ସଗାଥାୱଗ୍ଗୋ
॥ ନମୋ ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ॥
ସଂୟୁତ୍ତନିକାୟୋ
ସଗାଥାୱଗ୍ଗୋ ପାଳି
୧. ଦେୱତାସଂୟୁତ୍ତଂ
୧. ନଳୱଗ୍ଗୋ
୧. ଓଘତରଣସୁତ୍ତଂ
୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରା ଦେୱତା ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣା କେୱଲକପ୍ପଂ ଜେତୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ସା ଦେୱତା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘‘କଥଂ ନୁ ତ୍ୱଂ, ମାରିସ, ଓଘମତରୀ’ତି? ‘ଅପ୍ପତିଟ୍ଠଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଅନାୟୂହଂ ଓଘମତରି’ନ୍ତି। ‘ୟଥା କଥଂ ପନ ତ୍ୱଂ, ମାରିସ, ଅପ୍ପତିଟ୍ଠଂ ଅନାୟୂହଂ ଓଘମତରୀ’ତି? ‘ୟଦାଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ସନ୍ତିଟ୍ଠାମି ତଦାସ୍ସୁ ସଂସୀଦାମି ; ୟଦାଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଆୟୂହାମି ତଦାସ୍ସୁ ନିବ୍ବୁୟ୍ହାମି [ନିୱୁୟ୍ହାମି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] । ଏୱଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଅପ୍ପତିଟ୍ଠଂ ଅନାୟୂହଂ ଓଘମତରି’’’ନ୍ତି।
‘‘ଚିରସ୍ସଂ ୱତ ପସ୍ସାମି, ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ପରିନିବ୍ବୁତଂ।
ଅପ୍ପତିଟ୍ଠଂ ଅନାୟୂହଂ, ତିଣ୍ଣଂ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକ’’ନ୍ତି॥ –
ଇଦମୱୋଚ ସା ଦେୱତା। ସମନୁଞ୍ଞୋ ସତ୍ଥା ଅହୋସି। ଅଥ ଖୋ ସା ଦେୱତା – ‘‘ସମନୁଞ୍ଞୋ ମେ ସତ୍ଥା’’ତି ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
୨. ନିମୋକ୍ଖସୁତ୍ତଂ
୨ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରା ଦେୱତା ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣା କେୱଲକପ୍ପଂ ଜେତୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ସା ଦେୱତା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –
‘‘ଜାନାସି ନୋ ତ୍ୱଂ, ମାରିସ, ସତ୍ତାନଂ ନିମୋକ୍ଖଂ ପମୋକ୍ଖଂ ୱିୱେକ’’ନ୍ତି?
‘‘ଜାନାମି ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ସତ୍ତାନଂ ନିମୋକ୍ଖଂ ପମୋକ୍ଖଂ ୱିୱେକ’’ନ୍ତି।
‘‘ୟଥା କଥଂ ପନ ତ୍ୱଂ, ମାରିସ, ଜାନାସି ସତ୍ତାନଂ ନିମୋକ୍ଖଂ ପମୋକ୍ଖଂ ୱିୱେକ’’ନ୍ତି?
‘‘ନନ୍ଦୀଭୱପରିକ୍ଖୟା [ନନ୍ଦିଭୱପରିକ୍ଖୟା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ସଞ୍ଞାୱିଞ୍ଞାଣସଙ୍ଖୟା, ୱେଦନାନଂ ନିରୋଧା ଉପସମା – ଏୱଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଜାନାମି ସତ୍ତାନଂ ନିମୋକ୍ଖଂ ପମୋକ୍ଖଂ ୱିୱେକ’’ନ୍ତି।
୩. ଉପନୀୟସୁତ୍ତଂ
୩ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ସା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ଉପନୀୟତି ଜୀୱିତମପ୍ପମାୟୁ,
ଜରୂପନୀତସ୍ସ ନ ସନ୍ତି ତାଣା।
ଏତଂ ଭୟଂ ମରଣେ ପେକ୍ଖମାନୋ,
ପୁଞ୍ଞାନି କୟିରାଥ ସୁଖାୱହାନୀ’’ତି॥
‘‘ଉପନୀୟତି ଜୀୱିତମପ୍ପମାୟୁ,
ଜରୂପନୀତସ୍ସ ନ ସନ୍ତି ତାଣା।
ଏତଂ ଭୟଂ ମରଣେ ପେକ୍ଖମାନୋ,
ଲୋକାମିସଂ ପଜହେ ସନ୍ତିପେକ୍ଖୋ’’ତି॥
୪. ଅଚ୍ଚେନ୍ତିସୁତ୍ତଂ
୪ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ସା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ଅଚ୍ଚେନ୍ତି କାଲା ତରୟନ୍ତି ରତ୍ତିୟୋ,
ୱୟୋଗୁଣା ଅନୁପୁବ୍ବଂ ଜହନ୍ତି।
ଏତଂ ଭୟଂ ମରଣେ ପେକ୍ଖମାନୋ,
ପୁଞ୍ଞାନି କୟିରାଥ ସୁଖାୱହାନୀ’’ତି॥
‘‘ଅଚ୍ଚେନ୍ତି କାଲା ତରୟନ୍ତି ରତ୍ତିୟୋ,
ୱୟୋଗୁଣା ଅନୁପୁବ୍ବଂ ଜହନ୍ତି।
ଏତଂ ଭୟଂ ମରଣେ ପେକ୍ଖମାନୋ,
ଲୋକାମିସଂ ପଜହେ ସନ୍ତିପେକ୍ଖୋ’’ତି॥
୫. କତିଛିନ୍ଦସୁତ୍ତଂ
୫ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ସା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘କତି ଛିନ୍ଦେ କତି ଜହେ, କତି ଚୁତ୍ତରି ଭାୱୟେ।
କତି ସଙ୍ଗାତିଗୋ ଭିକ୍ଖୁ, ଓଘତିଣ୍ଣୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି॥
‘‘ପଞ୍ଚ ଛିନ୍ଦେ ପଞ୍ଚ ଜହେ, ପଞ୍ଚ ଚୁତ୍ତରି ଭାୱୟେ।
ପଞ୍ଚ ସଙ୍ଗାତିଗୋ ଭିକ୍ଖୁ, ଓଘତିଣ୍ଣୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି॥
୬. ଜାଗରସୁତ୍ତଂ
୬ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ସା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘କତି ଜାଗରତଂ ସୁତ୍ତା, କତି ସୁତ୍ତେସୁ ଜାଗରା।
କତିଭି [କତୀହି (ସୀ॰)] ରଜମାଦେତି, କତିଭି [କତୀହି (ସୀ॰)] ପରିସୁଜ୍ଝତୀ’’ତି॥
‘‘ପଞ୍ଚ ଜାଗରତଂ ସୁତ୍ତା, ପଞ୍ଚ ସୁତ୍ତେସୁ ଜାଗରା।
ପଞ୍ଚଭି [ପଞ୍ଚହି (ସୀ॰)] ରଜମାଦେତି, ପଞ୍ଚଭି [ପଞ୍ଚହି (ସୀ॰)] ପରିସୁଜ୍ଝତୀ’’ତି॥
୭. ଅପ୍ପଟିୱିଦିତସୁତ୍ତଂ
୭ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ସା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ୟେସଂ ଧମ୍ମା ଅପ୍ପଟିୱିଦିତା, ପରୱାଦେସୁ ନୀୟରେ [ନିୟ୍ୟରେ (କ॰)] ।
ସୁତ୍ତା ତେ ନପ୍ପବୁଜ୍ଝନ୍ତି, କାଲୋ ତେସଂ ପବୁଜ୍ଝିତୁ’’ନ୍ତି॥
‘‘ୟେସଂ ଧମ୍ମା ସୁପ୍ପଟିୱିଦିତା, ପରୱାଦେସୁ ନ ନୀୟରେ।
ତେ ସମ୍ବୁଦ୍ଧା ସମ୍ମଦଞ୍ଞା, ଚରନ୍ତି ୱିସମେ ସମ’’ନ୍ତି॥
୮. ସୁସମ୍ମୁଟ୍ଠସୁତ୍ତଂ
୮ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ସା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ୟେସଂ ଧମ୍ମା ସୁସମ୍ମୁଟ୍ଠା, ପରୱାଦେସୁ ନୀୟରେ।
ସୁତ୍ତା ତେ ନପ୍ପବୁଜ୍ଝନ୍ତି, କାଲୋ ତେସଂ ପବୁଜ୍ଝିତୁ’’ନ୍ତି॥
‘‘ୟେସଂ ଧମ୍ମା ଅସମ୍ମୁଟ୍ଠା, ପରୱାଦେସୁ ନ ନୀୟରେ।
ତେ ସମ୍ବୁଦ୍ଧା ସମ୍ମଦଞ୍ଞା, ଚରନ୍ତି ୱିସମେ ସମ’’ନ୍ତି॥
୯. ମାନକାମସୁତ୍ତଂ
୯ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ସା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ନ ମାନକାମସ୍ସ ଦମୋ ଇଧତ୍ଥି,
ନ ମୋନମତ୍ଥି ଅସମାହିତସ୍ସ।
ଏକୋ ଅରଞ୍ଞେ ୱିହରଂ ପମତ୍ତୋ,
ନ ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟସ୍ସ ତରେୟ୍ୟ ପାର’’ନ୍ତି॥
‘‘ମାନଂ ପହାୟ ସୁସମାହିତତ୍ତୋ,
ସୁଚେତସୋ ସବ୍ବଧି ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ।
ଏକୋ ଅରଞ୍ଞେ ୱିହରଂ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ,
ସ ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟସ୍ସ ତରେୟ୍ୟ ପାର’’ନ୍ତି॥
୧୦. ଅରଞ୍ଞସୁତ୍ତଂ
୧୦ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ସା ଦେୱତା ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ଅରଞ୍ଞେ ୱିହରନ୍ତାନଂ, ସନ୍ତାନଂ ବ୍ରହ୍ମଚାରିନଂ।
ଏକଭତ୍ତଂ ଭୁଞ୍ଜମାନାନଂ, କେନ ୱଣ୍ଣୋ ପସୀଦତୀ’’ତି॥
‘‘ଅତୀତଂ ନାନୁସୋଚନ୍ତି, ନପ୍ପଜପ୍ପନ୍ତି ନାଗତଂ।
ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେନ ୟାପେନ୍ତି, ତେନ ୱଣ୍ଣୋ ପସୀଦତି’’॥
‘‘ଅନାଗତପ୍ପଜପ୍ପାୟ, ଅତୀତସ୍ସାନୁସୋଚନା।
ଏତେନ ବାଲା ସୁସ୍ସନ୍ତି, ନଳୋୱ ହରିତୋ ଲୁତୋ’’ତି॥
ନଳୱଗ୍ଗୋ ପଠମୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ଓଘଂ ନିମୋକ୍ଖଂ ଉପନେୟ୍ୟଂ, ଅଚ୍ଚେନ୍ତି କତିଛିନ୍ଦି ଚ।
ଜାଗରଂ ଅପ୍ପଟିୱିଦିତା, ସୁସମ୍ମୁଟ୍ଠା ମାନକାମିନା।
ଅରଞ୍ଞେ ଦସମୋ ୱୁତ୍ତୋ, ୱଗ୍ଗୋ ତେନ ପୱୁଚ୍ଚତି॥
୨. ନନ୍ଦନୱଗ୍ଗୋ
୧. ନନ୍ଦନସୁତ୍ତଂ
୧୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –
‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତରା ତାୱତିଂସକାୟିକା ଦେୱତା ନନ୍ଦନେ ୱନେ ଅଚ୍ଛରାସଙ୍ଘପରିୱୁତା ଦିବ୍ବେହି ପଞ୍ଚହି କାମଗୁଣେହି ସମପ୍ପିତା ସମଙ୍ଗୀଭୂତା ପରିଚାରିୟମାନା [ପରିଚାରିୟମାନା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ତାୟଂ ୱେଲାୟଂ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ନ ତେ ସୁଖଂ ପଜାନନ୍ତି, ୟେ ନ ପସ୍ସନ୍ତି ନନ୍ଦନଂ।
ଆୱାସଂ ନରଦେୱାନଂ, ତିଦସାନଂ ୟସସ୍ସିନ’’ନ୍ତି॥
‘‘ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତରା ଦେୱତା ତଂ ଦେୱତଂ ଗାଥାୟ ପଚ୍ଚଭାସି –
‘‘ନ ତ୍ୱଂ ବାଲେ ପଜାନାସି, ୟଥା ଅରହତଂ ୱଚୋ।
ଅନିଚ୍ଚା ସବ୍ବସଙ୍ଖାରା [ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ଉପ୍ପାଦୱୟଧମ୍ମିନୋ।
ଉପ୍ପଜ୍ଜିତ୍ୱା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି, ତେସଂ ୱୂପସମୋ ସୁଖୋ’’ତି॥
୨. ନନ୍ଦତିସୁତ୍ତଂ
୧୨ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ସା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ନନ୍ଦତି ପୁତ୍ତେହି ପୁତ୍ତିମା,
ଗୋମା [ଗୋମିକୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଗୋହି ତଥେୱ ନନ୍ଦତି।
ନ ହି ସୋ ନନ୍ଦତି ୟୋ ନିରୂପଧୀ’’ତି॥
‘‘ସୋଚତି ପୁତ୍ତେହି ପୁତ୍ତିମା,
ଗୋମା ଗୋହି ତଥେୱ ସୋଚତି।
ଉପଧୀହି ନରସ୍ସ ସୋଚନା,
ନ ହି ସୋ ସୋଚତି ୟୋ ନିରୂପଧୀ’’ତି॥
୩. ନତ୍ଥିପୁତ୍ତସମସୁତ୍ତଂ
୧୩ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ସା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ନତ୍ଥି ପୁତ୍ତସମଂ ପେମଂ, ନତ୍ଥି ଗୋସମିତଂ ଧନଂ।
ନତ୍ଥି ସୂରିୟସମା [ସୁରିୟସମା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଆଭା, ସମୁଦ୍ଦପରମା ସରା’’ତି॥
‘‘ନତ୍ଥି ଅତ୍ତସମଂ ପେମଂ, ନତ୍ଥି ଧଞ୍ଞସମଂ ଧନଂ।
ନତ୍ଥି ପଞ୍ଞାସମା ଆଭା, ୱୁଟ୍ଠି ୱେ ପରମା ସରା’’ତି॥
୪. ଖତ୍ତିୟସୁତ୍ତଂ
୧୪ . ‘‘ଖତ୍ତିୟୋ ଦ୍ୱିପଦଂ ସେଟ୍ଠୋ, ବଲୀବଦ୍ଦୋ [ବଲିୱଦ୍ଦୋ (ସୀ॰ ପୀ॰), ବଲିବଦ୍ଦୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ଚତୁପ୍ପଦଂ।
କୋମାରୀ ସେଟ୍ଠା ଭରିୟାନଂ, ୟୋ ଚ ପୁତ୍ତାନ ପୁବ୍ବଜୋ’’ତି॥
‘‘ସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଦ୍ୱିପଦଂ ସେଟ୍ଠୋ, ଆଜାନୀୟୋ ଚତୁପ୍ପଦଂ।
ସୁସ୍ସୂସା ସେଟ୍ଠା ଭରିୟାନଂ, ୟୋ ଚ ପୁତ୍ତାନମସ୍ସୱୋ’’ତି॥
୫. ସଣମାନସୁତ୍ତଂ
୧୫ . ‘‘ଠିତେ ମଜ୍ଝନ୍ହିକେ [ମଜ୍ଝନ୍ତିକେ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] କାଲେ, ସନ୍ନିସୀୱେସୁ ପକ୍ଖିସୁ।
ସଣତେୱ ବ୍ରହାରଞ୍ଞଂ [ମହାରଞ୍ଞଂ (କ॰ ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] , ତଂ ଭୟଂ ପଟିଭାତି ମ’’ନ୍ତି॥
‘‘ଠିତେ ମଜ୍ଝନ୍ହିକେ କାଲେ, ସନ୍ନିସୀୱେସୁ ପକ୍ଖିସୁ।
ସଣତେୱ ବ୍ରହାରଞ୍ଞଂ, ସା ରତି ପଟିଭାତି ମ’’ନ୍ତି॥
୬. ନିଦ୍ଦାତନ୍ଦୀସୁତ୍ତଂ
୧୬ . ‘‘ନିଦ୍ଦା ତନ୍ଦୀ ୱିଜମ୍ଭିତା [ତନ୍ଦି ୱିଜମ୍ଭିକା (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ଅରତୀ ଭତ୍ତସମ୍ମଦୋ।
ଏତେନ ନପ୍ପକାସତି, ଅରିୟମଗ୍ଗୋ ଇଧ ପାଣିନ’’ନ୍ତି॥
‘‘ନିଦ୍ଦଂ ତନ୍ଦିଂ ୱିଜମ୍ଭିତଂ, ଅରତିଂ ଭତ୍ତସମ୍ମଦଂ।
ୱୀରିୟେନ [ୱିରିୟେନ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ନଂ ପଣାମେତ୍ୱା, ଅରିୟମଗ୍ଗୋ ୱିସୁଜ୍ଝତୀ’’ତି॥
୭. ଦୁକ୍କରସୁତ୍ତଂ
୧୭ . ‘‘ଦୁକ୍କରଂ ଦୁତ୍ତିତିକ୍ଖଞ୍ଚ, ଅବ୍ୟତ୍ତେନ ଚ ସାମଞ୍ଞଂ।
ବହୂହି ତତ୍ଥ ସମ୍ବାଧା, ୟତ୍ଥ ବାଲୋ ୱିସୀଦତୀ’’ତି॥
‘‘କତିହଂ ଚରେୟ୍ୟ ସାମଞ୍ଞଂ, ଚିତ୍ତଂ ଚେ ନ ନିୱାରୟେ।
ପଦେ ପଦେ ୱିସୀଦେୟ୍ୟ, ସଙ୍କପ୍ପାନଂ ୱସାନୁଗୋ’’ତି॥
‘‘କୁମ୍ମୋୱ ଅଙ୍ଗାନି ସକେ କପାଲେ,
ସମୋଦହଂ ଭିକ୍ଖୁ ମନୋୱିତକ୍କେ।
ଅନିସ୍ସିତୋ ଅଞ୍ଞମହେଠୟାନୋ,
ପରିନିବ୍ବୁତୋ ନୂପୱଦେୟ୍ୟ କଞ୍ଚୀ’’ତି॥
୮. ହିରୀସୁତ୍ତଂ
୧୮ . ‘‘ହିରୀନିସେଧୋ ପୁରିସୋ, କୋଚି ଲୋକସ୍ମିଂ ୱିଜ୍ଜତି।
ୟୋ ନିନ୍ଦଂ ଅପବୋଧତି [ଅପବୋଧେତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] , ଅସ୍ସୋ ଭଦ୍ରୋ କସାମିୱା’’ତି॥
‘‘ହିରୀନିସେଧା ତନୁୟା, ୟେ ଚରନ୍ତି ସଦା ସତା।
ଅନ୍ତଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପପ୍ପୁୟ୍ୟ, ଚରନ୍ତି ୱିସମେ ସମ’’ନ୍ତି॥
୯. କୁଟିକାସୁତ୍ତଂ
‘‘କଚ୍ଚି ତେ କୁଟିକା ନତ୍ଥି, କଚ୍ଚି ନତ୍ଥି କୁଲାୱକା।
କଚ୍ଚି ସନ୍ତାନକା ନତ୍ଥି, କଚ୍ଚି ମୁତ୍ତୋସି ବନ୍ଧନା’’ତି॥
‘‘ତଗ୍ଘ ମେ କୁଟିକା ନତ୍ଥି, ତଗ୍ଘ ନତ୍ଥି କୁଲାୱକା।
ତଗ୍ଘ ସନ୍ତାନକା ନତ୍ଥି, ତଗ୍ଘ ମୁତ୍ତୋମ୍ହି ବନ୍ଧନା’’ତି॥
‘‘କିନ୍ତାହଂ କୁଟିକଂ ବ୍ରୂମି, କିଂ ତେ ବ୍ରୂମି କୁଲାୱକଂ।
କିଂ ତେ ସନ୍ତାନକଂ ବ୍ରୂମି, କିନ୍ତାହଂ ବ୍ରୂମି ବନ୍ଧନ’’ନ୍ତି॥
‘‘ମାତରଂ କୁଟିକଂ ବ୍ରୂସି, ଭରିୟଂ ବ୍ରୂସି କୁଲାୱକଂ।
ପୁତ୍ତେ ସନ୍ତାନକେ ବ୍ରୂସି, ତଣ୍ହଂ ମେ ବ୍ରୂସି ବନ୍ଧନ’’ନ୍ତି॥
‘‘ସାହୁ ତେ କୁଟିକା ନତ୍ଥି, ସାହୁ ନତ୍ଥି କୁଲାୱକା।
ସାହୁ ସନ୍ତାନକା ନତ୍ଥି, ସାହୁ ମୁତ୍ତୋସି ବନ୍ଧନା’’ତି॥
୧୦. ସମିଦ୍ଧିସୁତ୍ତଂ
୨୦ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ତପୋଦାରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସମିଦ୍ଧି ରତ୍ତିୟା ପଚ୍ଚୂସସମୟଂ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାୟ ୟେନ ତପୋଦା ତେନୁପସଙ୍କମି ଗତ୍ତାନି ପରିସିଞ୍ଚିତୁଂ। ତପୋଦେ ଗତ୍ତାନି ପରିସିଞ୍ଚିତ୍ୱା ପଚ୍ଚୁତ୍ତରିତ୍ୱା ଏକଚୀୱରୋ ଅଟ୍ଠାସି ଗତ୍ତାନି ପୁବ୍ବାପୟମାନୋ। ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରା ଦେୱତା ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣା କେୱଲକପ୍ପଂ ତପୋଦଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ ଆୟସ୍ମା ସମିଦ୍ଧି ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ୱେହାସଂ ଠିତା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସମିଦ୍ଧିଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ଅଭୁତ୍ୱା ଭିକ୍ଖସି ଭିକ୍ଖୁ, ନ ହି ଭୁତ୍ୱାନ ଭିକ୍ଖସି।
ଭୁତ୍ୱାନ ଭିକ୍ଖୁ ଭିକ୍ଖସ୍ସୁ, ମା ତଂ କାଲୋ ଉପଚ୍ଚଗା’’ତି॥
‘‘କାଲଂ ୱୋହଂ ନ ଜାନାମି, ଛନ୍ନୋ କାଲୋ ନ ଦିସ୍ସତି।
ତସ୍ମା ଅଭୁତ୍ୱା ଭିକ୍ଖାମି, ମା ମଂ କାଲୋ ଉପଚ୍ଚଗା’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ସା ଦେୱତା ପଥୱିୟଂ [ପଠୱିୟଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ପତିଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସମିଦ୍ଧିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଦହରୋ ତ୍ୱଂ ଭିକ୍ଖୁ, ପବ୍ବଜିତୋ ସୁସୁ କାଳକେସୋ, ଭଦ୍ରେନ ୟୋବ୍ବନେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ପଠମେନ ୱୟସା, ଅନିକ୍କୀଳିତାୱୀ କାମେସୁ। ଭୁଞ୍ଜ, ଭିକ୍ଖୁ, ମାନୁସକେ କାମେ; ମା ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକଂ ହିତ୍ୱା କାଲିକଂ ଅନୁଧାୱୀ’’ତି।
‘‘ନ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକଂ ହିତ୍ୱା କାଲିକଂ ଅନୁଧାୱାମି। କାଲିକଞ୍ଚ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ହିତ୍ୱା ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକଂ ଅନୁଧାୱାମି। କାଲିକା ହି, ଆୱୁସୋ, କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା ବହୁଦୁକ୍ଖା ବହୁପାୟାସା; ଆଦୀନୱୋ ଏତ୍ଥ ଭିୟ୍ୟୋ। ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଅୟଂ ଧମ୍ମୋ ଅକାଲିକୋ ଏହିପସ୍ସିକୋ ଓପନେୟ୍ୟିକୋ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀ’’ତି।
‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୁ, କାଲିକା କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା ବହୁଦୁକ୍ଖା ବହୁପାୟାସା, ଆଦୀନୱୋ ଏତ୍ଥ ଭିୟ୍ୟୋ? କଥଂ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଅୟଂ ଧମ୍ମୋ ଅକାଲିକୋ ଏହିପସ୍ସିକୋ ଓପନେୟ୍ୟିକୋ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀ’’ତି?
‘‘ଅହଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ନୱୋ ଅଚିରପବ୍ବଜିତୋ ଅଧୁନାଗତୋ ଇମଂ ଧମ୍ମୱିନୟଂ। ନ ତାହଂ [ନ ଖ୍ୱାହଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସକ୍କୋମି ୱିତ୍ଥାରେନ ଆଚିକ୍ଖିତୁଂ। ଅୟଂ ସୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ରାଜଗହେ ୱିହରତି ତପୋଦାରାମେ। ତଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତମତ୍ଥଂ ପୁଚ୍ଛ। ୟଥା ତେ ଭଗୱା ବ୍ୟାକରୋତି ତଥା ନଂ ଧାରେୟ୍ୟାସୀ’’ତି।
‘‘ନ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ସୁକରୋ ସୋ ଭଗୱା ଅମ୍ହେହି ଉପସଙ୍କମିତୁଂ , ଅଞ୍ଞାହି ମହେସକ୍ଖାହି ଦେୱତାହି ପରିୱୁତୋ। ସଚେ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ତଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତମତ୍ଥଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାସି, ମୟମ୍ପି ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟାମ ଧମ୍ମସ୍ସୱନାୟା’’ତି। ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସମିଦ୍ଧି ତସ୍ସା ଦେୱତାୟ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସମିଦ୍ଧି ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –
‘‘ଇଧାହଂ , ଭନ୍ତେ, ରତ୍ତିୟା ପଚ୍ଚୂସସମୟଂ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାୟ ୟେନ ତପୋଦା ତେନୁପସଙ୍କମିଂ ଗତ୍ତାନି ପରିସିଞ୍ଚିତୁଂ। ତପୋଦେ ଗତ୍ତାନି ପରିସିଞ୍ଚିତ୍ୱା ପଚ୍ଚୁତ୍ତରିତ୍ୱା ଏକଚୀୱରୋ ଅଟ୍ଠାସିଂ ଗତ୍ତାନି ପୁବ୍ବାପୟମାନୋ। ଅଥ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଅଞ୍ଞତରା ଦେୱତା ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣା କେୱଲକପ୍ପଂ ତପୋଦଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନାହଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ୱେହାସଂ ଠିତା ଇମାୟ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ଅଭୁତ୍ୱା ଭିକ୍ଖସି ଭିକ୍ଖୁ, ନ ହି ଭୁତ୍ୱାନ ଭିକ୍ଖସି।
ଭୁତ୍ୱାନ ଭିକ୍ଖୁ ଭିକ୍ଖସ୍ସୁ, ମା ତଂ କାଲୋ ଉପଚ୍ଚଗା’’ତି॥
‘‘ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ତଂ ଦେୱତଂ ଗାଥାୟ ପଚ୍ଚଭାସିଂ –
‘‘କାଲଂ ୱୋହଂ ନ ଜାନାମି, ଛନ୍ନୋ କାଲୋ ନ ଦିସ୍ସତି।
ତସ୍ମା ଅଭୁତ୍ୱା ଭିକ୍ଖାମି, ମା ମଂ କାଲୋ ଉପଚ୍ଚଗା’’ତି॥
‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସା ଦେୱତା ପଥୱିୟଂ ପତିଟ୍ଠହିତ୍ୱା ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଦହରୋ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ପବ୍ବଜିତୋ ସୁସୁ କାଳକେସୋ, ଭଦ୍ରେନ ୟୋବ୍ବନେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ପଠମେନ ୱୟସା, ଅନିକ୍କୀଳିତାୱୀ କାମେସୁ। ଭୁଞ୍ଜ, ଭିକ୍ଖୁ, ମାନୁସକେ କାମେ; ମା ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକଂ ହିତ୍ୱା କାଲିକଂ ଅନୁଧାୱୀ’’’ତି।
‘‘ଏୱଂ ୱୁତ୍ତାହଂ, ଭନ୍ତେ, ତଂ ଦେୱତଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ନ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକଂ ହିତ୍ୱା କାଲିକଂ ଅନୁଧାୱାମି; କାଲିକଞ୍ଚ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ହିତ୍ୱା ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକଂ ଅନୁଧାୱାମି। କାଲିକା ହି, ଆୱୁସୋ, କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା ବହୁଦୁକ୍ଖା ବହୁପାୟାସା; ଆଦୀନୱୋ ଏତ୍ଥ ଭିୟ୍ୟୋ। ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଅୟଂ ଧମ୍ମୋ ଅକାଲିକୋ ଏହିପସ୍ସିକୋ ଓପନେୟ୍ୟିକୋ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀ’’’ତି।
‘‘ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭନ୍ତେ, ସା ଦେୱତା ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୁ, କାଲିକା କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା ବହୁଦୁକ୍ଖା ବହୁପାୟାସା; ଆଦୀନୱୋ ଏତ୍ଥ ଭିୟ୍ୟୋ? କଥଂ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଅୟଂ ଧମ୍ମୋ ଅକାଲିକୋ ଏହିପସ୍ସିକୋ ଓପନେୟ୍ୟିକୋ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀ’ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତାହଂ, ଭନ୍ତେ , ତଂ ଦେୱତଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ଅହଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ନୱୋ ଅଚିରପବ୍ବଜିତୋ ଅଧୁନାଗତୋ ଇମଂ ଧମ୍ମୱିନୟଂ, ନ ତାହଂ ସକ୍କୋମି ୱିତ୍ଥାରେନ ଆଚିକ୍ଖିତୁଂ। ଅୟଂ ସୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ରାଜଗହେ ୱିହରତି ତପୋଦାରାମେ। ତଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତମତ୍ଥଂ ପୁଚ୍ଛ। ୟଥା ତେ ଭଗୱା ବ୍ୟାକରୋତି ତଥା ନଂ ଧାରେୟ୍ୟାସୀ’’’ତି।
‘‘ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭନ୍ତେ, ସା ଦେୱତା ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ନ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ସୁକରୋ ସୋ ଭଗୱା ଅମ୍ହେହି ଉପସଙ୍କମିତୁଂ, ଅଞ୍ଞାହି ମହେସକ୍ଖାହି ଦେୱତାହି ପରିୱୁତୋ। ସଚେ ଖୋ, ତ୍ୱଂ ଭିକ୍ଖୁ, ତଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତମତ୍ଥଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାସି, ମୟମ୍ପି ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟାମ ଧମ୍ମସ୍ସୱନାୟା’ତି। ସଚେ, ଭନ୍ତେ, ତସ୍ସା ଦେୱତାୟ ସଚ୍ଚଂ ୱଚନଂ, ଇଧେୱ ସା ଦେୱତା ଅୱିଦୂରେ’’ତି।
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ସା ଦେୱତା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସମିଦ୍ଧିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ପୁଚ୍ଛ, ଭିକ୍ଖୁ, ପୁଚ୍ଛ, ଭିକ୍ଖୁ, ୟମହଂ ଅନୁପ୍ପତ୍ତା’’ତି।
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ତଂ ଦେୱତଂ ଗାଥାହି ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ଅକ୍ଖେୟ୍ୟସଞ୍ଞିନୋ ସତ୍ତା, ଅକ୍ଖେୟ୍ୟସ୍ମିଂ ପତିଟ୍ଠିତା।
ଅକ୍ଖେୟ୍ୟଂ ଅପରିଞ୍ଞାୟ, ୟୋଗମାୟନ୍ତି ମଚ୍ଚୁନୋ॥
‘‘ଅକ୍ଖେୟ୍ୟଞ୍ଚ ପରିଞ୍ଞାୟ, ଅକ୍ଖାତାରଂ ନ ମଞ୍ଞତି।
ତଞ୍ହି ତସ୍ସ ନ ହୋତୀତି, ୟେନ ନଂ ୱଜ୍ଜା ନ ତସ୍ସ ଅତ୍ଥି।
ସଚେ ୱିଜାନାସି ୱଦେହି ୟକ୍ଖା’’ତି [ୟକ୍ଖୀତି (ପୀ॰ କ॰)] ॥
‘‘ନ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଙ୍ଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାମି। ସାଧୁ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ତଥା ଭାସତୁ ୟଥାହଂ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଙ୍ଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଜାନେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।
‘‘ସମୋ ୱିସେସୀ ଉଦ ୱା [ଅଥୱା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ନିହୀନୋ,
ୟୋ ମଞ୍ଞତୀ ସୋ ୱିୱଦେଥ [ସୋପି ୱଦେଥ (କ॰)] ତେନ।
ସମୋ ୱିସେସୀତି ନ ତସ୍ସ ହୋତି।
ସଚେ ୱିଜାନାସି ୱଦେହି ୟକ୍ଖା’’ତି॥
‘‘ଇମସ୍ସାପି ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ସଙ୍ଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ ନ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାମି। ସାଧୁ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ତଥା ଭାସତୁ ୟଥାହଂ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଙ୍ଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଜାନେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।
‘‘ପହାସି ସଙ୍ଖଂ ନ ୱିମାନମଜ୍ଝଗା, ଅଚ୍ଛେଚ୍ଛି [ଅଚ୍ଛେଜ୍ଜି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ତଣ୍ହଂ ଇଧ ନାମରୂପେ।
ତଂ ଛିନ୍ନଗନ୍ଥଂ ଅନିଘଂ ନିରାସଂ, ପରିୟେସମାନା ନାଜ୍ଝଗମୁଂ।
ଦେୱା ମନୁସ୍ସା ଇଧ ୱା ହୁରଂ ୱା, ସଗ୍ଗେସୁ ୱା ସବ୍ବନିୱେସନେସୁ।
ସଚେ ୱିଜାନାସି ୱଦେହି ୟକ୍ଖା’’ତି॥
‘‘ଇମସ୍ସ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ସଙ୍ଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାମି –
‘‘ପାପଂ ନ କୟିରା ୱଚସା ମନସା,
କାୟେନ ୱା କିଞ୍ଚନ ସବ୍ବଲୋକେ।
କାମେ ପହାୟ ସତିମା ସମ୍ପଜାନୋ,
ଦୁକ୍ଖଂ ନ ସେୱେଥ ଅନତ୍ଥସଂହିତ’’ନ୍ତି॥
ନନ୍ଦନୱଗ୍ଗୋ ଦୁତିୟୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ନନ୍ଦନା ନନ୍ଦତି ଚେୱ, ନତ୍ଥିପୁତ୍ତସମେନ ଚ।
ଖତ୍ତିୟୋ ସଣମାନୋ ଚ, ନିଦ୍ଦାତନ୍ଦୀ ଚ ଦୁକ୍କରଂ।
ହିରୀ କୁଟିକା ନୱମୋ, ଦସମୋ ୱୁତ୍ତୋ ସମିଦ୍ଧିନାତି॥
୩. ସତ୍ତିୱଗ୍ଗୋ
୧. ସତ୍ତିସୁତ୍ତଂ
୨୧ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ସା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ସତ୍ତିୟା ୱିୟ ଓମଟ୍ଠୋ, ଡୟ୍ହମାନୋୱ [ଡୟ୍ହମାନେୱ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ମତ୍ଥକେ।
କାମରାଗପ୍ପହାନାୟ, ସତୋ ଭିକ୍ଖୁ ପରିବ୍ବଜେ’’ତି॥
‘‘ସତ୍ତିୟା ୱିୟ ଓମଟ୍ଠୋ, ଡୟ୍ହମାନୋୱ ମତ୍ଥକେ।
ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିପ୍ପହାନାୟ, ସତୋ ଭିକ୍ଖୁ ପରିବ୍ବଜେ’’ତି॥
୨. ଫୁସତିସୁତ୍ତଂ
‘‘ନାଫୁସନ୍ତଂ ଫୁସତି ଚ, ଫୁସନ୍ତଞ୍ଚ ତତୋ ଫୁସେ।
ତସ୍ମା ଫୁସନ୍ତଂ ଫୁସତି, ଅପ୍ପଦୁଟ୍ଠପଦୋସିନ’’ନ୍ତି॥
‘‘ୟୋ ଅପ୍ପଦୁଟ୍ଠସ୍ସ ନରସ୍ସ ଦୁସ୍ସତି,
ସୁଦ୍ଧସ୍ସ ପୋସସ୍ସ ଅନଙ୍ଗଣସ୍ସ।
ତମେୱ ବାଲଂ ପଚ୍ଚେତି ପାପଂ,
ସୁଖୁମୋ ରଜୋ ପଟିୱାତଂୱ ଖିତ୍ତୋ’’ତି॥
୩. ଜଟାସୁତ୍ତଂ
‘‘ଅନ୍ତୋ ଜଟା ବହି ଜଟା, ଜଟାୟ ଜଟିତା ପଜା।
ତଂ ତଂ ଗୋତମ ପୁଚ୍ଛାମି, କୋ ଇମଂ ୱିଜଟୟେ ଜଟ’’ନ୍ତି॥
‘‘ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ନରୋ ସପଞ୍ଞୋ, ଚିତ୍ତଂ ପଞ୍ଞଞ୍ଚ ଭାୱୟଂ।
ଆତାପୀ ନିପକୋ ଭିକ୍ଖୁ, ସୋ ଇମଂ ୱିଜଟୟେ ଜଟଂ॥
‘‘ୟେସଂ ରାଗୋ ଚ ଦୋସୋ ଚ, ଅୱିଜ୍ଜା ଚ ୱିରାଜିତା।
ଖୀଣାସୱା ଅରହନ୍ତୋ, ତେସଂ ୱିଜଟିତା ଜଟା॥
‘‘ୟତ୍ଥ ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ, ଅସେସଂ ଉପରୁଜ୍ଝତି।
ପଟିଘଂ ରୂପସଞ୍ଞା ଚ, ଏତ୍ଥେସା ଛିଜ୍ଜତେ [ୱିଜଟେ (କ॰)] ଜଟା’’ତି॥
୪. ମନୋନିୱାରଣସୁତ୍ତଂ
ନ ଦୁକ୍ଖମେତି ନଂ ତତୋ ତତୋ।
ସ ସବ୍ବତୋ ମନୋ ନିୱାରୟେ,
ସ ସବ୍ବତୋ ଦୁକ୍ଖା ପମୁଚ୍ଚତି’’॥
‘‘ନ ସବ୍ବତୋ ମନୋ ନିୱାରୟେ,
ନ ମନୋ ସଂୟତତ୍ତମାଗତଂ।
ୟତୋ ୟତୋ ଚ ପାପକଂ,
ତତୋ ତତୋ ମନୋ ନିୱାରୟେ’’ତି॥
୫. ଅରହନ୍ତସୁତ୍ତଂ
‘‘ୟୋ ହୋତି ଭିକ୍ଖୁ ଅରହଂ କତାୱୀ,
ଖୀଣାସୱୋ ଅନ୍ତିମଦେହଧାରୀ।
ମମଂ ୱଦନ୍ତୀତିପି ସୋ ୱଦେୟ୍ୟା’’ତି॥
ଖୀଣାସୱୋ ଅନ୍ତିମଦେହଧାରୀ।
ଅହଂ ୱଦାମୀତିପି ସୋ ୱଦେୟ୍ୟ,
ମମଂ ୱଦନ୍ତୀତିପି ସୋ ୱଦେୟ୍ୟ।
ଲୋକେ ସମଞ୍ଞଂ କୁସଲୋ ୱିଦିତ୍ୱା,
ୱୋହାରମତ୍ତେନ ସୋ [ସ (?)] ୱୋହରେୟ୍ୟା’’ତି॥
‘‘ୟୋ ହୋତି ଭିକ୍ଖୁ ଅରହଂ କତାୱୀ,
ଖୀଣାସୱୋ ଅନ୍ତିମଦେହଧାରୀ।
ମାନଂ ନୁ ଖୋ ସୋ ଉପଗମ୍ମ ଭିକ୍ଖୁ,
ଅହଂ ୱଦାମୀତିପି ସୋ ୱଦେୟ୍ୟ।
ମମଂ ୱଦନ୍ତୀତିପି ସୋ ୱଦେୟ୍ୟା’’ତି॥
‘‘ପହୀନମାନସ୍ସ ନ ସନ୍ତି ଗନ୍ଥା,
ୱିଧୂପିତା ମାନଗନ୍ଥସ୍ସ ସବ୍ବେ।
ସ ୱୀତିୱତ୍ତୋ ମଞ୍ଞତଂ [ମାନନଂ (ସୀ॰), ମଞ୍ଞୀତଂ (?)] ସୁମେଧୋ,
‘‘ମମଂ ୱଦନ୍ତୀତିପି ସୋ ୱଦେୟ୍ୟ।
ଲୋକେ ସମଞ୍ଞଂ କୁସଲୋ ୱିଦିତ୍ୱା।
ୱୋହାରମତ୍ତେନ ସୋ ୱୋହରେୟ୍ୟା’’ତି॥
୬. ପଜ୍ଜୋତସୁତ୍ତଂ
‘‘କତି ଲୋକସ୍ମିଂ ପଜ୍ଜୋତା, ୟେହି ଲୋକୋ ପକାସତି [ପଭାସତି (କ॰ ସୀ॰)] ।
ଭଗୱନ୍ତଂ [ଭୱନ୍ତଂ (କ॰)] ପୁଟ୍ଠୁମାଗମ୍ମ, କଥଂ ଜାନେମୁ ତଂ ମୟ’’ନ୍ତି॥
‘‘ଚତ୍ତାରୋ ଲୋକେ ପଜ୍ଜୋତା, ପଞ୍ଚମେତ୍ଥ ନ ୱିଜ୍ଜତି।
ଦିୱା ତପତି ଆଦିଚ୍ଚୋ, ରତ୍ତିମାଭାତି ଚନ୍ଦିମା॥
‘‘ଅଥ ଅଗ୍ଗି ଦିୱାରତ୍ତିଂ, ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ପକାସତି।
ସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ତପତଂ ସେଟ୍ଠୋ, ଏସା ଆଭା ଅନୁତ୍ତରା’’ତି॥
୭. ସରସୁତ୍ତଂ
‘‘କୁତୋ ସରା ନିୱତ୍ତନ୍ତି, କତ୍ଥ ୱଟ୍ଟଂ ନ ୱତ୍ତତି।
କତ୍ଥ ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ, ଅସେସଂ ଉପରୁଜ୍ଝତୀ’’ତି॥
‘‘ୟତ୍ଥ ଆପୋ ଚ ପଥୱୀ, ତେଜୋ ୱାୟୋ ନ ଗାଧତି।
ଅତୋ ସରା ନିୱତ୍ତନ୍ତି, ଏତ୍ଥ ୱଟ୍ଟଂ ନ ୱତ୍ତତି।
ଏତ୍ଥ ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ, ଅସେସଂ ଉପରୁଜ୍ଝତୀ’’ତି॥
୮. ମହଦ୍ଧନସୁତ୍ତଂ
‘‘ମହଦ୍ଧନା ମହାଭୋଗା, ରଟ୍ଠୱନ୍ତୋପି ଖତ୍ତିୟା।
ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞାଭିଗିଜ୍ଝନ୍ତି, କାମେସୁ ଅନଲଙ୍କତା॥
‘‘ତେସୁ ଉସ୍ସୁକ୍କଜାତେସୁ, ଭୱସୋତାନୁସାରିସୁ।
କେଧ ତଣ୍ହଂ [ରୋଧତଣ୍ହଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ଗେଧତଣ୍ହଂ (କ॰)] ପଜହିଂସୁ [ପୱାହିଂସୁ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] , କେ ଲୋକସ୍ମିଂ ଅନୁସ୍ସୁକା’’ତି॥
‘‘ହିତ୍ୱା ଅଗାରଂ ପବ୍ବଜିତା, ହିତ୍ୱା ପୁତ୍ତଂ ପସୁଂ ୱିୟଂ।
ହିତ୍ୱା ରାଗଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ, ଅୱିଜ୍ଜଞ୍ଚ ୱିରାଜିୟ।
ଖୀଣାସୱା ଅରହନ୍ତୋ, ତେ ଲୋକସ୍ମିଂ ଅନୁସ୍ସୁକା’’ତି॥
୯. ଚତୁଚକ୍କସୁତ୍ତଂ
‘‘ଚତୁଚକ୍କଂ ନୱଦ୍ୱାରଂ, ପୁଣ୍ଣଂ ଲୋଭେନ ସଂୟୁତଂ।
ପଙ୍କଜାତଂ ମହାୱୀର, କଥଂ ୟାତ୍ରା ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି॥
‘‘ଛେତ୍ୱା ନଦ୍ଧିଂ ୱରତ୍ତଞ୍ଚ, ଇଚ୍ଛା ଲୋଭଞ୍ଚ ପାପକଂ।
ସମୂଲଂ ତଣ୍ହମବ୍ବୁୟ୍ହ, ଏୱଂ ୟାତ୍ରା ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି॥
୧୦. ଏଣିଜଙ୍ଘସୁତ୍ତଂ
‘‘ଏଣିଜଙ୍ଘଂ କିସଂ ୱୀରଂ, ଅପ୍ପାହାରଂ ଅଲୋଲୁପଂ।
ସୀହଂ ୱେକଚରଂ ନାଗଂ, କାମେସୁ ଅନପେକ୍ଖିନଂ।
ଉପସଙ୍କମ୍ମ ପୁଚ୍ଛାମ, କଥଂ ଦୁକ୍ଖା ପମୁଚ୍ଚତୀ’’ତି॥
‘‘ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା ଲୋକେ, ମନୋଛଟ୍ଠା ପୱେଦିତା।
ଏତ୍ଥ ଛନ୍ଦଂ ୱିରାଜେତ୍ୱା, ଏୱଂ ଦୁକ୍ଖା ପମୁଚ୍ଚତୀ’’ତି॥
ସତ୍ତିୱଗ୍ଗୋ ତତିୟୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ସତ୍ତିୟା ଫୁସତି ଚେୱ, ଜଟା ମନୋନିୱାରଣା।
ଅରହନ୍ତେନ ପଜ୍ଜୋତୋ, ସରା ମହଦ୍ଧନେନ ଚ।
ଚତୁଚକ୍କେନ ନୱମଂ, ଏଣିଜଙ୍ଘେନ ତେ ଦସାତି॥
୪. ସତୁଲ୍ଲପକାୟିକୱଗ୍ଗୋ
୧. ସବ୍ଭିସୁତ୍ତଂ
୩୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ସତୁଲ୍ଲପକାୟିକା ଦେୱତାୟୋ ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣା କେୱଲକପ୍ପଂ ଜେତୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ଏକା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ସବ୍ଭିରେୱ ସମାସେଥ, ସବ୍ଭି କୁବ୍ବେଥ [କ୍ରୁବ୍ବେଥ (କ॰)] ସନ୍ଥୱଂ।
ସତଂ ସଦ୍ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟ, ସେୟ୍ୟୋ ହୋତି ନ ପାପିୟୋ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଅପରା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ସବ୍ଭିରେୱ ସମାସେଥ, ସବ୍ଭି କୁବ୍ବେଥ ସନ୍ଥୱଂ।
ସତଂ ସଦ୍ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟ, ପଞ୍ଞା ଲବ୍ଭତି [ପଞ୍ଞଂ ଲଭତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ନାଞ୍ଞତୋ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଅପରା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ସବ୍ଭିରେୱ ସମାସେଥ, ସବ୍ଭି କୁବ୍ବେଥ ସନ୍ଥୱଂ।
ସତଂ ସଦ୍ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟ, ସୋକମଜ୍ଝେ ନ ସୋଚତୀ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଅପରା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ସବ୍ଭିରେୱ ସମାସେଥ, ସବ୍ଭି କୁବ୍ବେଥ ସନ୍ଥୱଂ।
ସତଂ ସଦ୍ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟ, ଞାତିମଜ୍ଝେ ୱିରୋଚତୀ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଅପରା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ସବ୍ଭିରେୱ ସମାସେଥ, ସବ୍ଭି କୁବ୍ବେଥ ସନ୍ଥୱଂ।
ସତଂ ସଦ୍ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟ, ସତ୍ତା ଗଚ୍ଛନ୍ତି ସୁଗ୍ଗତି’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଅପରା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ସବ୍ଭିରେୱ ସମାସେଥ, ସବ୍ଭି କୁବ୍ବେଥ ସନ୍ଥୱଂ।
ସତଂ ସଦ୍ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟ, ସତ୍ତା ତିଟ୍ଠନ୍ତି ସାତତ’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଅପରା ଦେୱତା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କସ୍ସ ନୁ ଖୋ, ଭଗୱା, ସୁଭାସିତ’’ନ୍ତି? ସବ୍ବାସଂ ୱୋ ସୁଭାସିତଂ ପରିୟାୟେନ, ଅପି ଚ ମମପି ସୁଣାଥ –
‘‘ସବ୍ଭିରେୱ ସମାସେଥ, ସବ୍ଭି କୁବ୍ବେଥ ସନ୍ଥୱଂ।
ସତଂ ସଦ୍ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟ, ସବ୍ବଦୁକ୍ଖା ପମୁଚ୍ଚତୀ’’ତି॥
ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତା ଦେୱତାୟୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟିଂସୂତି।
୨. ମଚ୍ଛରିସୁତ୍ତଂ
୩୨ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ସତୁଲ୍ଲପକାୟିକା ଦେୱତାୟୋ ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣା କେୱଲକପ୍ପଂ ଜେତୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ଏକା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ମଚ୍ଛେରା ଚ ପମାଦା ଚ, ଏୱଂ ଦାନଂ ନ ଦୀୟତି [ଦିୟ୍ୟତି (କ॰)] ।
ପୁଞ୍ଞଂ ଆକଙ୍ଖମାନେନ, ଦେୟ୍ୟଂ ହୋତି ୱିଜାନତା’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଅପରା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସି –
‘‘ୟସ୍ସେୱ ଭୀତୋ ନ ଦଦାତି ମଚ୍ଛରୀ, ତଦେୱାଦଦତୋ ଭୟଂ।
ଜିଘଚ୍ଛା ଚ ପିପାସା ଚ, ୟସ୍ସ ଭାୟତି ମଚ୍ଛରୀ।
ତମେୱ ବାଲଂ ଫୁସତି, ଅସ୍ମିଂ ଲୋକେ ପରମ୍ହି ଚ॥
‘‘ତସ୍ମା ୱିନେୟ୍ୟ ମଚ୍ଛେରଂ, ଦଜ୍ଜା ଦାନଂ ମଲାଭିଭୂ।
ପୁଞ୍ଞାନି ପରଲୋକସ୍ମିଂ, ପତିଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି ପାଣିନ’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଅପରା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସି –
‘‘ତେ ମତେସୁ ନ ମୀୟନ୍ତି, ପନ୍ଥାନଂୱ ସହବ୍ବଜଂ।
ଅପ୍ପସ୍ମିଂ ୟେ ପୱେଚ୍ଛନ୍ତି, ଏସ ଧମ୍ମୋ ସନନ୍ତନୋ॥
‘‘ଅପ୍ପସ୍ମେକେ ପୱେଚ୍ଛନ୍ତି, ବହୁନେକେ ନ ଦିଚ୍ଛରେ।
ଅପ୍ପସ୍ମା ଦକ୍ଖିଣା ଦିନ୍ନା, ସହସ୍ସେନ ସମଂ ମିତା’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଅପରା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସି –
‘‘ଦୁଦ୍ଦଦଂ ଦଦମାନାନଂ, ଦୁକ୍କରଂ କମ୍ମ କୁବ୍ବତଂ।
ଅସନ୍ତୋ ନାନୁକୁବ୍ବନ୍ତି, ସତଂ ଧମ୍ମୋ ଦୁରନ୍ୱୟୋ [ଦୁରନ୍ନୟୋ (ସୀ॰)] ॥
‘‘ତସ୍ମା ସତଞ୍ଚ ଅସତଂ [ଅସତଞ୍ଚ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ନାନା ହୋତି ଇତୋ ଗତି।
ଅସନ୍ତୋ ନିରୟଂ ୟନ୍ତି, ସନ୍ତୋ ସଗ୍ଗପରାୟନା’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଅପରା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କସ୍ସ ନୁ ଖୋ, ଭଗୱା, ସୁଭାସିତ’’ନ୍ତି?
‘‘ସବ୍ବାସଂ ୱୋ ସୁଭାସିତଂ ପରିୟାୟେନ; ଅପି ଚ ମମପି ସୁଣାଥ –
‘‘ଧମ୍ମଂ ଚରେ ୟୋପି ସମୁଞ୍ଜକଂ ଚରେ,
ଦାରଞ୍ଚ ପୋସଂ ଦଦମପ୍ପକସ୍ମିଂ।
ସତଂ ସହସ୍ସାନଂ ସହସ୍ସୟାଗିନଂ,
କଲମ୍ପି ନାଗ୍ଘନ୍ତି ତଥାୱିଧସ୍ସ ତେ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଅପରା ଦେୱତା ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘କେନେସ ୟଞ୍ଞୋ ୱିପୁଲୋ ମହଗ୍ଗତୋ,
ସମେନ ଦିନ୍ନସ୍ସ ନ ଅଗ୍ଘମେତି।
କଥଂ [ଇଦଂ ପଦଂ କତ୍ଥଚି ସୀହଳପୋତ୍ଥକେ ନତ୍ଥି] ସତଂ ସହସ୍ସାନଂ ସହସ୍ସୟାଗିନଂ,
କଲମ୍ପି ନାଗ୍ଘନ୍ତି ତଥାୱିଧସ୍ସ ତେ’’ତି॥
‘‘ଦଦନ୍ତି ହେକେ ୱିସମେ ନିୱିଟ୍ଠା,
ଛେତ୍ୱା ୱଧିତ୍ୱା ଅଥ ସୋଚୟିତ୍ୱା।
ସମେନ ଦିନ୍ନସ୍ସ ନ ଅଗ୍ଘମେତି॥
‘‘ଏୱଂ ସତଂ ସହସ୍ସାନଂ ସହସ୍ସୟାଗିନଂ।
କଲମ୍ପି ନାଗ୍ଘନ୍ତି ତଥାୱିଧସ୍ସ ତେ’’ତି॥
୩. ସାଧୁସୁତ୍ତଂ
୩୩ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ସତୁଲ୍ଲପକାୟିକା ଦେୱତାୟୋ ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣା କେୱଲକପ୍ପଂ ଜେତୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ଏକା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଉଦାନଂ ଉଦାନେସି –
‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ, ଦାନଂ।
ମଚ୍ଛେରା ଚ ପମାଦା ଚ, ଏୱଂ ଦାନଂ ନ ଦୀୟତି।
ପୁଞ୍ଞଂ ଆକଙ୍ଖମାନେନ, ଦେୟ୍ୟଂ ହୋତି ୱିଜାନତା’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଅପରା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଉଦାନଂ ଉଦାନେସି –
‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ, ଦାନଂ।
ଅପି ଚ ଅପ୍ପକସ୍ମିମ୍ପି ସାହୁ ଦାନଂ’’॥
‘‘ଅପ୍ପସ୍ମେକେ ପୱେଚ୍ଛନ୍ତି, ବହୁନେକେ ନ ଦିଚ୍ଛରେ।
ଅପ୍ପସ୍ମା ଦକ୍ଖିଣା ଦିନ୍ନା, ସହସ୍ସେନ ସମଂ ମିତା’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଅପରା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଉଦାନଂ ଉଦାନେସି –
‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ, ଦାନଂ; ଅପ୍ପକସ୍ମିମ୍ପି ସାହୁ ଦାନଂ।
ଅପି ଚ ସଦ୍ଧାୟପି ସାହୁ ଦାନଂ’’॥
‘‘ଦାନଞ୍ଚ ୟୁଦ୍ଧଞ୍ଚ ସମାନମାହୁ,
ଅପ୍ପାପି ସନ୍ତା ବହୁକେ ଜିନନ୍ତି।
ଅପ୍ପମ୍ପି ଚେ ସଦ୍ଦହାନୋ ଦଦାତି,
ତେନେୱ ସୋ ହୋତି ସୁଖୀ ପରତ୍ଥା’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଅପରା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଉଦାନଂ ଉଦାନେସି –
‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ, ଦାନଂ; ଅପ୍ପକସ୍ମିମ୍ପି ସାହୁ ଦାନଂ।
ସଦ୍ଧାୟପି ସାହୁ ଦାନଂ; ଅପି ଚ ଧମ୍ମଲଦ୍ଧସ୍ସାପି ସାହୁ ଦାନଂ’’॥
‘‘ୟୋ ଧମ୍ମଲଦ୍ଧସ୍ସ ଦଦାତି ଦାନଂ,
ଉଟ୍ଠାନୱୀରିୟାଧିଗତସ୍ସ ଜନ୍ତୁ।
ଅତିକ୍କମ୍ମ ସୋ ୱେତରଣିଂ ୟମସ୍ସ,
ଦିବ୍ବାନି ଠାନାନି ଉପେତି ମଚ୍ଚୋ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଅପରା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଉଦାନଂ ଉଦାନେସି –
‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ, ଦାନଂ; ଅପ୍ପକସ୍ମିମ୍ପି ସାହୁ ଦାନଂ।
ସଦ୍ଧାୟପି ସାହୁ ଦାନଂ; ଧମ୍ମଲଦ୍ଧସ୍ସାପି ସାହୁ ଦାନଂ।
ଅପି ଚ ୱିଚେୟ୍ୟ ଦାନମ୍ପି ସାହୁ ଦାନଂ’’॥
‘‘ୱିଚେୟ୍ୟ ଦାନଂ ସୁଗତପ୍ପସତ୍ଥଂ,
ୟେ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟା ଇଧ ଜୀୱଲୋକେ।
ଏତେସୁ ଦିନ୍ନାନି ମହପ୍ଫଲାନି,
ବୀଜାନି ୱୁତ୍ତାନି ୟଥା ସୁଖେତ୍ତେ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଅପରା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଉଦାନଂ ଉଦାନେସି –
‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ମାରିସ, ଦାନଂ; ଅପ୍ପକସ୍ମିମ୍ପି ସାହୁ ଦାନଂ।
ସଦ୍ଧାୟପି ସାହୁ ଦାନଂ; ଧମ୍ମଲଦ୍ଧସ୍ସାପି ସାହୁ ଦାନଂ।
ୱିଚେୟ୍ୟ ଦାନମ୍ପି ସାହୁ ଦାନଂ; ଅପି ଚ ପାଣେସୁପି ସାଧୁ ସଂୟମୋ’’॥
‘‘ୟୋ ପାଣଭୂତାନି [ପାଣଭୂତେସୁ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଅହେଠୟଂ ଚରଂ,
ପରୂପୱାଦା ନ କରୋନ୍ତି ପାପଂ।
ଭୀରୁଂ ପସଂସନ୍ତି ନ ହି ତତ୍ଥ ସୂରଂ,
ଭୟା ହି ସନ୍ତୋ ନ କରୋନ୍ତି ପାପ’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଅପରା ଦେୱତା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କସ୍ସ ନୁ ଖୋ, ଭଗୱା, ସୁଭାସିତ’’ନ୍ତି?
‘‘ସବ୍ବାସଂ ୱୋ ସୁଭାସିତଂ ପରିୟାୟେନ, ଅପି ଚ ମମପି ସୁଣାଥ –
‘‘ସଦ୍ଧା ହି ଦାନଂ ବହୁଧା ପସତ୍ଥଂ,
ଦାନା ଚ ଖୋ ଧମ୍ମପଦଂୱ ସେୟ୍ୟୋ।
ନିବ୍ବାନମେୱଜ୍ଝଗମୁଂ ସପଞ୍ଞା’’ତି॥
୪. ନସନ୍ତିସୁତ୍ତଂ
୩୪ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ସତୁଲ୍ଲପକାୟିକା ଦେୱତାୟୋ ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣା କେୱଲକପ୍ପଂ ଜେତୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ଏକା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ନ ସନ୍ତି କାମା ମନୁଜେସୁ ନିଚ୍ଚା,
ସନ୍ତୀଧ କମନୀୟାନି ୟେସୁ [କାମେସୁ (କ॰)] ବଦ୍ଧୋ।
ୟେସୁ ପମତ୍ତୋ ଅପୁନାଗମନଂ,
ଅନାଗନ୍ତା ପୁରିସୋ ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟା’’ତି॥
‘‘ଛନ୍ଦଜଂ ଅଘଂ ଛନ୍ଦଜଂ ଦୁକ୍ଖଂ।
ଛନ୍ଦୱିନୟା ଅଘୱିନୟୋ।
ଅଘୱିନୟା ଦୁକ୍ଖୱିନୟୋ’’ତି॥
‘‘ନ ତେ କାମା ୟାନି ଚିତ୍ରାନି ଲୋକେ,
ତିଟ୍ଠନ୍ତି ଚିତ୍ରାନି ତଥେୱ ଲୋକେ,
ଅଥେତ୍ଥ ଧୀରା ୱିନୟନ୍ତି ଛନ୍ଦଂ॥
ସଂୟୋଜନଂ ସବ୍ବମତିକ୍କମେୟ୍ୟ।
ତଂ ନାମରୂପସ୍ମିମସଜ୍ଜମାନଂ,
ଅକିଞ୍ଚନଂ ନାନୁପତନ୍ତି ଦୁକ୍ଖା॥
‘‘ପହାସି ସଙ୍ଖଂ ନ ୱିମାନମଜ୍ଝଗା [ନ ଚ ମାନମଜ୍ଝଗା (କ॰ ସୀ॰), ନ ୱିମାନମାଗା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ,
ଅଚ୍ଛେଚ୍ଛି ତଣ୍ହଂ ଇଧ ନାମରୂପେ।
ତଂ ଛିନ୍ନଗନ୍ଥଂ ଅନିଘଂ ନିରାସଂ,
ପରିୟେସମାନା ନାଜ୍ଝଗମୁଂ।
ଦେୱା ମନୁସ୍ସା ଇଧ ୱା ହୁରଂ ୱା,
ସଗ୍ଗେସୁ ୱା ସବ୍ବନିୱେସନେସୂ’’ତି॥
‘‘ତଂ ଚେ ହି ନାଦ୍ଦକ୍ଖୁଂ ତଥାୱିମୁତ୍ତଂ (ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ମୋଘରାଜା),
ଦେୱା ମନୁସ୍ସା ଇଧ ୱା ହୁରଂ ୱା।
ନରୁତ୍ତମଂ ଅତ୍ଥଚରଂ ନରାନଂ,
ୟେ ତଂ ନମସ୍ସନ୍ତି ପସଂସିୟା ତେ’’ତି॥
‘‘ପସଂସିୟା ତେପି ଭୱନ୍ତି ଭିକ୍ଖୂ (ମୋଘରାଜାତି ଭଗୱା),
ୟେ ତଂ ନମସ୍ସନ୍ତି ତଥାୱିମୁତ୍ତଂ।
ସଙ୍ଗାତିଗା ତେପି ଭୱନ୍ତି ଭିକ୍ଖୂ’’ତି॥
୫. ଉଜ୍ଝାନସଞ୍ଞିସୁତ୍ତଂ
୩୫ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଉଜ୍ଝାନସଞ୍ଞିକା ଦେୱତାୟୋ ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣା କେୱଲକପ୍ପଂ ଜେତୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ୱେହାସଂ ଅଟ୍ଠଂସୁ। ୱେହାସଂ ଠିତା ଖୋ ଏକା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ଅଞ୍ଞଥା ସନ୍ତମତ୍ତାନଂ, ଅଞ୍ଞଥା ୟୋ ପୱେଦୟେ।
ନିକଚ୍ଚ କିତୱସ୍ସେୱ, ଭୁତ୍ତଂ ଥେୟ୍ୟେନ ତସ୍ସ ତଂ॥
‘‘ୟଞ୍ହି କୟିରା ତଞ୍ହି ୱଦେ, ୟଂ ନ କୟିରା ନ ତଂ ୱଦେ।
ଅକରୋନ୍ତଂ ଭାସମାନାନଂ, ପରିଜାନନ୍ତି ପଣ୍ଡିତା’’ତି॥
‘‘ନ ୟିଦଂ ଭାସିତମତ୍ତେନ, ଏକନ୍ତସୱନେନ ୱା।
ଅନୁକ୍କମିତୱେ ସକ୍କା, ୟାୟଂ ପଟିପଦା ଦଳ୍ହା।
ୟାୟ ଧୀରା ପମୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଝାୟିନୋ ମାରବନ୍ଧନା॥
‘‘ନ ୱେ ଧୀରା ପକୁବ୍ବନ୍ତି, ୱିଦିତ୍ୱା ଲୋକପରିୟାୟଂ।
ଅଞ୍ଞାୟ ନିବ୍ବୁତା ଧୀରା, ତିଣ୍ଣା ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକ’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ଖୋ ତା ଦେୱତାୟୋ ପଥୱିୟଂ ପତିଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଭଗୱତୋ ପାଦେସୁ ସିରସା ନିପତିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ଅଚ୍ଚୟୋ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଅଚ୍ଚଗମା ୟଥାବାଲଂ ୟଥାମୂଳ୍ହଂ ୟଥାଅକୁସଲଂ [ୟଥାବାଲା ୟଥାମୂଳ୍ହା ୟଥାଅକୁସଲା (ସବ୍ବତ୍ଥ)] , ୟା ମୟଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଆସାଦେତବ୍ବଂ ଅମଞ୍ଞିମ୍ହା। ତାସଂ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଅଚ୍ଚୟଂ ଅଚ୍ଚୟତୋ ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାତୁ ଆୟତିଂ ସଂୱରାୟା’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ସିତଂ ପାତ୍ୱାକାସି। ଅଥ ଖୋ ତା ଦେୱତାୟୋ ଭିୟ୍ୟୋସୋମତ୍ତାୟ ଉଜ୍ଝାୟନ୍ତିୟୋ ୱେହାସଂ ଅବ୍ଭୁଗ୍ଗଞ୍ଛୁଂ। ଏକା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ଅଚ୍ଚୟଂ ଦେସୟନ୍ତୀନଂ, ୟୋ ଚେ ନ ପଟିଗଣ୍ହତି।
କୋପନ୍ତରୋ ଦୋସଗରୁ, ସ ୱେରଂ ପଟିମୁଞ୍ଚତୀ’’ତି॥
‘‘ଅଚ୍ଚୟୋ ଚେ ନ ୱିଜ୍ଜେଥ, ନୋଚିଧାପଗତଂ [ନୋଚୀଧ ଅପହତଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ନୋଚିଧାପକତଂ (?)] ସିୟା।
ୱେରାନି ନ ଚ ସମ୍ମେୟ୍ୟୁଂ, କେନୀଧ [ୱେରାନି ଚ ସମ୍ମେୟ୍ୟୁଂ, ତେନିଧ (ସୀ॰)] କୁସଲୋ ସିୟା’’ତି॥
‘‘କସ୍ସଚ୍ଚୟା ନ ୱିଜ୍ଜନ୍ତି, କସ୍ସ ନତ୍ଥି ଅପାଗତଂ।
କୋ ନ ସମ୍ମୋହମାପାଦି, କୋ ଚ ଧୀରୋ [କୋଧ ଧୀରୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ସଦା ସତୋ’’ତି॥
‘‘ତଥାଗତସ୍ସ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ, ସବ୍ବଭୂତାନୁକମ୍ପିନୋ।
ତସ୍ସଚ୍ଚୟା ନ ୱିଜ୍ଜନ୍ତି, ତସ୍ସ ନତ୍ଥି ଅପାଗତଂ।
ସୋ ନ ସମ୍ମୋହମାପାଦି, ସୋୱ [ସୋଧ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଧୀରୋ ସଦା ସତୋ’’ତି॥
‘‘ଅଚ୍ଚୟଂ ଦେସୟନ୍ତୀନଂ, ୟୋ ଚେ ନ ପଟିଗଣ୍ହତି।
କୋପନ୍ତରୋ ଦୋସଗରୁ, ସ ୱେରଂ ପଟିମୁଞ୍ଚତି।
ତଂ ୱେରଂ ନାଭିନନ୍ଦାମି, ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାମି ୱୋଚ୍ଚୟ’’ନ୍ତି॥
୬. ସଦ୍ଧାସୁତ୍ତଂ
୩୬ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ସତୁଲ୍ଲପକାୟିକା ଦେୱତାୟୋ ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣା କେୱଲକପ୍ପଂ ଜେତୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ଏକା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ସଦ୍ଧା ଦୁତିୟା ପୁରିସସ୍ସ ହୋତି,
ନୋ ଚେ ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟଂ ଅୱତିଟ୍ଠତି।
ସଗ୍ଗଞ୍ଚ ସୋ ଗଚ୍ଛତି ସରୀରଂ ୱିହାୟା’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଅପରା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସି –
‘‘କୋଧଂ ଜହେ ୱିପ୍ପଜହେୟ୍ୟ ମାନଂ,
ସଂୟୋଜନଂ ସବ୍ବମତିକ୍କମେୟ୍ୟ।
ତଂ ନାମରୂପସ୍ମିମସଜ୍ଜମାନଂ,
ଅକିଞ୍ଚନଂ ନାନୁପତନ୍ତି ସଙ୍ଗା’’ତି॥
‘‘ପମାଦମନୁୟୁଞ୍ଜନ୍ତି , ବାଲା ଦୁମ୍ମେଧିନୋ ଜନା।
ଅପ୍ପମାଦଞ୍ଚ ମେଧାୱୀ, ଧନଂ ସେଟ୍ଠଂୱ ରକ୍ଖତି॥
‘‘ମା ପମାଦମନୁୟୁଞ୍ଜେଥ, ମା କାମରତି ସନ୍ଥୱଂ।
ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ହି ଝାୟନ୍ତୋ, ପପ୍ପୋତି ପରମଂ ସୁଖ’’ନ୍ତି॥
୭. ସମୟସୁତ୍ତଂ
୩୭ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସକ୍କେସୁ ୱିହରତି କପିଲୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ମହାୱନେ ମହତା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନ ସଦ୍ଧିଂ ପଞ୍ଚମତ୍ତେହି ଭିକ୍ଖୁସତେହି ସବ୍ବେହେୱ ଅରହନ୍ତେହି; ଦସହି ଚ ଲୋକଧାତୂହି ଦେୱତା ୟେଭୁୟ୍ୟେନ ସନ୍ନିପତିତା ହୋନ୍ତି ଭଗୱନ୍ତଂ ଦସ୍ସନାୟ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଞ୍ଚ। ଅଥ ଖୋ ଚତୁନ୍ନଂ ସୁଦ୍ଧାୱାସକାୟିକାନଂ ଦେୱତାନଂ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ଭଗୱା ସକ୍କେସୁ ୱିହରତି କପିଲୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ମହାୱନେ ମହତା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନ ସଦ୍ଧିଂ ପଞ୍ଚମତ୍ତେହି ଭିକ୍ଖୁସତେହି ସବ୍ବେହେୱ ଅରହନ୍ତେହି; ଦସହି ଚ ଲୋକଧାତୂହି ଦେୱତା ୟେଭୁୟ୍ୟେନ ସନ୍ନିପତିତା ହୋନ୍ତି ଭଗୱନ୍ତଂ ଦସ୍ସନାୟ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଞ୍ଚ। ୟଂନୂନ ମୟମ୍ପି ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟାମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ପଚ୍ଚେକଂ ଗାଥଂ [ପଚ୍ଚେକଗାଥଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଭାସେୟ୍ୟାମା’’ତି।
ଅଥ ଖୋ ତା ଦେୱତା – ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ପୁରିସୋ ସମିଞ୍ଜିତଂ ୱା ବାହଂ ପସାରେୟ୍ୟ ପସାରିତଂ ୱା ବାହଂ ସମିଞ୍ଜେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ – ସୁଦ୍ଧାୱାସେସୁ ଦେୱେସୁ ଅନ୍ତରହିତା ଭଗୱତୋ ପୁରତୋ ପାତୁରହେସୁଂ। ଅଥ ଖୋ ତା ଦେୱତା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ଏକା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ମହାସମୟୋ ପୱନସ୍ମିଂ, ଦେୱକାୟା ସମାଗତା।
ଆଗତମ୍ହ ଇମଂ ଧମ୍ମସମୟଂ, ଦକ୍ଖିତାୟେ ଅପରାଜିତସଙ୍ଘ’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଅପରା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ତତ୍ର ଭିକ୍ଖୱୋ ସମାଦହଂସୁ, ଚିତ୍ତମତ୍ତନୋ ଉଜୁକଂ ଅକଂସୁ [ଉଜୁକମକଂସୁ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ।
ସାରଥୀୱ ନେତ୍ତାନି ଗହେତ୍ୱା, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ରକ୍ଖନ୍ତି ପଣ୍ଡିତା’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଅପରା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ଛେତ୍ୱା ଖୀଲଂ ଛେତ୍ୱା ପଲିଘଂ, ଇନ୍ଦଖୀଲଂ ଊହଚ୍ଚ ମନେଜା।
ତେ ଚରନ୍ତି ସୁଦ୍ଧା ୱିମଲା, ଚକ୍ଖୁମତା ସୁଦନ୍ତା ସୁସୁନାଗା’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଅପରା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ୟେ କେଚି ବୁଦ୍ଧଂ ସରଣଂ ଗତାସେ, ନ ତେ ଗମିସ୍ସନ୍ତି ଅପାୟଭୂମିଂ।
ପହାୟ ମାନୁସଂ ଦେହଂ, ଦେୱକାୟଂ ପରିପୂରେସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି॥
୮. ସକଲିକସୁତ୍ତଂ
୩୮ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ମଦ୍ଦକୁଚ୍ଛିସ୍ମିଂ ମିଗଦାୟେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱତୋ ପାଦୋ ସକଲିକାୟ [ସକ୍ଖଲିକାୟ (କ॰)] ଖତୋ ହୋତି। ଭୁସା ସୁଦଂ ଭଗୱତୋ ୱେଦନା ୱତ୍ତନ୍ତି ସାରୀରିକା ୱେଦନା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା [ତିପ୍ପା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଖରା କଟୁକା ଅସାତା ଅମନାପା; ତା ସୁଦଂ ଭଗୱା ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ ଅଧିୱାସେତି ଅୱିହଞ୍ଞମାନୋ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଚତୁଗ୍ଗୁଣଂ ସଙ୍ଘାଟିଂ ପଞ୍ଞାପେତ୍ୱା ଦକ୍ଖିଣେନ ପସ୍ସେନ ସୀହସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି ପାଦେ ପାଦଂ ଅଚ୍ଚାଧାୟ ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ।
ଅଥ ଖୋ ସତ୍ତସତା ସତୁଲ୍ଲପକାୟିକା ଦେୱତାୟୋ ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣା କେୱଲକପ୍ପଂ ମଦ୍ଦକୁଚ୍ଛିଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ଏକା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଉଦାନଂ ଉଦାନେସି – ‘‘ନାଗୋ ୱତ, ଭୋ, ସମଣୋ ଗୋତମୋ; ନାଗୱତା ଚ ସମୁପ୍ପନ୍ନା ସାରୀରିକା ୱେଦନା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ଅସାତା ଅମନାପା ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ ଅଧିୱାସେତି ଅୱିହଞ୍ଞମାନୋ’’ତି।
ଅଥ ଖୋ ଅପରା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଉଦାନଂ ଉଦାନେସି – ‘‘ସୀହୋ ୱତ, ଭୋ, ସମଣୋ ଗୋତମୋ; ସୀହୱତା ଚ ସମୁପ୍ପନ୍ନା ସାରୀରିକା ୱେଦନା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ଅସାତା ଅମନାପା ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ ଅଧିୱାସେତି ଅୱିହଞ୍ଞମାନୋ’’ତି।
ଅଥ ଖୋ ଅପରା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଉଦାନଂ ଉଦାନେସି – ‘‘ଆଜାନୀୟୋ ୱତ, ଭୋ, ସମଣୋ ଗୋତମୋ; ଆଜାନୀୟୱତା ଚ ସମୁପ୍ପନ୍ନା ସାରୀରିକା ୱେଦନା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ଅସାତା ଅମନାପା ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ ଅଧିୱାସେତି ଅୱିହଞ୍ଞମାନୋ’’ତି।
ଅଥ ଖୋ ଅପରା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଉଦାନଂ ଉଦାନେସି – ‘‘ନିସଭୋ ୱତ, ଭୋ, ସମଣୋ ଗୋତମୋ; ନିସଭୱତା ଚ ସମୁପ୍ପନ୍ନା ସାରୀରିକା ୱେଦନା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ଅସାତା ଅମନାପା ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ ଅଧିୱାସେତି ଅୱିହଞ୍ଞମାନୋ’’ତି।
ଅଥ ଖୋ ଅପରା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଉଦାନଂ ଉଦାନେସି – ‘‘ଧୋରୟ୍ହୋ ୱତ, ଭୋ, ସମଣୋ ଗୋତମୋ; ଧୋରୟ୍ହୱତା ଚ ସମୁପ୍ପନ୍ନା ସାରୀରିକା ୱେଦନା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ଅସାତା ଅମନାପା ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ ଅଧିୱାସେତି ଅୱିହଞ୍ଞମାନୋ’’ତି।
ଅଥ ଖୋ ଅପରା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଉଦାନଂ ଉଦାନେସି – ‘‘ଦନ୍ତୋ ୱତ, ଭୋ, ସମଣୋ ଗୋତମୋ; ଦନ୍ତୱତା ଚ ସମୁପ୍ପନ୍ନା ସାରୀରିକା ୱେଦନା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ଅସାତା ଅମନାପା ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ ଅଧିୱାସେତି ଅୱିହଞ୍ଞମାନୋ’’ତି।
ଅଥ ଖୋ ଅପରା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଉଦାନଂ ଉଦାନେସି – ‘‘ପସ୍ସ ସମାଧିଂ ସୁଭାୱିତଂ ଚିତ୍ତଞ୍ଚ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ, ନ ଚାଭିନତଂ ନ ଚାପନତଂ ନ ଚ ସସଙ୍ଖାରନିଗ୍ଗୟ୍ହୱାରିତଗତଂ [ସସଙ୍ଖାରନିଗ୍ଗୟ୍ହୱାରିତୱତଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰), ସସଙ୍ଖାରନିଗ୍ଗୟ୍ହୱାରିୱାୱତଂ (କ॰)] । ୟୋ ଏୱରୂପଂ ପୁରିସନାଗଂ ପୁରିସସୀହଂ ପୁରିସଆଜାନୀୟଂ ପୁରିସନିସଭଂ ପୁରିସଧୋରୟ୍ହଂ ପୁରିସଦନ୍ତଂ ଅତିକ୍କମିତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ କିମଞ୍ଞତ୍ର ଅଦସ୍ସନା’’ତି।
‘‘ପଞ୍ଚୱେଦା ସତଂ ସମଂ, ତପସ୍ସୀ ବ୍ରାହ୍ମଣା ଚରଂ।
ଚିତ୍ତଞ୍ଚ ନେସଂ ନ ସମ୍ମା ୱିମୁତ୍ତଂ, ହୀନତ୍ଥରୂପା ନ ପାରଙ୍ଗମା ତେ॥
‘‘ତଣ୍ହାଧିପନ୍ନା ୱତସୀଲବଦ୍ଧା, ଲୂଖଂ ତପଂ ୱସ୍ସସତଂ ଚରନ୍ତା।
ଚିତ୍ତଞ୍ଚ ନେସଂ ନ ସମ୍ମା ୱିମୁତ୍ତଂ, ହୀନତ୍ଥରୂପା ନ ପାରଙ୍ଗମା ତେ॥
‘‘ନ ମାନକାମସ୍ସ ଦମୋ ଇଧତ୍ଥି, ନ ମୋନମତ୍ଥି ଅସମାହିତସ୍ସ।
ଏକୋ ଅରଞ୍ଞେ ୱିହରଂ ପମତ୍ତୋ, ନ ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟସ୍ସ ତରେୟ୍ୟ ପାର’’ନ୍ତି॥
‘‘ମାନଂ ପହାୟ ସୁସମାହିତତ୍ତୋ, ସୁଚେତସୋ ସବ୍ବଧି ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ।
ଏକୋ ଅରଞ୍ଞେ ୱିହରମପ୍ପମତ୍ତୋ, ସ ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟସ୍ସ ତରେୟ୍ୟ ପାର’’ନ୍ତି॥
୯. ପଠମପଜ୍ଜୁନ୍ନଧୀତୁସୁତ୍ତଂ
୩୯ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ୱେସାଲିୟଂ ୱିହରତି ମହାୱନେ କୂଟାଗାରସାଲାୟଂ। ଅଥ ଖୋ କୋକନଦା ପଜ୍ଜୁନ୍ନସ୍ସ ଧୀତା ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣା କେୱଲକପ୍ପଂ ମହାୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ସା ଦେୱତା କୋକନଦା ପଜ୍ଜୁନ୍ନସ୍ସ ଧୀତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସି –
‘‘ୱେସାଲିୟଂ ୱନେ ୱିହରନ୍ତଂ, ଅଗ୍ଗଂ ସତ୍ତସ୍ସ ସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ।
କୋକନଦାହମସ୍ମି ଅଭିୱନ୍ଦେ, କୋକନଦା ପଜ୍ଜୁନ୍ନସ୍ସ ଧୀତା॥
‘‘ସୁତମେୱ ପୁରେ ଆସି, ଧମ୍ମୋ ଚକ୍ଖୁମତାନୁବୁଦ୍ଧୋ।
ସାହଂ ଦାନି ସକ୍ଖି ଜାନାମି, ମୁନିନୋ ଦେସୟତୋ ସୁଗତସ୍ସ॥
‘‘ୟେ କେଚି ଅରିୟଂ ଧମ୍ମଂ, ୱିଗରହନ୍ତା ଚରନ୍ତି ଦୁମ୍ମେଧା।
ଉପେନ୍ତି ରୋରୁୱଂ ଘୋରଂ, ଚିରରତ୍ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅନୁଭୱନ୍ତି॥
‘‘ୟେ ଚ ଖୋ ଅରିୟେ ଧମ୍ମେ, ଖନ୍ତିୟା ଉପସମେନ ଉପେତା।
ପହାୟ ମାନୁସଂ ଦେହଂ, ଦେୱକାୟ ପରିପୂରେସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି॥
୧୦. ଦୁତିୟପଜ୍ଜୁନ୍ନଧୀତୁସୁତ୍ତଂ
୪୦ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ୱେସାଲିୟଂ ୱିହରତି ମହାୱନେ କୂଟାଗାରସାଲାୟଂ। ଅଥ ଖୋ ଚୂଳକୋକନଦା [ଚୁଲ୍ଲକୋକନଦା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ପଜ୍ଜୁନ୍ନସ୍ସ ଧୀତା ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣା କେୱଲକପ୍ପଂ ମହାୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ସା ଦେୱତା ଚୂଳକୋକନଦା ପଜ୍ଜୁନ୍ନସ୍ସ ଧୀତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସି –
‘‘ଇଧାଗମା ୱିଜ୍ଜୁପଭାସୱଣ୍ଣା, କୋକନଦା ପଜ୍ଜୁନ୍ନସ୍ସ ଧୀତା।
ବୁଦ୍ଧଞ୍ଚ ଧମ୍ମଞ୍ଚ ନମସ୍ସମାନା, ଗାଥାଚିମା ଅତ୍ଥୱତୀ ଅଭାସି॥
‘‘ବହୁନାପି ଖୋ ତଂ ୱିଭଜେୟ୍ୟଂ, ପରିୟାୟେନ ତାଦିସୋ ଧମ୍ମୋ।
ସଂଖିତ୍ତମତ୍ଥଂ [ସଂଖିତ୍ତମତ୍ତଂ (କ॰)] ଲପୟିସ୍ସାମି, ୟାୱତା ମେ ମନସା ପରିୟତ୍ତଂ॥
‘‘ପାପଂ ନ କୟିରା ୱଚସା ମନସା,
କାୟେନ ୱା କିଞ୍ଚନ ସବ୍ବଲୋକେ।
ଦୁକ୍ଖଂ ନ ସେୱେଥ ଅନତ୍ଥସଂହିତ’’ନ୍ତି॥
ସତୁଲ୍ଲପକାୟିକୱଗ୍ଗୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ସବ୍ଭିମଚ୍ଛରିନା ସାଧୁ, ନ ସନ୍ତୁଜ୍ଝାନସଞ୍ଞିନୋ।
ସଦ୍ଧା ସମୟୋ ସକଲିକଂ, ଉଭୋ ପଜ୍ଜୁନ୍ନଧୀତରୋତି॥
୫. ଆଦିତ୍ତୱଗ୍ଗୋ
୧. ଆଦିତ୍ତସୁତ୍ତଂ
୪୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରା ଦେୱତା ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣା କେୱଲକପ୍ପଂ ଜେତୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ସା ଦେୱତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସି –
‘‘ଆଦିତ୍ତସ୍ମିଂ ଅଗାରସ୍ମିଂ, ୟଂ ନୀହରତି ଭାଜନଂ।
ତଂ ତସ୍ସ ହୋତି ଅତ୍ଥାୟ, ନୋ ଚ ୟଂ ତତ୍ଥ ଡୟ୍ହତି॥
‘‘ଏୱଂ ଆଦିତ୍ତକୋ ଲୋକୋ, ଜରାୟ ମରଣେନ ଚ।
ନୀହରେଥେୱ ଦାନେନ, ଦିନ୍ନଂ ହୋତି ସୁନୀହତଂ॥
‘‘ଦିନ୍ନଂ ସୁଖଫଲଂ ହୋତି, ନାଦିନ୍ନଂ ହୋତି ତଂ ତଥା।
ଚୋରା ହରନ୍ତି ରାଜାନୋ, ଅଗ୍ଗି ଡହତି ନସ୍ସତି॥
‘‘ଅଥ ଅନ୍ତେନ ଜହତି, ସରୀରଂ ସପରିଗ୍ଗହଂ।
ଏତଦଞ୍ଞାୟ ମେଧାୱୀ, ଭୁଞ୍ଜେଥ ଚ ଦଦେଥ ଚ।
ଦତ୍ୱା ଚ ଭୁତ୍ୱା ଚ ୟଥାନୁଭାୱଂ।
ଅନିନ୍ଦିତୋ ସଗ୍ଗମୁପେତି ଠାନ’’ନ୍ତି॥
୨. କିଂଦଦସୁତ୍ତଂ
‘‘କିଂଦଦୋ ବଲଦୋ ହୋତି, କିଂଦଦୋ ହୋତି ୱଣ୍ଣଦୋ।
କିଂଦଦୋ ସୁଖଦୋ ହୋତି, କିଂଦଦୋ ହୋତି ଚକ୍ଖୁଦୋ।
କୋ ଚ ସବ୍ବଦଦୋ ହୋତି, ତଂ ମେ ଅକ୍ଖାହି ପୁଚ୍ଛିତୋ’’ତି॥
‘‘ଅନ୍ନଦୋ ବଲଦୋ ହୋତି, ୱତ୍ଥଦୋ ହୋତି ୱଣ୍ଣଦୋ।
ୟାନଦୋ ସୁଖଦୋ ହୋତି, ଦୀପଦୋ ହୋତି ଚକ୍ଖୁଦୋ॥
‘‘ସୋ ଚ ସବ୍ବଦଦୋ ହୋତି, ୟୋ ଦଦାତି ଉପସ୍ସୟଂ।
ଅମତଂ ଦଦୋ ଚ ସୋ ହୋତି, ୟୋ ଧମ୍ମମନୁସାସତୀ’’ତି॥
୩. ଅନ୍ନସୁତ୍ତଂ
‘‘ଅନ୍ନମେୱାଭିନନ୍ଦନ୍ତି, ଉଭୟେ ଦେୱମାନୁସା।
ଅଥ କୋ ନାମ ସୋ ୟକ୍ଖୋ, ୟଂ ଅନ୍ନଂ ନାଭିନନ୍ଦତୀ’’ତି॥
‘‘ୟେ ନଂ ଦଦନ୍ତି ସଦ୍ଧାୟ, ୱିପ୍ପସନ୍ନେନ ଚେତସା।
ତମେୱ ଅନ୍ନଂ ଭଜତି, ଅସ୍ମିଂ ଲୋକେ ପରମ୍ହି ଚ॥
‘‘ତସ୍ମା ୱିନେୟ୍ୟ ମଚ୍ଛେରଂ, ଦଜ୍ଜା ଦାନଂ ମଲାଭିଭୂ।
ପୁଞ୍ଞାନି ପରଲୋକସ୍ମିଂ, ପତିଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି ପାଣିନ’’ନ୍ତି॥
୪. ଏକମୂଲସୁତ୍ତଂ
‘‘ଏକମୂଲଂ ଦ୍ୱିରାୱଟ୍ଟଂ, ତିମଲଂ ପଞ୍ଚପତ୍ଥରଂ।
ସମୁଦ୍ଦଂ ଦ୍ୱାଦସାୱଟ୍ଟଂ, ପାତାଲଂ ଅତରୀ ଇସୀ’’ତି॥
୫. ଅନୋମସୁତ୍ତଂ
‘‘ଅନୋମନାମଂ ନିପୁଣତ୍ଥଦସ୍ସିଂ, ପଞ୍ଞାଦଦଂ କାମାଲୟେ ଅସତ୍ତଂ।
ତଂ ପସ୍ସଥ ସବ୍ବୱିଦୁଂ ସୁମେଧଂ, ଅରିୟେ ପଥେ କମମାନଂ ମହେସି’’ନ୍ତି॥
୬. ଅଚ୍ଛରାସୁତ୍ତଂ
‘‘ଅଚ୍ଛରାଗଣସଙ୍ଘୁଟ୍ଠଂ, ପିସାଚଗଣସେୱିତଂ।
ୱନନ୍ତଂ ମୋହନଂ ନାମ, କଥଂ ୟାତ୍ରା ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି॥
‘‘ଉଜୁକୋ ନାମ ସୋ ମଗ୍ଗୋ, ଅଭୟା ନାମ ସା ଦିସା।
ରଥୋ ଅକୂଜନୋ ନାମ, ଧମ୍ମଚକ୍କେହି ସଂୟୁତୋ॥
‘‘ହିରୀ ତସ୍ସ ଅପାଲମ୍ବୋ, ସତ୍ୟସ୍ସ ପରିୱାରଣଂ।
ଧମ୍ମାହଂ ସାରଥିଂ ବ୍ରୂମି, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିପୁରେଜୱଂ॥
‘‘ୟସ୍ସ ଏତାଦିସଂ ୟାନଂ, ଇତ୍ଥିୟା ପୁରିସସ୍ସ ୱା।
ସ ୱେ ଏତେନ ୟାନେନ, ନିବ୍ବାନସ୍ସେୱ ସନ୍ତିକେ’’ତି॥
୭. ୱନରୋପସୁତ୍ତଂ
‘‘କେସଂ ଦିୱା ଚ ରତ୍ତୋ ଚ, ସଦା ପୁଞ୍ଞଂ ପୱଡ୍ଢତି।
ଧମ୍ମଟ୍ଠା ସୀଲସମ୍ପନ୍ନା, କେ ଜନା ସଗ୍ଗଗାମିନୋ’’ତି॥
‘‘ଆରାମରୋପା ୱନରୋପା, ୟେ ଜନା ସେତୁକାରକା।
ପପଞ୍ଚ ଉଦପାନଞ୍ଚ, ୟେ ଦଦନ୍ତି ଉପସ୍ସୟଂ॥
‘‘ତେସଂ ଦିୱା ଚ ରତ୍ତୋ ଚ, ସଦା ପୁଞ୍ଞଂ ପୱଡ୍ଢତି।
ଧମ୍ମଟ୍ଠା ସୀଲସମ୍ପନ୍ନା, ତେ ଜନା ସଗ୍ଗଗାମିନୋ’’ତି॥
୮. ଜେତୱନସୁତ୍ତଂ
‘‘ଇଦଞ୍ହି ତଂ ଜେତୱନଂ, ଇସିସଙ୍ଘନିସେୱିତଂ।
ଆୱୁତ୍ଥଂ [ଆୱୁଟ୍ଠଂ (କ॰)] ଧମ୍ମରାଜେନ, ପୀତିସଞ୍ଜନନଂ ମମ॥
‘‘କମ୍ମଂ ୱିଜ୍ଜା ଚ ଧମ୍ମୋ ଚ, ସୀଲଂ ଜୀୱିତମୁତ୍ତମଂ।
ଏତେନ ମଚ୍ଚା ସୁଜ୍ଝନ୍ତି, ନ ଗୋତ୍ତେନ ଧନେନ ୱା॥
‘‘ତସ୍ମା ହି ପଣ୍ଡିତୋ ପୋସୋ, ସମ୍ପସ୍ସଂ ଅତ୍ଥମତ୍ତନୋ।
ୟୋନିସୋ ୱିଚିନେ ଧମ୍ମଂ, ଏୱଂ ତତ୍ଥ ୱିସୁଜ୍ଝତି॥
‘‘ସାରିପୁତ୍ତୋୱ ପଞ୍ଞାୟ, ସୀଲେନ ଉପସମେନ ଚ।
ୟୋପି ପାରଙ୍ଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ, ଏତାୱପରମୋ ସିୟା’’ତି॥
୯. ମଚ୍ଛରିସୁତ୍ତଂ
‘‘ୟେଧ ମଚ୍ଛରିନୋ ଲୋକେ, କଦରିୟା ପରିଭାସକା।
ଅଞ୍ଞେସଂ ଦଦମାନାନଂ, ଅନ୍ତରାୟକରା ନରା॥
‘‘କୀଦିସୋ ତେସଂ ୱିପାକୋ, ସମ୍ପରାୟୋ ଚ କୀଦିସୋ।
ଭଗୱନ୍ତଂ ପୁଟ୍ଠୁମାଗମ୍ମ, କଥଂ ଜାନେମୁ ତଂ ମୟ’’ନ୍ତି॥
‘‘ୟେଧ ମଚ୍ଛରିନୋ ଲୋକେ, କଦରିୟା ପରିଭାସକା।
ଅଞ୍ଞେସଂ ଦଦମାନାନଂ, ଅନ୍ତରାୟକରା ନରା॥
‘‘ନିରୟଂ ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିଂ, ୟମଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜରେ।
ସଚେ ଏନ୍ତି ମନୁସ୍ସତ୍ତଂ, ଦଲିଦ୍ଦେ ଜାୟରେ କୁଲେ॥
‘‘ଚୋଳଂ ପିଣ୍ଡୋ ରତୀ ଖିଡ୍ଡା, ୟତ୍ଥ କିଚ୍ଛେନ ଲବ୍ଭତି।
ପରତୋ ଆସୀସରେ [ଆସିଂସରେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ବାଲା, ତମ୍ପି ତେସଂ ନ ଲବ୍ଭତି।
ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେସ ୱିପାକୋ, ସମ୍ପରାୟେ [ସମ୍ପରାୟୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଚ ଦୁଗ୍ଗତୀ’’ତି॥
‘‘ଇତିହେତଂ ୱିଜାନାମ, ଅଞ୍ଞଂ ପୁଚ୍ଛାମ ଗୋତମ।
ୟେଧ ଲଦ୍ଧା ମନୁସ୍ସତ୍ତଂ, ୱଦଞ୍ଞୂ ୱୀତମଚ୍ଛରା॥
‘‘ବୁଦ୍ଧେ ପସନ୍ନା ଧମ୍ମେ ଚ, ସଙ୍ଘେ ଚ ତିବ୍ବଗାରୱା।
କୀଦିସୋ ତେସଂ ୱିପାକୋ, ସମ୍ପରାୟୋ ଚ କୀଦିସୋ।
ଭଗୱନ୍ତଂ ପୁଟ୍ଠୁମାଗମ୍ମ, କଥଂ ଜାନେମୁ ତଂ ମୟ’’ନ୍ତି॥
‘‘ୟେଧ ଲଦ୍ଧା ମନୁସ୍ସତ୍ତଂ, ୱଦଞ୍ଞୂ ୱୀତମଚ୍ଛରା।
ବୁଦ୍ଧେ ପସନ୍ନା ଧମ୍ମେ ଚ, ସଙ୍ଘେ ଚ ତିବ୍ବଗାରୱା।
ଏତେ ସଗ୍ଗା [ସଗ୍ଗେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ପକାସନ୍ତି, ୟତ୍ଥ ତେ ଉପପଜ୍ଜରେ॥
‘‘ସଚେ ଏନ୍ତି ମନୁସ୍ସତ୍ତଂ, ଅଡ୍ଢେ ଆଜାୟରେ କୁଲେ।
ଚୋଳଂ ପିଣ୍ଡୋ ରତୀ ଖିଡ୍ଡା, ୟତ୍ଥାକିଚ୍ଛେନ ଲବ୍ଭତି॥
‘‘ପରସମ୍ଭତେସୁ ଭୋଗେସୁ, ୱସୱତ୍ତୀୱ ମୋଦରେ।
ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେସ ୱିପାକୋ, ସମ୍ପରାୟେ ଚ ସୁଗ୍ଗତୀ’’ତି॥
୧୦. ଘଟୀକାରସୁତ୍ତଂ
‘‘ଅୱିହଂ ଉପପନ୍ନାସେ, ୱିମୁତ୍ତା ସତ୍ତ ଭିକ୍ଖୱୋ।
ରାଗଦୋସପରିକ୍ଖୀଣା, ତିଣ୍ଣା ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକ’’ନ୍ତି॥
‘‘କେ ଚ ତେ ଅତରୁଂ ପଙ୍କଂ [ସଙ୍ଗଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] , ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟଂ ସୁଦୁତ୍ତରଂ।
କେ ହିତ୍ୱା ମାନୁସଂ ଦେହଂ, ଦିବ୍ବୟୋଗଂ ଉପଚ୍ଚଗୁ’’ନ୍ତି॥
‘‘ଉପକୋ ପଲଗଣ୍ଡୋ ଚ, ପୁକ୍କୁସାତି ଚ ତେ ତୟୋ।
ଭଦ୍ଦିୟୋ ଖଣ୍ଡଦେୱୋ ଚ, ବାହୁରଗ୍ଗି ଚ ସିଙ୍ଗିୟୋ [ବହୁଦନ୍ତୀ ଚ ପିଙ୍ଗୟୋ (ସୀ॰)] ।
ତେ ହିତ୍ୱା ମାନୁସଂ ଦେହଂ, ଦିବ୍ବୟୋଗଂ ଉପଚ୍ଚଗୁ’’ନ୍ତି॥
‘‘କୁସଲୀ ଭାସସୀ ତେସଂ, ମାରପାସପ୍ପହାୟିନଂ।
କସ୍ସ ତେ ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟ, ଅଚ୍ଛିଦୁଂ ଭୱବନ୍ଧନ’’ନ୍ତି॥
‘‘ନ ଅଞ୍ଞତ୍ର ଭଗୱତା, ନାଞ୍ଞତ୍ର ତୱ ସାସନା।
ୟସ୍ସ ତେ ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟ, ଅଚ୍ଛିଦୁଂ ଭୱବନ୍ଧନଂ॥
‘‘ୟତ୍ଥ ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ, ଅସେସଂ ଉପରୁଜ୍ଝତି।
ତଂ ତେ ଧମ୍ମଂ ଇଧଞ୍ଞାୟ, ଅଚ୍ଛିଦୁଂ ଭୱବନ୍ଧନ’’ନ୍ତି॥
‘‘ଗମ୍ଭୀରଂ ଭାସସୀ ୱାଚଂ, ଦୁବ୍ବିଜାନଂ ସୁଦୁବ୍ବୁଧଂ।
କସ୍ସ ତ୍ୱଂ ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟ, ୱାଚଂ ଭାସସି ଈଦିସ’’ନ୍ତି॥
‘‘କୁମ୍ଭକାରୋ ପୁରେ ଆସିଂ, ୱେକଳିଙ୍ଗେ [ୱେହଳିଙ୍ଗେ (ସୀ॰), ୱେଭଳିଙ୍ଗେ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଘଟୀକରୋ।
ମାତାପେତ୍ତିଭରୋ ଆସିଂ, କସ୍ସପସ୍ସ ଉପାସକୋ॥
‘‘ୱିରତୋ ମେଥୁନା ଧମ୍ମା, ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ନିରାମିସୋ।
ଅହୁୱା ତେ ସଗାମେୟ୍ୟୋ, ଅହୁୱା ତେ ପୁରେ ସଖା॥
‘‘ସୋହମେତେ ପଜାନାମି, ୱିମୁତ୍ତେ ସତ୍ତ ଭିକ୍ଖୱୋ।
ରାଗଦୋସପରିକ୍ଖୀଣେ, ତିଣ୍ଣେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକ’’ନ୍ତି॥
‘‘ଏୱମେତଂ ତଦା ଆସି, ୟଥା ଭାସସି ଭଗ୍ଗୱ।
କୁମ୍ଭକାରୋ ପୁରେ ଆସି, ୱେକଳିଙ୍ଗେ ଘଟୀକରୋ।
ମାତାପେତ୍ତିଭରୋ ଆସି, କସ୍ସପସ୍ସ ଉପାସକୋ॥
‘‘ୱିରତୋ ମେଥୁନା ଧମ୍ମା, ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ନିରାମିସୋ।
ଅହୁୱା ମେ ସଗାମେୟ୍ୟୋ, ଅହୁୱା ମେ ପୁରେ ସଖା’’ତି॥
‘‘ଏୱମେତଂ ପୁରାଣାନଂ, ସହାୟାନଂ ଅହୁ ସଙ୍ଗମୋ।
ଉଭିନ୍ନଂ ଭାୱିତତ୍ତାନଂ, ସରୀରନ୍ତିମଧାରିନ’’ନ୍ତି॥
ଆଦିତ୍ତୱଗ୍ଗୋ ପଞ୍ଚମୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ଆଦିତ୍ତଂ କିଂଦଦଂ ଅନ୍ନଂ, ଏକମୂଲଅନୋମିୟଂ।
ଅଚ୍ଛରାୱନରୋପଜେତଂ, ମଚ୍ଛରେନ ଘଟୀକରୋତି॥
୬. ଜରାୱଗ୍ଗୋ
୧. ଜରାସୁତ୍ତଂ
‘‘କିଂସୁ ୟାୱ ଜରା ସାଧୁ, କିଂସୁ ସାଧୁ ପତିଟ୍ଠିତଂ।
କିଂସୁ ନରାନଂ ରତନଂ, କିଂସୁ ଚୋରେହି ଦୂହର’’ନ୍ତି॥
‘‘ସୀଲଂ ୟାୱ ଜରା ସାଧୁ, ସଦ୍ଧା ସାଧୁ ପତିଟ୍ଠିତା।
ପଞ୍ଞା ନରାନଂ ରତନଂ, ପୁଞ୍ଞଂ ଚୋରେହି ଦୂହର’’ନ୍ତି॥
୨. ଅଜରସାସୁତ୍ତଂ
‘‘କିଂସୁ ଅଜରସା ସାଧୁ, କିଂସୁ ସାଧୁ ଅଧିଟ୍ଠିତଂ।
କିଂସୁ ନରାନଂ ରତନଂ, କିଂସୁ ଚୋରେହ୍ୟହାରିୟ’’ନ୍ତି॥
‘‘ସୀଲଂ ଅଜରସା ସାଧୁ, ସଦ୍ଧା ସାଧୁ ଅଧିଟ୍ଠିତା।
ପଞ୍ଞା ନରାନଂ ରତନଂ, ପୁଞ୍ଞଂ ଚୋରେହ୍ୟହାରିୟ’’ନ୍ତି॥
୩. ମିତ୍ତସୁତ୍ତଂ
‘‘କିଂସୁ ପୱସତୋ [ପଥୱତୋ (ପୀ॰ କ॰)] ମିତ୍ତଂ, କିଂସୁ ମିତ୍ତଂ ସକେ ଘରେ।
କିଂ ମିତ୍ତଂ ଅତ୍ଥଜାତସ୍ସ, କିଂ ମିତ୍ତଂ ସମ୍ପରାୟିକ’’ନ୍ତି॥
‘‘ସତ୍ଥୋ ପୱସତୋ ମିତ୍ତଂ, ମାତା ମିତ୍ତଂ ସକେ ଘରେ।
ସହାୟୋ ଅତ୍ଥଜାତସ୍ସ, ହୋତି ମିତ୍ତଂ ପୁନପ୍ପୁନଂ।
ସୟଂକତାନି ପୁଞ୍ଞାନି, ତଂ ମିତ୍ତଂ ସମ୍ପରାୟିକ’’ନ୍ତି॥
୪. ୱତ୍ଥୁସୁତ୍ତଂ
‘‘କିଂସୁ ୱତ୍ଥୁ ମନୁସ୍ସାନଂ, କିଂସୂଧ ପରମୋ ସଖା।
କିଂସୁ ଭୂତା ଉପଜୀୱନ୍ତି, ୟେ ପାଣା ପଥୱିସ୍ସିତା’’ତି [ପଥୱିଂ ସିତାତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ॥
‘‘ପୁତ୍ତା ୱତ୍ଥୁ ମନୁସ୍ସାନଂ, ଭରିୟା ଚ [ଭରିୟାୱ (ସୀ॰), ଭରିୟା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ପରମୋ ସଖା।
ୱୁଟ୍ଠିଂ ଭୂତା ଉପଜୀୱନ୍ତି, ୟେ ପାଣା ପଥୱିସ୍ସିତା’’ତି॥
୫. ପଠମଜନସୁତ୍ତଂ
‘‘କିଂସୁ ଜନେତି ପୁରିସଂ, କିଂସୁ ତସ୍ସ ୱିଧାୱତି।
କିଂସୁ ସଂସାରମାପାଦି, କିଂସୁ ତସ୍ସ ମହବ୍ଭୟ’’ନ୍ତି॥
‘‘ତଣ୍ହା ଜନେତି ପୁରିସଂ, ଚିତ୍ତମସ୍ସ ୱିଧାୱତି।
ସତ୍ତୋ ସଂସାରମାପାଦି, ଦୁକ୍ଖମସ୍ସ ମହବ୍ଭୟ’’ନ୍ତି॥
୬. ଦୁତିୟଜନସୁତ୍ତଂ
‘‘କିଂସୁ ଜନେତି ପୁରିସଂ, କିଂସୁ ତସ୍ସ ୱିଧାୱତି।
କିଂସୁ ସଂସାରମାପାଦି, କିସ୍ମା ନ ପରିମୁଚ୍ଚତୀ’’ତି॥
‘‘ତଣ୍ହା ଜନେତି ପୁରିସଂ, ଚିତ୍ତମସ୍ସ ୱିଧାୱତି।
ସତ୍ତୋ ସଂସାରମାପାଦି, ଦୁକ୍ଖା ନ ପରିମୁଚ୍ଚତୀ’’ତି॥
୭. ତତିୟଜନସୁତ୍ତଂ
‘‘କିଂସୁ ଜନେତି ପୁରିସଂ, କିଂସୁ ତସ୍ସ ୱିଧାୱତି।
କିଂସୁ ସଂସାରମାପାଦି, କିଂସୁ ତସ୍ସ ପରାୟନ’’ନ୍ତି॥
‘‘ତଣ୍ହା ଜନେତି ପୁରିସଂ, ଚିତ୍ତମସ୍ସ ୱିଧାୱତି।
ସତ୍ତୋ ସଂସାରମାପାଦି, କମ୍ମଂ ତସ୍ସ ପରାୟନ’’ନ୍ତି॥
୮. ଉପ୍ପଥସୁତ୍ତଂ
‘‘କିଂସୁ ଉପ୍ପଥୋ ଅକ୍ଖାତୋ, କିଂସୁ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱକ୍ଖୟୋ।
କିଂ ମଲଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟସ୍ସ, କିଂ ସିନାନମନୋଦକ’’ନ୍ତି॥
‘‘ରାଗୋ ଉପ୍ପଥୋ ଅକ୍ଖାତୋ, ୱୟୋ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱକ୍ଖୟୋ।
ଇତ୍ଥୀ ମଲଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟସ୍ସ, ଏତ୍ଥାୟଂ ସଜ୍ଜତେ ପଜା।
ତପୋ ଚ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଞ୍ଚ, ତଂ ସିନାନମନୋଦକ’’ନ୍ତି॥
୯. ଦୁତିୟସୁତ୍ତଂ
‘‘କିଂସୁ ଦୁତିୟା [ଦୁତିୟଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ପୁରିସସ୍ସ ହୋତି, କିଂସୁ ଚେନଂ ପସାସତି।
କିସ୍ସ ଚାଭିରତୋ ମଚ୍ଚୋ, ସବ୍ବଦୁକ୍ଖା ପମୁଚ୍ଚତୀ’’ତି॥
‘‘ସଦ୍ଧା ଦୁତିୟା ପୁରିସସ୍ସ ହୋତି, ପଞ୍ଞା ଚେନଂ ପସାସତି।
ନିବ୍ବାନାଭିରତୋ ମଚ୍ଚୋ, ସବ୍ବଦୁକ୍ଖା ପମୁଚ୍ଚତୀ’’ତି॥
୧୦. କୱିସୁତ୍ତଂ
‘‘କିଂସୁ ନିଦାନଂ ଗାଥାନଂ, କିଂସୁ ତାସଂ ୱିୟଞ୍ଜନଂ।
କିଂସୁ ସନ୍ନିସ୍ସିତା ଗାଥା, କିଂସୁ ଗାଥାନମାସୟୋ’’ତି॥
‘‘ଛନ୍ଦୋ ନିଦାନଂ ଗାଥାନଂ, ଅକ୍ଖରା ତାସଂ ୱିୟଞ୍ଜନଂ।
ନାମସନ୍ନିସ୍ସିତା ଗାଥା, କୱି ଗାଥାନମାସୟୋ’’ତି॥
ଜରାୱଗ୍ଗୋ ଛଟ୍ଠୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ଜରା ଅଜରସା ମିତ୍ତଂ, ୱତ୍ଥୁ ତୀଣି ଜନାନି ଚ।
ଉପ୍ପଥୋ ଚ ଦୁତିୟୋ ଚ, କୱିନା ପୂରିତୋ ୱଗ୍ଗୋତି॥
୭. ଅଦ୍ଧୱଗ୍ଗୋ
୧. ନାମସୁତ୍ତଂ
‘‘କିଂସୁ ସବ୍ବଂ ଅଦ୍ଧଭୱି [ଅନ୍ୱଭୱି (ସୀ॰)] , କିସ୍ମା ଭିୟ୍ୟୋ ନ ୱିଜ୍ଜତି।
କିସ୍ସସ୍ସୁ ଏକଧମ୍ମସ୍ସ, ସବ୍ବେୱ ୱସମନ୍ୱଗୂ’’ତି [ୱସମଦ୍ଧଗୂ (କ॰)] ॥
‘‘ନାମଂ ସବ୍ବଂ ଅଦ୍ଧଭୱି, ନାମା ଭିୟ୍ୟୋ ନ ୱିଜ୍ଜତି।
ନାମସ୍ସ ଏକଧମ୍ମସ୍ସ, ସବ୍ବେୱ ୱସମନ୍ୱଗୂ’’ତି॥
୨. ଚିତ୍ତସୁତ୍ତଂ
‘‘କେନସ୍ସୁ ନୀୟତି ଲୋକୋ, କେନସ୍ସୁ ପରିକସ୍ସତି।
କିସ୍ସସ୍ସୁ ଏକଧମ୍ମସ୍ସ, ସବ୍ବେୱ ୱସମନ୍ୱଗୂ’’ତି॥
‘‘ଚିତ୍ତେନ ନୀୟତି ଲୋକୋ, ଚିତ୍ତେନ ପରିକସ୍ସତି।
ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଧମ୍ମସ୍ସ, ସବ୍ବେୱ ୱସମନ୍ୱଗୂ’’ତି॥
୩. ତଣ୍ହାସୁତ୍ତଂ
‘‘କେନସ୍ସୁ ନୀୟତି ଲୋକୋ, କେନସ୍ସୁ ପରିକସ୍ସତି।
କିସ୍ସସ୍ସୁ ଏକଧମ୍ମସ୍ସ, ସବ୍ବେୱ ୱସମନ୍ୱଗୂ’’ତି॥
‘‘ତଣ୍ହାୟ ନୀୟତି ଲୋକୋ, ତଣ୍ହାୟ ପରିକସ୍ସତି।
ତଣ୍ହାୟ ଏକଧମ୍ମସ୍ସ, ସବ୍ବେୱ ୱସମନ୍ୱଗୂ’’ତି॥
୪. ସଂୟୋଜନସୁତ୍ତଂ
‘‘କିଂସୁ ସଂୟୋଜନୋ ଲୋକୋ, କିଂସୁ ତସ୍ସ ୱିଚାରଣଂ।
କିସ୍ସସ୍ସୁ ୱିପ୍ପହାନେନ, ନିବ୍ବାନଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି॥
‘‘ନନ୍ଦୀସଂୟୋଜନୋ [ନନ୍ଦିସଂୟୋଜନୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଲୋକୋ, ୱିତକ୍କସ୍ସ ୱିଚାରଣଂ।
ତଣ୍ହାୟ ୱିପ୍ପହାନେନ, ନିବ୍ବାନଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି॥
୫. ବନ୍ଧନସୁତ୍ତଂ
‘‘କିଂସୁ ସମ୍ବନ୍ଧନୋ ଲୋକୋ, କିଂସୁ ତସ୍ସ ୱିଚାରଣଂ।
କିସ୍ସସ୍ସୁ ୱିପ୍ପହାନେନ, ସବ୍ବଂ ଛିନ୍ଦତି ବନ୍ଧନ’’ନ୍ତି॥
‘‘ନନ୍ଦୀସମ୍ବନ୍ଧନୋ ଲୋକୋ, ୱିତକ୍କସ୍ସ ୱିଚାରଣଂ।
ତଣ୍ହାୟ ୱିପ୍ପହାନେନ, ସବ୍ବଂ ଛିନ୍ଦତି ବନ୍ଧନ’’ନ୍ତି॥
୬. ଅତ୍ତହତସୁତ୍ତଂ
‘‘କେନସ୍ସୁବ୍ଭାହତୋ ଲୋକୋ, କେନସ୍ସୁ ପରିୱାରିତୋ।
କେନ ସଲ୍ଲେନ ଓତିଣ୍ଣୋ, କିସ୍ସ ଧୂପାୟିତୋ ସଦା’’ତି॥
‘‘ମଚ୍ଚୁନାବ୍ଭାହତୋ ଲୋକୋ, ଜରାୟ ପରିୱାରିତୋ।
ତଣ୍ହାସଲ୍ଲେନ ଓତିଣ୍ଣୋ, ଇଚ୍ଛାଧୂପାୟିତୋ ସଦା’’ତି॥
୭. ଉଡ୍ଡିତସୁତ୍ତଂ
‘‘କେନସ୍ସୁ ଉଡ୍ଡିତୋ ଲୋକୋ, କେନସ୍ସୁ ପରିୱାରିତୋ।
କେନସ୍ସୁ ପିହିତୋ ଲୋକୋ, କିସ୍ମିଂ ଲୋକୋ ପତିଟ୍ଠିତୋ’’ତି॥
‘‘ତଣ୍ହାୟ ଉଡ୍ଡିତୋ ଲୋକୋ, ଜରାୟ ପରିୱାରିତୋ।
ମଚ୍ଚୁନା ପିହିତୋ ଲୋକୋ, ଦୁକ୍ଖେ ଲୋକୋ ପତିଟ୍ଠିତୋ’’ତି॥
୮. ପିହିତସୁତ୍ତଂ
‘‘କେନସ୍ସୁ ପିହିତୋ ଲୋକୋ, କିସ୍ମିଂ ଲୋକୋ ପତିଟ୍ଠିତୋ।
କେନସ୍ସୁ ଉଡ୍ଡିତୋ ଲୋକୋ, କେନସ୍ସୁ ପରିୱାରିତୋ’’ତି॥
‘‘ମଚ୍ଚୁନା ପିହିତୋ ଲୋକୋ, ଦୁକ୍ଖେ ଲୋକୋ ପତିଟ୍ଠିତୋ।
ତଣ୍ହାୟ ଉଡ୍ଡିତୋ ଲୋକୋ, ଜରାୟ ପରିୱାରିତୋ’’ତି॥
୯. ଇଚ୍ଛାସୁତ୍ତଂ
‘‘କେନସ୍ସୁ ବଜ୍ଝତୀ ଲୋକୋ, କିସ୍ସ ୱିନୟାୟ ମୁଚ୍ଚତି।
କିସ୍ସସ୍ସୁ ୱିପ୍ପହାନେନ, ସବ୍ବଂ ଛିନ୍ଦତି ବନ୍ଧନ’’ନ୍ତି॥
‘‘ଇଚ୍ଛାୟ ବଜ୍ଝତୀ ଲୋକୋ, ଇଚ୍ଛାୱିନୟାୟ ମୁଚ୍ଚତି।
ଇଚ୍ଛାୟ ୱିପ୍ପହାନେନ, ସବ୍ବଂ ଛିନ୍ଦତି ବନ୍ଧନ’’ନ୍ତି॥
୧୦. ଲୋକସୁତ୍ତଂ
‘‘କିସ୍ମିଂ ଲୋକୋ ସମୁପ୍ପନ୍ନୋ, କିସ୍ମିଂ କୁବ୍ବତି ସନ୍ଥୱଂ।
କିସ୍ସ ଲୋକୋ ଉପାଦାୟ, କିସ୍ମିଂ ଲୋକୋ ୱିହଞ୍ଞତୀ’’ତି॥
‘‘ଛସୁ ଲୋକୋ ସମୁପ୍ପନ୍ନୋ, ଛସୁ କୁବ୍ବତି ସନ୍ଥୱଂ।
ଛନ୍ନମେୱ ଉପାଦାୟ, ଛସୁ ଲୋକୋ ୱିହଞ୍ଞତୀ’’ତି॥
ଅଦ୍ଧୱଗ୍ଗୋ [ଅନ୍ୱୱଗ୍ଗୋ (ସୀ॰)] ସତ୍ତମୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ନାମଂ ଚିତ୍ତଞ୍ଚ ତଣ୍ହା ଚ, ସଂୟୋଜନଞ୍ଚ ବନ୍ଧନା।
ଅବ୍ଭାହତୁଡ୍ଡିତୋ ପିହିତୋ, ଇଚ୍ଛା ଲୋକେନ ତେ ଦସାତି॥
୮. ଛେତ୍ୱାୱଗ୍ଗୋ
୧. ଛେତ୍ୱାସୁତ୍ତଂ
୭୧ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ସା ଦେୱତା ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘କିଂସୁ ଛେତ୍ୱା [ଝତ୍ୱା (ସୀ॰), ଘତ୍ୱା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰) ଏୱମୁପରିପି] ସୁଖଂ ସେତି, କିଂସୁ ଛେତ୍ୱା ନ ସୋଚତି।
କିସ୍ସସ୍ସୁ ଏକଧମ୍ମସ୍ସ, ୱଧଂ ରୋଚେସି ଗୋତମା’’ତି॥
‘‘କୋଧଂ ଛେତ୍ୱା ସୁଖଂ ସେତି, କୋଧଂ ଛେତ୍ୱା ନ ସୋଚତି।
କୋଧସ୍ସ ୱିସମୂଲସ୍ସ, ମଧୁରଗ୍ଗସ୍ସ ଦେୱତେ।
ୱଧଂ ଅରିୟା ପସଂସନ୍ତି, ତଞ୍ହି ଛେତ୍ୱା ନ ସୋଚତୀ’’ତି॥
୨. ରଥସୁତ୍ତଂ
‘‘କିଂସୁ ରଥସ୍ସ ପଞ୍ଞାଣଂ, କିଂସୁ ପଞ୍ଞାଣମଗ୍ଗିନୋ।
କିଂସୁ ରଟ୍ଠସ୍ସ ପଞ୍ଞାଣଂ, କିଂସୁ ପଞ୍ଞାଣମିତ୍ଥିୟା’’ତି॥
‘‘ଧଜୋ ରଥସ୍ସ ପଞ୍ଞାଣଂ, ଧୂମୋ ପଞ୍ଞାଣମଗ୍ଗିନୋ।
ରାଜା ରଟ୍ଠସ୍ସ ପଞ୍ଞାଣଂ, ଭତ୍ତା ପଞ୍ଞାଣମିତ୍ଥିୟା’’ତି॥
୩. ୱିତ୍ତସୁତ୍ତଂ
‘‘କିଂସୂଧ ୱିତ୍ତଂ ପୁରିସସ୍ସ ସେଟ୍ଠଂ, କିଂସୁ ସୁଚିଣ୍ଣୋ ସୁଖମାୱହତି।
କିଂସୁ ହୱେ ସାଦୁତରଂ [ସାଧୁତରଂ (କ॰)] ରସାନଂ, କଥଂଜୀୱିଂ [କିଂସୁଜୀୱିଂ (କ॰)] ଜୀୱିତମାହୁ ସେଟ୍ଠ’’ନ୍ତି॥
‘‘ସଦ୍ଧୀଧ ୱିତ୍ତଂ ପୁରିସସ୍ସ ସେଟ୍ଠଂ, ଧମ୍ମୋ ସୁଚିଣ୍ଣୋ ସୁଖମାୱହତି।
ସଚ୍ଚଂ ହୱେ ସାଦୁତରଂ ରସାନଂ, ପଞ୍ଞାଜୀୱିଂ ଜୀୱିତମାହୁ ସେଟ୍ଠ’’ନ୍ତି॥
୪. ୱୁଟ୍ଠିସୁତ୍ତଂ
‘‘କିଂସୁ ଉପ୍ପତତଂ ସେଟ୍ଠଂ, କିଂସୁ ନିପତତଂ ୱରଂ।
କିଂସୁ ପୱଜମାନାନଂ, କିଂସୁ ପୱଦତଂ ୱର’’ନ୍ତି॥
‘‘ବୀଜଂ ଉପ୍ପତତଂ ସେଟ୍ଠଂ, ୱୁଟ୍ଠି ନିପତତଂ ୱରା।
ଗାୱୋ ପୱଜମାନାନଂ, ପୁତ୍ତୋ ପୱଦତଂ ୱରୋତି॥
‘‘ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପତତଂ ସେଟ୍ଠା, ଅୱିଜ୍ଜା ନିପତତଂ ୱରା।
ସଙ୍ଘୋ ପୱଜମାନାନଂ, ବୁଦ୍ଧୋ ପୱଦତଂ ୱରୋ’’ତି॥
୫. ଭୀତାସୁତ୍ତଂ
‘‘କିଂସୂଧ ଭୀତା ଜନତା ଅନେକା,
ମଗ୍ଗୋ ଚନେକାୟତନପ୍ପୱୁତ୍ତୋ।
ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଗୋତମ ଭୂରିପଞ୍ଞ,
କିସ୍ମିଂ ଠିତୋ ପରଲୋକଂ ନ ଭାୟେ’’ତି॥
ବୱ୍ହନ୍ନପାନଂ ଘରମାୱସନ୍ତୋ,
ଏତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଠିତୋ ଚତୂସୁ,
ଧମ୍ମେ ଠିତୋ ପରଲୋକଂ ନ ଭାୟେ’’ତି॥
୬. ନଜୀରତିସୁତ୍ତଂ
‘‘କିଂ ଜୀରତି କିଂ ନ ଜୀରତି, କିଂସୁ ଉପ୍ପଥୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।
କିଂସୁ ଧମ୍ମାନଂ ପରିପନ୍ଥୋ, କିଂସୁ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱକ୍ଖୟୋ।
କିଂ ମଲଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟସ୍ସ, କିଂ ସିନାନମନୋଦକଂ॥
‘‘କତି ଲୋକସ୍ମିଂ ଛିଦ୍ଦାନି, ୟତ୍ଥ ୱିତ୍ତଂ [ଚିତ୍ତଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ନ ତିଟ୍ଠତି।
ଭଗୱନ୍ତଂ ପୁଟ୍ଠୁମାଗମ୍ମ, କଥଂ ଜାନେମୁ ତଂ ମୟ’’ନ୍ତି॥
‘‘ରୂପଂ ଜୀରତି ମଚ୍ଚାନଂ, ନାମଗୋତ୍ତଂ ନ ଜୀରତି।
ରାଗୋ ଉପ୍ପଥୋତି ୱୁଚ୍ଚତି॥
‘‘ଲୋଭୋ ଧମ୍ମାନଂ ପରିପନ୍ଥୋ, ୱୟୋ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱକ୍ଖୟୋ।
ଇତ୍ଥୀ ମଲଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟସ୍ସ, ଏତ୍ଥାୟଂ ସଜ୍ଜତେ ପଜା।
ତପୋ ଚ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଞ୍ଚ, ତଂ ସିନାନମନୋଦକଂ॥
‘‘ଛ ଲୋକସ୍ମିଂ ଛିଦ୍ଦାନି, ୟତ୍ଥ ୱିତ୍ତଂ ନ ତିଟ୍ଠତି।
ଆଲସ୍ୟଞ୍ଚ [ଆଲସ୍ସଞ୍ଚ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ପମାଦୋ ଚ, ଅନୁଟ୍ଠାନଂ ଅସଂୟମୋ।
ନିଦ୍ଦା ତନ୍ଦୀ [ତନ୍ଦି (ସୀ॰)] ଚ ତେ ଛିଦ୍ଦେ, ସବ୍ବସୋ ତଂ ୱିୱଜ୍ଜୟେ’’ତି॥
୭. ଇସ୍ସରିୟସୁତ୍ତଂ
‘‘କିଂସୁ ଇସ୍ସରିୟଂ ଲୋକେ, କିଂସୁ ଭଣ୍ଡାନମୁତ୍ତମଂ।
କିଂସୁ ସତ୍ଥମଲଂ ଲୋକେ, କିଂସୁ ଲୋକସ୍ମିମବ୍ବୁଦଂ॥
‘‘କିଂସୁ ହରନ୍ତଂ ୱାରେନ୍ତି, ହରନ୍ତୋ ପନ କୋ ପିୟୋ।
କିଂସୁ ପୁନପ୍ପୁନାୟନ୍ତଂ, ଅଭିନନ୍ଦନ୍ତି ପଣ୍ଡିତା’’ତି॥
‘‘ୱସୋ ଇସ୍ସରିୟଂ ଲୋକେ, ଇତ୍ଥୀ ଭଣ୍ଡାନମୁତ୍ତମଂ।
କୋଧୋ ସତ୍ଥମଲଂ ଲୋକେ, ଚୋରା ଲୋକସ୍ମିମବ୍ବୁଦା॥
‘‘ଚୋରଂ ହରନ୍ତଂ ୱାରେନ୍ତି, ହରନ୍ତୋ ସମଣୋ ପିୟୋ।
ସମଣଂ ପୁନପ୍ପୁନାୟନ୍ତଂ, ଅଭିନନ୍ଦନ୍ତି ପଣ୍ଡିତା’’ତି॥
୮. କାମସୁତ୍ତଂ
‘‘କିମତ୍ଥକାମୋ ନ ଦଦେ, କିଂ ମଚ୍ଚୋ ନ ପରିଚ୍ଚଜେ।
କିଂସୁ ମୁଞ୍ଚେୟ୍ୟ କଲ୍ୟାଣଂ, ପାପିକଂ ନ ଚ ମୋଚୟେ’’ତି॥
‘‘ଅତ୍ତାନଂ ନ ଦଦେ ପୋସୋ, ଅତ୍ତାନଂ ନ ପରିଚ୍ଚଜେ।
ୱାଚଂ ମୁଞ୍ଚେୟ୍ୟ କଲ୍ୟାଣଂ, ପାପିକଞ୍ଚ ନ ମୋଚୟେ’’ତି॥
୯. ପାଥେୟ୍ୟସୁତ୍ତଂ
‘‘କିଂସୁ ବନ୍ଧତି ପାଥେୟ୍ୟଂ, କିଂସୁ ଭୋଗାନମାସୟୋ।
କିଂସୁ ନରଂ ପରିକସ୍ସତି, କିଂସୁ ଲୋକସ୍ମି ଦୁଜ୍ଜହଂ।
କିସ୍ମିଂ ବଦ୍ଧା ପୁଥୂ ସତ୍ତା, ପାସେନ ସକୁଣୀ ୟଥା’’ତି॥
‘‘ସଦ୍ଧା ବନ୍ଧତି ପାଥେୟ୍ୟଂ, ସିରୀ ଭୋଗାନମାସୟୋ।
ଇଚ୍ଛା ନରଂ ପରିକସ୍ସତି, ଇଚ୍ଛା ଲୋକସ୍ମି ଦୁଜ୍ଜହା।
ଇଚ୍ଛାବଦ୍ଧା ପୁଥୂ ସତ୍ତା, ପାସେନ ସକୁଣୀ ୟଥା’’ତି॥
୧୦. ପଜ୍ଜୋତସୁତ୍ତଂ
‘‘କିଂସୁ ଲୋକସ୍ମି ପଜ୍ଜୋତୋ, କିଂସୁ ଲୋକସ୍ମି ଜାଗରୋ।
କିଂସୁ କମ୍ମେ ସଜୀୱାନଂ, କିମସ୍ସ ଇରିୟାପଥୋ॥
‘‘କିଂସୁ ଅଲସଂ ଅନଲସଞ୍ଚ [କିଂ ଆଲସ୍ୟାନାଲସ୍ୟଞ୍ଚ (କ॰)] , ମାତା ପୁତ୍ତଂୱ ପୋସତି।
କିଂ ଭୂତା ଉପଜୀୱନ୍ତି, ୟେ ପାଣା ପଥୱିସ୍ସିତା’’ତି॥
‘‘ପଞ୍ଞା ଲୋକସ୍ମି ପଜ୍ଜୋତୋ, ସତି ଲୋକସ୍ମି ଜାଗରୋ।
ଗାୱୋ କମ୍ମେ ସଜୀୱାନଂ, ସୀତସ୍ସ ଇରିୟାପଥୋ॥
‘‘ୱୁଟ୍ଠି ଅଲସଂ ଅନଲସଞ୍ଚ, ମାତା ପୁତ୍ତଂୱ ପୋସତି।
ୱୁଟ୍ଠିଂ ଭୂତା ଉପଜୀୱନ୍ତି, ୟେ ପାଣା ପଥୱିସ୍ସିତା’’ତି॥
୧୧. ଅରଣସୁତ୍ତଂ
‘‘କେସୂଧ ଅରଣା ଲୋକେ, କେସଂ ୱୁସିତଂ ନ ନସ୍ସତି।
କେଧ ଇଚ୍ଛଂ ପରିଜାନନ୍ତି, କେସଂ ଭୋଜିସ୍ସିୟଂ ସଦା॥
‘‘କିଂସୁ ମାତା ପିତା ଭାତା, ୱନ୍ଦନ୍ତି ନଂ ପତିଟ୍ଠିତଂ।
କିଂସୁ ଇଧ ଜାତିହୀନଂ, ଅଭିୱାଦେନ୍ତି ଖତ୍ତିୟା’’ତି॥
‘‘ସମଣୀଧ ଅରଣା ଲୋକେ, ସମଣାନଂ ୱୁସିତଂ ନ ନସ୍ସତି।
ସମଣା ଇଚ୍ଛଂ ପରିଜାନନ୍ତି, ସମଣାନଂ ଭୋଜିସ୍ସିୟଂ ସଦା॥
‘‘ସମଣଂ ମାତା ପିତା ଭାତା, ୱନ୍ଦନ୍ତି ନଂ ପତିଟ୍ଠିତଂ।
ସମଣୀଧ ଜାତିହୀନଂ, ଅଭିୱାଦେନ୍ତି ଖତ୍ତିୟା’’ତି॥
ଛେତ୍ୱାୱଗ୍ଗୋ ଅଟ୍ଠମୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ଛେତ୍ୱା ରଥଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଞ୍ଚ, ୱୁଟ୍ଠି ଭୀତା ନଜୀରତି।
ଇସ୍ସରଂ କାମଂ ପାଥେୟ୍ୟଂ, ପଜ୍ଜୋତୋ ଅରଣେନ ଚାତି॥
ଦେୱତାସଂୟୁତ୍ତଂ ସମତ୍ତଂ।
୨. ଦେୱପୁତ୍ତସଂୟୁତ୍ତଂ
୧. ପଠମୱଗ୍ଗୋ
୧. ପଠମକସ୍ସପସୁତ୍ତଂ
୮୨ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ କସ୍ସପୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣୋ କେୱଲକପ୍ପଂ ଜେତୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ କସ୍ସପୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଭିକ୍ଖୁଂ ଭଗୱା ପକାସେସି, ନୋ ଚ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅନୁସାସ’’ନ୍ତି। ‘‘ତେନ ହି କସ୍ସପ, ତଞ୍ଞେୱେତ୍ଥ ପଟିଭାତୂ’’ତି।
‘‘ସୁଭାସିତସ୍ସ ସିକ୍ଖେଥ, ସମଣୂପାସନସ୍ସ ଚ।
ଏକାସନସ୍ସ ଚ ରହୋ, ଚିତ୍ତୱୂପସମସ୍ସ ଚା’’ତି॥
ଇଦମୱୋଚ କସ୍ସପୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ; ସମନୁଞ୍ଞୋ ସତ୍ଥା ଅହୋସି। ଅଥ ଖୋ କସ୍ସପୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ‘‘ସମନୁଞ୍ଞୋ ମେ ସତ୍ଥା’’ତି ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
୨. ଦୁତିୟକସ୍ସପସୁତ୍ତଂ
୮୩ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ କସ୍ସପୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ଭିକ୍ଖୁ ସିୟା ଝାୟୀ ୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ,
ଆକଙ୍ଖେ ଚେ ହଦୟସ୍ସାନୁପତ୍ତିଂ।
ଲୋକସ୍ସ ଞତ୍ୱା ଉଦୟବ୍ବୟଞ୍ଚ,
ସୁଚେତସୋ ଅନିସ୍ସିତୋ ତଦାନିସଂସୋ’’ତି॥
୩. ମାଘସୁତ୍ତଂ
୮୪ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଅଥ ଖୋ ମାଘୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣୋ କେୱଲକପ୍ପଂ ଜେତୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି । ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ମାଘୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘କିଂସୁ ଛେତ୍ୱା ସୁଖଂ ସେତି, କିଂସୁ ଛେତ୍ୱା ନ ସୋଚତି।
କିସ୍ସସ୍ସୁ ଏକଧମ୍ମସ୍ସ, ୱଧଂ ରୋଚେସି ଗୋତମା’’ତି॥
‘‘କୋଧଂ ଛେତ୍ୱା ସୁଖଂ ସେତି, କୋଧଂ ଛେତ୍ୱା ନ ସୋଚତି।
କୋଧସ୍ସ ୱିସମୂଲସ୍ସ, ମଧୁରଗ୍ଗସ୍ସ ୱତ୍ରଭୂ।
ୱଧଂ ଅରିୟା ପସଂସନ୍ତି, ତଞ୍ହି ଛେତ୍ୱା ନ ସୋଚତୀ’’ତି॥
୪. ମାଗଧସୁତ୍ତଂ
୮୫ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ମାଗଧୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘କତି ଲୋକସ୍ମିଂ ପଜ୍ଜୋତା, ୟେହି ଲୋକୋ ପକାସତି।
ଭୱନ୍ତଂ ପୁଟ୍ଠୁମାଗମ୍ମ, କଥଂ ଜାନେମୁ ତଂ ମୟ’’ନ୍ତି॥
‘‘ଚତ୍ତାରୋ ଲୋକେ ପଜ୍ଜୋତା, ପଞ୍ଚମେତ୍ଥ ନ ୱିଜ୍ଜତି।
ଦିୱା ତପତି ଆଦିଚ୍ଚୋ, ରତ୍ତିମାଭାତି ଚନ୍ଦିମା॥
‘‘ଅଥ ଅଗ୍ଗି ଦିୱାରତ୍ତିଂ, ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ପକାସତି।
ସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ତପତଂ ସେଟ୍ଠୋ, ଏସା ଆଭା ଅନୁତ୍ତରା’’ତି॥
୫. ଦାମଲିସୁତ୍ତଂ
୮୬ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଅଥ ଖୋ ଦାମଲି ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣୋ କେୱଲକପ୍ପଂ ଜେତୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ଦାମଲି ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘କରଣୀୟମେତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣେନ, ପଧାନଂ ଅକିଲାସୁନା।
କାମାନଂ ୱିପ୍ପହାନେନ, ନ ତେନାସୀସତେ ଭୱ’’ନ୍ତି॥
‘‘ନତ୍ଥି କିଚ୍ଚଂ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ (ଦାମଲୀତି ଭଗୱା),
କତକିଚ୍ଚୋ ହି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ॥
ଗାଧଞ୍ଚ ଲଦ୍ଧାନ ଥଲେ ଠିତୋ ୟୋ,
ନାୟୂହତୀ ପାରଗତୋ ହି ସୋୱ [ସୋତି (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰), ହୋତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ସୋ (?)] ॥
‘‘ଏସୂପମା ଦାମଲି ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ,
ଖୀଣାସୱସ୍ସ ନିପକସ୍ସ ଝାୟିନୋ।
ପପ୍ପୁୟ୍ୟ ଜାତିମରଣସ୍ସ ଅନ୍ତଂ,
ନାୟୂହତୀ ପାରଗତୋ ହି ସୋ’’ତି [ହୋତୀତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ॥
୬. କାମଦସୁତ୍ତଂ
୮୭ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ କାମଦୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଦୁକ୍କରଂ ଭଗୱା, ସୁଦୁକ୍କରଂ ଭଗୱା’’ତି।
‘‘ଦୁକ୍କରଂ ୱାପି କରୋନ୍ତି (କାମଦାତି ଭଗୱା),
ସେଖା ସୀଲସମାହିତା।
ଠିତତ୍ତା ଅନଗାରିୟୁପେତସ୍ସ,
ତୁଟ୍ଠି ହୋତି ସୁଖାୱହା’’ତି॥
‘‘ଦୁଲ୍ଲଭା ଭଗୱା ୟଦିଦଂ ତୁଟ୍ଠୀ’’ତି।
‘‘ଦୁଲ୍ଲଭଂ ୱାପି ଲଭନ୍ତି (କାମଦାତି ଭଗୱା),
ଚିତ୍ତୱୂପସମେ ରତା।
ୟେସଂ ଦିୱା ଚ ରତ୍ତୋ ଚ,
ଭାୱନାୟ ରତୋ ମନୋ’’ତି॥
‘‘ଦୁସ୍ସମାଦହଂ ଭଗୱା ୟଦିଦଂ ଚିତ୍ତ’’ନ୍ତି।
‘‘ଦୁସ୍ସମାଦହଂ ୱାପି ସମାଦହନ୍ତି (କାମଦାତି ଭଗୱା),
ଇନ୍ଦ୍ରିୟୂପସମେ ରତା।
ତେ ଛେତ୍ୱା ମଚ୍ଚୁନୋ ଜାଲଂ,
ଅରିୟା ଗଚ୍ଛନ୍ତି କାମଦା’’ତି॥
‘‘ଦୁଗ୍ଗମୋ ଭଗୱା ୱିସମୋ ମଗ୍ଗୋ’’ତି।
‘‘ଦୁଗ୍ଗମେ ୱିସମେ ୱାପି, ଅରିୟା ଗଚ୍ଛନ୍ତି କାମଦ।
ଅନରିୟା ୱିସମେ ମଗ୍ଗେ, ପପତନ୍ତି ଅୱଂସିରା।
ଅରିୟାନଂ ସମୋ ମଗ୍ଗୋ, ଅରିୟା ହି ୱିସମେ ସମା’’ତି॥
୭. ପଞ୍ଚାଲଚଣ୍ଡସୁତ୍ତଂ
୮୮ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ପଞ୍ଚାଲଚଣ୍ଡୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ସମ୍ବାଧେ ୱତ ଓକାସଂ, ଅୱିନ୍ଦି ଭୂରିମେଧସୋ।
ୟୋ ଝାନମବୁଜ୍ଝି [ଝାନମବୁଧା (କ॰ ସୀ॰), ଝାନମବୁଦ୍ଧି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ବୁଦ୍ଧୋ, ପଟିଲୀନନିସଭୋ ମୁନୀ’’ତି॥
‘‘ସମ୍ବାଧେ ୱାପି ୱିନ୍ଦନ୍ତି (ପଞ୍ଚାଲଚଣ୍ଡାତି ଭଗୱା),
ଧମ୍ମଂ ନିବ୍ବାନପତ୍ତିୟା।
ୟେ ସତିଂ ପଚ୍ଚଲତ୍ଥଂସୁ,
ସମ୍ମା ତେ ସୁସମାହିତା’’ତି॥
୮. ତାୟନସୁତ୍ତଂ
୮୯ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଅଥ ଖୋ ତାୟନୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ପୁରାଣତିତ୍ଥକରୋ ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣୋ କେୱଲକପ୍ପଂ ଜେତୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ତାୟନୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସି –
‘‘ଛିନ୍ଦ ସୋତଂ ପରକ୍କମ୍ମ, କାମେ ପନୁଦ ବ୍ରାହ୍ମଣ।
ନପ୍ପହାୟ ମୁନୀ କାମେ, ନେକତ୍ତମୁପପଜ୍ଜତି॥
‘‘କୟିରା ଚେ କୟିରାଥେନଂ, ଦଳ୍ହମେନଂ ପରକ୍କମେ।
ସିଥିଲୋ ହି ପରିବ୍ବାଜୋ, ଭିୟ୍ୟୋ ଆକିରତେ ରଜଂ॥
‘‘ଅକତଂ ଦୁକ୍କଟଂ [ଦୁକ୍କତଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସେୟ୍ୟୋ, ପଚ୍ଛା ତପତି ଦୁକ୍କଟଂ।
କତଞ୍ଚ ସୁକତଂ ସେୟ୍ୟୋ, ୟଂ କତ୍ୱା ନାନୁତପ୍ପତି॥
‘‘କୁସୋ ୟଥା ଦୁଗ୍ଗହିତୋ, ହତ୍ଥମେୱାନୁକନ୍ତତି।
ସାମଞ୍ଞଂ ଦୁପ୍ପରାମଟ୍ଠଂ, ନିରୟାୟୂପକଡ୍ଢତି॥
‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସିଥିଲଂ କମ୍ମଂ, ସଂକିଲିଟ୍ଠଞ୍ଚ ୟଂ ୱତଂ।
ସଙ୍କସ୍ସରଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ନ ତଂ ହୋତି ମହପ୍ଫଲ’’ନ୍ତି॥
ଇଦମୱୋଚ ତାୟନୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ; ଇଦଂ ୱତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ତସ୍ସା ରତ୍ତିୟା ଅଚ୍ଚୟେନ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଇମଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରତ୍ତିଂ ତାୟନୋ ନାମ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ପୁରାଣତିତ୍ଥକରୋ ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣୋ କେୱଲକପ୍ପଂ ଜେତୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନାହଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ମଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତାୟନୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ମମ ସନ୍ତିକେ ଇମା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସି –
‘‘ଛିନ୍ଦ ସୋତଂ ପରକ୍କମ୍ମ, କାମେ ପନୁଦ ବ୍ରାହ୍ମଣ।
ନପ୍ପହାୟ ମୁନୀ କାମେ, ନେକତ୍ତମୁପପଜ୍ଜତି॥
‘‘କୟିରା ଚେ କୟିରାଥେନଂ, ଦଳ୍ହମେନଂ ପରକ୍କମେ।
ସିଥିଲୋ ହି ପରିବ୍ବାଜୋ, ଭିୟ୍ୟୋ ଆକିରତେ ରଜଂ॥
‘‘ଅକତଂ ଦୁକ୍କଟଂ ସେୟ୍ୟୋ, ପଚ୍ଛା ତପତି ଦୁକ୍କଟଂ।
କତଞ୍ଚ ସୁକତଂ ସେୟ୍ୟୋ, ୟଂ କତ୍ୱା ନାନୁତପ୍ପତି॥
‘‘କୁସୋ ୟଥା ଦୁଗ୍ଗହିତୋ, ହତ୍ଥମେୱାନୁକନ୍ତତି।
ସାମଞ୍ଞଂ ଦୁପ୍ପରାମଟ୍ଠଂ, ନିରୟାୟୂପକଡ୍ଢତି॥
‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସିଥିଲଂ କମ୍ମଂ, ସଂକିଲିଟ୍ଠଞ୍ଚ ୟଂ ୱତଂ।
ସଙ୍କସ୍ସରଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ନ ତଂ ହୋତି ମହପ୍ଫଲ’’ନ୍ତି॥
‘‘ଇଦମୱୋଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତାୟନୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ, ଇଦଂ ୱତ୍ୱା ମଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟି। ଉଗ୍ଗଣ୍ହାଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତାୟନଗାଥା; ପରିୟାପୁଣାଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତାୟନଗାଥା; ଧାରେଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତାୟନଗାଥା। ଅତ୍ଥସଂହିତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ତାୟନଗାଥା ଆଦିବ୍ରହ୍ମଚରିୟିକା’’ତି।
୯. ଚନ୍ଦିମସୁତ୍ତଂ
୯୦ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଚନ୍ଦିମା ଦେୱପୁତ୍ତୋ ରାହୁନା ଅସୁରିନ୍ଦେନ ଗହିତୋ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ ଚନ୍ଦିମା ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅନୁସ୍ସରମାନୋ ତାୟଂ ୱେଲାୟଂ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ନମୋ ତେ ବୁଦ୍ଧ ୱୀରତ୍ଥୁ, ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋସି ସବ୍ବଧି।
ସମ୍ବାଧପଟିପନ୍ନୋସ୍ମି, ତସ୍ସ ମେ ସରଣଂ ଭୱା’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଚନ୍ଦିମଂ ଦେୱପୁତ୍ତଂ ଆରବ୍ଭ ରାହୁଂ ଅସୁରିନ୍ଦଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ତଥାଗତଂ ଅରହନ୍ତଂ, ଚନ୍ଦିମା ସରଣଂ ଗତୋ।
ରାହୁ ଚନ୍ଦଂ ପମୁଞ୍ଚସ୍ସୁ, ବୁଦ୍ଧା ଲୋକାନୁକମ୍ପକା’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ରାହୁ ଅସୁରିନ୍ଦୋ ଚନ୍ଦିମଂ ଦେୱପୁତ୍ତଂ ମୁଞ୍ଚିତ୍ୱା ତରମାନରୂପୋ ୟେନ ୱେପଚିତ୍ତି ଅସୁରିନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ସଂୱିଗ୍ଗୋ ଲୋମହଟ୍ଠଜାତୋ ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତଂ ଖୋ ରାହୁଂ ଅସୁରିନ୍ଦଂ ୱେପଚିତ୍ତି ଅସୁରିନ୍ଦୋ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘କିଂ ନୁ ସନ୍ତରମାନୋୱ, ରାହୁ ଚନ୍ଦଂ ପମୁଞ୍ଚସି।
ସଂୱିଗ୍ଗରୂପୋ ଆଗମ୍ମ, କିଂ ନୁ ଭୀତୋୱ ତିଟ୍ଠସୀ’’ତି॥
‘‘ସତ୍ତଧା ମେ ଫଲେ ମୁଦ୍ଧା, ଜୀୱନ୍ତୋ ନ ସୁଖଂ ଲଭେ।
ବୁଦ୍ଧଗାଥାଭିଗୀତୋମ୍ହି, ନୋ ଚେ ମୁଞ୍ଚେୟ୍ୟ ଚନ୍ଦିମ’’ନ୍ତି॥
୧୦. ସୂରିୟସୁତ୍ତଂ
୯୧ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସୂରିୟୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ରାହୁନା ଅସୁରିନ୍ଦେନ ଗହିତୋ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ ସୂରିୟୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅନୁସ୍ସରମାନୋ ତାୟଂ ୱେଲାୟଂ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ନମୋ ତେ ବୁଦ୍ଧ ୱୀରତ୍ଥୁ, ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋସି ସବ୍ବଧି।
ସମ୍ବାଧପଟିପନ୍ନୋସ୍ମି, ତସ୍ସ ମେ ସରଣଂ ଭୱା’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ସୂରିୟଂ ଦେୱପୁତ୍ତଂ ଆରବ୍ଭ ରାହୁଂ ଅସୁରିନ୍ଦଂ ଗାଥାହି ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ତଥାଗତଂ ଅରହନ୍ତଂ, ସୂରିୟୋ ସରଣଂ ଗତୋ।
ରାହୁ ସୂରିୟଂ [ସୁରିୟଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ପମୁଞ୍ଚସ୍ସୁ, ବୁଦ୍ଧା ଲୋକାନୁକମ୍ପକା॥
‘‘ୟୋ ଅନ୍ଧକାରେ ତମସି ପଭଙ୍କରୋ,
ୱେରୋଚନୋ ମଣ୍ଡଲୀ ଉଗ୍ଗତେଜୋ।
ପଜଂ ମମଂ ରାହୁ ପମୁଞ୍ଚ ସୂରିୟ’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ଖୋ ରାହୁ ଅସୁରିନ୍ଦୋ ସୂରିୟଂ ଦେୱପୁତ୍ତଂ ମୁଞ୍ଚିତ୍ୱା ତରମାନରୂପୋ ୟେନ ୱେପଚିତ୍ତି ଅସୁରିନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ସଂୱିଗ୍ଗୋ ଲୋମହଟ୍ଠଜାତୋ ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତଂ ଖୋ ରାହୁଂ ଅସୁରିନ୍ଦଂ ୱେପଚିତ୍ତି ଅସୁରିନ୍ଦୋ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘କିଂ ନୁ ସନ୍ତରମାନୋୱ, ରାହୁ ସୂରିୟଂ ପମୁଞ୍ଚସି।
ସଂୱିଗ୍ଗରୂପୋ ଆଗମ୍ମ, କିଂ ନୁ ଭୀତୋୱ ତିଟ୍ଠସୀ’’ତି॥
‘‘ସତ୍ତଧା ମେ ଫଲେ ମୁଦ୍ଧା, ଜୀୱନ୍ତୋ ନ ସୁଖଂ ଲଭେ।
ବୁଦ୍ଧଗାଥାଭିଗୀତୋମ୍ହି, ନୋ ଚେ ମୁଞ୍ଚେୟ୍ୟ ସୂରିୟ’’ନ୍ତି॥
ପଠମୋ ୱଗ୍ଗୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ଦ୍ୱେ କସ୍ସପା ଚ ମାଘୋ ଚ, ମାଗଧୋ ଦାମଲି କାମଦୋ।
ପଞ୍ଚାଲଚଣ୍ଡୋ ତାୟନୋ, ଚନ୍ଦିମସୂରିୟେନ ତେ ଦସାତି॥
୨. ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୱଗ୍ଗୋ
୧. ଚନ୍ଦିମସସୁତ୍ତଂ
୯୨ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଅଥ ଖୋ ଚନ୍ଦିମସୋ [ଚନ୍ଦିମାସୋ (କ॰)] ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣୋ କେୱଲକପ୍ପଂ ଜେତୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି । ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ଚନ୍ଦିମସୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ତେ ହି ସୋତ୍ଥିଂ ଗମିସ୍ସନ୍ତି, କଚ୍ଛେ ୱାମକସେ ମଗା।
ଝାନାନି ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ, ଏକୋଦି ନିପକା ସତା’’ତି॥
‘‘ତେ ହି ପାରଂ ଗମିସ୍ସନ୍ତି, ଛେତ୍ୱା ଜାଲଂୱ ଅମ୍ବୁଜୋ।
ଝାନାନି ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ, ଅପ୍ପମତ୍ତା ରଣଞ୍ଜହା’’ତି॥
୨. ୱେଣ୍ଡୁସୁତ୍ତଂ
୯୩ . ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ୱେଣ୍ଡୁ [ୱେଣ୍ହୁ (ସୀ॰)] ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ସୁଖିତାୱ ତେ [ସୁଖିତା ୱତ ତେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ମନୁଜା, ସୁଗତଂ ପୟିରୁପାସିୟ।
ୟୁଞ୍ଜଂ [ୟୁଜ୍ଜ (ସୀ॰), ୟୁଞ୍ଜ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଗୋତମସାସନେ, ଅପ୍ପମତ୍ତା ନୁ ସିକ୍ଖରେ’’ତି॥
‘‘ୟେ ମେ ପୱୁତ୍ତେ ସିଟ୍ଠିପଦେ [ସତ୍ଥିପଦେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] (ୱେଣ୍ଡୂତି ଭଗୱା),
ଅନୁସିକ୍ଖନ୍ତି ଝାୟିନୋ।
କାଲେ ତେ ଅପ୍ପମଜ୍ଜନ୍ତା,
ନ ମଚ୍ଚୁୱସଗା ସିୟୁ’’ନ୍ତି॥
୩. ଦୀଘଲଟ୍ଠିସୁତ୍ତଂ
୯୪ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ଅଥ ଖୋ ଦୀଘଲଟ୍ଠି ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣୋ କେୱଲକପ୍ପଂ ୱେଳୁୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ଦୀଘଲଟ୍ଠି ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ଭିକ୍ଖୁ ସିୟା ଝାୟୀ ୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ,
ଆକଙ୍ଖେ ଚେ ହଦୟସ୍ସାନୁପତ୍ତିଂ।
ଲୋକସ୍ସ ଞତ୍ୱା ଉଦୟବ୍ବୟଞ୍ଚ,
ସୁଚେତସୋ ଅନିସ୍ସିତୋ ତଦାନିସଂସୋ’’ତି॥
୪. ନନ୍ଦନସୁତ୍ତଂ
୯୫ . ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ନନ୍ଦନୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଗୋତମ ଭୂରିପଞ୍ଞ,
ଅନାୱଟଂ ଭଗୱତୋ ଞାଣଦସ୍ସନଂ।
କଥଂୱିଧଂ ପଞ୍ଞୱନ୍ତଂ ୱଦନ୍ତି।
କଥଂୱିଧୋ ଦୁକ୍ଖମତିଚ୍ଚ ଇରିୟତି,
କଥଂୱିଧଂ ଦେୱତା ପୂଜୟନ୍ତୀ’’ତି॥
‘‘ୟୋ ସୀଲୱା ପଞ୍ଞୱା ଭାୱିତତ୍ତୋ,
ସମାହିତୋ ଝାନରତୋ ସତୀମା।
ସବ୍ବସ୍ସ ସୋକା ୱିଗତା ପହୀନା,
ଖୀଣାସୱୋ ଅନ୍ତିମଦେହଧାରୀ॥
‘‘ତଥାୱିଧଂ ସୀଲୱନ୍ତଂ ୱଦନ୍ତି,
ତଥାୱିଧଂ ପଞ୍ଞୱନ୍ତଂ ୱଦନ୍ତି।
ତଥାୱିଧୋ ଦୁକ୍ଖମତିଚ୍ଚ ଇରିୟତି,
ତଥାୱିଧଂ ଦେୱତା ପୂଜୟନ୍ତୀ’’ତି॥
୫. ଚନ୍ଦନସୁତ୍ତଂ
୯୬ . ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ଚନ୍ଦନୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘କଥଂସୁ [କୋସୁଧ (ସୀ॰)] ତରତି ଓଘଂ, ରତ୍ତିନ୍ଦିୱମତନ୍ଦିତୋ।
ଅପ୍ପତିଟ୍ଠେ ଅନାଲମ୍ବେ, କୋ ଗମ୍ଭୀରେ ନ ସୀଦତୀ’’ତି॥
‘‘ସବ୍ବଦା ସୀଲସମ୍ପନ୍ନୋ, ପଞ୍ଞୱା ସୁସମାହିତୋ।
ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ପହିତତ୍ତୋ, ଓଘଂ ତରତି ଦୁତ୍ତରଂ॥
‘‘ୱିରତୋ କାମସଞ୍ଞାୟ, ରୂପସଂୟୋଜନାତିଗୋ।
ନନ୍ଦୀରାଗପରିକ୍ଖୀଣୋ, ସୋ ଗମ୍ଭୀରେ ନ ସୀଦତୀ’’ତି॥
୬. ୱାସୁଦତ୍ତସୁତ୍ତଂ
୯୭ . ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ୱାସୁଦତ୍ତୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ସତ୍ତିୟା ୱିୟ ଓମଟ୍ଠୋ, ଡୟ୍ହମାନୋୱ [ଡୟ୍ହମାନେୱ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ମତ୍ଥକେ।
କାମରାଗପ୍ପହାନାୟ, ସତୋ ଭିକ୍ଖୁ ପରିବ୍ବଜେ’’ତି॥
‘‘ସତ୍ତିୟା ୱିୟ ଓମଟ୍ଠୋ, ଡୟ୍ହମାନୋୱ ମତ୍ଥକେ।
ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିପ୍ପହାନାୟ, ସତୋ ଭିକ୍ଖୁ ପରିବ୍ବଜେ’’ତି॥
୭. ସୁବ୍ରହ୍ମସୁତ୍ତଂ
୯୮ . ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ସୁବ୍ରହ୍ମା ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ନିଚ୍ଚଂ ଉତ୍ରସ୍ତମିଦଂ ଚିତ୍ତଂ, ନିଚ୍ଚଂ ଉବ୍ବିଗ୍ଗମିଦଂ [ଉବ୍ବିଗ୍ଗିଦଂ (ମହାସତିପଟ୍ଠାନସୁତ୍ତୱଣ୍ଣନାୟଂ)] ମନୋ।
ଅନୁପ୍ପନ୍ନେସୁ କିଚ୍ଛେସୁ [କିଚ୍ଚେସୁ (ବହୂସୁ)] , ଅଥୋ ଉପ୍ପତିତେସୁ ଚ।
ସଚେ ଅତ୍ଥି ଅନୁତ୍ରସ୍ତଂ, ତଂ ମେ ଅକ୍ଖାହି ପୁଚ୍ଛିତୋ’’ତି॥
‘‘ନାଞ୍ଞତ୍ର ବୋଜ୍ଝା ତପସା [ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗତପସା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] , ନାଞ୍ଞତ୍ରିନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରା।
ନାଞ୍ଞତ୍ର ସବ୍ବନିସ୍ସଗ୍ଗା, ସୋତ୍ଥିଂ ପସ୍ସାମି ପାଣିନ’’ନ୍ତି॥
‘‘ଇଦମୱୋଚ…ପେ॰… ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀ’’ତି।
୮. କକୁଧସୁତ୍ତଂ
୯୯ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାକେତେ ୱିହରତି ଅଞ୍ଜନୱନେ ମିଗଦାୟେ। ଅଥ ଖୋ କକୁଧୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣୋ କେୱଲକପ୍ପଂ ଅଞ୍ଜନୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ କକୁଧୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ନନ୍ଦସି, ସମଣା’’ତି? ‘‘କିଂ ଲଦ୍ଧା, ଆୱୁସୋ’’ତି? ‘‘ତେନ ହି, ସମଣ, ସୋଚସୀ’’ତି? ‘‘କିଂ ଜୀୟିତ୍ଥ, ଆୱୁସୋ’’ତି? ‘‘ତେନ ହି, ସମଣ, ନେୱ ନନ୍ଦସି ନ ଚ [ନେୱ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ସୋଚସୀ’’ତି? ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି।
‘‘କଚ୍ଚି ତ୍ୱଂ ଅନଘୋ [ଅନିଘୋ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ଭିକ୍ଖୁ, କଚ୍ଚି ନନ୍ଦୀ [ନନ୍ଦି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ନ ୱିଜ୍ଜତି।
କଚ୍ଚି ତଂ ଏକମାସୀନଂ, ଅରତୀ ନାଭିକୀରତୀ’’ତି॥
‘‘ଅନଘୋ ୱେ ଅହଂ ୟକ୍ଖ, ଅଥୋ ନନ୍ଦୀ ନ ୱିଜ୍ଜତି।
ଅଥୋ ମଂ ଏକମାସୀନଂ, ଅରତୀ ନାଭିକୀରତୀ’’ତି॥
‘‘କଥଂ ତ୍ୱଂ ଅନଘୋ ଭିକ୍ଖୁ, କଥଂ ନନ୍ଦୀ ନ ୱିଜ୍ଜତି।
କଥଂ ତଂ ଏକମାସୀନଂ, ଅରତୀ ନାଭିକୀରତୀ’’ତି॥
‘‘ଅଘଜାତସ୍ସ ୱେ ନନ୍ଦୀ, ନନ୍ଦୀଜାତସ୍ସ ୱେ ଅଘଂ।
ଅନନ୍ଦୀ ଅନଘୋ ଭିକ୍ଖୁ, ଏୱଂ ଜାନାହି ଆୱୁସୋ’’ତି॥
‘‘ଚିରସ୍ସଂ ୱତ ପସ୍ସାମି, ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ପରିନିବ୍ବୁତଂ।
ଅନନ୍ଦିଂ ଅନଘଂ ଭିକ୍ଖୁଂ, ତିଣ୍ଣଂ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକ’’ନ୍ତି॥
୯. ଉତ୍ତରସୁତ୍ତଂ
୧୦୦ . ରାଜଗହନିଦାନଂ । ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ଉତ୍ତରୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
ଜରୂପନୀତସ୍ସ ନ ସନ୍ତି ତାଣା।
ପୁଞ୍ଞାନି କୟିରାଥ ସୁଖାୱହାନୀ’’ତି॥
‘‘ଉପନୀୟତି ଜୀୱିତମପ୍ପମାୟୁ,
ଜରୂପନୀତସ୍ସ ନ ସନ୍ତି ତାଣା।
ଏତଂ ଭୟଂ ମରଣେ ପେକ୍ଖମାନୋ,
ଲୋକାମିସଂ ପଜହେ ସନ୍ତିପେକ୍ଖୋ’’ତି॥
୧୦. ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସୁତ୍ତଂ
୧୦୧ . ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସି –
‘‘ଇଦଞ୍ହି ତଂ ଜେତୱନଂ, ଇସିସଙ୍ଘନିସେୱିତଂ।
ଆୱୁତ୍ଥଂ ଧମ୍ମରାଜେନ, ପୀତିସଞ୍ଜନନଂ ମମ॥
‘‘କମ୍ମଂ ୱିଜ୍ଜା ଚ ଧମ୍ମୋ ଚ, ସୀଲଂ ଜୀୱିତମୁତ୍ତମଂ।
ଏତେନ ମଚ୍ଚା ସୁଜ୍ଝନ୍ତି, ନ ଗୋତ୍ତେନ ଧନେନ ୱା॥
‘‘ତସ୍ମା ହି ପଣ୍ଡିତୋ ପୋସୋ, ସମ୍ପସ୍ସଂ ଅତ୍ଥମତ୍ତନୋ।
ୟୋନିସୋ ୱିଚିନେ ଧମ୍ମଂ, ଏୱଂ ତତ୍ଥ ୱିସୁଜ୍ଝତି॥
‘‘ସାରିପୁତ୍ତୋୱ ପଞ୍ଞାୟ, ସୀଲେନ ଉପସମେନ ଚ।
ୟୋପି ପାରଙ୍ଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ, ଏତାୱପରମୋ ସିୟା’’ତି॥
ଇଦମୱୋଚ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ। ଇଦଂ ୱତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ତସ୍ସା ରତ୍ତିୟା ଅଚ୍ଚୟେନ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଇମଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରତ୍ତିଂ ଅଞ୍ଞତରୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣୋ କେୱଲକପ୍ପଂ ଜେତୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନାହଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ମଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ମମ ସନ୍ତିକେ ଇମା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସି –
‘‘ଇଦଞ୍ହି ତଂ ଜେତୱନଂ, ଇସିସଙ୍ଘନିସେୱିତଂ।
ଆୱୁତ୍ଥଂ ଧମ୍ମରାଜେନ, ପୀତିସଞ୍ଜନନଂ ମମ॥
‘‘କମ୍ମଂ ୱିଜ୍ଜା ଚ ଧମ୍ମୋ ଚ, ସୀଲଂ ଜୀୱିତମୁତ୍ତମଂ।
ଏତେନ ମଚ୍ଚା ସୁଜ୍ଝନ୍ତି, ନ ଗୋତ୍ତେନ ଧନେନ ୱା॥
‘‘ତସ୍ମା ହି ପଣ୍ଡିତୋ ପୋସୋ, ସମ୍ପସ୍ସଂ ଅତ୍ଥମତ୍ତନୋ।
ୟୋନିସୋ ୱିଚିନେ ଧମ୍ମଂ, ଏୱଂ ତତ୍ଥ ୱିସୁଜ୍ଝତି॥
‘‘ସାରିପୁତ୍ତୋୱ ପଞ୍ଞାୟ, ସୀଲେନ ଉପସମେନ ଚ।
ୟୋପି ପାରଙ୍ଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ, ଏତାୱପରମୋ ସିୟା’’ତି॥
‘‘ଇଦମୱୋଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ। ଇଦଂ ୱତ୍ୱା ମଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀ’’ତି।
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସୋ ହି ନୂନ, ଭନ୍ତେ, ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭୱିସ୍ସତି। ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ ଗହପତି ଆୟସ୍ମନ୍ତେ ସାରିପୁତ୍ତେ ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ ଅହୋସୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଆନନ୍ଦ, ୟାୱତକଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ତକ୍କାୟ ପତ୍ତବ୍ବଂ ଅନୁପ୍ପତ୍ତଂ ତଂ ତୟା। ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ ହି ସୋ, ଆନନ୍ଦ, ଦେୱପୁତ୍ତୋ’’ତି।
ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୱଗ୍ଗୋ ଦୁତିୟୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ଚନ୍ଦିମସୋ [ଚନ୍ଦିମାସୋ (ପୀ॰ କ॰)] ଚ ୱେଣ୍ଡୁ [ୱେଣ୍ହୁ (ସୀ॰ କ॰)] ଚ, ଦୀଘଲଟ୍ଠି ଚ ନନ୍ଦନୋ।
ଚନ୍ଦନୋ ୱାସୁଦତ୍ତୋ ଚ, ସୁବ୍ରହ୍ମା କକୁଧେନ ଚ।
ଉତ୍ତରୋ ନୱମୋ ୱୁତ୍ତୋ, ଦସମୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋତି॥
୩. ନାନାତିତ୍ଥିୟୱଗ୍ଗୋ
୧. ସିୱସୁତ୍ତଂ
୧୦୨ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ସିୱୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣୋ କେୱଲକପ୍ପଂ ଜେତୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ସିୱୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସି –
‘‘ସବ୍ଭିରେୱ ସମାସେଥ, ସବ୍ଭି କୁବ୍ବେଥ ସନ୍ଥୱଂ।
ସତଂ ସଦ୍ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟ, ସେୟ୍ୟୋ ହୋତି ନ ପାପିୟୋ॥
‘‘ସବ୍ଭିରେୱ ସମାସେଥ, ସବ୍ଭି କୁବ୍ବେଥ ସନ୍ଥୱଂ।
ସତଂ ସଦ୍ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟ, ପଞ୍ଞା ଲବ୍ଭତି ନାଞ୍ଞତୋ॥
‘‘ସବ୍ଭିରେୱ ସମାସେଥ, ସବ୍ଭି କୁବ୍ବେଥ ସନ୍ଥୱଂ।
ସତଂ ସଦ୍ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟ, ସୋକମଜ୍ଝେ ନ ସୋଚତି॥
‘‘ସବ୍ଭିରେୱ ସମାସେଥ, ସବ୍ଭି କୁବ୍ବେଥ ସନ୍ଥୱଂ।
ସତଂ ସଦ୍ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟ, ଞାତିମଜ୍ଝେ ୱିରୋଚତି॥
‘‘ସବ୍ଭିରେୱ ସମାସେଥ, ସବ୍ଭି କୁବ୍ବେଥ ସନ୍ଥୱଂ।
ସତଂ ସଦ୍ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟ, ସତ୍ତା ଗଚ୍ଛନ୍ତି ସୁଗ୍ଗତିଂ॥
‘‘ସବ୍ଭିରେୱ ସମାସେଥ, ସବ୍ଭି କୁବ୍ବେଥ ସନ୍ଥୱଂ।
ସତଂ ସଦ୍ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟ, ସତ୍ତା ତିଟ୍ଠନ୍ତି ସାତତ’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ସିୱଂ ଦେୱପୁତ୍ତଂ ଗାଥାୟ ପଚ୍ଚଭାସି –
‘‘ସବ୍ଭିରେୱ ସମାସେଥ, ସବ୍ଭି କୁବ୍ବେଥ ସନ୍ଥୱଂ।
ସତଂ ସଦ୍ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟ, ସବ୍ବଦୁକ୍ଖା ପମୁଚ୍ଚତୀ’’ତି॥
୨. ଖେମସୁତ୍ତଂ
୧୦୩ . ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ଖେମୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସି –
‘‘ଚରନ୍ତି ବାଲା ଦୁମ୍ମେଧା, ଅମିତ୍ତେନେୱ ଅତ୍ତନା।
କରୋନ୍ତା ପାପକଂ କମ୍ମଂ, ୟଂ ହୋତି କଟୁକପ୍ଫଲଂ॥
‘‘ନ ତଂ କମ୍ମଂ କତଂ ସାଧୁ, ୟଂ କତ୍ୱା ଅନୁତପ୍ପତି।
ୟସ୍ସ ଅସ୍ସୁମୁଖୋ ରୋଦଂ, ୱିପାକଂ ପଟିସେୱତି॥
‘‘ତଞ୍ଚ କମ୍ମଂ କତଂ ସାଧୁ, ୟଂ କତ୍ୱା ନାନୁତପ୍ପତି।
ୟସ୍ସ ପତୀତୋ ସୁମନୋ, ୱିପାକଂ ପଟିସେୱତି॥
‘‘ପଟିକଚ୍ଚେୱ [ପଟିଗଚ୍ଚେୱ (ସୀ॰)] ତଂ କୟିରା, ୟଂ ଜଞ୍ଞା ହିତମତ୍ତନୋ।
ନ ସାକଟିକଚିନ୍ତାୟ, ମନ୍ତା ଧୀରୋ ପରକ୍କମେ॥
‘‘ୟଥା ସାକଟିକୋ ମଟ୍ଠଂ [ପନ୍ଥଂ (ସୀ॰), ପସତ୍ଥଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ସମଂ ହିତ୍ୱା ମହାପଥଂ।
ୱିସମଂ ମଗ୍ଗମାରୁୟ୍ହ, ଅକ୍ଖଚ୍ଛିନ୍ନୋୱ ଝାୟତି॥
‘‘ଏୱଂ ଧମ୍ମା ଅପକ୍କମ୍ମ, ଅଧମ୍ମମନୁୱତ୍ତିୟ।
ମନ୍ଦୋ ମଚ୍ଚୁମୁଖଂ ପତ୍ତୋ, ଅକ୍ଖଚ୍ଛିନ୍ନୋୱ ଝାୟତୀ’’ତି॥
୩. ସେରୀସୁତ୍ତଂ
୧୦୪ . ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ସେରୀ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ଅନ୍ନମେୱାଭିନନ୍ଦନ୍ତି , ଉଭୟେ ଦେୱମାନୁସା।
ଅଥ କୋ ନାମ ସୋ ୟକ୍ଖୋ, ୟଂ ଅନ୍ନଂ ନାଭିନନ୍ଦତୀ’’ତି॥
‘‘ୟେ ନଂ ଦଦନ୍ତି ସଦ୍ଧାୟ, ୱିପ୍ପସନ୍ନେନ ଚେତସା।
ତମେୱ ଅନ୍ନଂ ଭଜତି, ଅସ୍ମିଂ ଲୋକେ ପରମ୍ହି ଚ॥
‘‘ତସ୍ମା ୱିନେୟ୍ୟ ମଚ୍ଛେରଂ, ଦଜ୍ଜା ଦାନଂ ମଲାଭିଭୂ।
ପୁଞ୍ଞାନି ପରଲୋକସ୍ମିଂ, ପତିଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି ପାଣିନ’’ନ୍ତି॥
‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ , ଭନ୍ତେ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭନ୍ତେ! ୟାୱସୁଭାସିତମିଦଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା –
‘‘ୟେ ନଂ ଦଦନ୍ତି ସଦ୍ଧାୟ, ୱିପ୍ପସନ୍ନେନ ଚେତସା।
ତମେୱ ଅନ୍ନଂ ଭଜତି, ଅସ୍ମିଂ ଲୋକେ ପରମ୍ହି ଚ॥
‘‘ତସ୍ମା ୱିନେୟ୍ୟ ମଚ୍ଛେରଂ, ଦଜ୍ଜା ଦାନଂ ମଲାଭିଭୂ।
ପୁଞ୍ଞାନି ପରଲୋକସ୍ମିଂ, ପତିଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି ପାଣିନ’’ନ୍ତି॥
‘‘ଭୂତପୁବ୍ବାହଂ, ଭନ୍ତେ, ସିରୀ [ସେରୀ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ନାମ ରାଜା ଅହୋସିଂ ଦାୟକୋ ଦାନପତି ଦାନସ୍ସ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ଚତୂସୁ ଦ୍ୱାରେସୁ ଦାନଂ ଦୀୟିତ୍ଥ ସମଣ-ବ୍ରାହ୍ମଣ-କପଣଦ୍ଧିକ-ୱନିବ୍ବକୟାଚକାନଂ। ଅଥ ଖୋ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ଇତ୍ଥାଗାରଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତଦୱୋଚ [ଇତ୍ଥାଗାରା ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତଦୱୋଚୁଂ (କ॰)] – ‘ଦେୱସ୍ସ ଖୋ [ଦେୱସ୍ସେୱ ଖୋ (କ॰ ସୀ॰)] ଦାନଂ ଦୀୟତି; ଅମ୍ହାକଂ ଦାନଂ ନ ଦୀୟତି। ସାଧୁ ମୟମ୍ପି ଦେୱଂ ନିସ୍ସାୟ ଦାନାନି ଦଦେୟ୍ୟାମ, ପୁଞ୍ଞାନି କରେୟ୍ୟାମା’ତି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏତଦହୋସି – ‘ଅହଂ ଖୋସ୍ମି ଦାୟକୋ ଦାନପତି ଦାନସ୍ସ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ। ଦାନଂ ଦସ୍ସାମାତି ୱଦନ୍ତେ କିନ୍ତି ୱଦେୟ୍ୟ’ନ୍ତି? ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ପଠମଂ ଦ୍ୱାରଂ ଇତ୍ଥାଗାରସ୍ସ ଅଦାସିଂ। ତତ୍ଥ ଇତ୍ଥାଗାରସ୍ସ ଦାନଂ ଦୀୟିତ୍ଥ; ମମ ଦାନଂ ପଟିକ୍କମି।
‘‘ଅଥ ଖୋ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ଖତ୍ତିୟା ଅନୁୟନ୍ତା ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘ଦେୱସ୍ସ ଖୋ ଦାନଂ ଦୀୟତି; ଇତ୍ଥାଗାରସ୍ସ ଦାନଂ ଦୀୟତି; ଅମ୍ହାକଂ ଦାନଂ ନ ଦୀୟତି। ସାଧୁ ମୟମ୍ପି ଦେୱଂ ନିସ୍ସାୟ ଦାନାନି ଦଦେୟ୍ୟାମ, ପୁଞ୍ଞାନି କରେୟ୍ୟାମା’ତି । ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏତଦହୋସି – ‘ଅହଂ ଖୋସ୍ମି ଦାୟକୋ ଦାନପତି ଦାନସ୍ସ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ। ଦାନଂ ଦସ୍ସାମାତି ୱଦନ୍ତେ କିନ୍ତି ୱଦେୟ୍ୟ’ନ୍ତି ? ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଦୁତିୟଂ ଦ୍ୱାରଂ ଖତ୍ତିୟାନଂ ଅନୁୟନ୍ତାନଂ ଅଦାସିଂ। ତତ୍ଥ ଖତ୍ତିୟାନଂ ଅନୁୟନ୍ତାନଂ ଦାନଂ ଦୀୟିତ୍ଥ, ମମ ଦାନଂ ପଟିକ୍କମି।
‘‘ଅଥ ଖୋ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ବଲକାୟୋ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘ଦେୱସ୍ସ ଖୋ ଦାନଂ ଦୀୟତି; ଇତ୍ଥାଗାରସ୍ସ ଦାନଂ ଦୀୟତି; ଖତ୍ତିୟାନଂ ଅନୁୟନ୍ତାନଂ ଦାନଂ ଦୀୟତି; ଅମ୍ହାକଂ ଦାନଂ ନ ଦୀୟତି। ସାଧୁ ମୟମ୍ପି ଦେୱଂ ନିସ୍ସାୟ ଦାନାନି ଦଦେୟ୍ୟାମ, ପୁଞ୍ଞାନି କରେୟ୍ୟାମା’ତି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏତଦହୋସି – ‘ଅହଂ ଖୋସ୍ମି ଦାୟକୋ ଦାନପତି ଦାନସ୍ସ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ। ଦାନଂ ଦସ୍ସାମାତି ୱଦନ୍ତେ କିନ୍ତି ୱଦେୟ୍ୟ’ନ୍ତି? ସୋ ଖ୍ୱାହଂ ଭନ୍ତେ, ତତିୟଂ ଦ୍ୱାରଂ ବଲକାୟସ୍ସ ଅଦାସିଂ। ତତ୍ଥ ବଲକାୟସ୍ସ ଦାନଂ ଦୀୟିତ୍ଥ, ମମ ଦାନଂ ପଟିକ୍କମି।
‘‘ଅଥ ଖୋ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘ଦେୱସ୍ସ ଖୋ ଦାନଂ ଦୀୟତି; ଇତ୍ଥାଗାରସ୍ସ ଦାନଂ ଦୀୟତି; ଖତ୍ତିୟାନଂ ଅନୁୟନ୍ତାନଂ ଦାନଂ ଦୀୟତି; ବଲକାୟସ୍ସ ଦାନଂ ଦୀୟତି; ଅମ୍ହାକଂ ଦାନଂ ନ ଦୀୟତି। ସାଧୁ ମୟମ୍ପି ଦେୱଂ ନିସ୍ସାୟ ଦାନାନି ଦଦେୟ୍ୟାମ, ପୁଞ୍ଞାନି କରେୟ୍ୟାମା’ତି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏତଦହୋସି – ‘ଅହଂ ଖୋସ୍ମି ଦାୟକୋ ଦାନପତି ଦାନସ୍ସ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ। ଦାନଂ ଦସ୍ସାମାତି ୱଦନ୍ତେ କିନ୍ତି ୱଦେୟ୍ୟ’ନ୍ତି? ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଚତୁତ୍ଥଂ ଦ୍ୱାରଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକାନଂ ଅଦାସିଂ। ତତ୍ଥ ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକାନଂ ଦାନଂ ଦୀୟିତ୍ଥ, ମମ ଦାନଂ ପଟିକ୍କମି।
‘‘ଅଥ ଖୋ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ପୁରିସା ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘ନ ଖୋ ଦାନି ଦେୱସ୍ସ କୋଚି ଦାନଂ ଦୀୟତୀ’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତାହଂ, ଭନ୍ତେ, ତେ ପୁରିସେ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ତେନ ହି, ଭଣେ, ୟୋ ବାହିରେସୁ ଜନପଦେସୁ ଆୟୋ ସଞ୍ଜାୟତି ତତୋ ଉପଡ୍ଢଂ ଅନ୍ତେପୁରେ ପୱେସେଥ, ଉପଡ୍ଢଂ ତତ୍ଥେୱ ଦାନଂ ଦେଥ ସମଣ-ବ୍ରାହ୍ମଣ-କପଣଦ୍ଧିକ-ୱନିବ୍ବକ-ୟାଚକାନ’ନ୍ତି । ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ କତାନଂ ପୁଞ୍ଞାନଂ ଏୱଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ କତାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପରିୟନ୍ତଂ ନାଧିଗଚ୍ଛାମି – ଏତ୍ତକଂ ପୁଞ୍ଞନ୍ତି ୱା ଏତ୍ତକୋ ପୁଞ୍ଞୱିପାକୋତି ୱା ଏତ୍ତକଂ ସଗ୍ଗେ ଠାତବ୍ବନ୍ତି ୱାତି। ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭନ୍ତେ! ୟାୱସୁଭାସିତମିଦଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା –
‘‘ୟେ ନଂ ଦଦନ୍ତି ସଦ୍ଧାୟ, ୱିପ୍ପସନ୍ନେନ ଚେତସା।
ତମେୱ ଅନ୍ନଂ ଭଜତି, ଅସ୍ମିଂ ଲୋକେ ପରମ୍ହି ଚ॥
‘‘ତସ୍ମା ୱିନେୟ୍ୟ ମଚ୍ଛେରଂ, ଦଜ୍ଜା ଦାନଂ ମଲାଭିଭୂ।
ପୁଞ୍ଞାନି ପରଲୋକସ୍ମିଂ, ପତିଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି ପାଣିନ’’ନ୍ତି॥
୪. ଘଟୀକାରସୁତ୍ତଂ
୧୦୫ . ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ଘଟୀକାରୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ଅୱିହଂ ଉପପନ୍ନାସେ, ୱିମୁତ୍ତା ସତ୍ତ ଭିକ୍ଖୱୋ।
ରାଗଦୋସପରିକ୍ଖୀଣା, ତିଣ୍ଣା ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକ’’ନ୍ତି॥
‘‘କେ ଚ ତେ ଅତରୁଂ ପଙ୍କଂ, ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟଂ ସୁଦୁତ୍ତରଂ।
କେ ହିତ୍ୱା ମାନୁସଂ ଦେହଂ, ଦିବ୍ବୟୋଗଂ ଉପଚ୍ଚଗୁ’’ନ୍ତି॥
‘‘ଉପକୋ ପଲଗଣ୍ଡୋ [ଫଲଗଣ୍ଡୋ (କ॰)] ଚ, ପୁକ୍କୁସାତି ଚ ତେ ତୟୋ।
ଭଦ୍ଦିୟୋ ଖଣ୍ଡଦେୱୋ ଚ, ବାହୁରଗ୍ଗି ଚ ସଙ୍ଗିୟୋ [ବାହୁଦନ୍ତୀ ଚ ପିଙ୍ଗିୟୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ।
ତେ ହିତ୍ୱା ମାନୁସଂ ଦେହଂ, ଦିବ୍ବୟୋଗଂ ଉପଚ୍ଚଗୁ’’ନ୍ତି॥
‘‘କୁସଲୀ ଭାସସୀ ତେସଂ, ମାରପାସପ୍ପହାୟିନଂ।
କସ୍ସ ତେ ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟ, ଅଚ୍ଛିଦୁଂ ଭୱବନ୍ଧନ’’ନ୍ତି॥
‘‘ନ ଅଞ୍ଞତ୍ର ଭଗୱତା, ନାଞ୍ଞତ୍ର ତୱ ସାସନା।
ୟସ୍ସ ତେ ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟ, ଅଚ୍ଛିଦୁଂ ଭୱବନ୍ଧନଂ॥
‘‘ୟତ୍ଥ ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ, ଅସେସଂ ଉପରୁଜ୍ଝତି।
ତଂ ତେ ଧମ୍ମଂ ଇଧଞ୍ଞାୟ, ଅଚ୍ଛିଦୁଂ ଭୱବନ୍ଧନ’’ନ୍ତି॥
‘‘ଗମ୍ଭୀରଂ ଭାସସୀ ୱାଚଂ, ଦୁବ୍ବିଜାନଂ ସୁଦୁବ୍ବୁଧଂ।
କସ୍ସ ତ୍ୱଂ ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟ, ୱାଚଂ ଭାସସି ଈଦିସ’’ନ୍ତି॥
‘‘କୁମ୍ଭକାରୋ ପୁରେ ଆସିଂ, ୱେକଳିଙ୍ଗେ ଘଟୀକରୋ।
ମାତାପେତ୍ତିଭରୋ ଆସିଂ, କସ୍ସପସ୍ସ ଉପାସକୋ॥
‘‘ୱିରତୋ ମେଥୁନା ଧମ୍ମା, ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ନିରାମିସୋ।
ଅହୁୱା ତେ ସଗାମେୟ୍ୟୋ, ଅହୁୱା ତେ ପୁରେ ସଖା॥
‘‘ସୋହମେତେ ପଜାନାମି, ୱିମୁତ୍ତେ ସତ୍ତ ଭିକ୍ଖୱୋ।
ରାଗଦୋସପରିକ୍ଖୀଣେ, ତିଣ୍ଣେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକ’’ନ୍ତି॥
‘‘ଏୱମେତଂ ତଦା ଆସି, ୟଥା ଭାସସି ଭଗ୍ଗୱ।
କୁମ୍ଭକାରୋ ପୁରେ ଆସି, ୱେକଳିଙ୍ଗେ ଘଟୀକରୋ॥
‘‘ମାତାପେତ୍ତିଭରୋ ଆସି, କସ୍ସପସ୍ସ ଉପାସକୋ।
ୱିରତୋ ମେଥୁନା ଧମ୍ମା, ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ନିରାମିସୋ।
ଅହୁୱା ମେ ସଗାମେୟ୍ୟୋ, ଅହୁୱା ମେ ପୁରେ ସଖା’’ତି॥
‘‘ଏୱମେତଂ ପୁରାଣାନଂ, ସହାୟାନଂ ଅହୁ ସଙ୍ଗମୋ।
ଉଭିନ୍ନଂ ଭାୱିତତ୍ତାନଂ, ସରୀରନ୍ତିମଧାରିନ’’ନ୍ତି॥
୫. ଜନ୍ତୁସୁତ୍ତଂ
୧୦୬ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ, କୋସଲେସୁ ୱିହରନ୍ତି ହିମୱନ୍ତପସ୍ସେ ଅରଞ୍ଞକୁଟିକାୟ ଉଦ୍ଧତା ଉନ୍ନଳା ଚପଲା ମୁଖରା ୱିକିଣ୍ଣୱାଚା ମୁଟ୍ଠସ୍ସତିନୋ ଅସମ୍ପଜାନା ଅସମାହିତା ୱିବ୍ଭନ୍ତଚିତ୍ତା ପାକତିନ୍ଦ୍ରିୟା।
ଅଥ ଖୋ ଜନ୍ତୁ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ତଦହୁପୋସଥେ ପନ୍ନରସେ ୟେନ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଗାଥାହି ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ସୁଖଜୀୱିନୋ ପୁରେ ଆସୁଂ, ଭିକ୍ଖୂ ଗୋତମସାୱକା।
ଅନିଚ୍ଛା ପିଣ୍ଡମେସନା [ପିଣ୍ଡମେସାନା (?)] , ଅନିଚ୍ଛା ସୟନାସନଂ।
ଲୋକେ ଅନିଚ୍ଚତଂ ଞତ୍ୱା, ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ ଅକଂସୁ ତେ॥
‘‘ଦୁପ୍ପୋସଂ କତ୍ୱା ଅତ୍ତାନଂ, ଗାମେ ଗାମଣିକା ୱିୟ।
ଭୁତ୍ୱା ଭୁତ୍ୱା ନିପଜ୍ଜନ୍ତି, ପରାଗାରେସୁ ମୁଚ୍ଛିତା॥
‘‘ସଙ୍ଘସ୍ସ ଅଞ୍ଜଲିଂ କତ୍ୱା, ଇଧେକଚ୍ଚେ ୱଦାମହଂ [ୱନ୍ଦାମହଂ (କ॰)] ।
ଅପୱିଦ୍ଧା ଅନାଥା ତେ, ୟଥା ପେତା ତଥେୱ ତେ [ତଥେୱ ଚ (ସୀ॰)] ॥
‘‘ୟେ ଖୋ ପମତ୍ତା ୱିହରନ୍ତି, ତେ ମେ ସନ୍ଧାୟ ଭାସିତଂ।
ୟେ ଅପ୍ପମତ୍ତା ୱିହରନ୍ତି, ନମୋ ତେସଂ କରୋମହ’’ନ୍ତି॥
୬. ରୋହିତସ୍ସସୁତ୍ତଂ
୧୦୭ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ରୋହିତସ୍ସୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ୟତ୍ଥ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ନ ଜାୟତି ନ ଜୀୟତି ନ ମୀୟତି [ନ ଜିୟ୍ୟତି ନ ମିୟ୍ୟତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ନ ଚୱତି ନ ଉପପଜ୍ଜତି, ସକ୍କା ନୁ ଖୋ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ଗମନେନ ଲୋକସ୍ସ ଅନ୍ତୋ ଞାତୁଂ ୱା ଦଟ୍ଠୁଂ ୱା ପାପୁଣିତୁଂ ୱା’’ତି? ‘‘ୟତ୍ଥ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ନ ଜାୟତି ନ ଜୀୟତି ନ ମୀୟତି ନ ଚୱତି ନ ଉପପଜ୍ଜତି, ନାହଂ ତଂ ଗମନେନ ଲୋକସ୍ସ ଅନ୍ତଂ ଞାତେୟ୍ୟଂ ଦଟ୍ଠେୟ୍ୟଂ ପତ୍ତେୟ୍ୟନ୍ତି ୱଦାମୀ’’ତି।
‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭନ୍ତେ! ୟାୱସୁଭାସିତମିଦଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା – ‘ୟତ୍ଥ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ନ ଜାୟତି ନ ଜୀୟତି ନ ମୀୟତି ନ ଚୱତି ନ ଉପପଜ୍ଜତି, ନାହଂ ତଂ ଗମନେନ ଲୋକସ୍ସ ଅନ୍ତଂ ଞାତେୟ୍ୟଂ ଦଟ୍ଠେୟ୍ୟଂ ପତ୍ତେୟ୍ୟନ୍ତି ୱଦାମୀ’ତି।
‘‘ଭୂତପୁବ୍ବାହଂ, ଭନ୍ତେ, ରୋହିତସ୍ସୋ ନାମ ଇସି ଅହୋସିଂ ଭୋଜପୁତ୍ତୋ ଇଦ୍ଧିମା ୱେହାସଙ୍ଗମୋ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱରୂପୋ ଜୱୋ ଅହୋସି; ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ଦଳ୍ହଧମ୍ମା [ଦଳ୍ହଧମ୍ମୋ (ସବ୍ବତ୍ଥ) ଟୀକା ଚ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନବ୍ୟାକରଣଂ ଚ ଓଲୋକେତବ୍ବଂ] ଧନୁଗ୍ଗହୋ ସୁସିକ୍ଖିତୋ କତହତ୍ଥୋ କତୟୋଗ୍ଗୋ କତୂପାସନୋ ଲହୁକେନ ଅସନେନ ଅପ୍ପକସିରେନେୱ ତିରିୟଂ ତାଲଚ୍ଛାୟଂ ଅତିପାତେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱରୂପୋ ପଦୱୀତିହାରୋ ଅହୋସି; ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ପୁରତ୍ଥିମା ସମୁଦ୍ଦା ପଚ୍ଛିମୋ ସମୁଦ୍ଦୋ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱରୂପଂ ଇଚ୍ଛାଗତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜି – ‘ଅହଂ ଗମନେନ ଲୋକସ୍ସ ଅନ୍ତଂ ପାପୁଣିସ୍ସାମୀ’ତି। ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱରୂପେନ ଜୱେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଏୱରୂପେନ ଚ ପଦୱୀତିହାରେନ ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ ଅସିତ-ପୀତ-ଖାୟିତ-ସାୟିତା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଉଚ୍ଚାର-ପସ୍ସାୱକମ୍ମା ଅଞ୍ଞତ୍ର ନିଦ୍ଦାକିଲମଥପଟିୱିନୋଦନା ୱସ୍ସସତାୟୁକୋ ୱସ୍ସସତଜୀୱୀ ୱସ୍ସସତଂ ଗନ୍ତ୍ୱା ଅପ୍ପତ୍ୱାୱ ଲୋକସ୍ସ ଅନ୍ତଂ ଅନ୍ତରାୱ କାଲଙ୍କତୋ।
‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭନ୍ତେ! ୟାୱସୁଭାସିତମିଦଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା – ‘ୟତ୍ଥ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ନ ଜାୟତି ନ ଜୀୟତି ନ ମୀୟତି ନ ଚୱତି ନ ଉପପଜ୍ଜତି, ନାହଂ ତଂ ଗମନେନ ଲୋକସ୍ସ ଅନ୍ତଂ ଞାତେୟ୍ୟଂ ଦଟ୍ଠେୟ୍ୟଂ ପତ୍ତେୟ୍ୟନ୍ତି ୱଦାମୀ’’’ତି।
‘‘ନ ଖୋ ପନାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଅପ୍ପତ୍ୱା ଲୋକସ୍ସ ଅନ୍ତଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅନ୍ତକିରିୟଂ ୱଦାମି। ଅପି ଚ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଇମସ୍ମିଂୟେୱ ବ୍ୟାମମତ୍ତେ କଳେୱରେ ସସଞ୍ଞିମ୍ହି ସମନକେ ଲୋକଞ୍ଚ ପଞ୍ଞପେମି ଲୋକସମୁଦୟଞ୍ଚ ଲୋକନିରୋଧଞ୍ଚ ଲୋକନିରୋଧଗାମିନିଞ୍ଚ ପଟିପଦନ୍ତି।
‘‘ଗମନେନ ନ ପତ୍ତବ୍ବୋ, ଲୋକସ୍ସନ୍ତୋ କୁଦାଚନଂ।
ନ ଚ ଅପ୍ପତ୍ୱା ଲୋକନ୍ତଂ, ଦୁକ୍ଖା ଅତ୍ଥି ପମୋଚନଂ॥
ଲୋକନ୍ତଗୂ ୱୁସିତବ୍ରହ୍ମଚରିୟୋ।
ଲୋକସ୍ସ ଅନ୍ତଂ ସମିତାୱି ଞତ୍ୱା,
ନାସୀସତି ଲୋକମିମଂ ପରଞ୍ଚା’’ତି॥
୭. ନନ୍ଦସୁତ୍ତଂ
୧୦୮ . ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ନନ୍ଦୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ଅଚ୍ଚେନ୍ତି କାଲା ତରୟନ୍ତି ରତ୍ତିୟୋ,
ୱୟୋଗୁଣା ଅନୁପୁବ୍ବଂ ଜହନ୍ତି।
ପୁଞ୍ଞାନି କୟିରାଥ ସୁଖାୱହାନୀ’’ତି॥
‘‘ଅଚ୍ଚେନ୍ତି କାଲା ତରୟନ୍ତି ରତ୍ତିୟୋ,
ୱୟୋଗୁଣା ଅନୁପୁବ୍ବଂ ଜହନ୍ତି।
ଏତଂ ଭୟଂ ମରଣେ ପେକ୍ଖମାନୋ,
ଲୋକାମିସଂ ପଜହେ ସନ୍ତିପେକ୍ଖୋ’’ତି॥
୮. ନନ୍ଦିୱିସାଲସୁତ୍ତଂ
୧୦୯ . ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ନନ୍ଦିୱିସାଲୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ଚତୁଚକ୍କଂ ନୱଦ୍ୱାରଂ, ପୁଣ୍ଣଂ ଲୋଭେନ ସଂୟୁତଂ।
ପଙ୍କଜାତଂ ମହାୱୀର, କଥଂ ୟାତ୍ରା ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି॥
‘‘ଛେତ୍ୱା ନଦ୍ଧିଂ ୱରତ୍ତଞ୍ଚ, ଇଚ୍ଛାଲୋଭଞ୍ଚ ପାପକଂ।
ସମୂଲଂ ତଣ୍ହମବ୍ବୁୟ୍ହ, ଏୱଂ ୟାତ୍ରା ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି॥
୯. ସୁସିମସୁତ୍ତଂ
୧୧୦ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ତୁୟ୍ହମ୍ପି ନୋ, ଆନନ୍ଦ, ସାରିପୁତ୍ତୋ ରୁଚ୍ଚତୀ’’ତି?
‘‘କସ୍ସ ହି ନାମ, ଭନ୍ତେ, ଅବାଲସ୍ସ ଅଦୁଟ୍ଠସ୍ସ ଅମୂଳ୍ହସ୍ସ ଅୱିପଲ୍ଲତ୍ଥଚିତ୍ତସ୍ସ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ନ ରୁଚ୍ଚେୟ୍ୟ? ପଣ୍ଡିତୋ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ । ମହାପଞ୍ଞୋ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ। ପୁଥୁପଞ୍ଞୋ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ। ହାସପଞ୍ଞୋ [ହାସୁପଞ୍ଞୋ (ସୀ॰)] , ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ। ଜୱନପଞ୍ଞୋ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ। ତିକ୍ଖପଞ୍ଞୋ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ। ନିବ୍ବେଧିକପଞ୍ଞୋ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ। ଅପ୍ପିଚ୍ଛୋ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ। ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ। ପୱିୱିତ୍ତୋ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ। ଅସଂସଟ୍ଠୋ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ। ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ। ୱତ୍ତା, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ। ୱଚନକ୍ଖମୋ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ। ଚୋଦକୋ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ। ପାପଗରହୀ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ। କସ୍ସ ହି ନାମ, ଭନ୍ତେ, ଅବାଲସ୍ସ ଅଦୁଟ୍ଠସ୍ସ ଅମୂଳ୍ହସ୍ସ ଅୱିପଲ୍ଲତ୍ଥଚିତ୍ତସ୍ସ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ନ ରୁଚ୍ଚେୟ୍ୟା’’ତି?
‘‘ଏୱମେତଂ , ଆନନ୍ଦ, ଏୱମେତଂ, ଆନନ୍ଦ! କସ୍ସ ହି ନାମ, ଆନନ୍ଦ, ଅବାଲସ୍ସ ଅଦୁଟ୍ଠସ୍ସ ଅମୂଳ୍ହସ୍ସ ଅୱିପଲ୍ଲତ୍ଥଚିତ୍ତସ୍ସ ସାରିପୁତ୍ତୋ ନ ରୁଚ୍ଚେୟ୍ୟ? ପଣ୍ଡିତୋ, ଆନନ୍ଦ, ସାରିପୁତ୍ତୋ। ମହାପଞ୍ଞୋ, ଆନନ୍ଦ, ସାରିପୁତ୍ତୋ। ପୁଥୁପଞ୍ଞୋ, ଆନନ୍ଦ, ସାରିପୁତ୍ତୋ। ହାସପଞ୍ଞୋ, ଆନନ୍ଦ, ସାରିପୁତ୍ତୋ। ଜୱନପଞ୍ଞୋ, ଆନନ୍ଦ, ସାରିପୁତ୍ତୋ। ତିକ୍ଖପଞ୍ଞୋ, ଆନନ୍ଦ, ସାରିପୁତ୍ତୋ। ନିବ୍ବେଧିକପଞ୍ଞୋ, ଆନନ୍ଦ, ସାରିପୁତ୍ତୋ। ଅପ୍ପିଚ୍ଛୋ, ଆନନ୍ଦ, ସାରିପୁତ୍ତୋ। ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ, ଆନନ୍ଦ, ସାରିପୁତ୍ତୋ। ପୱିୱିତ୍ତୋ, ଆନନ୍ଦ, ସାରିପୁତ୍ତୋ। ଅସଂସଟ୍ଠୋ, ଆନନ୍ଦ, ସାରିପୁତ୍ତୋ। ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ, ଆନନ୍ଦ, ସାରିପୁତ୍ତୋ। ୱତ୍ତା, ଆନନ୍ଦ, ସାରିପୁତ୍ତୋ। ୱଚନକ୍ଖମୋ, ଆନନ୍ଦ, ସାରିପୁତ୍ତୋ । ଚୋଦକୋ, ଆନନ୍ଦ, ସାରିପୁତ୍ତୋ। ପାପଗରହୀ, ଆନନ୍ଦ, ସାରିପୁତ୍ତୋ। କସ୍ସ ହି ନାମ, ଆନନ୍ଦ, ଅବାଲସ୍ସ ଅଦୁଟ୍ଠସ୍ସ ଅମୂଳ୍ହସ୍ସ ଅୱିପଲ୍ଲତ୍ଥଚିତ୍ତସ୍ସ ସାରିପୁତ୍ତୋ ନ ରୁଚ୍ଚେୟ୍ୟା’’ତି?
ଅଥ ଖୋ ସୁସିମୋ [ସୁସୀମୋ (ସୀ॰)] ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ୱଣ୍ଣେ ଭଞ୍ଞମାନେ ମହତିୟା ଦେୱପୁତ୍ତପରିସାୟ ପରିୱୁତୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ସୁସିମୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –
‘‘ଏୱମେତଂ , ଭଗୱା, ଏୱମେତଂ, ସୁଗତ। କସ୍ସ ହି ନାମ, ଭନ୍ତେ, ଅବାଲସ୍ସ ଅଦୁଟ୍ଠସ୍ସ ଅମୂଳ୍ହସ୍ସ ଅୱିପଲ୍ଲତ୍ଥଚିତ୍ତସ୍ସ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ନ ରୁଚ୍ଚେୟ୍ୟ? ପଣ୍ଡିତୋ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ। ମହାପଞ୍ଞୋ, ଭନ୍ତେ, ପୁଥୁପଞ୍ଞୋ, ଭନ୍ତେ, ହାସପଞ୍ଞୋ, ଭନ୍ତେ, ଜୱନପଞ୍ଞୋ, ଭନ୍ତେ, ତିକ୍ଖପଞ୍ଞୋ, ଭନ୍ତେ, ନିବ୍ବେଧିକପଞ୍ଞୋ, ଭନ୍ତେ, ଅପ୍ପିଚ୍ଛୋ, ଭନ୍ତେ, ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ, ଭନ୍ତେ, ପୱିୱିତ୍ତୋ, ଭନ୍ତେ, ଅସଂସଟ୍ଠୋ, ଭନ୍ତେ, ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ, ଭନ୍ତେ, ୱତ୍ତା, ଭନ୍ତେ, ୱଚନକ୍ଖମୋ, ଭନ୍ତେ, ଚୋଦକୋ, ଭନ୍ତେ, ପାପଗରହୀ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ। କସ୍ସ ହି ନାମ, ଭନ୍ତେ, ଅବାଲସ୍ସ ଅଦୁଟ୍ଠସ୍ସ ଅମୂଳ୍ହସ୍ସ ଅୱିପଲ୍ଲତ୍ଥଚିତ୍ତସ୍ସ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ନ ରୁଚ୍ଚେୟ୍ୟ?
‘‘ଅହମ୍ପି ହି, ଭନ୍ତେ, ୟଞ୍ଞଦେୱ ଦେୱପୁତ୍ତପରିସଂ ଉପସଙ୍କମିଂ, ଏତଦେୱ ବହୁଲଂ ସଦ୍ଦଂ ସୁଣାମି – ‘ପଣ୍ଡିତୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ; ମହାପଞ୍ଞୋ ଆୟସ୍ମା, ପୁଥୁପଞ୍ଞୋ ଆୟସ୍ମା, ହାସପଞ୍ଞୋ ଆୟସ୍ମା, ଜୱନପଞ୍ଞୋ ଆୟସ୍ମା, ତିକ୍ଖପଞ୍ଞୋ ଆୟସ୍ମା, ନିବ୍ବେଧିକପଞ୍ଞୋ ଆୟସ୍ମା, ଅପ୍ପିଚ୍ଛୋ ଆୟସ୍ମା, ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ଆୟସ୍ମା, ପୱିୱିତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମା, ଅସଂସଟ୍ଠୋ ଆୟସ୍ମା, ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ଆୟସ୍ମା, ୱତ୍ତା ଆୟସ୍ମା, ୱଚନକ୍ଖମୋ ଆୟସ୍ମା, ଚୋଦକୋ ଆୟସ୍ମା, ପାପଗରହୀ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ’ତି । କସ୍ସ ହି ନାମ, ଭନ୍ତେ, ଅବାଲସ୍ସ ଅଦୁଟ୍ଠସ୍ସ ଅମୂଳ୍ହସ୍ସ ଅୱିପଲ୍ଲତ୍ଥଚିତ୍ତସ୍ସ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ନ ରୁଚ୍ଚେୟ୍ୟା’’ତି?
ଅଥ ଖୋ ସୁସିମସ୍ସ ଦେୱପୁତ୍ତସ୍ସ ଦେୱପୁତ୍ତପରିସା ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ୱଣ୍ଣେ ଭଞ୍ଞମାନେ ଅତ୍ତମନା ପମୁଦିତା ପୀତିସୋମନସ୍ସଜାତା ଉଚ୍ଚାୱଚା ୱଣ୍ଣନିଭା ଉପଦଂସେତି।
‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ମଣି ୱେଳୁରିୟୋ ସୁଭୋ ଜାତିମା ଅଟ୍ଠଂସୋ ସୁପରିକମ୍ମକତୋ ପଣ୍ଡୁକମ୍ବଲେ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଭାସତେ ଚ ତପତେ ଚ ୱିରୋଚତି ଚ; ଏୱମେୱଂ ସୁସିମସ୍ସ ଦେୱପୁତ୍ତସ୍ସ ଦେୱପୁତ୍ତପରିସା ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ୱଣ୍ଣେ ଭଞ୍ଞମାନେ ଅତ୍ତମନା ପମୁଦିତା ପୀତିସୋମନସ୍ସଜାତା ଉଚ୍ଚାୱଚା ୱଣ୍ଣନିଭା ଉପଦଂସେତି।
‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ନିକ୍ଖଂ ଜମ୍ବୋନଦଂ ଦକ୍ଖକମ୍ମାରପୁତ୍ତଉକ୍କାମୁଖସୁକୁସଲସମ୍ପହଟ୍ଠଂ ପଣ୍ଡୁକମ୍ବଲେ ନିକ୍ଖିତ୍ତଂ ଭାସତେ ଚ ତପତେ ଚ ୱିରୋଚତି ଚ; ଏୱମେୱଂ ସୁସିମସ୍ସ ଦେୱପୁତ୍ତସ୍ସ ଦେୱପୁତ୍ତପରିସା ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ୱଣ୍ଣେ ଭଞ୍ଞମାନେ ଅତ୍ତମନା ପମୁଦିତା ପୀତିସୋମନସ୍ସଜାତା ଉଚ୍ଚାୱଚା ୱଣ୍ଣନିଭା ଉପଦଂସେତି।
‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ସରଦସମୟେ ୱିଦ୍ଧେ ୱିଗତୱଲାହକେ ଦେୱେ ରତ୍ତିୟା ପଚ୍ଚୂସସମୟଂ ଓସଧିତାରକା ଭାସତେ ଚ ତପତେ ଚ ୱିରୋଚତି ଚ; ଏୱମେୱଂ ସୁସିମସ୍ସ ଦେୱପୁତ୍ତସ୍ସ ଦେୱପୁତ୍ତପରିସା ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ୱଣ୍ଣେ ଭଞ୍ଞମାନେ ଅତ୍ତମନା ପମୁଦିତା ପୀତିସୋମନସ୍ସଜାତା ଉଚ୍ଚାୱଚା ୱଣ୍ଣନିଭା ଉପଦଂସେତି।
‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ସରଦସମୟେ ୱିଦ୍ଧେ ୱିଗତୱଲାହକେ ଦେୱେ ଆଦିଚ୍ଚୋ ନଭଂ ଅବ୍ଭୁସ୍ସକ୍କମାନୋ [ଅବ୍ଭୁସ୍ସୁକ୍କମାନୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰), ଅବ୍ଭୁଗ୍ଗମମାନୋ (ଦୀ॰ ନି॰ ୨.୨୫୮)] ସବ୍ବଂ ଆକାସଗତଂ ତମଗତଂ ଅଭିୱିହଚ୍ଚ ଭାସତେ ଚ ତପତେ ଚ ୱିରୋଚତି ଚ; ଏୱମେୱଂ ସୁସିମସ୍ସ ଦେୱପୁତ୍ତସ୍ସ ଦେୱପୁତ୍ତପରିସା ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ୱଣ୍ଣେ ଭଞ୍ଞମାନେ ଅତ୍ତମନା ପମୁଦିତା ପୀତିସୋମନସ୍ସଜାତା ଉଚ୍ଚାୱଚା ୱଣ୍ଣନିଭା ଉପଦଂସେତି।
ଅଥ ଖୋ ସୁସିମୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଆରବ୍ଭ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ପଣ୍ଡିତୋତି ସମଞ୍ଞାତୋ, ସାରିପୁତ୍ତୋ ଅକୋଧନୋ।
ଅପ୍ପିଚ୍ଛୋ ସୋରତୋ ଦନ୍ତୋ, ସତ୍ଥୁୱଣ୍ଣାଭତୋ ଇସୀ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଆରବ୍ଭ ସୁସିମଂ ଦେୱପୁତ୍ତଂ ଗାଥାୟ ପଚ୍ଚଭାସି –
‘‘ପଣ୍ଡିତୋତି ସମଞ୍ଞାତୋ, ସାରିପୁତ୍ତୋ ଅକୋଧନୋ।
ଅପ୍ପିଚ୍ଛୋ ସୋରତୋ ଦନ୍ତୋ, କାଲଂ କଙ୍ଖତି ସୁଦନ୍ତୋ’’ [କାଲଂ କଙ୍ଖତି ଭତକୋ ସୁଦନ୍ତୋ (ସୀ॰), କାଲଂ କଙ୍ଖତି ଭାୱିତୋ ସୁଦନ୍ତୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), କାଲଂ କଙ୍ଖତି ଭତିକୋ ସୁଦନ୍ତୋ (ପୀ॰)] ତି॥
୧୦. ନାନାତିତ୍ଥିୟସାୱକସୁତ୍ତଂ
୧୧୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ନାନାତିତ୍ଥିୟସାୱକା ଦେୱପୁତ୍ତା ଅସମୋ ଚ ସହଲି [ସହଲୀ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଚ ନୀକୋ [ନିଙ୍କୋ (ସୀ॰ ପୀ॰), ନିକୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଚ ଆକୋଟକୋ ଚ ୱେଗବ୍ଭରି ଚ [ୱେଟମ୍ବରୀ ଚ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ମାଣୱଗାମିୟୋ ଚ ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣା କେୱଲକପ୍ପଂ ୱେଳୁୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ଅସମୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ପୂରଣଂ କସ୍ସପଂ ଆରବ୍ଭ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ଇଧ ଛିନ୍ଦିତମାରିତେ, ହତଜାନୀସୁ କସ୍ସପୋ।
ନ ପାପଂ ସମନୁପସ୍ସତି, ପୁଞ୍ଞଂ ୱା ପନ ଅତ୍ତନୋ।
ସ ୱେ ୱିସ୍ସାସମାଚିକ୍ଖି, ସତ୍ଥା ଅରହତି ମାନନ’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ଖୋ ସହଲି ଦେୱପୁତ୍ତୋ ମକ୍ଖଲିଂ ଗୋସାଲଂ ଆରବ୍ଭ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ତପୋଜିଗୁଚ୍ଛାୟ ସୁସଂୱୁତତ୍ତୋ,
ୱାଚଂ ପହାୟ କଲହଂ ଜନେନ।
ସମୋସୱଜ୍ଜା ୱିରତୋ ସଚ୍ଚୱାଦୀ,
ନ ହି ନୂନ ତାଦିସଂ କରୋତି [ନ ହ ନୁନ ତାଦୀ ପକରୋତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ପାପ’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ଖୋ ନୀକୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ନିଗଣ୍ଠଂ ନାଟପୁତ୍ତଂ [ନାଥପୁତ୍ତଂ (ସୀ॰)] ଆରବ୍ଭ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ଜେଗୁଚ୍ଛୀ ନିପକୋ ଭିକ୍ଖୁ, ଚାତୁୟାମସୁସଂୱୁତୋ।
ଦିଟ୍ଠଂ ସୁତଞ୍ଚ ଆଚିକ୍ଖଂ, ନ ହି ନୂନ କିବ୍ବିସୀ ସିୟା’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଆକୋଟକୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ନାନାତିତ୍ଥିୟେ ଆରବ୍ଭ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ପକୁଧକୋ କାତିୟାନୋ ନିଗଣ୍ଠୋ,
ୟେ ଚାପିମେ ମକ୍ଖଲିପୂରଣାସେ।
ନ ହି ନୂନ ତେ ସପ୍ପୁରିସେହି ଦୂରେ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ୱେଗବ୍ଭରି ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଆକୋଟକଂ ଦେୱପୁତ୍ତଂ ଗାଥାୟ ପଚ୍ଚଭାସି –
‘‘ସହାଚରିତେନ [ସହାରୱେନାପି (କ॰ ସୀ॰), ସଗାରୱେନାପି (ପୀ॰)] ଛୱୋ ସିଗାଲୋ [ସିଙ୍ଗାଲୋ (କ॰)] ,
ନ କୋତ୍ଥୁକୋ ସୀହସମୋ କଦାଚି।
ନଗ୍ଗୋ ମୁସାୱାଦୀ ଗଣସ୍ସ ସତ୍ଥା,
ସଙ୍କସ୍ସରାଚାରୋ ନ ସତଂ ସରିକ୍ଖୋ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ବେଗବ୍ଭରିଂ ଦେୱପୁତ୍ତଂ ଅନ୍ୱାୱିସିତ୍ୱା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ତପୋଜିଗୁଚ୍ଛାୟ ଆୟୁତ୍ତା, ପାଲୟଂ ପୱିୱେକିୟଂ।
ରୂପେ ଚ ୟେ ନିୱିଟ୍ଠାସେ, ଦେୱଲୋକାଭିନନ୍ଦିନୋ।
ତେ ୱେ ସମ୍ମାନୁସାସନ୍ତି, ପରଲୋକାୟ ମାତିୟା’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା, ‘ମାରୋ ଅୟଂ ପାପିମା’ ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା, ମାରଂ ପାପିମନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ପଚ୍ଚଭାସି –
‘‘ୟେ କେଚି ରୂପା ଇଧ ୱା ହୁରଂ ୱା,
ୟେ ଚନ୍ତଲିକ୍ଖସ୍ମିଂ ପଭାସୱଣ୍ଣା।
ସବ୍ବେୱ ତେ ତେ ନମୁଚିପ୍ପସତ୍ଥା,
ଆମିସଂୱ ମଚ୍ଛାନଂ ୱଧାୟ ଖିତ୍ତା’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାଣୱଗାମିୟୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଆରବ୍ଭ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସି –
‘‘ୱିପୁଲୋ ରାଜଗହୀୟାନଂ, ଗିରିସେଟ୍ଠୋ ପୱୁଚ୍ଚତି।
ସେତୋ ହିମୱତଂ ସେଟ୍ଠୋ, ଆଦିଚ୍ଚୋ ଅଘଗାମିନଂ॥
‘‘ସମୁଦ୍ଦୋ ଉଦଧିନଂ ସେଟ୍ଠୋ, ନକ୍ଖତ୍ତାନଞ୍ଚ ଚନ୍ଦିମା [ନକ୍ଖତ୍ତାନଂୱ ଚନ୍ଦିମା (କ॰)] ।
ସଦେୱକସ୍ସ ଲୋକସ୍ସ, ବୁଦ୍ଧୋ ଅଗ୍ଗୋ ପୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି॥
ନାନାତିତ୍ଥିୟୱଗ୍ଗୋ ତତିୟୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ସିୱୋ ଖେମୋ ଚ ସେରୀ ଚ, ଘଟୀ ଜନ୍ତୁ ଚ ରୋହିତୋ।
ନନ୍ଦୋ ନନ୍ଦିୱିସାଲୋ ଚ, ସୁସିମୋ ନାନାତିତ୍ଥିୟେନ ତେ ଦସାତି॥
ଦେୱପୁତ୍ତସଂୟୁତ୍ତଂ ସମତ୍ତଂ।
୩. କୋସଲସଂୟୁତ୍ତଂ
୧. ପଠମୱଗ୍ଗୋ
୧. ଦହରସୁତ୍ତଂ
୧୧୨ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଭୱମ୍ପି ନୋ ଗୋତମୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋତି ପଟିଜାନାତୀ’’ତି? ‘‘ୟଞ୍ହି ତଂ, ମହାରାଜ, ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ ‘ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ’ତି, ମମେୱ [ମମଂ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ତଂ ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ। ଅହଞ୍ହି, ମହାରାଜ, ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ’’ତି।
‘‘ୟେପି ତେ, ଭୋ ଗୋତମ, ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଙ୍ଘିନୋ ଗଣିନୋ ଗଣାଚରିୟା ଞାତା ୟସସ୍ସିନୋ ତିତ୍ଥକରା ସାଧୁସମ୍ମତା ବହୁଜନସ୍ସ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ପୂରଣୋ କସ୍ସପୋ, ମକ୍ଖଲି ଗୋସାଲୋ, ନିଗଣ୍ଠୋ ନାଟପୁତ୍ତୋ, ସଞ୍ଚୟୋ ବେଲଟ୍ଠପୁତ୍ତୋ, ପକୁଧୋ କଚ୍ଚାୟନୋ, ଅଜିତୋ କେସକମ୍ବଲୋ; ତେପି ମୟା ‘ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋତି ପଟିଜାନାଥା’ତି ପୁଟ୍ଠା ସମାନା ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋତି ନ ପଟିଜାନନ୍ତି। କିଂ ପନ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଦହରୋ ଚେୱ ଜାତିୟା ନୱୋ ଚ ପବ୍ବଜ୍ଜାୟା’’ତି?
‘‘ଚତ୍ତାରୋ ଖୋ ମେ, ମହାରାଜ, ଦହରାତି ନ ଉଞ୍ଞାତବ୍ବା, ଦହରାତି ନ ପରିଭୋତବ୍ବା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଖତ୍ତିୟୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଦହରୋତି ନ ଉଞ୍ଞାତବ୍ବୋ, ଦହରୋତି ନ ପରିଭୋତବ୍ବୋ। ଉରଗୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଦହରୋତି ନ ଉଞ୍ଞାତବ୍ବୋ, ଦହରୋତି ନ ପରିଭୋତବ୍ବୋ। ଅଗ୍ଗି ଖୋ, ମହାରାଜ, ଦହରୋତି ନ ଉଞ୍ଞାତବ୍ବୋ, ଦହରୋତି ନ ପରିଭୋତବ୍ବୋ। ଭିକ୍ଖୁ, ଖୋ, ମହାରାଜ, ଦହରୋତି ନ ଉଞ୍ଞାତବ୍ବୋ, ଦହରୋତି ନ ପରିଭୋତବ୍ବୋ। ଇମେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଚତ୍ତାରୋ ଦହରାତି ନ ଉଞ୍ଞାତବ୍ବା, ଦହରାତି ନ ପରିଭୋତବ୍ବା’’ତି।
ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ସୁଗତୋ ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –
‘‘ଖତ୍ତିୟଂ ଜାତିସମ୍ପନ୍ନଂ, ଅଭିଜାତଂ ୟସସ୍ସିନଂ।
ଦହରୋତି ନାୱଜାନେୟ୍ୟ, ନ ନଂ ପରିଭୱେ ନରୋ॥
‘‘ଠାନଞ୍ହି ସୋ ମନୁଜିନ୍ଦୋ, ରଜ୍ଜଂ ଲଦ୍ଧାନ ଖତ୍ତିୟୋ।
ସୋ କୁଦ୍ଧୋ ରାଜଦଣ୍ଡେନ, ତସ୍ମିଂ ପକ୍କମତେ ଭୁସଂ।
ତସ୍ମା ତଂ ପରିୱଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ରକ୍ଖଂ ଜୀୱିତମତ୍ତନୋ॥
‘‘ଗାମେ ୱା ୟଦି ୱା ରଞ୍ଞେ, ୟତ୍ଥ ପସ୍ସେ ଭୁଜଙ୍ଗମଂ।
ଦହରୋତି ନାୱଜାନେୟ୍ୟ, ନ ନଂ ପରିଭୱେ ନରୋ॥
‘‘ଉଚ୍ଚାୱଚେହି ୱଣ୍ଣେହି, ଉରଗୋ ଚରତି ତେଜସୀ [ତେଜସା (ସୀ॰ କ॰), ତେଜସି (ପୀ॰ କ॰)] ।
ସୋ ଆସଜ୍ଜ ଡଂସେ ବାଲଂ, ନରଂ ନାରିଞ୍ଚ ଏକଦା।
ତସ୍ମା ତଂ ପରିୱଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ରକ୍ଖଂ ଜୀୱିତମତ୍ତନୋ॥
‘‘ପହୂତଭକ୍ଖଂ ଜାଲିନଂ, ପାୱକଂ କଣ୍ହୱତ୍ତନିଂ।
ଦହରୋତି ନାୱଜାନେୟ୍ୟ, ନ ନଂ ପରିଭୱେ ନରୋ॥
‘‘ଲଦ୍ଧା ହି ସୋ ଉପାଦାନଂ, ମହା ହୁତ୍ୱାନ ପାୱକୋ।
ସୋ ଆସଜ୍ଜ ଡହେ [ଦହେ] ବାଲଂ, ନରଂ ନାରିଞ୍ଚ ଏକଦା।
ତସ୍ମା ତଂ ପରିୱଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ରକ୍ଖଂ ଜୀୱିତମତ୍ତନୋ॥
‘‘ୱନଂ ୟଦଗ୍ଗି ଡହତି [ଦହତି (କ॰)] , ପାୱକୋ କଣ୍ହୱତ୍ତନୀ।
ଜାୟନ୍ତି ତତ୍ଥ ପାରୋହା, ଅହୋରତ୍ତାନମଚ୍ଚୟେ॥
‘‘ୟଞ୍ଚ ଖୋ ସୀଲସମ୍ପନ୍ନୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଡହତି ତେଜସା।
ନ ତସ୍ସ ପୁତ୍ତା ପସୱୋ, ଦାୟାଦା ୱିନ୍ଦରେ ଧନଂ।
ଅନପଚ୍ଚା ଅଦାୟାଦା, ତାଲାୱତ୍ଥୂ ଭୱନ୍ତି ତେ॥
‘‘ତସ୍ମା ହି ପଣ୍ଡିତୋ ପୋସୋ, ସମ୍ପସ୍ସଂ ଅତ୍ଥମତ୍ତନୋ।
ଭୁଜଙ୍ଗମଂ ପାୱକଞ୍ଚ, ଖତ୍ତିୟଞ୍ଚ ୟସସ୍ସିନଂ।
ଭିକ୍ଖୁଞ୍ଚ ସୀଲସମ୍ପନ୍ନଂ, ସମ୍ମଦେୱ ସମାଚରେ’’ତି॥
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭନ୍ତେ, ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭନ୍ତେ! ସେୟ୍ୟଥାପି ଭନ୍ତେ, ନିକ୍କୁଜ୍ଜିତଂ [ନିକୁଜ୍ଜିତଂ (?)] ୱା ଉକ୍କୁଜ୍ଜେୟ୍ୟ , ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ୱା ୱିୱରେୟ୍ୟ, ମୂଳ୍ହସ୍ସ ୱା ମଗ୍ଗଂ ଆଚିକ୍ଖେୟ୍ୟ , ଅନ୍ଧକାରେ ୱା ତେଲପଜ୍ଜୋତଂ ଧାରେୟ୍ୟ – ‘ଚକ୍ଖୁମନ୍ତୋ ରୂପାନି ଦକ୍ଖନ୍ତୀ’ତି; ଏୱମେୱଂ ଭଗୱତା ଅନେକପରିୟାୟେନ ଧମ୍ମୋ ପକାସିତୋ। ଏସାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂ ସରଣଂ ଗଚ୍ଛାମି ଧମ୍ମଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଞ୍ଚ। ଉପାସକଂ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି।
୨. ପୁରିସସୁତ୍ତଂ
୧୧୩ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଅଥ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କତି ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ପୁରିସସ୍ସ ଧମ୍ମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅଫାସୁୱିହାରାୟା’’ତି?
‘‘ତୟୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପୁରିସସ୍ସ ଧମ୍ମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅଫାସୁୱିହାରାୟ। କତମେ ତୟୋ? ଲୋଭୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପୁରିସସ୍ସ ଧମ୍ମୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅଫାସୁୱିହାରାୟ। ଦୋସୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପୁରିସସ୍ସ ଧମ୍ମୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅଫାସୁୱିହାରାୟ। ମୋହୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପୁରିସସ୍ସ ଧମ୍ମୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅଫାସୁୱିହାରାୟ । ଇମେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତୟୋ ପୁରିସସ୍ସ ଧମ୍ମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅଫାସୁୱିହାରାୟା’’ତି। ଇଦମୱୋଚ…ପେ॰…
‘‘ଲୋଭୋ ଦୋସୋ ଚ ମୋହୋ ଚ, ପୁରିସଂ ପାପଚେତସଂ।
ହିଂସନ୍ତି ଅତ୍ତସମ୍ଭୂତା, ତଚସାରଂୱ ସମ୍ଫଲ’’ନ୍ତି [ସପ୍ଫଲନ୍ତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ॥
୩. ଜରାମରଣସୁତ୍ତଂ
୧୧୪ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଜାତସ୍ସ ଅଞ୍ଞତ୍ର ଜରାମରଣା’’ତି? ‘‘ନତ୍ଥି ଖୋ, ମହାରାଜ, ଜାତସ୍ସ ଅଞ୍ଞତ୍ର ଜରାମରଣା। ୟେପି ତେ, ମହାରାଜ, ଖତ୍ତିୟମହାସାଲା ଅଡ୍ଢା ମହଦ୍ଧନା ମହାଭୋଗା ପହୂତଜାତରୂପରଜତା ପହୂତୱିତ୍ତୂପକରଣା ପହୂତଧନଧଞ୍ଞା, ତେସମ୍ପି ଜାତାନଂ ନତ୍ଥି ଅଞ୍ଞତ୍ର ଜରାମରଣା। ୟେପି ତେ, ମହାରାଜ, ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲା…ପେ॰… ଗହପତିମହାସାଲା ଅଡ୍ଢା ମହଦ୍ଧନା ମହାଭୋଗା ପହୂତଜାତରୂପରଜତା ପହୂତୱିତ୍ତୂପକରଣା ପହୂତଧନଧଞ୍ଞା, ତେସମ୍ପି ଜାତାନଂ ନତ୍ଥି ଅଞ୍ଞତ୍ର ଜରାମରଣା। ୟେପି ତେ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ଅରହନ୍ତୋ ଖୀଣାସୱା ୱୁସିତୱନ୍ତୋ କତକରଣୀୟା ଓହିତଭାରା ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥା ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନା ସମ୍ମଦଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତା, ତେସଂ ପାୟଂ କାୟୋ ଭେଦନଧମ୍ମୋ ନିକ୍ଖେପନଧମ୍ମୋ’’ତି। ଇଦମୱୋଚ…ପେ॰…
‘‘ଜୀରନ୍ତି ୱେ ରାଜରଥା ସୁଚିତ୍ତା,
ଅଥୋ ସରୀରମ୍ପି ଜରଂ ଉପେତି।
ସତଞ୍ଚ ଧମ୍ମୋ ନ ଜରଂ ଉପେତି,
ସନ୍ତୋ ହୱେ ସବ୍ଭି ପୱେଦୟନ୍ତୀ’’ତି॥
୪. ପିୟସୁତ୍ତଂ
୧୧୫ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଧ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ରହୋଗତସ୍ସ ପଟିସଲ୍ଲୀନସ୍ସ ଏୱଂ ଚେତସୋ ପରିୱିତକ୍କୋ ଉଦପାଦି – ‘କେସଂ ନୁ ଖୋ ପିୟୋ ଅତ୍ତା, କେସଂ ଅପ୍ପିୟୋ ଅତ୍ତା’ତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏତଦହୋସି – ‘ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି କାୟେନ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରନ୍ତି, ୱାଚାୟ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରନ୍ତି, ମନସା ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରନ୍ତି; ତେସଂ ଅପ୍ପିୟୋ ଅତ୍ତା’। କିଞ୍ଚାପି ତେ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – ‘ପିୟୋ ନୋ ଅତ୍ତା’ତି, ଅଥ ଖୋ ତେସଂ ଅପ୍ପିୟୋ ଅତ୍ତା। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟଞ୍ହି ଅପ୍ପିୟୋ ଅପ୍ପିୟସ୍ସ କରେୟ୍ୟ, ତଂ ତେ ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତନୋ କରୋନ୍ତି; ତସ୍ମା ତେସଂ ଅପ୍ପିୟୋ ଅତ୍ତା। ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି କାୟେନ ସୁଚରିତଂ ଚରନ୍ତି, ୱାଚାୟ ସୁଚରିତଂ ଚରନ୍ତି, ମନସା ସୁଚରିତଂ ଚରନ୍ତି; ତେସଂ ପିୟୋ ଅତ୍ତା। କିଞ୍ଚାପି ତେ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଅପ୍ପିୟୋ ନୋ ଅତ୍ତା’ତି; ଅଥ ଖୋ ତେସଂ ପିୟୋ ଅତ୍ତା। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟଞ୍ହି ପିୟୋ ପିୟସ୍ସ କରେୟ୍ୟ, ତଂ ତେ ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତନୋ କରୋନ୍ତି; ତସ୍ମା ତେସଂ ପିୟୋ ଅତ୍ତା’’ତି।
‘‘ଏୱମେତଂ, ମହାରାଜ, ଏୱମେତଂ, ମହାରାଜ! ୟେ ହି କେଚି, ମହାରାଜ, କାୟେନ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରନ୍ତି, ୱାଚାୟ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରନ୍ତି, ମନସା ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରନ୍ତି; ତେସଂ ଅପ୍ପିୟୋ ଅତ୍ତା। କିଞ୍ଚାପି ତେ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – ‘ପିୟୋ ନୋ ଅତ୍ତା’ତି, ଅଥ ଖୋ ତେସଂ ଅପ୍ପିୟୋ ଅତ୍ତା। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟଞ୍ହି, ମହାରାଜ, ଅପ୍ପିୟୋ ଅପ୍ପିୟସ୍ସ କରେୟ୍ୟ, ତଂ ତେ ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତନୋ କରୋନ୍ତି; ତସ୍ମା ତେସଂ ଅପ୍ପିୟୋ ଅତ୍ତା। ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି, ମହାରାଜ , କାୟେନ ସୁଚରିତଂ ଚରନ୍ତି, ୱାଚାୟ ସୁଚରିତଂ ଚରନ୍ତି, ମନସା ସୁଚରିତଂ ଚରନ୍ତି; ତେସଂ ପିୟୋ ଅତ୍ତା। କିଞ୍ଚାପି ତେ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଅପ୍ପିୟୋ ନୋ ଅତ୍ତା’ତି; ଅଥ ଖୋ ତେସଂ ପିୟୋ ଅତ୍ତା। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟଞ୍ହି ମହାରାଜ, ପିୟୋ ପିୟସ୍ସ କରେୟ୍ୟ, ତଂ ତେ ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତନୋ କରୋନ୍ତି; ତସ୍ମା ତେସଂ ପିୟୋ ଅତ୍ତା’’ତି। ଇଦମୱୋଚ…ପେ॰…
‘‘ଅତ୍ତାନଞ୍ଚେ ପିୟଂ ଜଞ୍ଞା, ନ ନଂ ପାପେନ ସଂୟୁଜେ।
ନ ହି ତଂ ସୁଲଭଂ ହୋତି, ସୁଖଂ ଦୁକ୍କଟକାରିନା॥
‘‘ଅନ୍ତକେନାଧିପନ୍ନସ୍ସ, ଜହତୋ ମାନୁସଂ ଭୱଂ।
କିଞ୍ହି ତସ୍ସ ସକଂ ହୋତି, କିଞ୍ଚ ଆଦାୟ ଗଚ୍ଛତି।
କିଞ୍ଚସ୍ସ ଅନୁଗଂ ହୋତି, ଛାୟାୱ ଅନପାୟିନୀ [ଅନୁପାୟିନୀ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ॥
‘‘ଉଭୋ ପୁଞ୍ଞଞ୍ଚ ପାପଞ୍ଚ, ୟଂ ମଚ୍ଚୋ କୁରୁତେ ଇଧ।
ତଞ୍ହି ତସ୍ସ ସକଂ ହୋତି, ତଞ୍ଚ [ତଂୱ (?)] ଆଦାୟ ଗଚ୍ଛତି।
ତଞ୍ଚସ୍ସ [ତଂୱସ୍ସ (?)] ଅନୁଗଂ ହୋତି, ଛାୟାୱ ଅନପାୟିନୀ॥
‘‘ତସ୍ମା କରେୟ୍ୟ କଲ୍ୟାଣଂ, ନିଚୟଂ ସମ୍ପରାୟିକଂ।
ପୁଞ୍ଞାନି ପରଲୋକସ୍ମିଂ, ପତିଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି ପାଣିନ’’ନ୍ତି॥
୫. ଅତ୍ତରକ୍ଖିତସୁତ୍ତଂ
୧୧୬ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଧ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ରହୋଗତସ୍ସ ପଟିସଲ୍ଲୀନସ୍ସ ଏୱଂ ଚେତସୋ ପରିୱିତକ୍କୋ ଉଦପାଦି – ‘କେସଂ ନୁ ଖୋ ରକ୍ଖିତୋ ଅତ୍ତା, କେସଂ ଅରକ୍ଖିତୋ ଅତ୍ତା’ତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏତଦହୋସି – ‘ୟେ ଖୋ କେଚି କାୟେନ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରନ୍ତି, ୱାଚାୟ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରନ୍ତି, ମନସା ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରନ୍ତି; ତେସଂ ଅରକ୍ଖିତୋ ଅତ୍ତା। କିଞ୍ଚାପି ତେ ହତ୍ଥିକାୟୋ ୱା ରକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅସ୍ସକାୟୋ ୱା ରକ୍ଖେୟ୍ୟ, ରଥକାୟୋ ୱା ରକ୍ଖେୟ୍ୟ, ପତ୍ତିକାୟୋ ୱା ରକ୍ଖେୟ୍ୟ; ଅଥ ଖୋ ତେସଂ ଅରକ୍ଖିତୋ ଅତ୍ତା। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ବାହିରା ହେସା ରକ୍ଖା, ନେସା ରକ୍ଖା ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା; ତସ୍ମା ତେସଂ ଅରକ୍ଖିତୋ ଅତ୍ତା। ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି କାୟେନ ସୁଚରିତଂ ଚରନ୍ତି, ୱାଚାୟ ସୁଚରିତଂ ଚରନ୍ତି, ମନସା ସୁଚରିତଂ ଚରନ୍ତି; ତେସଂ ରକ୍ଖିତୋ ଅତ୍ତା। କିଞ୍ଚାପି ତେ ନେୱ ହତ୍ଥିକାୟୋ ରକ୍ଖେୟ୍ୟ, ନ ଅସ୍ସକାୟୋ ରକ୍ଖେୟ୍ୟ, ନ ରଥକାୟୋ ରକ୍ଖେୟ୍ୟ , ନ ପତ୍ତିକାୟୋ ରକ୍ଖେୟ୍ୟ; ଅଥ ଖୋ ତେସଂ ରକ୍ଖିତୋ ଅତ୍ତା। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ହେସା ରକ୍ଖା, ନେସା ରକ୍ଖା ବାହିରା; ତସ୍ମା ତେସଂ ରକ୍ଖିତୋ ଅତ୍ତା’’’ତି।
‘‘ଏୱମେତଂ, ମହାରାଜ, ଏୱମେତଂ, ମହାରାଜ! ୟେ ହି କେଚି, ମହାରାଜ, କାୟେନ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରନ୍ତି…ପେ॰… ତେସଂ ଅରକ୍ଖିତୋ ଅତ୍ତା। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ବାହିରା ହେସା, ମହାରାଜ, ରକ୍ଖା, ନେସା ରକ୍ଖା ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା; ତସ୍ମା ତେସଂ ଅରକ୍ଖିତୋ ଅତ୍ତା। ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି, ମହାରାଜ, କାୟେନ ସୁଚରିତଂ ଚରନ୍ତି, ୱାଚାୟ ସୁଚରିତଂ ଚରନ୍ତି, ମନସା ସୁଚରିତଂ ଚରନ୍ତି; ତେସଂ ରକ୍ଖିତୋ ଅତ୍ତା। କିଞ୍ଚାପି ତେ ନେୱ ହତ୍ଥିକାୟୋ ରକ୍ଖେୟ୍ୟ, ନ ଅସ୍ସକାୟୋ ରକ୍ଖେୟ୍ୟ, ନ ରଥକାୟୋ ରକ୍ଖେୟ୍ୟ, ନ ପତ୍ତିକାୟୋ ରକ୍ଖେୟ୍ୟ; ଅଥ ଖୋ ତେସଂ ରକ୍ଖିତୋ ଅତ୍ତା। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ହେସା, ମହାରାଜ, ରକ୍ଖା, ନେସା ରକ୍ଖା ବାହିରା; ତସ୍ମା ତେସଂ ରକ୍ଖିତୋ ଅତ୍ତା’’ତି। ଇଦମୱୋଚ…ପେ॰…
‘‘କାୟେନ ସଂୱରୋ ସାଧୁ, ସାଧୁ ୱାଚାୟ ସଂୱରୋ।
ମନସା ସଂୱରୋ ସାଧୁ, ସାଧୁ ସବ୍ବତ୍ଥ ସଂୱରୋ।
ସବ୍ବତ୍ଥ ସଂୱୁତୋ ଲଜ୍ଜୀ, ରକ୍ଖିତୋତି ପୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି॥
୬. ଅପ୍ପକସୁତ୍ତଂ
୧୧୭ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଧ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ରହୋଗତସ୍ସ ପଟିସଲ୍ଲୀନସ୍ସ ଏୱଂ ଚେତସୋ ପରିୱିତକ୍କୋ ଉଦପାଦି – ‘ଅପ୍ପକା ତେ ସତ୍ତା ଲୋକସ୍ମିଂ ୟେ ଉଳାରେ ଉଳାରେ ଭୋଗେ ଲଭିତ୍ୱା ନ ଚେୱ ମଜ୍ଜନ୍ତି, ନ ଚ ପମଜ୍ଜନ୍ତି, ନ ଚ କାମେସୁ ଗେଧଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତି, ନ ଚ ସତ୍ତେସୁ ୱିପ୍ପଟିପଜ୍ଜନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ଲୋକସ୍ମିଂ ୟେ ଉଳାରେ ଉଳାରେ ଭୋଗେ ଲଭିତ୍ୱା ମଜ୍ଜନ୍ତି ଚେୱ ପମଜ୍ଜନ୍ତି , ଚ କାମେସୁ ଚ ଗେଧଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତି, ସତ୍ତେସୁ ଚ ୱିପ୍ପଟିପଜ୍ଜନ୍ତୀ’’’ତି।
‘‘ଏୱମେତଂ, ମହାରାଜ, ଏୱମେତଂ, ମହାରାଜ! ଅପ୍ପକା ତେ, ମହାରାଜ, ସତ୍ତା ଲୋକସ୍ମିଂ, ୟେ ଉଳାରେ ଉଳାରେ ଭୋଗେ ଲଭିତ୍ୱା ନ ଚେୱ ମଜ୍ଜନ୍ତି, ନ ଚ ପମଜ୍ଜନ୍ତି, ନ ଚ କାମେସୁ ଗେଧଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତି, ନ ଚ ସତ୍ତେସୁ ୱିପ୍ପଟିପଜ୍ଜନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଏତେୱ ବହୁତରା ସତ୍ତା ଲୋକସ୍ମିଂ, ୟେ ଉଳାରେ ଉଳାରେ ଭୋଗେ ଲଭିତ୍ୱା ମଜ୍ଜନ୍ତି ଚେୱ ପମଜ୍ଜନ୍ତି ଚ କାମେସୁ ଚ ଗେଧଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତି, ସତ୍ତେସୁ ଚ ୱିପ୍ପଟିପଜ୍ଜନ୍ତୀ’’ତି। ଇଦମୱୋଚ…ପେ॰…
‘‘ସାରତ୍ତା କାମଭୋଗେସୁ, ଗିଦ୍ଧା କାମେସୁ ମୁଚ୍ଛିତା।
ଅତିସାରଂ ନ ବୁଜ୍ଝନ୍ତି, ମିଗା କୂଟଂୱ ଓଡ୍ଡିତଂ।
ପଚ୍ଛାସଂ କଟୁକଂ ହୋତି, ୱିପାକୋ ହିସ୍ସ ପାପକୋ’’ତି॥
୭. ଅଡ୍ଡକରଣସୁତ୍ତଂ
୧୧୮ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଧାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଅଡ୍ଡକରଣେ [ଅତ୍ଥକରଣେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ନିସିନ୍ନୋ ପସ୍ସାମି ଖତ୍ତିୟମହାସାଲେପି ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲେପି ଗହପତିମହାସାଲେପି ଅଡ୍ଢେ ମହଦ୍ଧନେ ମହାଭୋଗେ ପହୂତଜାତରୂପରଜତେ ପହୂତୱିତ୍ତୂପକରଣେ ପହୂତଧନଧଞ୍ଞେ କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ ସମ୍ପଜାନମୁସା ଭାସନ୍ତେ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏତଦହୋସି – ‘ଅଲଂ ଦାନି ମେ ଅଡ୍ଡକରଣେନ, ଭଦ୍ରମୁଖୋ ଦାନି ଅଡ୍ଡକରଣେନ ପଞ୍ଞାୟିସ୍ସତୀ’’’ତି।
‘‘(ଏୱମେତଂ, ମହାରାଜ, ଏୱମେତଂ ମହାରାଜ!) [( ) ସୀ॰ ପୀ॰ ପୋତ୍ଥକେସୁ ନତ୍ଥି] ୟେପି ତେ, ମହାରାଜ, ଖତ୍ତିୟମହାସାଲା ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲା ଗହପତିମହାସାଲା ଅଡ୍ଢା ମହଦ୍ଧନା ମହାଭୋଗା ପହୂତଜାତରୂପରଜତା ପହୂତୱିତ୍ତୂପକରଣା ପହୂତଧନଧଞ୍ଞା କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ ସମ୍ପଜାନମୁସା ଭାସନ୍ତି; ତେସଂ ତଂ ଭୱିସ୍ସତି ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟା’’ତି। ଇଦମୱୋଚ…ପେ॰…
‘‘ସାରତ୍ତା କାମଭୋଗେସୁ, ଗିଦ୍ଧା କାମେସୁ ମୁଚ୍ଛିତା।
ଅତିସାରଂ ନ ବୁଜ୍ଝନ୍ତି, ମଚ୍ଛା ଖିପ୍ପଂୱ ଓଡ୍ଡିତଂ।
ପଚ୍ଛାସଂ କଟୁକଂ ହୋତି, ୱିପାକୋ ହିସ୍ସ ପାପକୋ’’ତି॥
୮. ମଲ୍ଲିକାସୁତ୍ତଂ
୧୧୯ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ମଲ୍ଲିକାୟ ଦେୱିୟା ସଦ୍ଧିଂ ଉପରିପାସାଦୱରଗତୋ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ମଲ୍ଲିକଂ ଦେୱିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ ତେ, ମଲ୍ଲିକେ, କୋଚଞ୍ଞୋ ଅତ୍ତନା ପିୟତରୋ’’ତି? ‘‘ନତ୍ଥି ଖୋ ମେ, ମହାରାଜ, କୋଚଞ୍ଞୋ ଅତ୍ତନା ପିୟତରୋ। ତୁୟ୍ହଂ ପନ, ମହାରାଜ, ଅତ୍ଥଞ୍ଞୋ କୋଚି ଅତ୍ତନା ପିୟତରୋ’’ତି? ‘‘ମୟ୍ହମ୍ପି ଖୋ, ମଲ୍ଲିକେ, ନତ୍ଥଞ୍ଞୋ କୋଚି ଅତ୍ତନା ପିୟତରୋ’’ତି।
ଅଥ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ପାସାଦା ଓରୋହିତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଧାହଂ, ଭନ୍ତେ, ମଲ୍ଲିକାୟ ଦେୱିୟା ସଦ୍ଧିଂ ଉପରିପାସାଦୱରଗତୋ ମଲ୍ଲିକଂ ଦେୱିଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ ତେ, ମଲ୍ଲିକେ, କୋଚଞ୍ଞୋ ଅତ୍ତନା ପିୟତରୋ’ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭନ୍ତେ, ମଲ୍ଲିକା ଦେୱୀ ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ନତ୍ଥି ଖୋ ମେ, ମହାରାଜ, କୋଚଞ୍ଞୋ ଅତ୍ତନା ପିୟତରୋ। ତୁୟ୍ହଂ ପନ, ମହାରାଜ, ଅତ୍ଥଞ୍ଞୋ କୋଚି ଅତ୍ତନା ପିୟତରୋ’ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତାହଂ, ଭନ୍ତେ, ମଲ୍ଲିକଂ ଦେୱିଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ମୟ୍ହମ୍ପି ଖୋ, ମଲ୍ଲିକେ, ନତ୍ଥଞ୍ଞୋ କୋଚି ଅତ୍ତନା ପିୟତରୋ’’ତି।
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଏତମତ୍ଥଂ ୱିଦିତ୍ୱା ତାୟଂ ୱେଲାୟଂ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ସବ୍ବା ଦିସା ଅନୁପରିଗମ୍ମ ଚେତସା,
ନେୱଜ୍ଝଗା ପିୟତରମତ୍ତନା କ୍ୱଚି।
ଏୱଂ ପିୟୋ ପୁଥୁ ଅତ୍ତା ପରେସଂ,
ତସ୍ମା ନ ହିଂସେ ପରମତ୍ତକାମୋ’’ତି॥
୯. ୟଞ୍ଞସୁତ୍ତଂ
୧୨୦ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ରଞ୍ଞୋ ପସେନଦିସ୍ସ କୋସଲସ୍ସ ମହାୟଞ୍ଞୋ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତୋ ହୋତି, ପଞ୍ଚ ଚ ଉସଭସତାନି ପଞ୍ଚ ଚ ୱଚ୍ଛତରସତାନି ପଞ୍ଚ ଚ ୱଚ୍ଛତରିସତାନି ପଞ୍ଚ ଚ ଅଜସତାନି ପଞ୍ଚ ଚ ଉରବ୍ଭସତାନି ଥୂଣୂପନୀତାନି ହୋନ୍ତି ୟଞ୍ଞତ୍ଥାୟ। ୟେପିସ୍ସ ତେ ହୋନ୍ତି ଦାସାତି ୱା ପେସ୍ସାତି ୱା କମ୍ମକରାତି ୱା, ତେପି ଦଣ୍ଡତଜ୍ଜିତା ଭୟତଜ୍ଜିତା ଅସ୍ସୁମୁଖା ରୁଦମାନା ପରିକମ୍ମାନି କରୋନ୍ତି।
ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ସାୱତ୍ଥିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସିଂସୁ। ସାୱତ୍ଥିୟଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତ୍ୱା ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ରଞ୍ଞୋ ପସେନଦିସ୍ସ କୋସଲସ୍ସ ମହାୟଞ୍ଞୋ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତୋ ହୋତି, ପଞ୍ଚ ଚ ଉସଭସତାନି ପଞ୍ଚ ଚ ୱଚ୍ଛତରସତାନି ପଞ୍ଚ ଚ ୱଚ୍ଛତରିସତାନି ପଞ୍ଚ ଚ ଅଜସତାନି ପଞ୍ଚ ଚ ଉରବ୍ଭସତାନି ଥୂଣୂପନୀତାନି ହୋନ୍ତି ୟଞ୍ଞତ୍ଥାୟ । ୟେପିସ୍ସ ତେ ହୋନ୍ତି ଦାସାତି ୱା ପେସ୍ସାତି ୱା କମ୍ମକରାତି ୱା, ତେପି ଦଣ୍ଡତଜ୍ଜିତା ଭୟତଜ୍ଜିତା ଅସ୍ସୁମୁଖା ରୁଦମାନା ପରିକମ୍ମାନି କରୋନ୍ତୀ’’ତି।
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଏତମତ୍ଥଂ ୱିଦିତ୍ୱା ତାୟଂ ୱେଲାୟଂ ଇମା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସି –
‘‘ଅସ୍ସମେଧଂ ପୁରିସମେଧଂ, ସମ୍ମାପାସଂ ୱାଜପେୟ୍ୟଂ ନିରଗ୍ଗଳ୍ହଂ।
ମହାୟଞ୍ଞା ମହାରମ୍ଭା [ୱାଜପେୟ୍ୟୁଂ। ନିରଗ୍ଗଳଂ ମହାରମ୍ଭା (କ॰)] , ନ ତେ ହୋନ୍ତି ମହପ୍ଫଲା॥
‘‘ଅଜେଳକା ଚ ଗାୱୋ ଚ, ୱିୱିଧା ୟତ୍ଥ ହଞ୍ଞରେ।
ନ ତଂ ସମ୍ମଗ୍ଗତା ୟଞ୍ଞଂ, ଉପୟନ୍ତି ମହେସିନୋ॥
‘‘ୟେ ଚ ୟଞ୍ଞା ନିରାରମ୍ଭା, ୟଜନ୍ତି ଅନୁକୁଲଂ ସଦା।
ଅଜେଳକା ଚ ଗାୱୋ ଚ, ୱିୱିଧା ନେତ୍ଥ ହଞ୍ଞରେ।
ଏତଂ ସମ୍ମଗ୍ଗତା ୟଞ୍ଞଂ, ଉପୟନ୍ତି ମହେସିନୋ॥
‘‘ଏତଂ ୟଜେଥ ମେଧାୱୀ, ଏସୋ ୟଞ୍ଞୋ ମହପ୍ଫଲୋ।
ଏତଞ୍ହି ୟଜମାନସ୍ସ, ସେୟ୍ୟୋ ହୋତି ନ ପାପିୟୋ।
ୟଞ୍ଞୋ ଚ ୱିପୁଲୋ ହୋତି, ପସୀଦନ୍ତି ଚ ଦେୱତା’’ତି॥
୧୦. ବନ୍ଧନସୁତ୍ତଂ
୧୨୧ . ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ରଞ୍ଞା ପସେନଦିନା କୋସଲେନ ମହାଜନକାୟୋ ବନ୍ଧାପିତୋ ହୋତି, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ରଜ୍ଜୂହି ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଅନ୍ଦୂହି ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ସଙ୍ଖଲିକାହି।
ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ସାୱତ୍ଥିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସିଂସୁ। ସାୱତ୍ଥିୟଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତ୍ୱା ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ରଞ୍ଞା ପସେନଦିନା କୋସଲେନ ମହାଜନକାୟୋ ବନ୍ଧାପିତୋ, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ରଜ୍ଜୂହି ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଅନ୍ଦୂହି ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ସଙ୍ଖଲିକାହୀ’’ତି।
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଏତମତ୍ଥଂ ୱିଦିତ୍ୱା ତାୟଂ ୱେଲାୟଂ ଇମା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସି –
ୟଦାୟସଂ ଦାରୁଜଂ ପବ୍ବଜଞ୍ଚ।
ସାରତ୍ତରତ୍ତା ମଣିକୁଣ୍ଡଲେସୁ,
ପୁତ୍ତେସୁ ଦାରେସୁ ଚ ୟା ଅପେକ୍ଖା॥
‘‘ଏତଂ ଦଳ୍ହଂ ବନ୍ଧନମାହୁ ଧୀରା,
ଓହାରିନଂ ସିଥିଲଂ ଦୁପ୍ପମୁଞ୍ଚଂ।
ଏତମ୍ପି ଛେତ୍ୱାନ ପରିବ୍ବଜନ୍ତି,
ଅନପେକ୍ଖିନୋ କାମସୁଖଂ ପହାୟା’’ତି॥
ପଠମୋ ୱଗ୍ଗୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ଦହରୋ ପୁରିସୋ ଜରା, ପିୟଂ ଅତ୍ତାନରକ୍ଖିତୋ।
ଅପ୍ପକା ଅଡ୍ଡକରଣଂ, ମଲ୍ଲିକା ୟଞ୍ଞବନ୍ଧନନ୍ତି॥
୨. ଦୁତିୟୱଗ୍ଗୋ
୧. ସତ୍ତଜଟିଲସୁତ୍ତଂ
୧୨୨ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ପୁବ୍ବାରାମେ ମିଗାରମାତୁପାସାଦେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ବହିଦ୍ୱାରକୋଟ୍ଠକେ ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି।
ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସତ୍ତ ଚ ଜଟିଲା ସତ୍ତ ଚ ନିଗଣ୍ଠା ସତ୍ତ ଚ ଅଚେଲକା ସତ୍ତ ଚ ଏକସାଟକା ସତ୍ତ ଚ ପରିବ୍ବାଜକା ପରୂଳ୍ହକଚ୍ଛନଖଲୋମା ଖାରିୱିୱିଧମାଦାୟ [ଖାରିୱିଧଂ ଆଦାୟ (ପୀ॰) ଦୀ॰ ନି॰ ୧.୨୮୦ ତଦଟ୍ଠକଥାପି ଓଲୋକେତବ୍ବା] ଭଗୱତୋ ଅୱିଦୂରେ ଅତିକ୍କମନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଏକଂସଂ ଉତ୍ତରାସଙ୍ଗଂ କରିତ୍ୱା ଦକ୍ଖିଣଜାଣୁମଣ୍ଡଲଂ ପଥୱିୟଂ ନିହନ୍ତ୍ୱା ୟେନ ତେ ସତ୍ତ ଚ ଜଟିଲା ସତ୍ତ ଚ ନିଗଣ୍ଠା ସତ୍ତ ଚ ଅଚେଲକା ସତ୍ତ ଚ ଏକସାଟକା ସତ୍ତ ଚ ପରିବ୍ବାଜକା ତେନଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତ୍ୱା ତିକ୍ଖତ୍ତୁଂ ନାମଂ ସାୱେସି – ‘‘ରାଜାହଂ, ଭନ୍ତେ, ପସେନଦି କୋସଲୋ…ପେ॰… ରାଜାହଂ, ଭନ୍ତେ, ପସେନଦି କୋସଲୋ’’ତି।
ଅଥ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଅଚିରପକ୍କନ୍ତେସୁ ତେସୁ ସତ୍ତସୁ ଚ ଜଟିଲେସୁ ସତ୍ତସୁ ଚ ନିଗଣ୍ଠେସୁ ସତ୍ତସୁ ଚ ଅଚେଲକେସୁ ସତ୍ତସୁ ଚ ଏକସାଟକେସୁ ସତ୍ତସୁ ଚ ପରିବ୍ବାଜକେସୁ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ୟେ ତେ, ଭନ୍ତେ, ଲୋକେ ଅରହନ୍ତୋ ୱା ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗଂ ୱା ସମାପନ୍ନା ଏତେ ତେସଂ ଅଞ୍ଞତରା’’ତି।
‘‘ଦୁଜ୍ଜାନଂ ଖୋ ଏତଂ, ମହାରାଜ, ତୟା ଗିହିନା କାମଭୋଗିନା ପୁତ୍ତସମ୍ବାଧସୟନଂ ଅଜ୍ଝାୱସନ୍ତେନ କାସିକଚନ୍ଦନଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋନ୍ତେନ ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନଂ ଧାରୟନ୍ତେନ ଜାତରୂପରଜତଂ ସାଦିୟନ୍ତେନ – ‘ଇମେ ୱା ଅରହନ୍ତୋ, ଇମେ ୱା ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗଂ ସମାପନ୍ନା’’’ତି।
‘‘ସଂୱାସେନ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସୀଲଂ ୱେଦିତବ୍ବଂ। ତଞ୍ଚ ଖୋ ଦୀଘେନ ଅଦ୍ଧୁନା, ନ ଇତ୍ତରଂ; ମନସିକରୋତା, ନୋ ଅମନସିକରୋତା; ପଞ୍ଞୱତା, ନୋ ଦୁପ୍ପଞ୍ଞେନ। ସଂୱୋହାରେନ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସୋଚେୟ୍ୟଂ ୱେଦିତବ୍ବଂ। ତଞ୍ଚ ଖୋ ଦୀଘେନ ଅଦ୍ଧୁନା, ନ ଇତ୍ତରଂ; ମନସିକରୋତା, ନୋ ଅମନସିକରୋତା; ପଞ୍ଞୱତା, ନୋ ଦୁପ୍ପଞ୍ଞେନ। ଆପଦାସୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଥାମୋ ୱେଦିତବ୍ବୋ। ସୋ ଚ ଖୋ ଦୀଘେନ ଅଦ୍ଧୁନା, ନ ଇତ୍ତରଂ; ମନସିକରୋତା, ନୋ ଅମନସିକରୋତା; ପଞ୍ଞୱତା, ନୋ ଦୁପ୍ପଞ୍ଞେନ। ସାକଚ୍ଛାୟ , ଖୋ, ମହାରାଜ, ପଞ୍ଞା ୱେଦିତବ୍ବା। ସା ଚ ଖୋ ଦୀଘେନ ଅଦ୍ଧୁନା, ନ ଇତ୍ତରଂ; ମନସିକରୋତା, ନୋ ଅମନସିକରୋତା; ପଞ୍ଞୱତା, ନୋ ଦୁପ୍ପଞ୍ଞେନା’’ତି।
‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ , ଭନ୍ତେ, ଅବ୍ଭୁତଂ ଭନ୍ତେ! ୟାୱ ସୁଭାସିତମିଦଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା – ‘ଦୁଜ୍ଜାନଂ ଖୋ ଏତଂ, ମହାରାଜ, ତୟା ଗିହିନା କାମଭୋଗିନା ପୁତ୍ତସମ୍ବାଧସୟନଂ ଅଜ୍ଝାୱସନ୍ତେନ କାସିକଚନ୍ଦନଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋନ୍ତେନ ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନଂ ଧାରୟନ୍ତେନ ଜାତରୂପରଜତଂ ସାଦିୟନ୍ତେନ – ଇମେ ୱା ଅରହନ୍ତୋ, ଇମେ ୱା ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗଂ ସମାପନ୍ନା’ତି। ସଂୱାସେନ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସୀଲଂ ୱେଦିତବ୍ବଂ। ତଞ୍ଚ ଖୋ ଦୀଘେନ ଅଦ୍ଧୁନା, ନ ଇତ୍ତରଂ; ମନସିକରୋତା, ନୋ ଅମନସିକରୋତା; ପଞ୍ଞୱତା, ନୋ ଦୁପ୍ପଞ୍ଞେନ। ସଂୱୋହାରେନ ଖୋ ମହାରାଜ , ସୋଚେୟ୍ୟଂ ୱେଦିତବ୍ବଂ। ତଞ୍ଚ ଖୋ ଦୀଘେନ ଅଦ୍ଧୁନା, ନ ଇତ୍ତରଂ; ମନସିକରୋତା, ନୋ ଅମନସିକରୋତା; ପଞ୍ଞୱତା, ନୋ ଦୁପ୍ପଞ୍ଞେନ। ଆପଦାସୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଥାମୋ ୱେଦିତବ୍ବୋ। ସୋ ଚ ଖୋ ଦୀଘେନ ଅଦ୍ଧୁନା, ନ ଇତ୍ତରଂ; ମନସିକରୋତା, ନୋ ଅମନସିକରୋତା; ପଞ୍ଞୱତା, ନୋ ଦୁପ୍ପଞ୍ଞେନ। ସାକଚ୍ଛାୟ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପଞ୍ଞା ୱେଦିତବ୍ବା। ସା ଚ ଖୋ ଦୀଘେନ ଅଦ୍ଧୁନା, ନ ଇତ୍ତରଂ; ମନସିକରୋତା, ନୋ ଅମନସିକରୋତା; ପଞ୍ଞୱତା, ନୋ ଦୁପ୍ପଞ୍ଞେନା’’ତି।
‘‘ଏତେ, ଭନ୍ତେ, ମମ ପୁରିସା ଚରା ଓଚରକା ଜନପଦଂ ଓଚରିତ୍ୱା ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତେହି ପଠମଂ ଓଚିଣ୍ଣଂ ଅହଂ ପଚ୍ଛା ଓସାପୟିସ୍ସାମି [ଓୟାୟିସ୍ସାମି (ସୀ॰), ଓହୟିସ୍ସାମି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] । ଇଦାନି ତେ, ଭନ୍ତେ, ତଂ ରଜୋଜଲ୍ଲଂ ପୱାହେତ୍ୱା ସୁନ୍ହାତା ସୁୱିଲିତ୍ତା କପ୍ପିତକେସମସ୍ସୂ ଓଦାତୱତ୍ଥା [ଓଦାତୱତ୍ଥୱସନା (ସୀ॰)] ପଞ୍ଚହି କାମଗୁଣେହି ସମପ୍ପିତା ସମଙ୍ଗୀଭୂତା ପରିଚାରେସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି।
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଏତମତ୍ଥଂ ୱିଦିତ୍ୱା ତାୟଂ ୱେଲାୟଂ ଇମା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସି –
‘‘ନ ୱଣ୍ଣରୂପେନ ନରୋ ସୁଜାନୋ,
ନ ୱିସ୍ସସେ ଇତ୍ତରଦସ୍ସନେନ।
ସୁସଞ୍ଞତାନଞ୍ହି ୱିୟଞ୍ଜନେନ,
ଅସଞ୍ଞତା ଲୋକମିମଂ ଚରନ୍ତି॥
‘‘ପତିରୂପକୋ ମତ୍ତିକାକୁଣ୍ଡଲୋୱ,
ଲୋହଡ୍ଢମାସୋୱ ସୁୱଣ୍ଣଛନ୍ନୋ।
ଚରନ୍ତି ଲୋକେ [ଏକେ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ପରିୱାରଛନ୍ନା,
ଅନ୍ତୋ ଅସୁଦ୍ଧା ବହି ସୋଭମାନା’’ତି॥
୨. ପଞ୍ଚରାଜସୁତ୍ତଂ
୧୨୩ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ରାଜୂନଂ ପସେନଦିପମୁଖାନଂ ପଞ୍ଚହି କାମଗୁଣେହି ସମପ୍ପିତାନଂ ସମଙ୍ଗୀଭୂତାନଂ ପରିଚାରୟମାନାନଂ ଅୟମନ୍ତରାକଥା ଉଦପାଦି – ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ କାମାନଂ ଅଗ୍ଗ’’ନ୍ତି? ତତ୍ରେକଚ୍ଚେ [ତତ୍ରେକେ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଏୱମାହଂସୁ – ‘‘ରୂପା କାମାନଂ ଅଗ୍ଗ’’ନ୍ତି। ଏକଚ୍ଚେ ଏୱମାହଂସୁ – ‘‘ସଦ୍ଦା କାମାନଂ ଅଗ୍ଗ’’ନ୍ତି। ଏକଚ୍ଚେ ଏୱମାହଂସୁ – ‘‘ଗନ୍ଧା କାମାନଂ ଅଗ୍ଗ’’ନ୍ତି। ଏକଚ୍ଚେ ଏୱମାହଂସୁ – ‘‘ରସା କାମାନଂ ଅଗ୍ଗ’’ନ୍ତି। ଏକଚ୍ଚେ ଏୱମାହଂସୁ – ‘‘ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା କାମାନଂ ଅଗ୍ଗ’’ନ୍ତି। ୟତୋ ଖୋ ତେ ରାଜାନୋ ନାସକ୍ଖିଂସୁ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ସଞ୍ଞାପେତୁଂ।
ଅଥ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ତେ ରାଜାନୋ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଆୟାମ, ମାରିସା, ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିସ୍ସାମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛିସ୍ସାମ। ୟଥା ନୋ ଭଗୱା ବ୍ୟାକରିସ୍ସତି ତଥା ନଂ ଧାରେସ୍ସାମା’’ତି [ଧାରେୟ୍ୟାମାତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] । ‘‘ଏୱଂ, ମାରିସା’’ତି ଖୋ ତେ ରାଜାନୋ ରଞ୍ଞୋ ପସେନଦିସ୍ସ କୋସଲସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ।
ଅଥ ଖୋ ତେ ପଞ୍ଚ ରାଜାନୋ ପସେନଦିପମୁଖା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ଅମ୍ହାକଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ରାଜୂନଂ ପଞ୍ଚହି କାମଗୁଣେହି ସମପ୍ପିତାନଂ ସମଙ୍ଗୀଭୂତାନଂ ପରିଚାରୟମାନାନଂ ଅୟମନ୍ତରାକଥା ଉଦପାଦି – ‘କିଂ ନୁ ଖୋ କାମାନଂ ଅଗ୍ଗ’ନ୍ତି? ଏକଚ୍ଚେ ଏୱମାହଂସୁ – ‘ରୂପା କାମାନଂ ଅଗ୍ଗ’ନ୍ତି। ଏକଚ୍ଚେ ଏୱମାହଂସୁ – ‘ସଦ୍ଦା କାମାନଂ ଅଗ୍ଗ’ନ୍ତି। ଏକଚ୍ଚେ ଏୱମାହଂସୁ – ‘ଗନ୍ଧା କାମାନଂ ଅଗ୍ଗ’ନ୍ତି। ଏକଚ୍ଚେ ଏୱମାହଂସୁ – ‘ରସା କାମାନଂ ଅଗ୍ଗ’ନ୍ତି। ଏକଚ୍ଚେ ଏୱମାହଂସୁ – ‘ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା କାମାନଂ ଅଗ୍ଗ’ନ୍ତି। କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, କାମାନଂ ଅଗ୍ଗ’’ନ୍ତି?
‘‘ମନାପପରିୟନ୍ତଂ ଖ୍ୱାହଂ, ମହାରାଜ, ପଞ୍ଚସୁ କାମଗୁଣେସୁ ଅଗ୍ଗନ୍ତି ୱଦାମି। ତେୱ [ତେ ଚ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰), ୟେ ଚ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ମହାରାଜ, ରୂପା ଏକଚ୍ଚସ୍ସ ମନାପା ହୋନ୍ତି, ତେୱ [ତେ ଚ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ରୂପା ଏକଚ୍ଚସ୍ସ ଅମନାପା ହୋନ୍ତି। ୟେହି ଚ ୟୋ ରୂପେହି ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ, ସୋ ତେହି ରୂପେହି ଅଞ୍ଞଂ ରୂପଂ ଉତ୍ତରିତରଂ ୱା ପଣୀତତରଂ ୱା ନ ପତ୍ଥେତି। ତେ ତସ୍ସ ରୂପା ପରମା ହୋନ୍ତି। ତେ ତସ୍ସ ରୂପା ଅନୁତ୍ତରା ହୋନ୍ତି।
‘‘ତେୱ , ମହାରାଜ, ସଦ୍ଦା ଏକଚ୍ଚସ୍ସ ମନାପା ହୋନ୍ତି, ତେୱ ସଦ୍ଦା ଏକଚ୍ଚସ୍ସ ଅମନାପା ହୋନ୍ତି। ୟେହି ଚ ୟୋ ସଦ୍ଦେହି ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ, ସୋ ତେହି ସଦ୍ଦେହି ଅଞ୍ଞଂ ସଦ୍ଦଂ ଉତ୍ତରିତରଂ ୱା ପଣୀତତରଂ ୱା ନ ପତ୍ଥେତି। ତେ ତସ୍ସ ସଦ୍ଦା ପରମା ହୋନ୍ତି। ତେ ତସ୍ସ ସଦ୍ଦା ଅନୁତ୍ତରା ହୋନ୍ତି।
‘‘ତେୱ, ମହାରାଜ, ଗନ୍ଧା ଏକଚ୍ଚସ୍ସ ମନାପା ହୋନ୍ତି, ତେୱ ଗନ୍ଧା ଏକଚ୍ଚସ୍ସ ଅମନାପା ହୋନ୍ତି। ୟେହି ଚ ୟୋ ଗନ୍ଧେହି ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ, ସୋ ତେହି ଗନ୍ଧେହି ଅଞ୍ଞଂ ଗନ୍ଧଂ ଉତ୍ତରିତରଂ ୱା ପଣୀତତରଂ ୱା ନ ପତ୍ଥେତି। ତେ ତସ୍ସ ଗନ୍ଧା ପରମା ହୋନ୍ତି। ତେ ତସ୍ସ ଗନ୍ଧା ଅନୁତ୍ତରା ହୋନ୍ତି।
‘‘ତେୱ, ମହାରାଜ, ରସା ଏକଚ୍ଚସ୍ସ ମନାପା ହୋନ୍ତି, ତେୱ ରସା ଏକଚ୍ଚସ୍ସ ଅମନାପା ହୋନ୍ତି। ୟେହି ଚ ୟୋ ରସେହି ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ, ସୋ ତେହି ରସେହି ଅଞ୍ଞଂ ରସଂ ଉତ୍ତରିତରଂ ୱା ପଣୀତତରଂ ୱା ନ ପତ୍ଥେତି। ତେ ତସ୍ସ ରସା ପରମା ହୋନ୍ତି। ତେ ତସ୍ସ ରସା ଅନୁତ୍ତରା ହୋନ୍ତି।
‘‘ତେୱ, ମହାରାଜ, ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଏକଚ୍ଚସ୍ସ ମନାପା ହୋନ୍ତି, ତେୱ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଏକଚ୍ଚସ୍ସ ଅମନାପା ହୋନ୍ତି। ୟେହି ଚ ୟୋ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେହି ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ, ସୋ ତେହି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେହି ଅଞ୍ଞଂ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଉତ୍ତରିତରଂ ୱା ପଣୀତତରଂ ୱା ନ ପତ୍ଥେତି। ତେ ତସ୍ସ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ପରମା ହୋନ୍ତି। ତେ ତସ୍ସ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଅନୁତ୍ତରା ହୋନ୍ତୀ’’ତି।
ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଚନ୍ଦନଙ୍ଗଲିକୋ ଉପାସକୋ ତସ୍ସଂ ପରିସାୟଂ ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ ଚନ୍ଦନଙ୍ଗଲିକୋ ଉପାସକୋ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଏକଂସଂ ଉତ୍ତରାସଙ୍ଗଂ କରିତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ପଟିଭାତି ମଂ ଭଗୱା, ପଟିଭାତି ମଂ ସୁଗତା’’ତି। ‘‘ପଟିଭାତୁ ତଂ ଚନ୍ଦନଙ୍ଗଲିକା’’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ।
ଅଥ ଖୋ ଚନ୍ଦନଙ୍ଗଲିକୋ ଉପାସକୋ ଭଗୱତୋ ସମ୍ମୁଖା ତଦନୁରୂପାୟ ଗାଥାୟ ଅଭିତ୍ଥୱି –
ପାତୋ ସିୟା ଫୁଲ୍ଲମୱୀତଗନ୍ଧଂ।
ଅଙ୍ଗୀରସଂ ପସ୍ସ ୱିରୋଚମାନଂ,
ତପନ୍ତମାଦିଚ୍ଚମିୱନ୍ତଲିକ୍ଖେ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ତେ ପଞ୍ଚ ରାଜାନୋ ଚନ୍ଦନଙ୍ଗଲିକଂ ଉପାସକଂ ପଞ୍ଚହି ଉତ୍ତରାସଙ୍ଗେହି ଅଚ୍ଛାଦେସୁଂ। ଅଥ ଖୋ ଚନ୍ଦନଙ୍ଗଲିକୋ ଉପାସକୋ ତେହି ପଞ୍ଚହି ଉତ୍ତରାସଙ୍ଗେହି ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଚ୍ଛାଦେସୀତି।
୩. ଦୋଣପାକସୁତ୍ତଂ
୧୨୪ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଦୋଣପାକକୁରଂ [ଦୋଣପାକସୁଦଂ (ସୀ॰), ଦୋଣପାକଂ ସୁଦଂ (ପୀ॰)] ଭୁଞ୍ଜତି। ଅଥ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଭୁତ୍ତାୱୀ ମହସ୍ସାସୀ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି।
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ରାଜାନଂ ପସେନଦିଂ କୋସଲଂ ଭୁତ୍ତାୱିଂ ମହସ୍ସାସିଂ ୱିଦିତ୍ୱା ତାୟଂ ୱେଲାୟଂ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ମନୁଜସ୍ସ ସଦା ସତୀମତୋ,
ମତ୍ତଂ ଜାନତୋ ଲଦ୍ଧଭୋଜନେ।
ତନୁକସ୍ସ [ତନୁ ତସ୍ସ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଭୱନ୍ତି ୱେଦନା,
ସଣିକଂ ଜୀରତି ଆୟୁପାଲୟ’’ନ୍ତି॥
ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସୁଦସ୍ସନୋ ମାଣୱୋ ରଞ୍ଞୋ ପସେନଦିସ୍ସ କୋସଲସ୍ସ ପିଟ୍ଠିତୋ ଠିତୋ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ସୁଦସ୍ସନଂ ମାଣୱଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ତାତ ସୁଦସ୍ସନ, ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ପରିୟାପୁଣିତ୍ୱା ମମ ଭତ୍ତାଭିହାରେ (ଭତ୍ତାଭିହାରେ) [( ) ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ ପୋତ୍ଥକେସୁ ନତ୍ଥି] ଭାସ। ଅହଞ୍ଚ ତେ ଦେୱସିକଂ କହାପଣସତଂ (କହାପଣସତଂ) [( ) ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୋତ୍ଥକେସୁ ନତ୍ଥି] ନିଚ୍ଚଂ ଭିକ୍ଖଂ ପୱତ୍ତୟିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ ଦେୱା’’ତି ଖୋ ସୁଦସ୍ସନୋ ମାଣୱୋ ରଞ୍ଞୋ ପସେନଦିସ୍ସ କୋସଲସ୍ସ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ପରିୟାପୁଣିତ୍ୱା ରଞ୍ଞୋ ପସେନଦିସ୍ସ କୋସଲସ୍ସ ଭତ୍ତାଭିହାରେ ସୁଦଂ ଭାସତି –
ମତ୍ତଂ ଜାନତୋ ଲଦ୍ଧଭୋଜନେ।
ସଣିକଂ ଜୀରତି ଆୟୁପାଲୟ’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଅନୁପୁବ୍ବେନ ନାଳିକୋଦନପରମତାୟ [ନାଳିକୋଦନମତ୍ତାୟ (କ॰)] ସଣ୍ଠାସି। ଅଥ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଅପରେନ ସମୟେନ ସୁସଲ୍ଲିଖିତଗତ୍ତୋ ପାଣିନା ଗତ୍ତାନି ଅନୁମଜ୍ଜନ୍ତୋ ତାୟଂ ୱେଲାୟଂ ଇମଂ ଉଦାନଂ ଉଦାନେସି – ‘‘ଉଭୟେନ ୱତ ମଂ ସୋ ଭଗୱା ଅତ୍ଥେନ ଅନୁକମ୍ପି – ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକେନ ଚେୱ ଅତ୍ଥେନ ସମ୍ପରାୟିକେନ ଚା’’ତି।
୪. ପଠମସଙ୍ଗାମସୁତ୍ତଂ
୧୨୫ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଅଥ ଖୋ ରାଜା ମାଗଧୋ ଅଜାତସତ୍ତୁ ୱେଦେହିପୁତ୍ତୋ ଚତୁରଙ୍ଗିନିଂ ସେନଂ ସନ୍ନୟ୍ହିତ୍ୱା ରାଜାନଂ ପସେନଦିଂ କୋସଲଂ ଅବ୍ଭୁୟ୍ୟାସି ୟେନ କାସି। ଅସ୍ସୋସି ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ – ‘‘ରାଜା କିର ମାଗଧୋ ଅଜାତସତ୍ତୁ ୱେଦେହିପୁତ୍ତୋ ଚତୁରଙ୍ଗିନିଂ ସେନଂ ସନ୍ନୟ୍ହିତ୍ୱା ମମଂ ଅବ୍ଭୁୟ୍ୟାତୋ ୟେନ କାସୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଚତୁରଙ୍ଗିନିଂ ସେନଂ ସନ୍ନୟ୍ହିତ୍ୱା ରାଜାନଂ ମାଗଧଂ ଅଜାତସତ୍ତୁଂ ୱେଦେହିପୁତ୍ତଂ ପଚ୍ଚୁୟ୍ୟାସି ୟେନ କାସି। ଅଥ ଖୋ ରାଜା ଚ ମାଗଧୋ ଅଜାତସତ୍ତୁ ୱେଦେହିପୁତ୍ତୋ ରାଜା ଚ ପସେନଦି କୋସଲୋ ସଙ୍ଗାମେସୁଂ। ତସ୍ମିଂ ଖୋ ପନ ସଙ୍ଗାମେ ରାଜା ମାଗଧୋ ଅଜାତସତ୍ତୁ ୱେଦେହିପୁତ୍ତୋ ରାଜାନଂ ପସେନଦିଂ କୋସଲଂ ପରାଜେସି। ପରାଜିତୋ ଚ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ସକମେୱ [ସଙ୍ଗାମା (କ॰)] ରାଜଧାନିଂ ସାୱତ୍ଥିଂ ପଚ୍ଚୁୟ୍ୟାସି [ପାୟାସି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ।
ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ସାୱତ୍ଥିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସିଂସୁ। ସାୱତ୍ଥିୟଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତ୍ୱା ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ –
‘‘ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ରାଜା ମାଗଧୋ ଅଜାତସତ୍ତୁ ୱେଦେହିପୁତ୍ତୋ ଚତୁରଙ୍ଗିନିଂ ସେନଂ ସନ୍ନୟ୍ହିତ୍ୱା ରାଜାନଂ ପସେନଦିଂ କୋସଲଂ ଅବ୍ଭୁୟ୍ୟାସି ୟେନ କାସି। ଅସ୍ସୋସି ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ – ‘ରାଜା କିର ମାଗଧୋ ଅଜାତସତ୍ତୁ ୱେଦେହିପୁତ୍ତୋ ଚତୁରଙ୍ଗିନିଂ ସେନଂ ସନ୍ନୟ୍ହିତ୍ୱା ମମଂ ଅବ୍ଭୁୟ୍ୟାତୋ ୟେନ କାସୀ’ତି। ଅଥ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଚତୁରଙ୍ଗିନିଂ ସେନଂ ସନ୍ନୟ୍ହିତ୍ୱା ରାଜାନଂ ମାଗଧଂ ଅଜାତସତ୍ତୁଂ ୱେଦେହିପୁତ୍ତଂ ପଚ୍ଚୁୟ୍ୟାସି ୟେନ କାସି। ଅଥ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ରାଜା ଚ ମାଗଧୋ ଅଜାତସତ୍ତୁ ୱେଦେହିପୁତ୍ତୋ ରାଜା ଚ ପସେନଦି କୋସଲୋ ସଙ୍ଗାମେସୁଂ। ତସ୍ମିଂ ଖୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ସଙ୍ଗାମେ ରାଜା ମାଗଧୋ ଅଜାତସତ୍ତୁ ୱେଦେହିପୁତ୍ତୋ ରାଜାନଂ ପସେନଦିଂ କୋସଲଂ ପରାଜେସି। ପରାଜିତୋ ଚ, ଭନ୍ତେ, ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ସକମେୱ ରାଜଧାନିଂ ସାୱତ୍ଥିଂ ପଚ୍ଚୁୟ୍ୟାସୀ’’ତି।
‘‘ରାଜା, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାଗଧୋ ଅଜାତସତ୍ତୁ ୱେଦେହିପୁତ୍ତୋ ପାପମିତ୍ତୋ ପାପସହାୟୋ ପାପସମ୍ପୱଙ୍କୋ; ରାଜା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପସେନଦି କୋସଲୋ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ କଲ୍ୟାଣସହାୟୋ କଲ୍ୟାଣସମ୍ପୱଙ୍କୋ। ଅଜ୍ଜେୱ [ଅଜ୍ଜତଞ୍ଚ (ସୀ॰ ପୀ॰), ଅଜ୍ଜେୱଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ , ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଇମଂ ରତ୍ତିଂ ଦୁକ୍ଖଂ ସେତି ପରାଜିତୋ’’ତି। ଇଦମୱୋଚ…ପେ॰…
‘‘ଜୟଂ ୱେରଂ ପସୱତି, ଦୁକ୍ଖଂ ସେତି ପରାଜିତୋ।
ଉପସନ୍ତୋ ସୁଖଂ ସେତି, ହିତ୍ୱା ଜୟପରାଜୟ’’ନ୍ତି॥
୫. ଦୁତିୟସଙ୍ଗାମସୁତ୍ତଂ
୧୨୬ . [ଏତ୍ଥ ‘‘ଅଥ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଚତୁରଙ୍ଗିନିଂ ସେନଂ ସନ୍ନୟ୍ହିତ୍ୱା ରାଜାନଂ ମାଗଧଂ ଅଜାତସତ୍ତୁଂ ୱେଦେହିପୁତ୍ତଂ ଅବ୍ଭୁୟ୍ୟାସୀ’’ତି ଆଦିନା ପାଠେନ ଭୱିତବ୍ବଂ। ଅଟ୍ଠକଥାୟଂ ହି ‘‘ଅବ୍ଭୁୟ୍ୟାସୀତି ପରାଜୟେ ଗରହପ୍ପତ୍ତୋ…ପେ॰… ୱୁତ୍ତଜୟକାରଣଂ ସୁତ୍ୱା ଅଭିଉୟ୍ୟାସୀ’’ତି ୱୁତ୍ତଂ] ଅଥ ଖୋ ରାଜା ମାଗଧୋ ଅଜାତସତ୍ତୁ ୱେଦେହିପୁତ୍ତୋ ଚତୁରଙ୍ଗିନିଂ ସେନଂ ସନ୍ନୟ୍ହିତ୍ୱା ରାଜାନଂ ପସେନଦିଂ କୋସଲଂ ଅବ୍ଭୁୟ୍ୟାସି ୟେନ କାସି। ଅସ୍ସୋସି ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ – ‘‘ରାଜା କିର ମାଗଧୋ ଅଜାତସତ୍ତୁ ୱେଦେହିପୁତ୍ତୋ ଚତୁରଙ୍ଗିନିଂ ସେନଂ ସନ୍ନୟ୍ହିତ୍ୱା ମମଂ ଅବ୍ଭୁୟ୍ୟାତୋ ୟେନ କାସୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଚତୁରଙ୍ଗିନିଂ ସେନଂ ସନ୍ନୟ୍ହିତ୍ୱା ରାଜାନଂ ମାଗଧଂ ଅଜାତସତ୍ତୁଂ ୱେଦେହିପୁତ୍ତଂ ପଚ୍ଚୁୟ୍ୟାସି ୟେନ କାସି। ଅଥ ଖୋ ରାଜା ଚ ମାଗଧୋ ଅଜାତସତ୍ତୁ ୱେଦେହିପୁତ୍ତୋ ରାଜା ଚ ପସେନଦି କୋସଲୋ ସଙ୍ଗାମେସୁଂ। ତସ୍ମିଂ ଖୋ ପନ ସଙ୍ଗାମେ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ରାଜାନଂ ମାଗଧଂ ଅଜାତସତ୍ତୁଂ ୱେଦେହିପୁତ୍ତଂ ପରାଜେସି, ଜୀୱଗ୍ଗାହଞ୍ଚ ନଂ ଅଗ୍ଗହେସି। ଅଥ ଖୋ ରଞ୍ଞୋ ପସେନଦିସ୍ସ କୋସଲସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘କିଞ୍ଚାପି ଖୋ ମ୍ୟାୟଂ ରାଜା ମାଗଧୋ ଅଜାତସତ୍ତୁ ୱେଦେହିପୁତ୍ତୋ ଅଦୁବ୍ଭନ୍ତସ୍ସ ଦୁବ୍ଭତି, ଅଥ ଚ ପନ ମେ ଭାଗିନେୟ୍ୟୋ ହୋତି। ୟଂନୂନାହଂ ରଞ୍ଞୋ ମାଗଧସ୍ସ ଅଜାତସତ୍ତୁନୋ ୱେଦେହିପୁତ୍ତସ୍ସ ସବ୍ବଂ ହତ୍ଥିକାୟଂ ପରିୟାଦିୟିତ୍ୱା ସବ୍ବଂ ଅସ୍ସକାୟଂ ପରିୟାଦିୟିତ୍ୱା ସବ୍ବଂ ରଥକାୟଂ ପରିୟାଦିୟିତ୍ୱା ସବ୍ବଂ ପତ୍ତିକାୟଂ ପରିୟାଦିୟିତ୍ୱା ଜୀୱନ୍ତମେୱ ନଂ ଓସଜ୍ଜେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି [ଓସ୍ସଜ୍ଜେୟ୍ୟନ୍ତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ।
ଅଥ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ରଞ୍ଞୋ ମାଗଧସ୍ସ ଅଜାତସତ୍ତୁନୋ ୱେଦେହିପୁତ୍ତସ୍ସ ସବ୍ବଂ ହତ୍ଥିକାୟଂ ପରିୟାଦିୟିତ୍ୱା ସବ୍ବଂ ଅସ୍ସକାୟଂ ପରିୟାଦିୟିତ୍ୱା ସବ୍ବଂ ରଥକାୟଂ ପରିୟାଦିୟିତ୍ୱା ସବ୍ବଂ ପତ୍ତିକାୟଂ ପରିୟାଦିୟିତ୍ୱା ଜୀୱନ୍ତମେୱ ନଂ ଓସଜ୍ଜି [ଓସ୍ସଜି (ସୀ॰), ଓସ୍ସଜ୍ଜି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ।
ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ସାୱତ୍ଥିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସିଂସୁ। ସାୱତ୍ଥିୟଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତ୍ୱା ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ –
‘‘ଇଧ , ଭନ୍ତେ, ରାଜା ମାଗଧୋ ଅଜାତସତ୍ତୁ ୱେଦେହିପୁତ୍ତୋ ଚତୁରଙ୍ଗିନିଂ ସେନଂ ସନ୍ନୟ୍ହିତ୍ୱା ରାଜାନଂ ପସେନଦିଂ କୋସଲଂ ଅବ୍ଭୁୟ୍ୟାସି ୟେନ କାସି। ଅସ୍ସୋସି ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ – ‘ରାଜା କିର ମାଗଧୋ ଅଜାତସତ୍ତୁ ୱେଦେହିପୁତ୍ତୋ ଚତୁରଙ୍ଗିନିଂ ସେନଂ ସନ୍ନୟ୍ହିତ୍ୱା ମମଂ ଅବ୍ଭୁୟ୍ୟାତୋ ୟେନ କାସୀ’ତି। ଅଥ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଚତୁରଙ୍ଗିନିଂ ସେନଂ ସନ୍ନୟ୍ହିତ୍ୱା ରାଜାନଂ ମାଗଧଂ ଅଜାତସତ୍ତୁଂ ୱେଦେହିପୁତ୍ତଂ ପଚ୍ଚୁୟ୍ୟାସି ୟେନ କାସି। ଅଥ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ରାଜା ଚ ମାଗଧୋ ଅଜାତସତ୍ତୁ ୱେଦେହିପୁତ୍ତୋ ରାଜା ଚ ପସେନଦି କୋସଲୋ ସଙ୍ଗାମେସୁଂ। ତସ୍ମିଂ ଖୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ସଙ୍ଗାମେ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ରାଜାନଂ ମାଗଧଂ ଅଜାତସତ୍ତୁଂ ୱେଦେହିପୁତ୍ତଂ ପରାଜେସି, ଜୀୱଗ୍ଗାହଞ୍ଚ ନଂ ଅଗ୍ଗହେସି। ଅଥ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ରଞ୍ଞୋ ପସେନଦିସ୍ସ କୋସଲସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘କିଞ୍ଚାପି ଖୋ ମ୍ୟାୟଂ ରାଜା ମାଗଧୋ ଅଜାତସତ୍ତୁ ୱେଦେହିପୁତ୍ତୋ ଅଦୁବ୍ଭନ୍ତସ୍ସ ଦୁବ୍ଭତି, ଅଥ ଚ ପନ ମେ ଭାଗିନେୟ୍ୟୋ ହୋତି। ୟଂନୂନାହଂ ରଞ୍ଞୋ ମାଗଧସ୍ସ ଅଜାତସତ୍ତୁନୋ ୱେଦେହିପୁତ୍ତସ୍ସ ସବ୍ବଂ ହତ୍ଥିକାୟଂ ପରିୟାଦିୟିତ୍ୱା ସବ୍ବଂ ଅସ୍ସକାୟଂ ସବ୍ବଂ ରଥକାୟଂ ସବ୍ବଂ ପତ୍ତିକାୟଂ ପରିୟାଦିୟିତ୍ୱା ଜୀୱନ୍ତମେୱ ନଂ ଓସଜ୍ଜେୟ୍ୟ’’’ନ୍ତି।
‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ରଞ୍ଞୋ ମାଗଧସ୍ସ ଅଜାତସତ୍ତୁନୋ ୱେଦେହିପୁତ୍ତସ୍ସ ସବ୍ବଂ ହତ୍ଥିକାୟଂ ପରିୟାଦିୟିତ୍ୱା ସବ୍ବଂ ଅସ୍ସକାୟଂ ପରିୟାଦିୟିତ୍ୱା ସବ୍ବଂ ରଥକାୟଂ ପରିୟାଦିୟିତ୍ୱା ସବ୍ବଂ ପତ୍ତିକାୟଂ ପରିୟାଦିୟିତ୍ୱା ଜୀୱନ୍ତମେୱ ନଂ ଓସଜ୍ଜୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଏତମତ୍ଥଂ ୱିଦିତ୍ୱା ତାୟଂ ୱେଲାୟଂ ଇମା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସି –
‘‘ୱିଲୁମ୍ପତେୱ ପୁରିସୋ, ୟାୱସ୍ସ ଉପକପ୍ପତି।
ୟଦା ଚଞ୍ଞେ ୱିଲୁମ୍ପନ୍ତି, ସୋ ୱିଲୁତ୍ତୋ ୱିଲୁପ୍ପତି [ୱିଲୁମ୍ପତି (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ॥
‘‘ଠାନଞ୍ହି ମଞ୍ଞତି ବାଲୋ, ୟାୱ ପାପଂ ନ ପଚ୍ଚତି।
ୟଦା ଚ ପଚ୍ଚତି ପାପଂ, ଅଥ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଗଚ୍ଛତି॥
‘‘ହନ୍ତା ଲଭତି [ଲଭତି ହନ୍ତା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ହନ୍ତାରଂ, ଜେତାରଂ ଲଭତେ ଜୟଂ।
ଅକ୍କୋସକୋ ଚ ଅକ୍କୋସଂ, ରୋସେତାରଞ୍ଚ ରୋସକୋ।
ଅଥ କମ୍ମୱିୱଟ୍ଟେନ, ସୋ ୱିଲୁତ୍ତୋ ୱିଲୁପ୍ପତୀ’’ତି॥
୬. ମଲ୍ଲିକାସୁତ୍ତଂ
୧୨୭ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଅଥ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ପୁରିସୋ ୟେନ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ରଞ୍ଞୋ ପସେନଦିସ୍ସ କୋସଲସ୍ସ ଉପକଣ୍ଣକେ ଆରୋଚେସି – ‘‘ମଲ୍ଲିକା, ଦେୱ, ଦେୱୀ ଧୀତରଂ ୱିଜାତା’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଅନତ୍ତମନୋ ଅହୋସି।
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ରାଜାନଂ ପସେନଦିଂ କୋସଲଂ ଅନତ୍ତମନତଂ ୱିଦିତ୍ୱା ତାୟଂ ୱେଲାୟଂ ଇମା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସି –
‘‘ଇତ୍ଥୀପି ହି ଏକଚ୍ଚିୟା, ସେୟ୍ୟା ପୋସ ଜନାଧିପ।
ମେଧାୱିନୀ ସୀଲୱତୀ, ସସ୍ସୁଦେୱା ପତିବ୍ବତା॥
‘‘ତସ୍ସା ୟୋ ଜାୟତି ପୋସୋ, ସୂରୋ ହୋତି ଦିସମ୍ପତି।
ତାଦିସା ସୁଭଗିୟା [ସୁଭରିୟାପୁତ୍ତୋ (କ॰)] ପୁତ୍ତୋ, ରଜ୍ଜମ୍ପି ଅନୁସାସତୀ’’ତି॥
୭. ଅପ୍ପମାଦସୁତ୍ତଂ
୧୨୮ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଏକୋ ଧମ୍ମୋ ୟୋ ଉଭୋ ଅତ୍ଥେ ସମଧିଗ୍ଗୟ୍ହ ତିଟ୍ଠତି – ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକଞ୍ଚେୱ ଅତ୍ଥଂ ସମ୍ପରାୟିକଞ୍ଚା’’ତି?
‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ, ମହାରାଜ, ଏକୋ ଧମ୍ମୋ ୟୋ ଉଭୋ ଅତ୍ଥେ ସମଧିଗ୍ଗୟ୍ହ ତିଟ୍ଠତି – ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକଞ୍ଚେୱ ଅତ୍ଥଂ ସମ୍ପରାୟିକଞ୍ଚା’’ତି।
‘‘କତମୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଏକୋ ଧମ୍ମୋ, ୟୋ ଉଭୋ ଅତ୍ଥେ ସମଧିଗ୍ଗୟ୍ହ ତିଟ୍ଠତି – ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକଞ୍ଚେୱ ଅତ୍ଥଂ ସମ୍ପରାୟିକଞ୍ଚା’’ତି?
‘‘ଅପ୍ପମାଦୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଏକୋ ଧମ୍ମୋ, ୟୋ ଉଭୋ ଅତ୍ଥେ ସମଧିଗ୍ଗୟ୍ହ ତିଟ୍ଠତି – ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକଞ୍ଚେୱ ଅତ୍ଥଂ ସମ୍ପରାୟିକଞ୍ଚାତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ମହାରାଜ, ୟାନି କାନିଚି ଜଙ୍ଗଲାନଂ [ଜଙ୍ଗମାନଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ପାଣାନଂ ପଦଜାତାନି, ସବ୍ବାନି ତାନି ହତ୍ଥିପଦେ ସମୋଧାନଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ହତ୍ଥିପଦଂ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି – ୟଦିଦଂ ମହନ୍ତତ୍ତେନ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅପ୍ପମାଦୋ ଏକୋ ଧମ୍ମୋ, ୟୋ ଉଭୋ ଅତ୍ଥେ ସମଧିଗ୍ଗୟ୍ହ ତିଟ୍ଠତି – ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକଞ୍ଚେୱ ଅତ୍ଥଂ ସମ୍ପରାୟିକଞ୍ଚା’’ତି। ଇଦମୱୋଚ…ପେ॰…
‘‘ଆୟୁଂ ଅରୋଗିୟଂ ୱଣ୍ଣଂ, ସଗ୍ଗଂ ଉଚ୍ଚାକୁଲୀନତଂ।
ରତିୟୋ ପତ୍ଥୟନ୍ତେନ, ଉଳାରା ଅପରାପରା॥
‘‘ଅପ୍ପମାଦଂ ପସଂସନ୍ତି, ପୁଞ୍ଞକିରିୟାସୁ ପଣ୍ଡିତା।
ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଉଭୋ ଅତ୍ଥେ, ଅଧିଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଣ୍ଡିତୋ॥
‘‘ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ ଚ ୟୋ ଅତ୍ଥୋ, ୟୋ ଚତ୍ଥୋ ସମ୍ପରାୟିକୋ।
ଅତ୍ଥାଭିସମୟା ଧୀରୋ, ପଣ୍ଡିତୋତି ପୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି॥
୮. କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତସୁତ୍ତଂ
୧୨୯ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଧ ମୟ୍ହଂ , ଭନ୍ତେ, ରହୋଗତସ୍ସ ପଟିସଲ୍ଲୀନସ୍ସ ଏୱଂ ଚେତସୋ ପରିୱିତକ୍କୋ ଉଦପାଦି – ‘ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ, ସୋ ଚ ଖୋ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତସ୍ସ କଲ୍ୟାଣସହାୟସ୍ସ କଲ୍ୟାଣସମ୍ପୱଙ୍କସ୍ସ, ନୋ ପାପମିତ୍ତସ୍ସ ନୋ ପାପସହାୟସ୍ସ ନୋ ପାପସମ୍ପୱଙ୍କସ୍ସା’’’ତି।
‘‘ଏୱମେତଂ, ମହାରାଜ, ଏୱମେତଂ, ମହାରାଜ! ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ , ମହାରାଜ, ମୟା ଧମ୍ମୋ। ସୋ ଚ ଖୋ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତସ୍ସ କଲ୍ୟାଣସହାୟସ୍ସ କଲ୍ୟାଣସମ୍ପୱଙ୍କସ୍ସ, ନୋ ପାପମିତ୍ତସ୍ସ ନୋ ପାପସହାୟସ୍ସ ନୋ ପାପସମ୍ପୱଙ୍କସ୍ସାତି।
‘‘ଏକମିଦାହଂ, ମହାରାଜ, ସମୟଂ ସକ୍କେସୁ ୱିହରାମି ନଗରକଂ ନାମ ସକ୍ୟାନଂ ନିଗମୋ। ଅଥ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଆନନ୍ଦୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନାହଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ମଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଆନନ୍ଦୋ ଭିକ୍ଖୁ ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଉପଡ୍ଢମିଦଂ, ଭନ୍ତେ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟସ୍ସ – ୟଦିଦଂ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତା କଲ୍ୟାଣସହାୟତା କଲ୍ୟାଣସମ୍ପୱଙ୍କତା’’’ତି।
‘‘ଏୱଂ ୱୁତ୍ତାହଂ, ମହାରାଜ, ଆନନ୍ଦଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ମା ହେୱଂ, ଆନନ୍ଦ, ମା ହେୱଂ, ଆନନ୍ଦ! ସକଲମେୱ ହିଦଂ, ଆନନ୍ଦ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ – ୟଦିଦଂ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତା କଲ୍ୟାଣସହାୟତା କଲ୍ୟାଣସମ୍ପୱଙ୍କତା। କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତସ୍ସେତଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ କଲ୍ୟାଣସହାୟସ୍ସ କଲ୍ୟାଣସମ୍ପୱଙ୍କସ୍ସ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେସ୍ସତି ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରିସ୍ସତି’’’।
‘‘କଥଞ୍ଚ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ କଲ୍ୟାଣସହାୟୋ କଲ୍ୟାଣସମ୍ପୱଙ୍କୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସମ୍ମାୱାଚଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସମ୍ମାଆଜୀୱଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସମ୍ମାୱାୟାମଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସମ୍ମାସତିଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ କଲ୍ୟାଣସହାୟୋ କଲ୍ୟାଣସମ୍ପୱଙ୍କୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି। ତଦମିନାପେତଂ, ଆନନ୍ଦ, ପରିୟାୟେନ ୱେଦିତବ୍ବଂ ୟଥା ସକଲମେୱିଦଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ – ୟଦିଦଂ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତା କଲ୍ୟାଣସହାୟତା କଲ୍ୟାଣସମ୍ପୱଙ୍କତା’’ତି।
‘‘ମମଞ୍ହି, ଆନନ୍ଦ, କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତଂ ଆଗମ୍ମ ଜାତିଧମ୍ମା ସତ୍ତା ଜାତିୟା ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଜରାଧମ୍ମା ସତ୍ତା ଜରାୟ ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି, ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମା ସତ୍ତା ବ୍ୟାଧିତୋ ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି, ମରଣଧମ୍ମା ସତ୍ତା ମରଣେନ ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି, ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସଧମ୍ମା ସତ୍ତା ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସେହି ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି। ଇମିନା ଖୋ ଏତଂ, ଆନନ୍ଦ, ପରିୟାୟେନ ୱେଦିତବ୍ବଂ ୟଥା ସକଲମେୱିଦଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ – ୟଦିଦଂ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତା କଲ୍ୟାଣସହାୟତା କଲ୍ୟାଣସମ୍ପୱଙ୍କତା’’ତି।
‘‘ତସ୍ମାତିହ ତେ, ମହାରାଜ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ ଭୱିସ୍ସାମି କଲ୍ୟାଣସହାୟୋ କଲ୍ୟାଣସମ୍ପୱଙ୍କୋ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ତେ , ମହାରାଜ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ।
‘‘କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତସ୍ସ ତେ, ମହାରାଜ, କଲ୍ୟାଣସହାୟସ୍ସ କଲ୍ୟାଣସମ୍ପୱଙ୍କସ୍ସ ଅୟଂ ଏକୋ ଧମ୍ମୋ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହାତବ୍ବୋ – ଅପ୍ପମାଦୋ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।
‘‘ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ତେ, ମହାରାଜ, ୱିହରତୋ ଅପ୍ପମାଦଂ ଉପନିସ୍ସାୟ, ଇତ୍ଥାଗାରସ୍ସ ଅନୁୟନ୍ତସ୍ସ ଏୱଂ ଭୱିସ୍ସତି – ‘ରାଜା ଖୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ୱିହରତି, ଅପ୍ପମାଦଂ ଉପନିସ୍ସାୟ। ହନ୍ଦ, ମୟମ୍ପି ଅପ୍ପମତ୍ତା ୱିହରାମ, ଅପ୍ପମାଦଂ ଉପନିସ୍ସାୟା’’’ତି।
‘‘ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ତେ, ମହାରାଜ, ୱିହରତୋ ଅପ୍ପମାଦଂ ଉପନିସ୍ସାୟ, ଖତ୍ତିୟାନମ୍ପି ଅନୁୟନ୍ତାନଂ ଏୱଂ ଭୱିସ୍ସତି – ‘ରାଜା ଖୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ୱିହରତି ଅପ୍ପମାଦଂ ଉପନିସ୍ସାୟ। ହନ୍ଦ, ମୟମ୍ପି ଅପ୍ପମତ୍ତା ୱିହରାମ, ଅପ୍ପମାଦଂ ଉପନିସ୍ସାୟା’’’ତି।
‘‘ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ତେ, ମହାରାଜ, ୱିହରତୋ ଅପ୍ପମାଦଂ ଉପନିସ୍ସାୟ, ବଲକାୟସ୍ସପି ଏୱଂ ଭୱିସ୍ସତି – ‘ରାଜା ଖୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ୱିହରତି ଅପ୍ପମାଦଂ ଉପନିସ୍ସାୟ। ହନ୍ଦ, ମୟମ୍ପି ଅପ୍ପମତ୍ତା ୱିହରାମ, ଅପ୍ପମାଦଂ ଉପନିସ୍ସାୟା’’’ତି।
‘‘ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ତେ, ମହାରାଜ, ୱିହରତୋ ଅପ୍ପମାଦଂ ଉପନିସ୍ସାୟ, ନେଗମଜାନପଦସ୍ସପି ଏୱଂ ଭୱିସ୍ସତି – ‘ରାଜା ଖୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ୱିହରତି, ଅପ୍ପମାଦଂ ଉପନିସ୍ସାୟ। ହନ୍ଦ, ମୟମ୍ପି ଅପ୍ପମତ୍ତା ୱିହରାମ, ଅପ୍ପମାଦଂ ଉପନିସ୍ସାୟା’’’ତି?
‘‘ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ତେ, ମହାରାଜ, ୱିହରତୋ ଅପ୍ପମାଦଂ ଉପନିସ୍ସାୟ, ଅତ୍ତାପି ଗୁତ୍ତୋ ରକ୍ଖିତୋ ଭୱିସ୍ସତି – ଇତ୍ଥାଗାରମ୍ପି ଗୁତ୍ତଂ ରକ୍ଖିତଂ ଭୱିସ୍ସତି, କୋସକୋଟ୍ଠାଗାରମ୍ପି ଗୁତ୍ତଂ ରକ୍ଖିତଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି। ଇଦମୱୋଚ…ପେ॰…
‘‘ଭୋଗେ ପତ୍ଥୟମାନେନ, ଉଳାରେ ଅପରାପରେ।
ଅପ୍ପମାଦଂ ପସଂସନ୍ତି, ପୁଞ୍ଞକିରିୟାସୁ ପଣ୍ଡିତା॥
‘‘ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଉଭୋ ଅତ୍ଥେ, ଅଧିଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଣ୍ଡିତୋ।
ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ ଚ ୟୋ ଅତ୍ଥୋ, ୟୋ ଚତ୍ଥୋ ସମ୍ପରାୟିକୋ।
ଅତ୍ଥାଭିସମୟା ଧୀରୋ, ପଣ୍ଡିତୋତି ପୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି॥
୯. ପଠମଅପୁତ୍ତକସୁତ୍ତଂ
୧୩୦ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଅଥ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଦିୱା ଦିୱସ୍ସ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ରାଜାନଂ ପସେନଦିଂ କୋସଲଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ହନ୍ଦ, କୁତୋ ନୁ ତ୍ୱଂ, ମହାରାଜ, ଆଗଚ୍ଛସି ଦିୱା ଦିୱସ୍ସା’’ତି?
‘‘ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ସାୱତ୍ଥିୟଂ ସେଟ୍ଠି ଗହପତି କାଲଙ୍କତୋ। ତମହଂ ଅପୁତ୍ତକଂ ସାପତେୟ୍ୟଂ ରାଜନ୍ତେପୁରଂ ଅତିହରିତ୍ୱା ଆଗଚ୍ଛାମି। ଅସୀତି, ଭନ୍ତେ, ସତସହସ୍ସାନି ହିରଞ୍ଞସ୍ସେୱ, କୋ ପନ ୱାଦୋ ରୂପିୟସ୍ସ ! ତସ୍ସ ଖୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ସେଟ୍ଠିସ୍ସ ଗହପତିସ୍ସ ଏୱରୂପୋ ଭତ୍ତଭୋଗୋ ଅହୋସି – କଣାଜକଂ ଭୁଞ୍ଜତି ବିଲଙ୍ଗଦୁତିୟଂ। ଏୱରୂପୋ ୱତ୍ଥଭୋଗୋ ଅହୋସି – ସାଣଂ ଧାରେତି ତିପକ୍ଖୱସନଂ। ଏୱରୂପୋ ୟାନଭୋଗୋ ଅହୋସି – ଜଜ୍ଜରରଥକେନ ୟାତି ପଣ୍ଣଛତ୍ତକେନ ଧାରିୟମାନେନା’’ତି।
‘‘ଏୱମେତଂ, ମହାରାଜ, ଏୱମେତଂ, ମହାରାଜ! ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଉଳାରେ ଭୋଗେ ଲଭିତ୍ୱା ନେୱତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି ପୀଣେତି, ନ ମାତାପିତରୋ ସୁଖେତି ପୀଣେତି, ନ ପୁତ୍ତଦାରଂ ସୁଖେତି ପୀଣେତି, ନ ଦାସକମ୍ମକରପୋରିସେ ସୁଖେତି ପୀଣେତି, ନ ମିତ୍ତାମଚ୍ଚେ ସୁଖେତି ପୀଣେତି, ନ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ଉଦ୍ଧଗ୍ଗିକଂ ଦକ୍ଖିଣଂ ପତିଟ୍ଠାପେତି ସୋୱଗ୍ଗିକଂ ସୁଖୱିପାକଂ ସଗ୍ଗସଂୱତ୍ତନିକଂ। ତସ୍ସ ତେ ଭୋଗେ ଏୱଂ ସମ୍ମା ଅପରିଭୁଞ୍ଜିୟମାନେ [ଅପରିଭୁଞ୍ଜମାନୋ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ରାଜାନୋ ୱା ହରନ୍ତି ଚୋରା ୱା ହରନ୍ତି ଅଗ୍ଗି ୱା ଡହତି ଉଦକଂ ୱା ୱହତି ଅପ୍ପିୟା ୱା ଦାୟାଦା ହରନ୍ତି। ଏୱଂସ ତେ [ଏୱଂ ସନ୍ତେ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ମହାରାଜ, ଭୋଗା ସମ୍ମା ଅପରିଭୁଞ୍ଜିୟମାନା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ନୋ ପରିଭୋଗଂ।
‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ମହାରାଜ, ଅମନୁସ୍ସଟ୍ଠାନେ ପୋକ୍ଖରଣୀ ଅଚ୍ଛୋଦକା ସୀତୋଦକା ସାତୋଦକା ସେତୋଦକା ସୁପତିତ୍ଥା ରମଣୀୟା। ତଂ ଜନୋ ନେୱ ହରେୟ୍ୟ ନ ପିୱେୟ୍ୟ ନ ନହାୟେୟ୍ୟ ନ ୟଥାପଚ୍ଚୟଂ ୱା କରେୟ୍ୟ। ଏୱଞ୍ହି ତଂ, ମହାରାଜ, ଉଦକଂ ସମ୍ମା ଅପରିଭୁଞ୍ଜିୟମାନଂ [ଅପରିଭୁଞ୍ଜମାନଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ , ନୋ ପରିଭୋଗଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଉଳାରେ ଭୋଗେ ଲଭିତ୍ୱା ନେୱତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି ପୀଣେତି, ନ ମାତାପିତରୋ ସୁଖେତି ପୀଣେତି, ନ ପୁତ୍ତଦାରଂ ସୁଖେତି ପୀଣେତି, ନ ଦାସକମ୍ମକରପୋରିସେ ସୁଖେତି ପୀଣେତି, ନ ମିତ୍ତାମଚ୍ଚେ ସୁଖେତି ପୀଣେତି, ନ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ଉଦ୍ଧଗ୍ଗିକଂ ଦକ୍ଖିଣଂ ପତିଟ୍ଠାପେତି ସୋୱଗ୍ଗିକଂ ସୁଖୱିପାକଂ ସଗ୍ଗସଂୱତ୍ତନିକଂ। ତସ୍ସ ତେ ଭୋଗେ ଏୱଂ ସମ୍ମା ଅପରିଭୁଞ୍ଜିୟମାନେ ରାଜାନୋ ୱା ହରନ୍ତି ଚୋରା ୱା ହରନ୍ତି ଅଗ୍ଗି ୱା ଡହତି ଉଦକଂ ୱା ୱହତି ଅପ୍ପିୟା ୱା ଦାୟାଦା ହରନ୍ତି। ଏୱଂସ ତେ [ଏୱଂ ସନ୍ତେ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ମହାରାଜ, ଭୋଗା ସମ୍ମା ଅପରିଭୁଞ୍ଜିୟମାନା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ନୋ ପରିଭୋଗଂ।
‘‘ସପ୍ପୁରିସୋ ଚ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଉଳାରେ ଭୋଗେ ଲଭିତ୍ୱା ଅତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି ପୀଣେତି, ମାତାପିତରୋ ସୁଖେତି ପୀଣେତି, ପୁତ୍ତଦାରଂ ସୁଖେତି ପୀଣେତି, ଦାସକମ୍ମକରପୋରିସେ ସୁଖେତି ପୀଣେତି, ମିତ୍ତାମଚ୍ଚେ ସୁଖେତି ପୀଣେତି, ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ଉଦ୍ଧଗ୍ଗିକଂ ଦକ୍ଖିଣଂ ପତିଟ୍ଠାପେତି ସୋୱଗ୍ଗିକଂ ସୁଖୱିପାକଂ ସଗ୍ଗସଂୱତ୍ତନିକଂ। ତସ୍ସ ତେ ଭୋଗେ ଏୱଂ ସମ୍ମା ପରିଭୁଞ୍ଜିୟମାନେ ନେୱ ରାଜାନୋ ହରନ୍ତି , ନ ଚୋରା ହରନ୍ତି, ନ ଅଗ୍ଗି ଡହତି, ନ ଉଦକଂ ୱହତି, ନ ଅପ୍ପିୟା ଦାୟାଦା ହରନ୍ତି। ଏୱଂସ ତେ, ମହାରାଜ, ଭୋଗା ସମ୍ମା ପରିଭୁଞ୍ଜିୟମାନା ପରିଭୋଗଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ନୋ ପରିକ୍ଖୟଂ।
‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ମହାରାଜ, ଗାମସ୍ସ ୱା ନିଗମସ୍ସ ୱା ଅୱିଦୂରେ ପୋକ୍ଖରଣୀ ଅଚ୍ଛୋଦକା ସୀତୋଦକା ସାତୋଦକା ସେତୋଦକା ସୁପତିତ୍ଥା ରମଣୀୟା। ତଞ୍ଚ ଉଦକଂ ଜନୋ ହରେୟ୍ୟପି ପିୱେୟ୍ୟପି ନହାୟେୟ୍ୟପି ୟଥାପଚ୍ଚୟମ୍ପି କରେୟ୍ୟ। ଏୱଞ୍ହି ତଂ, ମହାରାଜ, ଉଦକଂ ସମ୍ମା ପରିଭୁଞ୍ଜିୟମାନଂ ପରିଭୋଗଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ନୋ ପରିକ୍ଖୟଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସପ୍ପୁରିସୋ ଉଳାରେ ଭୋଗେ ଲଭିତ୍ୱା ଅତ୍ତାନଂ ସୁଖେତି ପୀଣେତି, ମାତାପିତରୋ ସୁଖେତି ପୀଣେତି, ପୁତ୍ତଦାରଂ ସୁଖେତି ପୀଣେତି, ଦାସକମ୍ମକରପୋରିସେ ସୁଖେତି ପୀଣେତି, ମିତ୍ତାମଚ୍ଚେ ସୁଖେତି ପୀଣେତି, ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ଉଦ୍ଧଗ୍ଗିକଂ ଦକ୍ଖିଣଂ ପତିଟ୍ଠାପେତି ସୋୱଗ୍ଗିକଂ ସୁଖୱିପାକଂ ସଗ୍ଗସଂୱତ୍ତନିକଂ। ତସ୍ସ ତେ ଭୋଗେ ଏୱଂ ସମ୍ମା ପରିଭୁଞ୍ଜିୟମାନେ ନେୱ ରାଜାନୋ ହରନ୍ତି, ନ ଚୋରା ହରନ୍ତି, ନ ଅଗ୍ଗି ଡହତି, ନ ଉଦକଂ ୱହତି, ନ ଅପ୍ପିୟା ଦାୟାଦା ହରନ୍ତି। ଏୱଂସ ତେ, ମହାରାଜ, ଭୋଗା ସମ୍ମା ପରିଭୁଞ୍ଜିୟମାନା ପରିଭୋଗଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ନୋ ପରିକ୍ଖୟ’’ନ୍ତି।
ତଦପେୟ୍ୟମାନଂ ପରିସୋସମେତି।
ଏୱଂ ଧନଂ କାପୁରିସୋ ଲଭିତ୍ୱା,
ନେୱତ୍ତନା ଭୁଞ୍ଜତି ନୋ ଦଦାତି॥
ଧୀରୋ ଚ ୱିଞ୍ଞୂ ଅଧିଗମ୍ମ ଭୋଗେ,
ସୋ ଭୁଞ୍ଜତି କିଚ୍ଚକରୋ ଚ ହୋତି।
ସୋ ଞାତିସଙ୍ଘଂ ନିସଭୋ ଭରିତ୍ୱା,
ଅନିନ୍ଦିତୋ ସଗ୍ଗମୁପେତି ଠାନ’’ନ୍ତି॥
୧୦. ଦୁତିୟଅପୁତ୍ତକସୁତ୍ତଂ
୧୩୧ . ଅଥ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଦିୱା ଦିୱସ୍ସ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ରାଜାନଂ ପସେନଦିଂ କୋସଲଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ହନ୍ଦ, କୁତୋ ନୁ ତ୍ୱଂ, ମହାରାଜ, ଆଗଚ୍ଛସି ଦିୱା ଦିୱସ୍ସା’’ତି?
‘‘ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ସାୱତ୍ଥିୟଂ ସେଟ୍ଠି ଗହପତି କାଲଙ୍କତୋ। ତମହଂ ଅପୁତ୍ତକଂ ସାପତେୟ୍ୟଂ ରାଜନ୍ତେପୁରଂ ଅତିହରିତ୍ୱା ଆଗଚ୍ଛାମି। ସତଂ, ଭନ୍ତେ, ସତସହସ୍ସାନି ହିରଞ୍ଞସ୍ସେୱ, କୋ ପନ ୱାଦୋ ରୂପିୟସ୍ସ! ତସ୍ସ ଖୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ସେଟ୍ଠିସ୍ସ ଗହପତିସ୍ସ ଏୱରୂପୋ ଭତ୍ତଭୋଗୋ ଅହୋସି – କଣାଜକଂ ଭୁଞ୍ଜତି ବିଲଙ୍ଗଦୁତିୟଂ। ଏୱରୂପୋ ୱତ୍ଥଭୋଗୋ ଅହୋସି – ସାଣଂ ଧାରେତି ତିପକ୍ଖୱସନଂ । ଏୱରୂପୋ ୟାନଭୋଗୋ ଅହୋସି – ଜଜ୍ଜରରଥକେନ ୟାତି ପଣ୍ଣଛତ୍ତକେନ ଧାରିୟମାନେନା’’ତି।
‘‘ଏୱମେତଂ, ମହାରାଜ, ଏୱମେତଂ, ମହାରାଜ! ଭୂତପୁବ୍ବଂ ସୋ, ମହାରାଜ, ସେଟ୍ଠି ଗହପତି ତଗ୍ଗରସିଖିଂ ନାମ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ ପିଣ୍ଡପାତେନ ପଟିପାଦେସି। ‘ଦେଥ ସମଣସ୍ସ ପିଣ୍ଡ’ନ୍ତି ୱତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ପକ୍କାମି। ଦତ୍ୱା ଚ ପନ ପଚ୍ଛା ୱିପ୍ପଟିସାରୀ ଅହୋସି – ‘ୱରମେତଂ ପିଣ୍ଡପାତଂ ଦାସା ୱା କମ୍ମକରା ୱା ଭୁଞ୍ଜେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି। ଭାତୁ ଚ ପନ ଏକପୁତ୍ତକଂ ସାପତେୟ୍ୟସ୍ସ କାରଣା ଜୀୱିତା ୱୋରୋପେସି।
‘‘ୟଂ ଖୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ସେଟ୍ଠି ଗହପତି ତଗ୍ଗରସିଖିଂ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ ପିଣ୍ଡପାତେନ ପଟିପାଦେସି, ତସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକେନ ସତ୍ତକ୍ଖତ୍ତୁଂ ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜି। ତସ୍ସେୱ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକାୱସେସେନ ଇମିସ୍ସାୟେୱ ସାୱତ୍ଥିୟା ସତ୍ତକ୍ଖତ୍ତୁଂ ସେଟ୍ଠିତ୍ତଂ କାରେସି। ୟଂ ଖୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ସେଟ୍ଠି ଗହପତି ଦତ୍ୱା ପଚ୍ଛା ୱିପ୍ପଟିସାରୀ ଅହୋସି – ‘ୱରମେତଂ ପିଣ୍ଡପାତଂ ଦାସା ୱା କମ୍ମକରା ୱା ଭୁଞ୍ଜେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି, ତସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକେନ ନାସ୍ସୁଳାରାୟ ଭତ୍ତଭୋଗାୟ ଚିତ୍ତଂ ନମତି, ନାସ୍ସୁଳାରାୟ ୱତ୍ଥଭୋଗାୟ ଚିତ୍ତଂ ନମତି, ନାସ୍ସୁଳାରାୟ ୟାନଭୋଗାୟ ଚିତ୍ତଂ ନମତି, ନାସ୍ସୁଳାରାନଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ କାମଗୁଣାନଂ ଭୋଗାୟ ଚିତ୍ତଂ ନମତି। ୟଂ ଖୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ସେଟ୍ଠି ଗହପତି ଭାତୁ ଚ ପନ ଏକପୁତ୍ତକଂ ସାପତେୟ୍ୟସ୍ସ କାରଣା ଜୀୱିତା ୱୋରୋପେସି, ତସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକେନ ବହୂନି ୱସ୍ସାନି ବହୂନି ୱସ୍ସସତାନି ବହୂନି ୱସ୍ସସହସ୍ସାନି ବହୂନି ୱସ୍ସସତସହସ୍ସାନି ନିରୟେ ପଚ୍ଚିତ୍ଥ। ତସ୍ସେୱ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକାୱସେସେନ ଇଦଂ ସତ୍ତମଂ ଅପୁତ୍ତକଂ ସାପତେୟ୍ୟଂ ରାଜକୋସଂ ପୱେସେତି। ତସ୍ସ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସେଟ୍ଠିସ୍ସ ଗହପତିସ୍ସ ପୁରାଣଞ୍ଚ ପୁଞ୍ଞଂ ପରିକ୍ଖୀଣଂ, ନୱଞ୍ଚ ପୁଞ୍ଞଂ ଅନୁପଚିତଂ। ଅଜ୍ଜ ପନ, ମହାରାଜ, ସେଟ୍ଠି ଗହପତି ମହାରୋରୁୱେ ନିରୟେ ପଚ୍ଚତୀ’’ତି । ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ, ସେଟ୍ଠି ଗହପତି ମହାରୋରୁୱଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନୋ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ , ମହାରାଜ, ସେଟ୍ଠି ଗହପତି ମହାରୋରୁୱଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନୋ’’ତି। ଇଦମୱୋଚ…ପେ॰…।
‘‘ଧଞ୍ଞଂ ଧନଂ ରଜତଂ ଜାତରୂପଂ, ପରିଗ୍ଗହଂ ୱାପି ୟଦତ୍ଥି କିଞ୍ଚି।
ଦାସା କମ୍ମକରା ପେସ୍ସା, ୟେ ଚସ୍ସ ଅନୁଜୀୱିନୋ॥
‘‘ସବ୍ବଂ ନାଦାୟ ଗନ୍ତବ୍ବଂ, ସବ୍ବଂ ନିକ୍ଖିପ୍ପଗାମିନଂ [ନିକ୍ଖୀପଗାମିନଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ।
ୟଞ୍ଚ କରୋତି କାୟେନ, ୱାଚାୟ ଉଦ ଚେତସା॥
‘‘ତଞ୍ହି ତସ୍ସ ସକଂ ହୋତି, ତଞ୍ଚ ଆଦାୟ ଗଚ୍ଛତି।
ତଞ୍ଚସ୍ସ ଅନୁଗଂ ହୋତି, ଛାୟାୱ ଅନପାୟିନୀ॥
‘‘ତସ୍ମା କରେୟ୍ୟ କଲ୍ୟାଣଂ, ନିଚୟଂ ସମ୍ପରାୟିକଂ।
ପୁଞ୍ଞାନି ପରଲୋକସ୍ମିଂ, ପତିଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି ପାଣିନ’’ନ୍ତି॥
ଦୁତିୟୋ ୱଗ୍ଗୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ଜଟିଲା ପଞ୍ଚ ରାଜାନୋ, ଦୋଣପାକକୁରେନ ଚ।
ସଙ୍ଗାମେନ ଦ୍ୱେ ୱୁତ୍ତାନି, ମଲ୍ଲିକା [ଧୀତରା (ବହୂସୁ)] ଦ୍ୱେ ଅପ୍ପମାଦେନ ଚ।
ଅପୁତ୍ତକେନ ଦ୍ୱେ ୱୁତ୍ତା, ୱଗ୍ଗୋ ତେନ ପୱୁଚ୍ଚତୀତି॥
୩. ତତିୟୱଗ୍ଗୋ
୧. ପୁଗ୍ଗଲସୁତ୍ତଂ
୧୩୨ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଅଥ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ରାଜାନଂ ପସେନଦିଂ କୋସଲଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ, ମହାରାଜ, ପୁଗ୍ଗଲା ସନ୍ତୋ ସଂୱିଜ୍ଜମାନା ଲୋକସ୍ମିଂ। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ତମୋତମପରାୟନୋ, ତମୋଜୋତିପରାୟନୋ, ଜୋତିତମପରାୟନୋ, ଜୋତିଜୋତିପରାୟନୋ’’।
‘‘କଥଞ୍ଚ, ମହାରାଜ ପୁଗ୍ଗଲୋ ତମୋତମପରାୟନୋ ହୋତି? ଇଧ, ମହାରାଜ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ନୀଚେ କୁଲେ ପଚ୍ଚାଜାତୋ ହୋତି, ଚଣ୍ଡାଲକୁଲେ ୱା ୱେନକୁଲେ [ୱେଣକୁଲେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ୱା ନେସାଦକୁଲେ ୱା ରଥକାରକୁଲେ ୱା ପୁକ୍କୁସକୁଲେ ୱା ଦଲିଦ୍ଦେ ଅପ୍ପନ୍ନପାନଭୋଜନେ କସିରୱୁତ୍ତିକେ , ୟତ୍ଥ କସିରେନ ଘାସଚ୍ଛାଦୋ ଲବ୍ଭତି। ସୋ ଚ ହୋତି ଦୁବ୍ବଣ୍ଣୋ ଦୁଦ୍ଦସିକୋ ଓକୋଟିମକୋ ବୱ୍ହାବାଧୋ [ବହ୍ୱାବାଧୋ (କ॰)] କାଣୋ ୱା କୁଣୀ ୱା ଖଞ୍ଜୋ ୱା ପକ୍ଖହତୋ ୱା, ନ ଲାଭୀ ଅନ୍ନସ୍ସ ପାନସ୍ସ ୱତ୍ଥସ୍ସ ୟାନସ୍ସ ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନସ୍ସ ସେୟ୍ୟାୱସଥପଦୀପେୟ୍ୟସ୍ସ। ସୋ କାୟେନ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରତି, ୱାଚାୟ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରତି, ମନସା ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରତି। ସୋ କାୟେନ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା ୱାଚାୟ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା ମନସା ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି।
‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ମହାରାଜ , ପୁରିସୋ ଅନ୍ଧକାରା ୱା ଅନ୍ଧକାରଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ତମା ୱା ତମଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ଲୋହିତମଲା ୱା ଲୋହିତମଲଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ। ତଥୂପମାହଂ, ମହାରାଜ, ଇମଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ୱଦାମି। ଏୱଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ତମୋତମପରାୟନୋ ହୋତି।
‘‘କଥଞ୍ଚ, ମହାରାଜ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ତମୋଜୋତିପରାୟନୋ ହୋତି? ଇଧ, ମହାରାଜ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ନୀଚେ କୁଲେ ପଚ୍ଚାଜାତୋ ହୋତି, ଚଣ୍ଡାଲକୁଲେ ୱା ୱେନକୁଲେ ୱା ନେସାଦକୁଲେ ୱା ରଥକାରକୁଲେ ୱା ପୁକ୍କୁସକୁଲେ ୱା ଦଲିଦ୍ଦେ ଅପ୍ପନ୍ନପାନଭୋଜନେ କସିରୱୁତ୍ତିକେ, ୟତ୍ଥ କସିରେନ ଘାସଚ୍ଛାଦୋ ଲବ୍ଭତି। ସୋ ଚ ଖୋ ହୋତି ଦୁବ୍ବଣ୍ଣୋ ଦୁଦ୍ଦସିକୋ ଓକୋଟିମକୋ ବୱ୍ହାବାଧୋ, କାଣୋ ୱା କୁଣୀ ୱା ଖଞ୍ଜୋ ୱା ପକ୍ଖହତୋ ୱା, ନ ଲାଭୀ ଅନ୍ନସ୍ସ ପାନସ୍ସ ୱତ୍ଥସ୍ସ ୟାନସ୍ସ ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନସ୍ସ ସେୟ୍ୟାୱସଥପଦୀପେୟ୍ୟସ୍ସ। ସୋ କାୟେନ ସୁଚରିତଂ ଚରତି, ୱାଚାୟ ସୁଚରିତଂ ଚରତି, ମନସା ସୁଚରିତଂ ଚରତି। ସୋ କାୟେନ ସୁଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା ୱାଚାୟ ସୁଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା ମନସା ସୁଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି।
‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ପଥୱିୟା ୱା ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆରୋହେୟ୍ୟ, ପଲ୍ଲଙ୍କା ୱା ଅସ୍ସପିଟ୍ଠିଂ ଆରୋହେୟ୍ୟ, ଅସ୍ସପିଟ୍ଠିୟା ୱା ହତ୍ଥିକ୍ଖନ୍ଧଂ ଆରୋହେୟ୍ୟ, ହତ୍ଥିକ୍ଖନ୍ଧା ୱା ପାସାଦଂ ଆରୋହେୟ୍ୟ। ତଥୂପମାହଂ, ମହାରାଜ, ଇମଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ୱଦାମି। ଏୱଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ତମୋଜୋତିପରାୟନୋ ହୋତି।
‘‘କଥଞ୍ଚ, ମହାରାଜ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ଜୋତିତମପରାୟନୋ ହୋତି? ଇଧ , ମହାରାଜ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଉଚ୍ଚେ କୁଲେ ପଚ୍ଚାଜାତୋ ହୋତି, ଖତ୍ତିୟମହାସାଲକୁଲେ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲକୁଲେ ୱା ଗହପତିମହାସାଲକୁଲେ ୱା, ଅଡ୍ଢେ ମହଦ୍ଧନେ ମହାଭୋଗେ ପହୂତଜାତରୂପରଜତେ ପହୂତୱିତ୍ତୂପକରଣେ ପହୂତଧନଧଞ୍ଞେ। ସୋ ଚ ହୋତି ଅଭିରୂପୋ ଦସ୍ସନୀୟୋ ପାସାଦିକୋ, ପରମାୟ ୱଣ୍ଣପୋକ୍ଖରତାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଲାଭୀ ଅନ୍ନସ୍ସ ପାନସ୍ସ ୱତ୍ଥସ୍ସ ୟାନସ୍ସ ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନସ୍ସ ସେୟ୍ୟାୱସଥପଦୀପେୟ୍ୟସ୍ସ। ସୋ କାୟେନ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରତି, ୱାଚାୟ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରତି, ମନସା ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରତି। ସୋ କାୟେନ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା ୱାଚାୟ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା ମନସା ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି।
‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ପାସାଦା ୱା ହତ୍ଥିକ୍ଖନ୍ଧଂ ଓରୋହେୟ୍ୟ, ହତ୍ଥିକ୍ଖନ୍ଧା ୱା ଅସ୍ସପିଟ୍ଠିଂ ଓରୋହେୟ୍ୟ, ଅସ୍ସପିଟ୍ଠିୟା ୱା ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଓରୋହେୟ୍ୟ, ପଲ୍ଲଙ୍କା ୱା ପଥୱିଂ ଓରୋହେୟ୍ୟ, ପଥୱିୟା ୱା ଅନ୍ଧକାରଂ ପୱିସେୟ୍ୟ। ତଥୂପମାହଂ, ମହାରାଜ, ଇମଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ୱଦାମି। ଏୱଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ଜୋତିତମପରାୟନୋ ହୋତି।
‘‘କଥଞ୍ଚ, ମହାରାଜ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ଜୋତିଜୋତିପରାୟନୋ ହୋତି? ଇଧ, ମହାରାଜ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଉଚ୍ଚେ କୁଲେ ପଚ୍ଚାଜାତୋ ହୋତି, ଖତ୍ତିୟମହାସାଲକୁଲେ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲକୁଲେ ୱା ଗହପତିମହାସାଲକୁଲେ ୱା, ଅଡ୍ଢେ ମହଦ୍ଧନେ ମହାଭୋଗେ ପହୂତଜାତରୂପରଜତେ ପହୂତୱିତ୍ତୂପକରଣେ ପହୂତଧନଧଞ୍ଞେ। ସୋ ଚ ହୋତି ଅଭିରୂପୋ ଦସ୍ସନୀୟୋ ପାସାଦିକୋ, ପରମାୟ ୱଣ୍ଣପୋକ୍ଖରତାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ , ଲାଭୀ ଅନ୍ନସ୍ସ ପାନସ୍ସ ୱତ୍ଥସ୍ସ ୟାନସ୍ସ ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନସ୍ସ ସେୟ୍ୟାୱସଥପଦୀପେୟ୍ୟସ୍ସ। ସୋ କାୟେନ ସୁଚରିତଂ ଚରତି, ୱାଚାୟ ସୁଚରିତଂ ଚରତି, ମନସା ସୁଚରିତଂ ଚରତି। ସୋ କାୟେନ ସୁଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା ୱାଚାୟ ସୁଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା ମନସା ସୁଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି।
‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ପଲ୍ଲଙ୍କା ୱା ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ସଙ୍କମେୟ୍ୟ, ଅସ୍ସପିଟ୍ଠିୟା ୱା ଅସ୍ସପିଟ୍ଠିଂ ସଙ୍କମେୟ୍ୟ, ହତ୍ଥିକ୍ଖନ୍ଧା ୱା ହତ୍ଥିକ୍ଖନ୍ଧଂ ସଙ୍କମେୟ୍ୟ, ପାସାଦା ୱା ପାସାଦଂ ସଙ୍କମେୟ୍ୟ। ତଥୂପମାହଂ, ମହାରାଜ, ଇମଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ୱଦାମି। ଏୱଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ଜୋତିଜୋତିପରାୟନୋ ହୋତି। ଇମେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଚତ୍ତାରୋ ପୁଗ୍ଗଲା ସନ୍ତୋ ସଂୱିଜ୍ଜମାନା ଲୋକସ୍ମି’’ନ୍ତି। ଇଦମୱୋଚ…ପେ॰…
‘‘ଦଲିଦ୍ଦୋ ପୁରିସୋ ରାଜ, ଅସ୍ସଦ୍ଧୋ ହୋତି ମଚ୍ଛରୀ।
କଦରିୟୋ ପାପସଙ୍କପ୍ପୋ, ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ଅନାଦରୋ॥
‘‘ସମଣେ ବ୍ରାହ୍ମଣେ ୱାପି, ଅଞ୍ଞେ ୱାପି ୱନିବ୍ବକେ।
ଅକ୍କୋସତି ପରିଭାସତି, ନତ୍ଥିକୋ ହୋତି ରୋସକୋ॥
‘‘ଦଦମାନଂ ନିୱାରେତି, ୟାଚମାନାନ ଭୋଜନଂ।
ତାଦିସୋ ପୁରିସୋ ରାଜ, ମୀୟମାନୋ ଜନାଧିପ।
ଉପେତି ନିରୟଂ ଘୋରଂ, ତମୋତମପରାୟନୋ॥
‘‘ଦଲିଦ୍ଦୋ ପୁରିସୋ ରାଜ, ସଦ୍ଧୋ ହୋତି ଅମଚ୍ଛରୀ।
ଦଦାତି ସେଟ୍ଠସଙ୍କପ୍ପୋ, ଅବ୍ୟଗ୍ଗମନସୋ ନରୋ॥
‘‘ସମଣେ ବ୍ରାହ୍ମଣେ ୱାପି, ଅଞ୍ଞେ ୱାପି ୱନିବ୍ବକେ।
ଉଟ୍ଠାୟ ଅଭିୱାଦେତି, ସମଚରିୟାୟ ସିକ୍ଖତି॥
‘‘ଦଦମାନଂ ନ ୱାରେତି [ନ ନିୱାରେତି (ସୀ॰)] , ୟାଚମାନାନ ଭୋଜନଂ।
ତାଦିସୋ ପୁରିସୋ ରାଜ, ମୀୟମାନୋ ଜନାଧିପ।
ଉପେତି ତିଦିୱଂ ଠାନଂ, ତମୋଜୋତିପରାୟନୋ॥
‘‘ଅଡ୍ଢୋ ଚେ [ଅଡ୍ଢୋ ୱେ (ପୀ॰ କ॰)] ପୁରିସୋ ରାଜ, ଅସ୍ସଦ୍ଧୋ ହୋତି ମଚ୍ଛରୀ।
କଦରିୟୋ ପାପସଙ୍କପ୍ପୋ, ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ଅନାଦରୋ॥
‘‘ସମଣେ ବ୍ରାହ୍ମଣେ ୱାପି, ଅଞ୍ଞେ ୱାପି ୱନିବ୍ବକେ।
ଅକ୍କୋସତି ପରିଭାସତି, ନତ୍ଥିକୋ ହୋତି ରୋସକୋ॥
‘‘ଦଦମାନଂ ନିୱାରେତି, ୟାଚମାନାନ ଭୋଜନଂ।
ତାଦିସୋ ପୁରିସୋ ରାଜ, ମୀୟମାନୋ ଜନାଧିପ।
ଉପେତି ନିରୟଂ ଘୋରଂ, ଜୋତିତମପରାୟନୋ॥
‘‘ଅଡ୍ଢୋ ଚେ ପୁରିସୋ ରାଜ, ସଦ୍ଧୋ ହୋତି ଅମଚ୍ଛରୀ।
ଦଦାତି ସେଟ୍ଠସଙ୍କପ୍ପୋ, ଅବ୍ୟଗ୍ଗମନସୋ ନରୋ॥
‘‘ସମଣେ ବ୍ରାହ୍ମଣେ ୱାପି, ଅଞ୍ଞେ ୱାପି ୱନିବ୍ବକେ।
ଉଟ୍ଠାୟ ଅଭିୱାଦେତି, ସମଚରିୟାୟ ସିକ୍ଖତି॥
‘‘ଦଦମାନଂ ନ ୱାରେତି, ୟାଚମାନାନ ଭୋଜନଂ।
ତାଦିସୋ ପୁରିସୋ ରାଜ, ମୀୟମାନୋ ଜନାଧିପ।
ଉପେତି ତିଦିୱଂ ଠାନଂ, ଜୋତିଜୋତିପରାୟନୋ’’ତି॥
୨. ଅୟ୍ୟିକାସୁତ୍ତଂ
୧୩୩ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ରାଜାନଂ ପସେନଦିଂ କୋସଲଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ହନ୍ଦ, କୁତୋ ନୁ ତ୍ୱଂ, ମହାରାଜ, ଆଗଚ୍ଛସି ଦିୱାଦିୱସ୍ସା’’ତି?
‘‘ଅୟ୍ୟିକା ମେ, ଭନ୍ତେ, କାଲଙ୍କତା ଜିଣ୍ଣା ୱୁଡ୍ଢା ମହଲ୍ଲିକା ଅଦ୍ଧଗତା ୱୟୋଅନୁପ୍ପତ୍ତା ୱୀସୱସ୍ସସତିକା ଜାତିୟା। ଅୟ୍ୟିକା ଖୋ ପନ ମେ, ଭନ୍ତେ, ପିୟା ହୋତି ମନାପା। ହତ୍ଥିରତନେନ ଚେପାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଲଭେୟ୍ୟଂ ‘ମା ମେ ଅୟ୍ୟିକା କାଲମକାସୀ’ତି, ହତ୍ଥିରତନମ୍ପାହଂ ଦଦେୟ୍ୟଂ – ‘ମା ମେ ଅୟ୍ୟିକା କାଲମକାସୀ’ତି। ଅସ୍ସରତନେନ ଚେପାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଲଭେୟ୍ୟଂ ‘ମା ମେ ଅୟ୍ୟିକା କାଲମକାସୀ’ତି, ଅସ୍ସରତନମ୍ପାହଂ ଦଦେୟ୍ୟଂ – ‘ମା ମେ ଅୟ୍ୟିକା କାଲମକାସୀ’ତି। ଗାମୱରେନ ଚେପାହଂ ଭନ୍ତେ, ଲଭେୟ୍ୟଂ ‘ମା ମେ ଅୟ୍ୟିକା କାଲମକାସୀ’ତି, ଗାମୱରମ୍ପାହଂ ଦଦେୟ୍ୟଂ – ‘ମା ମେ ଅୟ୍ୟିକା କାଲମକାସୀ’ତି। ଜନପଦପଦେସେନ [ଜନପଦେନ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଚେପାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଲଭେୟ୍ୟଂ ‘ମା ମେ ଅୟ୍ୟିକା କାଲମକାସୀ’ତି, ଜନପଦପଦେସମ୍ପାହଂ ଦଦେୟ୍ୟଂ – ‘ମା ମେ ଅୟ୍ୟିକା କାଲମକାସୀ’ତି। ‘ସବ୍ବେ ସତ୍ତା, ମହାରାଜ, ମରଣଧମ୍ମା ମରଣପରିୟୋସାନା ମରଣଂ ଅନତୀତା’ତି। ‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭନ୍ତେ! ୟାୱସୁଭାସିତମିଦଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା – ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ମରଣଧମ୍ମା ମରଣପରିୟୋସାନା ମରଣଂ ଅନତୀତା’’’ତି।
‘‘ଏୱମେତଂ, ମହାରାଜ, ଏୱମେତଂ, ମହାରାଜ! ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ମରଣଧମ୍ମା ମରଣପରିୟୋସାନା ମରଣଂ ଅନତୀତା। ସେୟ୍ୟଥାପି, ମହାରାଜ, ୟାନି କାନିଚି କୁମ୍ଭକାରଭାଜନାନି ଆମକାନି ଚେୱ ପକ୍କାନି ଚ ସବ୍ବାନି ତାନି ଭେଦନଧମ୍ମାନି ଭେଦନପରିୟୋସାନାନି ଭେଦନଂ ଅନତୀତାନି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ମରଣଧମ୍ମା ମରଣପରିୟୋସାନା ମରଣଂ ଅନତୀତା’’ତି। ଇଦମୱୋଚ…ପେ॰…
‘‘ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ମରିସ୍ସନ୍ତି, ମରଣନ୍ତଞ୍ହି ଜୀୱିତଂ।
ୟଥାକମ୍ମଂ ଗମିସ୍ସନ୍ତି, ପୁଞ୍ଞପାପଫଲୂପଗା।
ନିରୟଂ ପାପକମ୍ମନ୍ତା, ପୁଞ୍ଞକମ୍ମା ଚ ସୁଗ୍ଗତିଂ॥
‘‘ତସ୍ମା କରେୟ୍ୟ କଲ୍ୟାଣଂ, ନିଚୟଂ ସମ୍ପରାୟିକଂ।
ପୁଞ୍ଞାନି ପରଲୋକସ୍ମିଂ, ପତିଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି ପାଣିନ’’ନ୍ତି॥
୩. ଲୋକସୁତ୍ତଂ
୧୩୪ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କତି ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଲୋକସ୍ସ ଧମ୍ମା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅଫାସୁୱିହାରାୟା’’ତି? ‘‘ତୟୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଲୋକସ୍ସ ଧମ୍ମା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅଫାସୁୱିହାରାୟ। କତମେ ତୟୋ? ଲୋଭୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଲୋକସ୍ସ ଧମ୍ମୋ, ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅଫାସୁୱିହାରାୟ। ଦୋସୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଲୋକସ୍ସ ଧମ୍ମୋ, ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅଫାସୁୱିହାରାୟ। ମୋହୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଲୋକସ୍ସ ଧମ୍ମୋ, ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅଫାସୁୱିହାରାୟ। ଇମେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତୟୋ ଲୋକସ୍ସ ଧମ୍ମା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅଫାସୁୱିହାରାୟା’’ତି। ଇଦମୱୋଚ…ପେ॰…
‘‘ଲୋଭୋ ଦୋସୋ ଚ ମୋହୋ ଚ, ପୁରିସଂ ପାପଚେତସଂ।
ହିଂସନ୍ତି ଅତ୍ତସମ୍ଭୂତା, ତଚସାରଂୱ ସମ୍ଫଲ’’ନ୍ତି॥
୪. ଇସ୍ସତ୍ତସୁତ୍ତଂ
୧୩୫ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କତ୍ଥ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଦାନଂ ଦାତବ୍ବ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟତ୍ଥ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଚିତ୍ତଂ ପସୀଦତୀ’’ତି। ‘‘କତ୍ଥ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଦିନ୍ନଂ ମହପ୍ଫଲ’’ନ୍ତି? ‘‘ଅଞ୍ଞଂ ଖୋ ଏତଂ, ମହାରାଜ, କତ୍ଥ ଦାନଂ ଦାତବ୍ବଂ, ଅଞ୍ଞଂ ପନେତଂ କତ୍ଥ ଦିନ୍ନଂ ମହପ୍ଫଲନ୍ତି? ସୀଲୱତୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଦିନ୍ନଂ ମହପ୍ଫଲଂ, ନୋ ତଥା ଦୁସ୍ସୀଲେ। ତେନ ହି, ମହାରାଜ, ତଞ୍ଞେୱେତ୍ଥ ପଟିପୁଚ୍ଛିସ୍ସାମି। ୟଥା, ତେ ଖମେୟ୍ୟ, ତଥା ନଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାସି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ମହାରାଜ, ଇଧ ତ୍ୟସ୍ସ ୟୁଦ୍ଧଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତଂ ସଙ୍ଗାମୋ ସମୁପବ୍ୟୂଳ୍ହୋ [ସମୂପବ୍ବୂଳ୍ହୋ (ସୀ॰), ସମୁପବ୍ବୁଳ୍ହୋ (ପୀ॰)] । ଅଥ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଖତ୍ତିୟକୁମାରୋ ଅସିକ୍ଖିତୋ ଅକତହତ୍ଥୋ ଅକତୟୋଗ୍ଗୋ ଅକତୂପାସନୋ ଭୀରୁ ଛମ୍ଭୀ ଉତ୍ରାସୀ ପଲାୟୀ। ଭରେୟ୍ୟାସି ତଂ ପୁରିସଂ, ଅତ୍ଥୋ ଚ ତେ ତାଦିସେନ ପୁରିସେନା’’ତି? ‘‘ନାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭରେୟ୍ୟଂ ତଂ ପୁରିସଂ, ନ ଚ ମେ ଅତ୍ଥୋ ତାଦିସେନ ପୁରିସେନା’’ତି। ‘‘ଅଥ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ବ୍ରାହ୍ମଣକୁମାରୋ ଅସିକ୍ଖିତୋ…ପେ॰… ଅଥ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ୱେସ୍ସକୁମାରୋ ଅସିକ୍ଖିତୋ…ପେ॰… ଅଥ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସୁଦ୍ଦକୁମାରୋ ଅସିକ୍ଖିତୋ…ପେ॰… ନ ଚ ମେ ଅତ୍ଥୋ ତାଦିସେନ ପୁରିସେନା’’ତି।
‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ମହାରାଜ, ଇଧ ତ୍ୟସ୍ସ ୟୁଦ୍ଧଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତଂ ସଙ୍ଗାମୋ ସମୁପବ୍ୟୂଳ୍ହୋ। ଅଥ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଖତ୍ତିୟକୁମାରୋ ସୁସିକ୍ଖିତୋ କତହତ୍ଥୋ କତୟୋଗ୍ଗୋ କତୂପାସନୋ ଅଭୀରୁ ଅଚ୍ଛମ୍ଭୀ ଅନୁତ୍ରାସୀ ଅପଲାୟୀ। ଭରେୟ୍ୟାସି ତଂ ପୁରିସଂ, ଅତ୍ଥୋ ଚ ତେ ତାଦିସେନ ପୁରିସେନା’’ତି? ‘‘ଭରେୟ୍ୟାହଂ, ଭନ୍ତେ , ତଂ ପୁରିସଂ, ଅତ୍ଥୋ ଚ ମେ ତାଦିସେନ ପୁରିସେନା’’ତି। ‘‘ଅଥ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ବ୍ରାହ୍ମଣକୁମାରୋ…ପେ॰… ଅଥ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ୱେସ୍ସକୁମାରୋ…ପେ॰… ଅଥ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସୁଦ୍ଦକୁମାରୋ ସୁସିକ୍ଖିତୋ କତହତ୍ଥୋ କତୟୋଗ୍ଗୋ କତୂପାସନୋ ଅଭୀରୁ ଅଚ୍ଛମ୍ଭୀ ଅନୁତ୍ରାସୀ ଅପଲାୟୀ। ଭରେୟ୍ୟାସି ତଂ ପୁରିସଂ, ଅତ୍ଥୋ ଚ ତେ ତାଦିସେନ ପୁରିସେନା’’ତି? ‘‘ଭରେୟ୍ୟାହଂ, ଭନ୍ତେ, ତଂ ପୁରିସଂ, ଅତ୍ଥୋ ଚ ମେ ତାଦିସେନ ପୁରିସେନା’’ତି।
‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟସ୍ମା କସ୍ମା ଚେପି [ୟସ୍ମା ଚେପି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] କୁଲା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ ହୋତି, ସୋ ଚ ହୋତି ପଞ୍ଚଙ୍ଗୱିପ୍ପହୀନୋ ପଞ୍ଚଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତୋ, ତସ୍ମିଂ ଦିନ୍ନଂ ମହପ୍ଫଲଂ ହୋତି। କତମାନି ପଞ୍ଚଙ୍ଗାନି ପହୀନାନି ହୋନ୍ତି? କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ପହୀନୋ ହୋତି, ବ୍ୟାପାଦୋ ପହୀନୋ ହୋତି, ଥିନମିଦ୍ଧଂ ପହୀନଂ ହୋତି, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ପହୀନଂ ହୋତି, ୱିଚିକିଚ୍ଛା ପହୀନା ହୋତି। ଇମାନି ପଞ୍ଚଙ୍ଗାନି ପହୀନାନି ହୋନ୍ତି। କତମେହି ପଞ୍ଚହଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି? ଅସେକ୍ଖେନ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଅସେକ୍ଖେନ ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଅସେକ୍ଖେନ ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଅସେକ୍ଖେନ ୱିମୁତ୍ତିକ୍ଖନ୍ଧେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଅସେକ୍ଖେନ ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନକ୍ଖନ୍ଧେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ଇମେହି ପଞ୍ଚହଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ଇତି ପଞ୍ଚଙ୍ଗୱିପ୍ପହୀନେ ପଞ୍ଚଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତେ ଦିନ୍ନଂ ମହପ୍ଫଲ’’ନ୍ତି। ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା –
‘‘ଇସ୍ସତ୍ତଂ [ଇସ୍ସତ୍ଥଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ବଲୱୀରିୟଞ୍ଚ [ବଲୱିରିୟଞ୍ଚ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] , ୟସ୍ମିଂ ୱିଜ୍ଜେଥ ମାଣୱେ।
ତଂ ୟୁଦ୍ଧତ୍ଥୋ ଭରେ ରାଜା, ନାସୂରଂ ଜାତିପଚ୍ଚୟା॥
‘‘ତଥେୱ ଖନ୍ତିସୋରଚ୍ଚଂ, ଧମ୍ମା ୟସ୍ମିଂ ପତିଟ୍ଠିତା।
ଅରିୟୱୁତ୍ତିଂ ମେଧାୱିଂ, ହୀନଜଚ୍ଚମ୍ପି ପୂଜୟେ॥
‘‘କାରୟେ ଅସ୍ସମେ ରମ୍ମେ, ୱାସୟେତ୍ଥ ବହୁସ୍ସୁତେ।
ପପଞ୍ଚ ୱିୱନେ କୟିରା, ଦୁଗ୍ଗେ ସଙ୍କମନାନି ଚ॥
‘‘ଅନ୍ନଂ ପାନଂ ଖାଦନୀୟଂ, ୱତ୍ଥସେନାସନାନି ଚ।
ଦଦେୟ୍ୟ ଉଜୁଭୂତେସୁ, ୱିପ୍ପସନ୍ନେନ ଚେତସା॥
‘‘ୟଥା ହି ମେଘୋ ଥନୟଂ, ୱିଜ୍ଜୁମାଲୀ ସତକ୍କକୁ।
ଥଲଂ ନିନ୍ନଞ୍ଚ ପୂରେତି, ଅଭିୱସ୍ସଂ ୱସୁନ୍ଧରଂ॥
‘‘ତଥେୱ ସଦ୍ଧୋ ସୁତୱା, ଅଭିସଙ୍ଖଚ୍ଚ ଭୋଜନଂ।
ୱନିବ୍ବକେ ତପ୍ପୟତି, ଅନ୍ନପାନେନ ପଣ୍ଡିତୋ॥
‘‘ଆମୋଦମାନୋ ପକିରେତି, ଦେଥ ଦେଥାତି ଭାସତି।
ତଂ ହିସ୍ସ ଗଜ୍ଜିତଂ ହୋତି, ଦେୱସ୍ସେୱ ପୱସ୍ସତୋ।
ସା ପୁଞ୍ଞଧାରା ୱିପୁଲା, ଦାତାରଂ ଅଭିୱସ୍ସତୀ’’ତି॥
୫. ପବ୍ବତୂପମସୁତ୍ତଂ
୧୩୬ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ରାଜାନଂ ପସେନଦିଂ କୋସଲଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ହନ୍ଦ, କୁତୋ ନୁ ତ୍ୱଂ, ମହାରାଜ, ଆଗଚ୍ଛସି ଦିୱା ଦିୱସ୍ସା’’ତି? ‘‘ୟାନି ତାନି, ଭନ୍ତେ, ରଞ୍ଞଂ ଖତ୍ତିୟାନଂ ମୁଦ୍ଧାୱସିତ୍ତାନଂ ଇସ୍ସରିୟମଦମତ୍ତାନଂ କାମଗେଧପରିୟୁଟ୍ଠିତାନଂ ଜନପଦତ୍ଥାୱରିୟପ୍ପତ୍ତାନଂ ମହନ୍ତଂ ପଥୱିମଣ୍ଡଲଂ ଅଭିୱିଜିୟ ଅଜ୍ଝାୱସନ୍ତାନଂ ରାଜକରଣୀୟାନି ଭୱନ୍ତି, ତେସୁ ଖ୍ୱାହଂ, ଏତରହି ଉସ୍ସୁକ୍କମାପନ୍ନୋ’’ତି।
‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ମହାରାଜ, ଇଧ ତେ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଦିସାୟ ସଦ୍ଧାୟିକୋ ପଚ୍ଚୟିକୋ। ସୋ ତଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ୟଗ୍ଘେ, ମହାରାଜ, ଜାନେୟ୍ୟାସି, ଅହଂ ଆଗଚ୍ଛାମି ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଦିସାୟ। ତତ୍ଥଦ୍ଦସଂ ମହନ୍ତଂ ପବ୍ବତଂ ଅବ୍ଭସମଂ ସବ୍ବେ ପାଣେ ନିପ୍ପୋଥେନ୍ତୋ ଆଗଚ୍ଛତି। ୟଂ ତେ, ମହାରାଜ, କରଣୀୟଂ, ତଂ କରୋହୀ’ତି। ଅଥ ଦୁତିୟୋ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ପଚ୍ଛିମାୟ ଦିସାୟ…ପେ॰… ଅଥ ତତିୟୋ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଉତ୍ତରାୟ ଦିସାୟ…ପେ॰… ଅଥ ଚତୁତ୍ଥୋ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଦକ୍ଖିଣାୟ ଦିସାୟ ସଦ୍ଧାୟିକୋ ପଚ୍ଚୟିକୋ। ସୋ ତଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ୟଗ୍ଘେ ମହାରାଜ, ଜାନେୟ୍ୟାସି, ଅହଂ ଆଗଚ୍ଛାମି ଦକ୍ଖିଣାୟ ଦିସାୟ। ତତ୍ଥଦ୍ଦସଂ ମହନ୍ତଂ ପବ୍ବତଂ ଅବ୍ଭସମଂ ସବ୍ବେ ପାଣେ ନିପ୍ପୋଥେନ୍ତୋ ଆଗଚ୍ଛତି। ୟଂ ତେ, ମହାରାଜ, କରଣୀୟଂ ତଂ କରୋହୀ’ତି। ଏୱରୂପେ ତେ, ମହାରାଜ, ମହତି ମହବ୍ଭୟେ ସମୁପ୍ପନ୍ନେ ଦାରୁଣେ ମନୁସ୍ସକ୍ଖୟେ [ମନୁସ୍ସକାୟେ (କ॰)] ଦୁଲ୍ଲଭେ ମନୁସ୍ସତ୍ତେ କିମସ୍ସ କରଣୀୟ’’ନ୍ତି?
‘‘ଏୱରୂପେ ମେ, ଭନ୍ତେ, ମହତି ମହବ୍ଭୟେ ସମୁପ୍ପନ୍ନେ ଦାରୁଣେ ମନୁସ୍ସକ୍ଖୟେ ଦୁଲ୍ଲଭେ ମନୁସ୍ସତ୍ତେ କିମସ୍ସ କରଣୀୟଂ ଅଞ୍ଞତ୍ର ଧମ୍ମଚରିୟାୟ ଅଞ୍ଞତ୍ର ସମଚରିୟାୟ ଅଞ୍ଞତ୍ର କୁସଲକିରିୟାୟ ଅଞ୍ଞତ୍ର ପୁଞ୍ଞକିରିୟାୟା’’ତି?
‘‘ଆରୋଚେମି ଖୋ ତେ, ମହାରାଜ, ପଟିୱେଦେମି ଖୋ ତେ, ମହାରାଜ, ଅଧିୱତ୍ତତି ଖୋ ତଂ, ମହାରାଜ, ଜରାମରଣଂ। ଅଧିୱତ୍ତମାନେ ଚେ ତେ, ମହାରାଜ, ଜରାମରଣେ କିମସ୍ସ କରଣୀୟ’’ନ୍ତି? ‘‘ଅଧିୱତ୍ତମାନେ ଚ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଜରାମରଣେ କିମସ୍ସ କରଣୀୟଂ ଅଞ୍ଞତ୍ର ଧମ୍ମଚରିୟାୟ ସମଚରିୟାୟ କୁସଲକିରିୟାୟ ପୁଞ୍ଞକିରିୟାୟ? ୟାନି ତାନି, ଭନ୍ତେ, ରଞ୍ଞଂ ଖତ୍ତିୟାନଂ ମୁଦ୍ଧାୱସିତ୍ତାନଂ ଇସ୍ସରିୟମଦମତ୍ତାନଂ କାମଗେଧପରିୟୁଟ୍ଠିତାନଂ ଜନପଦତ୍ଥାୱରିୟପ୍ପତ୍ତାନଂ ମହନ୍ତଂ ପଥୱିମଣ୍ଡଲଂ ଅଭିୱିଜିୟ ଅଜ୍ଝାୱସନ୍ତାନଂ ହତ୍ଥିୟୁଦ୍ଧାନି ଭୱନ୍ତି; ତେସମ୍ପି, ଭନ୍ତେ, ହତ୍ଥିୟୁଦ୍ଧାନଂ ନତ୍ଥି ଗତି ନତ୍ଥି ୱିସୟୋ ଅଧିୱତ୍ତମାନେ ଜରାମରଣେ। ୟାନିପି ତାନି, ଭନ୍ତେ, ରଞ୍ଞଂ ଖତ୍ତିୟାନଂ ମୁଦ୍ଧାୱସିତ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଅଜ୍ଝାୱସନ୍ତାନଂ ଅସ୍ସୟୁଦ୍ଧାନି ଭୱନ୍ତି…ପେ॰… ରଥୟୁଦ୍ଧାନି ଭୱନ୍ତି …ପେ॰… ପତ୍ତିୟୁଦ୍ଧାନି ଭୱନ୍ତି; ତେସମ୍ପି , ଭନ୍ତେ, ପତ୍ତିୟୁଦ୍ଧାନଂ ନତ୍ଥି ଗତି ନତ୍ଥି ୱିସୟୋ ଅଧିୱତ୍ତମାନେ ଜରାମରଣେ। ସନ୍ତି ଖୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଇମସ୍ମିଂ ରାଜକୁଲେ ମନ୍ତିନୋ ମହାମତ୍ତା, ୟେ ପହୋନ୍ତି [ୟେସଂ ହୋନ୍ତି (କ॰)] ଆଗତେ ପଚ୍ଚତ୍ଥିକେ ମନ୍ତେହି ଭେଦୟିତୁଂ। ତେସମ୍ପି, ଭନ୍ତେ, ମନ୍ତୟୁଦ୍ଧାନଂ ନତ୍ଥି ଗତି ନତ୍ଥି ୱିସୟୋ ଅଧିୱତ୍ତମାନେ ଜରାମରଣେ। ସଂୱିଜ୍ଜତି ଖୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଇମସ୍ମିଂ ରାଜକୁଲେ ପହୂତଂ ହିରଞ୍ଞସୁୱଣ୍ଣଂ ଭୂମିଗତଞ୍ଚେୱ ୱେହାସଟ୍ଠଞ୍ଚ, ୟେନ ମୟଂ ପହୋମ ଆଗତେ ପଚ୍ଚତ୍ଥିକେ ଧନେନ ଉପଲାପେତୁଂ। ତେସମ୍ପି, ଭନ୍ତେ, ଧନୟୁଦ୍ଧାନଂ ନତ୍ଥି ଗତି ନତ୍ଥି ୱିସୟୋ ଅଧିୱତ୍ତମାନେ ଜରାମରଣେ। ଅଧିୱତ୍ତମାନେ ଚ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଜରାମରଣେ କିମସ୍ସ କରଣୀୟଂ ଅଞ୍ଞତ୍ର ଧମ୍ମଚରିୟାୟ ସମଚରିୟାୟ କୁସଲକିରିୟାୟ ପୁଞ୍ଞକିରିୟାୟା’’ତି?
‘‘ଏୱମେତଂ, ମହାରାଜ, ଏୱମେତଂ, ମହାରାଜ! ଅଧିୱତ୍ତମାନେ ଜରାମରଣେ କିମସ୍ସ କରଣୀୟଂ ଅଞ୍ଞତ୍ର ଧମ୍ମଚରିୟାୟ ସମଚରିୟାୟ କୁସଲକିରିୟାୟ ପୁଞ୍ଞକିରିୟାୟା’’ତି? ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା –
‘‘ୟଥାପି ସେଲା ୱିପୁଲା, ନଭଂ ଆହଚ୍ଚ ପବ୍ବତା।
ସମନ୍ତାନୁପରିୟାୟେୟ୍ୟୁଂ, ନିପ୍ପୋଥେନ୍ତୋ ଚତୁଦ୍ଦିସା॥
‘‘ଏୱଂ ଜରା ଚ ମଚ୍ଚୁ ଚ, ଅଧିୱତ୍ତନ୍ତି ପାଣିନେ [ପାଣିନୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ।
ଖତ୍ତିୟେ ବ୍ରାହ୍ମଣେ ୱେସ୍ସେ, ସୁଦ୍ଦେ ଚଣ୍ଡାଲପୁକ୍କୁସେ।
ନ କିଞ୍ଚି [ନ କଞ୍ଚି (?)] ପରିୱଜ୍ଜେତି, ସବ୍ବମେୱାଭିମଦ୍ଦତି॥
‘‘ନ ତତ୍ଥ ହତ୍ଥୀନଂ ଭୂମି, ନ ରଥାନଂ ନ ପତ୍ତିୟା।
ନ ଚାପି ମନ୍ତୟୁଦ୍ଧେନ, ସକ୍କା ଜେତୁଂ ଧନେନ ୱା॥
‘‘ତସ୍ମା ହି ପଣ୍ଡିତୋ ପୋସୋ, ସମ୍ପସ୍ସଂ ଅତ୍ଥମତ୍ତନୋ।
ବୁଦ୍ଧେ ଧମ୍ମେ ଚ ସଙ୍ଘେ ଚ, ଧୀରୋ ସଦ୍ଧଂ ନିୱେସୟେ॥
‘‘ୟୋ ଧମ୍ମଂ ଚରି [ଧମ୍ମଚାରୀ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] କାୟେନ, ୱାଚାୟ ଉଦ ଚେତସା।
ଇଧେୱ ନଂ ପସଂସନ୍ତି, ପେଚ୍ଚ ସଗ୍ଗେ ପମୋଦତୀ’’ତି॥
ତତିୟୋ ୱଗ୍ଗୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅୟ୍ୟିକା ଲୋକୋ, ଇସ୍ସତ୍ତଂ [ଇସ୍ସତ୍ଥଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ପବ୍ବତୂପମା।
ଦେସିତଂ ବୁଦ୍ଧସେଟ୍ଠେନ, ଇମଂ କୋସଲପଞ୍ଚକନ୍ତି॥
କୋସଲସଂୟୁତ୍ତଂ ସମତ୍ତଂ।
୪. ମାରସଂୟୁତ୍ତଂ
୧. ପଠମୱଗ୍ଗୋ
୧. ତପୋକମ୍ମସୁତ୍ତଂ
୧୩୭ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ଉରୁୱେଲାୟଂ ୱିହରତି ନଜ୍ଜା ନେରଞ୍ଜରାୟ ତୀରେ ଅଜପାଲନିଗ୍ରୋଧମୂଲେ ପଠମାଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱତୋ ରହୋଗତସ୍ସ ପଟିସଲ୍ଲୀନସ୍ସ ଏୱଂ ଚେତସୋ ପରିୱିତକ୍କୋ ଉଦପାଦି – ‘‘ମୁତ୍ତୋ ୱତମ୍ହି ତାୟ ଦୁକ୍କରକାରିକାୟ। ସାଧୁ ମୁତ୍ତୋ ୱତମ୍ହି ତାୟ ଅନତ୍ଥସଂହିତାୟ ଦୁକ୍କରକାରିକାୟ। ସାଧୁ ୱତମ୍ହି ମୁତ୍ତୋ ବୋଧିଂ ସମଜ୍ଝଗ’’ନ୍ତି [ସାଧୁ ଠିତୋ ସତୋ ବୋଧିଂ ସମଜ୍ଝେଗନ୍ତି (ସୀ॰ ପୀ॰), ସାଧୁ ୱତମ୍ହି ସତ୍ତୋ ବୋଧିସମଜ୍ଝଗୂତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ।
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ଭଗୱତୋ ଚେତସା ଚେତୋପରିୱିତକ୍କମଞ୍ଞାୟ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ତପୋକମ୍ମା ଅପକ୍କମ୍ମ, ୟେନ ନ ସୁଜ୍ଝନ୍ତି ମାଣୱା।
ଅସୁଦ୍ଧୋ ମଞ୍ଞସି ସୁଦ୍ଧୋ, ସୁଦ୍ଧିମଗ୍ଗା ଅପରଦ୍ଧୋ’’ [ସୁଦ୍ଧିମଗ୍ଗମପରଦ୍ଧୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ‘‘ମାରୋ ଅୟଂ ପାପିମା’’ ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ମାରଂ ପାପିମନ୍ତଂ ଗାଥାହି ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ଅନତ୍ଥସଂହିତଂ ଞତ୍ୱା, ୟଂ କିଞ୍ଚି ଅମରଂ ତପଂ [ଅପରଂ ତପଂ (କ॰)] ।
ସବ୍ବଂ ନତ୍ଥାୱହଂ ହୋତି, ଫିୟାରିତ୍ତଂୱ ଧମ୍ମନି [ୱମ୍ମନି (ସୀ॰), ଧମ୍ମନିଂ (ପୀ॰), ଜମ୍ମନିଂ (କ॰) ଏତ୍ଥାୟଂ ଧମ୍ମସଦ୍ଦୋ ସକ୍କତେ ଧନ୍ୱନଂ-ସଦ୍ଦେନ ସଦିସୋ ମରୁୱାଚକୋତି ୱେଦିତବ୍ବୋ, ୟଥା ଦଳ୍ହଧମ୍ମାତିପଦଂ] ॥
‘‘ସୀଲଂ ସମାଧି ପଞ୍ଞଞ୍ଚ, ମଗ୍ଗଂ ବୋଧାୟ ଭାୱୟଂ।
ପତ୍ତୋସ୍ମି ପରମଂ ସୁଦ୍ଧିଂ, ନିହତୋ ତ୍ୱମସି ଅନ୍ତକା’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ‘‘ଜାନାତି ମଂ ଭଗୱା, ଜାନାତି ମଂ ସୁଗତୋ’’ତି, ଦୁକ୍ଖୀ ଦୁମ୍ମନୋ ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
୨. ହତ୍ଥିରାଜୱଣ୍ଣସୁତ୍ତଂ
୧୩୮ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ଉରୁୱେଲାୟଂ ୱିହରତି ନଜ୍ଜା ନେରଞ୍ଜରାୟ ତୀରେ ଅଜପାଲନିଗ୍ରୋଧମୂଲେ ପଠମାଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ । ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ରତ୍ତନ୍ଧକାରତିମିସାୟଂ ଅବ୍ଭୋକାସେ ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି, ଦେୱୋ ଚ ଏକମେକଂ ଫୁସାୟତି। ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ଭଗୱତୋ ଭୟଂ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଲୋମହଂସଂ ଉପ୍ପାଦେତୁକାମୋ ମହନ୍ତଂ ହତ୍ଥିରାଜୱଣ୍ଣଂ ଅଭିନିମ୍ମିନିତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ମହାଅରିଟ୍ଠକୋ ମଣି, ଏୱମସ୍ସ ସୀସଂ ହୋତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ସୁଦ୍ଧଂ ରୂପିୟଂ, ଏୱମସ୍ସ ଦନ୍ତା ହୋନ୍ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ମହତୀ ନଙ୍ଗଲୀସା [ନଙ୍ଗଲସୀସା (ପୀ॰ କ॰)] , ଏୱମସ୍ସ ସୋଣ୍ଡୋ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ‘‘ମାରୋ ଅୟଂ ପାପିମା’’ ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ମାରଂ ପାପିମନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ସଂସରଂ ଦୀଘମଦ୍ଧାନଂ, ୱଣ୍ଣଂ କତ୍ୱା ସୁଭାସୁଭଂ।
ଅଲଂ ତେ ତେନ ପାପିମ, ନିହତୋ ତ୍ୱମସି ଅନ୍ତକା’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ‘‘ଜାନାତି ମଂ ଭଗୱା, ଜାନାତି ମଂ ସୁଗତୋ’’ତି ଦୁକ୍ଖୀ ଦୁମ୍ମନୋ ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
୩. ସୁଭସୁତ୍ତଂ
୧୩୯ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ଉରୁୱେଲାୟଂ ୱିହରତି ନଜ୍ଜା ନେରଞ୍ଜରାୟ ତୀରେ ଅଜପାଲନିଗ୍ରୋଧମୂଲେ ପଠମାଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ରତ୍ତନ୍ଧକାରତିମିସାୟଂ ଅବ୍ଭୋକାସେ ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି, ଦେୱୋ ଚ ଏକମେକଂ ଫୁସାୟତି। ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା, ଭଗୱତୋ ଭୟଂ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଲୋମହଂସଂ ଉପ୍ପାଦେତୁକାମୋ, ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତୋ ଅୱିଦୂରେ ଉଚ୍ଚାୱଚା ୱଣ୍ଣନିଭା ଉପଦଂସେତି, ସୁଭା ଚେୱ ଅସୁଭା ଚ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ‘‘ମାରୋ ଅୟଂ ପାପିମା’’ ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ମାରଂ ପାପିମନ୍ତଂ ଗାଥାହି ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ସଂସରଂ ଦୀଘମଦ୍ଧାନଂ, ୱଣ୍ଣଂ କତ୍ୱା ସୁଭାସୁଭଂ।
ଅଲଂ ତେ ତେନ ପାପିମ, ନିହତୋ ତ୍ୱମସି ଅନ୍ତକ॥
‘‘ୟେ ଚ କାୟେନ ୱାଚାୟ, ମନସା ଚ ସୁସଂୱୁତା।
ନ ତେ ମାରୱସାନୁଗା, ନ ତେ ମାରସ୍ସ ବଦ୍ଧଗୂ’’ [ବଦ୍ଧଭୂ (କ॰), ପଚ୍ଚଗୂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ…ପେ॰… ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
୪. ପଠମମାରପାସସୁତ୍ତଂ
୧୪୦ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ବାରାଣସିୟଂ ୱିହରତି ଇସିପତନେ ମିଗଦାୟେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –
‘‘ମୟ୍ହଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ୟୋନିସୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ଅନୁତ୍ତରା ୱିମୁତ୍ତି ଅନୁପ୍ପତ୍ତା, ଅନୁତ୍ତରା ୱିମୁତ୍ତି ସଚ୍ଛିକତା। ତୁମ୍ହେପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋନିସୋ ମନସିକାରା ୟୋନିସୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ଅନୁତ୍ତରଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ଅନୁପାପୁଣାଥ, ଅନୁତ୍ତରଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ସଚ୍ଛିକରୋଥା’’ତି। ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ବଦ୍ଧୋସି ମାରପାସେନ, ୟେ ଦିବ୍ବା ୟେ ଚ ମାନୁସା।
ମାରବନ୍ଧନବଦ୍ଧୋସି, ନ ମେ ସମଣ ମୋକ୍ଖସୀ’’ତି॥
‘‘ମୁତ୍ତାହଂ [ମୁତ୍ତୋହଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ମାରପାସେନ, ୟେ ଦିବ୍ବା ୟେ ଚ ମାନୁସା।
ମାରବନ୍ଧନମୁତ୍ତୋମ୍ହି, ନିହତୋ ତ୍ୱମସି ଅନ୍ତକା’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା…ପେ॰… ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
୫. ଦୁତିୟମାରପାସସୁତ୍ତଂ
୧୪୧ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ବାରାଣସିୟଂ ୱିହରତି ଇସିପତନେ ମିଗଦାୟେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –
‘‘ମୁତ୍ତାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବପାସେହି ୟେ ଦିବ୍ବା ୟେ ଚ ମାନୁସା। ତୁମ୍ହେପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୁତ୍ତା ସବ୍ବପାସେହି ୟେ ଦିବ୍ବା ୟେ ଚ ମାନୁସା। ଚରଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚାରିକଂ ବହୁଜନହିତାୟ ବହୁଜନସୁଖାୟ ଲୋକାନୁକମ୍ପାୟ ଅତ୍ଥାୟ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ। ମା ଏକେନ ଦ୍ୱେ ଅଗମିତ୍ଥ। ଦେସେଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମଂ ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଂ ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣଂ ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପକାସେଥ। ସନ୍ତି ସତ୍ତା ଅପ୍ପରଜକ୍ଖଜାତିକା, ଅସ୍ସୱନତା ଧମ୍ମସ୍ସ ପରିହାୟନ୍ତି। ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ଧମ୍ମସ୍ସ ଅଞ୍ଞାତାରୋ। ଅହମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେନ ଉରୁୱେଲା ସେନାନିଗମୋ ତେନୁପସଙ୍କମିସ୍ସାମି ଧମ୍ମଦେସନାୟା’’ତି। ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ବଦ୍ଧୋସି ସବ୍ବପାସେହି, ୟେ ଦିବ୍ବା ୟେ ଚ ମାନୁସା।
ମହାବନ୍ଧନବଦ୍ଧୋସି, ନ ମେ ସମଣ ମୋକ୍ଖସୀ’’ତି॥
‘‘ମୁତ୍ତାହଂ ସବ୍ବପାସେହି, ୟେ ଦିବ୍ବା ୟେ ଚ ମାନୁସା।
ମହାବନ୍ଧନମୁତ୍ତୋମ୍ହି, ନିହତୋ ତ୍ୱମସି ଅନ୍ତକା’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା…ପେ॰… ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
୬. ସପ୍ପସୁତ୍ତଂ
୧୪୨ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ରତ୍ତନ୍ଧକାରତିମିସାୟଂ ଅବ୍ଭୋକାସେ ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି, ଦେୱୋ ଚ ଏକମେକଂ ଫୁସାୟତି।
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ଭଗୱତୋ ଭୟଂ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଲୋମହଂସଂ ଉପ୍ପାଦେତୁକାମୋ ମହନ୍ତଂ ସପ୍ପରାଜୱଣ୍ଣଂ ଅଭିନିମ୍ମିନିତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ମହତୀ ଏକରୁକ୍ଖିକା ନାୱା, ଏୱମସ୍ସ କାୟୋ ହୋତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ମହନ୍ତଂ ସୋଣ୍ଡିକାକିଳଞ୍ଜଂ, ଏୱମସ୍ସ ଫଣୋ ହୋତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ମହତୀ କୋସଲିକା କଂସପାତି, ଏୱମସ୍ସ ଅକ୍ଖୀନି ଭୱନ୍ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ଦେୱେ ଗଳଗଳାୟନ୍ତେ ୱିଜ୍ଜୁଲ୍ଲତା ନିଚ୍ଛରନ୍ତି, ଏୱମସ୍ସ ମୁଖତୋ ଜିୱ୍ହା ନିଚ୍ଛରତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ କମ୍ମାରଗଗ୍ଗରିୟା ଧମମାନାୟ ସଦ୍ଦୋ ହୋତି, ଏୱମସ୍ସ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସାନଂ ସଦ୍ଦୋ ହୋତି।
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ‘‘ମାରୋ ଅୟଂ ପାପିମା’’ ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ମାରଂ ପାପିମନ୍ତଂ ଗାଥାହି ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ୟୋ ସୁଞ୍ଞଗେହାନି ସେୱତି,
ସେୟ୍ୟୋ ସୋ ମୁନି ଅତ୍ତସଞ୍ଞତୋ।
ୱୋସ୍ସଜ୍ଜ ଚରେୟ୍ୟ ତତ୍ଥ ସୋ,
ପତିରୂପଞ୍ହି ତଥାୱିଧସ୍ସ ତଂ॥
ଅଥୋ ଡଂସସରୀସପା [ଡଂସ ସିରିଂସପା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ବହୂ।
ସୁଞ୍ଞାଗାରଗତୋ ମହାମୁନି॥
ସବ୍ବେପି ପାଣା ଉଦ ସନ୍ତସେୟ୍ୟୁଂ।
ସଲ୍ଲମ୍ପି ଚେ ଉରସି ପକପ୍ପୟେୟ୍ୟୁଂ,
ଉପଧୀସୁ ତାଣଂ ନ କରୋନ୍ତି ବୁଦ୍ଧା’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ‘‘ଜାନାତି ମଂ ଭଗୱା, ଜାନାତି ମଂ ସୁଗତୋ’’ତି ଦୁକ୍ଖୀ ଦୁମ୍ମନୋ ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
୭. ସୁପତିସୁତ୍ତଂ
୧୪୩ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ବହୁଦେୱରତ୍ତିଂ ଅବ୍ଭୋକାସେ ଚଙ୍କମିତ୍ୱା ରତ୍ତିୟା ପଚ୍ଚୂସସମୟଂ ପାଦେ ପକ୍ଖାଲେତ୍ୱା ୱିହାରଂ ପୱିସିତ୍ୱା ଦକ୍ଖିଣେନ ପସ୍ସେନ ସୀହସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେସି ପାଦେ ପାଦଂ ଅଚ୍ଚାଧାୟ ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ ଉଟ୍ଠାନସଞ୍ଞଂ ମନସି କରିତ୍ୱା। ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘କିଂ ସୋପ୍ପସି କିଂ ନୁ ସୋପ୍ପସି,
କିମିଦଂ ସୋପ୍ପସି ଦୁବ୍ଭଗୋ [ଦୁବ୍ଭତୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ଦୁବ୍ଭୟୋ (ପୀ॰)] ୱିୟ।
ସୁଞ୍ଞମଗାରନ୍ତି ସୋପ୍ପସି,
କିମିଦଂ ସୋପ୍ପସି ସୂରିୟେ ଉଗ୍ଗତେ’’ତି॥
ତଣ୍ହା ନତ୍ଥି କୁହିଞ୍ଚି ନେତୱେ।
ସବ୍ବୂପଧିପରିକ୍ଖୟା ବୁଦ୍ଧୋ,
ସୋପ୍ପତି କିଂ ତୱେତ୍ଥ ମାରା’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା…ପେ॰… ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
୮. ନନ୍ଦତିସୁତ୍ତଂ
୧୪୪ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ନନ୍ଦତି ପୁତ୍ତେହି ପୁତ୍ତିମା, ଗୋମା ଗୋଭି ତଥେୱ ନନ୍ଦତି।
ଉପଧୀହି ନରସ୍ସ ନନ୍ଦନା, ନ ହି ସୋ ନନ୍ଦତି ୟୋ ନିରୂପଧୀ’’ତି॥
‘‘ସୋଚତି ପୁତ୍ତେହି ପୁତ୍ତିମା, ଗୋମା ଗୋଭି ତଥେୱ ସୋଚତି।
ଉପଧୀହି ନରସ୍ସ ସୋଚନା, ନ ହି ସୋ ସୋଚତି ୟୋ ନିରୂପଧୀ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ‘‘ଜାନାତି ମଂ ଭଗୱା, ଜାନାତି ମଂ ସୁଗତୋ’’ତି ଦୁକ୍ଖୀ ଦୁମ୍ମନୋ ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
୯. ପଠମଆୟୁସୁତ୍ତଂ
୧୪୫ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –
‘‘ଅପ୍ପମିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନୁସ୍ସାନଂ ଆୟୁ। ଗମନୀୟୋ ସମ୍ପରାୟୋ, କତ୍ତବ୍ବଂ କୁସଲଂ, ଚରିତବ୍ବଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ। ନତ୍ଥି ଜାତସ୍ସ ଅମରଣଂ। ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚିରଂ ଜୀୱତି, ସୋ ୱସ୍ସସତଂ ଅପ୍ପଂ ୱା ଭିୟ୍ୟୋ’’ତି।
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ଦୀଘମାୟୁ ମନୁସ୍ସାନଂ, ନ ନଂ ହୀଳେ ସୁପୋରିସୋ।
ଚରେୟ୍ୟ ଖୀରମତ୍ତୋୱ, ନତ୍ଥି ମଚ୍ଚୁସ୍ସ ଆଗମୋ’’ତି॥
‘‘ଅପ୍ପମାୟୁ ମନୁସ୍ସାନଂ, ହୀଳେୟ୍ୟ ନଂ ସୁପୋରିସୋ।
ଚରେୟ୍ୟାଦିତ୍ତସୀସୋୱ, ନତ୍ଥି ମଚ୍ଚୁସ୍ସ ନାଗମୋ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ…ପେ॰… ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
୧୦. ଦୁତିୟଆୟୁସୁତ୍ତଂ
୧୪୬ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ଏତଦୱୋଚ –
‘‘ଅପ୍ପମିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନୁସ୍ସାନଂ ଆୟୁ। ଗମନୀୟୋ ସମ୍ପରାୟୋ, କତ୍ତବ୍ବଂ କୁସଲଂ, ଚରିତବ୍ବଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ। ନତ୍ଥି ଜାତସ୍ସ ଅମରଣଂ। ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚିରଂ ଜୀୱତି, ସୋ ୱସ୍ସସତଂ ଅପ୍ପଂ ୱା ଭିୟ୍ୟୋ’’ତି।
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ନାଚ୍ଚୟନ୍ତି ଅହୋରତ୍ତା, ଜୀୱିତଂ ନୂପରୁଜ୍ଝତି।
ଆୟୁ ଅନୁପରିୟାୟତି, ମଚ୍ଚାନଂ ନେମୀୱ ରଥକୁବ୍ବର’’ନ୍ତି॥
‘‘ଅଚ୍ଚୟନ୍ତି ଅହୋରତ୍ତା, ଜୀୱିତଂ ଉପରୁଜ୍ଝତି।
ଆୟୁ ଖୀୟତି ମଚ୍ଚାନଂ, କୁନ୍ନଦୀନଂୱ ଓଦକ’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ‘‘ଜାନାତି ମଂ ଭଗୱା, ଜାନାତି ମଂ ସୁଗତୋ’’ତି ଦୁକ୍ଖୀ ଦୁମ୍ମନୋ ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
ପଠମୋ ୱଗ୍ଗୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ତପୋକମ୍ମଞ୍ଚ ନାଗୋ ଚ, ସୁଭଂ ପାସେନ ତେ ଦୁୱେ।
ସପ୍ପୋ ସୁପତି ନନ୍ଦନଂ, ଆୟୁନା ଅପରେ ଦୁୱେତି॥
୨. ଦୁତିୟୱଗ୍ଗୋ
୧. ପାସାଣସୁତ୍ତଂ
୧୪୭ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ଗିଜ୍ଝକୂଟେ ପବ୍ବତେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ରତ୍ତନ୍ଧକାରତିମିସାୟଂ ଅବ୍ଭୋକାସେ ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି, ଦେୱୋ ଚ ଏକମେକଂ ଫୁସାୟତି। ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ଭଗୱତୋ ଭୟଂ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଲୋମହଂସଂ ଉପ୍ପାଦେତୁକାମୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତୋ ଅୱିଦୂରେ ମହନ୍ତେ ପାସାଣେ ପଦାଲେସି।
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ‘‘ମାରୋ ଅୟଂ ପାପିମା’’ ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ମାରଂ ପାପିମନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ସଚେପି କେୱଲଂ ସବ୍ବଂ, ଗିଜ୍ଝକୂଟଂ ଚଲେସ୍ସସି [ଗଳେୟ୍ୟସି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ଚଲେୟ୍ୟାସି (କ॰)] ।
ନେୱ ସମ୍ମାୱିମୁତ୍ତାନଂ, ବୁଦ୍ଧାନଂ ଅତ୍ଥି ଇଞ୍ଜିତ’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ‘‘ଜାନାତି ମଂ ଭଗୱା, ଜାନାତି ମଂ ସୁଗତୋ’’ତି ଦୁକ୍ଖୀ ଦୁମ୍ମନୋ ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
୨. କିନ୍ନୁସୀହସୁତ୍ତଂ
୧୪୮ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ମହତିୟା ପରିସାୟ ପରିୱୁତୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି।
ଅଥ ଖୋ ମାରସ୍ସ ପାପିମତୋ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ମହତିୟା ପରିସାୟ ପରିୱୁତୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି। ୟଂନୂନାହଂ ୟେନ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟଂ ୱିଚକ୍ଖୁକମ୍ମାୟା’’ତି। ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘କିନ୍ନୁ ସୀହୋୱ ନଦସି, ପରିସାୟଂ ୱିସାରଦୋ।
ପଟିମଲ୍ଲୋ ହି ତେ ଅତ୍ଥି, ୱିଜିତାୱୀ ନୁ ମଞ୍ଞସୀ’’ତି॥
‘‘ନଦନ୍ତି ୱେ ମହାୱୀରା, ପରିସାସୁ ୱିସାରଦା।
ତଥାଗତା ବଲପ୍ପତ୍ତା, ତିଣ୍ଣା ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକ’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ‘‘ଜାନାତି ମଂ ଭଗୱା, ଜାନାତି ମଂ ସୁଗତୋ’’ତି ଦୁକ୍ଖୀ ଦୁମ୍ମନୋ ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
୩. ସକଲିକସୁତ୍ତଂ
୧୪୯ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ମଦ୍ଦକୁଚ୍ଛିସ୍ମିଂ ମିଗଦାୟେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱତୋ ପାଦୋ ସକଲିକାୟ ଖତୋ ହୋତି, ଭୁସା ସୁଦଂ ଭଗୱତୋ ୱେଦନା ୱତ୍ତନ୍ତି ସାରୀରିକା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ଅସାତା ଅମନାପା। ତା ସୁଦଂ ଭଗୱା ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ ଅଧିୱାସେତି ଅୱିହଞ୍ଞମାନୋ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଚତୁଗ୍ଗୁଣଂ ସଙ୍ଘାଟିଂ ପଞ୍ଞପେତ୍ୱା ଦକ୍ଖିଣେନ ପସ୍ସେନ ସୀହସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେସି ପାଦେ ପାଦଂ ଅଚ୍ଚାଧାୟ ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ। ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ମନ୍ଦିୟା ନୁ ଖୋ ସେସି ଉଦାହୁ କାୱେୟ୍ୟମତ୍ତୋ,
ଅତ୍ଥା ନୁ ତେ ସମ୍ପଚୁରା ନ ସନ୍ତି।
ଏକୋ ୱିୱିତ୍ତେ ସୟନାସନମ୍ହି,
ନିଦ୍ଦାମୁଖୋ କିମିଦଂ ସୋପ୍ପସେ ୱା’’ତି॥
‘‘ନ ମନ୍ଦିୟା ସୟାମି ନାପି କାୱେୟ୍ୟମତ୍ତୋ,
ଅତ୍ଥଂ ସମେଚ୍ଚାହମପେତସୋକୋ।
ଏକୋ ୱିୱିତ୍ତେ ସୟନାସନମ୍ହି,
ସୟାମହଂ ସବ୍ବଭୂତାନୁକମ୍ପୀ॥
‘‘ୟେସମ୍ପି ସଲ୍ଲଂ ଉରସି ପୱିଟ୍ଠଂ,
ମୁହୁଂ ମୁହୁଂ ହଦୟଂ ୱେଧମାନଂ।
‘‘ଜଗ୍ଗଂ ନ ସଙ୍କେ ନପି ଭେମି ସୋତ୍ତୁଂ,
ରତ୍ତିନ୍ଦିୱା ନାନୁତପନ୍ତି ମାମଂ।
ହାନିଂ ନ ପସ୍ସାମି କୁହିଞ୍ଚି ଲୋକେ,
ତସ୍ମା ସୁପେ ସବ୍ବଭୂତାନୁକମ୍ପୀ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ‘‘ଜାନାତି ମଂ ଭଗୱା, ଜାନାତି ମଂ ସୁଗତୋ’’ତି ଦୁକ୍ଖୀ ଦୁମ୍ମନୋ ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
୪. ପତିରୂପସୁତ୍ତଂ
୧୫୦ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା କୋସଲେସୁ ୱିହରତି ଏକସାଲାୟଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଗାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ମହତିୟା ଗିହିପରିସାୟ ପରିୱୁତୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି।
ଅଥ ଖୋ ମାରସ୍ସ ପାପିମତୋ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ମହତିୟା ଗିହିପରିସାୟ ପରିୱୁତୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି। ୟଂନୂନାହଂ ୟେନ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟଂ ୱିଚକ୍ଖୁକମ୍ମାୟା’’ତି। ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ନେତଂ ତୱ ପତିରୂପଂ, ୟଦଞ୍ଞମନୁସାସସି।
ଅନୁରୋଧୱିରୋଧେସୁ, ମା ସଜ୍ଜିତ୍ଥୋ ତଦାଚର’’ନ୍ତି॥
‘‘ହିତାନୁକମ୍ପୀ ସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ, ୟଦଞ୍ଞମନୁସାସତି।
ଅନୁରୋଧୱିରୋଧେହି, ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ତଥାଗତୋ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ‘‘ଜାନାତି ମଂ ଭଗୱା, ଜାନାତି ମଂ ସୁଗତୋ’’ତି ଦୁକ୍ଖୀ ଦୁମ୍ମନୋ ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
୫. ମାନସସୁତ୍ତଂ
୧୫୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ଅନ୍ତଲିକ୍ଖଚରୋ ପାସୋ, ୟ୍ୱାୟଂ ଚରତି ମାନସୋ।
ତେନ ତଂ ବାଧୟିସ୍ସାମି, ନ ମେ ସମଣ ମୋକ୍ଖସୀ’’ତି॥
‘‘ରୂପା ସଦ୍ଦା ରସା ଗନ୍ଧା, ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଚ ମନୋରମା।
ଏତ୍ଥ ମେ ୱିଗତୋ ଛନ୍ଦୋ, ନିହତୋ ତ୍ୱମସି ଅନ୍ତକା’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ‘‘ଜାନାତି ମଂ ଭଗୱା, ଜାନାତି ମଂ ସୁଗତୋ’’ତି ଦୁକ୍ଖୀ ଦୁମ୍ମନୋ ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
୬. ପତ୍ତସୁତ୍ତଂ
୧୫୨ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧାନଂ ଉପାଦାୟ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେତି ସମାଦପେତି [ସମାଦାପେତି (?)] ସମୁତ୍ତେଜେତି ସମ୍ପହଂସେତି। ତେ ଚ ଭିକ୍ଖୂ ଅଟ୍ଠିଂ କତ୍ୱା [ଅଟ୍ଠିକତ୍ୱା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ମନସି କତ୍ୱା ସବ୍ବଚେତସା [ସବ୍ବଚେତସୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰), ସବ୍ବଂ ଚେତସା (କ॰)] ସମନ୍ନାହରିତ୍ୱା ଓହିତସୋତା ଧମ୍ମଂ ସୁଣନ୍ତି।
ଅଥ ଖୋ ମାରସ୍ସ ପାପିମତୋ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧାନଂ ଉପାଦାୟ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେତି ସମାଦପେତି ସମୁତ୍ତେଜେତି ସମ୍ପହଂସେତି। ତେ ଚ ଭିକ୍ଖୂ ଅଟ୍ଠିଂ କତ୍ୱା ମନସି କତ୍ୱା ସବ୍ବଚେତସା ସମନ୍ନାହରିତ୍ୱା ଓହିତସୋତା ଧମ୍ମଂ ସୁଣନ୍ତି। ୟଂନୂନାହଂ ୟେନ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟଂ ୱିଚକ୍ଖୁକମ୍ମାୟା’’ତି।
ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସମ୍ବହୁଲା ପତ୍ତା ଅବ୍ଭୋକାସେ ନିକ୍ଖିତ୍ତା ହୋନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ବଲୀବଦ୍ଦୱଣ୍ଣଂ ଅଭିନିମ୍ମିନିତ୍ୱା ୟେନ ତେ ପତ୍ତା ତେନୁପସଙ୍କମି। ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞତରଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଭିକ୍ଖୁ, ଭିକ୍ଖୁ, ଏସୋ ବଲୀବଦ୍ଦୋ ପତ୍ତେ ଭିନ୍ଦେୟ୍ୟା’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଭଗୱା ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ନ ସୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ବଲୀବଦ୍ଦୋ। ମାରୋ ଏସୋ ପାପିମା ତୁମ୍ହାକଂ ୱିଚକ୍ଖୁକମ୍ମାୟ ଆଗତୋ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ‘‘ମାରୋ ଅୟଂ ପାପିମା’’ ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ମାରଂ ପାପିମନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ରୂପଂ ୱେଦୟିତଂ ସଞ୍ଞା, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୟଞ୍ଚ ସଙ୍ଖତଂ।
ନେସୋହମସ୍ମି ନେତଂ ମେ, ଏୱଂ ତତ୍ଥ ୱିରଜ୍ଜତି॥
‘‘ଏୱଂ ୱିରତ୍ତଂ ଖେମତ୍ତଂ, ସବ୍ବସଂୟୋଜନାତିଗଂ।
ଅନ୍ୱେସଂ ସବ୍ବଟ୍ଠାନେସୁ, ମାରସେନାପି ନାଜ୍ଝଗା’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା…ପେ॰… ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
୭. ଛଫସ୍ସାୟତନସୁତ୍ତଂ
୧୫୩ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ୱେସାଲିୟଂ ୱିହରତି ମହାୱନେ କୂଟାଗାରସାଲାୟଂ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ଛନ୍ନଂ ଫସ୍ସାୟତନାନଂ ଉପାଦାୟ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେତି ସମାଦପେତି ସମୁତ୍ତେଜେତି ସମ୍ପହଂସେତି। ତେ ଚ ଭିକ୍ଖୂ ଅଟ୍ଠିଂ କତ୍ୱା ମନସି କତ୍ୱା ସବ୍ବଚେତସା ସମନ୍ନାହରିତ୍ୱା ଓହିତସୋତା ଧମ୍ମଂ ସୁଣନ୍ତି।
ଅଥ ଖୋ ମାରସ୍ସ ପାପିମତୋ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଛନ୍ନଂ ଫସ୍ସାୟତନାନଂ ଉପାଦାୟ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେତି ସମାଦପେତି ସମୁତ୍ତେଜେତି ସପ୍ପହଂସେତି । ତେ ଚ ଭିକ୍ଖୂ ଅଟ୍ଠିଂ କତ୍ୱା ମନସି କତ୍ୱା ସବ୍ବଚେତସା ସମନ୍ନାହରିତ୍ୱା ଓହିତସୋତା ଧମ୍ମଂ ସୁଣନ୍ତି। ୟଂନୂନାହଂ ୟେନ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟଂ ୱିଚକ୍ଖୁକମ୍ମାୟା’’ତି। ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତୋ ଅୱିଦୂରେ ମହନ୍ତଂ ଭୟଭେରୱଂ ସଦ୍ଦମକାସି, ଅପିସ୍ସୁଦଂ ପଥୱୀ ମଞ୍ଞେ ଉନ୍ଦ୍ରୀୟତି [ଉଦ୍ରୀୟତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ) ଉ + ଦର + ୟ + ତି = ଉଦ୍ରୀୟତି] । ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞତରଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଭିକ୍ଖୁ, ଭିକ୍ଖୁ, ଏସା ପଥୱୀ ମଞ୍ଞେ ଉନ୍ଦ୍ରୀୟତୀ’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭଗୱା ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ନେସା ଭିକ୍ଖୁ ପଥୱୀ ଉନ୍ଦ୍ରୀୟତି। ମାରୋ ଏସୋ ପାପିମା ତୁମ୍ହାକଂ ୱିଚକ୍ଖୁକମ୍ମାୟ ଆଗତୋ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ‘‘ମାରୋ ଅୟଂ ପାପିମା’’ ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ମାରଂ ପାପିମନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ରୂପା ସଦ୍ଦା ରସା ଗନ୍ଧା, ଫସ୍ସା ଧମ୍ମା ଚ କେୱଲା।
ଏତଂ ଲୋକାମିସଂ ଘୋରଂ, ଏତ୍ଥ ଲୋକୋ ୱିମୁଚ୍ଛିତୋ॥
‘‘ଏତଞ୍ଚ ସମତିକ୍କମ୍ମ, ସତୋ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାୱକୋ।
ମାରଧେୟ୍ୟଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ, ଆଦିଚ୍ଚୋୱ ୱିରୋଚତୀ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା…ପେ॰… ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
୮. ପିଣ୍ଡସୁତ୍ତଂ
୧୫୪ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ମଗଧେସୁ ୱିହରତି ପଞ୍ଚସାଲାୟଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଗାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ପଞ୍ଚସାଲାୟଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଗାମେ କୁମାରିକାନଂ ପାହୁନକାନି ଭୱନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ପଞ୍ଚସାଲଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଗାମଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସି। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ପଞ୍ଚସାଲେୟ୍ୟକା ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ମାରେନ ପାପିମତା ଅନ୍ୱାୱିଟ୍ଠା ଭୱନ୍ତି – ମା ସମଣୋ ଗୋତମୋ ପିଣ୍ଡମଲତ୍ଥାତି।
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ୟଥାଧୋତେନ ପତ୍ତେନ ପଞ୍ଚସାଲଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଗାମଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସି ତଥାଧୋତେନ [ୟଥାଧୋତେନ (?)] ପତ୍ତେନ ପଟିକ୍କମି। ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅପି ତ୍ୱଂ, ସମଣ, ପିଣ୍ଡମଲତ୍ଥା’’ତି? ‘‘ତଥା ନୁ ତ୍ୱଂ, ପାପିମ, ଅକାସି ୟଥାହଂ ପିଣ୍ଡଂ ନ ଲଭେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ‘‘ତେନ ହି, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଦୁତିୟମ୍ପି ପଞ୍ଚସାଲଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଗାମଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସତୁ। ତଥାହଂ କରିସ୍ସାମି ୟଥା ଭଗୱା ପିଣ୍ଡଂ ଲଚ୍ଛତୀ’’ତି।
‘‘ଅପୁଞ୍ଞଂ ପସୱି ମାରୋ, ଆସଜ୍ଜ ନଂ ତଥାଗତଂ।
କିଂ ନୁ ମଞ୍ଞସି ପାପିମ, ନ ମେ ପାପଂ ୱିପଚ୍ଚତି॥
‘‘ସୁସୁଖଂ ୱତ ଜୀୱାମ, ୟେସଂ ନୋ ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚନଂ।
ପୀତିଭକ୍ଖା ଭୱିସ୍ସାମ, ଦେୱା ଆଭସ୍ସରା ୟଥା’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ‘‘ଜାନାତି ମଂ ଭଗୱା, ଜାନାତି ମଂ ସୁଗତୋ’’ତି ଦୁକ୍ଖୀ ଦୁମ୍ମନୋ ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
୯. କସ୍ସକସୁତ୍ତଂ
୧୫୫ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂନଂ ନିବ୍ବାନପଟିସଂୟୁତ୍ତାୟ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେତି ସମାଦପେତି ସମୁତ୍ତେଜେତି ସମ୍ପହଂସେତି । ତେ ଚ ଭିକ୍ଖୂ ଅଟ୍ଠିଂ କତ୍ୱା ମନସି କତ୍ୱା ସବ୍ବଚେତସା ସମନ୍ନାହରିତ୍ୱା ଓହିତସୋତା ଧମ୍ମଂ ସୁଣନ୍ତି।
ଅଥ ଖୋ ମାରସ୍ସ ପାପିମତୋ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଭିକ୍ଖୂନଂ ନିବ୍ବାନପଟିସଂୟୁତ୍ତାୟ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ…ପେ॰… ୟଂନୂନାହଂ ୟେନ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟଂ ୱିଚକ୍ଖୁକମ୍ମାୟା’’ତି। ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା କସ୍ସକୱଣ୍ଣଂ ଅଭିନିମ୍ମିନିତ୍ୱା ମହନ୍ତଂ ନଙ୍ଗଲଂ ଖନ୍ଧେ କରିତ୍ୱା ଦୀଘପାଚନୟଟ୍ଠିଂ ଗହେତ୍ୱା ହଟହଟକେସୋ ସାଣସାଟିନିୱତ୍ଥୋ କଦ୍ଦମମକ୍ଖିତେହି ପାଦେହି ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅପି, ସମଣ, ବଲୀବଦ୍ଦେ ଅଦ୍ଦସା’’ତି? ‘‘କିଂ ପନ, ପାପିମ, ତେ ବଲୀବଦ୍ଦେହୀ’’ତି? ‘‘ମମେୱ, ସମଣ, ଚକ୍ଖୁ, ମମ ରୂପା, ମମ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୱିଞ୍ଞାଣାୟତନଂ। କୁହିଂ ମେ, ସମଣ, ଗନ୍ତ୍ୱା ମୋକ୍ଖସି? ମମେୱ, ସମଣ, ସୋତଂ, ମମ ସଦ୍ଦା…ପେ॰… ମମେୱ, ସମଣ, ଘାନଂ, ମମ ଗନ୍ଧା; ମମେୱ, ସମଣ, ଜିୱ୍ହା, ମମ ରସା; ମମେୱ, ସମଣ, କାୟୋ, ମମ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା; ମମେୱ, ସମଣ, ମନୋ, ମମ ଧମ୍ମା, ମମ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୱିଞ୍ଞାଣାୟତନଂ। କୁହିଂ ମେ, ସମଣ, ଗନ୍ତ୍ୱା ମୋକ୍ଖସୀ’’ତି?
‘‘ତୱେୱ , ପାପିମ, ଚକ୍ଖୁ, ତୱ ରୂପା, ତୱ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୱିଞ୍ଞାଣାୟତନଂ। ୟତ୍ଥ ଚ ଖୋ, ପାପିମ, ନତ୍ଥି ଚକ୍ଖୁ, ନତ୍ଥି ରୂପା, ନତ୍ଥି ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୱିଞ୍ଞାଣାୟତନଂ, ଅଗତି ତୱ ତତ୍ଥ, ପାପିମ। ତୱେୱ, ପାପିମ , ସୋତଂ, ତୱ ସଦ୍ଦା, ତୱ ସୋତସମ୍ଫସ୍ସୱିଞ୍ଞାଣାୟତନଂ। ୟତ୍ଥ ଚ ଖୋ, ପାପିମ, ନତ୍ଥି ସୋତଂ, ନତ୍ଥି ସଦ୍ଦା, ନତ୍ଥି ସୋତସମ୍ଫସ୍ସୱିଞ୍ଞାଣାୟତନଂ, ଅଗତି ତୱ ତତ୍ଥ, ପାପିମ। ତୱେୱ , ପାପିମ, ଘାନଂ, ତୱ ଗନ୍ଧା, ତୱ ଘାନସମ୍ଫସ୍ସୱିଞ୍ଞାଣାୟତନଂ। ୟତ୍ଥ ଚ ଖୋ, ପାପିମ, ନତ୍ଥି ଘାନଂ, ନତ୍ଥି ଗନ୍ଧା, ନତ୍ଥି ଘାନସମ୍ଫସ୍ସୱିଞ୍ଞାଣାୟତନଂ, ଅଗତି ତୱ ତତ୍ଥ, ପାପିମ। ତୱେୱ, ପାପିମ, ଜିୱ୍ହା, ତୱ ରସା, ତୱ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସୱିଞ୍ଞାଣାୟତନଂ…ପେ॰… ତୱେୱ, ପାପିମ, କାୟୋ, ତୱ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା, ତୱ କାୟସମ୍ଫସ୍ସୱିଞ୍ଞାଣାୟତନଂ…ପେ॰… ତୱେୱ, ପାପିମ, ମନୋ, ତୱ ଧମ୍ମା, ତୱ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୱିଞ୍ଞାଣାୟତନଂ। ୟତ୍ଥ ଚ ଖୋ, ପାପିମ, ନତ୍ଥି ମନୋ, ନତ୍ଥି ଧମ୍ମା, ନତ୍ଥି ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୱିଞ୍ଞାଣାୟତନଂ, ଅଗତି ତୱ ତତ୍ଥ, ପାପିମା’’ତି।
‘‘ୟଂ ୱଦନ୍ତି ମମ ୟିଦନ୍ତି, ୟେ ୱଦନ୍ତି ମମନ୍ତି ଚ।
ଏତ୍ଥ ଚେ ତେ ମନୋ ଅତ୍ଥି, ନ ମେ ସମଣ ମୋକ୍ଖସୀ’’ତି॥
‘‘ୟଂ ୱଦନ୍ତି ନ ତଂ ମୟ୍ହଂ, ୟେ ୱଦନ୍ତି ନ ତେ ଅହଂ।
ଏୱଂ ପାପିମ ଜାନାହି, ନ ମେ ମଗ୍ଗମ୍ପି ଦକ୍ଖସୀ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା…ପେ॰… ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
୧୦. ରଜ୍ଜସୁତ୍ତଂ
୧୫୬ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା କୋସଲେସୁ ୱିହରତି ହିମୱନ୍ତପଦେସେ [ହିମୱନ୍ତପସ୍ସେ (ସୀ॰)] ଅରଞ୍ଞକୁଟିକାୟଂ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱତୋ ରହୋଗତସ୍ସ ପଟିସଲ୍ଲୀନସ୍ସ ଏୱଂ ଚେତସୋ ପରିୱିତକ୍କୋ ଉଦପାଦି – ‘‘ସକ୍କା ନୁ ଖୋ ରଜ୍ଜଂ କାରେତୁଂ ଅହନଂ ଅଘାତୟଂ ଅଜିନଂ ଅଜାପୟଂ ଅସୋଚଂ ଅସୋଚାପୟଂ ଧମ୍ମେନା’’ତି?
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ଭଗୱତୋ ଚେତସା ଚେତୋପରିୱିତକ୍କମଞ୍ଞାୟ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କାରେତୁ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ରଜ୍ଜଂ, କାରେତୁ, ସୁଗତୋ, ରଜ୍ଜଂ ଅହନଂ ଅଘାତୟଂ ଅଜିନଂ ଅଜାପୟଂ ଅସୋଚଂ ଅସୋଚାପୟଂ ଧମ୍ମେନା’’ତି। ‘‘କିଂ ପନ ମେ ତ୍ୱଂ, ପାପିମ, ପସ୍ସସି ୟଂ ମଂ ତ୍ୱଂ ଏୱଂ ୱଦେସି – ‘କାରେତୁ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ରଜ୍ଜଂ, କାରେତୁ ସୁଗତୋ , ରଜ୍ଜଂ ଅହନଂ ଅଘାତୟଂ ଅଜିନଂ ଅଜାପୟଂ ଅସୋଚଂ ଅସୋଚାପୟଂ ଧମ୍ମେନା’’’ତି? ‘‘ଭଗୱତା ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ୟାନୀକତା ୱତ୍ଥୁକତା ଅନୁଟ୍ଠିତା ପରିଚିତା ସୁସମାରଦ୍ଧା। ଆକଙ୍ଖମାନୋ ଚ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ହିମୱନ୍ତଂ ପବ୍ବତରାଜଂ ସୁୱଣ୍ଣଂ ତ୍ୱେୱ ଅଧିମୁଚ୍ଚେୟ୍ୟ ସୁୱଣ୍ଣଞ୍ଚ ପନସ୍ସା’’ତି [ସୁୱଣ୍ଣପବ୍ବତସ୍ସାତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ସୁୱଣ୍ଣଞ୍ଚ ପବ୍ବତସ୍ସାତି (ପୀ॰)] ।
‘‘ପବ୍ବତସ୍ସ ସୁୱଣ୍ଣସ୍ସ, ଜାତରୂପସ୍ସ କେୱଲୋ।
ଦ୍ୱିତ୍ତାୱ ନାଲମେକସ୍ସ, ଇତି ୱିଦ୍ୱା ସମଞ୍ଚରେ॥
‘‘ୟୋ ଦୁକ୍ଖମଦ୍ଦକ୍ଖି ୟତୋନିଦାନଂ,
କାମେସୁ ସୋ ଜନ୍ତୁ କଥଂ ନମେୟ୍ୟ।
ଉପଧିଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସଙ୍ଗୋତି ଲୋକେ,
ତସ୍ସେୱ ଜନ୍ତୁ ୱିନୟାୟ ସିକ୍ଖେ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ‘‘ଜାନାତି ମଂ ଭଗୱା, ଜାନାତି ମଂ ସୁଗତୋ’’ତି ଦୁକ୍ଖୀ ଦୁମ୍ମନୋ ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
ଦୁତିୟୋ ୱଗ୍ଗୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ପାସାଣୋ ସୀହୋ ସକଲିକଂ [ସକ୍ଖଲିକଂ (କ॰)] , ପତିରୂପଞ୍ଚ ମାନସଂ।
ପତ୍ତଂ ଆୟତନଂ ପିଣ୍ଡଂ, କସ୍ସକଂ ରଜ୍ଜେନ ତେ ଦସାତି॥
୩. ତତିୟୱଗ୍ଗୋ
୧. ସମ୍ବହୁଲସୁତ୍ତଂ
୧୫୭ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସକ୍କେସୁ ୱିହରତି ସିଲାୱତିୟଂ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଅୱିଦୂରେ ଅପ୍ପମତ୍ତା ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତା ୱିହରନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ବ୍ରାହ୍ମଣୱଣ୍ଣଂ ଅଭିନିମ୍ମିନିତ୍ୱା ମହନ୍ତେନ ଜଟଣ୍ଡୁୱେନ ଅଜିନକ୍ଖିପନିୱତ୍ଥୋ ଜିଣ୍ଣୋ ଗୋପାନସିୱଙ୍କୋ ଘୁରୁଘୁରୁପସ୍ସାସୀ ଉଦୁମ୍ବରଦଣ୍ଡଂ ଗହେତ୍ୱା ୟେନ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଦହରା ଭୱନ୍ତୋ ପବ୍ବଜିତା ସୁସୂ କାଳକେସା ଭଦ୍ରେନ ୟୋବ୍ବନେନ ସମନ୍ନାଗତା ପଠମେନ ୱୟସା ଅନିକ୍କୀଳିତାୱିନୋ କାମେସୁ। ଭୁଞ୍ଜନ୍ତୁ ଭୱନ୍ତୋ ମାନୁସକେ କାମେ। ମା ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକଂ ହିତ୍ୱା କାଲିକଂ ଅନୁଧାୱିତ୍ଥା’’ତି। ‘‘ନ ଖୋ ମୟଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକଂ ହିତ୍ୱା କାଲିକଂ ଅନୁଧାୱାମ। କାଲିକଞ୍ଚ ଖୋ ମୟଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ହିତ୍ୱା ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକଂ ଅନୁଧାୱାମ। କାଲିକା ହି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା ବହୁଦୁକ୍ଖା ବହୁପାୟାସା, ଆଦୀନୱୋ ଏତ୍ଥ ଭିୟ୍ୟୋ। ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଅୟଂ ଧମ୍ମୋ ଅକାଲିକୋ ଏହିପସ୍ସିକୋ ଓପନେୟ୍ୟିକୋ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀ’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ମାରୋ ପାପିମା ସୀସଂ ଓକମ୍ପେତ୍ୱା ଜିୱ୍ହଂ ନିଲ୍ଲାଲେତ୍ୱା ତିୱିସାଖଂ ନଲାଟେ ନଲାଟିକଂ ୱୁଟ୍ଠାପେତ୍ୱା ଦଣ୍ଡମୋଲୁବ୍ଭ ପକ୍କାମି।
ଅଥ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ଇଧ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ଅୱିଦୂରେ ଅପ୍ପମତ୍ତା ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତା ୱିହରାମ। ଅଥ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଅଞ୍ଞତରୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ମହନ୍ତେନ ଜଟଣ୍ଡୁୱେନ ଅଜିନକ୍ଖିପନିୱତ୍ଥୋ ଜିଣ୍ଣୋ ଗୋପାନସିୱଙ୍କୋ ଘୁରୁଘୁରୁପସ୍ସାସୀ ଉଦୁମ୍ବରଦଣ୍ଡଂ ଗହେତ୍ୱା ୟେନ ମୟଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଅମ୍ହେ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଦହରା ଭୱନ୍ତୋ ପବ୍ବଜିତା ସୁସୂ କାଳକେସା ଭଦ୍ରେନ ୟୋବ୍ବନେନ ସମନ୍ନାଗତା ପଠମେନ ୱୟସା ଅନିକ୍କୀଳିତାୱିନୋ କାମେସୁ। ଭୁଞ୍ଜନ୍ତୁ ଭୱନ୍ତୋ ମାନୁସକେ କାମେ। ମା ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକଂ ହିତ୍ୱା କାଲିକଂ ଅନୁଧାୱିତ୍ଥା’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ଏତଦୱୋଚୁମ୍ହ – ‘ନ ଖୋ ମୟଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକଂ ହିତ୍ୱା କାଲିକଂ ଅନୁଧାୱାମ। କାଲିକଞ୍ଚ ଖୋ ମୟଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ହିତ୍ୱା ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକଂ ଅନୁଧାୱାମ। କାଲିକା ହି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା ବହୁଦୁକ୍ଖା ବହୁପାୟାସା, ଆଦୀନୱୋ ଏତ୍ଥ ଭିୟ୍ୟୋ। ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଅୟଂ ଧମ୍ମୋ ଅକାଲିକୋ ଏହିପସ୍ସିକୋ ଓପନେୟ୍ୟିକୋ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀ’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭନ୍ତେ, ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ସୀସଂ ଓକମ୍ପେତ୍ୱା ଜିୱ୍ହଂ ନିଲ୍ଲାଲେତ୍ୱା ତିୱିସାଖଂ ନଲାଟେ ନଲାଟିକଂ ୱୁଟ୍ଠାପେତ୍ୱା ଦଣ୍ଡମୋଲୁବ୍ଭ ପକ୍କନ୍ତୋ’’ତି।
‘‘ନେସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରାହ୍ମଣୋ। ମାରୋ ଏସୋ ପାପିମା ତୁମ୍ହାକଂ ୱିଚକ୍ଖୁକମ୍ମାୟ ଆଗତୋ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଏତମତ୍ଥଂ ୱିଦିତ୍ୱା ତାୟଂ ୱେଲାୟଂ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
କାମେସୁ ସୋ ଜନ୍ତୁ କଥଂ ନମେୟ୍ୟ।
ଉପଧିଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସଙ୍ଗୋତି ଲୋକେ,
ତସ୍ସେୱ ଜନ୍ତୁ ୱିନୟାୟ ସିକ୍ଖେ’’ତି॥
୨. ସମିଦ୍ଧିସୁତ୍ତଂ
୧୫୮ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସକ୍କେସୁ ୱିହରତି ସିଲାୱତିୟଂ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ସମିଦ୍ଧି ଭଗୱତୋ ଅୱିଦୂରେ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ସମିଦ୍ଧିସ୍ସ ରହୋଗତସ୍ସ ପଟିସଲ୍ଲୀନସ୍ସ ଏୱଂ ଚେତସୋ ପରିୱିତକ୍କୋ ଉଦପାଦି – ‘‘ଲାଭା ୱତ ମେ, ସୁଲଦ୍ଧଂ ୱତ ମେ, ୟସ୍ସ ମେ ସତ୍ଥା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ। ଲାଭା ୱତ ମେ, ସୁଲଦ୍ଧଂ ୱତ ମେ, ୟ୍ୱାହଂ ଏୱଂ ସ୍ୱାକ୍ଖାତେ ଧମ୍ମୱିନୟେ ପବ୍ବଜିତୋ। ଲାଭା ୱତ ମେ, ସୁଲଦ୍ଧଂ ୱତ ମେ, ୟସ୍ସ ମେ ସବ୍ରହ୍ମଚାରିନୋ ସୀଲୱନ୍ତୋ କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମା’’ତି। ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ଆୟସ୍ମତୋ ସମିଦ୍ଧିସ୍ସ ଚେତସା ଚେତୋପରିୱିତକ୍କମଞ୍ଞାୟ ୟେନାୟସ୍ମା ସମିଦ୍ଧି ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତୋ ସମିଦ୍ଧିସ୍ସ ଅୱିଦୂରେ ମହନ୍ତଂ ଭୟଭେରୱଂ ସଦ୍ଦମକାସି, ଅପିସ୍ସୁଦଂ ପଥୱୀ ମଞ୍ଞେ ଉନ୍ଦ୍ରୀୟତି।
ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସମିଦ୍ଧି ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଆୟସ୍ମା ସମିଦ୍ଧି ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଧାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ଅୱିଦୂରେ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରାମି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ରହୋଗତସ୍ସ ପଟିସଲ୍ଲୀନସ୍ସ ଏୱଂ ଚେତସୋ ପରିୱିତକ୍କୋ ଉଦପାଦି – ‘ଲାଭା ୱତ ମେ, ସୁଲଦ୍ଧଂ ୱତ ମେ, ୟସ୍ସ ମେ ସତ୍ଥା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ। ଲାଭା ୱତ ମେ, ସୁଲଦ୍ଧଂ ୱତ ମେ, ୟ୍ୱାହଂ ଏୱଂ ସ୍ୱାକ୍ଖାତେ ଧମ୍ମୱିନୟେ ପବ୍ବଜିତୋ। ଲାଭା ୱତ ମେ, ସୁଲଦ୍ଧଂ ୱତ ମେ, ୟସ୍ସ ମେ ସବ୍ରହ୍ମଚାରିନୋ ସୀଲୱନ୍ତୋ କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମା’ତି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ଅୱିଦୂରେ ମହାଭୟଭେରୱସଦ୍ଦୋ ଅହୋସି, ଅପିସ୍ସୁଦଂ ପଥୱୀ ମଞ୍ଞେ ଉନ୍ଦ୍ରୀୟତୀ’’ତି।
‘‘ନେସା, ସମିଦ୍ଧି, ପଥୱୀ ଉନ୍ଦ୍ରୀୟତି। ମାରୋ ଏସୋ ପାପିମା ତୁୟ୍ହଂ ୱିଚକ୍ଖୁକମ୍ମାୟ ଆଗତୋ। ଗଚ୍ଛ ତ୍ୱଂ, ସମିଦ୍ଧି, ତତ୍ଥେୱ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରାହୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସମିଦ୍ଧି ଭଗୱତୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ପକ୍କାମି। ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସମିଦ୍ଧି ତତ୍ଥେୱ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହାସି। ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ସମିଦ୍ଧିସ୍ସ ରହୋଗତସ୍ସ ପଟିସଲ୍ଲୀନସ୍ସ…ପେ॰… ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ଆୟସ୍ମତୋ ସମିଦ୍ଧିସ୍ସ ଚେତସା ଚେତୋପରିୱିତକ୍କମଞ୍ଞାୟ…ପେ॰… ଅପିସ୍ସୁଦଂ ପଥୱୀ ମଞ୍ଞେ ଉନ୍ଦ୍ରୀୟତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସମିଦ୍ଧି ମାରଂ ପାପିମନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ସଦ୍ଧାୟାହଂ ପବ୍ବଜିତୋ, ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ।
ସତି ପଞ୍ଞା ଚ ମେ ବୁଦ୍ଧା, ଚିତ୍ତଞ୍ଚ ସୁସମାହିତଂ।
କାମଂ କରସ୍ସୁ ରୂପାନି, ନେୱ ମଂ ବ୍ୟାଧୟିସ୍ସସୀ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ‘‘ଜାନାତି ମଂ ସମିଦ୍ଧି ଭିକ୍ଖୂ’’ତି ଦୁକ୍ଖୀ ଦୁମ୍ମନୋ ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
୩. ଗୋଧିକସୁତ୍ତଂ
୧୫୯ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ଗୋଧିକୋ ଇସିଗିଲିପସ୍ସେ ୱିହରତି କାଳସିଲାୟଂ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଗୋଧିକୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ସାମୟିକଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ଫୁସି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଗୋଧିକୋ ତମ୍ହା ସାମୟିକାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ପରିହାୟି । ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଗୋଧିକୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ସାମୟିକଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ଫୁସି। ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଗୋଧିକୋ ତମ୍ହା ସାମୟିକାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ପରିହାୟି। ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଗୋଧିକୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ସାମୟିକଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ଫୁସି। ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଗୋଧିକୋ ତମ୍ହା…ପେ॰… ପରିହାୟି। ଚତୁତ୍ଥମ୍ପି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଗୋଧିକୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ…ପେ॰… ୱିମୁତ୍ତିଂ ଫୁସି । ଚତୁତ୍ଥମ୍ପି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଗୋଧିକୋ ତମ୍ହା…ପେ॰… ପରିହାୟି। ପଞ୍ଚମମ୍ପି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଗୋଧିକୋ…ପେ॰… ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ଫୁସି। ପଞ୍ଚମମ୍ପି ଖୋ ଆୟସ୍ମା…ପେ॰… ୱିମୁତ୍ତିୟା ପରିହାୟି। ଛଟ୍ଠମ୍ପି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଗୋଧିକୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ସାମୟିକଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ଫୁସି। ଛଟ୍ଠମ୍ପି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଗୋଧିକୋ ତମ୍ହା ସାମୟିକାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ପରିହାୟି। ସତ୍ତମମ୍ପି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଗୋଧିକୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ସାମୟିକଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ଫୁସି।
ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ଗୋଧିକସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘ୟାୱ ଛଟ୍ଠଂ ଖ୍ୱାହଂ ସାମୟିକାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ପରିହୀନୋ। ୟଂନୂନାହଂ ସତ୍ଥଂ ଆହରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ଆୟସ୍ମତୋ ଗୋଧିକସ୍ସ ଚେତସା ଚେତୋପରିୱିତକ୍କମଞ୍ଞାୟ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାହି ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ମହାୱୀର ମହାପଞ୍ଞ, ଇଦ୍ଧିୟା ୟସସା ଜଲ।
ସବ୍ବୱେରଭୟାତୀତ, ପାଦେ ୱନ୍ଦାମି ଚକ୍ଖୁମ॥
‘‘ସାୱକୋ ତେ ମହାୱୀର, ମରଣଂ ମରଣାଭିଭୂ।
ଆକଙ୍ଖତି ଚେତୟତି, ତଂ ନିସେଧ ଜୁତିନ୍ଧର॥
‘‘କଥଞ୍ହି ଭଗୱା ତୁୟ୍ହଂ, ସାୱକୋ ସାସନେ ରତୋ।
ଅପ୍ପତ୍ତମାନସୋ ସେକ୍ଖୋ, କାଲଂ କୟିରା ଜନେସୁତା’’ତି॥
ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମତୋ ଗୋଧିକେନ ସତ୍ଥଂ ଆହରିତଂ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ‘‘ମାରୋ ଅୟଂ ପାପିମା’’ ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ମାରଂ ପାପିମନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ଏୱଞ୍ହି ଧୀରା କୁବ୍ବନ୍ତି, ନାୱକଙ୍ଖନ୍ତି ଜୀୱିତଂ।
ସମୂଲଂ ତଣ୍ହମବ୍ବୁୟ୍ହ, ଗୋଧିକୋ ପରିନିବ୍ବୁତୋ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଆୟାମ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେନ ଇସିଗିଲିପସ୍ସଂ କାଳସିଲା ତେନୁପସଙ୍କମିସ୍ସାମ ୟତ୍ଥ ଗୋଧିକେନ କୁଲପୁତ୍ତେନ ସତ୍ଥଂ ଆହରିତ’’ନ୍ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ।
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ସମ୍ବହୁଲେହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧିଂ ୟେନ ଇସିଗିଲିପସ୍ସଂ କାଳସିଲା ତେନୁପସଙ୍କମି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଗୋଧିକଂ ଦୂରତୋୱ ମଞ୍ଚକେ ୱିୱତ୍ତକ୍ଖନ୍ଧଂ ସେମାନଂ [ସେୟ୍ୟମାନଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ସୋପ୍ପମାନଂ (କ॰)] । ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଧୂମାୟିତତ୍ତଂ ତିମିରାୟିତତ୍ତଂ ଗଚ୍ଛତେୱ ପୁରିମଂ ଦିସଂ, ଗଚ୍ଛତି ପଚ୍ଛିମଂ ଦିସଂ, ଗଚ୍ଛତି ଉତ୍ତରଂ ଦିସଂ, ଗଚ୍ଛତି ଦକ୍ଖିଣଂ ଦିସଂ, ଗଚ୍ଛତି ଉଦ୍ଧଂ, ଗଚ୍ଛତି ଅଧୋ, ଗଚ୍ଛତି ଅନୁଦିସଂ।
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ପସ୍ସଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଂ ଧୂମାୟିତତ୍ତଂ ତିମିରାୟିତତ୍ତଂ ଗଚ୍ଛତେୱ ପୁରିମଂ ଦିସଂ, ଗଚ୍ଛତି ପଚ୍ଛିମଂ ଦିସଂ, ଗଚ୍ଛତି ଉତ୍ତରଂ ଦିସଂ, ଗଚ୍ଛତି ଦକ୍ଖିଣଂ ଦିସଂ, ଗଚ୍ଛତି ଉଦ୍ଧଂ, ଗଚ୍ଛତି ଅଧୋ, ଗଚ୍ଛତି ଅନୁଦିସ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏସୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାରୋ ପାପିମା ଗୋଧିକସ୍ସ କୁଲପୁତ୍ତସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସମନ୍ୱେସତି – ‘କତ୍ଥ ଗୋଧିକସ୍ସ କୁଲପୁତ୍ତସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ପତିଟ୍ଠିତ’ନ୍ତି? ଅପ୍ପତିଟ୍ଠିତେନ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଞ୍ଞାଣେନ ଗୋଧିକୋ କୁଲପୁତ୍ତୋ ପରିନିବ୍ବୁତୋ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ବେଲୁୱପଣ୍ଡୁୱୀଣଂ ଆଦାୟ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ଉଦ୍ଧଂ ଅଧୋ ଚ ତିରିୟଂ, ଦିସା ଅନୁଦିସା ସ୍ୱହଂ।
ଅନ୍ୱେସଂ ନାଧିଗଚ୍ଛାମି, ଗୋଧିକୋ ସୋ କୁହିଂ ଗତୋ’’ତି॥
‘‘ୟୋ [ସୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଧୀରୋ ଧିତିସମ୍ପନ୍ନୋ, ଝାୟୀ ଝାନରତୋ ସଦା।
ଅହୋରତ୍ତଂ ଅନୁୟୁଞ୍ଜଂ, ଜୀୱିତଂ ଅନିକାମୟଂ॥
‘‘ଜେତ୍ୱାନ ମଚ୍ଚୁନୋ [ଭେତ୍ୱା ନମୁଚିନୋ (ସୀ॰)] ସେନଂ, ଅନାଗନ୍ତ୍ୱା ପୁନବ୍ଭୱଂ।
ସମୂଲଂ ତଣ୍ହମବ୍ବୁୟ୍ହ, ଗୋଧିକୋ ପରିନିବ୍ବୁତୋ’’ତି॥
‘‘ତସ୍ସ ସୋକପରେତସ୍ସ, ୱୀଣା କଚ୍ଛା ଅଭସ୍ସଥ।
ତତୋ ସୋ ଦୁମ୍ମନୋ ୟକ୍ଖୋ, ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟଥା’’ତି [ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟିଥାତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ତତ୍ଥେୱ ଅନ୍ତରଧାୟୀତି (କ॰)] ॥
୪. ସତ୍ତୱସ୍ସାନୁବନ୍ଧସୁତ୍ତଂ
୧୬୦ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ଉରୁୱେଲାୟଂ ୱିହରତି ନଜ୍ଜା ନେରଞ୍ଜରାୟ ତୀରେ ଅଜପାଲନିଗ୍ରୋଧେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ମାରୋ ପାପିମା ସତ୍ତୱସ୍ସାନି ଭଗୱନ୍ତଂ ଅନୁବନ୍ଧୋ ହୋତି ଓତାରାପେକ୍ଖୋ ଓତାରଂ ଅଲଭମାନୋ। ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ସୋକାୱତିଣ୍ଣୋ ନୁ ୱନମ୍ହି ଝାୟସି,
ୱିତ୍ତଂ ନୁ ଜୀନୋ ଉଦ ପତ୍ଥୟାନୋ।
ଆଗୁଂ ନୁ ଗାମସ୍ମିମକାସି କିଞ୍ଚି,
ସକ୍ଖୀ ନ ସମ୍ପଜ୍ଜତି କେନଚି ତେ’’ତି॥
ଅନାଗୁ ଝାୟାମି ଅସୋଚମାନୋ।
ଛେତ୍ୱାନ ସବ୍ବଂ ଭୱଲୋଭଜପ୍ପଂ,
ଅନାସୱୋ ଝାୟାମି ପମତ୍ତବନ୍ଧୂ’’ତି॥
‘‘ୟଂ ୱଦନ୍ତି ମମ ୟିଦନ୍ତି, ୟେ ୱଦନ୍ତି ମମନ୍ତି ଚ।
ଏତ୍ଥ ଚେ ତେ ମନୋ ଅତ୍ଥି, ନ ମେ ସମଣ ମୋକ୍ଖସୀ’’ତି॥
‘‘ୟଂ ୱଦନ୍ତି ନ ତଂ ମୟ୍ହଂ, ୟେ ୱଦନ୍ତି ନ ତେ ଅହଂ।
ଏୱଂ ପାପିମ ଜାନାହି, ନ ମେ ମଗ୍ଗମ୍ପି ଦକ୍ଖସୀ’’ତି॥
‘‘ସଚେ ମଗ୍ଗଂ ଅନୁବୁଦ୍ଧଂ, ଖେମଂ ଅମତଗାମିନଂ।
ଅପେହି ଗଚ୍ଛ ତ୍ୱମେୱେକୋ, କିମଞ୍ଞମନୁସାସସୀ’’ତି॥
‘‘ଅମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟଂ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ୟେ ଜନା ପାରଗାମିନୋ।
ତେସାହଂ ପୁଟ୍ଠୋ ଅକ୍ଖାମି, ୟଂ ସଚ୍ଚଂ ତଂ ନିରୂପଧି’’ନ୍ତି॥
‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭନ୍ତେ, ଗାମସ୍ସ ୱା ନିଗମସ୍ସ ୱା ଅୱିଦୂରେ ପୋକ୍ଖରଣୀ। ତତ୍ରସ୍ସ କକ୍କଟକୋ। ଅଥ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସମ୍ବହୁଲା କୁମାରକା ୱା କୁମାରିକାୟୋ ୱା ତମ୍ହା ଗାମା ୱା ନିଗମା ୱା ନିକ୍ଖମିତ୍ୱା ୟେନ ସା ପୋକ୍ଖରଣୀ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟୁଂ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତଂ କକ୍କଟକଂ ଉଦକା ଉଦ୍ଧରିତ୍ୱା ଥଲେ ପତିଟ୍ଠପେୟ୍ୟୁଂ। ୟଂ ୟଦେୱ ହି ସୋ, ଭନ୍ତେ, କକ୍କଟକୋ ଅଳଂ ଅଭିନିନ୍ନାମେୟ୍ୟ ତଂ ତଦେୱ ତେ କୁମାରକା ୱା କୁମାରିକାୟୋ ୱା କଟ୍ଠେନ ୱା କଥଲାୟ ୱା ସଞ୍ଛିନ୍ଦେୟ୍ୟୁଂ ସମ୍ଭଞ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ସମ୍ପଲିଭଞ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ। ଏୱଞ୍ହି ସୋ, ଭନ୍ତେ, କକ୍କଟକୋ ସବ୍ବେହି ଅଳେହି ସଞ୍ଛିନ୍ନେହି ସମ୍ଭଗ୍ଗେହି ସମ୍ପଲିଭଗ୍ଗେହି ଅଭବ୍ବୋ ତଂ ପୋକ୍ଖରଣିଂ ଓତରିତୁଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ୟାନି କାନିଚି ୱିସୂକାୟିକାନି [ୟାନି ୱିସୁକାୟିକାନି (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ୱିସେୱିତାନି ୱିପ୍ଫନ୍ଦିତାନି, ସବ୍ବାନି ତାନି [କାନିଚି କାନିଚି ସବ୍ବାନି (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଭଗୱତା ସଞ୍ଛିନ୍ନାନି ସମ୍ଭଗ୍ଗାନି ସମ୍ପଲିଭଗ୍ଗାନି। ଅଭବ୍ବୋ ଦାନାହଂ, ଭନ୍ତେ, ପୁନ ଭଗୱନ୍ତଂ ଉପସଙ୍କମିତୁଂ ୟଦିଦଂ ଓତାରାପେକ୍ଖୋ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମା ନିବ୍ବେଜନୀୟା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସି –
‘‘ମେଦୱଣ୍ଣଞ୍ଚ ପାସାଣଂ, ୱାୟସୋ ଅନୁପରିୟଗା।
ଅପେତ୍ଥ ମୁଦୁଂ ୱିନ୍ଦେମ, ଅପି ଅସ୍ସାଦନା ସିୟା॥
‘‘ଅଲଦ୍ଧା ତତ୍ଥ ଅସ୍ସାଦଂ, ୱାୟସେତ୍ତୋ ଅପକ୍କମେ।
କାକୋୱ ସେଲମାସଜ୍ଜ, ନିବ୍ବିଜ୍ଜାପେମ ଗୋତମା’’ତି॥
୫. ମାରଧୀତୁସୁତ୍ତଂ
୧୬୧ . ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମା ନିବ୍ବେଜନୀୟା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସିତ୍ୱା ତମ୍ହା ଠାନା ଅପକ୍କମ୍ମ ଭଗୱତୋ ଅୱିଦୂରେ ପଥୱିୟଂ ପଲ୍ଲଙ୍କେନ ନିସୀଦି ତୁଣ୍ହୀଭୂତୋ ମଙ୍କୁଭୂତୋ ପତ୍ତକ୍ଖନ୍ଧୋ ଅଧୋମୁଖୋ ପଜ୍ଝାୟନ୍ତୋ ଅପ୍ପଟିଭାନୋ କଟ୍ଠେନ ଭୂମିଂ ୱିଲିଖନ୍ତୋ। ଅଥ ଖୋ ତଣ୍ହା ଚ ଅରତି ଚ ରଗା ଚ ମାରଧୀତରୋ ୟେନ ମାରୋ ପାପିମା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ମାରଂ ପାପିମନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସିଂସୁ –
‘‘କେନାସି ଦୁମ୍ମନୋ ତାତ, ପୁରିସଂ କଂ ନୁ ସୋଚସି।
ମୟଂ ତଂ ରାଗପାସେନ, ଆରଞ୍ଞମିୱ କୁଞ୍ଜରଂ।
ବନ୍ଧିତ୍ୱା ଆନୟିସ୍ସାମ, ୱସଗୋ ତେ ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି॥
‘‘ଅରହଂ ସୁଗତୋ ଲୋକେ, ନ ରାଗେନ ସୁୱାନୟୋ।
ମାରଧେୟ୍ୟଂ ଅତିକ୍କନ୍ତୋ, ତସ୍ମା ସୋଚାମହଂ ଭୁସ’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ଖୋ ତଣ୍ହା ଚ ଅରତି ଚ ରଗା ଚ ମାରଧୀତରୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ପାଦେ ତେ, ସମଣ, ପରିଚାରେମା’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ନ ମନସାକାସି, ୟଥା ତଂ ଅନୁତ୍ତରେ ଉପଧିସଙ୍ଖୟେ ୱିମୁତ୍ତୋ।
ଅଥ ଖୋ ତଣ୍ହା ଚ ଅରତି ଚ ରଗା ଚ ମାରଧୀତରୋ ଏକମନ୍ତଂ ଅପକ୍କମ୍ମ ଏୱଂ ସମଚିନ୍ତେସୁଂ – ‘‘ଉଚ୍ଚାୱଚା ଖୋ ପୁରିସାନଂ ଅଧିପ୍ପାୟା। ୟଂନୂନ ମୟଂ ଏକସତଂ ଏକସତଂ କୁମାରିୱଣ୍ଣସତଂ ଅଭିନିମ୍ମିନେୟ୍ୟାମା’’ତି। ଅଥ ଖୋ ତଣ୍ହା ଚ ଅରତି ଚ ରଗା ଚ ମାରଧୀତରୋ ଏକସତଂ ଏକସତଂ କୁମାରିୱଣ୍ଣସତଂ ଅଭିନିମ୍ମିନିତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ପାଦେ ତେ, ସମଣ, ପରିଚାରେମା’’ତି। ତମ୍ପି ଭଗୱା ନ ମନସାକାସି, ୟଥା ତଂ ଅନୁତ୍ତରେ ଉପଧିସଙ୍ଖୟେ ୱିମୁତ୍ତୋ।
ଅଥ ଖୋ ତଣ୍ହା ଚ ଅରତି ଚ ରଗା ଚ ମାରଧୀତରୋ ଏକମନ୍ତଂ ଅପକ୍କମ୍ମ ଏୱଂ ସମଚିନ୍ତେସୁଂ – ‘‘ଉଚ୍ଚାୱଚା ଖୋ ପୁରିସାନଂ ଅଧିପ୍ପାୟା । ୟଂନୂନ ମୟଂ ଏକସତଂ ଏକସତଂ ଅୱିଜାତୱଣ୍ଣସତଂ ଅଭିନିମ୍ମିନେୟ୍ୟାମା’’ତି। ଅଥ ଖୋ ତଣ୍ହା ଚ ଅରତି ଚ ରଗା ଚ ମାରଧୀତରୋ ଏକସତଂ ଏକସତଂ ଅୱିଜାତୱଣ୍ଣସତଂ ଅଭିନିମ୍ମିନିତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ପାଦେ ତେ, ସମଣ, ପରିଚାରେମା’’ତି। ତମ୍ପି ଭଗୱା ନ ମନସାକାସି, ୟଥା ତଂ ଅନୁତ୍ତରେ ଉପଧିସଙ୍ଖୟେ ୱିମୁତ୍ତୋ।
ଅଥ ଖୋ ତଣ୍ହା ଚ…ପେ॰… ୟଂନୂନ ମୟଂ ଏକସତଂ ଏକସତଂ ସକିଂ ୱିଜାତୱଣ୍ଣସତଂ ଅଭିନିମ୍ମିନେୟ୍ୟାମାତି। ଅଥ ଖୋ ତଣ୍ହା ଚ…ପେ॰… ସକିଂ ୱିଜାତୱଣ୍ଣସତଂ ଅଭିନିମ୍ମିନିତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ପାଦେ ତେ, ସମଣ, ପରିଚାରେମା’’ତି। ତମ୍ପି ଭଗୱା ନ ମନସାକାସି, ୟଥା ତଂ ଅନୁତ୍ତରେ ଉପଧିସଙ୍ଖୟେ ୱିମୁତ୍ତୋ।
ଅଥ ଖୋ ତଣ୍ହା ଚ…ପେ॰… ୟଂନୂନ ମୟଂ ଏକସତଂ ଏକସତଂ ଦୁୱିଜାତୱଣ୍ଣସତଂ ଅଭିନିମ୍ମିନେୟ୍ୟାମାତି। ଅଥ ଖୋ ତଣ୍ହା ଚ…ପେ॰… ଦୁୱିଜାତୱଣ୍ଣସତଂ ଅଭିନିମ୍ମିନିତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା…ପେ॰… ୟଥା ତଂ ଅନୁତ୍ତରେ ଉପଧିସଙ୍ଖୟେ ୱିମୁତ୍ତୋ। ଅଥ ଖୋ ତଣ୍ହା ଚ…ପେ॰… ମଜ୍ଝିମିତ୍ଥିୱଣ୍ଣସତଂ ଅଭିନିମ୍ମିନେୟ୍ୟାମାତି। ଅଥ ଖୋ ତଣ୍ହା ଚ…ପେ॰… ମଜ୍ଝିମିତ୍ଥିୱଣ୍ଣସତଂ ଅଭିନିମ୍ମିନିତ୍ୱା…ପେ॰… ଅନୁତ୍ତରେ ଉପଧିସଙ୍ଖୟେ ୱିମୁତ୍ତୋ।
ଅଥ ଖୋ ତଣ୍ହା ଚ…ପେ॰… ମହିତ୍ଥିୱଣ୍ଣସତଂ ଅଭିନିମ୍ମିନେୟ୍ୟାମାତି । ଅଥ ଖୋ ତଣ୍ହା ଚ…ପେ॰… ମହିତ୍ଥିୱଣ୍ଣସତଂ ଅଭିନିମ୍ମିନିତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା…ପେ॰… ଅନୁତ୍ତରେ ଉପଧିସଙ୍ଖୟେ ୱିମୁତ୍ତୋ। ଅଥ ଖୋ ତଣ୍ହା ଚ ଅରତି ଚ ରଗା ଚ ମାରଧୀତରୋ ଏକମନ୍ତଂ ଅପକ୍କମ୍ମ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ସଚ୍ଚଂ କିର ନୋ ପିତା ଅୱୋଚ –
‘‘ଅରହଂ ସୁଗତୋ ଲୋକେ, ନ ରାଗେନ ସୁୱାନୟୋ।
ମାରଧେୟ୍ୟଂ ଅତିକ୍କନ୍ତୋ, ତସ୍ମା ସୋଚାମହଂ ଭୁସ’’ନ୍ତି॥
‘‘ୟଞ୍ହି ମୟଂ ସମଣଂ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱା ଅୱୀତରାଗଂ ଇମିନା ଉପକ୍କମେନ ଉପକ୍କମେୟ୍ୟାମ ହଦୟଂ ୱାସ୍ସ ଫଲେୟ୍ୟ, ଉଣ୍ହଂ ଲୋହିତଂ ୱା ମୁଖତୋ ଉଗ୍ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ଉମ୍ମାଦଂ ୱା ପାପୁଣେୟ୍ୟ ଚିତ୍ତକ୍ଖେପଂ ୱା। ସେୟ୍ୟଥା ୱା ପନ ନଳୋ ହରିତୋ ଲୁତୋ ଉସ୍ସୁସ୍ସତି ୱିସୁସ୍ସତି ମିଲାୟତି; ଏୱମେୱ ଉସ୍ସୁସ୍ସେୟ୍ୟ ୱିସୁସ୍ସେୟ୍ୟ ମିଲାୟେୟ୍ୟା’’ତି।
ଅଥ ଖୋ ତଣ୍ହା ଚ ଅରତି ଚ ରଗା ଚ ମାରଧୀତରୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ତଣ୍ହା ମାରଧୀତା ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ସୋକାୱତିଣ୍ଣୋ ନୁ ୱନମ୍ହି ଝାୟସି,
ୱିତ୍ତଂ ନୁ ଜୀନୋ ଉଦ ପତ୍ଥୟାନୋ।
ଆଗୁଂ ନୁ ଗାମସ୍ମିମକାସି କିଞ୍ଚି,
କସ୍ମା ଜନେନ ନ କରୋସି ସକ୍ଖିଂ।
ସକ୍ଖୀ ନ ସମ୍ପଜ୍ଜତି କେନଚି ତେ’’ତି॥
‘‘ଅତ୍ଥସ୍ସ ପତ୍ତିଂ ହଦୟସ୍ସ ସନ୍ତିଂ,
ଜେତ୍ୱାନ ସେନଂ ପିୟସାତରୂପଂ।
ଏକୋହଂ [ଏକାହଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଝାୟଂ ସୁଖମନୁବୋଧିଂ,
ତସ୍ମା ଜନେନ ନ କରୋମି ସକ୍ଖିଂ।
ସକ୍ଖୀ ନ ସମ୍ପଜ୍ଜତି କେନଚି ମେ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଅରତି [ଅରତି ଚ (କ॰)] ମାରଧୀତା ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘କଥଂ ୱିହାରୀବହୁଲୋଧ ଭିକ୍ଖୁ,
ପଞ୍ଚୋଘତିଣ୍ଣୋ ଅତରୀଧ ଛଟ୍ଠଂ।
କଥଂ ଝାୟିଂ [କଥଂ ଝାୟଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰), କଥଜ୍ଝାୟଂ (କ॰)] ବହୁଲଂ କାମସଞ୍ଞା,
ପରିବାହିରା ହୋନ୍ତି ଅଲଦ୍ଧ ୟୋ ତ’’ନ୍ତି॥
‘‘ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ,
ଅସଙ୍ଖରାନୋ ସତିମା ଅନୋକୋ।
ନ କୁପ୍ପତି ନ ସରତି ନ ଥିନୋ [ନ କୁପ୍ପତୀ ନସ୍ସରତୀ ନ ଥୀନୋ (ସୀ॰)] ॥
‘‘ଏୱଂୱିହାରୀବହୁଲୋଧ ଭିକ୍ଖୁ,
ପଞ୍ଚୋଘତିଣ୍ଣୋ ଅତରୀଧ ଛଟ୍ଠଂ।
ଏୱଂ ଝାୟିଂ ବହୁଲଂ କାମସଞ୍ଞା,
ପରିବାହିରା ହୋନ୍ତି ଅଲଦ୍ଧ ୟୋ ତ’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ଖୋ ରଗା [ରଗାଚ (କ॰)] ମାରଧୀତା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
ଅଦ୍ଧା ଚରିସ୍ସନ୍ତି [ତରିସ୍ସନ୍ତି (ସୀ॰)] ବହୂ ଚ ସଦ୍ଧା।
ବହୁଂ ୱତାୟଂ ଜନତଂ ଅନୋକୋ,
ଅଚ୍ଛେଜ୍ଜ ନେସ୍ସତି ମଚ୍ଚୁରାଜସ୍ସ ପାର’’ନ୍ତି॥
‘‘ନୟନ୍ତି ୱେ ମହାୱୀରା, ସଦ୍ଧମ୍ମେନ ତଥାଗତା।
ଧମ୍ମେନ ନୟମାନାନଂ, କା ଉସୂୟା ୱିଜାନତ’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ଖୋ ତଣ୍ହା ଚ ଅରତି ଚ ରଗା ଚ ମାରଧୀତରୋ ୟେନ ମାରୋ ପାପିମା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ତଣ୍ହଞ୍ଚ ଅରତିଞ୍ଚ ରଗଞ୍ଚ ମାରଧୀତରୋ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତିୟୋ। ଦିସ୍ୱାନ ଗାଥାହି ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ବାଲା କୁମୁଦନାଳେହି, ପବ୍ବତଂ ଅଭିମତ୍ଥଥ [ଅଭିମନ୍ଥଥ (ସୀ॰)] ।
ଗିରିଂ ନଖେନ ଖନଥ, ଅୟୋ ଦନ୍ତେହି ଖାଦଥ॥
‘‘ସେଲଂୱ ସିରସୂହଚ୍ଚ [ସିରସି ଊହଚ୍ଚ (ସୀ॰), ସିରସି ଓହଚ୍ଚ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ପାତାଲେ ଗାଧମେସଥ।
ଖାଣୁଂୱ ଉରସାସଜ୍ଜ, ନିବ୍ବିଜ୍ଜାପେଥ ଗୋତମା’’ତି॥
‘‘ଦଦ୍ଦଲ୍ଲମାନା ଆଗଞ୍ଛୁଂ, ତଣ୍ହା ଚ ଅରତୀ ରଗା।
ତା ତତ୍ଥ ପନୁଦୀ ସତ୍ଥା, ତୂଲଂ ଭଟ୍ଠଂୱ ମାଲୁତୋ’’ତି॥
ତତିୟୋ ୱଗ୍ଗୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ସମ୍ବହୁଲା ସମିଦ୍ଧି ଚ, ଗୋଧିକଂ ସତ୍ତୱସ୍ସାନି।
ଧୀତରଂ ଦେସିତଂ ବୁଦ୍ଧ, ସେଟ୍ଠେନ ଇମଂ ମାରପଞ୍ଚକନ୍ତି॥
ମାରସଂୟୁତ୍ତଂ ସମତ୍ତଂ।
୫. ଭିକ୍ଖୁନୀସଂୟୁତ୍ତଂ
୧. ଆଳୱିକାସୁତ୍ତଂ
୧୬୨ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଆଳୱିକା ଭିକ୍ଖୁନୀ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ସାୱତ୍ଥିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସି। ସାୱତ୍ଥିୟଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତ୍ୱା ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତା ୟେନ ଅନ୍ଧୱନଂ ତେନୁପସଙ୍କମି ୱିୱେକତ୍ଥିନୀ। ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ଆଳୱିକାୟ ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଭୟଂ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଲୋମହଂସଂ ଉପ୍ପାଦେତୁକାମୋ ୱିୱେକମ୍ହା ଚାୱେତୁକାମୋ ୟେନ ଆଳୱିକା ଭିକ୍ଖୁନୀ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆଳୱିକଂ ଭିକ୍ଖୁନିଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ନତ୍ଥି ନିସ୍ସରଣଂ ଲୋକେ, କିଂ ୱିୱେକେନ କାହସି।
ଭୁଞ୍ଜସ୍ସୁ କାମରତିୟୋ, ମାହୁ ପଚ୍ଛାନୁତାପିନୀ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଆଳୱିକାୟ ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଏତଦହୋସି – ‘‘କୋ ନୁ ଖ୍ୱାୟଂ ମନୁସ୍ସୋ ୱା ଅମନୁସ୍ସୋ ୱା ଗାଥଂ ଭାସତୀ’’ତି? ଅଥ ଖୋ ଆଳୱିକାୟ ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଏତଦହୋସି – ‘‘ମାରୋ ଖୋ ଅୟଂ ପାପିମା ମମ ଭୟଂ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଲୋମହଂସଂ ଉପ୍ପାଦେତୁକାମୋ ୱିୱେକମ୍ହା ଚାୱେତୁକାମୋ ଗାଥଂ ଭାସତୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଆଳୱିକା ଭିକ୍ଖୁନୀ ‘‘ମାରୋ ଅୟଂ ପାପିମା’’ ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ମାରଂ ପାପିମନ୍ତଂ ଗାଥାହି ପଚ୍ଚଭାସି –
‘‘ଅତ୍ଥି ନିସ୍ସରଣଂ ଲୋକେ, ପଞ୍ଞାୟ ମେ ସୁଫୁସ୍ସିତଂ [ସୁଫସ୍ସିତଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ।
ପମତ୍ତବନ୍ଧୁ ପାପିମ, ନ ତ୍ୱଂ ଜାନାସି ତଂ ପଦଂ॥
‘‘ସତ୍ତିସୂଲୂପମା କାମା, ଖନ୍ଧାସଂ ଅଧିକୁଟ୍ଟନା।
ୟଂ ତ୍ୱଂ କାମରତିଂ ବ୍ରୂସି, ଅରତି ମୟ୍ହ ସା ଅହୂ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ‘‘ଜାନାତି ମଂ ଆଳୱିକା ଭିକ୍ଖୁନୀ’’ତି ଦୁକ୍ଖୀ ଦୁମ୍ମନୋ ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
୨. ସୋମାସୁତ୍ତଂ
୧୬୩ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଅଥ ଖୋ ସୋମା ଭିକ୍ଖୁନୀ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ସାୱତ୍ଥିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସି। ସାୱତ୍ଥିୟଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତ୍ୱା ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତା ୟେନ ଅନ୍ଧୱନଂ ତେନୁପସଙ୍କମି ଦିୱାୱିହାରାୟ। ଅନ୍ଧୱନଂ ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ରୁକ୍ଖମୂଲେ ଦିୱାୱିହାରଂ ନିସୀଦି। ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ସୋମାୟ ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଭୟଂ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଲୋମହଂସଂ ଉପ୍ପାଦେତୁକାମୋ ସମାଧିମ୍ହା ଚାୱେତୁକାମୋ ୟେନ ସୋମା ଭିକ୍ଖୁନୀ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ସୋମଂ ଭିକ୍ଖୁନିଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ୟଂ ତଂ ଇସୀହି ପତ୍ତବ୍ବଂ, ଠାନଂ ଦୁରଭିସମ୍ଭୱଂ।
ନ ତଂ ଦ୍ୱଙ୍ଗୁଲପଞ୍ଞାୟ, ସକ୍କା ପପ୍ପୋତୁମିତ୍ଥିୟା’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ସୋମାୟ ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଏତଦହୋସି – ‘‘କୋ ନୁ ଖ୍ୱାୟଂ ମନୁସ୍ସୋ ୱା ଅମନୁସ୍ସୋ ୱା ଗାଥଂ ଭାସତୀ’’ତି? ଅଥ ଖୋ ସୋମାୟ ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଏତଦହୋସି – ‘‘ମାରୋ ଖୋ ଅୟଂ ପାପିମା ମମ ଭୟଂ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଲୋମହଂସଂ ଉପ୍ପାଦେତୁକାମୋ ସମାଧିମ୍ହା ଚାୱେତୁକାମୋ ଗାଥଂ ଭାସତୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ସୋମା ଭିକ୍ଖୁନୀ ‘‘ମାରୋ ଅୟଂ ପାପିମା’’ ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ମାରଂ ପାପିମନ୍ତଂ ଗାଥାହି ପଚ୍ଚଭାସି –
‘‘ଇତ୍ଥିଭାୱୋ କିଂ କୟିରା, ଚିତ୍ତମ୍ହି ସୁସମାହିତେ।
ଞାଣମ୍ହି ୱତ୍ତମାନମ୍ହି, ସମ୍ମା ଧମ୍ମଂ ୱିପସ୍ସତୋ॥
‘‘ୟସ୍ସ ନୂନ ସିୟା ଏୱଂ, ଇତ୍ଥାହଂ ପୁରିସୋତି ୱା।
କିଞ୍ଚି ୱା ପନ ଅଞ୍ଞସ୍ମି [ଅସ୍ମୀତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] , ତଂ ମାରୋ ୱତ୍ତୁମରହତୀ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ‘‘ଜାନାତି ମଂ ସୋମା ଭିକ୍ଖୁନୀ’’ତି ଦୁକ୍ଖୀ ଦୁମ୍ମନୋ ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
୩. କିସାଗୋତମୀସୁତ୍ତଂ
୧୬୪ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଅଥ ଖୋ କିସାଗୋତମୀ ଭିକ୍ଖୁନୀ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ସାୱତ୍ଥିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସି। ସାୱତ୍ଥିୟଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତ୍ୱା ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତା ୟେନ ଅନ୍ଧୱନଂ ତେନୁପସଙ୍କମି , ଦିୱାୱିହାରାୟ। ଅନ୍ଧୱନଂ ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ରୁକ୍ଖମୂଲେ ଦିୱାୱିହାରଂ ନିସୀଦି। ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା କିସାଗୋତମିୟା ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଭୟଂ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଲୋମହଂସଂ ଉପ୍ପାଦେତୁକାମୋ ସମାଧିମ୍ହା ଚାୱେତୁକାମୋ ୟେନ କିସାଗୋତମୀ ଭିକ୍ଖୁନୀ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା କିସାଗୋତମିଂ ଭିକ୍ଖୁନିଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘କିଂ ନୁ ତ୍ୱଂ ମତପୁତ୍ତାୱ, ଏକମାସି ରୁଦମ୍ମୁଖୀ।
ୱନମଜ୍ଝଗତା ଏକା, ପୁରିସଂ ନୁ ଗୱେସସୀ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ କିସାଗୋତମିୟା ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଏତଦହୋସି – ‘‘କୋ ନୁ ଖ୍ୱାୟଂ ମନୁସ୍ସୋ ୱା ଅମନୁସ୍ସୋ ୱା ଗାଥଂ ଭାସତୀ’’ତି? ଅଥ ଖୋ କିସାଗୋତମିୟା ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଏତଦହୋସି – ‘‘ମାରୋ ଖୋ ଅୟଂ ପାପିମା ମମ ଭୟଂ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଲୋମହଂସଂ ଉପ୍ପାଦେତୁକାମୋ ସମାଧିମ୍ହା ଚାୱେତୁକାମୋ ଗାଥଂ ଭାସତୀ’’ତି।
ଅଥ ଖୋ କିସାଗୋତମୀ ଭିକ୍ଖୁନୀ ‘‘ମାରୋ ଅୟଂ ପାପିମା’’ ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ମାରଂ ପାପିମନ୍ତଂ ଗାଥାହି ପଚ୍ଚଭାସି –
‘‘ଅଚ୍ଚନ୍ତଂ ମତପୁତ୍ତାମ୍ହି, ପୁରିସା ଏତଦନ୍ତିକା।
ନ ସୋଚାମି ନ ରୋଦାମି, ନ ତଂ ଭାୟାମି ଆୱୁସୋ॥
‘‘ସବ୍ବତ୍ଥ ୱିହତା ନନ୍ଦୀ, ତମୋକ୍ଖନ୍ଧୋ ପଦାଲିତୋ।
ଜେତ୍ୱାନ ମଚ୍ଚୁନୋ [ଜେତ୍ୱା ନମୁଚିନୋ (ସୀ॰)] ସେନଂ, ୱିହରାମି ଅନାସୱା’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ‘‘ଜାନାତି ମଂ କିସାଗୋତମୀ ଭିକ୍ଖୁନୀ’’ତି ଦୁକ୍ଖୀ ଦୁମ୍ମନୋ ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
୪. ୱିଜୟାସୁତ୍ତଂ
୧୬୫ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଅଥ ଖୋ ୱିଜୟା ଭିକ୍ଖୁନୀ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା…ପେ॰… ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ରୁକ୍ଖମୂଲେ ଦିୱାୱିହାରଂ ନିସୀଦି। ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ୱିଜୟାୟ ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଭୟଂ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଲୋମହଂସଂ ଉପ୍ପାଦେତୁକାମୋ ସମାଧିମ୍ହା ଚାୱେତୁକାମୋ ୟେନ ୱିଜୟା ଭିକ୍ଖୁନୀ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ୱିଜୟଂ ଭିକ୍ଖୁନିଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ଦହରା ତ୍ୱଂ ରୂପୱତୀ, ଅହଞ୍ଚ ଦହରୋ ସୁସୁ।
ପଞ୍ଚଙ୍ଗିକେନ ତୁରିୟେନ, ଏହୟ୍ୟେଭିରମାମସେ’’ତି [ଏହି ଅୟ୍ୟେ ରମାମସେତି (ସୀ॰)] ॥
ଅଥ ଖୋ ୱିଜୟାୟ ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଏତଦହୋସି – ‘‘କୋ ନୁ ଖ୍ୱାୟଂ ମନୁସ୍ସୋ ୱା ଅମନୁସ୍ସୋ ୱା ଗାଥଂ ଭାସତୀ’’ତି? ଅଥ ଖୋ ୱିଜୟାୟ ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଏତଦହୋସି – ‘‘ମାରୋ ଖୋ ଅୟଂ ପାପିମା ମମ ଭୟଂ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଲୋମହଂସଂ ଉପ୍ପାଦେତୁକାମୋ ସମାଧିମ୍ହା ଚାୱେତୁକାମୋ ଗାଥଂ ଭାସତୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ୱିଜୟା ଭିକ୍ଖୁନୀ ‘‘ମାରୋ ଅୟଂ ପାପିମା’’ ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ମାରଂ ପାପିମନ୍ତଂ ଗାଥାହି ପଚ୍ଚଭାସି –
‘‘ରୂପା ସଦ୍ଦା ରସା ଗନ୍ଧା, ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଚ ମନୋରମା।
ନିୟ୍ୟାତୟାମି ତୁୟ୍ହେୱ, ମାର ନାହଂ ତେନତ୍ଥିକା॥
‘‘ଇମିନା ପୂତିକାୟେନ, ଭିନ୍ଦନେନ ପଭଙ୍ଗୁନା।
ଅଟ୍ଟୀୟାମି ହରାୟାମି, କାମତଣ୍ହା ସମୂହତା॥
‘‘ୟେ ଚ ରୂପୂପଗା ସତ୍ତା, ୟେ ଚ ଅରୂପଟ୍ଠାୟିନୋ [ଆରୁପ୍ପଟ୍ଠାୟିନୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ।
ୟା ଚ ସନ୍ତା ସମାପତ୍ତି, ସବ୍ବତ୍ଥ ୱିହତୋ ତମୋ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ‘‘ଜାନାତି ମଂ ୱିଜୟା ଭିକ୍ଖୁନୀ’’ତି ଦୁକ୍ଖୀ ଦୁମ୍ମନୋ ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
୫. ଉପ୍ପଲୱଣ୍ଣାସୁତ୍ତଂ
୧୬୬ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଅଥ ଖୋ ଉପ୍ପଲୱଣ୍ଣା ଭିକ୍ଖୁନୀ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା…ପେ॰… ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ସୁପୁପ୍ଫିତସାଲରୁକ୍ଖମୂଲେ ଅଟ୍ଠାସି। ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ଉପ୍ପଲୱଣ୍ଣାୟ ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଭୟଂ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଲୋମହଂସଂ ଉପ୍ପାଦେତୁକାମୋ ସମାଧିମ୍ହା ଚାୱେତୁକାମୋ ୟେନ ଉପ୍ପଲୱଣ୍ଣା ଭିକ୍ଖୁନୀ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଉପ୍ପଲୱଣ୍ଣଂ ଭିକ୍ଖୁନିଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ସୁପୁପ୍ଫିତଗ୍ଗଂ ଉପଗମ୍ମ ଭିକ୍ଖୁନି,
ଏକା ତୁୱଂ ତିଟ୍ଠସି ସାଲମୂଲେ।
ନ ଚତ୍ଥି ତେ ଦୁତିୟା ୱଣ୍ଣଧାତୁ,
ବାଲେ ନ ତ୍ୱଂ ଭାୟସି ଧୁତ୍ତକାନ’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଉପ୍ପଲୱଣ୍ଣାୟ ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଏତଦହୋସି – ‘‘କୋ ନୁ ଖ୍ୱାୟଂ ମନୁସ୍ସୋ ୱା ଅମନୁସ୍ସୋ ୱା ଗାଥଂ ଭାସତୀ’’ତି? ଅଥ ଖୋ ଉପ୍ପଲୱଣ୍ଣାୟ ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଏତଦହୋସି – ‘‘ମାରୋ ଖୋ ଅୟଂ ପାପିମା ମମ ଭୟଂ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଲୋମହଂସଂ ଉପ୍ପାଦେତୁକାମୋ ସମାଧିମ୍ହା ଚାୱେତୁକାମୋ ଗାଥଂ ଭାସତୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଉପ୍ପଲୱଣ୍ଣା ଭିକ୍ଖୁନୀ ‘‘ମାରୋ ଅୟଂ ପାପିମା’’ ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ମାରଂ ପାପିମନ୍ତଂ ଗାଥାହି ପଚ୍ଚଭାସି –
ଇଧାଗତା ତାଦିସକା ଭୱେୟ୍ୟୁଂ।
ଲୋମଂ ନ ଇଞ୍ଜାମି ନ ସନ୍ତସାମି,
ନ ମାର ଭାୟାମି ତମେକିକାପି॥
‘‘ଏସା ଅନ୍ତରଧାୟାମି, କୁଚ୍ଛିଂ ୱା ପୱିସାମି ତେ।
ପଖୁମନ୍ତରିକାୟମ୍ପି, ତିଟ୍ଠନ୍ତିଂ ମଂ ନ ଦକ୍ଖସି॥
‘‘ଚିତ୍ତସ୍ମିଂ ୱସୀଭୂତାମ୍ହି, ଇଦ୍ଧିପାଦା ସୁଭାୱିତା।
ସବ୍ବବନ୍ଧନମୁତ୍ତାମ୍ହି, ନ ତଂ ଭାୟାମି ଆୱୁସୋ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ‘‘ଜାନାତି ମଂ ଉପ୍ପଲୱଣ୍ଣା ଭିକ୍ଖୁନୀ’’ତି ଦୁକ୍ଖୀ ଦୁମ୍ମନୋ ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
୬. ଚାଲାସୁତ୍ତଂ
୧୬୭ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଅଥ ଖୋ ଚାଲା ଭିକ୍ଖୁନୀ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା…ପେ॰… ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ରୁକ୍ଖମୂଲେ ଦିୱାୱିହାରଂ ନିସୀଦି। ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ୟେନ ଚାଲା ଭିକ୍ଖୁନୀ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଚାଲଂ ଭିକ୍ଖୁନିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିଂ ନୁ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁନି, ନ ରୋଚେସୀ’’ତି? ‘‘ଜାତିଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ନ ରୋଚେମୀ’’ତି।
‘‘କିଂ ନୁ ଜାତିଂ ନ ରୋଚେସି, ଜାତୋ କାମାନି ଭୁଞ୍ଜତି।
କୋ ନୁ ତଂ ଇଦମାଦପୟି, ଜାତିଂ ମା ରୋଚ [ମା ରୋଚେସି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଭିକ୍ଖୁନୀ’’ତି॥
‘‘ଜାତସ୍ସ ମରଣଂ ହୋତି, ଜାତୋ ଦୁକ୍ଖାନି ଫୁସ୍ସତି [ପସ୍ସତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ।
ବନ୍ଧଂ ୱଧଂ ପରିକ୍ଲେସଂ, ତସ୍ମା ଜାତିଂ ନ ରୋଚୟେ॥
‘‘ବୁଦ୍ଧୋ ଧମ୍ମମଦେସେସି, ଜାତିୟା ସମତିକ୍କମଂ।
ସବ୍ବଦୁକ୍ଖପ୍ପହାନାୟ, ସୋ ମଂ ସଚ୍ଚେ ନିୱେସୟି॥
‘‘ୟେ ଚ ରୂପୂପଗା ସତ୍ତା, ୟେ ଚ ଅରୂପଟ୍ଠାୟିନୋ।
ନିରୋଧଂ ଅପ୍ପଜାନନ୍ତା, ଆଗନ୍ତାରୋ ପୁନବ୍ଭୱ’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ‘‘ଜାନାତି ମଂ ଚାଲା ଭିକ୍ଖୁନୀ’’ତି ଦୁକ୍ଖୀ ଦୁମ୍ମନୋ ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
୭. ଉପଚାଲାସୁତ୍ତଂ
୧୬୮ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଅଥ ଖୋ ଉପଚାଲା ଭିକ୍ଖୁନୀ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା…ପେ॰… ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ରୁକ୍ଖମୂଲେ ଦିୱାୱିହାରଂ ନିସୀଦି। ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ୟେନ ଉପଚାଲା ଭିକ୍ଖୁନୀ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଉପଚାଲଂ ଭିକ୍ଖୁନିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କତ୍ଥ ନୁ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁନି, ଉପ୍ପଜ୍ଜିତୁକାମା’’ତି? ‘‘ନ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, କତ୍ଥଚି ଉପ୍ପଜ୍ଜିତୁକାମା’’ତି।
‘‘ତାୱତିଂସା ଚ ୟାମା ଚ, ତୁସିତା ଚାପି ଦେୱତା।
ନିମ୍ମାନରତିନୋ ଦେୱା, ୟେ ଦେୱା ୱସୱତ୍ତିନୋ।
ତତ୍ଥ ଚିତ୍ତଂ ପଣିଧେହି, ରତିଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋସ୍ସସୀ’’ତି॥
‘‘ତାୱତିଂସା ଚ ୟାମା ଚ, ତୁସିତା ଚାପି ଦେୱତା।
ନିମ୍ମାନରତିନୋ ଦେୱା, ୟେ ଦେୱା ୱସୱତ୍ତିନୋ।
କାମବନ୍ଧନବଦ୍ଧା ତେ, ଏନ୍ତି ମାରୱସଂ ପୁନ॥
‘‘ସବ୍ବୋ ଆଦୀପିତୋ [ସବ୍ବୋୱ ଆଦିତ୍ତୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଲୋକୋ, ସବ୍ବୋ ଲୋକୋ ପଧୂପିତୋ।
ସବ୍ବୋ ପଜ୍ଜଲିତୋ [ପଜ୍ଜଲିତୋ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ଲୋକୋ, ସବ୍ବୋ ଲୋକୋ ପକମ୍ପିତୋ॥
‘‘ଅକମ୍ପିତଂ ଅପଜ୍ଜଲିତଂ [ଅଚଲିତଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] , ଅପୁଥୁଜ୍ଜନସେୱିତଂ।
ଅଗତି ୟତ୍ଥ ମାରସ୍ସ, ତତ୍ଥ ମେ ନିରତୋ ମନୋ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ‘‘ଜାନାତି ମଂ ଉପଚାଲା ଭିକ୍ଖୁନୀ’’ତି ଦୁକ୍ଖୀ ଦୁମ୍ମନୋ ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
୮. ସୀସୁପଚାଲାସୁତ୍ତଂ
୧୬୯ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଅଥ ଖୋ ସୀସୁପଚାଲା [ସୀସୂପଚାଲା (ସୀ॰)] ଭିକ୍ଖୁନୀ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା …ପେ॰… ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ରୁକ୍ଖମୂଲେ ଦିୱାୱିହାରଂ ନିସୀଦି। ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ୟେନ ସୀସୁପଚାଲା ଭିକ୍ଖୁନୀ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ସୀସୁପଚାଲଂ ଭିକ୍ଖୁନିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କସ୍ସ ନୁ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁନି, ପାସଣ୍ଡଂ ରୋଚେସୀ’’ତି? ‘‘ନ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, କସ୍ସଚି ପାସଣ୍ଡଂ ରୋଚେମୀ’’ତି।
‘‘କଂ ନୁ ଉଦ୍ଦିସ୍ସ ମୁଣ୍ଡାସି, ସମଣୀ ୱିୟ ଦିସ୍ସସି।
ନ ଚ ରୋଚେସି ପାସଣ୍ଡଂ, କିମିୱ ଚରସି ମୋମୂହା’’ତି॥
‘‘ଇତୋ ବହିଦ୍ଧା ପାସଣ୍ଡା, ଦିଟ୍ଠୀସୁ ପସୀଦନ୍ତି ତେ।
ନ ତେସଂ ଧମ୍ମଂ ରୋଚେମି, ତେ ଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦା॥
‘‘ଅତ୍ଥି ସକ୍ୟକୁଲେ ଜାତୋ, ବୁଦ୍ଧୋ ଅପ୍ପଟିପୁଗ୍ଗଲୋ।
ସବ୍ବାଭିଭୂ ମାରନୁଦୋ, ସବ୍ବତ୍ଥମପରାଜିତୋ॥
‘‘ସବ୍ବତ୍ଥ ମୁତ୍ତୋ ଅସିତୋ, ସବ୍ବଂ ପସ୍ସତି ଚକ୍ଖୁମା।
ସବ୍ବକମ୍ମକ୍ଖୟଂ ପତ୍ତୋ, ୱିମୁତ୍ତୋ ଉପଧିସଙ୍ଖୟେ।
ସୋ ମୟ୍ହଂ ଭଗୱା ସତ୍ଥା, ତସ୍ସ ରୋଚେମି ସାସନ’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ‘‘ଜାନାତି ମଂ ସୀସୁପଚାଲା ଭିକ୍ଖୁନୀ’’ତି ଦୁକ୍ଖୀ ଦୁମ୍ମନୋ ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
୯. ସେଲାସୁତ୍ତଂ
୧୭୦ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଅଥ ଖୋ ସେଲା ଭିକ୍ଖୁନୀ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା…ପେ॰… ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ରୁକ୍ଖମୂଲେ ଦିୱାୱିହାରଂ ନିସୀଦି। ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ସେଲାୟ ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଭୟଂ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଲୋମହଂସଂ ଉପ୍ପାଦେତୁକାମୋ…ପେ॰… ସେଲଂ ଭିକ୍ଖୁନିଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘କେନିଦଂ ପକତଂ ବିମ୍ବଂ, କ୍ୱନୁ [କ୍ୱନ୍ନୁ (ସୀ॰ ପୀ॰), କ୍ୱଚି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ବିମ୍ବସ୍ସ କାରକୋ।
କ୍ୱନୁ ବିମ୍ବଂ ସମୁପ୍ପନ୍ନଂ, କ୍ୱନୁ ବିମ୍ବଂ ନିରୁଜ୍ଝତୀ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ସେଲାୟ ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଏତଦହୋସି – ‘‘କୋ ନୁ ଖ୍ୱାୟଂ ମନୁସ୍ସୋ ୱା ଅମନୁସ୍ସୋ ୱା ଗାଥଂ ଭାସତୀ’’ତି? ଅଥ ଖୋ ସେଲାୟ ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଏତଦହୋସି – ‘‘ମାରୋ ଖୋ ଅୟଂ ପାପିମା ମମ ଭୟଂ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଲୋମହଂସଂ ଉପ୍ପାଦେତୁକାମୋ ସମାଧିମ୍ହା ଚାୱେତୁକାମୋ ଗାଥଂ ଭାସତୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ସେଲା ଭିକ୍ଖୁନୀ ‘‘ମାରୋ ଅୟଂ ପାପିମା’’ ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ମାରଂ ପାପିମନ୍ତଂ ଗାଥାହି ପଚ୍ଚଭାସି –
‘‘ନୟିଦଂ ଅତ୍ତକତଂ [ନୟିଦଂ ପକତଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ବିମ୍ବଂ, ନୟିଦଂ ପରକତଂ [ନୟିଦଂ ପକତଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଅଘଂ।
ହେତୁଂ ପଟିଚ୍ଚ ସମ୍ଭୂତଂ, ହେତୁଭଙ୍ଗା ନିରୁଜ୍ଝତି॥
‘‘ୟଥା ଅଞ୍ଞତରଂ ବୀଜଂ, ଖେତ୍ତେ ୱୁତ୍ତଂ ୱିରୂହତି।
ପଥୱୀରସଞ୍ଚାଗମ୍ମ, ସିନେହଞ୍ଚ ତଦୂଭୟଂ॥
‘‘ଏୱଂ ଖନ୍ଧା ଚ ଧାତୁୟୋ, ଛ ଚ ଆୟତନା ଇମେ।
ହେତୁଂ ପଟିଚ୍ଚ ସମ୍ଭୂତା, ହେତୁଭଙ୍ଗା ନିରୁଜ୍ଝରେ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ‘‘ଜାନାତି ମଂ ସେଲା ଭିକ୍ଖୁନୀ’’ତି ଦୁକ୍ଖୀ ଦୁମ୍ମନୋ ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
୧୦. ୱଜିରାସୁତ୍ତଂ
୧୭୧ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଅଥ ଖୋ ୱଜିରା ଭିକ୍ଖୁନୀ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ସାୱତ୍ଥିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସି। ସାୱତ୍ଥିୟଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତ୍ୱା ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତା ୟେନ ଅନ୍ଧୱନଂ ତେନୁପସଙ୍କମି ଦିୱାୱିହାରାୟ। ଅନ୍ଧୱନଂ ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ରୁକ୍ଖମୂଲେ ଦିୱାୱିହାରଂ ନିସୀଦି। ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ୱଜିରାୟ ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଭୟଂ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଲୋମହଂସଂ ଉପ୍ପାଦେତୁକାମୋ ସମାଧିମ୍ହା ଚାୱେତୁକାମୋ ୟେନ ୱଜିରା ଭିକ୍ଖୁନୀ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ୱଜିରଂ ଭିକ୍ଖୁନିଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘କେନାୟଂ ପକତୋ ସତ୍ତୋ, କୁୱଂ ସତ୍ତସ୍ସ କାରକୋ।
କୁୱଂ ସତ୍ତୋ ସମୁପ୍ପନ୍ନୋ, କୁୱଂ ସତ୍ତୋ ନିରୁଜ୍ଝତୀ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ୱଜିରାୟ ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଏତଦହୋସି – ‘‘କୋ ନୁ ଖ୍ୱାୟଂ ମନୁସ୍ସୋ ୱା ଅମନୁସ୍ସୋ ୱା ଗାଥଂ ଭାସତୀ’’ତି? ଅଥ ଖୋ ୱଜିରାୟ ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଏତଦହୋସି – ‘‘ମାରୋ ଖୋ ଅୟଂ ପାପିମା ମମ ଭୟଂ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଲୋମହଂସଂ ଉପ୍ପାଦେତୁକାମୋ ସମାଧିମ୍ହା ଚାୱେତୁକାମୋ ଗାଥଂ ଭାସତୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ୱଜିରା ଭିକ୍ଖୁନୀ ‘‘ମାରୋ ଅୟଂ ପାପିମା’’ ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା, ମାରଂ ପାପିମନ୍ତଂ ଗାଥାହି ପଚ୍ଚଭାସି –
‘‘କିଂ ନୁ ସତ୍ତୋତି ପଚ୍ଚେସି, ମାର ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ନୁ ତେ।
ସୁଦ୍ଧସଙ୍ଖାରପୁଞ୍ଜୋୟଂ, ନୟିଧ ସତ୍ତୁପଲବ୍ଭତି॥
‘‘ୟଥା ହି ଅଙ୍ଗସମ୍ଭାରା, ହୋତି ସଦ୍ଦୋ ରଥୋ ଇତି।
ଏୱଂ ଖନ୍ଧେସୁ ସନ୍ତେସୁ, ହୋତି ସତ୍ତୋତି ସମ୍ମୁତି [ସମ୍ମତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ॥
‘‘ଦୁକ୍ଖମେୱ ହି ସମ୍ଭୋତି, ଦୁକ୍ଖଂ ତିଟ୍ଠତି ୱେତି ଚ।
ନାଞ୍ଞତ୍ର ଦୁକ୍ଖା ସମ୍ଭୋତି, ନାଞ୍ଞଂ ଦୁକ୍ଖା ନିରୁଜ୍ଝତୀ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ‘‘ଜାନାତି ମଂ ୱଜିରା ଭିକ୍ଖୁନୀ’’ତି ଦୁକ୍ଖୀ ଦୁମ୍ମନୋ ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
ଭିକ୍ଖୁନୀସଂୟୁତ୍ତଂ ସମତ୍ତଂ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ଆଳୱିକା ଚ ସୋମା ଚ, ଗୋତମୀ ୱିଜୟା ସହ।
ଉପ୍ପଲୱଣ୍ଣା ଚ ଚାଲା, ଉପଚାଲା ସୀସୁପଚାଲା ଚ।
ସେଲା ୱଜିରାୟ ତେ ଦସାତି॥
୬. ବ୍ରହ୍ମସଂୟୁତ୍ତଂ
୧. ପଠମୱଗ୍ଗୋ
୧. ବ୍ରହ୍ମାୟାଚନସୁତ୍ତଂ
୧୭୨ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ଉରୁୱେଲାୟଂ ୱିହରତି ନଜ୍ଜା ନେରଞ୍ଜରାୟ ତୀରେ ଅଜପାଲନିଗ୍ରୋଧମୂଲେ ପଠମାଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱତୋ ରହୋଗତସ୍ସ ପଟିସଲ୍ଲୀନସ୍ସ ଏୱଂ ଚେତସୋ ପରିୱିତକ୍କୋ ଉଦପାଦି – ‘‘ଅଧିଗତୋ ଖୋ ମ୍ୟାୟଂ ଧମ୍ମୋ ଗମ୍ଭୀରୋ ଦୁଦ୍ଦସୋ ଦୁରନୁବୋଧୋ ସନ୍ତୋ ପଣୀତୋ ଅତକ୍କାୱଚରୋ ନିପୁଣୋ ପଣ୍ଡିତୱେଦନୀୟୋ। ଆଲୟରାମା ଖୋ ପନାୟଂ ପଜା ଆଲୟରତା ଆଲୟସମ୍ମୁଦିତା। ଆଲୟରାମାୟ ଖୋ ପନ ପଜାୟ ଆଲୟରତାୟ ଆଲୟସମ୍ମୁଦିତାୟ ଦୁଦ୍ଦସଂ ଇଦଂ ଠାନଂ ୟଦିଦଂ ଇଦପ୍ପଚ୍ଚୟତାପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦୋ। ଇଦମ୍ପି ଖୋ ଠାନଂ ଦୁଦ୍ଦସଂ ୟଦିଦଂ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହାକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ଅହଞ୍ଚେୱ ଖୋ ପନ ଧମ୍ମଂ ଦେସେୟ୍ୟଂ; ପରେ ଚ ମେ ନ ଆଜାନେୟ୍ୟୁଂ; ସୋ ମମସ୍ସ କିଲମଥୋ, ସା ମମସ୍ସ ୱିହେସା’’ତି। ଅପିସ୍ସୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଇମା ଅନଚ୍ଛରିୟା ଗାଥାୟୋ ପଟିଭଂସୁ ପୁବ୍ବେ ଅସ୍ସୁତପୁବ୍ବା –
‘‘କିଚ୍ଛେନ ମେ ଅଧିଗତଂ, ହଲଂ ଦାନି ପକାସିତୁଂ।
ରାଗଦୋସପରେତେହି, ନାୟଂ ଧମ୍ମୋ ସୁସମ୍ବୁଧୋ॥
‘‘ପଟିସୋତଗାମିଂ ନିପୁଣଂ, ଗମ୍ଭୀରଂ ଦୁଦ୍ଦସଂ ଅଣୁଂ।
ରାଗରତ୍ତା ନ ଦକ୍ଖନ୍ତି, ତମୋଖନ୍ଧେନ ଆୱୁଟା’’ତି [ତମୋକ୍ଖନ୍ଧେନ ଆୱୁତାତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ॥
ଇତିହ ଭଗୱତୋ ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତୋ ଅପ୍ପୋସ୍ସୁକ୍କତାୟ ଚିତ୍ତଂ ନମତି, ନୋ ଧମ୍ମଦେସନାୟ।
ଅଥ ଖୋ ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ସହମ୍ପତିସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଚେତସା ଚେତୋପରିୱିତକ୍କମଞ୍ଞାୟ ଏତଦହୋସି – ‘‘ନସ୍ସତି ୱତ ଭୋ ଲୋକୋ, ୱିନସ୍ସତି ୱତ ଭୋ ଲୋକୋ, ୟତ୍ର ହି ନାମ ତଥାଗତସ୍ସ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଅପ୍ପୋସ୍ସୁକ୍କତାୟ ଚିତ୍ତଂ ନମତି [ନମିସ୍ସତି (?)] , ନୋ ଧମ୍ମଦେସନାୟା’’ତି। ଅଥ ଖୋ ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି – ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ପୁରିସୋ ସମିଞ୍ଜିତଂ [ସମ୍ମିଞ୍ଜିତଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ୱା ବାହଂ ପସାରେୟ୍ୟ, ପସାରିତଂ ୱା ବାହଂ ସମିଞ୍ଜେୟ୍ୟ ଏୱମେୱ – ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ଅନ୍ତରହିତୋ ଭଗୱତୋ ପୁରତୋ ପାତୁରହୋସି। ଅଥ ଖୋ ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି ଏକଂସଂ ଉତ୍ତରାସଙ୍ଗଂ କରିତ୍ୱା ଦକ୍ଖିଣଜାଣୁମଣ୍ଡଲଂ ପଥୱିୟଂ ନିହନ୍ତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଦେସେତୁ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଧମ୍ମଂ, ଦେସେତୁ ସୁଗତୋ ଧମ୍ମଂ। ସନ୍ତି ସତ୍ତା ଅପ୍ପରଜକ୍ଖଜାତିକା, ଅସ୍ସୱନତା ଧମ୍ମସ୍ସ ପରିହାୟନ୍ତି। ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ଧମ୍ମସ୍ସ ଅଞ୍ଞାତାରୋ’’ତି। ଇଦମୱୋଚ ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି, ଇଦଂ ୱତ୍ୱା ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ –
‘‘ପାତୁରହୋସି ମଗଧେସୁ ପୁବ୍ବେ,
ଧମ୍ମୋ ଅସୁଦ୍ଧୋ ସମଲେହି ଚିନ୍ତିତୋ।
ଅପାପୁରେତଂ [ଅୱାପୁରେତଂ (ସୀ॰)] ଅମତସ୍ସ ଦ୍ୱାରଂ,
ସୁଣନ୍ତୁ ଧମ୍ମଂ ୱିମଲେନାନୁବୁଦ୍ଧଂ॥
‘‘ସେଲେ ୟଥା ପବ୍ବତମୁଦ୍ଧନିଟ୍ଠିତୋ,
ୟଥାପି ପସ୍ସେ ଜନତଂ ସମନ୍ତତୋ।
ତଥୂପମଂ ଧମ୍ମମୟଂ ସୁମେଧ,
ପାସାଦମାରୁୟ୍ହ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ।
ସୋକାୱତିଣ୍ଣଂ [ସୋକାୱକିଣ୍ଣଂ (ସୀ॰)] ଜନତମପେତସୋକୋ,
ଅୱେକ୍ଖସ୍ସୁ ଜାତିଜରାଭିଭୂତଂ॥
‘‘ଉଟ୍ଠେହି ୱୀର ୱିଜିତସଙ୍ଗାମ,
ସତ୍ଥୱାହ ଅନଣ [ଅଣଣ (ରୂପସିଦ୍ଧିଟୀକା)] ୱିଚର ଲୋକେ।
ଦେସସ୍ସୁ [ଦେସେତୁ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଭଗୱା ଧମ୍ମଂ,
ଅଞ୍ଞାତାରୋ ଭୱିସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ଚ ଅଜ୍ଝେସନଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସତ୍ତେସୁ ଚ କାରୁଞ୍ଞତଂ ପଟିଚ୍ଚ ବୁଦ୍ଧଚକ୍ଖୁନା ଲୋକଂ ୱୋଲୋକେସି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଭଗୱା ବୁଦ୍ଧଚକ୍ଖୁନା ଲୋକଂ ୱୋଲୋକେନ୍ତୋ ସତ୍ତେ ଅପ୍ପରଜକ୍ଖେ ମହାରଜକ୍ଖେ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟେ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟେ ସ୍ୱାକାରେ ଦ୍ୱାକାରେ ସୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ଦୁୱିଞ୍ଞାପୟେ, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱିନେ ୱିହରନ୍ତେ, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ନ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱିନେ [ଦସ୍ସାୱିନୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ୱିହରନ୍ତେ। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ଉପ୍ପଲିନିୟଂ ୱା ପଦୁମିନିୟଂ ୱା ପୁଣ୍ଡରୀକିନିୟଂ ୱା ଅପ୍ପେକଚ୍ଚାନି ଉପ୍ପଲାନି ୱା ପଦୁମାନି ୱା ପୁଣ୍ଡରୀକାନି ୱା ଉଦକେ ଜାତାନି ଉଦକେ ସଂୱଡ୍ଢାନି ଉଦକାନୁଗ୍ଗତାନି ଅନ୍ତୋ ନିମୁଗ୍ଗପୋସୀନି, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚାନି ଉପ୍ପଲାନି ୱା ପଦୁମାନି ୱା ପୁଣ୍ଡରୀକାନି ୱା ଉଦକେ ଜାତାନି ଉଦକେ ସଂୱଡ୍ଢାନି ସମୋଦକଂ ଠିତାନି, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚାନି ଉପ୍ପଲାନି ୱା ପଦୁମାନି ୱା ପୁଣ୍ଡରୀକାନି ୱା ଉଦକେ ଜାତାନି ଉଦକେ ସଂୱଡ୍ଢାନି ଉଦକା ଅଚ୍ଚୁଗ୍ଗମ୍ମ ଠିତାନି [ତିଟ୍ଠନ୍ତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଅନୁପଲିତ୍ତାନି ଉଦକେନ; ଏୱମେୱ ଭଗୱା ବୁଦ୍ଧଚକ୍ଖୁନା ଲୋକଂ ୱୋଲୋକେନ୍ତୋ ଅଦ୍ଦସ ସତ୍ତେ ଅପ୍ପରଜକ୍ଖେ ମହାରଜକ୍ଖେ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟେ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟେ ସ୍ୱାକାରେ ଦ୍ୱାକାରେ ସୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ଦୁୱିଞ୍ଞାପୟେ, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱିନେ ୱିହରନ୍ତେ, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ନ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱିନେ ୱିହରନ୍ତେ। ଦିସ୍ୱାନ ବ୍ରହ୍ମାନଂ ସହମ୍ପତିଂ ଗାଥାୟ ପଚ୍ଚଭାସି –
‘‘ଅପାରୁତା ତେସଂ ଅମତସ୍ସ ଦ୍ୱାରା,
ୟେ ସୋତୱନ୍ତୋ ପମୁଞ୍ଚନ୍ତୁ ସଦ୍ଧଂ।
ୱିହିଂସସଞ୍ଞୀ ପଗୁଣଂ ନ ଭାସିଂ,
ଧମ୍ମଂ ପଣୀତଂ ମନୁଜେସୁ ବ୍ରହ୍ମେ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି ‘‘କତାୱକାସୋ ଖୋମ୍ହି ଭଗୱତା ଧମ୍ମଦେସନାୟା’’ତି ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
୨. ଗାରୱସୁତ୍ତଂ
୧୭୩ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ଉରୁୱେଲାୟଂ ୱିହରତି ନଜ୍ଜା ନେରଞ୍ଜରାୟ ତୀରେ ଅଜପାଲନିଗ୍ରୋଧମୂଲେ ପଠମାଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱତୋ ରହୋଗତସ୍ସ ପଟିସଲ୍ଲୀନସ୍ସ ଏୱଂ ଚେତସୋ ପରିୱିତକ୍କୋ ଉଦପାଦି – ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ ଖୋ ଅଗାରୱୋ ୱିହରତି ଅପ୍ପତିସ୍ସୋ, କଂ ନୁ ଖ୍ୱାହଂ ସମଣଂ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱା ସକ୍କତ୍ୱା ଗରୁଂ କତ୍ୱା [ଗରୁକତ୍ୱା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି?
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱତୋ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅପରିପୁଣ୍ଣସ୍ସ ଖୋ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ପାରିପୂରିୟା ଅଞ୍ଞଂ ସମଣଂ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱା ସକ୍କତ୍ୱା ଗରୁଂ କତ୍ୱା ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରେୟ୍ୟଂ । ନ ଖୋ ପନାହଂ ପସ୍ସାମି ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ଅତ୍ତନା ସୀଲସମ୍ପନ୍ନତରଂ ଅଞ୍ଞଂ ସମଣଂ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱା, ୟମହଂ ସକ୍କତ୍ୱା ଗରୁଂ କତ୍ୱା ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରେୟ୍ୟଂ।
‘‘ଅପରିପୁଣ୍ଣସ୍ସ ଖୋ ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ପାରିପୂରିୟା ଅଞ୍ଞଂ ସମଣଂ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱା ସକ୍କତ୍ୱା ଗରୁଂ କତ୍ୱା ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରେୟ୍ୟଂ। ନ ଖୋ ପନାହଂ ପସ୍ସାମି ସଦେୱକେ ଲୋକେ…ପେ॰… ଅତ୍ତନା ସମାଧିସମ୍ପନ୍ନତରଂ ଅଞ୍ଞଂ ସମଣଂ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱା, ୟମହଂ ସକ୍କତ୍ୱା ଗରୁଂ କତ୍ୱା ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରେୟ୍ୟଂ।
‘‘ଅପରିପୁଣ୍ଣସ୍ସ ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ପାରିପୂରିୟା ଅଞ୍ଞଂ ସମଣଂ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱା ସକ୍କତ୍ୱା ଗରୁଂ କତ୍ୱା ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରେୟ୍ୟଂ। ନ ଖୋ ପନାହଂ ପସ୍ସାମି ସଦେୱକେ…ପେ॰… ଅତ୍ତନା ପଞ୍ଞାସମ୍ପନ୍ନତରଂ ଅଞ୍ଞଂ ସମଣଂ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱା, ୟମହଂ ସକ୍କତ୍ୱା ଗରୁଂ କତ୍ୱା ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରେୟ୍ୟଂ।
‘‘ଅପରିପୁଣ୍ଣସ୍ସ ଖୋ ୱିମୁତ୍ତିକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ପାରିପୂରିୟା ଅଞ୍ଞଂ ସମଣଂ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱା ସକ୍କତ୍ୱା ଗରୁଂ କତ୍ୱା ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରେୟ୍ୟଂ। ନ ଖୋ ପନାହଂ ପସ୍ସାମି ସଦେୱକେ…ପେ॰… ଅତ୍ତନା ୱିମୁତ୍ତିସମ୍ପନ୍ନତରଂ ଅଞ୍ଞଂ ସମଣଂ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱା, ୟମହଂ ସକ୍କତ୍ୱା ଗରୁଂ କତ୍ୱା ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରେୟ୍ୟଂ।
‘‘ଅପରିପୁଣ୍ଣସ୍ସ ଖୋ ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ପାରିପୂରିୟା ଅଞ୍ଞଂ ସମଣଂ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱା ସକ୍କତ୍ୱା ଗରୁଂ କତ୍ୱା ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରେୟ୍ୟଂ। ନ ଖୋ ପନାହଂ ପସ୍ସାମି ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ଅତ୍ତନା ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନସମ୍ପନ୍ନତରଂ ଅଞ୍ଞଂ ସମଣଂ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱା, ୟମହଂ ସକ୍କତ୍ୱା ଗରୁଂ କତ୍ୱା ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରେୟ୍ୟଂ। ୟଂନୂନାହଂ ୟ୍ୱାୟଂ ଧମ୍ମୋ ମୟା ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ତମେୱ ଧମ୍ମଂ ସକ୍କତ୍ୱା ଗରୁଂ କତ୍ୱା ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।
ଅଥ ଖୋ ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି ଭଗୱତୋ ଚେତସା ଚେତୋପରିୱିତକ୍କମଞ୍ଞାୟ – ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ପୁରିସୋ ସମିଞ୍ଜିତଂ ୱା ବାହଂ ପସାରେୟ୍ୟ ପସାରିତଂ ୱା ବାହଂ ସମିଞ୍ଜେୟ୍ୟ ଏୱମେୱ – ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ଅନ୍ତରହିତୋ ଭଗୱତୋ ପୁରତୋ ପାତୁରହୋସି। ଅଥ ଖୋ ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି ଏକଂସଂ ଉତ୍ତରାସଙ୍ଗଂ କରିତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଏୱମେତଂ , ଭଗୱା, ଏୱମେତଂ, ସୁଗତ! ୟେପି ତେ, ଭନ୍ତେ, ଅହେସୁଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ଅରହନ୍ତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧା, ତେପି ଭଗୱନ୍ତୋ ଧମ୍ମଞ୍ଞେୱ ସକ୍କତ୍ୱା ଗରୁଂ କତ୍ୱା ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରିଂସୁ; ୟେପି ତେ, ଭନ୍ତେ, ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ଅରହନ୍ତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧା ତେପି ଭଗୱନ୍ତୋ ଧମ୍ମଞ୍ଞେୱ ସକ୍କତ୍ୱା ଗରୁଂ କତ୍ୱା ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରିସ୍ସନ୍ତି। ଭଗୱାପି, ଭନ୍ତେ, ଏତରହି ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଧମ୍ମଞ୍ଞେୱ ସକ୍କତ୍ୱା ଗରୁଂ କତ୍ୱା ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତୂ’’ତି। ଇଦମୱୋଚ ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି, ଇଦଂ ୱତ୍ୱା ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ –
‘‘ୟେ ଚ ଅତୀତା ସମ୍ବୁଦ୍ଧା, ୟେ ଚ ବୁଦ୍ଧା ଅନାଗତା।
ୟୋ ଚେତରହି ସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ, ବହୂନଂ [ବହୁନ୍ନଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ସୋକନାସନୋ॥
‘‘ସବ୍ବେ ସଦ୍ଧମ୍ମଗରୁନୋ, ୱିହଂସୁ [ୱିହରିଂସୁ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ୱିହରନ୍ତି ଚ।
ତଥାପି ୱିହରିସ୍ସନ୍ତି, ଏସା ବୁଦ୍ଧାନ ଧମ୍ମତା॥
‘‘ତସ୍ମା ହି ଅତ୍ତକାମେନ [ଅତ୍ଥକାମେନ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] , ମହତ୍ତମଭିକଙ୍ଖତା।
ସଦ୍ଧମ୍ମୋ ଗରୁକାତବ୍ବୋ, ସରଂ ବୁଦ୍ଧାନ ସାସନ’’ନ୍ତି॥
୩. ବ୍ରହ୍ମଦେୱସୁତ୍ତଂ
୧୭୪ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଅଞ୍ଞତରିସ୍ସା ବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ବ୍ରହ୍ମଦେୱୋ ନାମ ପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ ହୋତି।
ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ବ୍ରହ୍ମଦେୱୋ ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ନଚିରସ୍ସେୱ – ୟସ୍ସତ୍ଥାୟ କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମଦେୱ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜନ୍ତି, ତଦନୁତ୍ତରଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସି। ‘‘ଖୀଣା ଜାତି , ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’’ତି ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସି। ଅଞ୍ଞତରୋ ଚ ପନାୟସ୍ମା ବ୍ରହ୍ମଦେୱୋ ଅରହତଂ ଅହୋସି।
ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ବ୍ରହ୍ମଦେୱୋ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ସାୱତ୍ଥିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସି। ସାୱତ୍ଥିୟଂ ସପଦାନଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରମାନୋ ୟେନ ସକମାତୁ ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମି। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମତୋ ବ୍ରହ୍ମଦେୱସ୍ସ ମାତା ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ଆହୁତିଂ ନିଚ୍ଚଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି । ଅଥ ଖୋ ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ସହମ୍ପତିସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ବ୍ରହ୍ମଦେୱସ୍ସ ମାତା ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ଆହୁତିଂ ନିଚ୍ଚଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି। ୟଂନୂନାହଂ ତଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ସଂୱେଜେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି – ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ପୁରିସୋ ସମିଞ୍ଜିତଂ ୱା ବାହଂ ପସାରେୟ୍ୟ, ପସାରିତଂ ୱା ବାହଂ ସମିଞ୍ଜେୟ୍ୟ ଏୱମେୱ – ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ଅନ୍ତରହିତୋ ଆୟସ୍ମତୋ ବ୍ରହ୍ମଦେୱସ୍ସ ମାତୁ ନିୱେସନେ ପାତୁରହୋସି। ଅଥ ଖୋ ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି ୱେହାସଂ ଠିତୋ ଆୟସ୍ମତୋ ବ୍ରହ୍ମଦେୱସ୍ସ ମାତରଂ ବ୍ରାହ୍ମଣିଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ଦୂରେ ଇତୋ ବ୍ରାହ୍ମଣି ବ୍ରହ୍ମଲୋକୋ,
ୟସ୍ସାହୁତିଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାସି ନିଚ୍ଚଂ।
ନେତାଦିସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣି ବ୍ରହ୍ମଭକ୍ଖୋ,
କିଂ ଜପ୍ପସି ବ୍ରହ୍ମପଥଂ ଅଜାନଂ [ଅଜାନନ୍ତୀ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ॥
‘‘ଏସୋ ହି ତେ ବ୍ରାହ୍ମଣି ବ୍ରହ୍ମଦେୱୋ,
ନିରୂପଧିକୋ ଅତିଦେୱପତ୍ତୋ।
ଅକିଞ୍ଚନୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅନଞ୍ଞପୋସୀ,
ୟୋ ତେ ସୋ [ତେ ସୋ (ସୀ॰ ପୀ॰), ୟୋ ତେ ସ (?)] ପିଣ୍ଡାୟ ଘରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ॥
‘‘ଆହୁନେୟ୍ୟୋ ୱେଦଗୁ ଭାୱିତତ୍ତୋ,
ନରାନଂ ଦେୱାନଞ୍ଚ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟୋ।
ବାହିତ୍ୱା ପାପାନି ଅନୂପଲିତ୍ତୋ,
ସନ୍ତୋ ୱିଧୂମୋ ଅନିଘୋ ନିରାସୋ।
ନିକ୍ଖିତ୍ତଦଣ୍ଡୋ ତସଥାୱରେସୁ,
ସୋ ତ୍ୟାହୁତିଂ ଭୁଞ୍ଜତୁ ଅଗ୍ଗପିଣ୍ଡଂ॥
‘‘ୱିସେନିଭୂତୋ ଉପସନ୍ତଚିତ୍ତୋ,
ନାଗୋୱ ଦନ୍ତୋ ଚରତି ଅନେଜୋ।
ଭିକ୍ଖୁ ସୁସୀଲୋ ସୁୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ,
ସୋ ତ୍ୟାହୁତିଂ ଭୁଞ୍ଜତୁ ଅଗ୍ଗପିଣ୍ଡଂ॥
ପତିଟ୍ଠପେହି ଦକ୍ଖିଣଂ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟେ।
କରୋହି ପୁଞ୍ଞଂ ସୁଖମାୟତିକଂ,
ଦିସ୍ୱା ମୁନିଂ ବ୍ରାହ୍ମଣି ଓଘତିଣ୍ଣ’’ନ୍ତି॥
‘‘ତସ୍ମିଂ ପସନ୍ନା ଅୱିକମ୍ପମାନା,
ପତିଟ୍ଠପେସି ଦକ୍ଖିଣଂ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟେ।
ଅକାସି ପୁଞ୍ଞଂ ସୁଖମାୟତିକଂ,
ଦିସ୍ୱା ମୁନିଂ ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ଓଘତିଣ୍ଣ’’ନ୍ତି॥
୪. ବକବ୍ରହ୍ମସୁତ୍ତଂ
୧୭୫ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ବକସ୍ସ ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ଏୱରୂପଂ ପାପକଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ହୋତି – ‘‘ଇଦଂ ନିଚ୍ଚଂ, ଇଦଂ ଧୁୱଂ, ଇଦଂ ସସ୍ସତଂ, ଇଦଂ କେୱଲଂ, ଇଦଂ ଅଚୱନଧମ୍ମଂ, ଇଦଞ୍ହି ନ ଜାୟତି ନ ଜୀୟତି ନ ମୀୟତି ନ ଚୱତି ନ ଉପପଜ୍ଜତି, ଇତୋ ଚ ପନଞ୍ଞଂ ଉତ୍ତରିଂ [ଉତ୍ତରିଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ନିସ୍ସରଣଂ ନତ୍ଥୀ’’ତି।
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ବକସ୍ସ ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ଚେତସା ଚେତୋପରିୱିତକ୍କମଞ୍ଞାୟ – ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ପୁରିସୋ ସମିଞ୍ଜିତଂ ୱା ବାହଂ ପସାରେୟ୍ୟ, ପସାରିତଂ ୱା ବାହଂ ସମିଞ୍ଜେୟ୍ୟ ଏୱମେୱ – ଜେତୱନେ ଅନ୍ତରହିତୋ ତସ୍ମିଂ ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ପାତୁରହୋସି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ବକୋ ବ୍ରହ୍ମା ଭଗୱନ୍ତଂ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଏହି ଖୋ ମାରିସ, ସ୍ୱାଗତଂ ତେ, ମାରିସ! ଚିରସ୍ସଂ ଖୋ ମାରିସ! ଇମଂ ପରିୟାୟମକାସି ୟଦିଦଂ ଇଧାଗମନାୟ। ଇଦଞ୍ହି, ମାରିସ, ନିଚ୍ଚଂ, ଇଦଂ ଧୁୱଂ, ଇଦଂ ସସ୍ସତଂ, ଇଦଂ କେୱଲଂ, ଇଦଂ ଅଚୱନଧମ୍ମଂ, ଇଦଞ୍ହି ନ ଜାୟତି ନ ଜୀୟତି ନ ମୀୟତି ନ ଚୱତି ନ ଉପପଜ୍ଜତି। ଇତୋ ଚ ପନଞ୍ଞଂ ଉତ୍ତରି ନିସ୍ସରଣଂ ନତ୍ଥୀ’’ତି।
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭଗୱା ବକଂ ବ୍ରହ୍ମାନଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅୱିଜ୍ଜାଗତୋ ୱତ, ଭୋ, ବକୋ ବ୍ରହ୍ମା; ଅୱିଜ୍ଜାଗତୋ ୱତ, ଭୋ, ବକୋ ବ୍ରହ୍ମା। ୟତ୍ର ହି ନାମ ଅନିଚ୍ଚଂୟେୱ ସମାନଂ ନିଚ୍ଚନ୍ତି ୱକ୍ଖତି, ଅଧୁୱଂୟେୱ ସମାନଂ ଧୁୱନ୍ତି ୱକ୍ଖତି, ଅସସ୍ସତଂୟେୱ ସମାନଂ ସସ୍ସତନ୍ତି ୱକ୍ଖତି, ଅକେୱଲଂୟେୱ ସମାନଂ କେୱଲନ୍ତି ୱକ୍ଖତି, ଚୱନଧମ୍ମଂୟେୱ ସମାନଂ ଅଚୱନଧମ୍ମନ୍ତି ୱକ୍ଖତି। ୟତ୍ଥ ଚ ପନ ଜାୟତି ଚ ଜୀୟତି ଚ ମୀୟତି ଚ ଚୱତି ଚ ଉପପଜ୍ଜତି ଚ, ତଞ୍ଚ ତଥା ୱକ୍ଖତି – ‘ଇଦଞ୍ହି ନ ଜାୟତି ନ ଜୀୟତି ନ ମୀୟତି ନ ଚୱତି ନ ଉପପଜ୍ଜତି’। ସନ୍ତଞ୍ଚ ପନଞ୍ଞଂ ଉତ୍ତରି ନିସ୍ସରଣଂ, ‘ନତ୍ଥଞ୍ଞଂ ଉତ୍ତରି ନିସ୍ସରଣ’ନ୍ତି ୱକ୍ଖତୀ’’ତି।
‘‘ଦ୍ୱାସତ୍ତତି ଗୋତମ ପୁଞ୍ଞକମ୍ମା,
ୱସୱତ୍ତିନୋ ଜାତିଜରଂ ଅତୀତା।
ଅୟମନ୍ତିମା ୱେଦଗୂ ବ୍ରହ୍ମୁପପତ୍ତି,
ଅସ୍ମାଭିଜପ୍ପନ୍ତି ଜନା ଅନେକା’’ତି॥
‘‘ଅପ୍ପଞ୍ହି ଏତଂ ନ ହି ଦୀଘମାୟୁ,
ୟଂ ତ୍ୱଂ ବକ ମଞ୍ଞସି ଦୀଘମାୟୁଂ।
ସତଂ ସହସ୍ସାନଂ [ସହସ୍ସାନ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ନିରବ୍ବୁଦାନଂ,
ଆୟୁଂ ପଜାନାମି ତୱାହଂ ବ୍ରହ୍ମେ’’ତି॥
‘‘ଅନନ୍ତଦସ୍ସୀ ଭଗୱାହମସ୍ମି,
ଜାତିଜରଂ ସୋକମୁପାତିୱତ୍ତୋ।
ଆଚିକ୍ଖ ମେ ତଂ ୟମହଂ ୱିଜଞ୍ଞା’’ତି॥
‘‘ୟଂ ତ୍ୱଂ ଅପାୟେସି ବହୂ ମନୁସ୍ସେ,
ପିପାସିତେ ଘମ୍ମନି ସମ୍ପରେତେ।
ତଂ ତେ ପୁରାଣଂ ୱତସୀଲୱତ୍ତଂ,
ସୁତ୍ତପ୍ପବୁଦ୍ଧୋୱ ଅନୁସ୍ସରାମି॥
‘‘ୟଂ ଏଣିକୂଲସ୍ମିଂ ଜନଂ ଗହୀତଂ,
ଅମୋଚୟୀ ଗୟ୍ହକଂ ନୀୟମାନଂ।
ସୁତ୍ତପ୍ପବୁଦ୍ଧୋୱ ଅନୁସ୍ସରାମି॥
ଲୁଦ୍ଦେନ ନାଗେନ ମନୁସ୍ସକମ୍ୟା।
ପମୋଚୟିତ୍ଥ ବଲସା ପସୟ୍ହ,
ତଂ ତେ ପୁରାଣଂ ୱତସୀଲୱତ୍ତଂ,
ସୁତ୍ତପ୍ପବୁଦ୍ଧୋୱ ଅନୁସ୍ସରାମି॥
ସମ୍ବୁଦ୍ଧିମନ୍ତଂ [ସମ୍ବୁଦ୍ଧିୱନ୍ତଂ (ବହୂସୁ)] ୱତିନଂ ଅମଞ୍ଞି।
ତଂ ତେ ପୁରାଣଂ ୱତସୀଲୱତ୍ତଂ,
ସୁତ୍ତପ୍ପବୁଦ୍ଧୋୱ ଅନୁସ୍ସରାମୀ’’ତି॥
‘‘ଅଦ୍ଧା ପଜାନାସି ମମେତମାୟୁଂ,
ଅଞ୍ଞେପି [ଅଞ୍ଞମ୍ପି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଜାନାସି ତଥା ହି ବୁଦ୍ଧୋ।
ତଥା ହି ତ୍ୟାୟଂ ଜଲିତାନୁଭାୱୋ,
ଓଭାସୟଂ ତିଟ୍ଠତି ବ୍ରହ୍ମଲୋକ’’ନ୍ତି॥
୫. ଅଞ୍ଞତରବ୍ରହ୍ମସୁତ୍ତଂ
୧୭୬ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଅଞ୍ଞତରସ୍ସ ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ଏୱରୂପଂ ପାପକଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ହୋତି – ‘‘ନତ୍ଥି ସୋ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ୟୋ ଇଧ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟା’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ତସ୍ସ ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ଚେତସା ଚେତୋପରିୱିତକ୍କମଞ୍ଞାୟ – ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ପୁରିସୋ…ପେ॰… ତସ୍ମିଂ ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ପାତୁରହୋସି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ତସ୍ସ ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ଉପରି ୱେହାସଂ ପଲ୍ଲଙ୍କେନ ନିସୀଦି ତେଜୋଧାତୁଂ ସମାପଜ୍ଜିତ୍ୱା।
ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘କହଂ ନୁ ଖୋ ଭଗୱା ଏତରହି ୱିହରତୀ’’ତି? ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ [ମହାମୋଗ୍ଗଲାନୋ (କ॰)] ଭଗୱନ୍ତଂ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ତସ୍ସ ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ଉପରି ୱେହାସଂ ପଲ୍ଲଙ୍କେନ ନିସିନ୍ନଂ ତେଜୋଧାତୁଂ ସମାପନ୍ନଂ। ଦିସ୍ୱାନ – ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ପୁରିସୋ ସମିଞ୍ଜିତଂ ୱା ବାହଂ ପସାରେୟ୍ୟ, ପସାରିତଂ ୱା ବାହଂ ସମିଞ୍ଜେୟ୍ୟ ଏୱମେୱ – ଜେତୱନେ ଅନ୍ତରହିତୋ ତସ୍ମିଂ ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ପାତୁରହୋସି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ପୁରତ୍ଥିମଂ ଦିସଂ ନିସ୍ସାୟ [ଉପନିସ୍ସାୟ (ସୀ॰)] ତସ୍ସ ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ଉପରି ୱେହାସଂ ପଲ୍ଲଙ୍କେନ ନିସୀଦି ତେଜୋଧାତୁଂ ସମାପଜ୍ଜିତ୍ୱା ନୀଚତରଂ ଭଗୱତୋ।
ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ମହାକସ୍ସପସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘କହଂ ନୁ ଖୋ ଭଗୱା ଏତରହି ୱିହରତୀ’’ତି? ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକସ୍ସପୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା…ପେ॰… ଦିସ୍ୱାନ – ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ପୁରିସୋ…ପେ॰… ଏୱମେୱ – ଜେତୱନେ ଅନ୍ତରହିତୋ ତସ୍ମିଂ ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ପାତୁରହୋସି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକସ୍ସପୋ ଦକ୍ଖିଣଂ ଦିସଂ ନିସ୍ସାୟ ତସ୍ସ ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ଉପରି ୱେହାସଂ ପଲ୍ଲଙ୍କେନ ନିସୀଦି ତେଜୋଧାତୁଂ ସମାପଜ୍ଜିତ୍ୱା ନୀଚତରଂ ଭଗୱତୋ।
ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ମହାକପ୍ପିନସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘କହଂ ନୁ ଖୋ ଭଗୱା ଏତରହି ୱିହରତୀ’’ତି? ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକପ୍ପିନୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା…ପେ॰… ତେଜୋଧାତୁଂ ସମାପନ୍ନଂ। ଦିସ୍ୱାନ – ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ପୁରିସୋ…ପେ॰… ଏୱମେୱ – ଜେତୱନେ ଅନ୍ତରହିତୋ ତସ୍ମିଂ ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ପାତୁରହୋସି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକପ୍ପିନୋ ପଚ୍ଛିମଂ ଦିସଂ ନିସ୍ସାୟ ତସ୍ସ ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ଉପରି ୱେହାସଂ ପଲ୍ଲଙ୍କେନ ନିସୀଦି ତେଜୋଧାତୁଂ ସମାପଜ୍ଜିତ୍ୱା ନୀଚତରଂ ଭଗୱତୋ।
ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘କହଂ ନୁ ଖୋ ଭଗୱା ଏତରହି ୱିହରତୀ’’ତି? ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ…ପେ॰… ତେଜୋଧାତୁଂ ସମାପନ୍ନଂ। ଦିସ୍ୱାନ – ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ପୁରିସୋ…ପେ॰… ତସ୍ମିଂ ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ପାତୁରହୋସି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ଉତ୍ତରଂ ଦିସଂ ନିସ୍ସାୟ ତସ୍ସ ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ଉପରି ୱେହାସଂ ପଲ୍ଲଙ୍କେନ ନିସୀଦି ତେଜୋଧାତୁଂ ସମାପଜ୍ଜିତ୍ୱା ନୀଚତରଂ ଭଗୱତୋ।
ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ତଂ ବ୍ରହ୍ମାନଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ଅଜ୍ଜାପି ତେ ଆୱୁସୋ ସା ଦିଟ୍ଠି, ୟା ତେ ଦିଟ୍ଠି ପୁରେ ଅହୁ।
ପସ୍ସସି ୱୀତିୱତ୍ତନ୍ତଂ, ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ପଭସ୍ସର’’ନ୍ତି॥
‘‘ନ ମେ ମାରିସ ସା ଦିଟ୍ଠି, ୟା ମେ ଦିଟ୍ଠି ପୁରେ ଅହୁ।
ପସ୍ସାମି ୱୀତିୱତ୍ତନ୍ତଂ, ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ପଭସ୍ସରଂ।
ସ୍ୱାହଂ ଅଜ୍ଜ କଥଂ ୱଜ୍ଜଂ, ଅହଂ ନିଚ୍ଚୋମ୍ହି ସସ୍ସତୋ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ତଂ ବ୍ରହ୍ମାନଂ ସଂୱେଜେତ୍ୱା – ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ପୁରିସୋ ସମିଞ୍ଜିତଂ ୱା ବାହଂ ପସାରେୟ୍ୟ, ପସାରିତଂ ୱା ବାହଂ ସମିଞ୍ଜେୟ୍ୟ ଏୱମେୱ – ତସ୍ମିଂ ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ଅନ୍ତରହିତୋ ଜେତୱନେ ପାତୁରହୋସି। ଅଥ ଖୋ ସୋ ବ୍ରହ୍ମା ଅଞ୍ଞତରଂ ବ୍ରହ୍ମପାରିସଜ୍ଜଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ମାରିସ, ୟେନାୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଏୱଂ ୱଦେହି – ‘ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଅଞ୍ଞେପି ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ସାୱକା ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକା ଏୱଂମହାନୁଭାୱା ; ସେୟ୍ୟଥାପି ଭୱଂ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ କସ୍ସପୋ କପ୍ପିନୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ’’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ମାରିସା’’ତି ଖୋ ସୋ ବ୍ରହ୍ମପାରିସଜ୍ଜୋ ତସ୍ସ ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ୟେନାୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଅଞ୍ଞେପି ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ସାୱକା ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକା ଏୱଂମହାନୁଭାୱା; ସେୟ୍ୟଥାପି ଭୱଂ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ କସ୍ସପୋ କପ୍ପିନୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ’’ତି? ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ତଂ ବ୍ରହ୍ମପାରିସଜ୍ଜଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ତେୱିଜ୍ଜା ଇଦ୍ଧିପତ୍ତା ଚ, ଚେତୋପରିୟାୟକୋୱିଦା।
ଖୀଣାସୱା ଅରହନ୍ତୋ, ବହୂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାୱକା’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ସୋ ବ୍ରହ୍ମପାରିସଜ୍ଜୋ ଆୟସ୍ମତୋ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସ୍ସ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ୟେନ ସୋ ବ୍ରହ୍ମା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତଂ ବ୍ରହ୍ମାନଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଆୟସ୍ମା ମାରିସ, ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଏୱମାହ –
‘‘ତେୱିଜ୍ଜା ଇଦ୍ଧିପତ୍ତା ଚ, ଚେତୋପରିୟାୟକୋୱିଦା।
ଖୀଣାସୱା ଅରହନ୍ତୋ, ବହୂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାୱକା’’ତି॥
ଇଦମୱୋଚ ସୋ ବ୍ରହ୍ମପାରିସଜ୍ଜୋ। ଅତ୍ତମନୋ ଚ ସୋ ବ୍ରହ୍ମା ତସ୍ସ ବ୍ରହ୍ମପାରିସଜ୍ଜସ୍ସ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୀତି।
୬. ବ୍ରହ୍ମଲୋକସୁତ୍ତଂ
୧୭୭ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ଦିୱାୱିହାରଗତୋ ହୋତି ପଟିସଲ୍ଲୀନୋ। ଅଥ ଖୋ ସୁବ୍ରହ୍ମା ଚ ପଚ୍ଚେକବ୍ରହ୍ମା ସୁଦ୍ଧାୱାସୋ ଚ ପଚ୍ଚେକବ୍ରହ୍ମା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଚ୍ଚେକଂ ଦ୍ୱାରବାହଂ [ପଚ୍ଚେକଦ୍ୱାରବାହଂ (ପୀ॰ କ॰)] ଉପନିସ୍ସାୟ ଅଟ୍ଠଂସୁ। ଅଥ ଖୋ ସୁବ୍ରହ୍ମା ପଚ୍ଚେକବ୍ରହ୍ମା ସୁଦ୍ଧାୱାସଂ ପଚ୍ଚେକବ୍ରହ୍ମାନଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅକାଲୋ ଖୋ ତାୱ, ମାରିସ, ଭଗୱନ୍ତଂ ପୟିରୁପାସିତୁଂ; ଦିୱାୱିହାରଗତୋ ଭଗୱା ପଟିସଲ୍ଲୀନୋ ଚ। ଅସୁକୋ ଚ ବ୍ରହ୍ମଲୋକୋ ଇଦ୍ଧୋ ଚେୱ ଫୀତୋ ଚ, ବ୍ରହ୍ମା ଚ ତତ୍ର ପମାଦୱିହାରଂ ୱିହରତି। ଆୟାମ, ମାରିସ, ୟେନ ସୋ ବ୍ରହ୍ମଲୋକୋ ତେନୁପସଙ୍କମିସ୍ସାମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତଂ ବ୍ରହ୍ମାନଂ ସଂୱେଜେୟ୍ୟାମା’’ତି। ‘‘ଏୱଂ , ମାରିସା’’ତି ଖୋ ସୁଦ୍ଧାୱାସୋ ପଚ୍ଚେକବ୍ରହ୍ମା ସୁବ୍ରହ୍ମୁନୋ ପଚ୍ଚେକବ୍ରହ୍ମୁନୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି।
ଅଥ ଖୋ ସୁବ୍ରହ୍ମା ଚ ପଚ୍ଚେକବ୍ରହ୍ମା ସୁଦ୍ଧାୱାସୋ ଚ ପଚ୍ଚେକବ୍ରହ୍ମା – ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ପୁରିସୋ…ପେ॰… ଏୱମେୱ – ଭଗୱତୋ ପୁରତୋ ଅନ୍ତରହିତା ତସ୍ମିଂ ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ପାତୁରହେସୁଂ। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ସୋ ବ୍ରହ୍ମା ତେ ବ୍ରହ୍ମାନୋ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତେ। ଦିସ୍ୱାନ ତେ ବ୍ରହ୍ମାନୋ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ହନ୍ଦ କୁତୋ ନୁ ତୁମ୍ହେ, ମାରିସା, ଆଗଚ୍ଛଥା’’ତି? ‘‘ଆଗତା ଖୋ ମୟଂ, ମାରିସ, ଅମ୍ହ ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକା ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ। ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟାସି ପନ ତ୍ୱଂ, ମାରିସ, ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଉପଟ୍ଠାନଂ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସା’’ତି?
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତୋ [ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଖୋ ସୋ ବ୍ରହ୍ମା ତଂ ୱଚନଂ ଅନଧିୱାସେନ୍ତୋ ସହସ୍ସକ୍ଖତ୍ତୁଂ ଅତ୍ତାନଂ ଅଭିନିମ୍ମିନିତ୍ୱା ସୁବ୍ରହ୍ମାନଂ ପଚ୍ଚେକବ୍ରହ୍ମାନଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ପସ୍ସସି ମେ ନୋ ତ୍ୱଂ, ମାରିସ, ଏୱରୂପଂ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱ’’ନ୍ତି? ‘‘ପସ୍ସାମି ଖୋ ତ୍ୟାହଂ, ମାରିସ, ଏୱରୂପଂ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱ’’ନ୍ତି। ‘‘ସୋ ଖ୍ୱାହଂ, ମାରିସ, ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକୋ ଏୱଂମହାନୁଭାୱୋ କସ୍ସ ଅଞ୍ଞସ୍ସ ସମଣସ୍ସ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୱା ଉପଟ୍ଠାନଂ ଗମିସ୍ସାମୀ’’ତି?
ଅଥ ଖୋ ସୁବ୍ରହ୍ମା ପଚ୍ଚେକବ୍ରହ୍ମା ଦ୍ୱିସହସ୍ସକ୍ଖତ୍ତୁଂ ଅତ୍ତାନଂ ଅଭିନିମ୍ମିନିତ୍ୱା ତଂ ବ୍ରହ୍ମାନଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ପସ୍ସସି ମେ ନୋ ତ୍ୱଂ, ମାରିସ, ଏୱରୂପଂ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱ’’ନ୍ତି? ‘‘ପସ୍ସାମି ଖୋ ତ୍ୟାହଂ, ମାରିସ, ଏୱରୂପଂ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱ’’ନ୍ତି। ‘‘ତୟା ଚ ଖୋ, ମାରିସ, ମୟା ଚ ସ୍ୱେୱ ଭଗୱା ମହିଦ୍ଧିକତରୋ ଚେୱ ମହାନୁଭାୱତରୋ ଚ। ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟାସି ତ୍ୱଂ, ମାରିସ, ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଉପଟ୍ଠାନଂ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସା’’ତି? ଅଥ ଖୋ ସୋ ବ୍ରହ୍ମା ସୁବ୍ରହ୍ମାନଂ ପଚ୍ଚେକବ୍ରହ୍ମାନଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
ବ୍ୟଗ୍ଘୀନିସା ପଞ୍ଚସତା ଚ ଝାୟିନୋ।
ତୟିଦଂ ୱିମାନଂ ଜଲତେ ଚ [ଜଲତେୱ (ପୀ॰ କ॰)] ବ୍ରହ୍ମେ,
ଓଭାସୟଂ ଉତ୍ତରସ୍ସଂ ଦିସାୟ’’ନ୍ତି॥
‘‘କିଞ୍ଚାପି ତେ ତଂ ଜଲତେ ୱିମାନଂ,
ଓଭାସୟଂ ଉତ୍ତରସ୍ସଂ ଦିସାୟଂ।
ରୂପେ ରଣଂ ଦିସ୍ୱା ସଦା ପୱେଧିତଂ,
ତସ୍ମା ନ ରୂପେ ରମତୀ ସୁମେଧୋ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ସୁବ୍ରହ୍ମା ଚ ପଚ୍ଚେକବ୍ରହ୍ମା ସୁଦ୍ଧାୱାସୋ ଚ ପଚ୍ଚେକବ୍ରହ୍ମା ତଂ ବ୍ରହ୍ମାନଂ ସଂୱେଜେତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟିଂସୁ । ଅଗମାସି ଚ ଖୋ ସୋ ବ୍ରହ୍ମା ଅପରେନ ସମୟେନ ଭଗୱତୋ ଉପଟ୍ଠାନଂ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସାତି।
୭. କୋକାଲିକସୁତ୍ତଂ
୧୭୮ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ଦିୱାୱିହାରଗତୋ ହୋତି ପଟିସଲ୍ଲୀନୋ। ଅଥ ଖୋ ସୁବ୍ରହ୍ମା ଚ ପଚ୍ଚେକବ୍ରହ୍ମା ସୁଦ୍ଧାୱାସୋ ଚ ପଚ୍ଚେକବ୍ରହ୍ମା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଚ୍ଚେକଂ ଦ୍ୱାରବାହଂ ନିସ୍ସାୟ ଅଟ୍ଠଂସୁ। ଅଥ ଖୋ ସୁବ୍ରହ୍ମା ପଚ୍ଚେକବ୍ରହ୍ମା କୋକାଲିକଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଆରବ୍ଭ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ଅପ୍ପମେୟ୍ୟଂ ପମିନନ୍ତୋ, କୋଧ ୱିଦ୍ୱା ୱିକପ୍ପୟେ।
ଅପ୍ପମେୟ୍ୟଂ ପମାୟିନଂ, ନିୱୁତଂ ତଂ ମଞ୍ଞେ ପୁଥୁଜ୍ଜନ’’ନ୍ତି॥
୮. କତମୋଦକତିସ୍ସସୁତ୍ତଂ
୧୭୯ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ଦିୱାୱିହାରଗତୋ ହୋତି ପଟିସଲ୍ଲୀନୋ। ଅଥ ଖୋ ସୁବ୍ରହ୍ମା ଚ ପଚ୍ଚେକବ୍ରହ୍ମା ସୁଦ୍ଧାୱାସୋ ଚ ପଚ୍ଚେକବ୍ରହ୍ମା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଚ୍ଚେକଂ ଦ୍ୱାରବାହଂ ନିସ୍ସାୟ ଅଟ୍ଠଂସୁ। ଅଥ ଖୋ ସୁଦ୍ଧାୱାସୋ ପଚ୍ଚେକବ୍ରହ୍ମା କତମୋଦକତିସ୍ସକଂ [କତମୋରକତିସ୍ସକଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଭିକ୍ଖୁଂ ଆରବ୍ଭ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ଅପ୍ପମେୟ୍ୟଂ ପମିନନ୍ତୋ, କୋଧ ୱିଦ୍ୱା ୱିକପ୍ପୟେ।
ଅପ୍ପମେୟ୍ୟଂ ପମାୟିନଂ, ନିୱୁତଂ ତଂ ମଞ୍ଞେ ଅକିସ୍ସୱ’’ନ୍ତି॥
୯. ତୁରୂବ୍ରହ୍ମସୁତ୍ତଂ
୧୮୦ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ କୋକାଲିକୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆବାଧିକୋ ହୋତି ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ। ଅଥ ଖୋ ତୁରୂ [ତୁଦୁ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ପଚ୍ଚେକବ୍ରହ୍ମା ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣୋ କେୱଲକପ୍ପଂ ଜେତୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ କୋକାଲିକୋ ଭିକ୍ଖୁ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ୱେହାସଂ ଠିତୋ କୋକାଲିକଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ପସାଦେହି, କୋକାଲିକ, ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନେସୁ ଚିତ୍ତଂ। ପେସଲା ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନା’’ତି। ‘‘କୋସି ତ୍ୱଂ, ଆୱୁସୋ’’ତି? ‘‘ଅହଂ ତୁରୂ ପଚ୍ଚେକବ୍ରହ୍ମା’’ତି। ‘‘ନନୁ ତ୍ୱଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତା ଅନାଗାମୀ ବ୍ୟାକତୋ, ଅଥ କିଞ୍ଚରହି ଇଧାଗତୋ? ପସ୍ସ, ୟାୱଞ୍ଚ ତେ ଇଦଂ ଅପରଦ୍ଧ’’ନ୍ତି।
‘‘ପୁରିସସ୍ସ ହି ଜାତସ୍ସ, କୁଠାରୀ [ଦୁଧାରୀ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ଜାୟତେ ମୁଖେ।
ୟାୟ ଛିନ୍ଦତି ଅତ୍ତାନଂ, ବାଲୋ ଦୁବ୍ଭାସିତଂ ଭଣଂ॥
‘‘ୟୋ ନିନ୍ଦିୟଂ ପସଂସତି,
ତଂ ୱା ନିନ୍ଦତି ୟୋ ପସଂସିୟୋ।
ୱିଚିନାତି ମୁଖେନ ସୋ କଲିଂ,
କଲିନା ତେନ ସୁଖଂ ନ ୱିନ୍ଦତି॥
‘‘ଅପ୍ପମତ୍ତକୋ ଅୟଂ କଲି,
ୟୋ ଅକ୍ଖେସୁ ଧନପରାଜୟୋ।
ସବ୍ବସ୍ସାପି ସହାପି ଅତ୍ତନା,
ଅୟମେୱ ମହନ୍ତତରୋ କଲି।
ୟୋ ସୁଗତେସୁ ମନଂ ପଦୋସୟେ॥
‘‘ସତଂ ସହସ୍ସାନଂ ନିରବ୍ବୁଦାନଂ,
ଛତ୍ତିଂସତି ପଞ୍ଚ ଚ ଅବ୍ବୁଦାନି।
ୟମରିୟଗରହୀ [ୟମରିୟେ ଗରହୀ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ୟମରିୟଂ ଗରହଂ (କ॰)] ନିରୟଂ ଉପେତି,
ୱାଚଂ ମନଞ୍ଚ ପଣିଧାୟ ପାପକ’’ନ୍ତି॥
୧୦. କୋକାଲିକସୁତ୍ତଂ
୧୮୧ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଅଥ ଖୋ କୋକାଲିକୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ କୋକାଲିକୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ପାପିଚ୍ଛା, ଭନ୍ତେ, ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନା ପାପିକାନଂ ଇଚ୍ଛାନଂ ୱସଂ ଗତା’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭଗୱା କୋକାଲିକଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ମା ହେୱଂ, କୋକାଲିକ, ଅୱଚ; ମା ହେୱଂ, କୋକାଲିକ, ଅୱଚ। ପସାଦେହି, କୋକାଲିକ, ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନେସୁ ଚିତ୍ତଂ। ପେସଲା ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନା’’ତି। ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ କୋକାଲିକୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିଞ୍ଚାପି ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ସଦ୍ଧାୟିକୋ ପଚ୍ଚୟିକୋ; ଅଥ ଖୋ ପାପିଚ୍ଛାୱ ଭନ୍ତେ, ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନା ପାପିକାନଂ ଇଚ୍ଛାନଂ ୱସଂ ଗତା’’ତି। ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ଭଗୱା କୋକାଲିକଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ମା ହେୱଂ, କୋକାଲିକ, ଅୱଚ; ମା ହେୱଂ, କୋକାଲିକ, ଅୱଚ। ପସାଦେହି, କୋକାଲିକ, ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନେସୁ ଚିତ୍ତଂ। ପେସଲା ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନା’’ତି। ତତିୟମ୍ପି ଖୋ କୋକାଲିକୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିଞ୍ଚାପି…ପେ॰… ଇଚ୍ଛାନଂ ୱସଂ ଗତା’’ତି। ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ଭଗୱା କୋକାଲିକଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ମା ହେୱଂ…ପେ॰… ପେସଲା ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନା’’ତି।
ଅଥ ଖୋ କୋକାଲିକୋ ଭିକ୍ଖୁ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ପକ୍କାମି। ଅଚିରପକ୍କନ୍ତସ୍ସ ଚ କୋକାଲିକସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ସାସପମତ୍ତୀହି ପୀଳକାହି [ପିଳକାହି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସବ୍ବୋ କାୟୋ ଫୁଟୋ ଅହୋସି। ସାସପମତ୍ତିୟୋ ହୁତ୍ୱା ମୁଗ୍ଗମତ୍ତିୟୋ ଅହେସୁଂ, ମୁଗ୍ଗମତ୍ତିୟୋ ହୁତ୍ୱା କଲାୟମତ୍ତିୟୋ ଅହେସୁଂ, କଲାୟମତ୍ତିୟୋ ହୁତ୍ୱା କୋଲଟ୍ଠିମତ୍ତିୟୋ ଅହେସୁଂ, କୋଲଟ୍ଠିମତ୍ତିୟୋ ହୁତ୍ୱା କୋଲମତ୍ତିୟୋ ଅହେସୁଂ, କୋଲମତ୍ତିୟୋ ହୁତ୍ୱା ଆମଲକମତ୍ତିୟୋ ଅହେସୁଂ, ଆମଲକମତ୍ତିୟୋ ହୁତ୍ୱା ବେଲୁୱସଲାଟୁକମତ୍ତିୟୋ ଅହେସୁଂ, ବେଲୁୱସଲାଟୁକମତ୍ତିୟୋ ହୁତ୍ୱା ବିଲ୍ଲମତ୍ତିୟୋ ଅହେସୁଂ, ବିଲ୍ଲମତ୍ତିୟୋ ହୁତ୍ୱା ପଭିଜ୍ଜିଂସୁ। ପୁବ୍ବଞ୍ଚ ଲୋହିତଞ୍ଚ ପଗ୍ଘରିଂସୁ। ଅଥ ଖୋ କୋକାଲିକୋ ଭିକ୍ଖୁ ତେନେୱ ଆବାଧେନ କାଲମକାସି । କାଲଙ୍କତୋ ଚ କୋକାଲିକୋ ଭିକ୍ଖୁ ପଦୁମଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜି ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନେସୁ ଚିତ୍ତଂ ଆଘାତେତ୍ୱା।
ଅଥ ଖୋ ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣୋ କେୱଲକପ୍ପଂ ଜେତୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କୋକାଲିକୋ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ କାଲଙ୍କତୋ। କାଲଙ୍କତୋ ଚ, ଭନ୍ତେ, କୋକାଲିକୋ ଭିକ୍ଖୁ ପଦୁମଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନୋ ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନେସୁ ଚିତ୍ତଂ ଆଘାତେତ୍ୱା’’ତି। ଇଦମୱୋଚ ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି, ଇଦଂ ୱତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ତସ୍ସା ରତ୍ତିୟା ଅଚ୍ଚୟେନ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଇମଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରତ୍ତିଂ ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣୋ କେୱଲକପ୍ପଂ ଜେତୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନାହଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ମଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘କୋକାଲିକୋ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ କାଲଙ୍କତୋ। କାଲଙ୍କତୋ ଚ, ଭନ୍ତେ, କୋକାଲିକୋ ଭିକ୍ଖୁ ପଦୁମଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନୋ ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନେସୁ ଚିତ୍ତଂ ଆଘାତେତ୍ୱା’ତି। ଇଦମୱୋଚ, ଭିକ୍ଖୱେ , ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି, ଇଦଂ ୱତ୍ୱା ମଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀ’’ତି।
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କୀୱଦୀଘଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ପଦୁମେ ନିରୟେ ଆୟୁପ୍ପମାଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ଦୀଘଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ପଦୁମେ ନିରୟେ ଆୟୁପ୍ପମାଣଂ। ତଂ ନ ସୁକରଂ ସଙ୍ଖାତୁଂ – ଏତ୍ତକାନି ୱସ୍ସାନି ଇତି ୱା, ଏତ୍ତକାନି ୱସ୍ସସତାନି ଇତି ୱା, ଏତ୍ତକାନି ୱସ୍ସସହସ୍ସାନି ଇତି ୱା, ଏତ୍ତକାନି ୱସ୍ସସତସହସ୍ସାନି ଇତି ୱା’’ତି। ‘‘ସକ୍କା ପନ, ଭନ୍ତେ, ଉପମଂ କାତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ସକ୍କା , ଭିକ୍ଖୂ’’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ –
‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୁ ୱୀସତିଖାରିକୋ କୋସଲକୋ ତିଲୱାହୋ। ତତୋ ପୁରିସୋ ୱସ୍ସସତସ୍ସ ୱସ୍ସସତସ୍ସ ଅଚ୍ଚୟେନ ଏକମେକଂ ତିଲଂ ଉଦ୍ଧରେୟ୍ୟ; ଖିପ୍ପତରଂ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ୱୀସତିଖାରିକୋ କୋସଲକୋ ତିଲୱାହୋ ଇମିନା ଉପକ୍କମେନ ପରିକ୍ଖୟଂ ପରିୟାଦାନଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ନ ତ୍ୱେୱ ଏକୋ ଅବ୍ବୁଦୋ ନିରୟୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୁ, ୱୀସତି ଅବ୍ବୁଦା ନିରୟା, ଏୱମେକୋ ନିରବ୍ବୁଦନିରୟୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୁ, ୱୀସତି ନିରବ୍ବୁଦା ନିରୟା, ଏୱମେକୋ ଅବବୋ ନିରୟୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୁ, ୱୀସତି ଅବବା ନିରୟା, ଏୱମେକୋ ଅଟଟୋ ନିରୟୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୁ, ୱୀସତି ଅଟଟା ନିରୟା, ଏୱମେକୋ ଅହହୋ ନିରୟୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୁ, ୱୀସତି ଅହହା ନିରୟା, ଏୱମେକୋ କୁମୁଦୋ ନିରୟୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୁ, ୱୀସତି କୁମୁଦା ନିରୟା, ଏୱମେକୋ ସୋଗନ୍ଧିକୋ ନିରୟୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୁ, ୱୀସତି ସୋଗନ୍ଧିକା ନିରୟା, ଏୱମେକୋ ଉପ୍ପଲନିରୟୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୁ, ୱୀସତି ଉପ୍ପଲା ନିରୟା, ଏୱମେକୋ ପୁଣ୍ଡରିକୋ ନିରୟୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୁ, ୱୀସତି ପୁଣ୍ଡରିକା ନିରୟା, ଏୱମେକୋ ପଦୁମୋ ନିରୟୋ। ପଦୁମେ ପନ, ଭିକ୍ଖୁ, ନିରୟେ କୋକାଲିକୋ ଭିକ୍ଖୁ ଉପପନ୍ନୋ ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନେସୁ ଚିତ୍ତଂ ଆଘାତେତ୍ୱା’’ତି। ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା, ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ସୁଗତୋ ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –
କୁଠାରୀ ଜାୟତେ ମୁଖେ।
ୟାୟ ଛିନ୍ଦତି ଅତ୍ତାନଂ,
ବାଲୋ ଦୁବ୍ଭାସିତଂ ଭଣଂ॥
‘‘ୟୋ ନିନ୍ଦିୟଂ ପସଂସତି,
ତଂ ୱା ନିନ୍ଦତି ୟୋ ପସଂସିୟୋ।
ୱିଚିନାତି ମୁଖେନ ସୋ କଲିଂ,
କଲିନା ତେନ ସୁଖଂ ନ ୱିନ୍ଦତି॥
‘‘ଅପ୍ପମତ୍ତକୋ ଅୟଂ କଲି,
ୟୋ ଅକ୍ଖେସୁ ଧନପରାଜୟୋ।
ସବ୍ବସ୍ସାପି ସହାପି ଅତ୍ତନା,
ଅୟମେୱ ମହନ୍ତରୋ କଲି।
ୟୋ ସୁଗତେସୁ ମନଂ ପଦୋସୟେ॥
‘‘ସତଂ ସହସ୍ସାନଂ ନିରବ୍ବୁଦାନଂ,
ଛତ୍ତିଂସତି ପଞ୍ଚ ଚ ଅବ୍ବୁଦାନି।
ୱାଚଂ ମନଞ୍ଚ ପଣିଧାୟ ପାପକ’’ନ୍ତି॥
ପଠମୋ ୱଗ୍ଗୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ବକୋ ଚ ବ୍ରହ୍ମା ଅପରା ଚ ଦିଟ୍ଠି।
ପମାଦକୋକାଲିକତିସ୍ସକୋ ଚ,
ତୁରୂ ଚ ବ୍ରହ୍ମା ଅପରୋ ଚ କୋକାଲିକୋତି॥
୨. ଦୁତିୟୱଗ୍ଗୋ
୧. ସନଙ୍କୁମାରସୁତ୍ତଂ
୧୮୨ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ସପ୍ପିନୀତୀରେ। ଅଥ ଖୋ ବ୍ରହ୍ମା ସନଙ୍କୁମାରୋ ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣୋ କେୱଲକପ୍ପଂ ସପ୍ପିନୀତୀରଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ବ୍ରହ୍ମା ସନଙ୍କୁମାରୋ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ଖତ୍ତିୟୋ ସେଟ୍ଠୋ ଜନେତସ୍ମିଂ, ୟେ ଗୋତ୍ତପଟିସାରିନୋ।
ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନୋ, ସୋ ସେଟ୍ଠୋ ଦେୱମାନୁସେ’’ତି॥
ଇଦମୱୋଚ ବ୍ରହ୍ମା ସନଙ୍କୁମାରୋ। ସମନୁଞ୍ଞୋ ସତ୍ଥା ଅହୋସି। ଅଥ ଖୋ ବ୍ରହ୍ମା ସନଙ୍କୁମାରୋ ‘‘ସମନୁଞ୍ଞୋ ମେ ସତ୍ଥା’’ତି ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀତି।
୨. ଦେୱଦତ୍ତସୁତ୍ତଂ
୧୮୩ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ଗିଜ୍ଝକୂଟେ ପବ୍ବତେ ଅଚିରପକ୍କନ୍ତେ ଦେୱଦତ୍ତେ। ଅଥ ଖୋ ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣୋ କେୱଲକପ୍ପଂ ଗିଜ୍ଝକୂଟଂ ପବ୍ବତଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି ଦେୱଦତ୍ତଂ ଆରବ୍ଭ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ଫଲଂ ୱେ କଦଲିଂ ହନ୍ତି, ଫଲଂ ୱେଳୁଂ ଫଲଂ ନଳଂ।
ସକ୍କାରୋ କାପୁରିସଂ ହନ୍ତି, ଗବ୍ଭୋ ଅସ୍ସତରିଂ ୟଥା’’ତି॥
୩. ଅନ୍ଧକୱିନ୍ଦସୁତ୍ତଂ
୧୮୪ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ମାଗଧେସୁ ୱିହରତି ଅନ୍ଧକୱିନ୍ଦେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ରତ୍ତନ୍ଧକାରତିମିସାୟଂ ଅବ୍ଭୋକାସେ ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି, ଦେୱୋ ଚ ଏକମେକଂ ଫୁସାୟତି। ଅଥ ଖୋ ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣୋ କେୱଲକପ୍ପଂ ଅନ୍ଧକୱିନ୍ଦଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସି –
‘‘ସେୱେଥ ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି,
ଚରେୟ୍ୟ ସଂୟୋଜନୱିପ୍ପମୋକ୍ଖା।
ସଚେ ରତିଂ ନାଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ତତ୍ଥ,
ସଙ୍ଘେ ୱସେ ରକ୍ଖିତତ୍ତୋ ସତୀମା॥
‘‘କୁଲାକୁଲଂ ପିଣ୍ଡିକାୟ ଚରନ୍ତୋ,
ସେୱେଥ ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି,
ଭୟା ପମୁତ୍ତୋ ଅଭୟେ ୱିମୁତ୍ତୋ॥
‘‘ୟତ୍ଥ ଭେରୱା ସରୀସପା [ସିରିଂ ସପା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ,
ୱିଜ୍ଜୁ ସଞ୍ଚରତି ଥନୟତି ଦେୱୋ।
ଅନ୍ଧକାରତିମିସାୟ ରତ୍ତିୟା,
ନିସୀଦି ତତ୍ଥ ଭିକ୍ଖୁ ୱିଗତଲୋମହଂସୋ॥
‘‘ଇଦଞ୍ହି ଜାତୁ ମେ ଦିଟ୍ଠଂ, ନୟିଦଂ ଇତିହୀତିହଂ।
ଏକସ୍ମିଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟସ୍ମିଂ, ସହସ୍ସଂ ମଚ୍ଚୁହାୟିନଂ॥
‘‘ଭିୟ୍ୟୋ [ଭୀୟୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ପଞ୍ଚସତା ସେକ୍ଖା, ଦସା ଚ ଦସଧା ଦସ।
ସବ୍ବେ ସୋତସମାପନ୍ନା, ଅତିରଚ୍ଛାନଗାମିନୋ॥
‘‘ଅଥାୟଂ [ଅତ୍ଥାୟଂ-ଇତିପି ଦୀ॰ ନି॰ ୨.୨୯୦] ଇତରା ପଜା, ପୁଞ୍ଞଭାଗାତି ମେ ମନୋ।
ସଙ୍ଖାତୁଂ ନୋପି ସକ୍କୋମି, ମୁସାୱାଦସ୍ସ ଓତ୍ତପ’’ନ୍ତି [ଓତ୍ତପେତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰), ଓତ୍ତପ୍ପେତି (କ॰)] ॥
୪. ଅରୁଣୱତୀସୁତ୍ତଂ
୧୮୫ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –
‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଜା ଅହୋସି ଅରୁଣୱା ନାମ। ରଞ୍ଞୋ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରୁଣୱତୋ ଅରୁଣୱତୀ ନାମ ରାଜଧାନୀ ଅହୋସି। ଅରୁଣୱତିଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଜଧାନିଂ [ଅରୁଣୱତିୟଂ ଖୋ ପନ ଭିକ୍ଖୱେ ରାଜଧାନିୟଂ (ପୀ॰ କ॰)] ସିଖୀ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହାସି। ସିଖିସ୍ସ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଅଭିଭୂସମ୍ଭୱଂ ନାମ ସାୱକୟୁଗଂ ଅହୋସି ଅଗ୍ଗଂ ଭଦ୍ଦୟୁଗଂ। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିଖୀ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଅଭିଭୁଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘ଆୟାମ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୟେନ ଅଞ୍ଞତରୋ ବ୍ରହ୍ମଲୋକୋ ତେନୁପସଙ୍କମିସ୍ସାମ, ୟାୱ ଭତ୍ତସ୍ସ କାଲୋ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’ତି ଖୋ ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭିଭୂ ଭିକ୍ଖୁ ସିଖିସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିଖୀ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଅଭିଭୂ ଚ ଭିକ୍ଖୁ – ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ପୁରିସୋ ସମିଞ୍ଜିତଂ ୱା ବାହଂ ପସାରେୟ୍ୟ, ପସାରିତଂ ୱା ବାହଂ ସମିଞ୍ଜେୟ୍ୟ ଏୱମେୱ – ଅରୁଣୱତିୟା ରାଜଧାନିୟା ଅନ୍ତରହିତା ତସ୍ମିଂ ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ପାତୁରହେସୁଂ।
‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିଖୀ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଅଭିଭୁଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘ପଟିଭାତୁ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ତଂ ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ଚ ବ୍ରହ୍ମପରିସାୟ ଚ ବ୍ରହ୍ମପାରିସଜ୍ଜାନଞ୍ଚ ଧମ୍ମୀ କଥା’ତି। ‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭିଭୂ ଭିକ୍ଖୁ ସିଖିସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା, ବ୍ରହ୍ମାନଞ୍ଚ ବ୍ରହ୍ମପରିସଞ୍ଚ ବ୍ରହ୍ମପାରିସଜ୍ଜେ ଚ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେସି ସମାଦପେସି ସମୁତ୍ତେଜେସି ସମ୍ପହଂସେସି। ତତ୍ର ସୁଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମା ଚ ବ୍ରହ୍ମପରିସା ଚ ବ୍ରହ୍ମପାରିସଜ୍ଜା ଚ ଉଜ୍ଝାୟନ୍ତି ଖିୟ୍ୟନ୍ତି [ଖୀୟନ୍ତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ୱିପାଚେନ୍ତି – ‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ ୱତ , ଭୋ, ଅବ୍ଭୁତଂ ୱତ ଭୋ, କଥଞ୍ହି ନାମ ସତ୍ଥରି ସମ୍ମୁଖୀଭୂତେ ସାୱକୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେସ୍ସତୀ’’’ତି !
‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିଖୀ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଅଭିଭୁଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘ଉଜ୍ଝାୟନ୍ତି ଖୋ ତେ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ବ୍ରହ୍ମା ଚ ବ୍ରହ୍ମପରିସା ଚ ବ୍ରହ୍ମପାରିସଜ୍ଜା ଚ – ଅଚ୍ଛରିୟଂ ୱତ, ଭୋ, ଅବ୍ଭୁତଂ ୱତ, ଭୋ, କଥଞ୍ହି ନାମ ସତ୍ଥରି ସମ୍ମୁଖୀଭୂତେ ସାୱକୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେସ୍ସତୀତି! ତେନ ହି ତ୍ୱଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଭିୟ୍ୟୋସୋମତ୍ତାୟ ବ୍ରହ୍ମାନଞ୍ଚ ବ୍ରହ୍ମପରିସଞ୍ଚ ବ୍ରହ୍ମପାରିସଜ୍ଜେ ଚ ସଂୱେଜେହୀ’ତି। ‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭିଭୂ ଭିକ୍ଖୁ ସିଖିସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ଦିସ୍ସମାନେନପି କାୟେନ ଧମ୍ମଂ ଦେସେସି, ଅଦିସ୍ସମାନେନପି କାୟେନ ଧମ୍ମଂ ଦେସେସି, ଦିସ୍ସମାନେନପି ହେଟ୍ଠିମେନ ଉପଡ୍ଢକାୟେନ ଅଦିସ୍ସମାନେନ ଉପରିମେନ ଉପଡ୍ଢକାୟେନ ଧମ୍ମଂ ଦେସେସି, ଦିସ୍ସମାନେନପି ଉପରିମେନ ଉପଡ୍ଢକାୟେନ ଅଦିସ୍ସମାନେନ ହେଟ୍ଠିମେନ ଉପଡ୍ଢକାୟେନ ଧମ୍ମଂ ଦେସେସି। ତତ୍ର ସୁଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମା ଚ ବ୍ରହ୍ମପରିସା ଚ ବ୍ରହ୍ମପାରିସଜ୍ଜା ଚ ଅଚ୍ଛରିୟବ୍ଭୁତଚିତ୍ତଜାତା ଅହେସୁଂ – ‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ ୱତ, ଭୋ, ଅବ୍ଭୁତଂ ୱତ, ଭୋ, ସମଣସ୍ସ ମହିଦ୍ଧିକତା ମହାନୁଭାୱତା’’’ତି!
‘‘ଅଥ ଖୋ ଅଭିଭୂ ଭିକ୍ଖୁ ସିଖିଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅରହନ୍ତଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଅଭିଜାନାମି ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘସ୍ସ ମଜ୍ଝେ ଏୱରୂପିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା – ପହୋମି ଖ୍ୱାହଂ ଆୱୁସୋ, ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ଠିତୋ ସହସ୍ସିଲୋକଧାତୁଂ [ସହସ୍ସୀଲୋକଧାତୁଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ସରେନ ୱିଞ୍ଞାପେତୁ’ନ୍ତି। ‘ଏତସ୍ସ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, କାଲୋ, ଏତସ୍ସ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, କାଲୋ; ୟଂ ତ୍ୱଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ଠିତୋ ସହସ୍ସିଲୋକଧାତୁଂ ସରେନ ୱିଞ୍ଞାପେୟ୍ୟାସୀ’ତି। ‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭିଭୂ ଭିକ୍ଖୁ ସିଖିସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ଠିତୋ ଇମା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସି –
‘‘ଆରମ୍ଭଥ [ଆରବ୍ଭଥ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ନିକ୍କମଥ [ନିକ୍ଖମଥ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ୟୁଞ୍ଜଥ ବୁଦ୍ଧସାସନେ।
ଧୁନାଥ ମଚ୍ଚୁନୋ ସେନଂ, ନଳାଗାରଂୱ କୁଞ୍ଜରୋ॥
‘‘ୟୋ ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ, ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ୱିହସ୍ସତି।
ପହାୟ ଜାତିସଂସାରଂ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରିସ୍ସତୀ’’ତି॥
‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିଖୀ ଚ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଅଭିଭୂ ଚ ଭିକ୍ଖୁ ବ୍ରହ୍ମାନଞ୍ଚ ବ୍ରହ୍ମପରିସଞ୍ଚ ବ୍ରହ୍ମପାରିସଜ୍ଜେ ଚ ସଂୱେଜେତ୍ୱା – ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ…ପେ॰… ତସ୍ମିଂ ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ଅନ୍ତରହିତା ଅରୁଣୱତିୟା ରାଜଧାନିୟା ପାତୁରହେସୁଂ। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିଖୀ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘ଅସ୍ସୁତ୍ଥ ନୋ, ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭିଭୁସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ଠିତସ୍ସ ଗାଥାୟୋ ଭାସମାନସ୍ସା’ତି? ‘ଅସ୍ସୁମ୍ହ ଖୋ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଅଭିଭୁସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ଠିତସ୍ସ ଗାଥାୟୋ ଭାସମାନସ୍ସା’ତି। ‘ୟଥା କଥଂ ପନ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସ୍ସୁତ୍ଥ ଅଭିଭୁସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ଠିତସ୍ସ ଗାଥାୟୋ ଭାସମାନସ୍ସା’’’ତି? ଏୱଂ ଖୋ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଅସ୍ସୁମ୍ହ ଅଭିଭୁସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ଠିତସ୍ସ ଗାଥାୟୋ ଭାସମାନସ୍ସ –
‘‘ଆରମ୍ଭଥ ନିକ୍କମଥ, ୟୁଞ୍ଜଥ ବୁଦ୍ଧସାସନେ।
ଧୁନାଥ ମଚ୍ଚୁନୋ ସେନଂ, ନଳାଗାରଂୱ କୁଞ୍ଜରୋ॥
‘‘ୟୋ ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ, ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ୱିହସ୍ସତି।
ପହାୟ ଜାତିସଂସାରଂ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରିସ୍ସତୀ’’ତି॥
‘‘‘ଏୱଂ ଖୋ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଅସ୍ସୁମ୍ହ ଅଭିଭୁସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ଠିତସ୍ସ ଗାଥାୟୋ ଭାସମାନସ୍ସା’ତି। ‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୱେ; ସାଧୁ ଖୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ! ଅସ୍ସୁତ୍ଥ ଅଭିଭୁସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ଠିତସ୍ସ ଗାଥାୟୋ ଭାସମାନସ୍ସା’’’ତି।
ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା, ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।
୫. ପରିନିବ୍ବାନସୁତ୍ତଂ
୧୮୬ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା କୁସିନାରାୟଂ ୱିହରତି ଉପୱତ୍ତନେ ମଲ୍ଲାନଂ ସାଲୱନେ ଅନ୍ତରେନ ୟମକସାଲାନଂ ପରିନିବ୍ବାନସମୟେ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ହନ୍ଦ ଦାନି, ଭିକ୍ଖୱେ , ଆମନ୍ତୟାମି ୱୋ – ‘ୱୟଧମ୍ମା ସଙ୍ଖାରା, ଅପ୍ପମାଦେନ ସମ୍ପାଦେଥା’ତି। ଅୟଂ ତଥାଗତସ୍ସ ପଚ୍ଛିମା ୱାଚା’’।
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ପଠମଂ ଝାନଂ [ପଠମଜ୍ଝାନଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰) ଏୱଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଇଚ୍ଚାଦୀସୁପି] ସମାପଜ୍ଜି। ପଠମା ଝାନା [ପଠମଜ୍ଝାନା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰) ଏୱଂ ଦୁତିୟା ଝାନା ଇଚ୍ଚାଦୀସୁପି] ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ସମାପଜ୍ଜି। ଦୁତିୟା ଝାନା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ତତିୟଂ ଝାନଂ ସମାପଜ୍ଜି। ତତିୟା ଝାନା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ସମାପଜ୍ଜି। ଚତୁତ୍ଥା ଝାନା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ସମାପଜ୍ଜି। ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ସମାପଜ୍ଜି। ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ସମାପଜ୍ଜି। ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ସମାପଜ୍ଜି। ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମାପଜ୍ଜି।
ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ସମାପଜ୍ଜି। ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ସମାପଜ୍ଜି। ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ସମାପଜ୍ଜି। ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ସମାପଜ୍ଜି। ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ସମାପଜ୍ଜି। ଚତୁତ୍ଥା ଝାନା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ତତିୟଂ ଝାନଂ ସମାପଜ୍ଜି। ତତିୟା ଝାନା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ସମାପଜ୍ଜି। ଦୁତିୟା ଝାନା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ପଠମଂ ଝାନଂ ସମାପଜ୍ଜି। ପଠମା ଝାନା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ସମାପଜ୍ଜି। ଦୁତିୟା ଝାନା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ତତିୟଂ ଝାନଂ ସମାପଜ୍ଜି। ତତିୟା ଝାନା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ସମାପଜ୍ଜି। ଚତୁତ୍ଥା ଝାନା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ସମନନ୍ତରଂ ଭଗୱା ପରିନିବ୍ବାୟି। ପରିନିବ୍ବୁତେ ଭଗୱତି ସହ ପରିନିବ୍ବାନା ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ସବ୍ବେୱ ନିକ୍ଖିପିସ୍ସନ୍ତି, ଭୂତା ଲୋକେ ସମୁସ୍ସୟଂ।
ୟତ୍ଥ ଏତାଦିସୋ ସତ୍ଥା, ଲୋକେ ଅପ୍ପଟିପୁଗ୍ଗଲୋ।
ତଥାଗତୋ ବଲପ୍ପତ୍ତୋ, ସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ପରିନିବ୍ବୁତୋ’’ତି॥
ପରିନିବ୍ବୁତେ ଭଗୱତି ସହ ପରିନିବ୍ବାନା ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ଅନିଚ୍ଚା ୱତ ସଙ୍ଖାରା, ଉପ୍ପାଦୱୟଧମ୍ମିନୋ।
ଉପ୍ପଜ୍ଜିତ୍ୱା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି, ତେସଂ ୱୂପସମୋ ସୁଖୋ’’ତି॥
ପରିନିବ୍ବୁତେ ଭଗୱତି ସହ ପରିନିବ୍ବାନା ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ତଦାସି ୟଂ ଭିଂସନକଂ, ତଦାସି ଲୋମହଂସନଂ।
ସବ୍ବାକାରୱରୂପେତେ, ସମ୍ବୁଦ୍ଧେ ପରିନିବ୍ବୁତେ’’ତି॥
ପରିନିବ୍ବୁତେ ଭଗୱତି ସହ ପରିନିବ୍ବାନା ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ଇମା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସି –
‘‘ନାହୁ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୋ, ଠିତଚିତ୍ତସ୍ସ ତାଦିନୋ।
ଅନେଜୋ ସନ୍ତିମାରବ୍ଭ, ଚକ୍ଖୁମା ପରିନିବ୍ବୁତୋ [ୟଂ କାଲମକରୀ ମୁନି (ମହାପରିନିବ୍ବାନସୁତ୍ତେ)] ॥
‘‘ଅସଲ୍ଲୀନେନ ଚିତ୍ତେନ, ୱେଦନଂ ଅଜ୍ଝୱାସୟି।
ପଜ୍ଜୋତସ୍ସେୱ ନିବ୍ବାନଂ, ୱିମୋକ୍ଖୋ ଚେତସୋ ଅହୂ’’ତି॥
ଦୁତିୟୋ ୱଗ୍ଗୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ବ୍ରହ୍ମାସନଂ ଦେୱଦତ୍ତୋ, ଅନ୍ଧକୱିନ୍ଦୋ ଅରୁଣୱତୀ।
ପରିନିବ୍ବାନେନ ଚ ଦେସିତଂ, ଇଦଂ ବ୍ରହ୍ମପଞ୍ଚକନ୍ତି॥
ବ୍ରହ୍ମସଂୟୁତ୍ତଂ ସମତ୍ତଂ। [ଇତୋ ପରଂ ମରମ୍ମପୋତ୍ଥକେସୁ ଏୱମ୍ପି ଦିସ୍ସତି –§ବ୍ରହ୍ମାୟାଚନଂ ଅଗାରୱଞ୍ଚ, ବ୍ରହ୍ମଦେୱୋ ବକୋ ଚ ବ୍ରହ୍ମା।§ଅଞ୍ଞତରୋ ଚ ବ୍ରହ୍ମାକୋକାଲିକଞ୍ଚ, ତିସ୍ସକଞ୍ଚ ତୁରୂ ଚ॥§ବ୍ରହ୍ମା କୋକାଲିକଭିକ୍ଖୁ, ସନଙ୍କୁମାରେନ ଦେୱଦତ୍ତଂ।§ଅନ୍ଧକୱିନ୍ଦଂ ଅରୁଣୱତି, ପରିନିବ୍ବାନେନ ପନ୍ନରସାତି॥]
୭. ବ୍ରାହ୍ମଣସଂୟୁତ୍ତଂ
୧. ଅରହନ୍ତୱଗ୍ଗୋ
୧. ଧନଞ୍ଜାନୀସୁତ୍ତଂ
୧୮୭ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଅଞ୍ଞତରସ୍ସ ଭାରଦ୍ୱାଜଗୋତ୍ତସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଧନଞ୍ଜାନୀ [ଧାନଞ୍ଜାନୀ (ପୀ॰ ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ନାମ ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ଅଭିପ୍ପସନ୍ନା ହୋତି ବୁଦ୍ଧେ ଚ ଧମ୍ମେ ଚ ସଙ୍ଘେ ଚ। ଅଥ ଖୋ ଧନଞ୍ଜାନୀ ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ଭାରଦ୍ୱାଜଗୋତ୍ତସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଭତ୍ତଂ ଉପସଂହରନ୍ତୀ ଉପକ୍ଖଲିତ୍ୱା ତିକ୍ଖତ୍ତୁଂ ଉଦାନଂ ଉଦାନେସି –
‘‘ନମୋ ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ।
ନମୋ ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ।
ନମୋ ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସା’’ତି॥
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭାରଦ୍ୱାଜଗୋତ୍ତୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଧନଞ୍ଜାନିଂ ବ୍ରାହ୍ମଣିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଏୱମେୱଂ ପନାୟଂ ୱସଲୀ ୟସ୍ମିଂ ୱା ତସ୍ମିଂ ୱା ତସ୍ସ ମୁଣ୍ଡକସ୍ସ ସମଣସ୍ସ ୱଣ୍ଣଂ ଭାସତି। ଇଦାନି ତ୍ୟାହଂ, ୱସଲି, ତସ୍ସ ସତ୍ଥୁନୋ ୱାଦଂ ଆରୋପେସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ନ ଖ୍ୱାହଂ ତଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ପସ୍ସାମି ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ, ୟୋ ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ୱାଦଂ ଆରୋପେୟ୍ୟ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ। ଅପି ଚ ତ୍ୱଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଗଚ୍ଛ, ଗନ୍ତ୍ୱା ୱିଜାନିସ୍ସସୀ’’ତି [ଗନ୍ତ୍ୱାପି ଜାନିସ୍ସସୀତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ।
ଅଥ ଖୋ ଭାରଦ୍ୱାଜଗୋତ୍ତୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ କୁପିତୋ ଅନତ୍ତମନୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଭାରଦ୍ୱାଜଗୋତ୍ତୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘କିଂସୁ ଛେତ୍ୱା ସୁଖଂ ସେତି, କିଂସୁ ଛେତ୍ୱା ନ ସୋଚତି।
କିସ୍ସସ୍ସୁ ଏକଧମ୍ମସ୍ସ, ୱଧଂ ରୋଚେସି ଗୋତମା’’ତି॥
‘‘କୋଧଂ ଛେତ୍ୱା ସୁଖଂ ସେତି, କୋଧଂ ଛେତ୍ୱା ନ ସୋଚତି।
କୋଧସ୍ସ ୱିସମୂଲସ୍ସ, ମଧୁରଗ୍ଗସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣ।
ୱଧଂ ଅରିୟା ପସଂସନ୍ତି, ତଞ୍ହି ଛେତ୍ୱା ନ ସୋଚତୀ’’ତି॥
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭାରଦ୍ୱାଜଗୋତ୍ତୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ! ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭୋ ଗୋତମ, ନିକ୍କୁଜ୍ଜିତଂ ୱା ଉକ୍କୁଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ୱା ୱିୱରେୟ୍ୟ, ମୂଳ୍ହସ୍ସ ୱା ମଗ୍ଗଂ ଆଚିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅନ୍ଧକାରେ ୱା ତେଲପଜ୍ଜୋତଂ ଧାରେୟ୍ୟ – ଚକ୍ଖୁମନ୍ତୋ ରୂପାନି ଦକ୍ଖନ୍ତୀତି; ଏୱମେୱଂ ଭୋତା ଗୋତମେନ ଅନେକପରିୟାୟେନ ଧମ୍ମୋ ପକାସିତୋ। ଏସାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ସରଣଂ ଗଚ୍ଛାମି ଧମ୍ମଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଞ୍ଚ। ଲଭେୟ୍ୟାହଂ ଭୋତୋ ଗୋତମସ୍ସ ସନ୍ତିକେ ପବ୍ବଜ୍ଜଂ, ଲଭେୟ୍ୟଂ ଉପସମ୍ପଦ’’ନ୍ତି।
ଅଲତ୍ଥ ଖୋ ଭାରଦ୍ୱାଜଗୋତ୍ତୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ପବ୍ବଜ୍ଜଂ, ଅଲତ୍ଥ ଉପସମ୍ପଦଂ। ଅଚିରୂପସମ୍ପନ୍ନୋ ଖୋ ପନାୟସ୍ମା ଭାରଦ୍ୱାଜୋ ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ନଚିରସ୍ସେୱ – ୟସ୍ସତ୍ଥାୟ କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମଦେୱ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜନ୍ତି ତଦନୁତ୍ତରଂ – ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସି। ‘‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’’ତି ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସି। ଅଞ୍ଞତରୋ ଚ ପନାୟସ୍ମା ଭାରଦ୍ୱାଜୋ ଅରହତଂ ଅହୋସୀତି।
୨. ଅକ୍କୋସସୁତ୍ତଂ
୧୮୮ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ଅସ୍ସୋସି ଖୋ ଅକ୍କୋସକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ – ‘‘ଭାରଦ୍ୱାଜଗୋତ୍ତୋ କିର ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ସମଣସ୍ସ ଗୋତମସ୍ସ ସନ୍ତିକେ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ’’ତି କୁପିତୋ ଅନତ୍ତମନୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅସବ୍ଭାହି ଫରୁସାହି ୱାଚାହି ଅକ୍କୋସତି ପରିଭାସତି।
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭଗୱା ଅକ୍କୋସକଭାରଦ୍ୱାଜଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଅପି ନୁ ଖୋ ତେ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି ମିତ୍ତାମଚ୍ଚା ଞାତିସାଲୋହିତା ଅତିଥିୟୋ [ଅତିଥୟୋ (?)] ’’ତି? ‘‘ଅପ୍ପେକଦା ମେ, ଭୋ ଗୋତମ, ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି ମିତ୍ତାମଚ୍ଚା ଞାତିସାଲୋହିତା ଅତିଥିୟୋ’’ତି। ‘‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଅପି ନୁ ତେସଂ ଅନୁପ୍ପଦେସି ଖାଦନୀୟଂ ୱା ଭୋଜନୀୟଂ ୱା ସାୟନୀୟଂ ୱା’’’ତି? ‘‘‘ଅପ୍ପେକଦା ନେସାହଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅନୁପ୍ପଦେମି ଖାଦନୀୟଂ ୱା ଭୋଜନୀୟଂ ୱା ସାୟନୀୟଂ ୱା’’’ତି। ‘‘‘ସଚେ ଖୋ ପନ ତେ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ନପ୍ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତି , କସ୍ସ ତଂ ହୋତୀ’’’ତି? ‘‘‘ସଚେ ତେ, ଭୋ ଗୋତମ, ନପ୍ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତି, ଅମ୍ହାକମେୱ ତଂ ହୋତୀ’’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୟଂ ତ୍ୱଂ ଅମ୍ହେ ଅନକ୍କୋସନ୍ତେ ଅକ୍କୋସସି, ଅରୋସେନ୍ତେ ରୋସେସି, ଅଭଣ୍ଡନ୍ତେ ଭଣ୍ଡସି, ତଂ ତେ ମୟଂ ନପ୍ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାମ। ତୱେୱେତଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ହୋତି; ତୱେୱେତଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ହୋତି’’।
‘‘ୟୋ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଅକ୍କୋସନ୍ତଂ ପଚ୍ଚକ୍କୋସତି, ରୋସେନ୍ତଂ ପଟିରୋସେତି, ଭଣ୍ଡନ୍ତଂ ପଟିଭଣ୍ଡତି, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ସମ୍ଭୁଞ୍ଜତି ୱୀତିହରତୀତି। ତେ ମୟଂ ତୟା ନେୱ ସମ୍ଭୁଞ୍ଜାମ ନ ୱୀତିହରାମ। ତୱେୱେତଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ହୋତି; ତୱେୱେତଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ହୋତୀ’’ତି। ‘‘ଭୱନ୍ତଂ ଖୋ ଗୋତମଂ ସରାଜିକା ପରିସା ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଅରହଂ ସମଣୋ ଗୋତମୋ’ତି। ଅଥ ଚ ପନ ଭୱଂ ଗୋତମୋ କୁଜ୍ଝତୀ’’ତି।
‘‘ଅକ୍କୋଧସ୍ସ କୁତୋ କୋଧୋ, ଦନ୍ତସ୍ସ ସମଜୀୱିନୋ।
ସମ୍ମଦଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତସ୍ସ, ଉପସନ୍ତସ୍ସ ତାଦିନୋ॥
‘‘ତସ୍ସେୱ ତେନ ପାପିୟୋ, ୟୋ କୁଦ୍ଧଂ ପଟିକୁଜ୍ଝତି।
କୁଦ୍ଧଂ ଅପ୍ପଟିକୁଜ୍ଝନ୍ତୋ, ସଙ୍ଗାମଂ ଜେତି ଦୁଜ୍ଜୟଂ॥
‘‘ଉଭିନ୍ନମତ୍ଥଂ ଚରତି, ଅତ୍ତନୋ ଚ ପରସ୍ସ ଚ।
ପରଂ ସଙ୍କୁପିତଂ ଞତ୍ୱା, ୟୋ ସତୋ ଉପସମ୍ମତି॥
‘‘ଉଭିନ୍ନଂ ତିକିଚ୍ଛନ୍ତାନଂ, ଅତ୍ତନୋ ଚ ପରସ୍ସ ଚ।
ଜନା ମଞ୍ଞନ୍ତି ବାଲୋତି, ୟେ ଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦା’’ତି॥
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅକ୍କୋସକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ଏସାହଂ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ସରଣଂ ଗଚ୍ଛାମି ଧମ୍ମଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଞ୍ଚ। ଲଭେୟ୍ୟାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭୋତୋ ଗୋତମସ୍ସ ସନ୍ତିକେ ପବ୍ବଜ୍ଜଂ, ଲଭେୟ୍ୟଂ ଉପସମ୍ପଦ’’ନ୍ତି।
ଅଲତ୍ଥ ଖୋ ଅକ୍କୋସକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ପବ୍ବଜ୍ଜଂ, ଅଲତ୍ଥ ଉପସମ୍ପଦଂ। ଅଚିରୂପସମ୍ପନ୍ନୋ ଖୋ ପନାୟସ୍ମା ଅକ୍କୋସକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ନଚିରସ୍ସେୱ – ୟସ୍ସତ୍ଥାୟ କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମଦେୱ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜନ୍ତି ତଦନୁତ୍ତରଂ – ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସି। ‘‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’’ତି ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସି। ଅଞ୍ଞତରୋ ଚ ପନାୟସ୍ମା ଭାରଦ୍ୱାଜୋ ଅରହତଂ ଅହୋସୀତି।
୩. ଅସୁରିନ୍ଦକସୁତ୍ତଂ
୧୮୯ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ଅସ୍ସୋସି ଖୋ ଅସୁରିନ୍ଦକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ – ‘‘ଭାରଦ୍ୱାଜଗୋତ୍ତୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ କିର ସମଣସ୍ସ ଗୋତମସ୍ସ ସନ୍ତିକେ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ’’ତି କୁପିତୋ ଅନତ୍ତମନୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅସବ୍ଭାହି ଫରୁସାହି ୱାଚାହି ଅକ୍କୋସତି ପରିଭାସତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭଗୱା ତୁଣ୍ହୀ ଅହୋସି। ଅଥ ଖୋ ଅସୁରିନ୍ଦକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଜିତୋସି, ସମଣ, ଜିତୋସି, ସମଣା’’ତି।
‘‘ଜୟଂ ୱେ ମଞ୍ଞତି ବାଲୋ, ୱାଚାୟ ଫରୁସଂ ଭଣଂ।
ଜୟଞ୍ଚେୱସ୍ସ ତଂ ହୋତି, ୟା ତିତିକ୍ଖା ୱିଜାନତୋ॥
‘‘ତସ୍ସେୱ ତେନ ପାପିୟୋ, ୟୋ କୁଦ୍ଧଂ ପଟିକୁଜ୍ଝତି।
କୁଦ୍ଧଂ ଅପ୍ପଟିକୁଜ୍ଝନ୍ତୋ, ସଙ୍ଗାମଂ ଜେତି ଦୁଜ୍ଜୟଂ॥
‘‘ଉଭିନ୍ନମତ୍ଥଂ ଚରତି, ଅତ୍ତନୋ ଚ ପରସ୍ସ ଚ।
ପରଂ ସଙ୍କୁପିତଂ ଞତ୍ୱା, ୟୋ ସତୋ ଉପସମ୍ମତି॥
‘‘ଉଭିନ୍ନଂ ତିକିଚ୍ଛନ୍ତାନଂ, ଅତ୍ତନୋ ଚ ପରସ୍ସ ଚ।
ଜନା ମଞ୍ଞନ୍ତି ବାଲୋତି, ୟେ ଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦା’’ତି॥
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅସୁରିନ୍ଦକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସି। ଅଞ୍ଞତରୋ ଚ ପନାୟସ୍ମା ଭାରଦ୍ୱାଜୋ ଅରହତଂ ଅହୋସୀ’’ତି।
୪. ବିଲଙ୍ଗିକସୁତ୍ତଂ
୧୯୦ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ଅସ୍ସୋସି ଖୋ ବିଲଙ୍ଗିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ – ‘‘ଭାରଦ୍ୱାଜଗୋତ୍ତୋ କିର ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ସମଣସ୍ସ ଗୋତମସ୍ସ ସନ୍ତିକେ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ’’ତି କୁପିତୋ ଅନତ୍ତମନୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତୁଣ୍ହୀଭୂତୋ ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ବିଲଙ୍ଗିକସ୍ସ ଭାରଦ୍ୱାଜସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଚେତସା ଚେତୋପରିୱିତକ୍କମଞ୍ଞାୟ ବିଲଙ୍ଗିକଂ ଭାରଦ୍ୱାଜଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ୟୋ ଅପ୍ପଦୁଟ୍ଠସ୍ସ ନରସ୍ସ ଦୁସ୍ସତି,
ସୁଦ୍ଧସ୍ସ ପୋସସ୍ସ ଅନଙ୍ଗଣସ୍ସ।
ତମେୱ ବାଲଂ ପଚ୍ଚେତି ପାପଂ,
ସୁଖୁମୋ ରଜୋ ପଟିୱାତଂୱ ଖିତ୍ତୋ’’ତି॥
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ୱିଲଙ୍ଗିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସି। ଅଞ୍ଞତରୋ ଚ ପନାୟସ୍ମା ଭାରଦ୍ୱାଜୋ ଅରହତଂ ଅହୋସୀ’’ତି।
୫. ଅହିଂସକସୁତ୍ତଂ
୧୯୧ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଅଥ ଖୋ ଅହିଂସକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଅହିଂସକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅହିଂସକାହଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅହିଂସକାହଂ, ଭୋ ଗୋତମା’’ତି।
‘‘ୟଥା ନାମଂ ତଥା ଚସ୍ସ, ସିୟା ଖୋ ତ୍ୱଂ ଅହିଂସକୋ।
ୟୋ ଚ କାୟେନ ୱାଚାୟ, ମନସା ଚ ନ ହିଂସତି।
ସ ୱେ ଅହିଂସକୋ ହୋତି, ୟୋ ପରଂ ନ ୱିହିଂସତୀ’’ତି॥
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅହିଂସକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସି। ଅଞ୍ଞତରୋ ଚ ପନାୟସ୍ମା ଅହିଂସକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ଅରହତଂ ଅହୋସୀ’’ତି।
୬. ଜଟାସୁତ୍ତଂ
୧୯୨ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଅଥ ଖୋ ଜଟାଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଜଟାଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ଅନ୍ତୋଜଟା ବହିଜଟା, ଜଟାୟ ଜଟିତା ପଜା।
ତଂ ତଂ ଗୋତମ ପୁଚ୍ଛାମି, କୋ ଇମଂ ୱିଜଟୟେ ଜଟ’’ନ୍ତି॥
‘‘ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ନରୋ ସପଞ୍ଞୋ, ଚିତ୍ତଂ ପଞ୍ଞଞ୍ଚ ଭାୱୟଂ।
ଆତାପୀ ନିପକୋ ଭିକ୍ଖୁ, ସୋ ଇମଂ ୱିଜଟୟେ ଜଟଂ॥
‘‘ୟେସଂ ରାଗୋ ଚ ଦୋସୋ ଚ, ଅୱିଜ୍ଜା ଚ ୱିରାଜିତା।
ଖୀଣାସୱା ଅରହନ୍ତୋ, ତେସଂ ୱିଜଟିତା ଜଟା॥
‘‘ୟତ୍ଥ ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ, ଅସେସଂ ଉପରୁଜ୍ଝତି।
ପଟିଘଂ ରୂପସଞ୍ଞା ଚ, ଏତ୍ଥେସା ଛିଜ୍ଜତେ ଜଟା’’ତି॥
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଜଟାଭାରଦ୍ୱାଜୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ଅଞ୍ଞତରୋ ଚ ପନାୟସ୍ମା ଭାରଦ୍ୱାଜୋ ଅରହତଂ ଅହୋସୀ’’ତି।
୭. ସୁଦ୍ଧିକସୁତ୍ତଂ
୧୯୩ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଅଥ ଖୋ ସୁଦ୍ଧିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୁଦ୍ଧିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ [ନାବ୍ରାହ୍ମଣୋ (?)] ସୁଜ୍ଝତି କୋଚି, ଲୋକେ ସୀଲୱାପି ତପୋକରଂ।
ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନୋ, ସୋ ସୁଜ୍ଝତି ନ ଅଞ୍ଞା ଇତରା ପଜା’’ତି॥
‘‘ବହୁମ୍ପି ପଲପଂ ଜପ୍ପଂ, ନ ଜଚ୍ଚା ହୋତି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ।
ଅନ୍ତୋକସମ୍ବୁ ସଙ୍କିଲିଟ୍ଠୋ, କୁହନଂ ଉପନିସ୍ସିତୋ॥
‘‘ଖତ୍ତିୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱେସ୍ସୋ, ସୁଦ୍ଦୋ ଚଣ୍ଡାଲପୁକ୍କୁସୋ।
ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ପହିତତ୍ତୋ, ନିଚ୍ଚଂ ଦଳ୍ହପରକ୍କମୋ।
ପପ୍ପୋତି ପରମଂ ସୁଦ୍ଧିଂ, ଏୱଂ ଜାନାହି ବ୍ରାହ୍ମଣା’’ତି॥
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ସୁଦ୍ଧିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ଅଞ୍ଞତରୋ ଚ ପନାୟସ୍ମା ଭାରଦ୍ୱାଜୋ ଅରହତଂ ଅହୋସୀ’’ତି।
୮. ଅଗ୍ଗିକସୁତ୍ତଂ
୧୯୪ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଅଗ୍ଗିକଭାରଦ୍ୱାଜସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ସପ୍ପିନା ପାୟସୋ ସନ୍ନିହିତୋ ହୋତି – ‘‘ଅଗ୍ଗିଂ ଜୁହିସ୍ସାମି, ଅଗ୍ଗିହୁତ୍ତଂ ପରିଚରିସ୍ସାମୀ’’ତି।
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ରାଜଗହଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସି। ରାଜଗହେ ସପଦାନଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରମାନୋ ୟେନ ଅଗ୍ଗିକଭାରଦ୍ୱାଜସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମି ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଅଗ୍ଗିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଠିତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ତୀହି ୱିଜ୍ଜାହି ସମ୍ପନ୍ନୋ, ଜାତିମା ସୁତୱା ବହୂ।
ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନୋ, ସୋମଂ ଭୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ ପାୟସ’’ନ୍ତି॥
‘‘ବହୁମ୍ପି ପଲପଂ ଜପ୍ପଂ, ନ ଜଚ୍ଚା ହୋତି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ।
ଅନ୍ତୋକସମ୍ବୁ ସଂକିଲିଟ୍ଠୋ, କୁହନାପରିୱାରିତୋ॥
‘‘ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ୟୋ ୱେଦୀ, ସଗ୍ଗାପାୟଞ୍ଚ ପସ୍ସତି।
ଅଥୋ ଜାତିକ୍ଖୟଂ ପତ୍ତୋ, ଅଭିଞ୍ଞାୱୋସିତୋ ମୁନି॥
‘‘ଏତାହି ତୀହି ୱିଜ୍ଜାହି, ତେୱିଜ୍ଜୋ ହୋତି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ।
ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନୋ, ସୋମଂ ଭୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ ପାୟସ’’ନ୍ତି॥
‘‘ଭୁଞ୍ଜତୁ ଭୱଂ ଗୋତମୋ। ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭୱ’’ନ୍ତି।
ସମ୍ପସ୍ସତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ ନେସ ଧମ୍ମୋ।
ଗାଥାଭିଗୀତଂ ପନୁଦନ୍ତି ବୁଦ୍ଧା,
ଧମ୍ମେ ସତି ବ୍ରାହ୍ମଣ ୱୁତ୍ତିରେସା॥
‘‘ଅଞ୍ଞେନ ଚ କେୱଲିନଂ ମହେସିଂ,
ଖୀଣାସୱଂ କୁକ୍କୁଚ୍ଚୱୂପସନ୍ତଂ।
ଅନ୍ନେନ ପାନେନ ଉପଟ୍ଠହସ୍ସୁ,
ଖେତ୍ତଞ୍ହି ତଂ ପୁଞ୍ଞପେକ୍ଖସ୍ସ ହୋତୀ’’ତି॥
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅଗ୍ଗିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ଅଞ୍ଞତରୋ ଚ ପନାୟସ୍ମା ଅଗ୍ଗିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ଅରହତଂ ଅହୋସୀ’’ତି।
୯. ସୁନ୍ଦରିକସୁତ୍ତଂ
୧୯୫ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା କୋସଲେସୁ ୱିହରତି ସୁନ୍ଦରିକାୟ ନଦିୟା ତୀରେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସୁନ୍ଦରିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ସୁନ୍ଦରିକାୟ ନଦିୟା ତୀରେ ଅଗ୍ଗିଂ ଜୁହତି, ଅଗ୍ଗିହୁତ୍ତଂ ପରିଚରତି। ଅଥ ଖୋ ସୁନ୍ଦରିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଅଗ୍ଗିଂ ଜୁହିତ୍ୱା ଅଗ୍ଗିହୁତ୍ତଂ ପରିଚରିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ସମନ୍ତା ଚତୁଦ୍ଦିସା ଅନୁୱିଲୋକେସି – ‘‘କୋ ନୁ ଖୋ ଇମଂ ହବ୍ୟସେସଂ ଭୁଞ୍ଜେୟ୍ୟା’’ତି? ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ସୁନ୍ଦରିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ରୁକ୍ଖମୂଲେ ସସୀସଂ ପାରୁତଂ ନିସିନ୍ନଂ। ଦିସ୍ୱାନ ୱାମେନ ହତ୍ଥେନ ହବ୍ୟସେସଂ ଗହେତ୍ୱା ଦକ୍ଖିଣେନ ହତ୍ଥେନ କମଣ୍ଡଲୁଂ ଗହେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ସୁନ୍ଦରିକଭାରଦ୍ୱାଜସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ପଦସଦ୍ଦେନ ସୀସଂ ୱିୱରି। ଅଥ ଖୋ ସୁନ୍ଦରିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ‘ମୁଣ୍ଡୋ ଅୟଂ ଭୱଂ, ମୁଣ୍ଡକୋ ଅୟଂ ଭୱ’ନ୍ତି ତତୋୱ ପୁନ ନିୱତ୍ତିତୁକାମୋ ଅହୋସି। ଅଥ ଖୋ ସୁନ୍ଦରିକଭାରଦ୍ୱାଜସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘ମୁଣ୍ଡାପି ହି ଇଧେକଚ୍ଚେ ବ୍ରାହ୍ମଣା ଭୱନ୍ତି; ୟଂନୂନାହଂ ତଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଜାତିଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟ’ନ୍ତି।
ଅଥ ଖୋ ସୁନ୍ଦରିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘କିଂଜଚ୍ଚୋ ଭୱ’ନ୍ତି?
‘‘ମା ଜାତିଂ ପୁଚ୍ଛ ଚରଣଞ୍ଚ ପୁଚ୍ଛ,
କଟ୍ଠା ହୱେ ଜାୟତି ଜାତୱେଦୋ।
ନୀଚାକୁଲୀନୋପି ମୁନି ଧିତିମା,
ଆଜାନୀୟୋ ହୋତି ହିରୀନିସେଧୋ॥
‘‘ସଚ୍ଚେନ ଦନ୍ତୋ ଦମସା ଉପେତୋ,
ୱେଦନ୍ତଗୂ ୱୁସିତବ୍ରହ୍ମଚରିୟୋ।
କାଲେନ ସୋ ଜୁହତି ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟେ’’ତି॥
‘‘ଅଦ୍ଧା ସୁୟିଟ୍ଠଂ ସୁହୁତଂ ମମ ୟିଦଂ,
ୟଂ ତାଦିସଂ ୱେଦଗୁମଦ୍ଦସାମି।
ଅଞ୍ଞୋ ଜନୋ ଭୁଞ୍ଜତି ହବ୍ୟସେସ’’ନ୍ତି॥
‘‘ଭୁଞ୍ଜତୁ ଭୱଂ ଗୋତମୋ। ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭୱ’’ନ୍ତି।
‘‘ଗାଥାଭିଗୀତଂ ମେ ଅଭୋଜନେୟ୍ୟଂ,
ସମ୍ପସ୍ସତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ ନେସ ଧମ୍ମୋ।
ଗାଥାଭିଗୀତଂ ପନୁଦନ୍ତି ବୁଦ୍ଧା,
ଧମ୍ମେ ସତି ବ୍ରାହ୍ମଣ ୱୁତ୍ତିରେସା॥
‘‘ଅଞ୍ଞେନ ଚ କେୱଲିନଂ ମହେସିଂ,
ଖୀଣାସୱଂ କୁକ୍କୁଚ୍ଚୱୂପସନ୍ତଂ।
ଅନ୍ନେନ ପାନେନ ଉପଟ୍ଠହସ୍ସୁ,
ଖେତ୍ତଞ୍ହି ତଂ ପୁଞ୍ଞପେକ୍ଖସ୍ସ ହୋତୀ’’ତି॥
‘‘ଅଥ କସ୍ସ ଚାହଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଇମଂ ହବ୍ୟସେସଂ ଦମ୍ମୀ’’ତି? ‘‘ନ ଖ୍ୱାହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ପସ୍ସାମି ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ୟସ୍ସେସୋ ହବ୍ୟସେସୋ ଭୁତ୍ତୋ ସମ୍ମା ପରିଣାମଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଅଞ୍ଞତ୍ର, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ତଥାଗତସ୍ସ ୱା ତଥାଗତସାୱକସ୍ସ ୱା। ତେନ ହି ତ୍ୱଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ତଂ ହବ୍ୟସେସଂ ଅପ୍ପହରିତେ ୱା ଛଡ୍ଡେହି ଅପ୍ପାଣକେ ୱା ଉଦକେ ଓପିଲାପେହୀ’’ତି।
ଅଥ ଖୋ ସୁନ୍ଦରିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ତଂ ହବ୍ୟସେସଂ ଅପ୍ପାଣକେ ଉଦକେ ଓପିଲାପେସି। ଅଥ ଖୋ ସୋ ହବ୍ୟସେସୋ ଉଦକେ ପକ୍ଖିତ୍ତୋ ଚିଚ୍ଚିଟାୟତି ଚିଟିଚିଟାୟତି ସନ୍ଧୂପାୟତି ସମ୍ପଧୂପାୟତି । ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ଫାଲୋ [ଲୋହୋ (କ॰)] ଦିୱସଂସନ୍ତତ୍ତୋ [ଦିୱସସନ୍ତତ୍ତୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଉଦକେ ପକ୍ଖିତ୍ତୋ ଚିଚ୍ଚିଟାୟତି ଚିଟିଚିଟାୟତି ସନ୍ଧୂପାୟତି ସମ୍ପଧୂପାୟତି; ଏୱମେୱ ସୋ ହବ୍ୟସେସୋ ଉଦକେ ପକ୍ଖିତ୍ତୋ ଚିଚ୍ଚିଟାୟତି ଚିଟିଚିଟାୟତି ସନ୍ଧୂପାୟତି ସମ୍ପଧୂପାୟତି।
ଅଥ ଖୋ ସୁନ୍ଦରିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ସଂୱିଗ୍ଗୋ ଲୋମହଟ୍ଠଜାତୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତଂ ଖୋ ସୁନ୍ଦରିକଭାରଦ୍ୱାଜଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ଭଗୱା ଗାଥାହି ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ମା ବ୍ରାହ୍ମଣ ଦାରୁ ସମାଦହାନୋ,
ସୁଦ୍ଧିଂ ଅମଞ୍ଞି ବହିଦ୍ଧା ହି ଏତଂ।
ନ ହି ତେନ ସୁଦ୍ଧିଂ କୁସଲା ୱଦନ୍ତି,
ୟୋ ବାହିରେନ ପରିସୁଦ୍ଧିମିଚ୍ଛେ॥
‘‘ହିତ୍ୱା ଅହଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଦାରୁଦାହଂ
ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱୁଜ୍ଜଲୟାମି [ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ଜଲୟାମି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଜୋତିଂ।
ନିଚ୍ଚଗ୍ଗିନୀ ନିଚ୍ଚସମାହିତତ୍ତୋ,
ଅରହଂ ଅହଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରାମି॥
‘‘ମାନୋ ହି ତେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଖାରିଭାରୋ,
କୋଧୋ ଧୁମୋ ଭସ୍ମନି ମୋସୱଜ୍ଜଂ।
ଜିୱ୍ହା ସୁଜା ହଦୟଂ ଜୋତିଠାନଂ,
ଅତ୍ତା ସୁଦନ୍ତୋ ପୁରିସସ୍ସ ଜୋତି॥
‘‘ଧମ୍ମୋ ରହଦୋ ବ୍ରାହ୍ମଣ ସୀଲତିତ୍ଥୋ,
ଅନାୱିଲୋ ସବ୍ଭି ସତଂ ପସତ୍ଥୋ।
ୟତ୍ଥ ହୱେ ୱେଦଗୁନୋ ସିନାତା,
ଅନଲ୍ଲଗତ୍ତାୱ [ଅନଲ୍ଲୀନଗତ୍ତାୱ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ତରନ୍ତି ପାରଂ॥
‘‘ସଚ୍ଚଂ ଧମ୍ମୋ ସଂୟମୋ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ,
ମଜ୍ଝେ ସିତା ବ୍ରାହ୍ମଣ ବ୍ରହ୍ମପତ୍ତି।
ତମହଂ ନରଂ ଧମ୍ମସାରୀତି ବ୍ରୂମୀ’’ତି॥
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ସୁନ୍ଦରିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ଅଞ୍ଞତରୋ ଚ ପନାୟସ୍ମା ଭାରଦ୍ୱାଜୋ ଅରହତଂ ଅହୋସୀ’’ତି।
୧୦. ବହୁଧୀତରସୁତ୍ତଂ
୧୯୬ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା କୋସଲେସୁ ୱିହରତି ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଅଞ୍ଞତରସ୍ସ ଭାରଦ୍ୱାଜଗୋତ୍ତସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଚତୁଦ୍ଦସ ବଲୀବଦ୍ଦା ନଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଭାରଦ୍ୱାଜଗୋତ୍ତୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ତେ ବଲୀବଦ୍ଦେ ଗୱେସନ୍ତୋ ୟେନ ସୋ ୱନସଣ୍ଡୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଅଦ୍ଦସ ଭଗୱନ୍ତଂ ତସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ ନିସିନ୍ନଂ ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା। ଦିସ୍ୱାନ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସି –
‘‘ନ ହି ନୂନିମସ୍ସ [ନହନୂନିମସ୍ସ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ସମଣସ୍ସ, ବଲୀବଦ୍ଦା ଚତୁଦ୍ଦସ।
ଅଜ୍ଜସଟ୍ଠିଂ ନ ଦିସ୍ସନ୍ତି, ତେନାୟଂ ସମଣୋ ସୁଖୀ॥
‘‘ନ ହି ନୂନିମସ୍ସ ସମଣସ୍ସ, ତିଲାଖେତ୍ତସ୍ମି ପାପକା।
ଏକପଣ୍ଣା ଦୁପଣ୍ଣା [ଦ୍ୱିପଣ୍ଣା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଚ, ତେନାୟଂ ସମଣୋ ସୁଖୀ॥
‘‘ନ ହି ନୂନିମସ୍ସ ସମଣସ୍ସ, ତୁଚ୍ଛକୋଟ୍ଠସ୍ମି ମୂସିକା।
ଉସ୍ସୋଳ୍ହିକାୟ ନଚ୍ଚନ୍ତି, ତେନାୟଂ ସମଣୋ ସୁଖୀ॥
‘‘ନ ହି ନୂନିମସ୍ସ ସମଣସ୍ସ, ସନ୍ଥାରୋ ସତ୍ତମାସିକୋ।
ଉପ୍ପାଟକେହି ସଞ୍ଛନ୍ନୋ, ତେନାୟଂ ସମଣୋ ସୁଖୀ॥
‘‘ନ ହି ନୂନିମସ୍ସ ସମଣସ୍ସ, ୱିଧୱା ସତ୍ତ ଧୀତରୋ।
ଏକପୁତ୍ତା ଦୁପୁତ୍ତା [ଦ୍ୱିପୁତ୍ତା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଚ, ତେନାୟଂ ସମଣୋ ସୁଖୀ॥
‘‘ନ ହି ନୂନିମସ୍ସ ସମଣସ୍ସ, ପିଙ୍ଗଲା ତିଲକାହତା।
ସୋତ୍ତଂ ପାଦେନ ବୋଧେତି, ତେନାୟଂ ସମଣୋ ସୁଖୀ॥
‘‘ନ ହି ନୂନିମସ୍ସ ସମଣସ୍ସ, ପଚ୍ଚୂସମ୍ହି ଇଣାୟିକା।
ଦେଥ ଦେଥାତି ଚୋଦେନ୍ତି, ତେନାୟଂ ସମଣୋ ସୁଖୀ’’ତି॥
‘‘ନ ହି ମୟ୍ହଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ, ବଲୀବଦ୍ଦା ଚତୁଦ୍ଦସ।
ଅଜ୍ଜସଟ୍ଠିଂ ନ ଦିସ୍ସନ୍ତି, ତେନାହଂ ବ୍ରାହ୍ମଣା ସୁଖୀ॥
‘‘ନ ହି ମୟ୍ହଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ, ତିଲାଖେତ୍ତସ୍ମି ପାପକା।
ଏକପଣ୍ଣା ଦୁପଣ୍ଣା ଚ, ତେନାହଂ ବ୍ରାହ୍ମଣା ସୁଖୀ॥
‘‘ନ ହି ମୟ୍ହଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ, ତୁଚ୍ଛକୋଟ୍ଠସ୍ମି ମୂସିକା।
ଉସ୍ସୋଳ୍ହିକାୟ ନଚ୍ଚନ୍ତି, ତେନାହଂ ବ୍ରାହ୍ମଣା ସୁଖୀ॥
‘‘ନ ହି ମୟ୍ହଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ, ସନ୍ଥାରୋ ସତ୍ତମାସିକୋ।
ଉପ୍ପାଟକେହି ସଞ୍ଛନ୍ନୋ, ତେନାହଂ ବ୍ରାହ୍ମଣା ସୁଖୀ॥
‘‘ନ ହି ମୟ୍ହଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୱିଧୱା ସତ୍ତ ଧୀତରୋ।
ଏକପୁତ୍ତା ଦୁପୁତ୍ତା ଚ, ତେନାହଂ ବ୍ରାହ୍ମଣା ସୁଖୀ॥
‘‘ନ ହି ମୟ୍ହଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ, ପିଙ୍ଗଲା ତିଲକାହତା।
ସୋତ୍ତଂ ପାଦେନ ବୋଧେତି, ତେନାହଂ ବ୍ରାହ୍ମଣା ସୁଖୀ॥
‘‘ନ ହି ମୟ୍ହଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ, ପଚ୍ଚୂସମ୍ହି ଇଣାୟିକା।
ଦେଥ ଦେଥାତି ଚୋଦେନ୍ତି, ତେନାହଂ ବ୍ରାହ୍ମଣା ସୁଖୀ’’ତି॥
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭାରଦ୍ୱାଜଗୋତ୍ତୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ! ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭୋ ଗୋତମ, ନିକ୍କୁଜ୍ଜିତଂ ୱା ଉକ୍କୁଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ୱା ୱିୱରେୟ୍ୟ, ମୂଳ୍ହସ୍ସ ୱା ମଗ୍ଗଂ ଆଚିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅନ୍ଧକାରେ ୱା ତେଲପଜ୍ଜୋତଂ ଧାରେୟ୍ୟ – ଚକ୍ଖୁମନ୍ତୋ ରୂପାନି ଦକ୍ଖନ୍ତୀତି; ଏୱମେୱ ଭୋତା ଗୋତମେନ ଅନେକପରିୟାୟେନ ଧମ୍ମୋ ପକାସିତୋ। ଏସାହଂ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ସରଣଂ ଗଚ୍ଛାମି ଧମ୍ମଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଞ୍ଚ। ଲଭେୟ୍ୟାହଂ ଭୋତୋ ଗୋତମସ୍ସ ସନ୍ତିକେ ପବ୍ବଜ୍ଜଂ, ଲଭେୟ୍ୟଂ ଉପସମ୍ପଦ’’ନ୍ତି।
ଅଲତ୍ଥ ଖୋ ଭାରଦ୍ୱାଜଗୋତ୍ତୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ପବ୍ବଜ୍ଜଂ, ଅଲତ୍ଥ ଉପସମ୍ପଦଂ। ଅଚିରୂପସମ୍ପନ୍ନୋ ପନାୟସ୍ମା ଭାରଦ୍ୱାଜୋ ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ନଚିରସ୍ସେୱ – ୟସ୍ସତ୍ଥାୟ କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମଦେୱ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜନ୍ତି, ତଦନୁତ୍ତରଂ – ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସି। ‘‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’’ତି ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସି। ଅଞ୍ଞତରୋ ଚ ପନାୟସ୍ମା ଭାରଦ୍ୱାଜୋ ଅରହତଂ ଅହୋସୀତି।
ଅରହନ୍ତୱଗ୍ଗୋ ପଠମୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ଧନଞ୍ଜାନୀ ଚ ଅକ୍କୋସଂ, ଅସୁରିନ୍ଦଂ ବିଲଙ୍ଗିକଂ।
ଅହିଂସକଂ ଜଟା ଚେୱ, ସୁଦ୍ଧିକଞ୍ଚେୱ ଅଗ୍ଗିକା।
ସୁନ୍ଦରିକଂ ବହୁଧୀତରେନ ଚ ତେ ଦସାତି॥
୨. ଉପାସକୱଗ୍ଗୋ
୧. କସିଭାରଦ୍ୱାଜସୁତ୍ତଂ
୧୯୭ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ମଗଧେସୁ ୱିହରତି ଦକ୍ଖିଣାଗିରିସ୍ମିଂ ଏକନାଳାୟଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଗାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ କସିଭାରଦ୍ୱାଜସ୍ସ [କସିକଭାରଦ୍ୱାଜସ୍ସ (କ॰)] ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ପଞ୍ଚମତ୍ତାନି ନଙ୍ଗଲସତାନି ପୟୁତ୍ତାନି ହୋନ୍ତି ୱପ୍ପକାଲେ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନ କସିଭାରଦ୍ୱାଜସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ କମ୍ମନ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମି।
ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ କସିଭାରଦ୍ୱାଜସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ପରିୱେସନା ୱତ୍ତତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ୟେନ ପରିୱେସନା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ କସିଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଠିତଂ। ଦିସ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅହଂ ଖୋ, ସମଣ, କସାମି ଚ ୱପାମି ଚ, କସିତ୍ୱା ଚ ୱପିତ୍ୱା ଚ ଭୁଞ୍ଜାମି। ତ୍ୱମ୍ପି, ସମଣ, କସସ୍ସୁ ଚ ୱପସ୍ସୁ ଚ, କସିତ୍ୱା ଚ ୱପିତ୍ୱା ଚ ଭୁଞ୍ଜସ୍ସୂ’’ତି। ‘‘ଅହମ୍ପି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, କସାମି ଚ ୱପାମି ଚ, କସିତ୍ୱା ଚ ୱପିତ୍ୱା ଚ ଭୁଞ୍ଜାମୀ’’ତି। ନ ଖୋ ମୟଂ ପସ୍ସାମ ଭୋତୋ ଗୋତମସ୍ସ ୟୁଗଂ ୱା ନଙ୍ଗଲଂ ୱା ଫାଲଂ ୱା ପାଚନଂ ୱା ବଲୀବଦ୍ଦେ ୱା, ଅଥ ଚ ପନ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଏୱମାହ – ‘‘ଅହମ୍ପି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, କସାମି ଚ ୱପାମି ଚ, କସିତ୍ୱା ଚ ୱପିତ୍ୱା ଚ ଭୁଞ୍ଜାମୀ’’ତି । ଅଥ ଖୋ କସିଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘କସ୍ସକୋ ପଟିଜାନାସି, ନ ଚ ପସ୍ସାମି ତେ କସିଂ।
କସ୍ସକୋ ପୁଚ୍ଛିତୋ ବ୍ରୂହି, କଥଂ ଜାନେମୁ ତଂ କସି’’ନ୍ତି॥
‘‘ସଦ୍ଧା ବୀଜଂ ତପୋ ୱୁଟ୍ଠି, ପଞ୍ଞା ମେ ୟୁଗନଙ୍ଗଲଂ।
ହିରୀ ଈସା ମନୋ ୟୋତ୍ତଂ, ସତି ମେ ଫାଲପାଚନଂ॥
‘‘କାୟଗୁତ୍ତୋ ୱଚୀଗୁତ୍ତୋ, ଆହାରେ ଉଦରେ ୟତୋ।
ସଚ୍ଚଂ କରୋମି ନିଦ୍ଦାନଂ, ସୋରଚ୍ଚଂ ମେ ପମୋଚନଂ॥
‘‘ୱୀରିୟଂ ମେ ଧୁରଧୋରୟ୍ହଂ, ୟୋଗକ୍ଖେମାଧିୱାହନଂ।
ଗଚ୍ଛତି ଅନିୱତ୍ତନ୍ତଂ, ୟତ୍ଥ ଗନ୍ତ୍ୱା ନ ସୋଚତି॥
‘‘ଏୱମେସା କସୀ କଟ୍ଠା, ସା ହୋତି ଅମତପ୍ଫଲା।
ଏତଂ କସିଂ କସିତ୍ୱାନ, ସବ୍ବଦୁକ୍ଖା ପମୁଚ୍ଚତୀ’’ତି॥
‘‘ଭୁଞ୍ଜତୁ ଭୱଂ ଗୋତମୋ। କସ୍ସକୋ ଭୱଂ। ୟଞ୍ହି ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଅମତପ୍ଫଲମ୍ପି କସିଂ କସତୀ’’ତି [ଭାସତୀତି (କ॰)] ।
‘‘ଗାଥାଭିଗୀତଂ ମେ ଅଭୋଜନେୟ୍ୟଂ,
ସମ୍ପସ୍ସତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ ନେସ ଧମ୍ମୋ।
ଗାଥାଭିଗୀତଂ ପନୁଦନ୍ତି ବୁଦ୍ଧା,
ଧମ୍ମେ ସତି ବ୍ରାହ୍ମଣ ୱୁତ୍ତିରେସା॥
ଖୀଣାସୱଂ କୁକ୍କୁଚ୍ଚୱୂପସନ୍ତଂ।
ଅନ୍ନେନ ପାନେନ ଉପଟ୍ଠହସ୍ସୁ,
ଖେତ୍ତଞ୍ହି ତଂ ପୁଞ୍ଞପେକ୍ଖସ୍ସ ହୋତୀ’’ତି॥
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, କସିଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି।
୨. ଉଦୟସୁତ୍ତଂ
୧୯୮ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନ ଉଦୟସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମି। ଅଥ ଖୋ ଉଦୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱତୋ ପତ୍ତଂ ଓଦନେନ ପୂରେସି। ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ଭଗୱା ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନ ଉଦୟସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମି…ପେ॰… ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ଉଦୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱତୋ ପତ୍ତଂ ଓଦନେନ ପୂରେତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ପକଟ୍ଠକୋୟଂ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ପୁନପ୍ପୁନଂ ଆଗଚ୍ଛତୀ’’ତି।
‘‘ପୁନପ୍ପୁନଞ୍ଚେୱ ୱପନ୍ତି ବୀଜଂ, ପୁନପ୍ପୁନଂ ୱସ୍ସତି ଦେୱରାଜା।
ପୁନପ୍ପୁନଂ ଖେତ୍ତଂ କସନ୍ତି କସ୍ସକା, ପୁନପ୍ପୁନଂ ଧଞ୍ଞମୁପେତି ରଟ୍ଠଂ॥
‘‘ପୁନପ୍ପୁନଂ ୟାଚକା ୟାଚୟନ୍ତି, ପୁନପ୍ପୁନଂ ଦାନପତୀ ଦଦନ୍ତି।
ପୁନପ୍ପୁନଂ ଦାନପତୀ ଦଦିତ୍ୱା, ପୁନପ୍ପୁନଂ ସଗ୍ଗମୁପେନ୍ତି ଠାନଂ॥
‘‘ପୁନପ୍ପୁନଂ ଖୀରନିକା ଦୁହନ୍ତି, ପୁନପ୍ପୁନଂ ୱଚ୍ଛୋ ଉପେତି ମାତରଂ।
ପୁନପ୍ପୁନଂ କିଲମତି ଫନ୍ଦତି ଚ, ପୁନପ୍ପୁନଂ ଗବ୍ଭମୁପେତି ମନ୍ଦୋ॥
‘‘ପୁନପ୍ପୁନଂ ଜାୟତି ମୀୟତି ଚ, ପୁନପ୍ପୁନଂ ସିୱଥିକଂ [ସୀୱଥିକଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ହରନ୍ତି।
ମଗ୍ଗଞ୍ଚ ଲଦ୍ଧା ଅପୁନବ୍ଭୱାୟ, ନ ପୁନପ୍ପୁନଂ ଜାୟତି ଭୂରିପଞ୍ଞୋ’’ତି [ପୁନପ୍ପୁନଂ ଜାୟତି ଭୂରିପଞ୍ଞୋତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ॥
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଉଦୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ଉପାସକଂ ମଂ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି।
୩. ଦେୱହିତସୁତ୍ତଂ
୧୯୯ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ୱାତେହାବାଧିକୋ ହୋତି; ଆୟସ୍ମା ଚ ଉପୱାଣୋ ଭଗୱତୋ ଉପଟ୍ଠାକୋ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଉପୱାଣଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଇଙ୍ଘ ମେ ତ୍ୱଂ, ଉପୱାଣ, ଉଣ୍ହୋଦକଂ ଜାନାହୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଉପୱାଣୋ ଭଗୱତୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନ ଦେୱହିତସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତୁଣ୍ହୀଭୂତୋ ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଦେୱହିତୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଉପୱାଣଂ ତୁଣ୍ହୀଭୂତଂ ଏକମନ୍ତଂ ଠିତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଉପୱାଣଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ତୁଣ୍ହୀଭୂତୋ ଭୱଂ ତିଟ୍ଠଂ, ମୁଣ୍ଡୋ ସଙ୍ଘାଟିପାରୁତୋ।
କିଂ ପତ୍ଥୟାନୋ କିଂ ଏସଂ, କିଂ ନୁ ୟାଚିତୁମାଗତୋ’’ତି॥
‘‘ଅରହଂ ସୁଗତୋ ଲୋକେ, ୱାତେହାବାଧିକୋ ମୁନି।
ସଚେ ଉଣ୍ହୋଦକଂ ଅତ୍ଥି, ମୁନିନୋ ଦେହି ବ୍ରାହ୍ମଣ॥
‘‘ପୂଜିତୋ ପୂଜନେୟ୍ୟାନଂ, ସକ୍କରେୟ୍ୟାନ ସକ୍କତୋ।
ଅପଚିତୋ ଅପଚେୟ୍ୟାନଂ [ଅପଚିନେୟ୍ୟାନଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰) ଟୀକା ଓଲୋକେତବ୍ବା] , ତସ୍ସ ଇଚ୍ଛାମି ହାତୱେ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଦେୱହିତୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଉଣ୍ହୋଦକସ୍ସ କାଜଂ ପୁରିସେନ ଗାହାପେତ୍ୱା ଫାଣିତସ୍ସ ଚ ପୁଟଂ ଆୟସ୍ମତୋ ଉପୱାଣସ୍ସ ପାଦାସି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଉପୱାଣୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଉଣ୍ହୋଦକେନ ନ୍ହାପେତ୍ୱା [ନହାପେତ୍ୱା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଉଣ୍ହୋଦକେନ ଫାଣିତଂ ଆଲୋଲେତ୍ୱା ଭଗୱତୋ ପାଦାସି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱତୋ ଆବାଧୋ ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭି।
ଅଥ ଖୋ ଦେୱହିତୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଦେୱହିତୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘କତ୍ଥ ଦଜ୍ଜା ଦେୟ୍ୟଧମ୍ମଂ, କତ୍ଥ ଦିନ୍ନଂ ମହପ୍ଫଲଂ।
କଥଞ୍ହି ୟଜମାନସ୍ସ, କଥଂ ଇଜ୍ଝତି ଦକ୍ଖିଣା’’ତି॥
‘‘ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ୟୋ ୱେଦୀ, ସଗ୍ଗାପାୟଞ୍ଚ ପସ୍ସତି।
ଅଥୋ ଜାତିକ୍ଖୟଂ ପତ୍ତୋ, ଅଭିଞ୍ଞାୱୋସିତୋ ମୁନି॥
‘‘ଏତ୍ଥ ଦଜ୍ଜା ଦେୟ୍ୟଧମ୍ମଂ, ଏତ୍ଥ ଦିନ୍ନଂ ମହପ୍ଫଲଂ।
ଏୱଞ୍ହି ୟଜମାନସ୍ସ, ଏୱଂ ଇଜ୍ଝତି ଦକ୍ଖିଣା’’ତି॥
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଦେୱହିତୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ଉପାସକଂ ମଂ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି।
୪. ମହାସାଲସୁତ୍ତଂ
୨୦୦ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲୋ ଲୂଖୋ ଲୂଖପାୱୁରଣୋ [ଲୂଖପାପୁରଣୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିନ୍ନୁ ତ୍ୱଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଲୂଖୋ ଲୂଖପାୱୁରଣୋ’’ତି? ‘‘ଇଧ ମେ, ଭୋ ଗୋତମ, ଚତ୍ତାରୋ ପୁତ୍ତା। ତେ ମଂ ଦାରେହି ସଂପୁଚ୍ଛ ଘରା ନିକ୍ଖାମେନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି ତ୍ୱଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଇମା ଗାଥାୟୋ ପରିୟାପୁଣିତ୍ୱା ସଭାୟଂ ମହାଜନକାୟେ ସନ୍ନିପତିତେ ପୁତ୍ତେସୁ ଚ ସନ୍ନିସିନ୍ନେସୁ ଭାସସ୍ସୁ –
‘‘ୟେହି ଜାତେହି ନନ୍ଦିସ୍ସଂ, ୟେସଞ୍ଚ ଭୱମିଚ୍ଛିସଂ।
ତେ ମଂ ଦାରେହି ସଂପୁଚ୍ଛ, ସାୱ ୱାରେନ୍ତି ସୂକରଂ॥
‘‘ଅସନ୍ତା କିର ମଂ ଜମ୍ମା, ତାତ ତାତାତି ଭାସରେ।
ରକ୍ଖସା ପୁତ୍ତରୂପେନ, ତେ ଜହନ୍ତି ୱୟୋଗତଂ॥
‘‘ଅସ୍ସୋୱ ଜିଣ୍ଣୋ ନିବ୍ଭୋଗୋ, ଖାଦନା ଅପନୀୟତି।
ବାଲକାନଂ ପିତା ଥେରୋ, ପରାଗାରେସୁ ଭିକ୍ଖତି॥
‘‘ଦଣ୍ଡୋୱ କିର ମେ ସେୟ୍ୟୋ, ୟଞ୍ଚେ ପୁତ୍ତା ଅନସ୍ସୱା।
ଚଣ୍ଡମ୍ପି ଗୋଣଂ ୱାରେତି, ଅଥୋ ଚଣ୍ଡମ୍ପି କୁକ୍କୁରଂ॥
‘‘ଅନ୍ଧକାରେ ପୁରେ ହୋତି, ଗମ୍ଭୀରେ ଗାଧମେଧତି।
ଦଣ୍ଡସ୍ସ ଆନୁଭାୱେନ, ଖଲିତ୍ୱା ପତିତିଟ୍ଠତୀ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲୋ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମା ଗାଥାୟୋ ପରିୟାପୁଣିତ୍ୱା ସଭାୟଂ ମହାଜନକାୟେ ସନ୍ନିପତିତେ ପୁତ୍ତେସୁ ଚ ସନ୍ନିସିନ୍ନେସୁ ଅଭାସି –
‘‘ୟେହି ଜାତେହି ନନ୍ଦିସ୍ସଂ, ୟେସଞ୍ଚ ଭୱମିଚ୍ଛିସଂ।
ତେ ମଂ ଦାରେହି ସଂପୁଚ୍ଛ, ସାୱ ୱାରେନ୍ତି ସୂକରଂ॥
‘‘ଅସନ୍ତା କିର ମଂ ଜମ୍ମା, ତାତ ତାତାତି ଭାସରେ।
ରକ୍ଖସା ପୁତ୍ତରୂପେନ, ତେ ଜହନ୍ତି ୱୟୋଗତଂ॥
‘‘ଅସ୍ସୋୱ ଜିଣ୍ଣୋ ନିବ୍ଭୋଗୋ, ଖାଦନା ଅପନୀୟତି।
ବାଲକାନଂ ପିତା ଥେରୋ, ପରାଗାରେସୁ ଭିକ୍ଖତି॥
‘‘ଦଣ୍ଡୋୱ କିର ମେ ସେୟ୍ୟୋ, ୟଞ୍ଚେ ପୁତ୍ତା ଅନସ୍ସୱା।
ଚଣ୍ଡମ୍ପି ଗୋଣଂ ୱାରେତି, ଅଥୋ ଚଣ୍ଡମ୍ପି କୁକ୍କୁରଂ॥
‘‘ଅନ୍ଧକାରେ ପୁରେ ହୋତି, ଗମ୍ଭୀରେ ଗାଧମେଧତି।
ଦଣ୍ଡସ୍ସ ଆନୁଭାୱେନ, ଖଲିତ୍ୱା ପତିତିଟ୍ଠତୀ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲଂ ପୁତ୍ତା ଘରଂ ନେତ୍ୱା ନ୍ହାପେତ୍ୱା ପଚ୍ଚେକଂ ଦୁସ୍ସୟୁଗେନ ଅଚ୍ଛାଦେସୁଂ। ଅଥ ଖୋ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲୋ ଏକଂ ଦୁସ୍ସୟୁଗଂ ଆଦାୟ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ମୟଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ବ୍ରାହ୍ମଣା ନାମ ଆଚରିୟସ୍ସ ଆଚରିୟଧନଂ ପରିୟେସାମ। ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହତୁ ମେ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଆଚରିୟଧନ’’ନ୍ତି। ପଟିଗ୍ଗହେସି ଭଗୱା ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟ। ଅଥ ଖୋ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ଉପାସକଂ ମଂ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି।
୫. ମାନତ୍ଥଦ୍ଧସୁତ୍ତଂ
୨୦୧ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ମାନତ୍ଥଦ୍ଧୋ ନାମ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ପଟିୱସତି। ସୋ ନେୱ ମାତରଂ ଅଭିୱାଦେତି, ନ ପିତରଂ ଅଭିୱାଦେତି, ନ ଆଚରିୟଂ ଅଭିୱାଦେତି, ନ ଜେଟ୍ଠଭାତରଂ ଅଭିୱାଦେତି। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ମହତିୟା ପରିସାୟ ପରିୱୁତୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି। ଅଥ ଖୋ ମାନତ୍ଥଦ୍ଧସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ମହତିୟା ପରିସାୟ ପରିୱୁତୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି। ୟଂନୂନାହଂ ୟେନ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟଂ। ସଚେ ମଂ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଆଲପିସ୍ସତି, ଅହମ୍ପି ତଂ ଆଲପିସ୍ସାମି। ନୋ ଚେ ମଂ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଆଲପିସ୍ସତି, ଅହମ୍ପି ନାଲପିସ୍ସାମୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ମାନତ୍ଥଦ୍ଧୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତୁଣ୍ହୀଭୂତୋ ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ତଂ ନାଲପି। ଅଥ ଖୋ ମାନତ୍ଥଦ୍ଧୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ – ‘ନାୟଂ ସମଣୋ ଗୋତମୋ କିଞ୍ଚି ଜାନାତୀ’ତି ତତୋୱ ପୁନ ନିୱତ୍ତିତୁକାମୋ ଅହୋସି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ମାନତ୍ଥଦ୍ଧସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଚେତସା ଚେତୋପରିୱିତକ୍କମଞ୍ଞାୟ ମାନତ୍ଥଦ୍ଧଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ନ ମାନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ ସାଧୁ, ଅତ୍ଥିକସ୍ସୀଧ ବ୍ରାହ୍ମଣ।
ୟେନ ଅତ୍ଥେନ ଆଗଚ୍ଛି, ତମେୱମନୁବ୍ରୂହୟେ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ମାନତ୍ଥଦ୍ଧୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ – ‘‘ଚିତ୍ତଂ ମେ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଜାନାତୀ’’ତି ତତ୍ଥେୱ ଭଗୱତୋ ପାଦେସୁ ସିରସା ନିପତିତ୍ୱା ଭଗୱତୋ ପାଦାନି ମୁଖେନ ଚ ପରିଚୁମ୍ବତି ପାଣୀହି ଚ ପରିସମ୍ବାହତି, ନାମଞ୍ଚ ସାୱେତି – ‘‘ମାନତ୍ଥଦ୍ଧାହଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ମାନତ୍ଥଦ୍ଧାହଂ, ଭୋ ଗୋତମା’’ତି। ଅଥ ଖୋ ସା ପରିସା ଅବ୍ଭୁତଚିତ୍ତଜାତା [ଅବ୍ଭୁତଚିତ୍ତଜାତା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰), ଅଚ୍ଛରିୟବ୍ଭୁତଚିତ୍ତଜାତା (କ॰)] ଅହୋସି – ‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ ୱତ ଭୋ, ଅବ୍ଭୁତଂ ୱତ ଭୋ! ଅୟଞ୍ହି ମାନତ୍ଥଦ୍ଧୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ନେୱ ମାତରଂ ଅଭିୱାଦେତି, ନ ପିତରଂ ଅଭିୱାଦେତି, ନ ଆଚରିୟଂ ଅଭିୱାଦେତି, ନ ଜେଟ୍ଠଭାତରଂ ଅଭିୱାଦେତି; ଅଥ ଚ ପନ ସମଣେ ଗୋତମେ ଏୱରୂପଂ ପରମନିପଚ୍ଚକାରଂ କରୋତୀ’ତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ମାନତ୍ଥଦ୍ଧଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଲଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ , ଉଟ୍ଠେହି, ସକେ ଆସନେ ନିସୀଦ। ୟତୋ ତେ ମୟି ଚିତ୍ତଂ ପସନ୍ନ’’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ମାନତ୍ଥଦ୍ଧୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ସକେ ଆସନେ ନିସୀଦିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘କେସୁ ନ ମାନଂ କୟିରାଥ, କେସୁ ଚସ୍ସ ସଗାରୱୋ।
କ୍ୟସ୍ସ ଅପଚିତା ଅସ୍ସୁ, କ୍ୟସ୍ସୁ ସାଧୁ ସୁପୂଜିତା’’ତି॥
‘‘ମାତରି ପିତରି ଚାପି, ଅଥୋ ଜେଟ୍ଠମ୍ହି ଭାତରି।
ଆଚରିୟେ ଚତୁତ୍ଥମ୍ହି,
ତେସୁ ନ ମାନଂ କୟିରାଥ।
ତେସୁ ଅସ୍ସ ସଗାରୱୋ,
ତ୍ୟସ୍ସ ଅପଚିତା ଅସ୍ସୁ।
ତ୍ୟସ୍ସୁ ସାଧୁ ସୁପୂଜିତା॥
‘‘ଅରହନ୍ତେ ସୀତୀଭୂତେ, କତକିଚ୍ଚେ ଅନାସୱେ।
ନିହଚ୍ଚ ମାନଂ ଅଥଦ୍ଧୋ, ତେ ନମସ୍ସେ ଅନୁତ୍ତରେ’’ତି॥
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ମାନତ୍ଥଦ୍ଧୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ଉପାସକଂ ମଂ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି।
୬. ପଚ୍ଚନୀକସୁତ୍ତଂ
୨୦୨ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ପଚ୍ଚନୀକସାତୋ ନାମ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ପଟିୱସତି। ଅଥ ଖୋ ପଚ୍ଚନୀକସାତସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘ୟଂନୂନାହଂ ୟେନ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟଂ। ୟଂ ୟଦେୱ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଭାସିସ୍ସତି ତଂ ତଦେୱସ୍ସାହଂ [ତଦେୱ ସାହଂ (କ॰)] ପଚ୍ଚନୀକାସ୍ସ’’ନ୍ତି [ପଚ୍ଚନୀକସ୍ସନ୍ତି (ପୀ॰), ପଚ୍ଚନୀକସାତନ୍ତି (କ॰)] । ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ଅବ୍ଭୋକାସେ ଚଙ୍କମତି। ଅଥ ଖୋ ପଚ୍ଚନୀକସାତୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଚଙ୍କମନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଭଣ ସମଣଧମ୍ମ’ନ୍ତି।
‘‘ନ ପଚ୍ଚନୀକସାତେନ, ସୁୱିଜାନଂ ସୁଭାସିତଂ।
ଉପକ୍କିଲିଟ୍ଠଚିତ୍ତେନ, ସାରମ୍ଭବହୁଲେନ ଚ॥
‘‘ୟୋ ଚ ୱିନେୟ୍ୟ ସାରମ୍ଭଂ, ଅପ୍ପସାଦଞ୍ଚ ଚେତସୋ।
ଆଘାତଂ ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜ, ସ ୱେ [ସଚେ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ଜଞ୍ଞା ସୁଭାସିତ’’ନ୍ତି॥
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ପଚ୍ଚନୀକସାତୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ଉପାସକଂ ମଂ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି।
୭. ନୱକମ୍ମିକସୁତ୍ତଂ
୨୦୩ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା କୋସଲେସୁ ୱିହରତି ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ । ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ନୱକମ୍ମିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ତସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ କମ୍ମନ୍ତଂ କାରାପେତି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ନୱକମ୍ମିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ସାଲରୁକ୍ଖମୂଲେ ନିସିନ୍ନଂ ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା। ଦିସ୍ୱାନସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅହଂ ଖୋ ଇମସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ କମ୍ମନ୍ତଂ କାରାପେନ୍ତୋ ରମାମି। ଅୟଂ ସମଣୋ ଗୋତମୋ କିଂ କାରାପେନ୍ତୋ ରମତୀ’’ତି? ଅଥ ଖୋ ନୱକମ୍ମିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି। ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘କେ ନୁ କମ୍ମନ୍ତା କରୀୟନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୁ ସାଲୱନେ ତୱ।
ୟଦେକକୋ ଅରଞ୍ଞସ୍ମିଂ, ରତିଂ ୱିନ୍ଦତି ଗୋତମୋ’’ତି॥
‘‘ନ ମେ ୱନସ୍ମିଂ କରଣୀୟମତ୍ଥି,
ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲଂ ମେ ୱନଂ ୱିସୂକଂ।
ସ୍ୱାହଂ ୱନେ ନିବ୍ବନଥୋ ୱିସଲ୍ଲୋ,
ଏକୋ ରମେ ଅରତିଂ ୱିପ୍ପହାୟା’’ତି॥
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ନୱକମ୍ମିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ଉପାସକଂ ମଂ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି।
୮. କଟ୍ଠହାରସୁତ୍ତଂ
୨୦୪ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା କୋସଲେସୁ ୱିହରତି ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଅଞ୍ଞତରସ୍ସ ଭାରଦ୍ୱାଜଗୋତ୍ତସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ସମ୍ବହୁଲା ଅନ୍ତେୱାସିକା କଟ୍ଠହାରକା ମାଣୱକା ୟେନ ୱନସଣ୍ଡୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଅଦ୍ଦସଂସୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ତସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ ନିସିନ୍ନଂ ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା। ଦିସ୍ୱାନ ୟେନ ଭାରଦ୍ୱାଜଗୋତ୍ତୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭାରଦ୍ୱାଜଗୋତ୍ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ୟଗ୍ଘେ, ଭୱଂ ଜାନେୟ୍ୟାସି! ଅସୁକସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ ସମଣୋ ନିସିନ୍ନୋ ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା’’। ଅଥ ଖୋ ଭାରଦ୍ୱାଜଗୋତ୍ତୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ତେହି ମାଣୱକେହି ସଦ୍ଧିଂ ୟେନ ସୋ ୱନସଣ୍ଡୋ ତେନୁପସଙ୍କମି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ତସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ ନିସିନ୍ନଂ ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା। ଦିସ୍ୱାନ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ଗମ୍ଭୀରରୂପେ ବହୁଭେରୱେ ୱନେ,
ସୁଞ୍ଞଂ ଅରଞ୍ଞଂ ୱିଜନଂ ୱିଗାହିୟ।
ସୁଚାରୁରୂପଂ ୱତ ଭିକ୍ଖୁ ଝାୟସି॥
‘‘ନ ୟତ୍ଥ ଗୀତଂ ନପି ୟତ୍ଥ ୱାଦିତଂ,
ଏକୋ ଅରଞ୍ଞେ ୱନୱସ୍ସିତୋ ମୁନି।
ଅଚ୍ଛେରରୂପଂ ପଟିଭାତି ମଂ ଇଦଂ,
ୟଦେକକୋ ପୀତିମନୋ ୱନେ ୱସେ॥
ଆକଙ୍ଖମାନୋ ତିଦିୱଂ ଅନୁତ୍ତରଂ।
ତପୋ ଇଧ କୁବ୍ବସି ବ୍ରହ୍ମପତ୍ତିୟା’’ତି॥
‘‘ୟା କାଚି କଙ୍ଖା ଅଭିନନ୍ଦନା ୱା,
ଅନେକଧାତୂସୁ ପୁଥୂ ସଦାସିତା।
ଅଞ୍ଞାଣମୂଲପ୍ପଭୱା ପଜପ୍ପିତା,
ସବ୍ବା ମୟା ବ୍ୟନ୍ତିକତା ସମୂଲିକା॥
‘‘ସ୍ୱାହଂ ଅକଙ୍ଖୋ ଅସିତୋ ଅନୂପୟୋ,
ସବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୱିସୁଦ୍ଧଦସ୍ସନୋ।
ପପ୍ପୁୟ୍ୟ ସମ୍ବୋଧିମନୁତ୍ତରଂ ସିୱଂ,
ଝାୟାମହଂ ବ୍ରହ୍ମ ରହୋ ୱିସାରଦୋ’’ତି॥
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭାରଦ୍ୱାଜଗୋତ୍ତୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି।
୯. ମାତୁପୋସକସୁତ୍ତଂ
୨୦୫ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଅଥ ଖୋ ମାତୁପୋସକୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ମାତୁପୋସକୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅହଞ୍ହି, ଭୋ ଗୋତମ, ଧମ୍ମେନ ଭିକ୍ଖଂ ପରିୟେସାମି, ଧମ୍ମେନ ଭିକ୍ଖଂ ପରିୟେସିତ୍ୱା ମାତାପିତରୋ ପୋସେମି। କଚ୍ଚାହଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଏୱଂକାରୀ କିଚ୍ଚକାରୀ ହୋମୀ’’ତି? ‘‘ତଗ୍ଘ ତ୍ୱଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏୱଂକାରୀ କିଚ୍ଚକାରୀ ହୋସି। ୟୋ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଧମ୍ମେନ ଭିକ୍ଖଂ ପରିୟେସତି, ଧମ୍ମେନ ଭିକ୍ଖଂ ପରିୟେସିତ୍ୱା ମାତାପିତରୋ ପୋସେତି, ବହୁଂ ସୋ ପୁଞ୍ଞଂ ପସୱତୀ’’ତି।
‘‘ୟୋ ମାତରଂ ପିତରଂ ୱା, ମଚ୍ଚୋ ଧମ୍ମେନ ପୋସତି।
ତାୟ ନଂ ପାରିଚରିୟାୟ, ମାତାପିତୂସୁ ପଣ୍ଡିତା।
ଇଧେୱ ନଂ ପସଂସନ୍ତି, ପେଚ୍ଚ ସଗ୍ଗେ ପମୋଦତୀ’’ତି॥
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ମାତୁପୋସକୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ ଭୋ ଗୋତମ, ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ଉପାସକଂ ମଂ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି।
୧୦. ଭିକ୍ଖକସୁତ୍ତଂ
୨୦୬ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ଅଥ ଖୋ ଭିକ୍ଖକୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଭିକ୍ଖକୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅହମ୍ପି ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ଭିକ୍ଖକୋ, ଭୱମ୍ପି ଭିକ୍ଖକୋ, ଇଧ ନୋ କିଂ ନାନାକରଣ’’ନ୍ତି?
‘‘ନ ତେନ ଭିକ୍ଖକୋ ହୋତି, ୟାୱତା ଭିକ୍ଖତେ ପରେ।
ୱିସ୍ସଂ ଧମ୍ମଂ ସମାଦାୟ, ଭିକ୍ଖୁ ହୋତି ନ ତାୱତା॥
‘‘ୟୋଧ ପୁଞ୍ଞଞ୍ଚ ପାପଞ୍ଚ, ବାହିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ।
ସଙ୍ଖାୟ ଲୋକେ ଚରତି, ସ ୱେ ଭିକ୍ଖୂତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି॥
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭିକ୍ଖକୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ଉପାସକଂ ମଂ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି।
୧୧. ସଙ୍ଗାରୱସୁତ୍ତଂ
୨୦୭ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସଙ୍ଗାରୱୋ ନାମ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ପଟିୱସତି ଉଦକସୁଦ୍ଧିକୋ, ଉଦକେନ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ପଚ୍ଚେତି, ସାୟଂ ପାତଂ ଉଦକୋରୋହନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତୋ ୱିହରତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ସାୱତ୍ଥିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସି। ସାୱତ୍ଥିୟଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତ୍ୱା ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ସଙ୍ଗାରୱୋ ନାମ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ପଟିୱସତି ଉଦକସୁଦ୍ଧିକୋ , ଉଦକେନ ସୁଦ୍ଧିଂ ପଚ୍ଚେତି, ସାୟଂ ପାତଂ ଉଦକୋରୋହନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତୋ ୱିହରତି। ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ୟେନ ସଙ୍ଗାରୱସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମତୁ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟା’’ତି। ଅଧିୱାସେସି ଭଗୱା ତୁଣ୍ହୀଭାୱେନ।
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନ ସଙ୍ଗାରୱସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମି ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ଅଥ ଖୋ ସଙ୍ଗାରୱୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ସଙ୍ଗାରୱଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସଚ୍ଚଂ କିର ତ୍ୱଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଉଦକସୁଦ୍ଧିକୋ, ଉଦକେନ ସୁଦ୍ଧିଂ ପଚ୍ଚେସି, ସାୟଂ ପାତଂ ଉଦକୋରୋହନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତୋ ୱିହରସୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭୋ ଗୋତମ’’। ‘‘କିଂ ପନ ତ୍ୱଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଅତ୍ଥୱସଂ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଉଦକସୁଦ୍ଧିକୋ, ଉଦକସୁଦ୍ଧିଂ ପଚ୍ଚେସି, ସାୟଂ ପାତଂ ଉଦକୋରୋହନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତୋ ୱିହରସୀ’’ତି? ‘‘ଇଧ ମେ, ଭୋ ଗୋତମ [ଇଧ ମେ ଭୋ ଗୋତମ ଅହଂ (ପୀ॰ କ॰)] , ୟଂ ଦିୱା ପାପକମ୍ମଂ କତଂ ହୋତି, ତଂ ସାୟଂ ନ୍ହାନେନ [ନହାନେନ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ପୱାହେମି, ୟଂ ରତ୍ତିଂ ପାପକମ୍ମଂ କତଂ ହୋତି ତଂ ପାତଂ ନ୍ହାନେନ ପୱାହେମି। ଇମଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅତ୍ଥୱସଂ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଉଦକସୁଦ୍ଧିକୋ, ଉଦକେନ ସୁଦ୍ଧିଂ ପଚ୍ଚେମି, ସାୟଂ ପାତଂ ଉଦକୋରୋହନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତୋ ୱିହରାମୀ’’ତି।
‘‘ଧମ୍ମୋ ରହଦୋ ବ୍ରାହ୍ମଣ ସୀଲତିତ୍ଥୋ,
ଅନାୱିଲୋ ସବ୍ଭି ସତଂ ପସତ୍ଥୋ।
ୟତ୍ଥ ହୱେ ୱେଦଗୁନୋ ସିନାତା,
ଅନଲ୍ଲଗତ୍ତାୱ [ଅନଲ୍ଲୀନଗତ୍ତାୱ (କ॰)] ତରନ୍ତି ପାର’’ନ୍ତି॥
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ସଙ୍ଗାରୱୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ଉପାସକଂ ମଂ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି।
୧୨. ଖୋମଦୁସ୍ସସୁତ୍ତଂ
୨୦୮ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସକ୍କେସୁ ୱିହରତି ଖୋମଦୁସ୍ସଂ ନାମଂ ସକ୍ୟାନଂ ନିଗମୋ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ଖୋମଦୁସ୍ସଂ ନିଗମଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସି। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଖୋମଦୁସ୍ସକା ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ସଭାୟଂ ସନ୍ନିପତିତା ହୋନ୍ତି କେନଚିଦେୱ କରଣୀୟେନ, ଦେୱୋ ଚ ଏକମେକଂ ଫୁସାୟତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ୟେନ ସା ସଭା ତେନୁପସଙ୍କମି। ଅଦ୍ଦସଂସୁ ଖୋମଦୁସ୍ସକା ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ଭଗୱନ୍ତଂ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘କେ ଚ ମୁଣ୍ଡକା ସମଣକା, କେ ଚ ସଭାଧମ୍ମଂ ଜାନିସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି? ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଖୋମଦୁସ୍ସକେ ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକେ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ନେସା ସଭା ୟତ୍ଥ ନ ସନ୍ତି ସନ୍ତୋ,
ସନ୍ତୋ ନ ତେ ୟେ ନ ୱଦନ୍ତି ଧମ୍ମଂ।
ରାଗଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ପହାୟ ମୋହଂ,
ଧମ୍ମଂ ୱଦନ୍ତା ଚ ଭୱନ୍ତି ସନ୍ତୋ’’ତି॥
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଖୋମଦୁସ୍ସକା ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ; ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭୋ ଗୋତମ, ନିକ୍କୁଜ୍ଜିତଂ ୱା ଉକ୍କୁଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ୱା ୱିୱରେୟ୍ୟ, ମୂଳ୍ହସ୍ସ ୱା ମଗ୍ଗଂ ଆଚିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅନ୍ଧକାରେ ୱା ତେଲପଜ୍ଜୋତଂ ଧାରେୟ୍ୟ – ଚକ୍ଖୁମନ୍ତୋ ରୂପାନି ଦକ୍ଖନ୍ତୀତି, ଏୱମେୱଂ ଭୋତା ଗୋତମେନ ଅନେକପରିୟାୟେନ ଧମ୍ମୋ ପକାସିତୋ। ଏତେ ମୟଂ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ସରଣଂ ଗଚ୍ଛାମ ଧମ୍ମଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଞ୍ଚ। ଉପାସକେ ନୋ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତେ ସରଣଂ ଗତେ’’ତି।
ଉପାସକୱଗ୍ଗୋ ଦୁତିୟୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
କସି ଉଦୟୋ ଦେୱହିତୋ, ଅଞ୍ଞତରମହାସାଲଂ।
ମାନଥଦ୍ଧଂ ପଚ୍ଚନୀକଂ, ନୱକମ୍ମିକକଟ୍ଠହାରଂ।
ମାତୁପୋସକଂ ଭିକ୍ଖକୋ, ସଙ୍ଗାରୱୋ ଚ ଖୋମଦୁସ୍ସେନ ଦ୍ୱାଦସାତି॥
ବ୍ରାହ୍ମଣସଂୟୁତ୍ତଂ ସମତ୍ତଂ।
୮. ୱଙ୍ଗୀସସଂୟୁତ୍ତଂ
୧. ନିକ୍ଖନ୍ତସୁତ୍ତଂ
୨୦୯ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ୱଙ୍ଗୀସୋ ଆଳୱିୟଂ ୱିହରତି ଅଗ୍ଗାଳୱେ ଚେତିୟେ ଆୟସ୍ମତା ନିଗ୍ରୋଧକପ୍ପେନ ଉପଜ୍ଝାୟେନ ସଦ୍ଧିଂ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ୱଙ୍ଗୀସୋ ନୱକୋ ହୋତି ଅଚିରପବ୍ବଜିତୋ ଓହିୟ୍ୟକୋ ୱିହାରପାଲୋ। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଇତ୍ଥିୟୋ ସମଲଙ୍କରିତ୍ୱା ୟେନ ଅଗ୍ଗାଳୱକୋ ଆରାମୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ ୱିହାରପେକ୍ଖିକାୟୋ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ୱଙ୍ଗୀସସ୍ସ ତା ଇତ୍ଥିୟୋ ଦିସ୍ୱା ଅନଭିରତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ରାଗୋ ଚିତ୍ତଂ ଅନୁଦ୍ଧଂସେତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ୱଙ୍ଗୀସସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅଲାଭା ୱତ ମେ, ନ ୱତ ମେ ଲାଭା; ଦୁଲ୍ଲଦ୍ଧଂ ୱତ ମେ, ନ ୱତ ମେ ସୁଲଦ୍ଧଂ; ୟସ୍ସ ମେ ଅନଭିରତି ଉପ୍ପନ୍ନା, ରାଗୋ ଚିତ୍ତଂ ଅନୁଦ୍ଧଂସେତି, ତଂ କୁତେତ୍ଥ ଲବ୍ଭା, ୟଂ ମେ ପରୋ ଅନଭିରତିଂ ୱିନୋଦେତ୍ୱା ଅଭିରତିଂ ଉପ୍ପାଦେୟ୍ୟ। ୟଂନୂନାହଂ ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତନୋ ଅନଭିରତିଂ ୱିନୋଦେତ୍ୱା ଅଭିରତିଂ ଉପ୍ପାଦେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ୱଙ୍ଗୀସୋ ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତନୋ ଅନଭିରତିଂ ୱିନୋଦେତ୍ୱା ଅଭିରତିଂ ଉପ୍ପାଦେତ୍ୱା ତାୟଂ ୱେଲାୟଂ ଇମା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସି –
‘‘ନିକ୍ଖନ୍ତଂ ୱତ ମଂ ସନ୍ତଂ, ଅଗାରସ୍ମାନଗାରିୟଂ।
ୱିତକ୍କା ଉପଧାୱନ୍ତି, ପଗବ୍ଭା କଣ୍ହତୋ ଇମେ॥
‘‘ଉଗ୍ଗପୁତ୍ତା ମହିସ୍ସାସା, ସିକ୍ଖିତା ଦଳ୍ହଧମ୍ମିନୋ।
ସମନ୍ତା ପରିକିରେୟ୍ୟୁଂ, ସହସ୍ସଂ ଅପଲାୟିନଂ॥
‘‘ସଚେପି ଏତତୋ [ଏତ୍ତତୋ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰), ଏତ୍ତକା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଭିୟ୍ୟୋ, ଆଗମିସ୍ସନ୍ତି ଇତ୍ଥିୟୋ।
ନେୱ ମଂ ବ୍ୟାଧୟିସ୍ସନ୍ତି [ବ୍ୟାଥୟିସ୍ସନ୍ତି (?)] , ଧମ୍ମେ ସମ୍ହି ପତିଟ୍ଠିତଂ॥
‘‘ସକ୍ଖୀ ହି ମେ ସୁତଂ ଏତଂ, ବୁଦ୍ଧସ୍ସାଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୁନୋ।
ନିବ୍ବାନଗମନଂ ମଗ୍ଗଂ, ତତ୍ଥ ମେ ନିରତୋ ମନୋ॥
‘‘ଏୱଞ୍ଚେ ମଂ ୱିହରନ୍ତଂ, ପାପିମ ଉପଗଚ୍ଛସି।
ତଥା ମଚ୍ଚୁ କରିସ୍ସାମି, ନ ମେ ମଗ୍ଗମ୍ପି ଦକ୍ଖସୀ’’ତି॥
୨. ଅରତିସୁତ୍ତଂ
୨୧୦ . ଏକଂ ସମୟଂ…ପେ॰… ଆୟସ୍ମା ୱଙ୍ଗୀସୋ ଆଳୱିୟଂ ୱିହରତି ଅଗ୍ଗାଳୱେ ଚେତିୟେ ଆୟସ୍ମତା ନିଗ୍ରୋଧକପ୍ପେନ ଉପଜ୍ଝାୟେନ ସଦ୍ଧିଂ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ନିଗ୍ରୋଧକପ୍ପୋ ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ୱିହାରଂ ପୱିସତି, ସାୟଂ ୱା ନିକ୍ଖମତି ଅପରଜ୍ଜୁ ୱା କାଲେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମତୋ ୱଙ୍ଗୀସସ୍ସ ଅନଭିରତି ଉପ୍ପନ୍ନା ହୋତି, ରାଗୋ ଚିତ୍ତଂ ଅନୁଦ୍ଧଂସେତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ୱଙ୍ଗୀସସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅଲାଭା ୱତ ମେ, ନ ୱତ ମେ ଲାଭା; ଦୁଲ୍ଲଦ୍ଧଂ ୱତ ମେ, ନ ୱତ ମେ ସୁଲଦ୍ଧଂ; ୟସ୍ସ ମେ ଅନଭିରତି ଉପ୍ପନ୍ନା, ରାଗୋ ଚିତ୍ତଂ ଅନୁଦ୍ଧଂସେତି; ତଂ କୁତେତ୍ଥ ଲବ୍ଭା, ୟଂ ମେ ପରୋ ଅନଭିରତିଂ ୱିନୋଦେତ୍ୱା ଅଭିରତିଂ ଉପ୍ପାଦେୟ୍ୟ। ୟଂନୂନାହଂ ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତନୋ ଅନଭିରତିଂ ୱିନୋଦେତ୍ୱା ଅଭିରତିଂ ଉପ୍ପାଦେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ୱଙ୍ଗୀସୋ ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତନୋ ଅନଭିରତିଂ ୱିନୋଦେତ୍ୱା ଅଭିରତିଂ ଉପ୍ପାଦେତ୍ୱା ତାୟଂ ୱେଲାୟଂ ଇମା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସି –
‘‘ଅରତିଞ୍ଚ ରତିଞ୍ଚ ପହାୟ, ସବ୍ବସୋ ଗେହସିତଞ୍ଚ ୱିତକ୍କଂ।
ୱନଥଂ ନ କରେୟ୍ୟ କୁହିଞ୍ଚି, ନିବ୍ବନଥୋ ଅରତୋ ସ ହି ଭିକ୍ଖୁ [ସ ଭିକ୍ଖୁ (କ॰)] ॥
‘‘ୟମିଧ ପଥୱିଞ୍ଚ ୱେହାସଂ, ରୂପଗତଞ୍ଚ ଜଗତୋଗଧଂ।
କିଞ୍ଚି ପରିଜୀୟତି ସବ୍ବମନିଚ୍ଚଂ, ଏୱଂ ସମେଚ୍ଚ ଚରନ୍ତି ମୁତତ୍ତା॥
‘‘ଉପଧୀସୁ ଜନା ଗଧିତାସେ [ଗଥିତାସେ (ସୀ॰)] , ଦିଟ୍ଠସୁତେ ପଟିଘେ ଚ ମୁତେ ଚ।
ଏତ୍ଥ ୱିନୋଦୟ ଛନ୍ଦମନେଜୋ, ୟୋ ଏତ୍ଥ ନ ଲିମ୍ପତି ତଂ ମୁନିମାହୁ॥
‘‘ଅଥ ସଟ୍ଠିନିସ୍ସିତା ସୱିତକ୍କା, ପୁଥୂ ଜନତାୟ ଅଧମ୍ମା ନିୱିଟ୍ଠା।
ନ ଚ ୱଗ୍ଗଗତସ୍ସ କୁହିଞ୍ଚି, ନୋ ପନ ଦୁଟ୍ଠୁଲ୍ଲଭାଣୀ ସ ଭିକ୍ଖୁ॥
‘‘ଦବ୍ବୋ ଚିରରତ୍ତସମାହିତୋ, ଅକୁହକୋ ନିପକୋ ଅପିହାଲୁ।
ସନ୍ତଂ ପଦଂ ଅଜ୍ଝଗମା ମୁନି ପଟିଚ୍ଚ, ପରିନିବ୍ବୁତୋ କଙ୍ଖତି କାଲ’’ନ୍ତି॥
୩. ପେସଲସୁତ୍ତଂ
୨୧୧ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ୱଙ୍ଗୀସୋ ଆଳୱିୟଂ ୱିହରତି ଅଗ୍ଗାଳୱେ ଚେତିୟେ ଆୟସ୍ମତା ନିଗ୍ରୋଧକପ୍ପେନ ଉପଜ୍ଝାୟେନ ସଦ୍ଧିଂ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ୱଙ୍ଗୀସୋ ଅତ୍ତନୋ ପଟିଭାନେନ ଅଞ୍ଞେ ପେସଲେ ଭିକ୍ଖୂ ଅତିମଞ୍ଞତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ୱଙ୍ଗୀସସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅଲାଭା ୱତ ମେ, ନ ୱତ ମେ ଲାଭା; ଦୁଲ୍ଲଦ୍ଧଂ ୱତ ମେ, ନ ୱତ ମେ ସୁଲଦ୍ଧଂ; ୟ୍ୱାହଂ ଅତ୍ତନୋ ପଟିଭାନେନ ଅଞ୍ଞେ ପେସଲେ ଭିକ୍ଖୂ ଅତିମଞ୍ଞାମୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ୱଙ୍ଗୀସୋ ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତନୋ ୱିପ୍ପଟିସାରଂ ଉପ୍ପାଦେତ୍ୱା ତାୟଂ ୱେଲାୟଂ ଇମା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସି –
‘‘ମାନଂ ପଜହସ୍ସୁ ଗୋତମ, ମାନପଥଞ୍ଚ ପଜହସ୍ସୁ।
ଅସେସଂ ମାନପଥସ୍ମିଂ, ସମୁଚ୍ଛିତୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୀହୁୱା ଚିରରତ୍ତଂ॥
‘‘ମକ୍ଖେନ ମକ୍ଖିତା ପଜା, ମାନହତା ନିରୟଂ ପପତନ୍ତି।
ସୋଚନ୍ତି ଜନା ଚିରରତ୍ତଂ, ମାନହତା ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନା॥
‘‘ନ ହି ସୋଚତି ଭିକ୍ଖୁ କଦାଚି, ମଗ୍ଗଜିନୋ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ।
କିତ୍ତିଞ୍ଚ ସୁଖଞ୍ଚ ଅନୁଭୋତି, ଧମ୍ମଦସୋତି ତମାହୁ ପହିତତ୍ତଂ॥
‘‘ତସ୍ମା ଅଖିଲୋଧ ପଧାନୱା, ନୀୱରଣାନି ପହାୟ ୱିସୁଦ୍ଧୋ।
ମାନଞ୍ଚ ପହାୟ ଅସେସଂ, ୱିଜ୍ଜାୟନ୍ତକରୋ ସମିତାୱୀ’’ତି॥
୪. ଆନନ୍ଦସୁତ୍ତଂ
୨୧୨ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ସାୱତ୍ଥିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସି ଆୟସ୍ମତା ୱଙ୍ଗୀସେନ ପଚ୍ଛାସମଣେନ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମତୋ ୱଙ୍ଗୀସସ୍ସ ଅନଭିରତି ଉପ୍ପନ୍ନା ହୋତି, ରାଗୋ ଚିତ୍ତଂ ଅନୁଦ୍ଧଂସେତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ୱଙ୍ଗୀସୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘କାମରାଗେନ ଡୟ୍ହାମି, ଚିତ୍ତଂ ମେ ପରିଡୟ୍ହତି।
ସାଧୁ ନିବ୍ବାପନଂ ବ୍ରୂହି, ଅନୁକମ୍ପାୟ ଗୋତମା’’ତି॥
‘‘ସଞ୍ଞାୟ ୱିପରିୟେସା, ଚିତ୍ତଂ ତେ ପରିଡୟ୍ହତି।
ନିମିତ୍ତଂ ପରିୱଜ୍ଜେହି, ସୁଭଂ ରାଗୂପସଂହିତଂ॥
‘‘ସଙ୍ଖାରେ ପରତୋ ପସ୍ସ, ଦୁକ୍ଖତୋ ମା ଚ ଅତ୍ତତୋ।
ନିବ୍ବାପେହି ମହାରାଗଂ, ମା ଡୟ୍ହିତ୍ଥୋ ପୁନପ୍ପୁନଂ॥
‘‘ଅସୁଭାୟ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେହି, ଏକଗ୍ଗଂ ସୁସମାହିତଂ।
ସତି କାୟଗତା ତ୍ୟତ୍ଥୁ, ନିବ୍ବିଦାବହୁଲୋ ଭୱ॥
‘‘ଅନିମିତ୍ତଞ୍ଚ ଭାୱେହି, ମାନାନୁସୟମୁଜ୍ଜହ।
ତତୋ ମାନାଭିସମୟା, ଉପସନ୍ତୋ ଚରିସ୍ସସୀ’’ତି॥
୫. ସୁଭାସିତସୁତ୍ତଂ
୨୧୩ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –
‘‘ଚତୂହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତା ୱାଚା ସୁଭାସିତା ହୋତି, ନୋ ଦୁବ୍ଭାସିତା; ଅନୱଜ୍ଜା ଚ ଅନନୁୱଜ୍ଜା ଚ ୱିଞ୍ଞୂନଂ। କତମେହି ଚତୂହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୁଭାସିତଂୟେୱ ଭାସତି ନୋ ଦୁବ୍ଭାସିତଂ, ଧମ୍ମଂୟେୱ ଭାସତି ନୋ ଅଧମ୍ମଂ, ପିୟଂୟେୱ ଭାସତି ନୋ ଅପ୍ପିୟଂ, ସଚ୍ଚଂୟେୱ ଭାସତି ନୋ ଅଲିକଂ। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୂହି ଅଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତା ୱାଚା ସୁଭାସିତା ହୋତି, ନୋ ଦୁବ୍ଭାସିତା, ଅନୱଜ୍ଜା ଚ ଅନନୁୱଜ୍ଜା ଚ ୱିଞ୍ଞୂନ’’ନ୍ତି। ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା, ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ସୁଗତୋ ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –
ଧମ୍ମଂ ଭଣେ ନାଧମ୍ମଂ ତଂ ଦୁତିୟଂ।
ପିୟଂ ଭଣେ ନାପ୍ପିୟଂ ତଂ ତତିୟଂ,
ସଚ୍ଚଂ ଭଣେ ନାଲିକଂ ତଂ ଚତୁତ୍ଥ’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ୱଙ୍ଗୀସୋ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଏକଂସଂ ଉତ୍ତରାସଙ୍ଗଂ କରିତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ପଟିଭାତି ମଂ ଭଗୱା, ପଟିଭାତି ମଂ ସୁଗତା’’ତି। ‘‘ପଟିଭାତୁ ତଂ ୱଙ୍ଗୀସା’’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ୱଙ୍ଗୀସୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ସମ୍ମୁଖା ସାରୁପ୍ପାହି ଗାଥାହି ଅଭିତ୍ଥୱି –
‘‘ତମେୱ ୱାଚଂ ଭାସେୟ୍ୟ, ୟାୟତ୍ତାନଂ ନ ତାପୟେ।
ପରେ ଚ ନ ୱିହିଂସେୟ୍ୟ, ସା ୱେ ୱାଚା ସୁଭାସିତା॥
‘‘ପିୟୱାଚଂୱ ଭାସେୟ୍ୟ, ୟା ୱାଚା ପଟିନନ୍ଦିତା।
ୟଂ ଅନାଦାୟ ପାପାନି, ପରେସଂ ଭାସତେ ପିୟଂ॥
‘‘ସଚ୍ଚଂ ୱେ ଅମତା ୱାଚା, ଏସ ଧମ୍ମୋ ସନନ୍ତନୋ।
ସଚ୍ଚେ ଅତ୍ଥେ ଚ ଧମ୍ମେ ଚ, ଆହୁ ସନ୍ତୋ ପତିଟ୍ଠିତା॥
‘‘ୟଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭାସତେ ୱାଚଂ, ଖେମଂ ନିବ୍ବାନପତ୍ତିୟା।
ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକିରିୟାୟ, ସା ୱେ ୱାଚାନମୁତ୍ତମା’’ତି॥
୬. ସାରିପୁତ୍ତସୁତ୍ତଂ
୨୧୪ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଭିକ୍ଖୂ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେତି ସମାଦପେତି ସମୁତ୍ତେଜେତି ସମ୍ପହଂସେତି ପୋରିୟା ୱାଚାୟ ୱିସ୍ସଟ୍ଠାୟ ଅନେଲଗଲାୟ [ଅନେଳଗଲାୟ (ସୀ॰ କ॰), ଅନେଲଗଳାୟ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଅତ୍ଥସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାପନିୟା। ତେ ଚ ଭିକ୍ଖୂ ଅଟ୍ଠିଂ କତ୍ୱା ମନସି କତ୍ୱା ସବ୍ବଚେତସା ସମନ୍ନାହରିତ୍ୱା ଓହିତସୋତା ଧମ୍ମଂ ସୁଣନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ୱଙ୍ଗୀସସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଭିକ୍ଖୂ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେତି ସମାଦପେତି ସମୁତ୍ତେଜେତି ସମ୍ପହଂସେତି ପୋରିୟା ୱାଚାୟ ୱିସ୍ସଟ୍ଠାୟ ଅନେଲଗଲାୟ ଅତ୍ଥସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାପନିୟା। ତେ ଚ ଭିକ୍ଖୂ ଅଟ୍ଠିଂ କତ୍ୱା ମନସି କତ୍ୱା ସବ୍ବଚେତସା ସମନ୍ନାହରିତ୍ୱା ଓହିତସୋତା ଧମ୍ମଂ ସୁଣନ୍ତି। ୟଂନୂନାହଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ସମ୍ମୁଖା ସାରୁପ୍ପାହି ଗାଥାହି ଅଭିତ୍ଥୱେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।
ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ୱଙ୍ଗୀସୋ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଏକଂସଂ ଉତ୍ତରାସଙ୍ଗଂ କରିତ୍ୱା ୟେନାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ତେନଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ପଟିଭାତି ମଂ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ପଟିଭାତି ମଂ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତା’’ତି। ‘‘ପଟିଭାତୁ ତଂ, ଆୱୁସୋ ୱଙ୍ଗୀସା’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ୱଙ୍ଗୀସୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ସମ୍ମୁଖା ସାରୁପ୍ପାହି ଗାଥାହି ଅଭିତ୍ଥୱି –
‘‘ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞୋ ମେଧାୱୀ, ମଗ୍ଗାମଗ୍ଗସ୍ସ କୋୱିଦୋ।
ସାରିପୁତ୍ତୋ ମହାପଞ୍ଞୋ, ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ଭିକ୍ଖୁନଂ॥
‘‘ସଂଖିତ୍ତେନପି ଦେସେତି, ୱିତ୍ଥାରେନପି ଭାସତି।
ସାଳିକାୟିୱ ନିଗ୍ଘୋସୋ, ପଟିଭାନଂ ଉଦୀରୟି [ଉଦୀରିୟି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰) ଉଦୀରିୟତି (ସାମଞ୍ଞଫଲସୁତ୍ତଟୀକାନୁରୂପଂ)] ॥
‘‘ତସ୍ସ ତଂ ଦେସୟନ୍ତସ୍ସ, ସୁଣନ୍ତି ମଧୁରଂ ଗିରଂ।
ସରେନ ରଜନୀୟେନ, ସୱନୀୟେନ ୱଗ୍ଗୁନା।
ଉଦଗ୍ଗଚିତ୍ତା ମୁଦିତା, ସୋତଂ ଓଧେନ୍ତି ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି॥
୭. ପୱାରଣାସୁତ୍ତଂ
୨୧୫ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ପୁବ୍ବାରାମେ ମିଗାରମାତୁପାସାଦେ ମହତା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନ ସଦ୍ଧିଂ ପଞ୍ଚମତ୍ତେହି ଭିକ୍ଖୁସତେହି ସବ୍ବେହେୱ ଅରହନ୍ତେହି। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ତଦହୁପୋସଥେ ପନ୍ନରସେ ପୱାରଣାୟ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘପରିୱୁତୋ ଅବ୍ଭୋକାସେ ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ତୁଣ୍ହୀଭୂତଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ଅନୁୱିଲୋକେତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ହନ୍ଦ ଦାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୱାରେମି ୱୋ। ନ ଚ ମେ କିଞ୍ଚି ଗରହଥ କାୟିକଂ ୱା ୱାଚସିକଂ ୱା’’ତି।
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଏକଂସଂ ଉତ୍ତରାସଙ୍ଗଂ କରିତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ନ ଖୋ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ କିଞ୍ଚି ଗରହାମ କାୟିକଂ ୱା ୱାଚସିକଂ ୱା। ଭଗୱା ହି , ଭନ୍ତେ, ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦେତା, ଅସଞ୍ଜାତସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ସଞ୍ଜନେତା, ଅନକ୍ଖାତସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଅକ୍ଖାତା, ମଗ୍ଗଞ୍ଞୂ ମଗ୍ଗୱିଦୂ ମଗ୍ଗକୋୱିଦୋ। ମଗ୍ଗାନୁଗା ଚ, ଭନ୍ତେ, ଏତରହି ସାୱକା ୱିହରନ୍ତି ପଚ୍ଛା ସମନ୍ନାଗତା; ଅହଞ୍ଚ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂ ପୱାରେମି। ନ ଚ ମେ ଭଗୱା କିଞ୍ଚି ଗରହତି କାୟିକଂ ୱା ୱାଚସିକଂ ୱା’’ତି।
‘‘ନ ଖ୍ୱାହଂ ତେ, ସାରିପୁତ୍ତ, କିଞ୍ଚି ଗରହାମି କାୟିକଂ ୱା ୱାଚସିକଂ ୱା। ପଣ୍ଡିତୋ ତ୍ୱଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ମହାପଞ୍ଞୋ ତ୍ୱଂ, ସାରିପୁତ୍ତ , ପୁଥୁପଞ୍ଞୋ ତ୍ୱଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ହାସପଞ୍ଞୋ ତ୍ୱଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଜୱନପଞ୍ଞୋ ତ୍ୱଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ତିକ୍ଖପଞ୍ଞୋ ତ୍ୱଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ନିବ୍ବେଧିକପଞ୍ଞୋ ତ୍ୱଂ, ସାରିପୁତ୍ତ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ରଞ୍ଞୋ ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ଜେଟ୍ଠପୁତ୍ତୋ ପିତରା ପୱତ୍ତିତଂ ଚକ୍କଂ ସମ୍ମଦେୱ ଅନୁପ୍ପୱତ୍ତେତି; ଏୱମେୱ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ମୟା ଅନୁତ୍ତରଂ ଧମ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତିତଂ ସମ୍ମଦେୱ ଅନୁପ୍ପୱତ୍ତେସୀ’’ତି।
‘‘ନୋ ଚେ କିର ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା କିଞ୍ଚି ଗରହତି କାୟିକଂ ୱା ୱାଚସିକଂ ୱା। ଇମେସଂ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଭିକ୍ଖୁସତାନଂ ନ କିଞ୍ଚି ଗରହତି କାୟିକଂ ୱା ୱାଚସିକଂ ୱା’’ତି। ‘‘ଇମେସମ୍ପି ଖ୍ୱାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଭିକ୍ଖୁସତାନଂ ନ କିଞ୍ଚି ଗରହାମି କାୟିକଂ ୱା ୱାଚସିକଂ ୱା। ଇମେସଞ୍ହି, ସାରିପୁତ୍ତ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଭିକ୍ଖୁସତାନଂ ସଟ୍ଠି ଭିକ୍ଖୂ ତେୱିଜ୍ଜା, ସଟ୍ଠି ଭିକ୍ଖୂ ଛଳଭିଞ୍ଞା, ସଟ୍ଠି ଭିକ୍ଖୂ ଉଭତୋଭାଗୱିମୁତ୍ତା, ଅଥ ଇତରେ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତା’’ତି।
ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ୱଙ୍ଗୀସୋ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଏକଂସଂ ଉତ୍ତରାସଙ୍ଗଂ କରିତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ପଟିଭାତି ମଂ ଭଗୱା, ପଟିଭାତି ମଂ ସୁଗତା’’ତି। ‘‘ପଟିଭାତୁ ତଂ, ୱଙ୍ଗୀସା’’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ୱଙ୍ଗୀସୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ସମ୍ମୁଖା ସାରୁପ୍ପାହି ଗାଥାହି ଅଭିତ୍ଥୱି –
‘‘ଅଜ୍ଜ ପନ୍ନରସେ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା, ଭିକ୍ଖୂ ପଞ୍ଚସତା ସମାଗତା।
ସଂୟୋଜନବନ୍ଧନଚ୍ଛିଦା , ଅନୀଘା ଖୀଣପୁନବ୍ଭୱା ଇସୀ॥
‘‘ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ୟଥା ରାଜା, ଅମଚ୍ଚପରିୱାରିତୋ।
ସମନ୍ତା ଅନୁପରିୟେତି, ସାଗରନ୍ତଂ ମହିଂ ଇମଂ॥
‘‘ଏୱଂ ୱିଜିତସଙ୍ଗାମଂ, ସତ୍ଥୱାହଂ ଅନୁତ୍ତରଂ।
ସାୱକା ପୟିରୁପାସନ୍ତି, ତେୱିଜ୍ଜା ମଚ୍ଚୁହାୟିନୋ॥
‘‘ସବ୍ବେ ଭଗୱତୋ ପୁତ୍ତା, ପଲାପେତ୍ଥ ନ ୱିଜ୍ଜତି।
ତଣ୍ହାସଲ୍ଲସ୍ସ ହନ୍ତାରଂ, ୱନ୍ଦେ ଆଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୁନ’’ନ୍ତି॥
୮. ପରୋସହସ୍ସସୁତ୍ତଂ
୨୧୬ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ ମହତା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନ ସଦ୍ଧିଂ ଅଡ୍ଢତେଲସେହି ଭିକ୍ଖୁସତେହି। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ନିବ୍ବାନପଟିସଂୟୁତ୍ତାୟ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେତି ସମାଦପେତି ସମୁତ୍ତେଜେତି ସମ୍ପହଂସେତି। ତେ ଚ ଭିକ୍ଖୂ ଅଟ୍ଠିଂ କତ୍ୱା ମନସି କତ୍ୱା ସବ୍ବଚେତସା ସମନ୍ନାହରିତ୍ୱା ଓହିତସୋତା ଧମ୍ମଂ ସୁଣନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ୱଙ୍ଗୀସସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ନିବ୍ବାନପଟିସଂୟୁତ୍ତାୟ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେତି ସମାଦପେତି ସମୁତ୍ତେଜେତି ସମ୍ପହଂସେତି। ତେ ଚ ଭିକ୍ଖୂ ଅଟ୍ଠିଂ କତ୍ୱା ମନସି କତ୍ୱା ସବ୍ବଚେତସା ସମନ୍ନାହରିତ୍ୱା ଓହିତସୋତା ଧମ୍ମଂ ସୁଣନ୍ତି। ୟଂନୂନାହଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ସମ୍ମୁଖା ସାରୁପ୍ପାହି ଗାଥାହି ଅଭିତ୍ଥୱେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।
ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ୱଙ୍ଗୀସୋ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଏକଂସଂ ଉତ୍ତରାସଙ୍ଗଂ କରିତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ପଟିଭାତି ମଂ ଭଗୱା, ପଟିଭାତି ମଂ ସୁଗତା’’ତି। ‘‘ପଟିଭାତୁ ତଂ, ୱଙ୍ଗୀସା’’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ୱଙ୍ଗୀସୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ସମ୍ମୁଖା ସାରୁପ୍ପାହି ଗାଥାହି ଅଭିତ୍ଥୱି –
‘‘ପରୋସହସ୍ସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ, ସୁଗତଂ ପୟିରୁପାସତି।
ଦେସେନ୍ତଂ ୱିରଜଂ ଧମ୍ମଂ, ନିବ୍ବାନଂ ଅକୁତୋଭୟଂ॥
‘‘ସୁଣନ୍ତି ଧମ୍ମଂ ୱିମଲଂ, ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧଦେସିତଂ।
ସୋଭତି ୱତ ସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ, ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘପୁରକ୍ଖତୋ॥
‘‘ନାଗନାମୋସି ଭଗୱା, ଇସୀନଂ ଇସିସତ୍ତମୋ।
ମହାମେଘୋୱ ହୁତ୍ୱାନ, ସାୱକେ ଅଭିୱସ୍ସତି॥
‘‘ଦିୱାୱିହାରା ନିକ୍ଖମ୍ମ, ସତ୍ଥୁଦସ୍ସନକମ୍ୟତା [ସତ୍ଥୁଦସ୍ସନକାମତା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ।
ସାୱକୋ ତେ ମହାୱୀର, ପାଦେ ୱନ୍ଦତି ୱଙ୍ଗୀସୋ’’ତି॥
‘‘କିଂ ନୁ ତେ, ୱଙ୍ଗୀସ, ଇମା ଗାଥାୟୋ ପୁବ୍ବେ ପରିୱିତକ୍କିତା, ଉଦାହୁ ଠାନସୋୱ ତଂ ପଟିଭନ୍ତୀ’’ତି? ‘ନ ଖୋ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଇମା ଗାଥାୟୋ ପୁବ୍ବେ ପରିୱିତକ୍କିତା, ଅଥ ଖୋ ଠାନସୋୱ ମଂ ପଟିଭନ୍ତୀ’ତି। ‘ତେନ ହି ତଂ, ୱଙ୍ଗୀସ, ଭିୟ୍ୟୋସୋମତ୍ତାୟ ପୁବ୍ବେ ଅପରିୱିତକ୍କିତା ଗାଥାୟୋ ପଟିଭନ୍ତୂ’ତି। ‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ୱଙ୍ଗୀସୋ ଭଗୱତୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ଭିୟ୍ୟୋସୋମତ୍ତାୟ ଭଗୱନ୍ତଂ ପୁବ୍ବେ ଅପରିୱିତକ୍କିତାହି ଗାଥାହି ଅଭିତ୍ଥୱି –
‘‘ଉମ୍ମଗ୍ଗପଥଂ [ଉମ୍ମଗ୍ଗସତଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ମାରସ୍ସ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ, ଚରତି ପଭିଜ୍ଜ ଖିଲାନି।
ତଂ ପସ୍ସଥ ବନ୍ଧପମୁଞ୍ଚକରଂ, ଅସିତଂ ଭାଗସୋ ପୱିଭଜଂ॥
‘‘ଓଘସ୍ସ ନିତ୍ଥରଣତ୍ଥଂ, ଅନେକୱିହିତଂ ମଗ୍ଗଂ ଅକ୍ଖାସି।
ତସ୍ମିଞ୍ଚେ ଅମତେ ଅକ୍ଖାତେ, ଧମ୍ମଦ୍ଦସା ଠିତା ଅସଂହୀରା॥
‘‘ପଜ୍ଜୋତକରୋ ଅତିୱିଜ୍ଝ [ଅତିୱିଜ୍ଝ ଧମ୍ମଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ସବ୍ବଟ୍ଠିତୀନଂ ଅତିକ୍କମମଦ୍ଦସ।
ଞତ୍ୱା ଚ ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଚ, ଅଗ୍ଗଂ ସୋ ଦେସୟି ଦସଦ୍ଧାନଂ॥
କୋ ପମାଦୋ ୱିଜାନତଂ ଧମ୍ମଂ [କୋ ପମାଦୋ ୱିଜାନତଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ।
ତସ୍ମା ହି ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ସାସନେ।
ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ସଦା ନମସ୍ସମନୁସିକ୍ଖେ’’ତି॥
୯. କୋଣ୍ଡଞ୍ଞସୁତ୍ତଂ
୨୧୭ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଅଞ୍ଞାସିକୋଣ୍ଡଞ୍ଞୋ [ଅଞ୍ଞାକୋଣ୍ଡଞ୍ଞୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ସୁଚିରସ୍ସେୱ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତୋ ପାଦେସୁ ସିରସା ନିପତିତ୍ୱା ଭଗୱତୋ ପାଦାନି ମୁଖେନ ଚ ପରିଚୁମ୍ବତି, ପାଣୀହି ଚ ପରିସମ୍ବାହତି, ନାମଞ୍ଚ ସାୱେତି – ‘‘କୋଣ୍ଡଞ୍ଞୋହଂ, ଭଗୱା, କୋଣ୍ଡଞ୍ଞୋହଂ, ସୁଗତା’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ୱଙ୍ଗୀସସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଅଞ୍ଞାସିକୋଣ୍ଡଞ୍ଞୋ ସୁଚିରସ୍ସେୱ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତୋ ପାଦେସୁ ସିରସା ନିପତିତ୍ୱା ଭଗୱତୋ ପାଦାନି ମୁଖେନ ଚ ପରିଚୁମ୍ବତି, ପାଣୀହି ଚ ପରିସମ୍ବାହତି, ନାମଞ୍ଚ ସାୱେତି – ‘କୋଣ୍ଡଞ୍ଞୋହଂ, ଭଗୱା, କୋଣ୍ଡଞ୍ଞୋହଂ, ସୁଗତା’ତି। ୟଂନୂନାହଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅଞ୍ଞାସିକୋଣ୍ଡଞ୍ଞଂ ଭଗୱତୋ ସମ୍ମୁଖା ସାରୁପ୍ପାହି ଗାଥାହି ଅଭିତ୍ଥୱେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।
ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ୱଙ୍ଗୀସୋ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଏକଂସଂ ଉତ୍ତରାସଙ୍ଗଂ କରିତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ପଟିଭାତି ମଂ, ଭଗୱା, ପଟିଭାତି ମଂ, ସୁଗତା’’ତି। ‘‘ପଟିଭାତୁ ତଂ, ୱଙ୍ଗୀସା’’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ୱଙ୍ଗୀସୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅଞ୍ଞାସିକୋଣ୍ଡଞ୍ଞଂ ଭଗୱତୋ ସମ୍ମୁଖା ସାରୁପ୍ପାହି ଗାଥାହି ଅଭିତ୍ଥୱି –
‘‘ବୁଦ୍ଧାନୁବୁଦ୍ଧୋ ସୋ ଥେରୋ, କୋଣ୍ଡଞ୍ଞୋ ତିବ୍ବନିକ୍କମୋ।
ଲାଭୀ ସୁଖୱିହାରାନଂ, ୱିୱେକାନଂ ଅଭିଣ୍ହସୋ॥
‘‘ୟଂ ସାୱକେନ ପତ୍ତବ୍ବଂ, ସତ୍ଥୁସାସନକାରିନା।
ସବ୍ବସ୍ସ ତଂ ଅନୁପ୍ପତ୍ତଂ, ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ସିକ୍ଖତୋ॥
‘‘ମହାନୁଭାୱୋ ତେୱିଜ୍ଜୋ, ଚେତୋପରିୟାୟକୋୱିଦୋ।
କୋଣ୍ଡଞ୍ଞୋ ବୁଦ୍ଧଦାୟାଦୋ [ବୁଦ୍ଧସାୱକୋ (ପୀ॰)] , ପାଦେ ୱନ୍ଦତି ସତ୍ଥୁନୋ’’ତି॥
୧୦. ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସୁତ୍ତଂ
୨୧୮ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ଇସିଗିଲିପସ୍ସେ କାଳସିଲାୟଂ ମହତା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନ ସଦ୍ଧିଂ ପଞ୍ଚମତ୍ତେହି ଭିକ୍ଖୁସତେହି ସବ୍ବେହେୱ ଅରହନ୍ତେହି। ତେସଂ ସୁଦଂ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଚେତସା ଚିତ୍ତଂ ସମନ୍ନେସତି [ସମନ୍ୱେସତି (ସ୍ୟା॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ୱିପ୍ପମୁତ୍ତଂ ନିରୁପଧିଂ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ୱଙ୍ଗୀସସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ଇସିଗିଲିପସ୍ସେ କାଳସିଲାୟଂ ମହତା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନ ସଦ୍ଧିଂ ପଞ୍ଚମତ୍ତେହି ଭିକ୍ଖୁସତେହି ସବ୍ବେହେୱ ଅରହନ୍ତେହି। ତେସଂ ସୁଦଂ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଚେତସା ଚିତ୍ତଂ ସମନ୍ନେସତି ୱିପ୍ପମୁତ୍ତଂ ନିରୁପଧିଂ। ୟଂନୂନାହଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଭଗୱତୋ ସମ୍ମୁଖା ସାରୁପ୍ପାହି ଗାଥାହି ଅଭିତ୍ଥୱେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।
ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ୱଙ୍ଗୀସୋ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଏକଂସଂ ଉତ୍ତରାସଙ୍ଗଂ କରିତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ପଟିଭାତି ମଂ, ଭଗୱା, ପଟିଭାତି ମଂ, ସୁଗତା’’ତି। ‘‘ପଟିଭାତୁ ତଂ, ୱଙ୍ଗୀସା’’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ୱଙ୍ଗୀସୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଭଗୱତୋ ସମ୍ମୁଖା ସାରୁପ୍ପାହି ଗାଥାହି ଅଭିତ୍ଥୱି –
‘‘ନଗସ୍ସ ପସ୍ସେ ଆସୀନଂ, ମୁନିଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପାରଗୁଂ।
ସାୱକା ପୟିରୁପାସନ୍ତି, ତେୱିଜ୍ଜା ମଚ୍ଚୁହାୟିନୋ॥
‘‘ତେ ଚେତସା ଅନୁପରିୟେତି [ଅନୁପରିୟେସତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ମହିଦ୍ଧିକୋ।
ଚିତ୍ତଂ ନେସଂ ସମନ୍ନେସଂ [ସମନ୍ୱେସଂ (ସ୍ୟା॰ ଅଟ୍ଠ॰)] , ୱିପ୍ପମୁତ୍ତଂ ନିରୂପଧିଂ॥
‘‘ଏୱଂ ସବ୍ବଙ୍ଗସମ୍ପନ୍ନଂ, ମୁନିଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପାରଗୁଂ।
ଅନେକାକାରସମ୍ପନ୍ନଂ, ପୟିରୁପାସନ୍ତି ଗୋତମ’’ନ୍ତି॥
୧୧. ଗଗ୍ଗରାସୁତ୍ତଂ
୨୧୯ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ଚମ୍ପାୟଂ ୱିହରତି ଗଗ୍ଗରାୟ ପୋକ୍ଖରଣିୟା ତୀରେ ମହତା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନ ସଦ୍ଧିଂ ପଞ୍ଚମତ୍ତେହି ଭିକ୍ଖୁସତେହି ସତ୍ତହି ଚ ଉପାସକସତେହି ସତ୍ତହି ଚ ଉପାସିକାସତେହି ଅନେକେହି ଚ ଦେୱତାସହସ୍ସେହି। ତ୍ୟାସ୍ସୁଦଂ ଭଗୱା ଅତିରୋଚତି [ଅତିୱିରୋଚତି (କ॰)] ୱଣ୍ଣେନ ଚେୱ ୟସସା ଚ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ୱଙ୍ଗୀସସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ଭଗୱା ଚମ୍ପାୟଂ ୱିହରତି ଗଗ୍ଗରାୟ ପୋକ୍ଖରଣିୟା ତୀରେ ମହତା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନ ସଦ୍ଧିଂ ପଞ୍ଚମତ୍ତେହି ଭିକ୍ଖୁସତେହି ସତ୍ତହି ଚ ଉପାସକସତେହି ସତ୍ତହି ଚ ଉପାସିକାସତେହି ଅନେକେହି ଚ ଦେୱତାସହସ୍ସେହି। ତ୍ୟାସ୍ସୁଦଂ ଭଗୱା ଅତିରୋଚତି ୱଣ୍ଣେନ ଚେୱ ୟସସା ଚ। ୟଂନୂନାହଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ସମ୍ମୁଖା ସାରୁପ୍ପାୟ ଗାଥାୟ ଅଭିତ୍ଥୱେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।
ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ୱଙ୍ଗୀସୋ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଏକଂସଂ ଉତ୍ତରାସଙ୍ଗଂ କରିତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ପଟିଭାତି ମଂ, ଭଗୱା, ପଟିଭାତି ମଂ, ସୁଗତା’’ତି। ‘‘ପଟିଭାତୁ ତଂ, ୱଙ୍ଗୀସା’’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ୱଙ୍ଗୀସୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ସମ୍ମୁଖା ସାରୁପ୍ପାୟ ଗାଥାୟ ଅଭିତ୍ଥୱି –
ୱିରୋଚତି ୱିଗତମଲୋୱ ଭାଣୁମା।
ଏୱମ୍ପି ଅଙ୍ଗୀରସ ତ୍ୱଂ ମହାମୁନି,
ଅତିରୋଚସି ୟସସା ସବ୍ବଲୋକ’’ନ୍ତି॥
୧୨. ୱଙ୍ଗୀସସୁତ୍ତଂ
୨୨୦ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ୱଙ୍ଗୀସୋ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ । ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ୱଙ୍ଗୀସୋ ଅଚିରଅରହତ୍ତପ୍ପତ୍ତୋ ହୁତ୍ୱା [ହୋତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ୱିମୁତ୍ତିସୁଖଂ ପଟିସଂୱେଦୀ [ୱିମୁତ୍ତିସୁଖପଟିସଂୱେଦୀ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ତାୟଂ ୱେଲାୟଂ ଇମା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସି –
‘‘କାୱେୟ୍ୟମତ୍ତା ୱିଚରିମ୍ହ ପୁବ୍ବେ, ଗାମା ଗାମଂ ପୁରା ପୁରଂ।
ଅଥଦ୍ଦସାମ ସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ, ସଦ୍ଧା ନୋ ଉପପଜ୍ଜଥ॥
‘‘ସୋ ମେ ଧମ୍ମମଦେସେସି, ଖନ୍ଧାୟତନଧାତୁୟୋ [ଖନ୍ଧେ ଆୟତନାନି ଧାତୁୟୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ।
ତସ୍ସାହଂ ଧମ୍ମଂ ସୁତ୍ୱାନ, ପବ୍ବଜିଂ ଅନଗାରିୟଂ॥
‘‘ବହୁନ୍ନଂ ୱତ ଅତ୍ଥାୟ, ବୋଧିଂ ଅଜ୍ଝଗମା ମୁନି।
ଭିକ୍ଖୂନଂ ଭିକ୍ଖୁନୀନଞ୍ଚ, ୟେ ନିୟାମଗତଦ୍ଦସା॥
‘‘ସ୍ୱାଗତଂ ୱତ ମେ ଆସି, ମମ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସନ୍ତିକେ।
ତିସ୍ସୋ ୱିଜ୍ଜା ଅନୁପ୍ପତ୍ତା, କତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନଂ॥
‘‘ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଜାନାମି, ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁଂ ୱିସୋଧିତଂ।
ତେୱିଜ୍ଜୋ ଇଦ୍ଧିପତ୍ତୋମ୍ହି, ଚେତୋପରିୟାୟକୋୱିଦୋ’’ତି॥
ୱଙ୍ଗୀସସଂୟୁତ୍ତଂ ସମତ୍ତଂ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ନିକ୍ଖନ୍ତଂ ଅରତି ଚେୱ, ପେସଲା ଅତିମଞ୍ଞନା।
ଆନନ୍ଦେନ ସୁଭାସିତା, ସାରିପୁତ୍ତପୱାରଣା।
ପରୋସହସ୍ସଂ କୋଣ୍ଡଞ୍ଞୋ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନେନ ଗଗ୍ଗରା।
ୱଙ୍ଗୀସେନ ଦ୍ୱାଦସାତି॥
୯. ୱନସଂୟୁତ୍ତଂ
୧. ୱିୱେକସୁତ୍ତଂ
୨୨୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ କୋସଲେସୁ ୱିହରତି ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଦିୱାୱିହାରଗତୋ ପାପକେ ଅକୁସଲେ ୱିତକ୍କେ ୱିତକ୍କେତି ଗେହନିସ୍ସିତେ। ଅଥ ଖୋ ୟା ତସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ ଅଧିୱତ୍ଥା ଦେୱତା ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅନୁକମ୍ପିକା ଅତ୍ଥକାମା ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ସଂୱେଜେତୁକାମା ୟେନ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଗାଥାହି ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ୱିୱେକକାମୋସି ୱନଂ ପୱିଟ୍ଠୋ,
ଅଥ ତେ ମନୋ ନିଚ୍ଛରତୀ ବହିଦ୍ଧା।
ଜନୋ ଜନସ୍ମିଂ ୱିନୟସ୍ସୁ ଛନ୍ଦଂ,
ତତୋ ସୁଖୀ ହୋହିସି ୱୀତରାଗୋ॥
‘‘ଅରତିଂ ପଜହାସି ସତୋ, ଭୱାସି ସତଂ ତଂ ସାରୟାମସେ।
ପାତାଲରଜୋ ହି ଦୁତ୍ତରୋ, ମା ତଂ କାମରଜୋ ଅୱାହରି॥
‘‘ସକୁଣୋ ୟଥା ପଂସୁକୁନ୍ଥିତୋ [ପଂସୁକୁଣ୍ଠିତୋ (କ॰), ପଂସୁକୁଣ୍ଡିତୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] , ୱିଧୁନଂ ପାତୟତି ସିତଂ ରଜଂ।
ଏୱଂ ଭିକ୍ଖୁ ପଧାନୱା ସତିମା, ୱିଧୁନଂ ପାତୟତି ସିତଂ ରଜ’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ତାୟ ଦେୱତାୟ ସଂୱେଜିତୋ ସଂୱେଗମାପାଦୀତି।
୨. ଉପଟ୍ଠାନସୁତ୍ତଂ
୨୨୨ . ଏକଂ ସମୟଂ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ କୋସଲେସୁ ୱିହରତି ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଦିୱାୱିହାରଗତୋ ସୁପତି। ଅଥ ଖୋ ୟା ତସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ ଅଧିୱତ୍ଥା ଦେୱତା ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅନୁକମ୍ପିକା ଅତ୍ଥକାମା ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ସଂୱେଜେତୁକାମା ୟେନ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଗାଥାହି ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ଉଟ୍ଠେହି ଭିକ୍ଖୁ କିଂ ସେସି, କୋ ଅତ୍ଥୋ ସୁପିତେନ [ସୁପିନେନ (ସୀ॰)] ତେ।
ଆତୁରସ୍ସ ହି କା ନିଦ୍ଦା, ସଲ୍ଲୱିଦ୍ଧସ୍ସ ରୁପ୍ପତୋ॥
‘‘ୟାୟ ସଦ୍ଧାୟ ପବ୍ବଜିତୋ [ୟାୟ ସଦ୍ଧାପବ୍ବଜିତୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ଅଗାରସ୍ମାନଗାରିୟଂ।
ତମେୱ ସଦ୍ଧଂ ବ୍ରୂହେହି, ମା ନିଦ୍ଦାୟ ୱସଂ ଗମୀ’’ତି॥
‘‘ଅନିଚ୍ଚା ଅଦ୍ଧୁୱା କାମା, ୟେସୁ ମନ୍ଦୋୱ ମୁଚ୍ଛିତୋ।
ବଦ୍ଧେସୁ [ଖନ୍ଧେସୁ (ସୀ॰)] ମୁତ୍ତଂ ଅସିତଂ, କସ୍ମା ପବ୍ବଜିତଂ ତପେ॥
‘‘ଛନ୍ଦରାଗସ୍ସ ୱିନୟା, ଅୱିଜ୍ଜାସମତିକ୍କମା।
ତଂ ଞାଣଂ ପରମୋଦାନଂ [ପରିୟୋଦାତଂ (ସୀ॰ ପୀ॰), ପରମୋଦାତଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ପରମୱୋଦାନଂ (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] , କସ୍ମା ପବ୍ବଜିତଂ ତପେ॥
‘‘ଛେତ୍ୱା [ଭେତ୍ୱା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଅୱିଜ୍ଜଂ ୱିଜ୍ଜାୟ, ଆସୱାନଂ ପରିକ୍ଖୟା।
ଅସୋକଂ ଅନୁପାୟାସଂ, କସ୍ମା ପବ୍ବଜିତଂ ତପେ॥
‘‘ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟଂ ପହିତତ୍ତଂ, ନିଚ୍ଚଂ ଦଳ୍ହପରକ୍କମଂ।
ନିବ୍ବାନଂ ଅଭିକଙ୍ଖନ୍ତଂ, କସ୍ମା ପବ୍ବଜିତଂ ତପେ’’ତି॥
୩. କସ୍ସପଗୋତ୍ତସୁତ୍ତଂ
୨୨୩ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା କସ୍ସପଗୋତ୍ତୋ କୋସଲେସୁ ୱିହରତି ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା କସ୍ସପଗୋତ୍ତୋ ଦିୱାୱିହାରଗତୋ ଅଞ୍ଞତରଂ ଛେତଂ ଓୱଦତି। ଅଥ ଖୋ ୟା ତସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ ଅଧିୱତ୍ଥା ଦେୱତା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ କସ୍ସପଗୋତ୍ତଂ ସଂୱେଜେତୁକାମା ୟେନାୟସ୍ମା କସ୍ସପଗୋତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ କସ୍ସପଗୋତ୍ତଂ ଗାଥାହି ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ଗିରିଦୁଗ୍ଗଚରଂ ଛେତଂ, ଅପ୍ପପଞ୍ଞଂ ଅଚେତସଂ।
ଅକାଲେ ଓୱଦଂ ଭିକ୍ଖୁ, ମନ୍ଦୋୱ ପଟିଭାତି ମଂ॥
‘‘ସୁଣାତି ନ ୱିଜାନାତି, ଆଲୋକେତି ନ ପସ୍ସତି।
ଧମ୍ମସ୍ମିଂ ଭଞ୍ଞମାନସ୍ମିଂ, ଅତ୍ଥଂ ବାଲୋ ନ ବୁଜ୍ଝତି॥
‘‘ସଚେପି ଦସ ପଜ୍ଜୋତେ, ଧାରୟିସ୍ସସି କସ୍ସପ।
ନେୱ ଦକ୍ଖତି ରୂପାନି, ଚକ୍ଖୁ ହିସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜତୀ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା କସ୍ସପଗୋତ୍ତୋ ତାୟ ଦେୱତାୟ ସଂୱେଜିତୋ ସଂୱେଗମାପାଦୀତି।
୪. ସମ୍ବହୁଲସୁତ୍ତଂ
୨୨୪ . ଏକଂ ସମୟଂ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ କୋସଲେସୁ ୱିହରନ୍ତି ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ। ଅଥ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ୱସ୍ସଂୱୁଟ୍ଠା [ୱସ୍ସଂୱୁତ୍ଥା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ତେମାସଚ୍ଚୟେନ ଚାରିକଂ ପକ୍କମିଂସୁ। ଅଥ ଖୋ ୟା ତସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ ଅଧିୱତ୍ଥା ଦେୱତା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଅପସ୍ସନ୍ତୀ ପରିଦେୱମାନା ତାୟଂ ୱେଲାୟଂ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ଅରତି ୱିୟ ମେଜ୍ଜ ଖାୟତି,
ବହୁକେ ଦିସ୍ୱାନ ୱିୱିତ୍ତେ ଆସନେ।
ତେ ଚିତ୍ତକଥା ବହୁସ୍ସୁତା,
କୋମେ ଗୋତମସାୱକା ଗତା’’ତି॥
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅଞ୍ଞତରା ଦେୱତା ତଂ ଦେୱତଂ ଗାଥାୟ ପଚ୍ଚଭାସି –
‘‘ମାଗଧଂ ଗତା କୋସଲଂ ଗତା, ଏକଚ୍ଚିୟା ପନ ୱଜ୍ଜିଭୂମିୟା।
ମଗା ୱିୟ ଅସଙ୍ଗଚାରିନୋ, ଅନିକେତା ୱିହରନ୍ତି ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି॥
୫. ଆନନ୍ଦସୁତ୍ତଂ
୨୨୫ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ କୋସଲେସୁ ୱିହରତି ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଅତିୱେଲଂ ଗିହିସଞ୍ଞତ୍ତିବହୁଲୋ ୱିହରତି। ଅଥ ଖୋ ୟା ତସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ ଅଧିୱତ୍ଥା ଦେୱତା ଆୟସ୍ମତୋ ଆନନ୍ଦସ୍ସ ଅନୁକମ୍ପିକା ଅତ୍ଥକାମା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ସଂୱେଜେତୁକାମା ୟେନାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ରୁକ୍ଖମୂଲଗହନଂ ପସକ୍କିୟ, ନିବ୍ବାନଂ ହଦୟସ୍ମିଂ ଓପିୟ।
ଝା ଗୋତମ ମା ପମାଦୋ [ମା ଚ ପମାଦୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , କିଂ ତେ ବିଳିବିଳିକା କରିସ୍ସତୀ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତାୟ ଦେୱତାୟ ସଂୱେଜିତୋ ସଂୱେଗମାପାଦୀତି।
୬. ଅନୁରୁଦ୍ଧସୁତ୍ତଂ
୨୨୬ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ କୋସଲେସୁ ୱିହରତି ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ। ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରା ତାୱତିଂସକାୟିକା ଦେୱତା ଜାଲିନୀ ନାମ ଆୟସ୍ମତୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧସ୍ସ ପୁରାଣଦୁତିୟିକା ୟେନାୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅନୁରୁଦ୍ଧଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ତତ୍ଥ ଚିତ୍ତଂ ପଣିଧେହି, ୟତ୍ଥ ତେ ୱୁସିତଂ ପୁରେ।
ତାୱତିଂସେସୁ ଦେୱେସୁ, ସବ୍ବକାମସମିଦ୍ଧିସୁ।
ପୁରକ୍ଖତୋ ପରିୱୁତୋ, ଦେୱକଞ୍ଞାହି ସୋଭସୀ’’ତି॥
‘‘ଦୁଗ୍ଗତା ଦେୱକଞ୍ଞାୟୋ, ସକ୍କାୟସ୍ମିଂ ପତିଟ୍ଠିତା।
ତେ ଚାପି ଦୁଗ୍ଗତା ସତ୍ତା, ଦେୱକଞ୍ଞାହି ପତ୍ଥିତା’’ତି॥
‘‘ନ ତେ ସୁଖଂ ପଜାନନ୍ତି, ୟେ ନ ପସ୍ସନ୍ତି ନନ୍ଦନଂ।
ଆୱାସଂ ନରଦେୱାନଂ, ତିଦସାନଂ ୟସସ୍ସିନ’’ନ୍ତି॥
‘‘ନ ତ୍ୱଂ ବାଲେ ୱିଜାନାସି, ୟଥା ଅରହତଂ ୱଚୋ।
ଅନିଚ୍ଚା ସବ୍ବସଙ୍ଖାରା, ଉପ୍ପାଦୱୟଧମ୍ମିନୋ।
ଉପ୍ପଜ୍ଜିତ୍ୱା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି, ତେସଂ ୱୂପସମୋ ସୁଖୋ॥
‘‘ନତ୍ଥି ଦାନି ପୁନାୱାସୋ, ଦେୱକାୟସ୍ମି ଜାଲିନି।
ୱିକ୍ଖୀଣୋ ଜାତିସଂସାରୋ, ନତ୍ଥି ଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ’’ତି॥
୭. ନାଗଦତ୍ତସୁତ୍ତଂ
୨୨୭ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ନାଗଦତ୍ତୋ କୋସଲେସୁ ୱିହରତି ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ନାଗଦତ୍ତୋ ଅତିକାଲେନ ଗାମଂ ପୱିସତି, ଅତିଦିୱା ପଟିକ୍କମତି। ଅଥ ଖୋ ୟା ତସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ ଅଧିୱତ୍ଥା ଦେୱତା ଆୟସ୍ମତୋ ନାଗଦତ୍ତସ୍ସ ଅନୁକମ୍ପିକା ଅତ୍ଥକାମା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗଦତ୍ତଂ ସଂୱେଜେତୁକାମା ୟେନାୟସ୍ମା ନାଗଦତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗଦତ୍ତଂ ଗାଥାହି ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘କାଲେ ପୱିସ ନାଗଦତ୍ତ, ଦିୱା ଚ ଆଗନ୍ତ୍ୱା ଅତିୱେଲଚାରୀ।
ସଂସଟ୍ଠୋ ଗହଟ୍ଠେହି, ସମାନସୁଖଦୁକ୍ଖୋ॥
‘‘ଭାୟାମି ନାଗଦତ୍ତଂ ସୁପ୍ପଗବ୍ଭଂ, କୁଲେସୁ ୱିନିବଦ୍ଧଂ।
ମା ହେୱ ମଚ୍ଚୁରଞ୍ଞୋ ବଲୱତୋ, ଅନ୍ତକସ୍ସ ୱସଂ ଉପେସୀ’’ତି [ୱସମେୟ୍ୟାତି (ସୀ॰ ପୀ॰), ୱସମେସୀତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ॥
ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ନାଗଦତ୍ତୋ ତାୟ ଦେୱତାୟ ସଂୱେଜିତୋ ସଂୱେଗମାପାଦୀତି।
୮. କୁଲଘରଣୀସୁତ୍ତଂ
୨୨୮ . ଏକଂ ସମୟଂ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ କୋସଲେସୁ ୱିହରତି ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ କୁଲେ ଅତିୱେଲଂ ଅଜ୍ଝୋଗାଳ୍ହପ୍ପତ୍ତୋ ୱିହରତି। ଅଥ ଖୋ ୟା ତସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ ଅଧିୱତ୍ଥା ଦେୱତା ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅନୁକମ୍ପିକା ଅତ୍ଥକାମା ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ସଂୱେଜେତୁକାମା ୟା ତସ୍ମିଂ କୁଲେ କୁଲଘରଣୀ, ତସ୍ସା ୱଣ୍ଣଂ ଅଭିନିମ୍ମିନିତ୍ୱା ୟେନ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ନଦୀତୀରେସୁ ସଣ୍ଠାନେ, ସଭାସୁ ରଥିୟାସୁ ଚ।
ଜନା ସଙ୍ଗମ୍ମ ମନ୍ତେନ୍ତି, ମଞ୍ଚ ତଞ୍ଚ [ତ୍ୱଞ୍ଚ (କ॰)] କିମନ୍ତର’’ନ୍ତି॥
‘‘ବହୂହି ସଦ୍ଦା ପଚ୍ଚୂହା, ଖମିତବ୍ବା ତପସ୍ସିନା।
ନ ତେନ ମଙ୍କୁ ହୋତବ୍ବଂ, ନ ହି ତେନ କିଲିସ୍ସତି॥
‘‘ୟୋ ଚ ସଦ୍ଦପରିତ୍ତାସୀ, ୱନେ ୱାତମିଗୋ ୟଥା।
ଲହୁଚିତ୍ତୋତି ତଂ ଆହୁ, ନାସ୍ସ ସମ୍ପଜ୍ଜତେ ୱତ’’ନ୍ତି॥
୯. ୱଜ୍ଜିପୁତ୍ତସୁତ୍ତଂ
୨୨୯ . ଏକଂ ସମୟଂ ଅଞ୍ଞତରୋ ୱଜ୍ଜିପୁତ୍ତକୋ ଭିକ୍ଖୁ ୱେସାଲିୟଂ ୱିହରତି ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ୱେସାଲିୟଂ ୱଜ୍ଜିପୁତ୍ତକୋ ସବ୍ବରତ୍ତିଚାରୋ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ୱେସାଲିୟା ତୂରିୟ-ତାଳିତ-ୱାଦିତ-ନିଗ୍ଘୋସସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା ପରିଦେୱମାନୋ ତାୟଂ ୱେଲାୟଂ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ଏକକା ମୟଂ ଅରଞ୍ଞେ ୱିହରାମ,
ଅପୱିଦ୍ଧଂୱ [ଅପୱିଟ୍ଠଂୱ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ୱନସ୍ମିଂ ଦାରୁକଂ।
ଏତାଦିସିକାୟ ରତ୍ତିୟା,
କୋ ସୁ ନାମମ୍ହେହି [ନାମ ଅମ୍ହେହି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ପାପିୟୋ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ୟା ତସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ ଅଧିୱତ୍ଥା ଦେୱତା ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅନୁକମ୍ପିକା ଅତ୍ଥକାମା ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ସଂୱେଜେତୁକାମା ୟେନ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ଏକକୋୱ ତ୍ୱଂ ଅରଞ୍ଞେ ୱିହରସି, ଅପୱିଦ୍ଧଂୱ ୱନସ୍ମିଂ ଦାରୁକଂ।
ତସ୍ସ ତେ ବହୁକା ପିହୟନ୍ତି, ନେରୟିକା ୱିୟ ସଗ୍ଗଗାମିନ’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ତାୟ ଦେୱତାୟ ସଂୱେଜିତୋ ସଂୱେଗମାପାଦୀତି।
୧୦. ସଜ୍ଝାୟସୁତ୍ତଂ
୨୩୦ . ଏକଂ ସମୟଂ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ କୋସଲେସୁ ୱିହରତି ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟଂ ସୁଦଂ ପୁବ୍ବେ ଅତିୱେଲଂ ସଜ୍ଝାୟବହୁଲୋ ୱିହରତି ସୋ ଅପରେନ ସମୟେନ ଅପ୍ପୋସ୍ସୁକ୍କୋ ତୁଣ୍ହୀଭୂତୋ ସଙ୍କସାୟତି। ଅଥ ଖୋ ୟା ତସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ ଅଧିୱତ୍ଥା ଦେୱତା ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଧମ୍ମଂ ଅସୁଣନ୍ତୀ ୟେନ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘କସ୍ମା ତୁୱଂ ଧମ୍ମପଦାନି ଭିକ୍ଖୁ, ନାଧୀୟସି ଭିକ୍ଖୂହି ସଂୱସନ୍ତୋ।
ସୁତ୍ୱାନ ଧମ୍ମଂ ଲଭତିପ୍ପସାଦଂ, ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଲଭତିପ୍ପସଂସ’’ନ୍ତି॥
‘‘ଅହୁ ପୁରେ ଧମ୍ମପଦେସୁ ଛନ୍ଦୋ, ୟାୱ ୱିରାଗେନ ସମାଗମିମ୍ହ।
ୟତୋ ୱିରାଗେନ ସମାଗମିମ୍ହ, ୟଂ କିଞ୍ଚି ଦିଟ୍ଠଂୱ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱା।
ଅଞ୍ଞାୟ ନିକ୍ଖେପନମାହୁ ସନ୍ତୋ’’ତି॥
୧୧. ଅକୁସଲୱିତକ୍କସୁତ୍ତଂ
୨୩୧ . ଏକଂ ସମୟଂ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ କୋସଲେସୁ ୱିହରତି ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଦିୱାୱିହାରଗତୋ ପାପକେ ଅକୁସଲେ ୱିତକ୍କେ ୱିତକ୍କେତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – କାମୱିତକ୍କଂ, ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କଂ, ୱିହିଂସାୱିତକ୍କଂ। ଅଥ ଖୋ ୟା ତସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ ଅଧିୱତ୍ଥା ଦେୱତା ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅନୁକମ୍ପିକା ଅତ୍ଥକାମା ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ସଂୱେଜେତୁକାମା ୟେନ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଗାଥାହି ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ଅୟୋନିସୋ ମନସିକାରା, ସୋ ୱିତକ୍କେହି ଖଜ୍ଜସି।
ଅୟୋନିସୋ [ଅୟୋନିଂ (ପୀ॰ କ॰)] ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜ, ୟୋନିସୋ ଅନୁଚିନ୍ତୟ॥
‘‘ସତ୍ଥାରଂ ଧମ୍ମମାରବ୍ଭ, ସଙ୍ଘଂ ସୀଲାନି ଅତ୍ତନୋ।
ଅଧିଗଚ୍ଛସି ପାମୋଜ୍ଜଂ, ପୀତିସୁଖମସଂସୟଂ।
ତତୋ ପାମୋଜ୍ଜବହୁଲୋ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରିସ୍ସସୀ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ତାୟ ଦେୱତାୟ ସଂୱେଜିତୋ ସଂୱେଗମାପାଦୀତି।
୧୨. ମଜ୍ଝନ୍ହିକସୁତ୍ତଂ
୨୩୨ . ଏକଂ ସମୟଂ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ କୋସଲେସୁ ୱିହରତି ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ। ଅଥ ଖୋ ତସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ ଅଧିୱତ୍ଥା ଦେୱତା ୟେନ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ଠିତେ ମଜ୍ଝନ୍ହିକେ କାଲେ, ସନ୍ନିସୀୱେସୁ [ସନ୍ନିସିନ୍ନେସୁ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ପକ୍ଖିସୁ।
ସଣତେୱ ବ୍ରହାରଞ୍ଞଂ, ତଂ ଭୟଂ ପଟିଭାତି ମଂ॥
‘‘ଠିତେ ମଜ୍ଝନ୍ହିକେ କାଲେ, ସନ୍ନିସୀୱେସୁ ପକ୍ଖିସୁ।
ସଣତେୱ ବ୍ରହାରଞ୍ଞଂ, ସା ରତି ପଟିଭାତି ମ’’ନ୍ତି॥
୧୩. ପାକତିନ୍ଦ୍ରିୟସୁତ୍ତଂ
୨୩୩ . ଏକଂ ସମୟଂ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ କୋସଲେସୁ ୱିହରନ୍ତି ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ ଉଦ୍ଧତା ଉନ୍ନଳା ଚପଲା ମୁଖରା ୱିକିଣ୍ଣୱାଚା ମୁଟ୍ଠସ୍ସତିନୋ ଅସମ୍ପଜାନା ଅସମାହିତା ୱିବ୍ଭନ୍ତଚିତ୍ତା ପାକତିନ୍ଦ୍ରିୟା। ଅଥ ଖୋ ୟା ତସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ ଅଧିୱତ୍ଥା ଦେୱତା ତେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଅନୁକମ୍ପିକା ଅତ୍ଥକାମା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ସଂୱେଜେତୁକାମା ୟେନ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଗାଥାହି ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ସୁଖଜୀୱିନୋ ପୁରେ ଆସୁଂ, ଭିକ୍ଖୂ ଗୋତମସାୱକା।
ଅନିଚ୍ଛା ପିଣ୍ଡମେସନା, ଅନିଚ୍ଛା ସୟନାସନଂ।
ଲୋକେ ଅନିଚ୍ଚତଂ ଞତ୍ୱା, ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ ଅକଂସୁ ତେ॥
‘‘ଦୁପ୍ପୋସଂ କତ୍ୱା ଅତ୍ତାନଂ, ଗାମେ ଗାମଣିକା ୱିୟ।
ଭୁତ୍ୱା ଭୁତ୍ୱା ନିପଜ୍ଜନ୍ତି, ପରାଗାରେସୁ ମୁଚ୍ଛିତା॥
‘‘ସଙ୍ଘସ୍ସ ଅଞ୍ଜଲିଂ କତ୍ୱା, ଇଧେକଚ୍ଚେ ୱଦାମହଂ।
ଅପୱିଦ୍ଧା [ଅପୱିଟ୍ଠା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଅନାଥା ତେ, ୟଥା ପେତା ତଥେୱ ତେ॥
‘‘ୟେ ଖୋ ପମତ୍ତା ୱିହରନ୍ତି, ତେ ମେ ସନ୍ଧାୟ ଭାସିତଂ।
ୟେ ଅପ୍ପମତ୍ତା ୱିହରନ୍ତି, ନମୋ ତେସଂ କରୋମହ’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ତାୟ ଦେୱତାୟ ସଂୱେଜିତା ସଂୱେଗମାପାଦୁନ୍ତି।
୧୪. ଗନ୍ଧତ୍ଥେନସୁତ୍ତଂ
୨୩୪ . ଏକଂ ସମୟଂ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ କୋସଲେସୁ ୱିହରତି ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ପୋକ୍ଖରଣିଂ ଓଗାହେତ୍ୱା ପଦୁମଂ ଉପସିଙ୍ଘତି। ଅଥ ଖୋ ୟା ତସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ ଅଧିୱତ୍ଥା ଦେୱତା ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅନୁକମ୍ପିକା ଅତ୍ଥକାମା ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ସଂୱେଜେତୁକାମା ୟେନ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ୟମେତଂ ୱାରିଜଂ ପୁପ୍ଫଂ, ଅଦିନ୍ନଂ ଉପସିଙ୍ଘସି।
ଏକଙ୍ଗମେତଂ ଥେୟ୍ୟାନଂ, ଗନ୍ଧତ୍ଥେନୋସି ମାରିସା’’ତି॥
‘‘ନ ହରାମି ନ ଭଞ୍ଜାମି, ଆରା ସିଙ୍ଘାମି ୱାରିଜଂ।
ଅଥ କେନ ନୁ ୱଣ୍ଣେନ, ଗନ୍ଧତ୍ଥେନୋତି ୱୁଚ୍ଚତି॥
‘‘ୟ୍ୱାୟଂ ଭିସାନି ଖନତି, ପୁଣ୍ଡରୀକାନି ଭଞ୍ଜତି।
ଏୱଂ ଆକିଣ୍ଣକମ୍ମନ୍ତୋ, କସ୍ମା ଏସୋ ନ ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି॥
‘‘ଆକିଣ୍ଣଲୁଦ୍ଦୋ ପୁରିସୋ, ଧାତିଚେଲଂୱ ମକ୍ଖିତୋ।
ତସ୍ମିଂ ମେ ୱଚନଂ ନତ୍ଥି, ତ୍ୱଞ୍ଚାରହାମି ୱତ୍ତୱେ॥
‘‘ଅନଙ୍ଗଣସ୍ସ ପୋସସ୍ସ, ନିଚ୍ଚଂ ସୁଚିଗୱେସିନୋ।
ୱାଲଗ୍ଗମତ୍ତଂ ପାପସ୍ସ, ଅବ୍ଭାମତ୍ତଂୱ ଖାୟତୀ’’ତି॥
‘‘ଅଦ୍ଧା ମଂ ୟକ୍ଖ ଜାନାସି, ଅଥୋ ମେ ଅନୁକମ୍ପସି।
ପୁନପି ୟକ୍ଖ ୱଜ୍ଜାସି, ୟଦା ପସ୍ସସି ଏଦିସ’’ନ୍ତି॥
‘‘ନେୱ ତଂ ଉପଜୀୱାମ, ନପି ତେ ଭତକାମ୍ହସେ।
ତ୍ୱମେୱ ଭିକ୍ଖୁ ଜାନେୟ୍ୟ, ୟେନ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସୁଗ୍ଗତି’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ତାୟ ଦେୱତାୟ ସଂୱେଜିତୋ ସଂୱେଗମାପାଦୀତି।
ୱନସଂୟୁତ୍ତଂ ସମତ୍ତଂ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ୱିୱେକଂ ଉପଟ୍ଠାନଞ୍ଚ, କସ୍ସପଗୋତ୍ତେନ ସମ୍ବହୁଲା।
ଆନନ୍ଦୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ଚ, ନାଗଦତ୍ତଞ୍ଚ କୁଲଘରଣୀ॥
ୱଜ୍ଜିପୁତ୍ତୋ ଚ ୱେସାଲୀ, ସଜ୍ଝାୟେନ ଅୟୋନିସୋ।
ମଜ୍ଝନ୍ହିକାଲମ୍ହି ପାକତିନ୍ଦ୍ରିୟ, ପଦୁମପୁପ୍ଫେନ ଚୁଦ୍ଦସ ଭୱେତି॥
୧୦. ୟକ୍ଖସଂୟୁତ୍ତଂ
୧. ଇନ୍ଦକସୁତ୍ତଂ
୨୩୫ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ଇନ୍ଦକୂଟେ ପବ୍ବତେ, ଇନ୍ଦକସ୍ସ ୟକ୍ଖସ୍ସ ଭୱନେ। ଅଥ ଖୋ ଇନ୍ଦକୋ ୟକ୍ଖୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ରୂପଂ ନ ଜୀୱନ୍ତି ୱଦନ୍ତି ବୁଦ୍ଧା, କଥଂ ନ୍ୱୟଂ ୱିନ୍ଦତିମଂ ସରୀରଂ।
କୁତସ୍ସ ଅଟ୍ଠୀୟକପିଣ୍ଡମେତି, କଥଂ ନ୍ୱୟଂ ସଜ୍ଜତି ଗବ୍ଭରସ୍ମି’’ନ୍ତି॥
‘‘ପଠମଂ କଲଲଂ ହୋତି, କଲଲା ହୋତି ଅବ୍ବୁଦଂ।
ଅବ୍ବୁଦା ଜାୟତେ ପେସି, ପେସି ନିବ୍ବତ୍ତତୀ ଘନୋ।
ଘନା ପସାଖା ଜାୟନ୍ତି, କେସା ଲୋମା ନଖାପି ଚ॥
‘‘ୟଞ୍ଚସ୍ସ ଭୁଞ୍ଜତୀ ମାତା, ଅନ୍ନଂ ପାନଞ୍ଚ ଭୋଜନଂ।
ତେନ ସୋ ତତ୍ଥ ୟାପେତି, ମାତୁକୁଚ୍ଛିଗତୋ ନରୋ’’ତି॥
୨. ସକ୍କନାମସୁତ୍ତଂ
୨୩୬ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ଗିଜ୍ଝକୂଟେ ପବ୍ବତେ। ଅଥ ଖୋ ସକ୍କନାମକୋ ୟକ୍ଖୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ସବ୍ବଗନ୍ଥପ୍ପହୀନସ୍ସ , ୱିପ୍ପମୁତ୍ତସ୍ସ ତେ ସତୋ।
ସମଣସ୍ସ ନ ତଂ ସାଧୁ, ୟଦଞ୍ଞମନୁସାସସୀ’’ତି [ୟଦଞ୍ଞମନୁସାସତୀତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ॥
‘‘ୟେନ କେନଚି ୱଣ୍ଣେନ, ସଂୱାସୋ ସକ୍କ ଜାୟତି।
ନ ତଂ ଅରହତି ସପ୍ପଞ୍ଞୋ, ମନସା ଅନୁକମ୍ପିତୁଂ॥
‘‘ମନସା ଚେ ପସନ୍ନେନ, ୟଦଞ୍ଞମନୁସାସତି।
ନ ତେନ ହୋତି ସଂୟୁତ୍ତୋ, ୟାନୁକମ୍ପା [ସାନୁକମ୍ପା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଅନୁଦ୍ଦୟା’’ତି॥
୩. ସୂଚିଲୋମସୁତ୍ତଂ
୨୩୭ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ଗୟାୟଂ ୱିହରତି ଟଙ୍କିତମଞ୍ଚେ ସୂଚିଲୋମସ୍ସ ୟକ୍ଖସ୍ସ ଭୱନେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଖରୋ ଚ ୟକ୍ଖୋ ସୂଚିଲୋମୋ ଚ ୟକ୍ଖୋ ଭଗୱତୋ ଅୱିଦୂରେ ଅତିକ୍କମନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଖରୋ ୟକ୍ଖୋ ସୂଚିଲୋମଂ ୟକ୍ଖଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଏସୋ ସମଣୋ’’ତି! ‘‘ନେସୋ ସମଣୋ, ସମଣକୋ ଏସୋ’’। ‘‘ୟାୱ ଜାନାମି ୟଦି ୱା ସୋ ସମଣୋ ୟଦି ୱା ପନ ସୋ ସମଣକୋ’’ତି।
ଅଥ ଖୋ ସୂଚିଲୋମୋ ୟକ୍ଖୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତୋ କାୟଂ ଉପନାମେସି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା କାୟଂ ଅପନାମେସି। ଅଥ ଖୋ ସୂଚିଲୋମୋ ୟକ୍ଖୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଭାୟସି ମଂ ସମଣା’’ତି? ‘‘ନ ଖ୍ୱାହଂ ତଂ, ଆୱୁସୋ, ଭାୟାମି; ଅପି ଚ ତେ ସମ୍ଫସ୍ସୋ ପାପକୋ’’ତି। ‘‘ପଞ୍ହଂ ତଂ, ସମଣ ପୁଚ୍ଛିସ୍ସାମି। ସଚେ ମେ ନ ବ୍ୟାକରିସ୍ସସି, ଚିତ୍ତଂ ୱା ତେ ଖିପିସ୍ସାମି, ହଦୟଂ ୱା ତେ ଫାଲେସ୍ସାମି, ପାଦେସୁ ୱା ଗହେତ୍ୱା ପାରଗଙ୍ଗାୟ [ପାରଂ ଗଙ୍ଗାୟ (କ॰)] ଖିପିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ନ ଖ୍ୱାହଂ ତଂ, ଆୱୁସୋ, ପସ୍ସାମି ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ, ୟୋ ମେ ଚିତ୍ତଂ ୱା ଖିପେୟ୍ୟ ହଦୟଂ ୱା ଫାଲେୟ୍ୟ ପାଦେସୁ ୱା ଗହେତ୍ୱା ପାରଗଙ୍ଗାୟ ଖିପେୟ୍ୟ; ଅପି ଚ ତ୍ୱଂ, ଆୱୁସୋ, ପୁଚ୍ଛ ୟଦା କଙ୍ଖସୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ସୂଚିଲୋମୋ ୟକ୍ଖୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି – ( ) [(ଅଥ ଖୋ ସୂଚିଲୋମୋ ୟକ୍ଖୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି।) (ସୀ॰)]
ଅରତୀ ରତୀ ଲୋମହଂସୋ କୁତୋଜା।
କୁତୋ ସମୁଟ୍ଠାୟ ମନୋୱିତକ୍କା,
କୁମାରକା ଧଙ୍କମିୱୋସ୍ସଜନ୍ତୀ’’ତି॥
‘‘ରାଗୋ ଚ ଦୋସୋ ଚ ଇତୋନିଦାନା,
ଅରତୀ ରତୀ ଲୋମହଂସୋ ଇତୋଜା।
ଇତୋ ସମୁଟ୍ଠାୟ ମନୋୱିତକ୍କା,
କୁମାରକା ଧଙ୍କମିୱୋସ୍ସଜନ୍ତି॥
‘‘ସ୍ନେହଜା ଅତ୍ତସମ୍ଭୂତା, ନିଗ୍ରୋଧସ୍ସେୱ ଖନ୍ଧଜା।
ପୁଥୂ ୱିସତ୍ତା କାମେସୁ, ମାଲୁୱାୱ ୱିତତା [ୱିତ୍ଥତା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ୱନେ॥
ତେ ନଂ ୱିନୋଦେନ୍ତି ସୁଣୋହି ୟକ୍ଖ।
ତେ ଦୁତ୍ତରଂ ଓଘମିମଂ ତରନ୍ତି,
ଅତିଣ୍ଣପୁବ୍ବଂ ଅପୁନବ୍ଭୱାୟା’’ତି॥
୪. ମଣିଭଦ୍ଦସୁତ୍ତଂ
୨୩୮ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ମଗଧେସୁ ୱିହରତି ମଣିମାଲିକେ ଚେତିୟେ ମଣିଭଦ୍ଦସ୍ସ ୟକ୍ଖସ୍ସ ଭୱନେ। ଅଥ ଖୋ ମଣିଭଦ୍ଦୋ ୟକ୍ଖୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ସତୀମତୋ ସଦା ଭଦ୍ଦଂ, ସତିମା ସୁଖମେଧତି।
ସତୀମତୋ ସୁୱେ ସେୟ୍ୟୋ, ୱେରା ଚ ପରିମୁଚ୍ଚତୀ’’ତି॥
‘‘ସତୀମତୋ ସଦା ଭଦ୍ଦଂ, ସତିମା ସୁଖମେଧତି।
ସତୀମତୋ ସୁୱେ ସେୟ୍ୟୋ, ୱେରା ନ ପରିମୁଚ୍ଚତି॥
‘‘ୟସ୍ସ ସବ୍ବମହୋରତ୍ତଂ [ରତ୍ତିଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] , ଅହିଂସାୟ ରତୋ ମନୋ।
ମେତ୍ତଂ ସୋ ସବ୍ବଭୂତେସୁ, ୱେରଂ ତସ୍ସ ନ କେନଚୀ’’ତି॥
୫. ସାନୁସୁତ୍ତଂ
୨୩୯ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଅଞ୍ଞତରିସ୍ସା ଉପାସିକାୟ ସାନୁ ନାମ ପୁତ୍ତୋ ୟକ୍ଖେନ ଗହିତୋ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ ସା ଉପାସିକା ପରିଦେୱମାନା ତାୟଂ ୱେଲାୟଂ ଇମା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସି –
‘‘ଚାତୁଦ୍ଦସିଂ ପଞ୍ଚଦସିଂ, ୟା ଚ ପକ୍ଖସ୍ସ ଅଟ୍ଠମୀ।
ପାଟିହାରିୟପକ୍ଖଞ୍ଚ, ଅଟ୍ଠଙ୍ଗସୁସମାଗତଂ॥
‘‘ଉପୋସଥଂ ଉପୱସନ୍ତି, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି ୟେ।
ନ ତେହି ୟକ୍ଖା କୀଳନ୍ତି, ଇତି ମେ ଅରହତଂ ସୁତଂ।
ସା ଦାନି ଅଜ୍ଜ ପସ୍ସାମି, ୟକ୍ଖା କୀଳନ୍ତି ସାନୁନା’’ତି॥
‘‘ଚାତୁଦ୍ଦସିଂ ପଞ୍ଚଦସିଂ, ୟା ଚ ପକ୍ଖସ୍ସ ଅଟ୍ଠମୀ।
ପାଟିହାରିୟପକ୍ଖଞ୍ଚ, ଅଟ୍ଠଙ୍ଗସୁସମାଗତଂ।
ଉପୋସଥଂ ଉପୱସନ୍ତି, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି ୟେ॥
‘‘ନ ତେହି ୟକ୍ଖା କୀଳନ୍ତି, ସାହୁ ତେ ଅରହତଂ ସୁତଂ।
ସାନୁଂ ପବୁଦ୍ଧଂ ୱଜ୍ଜାସି, ୟକ୍ଖାନଂ ୱଚନଂ ଇଦଂ।
ମାକାସି ପାପକଂ କମ୍ମଂ, ଆୱି ୱା ୟଦି ୱା ରହୋ॥
‘‘ସଚେ ଚ [ସଚେୱ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰), ୟଞ୍ଚେୱ (ସୀ॰)] ପାପକଂ କମ୍ମଂ, କରିସ୍ସସି କରୋସି ୱା।
ନ ତେ ଦୁକ୍ଖା ପମୁତ୍ୟତ୍ଥି, ଉପ୍ପଚ୍ଚାପି ପଲାୟତୋ’’ତି॥
‘‘ମତଂ ୱା ଅମ୍ମ ରୋଦନ୍ତି, ୟୋ ୱା ଜୀୱଂ ନ ଦିସ୍ସତି।
ଜୀୱନ୍ତଂ ଅମ୍ମ ପସ୍ସନ୍ତୀ, କସ୍ମା ମଂ ଅମ୍ମ ରୋଦସୀ’’ତି॥
‘‘ମତଂ ୱା ପୁତ୍ତ ରୋଦନ୍ତି, ୟୋ ୱା ଜୀୱଂ ନ ଦିସ୍ସତି।
ୟୋ ଚ କାମେ ଚଜିତ୍ୱାନ, ପୁନରାଗଚ୍ଛତେ ଇଧ।
ତଂ ୱାପି ପୁତ୍ତ ରୋଦନ୍ତି, ପୁନ ଜୀୱଂ ମତୋ ହି ସୋ॥
‘‘କୁକ୍କୁଳା ଉବ୍ଭତୋ ତାତ, କୁକ୍କୁଳଂ [କୁକ୍କୁଳେ (ସୀ॰)] ପତିତୁମିଚ୍ଛସି।
ନରକା ଉବ୍ଭତୋ ତାତ, ନରକଂ ପତିତୁମିଚ୍ଛସି॥
‘‘ଅଭିଧାୱଥ ଭଦ୍ଦନ୍ତେ, କସ୍ସ ଉଜ୍ଝାପୟାମସେ।
ଆଦିତ୍ତା ନୀହତଂ [ନିବ୍ଭତଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰), ନିଭତଂ (ପୀ॰ କ॰)] ଭଣ୍ଡଂ, ପୁନ ଡୟ୍ହିତୁମିଚ୍ଛସୀ’’ତି॥
୬. ପିୟଙ୍କରସୁତ୍ତଂ
୨୪୦ . ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ରତ୍ତିୟା ପଚ୍ଚୂସସମୟଂ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାୟ ଧମ୍ମପଦାନି ଭାସତି। ଅଥ ଖୋ ପିୟଙ୍କରମାତା ୟକ୍ଖିନୀ ପୁତ୍ତକଂ ଏୱଂ ତୋସେସି –
‘‘ମା ସଦ୍ଦଂ କରି ପିୟଙ୍କର, ଭିକ୍ଖୁ ଧମ୍ମପଦାନି ଭାସତି।
ଅପି [ଅପି (ସୀ॰)] ଚ ଧମ୍ମପଦଂ ୱିଜାନିୟ, ପଟିପଜ୍ଜେମ ହିତାୟ ନୋ ସିୟା॥
‘‘ପାଣେସୁ ଚ ସଂୟମାମସେ, ସମ୍ପଜାନମୁସା ନ ଭଣାମସେ।
ସିକ୍ଖେମ ସୁସୀଲ୍ୟମତ୍ତନୋ [ସୁସୀଲମତ୍ତନୋ (ସୀ॰ କ॰)] , ଅପି ମୁଚ୍ଚେମ ପିସାଚୟୋନିୟା’’ତି॥
୭. ପୁନବ୍ବସୁସୁତ୍ତଂ
୨୪୧ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ନିବ୍ବାନପଟିସଂୟୁତ୍ତାୟ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେତି ସମାଦପେତି ସମୁତ୍ତେଜେତି ସମ୍ପହଂସେତି। ତେ ଚ ଭିକ୍ଖୂ ଅଟ୍ଠିଂ କତ୍ୱା ମନସି କତ୍ୱା ସବ୍ବଚେତସା ସମନ୍ନାହରିତ୍ୱା ଓହିତସୋତା ଧମ୍ମଂ ସୁଣନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ପୁନବ୍ବସୁମାତା ୟକ୍ଖିନୀ ପୁତ୍ତକେ ଏୱଂ ତୋସେସି –
‘‘ତୁଣ୍ହୀ ଉତ୍ତରିକେ ହୋହି, ତୁଣ୍ହୀ ହୋହି ପୁନବ୍ବସୁ।
ୟାୱାହଂ ବୁଦ୍ଧସେଟ୍ଠସ୍ସ, ଧମ୍ମଂ ସୋସ୍ସାମି ସତ୍ଥୁନୋ॥
‘‘ନିବ୍ବାନଂ ଭଗୱା ଆହ, ସବ୍ବଗନ୍ଥପ୍ପମୋଚନଂ।
ଅତିୱେଲା ଚ ମେ ହୋତି, ଅସ୍ମିଂ ଧମ୍ମେ ପିୟାୟନା॥
‘‘ପିୟୋ ଲୋକେ ସକୋ ପୁତ୍ତୋ, ପିୟୋ ଲୋକେ ସକୋ ପତି।
ତତୋ ପିୟତରା ମୟ୍ହଂ, ଅସ୍ସ ଧମ୍ମସ୍ସ ମଗ୍ଗନା॥
‘‘ନ ହି ପୁତ୍ତୋ ପତି ୱାପି, ପିୟୋ ଦୁକ୍ଖା ପମୋଚୟେ।
ୟଥା ସଦ୍ଧମ୍ମସ୍ସୱନଂ, ଦୁକ୍ଖା ମୋଚେତି ପାଣିନଂ॥
‘‘ଲୋକେ ଦୁକ୍ଖପରେତସ୍ମିଂ, ଜରାମରଣସଂୟୁତେ।
ଜରାମରଣମୋକ୍ଖାୟ, ୟଂ ଧମ୍ମଂ ଅଭିସମ୍ବୁଧଂ।
ତଂ ଧମ୍ମଂ ସୋତୁମିଚ୍ଛାମି, ତୁଣ୍ହୀ ହୋହି ପୁନବ୍ବସୂ’’ତି॥
‘‘ଅମ୍ମା ନ ବ୍ୟାହରିସ୍ସାମି, ତୁଣ୍ହୀଭୂତାୟମୁତ୍ତରା।
ଧମ୍ମମେୱ ନିସାମେହି, ସଦ୍ଧମ୍ମସ୍ସୱନଂ ସୁଖଂ।
ସଦ୍ଧମ୍ମସ୍ସ ଅନଞ୍ଞାୟ, ଅମ୍ମା ଦୁକ୍ଖଂ ଚରାମସେ॥
‘‘ଏସ ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ, ସମ୍ମୂଳ୍ହାନଂ ପଭଙ୍କରୋ।
ବୁଦ୍ଧୋ ଅନ୍ତିମସାରୀରୋ, ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ଚକ୍ଖୁମା’’ତି॥
‘‘ସାଧୁ ଖୋ ପଣ୍ଡିତୋ ନାମ, ପୁତ୍ତୋ ଜାତୋ ଉରେସୟୋ।
ପୁତ୍ତୋ ମେ ବୁଦ୍ଧସେଟ୍ଠସ୍ସ, ଧମ୍ମଂ ସୁଦ୍ଧଂ ପିୟାୟତି॥
‘‘ପୁନବ୍ବସୁ ସୁଖୀ ହୋହି, ଅଜ୍ଜାହମ୍ହି ସମୁଗ୍ଗତା।
ଦିଟ୍ଠାନି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି, ଉତ୍ତରାପି ସୁଣାତୁ ମେ’’ତି॥
୮. ସୁଦତ୍ତସୁତ୍ତଂ
୨୪୨ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ସୀତୱନେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ ଗହପତି ରାଜଗହଂ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ ହୋତି କେନଚିଦେୱ କରଣୀୟେନ। ଅସ୍ସୋସି ଖୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ ଗହପତି – ‘‘ବୁଦ୍ଧୋ କିର ଲୋକେ ଉପ୍ପନ୍ନୋ’’ତି। ତାୱଦେୱ ଚ ପନ ଭଗୱନ୍ତଂ ଦସ୍ସନାୟ ଉପସଙ୍କମିତୁକାମୋ ହୋତି। ଅଥସ୍ସ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଗହପତିସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅକାଲୋ ଖୋ ଅଜ୍ଜ ଭଗୱନ୍ତଂ ଦସ୍ସନାୟ ଉପସଙ୍କମିତୁଂ। ସ୍ୱେ ଦାନାହଂ କାଲେନ ଭଗୱନ୍ତଂ ଦସ୍ସନାୟ ଗମିସ୍ସାମୀ’’ତି ବୁଦ୍ଧଗତାୟ ସତିୟା ନିପଜ୍ଜି। ରତ୍ତିୟା ସୁଦଂ ତିକ୍ଖତ୍ତୁଂ ୱୁଟ୍ଠାସି ପଭାତନ୍ତି ମଞ୍ଞମାନୋ। ଅଥ ଖୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ ଗହପତି ୟେନ ସିୱଥିକଦ୍ୱାରଂ [ସୀୱଥିକଦ୍ୱାରଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ତେନୁପସଙ୍କମି। ଅମନୁସ୍ସା ଦ୍ୱାରଂ ୱିୱରିଂସୁ। ଅଥ ଖୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଗହପତିସ୍ସ ନଗରମ୍ହା ନିକ୍ଖମନ୍ତସ୍ସ ଆଲୋକୋ ଅନ୍ତରଧାୟି, ଅନ୍ଧକାରୋ ପାତୁରହୋସି, ଭୟଂ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଲୋମହଂସୋ ଉଦପାଦି, ତତୋୱ ପୁନ ନିୱତ୍ତିତୁକାମୋ ଅହୋସି। ଅଥ ଖୋ ସିୱକୋ [ସୀୱକୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୟକ୍ଖୋ ଅନ୍ତରହିତୋ ସଦ୍ଦମନୁସ୍ସାୱେସି –
‘‘ସତଂ ହତ୍ଥୀ ସତଂ ଅସ୍ସା, ସତଂ ଅସ୍ସତରୀରଥା।
ସତଂ କଞ୍ଞାସହସ୍ସାନି, ଆମୁକ୍କମଣିକୁଣ୍ଡଲା।
ଏକସ୍ସ ପଦୱୀତିହାରସ୍ସ, କଲଂ ନାଗ୍ଘନ୍ତି ସୋଳସିଂ॥
‘‘ଅଭିକ୍କମ ଗହପତି, ଅଭିକ୍କମ ଗହପତି।
ଅଭିକ୍କମନଂ ତେ ସେୟ୍ୟୋ, ନୋ ପଟିକ୍କମନ’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଗହପତିସ୍ସ ଅନ୍ଧକାରୋ ଅନ୍ତରଧାୟି, ଆଲୋକୋ ପାତୁରହୋସି, ୟଂ ଅହୋସି ଭୟଂ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଲୋମହଂସୋ, ସୋ ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭି। ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଗହପତିସ୍ସ ଆଲୋକୋ ଅନ୍ତରଧାୟି, ଅନ୍ଧକାରୋ ପାତୁରହୋସି, ଭୟଂ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଲୋମହଂସୋ ଉଦପାଦି, ତତୋୱ ପୁନ ନିୱତ୍ତିତୁକାମୋ ଅହୋସି। ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ସିୱକୋ ୟକ୍ଖୋ ଅନ୍ତରହିତୋ ସଦ୍ଦମନୁସ୍ସାୱେସି –
କଲଂ ନାଗ୍ଘନ୍ତି ସୋଳସିଂ॥
‘‘ଅଭିକ୍କମ ଗହପତି, ଅଭିକ୍କମ ଗହପତି।
ଅଭିକ୍କମନଂ ତେ ସେୟ୍ୟୋ, ନୋ ପଟିକ୍କମନ’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଗହପତିସ୍ସ ଅନ୍ଧକାରୋ ଅନ୍ତରଧାୟି , ଆଲୋକୋ ପାତୁରହୋସି, ୟଂ ଅହୋସି ଭୟଂ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଲୋମହଂସୋ, ସୋ ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭି। ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଗହପତିସ୍ସ ଆଲୋକୋ ଅନ୍ତରଧାୟି, ଅନ୍ଧକାରୋ ପାତୁରହୋସି, ଭୟଂ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଲୋମହଂସୋ ଉଦପାଦି, ତତୋୱ ପୁନ ନିୱତ୍ତିତୁକାମୋ ଅହୋସି। ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ସିୱକୋ ୟକ୍ଖୋ ଅନ୍ତରହିତୋ ସଦ୍ଦମନୁସ୍ସାୱେସି –
‘‘ସତଂ ହତ୍ଥୀ ସତଂ ଅସ୍ସା…ପେ॰…
କଲଂ ନାଗ୍ଘନ୍ତି ସୋଳସିଂ॥
‘‘ଅଭିକ୍କମ ଗହପତି, ଅଭିକ୍କମ ଗହପତି।
ଅଭିକ୍କମନଂ ତେ ସେୟ୍ୟୋ, ନୋ ପଟିକ୍କମନ’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଗହପତିସ୍ସ ଅନ୍ଧକାରୋ ଅନ୍ତରଧାୟି, ଆଲୋକୋ ପାତୁରହୋସି, ୟଂ ଅହୋସି ଭୟଂ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଲୋମହଂସୋ, ସୋ ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭି। ଅଥ ଖୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ ଗହପତି ୟେନ ସୀତୱନଂ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି।
ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ରତ୍ତିୟା ପଚ୍ଚୂସସମୟଂ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାୟ ଅବ୍ଭୋକାସେ ଚଙ୍କମତି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଭଗୱା ଅନାଥପିଣ୍ଡିକଂ ଗହପତିଂ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ଚଙ୍କମା ଓରୋହିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ନିସଜ୍ଜ ଖୋ ଭଗୱା ଅନାଥପିଣ୍ଡିକଂ ଗହପତିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଏହି ସୁଦତ୍ତା’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ ଗହପତି, ନାମେନ ମଂ ଭଗୱା ଆଲପତୀତି, ହଟ୍ଠୋ ଉଦଗ୍ଗୋ ତତ୍ଥେୱ ଭଗୱତୋ ପାଦେସୁ ସିରସା ନିପତିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କଚ୍ଚି, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ସୁଖମସୟିତ୍ଥା’’ତି?
‘‘ସବ୍ବଦା ୱେ ସୁଖଂ ସେତି, ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ପରିନିବ୍ବୁତୋ।
ୟୋ ନ ଲିମ୍ପତି କାମେସୁ, ସୀତିଭୂତୋ ନିରୂପଧି॥
‘‘ସବ୍ବା ଆସତ୍ତିୟୋ ଛେତ୍ୱା, ୱିନେୟ୍ୟ ହଦୟେ ଦରଂ।
ଉପସନ୍ତୋ ସୁଖଂ ସେତି, ସନ୍ତିଂ ପପ୍ପୁୟ୍ୟ ଚେତସା’’ତି [ଚେତସୋତି (ସୀ॰)] ॥
୯. ପଠମସୁକ୍କାସୁତ୍ତଂ
୨୪୩ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସୁକ୍କା ଭିକ୍ଖୁନୀ ମହତିୟା ପରିସାୟ ପରିୱୁତା ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି। ଅଥ ଖୋ ସୁକ୍କାୟ ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ ୟକ୍ଖୋ ରାଜଗହେ ରଥିକାୟ ରଥିକଂ ସିଙ୍ଘାଟକେନ ସିଙ୍ଘାଟକଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତାୟଂ ୱେଲାୟଂ ଇମା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସି –
‘‘କିଂ ମେ କତା ରାଜଗହେ ମନୁସ୍ସା, ମଧୁପୀତାୱ ସେୟରେ।
ୟେ ସୁକ୍କଂ ନ ପୟିରୁପାସନ୍ତି, ଦେସେନ୍ତିଂ ଅମତଂ ପଦଂ॥
‘‘ତଞ୍ଚ ପନ ଅପ୍ପଟିୱାନୀୟଂ, ଅସେଚନକମୋଜୱଂ।
ପିୱନ୍ତି ମଞ୍ଞେ ସପ୍ପଞ୍ଞା, ୱଲାହକମିୱ ପନ୍ଥଗୂ’’ତି [ୱଲାହକମିୱଦ୍ଧଗୂତି (ସୀ॰)] ॥
୧୦. ଦୁତିୟସୁକ୍କାସୁତ୍ତଂ
୨୪୪ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଅଞ୍ଞତରୋ ଉପାସକୋ ସୁକ୍କାୟ ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଭୋଜନଂ ଅଦାସି। ଅଥ ଖୋ ସୁକ୍କାୟ ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ ୟକ୍ଖୋ ରାଜଗହେ ରଥିକାୟ ରଥିକଂ ସିଙ୍ଘାଟକେନ ସିଙ୍ଘାଟକଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତାୟଂ ୱେଲାୟଂ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ପୁଞ୍ଞଂ ୱତ ପସୱି ବହୁଂ, ସପ୍ପଞ୍ଞୋ ୱତାୟଂ ଉପାସକୋ।
ୟୋ ସୁକ୍କାୟ ଅଦାସି ଭୋଜନଂ, ସବ୍ବଗନ୍ଥେହି ୱିପ୍ପମୁତ୍ତିୟା’’ତି [ୱିପ୍ପମୁତ୍ତାୟାତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ॥
୧୧. ଚୀରାସୁତ୍ତଂ
୨୪୫ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଅଞ୍ଞତରୋ ଉପାସକୋ ଚୀରାୟ [ଚିରାୟ (କ॰)] ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଚୀୱରଂ ଅଦାସି। ଅଥ ଖୋ ଚୀରାୟ ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ ୟକ୍ଖୋ ରାଜଗହେ ରଥିକାୟ ରଥିକଂ ସିଙ୍ଘାଟକେନ ସିଙ୍ଘାଟକଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତାୟଂ ୱେଲାୟଂ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ପୁଞ୍ଞଂ ୱତ ପସୱି ବହୁଂ, ସପ୍ପଞ୍ଞୋ ୱତାୟଂ ଉପାସକୋ।
ୟୋ ଚୀରାୟ ଅଦାସି ଚୀୱରଂ, ସବ୍ବୟୋଗେହି ୱିପ୍ପମୁତ୍ତିୟା’’ତି [ୱିପ୍ପମୁତ୍ତାୟାତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ॥
୧୨. ଆଳୱକସୁତ୍ତଂ
୨୪୬ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ଆଳୱିୟଂ ୱିହରତି ଆଳୱକସ୍ସ ୟକ୍ଖସ୍ସ ଭୱନେ। ଅଥ ଖୋ ଆଳୱକୋ ୟକ୍ଖୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ନିକ୍ଖମ, ସମଣା’’ତି। ‘‘ସାଧାୱୁସୋ’’ତି ଭଗୱା ନିକ୍ଖମି। ‘‘ପୱିସ, ସମଣା’’ତି। ‘‘ସାଧାୱୁସୋ’’ତି ଭଗୱା ପାୱିସି। ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ଆଳୱକୋ ୟକ୍ଖୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ନିକ୍ଖମ, ସମଣା’’ତି। ‘‘ସାଧାୱୁସୋ’’ତି ଭଗୱା ନିକ୍ଖମି। ‘‘ପୱିସ, ସମଣା’’ତି। ‘‘ସାଧାୱୁସୋ’’ତି ଭଗୱା ପାୱିସି। ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ଆଳୱକୋ ୟକ୍ଖୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ନିକ୍ଖମ, ସମଣା’’ତି। ‘‘ସାଧାୱୁସୋ’’ତି ଭଗୱା ନିକ୍ଖମି। ‘‘ପୱିସ, ସମଣା’’ତି। ‘‘ସାଧାୱୁସୋ’’ତି ଭଗୱା ପାୱିସି। ଚତୁତ୍ଥମ୍ପି ଖୋ ଆଳୱକୋ ୟକ୍ଖୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ନିକ୍ଖମ, ସମଣା’’ତି। ‘‘ନ ଖ୍ୱାହଂ ତଂ, ଆୱୁସୋ, ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି। ୟଂ ତେ କରଣୀୟଂ ତଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ପଞ୍ହଂ ତଂ, ସମଣ, ପୁଚ୍ଛିସ୍ସାମି। ସଚେ ମେ ନ ବ୍ୟାକରିସ୍ସସି, ଚିତ୍ତଂ ୱା ତେ ଖିପିସ୍ସାମି, ହଦୟଂ ୱା ତେ ଫାଲେସ୍ସାମି, ପାଦେସୁ ୱା ଗହେତ୍ୱା ପାରଗଙ୍ଗାୟ ଖିପିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ନ ଖ୍ୱାହଂ ତଂ, ଆୱୁସୋ, ପସ୍ସାମି ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ, ୟେ ମେ ଚିତ୍ତଂ ୱା ଖିପେୟ୍ୟ ହଦୟଂ ୱା ଫାଲେୟ୍ୟ, ପାଦେସୁ ୱା ଗହେତ୍ୱା ପାରଗଙ୍ଗାୟ ଖିପେୟ୍ୟ। ଅପି ଚ ତ୍ୱଂ, ଆୱୁସୋ, ପୁଚ୍ଛ ୟଦା କଙ୍ଖସୀ’’ତି [(ଅଥ ଖୋ ଆଳୱକୋ ୟକ୍ଖୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି।) (ସୀ॰)] ।
‘‘କିଂସୂଧ ୱିତ୍ତଂ ପୁରିସସ୍ସ ସେଟ୍ଠଂ, କିଂସୁ ସୁଚିଣ୍ଣଂ ସୁଖମାୱହାତି।
କିଂସୁ ହୱେ ସାଦୁତରଂ ରସାନଂ, କଥଂଜୀୱିଂ ଜୀୱିତମାହୁ ସେଟ୍ଠ’’ନ୍ତି॥
‘‘ସଦ୍ଧୀଧ ୱିତ୍ତଂ ପୁରିସ୍ସ ସେଟ୍ଠଂ, ଧମ୍ମୋ ସୁଚିଣ୍ଣୋ ସୁଖମାୱହାତି।
ସଚ୍ଚଂ ହୱେ ସାଦୁତରଂ ରସାନଂ, ପଞ୍ଞାଜୀୱିଂ ଜୀୱିତମାହୁ ସେଟ୍ଠ’’ନ୍ତି॥
‘‘କଥଂସୁ ତରତି ଓଘଂ, କଥଂସୁ ତରତି ଅଣ୍ଣୱଂ।
କଥଂସୁ ଦୁକ୍ଖମଚ୍ଚେତି, କଥଂସୁ ପରିସୁଜ୍ଝତୀ’’ତି॥
‘‘ସଦ୍ଧାୟ ତରତି ଓଘଂ, ଅପ୍ପମାଦେନ ଅଣ୍ଣୱଂ।
ୱୀରିୟେନ ଦୁକ୍ଖମଚ୍ଚେତି, ପଞ୍ଞାୟ ପରିସୁଜ୍ଝତୀ’’ତି॥
‘‘କଥଂସୁ ଲଭତେ ପଞ୍ଞଂ, କଥଂସୁ ୱିନ୍ଦତେ ଧନଂ।
କଥଂସୁ କିତ୍ତିଂ ପପ୍ପୋତି, କଥଂ ମିତ୍ତାନି ଗନ୍ଥତି।
ଅସ୍ମା ଲୋକା ପରଂ ଲୋକଂ, କଥଂ ପେଚ୍ଚ ନ ସୋଚତୀ’’ତି॥
‘‘ସଦ୍ଦହାନୋ ଅରହତଂ, ଧମ୍ମଂ ନିବ୍ବାନପତ୍ତିୟା।
ସୁସ୍ସୂସଂ [ସୁସ୍ସୂସା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଲଭତେ ପଞ୍ଞଂ, ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ୱିଚକ୍ଖଣୋ॥
‘‘ପତିରୂପକାରୀ ଧୁରୱା, ଉଟ୍ଠାତା ୱିନ୍ଦତେ ଧନଂ।
ସଚ୍ଚେନ କିତ୍ତିଂ ପପ୍ପୋତି, ଦଦଂ ମିତ୍ତାନି ଗନ୍ଥତି।
ଅସ୍ମା ଲୋକା ପରଂ ଲୋକଂ, ଏୱଂ ପେଚ୍ଚ ନ ସୋଚତି॥
‘‘ୟସ୍ସେତେ ଚତୁରୋ ଧମ୍ମା, ସଦ୍ଧସ୍ସ ଘରମେସିନୋ।
ସଚ୍ଚଂ ଦମ୍ମୋ ଧିତି ଚାଗୋ, ସ ୱେ ପେଚ୍ଚ ନ ସୋଚତି॥
‘‘ଇଙ୍ଘ ଅଞ୍ଞେପି ପୁଚ୍ଛସ୍ସୁ, ପୁଥୂ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣେ।
ୟଦି ସଚ୍ଚା ଦମ୍ମା ଚାଗା, ଖନ୍ତ୍ୟା ଭିୟ୍ୟୋଧ ୱିଜ୍ଜତୀ’’ତି॥
‘‘କଥଂ ନୁ ଦାନି ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟଂ, ପୁଥୂ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣେ।
ୟୋହଂ [ସୋହଂ (ସୀ॰), ସ୍ୱାହଂ (କ॰)] ଅଜ୍ଜ ପଜାନାମି, ୟୋ ଅତ୍ଥୋ ସମ୍ପରାୟିକୋ॥
‘‘ଅତ୍ଥାୟ ୱତ ମେ ବୁଦ୍ଧୋ, ୱାସାୟାଳୱିମାଗମା [ମାଗତୋ (ପୀ॰ କ॰)] ।
ୟୋହଂ [ସୋହଂ (ସୀ॰)] ଅଜ୍ଜ ପଜାନାମି, ୟତ୍ଥ ଦିନ୍ନଂ ମହପ୍ଫଲଂ॥
‘‘ସୋ ଅହଂ ୱିଚରିସ୍ସାମି, ଗାମା ଗାମଂ ପୁରା ପୁରଂ।
ନମସ୍ସମାନୋ ସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ, ଧମ୍ମସ୍ସ ଚ ସୁଧମ୍ମତ’’ନ୍ତି॥
ୟକ୍ଖସଂୟୁତ୍ତଂ ସମତ୍ତଂ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ଇନ୍ଦକୋ ସକ୍କ ସୂଚି ଚ, ମଣିଭଦ୍ଦୋ ଚ ସାନୁ ଚ।
ପିୟଙ୍କର ପୁନବ୍ବସୁ ସୁଦତ୍ତୋ ଚ, ଦ୍ୱେ ସୁକ୍କା ଚୀରଆଳୱୀତି ଦ୍ୱାଦସ॥
୧୧. ସକ୍କସଂୟୁତ୍ତଂ
୧. ପଠମୱଗ୍ଗୋ
୧. ସୁୱୀରସୁତ୍ତଂ
୨୪୭ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –
‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସୁରା ଦେୱେ ଅଭିୟଂସୁ। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ସୁୱୀରଂ ଦେୱପୁତ୍ତଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘ଏତେ, ତାତ ସୁୱୀର, ଅସୁରା ଦେୱେ ଅଭିୟନ୍ତି। ଗଚ୍ଛ, ତାତ ସୁୱୀର, ଅସୁରେ ପଚ୍ଚୁୟ୍ୟାହୀ’ତି। ‘ଏୱଂ ଭଦ୍ଦନ୍ତୱା’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁୱୀରୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ସକ୍କସ୍ସ ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ପମାଦଂ ଆପାଦେସି [ଆହରେସି (କତ୍ଥଚି) ନୱଙ୍ଗୁତ୍ତରେ ସୀହନାଦସୁତ୍ତେପି] । ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ସୁୱୀରଂ ଦେୱପୁତ୍ତଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘ଏତେ, ତାତ ସୁୱୀର, ଅସୁରା ଦେୱେ ଅଭିୟନ୍ତି। ଗଚ୍ଛ, ତାତ ସୁୱୀର, ଅସୁରେ ପଚ୍ଚୁୟ୍ୟାହୀ’ତି। ‘ଏୱଂ ଭଦ୍ଦନ୍ତୱା’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁୱୀରୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ସକ୍କସ୍ସ ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ଦୁତିୟମ୍ପି ପମାଦଂ ଆପାଦେସି। ତତିୟମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ସୁୱୀରଂ ଦେୱପୁତ୍ତଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘ଏତେ, ତାତ ସୁୱୀର, ଅସୁରା ଦେୱେ ଅଭିୟନ୍ତି। ଗଚ୍ଛ, ତାତ ସୁୱୀର, ଅସୁରେ ପଚ୍ଚୁୟ୍ୟାହୀ’ତି । ‘ଏୱଂ ଭଦ୍ଦନ୍ତୱା’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁୱୀରୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ସକ୍କସ୍ସ ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ତତିୟମ୍ପି ପମାଦଂ ଆପାଦେସି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ସୁୱୀରଂ ଦେୱପୁତ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ଅନୁଟ୍ଠହଂ ଅୱାୟାମଂ, ସୁଖଂ ୟତ୍ରାଧିଗଚ୍ଛତି।
ସୁୱୀର ତତ୍ଥ ଗଚ୍ଛାହି, ମଞ୍ଚ ତତ୍ଥେୱ ପାପୟା’’ତି॥
‘‘ଅଲସ୍ୱସ୍ସ [ଅଲସ’ସ୍ସ (ସୀ॰ ପୀ॰), ଅଲସ୍ୱାୟଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଅନୁଟ୍ଠାତା, ନ ଚ କିଚ୍ଚାନି କାରୟେ।
ସବ୍ବକାମସମିଦ୍ଧସ୍ସ, ତଂ ମେ ସକ୍କ ୱରଂ ଦିସା’’ତି॥
‘‘ୟତ୍ଥାଲସୋ ଅନୁଟ୍ଠାତା, ଅଚ୍ଚନ୍ତଂ ସୁଖମେଧତି।
ସୁୱୀର ତତ୍ଥ ଗଚ୍ଛାହି, ମଞ୍ଚ ତତ୍ଥେୱ ପାପୟା’’ତି॥
‘‘ଅକମ୍ମୁନା [ଅକମ୍ମନା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଦେୱସେଟ୍ଠ, ସକ୍କ ୱିନ୍ଦେମୁ ୟଂ ସୁଖଂ।
ଅସୋକଂ ଅନୁପାୟାସଂ, ତଂ ମେ ସକ୍କ ୱରଂ ଦିସା’’ତି॥
‘‘ସଚେ ଅତ୍ଥି ଅକମ୍ମେନ, କୋଚି କ୍ୱଚି ନ ଜୀୱତି।
ନିବ୍ବାନସ୍ସ ହି ସୋ ମଗ୍ଗୋ, ସୁୱୀର ତତ୍ଥ ଗଚ୍ଛାହି।
ମଞ୍ଚ ତତ୍ଥେୱ ପାପୟା’’ତି॥
‘‘ସୋ ହି ନାମ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ସକଂ ପୁଞ୍ଞଫଲଂ ଉପଜୀୱମାନୋ ଦେୱାନଂ ତାୱତିଂସାନଂ ଇସ୍ସରିୟାଧିପଚ୍ଚଂ ରଜ୍ଜଂ କାରେନ୍ତୋ ଉଟ୍ଠାନୱୀରିୟସ୍ସ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ ଭୱିସ୍ସତି। ଇଧ ଖୋ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋଭେଥ, ୟଂ ତୁମ୍ହେ ଏୱଂ ସ୍ୱାକ୍ଖାତେ ଧମ୍ମୱିନୟେ ପବ୍ବଜିତା ସମାନା ଉଟ୍ଠହେୟ୍ୟାଥ ଘଟେୟ୍ୟାଥ ୱାୟମେୟ୍ୟାଥ ଅପ୍ପତ୍ତସ୍ସ ପତ୍ତିୟା ଅନଧିଗତସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ, ଅସଚ୍ଛିକତସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟା’’ତି।
୨. ସୁସୀମସୁତ୍ତଂ
୨୪୮ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –
‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସୁରା ଦେୱେ ଅଭିୟଂସୁ। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ସୁସୀମଂ [ସୁସିମଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ଦେୱପୁତ୍ତଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘ଏତେ, ତାତ ସୁସୀମ, ଅସୁରା ଦେୱେ ଅଭିୟନ୍ତି। ଗଚ୍ଛ, ତାତ ସୁସୀମ, ଅସୁରେ ପଚ୍ଚୁୟ୍ୟାହୀ’ତି। ‘ଏୱଂ ଭଦ୍ଦନ୍ତୱା’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁସୀମୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ସକ୍କସ୍ସ ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ପମାଦଂ ଆପାଦେସି। ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ସୁସୀମଂ ଦେୱପୁତ୍ତଂ ଆମନ୍ତେସି…ପେ॰… ଦୁତିୟମ୍ପି ପମାଦଂ ଆପାଦେସି। ତତିୟମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ସୁସୀମଂ ଦେୱପୁତ୍ତଂ ଆମନ୍ତେସି…ପେ॰… ତତିୟମ୍ପି ପମାଦଂ ଆପାଦେସି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ସୁସୀମଂ ଦେୱପୁତ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ଅନୁଟ୍ଠହଂ ଅୱାୟାମଂ, ସୁଖଂ ୟତ୍ରାଧିଗଚ୍ଛତି।
ସୁସୀମ ତତ୍ଥ ଗଚ୍ଛାହି, ମଞ୍ଚ ତତ୍ଥେୱ ପାପୟା’’ତି॥
‘‘ଅଲସ୍ୱସ୍ସ ଅନୁଟ୍ଠାତା, ନ ଚ କିଚ୍ଚାନି କାରୟେ।
ସବ୍ବକାମସମିଦ୍ଧସ୍ସ, ତଂ ମେ ସକ୍କ ୱରଂ ଦିସା’’ତି॥
‘‘ୟତ୍ଥାଲସୋ ଅନୁଟ୍ଠାତା, ଅଚ୍ଚନ୍ତଂ ସୁଖମେଧତି।
ସୁସୀମ ତତ୍ଥ ଗଚ୍ଛାହି, ମଞ୍ଚ ତତ୍ଥେୱ ପାପୟା’’ତି॥
‘‘ଅକମ୍ମୁନା ଦେୱସେଟ୍ଠ, ସକ୍କ ୱିନ୍ଦେମୁ ୟଂ ସୁଖଂ।
ଅସୋକଂ ଅନୁପାୟାସଂ, ତଂ ମେ ସକ୍କ ୱରଂ ଦିସା’’ତି॥
‘‘ସଚେ ଅତ୍ଥି ଅକମ୍ମେନ, କୋଚି କ୍ୱଚି ନ ଜୀୱତି।
ନିବ୍ବାନସ୍ସ ହି ସୋ ମଗ୍ଗୋ, ସୁସୀମ ତତ୍ଥ ଗଚ୍ଛାହି।
ମଞ୍ଚ ତତ୍ଥେୱ ପାପୟା’’ତି॥
‘‘ସୋ ହି ନାମ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ସକଂ ପୁଞ୍ଞଫଲଂ ଉପଜୀୱମାନୋ ଦେୱାନଂ ତାୱତିଂସାନଂ ଇସ୍ସରିୟାଧିପଚ୍ଚଂ ରଜ୍ଜଂ କାରେନ୍ତୋ ଉଟ୍ଠାନୱୀରିୟସ୍ସ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ ଭୱିସ୍ସତି। ଇଧ ଖୋ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋଭେଥ, ୟଂ ତୁମ୍ହେ ଏୱଂ ସ୍ୱାକ୍ଖାତେ ଧମ୍ମୱିନୟେ ପବ୍ବଜିତା ସମାନା ଉଟ୍ଠହେୟ୍ୟାଥ ଘଟେୟ୍ୟାଥ ୱାୟମେୟ୍ୟାଥ ଅପ୍ପତ୍ତସ୍ସ ପତ୍ତିୟା, ଅନଧିଗତସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ, ଅସଚ୍ଛିକତସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟା’’ତି।
୩. ଧଜଗ୍ଗସୁତ୍ତଂ
୨୪୯ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ । ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି । ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –
‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱାସୁରସଙ୍ଗାମୋ ସମୁପବ୍ୟୂଳ୍ହୋ ଅହୋସି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଦେୱେ ତାୱତିଂସେ ଆମନ୍ତେସି –
‘ସଚେ, ମାରିସା, ଦେୱାନଂ ସଙ୍ଗାମଗତାନଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ ଭୟଂ ୱା ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ୱା ଲୋମହଂସୋ ୱା, ମମେୱ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଧଜଗ୍ଗଂ ଉଲ୍ଲୋକେୟ୍ୟାଥ। ମମଞ୍ହି ୱୋ ଧଜଗ୍ଗଂ ଉଲ୍ଲୋକୟତଂ ୟଂ ଭୱିସ୍ସତି ଭୟଂ ୱା ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ୱା ଲୋମହଂସୋ ୱା, ସୋ ପହୀୟିସ୍ସତି’।
‘ନୋ ଚେ ମେ ଧଜଗ୍ଗଂ ଉଲ୍ଲୋକେୟ୍ୟାଥ, ଅଥ ପଜାପତିସ୍ସ ଦେୱରାଜସ୍ସ ଧଜଗ୍ଗଂ ଉଲ୍ଲୋକେୟ୍ୟାଥ। ପଜାପତିସ୍ସ ହି ୱୋ ଦେୱରାଜସ୍ସ ଧଜଗ୍ଗଂ ଉଲ୍ଲୋକୟତଂ ୟଂ ଭୱିସ୍ସତି ଭୟଂ ୱା ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ୱା ଲୋମହଂସୋ ୱା, ସୋ ପହୀୟିସ୍ସତି’।
‘ନୋ ଚେ ପଜାପତିସ୍ସ ଦେୱରାଜସ୍ସ ଧଜଗ୍ଗଂ ଉଲ୍ଲୋକେୟ୍ୟାଥ, ଅଥ ୱରୁଣସ୍ସ ଦେୱରାଜସ୍ସ ଧଜଗ୍ଗଂ ଉଲ୍ଲୋକେୟ୍ୟାଥ। ୱରୁଣସ୍ସ ହି ୱୋ ଦେୱରାଜସ୍ସ ଧଜଗ୍ଗଂ ଉଲ୍ଲୋକୟତଂ ୟଂ ଭୱିସ୍ସତି ଭୟଂ ୱା ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ୱା ଲୋମହଂସୋ ୱା, ସୋ ପହୀୟିସ୍ସତି’।
‘ନୋ ଚେ ୱରୁଣସ୍ସ ଦେୱରାଜସ୍ସ ଧଜଗ୍ଗଂ ଉଲ୍ଲୋକେୟ୍ୟାଥ, ଅଥ ଈସାନସ୍ସ ଦେୱରାଜସ୍ସ ଧଜଗ୍ଗଂ ଉଲ୍ଲୋକେୟ୍ୟାଥ। ଈସାନସ୍ସ ହି ୱୋ ଦେୱରାଜସ୍ସ ଧଜଗ୍ଗଂ ଉଲ୍ଲୋକୟତଂ ୟଂ ଭୱିସ୍ସତି ଭୟଂ ୱା ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ୱା ଲୋମହଂସୋ ୱା, ସୋ ପହୀୟିସ୍ସତୀ’’’ତି।
‘‘ତଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କସ୍ସ ୱା ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ଧଜଗ୍ଗଂ ଉଲ୍ଲୋକୟତଂ, ପଜାପତିସ୍ସ ୱା ଦେୱରାଜସ୍ସ ଧଜଗ୍ଗଂ ଉଲ୍ଲୋକୟତଂ, ୱରୁଣସ୍ସ ୱା ଦେୱରାଜସ୍ସ ଧଜଗ୍ଗଂ ଉଲ୍ଲୋକୟତଂ, ଈସାନସ୍ସ ୱା ଦେୱରାଜସ୍ସ ଧଜଗ୍ଗଂ ଉଲ୍ଲୋକୟତଂ ୟଂ ଭୱିସ୍ସତି ଭୟଂ ୱା ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ୱା ଲୋମହଂସୋ ୱା, ସୋ ପହୀୟେଥାପି ନୋପି ପହୀୟେଥ [ନୋ ପହୀୟେଥ (କ॰)] ।
‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ସକ୍କୋ ହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଅୱୀତରାଗୋ ଅୱୀତଦୋସୋ ଅୱୀତମୋହୋ ଭୀରୁ ଛମ୍ଭୀ ଉତ୍ରାସୀ ପଲାୟୀତି।
‘‘ଅହଞ୍ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ୱଦାମି – ‘ସଚେ ତୁମ୍ହାକଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରଞ୍ଞଗତାନଂ ୱା ରୁକ୍ଖମୂଲଗତାନଂ ୱା ସୁଞ୍ଞାଗାରଗତାନଂ ୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ ଭୟଂ ୱା ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ୱା ଲୋମହଂସୋ ୱା, ମମେୱ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଅନୁସ୍ସରେୟ୍ୟାଥ – ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନୋ ସୁଗତୋ ଲୋକୱିଦୂ ଅନୁତ୍ତରୋ ପୁରିସଦମ୍ମସାରଥି ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା’ତି। ମମଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁସ୍ସରତଂ ୟଂ ଭୱିସ୍ସତି ଭୟଂ ୱା ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ୱା ଲୋମହଂସୋ ୱା, ସୋ ପହୀୟିସ୍ସତି।
‘‘ନୋ ଚେ ମଂ ଅନୁସ୍ସରେୟ୍ୟାଥ, ଅଥ ଧମ୍ମଂ ଅନୁସ୍ସରେୟ୍ୟାଥ – ‘ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଅକାଲିକୋ ଏହିପସ୍ସିକୋ ଓପନେୟ୍ୟିକୋ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀ’ତି। ଧମ୍ମଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁସ୍ସରତଂ ୟଂ ଭୱିସ୍ସତି ଭୟଂ ୱା ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ୱା ଲୋମହଂସୋ ୱା, ସୋ ପହୀୟିସ୍ସତି।
‘‘ନୋ ଚେ ଧମ୍ମଂ ଅନୁସ୍ସରେୟ୍ୟାଥ, ଅଥ ସଙ୍ଘଂ ଅନୁସ୍ସରେୟ୍ୟାଥ – ‘ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ ଉଜୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ ଞାୟପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ ସାମୀଚିପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ, ୟଦିଦଂ ଚତ୍ତାରି ପୁରିସୟୁଗାନି ଅଟ୍ଠ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲା ଏସ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ, ଆହୁନେୟ୍ୟୋ ପାହୁନେୟ୍ୟୋ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟୋ ଅଞ୍ଜଲିକରଣୀୟୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସା’ତି। ସଙ୍ଘଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁସ୍ସରତଂ ୟଂ ଭୱିସ୍ସତି ଭୟଂ ୱା ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ୱା ଲୋମହଂସୋ ୱା, ସୋ ପହୀୟିସ୍ସତି।
‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତଥାଗତୋ ହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୱୀତରାଗୋ ୱୀତଦୋସୋ ୱୀତମୋହୋ ଅଭୀରୁ ଅଚ୍ଛମ୍ଭୀ ଅନୁତ୍ରାସୀ ଅପଲାୟୀ’’ତି। ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ସୁଗତୋ ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –
‘‘ଅରଞ୍ଞେ ରୁକ୍ଖମୂଲେ ୱା, ସୁଞ୍ଞାଗାରେୱ ଭିକ୍ଖୱୋ।
ଅନୁସ୍ସରେଥ [ଅନୁସ୍ସରେୟ୍ୟାଥ (କ॰) ପଦସିଦ୍ଧି ପନ ଚିନ୍ତେତବ୍ବା] ସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ, ଭୟଂ ତୁମ୍ହାକ ନୋ ସିୟା॥
‘‘ନୋ ଚେ ବୁଦ୍ଧଂ ସରେୟ୍ୟାଥ, ଲୋକଜେଟ୍ଠଂ ନରାସଭଂ।
ଅଥ ଧମ୍ମଂ ସରେୟ୍ୟାଥ, ନିୟ୍ୟାନିକଂ ସୁଦେସିତଂ॥
‘‘ନୋ ଚେ ଧମ୍ମଂ ସରେୟ୍ୟାଥ, ନିୟ୍ୟାନିକଂ ସୁଦେସିତଂ।
ଅଥ ସଙ୍ଘଂ ସରେୟ୍ୟାଥ, ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଅନୁତ୍ତରଂ॥
‘‘ଏୱଂ ବୁଦ୍ଧଂ ସରନ୍ତାନଂ, ଧମ୍ମଂ ସଙ୍ଘଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୱୋ।
ଭୟଂ ୱା ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ୱା, ଲୋମହଂସୋ ନ ହେସ୍ସତୀ’’ତି॥
୪. ୱେପଚିତ୍ତିସୁତ୍ତଂ
୨୫୦ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱାସୁରସଙ୍ଗାମୋ ସମୁପବ୍ୟୂଳ୍ହୋ ଅହୋସି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେପଚିତ୍ତି ଅସୁରିନ୍ଦୋ ଅସୁରେ ଆମନ୍ତେସି – ‘ସଚେ, ମାରିସା, ଦେୱାନଂ ଅସୁରସଙ୍ଗାମେ ସମୁପବ୍ୟୂଳ୍ହେ ଅସୁରା ଜିନେୟ୍ୟୁଂ ଦେୱା ପରାଜିନେୟ୍ୟୁଂ [ପରାଜେୟ୍ୟୁଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ୟେନ ନଂ ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ କଣ୍ଠପଞ୍ଚମେହି ବନ୍ଧନେହି ବନ୍ଧିତ୍ୱା ମମ ସନ୍ତିକେ ଆନେୟ୍ୟାଥ ଅସୁରପୁର’ନ୍ତି। ସକ୍କୋପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଦେୱେ ତାୱତିଂସେ ଆମନ୍ତେସି – ‘ସଚେ, ମାରିସା, ଦେୱାନଂ ଅସୁରସଙ୍ଗାମେ ସମୁପବ୍ୟୂଳ୍ହେ ଦେୱା ଜିନେୟ୍ୟୁଂ ଅସୁରା ପରାଜିନେୟ୍ୟୁଂ, ୟେନ ନଂ ୱେପଚିତ୍ତିଂ ଅସୁରିନ୍ଦଂ କଣ୍ଠପଞ୍ଚମେହି ବନ୍ଧନେହି ବନ୍ଧିତ୍ୱା ମମ ସନ୍ତିକେ ଆନେୟ୍ୟାଥ ସୁଧମ୍ମସଭ’’’ନ୍ତି। ତସ୍ମିଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଗାମେ ଦେୱା ଜିନିଂସୁ , ଅସୁରା ପରାଜିନିଂସୁ [ପରାଜିଂସୁ (ସୀ॰ ପୀ॰)] । ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱା ତାୱତିଂସା ୱେପଚିତ୍ତିଂ ଅସୁରିନ୍ଦଂ କଣ୍ଠପଞ୍ଚମେହି ବନ୍ଧନେହି ବନ୍ଧିତ୍ୱା ସକ୍କସ୍ସ ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ସନ୍ତିକେ ଆନେସୁଂ ସୁଧମ୍ମସଭଂ। ତତ୍ର ସୁଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେପଚିତ୍ତି ଅସୁରିନ୍ଦୋ କଣ୍ଠପଞ୍ଚମେହି ବନ୍ଧନେହି ବଦ୍ଧୋ ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ ସୁଧମ୍ମସଭଂ ପୱିସନ୍ତଞ୍ଚ ନିକ୍ଖମନ୍ତଞ୍ଚ ଅସବ୍ଭାହି ଫରୁସାହି ୱାଚାହି ଅକ୍କୋସତି ପରିଭାସତି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତଲି ସଙ୍ଗାହକୋ ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ ଗାଥାହି ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ଭୟା ନୁ ମଘୱା ସକ୍କ, ଦୁବ୍ବଲ୍ୟା ନୋ ତିତିକ୍ଖସି।
ସୁଣନ୍ତୋ ଫରୁସଂ ୱାଚଂ, ସମ୍ମୁଖା ୱେପଚିତ୍ତିନୋ’’ତି॥
‘‘ନାହଂ ଭୟା ନ ଦୁବ୍ବଲ୍ୟା, ଖମାମି ୱେପଚିତ୍ତିନୋ।
କଥଞ୍ହି ମାଦିସୋ ୱିଞ୍ଞୂ, ବାଲେନ ପଟିସଂୟୁଜେ’’ତି॥
‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ବାଲା ପଭିଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ, ନୋ ଚସ୍ସ ପଟିସେଧକୋ।
ତସ୍ମା ଭୁସେନ ଦଣ୍ଡେନ, ଧୀରୋ ବାଲଂ ନିସେଧୟେ’’ତି॥
‘‘ଏତଦେୱ ଅହଂ ମଞ୍ଞେ, ବାଲସ୍ସ ପଟିସେଧନଂ।
ପରଂ ସଙ୍କୁପିତଂ ଞତ୍ୱା, ୟୋ ସତୋ ଉପସମ୍ମତୀ’’ତି॥
‘‘ଏତଦେୱ ତିତିକ୍ଖାୟ, ୱଜ୍ଜଂ ପସ୍ସାମି ୱାସୱ।
ୟଦା ନଂ ମଞ୍ଞତି ବାଲୋ, ଭୟା ମ୍ୟାୟଂ ତିତିକ୍ଖତି।
ଅଜ୍ଝାରୁହତି ଦୁମ୍ମେଧୋ, ଗୋୱ ଭିୟ୍ୟୋ ପଲାୟିନ’’ନ୍ତି॥
‘‘କାମଂ ମଞ୍ଞତୁ ୱା ମା ୱା, ଭୟା ମ୍ୟାୟଂ ତିତିକ୍ଖତି।
ସଦତ୍ଥପରମା ଅତ୍ଥା, ଖନ୍ତ୍ୟା ଭିୟ୍ୟୋ ନ ୱିଜ୍ଜତି॥
‘‘ୟୋ ହୱେ ବଲୱା ସନ୍ତୋ, ଦୁବ୍ବଲସ୍ସ ତିତିକ୍ଖତି।
ତମାହୁ ପରମଂ ଖନ୍ତିଂ, ନିଚ୍ଚଂ ଖମତି ଦୁବ୍ବଲୋ॥
‘‘ଅବଲଂ ତଂ ବଲଂ ଆହୁ, ୟସ୍ସ ବାଲବଲଂ ବଲଂ।
ବଲସ୍ସ ଧମ୍ମଗୁତ୍ତସ୍ସ, ପଟିୱତ୍ତା ନ ୱିଜ୍ଜତି॥
‘‘ତସ୍ସେୱ ତେନ ପାପିୟୋ, ୟୋ କୁଦ୍ଧଂ ପଟିକୁଜ୍ଝତି।
କୁଦ୍ଧଂ ଅପ୍ପଟିକୁଜ୍ଝନ୍ତୋ, ସଙ୍ଗାମଂ ଜେତି ଦୁଜ୍ଜୟଂ॥
‘‘ଉଭିନ୍ନମତ୍ଥଂ ଚରତି, ଅତ୍ତନୋ ଚ ପରସ୍ସ ଚ।
ପରଂ ସଙ୍କୁପିତଂ ଞତ୍ୱା, ୟୋ ସତୋ ଉପସମ୍ମତି॥
‘‘ଉଭିନ୍ନଂ ତିକିଚ୍ଛନ୍ତାନଂ, ଅତ୍ତନୋ ଚ ପରସ୍ସ ଚ।
ଜନା ମଞ୍ଞନ୍ତି ବାଲୋତି, ୟେ ଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦା’’ତି॥
‘‘ସୋ ହି ନାମ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ସକଂ ପୁଞ୍ଞଫଲଂ ଉପଜୀୱମାନୋ ଦେୱାନଂ ତାୱତିଂସାନଂ ଇସ୍ସରିୟାଧିପଚ୍ଚଂ ରଜ୍ଜଂ କାରେନ୍ତୋ ଖନ୍ତିସୋରଚ୍ଚସ୍ସ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ ଭୱିସ୍ସତି। ଇଧ ଖୋ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋଭେଥ ୟଂ ତୁମ୍ହେ ଏୱଂ ସ୍ୱାକ୍ଖାତେ ଧମ୍ମୱିନୟେ ପବ୍ବଜିତା ସମାନା ଖମା ଚ ଭୱେୟ୍ୟାଥ ସୋରତା ଚା’’ତି।
୫. ସୁଭାସିତଜୟସୁତ୍ତଂ
୨୫୧ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱାସୁରସଙ୍ଗାମୋ ସମୁପବ୍ୟୂଳ୍ହୋ ଅହୋସି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେପଚିତ୍ତି ଅସୁରିନ୍ଦୋ ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ହୋତୁ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ସୁଭାସିତେନ ଜୟୋ’ତି। ‘ହୋତୁ, ୱେପଚିତ୍ତି, ସୁଭାସିତେନ ଜୟୋ’ତି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱା ଚ ଅସୁରା ଚ ପାରିସଜ୍ଜେ ଠପେସୁଂ – ‘ଇମେ ନୋ ସୁଭାସିତଦୁବ୍ଭାସିତଂ ଆଜାନିସ୍ସନ୍ତୀ’ତି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେପଚିତ୍ତିଂ ଅସୁରିନ୍ଦୋ ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଭଣ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଗାଥ’ନ୍ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ୱେପଚିତ୍ତି ଅସୁରିନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ତୁମ୍ହେ ଖ୍ୱେତ୍ଥ, ୱେପଚିତ୍ତି, ପୁବ୍ବଦେୱା। ଭଣ, ୱେପଚିତ୍ତି, ଗାଥ’ନ୍ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେପଚିତ୍ତି ଅସୁରିନ୍ଦୋ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ବାଲା ପଭିଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ, ନୋ ଚସ୍ସ ପଟିସେଧକୋ।
ତସ୍ମା ଭୁସେନ ଦଣ୍ଡେନ, ଧୀରୋ ବାଲଂ ନିସେଧୟେ’’ତି॥
‘‘ଭାସିତାୟ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେପଚିତ୍ତିନା ଅସୁରିନ୍ଦେନ ଗାଥାୟ ଅସୁରା ଅନୁମୋଦିଂସୁ, ଦେୱା ତୁଣ୍ହୀ ଅହେସୁଂ। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେପଚିତ୍ତି ଅସୁରିନ୍ଦୋ ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଭଣ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଗାଥ’ନ୍ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ଏତଦେୱ ଅହଂ ମଞ୍ଞେ, ବାଲସ୍ସ ପଟିସେଧନଂ।
ପରଂ ସଙ୍କୁପିତଂ ଞତ୍ୱା, ୟୋ ସତୋ ଉପସମ୍ମତୀ’’ତି॥
‘‘ଭାସିତାୟ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କେନ ଦେୱାନମିନ୍ଦେନ ଗାଥାୟ, ଦେୱା ଅନୁମୋଦିଂସୁ, ଅସୁରା ତୁଣ୍ହୀ ଅହେସୁଂ। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ୱେପଚିତ୍ତିଂ ଅସୁରିନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଭଣ, ୱେପଚିତ୍ତି, ଗାଥ’ନ୍ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେପଚିତ୍ତି ଅସୁରିନ୍ଦୋ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ଏତଦେୱ ତିତିକ୍ଖାୟ, ୱଜ୍ଜଂ ପସ୍ସାମି ୱାସୱ।
ୟଦା ନଂ ମଞ୍ଞତି ବାଲୋ, ଭୟା ମ୍ୟାୟଂ ତିତିକ୍ଖତି।
ଅଜ୍ଝାରୁହତି ଦୁମ୍ମେଧୋ, ଗୋୱ ଭିୟ୍ୟୋ ପଲାୟିନ’’ନ୍ତି॥
‘‘ଭାସିତାୟ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେପଚିତ୍ତିନା ଅସୁରିନ୍ଦେନ ଗାଥାୟ ଅସୁରା ଅନୁମୋଦିଂସୁ, ଦେୱା ତୁଣ୍ହୀ ଅହେସୁଂ। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେପଚିତ୍ତି ଅସୁରିନ୍ଦୋ ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଭଣ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଗାଥ’ନ୍ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଇମା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସି –
‘‘କାମଂ ମଞ୍ଞତୁ ୱା ମା ୱା, ଭୟା ମ୍ୟାୟଂ ତିତିକ୍ଖତି।
ସଦତ୍ଥପରମା ଅତ୍ଥା, ଖନ୍ତ୍ୟା ଭିୟ୍ୟୋ ନ ୱିଜ୍ଜତି॥
‘‘ୟୋ ହୱେ ବଲୱା ସନ୍ତୋ, ଦୁବ୍ବଲସ୍ସ ତିତିକ୍ଖତି।
ତମାହୁ ପରମଂ ଖନ୍ତିଂ, ନିଚ୍ଚଂ ଖମତି ଦୁବ୍ବଲୋ॥
‘‘ଅବଲଂ ତଂ ବଲଂ ଆହୁ, ୟସ୍ସ ବାଲବଲଂ ବଲଂ।
ବଲସ୍ସ ଧମ୍ମଗୁତ୍ତସ୍ସ, ପଟିୱତ୍ତା ନ ୱିଜ୍ଜତି॥
‘‘ତସ୍ସେୱ ତେନ ପାପିୟୋ, ୟୋ କୁଦ୍ଧଂ ପଟିକୁଜ୍ଝତି।
କୁଦ୍ଧଂ ଅପ୍ପଟିକୁଜ୍ଝନ୍ତୋ, ସଙ୍ଗାମଂ ଜେତି ଦୁଜ୍ଜୟଂ॥
‘‘ଉଭିନ୍ନମତ୍ଥଂ ଚରତି, ଅତ୍ତନୋ ଚ ପରସ୍ସ ଚ।
ପରଂ ସଙ୍କୁପିତଂ ଞତ୍ୱା, ୟୋ ସତୋ ଉପସମ୍ମତି॥
‘‘ଉଭିନ୍ନଂ ତିକିଚ୍ଛନ୍ତାନଂ, ଅତ୍ତନୋ ଚ ପରସ୍ସ ଚ।
ଜନା ମଞ୍ଞନ୍ତି ବାଲୋତି, ୟେ ଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦା’’ତି॥
‘‘ଭାସିତାସୁ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କେନ ଦେୱାନମିନ୍ଦେନ ଗାଥାସୁ, ଦେୱା ଅନୁମୋଦିଂସୁ, ଅସୁରା ତୁଣ୍ହୀ ଅହେସୁଂ। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱାନଞ୍ଚ ଅସୁରାନଞ୍ଚ ପାରିସଜ୍ଜା ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘ଭାସିତା ଖୋ ୱେପଚିତ୍ତିନା ଅସୁରିନ୍ଦେନ ଗାଥାୟୋ। ତା ଚ ଖୋ ସଦଣ୍ଡାୱଚରା ସସତ୍ଥାୱଚରା, ଇତି ଭଣ୍ଡନଂ ଇତି ୱିଗ୍ଗହୋ ଇତି କଲହୋ। ଭାସିତା ଖୋ [ଭାସିତା ଖୋ ପନ (ସୀ॰)] ସକ୍କେନ ଦେୱାନମିନ୍ଦେନ ଗାଥାୟୋ। ତା ଚ ଖୋ ଅଦଣ୍ଡାୱଚରା ଅସତ୍ଥାୱଚରା, ଇତି ଅଭଣ୍ଡନଂ ଇତି ଅୱିଗ୍ଗହୋ ଇତି ଅକଲହୋ। ସକ୍କସ୍ସ ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ସୁଭାସିତେନ ଜୟୋ’ତି। ଇତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ ସକ୍କସ୍ସ ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ସୁଭାସିତେନ ଜୟୋ ଅହୋସୀ’’ତି।
୬. କୁଲାୱକସୁତ୍ତଂ
୨୫୨ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ। ‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱାସୁରସଙ୍ଗାମୋ ସମୁପବ୍ୟୂଳ୍ହୋ ଅହୋସି। ତସ୍ମିଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଗାମେ ଅସୁରା ଜିନିଂସୁ , ଦେୱା ପରାଜିନିଂସୁ। ପରାଜିତା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱା ଅପାୟଂସ୍ୱେୱ ଉତ୍ତରେନମୁଖା, ଅଭିୟଂସ୍ୱେୱ ନେ ଅସୁରା। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ମାତଲି ସଙ୍ଗାହକଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘କୁଲାୱକା ମାତଲି ସିମ୍ବଲିସ୍ମିଂ,
ଈସାମୁଖେନ ପରିୱଜ୍ଜୟସ୍ସୁ।
କାମଂ ଚଜାମ ଅସୁରେସୁ ପାଣଂ,
ମାୟିମେ ଦିଜା ୱିକୁଲାୱକା [ୱିକୁଲାୱା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ଅହେସୁ’’ନ୍ତି॥
‘‘‘ଏୱଂ ଭଦ୍ଦନ୍ତୱା’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତଲି ସଙ୍ଗାହକୋ ସକ୍କସ୍ସ ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ସହସ୍ସୟୁତ୍ତଂ ଆଜଞ୍ଞରଥଂ ପଚ୍ଚୁଦାୱତ୍ତେସି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସୁରାନଂ ଏତଦହୋସି – ‘ପଚ୍ଚୁଦାୱତ୍ତୋ ଖୋ ଦାନି ସକ୍କସ୍ସ ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ସହସ୍ସୟୁତ୍ତୋ ଆଜଞ୍ଞରଥୋ । ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ଦେୱା ଅସୁରେହି ସଙ୍ଗାମେସ୍ସନ୍ତୀତି ଭୀତା ଅସୁରପୁରମେୱ ପାୱିସିଂସୁ। ଇତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କସ୍ସ ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ଧମ୍ମେନ ଜୟୋ ଅହୋସୀ’’’ତି।
୭. ନଦୁବ୍ଭିୟସୁତ୍ତଂ
୨୫୩ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ। ‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କସ୍ସ ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ରହୋଗତସ୍ସ ପଟିସଲ୍ଲୀନସ୍ସ ଏୱଂ ଚେତସୋ ପରିୱିତକ୍କୋ ଉଦପାଦି – ‘ୟୋପି ମେ ଅସ୍ସ ସୁପଚ୍ଚତ୍ଥିକୋ ତସ୍ସପାହଂ ନ ଦୁବ୍ଭେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେପଚିତ୍ତି ଅସୁରିନ୍ଦୋ ସକ୍କସ୍ସ ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ଚେତସା ଚେତୋପରିୱିତକ୍କମଞ୍ଞାୟ ୟେନ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ୱେପଚିତ୍ତିଂ ଅସୁରିନ୍ଦଂ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ୱେପଚିତ୍ତିଂ ଅସୁରିନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ତିଟ୍ଠ, ୱେପଚିତ୍ତି, ଗହିତୋସୀ’’’ତି।
‘‘ୟଦେୱ ତେ, ମାରିସ, ପୁବ୍ବେ ଚିତ୍ତଂ, ତଦେୱ ତ୍ୱଂ ମା ପଜହାସୀ’’ତି [ତଦେୱ ତ୍ୱଂ ମାରିସ ପହାସୀତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ।
‘‘ସପସ୍ସୁ ଚ ମେ, ୱେପଚିତ୍ତି, ଅଦୁବ୍ଭାୟା’’ତି [ଅଦ୍ରୁବ୍ଭାୟ (କ॰)] ।
‘‘ୟଂ ମୁସା ଭଣତୋ ପାପଂ, ୟଂ ପାପଂ ଅରିୟୂପୱାଦିନୋ।
ମିତ୍ତଦ୍ଦୁନୋ ଚ ୟଂ ପାପଂ, ୟଂ ପାପଂ ଅକତଞ୍ଞୁନୋ।
ତମେୱ ପାପଂ ଫୁସତୁ [ଫୁସତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ୟୋ ତେ ଦୁବ୍ଭେ ସୁଜମ୍ପତୀ’’ତି॥
୮. ୱେରୋଚନଅସୁରିନ୍ଦସୁତ୍ତଂ
୨୫୪ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ଜେତୱନେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ଦିୱାୱିହାରଗତୋ ହୋତି ପଟିସଲ୍ଲୀନୋ। ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଚ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ୱେରୋଚନୋ ଚ ଅସୁରିନ୍ଦୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଚ୍ଚେକଂ ଦ୍ୱାରବାହଂ ନିସ୍ସାୟ ଅଟ୍ଠଂସୁ। ଅଥ ଖୋ ୱେରୋଚନୋ ଅସୁରିନ୍ଦୋ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ୱାୟମେଥେୱ ପୁରିସୋ, ୟାୱ ଅତ୍ଥସ୍ସ ନିପ୍ଫଦା।
ନିପ୍ଫନ୍ନସୋଭନୋ [ସୋଭିନୋ (ସୀ॰), ସୋଭଣୋ (ପୀ॰ କ॰)] ଅତ୍ଥୋ [ଅତ୍ଥା (ସୀ॰)] , ୱେରୋଚନୱଚୋ ଇଦ’’ନ୍ତି॥
‘‘ୱାୟମେଥେୱ ପୁରିସୋ, ୟାୱ ଅତ୍ଥସ୍ସ ନିପ୍ଫଦା।
ନିପ୍ଫନ୍ନସୋଭନୋ ଅତ୍ଥୋ [ନିପ୍ଫନ୍ନସୋଭିନୋ ଅତ୍ଥା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ଖନ୍ତ୍ୟା ଭିୟ୍ୟୋ ନ ୱିଜ୍ଜତୀ’’ତି॥
‘‘ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ଅତ୍ଥଜାତା, ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ୟଥାରହଂ।
ସଂୟୋଗପରମା ତ୍ୱେୱ, ସମ୍ଭୋଗା ସବ୍ବପାଣିନଂ।
ନିପ୍ଫନ୍ନସୋଭନୋ ଅତ୍ଥୋ, ୱେରୋଚନୱଚୋ ଇଦ’’ନ୍ତି॥
‘‘ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ଅତ୍ଥଜାତା, ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ୟଥାରହଂ।
ସଂୟୋଗପରମା ତ୍ୱେୱ, ସମ୍ଭୋଗା ସବ୍ବପାଣିନଂ।
ନିପ୍ଫନ୍ନସୋଭନୋ ଅତ୍ଥୋ, ଖନ୍ତ୍ୟା ଭିୟ୍ୟୋ ନ ୱିଜ୍ଜତୀ’’ତି॥
୯. ଅରଞ୍ଞାୟତନଇସିସୁତ୍ତଂ
୨୫୫ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ । ‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ବହୁଲା ଇସୟୋ ସୀଲୱନ୍ତୋ କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମା ଅରଞ୍ଞାୟତନେ ପଣ୍ଣକୁଟୀସୁ ସମ୍ମନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଚ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ୱେପଚିତ୍ତି ଚ ଅସୁରିନ୍ଦୋ ୟେନ ତେ ଇସୟୋ ସୀଲୱନ୍ତୋ କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେପଚିତ୍ତି ଅସୁରିନ୍ଦୋ ପଟଲିୟୋ [ଅଟଲିୟୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰), ଆଟଲିୟୋ (କ॰) ମ॰ ନି॰ ୨.୪୧୦] ଉପାହନା ଆରୋହିତ୍ୱା ଖଗ୍ଗଂ ଓଲଗ୍ଗେତ୍ୱା ଛତ୍ତେନ ଧାରିୟମାନେନ ଅଗ୍ଗଦ୍ୱାରେନ ଅସ୍ସମଂ ପୱିସିତ୍ୱା ତେ ଇସୟୋ ସୀଲୱନ୍ତେ କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମେ ଅପବ୍ୟାମତୋ କରିତ୍ୱା ଅତିକ୍କମି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ପଟଲିୟୋ ଉପାହନା ଓରୋହିତ୍ୱା ଖଗ୍ଗଂ ଅଞ୍ଞେସଂ ଦତ୍ୱା ଛତ୍ତଂ ଅପନାମେତ୍ୱା ଦ୍ୱାରେନେୱ ଅସ୍ସମଂ ପୱିସିତ୍ୱା ତେ ଇସୟୋ ସୀଲୱନ୍ତେ କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମେ ଅନୁୱାତଂ ପଞ୍ଜଲିକୋ ନମସ୍ସମାନୋ ଅଟ୍ଠାସି’’। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେ ଇସୟୋ ସୀଲୱନ୍ତୋ କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମା ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସିଂସୁ –
କାୟା ଚୁତୋ ଗଚ୍ଛତି ମାଲୁତେନ।
ଗନ୍ଧୋ ଇସୀନଂ ଅସୁଚି ଦେୱରାଜା’’ତି॥
‘‘ଗନ୍ଧୋ ଇସୀନଂ ଚିରଦିକ୍ଖିତାନଂ,
କାୟା ଚୁତୋ ଗଚ୍ଛତୁ [ଗଚ୍ଛତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ମାଲୁତେନ,
ସୁଚିତ୍ରପୁପ୍ଫଂ ସିରସ୍ମିଂୱ ମାଲଂ।
ନ ହେତ୍ଥ ଦେୱା ପଟିକୂଲସଞ୍ଞିନୋ’’ତି॥
୧୦. ସମୁଦ୍ଦକସୁତ୍ତଂ
୨୫୬ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ। ‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ବହୁଲା ଇସୟୋ ସୀଲୱନ୍ତୋ କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମା ସମୁଦ୍ଦତୀରେ ପଣ୍ଣକୁଟୀସୁ ସମ୍ମନ୍ତି। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଦେୱାସୁରସଙ୍ଗାମୋ ସମୁପବ୍ୟୂଳ୍ହୋ ଅହୋସି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେସଂ ଇସୀନଂ ସୀଲୱନ୍ତାନଂ କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମାନଂ ଏତଦହୋସି – ‘ଧମ୍ମିକା ଖୋ ଦେୱା, ଅଧମ୍ମିକା ଅସୁରା। ସିୟାପି ନୋ ଅସୁରତୋ ଭୟଂ। ୟଂନୂନ ମୟଂ ସମ୍ବରଂ ଅସୁରିନ୍ଦଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଅଭୟଦକ୍ଖିଣଂ ୟାଚେୟ୍ୟାମା’’’ତି। ‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେ ଇସୟୋ ସୀଲୱନ୍ତୋ କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମା – ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ପୁରିସୋ ସମିଞ୍ଜିତଂ ୱା ବାହଂ ପସାରେୟ୍ୟ, ପସାରିତଂ ୱା ବାହଂ ସମିଞ୍ଜେୟ୍ୟ ଏୱମେୱ – ସମୁଦ୍ଦତୀରେ ପଣ୍ଣକୁଟୀସୁ ଅନ୍ତରହିତା ସମ୍ବରସ୍ସ ଅସୁରିନ୍ଦସ୍ସ ସମ୍ମୁଖେ ପାତୁରହେସୁଂ। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେ ଇସୟୋ ସୀଲୱନ୍ତୋ କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମା ସମ୍ବରଂ ଅସୁରିନ୍ଦଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସିଂସୁ –
‘‘ଇସୟୋ ସମ୍ବରଂ ପତ୍ତା, ୟାଚନ୍ତି ଅଭୟଦକ୍ଖିଣଂ।
କାମଂକରୋ ହି ତେ ଦାତୁଂ, ଭୟସ୍ସ ଅଭୟସ୍ସ ୱା’’ତି॥
‘‘ଇସୀନଂ ଅଭୟଂ ନତ୍ଥି, ଦୁଟ୍ଠାନଂ ସକ୍କସେୱିନଂ।
ଅଭୟଂ ୟାଚମାନାନଂ, ଭୟମେୱ ଦଦାମି ୱୋ’’ତି॥
‘‘ଅଭୟଂ ୟାଚମାନାନଂ, ଭୟମେୱ ଦଦାସି ନୋ।
ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାମ ତେ ଏତଂ, ଅକ୍ଖୟଂ ହୋତୁ ତେ ଭୟଂ॥
‘‘ୟାଦିସଂ ୱପତେ ବୀଜଂ, ତାଦିସଂ ହରତେ ଫଲଂ।
କଲ୍ୟାଣକାରୀ କଲ୍ୟାଣଂ, ପାପକାରୀ ଚ ପାପକଂ।
ପୱୁତ୍ତଂ ତାତ ତେ ବୀଜଂ, ଫଲଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋସ୍ସସୀ’’ତି॥
‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେ ଇସୟୋ ସୀଲୱନ୍ତୋ କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମା ସମ୍ବରଂ ଅସୁରିନ୍ଦଂ ଅଭିସପିତ୍ୱା – ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ପୁରିସୋ ସମିଞ୍ଜିତଂ ୱା ବାହଂ ପସାରେୟ୍ୟ, ପସାରିତଂ ୱା ବାହଂ ସମିଞ୍ଜେୟ୍ୟ ଏୱମେୱ – ସମ୍ବରସ୍ସ ଅସୁରିନ୍ଦସ୍ସ ସମ୍ମୁଖେ ଅନ୍ତରହିତା ସମୁଦ୍ଦତୀରେ ପଣ୍ଣକୁଟୀସୁ ପାତୁରହେସୁଂ। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ବରୋ ଅସୁରିନ୍ଦୋ ତେହି ଇସୀହି ସୀଲୱନ୍ତେହି କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମେହି ଅଭିସପିତୋ ରତ୍ତିୟା ସୁଦଂ ତିକ୍ଖତ୍ତୁଂ ଉବ୍ବିଜ୍ଜୀ’’ତି।
ପଠମୋ ୱଗ୍ଗୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ସୁୱୀରଂ ସୁସୀମଞ୍ଚେୱ, ଧଜଗ୍ଗଂ ୱେପଚିତ୍ତିନୋ।
ସୁଭାସିତଂ ଜୟଞ୍ଚେୱ, କୁଲାୱକଂ ନଦୁବ୍ଭିୟଂ।
ୱେରୋଚନ ଅସୁରିନ୍ଦୋ, ଇସୟୋ ଅରଞ୍ଞକଞ୍ଚେୱ।
ଇସୟୋ ଚ ସମୁଦ୍ଦକାତି॥
୨. ଦୁତିୟୱଗ୍ଗୋ
୧. ୱତପଦସୁତ୍ତଂ
୨୫୭ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ । ‘‘ସକ୍କସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ପୁବ୍ବେ ମନୁସ୍ସଭୂତସ୍ସ ସତ୍ତ ୱତପଦାନି [ୱତ୍ତପଦାନି (କ॰)] ସମତ୍ତାନି ସମାଦିନ୍ନାନି ଅହେସୁଂ, ୟେସଂ ସମାଦିନ୍ନତ୍ତା ସକ୍କୋ ସକ୍କତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝଗା। କତମାନି ସତ୍ତ ୱତପଦାନି? ୟାୱଜୀୱଂ ମାତାପେତ୍ତିଭରୋ ଅସ୍ସଂ, ୟାୱଜୀୱଂ କୁଲେ ଜେଟ୍ଠାପଚାୟୀ ଅସ୍ସଂ, ୟାୱଜୀୱଂ ସଣ୍ହୱାଚୋ ଅସ୍ସଂ, ୟାୱଜୀୱଂ ଅପିସୁଣୱାଚୋ ଅସ୍ସଂ, ୟାୱଜୀୱଂ ୱିଗତମଲମଚ୍ଛେରେନ ଚେତସା ଅଗାରଂ ଅଜ୍ଝାୱସେୟ୍ୟଂ ମୁତ୍ତଚାଗୋ ପୟତପାଣି ୱୋସ୍ସଗ୍ଗରତୋ ୟାଚୟୋଗୋ ଦାନସଂୱିଭାଗରତୋ, ୟାୱଜୀୱଂ ସଚ୍ଚୱାଚୋ ଅସ୍ସଂ, ୟାୱଜୀୱଂ ଅକ୍କୋଧନୋ ଅସ୍ସଂ – ସଚେପି ମେ କୋଧୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଖିପ୍ପମେୱ ନଂ ପଟିୱିନେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ‘‘ସକ୍କସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ପୁବ୍ବେ ମନୁସ୍ସଭୂତସ୍ସ ଇମାନି ସତ୍ତ ୱତପଦାନି ସମତ୍ତାନି ସମାଦିନ୍ନାନି ଅହେସୁଂ, ୟେସଂ ସମାଦିନ୍ନତ୍ତା ସକ୍କୋ ସକ୍କତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝଗା’’ତି।
‘‘ମାତାପେତ୍ତିଭରଂ ଜନ୍ତୁଂ, କୁଲେ ଜେଟ୍ଠାପଚାୟିନଂ।
ସଣ୍ହଂ ସଖିଲସମ୍ଭାସଂ, ପେସୁଣେୟ୍ୟପ୍ପହାୟିନଂ॥
‘‘ମଚ୍ଛେରୱିନୟେ ୟୁତ୍ତଂ, ସଚ୍ଚଂ କୋଧାଭିଭୁଂ ନରଂ।
ତଂ ୱେ ଦେୱା ତାୱତିଂସା, ଆହୁ ସପ୍ପୁରିସୋ ଇତୀ’’ତି॥
୨. ସକ୍କନାମସୁତ୍ତଂ
୨୫୮ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ଜେତୱନେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସକ୍କୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ପୁବ୍ବେ ମନୁସ୍ସଭୂତୋ ସମାନୋ ମଘୋ ନାମ ମାଣୱୋ ଅହୋସି, ତସ୍ମା ମଘୱାତି ୱୁଚ୍ଚତି।
‘‘ସକ୍କୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ପୁବ୍ବେ ମନୁସ୍ସଭୂତୋ ସମାନୋ ପୁରେ [ପୁରେ ପୁରେ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଦାନଂ ଅଦାସି, ତସ୍ମା ପୁରିନ୍ଦଦୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।
‘‘ସକ୍କୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ପୁବ୍ବେ ମନୁସ୍ସଭୂତୋ ସମାନୋ ସକ୍କଚ୍ଚଂ ଦାନଂ ଅଦାସି, ତସ୍ମା ସକ୍କୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।
‘‘ସକ୍କୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ପୁବ୍ବେ ମନୁସ୍ସଭୂତୋ ସମାନୋ ଆୱସଥଂ ଅଦାସି, ତସ୍ମା ୱାସୱୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।
‘‘ସକ୍କୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ସହସ୍ସମ୍ପି ଅତ୍ଥାନଂ ମୁହୁତ୍ତେନ ଚିନ୍ତେତି, ତସ୍ମା ସହସ୍ସକ୍ଖୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।
‘‘ସକ୍କସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ସୁଜା ନାମ ଅସୁରକଞ୍ଞା ପଜାପତି, ତସ୍ମା ସୁଜମ୍ପତୀତି ୱୁଚ୍ଚତି।
‘‘ସକ୍କୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଦେୱାନଂ ତାୱତିଂସାନଂ ଇସ୍ସରିୟାଧିପଚ୍ଚଂ ରଜ୍ଜଂ କାରେତି, ତସ୍ମା ଦେୱାନମିନ୍ଦୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।
‘‘ସକ୍କସ୍ସ , ଭିକ୍ଖୱେ ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ପୁବ୍ବେ ମନୁସ୍ସଭୂତସ୍ସ ସତ୍ତ ୱତପଦାନି ସମତ୍ତାନି ସମାଦିନ୍ନାନି ଅହେସୁଂ, ୟେସଂ ସମାଦିନ୍ନତ୍ତା ସକ୍କୋ ସକ୍କତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝଗା। କତମାନି ସତ୍ତ ୱତପଦାନି? ୟାୱଜୀୱଂ ମାତାପେତ୍ତିଭରୋ ଅସ୍ସଂ, ୟାୱଜୀୱଂ କୁଲେ ଜେଟ୍ଠାପଚାୟୀ ଅସ୍ସଂ, ୟାୱଜୀୱଂ ସଣ୍ହୱାଚୋ ଅସ୍ସଂ, ୟାୱଜୀୱଂ ଅପିସୁଣୱାଚୋ ଅସ୍ସଂ, ୟାୱଜୀୱଂ ୱିଗତମଲମଚ୍ଛେରେନ ଚେତସା ଅଗାରଂ ଅଜ୍ଝାୱସେୟ୍ୟଂ ମୁତ୍ତଚାଗୋ ପୟତପାଣି ୱୋସ୍ସଗ୍ଗରତୋ ୟାଚୟୋଗୋ ଦାନସଂୱିଭାଗରତୋ, ୟାୱଜୀୱଂ ସଚ୍ଚୱାଚୋ ଅସ୍ସଂ, ୟାୱଜୀୱଂ ଅକ୍କୋଧନୋ ଅସ୍ସଂ – ସଚେପି ମେ କୋଧୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଖିପ୍ପମେୱ ନଂ ପଟିୱିନେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ‘‘ସକ୍କସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ପୁବ୍ବେ ମନୁସ୍ସଭୂତସ୍ସ ଇମାନି ସତ୍ତ ୱତପଦାନି ସମତ୍ତାନି ସମାଦିନ୍ନାନି ଅହେସୁଂ, ୟେସଂ ସମାଦିନ୍ନତ୍ତା ସକ୍କୋ ସକ୍କତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝଗା’’ତି।
‘‘ମାତାପେତ୍ତିଭରଂ ଜନ୍ତୁଂ, କୁଲେ ଜେଟ୍ଠାପଚାୟିନଂ।
ସଣ୍ହଂ ସଖିଲସମ୍ଭାସଂ, ପେସୁଣେୟ୍ୟପ୍ପହାୟିନଂ॥
‘‘ମଚ୍ଛେରୱିନୟେ ୟୁତ୍ତଂ, ସଚ୍ଚଂ କୋଧାଭିଭୁଂ ନରଂ।
ତଂ ୱେ ଦେୱା ତାୱତିଂସା, ଆହୁ ସପ୍ପୁରିସୋ ଇତୀ’’ତି॥
୩. ମହାଲିସୁତ୍ତଂ
୨୫୯ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ୱେସାଲିୟଂ ୱିହରତି ମହାୱନେ କୂଟାଗାରସାଲାୟଂ। ଅଥ ଖୋ ମହାଲି ଲିଚ୍ଛୱୀ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ମହାଲି ଲିଚ୍ଛୱୀ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –
‘‘ଦିଟ୍ଠୋ ଖୋ , ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ’’ତି?
‘‘ଦିଟ୍ଠୋ ଖୋ ମେ, ମହାଲି, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ’’ତି।
‘‘ସୋ ହି ନୂନ, ଭନ୍ତେ, ସକ୍କପତିରୂପକୋ ଭୱିସ୍ସତି। ଦୁଦ୍ଦସୋ ହି, ଭନ୍ତେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ’’ତି।
‘‘ସକ୍କଞ୍ଚ ଖ୍ୱାହଂ, ମହାଲି, ପଜାନାମି ସକ୍କକରଣେ ଚ ଧମ୍ମେ, ୟେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ସମାଦିନ୍ନତ୍ତା ସକ୍କୋ ସକ୍କତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝଗା, ତଞ୍ଚ ପଜାନାମି।
‘‘ସକ୍କୋ, ମହାଲି, ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ପୁବ୍ବେ ମନୁସ୍ସଭୂତୋ ସମାନୋ ମଘୋ ନାମ ମାଣୱୋ ଅହୋସି, ତସ୍ମା ମଘୱାତି ୱୁଚ୍ଚତି।
‘‘ସକ୍କୋ, ମହାଲି, ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ପୁବ୍ବେ ମନୁସ୍ସଭୂତୋ ସମାନୋ ସକ୍କଚ୍ଚଂ ଦାନଂ ଅଦାସି, ତସ୍ମା ସକ୍କୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।
‘‘ସକ୍କୋ, ମହାଲି, ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ପୁବ୍ବେ ମନୁସ୍ସଭୂତୋ ସମାନୋ ପୁରେ ଦାନଂ ଅଦାସି, ତସ୍ମା ପୁରିନ୍ଦଦୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।
‘‘ସକ୍କୋ, ମହାଲି, ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ପୁବ୍ବେ ମନୁସ୍ସଭୂତୋ ସମାନୋ ଆୱସଥଂ ଅଦାସି, ତସ୍ମା ୱାସୱୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।
‘‘ସକ୍କୋ, ମହାଲି, ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ସହସ୍ସମ୍ପି ଅତ୍ଥାନଂ ମୁହୁତ୍ତେନ ଚିନ୍ତେତି, ତସ୍ମା ସହସ୍ସକ୍ଖୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।
‘‘ସକ୍କସ୍ସ , ମହାଲି, ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ସୁଜା ନାମ ଅସୁରକଞ୍ଞା ପଜାପତି, ତସ୍ମା ସୁଜମ୍ପତୀତି ୱୁଚ୍ଚତି।
‘‘ସକ୍କୋ, ମହାଲି, ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଦେୱାନଂ ତାୱତିଂସାନଂ ଇସ୍ସରିୟାଧିପଚ୍ଚଂ ରଜ୍ଜଂ କାରେତି, ତସ୍ମା ଦେୱାନମିନ୍ଦୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।
‘‘ସକ୍କସ୍ସ, ମହାଲି, ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ପୁବ୍ବେ ମନୁସ୍ସଭୂତସ୍ସ ସତ୍ତ ୱତପଦାନି ସମତ୍ତାନି ସମାଦିନ୍ନାନି ଅହେସୁଂ, ୟେସଂ ସମାଦିନ୍ନତ୍ତା ସକ୍କୋ ସକ୍କତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝଗା। କତମାନି ସତ୍ତ ୱତପଦାନି? ୟାୱଜୀୱଂ ମାତାପେତ୍ତିଭରୋ ଅସ୍ସଂ, ୟାୱଜୀୱଂ କୁଲେ ଜେଟ୍ଠାପଚାୟୀ ଅସ୍ସଂ, ୟାୱଜୀୱଂ ସଣ୍ହୱାଚୋ ଅସ୍ସଂ, ୟାୱଜୀୱଂ ଅପିସୁଣୱାଚୋ ଅସ୍ସଂ, ୟାୱଜୀୱଂ ୱିଗତମଲମଚ୍ଛେରେନ ଚେତସା ଅଗାରଂ ଅଜ୍ଝାୱସେୟ୍ୟଂ ମୁତ୍ତଚାଗୋ ପୟତପାଣି ୱୋସ୍ସଗ୍ଗରତୋ ୟାଚୟୋଗୋ ଦାନସଂୱିଭାଗରତୋ, ୟାୱଜୀୱଂ ସଚ୍ଚୱାଚୋ ଅସ୍ସଂ, ୟାୱଜୀୱଂ ଅକ୍କୋଧନୋ ଅସ୍ସଂ – ସଚେପି ମେ କୋଧୋ ଉପ୍ପଜେୟ୍ୟ, ଖିପ୍ପମେୱ ନଂ ପଟିୱିନେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ‘‘ସକ୍କସ୍ସ, ମହାଲି, ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ପୁବ୍ବେ ମନୁସ୍ସଭୂତସ୍ସ ଇମାନି ସତ୍ତ ୱତପଦାନି ସମତ୍ତାନି ସମାଦିନ୍ନାନି ଅହେସୁଂ, ୟେସଂ ସମାଦିନ୍ନତ୍ତା ସକ୍କୋ ସକ୍କତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝଗା’’ତି।
‘‘ମାତାପେତ୍ତିଭରଂ ଜନ୍ତୁଂ, କୁଲେ ଜେଟ୍ଠାପଚାୟିନଂ।
ସଣ୍ହଂ ସଖିଲସମ୍ଭାସଂ, ପେସୁଣେୟ୍ୟପ୍ପହାୟିନଂ॥
‘‘ମଚ୍ଛେରୱିନୟେ ୟୁତ୍ତଂ, ସଚ୍ଚଂ କୋଧାଭିଭୁଂ ନରଂ।
ତଂ ୱେ ଦେୱା ତାୱତିଂସା, ଆହୁ ସପ୍ପୁରିସୋ ଇତୀ’’ତି॥
୪. ଦଲିଦ୍ଦସୁତ୍ତଂ
୨୬୦ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –
‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତରୋ ପୁରିସୋ ଇମସ୍ମିଂୟେୱ ରାଜଗହେ ମନୁସ୍ସଦଲିଦ୍ଦୋ [ମନୁସ୍ସଦଳିଦ୍ଦୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଅହୋସି ମନୁସ୍ସକପଣୋ ମନୁସ୍ସୱରାକୋ। ସୋ ତଥାଗତପ୍ପୱେଦିତେ ଧମ୍ମୱିନୟେ ସଦ୍ଧଂ ସମାଦିୟି, ସୀଲଂ ସମାଦିୟି, ସୁତଂ ସମାଦିୟି, ଚାଗଂ ସମାଦିୟି, ପଞ୍ଞଂ ସମାଦିୟି। ସୋ ତଥାଗତପ୍ପୱେଦିତେ ଧମ୍ମୱିନୟେ ସଦ୍ଧଂ ସମାଦିୟିତ୍ୱା ସୀଲଂ ସମାଦିୟିତ୍ୱା ସୁତଂ ସମାଦିୟିତ୍ୱା ଚାଗଂ ସମାଦିୟିତ୍ୱା ପଞ୍ଞଂ ସମାଦିୟିତ୍ୱା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜି ଦେୱାନଂ ତାୱତିଂସାନଂ ସହବ୍ୟତଂ। ସୋ ଅଞ୍ଞେ ଦେୱେ ଅତିରୋଚତି ୱଣ୍ଣେନ ଚେୱ ୟସସା ଚ। ତତ୍ର ସୁଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱା ତାୱତିଂସା ଉଜ୍ଝାୟନ୍ତି ଖିୟ୍ୟନ୍ତି ୱିପାଚେନ୍ତି – ‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ ୱତ ଭୋ, ଅବ୍ଭୁତଂ ୱତ ଭୋ! ଅୟଞ୍ହି ଦେୱପୁତ୍ତୋ ପୁବ୍ବେ ମନୁସ୍ସଭୂତୋ ସମାନୋ ମନୁସ୍ସଦଲିଦ୍ଦୋ ଅହୋସି ମନୁସ୍ସକପଣୋ ମନୁସ୍ସୱରାକୋ; ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପନ୍ନୋ ଦେୱାନଂ ତାୱତିଂସାନଂ ସହବ୍ୟତଂ। ସୋ ଅଞ୍ଞେ ଦେୱେ ଅତିରୋଚତି ୱଣ୍ଣେନ ଚେୱ ୟସସା ଚା’’’ତି।
‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଦେୱେ ତାୱତିଂସେ ଆମନ୍ତେସି – ‘ମା ଖୋ ତୁମ୍ହେ, ମାରିସା, ଏତସ୍ସ ଦେୱପୁତ୍ତସ୍ସ ଉଜ୍ଝାୟିତ୍ଥ। ଏସୋ ଖୋ, ମାରିସା, ଦେୱପୁତ୍ତୋ ପୁବ୍ବେ ମନୁସ୍ସଭୂତୋ ସମାନୋ ତଥାଗତପ୍ପୱେଦିତେ ଧମ୍ମୱିନୟେ ସଦ୍ଧଂ ସମାଦିୟି, ସୀଲଂ ସମାଦିୟି, ସୁତଂ ସମାଦିୟି, ଚାଗଂ ସମାଦିୟି, ପଞ୍ଞଂ ସମାଦିୟି। ସୋ ତଥାଗତପ୍ପୱେଦିତେ ଧମ୍ମୱିନୟେ ସଦ୍ଧଂ ସମାଦିୟିତ୍ୱା ସୀଲଂ ସମାଦିୟିତ୍ୱା ସୁତଂ ସମାଦିୟିତ୍ୱା ଚାଗଂ ସମାଦିୟିତ୍ୱା ପଞ୍ଞଂ ସମାଦିୟିତ୍ୱା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପନ୍ନୋ ଦେୱାନଂ ତାୱତିଂସାନଂ ସହବ୍ୟତଂ । ସୋ ଅଞ୍ଞେ ଦେୱେ ଅତିରୋଚତି ୱଣ୍ଣେନ ଚେୱ ୟସସା ଚା’’’ତି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଦେୱେ ତାୱତିଂସେ ଅନୁନୟମାନୋ ତାୟଂ ୱେଲାୟଂ ଇମା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସି –
‘‘ୟସ୍ସ ସଦ୍ଧା ତଥାଗତେ, ଅଚଲା ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠିତା।
ସୀଲଞ୍ଚ ୟସ୍ସ କଲ୍ୟାଣଂ, ଅରିୟକନ୍ତଂ ପସଂସିତଂ॥
‘‘ସଙ୍ଘେ ପସାଦୋ ୟସ୍ସତ୍ଥି, ଉଜୁଭୂତଞ୍ଚ ଦସ୍ସନଂ।
ଅଦଲିଦ୍ଦୋତି ତଂ ଆହୁ, ଅମୋଘଂ ତସ୍ସ ଜୀୱିତଂ॥
‘‘ତସ୍ମା ସଦ୍ଧଞ୍ଚ ସୀଲଞ୍ଚ, ପସାଦଂ ଧମ୍ମଦସ୍ସନଂ।
ଅନୁୟୁଞ୍ଜେଥ ମେଧାୱୀ, ସରଂ ବୁଦ୍ଧାନ ସାସନ’’ନ୍ତି॥
୫. ରାମଣେୟ୍ୟକସୁତ୍ତଂ
୨୬୧ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ଜେତୱନେ। ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଭୂମିରାମଣେୟ୍ୟକ’’ନ୍ତି?
‘‘ଆରାମଚେତ୍ୟା ୱନଚେତ୍ୟା, ପୋକ୍ଖରଞ୍ଞୋ ସୁନିମ୍ମିତା।
ମନୁସ୍ସରାମଣେୟ୍ୟସ୍ସ, କଲଂ ନାଗ୍ଘନ୍ତି ସୋଳସିଂ॥
‘‘ଗାମେ ୱା ୟଦି ୱାରଞ୍ଞେ, ନିନ୍ନେ ୱା ୟଦି ୱା ଥଲେ।
ୟତ୍ଥ ଅରହନ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତି, ତଂ ଭୂମିରାମଣେୟ୍ୟକ’’ନ୍ତି॥
୬. ୟଜମାନସୁତ୍ତଂ
୨୬୨ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ଗିଜ୍ଝକୂଟେ ପବ୍ବତେ। ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ୟଜମାନାନଂ ମନୁସ୍ସାନଂ, ପୁଞ୍ଞପେକ୍ଖାନ ପାଣିନଂ।
କରୋତଂ ଓପଧିକଂ ପୁଞ୍ଞଂ, କତ୍ଥ ଦିନ୍ନଂ ମହପ୍ଫଲ’’ନ୍ତି॥
‘‘ଚତ୍ତାରୋ ଚ ପଟିପନ୍ନା, ଚତ୍ତାରୋ ଚ ଫଲେ ଠିତା।
ଏସ ସଙ୍ଘୋ ଉଜୁଭୂତୋ, ପଞ୍ଞାସୀଲସମାହିତୋ॥
‘‘ୟଜମାନାନଂ ମନୁସ୍ସାନଂ, ପୁଞ୍ଞପେକ୍ଖାନ ପାଣିନଂ।
କରୋତଂ ଓପଧିକଂ ପୁଞ୍ଞଂ, ସଙ୍ଘେ ଦିନ୍ନଂ ମହପ୍ଫଲ’’ନ୍ତି॥
୭. ବୁଦ୍ଧୱନ୍ଦନାସୁତ୍ତଂ
୨୬୩ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ଜେତୱନେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ଦିୱାୱିହାରଗତୋ ହୋତି ପଟିସଲ୍ଲୀନୋ। ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଚ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ବ୍ରହ୍ମା ଚ ସହମ୍ପତି ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଚ୍ଚେକଂ ଦ୍ୱାରବାହଂ ନିସ୍ସାୟ ଅଟ୍ଠଂସୁ। ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
ପନ୍ନଭାର ଅନଣ ୱିଚର ଲୋକେ।
ଚିତ୍ତଞ୍ଚ ତେ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ,
ଚନ୍ଦୋ ୟଥା ପନ୍ନରସାୟ ରତ୍ତି’’ନ୍ତି॥
‘‘ନ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ତଥାଗତା ଏୱଂ ୱନ୍ଦିତବ୍ବା। ଏୱଞ୍ଚ ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ତଥାଗତା ୱନ୍ଦିତବ୍ବା –
‘‘ଉଟ୍ଠେହି ୱୀର ୱିଜିତସଙ୍ଗାମ,
ସତ୍ଥୱାହ ଅନଣ ୱିଚର ଲୋକେ।
ଦେସସ୍ସୁ ଭଗୱା ଧମ୍ମଂ,
ଅଞ୍ଞାତାରୋ ଭୱିସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି॥
୮. ଗହଟ୍ଠୱନ୍ଦନାସୁତ୍ତଂ
୨୬୪ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ। ତତ୍ର…ପେ॰… ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ମାତଲିଂ ସଙ୍ଗାହକଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘ୟୋଜେହି, ସମ୍ମ ମାତଲି, ସହସ୍ସୟୁତ୍ତଂ ଆଜଞ୍ଞରଥଂ। ଉୟ୍ୟାନଭୂମିଂ ଗଚ୍ଛାମ ସୁଭୂମିଂ ଦସ୍ସନାୟା’ତି। ‘ଏୱଂ ଭଦ୍ଦନ୍ତୱା’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତଲି ସଙ୍ଗାହକୋ ସକ୍କସ୍ସ ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ସହସ୍ସୟୁତ୍ତଂ ଆଜଞ୍ଞରଥଂ ୟୋଜେତ୍ୱା ସକ୍କସ୍ସ ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ପଟିୱେଦେସି – ‘ୟୁତ୍ତୋ ଖୋ ତେ, ମାରିସ, ସହସ୍ସୟୁତ୍ତୋ ଆଜଞ୍ଞରଥୋ। ୟସ୍ସ ଦାନି କାଲଂ ମଞ୍ଞସୀ’’’ତି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ୱେଜୟନ୍ତପାସାଦା ଓରୋହନ୍ତୋ ଅଞ୍ଜଲିଂ କତ୍ୱା [ପଞ୍ଜଲିକୋ (ପୀ॰), ପଞ୍ଜଲିଂ କତ୍ୱା (କ॰)] ସୁଦଂ ପୁଥୁଦ୍ଦିସା ନମସ୍ସତି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତଲି ସଙ୍ଗାହକୋ ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ତଂ ନମସ୍ସନ୍ତି ତେୱିଜ୍ଜା, ସବ୍ବେ ଭୁମ୍ମା ଚ ଖତ୍ତିୟା।
ଚତ୍ତାରୋ ଚ ମହାରାଜା, ତିଦସା ଚ ୟସସ୍ସିନୋ।
ଅଥ କୋ ନାମ ସୋ ୟକ୍ଖୋ, ୟଂ ତ୍ୱଂ ସକ୍କ ନମସ୍ସସୀ’’ତି॥
‘‘ମଂ ନମସ୍ସନ୍ତି ତେୱିଜ୍ଜା, ସବ୍ବେ ଭୁମ୍ମା ଚ ଖତ୍ତିୟା।
ଚତ୍ତାରୋ ଚ ମହାରାଜା, ତିଦସା ଚ ୟସସ୍ସିନୋ॥
‘‘ଅହଞ୍ଚ ସୀଲସମ୍ପନ୍ନେ, ଚିରରତ୍ତସମାହିତେ।
ସମ୍ମାପବ୍ବଜିତେ ୱନ୍ଦେ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରାୟନେ॥
‘‘ୟେ ଗହଟ୍ଠା ପୁଞ୍ଞକରା, ସୀଲୱନ୍ତୋ ଉପାସକା।
ଧମ୍ମେନ ଦାରଂ ପୋସେନ୍ତି, ତେ ନମସ୍ସାମି ମାତଲୀ’’ତି॥
‘‘ସେଟ୍ଠା ହି କିର ଲୋକସ୍ମିଂ, ୟେ ତ୍ୱଂ ସକ୍କ ନମସ୍ସସି।
ଅହମ୍ପି ତେ ନମସ୍ସାମି, ୟେ ନମସ୍ସସି ୱାସୱା’’ତି॥
‘‘ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ମଘୱା, ଦେୱରାଜା ସୁଜମ୍ପତି।
ପୁଥୁଦ୍ଦିସା ନମସ୍ସିତ୍ୱା, ପମୁଖୋ ରଥମାରୁହୀ’’ତି॥
୯. ସତ୍ଥାରୱନ୍ଦନାସୁତ୍ତଂ
୨୬୫ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ଜେତୱନେ। ‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ମାତଲିଂ ସଙ୍ଗାହକଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘ୟୋଜେହି, ସମ୍ମ ମାତଲି, ସହସ୍ସୟୁତ୍ତଂ ଆଜଞ୍ଞରଥଂ, ଉୟ୍ୟାନଭୂମିଂ ଗଚ୍ଛାମ ସୁଭୂମିଂ ଦସ୍ସନାୟା’ତି। ‘ଏୱଂ ଭଦ୍ଦନ୍ତୱା’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତଲି ସଙ୍ଗାହକୋ ସକ୍କସ୍ସ ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ସହସ୍ସୟୁତ୍ତଂ ଆଜଞ୍ଞରଥଂ ୟୋଜେତ୍ୱା ସକ୍କସ୍ସ ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ପଟିୱେଦେସି – ‘ୟୁତ୍ତୋ ଖୋ ତେ, ମାରିସ, ସହସ୍ସୟୁତ୍ତୋ ଆଜଞ୍ଞରଥୋ। ୟସ୍ସ ଦାନି କାଲଂ ମଞ୍ଞସୀ’’’ତି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ୱେଜୟନ୍ତପାସାଦା ଓରୋହନ୍ତୋ ଅଞ୍ଜଲିଂ କତ୍ୱା ସୁଦଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ନମସ୍ସତି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତଲି ସଙ୍ଗାହକୋ ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ୟଞ୍ହି ଦେୱା ମନୁସ୍ସା ଚ, ତଂ ନମସ୍ସନ୍ତି ୱାସୱ।
ଅଥ କୋ ନାମ ସୋ ୟକ୍ଖୋ, ୟଂ ତ୍ୱଂ ସକ୍କ ନମସ୍ସସୀ’’ତି॥
‘‘ୟୋ ଇଧ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ, ଅସ୍ମିଂ ଲୋକେ ସଦେୱକେ।
ଅନୋମନାମଂ ସତ୍ଥାରଂ, ତଂ ନମସ୍ସାମି ମାତଲି॥
‘‘ୟେସଂ ରାଗୋ ଚ ଦୋସୋ ଚ, ଅୱିଜ୍ଜା ଚ ୱିରାଜିତା।
ଖୀଣାସୱା ଅରହନ୍ତୋ, ତେ ନମସ୍ସାମି ମାତଲି॥
‘‘ୟେ ରାଗଦୋସୱିନୟା, ଅୱିଜ୍ଜାସମତିକ୍କମା।
ସେକ୍ଖା ଅପଚୟାରାମା, ଅପ୍ପମତ୍ତାନୁସିକ୍ଖରେ।
ତେ ନମସ୍ସାମି ମାତଲୀ’’ତି॥
‘‘ସେଟ୍ଠା ହି କିର ଲୋକସ୍ମିଂ, ୟେ ତ୍ୱଂ ସକ୍କ ନମସ୍ସସି।
ଅହମ୍ପି ତେ ନମସ୍ସାମି, ୟେ ନମସ୍ସସି ୱାସୱା’’ତି॥
‘‘ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ମଘୱା, ଦେୱରାଜା ସୁଜମ୍ପତି।
ଭଗୱନ୍ତଂ ନମସ୍ସିତ୍ୱା, ପମୁଖୋ ରଥମାରୁହୀ’’ତି॥
୧୦. ସଙ୍ଘୱନ୍ଦନାସୁତ୍ତଂ
୨୬୬ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ଜେତୱନେ। ତତ୍ର ଖୋ…ପେ॰… ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ମାତଲିଂ ସଙ୍ଗାହକଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘ୟୋଜେହି, ସମ୍ମ ମାତଲି, ସହସ୍ସୟୁତ୍ତଂ ଆଜଞ୍ଞରଥଂ , ଉୟ୍ୟାନଭୂମିଂ ଗଚ୍ଛାମ ସୁଭୂମିଂ ଦସ୍ସନାୟା’ତି। ‘ଏୱଂ ଭଦ୍ଦନ୍ତୱା’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତଲି ସଙ୍ଗାହକୋ ସକ୍କସ୍ସ ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା, ସହସ୍ସୟୁତ୍ତଂ ଆଜଞ୍ଞରଥଂ ୟୋଜେତ୍ୱା ସକ୍କସ୍ସ ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ପଟିୱେଦେସି – ‘ୟୁତ୍ତୋ ଖୋ ତେ, ମାରିସ, ସହସ୍ସୟୁତ୍ତୋ ଆଜଞ୍ଞରଥୋ, ୟସ୍ସ ଦାନି କାଲଂ ମଞ୍ଞସୀ’’’ତି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ , ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ୱେଜୟନ୍ତପାସାଦା ଓରୋହନ୍ତୋ ଅଞ୍ଜଲିଂ କତ୍ୱା ସୁଦଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ନମସ୍ସତି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତଲି ସଙ୍ଗାହକୋ ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ତଞ୍ହି ଏତେ ନମସ୍ସେୟ୍ୟୁଂ, ପୂତିଦେହସୟା ନରା।
ନିମୁଗ୍ଗା କୁଣପମ୍ହେତେ, ଖୁପ୍ପିପାସସମପ୍ପିତା॥
‘‘କିଂ ନୁ ତେସଂ ପିହୟସି, ଅନାଗାରାନ ୱାସୱ।
ଆଚାରଂ ଇସିନଂ ବ୍ରୂହି, ତଂ ସୁଣୋମ ୱଚୋ ତୱା’’ତି॥
‘‘ଏତଂ ତେସଂ ପିହୟାମି, ଅନାଗାରାନ ମାତଲି।
ୟମ୍ହା ଗାମା ପକ୍କମନ୍ତି, ଅନପେକ୍ଖା ୱଜନ୍ତି ତେ॥
‘‘ନ ତେସଂ କୋଟ୍ଠେ ଓପେନ୍ତି, ନ କୁମ୍ଭି [ନ କୁମ୍ଭା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ନ କଳୋପିୟଂ [ଖଳୋପିୟଂ (ସୀ॰)] ।
ପରନିଟ୍ଠିତମେସାନା [ପରନିଟ୍ଠିତମେସନା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] , ତେନ ୟାପେନ୍ତି ସୁବ୍ବତା॥
‘‘ସୁମନ୍ତମନ୍ତିନୋ ଧୀରା, ତୁଣ୍ହୀଭୂତା ସମଞ୍ଚରା।
ଦେୱା ୱିରୁଦ୍ଧା ଅସୁରେହି, ପୁଥୁ ମଚ୍ଚା ଚ ମାତଲି॥
‘‘ଅୱିରୁଦ୍ଧା ୱିରୁଦ୍ଧେସୁ, ଅତ୍ତଦଣ୍ଡେସୁ ନିବ୍ବୁତା।
ସାଦାନେସୁ ଅନାଦାନା, ତେ ନମସ୍ସାମି ମାତଲୀ’’ତି॥
‘‘ସେଟ୍ଠା ହି କିର ଲୋକସ୍ମିଂ, ୟେ ତ୍ୱଂ ସକ୍କ ନମସ୍ସସି।
ଅହମ୍ପି ତେ ନମସ୍ସାମି, ୟେ ନମସ୍ସସି ୱାସୱା’’ତି॥
‘‘ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ମଘୱା, ଦେୱରାଜା ସୁଜମ୍ପତି।
ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ନମସ୍ସିତ୍ୱା, ପମୁଖୋ ରଥମାରୁହୀ’’ତି॥
ଦୁତିୟୋ ୱଗ୍ଗୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ଦେୱା ପନ [ୱ ତପଦେନ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ତୟୋ ୱୁତ୍ତା, ଦଲିଦ୍ଦଞ୍ଚ ରାମଣେୟ୍ୟକଂ।
ୟଜମାନଞ୍ଚ ୱନ୍ଦନା, ତୟୋ ସକ୍କନମସ୍ସନାତି॥
୩. ତତିୟୱଗ୍ଗୋ
୧. ଛେତ୍ୱାସୁତ୍ତଂ
୨୬୭ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ଜେତୱନେ। ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘କିଂସୁ ଛେତ୍ୱା ସୁଖଂ ସେତି, କିଂସୁ ଛେତ୍ୱା ନ ସୋଚତି।
କିସ୍ସସ୍ସୁ ଏକଧମ୍ମସ୍ସ, ୱଧଂ ରୋଚେସି ଗୋତମା’’ତି॥
‘‘କୋଧଂ ଛେତ୍ୱା ସୁଖଂ ସେତି, କୋଧଂ ଛେତ୍ୱା ନ ସୋଚତି।
କୋଧସ୍ସ ୱିସମୂଲସ୍ସ, ମଧୁରଗ୍ଗସ୍ସ ୱାସୱ।
ୱଧଂ ଅରିୟା ପସଂସନ୍ତି, ତଞ୍ହି ଛେତ୍ୱା ନ ସୋଚତୀ’’ତି॥
୨. ଦୁବ୍ବଣ୍ଣିୟସୁତ୍ତଂ
୨୬୮ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ ଜେତୱନେ। ତତ୍ର ଖୋ…ପେ॰… ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତରୋ ୟକ୍ଖୋ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣୋ ଓକୋଟିମକୋ ସକ୍କସ୍ସ ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ଆସନେ ନିସିନ୍ନୋ ଅହୋସି। ତତ୍ର ସୁଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱା ତାୱତିଂସା ଉଜ୍ଝାୟନ୍ତି ଖିୟ୍ୟନ୍ତି ୱିପାଚେନ୍ତି – ‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ ୱତ ଭୋ, ଅବ୍ଭୁତଂ ୱତ, ଭୋ! ଅୟଂ ୟକ୍ଖୋ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣୋ ଓକୋଟିମକୋ ସକ୍କସ୍ସ ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ଆସନେ ନିସିନ୍ନୋ’’’ତି! ୟଥା ୟଥା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱା ତାୱତିଂସା ଉଜ୍ଝାୟନ୍ତି ଖିୟ୍ୟନ୍ତି ୱିପାଚେନ୍ତି, ତଥା ତଥା ସୋ ୟକ୍ଖୋ ଅଭିରୂପତରୋ ଚେୱ ହୋତି ଦସ୍ସନୀୟତରୋ ଚ ପାସାଦିକତରୋ ଚ।
‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱା ତାୱତିଂସା ୟେନ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘ଇଧ ତେ, ମାରିସ, ଅଞ୍ଞତରୋ ୟକ୍ଖୋ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣୋ ଓକୋଟିମକୋ ସକ୍କସ୍ସ ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ଆସନେ ନିସିନ୍ନୋ। ତତ୍ର ସୁଦଂ, ମାରିସ, ଦେୱା ତାୱତିଂସା ଉଜ୍ଝାୟନ୍ତି ଖିୟ୍ୟନ୍ତି ୱିପାଚେନ୍ତି – ଅଚ୍ଛରିୟଂ ୱତ, ଭୋ, ଅବ୍ଭୁତଂ ୱତ, ଭୋ! ଅୟଂ ୟକ୍ଖୋ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣୋ ଓକୋଟିମକୋ ସକ୍କସ୍ସ ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ଆସନେ ନିସିନ୍ନୋତି। ୟଥା ୟଥା ଖୋ, ମାରିସ, ଦେୱା ଉଜ୍ଝାୟନ୍ତି ଖିୟ୍ୟନ୍ତି ୱିପାଚେନ୍ତି, ତଥା ତଥା ସୋ ୟକ୍ଖୋ ଅଭିରୂପତରୋ ଚେୱ ହୋତି ଦସ୍ସନୀୟତରୋ ଚ ପାସାଦିକତରୋ ଚାତି। ସୋ ହି ନୂନ, ମାରିସ, କୋଧଭକ୍ଖୋ ୟକ୍ଖୋ ଭୱିସ୍ସତୀ’’’ତି।
‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ୟେନ ସୋ କୋଧଭକ୍ଖୋ ୟକ୍ଖୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏକଂସଂ ଉତ୍ତରାସଙ୍ଗଂ କରିତ୍ୱା ଦକ୍ଖିଣଜାଣୁମଣ୍ଡଲଂ ପଥୱିୟଂ ନିହନ୍ତ୍ୱା ୟେନ ସୋ କୋଧଭକ୍ଖୋ ୟକ୍ଖୋ ତେନଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତ୍ୱା ତିକ୍ଖତ୍ତୁଂ ନାମଂ ସାୱେତି – ‘ସକ୍କୋହଂ ମାରିସ, ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ, ସକ୍କୋହଂ, ମାରିସ, ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ’ତି। ୟଥା ୟଥା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ନାମଂ ସାୱେସି, ତଥା ତଥା ସୋ ୟକ୍ଖୋ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣତରୋ ଚେୱ ଅହୋସି ଓକୋଟିମକତରୋ ଚ। ଦୁବ୍ବଣ୍ଣତରୋ ଚେୱ ହୁତ୍ୱା ଓକୋଟିମକତରୋ ଚ ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ସକେ ଆସନେ ନିସୀଦିତ୍ୱା ଦେୱେ ତାୱତିଂସେ ଅନୁନୟମାନୋ ତାୟଂ ୱେଲାୟଂ ଇମା ଗାଥାୟୋ ଅଭାସି –
‘‘ନ ସୂପହତଚିତ୍ତୋମ୍ହି, ନାୱତ୍ତେନ ସୁୱାନୟୋ।
ନ ୱୋ ଚିରାହଂ କୁଜ୍ଝାମି, କୋଧୋ ମୟି ନାୱତିଟ୍ଠତି॥
‘‘କୁଦ୍ଧାହଂ ନ ଫରୁସଂ ବ୍ରୂମି, ନ ଚ ଧମ୍ମାନି କିତ୍ତୟେ।
ସନ୍ନିଗ୍ଗଣ୍ହାମି ଅତ୍ତାନଂ, ସମ୍ପସ୍ସଂ ଅତ୍ଥମତ୍ତନୋ’’ତି॥
୩. ସମ୍ବରିମାୟାସୁତ୍ତଂ
୨୬୯ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ…ପେ॰… ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେପଚିତ୍ତି ଅସୁରିନ୍ଦୋ ଆବାଧିକୋ ଅହୋସି ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ। ଅଥ ଖୋ ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ୟେନ ୱେପଚିତ୍ତି ଅସୁରିନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମି ଗିଲାନପୁଚ୍ଛକୋ। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେପଚିତ୍ତି ଅସୁରିନ୍ଦୋ ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ତିକିଚ୍ଛ ମଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦା’ତି। ‘ୱାଚେହି ମଂ, ୱେପଚିତ୍ତି, ସମ୍ବରିମାୟ’ନ୍ତି। ‘ନ ତାୱାହଂ ୱାଚେମି, ୟାୱାହଂ, ମାରିସ, ଅସୁରେ ପଟିପୁଚ୍ଛାମୀ’’’ତି। ‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେପଚିତ୍ତି ଅସୁରିନ୍ଦୋ ଅସୁରେ ପଟିପୁଚ୍ଛି – ‘ୱାଚେମହଂ, ମାରିସା, ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ ସମ୍ବରିମାୟ’ନ୍ତି? ‘ମା ଖୋ ତ୍ୱଂ, ମାରିସ, ୱାଚେସି ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ ସମ୍ବରିମାୟ’’’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେପଚିତ୍ତି ଅସୁରିନ୍ଦୋ ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ମାୟାୱୀ ମଘୱା ସକ୍କ, ଦେୱରାଜ ସୁଜମ୍ପତି।
ଉପେତି ନିରୟଂ ଘୋରଂ, ସମ୍ବରୋୱ ସତଂ ସମ’’ନ୍ତି॥
୪. ଅଚ୍ଚୟସୁତ୍ତଂ
୨୭୦ . ସାୱତ୍ଥିୟଂ…ପେ॰… ଆରାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଦ୍ୱେ ଭିକ୍ଖୂ ସମ୍ପୟୋଜେସୁଂ। ତତ୍ରେକୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅଚ୍ଚସରା। ଅଥ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ସନ୍ତିକେ ଅଚ୍ଚୟଂ ଅଚ୍ଚୟତୋ ଦେସେତି; ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ନପ୍ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାତି। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ଦ୍ୱେ ଭିକ୍ଖୂ ସମ୍ପୟୋଜେସୁଂ, ତତ୍ରେକୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅଚ୍ଚସରା । ଅଥ ଖୋ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ସନ୍ତିକେ ଅଚ୍ଚୟଂ ଅଚ୍ଚୟତୋ ଦେସେତି, ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ନପ୍ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀ’’ତି।
‘‘ଦ୍ୱେମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଲା। ୟୋ ଚ ଅଚ୍ଚୟଂ ଅଚ୍ଚୟତୋ ନ ପସ୍ସତି, ୟୋ ଚ ଅଚ୍ଚୟଂ ଦେସେନ୍ତସ୍ସ ୟଥାଧମ୍ମଂ ନପ୍ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହା’’ତି – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦ୍ୱେ ବାଲା। ‘‘ଦ୍ୱେମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଣ୍ଡିତା। ୟୋ ଚ ଅଚ୍ଚୟଂ ଅଚ୍ଚୟତୋ ପସ୍ସତି, ୟୋ ଚ ଅଚ୍ଚୟଂ ଦେସେନ୍ତସ୍ସ ୟଥାଧମ୍ମଂ ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହା’’ତି – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦ୍ୱେ ପଣ୍ଡିତା।
‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ସୁଧମ୍ମାୟଂ ସଭାୟଂ ଦେୱେ ତାୱତିଂସେ ଅନୁନୟମାନୋ ତାୟଂ ୱେଲାୟଂ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘କୋଧୋ ୱୋ ୱସମାୟାତୁ, ମା ଚ ମିତ୍ତେହି ୱୋ ଜରା।
ଅଗରହିୟଂ ମା ଗରହିତ୍ଥ, ମା ଚ ଭାସିତ୍ଥ ପେସୁଣଂ।
ଅଥ ପାପଜନଂ କୋଧୋ, ପବ୍ବତୋୱାଭିମଦ୍ଦତୀ’’ତି॥
୫. ଅକ୍କୋଧସୁତ୍ତଂ
୨୭୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ…ପେ॰… ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ସୁଧମ୍ମାୟଂ ସଭାୟଂ ଦେୱେ ତାୱତିଂସେ ଅନୁନୟମାନୋ ତାୟଂ ୱେଲାୟଂ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –
‘‘ମା ୱୋ କୋଧୋ ଅଜ୍ଝଭୱି, ମା ଚ କୁଜ୍ଝିତ୍ଥ କୁଜ୍ଝତଂ।
ଅକ୍କୋଧୋ ଅୱିହିଂସା ଚ, ଅରିୟେସୁ ଚ ପଟିପଦା [ୱସତୀ ସଦା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ।
ଅଥ ପାପଜନଂ କୋଧୋ, ପବ୍ବତୋୱାଭିମଦ୍ଦତୀ’’ତି॥
ତତିୟୋ ୱଗ୍ଗୋ।
ଛେତ୍ୱା ଦୁବ୍ବଣ୍ଣିୟମାୟା, ଅଚ୍ଚୟେନ ଅକୋଧନୋ।
ଦେସିତଂ ବୁଦ୍ଧସେଟ୍ଠେନ, ଇଦଞ୍ହି ସକ୍କପଞ୍ଚକନ୍ତି॥
ସକ୍କସଂୟୁତ୍ତଂ ସମତ୍ତଂ।
ସଗାଥାୱଗ୍ଗୋ ପଠମୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ଦେୱତା ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଚ, ରାଜା ମାରୋ ଚ ଭିକ୍ଖୁନୀ।
ବ୍ରହ୍ମା ବ୍ରାହ୍ମଣ ୱଙ୍ଗୀସୋ, ୱନୟକ୍ଖେନ ୱାସୱୋତି॥
ସଗାଥାୱଗ୍ଗସଂୟୁତ୍ତପାଳି ନିଟ୍ଠିତା।