋରେହି କୁମ୍ଭତ୍ଥେନକେହି ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି ଭିକ୍ଖୁନୋ ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଅଭାୱିତା ଅବହୁଲୀକତା ସୋ ସୁପ୍ପଧଂସିୟୋ ହୋତି ଅମନୁସ୍ସେହି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାନି କାନିଚି କୁଲାନି ଅପ୍ପିତ୍ଥିକାନି ବହୁପୁରିସାନି ତାନି ଦୁପ୍ପଧଂସିୟାନି ହୋନ୍ତି ଚୋରେହି କୁମ୍ଭତ୍ଥେନକେହି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି ଭିକ୍ଖୁନୋ ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ସୋ ଦୁପ୍ପଧଂସିୟୋ ହୋତି ଅମନୁସ୍ସେହି। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ମେତ୍ତା ନୋ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଭାୱିତା ଭୱିସ୍ସତି ବହୁଲୀକତା ୟାନୀକତା ୱତ୍ଥୁକତା ଅନୁଟ୍ଠିତା ପରିଚିତା ସୁସମାରଦ୍ଧା’ତି। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଓକ୍ଖାସୁତ୍ତଂ

୨୨୬ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ଓକ୍ଖାସତଂ ଦାନଂ ଦଦେୟ୍ୟ, ୟୋ ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟଂ ଓକ୍ଖାସତଂ ଦାନଂ ଦଦେୟ୍ୟ, ୟୋ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ଓକ୍ଖାସତଂ ଦାନଂ ଦଦେୟ୍ୟ, ୟୋ ୱା ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ଅନ୍ତମସୋ ଗଦ୍ଦୁହନମତ୍ତମ୍ପି ମେତ୍ତଚିତ୍ତଂ ଭାୱେୟ୍ୟ, ୟୋ ୱା ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟଂ ଅନ୍ତମସୋ ଗଦ୍ଦୁହନମତ୍ତମ୍ପି ମେତ୍ତଚିତ୍ତଂ ଭାୱେୟ୍ୟ, ୟୋ ୱା ସାୟନ୍ହସମୟଂ ଅନ୍ତମସୋ ଗଦ୍ଦୁହନମତ୍ତମ୍ପି ମେତ୍ତଚିତ୍ତଂ ଭାୱେୟ୍ୟ, ଇଦଂ ତତୋ ମହପ୍ଫଲତରଂ। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ମେତ୍ତା ନୋ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଭାୱିତା ଭୱିସ୍ସତି ବହୁଲୀକତା ୟାନୀକତା ୱତ୍ଥୁକତା ଅନୁଟ୍ଠିତା ପରିଚିତା ସୁସମାରଦ୍ଧା’ତି। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ସତ୍ତିସୁତ୍ତଂ

୨୨୭ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତି ତିଣ୍ହଫଲା। ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ – ‘ଅହଂ ଇମଂ ସତ୍ତିଂ ତିଣ୍ହଫଲଂ ପାଣିନା ୱା ମୁଟ୍ଠିନା ୱା ପଟିଲେଣିସ୍ସାମି ପଟିକୋଟ୍ଟିସ୍ସାମି ପଟିୱଟ୍ଟେସ୍ସାମୀ’ତି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭବ୍ବୋ ନୁ ଖୋ ସୋ ପୁରିସୋ ଅମୁଂ ସତ୍ତିଂ ତିଣ୍ହଫଲଂ ପାଣିନା ୱା ମୁଟ୍ଠିନା ୱା ପଟିଲେଣେତୁଂ ପଟିକୋଟ୍ଟେତୁଂ ପଟିୱଟ୍ଟେତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ , ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ଅସୁ ହି, ଭନ୍ତେ, ସତ୍ତି ତିଣ୍ହଫଲା ନ ସୁକରା ପାଣିନା ୱା ମୁଟ୍ଠିନା ୱା ପଟିଲେଣେତୁଂ ପଟିକୋଟ୍ଟେତୁଂ ପଟିୱଟ୍ଟେତୁଂ। ୟାୱଦେୱ ଚ ପନ ସୋ ପୁରିସୋ କିଲମଥସ୍ସ ୱିଘାତସ୍ସ ଭାଗୀ ଅସ୍ସା’’ତି।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି ଭିକ୍ଖୁନୋ ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ୟାନୀକତା ୱତ୍ଥୁକତା ଅନୁଟ୍ଠିତା ପରିଚିତା ସୁସମାରଦ୍ଧା, ତସ୍ସ ଚେ ଅମନୁସ୍ସୋ ଚିତ୍ତଂ ଖିପିତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ; ଅଥ ଖୋ ସ୍ୱେୱ ଅମନୁସ୍ସୋ କିଲମଥସ୍ସ ୱିଘାତସ୍ସ ଭାଗୀ ଅସ୍ସ। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ମେତ୍ତା ନୋ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଭାୱିତା ଭୱିସ୍ସତି ବହୁଲୀକତା ୟାନୀକତା ୱତ୍ଥୁକତା ଅନୁଟ୍ଠିତା ପରିଚିତା ସୁସମାରଦ୍ଧା’ତି। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଧନୁଗ୍ଗହସୁତ୍ତଂ

୨୨୮ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ଦଳ୍ହଧମ୍ମା ଧନୁଗ୍ଗହା ସୁସିକ୍ଖିତା କତହତ୍ଥା କତୂପାସନା ଚତୁଦ୍ଦିସା ଠିତା ଅସ୍ସୁ। ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ – ‘ଅହଂ ଇମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଦଳ୍ହଧମ୍ମାନଂ ଧନୁଗ୍ଗହାନଂ ସୁସିକ୍ଖିତାନଂ କତହତ୍ଥାନଂ କତୂପାସନାନଂ ଚତୁଦ୍ଦିସା କଣ୍ଡେ ଖିତ୍ତେ ଅପ୍ପତିଟ୍ଠିତେ ପଥୱିୟଂ ଗହେତ୍ୱା ଆହରିସ୍ସାମୀ’ତି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଜୱନୋ ପୁରିସୋ ପରମେନ ଜୱେନ ସମନ୍ନାଗତୋ’ତି ଅଲଂ ୱଚନାୟା’’ତି?

‘‘ଏକସ୍ସ ଚେପି, ଭନ୍ତେ, ଦଳ୍ହଧମ୍ମସ୍ସ ଧନୁଗ୍ଗହସ୍ସ ସୁସିକ୍ଖିତସ୍ସ କତହତ୍ଥସ୍ସ କତୂପାସନସ୍ସ କଣ୍ଡଂ ଖିତ୍ତଂ ଅପ୍ପତିଟ୍ଠିତଂ ପଥୱିୟଂ ଗହେତ୍ୱା ଆହରେୟ୍ୟ – ‘ଜୱନୋ ପୁରିସୋ ପରମେନ ଜୱେନ ସମନ୍ନାଗତୋ’ତି ଅଲଂ ୱଚନାୟ, କୋ ପନ ୱାଦୋ ଚତୁନ୍ନଂ ଦଳ୍ହଧମ୍ମାନଂ ଧନୁଗ୍ଗହାନଂ ସୁସିକ୍ଖିତାନଂ କତହତ୍ଥାନଂ କତୂପାସନାନ’’ନ୍ତି?

‘‘ୟଥା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ଜୱୋ, ୟଥା ଚ ଚନ୍ଦିମସୂରିୟାନଂ ଜୱୋ, ତତୋ ସୀଘତରୋ। ୟଥା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ଜୱୋ ୟଥା ଚ ଚନ୍ଦିମସୂରିୟାନଂ ଜୱୋ ୟଥା ଚ ୟା ଦେୱତା ଚନ୍ଦିମସୂରିୟାନଂ ପୁରତୋ ଧାୱନ୍ତି ତାସଂ ଦେୱତାନଂ ଜୱୋ, ( ) [(ତତୋ ସୀଘତରୋ। ୟଥା ଚ ଭିକ୍ଖୱେ ତସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ଜୱୋ, ୟଥା ଚ ଚନ୍ଦିମସୁରିୟାନଂ ଜୱୋ, ୟଥା ଚ ୟା ଦେୱତା ଚନ୍ଦିମସୁରିୟାନଂ ପୁରତୋ ଧାୱନ୍ତି, ତାସଂ ଦେୱତାନଂ ଜୱୋ,) (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ତତୋ ସୀଘତରଂ ଆୟୁସଙ୍ଖାରା ଖିୟନ୍ତି। ତସ୍ମାତିହ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଅପ୍ପମତ୍ତା ୱିହରିସ୍ସାମା’ତି। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଆଣିସୁତ୍ତଂ

୨୨୯ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦସାରହାନଂ ଆନକୋ [ଆଣକୋ (ସୀ॰)] ନାମ ମୁଦିଙ୍ଗୋ ଅହୋସି। ତସ୍ସ ଦସାରହା ଆନକେ ଘଟିତେ ଅଞ୍ଞଂ ଆଣିଂ ଓଦହିଂସୁ। ଅହୁ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମୟୋ ୟଂ ଆନକସ୍ସ ମୁଦିଙ୍ଗସ୍ସ ପୋରାଣଂ ପୋକ୍ଖରଫଲକଂ ଅନ୍ତରଧାୟି। ଆଣିସଙ୍ଘାଟୋୱ ଅୱସିସ୍ସି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ଭିକ୍ଖୂ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ, ୟେ ତେ ସୁତ୍ତନ୍ତା ତଥାଗତଭାସିତା ଗମ୍ଭୀରା ଗମ୍ଭୀରତ୍ଥା ଲୋକୁତ୍ତରା ସୁଞ୍ଞତପ୍ପଟିସଂୟୁତ୍ତା, ତେସୁ ଭଞ୍ଞମାନେସୁ ନ ସୁସ୍ସୂସିସ୍ସନ୍ତି ନ ସୋତଂ ଓଦହିସ୍ସନ୍ତି ନ ଅଞ୍ଞା ଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠାପେସ୍ସନ୍ତି ନ ଚ ତେ ଧମ୍ମେ ଉଗ୍ଗହେତବ୍ବଂ ପରିୟାପୁଣିତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞିସ୍ସନ୍ତି’’।

‘‘ୟେ ପନ ତେ ସୁତ୍ତନ୍ତା କୱିକତା କାୱେୟ୍ୟା ଚିତ୍ତକ୍ଖରା ଚିତ୍ତବ୍ୟଞ୍ଜନା ବାହିରକା ସାୱକଭାସିତା, ତେସୁ ଭଞ୍ଞମାନେସୁ ସୁସ୍ସୂସିସ୍ସନ୍ତି, ସୋତଂ ଓଦହିସ୍ସନ୍ତି, ଅଞ୍ଞା ଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠାପେସ୍ସନ୍ତି, ତେ ଚ ଧମ୍ମେ ଉଗ୍ଗହେତବ୍ବଂ ପରିୟାପୁଣିତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞିସ୍ସନ୍ତି। ଏୱମେତେସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତ୍ତନ୍ତାନଂ ତଥାଗତଭାସିତାନଂ ଗମ୍ଭୀରାନଂ ଗମ୍ଭୀରତ୍ଥାନଂ ଲୋକୁତ୍ତରାନଂ ସୁଞ୍ଞତପ୍ପଟିସଂୟୁତ୍ତାନଂ ଅନ୍ତରଧାନଂ ଭୱିସ୍ସତି। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ୟେ ତେ ସୁତ୍ତନ୍ତା ତଥାଗତଭାସିତା ଗମ୍ଭୀରା ଗମ୍ଭୀରତ୍ଥା ଲୋକୁତ୍ତରା ସୁଞ୍ଞତପ୍ପଟିସଂୟୁତ୍ତା, ତେସୁ ଭଞ୍ଞମାନେସୁ ସୁସ୍ସୂସିସ୍ସାମ, ସୋତଂ ଓଦହିସ୍ସାମ , ଅଞ୍ଞା ଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠାପେସ୍ସାମ, ତେ ଚ ଧମ୍ମେ ଉଗ୍ଗହେତବ୍ବଂ ପରିୟାପୁଣିତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞିସ୍ସାମା’ତି। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. କଲିଙ୍ଗରସୁତ୍ତଂ

୨୩୦ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ୱେସାଲିୟଂ ୱିହରତି ମହାୱନେ କୂଟାଗାରସାଲାୟଂ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କଲିଙ୍ଗରୂପଧାନା , ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତରହି ଲିଚ୍ଛୱୀ ୱିହରନ୍ତି ଅପ୍ପମତ୍ତା ଆତାପିନୋ ଉପାସନସ୍ମିଂ। ତେସଂ ରାଜା ମାଗଧୋ ଅଜାତସତ୍ତୁ ୱେଦେହିପୁତ୍ତୋ ନ ଲଭତି ଓତାରଂ ନ ଲଭତି ଆରମ୍ମଣଂ। ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ , ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ଲିଚ୍ଛୱୀ ସୁଖୁମାଲା [ସୁକୁମାଲା (ସୀ॰), ସୁଖୁମା (କ॰)] ମୁଦୁତଲୁନହତ୍ଥପାଦା [ମୁଦୁତଲାହତ୍ଥପାଦା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ତେ ମୁଦୁକାସୁ ସେୟ୍ୟାସୁ ତୂଲବିମ୍ବୋହନାସୁ [ତୂଲବିମ୍ବୋହନାସୁ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰), ତୂଲବିମ୍ବୋହନାଦୀସୁ (ସୀ॰), ତୂଲବିବ୍ବୋହନାଦୀସୁ (କ॰)] ୟାୱସୂରିୟୁଗ୍ଗମନା ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପିସ୍ସନ୍ତି। ତେସଂ ରାଜା ମାଗଧୋ ଅଜାତସତ୍ତୁ ୱେଦେହିପୁତ୍ତୋ ଲଚ୍ଛତି ଓତାରଂ ଲଚ୍ଛତି ଆରମ୍ମଣଂ।

‘‘କଲିଙ୍ଗରୂପଧାନା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତରହି ଭିକ୍ଖୂ ୱିହରନ୍ତି ଅପ୍ପମତ୍ତା ଆତାପିନୋ ପଧାନସ୍ମିଂ। ତେସଂ ମାରୋ ପାପିମା ନ ଲଭତି ଓତାରଂ ନ ଲଭତି ଆରମ୍ମଣଂ। ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ଭିକ୍ଖୂ ସୁଖୁମା ମୁଦୁତଲୁନହତ୍ଥପାଦା। ତେ ମୁଦୁକାସୁ ସେୟ୍ୟାସୁ ତୂଲବିମ୍ବୋହନାସୁ ୟାୱସୂରିୟୁଗ୍ଗମନା ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପିସ୍ସନ୍ତି। ତେସଂ ମାରୋ ପାପିମା ଲଚ୍ଛତି ଓତାରଂ ଲଚ୍ଛତି ଆରମ୍ମଣଂ। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘କଲିଙ୍ଗରୂପଧାନା ୱିହରିସ୍ସାମ ଅପ୍ପମତ୍ତା ଆତାପିନୋ ପଧାନସ୍ମି’ନ୍ତି। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ନାଗସୁତ୍ତଂ

୨୩୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଅଞ୍ଞତରୋ ନୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅତିୱେଲଂ କୁଲାନି ଉପସଙ୍କମତି। ତମେନଂ ଭିକ୍ଖୂ ଏୱମାହଂସୁ – ‘‘ମାୟସ୍ମା ଅତିୱେଲଂ କୁଲାନି ଉପସଙ୍କମୀ’’ତି। ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭିକ୍ଖୂହି ୱୁଚ୍ଚମାନୋ ଏୱମାହ – ‘‘ଇମେ ହି ନାମ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ କୁଲାନି ଉପସଙ୍କମିତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞିସ୍ସନ୍ତି, କିମଙ୍ଗଂ [କିମଙ୍ଗ (ସୀ॰)] ପନାହ’’ନ୍ତି?

ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ଅଞ୍ଞତରୋ ନୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅତିୱେଲଂ କୁଲାନି ଉପସଙ୍କମତି। ତମେନଂ ଭିକ୍ଖୂ ଏୱମାହଂସୁ – ‘ମାୟସ୍ମା ଅତିୱେଲଂ କୁଲାନି ଉପସଙ୍କମୀ’ତି। ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭିକ୍ଖୂହି ୱୁଚ୍ଚମାନୋ ଏୱମାହ – ‘ଇମେ ହି ନାମ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ କୁଲାନି ଉପସଙ୍କମିତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞିସ୍ସନ୍ତି, କିମଙ୍ଗଂ ପନାହ’’’ନ୍ତି।

‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରଞ୍ଞାୟତନେ ମହାସରସୀ। ତଂ ନାଗା ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରନ୍ତି। ତେ ତଂ ସରସିଂ ଓଗାହେତ୍ୱା ସୋଣ୍ଡାୟ ଭିସମୁଳାଲଂ ଅବ୍ବୁହେତ୍ୱା [ଅବ୍ଭୂହେତ୍ୱା (କ॰), ଅବ୍ବାହିତ୍ୱା (ମହାୱ॰ ୨୭୮)] ସୁୱିକ୍ଖାଲିତଂ ୱିକ୍ଖାଲେତ୍ୱା ଅକଦ୍ଦମଂ ସଙ୍ଖାଦିତ୍ୱା [ସଙ୍ଖରିତ୍ୱା (ପୀ॰ କ॰)] ଅଜ୍ଝୋହରନ୍ତି। ତେସଂ ତଂ ୱଣ୍ଣାୟ ଚେୱ ହୋତି ବଲାୟ ଚ, ନ ଚ ତତୋନିଦାନଂ ମରଣଂ ୱା ନିଗଚ୍ଛନ୍ତି ମରଣମତ୍ତଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ। ତେସଂୟେୱ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାନାଗାନଂ ଅନୁସିକ୍ଖମାନା ତରୁଣା ଭିଙ୍କଚ୍ଛାପା ତଂ ସରସିଂ ଓଗାହେତ୍ୱା ସୋଣ୍ଡାୟ ଭିସମୁଳାଲଂ ଅବ୍ବୁହେତ୍ୱା ନ ସୁୱିକ୍ଖାଲିତଂ ୱିକ୍ଖାଲେତ୍ୱା ସକଦ୍ଦମଂ ଅସଙ୍ଖାଦିତ୍ୱା ଅଜ୍ଝୋହରନ୍ତି। ତେସଂ ତଂ ନେୱ ୱଣ୍ଣାୟ ହୋତି ନ ବଲାୟ। ତତୋନିଦାନଂ ମରଣଂ ୱା ନିଗଚ୍ଛନ୍ତି ମରଣମତ୍ତଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଧ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ଗାମଂ ୱା ନିଗମଂ ୱା ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସନ୍ତି। ତେ ତତ୍ଥ ଧମ୍ମଂ ଭାସନ୍ତି। ତେସଂ ଗିହୀ ପସନ୍ନାକାରଂ କରୋନ୍ତି। ତେ ତଂ ଲାଭଂ ଅଗଧିତା ଅମୁଚ୍ଛିତା ଅନଜ୍ଝୋପନ୍ନା [ଅନଜ୍ଝାପନ୍ନା (ସବ୍ବତ୍ଥ) ମ॰ ନି॰ ୧ ପାସରାସିସୁତ୍ତୱଣ୍ଣନା ଓଲୋକେତବ୍ବା] ଆଦୀନୱଦସ୍ସାୱିନୋ ନିସ୍ସରଣପଞ୍ଞା ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତି। ତେସଂ ତଂ ୱଣ୍ଣାୟ ଚେୱ ହୋତି ବଲାୟ ଚ, ନ ଚ ତତୋନିଦାନଂ ମରଣଂ ୱା ନିଗଚ୍ଛନ୍ତି ମରଣମତ୍ତଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ। ତେସଂୟେୱ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଥେରାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଅନୁସିକ୍ଖମାନା ନୱା ଭିକ୍ଖୂ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ଗାମଂ ୱା ନିଗମଂ ୱା ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସନ୍ତି। ତେ ତତ୍ଥ ଧମ୍ମଂ ଭାସନ୍ତି। ତେସଂ ଗିହୀ ପସନ୍ନାକାରଂ କରୋନ୍ତି। ତେ ତଂ ଲାଭଂ ଗଧିତା ମୁଚ୍ଛିତା ଅଜ୍ଝୋପନ୍ନା ଅନାଦୀନୱଦସ୍ସାୱିନୋ ଅନିସ୍ସରଣପଞ୍ଞା ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତି। ତେସଂ ତଂ ନେୱ ୱଣ୍ଣାୟ ହୋତି ନ ବଲାୟ, ତେ ତତୋନିଦାନଂ ମରଣଂ ୱା ନିଗଚ୍ଛନ୍ତି ମରଣମତ୍ତଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଅଗଧିତା ଅମୁଚ୍ଛିତା ଅନଜ୍ଝୋପନ୍ନା ଆଦୀନୱଦସ୍ସାୱିନୋ ନିସ୍ସରଣପଞ୍ଞା ତଂ ଲାଭଂ ପରିଭୁଞ୍ଜିସ୍ସାମା’ତି। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି । ନୱମଂ।

୧୦. ବିଳାରସୁତ୍ତଂ

୨୩୨ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅତିୱେଲଂ କୁଲେସୁ ଚାରିତ୍ତଂ ଆପଜ୍ଜତି। ତମେନଂ ଭିକ୍ଖୂ ଏୱମାହଂସୁ – ‘‘ମାୟସ୍ମା ଅତିୱେଲଂ କୁଲେସୁ ଚାରିତ୍ତଂ ଆପଜ୍ଜୀ’’ତି। ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭିକ୍ଖୂହି ୱୁଚ୍ଚମାନୋ ନ ୱିରମତି। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅତିୱେଲଂ କୁଲେସୁ ଚାରିତ୍ତଂ ଆପଜ୍ଜତି। ତମେନଂ ଭିକ୍ଖୂ ଏୱମାହଂସୁ – ‘ମାୟସ୍ମା ଅତିୱେଲଂ କୁଲେସୁ ଚାରିତ୍ତଂ ଆପଜ୍ଜୀ’ତି। ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭିକ୍ଖୂହି ୱୁଚ୍ଚମାନୋ ନ ୱିରମତୀ’’ତି।

‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବିଳାରୋ ସନ୍ଧିସମଲସଙ୍କଟୀରେ ଠିତୋ ଅହୋସି ମୁଦୁମୂସିଂ ମଗ୍ଗୟମାନୋ – ‘ୟଦାୟଂ ମୁଦୁମୂସି ଗୋଚରାୟ ପକ୍କମିସ୍ସତି, ତତ୍ଥେୱ ନଂ ଗହେତ୍ୱା ଖାଦିସ୍ସାମୀ’ତି। ଅଥ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୁଦୁମୂସି ଗୋଚରାୟ ପକ୍କାମି। ତମେନଂ ବିଳାରୋ ଗହେତ୍ୱା ସହସା ସଙ୍ଖାଦିତ୍ୱା [ସଙ୍ଖରିତ୍ୱା (ପୀ॰ କ॰), ମଂସଂ ଖାଦିତ୍ୱା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ଅସଂଖାଦିତ୍ୱା (କତ୍ଥଚି)] ଅଜ୍ଝୋହରି। ତସ୍ସ ସୋ ମୁଦୁମୂସି ଅନ୍ତମ୍ପି ଖାଦି, ଅନ୍ତଗୁଣମ୍ପି ଖାଦି। ସୋ ତତୋନିଦାନଂ ମରଣମ୍ପି ନିଗଚ୍ଛି ମରଣମତ୍ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ଗାମଂ ୱା ନିଗମଂ ୱା ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସତି ଅରକ୍ଖିତେନେୱ କାୟେନ ଅରକ୍ଖିତାୟ ୱାଚାୟ ଅରକ୍ଖିତେନ ଚିତ୍ତେନ, ଅନୁପଟ୍ଠିତାୟ ସତିୟା, ଅସଂୱୁତେହି ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି। ସୋ ତତ୍ଥ ପସ୍ସତି ମାତୁଗାମଂ ଦୁନ୍ନିୱତ୍ଥଂ ୱା ଦୁପ୍ପାରୁତଂ ୱା। ତସ୍ସ ମାତୁଗାମଂ ଦିସ୍ୱା ଦୁନ୍ନିୱତ୍ଥଂ ୱା ଦୁପ୍ପାରୁତଂ ୱା ରାଗୋ ଚିତ୍ତଂ ଅନୁଦ୍ଧଂସେତି। ସୋ ରାଗାନୁଦ୍ଧଂସେନ ଚିତ୍ତେନ ମରଣଂ ୱା ନିଗଚ୍ଛତି ମରଣମତ୍ତଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ। ମରଣଞ୍ହେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ୟୋ ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତତି। ମରଣମତ୍ତଞ୍ହେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ ୟଦିଦଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ସଂକିଲିଟ୍ଠଂ ଆପତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜତି। ୟଥାରୂପାୟ ଆପତ୍ତିୟା ୱୁଟ୍ଠାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ରକ୍ଖିତେନେୱ କାୟେନ ରକ୍ଖିତାୟ ୱାଚାୟ ରକ୍ଖିତେନ ଚିତ୍ତେନ, ଉପଟ୍ଠିତାୟ ସତିୟା, ସଂୱୁତେହି ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି ଗାମଂ ୱା ନିଗମଂ ୱା ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସିସ୍ସାମା’ତି। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ଦସମଂ।

୧୧. ସିଙ୍ଗାଲସୁତ୍ତଂ

୨୩୩ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଅସ୍ସୁତ୍ଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରତ୍ତିୟା ପଚ୍ଚୂସସମୟଂ ଜରସିଙ୍ଗାଲସ୍ସ ୱସ୍ସମାନସ୍ସା’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏସୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜରସିଙ୍ଗାଲୋ ଉକ୍କଣ୍ଡକେନ ନାମ ରୋଗଜାତେନ ଫୁଟ୍ଠୋ। ସୋ ୟେନ ୟେନ ଇଚ୍ଛତି ତେନ ତେନ ଗଚ୍ଛତି; ୟତ୍ଥ ୟତ୍ଥ ଇଚ୍ଛତି ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ତିଟ୍ଠତି; ୟତ୍ଥ ୟତ୍ଥ ଇଚ୍ଛତି ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ନିସୀଦତି; ୟତ୍ଥ ୟତ୍ଥ ଇଚ୍ଛତି ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ନିପଜ୍ଜତି; ସୀତକୋପି ନଂ ୱାତୋ ଉପୱାୟତି। ସାଧୁ ଖ୍ୱସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ସକ୍ୟପୁତ୍ତିୟପଟିଞ୍ଞୋ ଏୱରୂପମ୍ପି ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭଂ ପଟିସଂୱେଦିୟେଥ। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଅପ୍ପମତ୍ତା ୱିହରିସ୍ସାମା’ତି। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ଏକାଦସମଂ।

୧୨. ଦୁତିୟସିଙ୍ଗାଲସୁତ୍ତଂ

୨୩୪ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ‘‘ଅସ୍ସୁତ୍ଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରତ୍ତିୟା ପଚ୍ଚୂସସମୟଂ ଜରସିଙ୍ଗାଲସ୍ସ ୱସ୍ସମାନସ୍ସା’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସିୟା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତସ୍ମିଂ ଜରସିଙ୍ଗାଲେ ୟା କାଚି କତଞ୍ଞୁତା କତୱେଦିତା, ନ ତ୍ୱେୱ ଇଧେକଚ୍ଚେ ସକ୍ୟପୁତ୍ତିୟପଟିଞ୍ଞେ ସିୟା ୟା କାଚି କତଞ୍ଞୁତା କତୱେଦିତା। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘କତଞ୍ଞୁନୋ ଭୱିସ୍ସାମ କତୱେଦିନୋ; ନ ଚ ନୋ [ନ ଚ ନୋତି ଇଦଂ ସୀ॰ ପୀ॰ ପୋତ୍ଥକେସୁ ନତ୍ଥି] ଅମ୍ହେସୁ ଅପ୍ପକମ୍ପି କତଂ ନସ୍ସିସ୍ସତୀ’ତି [ମା ନସ୍ସିସ୍ସତୀତି (ସୀ॰ ପୀ॰), ୱିନସ୍ସିସ୍ସତୀତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] । ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ଦ୍ୱାଦସମଂ।

ଓପମ୍ମସଂୟୁତ୍ତଂ ସମତ୍ତଂ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

କୂଟଂ ନଖସିଖଂ କୁଲଂ, ଓକ୍ଖା ସତ୍ତି ଧନୁଗ୍ଗହୋ।

ଆଣି କଲିଙ୍ଗରୋ ନାଗୋ, ବିଳାରୋ ଦ୍ୱେ ସିଙ୍ଗାଲକାତି॥

୧୦. ଭିକ୍ଖୁସଂୟୁତ୍ତଂ

୧. କୋଲିତସୁତ୍ତଂ

୨୩୫ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଆୱୁସୋ ଭିକ୍ଖୱେ’’ତି। ‘‘ଆୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ।

ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଧ ମୟ୍ହଂ, ଆୱୁସୋ, ରହୋଗତସ୍ସ ପଟିସଲ୍ଲୀନସ୍ସ ଏୱଂ ଚେତସୋ ପରିୱିତକ୍କୋ ଉଦପାଦି – ‘ଅରିୟୋ ତୁଣ୍ହୀଭାୱୋ, ଅରିୟୋ ତୁଣ୍ହୀଭାୱୋତି ୱୁଚ୍ଚତି। କତମୋ ନୁ ଖୋ ଅରିୟୋ ତୁଣ୍ହୀଭାୱୋ’ତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ ଆୱୁସୋ, ଏତଦହୋସି – ‘ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅରିୟୋ ତୁଣ୍ହୀଭାୱୋ’ତି। ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିଂ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଆୱୁସୋ, ଇମିନା ୱିହାରେନ ୱିହରତୋ ୱିତକ୍କସହଗତା ସଞ୍ଞା ମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି’’।

‘‘ଅଥ ଖୋ ମଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ଇଦ୍ଧିୟା ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ମା, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଅରିୟଂ ତୁଣ୍ହୀଭାୱଂ ପମାଦୋ, ଅରିୟେ ତୁଣ୍ହୀଭାୱେ ଚିତ୍ତଂ ସଣ୍ଠପେହି, ଅରିୟେ ତୁଣ୍ହୀଭାୱେ ଚିତ୍ତଂ ଏକୋଦିଭାୱଂ କରୋହି, ଅରିୟେ ତୁଣ୍ହୀଭାୱେ ଚିତ୍ତଂ ସମାଦହା’ତି। ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଅପରେନ ସମୟେନ ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମି। ୟଞ୍ହି ତଂ, ଆୱୁସୋ , ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ସତ୍ଥାରା ଅନୁଗ୍ଗହିତୋ ସାୱକୋ ମହାଭିଞ୍ଞତଂ ପତ୍ତୋ’ତି, ମମଂ ତଂ ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ସତ୍ଥାରା ଅନୁଗ୍ଗହିତୋ ସାୱକୋ ମହାଭିଞ୍ଞତଂ ପତ୍ତୋ’’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ଉପତିସ୍ସସୁତ୍ତଂ

୨୩୬ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି। ତତ୍ର ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଆୱୁସୋ ଭିକ୍ଖୱେ’’ତି। ‘‘ଆୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଇଧ ମୟ୍ହଂ, ଆୱୁସୋ, ରହୋଗତସ୍ସ ପଟିସଲ୍ଲୀନସ୍ସ ଏୱଂ ଚେତସୋ ପରିୱିତକ୍କୋ ଉଦପାଦି – ‘ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ ତଂ କିଞ୍ଚି ଲୋକସ୍ମିଂ ୟସ୍ସ ମେ ୱିପରିଣାମଞ୍ଞଥାଭାୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା’ତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଆୱୁସୋ, ଏତଦହୋସି – ‘ନତ୍ଥି ଖୋ ତଂ କିଞ୍ଚି ଲୋକସ୍ମିଂ ୟସ୍ସ ମେ ୱିପରିଣାମଞ୍ଞଥାଭାୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା’’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସତ୍ଥୁପି ଖୋ ତେ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ୱିପରିଣାମଞ୍ଞଥାଭାୱା ନୁପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା’’ତି? ‘‘ସତ୍ଥୁପି ଖୋ ମେ, ଆୱୁସୋ, ୱିପରିଣାମଞ୍ଞଥାଭାୱା ନୁପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା, ଅପି ଚ ମେ ଏୱମସ୍ସ – ‘ମହେସକ୍ଖୋ ୱତ, ଭୋ, ସତ୍ଥା ଅନ୍ତରହିତୋ ମହିଦ୍ଧିକୋ ମହାନୁଭାୱୋ। ସଚେ ହି ଭଗୱା ଚିରଂ ଦୀଘମଦ୍ଧାନଂ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ ତଦସ୍ସ ବହୁଜନହିତାୟ ବହୁଜନସୁଖାୟ ଲୋକାନୁକମ୍ପାୟ ଅତ୍ଥାୟ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଦେୱମନୁସ୍ସାନ’ନ୍ତି। ତଥା ହି ପନାୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅହଙ୍କାରମମଙ୍କାରମାନାନୁସୟା ସୁସମୂହତା। ତସ୍ମା ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ସତ୍ଥୁପି ୱିପରିଣାମଞ୍ଞଥାଭାୱା ନୁପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଘଟସୁତ୍ତଂ

୨୩୭ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ଚ ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ରାଜଗହେ ୱିହରନ୍ତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ ଏକୱିହାରେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ୱିପ୍ପସନ୍ନାନି ଖୋ ତେ, ଆୱୁସୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି; ପରିସୁଦ୍ଧୋ ମୁଖୱଣ୍ଣୋ ପରିୟୋଦାତୋ ସନ୍ତେନ ନୂନାୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଅଜ୍ଜ ୱିହାରେନ ୱିହାସୀ’’ତି। ‘‘ଓଳାରିକେନ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଅଜ୍ଜ ୱିହାରେନ ୱିହାସିଂ। ଅପି ଚ, ମେ ଅହୋସି ଧମ୍ମୀ କଥା’’ତି। ‘‘କେନ ସଦ୍ଧିଂ ପନାୟସ୍ମତୋ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସ୍ସ ଅହୋସି ଧମ୍ମୀ କଥା’’ତି? ‘‘ଭଗୱତା ଖୋ ମେ, ଆୱୁସୋ, ସଦ୍ଧିଂ ଅହୋସି ଧମ୍ମୀ କଥା’’ତି। ‘‘ଦୂରେ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ଏତରହି ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆୟସ୍ମା, ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଇଦ୍ଧିୟା ଉପସଙ୍କମି; ଉଦାହୁ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଇଦ୍ଧିୟା ଉପସଙ୍କମୀ’’ତି? ‘‘ନ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱନ୍ତଂ ଇଦ୍ଧିୟା ଉପସଙ୍କମିଂ; ନପି ମଂ ଭଗୱା ଇଦ୍ଧିୟା ଉପସଙ୍କମି। ଅପି ଚ, ମେ ୟାୱତା ଭଗୱା ଏତ୍ତାୱତା ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁ ୱିସୁଜ୍ଝି ଦିବ୍ବା ଚ ସୋତଧାତୁ। ଭଗୱତୋପି ୟାୱତାହଂ ଏତ୍ତାୱତା ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁ ୱିସୁଜ୍ଝି ଦିବ୍ବା ଚ ସୋତଧାତୂ’’ତି। ‘‘ୟଥାକଥଂ ପନାୟସ୍ମତୋ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସ୍ସ ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ଅହୋସି ଧମ୍ମୀ କଥା’’ତି?

‘‘ଇଧାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋତି, ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ହୋତୀ’ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ମଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘ଇଧ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଭିକ୍ଖୁ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ୱିହରତି – କାମଂ ତଚୋ ଚ ନ୍ହାରୁ ଚ ଅଟ୍ଠୀ ଚ ଅୱସିସ୍ସତୁ, ସରୀରେ ଉପସୁସ୍ସତୁ ମଂସଲୋହିତଂ, ୟଂ ତଂ ପୁରିସଥାମେନ ପୁରିସୱୀରିୟେନ ପୁରିସପରକ୍କମେନ ପତ୍ତବ୍ବଂ ନ ତଂ ଅପାପୁଣିତ୍ୱା ୱୀରିୟସ୍ସ ସଣ୍ଠାନଂ ଭୱିସ୍ସତୀତି। ଏୱଂ ଖୋ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ହୋତୀ’ତି। ଏୱଂ ଖୋ ମେ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ଅହୋସି ଧମ୍ମୀ କଥା’’ତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, ହିମୱତୋ ପବ୍ବତରାଜସ୍ସ ପରିତ୍ତା ପାସାଣସକ୍ଖରା ୟାୱଦେୱ ଉପନିକ୍ଖେପନମତ୍ତାୟ ; ଏୱମେୱ ଖୋ ମୟଂ ଆୟସ୍ମତୋ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସ୍ସ ୟାୱଦେୱ ଉପନିକ୍ଖେପନମତ୍ତାୟ। ଆୟସ୍ମା ହି ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ମହିଦ୍ଧିକୋ ମହାନୁଭାୱୋ ଆକଙ୍ଖମାନୋ କପ୍ପଂ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟା’’ତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଆୱୁସୋ, ମହତିୟା ଲୋଣଘଟାୟ ପରିତ୍ତା ଲୋଣସକ୍ଖରାୟ ୟାୱଦେୱ ଉପନିକ୍ଖେପନମତ୍ତାୟ; ଏୱମେୱ ଖୋ ମୟଂ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ୟାୱଦେୱ ଉପନିକ୍ଖେପନମତ୍ତାୟ। ଆୟସ୍ମା ହି ସାରିପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା ଅନେକପରିୟାୟେନ ଥୋମିତୋ ୱଣ୍ଣିତୋ ପସତ୍ଥୋ –

‘‘ସାରିପୁତ୍ତୋୱ ପଞ୍ଞାୟ, ସୀଲେନ ଉପସମେନ ଚ।

ୟୋପି ପାରଙ୍ଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ, ଏତାୱପରମୋ ସିୟା’’ତି॥

ଇତିହ ତେ ଉଭୋ ମହାନାଗା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞସ୍ସ ସୁଭାସିତଂ ସୁଲପିତଂ ସମନୁମୋଦିଂସୂତି। ତତିୟଂ।

୪. ନୱସୁତ୍ତଂ

୨୩୮ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଅଞ୍ଞତରୋ ନୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ୱିହାରଂ ପୱିସିତ୍ୱା ଅପ୍ପୋସ୍ସୁକ୍କୋ ତୁଣ୍ହୀଭୂତୋ ସଙ୍କସାୟତି, ନ ଭିକ୍ଖୂନଂ ୱେୟ୍ୟାୱଚ୍ଚଂ କରୋତି ଚୀୱରକାରସମୟେ। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ଇଧ , ଭନ୍ତେ, ଅଞ୍ଞତରୋ ନୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ୱିହାରଂ ପୱିସିତ୍ୱା ଅପ୍ପୋସ୍ସୁକ୍କୋ ତୁଣ୍ହୀଭୂତୋ ସଙ୍କସାୟତି, ନ ଭିକ୍ଖୂନଂ ୱେୟ୍ୟାୱଚ୍ଚଂ କରୋତି ଚୀୱରକାରସମୟେ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଅଞ୍ଞତରଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ମମ ୱଚନେନ ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଆମନ୍ତେହି ‘ସତ୍ଥା ତଂ, ଆୱୁସୋ, ଆମନ୍ତେତୀ’’’ତି। ‘‘ଏୱଂ ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱତୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ୟେନ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସତ୍ଥା ତଂ, ଆୱୁସୋ, ଆମନ୍ତେତୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି । ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସଚ୍ଚଂ କିର ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ୱିହାରଂ ପୱିସିତ୍ୱା ଅପ୍ପୋସ୍ସୁକ୍କୋ ତୁଣ୍ହୀଭୂତୋ ସଙ୍କସାୟସି, ନ ଭିକ୍ଖୂନଂ ୱେୟ୍ୟାୱଚ୍ଚଂ କରୋସି ଚୀୱରକାରସମୟେ’’ତି? ‘‘ଅହମ୍ପି ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସକଂ କିଚ୍ଚଂ କରୋମୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଚେତସା ଚେତୋପରିୱିତକ୍କମଞ୍ଞାୟ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ମା ଖୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଉଜ୍ଝାୟିତ୍ଥ। ଏସୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚତୁନ୍ନଂ ଝାନାନଂ ଆଭିଚେତସିକାନଂ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମସୁଖୱିହାରାନଂ ନିକାମଲାଭୀ ଅକିଚ୍ଛଲାଭୀ ଅକସିରଲାଭୀ, ୟସ୍ସ ଚତ୍ଥାୟ କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମଦେୱ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜନ୍ତି, ତଦନୁତ୍ତରଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ସୁଗତୋ ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –

‘‘ନୟିଦଂ ସିଥିଲମାରବ୍ଭ, ନୟିଦଂ ଅପ୍ପେନ ଥାମସା।

ନିବ୍ବାନଂ ଅଧିଗନ୍ତବ୍ବଂ, ସବ୍ବଦୁକ୍ଖପ୍ପମୋଚନଂ॥

‘‘ଅୟଞ୍ଚ ଦହରୋ ଭିକ୍ଖୁ, ଅୟମୁତ୍ତମପୁରିସୋ।

ଧାରେତି ଅନ୍ତିମଂ ଦେହଂ, ଜେତ୍ୱା ମାରଂ ସୱାହିନି’’ନ୍ତି॥ ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ସୁଜାତସୁତ୍ତଂ

୨୩୯ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସୁଜାତୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସୁଜାତଂ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଉଭୟେନେୱାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁଲପୁତ୍ତୋ ସୋଭତି – ୟଞ୍ଚ ଅଭିରୂପୋ ଦସ୍ସନୀୟୋ ପାସାଦିକୋ ପରମାୟ ୱଣ୍ଣପୋକ୍ଖରତାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ, ୟସ୍ସ ଚତ୍ଥାୟ କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମଦେୱ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜ୍ଜନ୍ତି ତଦନୁତ୍ତରଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତୀ’’ତି। ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା –

‘‘ସୋଭତି ୱତାୟଂ ଭିକ୍ଖୁ, ଉଜୁଭୂତେନ ଚେତସା।

ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତୋ ୱିସଂୟୁତ୍ତୋ, ଅନୁପାଦାୟ ନିବ୍ବୁତୋ।

ଧାରେତି ଅନ୍ତିମଂ ଦେହଂ, ଜେତ୍ୱା ମାରଂ ସୱାହିନି’’ନ୍ତି॥ ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଲକୁଣ୍ଡକଭଦ୍ଦିୟସୁତ୍ତଂ

୨୪୦ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଲକୁଣ୍ଡକଭଦ୍ଦିୟୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଲକୁଣ୍ଡକଭଦ୍ଦିୟଂ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ପସ୍ସଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣଂ ଦୁଦ୍ଦସିକଂ ଓକୋଟିମକଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ପରିଭୂତରୂପ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏସୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ମହିଦ୍ଧିକୋ ମହାନୁଭାୱୋ, ନ ଚ ସା ସମାପତ୍ତି ସୁଲଭରୂପା ୟା ତେନ ଭିକ୍ଖୁନା ଅସମାପନ୍ନପୁବ୍ବା। ୟସ୍ସ ଚତ୍ଥାୟ କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମଦେୱ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜନ୍ତି, ତଦନୁତ୍ତରଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତୀ’’ତି। ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା –

‘‘ହଂସା କୋଞ୍ଚା ମୟୂରା ଚ, ହତ୍ଥୟୋ ପସଦା ମିଗା।

ସବ୍ବେ ସୀହସ୍ସ ଭାୟନ୍ତି, ନତ୍ଥି କାୟସ୍ମିଂ ତୁଲ୍ୟତା॥

‘‘ଏୱମେୱ ମନୁସ୍ସେସୁ, ଦହରୋ ଚେପି ପଞ୍ଞୱା।

ସୋ ହି ତତ୍ଥ ମହା ହୋତି, ନେୱ ବାଲୋ ସରୀରୱା’’ତି॥ ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ୱିସାଖସୁତ୍ତଂ

୨୪୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ୱେସାଲିୟଂ ୱିହରତି ମହାୱନେ କୂଟାଗାରସାଲାୟଂ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ୱିସାଖୋ ପଞ୍ଚାଲପୁତ୍ତୋ ଉପଟ୍ଠାନସାଲାୟଂ ଭିକ୍ଖୂ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେତି ସମାଦପେତି ସମୁତ୍ତେଜେତି ସମ୍ପହଂସେତି, ପୋରିୟା ୱାଚାୟ ୱିସ୍ସଟ୍ଠାୟ ଅନେଲଗଲାୟ ଅତ୍ଥସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାପନିୟା ପରିୟାପନ୍ନାୟ ଅନିସ୍ସିତାୟ।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନ ଉପଟ୍ଠାନସାଲା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ନିସଜ୍ଜ ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପଟ୍ଠାନସାଲାୟଂ ଭିକ୍ଖୂ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେତି ସମାଦପେତି ସମୁତ୍ତେଜେତି ସମ୍ପହଂସେତି ପୋରିୟା ୱାଚାୟ ୱିସ୍ସଟ୍ଠାୟ ଅନେଲଗଲାୟ ଅତ୍ଥସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାପନିୟା ପରିୟାପନ୍ନାୟ ଅନିସ୍ସିତାୟା’’ତି? ‘‘ଆୟସ୍ମା, ଭନ୍ତେ, ୱିସାଖୋ ପଞ୍ଚାଲପୁତ୍ତୋ ଉପଟ୍ଠାନସାଲାୟଂ ଭିକ୍ଖୂ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେତି ସମାଦପେତି ସମୁତ୍ତେଜେତି ସମ୍ପହଂସେତି, ପୋରିୟା ୱାଚାୟ ୱିସ୍ସଟ୍ଠାୟ ଅନେଲଗଲାୟ ଅତ୍ଥସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାପନିୟା ପରିୟାପନ୍ନାୟ ଅନିସ୍ସିତାୟା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ୱିସାଖଂ ପଞ୍ଚାଲପୁତ୍ତଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ୱିସାଖ, ସାଧୁ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ୱିସାଖ, ଭିକ୍ଖୂ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେସି…ପେ॰… ଅତ୍ଥସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାପନିୟା ପରିୟାପନ୍ନାୟ ଅନିସ୍ସିତାୟା’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ସୁଗତୋ ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –

‘‘ନାଭାସମାନଂ ଜାନନ୍ତି, ମିସ୍ସଂ ବାଲେହି ପଣ୍ଡିତଂ।

ଭାସମାନଞ୍ଚ ଜାନନ୍ତି, ଦେସେନ୍ତଂ ଅମତଂ ପଦଂ॥

‘‘ଭାସୟେ ଜୋତୟେ ଧମ୍ମଂ, ପଗ୍ଗଣ୍ହେ ଇସିନଂ ଧଜଂ।

ସୁଭାସିତଧଜା ଇସୟୋ, ଧମ୍ମୋ ହି ଇସିନଂ ଧଜୋ’’ତି॥ ସତ୍ତମଂ।

୮. ନନ୍ଦସୁତ୍ତଂ

୨୪୨ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ନନ୍ଦୋ ଭଗୱତୋ ମାତୁଚ୍ଛାପୁତ୍ତୋ ଆକୋଟିତପଚ୍ଚାକୋଟିତାନି ଚୀୱରାନି ପାରୁପିତ୍ୱା ଅକ୍ଖୀନି ଅଞ୍ଜେତ୍ୱା ଅଚ୍ଛଂ ପତ୍ତଂ ଗହେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନନ୍ଦଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ନ ଖୋ ତେ ତଂ, ନନ୍ଦ, ପତିରୂପଂ କୁଲପୁତ୍ତସ୍ସ ସଦ୍ଧା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତସ୍ସ, ୟଂ ତ୍ୱଂ ଆକୋଟିତପଚ୍ଚାକୋଟିତାନି ଚୀୱରାନି ପାରୁପେୟ୍ୟାସି, ଅକ୍ଖୀନି ଚ ଅଞ୍ଜେୟ୍ୟାସି, ଅଚ୍ଛଞ୍ଚ ପତ୍ତଂ ଧାରେୟ୍ୟାସି। ଏତଂ ଖୋ ତେ, ନନ୍ଦ, ପତିରୂପଂ କୁଲପୁତ୍ତସ୍ସ ସଦ୍ଧା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତସ୍ସ, ୟଂ ତ୍ୱଂ ଆରଞ୍ଞିକୋ ଚ ଅସ୍ସସି, ପିଣ୍ଡପାତିକୋ ଚ ପଂସୁକୁଲିକୋ ଚ କାମେସୁ ଚ ଅନପେକ୍ଖୋ ୱିହରେୟ୍ୟାସୀ’’ତି। ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା –

‘‘କଦାହଂ ନନ୍ଦଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟଂ, ଆରଞ୍ଞଂ ପଂସୁକୂଲିକଂ।

ଅଞ୍ଞାତୁଞ୍ଛେନ ୟାପେନ୍ତଂ, କାମେସୁ ଅନପେକ୍ଖିନ’’ନ୍ତି॥

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ନନ୍ଦୋ ଅପରେନ ସମୟେନ ଆରଞ୍ଞିକୋ ଚ ପିଣ୍ଡପାତିକୋ ଚ ପଂସୁକୂଲିକୋ ଚ କାମେସୁ ଚ ଅନପେକ୍ଖୋ ୱିହାସୀତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ତିସ୍ସସୁତ୍ତଂ

୨୪୩ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ତିସ୍ସୋ ଭଗୱତୋ ପିତୁଚ୍ଛାପୁତ୍ତୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି ଦୁକ୍ଖୀ ଦୁମ୍ମନୋ ଅସ୍ସୂନି ପୱତ୍ତୟମାନୋ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ତିସ୍ସଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ତିସ୍ସ, ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଦୁକ୍ଖୀ ଦୁମ୍ମନୋ ଅସ୍ସୂନି ପୱତ୍ତୟମାନୋ’’ତି? ‘‘ତଥା ହି ପନ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୂ ସମନ୍ତା ୱାଚାସନ୍ନିତୋଦକେନ [ୱାଚାୟ ସନ୍ନିତୋଦକେନ (କ॰)] ସଞ୍ଜମ୍ଭରିମକଂସୂ’’ତି [ସଞ୍ଜବ୍ଭରିମକଂସୂତି (?)] । ‘‘ତଥାହି ପନ ତ୍ୱଂ, ତିସ୍ସ, ୱତ୍ତା ନୋ ଚ ୱଚନକ୍ଖମୋ; ନ ଖୋ ତେ ତଂ, ତିସ୍ସ, ପତିରୂପଂ କୁଲପୁତ୍ତସ୍ସ ସଦ୍ଧା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତସ୍ସ, ୟଂ ତ୍ୱଂ ୱତ୍ତା ନୋ ଚ ୱଚନକ୍ଖମୋ। ଏତଂ ଖୋ ତେ, ତିସ୍ସ, ପତିରୂପଂ କୁଲପୁତ୍ତସ୍ସ ସଦ୍ଧା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତସ୍ସ – ‘ୟଂ ତ୍ୱଂ ୱତ୍ତା ଚ ଅସ୍ସ ୱଚନକ୍ଖମୋ ଚା’’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ସୁଗତୋ ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –

‘‘କିଂ ନୁ କୁଜ୍ଝସି ମା କୁଜ୍ଝି, ଅକ୍କୋଧୋ ତିସ୍ସ ତେ ୱରଂ।

କୋଧମାନମକ୍ଖୱିନୟତ୍ଥଞ୍ହି, ତିସ୍ସ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’’ତି॥ ନୱମଂ।

୧୦. ଥେରନାମକସୁତ୍ତଂ

୨୪୪ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଥେରନାମକୋ ଏକୱିହାରୀ ଚେୱ ହୋତି ଏକୱିହାରସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ। ସୋ ଏକୋ ଗାମଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସତି ଏକୋ ପଟିକ୍କମତି ଏକୋ ରହୋ ନିସୀଦତି ଏକୋ ଚଙ୍କମଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଥେରନାମକୋ ଏକୱିହାରୀ ଏକୱିହାରସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଅଞ୍ଞତରଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ମମ ୱଚନେନ ଥେରଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଆମନ୍ତେହି – ‘ସତ୍ଥା ତଂ, ଆୱୁସୋ ଥେର, ଆମନ୍ତେତୀ’’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱତୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ୟେନାୟସ୍ମା ଥେରୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଥେରଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସତ୍ଥା ତଂ, ଆୱୁସୋ ଥେର, ଆମନ୍ତେତୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଥେରୋ ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଥେରଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସଚ୍ଚଂ କିର ତ୍ୱଂ, ଥେର, ଏକୱିହାରୀ ଏକୱିହାରସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଥା କଥଂ ପନ ତ୍ୱଂ, ଥେର, ଏକୱିହାରୀ ଏକୱିହାରସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ’’ତି? ‘‘ଇଧାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏକୋ ଗାମଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସାମି ଏକୋ ପଟିକ୍କମାମି ଏକୋ ରହୋ ନିସୀଦାମି ଏକୋ ଚଙ୍କମଂ ଅଧିଟ୍ଠାମି। ଏୱଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏକୱିହାରୀ ଏକୱିହାରସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ’’ତି।

‘‘ଅତ୍ଥେସୋ, ଥେର, ଏକୱିହାରୋ ନେସୋ ନତ୍ଥୀତି ୱଦାମି। ଅପି ଚ, ଥେର, ୟଥା ଏକୱିହାରୋ ୱିତ୍ଥାରେନ ପରିପୁଣ୍ଣୋ ହୋତି ତଂ ସୁଣାହି, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋହି; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ…ପେ॰…। ‘‘କଥଞ୍ଚ , ଥେର, ଏକୱିହାରୋ ୱିତ୍ଥାରେନ ପରିପୁଣ୍ଣୋ ହୋତି। ଇଧ, ଥେର, ୟଂ ଅତୀତଂ ତଂ ପହୀନଂ, ୟଂ ଅନାଗତଂ ତଂ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠଂ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଚ ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭେସୁ ଛନ୍ଦରାଗୋ ସୁପ୍ପଟିୱିନୀତୋ। ଏୱଂ ଖୋ, ଥେର, ଏକୱିହାରୋ ୱିତ୍ଥାରେନ ପରିପୁଣ୍ଣୋ ହୋତୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ସୁଗତୋ ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –

‘‘ସବ୍ବାଭିଭୁଂ ସବ୍ବୱିଦୁଂ ସୁମେଧଂ,

ସବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅନୂପଲିତ୍ତଂ।

ସବ୍ବଞ୍ଜହଂ ତଣ୍ହାକ୍ଖୟେ ୱିମୁତ୍ତଂ,

ତମହଂ ନରଂ ଏକୱିହାରୀତି ବ୍ରୂମୀ’’ତି॥ ଦସମଂ।

୧୧. ମହାକପ୍ପିନସୁତ୍ତଂ

୨୪୫ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକପ୍ପିନୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକପ୍ପିନଂ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ପସ୍ସଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ ଓଦାତକଂ ତନୁକଂ ତୁଙ୍ଗନାସିକ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏସୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ମହିଦ୍ଧିକୋ ମହାନୁଭାୱୋ। ନ ଚ ସା ସମାପତ୍ତି ସୁଲଭରୂପା ୟା ତେନ ଭିକ୍ଖୁନା ଅସମାପନ୍ନପୁବ୍ବା। ୟସ୍ସ ଚତ୍ଥାୟ କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମଦେୱ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜନ୍ତି ତଦନୁତ୍ତରଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ସୁଗତୋ ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –

‘‘ଖତ୍ତିୟୋ ସେଟ୍ଠୋ ଜନେତସ୍ମିଂ, ୟେ ଗୋତ୍ତପଟିସାରିନୋ।

ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନୋ, ସୋ ସେଟ୍ଠୋ ଦେୱମାନୁସେ॥

‘‘ଦିୱା ତପତି ଆଦିଚ୍ଚୋ, ରତ୍ତିମାଭାତି ଚନ୍ଦିମା।

ସନ୍ନଦ୍ଧୋ ଖତ୍ତିୟୋ ତପତି, ଝାୟୀ ତପତି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ।

ଅଥ ସବ୍ବମହୋରତ୍ତିଂ [ଅଥ ସବ୍ବମହୋରତ୍ତଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ବୁଦ୍ଧୋ ତପତି ତେଜସା’’ତି॥ ଏକାଦସମଂ।

୧୨. ସହାୟକସୁତ୍ତଂ

୨୪୬ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି। ଅଥ ଖୋ ଦ୍ୱେ ଭିକ୍ଖୂ ସହାୟକା ଆୟସ୍ମତୋ ମହାକପ୍ପିନସ୍ସ ସଦ୍ଧିୱିହାରିନୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଭଗୱା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତେ। ଦିସ୍ୱାନ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ପସ୍ସଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତେ ଭିକ୍ଖୂ ସହାୟକେ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତେ କପ୍ପିନସ୍ସ ସଦ୍ଧିୱିହାରିନୋ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏତେ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ମହିଦ୍ଧିକା ମହାନୁଭାୱା। ନ ଚ ସା ସମାପତ୍ତି ସୁଲଭରୂପା, ୟା ତେହି ଭିକ୍ଖୂହି ଅସମାପନ୍ନପୁବ୍ବା। ୟସ୍ସ ଚତ୍ଥାୟ କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମଦେୱ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜନ୍ତି ତଦନୁତ୍ତରଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ସୁଗତୋ ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –

‘‘ସହାୟା ୱତିମେ ଭିକ୍ଖୂ, ଚିରରତ୍ତଂ ସମେତିକା।

ସମେତି ନେସଂ ସଦ୍ଧମ୍ମୋ, ଧମ୍ମେ ବୁଦ୍ଧପ୍ପୱେଦିତେ॥

‘‘ସୁୱିନୀତା କପ୍ପିନେନ, ଧମ୍ମେ ଅରିୟପ୍ପୱେଦିତେ।

ଧାରେନ୍ତି ଅନ୍ତିମଂ ଦେହଂ, ଜେତ୍ୱା ମାରଂ ସୱାହିନି’’ନ୍ତି॥ ଦ୍ୱାଦସମଂ।

ଭିକ୍ଖୁସଂୟୁତ୍ତଂ ସମତ୍ତଂ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

କୋଲିତୋ ଉପତିସ୍ସୋ ଚ, ଘଟୋ ଚାପି ପୱୁଚ୍ଚତି।

ନୱୋ ସୁଜାତୋ ଭଦ୍ଦି ଚ, ୱିସାଖୋ ନନ୍ଦୋ ତିସ୍ସୋ ଚ।

ଥେରନାମୋ ଚ କପ୍ପିନୋ, ସହାୟେନ ଚ ଦ୍ୱାଦସାତି॥

ନିଦାନୱଗ୍ଗୋ ଦୁତିୟୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ନିଦାନାଭିସମୟଧାତୁ, ଅନମତଗ୍ଗେନ କସ୍ସପଂ।

ସକ୍କାରରାହୁଲଲକ୍ଖଣୋ, ଓପମ୍ମ-ଭିକ୍ଖୁନା ୱଗ୍ଗୋ॥

ଦୁତିୟୋ ତେନ ପୱୁଚ୍ଚତୀତି।

ନିଦାନୱଗ୍ଗସଂୟୁତ୍ତପାଳି ନିଟ୍ଠିତା।