ଉପରିପଣ୍ଣାସ ପାଳି

॥ ନମୋ ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ॥

ମଜ୍ଝିମନିକାୟେ

ଉପରିପଣ୍ଣାସପାଳି

୧. ଦେୱଦହୱଗ୍ଗୋ

୧. ଦେୱଦହସୁତ୍ତଂ

୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସକ୍କେସୁ ୱିହରତି ଦେୱଦହଂ ନାମ ସକ୍ୟାନଂ ନିଗମୋ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏୱଂୱାଦିନୋ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିନୋ – ‘ୟଂ କିଞ୍ଚାୟଂ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ ପଟିସଂୱେଦେତି ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା, ସବ୍ବଂ ତଂ ପୁବ୍ବେକତହେତୁ। ଇତି ପୁରାଣାନଂ କମ୍ମାନଂ ତପସା ବ୍ୟନ୍ତୀଭାୱା, ନୱାନଂ କମ୍ମାନଂ ଅକରଣା, ଆୟତିଂ ଅନୱସ୍ସୱୋ; ଆୟତିଂ ଅନୱସ୍ସୱା କମ୍ମକ୍ଖୟୋ; କମ୍ମକ୍ଖୟା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟୋ; ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟା ୱେଦନାକ୍ଖୟୋ; ୱେଦନାକ୍ଖୟା ସବ୍ବଂ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱଂୱାଦିନୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିଗଣ୍ଠା।

‘‘ଏୱଂୱାଦାହଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ନିଗଣ୍ଠେ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦାମି – ‘ସଚ୍ଚଂ କିର ତୁମ୍ହେ, ଆୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ଏୱଂୱାଦିନୋ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିନୋ – ୟଂ କିଞ୍ଚାୟଂ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ ପଟିସଂୱେଦେତି ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା, ସବ୍ବଂ ତଂ ପୁବ୍ବେକତହେତୁ। ଇତି ପୁରାଣାନଂ କମ୍ମାନଂ ତପସା ବ୍ୟନ୍ତୀଭାୱା, ନୱାନଂ କମ୍ମାନଂ ଅକରଣା, ଆୟତିଂ ଅନୱସ୍ସୱୋ; ଆୟତିଂ ଅନୱସ୍ସୱା କମ୍ମକ୍ଖୟୋ; କମ୍ମକ୍ଖୟା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟୋ; ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟା ୱେଦନାକ୍ଖୟୋ; ୱେଦନାକ୍ଖୟା ସବ୍ବଂ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି? ତେ ଚ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିଗଣ୍ଠା ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠା ‘ଆମା’ତି ପଟିଜାନନ୍ତି।

‘‘ତ୍ୟାହଂ ଏୱଂ ୱଦାମି – ‘କିଂ ପନ ତୁମ୍ହେ, ଆୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ଜାନାଥ – ଅହୁୱମ୍ହେୱ ମୟଂ ପୁବ୍ବେ, ନ ନାହୁୱମ୍ହା’ତି? ‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’।

‘‘‘କିଂ ପନ ତୁମ୍ହେ, ଆୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ଜାନାଥ – ଅକରମ୍ହେୱ ମୟଂ ପୁବ୍ବେ ପାପକମ୍ମଂ, ନ ନାକରମ୍ହା’ତି? ‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’।

‘‘‘କିଂ ପନ ତୁମ୍ହେ, ଆୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ଜାନାଥ – ଏୱରୂପଂ ୱା ଏୱରୂପଂ ୱା ପାପକମ୍ମଂ ଅକରମ୍ହା’ତି? ‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’।

‘‘‘କିଂ ପନ ତୁମ୍ହେ, ଆୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ଜାନାଥ – ଏତ୍ତକଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣଂ, ଏତ୍ତକଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜୀରେତବ୍ବଂ, ଏତ୍ତକମ୍ହି ୱା ଦୁକ୍ଖେ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣେ ସବ୍ବଂ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି? ‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’।

‘‘‘କିଂ ପନ ତୁମ୍ହେ, ଆୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ଜାନାଥ – ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନଂ, କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପସମ୍ପଦ’ନ୍ତି? ‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’।

୨ . ‘‘ଇତି କିର ତୁମ୍ହେ, ଆୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ନ ଜାନାଥ – ଅହୁୱମ୍ହେୱ ମୟଂ ପୁବ୍ବେ, ନ ନାହୁୱମ୍ହାତି , ନ ଜାନାଥ – ଅକରମ୍ହେୱ ମୟଂ ପୁବ୍ବେ ପାପକମ୍ମଂ, ନ ନାକରମ୍ହାତି, ନ ଜାନାଥ – ଏୱରୂପଂ ୱା ଏୱରୂପଂ ୱା ପାପକମ୍ମଂ ଅକରମ୍ହାତି, ନ ଜାନାଥ – ଏତ୍ତକଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣଂ, ଏତ୍ତକଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜୀରେତବ୍ବଂ, ଏତ୍ତକମ୍ହି ୱା ଦୁକ୍ଖେ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣେ ସବ୍ବଂ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀତି, ନ ଜାନାଥ – ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନଂ, କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପସମ୍ପଦଂ; ଏୱଂ ସନ୍ତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ନିଗଣ୍ଠାନଂ ନ କଲ୍ଲମସ୍ସ ୱେୟ୍ୟାକରଣାୟ – ୟଂ କିଞ୍ଚାୟଂ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ ପଟିସଂୱେଦେତି ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା, ସବ୍ବଂ ତଂ ପୁବ୍ବେକତହେତୁ। ଇତି ପୁରାଣାନଂ କମ୍ମାନଂ ତପସା ବ୍ୟନ୍ତୀଭାୱା, ନୱାନଂ କମ୍ମାନଂ ଅକରଣା, ଆୟତିଂ ଅନୱସ୍ସୱୋ; ଆୟତିଂ ଅନୱସ୍ସୱା କମ୍ମକ୍ଖୟୋ; କମ୍ମକ୍ଖୟା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟୋ; ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟା ୱେଦନାକ୍ଖୟୋ; ୱେଦନାକ୍ଖୟା ସବ୍ବଂ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି।

‘‘ସଚେ ପନ ତୁମ୍ହେ, ଆୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ଜାନେୟ୍ୟାଥ – ଅହୁୱମ୍ହେୱ ମୟଂ ପୁବ୍ବେ, ନ ନାହୁୱମ୍ହାତି, ଜାନେୟ୍ୟାଥ – ଅକରମ୍ହେୱ ମୟଂ ପୁବ୍ବେ ପାପକମ୍ମଂ, ନ ନାକରମ୍ହାତି, ଜାନେୟ୍ୟାଥ – ଏୱରୂପଂ ୱା ଏୱରୂପଂ ୱା ପାପକମ୍ମଂ ଅକରମ୍ହାତି, ଜାନେୟ୍ୟାଥ – ଏତ୍ତକଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣଂ, ଏତ୍ତକଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜୀରେତବ୍ବଂ, ଏତ୍ତକମ୍ହି ୱା ଦୁକ୍ଖେ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣେ ସବ୍ବଂ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀତି, ଜାନେୟ୍ୟାଥ – ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନଂ, କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପସମ୍ପଦଂ; ଏୱଂ ସନ୍ତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ନିଗଣ୍ଠାନଂ କଲ୍ଲମସ୍ସ ୱେୟ୍ୟାକରଣାୟ – ୟଂ କିଞ୍ଚାୟଂ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ ପଟିସଂୱେଦେତି ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା, ସବ୍ବଂ ତଂ ପୁବ୍ବେକତହେତୁ। ଇତି ପୁରାଣାନଂ କମ୍ମାନଂ ତପସା ବ୍ୟନ୍ତୀଭାୱା, ନୱାନଂ କମ୍ମାନଂ ଅକରଣା, ଆୟତିଂ ଅନୱସ୍ସୱୋ; ଆୟତିଂ ଅନୱସ୍ସୱା କମ୍ମକ୍ଖୟୋ; କମ୍ମକ୍ଖୟା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟୋ; ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟା ୱେଦନାକ୍ଖୟୋ; ୱେଦନାକ୍ଖୟା ସବ୍ବଂ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି।

୩ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ପୁରିସୋ ସଲ୍ଲେନ ୱିଦ୍ଧୋ ଅସ୍ସ ସୱିସେନ ଗାଳ୍ହୂପଲେପନେନ [ଗାଳ୍ହପଲେପନେନ (କ॰)] ; ସୋ ସଲ୍ଲସ୍ସପି ୱେଧନହେତୁ [ୱେଦନାହେତୁ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା [ତିପ୍ପା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦିୟେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ମିତ୍ତାମଚ୍ଚା ଞାତିସାଲୋହିତା ଭିସକ୍କଂ ସଲ୍ଲକତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠାପେୟ୍ୟୁଂ। ତସ୍ସ ସୋ ଭିସକ୍କୋ ସଲ୍ଲକତ୍ତୋ ସତ୍ଥେନ ୱଣମୁଖଂ ପରିକନ୍ତେୟ୍ୟ; ସୋ ସତ୍ଥେନପି ୱଣମୁଖସ୍ସ ପରିକନ୍ତନହେତୁ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦିୟେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ସୋ ଭିସକ୍କୋ ସଲ୍ଲକତ୍ତୋ ଏସନିୟା ସଲ୍ଲଂ ଏସେୟ୍ୟ; ସୋ ଏସନିୟାପି ସଲ୍ଲସ୍ସ ଏସନାହେତୁ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦିୟେୟ୍ୟ । ତସ୍ସ ସୋ ଭିସକ୍କୋ ସଲ୍ଲକତ୍ତୋ ସଲ୍ଲଂ ଅବ୍ବୁହେୟ୍ୟ [ଅବ୍ବୁୟ୍ହେୟ୍ୟ (ସୀ॰), ଅବ୍ଭୂଣ୍ହେୟ୍ୟ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ; ସୋ ସଲ୍ଲସ୍ସପି ଅବ୍ବୁହନହେତୁ [ଅବ୍ବୁୟ୍ହନହେତୁ (ସୀ॰), ଅବ୍ଭୂଣ୍ହନହେତୁ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦିୟେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ସୋ ଭିସକ୍କୋ ସଲ୍ଲକତ୍ତୋ ଅଗଦଙ୍ଗାରଂ ୱଣମୁଖେ ଓଦହେୟ୍ୟ; ସୋ ଅଗଦଙ୍ଗାରସ୍ସପି ୱଣମୁଖେ ଓଦହନହେତୁ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦିୟେୟ୍ୟ। ସୋ ଅପରେନ ସମୟେନ ରୂଳ୍ହେନ ୱଣେନ ସଞ୍ଛୱିନା ଅରୋଗୋ ଅସ୍ସ ସୁଖୀ ସେରୀ ସୟଂୱସୀ ୟେନ କାମଙ୍ଗମୋ। ତସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ – ଅହଂ ଖୋ ପୁବ୍ବେ ସଲ୍ଲେନ ୱିଦ୍ଧୋ ଅହୋସିଂ ସୱିସେନ ଗାଳ୍ହୂପଲେପନେନ। ସୋହଂ ସଲ୍ଲସ୍ସପି ୱେଧନହେତୁ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦିୟିଂ। ତସ୍ସ ମେ ମିତ୍ତାମଚ୍ଚା ଞାତିସାଲୋହିତା ଭିସକ୍କଂ ସଲ୍ଲକତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠପେସୁଂ। ତସ୍ସ ମେ ସୋ ଭିସକ୍କୋ ସଲ୍ଲକତ୍ତୋ ସତ୍ଥେନ ୱଣମୁଖଂ ପରିକନ୍ତି; ସୋହଂ ସତ୍ଥେନପି ୱଣମୁଖସ୍ସ ପରିକନ୍ତନହେତୁ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦିୟିଂ। ତସ୍ସ ମେ ସୋ ଭିସକ୍କୋ ସଲ୍ଲକତ୍ତୋ ଏସନିୟା ସଲ୍ଲଂ ଏସି; ସୋ ଅହଂ ଏସନିୟାପି ସଲ୍ଲସ୍ସ ଏସନାହେତୁ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦିୟିଂ। ତସ୍ସ ମେ ସୋ ଭିସକ୍କୋ ସଲ୍ଲକତ୍ତୋ ସଲ୍ଲଂ ଅବ୍ବୁହି [ଅବ୍ବୁୟ୍ହି (ସୀ॰), ଅବ୍ଭୂଣ୍ହି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ; ସୋହଂ ସଲ୍ଲସ୍ସପି ଅବ୍ବୁହନହେତୁ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦିୟିଂ। ତସ୍ସ ମେ ସୋ ଭିସକ୍କୋ ସଲ୍ଲକତ୍ତୋ ଅଗଦଙ୍ଗାରଂ ୱଣମୁଖେ ଓଦହି; ସୋହଂ ଅଗଦଙ୍ଗାରସ୍ସପି ୱଣମୁଖେ ଓଦହନହେତୁ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦିୟିଂ। ସୋମ୍ହି ଏତରହି ରୂଳ୍ହେନ ୱଣେନ ସଞ୍ଛୱିନା ଅରୋଗୋ ସୁଖୀ ସେରୀ ସୟଂୱସୀ ୟେନ କାମଙ୍ଗମୋ’’ତି।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ସଚେ ତୁମ୍ହେ ଜାନେୟ୍ୟାଥ – ଅହୁୱମ୍ହେୱ ମୟଂ ପୁବ୍ବେ, ନ ନାହୁୱମ୍ହାତି, ଜାନେୟ୍ୟାଥ – ଅକରମ୍ହେୱ ମୟଂ ପୁବ୍ବେ ପାପକମ୍ମଂ, ନ ନାକରମ୍ହାତି, ଜାନେୟ୍ୟାଥ – ଏୱରୂପଂ ୱା ଏୱରୂପଂ ୱା ପାପକମ୍ମଂ ଅକରମ୍ହାତି, ଜାନେୟ୍ୟାଥ – ଏତ୍ତକଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣଂ, ଏତ୍ତକଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜୀରେତବ୍ବଂ, ଏତ୍ତକମ୍ହି ୱା ଦୁକ୍ଖେ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣେ ସବ୍ବଂ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀତି, ଜାନେୟ୍ୟାଥ – ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନଂ, କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପସମ୍ପଦଂ; ଏୱଂ ସନ୍ତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ନିଗଣ୍ଠାନଂ କଲ୍ଲମସ୍ସ ୱେୟ୍ୟାକରଣାୟ – ୟଂ କିଞ୍ଚାୟଂ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ ପଟିସଂୱେଦେତି ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା, ସବ୍ବଂ ତଂ ପୁବ୍ବେକତହେତୁ। ଇତି ପୁରାଣାନଂ କମ୍ମାନଂ ତପସା ବ୍ୟନ୍ତୀଭାୱା, ନୱାନଂ କମ୍ମାନଂ ଅକରଣା, ଆୟତିଂ ଅନୱସ୍ସୱୋ; ଆୟତିଂ ଅନୱସ୍ସୱା କମ୍ମକ୍ଖୟୋ; କମ୍ମକ୍ଖୟା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟୋ; ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟା ୱେଦନାକ୍ଖୟୋ; ୱେଦନାକ୍ଖୟା ସବ୍ବଂ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି।

‘‘ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ ତୁମ୍ହେ, ଆୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ନ ଜାନାଥ – ଅହୁୱମ୍ହେୱ ମୟଂ ପୁବ୍ବେ, ନ ନାହୁୱମ୍ହାତି, ନ ଜାନାଥ – ଅକରମ୍ହେୱ ମୟଂ ପୁବ୍ବେ ପାପକମ୍ମଂ, ନ ନାକରମ୍ହାତି, ନ ଜାନାଥ – ଏୱରୂପଂ ୱା ଏୱରୂପଂ ୱା ପାପକମ୍ମଂ ଅକରମ୍ହାତି, ନ ଜାନାଥ – ଏତ୍ତକଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣଂ, ଏତ୍ତକଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜୀରେତବ୍ବଂ, ଏତ୍ତକମ୍ହି ୱା ଦୁକ୍ଖେ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣେ ସବ୍ବଂ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀତି, ନ ଜାନାଥ – ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନଂ, କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପସମ୍ପଦଂ; ତସ୍ମା ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ନିଗଣ୍ଠାନଂ ନ କଲ୍ଲମସ୍ସ ୱେୟ୍ୟାକରଣାୟ – ୟଂ କିଞ୍ଚାୟଂ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ ପଟିସଂୱେଦେତି ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା, ସବ୍ବଂ ତଂ ପୁବ୍ବେକତହେତୁ। ଇତି ପୁରାଣାନଂ କମ୍ମାନଂ ତପସା ବ୍ୟନ୍ତୀଭାୱା, ନୱାନଂ କମ୍ମାନଂ ଅକରଣା, ଆୟତିଂ ଅନୱସ୍ସୱୋ; ଆୟତିଂ ଅନୱସ୍ସୱା କମ୍ମକ୍ଖୟୋ; କମ୍ମକ୍ଖୟା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟୋ; ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟା ୱେଦନାକ୍ଖୟୋ; ୱେଦନାକ୍ଖୟା ସବ୍ବଂ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି।

୪ . ‘‘ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେ ନିଗଣ୍ଠା ମଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘ନିଗଣ୍ଠୋ , ଆୱୁସୋ, ନାଟପୁତ୍ତୋ [ନାଥପୁତ୍ତୋ (ସୀ॰)] ସବ୍ବଞ୍ଞୂ ସବ୍ବଦସ୍ସାୱୀ, ଅପରିସେସଂ ଞାଣଦସ୍ସନଂ ପଟିଜାନାତି । ଚରତୋ ଚ ମେ ତିଟ୍ଠତୋ ଚ ସୁତ୍ତସ୍ସ ଚ ଜାଗରସ୍ସ ଚ ସତତଂ ସମିତଂ ଞାଣଦସ୍ସନଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତ’ନ୍ତି। ସୋ ଏୱମାହ – ‘ଅତ୍ଥି ଖୋ ୱୋ, ଆୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ପୁବ୍ବେୱ ପାପକମ୍ମଂ କତଂ, ତଂ ଇମାୟ କଟୁକାୟ ଦୁକ୍କରକାରିକାୟ ନିଜ୍ଜୀରେଥ, ୟଂ ପନେତ୍ଥ ଏତରହି କାୟେନ ସଂୱୁତା ୱାଚାୟ ସଂୱୁତା ମନସା ସଂୱୁତା ତଂ ଆୟତିଂ ପାପକମ୍ମସ୍ସ ଅକରଣଂ। ଇତି ପୁରାଣାନଂ କମ୍ମାନଂ ତପସା ବ୍ୟନ୍ତୀଭାୱା, ନୱାନଂ କମ୍ମାନଂ ଅକରଣା, ଆୟତିଂ ଅନୱସ୍ସୱୋ; ଆୟତିଂ ଅନୱସ୍ସୱା କମ୍ମକ୍ଖୟୋ; କମ୍ମକ୍ଖୟା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟୋ; ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟା ୱେଦନାକ୍ଖୟୋ; ୱେଦନାକ୍ଖୟା ସବ୍ବଂ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ତଞ୍ଚ ପନମ୍ହାକଂ ରୁଚ୍ଚତି ଚେୱ ଖମତି ଚ, ତେନ ଚମ୍ହା ଅତ୍ତମନା’’ତି।

୫ . ‘‘ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେ ନିଗଣ୍ଠେ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ପଞ୍ଚ ଖୋ ଇମେ, ଆୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ଧମ୍ମା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦ୍ୱିଧାୱିପାକା। କତମେ ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧା, ରୁଚି, ଅନୁସ୍ସୱୋ, ଆକାରପରିୱିତକ୍କୋ, ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତି – ଇମେ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ପଞ୍ଚ ଧମ୍ମା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦ୍ୱିଧାୱିପାକା। ତତ୍ରାୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ନିଗଣ୍ଠାନଂ କା ଅତୀତଂସେ ସତ୍ଥରି ସଦ୍ଧା, କା ରୁଚି, କୋ ଅନୁସ୍ସୱୋ, କୋ ଆକାରପରିୱିତକ୍କୋ, କା ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତୀ’ତି। ଏୱଂୱାଦୀ [ଏୱଂୱାଦୀସୁ (କ॰)] ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିଗଣ୍ଠେସୁ ନ କଞ୍ଚି [କିଞ୍ଚି (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ସହଧମ୍ମିକଂ ୱାଦପଟିହାରଂ ସମନୁପସ୍ସାମି।

‘‘ପୁନ ଚପରାହଂ [ପୁନ ଚ ପନାହଂ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ତେ ନିଗଣ୍ଠେ ଏୱଂ ୱଦାମି – ‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଆୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା। ୟସ୍ମିଂ ୱୋ ସମୟେ ତିବ୍ବୋ [ତିପ୍ପୋ (ପୀ॰)] ଉପକ୍କମୋ ହୋତି ତିବ୍ବଂ ପଧାନଂ, ତିବ୍ବା ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଓପକ୍କମିକା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦିୟେଥ; ୟସ୍ମିଂ ପନ ୱୋ ସମୟେ ନ ତିବ୍ବୋ ଉପକ୍କମୋ ହୋତି ନ ତିବ୍ବଂ ପଧାନଂ, ନ ତିବ୍ବା ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଓପକ୍କମିକା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦିୟେଥା’ତି? ‘ୟସ୍ମିଂ ନୋ, ଆୱୁସୋ ଗୋତମ, ସମୟେ ତିବ୍ବୋ ଉପକ୍କମୋ ହୋତି ତିବ୍ବଂ ପଧାନଂ, ତିବ୍ବା ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଓପକ୍କମିକା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦିୟାମ; ୟସ୍ମିଂ ପନ ନୋ ସମୟେ ନ ତିବ୍ବୋ ଉପକ୍କମୋ ହୋତି ନ ତିବ୍ବଂ ପଧାନଂ, ନ ତିବ୍ବା ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଓପକ୍କମିକା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦିୟାମା’’’ତି।

୬ . ‘‘ଇତି କିର, ଆୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ୟସ୍ମିଂ ୱୋ ସମୟେ ତିବ୍ବୋ ଉପକ୍କମୋ ହୋତି ତିବ୍ବଂ ପଧାନଂ, ତିବ୍ବା ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଓପକ୍କମିକା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦିୟେଥ; ୟସ୍ମିଂ ପନ ୱୋ ସମୟେ ନ ତିବ୍ବୋ ଉପକ୍କମୋ ହୋତି ନ ତିବ୍ବଂ ପଧାନଂ, ନ ତିବ୍ବା ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଓପକ୍କମିକା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦିୟେଥ। ଏୱଂ ସନ୍ତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ନିଗଣ୍ଠାନଂ ନ କଲ୍ଲମସ୍ସ ୱେୟ୍ୟାକରଣାୟ – ୟଂ କିଞ୍ଚାୟଂ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ ପଟିସଂୱେଦେତି ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା, ସବ୍ବଂ ତଂ ପୁବ୍ବେକତହେତୁ। ଇତି ପୁରାଣାନଂ କମ୍ମାନଂ ତପସା ବ୍ୟନ୍ତୀଭାୱା, ନୱାନଂ କମ୍ମାନଂ ଅକରଣା, ଆୟତିଂ ଅନୱସ୍ସୱୋ; ଆୟତିଂ ଅନୱସ୍ସୱା କମ୍ମକ୍ଖୟୋ; କମ୍ମକ୍ଖୟା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟୋ; ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟା ୱେଦନାକ୍ଖୟୋ ; ୱେଦନାକ୍ଖୟା ସବ୍ବଂ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀତି। ସଚେ, ଆୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ୟସ୍ମିଂ ୱୋ ସମୟେ ତିବ୍ବୋ ଉପକ୍କମୋ ହୋତି ତିବ୍ବଂ ପଧାନଂ, ନ ତିବ୍ବା ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଓପକ୍କମିକା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦିୟେଥ; ୟସ୍ମିଂ ପନ ୱୋ ସମୟେ ନ ତିବ୍ବୋ ଉପକ୍କମୋ ହୋତି ନ ତିବ୍ବଂ ପଧାନଂ, ତିବ୍ବା ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଓପକ୍କମିକା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦିୟେଥ [ପଧାନଂ, ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟେୱ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ… ୱେଦନା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ; ଏୱଂ ସନ୍ତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ନିଗଣ୍ଠାନଂ କଲ୍ଲମସ୍ସ ୱେୟ୍ୟାକରଣାୟ – ୟଂ କିଞ୍ଚାୟଂ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ ପଟିସଂୱେଦେତି ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା, ସବ୍ବଂ ତଂ ପୁବ୍ବେକତହେତୁ। ଇତି ପୁରାଣାନଂ କମ୍ମାନଂ ତପସା ବ୍ୟନ୍ତୀଭାୱା, ନୱାନଂ କମ୍ମାନଂ ଅକରଣା, ଆୟତିଂ ଅନୱସ୍ସୱୋ; ଆୟତିଂ ଅନୱସ୍ସୱା କମ୍ମକ୍ଖୟୋ; କମ୍ମକ୍ଖୟା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟୋ; ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟା ୱେଦନାକ୍ଖୟୋ; ୱେଦନାକ୍ଖୟା ସବ୍ବଂ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି।

‘‘‘ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ୟସ୍ମିଂ ୱୋ ସମୟେ ତିବ୍ବୋ ଉପକ୍କମୋ ହୋତି ତିବ୍ବଂ ପଧାନଂ, ତିବ୍ବା ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଓପକ୍କମିକା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦିୟେଥ; ୟସ୍ମିଂ ପନ ୱୋ ସମୟେ ନ ତିବ୍ବୋ ଉପକ୍କମୋ ହୋତି ନ ତିବ୍ବଂ ପଧାନଂ, ନ ତିବ୍ବା ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଓପକ୍କମିକା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦିୟେଥ; ତେ ତୁମ୍ହେ ସାମଂୟେୱ ଓପକ୍କମିକା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦୟମାନା ଅୱିଜ୍ଜା ଅଞ୍ଞାଣା ସମ୍ମୋହା ୱିପଚ୍ଚେଥ – ୟଂ କିଞ୍ଚାୟଂ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ ପଟିସଂୱେଦେତି ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା, ସବ୍ବଂ ତଂ ପୁବ୍ବେକତହେତୁ। ଇତି ପୁରାଣାନଂ କମ୍ମାନଂ ତପସା ବ୍ୟନ୍ତୀଭାୱା, ନୱାନଂ କମ୍ମାନଂ ଅକରଣା, ଆୟତିଂ ଅନୱସ୍ସୱୋ; ଆୟତିଂ ଅନୱସ୍ସୱା କମ୍ମକ୍ଖୟୋ; କମ୍ମକ୍ଖୟା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟୋ; ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟା ୱେଦନାକ୍ଖୟୋ ; ୱେଦନାକ୍ଖୟା ସବ୍ବଂ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱଂୱାଦୀପି [ଏୱଂୱାଦୀସୁପି (କ॰)] ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିଗଣ୍ଠେସୁ ନ କଞ୍ଚି ସହଧମ୍ମିକଂ ୱାଦପଟିହାରଂ ସମନୁପସ୍ସାମି।

୭ . ‘‘ପୁନ ଚପରାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେ ନିଗଣ୍ଠେ ଏୱଂ ୱଦାମି – ‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥାୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ୟମିଦଂ କମ୍ମଂ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମୱେଦନୀୟଂ ତଂ ଉପକ୍କମେନ ୱା ପଧାନେନ ୱା ସମ୍ପରାୟୱେଦନୀୟଂ ହୋତୂତି ଲବ୍ଭମେତ’ନ୍ତି? ‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’। ‘ୟଂ ପନିଦଂ କମ୍ମଂ ସମ୍ପରାୟୱେଦନୀୟଂ ତଂ ଉପକ୍କମେନ ୱା ପଧାନେନ ୱା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମୱେଦନୀୟଂ ହୋତୂତି ଲବ୍ଭମେତ’ନ୍ତି? ‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’। ‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥାୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ୟମିଦଂ କମ୍ମଂ ସୁଖୱେଦନୀୟଂ ତଂ ଉପକ୍କମେନ ୱା ପଧାନେନ ୱା ଦୁକ୍ଖୱେଦନୀୟଂ ହୋତୂତି ଲବ୍ଭମେତ’ନ୍ତି? ‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’। ‘ୟଂ ପନିଦଂ କମ୍ମଂ ଦୁକ୍ଖୱେଦନୀୟଂ ତଂ ଉପକ୍କମେନ ୱା ପଧାନେନ ୱା ସୁଖୱେଦନୀୟଂ ହୋତୂତି ଲବ୍ଭମେତ’ନ୍ତି? ‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’। ‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥାୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ୟମିଦଂ କମ୍ମଂ ପରିପକ୍କୱେଦନୀୟଂ ତଂ ଉପକ୍କମେନ ୱା ପଧାନେନ ୱା ଅପରିପକ୍କୱେଦନୀୟଂ ହୋତୂତି ଲବ୍ଭମେତ’ନ୍ତି? ‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’। ‘ୟଂ ପନିଦଂ କମ୍ମଂ ଅପରିପକ୍କୱେଦନୀୟଂ ତଂ ଉପକ୍କମେନ ୱା ପଧାନେନ ୱା ପରିପକ୍କୱେଦନୀୟଂ ହୋତୂତି ଲବ୍ଭମେତ’ନ୍ତି? ‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’। ‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥାୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ୟମିଦଂ କମ୍ମଂ ବହୁୱେଦନୀୟଂ ତଂ ଉପକ୍କମେନ ୱା ପଧାନେନ ୱା ଅପ୍ପୱେଦନୀୟଂ ହୋତୂତି ଲବ୍ଭମେତ’ନ୍ତି? ‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’। ‘ୟଂ ପନିଦଂ କମ୍ମଂ ଅପ୍ପୱେଦନୀୟଂ ତଂ ଉପକ୍କମେନ ୱା ପଧାନେନ ୱା ବହୁୱେଦନୀୟଂ ହୋତୂତି ଲବ୍ଭମେତ’ନ୍ତି? ‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’। ‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥାୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ୟମିଦଂ କମ୍ମଂ ସୱେଦନୀୟଂ ତଂ ଉପକ୍କମେନ ୱା ପଧାନେନ ୱା ଅୱେଦନୀୟଂ ହୋତୂତି ଲବ୍ଭମେତ’ନ୍ତି? ‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’। ‘ୟଂ ପନିଦଂ କମ୍ମଂ ଅୱେଦନୀୟଂ ତଂ ଉପକ୍କମେନ ୱା ପଧାନେନ ୱା ସୱେଦନୀୟଂ ହୋତୂତି ଲବ୍ଭମେତ’ନ୍ତି? ‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’।

୮ . ‘‘ଇତି କିର, ଆୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ୟମିଦଂ କମ୍ମଂ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମୱେଦନୀୟଂ ତଂ ଉପକ୍କମେନ ୱା ପଧାନେନ ୱା ସମ୍ପରାୟୱେଦନୀୟଂ ହୋତୂତି ଅଲବ୍ଭମେତଂ, ୟଂ ପନିଦଂ କମ୍ମଂ ସମ୍ପରାୟୱେଦନୀୟଂ ତଂ ଉପକ୍କମେନ ୱା ପଧାନେନ ୱା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମୱେଦନୀୟଂ ହୋତୂତି ଅଲବ୍ଭମେତଂ, ୟମିଦଂ କମ୍ମଂ ସୁଖୱେଦନୀୟଂ ତଂ ଉପକ୍କମେନ ୱା ପଧାନେନ ୱା ଦୁକ୍ଖୱେଦନୀୟଂ ହୋତୂତି ଅଲବ୍ଭମେତଂ, ୟମିଦଂ କମ୍ମଂ ଦୁକ୍ଖୱେଦନୀୟଂ ତଂ ଉପକ୍କମେନ ୱା ପଧାନେନ ୱା ସୁଖୱେଦନୀୟଂ ହୋତୂତି ଅଲବ୍ଭମେତଂ, ୟମିଦଂ କମ୍ମଂ ପରିପକ୍କୱେଦନୀୟଂ ତଂ ଉପକ୍କମେନ ୱା ପଧାନେନ ୱା ଅପରିପକ୍କୱେଦନୀୟଂ ହୋତୂତି ଅଲବ୍ଭମେତଂ, ୟମିଦଂ କମ୍ମଂ ଅପରିପକ୍କୱେଦନୀୟଂ ତଂ ଉପକ୍କମେନ ୱା ପଧାନେନ ୱା ପରିପକ୍କୱେଦନୀୟଂ ହୋତୂତି ଅଲବ୍ଭମେତଂ, ୟମିଦଂ କମ୍ମଂ ବହୁୱେଦନୀୟଂ ତଂ ଉପକ୍କମେନ ୱା ପଧାନେନ ୱା ଅପ୍ପୱେଦନୀୟଂ ହୋତୂତି ଅଲବ୍ଭମେତଂ, ୟମିଦଂ କମ୍ମଂ ଅପ୍ପୱେଦନୀୟଂ ତଂ ଉପକ୍କମେନ ୱା ପଧାନେନ ୱା ବହୁୱେଦନୀୟଂ ହୋତୂତି ଅଲବ୍ଭମେତଂ, ୟମିଦଂ କମ୍ମଂ ସୱେଦନୀୟଂ ତଂ ଉପକ୍କମେନ ୱା ପଧାନେନ ୱା ଅୱେଦନୀୟଂ ହୋତୂତି ଅଲବ୍ଭମେତଂ, ୟମିଦଂ କମ୍ମଂ ଅୱେଦନୀୟଂ ତଂ ଉପକ୍କମେନ ୱା ପଧାନେନ ୱା ସୱେଦନୀୟଂ ହୋତୂତି ଅଲବ୍ଭମେତଂ; ଏୱଂ ସନ୍ତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ନିଗଣ୍ଠାନଂ ଅଫଲୋ ଉପକ୍କମୋ ହୋତି, ଅଫଲଂ ପଧାନଂ’’।

‘‘ଏୱଂୱାଦୀ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିଗଣ୍ଠା। ଏୱଂୱାଦୀନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିଗଣ୍ଠାନଂ ଦସ ସହଧମ୍ମିକା ୱାଦାନୁୱାଦା ଗାରୟ୍ହଂ ଠାନଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି।

୯ . ‘‘ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ପୁବ୍ବେକତହେତୁ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତି; ଅଦ୍ଧା, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିଗଣ୍ଠା ପୁବ୍ବେ ଦୁକ୍କଟକମ୍ମକାରିନୋ ୟଂ ଏତରହି ଏୱରୂପା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦିୟନ୍ତି। ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ଇସ୍ସରନିମ୍ମାନହେତୁ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତି; ଅଦ୍ଧା, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିଗଣ୍ଠା ପାପକେନ ଇସ୍ସରେନ ନିମ୍ମିତା ୟଂ ଏତରହି ଏୱରୂପା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦିୟନ୍ତି। ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସଙ୍ଗତିଭାୱହେତୁ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତି; ଅଦ୍ଧା, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିଗଣ୍ଠା ପାପସଙ୍ଗତିକା ୟଂ ଏତରହି ଏୱରୂପା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦିୟନ୍ତି। ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ଅଭିଜାତିହେତୁ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତି; ଅଦ୍ଧା, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିଗଣ୍ଠା ପାପାଭିଜାତିକା ୟଂ ଏତରହି ଏୱରୂପା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦିୟନ୍ତି। ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମୂପକ୍କମହେତୁ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତି; ଅଦ୍ଧା, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିଗଣ୍ଠା ଏୱରୂପା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମୂପକ୍କମା ୟଂ ଏତରହି ଏୱରୂପା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦିୟନ୍ତି।

‘‘ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ପୁବ୍ବେକତହେତୁ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତି, ଗାରୟ୍ହା ନିଗଣ୍ଠା; ନୋ ଚେ ସତ୍ତା ପୁବ୍ବେକତହେତୁ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତି, ଗାରୟ୍ହା ନିଗଣ୍ଠା। ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ଇସ୍ସରନିମ୍ମାନହେତୁ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତି, ଗାରୟ୍ହା ନିଗଣ୍ଠା; ନୋ ଚେ ସତ୍ତା ଇସ୍ସରନିମ୍ମାନହେତୁ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତି, ଗାରୟ୍ହା ନିଗଣ୍ଠା। ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସଙ୍ଗତିଭାୱହେତୁ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତି, ଗାରୟ୍ହା ନିଗଣ୍ଠା; ନୋ ଚେ ସତ୍ତା ସଙ୍ଗତିଭାୱହେତୁ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତି, ଗାରୟ୍ହା ନିଗଣ୍ଠା। ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ଅଭିଜାତିହେତୁ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତି, ଗାରୟ୍ହା ନିଗଣ୍ଠା; ନୋ ଚେ ସତ୍ତା ଅଭିଜାତିହେତୁ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତି, ଗାରୟ୍ହା ନିଗଣ୍ଠା। ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମୂପକ୍କମହେତୁ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତି, ଗାରୟ୍ହା ନିଗଣ୍ଠା; ନୋ ଚେ ସତ୍ତା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମୂପକ୍କମହେତୁ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତି, ଗାରୟ୍ହା ନିଗଣ୍ଠା। ଏୱଂୱାଦୀ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିଗଣ୍ଠା। ଏୱଂୱାଦୀନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିଗଣ୍ଠାନଂ ଇମେ ଦସ ସହଧମ୍ମିକା ୱାଦାନୁୱାଦା ଗାରୟ୍ହଂ ଠାନଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଫଲୋ ଉପକ୍କମୋ ହୋତି, ଅଫଲଂ ପଧାନଂ।

୧୦ . ‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଫଲୋ ଉପକ୍କମୋ ହୋତି, ସଫଲଂ ପଧାନଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ହେୱ ଅନଦ୍ଧଭୂତଂ ଅତ୍ତାନଂ ଦୁକ୍ଖେନ ଅଦ୍ଧଭାୱେତି, ଧମ୍ମିକଞ୍ଚ ସୁଖଂ ନ ପରିଚ୍ଚଜତି, ତସ୍ମିଞ୍ଚ ସୁଖେ ଅନଧିମୁଚ୍ଛିତୋ ହୋତି। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଇମସ୍ସ ଖୋ ମେ ଦୁକ୍ଖନିଦାନସ୍ସ ସଙ୍ଖାରଂ ପଦହତୋ ସଙ୍ଖାରପ୍ପଧାନା ୱିରାଗୋ ହୋତି, ଇମସ୍ସ ପନ ମେ ଦୁକ୍ଖନିଦାନସ୍ସ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖତୋ ଉପେକ୍ଖଂ ଭାୱୟତୋ ୱିରାଗୋ ହୋତୀ’ତି। ସୋ ୟସ୍ସ ହି ଖ୍ୱାସ୍ସ [ୟସ୍ସ ଖୋ ପନସ୍ସ (ସୀ॰), ୟସ୍ସ ଖ୍ୱାସ୍ସ (ପୀ॰)] ଦୁକ୍ଖନିଦାନସ୍ସ ସଙ୍ଖାରଂ ପଦହତୋ ସଙ୍ଖାରପ୍ପଧାନା ୱିରାଗୋ ହୋତି, ସଙ୍ଖାରଂ ତତ୍ଥ ପଦହତି। ୟସ୍ସ ପନସ୍ସ ଦୁକ୍ଖନିଦାନସ୍ସ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖତୋ ଉପେକ୍ଖଂ ଭାୱୟତୋ ୱିରାଗୋ ହୋତି, ଉପେକ୍ଖଂ ତତ୍ଥ ଭାୱେତି। ତସ୍ସ ତସ୍ସ ଦୁକ୍ଖନିଦାନସ୍ସ ସଙ୍ଖାରଂ ପଦହତୋ ସଙ୍ଖାରପ୍ପଧାନା ୱିରାଗୋ ହୋତି – ଏୱମ୍ପିସ୍ସ ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣଂ ହୋତି। ତସ୍ସ ତସ୍ସ ଦୁକ୍ଖନିଦାନସ୍ସ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖତୋ ଉପେକ୍ଖଂ ଭାୱୟତୋ ୱିରାଗୋ ହୋତି – ଏୱମ୍ପିସ୍ସ ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣଂ ହୋତି।

୧୧ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ଇତ୍ଥିୟା ସାରତ୍ତୋ ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ ତିବ୍ବଚ୍ଛନ୍ଦୋ ତିବ୍ବାପେକ୍ଖୋ। ସୋ ତଂ ଇତ୍ଥିଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ ଅଞ୍ଞେନ ପୁରିସେନ ସଦ୍ଧିଂ ସନ୍ତିଟ୍ଠନ୍ତିଂ ସଲ୍ଲପନ୍ତିଂ ସଞ୍ଜଗ୍ଘନ୍ତିଂ ସଂହସନ୍ତିଂ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପି ନୁ ତସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ଅମୁଂ ଇତ୍ଥିଂ ଦିସ୍ୱା ଅଞ୍ଞେନ ପୁରିସେନ ସଦ୍ଧିଂ ସନ୍ତିଟ୍ଠନ୍ତିଂ ସଲ୍ଲପନ୍ତିଂ ସଞ୍ଜଗ୍ଘନ୍ତିଂ ସଂହସନ୍ତିଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୂପାୟାସା’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ଅମୁ ହି, ଭନ୍ତେ, ପୁରିସୋ ଅମୁସ୍ସା ଇତ୍ଥିୟା ସାରତ୍ତୋ ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ ତିବ୍ବଚ୍ଛନ୍ଦୋ ତିବ୍ବାପେକ୍ଖୋ । ତସ୍ମା ତଂ ଇତ୍ଥିଂ ଦିସ୍ୱା ଅଞ୍ଞେନ ପୁରିସେନ ସଦ୍ଧିଂ ସନ୍ତିଟ୍ଠନ୍ତିଂ ସଲ୍ଲପନ୍ତିଂ ସଞ୍ଜଗ୍ଘନ୍ତିଂ ସଂହସନ୍ତିଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୂପାୟାସା’’ତି। ‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ – ‘ଅହଂ ଖୋ ଅମୁସ୍ସା ଇତ୍ଥିୟା ସାରତ୍ତୋ ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ ତିବ୍ବଚ୍ଛନ୍ଦୋ ତିବ୍ବାପେକ୍ଖୋ। ତସ୍ସ ମେ ଅମୁଂ ଇତ୍ଥିଂ ଦିସ୍ୱା ଅଞ୍ଞେନ ପୁରିସେନ ସଦ୍ଧିଂ ସନ୍ତିଟ୍ଠନ୍ତିଂ ସଲ୍ଲପନ୍ତିଂ ସଞ୍ଜଗ୍ଘନ୍ତିଂ ସଂହସନ୍ତିଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୂପାୟାସା। ୟଂନୂନାହଂ ୟୋ ମେ ଅମୁସ୍ସା ଇତ୍ଥିୟା ଛନ୍ଦରାଗୋ ତଂ ପଜହେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ୟୋ ଅମୁସ୍ସା ଇତ୍ଥିୟା ଛନ୍ଦରାଗୋ ତଂ ପଜହେୟ୍ୟ। ସୋ ତଂ ଇତ୍ଥିଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ ଅପରେନ ସମୟେନ ଅଞ୍ଞେନ ପୁରିସେନ ସଦ୍ଧିଂ ସନ୍ତିଟ୍ଠନ୍ତିଂ ସଲ୍ଲପନ୍ତିଂ ସଞ୍ଜଗ୍ଘନ୍ତିଂ ସଂହସନ୍ତିଂ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପି ନୁ ତସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ଅମୁଂ ଇତ୍ଥିଂ ଦିସ୍ୱା ଅଞ୍ଞେନ ପୁରିସେନ ସଦ୍ଧିଂ ସନ୍ତିଟ୍ଠନ୍ତିଂ ସଲ୍ଲପନ୍ତିଂ ସଞ୍ଜଗ୍ଘନ୍ତିଂ ସଂହସନ୍ତିଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୂପାୟାସା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ଅମୁ ହି, ଭନ୍ତେ, ପୁରିସୋ ଅମୁସ୍ସା ଇତ୍ଥିୟା ୱିରାଗୋ। ତସ୍ମା ତଂ ଇତ୍ଥିଂ ଦିସ୍ୱା ଅଞ୍ଞେନ ପୁରିସେନ ସଦ୍ଧିଂ ସନ୍ତିଟ୍ଠନ୍ତିଂ ସଲ୍ଲପନ୍ତିଂ ସଞ୍ଜଗ୍ଘନ୍ତିଂ ସଂହସନ୍ତିଂ ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୂପାୟାସା’’ତି।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ହେୱ ଅନଦ୍ଧଭୂତଂ ଅତ୍ତାନଂ ଦୁକ୍ଖେନ ଅଦ୍ଧଭାୱେତି, ଧମ୍ମିକଞ୍ଚ ସୁଖଂ ନ ପରିଚ୍ଚଜତି, ତସ୍ମିଞ୍ଚ ସୁଖେ ଅନଧିମୁଚ୍ଛିତୋ ହୋତି। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଇମସ୍ସ ଖୋ ମେ ଦୁକ୍ଖନିଦାନସ୍ସ ସଙ୍ଖାରଂ ପଦହତୋ ସଙ୍ଖାରପ୍ପଧାନା ୱିରାଗୋ ହୋତି, ଇମସ୍ସ ପନ ମେ ଦୁକ୍ଖନିଦାନସ୍ସ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖତୋ ଉପେକ୍ଖଂ ଭାୱୟତୋ ୱିରାଗୋ ହୋତୀ’ତି। ସୋ ୟସ୍ସ ହି ଖ୍ୱାସ୍ସ ଦୁକ୍ଖନିଦାନସ୍ସ ସଙ୍ଖାରଂ ପଦହତୋ ସଙ୍ଖାରପ୍ପଧାନା ୱିରାଗୋ ହୋତି, ସଙ୍ଖାରଂ ତତ୍ଥ ପଦହତି; ୟସ୍ସ ପନସ୍ସ ଦୁକ୍ଖନିଦାନସ୍ସ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖତୋ ଉପେକ୍ଖଂ ଭାୱୟତୋ ୱିରାଗୋ ହୋତି, ଉପେକ୍ଖଂ ତତ୍ଥ ଭାୱେତି। ତସ୍ସ ତସ୍ସ ଦୁକ୍ଖନିଦାନସ୍ସ ସଙ୍ଖାରଂ ପଦହତୋ ସଙ୍ଖାରପ୍ପଧାନା ୱିରାଗୋ ହୋତି – ଏୱମ୍ପିସ୍ସ ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣଂ ହୋତି । ତସ୍ସ ତସ୍ସ ଦୁକ୍ଖନିଦାନସ୍ସ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖତୋ ଉପେକ୍ଖଂ ଭାୱୟତୋ ୱିରାଗୋ ହୋତି – ଏୱମ୍ପିସ୍ସ ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣଂ ହୋତି। ଏୱମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଫଲୋ ଉପକ୍କମୋ ହୋତି, ସଫଲଂ ପଧାନଂ।

୧୨ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ୟଥାସୁଖଂ ଖୋ ମେ ୱିହରତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି; ଦୁକ୍ଖାୟ ପନ ମେ ଅତ୍ତାନଂ ପଦହତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି। ୟଂନୂନାହଂ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅତ୍ତାନଂ ପଦହେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅତ୍ତାନଂ ପଦହତି। ତସ୍ସ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅତ୍ତାନଂ ପଦହତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି। ସୋ ନ ଅପରେନ ସମୟେନ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅତ୍ତାନଂ ପଦହତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟସ୍ସ ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅତ୍ଥାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅତ୍ତାନଂ ପଦହେୟ୍ୟ ସ୍ୱାସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ ଅଭିନିପ୍ଫନ୍ନୋ ହୋତି। ତସ୍ମା ନ ଅପରେନ ସମୟେନ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅତ୍ତାନଂ ପଦହତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉସୁକାରୋ ତେଜନଂ ଦ୍ୱୀସୁ ଅଲାତେସୁ ଆତାପେତି ପରିତାପେତି ଉଜୁଂ କରୋତି କମ୍ମନିୟଂ। ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉସୁକାରସ୍ସ ତେଜନଂ ଦ୍ୱୀସୁ ଅଲାତେସୁ ଆତାପିତଂ ହୋତି ପରିତାପିତଂ ଉଜୁଂ କତଂ [ଉଜୁଂ କତଂ ହୋତି (ସୀ॰)] କମ୍ମନିୟଂ, ନ ସୋ ତଂ ଅପରେନ ସମୟେନ ଉସୁକାରୋ ତେଜନଂ ଦ୍ୱୀସୁ ଅଲାତେସୁ ଆତାପେତି ପରିତାପେତି ଉଜୁଂ କରୋତି କମ୍ମନିୟଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟସ୍ସ ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ଥାୟ ଉସୁକାରୋ ତେଜନଂ ଦ୍ୱୀସୁ ଅଲାତେସୁ ଆତାପେୟ୍ୟ ପରିତାପେୟ୍ୟ ଉଜୁଂ କରେୟ୍ୟ କମ୍ମନିୟଂ ସ୍ୱାସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ ଅଭିନିପ୍ଫନ୍ନୋ ହୋତି। ତସ୍ମା ନ ଅପରେନ ସମୟେନ ଉସୁକାରୋ ତେଜନଂ ଦ୍ୱୀସୁ ଅଲାତେସୁ ଆତାପେତି ପରିତାପେତି ଉଜୁଂ କରୋତି କମ୍ମନିୟଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ୟଥାସୁଖଂ ଖୋ ମେ ୱିହରତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି; ଦୁକ୍ଖାୟ ପନ ମେ ଅତ୍ତାନଂ ପଦହତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି। ୟଂନୂନାହଂ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅତ୍ତାନଂ ପଦହେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅତ୍ତାନଂ ପଦହତି। ତସ୍ସ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅତ୍ତାନଂ ପଦହତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି। ସୋ ନ ଅପରେନ ସମୟେନ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅତ୍ତାନଂ ପଦହତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟସ୍ସ ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅତ୍ଥାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅତ୍ତାନଂ ପଦହେୟ୍ୟ ସ୍ୱାସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ ଅଭିନିପ୍ଫନ୍ନୋ ହୋତି। ତସ୍ମା ନ ଅପରେନ ସମୟେନ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅତ୍ତାନଂ ପଦହତି। ଏୱମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଫଲୋ ଉପକ୍କମୋ ହୋତି, ସଫଲଂ ପଧାନଂ।

୧୩ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଧ ତଥାଗତୋ ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନୋ ସୁଗତୋ ଲୋକୱିଦୂ ଅନୁତ୍ତରୋ ପୁରିସଦମ୍ମସାରଥି ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା। ସୋ ଇମଂ ଲୋକଂ ସଦେୱକଂ ସମାରକଂ ସବ୍ରହ୍ମକଂ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିଂ ପଜଂ ସଦେୱମନୁସ୍ସଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ପୱେଦେତି। ସୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଂ ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣଂ ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ, କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପକାସେତି। ତଂ ଧମ୍ମଂ ସୁଣାତି ଗହପତି ୱା ଗହପତିପୁତ୍ତୋ ୱା ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ୱା କୁଲେ ପଚ୍ଚାଜାତୋ। ସୋ ତଂ ଧମ୍ମଂ ସୁତ୍ୱା ତଥାଗତେ ସଦ୍ଧଂ ପଟିଲଭତି। ସୋ ତେନ ସଦ୍ଧାପଟିଲାଭେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ସମ୍ବାଧୋ ଘରାୱାସୋ ରଜାପଥୋ, ଅବ୍ଭୋକାସୋ ପବ୍ବଜ୍ଜା। ନୟିଦଂ ସୁକରଂ ଅଗାରଂ ଅଜ୍ଝାୱସତା ଏକନ୍ତପରିପୁଣ୍ଣଂ ଏକନ୍ତପରିସୁଦ୍ଧଂ ସଙ୍ଖଲିଖିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରିତୁଂ। ୟଂନୂନାହଂ କେସମସ୍ସୁଂ ଓହାରେତ୍ୱା କାସାୟାନି ୱତ୍ଥାନି ଅଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ଅପରେନ ସମୟେନ ଅପ୍ପଂ ୱା ଭୋଗକ୍ଖନ୍ଧଂ ପହାୟ ମହନ୍ତଂ ୱା ଭୋଗକ୍ଖନ୍ଧଂ ପହାୟ, ଅପ୍ପଂ ୱା ଞାତିପରିୱଟ୍ଟଂ ପହାୟ ମହନ୍ତଂ ୱା ଞାତିପରିୱଟ୍ଟଂ ପହାୟ କେସମସ୍ସୁଂ ଓହାରେତ୍ୱା କାସାୟାନି ୱତ୍ଥାନି ଅଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜତି।

୧୪ . ‘‘ସୋ ଏୱଂ ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ଭିକ୍ଖୂନଂ ସିକ୍ଖାସାଜୀୱସମାପନ୍ନୋ ପାଣାତିପାତଂ ପହାୟ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି ନିହିତଦଣ୍ଡୋ ନିହିତସତ୍ଥୋ, ଲଜ୍ଜୀ ଦୟାପନ୍ନୋ ସବ୍ବପାଣଭୂତହିତାନୁକମ୍ପୀ ୱିହରତି। ଅଦିନ୍ନାଦାନଂ ପହାୟ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି ଦିନ୍ନାଦାୟୀ ଦିନ୍ନପାଟିକଙ୍ଖୀ, ଅଥେନେନ ସୁଚିଭୂତେନ ଅତ୍ତନା ୱିହରତି। ଅବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପହାୟ ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ହୋତି ଆରାଚାରୀ ୱିରତୋ ମେଥୁନା ଗାମଧମ୍ମା। ମୁସାୱାଦଂ ପହାୟ ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି ସଚ୍ଚୱାଦୀ ସଚ୍ଚସନ୍ଧୋ ଥେତୋ ପଚ୍ଚୟିକୋ ଅୱିସଂୱାଦକୋ ଲୋକସ୍ସ। ପିସୁଣଂ ୱାଚଂ ପହାୟ ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ ହୋତି; ଇତୋ ସୁତ୍ୱା ନ ଅମୁତ୍ର ଅକ୍ଖାତା ଇମେସଂ ଭେଦାୟ, ଅମୁତ୍ର ୱା ସୁତ୍ୱା ନ ଇମେସଂ ଅକ୍ଖାତା ଅମୂସଂ ଭେଦାୟ – ଇତି ଭିନ୍ନାନଂ ୱା ସନ୍ଧାତା ସହିତାନଂ ୱା ଅନୁପ୍ପଦାତା ସମଗ୍ଗାରାମୋ ସମଗ୍ଗରତୋ ସମଗ୍ଗନନ୍ଦୀ ସମଗ୍ଗକରଣିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ହୋତି। ଫରୁସଂ ୱାଚଂ ପହାୟ ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ ହୋତି; ୟା ସା ୱାଚା ନେଲା କଣ୍ଣସୁଖା ପେମନୀୟା ହଦୟଙ୍ଗମା ପୋରୀ ବହୁଜନକନ୍ତା ବହୁଜନମନାପା ତଥାରୂପିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ହୋତି। ସମ୍ଫପ୍ପଲାପଂ ପହାୟ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି କାଲୱାଦୀ ଭୂତୱାଦୀ ଅତ୍ଥୱାଦୀ ଧମ୍ମୱାଦୀ ୱିନୟୱାଦୀ, ନିଧାନୱତିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା କାଲେନ ସାପଦେସଂ ପରିୟନ୍ତୱତିଂ ଅତ୍ଥସଂହିତଂ। ସୋ ବୀଜଗାମଭୂତଗାମସମାରମ୍ଭା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ଏକଭତ୍ତିକୋ ହୋତି ରତ୍ତୂପରତୋ ୱିରତୋ ୱିକାଲଭୋଜନା। ନଚ୍ଚଗୀତୱାଦିତୱିସୂକଦସ୍ସନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନଧାରଣମଣ୍ଡନୱିଭୂସନଟ୍ଠାନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ଉଚ୍ଚାସୟନମହାସୟନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ଜାତରୂପରଜତପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ଆମକଧଞ୍ଞପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ଆମକମଂସପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ଇତ୍ଥିକୁମାରିକପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ଦାସିଦାସପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ଅଜେଳକପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। କୁକ୍କୁଟସୂକରପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ହତ୍ଥିଗୱସ୍ସୱଳୱପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ଖେତ୍ତୱତ୍ଥୁପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ଦୂତେୟ୍ୟପହିଣଗମନାନୁୟୋଗା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। କୟୱିକ୍କୟା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ତୁଲାକୂଟକଂସକୂଟମାନକୂଟା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ଉକ୍କୋଟନୱଞ୍ଚନନିକତିସାଚିୟୋଗା [ସାୱିୟୋଗା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰) ଏତ୍ଥ ସାଚିସଦ୍ଦୋ କୁଟିଲପରିୟାୟୋ] ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ଛେଦନୱଧବନ୍ଧନୱିପରାମୋସଆଲୋପସହସାକାରା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି [ପସ୍ସ ମ॰ ନି॰ ୧.୨୯୩ ଚୂଳହତ୍ଥିପଦୋପମେ] ।

‘‘ସୋ ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ହୋତି କାୟପରିହାରିକେନ ଚୀୱରେନ, କୁଚ୍ଛିପରିହାରିକେନ ପିଣ୍ଡପାତେନ। ସୋ ୟେନ ୟେନେୱ ପକ୍କମତି ସମାଦାୟେୱ ପକ୍କମତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ପକ୍ଖୀ ସକୁଣୋ ୟେନ ୟେନେୱ ଡେତି ସପତ୍ତଭାରୋୱ ଡେତି, ଏୱମେୱ ଭିକ୍ଖୁ ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ହୋତି କାୟପରିହାରିକେନ ଚୀୱରେନ, କୁଚ୍ଛିପରିହାରିକେନ ପିଣ୍ଡପାତେନ; ସୋ ୟେନ ୟେନେୱ ପକ୍କମତି ସମାଦାୟେୱ ପକ୍କମତି। ସୋ ଇମିନା ଅରିୟେନ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅନୱଜ୍ଜସୁଖଂ ପଟିସଂୱେଦେତି।

୧୫ . ‘‘ସୋ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ନ ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୀ ହୋତି ନାନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହୀ। ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱେୟ୍ୟୁଂ ତସ୍ସ ସଂୱରାୟ ପଟିପଜ୍ଜତି, ରକ୍ଖତି ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟେ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜତି। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା…ପେ॰… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା…ପେ॰… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ନ ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୀ ହୋତି ନାନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହୀ। ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱେୟ୍ୟୁଂ ତସ୍ସ ସଂୱରାୟ ପଟିପଜ୍ଜତି, ରକ୍ଖତି ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ମନିନ୍ଦ୍ରିୟେ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜତି। ସୋ ଇମିନା ଅରିୟେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅବ୍ୟାସେକସୁଖଂ ପଟିସଂୱେଦେତି।

‘‘ସୋ ଅଭିକ୍କନ୍ତେ ପଟିକ୍କନ୍ତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ଆଲୋକିତେ ୱିଲୋକିତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ସମିଞ୍ଜିତେ [ସମ୍ମିଞ୍ଜିତେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ପସାରିତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ସଙ୍ଘାଟିପତ୍ତଚୀୱରଧାରଣେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି , ଅସିତେ ପୀତେ ଖାୟିତେ ସାୟିତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ଉଚ୍ଚାରପସ୍ସାୱକମ୍ମେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ଗତେ ଠିତେ ନିସିନ୍ନେ ସୁତ୍ତେ ଜାଗରିତେ ଭାସିତେ ତୁଣ୍ହୀଭାୱେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି।

୧୬ . ‘‘ସୋ ଇମିନା ଚ ଅରିୟେନ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, (ଇମାୟ ଚ ଅରିୟାୟ ସନ୍ତୁଟ୍ଠିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ,) [ପସ୍ସ ମ॰ ନି॰ ୧.୨୯୬ ଚୂଳହତ୍ଥିପଦୋପମେ] ଇମିନା ଚ ଅରିୟେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଇମିନା ଚ ଅରିୟେନ ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ୱିୱିତ୍ତଂ ସେନାସନଂ ଭଜତି ଅରଞ୍ଞଂ ରୁକ୍ଖମୂଲଂ ପବ୍ବତଂ କନ୍ଦରଂ ଗିରିଗୁହଂ ସୁସାନଂ ୱନପତ୍ଥଂ ଅବ୍ଭୋକାସଂ ପଲାଲପୁଞ୍ଜଂ। ସୋ ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ନିସୀଦତି ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା, ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ, ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା। ସୋ ଅଭିଜ୍ଝଂ ଲୋକେ ପହାୟ ୱିଗତାଭିଜ୍ଝେନ ଚେତସା ୱିହରତି, ଅଭିଜ୍ଝାୟ ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି। ବ୍ୟାପାଦପଦୋସଂ ପହାୟ ଅବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତୋ ୱିହରତି ସବ୍ବପାଣଭୂତହିତାନୁକମ୍ପୀ, ବ୍ୟାପାଦପଦୋସା ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି। ଥିନମିଦ୍ଧଂ ପହାୟ ୱିଗତଥିନମିଦ୍ଧୋ ୱିହରତି ଆଲୋକସଞ୍ଞୀ ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ, ଥିନମିଦ୍ଧା ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ପହାୟ ଅନୁଦ୍ଧତୋ ୱିହରତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱୂପସନ୍ତଚିତ୍ତୋ , ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚା ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି। ୱିଚିକିଚ୍ଛଂ ପହାୟ ତିଣ୍ଣୱିଚିକିଚ୍ଛୋ ୱିହରତି ଅକଥଂକଥୀ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି।

‘‘ସୋ ଇମେ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣେ ପହାୟ ଚେତସୋ ଉପକ୍କିଲେସେ ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣେ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଏୱମ୍ପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ସଫଲୋ ଉପକ୍କମୋ ହୋତି, ସଫଲଂ ପଧାନଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଏୱମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଫଲୋ ଉପକ୍କମୋ ହୋତି, ସଫଲଂ ପଧାନଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ୱିହରତି ସତୋ ଚ ସମ୍ପଜାନୋ, ସୁଖଞ୍ଚ କାୟେନ ପଟିସଂୱେଦେତି। ୟଂ ତଂ ଅରିୟା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି – ‘ଉପେକ୍ଖକୋ ସତିମା ସୁଖୱିହାରୀ’ତି ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଏୱମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଫଲୋ ଉପକ୍କମୋ ହୋତି, ସଫଲଂ ପଧାନଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା, ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଏୱମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଫଲୋ ଉପକ୍କମୋ ହୋତି, ସଫଲଂ ପଧାନଂ।

୧୭ . ‘‘ସୋ ଏୱଂ ସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ପରିସୁଦ୍ଧେ ପରିୟୋଦାତେ ଅନଙ୍ଗଣେ ୱିଗତୂପକ୍କିଲେସେ ମୁଦୁଭୂତେ କମ୍ମନିୟେ ଠିତେ ଆନେଞ୍ଜପ୍ପତ୍ତେ ପୁବ୍ବେନିୱାସାନୁସ୍ସତିଞାଣାୟ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିନ୍ନାମେତି। ସୋ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ [ସେୟ୍ୟଥୀଦଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] – ଏକମ୍ପି ଜାତିଂ ଦ୍ୱେପି ଜାତିୟୋ ତିସ୍ସୋପି ଜାତିୟୋ ଚତସ୍ସୋପି ଜାତିୟୋ ପଞ୍ଚପି ଜାତିୟୋ ଦସପି ଜାତିୟୋ ୱୀସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ତିଂସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ଚତ୍ତାଲୀସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ପଞ୍ଞାସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ଜାତିସତମ୍ପି ଜାତିସହସ୍ସମ୍ପି ଜାତିସତସହସ୍ସମ୍ପି ଅନେକେପି ସଂୱଟ୍ଟକପ୍ପେ ଅନେକେପି ୱିୱଟ୍ଟକପ୍ପେ ଅନେକେପି ସଂୱଟ୍ଟୱିୱଟ୍ଟକପ୍ପେ – ‘ଅମୁତ୍ରାସିଂ ଏୱଂନାମୋ ଏୱଂଗୋତ୍ତୋ ଏୱଂୱଣ୍ଣୋ ଏୱମାହାରୋ ଏୱଂସୁଖଦୁକ୍ଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଏୱମାୟୁପରିୟନ୍ତୋ, ସୋ ତତୋ ଚୁତୋ ଅମୁତ୍ର ଉଦପାଦିଂ; ତତ୍ରାପାସିଂ ଏୱଂନାମୋ ଏୱଂଗୋତ୍ତୋ ଏୱଂୱଣ୍ଣୋ ଏୱମାହାରୋ ଏୱଂସୁଖଦୁକ୍ଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଏୱମାୟୁପରିୟନ୍ତୋ, ସୋ ତତୋ ଚୁତୋ ଇଧୂପପନ୍ନୋ’ତି। ଇତି ସାକାରଂ ସଉଦ୍ଦେସଂ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି। ଏୱମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଫଲୋ ଉପକ୍କମୋ ହୋତି, ସଫଲଂ ପଧାନଂ।

୧୮ . ‘‘ସୋ ଏୱଂ ସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ପରିସୁଦ୍ଧେ ପରିୟୋଦାତେ ଅନଙ୍ଗଣେ ୱିଗତୂପକ୍କିଲେସେ ମୁଦୁଭୂତେ କମ୍ମନିୟେ ଠିତେ ଆନେଞ୍ଜପ୍ପତ୍ତେ ସତ୍ତାନଂ ଚୁତୂପପାତଞାଣାୟ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିନ୍ନାମେତି। ସୋ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସତି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ, ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି – ‘ଇମେ ୱତ ଭୋନ୍ତୋ ସତ୍ତା କାୟଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଉପୱାଦକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା, ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନା। ଇମେ ୱା ପନ ଭୋନ୍ତୋ ସତ୍ତା କାୟସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଅନୁପୱାଦକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା, ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପନ୍ନା’ତି। ଇତି ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସତି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ, ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି। ଏୱମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଫଲୋ ଉପକ୍କମୋ ହୋତି, ସଫଲଂ ପଧାନଂ।

୧୯ . ‘‘ସୋ ଏୱଂ ସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ପରିସୁଦ୍ଧେ ପରିୟୋଦାତେ ଅନଙ୍ଗଣେ ୱିଗତୂପକ୍କିଲେସେ ମୁଦୁଭୂତେ କମ୍ମନିୟେ ଠିତେ ଆନେଞ୍ଜପ୍ପତ୍ତେ ଆସୱାନଂ ଖୟଞାଣାୟ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିନ୍ନାମେତି। ସୋ ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି; ‘ଇମେ ଆସୱା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଆସୱସମୁଦୟୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ଜାନତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସତୋ କାମାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି, ଭୱାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି, ଅୱିଜ୍ଜାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି। ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଫଲୋ ଉପକ୍କମୋ ହୋତି, ସଫଲଂ ପଧାନଂ। ଏୱଂୱାଦୀ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତା। ଏୱଂୱାଦୀନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତାନଂ [ତଥାଗତୋ, ଏୱଂୱାଦିଂ ଭିକ୍ଖୱେ ତଥାଗତଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଦସ ସହଧମ୍ମିକା ପାସଂସଟ୍ଠାନା ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି।

୨୦ . ‘‘ସଚେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ପୁବ୍ବେକତହେତୁ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତି; ଅଦ୍ଧା, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ପୁବ୍ବେ ସୁକତକମ୍ମକାରୀ ୟଂ ଏତରହି ଏୱରୂପା ଅନାସୱା ସୁଖା ୱେଦନା ୱେଦେତି। ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ଇସ୍ସରନିମ୍ମାନହେତୁ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତି; ଅଦ୍ଧା, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ଭଦ୍ଦକେନ ଇସ୍ସରେନ ନିମ୍ମିତୋ ୟଂ ଏତରହି ଏୱରୂପା ଅନାସୱା ସୁଖା ୱେଦନା ୱେଦେତି। ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସଙ୍ଗତିଭାୱହେତୁ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତି; ଅଦ୍ଧା, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ କଲ୍ୟାଣସଙ୍ଗତିକୋ ୟଂ ଏତରହି ଏୱରୂପା ଅନାସୱା ସୁଖା ୱେଦନା ୱେଦେତି। ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ଅଭିଜାତିହେତୁ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତି; ଅଦ୍ଧା, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ କଲ୍ୟାଣାଭିଜାତିକୋ ୟଂ ଏତରହି ଏୱରୂପା ଅନାସୱା ସୁଖା ୱେଦନା ୱେଦେତି। ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମୂପକ୍କମହେତୁ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତି; ଅଦ୍ଧା, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ କଲ୍ୟାଣଦିଟ୍ଠଧମ୍ମୂପକ୍କମୋ ୟଂ ଏତରହି ଏୱରୂପା ଅନାସୱା ସୁଖା ୱେଦନା ୱେଦେତି।

‘‘ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ପୁବ୍ବେକତହେତୁ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତି, ପାସଂସୋ ତଥାଗତୋ; ନୋ ଚେ ସତ୍ତା ପୁବ୍ବେକତହେତୁ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତି, ପାସଂସୋ ତଥାଗତୋ। ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ଇସ୍ସରନିମ୍ମାନହେତୁ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତି, ପାସଂସୋ ତଥାଗତୋ; ନୋ ଚେ ସତ୍ତା ଇସ୍ସରନିମ୍ମାନହେତୁ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତି, ପାସଂସୋ ତଥାଗତୋ। ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସଙ୍ଗତିଭାୱହେତୁ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତି, ପାସଂସୋ ତଥାଗତୋ; ନୋ ଚେ ସତ୍ତା ସଙ୍ଗତିଭାୱହେତୁ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତି, ପାସଂସୋ ତଥାଗତୋ। ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ଅଭିଜାତିହେତୁ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତି, ପାସଂସୋ ତଥାଗତୋ; ନୋ ଚେ ସତ୍ତା ଅଭିଜାତିହେତୁ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତି, ପାସଂସୋ ତଥାଗତୋ। ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମୂପକ୍କମହେତୁ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତି, ପାସଂସୋ ତଥାଗତୋ; ନୋ ଚେ ସତ୍ତା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମୂପକ୍କମହେତୁ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଟିସଂୱେଦେନ୍ତି, ପାସଂସୋ ତଥାଗତୋ। ଏୱଂୱାଦୀ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତା। ଏୱଂୱାଦୀନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତାନଂ ଇମେ ଦସ ସହଧମ୍ମିକା ପାସଂସଟ୍ଠାନା ଆଗଚ୍ଛନ୍ତୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ଦେୱଦହସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ପଠମଂ।

୨. ପଞ୍ଚତ୍ତୟସୁତ୍ତଂ [ପଞ୍ଚାୟତନସୁତ୍ତ (କ॰)]

୨୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅପରନ୍ତକପ୍ପିକା ଅପରନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିନୋ ଅପରନ୍ତଂ ଆରବ୍ଭ ଅନେକୱିହିତାନି ଅଧିୱୁତ୍ତିପଦାନି [ଅଧିମୁତ୍ତିପଦାନି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ଅଭିୱଦନ୍ତି। ‘ସଞ୍ଞୀ ଅତ୍ତା ହୋତି ଅରୋଗୋ ପରଂ ମରଣା’ତି – ଇତ୍ଥେକେ ଅଭିୱଦନ୍ତି; ‘ଅସଞ୍ଞୀ ଅତ୍ତା ହୋତି ଅରୋଗୋ ପରଂ ମରଣା’ତି – ଇତ୍ଥେକେ ଅଭିୱଦନ୍ତି; ‘ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞୀ ଅତ୍ତା ହୋତି ଅରୋଗୋ ପରଂ ମରଣା’ତି – ଇତ୍ଥେକେ ଅଭିୱଦନ୍ତି; ସତୋ ୱା ପନ ସତ୍ତସ୍ସ ଉଚ୍ଛେଦଂ ୱିନାସଂ ୱିଭୱଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି [ପଞ୍ଞାପେନ୍ତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] , ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମନିବ୍ବାନଂ ୱା ପନେକେ ଅଭିୱଦନ୍ତି। ଇତି ସନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ [ପରଂ ମରଣା। ଇତି ଇମାନି (କ॰)] ପରଂ ମରଣା, ସତୋ ୱା ପନ ସତ୍ତସ୍ସ ଉଚ୍ଛେଦଂ ୱିନାସଂ ୱିଭୱଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମନିବ୍ବାନଂ ୱା ପନେକେ ଅଭିୱଦନ୍ତି। ଇତି ଇମାନି ପଞ୍ଚ [ପରଂ ମରଣା। ଇତି ଇମାନି (କ॰)] ହୁତ୍ୱା ତୀଣି ହୋନ୍ତି, ତୀଣି ହୁତ୍ୱା ପଞ୍ଚ ହୋନ୍ତି – ଅୟମୁଦ୍ଦେସୋ ପଞ୍ଚତ୍ତୟସ୍ସ।

୨୨ . ‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା, ରୂପିଂ ୱା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା, ଅରୂପିଂ ୱା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା, ରୂପିଞ୍ଚ ଅରୂପିଞ୍ଚ ୱା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା, ନେୱରୂପିଂ ନାରୂପିଂ ୱା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା, ଏକତ୍ତସଞ୍ଞିଂ ୱା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା, ନାନତ୍ତସଞ୍ଞିଂ ୱା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା, ପରିତ୍ତସଞ୍ଞିଂ ୱା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା, ଅପ୍ପମାଣସଞ୍ଞିଂ ୱା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା, ଏତଂ [ଏୱଂ (କ॰)] ୱା ପନେକେସଂ [ପନେତେସଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଉପାତିୱତ୍ତତଂ ୱିଞ୍ଞାଣକସିଣମେକେ ଅଭିୱଦନ୍ତି ଅପ୍ପମାଣଂ ଆନେଞ୍ଜଂ । ତୟିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ଅଭିଜାନାତି [ପଜାନାତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰) ଅଟ୍ଠକଥା ଓଲୋକେତବ୍ବା] । ୟେ ଖୋ ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା, ରୂପିଂ ୱା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା, ଅରୂପିଂ ୱା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା, ରୂପିଞ୍ଚ ଅରୂପିଞ୍ଚ ୱା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା, ନେୱରୂପିଂ ନାରୂପିଂ ୱା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା, ଏକତ୍ତସଞ୍ଞିଂ ୱା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା, ନାନତ୍ତସଞ୍ଞିଂ ୱା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା, ପରିତ୍ତସଞ୍ଞିଂ ୱା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା, ଅପ୍ପମାଣସଞ୍ଞିଂ ୱା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା [ମରଣାତି (କ॰)] , ୟା ୱା ପନେତାସଂ ସଞ୍ଞାନଂ ପରିସୁଦ୍ଧା ପରମା ଅଗ୍ଗା ଅନୁତ୍ତରିୟା ଅକ୍ଖାୟତି – ୟଦି ରୂପସଞ୍ଞାନଂ ୟଦି ଅରୂପସଞ୍ଞାନଂ ୟଦି ଏକତ୍ତସଞ୍ଞାନଂ ୟଦି ନାନତ୍ତସଞ୍ଞାନଂ। ‘ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀ’ତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନମେକେ ଅଭିୱଦନ୍ତି ଅପ୍ପମାଣଂ ଆନେଞ୍ଜଂ। ‘ତୟିଦଂ ସଙ୍ଖତଂ ଓଳାରିକଂ ଅତ୍ଥି ଖୋ ପନ ସଙ୍ଖାରାନଂ ନିରୋଧୋ ଅତ୍ଥେତ’ନ୍ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ତସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଦସ୍ସାୱୀ ତଥାଗତୋ ତଦୁପାତିୱତ୍ତୋ।

୨୩ . ‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା, ରୂପିଂ ୱା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା, ଅରୂପିଂ ୱା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା, ରୂପିଞ୍ଚ ଅରୂପିଞ୍ଚ ୱା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା, ନେୱରୂପିଂ ନାରୂପିଂ ୱା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା। ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା ତେସମେତେ ପଟିକ୍କୋସନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ସଞ୍ଞା ରୋଗୋ ସଞ୍ଞା ଗଣ୍ଡୋ ସଞ୍ଞା ସଲ୍ଲଂ, ଏତଂ ସନ୍ତଂ ଏତଂ ପଣୀତଂ ୟଦିଦଂ – ‘ଅସଞ୍ଞ’ନ୍ତି। ତୟିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ଅଭିଜାନାତି ୟେ ଖୋ ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା, ରୂପିଂ ୱା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା, ଅରୂପିଂ ୱା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା, ରୂପିଞ୍ଚ ଅରୂପିଞ୍ଚ ୱା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା, ନେୱରୂପିଂ ନାରୂପିଂ ୱା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା। ୟୋ ହି କୋଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅହମଞ୍ଞତ୍ର ରୂପା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ୱେଦନାୟ, ଅଞ୍ଞତ୍ର ସଞ୍ଞାୟ, ଅଞ୍ଞତ୍ର ସଙ୍ଖାରେହି, ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ [ଅଞ୍ଞତ୍ର ୱିଞ୍ଞାଣା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ଅଞ୍ଞତ୍ର ୱିଞ୍ଞାଣେନ (କ॰)] ଆଗତିଂ ୱା ଗତିଂ ୱା ଚୁତିଂ ୱା ଉପପତ୍ତିଂ ୱା ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱା ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱା ୱେପୁଲ୍ଲଂ ୱା ପଞ୍ଞପେସ୍ସାମୀ’ତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ତୟିଦଂ ସଙ୍ଖତଂ ଓଳାରିକଂ ଅତ୍ଥି ଖୋ ପନ ସଙ୍ଖାରାନଂ ନିରୋଧୋ ଅତ୍ଥେତ’ନ୍ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ତସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଦସ୍ସାୱୀ ତଥାଗତୋ ତଦୁପାତିୱତ୍ତୋ।

୨୪ . ‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା, ରୂପିଂ ୱା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା, ଅରୂପିଂ ୱା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା, ରୂପିଞ୍ଚ ଅରୂପିଞ୍ଚ ୱା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା, ନେୱରୂପିଂ ନାରୂପିଂ ୱା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା। ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା ତେସମେତେ ପଟିକ୍କୋସନ୍ତି, ୟେପି ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା ତେସମେତେ ପଟିକ୍କୋସନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ସଞ୍ଞା ରୋଗୋ ସଞ୍ଞା ଗଣ୍ଡୋ ସଞ୍ଞା ସଲ୍ଲଂ, ଅସଞ୍ଞା ସମ୍ମୋହୋ, ଏତଂ ସନ୍ତଂ ଏତଂ ପଣୀତଂ ୟଦିଦଂ – ‘ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞ’ନ୍ତି। [ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰) ଏତନ୍ତିପଦଂ ମନସିକାତବ୍ବଂ] ତୟିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ଅଭିଜାନାତି। ୟେ ଖୋ ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା, ରୂପିଂ ୱା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା, ଅରୂପିଂ ୱା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା, ରୂପିଞ୍ଚ ଅରୂପିଞ୍ଚ ୱା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା, ନେୱରୂପିଂ ନାରୂପିଂ ୱା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା [ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତୱିଞ୍ଞାତବ୍ବସଙ୍ଖାରମତ୍ତେନ ଏତସ୍ସ ଆୟତନସ୍ସ ଉପସମ୍ପଦଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ବ୍ୟସନଞ୍ହେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅକ୍ଖାୟତି [ଆୟତନମକ୍ଖାୟତି (କ॰)] ଏତସ୍ସ ଆୟତନସ୍ସ ଉପସମ୍ପଦାୟ । ନ ହେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆୟତନଂ ସଙ୍ଖାରସମାପତ୍ତିପତ୍ତବ୍ବମକ୍ଖାୟତି; ସଙ୍ଖାରାୱସେସସମାପତ୍ତିପତ୍ତବ୍ବମେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆୟତନମକ୍ଖାୟତି। ‘ତୟିଦଂ ସଙ୍ଖତଂ ଓଳାରିକଂ ଅତ୍ଥି ଖୋ ପନ ସଙ୍ଖାରାନଂ ନିରୋଧୋ ଅତ୍ଥେତ’ନ୍ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ତସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଦସ୍ସାୱୀ ତଥାଗତୋ ତଦୁପାତିୱତ୍ତୋ।

୨୫ . ‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସତୋ ସତ୍ତସ୍ସ ଉଚ୍ଛେଦଂ ୱିନାସଂ ୱିଭୱଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି , ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା ତେସମେତେ ପଟିକ୍କୋସନ୍ତି, ୟେପି ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା ତେସମେତେ ପଟିକ୍କୋସନ୍ତି, ୟେପି ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞିଂ ଅତ୍ତାନଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ଅରୋଗଂ ପରଂ ମରଣା ତେସମେତେ ପଟିକ୍କୋସନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ସବ୍ବେପିମେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଉଦ୍ଧଂ ସରଂ [ଉଦ୍ଧଂସରା (ସୀ॰ ପୀ॰), ଉଦ୍ଧଂ ପରାମସନ୍ତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଆସତ୍ତିଂୟେୱ ଅଭିୱଦନ୍ତି – ‘ଇତି ପେଚ୍ଚ ଭୱିସ୍ସାମ, ଇତି ପେଚ୍ଚ ଭୱିସ୍ସାମା’ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ୱାଣିଜସ୍ସ ୱାଣିଜ୍ଜାୟ ଗଚ୍ଛତୋ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଇତୋ ମେ ଇଦଂ ଭୱିସ୍ସତି, ଇମିନା ଇଦଂ ଲଚ୍ଛାମୀ’ତି, ଏୱମେୱିମେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ୱାଣିଜୂପମା ମଞ୍ଞେ ପଟିଭନ୍ତି – ‘ଇତି ପେଚ୍ଚ ଭୱିସ୍ସାମ, ଇତି ପେଚ୍ଚ ଭୱିସ୍ସାମା’ତି। ତୟିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ଅଭିଜାନାତି। ୟେ ଖୋ ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସତୋ ସତ୍ତସ୍ସ ଉଚ୍ଛେଦଂ ୱିନାସଂ ୱିଭୱଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି ତେ ସକ୍କାୟଭୟା ସକ୍କାୟପରିଜେଗୁଚ୍ଛା ସକ୍କାୟଞ୍ଞେୱ ଅନୁପରିଧାୱନ୍ତି ଅନୁପରିୱତ୍ତନ୍ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ସା ଗଦ୍ଦୁଲବଦ୍ଧୋ ଦଳ୍ହେ ଥମ୍ଭେ ୱା ଖିଲେ [ଖୀଲେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ୱା ଉପନିବଦ୍ଧୋ , ତମେୱ ଥମ୍ଭଂ ୱା ଖିଲଂ ୱା ଅନୁପରିଧାୱତି ଅନୁପରିୱତ୍ତତି ; ଏୱମେୱିମେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସକ୍କାୟଭୟା ସକ୍କାୟପରିଜେଗୁଚ୍ଛା ସକ୍କାୟଞ୍ଞେୱ ଅନୁପରିଧାୱନ୍ତି ଅନୁପରିୱତ୍ତନ୍ତି। ‘ତୟିଦଂ ସଙ୍ଖତଂ ଓଳାରିକଂ ଅତ୍ଥି ଖୋ ପନ ସଙ୍ଖାରାନଂ ନିରୋଧୋ ଅତ୍ଥେତ’ନ୍ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ତସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଦସ୍ସାୱୀ ତଥାଗତୋ ତଦୁପାତିୱତ୍ତୋ।

୨୬ . ‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଅପରନ୍ତକପ୍ପିକା ଅପରନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିନୋ ଅପରନ୍ତଂ ଆରବ୍ଭ ଅନେକୱିହିତାନି ଅଧିୱୁତ୍ତିପଦାନି ଅଭିୱଦନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଇମାନେୱ ପଞ୍ଚାୟତନାନି ଅଭିୱଦନ୍ତି ଏତେସଂ ୱା ଅଞ୍ଞତରଂ।

୨୭ . ‘‘ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ପୁବ୍ବନ୍ତକପ୍ପିକା ପୁବ୍ବନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିନୋ ପୁବ୍ବନ୍ତଂ ଆରବ୍ଭ ଅନେକୱିହିତାନି ଅଧିୱୁତ୍ତିପଦାନି ଅଭିୱଦନ୍ତି। ‘ସସ୍ସତୋ ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’ନ୍ତି – ଇତ୍ଥେକେ ଅଭିୱଦନ୍ତି, ‘ଅସସ୍ସତୋ ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’ନ୍ତି – ଇତ୍ଥେକେ ଅଭିୱଦନ୍ତି, ‘ସସ୍ସତୋ ଚ ଅସସ୍ସତୋ ଚ ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’ନ୍ତି – ଇତ୍ଥେକେ ଅଭିୱଦନ୍ତି, ‘ନେୱସସ୍ସତୋ ନାସସ୍ସତୋ ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’ନ୍ତି – ଇତ୍ଥେକେ ଅଭିୱଦନ୍ତି, ‘ଅନ୍ତୱା ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’ନ୍ତି – ଇତ୍ଥେକେ ଅଭିୱଦନ୍ତି, ‘ଅନନ୍ତୱା ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’ନ୍ତି – ଇତ୍ଥେକେ ଅଭିୱଦନ୍ତି, ‘ଅନ୍ତୱା ଚ ଅନନ୍ତୱା ଚ ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’ନ୍ତି – ଇତ୍ଥେକେ ଅଭିୱଦନ୍ତି, ‘ନେୱନ୍ତୱା ନାନନ୍ତୱା ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’ନ୍ତି – ଇତ୍ଥେକେ ଅଭିୱଦନ୍ତି, ‘ଏକତ୍ତସଞ୍ଞୀ ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’ନ୍ତି – ଇତ୍ଥେକେ ଅଭିୱଦନ୍ତି, ‘ନାନତ୍ତସଞ୍ଞୀ ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’ନ୍ତି – ଇତ୍ଥେକେ ଅଭିୱଦନ୍ତି, ‘ପରିତ୍ତସଞ୍ଞୀ ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’ନ୍ତି – ଇତ୍ଥେକେ ଅଭିୱଦନ୍ତି, ‘ଅପ୍ପମାଣସଞ୍ଞୀ ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’ନ୍ତି – ଇତ୍ଥେକେ ଅଭିୱଦନ୍ତି, ‘ଏକନ୍ତସୁଖୀ ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’ନ୍ତି – ଇତ୍ଥେକେ ଅଭିୱଦନ୍ତି, ‘ଏକନ୍ତଦୁକ୍ଖୀ ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’ନ୍ତି – ଇତ୍ଥେକେ ଅଭିୱଦନ୍ତି, ‘ସୁଖଦୁକ୍ଖୀ ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’ନ୍ତି – ଇତ୍ଥେକେ ଅଭିୱଦନ୍ତି, ‘ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୀ ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’ନ୍ତି – ଇତ୍ଥେକେ ଅଭିୱଦନ୍ତି।

୨୮ . ‘‘ତତ୍ର , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏୱଂୱାଦିନୋ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିନୋ – ‘ସସ୍ସତୋ ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’ନ୍ତି , ତେସଂ ୱତ ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ ସଦ୍ଧାୟ ଅଞ୍ଞତ୍ର ରୁଚିୟା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅନୁସ୍ସୱା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଆକାରପରିୱିତକ୍କା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ପଚ୍ଚତ୍ତଂୟେୱ ଞାଣଂ ଭୱିସ୍ସତି ପରିସୁଦ୍ଧଂ ପରିୟୋଦାତନ୍ତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଞାଣେ ଅସତି ପରିସୁଦ୍ଧେ ପରିୟୋଦାତେ ୟଦପି [ୟଦିପି (କ॰)] ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ତତ୍ଥ ଞାଣଭାଗମତ୍ତମେୱ ପରିୟୋଦପେନ୍ତି ତଦପି ତେସଂ ଭୱତଂ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ଉପାଦାନମକ୍ଖାୟତି। ‘ତୟିଦଂ ସଙ୍ଖତଂ ଓଳାରିକଂ ଅତ୍ଥି ଖୋ ପନ ସଙ୍ଖାରାନଂ ନିରୋଧୋ ଅତ୍ଥେତ’ନ୍ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ତସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଦସ୍ସାୱୀ ତଥାଗତୋ ତଦୁପାତିୱତ୍ତୋ।

୨୯ . ‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏୱଂୱାଦିନୋ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିନୋ – ‘ଅସସ୍ସତୋ ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’ନ୍ତି…ପେ॰… [ୟଥା ସସ୍ସତୱାରେ, ତଥା ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ] ସସ୍ସତୋ ଚ ଅସସ୍ସତୋ ଚ ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚ… ନେୱସସ୍ସତୋ ନାସସ୍ସତୋ ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚ… ଅନ୍ତୱା ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚ… ଅନନ୍ତୱା ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚ… ଅନ୍ତୱା ଚ ଅନନ୍ତୱା ଚ ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚ… ନେୱନ୍ତୱା ନାନନ୍ତୱା ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚ… ଏକତ୍ତସଞ୍ଞୀ ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚ… ନାନତ୍ତସଞ୍ଞୀ ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚ… ପରିତ୍ତସଞ୍ଞୀ ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚ… ଅପ୍ପମାଣସଞ୍ଞୀ ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚ… ଏକନ୍ତସୁଖୀ ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚ… ଏକନ୍ତଦୁକ୍ଖୀ ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚ… ସୁଖଦୁକ୍ଖୀ ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚ… ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୀ ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞନ୍ତି, ତେସଂ ୱତ ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ ସଦ୍ଧାୟ ଅଞ୍ଞତ୍ର ରୁଚିୟା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅନୁସ୍ସୱା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଆକାରପରିୱିତକ୍କା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ପଚ୍ଚତ୍ତଂୟେୱ ଞାଣଂ ଭୱିସ୍ସତି ପରିସୁଦ୍ଧଂ ପରିୟୋଦାତନ୍ତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଞାଣେ ଅସତି ପରିସୁଦ୍ଧେ ପରିୟୋଦାତେ ୟଦପି ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ତତ୍ଥ ଞାଣଭାଗମତ୍ତମେୱ ପରିୟୋଦପେନ୍ତି ତଦପି ତେସଂ ଭୱତଂ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ଉପାଦାନମକ୍ଖାୟତି। ‘ତୟିଦଂ ସଙ୍ଖତଂ ଓଳାରିକଂ ଅତ୍ଥି ଖୋ ପନ ସଙ୍ଖାରାନଂ ନିରୋଧୋ ଅତ୍ଥେତ’ନ୍ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ତସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଦସ୍ସାୱୀ ତଥାଗତୋ ତଦୁପାତିୱତ୍ତୋ।

୩୦ . ‘‘ଇଧ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ପୁବ୍ବନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠୀନଞ୍ଚ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗା, ଅପରନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠୀନଞ୍ଚ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗା, ସବ୍ବସୋ କାମସଂୟୋଜନାନଂ ଅନଧିଟ୍ଠାନା, ପୱିୱେକଂ ପୀତିଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି – ‘ଏତଂ ସନ୍ତଂ ଏତଂ ପଣୀତଂ ୟଦିଦଂ ପୱିୱେକଂ ପୀତିଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମୀ’ତି। ତସ୍ସ ସା ପୱିୱେକା ପୀତି ନିରୁଜ୍ଝତି। ପୱିୱେକାୟ ପୀତିୟା ନିରୋଧା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦୋମନସ୍ସଂ, ଦୋମନସ୍ସସ୍ସ ନିରୋଧା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପୱିୱେକା ପୀତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଂ ଛାୟା ଜହତି ତଂ ଆତପୋ ଫରତି, ୟଂ ଆତପୋ ଜହତି ତଂ ଛାୟା ଫରତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୱିୱେକାୟ ପୀତିୟା ନିରୋଧା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦୋମନସ୍ସଂ, ଦୋମନସ୍ସସ୍ସ ନିରୋଧା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପୱିୱେକା ପୀତି। ତୟିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ଅଭିଜାନାତି। ଅୟଂ ଖୋ ଭୱଂ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ପୁବ୍ବନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠୀନଞ୍ଚ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗା , ଅପରନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠୀନଞ୍ଚ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗା, ସବ୍ବସୋ କାମସଂୟୋଜନାନଂ ଅନଧିଟ୍ଠାନା, ପୱିୱେକଂ ପୀତିଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି – ‘ଏତଂ ସନ୍ତଂ ଏତଂ ପଣୀତଂ ୟଦିଦଂ ପୱିୱେକଂ ପୀତିଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମୀ’ତି। ତସ୍ସ ସା ପୱିୱେକା ପୀତି ନିରୁଜ୍ଝତି। ପୱିୱେକାୟ ପୀତିୟା ନିରୋଧା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦୋମନସ୍ସଂ, ଦୋମନସ୍ସସ୍ସ ନିରୋଧା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପୱିୱେକା ପୀତି। ‘ତୟିଦଂ ସଙ୍ଖତଂ ଓଳାରିକଂ ଅତ୍ଥି ଖୋ ପନ ସଙ୍ଖାରାନଂ ନିରୋଧୋ ଅତ୍ଥେତ’ନ୍ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ତସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଦସ୍ସାୱୀ ତଥାଗତୋ ତଦୁପାତିୱତ୍ତୋ।

୩୧ . ‘‘ଇଧ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ପୁବ୍ବନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠୀନଞ୍ଚ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗା, ଅପରନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠୀନଞ୍ଚ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗା, ସବ୍ବସୋ କାମସଂୟୋଜନାନଂ ଅନଧିଟ୍ଠାନା, ପୱିୱେକାୟ ପୀତିୟା ସମତିକ୍କମା ନିରାମିସଂ ସୁଖଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି – ‘ଏତଂ ସନ୍ତଂ ଏତଂ ପଣୀତଂ ୟଦିଦଂ ନିରାମିସଂ ସୁଖଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମୀ’ତି। ତସ୍ସ ତଂ ନିରାମିସଂ ସୁଖଂ ନିରୁଜ୍ଝତି। ନିରାମିସସ୍ସ ସୁଖସ୍ସ ନିରୋଧା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପୱିୱେକା ପୀତି, ପୱିୱେକାୟ ପୀତିୟା ନିରୋଧା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ନିରାମିସଂ ସୁଖଂ । ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଂ ଛାୟା ଜହତି ତଂ ଆତପୋ ଫରତି, ୟଂ ଆତପୋ ଜହତି ତଂ ଛାୟା ଫରତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରାମିସସ୍ସ ସୁଖସ୍ସ ନିରୋଧା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପୱିୱେକା ପୀତି, ପୱିୱେକାୟ ପୀତିୟା ନିରୋଧା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ନିରାମିସଂ ସୁଖଂ। ତୟିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ଅଭିଜାନାତି। ଅୟଂ ଖୋ ଭୱଂ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ପୁବ୍ବନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠୀନଞ୍ଚ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗା, ଅପରନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠୀନଞ୍ଚ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗା, ସବ୍ବସୋ କାମସଂୟୋଜନାନଂ ଅନଧିଟ୍ଠାନା , ପୱିୱେକାୟ ପୀତିୟା ସମତିକ୍କମା, ନିରାମିସଂ ସୁଖଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି – ‘ଏତଂ ସନ୍ତଂ ଏତଂ ପଣୀତଂ ୟଦିଦଂ ନିରାମିସଂ ସୁଖଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମୀ’ତି। ତସ୍ସ ତଂ ନିରାମିସଂ ସୁଖଂ ନିରୁଜ୍ଝତି। ନିରାମିସସ୍ସ ସୁଖସ୍ସ ନିରୋଧା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପୱିୱେକା ପୀତି, ପୱିୱେକାୟ ପୀତିୟା ନିରୋଧା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ନିରାମିସଂ ସୁଖଂ। ‘ତୟିଦଂ ସଙ୍ଖତଂ ଓଳାରିକଂ ଅତ୍ଥି ଖୋ ପନ ସଙ୍ଖାରାନଂ ନିରୋଧୋ ଅତ୍ଥେତ’ନ୍ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ତସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଦସ୍ସାୱୀ ତଥାଗତୋ ତଦୁପାତିୱତ୍ତୋ।

୩୨ . ‘‘ଇଧ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ପୁବ୍ବନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠୀନଞ୍ଚ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗା, ଅପରନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠୀନଞ୍ଚ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗା, ସବ୍ବସୋ କାମସଂୟୋଜନାନଂ ଅନଧିଟ୍ଠାନା, ପୱିୱେକାୟ ପୀତିୟା ସମତିକ୍କମା, ନିରାମିସସ୍ସ ସୁଖସ୍ସ ସମତିକ୍କମା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱେଦନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି – ‘ଏତଂ ସନ୍ତଂ ଏତଂ ପଣୀତଂ ୟଦିଦଂ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱେଦନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମୀ’ତି। ତସ୍ସ ସା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା ନିରୁଜ୍ଝତି। ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ନିରୋଧା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ନିରାମିସଂ ସୁଖଂ, ନିରାମିସସ୍ସ ସୁଖସ୍ସ ନିରୋଧା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଂ ଛାୟା ଜହତି ତଂ ଆତପୋ ଫରତି, ୟଂ ଆତପୋ ଜହତି ତଂ ଛାୟା ଫରତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ନିରୋଧା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ନିରାମିସଂ ସୁଖଂ, ନିରାମିସସ୍ସ ସୁଖସ୍ସ ନିରୋଧା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା। ତୟିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ଅଭିଜାନାତି। ଅୟଂ ଖୋ ଭୱଂ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ପୁବ୍ବନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠୀନଞ୍ଚ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗା , ଅପରନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠୀନଞ୍ଚ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗା, ସବ୍ବସୋ କାମସଂୟୋଜନାନଂ ଅନଧିଟ୍ଠାନା, ପୱିୱେକାୟ ପୀତିୟା ସମତିକ୍କମା, ନିରାମିସସ୍ସ ସୁଖସ୍ସ ସମତିକ୍କମା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱେଦନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି – ‘ଏତଂ ସନ୍ତଂ ଏତଂ ପଣୀତଂ ୟଦିଦଂ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱେଦନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମୀ’ତି। ତସ୍ସ ସା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା ନିରୁଜ୍ଝତି। ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ନିରୋଧା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ନିରାମିସଂ ସୁଖଂ, ନିରାମିସସ୍ସ ସୁଖସ୍ସ ନିରୋଧା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା। ‘ତୟିଦଂ ସଙ୍ଖତଂ ଓଳାରିକଂ ଅତ୍ଥି ଖୋ ପନ ସଙ୍ଖାରାନଂ ନିରୋଧୋ ଅତ୍ଥେତ’ନ୍ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ତସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଦସ୍ସାୱୀ ତଥାଗତୋ ତଦୁପାତିୱତ୍ତୋ।

୩୩ . ‘‘ଇଧ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ପୁବ୍ବନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠୀନଞ୍ଚ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗା, ଅପରନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠୀନଞ୍ଚ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗା, ସବ୍ବସୋ କାମସଂୟୋଜନାନଂ ଅନଧିଟ୍ଠାନା, ପୱିୱେକାୟ ପୀତିୟା ସମତିକ୍କମା, ନିରାମିସସ୍ସ ସୁଖସ୍ସ ସମତିକ୍କମା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ସମତିକ୍କମା – ‘ସନ୍ତୋହମସ୍ମି, ନିବ୍ବୁତୋହମସ୍ମି, ଅନୁପାଦାନୋହମସ୍ମୀ’ତି ସମନୁପସ୍ସତି। ତୟିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ଅଭିଜାନାତି। ଅୟଂ ଖୋ ଭୱଂ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ପୁବ୍ବନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠୀନଞ୍ଚ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗା, ଅପରନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠୀନଞ୍ଚ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗା, ସବ୍ବସୋ କାମସଂୟୋଜନାନଂ ଅନଧିଟ୍ଠାନା, ପୱିୱେକାୟ ପୀତିୟା ସମତିକ୍କମା, ନିରାମିସସ୍ସ ସୁଖସ୍ସ ସମତିକ୍କମା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ସମତିକ୍କମା – ‘ସନ୍ତୋହମସ୍ମି, ନିବ୍ବୁତୋହମସ୍ମି, ଅନୁପାଦାନୋହମସ୍ମୀ’ତି ସମନୁପସ୍ସତି; ଅଦ୍ଧା ଅୟମାୟସ୍ମା ନିବ୍ବାନସପ୍ପାୟଂୟେୱ ପଟିପଦଂ ଅଭିୱଦତି। ଅଥ ଚ ପନାୟଂ ଭୱଂ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ପୁବ୍ବନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିଂ ୱା ଉପାଦିୟମାନୋ ଉପାଦିୟତି, ଅପରନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିଂ ୱା ଉପାଦିୟମାନୋ ଉପାଦିୟତି, କାମସଂୟୋଜନଂ ୱା ଉପାଦିୟମାନୋ ଉପାଦିୟତି, ପୱିୱେକଂ ୱା ପୀତିଂ ଉପାଦିୟମାନୋ ଉପାଦିୟତି, ନିରାମିସଂ ୱା ସୁଖଂ ଉପାଦିୟମାନୋ ଉପାଦିୟତି, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ୱେଦନଂ ଉପାଦିୟମାନୋ ଉପାଦିୟତି। ୟଞ୍ଚ ଖୋ ଅୟମାୟସ୍ମା – ‘ସନ୍ତୋହମସ୍ମି, ନିବ୍ବୁତୋହମସ୍ମି, ଅନୁପାଦାନୋହମସ୍ମୀ’ତି ସମନୁପସ୍ସତି ତଦପି ଇମସ୍ସ ଭୋତୋ ସମଣସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଉପାଦାନମକ୍ଖାୟତି। ‘ତୟିଦଂ ସଙ୍ଖତଂ ଓଳାରିକଂ ଅତ୍ଥି ଖୋ ପନ ସଙ୍ଖାରାନଂ ନିରୋଧୋ ଅତ୍ଥେତ’ନ୍ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ତସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଦସ୍ସାୱୀ ତଥାଗତୋ ତଦୁପାତିୱତ୍ତୋ।

‘‘ଇଦଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତେନ ଅନୁତ୍ତରଂ ସନ୍ତିୱରପଦଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ ୟଦିଦଂ – ଛନ୍ନଂ ଫସ୍ସାୟତନାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ୱିଦିତ୍ୱା [ଅନୁପାଦାୱିମୋକ୍ଖୋ। ତୟିଦଂ ଭିକ୍ଖୱେ ତଥାଗତେନ ଅନୁତ୍ତରଂ ସନ୍ତିୱରପଦଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ, ୟଦିଦଂ ଛନ୍ନଂ ଫସ୍ସାୟତନାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଅନୁପାଦାୱିମୋକ୍ଖୋତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଅନୁପାଦାୱିମୋକ୍ଖୋ’’ତି [ଅନୁପାଦାୱିମୋକ୍ଖୋ। ତୟିଦଂ ଭିକ୍ଖୱେ ତଥାଗତେନ ଅନୁତ୍ତରଂ ସନ୍ତିୱରପଦଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ, ୟଦିଦଂ ଛନ୍ନଂ ଫସ୍ସାୟତନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଅଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଅନୁପାଦାୱିମୋକ୍ଖୋତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ପଞ୍ଚତ୍ତୟସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଦୁତିୟଂ।

୩. କିନ୍ତିସୁତ୍ତଂ

୩୪ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ପିସିନାରାୟଂ [କୁସିନାରାୟଂ (ସୀ॰)] ୱିହରତି ବଲିହରଣେ ୱନସଣ୍ଡେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିନ୍ତି ୱୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟି ହୋତି – ‘ଚୀୱରହେତୁ ୱା ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି, ପିଣ୍ଡପାତହେତୁ ୱା ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି, ସେନାସନହେତୁ ୱା ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି, ଇତିଭୱାଭୱହେତୁ ୱା ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୀ’’’ତି? ‘‘ନ ଖୋ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତି ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଚୀୱରହେତୁ ୱା ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି, ପିଣ୍ଡପାତହେତୁ ୱା ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି, ସେନାସନହେତୁ ୱା ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି, ଇତିଭୱାଭୱହେତୁ ୱା ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୀ’’’ତି।

‘‘ନ ଚ କିର ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟି ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଚୀୱରହେତୁ ୱା ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି…ପେ॰… ଇତିଭୱାଭୱହେତୁ ୱା ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୀ’ତି; ଅଥ କିନ୍ତି ଚରହି ୱୋ [ଅଥ କିନ୍ତି ୱୋ (ସୀ॰ ପୀ॰), ଅଥ କିଞ୍ଚରହି ୱୋ (କ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟି ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ ଖୋ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତି ହୋତି – ‘ଅନୁକମ୍ପକୋ ଭଗୱା ହିତେସୀ; ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୀ’’’ତି। ‘‘ଏୱଞ୍ଚ [ଏୱଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] କିର ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟି ହୋତି – ‘ଅନୁକମ୍ପକୋ ଭଗୱା ହିତେସୀ; ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୀ’’’ତି।

୩୫ . ‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ ୱୋ [ୟେ ତେ (କ॰)] ମୟା ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ଦେସିତା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ତତ୍ଥ ସବ୍ବେହେୱ ସମଗ୍ଗେହି ସମ୍ମୋଦମାନେହି ଅୱିୱଦମାନେହି ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। ତେସଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଗ୍ଗାନଂ ସମ୍ମୋଦମାନାନଂ ଅୱିୱଦମାନାନଂ ସିକ୍ଖତଂ ସିୟଂସୁ [ସିୟୁଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰) ସଦ୍ଦନୀତି ଓଲୋକେତବ୍ବା] ଦ୍ୱେ ଭିକ୍ଖୂ ଅଭିଧମ୍ମେ ନାନାୱାଦା। ତତ୍ର ଚେ ତୁମ୍ହାକଂ ଏୱମସ୍ସ – ‘ଇମେସଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ଅତ୍ଥତୋ ଚେୱ ନାନଂ ବ୍ୟଞ୍ଜନତୋ ଚ ନାନ’ନ୍ତି, ତତ୍ଥ ୟଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ସୁୱଚତରଂ [ସୁବ୍ବଚତରଂ (କ॰)] ମଞ୍ଞେୟ୍ୟାଥ ସୋ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱମସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ଖୋ ଅତ୍ଥତୋ ଚେୱ ନାନଂ, ବ୍ୟଞ୍ଜନତୋ ଚ ନାନଂ। ତଦମିନାପେତଂ [ତଦିମିନାପେତଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ଜାନାଥ – ୟଥା ଅତ୍ଥତୋ ଚେୱ ନାନଂ, ବ୍ୟଞ୍ଜନତୋ ଚ ନାନଂ। ମାୟସ୍ମନ୍ତୋ ୱିୱାଦଂ ଆପଜ୍ଜିତ୍ଥା’ତି। ଅଥାପରେସଂ ଏକତୋପକ୍ଖିକାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ୟଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ସୁୱଚତରଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟାଥ ସୋ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱମସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ଖୋ ଅତ୍ଥତୋ ଚେୱ ନାନଂ, ବ୍ୟଞ୍ଜନତୋ ଚ ନାନଂ। ତଦମିନାପେତଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ଜାନାଥ – ୟଥା ଅତ୍ଥତୋ ଚେୱ ନାନଂ, ବ୍ୟଞ୍ଜନତୋ ଚ ନାନଂ। ମାୟସ୍ମନ୍ତୋ ୱିୱାଦଂ ଆପଜ୍ଜିତ୍ଥା’ତି। ଇତି ଦୁଗ୍ଗହିତଂ ଦୁଗ୍ଗହିତତୋ ଧାରେତବ୍ବଂ, ସୁଗ୍ଗହିତଂ ସୁଗ୍ଗହିତତୋ ଧାରେତବ୍ବଂ। ଦୁଗ୍ଗହିତଂ ଦୁଗ୍ଗହିତତୋ ଧାରେତ୍ୱା ସୁଗ୍ଗହିତଂ ସୁଗ୍ଗହିତତୋ ଧାରେତ୍ୱା [ଇତି ଦୁଗ୍ଗହିତଂ ଦୁଗ୍ଗହିତତୋ ଧାରେତବ୍ବଂ, ଦୁଗ୍ଗହିତଂ ଦୁଗ୍ଗହିତତୋ ଧାରେତ୍ୱା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰) ଅନନ୍ତରୱାରତ୍ତୟେ ପନ ଇଦଂ ପାଠନାନତ୍ତଂ ନତ୍ଥି] ୟୋ ଧମ୍ମୋ ୟୋ ୱିନୟୋ ସୋ ଭାସିତବ୍ବୋ।

୩୬ . ‘‘ତତ୍ର ଚେ ତୁମ୍ହାକଂ ଏୱମସ୍ସ – ‘ଇମେସଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ଅତ୍ଥତୋ ହି ଖୋ ନାନଂ, ବ୍ୟଞ୍ଜନତୋ ସମେତୀ’ତି, ତତ୍ଥ ୟଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ସୁୱଚତରଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟାଥ ସୋ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱମସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ଖୋ ଅତ୍ଥତୋ ହି ନାନଂ, ବ୍ୟଞ୍ଜନତୋ ସମେତି। ତଦମିନାପେତଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ଜାନାଥ – ୟଥା ଅତ୍ଥତୋ ହି ଖୋ ନାନଂ, ବ୍ୟଞ୍ଜନତୋ ସମେତି। ମାୟସ୍ମନ୍ତୋ ୱିୱାଦଂ ଆପଜ୍ଜିତ୍ଥା’ତି। ଅଥାପରେସଂ ଏକତୋପକ୍ଖିକାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ୟଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ସୁୱଚତରଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟାଥ ସୋ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱମସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ଖୋ ଅତ୍ଥତୋ ହି ଖୋ ନାନଂ, ବ୍ୟଞ୍ଜନତୋ ସମେତି। ତଦମିନାପେତଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ଜାନାଥ – ୟଥା ଅତ୍ଥତୋ ହି ଖୋ ନାନଂ, ବ୍ୟଞ୍ଜନତୋ ସମେତି। ମାୟସ୍ମନ୍ତୋ ୱିୱାଦଂ ଆପଜ୍ଜିତ୍ଥା’ତି । ଇତି ଦୁଗ୍ଗହିତଂ ଦୁଗ୍ଗହିତତୋ ଧାରେତବ୍ବଂ, ସୁଗ୍ଗହିତଂ ସୁଗ୍ଗହିତତୋ ଧାରେତବ୍ବଂ। ଦୁଗ୍ଗହିତଂ ଦୁଗ୍ଗହିତତୋ ଧାରେତ୍ୱା ସୁଗ୍ଗହିତଂ ସୁଗ୍ଗହିତତୋ ଧାରେତ୍ୱା ୟୋ ଧମ୍ମୋ ୟୋ ୱିନୟୋ ସୋ ଭାସିତବ୍ବୋ।

୩୭ . ‘‘ତତ୍ର ଚେ ତୁମ୍ହାକଂ ଏୱମସ୍ସ – ‘ଇମେସଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ଅତ୍ଥତୋ ହି ଖୋ ସମେତି, ବ୍ୟଞ୍ଜନତୋ ନାନ’ନ୍ତି, ତତ୍ଥ ୟଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ସୁୱଚତରଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟାଥ ସୋ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱମସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ଖୋ ଅତ୍ଥତୋ ହି ସମେତି, ବ୍ୟଞ୍ଜନତୋ ନାନଂ। ତଦମିନାପେତଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ଜାନାଥ – ୟଥା ଅତ୍ଥତୋ ହି ଖୋ ସମେତି, ବ୍ୟଞ୍ଜନତୋ ନାନଂ। ଅପ୍ପମତ୍ତକଂ ଖୋ ପନେତଂ ୟଦିଦଂ – ବ୍ୟଞ୍ଜନଂ। ମାୟସ୍ମନ୍ତୋ ଅପ୍ପମତ୍ତକେ ୱିୱାଦଂ ଆପଜ୍ଜିତ୍ଥା’ତି। ଅଥାପରେସଂ ଏକତୋପକ୍ଖିକାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ୟଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ସୁୱଚତରଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟାଥ ସୋ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱମସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ଖୋ ଅତ୍ଥତୋ ହି ସମେତି, ବ୍ୟଞ୍ଜନତୋ ନାନଂ। ତଦମିନାପେତଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ଜାନାଥ – ୟଥା ଅତ୍ଥତୋ ହି ଖୋ ସମେତି, ବ୍ୟଞ୍ଜନତୋ ନାନଂ। ଅପ୍ପମତ୍ତକଂ ଖୋ ପନେତଂ ୟଦିଦଂ – ବ୍ୟଞ୍ଜନଂ। ମାୟସ୍ମନ୍ତୋ ଅପ୍ପମତ୍ତକେ [ଅପ୍ପମତ୍ତକେହି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୱିୱାଦଂ ଆପଜ୍ଜିତ୍ଥା’ତି। ଇତି ସୁଗ୍ଗହିତଂ ସୁଗ୍ଗହିତତୋ ଧାରେତବ୍ବଂ, ଦୁଗ୍ଗହିତଂ ଦୁଗ୍ଗହିତତୋ ଧାରେତବ୍ବଂ। ସୁଗ୍ଗହିତଂ ସୁଗ୍ଗହିତତୋ ଧାରେତ୍ୱା ଦୁଗ୍ଗହିତଂ ଦୁଗ୍ଗହିତତୋ ଧାରେତ୍ୱା ୟୋ ଧମ୍ମୋ ୟୋ ୱିନୟୋ ସୋ ଭାସିତବ୍ବୋ।

୩୮ . ‘‘ତତ୍ର ଚେ ତୁମ୍ହାକଂ ଏୱମସ୍ସ – ‘ଇମେସଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ଅତ୍ଥତୋ ଚେୱ ସମେତି ବ୍ୟଞ୍ଜନତୋ ଚ ସମେତୀ’ତି, ତତ୍ଥ ୟଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ସୁୱଚତରଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟାଥ ସୋ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱମସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ଖୋ ଅତ୍ଥତୋ ଚେୱ ସମେତି, ବ୍ୟଞ୍ଜନତୋ ଚ ସମେତି। ତଦମିନାପେତଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ଜାନାଥ – ୟଥା ଅତ୍ଥତୋ ଚେୱ ସମେତି ବ୍ୟଞ୍ଜନତୋ ଚ ସମେତି। ମାୟସ୍ମନ୍ତୋ ୱିୱାଦଂ ଆପଜ୍ଜିତ୍ଥା’ତି। ଅଥାପରେସଂ ଏକତୋପକ୍ଖିକାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ୟଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ସୁୱଚତରଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟାଥ ସୋ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱମସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ଖୋ ଅତ୍ଥତୋ ଚେୱ ସମେତି ବ୍ୟଞ୍ଜନତୋ ଚ ସମେତି। ତଦମିନାପେତଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ଜାନାଥ – ୟଥା ଅତ୍ଥତୋ ଚେୱ ସମେତି ବ୍ୟଞ୍ଜନତୋ ଚ ସମେତି। ମାୟସ୍ମନ୍ତୋ ୱିୱାଦଂ ଆପଜ୍ଜିତ୍ଥା’ତି। ଇତି ସୁଗ୍ଗହିତଂ ସୁଗ୍ଗହିତତୋ ଧାରେତବ୍ବଂ। ସୁଗ୍ଗହିତଂ ସୁଗ୍ଗହିତତୋ ଧାରେତ୍ୱା ୟୋ ଧମ୍ମୋ ୟୋ ୱିନୟୋ ସୋ ଭାସିତବ୍ବୋ।

୩୯ . ‘‘ତେସଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଗ୍ଗାନଂ ସମ୍ମୋଦମାନାନଂ ଅୱିୱଦମାନାନଂ ସିକ୍ଖତଂ ସିୟା ଅଞ୍ଞତରସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆପତ୍ତି ସିୟା ୱୀତିକ୍କମୋ, ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ଚୋଦନାୟ ତରିତବ୍ବଂ [ଚୋଦିତବ୍ବଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰) ତୁରିତବ୍ବଂ (?)] । ପୁଗ୍ଗଲୋ ଉପପରିକ୍ଖିତବ୍ବୋ – ‘ଇତି ମୟ୍ହଞ୍ଚ ଅୱିହେସା ଭୱିସ୍ସତି ପରସ୍ସ ଚ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅନୁପଘାତୋ, ପରୋ ହି ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅକ୍କୋଧନୋ ଅନୁପନାହୀ ଅଦଳ୍ହଦିଟ୍ଠୀ ସୁପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୀ, ସକ୍କୋମି ଚାହଂ ଏତଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଅକୁସଲା ୱୁଟ୍ଠାପେତ୍ୱା କୁସଲେ ପତିଟ୍ଠାପେତୁ’ନ୍ତି। ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱମସ୍ସ, କଲ୍ଲଂ ୱଚନାୟ।

‘‘ସଚେ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱମସ୍ସ – ‘ମୟ୍ହଂ ଖୋ ଅୱିହେସା ଭୱିସ୍ସତି ପରସ୍ସ ଚ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଉପଘାତୋ, ପରୋ ହି ପୁଗ୍ଗଲୋ କୋଧନୋ ଉପନାହୀ ଅଦଳ୍ହଦିଟ୍ଠୀ ସୁପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୀ, ସକ୍କୋମି ଚାହଂ ଏତଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଅକୁସଲା ୱୁଟ୍ଠାପେତ୍ୱା କୁସଲେ ପତିଟ୍ଠାପେତୁଂ। ଅପ୍ପମତ୍ତକଂ ଖୋ ପନେତଂ ୟଦିଦଂ – ପରସ୍ସ [ୟଦିଦଂ ମୟ୍ହଞ୍ଚ ୱିହେସା ଭୱିସ୍ସତି ପରସ୍ସ ଚ (କ॰)] ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଉପଘାତୋ। ଅଥ ଖୋ ଏତଦେୱ ବହୁତରଂ – ସ୍ୱାହଂ ସକ୍କୋମି ଏତଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଅକୁସଲା ୱୁଟ୍ଠାପେତ୍ୱା କୁସଲେ ପତିଟ୍ଠାପେତୁ’ନ୍ତି । ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱମସ୍ସ, କଲ୍ଲଂ ୱଚନାୟ।

‘‘ସଚେ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱମସ୍ସ – ‘ମୟ୍ହଂ ଖୋ ୱିହେସା ଭୱିସ୍ସତି ପରସ୍ସ ଚ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅନୁପଘାତୋ। ପରୋ ହି ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅକ୍କୋଧନୋ ଅନୁପନାହୀ ଦଳ୍ହଦିଟ୍ଠୀ ଦୁପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୀ, ସକ୍କୋମି ଚାହଂ ଏତଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଅକୁସଲା ୱୁଟ୍ଠାପେତ୍ୱା କୁସଲେ ପତିଟ୍ଠାପେତୁଂ। ଅପ୍ପମତ୍ତକଂ ଖୋ ପନେତଂ ୟଦିଦଂ – ମୟ୍ହଂ ୱିହେସା [ମୟ୍ହଞ୍ଚ ୱିହେସା ଭୱିସ୍ସତି ପରସ୍ସ ଚ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଉପଘାତୋ (କ॰)] । ଅଥ ଖୋ ଏତଦେୱ ବହୁତରଂ – ସ୍ୱାହଂ ସକ୍କୋମି ଏତଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଅକୁସଲା ୱୁଟ୍ଠାପେତ୍ୱା କୁସଲେ ପତିଟ୍ଠାପେତୁ’ନ୍ତି। ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱମସ୍ସ, କଲ୍ଲଂ ୱଚନାୟ।

‘‘ସଚେ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱମସ୍ସ – ‘ମୟ୍ହଞ୍ଚ ଖୋ ୱିହେସା ଭୱିସ୍ସତି ପରସ୍ସ ଚ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଉପଘାତୋ। ପରୋ ହି ପୁଗ୍ଗଲୋ କୋଧନୋ ଉପନାହୀ ଦଳ୍ହଦିଟ୍ଠୀ ଦୁପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୀ, ସକ୍କୋମି ଚାହଂ ଏତଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଅକୁସଲା ୱୁଟ୍ଠାପେତ୍ୱା କୁସଲେ ପତିଟ୍ଠାପେତୁଂ। ଅପ୍ପମତ୍ତକଂ ଖୋ ପନେତଂ ୟଦିଦଂ – ମୟ୍ହଞ୍ଚ ୱିହେସା ଭୱିସ୍ସତି ପରସ୍ସ ଚ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଉପଘାତୋ। ଅଥ ଖୋ ଏତଦେୱ ବହୁତରଂ – ସ୍ୱାହଂ ସକ୍କୋମି ଏତଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଅକୁସଲା ୱୁଟ୍ଠାପେତ୍ୱା କୁସଲେ ପତିଟ୍ଠାପେତୁ’ନ୍ତି। ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱମସ୍ସ, କଲ୍ଲଂ ୱଚନାୟ।

‘‘ସଚେ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱମସ୍ସ – ‘ମୟ୍ହଞ୍ଚ ଖୋ ୱିହେସା ଭୱିସ୍ସତି ପରସ୍ସ ଚ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଉପଘାତୋ। ପରୋ ହି ପୁଗ୍ଗଲୋ କୋଧନୋ ଉପନାହୀ ଦଳ୍ହଦିଟ୍ଠୀ ଦୁପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୀ, ନ ଚାହଂ ସକ୍କୋମି ଏତଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଅକୁସଲା ୱୁଟ୍ଠାପେତ୍ୱା କୁସଲେ ପତିଟ୍ଠାପେତୁ’ନ୍ତି। ଏୱରୂପେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁଗ୍ଗଲେ ଉପେକ୍ଖା ନାତିମଞ୍ଞିତବ୍ବା।

୪୦ . ‘‘ତେସଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଗ୍ଗାନଂ ସମ୍ମୋଦମାନାନଂ ଅୱିୱଦମାନାନଂ ସିକ୍ଖତଂ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞସ୍ସ ୱଚୀସଂହାରୋ [ୱଚୀସଙ୍ଖାରୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ ଦିଟ୍ଠିପଳାସୋ [ଦିଟ୍ଠିପଲାସୋ (ସୀ॰ କ॰)] ଚେତସୋ ଆଘାତୋ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟୋ ଅନଭିରଦ୍ଧି। ତତ୍ଥ ଏକତୋପକ୍ଖିକାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ୟଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ସୁୱଚତରଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟାଥ ସୋ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱମସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ୟଂ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ଅମ୍ହାକଂ ସମଗ୍ଗାନଂ ସମ୍ମୋଦମାନାନଂ ଅୱିୱଦମାନାନଂ ସିକ୍ଖତଂ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞସ୍ସ ୱଚୀସଂହାରୋ ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଦିଟ୍ଠିପଳାସୋ ଚେତସୋ ଆଘାତୋ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟୋ ଅନଭିରଦ୍ଧି, ତଂ ଜାନମାନୋ ସମଣୋ ଗରହେୟ୍ୟା’ତି [ସମାନୋ (ସୀ॰ କ॰)] । ସମ୍ମା ବ୍ୟାକରମାନୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ – ‘ୟଂ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ଅମ୍ହାକଂ ସମଗ୍ଗାନଂ ସମ୍ମୋଦମାନାନଂ ଅୱିୱଦମାନାନଂ ସିକ୍ଖତଂ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞସ୍ସ ୱଚୀସଂହାରୋ ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଦିଟ୍ଠିପଳାସୋ ଚେତସୋ ଆଘାତୋ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟୋ ଅନଭିରଦ୍ଧି, ତଂ ଜାନମାନୋ ସମଣୋ ଗରହେୟ୍ୟାତି। ଏତଂ ପନାୱୁସୋ, ଧମ୍ମଂ ଅପ୍ପହାୟ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରେୟ୍ୟା’ତି। ସମ୍ମା ବ୍ୟାକରମାନୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ – ‘ଏତଂ, ଆୱୁସୋ, ଧମ୍ମଂ ଅପ୍ପହାୟ ନ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରେୟ୍ୟା’ତି।

‘‘ଅଥାପରେସଂ ଏକତୋପକ୍ଖିକାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ୟଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ସୁୱଚତରଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟାଥ, ସୋ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱମସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ୟଂ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ଅମ୍ହାକଂ ସମଗ୍ଗାନଂ ସମ୍ମୋଦମାନାନଂ ଅୱିୱଦମାନାନଂ ସିକ୍ଖତଂ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞସ୍ସ ୱଚୀସଂହାରୋ ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଦିଟ୍ଠିପଳାସୋ ଚେତସୋ ଆଘାତୋ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟୋ ଅନଭିରଦ୍ଧି, ତଂ ଜାନମାନୋ ସମଣୋ ଗରହେୟ୍ୟା’ତି। ସମ୍ମା ବ୍ୟାକରମାନୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ – ‘ୟଂ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ଅମ୍ହାକଂ ସମଗ୍ଗାନଂ ସମ୍ମୋଦମାନାନଂ ଅୱିୱଦମାନାନଂ ସିକ୍ଖତଂ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞସ୍ସ ୱଚୀସଂହାରୋ ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଦିଟ୍ଠିପଳାସୋ ଚେତସୋ ଆଘାତୋ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟୋ ଅନଭିରଦ୍ଧି ତଂ ଜାନମାନୋ ସମଣୋ ଗରହେୟ୍ୟାତି। ଏତଂ ପନାୱୁସୋ, ଧମ୍ମଂ ଅପ୍ପହାୟ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରେୟ୍ୟା’ତି। ସମ୍ମା ବ୍ୟାକରମାନୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ – ‘ଏତଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଧମ୍ମଂ ଅପ୍ପହାୟ ନ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରେୟ୍ୟା’’’ତି।

‘‘ତଂ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁଂ ପରେ ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଆୟସ୍ମତା ନୋ ଏତେ ଭିକ୍ଖୂ ଅକୁସଲା ୱୁଟ୍ଠାପେତ୍ୱା କୁସଲେ ପତିଟ୍ଠାପିତା’ତି? ସମ୍ମା ବ୍ୟାକରମାନୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ – ‘ଇଧାହଂ, ଆୱୁସୋ, ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂ, ତସ୍ସ ମେ ଭଗୱା ଧମ୍ମଂ ଦେସେସି, ତାହଂ ଧମ୍ମଂ ସୁତ୍ୱା ତେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଅଭାସିଂ। ତଂ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଧମ୍ମଂ ସୁତ୍ୱା ଅକୁସଲା ୱୁଟ୍ଠହିଂସୁ, କୁସଲେ ପତିଟ୍ଠହିଂସୂ’ତି। ଏୱଂ ବ୍ୟାକରମାନୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ଚେୱ ଅତ୍ତାନଂ ଉକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି, ଧମ୍ମସ୍ସ ଚାନୁଧମ୍ମଂ ବ୍ୟାକରୋତି, ନ ଚ କୋଚି ସହଧମ୍ମିକୋ ୱାଦାନୁୱାଦୋ ଗାରୟ୍ହଂ ଠାନଂ ଆଗଚ୍ଛତୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

କିନ୍ତିସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ତତିୟଂ।

୪. ସାମଗାମସୁତ୍ତଂ

୪୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସକ୍କେସୁ ୱିହରତି ସାମଗାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ନିଗଣ୍ଠୋ ନାଟପୁତ୍ତୋ [ନାଥପୁତ୍ତୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ପାୱାୟଂ ଅଧୁନାକାଲଙ୍କତୋ [କାଲକତୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ହୋତି। ତସ୍ସ କାଲଙ୍କିରିୟାୟ ଭିନ୍ନା ନିଗଣ୍ଠା ଦ୍ୱେଧିକଜାତା [ଦ୍ୱେଳ୍ହକଜାତା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ଭଣ୍ଡନଜାତା କଲହଜାତା ୱିୱାଦାପନ୍ନା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ମୁଖସତ୍ତୀହି ୱିତୁଦନ୍ତା ୱିହରନ୍ତି – ‘‘ନ ତ୍ୱଂ ଇମଂ ଧମ୍ମୱିନୟଂ ଆଜାନାସି, ଅହଂ ଇମଂ ଧମ୍ମୱିନୟଂ ଆଜାନାମି। କିଂ ତ୍ୱଂ ଇମଂ ଧମ୍ମୱିନୟଂ ଆଜାନିସ୍ସସି! ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନୋ ତ୍ୱମସି, ଅହମସ୍ମି ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ। ସହିତଂ ମେ, ଅସହିତଂ ତେ। ପୁରେୱଚନୀୟଂ ପଚ୍ଛା ଅୱଚ , ପଚ୍ଛାୱଚନୀୟଂ ପୁରେ ଅୱଚ। ଅଧିଚିଣ୍ଣଂ [ଅୱିଚିଣ୍ଣଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ତେ ୱିପରାୱତ୍ତଂ। ଆରୋପିତୋ ତେ ୱାଦୋ। ନିଗ୍ଗହିତୋସି, ଚର ୱାଦପ୍ପମୋକ୍ଖାୟ; ନିବ୍ବେଠେହି ୱା ସଚେ ପହୋସୀ’’ତି। ୱଧୋୟେୱ ଖୋ [ୱଧୋୟେୱେକୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ମଞ୍ଞେ ନିଗଣ୍ଠେସୁ ନାଟପୁତ୍ତିୟେସୁ ୱତ୍ତତି। ୟେପି ନିଗଣ୍ଠସ୍ସ ନାଟପୁତ୍ତସ୍ସ ସାୱକା ଗିହୀ ଓଦାତୱସନା ତେପି ନିଗଣ୍ଠେସୁ ନାଟପୁତ୍ତିୟେସୁ ନିବ୍ବିନ୍ନରୂପା [ନିବ୍ବିନ୍ଦରୂପା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ୱିରତ୍ତରୂପା ପଟିୱାନରୂପା ୟଥା ତଂ ଦୁରକ୍ଖାତେ ଧମ୍ମୱିନୟେ ଦୁପ୍ପୱେଦିତେ ଅନିୟ୍ୟାନିକେ ଅନୁପସମସଂୱତ୍ତନିକେ ଅସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧପ୍ପୱେଦିତେ ଭିନ୍ନଥୂପେ ଅପ୍ପଟିସରଣେ।

୪୨ . ଅଥ ଖୋ ଚୁନ୍ଦୋ ସମଣୁଦ୍ଦେସୋ ପାୱାୟଂ ୱସ୍ସଂୱୁଟ୍ଠୋ [ୱସ୍ସଂୱୁତ୍ଥୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ୟେନ ସାମଗାମୋ ୟେନାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଚୁନ୍ଦୋ ସମଣୁଦ୍ଦେସୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ନିଗଣ୍ଠୋ, ଭନ୍ତେ, ନାଟପୁତ୍ତୋ ପାୱାୟଂ ଅଧୁନାକାଲଙ୍କତୋ। ତସ୍ସ କାଲଙ୍କିରିୟାୟ ଭିନ୍ନା ନିଗଣ୍ଠା ଦ୍ୱେଧିକଜାତା…ପେ॰… ଭିନ୍ନଥୂପେ ଅପ୍ପଟିସରଣେ’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଚୁନ୍ଦଂ ସମଣୁଦ୍ଦେସଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ ଇଦଂ, ଆୱୁସୋ ଚୁନ୍ଦ, କଥାପାଭତଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଦସ୍ସନାୟ। ଆୟାମ, ଆୱୁସୋ ଚୁନ୍ଦ, ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିସ୍ସାମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱତୋ ଆରୋଚେସ୍ସାମା’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଚୁନ୍ଦୋ ସମଣୁଦ୍ଦେସୋ ଆୟସ୍ମତୋ ଆନନ୍ଦସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ଆନନ୍ଦୋ ଚୁନ୍ଦୋ ଚ ସମଣୁଦ୍ଦେସୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଚୁନ୍ଦୋ ସମଣୁଦ୍ଦେସୋ ଏୱମାହ – ‘ନିଗଣ୍ଠୋ , ଭନ୍ତେ, ନାଟପୁତ୍ତୋ ପାୱାୟଂ ଅଧୁନାକାଲଙ୍କତୋ। ତସ୍ସ କାଲଙ୍କିରିୟାୟ ଭିନ୍ନା ନିଗଣ୍ଠା ଦ୍ୱେଧିକଜାତା…ପେ॰… ଭିନ୍ନଥୂପେ ଅପ୍ପଟିସରଣେ’ତି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ହୋତି – ‘ମାହେୱ ଭଗୱତୋ ଅଚ୍ଚୟେନ ସଙ୍ଘେ ୱିୱାଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜି; ସ୍ୱାସ୍ସ [ସୋ (ସୀ॰ ପୀ॰), ସ୍ୱାୟଂ (କ॰)] ୱିୱାଦୋ ବହୁଜନାହିତାୟ ବହୁଜନାସୁଖାୟ ବହୁନୋ ଜନସ୍ସ ଅନତ୍ଥାୟ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଦେୱମନୁସ୍ସାନ’’’ନ୍ତି।

୪୩ . ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଆନନ୍ଦ, ୟେ ୱୋ ମୟା ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ଦେସିତା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ପସ୍ସସି ନୋ ତ୍ୱଂ, ଆନନ୍ଦ, ଇମେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଦ୍ୱେପି ଭିକ୍ଖୂ ନାନାୱାଦେ’’ତି? ‘‘ୟେ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା ଭଗୱତା ଅଭିଞ୍ଞା ଦେସିତା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ନାହଂ ପସ୍ସାମି ଇମେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଦ୍ୱେପି ଭିକ୍ଖୂ ନାନାୱାଦେ। ୟେ ଚ ଖୋ [ସନ୍ତି ଚ ଖୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ସନ୍ତି ଚ (କ॰)] , ଭନ୍ତେ, ପୁଗ୍ଗଲା ଭଗୱନ୍ତଂ ପତିସ୍ସୟମାନରୂପା ୱିହରନ୍ତି ତେପି ଭଗୱତୋ ଅଚ୍ଚୟେନ ସଙ୍ଘେ ୱିୱାଦଂ ଜନେୟ୍ୟୁଂ ଅଜ୍ଝାଜୀୱେ ୱା ଅଧିପାତିମୋକ୍ଖେ ୱା। ସ୍ୱାସ୍ସ [ସୋସ୍ସ (ସୀ॰ ପୀ॰), ସ୍ୱାୟଂ (କ॰)] ୱିୱାଦୋ ବହୁଜନାହିତାୟ ବହୁଜନାସୁଖାୟ ବହୁନୋ ଜନସ୍ସ ଅନତ୍ଥାୟ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଦେୱମନୁସ୍ସାନ’’ନ୍ତି। ଅପ୍ପମତ୍ତକୋ ସୋ, ଆନନ୍ଦ, ୱିୱାଦୋ ୟଦିଦଂ – ଅଜ୍ଝାଜୀୱେ ୱା ଅଧିପାତିମୋକ୍ଖେ ୱା। ମଗ୍ଗେ ୱା ହି, ଆନନ୍ଦ, ପଟିପଦାୟ ୱା ସଙ୍ଘେ ୱିୱାଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ; ସ୍ୱାସ୍ସ ୱିୱାଦୋ ବହୁଜନାହିତାୟ ବହୁଜନାସୁଖାୟ ବହୁନୋ ଜନସ୍ସ ଅନତ୍ଥାୟ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ।

୪୪ . ‘‘ଛୟିମାନି, ଆନନ୍ଦ, ୱିୱାଦମୂଲାନି। କତମାନି ଛ? ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ କୋଧନୋ ହୋତି ଉପନାହୀ। ୟୋ ସୋ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ କୋଧନୋ ହୋତି ଉପନାହୀ ସୋ ସତ୍ଥରିପି ଅଗାରୱୋ ୱିହରତି ଅପ୍ପତିସ୍ସୋ, ଧମ୍ମେପି ଅଗାରୱୋ ୱିହରତି ଅପ୍ପତିସ୍ସୋ, ସଙ୍ଘେପି ଅଗାରୱୋ ୱିହରତି ଅପ୍ପତିସ୍ସୋ, ସିକ୍ଖାୟପି ନ ପରିପୂରକାରୀ ହୋତି। ୟୋ ସୋ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ସତ୍ଥରି ଅଗାରୱୋ ୱିହରତି ଅପ୍ପତିସ୍ସୋ, ଧମ୍ମେ… ସଙ୍ଘେ ଅଗାରୱୋ ୱିହରତି ଅପ୍ପତିସ୍ସୋ, ସିକ୍ଖାୟ ନ ପରିପୂରକାରୀ ହୋତି, ସୋ ସଙ୍ଘେ ୱିୱାଦଂ ଜନେତି; ୟୋ ହୋତି ୱିୱାଦୋ ବହୁଜନାହିତାୟ ବହୁଜନାସୁଖାୟ, ବହୁନୋ ଜନସ୍ସ ଅନତ୍ଥାୟ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ। ଏୱରୂପଞ୍ଚେ ତୁମ୍ହେ, ଆନନ୍ଦ, ୱିୱାଦମୂଲଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ସମନୁପସ୍ସେୟ୍ୟାଥ, ତତ୍ର ତୁମ୍ହେ, ଆନନ୍ଦ, ତସ୍ସେୱ ପାପକସ୍ସ ୱିୱାଦମୂଲସ୍ସ ପହାନାୟ ୱାୟମେୟ୍ୟାଥ। ଏୱରୂପଞ୍ଚେ ତୁମ୍ହେ, ଆନନ୍ଦ, ୱିୱାଦମୂଲଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ନ ସମନୁପସ୍ସେୟ୍ୟାଥ। ତତ୍ର ତୁମ୍ହେ, ଆନନ୍ଦ, ତସ୍ସେୱ ପାପକସ୍ସ ୱିୱାଦମୂଲସ୍ସ ଆୟତିଂ ଅନୱସ୍ସୱାୟ ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟାଥ। ଏୱମେତସ୍ସ ପାପକସ୍ସ ୱିୱାଦମୂଲସ୍ସ ପହାନଂ ହୋତି, ଏୱମେତସ୍ସ ପାପକସ୍ସ ୱିୱାଦମୂଲସ୍ସ ଆୟତିଂ ଅନୱସ୍ସୱୋ ହୋତି।

୪୫ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ମକ୍ଖୀ ହୋତି ପଳାସୀ…ପେ॰… ଇସ୍ସୁକୀ ହୋତି ମଚ୍ଛରୀ…ପେ॰… ସଠୋ ହୋତି ମାୟାୱୀ…ପେ॰… ପାପିଚ୍ଛୋ ହୋତି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି [ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠୀ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] …ପେ॰… ସନ୍ଦିଟ୍ଠିପରାମାସୀ ହୋତି ଆଧାନଗ୍ଗାହୀ ଦୁପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୀ। ୟୋ ସୋ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିପରାମାସୀ ହୋତି ଆଧାନଗ୍ଗାହୀ ଦୁପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୀ ସୋ ସତ୍ଥରିପି ଅଗାରୱୋ ୱିହରତି ଅପ୍ପତିସ୍ସୋ, ଧମ୍ମେପି ଅଗାରୱୋ ୱିହରତି ଅପ୍ପତିସ୍ସୋ, ସଙ୍ଘେପି ଅଗାରୱୋ ୱିହରତି ଅପ୍ପତିସ୍ସୋ, ସିକ୍ଖାୟପି ନ ପରିପୂରକାରୀ ହୋତି। ୟୋ ସୋ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ସତ୍ଥରି ଅଗାରୱୋ ୱିହରତି ଅପ୍ପତିସ୍ସୋ, ଧମ୍ମେ… ସଙ୍ଘେ… ସିକ୍ଖାୟ ନ ପରିପୂରକାରୀ ହୋତି ସୋ ସଙ୍ଘେ ୱିୱାଦଂ ଜନେତି; ୟୋ ହୋତି ୱିୱାଦୋ ବହୁଜନାହିତାୟ ବହୁଜନାସୁଖାୟ, ବହୁନୋ ଜନସ୍ସ ଅନତ୍ଥାୟ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ। ଏୱରୂପଞ୍ଚେ ତୁମ୍ହେ, ଆନନ୍ଦ, ୱିୱାଦମୂଲଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ସମନୁପସ୍ସେୟ୍ୟାଥ। ତତ୍ର ତୁମ୍ହେ, ଆନନ୍ଦ, ତସ୍ସେୱ ପାପକସ୍ସ ୱିୱାଦମୂଲସ୍ସ ପହାନାୟ ୱାୟମେୟ୍ୟାଥ। ଏୱରୂପଞ୍ଚେ ତୁମ୍ହେ, ଆନନ୍ଦ, ୱିୱାଦମୂଲଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ନ ସମନୁପସ୍ସେୟ୍ୟାଥ, ତତ୍ର ତୁମ୍ହେ, ଆନନ୍ଦ, ତସ୍ସେୱ ପାପକସ୍ସ ୱିୱାଦମୂଲସ୍ସ ଆୟତିଂ ଅନୱସ୍ସୱାୟ ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟାଥ। ଏୱମେତସ୍ସ ପାପକସ୍ସ ୱିୱାଦମୂଲସ୍ସ ପହାନଂ ହୋତି , ଏୱମେତସ୍ସ ପାପକସ୍ସ ୱିୱାଦମୂଲସ୍ସ ଆୟତିଂ ଅନୱସ୍ସୱୋ ହୋତି। ଇମାନି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଛ ୱିୱାଦମୂଲାନି।

୪୬ . ‘‘ଚତ୍ତାରିମାନି , ଆନନ୍ଦ, ଅଧିକରଣାନି। କତମାନି ଚତ୍ତାରି? ୱିୱାଦାଧିକରଣଂ, ଅନୁୱାଦାଧିକରଣଂ, ଆପତ୍ତାଧିକରଣଂ, କିଚ୍ଚାଧିକରଣଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଚତ୍ତାରି ଅଧିକରଣାନି। ସତ୍ତ ଖୋ ପନିମେ, ଆନନ୍ଦ, ଅଧିକରଣସମଥା – ଉପ୍ପନ୍ନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ଅଧିକରଣାନଂ ସମଥାୟ ୱୂପସମାୟ ସମ୍ମୁଖାୱିନୟୋ ଦାତବ୍ବୋ, ସତିୱିନୟୋ ଦାତବ୍ବୋ, ଅମୂଳ୍ହୱିନୟୋ ଦାତବ୍ବୋ, ପଟିଞ୍ଞାୟ କାରେତବ୍ବଂ, ୟେଭୁୟ୍ୟସିକା, ତସ୍ସପାପିୟସିକା, ତିଣୱତ୍ଥାରକୋ।

୪୭ . ‘‘କଥଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ସମ୍ମୁଖାୱିନୟୋ ହୋତି? ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୂ ୱିୱଦନ୍ତି ଧମ୍ମୋତି ୱା ଅଧମ୍ମୋତି ୱା ୱିନୟୋତି ୱା ଅୱିନୟୋତି ୱା। ତେହାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୂହି ସବ୍ବେହେୱ ସମଗ୍ଗେହି ସନ୍ନିପତିତବ୍ବଂ। ସନ୍ନିପତିତ୍ୱା ଧମ୍ମନେତ୍ତି ସମନୁମଜ୍ଜିତବ୍ବା । ଧମ୍ମନେତ୍ତିଂ ସମନୁମଜ୍ଜିତ୍ୱା ୟଥା ତତ୍ଥ ସମେତି ତଥା ତଂ ଅଧିକରଣଂ ୱୂପସମେତବ୍ବଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ସମ୍ମୁଖାୱିନୟୋ ହୋତି; ଏୱଞ୍ଚ ପନିଧେକଚ୍ଚାନଂ ଅଧିକରଣାନଂ ୱୂପସମୋ ହୋତି ୟଦିଦଂ – ସମ୍ମୁଖାୱିନୟେନ।

୪୮ . ‘‘କଥଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ୟେଭୁୟ୍ୟସିକା ହୋତି? ତେ ଚେ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୂ ନ ସକ୍କୋନ୍ତି ତଂ ଅଧିକରଣଂ ତସ୍ମିଂ ଆୱାସେ ୱୂପସମେତୁଂ। ତେହାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୂହି ୟସ୍ମିଂ ଆୱାସେ ବହୁତରା ଭିକ୍ଖୂ ସୋ ଆୱାସୋ ଗନ୍ତବ୍ବୋ। ତତ୍ଥ ସବ୍ବେହେୱ ସମଗ୍ଗେହି ସନ୍ନିପତିତବ୍ବଂ। ସନ୍ନିପତିତ୍ୱା ଧମ୍ମନେତ୍ତି ସମନୁମଜ୍ଜିତବ୍ବା। ଧମ୍ମନେତ୍ତିଂ ସମନୁମଜ୍ଜିତ୍ୱା ୟଥା ତତ୍ଥ ସମେତି ତଥା ତଂ ଅଧିକରଣଂ ୱୂପସମେତବ୍ବଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ୟେଭୁୟ୍ୟସିକା ହୋତି, ଏୱଞ୍ଚ ପନିଧେକଚ୍ଚାନଂ ଅଧିକରଣାନଂ ୱୂପସମୋ ହୋତି ୟଦିଦଂ – ୟେଭୁୟ୍ୟସିକାୟ।

୪୯ . ‘‘କଥଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ସତିୱିନୟୋ ହୋତି? ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏୱରୂପାୟ ଗରୁକାୟ ଆପତ୍ତିୟା ଚୋଦେନ୍ତି ପାରାଜିକେନ ୱା ପାରାଜିକସାମନ୍ତେନ ୱା – ‘ସରତାୟସ୍ମା ଏୱରୂପିଂ [ଏୱରୂପଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰) ଏୱରୂପାୟ-ଇତି ୱୁଚ୍ଚମାନୱଚନେନ ସମେତି। ୱିନୟେନପି ସଂସନ୍ଦେତବ୍ବଂ] ଗରୁକଂ ଆପତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜିତା ପାରାଜିକଂ ୱା ପାରାଜିକସାମନ୍ତଂ ୱା’ତି? ସୋ ଏୱମାହ – ‘ନ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ସରାମି ଏୱରୂପିଂ ଗରୁକଂ ଆପତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜିତା ପାରାଜିକଂ ୱା ପାରାଜିକସାମନ୍ତଂ ୱା’ତି। ତସ୍ସ ଖୋ [ତସ୍ସ ଖୋ ଏୱଂ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] , ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ସତିୱିନୟୋ ଦାତବ୍ବୋ। ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ସତିୱିନୟୋ ହୋତି, ଏୱଞ୍ଚ ପନିଧେକଚ୍ଚାନଂ ଅଧିକରଣାନଂ ୱୂପସମୋ ହୋତି ୟଦିଦଂ – ସତିୱିନୟେନ।

୫୦ . ‘‘କଥଞ୍ଚାନନ୍ଦ , ଅମୂଳ୍ହୱିନୟୋ ହୋତି? ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏୱରୂପାୟ ଗରୁକାୟ ଆପତ୍ତିୟା ଚୋଦେନ୍ତି ପାରାଜିକେନ ୱା ପାରାଜିକସାମନ୍ତେନ ୱା – ‘ସରତାୟସ୍ମା ଏୱରୂପିଂ ଗରୁକଂ ଆପତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜିତା ପାରାଜିକଂ ୱା ପାରାଜିକସାମନ୍ତଂ ୱା’ତି? (ସୋ ଏୱମାହ – ‘ନ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ସରାମି ଏୱରୂପିଂ ଗରୁକଂ ଆପତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜିତା ପାରାଜିକଂ ୱା ପାରାଜିକସାମନ୍ତଂ ୱା’ତି। ତମେନଂ ସୋ ନିବ୍ବେଠେନ୍ତଂ ଅତିୱେଠେତି – ‘ଇଙ୍ଘାୟସ୍ମା ସାଧୁକମେୱ ଜାନାହି ୟଦି ସରସି ଏୱରୂପିଂ ଗରୁକଂ ଆପତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜିତା ପାରାଜିକଂ ୱା ପାରାଜିକସାମନ୍ତଂ ୱା’ତି।) [( ) ଏତ୍ଥନ୍ତରେ ପାଠୋ ଚୂଳୱ॰ ୨୩୭ ନତ୍ଥି ତସ୍ସପାପିୟସିକାୱାରେଏୱେତେନ ଭୱିତବ୍ବଂ] ସୋ ଏୱମାହ – ‘ଅହଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଉମ୍ମାଦଂ ପାପୁଣିଂ ଚେତସୋ ୱିପରିୟାସଂ। ତେନ ମେ ଉମ୍ମତ୍ତକେନ ବହୁଂ ଅସ୍ସାମଣକଂ ଅଜ୍ଝାଚିଣ୍ଣଂ ଭାସିତପରିକ୍କନ୍ତଂ [ଭାସିତପରିକନ୍ତଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] । ନାହଂ ତଂ ସରାମି। ମୂଳ୍ହେନ ମେ ଏତଂ କତ’ନ୍ତି। ତସ୍ସ ଖୋ [ତସ୍ସ ଖୋ ଏୱଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] , ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅମୂଳ୍ହୱିନୟୋ ଦାତବ୍ବୋ। ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ , ଅମୂଳ୍ହୱିନୟୋ ହୋତି, ଏୱଞ୍ଚ ପନିଧେକଚ୍ଚାନଂ ଅଧିକରଣାନଂ ୱୂପସମୋ ହୋତି ୟଦିଦଂ – ଅମୂଳ୍ହୱିନୟେନ।

୫୧ . ‘‘କଥଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ପଟିଞ୍ଞାତକରଣଂ ହୋତି? ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଚୋଦିତୋ ୱା ଅଚୋଦିତୋ ୱା ଆପତ୍ତିଂ ସରତି, ୱିୱରତି ଉତ୍ତାନୀକରୋତି [ଉତ୍ତାନିଂ କରୋତି (କ॰)] । ତେନ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନା ୱୁଡ୍ଢତରଂ ଭିକ୍ଖୁଂ [ୱୁଡ୍ଢତରୋ ଭିକ୍ଖୁ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏକଂସଂ ଚୀୱରଂ କତ୍ୱା ପାଦେ ୱନ୍ଦିତ୍ୱା ଉକ୍କୁଟିକଂ ନିସୀଦିତ୍ୱା ଅଞ୍ଜଲିଂ ପଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଏୱମସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ଇତ୍ଥନ୍ନାମଂ ଆପତ୍ତିଂ ଆପନ୍ନୋ, ତଂ ପଟିଦେସେମୀ’ତି। ସୋ ଏୱମାହ – ‘ପସ୍ସସୀ’ତି? ‘ଆମ ପସ୍ସାମୀ’ତି। ‘ଆୟତିଂ ସଂୱରେୟ୍ୟାସୀ’ତି। (‘ସଂୱରିସ୍ସାମୀ’ତି।) [( ) ୱିନୟେ ନତ୍ଥି] ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ପଟିଞ୍ଞାତକରଣଂ ହୋତି, ଏୱଞ୍ଚ ପନିଧେକଚ୍ଚାନଂ ଅଧିକରଣାନଂ ୱୂପସମୋ ହୋତି ୟଦିଦଂ – ପଟିଞ୍ଞାତକରଣେନ।

୫୨ . ‘‘କଥଞ୍ଚାନନ୍ଦ , ତସ୍ସପାପିୟସିକା ହୋତି? ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏୱରୂପାୟ ଗରୁକାୟ ଆପତ୍ତିୟା ଚୋଦେତି ପାରାଜିକେନ ୱା ପାରାଜିକସାମନ୍ତେନ ୱା – ‘ସରତାୟସ୍ମା ଏୱରୂପିଂ ଗରୁକଂ ଆପତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜିତା ପାରାଜିକଂ ୱା ପାରାଜିକସାମନ୍ତଂ ୱା’ତି? ସୋ ଏୱମାହ – ‘ନ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ସରାମି ଏୱରୂପିଂ ଗରୁକଂ ଆପତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜିତା ପାରାଜିକଂ ୱା ପାରାଜିକସାମନ୍ତଂ ୱା’ତି। ତମେନଂ ସୋ ନିବ୍ବେଠେନ୍ତଂ ଅତିୱେଠେତି – ‘ଇଙ୍ଘାୟସ୍ମା ସାଧୁକମେୱ ଜାନାହି ୟଦି ସରସି ଏୱରୂପିଂ ଗରୁକଂ ଆପତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜିତା ପାରାଜିକଂ ୱା ପାରାଜିକସାମନ୍ତଂ ୱା’ତି। ସୋ ଏୱମାହ – ‘ନ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ସରାମି ଏୱରୂପିଂ ଗରୁକଂ ଆପତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜିତା ପାରାଜିକଂ ୱା ପାରାଜିକସାମନ୍ତଂ ୱା; ସରାମି ଚ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ଏୱରୂପିଂ ଅପ୍ପମତ୍ତିକଂ ଆପତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜିତା’ତି। ତମେନଂ ସୋ ନିବ୍ବେଠେନ୍ତଂ ଅତିୱେଠେତି – ‘ଇଙ୍ଘାୟସ୍ମା ସାଧୁକମେୱ ଜାନାହି ୟଦି ସରସି ଏୱରୂପିଂ ଗରୁକଂ ଆପତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜିତା ପାରାଜିକଂ ୱା ପାରାଜିକସାମନ୍ତଂ ୱା’ତି? ସୋ ଏୱମାହ – ‘ଇମଞ୍ହି ନାମାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଅପ୍ପମତ୍ତିକଂ ଆପତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜିତ୍ୱା ଅପୁଟ୍ଠୋ ପଟିଜାନିସ୍ସାମି। କିଂ ପନାହଂ ଏୱରୂପିଂ ଗରୁକଂ ଆପତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜିତ୍ୱା ପାରାଜିକଂ ୱା ପାରାଜିକସାମନ୍ତଂ ୱା ପୁଟ୍ଠୋ ନପଟିଜାନିସ୍ସାମୀ’ତି? ସୋ ଏୱମାହ – ‘ଇମଞ୍ହି ନାମ ତ୍ୱଂ, ଆୱୁସୋ , ଅପ୍ପମତ୍ତିକଂ ଆପତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜିତ୍ୱା ଅପୁଟ୍ଠୋ ନପଟିଜାନିସ୍ସସି, କିଂ ପନ ତ୍ୱଂ ଏୱରୂପିଂ ଗରୁକଂ ଆପତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜିତ୍ୱା ପାରାଜିକଂ ୱା ପାରାଜିକସାମନ୍ତଂ ୱା ପୁଟ୍ଠୋ [ଅପୁଟ୍ଠୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ପଟିଜାନିସ୍ସସି? ଇଙ୍ଘାୟସ୍ମା ସାଧୁକମେୱ ଜାନାହି ୟଦି ସରସି ଏୱରୂପିଂ ଗରୁକଂ ଆପତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜିତା ପାରାଜିକଂ ୱା ପାରାଜିକସାମନ୍ତଂ ୱା’ତି। ସୋ ଏୱମାହ – ‘ସରାମି ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ଏୱରୂପିଂ ଗରୁକଂ ଆପତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜିତା ପାରାଜିକଂ ୱା ପାରାଜିକସାମନ୍ତଂ ୱା। ଦୱା ମେ ଏତଂ ୱୁତ୍ତଂ, ରୱା ମେ ଏତଂ ୱୁତ୍ତଂ – ନାହଂ ତଂ ସରାମି ଏୱରୂପିଂ ଗରୁକଂ ଆପତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜିତା ପାରାଜିକଂ ୱା ପାରାଜିକସାମନ୍ତଂ ୱା’ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ତସ୍ସପାପିୟସିକା ହୋତି, ଏୱଞ୍ଚ ପନିଧେକଚ୍ଚାନଂ ଅଧିକରଣାନଂ ୱୂପସମୋ ହୋତି ୟଦିଦଂ – ତସ୍ସପାପିୟସିକାୟ।

୫୩ . ‘‘କଥଞ୍ଚାନନ୍ଦ , ତିଣୱତ୍ଥାରକୋ ହୋତି? ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୂନଂ ଭଣ୍ଡନଜାତାନଂ କଲହଜାତାନଂ ୱିୱାଦାପନ୍ନାନଂ ୱିହରତଂ ବହୁଂ ଅସ୍ସାମଣକଂ ଅଜ୍ଝାଚିଣ୍ଣଂ ହୋତି ଭାସିତପରିକ୍କନ୍ତଂ। ତେହାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୂହି ସବ୍ବେହେୱ ସମଗ୍ଗେହି ସନ୍ନିପତିତବ୍ବଂ। ସନ୍ନିପତିତ୍ୱା ଏକତୋପକ୍ଖିକାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ବ୍ୟତ୍ତେନ [ବ୍ୟତ୍ତତରେନ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଭିକ୍ଖୁନା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଏକଂସଂ ଚୀୱରଂ କତ୍ୱା ଅଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତ୍ୱା ସଙ୍ଘୋ ଞାପେତବ୍ବୋ –

‘ସୁଣାତୁ ମେ, ଭନ୍ତେ, ସଙ୍ଘୋ। ଇଦଂ ଅମ୍ହାକଂ ଭଣ୍ଡନଜାତାନଂ କଲହଜାତାନଂ ୱିୱାଦାପନ୍ନାନଂ ୱିହରତଂ ବହୁଂ ଅସ୍ସାମଣକଂ ଅଜ୍ଝାଚିଣ୍ଣଂ ଭାସିତପରିକ୍କନ୍ତଂ । ୟଦି ସଙ୍ଘସ୍ସ ପତ୍ତକଲ୍ଲଂ, ଅହଂ ୟା ଚେୱ ଇମେସଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ଆପତ୍ତି ୟା ଚ ଅତ୍ତନୋ ଆପତ୍ତି, ଇମେସଞ୍ଚେୱ ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ଅତ୍ଥାୟ ଅତ୍ତନୋ ଚ ଅତ୍ଥାୟ, ସଙ୍ଘମଜ୍ଝେ ତିଣୱତ୍ଥାରକେନ ଦେସେୟ୍ୟଂ, ଠପେତ୍ୱା ଥୁଲ୍ଲୱଜ୍ଜଂ ଠପେତ୍ୱା ଗିହିପଟିସଂୟୁତ୍ତ’’’ନ୍ତି।

‘‘ଅଥାପରେସଂ ଏକତୋପକ୍ଖିକାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ବ୍ୟତ୍ତେନ ଭିକ୍ଖୁନା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଏକଂସଂ ଚୀୱରଂ କତ୍ୱା ଅଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତ୍ୱା ସଙ୍ଘୋ ଞାପେତବ୍ବୋ –

‘ସୁଣାତୁ ମେ, ଭନ୍ତେ, ସଙ୍ଘୋ। ଇଦଂ ଅମ୍ହାକଂ ଭଣ୍ଡନଜାତାନଂ କଲହଜାତାନଂ ୱିୱାଦାପନ୍ନାନଂ ୱିହରତଂ ବହୁଂ ଅସ୍ସାମଣକଂ ଅଜ୍ଝାଚିଣ୍ଣଂ ଭାସିତପରିକ୍କନ୍ତଂ। ୟଦି ସଙ୍ଘସ୍ସ ପତ୍ତକଲ୍ଲଂ, ଅହଂ ୟା ଚେୱ ଇମେସଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ଆପତ୍ତି ୟା ଚ ଅତ୍ତନୋ ଆପତ୍ତି, ଇମେସଞ୍ଚେୱ ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ଅତ୍ଥାୟ ଅତ୍ତନୋ ଚ ଅତ୍ଥାୟ, ସଙ୍ଘମଜ୍ଝେ ତିଣୱତ୍ଥାରକେନ ଦେସେୟ୍ୟଂ, ଠପେତ୍ୱା ଥୁଲ୍ଲୱଜ୍ଜଂ ଠପେତ୍ୱା ଗିହିପଟିସଂୟୁତ୍ତ’’’ନ୍ତି।

‘‘ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ତିଣୱତ୍ଥାରକୋ ହୋତି, ଏୱଞ୍ଚ ପନିଧେକଚ୍ଚାନଂ ଅଧିକରଣାନଂ ୱୂପସମୋ ହୋତି ୟଦିଦଂ – ତିଣୱତ୍ଥାରକେନ।

୫୪ . ‘‘ଛୟିମେ , ଆନନ୍ଦ, ଧମ୍ମା ସାରଣୀୟା ପିୟକରଣା ଗରୁକରଣା ସଙ୍ଗହାୟ ଅୱିୱାଦାୟ ସାମଗ୍ଗିୟା ଏକୀଭାୱାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ଛ? ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ମେତ୍ତଂ କାୟକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତଂ ହୋତି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ। ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସାରଣୀୟୋ ପିୟକରଣୋ ଗରୁକରଣୋ ସଙ୍ଗହାୟ ଅୱିୱାଦାୟ ସାମଗ୍ଗିୟା ଏକୀଭାୱାୟ ସଂୱତ୍ତତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ମେତ୍ତଂ ୱଚୀକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତଂ ହୋତି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ। ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସାରଣୀୟୋ ପିୟକରଣୋ ଗରୁକରଣୋ ସଙ୍ଗହାୟ ଅୱିୱାଦାୟ ସାମଗ୍ଗିୟା ଏକୀଭାୱାୟ ସଂୱତ୍ତତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ମେତ୍ତଂ ମନୋକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତଂ ହୋତି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ। ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସାରଣୀୟୋ ପିୟକରଣୋ ଗରୁକରଣୋ ସଙ୍ଗହାୟ ଅୱିୱାଦାୟ ସାମଗ୍ଗିୟା ଏକୀଭାୱାୟ ସଂୱତ୍ତତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ – ୟେ ତେ ଲାଭା ଧମ୍ମିକା ଧମ୍ମଲଦ୍ଧା ଅନ୍ତମସୋ ପତ୍ତପରିୟାପନ୍ନମତ୍ତମ୍ପି ତଥାରୂପେହି ଲାଭେହି – ଅପଟିୱିଭତ୍ତଭୋଗୀ ହୋତି, ସୀଲୱନ୍ତେହି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀହି ସାଧାରଣଭୋଗୀ। ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସାରଣୀୟୋ ପିୟକରଣୋ ଗରୁକରଣୋ ସଙ୍ଗହାୟ ଅୱିୱାଦାୟ ସାମଗ୍ଗିୟା ଏକୀଭାୱାୟ ସଂୱତ୍ତତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ – ୟାନି ତାନି ସୀଲାନି ଅଖଣ୍ଡାନି ଅଚ୍ଛିଦ୍ଦାନି ଅସବଲାନି ଅକମ୍ମାସାନି ଭୁଜିସ୍ସାନି ୱିଞ୍ଞୁପ୍ପସତ୍ଥାନି ଅପରାମଟ୍ଠାନି ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକାନି ତଥାରୂପେସୁ ସୀଲେସୁ – ସୀଲସାମଞ୍ଞଗତୋ ୱିହରତି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀହି ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ। ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସାରଣୀୟୋ ପିୟକରଣୋ ଗରୁକରଣୋ ସଙ୍ଗହାୟ ଅୱିୱାଦାୟ ସାମଗ୍ଗିୟା ଏକୀଭାୱାୟ ସଂୱତ୍ତତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ – ୟାୟଂ ଦିଟ୍ଠି ଅରିୟା ନିୟ୍ୟାନିକା ନିୟ୍ୟାତି ତକ୍କରସ୍ସ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟା ତଥାରୂପାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା – ଦିଟ୍ଠିସାମଞ୍ଞଗତୋ ୱିହରତି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀହି ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ। ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସାରଣୀୟୋ ପିୟକରଣୋ ଗରୁକରଣୋ ସଙ୍ଗହାୟ ଅୱିୱାଦାୟ ସାମଗ୍ଗିୟା ଏକୀଭାୱାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ଇମେ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଛ ସାରଣୀୟା ଧମ୍ମା ପିୟକରଣା ଗରୁକରଣା ସଙ୍ଗହାୟ ଅୱିୱାଦାୟ ସାମଗ୍ଗିୟା ଏକୀଭାୱାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି।

‘‘ଇମେ ଚେ ତୁମ୍ହେ, ଆନନ୍ଦ, ଛ ସାରଣୀୟେ ଧମ୍ମେ ସମାଦାୟ ୱତ୍ତେୟ୍ୟାଥ, ପସ୍ସଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଆନନ୍ଦ, ତଂ ୱଚନପଥଂ ଅଣୁଂ ୱା ଥୂଲଂ ୱା ୟଂ ତୁମ୍ହେ ନାଧିୱାସେୟ୍ୟାଥା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତସ୍ମାତିହାନନ୍ଦ , ଇମେ ଛ ସାରଣୀୟେ ଧମ୍ମେ ସମାଦାୟ ୱତ୍ତଥ। ତଂ ୱୋ ଭୱିସ୍ସତି ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟା’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୀତି।

ସାମଗାମସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ସୁନକ୍ଖତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୫୫ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ୱେସାଲିୟଂ ୱିହରତି ମହାୱନେ କୂଟାଗାରସାଲାୟଂ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସମ୍ବହୁଲେହି ଭିକ୍ଖୂହି ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଅଞ୍ଞା ବ୍ୟାକତା ହୋତି – ‘‘‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାମା’’ତି। ଅସ୍ସୋସି ଖୋ ସୁନକ୍ଖତ୍ତୋ ଲିଚ୍ଛୱିପୁତ୍ତୋ – ‘‘ସମ୍ବହୁଲେହି କିର ଭିକ୍ଖୂହି ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଅଞ୍ଞା ବ୍ୟାକତା ହୋତି – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାମା’’ତି। ଅଥ ଖୋ ସୁନକ୍ଖତ୍ତୋ ଲିଚ୍ଛୱିପୁତ୍ତୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୁନକ୍ଖତ୍ତୋ ଲିଚ୍ଛୱିପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସୁତଂ ମେତଂ, ଭନ୍ତେ – ‘ସମ୍ବହୁଲେହି କିର ଭିକ୍ଖୂହି ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଅଞ୍ଞା ବ୍ୟାକତା – ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାମା’’ତି। ‘‘ୟେ ତେ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଅଞ୍ଞଂ ବ୍ୟାକଂସୁ – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାମା’’ତି, କଚ୍ଚି ତେ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୂ ସମ୍ମଦେୱ ଅଞ୍ଞଂ ବ୍ୟାକଂସୁ ଉଦାହୁ ସନ୍ତେତ୍ଥେକଚ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୂ ଅଧିମାନେନ ଅଞ୍ଞଂ ବ୍ୟାକଂସୂତି?

୫୬ . ‘‘ୟେ ତେ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୂ ମମ ସନ୍ତିକେ ଅଞ୍ଞଂ ବ୍ୟାକଂସୁ – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାମା’’ତି । ‘‘ସନ୍ତେତ୍ଥେକଚ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୂ ସମ୍ମଦେୱ ଅଞ୍ଞଂ ବ୍ୟାକଂସୁ, ସନ୍ତି ପନିଧେକଚ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୂ ଅଧିମାନେନପି [ଅଧିମାନେନ (?)] ଅଞ୍ଞଂ ବ୍ୟାକଂସୁ। ତତ୍ର, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ୟେ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ସମ୍ମଦେୱ ଅଞ୍ଞଂ ବ୍ୟାକଂସୁ ତେସଂ ତଂ ତଥେୱ ହୋତି; ୟେ ପନ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଅଧିମାନେନ ଅଞ୍ଞଂ ବ୍ୟାକଂସୁ ତତ୍ର, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ତଥାଗତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଧମ୍ମଂ ନେସଂ ଦେସେସ୍ସ’ନ୍ତି [ଦେସେୟ୍ୟନ୍ତି (ପୀ॰ କ॰)] । ଏୱଞ୍ଚେତ୍ଥ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ତଥାଗତସ୍ସ ହୋତି – ‘ଧମ୍ମଂ ନେସଂ ଦେସେସ୍ସ’ନ୍ତି। ଅଥ ଚ ପନିଧେକଚ୍ଚେ ମୋଘପୁରିସା ପଞ୍ହଂ ଅଭିସଙ୍ଖରିତ୍ୱା ଅଭିସଙ୍ଖରିତ୍ୱା ତଥାଗତଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି। ତତ୍ର, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ୟମ୍ପି ତଥାଗତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଧମ୍ମଂ ନେସଂ ଦେସେସ୍ସ’ନ୍ତି ତସ୍ସପି ହୋତି ଅଞ୍ଞଥତ୍ତ’’ନ୍ତି। ‘‘ଏତସ୍ସ ଭଗୱା କାଲୋ, ଏତସ୍ସ ସୁଗତ କାଲୋ, ୟଂ ଭଗୱା ଧମ୍ମଂ ଦେସେୟ୍ୟ। ଭଗୱତୋ ସୁତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଧାରେସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ ସୁଣାହି, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋହି ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ସୁନକ୍ଖତ୍ତୋ ଲିଚ୍ଛୱିପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

୫୭ . ‘‘ପଞ୍ଚ ଖୋ ଇମେ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, କାମଗୁଣା। କତମେ ପଞ୍ଚ? ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା, ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ସଦ୍ଦା…ପେ॰… ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଗନ୍ଧା… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା… କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା – ଇମେ ଖୋ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା।

୫୮ . ‘‘ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ ଲୋକାମିସାଧିମୁତ୍ତୋ ଅସ୍ସ। ଲୋକାମିସାଧିମୁତ୍ତସ୍ସ ଖୋ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ତପ୍ପତିରୂପୀ ଚେୱ କଥା ସଣ୍ଠାତି, ତଦନୁଧମ୍ମଞ୍ଚ ଅନୁୱିତକ୍କେତି, ଅନୁୱିଚାରେତି, ତଞ୍ଚ ପୁରିସଂ ଭଜତି, ତେନ ଚ ୱିତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜତି; ଆନେଞ୍ଜପଟିସଂୟୁତ୍ତାୟ ଚ ପନ କଥାୟ କଚ୍ଛମାନାୟ ନ ସୁସ୍ସୂସତି, ନ ସୋତଂ ଓଦହତି, ନ ଅଞ୍ଞା ଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠାପେତି [ଉପଟ୍ଠପେତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] , ନ ଚ ତଂ ପୁରିସଂ ଭଜତି, ନ ଚ ତେନ ୱିତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ପୁରିସୋ ସକମ୍ହା ଗାମା ୱା ନିଗମା ୱା ଚିରୱିପ୍ପୱୁତ୍ଥୋ ଅସ୍ସ। ସୋ ଅଞ୍ଞତରଂ ପୁରିସଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ ତମ୍ହା ଗାମା ୱା ନିଗମା ୱା ଅଚିରପକ୍କନ୍ତଂ। ସୋ ତଂ ପୁରିସଂ ତସ୍ସ ଗାମସ୍ସ ୱା ନିଗମସ୍ସ ୱା ଖେମତଞ୍ଚ ସୁଭିକ୍ଖତଞ୍ଚ ଅପ୍ପାବାଧତଞ୍ଚ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟ; ତସ୍ସ ସୋ ପୁରିସୋ ତସ୍ସ ଗାମସ୍ସ ୱା ନିଗମସ୍ସ ୱା ଖେମତଞ୍ଚ ସୁଭିକ୍ଖତଞ୍ଚ ଅପ୍ପାବାଧତଞ୍ଚ ସଂସେୟ୍ୟ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ଅପି ନୁ ସୋ ପୁରିସୋ ତସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ସୁସ୍ସୂସେୟ୍ୟ, ସୋତଂ ଓଦହେୟ୍ୟ, ଅଞ୍ଞା ଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠାପେୟ୍ୟ, ତଞ୍ଚ ପୁରିସଂ ଭଜେୟ୍ୟ, ତେନ ଚ ୱିତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ ଲୋକାମିସାଧିମୁତ୍ତୋ ଅସ୍ସ। ଲୋକାମିସାଧିମୁତ୍ତସ୍ସ ଖୋ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ତପ୍ପତିରୂପୀ ଚେୱ କଥା ସଣ୍ଠାତି, ତଦନୁଧମ୍ମଞ୍ଚ ଅନୁୱିତକ୍କେତି, ଅନୁୱିଚାରେତି, ତଞ୍ଚ ପୁରିସଂ ଭଜତି, ତେନ ଚ ୱିତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜତି; ଆନେଞ୍ଜପଟିସଂୟୁତ୍ତାୟ ଚ ପନ କଥାୟ କଚ୍ଛମାନାୟ ନ ସୁସ୍ସୂସତି, ନ ସୋତଂ ଓଦହତି, ନ ଅଞ୍ଞା ଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠାପେତି, ନ ଚ ତଂ ପୁରିସଂ ଭଜତି, ନ ଚ ତେନ ୱିତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜତି। ସୋ ଏୱମସ୍ସ ୱେଦିତବ୍ବୋ – ‘ଆନେଞ୍ଜସଂୟୋଜନେନ ହି ଖୋ ୱିସଂୟୁତ୍ତୋ [ଆନେଞ୍ଜସଂୟୋଜନେନ ହି ଖୋ ୱିସଂୟୁତ୍ତୋ-ଇତି ପାଠୋ ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ ପୋତ୍ଥକେସୁ ନତ୍ଥି, ଅଟ୍ଠକଥାସୁ ପନ ତବ୍ବଣ୍ଣନା ଦିସ୍ସତିୟେୱ] ଲୋକାମିସାଧିମୁତ୍ତୋ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ’’’ତି।

୫୯ . ‘‘ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ ଆନେଞ୍ଜାଧିମୁତ୍ତୋ ଅସ୍ସ। ଆନେଞ୍ଜାଧିମୁତ୍ତସ୍ସ ଖୋ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ତପ୍ପତିରୂପୀ ଚେୱ କଥା ସଣ୍ଠାତି, ତଦନୁଧମ୍ମଞ୍ଚ ଅନୁୱିତକ୍କେତି, ଅନୁୱିଚାରେତି, ତଞ୍ଚ ପୁରିସଂ ଭଜତି, ତେନ ଚ ୱିତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜତି; ଲୋକାମିସପଟିସଂୟୁତ୍ତାୟ ଚ ପନ କଥାୟ କଚ୍ଛମାନାୟ ନ ସୁସ୍ସୂସତି, ନ ସୋତଂ ଓଦହତି, ନ ଅଞ୍ଞା ଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠାପେତି, ନ ଚ ତଂ ପୁରିସଂ ଭଜତି, ନ ଚ ତେନ ୱିତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ପଣ୍ଡୁପଲାସୋ ବନ୍ଧନା ପୱୁତ୍ତୋ ଅଭବ୍ବୋ ହରିତତ୍ତାୟ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ଆନେଞ୍ଜାଧିମୁତ୍ତସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୟେ ଲୋକାମିସସଂୟୋଜନେ ସେ ପୱୁତ୍ତେ। ସୋ ଏୱମସ୍ସ ୱେଦିତବ୍ବୋ – ‘ଲୋକାମିସସଂୟୋଜନେନ ହି ଖୋ ୱିସଂୟୁତ୍ତୋ ଆନେଞ୍ଜାଧିମୁତ୍ତୋ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ’’’ତି।

୬୦ . ‘‘ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନାଧିମୁତ୍ତୋ ଅସ୍ସ। ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନାଧିମୁତ୍ତସ୍ସ ଖୋ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ତପ୍ପତିରୂପୀ ଚେୱ କଥା ସଣ୍ଠାତି, ତଦନୁଧମ୍ମଞ୍ଚ ଅନୁୱିତକ୍କେତି, ଅନୁୱିଚାରେତି, ତଞ୍ଚ ପୁରିସଂ ଭଜତି, ତେନ ଚ ୱିତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜତି ; ଆନେଞ୍ଜପଟିସଂୟୁତ୍ତାୟ ଚ ପନ କଥାୟ କଚ୍ଛମାନାୟ ନ ସୁସ୍ସୂସତି, ନ ସୋତଂ ଓଦହତି, ନ ଅଞ୍ଞା ଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠାପେତି , ନ ଚ ତଂ ପୁରିସଂ ଭଜତି, ନ ଚ ତେନ ୱିତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ପୁଥୁସିଲା ଦ୍ୱେଧାଭିନ୍ନା ଅପ୍ପଟିସନ୍ଧିକା ହୋତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନାଧିମୁତ୍ତସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୟେ ଆନେଞ୍ଜସଂୟୋଜନେ ସେ ଭିନ୍ନେ। ସୋ ଏୱମସ୍ସ ୱେଦିତବ୍ବୋ – ‘ଆନେଞ୍ଜସଂୟୋଜନେନ ହି ଖୋ ୱିସଂୟୁତ୍ତୋ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନାଧିମୁତ୍ତୋ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ’’’ତି।

୬୧ . ‘‘ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନାଧିମୁତ୍ତୋ ଅସ୍ସ। ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନାଧିମୁତ୍ତସ୍ସ ଖୋ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ତପ୍ପତିରୂପୀ ଚେୱ କଥା ସଣ୍ଠାତି, ତଦନୁଧମ୍ମଞ୍ଚ ଅନୁୱିତକ୍କେତି, ଅନୁୱିଚାରେତି, ତଞ୍ଚ ପୁରିସଂ ଭଜତି, ତେନ ଚ ୱିତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜତି; ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନପଟିସଂୟୁତ୍ତାୟ ଚ ପନ କଥାୟ କଚ୍ଛମାନାୟ ନ ସୁସ୍ସୂସତି, ନ ସୋତଂ ଓଦହତି, ନ ଅଞ୍ଞା ଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠାପେତି, ନ ଚ ତଂ ପୁରିସଂ ଭଜତି, ନ ଚ ତେନ ୱିତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ପୁରିସୋ ମନୁଞ୍ଞଭୋଜନଂ ଭୁତ୍ତାୱୀ ଛଡ୍ଡେୟ୍ୟ [ଛଦ୍ଦେୟ୍ୟ (?)] । ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ଅପି ନୁ ତସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ଭତ୍ତେ [ୱନ୍ତେ (କ॰ ସୀ॰), ଭୁତ୍ତେ (କ॰ ସୀ॰ କ॰)] ପୁନ ଭୋତ୍ତୁକମ୍ୟତା ଅସ୍ସା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ଅଦୁଞ୍ହି, ଭନ୍ତେ, ଭତ୍ତଂ [ୱନ୍ତଂ (ସୀ॰)] ପଟିକୂଲସମ୍ମତ’’ନ୍ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନାଧିମୁତ୍ତସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୟେ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଂୟୋଜନେ ସେ ୱନ୍ତେ। ସୋ ଏୱମସ୍ସ ୱେଦିତବ୍ବୋ – ‘ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଂୟୋଜନେନ ହି ଖୋ ୱିସଂୟୁତ୍ତୋ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନାଧିମୁତ୍ତୋ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ’ତି।

୬୨ . ‘‘ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ ସମ୍ମା ନିବ୍ବାନାଧିମୁତ୍ତୋ ଅସ୍ସ। ସମ୍ମା ନିବ୍ବାନାଧିମୁତ୍ତସ୍ସ ଖୋ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ତପ୍ପତିରୂପୀ ଚେୱ କଥା ସଣ୍ଠାତି, ତଦନୁଧମ୍ମଞ୍ଚ ଅନୁୱିତକ୍କେତି, ଅନୁୱିଚାରେତି, ତଞ୍ଚ ପୁରିସଂ ଭଜତି, ତେନ ଚ ୱିତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜତି; ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନପଟିସଂୟୁତ୍ତାୟ ଚ ପନ କଥାୟ କଚ୍ଛମାନାୟ ନ ସୁସ୍ସୂସତି, ନ ସୋତଂ ଓଦହତି, ନ ଅଞ୍ଞା ଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠାପେତି, ନ ଚ ତଂ ପୁରିସଂ ଭଜତି, ନ ଚ ତେନ ୱିତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ତାଲୋ ମତ୍ଥକଚ୍ଛିନ୍ନୋ ଅଭବ୍ବୋ ପୁନ ୱିରୁଳ୍ହିୟା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ସମ୍ମା ନିବ୍ବାନାଧିମୁତ୍ତସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୟେ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସଂୟୋଜନେ ସେ ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲେ ତାଲାୱତ୍ଥୁକତେ ଅନଭାୱଂକତେ [ଅନଭାୱକତେ (ସୀ॰ ପୀ॰), ଅନଭାୱଙ୍ଗତେ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମେ। ସୋ ଏୱମସ୍ସ ୱେଦିତବ୍ବୋ – ‘ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସଂୟୋଜନେନ ହି ଖୋ ୱିସଂୟୁତ୍ତୋ ସମ୍ମା ନିବ୍ବାନାଧିମୁତ୍ତୋ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ’’’ତି।

୬୩ . ‘‘ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଇଧେକଚ୍ଚସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱମସ୍ସ – ‘ତଣ୍ହା ଖୋ ସଲ୍ଲଂ ସମଣେନ ୱୁତ୍ତଂ, ଅୱିଜ୍ଜାୱିସଦୋସୋ, ଛନ୍ଦରାଗବ୍ୟାପାଦେନ ରୁପ୍ପତି। ତଂ ମେ ତଣ୍ହାସଲ୍ଲଂ ପହୀନଂ, ଅପନୀତୋ ଅୱିଜ୍ଜାୱିସଦୋସୋ, ସମ୍ମା ନିବ୍ବାନାଧିମୁତ୍ତୋହମସ୍ମୀ’ତି। ଏୱଂମାନି [ଏୱଂମାନୀ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰), ଏୱମାଦି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଅସ୍ସ ଅତଥଂ ସମାନଂ [ଅତ୍ଥଂ ସମାନଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰), ଅତ୍ଥସମାନଂ (ସୀ॰)] । ସୋ ୟାନି ସମ୍ମା ନିବ୍ବାନାଧିମୁତ୍ତସ୍ସ ଅସପ୍ପାୟାନି ତାନି ଅନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ; ଅସପ୍ପାୟଂ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଦସ୍ସନଂ ଅନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଅସପ୍ପାୟଂ ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ଅନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଅସପ୍ପାୟଂ ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଅନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଅସପ୍ପାୟଂ ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ଅନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଅସପ୍ପାୟଂ କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଅନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ , ଅସପ୍ପାୟଂ ମନସା ଧମ୍ମଂ ଅନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ଅସପ୍ପାୟଂ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଦସ୍ସନଂ ଅନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ, ଅସପ୍ପାୟଂ ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ଅନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ, ଅସପ୍ପାୟଂ ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଅନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ, ଅସପ୍ପାୟଂ ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ଅନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ, ଅସପ୍ପାୟଂ କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଅନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ, ଅସପ୍ପାୟଂ ମନସା ଧମ୍ମଂ ଅନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ ରାଗୋ ଚିତ୍ତଂ ଅନୁଦ୍ଧଂସେୟ୍ୟ। ସୋ ରାଗାନୁଦ୍ଧଂସିତେନ ଚିତ୍ତେନ ମରଣଂ ୱା ନିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ମରଣମତ୍ତଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ପୁରିସୋ ସଲ୍ଲେନ ୱିଦ୍ଧୋ ଅସ୍ସ ସୱିସେନ ଗାଳ୍ହୂପଲେପନେନ। ତସ୍ସ ମିତ୍ତାମଚ୍ଚା ଞାତିସାଲୋହିତା ଭିସକ୍କଂ ସଲ୍ଲକତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠାପେୟ୍ୟୁଂ। ତସ୍ସ ସୋ ଭିସକ୍କୋ ସଲ୍ଲକତ୍ତୋ ସତ୍ଥେନ ୱଣମୁଖଂ ପରିକନ୍ତେୟ୍ୟ। ସତ୍ଥେନ ୱଣମୁଖଂ ପରିକନ୍ତିତ୍ୱା ଏସନିୟା ସଲ୍ଲଂ ଏସେୟ୍ୟ। ଏସନିୟା ସଲ୍ଲଂ ଏସିତ୍ୱା ସଲ୍ଲଂ ଅବ୍ବୁହେୟ୍ୟ, ଅପନେୟ୍ୟ ୱିସଦୋସଂ ସଉପାଦିସେସଂ। ସଉପାଦିସେସୋତି [ଅନୁପାଦିସେସୋତି (ସବ୍ବତ୍ଥ) ଅୟଂ ହି ତଥାଗତସ୍ସ ୱିସୟୋ] ଜାନମାନୋ ସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ଉବ୍ଭତଂ ଖୋ ତେ ସଲ୍ଲଂ, ଅପନୀତୋ ୱିସଦୋସୋ ସଉପାଦିସେସୋ [ଅନୁପାଦିସେସୋ (ସବ୍ବତ୍ଥ) ଅୟମ୍ପି ତଥାଗତସ୍ସ ୱିସୟୋ] । ଅନଲଞ୍ଚ ତେ ଅନ୍ତରାୟାୟ। ସପ୍ପାୟାନି ଚେୱ ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜେୟ୍ୟାସି, ମା ତେ ଅସପ୍ପାୟାନି ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜତୋ ୱଣୋ ଅସ୍ସାୱୀ ଅସ୍ସ। କାଲେନ କାଲଞ୍ଚ ୱଣଂ ଧୋୱେୟ୍ୟାସି, କାଲେନ କାଲଂ ୱଣମୁଖଂ ଆଲିମ୍ପେୟ୍ୟାସି, ମା ତେ ନ କାଲେନ କାଲଂ ୱଣଂ ଧୋୱତୋ ନ କାଲେନ କାଲଂ ୱଣମୁଖଂ ଆଲିମ୍ପତୋ ପୁବ୍ବଲୋହିତଂ ୱଣମୁଖଂ ପରିୟୋନନ୍ଧି। ମା ଚ ୱାତାତପେ ଚାରିତ୍ତଂ ଅନୁୟୁଞ୍ଜି, ମା ତେ ୱାତାତପେ ଚାରିତ୍ତଂ ଅନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ ରଜୋସୂକଂ ୱଣମୁଖଂ ଅନୁଦ୍ଧଂସେସି। ୱଣାନୁରକ୍ଖୀ ଚ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ୱିହରେୟ୍ୟାସି ୱଣସାରୋପୀ’ତି [ୱଣସ୍ସାରୋପୀତି (କ॰) ୱଣ + ସଂ + ରୋପୀ = ୱଣସାରୋପୀ-ଇତି ପଦୱିଭାଗୋ] । ତସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ – ‘ଉବ୍ଭତଂ ଖୋ ମେ ସଲ୍ଲଂ, ଅପନୀତୋ ୱିସଦୋସୋ ଅନୁପାଦିସେସୋ। ଅନଲଞ୍ଚ ମେ ଅନ୍ତରାୟାୟା’ତି। ସୋ ଅସପ୍ପାୟାନି ଚେୱ ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ଅସପ୍ପାୟାନି ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜତୋ ୱଣୋ ଅସ୍ସାୱୀ ଅସ୍ସ। ନ ଚ କାଲେନ କାଲଂ ୱଣଂ ଧୋୱେୟ୍ୟ, ନ ଚ କାଲେନ କାଲଂ ୱଣମୁଖଂ ଆଲିମ୍ପେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ନ କାଲେନ କାଲଂ ୱଣଂ ଧୋୱତୋ, ନ କାଲେନ କାଲଂ ୱଣମୁଖଂ ଆଲିମ୍ପତୋ ପୁବ୍ବଲୋହିତଂ ୱଣମୁଖଂ ପରିୟୋନନ୍ଧେୟ୍ୟ। ୱାତାତପେ ଚ ଚାରିତ୍ତଂ ଅନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ୱାତାତପେ ଚାରିତ୍ତଂ ଅନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ ରଜୋସୂକଂ ୱଣମୁଖଂ ଅନୁଦ୍ଧଂସେୟ୍ୟ। ନ ଚ ୱଣାନୁରକ୍ଖୀ ୱିହରେୟ୍ୟ ନ ୱଣସାରୋପୀ। ତସ୍ସ ଇମିସ୍ସା ଚ ଅସପ୍ପାୟକିରିୟାୟ, ଅସୁଚି ୱିସଦୋସୋ ଅପନୀତୋ ସଉପାଦିସେସୋ ତଦୁଭୟେନ ୱଣୋ ପୁଥୁତ୍ତଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ। ସୋ ପୁଥୁତ୍ତଂ ଗତେନ ୱଣେନ ମରଣଂ ୱା ନିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ମରଣମତ୍ତଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଇଧେକଚ୍ଚସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱମସ୍ସ – ‘ତଣ୍ହା ଖୋ ସଲ୍ଲଂ ସମଣେନ ୱୁତ୍ତଂ, ଅୱିଜ୍ଜାୱିସଦୋସୋ ଛନ୍ଦରାଗବ୍ୟାପାଦେନ ରୁପ୍ପତି। ତଂ ମେ ତଣ୍ହାସଲ୍ଲଂ ପହୀନଂ, ଅପନୀତୋ ଅୱିଜ୍ଜାୱିସଦୋସୋ, ସମ୍ମା ନିବ୍ବାନାଧିମୁତ୍ତୋହମସ୍ମୀ’ତି। ଏୱଂମାନି ଅସ୍ସ ଅତଥଂ ସମାନଂ। ସୋ ୟାନି ସମ୍ମା ନିବ୍ବାନାଧିମୁତ୍ତସ୍ସ ଅସପ୍ପାୟାନି ତାନି ଅନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଅସପ୍ପାୟଂ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଦସ୍ସନଂ ଅନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଅସପ୍ପାୟଂ ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ଅନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଅସପ୍ପାୟଂ ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଅନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଅସପ୍ପାୟଂ ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ଅନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଅସପ୍ପାୟଂ କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଅନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଅସପ୍ପାୟଂ ମନସା ଧମ୍ମଂ ଅନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ଅସପ୍ପାୟଂ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଦସ୍ସନଂ ଅନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ, ଅସପ୍ପାୟଂ ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ଅନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ, ଅସପ୍ପାୟଂ ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଅନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ, ଅସପ୍ପାୟଂ ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ଅନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ, ଅସପ୍ପାୟଂ କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଅନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ, ଅସପ୍ପାୟଂ ମନସା ଧମ୍ମଂ ଅନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ ରାଗୋ ଚିତ୍ତଂ ଅନୁଦ୍ଧଂସେୟ୍ୟ। ସୋ ରାଗାନୁଦ୍ଧଂସିତେନ ଚିତ୍ତେନ ମରଣଂ ୱା ନିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ମରଣମତ୍ତଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ। ମରଣଞ୍ହେତଂ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ୟୋ ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତତି; ମରଣମତ୍ତଞ୍ହେତଂ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ଦୁକ୍ଖଂ ୟଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ସଂକିଲିଟ୍ଠଂ ଆପତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜତି।

୬୪ . ‘‘ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଇଧେକଚ୍ଚସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱମସ୍ସ – ‘ତଣ୍ହା ଖୋ ସଲ୍ଲଂ ସମଣେନ ୱୁତ୍ତଂ, ଅୱିଜ୍ଜାୱିସଦୋସୋ ଛନ୍ଦରାଗବ୍ୟାପାଦେନ ରୁପ୍ପତି। ତଂ ମେ ତଣ୍ହାସଲ୍ଲଂ ପହୀନଂ, ଅପନୀତୋ ଅୱିଜ୍ଜାୱିସଦୋସୋ, ସମ୍ମା ନିବ୍ବାନାଧିମୁତ୍ତୋହମସ୍ମୀ’ତି। ସମ୍ମା ନିବ୍ବାନାଧିମୁତ୍ତସ୍ସେୱ ସତୋ ସୋ ୟାନି ସମ୍ମା ନିବ୍ବାନାଧିମୁତ୍ତସ୍ସ ଅସପ୍ପାୟାନି ତାନି ନାନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଅସପ୍ପାୟଂ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଦସ୍ସନଂ ନାନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଅସପ୍ପାୟଂ ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ନାନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଅସପ୍ପାୟଂ ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ନାନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଅସପ୍ପାୟଂ ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ନାନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଅସପ୍ପାୟଂ କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ନାନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଅସପ୍ପାୟଂ ମନସା ଧମ୍ମଂ ନାନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ଅସପ୍ପାୟଂ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଦସ୍ସନଂ ନାନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ, ଅସପ୍ପାୟଂ ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ନାନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ, ଅସପ୍ପାୟଂ ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ନାନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ, ଅସପ୍ପାୟଂ ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ନାନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ, ଅସପ୍ପାୟଂ କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ନାନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ, ଅସପ୍ପାୟଂ ମନସା ଧମ୍ମଂ ନାନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ ରାଗୋ ଚିତ୍ତଂ ନାନୁଦ୍ଧଂସେୟ୍ୟ। ସୋ ନ ରାଗାନୁଦ୍ଧଂସିତେନ ଚିତ୍ତେନ ନେୱ ମରଣଂ ୱା ନିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ନ ମରଣମତ୍ତଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ପୁରିସୋ ସଲ୍ଲେନ ୱିଦ୍ଧୋ ଅସ୍ସ ସୱିସେନ ଗାଳ୍ହୂପଲେପନେନ। ତସ୍ସ ମିତ୍ତାମଚ୍ଚା ଞାତିସାଲୋହିତା ଭିସକ୍କଂ ସଲ୍ଲକତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠାପେୟ୍ୟୁଂ। ତସ୍ସ ସୋ ଭିସକ୍କୋ ସଲ୍ଲକତ୍ତୋ ସତ୍ଥେନ ୱଣମୁଖଂ ପରିକନ୍ତେୟ୍ୟ। ସତ୍ଥେନ ୱଣମୁଖଂ ପରିକନ୍ତିତ୍ୱା ଏସନିୟା ସଲ୍ଲଂ ଏସେୟ୍ୟ। ଏସନିୟା ସଲ୍ଲଂ ଏସିତ୍ୱା ସଲ୍ଲଂ ଅବ୍ବୁହେୟ୍ୟ, ଅପନେୟ୍ୟ ୱିସଦୋସଂ ଅନୁପାଦିସେସଂ। ଅନୁପାଦିସେସୋତି ଜାନମାନୋ ସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ଉବ୍ଭତଂ ଖୋ ତେ ସଲ୍ଲଂ, ଅପନୀତୋ ୱିସଦୋସୋ ଅନୁପାଦିସେସୋ। ଅନଲଞ୍ଚ ତେ ଅନ୍ତରାୟାୟ। ସପ୍ପାୟାନି ଚେୱ ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜେୟ୍ୟାସି, ମା ତେ ଅସପ୍ପାୟାନି ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜତୋ ୱଣୋ ଅସ୍ସାୱୀ ଅସ୍ସ। କାଲେନ କାଲଞ୍ଚ ୱଣଂ ଧୋୱେୟ୍ୟାସି, କାଲେନ କାଲଂ ୱଣମୁଖଂ ଆଲିମ୍ପେୟ୍ୟାସି। ମା ତେ ନ କାଲେନ କାଲଂ ୱଣଂ ଧୋୱତୋ ନ କାଲେନ କାଲଂ ୱଣମୁଖଂ ଆଲିମ୍ପତୋ ପୁବ୍ବଲୋହିତଂ ୱଣମୁଖଂ ପରିୟୋନନ୍ଧି। ମା ଚ ୱାତାତପେ ଚାରିତ୍ତଂ ଅନୁୟୁଞ୍ଜି, ମା ତେ ୱାତାତପେ ଚାରିତ୍ତଂ ଅନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ ରଜୋସୂକଂ ୱଣମୁଖଂ ଅନୁଦ୍ଧଂସେସି । ୱଣାନୁରକ୍ଖୀ ଚ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ୱିହରେୟ୍ୟାସି ୱଣସାରୋପୀ’ତି। ତସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ – ‘ଉବ୍ଭତଂ ଖୋ ମେ ସଲ୍ଲଂ, ଅପନୀତୋ ୱିସଦୋସୋ ଅନୁପାଦିସେସୋ। ଅନଲଞ୍ଚ ମେ ଅନ୍ତରାୟାୟା’ତି। ସୋ ସପ୍ପାୟାନି ଚେୱ ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ସପ୍ପାୟାନି ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜତୋ ୱଣୋ ନ ଅସ୍ସାୱୀ ଅସ୍ସ। କାଲେନ କାଲଞ୍ଚ ୱଣଂ ଧୋୱେୟ୍ୟ, କାଲେନ କାଲଂ ୱଣମୁଖଂ ଆଲିମ୍ପେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ କାଲେନ କାଲଂ ୱଣଂ ଧୋୱତୋ କାଲେନ କାଲଂ ୱଣମୁଖଂ ଆଲିମ୍ପତୋ ନ ପୁବ୍ବଲୋହିତଂ ୱଣମୁଖଂ ପରିୟୋନନ୍ଧେୟ୍ୟ। ନ ଚ ୱାତାତପେ ଚାରିତ୍ତଂ ଅନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ୱାତାତପେ ଚାରିତ୍ତଂ ଅନନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ ରଜୋସୂକଂ ୱଣମୁଖଂ ନାନୁଦ୍ଧଂସେୟ୍ୟ। ୱଣାନୁରକ୍ଖୀ ଚ ୱିହରେୟ୍ୟ ୱଣସାରୋପୀ। ତସ୍ସ ଇମିସ୍ସା ଚ ସପ୍ପାୟକିରିୟାୟ ଅସୁ ଚ [ଅସୁଚି (ସବ୍ବତ୍ଥ) ସୋଚାତି ତବ୍ବଣ୍ଣନା ମନସିକାତବ୍ବା] ୱିସଦୋସୋ ଅପନୀତୋ ଅନୁପାଦିସେସୋ ତଦୁଭୟେନ ୱଣୋ ୱିରୁହେୟ୍ୟ। ସୋ ରୁଳ୍ହେନ ୱଣେନ ସଞ୍ଛୱିନା ନେୱ ମରଣଂ ୱା ନିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ନ ମରଣମତ୍ତଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଇଧେକଚ୍ଚସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱମସ୍ସ – ‘ତଣ୍ହା ଖୋ ସଲ୍ଲଂ ସମଣେନ ୱୁତ୍ତଂ, ଅୱିଜ୍ଜାୱିସଦୋସୋ ଛନ୍ଦରାଗବ୍ୟାପାଦେନ ରୁପ୍ପତି। ତଂ ମେ ତଣ୍ହାସଲ୍ଲଂ ପହୀନଂ, ଅପନୀତୋ ଅୱିଜ୍ଜାୱିସଦୋସୋ, ସମ୍ମା ନିବ୍ବାନାଧିମୁତ୍ତୋହମସ୍ମୀ’ତି। ସମ୍ମା ନିବ୍ବାନାଧିମୁତ୍ତସ୍ସେୱ ସତୋ ସୋ ୟାନି ସମ୍ମା ନିବ୍ବାନାଧିମୁତ୍ତସ୍ସ ଅସପ୍ପାୟାନି ତାନି ନାନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଅସପ୍ପାୟଂ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଦସ୍ସନଂ ନାନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଅସପ୍ପାୟଂ ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ନାନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଅସପ୍ପାୟଂ ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ନାନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଅସପ୍ପାୟଂ ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ନାନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଅସପ୍ପାୟଂ କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ନାନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଅସପ୍ପାୟଂ ମନସା ଧମ୍ମଂ ନାନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ଅସପ୍ପାୟଂ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଦସ୍ସନଂ ନାନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ, ଅସପ୍ପାୟଂ ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ନାନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ, ଅସପ୍ପାୟଂ ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ନାନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ, ଅସପ୍ପାୟଂ ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ନାନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ, ଅସପ୍ପାୟଂ କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ନାନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ, ଅସପ୍ପାୟଂ ମନସା ଧମ୍ମଂ ନାନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ, ରାଗୋ ଚିତ୍ତଂ ନାନୁଦ୍ଧଂସେୟ୍ୟ। ସୋ ନ ରାଗାନୁଦ୍ଧଂସିତେନ ଚିତ୍ତେନ ନେୱ ମରଣଂ ୱା ନିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ନ ମରଣମତ୍ତଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ।

୬୫ . ‘‘ଉପମା ଖୋ ମେ ଅୟଂ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, କତା ଅତ୍ଥସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାପନାୟ। ଅୟଂୟେୱେତ୍ଥ ଅତ୍ଥୋ – ୱଣୋତି ଖୋ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ଛନ୍ନେତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନଂ ଆୟତନାନଂ ଅଧିୱଚନଂ; ୱିସଦୋସୋତି ଖୋ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ଅୱିଜ୍ଜାୟେତଂ ଅଧିୱଚନଂ; ସଲ୍ଲନ୍ତି ଖୋ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ତଣ୍ହାୟେତଂ ଅଧିୱଚନଂ; ଏସନୀତି ଖୋ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ସତିୟାୟେତଂ ଅଧିୱଚନଂ; ସତ୍ଥନ୍ତି ଖୋ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ଅରିୟାୟେତଂ ପଞ୍ଞାୟ ଅଧିୱଚନଂ; ଭିସକ୍କୋ ସଲ୍ଲକତ୍ତୋତି ଖୋ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ତଥାଗତସ୍ସେତଂ ଅଧିୱଚନଂ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ।

‘‘ସୋ ୱତ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ଛସୁ ଫସ୍ସାୟତନେସୁ ସଂୱୁତକାରୀ ‘ଉପଧି ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ମୂଲ’ନ୍ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ନିରୁପଧି ଉପଧିସଙ୍ଖୟେ ୱିମୁତ୍ତୋ ଉପଧିସ୍ମିଂ ୱା କାୟଂ ଉପସଂହରିସ୍ସତି ଚିତ୍ତଂ ୱା ଉପ୍ପାଦେସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ଆପାନୀୟକଂସୋ ୱଣ୍ଣସମ୍ପନ୍ନୋ ଗନ୍ଧସମ୍ପନ୍ନୋ ରସସମ୍ପନ୍ନୋ; ସୋ ଚ ଖୋ ୱିସେନ ସଂସଟ୍ଠୋ। ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଜୀୱିତୁକାମୋ ଅମରିତୁକାମୋ ସୁଖକାମୋ ଦୁକ୍ଖପଟିକୂଲୋ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ଅପି ନୁ ସୋ ପୁରିସୋ ଅମୁଂ ଆପାନୀୟକଂସଂ ପିୱେୟ୍ୟ ୟଂ ଜଞ୍ଞା – ‘ଇମାହଂ ପିୱିତ୍ୱା ମରଣଂ ୱା ନିଗଚ୍ଛାମି ମରଣମତ୍ତଂ ୱା ଦୁକ୍ଖ’’’ନ୍ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ସୋ ୱତ ଭିକ୍ଖୁ ଛସୁ ଫସ୍ସାୟତନେସୁ ସଂୱୁତକାରୀ ‘ଉପଧି ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ମୂଲ’ନ୍ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ନିରୁପଧି ଉପଧିସଙ୍ଖୟେ ୱିମୁତ୍ତୋ ଉପଧିସ୍ମିଂ ୱା କାୟଂ ଉପସଂହରିସ୍ସତି ଚିତ୍ତଂ ୱା ଉପ୍ପାଦେସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ଆସୀୱିସୋ [ଆସିୱିସୋ (କ॰)] ଘୋରୱିସୋ। ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଜୀୱିତୁକାମୋ ଅମରିତୁକାମୋ ସୁଖକାମୋ ଦୁକ୍ଖପଟିକୂଲୋ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ଅପି ନୁ ସୋ ପୁରିସୋ ଅମୁସ୍ସ ଆସୀୱିସସ୍ସ ଘୋରୱିସସ୍ସ ହତ୍ଥଂ ୱା ଅଙ୍ଗୁଟ୍ଠଂ ୱା ଦଜ୍ଜା [ୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ (କ॰)] ୟଂ ଜଞ୍ଞା – ‘ଇମିନାହଂ ଦଟ୍ଠୋ ମରଣଂ ୱା ନିଗଚ୍ଛାମି ମରଣମତ୍ତଂ ୱା ଦୁକ୍ଖ’’’ନ୍ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତ, ସୋ ୱତ ଭିକ୍ଖୁ ଛସୁ ଫସ୍ସାୟତନେସୁ ସଂୱୁତକାରୀ ‘ଉପଧି ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ମୂଲ’ନ୍ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ନିରୁପଧି ଉପଧିସଙ୍ଖୟେ ୱିମୁତ୍ତୋ ଉପଧିସ୍ମିଂ ୱା କାୟଂ ଉପସଂହରିସ୍ସତି ଚିତ୍ତଂ ୱା ଉପ୍ପାଦେସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନୋ ସୁନକ୍ଖତ୍ତୋ ଲିଚ୍ଛୱିପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୀତି।

ସୁନକ୍ଖତ୍ତସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଆନେଞ୍ଜସପ୍ପାୟସୁତ୍ତଂ

୬୬ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା କୁରୂସୁ ୱିହରତି କମ୍ମାସଧମ୍ମଂ ନାମ କୁରୂନଂ ନିଗମୋ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମା ତୁଚ୍ଛା ମୁସା ମୋସଧମ୍ମା। ମାୟାକତମେ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଲଲାପନଂ। ୟେ ଚ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକା କାମା, ୟେ ଚ ସମ୍ପରାୟିକା କାମା; ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକା କାମସଞ୍ଞା, ୟା ଚ ସମ୍ପରାୟିକା କାମସଞ୍ଞା – ଉଭୟମେତଂ ମାରଧେୟ୍ୟଂ, ମାରସ୍ସେସ [ମାରସ୍ସେୱ (କ॰)] ୱିସୟୋ, ମାରସ୍ସେସ ନିୱାପୋ, ମାରସ୍ସେସ ଗୋଚରୋ। ଏତ୍ଥେତେ ପାପକା ଅକୁସଲା ମାନସା ଅଭିଜ୍ଝାପି ବ୍ୟାପାଦାପି ସାରମ୍ଭାପି ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। ତେୱ ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଇଧମନୁସିକ୍ଖତୋ ଅନ୍ତରାୟାୟ ସମ୍ଭୱନ୍ତି। ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ୟେ ଚ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକା କାମା, ୟେ ଚ ସମ୍ପରାୟିକା କାମା; ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକା କାମସଞ୍ଞା, ୟା ଚ ସମ୍ପରାୟିକା କାମସଞ୍ଞା – ଉଭୟମେତଂ ମାରଧେୟ୍ୟଂ, ମାରସ୍ସେସ ୱିସୟୋ, ମାରସ୍ସେସ ନିୱାପୋ, ମାରସ୍ସେସ ଗୋଚରୋ। ଏତ୍ଥେତେ ପାପକା ଅକୁସଲା ମାନସା ଅଭିଜ୍ଝାପି ବ୍ୟାପାଦାପି ସାରମ୍ଭାପି ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ତେୱ ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଇଧମନୁସିକ୍ଖତୋ ଅନ୍ତରାୟାୟ ସମ୍ଭୱନ୍ତି। ୟଂନୂନାହଂ ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଚେତସା ୱିହରେୟ୍ୟଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ଲୋକଂ ଅଧିଟ୍ଠାୟ ମନସା। ୱିପୁଲେନ ହି ମେ ମହଗ୍ଗତେନ ଚେତସା ୱିହରତୋ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ଲୋକଂ ଅଧିଟ୍ଠାୟ ମନସା ୟେ ପାପକା ଅକୁସଲା ମାନସା ଅଭିଜ୍ଝାପି ବ୍ୟାପାଦାପି ସାରମ୍ଭାପି ତେ ନ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି। ତେସଂ ପହାନା ଅପରିତ୍ତଞ୍ଚ ମେ ଚିତ୍ତଂ ଭୱିସ୍ସତି ଅପ୍ପମାଣଂ ସୁଭାୱିତ’ନ୍ତି। ତସ୍ସ ଏୱଂପଟିପନ୍ନସ୍ସ ତବ୍ବହୁଲୱିହାରିନୋ ଆୟତନେ ଚିତ୍ତଂ ପସୀଦତି। ସମ୍ପସାଦେ ସତି ଏତରହି ୱା ଆନେଞ୍ଜଂ ସମାପଜ୍ଜତି ପଞ୍ଞାୟ ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚତି କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା। ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ତଂସଂୱତ୍ତନିକଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅସ୍ସ ଆନେଞ୍ଜୂପଗଂ। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଠମା ଆନେଞ୍ଜସପ୍ପାୟା ପଟିପଦା ଅକ୍ଖାୟତି’’।

୬୭ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ୟେ ଚ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକା କାମା, ୟେ ଚ ସମ୍ପରାୟିକା କାମା; ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକା କାମସଞ୍ଞା , ୟା ଚ ସମ୍ପରାୟିକା କାମସଞ୍ଞା; ୟଂ କିଞ୍ଚି ରୂପଂ (ସବ୍ବଂ ରୂପଂ) [( ) ନତ୍ଥି ସୀ॰ ପୀ॰ ପୋତ୍ଥକେସୁ] ଚତ୍ତାରି ଚ ମହାଭୂତାନି, ଚତୁନ୍ନଞ୍ଚ ମହାଭୂତାନଂ ଉପାଦାୟରୂପ’ନ୍ତି। ତସ୍ସ ଏୱଂପଟିପନ୍ନସ୍ସ ତବ୍ବହୁଲୱିହାରିନୋ ଆୟତନେ ଚିତ୍ତଂ ପସୀଦତି। ସମ୍ପସାଦେ ସତି ଏତରହି ୱା ଆନେଞ୍ଜଂ ସମାପଜ୍ଜତି ପଞ୍ଞାୟ ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚତି କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା। ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ତଂସଂୱତ୍ତନିକଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅସ୍ସ ଆନେଞ୍ଜୂପଗଂ। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁତିୟା ଆନେଞ୍ଜସପ୍ପାୟା ପଟିପଦା ଅକ୍ଖାୟତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ୟେ ଚ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକା କାମା, ୟେ ଚ ସମ୍ପରାୟିକା କାମା; ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକା କାମସଞ୍ଞା, ୟା ଚ ସମ୍ପରାୟିକା କାମସଞ୍ଞା; ୟେ ଚ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକା ରୂପା, ୟେ ଚ ସମ୍ପରାୟିକା ରୂପା; ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକା ରୂପସଞ୍ଞା, ୟା ଚ ସମ୍ପରାୟିକା ରୂପସଞ୍ଞା – ଉଭୟମେତଂ ଅନିଚ୍ଚଂ। ୟଦନିଚ୍ଚଂ ତଂ ନାଲଂ ଅଭିନନ୍ଦିତୁଂ, ନାଲଂ ଅଭିୱଦିତୁଂ, ନାଲଂ ଅଜ୍ଝୋସିତୁ’ନ୍ତି। ତସ୍ସ ଏୱଂପଟିପନ୍ନସ୍ସ ତବ୍ବହୁଲୱିହାରିନୋ ଆୟତନେ ଚିତ୍ତଂ ପସୀଦତି। ସମ୍ପସାଦେ ସତି ଏତରହି ୱା ଆନେଞ୍ଜଂ ସମାପଜ୍ଜତି ପଞ୍ଞାୟ ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚତି କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା। ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ତଂସଂୱତ୍ତନିକଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅସ୍ସ ଆନେଞ୍ଜୂପଗଂ। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତତିୟା ଆନେଞ୍ଜସପ୍ପାୟା ପଟିପଦା ଅକ୍ଖାୟତି।

୬୮ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ୟେ ଚ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକା କାମା, ୟେ ଚ ସମ୍ପରାୟିକା କାମା; ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକା କାମସଞ୍ଞା, ୟା ଚ ସମ୍ପରାୟିକା କାମସଞ୍ଞା; ୟେ ଚ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକା ରୂପା, ୟେ ଚ ସମ୍ପରାୟିକା ରୂପା; ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକା ରୂପସଞ୍ଞା, ୟା ଚ ସମ୍ପରାୟିକା ରୂପସଞ୍ଞା; ୟା ଚ ଆନେଞ୍ଜସଞ୍ଞା – ସବ୍ବା ସଞ୍ଞା। ୟତ୍ଥେତା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି ଏତଂ ସନ୍ତଂ ଏତଂ ପଣୀତଂ – ୟଦିଦଂ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନ’ନ୍ତି। ତସ୍ସ ଏୱଂପଟିପନ୍ନସ୍ସ ତବ୍ବହୁଲୱିହାରିନୋ ଆୟତନେ ଚିତ୍ତଂ ପସୀଦତି। ସମ୍ପସାଦେ ସତି ଏତରହି ୱା ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ସମାପଜ୍ଜତି ପଞ୍ଞାୟ ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚତି କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା। ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ତଂସଂୱତ୍ତନିକଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅସ୍ସ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନୂପଗଂ। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଠମା ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସପ୍ପାୟା ପଟିପଦା ଅକ୍ଖାୟତି।

୬୯ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଅରଞ୍ଞଗତୋ ୱା ରୁକ୍ଖମୂଲଗତୋ ୱା ସୁଞ୍ଞାଗାରଗତୋ ୱା ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ସୁଞ୍ଞମିଦଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା’ତି। ତସ୍ସ ଏୱଂପଟିପନ୍ନସ୍ସ ତବ୍ବହୁଲୱିହାରିନୋ ଆୟତନେ ଚିତ୍ତଂ ପସୀଦତି। ସମ୍ପସାଦେ ସତି ଏତରହି ୱା ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ସମାପଜ୍ଜତି ପଞ୍ଞାୟ ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚତି କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା। ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ତଂସଂୱତ୍ତନିକଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅସ୍ସ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନୂପଗଂ। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁତିୟା ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସପ୍ପାୟା ପଟିପଦା ଅକ୍ଖାୟତି।

୭୦ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ନାହଂ କ୍ୱଚନି [କ୍ୱଚିନି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] କସ୍ସଚି କିଞ୍ଚନତସ୍ମିଂ [କିଞ୍ଚନତସ୍ମି (?)] , ନ ଚ ମମ କ୍ୱଚନି କିସ୍ମିଞ୍ଚି କିଞ୍ଚନଂ ନତ୍ଥୀ’ତି। ତସ୍ସ ଏୱଂପଟିପନ୍ନସ୍ସ ତବ୍ବହୁଲୱିହାରିନୋ ଆୟତନେ ଚିତ୍ତଂ ପସୀଦତି। ସମ୍ପସାଦେ ସତି ଏତରହି ୱା ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ସମାପଜ୍ଜତି ପଞ୍ଞାୟ ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚତି କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା। ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ତଂସଂୱତ୍ତନିକଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅସ୍ସ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନୂପଗଂ। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତତିୟା ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସପ୍ପାୟା ପଟିପଦା ଅକ୍ଖାୟତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ୟେ ଚ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକା କାମା, ୟେ ଚ ସମ୍ପରାୟିକା କାମା; ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକା କାମସଞ୍ଞା, ୟା ଚ ସମ୍ପରାୟିକା କାମସଞ୍ଞା; ୟେ ଚ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକା ରୂପା, ୟେ ଚ ସମ୍ପରାୟିକା ରୂପା; ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକା ରୂପସଞ୍ଞା, ୟା ଚ ସମ୍ପରାୟିକା ରୂପସଞ୍ଞା ; ୟା ଚ ଆନେଞ୍ଜସଞ୍ଞା, ୟା ଚ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞା – ସବ୍ବା ସଞ୍ଞା। ୟତ୍ଥେତା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି ଏତଂ ସନ୍ତଂ ଏତଂ ପଣୀତଂ – ୟଦିଦଂ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନ’ନ୍ତି। ତସ୍ସ ଏୱଂପଟିପନ୍ନସ୍ସ ତବ୍ବହୁଲୱିହାରିନୋ ଆୟତନେ ଚିତ୍ତଂ ପସୀଦତି। ସମ୍ପସାଦେ ସତି ଏତରହି ୱା ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ସମାପଜ୍ଜତି ପଞ୍ଞାୟ ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚତି କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା। ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ତଂସଂୱତ୍ତନିକଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅସ୍ସ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନୂପଗଂ। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସପ୍ପାୟା ପଟିପଦା ଅକ୍ଖାୟତୀ’’ତି।

୭୧ . ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତି – ‘ନୋ ଚସ୍ସ, ନୋ ଚ ମେ ସିୟା; ନ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ମେ ଭୱିସ୍ସତି; ୟଦତ୍ଥି ୟଂ, ଭୂତଂ – ତଂ ପଜହାମୀ’ତି। ଏୱଂ ଉପେକ୍ଖଂ ପଟିଲଭତି। ପରିନିବ୍ବାୟେୟ୍ୟ ନୁ ଖୋ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ୱା ପରିନିବ୍ବାୟେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ଅପେତ୍ଥେକଚ୍ଚୋ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ପରିନିବ୍ବାୟେୟ୍ୟ, ଅପେତ୍ଥେକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ ନ ପରିନିବ୍ବାୟେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନପେତ୍ଥେକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ ପରିନିବ୍ବାୟେୟ୍ୟ, ଅପେତ୍ଥେକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ ନ ପରିନିବ୍ବାୟେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତି – ‘ନୋ ଚସ୍ସ, ନୋ ଚ ମେ ସିୟା; ନ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ମେ ଭୱିସ୍ସତି; ୟଦତ୍ଥି, ୟଂ ଭୂତଂ – ତଂ ପଜହାମୀ’ତି। ଏୱଂ ଉପେକ୍ଖଂ ପଟିଲଭତି। ସୋ ତଂ ଉପେକ୍ଖଂ ଅଭିନନ୍ଦତି, ଅଭିୱଦତି, ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ତଂ ଉପେକ୍ଖଂ ଅଭିନନ୍ଦତୋ ଅଭିୱଦତୋ ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ତନ୍ନିସ୍ସିତଂ ହୋତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ତଦୁପାଦାନଂ। ସଉପାଦାନୋ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ପରିନିବ୍ବାୟତୀ’’ତି। ‘‘କହଂ ପନ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ ଉପାଦିୟମାନୋ ଉପାଦିୟତୀ’’ତି? ‘‘ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ, ଆନନ୍ଦା’’ତି। ‘‘ଉପାଦାନସେଟ୍ଠଂ କିର ସୋ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ ଉପାଦିୟମାନୋ ଉପାଦିୟତୀ’’ତି? ‘‘ଉପାଦାନସେଟ୍ଠଞ୍ହି ସୋ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଉପାଦିୟମାନୋ ଉପାଦିୟତି। ଉପାଦାନସେଟ୍ଠଞ୍ହେତଂ, ଆନନ୍ଦ, ୟଦିଦଂ – ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ’’।

୭୨ . ‘‘ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତି – ‘ନୋ ଚସ୍ସ, ନୋ ଚ ମେ ସିୟା; ନ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ମେ ଭୱିସ୍ସତି; ୟଦତ୍ଥି, ୟଂ ଭୂତଂ – ତଂ ପଜହାମୀ’ତି। ଏୱଂ ଉପେକ୍ଖଂ ପଟିଲଭତି। ସୋ ତଂ ଉପେକ୍ଖଂ ନାଭିନନ୍ଦତି, ନାଭିୱଦତି, ନ ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ତଂ ଉପେକ୍ଖଂ ଅନଭିନନ୍ଦତୋ ଅନଭିୱଦତୋ ଅନଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ନ ତନ୍ନିସ୍ସିତଂ ହୋତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନ ତଦୁପାଦାନଂ। ଅନୁପାଦାନୋ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ପରିନିବ୍ବାୟତୀ’’ତି।

୭୩ . ‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭନ୍ତେ! ନିସ୍ସାୟ ନିସ୍ସାୟ କିର ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ଓଘସ୍ସ ନିତ୍ଥରଣା ଅକ୍ଖାତା। କତମୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଅରିୟୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ’’ତି? ‘‘ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟସାୱକୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ୟେ ଚ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକା କାମା, ୟେ ଚ ସମ୍ପରାୟିକା କାମା; ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକା କାମସଞ୍ଞା, ୟା ଚ ସମ୍ପରାୟିକା କାମସଞ୍ଞା; ୟେ ଚ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକା ରୂପା, ୟେ ଚ ସମ୍ପରାୟିକା ରୂପା; ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକା ରୂପସଞ୍ଞା, ୟା ଚ ସମ୍ପରାୟିକା ରୂପସଞ୍ଞା; ୟା ଚ ଆନେଞ୍ଜସଞ୍ଞା, ୟା ଚ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞା , ୟା ଚ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞା – ଏସ ସକ୍କାୟୋ ୟାୱତା ସକ୍କାୟୋ। ଏତଂ ଅମତଂ ୟଦିଦଂ ଅନୁପାଦା ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଇତି, ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଦେସିତା ମୟା ଆନେଞ୍ଜସପ୍ପାୟା ପଟିପଦା, ଦେସିତା ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସପ୍ପାୟା ପଟିପଦା, ଦେସିତା ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସପ୍ପାୟା ପଟିପଦା, ଦେସିତା ନିସ୍ସାୟ ନିସ୍ସାୟ ଓଘସ୍ସ ନିତ୍ଥରଣା, ଦେସିତୋ ଅରିୟୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ୟଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ସତ୍ଥାରା କରଣୀୟଂ ସାୱକାନଂ ହିତେସିନା ଅନୁକମ୍ପକେନ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟ, କତଂ ୱୋ ତଂ ମୟା। ଏତାନି, ଆନନ୍ଦ, ରୁକ୍ଖମୂଲାନି, ଏତାନି ସୁଞ୍ଞାଗାରାନି। ଝାୟଥାନନ୍ଦ, ମା ପମାଦତ୍ଥ, ମା ପଚ୍ଛା ୱିପ୍ପଟିସାରିନୋ ଅହୁୱତ୍ଥ। ଅୟଂ ୱୋ ଅମ୍ହାକଂ ଅନୁସାସନୀ’’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୀତି।

ଆନେଞ୍ଜସପ୍ପାୟସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଗଣକମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସୁତ୍ତଂ

୭୪ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ପୁବ୍ବାରାମେ ମିଗାରମାତୁପାସାଦେ। ଅଥ ଖୋ ଗଣକମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ [ଗଣକମୋଗ୍ଗଲାନୋ (କ॰)] ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଗଣକମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭୋ ଗୋତମ, ଇମସ୍ସ ମିଗାରମାତୁପାସାଦସ୍ସ ଦିସ୍ସତି ଅନୁପୁବ୍ବସିକ୍ଖା ଅନୁପୁବ୍ବକିରିୟା ଅନୁପୁବ୍ବପଟିପଦା ୟଦିଦଂ – ୟାୱ ପଚ୍ଛିମସୋପାନକଳେୱରାଃ ଇମେସମ୍ପି ହି, ଭୋ ଗୋତମ, ବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ଦିସ୍ସତି ଅନୁପୁବ୍ବସିକ୍ଖା ଅନୁପୁବ୍ବକିରିୟା ଅନୁପୁବ୍ବପଟିପଦା ୟଦିଦଂ – ଅଜ୍ଝେନେଃ ଇମେସମ୍ପି ହି, ଭୋ ଗୋତମ, ଇସ୍ସାସାନଂ ଦିସ୍ସତି ଅନୁପୁବ୍ବସିକ୍ଖା ଅନୁପୁବ୍ବକିରିୟା ଅନୁପୁବ୍ବପଟିପଦା ୟଦିଦଂ – ଇସ୍ସତ୍ଥେ [ଇସ୍ସତ୍ତେ (କ॰)] । ଅମ୍ହାକମ୍ପି ହି, ଭୋ ଗୋତମ, ଗଣକାନଂ ଗଣନାଜୀୱାନଂ ଦିସ୍ସତି ଅନୁପୁବ୍ବସିକ୍ଖା ଅନୁପୁବ୍ବକିରିୟା ଅନୁପୁବ୍ବପଟିପଦା ୟଦିଦଂ – ସଙ୍ଖାନେ। ମୟଞ୍ହି, ଭୋ ଗୋତମ, ଅନ୍ତେୱାସିଂ ଲଭିତ୍ୱା ପଠମଂ ଏୱଂ ଗଣାପେମ – ‘ଏକଂ ଏକକଂ, ଦ୍ୱେ ଦୁକା, ତୀଣି ତିକା, ଚତ୍ତାରି ଚତୁକ୍କା, ପଞ୍ଚ ପଞ୍ଚକା, ଛ ଛକ୍କା, ସତ୍ତ ସତ୍ତକା, ଅଟ୍ଠ ଅଟ୍ଠକା, ନୱ ନୱକା, ଦସ ଦସକା’ତି; ସତମ୍ପି ମୟଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଗଣାପେମ, ଭିୟ୍ୟୋପି ଗଣାପେମ। ସକ୍କା ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ଇମସ୍ମିମ୍ପି ଧମ୍ମୱିନୟେ ଏୱମେୱ ଅନୁପୁବ୍ବସିକ୍ଖା ଅନୁପୁବ୍ବକିରିୟା ଅନୁପୁବ୍ବପଟିପଦା ପଞ୍ଞପେତୁ’’ନ୍ତି?

୭୫ . ‘‘ସକ୍କା , ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଇମସ୍ମିମ୍ପି ଧମ୍ମୱିନୟେ ଅନୁପୁବ୍ବସିକ୍ଖା ଅନୁପୁବ୍ବକିରିୟା ଅନୁପୁବ୍ବପଟିପଦା ପଞ୍ଞପେତୁଂ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଦକ୍ଖୋ ଅସ୍ସଦମ୍ମକୋ ଭଦ୍ଦଂ ଅସ୍ସାଜାନୀୟଂ ଲଭିତ୍ୱା ପଠମେନେୱ ମୁଖାଧାନେ କାରଣଂ କାରେତି, ଅଥ ଉତ୍ତରିଂ କାରଣଂ କାରେତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ତଥାଗତୋ ପୁରିସଦମ୍ମଂ ଲଭିତ୍ୱା ପଠମଂ ଏୱଂ ୱିନେତି – ‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ସୀଲୱା ହୋହି, ପାତିମୋକ୍ଖସଂୱରସଂୱୁତୋ ୱିହରାହି ଆଚାରଗୋଚରସମ୍ପନ୍ନୋ ଅଣୁମତ୍ତେସୁ ୱଜ୍ଜେସୁ ଭୟଦସ୍ସାୱୀ, ସମାଦାୟ ସିକ୍ଖସ୍ସୁ ସିକ୍ଖାପଦେସୂ’’’ତି।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲୱା ହୋତି, ପାତିମୋକ୍ଖସଂୱରସଂୱୁତୋ ୱିହରତି ଆଚାରଗୋଚରସମ୍ପନ୍ନୋ ଅଣୁମତ୍ତେସୁ ୱଜ୍ଜେସୁ ଭୟଦସ୍ସାୱୀ, ସମାଦାୟ ସିକ୍ଖତି ସିକ୍ଖାପଦେସୁ, ତମେନଂ ତଥାଗତୋ ଉତ୍ତରିଂ ୱିନେତି – ‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋ ହୋହି, ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ମା ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୀ ହୋହି ମାନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହୀ। ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱେୟ୍ୟୁଂ ତସ୍ସ ସଂୱରାୟ ପଟିପଜ୍ଜାହି; ରକ୍ଖାହି ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟେ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜାହି। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା…ପେ॰… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା…ପେ॰… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ମା ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୀ ହୋହି ମାନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହୀ। ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱେୟ୍ୟୁଂ ତସ୍ସ ସଂୱରାୟ ପଟିପଜ୍ଜାହି; ରକ୍ଖାହି ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ମନିନ୍ଦ୍ରିୟେ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜାହୀ’’’ତି।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଭିକ୍ଖୁ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋ ହୋତି, ତମେନଂ ତଥାଗତୋ ଉତ୍ତରିଂ ୱିନେତି – ‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୂ ହୋହି। ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ଆହାରଂ ଆହାରେୟ୍ୟାସି – ନେୱ ଦୱାୟ ନ ମଦାୟ ନ ମଣ୍ଡନାୟ ନ ୱିଭୂସନାୟ, ୟାୱଦେୱ ଇମସ୍ସ କାୟସ୍ସ ଠିତିୟା ୟାପନାୟ ୱିହିଂସୂପରତିୟା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟାନୁଗ୍ଗହାୟ – ଇତି ପୁରାଣଞ୍ଚ ୱେଦନଂ ପଟିହଙ୍ଖାମି, ନୱଞ୍ଚ ୱେଦନଂ ନ ଉପ୍ପାଦେସ୍ସାମି, ୟାତ୍ରା ଚ ମେ ଭୱିସ୍ସତି ଅନୱଜ୍ଜତା ଚ ଫାସୁୱିହାରୋ ଚା’’’ତି।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ , ଭିକ୍ଖୁ ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୂ ହୋତି, ତମେନଂ ତଥାଗତୋ ଉତ୍ତରିଂ ୱିନେତି – ‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଜାଗରିୟଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ ୱିହରାହି, ଦିୱସଂ ଚଙ୍କମେନ ନିସଜ୍ଜାୟ ଆୱରଣୀୟେହି ଧମ୍ମେହି ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେହି, ରତ୍ତିୟା ପଠମଂ ୟାମଂ ଚଙ୍କମେନ ନିସଜ୍ଜାୟ ଆୱରଣୀୟେହି ଧମ୍ମେହି ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେହି, ରତ୍ତିୟା ମଜ୍ଝିମଂ ୟାମଂ ଦକ୍ଖିଣେନ ପସ୍ସେନ ସୀହସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେୟ୍ୟାସି ପାଦେ ପାଦଂ ଅଚ୍ଚାଧାୟ ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ ଉଟ୍ଠାନସଞ୍ଞଂ ମନସିକରିତ୍ୱା, ରତ୍ତିୟା ପଚ୍ଛିମଂ ୟାମଂ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାୟ ଚଙ୍କମେନ ନିସଜ୍ଜାୟ ଆୱରଣୀୟେହି ଧମ୍ମେହି ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେହୀ’’’ତି।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଭିକ୍ଖୁ ଜାଗରିୟଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ ହୋତି, ତମେନଂ ତଥାଗତୋ ଉତ୍ତରିଂ ୱିନେତି – ‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋହି, ଅଭିକ୍କନ୍ତେ ପଟିକ୍କନ୍ତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ , ଆଲୋକିତେ ୱିଲୋକିତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ, ସମିଞ୍ଜିତେ ପସାରିତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ, ସଙ୍ଘାଟିପତ୍ତଚୀୱରଧାରଣେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ, ଅସିତେ ପୀତେ ଖାୟିତେ ସାୟିତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ , ଉଚ୍ଚାରପସ୍ସାୱକମ୍ମେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ, ଗତେ ଠିତେ ନିସିନ୍ନେ ସୁତ୍ତେ ଜାଗରିତେ ଭାସିତେ ତୁଣ୍ହୀଭାୱେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ’’’ତି।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଭିକ୍ଖୁ ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ତମେନଂ ତଥାଗତୋ ଉତ୍ତରିଂ ୱିନେତି – ‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ୱିୱିତ୍ତଂ ସେନାସନଂ ଭଜାହି ଅରଞ୍ଞଂ ରୁକ୍ଖମୂଲଂ ପବ୍ବତଂ କନ୍ଦରଂ ଗିରିଗୁହଂ ସୁସାନଂ ୱନପତ୍ଥଂ ଅବ୍ଭୋକାସଂ ପଲାଲପୁଞ୍ଜ’ନ୍ତି। ସୋ ୱିୱିତ୍ତଂ ସେନାସନଂ ଭଜତି ଅରଞ୍ଞଂ ରୁକ୍ଖମୂଲଂ ପବ୍ବତଂ କନ୍ଦରଂ ଗିରିଗୁହଂ ସୁସାନଂ ୱନପ୍ପତ୍ଥଂ ଅବ୍ଭୋକାସଂ ପଲାଲପୁଞ୍ଜଂ। ସୋ ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ନିସୀଦତି ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା, ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ, ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା। ସୋ ଅଭିଜ୍ଝଂ ଲୋକେ ପହାୟ ୱିଗତାଭିଜ୍ଝେନ ଚେତସା ୱିହରତି, ଅଭିଜ୍ଝାୟ ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି; ବ୍ୟାପାଦପଦୋସଂ ପହାୟ ଅବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତୋ ୱିହରତି ସବ୍ବପାଣଭୂତହିତାନୁକମ୍ପୀ, ବ୍ୟାପାଦପଦୋସା ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି; ଥିନମିଦ୍ଧଂ [ଥୀନମିଦ୍ଧଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ପହାୟ ୱିଗତଥିନମିଦ୍ଧୋ ୱିହରତି ଆଲୋକସଞ୍ଞୀ ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ, ଥିନମିଦ୍ଧା ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି; ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ପହାୟ ଅନୁଦ୍ଧତୋ ୱିହରତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱୂପସନ୍ତଚିତ୍ତୋ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚା ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି; ୱିଚିକିଚ୍ଛଂ ପହାୟ ତିଣ୍ଣୱିଚିକିଚ୍ଛୋ ୱିହରତି ଅକଥଂକଥୀ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି।

୭୬ . ‘‘ସୋ ଇମେ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣେ ପହାୟ ଚେତସୋ ଉପକ୍କିଲେସେ ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣେ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ…ପେ॰… ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା… ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା… ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି।

‘‘ୟେ ଖୋ ତେ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଭିକ୍ଖୂ ସେକ୍ଖା [ସେଖା (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ଅପତ୍ତମାନସା ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ପତ୍ଥୟମାନା ୱିହରନ୍ତି ତେସୁ ମେ ଅୟଂ ଏୱରୂପୀ ଅନୁସାସନୀ ହୋତି। ୟେ ପନ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଅରହନ୍ତୋ ଖୀଣାସୱା ୱୁସିତୱନ୍ତୋ କତକରଣୀୟା ଓହିତଭାରା ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥା ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନା ସମ୍ମଦଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତା ତେସଂ ଇମେ ଧମ୍ମା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମସୁଖୱିହାରାୟ ଚେୱ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞାୟ ଚା’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଗଣକମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ ଭୋତୋ ଗୋତମସ୍ସ ସାୱକା ଭୋତା ଗୋତମେନ ଏୱଂ ଓୱଦୀୟମାନା ଏୱଂ ଅନୁସାସୀୟମାନା ସବ୍ବେ ଅଚ୍ଚନ୍ତଂ ନିଟ୍ଠଂ ନିବ୍ବାନଂ ଆରାଧେନ୍ତି ଉଦାହୁ ଏକଚ୍ଚେ ନାରାଧେନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ମମ ସାୱକା ମୟା ଏୱଂ ଓୱଦୀୟମାନା ଏୱଂ ଅନୁସାସୀୟମାନା ଅଚ୍ଚନ୍ତଂ ନିଟ୍ଠଂ ନିବ୍ବାନଂ ଆରାଧେନ୍ତି, ଏକଚ୍ଚେ ନାରାଧେନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟଂ ତିଟ୍ଠତେୱ ନିବ୍ବାନଂ, ତିଟ୍ଠତି ନିବ୍ବାନଗାମୀ ମଗ୍ଗୋ, ତିଟ୍ଠତି ଭୱଂ ଗୋତମୋ ସମାଦପେତା; ଅଥ ଚ ପନ ଭୋତୋ ଗୋତମସ୍ସ ସାୱକା ଭୋତା ଗୋତମେନ ଏୱଂ ଓୱଦୀୟମାନା ଏୱଂ ଅନୁସାସୀୟମାନା ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଅଚ୍ଚନ୍ତଂ ନିଟ୍ଠଂ ନିବ୍ବାନଂ ଆରାଧେନ୍ତି, ଏକଚ୍ଚେ ନାରାଧେନ୍ତୀ’’ତି?

୭୭ . ‘‘ତେନ ହି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ତଂୟେୱେତ୍ଥ ପଟିପୁଚ୍ଛିସ୍ସାମି। ୟଥା ତେ ଖମେୟ୍ୟ ତଥା ନଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାସି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି , ବ୍ରାହ୍ମଣ, କୁସଲୋ ତ୍ୱଂ ରାଜଗହଗାମିସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସା’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭୋ, କୁସଲୋ ଅହଂ ରାଜଗହଗାମିସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସା’’ତି। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଇଧ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ରାଜଗହଂ ଗନ୍ତୁକାମୋ। ସୋ ତଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଇଚ୍ଛାମହଂ, ଭନ୍ତେ, ରାଜଗହଂ ଗନ୍ତୁଂ; ତସ୍ସ ମେ ରାଜଗହସ୍ସ ମଗ୍ଗଂ ଉପଦିସା’ତି। ତମେନଂ ତ୍ୱଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟାସି – ‘ଏହମ୍ଭୋ [ଏୱଂ ଭୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ପୁରିସ, ଅୟଂ ମଗ୍ଗୋ ରାଜଗହଂ ଗଚ୍ଛତି। ତେନ ମୁହୁତ୍ତଂ ଗଚ୍ଛ, ତେନ ମୁହୁତ୍ତଂ ଗନ୍ତ୍ୱା ଦକ୍ଖିସ୍ସସି ଅମୁକଂ ନାମ ଗାମଂ, ତେନ ମୁହୁତ୍ତଂ ଗଚ୍ଛ, ତେନ ମୁହୁତ୍ତଂ ଗନ୍ତ୍ୱା ଦକ୍ଖିସ୍ସସି ଅମୁକଂ ନାମ ନିଗମଂ; ତେନ ମୁହୁତ୍ତଂ ଗଚ୍ଛ, ତେନ ମୁହୁତ୍ତଂ ଗନ୍ତ୍ୱା ଦକ୍ଖିସ୍ସସି ରାଜଗହସ୍ସ ଆରାମରାମଣେୟ୍ୟକଂ ୱନରାମଣେୟ୍ୟକଂ ଭୂମିରାମଣେୟ୍ୟକଂ ପୋକ୍ଖରଣୀରାମଣେୟ୍ୟକ’ନ୍ତି। ସୋ ତୟା ଏୱଂ ଓୱଦୀୟମାନୋ ଏୱଂ ଅନୁସାସୀୟମାନୋ ଉମ୍ମଗ୍ଗଂ ଗହେତ୍ୱା ପଚ୍ଛାମୁଖୋ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ। ଅଥ ଦୁତିୟୋ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ରାଜଗହଂ ଗନ୍ତୁକାମୋ। ସୋ ତଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଇଚ୍ଛାମହଂ, ଭନ୍ତେ, ରାଜଗହଂ ଗନ୍ତୁଂ; ତସ୍ସ ମେ ରାଜଗହସ୍ସ ମଗ୍ଗଂ ଉପଦିସା’ତି। ତମେନଂ ତ୍ୱଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟାସି – ‘ଏହମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ଅୟଂ ମଗ୍ଗୋ ରାଜଗହଂ ଗଚ୍ଛତି। ତେନ ମୁହୁତ୍ତଂ ଗଚ୍ଛ, ତେନ ମୁହୁତ୍ତଂ ଗନ୍ତ୍ୱା ଦକ୍ଖିସ୍ସସି ଅମୁକଂ ନାମ ଗାମଂ; ତେନ ମୁହୁତ୍ତଂ ଗଚ୍ଛ, ତେନ ମୁହୁତ୍ତଂ ଗନ୍ତ୍ୱା ଦକ୍ଖିସ୍ସସି ଅମୁକଂ ନାମ ନିଗମଂ; ତେନ ମୁହୁତ୍ତଂ ଗଚ୍ଛ, ତେନ ମୁହୁତ୍ତଂ ଗନ୍ତ୍ୱା ଦକ୍ଖିସ୍ସସି ରାଜଗହସ୍ସ ଆରାମରାମଣେୟ୍ୟକଂ ୱନରାମଣେୟ୍ୟକଂ ଭୂମିରାମଣେୟ୍ୟକଂ ପୋକ୍ଖରଣୀରାମଣେୟ୍ୟକ’ନ୍ତି। ସୋ ତୟା ଏୱଂ ଓୱଦୀୟମାନୋ ଏୱଂ ଅନୁସାସୀୟମାନୋ ସୋତ୍ଥିନା ରାଜଗହଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ। କୋ ନୁ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟଂ ତିଟ୍ଠତେୱ ରାଜଗହଂ , ତିଟ୍ଠତି ରାଜଗହଗାମୀ ମଗ୍ଗୋ, ତିଟ୍ଠସି ତ୍ୱଂ ସମାଦପେତା; ଅଥ ଚ ପନ ତୟା ଏୱଂ ଓୱଦୀୟମାନୋ ଏୱଂ ଅନୁସାସୀୟମାନୋ ଏକୋ ପୁରିସୋ ଉମ୍ମଗ୍ଗଂ ଗହେତ୍ୱା ପଚ୍ଛାମୁଖୋ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ଏକୋ ସୋତ୍ଥିନା ରାଜଗହଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ଏତ୍ଥ କ୍ୟାହଂ, ଭୋ ଗୋତମ, କରୋମି? ମଗ୍ଗକ୍ଖାୟୀହଂ, ଭୋ ଗୋତମା’’ତି।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ତିଟ୍ଠତେୱ ନିବ୍ବାନଂ, ତିଟ୍ଠତି ନିବ୍ବାନଗାମୀ ମଗ୍ଗୋ, ତିଟ୍ଠାମହଂ ସମାଦପେତା; ଅଥ ଚ ପନ ମମ ସାୱକା ମୟା ଏୱଂ ଓୱଦୀୟମାନା ଏୱଂ ଅନୁସାସୀୟମାନା ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଅଚ୍ଚନ୍ତଂ ନିଟ୍ଠଂ ନିବ୍ବାନଂ ଆରାଧେନ୍ତି, ଏକଚ୍ଚେ ନାରାଧେନ୍ତି। ଏତ୍ଥ କ୍ୟାହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, କରୋମି? ମଗ୍ଗକ୍ଖାୟୀହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ତଥାଗତୋ’’ତି।

୭୮ . ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଗଣକମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ୟେମେ, ଭୋ ଗୋତମ, ପୁଗ୍ଗଲା ଅସ୍ସଦ୍ଧା ଜୀୱିକତ୍ଥା ନ ସଦ୍ଧା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତା ସଠା ମାୟାୱିନୋ କେତବିନୋ [କେଟୁଭିନୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଉଦ୍ଧତା ଉନ୍ନଳା ଚପଲା ମୁଖରା ୱିକିଣ୍ଣୱାଚା ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଅଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରା ଭୋଜନେ ଅମତ୍ତଞ୍ଞୁନୋ ଜାଗରିୟଂ ଅନନୁୟୁତ୍ତା ସାମଞ୍ଞେ ଅନପେକ୍ଖୱନ୍ତୋ ସିକ୍ଖାୟ ନ ତିବ୍ବଗାରୱା ବାହୁଲିକା [ବାହୁଲ୍ଲିକା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ସାଥଲିକା ଓକ୍କମନେ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ପୱିୱେକେ ନିକ୍ଖିତ୍ତଧୁରା କୁସୀତା ହୀନୱୀରିୟା ମୁଟ୍ଠସ୍ସତିନୋ ଅସମ୍ପଜାନା ଅସମାହିତା ୱିବ୍ଭନ୍ତଚିତ୍ତା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞା ଏଳମୂଗା, ନ ତେହି ଭୱଂ ଗୋତମୋ ସଦ୍ଧିଂ ସଂୱସତି’’।

‘‘ୟେ ପନ ତେ କୁଲପୁତ୍ତା ସଦ୍ଧା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତା ଅସଠା ଅମାୟାୱିନୋ ଅକେତବିନୋ ଅନୁଦ୍ଧତା ଅନୁନ୍ନଳା ଅଚପଲା ଅମୁଖରା ଅୱିକିଣ୍ଣୱାଚା ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରା ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୁନୋ ଜାଗରିୟଂ ଅନୁୟୁତ୍ତା ସାମଞ୍ଞେ ଅପେକ୍ଖୱନ୍ତୋ ସିକ୍ଖାୟ ତିବ୍ବଗାରୱା ନବାହୁଲିକା ନସାଥଲିକା ଓକ୍କମନେ ନିକ୍ଖିତ୍ତଧୁରା ପୱିୱେକେ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟା ପହିତତ୍ତା ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତିନୋ ସମ୍ପଜାନା ସମାହିତା ଏକଗ୍ଗଚିତ୍ତା ପଞ୍ଞୱନ୍ତୋ ଅନେଳମୂଗା, ତେହି ଭୱଂ ଗୋତମୋ ସଦ୍ଧିଂ ସଂୱସତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭୋ ଗୋତମ, ୟେ କେଚି ମୂଲଗନ୍ଧା, କାଲାନୁସାରି ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି; ୟେ କେଚି ସାରଗନ୍ଧା, ଲୋହିତଚନ୍ଦନଂ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି; ୟେ କେଚି ପୁପ୍ଫଗନ୍ଧା, ୱସ୍ସିକଂ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି; ଏୱମେୱ ଭୋତୋ ଗୋତମସ୍ସ ଓୱାଦୋ ପରମଜ୍ଜଧମ୍ମେସୁ।

‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ , ଭୋ ଗୋତମ, ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ! ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭୋ ଗୋତମ, ନିକ୍କୁଜ୍ଜିତଂ ୱା ଉକ୍କୁଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ୱା ୱିୱରେୟ୍ୟ, ମୂଳ୍ହସ୍ସ ୱା ମଗ୍ଗଂ ଆଚିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅନ୍ଧକାରେ ୱା ତେଲପଜ୍ଜୋତଂ ଧାରେୟ୍ୟ – ‘ଚକ୍ଖୁମନ୍ତୋ ରୂପାନି ଦକ୍ଖନ୍ତୀ’ତି; ଏୱମେୱଂ ଭୋତା ଗୋତମେନ ଅନେକପରିୟାୟେନ ଧମ୍ମୋ ପକାସିତୋ। ଏସାହଂ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ସରଣଂ ଗଚ୍ଛାମି ଧମ୍ମଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଞ୍ଚ। ଉପାସକଂ ମଂ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି।

ଗଣକମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ସତ୍ତମଂ।

୮. ଗୋପକମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସୁତ୍ତଂ

୭୯ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ ଅଚିରପରିନିବ୍ବୁତେ ଭଗୱତି। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ରାଜା ମାଗଧୋ ଅଜାତସତ୍ତୁ ୱେଦେହିପୁତ୍ତୋ ରାଜଗହଂ ପଟିସଙ୍ଖାରାପେତି ରଞ୍ଞୋ ପଜ୍ଜୋତସ୍ସ ଆସଙ୍କମାନୋ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ରାଜଗହଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ଆନନ୍ଦସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅତିପ୍ପଗୋ ଖୋ ତାୱ ରାଜଗହେ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତୁଂ। ୟଂନୂନାହଂ ୟେନ ଗୋପକମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ କମ୍ମନ୍ତୋ, ୟେନ ଗୋପକମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟେନ ଗୋପକମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ କମ୍ମନ୍ତୋ, ୟେନ ଗୋପକମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ତେନୁପସଙ୍କମି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଗୋପକମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଏତୁ ଖୋ ଭୱଂ ଆନନ୍ଦୋ। ସ୍ୱାଗତଂ ଭୋତୋ ଆନନ୍ଦସ୍ସ। ଚିରସ୍ସଂ ଖୋ ଭୱଂ ଆନନ୍ଦୋ ଇମଂ ପରିୟାୟମକାସି ୟଦିଦଂ ଇଧାଗମନାୟ। ନିସୀଦତୁ ଭୱଂ ଆନନ୍ଦୋ, ଇଦମାସନଂ ପଞ୍ଞତ୍ତ’’ନ୍ତି। ନିସୀଦି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ। ଗୋପକମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋପି ଖୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଅଞ୍ଞତରଂ ନୀଚଂ ଆସନଂ ଗହେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଗୋପକମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଆନନ୍ଦ, ଏକଭିକ୍ଖୁପି ତେହି ଧମ୍ମେହି ସବ୍ବେନସବ୍ବଂ ସବ୍ବଥାସବ୍ବଂ ସମନ୍ନାଗତୋ ୟେହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ସୋ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଅହୋସି ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ’’ତି? ‘‘ନତ୍ଥି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏକଭିକ୍ଖୁପି ତେହି ଧମ୍ମେହି ସବ୍ବେନସବ୍ବଂ ସବ୍ବଥାସବ୍ବଂ ସମନ୍ନାଗତୋ ୟେହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ସୋ ଭଗୱା ଅହୋସି ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ। ସୋ ହି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଭଗୱା ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦେତା, ଅସଞ୍ଜାତସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ସଞ୍ଜନେତା, ଅନକ୍ଖାତସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଅକ୍ଖାତା, ମଗ୍ଗଞ୍ଞୂ, ମଗ୍ଗୱିଦୂ, ମଗ୍ଗକୋୱିଦୋ; ମଗ୍ଗାନୁଗା ଚ ପନ ଏତରହି ସାୱକା ୱିହରନ୍ତି ପଚ୍ଛା ସମନ୍ନାଗତା’’ତି। ଅୟଞ୍ଚ ହିଦଂ ଆୟସ୍ମତୋ ଆନନ୍ଦସ୍ସ ଗୋପକମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନେନ ବ୍ରାହ୍ମଣେନ ସଦ୍ଧିଂ ଅନ୍ତରାକଥା ୱିପ୍ପକତା ଅହୋସି।

ଅଥ ଖୋ ୱସ୍ସକାରୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ମଗଧମହାମତ୍ତୋ ରାଜଗହେ କମ୍ମନ୍ତେ ଅନୁସଞ୍ଞାୟମାନୋ ୟେନ ଗୋପକମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ କମ୍ମନ୍ତୋ, ୟେନାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ଆନନ୍ଦେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ୱସ୍ସକାରୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ମଗଧମହାମତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କାୟନୁତ୍ଥ, ଭୋ ଆନନ୍ଦ, ଏତରହି କଥାୟ ସନ୍ନିସିନ୍ନା, କା ଚ ପନ ୱୋ ଅନ୍ତରାକଥା ୱିପ୍ପକତା’’ତି? ‘‘ଇଧ ମଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଗୋପକମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଏୱମାହ – ‘ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଆନନ୍ଦ, ଏକଭିକ୍ଖୁପି ତେହି ଧମ୍ମେହି ସବ୍ବେନସବ୍ବଂ ସବ୍ବଥାସବ୍ବଂ ସମନ୍ନାଗତୋ ୟେହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ସୋ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଅହୋସି ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଅହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଗୋପକମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ନତ୍ଥି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏକଭିକ୍ଖୁପି ତେହି ଧମ୍ମେହି ସବ୍ବେନସବ୍ବଂ ସବ୍ବଥାସବ୍ବଂ ସମନ୍ନାଗତୋ ୟେହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ସୋ ଭଗୱା ଅହୋସି ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ। ସୋ ହି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଭଗୱା ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦେତା, ଅସଞ୍ଜାତସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ସଞ୍ଜନେତା, ଅନକ୍ଖାତସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଅକ୍ଖାତା, ମଗ୍ଗଞ୍ଞୂ, ମଗ୍ଗୱିଦୂ, ମଗ୍ଗକୋୱିଦୋ; ମଗ୍ଗାନୁଗା ଚ ପନ ଏତରହି ସାୱକା ୱିହରନ୍ତି ପଚ୍ଛା ସମନ୍ନାଗତା’ତି। ଅୟଂ ଖୋ ନୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଗୋପକମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନେନ ବ୍ରାହ୍ମଣେନ ସଦ୍ଧିଂ ଅନ୍ତରାକଥା ୱିପ୍ପକତା। ଅଥ ତ୍ୱଂ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ’’ତି।

୮୦ . ‘‘ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଆନନ୍ଦ, ଏକଭିକ୍ଖୁପି ତେନ ଭୋତା ଗୋତମେନ ଠପିତୋ – ‘ଅୟଂ ୱୋ ମମଚ୍ଚୟେନ ପଟିସରଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି, ୟଂ ତୁମ୍ହେ ଏତରହି ପଟିପାଦେୟ୍ୟାଥା’’ତି [ପଟିଧାୱେୟ୍ୟାଥାତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ? ‘‘ନତ୍ଥି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏକଭିକ୍ଖୁପି ତେନ ଭଗୱତା ଜାନତା ପସ୍ସତା ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ ଠପିତୋ – ‘ଅୟଂ ୱୋ ମମଚ୍ଚୟେନ ପଟିସରଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି, ୟଂ ମୟଂ ଏତରହି ପଟିପାଦେୟ୍ୟାମା’’ତି। ‘‘ଅତ୍ଥି ପନ, ଭୋ ଆନନ୍ଦ, ଏକଭିକ୍ଖୁପି ସଙ୍ଘେନ ସମ୍ମତୋ, ସମ୍ବହୁଲେହି ଥେରେହି ଭିକ୍ଖୂହି ଠପିତୋ – ‘ଅୟଂ ନୋ ଭଗୱତୋ ଅଚ୍ଚୟେନ ପଟିସରଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି, ୟଂ ତୁମ୍ହେ ଏତରହି ପଟିପାଦେୟ୍ୟାଥା’’ତି? ‘‘ନତ୍ଥି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏକଭିକ୍ଖୁପି ସଙ୍ଘେନ ସମ୍ମତୋ, ସମ୍ବହୁଲେହି ଥେରେହି ଭିକ୍ଖୂହି ଠପିତୋ – ‘ଅୟଂ ନୋ ଭଗୱତୋ ଅଚ୍ଚୟେନ ପଟିସରଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି, ୟଂ ମୟଂ ଏତରହି ପଟିପାଦେୟ୍ୟାମା’’ତି। ‘‘ଏୱଂ ଅପ୍ପଟିସରଣେ ଚ ପନ, ଭୋ ଆନନ୍ଦ, କୋ ହେତୁ ସାମଗ୍ଗିୟା’’ତି? ‘‘ନ ଖୋ ମୟଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଅପ୍ପଟିସରଣା; ସପ୍ପଟିସରଣା ମୟଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ; ଧମ୍ମପ୍ପଟିସରଣା’’ତି।

‘‘‘ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଆନନ୍ଦ, ଏକଭିକ୍ଖୁପି ତେନ ଭୋତା ଗୋତମେନ ଠପିତୋ – ଅୟଂ ୱୋ ମମଚ୍ଚୟେନ ପଟିସରଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀତି, ୟଂ ତୁମ୍ହେ ଏତରହି ପଟିପାଦେୟ୍ୟାଥା’ତି – ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ‘ନତ୍ଥି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏକଭିକ୍ଖୁପି ତେନ ଭଗୱତା ଜାନତା ପସ୍ସତା ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ ଠପିତୋ – ଅୟଂ ୱୋ ମମଚ୍ଚୟେନ ପଟିସରଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀତି, ୟଂ ମୟଂ ଏତରହି ପଟିପାଦେୟ୍ୟାମା’ତି ୱଦେସି; ‘ଅତ୍ଥି ପନ, ଭୋ ଆନନ୍ଦ, ଏକଭିକ୍ଖୁପି ସଙ୍ଘେନ ସମ୍ମତୋ, ସମ୍ବହୁଲେହି ଥେରେହି ଭିକ୍ଖୂହି ଠପିତୋ – ଅୟଂ ନୋ ଭଗୱତୋ ଅଚ୍ଚୟେନ ପଟିସରଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀତି, ୟଂ ତୁମ୍ହେ ଏତରହି ପଟିପାଦେୟ୍ୟାଥା’ତି – ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ‘ନତ୍ଥି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏକଭିକ୍ଖୁପି ସଙ୍ଘେନ ସମ୍ମତୋ, ସମ୍ବହୁଲେହି ଥେରେହି ଭିକ୍ଖୂହି ଠପିତୋ – ଅୟଂ ନୋ ଭଗୱତୋ ଅଚ୍ଚୟେନ ପଟିସରଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀତି, ୟଂ ମୟଂ ଏତରହି ପଟିପାଦେୟ୍ୟାମା’ତି – ୱଦେସି; ‘ଏୱଂ ଅପ୍ପଟିସରଣେ ଚ ପନ, ଭୋ ଆନନ୍ଦ, କୋ ହେତୁ ସାମଗ୍ଗିୟା’ତି ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ‘ନ ଖୋ ମୟଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ , ଅପ୍ପଟିସରଣା; ସପ୍ପଟିସରଣା ମୟଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ; ଧମ୍ମପ୍ପଟିସରଣା’ତି ୱଦେସି। ଇମସ୍ସ ପନ, ଭୋ ଆନନ୍ଦ, ଭାସିତସ୍ସ କଥଂ ଅତ୍ଥୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ’’ତି?

୮୧ . ‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ତେନ ଭଗୱତା ଜାନତା ପସ୍ସତା ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ ଭିକ୍ଖୂନଂ ସିକ୍ଖାପଦଂ ପଞ୍ଞତ୍ତଂ, ପାତିମୋକ୍ଖଂ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠଂ। ତେ ମୟଂ ତଦହୁପୋସଥେ ୟାୱତିକା ଏକଂ ଗାମଖେତ୍ତଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରାମ ତେ ସବ୍ବେ ଏକଜ୍ଝଂ ସନ୍ନିପତାମ; ସନ୍ନିପତିତ୍ୱା ୟସ୍ସ ତଂ ପୱତ୍ତତି ତଂ ଅଜ୍ଝେସାମ। ତସ୍ମିଂ ଚେ ଭଞ୍ଞମାନେ ହୋତି ଭିକ୍ଖୁସ୍ସ ଆପତ୍ତି ହୋତି ୱୀତିକ୍କମୋ ତଂ ମୟଂ ୟଥାଧମ୍ମଂ ୟଥାନୁସିଟ୍ଠଂ କାରେମାତି।

‘‘ନ କିର ନୋ ଭୱନ୍ତୋ କାରେନ୍ତି; ଧମ୍ମୋ ନୋ କାରେତି’’। ‘‘ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଆନନ୍ଦ, ଏକଭିକ୍ଖୁପି ୟଂ ତୁମ୍ହେ ଏତରହି ସକ୍କରୋଥ ଗରୁଂ କରୋଥ [ଗରୁକରୋଥ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ମାନେଥ ପୂଜେଥ; ସକ୍କତ୍ୱା ଗରୁଂ କତ୍ୱା [ଗରୁକତ୍ୱା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରଥା’’ତି? ‘‘ନତ୍ଥି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏକଭିକ୍ଖୁପି ୟଂ ମୟଂ ଏତରହି ସକ୍କରୋମ ଗରୁଂ କରୋମ ମାନେମ ପୂଜେମ; ସକ୍କତ୍ୱା ଗରୁଂ କତ୍ୱା ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରାମା’’ତି।

‘‘‘ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଆନନ୍ଦ, ଏକଭିକ୍ଖୁପି ତେନ ଭୋତା ଗୋତମେନ ଠପିତୋ – ଅୟଂ ୱୋ ମମଚ୍ଚୟେନ ପଟିସରଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀତି ୟଂ ତୁମ୍ହେ ଏତରହି ପଟିପାଦେୟ୍ୟାଥା’ତି – ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ‘ନତ୍ଥି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏକଭିକ୍ଖୁପି ତେନ ଭଗୱତା ଜାନତା ପସ୍ସତା ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ ଠପିତୋ – ଅୟଂ ୱୋ ମମଚ୍ଚୟେନ ପଟିସରଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀତି ୟଂ ମୟଂ ଏତରହି ପଟିପାଦେୟ୍ୟାମା’ତି ୱଦେସି; ‘ଅତ୍ଥି ପନ, ଭୋ ଆନନ୍ଦ, ଏକଭିକ୍ଖୁପି ସଙ୍ଘେନ ସମ୍ମତୋ, ସମ୍ବହୁଲେହି ଥେରେହି ଭିକ୍ଖୂହି ଠପିତୋ – ଅୟଂ ନୋ ଭଗୱତୋ ଅଚ୍ଚୟେନ ପଟିସରଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀତି ୟଂ ତୁମ୍ହେ ଏତରହି ପଟିପାଦେୟ୍ୟାଥା’ତି – ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ‘ନତ୍ଥି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏକଭିକ୍ଖୁପି ସଙ୍ଘେନ ସମ୍ମତୋ, ସମ୍ବହୁଲେହି ଥେରେହି ଭିକ୍ଖୂହି ଠପିତୋ – ଅୟଂ ନୋ ଭଗୱତୋ ଅଚ୍ଚୟେନ ପଟିସରଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀତି ୟଂ ମୟଂ ଏତରହି ପଟିପାଦେୟ୍ୟାମା’ତି ୱଦେସି; ‘ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଆନନ୍ଦ, ଏକଭିକ୍ଖୁପି ୟଂ ତୁମ୍ହେ ଏତରହି ସକ୍କରୋଥ ଗରୁଂ କରୋଥ ମାନେଥ ପୂଜେଥ; ସକ୍କତ୍ୱା ଗରୁଂ କତ୍ୱା ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରଥା’ତି – ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ‘ନତ୍ଥି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏକଭିକ୍ଖୁପି ୟଂ ମୟଂ ଏତରହି ସକ୍କରୋମ ଗରୁଂ କରୋମ ମାନେମ ପୂଜେମ; ସକ୍କତ୍ୱା ଗରୁଂ କତ୍ୱା ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରାମା’ତି ୱଦେସି। ଇମସ୍ସ ପନ, ଭୋ ଆନନ୍ଦ, ଭାସିତସ୍ସ କଥଂ ଅତ୍ଥୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ’’ତି?

୮୨ . ‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ତେନ ଭଗୱତା ଜାନତା ପସ୍ସତା ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ ଦସ ପସାଦନୀୟା ଧମ୍ମା ଅକ୍ଖାତା। ୟସ୍ମିଂ ନୋ ଇମେ ଧମ୍ମା ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ତଂ ମୟଂ ଏତରହି ସକ୍କରୋମ ଗରୁଂ କରୋମ ମାନେମ ପୂଜେମ; ସକ୍କତ୍ୱା ଗରୁଂ କତ୍ୱା ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରାମ। କତମେ ଦସ?

‘‘ଇଧ , ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲୱା ହୋତି, ପାତିମୋକ୍ଖସଂୱରସଂୱୁତୋ ୱିହରତି ଆଚାରଗୋଚରସମ୍ପନ୍ନୋ, ଅଣୁମତ୍ତେସୁ ୱଜ୍ଜେସୁ ଭୟଦସ୍ସାୱୀ, ସମାଦାୟ ସିକ୍ଖତି ସିକ୍ଖାପଦେସୁ।

‘‘ବହୁସ୍ସୁତୋ ହୋତି ସୁତଧରୋ ସୁତସନ୍ନିଚୟୋ। ୟେ ତେ ଧମ୍ମା ଆଦିକଲ୍ୟାଣା, ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣା, ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣା, ସାତ୍ଥଂ, ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ [ସାତ୍ଥା ସବ୍ୟଞ୍ଜନା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଅଭିୱଦନ୍ତି ତଥାରୂପାସ୍ସ ଧମ୍ମା ବହୁସ୍ସୁତା ହୋନ୍ତି ଧାତା [ଧତା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ୱଚସା ପରିଚିତା ମନସାନୁପେକ୍ଖିତା ଦିଟ୍ଠିୟା ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧା।

‘‘ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ହୋତି ( ) [(ଇତରୀତରେହି) ଦୀ॰ ନି॰ ୩.୩୪୫] ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରେହି।

‘‘ଚତୁନ୍ନଂ ଝାନାନଂ ଆଭିଚେତସିକାନଂ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମସୁଖୱିହାରାନଂ ନିକାମଲାଭୀ ହୋତି ଅକିଚ୍ଛଲାଭୀ ଅକସିରଲାଭୀ।

‘‘ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋତି – ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ହୋତି, ବହୁଧାପି ହୁତ୍ୱା ଏକୋ ହୋତି; ଆୱିଭାୱଂ ତିରୋଭାୱଂ; ତିରୋକୁଟ୍ଟଂ [ତିରୋକୁଡ୍ଡଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ତିରୋପାକାରଂ ତିରୋପବ୍ବତଂ ଅସଜ୍ଜମାନୋ ଗଚ୍ଛତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ଆକାସେ; ପଥୱିୟାପି ଉମ୍ମୁଜ୍ଜନିମୁଜ୍ଜଂ କରୋତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ଉଦକେ; ଉଦକେପି ଅଭିଜ୍ଜମାନେ ଗଚ୍ଛତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ପଥୱିୟଂ; ଆକାସେପି ପଲ୍ଲଙ୍କେନ କମତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ପକ୍ଖୀ ସକୁଣୋ; ଇମେପି ଚନ୍ଦିମସୂରିୟେ ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକେ ଏୱଂମହାନୁଭାୱେ ପାଣିନା ପରିମସତି [ପରାମସତି (କ॰)] ପରିମଜ୍ଜତି, ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେତି।

‘‘ଦିବ୍ବାୟ ସୋତଧାତୁୟା ୱିସୁଦ୍ଧାୟ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସିକାୟ ଉଭୋ ସଦ୍ଦେ ସୁଣାତି – ଦିବ୍ବେ ଚ ମାନୁସେ ଚ, ୟେ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ଚ।

‘‘ପରସତ୍ତାନଂ ପରପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାତି। ସରାଗଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ସରାଗଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି, ୱୀତରାଗଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ୱୀତରାଗଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି, ସଦୋସଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ସଦୋସଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି, ୱୀତଦୋସଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ୱୀତଦୋସଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି, ସମୋହଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ସମୋହଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି, ୱୀତମୋହଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ୱୀତମୋହଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି, ସଂଖିତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ସଂଖିତ୍ତଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି, ୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି , ମହଗ୍ଗତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ମହଗ୍ଗତଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି, ଅମହଗ୍ଗତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ଅମହଗ୍ଗତଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି, ସଉତ୍ତରଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ସଉତ୍ତରଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି, ଅନୁତ୍ତରଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ଅନୁତ୍ତରଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି, ସମାହିତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ସମାହିତଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି, ଅସମାହିତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ଅସମାହିତଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି, ୱିମୁତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ୱିମୁତ୍ତଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି, ଅୱିମୁତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ଅୱିମୁତ୍ତଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି।

‘‘ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଏକମ୍ପି ଜାତିଂ ଦ୍ୱେପି ଜାତିୟୋ ତିସ୍ସୋପି ଜାତିୟୋ ଚତସ୍ସୋପି ଜାତିୟୋ ପଞ୍ଚପି ଜାତିୟୋ ଦସପି ଜାତିୟୋ ୱୀସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ତିଂସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ଚତ୍ତାରୀସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ପଞ୍ଞାସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ଜାତିସତମ୍ପି ଜାତିସହସ୍ସମ୍ପି ଜାତିସତସହସ୍ସମ୍ପି ଅନେକେପି ସଂୱଟ୍ଟକପ୍ପେ ଅନେକେପି ୱିୱଟ୍ଟକପ୍ପେ ଅନେକେପି ସଂୱଟ୍ଟୱିୱଟ୍ଟକପ୍ପେ – ‘ଅମୁତ୍ରାସିଂ ଏୱଂନାମୋ ଏୱଂଗୋତ୍ତୋ ଏୱଂୱଣ୍ଣୋ ଏୱମାହାରୋ ଏୱଂସୁଖଦୁକ୍ଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଏୱମାୟୁପରିୟନ୍ତୋ, ସୋ ତତୋ ଚୁତୋ ଅମୁତ୍ର ଉଦପାଦିଂ; ତତ୍ରାପାସିଂ ଏୱଂନାମୋ ଏୱଂଗୋତ୍ତୋ ଏୱଂୱଣ୍ଣୋ ଏୱମାହାରୋ ଏୱଂସୁଖଦୁକ୍ଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଏୱମାୟୁପରିୟନ୍ତୋ, ସୋ ତତୋ ଚୁତୋ ଇଧୂପପନ୍ନୋ’ତି। ଇତି ସାକାରଂ ସଉଦ୍ଦେସଂ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି।

‘‘ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସତି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ, ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି।

‘‘ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି।

‘‘ଇମେ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ତେନ ଭଗୱତା ଜାନତା ପସ୍ସତା ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ ଦସ ପସାଦନୀୟା ଧମ୍ମା ଅକ୍ଖାତା। ୟସ୍ମିଂ ନୋ ଇମେ ଧମ୍ମା ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ତଂ ମୟଂ ଏତରହି ସକ୍କରୋମ ଗରୁଂ କରୋମ ମାନେମ ପୂଜେମ; ସକ୍କତ୍ୱା ଗରୁଂ କତ୍ୱା ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରାମା’’ତି।

୮୩ . ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ୱସ୍ସକାରୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ମଗଧମହାମତ୍ତୋ ଉପନନ୍ଦଂ ସେନାପତିଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞତି ଭୱଂ ସେନାପତି [ମଞ୍ଞସି ଏୱଂ ସେନାପତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰), ମଞ୍ଞସି ସେନାପତି (ସୀ॰), ମଞ୍ଞସି ଭୱଂ ସେନାପତି (କ॰)] ୟଦିମେ ଭୋନ୍ତୋ ସକ୍କାତବ୍ବଂ ସକ୍କରୋନ୍ତି, ଗରୁଂ କାତବ୍ବଂ ଗରୁଂ କରୋନ୍ତି, ମାନେତବ୍ବଂ ମାନେନ୍ତି , ପୂଜେତବ୍ବଂ ପୂଜେନ୍ତି’’? ‘‘ତଗ୍ଘିମେ [ତଗ୍ଘ ମେ (କ॰)] ଭୋନ୍ତୋ ସକ୍କାତବ୍ବଂ ସକ୍କରୋନ୍ତି, ଗରୁଂ କାତବ୍ବଂ ଗରୁଂ କରୋନ୍ତି, ମାନେତବ୍ବଂ ମାନେନ୍ତି, ପୂଜେତବ୍ବଂ ପୂଜେନ୍ତି। ଇମଞ୍ଚ ହି ତେ ଭୋନ୍ତୋ ନ ସକ୍କରେୟ୍ୟୁଂ ନ ଗରୁଂ କରେୟ୍ୟୁଂ ନ ମାନେୟ୍ୟୁଂ ନ ପୂଜେୟ୍ୟୁଂ; ଅଥ କିଞ୍ଚରହି ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସକ୍କରେୟ୍ୟୁଂ ଗରୁଂ କରେୟ୍ୟୁଂ ମାନେୟ୍ୟୁଂ ପୂଜେୟ୍ୟୁଂ, ସକ୍କତ୍ୱା ଗରୁଂ କତ୍ୱା ମାନେତ୍ୱା ପୂଜେତ୍ୱା ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରେୟ୍ୟୁ’’ନ୍ତି? ଅଥ ଖୋ ୱସ୍ସକାରୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ମଗଧମହାମତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କହଂ ପନ ଭୱଂ ଆନନ୍ଦୋ ଏତରହି ୱିହରତୀ’’ତି? ‘‘ୱେଳୁୱନେ ଖୋହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏତରହି ୱିହରାମୀ’’ତି। ‘‘କଚ୍ଚି ପନ, ଭୋ ଆନନ୍ଦ, ୱେଳୁୱନଂ ରମଣୀୟଞ୍ଚେୱ ଅପ୍ପସଦ୍ଦଞ୍ଚ ଅପ୍ପନିଗ୍ଘୋସଞ୍ଚ ୱିଜନୱାତଂ ମନୁସ୍ସରାହସ୍ସେୟ୍ୟକଂ [ମନୁସ୍ସରାହସେୟ୍ୟକଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ପଟିସଲ୍ଲାନସାରୁପ୍ପ’’ନ୍ତି? ‘‘ତଗ୍ଘ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୱେଳୁୱନଂ ରମଣୀୟଞ୍ଚେୱ ଅପ୍ପସଦ୍ଦଞ୍ଚ ଅପ୍ପନିଗ୍ଘୋସଞ୍ଚ ୱିଜନୱାତଂ ମନୁସ୍ସରାହସ୍ସେୟ୍ୟକଂ ପଟିସଲ୍ଲାନସାରୁପ୍ପଂ, ୟଥା ତଂ ତୁମ୍ହାଦିସେହି ରକ୍ଖକେହି ଗୋପକେହୀ’’ତି। ‘‘ତଗ୍ଘ, ଭୋ ଆନନ୍ଦ, ୱେଳୁୱନଂ ରମଣୀୟଞ୍ଚେୱ ଅପ୍ପସଦ୍ଦଞ୍ଚ ଅପ୍ପନିଗ୍ଘୋସଞ୍ଚ ୱିଜନୱାତଂ ମନୁସ୍ସରାହସ୍ସେୟ୍ୟକଂ ପଟିସଲ୍ଲାନସାରୁପ୍ପଂ, ୟଥା ତଂ ଭୱନ୍ତେହି ଝାୟୀହି ଝାନସୀଲୀହି। ଝାୟିନୋ ଚେୱ ଭୱନ୍ତୋ ଝାନସୀଲିନୋ ଚ’’।

‘‘ଏକମିଦାହଂ , ଭୋ ଆନନ୍ଦ, ସମୟଂ ସୋ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ୱେସାଲିୟଂ ୱିହରତି ମହାୱନେ କୂଟାଗାରସାଲାୟଂ। ଅଥ ଖ୍ୱାହଂ, ଭୋ ଆନନ୍ଦ, ୟେନ ମହାୱନଂ କୂଟାଗାରସାଲା ୟେନ ସୋ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂ। ତତ୍ର ଚ ପନ ସୋ [ତତ୍ର ଚ ସୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଅନେକପରିୟାୟେନ ଝାନକଥଂ କଥେସି। ଝାୟୀ ଚେୱ ସୋ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଅହୋସି ଝାନସୀଲୀ ଚ। ସବ୍ବଞ୍ଚ ପନ ସୋ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଝାନଂ ୱଣ୍ଣେସୀ’’ତି।

୮୪ . ‘‘ନ ଚ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ସୋ ଭଗୱା ସବ୍ବଂ ଝାନଂ ୱଣ୍ଣେସି, ନପି ସୋ ଭଗୱା ସବ୍ବଂ ଝାନଂ ନ ୱଣ୍ଣେସୀତି। କଥଂ ରୂପଞ୍ଚ , ବ୍ରାହ୍ମଣ, ସୋ ଭଗୱା ଝାନଂ ନ ୱଣ୍ଣେସି? ଇଧ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏକଚ୍ଚୋ କାମରାଗପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି କାମରାଗପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ କାମରାଗସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି; ସୋ କାମରାଗଂୟେୱ ଅନ୍ତରଂ କରିତ୍ୱା ଝାୟତି ପଜ୍ଝାୟତି ନିଜ୍ଝାୟତି ଅପଜ୍ଝାୟତି। ବ୍ୟାପାଦପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି ବ୍ୟାପାଦପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି; ସୋ ବ୍ୟାପାଦଂୟେୱ ଅନ୍ତରଂ କରିତ୍ୱା ଝାୟତି ପଜ୍ଝାୟତି ନିଜ୍ଝାୟତି ଅପଜ୍ଝାୟତି। ଥିନମିଦ୍ଧପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି ଥିନମିଦ୍ଧପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ ଥିନମିଦ୍ଧସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି; ସୋ ଥିନମିଦ୍ଧଂୟେୱ ଅନ୍ତରଂ କରିତ୍ୱା ଝାୟତି ପଜ୍ଝାୟତି ନିଜ୍ଝାୟତି ଅପଜ୍ଝାୟତି। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି; ସୋ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂୟେୱ ଅନ୍ତରଂ କରିତ୍ୱା ଝାୟତି ପଜ୍ଝାୟତି ନିଜ୍ଝାୟତି ଅପଜ୍ଝାୟତି। ୱିଚିକିଚ୍ଛାପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି ୱିଚିକିଚ୍ଛାପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନାୟ ଚ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି; ସୋ ୱିଚିକିଚ୍ଛଂୟେୱ ଅନ୍ତରଂ କରିତ୍ୱା ଝାୟତି ପଜ୍ଝାୟତି ନିଜ୍ଝାୟତି ଅପଜ୍ଝାୟତି। ଏୱରୂପଂ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ସୋ ଭଗୱା ଝାନଂ ନ ୱଣ୍ଣେସି।

‘‘କଥଂ ରୂପଞ୍ଚ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ସୋ ଭଗୱା ଝାନଂ ୱଣ୍ଣେସି? ଇଧ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ…ପେ॰… ତତିୟଂ ଝାନଂ… ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଏୱରୂପଂ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ସୋ ଭଗୱା ଝାନଂ ୱଣ୍ଣେସୀ’’ତି।

‘‘ଗାରୟ୍ହଂ କିର, ଭୋ ଆନନ୍ଦ, ସୋ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଝାନଂ ଗରହି, ପାସଂସଂ ପସଂସି। ହନ୍ଦ, ଚ ଦାନି ମୟଂ, ଭୋ ଆନନ୍ଦ, ଗଚ୍ଛାମ; ବହୁକିଚ୍ଚା ମୟଂ ବହୁକରଣୀୟା’’ତି। ‘‘ୟସ୍ସଦାନି ତ୍ୱଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, କାଲଂ ମଞ୍ଞସୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ୱସ୍ସକାରୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ମଗଧମହାମତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମତୋ ଆନନ୍ଦସ୍ସ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ପକ୍କାମି।

ଅଥ ଖୋ ଗୋପକମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଅଚିରପକ୍କନ୍ତେ ୱସ୍ସକାରେ ବ୍ରାହ୍ମଣେ ମଗଧମହାମତ୍ତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ୟଂ ନୋ ମୟଂ ଭୱନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଅପୁଚ୍ଛିମ୍ହା ତଂ ନୋ ଭୱଂ ଆନନ୍ଦୋ ନ ବ୍ୟାକାସୀ’’ତି। ‘‘ନନୁ ତେ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଅୱୋଚୁମ୍ହା – ‘ନତ୍ଥି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏକଭିକ୍ଖୁପି ତେହି ଧମ୍ମେହି ସବ୍ବେନସବ୍ବଂ ସବ୍ବଥାସବ୍ବଂ ସମନ୍ନାଗତୋ ୟେହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ସୋ ଭଗୱା ଅହୋସି ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ। ସୋ ହି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଭଗୱା ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦେତା, ଅସଞ୍ଜାତସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ସଞ୍ଜନେତା, ଅନକ୍ଖାତସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଅକ୍ଖାତା, ମଗ୍ଗଞ୍ଞୂ, ମଗ୍ଗୱିଦୂ, ମଗ୍ଗକୋୱିଦୋ । ମଗ୍ଗାନୁଗା ଚ ପନ ଏତରହି ସାୱକା ୱିହରନ୍ତି ପଚ୍ଛା ସମନ୍ନାଗତା’’’ତି।

ଗୋପକମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ମହାପୁଣ୍ଣମସୁତ୍ତଂ

୮୫ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ପୁବ୍ବାରାମେ ମିଗାରମାତୁପାସାଦେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ତଦହୁପୋସଥେ ପନ୍ନରସେ ପୁଣ୍ଣାୟ ପୁଣ୍ଣମାୟ ରତ୍ତିୟା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘପରିୱୁତୋ ଅବ୍ଭୋକାସେ ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଏକଂସଂ ଚୀୱରଂ କତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂ କିଞ୍ଚିଦେୱ ଦେସଂ, ସଚେ ମେ ଭଗୱା ଓକାସଂ କରୋତି ପଞ୍ହସ୍ସ ୱେୟ୍ୟାକରଣାୟା’’ତି। ‘‘ତେନ ହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ସକେ ଆସନେ ନିସୀଦିତ୍ୱା ପୁଚ୍ଛ ୟଦାକଙ୍ଖସୀ’’ତି।

୮୬ . ଅଥ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ସକେ ଆସନେ ନିସୀଦିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇମେ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ରୂପୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ୱେଦନୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ସଞ୍ଞୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ସଙ୍ଖାରୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ୱିଞ୍ଞାଣୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ’’ତି? ‘‘ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ରୂପୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ୱେଦନୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ସଞ୍ଞୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ସଙ୍ଖାରୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ୱିଞ୍ଞାଣୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ’’ତି।

‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଉତ୍ତରିଂ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛି – ‘‘ଇମେ ପନ, ଭନ୍ତେ, ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା କିଂମୂଲକା’’ତି? ‘‘ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା ଛନ୍ଦମୂଲକା’’ତି। ‘‘ତଂୟେୱ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଉପାଦାନଂ ତେ ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା, ଉଦାହୁ ଅଞ୍ଞତ୍ର ପଞ୍ଚହୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧେହି ଉପାଦାନ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ତଂୟେୱ ଉପାଦାନଂ ତେ ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା, ନାପି ଅଞ୍ଞତ୍ର ପଞ୍ଚହୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧେହି ଉପାଦାନଂ। ୟୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ପଞ୍ଚସୁ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧେସୁ ଛନ୍ଦରାଗୋ ତଂ ତତ୍ଥ ଉପାଦାନ’’ନ୍ତି।

‘‘ସିୟା ପନ, ଭନ୍ତେ, ପଞ୍ଚସୁ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧେସୁ ଛନ୍ଦରାଗୱେମତ୍ତତା’’ତି? ‘‘ସିୟା ଭିକ୍ଖୂ’’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ ‘‘ଇଧ, ଭିକ୍ଖୁ, ଏକଚ୍ଚସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଏୱଂରୂପୋ ସିୟଂ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ , ଏୱଂୱେଦନୋ ସିୟଂ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ, ଏୱଂସଞ୍ଞୋ ସିୟଂ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ, ଏୱଂସଙ୍ଖାରୋ ସିୟଂ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ, ଏୱଂୱିଞ୍ଞାଣୋ ସିୟଂ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନ’ନ୍ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ସିୟା ପଞ୍ଚସୁ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧେସୁ ଛନ୍ଦରାଗୱେମତ୍ତତା’’ତି।

‘‘କିତ୍ତାୱତା ପନ, ଭନ୍ତେ, ଖନ୍ଧାନଂ ଖନ୍ଧାଧିୱଚନଂ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି, ଭିକ୍ଖୁ, ରୂପଂ – ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା, ଓଳାରିକଂ ୱା ସୁଖୁମଂ ୱା, ହୀନଂ ୱା ପଣୀତଂ ୱା, ୟଂ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ୱା – ଅୟଂ ରୂପକ୍ଖନ୍ଧୋ। ୟା କାଚି ୱେଦନା – ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା, ଓଳାରିକା ୱା ସୁଖୁମା ୱା, ହୀନା ୱା ପଣୀତା ୱା, ୟା ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ୱା – ଅୟଂ ୱେଦନାକ୍ଖନ୍ଧୋ। ୟା କାଚି ସଞ୍ଞା – ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନା…ପେ॰… ୟା ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ୱା – ଅୟଂ ସଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧୋ। ୟେ କେଚି ସଙ୍ଖାରା – ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା, ଓଳାରିକା ୱା ସୁଖୁମା ୱା, ହୀନା ୱା ପଣୀତା ୱା, ୟେ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ୱା – ଅୟଂ ସଙ୍ଖାରକ୍ଖନ୍ଧୋ। ୟଂ କିଞ୍ଚି ୱିଞ୍ଞାଣଂ – ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା, ଓଳାରିକଂ ୱା ସୁଖୁମଂ ୱା, ହୀନଂ ୱା ପଣୀତଂ ୱା, ୟଂ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ୱା – ଅୟଂ ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧୋ। ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଖନ୍ଧାନଂ ଖନ୍ଧାଧିୱଚନଂ ହୋତୀ’’ତି।

‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ରୂପକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ପଞ୍ଞାପନାୟ? କୋ ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୱେଦନାକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ପଞ୍ଞାପନାୟ? କୋ ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ସଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ପଞ୍ଞାପନାୟ? କୋ ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ସଙ୍ଖାରକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ପଞ୍ଞାପନାୟ? କୋ ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ପଞ୍ଞାପନାୟା’’ତି?

‘‘ଚତ୍ତାରୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ମହାଭୂତା ହେତୁ, ଚତ୍ତାରୋ ମହାଭୂତା ପଚ୍ଚୟୋ ରୂପକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ପଞ୍ଞାପନାୟ। ଫସ୍ସୋ ହେତୁ, ଫସ୍ସୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୱେଦନାକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ପଞ୍ଞାପନାୟ। ଫସ୍ସୋ ହେତୁ, ଫସ୍ସୋ ପଚ୍ଚୟୋ ସଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ପଞ୍ଞାପନାୟ। ଫସ୍ସୋ ହେତୁ, ଫସ୍ସୋ ପଚ୍ଚୟୋ ସଙ୍ଖାରକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ପଞ୍ଞାପନାୟ। ନାମରୂପଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ହେତୁ, ନାମରୂପଂ ପଚ୍ଚୟୋ ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ପଞ୍ଞାପନାୟା’’ତି।

୮୭ . ‘‘କଥଂ ପନ, ଭନ୍ତେ, ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଇଧ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ଅରିୟାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ଅରିୟଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ଅରିୟଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ ସପ୍ପୁରିସାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି ରୂପୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ ଅତ୍ତନି ୱା ରୂପଂ ରୂପସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ; ୱେଦନଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି ୱେଦନାୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ ଅତ୍ତନି ୱା ୱେଦନଂ ୱେଦନାୟ ୱା ଅତ୍ତାନଂ; ସଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି ସଞ୍ଞାୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ ଅତ୍ତନି ୱା ସଞ୍ଞଂ ସଞ୍ଞାୟ ୱା ଅତ୍ତାନଂ; ସଙ୍ଖାରେ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି ସଙ୍ଖାରୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ ଅତ୍ତନି ୱା ସଙ୍ଖାରେ ସଙ୍ଖାରେସୁ ୱା ଅତ୍ତାନଂ; ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି ୱିଞ୍ଞାଣୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ ଅତ୍ତନି ୱା ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ। ଏୱଂ ଖୋ , ଭିକ୍ଖୁ, ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ହୋତୀ’’ତି।

‘‘କଥଂ ପନ, ଭନ୍ତେ, ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ନ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଇଧ, ଭିକ୍ଖୁ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଅରିୟାନଂ ଦସ୍ସାୱୀ ଅରିୟଧମ୍ମସ୍ସ କୋୱିଦୋ ଅରିୟଧମ୍ମେ ସୁୱିନୀତୋ ସପ୍ପୁରିସାନଂ ଦସ୍ସାୱୀ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମସ୍ସ କୋୱିଦୋ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମେ ସୁୱିନୀତୋ ନ ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି ନ ରୂପୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ ନ ଅତ୍ତନି ୱା ରୂପଂ ନ ରୂପସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ; ନ ୱେଦନଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି ନ ୱେଦନାୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ ନ ଅତ୍ତନି ୱା ୱେଦନଂ ନ ୱେଦନାୟ ୱା ଅତ୍ତାନଂ; ନ ସଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି ନ ସଞ୍ଞାୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ ନ ଅତ୍ତନି ୱା ସଞ୍ଞଂ ନ ସଞ୍ଞାୟ ୱା ଅତ୍ତାନଂ; ନ ସଙ୍ଖାରେ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି ନ ସଙ୍ଖାରୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ ନ ଅତ୍ତନି ୱା ସଙ୍ଖାରେ ନ ସଙ୍ଖାରେସୁ ୱା ଅତ୍ତାନଂ; ନ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି ନ ୱିଞ୍ଞାଣୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ ନ ଅତ୍ତନି ୱା ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ନ ହୋତୀ’’ତି।

୮୮ . ‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ରୂପେ ଅସ୍ସାଦୋ, କୋ ଆଦୀନୱୋ, କିଂ ନିସ୍ସରଣଂ? କୋ ୱେଦନାୟ ଅସ୍ସାଦୋ, କୋ ଆଦୀନୱୋ, କିଂ ନିସ୍ସରଣଂ? କୋ ସଞ୍ଞାୟ ଅସ୍ସାଦୋ, କୋ ଆଦୀନୱୋ, କିଂ ନିସ୍ସରଣଂ? କୋ ସଙ୍ଖାରେସୁ ଅସ୍ସାଦୋ, କୋ ଆଦୀନୱୋ, କିଂ ନିସ୍ସରଣଂ? କୋ ୱିଞ୍ଞାଣେ ଅସ୍ସାଦୋ, କୋ ଆଦୀନୱୋ, କିଂ ନିସ୍ସରଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ରୂପଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ, ଅୟଂ ରୂପେ ଅସ୍ସାଦୋ। ୟଂ ରୂପଂ ଅନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, ଅୟଂ ରୂପେ ଆଦୀନୱୋ। ୟୋ ରୂପେ ଛନ୍ଦରାଗୱିନୟୋ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପହାନଂ, ଇଦଂ ରୂପେ ନିସ୍ସରଣଂ। ୟଂ ଖୋ [ୟଞ୍ଚ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ଭିକ୍ଖୁ, ୱେଦନଂ ପଟିଚ୍ଚ… ସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ… ସଙ୍ଖାରେ ପଟିଚ୍ଚ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ, ଅୟଂ ୱିଞ୍ଞାଣେ ଅସ୍ସାଦୋ। ୟଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, ଅୟଂ ୱିଞ୍ଞାଣେ ଆଦୀନୱୋ। ୟୋ ୱିଞ୍ଞାଣେ ଛନ୍ଦରାଗୱିନୟୋ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପହାନଂ, ଇଦଂ ୱିଞ୍ଞାଣେ ନିସ୍ସରଣ’’ନ୍ତି।

୮୯ . ‘‘କଥଂ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଜାନତୋ କଥଂ ପସ୍ସତୋ ଇମସ୍ମିଞ୍ଚ ସୱିଞ୍ଞାଣକେ କାୟେ ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେସୁ ଅହଂକାରମମଂକାରମାନାନୁସୟା ନ ହୋନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି, ଭିକ୍ଖୁ, ରୂପଂ – ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଓଳାରିକଂ ୱା ସୁଖୁମଂ ୱା ହୀନଂ ୱା ପଣୀତଂ ୱା ୟଂ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ୱା – ସବ୍ବଂ ରୂପଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି – ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତି। ୟା କାଚି ୱେଦନା… ୟା କାଚି ସଞ୍ଞା… ୟେ କେଚି ସଙ୍ଖାରା… ୟଂ କିଞ୍ଚି ୱିଞ୍ଞାଣଂ – ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଓଳାରିକଂ ୱା ସୁଖୁମଂ ୱା ହୀନଂ ୱା ପଣୀତଂ ୱା ୟଂ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ୱା – ସବ୍ବଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି – ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଜାନତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସତୋ ଇମସ୍ମିଞ୍ଚ ସୱିଞ୍ଞାଣକେ କାୟେ ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେସୁ ଅହଂକାରମମଂକାରମାନାନୁସୟା ନ ହୋନ୍ତୀ’’ତି।

୯୦ . ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ଚେତସୋ ପରିୱିତକ୍କୋ ଉଦପାଦି – ‘‘ଇତି କିର, ଭୋ, ରୂପଂ ଅନତ୍ତା, ୱେଦନା ଅନତ୍ତା, ସଞ୍ଞା ଅନତ୍ତା, ସଙ୍ଖାରା ଅନତ୍ତା, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନତ୍ତା; ଅନତ୍ତକତାନି କମ୍ମାନି କମତ୍ତାନଂ [କଥମତ୍ତାନଂ (ସଂ॰ ନି॰ ୩.୮୨)] ଫୁସିସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି? ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଚେତସା ଚେତୋପରିୱିତକ୍କମଞ୍ଞାୟ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ମୋଘପୁରିସୋ ଅୱିଦ୍ୱା ଅୱିଜ୍ଜାଗତୋ ତଣ୍ହାଧିପତେୟ୍ୟେନ ଚେତସା ସତ୍ଥୁ ସାସନଂ ଅତିଧାୱିତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ – ‘ଇତି କିର, ଭୋ, ରୂପଂ ଅନତ୍ତା, ୱେଦନା ଅନତ୍ତା, ସଞ୍ଞା ଅନତ୍ତା, ସଙ୍ଖାରା ଅନତ୍ତା, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନତ୍ତା; ଅନତ୍ତକତାନି କମ୍ମାନି କମତ୍ତାନଂ ଫୁସିସ୍ସନ୍ତୀ’ତି। ପଟିୱିନୀତା [ପଟିଚ୍ଚ ୱିନୀତା (ସୀ॰ ପୀ॰), ପଟିପୁଚ୍ଛାମି ୱିନୀତା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଖୋ ମେ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ , ତତ୍ର ତତ୍ର ଧମ୍ମେସୁ’’।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୂପଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ , ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା… ସଞ୍ଞା… ସଙ୍ଖାରା… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଂ କିଞ୍ଚି ରୂପଂ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଓଳାରିକଂ ୱା ସୁଖୁମଂ ୱା ହୀନଂ ୱା ପଣୀତଂ ୱା ୟଂ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ୱା ସବ୍ବଂ ରୂପଂ – ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ୟା କାଚି ୱେଦନା… ୟା କାଚି ସଞ୍ଞା… ୟେ କେଚି ସଙ୍ଖାରା… ୟଂ କିଞ୍ଚି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଓଳାରିକଂ ୱା ସୁଖୁମଂ ୱା ହୀନଂ ୱା ପଣୀତଂ ୱା ୟଂ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ୱା ସବ୍ବଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ – ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ରୂପସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ୱେଦନାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ସଞ୍ଞାୟପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ସଙ୍ଖାରେସୁପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି; ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି , ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି। ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି। ଇମସ୍ମିଞ୍ଚ ପନ ୱେୟ୍ୟାକରଣସ୍ମିଂ ଭଞ୍ଞମାନେ ସଟ୍ଠିମତ୍ତାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଅନୁପାଦାୟ ଆସୱେହି ଚିତ୍ତାନି ୱିମୁଚ୍ଚିଂସୂତି।

ମହାପୁଣ୍ଣମସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ନୱମଂ।

୧୦. ଚୂଳପୁଣ୍ଣମସୁତ୍ତଂ

୯୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ପୁବ୍ବାରାମେ ମିଗାରମାତୁପାସାଦେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ତଦହୁପୋସଥେ ପନ୍ନରସେ ପୁଣ୍ଣାୟ ପୁଣ୍ଣମାୟ ରତ୍ତିୟା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘପରିୱୁତୋ ଅବ୍ଭୋକାସେ ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ତୁଣ୍ହୀଭୂତଂ ତୁଣ୍ହୀଭୂତଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ଅନୁୱିଲୋକେତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଜାନେୟ୍ୟ ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଅସପ୍ପୁରିସଂ – ‘ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଅୟଂ ଭୱ’’’ନ୍ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୱେ; ଅଟ୍ଠାନମେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୱକାସୋ ୟଂ ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଅସପ୍ପୁରିସଂ ଜାନେୟ୍ୟ – ‘ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଅୟଂ ଭୱ’ନ୍ତି। ଜାନେୟ୍ୟ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ସପ୍ପୁରିସଂ – ‘ସପ୍ପୁରିସୋ ଅୟଂ ଭୱ’’’ନ୍ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୱେ; ଏତମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଟ୍ଠାନଂ ଅନୱକାସୋ ୟଂ ଅସପ୍ପୁରିସୋ ସପ୍ପୁରିସଂ ଜାନେୟ୍ୟ – ‘ସପ୍ପୁରିସୋ ଅୟଂ ଭୱ’ନ୍ତି। ଅସପ୍ପୁରିସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସ୍ସଦ୍ଧମ୍ମସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଅସପ୍ପୁରିସଭତ୍ତି [ଅସପ୍ପୁରିସଭତ୍ତୀ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ହୋତି, ଅସପ୍ପୁରିସଚିନ୍ତୀ ହୋତି, ଅସପ୍ପୁରିସମନ୍ତୀ ହୋତି, ଅସପ୍ପୁରିସୱାଚୋ ହୋତି, ଅସପ୍ପୁରିସକମ୍ମନ୍ତୋ ହୋତି, ଅସପ୍ପୁରିସଦିଟ୍ଠି [ଅସପ୍ପୁରିସଦିଟ୍ଠୀ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ହୋତି; ଅସପ୍ପୁରିସଦାନଂ ଦେତି’’।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଅସ୍ସଦ୍ଧମ୍ମସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଅସ୍ସଦ୍ଧୋ ହୋତି, ଅହିରିକୋ ହୋତି, ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀ ହୋତି, ଅପ୍ପସ୍ସୁତୋ ହୋତି , କୁସୀତୋ ହୋତି, ମୁଟ୍ଠସ୍ସତି ହୋତି, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ହୋତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଅସ୍ସଦ୍ଧମ୍ମସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଅସପ୍ପୁରିସଭତ୍ତି ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସସ୍ସ ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅସ୍ସଦ୍ଧା ଅହିରିକା ଅନୋତ୍ତପ୍ପିନୋ ଅପ୍ପସ୍ସୁତା କୁସୀତା ମୁଟ୍ଠସ୍ସତିନୋ ଦୁପ୍ପଞ୍ଞା ତ୍ୟାସ୍ସ ମିତ୍ତା ହୋନ୍ତି ତେ ସହାୟା। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଅସପ୍ପୁରିସଭତ୍ତି ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଅସପ୍ପୁରିସଚିନ୍ତୀ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଅତ୍ତବ୍ୟାବାଧାୟପି ଚେତେତି, ପରବ୍ୟାବାଧାୟପି ଚେତେତି, ଉଭୟବ୍ୟାବାଧାୟପି ଚେତେତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଅସପ୍ପୁରିସଚିନ୍ତୀ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଅସପ୍ପୁରିସମନ୍ତୀ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଅତ୍ତବ୍ୟାବାଧାୟପି ମନ୍ତେତି, ପରବ୍ୟାବାଧାୟପି ମନ୍ତେତି, ଉଭୟବ୍ୟାବାଧାୟପି ମନ୍ତେତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଅସପ୍ପୁରିସମନ୍ତୀ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଅସପ୍ପୁରିସୱାଚୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ମୁସାୱାଦୀ ହୋତି, ପିସୁଣୱାଚୋ ହୋତି, ଫରୁସୱାଚୋ ହୋତି , ସମ୍ଫପ୍ପଲାପୀ ହୋତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଅସପ୍ପୁରିସୱାଚୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଅସପ୍ପୁରିସକମ୍ମନ୍ତୋ ହୋତି? ଇଧ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ପାଣାତିପାତୀ ହୋତି, ଅଦିନ୍ନାଦାୟୀ ହୋତି, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରୀ ହୋତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଅସପ୍ପୁରିସକମ୍ମନ୍ତୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଅସପ୍ପୁରିସଦିଟ୍ଠି ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଏୱଂଦିଟ୍ଠି [ଏୱଂଦିଟ୍ଠୀ (ସୀ॰ ପୀ॰), ଏୱଂଦିଟ୍ଠିକୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ହୋତି – ‘ନତ୍ଥି ଦିନ୍ନଂ, ନତ୍ଥି ୟିଟ୍ଠଂ, ନତ୍ଥି ହୁତଂ, ନତ୍ଥି ସୁକତଦୁକ୍କଟାନଂ [ସୁକ୍କଟଦୁକ୍କଟାନଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] କମ୍ମାନଂ ଫଲଂ ୱିପାକୋ, ନତ୍ଥି ଅୟଂ ଲୋକୋ, ନତ୍ଥି ପରୋ ଲୋକୋ, ନତ୍ଥି ମାତା, ନତ୍ଥି ପିତା, ନତ୍ଥି ସତ୍ତା ଓପପାତିକା, ନତ୍ଥି ଲୋକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସମ୍ମଗ୍ଗତା [ସମଗ୍ଗତା (କ॰)] ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନା, ୟେ ଇମଞ୍ଚ ଲୋକଂ ପରଞ୍ଚ ଲୋକଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ପୱେଦେନ୍ତୀ’ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଅସପ୍ପୁରିସଦିଟ୍ଠି ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଅସପ୍ପୁରିସଦାନଂ ଦେତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଅସକ୍କଚ୍ଚଂ ଦାନଂ ଦେତି, ଅସହତ୍ଥା ଦାନଂ ଦେତି, ଅଚିତ୍ତୀକତ୍ୱା ଦାନଂ ଦେତି, ଅପୱିଟ୍ଠଂ ଦାନଂ ଦେତି ଅନାଗମନଦିଟ୍ଠିକୋ ଦାନଂ ଦେତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଅସପ୍ପୁରିସଦାନଂ ଦେତି।

‘‘ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଏୱଂ ଅସ୍ସଦ୍ଧମ୍ମସମନ୍ନାଗତୋ, ଏୱଂ ଅସପ୍ପୁରିସଭତ୍ତି, ଏୱଂ ଅସପ୍ପୁରିସଚିନ୍ତୀ, ଏୱଂ ଅସପ୍ପୁରିସମନ୍ତୀ, ଏୱଂ ଅସପ୍ପୁରିସୱାଚୋ, ଏୱଂ ଅସପ୍ପୁରିସକମ୍ମନ୍ତୋ, ଏୱଂ ଅସପ୍ପୁରିସଦିଟ୍ଠି; ଏୱଂ ଅସପ୍ପୁରିସଦାନଂ ଦତ୍ୱା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ୟା ଅସପ୍ପୁରିସାନଂ ଗତି ତତ୍ଥ ଉପପଜ୍ଜତି। କା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସାନଂ ଗତି? ନିରୟୋ ୱା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନି ୱା।

୯୨ . ‘‘ଜାନେୟ୍ୟ ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସୋ ସପ୍ପୁରିସଂ – ‘ସପ୍ପୁରିସୋ ଅୟଂ ଭୱ’’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ , ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୱେ; ଠାନମେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ସପ୍ପୁରିସୋ ସପ୍ପୁରିସଂ ଜାନେୟ୍ୟ – ‘ସପ୍ପୁରିସୋ ଅୟଂ ଭୱ’ନ୍ତି। ଜାନେୟ୍ୟ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସୋ ଅସପ୍ପୁରିସଂ – ‘ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଅୟଂ ଭୱ’’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୱେ; ଏତମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ସପ୍ପୁରିସୋ ଅସପ୍ପୁରିସଂ ଜାନେୟ୍ୟ – ‘ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଅୟଂ ଭୱ’ନ୍ତି। ସପ୍ପୁରିସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦ୍ଧମ୍ମସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ସପ୍ପୁରିସଭତ୍ତି ହୋତି, ସପ୍ପୁରିସଚିନ୍ତୀ ହୋତି, ସପ୍ପୁରିସମନ୍ତୀ ହୋତି, ସପ୍ପୁରିସୱାଚୋ ହୋତି, ସପ୍ପୁରିସକମ୍ମନ୍ତୋ ହୋତି, ସପ୍ପୁରିସଦିଟ୍ଠି ହୋତି; ସପ୍ପୁରିସଦାନଂ ଦେତି’’।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସୋ ସଦ୍ଧମ୍ମସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସୋ ସଦ୍ଧୋ ହୋତି, ହିରିମା ହୋତି, ଓତ୍ତପ୍ପୀ ହୋତି, ବହୁସ୍ସୁତୋ ହୋତି, ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ହୋତି, ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତି ହୋତି, ପଞ୍ଞୱା ହୋତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସୋ ସଦ୍ଧମ୍ମସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସୋ ସପ୍ପୁରିସଭତ୍ତି ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସସ୍ସ ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଦ୍ଧା ହିରିମନ୍ତୋ ଓତ୍ତପ୍ପିନୋ ବହୁସ୍ସୁତା ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟା ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତିନୋ ପଞ୍ଞୱନ୍ତୋ ତ୍ୟାସ୍ସ ମିତ୍ତା ହୋନ୍ତି, ତେ ସହାୟା। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସୋ ସପ୍ପୁରିସଭତ୍ତି ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସୋ ସପ୍ପୁରିସଚିନ୍ତୀ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସୋ ନେୱତ୍ତବ୍ୟାବାଧାୟ ଚେତେତି, ନ ପରବ୍ୟାବାଧାୟ ଚେତେତି, ନ ଉଭୟବ୍ୟାବାଧାୟ ଚେତେତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସୋ ସପ୍ପୁରିସଚିନ୍ତୀ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସୋ ସପ୍ପୁରିସମନ୍ତୀ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସୋ ନେୱତ୍ତବ୍ୟାବାଧାୟ ମନ୍ତେତି, ନ ପରବ୍ୟାବାଧାୟ ମନ୍ତେତି, ନ ଉଭୟବ୍ୟାବାଧାୟ ମନ୍ତେତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସୋ ସପ୍ପୁରିସମନ୍ତୀ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସୋ ସପ୍ପୁରିସୱାଚୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସୋ ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସୋ ସପ୍ପୁରିସୱାଚୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସୋ ସପ୍ପୁରିସକମ୍ମନ୍ତୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସୋ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସୋ ସପ୍ପୁରିସକମ୍ମନ୍ତୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସୋ ସପ୍ପୁରିସଦିଟ୍ଠି ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସୋ ଏୱଂଦିଟ୍ଠି ହୋତି – ‘ଅତ୍ଥି ଦିନ୍ନଂ, ଅତ୍ଥି ୟିଟ୍ଠଂ, ଅତ୍ଥି ହୁତଂ, ଅତ୍ଥି ସୁକତଦୁକ୍କଟାନଂ କମ୍ମାନଂ ଫଲଂ ୱିପାକୋ, ଅତ୍ଥି ଅୟଂ ଲୋକୋ , ଅତ୍ଥି ପରୋ ଲୋକୋ, ଅତ୍ଥି ମାତା, ଅତ୍ଥି ପିତା, ଅତ୍ଥି ସତ୍ତା ଓପପାତିକା, ଅତ୍ଥି ଲୋକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସମ୍ମଗ୍ଗତା ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନା ୟେ ଇମଞ୍ଚ ଲୋକଂ ପରଞ୍ଚ ଲୋକଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ପୱେଦେନ୍ତୀ’ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସୋ ସପ୍ପୁରିସଦିଟ୍ଠି ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସୋ ସପ୍ପୁରିସଦାନଂ ଦେତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସୋ ସକ୍କଚ୍ଚଂ ଦାନଂ ଦେତି, ସହତ୍ଥା ଦାନଂ ଦେତି, ଚିତ୍ତୀକତ୍ୱା ଦାନଂ ଦେତି, ଅନପୱିଟ୍ଠଂ ଦାନଂ ଦେତି, ଆଗମନଦିଟ୍ଠିକୋ ଦାନଂ ଦେତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସୋ ସପ୍ପୁରିସଦାନଂ ଦେତି।

‘‘ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସୋ ଏୱଂ ସଦ୍ଧମ୍ମସମନ୍ନାଗତୋ, ଏୱଂ ସପ୍ପୁରିସଭତ୍ତି, ଏୱଂ ସପ୍ପୁରିସଚିନ୍ତୀ, ଏୱଂ ସପ୍ପୁରିସମନ୍ତୀ, ଏୱଂ ସପ୍ପୁରିସୱାଚୋ, ଏୱଂ ସପ୍ପୁରିସକମ୍ମନ୍ତୋ, ଏୱଂ ସପ୍ପୁରିସଦିଟ୍ଠି; ଏୱଂ ସପ୍ପୁରିସଦାନଂ ଦତ୍ୱା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ୟା ସପ୍ପୁରିସାନଂ ଗତି ତତ୍ଥ ଉପପଜ୍ଜତି। କା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସାନଂ ଗତି? ଦେୱମହତ୍ତତା ୱା ମନୁସ୍ସମହତ୍ତତା ୱା’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ଚୂଳପୁଣ୍ଣମସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଦସମଂ।

ଦେୱଦହୱଗ୍ଗୋ ନିଟ୍ଠିତୋ ପଠମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଦେୱଦହଂ ପଞ୍ଚତ୍ତୟଂ, କିନ୍ତି-ସାମ-ସୁନକ୍ଖତ୍ତଂ।

ସପ୍ପାୟ-ଗଣ-ଗୋପକ-ମହାପୁଣ୍ଣଚୂଳପୁଣ୍ଣଞ୍ଚାତି॥

୨. ଅନୁପଦୱଗ୍ଗୋ

୧. ଅନୁପଦସୁତ୍ତଂ

୯୩ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ପଣ୍ଡିତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାରିପୁତ୍ତୋ; ମହାପଞ୍ଞୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାରିପୁତ୍ତୋ; ପୁଥୁପଞ୍ଞୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାରିପୁତ୍ତୋ; ହାସପଞ୍ଞୋ [ହାସୁପଞ୍ଞୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ସାରିପୁତ୍ତୋ; ଜୱନପଞ୍ଞୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାରିପୁତ୍ତୋ; ତିକ୍ଖପଞ୍ଞୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାରିପୁତ୍ତୋ; ନିବ୍ବେଧିକପଞ୍ଞୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାରିପୁତ୍ତୋ; ସାରିପୁତ୍ତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଡ୍ଢମାସଂ ଅନୁପଦଧମ୍ମୱିପସ୍ସନଂ ୱିପସ୍ସତି। ତତ୍ରିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ଅନୁପଦଧମ୍ମୱିପସ୍ସନାୟ ହୋତି।

୯୪ . ‘‘ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାରିପୁତ୍ତୋ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ୟେ ଚ ପଠମେ ଝାନେ [ପଠମଜ୍ଝାନେ (କ॰ ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଧମ୍ମା ୱିତକ୍କୋ ଚ ୱିଚାରୋ ଚ ପୀତି ଚ ସୁଖଞ୍ଚ ଚିତ୍ତେକଗ୍ଗତା ଚ, ଫସ୍ସୋ ୱେଦନା ସଞ୍ଞା ଚେତନା ଚିତ୍ତଂ ଛନ୍ଦୋ ଅଧିମୋକ୍ଖୋ ୱୀରିୟଂ ସତି ଉପେକ୍ଖା ମନସିକାରୋ – ତ୍ୟାସ୍ସ ଧମ୍ମା ଅନୁପଦୱୱତ୍ଥିତା ହୋନ୍ତି। ତ୍ୟାସ୍ସ ଧମ୍ମା ୱିଦିତା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ୱିଦିତା ଉପଟ୍ଠହନ୍ତି, ୱିଦିତା ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଏୱଂ କିରମେ ଧମ୍ମା ଅହୁତ୍ୱା ସମ୍ଭୋନ୍ତି, ହୁତ୍ୱା ପଟିୱେନ୍ତୀ’ତି। ସୋ ତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅନୁପାୟୋ ଅନପାୟୋ ଅନିସ୍ସିତୋ ଅପ୍ପଟିବଦ୍ଧୋ [ଅପ୍ପଟିବନ୍ଧୋ (କ॰)] ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଂୟୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦୀକତେନ ଚେତସା ୱିହରତି। ସୋ ‘ଅତ୍ଥି ଉତ୍ତରି ନିସ୍ସରଣ’ନ୍ତି ପଜାନାତି। ତବ୍ବହୁଲୀକାରା ଅତ୍ଥିତ୍ୱେୱସ୍ସ [ଅତ୍ଥିତେୱସ୍ସ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାରିପୁତ୍ତୋ ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ୟେ ଚ ଦୁତିୟେ ଝାନେ ଧମ୍ମା – ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦୋ ଚ ପୀତି ଚ ସୁଖଞ୍ଚ ଚିତ୍ତେକଗ୍ଗତା ଚ, ଫସ୍ସୋ ୱେଦନା ସଞ୍ଞା ଚେତନା ଚିତ୍ତଂ ଛନ୍ଦୋ ଅଧିମୋକ୍ଖୋ ୱୀରିୟଂ ସତି ଉପେକ୍ଖା ମନସିକାରୋ – ତ୍ୟାସ୍ସ ଧମ୍ମା ଅନୁପଦୱୱତ୍ଥିତା ହୋନ୍ତି। ତ୍ୟାସ୍ସ ଧମ୍ମା ୱିଦିତା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ୱିଦିତା ଉପଟ୍ଠହନ୍ତି, ୱିଦିତା ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଏୱଂ କିରମେ ଧମ୍ମା ଅହୁତ୍ୱା ସମ୍ଭୋନ୍ତି, ହୁତ୍ୱା ପଟିୱେନ୍ତୀ’ତି। ସୋ ତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅନୁପାୟୋ ଅନପାୟୋ ଅନିସ୍ସିତୋ ଅପ୍ପଟିବଦ୍ଧୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଂୟୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦୀକତେନ ଚେତସା ୱିହରତି। ସୋ ‘ଅତ୍ଥି ଉତ୍ତରି ନିସ୍ସରଣ’ନ୍ତି ପଜାନାତି। ତବ୍ବହୁଲୀକାରା ଅତ୍ଥିତ୍ୱେୱସ୍ସ ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାରିପୁତ୍ତୋ ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ୱିହରତି ସତୋ ଚ ସମ୍ପଜାନୋ, ସୁଖଞ୍ଚ କାୟେନ ପଟିସଂୱେଦେତି। ୟଂ ତଂ ଅରିୟା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି – ‘ଉପେକ୍ଖକୋ ସତିମା ସୁଖୱିହାରୀ’ତି ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ୟେ ଚ ତତିୟେ ଝାନେ ଧମ୍ମା – ସୁଖଞ୍ଚ ସତି ଚ ସମ୍ପଜଞ୍ଞଞ୍ଚ ଚିତ୍ତେକଗ୍ଗତା ଚ, ଫସ୍ସୋ ୱେଦନା ସଞ୍ଞା ଚେତନା ଚିତ୍ତଂ ଛନ୍ଦୋ ଅଧିମୋକ୍ଖୋ ୱୀରିୟଂ ସତି ଉପେକ୍ଖା ମନସିକାରୋ – ତ୍ୟାସ୍ସ ଧମ୍ମା ଅନୁପଦୱୱତ୍ଥିତା ହୋନ୍ତି, ତ୍ୟାସ୍ସ ଧମ୍ମା ୱିଦିତା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ୱିଦିତା ଉପଟ୍ଠହନ୍ତି, ୱିଦିତା ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଏୱଂ କିରମେ ଧମ୍ମା ଅହୁତ୍ୱା ସମ୍ଭୋନ୍ତି, ହୁତ୍ୱା ପଟିୱେନ୍ତୀ’ତି। ସୋ ତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅନୁପାୟୋ ଅନପାୟୋ ଅନିସ୍ସିତୋ ଅପ୍ପଟିବଦ୍ଧୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଂୟୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦୀକତେନ ଚେତସା ୱିହରତି। ସୋ ‘ଅତ୍ଥି ଉତ୍ତରି ନିସ୍ସରଣ’ନ୍ତି ପଜାନାତି। ତବ୍ବହୁଲୀକାରା ଅତ୍ଥିତ୍ୱେୱସ୍ସ ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାରିପୁତ୍ତୋ ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ୟେ ଚ ଚତୁତ୍ଥେ ଝାନେ ଧମ୍ମା – ଉପେକ୍ଖା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା ପସ୍ସଦ୍ଧତ୍ତା ଚେତସୋ ଅନାଭୋଗୋ ସତିପାରିସୁଦ୍ଧି ଚିତ୍ତେକଗ୍ଗତା ଚ, ଫସ୍ସୋ ୱେଦନା ସଞ୍ଞା ଚେତନା ଚିତ୍ତଂ ଛନ୍ଦୋ ଅଧିମୋକ୍ଖୋ ୱୀରିୟଂ ସତି ଉପେକ୍ଖା ମନସିକାରୋ – ତ୍ୟାସ୍ସ ଧମ୍ମା ଅନୁପଦୱୱତ୍ଥିତା ହୋନ୍ତି। ତ୍ୟାସ୍ସ ଧମ୍ମା ୱିଦିତା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ୱିଦିତା ଉପଟ୍ଠହନ୍ତି, ୱିଦିତା ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଏୱଂ କିରମେ ଧମ୍ମା ଅହୁତ୍ୱା ସମ୍ଭୋନ୍ତି, ହୁତ୍ୱା ପଟିୱେନ୍ତୀ’ତି। ସୋ ତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅନୁପାୟୋ ଅନପାୟୋ ଅନିସ୍ସିତୋ ଅପ୍ପଟିବଦ୍ଧୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଂୟୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦୀକତେନ ଚେତସା ୱିହରତି। ସୋ ‘ଅତ୍ଥି ଉତ୍ତରି ନିସ୍ସରଣ’ନ୍ତି ପଜାନାତି। ତବ୍ବହୁଲୀକାରା ଅତ୍ଥିତ୍ୱେୱସ୍ସ ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାରିପୁତ୍ତୋ ସବ୍ବସୋ ରୂପସଞ୍ଞାନଂ ସମତିକ୍କମା ପଟିଘସଞ୍ଞାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ନାନତ୍ତସଞ୍ଞାନଂ ଅମନସିକାରା ‘ଅନନ୍ତୋ ଆକାସୋ’ତି ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ୟେ ଚ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନେ ଧମ୍ମା – ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞା ଚ ଚିତ୍ତେକଗ୍ଗତା ଚ ଫସ୍ସୋ ୱେଦନା ସଞ୍ଞା ଚେତନା ଚିତ୍ତଂ ଛନ୍ଦୋ ଅଧିମୋକ୍ଖୋ ୱୀରିୟଂ ସତି ଉପେକ୍ଖା ମନସିକାରୋ – ତ୍ୟାସ୍ସ ଧମ୍ମା ଅନୁପଦୱୱତ୍ଥିତା ହୋନ୍ତି। ତ୍ୟାସ୍ସ ଧମ୍ମା ୱିଦିତା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ୱିଦିତା ଉପଟ୍ଠହନ୍ତି, ୱିଦିତା ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଏୱଂ କିରମେ ଧମ୍ମା ଅହୁତ୍ୱା ସମ୍ଭୋନ୍ତି, ହୁତ୍ୱା ପଟିୱେନ୍ତୀ’ତି। ସୋ ତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅନୁପାୟୋ ଅନପାୟୋ ଅନିସ୍ସିତୋ ଅପ୍ପଟିବଦ୍ଧୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଂୟୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦୀକତେନ ଚେତସା ୱିହରତି। ସୋ ‘ଅତ୍ଥି ଉତ୍ତରି ନିସ୍ସରଣ’ନ୍ତି ପଜାନାତି। ତବ୍ବହୁଲୀକାରା ଅତ୍ଥିତ୍ୱେୱସ୍ସ ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାରିପୁତ୍ତୋ ସବ୍ବସୋ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ‘ଅନନ୍ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣ’ନ୍ତି ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ୟେ ଚ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନେ ଧମ୍ମା – ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞା ଚ ଚିତ୍ତେକଗ୍ଗତା ଚ, ଫସ୍ସୋ ୱେଦନା ସଞ୍ଞା ଚେତନା ଚିତ୍ତଂ ଛନ୍ଦୋ ଅଧିମୋକ୍ଖୋ ୱୀରିୟଂ ସତି ଉପେକ୍ଖା ମନସିକାରୋ – ତ୍ୟାସ୍ସ ଧମ୍ମା ଅନୁପଦୱୱତ୍ଥିତା ହୋନ୍ତି। ତ୍ୟାସ୍ସ ଧମ୍ମା ୱିଦିତା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ୱିଦିତା ଉପଟ୍ଠହନ୍ତି, ୱିଦିତା ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଏୱଂ କିରମେ ଧମ୍ମା ଅହୁତ୍ୱା ସମ୍ଭୋନ୍ତି, ହୁତ୍ୱା ପଟିୱେନ୍ତୀ’ତି। ସୋ ତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅନୁପାୟୋ ଅନପାୟୋ ଅନିସ୍ସିତୋ ଅପ୍ପଟିବଦ୍ଧୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଂୟୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦୀକତେନ ଚେତସା ୱିହରତି। ସୋ ‘ଅତ୍ଥି ଉତ୍ତରି ନିସ୍ସରଣ’ନ୍ତି ପଜାନାତି। ତବ୍ବହୁଲୀକାରା ଅତ୍ଥିତ୍ୱେୱସ୍ସ ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାରିପୁତ୍ତୋ ସବ୍ବସୋ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ‘ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀ’ତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ୟେ ଚ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନେ ଧମ୍ମା – ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞା ଚ ଚିତ୍ତେକଗ୍ଗତା ଚ, ଫସ୍ସୋ ୱେଦନା ସଞ୍ଞା ଚେତନା ଚିତ୍ତଂ ଛନ୍ଦୋ ଅଧିମୋକ୍ଖୋ ୱୀରିୟଂ ସତି ଉପେକ୍ଖା ମନସିକାରୋ – ତ୍ୟାସ୍ସ ଧମ୍ମା ଅନୁପଦୱୱତ୍ଥିତା ହୋନ୍ତି। ତ୍ୟାସ୍ସ ଧମ୍ମା ୱିଦିତା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ୱିଦିତା ଉପଟ୍ଠହନ୍ତି, ୱିଦିତା ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଏୱଂ କିରମେ ଧମ୍ମା ଅହୁତ୍ୱା ସମ୍ଭୋନ୍ତି, ହୁତ୍ୱା ପଟିୱେନ୍ତୀ’ତି। ସୋ ତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅନୁପାୟୋ ଅନପାୟୋ ଅନିସ୍ସିତୋ ଅପ୍ପଟିବଦ୍ଧୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଂୟୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦୀକତେନ ଚେତସା ୱିହରତି। ସୋ ‘ଅତ୍ଥି ଉତ୍ତରି ନିସ୍ସରଣ’ନ୍ତି ପଜାନାତି। ତବ୍ବହୁଲୀକାରା ଅତ୍ଥିତ୍ୱେୱସ୍ସ ହୋତି।

୯୫ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାରିପୁତ୍ତୋ ସବ୍ବସୋ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୋ ତାୟ ସମାପତ୍ତିୟା ସତୋ ୱୁଟ୍ଠହତି। ସୋ ତାୟ ସମାପତ୍ତିୟା ସତୋ ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ୟେ ଧମ୍ମା [ୟେ ତେ ଧମ୍ମା (ସୀ॰)] ଅତୀତା ନିରୁଦ୍ଧା ୱିପରିଣତା ତେ ଧମ୍ମେ ସମନୁପସ୍ସତି – ‘ଏୱଂ କିରମେ ଧମ୍ମା ଅହୁତ୍ୱା ସମ୍ଭୋନ୍ତି, ହୁତ୍ୱା ପଟିୱେନ୍ତୀ’ତି। ସୋ ତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅନୁପାୟୋ ଅନପାୟୋ ଅନିସ୍ସିତୋ ଅପ୍ପଟିବଦ୍ଧୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଂୟୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦୀକତେନ ଚେତସା ୱିହରତି। ସୋ ‘ଅତ୍ଥି ଉତ୍ତରି ନିସ୍ସରଣ’ନ୍ତି ପଜାନାତି। ତବ୍ବହୁଲୀକାରା ଅତ୍ଥିତ୍ୱେୱସ୍ସ ହୋତି।

୯୬ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାରିପୁତ୍ତୋ ସବ୍ବସୋ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ପଞ୍ଞାୟ ଚସ୍ସ ଦିସ୍ୱା ଆସୱା ପରିକ୍ଖୀଣା ହୋନ୍ତି। ସୋ ତାୟ ସମାପତ୍ତିୟା ସତୋ ୱୁଟ୍ଠହତି। ସୋ ତାୟ ସମାପତ୍ତିୟା ସତୋ ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ୟେ ଧମ୍ମା ଅତୀତା ନିରୁଦ୍ଧା ୱିପରିଣତା ତେ ଧମ୍ମେ ସମନୁପସ୍ସତି – ‘ଏୱଂ କିରମେ ଧମ୍ମା ଅହୁତ୍ୱା ସମ୍ଭୋନ୍ତି, ହୁତ୍ୱା ପଟିୱେନ୍ତୀ’ତି। ସୋ ତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅନୁପାୟୋ ଅନପାୟୋ ଅନିସ୍ସିତୋ ଅପ୍ପଟିବଦ୍ଧୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଂୟୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦୀକତେନ ଚେତସା ୱିହରତି। ସୋ ‘ନତ୍ଥି ଉତ୍ତରି ନିସ୍ସରଣ’ନ୍ତି ପଜାନାତି। ତବ୍ବହୁଲୀକାରା ନତ୍ଥିତ୍ୱେୱସ୍ସ ହୋତି।

୯୭ . ‘‘ୟଂ ଖୋ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ପାରମିପ୍ପତ୍ତୋ ଅରିୟସ୍ମିଂ ସୀଲସ୍ମିଂ, ୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ପାରମିପ୍ପତ୍ତୋ ଅରିୟସ୍ମିଂ ସମାଧିସ୍ମିଂ, ୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ପାରମିପ୍ପତ୍ତୋ ଅରିୟାୟ ପଞ୍ଞାୟ , ୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ପାରମିପ୍ପତ୍ତୋ ଅରିୟାୟ ୱିମୁତ୍ତିୟା’ତି, ସାରିପୁତ୍ତମେୱ ତଂ ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ପାରମିପ୍ପତ୍ତୋ ଅରିୟସ୍ମିଂ ସୀଲସ୍ମିଂ, ୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ପାରମିପ୍ପତ୍ତୋ ଅରିୟସ୍ମିଂ ସମାଧିସ୍ମିଂ, ୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ପାରମିପ୍ପତ୍ତୋ ଅରିୟାୟ ପଞ୍ଞାୟ, ୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ପାରମିପ୍ପତ୍ତୋ ଅରିୟାୟ ୱିମୁତ୍ତିୟା’ତି। ୟଂ ଖୋ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ , ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଭଗୱତୋ ପୁତ୍ତୋ ଓରସୋ ମୁଖତୋ ଜାତୋ ଧମ୍ମଜୋ ଧମ୍ମନିମ୍ମିତୋ ଧମ୍ମଦାୟାଦୋ ନୋ ଆମିସଦାୟାଦୋ’ତି, ସାରିପୁତ୍ତମେୱ ତଂ ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଭଗୱତୋ ପୁତ୍ତୋ ଓରସୋ ମୁଖତୋ ଜାତୋ ଧମ୍ମଜୋ ଧମ୍ମନିମ୍ମିତୋ ଧମ୍ମଦାୟାଦୋ ନୋ ଆମିସଦାୟାଦୋ’ତି। ସାରିପୁତ୍ତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତେନ ଅନୁତ୍ତରଂ ଧମ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତିତଂ ସମ୍ମଦେୱ ଅନୁପ୍ପୱତ୍ତେତୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ଅନୁପଦସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ପଠମଂ।

୨. ଛବ୍ବିସୋଧନସୁତ୍ତଂ

୯୮ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞଂ ବ୍ୟାକରୋତି – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାମୀ’ତି। ତସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାସିତଂ ନେୱ ଅଭିନନ୍ଦିତବ୍ବଂ ନପ୍ପଟିକ୍କୋସିତବ୍ବଂ। ଅନଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅପ୍ପଟିକ୍କୋସିତ୍ୱା ପଞ୍ହୋ ପୁଚ୍ଛିତବ୍ବୋ – ‘ଚତ୍ତାରୋମେ, ଆୱୁସୋ, ୱୋହାରା ତେନ ଭଗୱତା ଜାନତା ପସ୍ସତା ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ ସମ୍ମଦକ୍ଖାତା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଦିଟ୍ଠେ ଦିଟ୍ଠୱାଦିତା, ସୁତେ ସୁତୱାଦିତା, ମୁତେ ମୁତୱାଦିତା, ୱିଞ୍ଞାତେ ୱିଞ୍ଞାତୱାଦିତା – ଇମେ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଚତ୍ତାରୋ ୱୋହାରା ତେନ ଭଗୱତା ଜାନତା ପସ୍ସତା ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ ସମ୍ମଦକ୍ଖାତା। କଥଂ ଜାନତୋ ପନାୟସ୍ମତୋ, କଥଂ ପସ୍ସତୋ ଇମେସୁ ଚତୂସୁ ୱୋହାରେସୁ ଅନୁପାଦାୟ ଆସୱେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତ’ନ୍ତି? ଖୀଣାସୱସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ୱୁସିତୱତୋ କତକରଣୀୟସ୍ସ ଓହିତଭାରସ୍ସ ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥସ୍ସ ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନସ୍ସ ସମ୍ମଦଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତସ୍ସ ଅୟମନୁଧମ୍ମୋ ହୋତି ୱେୟ୍ୟାକରଣାୟ – ‘ଦିଟ୍ଠେ ଖୋ ଅହଂ , ଆୱୁସୋ, ଅନୁପାୟୋ ଅନପାୟୋ ଅନିସ୍ସିତୋ ଅପ୍ପଟିବଦ୍ଧୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଂୟୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦୀକତେନ ଚେତସା ୱିହରାମି। ସୁତେ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ…ପେ॰… ମୁତେ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ… ୱିଞ୍ଞାତେ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ଅନୁପାୟୋ ଅନପାୟୋ ଅନିସ୍ସିତୋ ଅପ୍ପଟିବଦ୍ଧୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଂୟୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦୀକତେନ ଚେତସା ୱିହରାମି। ଏୱଂ ଖୋ ମେ, ଆୱୁସୋ, ଜାନତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସତୋ ଇମେସୁ ଚତୂସୁ ୱୋହାରେସୁ ଅନୁପାଦାୟ ଆସୱେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତ’ନ୍ତି। ତସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ‘ସାଧୂ’ତି ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତବ୍ବଂ ଅନୁମୋଦିତବ୍ବଂ। ‘ସାଧୂ’ତି ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଉତ୍ତରିଂ ପଞ୍ହୋ ପୁଚ୍ଛିତବ୍ବୋ।

୯୯ . ‘‘‘ପଞ୍ଚିମେ, ଆୱୁସୋ, ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା ତେନ ଭଗୱତା ଜାନତା ପସ୍ସତା ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ ସମ୍ମଦକ୍ଖାତା। କତମେ ପଞ୍ଚ? ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ରୂପୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ୱେଦନୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ସଞ୍ଞୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ସଙ୍ଖାରୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ୱିଞ୍ଞାଣୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ – ଇମେ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା ତେନ ଭଗୱତା ଜାନତା ପସ୍ସତା ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ ସମ୍ମଦକ୍ଖାତା। କଥଂ ଜାନତୋ ପନାୟସ୍ମତୋ, କଥଂ ପସ୍ସତୋ ଇମେସୁ ପଞ୍ଚସୁ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧେସୁ ଅନୁପାଦାୟ ଆସୱେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତ’ନ୍ତି? ଖୀଣାସୱସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ୱୁସିତୱତୋ କତକରଣୀୟସ୍ସ ଓହିତଭାରସ୍ସ ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥସ୍ସ ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନସ୍ସ ସମ୍ମଦଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତସ୍ସ ଅୟମନୁଧମ୍ମୋ ହୋତି ୱେୟ୍ୟାକରଣାୟ – ‘ରୂପଂ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ଅବଲଂ ୱିରାଗୁନଂ [ୱିରାଗଂ (ସୀ॰ ପୀ॰), ୱିରାଗୁତଂ (ଟୀକା)] ଅନସ୍ସାସିକନ୍ତି ୱିଦିତ୍ୱା ୟେ ରୂପେ ଉପାୟୂପାଦାନା [ଉପୟୂପାଦାନା (କ॰)] ଚେତସୋ ଅଧିଟ୍ଠାନାଭିନିୱେସାନୁସୟା ତେସଂ ଖୟା ୱିରାଗା ନିରୋଧା ଚାଗା ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗା ୱିମୁତ୍ତଂ ମେ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାମି। ୱେଦନଂ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ…ପେ॰… ସଞ୍ଞଂ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ… ସଙ୍ଖାରେ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ଅବଲଂ ୱିରାଗୁନଂ ଅନସ୍ସାସିକନ୍ତି ୱିଦିତ୍ୱା ୟେ ୱିଞ୍ଞାଣେ ଉପାୟୂପାଦାନା ଚେତସୋ ଅଧିଟ୍ଠାନାଭିନିୱେସାନୁସୟା ତେସଂ ଖୟା ୱିରାଗା ନିରୋଧା ଚାଗା ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗା ୱିମୁତ୍ତଂ ମେ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାମି। ଏୱଂ ଖୋ ମେ, ଆୱୁସୋ, ଜାନତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସତୋ ଇମେସୁ ପଞ୍ଚସୁ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧେସୁ ଅନୁପାଦାୟ ଆସୱେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତ’ନ୍ତି। ତସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ‘ସାଧୂ’ତି ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତବ୍ବଂ, ଅନୁମୋଦିତବ୍ବଂ। ‘ସାଧୂ’ତି ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଉତ୍ତରିଂ ପଞ୍ହୋ ପୁଚ୍ଛିତବ୍ବୋ।

୧୦୦ . ‘‘‘ଛୟିମା , ଆୱୁସୋ, ଧାତୁୟୋ ତେନ ଭଗୱତା ଜାନତା ପସ୍ସତା ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ ସମ୍ମଦକ୍ଖାତା। କତମା ଛ? ପଥୱୀଧାତୁ, ଆପୋଧାତୁ, ତେଜୋଧାତୁ, ୱାୟୋଧାତୁ, ଆକାସଧାତୁ, ୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ – ଇମା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଛ ଧାତୁୟୋ ତେନ ଭଗୱତା ଜାନତା ପସ୍ସତା ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ ସମ୍ମଦକ୍ଖାତା। କଥଂ ଜାନତୋ ପନାୟସ୍ମତୋ, କଥଂ ପସ୍ସତୋ ଇମାସୁ ଛସୁ ଧାତୂସୁ ଅନୁପାଦାୟ ଆସୱେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତ’ନ୍ତି? ଖୀଣାସୱସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ୱୁସିତୱତୋ କତକରଣୀୟସ୍ସ ଓହିତଭାରସ୍ସ ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥସ୍ସ ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନସ୍ସ ସମ୍ମଦଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତସ୍ସ ଅୟମନୁଧମ୍ମୋ ହୋତି ୱେୟ୍ୟାକରଣାୟ – ‘ପଥୱୀଧାତୁଂ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ନ ଅତ୍ତତୋ ଉପଗଚ୍ଛିଂ, ନ ଚ ପଥୱୀଧାତୁନିସ୍ସିତଂ ଅତ୍ତାନଂ। ୟେ ଚ ପଥୱୀଧାତୁନିସ୍ସିତା ଉପାୟୂପାଦାନା ଚେତସୋ ଅଧିଟ୍ଠାନାଭିନିୱେସାନୁସୟା ତେସଂ ଖୟା ୱିରାଗା ନିରୋଧା ଚାଗା ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗା ୱିମୁତ୍ତଂ ମେ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାମି। ଆପୋଧାତୁଂ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ…ପେ॰… ତେଜୋଧାତୁଂ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ… ୱାୟୋଧାତୁଂ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ… ଆକାସଧାତୁଂ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ… ୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁଂ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ନ ଅତ୍ତତୋ ଉପଗଚ୍ଛିଂ, ନ ଚ ୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁନିସ୍ସିତଂ ଅତ୍ତାନଂ। ୟେ ଚ ୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁନିସ୍ସିତା ଉପାୟୂପାଦାନା ଚେତସୋ ଅଧିଟ୍ଠାନାଭିନିୱେସାନୁସୟା ତେସଂ ଖୟା ୱିରାଗା ନିରୋଧା ଚାଗା ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗା ୱିମୁତ୍ତଂ ମେ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାମି। ଏୱଂ ଖୋ ମେ, ଆୱୁସୋ, ଜାନତୋ, ଏୱଂ ପସ୍ସତୋ ଇମାସୁ ଛସୁ ଧାତୂସୁ ଅନୁପାଦାୟ ଆସୱେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତ’ନ୍ତି। ତସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ‘ସାଧୂ’ତି ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତବ୍ବଂ, ଅନୁମୋଦିତବ୍ବଂ। ‘ସାଧୂ’ତି ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଉତ୍ତରିଂ ପଞ୍ହୋ ପୁଚ୍ଛିତବ୍ବୋ।

୧୦୧ . ‘‘‘ଛ ଖୋ ପନିମାନି, ଆୱୁସୋ, ଅଜ୍ଝତ୍ତିକବାହିରାନି [ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନି ବାହିରାନି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଆୟତନାନି ତେନ ଭଗୱତା ଜାନତା ପସ୍ସତା ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ ସମ୍ମଦକ୍ଖାତାନି। କତମାନି ଛ? ଚକ୍ଖୁ ଚେୱ ରୂପା ଚ, ସୋତଞ୍ଚ ସଦ୍ଦା ଚ, ଘାନଞ୍ଚ ଗନ୍ଧା ଚ, ଜିୱ୍ହା ଚ ରସା ଚ, କାୟୋ ଚ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଚ, ମନୋ ଚ ଧମ୍ମା ଚ – ଇମାନି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଛ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକବାହିରାନି ଆୟତନାନି ତେନ ଭଗୱତା ଜାନତା ପସ୍ସତା ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ ସମ୍ମଦକ୍ଖାତାନି। କଥଂ ଜାନତୋ ପନାୟସ୍ମତୋ, କଥଂ ପସ୍ସତୋ ଇମେସୁ ଛସୁ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକବାହିରେସୁ ଆୟତନେସୁ ଅନୁପାଦାୟ ଆସୱେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତ’ନ୍ତି? ଖୀଣାସୱସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ୱୁସିତୱତୋ କତକରଣୀୟସ୍ସ ଓହିତଭାରସ୍ସ ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥସ୍ସ ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନସ୍ସ ସମ୍ମଦଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତସ୍ସ ଅୟମନୁଧମ୍ମୋ ହୋତି ୱେୟ୍ୟାକରଣାୟ – ‘ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ, ଆୱୁସୋ, ରୂପେ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣେ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୟୋ ଛନ୍ଦୋ ୟୋ ରାଗୋ ୟା ନନ୍ଦୀ [ନନ୍ଦି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ୟା ତଣ୍ହା ୟେ ଚ ଉପାୟୂପାଦାନା ଚେତସୋ ଅଧିଟ୍ଠାନାଭିନିୱେସାନୁସୟା ତେସଂ ଖୟା ୱିରାଗା ନିରୋଧା ଚାଗା ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗା ୱିମୁତ୍ତଂ ମେ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାମି। ସୋତସ୍ମିଂ, ଆୱୁସୋ, ସଦ୍ଦେ ସୋତୱିଞ୍ଞାଣେ…ପେ॰… ଘାନସ୍ମିଂ, ଆୱୁସୋ, ଗନ୍ଧେ ଘାନୱିଞ୍ଞାଣେ… ଜିୱ୍ହାୟ, ଆୱୁସୋ, ରସେ ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣେ… କାୟସ୍ମିଂ, ଆୱୁସୋ, ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ କାୟୱିଞ୍ଞାଣେ… ମନସ୍ମିଂ, ଆୱୁସୋ, ଧମ୍ମେ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣେ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୟୋ ଛନ୍ଦୋ ୟୋ ରାଗୋ ୟା ନନ୍ଦୀ ୟା ତଣ୍ହା ୟେ ଚ ଉପାୟୂପାଦାନା ଚେତସୋ ଅଧିଟ୍ଠାନାଭିନିୱେସାନୁସୟା ତେସଂ ଖୟା ୱିରାଗା ନିରୋଧା ଚାଗା ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗା ୱିମୁତ୍ତଂ ମେ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାମି। ଏୱଂ ଖୋ ମେ, ଆୱୁସୋ, ଜାନତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସତୋ ଇମେସୁ ଛସୁ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକବାହିରେସୁ ଆୟତନେସୁ ଅନୁପାଦାୟ ଆସୱେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତ’ନ୍ତି। ତସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ‘ସାଧୂ’ତି ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତବ୍ବଂ ଅନୁମୋଦିତବ୍ବଂ। ‘ସାଧୂ’ତି ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଉତ୍ତରିଂ ପଞ୍ହୋ ପୁଚ୍ଛିତବ୍ବୋ।

୧୦୨ . ‘‘‘କଥଂ ଜାନତୋ ପନାୟସ୍ମତୋ, କଥଂ ପସ୍ସତୋ ଇମସ୍ମିଞ୍ଚ ସୱିଞ୍ଞାଣକେ କାୟେ ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେସୁ ଅହଂକାରମମଂକାରମାନାନୁସୟା ସମୂହତା’ତି [ସୁସମୂହତାତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ? ଖୀଣାସୱସ୍ସ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ୱୁସିତୱତୋ କତକରଣୀୟସ୍ସ ଓହିତଭାରସ୍ସ ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥସ୍ସ ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନସ୍ସ ସମ୍ମଦଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତସ୍ସ ଅୟମନୁଧମ୍ମୋ ହୋତି ୱେୟ୍ୟାକରଣାୟ – ‘ପୁବ୍ବେ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ଅଗାରିୟଭୂତୋ ସମାନୋ ଅୱିଦ୍ଦସୁ ଅହୋସିଂ। ତସ୍ସ ମେ ତଥାଗତୋ ୱା ତଥାଗତସାୱକୋ ୱା ଧମ୍ମଂ ଦେସେସି। ତାହଂ ଧମ୍ମଂ ସୁତ୍ୱା ତଥାଗତେ ସଦ୍ଧଂ ପଟିଲଭିଂ। ସୋ ତେନ ସଦ୍ଧାପଟିଲାଭେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖିଂ – ସମ୍ବାଧୋ ଘରାୱାସୋ ରଜାପଥୋ, ଅବ୍ଭୋକାସୋ ପବ୍ବଜ୍ଜା। ନୟିଦଂ ସୁକରଂ ଅଗାରଂ ଅଜ୍ଝାୱସତା ଏକନ୍ତପରିପୁଣ୍ଣଂ ଏକନ୍ତପରିସୁଦ୍ଧଂ ସଙ୍ଖଲିଖିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରିତୁଂ। ୟଂନୂନାହଂ କେସମସ୍ସୁଂ ଓହାରେତ୍ୱା କାସାୟାନି ୱତ୍ଥାନି ଅଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜେୟ୍ୟ’’’ନ୍ତି।

‘‘ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ଅପରେନ ସମୟେନ ଅପ୍ପଂ ୱା ଭୋଗକ୍ଖନ୍ଧଂ ପହାୟ ମହନ୍ତଂ ୱା ଭୋଗକ୍ଖନ୍ଧଂ ପହାୟ, ଅପ୍ପଂ ୱା ଞାତିପରିୱଟ୍ଟଂ ପହାୟ ମହନ୍ତଂ ୱା ଞାତିପରିୱଟ୍ଟଂ ପହାୟ କେସମସ୍ସୁଂ ଓହାରେତ୍ୱା କାସାୟାନି ୱତ୍ଥାନି ଅଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିଂ। ସୋ ଏୱଂ ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ଭିକ୍ଖୂନଂ ସିକ୍ଖାସାଜୀୱସମାପନ୍ନୋ ପାଣାତିପାତଂ ପହାୟ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ଅହୋସିଂ ନିହିତଦଣ୍ଡୋ ନିହିତସତ୍ଥୋ, ଲଜ୍ଜୀ ଦୟାପନ୍ନୋ ସବ୍ବପାଣଭୂତହିତାନୁକମ୍ପୀ ୱିହାସିଂ। ଅଦିନ୍ନାଦାନଂ ପହାୟ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ ଅହୋସିଂ ଦିନ୍ନାଦାୟୀ ଦିନ୍ନପାଟିକଙ୍ଖୀ, ଅଥେନେନ ସୁଚିଭୂତେନ ଅତ୍ତନା ୱିହାସିଂ। ଅବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପହାୟ ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଅହୋସିଂ ଆରାଚାରୀ ୱିରତୋ ମେଥୁନା ଗାମଧମ୍ମା। ମୁସାୱାଦଂ ପହାୟ ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତୋ ଅହୋସିଂ ସଚ୍ଚୱାଦୀ ସଚ୍ଚସନ୍ଧୋ ଥେତୋ ପଚ୍ଚୟିକୋ ଅୱିସଂୱାଦକୋ ଲୋକସ୍ସ। ପିସୁଣଂ ୱାଚଂ ପହାୟ ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ ଅହୋସିଂ, ଇତୋ ସୁତ୍ୱା ନ ଅମୁତ୍ର ଅକ୍ଖାତା ଇମେସଂ ଭେଦାୟ, ଅମୁତ୍ର ୱା ସୁତ୍ୱା ନ ଇମେସଂ ଅକ୍ଖାତା ଅମୂସଂ ଭେଦାୟ; ଇତି ଭିନ୍ନାନଂ ୱା ସନ୍ଧାତା ସହିତାନଂ ୱା ଅନୁପ୍ପଦାତା ସମଗ୍ଗାରାମୋ ସମଗ୍ଗରତୋ ସମଗ୍ଗନନ୍ଦୀ ସମଗ୍ଗକରଣିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ଅହୋସିଂ। ଫରୁସଂ ୱାଚଂ ପହାୟ ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ ଅହୋସିଂ; ୟା ସା ୱାଚା ନେଲା କଣ୍ଣସୁଖା ପେମନୀୟା ହଦୟଙ୍ଗମା ପୋରୀ ବହୁଜନକନ୍ତା ବହୁଜନମନାପା ତଥାରୂପିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ଅହୋସିଂ। ସମ୍ଫପ୍ପଲାପଂ ପହାୟ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ପଟିୱିରତୋ ଅହୋସିଂ; କାଲୱାଦୀ ଭୂତୱାଦୀ ଅତ୍ଥୱାଦୀ ଧମ୍ମୱାଦୀ ୱିନୟୱାଦୀ ନିଧାନୱତିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ଅହୋସିଂ କାଲେନ ସାପଦେସଂ ପରିୟନ୍ତୱତିଂ ଅତ୍ଥସଂହିତଂ।

‘‘ସୋ ବୀଜଗାମଭୂତଗାମସମାରମ୍ଭା ପଟିୱିରତୋ ଅହୋସିଂ, ଏକଭତ୍ତିକୋ ଅହୋସିଂ ରତ୍ତୂପରତୋ ୱିରତୋ ୱିକାଲଭୋଜନା। ନଚ୍ଚଗୀତୱାଦିତୱିସୂକଦସ୍ସନା ପଟିୱିରତୋ ଅହୋସିଂ। ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନଧାରଣମଣ୍ଡନୱିଭୂସନଟ୍ଠାନା ପଟିୱିରତୋ ଅହୋସିଂ। ଉଚ୍ଚାସୟନମହାସୟନା ପଟିୱିରତୋ ଅହୋସିଂ। ଜାତରୂପରଜତପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ଅହୋସିଂ, ଆମକଧଞ୍ଞପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ଅହୋସିଂ, ଆମକମଂସପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ଅହୋସିଂ; ଇତ୍ଥିକୁମାରିକପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ଅହୋସିଂ, ଦାସିଦାସପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ଅହୋସିଂ, ଅଜେଳକପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ଅହୋସିଂ, କୁକ୍କୁଟସୂକରପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ଅହୋସିଂ , ହତ୍ଥିଗୱସ୍ସୱଳୱପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ଅହୋସିଂ, ଖେତ୍ତୱତ୍ଥୁପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ଅହୋସିଂ। ଦୂତେୟ୍ୟପହିଣଗମନାନୁୟୋଗା ପଟିୱିରତୋ ଅହୋସିଂ, କୟୱିକ୍କୟା ପଟିୱିରତୋ ଅହୋସିଂ, ତୁଲାକୂଟକଂସକୂଟମାନକୂଟା ପଟିୱିରତୋ ଅହୋସିଂ, ଉକ୍କୋଟନୱଞ୍ଚନନିକତିସାଚିୟୋଗା ପଟିୱିରତୋ ଅହୋସିଂ, ଛେଦନୱଧବନ୍ଧନୱିପରାମୋସଆଲୋପସହସାକାରା ପଟିୱିରତୋ ଅହୋସିଂ।

‘‘ସୋ ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ଅହୋସିଂ କାୟପରିହାରିକେନ ଚୀୱରେନ, କୁଚ୍ଛିପରିହାରିକେନ ପିଣ୍ଡପାତେନ। ସୋ ୟେନ ୟେନେୱ [ୟେନ ୟେନ ଚ (କ॰)] ପକ୍କମିଂ ସମାଦାୟେୱ ପକ୍କମିଂ। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ପକ୍ଖୀ ସକୁଣୋ ୟେନ ୟେନେୱ ଡେତି ସପତ୍ତଭାରୋୱ ଡେତି; ଏୱମେୱ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ; ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ଅହୋସିଂ କାୟପରିହାରିକେନ ଚୀୱରେନ, କୁଚ୍ଛିପରିହାରିକେନ ପିଣ୍ଡପାତେନ। ସୋ ୟେନ ୟେନେୱ ପକ୍କମିଂ ସମାଦାୟେୱ ପକ୍କମିଂ। ସୋ ଇମିନା ଅରିୟେନ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅନୱଜ୍ଜସୁଖଂ ପଟିସଂୱେଦେସିଂ।

୧୦୩ . ‘‘ସୋ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ନ ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୀ ଅହୋସିଂ ନାନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହୀ; ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱେୟ୍ୟୁଂ, ତସ୍ସ ସଂୱରାୟ ପଟିପଜ୍ଜିଂ ; ରକ୍ଖିଂ ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟେ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜିଂ। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା…ପେ॰… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା…ପେ॰… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ନ ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୀ ଅହୋସିଂ ନାନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହୀ; ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱେୟ୍ୟୁଂ, ତସ୍ସ ସଂୱରାୟ ପଟିପଜ୍ଜିଂ; ରକ୍ଖିଂ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ମନିନ୍ଦ୍ରିୟେ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜିଂ। ସୋ ଇମିନା ଅରିୟେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅବ୍ୟାସେକସୁଖଂ ପଟିସଂୱେଦେସିଂ।

‘‘ସୋ ଅଭିକ୍କନ୍ତେ ପଟିକ୍କନ୍ତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ଅହୋସିଂ, ଆଲୋକିତେ ୱିଲୋକିତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ଅହୋସିଂ, ସମିଞ୍ଜିତେ ପସାରିତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ଅହୋସିଂ, ସଙ୍ଘାଟିପତ୍ତଚୀୱରଧାରଣେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ଅହୋସିଂ, ଅସିତେ ପୀତେ ଖାୟିତେ ସାୟିତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ଅହୋସିଂ, ଉଚ୍ଚାରପସ୍ସାୱକମ୍ମେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ଅହୋସିଂ, ଗତେ ଠିତେ ନିସିନ୍ନେ ସୁତ୍ତେ ଜାଗରିତେ ଭାସିତେ ତୁଣ୍ହୀଭାୱେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ଅହୋସିଂ।

‘‘ସୋ ଇମିନା ଚ ଅରିୟେନ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, (ଇମାୟ ଚ ଅରିୟାୟ ସନ୍ତୁଟ୍ଠିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ,) [ପସ୍ସ ମ॰ ନି॰ ୧.୨୯୬ ଚୂଳହତ୍ଥିପଦୋପମେ] ଇମିନା ଚ ଅରିୟେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଇମିନା ଚ ଅରିୟେନ ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ୱିୱିତ୍ତଂ ସେନାସନଂ ଭଜିଂ ଅରଞ୍ଞଂ ରୁକ୍ଖମୂଲଂ ପବ୍ବତଂ କନ୍ଦରଂ ଗିରିଗୁହଂ ସୁସାନଂ ୱନପତ୍ଥଂ ଅବ୍ଭୋକାସଂ ପଲାଲପୁଞ୍ଜଂ। ସୋ ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ନିସୀଦିଂ ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା।

‘‘ସୋ ଅଭିଜ୍ଝଂ ଲୋକେ ପହାୟ ୱିଗତାଭିଜ୍ଝେନ ଚେତସା ୱିହାସିଂ, ଅଭିଜ୍ଝାୟ ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେସିଂ। ବ୍ୟାପାଦପଦୋସଂ ପହାୟ ଅବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତୋ ୱିହାସିଂ ସବ୍ବପାଣଭୂତହିତାନୁକମ୍ପୀ, ବ୍ୟାପାଦପଦୋସା ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେସିଂ। ଥିନମିଦ୍ଧଂ ପହାୟ ୱିଗତଥିନମିଦ୍ଧୋ ୱିହାସିଂ ଆଲୋକସଞ୍ଞୀ ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ, ଥିନମିଦ୍ଧା ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେସିଂ। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ପହାୟ ଅନୁଦ୍ଧତୋ ୱିହାସିଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ, ୱୂପସନ୍ତଚିତ୍ତୋ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚା ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେସିଂ। ୱିଚିକିଚ୍ଛଂ ପହାୟ ତିଣ୍ଣୱିଚିକିଚ୍ଛୋ ୱିହାସିଂ ଅକଥଂକଥୀ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେସିଂ।

୧୦୪ . ‘‘ସୋ ଇମେ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣେ ପହାୟ ଚେତସୋ ଉପକ୍କିଲେସେ ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣେ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସିଂ। ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ…ପେ॰… ତତିୟଂ ଝାନଂ… ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସିଂ।

‘‘ସୋ ଏୱଂ ସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ପରିସୁଦ୍ଧେ ପରିୟୋଦାତେ ଅନଙ୍ଗଣେ ୱିଗତୂପକ୍କିଲେସେ ମୁଦୁଭୂତେ କମ୍ମନିୟେ ଠିତେ ଆନେଞ୍ଜପ୍ପତ୍ତେ ଆସୱାନଂ ଖୟଞାଣାୟ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିନ୍ନାମେସିଂ। ସୋ ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦାତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ; ଇମେ ଆସୱାତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ଅୟଂ ଆସୱସମୁଦୟୋତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧୋତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦାତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ। ତସ୍ସ ମେ ଏୱଂ ଜାନତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସତୋ କାମାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତ୍ଥ, ଭୱାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତ୍ଥ, ଅୱିଜ୍ଜାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତ୍ଥଃ ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ଅହୋସି। ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ। ଏୱଂ ଖୋ ମେ, ଆୱୁସୋ, ଜାନତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସତୋ ଇମସ୍ମିଞ୍ଚ ସୱିଞ୍ଞାଣକେ କାୟେ ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେସୁ ଅହଂକାରମମଂକାରମାନାନୁସୟା ସମୂହତା’’ତି । ‘‘ତସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ‘ସାଧୂ’ତି ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତବ୍ବଂ ଅନୁମୋଦିତବ୍ବଂ। ‘ସାଧୂ’ତି ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଏୱମସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ଲାଭା ନୋ, ଆୱୁସୋ, ସୁଲଦ୍ଧଂ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ୟେ ମୟଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ତାଦିସଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରିଂ ସମନୁପସ୍ସାମା’’’ତି [ପସ୍ସାମାତି (ସୀ॰)] ।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ଛବ୍ବିସୋଧନସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଦୁତିୟଂ।

୩. ସପ୍ପୁରିସସୁତ୍ତଂ

୧୦୫ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ଅସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମଞ୍ଚ। ତଂ ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଉଚ୍ଚାକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋ ହୋତି। ସୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ଅହଂ ଖୋମ୍ହି ଉଚ୍ଚାକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋ, ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ନ ଉଚ୍ଚାକୁଲା ପବ୍ବଜିତା’ତି। ସୋ ତାୟ ଉଚ୍ଚାକୁଲୀନତାୟ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟଂ [ଅୟମ୍ପି (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ। ସପ୍ପୁରିସୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ନ ଖୋ ଉଚ୍ଚାକୁଲୀନତାୟ ଲୋଭଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଦୋସଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି , ମୋହଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ନୋ ଚେପି ଉଚ୍ଚାକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋ ହୋତି; ସୋ ଚ ହୋତି ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ସାମୀଚିପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଅନୁଧମ୍ମଚାରୀ , ସୋ ତତ୍ଥ ପୁଜ୍ଜୋ, ସୋ ତତ୍ଥ ପାସଂସୋ’ତି। ସୋ ପଟିପଦଂୟେୱ ଅନ୍ତରଂ କରିତ୍ୱା ତାୟ ଉଚ୍ଚାକୁଲୀନତାୟ ନେୱତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ମହାକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋ ହୋତି…ପେ॰… [ୟଥା ଉଚ୍ଚାକୁଲୱାରେ ତଥା ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ] ମହାଭୋଗକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋ ହୋତି…ପେ॰… ଉଳାରଭୋଗକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋ ହୋତି। ସୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ଅହଂ ଖୋମ୍ହି ଉଳାରଭୋଗକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋ, ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ନ ଉଳାରଭୋଗକୁଲା ପବ୍ବଜିତା’ତି। ସୋ ତାୟ ଉଳାରଭୋଗତାୟ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ। ସପ୍ପୁରିସୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ନ ଖୋ ଉଳାରଭୋଗତାୟ ଲୋଭଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଦୋସଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ମୋହଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ନୋ ଚେପି ଉଳାରଭୋଗକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋ ହୋତି; ସୋ ଚ ହୋତି ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ସାମୀଚିପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଅନୁଧମ୍ମଚାରୀ, ସୋ ତତ୍ଥ ପୁଜ୍ଜୋ, ସୋ ତତ୍ଥ ପାସଂସୋ’ତି। ସୋ ପଟିପଦଂୟେୱ ଅନ୍ତରଂ କରିତ୍ୱା ତାୟ ଉଳାରଭୋଗତାୟ ନେୱତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ।

୧୦୬ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଞାତୋ ହୋତି ୟସସ୍ସୀ। ସୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ଅହଂ ଖୋମ୍ହି ଞାତୋ ୟସସ୍ସୀ, ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ଅପ୍ପଞ୍ଞାତା ଅପ୍ପେସକ୍ଖା’ତି। ସୋ ତେନ ଞତ୍ତେନ [ଞାତେନ (ସୀ॰ କ॰), ଞାତତ୍ତେନ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ। ସପ୍ପୁରିସୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ନ ଖୋ ଞତ୍ତେନ ଲୋଭଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଦୋସଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ମୋହଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ନୋ ଚେପି ଞାତୋ ହୋତି ୟସସ୍ସୀ; ସୋ ଚ ହୋତି ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ସାମୀଚିପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଅନୁଧମ୍ମଚାରୀ, ସୋ ତତ୍ଥ ପୁଜ୍ଜୋ , ସୋ ତତ୍ଥ ପାସଂସୋ’ତି। ସୋ ପଟିପଦଂୟେୱ ଅନ୍ତରଂ କରିତ୍ୱା ତେନ ଞତ୍ତେନ ନେୱତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଲାଭୀ ହୋତି ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନଂ। ସୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ଅହଂ ଖୋମ୍ହି ଲାଭୀ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନଂ, ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ନ ଲାଭିନୋ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନ’ନ୍ତି। ସୋ ତେନ ଲାଭେନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ। ସପ୍ପୁରିସୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ନ ଖୋ ଲାଭେନ ଲୋଭଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଦୋସଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ମୋହଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ନୋ ଚେପି ଲାଭୀ ହୋତି ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନଂ; ସୋ ଚ ହୋତି ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ସାମୀଚିପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଅନୁଧମ୍ମଚାରୀ, ସୋ ତତ୍ଥ ପୁଜ୍ଜୋ, ସୋ ତତ୍ଥ ପାସଂସୋ’ତି। ସୋ ପଟିପଦଂୟେୱ ଅନ୍ତରଂ କରିତ୍ୱା ତେନ ଲାଭେନ ନେୱତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ବହୁସ୍ସୁତୋ ହୋତି। ସୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ଅହଂ ଖୋମ୍ହି ବହୁସ୍ସୁତୋ, ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ନ ବହୁସ୍ସୁତା’ତି। ସୋ ତେନ ବାହୁସଚ୍ଚେନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ। ସପ୍ପୁରିସୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ନ ଖୋ ବାହୁସଚ୍ଚେନ ଲୋଭଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି , ଦୋସଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ମୋହଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ନୋ ଚେପି ବହୁସ୍ସୁତୋ ହୋତି; ସୋ ଚ ହୋତି ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ସାମୀଚିପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଅନୁଧମ୍ମଚାରୀ, ସୋ ତତ୍ଥ ପୁଜ୍ଜୋ, ସୋ ତତ୍ଥ ପାସଂସୋ’ତି। ସୋ ପଟିପଦଂୟେୱ ଅନ୍ତରଂ କରିତ୍ୱା ତେନ ବାହୁସଚ୍ଚେନ ନେୱତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ୱିନୟଧରୋ ହୋତି। ସୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ଅହଂ ଖୋମ୍ହି ୱିନୟଧରୋ, ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ନ ୱିନୟଧରା’ତି। ସୋ ତେନ ୱିନୟଧରତ୍ତେନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ। ସପ୍ପୁରିସୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ନ ଖୋ ୱିନୟଧରତ୍ତେନ ଲୋଭଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଦୋସଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ମୋହଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ନୋ ଚେପି ୱିନୟଧରୋ ହୋତି; ସୋ ଚ ହୋତି ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ସାମୀଚିପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଅନୁଧମ୍ମଚାରୀ, ସୋ ତତ୍ଥ ପୁଜ୍ଜୋ, ସୋ ତତ୍ଥ ପାସଂସୋ’ତି। ସୋ ପଟିପଦଂୟେୱ ଅନ୍ତରଂ କରିତ୍ୱା ତେନ ୱିନୟଧରତ୍ତେନ ନେୱତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଧମ୍ମକଥିକୋ ହୋତି। ସୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ଅହଂ ଖୋମ୍ହି ଧମ୍ମକଥିକୋ, ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ନ ଧମ୍ମକଥିକା’ତି। ସୋ ତେନ ଧମ୍ମକଥିକତ୍ତେନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ। ସପ୍ପୁରିସୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ନ ଖୋ ଧମ୍ମକଥିକତ୍ତେନ ଲୋଭଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଦୋସଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ମୋହଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ନୋ ଚେପି ଧମ୍ମକଥିକୋ ହୋତି; ସୋ ଚ ହୋତି ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ସାମୀଚିପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଅନୁଧମ୍ମଚାରୀ, ସୋ ତତ୍ଥ ପୁଜ୍ଜୋ, ସୋ ତତ୍ଥ ପାସଂସୋ’ତି। ସୋ ପଟିପଦଂୟେୱ ଅନ୍ତରଂ କରିତ୍ୱା ତେନ ଧମ୍ମକଥିକତ୍ତେନ ନେୱତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ।

୧୦୭ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ଆରଞ୍ଞିକୋ ହୋତି। ସୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ଅହଂ ଖୋମ୍ହି ଆରଞ୍ଞିକୋ ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ନ ଆରଞ୍ଞିକା’ତି। ସୋ ତେନ ଆରଞ୍ଞିକତ୍ତେନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ। ସପ୍ପୁରିସୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ନ ଖୋ ଆରଞ୍ଞିକତ୍ତେନ ଲୋଭଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଦୋସଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ମୋହଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ନୋ ଚେପି ଆରଞ୍ଞିକୋ ହୋତି; ସୋ ଚ ହୋତି ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ସାମୀଚିପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଅନୁଧମ୍ମଚାରୀ, ସୋ ତତ୍ଥ ପୁଜ୍ଜୋ, ସୋ ତତ୍ଥ ପାସଂସୋ’ତି। ସୋ ପଟିପଦଂୟେୱ ଅନ୍ତରଂ କରିତ୍ୱା ତେନ ଆରଞ୍ଞିକତ୍ତେନ ନେୱତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ପଂସୁକୂଲିକୋ ହୋତି। ସୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ଅହଂ ଖୋମ୍ହି ପଂସୁକୂଲିକୋ, ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ନ ପଂସୁକୂଲିକା’ତି। ସୋ ତେନ ପଂସୁକୂଲିକତ୍ତେନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ପରଂ ୱମ୍ଭେତି । ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ। ସପ୍ପୁରିସୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ନ ଖୋ ପଂସୁକୂଲିକତ୍ତେନ ଲୋଭଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଦୋସଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ମୋହଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ନୋ ଚେପି ପଂସୁକୂଲିକୋ ହୋତି; ସୋ ଚ ହୋତି ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ସାମୀଚିପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଅନୁଧମ୍ମଚାରୀ, ସୋ ତତ୍ଥ ପୁଜ୍ଜୋ, ସୋ ତତ୍ଥ ପାସଂସୋ’ତି। ସୋ ପଟିପଦଂୟେୱ ଅନ୍ତରଂ କରିତ୍ୱା ତେନ ପଂସୁକୂଲିକତ୍ତେନ ନେୱତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ପିଣ୍ଡପାତିକୋ ହୋତି। ସୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ଅହଂ ଖୋମ୍ହି ପିଣ୍ଡପାତିକୋ, ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ନ ପିଣ୍ଡପାତିକା’ତି। ସୋ ତେନ ପିଣ୍ଡପାତିକତ୍ତେନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ। ସପ୍ପୁରିସୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ନ ଖୋ ପିଣ୍ଡପାତିକତ୍ତେନ ଲୋଭଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଦୋସଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ମୋହଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ନୋ ଚେପି ପିଣ୍ଡପାତିକୋ ହୋତି; ସୋ ଚ ହୋତି ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ସାମୀଚିପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଅନୁଧମ୍ମଚାରୀ, ସୋ ତତ୍ଥ ପୁଜ୍ଜୋ, ସୋ ତତ୍ଥ ପାସଂସୋ’ତି। ସୋ ପଟିପଦଂୟେୱ ଅନ୍ତରଂ କରିତ୍ୱା ତେନ ପିଣ୍ଡପାତିକତ୍ତେନ ନେୱତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ରୁକ୍ଖମୂଲିକୋ ହୋତି। ସୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ଅହଂ ଖୋମ୍ହି ରୁକ୍ଖମୂଲିକୋ, ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ନ ରୁକ୍ଖମୂଲିକା’ତି। ସୋ ତେନ ରୁକ୍ଖମୂଲିକତ୍ତେନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ। ସପ୍ପୁରିସୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ନ ଖୋ ରୁକ୍ଖମୂଲିକତ୍ତେନ ଲୋଭଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଦୋସଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ମୋହଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ନୋ ଚେପି ରୁକ୍ଖମୂଲିକୋ ହୋତି; ସୋ ଚ ହୋତି ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ସାମୀଚିପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଅନୁଧମ୍ମଚାରୀ, ସୋ ତତ୍ଥ ପୁଜ୍ଜୋ, ସୋ ତତ୍ଥ ପାସଂସୋ’ତି। ସୋ ପଟିପଦଂୟେୱ ଅନ୍ତରଂ କରିତ୍ୱା ତେନ ରୁକ୍ଖମୂଲିକତ୍ତେନ ନେୱତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ସୋସାନିକୋ ହୋତି…ପେ॰… ଅବ୍ଭୋକାସିକୋ ହୋତି… ନେସଜ୍ଜିକୋ ହୋତି… ୟଥାସନ୍ଥତିକୋ ହୋତି… ଏକାସନିକୋ ହୋତି। ସୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ଅହଂ ଖୋମ୍ହି ଏକାସନିକୋ, ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ନ ଏକାସନିକା’ତି। ସୋ ତେନ ଏକାସନିକତ୍ତେନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ। ସପ୍ପୁରିସୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ନ ଖୋ ଏକାସନିକତ୍ତେନ ଲୋଭଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଦୋସଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ମୋହଧମ୍ମା ୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ନୋ ଚେପି ଏକାସନିକୋ ହୋତି; ସୋ ଚ ହୋତି ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ସାମୀଚିପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଅନୁଧମ୍ମଚାରୀ, ସୋ ତତ୍ଥ ପୁଜ୍ଜୋ, ସୋ ତତ୍ଥ ପାସଂସୋ’ତି। ସୋ ପଟିପଦଂୟେୱ ଅନ୍ତରଂ କରିତ୍ୱା ତେନ ଏକାସନିକତ୍ତେନ ନେୱତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ।

୧୦୮ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ଅହଂ ଖୋମ୍ହି ପଠମଜ୍ଝାନସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭୀ, ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ପଠମଜ୍ଝାନସମାପତ୍ତିୟା ନ ଲାଭିନୋ’ତି। ସୋ ତାୟ ପଠମଜ୍ଝାନସମାପତ୍ତିୟା ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ। ସପ୍ପୁରିସୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ପଠମଜ୍ଝାନସମାପତ୍ତିୟାପି ଖୋ ଅତମ୍ମୟତା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା। ୟେନ ୟେନ ହି ମଞ୍ଞନ୍ତି ତତୋ ତଂ ହୋତି ଅଞ୍ଞଥା’ତି। ସୋ ଅତମ୍ମୟତଞ୍ଞେୱ ଅନ୍ତରଂ କରିତ୍ୱା ତାୟ ପଠମଜ୍ଝାନସମାପତ୍ତିୟା ନେୱତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ…ପେ॰… ତତିୟଂ ଝାନଂ… ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ଅହଂ ଖୋମ୍ହି ଚତୁତ୍ଥଜ୍ଝାନସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭୀ, ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ଚତୁତ୍ଥଜ୍ଝାନସମାପତ୍ତିୟା ନ ଲାଭିନୋ’ତି। ସୋ ତାୟ ଚତୁତ୍ଥଜ୍ଝାନସମାପତ୍ତିୟା ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ। ସପ୍ପୁରିସୋ ଚ ଖୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ଚତୁତ୍ଥଜ୍ଝାନସମାପତ୍ତିୟାପି ଖୋ ଅତମ୍ମୟତା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା। ୟେନ ୟେନ ହି ମଞ୍ଞନ୍ତି ତତୋ ତଂ ହୋତି ଅଞ୍ଞଥା’ତି। ସୋ ଅତମ୍ମୟତଞ୍ଞେୱ ଅନ୍ତରଂ କରିତ୍ୱା ତାୟ ଚତୁତ୍ଥଜ୍ଝାନସମାପତ୍ତିୟା ନେୱତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ସବ୍ବସୋ ରୂପସଞ୍ଞାନଂ ସମତିକ୍କମା ପଟିଘସଞ୍ଞାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ନାନତ୍ତସଞ୍ଞାନଂ ଅମନସିକାରା ‘ଅନନ୍ତୋ ଆକାସୋ’ତି ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ଅହଂ ଖୋମ୍ହି ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭୀ, ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ନ ଲାଭିନୋ’ତି। ସୋ ତାୟ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ। ସପ୍ପୁରିସୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟାପି ଖୋ ଅତମ୍ମୟତା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା। ୟେନ ୟେନ ହି ମଞ୍ଞନ୍ତି ତତୋ ତଂ ହୋତି ଅଞ୍ଞଥା’ତି। ସୋ ଅତମ୍ମୟତଞ୍ଞେୱ ଅନ୍ତରଂ କରିତ୍ୱା ତାୟ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ନେୱତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ସବ୍ବସୋ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ‘ଅନନ୍ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣ’ନ୍ତି ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ଅହଂ ଖୋମ୍ହି ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭୀ, ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ନ ଲାଭିନୋ’ତି। ସୋ ତାୟ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ। ସପ୍ପୁରିସୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟାପି ଖୋ ଅତମ୍ମୟତା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା। ୟେନ ୟେନ ହି ମଞ୍ଞନ୍ତି ତତୋ ତଂ ହୋତି ଅଞ୍ଞଥା’ତି। ସୋ ଅତମ୍ମୟତଞ୍ଞେୱ ଅନ୍ତରଂ କରିତ୍ୱା ତାୟ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ନେୱତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ସବ୍ବସୋ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ‘ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀ’ତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ଅହଂ ଖୋମ୍ହି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭୀ, ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ନ ଲାଭିନୋ’ତି। ସୋ ତାୟ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ। ସପ୍ପୁରିସୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟାପି ଖୋ ଅତମ୍ମୟତା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା। ୟେନ ୟେନ ହି ମଞ୍ଞନ୍ତି ତତୋ ତଂ ହୋତି ଅଞ୍ଞଥା’ତି। ସୋ ଅତମ୍ମୟତଞ୍ଞେୱ ଅନ୍ତରଂ କରିତ୍ୱା ତାୟ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ନେୱତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସୋ ସବ୍ବସୋ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ଅହଂ ଖୋମ୍ହି ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭୀ, ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ନ ଲାଭିନୋ’ତି। ସୋ ତାୟ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି , ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ। ସପ୍ପୁରିସୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟାପି ଖୋ ଅତମ୍ମୟତା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା। ୟେନ ୟେନ ହି ମଞ୍ଞନ୍ତି ତତୋ ତଂ ହୋତି ଅଞ୍ଞଥା’ତି। ସୋ ଅତମ୍ମୟତଞ୍ଞେୱ ଅନ୍ତରଂ କରିତ୍ୱା ତାୟ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ନେୱତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପୁରିସୋ ସବ୍ବସୋ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ପଞ୍ଞାୟ ଚସ୍ସ ଦିସ୍ୱା ଆସୱା [ଏକଚ୍ଚେ ଆସୱା (କ॰)] ପରିକ୍ଖୀଣା ହୋନ୍ତି। ଅୟଂ [ଅୟଂ ଖୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ କିଞ୍ଚି ମଞ୍ଞତି, ନ କୁହିଞ୍ଚି ମଞ୍ଞତି, ନ କେନଚି ମଞ୍ଞତୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ସପ୍ପୁରିସସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ତତିୟଂ।

୪. ସେୱିତବ୍ବାସେୱିତବ୍ବସୁତ୍ତଂ

୧୦୯ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସେୱିତବ୍ବାସେୱିତବ୍ବଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମପରିୟାୟଂ ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କାୟସମାଚାରଂପାହଂ [ପହଂ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପି; ତଞ୍ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ କାୟସମାଚାରଂ। ୱଚୀସମାଚାରଂପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପି; ତଞ୍ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ୱଚୀସମାଚାରଂ। ମନୋସମାଚାରଂପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପି; ତଞ୍ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ମନୋସମାଚାରଂ। ଚିତ୍ତୁପ୍ପାଦଂପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପି; ତଞ୍ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ଚିତ୍ତୁପ୍ପାଦଂ। ସଞ୍ଞାପଟିଲାଭଂପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି , ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପି; ତଞ୍ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ସଞ୍ଞାପଟିଲାଭଂ। ଦିଟ୍ଠିପଟିଲାଭଂପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପି; ତଞ୍ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ଦିଟ୍ଠିପଟିଲାଭଂ। ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭଂପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପି; ତଞ୍ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭ’’ନ୍ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇମସ୍ସ ଖୋ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ, ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ, ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାମି।

୧୧୦ . ‘‘‘କାୟସମାଚାରଂପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପି; ତଞ୍ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ କାୟସମାଚାର’ନ୍ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ୟଥାରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, କାୟସମାଚାରଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, ଏୱରୂପୋ କାୟସମାଚାରୋ ନ ସେୱିତବ୍ବୋ; ୟଥାରୂପଞ୍ଚ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, କାୟସମାଚାରଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, ଏୱରୂପୋ କାୟସମାଚାରୋ ସେୱିତବ୍ବୋ।

୧୧୧ . ‘‘କଥଂରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, କାୟସମାଚାରଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି? ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ଏକଚ୍ଚୋ ପାଣାତିପାତୀ ହୋତି ଲୁଦ୍ଦୋ ଲୋହିତପାଣି ହତପ୍ପହତେ ନିୱିଟ୍ଠୋ ଅଦୟାପନ୍ନୋ ପାଣଭୂତେସୁ; ଅଦିନ୍ନାଦାୟୀ ଖୋ ପନ ହୋତି, ୟଂ ତଂ ପରସ୍ସ ପରୱିତ୍ତୂପକରଣଂ ଗାମଗତଂ ୱା ଅରଞ୍ଞଗତଂ ୱା ତଂ ଅଦିନ୍ନଂ ଥେୟ୍ୟସଙ୍ଖାତଂ ଆଦାତା ହୋତି; କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରୀ ଖୋ ପନ ହୋତି, ୟା ତା ମାତୁରକ୍ଖିତା ପିତୁରକ୍ଖିତା ମାତାପିତୁରକ୍ଖିତା ଭାତୁରକ୍ଖିତା ଭଗିନିରକ୍ଖିତା ଞାତିରକ୍ଖିତା ଗୋତ୍ତରକ୍ଖିତା ଧମ୍ମରକ୍ଖିତା ସସ୍ସାମିକା ସପରିଦଣ୍ଡା ଅନ୍ତମସୋ ମାଲାଗୁଳପରିକ୍ଖିତ୍ତାପି ତଥାରୂପାସୁ ଚାରିତ୍ତଂ ଆପଜ୍ଜିତା ହୋତି – ଏୱରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, କାୟସମାଚାରଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି।

‘‘କଥଂରୂପଂ , ଭନ୍ତେ, କାୟସମାଚାରଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି? ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ଏକଚ୍ଚୋ ପାଣାତିପାତଂ ପହାୟ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି ନିହିତଦଣ୍ଡୋ ନିହିତସତ୍ଥୋ, ଲଜ୍ଜୀ ଦୟାପନ୍ନୋ ସବ୍ବପାଣଭୂତହିତାନୁକମ୍ପୀ ୱିହରତି; ଅଦିନ୍ନାଦାନଂ ପହାୟ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ୟଂ ତଂ ପରସ୍ସ ପରୱିତ୍ତୂପକରଣଂ ଗାମଗତଂ ୱା ଅରଞ୍ଞଗତଂ ୱା ତଂ ନାଦିନ୍ନଂ ଥେୟ୍ୟସଙ୍ଖାତଂ ଆଦାତା ହୋତି; କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରଂ ପହାୟ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ୟା ତା ମାତୁରକ୍ଖିତା ପିତୁରକ୍ଖିତା ମାତାପିତୁରକ୍ଖିତା ଭାତୁରକ୍ଖିତା ଭଗିନିରକ୍ଖିତା ଞାତିରକ୍ଖିତା ଗୋତ୍ତରକ୍ଖିତା ଧମ୍ମରକ୍ଖିତା ସସ୍ସାମିକା ସପରିଦଣ୍ଡା ଅନ୍ତମସୋ ମାଲାଗୁଳପରିକ୍ଖିତ୍ତାପି ତଥାରୂପାସୁ ନ ଚାରିତ୍ତଂ ଆପଜ୍ଜିତା ହୋତି – ଏୱରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, କାୟସମାଚାରଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି। ‘କାୟସମାଚାରଂପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପି; ତଞ୍ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ କାୟସମାଚାର’ନ୍ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

‘‘‘ୱଚୀସମାଚାରଂପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପି; ତଞ୍ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ୱଚୀସମାଚାର’ନ୍ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ ? ୟଥାରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, ୱଚୀସମାଚାରଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, ଏୱରୂପୋ ୱଚୀସମାଚାରୋ ନ ସେୱିତବ୍ବୋ; ୟଥାରୂପଞ୍ଚ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ୱଚୀସମାଚାରଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି ଏୱରୂପୋ ୱଚୀସମାଚାରୋ ସେୱିତବ୍ବୋ।

୧୧୨ . ‘‘କଥଂରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, ୱଚୀସମାଚାରଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି? ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ଏକଚ୍ଚୋ ମୁସାୱାଦୀ ହୋତି, ସଭାଗତୋ [ସଭଗ୍ଗତୋ (ବହୂସୁ)] ୱା ପରିସାଗତୋ [ପରିସଗ୍ଗତୋ (ବହୂସୁ)] ୱା ଞାତିମଜ୍ଝଗତୋ ୱା ପୂଗମଜ୍ଝଗତୋ ୱା ରାଜକୁଲମଜ୍ଝଗତୋ ୱା ଅଭିନୀତୋ ସକ୍ଖିପୁଟ୍ଠୋ – ‘ଏହମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ୟଂ ଜାନାସି ତଂ ୱଦେହୀ’ତି ସୋ ଅଜାନଂ ୱା ଆହ – ‘ଜାନାମୀ’ତି, ଜାନଂ ୱା ଆହ – ‘ନ ଜାନାମୀ’ତି; ଅପସ୍ସଂ ୱା ଆହ – ‘ପସ୍ସାମୀ’ତି, ପସ୍ସଂ ୱା ଆହ – ‘ନ ପସ୍ସାମୀ’ତି – ଇତି [ପସ୍ସ ମ॰ ନି॰ ୧.୪୪୦ ସାଲେୟ୍ୟକସୁତ୍ତେ] ଅତ୍ତହେତୁ ୱା ପରହେତୁ ୱା ଆମିସକିଞ୍ଚିକ୍ଖହେତୁ [କିଞ୍ଚକ୍ଖହେତୁ (ସୀ॰)] ୱା ସମ୍ପଜାନମୁସା ଭାସିତା ହୋତି; ପିସୁଣୱାଚୋ ଖୋ ପନ ହୋତି, ଇତୋ ସୁତ୍ୱା ଅମୁତ୍ର ଅକ୍ଖାତା ଇମେସଂ ଭେଦାୟ, ଅମୁତ୍ର ୱା ସୁତ୍ୱା ଇମେସଂ ଅକ୍ଖାତା ଅମୂସଂ ଭେଦାୟ – ଇତି ସମଗ୍ଗାନଂ ୱା ଭେତ୍ତା, ଭିନ୍ନାନଂ ୱା ଅନୁପ୍ପଦାତା, ୱଗ୍ଗାରାମୋ, ୱଗ୍ଗରତୋ, ୱଗ୍ଗନନ୍ଦୀ, ୱଗ୍ଗକରଣିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ହୋତି; ଫରୁସୱାଚୋ ଖୋ ପନ ହୋତି, ୟା ସା ୱାଚା କଣ୍ଡକା କକ୍କସା ଫରୁସା ପରକଟୁକା ପରାଭିସଜ୍ଜନୀ କୋଧସାମନ୍ତା ଅସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକା, ତଥାରୂପିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ହୋତି; ସମ୍ଫପ୍ପଲାପୀ ଖୋ ପନ ହୋତି ଅକାଲୱାଦୀ ଅଭୂତୱାଦୀ ଅନତ୍ଥୱାଦୀ ଅଧମ୍ମୱାଦୀ ଅୱିନୟୱାଦୀ, ଅନିଧାନୱତିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ହୋତି ଅକାଲେନ ଅନପଦେସଂ ଅପରିୟନ୍ତୱତିଂ ଅନତ୍ଥସଂହିତଂ – ଏୱରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, ୱଚୀସମାଚାରଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି।

‘‘କଥଂରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, ୱଚୀସମାଚାରଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି , କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି? ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ଏକଚ୍ଚୋ ମୁସାୱାଦଂ ପହାୟ ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି ସଭାଗତୋ ୱା ପରିସାଗତୋ ୱା ଞାତିମଜ୍ଝଗତୋ ୱା ପୂଗମଜ୍ଝଗତୋ ୱା ରାଜକୁଲମଜ୍ଝଗତୋ ୱା ଅଭିନୀତୋ ସକ୍ଖିପୁଟ୍ଠୋ – ‘ଏହମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ୟଂ ଜାନାସି ତଂ ୱଦେହୀ’ତି ସୋ ଅଜାନଂ ୱା ଆହ – ‘ନ ଜାନାମୀ’ତି, ଜାନଂ ୱା ଆହ – ‘ଜାନାମୀ’ତି, ଅପସ୍ସଂ ୱା ଆହ – ‘ନ ପସ୍ସାମୀ’ତି, ପସ୍ସଂ ୱା ଆହ – ‘ପସ୍ସାମୀ’ତି – ଇତି ଅତ୍ତହେତୁ ୱା ପରହେତୁ ୱା ଆମିସକିଞ୍ଚିକ୍ଖହେତୁ ୱା ନ ସମ୍ପଜାନମୁସା ଭାସିତା ହୋତି; ପିସୁଣଂ ୱାଚଂ ପହାୟ ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଇତୋ ସୁତ୍ୱା ନ ଅମୁତ୍ର ଅକ୍ଖାତା ଇମେସଂ ଭେଦାୟ, ଅମୁତ୍ର ୱା ସୁତ୍ୱା ନ ଇମେସଂ ଅକ୍ଖାତା ଅମୂସଂ ଭେଦାୟ – ଇତି ଭିନ୍ନାନଂ ୱା ସନ୍ଧାତା ସହିତାନଂ ୱା ଅନୁପ୍ପଦାତା ସମଗ୍ଗାରାମୋ ସମଗ୍ଗରତୋ ସମଗ୍ଗନନ୍ଦୀ ସମଗ୍ଗକରଣିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ହୋତି; ଫରୁସଂ ୱାଚଂ ପହାୟ ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ୟା ସା ୱାଚା ନେଲା କଣ୍ଣସୁଖା ପେମନୀୟା ହଦୟଙ୍ଗମା ପୋରୀ ବହୁଜନକନ୍ତା ବହୁଜନମନାପା ତଥାରୂପିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ହୋତି; ସମ୍ଫପ୍ପଲାପଂ ପହାୟ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି କାଲୱାଦୀ ଭୂତୱାଦୀ ଅତ୍ଥୱାଦୀ ଧମ୍ମୱାଦୀ ୱିନୟୱାଦୀ, ନିଧାନୱତିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ହୋତି କାଲେନ ସାପଦେସଂ ପରିୟନ୍ତୱତିଂ ଅତ୍ଥସଂହିତଂ – ଏୱରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, ୱଚୀସମାଚାରଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି। ‘ୱଚୀସମାଚାରଂପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପି; ତଞ୍ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ୱଚୀସମାଚାର’ନ୍ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

‘‘‘ମନୋସମାଚାରଂପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପି; ତଞ୍ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ମନୋସମାଚାର’ନ୍ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ୟଥାରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, ମନୋସମାଚାରଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି ଏୱରୂପୋ ମନୋସମାଚାରୋ ନ ସେୱିତବ୍ବୋ; ୟଥାରୂପଞ୍ଚ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ମନୋସମାଚାରଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି ଏୱରୂପୋ ମନୋସମାଚାରୋ ସେୱିତବ୍ବୋ।

୧୧୩ . ‘‘କଥଂରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, ମନୋସମାଚାରଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି? ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ଏକଚ୍ଚୋ ଅଭିଜ୍ଝାଲୁ ହୋତି, ୟଂ ତଂ ପରସ୍ସ ପରୱିତ୍ତୂପକରଣଂ ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାତା ହୋତି – ‘ଅହୋ ୱତ ୟଂ ପରସ୍ସ ତଂ ମମସ୍ସା’ତି; ବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତୋ ଖୋ ପନ ହୋତି ପଦୁଟ୍ଠମନସଙ୍କପ୍ପୋ – ‘ଇମେ ସତ୍ତା ହଞ୍ଞନ୍ତୁ ୱା ୱଜ୍ଝନ୍ତୁ ୱା ଉଚ୍ଛିଜ୍ଜନ୍ତୁ ୱା ୱିନସ୍ସନ୍ତୁ ୱା ମା ୱା ଅହେସୁ’ନ୍ତି – ଏୱରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, ମନୋସମାଚାରଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି।

‘‘କଥଂରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, ମନୋସମାଚାରଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି? ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ଏକଚ୍ଚୋ ଅନଭିଜ୍ଝାଲୁ ହୋତି, ୟଂ ତଂ ପରସ୍ସ ପରୱିତ୍ତୂପକରଣଂ ତଂ ନାଭିଜ୍ଝାତା ହୋତି – ‘ଅହୋ ୱତ ୟଂ ପରସ୍ସ ତଂ ମମସ୍ସା’ତି; ଅବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତୋ ଖୋ ପନ ହୋତି ଅପ୍ପଦୁଟ୍ଠମନସଙ୍କପ୍ପୋ – ‘ଇମେ ସତ୍ତା ଅୱେରା ଅବ୍ୟାବଜ୍ଝା [ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଅନୀଘା ସୁଖୀ ଅତ୍ତାନଂ ପରିହରନ୍ତୂ’ତି – ଏୱରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, ମନୋସମାଚାରଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି। ‘ମନୋସମାଚାରଂପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପି; ତଞ୍ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ମନୋସମାଚାର’ନ୍ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

୧୧୪ . ‘‘‘ଚିତ୍ତୁପ୍ପାଦଂପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପି; ତଞ୍ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ଚିତ୍ତୁପ୍ପାଦ’ନ୍ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ୟଥାରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, ଚିତ୍ତୁପ୍ପାଦଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି ଏୱରୂପୋ ଚିତ୍ତୁପ୍ପାଦୋ ନ ସେୱିତବ୍ବୋ; ୟଥାରୂପଞ୍ଚ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଚିତ୍ତୁପ୍ପାଦଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି ଏୱରୂପୋ ଚିତ୍ତୁପ୍ପାଦୋ ସେୱିତବ୍ବୋ।

‘‘କଥଂରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, ଚିତ୍ତୁପ୍ପାଦଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି? ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ଏକଚ୍ଚୋ ଅଭିଜ୍ଝାଲୁ ହୋତି, ଅଭିଜ୍ଝାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିହରତି; ବ୍ୟାପାଦୱା ହୋତି, ବ୍ୟାପାଦସହଗତେନ ଚେତସା ୱିହରତି; ୱିହେସୱା ହୋତି, ୱିହେସାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିହରତି – ଏୱରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, ଚିତ୍ତୁପ୍ପାଦଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି।

‘‘କଥଂରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, ଚିତ୍ତୁପ୍ପାଦଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି , କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି? ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ଏକଚ୍ଚୋ ଅନଭିଜ୍ଝାଲୁ ହୋତି, ଅନଭିଜ୍ଝାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିହରତି; ଅବ୍ୟାପାଦୱା ହୋତି, ଅବ୍ୟାପାଦସହଗତେନ ଚେତସା ୱିହରତି; ଅୱିହେସୱା ହୋତି, ଅୱିହେସାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିହରତି – ଏୱରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, ଚିତ୍ତୁପ୍ପାଦଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି। ‘ଚିତ୍ତୁପ୍ପାଦଂପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପି; ତଞ୍ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ଚିତ୍ତୁପ୍ପାଦ’ନ୍ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

୧୧୫ . ‘‘‘ସଞ୍ଞାପଟିଲାଭଂପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପି; ତଞ୍ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ସଞ୍ଞାପଟିଲାଭ’ନ୍ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ୟଥାରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, ସଞ୍ଞାପଟିଲାଭଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି ଏୱରୂପୋ ସଞ୍ଞାପଟିଲାଭୋ ନ ସେୱିତବ୍ବୋ; ୟଥାରୂପଞ୍ଚ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସଞ୍ଞାପଟିଲାଭଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି ଏୱରୂପୋ ସଞ୍ଞାପଟିଲାଭୋ ସେୱିତବ୍ବୋ।

‘‘କଥଂରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, ସଞ୍ଞାପଟିଲାଭଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି? ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ଏକଚ୍ଚୋ ଅଭିଜ୍ଝାଲୁ ହୋତି, ଅଭିଜ୍ଝାସହଗତାୟ ସଞ୍ଞାୟ ୱିହରତି; ବ୍ୟାପାଦୱା ହୋତି, ବ୍ୟାପାଦସହଗତାୟ ସଞ୍ଞାୟ ୱିହରତି; ୱିହେସୱା ହୋତି, ୱିହେସାସହଗତାୟ ସଞ୍ଞାୟ ୱିହରତି – ଏୱରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, ସଞ୍ଞାପଟିଲାଭଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି।

‘‘କଥଂରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, ସଞ୍ଞାପଟିଲାଭଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି? ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ଏକଚ୍ଚୋ ଅନଭିଜ୍ଝାଲୁ ହୋତି, ଅନଭିଜ୍ଝାସହଗତାୟ ସଞ୍ଞାୟ ୱିହରତି; ଅବ୍ୟାପାଦୱା ହୋତି, ଅବ୍ୟାପାଦସହଗତାୟ ସଞ୍ଞାୟ ୱିହରତି; ଅୱିହେସୱା ହୋତି, ଅୱିହେସାସହଗତାୟ ସଞ୍ଞାୟ ୱିହରତି – ଏୱରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, ସଞ୍ଞାପଟିଲାଭଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି। ‘ସଞ୍ଞାପଟିଲାଭଂପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପି; ତଞ୍ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ସଞ୍ଞାପଟିଲାଭ’ନ୍ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

୧୧୬ . ‘‘‘ଦିଟ୍ଠିପଟିଲାଭଂପାହଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପି; ତଞ୍ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ଦିଟ୍ଠିପଟିଲାଭ’ନ୍ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ୟଥାରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, ଦିଟ୍ଠିପଟିଲାଭଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି ଏୱରୂପୋ ଦିଟ୍ଠିପଟିଲାଭୋ ନ ସେୱିତବ୍ବୋ; ୟଥାରୂପଞ୍ଚ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଦିଟ୍ଠିପଟିଲାଭଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି – ଏୱରୂପୋ ଦିଟ୍ଠିପଟିଲାଭୋ ସେୱିତବ୍ବୋ।

‘‘କଥଂରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, ଦିଟ୍ଠିପଟିଲାଭଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି? ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ଏକଚ୍ଚୋ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିକୋ ହୋତି – ‘ନତ୍ଥି ଦିନ୍ନଂ, ନତ୍ଥି ୟିଟ୍ଠଂ, ନତ୍ଥି ହୁତଂ , ନତ୍ଥି ସୁକତଦୁକ୍କଟାନଂ କମ୍ମାନଂ ଫଲଂ ୱିପାକୋ, ନତ୍ଥି ଅୟଂ ଲୋକୋ, ନତ୍ଥି ପରୋ ଲୋକୋ, ନତ୍ଥି ମାତା, ନତ୍ଥି ପିତା, ନତ୍ଥି ସତ୍ତା ଓପପାତିକା, ନତ୍ଥି ଲୋକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସମ୍ମଗ୍ଗତା ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନା ୟେ ଇମଞ୍ଚ ଲୋକଂ ପରଞ୍ଚ ଲୋକଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ପୱେଦେନ୍ତୀ’ତି – ଏୱରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, ଦିଟ୍ଠିପଟିଲାଭଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି।

‘‘କଥଂରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, ଦିଟ୍ଠିପଟିଲାଭଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି? ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ଏକଚ୍ଚୋ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିକୋ ହୋତି – ‘ଅତ୍ଥି ଦିନ୍ନଂ, ଅତ୍ଥି ୟିଟ୍ଠଂ, ଅତ୍ଥି ହୁତଂ, ଅତ୍ଥି ସୁକତଦୁକ୍କଟାନଂ କମ୍ମାନଂ ଫଲଂ ୱିପାକୋ, ଅତ୍ଥି ଅୟଂ ଲୋକୋ, ଅତ୍ଥି ପରୋ ଲୋକୋ, ଅତ୍ଥି ମାତା, ଅତ୍ଥି ପିତା, ଅତ୍ଥି ସତ୍ତା ଓପପାତିକା, ଅତ୍ଥି ଲୋକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସମ୍ମଗ୍ଗତା ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନା ୟେ ଇମଞ୍ଚ ଲୋକଂ ପରଞ୍ଚ ଲୋକଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ପୱେଦେନ୍ତୀ’ତି – ଏୱରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, ଦିଟ୍ଠିପଟିଲାଭଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି। ‘ଦିଟ୍ଠିପଟିଲାଭଂପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପି; ତଞ୍ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ଦିଟ୍ଠିପଟିଲାଭ’ନ୍ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

୧୧୭ . ‘‘‘ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭଂପାହଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପି; ତଞ୍ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭ’ନ୍ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ୟଥାରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି – ଏୱରୂପୋ ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭୋ ନ ସେୱିତବ୍ବୋ; ୟଥାରୂପଞ୍ଚ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି – ଏୱରୂପୋ ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭୋ ସେୱିତବ୍ବୋ।

‘‘କଥଂରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି? ସବ୍ୟାବଜ୍ଝଂ [ସବ୍ୟାପଜ୍ଝଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] , ଭନ୍ତେ, ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତୟତୋ ଅପରିନିଟ୍ଠିତଭାୱାୟ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି; ଅବ୍ୟାବଜ୍ଝଂ, ଭନ୍ତେ, ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତୟତୋ ପରିନିଟ୍ଠିତଭାୱାୟ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି। ‘ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭଂପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି , ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପି; ତଞ୍ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭ’ନ୍ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

‘‘ଇମସ୍ସ ଖୋ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ, ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ, ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାମୀ’’ତି।

୧୧୮ . ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ସାରିପୁତ୍ତ! ସାଧୁ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଇମସ୍ସ ମୟା ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ, ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ, ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାସି।

‘‘‘କାୟସମାଚାରଂପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପି; ତଞ୍ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ କାୟସମାଚାର’ନ୍ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ ମୟା। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ୟଥାରୂପଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, କାୟସମାଚାରଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି ଏୱରୂପୋ କାୟସମାଚାରୋ ନ ସେୱିତବ୍ବୋ; ୟଥାରୂପଞ୍ଚ ଖୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, କାୟସମାଚାରଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି – ଏୱରୂପୋ କାୟସମାଚାରୋ ସେୱିତବ୍ବୋ।

‘‘କଥଂରୂପଂ , ସାରିପୁତ୍ତ, କାୟସମାଚାରଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି? ଇଧ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକଚ୍ଚୋ ପାଣାତିପାତୀ ହୋତି ଲୁଦ୍ଦୋ ଲୋହିତପାଣି ହତପ୍ପହତେ ନିୱିଟ୍ଠୋ ଅଦୟାପନ୍ନୋ ପାଣଭୂତେସୁ; ଅଦିନ୍ନାଦାୟୀ ଖୋ ପନ ହୋତି, ୟଂ ତଂ ପରସ୍ସ ପରୱିତ୍ତୂପକରଣଂ ଗାମଗତଂ ୱା ଅରଞ୍ଞଗତଂ ୱା ତଂ ଅଦିନ୍ନଂ ଥେୟ୍ୟସଙ୍ଖାତଂ ଆଦାତା ହୋତି; କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରୀ ଖୋ ପନ ହୋତି, ୟା ତା ମାତୁରକ୍ଖିତା ପିତୁରକ୍ଖିତା ମାତାପିତୁରକ୍ଖିତା ଭାତୁରକ୍ଖିତା ଭଗିନିରକ୍ଖିତା ଞାତିରକ୍ଖିତା ଗୋତ୍ତରକ୍ଖିତା ଧମ୍ମରକ୍ଖିତା ସସ୍ସାମିକା ସପରିଦଣ୍ଡା ଅନ୍ତମସୋ ମାଲାଗୁଳପରିକ୍ଖିତ୍ତାପି ତଥାରୂପାସୁ ଚାରିତ୍ତଂ ଆପଜ୍ଜିତା ହୋତି – ଏୱରୂପଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, କାୟସମାଚାରଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି।

‘‘କଥଂରୂପଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, କାୟସମାଚାରଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି? ଇଧ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକଚ୍ଚୋ ପାଣାତିପାତଂ ପହାୟ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି ନିହିତଦଣ୍ଡୋ ନିହିତସତ୍ଥୋ, ଲଜ୍ଜୀ ଦୟାପନ୍ନୋ ସବ୍ବପାଣଭୂତହିତାନୁକମ୍ପୀ ୱିହରତି; ଅଦିନ୍ନାଦାନଂ ପହାୟ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ୟଂ ତଂ ପରସ୍ସ ପରୱିତ୍ତୂପକରଣଂ ଗାମଗତଂ ୱା ଅରଞ୍ଞଗତଂ ୱା ତଂ ନାଦିନ୍ନଂ ଥେୟ୍ୟସଙ୍ଖାତଂ ଆଦାତା ହୋତି; କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରଂ ପହାୟ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ୟା ତା ମାତୁରକ୍ଖିତା ପିତୁରକ୍ଖିତା ମାତାପିତୁରକ୍ଖିତା ଭାତୁରକ୍ଖିତା ଭଗିନିରକ୍ଖିତା ଞାତିରକ୍ଖିତା ଗୋତ୍ତରକ୍ଖିତା ଧମ୍ମରକ୍ଖିତା ସସ୍ସାମିକା ସପରିଦଣ୍ଡା ଅନ୍ତମସୋ ମାଲାଗୁଳପରିକ୍ଖିତ୍ତାପି ତଥାରୂପାସୁ ନ ଚାରିତ୍ତଂ ଆପଜ୍ଜିତା ହୋତି – ଏୱରୂପଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, କାୟସମାଚାରଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି। ‘କାୟସମାଚାରଂପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପି; ତଞ୍ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ କାୟସମାଚାର’ନ୍ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ମୟା ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

‘‘ୱଚୀସମାଚାରଂପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି …ପେ॰… ମନୋସମାଚାରଂପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି…ପେ॰… ଚିତ୍ତୁପ୍ପାଦଂପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି…ପେ॰… ସଞ୍ଞାପଟିଲାଭଂପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି…ପେ॰… ଦିଟ୍ଠିପଟିଲାଭଂପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି…ପେ॰…।

‘‘‘ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭଂପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପି; ତଞ୍ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭ’ନ୍ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ ମୟା। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ୟଥାରୂପଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି ଏୱରୂପୋ ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭୋ ନ ସେୱିତବ୍ବୋ; ୟଥାରୂପଞ୍ଚ ଖୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି – ଏୱରୂପୋ ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭୋ ସେୱିତବ୍ବୋ।

‘‘କଥଂରୂପଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି? ସବ୍ୟାବଜ୍ଝଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତୟତୋ ଅପରିନିଟ୍ଠିତଭାୱାୟ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି; ଅବ୍ୟାବଜ୍ଝଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତୟତୋ ପରିନିଟ୍ଠିତଭାୱାୟ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି। ‘ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭଂପାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି , ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପି; ତଞ୍ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭ’ନ୍ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ମୟା ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ। ଇମସ୍ସ ଖୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ମୟା ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ।

୧୧୯ . ‘‘ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ରୂପଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପି; ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ସଦ୍ଦଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପି; ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଗନ୍ଧଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପି; ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ରସଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପି; କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପି; ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଧମ୍ମଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପୀ’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇମସ୍ସ ଖୋ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ, ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ, ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାମି। ‘ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ରୂପଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପୀ’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ୟଥାରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ରୂପଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି ଏୱରୂପଂ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ରୂପଂ ନ ସେୱିତବ୍ବଂ; ୟଥାରୂପଞ୍ଚ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ରୂପଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି ଏୱରୂପଂ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ରୂପଂ ସେୱିତବ୍ବଂ। ‘ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ରୂପଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପୀ’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

‘‘ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ସଦ୍ଦଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ…ପେ॰… ଏୱରୂପୋ ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ସଦ୍ଦୋ ନ ସେୱିତବ୍ବୋ… ଏୱରୂପୋ ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ସଦ୍ଦୋ ସେୱିତବ୍ବୋ… ଏୱରୂପୋ ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ଗନ୍ଧୋ ନ ସେୱିତବ୍ବୋ… ଏୱରୂପୋ ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ଗନ୍ଧୋ ସେୱିତବ୍ବୋ… ଏୱରୂପୋ ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ରସୋ ନ ସେୱିତବ୍ବୋ… ଏୱରୂପୋ ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ରସୋ ସେୱିତବ୍ବୋ… କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ … ଏୱରୂପୋ କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବୋ ନ ସେୱିତବ୍ବୋ… ଏୱରୂପୋ କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବୋ ସେୱିତବ୍ବୋ।

‘‘‘ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଧମ୍ମଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପୀ’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ୟଥାରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଧମ୍ମଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି ଏୱରୂପୋ ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ଧମ୍ମୋ ନ ସେୱିତବ୍ବୋ; ୟଥାରୂପଞ୍ଚ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଧମ୍ମଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି ଏୱରୂପୋ ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ଧମ୍ମୋ ସେୱିତବ୍ବୋ। ‘ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଧମ୍ମଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପୀ’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ। ଇମସ୍ସ ଖୋ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ, ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ, ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାମୀ’’ତି।

୧୨୦ . ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ସାରିପୁତ୍ତ! ସାଧୁ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଇମସ୍ସ ମୟା ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ, ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ, ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାସି। ‘ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ରୂପଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପୀ’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ ମୟା। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ୟଥାରୂପଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ରୂପଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି ଏୱରୂପଂ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ରୂପଂ ନ ସେୱିତବ୍ବଂ; ୟଥାରୂପଞ୍ଚ ଖୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ରୂପଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି ଏୱରୂପଂ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ରୂପଂ ସେୱିତବ୍ବଂ। ‘ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ରୂପଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପୀ’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ମୟା ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

‘‘ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ସଦ୍ଦଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ…ପେ॰… ଏୱରୂପୋ ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ସଦ୍ଦୋ ନ ସେୱିତବ୍ବୋ… ଏୱରୂପୋ ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ସଦ୍ଦୋ ସେୱିତବ୍ବୋ… ଏୱରୂପୋ ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ଗନ୍ଧୋ ନ ସେୱିତବ୍ବୋ… ଏୱରୂପୋ ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ଗନ୍ଧୋ ସେୱିତବ୍ବୋ… ଏୱରୂପୋ ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ରସୋ ନ ସେୱିତବ୍ବୋ… ଏୱରୂପୋ ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ରସୋ ସେୱିତବ୍ବୋ… ଏୱରୂପୋ କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବୋ ନ ସେୱିତବ୍ବୋ… ଏୱରୂପୋ କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବୋ ସେୱିତବ୍ବୋ।

‘‘ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଧମ୍ମଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ…ପେ॰… ଏୱରୂପୋ ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ଧମ୍ମୋ ନ ସେୱିତବ୍ବୋ… ଏୱରୂପୋ ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ଧମ୍ମୋ ସେୱିତବ୍ବୋ। ‘ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଧମ୍ମଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପୀ’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ମୟା ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ। ଇମସ୍ସ ଖୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ମୟା ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ।

୧୨୧ . ‘‘ଚୀୱରଂପାହଂ , ସାରିପୁତ୍ତ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପି…ପେ॰… ପିଣ୍ଡପାତଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ… ସେନାସନଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ… ଗାମଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ… ନିଗମଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ… ନଗରଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ… ଜନପଦଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ… ପୁଗ୍ଗଲଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପୀ’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇମସ୍ସ ଖୋ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ, ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ, ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାମି। ‘ଚୀୱରଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପୀ’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ୟଥାରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, ଚୀୱରଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି ଏୱରୂପଂ ଚୀୱରଂ ନ ସେୱିତବ୍ବଂ; ୟଥାରୂପଞ୍ଚ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଚୀୱରଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି ଏୱରୂପଂ ଚୀୱରଂ ସେୱିତବ୍ବଂ। ‘ଚୀୱରଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପୀ’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

‘‘ପିଣ୍ଡପାତଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ…ପେ॰… ଏୱରୂପୋ ପିଣ୍ଡପାତୋ ନ ସେୱିତବ୍ବୋ… ଏୱରୂପୋ ପିଣ୍ଡପାତୋ ସେୱିତବ୍ବୋ… ସେନାସନଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ…ପେ॰… ଏୱରୂପଂ ସେନାସନଂ ନ ସେୱିତବ୍ବଂ… ଏୱରୂପଂ ସେନାସନଂ ସେୱିତବ୍ବଂ… ଗାମଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ …ପେ॰… ଏୱରୂପୋ ଗାମୋ ନ ସେୱିତବ୍ବୋ… ଏୱରୂପୋ ଗାମୋ ସେୱିତବ୍ବୋ… ଏୱରୂପୋ ନିଗମୋ ନ ସେୱିତବ୍ବୋ… ଏୱରୂପୋ ନିଗମୋ ସେୱିତବ୍ବୋ… ଏୱରୂପଂ ନଗରଂ ନ ସେୱିତବ୍ବଂ… ଏୱରୂପଂ ନଗରଂ ସେୱିତବ୍ବଂ… ଏୱରୂପୋ ଜନପଦୋ ନ ସେୱିତବ୍ବୋ… ଏୱରୂପୋ ଜନପଦୋ ସେୱିତବ୍ବୋ।

‘‘‘ପୁଗ୍ଗଲଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପୀ’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ୟଥାରୂପଂ, ଭନ୍ତେ, ପୁଗ୍ଗଲଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି ଏୱରୂପୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ନ ସେୱିତବ୍ବୋ; ୟଥାରୂପଞ୍ଚ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ପୁଗ୍ଗଲଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି ଏୱରୂପୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସେୱିତବ୍ବୋ। ‘ପୁଗ୍ଗଲଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପୀ’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତନ୍ତି। ଇମସ୍ସ ଖୋ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ, ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାମୀ’’ତି।

୧୨୨ . ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ସାରିପୁତ୍ତ! ସାଧୁ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଇମସ୍ସ ମୟା ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ, ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାସି। ‘ଚୀୱରଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି , ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପୀ’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ ମୟା। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ୟଥାରୂପଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଚୀୱରଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି ଏୱରୂପଂ ଚୀୱରଂ ନ ସେୱିତବ୍ବଂ; ୟଥାରୂପଞ୍ଚ ଖୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଚୀୱରଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି ଏୱରୂପଂ ଚୀୱରଂ ସେୱିତବ୍ବଂ। ‘ଚୀୱରଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପୀ’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ମୟା ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ। (ୟଥା ପଠମଂ ତଥା ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବଂ) ଏୱରୂପୋ ପିଣ୍ଡପାତୋ… ଏୱରୂପଂ ସେନାସନଂ… ଏୱରୂପୋ ଗାମୋ… ଏୱରୂପୋ ନିଗମୋ… ଏୱରୂପଂ ନଗରଂ… ଏୱରୂପୋ ଜନପଦୋ।

‘‘‘ପୁଗ୍ଗଲଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପୀ’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ ମୟା। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ୟଥାରୂପଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ପୁଗ୍ଗଲଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି ଏୱରୂପୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ନ ସେୱିତବ୍ବୋ; ୟଥାରୂପଞ୍ଚ ଖୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ପୁଗ୍ଗଲଂ ସେୱତୋ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି ଏୱରୂପୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସେୱିତବ୍ବୋ। ‘ପୁଗ୍ଗଲଂପାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଦୁୱିଧେନ ୱଦାମି – ସେୱିତବ୍ବମ୍ପି, ଅସେୱିତବ୍ବମ୍ପୀ’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ମୟା ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ। ଇମସ୍ସ ଖୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ମୟା ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ।

୧୨୩ . ‘‘ସବ୍ବେପି ଚେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଖତ୍ତିୟା ଇମସ୍ସ ମୟା ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନେୟ୍ୟୁଂ, ସବ୍ବେସାନମ୍ପିସ୍ସ ଖତ୍ତିୟାନଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ। ସବ୍ବେପି ଚେ , ସାରିପୁତ୍ତ, ବ୍ରାହ୍ମଣା…ପେ॰… ସବ୍ବେପି ଚେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ୱେସ୍ସା… ସବ୍ବେପି ଚେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ସୁଦ୍ଦା ଇମସ୍ସ ମୟା ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନେୟ୍ୟୁଂ, ସବ୍ବେସାନମ୍ପିସ୍ସ ସୁଦ୍ଦାନଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ। ସଦେୱକୋପି ଚେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଲୋକୋ ସମାରକୋ ସବ୍ରହ୍ମକୋ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣୀ ପଜା ସଦେୱମନୁସ୍ସା ଇମସ୍ସ ମୟା ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନେୟ୍ୟ, ସଦେୱକସ୍ସପିସ୍ସ ଲୋକସ୍ସ ସମାରକସ୍ସ ସବ୍ରହ୍ମକସ୍ସ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟା’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୀତି।

ସେୱିତବ୍ବାସେୱିତବ୍ବସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ବହୁଧାତୁକସୁତ୍ତଂ

୧୨୪ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ୟାନି କାନିଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭୟାନି ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ସବ୍ବାନି ତାନି ବାଲତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ନୋ ପଣ୍ଡିତତୋ; ୟେ କେଚି ଉପଦ୍ଦୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ସବ୍ବେ ତେ ବାଲତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ନୋ ପଣ୍ଡିତତୋ; ୟେ କେଚି ଉପସଗ୍ଗା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ସବ୍ବେ ତେ ବାଲତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ନୋ ପଣ୍ଡିତତୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ , ନଳାଗାରା ୱା ତିଣାଗାରା ୱା ଅଗ୍ଗି ମୁତ୍ତୋ [ଅଗ୍ଗିମୁକ୍କୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] କୂଟାଗାରାନିପି ଦହତି ଉଲ୍ଲିତ୍ତାୱଲିତ୍ତାନି ନିୱାତାନି ଫୁସିତଗ୍ଗଳାନି ପିହିତୱାତପାନାନି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାନି କାନିଚି ଭୟାନି ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ସବ୍ବାନି ତାନି ବାଲତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ନୋ ପଣ୍ଡିତତୋ; ୟେ କେଚି ଉପଦ୍ଦୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ସବ୍ବେ ତେ ବାଲତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ନୋ ପଣ୍ଡିତତୋ; ୟେ କେଚି ଉପସଗ୍ଗା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ସବ୍ବେ ତେ ବାଲତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ନୋ ପଣ୍ଡିତତୋ। ଇତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସପ୍ପଟିଭୟୋ ବାଲୋ, ଅପ୍ପଟିଭୟୋ ପଣ୍ଡିତୋ; ସଉପଦ୍ଦୱୋ ବାଲୋ, ଅନୁପଦ୍ଦୱୋ ପଣ୍ଡିତୋ; ସଉପସଗ୍ଗୋ ବାଲୋ, ଅନୁପସଗ୍ଗୋ ପଣ୍ଡିତୋ। ନତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଣ୍ଡିତତୋ ଭୟଂ, ନତ୍ଥି ପଣ୍ଡିତତୋ ଉପଦ୍ଦୱୋ, ନତ୍ଥି ପଣ୍ଡିତତୋ ଉପସଗ୍ଗୋ। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ପଣ୍ଡିତା ଭୱିସ୍ସାମ ୱୀମଂସକା’ତି – ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ପଣ୍ଡିତୋ ଭିକ୍ଖୁ ‘ୱୀମଂସକୋ’ତି ଅଲଂ ୱଚନାୟା’’ତି? ‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଧାତୁକୁସଲୋ ଚ ହୋତି, ଆୟତନକୁସଲୋ ଚ ହୋତି, ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦକୁସଲୋ ଚ ହୋତି, ଠାନାଠାନକୁସଲୋ ଚ ହୋତି – ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ପଣ୍ଡିତୋ ଭିକ୍ଖୁ ‘ୱୀମଂସକୋ’ତି ଅଲଂ ୱଚନାୟା’’ତି।

୧୨୫ . ‘‘କିତ୍ତାୱତା ପନ, ଭନ୍ତେ, ‘ଧାତୁକୁସଲୋ ଭିକ୍ଖୂ’ତି ଅଲଂ ୱଚନାୟା’’ତି? ‘‘ଅଟ୍ଠାରସ ଖୋ ଇମା, ଆନନ୍ଦ, ଧାତୁୟୋ – ଚକ୍ଖୁଧାତୁ, ରୂପଧାତୁ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ; ସୋତଧାତୁ, ସଦ୍ଦଧାତୁ, ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ; ଘାନଧାତୁ, ଗନ୍ଧଧାତୁ, ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ; ଜିୱ୍ହାଧାତୁ, ରସଧାତୁ, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ; କାୟଧାତୁ, ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଧାତୁ, କାୟୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ; ମନୋଧାତୁ, ଧମ୍ମଧାତୁ, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ। ଇମା ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଅଟ୍ଠାରସ ଧାତୁୟୋ ୟତୋ ଜାନାତି ପସ୍ସତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ‘ଧାତୁକୁସଲୋ ଭିକ୍ଖୂ’ତି ଅଲଂ ୱଚନାୟା’’ତି।

‘‘ସିୟା ପନ, ଭନ୍ତେ, ଅଞ୍ଞୋପି ପରିୟାୟୋ, ୟଥା ‘ଧାତୁକୁସଲୋ ଭିକ୍ଖୂ’ତି ଅଲଂ ୱଚନାୟା’’ତି? ‘‘ସିୟା, ଆନନ୍ଦ। ଛୟିମା, ଆନନ୍ଦ, ଧାତୁୟୋ – ପଥୱୀଧାତୁ, ଆପୋଧାତୁ, ତେଜୋଧାତୁ, ୱାୟୋଧାତୁ, ଆକାସଧାତୁ, ୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ। ଇମା ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଛ ଧାତୁୟୋ ୟତୋ ଜାନାତି ପସ୍ସତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ‘ଧାତୁକୁସଲୋ ଭିକ୍ଖୂ’ତି ଅଲଂ ୱଚନାୟା’’ତି।

‘‘ସିୟା ପନ, ଭନ୍ତେ, ଅଞ୍ଞୋପି ପରିୟାୟୋ, ୟଥା ‘ଧାତୁକୁସଲୋ ଭିକ୍ଖୂ’ତି ଅଲଂ ୱଚନାୟା’’ତି? ‘‘ସିୟା, ଆନନ୍ଦ। ଛୟିମା, ଆନନ୍ଦ, ଧାତୁୟୋ – ସୁଖଧାତୁ , ଦୁକ୍ଖଧାତୁ, ସୋମନସ୍ସଧାତୁ, ଦୋମନସ୍ସଧାତୁ, ଉପେକ୍ଖାଧାତୁ, ଅୱିଜ୍ଜାଧାତୁ। ଇମା ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଛ ଧାତୁୟୋ ୟତୋ ଜାନାତି ପସ୍ସତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ‘ଧାତୁକୁସଲୋ ଭିକ୍ଖୂ’ତି ଅଲଂ ୱଚନାୟା’’ତି।

‘‘ସିୟା ପନ, ଭନ୍ତେ, ଅଞ୍ଞୋପି ପରିୟାୟୋ, ୟଥା ‘ଧାତୁକୁସଲୋ ଭିକ୍ଖୂ’ତି ଅଲଂ ୱଚନାୟା’’ତି? ‘‘ସିୟା, ଆନନ୍ଦ। ଛୟିମା, ଆନନ୍ଦ, ଧାତୁୟୋ – କାମଧାତୁ, ନେକ୍ଖମ୍ମଧାତୁ, ବ୍ୟାପାଦଧାତୁ, ଅବ୍ୟାପାଦଧାତୁ, ୱିହିଂସାଧାତୁ , ଅୱିହିଂସାଧାତୁ। ଇମା ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଛ ଧାତୁୟୋ ୟତୋ ଜାନାତି ପସ୍ସତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ‘ଧାତୁକୁସଲୋ ଭିକ୍ଖୂ’ତି ଅଲଂ ୱଚନାୟା’’ତି।

‘‘ସିୟା ପନ, ଭନ୍ତେ, ଅଞ୍ଞୋପି ପରିୟାୟୋ, ୟଥା ‘ଧାତୁକୁସଲୋ ଭିକ୍ଖୂ’ତି ଅଲଂ ୱଚନାୟା’’ତି? ‘‘ସିୟା, ଆନନ୍ଦ। ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଆନନ୍ଦ, ଧାତୁୟୋ – କାମଧାତୁ, ରୂପଧାତୁ, ଅରୂପଧାତୁ। ଇମା ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ତିସ୍ସୋ ଧାତୁୟୋ ୟତୋ ଜାନାତି ପସ୍ସତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ‘ଧାତୁକୁସଲୋ ଭିକ୍ଖୂ’ତି ଅଲଂ ୱଚନାୟା’’ତି।

‘‘ସିୟା ପନ, ଭନ୍ତେ, ଅଞ୍ଞୋପି ପରିୟାୟୋ, ୟଥା ‘ଧାତୁକୁସଲୋ ଭିକ୍ଖୂ’ତି ଅଲଂ ୱଚନାୟା’’ତି? ‘‘ସିୟା, ଆନନ୍ଦ। ଦ୍ୱେ ଇମା, ଆନନ୍ଦ, ଧାତୁୟୋ – ସଙ୍ଖତାଧାତୁ, ଅସଙ୍ଖତାଧାତୁ। ଇମା ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଦ୍ୱେ ଧାତୁୟୋ ୟତୋ ଜାନାତି ପସ୍ସତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ‘ଧାତୁକୁସଲୋ ଭିକ୍ଖୂ’ତି ଅଲଂ ୱଚନାୟା’’ତି।

୧୨୬ . ‘‘କିତ୍ତାୱତା ପନ, ଭନ୍ତେ, ‘ଆୟତନକୁସଲୋ ଭିକ୍ଖୂ’ତି ଅଲଂ ୱଚନାୟା’’ତି? ‘‘ଛ ଖୋ ପନିମାନି, ଆନନ୍ଦ, ଅଜ୍ଝତ୍ତିକବାହିରାନି ଆୟତନାନି – ଚକ୍ଖୁଚେୱ ରୂପା ଚ ସୋତଞ୍ଚ ସଦ୍ଦା ଚ ଘାନଞ୍ଚ ଗନ୍ଧା ଚ ଜିୱ୍ହା ଚ ରସା ଚ କାୟୋ ଚ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଚ ମନୋ ଚ ଧମ୍ମା ଚ। ଇମାନି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଛ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକବାହିରାନି ଆୟତନାନି ୟତୋ ଜାନାତି ପସ୍ସତି – ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ‘ଆୟତନକୁସଲୋ ଭିକ୍ଖୂ’ତି ଅଲଂ ୱଚନାୟା’’ତି।

‘‘କିତ୍ତାୱତା ପନ, ଭନ୍ତେ, ‘ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦକୁସଲୋ ଭିକ୍ଖୂ’ତି ଅଲଂ ୱଚନାୟା’’ତି? ‘‘ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଇମସ୍ମିଂ ସତି ଇଦଂ ହୋତି, ଇମସ୍ସୁପ୍ପାଦା ଇଦଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଇମସ୍ମିଂ ଅସତି ଇଦଂ ନ ହୋତି, ଇମସ୍ସ ନିରୋଧା ଇଦଂ ନିରୁଜ୍ଝତି, ୟଦିଦଂ – ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା, ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟା ନାମରୂପଂ, ନାମରୂପପଚ୍ଚୟା ସଳାୟତନଂ, ସଳାୟତନପଚ୍ଚୟା ଫସ୍ସୋ, ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା, ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା, ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନଂ, ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋ , ଭୱପଚ୍ଚୟା ଜାତି, ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୂପାୟାସା ସମ୍ଭୱନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି। ଅୱିଜ୍ଜାୟତ୍ୱେୱ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ, ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧା ନାମରୂପନିରୋଧୋ, ନାମରୂପନିରୋଧା ସଳାୟତନନିରୋଧୋ, ସଳାୟତନନିରୋଧା ଫସ୍ସନିରୋଧୋ, ଫସ୍ସନିରୋଧା ୱେଦନାନିରୋଧୋ, ୱେଦନାନିରୋଧା ତଣ୍ହାନିରୋଧୋ, ତଣ୍ହାନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ, ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋ, ଭୱନିରୋଧା ଜାତିନିରୋଧୋ, ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୂପାୟାସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତି’। ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ‘ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦକୁସଲୋ ଭିକ୍ଖୂ’ତି ଅଲଂ ୱଚନାୟା’’ତି।

୧୨୭ . ‘‘କିତ୍ତାୱତା ପନ, ଭନ୍ତେ, ‘ଠାନାଠାନକୁସଲୋ ଭିକ୍ଖୂ’ତି ଅଲଂ ୱଚନାୟା’’ତି? ‘‘ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ‘ଅଟ୍ଠାନମେତଂ ଅନୱକାସୋ ୟଂ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ କଞ୍ଚି [କିଞ୍ଚି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ସଙ୍ଖାରଂ ନିଚ୍ଚତୋ ଉପଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି; ‘ଠାନଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ କଞ୍ଚି ସଙ୍ଖାରଂ ନିଚ୍ଚତୋ ଉପଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି; ‘ଅଟ୍ଠାନମେତଂ ଅନୱକାସୋ ୟଂ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ କଞ୍ଚି ସଙ୍ଖାରଂ ସୁଖତୋ ଉପଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି; ‘ଠାନଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ କଞ୍ଚି ସଙ୍ଖାରଂ ସୁଖତୋ ଉପଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି। ‘ଅଟ୍ଠାନମେତଂ ଅନୱକାସୋ ୟଂ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ କଞ୍ଚି ଧମ୍ମଂ ଅତ୍ତତୋ ଉପଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି, ‘ଠାନଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ କଞ୍ଚି ଧମ୍ମଂ ଅତ୍ତତୋ ଉପଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି।

୧୨୮ . ‘‘‘ଅଟ୍ଠାନମେତଂ ଅନୱକାସୋ ୟଂ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ମାତରଂ ଜୀୱିତା ୱୋରୋପେୟ୍ୟ, ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି; ‘ଠାନଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ମାତରଂ ଜୀୱିତା ୱୋରୋପେୟ୍ୟ, ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି। ‘ଅଟ୍ଠାନମେତଂ ଅନୱକାସୋ ୟଂ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ପିତରଂ ଜୀୱିତା ୱୋରୋପେୟ୍ୟ…ପେ॰… ଅରହନ୍ତଂ ଜୀୱିତା ୱୋରୋପେୟ୍ୟ, ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି; ‘ଅଟ୍ଠାନମେତଂ ଅନୱକାସୋ ୟଂ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଦୁଟ୍ଠଚିତ୍ତୋ ତଥାଗତସ୍ସ ଲୋହିତଂ ଉପ୍ପାଦେୟ୍ୟ, ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି; ‘ଠାନଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ଦୁଟ୍ଠଚିତ୍ତୋ ତଥାଗତସ୍ସ ଲୋହିତଂ ଉପ୍ପାଦେୟ୍ୟ, ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି। ‘ଅଟ୍ଠାନମେତଂ ଅନୱକାସୋ ୟଂ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସଙ୍ଘଂ ଭିନ୍ଦେୟ୍ୟ, ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି; ‘ଠାନଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ସଙ୍ଘଂ ଭିନ୍ଦେୟ୍ୟ, ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି। ‘ଅଟ୍ଠାନମେତଂ ଅନୱକାସୋ ୟଂ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅଞ୍ଞଂ ସତ୍ଥାରଂ ଉଦ୍ଦିସେୟ୍ୟ, ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି; ‘ଠାନଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ଅଞ୍ଞଂ ସତ୍ଥାରଂ ଉଦ୍ଦିସେୟ୍ୟ, ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି।

୧୨୯ . ‘‘‘ଅଟ୍ଠାନମେତଂ ଅନୱକାସୋ ୟଂ ଏକିସ୍ସା ଲୋକଧାତୁୟା ଦ୍ୱେ ଅରହନ୍ତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧା ଅପୁବ୍ବଂ ଅଚରିମଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ, ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି; ‘ଠାନଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଏକିସ୍ସା ଲୋକଧାତୁୟା ଏକୋ ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି। ‘ଅଟ୍ଠାନମେତଂ ଅନୱକାସୋ ୟଂ ଏକିସ୍ସା ଲୋକଧାତୁୟା ଦ୍ୱେ ରାଜାନୋ ଚକ୍କୱତ୍ତିନୋ ଅପୁବ୍ବଂ ଅଚରିମଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ, ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି; ‘ଠାନଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଏକିସ୍ସା ଲୋକଧାତୁୟା ଏକୋ ରାଜା ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି।

୧୩୦ . ‘‘‘ଅଟ୍ଠାନମେତଂ ଅନୱକାସୋ ୟଂ ଇତ୍ଥୀ ଅରହଂ ଅସ୍ସ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ , ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି; ‘ଠାନଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ପୁରିସୋ ଅରହଂ ଅସ୍ସ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ, ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି। ‘ଅଟ୍ଠାନମେତଂ ଅନୱକାସୋ ୟଂ ଇତ୍ଥୀ ରାଜା ଅସ୍ସ ଚକ୍କୱତ୍ତୀ, ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି; ‘ଠାନଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ପୁରିସୋ ରାଜା ଅସ୍ସ ଚକ୍କୱତ୍ତୀ, ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି। ‘ଅଟ୍ଠାନମେତଂ ଅନୱକାସୋ ୟଂ ଇତ୍ଥୀ ସକ୍କତ୍ତଂ କରେୟ୍ୟ … ମାରତ୍ତଂ କରେୟ୍ୟ… ବ୍ରହ୍ମତ୍ତଂ କରେୟ୍ୟ, ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି; ‘ଠାନଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ପୁରିସୋ ସକ୍କତ୍ତଂ କରେୟ୍ୟ… ମାରତ୍ତଂ କରେୟ୍ୟ… ବ୍ରହ୍ମତ୍ତଂ କରେୟ୍ୟ, ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି।

୧୩୧ . ‘‘‘ଅଟ୍ଠାନମେତଂ ଅନୱକାସୋ ୟଂ କାୟଦୁଚ୍ଚରିତସ୍ସ ଇଟ୍ଠୋ କନ୍ତୋ ମନାପୋ ୱିପାକୋ ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ, ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି; ‘ଠାନଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ କାୟଦୁଚ୍ଚରିତସ୍ସ ଅନିଟ୍ଠୋ ଅକନ୍ତୋ ଅମନାପୋ ୱିପାକୋ ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ, ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି। ‘ଅଟ୍ଠାନମେତଂ ଅନୱକାସୋ ୟଂ ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତସ୍ସ…ପେ॰… ୟଂ ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତସ୍ସ ଇଟ୍ଠୋ କନ୍ତୋ ମନାପୋ ୱିପାକୋ ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ, ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି; ଠାନଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତସ୍ସ…ପେ॰… ୟଂ ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତସ୍ସ ଅନିଟ୍ଠୋ ଅକନ୍ତୋ ଅମନାପୋ ୱିପାକୋ ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ, ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତୀତି ପଜାନାତି। ‘ଅଟ୍ଠାନମେତଂ ଅନୱକାସୋ ୟଂ କାୟସୁଚରିତସ୍ସ ଅନିଟ୍ଠୋ ଅକନ୍ତୋ ଅମନାପୋ ୱିପାକୋ ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ, ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି; ‘ଠାନଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ କାୟସୁଚରିତସ୍ସ ଇଟ୍ଠୋ କନ୍ତୋ ମନାପୋ ୱିପାକୋ ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ, ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି। ‘ଅଟ୍ଠାନମେତଂ ଅନୱକାସୋ ୟଂ ୱଚୀସୁଚରିତସ୍ସ…ପେ॰… ୟଂ ମନୋସୁଚରିତସ୍ସ ଅନିଟ୍ଠୋ ଅକନ୍ତୋ ଅମନାପୋ ୱିପାକୋ ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ, ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି; ‘ଠାନଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ୱଚୀସୁଚରିତସ୍ସ…ପେ॰… ୟଂ ମନୋସୁଚରିତସ୍ସ ଇଟ୍ଠୋ କନ୍ତୋ ମନାପୋ ୱିପାକୋ ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ, ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି।

‘‘‘ଅଟ୍ଠାନମେତଂ ଅନୱକାସୋ ୟଂ କାୟଦୁଚ୍ଚରିତସମଙ୍ଗୀ ତଂନିଦାନା ତପ୍ପଚ୍ଚୟା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି; ‘ଠାନଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ କାୟଦୁଚ୍ଚରିତସମଙ୍ଗୀ ତଂନିଦାନା ତପ୍ପଚ୍ଚୟା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି। ‘ଅଟ୍ଠାନମେତଂ ଅନୱକାସୋ ୟଂ ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତସମଙ୍ଗୀ…ପେ॰… ୟଂ ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତସମଙ୍ଗୀ ତଂନିଦାନା ତପ୍ପଚ୍ଚୟା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି; ‘ଠାନଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତସମଙ୍ଗୀ…ପେ॰… ୟଂ ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତସମଙ୍ଗୀ ତଂନିଦାନା ତପ୍ପଚ୍ଚୟା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି। ‘ଅଟ୍ଠାନମେତଂ ଅନୱକାସୋ ୟଂ କାୟସୁଚରିତସମଙ୍ଗୀ ତଂନିଦାନା ତପ୍ପଚ୍ଚୟା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି; ‘ଠାନଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ କାୟସୁଚରିତସମଙ୍ଗୀ ତଂନିଦାନା ତପ୍ପଚ୍ଚୟା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି। ‘ଅଟ୍ଠାନମେତଂ ଅନୱକାସୋ ୟଂ ୱଚୀସୁଚରିତସମଙ୍ଗୀ…ପେ॰… ୟଂ ମନୋସୁଚରିତସମଙ୍ଗୀ ତଂନିଦାନା ତପ୍ପଚ୍ଚୟା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି; ‘ଠାନଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ୱଚୀସୁଚରିତସମଙ୍ଗୀ…ପେ॰… ୟଂ ମନୋସୁଚରିତସମଙ୍ଗୀ ତଂନିଦାନା ତପ୍ପଚ୍ଚୟା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି ପଜାନାତି। ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ‘ଠାନାଠାନକୁସଲୋ ଭିକ୍ଖୂ’ତି ଅଲଂ ୱଚନାୟା’’ତି।

୧୩୨ . ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭନ୍ତେ! କୋନାମୋ ଅୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମପରିୟାୟୋ’’ତି? ‘‘ତସ୍ମାତିହ ତ୍ୱଂ, ଆନନ୍ଦ, ଇମଂ ଧମ୍ମପରିୟାୟଂ ‘ବହୁଧାତୁକୋ’ତିପି ନଂ ଧାରେହି, ‘ଚତୁପରିୱଟ୍ଟୋ’ତିପି ନଂ ଧାରେହି, ‘ଧମ୍ମାଦାସୋ’ତିପି ନଂ ଧାରେହି, ‘ଅମତଦୁନ୍ଦୁଭୀ’ତିପି [ଦୁଦ୍ରଭୀତିପି (କ॰)] ନଂ ଧାରେହି, ‘ଅନୁତ୍ତରୋ ସଙ୍ଗାମୱିଜୟୋ’ତିପି ନଂ ଧାରେହୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୀତି।

ବହୁଧାତୁକସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଇସିଗିଲିସୁତ୍ତଂ

୧୩୩ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ଇସିଗିଲିସ୍ମିଂ ପବ୍ବତେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ପସ୍ସଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଂ ୱେଭାରଂ ପବ୍ବତ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏତସ୍ସପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଭାରସ୍ସ ପବ୍ବତସ୍ସ ଅଞ୍ଞାୱ ସମଞ୍ଞା ଅହୋସି ଅଞ୍ଞା ପଞ୍ଞତ୍ତି’’।

‘‘ପସ୍ସଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଂ ପଣ୍ଡୱଂ ପବ୍ବତ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏତସ୍ସପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଣ୍ଡୱସ୍ସ ପବ୍ବତସ୍ସ ଅଞ୍ଞାୱ ସମଞ୍ଞା ଅହୋସି ଅଞ୍ଞା ପଞ୍ଞତ୍ତି’’।

‘‘ପସ୍ସଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ପବ୍ବତ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏତସ୍ସପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେପୁଲ୍ଲସ୍ସ ପବ୍ବତସ୍ସ ଅଞ୍ଞାୱ ସମଞ୍ଞା ଅହୋସି ଅଞ୍ଞା ପଞ୍ଞତ୍ତି’’।

‘‘ପସ୍ସଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଂ ଗିଜ୍ଝକୂଟଂ ପବ୍ବତ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏତସ୍ସପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗିଜ୍ଝକୂଟସ୍ସ ପବ୍ବତସ୍ସ ଅଞ୍ଞାୱ ସମଞ୍ଞା ଅହୋସି ଅଞ୍ଞା ପଞ୍ଞତ୍ତି’’।

‘‘ପସ୍ସଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମଂ ଇସିଗିଲିଂ ପବ୍ବତ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଇମସ୍ସ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇସିଗିଲିସ୍ସ ପବ୍ବତସ୍ସ ଏସାୱ ସମଞ୍ଞା ଅହୋସି ଏସା ପଞ୍ଞତ୍ତି’’।

‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧସତାନି ଇମସ୍ମିଂ ଇସିଗିଲିସ୍ମିଂ ପବ୍ବତେ ଚିରନିୱାସିନୋ ଅହେସୁଂ। ତେ ଇମଂ ପବ୍ବତଂ ପୱିସନ୍ତା ଦିସ୍ସନ୍ତି , ପୱିଟ୍ଠା ନ ଦିସ୍ସନ୍ତି। ତମେନଂ ମନୁସ୍ସା ଦିସ୍ୱା ଏୱମାହଂସୁ – ‘ଅୟଂ ପବ୍ବତୋ ଇମେ ଇସୀ [ଇସୟୋ (କ॰)] ଗିଲତୀ’ତି; ‘ଇସିଗିଲି ଇସିଗିଲି’ ତ୍ୱେୱ ସମଞ୍ଞା ଉଦପାଦି। ଆଚିକ୍ଖିସ୍ସାମି [ଅଚିକ୍ଖିସ୍ସାମି ୱୋ (କ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧାନଂ ନାମାନି; କିତ୍ତୟିସ୍ସାମି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧାନଂ ନାମାନି; ଦେସେସ୍ସାମି, ଭିକ୍ଖୱେ , ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧାନଂ ନାମାନି । ତଂ ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

୧୩୪ . ‘‘ଅରିଟ୍ଠୋ ନାମ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ [ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧୋ (କ॰ ସୀ॰ ପୀ॰)] ଇମସ୍ମିଂ ଇସିଗିଲିସ୍ମିଂ ପବ୍ବତେ ଚିରନିୱାସୀ ଅହୋସି; ଉପରିଟ୍ଠୋ ନାମ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଇମସ୍ମିଂ ଇସିଗିଲିସ୍ମିଂ ପବ୍ବତେ ଚିରନିୱାସୀ ଅହୋସି; ତଗରସିଖୀ [ତଗ୍ଗରସିଖୀ (କ॰)] ନାମ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଇମସ୍ମିଂ ଇସିଗିଲିସ୍ମିଂ ପବ୍ବତେ ଚିରନିୱାସୀ ଅହୋସି; ୟସସ୍ସୀ ନାମ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଇମସ୍ମିଂ ଇସିଗିଲିସ୍ମିଂ ପବ୍ବତେ ଚିରନିୱାସୀ ଅହୋସି; ସୁଦସ୍ସନୋ ନାମ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଇମସ୍ମିଂ ଇସିଗିଲିସ୍ମିଂ ପବ୍ବତେ ଚିରନିୱାସୀ ଅହୋସି; ପିୟଦସ୍ସୀ ନାମ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଇମସ୍ମିଂ ଇସିଗିଲିସ୍ମିଂ ପବ୍ବତେ ଚିରନିୱାସୀ ଅହୋସି; ଗନ୍ଧାରୋ ନାମ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଇମସ୍ମିଂ ଇସିଗିଲିସ୍ମିଂ ପବ୍ବତେ ଚିରନିୱାସୀ ଅହୋସି; ପିଣ୍ଡୋଲୋ ନାମ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଇମସ୍ମିଂ ଇସିଗିଲିସ୍ମିଂ ପବ୍ବତେ ଚିରନିୱାସୀ ଅହୋସି; ଉପାସଭୋ ନାମ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଇମସ୍ମିଂ ଇସିଗିଲିସ୍ମିଂ ପବ୍ବତେ ଚିରନିୱାସୀ ଅହୋସି; ନୀତୋ ନାମ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଇମସ୍ମିଂ ଇସିଗିଲିସ୍ମିଂ ପବ୍ବତେ ଚିରନିୱାସୀ ଅହୋସି; ତଥୋ ନାମ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଇମସ୍ମିଂ ଇସିଗିଲିସ୍ମିଂ ପବ୍ବତେ ଚିରନିୱାସୀ ଅହୋସି, ସୁତୱା ନାମ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଇମସ୍ମିଂ ଇସିଗିଲିସ୍ମିଂ ପବ୍ବତେ ଚିରନିୱାସୀ ଅହୋସି; ଭାୱିତତ୍ତୋ ନାମ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଇମସ୍ମିଂ ଇସିଗିଲିସ୍ମିଂ ପବ୍ବତେ ଚିରନିୱାସୀ ଅହୋସି।

୧୩୫ .

‘‘ୟେ ସତ୍ତସାରା ଅନୀଘା ନିରାସା,

ପଚ୍ଚେକମେୱଜ୍ଝଗମଂସୁ ବୋଧିଂ [ପଚ୍ଚେକମେୱଜ୍ଝଗମୁଂ ସୁବୋଧିଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ।

ତେସଂ ୱିସଲ୍ଲାନ ନରୁତ୍ତମାନଂ,

ନାମାନି ମେ କିତ୍ତୟତୋ ସୁଣାଥ॥

‘‘ଅରିଟ୍ଠୋ ଉପରିଟ୍ଠୋ ତଗରସିଖୀ ୟସସ୍ସୀ,

ସୁଦସ୍ସନୋ ପିୟଦସ୍ସୀ ଚ ସୁସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ [ବୁଦ୍ଧୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ।

ଗନ୍ଧାରୋ ପିଣ୍ଡୋଲୋ ଉପାସଭୋ ଚ,

ନୀତୋ ତଥୋ ସୁତୱା ଭାୱିତତ୍ତୋ॥

‘‘ସୁମ୍ଭୋ ସୁଭୋ ମତୁଲୋ [ମେଥୁଲୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଅଟ୍ଠମୋ ଚ,

ଅଥସ୍ସୁମେଘୋ [ଅଟ୍ଠସୁମେଧୋ (କ॰)] ଅନୀଘୋ ସୁଦାଠୋ।

ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧା ଭୱନେତ୍ତିଖୀଣା,

ହିଙ୍ଗୂ ଚ ହିଙ୍ଗୋ ଚ ମହାନୁଭାୱା॥

‘‘ଦ୍ୱେ ଜାଲିନୋ ମୁନିନୋ ଅଟ୍ଠକୋ ଚ,

ଅଥ କୋସଲ୍ଲୋ ବୁଦ୍ଧୋ ଅଥୋ ସୁବାହୁ।

ଉପନେମିସୋ ନେମିସୋ ସନ୍ତଚିତ୍ତୋ,

ସଚ୍ଚୋ ତଥୋ ୱିରଜୋ ପଣ୍ଡିତୋ ଚ॥

‘‘କାଳୂପକାଳା ୱିଜିତୋ ଜିତୋ ଚ,

ଅଙ୍ଗୋ ଚ ପଙ୍ଗୋ ଚ ଗୁତ୍ତିଜିତୋ ଚ।

ପସ୍ସି ଜହି ଉପଧିଦୁକ୍ଖମୂଲଂ [ପସ୍ସୀ ଜହୀ ଉପଧିଂ ଦୁକ୍ଖମୂଲଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ,

ଅପରାଜିତୋ ମାରବଲଂ ଅଜେସି॥

‘‘ସତ୍ଥା ପୱତ୍ତା ସରଭଙ୍ଗୋ ଲୋମହଂସୋ,

ଉଚ୍ଚଙ୍ଗମାୟୋ ଅସିତୋ ଅନାସୱୋ।

ମନୋମୟୋ ମାନଚ୍ଛିଦୋ ଚ ବନ୍ଧୁମା,

ତଦାଧିମୁତ୍ତୋ ୱିମଲୋ ଚ କେତୁମା॥

‘‘କେତୁମ୍ଭରାଗୋ ଚ ମାତଙ୍ଗୋ ଅରିୟୋ,

ଅଥଚ୍ଚୁତୋ ଅଚ୍ଚୁତଗାମବ୍ୟାମକୋ।

ସୁମଙ୍ଗଲୋ ଦବ୍ବିଲୋ ସୁପତିଟ୍ଠିତୋ,

ଅସୟ୍ହୋ ଖେମାଭିରତୋ ଚ ସୋରତୋ॥

‘‘ଦୁରନ୍ନୟୋ ସଙ୍ଘୋ ଅଥୋପି ଉଜ୍ଜୟୋ,

ଅପରୋ ମୁନି ସୟ୍ହୋ ଅନୋମନିକ୍କମୋ।

ଆନନ୍ଦୋ ନନ୍ଦୋ ଉପନନ୍ଦୋ ଦ୍ୱାଦସ,

ଭାରଦ୍ୱାଜୋ ଅନ୍ତିମଦେହଧାରୀ [ଅନ୍ତିମଦେହଧାରି (ସୀ॰)] ॥

‘‘ବୋଧି ମହାନାମୋ ଅଥୋପି ଉତ୍ତରୋ,

କେସୀ ସିଖୀ ସୁନ୍ଦରୋ ଦ୍ୱାରଭାଜୋ।

ତିସ୍ସୂପତିସ୍ସା ଭୱବନ୍ଧନଚ୍ଛିଦା,

ଉପସିଖି ତଣ୍ହଚ୍ଛିଦୋ ଚ ସିଖରି [ଉପସୀଦରୀ ତଣ୍ହଚ୍ଛିଦୋ ଚ ସୀଦରୀ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ॥

‘‘ବୁଦ୍ଧୋ ଅହୁ ମଙ୍ଗଲୋ ୱୀତରାଗୋ,

ଉସଭଚ୍ଛିଦା ଜାଲିନିଂ ଦୁକ୍ଖମୂଲଂ।

ସନ୍ତଂ ପଦଂ ଅଜ୍ଝଗମୋପନୀତୋ,

ଉପୋସଥୋ ସୁନ୍ଦରୋ ସଚ୍ଚନାମୋ॥

‘‘ଜେତୋ ଜୟନ୍ତୋ ପଦୁମୋ ଉପ୍ପଲୋ ଚ,

ପଦୁମୁତ୍ତରୋ ରକ୍ଖିତୋ ପବ୍ବତୋ ଚ।

ମାନତ୍ଥଦ୍ଧୋ ସୋଭିତୋ ୱୀତରାଗୋ,

କଣ୍ହୋ ଚ ବୁଦ୍ଧୋ ସୁୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ॥

‘‘ଏତେ ଚ ଅଞ୍ଞେ ଚ ମହାନୁଭାୱା,

ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧା ଭୱନେତ୍ତିଖୀଣା।

ତେ ସବ୍ବସଙ୍ଗାତିଗତେ ମହେସୀ,

ପରିନିବ୍ବୁତେ ୱନ୍ଦଥ ଅପ୍ପମେୟ୍ୟେ’’ତି॥

ଇସିଗିଲିସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ମହାଚତ୍ତାରୀସକସୁତ୍ତଂ

୧୩୬ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅରିୟଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଦେସେସ୍ସାମି ସଉପନିସଂ ସପରିକ୍ଖାରଂ। ତଂ ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟୋ ସମ୍ମାସମାଧି ସଉପନିସୋ ସପରିକ୍ଖାରୋ? ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ, ସମ୍ମାୱାଚା, ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ, ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ, ସମ୍ମାୱାୟାମୋ, ସମ୍ମାସତି; ୟା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେହି ସତ୍ତହଙ୍ଗେହି ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ପରିକ୍ଖତା – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟୋ ସମ୍ମାସମାଧି ସଉପନିସୋ ଇତିପି, ସପରିକ୍ଖାରୋ ଇତିପି। ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ହୋତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ହୋତି? ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିଂ ‘ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠୀ’ତି ପଜାନାତି, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ‘ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠୀ’ତି ପଜାନାତି – ସାସ୍ସ ହୋତି ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି? ‘ନତ୍ଥି ଦିନ୍ନଂ, ନତ୍ଥି ୟିଟ୍ଠଂ, ନତ୍ଥି ହୁତଂ, ନତ୍ଥି ସୁକତଦୁକ୍କଟାନଂ କମ୍ମାନଂ ଫଲଂ ୱିପାକୋ, ନତ୍ଥି ଅୟଂ ଲୋକୋ, ନତ୍ଥି ପରୋ ଲୋକୋ, ନତ୍ଥି ମାତା, ନତ୍ଥି ପିତା, ନତ୍ଥି ସତ୍ତା ଓପପାତିକା, ନତ୍ଥି ଲୋକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସମ୍ମଗ୍ଗତା ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନା ୟେ ଇମଞ୍ଚ ଲୋକଂ ପରଞ୍ଚ ଲୋକଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ପୱେଦେନ୍ତୀ’ତି – ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି? ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂପହଂ [ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିମହଂ (କ॰) ଏୱଂ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପଂପହଂକ୍ୟାଦୀସୁପି] , ଭିକ୍ଖୱେ, ଦ୍ୱାୟଂ [ଦ୍ୱୟଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰) ଟୀକା ଓଲୋକେତବ୍ବା] ୱଦାମି – ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ସାସୱା ପୁଞ୍ଞଭାଗିୟା ଉପଧିୱେପକ୍କା; ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ଅରିୟା ଅନାସୱା ଲୋକୁତ୍ତରା ମଗ୍ଗଙ୍ଗା। କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ସାସୱା ପୁଞ୍ଞଭାଗିୟା ଉପଧିୱେପକ୍କା ? ‘ଅତ୍ଥି ଦିନ୍ନଂ, ଅତ୍ଥି ୟିଟ୍ଠଂ, ଅତ୍ଥି ହୁତଂ, ଅତ୍ଥି ସୁକତଦୁକ୍କଟାନଂ କମ୍ମାନଂ ଫଲଂ ୱିପାକୋ, ଅତ୍ଥି ଅୟଂ ଲୋକୋ, ଅତ୍ଥି ପରୋ ଲୋକୋ, ଅତ୍ଥି ମାତା, ଅତ୍ଥି ପିତା, ଅତ୍ଥି ସତ୍ତା ଓପପାତିକା, ଅତ୍ଥି ଲୋକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସମ୍ମଗ୍ଗତା ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନା ୟେ ଇମଞ୍ଚ ଲୋକଂ ପରଞ୍ଚ ଲୋକଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ପୱେଦେନ୍ତୀ’ତି – ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ସାସୱା ପୁଞ୍ଞଭାଗିୟା ଉପଧିୱେପକ୍କା।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ଅରିୟା ଅନାସୱା ଲୋକୁତ୍ତରା ମଗ୍ଗଙ୍ଗା? ୟା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟଚିତ୍ତସ୍ସ ଅନାସୱଚିତ୍ତସ୍ସ ଅରିୟମଗ୍ଗସମଙ୍ଗିନୋ ଅରିୟମଗ୍ଗଂ ଭାୱୟତୋ ପଞ୍ଞା ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଞ୍ଞାବଲଂ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ମଗ୍ଗଙ୍ଗଂ [ମଗ୍ଗଙ୍ଗା (ସୀ॰ ପୀ॰)] – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ଅରିୟା ଅନାସୱା ଲୋକୁତ୍ତରା ମଗ୍ଗଙ୍ଗା। ସୋ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିୟା ପହାନାୟ ୱାୟମତି, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା, ଉପସମ୍ପଦାୟ, ସ୍ୱାସ୍ସ [ସ୍ୱାୟଂ (କ॰)] ହୋତି ସମ୍ମାୱାୟାମୋ। ସୋ ସତୋ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିଂ ପଜହତି, ସତୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି, ସାସ୍ସ [ସାୟଂ (କ॰)] ହୋତି ସମ୍ମାସତି। ଇତିୟିମେ [ଇତିମେ (ସୀ॰), ଇତିସ୍ସିମେ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ତୟୋ ଧମ୍ମା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଅନୁପରିଧାୱନ୍ତି ଅନୁପରିୱତ୍ତନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, ସମ୍ମାୱାୟାମୋ, ସମ୍ମାସତି।

୧୩୭ . ‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ହୋତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ହୋତି? ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପଂ ‘ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପୋ’ତି ପଜାନାତି, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପଂ ‘ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ’ତି ପଜାନାତି, ସାସ୍ସ ହୋତି ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପୋ? କାମସଙ୍କପ୍ପୋ, ବ୍ୟାପାଦସଙ୍କପ୍ପୋ, ୱିହିଂସାସଙ୍କପ୍ପୋ – ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପୋ।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ? ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପଂପହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦ୍ୱାୟଂ ୱଦାମି – ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ସାସୱୋ ପୁଞ୍ଞଭାଗିୟୋ ଉପଧିୱେପକ୍କୋ; ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ଅରିୟୋ ଅନାସୱୋ ଲୋକୁତ୍ତରୋ ମଗ୍ଗଙ୍ଗୋ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ସାସୱୋ ପୁଞ୍ଞଭାଗିୟୋ ଉପଧିୱେପକ୍କୋ? ନେକ୍ଖମ୍ମସଙ୍କପ୍ପୋ, ଅବ୍ୟାପାଦସଙ୍କପ୍ପୋ, ଅୱିହିଂସାସଙ୍କପ୍ପୋ – ‘ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ସାସୱୋ ପୁଞ୍ଞଭାଗିୟୋ ଉପଧିୱେପକ୍କୋ’’’।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ଅରିୟୋ ଅନାସୱୋ ଲୋକୁତ୍ତରୋ ମଗ୍ଗଙ୍ଗୋ? ୟୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟଚିତ୍ତସ୍ସ ଅନାସୱଚିତ୍ତସ୍ସ ଅରିୟମଗ୍ଗସମଙ୍ଗିନୋ ଅରିୟମଗ୍ଗଂ ଭାୱୟତୋ ତକ୍କୋ ୱିତକ୍କୋ ସଙ୍କପ୍ପୋ ଅପ୍ପନା ବ୍ୟପ୍ପନା ଚେତସୋ ଅଭିନିରୋପନା ୱଚୀସଙ୍ଖାରୋ – ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ଅରିୟୋ ଅନାସୱୋ ଲୋକୁତ୍ତରୋ ମଗ୍ଗଙ୍ଗୋ। ସୋ ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପସ୍ସ ପହାନାୟ ୱାୟମତି, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପସ୍ସ ଉପସମ୍ପଦାୟ, ସ୍ୱାସ୍ସ ହୋତି ସମ୍ମାୱାୟାମୋ। ସୋ ସତୋ ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପଂ ପଜହତି, ସତୋ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି; ସାସ୍ସ ହୋତି ସମ୍ମାସତି। ଇତିୟିମେ ତୟୋ ଧମ୍ମା ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପଂ ଅନୁପରିଧାୱନ୍ତି ଅନୁପରିୱତ୍ତନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, ସମ୍ମାୱାୟାମୋ, ସମ୍ମାସତି।

୧୩୮ . ‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ହୋତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ହୋତି? ମିଚ୍ଛାୱାଚଂ ‘ମିଚ୍ଛାୱାଚା’ତି ପଜାନାତି, ସମ୍ମାୱାଚଂ ‘ସମ୍ମାୱାଚା’ତି ପଜାନାତି; ସାସ୍ସ ହୋତି ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମିଚ୍ଛାୱାଚା? ମୁସାୱାଦୋ, ପିସୁଣା ୱାଚା, ଫରୁସା ୱାଚା, ସମ୍ଫପ୍ପଲାପୋ – ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମିଚ୍ଛାୱାଚା। କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାୱାଚା? ସମ୍ମାୱାଚଂପହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦ୍ୱାୟଂ ୱଦାମି – ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାୱାଚା ସାସୱା ପୁଞ୍ଞଭାଗିୟା ଉପଧିୱେପକ୍କା; ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ , ସମ୍ମାୱାଚା ଅରିୟା ଅନାସୱା ଲୋକୁତ୍ତରା ମଗ୍ଗଙ୍ଗା। କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାୱାଚା ସାସୱା ପୁଞ୍ଞଭାଗିୟା ଉପଧିୱେପକ୍କା? ମୁସାୱାଦା ୱେରମଣୀ, ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ୱେରମଣୀ, ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ୱେରମଣୀ, ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ୱେରମଣୀ – ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାୱାଚା ସାସୱା ପୁଞ୍ଞଭାଗିୟା ଉପଧିୱେପକ୍କା। କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାୱାଚା ଅରିୟା ଅନାସୱା ଲୋକୁତ୍ତରା ମଗ୍ଗଙ୍ଗା? ୟା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟଚିତ୍ତସ୍ସ ଅନାସୱଚିତ୍ତସ୍ସ ଅରିୟମଗ୍ଗସମଙ୍ଗିନୋ ଅରିୟମଗ୍ଗଂ ଭାୱୟତୋ ଚତୂହି ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତେହି ଆରତି ୱିରତି ପଟିୱିରତି ୱେରମଣୀ – ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାୱାଚା ଅରିୟା ଅନାସୱା ଲୋକୁତ୍ତରା ମଗ୍ଗଙ୍ଗା। ସୋ ମିଚ୍ଛାୱାଚାୟ ପହାନାୟ ୱାୟମତି, ସମ୍ମାୱାଚାୟ ଉପସମ୍ପଦାୟ; ସ୍ୱାସ୍ସ ହୋତି ସମ୍ମାୱାୟାମୋ। ସୋ ସତୋ ମିଚ୍ଛାୱାଚଂ ପଜହତି, ସତୋ ସମ୍ମାୱାଚଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି; ସାସ୍ସ ହୋତି ସମ୍ମାସତି। ଇତିୟିମେ ତୟୋ ଧମ୍ମା ସମ୍ମାୱାଚଂ ଅନୁପରିଧାୱନ୍ତି ଅନୁପରିୱତ୍ତନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, ସମ୍ମାୱାୟାମୋ, ସମ୍ମାସତି।

୧୩୯ . ‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ହୋତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ହୋତି? ମିଚ୍ଛାକମ୍ମନ୍ତଂ ‘ମିଚ୍ଛାକମ୍ମନ୍ତୋ’ତି ପଜାନାତି, ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତଂ ‘ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ’ତି ପଜାନାତି ; ସାସ୍ସ ହୋତି ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମିଚ୍ଛାକମ୍ମନ୍ତୋ? ପାଣାତିପାତୋ, ଅଦିନ୍ନାଦାନଂ, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରୋ – ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମିଚ୍ଛାକମ୍ମନ୍ତୋ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ? ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତଂପହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଦ୍ୱାୟଂ ୱଦାମି – ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ସାସୱୋ ପୁଞ୍ଞଭାଗିୟୋ ଉପଧିୱେପକ୍କୋ; ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ଅରିୟୋ ଅନାସୱୋ ଲୋକୁତ୍ତରୋ ମଗ୍ଗଙ୍ଗୋ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ସାସୱୋ ପୁଞ୍ଞଭାଗିୟୋ ଉପଧିୱେପକ୍କୋ? ପାଣାତିପାତା ୱେରମଣୀ, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ୱେରମଣୀ, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ୱେରମଣୀ – ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ସାସୱୋ ପୁଞ୍ଞଭାଗିୟୋ ଉପଧିୱେପକ୍କୋ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ଅରିୟୋ ଅନାସୱୋ ଲୋକୁତ୍ତରୋ ମଗ୍ଗଙ୍ଗୋ? ୟା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟଚିତ୍ତସ୍ସ ଅନାସୱଚିତ୍ତସ୍ସ ଅରିୟମଗ୍ଗସମଙ୍ଗିନୋ ଅରିୟମଗ୍ଗଂ ଭାୱୟତୋ ତୀହି କାୟଦୁଚ୍ଚରିତେହି ଆରତି ୱିରତି ପଟିୱିରତି ୱେରମଣୀ – ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ଅରିୟୋ ଅନାସୱୋ ଲୋକୁତ୍ତରୋ ମଗ୍ଗଙ୍ଗୋ। ସୋ ମିଚ୍ଛାକମ୍ମନ୍ତସ୍ସ ପହାନାୟ ୱାୟମତି, ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତସ୍ସ ଉପସମ୍ପଦାୟ; ସ୍ୱାସ୍ସ ହୋତି ସମ୍ମାୱାୟାମୋ। ସୋ ସତୋ ମିଚ୍ଛାକମ୍ମନ୍ତଂ ପଜହତି, ସତୋ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି; ସାସ୍ସ ହୋତି ସମ୍ମାସତି। ଇତିୟିମେ ତୟୋ ଧମ୍ମା ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତଂ ଅନୁପରିଧାୱନ୍ତି ଅନୁପରିୱତ୍ତନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, ସମ୍ମାୱାୟାମୋ, ସମ୍ମାସତି।

୧୪୦ . ‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ହୋତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ହୋତି? ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱଂ ‘ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱୋ’ତି ପଜାନାତି, ସମ୍ମାଆଜୀୱଂ ‘ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ’ତି ପଜାନାତି; ସାସ୍ସ ହୋତି ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱୋ? କୁହନା, ଲପନା, ନେମିତ୍ତିକତା, ନିପ୍ପେସିକତା, ଲାଭେନ ଲାଭଂ ନିଜିଗୀସନତା [ନିଜିଗିଂ ସନତା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] – ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱୋ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ? ସମ୍ମାଆଜୀୱଂପହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଦ୍ୱାୟଂ ୱଦାମି – ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ସାସୱୋ ପୁଞ୍ଞଭାଗିୟୋ ଉପଧିୱେପକ୍କୋ; ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ଅରିୟୋ ଅନାସୱୋ ଲୋକୁତ୍ତରୋ ମଗ୍ଗଙ୍ଗୋ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ସାସୱୋ ପୁଞ୍ଞଭାଗିୟୋ ଉପଧିୱେପକ୍କୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱଂ ପହାୟ ସମ୍ମାଆଜୀୱେନ ଜୀୱିକଂ କପ୍ପେତି – ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ସାସୱୋ ପୁଞ୍ଞଭାଗିୟୋ ଉପଧିୱେପକ୍କୋ। କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ଅରିୟୋ ଅନାସୱୋ ଲୋକୁତ୍ତରୋ ମଗ୍ଗଙ୍ଗୋ? ୟା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟଚିତ୍ତସ୍ସ ଅନାସୱଚିତ୍ତସ୍ସ ଅରିୟମଗ୍ଗସମଙ୍ଗିନୋ ଅରିୟମଗ୍ଗଂ ଭାୱୟତୋ ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱା ଆରତି ୱିରତି ପଟିୱିରତି ୱେରମଣୀ – ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ଅରିୟୋ ଅନାସୱୋ ଲୋକୁତ୍ତରୋ ମଗ୍ଗଙ୍ଗୋ। ସୋ ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱସ୍ସ ପହାନାୟ ୱାୟମତି, ସମ୍ମାଆଜୀୱସ୍ସ ଉପସମ୍ପଦାୟ ; ସ୍ୱାସ୍ସ ହୋତି ସମ୍ମାୱାୟାମୋ। ସୋ ସତୋ ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱଂ ପଜହତି, ସତୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି; ସାସ୍ସ ହୋତି ସମ୍ମାସତି। ଇତିୟିମେ ତୟୋ ଧମ୍ମା ସମ୍ମାଆଜୀୱଂ ଅନୁପରିଧାୱନ୍ତି ଅନୁପରିୱତ୍ତନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, ସମ୍ମାୱାୟାମୋ, ସମ୍ମାସତି।

୧୪୧ . ‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ହୋତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ହୋତି? ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିସ୍ସ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ପହୋତି, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପସ୍ସ ସମ୍ମାୱାଚା ପହୋତି, ସମ୍ମାୱାଚସ୍ସ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ପହୋତି, ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତସ୍ସ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ପହୋତି, ସମ୍ମାଆଜୀୱସ୍ସ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ପହୋତି, ସମ୍ମାୱାୟାମସ୍ସ ସମ୍ମାସତି ପହୋତି, ସମ୍ମାସତିସ୍ସ ସମ୍ମାସମାଧି ପହୋତି, ସମ୍ମାସମାଧିସ୍ସ ସମ୍ମାଞାଣଂ ପହୋତି, ସମ୍ମାଞାଣସ୍ସ ସମ୍ମାୱିମୁତ୍ତି ପହୋତି। ଇତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଟ୍ଠଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତୋ ସେକ୍ଖୋ [ଅଟ୍ଠଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତା ସେଖା ପଟିପଦା (ସୀ॰), ଅଟ୍ଠଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତୋ ସେଖୋ ପାଟିପଦୋ (ପୀ॰ କ॰) ( ) ନତ୍ଥି ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ ପୋତ୍ଥକେସୁ] , ଦସଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତୋ ଅରହା ହୋତି। (ତତ୍ରପି ସମ୍ମାଞାଣେନ ଅନେକେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ୱିଗତା ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି)।

୧୪୨ . ‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ହୋତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ହୋତି? ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣା ହୋତି। ୟେ ଚ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିପଚ୍ଚୟା ଅନେକେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସମ୍ଭୱନ୍ତି ତେ ଚସ୍ସ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣା ହୋନ୍ତି। ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିପଚ୍ଚୟା ଅନେକେ କୁସଲା ଧମ୍ମା ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପୋ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣୋ ହୋତି…ପେ॰… ସମ୍ମାୱାଚସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମିଚ୍ଛାୱାଚା ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣା ହୋତି… ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମିଚ୍ଛାକମ୍ମନ୍ତୋ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣୋ ହୋତି… ସମ୍ମାଆଜୀୱସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱୋ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣୋ ହୋତି… ସମ୍ମାୱାୟାମସ୍ସ , ଭିକ୍ଖୱେ , ମିଚ୍ଛାୱାୟାମୋ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣୋ ହୋତି… ସମ୍ମାସତିସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମିଚ୍ଛାସତି ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣା ହୋତି… ସମ୍ମାସମାଧିସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମିଚ୍ଛାସମାଧି ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣୋ ହୋତି… ସମ୍ମାଞାଣସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମିଚ୍ଛାଞାଣଂ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣଂ ହୋତି… ସମ୍ମାୱିମୁତ୍ତସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମିଚ୍ଛାୱିମୁତ୍ତି ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣା ହୋତି। ୟେ ଚ ମିଚ୍ଛାୱିମୁତ୍ତିପଚ୍ଚୟା ଅନେକେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସମ୍ଭୱନ୍ତି ତେ ଚସ୍ସ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣା ହୋନ୍ତି। ସମ୍ମାୱିମୁତ୍ତିପଚ୍ଚୟା ଚ ଅନେକେ କୁସଲା ଧମ୍ମା ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି।

‘‘ଇତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱୀସତି କୁସଲପକ୍ଖା, ୱୀସତି ଅକୁସଲପକ୍ଖା – ମହାଚତ୍ତାରୀସକୋ ଧମ୍ମପରିୟାୟୋ ପୱତ୍ତିତୋ ଅପ୍ପଟିୱତ୍ତିୟୋ ସମଣେନ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣେନ ୱା ଦେୱେନ ୱା ମାରେନ ୱା ବ୍ରହ୍ମୁନା ୱା କେନଚି ୱା ଲୋକସ୍ମିଂ।

୧୪୩ . ‘‘ୟୋ ହି କୋଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ଇମଂ ମହାଚତ୍ତାରୀସକଂ ଧମ୍ମପରିୟାୟଂ ଗରହିତବ୍ବଂ ପଟିକ୍କୋସିତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ ତସ୍ସ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦସସହଧମ୍ମିକା ୱାଦାନୁୱାଦା ଗାରୟ୍ହଂ ଠାନଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଚେ ଭୱଂ ଗରହତି, ୟେ ଚ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠୀ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ତେ ଭୋତୋ ପୁଜ୍ଜା, ତେ ଭୋତୋ ପାସଂସା; ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପଂ ଚେ ଭୱଂ ଗରହତି , ୟେ ଚ ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପା ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ତେ ଭୋତୋ ପୁଜ୍ଜା, ତେ ଭୋତୋ ପାସଂସା; ସମ୍ମାୱାଚଂ ଚେ ଭୱଂ ଗରହତି…ପେ॰… ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତଂ ଚେ ଭୱଂ ଗରହତି… ସମ୍ମାଆଜୀୱଂ ଚେ ଭୱଂ ଗରହତି… ସମ୍ମାୱାୟାମଂ ଚେ ଭୱଂ ଗରହତି… ସମ୍ମାସତିଂ ଚେ ଭୱଂ ଗରହତି… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଚେ ଭୱଂ ଗରହତି… ସମ୍ମାଞାଣଂ ଚେ ଭୱଂ ଗରହତି … ସମ୍ମାୱିମୁତ୍ତିଂ ଚେ ଭୱଂ ଗରହତି, ୟେ ଚ ମିଚ୍ଛାୱିମୁତ୍ତୀ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ତେ ଭୋତୋ ପୁଜ୍ଜା, ତେ ଭୋତୋ ପାସଂସା। ୟୋ କୋଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ଇମଂ ମହାଚତ୍ତାରୀସକଂ ଧମ୍ମପରିୟାୟଂ ଗରହିତବ୍ବଂ ପଟିକ୍କୋସିତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ ତସ୍ସ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଇମେ ଦସସହଧମ୍ମିକା ୱାଦାନୁୱାଦା ଗାରୟ୍ହଂ ଠାନଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି। ୟେପି ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅହେସୁଂ ଓକ୍କଲା ୱସ୍ସଭଞ୍ଞା [ୱୟଭିଞ୍ଞା (କ॰) ସଂ॰ ନି॰ ୩.୬୨; ଅ॰ ନି॰ ୪.୩୦ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] ଅହେତୁୱାଦା ଅକିରିୟୱାଦା ନତ୍ଥିକୱାଦା ତେପି ମହାଚତ୍ତାରୀସକଂ ଧମ୍ମପରିୟାୟଂ ନ ଗରହିତବ୍ବଂ ନପଟିକ୍କୋସିତବ୍ବଂ ଅମଞ୍ଞିଂସୁ [ମଞ୍ଞେୟ୍ୟୁଂ (କ॰)] । ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ନିନ୍ଦାବ୍ୟାରୋସଉପାରମ୍ଭଭୟା’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ମହାଚତ୍ତାରୀସକସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ସତ୍ତମଂ।

୮. ଆନାପାନସ୍ସତିସୁତ୍ତଂ

୧୪୪ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ପୁବ୍ବାରାମେ ମିଗାରମାତୁପାସାଦେ ସମ୍ବହୁଲେହି ଅଭିଞ୍ଞାତେହି ଅଭିଞ୍ଞାତେହି ଥେରେହି ସାୱକେହି ସଦ୍ଧିଂ – ଆୟସ୍ମତା ଚ ସାରିପୁତ୍ତେନ ଆୟସ୍ମତା ଚ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନେନ [ମହାମୋଗ୍ଗଲାନେନ (କ॰)] ଆୟସ୍ମତା ଚ ମହାକସ୍ସପେନ ଆୟସ୍ମତା ଚ ମହାକଚ୍ଚାୟନେନ ଆୟସ୍ମତା ଚ ମହାକୋଟ୍ଠିକେନ ଆୟସ୍ମତା ଚ ମହାକପ୍ପିନେନ ଆୟସ୍ମତା ଚ ମହାଚୁନ୍ଦେନ ଆୟସ୍ମତା ଚ ଅନୁରୁଦ୍ଧେନ ଆୟସ୍ମତା ଚ ରେୱତେନ ଆୟସ୍ମତା ଚ ଆନନ୍ଦେନ, ଅଞ୍ଞେହି ଚ ଅଭିଞ୍ଞାତେହି ଅଭିଞ୍ଞାତେହି ଥେରେହି ସାୱକେହି ସଦ୍ଧିଂ।

ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ନୱେ ଭିକ୍ଖୂ ଓୱଦନ୍ତି ଅନୁସାସନ୍ତି। ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ଦସପି ଭିକ୍ଖୂ ଓୱଦନ୍ତି ଅନୁସାସନ୍ତି, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ୱୀସମ୍ପି ଭିକ୍ଖୂ ଓୱଦନ୍ତି ଅନୁସାସନ୍ତି, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ତିଂସମ୍ପି ଭିକ୍ଖୂ ଓୱଦନ୍ତି ଅନୁସାସନ୍ତି, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ଚତ୍ତାରୀସମ୍ପି ଭିକ୍ଖୂ ଓୱଦନ୍ତି ଅନୁସାସନ୍ତି। ତେ ଚ ନୱା ଭିକ୍ଖୂ ଥେରେହି ଭିକ୍ଖୂହି ଓୱଦିୟମାନା ଅନୁସାସିୟମାନା ଉଳାରଂ ପୁବ୍ବେନାପରଂ ୱିସେସଂ ଜାନନ୍ତି [ପଜାନନ୍ତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ସଞ୍ଜାନନ୍ତି (କ॰)] ।

୧୪୫ . ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ତଦହୁପୋସଥେ ପନ୍ନରସେ ପୱାରଣାୟ ପୁଣ୍ଣାୟ ପୁଣ୍ଣମାୟ ରତ୍ତିୟା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘପରିୱୁତୋ ଅବ୍ଭୋକାସେ ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ତୁଣ୍ହୀଭୂତଂ ତୁଣ୍ହୀଭୂତଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ଅନୁୱିଲୋକେତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଆରଦ୍ଧୋସ୍ମି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମାୟ ପଟିପଦାୟ; ଆରଦ୍ଧଚିତ୍ତୋସ୍ମି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମାୟ ପଟିପଦାୟ। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିୟ୍ୟୋସୋମତ୍ତାୟ ୱୀରିୟଂ ଆରଭଥ ଅପ୍ପତ୍ତସ୍ସ ପତ୍ତିୟା, ଅନଧିଗତସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ , ଅସଚ୍ଛିକତସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ। ଇଧେୱାହଂ ସାୱତ୍ଥିୟଂ କୋମୁଦିଂ ଚାତୁମାସିନିଂ ଆଗମେସ୍ସାମୀ’’ତି। ଅସ୍ସୋସୁଂ ଖୋ ଜାନପଦା ଭିକ୍ଖୂ – ‘‘ଭଗୱା କିର ତତ୍ଥେୱ ସାୱତ୍ଥିୟଂ କୋମୁଦିଂ ଚାତୁମାସିନିଂ ଆଗମେସ୍ସତୀ’’ତି। ତେ ଜାନପଦା ଭିକ୍ଖୂ ସାୱତ୍ଥିଂ [ସାୱତ୍ଥିୟଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଓସରନ୍ତି ଭଗୱନ୍ତଂ ଦସ୍ସନାୟ। ତେ ଚ ଖୋ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ଭିୟ୍ୟୋସୋମତ୍ତାୟ ନୱେ ଭିକ୍ଖୂ ଓୱଦନ୍ତି ଅନୁସାସନ୍ତି। ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ଦସପି ଭିକ୍ଖୂ ଓୱଦନ୍ତି ଅନୁସାସନ୍ତି, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ୱୀସମ୍ପି ଭିକ୍ଖୂ ଓୱଦନ୍ତି ଅନୁସାସନ୍ତି , ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ତିଂସମ୍ପି ଭିକ୍ଖୂ ଓୱଦନ୍ତି ଅନୁସାସନ୍ତି, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ଚତ୍ତାରୀସମ୍ପି ଭିକ୍ଖୂ ଓୱଦନ୍ତି ଅନୁସାସନ୍ତି। ତେ ଚ ନୱା ଭିକ୍ଖୂ ଥେରେହି ଭିକ୍ଖୂହି ଓୱଦିୟମାନା ଅନୁସାସିୟମାନା ଉଳାରଂ ପୁବ୍ବେନାପରଂ ୱିସେସଂ ଜାନନ୍ତି।

୧୪୬ . ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ତଦହୁପୋସଥେ ପନ୍ନରସେ କୋମୁଦିୟା ଚାତୁମାସିନିୟା ପୁଣ୍ଣାୟ ପୁଣ୍ଣମାୟ ରତ୍ତିୟା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘପରିୱୁତୋ ଅବ୍ଭୋକାସେ ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ତୁଣ୍ହୀଭୂତଂ ତୁଣ୍ହୀଭୂତଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ଅନୁୱିଲୋକେତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଅପଲାପାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିସା; ନିପ୍ପଲାପାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିସା; ସୁଦ୍ଧା ସାରେ [ସୁଦ୍ଧସାରେ ପତିଟ୍ଠିତା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ପତିଟ୍ଠିତା। ତଥାରୂପୋ ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘୋ; ତଥାରୂପା ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିସା ୟଥାରୂପା ପରିସା ଆହୁନେୟ୍ୟା ପାହୁନେୟ୍ୟା ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟା ଅଞ୍ଜଲିକରଣୀୟା ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସ। ତଥାରୂପୋ ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘୋ; ତଥାରୂପା ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିସା ୟଥାରୂପାୟ ପରିସାୟ ଅପ୍ପଂ ଦିନ୍ନଂ ବହୁ ହୋତି, ବହୁ ଦିନ୍ନଂ ବହୁତରଂ। ତଥାରୂପୋ ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘୋ; ତଥାରୂପା ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିସା ୟଥାରୂପା ପରିସା ଦୁଲ୍ଲଭା ଦସ୍ସନାୟ ଲୋକସ୍ସ। ତଥାରୂପୋ ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘୋ; ତଥାରୂପା ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିସା ୟଥାରୂପଂ ପରିସଂ ଅଲଂ ୟୋଜନଗଣନାନି ଦସ୍ସନାୟ ଗନ୍ତୁଂ ପୁଟୋସେନାପି’’ [ପୁଟୋସେନାପି, ତଥାରୂପୋ ଅୟଂ ଭିକ୍ଖୱେ ଭିକ୍ଖୁସଂଘୋ, ତଥାରୂପା ଅୟଂ ପରିସା (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ।

୧୪୭ . ‘‘ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ଇମସ୍ମିଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେ ଅରହନ୍ତୋ ଖୀଣାସୱା ୱୁସିତୱନ୍ତୋ କତକରଣୀୟା ଓହିତଭାରା ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥା ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନା ସମ୍ମଦଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତା – ଏୱରୂପାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସନ୍ତି ଭିକ୍ଖୂ ଇମସ୍ମିଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେ । ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ଇମସ୍ମିଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ଓପପାତିକା ତତ୍ଥ ପରିନିବ୍ବାୟିନୋ ଅନାୱତ୍ତିଧମ୍ମା ତସ୍ମା ଲୋକା – ଏୱରୂପାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସନ୍ତି ଭିକ୍ଖୂ ଇମସ୍ମିଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେ। ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ଇମସ୍ମିଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେ ତିଣ୍ଣଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ରାଗଦୋସମୋହାନଂ ତନୁତ୍ତା ସକଦାଗାମିନୋ ସକିଦେୱ [ସକିଂ ଦେୱ (କ॰)] ଇମଂ ଲୋକଂ ଆଗନ୍ତ୍ୱା ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରିସ୍ସନ୍ତି – ଏୱରୂପାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସନ୍ତି ଭିକ୍ଖୂ ଇମସ୍ମିଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେ । ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ଇମସ୍ମିଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେ ତିଣ୍ଣଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ସୋତାପନ୍ନା ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟନା – ଏୱରୂପାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସନ୍ତି ଭିକ୍ଖୂ ଇମସ୍ମିଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେ।

‘‘ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ଇମସ୍ମିଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେ ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତା ୱିହରନ୍ତି – ଏୱରୂପାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସନ୍ତି ଭିକ୍ଖୂ ଇମସ୍ମିଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେ। ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ଇମସ୍ମିଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେ ଚତୁନ୍ନଂ ସମ୍ମପ୍ପଧାନାନଂ ଭାୱନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତା ୱିହରନ୍ତି…ପେ॰… ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ… ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ… ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ବଲାନଂ… ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ… ଅରିୟସ୍ସ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତା ୱିହରନ୍ତି – ଏୱରୂପାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସନ୍ତି ଭିକ୍ଖୂ ଇମସ୍ମିଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେ। ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ଇମସ୍ମିଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେ ମେତ୍ତାଭାୱନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତା ୱିହରନ୍ତି… କରୁଣାଭାୱନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତା ୱିହରନ୍ତି… ମୁଦିତାଭାୱନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତା ୱିହରନ୍ତି… ଉପେକ୍ଖାଭାୱନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତା ୱିହରନ୍ତି… ଅସୁଭଭାୱନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତା ୱିହରନ୍ତି… ଅନିଚ୍ଚସଞ୍ଞାଭାୱନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତା ୱିହରନ୍ତି – ଏୱରୂପାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସନ୍ତି ଭିକ୍ଖୂ ଇମସ୍ମିଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେ। ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ଇମସ୍ମିଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେ ଆନାପାନସ୍ସତିଭାୱନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତା ୱିହରନ୍ତି। ଆନାପାନସ୍ସତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋତି ମହାନିସଂସା। ଆନାପାନସ୍ସତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ପରିପୂରେତି। ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ପରିପୂରେନ୍ତି। ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିପୂରେନ୍ତି।

୧୪୮ . ‘‘କଥଂ ଭାୱିତା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନାପାନସ୍ସତି କଥଂ ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋତି ମହାନିସଂସା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରଞ୍ଞଗତୋ ୱା ରୁକ୍ଖମୂଲଗତୋ ୱା ସୁଞ୍ଞାଗାରଗତୋ ୱା ନିସୀଦତି ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା। ସୋ ସତୋୱ ଅସ୍ସସତି ସତୋୱ [ସତୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ପସ୍ସସତି।

‘‘ଦୀଘଂ ୱା ଅସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ଦୀଘଂ ଅସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି, ଦୀଘଂ ୱା ପସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ଦୀଘଂ ପସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି; ରସ୍ସଂ ୱା ଅସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ରସ୍ସଂ ଅସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି, ରସ୍ସଂ ୱା ପସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ରସ୍ସଂ ପସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି; ‘ସବ୍ବକାୟପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ସବ୍ବକାୟପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି।

‘‘‘ପୀତିପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପୀତିପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ସୁଖପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ସୁଖପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି।

‘‘‘ଚିତ୍ତପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ଚିତ୍ତପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ଅଭିପ୍ପମୋଦୟଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ଅଭିପ୍ପମୋଦୟଂ ଚିତ୍ତଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି ; ‘ସମାଦହଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ସମାଦହଂ ଚିତ୍ତଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି।

‘‘‘ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ୱିରାଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ୱିରାଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି। ଏୱଂ ଭାୱିତା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନାପାନସ୍ସତି ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋତି ମହାନିସଂସା।

୧୪୯ . ‘‘କଥଂ ଭାୱିତା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନାପାନସ୍ସତି କଥଂ ବହୁଲୀକତା ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ପରିପୂରେତି? ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଦୀଘଂ ୱା ଅସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ଦୀଘଂ ଅସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି, ଦୀଘଂ ୱା ପସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ଦୀଘଂ ପସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି; ରସ୍ସଂ ୱା ଅସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ରସ୍ସଂ ଅସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି, ରସ୍ସଂ ୱା ପସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ରସ୍ସଂ ପସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି; ‘ସବ୍ବକାୟପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ସବ୍ବକାୟପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। କାୟେସୁ କାୟଞ୍ଞତରାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ୱଦାମି ୟଦିଦଂ – ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସା। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ।

‘‘ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ‘ପୀତିପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପୀତିପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ସୁଖପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ସୁଖପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାଞ୍ଞତରାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ୱଦାମି ୟଦିଦଂ – ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସାନଂ ସାଧୁକଂ ମନସିକାରଂ। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ।

‘‘ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ‘ଚିତ୍ତପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ଚିତ୍ତପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ଅଭିପ୍ପମୋଦୟଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ଅଭିପ୍ପମୋଦୟଂ ଚିତ୍ତଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ସମାଦହଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ସମାଦହଂ ଚିତ୍ତଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୁଟ୍ଠସ୍ସତିସ୍ସ ଅସମ୍ପଜାନସ୍ସ ଆନାପାନସ୍ସତିଂ ୱଦାମି। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ।

‘‘ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ‘ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ୱିରାଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ୱିରାଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ସୋ ୟଂ ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସାନଂ ପହାନଂ ତଂ ପଞ୍ଞାୟ ଦିସ୍ୱା ସାଧୁକଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତା ହୋତି। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ।

‘‘ଏୱଂ ଭାୱିତା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନାପାନସ୍ସତି ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ପରିପୂରେତି।

୧୫୦ . ‘‘କଥଂ ଭାୱିତା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା କଥଂ ବହୁଲୀକତା ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ପରିପୂରେନ୍ତି? ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ, ଉପଟ୍ଠିତାସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ସତି ହୋତି ଅସମ୍ମୁଟ୍ଠା [ଅପ୍ପମ୍ମୁଟ୍ଠା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] । ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଉପଟ୍ଠିତା ସତି ହୋତି ଅସମ୍ମୁଟ୍ଠା, ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି। ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି, ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ସୋ ତଥାସତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ତଂ ଧମ୍ମଂ ପଞ୍ଞାୟ ପୱିଚିନତି ପୱିଚୟତି [ପୱିଚରତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ପରିୱୀମଂସଂ ଆପଜ୍ଜତି। ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ତଥାସତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ତଂ ଧମ୍ମଂ ପଞ୍ଞାୟ ପୱିଚିନତି ପୱିଚୟତି ପରିୱୀମଂସଂ ଆପଜ୍ଜତି, ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି, ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି, ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ତସ୍ସ ତଂ ଧମ୍ମଂ ପଞ୍ଞାୟ ପୱିଚିନତୋ ପୱିଚୟତୋ ପରିୱୀମଂସଂ ଆପଜ୍ଜତୋ ଆରଦ୍ଧଂ ହୋତି ୱୀରିୟଂ ଅସଲ୍ଲୀନଂ। ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ତଂ ଧମ୍ମଂ ପଞ୍ଞାୟ ପୱିଚିନତୋ ପୱିଚୟତୋ ପରିୱୀମଂସଂ ଆପଜ୍ଜତୋ ଆରଦ୍ଧଂ ହୋତି ୱୀରିୟଂ ଅସଲ୍ଲୀନଂ, ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି, ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟସ୍ସ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପୀତି ନିରାମିସା। ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟସ୍ସ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପୀତି ନିରାମିସା, ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି, ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି, ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋପି ପସ୍ସମ୍ଭତି, ଚିତ୍ତମ୍ପି ପସ୍ସମ୍ଭତି। ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋପି ପସ୍ସମ୍ଭତି, ଚିତ୍ତମ୍ପି ପସ୍ସମ୍ଭତି, ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି, ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି, ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟସ୍ସ ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି। ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟସ୍ସ ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି, ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି, ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି, ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ସୋ ତଥାସମାହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ସାଧୁକଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତା ହୋତି। ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ତଥାସମାହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ସାଧୁକଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତା ହୋତି, ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି, ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି, ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି।

୧୫୧ . ‘‘ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ, ଉପଟ୍ଠିତାସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ସତି ହୋତି ଅସମ୍ମୁଟ୍ଠା। ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଉପଟ୍ଠିତା ସତି ହୋତି ଅସମ୍ମୁଟ୍ଠା, ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି, ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି, ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ସୋ ତଥାସତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ତଂ ଧମ୍ମଂ ପଞ୍ଞାୟ ପୱିଚିନତି ପୱିଚୟତି ପରିୱୀମଂସଂ ଆପଜ୍ଜତି। ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ତଥାସତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ତଂ ଧମ୍ମଂ ପଞ୍ଞାୟ ପୱିଚିନତି ପୱିଚୟତି ପରିୱୀମଂସଂ ଆପଜ୍ଜତି, ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି, ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି, ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ତସ୍ସ ତଂ ଧମ୍ମଂ ପଞ୍ଞାୟ ପୱିଚିନତୋ ପୱିଚୟତୋ ପରିୱୀମଂସଂ ଆପଜ୍ଜତୋ ଆରଦ୍ଧଂ ହୋତି ୱୀରିୟଂ ଅସଲ୍ଲୀନଂ। ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ତଂ ଧମ୍ମଂ ପଞ୍ଞାୟ ପୱିଚିନତୋ ପୱିଚୟତୋ ପରିୱୀମଂସଂ ଆପଜ୍ଜତୋ ଆରଦ୍ଧଂ ହୋତି ୱୀରିୟଂ ଅସଲ୍ଲୀନଂ, ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି, ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟସ୍ସ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପୀତି ନିରାମିସା। ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟସ୍ସ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପୀତି ନିରାମିସା, ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି, ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି, ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋପି ପସ୍ସମ୍ଭତି, ଚିତ୍ତମ୍ପି ପସ୍ସମ୍ଭତି। ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋପି ପସ୍ସମ୍ଭତି, ଚିତ୍ତମ୍ପି ପସ୍ସମ୍ଭତି, ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି, ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି, ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟସ୍ସ ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି। ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟସ୍ସ ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି, ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି, ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି, ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ସୋ ତଥାସମାହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ସାଧୁକଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତା ହୋତି। ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ତଥାସମାହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ସାଧୁକଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତା ହୋତି, ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆରଦ୍ଧୋ ହୋତି, ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଭାୱେତି, ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି। ଏୱଂ ଭାୱିତା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ସତ୍ତ ସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ପରିପୂରେନ୍ତି।

୧୫୨ . ‘‘କଥଂ ଭାୱିତା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା କଥଂ ବହୁଲୀକତା ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିପୂରେନ୍ତି ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି… ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି… ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି… ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଭାୱିତା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିପୂରେନ୍ତୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ଆନାପାନସ୍ସତିସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. କାୟଗତାସତିସୁତ୍ତଂ

୧୫୩ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତାନଂ ଉପଟ୍ଠାନସାଲାୟଂ ସନ୍ନିସିନ୍ନାନଂ ସନ୍ନିପତିତାନଂ ଅୟମନ୍ତରାକଥା ଉଦପାଦି – ‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଆୱୁସୋ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଆୱୁସୋ! ୟାୱଞ୍ଚିଦଂ ତେନ ଭଗୱତା ଜାନତା ପସ୍ସତା ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ କାୟଗତାସତି [କାୟଗତା ସତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ୱୁତ୍ତା ମହାନିସଂସା’’ତି। ଅୟଞ୍ଚ ହିଦଂ ତେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଅନ୍ତରାକଥା ୱିପ୍ପକତା ହୋତି, ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନ ଉପଟ୍ଠାନସାଲା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ନିସଜ୍ଜ ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘କାୟ ନୁତ୍ଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତରହି କଥାୟ ସନ୍ନିସିନ୍ନା, କା ଚ ପନ ୱୋ ଅନ୍ତରାକଥା ୱିପ୍ପକତା’’ତି? ‘‘ଇଧ , ଭନ୍ତେ, ଅମ୍ହାକଂ ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତାନଂ ଉପଟ୍ଠାନସାଲାୟଂ ସନ୍ନିସିନ୍ନାନଂ ସନ୍ନିପତିତାନଂ ଅୟମନ୍ତରାକଥା ଉଦପାଦି – ‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଆୱୁସୋ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଆୱୁସୋ! ୟାୱଞ୍ଚିଦଂ ତେନ ଭଗୱତା ଜାନତା ପସ୍ସତା ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ କାୟଗତାସତି ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ୱୁତ୍ତା ମହାନିସଂସା’ତି। ଅୟଂ ଖୋ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଅନ୍ତରାକଥା ୱିପ୍ପକତା, ଅଥ ଭଗୱା ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ’’ତି।

୧୫୪ . ‘‘କଥଂ ଭାୱିତା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାୟଗତାସତି କଥଂ ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋତି ମହାନିସଂସା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରଞ୍ଞଗତୋ ୱା ରୁକ୍ଖମୂଲଗତୋ ୱା ସୁଞ୍ଞାଗାରଗତୋ ୱା ନିସୀଦତି ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା। ସୋ ସତୋୱ ଅସ୍ସସତି ସତୋୱ ପସ୍ସସତି; ଦୀଘଂ ୱା ଅସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ଦୀଘଂ ଅସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି, ଦୀଘଂ ୱା ପସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ଦୀଘଂ ପସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି; ରସ୍ସଂ ୱା ଅସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ରସ୍ସଂ ଅସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି, ରସ୍ସଂ ୱା ପସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ରସ୍ସଂ ପସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି; ‘ସବ୍ବକାୟପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ସବ୍ବକାୟପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ୟେ ଗେହସିତା [ଗେହସ୍ସିତା (ଟୀକା)] ସରସଙ୍କପ୍ପା ତେ ପହୀୟନ୍ତି । ତେସଂ ପହାନା ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ଚିତ୍ତଂ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ସନ୍ନିସୀଦତି ଏକୋଦି ହୋତି [ଏକୋଦୀ ହୋତି (ସୀ॰), ଏକୋଦିଭୋତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ସମାଧିୟତି। ଏୱଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟଗତାସତିଂ [କାୟଗତଂ ସତିଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଭାୱେତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଗଚ୍ଛନ୍ତୋ ୱା ‘ଗଚ୍ଛାମୀ’ତି ପଜାନାତି, ଠିତୋ ୱା ‘ଠିତୋମ୍ହୀ’ତି ପଜାନାତି, ନିସିନ୍ନୋ ୱା ‘ନିସିନ୍ନୋମ୍ହୀ’ତି ପଜାନାତି, ସୟାନୋ ୱା ‘ସୟାନୋମ୍ହୀ’ତି ପଜାନାତି। ୟଥା ୟଥା ୱା ପନସ୍ସ କାୟୋ ପଣିହିତୋ ହୋତି, ତଥା ତଥା ନଂ ପଜାନାତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ୟେ ଗେହସିତା ସରସଙ୍କପ୍ପା ତେ ପହୀୟନ୍ତି। ତେସଂ ପହାନା ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ଚିତ୍ତଂ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ସନ୍ନିସୀଦତି ଏକୋଦି ହୋତି ସମାଧିୟତି। ଏୱମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟଗତାସତିଂ ଭାୱେତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିକ୍କନ୍ତେ ପଟିକ୍କନ୍ତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ଆଲୋକିତେ ୱିଲୋକିତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ସମିଞ୍ଜିତେ ପସାରିତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ସଙ୍ଘାଟିପତ୍ତଚୀୱରଧାରଣେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ଅସିତେ ପୀତେ ଖାୟିତେ ସାୟିତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ଉଚ୍ଚାରପସ୍ସାୱକମ୍ମେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ଗତେ ଠିତେ ନିସିନ୍ନେ ସୁତ୍ତେ ଜାଗରିତେ ଭାସିତେ ତୁଣ୍ହୀଭାୱେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ୟେ ଗେହସିତା ସରସଙ୍କପ୍ପା ତେ ପହୀୟନ୍ତି। ତେସଂ ପହାନା ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ଚିତ୍ତଂ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ସନ୍ନିସୀଦତି ଏକୋଦି ହୋତି ସମାଧିୟତି। ଏୱମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟଗତାସତିଂ ଭାୱେତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଇମମେୱ କାୟଂ ଉଦ୍ଧଂ ପାଦତଲା ଅଧୋ କେସମତ୍ଥକା ତଚପରିୟନ୍ତଂ ପୂରଂ ନାନପ୍ପକାରସ୍ସ ଅସୁଚିନୋ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତି – ‘ଅତ୍ଥି ଇମସ୍ମିଂ କାୟେ କେସା ଲୋମା ନଖା ଦନ୍ତା ତଚୋ ମଂସଂ ନ୍ହାରୁ [ନହାରୁ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଅଟ୍ଠି ଅଟ୍ଠିମିଞ୍ଜଂ ୱକ୍କଂ ହଦୟଂ ୟକନଂ କିଲୋମକଂ ପିହକଂ ପପ୍ଫାସଂ ଅନ୍ତଂ ଅନ୍ତଗୁଣଂ ଉଦରିୟଂ କରୀସଂ ପିତ୍ତଂ ସେମ୍ହଂ ପୁବ୍ବୋ ଲୋହିତଂ ସେଦୋ ମେଦୋ ଅସ୍ସୁ ୱସା ଖେଳୋ ସିଙ୍ଘାଣିକା ଲସିକା ମୁତ୍ତ’ନ୍ତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଭତୋମୁଖା ପୁତୋଳି [ମୂତୋଳୀ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ପୂରା ନାନାୱିହିତସ୍ସ ଧଞ୍ଞସ୍ସ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସାଲୀନଂ ୱୀହୀନଂ ମୁଗ୍ଗାନଂ ମାସାନଂ ତିଲାନଂ ତଣ୍ଡୁଲାନଂ, ତମେନଂ ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ମୁଞ୍ଚିତ୍ୱା ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖେୟ୍ୟ – ‘ଇମେ ସାଲୀ ଇମେ ୱୀହୀ ଇମେ ମୁଗ୍ଗା ଇମେ ମାସା ଇମେ ତିଲା ଇମେ ତଣ୍ଡୁଲା’ତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଇମମେୱ କାୟଂ ଉଦ୍ଧଂ ପାଦତଲା ଅଧୋ କେସମତ୍ଥକା ତଚପରିୟନ୍ତଂ ପୂରଂ ନାନପ୍ପକାରସ୍ସ ଅସୁଚିନୋ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତି – ‘ଅତ୍ଥି ଇମସ୍ମିଂ କାୟେ କେସା ଲୋମା ନଖା ଦନ୍ତା ତଚୋ ମଂସଂ ନ୍ହାରୁ ଅଟ୍ଠି ଅଟ୍ଠିମିଞ୍ଜଂ ୱକ୍କଂ ହଦୟଂ ୟକନଂ କିଲୋମକଂ ପିହକଂ ପପ୍ଫାସଂ ଅନ୍ତଂ ଅନ୍ତଗୁଣଂ ଉଦରିୟଂ କରୀସଂ ପିତ୍ତଂ ସେମ୍ହଂ ପୁବ୍ବୋ ଲୋହିତଂ ସେଦୋ ମେଦୋ ଅସ୍ସୁ ୱସା ଖେଳୋ ସିଙ୍ଘାଣିକା ଲସିକା ମୁତ୍ତ’ନ୍ତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ୟେ ଗେହସିତା ସରସଙ୍କପ୍ପା ତେ ପହୀୟନ୍ତି। ତେସଂ ପହାନା ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ଚିତ୍ତଂ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ସନ୍ନିସୀଦତି ଏକୋଦି ହୋତି ସମାଧିୟତି। ଏୱମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟଗତାସତିଂ ଭାୱେତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଇମମେୱ କାୟଂ ୟଥାଠିତଂ ୟଥାପଣିହିତଂ ଧାତୁସୋ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତି – ‘ଅତ୍ଥି ଇମସ୍ମିଂ କାୟେ ପଥୱୀଧାତୁ ଆପୋଧାତୁ ତେଜୋଧାତୁ ୱାୟୋଧାତୂ’ତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦକ୍ଖୋ ଗୋଘାତକୋ ୱା ଗୋଘାତକନ୍ତେୱାସୀ ୱା ଗାୱିଂ ୱଧିତ୍ୱା ଚତୁମହାପଥେ [ଚାତୁମ୍ମହାପଥେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ବିଲସୋ ୱିଭଜିତ୍ୱା [ପଟିୱିଭଜିତ୍ୱା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ନିସିନ୍ନୋ ଅସ୍ସ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଇମମେୱ କାୟଂ ୟଥାଠିତଂ ୟଥାପଣିହିତଂ ଧାତୁସୋ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତି – ‘ଅତ୍ଥି ଇମସ୍ମିଂ କାୟେ ପଥୱୀଧାତୁ ଆପୋଧାତୁ ତେଜୋଧାତୁ ୱାୟୋଧାତୂ’ତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ୟେ ଗେହସିତା ସରସଙ୍କପ୍ପା ତେ ପହୀୟନ୍ତି। ତେସଂ ପହାନା ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ଚିତ୍ତଂ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ସନ୍ନିସୀଦତି ଏକୋଦି ହୋତି ସମାଧିୟତି। ଏୱମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟଗତାସତିଂ ଭାୱେତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସେୟ୍ୟଥାପି ପସ୍ସେୟ୍ୟ ସରୀରଂ ସିୱଥିକାୟ [ସୀୱଥିକାୟ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଛଡ୍ଡିତଂ ଏକାହମତଂ ୱା ଦ୍ୱୀହମତଂ ୱା ତୀହମତଂ ୱା ଉଦ୍ଧୁମାତକଂ ୱିନୀଲକଂ ୱିପୁବ୍ବକଜାତଂ। ସୋ ଇମମେୱ କାୟଂ ଉପସଂହରତି – ‘ଅୟମ୍ପି ଖୋ କାୟୋ ଏୱଂଧମ୍ମୋ ଏୱଂଭାୱୀ ଏୱଂଅନତୀତୋ’ତି [ଏତଂ ଅନତୀତୋତି (ସୀ॰)] । ତସ୍ସ ଏୱଂ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ୟେ ଗେହସିତା ସରସଙ୍କପ୍ପା ତେ ପହୀୟନ୍ତି। ତେସଂ ପହାନା ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ଚିତ୍ତଂ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ସନ୍ନିସୀଦତି ଏକୋଦି ହୋତି ସମାଧିୟତି। ଏୱମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟଗତାସତିଂ ଭାୱେତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସେୟ୍ୟଥାପି ପସ୍ସେୟ୍ୟ ସରୀରଂ ସିୱଥିକାୟ ଛଡ୍ଡିତଂ କାକେହି ୱା ଖଜ୍ଜମାନଂ କୁଲଲେହି ୱା ଖଜ୍ଜମାନଂ ଗିଜ୍ଝେହି ୱା ଖଜ୍ଜମାନଂ କଙ୍କେହି ୱା ଖଜ୍ଜମାନଂ ସୁନଖେହି ୱା ଖଜ୍ଜମାନଂ ବ୍ୟଗ୍ଘେହି ୱା ଖଜ୍ଜମାନଂ ଦୀପୀହି ୱା ଖଜ୍ଜମାନଂ ସିଙ୍ଗାଲେହି ୱା [ଗିଜ୍ଝେହି ୱା ଖଜ୍ଜମାନଂ ସୁୱାନେହି ୱା ଖଜ୍ଜମାନଂ ସିଗାଲେହି ୱା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଖଜ୍ଜମାନଂ ୱିୱିଧେହି ୱା ପାଣକଜାତେହି ଖଜ୍ଜମାନଂ। ସୋ ଇମମେୱ କାୟଂ ଉପସଂହରତି – ‘ଅୟମ୍ପି ଖୋ କାୟୋ ଏୱଂଧମ୍ମୋ ଏୱଂଭାୱୀ ଏୱଂଅନତୀତୋ’ତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ…ପେ॰… ଏୱମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟଗତାସତିଂ ଭାୱେତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସେୟ୍ୟଥାପି ପସ୍ସେୟ୍ୟ ସରୀରଂ ସିୱଥିକାୟ ଛଡ୍ଡିତଂ ଅଟ୍ଠିକସଙ୍ଖଲିକଂ ସମଂସଲୋହିତଂ ନ୍ହାରୁସମ୍ବନ୍ଧଂ…ପେ॰… ଅଟ୍ଠିକସଙ୍ଖଲିକଂ ନିମ୍ମଂସଲୋହିତମକ୍ଖିତଂ ନ୍ହାରୁସମ୍ବନ୍ଧଂ…ପେ॰… ଅଟ୍ଠିକସଙ୍ଖଲିକଂ ଅପଗତମଂସଲୋହିତଂ ନ୍ହାରୁସମ୍ବନ୍ଧଂ…ପେ॰… ଅଟ୍ଠିକାନି ଅପଗତସମ୍ବନ୍ଧାନି [ଅପଗତନହାରୂସମ୍ବନ୍ଧାନି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଦିସାୱିଦିସାୱିକ୍ଖିତ୍ତାନି [ଦିସାୱିଦିସାସୁ ୱିକ୍ଖିତାନି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଅଞ୍ଞେନ ହତ୍ଥଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ପାଦଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ଗୋପ୍ଫକଟ୍ଠିକଂ [ଅଞ୍ଞେନ ଗୋପ୍ଫକଟ୍ଠିକନ୍ତି ଇଦଂ ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ ପୋତ୍ଥକେସୁ ନତ୍ଥି] ଅଞ୍ଞେନ ଜଙ୍ଘଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ଊରୁଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ କଟିଟ୍ଠିକଂ [ଅଞ୍ଞେନ କଟଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ପିଟ୍ଠିକଣ୍ଡକଂ ଅଞ୍ଞେନ ସୀସକଟାହଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଅଞ୍ଞେନ ଫାସୁକଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ପିଟ୍ଠିଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ଖନ୍ଧଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ଗୀୱଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ହନୁକଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ଦନ୍ତଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ସୀସକଟାହଂ [ଅଞ୍ଞେନ କଟଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ପିଟ୍ଠିକଣ୍ଡକଂ ଅଞ୍ଞେନ ସୀସକଟାହଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] । ସୋ ଇମମେୱ କାୟଂ ଉପସଂହରତି – ‘ଅୟମ୍ପି ଖୋ କାୟୋ ଏୱଂଧମ୍ମୋ ଏୱଂଭାୱୀ ଏୱଂଅନତୀତୋ’ତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ…ପେ॰… ଏୱମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟଗତାସତିଂ ଭାୱେତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସେୟ୍ୟଥାପି ପସ୍ସେୟ୍ୟ ସରୀରଂ ସିୱଥିକାୟ ଛଡ୍ଡିତଂ – ଅଟ୍ଠିକାନି ସେତାନି ସଙ୍ଖୱଣ୍ଣପଟିଭାଗାନି [ସଙ୍ଖୱଣ୍ଣୂପନିଭାନି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] …ପେ॰… ଅଟ୍ଠିକାନି ପୁଞ୍ଜକିତାନି ତେରୋୱସ୍ସିକାନି…ପେ॰… ଅଟ୍ଠିକାନି ପୂତୀନି ଚୁଣ୍ଣକଜାତାନି। ସୋ ଇମମେୱ କାୟଂ ଉପସଂହରତି – ‘ଅୟମ୍ପି ଖୋ କାୟୋ ଏୱଂଧମ୍ମୋ ଏୱଂଭାୱୀ ଏୱଂଅନତୀତୋ’ତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ…ପେ॰… ଏୱମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟଗତାସତିଂ ଭାୱେତି।

୧୫୫ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି…ପେ॰… ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୋ ଇମମେୱ କାୟଂ ୱିୱେକଜେନ ପୀତିସୁଖେନ ଅଭିସନ୍ଦେତି ପରିସନ୍ଦେତି ପରିପୂରେତି ପରିପ୍ଫରତି, ନାସ୍ସ କିଞ୍ଚି ସବ୍ବାୱତୋ କାୟସ୍ସ ୱିୱେକଜେନ ପୀତିସୁଖେନ ଅପ୍ଫୁଟଂ ହୋତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦକ୍ଖୋ ନ୍ହାପକୋ [ନହାପକୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ୱା ନ୍ହାପକନ୍ତେୱାସୀ ୱା କଂସଥାଲେ ନ୍ହାନୀୟଚୁଣ୍ଣାନି [ନହାନୀୟଚୁଣ୍ଣାନି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଆକିରିତ୍ୱା ଉଦକେନ ପରିପ୍ଫୋସକଂ ପରିପ୍ଫୋସକଂ ସନ୍ନେୟ୍ୟ, ସାୟଂ ନ୍ହାନୀୟପିଣ୍ଡି [ସାସ୍ସ ନହାନୀୟପିଣ୍ଡୀ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ସ୍ନେହାନୁଗତା ସ୍ନେହପରେତା ସନ୍ତରବାହିରା ଫୁଟା ସ୍ନେହେନ ନ ଚ ପଗ୍ଘରିଣୀ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଇମମେୱ କାୟଂ ୱିୱେକଜେନ ପୀତିସୁଖେନ ଅଭିସନ୍ଦେତି ପରିସନ୍ଦେତି ପରିପୂରେତି ପରିପ୍ଫରତି; ନାସ୍ସ କିଞ୍ଚି ସବ୍ବାୱତୋ କାୟସ୍ସ ୱିୱେକଜେନ ପୀତିସୁଖେନ ଅପ୍ଫୁଟଂ ହୋତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ…ପେ॰… ଏୱମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟଗତାସତିଂ ଭାୱେତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା…ପେ॰… ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୋ ଇମମେୱ କାୟଂ ସମାଧିଜେନ ପୀତିସୁଖେନ ଅଭିସନ୍ଦେତି ପରିସନ୍ଦେତି ପରିପୂରେତି ପରିପ୍ଫରତି; ନାସ୍ସ କିଞ୍ଚି ସବ୍ବାୱତୋ କାୟସ୍ସ ସମାଧିଜେନ ପୀତିସୁଖେନ ଅପ୍ଫୁଟଂ ହୋତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦକରହଦୋ ଗମ୍ଭୀରୋ ଉବ୍ଭିଦୋଦକୋ [ଉବ୍ଭିତୋଦକୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] । ତସ୍ସ ନେୱସ୍ସ ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଦିସାୟ ଉଦକସ୍ସ ଆୟମୁଖଂ ନ ପଚ୍ଛିମାୟ ଦିସାୟ ଉଦକସ୍ସ ଆୟମୁଖଂ ନ ଉତ୍ତରାୟ ଦିସାୟ ଉଦକସ୍ସ ଆୟମୁଖଂ ନ ଦକ୍ଖିଣାୟ ଦିସାୟ ଉଦକସ୍ସ ଆୟମୁଖଂ; ଦେୱୋ ଚ ନ କାଲେନ କାଲଂ ସମ୍ମା ଧାରଂ ଅନୁପ୍ପୱେଚ୍ଛେୟ୍ୟ; ଅଥ ଖୋ ତମ୍ହାୱ ଉଦକରହଦା ସୀତା ୱାରିଧାରା ଉବ୍ଭିଜ୍ଜିତ୍ୱା ତମେୱ ଉଦକରହଦଂ ସୀତେନ ୱାରିନା ଅଭିସନ୍ଦେୟ୍ୟ ପରିସନ୍ଦେୟ୍ୟ ପରିପୂରେୟ୍ୟ ପରିପ୍ଫରେୟ୍ୟ, ନାସ୍ସ କିଞ୍ଚି ସବ୍ବାୱତୋ ଉଦକରହଦସ୍ସ ସୀତେନ ୱାରିନା ଅପ୍ଫୁଟଂ ଅସ୍ସ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଇମମେୱ କାୟଂ ସମାଧିଜେନ ପୀତିସୁଖେନ ଅଭିସନ୍ଦେତି ପରିସନ୍ଦେତି ପରିପୂରେତି ପରିପ୍ଫରତି, ନାସ୍ସ କିଞ୍ଚି ସବ୍ବାୱତୋ କାୟସ୍ସ ସମାଧିଜେନ ପୀତିସୁଖେନ ଅପ୍ଫୁଟଂ ହୋତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ…ପେ॰… ଏୱମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟଗତାସତିଂ ଭାୱେତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା…ପେ॰… ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୋ ଇମମେୱ କାୟଂ ନିପ୍ପୀତିକେନ ସୁଖେନ ଅଭିସନ୍ଦେତି ପରିସନ୍ଦେତି ପରିପୂରେତି ପରିପ୍ଫରତି, ନାସ୍ସ କିଞ୍ଚି ସବ୍ବାୱତୋ କାୟସ୍ସ ନିପ୍ପୀତିକେନ ସୁଖେନ ଅପ୍ଫୁଟଂ ହୋତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପ୍ପଲିନିୟଂ ୱା ପଦୁମିନିୟଂ ୱା ପୁଣ୍ଡରୀକିନିୟଂ ୱା ଅପ୍ପେକଚ୍ଚାନି ଉପ୍ପଲାନି ୱା ପଦୁମାନି ୱା ପୁଣ୍ଡରୀକାନି ୱା ଉଦକେ ଜାତାନି ଉଦକେ ସଂୱଡ୍ଢାନି ଉଦକାନୁଗ୍ଗତାନି ଅନ୍ତୋନିମୁଗ୍ଗପୋସୀନି , ତାନି ୟାୱ ଚଗ୍ଗା ୟାୱ ଚ ମୂଲା ସୀତେନ ୱାରିନା ଅଭିସନ୍ନାନି ପରିସନ୍ନାନି [ଅଭିସନ୍ଦାନି ପରିସନ୍ଦାନି (କ॰)] ପରିପୂରାନି ପରିପ୍ଫୁଟାନି, ନାସ୍ସ [ନ ନେସଂ (?)] କିଞ୍ଚି ସବ୍ବାୱତଂ ଉପ୍ପଲାନଂ ୱା ପଦୁମାନଂ ୱା ପୁଣ୍ଡରୀକାନଂ ୱା ସୀତେନ ୱାରିନା ଅପ୍ଫୁଟଂ ଅସ୍ସ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଇମମେୱ କାୟଂ ନିପ୍ପୀତିକେନ ସୁଖେନ ଅଭିସନ୍ଦେତି ପରିସନ୍ଦେତି ପରିପୂରେତି ପରିପ୍ଫରତି, ନାସ୍ସ କିଞ୍ଚି ସବ୍ବାୱତୋ କାୟସ୍ସ ନିପ୍ପୀତିକେନ ସୁଖେନ ଅପ୍ଫୁଟଂ ହୋତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ…ପେ॰… ଏୱମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟଗତାସତିଂ ଭାୱେତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା…ପେ॰… ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୋ ଇମମେୱ କାୟଂ ପରିସୁଦ୍ଧେନ ଚେତସା ପରିୟୋଦାତେନ ଫରିତ୍ୱା ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି; ନାସ୍ସ କିଞ୍ଚି ସବ୍ବାୱତୋ କାୟସ୍ସ ପରିସୁଦ୍ଧେନ ଚେତସା ପରିୟୋଦାତେନ ଅପ୍ଫୁଟଂ ହୋତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ , ପୁରିସୋ ଓଦାତେନ ୱତ୍ଥେନ ସସୀସଂ ପାରୁପିତ୍ୱା ନିସିନ୍ନୋ ଅସ୍ସ, ନାସ୍ସ କିଞ୍ଚି ସବ୍ବାୱତୋ କାୟସ୍ସ ଓଦାତେନ ୱତ୍ଥେନ ଅପ୍ଫୁଟଂ ଅସ୍ସ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଇମମେୱ କାୟଂ ପରିସୁଦ୍ଧେନ ଚେତସା ପରିୟୋଦାତେନ ଫରିତ୍ୱା ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି, ନାସ୍ସ କିଞ୍ଚି ସବ୍ବାୱତୋ କାୟସ୍ସ ପରିସୁଦ୍ଧେନ ଚେତସା ପରିୟୋଦାତେନ ଅପ୍ଫୁଟଂ ହୋତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ୟେ ଗେହସିତା ସରସଙ୍କପ୍ପା ତେ ପହୀୟନ୍ତି। ତେସଂ ପହାନା ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ଚିତ୍ତଂ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି, ସନ୍ନିସୀଦତି ଏକୋଦି ହୋତି ସମାଧିୟତି। ଏୱମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟଗତାସତିଂ ଭାୱେତି।

୧୫୬ . ‘‘ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାୟଗତାସତି ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା, ଅନ୍ତୋଗଧାୱାସ୍ସ [ଅନ୍ତୋଗଧା ତସ୍ସ (ସୀ॰ ପୀ॰)] କୁସଲା ଧମ୍ମା ୟେ କେଚି ୱିଜ୍ଜାଭାଗିୟା। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି ମହାସମୁଦ୍ଦୋ ଚେତସା ଫୁଟୋ, ଅନ୍ତୋଗଧାୱାସ୍ସ କୁନ୍ନଦିୟୋ ୟା କାଚି ସମୁଦ୍ଦଙ୍ଗମା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି କାୟଗତାସତି ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା, ଅନ୍ତୋଗଧାୱାସ୍ସ କୁସଲା ଧମ୍ମା ୟେ କେଚି ୱିଜ୍ଜାଭାଗିୟା।

‘‘ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାୟଗତାସତି ଅଭାୱିତା ଅବହୁଲୀକତା, ଲଭତି ତସ୍ସ ମାରୋ ଓତାରଂ, ଲଭତି ତସ୍ସ ମାରୋ ଆରମ୍ମଣଂ [ଆରମଣଂ (?)] । ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ଗରୁକଂ ସିଲାଗୁଳଂ ଅଲ୍ଲମତ୍ତିକାପୁଞ୍ଜେ ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପି ନୁ ତଂ ଗରୁକଂ ସିଲାଗୁଳଂ ଅଲ୍ଲମତ୍ତିକାପୁଞ୍ଜେ ଲଭେଥ ଓତାର’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି କାୟଗତାସତି ଅଭାୱିତା ଅବହୁଲୀକତା, ଲଭତି ତସ୍ସ ମାରୋ ଓତାରଂ, ଲଭତି ତସ୍ସ ମାରୋ ଆରମ୍ମଣଂ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁକ୍ଖଂ କଟ୍ଠଂ କୋଳାପଂ [କୋଳାପଂ ଆରକା ଉଦକା ଥଲେ ନିକ୍ଖିତ୍ତଂ (କ॰)] ; ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଉତ୍ତରାରଣିଂ ଆଦାୟ – ‘ଅଗ୍ଗିଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେସ୍ସାମି, ତେଜୋ ପାତୁକରିସ୍ସାମୀ’ତି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପି ନୁ ସୋ ପୁରିସୋ ଅମୁଂ ସୁକ୍ଖଂ କଟ୍ଠଂ କୋଳାପଂ ଉତ୍ତରାରଣିଂ ଆଦାୟ ଅଭିମନ୍ଥେନ୍ତୋ [ଅଭିମନ୍ଥେନ୍ତୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଅଗ୍ଗିଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ, ତେଜୋ ପାତୁକରେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ଏୱଂ , ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି କାୟଗତାସତି ଅଭାୱିତା ଅବହୁଲୀକତା, ଲଭତି ତସ୍ସ ମାରୋ ଓତାରଂ, ଲଭତି ତସ୍ସ ମାରୋ ଆରମ୍ମଣଂ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦକମଣିକୋ ରିତ୍ତୋ ତୁଚ୍ଛୋ ଆଧାରେ ଠପିତୋ; ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଉଦକଭାରଂ ଆଦାୟ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପି ନୁ ସୋ ପୁରିସୋ ଲଭେଥ ଉଦକସ୍ସ ନିକ୍ଖେପନ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି କାୟଗତାସତି ଅଭାୱିତା ଅବହୁଲୀକତା, ଲଭତି ତସ୍ସ ମାରୋ ଓତାରଂ, ଲଭତି ତସ୍ସ ମାରୋ ଆରମ୍ମଣଂ’’।

୧୫୭ . ‘‘ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାୟଗତାସତି ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା, ନ ତସ୍ସ ଲଭତି ମାରୋ ଓତାରଂ, ନ ତସ୍ସ ଲଭତି ମାରୋ ଆରମ୍ମଣଂ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ଲହୁକଂ ସୁତ୍ତଗୁଳଂ ସବ୍ବସାରମୟେ ଅଗ୍ଗଳଫଲକେ ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପି ନୁ ସୋ ପୁରିସୋ ତଂ ଲହୁକଂ ସୁତ୍ତଗୁଳଂ ସବ୍ବସାରମୟେ ଅଗ୍ଗଳଫଲକେ ଲଭେଥ ଓତାର’’ନ୍ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି କାୟଗତାସତି ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା, ନ ତସ୍ସ ଲଭତି ମାରୋ ଓତାରଂ, ନ ତସ୍ସ ଲଭତି ମାରୋ ଆରମ୍ମଣଂ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଲ୍ଲଂ କଟ୍ଠଂ ସସ୍ନେହଂ [ସସ୍ନେହଂ ଆରକା ଉଦକା ଥଲେ ନିକ୍ଖିତ୍ତଂ (କ॰)] ; ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଉତ୍ତରାରଣିଂ ଆଦାୟ – ‘ଅଗ୍ଗିଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେସ୍ସାମି, ତେଜୋ ପାତୁକରିସ୍ସାମୀ’ତି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପି ନୁ ସୋ ପୁରିସୋ ଅମୁଂ ଅଲ୍ଲଂ କଟ୍ଠଂ ସସ୍ନେହଂ ଉତ୍ତରାରଣିଂ ଆଦାୟ ଅଭିମନ୍ଥେନ୍ତୋ ଅଗ୍ଗିଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ, ତେଜୋ ପାତୁକରେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ , ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି କାୟଗତାସତି ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା, ନ ତସ୍ସ ଲଭତି ମାରୋ ଓତାରଂ, ନ ତସ୍ସ ଲଭତି ମାରୋ ଆରମ୍ମଣଂ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦକମଣିକୋ ପୂରୋ ଉଦକସ୍ସ ସମତିତ୍ତିକୋ କାକପେୟ୍ୟୋ ଆଧାରେ ଠପିତୋ; ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଉଦକଭାରଂ ଆଦାୟ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପି ନୁ ସୋ ପୁରିସୋ ଲଭେଥ ଉଦକସ୍ସ ନିକ୍ଖେପନ’’ନ୍ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି କାୟଗତାସତି ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା, ନ ତସ୍ସ ଲଭତି ମାରୋ ଓତାରଂ, ନ ତସ୍ସ ଲଭତି ମାରୋ ଆରମ୍ମଣଂ’’।

୧୫୮ . ‘‘ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାୟଗତାସତି ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା, ସୋ ୟସ୍ସ ୟସ୍ସ ଅଭିଞ୍ଞାସଚ୍ଛିକରଣୀୟସ୍ସ ଧମ୍ମସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିନ୍ନାମେତି ଅଭିଞ୍ଞାସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ, ତତ୍ର ତତ୍ରେୱ ସକ୍ଖିଭବ୍ବତଂ ପାପୁଣାତି ସତି ସତିଆୟତନେ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦକମଣିକୋ ପୂରୋ ଉଦକସ୍ସ ସମତିତ୍ତିକୋ କାକପେୟ୍ୟୋ ଆଧାରେ ଠପିତୋ। ତମେନଂ ବଲୱା ପୁରିସୋ ୟତୋ ୟତୋ ଆୱିଞ୍ଛେୟ୍ୟ, ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଉଦକ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି କାୟଗତାସତି ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ସୋ, ୟସ୍ସ ୟସ୍ସ ଅଭିଞ୍ଞାସଚ୍ଛିକରଣୀୟସ୍ସ ଧମ୍ମସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିନ୍ନାମେତି ଅଭିଞ୍ଞାସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ, ତତ୍ର ତତ୍ରେୱ ସକ୍ଖିଭବ୍ବତଂ ପାପୁଣାତି ସତି ସତିଆୟତନେ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମେ ଭୂମିଭାଗେ ଚତୁରସ୍ସା ପୋକ୍ଖରଣୀ [ପୋକ୍ଖରିଣୀ (ସୀ॰)] ଅସ୍ସ ଆଳିବନ୍ଧା ପୂରା ଉଦକସ୍ସ ସମତିତ୍ତିକା କାକପେୟ୍ୟା। ତମେନଂ ବଲୱା ପୁରିସୋ ୟତୋ ୟତୋ ଆଳିଂ ମୁଞ୍ଚେୟ୍ୟ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଉଦକ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ , ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି କାୟଗତାସତି ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା, ସୋ ୟସ୍ସ ୟସ୍ସ ଅଭିଞ୍ଞାସଚ୍ଛିକରଣୀୟସ୍ସ ଧମ୍ମସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିନ୍ନାମେତି ଅଭିଞ୍ଞାସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ, ତତ୍ର ତତ୍ରେୱ ସକ୍ଖିଭବ୍ବତଂ ପାପୁଣାତି ସତି ସତିଆୟତନେ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଭୂମିୟଂ ଚତୁମହାପଥେ ଆଜଞ୍ଞରଥୋ ୟୁତ୍ତୋ ଅସ୍ସ ଠିତୋ ଓଧସ୍ତପତୋଦୋ [ଓଭସ୍ତପତୋଦୋ (କ॰), ଉଭନ୍ତରପଟୋଦୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰) ଅୱ + ଧଂସୁ + ତ = ଓଧସ୍ତ-ଇତିପଦୱିଭାଗୋ] ; ତମେନଂ ଦକ୍ଖୋ ୟୋଗ୍ଗାଚରିୟୋ ଅସ୍ସଦମ୍ମସାରଥି ଅଭିରୁହିତ୍ୱା ୱାମେନ ହତ୍ଥେନ ରସ୍ମିୟୋ ଗହେତ୍ୱା ଦକ୍ଖିଣେନ ହତ୍ଥେନ ପତୋଦଂ ଗହେତ୍ୱା ୟେନିଚ୍ଛକଂ ୟଦିଚ୍ଛକଂ ସାରେୟ୍ୟାପି ପଚ୍ଚାସାରେୟ୍ୟାପି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି କାୟଗତାସତି ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା, ସୋ ୟସ୍ସ ୟସ୍ସ ଅଭିଞ୍ଞାସଚ୍ଛିକରଣୀୟସ୍ସ ଧମ୍ମସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିନ୍ନାମେତି ଅଭିଞ୍ଞାସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ , ତତ୍ର ତତ୍ରେୱ ସକ୍ଖିଭବ୍ବତଂ ପାପୁଣାତି ସତି ସତିଆୟତନେ’’।

୧୫୯ . ‘‘କାୟଗତାୟ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତିୟା ଆସେୱିତାୟ ଭାୱିତାୟ ବହୁଲୀକତାୟ ୟାନୀକତାୟ ୱତ୍ଥୁକତାୟ ଅନୁଟ୍ଠିତାୟ ପରିଚିତାୟ ସୁସମାରଦ୍ଧାୟ ଦସାନିସଂସା ପାଟିକଙ୍ଖା। ଅରତିରତିସହୋ ହୋତି, ନ ଚ ତଂ ଅରତି ସହତି, ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଅରତିଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ୱିହରତି।

‘‘ଭୟଭେରୱସହୋ ହୋତି, ନ ଚ ତଂ ଭୟଭେରୱଂ ସହତି, ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଭୟଭେରୱଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ୱିହରତି।

‘‘ଖମୋ ହୋତି ସୀତସ୍ସ ଉଣ୍ହସ୍ସ ଜିଘଚ୍ଛାୟ ପିପାସାୟ ଡଂସମକସୱାତାତପସରୀସପସମ୍ଫସ୍ସାନଂ ଦୁରୁତ୍ତାନଂ ଦୁରାଗତାନଂ ୱଚନପଥାନଂ, ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ ସାରୀରିକାନଂ ୱେଦନାନଂ ଦୁକ୍ଖାନଂ ତିବ୍ବାନଂ ଖରାନଂ କଟୁକାନଂ ଅସାତାନଂ ଅମନାପାନଂ ପାଣହରାନଂ ଅଧିୱାସକଜାତିକୋ ହୋତି।

‘‘ଚତୁନ୍ନଂ ଝାନାନଂ ଆଭିଚେତସିକାନଂ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମସୁଖୱିହାରାନଂ ନିକାମଲାଭୀ ହୋତି ଅକିଚ୍ଛଲାଭୀ ଅକସିରଲାଭୀ।

‘‘ସୋ ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚାନୁଭୋତି। ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ହୋତି, ବହୁଧାପି ହୁତ୍ୱା ଏକୋ ହୋତି, ଆୱିଭାୱଂ…ପେ॰… ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେତି।

‘‘ଦିବ୍ବାୟ ସୋତଧାତୁୟା ୱିସୁଦ୍ଧାୟ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସିକାୟ ଉଭୋ ସଦ୍ଦେ ସୁଣାତି ଦିବ୍ବେ ଚ ମାନୁସେ ଚ, ୟେ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ଚ…ପେ॰…।

‘‘ପରସତ୍ତାନଂ ପରପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାତି। ସରାଗଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ସରାଗଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି, ୱୀତରାଗଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ…ପେ॰… ସଦୋସଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ୱୀତଦୋସଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ସମୋହଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ୱୀତମୋହଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ସଂଖିତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ମହଗ୍ଗତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ଅମହଗ୍ଗତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ସଉତ୍ତରଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ଅନୁତ୍ତରଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ସମାହିତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ଅସମାହିତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ୱିମୁତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ଅୱିମୁତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ଅୱିମୁତ୍ତଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି।

‘‘ସୋ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଏକମ୍ପି ଜାତିଂ ଦ୍ୱେପି ଜାତିୟୋ…ପେ॰… ଇତି ସାକାରଂ ସଉଦ୍ଦେସଂ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି।

‘‘ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସତି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ, ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି।

‘‘ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି।

‘‘କାୟଗତାୟ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତିୟା ଆସେୱିତାୟ ଭାୱିତାୟ ବହୁଲୀକତାୟ ୟାନୀକତାୟ ୱତ୍ଥୁକତାୟ ଅନୁଟ୍ଠିତାୟ ପରିଚିତାୟ ସୁସମାରଦ୍ଧାୟ ଇମେ ଦସାନିସଂସା ପାଟିକଙ୍ଖା’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

କାୟଗତାସତିସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ନୱମଂ।

୧୦. ସଙ୍ଖାରୁପପତ୍ତିସୁତ୍ତଂ

୧୬୦ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସଙ୍ଖାରୁପପତ୍ତିଂ [ସଙ୍ଖାରୂପପତ୍ତିଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ସଙ୍ଖାରୁପ୍ପତ୍ତିଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି, ତଂ ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

୧୬୧ . ‘‘ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସଦ୍ଧାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ସୀଲେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ସୁତେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଚାଗେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ପଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଖତ୍ତିୟମହାସାଲାନଂ [ଖତ୍ତିୟମହାସାଲାନଂ ୱା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଦହତି, ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି, ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି । ତସ୍ସ ତେ ସଙ୍ଖାରା ଚ ୱିହାରା [ୱିହାରୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଚ ଏୱଂ ଭାୱିତା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ତତ୍ରୁପପତ୍ତିୟା [ତତ୍ରୂପପତ୍ତିୟା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ତତ୍ରୁପ୍ପତ୍ତିୟା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗ୍ଗୋ ଅୟଂ ପଟିପଦା ତତ୍ରୁପପତ୍ତିୟା ସଂୱତ୍ତତି।

୧୬୨ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସଦ୍ଧାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ସୀଲେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ସୁତେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଚାଗେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ପଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲାନଂ…ପେ॰… ଗହପତିମହାସାଲାନଂ [ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲାନଂ ୱା ଗହପତିମହାସାଲାନଂ ୱା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଦହତି, ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି, ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି। ତସ୍ସ ତେ ସଙ୍ଖାରା ଚ ୱିହାରା ଚ ଏୱଂ ଭାୱିତା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ତତ୍ରୁପପତ୍ତିୟା ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗ୍ଗୋ ଅୟଂ ପଟିପଦା ତତ୍ରୁପପତ୍ତିୟା ସଂୱତ୍ତତି।

୧୬୩ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସଦ୍ଧାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ସୀଲେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ସୁତେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଚାଗେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ପଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ତସ୍ସ ସୁତଂ ହୋତି – ‘ଚାତୁମହାରାଜିକା [ଚାତୁମ୍ମହାରାଜିକା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଦେୱା ଦୀଘାୟୁକା ୱଣ୍ଣୱନ୍ତୋ ସୁଖବହୁଲା’ତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଚାତୁମହାରାଜିକାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି । ସୋ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଦହତି, ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି, ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି। ତସ୍ସ ତେ ସଙ୍ଖାରା ଚ ୱିହାରା ଚ ଏୱଂ ଭାୱିତା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ତତ୍ରୁପପତ୍ତିୟା ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗ୍ଗୋ ଅୟଂ ପଟିପଦା ତତ୍ରୁପପତ୍ତିୟା ସଂୱତ୍ତତି।

୧୬୪ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସଦ୍ଧାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ସୀଲେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ସୁତେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଚାଗେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ପଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ତସ୍ସ ସୁତଂ ହୋତି – ତାୱତିଂସା ଦେୱା…ପେ॰… ୟାମା ଦେୱା… ତୁସିତା ଦେୱା… ନିମ୍ମାନରତୀ ଦେୱା… ପରନିମ୍ମିତୱସୱତ୍ତୀ ଦେୱା ଦୀଘାୟୁକା ୱଣ୍ଣୱନ୍ତୋ ସୁଖବହୁଲାତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପରନିମ୍ମିତୱସୱତ୍ତୀନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି । ସୋ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଦହତି, ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି, ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି। ତସ୍ସ ତେ ସଙ୍ଖାରା ଚ ୱିହାରା ଚ ଏୱଂ ଭାୱିତା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ତତ୍ରୁପପତ୍ତିୟା ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗ୍ଗୋ ଅୟଂ ପଟିପଦା ତତ୍ରୁପପତ୍ତିୟା ସଂୱତ୍ତତି।

୧୬୫ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସଦ୍ଧାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ସୀଲେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ସୁତେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଚାଗେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ପଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ତସ୍ସ ସୁତଂ ହୋତି – ‘ସହସ୍ସୋ ବ୍ରହ୍ମା ଦୀଘାୟୁକୋ ୱଣ୍ଣୱା ସୁଖବହୁଲୋ’ତି। ସହସ୍ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମା ସହସ୍ସିଲୋକଧାତୁଂ [ସହସ୍ସିଂ ଲୋକଧାତୁଂ (ସୀ॰)] ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା [ଅଧିମୁଞ୍ଚିତ୍ୱା (କ॰)] ୱିହରତି। ୟେପି ତତ୍ଥ ସତ୍ତା ଉପପନ୍ନା ତେପି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ଏକଂ ଆମଣ୍ଡଂ ହତ୍ଥେ କରିତ୍ୱା ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସହସ୍ସୋ ବ୍ରହ୍ମା ସହସ୍ସିଲୋକଧାତୁଂ ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି। ୟେପି ତତ୍ଥ ସତ୍ତା ଉପପନ୍ନା ତେପି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସହସ୍ସସ୍ସ ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଦହତି, ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି, ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି। ତସ୍ସ ତେ ସଙ୍ଖାରା ଚ ୱିହାରା ଚ ଏୱଂ ଭାୱିତା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ତତ୍ରୁପପତ୍ତିୟା ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗ୍ଗୋ ଅୟଂ ପଟିପଦା ତତ୍ରୁପପତ୍ତିୟା ସଂୱତ୍ତତି।

୧୬୬ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସଦ୍ଧାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ସୀଲେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ସୁତେନ… ଚାଗେନ… ପଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ତସ୍ସ ସୁତଂ ହୋତି – ଦ୍ୱିସହସ୍ସୋ ବ୍ରହ୍ମା…ପେ॰… ତିସହସ୍ସୋ ବ୍ରହ୍ମା… ଚତୁସହସ୍ସୋ ବ୍ରହ୍ମା… ପଞ୍ଚସହସ୍ସୋ ବ୍ରହ୍ମା ଦୀଘାୟୁକୋ ୱଣ୍ଣୱା ସୁଖବହୁଲୋତି। ପଞ୍ଚସହସ୍ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମା ପଞ୍ଚସହସ୍ସିଲୋକଧାତୁଂ ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି। ୟେପି ତତ୍ଥ ସତ୍ତା ଉପପନ୍ନା ତେପି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ପଞ୍ଚ ଆମଣ୍ଡାନି ହତ୍ଥେ କରିତ୍ୱା ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚସହସ୍ସୋ ବ୍ରହ୍ମା ପଞ୍ଚସହସ୍ସିଲୋକଧାତୁଂ ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି। ୟେପି ତତ୍ଥ ସତ୍ତା ଉପପନ୍ନା ତେପି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପଞ୍ଚସହସ୍ସସ୍ସ ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଦହତି, ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି, ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି। ତସ୍ସ ତେ ସଙ୍ଖାରା ଚ ୱିହାରା ଚ ଏୱଂ ଭାୱିତା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ତତ୍ରୁପପତ୍ତିୟା ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗ୍ଗୋ ଅୟଂ ପଟିପଦା ତତ୍ରୁପପତ୍ତିୟା ସଂୱତ୍ତତି।

୧୬୭ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସଦ୍ଧାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ସୀଲେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ସୁତେନ… ଚାଗେନ… ପଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ତସ୍ସ ସୁତଂ ହୋତି – ‘ଦସସହସ୍ସୋ ବ୍ରହ୍ମା ଦୀଘାୟୁକୋ ୱଣ୍ଣୱା ସୁଖବହୁଲୋ’ତି। ଦସସହସ୍ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମା ଦସସହସ୍ସିଲୋକଧାତୁଂ ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି। ୟେପି ତତ୍ଥ ସତ୍ତା ଉପପନ୍ନା ତେପି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଣି ୱେଳୁରିୟୋ ସୁଭୋ ଜାତିମା ଅଟ୍ଠଂସୋ ସୁପରିକମ୍ମକତୋ ପଣ୍ଡୁକମ୍ବଲେ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଭାସତେ ଚ ତପତେ ଚ [ଭାସତି ଚ ତପତି ଚ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ୱିରୋଚତି ଚ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦସସହସ୍ସୋ ବ୍ରହ୍ମା ଦସସହସ୍ସିଲୋକଧାତୁଂ ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି। ୟେପି ତତ୍ଥ ସତ୍ତା ଉପପନ୍ନା ତେପି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଦସସହସ୍ସସ୍ସ ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଦହତି, ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି, ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି। ତସ୍ସ ତେ ସଙ୍ଖାରା ଚ ୱିହାରା ଚ ଏୱଂ ଭାୱିତା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ତତ୍ରୁପପତ୍ତିୟା ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗ୍ଗୋ ଅୟଂ ପଟିପଦା ତତ୍ରୁପପତ୍ତିୟା ସଂୱତ୍ତତି।

୧୬୮ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସଦ୍ଧାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ସୀଲେନ… ସୁତେନ… ଚାଗେନ… ପଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ତସ୍ସ ସୁତଂ ହୋତି – ‘ସତସହସ୍ସୋ ବ୍ରହ୍ମା ଦୀଘାୟୁକୋ ୱଣ୍ଣୱା ସୁଖବହୁଲୋ’ତି। ସତସହସ୍ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମା ସତସହସ୍ସିଲୋକଧାତୁଂ ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି। ୟେପି ତତ୍ଥ ସତ୍ତା ଉପପନ୍ନା ତେପି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିକ୍ଖଂ ଜମ୍ବୋନଦଂ [ନେକ୍ଖଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଦକ୍ଖକମ୍ମାରପୁତ୍ତଉକ୍କାମୁଖସୁକୁସଲସମ୍ପହଟ୍ଠଂ ପଣ୍ଡୁକମ୍ବଲେ ନିକ୍ଖିତ୍ତଂ ଭାସତେ ଚ ତପତେ ଚ ୱିରୋଚତି ଚ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତସହସ୍ସୋ ବ୍ରହ୍ମା ସତସହସ୍ସିଲୋକଧାତୁଂ ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି। ୟେପି ତତ୍ଥ ସତ୍ତା ଉପପନ୍ନା ତେପି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସତସହସ୍ସସ୍ସ ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି । ସୋ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଦହତି, ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି, ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି। ତସ୍ସ ତେ ସଙ୍ଖାରା ଚ ୱିହାରା ଚ ଏୱଂ ଭାୱିତା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ତତ୍ରୁପପତ୍ତିୟା ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗ୍ଗୋ ଅୟଂ ପଟିପଦା ତତ୍ରୁପପତ୍ତିୟା ସଂୱତ୍ତତି।

୧୬୯ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସଦ୍ଧାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ସୀଲେନ… ସୁତେନ… ଚାଗେନ… ପଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ତସ୍ସ ସୁତଂ ହୋତି – ଆଭା ଦେୱା…ପେ॰… ପରିତ୍ତାଭା ଦେୱା… ଅପ୍ପମାଣାଭା ଦେୱା… ଆଭସ୍ସରା ଦେୱା ଦୀଘାୟୁକା ୱଣ୍ଣୱନ୍ତୋ ସୁଖବହୁଲାତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଆଭସ୍ସରାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଦହତି, ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି, ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି। ତସ୍ସ ତେ ସଙ୍ଖାରା ଚ ୱିହାରା ଚ ଏୱଂ ଭାୱିତା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ତତ୍ରୁପପତ୍ତିୟା ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗ୍ଗୋ ଅୟଂ ପଟିପଦା ତତ୍ରୁପପତ୍ତିୟା ସଂୱତ୍ତତି।

୧୭୦ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସଦ୍ଧାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ସୀଲେନ … ସୁତେନ… ଚାଗେନ… ପଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ତସ୍ସ ସୁତଂ ହୋତି – ପରିତ୍ତସୁଭା ଦେୱା…ପେ॰… ଅପ୍ପମାଣସୁଭା ଦେୱା… ସୁଭକିଣ୍ହା ଦେୱା ଦୀଘାୟୁକା ୱଣ୍ଣୱନ୍ତୋ ସୁଖବହୁଲାତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଭକିଣ୍ହାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଦହତି, ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି, ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି। ତସ୍ସ ତେ ସଙ୍ଖାରା ଚ ୱିହାରା ଚ ଏୱଂ ଭାୱିତା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ତତ୍ରୁପପତ୍ତିୟା ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗ୍ଗୋ ଅୟଂ ପଟିପଦା ତତ୍ରୁପପତ୍ତିୟା ସଂୱତ୍ତତି।

୧୭୧ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସଦ୍ଧାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ସୀଲେନ… ସୁତେନ… ଚାଗେନ… ପଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ତସ୍ସ ସୁତଂ ହୋତି – ୱେହପ୍ଫଲା ଦେୱା…ପେ॰… ଅୱିହା ଦେୱା… ଅତପ୍ପା ଦେୱା… ସୁଦସ୍ସା ଦେୱା… ସୁଦସ୍ସୀ ଦେୱା… ଅକନିଟ୍ଠା ଦେୱା ଦୀଘାୟୁକା ୱଣ୍ଣୱନ୍ତୋ ସୁଖବହୁଲାତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅକନିଟ୍ଠାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଦହତି, ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି, ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି। ତସ୍ସ ତେ ସଙ୍ଖାରା ଚ ୱିହାରା ଚ ଏୱଂ ଭାୱିତା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ତତ୍ରୁପପତ୍ତିୟା ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗ୍ଗୋ ଅୟଂ ପଟିପଦା ତତ୍ରୁପପତ୍ତିୟା ସଂୱତ୍ତତି।

୧୭୨ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସଦ୍ଧାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ସୀଲେନ… ସୁତେନ… ଚାଗେନ… ପଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ତସ୍ସ ସୁତଂ ହୋତି – ‘ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନୂପଗା ଦେୱା ଦୀଘାୟୁକା ଚିରଟ୍ଠିତିକା ସୁଖବହୁଲା’ତି । ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନୂପଗାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଦହତି, ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି, ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି। ତସ୍ସ ତେ ସଙ୍ଖାରା ଚ ୱିହାରା ଚ ଏୱଂ ଭାୱିତା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ତତ୍ରୁପପତ୍ତିୟା ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗ୍ଗୋ ଅୟଂ ପଟିପଦା ତତ୍ରୁପପତ୍ତିୟା ସଂୱତ୍ତତି।

୧୭୩ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସଦ୍ଧାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ସୀଲେନ… ସୁତେନ… ଚାଗେନ… ପଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ତସ୍ସ ସୁତଂ ହୋତି – ‘ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନୂପଗା ଦେୱା ଦୀଘାୟୁକା ଚିରଟ୍ଠିତିକା ସୁଖବହୁଲା’ତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନୂପଗାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଦହତି, ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି, ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି। ତସ୍ସ ତେ ସଙ୍ଖାରା ଚ ୱିହାରା ଚ ଏୱଂ ଭାୱିତା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ତତ୍ରୁପପତ୍ତିୟା ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗ୍ଗୋ ଅୟଂ ପଟିପଦା ତତ୍ରୁପପତ୍ତିୟା ସଂୱତ୍ତତି।

୧୭୪ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସଦ୍ଧାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ସୀଲେନ… ସୁତେନ… ଚାଗେନ… ପଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ତସ୍ସ ସୁତଂ ହୋତି – ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନୂପଗା ଦେୱା…ପେ॰… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନୂପଗା ଦେୱା ଦୀଘାୟୁକା ଚିରଟ୍ଠିତିକା ସୁଖବହୁଲାତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନୂପଗାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଦହତି, ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି, ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି। ତସ୍ସ ତେ ସଙ୍ଖାରା ଚ ୱିହାରା ଚ ଏୱଂ ଭାୱିତା ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ତତ୍ରୁପପତ୍ତିୟା ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗ୍ଗୋ ଅୟଂ ପଟିପଦା ତତ୍ରୁପପତ୍ତିୟା ସଂୱତ୍ତତି।

୧୭୫ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସଦ୍ଧାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ସୀଲେନ… ସୁତେନ… ଚାଗେନ… ପଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ କତ୍ଥଚି ଉପପଜ୍ଜତୀ’’ତି [ନ କତ୍ଥଚି ଉପପଜ୍ଜତି, ନ କୁହିଞ୍ଚି ଉପପଜ୍ଜତୀତି (ସୀ॰ ପୀ॰), ନ କତ୍ଥଚି ଉପପଜ୍ଜତି, ନ କୁହିଞ୍ଚି ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତୀତି। (କ॰)] ।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ସଙ୍ଖାରୁପପତ୍ତିସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଦସମଂ।

ଅନୁପଦୱଗ୍ଗୋ ନିଟ୍ଠିତୋ ଦୁତିୟୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଅନୁପାଦ-ସୋଧନ-ପୋରିସଧମ୍ମୋ, ସେୱିତବ୍ବ-ବହୁଧାତୁ-ୱିଭତ୍ତି।

ବୁଦ୍ଧସ୍ସ କିତ୍ତିନାମ-ଚତ୍ତାରୀସେନ, ଆନାପାନୋ କାୟଗତୋ ଉପପତ୍ତି [ଇତୋ ପରଂ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰ ପୋତ୍ଥକେସୁ ଏୱମ୍ପି ଦିସ୍ସତି –-§ଚନ୍ଦକେ ୱିମଲେ ପରିସୁଦ୍ଧେ, ପୁଣ୍ଣସମ୍ମୋଦିନିରୋଧଅତ୍ତନୋ।§ଦନ୍ଧା ବହୁଜନସେୱିତଂ ଧମ୍ମୱରଂ, ୟଂ ଅନୁପଦଂ ୱଗ୍ଗୱରଂ ଦୁତିୟାତି] ॥

୩. ସୁଞ୍ଞତୱଗ୍ଗୋ

୧. ଚୂଳସୁଞ୍ଞତସୁତ୍ତଂ

୧୭୬ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ପୁବ୍ବାରାମେ ମିଗାରମାତୁପାସାଦେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଏକମିଦଂ, ଭନ୍ତେ, ସମୟଂ ଭଗୱା ସକ୍କେସୁ ୱିହରତି ନଗରକଂ ନାମ ସକ୍ୟାନଂ ନିଗମୋ। ତତ୍ଥ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ସମ୍ମୁଖା ସୁତଂ, ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତଂ – ‘ସୁଞ୍ଞତାୱିହାରେନାହଂ, ଆନନ୍ଦ, ଏତରହି ବହୁଲଂ ୱିହରାମୀ’ତି। କଚ୍ଚି ମେତଂ, ଭନ୍ତେ, ସୁସ୍ସୁତଂ ସୁଗ୍ଗହିତଂ ସୁମନସିକତଂ ସୂପଧାରିତ’’ନ୍ତି? ‘‘ତଗ୍ଘ ତେ ଏତଂ, ଆନନ୍ଦ, ସୁସ୍ସୁତଂ ସୁଗ୍ଗହିତଂ ସୁମନସିକତଂ ସୂପଧାରିତଂ। ପୁବ୍ବେପାହଂ [ପୁବ୍ବେଚାହଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] , ଆନନ୍ଦ, ଏତରହିପି [ଏତରହି ଚ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ସୁଞ୍ଞତାୱିହାରେନ ବହୁଲଂ ୱିହରାମି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆନନ୍ଦ, ଅୟଂ ମିଗାରମାତୁପାସାଦୋ ସୁଞ୍ଞୋ ହତ୍ଥିଗୱସ୍ସୱଳୱେନ, ସୁଞ୍ଞୋ ଜାତରୂପରଜତେନ, ସୁଞ୍ଞୋ ଇତ୍ଥିପୁରିସସନ୍ନିପାତେନ ଅତ୍ଥି ଚେୱିଦଂ ଅସୁଞ୍ଞତଂ ୟଦିଦଂ – ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ପଟିଚ୍ଚ ଏକତ୍ତଂ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଅମନସିକରିତ୍ୱା ଗାମସଞ୍ଞଂ, ଅମନସିକରିତ୍ୱା ମନୁସ୍ସସଞ୍ଞଂ, ଅରଞ୍ଞସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ମନସି କରୋତି ଏକତ୍ତଂ । ତସ୍ସ ଅରଞ୍ଞସଞ୍ଞାୟ ଚିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତି ପସୀଦତି ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ଅଧିମୁଚ୍ଚତି। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ୟେ ଅସ୍ସୁ ଦରଥା ଗାମସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ତେଧ ନ ସନ୍ତି, ୟେ ଅସ୍ସୁ ଦରଥା ମନୁସ୍ସସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ତେଧ ନ ସନ୍ତି, ଅତ୍ଥି ଚେୱାୟଂ ଦରଥମତ୍ତା ୟଦିଦଂ – ଅରଞ୍ଞସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ଏକତ୍ତ’ନ୍ତି। ସୋ ‘ସୁଞ୍ଞମିଦଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ଗାମସଞ୍ଞାୟା’ତି ପଜାନାତି, ‘ସୁଞ୍ଞମିଦଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ମନୁସ୍ସସଞ୍ଞାୟା’ତି ପଜାନାତି, ‘ଅତ୍ଥି ଚେୱିଦଂ ଅସୁଞ୍ଞତଂ ୟଦିଦଂ – ଅରଞ୍ଞସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ଏକତ୍ତ’ନ୍ତି। ଇତି ୟଞ୍ହି ଖୋ ତତ୍ଥ ନ ହୋତି ତେନ ତଂ ସୁଞ୍ଞଂ ସମନୁପସ୍ସତି, ୟଂ ପନ ତତ୍ଥ ଅୱସିଟ୍ଠଂ ହୋତି ତଂ ‘ସନ୍ତମିଦଂ ଅତ୍ଥୀ’’’ତି ପଜାନାତି। ଏୱମ୍ପିସ୍ସ ଏସା, ଆନନ୍ଦ, ୟଥାଭୁଚ୍ଚା ଅୱିପଲ୍ଲତ୍ଥା ପରିସୁଦ୍ଧା ସୁଞ୍ଞତାୱକ୍କନ୍ତି ଭୱତି।

୧୭୭ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଅମନସିକରିତ୍ୱା ମନୁସ୍ସସଞ୍ଞଂ, ଅମନସିକରିତ୍ୱା ଅରଞ୍ଞସଞ୍ଞଂ, ପଥୱୀସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ମନସି କରୋତି ଏକତ୍ତଂ। ତସ୍ସ ପଥୱୀସଞ୍ଞାୟ ଚିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତି ପସୀଦତି ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ଅଧିମୁଚ୍ଚତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆନନ୍ଦ, ଆସଭଚମ୍ମଂ ସଙ୍କୁସତେନ ସୁୱିହତଂ ୱିଗତୱଲିକଂ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ୟଂ ଇମିସ୍ସା ପଥୱିୟା ଉକ୍କୂଲୱିକ୍କୂଲଂ ନଦୀୱିଦୁଗ୍ଗଂ ଖାଣୁକଣ୍ଟକଟ୍ଠାନଂ ପବ୍ବତୱିସମଂ ତଂ ସବ୍ବଂ [ସବ୍ବଂ (କ॰)] ଅମନସିକରିତ୍ୱା ପଥୱୀସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ମନସି କରୋତି ଏକତ୍ତଂ। ତସ୍ସ ପଥୱୀସଞ୍ଞାୟ ଚିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତି ପସୀଦତି ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ଅଧିମୁଚ୍ଚତି। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ୟେ ଅସ୍ସୁ ଦରଥା ମନୁସ୍ସସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ତେଧ ନ ସନ୍ତି, ୟେ ଅସ୍ସୁ ଦରଥା ଅରଞ୍ଞସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ତେଧ ନ ସନ୍ତି, ଅତ୍ଥି ଚେୱାୟଂ ଦରଥମତ୍ତା ୟଦିଦଂ – ପଥୱୀସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ଏକତ୍ତ’ନ୍ତି। ସୋ ‘ସୁଞ୍ଞମିଦଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ମନୁସ୍ସସଞ୍ଞାୟା’ତି ପଜାନାତି, ‘ସୁଞ୍ଞମିଦଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ଅରଞ୍ଞସଞ୍ଞାୟା’ତି ପଜାନାତି, ‘ଅତ୍ଥି ଚେୱିଦଂ ଅସୁଞ୍ଞତଂ ୟଦିଦଂ – ପଥୱୀସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ଏକତ୍ତ’ନ୍ତି। ଇତି ୟଞ୍ହି ଖୋ ତତ୍ଥ ନ ହୋତି ତେନ ତଂ ସୁଞ୍ଞଂ ସମନୁପସ୍ସତି, ୟଂ ପନ ତତ୍ଥ ଅୱସିଟ୍ଠଂ ହୋତି ତଂ ‘ସନ୍ତମିଦଂ ଅତ୍ଥୀ’ତି ପଜାନାତି। ଏୱମ୍ପିସ୍ସ ଏସା, ଆନନ୍ଦ, ୟଥାଭୁଚ୍ଚା ଅୱିପଲ୍ଲତ୍ଥା ପରିସୁଦ୍ଧା ସୁଞ୍ଞତାୱକ୍କନ୍ତି ଭୱତି।

୧୭୮ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଅମନସିକରିତ୍ୱା ଅରଞ୍ଞସଞ୍ଞଂ, ଅମନସିକରିତ୍ୱା ପଥୱୀସଞ୍ଞଂ, ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ମନସି କରୋତି ଏକତ୍ତଂ। ତସ୍ସ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞାୟ ଚିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତି ପସୀଦତି ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ଅଧିମୁଚ୍ଚତି। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ୟେ ଅସ୍ସୁ ଦରଥା ଅରଞ୍ଞସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ତେଧ ନ ସନ୍ତି, ୟେ ଅସ୍ସୁ ଦରଥା ପଥୱୀସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ତେଧ ନ ସନ୍ତି, ଅତ୍ଥି ଚେୱାୟଂ ଦରଥମତ୍ତା ୟଦିଦଂ – ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ଏକତ୍ତ’ନ୍ତି। ସୋ ‘ସୁଞ୍ଞମିଦଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ଅରଞ୍ଞସଞ୍ଞାୟା’ତି ପଜାନାତି, ‘ସୁଞ୍ଞମିଦଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ପଥୱୀସଞ୍ଞାୟା’ତି ପଜାନାତି, ‘ଅତ୍ଥି ଚେୱିଦଂ ଅସୁଞ୍ଞତଂ ୟଦିଦଂ – ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ଏକତ୍ତ’ନ୍ତି। ଇତି ୟଞ୍ହି ଖୋ ତତ୍ଥ ନ ହୋତି ତେନ ତଂ ସୁଞ୍ଞଂ ସମନୁପସ୍ସତି, ୟଂ ପନ ତତ୍ଥ ଅୱସିଟ୍ଠଂ ହୋତି ତଂ ‘ସନ୍ତମିଦଂ ଅତ୍ଥୀ’ତି ପଜାନାତି। ଏୱମ୍ପିସ୍ସ ଏସା, ଆନନ୍ଦ , ୟଥାଭୁଚ୍ଚା ଅୱିପଲ୍ଲତ୍ଥା ପରିସୁଦ୍ଧା ସୁଞ୍ଞତାୱକ୍କନ୍ତି ଭୱତି।

୧୭୯ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଅମନସିକରିତ୍ୱା ପଥୱୀସଞ୍ଞଂ, ଅମନସିକରିତ୍ୱା ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞଂ, ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ମନସି କରୋତି ଏକତ୍ତଂ। ତସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞାୟ ଚିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତି ପସୀଦତି ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ଅଧିମୁଚ୍ଚତି। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ୟେ ଅସ୍ସୁ ଦରଥା ପଥୱୀସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ତେଧ ନ ସନ୍ତି, ୟେ ଅସ୍ସୁ ଦରଥା ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ତେଧ ନ ସନ୍ତି, ଅତ୍ଥି ଚେୱାୟଂ ଦରଥମତ୍ତା ୟଦିଦଂ – ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ଏକତ୍ତ’ନ୍ତି। ସୋ ‘ସୁଞ୍ଞମିଦଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ପଥୱୀସଞ୍ଞାୟା’ତି ପଜାନାତି, ‘ସୁଞ୍ଞମିଦଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞାୟା’ତି ପଜାନାତି, ‘ଅତ୍ଥି ଚେୱିଦଂ ଅସୁଞ୍ଞତଂ ୟଦିଦଂ – ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ଏକତ୍ତ’ନ୍ତି। ଇତି ୟଞ୍ହି ଖୋ ତତ୍ଥ ନ ହୋତି ତେନ ତଂ ସୁଞ୍ଞଂ ସମନୁପସ୍ସତି, ୟଂ ପନ ତତ୍ଥ ଅୱସିଟ୍ଠଂ ହୋତି ତଂ ‘ସନ୍ତମିଦଂ ଅତ୍ଥୀ’ତି ପଜାନାତି। ଏୱମ୍ପିସ୍ସ ଏସା, ଆନନ୍ଦ, ୟଥାଭୁଚ୍ଚା ଅୱିପଲ୍ଲତ୍ଥା ପରିସୁଦ୍ଧା ସୁଞ୍ଞତାୱକ୍କନ୍ତି ଭୱତି।

୧୮୦ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଅମନସିକରିତ୍ୱା ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞଂ, ଅମନସିକରିତ୍ୱା ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞଂ, ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ମନସି କରୋତି ଏକତ୍ତଂ। ତସ୍ସ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞାୟ ଚିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତି ପସୀଦତି ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ଅଧିମୁଚ୍ଚତି। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ୟେ ଅସ୍ସୁ ଦରଥା ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ତେଧ ନ ସନ୍ତି, ୟେ ଅସ୍ସୁ ଦରଥା ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ତେଧ ନ ସନ୍ତି, ଅତ୍ଥି ଚେୱାୟଂ ଦରଥମତ୍ତା ୟଦିଦଂ – ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ଏକତ୍ତ’ନ୍ତି। ସୋ ‘ସୁଞ୍ଞମିଦଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞାୟା’ତି ପଜାନାତି, ‘ସୁଞ୍ଞମିଦଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞାୟା’ତି ପଜାନାତି, ‘ଅତ୍ଥି ଚେୱିଦଂ ଅସୁଞ୍ଞତଂ ୟଦିଦଂ – ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ଏକତ୍ତ’ନ୍ତି। ଇତି ୟଞ୍ହି ଖୋ ତତ୍ଥ ନ ହୋତି ତେନ ତଂ ସୁଞ୍ଞଂ ସମନୁପସ୍ସତି, ୟଂ ପନ ତତ୍ଥ ଅୱସିଟ୍ଠଂ ହୋତି ତଂ ‘ସନ୍ତମିଦଂ ଅତ୍ଥୀ’ତି ପଜାନାତି। ଏୱମ୍ପିସ୍ସ ଏସା, ଆନନ୍ଦ, ୟଥାଭୁଚ୍ଚା ଅୱିପଲ୍ଲତ୍ଥା ପରିସୁଦ୍ଧା ସୁଞ୍ଞତାୱକ୍କନ୍ତି ଭୱତି।

୧୮୧ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆନନ୍ଦ ଭିକ୍ଖୁ ଅମନସିକରିତ୍ୱା ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞଂ, ଅମନସିକରିତ୍ୱା ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞଂ, ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ମନସି କରୋତି ଏକତ୍ତଂ। ତସ୍ସ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞାୟ ଚିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତି ପସୀଦତି ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ଅଧିମୁଚ୍ଚତି। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ୟେ ଅସ୍ସୁ ଦରଥା ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ତେଧ ନ ସନ୍ତି, ୟେ ଅସ୍ସୁ ଦରଥା ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ତେଧ ନ ସନ୍ତି, ଅତ୍ଥି ଚେୱାୟଂ ଦରଥମତ୍ତା ୟଦିଦଂ – ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ଏକତ୍ତ’ନ୍ତି। ସୋ ‘ସୁଞ୍ଞମିଦଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞାୟା’ତି ପଜାନାତି, ‘ସୁଞ୍ଞମିଦଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞାୟା’ତି ପଜାନାତି, ‘ଅତ୍ଥି ଚେୱିଦଂ ଅସୁଞ୍ଞତଂ ୟଦିଦଂ – ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ଏକତ୍ତ’ନ୍ତି । ଇତି ୟଞ୍ହି ଖୋ ତତ୍ଥ ନ ହୋତି ତେନ ତଂ ସୁଞ୍ଞଂ ସମନୁପସ୍ସତି, ୟଂ ପନ ତତ୍ଥ ଅୱସିଟ୍ଠଂ ହୋତି ତଂ ‘ସନ୍ତମିଦଂ ଅତ୍ଥୀ’ତି ପଜାନାତି। ଏୱମ୍ପିସ୍ସ ଏସା, ଆନନ୍ଦ, ୟଥାଭୁଚ୍ଚା ଅୱିପଲ୍ଲତ୍ଥା ପରିସୁଦ୍ଧା ସୁଞ୍ଞତାୱକ୍କନ୍ତି ଭୱତି।

୧୮୨ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଅମନସିକରିତ୍ୱା ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞଂ, ଅମନସିକରିତ୍ୱା ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞଂ, ଅନିମିତ୍ତଂ ଚେତୋସମାଧିଂ ପଟିଚ୍ଚ ମନସି କରୋତି ଏକତ୍ତଂ। ତସ୍ସ ଅନିମିତ୍ତେ ଚେତୋସମାଧିମ୍ହି ଚିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତି ପସୀଦତି ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ଅଧିମୁଚ୍ଚତି। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ୟେ ଅସ୍ସୁ ଦରଥା ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ତେଧ ନ ସନ୍ତି, ୟେ ଅସ୍ସୁ ଦରଥା ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ ତେଧ ନ ସନ୍ତି, ଅତ୍ଥି ଚେୱାୟଂ ଦରଥମତ୍ତା ୟଦିଦଂ – ଇମମେୱ କାୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ସଳାୟତନିକଂ ଜୀୱିତପଚ୍ଚୟା’ତି । ସୋ ‘ସୁଞ୍ଞମିଦଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞାୟା’ତି ପଜାନାତି, ‘ସୁଞ୍ଞମିଦଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞାୟା’ତି ପଜାନାତି, ‘ଅତ୍ଥି ଚେୱିଦଂ ଅସୁଞ୍ଞତଂ ୟଦିଦଂ – ଇମମେୱ କାୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ସଳାୟତନିକଂ ଜୀୱିତପଚ୍ଚୟା’ତି। ଇତି ୟଞ୍ହି ଖୋ ତତ୍ଥ ନ ହୋତି ତେନ ତଂ ସୁଞ୍ଞଂ ସମନୁପସ୍ସତି, ୟଂ ପନ ତତ୍ଥ ଅୱସିଟ୍ଠଂ ହୋତି ତଂ ‘ସନ୍ତମିଦଂ ଅତ୍ଥୀ’ତି ପଜାନାତି। ଏୱମ୍ପିସ୍ସ ଏସା, ଆନନ୍ଦ, ୟଥାଭୁଚ୍ଚା ଅୱିପଲ୍ଲତ୍ଥା ପରିସୁଦ୍ଧା ସୁଞ୍ଞତାୱକ୍କନ୍ତି ଭୱତି।

୧୮୩ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଅମନସିକରିତ୍ୱା ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞଂ, ଅମନସିକରିତ୍ୱା ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞଂ, ଅନିମିତ୍ତଂ ଚେତୋସମାଧିଂ ପଟିଚ୍ଚ ମନସି କରୋତି ଏକତ୍ତଂ। ତସ୍ସ ଅନିମିତ୍ତେ ଚେତୋସମାଧିମ୍ହି ଚିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତି ପସୀଦତି ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ଅଧିମୁଚ୍ଚତି। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଅୟମ୍ପି ଖୋ ଅନିମିତ୍ତୋ ଚେତୋସମାଧି ଅଭିସଙ୍ଖତୋ ଅଭିସଞ୍ଚେତୟିତୋ’। ‘ୟଂ ଖୋ ପନ କିଞ୍ଚି ଅଭିସଙ୍ଖତଂ ଅଭିସଞ୍ଚେତୟିତଂ ତଦନିଚ୍ଚଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’ନ୍ତି ପଜାନାତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ଜାନତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସତୋ କାମାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି, ଭୱାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି, ଅୱିଜ୍ଜାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି। ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତି। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ୟେ ଅସ୍ସୁ ଦରଥା କାମାସୱଂ ପଟିଚ୍ଚ ତେଧ ନ ସନ୍ତି, ୟେ ଅସ୍ସୁ ଦରଥା ଭୱାସୱଂ ପଟିଚ୍ଚ ତେଧ ନ ସନ୍ତି, ୟେ ଅସ୍ସୁ ଦରଥା ଅୱିଜ୍ଜାସୱଂ ପଟିଚ୍ଚ ତେଧ ନ ସନ୍ତି, ଅତ୍ଥି ଚେୱାୟଂ ଦରଥମତ୍ତା ୟଦିଦଂ – ଇମମେୱ କାୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ସଳାୟତନିକଂ ଜୀୱିତପଚ୍ଚୟା’ତି। ସୋ ‘ସୁଞ୍ଞମିଦଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ କାମାସୱେନା’ତି ପଜାନାତି, ‘ସୁଞ୍ଞମିଦଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ଭୱାସୱେନା’ତି ପଜାନାତି, ‘ସୁଞ୍ଞମିଦଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ଅୱିଜ୍ଜାସୱେନା’ତି ପଜାନାତି, ‘ଅତ୍ଥି ଚେୱିଦଂ ଅସୁଞ୍ଞତଂ ୟଦିଦଂ – ଇମମେୱ କାୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ସଳାୟତନିକଂ ଜୀୱିତପଚ୍ଚୟା’ତି। ଇତି ୟଞ୍ହି ଖୋ ତତ୍ଥ ନ ହୋତି ତେନ ତଂ ସୁଞ୍ଞଂ ସମନୁପସ୍ସତି, ୟଂ ପନ ତତ୍ଥ ଅୱସିଟ୍ଠଂ ହୋତି ତଂ ‘ସନ୍ତମିଦଂ ଅତ୍ଥୀ’ତି ପଜାନାତି। ଏୱମ୍ପିସ୍ସ ଏସା, ଆନନ୍ଦ, ୟଥାଭୁଚ୍ଚା ଅୱିପଲ୍ଲତ୍ଥା ପରିସୁଦ୍ଧା ପରମାନୁତ୍ତରା ସୁଞ୍ଞତାୱକ୍କନ୍ତି ଭୱତି।

୧୮୪ . ‘‘ୟେପି ହି କେଚି, ଆନନ୍ଦ, ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ପରିସୁଦ୍ଧଂ ପରମାନୁତ୍ତରଂ ସୁଞ୍ଞତଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିଂସୁ, ସବ୍ବେ ତେ ଇମଂୟେୱ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ପରମାନୁତ୍ତରଂ ସୁଞ୍ଞତଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିଂସୁ। ୟେପି [ୟେ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ହି କେଚି, ଆନନ୍ଦ, ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ପରିସୁଦ୍ଧଂ ପରମାନୁତ୍ତରଂ ସୁଞ୍ଞତଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିସ୍ସନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଇମଂୟେୱ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ପରମାନୁତ୍ତରଂ ସୁଞ୍ଞତଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିସ୍ସନ୍ତି। ୟେପି [ୟେ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ହି କେଚି, ଆନନ୍ଦ, ଏତରହି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ପରିସୁଦ୍ଧଂ ପରମାନୁତ୍ତରଂ ସୁଞ୍ଞତଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଇମଂୟେୱ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ପରମାନୁତ୍ତରଂ ସୁଞ୍ଞତଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତି। ତସ୍ମାତିହ, ଆନନ୍ଦ, ‘ପରିସୁଦ୍ଧଂ ପରମାନୁତ୍ତରଂ ସୁଞ୍ଞତଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିସ୍ସାମା’ତି [ୱିହରିସ୍ସାମୀତି (ପୀ॰ କ॰)] – ଏୱଞ୍ହି ୱୋ [ତେ (କ॰)] , ଆନନ୍ଦ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୀତି।

ଚୂଳସୁଞ୍ଞତସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ପଠମଂ।

୨. ମହାସୁଞ୍ଞତସୁତ୍ତଂ

୧୮୫ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସକ୍କେସୁ ୱିହରତି କପିଲୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ନିଗ୍ରୋଧାରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ କପିଲୱତ୍ଥୁଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସି। କପିଲୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତ୍ୱା ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ୟେନ କାଳଖେମକସ୍ସ ସକ୍କସ୍ସ ୱିହାରୋ ତେନୁପସଙ୍କମି ଦିୱାୱିହାରାୟ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ କାଳଖେମକସ୍ସ ସକ୍କସ୍ସ ୱିହାରେ ସମ୍ବହୁଲାନି ସେନାସନାନି ପଞ୍ଞତ୍ତାନି ହୋନ୍ତି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଭଗୱା କାଳଖେମକସ୍ସ ସକ୍କସ୍ସ ୱିହାରେ ସମ୍ବହୁଲାନି ସେନାସନାନି ପଞ୍ଞତ୍ତାନି। ଦିସ୍ୱାନ ଭଗୱତୋ ଏତଦହୋସି – ‘‘ସମ୍ବହୁଲାନି ଖୋ କାଳଖେମକସ୍ସ ସକ୍କସ୍ସ ୱିହାରେ ସେନାସନାନି ପଞ୍ଞତ୍ତାନି। ସମ୍ବହୁଲା ନୁ ଖୋ ଇଧ ଭିକ୍ଖୂ ୱିହରନ୍ତୀ’’ତି।

୧୮୬ . ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ସମ୍ବହୁଲେହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧିଂ ଘଟାୟ ସକ୍କସ୍ସ ୱିହାରେ ଚୀୱରକମ୍ମଂ କରୋତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନ ଘଟାୟ ସକ୍କସ୍ସ ୱିହାରୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ନିସଜ୍ଜ ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ସମ୍ବହୁଲାନି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, କାଳଖେମକସ୍ସ ସକ୍କସ୍ସ ୱିହାରେ ସେନାସନାନି ପଞ୍ଞତ୍ତାନି। ସମ୍ବହୁଲା ନୁ ଖୋ ଏତ୍ଥ ଭିକ୍ଖୂ ୱିହରନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ସମ୍ବହୁଲାନି, ଭନ୍ତେ, କାଳଖେମକସ୍ସ ସକ୍କସ୍ସ ୱିହାରେ ସେନାସନାନି ପଞ୍ଞତ୍ତାନି। ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ଏତ୍ଥ ୱିହରନ୍ତି। ଚୀୱରକାରସମୟୋ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ୱତ୍ତତୀ’’ତି।

‘‘ନ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ସୋଭତି ସଙ୍ଗଣିକାରାମୋ ସଙ୍ଗଣିକରତୋ ସଙ୍ଗଣିକାରାମତଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ ଗଣାରାମୋ ଗଣରତୋ ଗଣସମ୍ମୁଦିତୋ। ସୋ ୱତାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ସଙ୍ଗଣିକାରାମୋ ସଙ୍ଗଣିକରତୋ ସଙ୍ଗଣିକାରାମତଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ ଗଣାରାମୋ ଗଣରତୋ ଗଣସମ୍ମୁଦିତୋ ୟଂ ତଂ ନେକ୍ଖମ୍ମସୁଖଂ ପୱିୱେକସୁଖଂ ଉପସମସୁଖଂ ସମ୍ବୋଧିସୁଖଂ [ସମ୍ବୋଧସୁଖଂ (ସୀ॰ ପୀ॰), ସମ୍ବୋଧସୁଖଂ ଚିତ୍ତେକଗ୍ଗତାସୁଖଂ (କ॰) ଉପରି ଅରଣୱିଭଙ୍ଗସୁତ୍ତେ ପନ ସମ୍ବୋଧିସୁଖନ୍ତ୍ୱେୱ ଦିସ୍ସତି] ତସ୍ସ ସୁଖସ୍ସ ନିକାମଲାଭୀ ଭୱିସ୍ସତି ଅକିଚ୍ଛଲାଭୀ ଅକସିରଲାଭୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ୟୋ ଚ ଖୋ ସୋ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଏକୋ ଗଣସ୍ମା ୱୂପକଟ୍ଠୋ ୱିହରତି ତସ୍ସେତଂ ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ ୟଂ ତଂ ନେକ୍ଖମ୍ମସୁଖଂ ପୱିୱେକସୁଖଂ ଉପସମସୁଖଂ ସମ୍ବୋଧିସୁଖଂ ତସ୍ସ ସୁଖସ୍ସ ନିକାମଲାଭୀ ଭୱିସ୍ସତି ଅକିଚ୍ଛଲାଭୀ ଅକସିରଲାଭୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି।

‘‘ସୋ ୱତାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ସଙ୍ଗଣିକାରାମୋ ସଙ୍ଗଣିକରତୋ ସଙ୍ଗଣିକାରାମତଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ ଗଣାରାମୋ ଗଣରତୋ ଗଣସମ୍ମୁଦିତୋ ସାମାୟିକଂ ୱା କନ୍ତଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିସ୍ସତି ଅସାମାୟିକଂ ୱା ଅକୁପ୍ପନ୍ତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ୟୋ ଚ ଖୋ ସୋ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଏକୋ ଗଣସ୍ମା ୱୂପକଟ୍ଠୋ ୱିହରତି ତସ୍ସେତଂ ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ ସାମାୟିକଂ ୱା କନ୍ତଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିସ୍ସତି ଅସାମାୟିକଂ ୱା ଅକୁପ୍ପନ୍ତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି।

‘‘ନାହଂ, ଆନନ୍ଦ, ଏକଂ ରୂପମ୍ପି [ଏକରୂପମ୍ପି (ସୀ॰)] ସମନୁପସ୍ସାମି ୟତ୍ଥ ରତ୍ତସ୍ସ ୟଥାଭିରତସ୍ସ ରୂପସ୍ସ ୱିପରିଣାମଞ୍ଞଥାଭାୱା ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୂପାୟାସା।

୧୮୭ . ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ପନାନନ୍ଦ, ୱିହାରୋ ତଥାଗତେନ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୟଦିଦଂ – ସବ୍ବନିମିତ୍ତାନଂ ଅମନସିକାରା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଞ୍ଞତଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିତୁଂ [ୱିହରତଂ (କ॰ ସୀ॰), ୱିହରତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] । ତତ୍ର ଚେ, ଆନନ୍ଦ, ତଥାଗତଂ ଇମିନା ୱିହାରେନ ୱିହରନ୍ତଂ ଭୱନ୍ତି [ଭଗୱନ୍ତଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ଉପସଙ୍କମିତାରୋ ଭିକ୍ଖୂ ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଉପାସକା ଉପାସିକାୟୋ ରାଜାନୋ ରାଜମହାମତ୍ତା ତିତ୍ଥିୟା ତିତ୍ଥିୟସାୱକା। ତତ୍ରାନନ୍ଦ, ତଥାଗତୋ ୱିୱେକନିନ୍ନେନେୱ ଚିତ୍ତେନ ୱିୱେକପୋଣେନ ୱିୱେକପବ୍ଭାରେନ ୱୂପକଟ୍ଠେନ ନେକ୍ଖମ୍ମାଭିରତେନ ବ୍ୟନ୍ତୀଭୂତେନ ସବ୍ବସୋ ଆସୱଟ୍ଠାନୀୟେହି ଧମ୍ମେହି ଅଞ୍ଞଦତ୍ଥୁ ଉୟ୍ୟୋଜନିକପଟିସଂୟୁତ୍ତଂୟେୱ କଥଂ କତ୍ତା ହୋତି। ତସ୍ମାତିହାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଚେପି ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ – ‘ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଞ୍ଞତଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ତେନାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନା ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ଚିତ୍ତଂ ସଣ୍ଠପେତବ୍ବଂ ସନ୍ନିସାଦେତବ୍ବଂ ଏକୋଦି କାତବ୍ବଂ ସମାଦହାତବ୍ବଂ।

୧୮୮ . ‘‘କଥଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ଚିତ୍ତଂ ସଣ୍ଠପେତି ସନ୍ନିସାଦେତି ଏକୋଦିଂ କରୋତି [ଏକୋଦିକରୋତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ସମାଦହତି? ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି…ପେ॰… ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି…ପେ॰… ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ… ତତିୟଂ ଝାନଂ… ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ଚିତ୍ତଂ ସଣ୍ଠପେତି ସନ୍ନିସାଦେତି ଏକୋଦିଂ କରୋତି ସମାଦହତି। ସୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଞ୍ଞତଂ ମନସି କରୋତି। ତସ୍ସ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଞ୍ଞତଂ ମନସିକରୋତୋ ସୁଞ୍ଞତାୟ ଚିତ୍ତଂ ନ ପକ୍ଖନ୍ଦତି ନପ୍ପସୀଦତି ନ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ନ ୱିମୁଚ୍ଚତି । ଏୱଂ ସନ୍ତମେତଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଞ୍ଞତଂ ଖୋ ମେ ମନସିକରୋତୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଞ୍ଞତାୟ ଚିତ୍ତଂ ନ ପକ୍ଖନ୍ଦତି ନପ୍ପସୀଦତି ନ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ନ ୱିମୁଚ୍ଚତୀ’ତି। ଇତିହ ତତ୍ଥ ସମ୍ପଜାନୋ ହୋତି। ସୋ ବହିଦ୍ଧା ସୁଞ୍ଞତଂ ମନସି କରୋତି…ପେ॰… ସୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ସୁଞ୍ଞତଂ ମନସି କରୋତି …ପେ॰… ସୋ ଆନେଞ୍ଜଂ ମନସି କରୋତି। ତସ୍ସ ଆନେଞ୍ଜଂ ମନସିକରୋତୋ ଆନେଞ୍ଜାୟ ଚିତ୍ତଂ ନ ପକ୍ଖନ୍ଦତି ନପ୍ପସୀଦତି ନ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ନ ୱିମୁଚ୍ଚତି। ଏୱଂ ସନ୍ତମେତଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଆନେଞ୍ଜଂ ଖୋ ମେ ମନସିକରୋତୋ ଆନେଞ୍ଜାୟ ଚିତ୍ତଂ ନ ପକ୍ଖନ୍ଦତି ନପ୍ପସୀଦତି ନ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ନ ୱିମୁଚ୍ଚତୀ’ତି। ଇତିହ ତତ୍ଥ ସମ୍ପଜାନୋ ହୋତି।

‘‘ତେନାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନା ତସ୍ମିଂୟେୱ ପୁରିମସ୍ମିଂ ସମାଧିନିମିତ୍ତେ ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ଚିତ୍ତଂ ସଣ୍ଠପେତବ୍ବଂ ସନ୍ନିସାଦେତବ୍ବଂ ଏକୋଦି କାତବ୍ବଂ ସମାଦହାତବ୍ବଂ। ସୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଞ୍ଞତଂ ମନସି କରୋତି। ତସ୍ସ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଞ୍ଞତଂ ମନସିକରୋତୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଞ୍ଞତାୟ ଚିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତି ପସୀଦତି ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ୱିମୁଚ୍ଚତି। ଏୱଂ ସନ୍ତମେତଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଞ୍ଞତଂ ଖୋ ମେ ମନସିକରୋତୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଞ୍ଞତାୟ ଚିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତି ପସୀଦତି ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ୱିମୁଚ୍ଚତୀ’ତି। ଇତିହ ତତ୍ଥ ସମ୍ପଜାନୋ ହୋତି। ସୋ ବହିଦ୍ଧା ସୁଞ୍ଞତଂ ମନସି କରୋତି…ପେ॰… ସୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ସୁଞ୍ଞତଂ ମନସି କରୋତି…ପେ॰… ସୋ ଆନେଞ୍ଜଂ ମନସି କରୋତି। ତସ୍ସ ଆନେଞ୍ଜଂ ମନସିକରୋତୋ ଆନେଞ୍ଜାୟ ଚିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତି ପସୀଦତି ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ୱିମୁଚ୍ଚତି। ଏୱଂ ସନ୍ତମେତଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଆନେଞ୍ଜଂ ଖୋ ମେ ମନସିକରୋତୋ ଆନେଞ୍ଜାୟ ଚିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତି ପସୀଦତି ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ୱିମୁଚ୍ଚତୀ’ତି। ଇତିହ ତତ୍ଥ ସମ୍ପଜାନୋ ହୋତି।

୧୮୯ . ‘‘ତସ୍ସ ଚେ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଇମିନା ୱିହାରେନ ୱିହରତୋ ଚଙ୍କମାୟ ଚିତ୍ତଂ ନମତି, ସୋ ଚଙ୍କମତି – ‘ଏୱଂ ମଂ ଚଙ୍କମନ୍ତଂ ନାଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱିସ୍ସନ୍ତୀ’ତି । ଇତିହ ତତ୍ଥ ସମ୍ପଜାନୋ ହୋତି। ତସ୍ସ ଚେ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଇମିନା ୱିହାରେନ ୱିହରତୋ ଠାନାୟ ଚିତ୍ତଂ ନମତି, ସୋ ତିଟ୍ଠତି – ‘ଏୱଂ ମଂ ଠିତଂ ନାଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱିସ୍ସନ୍ତୀ’ତି। ଇତିହ ତତ୍ଥ ସମ୍ପଜାନୋ ହୋତି। ତସ୍ସ ଚେ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଇମିନା ୱିହାରେନ ୱିହରତୋ ନିସଜ୍ଜାୟ ଚିତ୍ତଂ ନମତି, ସୋ ନିସୀଦତି – ‘ଏୱଂ ମଂ ନିସିନ୍ନଂ ନାଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱିସ୍ସନ୍ତୀ’ତି। ଇତିହ ତତ୍ଥ ସମ୍ପଜାନୋ ହୋତି। ତସ୍ସ ଚେ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଇମିନା ୱିହାରେନ ୱିହରତୋ ସୟନାୟ ଚିତ୍ତଂ ନମତି , ସୋ ସୟତି – ‘ଏୱଂ ମଂ ସୟନ୍ତଂ ନାଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱିସ୍ସନ୍ତୀ’ତି। ଇତିହ ତତ୍ଥ ସମ୍ପଜାନୋ ହୋତି।

‘‘ତସ୍ସ ଚେ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଇମିନା ୱିହାରେନ ୱିହରତୋ କଥାୟ [ଭସ୍ସାୟ (ସୀ॰), ଭାସାୟ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଚିତ୍ତଂ ନମତି, ସୋ – ‘ୟାୟଂ କଥା ହୀନା ଗମ୍ମା ପୋଥୁଜ୍ଜନିକା ଅନରିୟା ଅନତ୍ଥସଂହିତା ନ ନିବ୍ବିଦାୟ ନ ୱିରାଗାୟ ନ ନିରୋଧାୟ ନ ଉପସମାୟ ନ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ନ ସମ୍ବୋଧାୟ ନ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ରାଜକଥା ଚୋରକଥା ମହାମତ୍ତକଥା ସେନାକଥା ଭୟକଥା ୟୁଦ୍ଧକଥା ଅନ୍ନକଥା ପାନକଥା ୱତ୍ଥକଥା ସୟନକଥା ମାଲାକଥା ଗନ୍ଧକଥା ଞାତିକଥା ୟାନକଥା ଗାମକଥା ନିଗମକଥା ନଗରକଥା ଜନପଦକଥା ଇତ୍ଥିକଥା ସୁରାକଥା ୱିସିଖାକଥା କୁମ୍ଭଟ୍ଠାନକଥା ପୁବ୍ବପେତକଥା ନାନତ୍ତକଥା ଲୋକକ୍ଖାୟିକା ସମୁଦ୍ଦକ୍ଖାୟିକା ଇତିଭୱାଭୱକଥା ଇତି ୱା ଇତି – ଏୱରୂପିଂ କଥଂ ନ କଥେସ୍ସାମୀ’ତି। ଇତିହ ତତ୍ଥ ସମ୍ପଜାନୋ ହୋତି। ୟା ଚ ଖୋ ଅୟଂ, ଆନନ୍ଦ, କଥା ଅଭିସଲ୍ଲେଖିକା ଚେତୋୱିନୀୱରଣସପ୍ପାୟା [ଚେତୋୱିଚାରଣସପ୍ପାୟା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ଚେତୋୱିୱରଣସପ୍ପାୟା (ପୀ॰)] ଏକନ୍ତନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଅପ୍ପିଚ୍ଛକଥା ସନ୍ତୁଟ୍ଠିକଥା ପୱିୱେକକଥା ଅସଂସଗ୍ଗକଥା ୱୀରିୟାରମ୍ଭକଥା ସୀଲକଥା ସମାଧିକଥା ପଞ୍ଞାକଥା ୱିମୁତ୍ତିକଥା ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନକଥା ଇତି – ‘ଏୱରୂପିଂ କଥଂ କଥେସ୍ସାମୀ’ତି। ଇତିହ ତତ୍ଥ ସମ୍ପଜାନୋ ହୋତି।

‘‘ତସ୍ସ ଚେ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଇମିନା ୱିହାରେନ ୱିହରତୋ ୱିତକ୍କାୟ ଚିତ୍ତଂ ନମତି, ସୋ – ‘ୟେ ତେ ୱିତକ୍କା ହୀନା ଗମ୍ମା ପୋଥୁଜ୍ଜନିକା ଅନରିୟା ଅନତ୍ଥସଂହିତା ନ ନିବ୍ବିଦାୟ ନ ୱିରାଗାୟ ନ ନିରୋଧାୟ ନ ଉପସମାୟ ନ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ନ ସମ୍ବୋଧାୟ ନ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – କାମୱିତକ୍କୋ ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୋ ୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ ଇତି ଏୱରୂପେ ୱିତକ୍କେ [ଏୱରୂପେନ ୱିତକ୍କେନ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ନ ୱିତକ୍କେସ୍ସାମୀ’ତି। ଇତିହ ତତ୍ଥ ସମ୍ପଜାନୋ ହୋତି। ୟେ ଚ ଖୋ ଇମେ, ଆନନ୍ଦ, ୱିତକ୍କା ଅରିୟା ନିୟ୍ୟାନିକା ନିୟ୍ୟନ୍ତି ତକ୍କରସ୍ସ ସମ୍ମାଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ନେକ୍ଖମ୍ମୱିତକ୍କୋ ଅବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୋ ଅୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ ଇତି – ‘ଏୱରୂପେ ୱିତକ୍କେ [ଏୱରୂପେନ ୱିତକ୍କେନ (କ॰)] ୱିତକ୍କେସ୍ସାମୀ’ତି। ଇତିହ ତତ୍ଥ ସମ୍ପଜାନୋ ହୋତି।

୧୯୦ . ‘‘ପଞ୍ଚ ଖୋ ଇମେ, ଆନନ୍ଦ, କାମଗୁଣା। କତମେ ପଞ୍ଚ? ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା, ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ସଦ୍ଦା… ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଗନ୍ଧା… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା… କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା – ଇମେ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା ୟତ୍ଥ ଭିକ୍ଖୁନା ଅଭିକ୍ଖଣଂ ସକଂ ଚିତ୍ତଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ ମେ ଇମେସୁ ପଞ୍ଚସୁ କାମଗୁଣେସୁ ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ୱା ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ୱା ଆୟତନେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚେତସୋ ସମୁଦାଚାରୋ’ତି? ସଚେ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଅତ୍ଥି ଖୋ ମେ ଇମେସୁ ପଞ୍ଚସୁ କାମଗୁଣେସୁ ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ୱା ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ୱା ଆୟତନେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚେତସୋ ସମୁଦାଚାରୋ’ତି, ଏୱଂ ସନ୍ତମେତଂ [ଏୱଂ ସନ୍ତଂ (ଅଟ୍ଠ॰)] , ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ୟୋ ଖୋ ଇମେସୁ ପଞ୍ଚସୁ କାମଗୁଣେସୁ ଛନ୍ଦରାଗୋ ସୋ ମେ ନପ୍ପହୀନୋ’ତି। ଇତିହ ତତ୍ଥ ସମ୍ପଜାନୋ ହୋତି। ସଚେ ପନାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ନତ୍ଥି ଖୋ ମେ ଇମେସୁ ପଞ୍ଚସୁ କାମଗୁଣେସୁ ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ୱା ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ୱା ଆୟତନେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚେତସୋ ସମୁଦାଚାରୋ’ତି, ଏୱଂ ସନ୍ତମେତଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ୟୋ ଖୋ ଇମେସୁ ପଞ୍ଚସୁ କାମଗୁଣେସୁ ଛନ୍ଦରାଗୋ ସୋ ମେ ପହୀନୋ’ତି। ଇତିହ ତତ୍ଥ ସମ୍ପଜାନୋ ହୋତି।

୧୯୧ . ‘‘ପଞ୍ଚ ଖୋ ଇମେ, ଆନନ୍ଦ, ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା ୟତ୍ଥ ଭିକ୍ଖୁନା ଉଦୟବ୍ବୟାନୁପସ୍ସିନା ୱିହାତବ୍ବଂ – ‘ଇତି ରୂପଂ ଇତି ରୂପସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ଇତି ରୂପସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ, ଇତି ୱେଦନା… ଇତି ସଞ୍ଞା… ଇତି ସଙ୍ଖାରା… ଇତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଇତି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ଇତି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ’ତି। ତସ୍ସ ଇମେସୁ ପଞ୍ଚସୁ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧେସୁ ଉଦୟବ୍ବୟାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ୟୋ ପଞ୍ଚସୁ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧେସୁ ଅସ୍ମିମାନୋ ସୋ ପହୀୟତି। ଏୱଂ ସନ୍ତମେତଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ୟୋ ଖୋ ଇମେସୁ ପଞ୍ଚସୁ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧେସୁ ଅସ୍ମିମାନୋ ସୋ ମେ ପହୀନୋ’ତି। ଇତିହ ତତ୍ଥ ସମ୍ପଜାନୋ ହୋତି। ଇମେ ଖୋ ତେ, ଆନନ୍ଦ, ଧମ୍ମା ଏକନ୍ତକୁସଲା କୁସଲାୟାତିକା [ଧମ୍ମା ଏକନ୍ତକୁସଲାୟତିକା (ସବ୍ବତ୍ଥ) ଅଟ୍ଠକଥାଟୀକା ଓଲୋକେତବ୍ବା] ଅରିୟା ଲୋକୁତ୍ତରା ଅନୱକ୍କନ୍ତା ପାପିମତା। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଆନନ୍ଦ, କଂ ଅତ୍ଥୱସଂ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଅରହତି ସାୱକୋ ସତ୍ଥାରଂ ଅନୁବନ୍ଧିତୁଂ ଅପି ପଣୁଜ୍ଜମାନୋ’’ତି [ଅପି ପନୁଜ୍ଜମାନୋପୀତି (କ॰ ସୀ॰), ଅପି ପୟୁଜ୍ଜମାନୋତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ? ‘‘ଭଗୱଂମୂଲକା ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା ଭଗୱଂନେତ୍ତିକା ଭଗୱଂପଟିସରଣା । ସାଧୁ ୱତ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂୟେୱ ପଟିଭାତୁ ଏତସ୍ସ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ। ଭଗୱତୋ ସୁତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଧାରେସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି।

୧୯୨ . ‘‘ନ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଅରହତି ସାୱକୋ ସତ୍ଥାରଂ ଅନୁବନ୍ଧିତୁଂ, ୟଦିଦଂ ସୁତ୍ତଂ ଗେୟ୍ୟଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ତସ୍ସ ହେତୁ [ୱେୟ୍ୟାକରଣସ୍ସ ହେତୁ (କ॰)] । ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଦୀଘରତ୍ତସ୍ସ [ଦୀଘରତ୍ତଂ + ଅସ୍ସାତି ପଦଚ୍ଛେଦୋ] ହି ତେ, ଆନନ୍ଦ, ଧମ୍ମା ସୁତା ଧାତା ୱଚସା ପରିଚିତା ମନସାନୁପେକ୍ଖିତା ଦିଟ୍ଠିୟା ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧା। ୟା ଚ ଖୋ ଅୟଂ, ଆନନ୍ଦ, କଥା ଅଭିସଲ୍ଲେଖିକା ଚେତୋୱିନୀୱରଣସପ୍ପାୟା ଏକନ୍ତନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ଉପସମା ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଅପ୍ପିଚ୍ଛକଥା ସନ୍ତୁଟ୍ଠିକଥା ପୱିୱେକକଥା ଅସଂସଗ୍ଗକଥା ୱୀରିୟାରମ୍ଭକଥା ସୀଲକଥା ସମାଧିକଥା ପଞ୍ଞାକଥା ୱିମୁତ୍ତିକଥା ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନକଥା – ଏୱରୂପିୟା ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, କଥାୟ ହେତୁ ଅରହତି ସାୱକୋ ସତ୍ଥାରଂ ଅନୁବନ୍ଧିତୁଂ ଅପି ପଣୁଜ୍ଜମାନୋ।

‘‘ଏୱଂ ସନ୍ତେ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଆଚରିୟୂପଦ୍ଦୱୋ ହୋତି, ଏୱଂ ସନ୍ତେ ଅନ୍ତେୱାସୂପଦ୍ଦୱୋ ହୋତି, ଏୱଂ ସନ୍ତେ ବ୍ରହ୍ମଚାରୂପଦ୍ଦୱୋ ହୋତି।

୧୯୩ . ‘‘କଥଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ଆଚରିୟୂପଦ୍ଦୱୋ ହୋତି? ଇଧାନନ୍ଦ, ଏକଚ୍ଚୋ ସତ୍ଥା ୱିୱିତ୍ତଂ ସେନାସନଂ ଭଜତି ଅରଞ୍ଞଂ ରୁକ୍ଖମୂଲଂ ପବ୍ବତଂ କନ୍ଦରଂ ଗିରିଗୁହଂ ସୁସାନଂ ୱନପତ୍ଥଂ ଅବ୍ଭୋକାସଂ ପଲାଲପୁଞ୍ଜଂ। ତସ୍ସ ତଥାୱୂପକଟ୍ଠସ୍ସ ୱିହରତୋ ଅନ୍ୱାୱତ୍ତନ୍ତି [ଅନ୍ୱାୱଟ୍ଟନ୍ତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ନେଗମା ଚେୱ ଜାନପଦା ଚ। ସୋ ଅନ୍ୱାୱତ୍ତନ୍ତେସୁ ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକେସୁ ନେଗମେସୁ ଚେୱ ଜାନପଦେସୁ ଚ ମୁଚ୍ଛଂ ନିକାମୟତି [ମୁଚ୍ଛତି କାମୟତି (ସୀ॰ ପୀ॰) ଅଟ୍ଠକଥାୟଂ ପନ ନ ତଥା ଦିସ୍ସତି] , ଗେଧଂ ଆପଜ୍ଜତି, ଆୱତ୍ତତି ବାହୁଲ୍ଲାୟ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାନନ୍ଦ, ଉପଦ୍ଦୱୋ [ଉପଦ୍ଦୁତୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଆଚରିୟୋ। ଆଚରିୟୂପଦ୍ଦୱେନ ଅୱଧିଂସୁ ନଂ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସଂକିଲେସିକା ପୋନୋବ୍ଭୱିକା [ପୋନୋଭୱିକା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସଦରା ଦୁକ୍ଖୱିପାକା ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣିୟା। ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଆଚରିୟୂପଦ୍ଦୱୋ ହୋତି।

୧୯୪ . ‘‘କଥଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ଅନ୍ତେୱାସୂପଦ୍ଦୱୋ ହୋତି? ତସ୍ସେୱ ଖୋ ପନାନନ୍ଦ, ସତ୍ଥୁ ସାୱକୋ ତସ୍ସ ସତ୍ଥୁ ୱିୱେକମନୁବ୍ରୂହୟମାନୋ ୱିୱିତ୍ତଂ ସେନାସନଂ ଭଜତି ଅରଞ୍ଞଂ ରୁକ୍ଖମୂଲଂ ପବ୍ବତଂ କନ୍ଦରଂ ଗିରିଗୁହଂ ସୁସାନଂ ୱନପତ୍ଥଂ ଅବ୍ଭୋକାସଂ ପଲାଲପୁଞ୍ଜଂ। ତସ୍ସ ତଥାୱୂପକଟ୍ଠସ୍ସ ୱିହରତୋ ଅନ୍ୱାୱତ୍ତନ୍ତି ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ନେଗମା ଚେୱ ଜାନପଦା ଚ। ସୋ ଅନ୍ୱାୱତ୍ତନ୍ତେସୁ ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକେସୁ ନେଗମେସୁ ଚେୱ ଜାନପଦେସୁ ଚ ମୁଚ୍ଛଂ ନିକାମୟତି, ଗେଧଂ ଆପଜ୍ଜତି, ଆୱତ୍ତତି ବାହୁଲ୍ଲାୟ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାନନ୍ଦ, ଉପଦ୍ଦୱୋ ଅନ୍ତେୱାସୀ। ଅନ୍ତେୱାସୂପଦ୍ଦୱେନ ଅୱଧିଂସୁ ନଂ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସଂକିଲେସିକା ପୋନୋବ୍ଭୱିକା ସଦରା ଦୁକ୍ଖୱିପାକା ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣିୟା। ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଅନ୍ତେୱାସୂପଦ୍ଦୱୋ ହୋତି।

୧୯୫ . ‘‘କଥଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ବ୍ରହ୍ମଚାରୂପଦ୍ଦୱୋ ହୋତି? ଇଧାନନ୍ଦ, ତଥାଗତୋ ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନୋ ସୁଗତୋ ଲୋକୱିଦୂ ଅନୁତ୍ତରୋ ପୁରିସଦମ୍ମସାରଥି ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା। ସୋ ୱିୱିତ୍ତଂ ସେନାସନଂ ଭଜତି ଅରଞ୍ଞଂ ରୁକ୍ଖମୂଲଂ ପବ୍ବତଂ କନ୍ଦରଂ ଗିରିଗୁହଂ ସୁସାନଂ ୱନପତ୍ଥଂ ଅବ୍ଭୋକାସଂ ପଲାଲପୁଞ୍ଜଂ। ତସ୍ସ ତଥାୱୂପକଟ୍ଠସ୍ସ ୱିହରତୋ ଅନ୍ୱାୱତ୍ତନ୍ତି ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ନେଗମା ଚେୱ ଜାନପଦା ଚ। ସୋ ଅନ୍ୱାୱତ୍ତନ୍ତେସୁ ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକେସୁ ନେଗମେସୁ ଚେୱ ଜାନପଦେସୁ ଚ ନ ମୁଚ୍ଛଂ ନିକାମୟତି, ନ ଗେଧଂ ଆପଜ୍ଜତି, ନ ଆୱତ୍ତତି ବାହୁଲ୍ଲାୟ। ତସ୍ସେୱ ଖୋ ପନାନନ୍ଦ, ସତ୍ଥୁ ସାୱକୋ ତସ୍ସ ସତ୍ଥୁ ୱିୱେକମନୁବ୍ରୂହୟମାନୋ ୱିୱିତ୍ତଂ ସେନାସନଂ ଭଜତି ଅରଞ୍ଞଂ ରୁକ୍ଖମୂଲଂ ପବ୍ବତଂ କନ୍ଦରଂ ଗିରିଗୁହଂ ସୁସାନଂ ୱନପତ୍ଥଂ ଅବ୍ଭୋକାସଂ ପଲାଲପୁଞ୍ଜଂ। ତସ୍ସ ତଥାୱୂପକଟ୍ଠସ୍ସ ୱିହରତୋ ଅନ୍ୱାୱତ୍ତନ୍ତି ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ନେଗମା ଚେୱ ଜାନପଦା ଚ। ସୋ ଅନ୍ୱାୱତ୍ତନ୍ତେସୁ ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକେସୁ ନେଗମେସୁ ଚେୱ ଜାନପଦେସୁ ଚ ମୁଚ୍ଛଂ ନିକାମୟତି, ଗେଧଂ ଆପଜ୍ଜତି, ଆୱତ୍ତତି ବାହୁଲ୍ଲାୟ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାନନ୍ଦ, ଉପଦ୍ଦୱୋ ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ। ବ୍ରହ୍ମଚାରୂପଦ୍ଦୱେନ ଅୱଧିଂସୁ ନଂ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସଂକିଲେସିକା ପୋନୋବ୍ଭୱିକା ସଦରା ଦୁକ୍ଖୱିପାକା ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣିୟା। ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ବ୍ରହ୍ମଚାରୂପଦ୍ଦୱୋ ହୋତି।

‘‘ତତ୍ରାନନ୍ଦ, ୟୋ ଚେୱାୟଂ ଆଚରିୟୂପଦ୍ଦୱୋ, ୟୋ ଚ ଅନ୍ତେୱାସୂପଦ୍ଦୱୋ ଅୟଂ ତେହି ବ୍ରହ୍ମଚାରୂପଦ୍ଦୱୋ ଦୁକ୍ଖୱିପାକତରୋ ଚେୱ କଟୁକୱିପାକତରୋ ଚ, ଅପି ଚ ୱିନିପାତାୟ ସଂୱତ୍ତତି।

୧୯୬ . ‘‘ତସ୍ମାତିହ ମଂ, ଆନନ୍ଦ, ମିତ୍ତୱତାୟ ସମୁଦାଚରଥ, ମା ସପତ୍ତୱତାୟ। ତଂ ୱୋ ଭୱିସ୍ସତି ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ।

‘‘କଥଞ୍ଚାନନ୍ଦ , ସତ୍ଥାରଂ ସାୱକା ସପତ୍ତୱତାୟ ସମୁଦାଚରନ୍ତି, ନୋ ମିତ୍ତୱତାୟ? ଇଧାନନ୍ଦ, ସତ୍ଥା ସାୱକାନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ଅନୁକମ୍ପକୋ ହିତେସୀ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟ – ‘ଇଦଂ ୱୋ ହିତାୟ, ଇଦଂ ୱୋ ସୁଖାୟା’ତି। ତସ୍ସ ସାୱକା ନ ସୁସ୍ସୂସନ୍ତି, ନ ସୋତଂ ଓଦହନ୍ତି, ନ ଅଞ୍ଞା ଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠପେନ୍ତି, ୱୋକ୍କମ୍ମ ଚ ସତ୍ଥୁସାସନା ୱତ୍ତନ୍ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ସତ୍ଥାରଂ ସାୱକା ସପତ୍ତୱତାୟ ସମୁଦାଚରନ୍ତି, ନୋ ମିତ୍ତୱତାୟ।

‘‘କଥଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ସତ୍ଥାରଂ ସାୱକା ମିତ୍ତୱତାୟ ସମୁଦାଚରନ୍ତି, ନୋ ସପତ୍ତୱତାୟ? ଇଧାନନ୍ଦ, ସତ୍ଥା ସାୱକାନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ଅନୁକମ୍ପକୋ ହିତେସୀ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟ – ‘ଇଦଂ ୱୋ ହିତାୟ, ଇଦଂ ୱୋ ସୁଖାୟା’ତି। ତସ୍ସ ସାୱକା ସୁସ୍ସୂସନ୍ତି, ସୋତଂ ଓଦହନ୍ତି, ଅଞ୍ଞା ଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠପେନ୍ତି, ନ ଚ ୱୋକ୍କମ ସତ୍ଥୁସାସନା ୱତ୍ତନ୍ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ସତ୍ଥାରଂ ସାୱକା ମିତ୍ତୱତାୟ ସମୁଦାଚରନ୍ତି, ନୋ ସପତ୍ତୱତାୟ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ ମଂ, ଆନନ୍ଦ, ମିତ୍ତୱତାୟ ସମୁଦାଚରଥ, ମା ସପତ୍ତୱତାୟ। ତଂ ୱୋ ଭୱିସ୍ସତି ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ। ନ ୱୋ ଅହଂ, ଆନନ୍ଦ, ତଥା ପରକ୍କମିସ୍ସାମି ୟଥା କୁମ୍ଭକାରୋ ଆମକେ ଆମକମତ୍ତେ। ନିଗ୍ଗୟ୍ହ ନିଗ୍ଗୟ୍ହାହଂ, ଆନନ୍ଦ, ୱକ୍ଖାମି; ପୱୟ୍ହ ପୱୟ୍ହ, ଆନନ୍ଦ, ୱକ୍ଖାମି [ପୱୟ୍ହ ପୱୟ୍ହ (ସୀ॰ ପୀ॰), ପଗ୍ଗୟ୍ହ ପଗ୍ଗୟ୍ହ ଆନନ୍ଦ ୱକ୍ଖାମି (କ॰)] । ୟୋ ସାରୋ ସୋ ଠସ୍ସତୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୀତି।

ମହାସୁଞ୍ଞତସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଦୁତିୟଂ।

୩. ଅଚ୍ଛରିୟଅବ୍ଭୁତସୁତ୍ତଂ

୧୯୭ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତାନଂ ଉପଟ୍ଠାନସାଲାୟଂ ସନ୍ନିସିନ୍ନାନଂ ସନ୍ନିପତିତାନଂ ଅୟମନ୍ତରାକଥା ଉଦପାଦି – ‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଆୱୁସୋ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଆୱୁସୋ, ତଥାଗତସ୍ସ ମହିଦ୍ଧିକତା ମହାନୁଭାୱତା, ୟତ୍ର ହି ନାମ ତଥାଗତୋ ଅତୀତେ ବୁଦ୍ଧେ ପରିନିବ୍ବୁତେ ଛିନ୍ନପପଞ୍ଚେ ଛିନ୍ନୱଟୁମେ ପରିୟାଦିନ୍ନୱଟ୍ଟେ ସବ୍ବଦୁକ୍ଖୱୀତିୱତ୍ତେ ଜାନିସ୍ସତି [ଅନୁସ୍ସରିସ୍ସତି ଜାନିସ୍ସତି (କ॰)] – ‘ଏୱଂଜଚ୍ଚା ତେ ଭଗୱନ୍ତୋ ଅହେସୁଂ’ ଇତିପି, ‘ଏୱଂନାମା ତେ ଭଗୱନ୍ତୋ ଅହେସୁଂ’ ଇତିପି, ‘ଏୱଂଗୋତ୍ତା ତେ ଭଗୱନ୍ତୋ ଅହେସୁଂ’ ଇତିପି, ‘ଏୱଂସୀଲା ତେ ଭଗୱନ୍ତୋ ଅହେସୁଂ’ ଇତିପି, ‘ଏୱଂଧମ୍ମା ତେ ଭଗୱନ୍ତୋ ଅହେସୁଂ’ ଇତିପି, ‘ଏୱଂପଞ୍ଞା ତେ ଭଗୱନ୍ତୋ ଅହେସୁଂ’ ଇତିପି, ‘ଏୱଂୱିହାରୀ ତେ ଭଗୱନ୍ତୋ ଅହେସୁଂ’ ଇତିପି, ‘ଏୱଂୱିମୁତ୍ତା ତେ ଭଗୱନ୍ତୋ ଅହେସୁଂ’ ଇତିପୀ’’ତି! ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଚ୍ଛରିୟା ଚେୱ, ଆୱୁସୋ, ତଥାଗତା ଅଚ୍ଛରିୟଧମ୍ମସମନ୍ନାଗତା ଚ; ଅବ୍ଭୁତା ଚେୱ, ଆୱୁସୋ, ତଥାଗତା ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମସମନ୍ନାଗତା ଚା’’ତି। ଅୟଞ୍ଚ ହିଦଂ ତେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଅନ୍ତରାକଥା ୱିପ୍ପକତା ହୋତି।

୧୯୮ . ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନୁପଟ୍ଠାନସାଲା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି । ନିସଜ୍ଜ ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘କାୟ ନୁତ୍ଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତରହି କଥାୟ ସନ୍ନିସିନ୍ନା, କା ଚ ପନ ୱୋ ଅନ୍ତରାକଥା ୱିପ୍ପକତା’’ତି? ‘‘ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ଅମ୍ହାକଂ ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତାନଂ ଉପଟ୍ଠାନସାଲାୟଂ ସନ୍ନିସିନ୍ନାନଂ ସନ୍ନିପତିତାନଂ ଅୟମନ୍ତରାକଥା ଉଦପାଦି – ‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଆୱୁସୋ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଆୱୁସୋ, ତଥାଗତସ୍ସ ମହିଦ୍ଧିକତା ମହାନୁଭାୱତା, ୟତ୍ର ହି ନାମ ତଥାଗତୋ ଅତୀତେ ବୁଦ୍ଧେ ପରିନିବ୍ବୁତେ ଛିନ୍ନପପଞ୍ଚେ ଛିନ୍ନୱଟୁମେ ପରିୟାଦିନ୍ନୱଟ୍ଟେ ସବ୍ବଦୁକ୍ଖୱୀତିୱତ୍ତେ ଜାନିସ୍ସତି – ଏୱଂଜଚ୍ଚା ତେ ଭଗୱନ୍ତୋ ଅହେସୁଂ ଇତିପି, ଏୱଂନାମା… ଏୱଂଗୋତ୍ତା… ଏୱଂସୀଲା… ଏୱଂଧମ୍ମା.. ଏୱଂପଞ୍ଞା… ଏୱଂୱିହାରୀ… ଏୱଂୱିମୁତ୍ତା ତେ ଭଗୱନ୍ତୋ ଅହେସୁଂ ଇତିପୀ’ତି! ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଅମ୍ହେ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଅଚ୍ଛରିୟା ଚେୱ, ଆୱୁସୋ, ତଥାଗତା ଅଚ୍ଛରିୟଧମ୍ମସମନ୍ନାଗତା ଚ, ଅବ୍ଭୁତା ଚେୱ, ଆୱୁସୋ, ତଥାଗତା ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମସମନ୍ନାଗତା ଚା’ତି। ଅୟଂ ଖୋ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଅନ୍ତରାକଥା ୱିପ୍ପକତା; ଅଥ ଭଗୱା ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ’’ତି।

୧୯୯ . ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ତସ୍ମାତିହ ତଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିୟ୍ୟୋସୋମତ୍ତାୟ ପଟିଭନ୍ତୁ ତଥାଗତସ୍ସ ଅଚ୍ଛରିୟା ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମା’’ତି [ଅବ୍ଭୁତା ଧମ୍ମାତି (?)] ।

‘‘ସମ୍ମୁଖା ମେତଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ସୁତଂ, ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତଂ – ‘ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ, ଆନନ୍ଦ, ବୋଧିସତ୍ତୋ ତୁସିତଂ କାୟଂ ଉପପଜ୍ଜୀ’ତି। ୟମ୍ପି, ଭନ୍ତେ, ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ ବୋଧିସତ୍ତୋ ତୁସିତଂ କାୟଂ ଉପପଜ୍ଜି ଇଦଂପାହଂ , ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ଅଚ୍ଛରିୟଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ଧାରେମି।

‘‘ସମ୍ମୁଖା ମେତଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ସୁତଂ, ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତଂ – ‘ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ, ଆନନ୍ଦ, ବୋଧିସତ୍ତୋ ତୁସିତେ କାୟେ ଅଟ୍ଠାସୀ’ତି। ୟମ୍ପି, ଭନ୍ତେ, ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ ବୋଧିସତ୍ତୋ ତୁସିତେ କାୟେ ଅଟ୍ଠାସି ଇଦଂପାହଂ [ଇଦଂପହଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] , ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ଅଚ୍ଛରିୟଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ଧାରେମି।

୨୦୦ . ‘‘ସମ୍ମୁଖା ମେତଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ସୁତଂ, ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତଂ – ‘ୟାୱତାୟୁକଂ, ଆନନ୍ଦ, ବୋଧିସତ୍ତୋ ତୁସିତେ କାୟେ ଅଟ୍ଠାସୀ’ତି। ୟମ୍ପି, ଭନ୍ତେ, ୟାୱତାୟୁକଂ ବୋଧିସତ୍ତୋ ତୁସିତେ କାୟେ ଅଟ୍ଠାସି ଇଦଂପାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ଅଚ୍ଛରିୟଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ଧାରେମି।

‘‘ସମ୍ମୁଖା ମେତଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ସୁତଂ, ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତଂ – ‘ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ, ଆନନ୍ଦ, ବୋଧିସତ୍ତୋ ତୁସିତା, କାୟା ଚୱିତ୍ୱା ମାତୁକୁଚ୍ଛିଂ ଓକ୍କମୀ’ତି। ୟମ୍ପି, ଭନ୍ତେ , ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ ବୋଧିସତ୍ତୋ ତୁସିତା କାୟା ଚୱିତ୍ୱା ମାତୁକୁଚ୍ଛିଂ ଓକ୍କମି ଇଦଂପାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ଅଚ୍ଛରିୟଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ଧାରେମି।

୨୦୧ . ‘‘ସମ୍ମୁଖା ମେତଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ସୁତଂ, ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତଂ – ‘ୟଦା, ଆନନ୍ଦ, ବୋଧିସତ୍ତୋ ତୁସିତା କାୟା ଚୱିତ୍ୱା ମାତୁକୁଚ୍ଛିଂ ଓକ୍କମତି, ଅଥ ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ଅପ୍ପମାଣୋ ଉଳାରୋ ଓଭାସୋ ଲୋକେ ପାତୁଭୱତି ଅତିକ୍କମ୍ମେୱ ଦେୱାନଂ ଦେୱାନୁଭାୱଂ। ୟାପି ତା ଲୋକନ୍ତରିକା ଅଘା ଅସଂୱୁତା ଅନ୍ଧକାରା ଅନ୍ଧକାରତିମିସା, ୟତ୍ଥପିମେ ଚନ୍ଦିମସୂରିୟା ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକା ଏୱଂମହାନୁଭାୱା ଆଭାୟ ନାନୁଭୋନ୍ତି ତତ୍ଥପି ଅପ୍ପମାଣୋ ଉଳାରୋ ଓଭାସୋ ଲୋକେ ପାତୁଭୱତି ଅତିକ୍କମ୍ମେୱ ଦେୱାନଂ ଦେୱାନୁଭାୱଂ। ୟେପି ତତ୍ଥ ସତ୍ତା ଉପପନ୍ନା ତେପି ତେନୋଭାସେନ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ସଞ୍ଜାନନ୍ତି – ଅଞ୍ଞେପି କିର, ଭୋ, ସନ୍ତି ସତ୍ତା ଇଧୂପପନ୍ନାତି। ଅୟଞ୍ଚ ଦସସହସ୍ସୀ ଲୋକଧାତୁ ସଙ୍କମ୍ପତି ସମ୍ପକମ୍ପତି ସମ୍ପୱେଧତି ଅପ୍ପମାଣୋ ଚ ଉଳାରୋ ଓଭାସୋ ଲୋକେ ପାତୁଭୱତି ଅତିକ୍କମ୍ମେୱ ଦେୱାନଂ ଦେୱାନୁଭାୱ’ନ୍ତି। ୟମ୍ପି, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଇଦଂପାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ଅଚ୍ଛରିୟଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ଧାରେମି।

୨୦୨ . ‘‘ସମ୍ମୁଖା ମେତଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ସୁତଂ, ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତଂ – ‘ୟଦା, ଆନନ୍ଦ, ବୋଧିସତ୍ତୋ ମାତୁକୁଚ୍ଛିଂ ଓକ୍କନ୍ତୋ ହୋତି, ଚତ୍ତାରୋ ଦେୱପୁତ୍ତା ଚତୁଦ୍ଦିସଂ ଆରକ୍ଖାୟ ଉପଗଚ୍ଛନ୍ତି – ମା ନଂ ବୋଧିସତ୍ତଂ ୱା ବୋଧିସତ୍ତମାତରଂ ୱା ମନୁସ୍ସୋ ୱା ଅମନୁସ୍ସୋ ୱା କୋଚି ୱା ୱିହେଠେସୀ’ତି। ୟମ୍ପି, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଇଦଂପାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ଅଚ୍ଛରିୟଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ଧାରେମି।

୨୦୩ . ‘‘ସମ୍ମୁଖା ମେତଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ସୁତଂ, ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତଂ – ‘ୟଦା, ଆନନ୍ଦ, ବୋଧିସତ୍ତୋ ମାତୁକୁଚ୍ଛିଂ ଓକ୍କନ୍ତୋ ହୋତି, ପକତିୟା ସୀଲୱତୀ ବୋଧିସତ୍ତମାତା ହୋତି ୱିରତା ପାଣାତିପାତା ୱିରତା ଅଦିନ୍ନାଦାନା ୱିରତା କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ୱିରତା ମୁସାୱାଦା ୱିରତା ସୁରାମେରୟମଜ୍ଜପମାଦଟ୍ଠାନା’ତି। ୟମ୍ପି, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଇଦଂପାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ଅଚ୍ଛରିୟଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ଧାରେମି।

‘‘ସମ୍ମୁଖା ମେତଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ସୁତଂ, ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତଂ – ‘ୟଦା , ଆନନ୍ଦ, ବୋଧିସତ୍ତୋ ମାତୁକୁଚ୍ଛିଂ ଓକ୍କନ୍ତୋ ହୋତି, ନ ବୋଧିସତ୍ତମାତୁ ପୁରିସେସୁ ମାନସଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କାମଗୁଣୂପସଂହିତଂ, ଅନତିକ୍କମନୀୟା ଚ ବୋଧିସତ୍ତମାତା ହୋତି କେନଚି ପୁରିସେନ ରତ୍ତଚିତ୍ତେନା’ତି। ୟମ୍ପି, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଇଦଂପାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ଅଚ୍ଛରିୟଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ଧାରେମି।

‘‘ସମ୍ମୁଖା ମେତଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ସୁତଂ, ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତଂ – ‘ୟଦା, ଆନନ୍ଦ, ବୋଧିସତ୍ତୋ ମାତୁକୁଚ୍ଛିଂ ଓକ୍କନ୍ତୋ ହୋତି, ଲାଭିନୀ ବୋଧିସତ୍ତମାତା ହୋତି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ କାମଗୁଣାନଂ। ସା ପଞ୍ଚହି କାମଗୁଣେହି ସମପ୍ପିତା ସମଙ୍ଗୀଭୂତା ପରିଚାରେତୀ’ତି। ୟମ୍ପି, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଇଦଂପାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ଅଚ୍ଛରିୟଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ଧାରେମି।

୨୦୪ . ‘‘ସମ୍ମୁଖା ମେତଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ସୁତଂ, ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତଂ – ‘ୟଦା, ଆନନ୍ଦ, ବୋଧିସତ୍ତୋ ମାତୁକୁଚ୍ଛିଂ ଓକ୍କନ୍ତୋ ହୋତି, ନ ବୋଧିସତ୍ତମାତୁ କୋଚିଦେୱ ଆବାଧୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି; ସୁଖିନୀ ବୋଧିସତ୍ତମାତା ହୋତି ଅକିଲନ୍ତକାୟା; ବୋଧିସତ୍ତଞ୍ଚ ବୋଧିସତ୍ତମାତା ତିରୋକୁଚ୍ଛିଗତଂ ପସ୍ସତି ସବ୍ବଙ୍ଗପଚ୍ଚଙ୍ଗଂ ଅହୀନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆନନ୍ଦ, ମଣି ୱେଳୁରିୟୋ ସୁଭୋ ଜାତିମା ଅଟ୍ଠଂସୋ ସୁପରିକମ୍ମକତୋ। ତତ୍ରାସ୍ସ ସୁତ୍ତଂ ଆୱୁତଂ ନୀଲଂ ୱା ପୀତଂ ୱା ଲୋହିତଂ ୱା ଓଦାତଂ ୱା ପଣ୍ଡୁସୁତ୍ତଂ ୱା। ତମେନଂ ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ହତ୍ଥେ କରିତ୍ୱା ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖେୟ୍ୟ – ଅୟଂ ଖୋ ମଣି ୱେଳୁରିୟୋ ସୁଭୋ ଜାତିମା ଅଟ୍ଠଂସୋ ସୁପରିକମ୍ମକତୋ, ତତ୍ରିଦଂ ସୁତ୍ତଂ ଆୱୁତଂ ନୀଲଂ ୱା ପୀତଂ ୱା ଲୋହିତଂ ୱା ଓଦାତଂ ୱା ପଣ୍ଡୁସୁତ୍ତଂ ୱାତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ୟଦା ବୋଧିସତ୍ତୋ ମାତୁକୁଚ୍ଛିଂ ଓକ୍କନ୍ତୋ ହୋତି , ନ ବୋଧିସତ୍ତମାତୁ କୋଚିଦେୱ ଆବାଧୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି; ସୁଖିନୀ ବୋଧିସତ୍ତମାତା ହୋତି ଅକିଲନ୍ତକାୟା; ବୋଧିସତ୍ତଞ୍ଚ ବୋଧିସତ୍ତମାତା ତିରୋକୁଚ୍ଛିଗତଂ ପସ୍ସତି ସବ୍ବଙ୍ଗପଚ୍ଚଙ୍ଗଂ ଅହୀନିନ୍ଦ୍ରିୟ’ନ୍ତି। ୟମ୍ପି, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଇଦଂପାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ଅଚ୍ଛରିୟଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ଧାରେମି।

୨୦୫ . ‘‘ସମ୍ମୁଖା ମେତଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ସୁତଂ, ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତଂ – ‘ସତ୍ତାହଜାତେ, ଆନନ୍ଦ, ବୋଧିସତ୍ତେ ବୋଧିସତ୍ତମାତା କାଲଂ କରୋତି, ତୁସିତଂ କାୟଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’ତି। ୟମ୍ପି, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଇଦଂପାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ଅଚ୍ଛରିୟଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ଧାରେମି।

‘‘ସମ୍ମୁଖା ମେତଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ସୁତଂ, ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତଂ – ‘ୟଥା ଖୋ ପନାନନ୍ଦ, ଅଞ୍ଞା ଇତ୍ଥିକା ନୱ ୱା ଦସ ୱା ମାସେ ଗବ୍ଭଂ କୁଚ୍ଛିନା ପରିହରିତ୍ୱା ୱିଜାୟନ୍ତି, ନ ହେୱଂ ବୋଧିସତ୍ତଂ ବୋଧିସତ୍ତମାତା ୱିଜାୟତି। ଦସେୱ ମାସାନି ବୋଧିସତ୍ତଂ ବୋଧିସତ୍ତମାତା କୁଚ୍ଛିନା ପରିହରିତ୍ୱା ୱିଜାୟତୀ’ତି। ୟମ୍ପି, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଇଦଂପାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ଅଚ୍ଛରିୟଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ଧାରେମି।

‘‘ସମ୍ମୁଖା ମେତଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ସୁତଂ, ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତଂ – ‘ୟଥା ଖୋ ପନାନନ୍ଦ, ଅଞ୍ଞା ଇତ୍ଥିକା ନିସିନ୍ନା ୱା ନିପନ୍ନା ୱା ୱିଜାୟନ୍ତି, ନ ହେୱଂ ବୋଧିସତ୍ତଂ ବୋଧିସତ୍ତମାତା ୱିଜାୟତି। ଠିତାୱ ବୋଧିସତ୍ତଂ ବୋଧିସତ୍ତମାତା ୱିଜାୟତୀ’ତି। ୟମ୍ପି, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଇଦଂପାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ଅଚ୍ଛରିୟଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ଧାରେମି।

‘‘ସମ୍ମୁଖା ମେତଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ସୁତଂ, ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତଂ – ‘ୟଦା , ଆନନ୍ଦ, ବୋଧିସତ୍ତୋ ମାତୁକୁଚ୍ଛିମ୍ହା ନିକ୍ଖମତି, ଦେୱା ନଂ ପଠମଂ ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତି ପଚ୍ଛା ମନୁସ୍ସା’ତି। ୟମ୍ପି, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଇଦଂପାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ଅଚ୍ଛରିୟଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ଧାରେମି।

୨୦୬ . ‘‘ସମ୍ମୁଖା ମେତଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ସୁତଂ, ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତଂ – ‘ୟଦା, ଆନନ୍ଦ, ବୋଧିସତ୍ତୋ ମାତୁକୁଚ୍ଛିମ୍ହା ନିକ୍ଖମତି, ଅପ୍ପତ୍ତୋୱ ବୋଧିସତ୍ତୋ ପଥୱିଂ ହୋତି, ଚତ୍ତାରୋ ନଂ ଦେୱପୁତ୍ତା ପଟିଗ୍ଗହେତ୍ୱା ମାତୁ ପୁରତୋ ଠପେନ୍ତି – ଅତ୍ତମନା, ଦେୱି, ହୋହି; ମହେସକ୍ଖୋ ତେ ପୁତ୍ତୋ ଉପ୍ପନ୍ନୋ’ତି। ୟମ୍ପି, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଇଦଂପାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ଅଚ୍ଛରିୟଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ଧାରେମି।

‘‘ସମ୍ମୁଖା ମେତଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ସୁତଂ, ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତଂ – ‘ୟଦା, ଆନନ୍ଦ, ବୋଧିସତ୍ତୋ ମାତୁକୁଚ୍ଛିମ୍ହା ନିକ୍ଖମତି, ୱିସଦୋୱ ନିକ୍ଖମତି ଅମକ୍ଖିତୋ ଉଦେନ [ଉଦ୍ଦେନ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଅମକ୍ଖିତୋ ସେମ୍ହେନ ଅମକ୍ଖିତୋ ରୁହିରେନ ଅମକ୍ଖିତୋ କେନଚି ଅସୁଚିନା ସୁଦ୍ଧୋ ୱିସଦୋ [ୱିସୁଦ୍ଧୋ (ସ୍ୟା॰)] । ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆନନ୍ଦ, ମଣିରତନଂ କାସିକେ ୱତ୍ଥେ ନିକ୍ଖିତ୍ତଂ ନେୱ ମଣିରତନଂ କାସିକଂ ୱତ୍ଥଂ ମକ୍ଖେତି ନାପି କାସିକଂ ୱତ୍ଥଂ ମଣିରତନଂ ମକ୍ଖେତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଉଭିନ୍ନଂ ସୁଦ୍ଧତ୍ତା। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ୟଦା ବୋଧିସତ୍ତୋ ମାତୁକୁଚ୍ଛିମ୍ହା ନିକ୍ଖମତି, ୱିସଦୋୱ ନିକ୍ଖମତି ଅମକ୍ଖିତୋ ଉଦେନ ଅମକ୍ଖିତୋ ସେମ୍ହେନ ଅମକ୍ଖିତୋ ରୁହିରେନ ଅମକ୍ଖିତୋ କେନଚି ଅସୁଚିନା ସୁଦ୍ଧୋ ୱିସଦୋ’ତି। ୟମ୍ପି, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଇଦଂପାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ଅଚ୍ଛରିୟଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ଧାରେମି।

‘‘ସମ୍ମୁଖା ମେତଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ସୁତଂ, ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତଂ – ‘ୟଦା, ଆନନ୍ଦ, ବୋଧିସତ୍ତୋ ମାତୁକୁଚ୍ଛିମ୍ହା ନିକ୍ଖମତି, ଦ୍ୱେ ଉଦକସ୍ସ ଧାରା ଅନ୍ତଲିକ୍ଖା ପାତୁଭୱନ୍ତି – ଏକା ସୀତସ୍ସ, ଏକା ଉଣ୍ହସ୍ସ; ୟେନ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ଉଦକକିଚ୍ଚଂ କରୋନ୍ତି ମାତୁ ଚା’ତି। ୟମ୍ପି, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଇଦଂପାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ଅଚ୍ଛରିୟଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ଧାରେମି।

୨୦୭ . ‘‘ସମ୍ମୁଖା ମେତଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ସୁତଂ, ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତଂ – ‘ସମ୍ପତିଜାତୋ, ଆନନ୍ଦ, ବୋଧିସତ୍ତୋ ସମେହି ପାଦେହି ପଥୱିୟଂ ପତିଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଉତ୍ତରାଭିମୁଖୋ ସତ୍ତପଦୱୀତିହାରେନ ଗଚ୍ଛତି, ସେତମ୍ହି ଛତ୍ତେ ଅନୁଧାରିୟମାନେ, ସବ୍ବା ଚ ଦିସା ୱିଲୋକେତି, ଆସଭିଞ୍ଚ ୱାଚଂ ଭାସତି – ଅଗ୍ଗୋହମସ୍ମି ଲୋକସ୍ସ, ଜେଟ୍ଠୋହମସ୍ମି ଲୋକସ୍ସ, ସେଟ୍ଠୋହମସ୍ମି ଲୋକସ୍ସ। ଅୟମନ୍ତିମା ଜାତି , ନତ୍ଥି ଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ’ତି। ୟମ୍ପି, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଇଦଂପାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ଅଚ୍ଛରିୟଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ଧାରେମି।

‘‘ସମ୍ମୁଖା ମେତଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ସୁତଂ, ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତଂ – ‘ୟଦା, ଆନନ୍ଦ, ବୋଧିସତ୍ତୋ ମାତୁକୁଚ୍ଛିମ୍ହା ନିକ୍ଖମତି, ଅଥ ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ଅପ୍ପମାଣୋ ଉଳାରୋ ଓଭାସୋ ଲୋକେ ପାତୁଭୱତି ଅତିକ୍କମ୍ମେୱ ଦେୱାନଂ ଦେୱାନୁଭାୱଂ। ୟାପି ତା ଲୋକନ୍ତରିକା ଅଘା ଅସଂୱୁତା ଅନ୍ଧକାରା ଅନ୍ଧକାରତିମିସା ୟତ୍ଥପିମେ ଚନ୍ଦିମସୂରିୟା ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକା ଏୱଂମହାନୁଭାୱା ଆଭାୟ ନାନୁଭୋନ୍ତି ତତ୍ଥପି ଅପ୍ପମାଣୋ ଉଳାରୋ ଓଭାସୋ ଲୋକେ ପାତୁଭୱତି ଅତିକ୍କମ୍ମେୱ ଦେୱାନଂ ଦେୱାନୁଭାୱଂ। ୟେପି ତତ୍ଥ ସତ୍ତା ଉପପନ୍ନା ତେପି ତେନୋଭାସେନ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ସଞ୍ଜାନନ୍ତି – ଅଞ୍ଞେପି କିର, ଭୋ, ସନ୍ତି ସତ୍ତା ଇଧୂପପନ୍ନାତି। ଅୟଞ୍ଚ ଦସସହସ୍ସୀ ଲୋକଧାତୁ ସଙ୍କମ୍ପତି ସମ୍ପକମ୍ପତି ସମ୍ପୱେଧତି, ଅପ୍ପମାଣୋ ଚ ଉଳାରୋ ଓଭାସୋ ଲୋକେ ପାତୁଭୱତି ଅତିକ୍କମ୍ମେୱ ଦେୱାନଂ ଦେୱାନୁଭାୱ’ନ୍ତି। ୟମ୍ପି, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଇଦଂପାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ଅଚ୍ଛରିୟଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ଧାରେମୀ’’ତି।

୨୦୮ . ‘‘ତସ୍ମାତିହ ତ୍ୱଂ, ଆନନ୍ଦ, ଇଦମ୍ପି ତଥାଗତସ୍ସ ଅଚ୍ଛରିୟଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ଧାରେହି। ଇଧାନନ୍ଦ, ତଥାଗତସ୍ସ ୱିଦିତା ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ୱିଦିତା ଉପଟ୍ଠହନ୍ତି, ୱିଦିତା ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି; ୱିଦିତା ସଞ୍ଞା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ୱିଦିତା ଉପଟ୍ଠହନ୍ତି, ୱିଦିତା ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି; ୱିଦିତା ୱିତକ୍କା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ୱିଦିତା ଉପଟ୍ଠହନ୍ତି, ୱିଦିତା ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ଇଦମ୍ପି ଖୋ, ତ୍ୱଂ, ଆନନ୍ଦ, ତଥାଗତସ୍ସ ଅଚ୍ଛରିୟଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ଧାରେହୀ’’ତି। ‘‘ୟମ୍ପି, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ୱିଦିତା ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ୱିଦିତା ଉପଟ୍ଠହନ୍ତି, ୱିଦିତା ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି; ୱିଦିତା ସଞ୍ଞା… ୱିଦିତା ୱିତକ୍କା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ୱିଦିତା ଉପଟ୍ଠହନ୍ତି, ୱିଦିତା ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ଇଦଂପାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ଅଚ୍ଛରିୟଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ଧାରେମୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ। ସମନୁଞ୍ଞୋ ସତ୍ଥା ଅହୋସି; ଅତ୍ତମନା ଚ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ଆନନ୍ଦସ୍ସ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ଅଚ୍ଛରିୟଅବ୍ଭୁତସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ତତିୟଂ।

୪. ବାକୁଲସୁତ୍ତଂ

୨୦୯ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ବାକୁଲୋ [ବକ୍କୁଲୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ଅଥ ଖୋ ଅଚେଲକସ୍ସପୋ ଆୟସ୍ମତୋ ବାକୁଲସ୍ସ ପୁରାଣଗିହିସହାୟୋ ୟେନାୟସ୍ମା ବାକୁଲୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ବାକୁଲେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଅଚେଲକସ୍ସପୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ବାକୁଲଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କୀୱଚିରଂ ପବ୍ବଜିତୋସି, ଆୱୁସୋ ବାକୁଲା’’ତି? ‘‘ଅସୀତି ମେ, ଆୱୁସୋ, ୱସ୍ସାନି ପବ୍ବଜିତସ୍ସା’’ତି। ‘‘ଇମେହି ପନ ତେ, ଆୱୁସୋ ବାକୁଲ, ଅସୀତିୟା ୱସ୍ସେହି କତିକ୍ଖତ୍ତୁଂ ମେଥୁନୋ ଧମ୍ମୋ ପଟିସେୱିତୋ’’ତି? ‘‘ନ ଖୋ ମଂ, ଆୱୁସୋ କସ୍ସପ, ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛିତବ୍ବଂ – ‘ଇମେହି ପନ ତେ, ଆୱୁସୋ ବାକୁଲ, ଅସୀତିୟା ୱସ୍ସେହି କତିକ୍ଖତ୍ତୁଂ ମେଥୁନୋ ଧମ୍ମୋ ପଟିସେୱିତୋ’ତି। ଏୱଞ୍ଚ ଖୋ ମଂ, ଆୱୁସୋ କସ୍ସପ, ପୁଚ୍ଛିତବ୍ବଂ – ‘ଇମେହି ପନ ତେ, ଆୱୁସୋ ବାକୁଲ, ଅସୀତିୟା ୱସ୍ସେହି କତିକ୍ଖତ୍ତୁଂ କାମସଞ୍ଞା ଉପ୍ପନ୍ନପୁବ୍ବା’’’ତି? ( ) [(ଇମେହି ପନ ତେ ଆୱୁସୋ ବକ୍କୁଲ ଅସୀତିୟୋ ୱସ୍ସେହି କତିକ୍ଖତ୍ତୁଂ କାମସଞ୍ଞା ଉପ୍ପନ୍ନପୁବ୍ବାତି।) (ସୀ॰ ପୀ॰)]

୨୧୦ . ‘‘ଅସୀତି ମେ, ଆୱୁସୋ , ୱସ୍ସାନି ପବ୍ବଜିତସ୍ସ ନାଭିଜାନାମି କାମସଞ୍ଞଂ ଉପ୍ପନ୍ନପୁବ୍ବଂ। ୟଂପାୟସ୍ମା ବାକୁଲୋ ଅସୀତିୟା ୱସ୍ସେହି ନାଭିଜାନାତି କାମସଞ୍ଞଂ ଉପ୍ପନ୍ନପୁବ୍ବଂ ଇଦମ୍ପି ମୟଂ ଆୟସ୍ମତୋ ବାକୁଲସ୍ସ ଅଚ୍ଛରିୟଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ଧାରେମ।

‘‘ଅସୀତି ମେ, ଆୱୁସୋ, ୱସ୍ସାନି ପବ୍ବଜିତସ୍ସ ନାଭିଜାନାମି ବ୍ୟାପାଦସଞ୍ଞଂ…ପେ॰… ୱିହିଂସାସଞ୍ଞଂ ଉପ୍ପନ୍ନପୁବ୍ବଂ। ୟଂପାୟସ୍ମା ବାକୁଲୋ ଅସୀତିୟା ୱସ୍ସେହି ନାଭିଜାନାତି ୱିହିଂସାସଞ୍ଞଂ ଉପ୍ପନ୍ନପୁବ୍ବଂ, ଇଦମ୍ପି ମୟଂ ଆୟସ୍ମତୋ ବାକୁଲସ୍ସ ଅଚ୍ଛରିୟଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ଧାରେମ।

‘‘ଅସୀତି ମେ, ଆୱୁସୋ, ୱସ୍ସାନି ପବ୍ବଜିତସ୍ସ ନାଭିଜାନାମି କାମୱିତକ୍କଂ ଉପ୍ପନ୍ନପୁବ୍ବଂ। ୟଂପାୟସ୍ମା ବାକୁଲୋ ଅସୀତିୟା ୱସ୍ସେହି ନାଭିଜାନାତି କାମୱିତକ୍କଂ ଉପ୍ପନ୍ନପୁବ୍ବଂ, ଇଦମ୍ପି ମୟଂ ଆୟସ୍ମତୋ ବାକୁଲସ୍ସ ଅଚ୍ଛରିୟଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ଧାରେମ।

‘‘ଅସୀତି ମେ, ଆୱୁସୋ, ୱସ୍ସାନି ପବ୍ବଜିତସ୍ସ ନାଭିଜାନାମି ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କଂ…ପେ॰… ୱିହିଂସାୱିତକ୍କଂ ଉପ୍ପନ୍ନପୁବ୍ବଂ। ୟଂପାୟସ୍ମା ବାକୁଲୋ ଅସୀତିୟା ୱସ୍ସେହି ନାଭିଜାନାତି ୱିହିଂସାୱିତକ୍କଂ ଉପ୍ପନ୍ନପୁବ୍ବଂ, ଇଦମ୍ପି ମୟଂ ଆୟସ୍ମତୋ ବାକୁଲସ୍ସ ଅଚ୍ଛରିୟଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ଧାରେମ।

୨୧୧ . ‘‘ଅସୀତି ମେ, ଆୱୁସୋ, ୱସ୍ସାନି ପବ୍ବଜିତସ୍ସ ନାଭିଜାନାମି ଗହପତିଚୀୱରଂ ସାଦିତା। ୟଂପାୟସ୍ମା ବାକୁଲୋ ଅସୀତିୟା ୱସ୍ସେହି ନାଭିଜାନାତି ଗହପତିଚୀୱରଂ ସାଦିତା, ଇଦମ୍ପି ମୟଂ ଆୟସ୍ମତୋ ବାକୁଲସ୍ସ ଅଚ୍ଛରିୟଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ଧାରେମ।

‘‘ଅସୀତି ମେ, ଆୱୁସୋ, ୱସ୍ସାନି ପବ୍ବଜିତସ୍ସ ନାଭିଜାନାମି ସତ୍ଥେନ ଚୀୱରଂ ଛିନ୍ଦିତା। ୟଂପାୟସ୍ମା ବାକୁଲୋ ଅସୀତିୟା ୱସ୍ସେହି ନାଭିଜାନାତି ସତ୍ଥେନ ଚୀୱରଂ ଛିନ୍ଦିତା…ପେ॰… ଧାରେମ।

‘‘ଅସୀତି ମେ, ଆୱୁସୋ, ୱସ୍ସାନି ପବ୍ବଜିତସ୍ସ ନାଭିଜାନାମି ସୂଚିୟା ଚୀୱରଂ ସିବ୍ବିତା…ପେ॰… ନାଭିଜାନାମି ରଜନେନ ଚୀୱରଂ ରଜିତା… ନାଭିଜାନାମି କଥିନେ [କଠିନେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଚୀୱରଂ ସିବ୍ବିତା… ନାଭିଜାନାମି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନଂ ଚୀୱରକମ୍ମେ ୱିଚାରିତା [ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଚୀୱରକମ୍ମେ ବ୍ୟାପାରିତା (ସୀ॰ ପୀ॰)] … ନାଭିଜାନାମି ନିମନ୍ତନଂ ସାଦିତା… ନାଭିଜାନାମି ଏୱରୂପଂ ଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପନ୍ନପୁବ୍ବଂ – ‘ଅହୋ ୱତ ମଂ କୋଚି ନିମନ୍ତେୟ୍ୟା’ତି… ନାଭିଜାନାମି ଅନ୍ତରଘରେ ନିସୀଦିତା… ନାଭିଜାନାମି ଅନ୍ତରଘରେ ଭୁଞ୍ଜିତା… ନାଭିଜାନାମି ମାତୁଗାମସ୍ସ ଅନୁବ୍ୟଞ୍ଜନସୋ ନିମିତ୍ତଂ ଗହେତା… ନାଭିଜାନାମି ମାତୁଗାମସ୍ସ ଧମ୍ମଂ ଦେସିତା ଅନ୍ତମସୋ ଚତୁପ୍ପଦମ୍ପି ଗାଥଂ… ନାଭିଜାନାମି ଭିକ୍ଖୁନୁପସ୍ସୟଂ ଉପସଙ୍କମିତା… ନାଭିଜାନାମି ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତା… ନାଭିଜାନାମି ସିକ୍ଖମାନାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସିତା… ନାଭିଜାନାମି ସାମଣେରିୟା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତା… ନାଭିଜାନାମି ପବ୍ବାଜେତା… ନାଭିଜାନାମି ଉପସମ୍ପାଦେତା… ନାଭିଜାନାମି ନିସ୍ସୟଂ ଦାତା… ନାଭିଜାନାମି ସାମଣେରଂ ଉପଟ୍ଠାପେତା… ନାଭିଜାନାମି ଜନ୍ତାଘରେ ନ୍ହାୟିତା… ନାଭିଜାନାମି ଚୁଣ୍ଣେନ ନ୍ହାୟିତା… ନାଭିଜାନାମି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀଗତ୍ତପରିକମ୍ମେ ୱିଚାରିତା [ବ୍ୟାପାରିତା (ସୀ॰ ପୀ॰)] … ନାଭିଜାନାମି ଆବାଧଂ ଉପ୍ପନ୍ନପୁବ୍ବଂ, ଅନ୍ତମସୋ ଗଦ୍ଦୂହନମତ୍ତମ୍ପି… ନାଭିଜାନାମି ଭେସଜ୍ଜଂ ଉପହରିତା, ଅନ୍ତମସୋ ହରିତକିଖଣ୍ଡମ୍ପି… ନାଭିଜାନାମି ଅପସ୍ସେନକଂ ଅପସ୍ସୟିତା… ନାଭିଜାନାମି ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତା। ୟଂପାୟସ୍ମା…ପେ॰… ଧାରେମ।

‘‘ଅସୀତି ମେ, ଆୱୁସୋ, ୱସ୍ସାନି ପବ୍ବଜିତସ୍ସ ନାଭିଜାନାମି ଗାମନ୍ତସେନାସନେ ୱସ୍ସଂ ଉପଗନ୍ତା । ୟଂପାୟସ୍ମା ବାକୁଲୋ ଅସୀତିୟା ୱସ୍ସେହି ନାଭିଜାନାତି ଗାମନ୍ତସେନାସନେ ୱସ୍ସଂ ଉପଗନ୍ତା, ଇଦମ୍ପି ମୟଂ ଆୟସ୍ମତୋ ବାକୁଲସ୍ସ ଅଚ୍ଛରିୟଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ଧାରେମ।

‘‘ସତ୍ତାହମେୱ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ସରଣୋ ରଟ୍ଠପିଣ୍ଡଂ ଭୁଞ୍ଜିଂ; ଅଥ ଅଟ୍ଠମିୟଂ ଅଞ୍ଞା ଉଦପାଦି। ୟଂପାୟସ୍ମା ବାକୁଲୋ ସତ୍ତାହମେୱ ସରଣୋ ରଟ୍ଠପିଣ୍ଡଂ ଭୁଞ୍ଜି; ଅଥ ଅଟ୍ଠମିୟଂ ଅଞ୍ଞା ଉଦପାଦି ଇଦମ୍ପି ମୟଂ ଆୟସ୍ମତୋ ବାକୁଲସ୍ସ ଅଚ୍ଛରିୟଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ଧାରେମ।

୨୧୨ . ‘‘ଲଭେୟ୍ୟାହଂ, ଆୱୁସୋ ବାକୁଲ, ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ପବ୍ବଜ୍ଜଂ, ଲଭେୟ୍ୟଂ ଉପସମ୍ପଦ’’ନ୍ତି। ଅଲତ୍ଥ ଖୋ ଅଚେଲକସ୍ସପୋ ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ପବ୍ବଜ୍ଜଂ, ଅଲତ୍ଥ ଉପସମ୍ପଦଂ। ଅଚିରୂପସମ୍ପନ୍ନୋ ପନାୟସ୍ମା କସ୍ସପୋ ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ନଚିରସ୍ସେୱ – ୟସ୍ସତ୍ଥାୟ କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମଦେୱ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜନ୍ତି ତଦନୁତ୍ତରଂ – ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସି। ଅଞ୍ଞତରୋ ଖୋ ପନାୟସ୍ମା କସ୍ସପୋ ଅରହତଂ ଅହୋସି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ବାକୁଲୋ ଅପରେନ ସମୟେନ ଅୱାପୁରଣଂ [ଅପାପୁରଣଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଆଦାୟ ୱିହାରେନ ୱିହାରଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱମାହ – ‘‘ଅଭିକ୍କମଥାୟସ୍ମନ୍ତୋ, ଅଭିକ୍କମଥାୟସ୍ମନ୍ତୋ। ଅଜ୍ଜ ମେ ପରିନିବ୍ବାନଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି। ‘‘ୟଂପାୟସ୍ମା ବାକୁଲୋ ଅୱାପୁରଣଂ ଆଦାୟ ୱିହାରେନ ୱିହାରଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱମାହ – ‘ଅଭିକ୍କମଥାୟସ୍ମନ୍ତୋ, ଅଭିକ୍କମଥାୟସ୍ମନ୍ତୋ; ଅଜ୍ଜ ମେ ପରିନିବ୍ବାନଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି, ଇଦମ୍ପି ମୟଂ ଆୟସ୍ମତୋ ବାକୁଲସ୍ସ ଅଚ୍ଛରିୟଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ଧାରେମ’’।

ଆୟସ୍ମା ବାକୁଲୋ ମଜ୍ଝେ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘସ୍ସ ନିସିନ୍ନକୋୱ ପରିନିବ୍ବାୟି। ‘‘ୟଂପାୟସ୍ମା ବାକୁଲୋ ମଜ୍ଝେ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘସ୍ସ ନିସିନ୍ନକୋୱ ପରିନିବ୍ବାୟି, ଇଦମ୍ପି ମୟଂ ଆୟସ୍ମତୋ ବାକୁଲସ୍ସ ଅଚ୍ଛରିୟଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ଧାରେମା’’ତି।

ବାକୁଲସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଦନ୍ତଭୂମିସୁତ୍ତଂ

୨୧୩ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଅଚିରୱତୋ ସମଣୁଦ୍ଦେସୋ ଅରଞ୍ଞକୁଟିକାୟଂ ୱିହରତି। ଅଥ ଖୋ ଜୟସେନୋ ରାଜକୁମାରୋ ଜଙ୍ଘାୱିହାରଂ ଅନୁଚଙ୍କମମାନୋ ଅନୁୱିଚରମାନୋ ୟେନ ଅଚିରୱତୋ ସମଣୁଦ୍ଦେସୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଅଚିରୱତେନ ସମଣୁଦ୍ଦେସେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଜୟସେନୋ ରାଜକୁମାରୋ ଅଚିରୱତଂ ସମଣୁଦ୍ଦେସଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ସୁତଂ ମେତଂ, ଭୋ ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ – ‘ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ଫୁସେୟ୍ୟ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତ’ନ୍ତି। ‘ଏୱମେତଂ, ରାଜକୁମାର, ଏୱମେତଂ, ରାଜକୁମାର। ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ଫୁସେୟ୍ୟ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତ’ନ୍ତି। ‘ସାଧୁ ମେ ଭୱଂ ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନୋ ୟଥାସୁତଂ ୟଥାପରିୟତ୍ତଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୂ’ତି। ‘ନ ଖୋ ତେ ଅହଂ, ରାଜକୁମାର, ସକ୍କୋମି ୟଥାସୁତଂ ୟଥାପରିୟତ୍ତଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୁଂ। ଅହଞ୍ଚ ହି ତେ, ରାଜକୁମାର, ୟଥାସୁତଂ ୟଥାପରିୟତ୍ତଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେୟ୍ୟଂ, ତ୍ୱଞ୍ଚ ମେ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ନ ଆଜାନେୟ୍ୟାସି; ସୋ ମମସ୍ସ କିଲମଥୋ, ସା ମମସ୍ସ ୱିହେସା’ତି। ‘ଦେସେତୁ ମେ ଭୱଂ ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନୋ ୟଥାସୁତଂ ୟଥାପରିୟତ୍ତଂ ଧମ୍ମଂ। ଅପ୍ପେୱନାମାହଂ ଭୋତୋ ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନସ୍ସ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ‘ଦେସେୟ୍ୟଂ ଖୋ ତେ ଅହଂ, ରାଜକୁମାର, ୟଥାସୁତଂ ୟଥାପରିୟତ୍ତଂ ଧମ୍ମଂ। ସଚେ ମେ ତ୍ୱଂ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନେୟ୍ୟାସି, ଇଚ୍ଚେତଂ କୁସଲଂ; ନୋ ଚେ ମେ ତ୍ୱଂ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନେୟ୍ୟାସି, ୟଥାସକେ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟାସି, ନ ମଂ ତତ୍ଥ ଉତ୍ତରିଂ ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାସୀ’ତି। ‘ଦେସେତୁ ମେ ଭୱଂ ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନୋ ୟଥାସୁତଂ ୟଥାପରିୟତ୍ତଂ ଧମ୍ମଂ। ସଚେ ଅହଂ ଭୋତୋ ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନସ୍ସ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନିସ୍ସାମି [ଆଜାନେୟ୍ୟାମି (କ॰)] , ଇଚ୍ଚେତଂ କୁସଲଂ; ନୋ ଚେ ଅହଂ ଭୋତୋ ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନସ୍ସ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନିସ୍ସାମି, ୟଥାସକେ ତିଟ୍ଠିସ୍ସାମି [ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟାମି (କ॰)] , ନାହଂ ତତ୍ଥ ଭୱନ୍ତଂ ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନଂ ଉତ୍ତରିଂ ପଟିପୁଚ୍ଛିସ୍ସାମୀ’’’ତି।

୨୧୪ . ଅଥ ଖୋ ଅଚିରୱତୋ ସମଣୁଦ୍ଦେସୋ ଜୟସେନସ୍ସ ରାଜକୁମାରସ୍ସ ୟଥାସୁତଂ ୟଥାପରିୟତ୍ତଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେସି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଜୟସେନୋ ରାଜକୁମାରୋ ଅଚିରୱତଂ ସମଣୁଦ୍ଦେସଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଟ୍ଠାନମେତଂ, ଭୋ ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଅନୱକାସୋ ୟଂ ଭିକ୍ଖୁ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ଫୁସେୟ୍ୟ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତ’’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଜୟସେନୋ ରାଜକୁମାରୋ ଅଚିରୱତସ୍ସ ସମଣୁଦ୍ଦେସସ୍ସ ଅଟ୍ଠାନତଞ୍ଚ ଅନୱକାସତଞ୍ଚ ପୱେଦେତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ପକ୍କାମି।

ଅଥ ଖୋ ଅଚିରୱତୋ ସମଣୁଦ୍ଦେସୋ ଅଚିରପକ୍କନ୍ତେ ଜୟସେନେ ରାଜକୁମାରେ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଅଚିରୱତୋ ସମଣୁଦ୍ଦେସୋ ୟାୱତକୋ ଅହୋସି ଜୟସେନେନ ରାଜକୁମାରେନ ସଦ୍ଧିଂ କଥାସଲ୍ଲାପୋ ତଂ ସବ୍ବଂ ଭଗୱତୋ ଆରୋଚେସି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭଗୱା ଅଚିରୱତଂ ସମଣୁଦ୍ଦେସଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ତଂ କୁତେତ୍ଥ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଲବ୍ଭା। ୟଂ ତଂ ନେକ୍ଖମ୍ମେନ ଞାତବ୍ବଂ ନେକ୍ଖମ୍ମେନ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ ନେକ୍ଖମ୍ମେନ ପତ୍ତବ୍ବଂ ନେକ୍ଖମ୍ମେନ ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ତଂ ୱତ ଜୟସେନୋ ରାଜକୁମାରୋ କାମମଜ୍ଝେ ୱସନ୍ତୋ କାମେ ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତୋ କାମୱିତକ୍କେହି ଖଜ୍ଜମାନୋ କାମପରିଳାହେନ ପରିଡୟ୍ହମାନୋ କାମପରିୟେସନାୟ ଉସ୍ସୁକୋ [ଉସ୍ସୁକ୍କୋ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ଞସ୍ସତି ୱା ଦକ୍ଖତି ୱା ସଚ୍ଛି ୱା କରିସ୍ସତୀ’’ତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି।

୨୧୫ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପିସ୍ସୁ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଦ୍ୱେ ହତ୍ଥିଦମ୍ମା ୱା ଅସ୍ସଦମ୍ମା ୱା ଗୋଦମ୍ମା ୱା ସୁଦନ୍ତା ସୁୱିନୀତା, ଦ୍ୱେ ହତ୍ଥିଦମ୍ମା ୱା ଅସ୍ସଦମ୍ମା ୱା ଗୋଦମ୍ମା ୱା ଅଦନ୍ତା ଅୱିନୀତା। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ୟେ ତେ ଦ୍ୱେ ହତ୍ଥିଦମ୍ମା ୱା ଅସ୍ସଦମ୍ମା ୱା ଗୋଦମ୍ମା ୱା ସୁଦନ୍ତା ସୁୱିନୀତା, ଅପି ନୁ ତେ ଦନ୍ତାୱ ଦନ୍ତକାରଣଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ, ଦନ୍ତାୱ ଦନ୍ତଭୂମିଂ ସମ୍ପାପୁଣେୟ୍ୟୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟେ ପନ ତେ ଦ୍ୱେ ହତ୍ଥିଦମ୍ମା ୱା ଅସ୍ସଦମ୍ମା ୱା ଗୋଦମ୍ମା ୱା ଅଦନ୍ତା ଅୱିନୀତା, ଅପି ନୁ ତେ ଅଦନ୍ତାୱ ଦନ୍ତକାରଣଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ, ଅଦନ୍ତାୱ ଦନ୍ତଭୂମିଂ ସମ୍ପାପୁଣେୟ୍ୟୁଂ, ସେୟ୍ୟଥାପି ତେ ଦ୍ୱେ ହତ୍ଥିଦମ୍ମା ୱା ଅସ୍ସଦମ୍ମା ୱା ଗୋଦମ୍ମା ୱା ସୁଦନ୍ତା ସୁୱିନୀତା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ୟଂ ତଂ ନେକ୍ଖମ୍ମେନ ଞାତବ୍ବଂ ନେକ୍ଖମ୍ମେନ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ ନେକ୍ଖମ୍ମେନ ପତ୍ତବ୍ବଂ ନେକ୍ଖମ୍ମେନ ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ତଂ ୱତ ଜୟସେନୋ ରାଜକୁମାରୋ କାମମଜ୍ଝେ ୱସନ୍ତୋ କାମେ ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତୋ କାମୱିତକ୍କେହି ଖଜ୍ଜମାନୋ କାମପରିଳାହେନ ପରିଡୟ୍ହମାନୋ କାମପରିୟେସନାୟ ଉସ୍ସୁକୋ ଞସ୍ସତି ୱା ଦକ୍ଖତି ୱା ସଚ୍ଛି ୱା କରିସ୍ସତୀ’’ତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି।

୨୧୬ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଗାମସ୍ସ ୱା ନିଗମସ୍ସ ୱା ଅୱିଦୂରେ ମହାପବ୍ବତୋ। ତମେନଂ ଦ୍ୱେ ସହାୟକା ତମ୍ହା ଗାମା ୱା ନିଗମା ୱା ନିକ୍ଖମିତ୍ୱା ହତ୍ଥୱିଲଙ୍ଘକେନ ୟେନ ସୋ ପବ୍ବତୋ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟୁଂ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏକୋ ସହାୟକୋ ହେଟ୍ଠା ପବ୍ବତପାଦେ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ, ଏକୋ ସହାୟକୋ ଉପରିପବ୍ବତଂ ଆରୋହେୟ୍ୟ। ତମେନଂ ହେଟ୍ଠା ପବ୍ବତପାଦେ ଠିତୋ ସହାୟକୋ ଉପରିପବ୍ବତେ ଠିତଂ ସହାୟକଂ ଏୱଂ ୱେଦୟ୍ୟ – ‘ୟଂ, ସମ୍ମ, କିଂ ତ୍ୱଂ ପସ୍ସସି ଉପରିପବ୍ବତେ ଠିତୋ’ତି? ସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ପସ୍ସାମି ଖୋ ଅହଂ, ସମ୍ମ, ଉପରିପବ୍ବତେ ଠିତୋ ଆରାମରାମଣେୟ୍ୟକଂ ୱନରାମଣେୟ୍ୟକଂ ଭୂମିରାମଣେୟ୍ୟକଂ ପୋକ୍ଖରଣୀରାମଣେୟ୍ୟକ’’’ନ୍ତି।

‘‘ସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅଟ୍ଠାନଂ ଖୋ ଏତଂ, ସମ୍ମ , ଅନୱକାସୋ ୟଂ ତ୍ୱଂ ଉପରିପବ୍ବତେ ଠିତୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟାସି ଆରାମରାମଣେୟ୍ୟକଂ ୱନରାମଣେୟ୍ୟକଂ ଭୂମିରାମଣେୟ୍ୟକଂ ପୋକ୍ଖରଣୀରାମଣେୟ୍ୟକ’ନ୍ତି। ତମେନଂ ଉପରିପବ୍ବତେ ଠିତୋ ସହାୟକୋ ହେଟ୍ଠିମପବ୍ବତପାଦଂ ଓରୋହିତ୍ୱା ତଂ ସହାୟକଂ ବାହାୟଂ ଗହେତ୍ୱା ଉପରିପବ୍ବତଂ ଆରୋପେତ୍ୱା ମୁହୁତ୍ତଂ ଅସ୍ସାସେତ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ୟଂ, ସମ୍ମ, କିଂ ତ୍ୱଂ ପସ୍ସସି ଉପରିପବ୍ବତେ ଠିତୋ’ତି? ସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ପସ୍ସାମି ଖୋ ଅହଂ, ସମ୍ମ, ଉପରିପବ୍ବତେ ଠିତୋ ଆରାମରାମଣେୟ୍ୟକଂ ୱନରାମଣେୟ୍ୟକଂ ଭୂମିରାମଣେୟ୍ୟକଂ ପୋକ୍ଖରଣୀରାମଣେୟ୍ୟକ’’’ନ୍ତି ।

‘‘ସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଇଦାନେୱ ଖୋ ତେ, ସମ୍ମ, ଭାସିତଂ – ମୟଂ ଏୱଂ ଆଜାନାମ – ଅଟ୍ଠାନଂ ଖୋ ଏତଂ ସମ୍ମ, ଅନୱକାସୋ ୟଂ ତ୍ୱଂ ଉପରିପବ୍ବତେ ଠିତୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟାସି ଆରାମରାମଣେୟ୍ୟକଂ ୱନରାମଣେୟ୍ୟକଂ ଭୂମିରାମଣେୟ୍ୟକଂ ପୋକ୍ଖରଣୀରାମଣେୟ୍ୟକ’ନ୍ତି। ଇଦାନେୱ ଚ ପନ ତେ ଭାସିତଂ ମୟଂ ଏୱଂ ଆଜାନାମ – ‘ପସ୍ସାମି ଖୋ ଅହଂ, ସମ୍ମ, ଉପରିପବ୍ବତେ ଠିତୋ ଆରାମରାମଣେୟ୍ୟକଂ ୱନରାମଣେୟ୍ୟକଂ ଭୂମିରାମଣେୟ୍ୟକଂ ପୋକ୍ଖରଣୀରାମଣେୟ୍ୟକ’ନ୍ତି। ସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ତଥା ହି ପନାହଂ, ସମ୍ମ, ଇମିନା ମହତା ପବ୍ବତେନ ଆୱୁତୋ [ଆୱଟୋ (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰ ପୀ॰), ଆୱୁଟୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ଦଟ୍ଠେୟ୍ୟଂ ନାଦ୍ଦସ’’’ନ୍ତି।

‘‘ଅତୋ ମହନ୍ତତରେନ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଅୱିଜ୍ଜାଖନ୍ଧେନ ଜୟସେନୋ ରାଜକୁମାରୋ ଆୱୁତୋ ନିୱୁତୋ [ନିୱୁଟୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଓଫୁଟୋ [ଓୱୁତୋ (ସୀ॰), ଓୱୁଟୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ପରିୟୋନଦ୍ଧୋ। ସୋ ୱତ ୟଂ ତଂ ନେକ୍ଖମ୍ମେନ ଞାତବ୍ବଂ ନେକ୍ଖମ୍ମେନ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ ନେକ୍ଖମ୍ମେନ ପତ୍ତବ୍ବଂ ନେକ୍ଖମ୍ମେନ ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ତଂ ୱତ ଜୟସେନୋ ରାଜକୁମାରୋ କାମମଜ୍ଝେ ୱସନ୍ତୋ କାମେ ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତୋ କାମୱିତକ୍କେହି ଖଜ୍ଜମାନୋ କାମପରିଳାହେନ ପରିଡୟ୍ହମାନୋ କାମପରିୟେସନାୟ ଉସ୍ସୁକୋ ଞସ୍ସତି ୱା ଦକ୍ଖତି ୱା ସଚ୍ଛି ୱା କରିସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି । ସଚେ ଖୋ ତଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଜୟସେନସ୍ସ ରାଜକୁମାରସ୍ସ ଇମା ଦ୍ୱେ ଉପମା ପଟିଭାୟେୟ୍ୟୁଂ [ପଟିଭାସେୟ୍ୟୁଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] , ଅନଚ୍ଛରିୟଂ ତେ ଜୟସେନୋ ରାଜକୁମାରୋ ପସୀଦେୟ୍ୟ, ପସନ୍ନୋ ଚ ତେ ପସନ୍ନାକାରଂ କରେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘କୁତୋ ପନ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ଜୟସେନସ୍ସ ରାଜକୁମାରସ୍ସ ଇମା ଦ୍ୱେ ଉପମା ପଟିଭାୟିସ୍ସନ୍ତି [ପଟିଭାସିସ୍ସନ୍ତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଅନଚ୍ଛରିୟା ପୁବ୍ବେ ଅସ୍ସୁତପୁବ୍ବା, ସେୟ୍ୟଥାପି ଭଗୱନ୍ତ’’ନ୍ତି?

୨୧୭ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ରାଜା ଖତ୍ତିୟୋ ମୁଦ୍ଧାୱସିତ୍ତୋ ନାଗୱନିକଂ ଆମନ୍ତେତି – ‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ସମ୍ମ ନାଗୱନିକ, ରଞ୍ଞୋ ନାଗଂ ଅଭିରୁହିତ୍ୱା ନାଗୱନଂ ପୱିସିତ୍ୱା ଆରଞ୍ଞକଂ ନାଗଂ ଅତିପସ୍ସିତ୍ୱା ରଞ୍ଞୋ ନାଗସ୍ସ ଗୀୱାୟଂ ଉପନିବନ୍ଧାହୀ’ତି। ‘ଏୱଂ, ଦେୱା’ତି ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ନାଗୱନିକୋ ରଞ୍ଞୋ ଖତ୍ତିୟସ୍ସ ମୁଦ୍ଧାୱସିତ୍ତସ୍ସ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ରଞ୍ଞୋ ନାଗଂ ଅଭିରୁହିତ୍ୱା ନାଗୱନଂ ପୱିସିତ୍ୱା ଆରଞ୍ଞକଂ ନାଗଂ ଅତିପସ୍ସିତ୍ୱା ରଞ୍ଞୋ ନାଗସ୍ସ ଗୀୱାୟଂ ଉପନିବନ୍ଧତି। ତମେନଂ ରଞ୍ଞୋ ନାଗୋ ଅବ୍ଭୋକାସଂ ନୀହରତି। ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଆରଞ୍ଞକୋ ନାଗୋ ଅବ୍ଭୋକାସଂ ଗତୋ ହୋତି। ଏତ୍ଥଗେଧା [ଏତଗେଧା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ହି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଆରଞ୍ଞକା ନାଗା ୟଦିଦଂ – ନାଗୱନଂ। ତମେନଂ ନାଗୱନିକୋ ରଞ୍ଞୋ ଖତ୍ତିୟସ୍ସ ମୁଦ୍ଧାୱସିତ୍ତସ୍ସ ଆରୋଚେସି – ‘ଅବ୍ଭୋକାସଗତୋ ଖୋ [ଖୋ ତେ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] , ଦେୱ, ଆରଞ୍ଞକୋ ନାଗୋ’ତି। ଅଥ ଖୋ ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ତମେନଂ ରାଜା ଖତ୍ତିୟୋ ମୁଦ୍ଧାୱସିତ୍ତୋ ହତ୍ଥିଦମକଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ସମ୍ମ ହତ୍ଥିଦମକ, ଆରଞ୍ଞକଂ ନାଗଂ ଦମୟାହି ଆରଞ୍ଞକାନଞ୍ଚେୱ ସୀଲାନଂ ଅଭିନିମ୍ମଦନାୟ ଆରଞ୍ଞକାନଞ୍ଚେୱ ସରସଙ୍କପ୍ପାନଂ ଅଭିନିମ୍ମଦନାୟ ଆରଞ୍ଞକାନଞ୍ଚେୱ ଦରଥକିଲମଥପରିଳାହାନଂ ଅଭିନିମ୍ମଦନାୟ ଗାମନ୍ତେ ଅଭିରମାପନାୟ ମନୁସ୍ସକନ୍ତେସୁ ସୀଲେସୁ ସମାଦପନାୟା’’’ତି [ସମାଦାପନାୟାତି (?)] ।

‘‘‘ଏୱଂ , ଦେୱା’ତି ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ହତ୍ଥିଦମକୋ ରଞ୍ଞୋ ଖତ୍ତିୟସ୍ସ ମୁଦ୍ଧାୱସିତ୍ତସ୍ସ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ମହନ୍ତଂ ଥମ୍ଭଂ ପଥୱିୟଂ ନିଖଣିତ୍ୱା ଆରଞ୍ଞକସ୍ସ ନାଗସ୍ସ ଗୀୱାୟଂ ଉପନିବନ୍ଧତି ଆରଞ୍ଞକାନଞ୍ଚେୱ ସୀଲାନଂ ଅଭିନିମ୍ମଦନାୟ ଆରଞ୍ଞକାନଞ୍ଚେୱ ସରସଙ୍କପ୍ପାନଂ ଅଭିନିମ୍ମଦନାୟ ଆରଞ୍ଞକାନଞ୍ଚେୱ ଦରଥକିଲମଥପରିଳାହାନଂ ଅଭିନିମ୍ମଦନାୟ ଗାମନ୍ତେ ଅଭିରମାପନାୟ ମନୁସ୍ସକନ୍ତେସୁ ସୀଲେସୁ ସମାଦପନାୟ। ତମେନଂ ହତ୍ଥିଦମକୋ ୟା ସା ୱାଚା ନେଲା କଣ୍ଣସୁଖା ପେମନୀୟା ହଦୟଙ୍ଗମା ପୋରୀ ବହୁଜନକନ୍ତା ବହୁଜନମନାପା ତଥାରୂପାହି ୱାଚାହି ସମୁଦାଚରତି। ୟତୋ ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଆରଞ୍ଞକୋ ନାଗୋ ହତ୍ଥିଦମକସ୍ସ ୟା ସା ୱାଚା ନେଲା କଣ୍ଣସୁଖା ପେମନୀୟା ହଦୟଙ୍ଗମା ପୋରୀ ବହୁଜନକନ୍ତା ବହୁଜନମନାପା ତଥାରୂପାହି ୱାଚାହି ସମୁଦାଚରିୟମାନୋ ସୁସ୍ସୂସତି, ସୋତଂ ଓଦହତି, ଅଞ୍ଞା ଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠାପେତି; ତମେନଂ ହତ୍ଥିଦମକୋ ଉତ୍ତରି ତିଣଘାସୋଦକଂ ଅନୁପ୍ପୱେଚ୍ଛତି।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଆରଞ୍ଞକୋ ନାଗୋ ହତ୍ଥିଦମକସ୍ସ ତିଣଘାସୋଦକଂ ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାତି, ତତ୍ର ହତ୍ଥିଦମକସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଜୀୱିସ୍ସତି ଖୋ [ନୁ ଖୋ (ସୀ॰ କ॰)] ଦାନି ଆରଞ୍ଞକୋ [ରଞ୍ଞୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ନାଗୋ’ତି। ତମେନଂ ହତ୍ଥିଦମକୋ ଉତ୍ତରି କାରଣଂ କାରେତି – ‘ଆଦିୟ, ଭୋ, ନିକ୍ଖିପ, ଭୋ’ତି। ୟତୋ ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଆରଞ୍ଞକୋ ନାଗୋ ହତ୍ଥିଦମକସ୍ସ ଆଦାନନିକ୍ଖେପେ ୱଚନକରୋ ହୋତି ଓୱାଦପ୍ପଟିକରୋ, ତମେନଂ ହତ୍ଥିଦମକୋ ଉତ୍ତରି କାରଣଂ କାରେତି – ‘ଅଭିକ୍କମ, ଭୋ, ପଟିକ୍କମ, ଭୋ’ତି। ୟତୋ ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଆରଞ୍ଞକୋ ନାଗୋ ହତ୍ଥିଦମକସ୍ସ ଅଭିକ୍କମପଟିକ୍କମୱଚନକରୋ ହୋତି ଓୱାଦପ୍ପଟିକରୋ, ତମେନଂ ହତ୍ଥିଦମକୋ ଉତ୍ତରି କାରଣଂ କାରେତି – ‘ଉଟ୍ଠହ, ଭୋ, ନିସୀଦ, ଭୋ’ତି। ୟତୋ ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଆରଞ୍ଞକୋ ନାଗୋ ହତ୍ଥିଦମକସ୍ସ ଉଟ୍ଠାନନିସଜ୍ଜାୟ ୱଚନକରୋ ହୋତି ଓୱାଦପ୍ପଟିକରୋ, ତମେନଂ ହତ୍ଥିଦମକୋ ଉତ୍ତରି ଆନେଞ୍ଜଂ ନାମ କାରଣଂ କାରେତି, ମହନ୍ତସ୍ସ ଫଲକଂ ସୋଣ୍ଡାୟ ଉପନିବନ୍ଧତି, ତୋମରହତ୍ଥୋ ଚ ପୁରିସୋ ଉପରିଗୀୱାୟ ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି, ସମନ୍ତତୋ ଚ ତୋମରହତ୍ଥା ପୁରିସା ପରିୱାରେତ୍ୱା ଠିତା ହୋନ୍ତି, ହତ୍ଥିଦମକୋ ଚ ଦୀଘତୋମରୟଟ୍ଠିଂ ଗହେତ୍ୱା ପୁରତୋ ଠିତୋ ହୋତି। ସୋ ଆନେଞ୍ଜଂ କାରଣଂ କାରିୟମାନୋ ନେୱ ପୁରିମେ ପାଦେ ଚୋପେତି ନ ପଚ୍ଛିମେ ପାଦେ ଚୋପେତି, ନ ପୁରିମକାୟଂ ଚୋପେତି ନ ପଚ୍ଛିମକାୟଂ ଚୋପେତି, ନ ସୀସଂ ଚୋପେତି, ନ କଣ୍ଣେ ଚୋପେତି, ନ ଦନ୍ତେ ଚୋପେତି , ନ ନଙ୍ଗୁଟ୍ଠଂ ଚୋପେତି, ନ ସୋଣ୍ଡଂ ଚୋପେତି। ସୋ ହୋତି ଆରଞ୍ଞକୋ ନାଗୋ ଖମୋ ସତ୍ତିପ୍ପହାରାନଂ ଅସିପ୍ପହାରାନଂ ଉସୁପ୍ପହାରାନଂ ସରପତ୍ତପ୍ପହାରାନଂ [ପରସତ୍ଥପ୍ପହାରାନଂ (ସୀ॰), ପରସତ୍ତୁପ୍ପହାରାନଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଭେରିପଣୱୱଂସସଙ୍ଖଡିଣ୍ଡିମନିନ୍ନାଦସଦ୍ଦାନଂ [ଭେରିପଣୱସଙ୍ଖତିଣୱନିନ୍ନାଦସଦ୍ଦାନଂ (ପୀ॰)] ସବ୍ବୱଙ୍କଦୋସନିହିତନିନ୍ନୀତକସାୱୋ ରାଜାରହୋ ରାଜଭୋଗ୍ଗୋ ରଞ୍ଞୋ ଅଙ୍ଗନ୍ତେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି।

୨୧୮ . ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଇଧ ତଥାଗତୋ ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନୋ ସୁଗତୋ ଲୋକୱିଦୂ ଅନୁତ୍ତରୋ ପୁରିସଦମ୍ମସାରଥି ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା। ସୋ ଇମଂ ଲୋକଂ ସଦେୱକଂ ସମାରକଂ ସବ୍ରହ୍ମକଂ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିଂ ପଜଂ ସଦେୱମନୁସ୍ସଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ପୱେଦେତି। ସୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଂ ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣଂ ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ, କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପକାସେତି। ତଂ ଧମ୍ମଂ ସୁଣାତି ଗହପତି ୱା ଗହପତିପୁତ୍ତୋ ୱା ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ୱା କୁଲେ ପଚ୍ଚାଜାତୋ। ସୋ ତଂ ଧମ୍ମଂ ସୁତ୍ୱା ତଥାଗତେ ସଦ୍ଧଂ ପଟିଲଭତି। ସୋ ତେନ ସଦ୍ଧାପଟିଲାଭେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ସମ୍ବାଧୋ ଘରାୱାସୋ ରଜାପଥୋ, ଅବ୍ଭୋକାସୋ ପବ୍ବଜ୍ଜା। ନୟିଦଂ ସୁକରଂ ଅଗାରଂ ଅଜ୍ଝାୱସତା ଏକନ୍ତପରିପୁଣ୍ଣଂ ଏକନ୍ତପରିସୁଦ୍ଧଂ ସଙ୍ଖଲିଖିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରିତୁଂ। ୟଂନୂନାହଂ କେସମସ୍ସୁଂ ଓହାରେତ୍ୱା କାସାୟାନି ୱତ୍ଥାନି ଅଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି।

‘‘ସୋ ଅପରେନ ସମୟେନ ଅପ୍ପଂ ୱା ଭୋଗକ୍ଖନ୍ଧଂ ପହାୟ ମହନ୍ତଂ ୱା ଭୋଗକ୍ଖନ୍ଧଂ ପହାୟ ଅପ୍ପଂ ୱା ଞାତିପରିୱଟ୍ଟଂ ପହାୟ ମହନ୍ତଂ ୱା ଞାତିପରିୱଟ୍ଟଂ ପହାୟ କେସମସ୍ସୁଂ ଓହାରେତ୍ୱା କାସାୟାନି ୱତ୍ଥାନି ଅଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜତି। ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଅରିୟସାୱକୋ ଅବ୍ଭୋକାସଗତୋ ହୋତି। ଏତ୍ଥଗେଧା ହି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଦେୱମନୁସ୍ସା ୟଦିଦଂ – ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା। ତମେନଂ ତଥାଗତୋ ଉତ୍ତରିଂ ୱିନେତି – ‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ସୀଲୱା ହୋହି, ପାତିମୋକ୍ଖସଂୱରସଂୱୁତୋ ୱିହରାହି ଆଚାରଗୋଚରସମ୍ପନ୍ନୋ, ଅଣୁମତ୍ତେସୁ ୱଜ୍ଜେସୁ ଭୟଦସ୍ସାୱୀ, ସମାଦାୟ ସିକ୍ଖସ୍ସୁ ସିକ୍ଖାପଦେସୂ’’’ତି।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଅରିୟସାୱକୋ ସୀଲୱା ହୋତି, ପାତିମୋକ୍ଖସଂୱରସଂୱୁତୋ ୱିହରତି ଆଚାରଗୋଚରସମ୍ପନ୍ନୋ ଅଣୁମତ୍ତେସୁ ୱଜ୍ଜେସୁ ଭୟଦସ୍ସାୱୀ, ସମାଦାୟ ସିକ୍ଖତି ସିକ୍ଖାପଦେସୁ, ତମେନଂ ତଥାଗତୋ ଉତ୍ତରିଂ ୱିନେତି – ‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋ ହୋହି, ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ମା ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୀ…ପେ॰… (ୟଥା ଗଣକମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସୁତ୍ତନ୍ତେ, ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବାନି।)

୨୧୯ . ‘‘ସୋ ଇମେ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣେ ପହାୟ ଚେତସୋ ଉପକ୍କିଲେସେ ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣେ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ହତ୍ଥିଦମକୋ ମହନ୍ତଂ ଥମ୍ଭଂ ପଥୱିୟଂ ନିଖଣିତ୍ୱା ଆରଞ୍ଞକସ୍ସ ନାଗସ୍ସ ଗୀୱାୟଂ ଉପନିବନ୍ଧତି ଆରଞ୍ଞକାନଞ୍ଚେୱ ସୀଲାନଂ ଅଭିନିମ୍ମଦନାୟ ଆରଞ୍ଞକାନଞ୍ଚେୱ ସରସଙ୍କପ୍ପାନଂ ଅଭିନିମ୍ମଦନାୟ ଆରଞ୍ଞକାନଞ୍ଚେୱ ଦରଥକିଲମଥପରିଳାହାନଂ ଅଭିନିମ୍ମଦନାୟ ଗାମନ୍ତେ ଅଭିରମାପନାୟ ମନୁସ୍ସକନ୍ତେସୁ ସୀଲେସୁ ସମାଦପନାୟ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଚେତସୋ ଉପନିବନ୍ଧନା ହୋନ୍ତି ଗେହସିତାନଞ୍ଚେୱ ସୀଲାନଂ ଅଭିନିମ୍ମଦନାୟ ଗେହସିତାନଞ୍ଚେୱ ସରସଙ୍କପ୍ପାନଂ ଅଭିନିମ୍ମଦନାୟ ଗେହସିତାନଞ୍ଚେୱ ଦରଥକିଲମଥପରିଳାହାନଂ ଅଭିନିମ୍ମଦନାୟ ଞାୟସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ।

୨୨୦ . ‘‘ତମେନଂ ତଥାଗତୋ ଉତ୍ତରିଂ ୱିନେତି – ‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାହି , ମା ଚ କାମୂପସଂହିତଂ ୱିତକ୍କଂ ୱିତକ୍କେସି। ୱେଦନାସୁ… ଚିତ୍ତେ… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରାହି, ମା ଚ କାମୂପସଂହିତଂ ୱିତକ୍କଂ ୱିତକ୍କେସୀ’’’ତି।

‘‘ସୋ ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ…ପେ॰… ତତିୟଂ ଝାନଂ… ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୋ ଏୱଂ ସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ପରିସୁଦ୍ଧେ ପରିୟୋଦାତେ ଅନଙ୍ଗଣେ ୱିଗତୂପକ୍କିଲେସେ ମୁଦୁଭୂତେ କମ୍ମନିୟେ ଠିତେ ଆନେଞ୍ଜପ୍ପତ୍ତେ ପୁବ୍ବେନିୱାସାନୁସ୍ସତିଞାଣାୟ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିନ୍ନାମେତି। ସୋ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଏକମ୍ପି ଜାତିଂ ଦ୍ୱେପି ଜାତିୟୋ…ପେ॰… ଇତି ସାକାରଂ ସଉଦ୍ଦେସଂ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି।

୨୨୧ . ‘‘ସୋ ଏୱଂ ସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ପରିସୁଦ୍ଧେ ପରିୟୋଦାତେ ଅନଙ୍ଗଣେ ୱିଗତୂପକ୍କିଲେସେ ମୁଦୁଭୂତେ କମ୍ମନିୟେ ଠିତେ ଆନେଞ୍ଜପ୍ପତ୍ତେ ସତ୍ତାନଂ ଚୁତୂପପାତଞାଣାୟ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିନ୍ନାମେତି। ସୋ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସତି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ, ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ…ପେ॰… ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି।

‘‘ସୋ ଏୱଂ ସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ପରିସୁଦ୍ଧେ ପରିୟୋଦାତେ ଅନଙ୍ଗଣେ ୱିଗତୂପକ୍କିଲେସେ ମୁଦୁଭୂତେ କମ୍ମନିୟେ ଠିତେ ଆନେଞ୍ଜପ୍ପତ୍ତେ ଆସୱାନଂ ଖୟଞାଣାୟ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିନ୍ନାମେତି। ସୋ ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି; ‘ଇମେ ଆସୱା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଆସୱସମୁଦୟୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ଜାନତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସତୋ କାମାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି, ଭୱାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି, ଅୱିଜ୍ଜାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି। ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତି।

‘‘ସୋ ହୋତି ଭିକ୍ଖୁ ଖମୋ ସୀତସ୍ସ ଉଣ୍ହସ୍ସ ଜିଘଚ୍ଛାୟ ପିପାସାୟ ଡଂସମକସୱାତାତପସରୀସପସମ୍ଫସ୍ସାନଂ ଦୁରୁତ୍ତାନଂ ଦୁରାଗତାନଂ ୱଚନପଥାନଂ, ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ ସାରୀରିକାନଂ ୱେଦନାନଂ ଦୁକ୍ଖାନଂ ତିବ୍ବାନଂ ଖରାନଂ କଟୁକାନଂ ଅସାତାନଂ ଅମନାପାନଂ ପାଣହରାନଂ ଅଧିୱାସକଜାତିକୋ ହୋତି ସବ୍ବରାଗଦୋସମୋହନିହିତନିନ୍ନୀତକସାୱୋ ଆହୁନେୟ୍ୟୋ ପାହୁନେୟ୍ୟୋ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟୋ ଅଞ୍ଜଲିକରଣୀୟୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସ।

୨୨୨ . ‘‘ମହଲ୍ଲକୋ ଚେପି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ରଞ୍ଞୋ ନାଗୋ ଅଦନ୍ତୋ ଅୱିନୀତୋ କାଲଙ୍କରୋତି, ‘ଅଦନ୍ତମରଣଂ [ଅଦନ୍ତଂ ମରଣଂ (କ॰)] ମହଲ୍ଲକୋ ରଞ୍ଞୋ ନାଗୋ କାଲଙ୍କତୋ’ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି; ମଜ୍ଝିମୋ ଚେପି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ରଞ୍ଞୋ ନାଗୋ। ଦହରୋ ଚେପି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ରଞ୍ଞୋ ନାଗୋ ଅଦନ୍ତୋ ଅୱିନୀତୋ କାଲଙ୍କରୋତି , ‘ଅଦନ୍ତମରଣଂ ଦହରୋ ରଞ୍ଞୋ ନାଗୋ କାଲଙ୍କତୋ’ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଥେରୋ ଚେପି ଭିକ୍ଖୁ ଅଖୀଣାସୱୋ କାଲଙ୍କରୋତି, ‘ଅଦନ୍ତମରଣଂ ଥେରୋ ଭିକ୍ଖୁ କାଲଙ୍କତୋ’ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି; ମଜ୍ଝିମୋ ଚେପି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଭିକ୍ଖୁ। ନୱୋ ଚେପି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଖୀଣାସୱୋ କାଲଙ୍କରୋତି, ‘ଅଦନ୍ତମରଣଂ ନୱୋ ଭିକ୍ଖୁ କାଲଙ୍କତୋ’ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ମହଲ୍ଲକୋ ଚେପି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ରଞ୍ଞୋ ନାଗୋ ସୁଦନ୍ତୋ ସୁୱିନୀତୋ କାଲଙ୍କରୋତି, ‘ଦନ୍ତମରଣଂ ମହଲ୍ଲକୋ ରଞ୍ଞୋ ନାଗୋ କାଲଙ୍କତୋ’ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି; ମଜ୍ଝିମୋ ଚେପି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ରଞ୍ଞୋ ନାଗୋ… ଦହରୋ ଚେପି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ରଞ୍ଞୋ ନାଗୋ ସୁଦନ୍ତୋ ସୁୱିନୀତୋ କାଲଙ୍କରୋତି, ‘ଦନ୍ତମରଣଂ ଦହରୋ ରଞ୍ଞୋ ନାଗୋ କାଲଙ୍କତୋ’ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଥେରୋ ଚେପି ଭିକ୍ଖୁ ଖୀଣାସୱୋ କାଲଙ୍କରୋତି, ‘ଦନ୍ତମରଣଂ ଥେରୋ ଭିକ୍ଖୁ କାଲଙ୍କତୋ’ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି; ମଜ୍ଝିମୋ ଚେପି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଭିକ୍ଖୁ। ନୱୋ ଚେପି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଭିକ୍ଖୁ ଖୀଣାସୱୋ କାଲଙ୍କରୋତି, ‘ଦନ୍ତମରଣଂ ନୱୋ ଭିକ୍ଖୁ କାଲଙ୍କତୋ’ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନୋ ଅଚିରୱତୋ ସମଣୁଦ୍ଦେସୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୀତି।

ଦନ୍ତଭୂମିସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଭୂମିଜସୁତ୍ତଂ

୨୨୩ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଭୂମିଜୋ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନ ଜୟସେନସ୍ସ ରାଜକୁମାରସ୍ସ ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ଅଥ ଖୋ ଜୟସେନୋ ରାଜକୁମାରୋ ୟେନାୟସ୍ମା ଭୂମିଜୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ଭୂମିଜେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଜୟସେନୋ ରାଜକୁମାରୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଭୂମିଜଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସନ୍ତି, ଭୋ ଭୂମିଜ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏୱଂୱାଦିନୋ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିନୋ – ‘ଆସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଅଭବ୍ବା [ଚରତି, ଅଭବ୍ବୋ (ସୀ॰ ପୀ॰) ଏୱମୁପରିପି ଏକୱଚନେନେୱ ଦିସ୍ସତି] ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ଅନାସଞ୍ଚେପି [ଆସଞ୍ଚ ଅନାସଞ୍ଚ ଚେପି (ଅଟ୍ଠ॰)] କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଅଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ଆସଞ୍ଚ ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଅଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ନେୱାସଂ ନାନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଅଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟା’ତି। ଇଧ ଭୋତୋ ଭୂମିଜସ୍ସ ସତ୍ଥା କିଂୱାଦୀ [କିଂୱାଦୀ କିଂଦିଟ୍ଠୀ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] କିମକ୍ଖାୟୀ’’ତି? ‘‘ନ ଖୋ ମେତଂ, ରାଜକୁମାର, ଭଗୱତୋ ସମ୍ମୁଖା ସୁତଂ, ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତଂ। ଠାନଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଭଗୱା ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ – ‘ଆସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ଅୟୋନିସୋ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଅଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ ; ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ଅୟୋନିସୋ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଅଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ଆସଞ୍ଚ ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ଅୟୋନିସୋ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଅଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ନେୱାସଂ ନାନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ଅୟୋନିସୋ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଅଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ଆସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ୟୋନିସୋ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ ; ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ୟୋନିସୋ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ଆସଞ୍ଚ ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ୟୋନିସୋ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ନେୱାସଂ ନାନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ୟୋନିସୋ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟା’ତି। ନ ଖୋ ମେ ତଂ, ରାଜକୁମାର, ଭଗୱତୋ ସମ୍ମୁଖା ସୁତଂ, ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତଂ। ଠାନଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଭଗୱା ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘ସଚେ ଖୋ ଭୋତୋ ଭୂମିଜସ୍ସ ସତ୍ଥା ଏୱଂୱାଦୀ [ଏୱଂୱାଦୀ ଏୱଂଦିଟ୍ଠୀ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ଏୱମକ୍ଖାୟୀ, ଅଦ୍ଧା ଭୋତୋ ଭୂମିଜସ୍ସ ସତ୍ଥା ସବ୍ବେସଂୟେୱ ପୁଥୁସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ମୁଦ୍ଧାନଂ [ବୁଦ୍ଧାନଂ (କ॰) ମୁଦ୍ଧାନନ୍ତିମୁଦ୍ଧଂ, ମତ୍ଥକନ୍ତି ଅତ୍ଥୋ] ମଞ୍ଞେ ଆହଚ୍ଚ ତିଟ୍ଠତୀ’’ତି । ଅଥ ଖୋ ଜୟସେନୋ ରାଜକୁମାରୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଭୂମିଜଂ ସକେନେୱ ଥାଲିପାକେନ ପରିୱିସି।

୨୨୪ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଭୂମିଜୋ ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଭୂମିଜୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଧାହଂ, ଭନ୍ତେ, ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନ ଜୟସେନସ୍ସ ରାଜକୁମାରସ୍ସ ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମିଂ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦିଂ। ଅଥ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଜୟସେନୋ ରାଜକୁମାରୋ ୟେନାହଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ମୟା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଜୟସେନୋ ରାଜକୁମାରୋ ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ସନ୍ତି, ଭୋ ଭୂମିଜ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏୱଂୱାଦିନୋ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିନୋ – ଆସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଅଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା…ପେ॰… ଆସଞ୍ଚ ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଅଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ନେୱାସଂ ନାନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଅଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟା’ତି। ‘ଇଧ ଭୋତୋ ଭୂମିଜସ୍ସ ସତ୍ଥା କିଂୱାଦୀ କିମକ୍ଖାୟୀ’ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ଜୟସେନଂ ରାଜକୁମାରଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ନ ଖୋ ମେ ତଂ, ରାଜକୁମାର, ଭଗୱତୋ ସମ୍ମୁଖା ସୁତଂ, ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତଂ। ଠାନଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଭଗୱା ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ – ଆସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ଅୟୋନିସୋ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଅଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ଅୟୋନିସୋ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଅଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ଆସଞ୍ଚ ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ଅୟୋନିସୋ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଅଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ନେୱାସଂ ନାନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ଅୟୋନିସୋ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଅଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ଆସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ୟୋନିସୋ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା…ପେ॰… ଆସଞ୍ଚ ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା…ପେ॰… ନେୱାସଂ ନାନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ୟୋନିସୋ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟାତି। ନ ଖୋ ମେ ତଂ, ରାଜକୁମାର, ଭଗୱତୋ ସମ୍ମୁଖା ସୁତଂ, ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତଂ। ଠାନଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଭଗୱା ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟା’ତି। ‘ସଚେ ଭୋତୋ ଭୂମିଜସ୍ସ ସତ୍ଥା ଏୱଂୱାଦୀ ଏୱମକ୍ଖାୟୀ, ଅଦ୍ଧା ଭୋତୋ ଭୂମିଜସ୍ସ ସତ୍ଥା ସବ୍ବେସଂୟେୱ ପୁଥୁସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ମୁଦ୍ଧାନଂ ମଞ୍ଞେ ଆହଚ୍ଚ ତିଟ୍ଠତୀ’ତି। ‘କଚ୍ଚାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠୋ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରମାନୋ ୱୁତ୍ତୱାଦୀ ଚେୱ ଭଗୱତୋ ହୋମି, ନ ଚ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭୂତେନ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖାମି, ଧମ୍ମସ୍ସ ଚାନୁଧମ୍ମଂ ବ୍ୟାକରୋମି, ନ ଚ କୋଚି ସହଧମ୍ମିକୋ ୱାଦାନୁୱାଦୋ ଗାରୟ୍ହଂ ଠାନଂ ଆଗଚ୍ଛତୀ’’’ତି?

‘‘ତଗ୍ଘ ତ୍ୱଂ, ଭୂମିଜ, ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠୋ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରମାନୋ ୱୁତ୍ତୱାଦୀ ଚେୱ ମେ ହୋସି, ନ ଚ ମଂ ଅଭୂତେନ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖସି, ଧମ୍ମସ୍ସ ଚାନୁଧମ୍ମଂ ବ୍ୟାକରୋସି, ନ ଚ କୋଚି ସହଧମ୍ମିକୋ ୱାଦାନୁୱାଦୋ ଗାରୟ୍ହଂ ଠାନଂ ଆଗଚ୍ଛତି। ୟେ ହି କେଚି, ଭୂମିଜ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିନୋ ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପା ମିଚ୍ଛାୱାଚା ମିଚ୍ଛାକମ୍ମନ୍ତା ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱା ମିଚ୍ଛାୱାୟାମା ମିଚ୍ଛାସତୀ ମିଚ୍ଛାସମାଧିନୋ ତେ ଆସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଅଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଅଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ଆସଞ୍ଚ ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଅଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ନେୱାସଂ ନାନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଅଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅୟୋନି ହେସା, ଭୂମିଜ, ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ।

୨୨୫ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭୂମିଜ, ପୁରିସୋ ତେଲତ୍ଥିକୋ ତେଲଗୱେସୀ ତେଲପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ୱାଲିକଂ ଦୋଣିୟା ଆକିରିତ୍ୱା ଉଦକେନ ପରିପ୍ଫୋସକଂ ପରିପ୍ଫୋସକଂ ପୀଳେୟ୍ୟ। ଆସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ୱାଲିକଂ ଦୋଣିୟା ଆକିରିତ୍ୱା ଉଦକେନ ପରିପ୍ଫୋସକଂ ପରିପ୍ଫୋସକଂ ପୀଳେୟ୍ୟ, ଅଭବ୍ବୋ ତେଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ୱାଲିକଂ ଦୋଣିୟା ଆକିରିତ୍ୱା ଉଦକେନ ପରିପ୍ଫୋସକଂ ପରିପ୍ଫୋସକଂ ପୀଳେୟ୍ୟ, ଅଭବ୍ବୋ ତେଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ଆସଞ୍ଚ ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ୱାଲିକଂ ଦୋଣିୟା ଆକିରିତ୍ୱା ଉଦକେନ ପରିପ୍ଫୋସକଂ ପରିପ୍ଫୋସକଂ ପୀଳେୟ୍ୟ, ଅଭବ୍ବୋ ତେଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ନେୱାସଂ ନାନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ୱାଲିକଂ ଦୋଣିୟା ଆକିରିତ୍ୱା ଉଦକେନ ପରିପ୍ଫୋସକଂ ପରିପ୍ଫୋସକଂ ପୀଳେୟ୍ୟ, ଅଭବ୍ବୋ ତେଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅୟୋନି ହେସା, ଭୂମିଜ, ତେଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭୂମିଜ, ୟେ ହି କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିନୋ ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପା ମିଚ୍ଛାୱାଚା ମିଚ୍ଛାକମ୍ମନ୍ତା ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱା ମିଚ୍ଛାୱାୟାମା ମିଚ୍ଛାସତୀ ମିଚ୍ଛାସମାଧିନୋ ତେ ଆସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଅଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଅଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ଆସଞ୍ଚ ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଅଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ନେୱାସଂ ନାନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଅଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅୟୋନି ହେସା, ଭୂମିଜ, ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭୂମିଜ, ପୁରିସୋ ଖୀରତ୍ଥିକୋ ଖୀରଗୱେସୀ ଖୀରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ଗାୱିଂ ତରୁଣୱଚ୍ଛଂ ୱିସାଣତୋ ଆୱିଞ୍ଛେୟ୍ୟ [ଆୱିଞ୍ଜେୟ୍ୟ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] । ଆସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ଗାୱିଂ ତରୁଣୱଚ୍ଛଂ ୱିସାଣତୋ ଆୱିଞ୍ଛେୟ୍ୟ, ଅଭବ୍ବୋ ଖୀରସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା…ପେ॰… ଆସଞ୍ଚ ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା…ପେ॰… ନେୱାସଂ ନାନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ଗାୱିଂ ତରୁଣୱଚ୍ଛଂ ୱିସାଣତୋ ଆୱିଞ୍ଛେୟ୍ୟ, ଅଭବ୍ବୋ ଖୀରସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅୟୋନି ହେସା, ଭୂମିଜ, ଖୀରସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭୂମିଜ, ୟେ ହି କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିନୋ…ପେ॰… ମିଚ୍ଛାସମାଧିନୋ ତେ ଆସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଅଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା…ପେ॰… ଆସଞ୍ଚ ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା…ପେ॰… ନେୱାସଂ ନାନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଅଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅୟୋନି ହେସା, ଭୂମିଜ, ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ।

୨୨୬ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭୂମିଜ, ପୁରିସୋ ନୱନୀତତ୍ଥିକୋ ନୱନୀତଗୱେସୀ ନୱନୀତପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ଉଦକଂ କଲସେ ଆସିଞ୍ଚିତ୍ୱା ମତ୍ଥେନ [ମନ୍ଥେନ (ସୀ॰), ମତ୍ତେନ (କ॰)] ଆୱିଞ୍ଛେୟ୍ୟ। ଆସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ଉଦକଂ କଲସେ ଆସିଞ୍ଚିତ୍ୱା ମତ୍ଥେନ ଆୱିଞ୍ଛେୟ୍ୟ, ଅଭବ୍ବୋ ନୱନୀତସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା…ପେ॰… ଆସଞ୍ଚ ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା…ପେ॰… ନେୱାସଂ ନାନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ଉଦକଂ କଲସେ ଆସିଞ୍ଚିତ୍ୱା ମତ୍ଥେନ ଆୱିଞ୍ଛେୟ୍ୟ, ଅଭବ୍ବୋ ନୱନୀତସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅୟୋନି ହେସା, ଭୂମିଜ, ନୱନୀତସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭୂମିଜ, ୟେ ହି କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିନୋ…ପେ॰… ମିଚ୍ଛାସମାଧିନୋ ତେ ଆସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଅଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା…ପେ॰… ଆସଞ୍ଚ ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା…ପେ॰… ନେୱାସଂ ନାନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଅଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅୟୋନି ହେସା, ଭୂମିଜ, ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭୂମିଜ, ପୁରିସୋ ଅଗ୍ଗିତ୍ଥିକୋ [ଅଗ୍ଗତ୍ଥିକୋ (ସୀ॰)] ଅଗ୍ଗିଗୱେସୀ ଅଗ୍ଗିପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ଅଲ୍ଲଂ କଟ୍ଠଂ ସସ୍ନେହଂ ଉତ୍ତରାରଣିଂ ଆଦାୟ ଅଭିମନ୍ଥେୟ୍ୟ [ଅଭିମତ୍ଥେୟ୍ୟ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] । ଆସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ଅଲ୍ଲଂ କଟ୍ଠଂ ସସ୍ନେହଂ ଉତ୍ତରାରଣିଂ ଆଦାୟ ଅଭିମନ୍ଥେୟ୍ୟ, ଅଭବ୍ବୋ ଅଗ୍ଗିସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା…ପେ॰… ଆସଞ୍ଚ ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା…ପେ॰… ନେୱାସଂ ନାନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ଅଲ୍ଲଂ କଟ୍ଠଂ ସସ୍ନେହଂ ଉତ୍ତରାରଣିଂ ଆଦାୟ ଅଭିମନ୍ଥେୟ୍ୟ, ଅଭବ୍ବୋ ଅଗ୍ଗିସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅୟୋନି ହେସା, ଭୂମିଜ, ଅଗ୍ଗିସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭୂମିଜ, ୟେ ହି କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିନୋ…ପେ॰… ମିଚ୍ଛାସମାଧିନୋ ତେ ଆସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଅଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା…ପେ॰…ଆସଞ୍ଚ ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା…ପେ॰… ନେୱାସଂ ନାନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଅଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅୟୋନି ହେସା, ଭୂମିଜ, ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ୟେ ହି କେଚି, ଭୂମିଜ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିନୋ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପା ସମ୍ମାୱାଚା ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତା ସମ୍ମାଆଜୀୱା ସମ୍ମାୱାୟାମା ସମ୍ମାସତୀ ସମ୍ମାସମାଧିନୋ ତେ ଆସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ଆସଞ୍ଚ ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ନେୱାସଂ ନାନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟୋନି ହେସା, ଭୂମିଜ, ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ।

୨୨୭ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭୂମିଜ, ପୁରିସୋ ତେଲତ୍ଥିକୋ ତେଲଗୱେସୀ ତେଲପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ତିଲପିଟ୍ଠଂ ଦୋଣିୟା ଆକିରିତ୍ୱା ଉଦକେନ ପରିପ୍ଫୋସକଂ ପରିପ୍ଫୋସକଂ ପୀଳେୟ୍ୟ। ଆସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ତିଲପିଟ୍ଠଂ ଦୋଣିୟା ଆକିରିତ୍ୱା ଉଦକେନ ପରିପ୍ଫୋସକଂ ପରିପ୍ଫୋସକଂ ପୀଳେୟ୍ୟ, ଭବ୍ବୋ ତେଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା…ପେ॰… ଆସଞ୍ଚ ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା…ପେ॰… ନେୱାସଂ ନାନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ତିଲପିଟ୍ଠଂ ଦୋଣିୟା ଆକିରିତ୍ୱା ଉଦକେନ ପରିପ୍ଫୋସକଂ ପରିପ୍ଫୋସକଂ ପୀଳେୟ୍ୟ, ଭବ୍ବୋ ତେଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟୋନି ହେସା, ଭୂମିଜ, ତେଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭୂମିଜ, ୟେ ହି କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିନୋ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିନୋ ତେ ଆସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା…ପେ॰… ଆସଞ୍ଚ ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା…ପେ॰… ନେୱାସଂ ନାନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟୋନି ହେସା, ଭୂମିଜ, ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭୂମିଜ, ପୁରିସୋ ଖୀରତ୍ଥିକୋ ଖୀରଗୱେସୀ ଖୀରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ଗାୱିଂ ତରୁଣୱଚ୍ଛଂ ଥନତୋ ଆୱିଞ୍ଛେୟ୍ୟ। ଆସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ଗାୱିଂ ତରୁଣୱଚ୍ଛଂ ଥନତୋ ଆୱିଞ୍ଛେୟ୍ୟ, ଭବ୍ବୋ ଖୀରସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା…ପେ॰… ଆସଞ୍ଚ ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା…ପେ॰… ନେୱାସଂ ନାନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ଗାୱିଂ ତରୁଣୱଚ୍ଛଂ ଥନତୋ ଆୱିଞ୍ଛେୟ୍ୟ, ଭବ୍ବୋ ଖୀରସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟୋନି ହେସା, ଭୂମିଜ, ଖୀରସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭୂମିଜ, ୟେ ହି କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିନୋ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିନୋ ତେ ଆସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା…ପେ॰… ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା…ପେ॰… ଆସଞ୍ଚ ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା…ପେ॰… ନେୱାସଂ ନାନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟୋନି ହେସା, ଭୂମିଜ, ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ।

୨୨୮ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭୂମିଜ, ପୁରିସୋ ନୱନୀତତ୍ଥିକୋ ନୱନୀତଗୱେସୀ ନୱନୀତପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ଦଧିଂ କଲସେ ଆସିଞ୍ଚିତ୍ୱା ମତ୍ଥେନ ଆୱିଞ୍ଛେୟ୍ୟ। ଆସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ଦଧିଂ କଲସେ ଆସିଞ୍ଚିତ୍ୱା ମତ୍ଥେନ ଆୱିଞ୍ଛେୟ୍ୟ, ଭବ୍ବୋ ନୱନୀତସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା… ଆସଞ୍ଚ ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା… ନେୱାସଂ ନାନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ଦଧିଂ କଲସେ ଆସିଞ୍ଚିତ୍ୱା ମତ୍ଥେନ ଆୱିଞ୍ଛେୟ୍ୟ, ଭବ୍ବୋ ନୱନୀତସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟୋନି ହେସା, ଭୂମିଜ, ନୱନୀତସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭୂମିଜ, ୟେ ହି କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିନୋ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିନୋ ତେ ଆସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା… ଆସଞ୍ଚ ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା … ନେୱାସଂ ନାନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟୋନି ହେସା, ଭୂମିଜ, ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭୂମିଜ, ପୁରିସୋ ଅଗ୍ଗିତ୍ଥିକୋ ଅଗ୍ଗିଗୱେସୀ ଅଗ୍ଗିପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ସୁକ୍ଖଂ କଟ୍ଠଂ କୋଳାପଂ ଉତ୍ତରାରଣିଂ ଆଦାୟ ଅଭିମନ୍ଥେୟ୍ୟ; ( ) [(ଭବ୍ବୋ ଅଗ୍ଗିସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ) (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ଆସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା… ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା.. ଆସଞ୍ଚ ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା… ନେୱାସଂ ନାନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ସୁକ୍ଖ କଟ୍ଠଂ କୋଳାପଂ ଉତ୍ତରାରଣିଂ ଆଦାୟ ଅଭିମନ୍ଥେୟ୍ୟ, ଭବ୍ବୋ ଅଗ୍ଗିସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟୋନି ହେସା, ଭୂମିଜ, ଅଗ୍ଗିସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭୂମିଜ, ୟେ ହି କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିନୋ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିନୋ ତେ ଆସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ଆସଞ୍ଚ ଅନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ; ନେୱାସଂ ନାନାସଞ୍ଚେପି କରିତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି, ଭବ୍ବା ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟୋନି ହେସା, ଭୂମିଜ, ଫଲସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ।

‘‘ସଚେ ଖୋ ତଂ, ଭୂମିଜ, ଜୟସେନସ୍ସ ରାଜକୁମାରସ୍ସ ଇମା ଚତସ୍ସୋ ଉପମା ପଟିଭାୟେୟ୍ୟୁଂ ଅନଚ୍ଛରିୟଂ ତେ ଜୟସେନୋ ରାଜକୁମାରୋ ପସୀଦେୟ୍ୟ, ପସନ୍ନୋ ଚ ତେ ପସନ୍ନାକାରଂ କରେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘କୁତୋ ପନ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ଜୟସେନସ୍ସ ରାଜକୁମାରସ୍ସ ଇମା ଚତସ୍ସୋ ଉପମା ପଟିଭାୟିସ୍ସନ୍ତି ଅନଚ୍ଛରିୟା ପୁବ୍ବେ ଅସ୍ସୁତପୁବ୍ବା, ସେୟ୍ୟଥାପି ଭଗୱନ୍ତ’’ନ୍ତି?

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନୋ ଆୟସ୍ମା ଭୂମିଜୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୀତି।

ଭୂମିଜସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଅନୁରୁଦ୍ଧସୁତ୍ତଂ

୨୨୯ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ପଞ୍ଚକଙ୍ଗୋ ଥପତି ଅଞ୍ଞତରଂ ପୁରିସଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ୟେନାୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ତେନୁପସଙ୍କମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ମମ ୱଚନେନ ଆୟସ୍ମତୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧସ୍ସ ପାଦେ ସିରସା ୱନ୍ଦାହି [ୱନ୍ଦାହି, ଏୱଞ୍ଚ ୱଦେହି (ସୀ॰ ପୀ॰)] – ‘ପଞ୍ଚକଙ୍ଗୋ, ଭନ୍ତେ, ଥପତି ଆୟସ୍ମତୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧସ୍ସ ପାଦେ ସିରସା ୱନ୍ଦତୀ’ତି; ଏୱଞ୍ଚ ୱଦେହି [ଏୱଞ୍ଚ ୱଦେତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] – ‘ଅଧିୱାସେତୁ କିର, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ପଞ୍ଚକଙ୍ଗସ୍ସ ଥପତିସ୍ସ ସ୍ୱାତନାୟ ଅତ୍ତଚତୁତ୍ଥୋ ଭତ୍ତଂ; ୟେନ ଚ କିର, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ପଗେୱତରଂ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ; ପଞ୍ଚକଙ୍ଗୋ, ଭନ୍ତେ, ଥପତି [ପଞ୍ଚକଙ୍ଗୋ ଥପତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ବହୁକିଚ୍ଚୋ ବହୁକରଣୀୟୋ ରାଜକରଣୀୟେନା’’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ସୋ ପୁରିସୋ ପଞ୍ଚକଙ୍ଗସ୍ସ ଥପତିସ୍ସ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ୟେନାୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅନୁରୁଦ୍ଧଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ପୁରିସୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅନୁରୁଦ୍ଧଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ପଞ୍ଚକଙ୍ଗୋ, ଭନ୍ତେ, ଥପତି ଆୟସ୍ମତୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧସ୍ସ ପାଦେ ସିରସା ୱନ୍ଦତି, ଏୱଞ୍ଚ ୱଦେତି – ‘ଅଧିୱାସେତୁ କିର, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ପଞ୍ଚକଙ୍ଗସ୍ସ ଥପତିସ୍ସ ସ୍ୱାତନାୟ ଅତ୍ତଚତୁତ୍ଥୋ ଭତ୍ତଂ; ୟେନ ଚ କିର, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ପଗେୱତରଂ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ; ପଞ୍ଚକଙ୍ଗୋ, ଭନ୍ତେ, ଥପତି ବହୁକିଚ୍ଚୋ ବହୁକରଣୀୟୋ ରାଜକରଣୀୟେନା’’’ତି। ଅଧିୱାସେସି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ତୁଣ୍ହୀଭାୱେନ।

୨୩୦ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ତସ୍ସା ରତ୍ତିୟା ଅଚ୍ଚୟେନ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନ ପଞ୍ଚକଙ୍ଗସ୍ସ ଥପତିସ୍ସ ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ଅଥ ଖୋ ପଞ୍ଚକଙ୍ଗୋ ଥପତି ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅନୁରୁଦ୍ଧଂ ପଣୀତେନ ଖାଦନୀୟେନ ଭୋଜନୀୟେନ ସହତ୍ଥା ସନ୍ତପ୍ପେସି ସମ୍ପୱାରେସି। ଅଥ ଖୋ ପଞ୍ଚକଙ୍ଗୋ ଥପତି ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅନୁରୁଦ୍ଧଂ ଭୁତ୍ତାୱିଂ ଓନୀତପତ୍ତପାଣିଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ନୀଚଂ ଆସନଂ ଗହେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ପଞ୍ଚକଙ୍ଗୋ ଥପତି ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅନୁରୁଦ୍ଧଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଇଧ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱମାହଂସୁ – ‘ଅପ୍ପମାଣଂ, ଗହପତି, ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ଭାୱେହୀ’ତି [ଅପ୍ପମାଣା ଗହପତି ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଭାୱେତବ୍ବାତି (କ॰)] । ଏକଚ୍ଚେ ଥେରା ଏୱମାହଂସୁ – ‘ମହଗ୍ଗତଂ, ଗହପତି, ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ଭାୱେହୀ’ତି। ୟା ଚାୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଅପ୍ପମାଣା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ୟା ଚ ମହଗ୍ଗତା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି – ଇମେ ଧମ୍ମା ନାନତ୍ଥା ଚେୱ ନାନାବ୍ୟଞ୍ଜନା ଚ, ଉଦାହୁ ଏକତ୍ଥା ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନ’’ନ୍ତି? ‘‘ତେନ ହି, ଗହପତି, ତଂ ୟେୱେତ୍ଥ ପଟିଭାତୁ। ଅପଣ୍ଣକନ୍ତେ ଇତୋ ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି। ‘‘ମୟ୍ହଂ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ହୋତି – ‘ୟା ଚାୟଂ ଅପ୍ପମାଣା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ୟା ଚ ମହଗ୍ଗତା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଇମେ ଧମ୍ମା ଏକତ୍ଥା ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନ’’’ନ୍ତି। ‘‘ୟା ଚାୟଂ, ଗହପତି, ଅପ୍ପମାଣା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ୟା ଚ ମହଗ୍ଗତା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଇମେ ଧମ୍ମା ନାନତ୍ଥା ଚେୱ ନାନାବ୍ୟଞ୍ଜନା ଚ । ତଦମିନାପେତଂ, ଗହପତି, ପରିୟାୟେନ ୱେଦିତବ୍ବଂ ୟଥା ଇମେ ଧମ୍ମା ନାନତ୍ଥା ଚେୱ ନାନାବ୍ୟଞ୍ଜନା ଚ’’।

‘‘କତମା ଚ, ଗହପତି, ଅପ୍ପମାଣା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି? ଇଧ, ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି, ତଥା ଦୁତିୟଂ ତଥା ତତିୟଂ ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ; ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାବଜ୍ଝେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି। କରୁଣାସହଗତେନ ଚେତସା… ମୁଦିତାସହଗତେନ ଚେତସା… ଉପେକ୍ଖାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି, ତଥା ଦୁତିୟଂ ତଥା ତତିୟଂ ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ; ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ଉପେକ୍ଖାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାବଜ୍ଝେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଗହପତି, ଅପ୍ପମାଣା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।

୨୩୧ . ‘‘କତମା ଚ, ଗହପତି, ମହଗ୍ଗତା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି? ଇଧ, ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁ ୟାୱତା ଏକଂ ରୁକ୍ଖମୂଲଂ ମହଗ୍ଗତନ୍ତି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଗହପତି, ମହଗ୍ଗତା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି। ଇଧ ପନ, ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁ ୟାୱତା ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ରୁକ୍ଖମୂଲାନି ମହଗ୍ଗତନ୍ତି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି। ଅୟମ୍ପି [ଅୟଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ୱୁଚ୍ଚତି, ଗହପତି, ମହଗ୍ଗତା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି। ଇଧ ପନ, ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁ ୟାୱତା ଏକଂ ଗାମକ୍ଖେତ୍ତଂ ମହଗ୍ଗତନ୍ତି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି। ଅୟମ୍ପି ୱୁଚ୍ଚତି, ଗହପତି, ମହଗ୍ଗତା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି। ଇଧ ପନ, ଗହପତି , ଭିକ୍ଖୁ ୟାୱତା ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଗାମକ୍ଖେତ୍ତାନି ମହଗ୍ଗତନ୍ତି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି। ଅୟମ୍ପି ୱୁଚ୍ଚତି, ଗହପତି, ମହଗ୍ଗତା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି। ଇଧ ପନ, ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁ ୟାୱତା ଏକଂ ମହାରଜ୍ଜଂ ମହଗ୍ଗତନ୍ତି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି। ଅୟମ୍ପି ୱୁଚ୍ଚତି, ଗହପତି, ମହଗ୍ଗତା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି। ଇଧ ପନ, ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁ ୟାୱତା ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ମହାରଜ୍ଜାନି ମହଗ୍ଗତନ୍ତି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି। ଅୟମ୍ପି ୱୁଚ୍ଚତି, ଗହପତି, ମହଗ୍ଗତା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି। ଇଧ ପନ, ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁ ୟାୱତା ସମୁଦ୍ଦପରିୟନ୍ତଂ ପଥୱିଂ ମହଗ୍ଗତନ୍ତି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି। ଅୟମ୍ପି ୱୁଚ୍ଚତି, ଗହପତି, ମହଗ୍ଗତା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି। ଇମିନା ଖୋ ଏତଂ, ଗହପତି, ପରିୟାୟେନ ୱେଦିତବ୍ବଂ ୟଥା ଇମେ ଧମ୍ମା ନାନତ୍ଥା ଚେୱ ନାନାବ୍ୟଞ୍ଜନା ଚ।

୨୩୨ . ‘‘ଚତସ୍ସୋ ଖୋ ଇମା ଗହପତି, ଭୱୂପପତ୍ତିୟୋ। କତମା ଚତସ୍ସୋ? ଇଧ, ଗହପତି, ଏକଚ୍ଚୋ ‘ପରିତ୍ତାଭା’ତି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି। ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପରିତ୍ତାଭାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ଇଧ ପନ, ଗହପତି, ଏକଚ୍ଚୋ ‘ଅପ୍ପମାଣାଭା’ତି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି। ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପ୍ପମାଣାଭାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ଇଧ ପନ, ଗହପତି, ଏକଚ୍ଚୋ ‘ସଂକିଲିଟ୍ଠାଭା’ତି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି। ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସଂକିଲିଟ୍ଠାଭାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ଇଧ ପନ, ଗହପତି, ଏକଚ୍ଚୋ ‘ପରିସୁଦ୍ଧାଭା’ତି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି। ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପରିସୁଦ୍ଧାଭାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ଇମା ଖୋ, ଗହପତି, ଚତସ୍ସୋ ଭୱୂପପତ୍ତିୟୋ।

‘‘ହୋତି ଖୋ ସୋ, ଗହପତି, ସମୟୋ, ୟା ତା ଦେୱତା ଏକଜ୍ଝଂ ସନ୍ନିପତନ୍ତି, ତାସଂ ଏକଜ୍ଝଂ ସନ୍ନିପତିତାନଂ ୱଣ୍ଣନାନତ୍ତଞ୍ହି ଖୋ ପଞ୍ଞାୟତି ନୋ ଚ ଆଭାନାନତ୍ତଂ । ସେୟ୍ୟଥାପି, ଗହପତି, ପୁରିସୋ ସମ୍ବହୁଲାନି ତେଲପ୍ପଦୀପାନି ଏକଂ ଘରଂ ପୱେସେୟ୍ୟ। ତେସଂ ଏକଂ ଘରଂ ପୱେସିତାନଂ ଅଚ୍ଚିନାନତ୍ତଞ୍ହି ଖୋ ପଞ୍ଞାୟେଥ, ନୋ ଚ ଆଭାନାନତ୍ତଂ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଗହପତି, ହୋତି ଖୋ ସୋ ସମୟୋ, ୟା ତା ଦେୱତା ଏକଜ୍ଝଂ ସନ୍ନିପତନ୍ତି ତାସଂ ଏକଜ୍ଝଂ ସନ୍ନିପତିତାନଂ ୱଣ୍ଣନାନତ୍ତଞ୍ହି ଖୋ ପଞ୍ଞାୟତି, ନୋ ଚ ଆଭାନାନତ୍ତଂ।

‘‘ହୋତି ଖୋ ସୋ, ଗହପତି, ସମୟୋ, ୟା ତା ଦେୱତା ତତୋ ୱିପକ୍କମନ୍ତି, ତାସଂ ତତୋ ୱିପକ୍କମନ୍ତୀନଂ ୱଣ୍ଣନାନତ୍ତଞ୍ଚେୱ ପଞ୍ଞାୟତି ଆଭାନାନତ୍ତଞ୍ଚ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଗହପତି, ପୁରିସୋ ତାନି ସମ୍ବହୁଲାନି ତେଲପ୍ପଦୀପାନି ତମ୍ହା ଘରା ନୀହରେୟ୍ୟ। ତେସଂ ତତୋ ନୀହତାନଂ [ନୀହରନ୍ତାନଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଅଚ୍ଚିନାନତ୍ତଞ୍ଚେୱ ପଞ୍ଞାୟେଥ ଆଭାନାନତ୍ତଞ୍ଚ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଗହପତି, ହୋତି ଖୋ ସୋ ସମୟୋ, ୟା ତା ଦେୱତା ତତୋ ୱିପକ୍କମନ୍ତି, ତାସଂ ତତୋ ୱିପକ୍କମନ୍ତୀନଂ ୱଣ୍ଣନାନତ୍ତଞ୍ଚେୱ ପଞ୍ଞାୟତି ଆଭାନାନତ୍ତଞ୍ଚ।

‘‘ନ ଖୋ, ଗହପତି, ତାସଂ ଦେୱତାନଂ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଇଦଂ ଅମ୍ହାକଂ ନିଚ୍ଚନ୍ତି ୱା ଧୁୱନ୍ତି ୱା ସସ୍ସତ’ନ୍ତି ୱା, ଅପି ଚ ୟତ୍ଥ ୟତ୍ଥେୱ ତା [ୟା (କ॰)] ଦେୱତା ଅଭିନିୱିସନ୍ତି ତତ୍ଥ ତତ୍ଥେୱ ତା ଦେୱତା ଅଭିରମନ୍ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଗହପତି, ମକ୍ଖିକାନଂ କାଜେନ ୱା ପିଟକେନ ୱା ହରୀୟମାନାନଂ ନ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଇଦଂ ଅମ୍ହାକଂ ନିଚ୍ଚନ୍ତି ୱା ଧୁୱନ୍ତି ୱା ସସ୍ସତ’ନ୍ତି ୱା, ଅପି ଚ ୟତ୍ଥ ୟତ୍ଥେୱ ତା [ୟା (କ॰)] ମକ୍ଖିକା ଅଭିନିୱିସନ୍ତି ତତ୍ଥ ତତ୍ଥେୱ ତା ମକ୍ଖିକା ଅଭିରମନ୍ତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଗହପତି, ତାସଂ ଦେୱତାନଂ ନ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଇଦଂ ଅମ୍ହାକଂ ନିଚ୍ଚନ୍ତି ୱା ଧୁୱନ୍ତି ୱା ସସ୍ସତ’ନ୍ତି ୱା, ଅପି ଚ ୟତ୍ଥ ୟତ୍ଥେୱ ତା ଦେୱତା ଅଭିନିୱିସନ୍ତି ତତ୍ଥ ତତ୍ଥେୱ ତା ଦେୱତା ଅଭିରମନ୍ତୀ’’ତି।

୨୩୩ . ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସଭିୟୋ କଚ୍ଚାନୋ [କଚ୍ଚାୟନୋ (ସୀ॰)] ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅନୁରୁଦ୍ଧଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ଅନୁରୁଦ୍ଧ! ଅତ୍ଥି ଚ ମେ ଏତ୍ଥ ଉତ୍ତରିଂ ପଟିପୁଚ୍ଛିତବ୍ବଂ। ୟା ତା, ଭନ୍ତେ, ଦେୱତା ଆଭା ସବ୍ବା ତା ପରିତ୍ତାଭା ଉଦାହୁ ସନ୍ତେତ୍ଥ ଏକଚ୍ଚା ଦେୱତା ଅପ୍ପମାଣାଭା’’ତି? ‘‘ତଦଙ୍ଗେନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ କଚ୍ଚାନ, ସନ୍ତେତ୍ଥ ଏକଚ୍ଚା ଦେୱତା ପରିତ୍ତାଭା, ସନ୍ତି ପନେତ୍ଥ ଏକଚ୍ଚା ଦେୱତା ଅପ୍ପମାଣାଭା’’ତି। ‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ତାସଂ ଦେୱତାନଂ ଏକଂ ଦେୱନିକାୟଂ ଉପପନ୍ନାନଂ ସନ୍ତେତ୍ଥ ଏକଚ୍ଚା ଦେୱତା ପରିତ୍ତାଭା, ସନ୍ତି ପନେତ୍ଥ ଏକଚ୍ଚା ଦେୱତା ଅପ୍ପମାଣାଭା’’ତି?

‘‘ତେନ ହାୱୁସୋ କଚ୍ଚାନ, ତଂୟେୱେତ୍ଥ ପଟିପୁଚ୍ଛିସ୍ସାମି। ୟଥା ତେ ଖମେୟ୍ୟ ତଥା ନଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାସି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଆୱୁସୋ କଚ୍ଚାନ , ୟ୍ୱାୟଂ ଭିକ୍ଖୁ ୟାୱତା ଏକଂ ରୁକ୍ଖମୂଲଂ ‘ମହଗ୍ଗତ’ନ୍ତି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି, ୟୋଚାୟଂ [ୟୋପାୟଂ (କ॰)] ଭିକ୍ଖୁ ୟାୱତା ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ରୁକ୍ଖମୂଲାନି ‘ମହଗ୍ଗତ’ନ୍ତି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି – ଇମାସଂ ଉଭିନ୍ନଂ ଚିତ୍ତଭାୱନାନଂ କତମା ଚିତ୍ତଭାୱନା ମହଗ୍ଗତତରା’’ତି? ‘‘ୟ୍ୱାୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟାୱତା ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ରୁକ୍ଖମୂଲାନି ‘ମହଗ୍ଗତ’ନ୍ତି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି – ଅୟଂ ଇମାସଂ ଉଭିନ୍ନଂ ଚିତ୍ତଭାୱନାନଂ ମହଗ୍ଗତତରା’’ତି।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଆୱୁସୋ କଚ୍ଚାନ, ୟ୍ୱାୟଂ ଭିକ୍ଖୁ ୟାୱତା ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ରୁକ୍ଖମୂଲାନି ‘ମହଗ୍ଗତ’ନ୍ତି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି, ୟୋଚାୟଂ ଭିକ୍ଖୁ ୟାୱତା ଏକଂ ଗାମକ୍ଖେତ୍ତଂ ‘ମହଗ୍ଗତ’ନ୍ତି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି – ଇମାସଂ ଉଭିନ୍ନଂ ଚିତ୍ତଭାୱନାନଂ କତମା ଚିତ୍ତଭାୱନା ମହଗ୍ଗତତରା’’ତି? ‘‘ୟ୍ୱାୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟାୱତା ଏକଂ ଗାମକ୍ଖେତ୍ତଂ ‘ମହଗ୍ଗତ’ନ୍ତି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି – ଅୟଂ ଇମାସଂ ଉଭିନ୍ନଂ ଚିତ୍ତଭାୱନାନଂ ମହଗ୍ଗତତରା’’ତି।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଆୱୁସୋ କଚ୍ଚାନ, ୟ୍ୱାୟଂ ଭିକ୍ଖୁ ୟାୱତା ଏକଂ ଗାମକ୍ଖେତ୍ତଂ ‘ମହଗ୍ଗତ’ନ୍ତି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି, ୟୋଚାୟଂ ଭିକ୍ଖୁ ୟାୱତା ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଗାମକ୍ଖେତ୍ତାନି ‘ମହଗ୍ଗତ’ନ୍ତି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି – ଇମାସଂ ଉଭିନ୍ନଂ ଚିତ୍ତଭାୱନାନଂ କତମା ଚିତ୍ତଭାୱନା ମହଗ୍ଗତତରା’’ତି? ‘‘ୟ୍ୱାୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟାୱତା ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଗାମକ୍ଖେତ୍ତାନି ‘ମହଗ୍ଗତ’ନ୍ତି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି – ଅୟଂ ଇମାସଂ ଉଭିନ୍ନଂ ଚିତ୍ତଭାୱନାନଂ ମହଗ୍ଗତତରା’’ତି।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଆୱୁସୋ କଚ୍ଚାନ, ୟ୍ୱାୟଂ ଭିକ୍ଖୁ ୟାୱତା ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଗାମକ୍ଖେତ୍ତାନି ‘ମହଗ୍ଗତ’ନ୍ତି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି, ୟୋଚାୟଂ ଭିକ୍ଖୁ ୟାୱତା ଏକଂ ମହାରଜ୍ଜଂ ‘ମହଗ୍ଗତ’ନ୍ତି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି – ଇମାସଂ ଉଭିନ୍ନଂ ଚିତ୍ତଭାୱନାନଂ କତମା ଚିତ୍ତଭାୱନା ମହଗ୍ଗତତରା’’ତି? ‘‘ୟ୍ୱାୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟାୱତା ଏକଂ ମହାରଜ୍ଜଂ ‘ମହଗ୍ଗତ’ନ୍ତି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି – ଅୟଂ ଇମାସଂ ଉଭିନ୍ନଂ ଚିତ୍ତଭାୱନାନଂ ମହଗ୍ଗତତରା’’ତି।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଆୱୁସୋ କଚ୍ଚାନ, ୟ୍ୱାୟଂ ଭିକ୍ଖୁ ୟାୱତା ଏକଂ ମହାରଜ୍ଜଂ ‘ମହଗ୍ଗତ’ନ୍ତି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି, ୟୋଚାୟଂ ଭିକ୍ଖୁ ୟାୱତା ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ମହାରଜ୍ଜାନି ‘ମହଗ୍ଗତ’ନ୍ତି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି – ଇମାସଂ ଉଭିନ୍ନଂ ଚିତ୍ତଭାୱନାନଂ କତମା ଚିତ୍ତଭାୱନା ମହଗ୍ଗତତରା’’ତି? ‘‘ୟ୍ୱାୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟାୱତା ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ମହାରଜ୍ଜାନି ‘ମହଗ୍ଗତ’ନ୍ତି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି – ଅୟଂ ଇମାସଂ ଉଭିନ୍ନଂ ଚିତ୍ତଭାୱନାନଂ ମହଗ୍ଗତତରା’’ତି।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଆୱୁସୋ କଚ୍ଚାନ, ୟ୍ୱାୟଂ ଭିକ୍ଖୁ ୟାୱତା ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ମହାରଜ୍ଜାନି ‘ମହଗ୍ଗତ’ନ୍ତି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି, ୟୋଚାୟଂ ଭିକ୍ଖୁ ୟାୱତା ସମୁଦ୍ଦପରିୟନ୍ତଂ ପଥୱିଂ ‘ମହଗ୍ଗତ’ନ୍ତି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି – ଇମାସଂ ଉଭିନ୍ନଂ ଚିତ୍ତଭାୱନାନଂ କତମା ଚିତ୍ତଭାୱନା ମହଗ୍ଗତତରା’’ତି? ‘‘ୟ୍ୱାୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟାୱତା ସମୁଦ୍ଦପରିୟନ୍ତଂ ପଥୱିଂ ‘ମହଗ୍ଗତ’ନ୍ତି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି – ଅୟଂ ଇମାସଂ ଉଭିନ୍ନଂ ଚିତ୍ତଭାୱନାନଂ ମହଗ୍ଗତତରା’’ତି? ‘‘ଅୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ କଚ୍ଚାନ, ହେତୁ ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ, ୟେନ ତାସଂ ଦେୱତାନଂ ଏକଂ ଦେୱନିକାୟଂ ଉପପନ୍ନାନଂ ସନ୍ତେତ୍ଥ ଏକଚ୍ଚା ଦେୱତା ପରିତ୍ତାଭା, ସନ୍ତି ପନେତ୍ଥ ଏକଚ୍ଚା ଦେୱତା ଅପ୍ପମାଣାଭା’’ତି।

୨୩୪ . ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ଅନୁରୁଦ୍ଧ! ଅତ୍ଥି ଚ ମେ ଏତ୍ଥ ଉତ୍ତରିଂ ପଟିପୁଚ୍ଛିତବ୍ବଂ। ୟାୱତା [ୟା ତା (କ॰)] , ଭନ୍ତେ, ଦେୱତା ଆଭା ସବ୍ବା ତା ସଂକିଲିଟ୍ଠାଭା ଉଦାହୁ ସନ୍ତେତ୍ଥ ଏକଚ୍ଚା ଦେୱତା ପରିସୁଦ୍ଧାଭା’’ତି? ‘‘ତଦଙ୍ଗେନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ କଚ୍ଚାନ, ସନ୍ତେତ୍ଥ ଏକଚ୍ଚା ଦେୱତା ସଂକିଲିଟ୍ଠାଭା, ସନ୍ତି ପନେତ୍ଥ ଏକଚ୍ଚା ଦେୱତା ପରିସୁଦ୍ଧାଭା’’ତି। ‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ, ୟେନ ତାସଂ ଦେୱତାନଂ ଏକଂ ଦେୱନିକାୟଂ ଉପପନ୍ନାନଂ ସନ୍ତେତ୍ଥ ଏକଚ୍ଚା ଦେୱତା ସଂକିଲିଟ୍ଠାଭା, ସନ୍ତି ପନେତ୍ଥ ଏକଚ୍ଚା ଦେୱତା ପରିସୁଦ୍ଧାଭା’’ତି?

‘‘ତେନ , ହାୱୁସୋ କଚ୍ଚାନ, ଉପମଂ ତେ କରିସ୍ସାମି। ଉପମାୟପିଧେକଚ୍ଚେ [ଉପମାୟମିଧେକଚ୍ଚେ (କ॰)] ୱିଞ୍ଞୂ ପୁରିସା ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନନ୍ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ କଚ୍ଚାନ, ତେଲପ୍ପଦୀପସ୍ସ ଝାୟତୋ ତେଲମ୍ପି ଅପରିସୁଦ୍ଧଂ ୱଟ୍ଟିପି ଅପରିସୁଦ୍ଧା। ସୋ ତେଲସ୍ସପି ଅପରିସୁଦ୍ଧତ୍ତା ୱଟ୍ଟିୟାପି ଅପରିସୁଦ୍ଧତ୍ତା ଅନ୍ଧନ୍ଧଂ ୱିୟ ଝାୟତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ କଚ୍ଚାନ, ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ ‘ସଂକିଲିଟ୍ଠାଭା’ତି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି, ତସ୍ସ କାୟଦୁଟ୍ଠୁଲ୍ଲମ୍ପି ନ ସୁପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧଂ ହୋତି, ଥିନମିଦ୍ଧମ୍ପି ନ ସୁସମୂହତଂ ହୋତି , ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚମ୍ପି ନ ସୁପ୍ପଟିୱିନୀତଂ ହୋତି। ସୋ କାୟଦୁଟ୍ଠୁଲ୍ଲସ୍ସପି ନ ସୁପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧତ୍ତା ଥିନମିଦ୍ଧସ୍ସପି ନ ସୁସମୂହତତ୍ତା ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚସ୍ସପି ନ ସୁପ୍ପଟିୱିନୀତତ୍ତା ଅନ୍ଧନ୍ଧଂ ୱିୟ ଝାୟତି। ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସଂକିଲିଟ୍ଠାଭାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ କଚ୍ଚାନ, ତେଲପ୍ପଦୀପସ୍ସ ଝାୟତୋ ତେଲମ୍ପି ପରିସୁଦ୍ଧଂ ୱଟ୍ଟିପି ପରିସୁଦ୍ଧା। ସୋ ତେଲସ୍ସପି ପରିସୁଦ୍ଧତ୍ତା ୱଟ୍ଟିୟାପି ପରିସୁଦ୍ଧତ୍ତା ନ ଅନ୍ଧନ୍ଧଂ ୱିୟ ଝାୟତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ କଚ୍ଚାନ, ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ ‘ପରିସୁଦ୍ଧାଭା’ତି ଫରିତ୍ୱା ଅଧିମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ୱିହରତି। ତସ୍ସ କାୟଦୁଟ୍ଠୁଲ୍ଲମ୍ପି ସୁପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧଂ ହୋତି, ଥିନମିଦ୍ଧମ୍ପି ସୁସମୂହତଂ ହୋତି, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚମ୍ପି ସୁପ୍ପଟିୱିନୀତଂ ହୋତି। ସୋ କାୟଦୁଟ୍ଠୁଲ୍ଲସ୍ସପି ସୁପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧତ୍ତା ଥିନମିଦ୍ଧସ୍ସପି ସୁସମୂହତତ୍ତା ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚସ୍ସପି ସୁପ୍ପଟିୱିନୀତତ୍ତା ନ ଅନ୍ଧନ୍ଧଂ ୱିୟ ଝାୟତି। ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପରିସୁଦ୍ଧାଭାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ କଚ୍ଚାନ, ହେତୁ ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ତାସଂ ଦେୱତାନଂ ଏକଂ ଦେୱନିକାୟଂ ଉପପନ୍ନାନଂ ସନ୍ତେତ୍ଥ ଏକଚ୍ଚା ଦେୱତା ସଂକିଲିଟ୍ଠାଭା, ସନ୍ତି ପନେତ୍ଥ ଏକଚ୍ଚା ଦେୱତା ପରିସୁଦ୍ଧାଭା’’ତି।

୨୩୫ . ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସଭିୟୋ କଚ୍ଚାନୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅନୁରୁଦ୍ଧଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ଅନୁରୁଦ୍ଧ! ନ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ଏୱମାହ – ‘ଏୱଂ ମେ ସୁତ’ନ୍ତି ୱା ‘ଏୱଂ ଅରହତି ଭୱିତୁ’ନ୍ତି ୱା; ଅଥ ଚ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ‘ଏୱମ୍ପି ତା ଦେୱତା , ଇତିପି ତା ଦେୱତା’ତ୍ୱେୱ ଭାସତି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅଦ୍ଧା ଆୟସ୍ମତା ଅନୁରୁଦ୍ଧେନ ତାହି ଦେୱତାହି ସଦ୍ଧିଂ ସନ୍ନିୱୁତ୍ଥପୁବ୍ବଞ୍ଚେୱ ସଲ୍ଲପିତପୁବ୍ବଞ୍ଚ ସାକଚ୍ଛା ଚ ସମାପଜ୍ଜିତପୁବ୍ବା’’’ତି। ‘‘ଅଦ୍ଧା ଖୋ ଅୟଂ, ଆୱୁସୋ କଚ୍ଚାନ, ଆସଜ୍ଜ ଉପନୀୟ ୱାଚା ଭାସିତା, ଅପି ଚ ତେ ଅହଂ ବ୍ୟାକରିସ୍ସାମି – ‘ଦୀଘରତ୍ତଂ ଖୋ ମେ, ଆୱୁସୋ କଚ୍ଚାନ, ତାହି ଦେୱତାହି ସଦ୍ଧିଂ ସନ୍ନିୱୁତ୍ଥପୁବ୍ବଞ୍ଚେୱ ସଲ୍ଲପିତପୁବ୍ବଞ୍ଚ ସାକଚ୍ଛା ଚ ସମାପଜ୍ଜିତପୁବ୍ବା’’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସଭିୟୋ କଚ୍ଚାନୋ ପଞ୍ଚକଙ୍ଗଂ ଥପତିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଲାଭା ତେ, ଗହପତି, ସୁଲଦ୍ଧଂ ତେ, ଗହପତି, ୟଂ ତ୍ୱଞ୍ଚେୱ ତଂ କଙ୍ଖାଧମ୍ମଂ ପହାସି [ପଜହସି (କ॰)] , ମୟଞ୍ଚିମଂ [ୟମ୍ପିମଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଧମ୍ମପରିୟାୟଂ ଅଲତ୍ଥମ୍ହା ସୱନାୟା’’ତି।

ଅନୁରୁଦ୍ଧସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ସତ୍ତମଂ।

୮. ଉପକ୍କିଲେସସୁତ୍ତଂ

୨୩୬ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା କୋସମ୍ବିୟଂ ୱିହରତି ଘୋସିତାରାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ କୋସମ୍ବିୟଂ ଭିକ୍ଖୂ ଭଣ୍ଡନଜାତା କଲହଜାତା ୱିୱାଦାପନ୍ନା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ମୁଖସତ୍ତୀହି ୱିତୁଦନ୍ତା ୱିହରନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଧ, ଭନ୍ତେ, କୋସମ୍ବିୟଂ ଭିକ୍ଖୂ ଭଣ୍ଡନଜାତା କଲହଜାତା ୱିୱାଦାପନ୍ନା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ମୁଖସତ୍ତୀହି ୱିତୁଦନ୍ତା ୱିହରନ୍ତି। ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ୟେନ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ତେନୁପସଙ୍କମତୁ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟା’’ତି। ଅଧିୱାସେସି ଭଗୱା ତୁଣ୍ହୀଭାୱେନ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ୟେନ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଲଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମା ଭଣ୍ଡନଂ, ମା କଲହଂ, ମା ୱିଗ୍ଗହଂ, ମା ୱିୱାଦ’’ନ୍ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଆଗମେତୁ, ଭନ୍ତେ! ଭଗୱା ଧମ୍ମସ୍ସାମୀ; ଅପ୍ପୋସ୍ସୁକ୍କୋ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମସୁଖୱିହାରଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ ୱିହରତୁ; ମୟମେତେନ ଭଣ୍ଡନେନ କଲହେନ ୱିଗ୍ଗହେନ ୱିୱାଦେନ ପଞ୍ଞାୟିସ୍ସାମା’’ତି। ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ଭଗୱା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଲଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମା ଭଣ୍ଡନଂ, ମା କଲହଂ, ମା ୱିଗ୍ଗହଂ, ମା ୱିୱାଦ’’ନ୍ତି। ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଆଗମେତୁ, ଭନ୍ତେ! ଭଗୱା ଧମ୍ମସ୍ସାମୀ; ଅପ୍ପୋସ୍ସୁକ୍କୋ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମସୁଖୱିହାରଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ ୱିହରତୁ; ମୟମେତେନ ଭଣ୍ଡନେନ କଲହେନ ୱିଗ୍ଗହେନ ୱିୱାଦେନ ପଞ୍ଞାୟିସ୍ସାମା’’ତି। ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ଭଗୱା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଲଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମା ଭଣ୍ଡନଂ, ମା କଲହଂ, ମା ୱିଗ୍ଗହଂ, ମା ୱିୱାଦ’’ନ୍ତି। ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଆଗମେତୁ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଧମ୍ମସ୍ସାମୀ; ଅପ୍ପୋସ୍ସୁକ୍କୋ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମସୁଖୱିହାରଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ ୱିହରତୁ; ମୟମେତେନ ଭଣ୍ଡନେନ କଲହେନ ୱିଗ୍ଗହେନ ୱିୱାଦେନ ପଞ୍ଞାୟିସ୍ସାମା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ କୋସମ୍ବିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସି। କୋସମ୍ବିୟଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତ୍ୱା ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ସେନାସନଂ ସଂସାମେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ଠିତକୋୱ ଇମା ଗାଥା ଅଭାସି –

୨୩୭ .

‘‘ପୁଥୁସଦ୍ଦୋ ସମଜନୋ, ନ ବାଲୋ କୋଚି ମଞ୍ଞଥ।

ସଙ୍ଘସ୍ମିଂ ଭିଜ୍ଜମାନସ୍ମିଂ, ନାଞ୍ଞଂ ଭିୟ୍ୟୋ ଅମଞ୍ଞରୁଂ॥

‘‘ପରିମୁଟ୍ଠା ପଣ୍ଡିତାଭାସା, ୱାଚାଗୋଚରଭାଣିନୋ।

ୟାୱିଚ୍ଛନ୍ତି ମୁଖାୟାମଂ, ୟେନ ନୀତା ନ ତଂ ୱିଦୂ॥

‘‘ଅକ୍କୋଚ୍ଛି ମଂ ଅୱଧି ମଂ, ଅଜିନି ମଂ ଅହାସି ମେ।

ୟେ ଚ ତଂ ଉପନୟ୍ହନ୍ତି, ୱେରଂ ତେସଂ ନ ସମ୍ମତି॥

‘‘ଅକ୍କୋଚ୍ଛି ମଂ ଅୱଧି ମଂ, ଅଜିନି ମଂ ଅହାସି ମେ।

ୟେ ଚ ତଂ ନୁପନୟ୍ହନ୍ତି, ୱେରଂ ତେସୂପସମ୍ମତି॥

‘‘ନ ହି ୱେରେନ ୱେରାନି, ସମ୍ମନ୍ତୀଧ କୁଦାଚନଂ।

ଅୱେରେନ ଚ ସମ୍ମନ୍ତି, ଏସ ଧମ୍ମୋ ସନନ୍ତନୋ॥

‘‘ପରେ ଚ ନ ୱିଜାନନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ୟମାମସେ।

ୟେ ଚ ତତ୍ଥ ୱିଜାନନ୍ତି, ତତୋ ସମ୍ମନ୍ତି ମେଧଗା॥

‘‘ଅଟ୍ଠିଚ୍ଛିନ୍ନା ପାଣହରା, ଗୱସ୍ସଧନହାରିନୋ।

ରଟ୍ଠଂ ୱିଲୁମ୍ପମାନାନଂ, ତେସମ୍ପି ହୋତି ସଙ୍ଗତି।

କସ୍ମା ତୁମ୍ହାକଂ ନୋ ସିୟା॥

‘‘ସଚେ ଲଭେଥ ନିପକଂ ସହାୟଂ,

ସଦ୍ଧିଂ ଚରଂ ସାଧୁୱିହାରି ଧୀରଂ।

ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ସବ୍ବାନି ପରିସ୍ସୟାନି,

ଚରେୟ୍ୟ ତେନତ୍ତମନୋ ସତୀମା॥

‘‘ନୋ ଚେ ଲଭେଥ ନିପକଂ ସହାୟଂ,

ସଦ୍ଧିଂ ଚରଂ ସାଧୁୱିହାରି ଧୀରଂ।

ରାଜାୱ ରଟ୍ଠଂ ୱିଜିତଂ ପହାୟ,

ଏକୋ ଚରେ ମାତଙ୍ଗରଞ୍ଞେୱ ନାଗୋ॥

‘‘ଏକସ୍ସ ଚରିତଂ ସେୟ୍ୟୋ, ନତ୍ଥି ବାଲେ ସହାୟତା।

ଏକୋ ଚରେ ନ ଚ ପାପାନି କୟିରା,

ଅପ୍ପୋସ୍ସୁକ୍କୋ ମାତଙ୍ଗରଞ୍ଞେୱ ନାଗୋ’’ତି॥

୨୩୮ . ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଠିତକୋୱ ଇମା ଗାଥା ଭାସିତ୍ୱା ୟେନ ବାଲକଲୋଣକାରଗାମୋ [ବାଲକଲୋଣକଗାମୋ (କ॰), ତଥା ୱିନୟେପି] ତେନୁପସଙ୍କମି। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ଭଗୁ ବାଲକଲୋଣକାରଗାମେ ୱିହରତି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଭଗୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ଆସନଂ ପଞ୍ଞପେସି ଉଦକଞ୍ଚ ପାଦାନଂ ଧୋୱନଂ [ଉଦକଞ୍ଚ ପାଦାନଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] । ନିସୀଦି ଭଗୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ। ନିସଜ୍ଜ ପାଦେ ପକ୍ଖାଲେସି। ଆୟସ୍ମାପି ଖୋ ଭଗୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଭଗୁଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କଚ୍ଚି, ଭିକ୍ଖୁ, ଖମନୀୟଂ, କଚ୍ଚି ୟାପନୀୟଂ, କଚ୍ଚି ପିଣ୍ଡକେନ ନ କିଲମସୀ’’ତି? ‘‘ଖମନୀୟଂ ଭଗୱା, ୟାପନୀୟଂ ଭଗୱା, ନ ଚାହଂ, ଭନ୍ତେ, ପିଣ୍ଡକେନ କିଲମାମୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଭଗୁଂ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେତ୍ୱା ସମାଦପେତ୍ୱା ସମୁତ୍ତେଜେତ୍ୱା ସମ୍ପହଂସେତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୟେନ ପାଚୀନୱଂସଦାୟୋ ତେନୁପସଙ୍କମି।

ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ଚ ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ନନ୍ଦିୟୋ [ଭଦ୍ଦିୟୋ (ମ॰ ନି॰ ୨.୧୬୬ ନଳକପାନେ] ଆୟସ୍ମା ଚ କିମିଲୋ [କିମ୍ବିଲୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ପାଚୀନୱଂସଦାୟେ ୱିହରନ୍ତି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଦାୟପାଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ମା, ମହାସମଣ, ଏତଂ ଦାୟଂ ପାୱିସି। ସନ୍ତେତ୍ଥ ତୟୋ କୁଲପୁତ୍ତା ଅତ୍ତକାମରୂପା ୱିହରନ୍ତି। ମା ତେସଂ ଅଫାସୁମକାସୀ’’ତି। ଅସ୍ସୋସି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ଦାୟପାଲସ୍ସ ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ମନ୍ତୟମାନସ୍ସ। ସୁତ୍ୱାନ ଦାୟପାଲଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ମା, ଆୱୁସୋ ଦାୟପାଲ, ଭଗୱନ୍ତଂ ୱାରେସି। ସତ୍ଥା ନୋ ଭଗୱା ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ’’ତି।

୨୩୯ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ୟେନାୟସ୍ମା ଚ ନନ୍ଦିୟୋ ୟେନାୟସ୍ମା ଚ କିମିଲୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଞ୍ଚ ନନ୍ଦିୟଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଞ୍ଚ କିମିଲଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କମଥାୟସ୍ମନ୍ତୋ, ଅଭିକ୍କମଥାୟସ୍ମନ୍ତୋ, ସତ୍ଥା ନୋ ଭଗୱା ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ନନ୍ଦିୟୋ ଆୟସ୍ମା ଚ କିମିଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ପଚ୍ଚୁଗ୍ଗନ୍ତ୍ୱା ଏକୋ ଭଗୱତୋ ପତ୍ତଚୀୱରଂ ପଟିଗ୍ଗହେସି, ଏକୋ ଆସନଂ ପଞ୍ଞପେସି, ଏକୋ ପାଦୋଦକଂ ଉପଟ୍ଠପେସି। ନିସୀଦି ଭଗୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ। ନିସଜ୍ଜ ପାଦେ ପକ୍ଖାଲେସି। ତେପି ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅନୁରୁଦ୍ଧଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କଚ୍ଚି ୱୋ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଖମନୀୟଂ, କଚ୍ଚି ୟାପନୀୟଂ, କଚ୍ଚି ପିଣ୍ଡକେନ ନ କିଲମଥା’’ତି? ‘‘ଖମନୀୟଂ ଭଗୱା, ୟାପନୀୟଂ ଭଗୱା, ନ ଚ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ପିଣ୍ଡକେନ କିଲମାମା’’ତି। ‘‘କଚ୍ଚି ପନ ୱୋ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ସମଗ୍ଗା ସମ୍ମୋଦମାନା ଅୱିୱଦମାନା ଖୀରୋଦକୀଭୂତା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ପିୟଚକ୍ଖୂହି ସମ୍ପସ୍ସନ୍ତା ୱିହରଥା’’ତି? ‘‘ତଗ୍ଘ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ସମଗ୍ଗା ସମ୍ମୋଦମାନା ଅୱିୱଦମାନା ଖୀରୋଦକୀଭୂତା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ପିୟଚକ୍ଖୂହି ସମ୍ପସ୍ସନ୍ତା ୱିହରାମା’’ତି। ‘‘ୟଥା କଥଂ ପନ ତୁମ୍ହେ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ସମଗ୍ଗା ସମ୍ମୋଦମାନା ଅୱିୱଦମାନା ଖୀରୋଦକୀଭୂତା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ପିୟଚକ୍ଖୂହି ସମ୍ପସ୍ସନ୍ତା ୱିହରଥା’’ତି? ‘‘ଇଧ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଲାଭା ୱତ ମେ, ସୁଲଦ୍ଧଂ ୱତ ମେ ୟୋହଂ ଏୱରୂପେହି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀହି ସଦ୍ଧିଂ ୱିହରାମୀ’ତି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ଇମେସୁ ଆୟସ୍ମନ୍ତେସୁ ମେତ୍ତଂ କାୟକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତଂ ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ, ମେତ୍ତଂ ୱଚୀକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତଂ ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ, ମେତ୍ତଂ ମନୋକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତଂ ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ। ତସ୍ସ, ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ହୋତି – ‘ୟଂନୂନାହଂ ସକଂ ଚିତ୍ତଂ ନିକ୍ଖିପିତ୍ୱା ଇମେସଂୟେୱ ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱସେନ ୱତ୍ତେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ସକଂ ଚିତ୍ତଂ ନିକ୍ଖିପିତ୍ୱା ଇମେସଂୟେୱ ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱସେନ ୱତ୍ତାମି। ନାନା ହି ଖୋ ନୋ, ଭନ୍ତେ, କାୟା, ଏକଞ୍ଚ ପନ ମଞ୍ଞେ ଚିତ୍ତ’’ନ୍ତି।

ଆୟସ୍ମାପି ଖୋ ନନ୍ଦିୟୋ…ପେ॰… ଆୟସ୍ମାପି ଖୋ କିମିଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ମୟ୍ହମ୍ପି ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଲାଭା ୱତ ମେ, ସୁଲଦ୍ଧଂ ୱତ ମେ ୟୋହଂ ଏୱରୂପେହି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀହି ସଦ୍ଧିଂ ୱିହରାମୀ’ତି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ଇମେସୁ ଆୟସ୍ମନ୍ତେସୁ ମେତ୍ତଂ କାୟକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତଂ ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ, ମେତ୍ତଂ ୱଚୀକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତଂ ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ, ମେତ୍ତଂ ମନୋକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତଂ ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ହୋତି – ‘ୟଂନୂନାହଂ ସକଂ ଚିତ୍ତଂ ନିକ୍ଖିପିତ୍ୱା ଇମେସଂୟେୱ ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱସେନ ୱତ୍ତେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ସକଂ ଚିତ୍ତଂ ନିକ୍ଖିପିତ୍ୱା ଇମେସଂୟେୱ ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱସେନ ୱତ୍ତାମି। ନାନା ହି ଖୋ ନୋ, ଭନ୍ତେ, କାୟା, ଏକଞ୍ଚ ପନ ମଞ୍ଞେ ଚିତ୍ତନ୍ତି। ଏୱଂ ଖୋ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ସମଗ୍ଗା ସମ୍ମୋଦମାନା ଅୱିୱଦମାନା ଖୀରୋଦକୀଭୂତା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ପିୟଚକ୍ଖୂହି ସମ୍ପସ୍ସନ୍ତା ୱିହରାମା’’ତି।

୨୪୦ . ‘‘ସାଧୁ, ସାଧୁ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା! କଚ୍ଚି ପନ ୱୋ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଅପ୍ପମତ୍ତା ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତା ୱିହରଥା’’ତି? ‘‘ତଗ୍ଘ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଅପ୍ପମତ୍ତା ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତା ୱିହରାମା’’ତି। ‘‘ୟଥା କଥଂ ପନ ତୁମ୍ହେ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଅପ୍ପମତ୍ତା ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତା ୱିହରଥା’’ତି? ‘‘ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ଅମ୍ହାକଂ ୟୋ ପଠମଂ ଗାମତୋ ପିଣ୍ଡାୟ ପଟିକ୍କମତି, ସୋ ଆସନାନି ପଞ୍ଞପେତି, ପାନୀୟଂ ପରିଭୋଜନୀୟଂ ଉପଟ୍ଠାପେତି, ଅୱକ୍କାରପାତିଂ ଉପଟ୍ଠାପେତି। ୟୋ ପଚ୍ଛା ଗାମତୋ ପିଣ୍ଡାୟ ପଟିକ୍କମତି – ସଚେ ହୋତି ଭୁତ୍ତାୱସେସୋ, ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି, ଭୁଞ୍ଜତି; ନୋ ଚେ ଆକଙ୍ଖତି, ଅପ୍ପହରିତେ ୱା ଛଡ୍ଡେତି ଅପାଣକେ ୱା ଉଦକେ ଓପିଲାପେତି – ସୋ ଆସନାନି ପଟିସାମେତି, ପାନୀୟଂ ପରିଭୋଜନୀୟଂ ପଟିସାମେତି, ଅୱକ୍କାରପାତିଂ ଧୋୱିତ୍ୱା ପଟିସାମେତି, ଭତ୍ତଗ୍ଗଂ ସମ୍ମଜ୍ଜତି। ୟୋ ପସ୍ସତି ପାନୀୟଘଟଂ ୱା ପରିଭୋଜନୀୟଘଟଂ ୱା ୱଚ୍ଚଘଟଂ ୱା ରିତ୍ତଂ ତୁଚ୍ଛଂ ସୋ ଉପଟ୍ଠାପେତି। ସଚସ୍ସ ହୋତି ଅୱିସୟ୍ହଂ, ହତ୍ଥୱିକାରେନ ଦୁତିୟଂ ଆମନ୍ତେତ୍ୱା ହତ୍ଥୱିଲଙ୍ଘକେନ ଉପଟ୍ଠାପେମ [ଉପଟ୍ଠପେତି (ସୀ॰)] , ନ ତ୍ୱେୱ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ତପ୍ପଚ୍ଚୟା ୱାଚଂ ଭିନ୍ଦାମ। ପଞ୍ଚାହିକଂ ଖୋ ପନ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ସବ୍ବରତ୍ତିଂ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ନିସୀଦାମ। ଏୱଂ ଖୋ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଅପ୍ପମତ୍ତା ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତା ୱିହରାମା’’ତି।

୨୪୧ . ‘‘ସାଧୁ, ସାଧୁ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା! ଅତ୍ଥି ପନ ୱୋ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଏୱଂ ଅପ୍ପମତ୍ତାନଂ ଆତାପୀନଂ ପହିତତ୍ତାନଂ ୱିହରତଂ ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସୋ ଅଧିଗତୋ ଫାସୁୱିହାରୋ’’ତି? ‘‘ଇଧ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଅପ୍ପମତ୍ତା ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତା ୱିହରନ୍ତା ଓଭାସଞ୍ଚେୱ ସଞ୍ଜାନାମ ଦସ୍ସନଞ୍ଚ ରୂପାନଂ। ସୋ ଖୋ ପନ ନୋ ଓଭାସୋ ନଚିରସ୍ସେୱ ଅନ୍ତରଧାୟତି ଦସ୍ସନଞ୍ଚ ରୂପାନଂ; ତଞ୍ଚ ନିମିତ୍ତଂ ନପ୍ପଟିୱିଜ୍ଝାମା’’ତି।

‘‘ତଂ ଖୋ ପନ ୱୋ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ନିମିତ୍ତଂ ପଟିୱିଜ୍ଝିତବ୍ବଂ। ଅହମ୍ପି ସୁଦଂ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ପୁବ୍ବେୱ ସମ୍ବୋଧା ଅନଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ବୋଧିସତ୍ତୋୱ ସମାନୋ ଓଭାସଞ୍ଚେୱ ସଞ୍ଜାନାମି ଦସ୍ସନଞ୍ଚ ରୂପାନଂ। ସୋ ଖୋ ପନ ମେ ଓଭାସୋ ନଚିରସ୍ସେୱ ଅନ୍ତରଧାୟତି ଦସ୍ସନଞ୍ଚ ରୂପାନଂ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଏତଦହୋସି – ‘କୋ ନୁ ଖୋ ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମେ ଓଭାସୋ ଅନ୍ତରଧାୟତି ଦସ୍ସନଞ୍ଚ ରୂପାନ’ନ୍ତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଏତଦହୋସି – ‘ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଖୋ ମେ ଉଦପାଦି, ୱିଚିକିଚ୍ଛାଧିକରଣଞ୍ଚ ପନ ମେ ସମାଧି ଚୱି। ସମାଧିମ୍ହି ଚୁତେ ଓଭାସୋ ଅନ୍ତରଧାୟତି ଦସ୍ସନଞ୍ଚ ରୂପାନଂ। ସୋହଂ ତଥା କରିସ୍ସାମି ୟଥା ମେ ପୁନ ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସତୀ’’’ତି।

‘‘ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ଓଭାସଞ୍ଚେୱ ସଞ୍ଜାନାମି ଦସ୍ସନଞ୍ଚ ରୂପାନଂ। ସୋ ଖୋ ପନ ମେ ଓଭାସୋ ନଚିରସ୍ସେୱ ଅନ୍ତରଧାୟତି ଦସ୍ସନଞ୍ଚ ରୂପାନଂ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଏତଦହୋସି – ‘କୋ ନୁ ଖୋ ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମେ ଓଭାସୋ ଅନ୍ତରଧାୟତି ଦସ୍ସନଞ୍ଚ ରୂପାନ’ନ୍ତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଏତଦହୋସି – ‘ଅମନସିକାରୋ ଖୋ ମେ ଉଦପାଦି, ଅମନସିକାରାଧିକରଣଞ୍ଚ ପନ ମେ ସମାଧି ଚୱି। ସମାଧିମ୍ହି ଚୁତେ ଓଭାସୋ ଅନ୍ତରଧାୟତି ଦସ୍ସନଞ୍ଚ ରୂପାନଂ। ସୋହଂ ତଥା କରିସ୍ସାମି ୟଥା ମେ ପୁନ ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସତି ନ ଅମନସିକାରୋ’’’ତି।

‘‘ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା…ପେ॰… ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଏତଦହୋସି – ‘ଥିନମିଦ୍ଧଂ ଖୋ ମେ ଉଦପାଦି, ଥିନମିଦ୍ଧାଧିକରଣଞ୍ଚ ପନ ମେ ସମାଧି ଚୱି। ସମାଧିମ୍ହି ଚୁତେ ଓଭାସୋ ଅନ୍ତରଧାୟତି ଦସ୍ସନଞ୍ଚ ରୂପାନଂ। ସୋହଂ ତଥା କରିସ୍ସାମି ୟଥା ମେ ପୁନ ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସତି ନ ଅମନସିକାରୋ ନ ଥିନମିଦ୍ଧ’’’ନ୍ତି।

‘‘ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା…ପେ॰… ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଏତଦହୋସି – ‘ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଖୋ ମେ ଉଦପାଦି, ଛମ୍ଭିତତ୍ତାଧିକରଣଞ୍ଚ ପନ ମେ ସମାଧି ଚୱି। ସମାଧିମ୍ହି ଚୁତେ ଓଭାସୋ ଅନ୍ତରଧାୟତି ଦସ୍ସନଞ୍ଚ ରୂପାନଂ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ପୁରିସୋ ଅଦ୍ଧାନମଗ୍ଗପ୍ପଟିପନ୍ନୋ, ତସ୍ସ ଉଭତୋପସ୍ସେ ୱଟ୍ଟକା [ୱଧକା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଉପ୍ପତେୟ୍ୟୁଂ, ତସ୍ସ ତତୋନିଦାନଂ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱ ଖୋ ମେ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଉଦପାଦି, ଛମ୍ଭିତତ୍ତାଧିକରଣଞ୍ଚ ପନ ମେ ସମାଧି ଚୱି। ସମାଧିମ୍ହି ଚୁତେ ଓଭାସୋ ଅନ୍ତରଧାୟତି ଦସ୍ସନଞ୍ଚ ରୂପାନଂ। ସୋହଂ ତଥା କରିସ୍ସାମି ୟଥା ମେ ପୁନ ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସତି ନ ଅମନସିକାରୋ ନ ଥିନମିଦ୍ଧଂ ନ ଛମ୍ଭିତତ୍ତ’’’ନ୍ତି।

‘‘ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା…ପେ॰… ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଏତଦହୋସି – ‘ଉପ୍ପିଲଂ [ଉବ୍ବିଲ୍ଲଂ (ସୀ॰ ପୀ॰), ଉବ୍ବିଲଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଖୋ ମେ ଉଦପାଦି, ଉପ୍ପିଲାଧିକରଣଞ୍ଚ ପନ ମେ ସମାଧି ଚୱି। ସମାଧିମ୍ହି ଚୁତେ ଓଭାସୋ ଅନ୍ତରଧାୟତି ଦସ୍ସନଞ୍ଚ ରୂପାନଂ । ସେୟ୍ୟଥାପି, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ପୁରିସୋ ଏକଂ ନିଧିମୁଖଂ ଗୱେସନ୍ତୋ ସକିଦେୱ ପଞ୍ଚନିଧିମୁଖାନି ଅଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ତସ୍ସ ତତୋନିଦାନଂ ଉପ୍ପିଲଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱ ଖୋ ମେ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଉପ୍ପିଲଂ ଉଦପାଦି, ଉପ୍ପିଲାଧିକରଣଞ୍ଚ ପନ ମେ ସମାଧି ଚୱି। ସମାଧିମ୍ହି ଚୁତେ ଓଭାସୋ ଅନ୍ତରଧାୟତି ଦସ୍ସନଞ୍ଚ ରୂପାନଂ। ସୋହଂ ତଥା କରିସ୍ସାମି ୟଥା ମେ ପୁନ ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସତି, ନ ଅମନସିକାରୋ, ନ ଥିନମିଦ୍ଧଂ, ନ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ, ନ ଉପ୍ପିଲ’’’ନ୍ତି।

‘‘ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା…ପେ॰… ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଏତଦହୋସି – ‘ଦୁଟ୍ଠୁଲ୍ଲଂ ଖୋ ମେ ଉଦପାଦି, ଦୁଟ୍ଠୁଲ୍ଲାଧିକରଣଞ୍ଚ ପନ ମେ ସମାଧି ଚୱି। ସମାଧିମ୍ହି ଚୁତେ ଓଭାସୋ ଅନ୍ତରଧାୟତି ଦସ୍ସନଞ୍ଚ ରୂପାନଂ। ସୋହଂ ତଥା କରିସ୍ସାମି ୟଥା ମେ ପୁନ ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସତି, ନ ଅମନସିକାରୋ, ନ ଥିନମିଦ୍ଧଂ, ନ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ, ନ ଉପ୍ପିଲଂ, ନ ଦୁଟ୍ଠୁଲ୍ଲ’’’ନ୍ତି।

‘‘ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା…ପେ॰… ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଏତଦହୋସି – ‘ଅଚ୍ଚାରଦ୍ଧୱୀରିୟଂ ଖୋ ମେ ଉଦପାଦି, ଅଚ୍ଚାରଦ୍ଧୱୀରିୟାଧିକରଣଞ୍ଚ ପନ ମେ ସମାଧି ଚୱି। ସମାଧିମ୍ହି ଚୁତେ ଓଭାସୋ ଅନ୍ତରଧାୟତି ଦସ୍ସନଞ୍ଚ ରୂପାନଂ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ପୁରିସୋ ଉଭୋହି ହତ୍ଥେହି ୱଟ୍ଟକଂ ଗାଳ୍ହଂ ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ, ସୋ ତତ୍ଥେୱ ପତମେୟ୍ୟ [ମତମେୟ୍ୟ (ବହୂସୁ) ପ + ତଂ + ଏୟ୍ୟ = ପତମେୟ୍ୟ-ଇତି ପଦୱିଭାଗୋ] ; ଏୱମେୱ ଖୋ ମେ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଅଚ୍ଚାରଦ୍ଧୱୀରିୟଂ ଉଦପାଦି, ଅଚ୍ଚାରଦ୍ଧୱୀରିୟାଧିକରଣଞ୍ଚ ପନ ମେ ସମାଧି ଚୱି। ସମାଧିମ୍ହି ଚୁତେ ଓଭାସୋ ଅନ୍ତରଧାୟତି ଦସ୍ସନଞ୍ଚ ରୂପାନଂ। ସୋହଂ ତଥା କରିସ୍ସାମି ୟଥା ମେ ପୁନ ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସତି, ନ ଅମନସିକାରୋ, ନ ଥିନମିଦ୍ଧଂ, ନ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ, ନ ଉପ୍ପିଲଂ, ନ ଦୁଟ୍ଠୁଲ୍ଲଂ, ନ ଅଚ୍ଚାରଦ୍ଧୱୀରିୟ’’’ନ୍ତି।

‘‘ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା…ପେ॰… ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଏତଦହୋସି – ‘ଅତିଲୀନୱୀରିୟଂ ଖୋ ମେ ଉଦପାଦି , ଅତିଲୀନୱୀରିୟାଧିକରଣଞ୍ଚ ପନ ମେ ସମାଧି ଚୱି। ସମାଧିମ୍ହି ଚୁତେ ଓଭାସୋ ଅନ୍ତରଧାୟତି ଦସ୍ସନଞ୍ଚ ରୂପାନଂ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ପୁରିସୋ ୱଟ୍ଟକଂ ସିଥିଲଂ ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ, ସୋ ତସ୍ସ ହତ୍ଥତୋ ଉପ୍ପତେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱ ଖୋ ମେ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଅତିଲୀନୱୀରିୟଂ ଉଦପାଦି, ଅତିଲୀନୱୀରିୟାଧିକରଣଞ୍ଚ ପନ ମେ ସମାଧି ଚୱି। ସମାଧିମ୍ହି ଚୁତେ ଓଭାସୋ ଅନ୍ତରଧାୟତି ଦସ୍ସନଞ୍ଚ ରୂପାନଂ। ସୋହଂ ତଥା କରିସ୍ସାମି ୟଥା ମେ ପୁନ ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସତି, ନ ଅମନସିକାରୋ, ନ ଥିନମିଦ୍ଧଂ, ନ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ, ନ ଉପ୍ପିଲଂ, ନ ଦୁଟ୍ଠୁଲ୍ଲଂ, ନ ଅଚ୍ଚାରଦ୍ଧୱୀରିୟଂ, ନ ଅତିଲୀନୱୀରିୟ’’’ନ୍ତି।

‘‘ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା…ପେ॰… ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଏତଦହୋସି – ‘ଅଭିଜପ୍ପା ଖୋ ମେ ଉଦପାଦି, ଅଭିଜପ୍ପାଧିକରଣଞ୍ଚ ପନ ମେ ସମାଧି ଚୱି। ସମାଧିମ୍ହି ଚୁତେ ଓଭାସୋ ଅନ୍ତରଧାୟତି ଦସ୍ସନଞ୍ଚ ରୂପାନଂ। ସୋହଂ ତଥା କରିସ୍ସାମି ୟଥା ମେ ପୁନ ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସତି, ନ ଅମନସିକାରୋ, ନ ଥିନମିଦ୍ଧଂ, ନ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ, ନ ଉପ୍ପିଲଂ, ନ ଦୁଟ୍ଠୁଲ୍ଲଂ, ନ ଅଚ୍ଚାରଦ୍ଧୱୀରିୟଂ, ନ ଅତିଲୀନୱୀରିୟଂ, ନ ଅଭିଜପ୍ପା’’’ତି।

‘‘ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା…ପେ॰… ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଏତଦହୋସି – ‘ନାନତ୍ତସଞ୍ଞା ଖୋ ମେ ଉଦପାଦି, ନାନତ୍ତସଞ୍ଞାଧିକରଣଞ୍ଚ ପନ ମେ ସମାଧି ଚୱି। ସମାଧିମ୍ହି ଚୁତେ ଓଭାସୋ ଅନ୍ତରଧାୟତି ଦସ୍ସନଞ୍ଚ ରୂପାନଂ। ସୋହଂ ତଥା କରିସ୍ସାମି ୟଥା ମେ ପୁନ ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସତି, ନ ଅମନସିକାରୋ, ନ ଥିନମିଦ୍ଧଂ, ନ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ, ନ ଉପ୍ପିଲଂ, ନ ଦୁଟ୍ଠୁଲ୍ଲଂ, ନ ଅଚ୍ଚାରଦ୍ଧୱୀରିୟଂ, ନ ଅତିଲୀନୱୀରିୟଂ, ନ ଅଭିଜପ୍ପା, ନ ନାନତ୍ତସଞ୍ଞା’’’ତି।

‘‘ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ଓଭାସଞ୍ଚେୱ ସଞ୍ଜାନାମି ଦସ୍ସନଞ୍ଚ ରୂପାନଂ। ସୋ ଖୋ ପନ ମେ ଓଭାସୋ ନଚିରସ୍ସେୱ ଅନ୍ତରଧାୟତି ଦସ୍ସନଞ୍ଚ ରୂପାନଂ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ ଅନୁରୁଦ୍ଧା ଏତଦହୋସି – ‘କୋ ନୁ ଖୋ ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମେ ଓଭାସୋ ଅନ୍ତରଧାୟତି ଦସ୍ସନଞ୍ଚ ରୂପାନ’ନ୍ତି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଏତଦହୋସି – ‘ଅତିନିଜ୍ଝାୟିତତ୍ତଂ ଖୋ ମେ ରୂପାନଂ ଉଦପାଦି, ଅତିନିଜ୍ଝାୟିତତ୍ତାଧିକରଣଞ୍ଚ ପନ ମେ ରୂପାନଂ ସମାଧି ଚୱି। ସମାଧିମ୍ହି ଚୁତେ ଓଭାସୋ ଅନ୍ତରଧାୟତି ଦସ୍ସନଞ୍ଚ ରୂପାନଂ। ସୋହଂ ତଥା କରିସ୍ସାମି ୟଥା ମେ ପୁନ ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସତି, ନ ଅମନସିକାରୋ, ନ ଥିନମିଦ୍ଧଂ, ନ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ, ନ ଉପ୍ପିଲଂ, ନ ଦୁଟ୍ଠୁଲ୍ଲଂ, ନ ଅଚ୍ଚାରଦ୍ଧୱୀରିୟଂ, ନ ଅତିଲୀନୱୀରିୟଂ, ନ ଅଭିଜପ୍ପା, ନ ନାନତ୍ତସଞ୍ଞା, ନ ଅତିନିଜ୍ଝାୟିତତ୍ତଂ ରୂପାନ’’’ନ୍ତି।

୨୪୨ . ‘‘ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ‘ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ୱିଚିକିଚ୍ଛଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସଂ ପଜହିଂ, ‘ଅମନସିକାରୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ଅମନସିକାରଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସଂ ପଜହିଂ, ‘ଥିନମିଦ୍ଧଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ଥିନମିଦ୍ଧଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସଂ ପଜହିଂ, ‘ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସଂ ପଜହିଂ, ‘ଉପ୍ପିଲଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ଉପ୍ପିଲଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସଂ ପଜହିଂ, ‘ଦୁଟ୍ଠୁଲ୍ଲଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ଦୁଟ୍ଠୁଲ୍ଲଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସଂ ପଜହିଂ, ‘ଅଚ୍ଚାରଦ୍ଧୱୀରିୟଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ଅଚ୍ଚାରଦ୍ଧୱୀରିୟଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସଂ ପଜହିଂ, ‘ଅତିଲୀନୱୀରିୟଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ଅତିଲୀନୱୀରିୟଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସଂ ପଜହିଂ, ‘ଅଭିଜପ୍ପା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ଅଭିଜପ୍ପଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସଂ ପଜହିଂ, ‘ନାନତ୍ତସଞ୍ଞା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ନାନତ୍ତସଞ୍ଞଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସଂ ପଜହିଂ, ‘ଅତିନିଜ୍ଝାୟିତତ୍ତଂ ରୂପାନଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ଅତିନିଜ୍ଝାୟିତତ୍ତଂ ରୂପାନଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସଂ ପଜହିଂ।

୨୪୩ . ‘‘ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ଓଭାସଞ୍ହି ଖୋ ସଞ୍ଜାନାମି, ନ ଚ ରୂପାନି ପସ୍ସାମି; ରୂପାନି ହି ଖୋ ପସ୍ସାମି, ନ ଚ ଓଭାସଂ ସଞ୍ଜାନାମି – ‘କେୱଲମ୍ପି ରତ୍ତିଂ, କେୱଲମ୍ପି ଦିୱଂ [ଦିୱସଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] , କେୱଲମ୍ପି ରତ୍ତିନ୍ଦିୱଂ’ [ରତ୍ତିଦିୱଂ (କ॰)] । ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଏତଦହୋସି – ‘କୋ ନୁ ଖୋ ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟ୍ୱାହଂ ଓଭାସଞ୍ହି ଖୋ ସଞ୍ଜାନାମି ନ ଚ ରୂପାନି ପସ୍ସାମି; ରୂପାନି ହି ଖୋ [ଖୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ (ସୀ॰ କ॰)] ପସ୍ସାମି ନ ଚ ଓଭାସଂ ସଞ୍ଜାନାମି – କେୱଲମ୍ପି ରତ୍ତିଂ, କେୱଲମ୍ପି ଦିୱଂ, କେୱଲମ୍ପି ରତ୍ତିନ୍ଦିୱ’ନ୍ତି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଏତଦହୋସି – ‘ୟସ୍ମିଞ୍ହି ଖୋ ଅହଂ ସମୟେ ରୂପନିମିତ୍ତଂ ଅମନସିକରିତ୍ୱା ଓଭାସନିମିତ୍ତଂ ମନସି କରୋମି, ଓଭାସଞ୍ହି ଖୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ସଞ୍ଜାନାମି, ନ ଚ ରୂପାନି ପସ୍ସାମି। ୟସ୍ମିଂ ପନାହଂ ସମୟେ ଓଭାସନିମିତ୍ତଂ ଅମନସିକରିତ୍ୱା ରୂପନିମିତ୍ତଂ ମନସି କରୋମି, ରୂପାନି ହି ଖୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ପସ୍ସାମି ନ ଚ ଓଭାସଂ ସଞ୍ଜାନାମି – କେୱଲମ୍ପି ରତ୍ତିଂ, କେୱଲମ୍ପି ଦିୱଂ, କେୱଲମ୍ପି ରତ୍ତିନ୍ଦିୱ’’’ନ୍ତି।

‘‘ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ପରିତ୍ତଞ୍ଚେୱ ଓଭାସଂ ସଞ୍ଜାନାମି, ପରିତ୍ତାନି ଚ ରୂପାନି ପସ୍ସାମି; ଅପ୍ପମାଣଞ୍ଚେୱ ଓଭାସଂ ସଞ୍ଜାନାମି, ଅପ୍ପମାଣାନି ଚ ରୂପାନି ପସ୍ସାମି – କେୱଲମ୍ପି ରତ୍ତିଂ, କେୱଲମ୍ପି ଦିୱଂ, କେୱଲମ୍ପି ରତ୍ତିନ୍ଦିୱଂ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଏତଦହୋସି – ‘କୋ ନୁ ଖୋ ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟ୍ୱାହଂ ପରିତ୍ତଞ୍ଚେୱ ଓଭାସଂ ସଞ୍ଜାନାମି, ପରିତ୍ତାନି ଚ ରୂପାନି ପସ୍ସାମି ; ଅପ୍ପମାଣଞ୍ଚେୱ ଓଭାସଂ ସଞ୍ଜାନାମି, ଅପ୍ପମାଣାନି ଚ ରୂପାନି ପସ୍ସାମି – କେୱଲମ୍ପି ରତ୍ତିଂ, କେୱଲମ୍ପି ଦିୱଂ, କେୱଲମ୍ପି ରତ୍ତିନ୍ଦିୱ’ନ୍ତି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଏତଦହୋସି – ‘ୟସ୍ମିଂ ଖୋ ମେ ସମୟେ ପରିତ୍ତୋ ସମାଧି ହୋତି, ପରିତ୍ତଂ ମେ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚକ୍ଖୁ ହୋତି। ସୋହଂ ପରିତ୍ତେନ ଚକ୍ଖୁନା ପରିତ୍ତଞ୍ଚେୱ ଓଭାସଂ ସଞ୍ଜାନାମି, ପରିତ୍ତାନି ଚ ରୂପାନି ପସ୍ସାମି। ୟସ୍ମିଂ ପନ ମେ ସମୟେ ଅପ୍ପମାଣୋ ସମାଧି ହୋତି, ଅପ୍ପମାଣଂ ମେ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚକ୍ଖୁ ହୋତି। ସୋହଂ ଅପ୍ପମାଣେନ ଚକ୍ଖୁନା ଅପ୍ପମାଣଞ୍ଚେୱ ଓଭାସଂ ସଞ୍ଜାନାମି, ଅପ୍ପମାଣାନି ଚ ରୂପାନି ପସ୍ସାମି – କେୱଲମ୍ପି ରତ୍ତିଂ, କେୱଲମ୍ପି ଦିୱଂ, କେୱଲମ୍ପି ରତ୍ତିନ୍ଦିୱ’’’ନ୍ତି।

୨୪୪ . ୟତୋ ଖୋ ମେ , ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ‘ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ ପହୀନୋ ଅହୋସି, ‘ଅମନସିକାରୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ଅମନସିକାରୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ ପହୀନୋ ଅହୋସି, ‘ଥିନମିଦ୍ଧଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ଥିନମିଦ୍ଧଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ ପହୀନୋ ଅହୋସି, ‘ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ ପହୀନୋ ଅହୋସି, ‘ଉପ୍ପିଲଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ଉପ୍ପିଲଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ ପହୀନୋ ଅହୋସି, ‘ଦୁଟ୍ଠୁଲ୍ଲଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ଦୁଟ୍ଠୁଲ୍ଲଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ ପହୀନୋ ଅହୋସି, ‘ଅଚ୍ଚାରଦ୍ଧୱୀରିୟଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ଅଚ୍ଚାରଦ୍ଧୱୀରିୟଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ ପହୀନୋ ଅହୋସି, ‘ଅତିଲୀନୱୀରିୟଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ଅତିଲୀନୱୀରିୟଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ ପହୀନୋ ଅହୋସି, ‘ଅଭିଜପ୍ପା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ଅଭିଜପ୍ପା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ ପହୀନୋ ଅହୋସି, ‘ନାନତ୍ତସଞ୍ଞା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ନାନତ୍ତସଞ୍ଞା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ ପହୀନୋ ଅହୋସି, ‘ଅତିନିଜ୍ଝାୟିତତ୍ତଂ ରୂପାନଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ଅତିନିଜ୍ଝାୟିତତ୍ତଂ ରୂପାନଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ ପହୀନୋ ଅହୋସି।

୨୪୫ . ‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଏତଦହୋସି – ‘ୟେ ଖୋ ମେ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସା ତେ ମେ ପହୀନା। ହନ୍ଦ, ଦାନାହଂ ତିୱିଧେନ ସମାଧିଂ ଭାୱେମୀ’ତି [ଭାୱେସିନ୍ତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] । ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ସୱିତକ୍କମ୍ପି ସୱିଚାରଂ ସମାଧିଂ ଭାୱେସିଂ [ଭାୱେମି (କ॰)] , ଅୱିତକ୍କମ୍ପି ୱିଚାରମତ୍ତଂ ସମାଧିଂ ଭାୱେସିଂ, ଅୱିତକ୍କମ୍ପି ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଂ ଭାୱେସିଂ, ସପ୍ପୀତିକମ୍ପି ସମାଧିଂ ଭାୱେସିଂ, ନିପ୍ପୀତିକମ୍ପି ସମାଧିଂ ଭାୱେସିଂ, ସାତସହଗତମ୍ପି ସମାଧିଂ ଭାୱେସିଂ, ଉପେକ୍ଖାସହଗତମ୍ପି ସମାଧିଂ ଭାୱେସିଂ। ୟତୋ ଖୋ ମେ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ସୱିତକ୍କୋପି ସୱିଚାରୋ ସମାଧି ଭାୱିତୋ ଅହୋସି, ଅୱିତକ୍କୋପି ୱିଚାରମତ୍ତୋ ସମାଧି ଭାୱିତୋ ଅହୋସି, ଅୱିତକ୍କୋପି ଅୱିଚାରୋ ସମାଧି ଭାୱିତୋ ଅହୋସି, ସପ୍ପୀତିକୋପି ସମାଧି ଭାୱିତୋ ଅହୋସି, ନିପ୍ପୀତିକୋପି ସମାଧି ଭାୱିତୋ ଅହୋସି, ସାତସହଗତୋପି ସମାଧି ଭାୱିତୋ ଅହୋସି, ଉପେକ୍ଖାସହଗତୋପି ସମାଧି ଭାୱିତୋ ଅହୋସି। ଞାଣଞ୍ଚ ପନ ମେ ଦସ୍ସନଂ ଉଦପାଦି, ଅକୁପ୍ପା ମେ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି। ଅୟମନ୍ତିମା ଜାତି, ନତ୍ଥି ଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନୋ ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୀତି।

ଉପକ୍କିଲେସସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ବାଲପଣ୍ଡିତସୁତ୍ତଂ

୨୪୬ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ତୀଣିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଲସ୍ସ ବାଲଲକ୍ଖଣାନି ବାଲନିମିତ୍ତାନି ବାଲାପଦାନାନି। କତମାନି ତୀଣି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଲୋ ଦୁଚ୍ଚିନ୍ତିତଚିନ୍ତୀ ଚ ହୋତି ଦୁବ୍ଭାସିତଭାସୀ ଚ ଦୁକ୍କଟକମ୍ମକାରୀ ଚ। ନୋ ଚେତଂ [ନୋ ଚେଦଂ (ସଂ॰ ନି॰ ୩.୨୭-୨୮)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଲୋ ଦୁଚ୍ଚିନ୍ତିତଚିନ୍ତୀ ଚ ଅଭୱିସ୍ସ ଦୁବ୍ଭାସିତଭାସୀ ଚ ଦୁକ୍କଟକମ୍ମକାରୀ ଚ କେନ ନଂ [ନ ତେନ ନଂ (କ॰), ନ ନଂ (?)] ପଣ୍ଡିତା ଜାନେୟ୍ୟୁଂ – ‘ବାଲୋ ଅୟଂ ଭୱଂ ଅସପ୍ପୁରିସୋ’ତି? ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଲୋ ଦୁଚ୍ଚିନ୍ତିତଚିନ୍ତୀ ଚ ହୋତି ଦୁବ୍ଭାସିତଭାସୀ ଚ ଦୁକ୍କଟକମ୍ମକାରୀ ଚ ତସ୍ମା ନଂ ପଣ୍ଡିତା ଜାନନ୍ତି – ‘ବାଲୋ ଅୟଂ ଭୱଂ ଅସପ୍ପୁରିସୋ’ତି। ସ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଲୋ ତିୱିଧଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି। ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଲୋ ସଭାୟଂ ୱା ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି, ରଥିକାୟ [ରଥିୟାୟ (ବହୂସୁ)] ୱା ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି, ସିଙ୍ଘାଟକେ ୱା ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି; ତତ୍ର ଚେ ଜନୋ ତଜ୍ଜଂ ତସ୍ସାରୁପ୍ପଂ କଥଂ ମନ୍ତେତି। ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଲୋ ପାଣାତିପାତୀ ହୋତି, ଅଦିନ୍ନାଦାୟୀ ହୋତି, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରୀ ହୋତି, ମୁସାୱାଦୀ ହୋତି, ସୁରାମେରୟମଜ୍ଜପମାଦଟ୍ଠାୟୀ ହୋତି, ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଲସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ୟଂ ଖୋ ଜନୋ ତଜ୍ଜଂ ତସ୍ସାରୁପ୍ପଂ କଥଂ ମନ୍ତେତି, ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତେୱ ତେ [ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତେ ତେ ଚ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଧମ୍ମା ମୟି, ଅହଞ୍ଚ ତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସନ୍ଦିସ୍ସାମୀ’ତି। ଇଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଲୋ ପଠମଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି।

୨୪୭ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଲୋ ପସ୍ସତି ରାଜାନୋ ଚୋରଂ ଆଗୁଚାରିଂ ଗହେତ୍ୱା ୱିୱିଧା କମ୍ମକାରଣା କାରେନ୍ତେ – କସାହିପି ତାଳେନ୍ତେ ୱେତ୍ତେହିପି ତାଳେନ୍ତେ ଅଦ୍ଧଦଣ୍ଡକେହିପି ତାଳେନ୍ତେ ହତ୍ଥମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତେ ପାଦମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତେ ହତ୍ଥପାଦମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତେ କଣ୍ଣମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତେ ନାସମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତେ କଣ୍ଣନାସମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତେ ବିଲଙ୍ଗଥାଲିକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ସଙ୍ଖମୁଣ୍ଡିକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ରାହୁମୁଖମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ଜୋତିମାଲିକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ହତ୍ଥପଜ୍ଜୋତିକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ଏରକୱତ୍ତିକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ଚୀରକୱାସିକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ଏଣେୟ୍ୟକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ବଳିସମଂସିକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ କହାପଣିକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ଖାରାପତଚ୍ଛିକମ୍ପି [ଖାରାପଟିଚ୍ଛକମ୍ପି (କ॰)] କରୋନ୍ତେ ପଲିଘପରିୱତ୍ତିକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ପଲାଲପୀଠକମ୍ପି [ପଲାଲପିଟ୍ଠକମ୍ପି (ପୀ॰)] କରୋନ୍ତେ ତତ୍ତେନପି ତେଲେନ ଓସିଞ୍ଚନ୍ତେ ସୁନଖେହିପି ଖାଦାପେନ୍ତେ ଜୀୱନ୍ତମ୍ପି ସୂଲେ ଉତ୍ତାସେନ୍ତେ ଅସିନାପି ସୀସଂ ଛିନ୍ଦନ୍ତେ। ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଲସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ୟଥାରୂପାନଂ ଖୋ ପାପକାନଂ କମ୍ମାନଂ ହେତୁ ରାଜାନୋ ଚୋରଂ ଆଗୁଚାରିଂ ଗହେତ୍ୱା ୱିୱିଧା କମ୍ମକାରଣା କାରେନ୍ତି – କସାହିପି ତାଳେନ୍ତି…ପେ॰… ଅସିନାପି ସୀସଂ ଛିନ୍ଦନ୍ତି; ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତେୱ ତେ ଧମ୍ମା ମୟି, ଅହଞ୍ଚ ତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସନ୍ଦିସ୍ସାମି। ମଂ ଚେପି ରାଜାନୋ [ସଚେ ମମ୍ପି (କ॰)] ଜାନେୟ୍ୟୁଂ, ମମ୍ପି ରାଜାନୋ ଗହେତ୍ୱା ୱିୱିଧା କମ୍ମକାରଣା କାରେୟ୍ୟୁଂ – କସାହିପି ତାଳେୟ୍ୟୁଂ…ପେ॰… ଜୀୱନ୍ତମ୍ପି ସୂଲେ ଉତ୍ତାସେୟ୍ୟୁଂ, ଅସିନାପି ସୀସଂ ଛିନ୍ଦେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି। ଇଦମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଲୋ ଦୁତିୟଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି।

୨୪୮ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଲଂ ପୀଠସମାରୂଳ୍ହଂ ୱା ମଞ୍ଚସମାରୂଳ୍ହଂ ୱା ଛମାୟଂ [ଛମାୟ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୱା ସେମାନଂ, ୟାନିସ୍ସ ପୁବ୍ବେ ପାପକାନି କମ୍ମାନି କତାନି କାୟେନ ଦୁଚ୍ଚରିତାନି ୱାଚାୟ ଦୁଚ୍ଚରିତାନି ମନସା ଦୁଚ୍ଚରିତାନି ତାନିସ୍ସ ତମ୍ହି ସମୟେ ଓଲମ୍ବନ୍ତି ଅଜ୍ଝୋଲମ୍ବନ୍ତି ଅଭିପ୍ପଲମ୍ବନ୍ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହତଂ ପବ୍ବତକୂଟାନଂ ଛାୟା ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଥୱିୟା ଓଲମ୍ବନ୍ତି ଅଜ୍ଝୋଲମ୍ବନ୍ତି ଅଭିପ୍ପଲମ୍ବନ୍ତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଲଂ ପୀଠସମାରୂଳ୍ହଂ ୱା ମଞ୍ଚସମାରୂଳ୍ହଂ ୱା ଛମାୟଂ ୱା ସେମାନଂ, ୟାନିସ୍ସ ପୁବ୍ବେ ପାପକାନି କମ୍ମାନି କତାନି କାୟେନ ଦୁଚ୍ଚରିତାନି ୱାଚାୟ ଦୁଚ୍ଚରିତାନି ମନସା ଦୁଚ୍ଚରିତାନି ତାନିସ୍ସ ତମ୍ହି ସମୟେ ଓଲମ୍ବନ୍ତି ଅଜ୍ଝୋଲମ୍ବନ୍ତି ଅଭିପ୍ପଲମ୍ବନ୍ତି। ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଲସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅକତଂ ୱତ ମେ କଲ୍ୟାଣଂ, ଅକତଂ କୁସଲଂ, ଅକତଂ ଭୀରୁତ୍ତାଣଂ; କତଂ ପାପଂ, କତଂ ଲୁଦ୍ଦଂ, କତଂ କିବ୍ବିସଂ। ୟାୱତା, ଭୋ, ଅକତକଲ୍ୟାଣାନଂ ଅକତକୁସଲାନଂ ଅକତଭୀରୁତ୍ତାଣାନଂ କତପାପାନଂ କତଲୁଦ୍ଦାନଂ କତକିବ୍ବିସାନଂ ଗତି ତଂ ଗତିଂ ପେଚ୍ଚ ଗଚ୍ଛାମୀ’ତି। ସୋ ସୋଚତି କିଲମତି ପରିଦେୱତି ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଇଦମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଲୋ ତତିୟଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି।

‘‘ସ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଲୋ କାୟେନ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା ୱାଚାୟ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା ମନସା ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ୟଂ ଖୋ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଏକନ୍ତଂ ଅନିଟ୍ଠଂ ଏକନ୍ତଂ ଅକନ୍ତଂ ଏକନ୍ତଂ ଅମନାପ’ନ୍ତି, ନିରୟମେୱ ତଂ ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଏକନ୍ତଂ ଅନିଟ୍ଠଂ ଏକନ୍ତଂ ଅକନ୍ତଂ ଏକନ୍ତଂ ଅମନାପ’ନ୍ତି। ୟାୱଞ୍ଚିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପମାପି [ଉପମାହିପି (ସୀ॰)] ନ ସୁକରା ୟାୱ ଦୁକ୍ଖା ନିରୟା’’ତି।

୨୪୯ . ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସକ୍କା ପନ, ଭନ୍ତେ, ଉପମଂ କାତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ସକ୍କା ଭିକ୍ଖୂ’’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୁ, ଚୋରଂ ଆଗୁଚାରିଂ ଗହେତ୍ୱା ରଞ୍ଞୋ ଦସ୍ସେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଅୟଂ ଖୋ, ଦେୱ, ଚୋରୋ ଆଗୁଚାରୀ, ଇମସ୍ସ ୟଂ ଇଚ୍ଛସି ତଂ ଦଣ୍ଡଂ ପଣେହୀ’ତି। ତମେନଂ ରାଜା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଗଚ୍ଛଥ, ଭୋ, ଇମଂ ପୁରିସଂ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ସତ୍ତିସତେନ ହନଥା’ତି । ତମେନଂ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ସତ୍ତିସତେନ ହନେୟ୍ୟୁଂ। ଅଥ ରାଜା ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟଂ [ମଜ୍ଝନ୍ତିକସମୟଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰), ମଜ୍ଝନ୍ତିକଂ ସମୟଂ (ପୀ॰)] ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅମ୍ଭୋ, କଥଂ ସୋ ପୁରିସୋ’ତି? ‘‘‘ତଥେୱ, ଦେୱ, ଜୀୱତୀ’ତି। ତମେନଂ ରାଜା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଗଚ୍ଛଥ, ଭୋ, ତଂ ପୁରିସଂ ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟଂ ସତ୍ତିସତେନ ହନଥା’ତି। ତମେନଂ ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟଂ ସତ୍ତିସତେନ ହନେୟ୍ୟୁଂ। ଅଥ ରାଜା ସାୟନ୍ହସମୟଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅମ୍ଭୋ, କଥଂ ସୋ ପୁରିସୋ’ତି? ‘ତଥେୱ, ଦେୱ, ଜୀୱତୀ’ତି। ତମେନଂ ରାଜା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଗଚ୍ଛଥ, ଭୋ, ତଂ ପୁରିସଂ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ସତ୍ତିସତେନ ହନଥା’ତି। ତମେନଂ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ସତ୍ତିସତେନ ହନେୟ୍ୟୁଂ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପି ନୁ ସୋ ପୁରିସୋ ତୀହି ସତ୍ତିସତେହି ହଞ୍ଞମାନୋ ତତୋନିଦାନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦିୟେଥା’’ତି? ‘‘ଏକିସ୍ସାପି, ଭନ୍ତେ, ସତ୍ତିୟା ହଞ୍ଞମାନୋ ସୋ ପୁରିସୋ ତତୋନିଦାନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦିୟେଥ, କୋ ପନ ୱାଦୋ ତୀହି ସତ୍ତିସତେହୀ’’ତି?

୨୫୦ . ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ପରିତ୍ତଂ ପାଣିମତ୍ତଂ ପାସାଣଂ ଗହେତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତମୋ ନୁ ଖୋ ମହନ୍ତତରୋ – ୟୋ ଚାୟଂ ମୟା ପରିତ୍ତୋ ପାଣିମତ୍ତୋ ପାସାଣୋ ଗହିତୋ, ୟୋ ଚ ହିମୱା ପବ୍ବତରାଜା’’ତି? ‘‘ଅପ୍ପମତ୍ତକୋ ଅୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ପରିତ୍ତୋ ପାଣିମତ୍ତୋ ପାସାଣୋ ଗହିତୋ, ହିମୱନ୍ତଂ ପବ୍ବତରାଜାନଂ ଉପନିଧାୟ ସଙ୍ଖମ୍ପି ନ ଉପେତି, କଲଭାଗମ୍ପି ନ ଉପେତି, ଉପନିଧମ୍ପି [ଉପନିଧିମ୍ପି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ନ ଉପେତି’’। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଂ ସୋ ପୁରିସୋ ତୀହି ସତ୍ତିସତେହି ହଞ୍ଞମାନୋ ତତୋନିଦାନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି ତଂ ନିରୟକସ୍ସ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଉପନିଧାୟ ସଙ୍ଖମ୍ପି ନ ଉପେତି, କଲଭାଗମ୍ପି ନ ଉପେତି, ଉପନିଧମ୍ପି ନ ଉପେତି’’।

‘‘ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରୟପାଲା ପଞ୍ଚୱିଧବନ୍ଧନଂ ନାମ କମ୍ମକାରଣଂ କରୋନ୍ତି – ତତ୍ତଂ ଅୟୋଖିଲଂ [ଅୟୋଖୀଲଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ହତ୍ଥେ ଗମେନ୍ତି, ତତ୍ତଂ ଅୟୋଖିଲଂ ଦୁତିୟେ ହତ୍ଥେ ଗମେନ୍ତି, ତତ୍ତଂ ଅୟୋଖିଲଂ ପାଦେ ଗମେନ୍ତି, ତତ୍ତଂ ଅୟୋଖିଲଂ ଦୁତିୟେ ପାଦେ ଗମେନ୍ତି, ତତ୍ତଂ ଅୟୋଖିଲଂ ମଜ୍ଝେ ଉରସ୍ମିଂ ଗମେନ୍ତି। ସୋ ତତ୍ଥ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦେତି, ନ ଚ ତାୱ କାଲଂ କରୋତି ୟାୱ ନ ତଂ ପାପକମ୍ମଂ ବ୍ୟନ୍ତୀହୋତି [ବ୍ୟନ୍ତିହୋତି (ପୀ॰ କ॰)] । ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରୟପାଲା ସଂୱେସେତ୍ୱା କୁଠାରୀହି [କୁଧାରୀହି (କ॰)] ତଚ୍ଛନ୍ତି। ସୋ ତତ୍ଥ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା…ପେ॰… ବ୍ୟନ୍ତୀହୋତି। ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରୟପାଲା ଉଦ୍ଧଂପାଦଂ ଅଧୋସିରଂ ଗହେତ୍ୱା ୱାସୀହି ତଚ୍ଛନ୍ତି। ସୋ ତତ୍ଥ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା…ପେ॰… ବ୍ୟନ୍ତୀହୋତି। ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରୟପାଲା ରଥେ ୟୋଜେତ୍ୱା ଆଦିତ୍ତାୟ ପଥୱିୟା ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତାୟ ସଜୋତିଭୂତାୟ [ସଞ୍ଜୋତିଭୂତାୟ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ସାରେନ୍ତିପି ପଚ୍ଚାସାରେନ୍ତିପି । ସୋ ତତ୍ଥ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା…ପେ॰… ବ୍ୟନ୍ତୀହୋତି। ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରୟପାଲା ମହନ୍ତଂ ଅଙ୍ଗାରପବ୍ବତଂ ଆଦିତ୍ତଂ ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତଂ ସଜୋତିଭୂତଂ ଆରୋପେନ୍ତିପି ଓରୋପେନ୍ତିପି। ସୋ ତତ୍ଥ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦେତି, ନ ଚ ତାୱ କାଲଂ କରୋତି ୟାୱ ନ ତଂ ପାପକମ୍ମଂ ବ୍ୟନ୍ତୀହୋତି। ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରୟପାଲା ଉଦ୍ଧଂପାଦଂ ଅଧୋସିରଂ ଗହେତ୍ୱା ତତ୍ତାୟ ଲୋହକୁମ୍ଭିୟା ପକ୍ଖିପନ୍ତି ଆଦିତ୍ତାୟ ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତାୟ ସଜୋତିଭୂତାୟ। ସୋ ତତ୍ଥ ଫେଣୁଦ୍ଦେହକଂ ପଚ୍ଚତି। ସୋ ତତ୍ଥ ଫେଣୁଦ୍ଦେହକଂ ପଚ୍ଚମାନୋ ସକିମ୍ପି ଉଦ୍ଧଂ ଗଚ୍ଛତି, ସକିମ୍ପି ଅଧୋ ଗଚ୍ଛତି, ସକିମ୍ପି ତିରିୟଂ ଗଚ୍ଛତି। ସୋ ତତ୍ଥ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦେତି, ନ ଚ ତାୱ କାଲଙ୍କରୋତି ୟାୱ ନ ତଂ ପାପକମ୍ମଂ ବ୍ୟନ୍ତୀହୋତି। ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରୟପାଲା [ନିରୟପାଲା ପୁନପ୍ପୁନଂ (କ॰)] ମହାନିରୟେ ପକ୍ଖିପନ୍ତି। ସୋ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାନିରୟୋ –

‘‘ଚତୁକ୍କଣ୍ଣୋ ଚତୁଦ୍ୱାରୋ, ୱିଭତ୍ତୋ ଭାଗସୋ ମିତୋ।

ଅୟୋପାକାରପରିୟନ୍ତୋ, ଅୟସା ପଟିକୁଜ୍ଜିତୋ॥

‘‘ତସ୍ସ ଅୟୋମୟା ଭୂମି, ଜଲିତା ତେଜସା ୟୁତା।

ସମନ୍ତା ୟୋଜନସତଂ, ଫରିତ୍ୱା ତିଟ୍ଠତି ସବ୍ବଦା’’॥

‘‘ଅନେକପରିୟାୟେନପି ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରୟକଥଂ କଥେୟ୍ୟଂ; ୟାୱଞ୍ଚିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ସୁକରା ଅକ୍ଖାନେନ ପାପୁଣିତୁଂ ୟାୱ ଦୁକ୍ଖା ନିରୟା।

୨୫୧ . ‘‘ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିରଚ୍ଛାନଗତା ପାଣା ତିଣଭକ୍ଖା। ତେ ଅଲ୍ଲାନିପି ତିଣାନି ସୁକ୍ଖାନିପି ତିଣାନି ଦନ୍ତୁଲ୍ଲେହକଂ ଖାଦନ୍ତି। କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିରଚ୍ଛାନଗତା ପାଣା ତିଣଭକ୍ଖା? ହତ୍ଥୀ ଅସ୍ସା ଗୋଣା ଗଦ୍ରଭା ଅଜା ମିଗା, ୟେ ୱା ପନଞ୍ଞେପି କେଚି ତିରଚ୍ଛାନଗତା ପାଣା ତିଣଭକ୍ଖା। ସ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଲୋ ଇଧ ପୁବ୍ବେ ରସାଦୋ ଇଧ ପାପାନି କମ୍ମାନି କରିତ୍ୱା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜତି ୟେ ତେ ସତ୍ତା ତିଣଭକ୍ଖା।

‘‘ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିରଚ୍ଛାନଗତା ପାଣା ଗୂଥଭକ୍ଖା। ତେ ଦୂରତୋୱ ଗୂଥଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା ଧାୱନ୍ତି – ‘ଏତ୍ଥ ଭୁଞ୍ଜିସ୍ସାମ, ଏତ୍ଥ ଭୁଞ୍ଜିସ୍ସାମା’ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବ୍ରାହ୍ମଣା ଆହୁତିଗନ୍ଧେନ ଧାୱନ୍ତି – ‘ଏତ୍ଥ ଭୁଞ୍ଜିସ୍ସାମ, ଏତ୍ଥ ଭୁଞ୍ଜିସ୍ସାମା’ତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସନ୍ତି ତିରଚ୍ଛାନଗତା ପାଣା ଗୂଥଭକ୍ଖା, ତେ ଦୂରତୋୱ ଗୂଥଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା ଧାୱନ୍ତି – ‘ଏତ୍ଥ ଭୁଞ୍ଜିସ୍ସାମ, ଏତ୍ଥ ଭୁଞ୍ଜିସ୍ସାମା’ତି। କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିରଚ୍ଛାନଗତା ପାଣା ଗୂଥଭକ୍ଖା? କୁକ୍କୁଟା ସୂକରା ସୋଣା ସିଙ୍ଗାଲା, ୟେ ୱା ପନଞ୍ଞେପି କେଚି ତିରଚ୍ଛାନଗତା ପାଣା ଗୂଥଭକ୍ଖା। ସ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଲୋ ଇଧ ପୁବ୍ବେ ରସାଦୋ ଇଧ ପାପାନି କମ୍ମାନି କରିତ୍ୱା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜତି ୟେ ତେ ସତ୍ତା ଗୂଥଭକ୍ଖା।

‘‘ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିରଚ୍ଛାନଗତା ପାଣା ଅନ୍ଧକାରେ ଜାୟନ୍ତି ଅନ୍ଧକାରେ ଜୀୟନ୍ତି [ଜିୟ୍ୟନ୍ତି (କ॰)] ଅନ୍ଧକାରେ ମୀୟନ୍ତି [ମିୟ୍ୟନ୍ତି (କ॰)] । କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିରଚ୍ଛାନଗତା ପାଣା ଅନ୍ଧକାରେ ଜାୟନ୍ତି ଅନ୍ଧକାରେ ଜୀୟନ୍ତି ଅନ୍ଧକାରେ ମୀୟନ୍ତି? କୀଟା ପୁଳୱା [ପଟଙ୍ଗା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ଗଣ୍ଡୁପ୍ପାଦା, ୟେ ୱା ପନଞ୍ଞେପି କେଚି ତିରଚ୍ଛାନଗତା ପାଣା ଅନ୍ଧକାରେ ଜାୟନ୍ତି ଅନ୍ଧକାରେ ଜୀୟନ୍ତି ଅନ୍ଧକାରେ ମୀୟନ୍ତି। ସ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଲୋ ଇଧ ପୁବ୍ବେ ରସାଦୋ, ଇଧ ପାପାନି କମ୍ମାନି କରିତ୍ୱା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜତି ୟେ ତେ ସତ୍ତା ଅନ୍ଧକାରେ ଜାୟନ୍ତି ଅନ୍ଧକାରେ ଜୀୟନ୍ତି ଅନ୍ଧକାରେ ମୀୟନ୍ତି।

‘‘ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିରଚ୍ଛାନଗତା ପାଣା ଉଦକସ୍ମିଂ ଜାୟନ୍ତି ଉଦକସ୍ମିଂ ଜୀୟନ୍ତି ଉଦକସ୍ମିଂ ମୀୟନ୍ତି। କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିରଚ୍ଛାନଗତା ପାଣା ଉଦକସ୍ମିଂ ଜାୟନ୍ତି ଉଦକସ୍ମିଂ ଜୀୟନ୍ତି ଉଦକସ୍ମିଂ ମୀୟନ୍ତି? ମଚ୍ଛା କଚ୍ଛପା ସୁସୁମାରା, ୟେ ୱା ପନଞ୍ଞେପି କେଚି ତିରଚ୍ଛାନଗତା ପାଣା ଉଦକସ୍ମିଂ ଜାୟନ୍ତି ଉଦକସ୍ମିଂ ଜୀୟନ୍ତି ଉଦକସ୍ମିଂ ମୀୟନ୍ତି। ସ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଲୋ ଇଧ ପୁବ୍ବେ ରସାଦୋ ଇଧ ପାପାନି କମ୍ମାନି କରିତ୍ୱା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜତି ୟେ ତେ ସତ୍ତା ଉଦକସ୍ମିଂ ଜାୟନ୍ତି ଉଦକସ୍ମିଂ ଜୀୟନ୍ତି ଉଦକସ୍ମିଂ ମୀୟନ୍ତି।

‘‘ସନ୍ତି , ଭିକ୍ଖୱେ, ତିରଚ୍ଛାନଗତା ପାଣା ଅସୁଚିସ୍ମିଂ ଜାୟନ୍ତି ଅସୁଚିସ୍ମିଂ ଜୀୟନ୍ତି ଅସୁଚିସ୍ମିଂ ମୀୟନ୍ତି। କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିରଚ୍ଛାନଗତା ପାଣା ଅସୁଚିସ୍ମିଂ ଜାୟନ୍ତି ଅସୁଚିସ୍ମିଂ ଜୀୟନ୍ତି ଅସୁଚିସ୍ମିଂ ମୀୟନ୍ତି? ୟେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ପୂତିମଚ୍ଛେ ୱା ଜାୟନ୍ତି ପୂତିମଚ୍ଛେ ୱା ଜୀୟନ୍ତି ପୂତିମଚ୍ଛେ ୱା ମୀୟନ୍ତି ପୂତିକୁଣପେ ୱା…ପେ॰… ପୂତିକୁମ୍ମାସେ ୱା… ଚନ୍ଦନିକାୟ ୱା… ଓଲିଗଲ୍ଲେ ୱା ଜାୟନ୍ତି, (ୟେ ୱା ପନଞ୍ଞେପି କେଚି ତିରଚ୍ଛାନଗତା ପାଣା ଅସୁଚିସ୍ମିଂ ଜାୟନ୍ତି ଅସୁଚିସ୍ମିଂ ଜୀୟନ୍ତି ଅସୁଚିସ୍ମିଂ ମୀୟନ୍ତି।) [( ) ନତ୍ଥି ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ ପୋତ୍ଥକେସୁ] ସ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଲୋ ଇଧ ପୁବ୍ବେ ରସାଦୋ ଇଧ ପାପାନି କମ୍ମାନି କରିତ୍ୱା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜତି ୟେ ତେ ସତ୍ତା ଅସୁଚିସ୍ମିଂ ଜାୟନ୍ତି ଅସୁଚିସ୍ମିଂ ଜୀୟନ୍ତି ଅସୁଚିସ୍ମିଂ ମୀୟନ୍ତି।

‘‘ଅନେକପରିୟାୟେନପି ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିକଥଂ କଥେୟ୍ୟଂ; ୟାୱଞ୍ଚିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ସୁକରଂ ଅକ୍ଖାନେନ ପାପୁଣିତୁଂ ୟାୱ ଦୁକ୍ଖା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନି।

୨୫୨ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ଏକଚ୍ଛିଗ୍ଗଲଂ ୟୁଗଂ ମହାସମୁଦ୍ଦେ ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ। ତମେନଂ ପୁରତ୍ଥିମୋ ୱାତୋ ପଚ୍ଛିମେନ ସଂହରେୟ୍ୟ, ପଚ୍ଛିମୋ ୱାତୋ ପୁରତ୍ଥିମେନ ସଂହରେୟ୍ୟ, ଉତ୍ତରୋ ୱାତୋ ଦକ୍ଖିଣେନ ସଂହରେୟ୍ୟ, ଦକ୍ଖିଣୋ ୱାତୋ ଉତ୍ତରେନ ସଂହରେୟ୍ୟ। ତତ୍ରାସ୍ସ କାଣୋ କଚ୍ଛପୋ, ସୋ ୱସ୍ସସତସ୍ସ ୱସ୍ସସତସ୍ସ [ୱସ୍ସସତସ୍ସ ୱସ୍ସସହସ୍ସସ୍ସ ୱସ୍ସସତସହସ୍ସସ୍ସ (ସୀ॰), ୱସ୍ସସତସ୍ସ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଅଚ୍ଚୟେନ ସକିଂ ଉମ୍ମୁଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପି ନୁ ସୋ କାଣୋ କଚ୍ଛପୋ ଅମୁସ୍ମିଂ ଏକଚ୍ଛିଗ୍ଗଲେ ୟୁଗେ ଗୀୱଂ ପୱେସେୟ୍ୟା’’ତି? (‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।) [( ) ନତ୍ଥି ସୀ॰ ପୀ॰ ପୋତ୍ଥକେସୁ] ‘‘ୟଦି ପନ [ୟଦି ନୂନ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] , ଭନ୍ତେ, କଦାଚି କରହଚି ଦୀଘସ୍ସ ଅଦ୍ଧୁନୋ ଅଚ୍ଚୟେନା’’ତି। ‘‘ଖିପ୍ପତରଂ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାଣୋ କଚ୍ଛପୋ ଅମୁସ୍ମିଂ ଏକଚ୍ଛିଗ୍ଗଲେ ୟୁଗେ ଗୀୱଂ ପୱେସେୟ୍ୟ, ଅତୋ ଦୁଲ୍ଲଭତରାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନୁସ୍ସତ୍ତଂ ୱଦାମି ସକିଂ ୱିନିପାତଗତେନ ବାଲେନ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ନ ହେତ୍ଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ଥି ଧମ୍ମଚରିୟା ସମଚରିୟା କୁସଲକିରିୟା ପୁଞ୍ଞକିରିୟା। ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଖାଦିକା ଏତ୍ଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱତ୍ତତି ଦୁବ୍ବଲଖାଦିକା’’।

‘‘ସ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବାଲୋ ସଚେ କଦାଚି କରହଚି ଦୀଘସ୍ସ ଅଦ୍ଧୁନୋ ଅଚ୍ଚୟେନ ମନୁସ୍ସତ୍ତଂ ଆଗଚ୍ଛତି, ୟାନି ତାନି ନୀଚକୁଲାନି – ଚଣ୍ଡାଲକୁଲଂ ୱା ନେସାଦକୁଲଂ ୱା ୱେନକୁଲଂ [ୱେଣକୁଲଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୱା ରଥକାରକୁଲଂ ୱା ପୁକ୍କୁସକୁଲଂ ୱା। ତଥାରୂପେ କୁଲେ ପଚ୍ଚାଜାୟତି ଦଲିଦ୍ଦେ ଅପ୍ପନ୍ନପାନଭୋଜନେ କସିରୱୁତ୍ତିକେ, ୟତ୍ଥ କସିରେନ ଘାସଚ୍ଛାଦୋ ଲବ୍ଭତି। ସୋ ଚ ହୋତି ଦୁବ୍ବଣ୍ଣୋ ଦୁଦ୍ଦସିକୋ ଓକୋଟିମକୋ ବୱ୍ହାବାଧୋ [ବହ୍ୱାବାଧୋ (କ॰)] କାଣୋ ୱା କୁଣୀ ୱା ଖୁଜ୍ଜୋ ୱା ପକ୍ଖହତୋ ୱା ନ ଲାଭୀ ଅନ୍ନସ୍ସ ପାନସ୍ସ ୱତ୍ଥସ୍ସ ୟାନସ୍ସ ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନସ୍ସ ସେୟ୍ୟାୱସଥପଦୀପେୟ୍ୟସ୍ସ। ସୋ କାୟେନ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରତି ୱାଚାୟ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରତି ମନସା ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରତି। ସୋ କାୟେନ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା ୱାଚାୟ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା ମନସା ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅକ୍ଖଧୁତ୍ତୋ ପଠମେନେୱ କଲିଗ୍ଗହେନ ପୁତ୍ତମ୍ପି ଜୀୟେଥ, ଦାରମ୍ପି ଜୀୟେଥ, ସବ୍ବଂ ସାପତେୟ୍ୟମ୍ପି ଜୀୟେଥ, ଉତ୍ତରିପି ଅଧିବନ୍ଧଂ [ଅନୁବନ୍ଧଂ (ସୀ॰ ପୀ॰), ଅଦ୍ଧୁବନ୍ଧଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ନିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ। ଅପ୍ପମତ୍ତକୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କଲିଗ୍ଗହୋ ୟଂ ସୋ ଅକ୍ଖଧୁତ୍ତୋ ପଠମେନେୱ କଲିଗ୍ଗହେନ ପୁତ୍ତମ୍ପି ଜୀୟେଥ, ଦାରମ୍ପି ଜୀୟେଥ, ସବ୍ବଂ ସାପତେୟ୍ୟମ୍ପି ଜୀୟେଥ, ଉତ୍ତରିପି ଅଧିବନ୍ଧଂ ନିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ। ଅଥ ଖୋ ଅୟମେୱ ତତୋ ମହନ୍ତତରୋ କଲିଗ୍ଗହୋ ୟଂ ସୋ ବାଲୋ କାୟେନ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା ୱାଚାୟ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା ମନସା ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କେୱଲା ପରିପୂରା [କେୱଲପରିପୂରା (ସୀ॰ ପୀ॰) ମ॰ ନି॰ ୧.୨୪୪ ପାଳିୟା ସଂସନ୍ଦେତବ୍ବା] ବାଲଭୂମୀ’’ତି।

୨୫୩ . ‘‘ତୀଣିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଣ୍ଡିତସ୍ସ ପଣ୍ଡିତଲକ୍ଖଣାନି ପଣ୍ଡିତନିମିତ୍ତାନି ପଣ୍ଡିତାପଦାନାନି। କତମାନି ତୀଣି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଣ୍ଡିତୋ ସୁଚିନ୍ତିତଚିନ୍ତୀ ଚ ହୋତି ସୁଭାସିତଭାସୀ ଚ ସୁକତକମ୍ମକାରୀ ଚ। ନୋ ଚେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଣ୍ଡିତୋ ସୁଚିନ୍ତିତଚିନ୍ତୀ ଚ ଅଭୱିସ୍ସ ସୁଭାସିତଭାସୀ ଚ ସୁକତକମ୍ମକାରୀ ଚ, କେନ ନଂ [ନ ତେନ ନଂ (କ॰), ନ ନଂ (?)] ପଣ୍ଡିତା ଜାନେୟ୍ୟୁଂ – ‘ପଣ୍ଡିତୋ ଅୟଂ ଭୱଂ ସପ୍ପୁରିସୋ’ତି? ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଣ୍ଡିତୋ ସୁଚିନ୍ତିତଚିନ୍ତୀ ଚ ହୋତି ସୁଭାସିତଭାସୀ ଚ ସୁକତକମ୍ମକାରୀ ଚ ତସ୍ମା ନଂ ପଣ୍ଡିତା ଜାନନ୍ତି – ‘ପଣ୍ଡିତୋ ଅୟଂ ଭୱଂ ସପ୍ପୁରିସୋ’ତି। ସ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଣ୍ଡିତୋ ତିୱିଧଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି। ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଣ୍ଡିତୋ ସଭାୟଂ ୱା ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି, ରଥିକାୟ ୱା ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି, ସିଙ୍ଘାଟକେ ୱା ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି; ତତ୍ର ଚେ ଜନୋ ତଜ୍ଜଂ ତସ୍ସାରୁପ୍ପଂ କଥଂ ମନ୍ତେତି । ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଣ୍ଡିତୋ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ସୁରାମେରୟମଜ୍ଜପ୍ପମାଦଟ୍ଠାନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି; ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଣ୍ଡିତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ୟଂ ଖୋ ଜନୋ ତଜ୍ଜଂ ତସ୍ସାରୁପ୍ପଂ କଥଂ ମନ୍ତେତି; ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତେୱ ତେ ଧମ୍ମା ମୟି, ଅହଞ୍ଚ ତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସନ୍ଦିସ୍ସାମୀ’ତି। ଇଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଣ୍ଡିତୋ ପଠମଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି।

୨୫୪ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଣ୍ଡିତୋ ପସ୍ସତି ରାଜାନୋ ଚୋରଂ ଆଗୁଚାରିଂ ଗହେତ୍ୱା ୱିୱିଧା କମ୍ମକାରଣା କାରେନ୍ତେ – କସାହିପି ତାଳେନ୍ତେ ୱେତ୍ତେହିପି ତାଳେନ୍ତେ ଅଦ୍ଧଦଣ୍ଡକେହିପି ତାଳେନ୍ତେ ହତ୍ଥମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତେ ପାଦମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତେ ହତ୍ଥପାଦମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତେ କଣ୍ଣମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତେ ନାସମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତେ କଣ୍ଣନାସମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତେ ବିଲଙ୍ଗଥାଲିକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ସଙ୍ଖମୁଣ୍ଡିକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ରାହୁମୁଖମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ଜୋତିମାଲିକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ହତ୍ଥପଜ୍ଜୋତିକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ଏରକୱତ୍ତିକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ଚୀରକୱାସିକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ଏଣେୟ୍ୟକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ବଲିସମଂସିକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ କହାପଣିକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ଖାରାପତଚ୍ଛିକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ପଲିଘପରିୱତ୍ତିକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ପଲାଲପୀଠକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ତତ୍ତେନପି ତେଲେନ ଓସିଞ୍ଚନ୍ତେ ସୁନଖେହିପି ଖାଦାପେନ୍ତେ ଜୀୱନ୍ତମ୍ପି ସୂଲେ ଉତ୍ତାସେନ୍ତେ ଅସିନାପି ସୀସଂ ଛିନ୍ଦନ୍ତେ। ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଣ୍ଡିତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ୟଥାରୂପାନଂ ଖୋ ପାପକାନଂ କମ୍ମାନଂ ହେତୁ ରାଜାନୋ ଚୋରଂ ଆଗୁଚାରିଂ ଗହେତ୍ୱା ୱିୱିଧା କମ୍ମକାରଣା କାରେନ୍ତି କସାହିପି ତାଳେନ୍ତି, ୱେତ୍ତେହିପି ତାଳେନ୍ତି, ଅଦ୍ଧଦଣ୍ଡକେହିପି ତାଳେନ୍ତି, ହତ୍ଥମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି , ପାଦମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି, ହତ୍ଥପାଦମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି, କଣ୍ଣମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି, ନାସମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି, କଣ୍ଣନାସମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି, ବିଲଙ୍ଗଥାଲିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ସଙ୍ଖମୁଣ୍ଡିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ରାହୁମୁଖମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ଜୋତିମାଲିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ହତ୍ଥପଜ୍ଜୋତିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ଏରକୱତ୍ତିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ଚୀରକୱାସିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ଏଣେୟ୍ୟକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ବଲିସମଂସିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, କହାପଣିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ଖାରାପତଚ୍ଛିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ପଲିଘପରିୱତ୍ତିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ପଲାଲପୀଠକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ତତ୍ତେନପି ତେଲେନ ଓସିଞ୍ଚନ୍ତି, ସୁନଖେହିପି ଖାଦାପେନ୍ତି, ଜୀୱନ୍ତମ୍ପି ସୂଲେ ଉତ୍ତାସେନ୍ତି, ଅସିନାପି ସୀସଂ ଛିନ୍ଦନ୍ତି, ନ ତେ ଧମ୍ମା ମୟି ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି, ଅହଞ୍ଚ ନ ତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସନ୍ଦିସ୍ସାମୀ’ତି। ଇଦମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଣ୍ଡିତୋ ଦୁତିୟଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି।

୨୫୫ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଣ୍ଡିତଂ ପୀଠସମାରୂଳ୍ହଂ ୱା ମଞ୍ଚସମାରୂଳ୍ହଂ ୱା ଛମାୟଂ ୱା ସେମାନଂ, ୟାନିସ୍ସ ପୁବ୍ବେ କଲ୍ୟାଣାନି କମ୍ମାନି କତାନି କାୟେନ ସୁଚରିତାନି ୱାଚାୟ ସୁଚରିତାନି ମନସା ସୁଚରିତାନି ତାନିସ୍ସ ତମ୍ହି ସମୟେ ଓଲମ୍ବନ୍ତି…ପେ॰… ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହତଂ ପବ୍ବତକୂଟାନଂ ଛାୟା ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଥୱିୟା ଓଲମ୍ବନ୍ତି ଅଜ୍ଝୋଲମ୍ବନ୍ତି ଅଭିପ୍ପଲମ୍ବନ୍ତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଣ୍ଡିତଂ ପୀଠସମାରୂଳ୍ହଂ ୱା ମଞ୍ଚସମାରୂଳ୍ହଂ ୱା ଛମାୟଂ ୱା ସେମାନଂ ୟାନିସ୍ସ ପୁବ୍ବେ କଲ୍ୟାଣାନି କମ୍ମାନି କତାନି କାୟେନ ସୁଚରିତାନି ୱାଚାୟ ସୁଚରିତାନି ମନସା ସୁଚରିତାନି ତାନିସ୍ସ ତମ୍ହି ସମୟେ ଓଲମ୍ବନ୍ତି ଅଜ୍ଝୋଲମ୍ବନ୍ତି ଅଭିପ୍ପଲମ୍ବନ୍ତି। ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଣ୍ଡିତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅକତଂ ୱତ ମେ ପାପଂ, ଅକତଂ ଲୁଦ୍ଦଂ, ଅକତଂ କିବ୍ବିସଂ; କତଂ କଲ୍ୟାଣଂ, କତଂ କୁସଲଂ, କତଂ ଭୀରୁତ୍ତାଣଂ। ୟାୱତା, ଭୋ, ଅକତପାପାନଂ ଅକତଲୁଦ୍ଦାନଂ ଅକତକିବ୍ବିସାନଂ କତକଲ୍ୟାଣାନଂ କତକୁସଲାନଂ କତଭୀରୁତ୍ତାଣାନଂ ଗତି ତଂ ଗତିଂ ପେଚ୍ଚ ଗଚ୍ଛାମୀ’ତି। ସୋ ନ ସୋଚତି, ନ କିଲମତି, ନ ପରିଦେୱତି, ନ ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି, ନ ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଇଦମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଣ୍ଡିତୋ ତତିୟଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି।

‘‘ସ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଣ୍ଡିତୋ କାୟେନ ସୁଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା ୱାଚାୟ ସୁଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା ମନସା ସୁଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ୟଂ ଖୋ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଏକନ୍ତଂ ଇଟ୍ଠଂ ଏକନ୍ତଂ କନ୍ତଂ ଏକନ୍ତଂ ମନାପ’ନ୍ତି, ସଗ୍ଗମେୱ ତଂ ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଏକନ୍ତଂ ଇଟ୍ଠଂ ଏକନ୍ତଂ କନ୍ତଂ ଏକନ୍ତଂ ମନାପ’ନ୍ତି। ୟାୱଞ୍ଚିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପମାପି ନ ସୁକରା ୟାୱ ସୁଖା ସଗ୍ଗା’’ତି।

୨୫୬ . ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସକ୍କା ପନ, ଭନ୍ତେ, ଉପମଂ କାତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ସକ୍କା ଭିକ୍ଖୂ’’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଜା ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ସତ୍ତହି ରତନେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଚତୂହି ଚ ଇଦ୍ଧୀହି ତତୋନିଦାନଂ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି। କତମେହି ସତ୍ତହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରଞ୍ଞୋ ଖତ୍ତିୟସ୍ସ ମୁଦ୍ଧାୱସିତ୍ତସ୍ସ ତଦହୁପୋସଥେ ପନ୍ନରସେ ସୀସଂନ୍ହାତସ୍ସ ଉପୋସଥିକସ୍ସ ଉପରିପାସାଦୱରଗତସ୍ସ ଦିବ୍ବଂ ଚକ୍କରତନଂ ପାତୁଭୱତି ସହସ୍ସାରଂ ସନେମିକଂ ସନାଭିକଂ ସବ୍ବାକାରପରିପୂରଂ। ତଂ ଦିସ୍ୱାନ ରଞ୍ଞୋ ଖତ୍ତିୟସ୍ସ ମୁଦ୍ଧାୱସିତ୍ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି [ଏତଦହୋସି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] – ‘ସୁତଂ ଖୋ ପନ ମେତଂ ୟସ୍ସ ରଞ୍ଞୋ ଖତ୍ତିୟସ୍ସ ମୁଦ୍ଧାୱସିତ୍ତସ୍ସ ତଦହୁପୋସଥେ ପନ୍ନରସେ ସୀସଂନ୍ହାତସ୍ସ ଉପୋସଥିକସ୍ସ ଉପରିପାସାଦୱରଗତସ୍ସ ଦିବ୍ବଂ ଚକ୍କରତନଂ ପାତୁଭୱତି ସହସ୍ସାରଂ ସନେମିକଂ ସନାଭିକଂ ସବ୍ବାକାରପରିପୂରଂ, ସୋ ହୋତି ରାଜା ଚକ୍କୱତ୍ତୀତି। ଅସ୍ସଂ ନୁ ଖୋ ଅହଂ ରାଜା ଚକ୍କୱତ୍ତୀ’’’ତି?

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଜା ଖତ୍ତିୟୋ ମୁଦ୍ଧାୱସିତ୍ତୋ ୱାମେନ ହତ୍ଥେନ ଭିଙ୍କାରଂ ଗହେତ୍ୱା ଦକ୍ଖିଣେନ ହତ୍ଥେନ ଚକ୍କରତନଂ ଅବ୍ଭୁକ୍କିରତି – ‘ପୱତ୍ତତୁ ଭୱଂ ଚକ୍କରତନଂ, ଅଭିୱିଜିନାତୁ ଭୱଂ ଚକ୍କରତନ’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍କରତନଂ ପୁରତ୍ଥିମଂ ଦିସଂ ପୱତ୍ତତି। ଅନ୍ୱଦେୱ ରାଜା ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ସଦ୍ଧିଂ ଚତୁରଙ୍ଗିନିୟା ସେନାୟ। ୟସ୍ମିଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଦେସେ ଚକ୍କରତନଂ ପତିଟ୍ଠାତି ତତ୍ଥ ରାଜା ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ୱାସଂ ଉପେତି ସଦ୍ଧିଂ ଚତୁରଙ୍ଗିନିୟା ସେନାୟ। ୟେ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ , ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଦିସାୟ ପଟିରାଜାନୋ ତେ ରାଜାନଂ ଚକ୍କୱତ୍ତିଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱମାହଂସୁ – ‘ଏହି ଖୋ, ମହାରାଜ! ସ୍ୱାଗତଂ ତେ, ମହାରାଜ [ସ୍ୱାଗତଂ ମହାରାଜ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ! ସକଂ ତେ, ମହାରାଜ! ଅନୁସାସ, ମହାରାଜା’ତି । ରାଜା ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ଏୱମାହ – ‘ପାଣୋ ନ ହନ୍ତବ୍ବୋ, ଅଦିନ୍ନଂ ନାଦାତବ୍ବଂ, କାମେସୁମିଚ୍ଛା ନ ଚରିତବ୍ବା, ମୁସା ନ ଭାସିତବ୍ବା, ମଜ୍ଜଂ ନ ପାତବ୍ବଂ, ୟଥାଭୁତ୍ତଞ୍ଚ ଭୁଞ୍ଜଥା’ତି। ୟେ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଦିସାୟ ପଟିରାଜାନୋ ତେ ରଞ୍ଞୋ ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ଅନୁୟନ୍ତା [ଅନୁୟୁତ୍ତା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଭୱନ୍ତି [ଅହେସୁଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ।

୨୫୭ . ‘‘ଅଥ ଖୋ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍କରତନଂ ପୁରତ୍ଥିମଂ ସମୁଦ୍ଦଂ ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା [ଅଜ୍ଝୋଗହେତ୍ୱା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ପଚ୍ଚୁତ୍ତରିତ୍ୱା ଦକ୍ଖିଣଂ ଦିସଂ ପୱତ୍ତତି…ପେ॰… ଦକ୍ଖିଣଂ ସମୁଦ୍ଦଂ ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା ପଚ୍ଚୁତ୍ତରିତ୍ୱା ପଚ୍ଛିମଂ ଦିସଂ ପୱତ୍ତତି… ପଚ୍ଛିମଂ ସମୁଦ୍ଦଂ ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା ପଚ୍ଚୁତ୍ତରିତ୍ୱା ଉତ୍ତରଂ ଦିସଂ ପୱତ୍ତତି ଅନ୍ୱଦେୱ ରାଜା ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ସଦ୍ଧିଂ ଚତୁରଙ୍ଗିନିୟା ସେନାୟ। ୟସ୍ମିଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଦେସେ ଚକ୍କରତନଂ ପତିଟ୍ଠାତି ତତ୍ଥ ରାଜା ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ୱାସଂ ଉପେତି ସଦ୍ଧିଂ ଚତୁରଙ୍ଗିନିୟା ସେନାୟ।

‘‘ୟେ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉତ୍ତରାୟ ଦିସାୟ ପଟିରାଜାନୋ ତେ ରାଜାନଂ ଚକ୍କୱତ୍ତିଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱମାହଂସୁ – ‘ଏହି ଖୋ, ମହାରାଜ! ସ୍ୱାଗତଂ ତେ, ମହାରାଜ! ସକଂ ତେ, ମହାରାଜ! ଅନୁସାସ, ମହାରାଜା’ତି। ରାଜା ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ଏୱମାହ – ‘ପାଣୋ ନ ହନ୍ତବ୍ବୋ, ଅଦିନ୍ନଂ ନାଦାତବ୍ବଂ, କାମେସୁମିଚ୍ଛା ନ ଚରିତବ୍ବା, ମୁସା ନ ଭାସିତବ୍ବା, ମଜ୍ଜଂ ନ ପାତବ୍ବଂ; ୟଥାଭୁତ୍ତଞ୍ଚ ଭୁଞ୍ଜଥା’ତି। ୟେ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉତ୍ତରାୟ ଦିସାୟ ପଟିରାଜାନୋ ତେ ରଞ୍ଞୋ ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ଅନୁୟନ୍ତା ଭୱନ୍ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍କରତନଂ ସମୁଦ୍ଦପରିୟନ୍ତଂ ପଥୱିଂ ଅଭିୱିଜିନିତ୍ୱା ତମେୱ ରାଜଧାନିଂ ପଚ୍ଚାଗନ୍ତ୍ୱା ରଞ୍ଞୋ ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ଅନ୍ତେପୁରଦ୍ୱାରେ ଅକ୍ଖାହତଂ ମଞ୍ଞେ ତିଟ୍ଠତି ରଞ୍ଞୋ ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ଅନ୍ତେପୁରଦ୍ୱାରଂ ଉପସୋଭୟମାନଂ। ରଞ୍ଞୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ଏୱରୂପଂ ଚକ୍କରତନଂ ପାତୁଭୱତି।

୨୫୮ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରଞ୍ଞୋ ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ହତ୍ଥିରତନଂ ପାତୁଭୱତି – ସବ୍ବସେତୋ ସତ୍ତପ୍ପତିଟ୍ଠୋ ଇଦ୍ଧିମା ୱେହାସଙ୍ଗମୋ ଉପୋସଥୋ ନାମ ନାଗରାଜା। ତଂ ଦିସ୍ୱାନ ରଞ୍ଞୋ ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ପସୀଦତି – ‘ଭଦ୍ଦକଂ ୱତ, ଭୋ, ହତ୍ଥିୟାନଂ, ସଚେ ଦମଥଂ ଉପେୟ୍ୟା’ତି। ଅଥ ଖୋ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ହତ୍ଥିରତନଂ ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ଭଦ୍ଦୋ ହତ୍ଥାଜାନୀୟୋ ଦୀଘରତ୍ତଂ ସୁପରିଦନ୍ତୋ ଏୱମେୱ ଦମଥଂ ଉପେତି। ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଜା ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ତମେୱ ହତ୍ଥିରତନଂ ୱୀମଂସମାନୋ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ଅଭିରୁହିତ୍ୱା ସମୁଦ୍ଦପରିୟନ୍ତଂ ପଥୱିଂ ଅନୁସଂୟାୟିତ୍ୱା ତମେୱ ରାଜଧାନିଂ ପଚ୍ଚାଗନ୍ତ୍ୱା ପାତରାସମକାସି। ରଞ୍ଞୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ଏୱରୂପଂ ହତ୍ଥିରତନଂ ପାତୁଭୱତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରଞ୍ଞୋ ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ଅସ୍ସରତନଂ ପାତୁଭୱତି – ସବ୍ବସେତୋ କାଳସୀସୋ ମୁଞ୍ଜକେସୋ ଇଦ୍ଧିମା ୱେହାସଙ୍ଗମୋ ୱଲାହକୋ ନାମ ଅସ୍ସରାଜା। ତଂ ଦିସ୍ୱାନ ରଞ୍ଞୋ ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ପସୀଦତି – ‘ଭଦ୍ଦକଂ ୱତ, ଭୋ, ଅସ୍ସୟାନଂ, ସଚେ ଦମଥଂ ଉପେୟ୍ୟା’ତି। ଅଥ ଖୋ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସ୍ସରତନଂ ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ଭଦ୍ଦୋ ଅସ୍ସାଜାନୀୟୋ ଦୀଘରତ୍ତଂ ସୁପରିଦନ୍ତୋ ଏୱମେୱ ଦମଥଂ ଉପେତି। ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଜା ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ତମେୱ ଅସ୍ସରତନଂ ୱୀମଂସମାନୋ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ଅଭିରୁହିତ୍ୱା ସମୁଦ୍ଦପରିୟନ୍ତଂ ପଥୱିଂ ଅନୁସଂୟାୟିତ୍ୱା ତମେୱ ରାଜଧାନିଂ ପଚ୍ଚାଗନ୍ତ୍ୱା ପାତରାସମକାସି। ରଞ୍ଞୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ଏୱରୂପଂ ଅସ୍ସରତନଂ ପାତୁଭୱତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରଞ୍ଞୋ ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ମଣିରତନଂ ପାତୁଭୱତି। ସୋ ହୋତି ମଣି ୱେଳୁରିୟୋ ସୁଭୋ ଜାତିମା ଅଟ୍ଠଂସୋ ସୁପରିକମ୍ମକତୋ । ତସ୍ସ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଣିରତନସ୍ସ ଆଭା ସମନ୍ତା ୟୋଜନଂ ଫୁଟା ହୋତି। ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଜା ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ତମେୱ ମଣିରତନଂ ୱୀମଂସମାନୋ ଚତୁରଙ୍ଗିନିଂ ସେନଂ ସନ୍ନୟ୍ହିତ୍ୱା ମଣିଂ ଧଜଗ୍ଗଂ ଆରୋପେତ୍ୱା ରତ୍ତନ୍ଧକାରତିମିସାୟ ପାୟାସି। ୟେ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମନ୍ତା ଗାମା ଅହେସୁଂ ତେ ତେନୋଭାସେନ କମ୍ମନ୍ତେ ପୟୋଜେସୁଂ ‘ଦିୱା’ତି ମଞ୍ଞମାନା। ରଞ୍ଞୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ଏୱରୂପଂ ମଣିରତନଂ ପାତୁଭୱତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରଞ୍ଞୋ ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ଇତ୍ଥିରତନଂ ପାତୁଭୱତି। ସା ଅଭିରୂପା ଦସ୍ସନୀୟା ପାସାଦିକା ପରମାୟ ୱଣ୍ଣପୋକ୍ଖରତାୟ ସମନ୍ନାଗତା ନାତିଦୀଘା ନାତିରସ୍ସା ନାତିକିସା ନାତିଥୂଲା ନାତିକାଳିକା [ନାତିକାଳୀ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ନାଚ୍ଚୋଦାତା, ଅତିକ୍କନ୍ତା ମାନୁସଂ ୱଣ୍ଣଂ, ଅପ୍ପତ୍ତା ଦିବ୍ବଂ ୱଣ୍ଣଂ। ତସ୍ସ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇତ୍ଥିରତନସ୍ସ ଏୱରୂପୋ କାୟସମ୍ଫସ୍ସୋ ହୋତି ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ତୂଲପିଚୁନୋ ୱା କପ୍ପାସପିଚୁନୋ ୱା। ତସ୍ସ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇତ୍ଥିରତନସ୍ସ ସୀତେ ଉଣ୍ହାନି ଗତ୍ତାନି ହୋନ୍ତି, ଉଣ୍ହେ ସୀତାନି ଗତ୍ତାନି ହୋନ୍ତି। ତସ୍ସ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇତ୍ଥିରତନସ୍ସ କାୟତୋ ଚନ୍ଦନଗନ୍ଧୋ ୱାୟତି, ମୁଖତୋ ଉପ୍ପଲଗନ୍ଧୋ ୱାୟତି। ତଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇତ୍ଥିରତନଂ ରଞ୍ଞୋ ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ପୁବ୍ବୁଟ୍ଠାୟିନୀ ହୋତି ପଚ୍ଛାନିପାତିନୀ କିଂକାରପଟିସ୍ସାୱିନୀ ମନାପଚାରିନୀ ପିୟୱାଦିନୀ। ତଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇତ୍ଥିରତନଂ ରାଜାନଂ ଚକ୍କୱତ୍ତିଂ ମନସାପି ନୋ ଅତିଚରତି, କୁତୋ ପନ କାୟେନ? ରଞ୍ଞୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ଏୱରୂପଂ ଇତ୍ଥିରତନଂ ପାତୁଭୱତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରଞ୍ଞୋ ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ଗହପତିରତନଂ ପାତୁଭୱତି। ତସ୍ସ କମ୍ମୱିପାକଜଂ ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁ ପାତୁଭୱତି, ୟେନ ନିଧିଂ ପସ୍ସତି ସସ୍ସାମିକମ୍ପି ଅସ୍ସାମିକମ୍ପି। ସୋ ରାଜାନଂ ଚକ୍କୱତ୍ତିଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱମାହ – ‘ଅପ୍ପୋସ୍ସୁକ୍କୋ ତ୍ୱଂ, ଦେୱ, ହୋହି। ଅହଂ ତେ ଧନେନ ଧନକରଣୀୟଂ [ଧନେନ କରଣୀୟଂ (କ॰)] କରିସ୍ସାମୀ’ତି। ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଜା ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ତମେୱ ଗହପତିରତନଂ ୱୀମଂସମାନୋ ନାୱଂ ଅଭିରୁହିତ୍ୱା ମଜ୍ଝେ ଗଙ୍ଗାୟ ନଦିୟା ସୋତଂ ଓଗାହିତ୍ୱା [ଓଗହେତ୍ୱା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଗହପତିରତନଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଅତ୍ଥୋ ମେ, ଗହପତି, ହିରଞ୍ଞସୁୱଣ୍ଣେନା’ତି। ‘ତେନ ହି, ମହାରାଜ, ଏକଂ ତୀରଂ ନାୱା ଉପେତୂ’ତି। ‘ଇଧେୱ ମେ, ଗହପତି, ଅତ୍ଥୋ ହିରଞ୍ଞସୁୱଣ୍ଣେନା’ତି। ଅଥ ଖୋ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗହପତିରତନଂ ଉଭୋହି ହତ୍ଥେହି ଉଦକେ ଓମସିତ୍ୱା ପୂରଂ ହିରଞ୍ଞସୁୱଣ୍ଣସ୍ସ କୁମ୍ଭିଂ ଉଦ୍ଧରିତ୍ୱା ରାଜାନଂ ଚକ୍କୱତ୍ତିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଅଲମେତ୍ତାୱତା, ମହାରାଜ! କତମେତ୍ତାୱତା, ମହାରାଜ! ପୂଜିତମେତ୍ତାୱତା, ମହାରାଜା’ତି। ରାଜା ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ଏୱମାହ – ‘ଅଲମେତ୍ତାୱତା, ଗହପତି! କତମେତ୍ତାୱତା, ଗହପତି! ପୂଜିତମେତ୍ତାୱତା, ଗହପତୀ’ତି । ରଞ୍ଞୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ଏୱରୂପଂ ଗହପତିରତନଂ ପାତୁଭୱତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରଞ୍ଞୋ ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ପରିଣାୟକରତନଂ ପାତୁଭୱତି – ପଣ୍ଡିତୋ ବ୍ୟତ୍ତୋ ମେଧାୱୀ ପଟିବଲୋ ରାଜାନଂ ଚକ୍କୱତ୍ତିଂ ଉପୟାପେତବ୍ବଂ ଉପୟାପେତୁଂ [ଉପଟ୍ଠପେତବ୍ବଂ ଉପଟ୍ଠପେତୁଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଅପୟାପେତବ୍ବଂ ଅପୟାପେତୁଂ ଠପେତବ୍ବଂ ଠପେତୁଂ। ସୋ ରାଜାନଂ ଚକ୍କୱତ୍ତିଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱମାହ – ‘ଅପ୍ପୋସ୍ସୁକ୍କୋ ତ୍ୱଂ , ଦେୱ, ହୋହି। ଅହମନୁସାସିସ୍ସାମୀ’ତି। ରଞ୍ଞୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ଏୱରୂପଂ ପରିଣାୟକରତନଂ ପାତୁଭୱତି। ରାଜା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ଇମେହି ସତ୍ତହି ରତନେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି।

୨୫୯ . ‘‘କତମାହି ଚତୂହି ଇଦ୍ଧୀହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଜା ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ଅଭିରୂପୋ ହୋତି ଦସ୍ସନୀୟୋ ପାସାଦିକୋ ପରମାୟ ୱଣ୍ଣପୋକ୍ଖରତାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅତିୱିୟ ଅଞ୍ଞେହି ମନୁସ୍ସେହି। ରାଜା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ଇମାୟ ପଠମାୟ ଇଦ୍ଧିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଜା ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ଦୀଘାୟୁକୋ ହୋତି ଚିରଟ୍ଠିତିକୋ ଅତିୱିୟ ଅଞ୍ଞେହି ମନୁସ୍ସେହି। ରାଜା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ଇମାୟ ଦୁତିୟାୟ ଇଦ୍ଧିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଜା ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ଅପ୍ପାବାଧୋ ହୋତି ଅପ୍ପାତଙ୍କୋ ସମୱେପାକିନିୟା ଗହଣିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ନାତିସୀତାୟ ନାଚ୍ଚୁଣ୍ହାୟ ଅତିୱିୟ ଅଞ୍ଞେହି ମନୁସ୍ସେହି। ରାଜା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ଇମାୟ ତତିୟାୟ ଇଦ୍ଧିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଜା ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକାନଂ ପିୟୋ ହୋତି ମନାପୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପିତା ପୁତ୍ତାନଂ ପିୟୋ ହୋତି ମନାପୋ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଜା ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକାନଂ ପିୟୋ ହୋତି ମନାପୋ। ରଞ୍ଞୋପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ପିୟା ହୋନ୍ତି ମନାପା। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପିତୁ ପୁତ୍ତା ପିୟା ହୋନ୍ତି ମନାପା, ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରଞ୍ଞୋପି ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ପିୟା ହୋନ୍ତି ମନାପା।

‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଜା ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ଚତୁରଙ୍ଗିନିୟା ସେନାୟ ଉୟ୍ୟାନଭୂମିଂ ନିୟ୍ୟାସି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ରାଜାନଂ ଚକ୍କୱତ୍ତିଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱମାହଂସୁ – ‘ଅତରମାନୋ, ଦେୱ, ୟାହି ୟଥା ତଂ ମୟଂ ଚିରତରଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟାମା’ତି। ରାଜାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ସାରଥିଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘ଅତରମାନୋ , ସାରଥି, ପେସେହି ୟଥା ମଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ଚିରତରଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି। ରାଜା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ଇମାୟ ଚତୁତ୍ଥାୟ ଇଦ୍ଧିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ରାଜା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ଇମାହି ଚତୂହି ଇଦ୍ଧୀହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପି ନୁ ଖୋ ରାଜା ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ଇମେହି ସତ୍ତହି ରତନେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଇମାହି ଚତୂହି ଚ ଇଦ୍ଧୀହି ତତୋନିଦାନଂ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦିୟେଥା’’ତି? ‘‘ଏକମେକେନପି, ଭନ୍ତେ, ରତନେନ [ତେନ ରତନେନ (ସୀ॰)] ସମନ୍ନାଗତୋ ରାଜା ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ତତୋନିଦାନଂ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦିୟେଥ, କୋ ପନ ୱାଦୋ ସତ୍ତହି ରତନେହି ଚତୂହି ଚ ଇଦ୍ଧୀହୀ’’ତି?

୨୬୦ . ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ପରିତ୍ତଂ ପାଣିମତ୍ତଂ ପାସାଣଂ ଗହେତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତମୋ ନୁ ଖୋ ମହନ୍ତତରୋ – ୟୋ ଚାୟଂ ମୟା ପରିତ୍ତୋ ପାଣିମତ୍ତୋ ପାସାଣୋ ଗହିତୋ ୟୋ ଚ ହିମୱା ପବ୍ବତରାଜା’’ତି? ‘‘ଅପ୍ପମତ୍ତକୋ ଅୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ପରିତ୍ତୋ ପାଣିମତ୍ତୋ ପାସାଣୋ ଗହିତୋ; ହିମୱନ୍ତଂ ପବ୍ବତରାଜାନଂ ଉପନିଧାୟ ସଙ୍ଖମ୍ପି ନ ଉପେତି; କଲଭାଗମ୍ପି ନ ଉପେତି; ଉପନିଧମ୍ପି ନ ଉପେତୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଂ ରାଜା ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ସତ୍ତହି ରତନେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଚତୂହି ଚ ଇଦ୍ଧୀହି ତତୋନିଦାନଂ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି ତଂ ଦିବ୍ବସ୍ସ ସୁଖସ୍ସ ଉପନିଧାୟ ସଙ୍ଖମ୍ପି ନ ଉପେତି; କଲଭାଗମ୍ପି ନ ଉପେତି; ଉପନିଧମ୍ପି ନ ଉପେତି’’।

‘‘ସ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଣ୍ଡିତୋ ସଚେ କଦାଚି କରହଚି ଦୀଘସ୍ସ ଅଦ୍ଧୁନୋ ଅଚ୍ଚୟେନ ମନୁସ୍ସତ୍ତଂ ଆଗଚ୍ଛତି, ୟାନି ତାନି ଉଚ୍ଚାକୁଲାନି – ଖତ୍ତିୟମହାସାଲକୁଲଂ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲକୁଲଂ ୱା ଗହପତିମହାସାଲକୁଲଂ ୱା ତଥାରୂପେ କୁଲେ ପଚ୍ଚାଜାୟତି ଅଡ୍ଢେ ମହଦ୍ଧନେ ମହାଭୋଗେ ପହୂତଜାତରୂପରଜତେ ପହୂତୱିତ୍ତୂପକରଣେ ପହୂତଧନଧଞ୍ଞେ। ସୋ ଚ ହୋତି ଅଭିରୂପୋ ଦସ୍ସନୀୟୋ ପାସାଦିକୋ ପରମାୟ ୱଣ୍ଣପୋକ୍ଖରତାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଲାଭୀ ଅନ୍ନସ୍ସ ପାନସ୍ସ ୱତ୍ଥସ୍ସ ୟାନସ୍ସ ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନସ୍ସ ସେୟ୍ୟାୱସଥପଦୀପେୟ୍ୟସ୍ସ। ସୋ କାୟେନ ସୁଚରିତଂ ଚରତି, ୱାଚାୟ ସୁଚରିତଂ ଚରତି, ମନସା ସୁଚରିତଂ ଚରତି। ସୋ କାୟେନ ସୁଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା, ୱାଚାୟ ସୁଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା, ମନସା ସୁଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅକ୍ଖଧୁତ୍ତୋ ପଠମେନେୱ କଟଗ୍ଗହେନ ମହନ୍ତଂ ଭୋଗକ୍ଖନ୍ଧଂ ଅଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ; ଅପ୍ପମତ୍ତକୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କଟଗ୍ଗହୋ ୟଂ ସୋ ଅକ୍ଖଧୁତ୍ତୋ ପଠମେନେୱ କଟଗ୍ଗହେନ ମହନ୍ତଂ ଭୋଗକ୍ଖନ୍ଧଂ ଅଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ। ଅଥ ଖୋ ଅୟମେୱ ତତୋ ମହନ୍ତତରୋ କଟଗ୍ଗହୋ ୟଂ ସୋ ପଣ୍ଡିତୋ କାୟେନ ସୁଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା, ୱାଚାୟ ସୁଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା, ମନସା ସୁଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କେୱଲା ପରିପୂରା ପଣ୍ଡିତଭୂମୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ବାଲପଣ୍ଡିତସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ନୱମଂ।

୧୦. ଦେୱଦୂତସୁତ୍ତଂ

୨୬୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦ୍ୱେ ଅଗାରା ସଦ୍ୱାରା [ସନ୍ଧିଦ୍ୱାରା (କ॰)] , ତତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ମଜ୍ଝେ ଠିତୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ ମନୁସ୍ସେ ଗେହଂ ପୱିସନ୍ତେପି ନିକ୍ଖମନ୍ତେପି ଅନୁଚଙ୍କମନ୍ତେପି ଅନୁୱିଚରନ୍ତେପି; ଏୱମେୱ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସାମି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ, ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାମି – ‘ଇମେ ୱତ ଭୋନ୍ତୋ ସତ୍ତା କାୟସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଅନୁପୱାଦକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା; ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପନ୍ନା। ଇମେ ୱା ପନ ଭୋନ୍ତୋ ସତ୍ତା କାୟସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଅନୁପୱାଦକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା; ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ମନୁସ୍ସେସୁ ଉପପନ୍ନା। ଇମେ ୱତ ଭୋନ୍ତୋ ସତ୍ତା କାୟଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଉପୱାଦକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା ; ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପେତ୍ତିୱିସୟଂ ଉପପନ୍ନା। ଇମେ ୱା ପନ ଭୋନ୍ତୋ ସତ୍ତା କାୟଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଉପୱାଦକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା; ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିଂ ଉପପନ୍ନା। ଇମେ ୱା ପନ ଭୋନ୍ତୋ ସତ୍ତା କାୟଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଉପୱାଦକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା; ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନା’’’ତି।

୨୬୨ . ‘‘ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରୟପାଲା ନାନାବାହାସୁ ଗହେତ୍ୱା ୟମସ୍ସ ରଞ୍ଞୋ ଦସ୍ସେନ୍ତି – ‘ଅୟଂ, ଦେୱ, ପୁରିସୋ ଅମତ୍ତେୟ୍ୟୋ ଅପେତ୍ତେୟ୍ୟୋ ଅସାମଞ୍ଞୋ ଅବ୍ରାହ୍ମଞ୍ଞୋ, ନ କୁଲେ ଜେଟ୍ଠାପଚାୟୀ। ଇମସ୍ସ ଦେୱୋ ଦଣ୍ଡଂ ପଣେତୂ’ତି। ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମୋ ରାଜା ପଠମଂ ଦେୱଦୂତଂ ସମନୁୟୁଞ୍ଜତି ସମନୁଗାହତି ସମନୁଭାସତି – ‘ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ନ ତ୍ୱଂ ଅଦ୍ଦସ ମନୁସ୍ସେସୁ ପଠମଂ ଦେୱଦୂତଂ ପାତୁଭୂତ’ନ୍ତି? ସୋ ଏୱମାହ – ‘ନାଦ୍ଦସଂ, ଭନ୍ତେ’ତି।

‘‘ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମୋ ରାଜା ଏୱମାହ – ‘ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ନ ତ୍ୱଂ ଅଦ୍ଦସ ମନୁସ୍ସେସୁ ଦହରଂ କୁମାରଂ ମନ୍ଦଂ ଉତ୍ତାନସେୟ୍ୟକଂ ସକେ ମୁତ୍ତକରୀସେ ପଲିପନ୍ନଂ ସେମାନ’ନ୍ତି? ସୋ ଏୱମାହ – ‘ଅଦ୍ଦସଂ, ଭନ୍ତେ’’’ତି।

‘‘ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମୋ ରାଜା ଏୱମାହ – ‘ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ତସ୍ସ ତେ ୱିଞ୍ଞୁସ୍ସ ସତୋ ମହଲ୍ଲକସ୍ସ ନ ଏତଦହୋସି – ଅହମ୍ପି ଖୋମ୍ହି ଜାତିଧମ୍ମୋ, ଜାତିଂ ଅନତୀତୋ। ହନ୍ଦାହଂ କଲ୍ୟାଣଂ କରୋମି କାୟେନ ୱାଚାୟ ମନସା’ତି? ସୋ ଏୱମାହ – ‘ନାସକ୍ଖିସ୍ସଂ, ଭନ୍ତେ, ପମାଦସ୍ସଂ, ଭନ୍ତେ’’’ତି।

‘‘ତମେନଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମୋ ରାଜା ଏୱମାହ – ‘ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ପମାଦୱତାୟ ନ କଲ୍ୟାଣମକାସି କାୟେନ ୱାଚାୟ ମନସା। ତଗ୍ଘ ତ୍ୱଂ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ତଥା କରିସ୍ସନ୍ତି ୟଥା ତଂ ପମତ୍ତଂ। ତଂ ଖୋ ପନ ତେ ଏତଂ ପାପକମ୍ମଂ [ପାପଂ କମ୍ମଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ନେୱ ମାତରା କତଂ ନ ପିତରା କତଂ ନ ଭାତରା କତଂ ନ ଭଗିନିୟା କତଂ ନ ମିତ୍ତାମଚ୍ଚେହି କତଂ ନ ଞାତିସାଲୋହିତେହି କତଂ ନ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣେହି କତଂ ନ ଦେୱତାହି କତଂ, ତୟାୱେତଂ ପାପକମ୍ମଂ [ପାପଂ କମ୍ମଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] କତଂ, ତ୍ୱଞ୍ଞେୱେତସ୍ସ ୱିପାକଂ ପଟିସଂୱେଦିସ୍ସସୀ’’’ତି।

୨୬୩ . ‘‘ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମୋ ରାଜା ପଠମଂ ଦେୱଦୂତଂ ସମନୁୟୁଞ୍ଜିତ୍ୱା ସମନୁଗାହିତ୍ୱା ସମନୁଭାସିତ୍ୱା ଦୁତିୟଂ ଦେୱଦୂତଂ ସମନୁୟୁଞ୍ଜତି ସମନୁଗାହତି ସମନୁଭାସତି – ‘ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ନ ତ୍ୱଂ ଅଦ୍ଦସ ମନୁସ୍ସେସୁ ଦୁତିୟଂ ଦେୱଦୂତଂ ପାତୁଭୂତ’ନ୍ତି? ସୋ ଏୱମାହ – ‘ନାଦ୍ଦସଂ, ଭନ୍ତେ’’’ତି।

‘‘ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମୋ ରାଜା ଏୱମାହ – ‘ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ନ ତ୍ୱଂ ଅଦ୍ଦସ ମନୁସ୍ସେସୁ ଇତ୍ଥିଂ ୱା ପୁରିସଂ ୱା ( ) [(ଆସୀତିକଂ ୱା ନାୱୁତିକଂ ୱା ୱସ୍ସସତିକଂ ୱା ଜାତିୟା) (କ॰ ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰) ତିକଙ୍ଗୁତ୍ତରେପି] ଜିଣ୍ଣଂ ଗୋପାନସିୱଙ୍କଂ ଭୋଗ୍ଗଂ ଦଣ୍ଡପରାୟନଂ ପୱେଧମାନଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତଂ ଆତୁରଂ ଗତୟୋବ୍ବନଂ ଖଣ୍ଡଦନ୍ତଂ ପଲିତକେସଂ ୱିଲୂନଂ ଖଲିତସିରଂ [ଖଲିତଂସିରୋ (ସୀ॰), ଖଲିତଂସିରଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ୱଲିନଂ ତିଲକାହତଗତ୍ତ’ନ୍ତି? ସୋ ଏୱମାହ – ‘ଅଦ୍ଦସଂ, ଭନ୍ତେ’’’ତି।

‘‘ତମେନଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମୋ ରାଜା ଏୱମାହ – ‘ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ତସ୍ସ ତେ ୱିଞ୍ଞୁସ୍ସ ସତୋ ମହଲ୍ଲକସ୍ସ ନ ଏତଦହୋସି – ଅହମ୍ପି ଖୋମ୍ହି ଜରାଧମ୍ମୋ, ଜରଂ ଅନତୀତୋ। ହନ୍ଦାହଂ କଲ୍ୟାଣଂ କରୋମି କାୟେନ ୱାଚାୟ ମନସା’ତି? ସୋ ଏୱମାହ – ‘ନାସକ୍ଖିସ୍ସଂ, ଭନ୍ତେ, ପମାଦସ୍ସଂ, ଭନ୍ତେ’’’ତି।

‘‘ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମୋ ରାଜା ଏୱମାହ – ‘ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ପମାଦୱତାୟ ନ କଲ୍ୟାଣମକାସି କାୟେନ ୱାଚାୟ ମନସା। ତଗ୍ଘ ତ୍ୱଂ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ତଥା କରିସ୍ସନ୍ତି ୟଥା ତଂ ପମତ୍ତଂ। ତଂ ଖୋ ପନ ତେ ଏତଂ ପାପକମ୍ମଂ ନେୱ ମାତରା କତଂ ନ ପିତରା କତଂ ନ ଭାତରା କତଂ ନ ଭଗିନିୟା କତଂ ନ ମିତ୍ତାମଚ୍ଚେହି କତଂ ନ ଞାତିସାଲୋହିତେହି କତଂ ନ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣେହି କତଂ ନ ଦେୱତାହି କତଂ, ତୟାୱେତଂ ପାପକମ୍ମଂ କତଂ, ତ୍ୱଞ୍ଞେୱେତସ୍ସ ୱିପାକଂ ପଟିସଂୱେଦିସ୍ସସୀ’’’ତି।

୨୬୪ . ‘‘ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମୋ ରାଜା ଦୁତିୟଂ ଦେୱଦୂତଂ ସମନୁୟୁଞ୍ଜିତ୍ୱା ସମନୁଗାହିତ୍ୱା ସମନୁଭାସିତ୍ୱା ତତିୟଂ ଦେୱଦୂତଂ ସମନୁୟୁଞ୍ଜତି ସମନୁଗାହତି ସମନୁଭାସତି – ‘ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ନ ତ୍ୱଂ ଅଦ୍ଦସ ମନୁସ୍ସେସୁ ତତିୟଂ ଦେୱଦୂତଂ ପାତୁଭୂତ’ନ୍ତି? ସୋ ଏୱମାହ – ‘ନାଦ୍ଦସଂ, ଭନ୍ତେ’’’ତି।

‘‘ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମୋ ରାଜା ଏୱମାହ – ‘ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ନ ତ୍ୱଂ ଅଦ୍ଦସ ମନୁସ୍ସେସୁ ଇତ୍ଥିଂ ୱା ପୁରିସଂ ୱା ଆବାଧିକଂ ଦୁକ୍ଖିତଂ ବାଳ୍ହଗିଲାନଂ ସକେ ମୁତ୍ତକରୀସେ ପଲିପନ୍ନଂ ସେମାନଂ ଅଞ୍ଞେହି ୱୁଟ୍ଠାପିୟମାନଂ ଅଞ୍ଞେହି ସଂୱେସିୟମାନ’ନ୍ତି? ସୋ ଏୱମାହ – ‘ଅଦ୍ଦସଂ, ଭନ୍ତେ’’’ତି।

‘‘ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମୋ ରାଜା ଏୱମାହ – ‘ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ତସ୍ସ ତେ ୱିଞ୍ଞୁସ୍ସ ସତୋ ମହଲ୍ଲକସ୍ସ ନ ଏତଦହୋସି – ଅହମ୍ପି ଖୋମ୍ହି ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମୋ , ବ୍ୟାଧିଂ ଅନତୀତୋ। ହନ୍ଦାହଂ କଲ୍ୟାଣଂ କରୋମି କାୟେନ ୱାଚାୟ ମନସା’ତି? ସୋ ଏୱମାହ – ‘ନାସକ୍ଖିସ୍ସଂ, ଭନ୍ତେ, ପମାଦସ୍ସଂ, ଭନ୍ତେ’’’ତି।

‘‘ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମୋ ରାଜା ଏୱମାହ – ‘ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ପମାଦୱତାୟ ନ କଲ୍ୟାଣମକାସି କାୟେନ ୱାଚାୟ ମନସା। ତଗ୍ଘ ତ୍ୱଂ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ତଥା କରିସ୍ସନ୍ତି ୟଥା ତଂ ପମତ୍ତଂ। ତଂ ଖୋ ପନ ତେ ଏତଂ ପାପକମ୍ମଂ ନେୱ ମାତରା କତଂ ନ ପିତରା କତଂ ନ ଭାତରା କତଂ ନ ଭଗିନିୟା କତଂ ନ ମିତ୍ତାମଚ୍ଚେହି କତଂ ନ ଞାତିସାଲୋହିତେହି କତଂ ନ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣେହି କତଂ ନ ଦେୱତାହି କତଂ, ତୟାୱେତଂ ପାପକମ୍ମଂ କତଂ, ତ୍ୱଞ୍ଞେୱେତସ୍ସ ୱିପାକଂ ପଟିସଂୱେଦିସ୍ସସୀ’’’ତି।

୨୬୫ . ‘‘ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମୋ ରାଜା ତତିୟଂ ଦେୱଦୂତଂ ସମନୁୟୁଞ୍ଜିତ୍ୱା ସମନୁଗାହିତ୍ୱା ସମନୁଭାସିତ୍ୱା ଚତୁତ୍ଥଂ ଦେୱଦୂତଂ ସମନୁୟୁଞ୍ଜତି ସମନୁଗାହତି ସମନୁଭାସତି – ‘ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ନ ତ୍ୱଂ ଅଦ୍ଦସ ମନୁସ୍ସେସୁ ଚତୁତ୍ଥଂ ଦେୱଦୂତଂ ପାତୁଭୂତ’ନ୍ତି? ସୋ ଏୱମାହ – ‘ନାଦ୍ଦସଂ, ଭନ୍ତେ’’’ତି।

‘‘ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମୋ ରାଜା ଏୱମାହ – ‘ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ନ ତ୍ୱଂ ଅଦ୍ଦସ ମନୁସ୍ସେସୁ ରାଜାନୋ ଚୋରଂ ଆଗୁଚାରିଂ ଗହେତ୍ୱା ୱିୱିଧା କମ୍ମକାରଣା କାରେନ୍ତେ – କସାହିପି ତାଳେନ୍ତେ ୱେତ୍ତେହିପି ତାଳେନ୍ତେ ଅଦ୍ଧଦଣ୍ଡକେହିପି ତାଳେନ୍ତେ ହତ୍ଥମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତେ ପାଦମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତେ ହତ୍ଥପାଦମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତେ କଣ୍ଣମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତେ ନାସମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତେ କଣ୍ଣନାସମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତେ ବିଲଙ୍ଗଥାଲିକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ସଙ୍ଖମୁଣ୍ଡିକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ରାହୁମୁଖମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ଜୋତିମାଲିକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ହତ୍ଥପଜ୍ଜୋତିକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ଏରକୱତ୍ତିକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ଚୀରକୱାସିକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ଏଣେୟ୍ୟକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ବଳିସମଂସିକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ କହାପଣିକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ଖାରାପତଚ୍ଛିକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ପଲିଘପରିୱତ୍ତିକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ପଲାଲପୀଠକମ୍ପି କରୋନ୍ତେ ତତ୍ତେନପି ତେଲେନ ଓସିଞ୍ଚନ୍ତେ ସୁନଖେହିପି ଖାଦାପେନ୍ତେ ଜୀୱନ୍ତମ୍ପି ସୂଲେ ଉତ୍ତାସେନ୍ତେ ଅସିନାପି ସୀସଂ ଛିନ୍ଦନ୍ତେ’ତି? ସୋ ଏୱମାହ – ‘ଅଦ୍ଦସଂ, ଭନ୍ତେ’’’ତି।

‘‘ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମୋ ରାଜା ଏୱମାହ – ‘ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ତସ୍ସ ତେ ୱିଞ୍ଞୁସ୍ସ ସତୋ ମହଲ୍ଲକସ୍ସ ନ ଏତଦହୋସି – ୟେ କିର, ଭୋ, ପାପକାନି କମ୍ମାନି କରୋନ୍ତି ତେ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଏୱରୂପା ୱିୱିଧା କମ୍ମକାରଣା କରୀୟନ୍ତି, କିମଙ୍ଗଂ [କିମଙ୍ଗ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ପନ ପରତ୍ଥ ! ହନ୍ଦାହଂ କଲ୍ୟାଣଂ କରୋମି କାୟେନ ୱାଚାୟ ମନସା’ତି? ସୋ ଏୱମାହ – ‘ନାସକ୍ଖିସ୍ସଂ, ଭନ୍ତେ, ପମାଦସ୍ସଂ, ଭନ୍ତେ’’’ତି।

‘‘ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମୋ ରାଜା ଏୱମାହ – ‘ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ପମାଦୱତାୟ ନ କଲ୍ୟାଣମକାସି କାୟେନ ୱାଚାୟ ମନସା। ତଗ୍ଘ ତ୍ୱଂ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ତଥା କରିସ୍ସନ୍ତି ୟଥା ତଂ ପମତ୍ତଂ। ତଂ ଖୋ ପନ ତେ ଏତଂ ପାପକମ୍ମଂ ନେୱ ମାତରା କତଂ ନ ପିତରା କତଂ ନ ଭାତରା କତଂ ନ ଭଗିନିୟା କତଂ ନ ମିତ୍ତାମଚ୍ଚେହି କତଂ ନ ଞାତିସାଲୋହିତେହି କତଂ ନ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣେହି କତଂ ନ ଦେୱତାହି କତଂ, ତୟାୱେତଂ ପାପକମ୍ମଂ କତଂ, ତ୍ୱଞ୍ଞେୱେତସ୍ସ ୱିପାକଂ ପଟିସଂୱେଦିସ୍ସସୀ’’’ତି।

୨୬୬ . ‘‘ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମୋ ରାଜା ଚତୁତ୍ଥଂ ଦେୱଦୂତଂ ସମନୁୟୁଞ୍ଜିତ୍ୱା ସମନୁଗାହିତ୍ୱା ସମନୁଭାସିତ୍ୱା ପଞ୍ଚମଂ ଦେୱଦୂତଂ ସମନୁୟୁଞ୍ଜତି ସମନୁଗାହତି ସମନୁଭାସତି – ‘ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ନ ତ୍ୱଂ ଅଦ୍ଦସ ମନୁସ୍ସେସୁ ପଞ୍ଚମଂ ଦେୱଦୂତଂ ପାତୁଭୂତ’ନ୍ତି? ସୋ ଏୱମାହ – ‘ନାଦ୍ଦସଂ, ଭନ୍ତେ’’’ତି।

‘‘ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମୋ ରାଜା ଏୱମାହ – ‘ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ନ ତ୍ୱଂ ଅଦ୍ଦସ ମନୁସ୍ସେସୁ ଇତ୍ଥିଂ ୱା ପୁରିସଂ ୱା ଏକାହମତଂ ୱା ଦ୍ୱୀହମତଂ ୱା ତୀହମତଂ ୱା ଉଦ୍ଧୁମାତକଂ ୱିନୀଲକଂ ୱିପୁବ୍ବକଜାତ’ନ୍ତି? ସୋ ଏୱମାହ – ‘ଅଦ୍ଦସଂ, ଭନ୍ତେ’’’ତି।

‘‘ତମେନଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମୋ ରାଜା ଏୱମାହ – ‘ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ତସ୍ସ ତେ ୱିଞ୍ଞୁସ୍ସ ସତୋ ମହଲ୍ଲକସ୍ସ ନ ଏତଦହୋସି – ଅହମ୍ପି ଖୋମ୍ହି ମରଣଧମ୍ମୋ, ମରଣଂ ଅନତୀତୋ। ହନ୍ଦାହଂ କଲ୍ୟାଣଂ କରୋମି କାୟେନ ୱାଚାୟ ମନସା’ତି? ସୋ ଏୱମାହ – ‘ନାସକ୍ଖିସ୍ସଂ, ଭନ୍ତେ, ପମାଦସ୍ସଂ, ଭନ୍ତେ’’’ତି।

‘‘ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମୋ ରାଜା ଏୱମାହ – ‘ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ପମାଦୱତାୟ ନ କଲ୍ୟାଣମକାସି କାୟେନ ୱାଚାୟ ମନସା। ତଗ୍ଘ ତ୍ୱଂ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ତଥା କରିସ୍ସନ୍ତି ୟଥା ତଂ ପମତ୍ତଂ। ତଂ ଖୋ ପନ ତେ ଏତଂ ପାପକମ୍ମଂ ନେୱ ମାତରା କତଂ ନ ପିତରା କତଂ ନ ଭାତରା କତଂ ନ ଭଗିନିୟା କତଂ ନ ମିତ୍ତାମଚ୍ଚେହି କତଂ ନ ଞାତିସାଲୋହିତେହି କତଂ ନ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣେହି କତଂ ନ ଦେୱତାହି କତଂ, ତୟାୱେତଂ ପାପକମ୍ମଂ କତଂ, ତ୍ୱଞ୍ଞେୱେତସ୍ସ ୱିପାକଂ ପଟିସଂୱେଦିସ୍ସସୀ’’’ତି।

୨୬୭ . ‘‘ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମୋ ରାଜା ପଞ୍ଚମଂ ଦେୱଦୂତଂ ସମନୁୟୁଞ୍ଜିତ୍ୱା ସମନୁଗାହିତ୍ୱା ସମନୁଭାସିତ୍ୱା ତୁଣ୍ହୀ ହୋତି। ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରୟପାଲା ପଞ୍ଚୱିଧବନ୍ଧନଂ ନାମ କମ୍ମକାରଣଂ କରୋନ୍ତି – ତତ୍ତଂ ଅୟୋଖିଲଂ ହତ୍ଥେ ଗମେନ୍ତି, ତତ୍ତଂ ଅୟୋଖିଲଂ ଦୁତିୟେ ହତ୍ଥେ ଗମେନ୍ତି, ତତ୍ତଂ ଅୟୋଖିଲଂ ପାଦେ ଗମେନ୍ତି, ତତ୍ତଂ ଅୟୋଖିଲଂ ଦୁତିୟେ ପାଦେ ଗମେନ୍ତି, ତତ୍ତଂ ଅୟୋଖିଲଂ ମଜ୍ଝେଉରସ୍ମିଂ ଗମେନ୍ତି। ସୋ ତତ୍ଥ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦେତି, ନ ଚ ତାୱ କାଲଂ କରୋତି ୟାୱ ନ ତଂ ପାପକମ୍ମଂ ବ୍ୟନ୍ତୀହୋତି। ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରୟପାଲା ସଂୱେସେତ୍ୱା କୁଠାରୀହି ତଚ୍ଛନ୍ତି…ପେ॰… ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରୟପାଲା ଉଦ୍ଧଂପାଦଂ ଅଧୋସିରଂ ଗହେତ୍ୱା ୱାସୀହି ତଚ୍ଛନ୍ତି…ପେ॰… ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରୟପାଲା ରଥେ ୟୋଜେତ୍ୱା ଆଦିତ୍ତାୟ ପଥୱିୟା ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତାୟ ସଜୋତିଭୂତାୟ ସାରେନ୍ତିପି, ପଚ୍ଚାସାରେନ୍ତିପି…ପେ॰… ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରୟପାଲା ମହନ୍ତଂ ଅଙ୍ଗାରପବ୍ବତଂ ଆଦିତ୍ତଂ ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତଂ ସଜୋତିଭୂତଂ ଆରୋପେନ୍ତିପି ଓରୋପେନ୍ତିପି…ପେ॰… ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରୟପାଲା ଉଦ୍ଧଂପାଦଂ ଅଧୋସିରଂ ଗହେତ୍ୱା ତତ୍ତାୟ ଲୋହକୁମ୍ଭିୟା ପକ୍ଖିପନ୍ତି ଆଦିତ୍ତାୟ ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତାୟ ସଜୋତିଭୂତାୟ। ସୋ ତତ୍ଥ ଫେଣୁଦ୍ଦେହକଂ ପଚ୍ଚତି। ସୋ ତତ୍ଥ ଫେଣୁଦ୍ଦେହକଂ ପଚ୍ଚମାନୋ ସକିମ୍ପି ଉଦ୍ଧଂ ଗଚ୍ଛତି, ସକିମ୍ପି ଅଧୋ ଗଚ୍ଛତି, ସକିମ୍ପି ତିରିୟଂ ଗଚ୍ଛତି। ସୋ ତତ୍ଥ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦେତି, ନ ଚ ତାୱ କାଲଙ୍କରୋତି ୟାୱ ନ ତଂ ପାପକମ୍ମଂ ବ୍ୟନ୍ତୀହୋତି। ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରୟପାଲା ମହାନିରୟେ ପକ୍ଖିପନ୍ତି। ସୋ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାନିରୟୋ –

‘‘ଚତୁକ୍କଣ୍ଣୋ ଚତୁଦ୍ୱାରୋ, ୱିଭତ୍ତୋ ଭାଗସୋ ମିତୋ।

ଅୟୋପାକାରପରିୟନ୍ତୋ, ଅୟସା ପଟିକୁଜ୍ଜିତୋ॥

‘‘ତସ୍ସ ଅୟୋମୟା ଭୂମି, ଜଲିତା ତେଜସାୟୁତା।

ସମନ୍ତା ୟୋଜନସତଂ, ଫରିତ୍ୱା ତିଟ୍ଠତି ସବ୍ବଦା’’ ॥

୨୬୮ . ‘‘ତସ୍ସ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାନିରୟସ୍ସ ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଭିତ୍ତିୟା ଅଚ୍ଚି ଉଟ୍ଠହିତ୍ୱା ପଚ୍ଛିମାୟ ଭିତ୍ତିୟା ପଟିହଞ୍ଞତି, ପଚ୍ଛିମାୟ ଭିତ୍ତିୟା ଅଚ୍ଚି ଉଟ୍ଠହିତ୍ୱା ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଭିତ୍ତିୟା ପଟିହଞ୍ଞତି, ଉତ୍ତରାୟ ଭିତ୍ତିୟା ଅଚ୍ଚି ଉଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଦକ୍ଖିଣାୟ ଭିତ୍ତିୟା ପଟିହଞ୍ଞତି, ଦକ୍ଖିଣାୟ ଭିତ୍ତିୟା ଅଚ୍ଚି ଉଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଉତ୍ତରାୟ ଭିତ୍ତିୟା ପଟିହଞ୍ଞତି, ହେଟ୍ଠା ଅଚ୍ଚି ଉଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଉପରି ପଟିହଞ୍ଞତି, ଉପରିତୋ ଅଚ୍ଚି ଉଟ୍ଠହିତ୍ୱା ହେଟ୍ଠା ପଟିହଞ୍ଞତି। ସୋ ତତ୍ଥ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦେତି, ନ ଚ ତାୱ କାଲଙ୍କରୋତି ୟାୱ ନ ତଂ ପାପକମ୍ମଂ ବ୍ୟନ୍ତୀହୋତି।

‘‘ହୋତି ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମୟୋ ୟଂ କଦାଚି କରହଚି ଦୀଘସ୍ସ ଅଦ୍ଧୁନୋ ଅଚ୍ଚୟେନ ତସ୍ସ ମହାନିରୟସ୍ସ ପୁରତ୍ଥିମଂ ଦ୍ୱାରଂ ଅପାପୁରୀୟତି [ଅୱାପୁରୀୟତି (ସୀ॰)] । ସୋ ତତ୍ଥ ସୀଘେନ ଜୱେନ ଧାୱତି। ତସ୍ସ ସୀଘେନ ଜୱେନ ଧାୱତୋ ଛୱିମ୍ପି ଡୟ୍ହତି, ଚମ୍ମମ୍ପି ଡୟ୍ହତି, ମଂସମ୍ପି ଡୟ୍ହତି, ନ୍ହାରୁମ୍ପି ଡୟ୍ହତି, ଅଟ୍ଠୀନିପି ସମ୍ପଧୂପାୟନ୍ତି, ଉବ୍ଭତଂ ତାଦିସମେୱ ହୋତି। ୟତୋ ଚ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବହୁସମ୍ପତ୍ତୋ ହୋତି, ଅଥ ତଂ ଦ୍ୱାରଂ ପିଧୀୟତି [ପିଥୀୟତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] । ସୋ ତତ୍ଥ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦେତି, ନ ଚ ତାୱ କାଲଙ୍କରୋତି ୟାୱ ନ ତଂ ପାପକମ୍ମଂ ବ୍ୟନ୍ତୀହୋତି।

‘‘ହୋତି ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମୟୋ ୟଂ କଦାଚି କରହଚି ଦୀଘସ୍ସ ଅଦ୍ଧୁନୋ ଅଚ୍ଚୟେନ ତସ୍ସ ମହାନିରୟସ୍ସ ପଚ୍ଛିମଂ ଦ୍ୱାରଂ ଅପାପୁରୀୟତି…ପେ॰… ଉତ୍ତରଂ ଦ୍ୱାରଂ ଅପାପୁରୀୟତି…ପେ॰… ଦକ୍ଖିଣଂ ଦ୍ୱାରଂ ଅପାପୁରୀୟତି । ସୋ ତତ୍ଥ ସୀଘେନ ଜୱେନ ଧାୱତି। ତସ୍ସ ସୀଘେନ ଜୱେନ ଧାୱତୋ ଛୱିମ୍ପି ଡୟ୍ହତି, ଚମ୍ମମ୍ପି ଡୟ୍ହତି, ମଂସମ୍ପି ଡୟ୍ହତି, ନ୍ହାରୁମ୍ପି ଡୟ୍ହତି, ଅଟ୍ଠୀନିପି ସମ୍ପଧୂପାୟନ୍ତି, ଉବ୍ଭତଂ ତାଦିସମେୱ ହୋତି। ୟତୋ ଚ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବହୁସମ୍ପତ୍ତୋ ହୋତି, ଅଥ ତଂ ଦ୍ୱାରଂ ପିଧୀୟତି। ସୋ ତତ୍ଥ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦେତି, ନ ଚ ତାୱ କାଲଙ୍କରୋତି ୟାୱ ନ ତଂ ପାପକମ୍ମଂ ବ୍ୟନ୍ତୀହୋତି।

‘‘ହୋତି ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମୟୋ ୟଂ କଦାଚି କରହଚି ଦୀଘସ୍ସ ଅଦ୍ଧୁନୋ ଅଚ୍ଚୟେନ ତସ୍ସ ମହାନିରୟସ୍ସ ପୁରତ୍ଥିମଂ ଦ୍ୱାରଂ ଅପାପୁରୀୟତି। ସୋ ତତ୍ଥ ସୀଘେନ ଜୱେନ ଧାୱତି। ତସ୍ସ ସୀଘେନ ଜୱେନ ଧାୱତୋ ଛୱିମ୍ପି ଡୟ୍ହତି, ଚମ୍ମମ୍ପି ଡୟ୍ହତି, ମଂସମ୍ପି ଡୟ୍ହତି, ନ୍ହାରୁମ୍ପି ଡୟ୍ହତି, ଅଟ୍ଠୀନିପି ସମ୍ପଧୂପାୟନ୍ତି, ଉବ୍ଭତଂ ତାଦିସମେୱ ହୋତି। ସୋ ତେନ ଦ୍ୱାରେନ ନିକ୍ଖମତି।

୨୬୯ . ‘‘ତସ୍ସ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାନିରୟସ୍ସ ସମନନ୍ତରା ସହିତମେୱ ମହନ୍ତୋ ଗୂଥନିରୟୋ। ସୋ ତତ୍ଥ ପତତି। ତସ୍ମିଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗୂଥନିରୟେ ସୂଚିମୁଖା ପାଣା ଛୱିଂ ଛିନ୍ଦନ୍ତି, ଛୱିଂ ଛେତ୍ୱା ଚମ୍ମଂ ଛିନ୍ଦନ୍ତି, ଚମ୍ମଂ ଛେତ୍ୱା ମଂସଂ ଛିନ୍ଦନ୍ତି, ମଂସଂ ଛେତ୍ୱା ନ୍ହାରୁଂ ଛିନ୍ଦନ୍ତି, ନ୍ହାରୁଂ ଛେତ୍ୱା ଅଟ୍ଠିଂ ଛିନ୍ଦନ୍ତି, ଅଟ୍ଠିଂ ଛେତ୍ୱା ଅଟ୍ଠିମିଞ୍ଜଂ ଖାଦନ୍ତି। ସୋ ତତ୍ଥ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦେତି, ନ ଚ ତାୱ କାଲଙ୍କରୋତି ୟାୱ ନ ତଂ ପାପକମ୍ମଂ ବ୍ୟନ୍ତୀହୋତି।

‘‘ତସ୍ସ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗୂଥନିରୟସ୍ସ ସମନନ୍ତରା ସହିତମେୱ ମହନ୍ତୋ କୁକ୍କୁଲନିରୟୋ। ସୋ ତତ୍ଥ ପତତି। ସୋ ତତ୍ଥ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦେତି, ନ ଚ ତାୱ କାଲଙ୍କରୋତି ୟାୱ ନ ତଂ ପାପକମ୍ମଂ ବ୍ୟନ୍ତୀହୋତି।

‘‘ତସ୍ସ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁକ୍କୁଲନିରୟସ୍ସ ସମନନ୍ତରା ସହିତମେୱ ମହନ୍ତଂ ସିମ୍ବଲିୱନଂ ଉଦ୍ଧଂ [ଉଚ୍ଚଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ଉବ୍ଭତୋ (କ॰)] ୟୋଜନମୁଗ୍ଗତଂ ସୋଳସଙ୍ଗୁଲକଣ୍ଟକଂ [ସୋଳସଙ୍ଗୁଲକଣ୍ଡକଂ (ସୀ॰)] ଆଦିତ୍ତଂ ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତଂ ସଜୋତିଭୂତଂ। ତତ୍ଥ ଆରୋପେନ୍ତିପି ଓରୋପେନ୍ତିପି। ସୋ ତତ୍ଥ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦେତି, ନ ଚ ତାୱ କାଲଙ୍କରୋତି ୟାୱ ନ ତଂ ପାପକମ୍ମଂ ବ୍ୟନ୍ତୀହୋତି।

‘‘ତସ୍ସ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିମ୍ବଲିୱନସ୍ସ ସମନନ୍ତରା ସହିତମେୱ ମହନ୍ତଂ ଅସିପତ୍ତୱନଂ। ସୋ ତତ୍ଥ ପୱିସତି। ତସ୍ସ ୱାତେରିତାନି ପତ୍ତାନି ପତିତାନି ହତ୍ଥମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି, ପାଦମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି, ହତ୍ଥପାଦମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି, କଣ୍ଣମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି, ନାସମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି, କଣ୍ଣନାସମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି। ସୋ ତତ୍ଥ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦେତି, ନ ଚ ତାୱ କାଲଙ୍କରୋତି ୟାୱ ନ ତଂ ପାପକମ୍ମଂ ବ୍ୟନ୍ତୀହୋତି।

‘‘ତସ୍ସ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସିପତ୍ତୱନସ୍ସ ସମନନ୍ତରା ସହିତମେୱ ମହତୀ ଖାରୋଦକା ନଦୀ [ଖାରୋଦିକା ନଦୀ (ସୀ॰)] । ସୋ ତତ୍ଥ ପତତି। ସୋ ତତ୍ଥ ଅନୁସୋତମ୍ପି ୱୁୟ୍ହତି , ପଟିସୋତମ୍ପି ୱୁୟ୍ହତି, ଅନୁସୋତପଟିସୋତମ୍ପି ୱୁୟ୍ହତି। ସୋ ତତ୍ଥ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦେତି, ନ ଚ ତାୱ କାଲଙ୍କରୋତି ୟାୱ ନ ତଂ ପାପକମ୍ମଂ ବ୍ୟନ୍ତୀହୋତି।

୨୭୦ . ‘‘ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରୟପାଲା ବଲିସେନ ଉଦ୍ଧରିତ୍ୱା ଥଲେ ପତିଟ୍ଠାପେତ୍ୱା ଏୱମାହଂସୁ – ‘ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, କିଂ ଇଚ୍ଛସୀ’ତି? ସୋ ଏୱମାହ – ‘ଜିଘଚ୍ଛିତୋସ୍ମି, ଭନ୍ତେ’ତି। ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରୟପାଲା ତତ୍ତେନ ଅୟୋସଙ୍କୁନା ମୁଖଂ ୱିୱରିତ୍ୱା ଆଦିତ୍ତେନ ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତେନ ସଜୋତିଭୂତେନ ତତ୍ତଂ ଲୋହଗୁଳଂ ମୁଖେ ପକ୍ଖିପନ୍ତି ଆଦିତ୍ତଂ ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତଂ ସଜୋତିଭୂତଂ। ସୋ ତସ୍ସ [ତଂ ତସ୍ସ (କ॰), ତସ୍ସ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଓଟ୍ଠମ୍ପି ଦହତି [ଡୟ୍ହତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] , ମୁଖମ୍ପି ଦହତି, କଣ୍ଠମ୍ପି ଦହତି, ଉରମ୍ପି [ଉଦରମ୍ପି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଦହତି, ଅନ୍ତମ୍ପି ଅନ୍ତଗୁଣମ୍ପି ଆଦାୟ ଅଧୋଭାଗା ନିକ୍ଖମତି। ସୋ ତତ୍ଥ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦେତି, ନ ଚ ତାୱ କାଲଙ୍କରୋତି ୟାୱ ନ ତଂ ପାପକମ୍ମଂ ବ୍ୟନ୍ତୀହୋତି।

‘‘ତମେନଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରୟପାଲା ଏୱମାହଂସୁ – ‘ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, କିଂ ଇଚ୍ଛସୀ’ତି? ସୋ ଏୱମାହ – ‘ପିପାସିତୋସ୍ମି, ଭନ୍ତେ’ତି। ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରୟପାଲା ତତ୍ତେନ ଅୟୋସଙ୍କୁନା ମୁଖଂ ୱିୱରିତ୍ୱା ଆଦିତ୍ତେନ ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତେନ ସଜୋତିଭୂତେନ ତତ୍ତଂ ତମ୍ବଲୋହଂ ମୁଖେ ଆସିଞ୍ଚନ୍ତି ଆଦିତ୍ତଂ ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତଂ ସଜୋତିଭୂତଂ। ତଂ ତସ୍ସ [ଏତ୍ଥ ପନ ପାଠଭେଦୋ ନତ୍ଥି] ଓଟ୍ଠମ୍ପି ଦହତି, ମୁଖମ୍ପି ଦହତି, କଣ୍ଠମ୍ପି ଦହତି, ଉରମ୍ପି ଦହତି, ଅନ୍ତମ୍ପି ଅନ୍ତଗୁଣମ୍ପି ଆଦାୟ ଅଧୋଭାଗା ନିକ୍ଖମତି। ସୋ ତତ୍ଥ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦେତି, ନ ଚ ତାୱ କାଲଙ୍କରୋତି, ୟାୱ ନ ତଂ ପାପକମ୍ମଂ ବ୍ୟନ୍ତୀହୋତି। ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରୟପାଲା ପୁନ ମହାନିରୟେ ପକ୍ଖିପନ୍ତି।

‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମସ୍ସ ରଞ୍ଞୋ ଏତଦହୋସି – ‘ୟେ କିର , ଭୋ, ଲୋକେ ପାପକାନି ଅକୁସଲାନି କମ୍ମାନି କରୋନ୍ତି ତେ ଏୱରୂପା ୱିୱିଧା କମ୍ମକାରଣା କରୀୟନ୍ତି। ଅହୋ ୱତାହଂ ମନୁସ୍ସତ୍ତଂ ଲଭେୟ୍ୟଂ। ତଥାଗତୋ ଚ ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ। ତଞ୍ଚାହଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ପୟିରୁପାସେୟ୍ୟଂ। ସୋ ଚ ମେ ଭଗୱା ଧମ୍ମଂ ଦେସେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ଚାହଂ ଭଗୱତୋ ଧମ୍ମଂ ଆଜାନେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ତଂ ଖୋ ପନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନାଞ୍ଞସ୍ସ ସମଣସ୍ସ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୱା ସୁତ୍ୱା ୱଦାମି, ଅପି ଚ ୟଦେୱ ସାମଂ ଞାତଂ ସାମଂ ଦିଟ୍ଠଂ ସାମଂ ୱିଦିତଂ ତଦେୱାହଂ ୱଦାମୀ’’ତି।

୨୭୧ . ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ [ଇଦଂ ୱତ୍ୱା (ସୀ॰ ପୀ॰) ଏୱମୀଦିସେସୁ ଠାନେସୁ] ସୁଗତୋ ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –

‘‘ଚୋଦିତା ଦେୱଦୂତେହି, ୟେ ପମଜ୍ଜନ୍ତି ମାଣୱା।

ତେ ଦୀଘରତ୍ତଂ ସୋଚନ୍ତି, ହୀନକାୟୂପଗା ନରା॥

‘‘ୟେ ଚ ଖୋ ଦେୱଦୂତେହି, ସନ୍ତୋ ସପ୍ପୁରିସା ଇଧ।

ଚୋଦିତା ନପ୍ପମଜ୍ଜନ୍ତି, ଅରିୟଧମ୍ମେ କୁଦାଚନଂ॥

‘‘ଉପାଦାନେ ଭୟଂ ଦିସ୍ୱା, ଜାତିମରଣସମ୍ଭୱେ।

ଅନୁପାଦା ୱିମୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଜାତିମରଣସଙ୍ଖୟେ॥

‘‘ତେ ଖେମପ୍ପତ୍ତା ସୁଖିନୋ, ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମାଭିନିବ୍ବୁତା।

ସବ୍ବୱେରଭୟାତୀତା, ସବ୍ବଦୁକ୍ଖଂ [ସବ୍ବଦୁକ୍ଖା (କ॰)] ଉପଚ୍ଚଗୁ’’ନ୍ତି॥

ଦେୱଦୂତସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଦସମଂ।

ସୁଞ୍ଞତୱଗ୍ଗୋ ନିଟ୍ଠିତୋ ତତିୟୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଦ୍ୱିଧାୱ ସୁଞ୍ଞତା ହୋତି, ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମବାକୁଲଂ।

ଅଚିରୱତଭୂମିଜନାମୋ, ଅନୁରୁଦ୍ଧୁପକ୍କିଲେସଂ।

ବାଲପଣ୍ଡିତୋ ଦେୱଦୂତଞ୍ଚ ତେ ଦସାତି॥

୪. ୱିଭଙ୍ଗୱଗ୍ଗୋ

୧. ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୨୭୨ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚ ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଅତୀତଂ ନାନ୍ୱାଗମେୟ୍ୟ, ନପ୍ପଟିକଙ୍ଖେ ଅନାଗତଂ।

ୟଦତୀତଂ ପହୀନଂ ତଂ, ଅପ୍ପତ୍ତଞ୍ଚ ଅନାଗତଂ॥

‘‘ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ୟୋ [ୟଂ (ନେତ୍ତିପାଳି)] ଧମ୍ମଂ, ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ୱିପସ୍ସତି।

ଅସଂହୀରଂ [ଅସଂହିରଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ଅସଂକୁପ୍ପଂ, ତଂ ୱିଦ୍ୱା ମନୁବ୍ରୂହୟେ॥

‘‘ଅଜ୍ଜେୱ କିଚ୍ଚମାତପ୍ପଂ [କିଚ୍ଚଂ ଆତପ୍ପଂ (ସୀ॰ କ॰)] , କୋ ଜଞ୍ଞା ମରଣଂ ସୁୱେ।

ନ ହି ନୋ ସଙ୍ଗରଂ ତେନ, ମହାସେନେନ ମଚ୍ଚୁନା॥

‘‘ଏୱଂ ୱିହାରିଂ ଆତାପିଂ, ଅହୋରତ୍ତମତନ୍ଦିତଂ।

ତଂ ୱେ ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତୋତି, ସନ୍ତୋ ଆଚିକ୍ଖତେ ମୁନି’’ [ମୁନୀତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ॥

୨୭୩ . ‘‘କଥଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତୀତଂ ଅନ୍ୱାଗମେତି? ‘ଏୱଂରୂପୋ ଅହୋସିଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନ’ନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ସମନ୍ୱାନେତି, ‘ଏୱଂୱେଦନୋ ଅହୋସିଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନ’ନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ସମନ୍ୱାନେତି, ‘ଏୱଂସଞ୍ଞୋ ଅହୋସିଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନ’ନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ସମନ୍ୱାନେତି, ‘ଏୱଂସଙ୍ଖାରୋ ଅହୋସିଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନ’ନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ସମନ୍ୱାନେତି, ‘ଏୱଂୱିଞ୍ଞାଣୋ ଅହୋସିଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନ’ନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ସମନ୍ୱାନେତି – ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତୀତଂ ଅନ୍ୱାଗମେତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତୀତଂ ନାନ୍ୱାଗମେତି? ‘ଏୱଂରୂପୋ ଅହୋସିଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନ’ନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ନ ସମନ୍ୱାନେତି, ‘ଏୱଂୱେଦନୋ ଅହୋସିଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନ’ନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ନ ସମନ୍ୱାନେତି, ‘ଏୱଂସଞ୍ଞୋ ଅହୋସିଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନ’ନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ନ ସମନ୍ୱାନେତି, ‘ଏୱଂସଙ୍ଖାରୋ ଅହୋସିଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନ’ନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ନ ସମନ୍ୱାନେତି, ‘ଏୱଂୱିଞ୍ଞାଣୋ ଅହୋସିଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନ’ନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ନ ସମନ୍ୱାନେତି – ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତୀତଂ ନାନ୍ୱାଗମେତି।

୨୭୪ . ‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାଗତଂ ପଟିକଙ୍ଖତି? ‘ଏୱଂରୂପୋ ସିୟଂ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନ’ନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ସମନ୍ୱାନେତି, ଏୱଂୱେଦନୋ ସିୟଂ…ପେ॰… ଏୱଂସଞ୍ଞୋ ସିୟଂ… ଏୱଂସଙ୍ଖାରୋ ସିୟଂ… ଏୱଂୱିଞ୍ଞାଣୋ ସିୟଂ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ସମନ୍ୱାନେତି – ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାଗତଂ ପଟିକଙ୍ଖତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାଗତଂ ନପ୍ପଟିକଙ୍ଖତି? ‘ଏୱଂରୂପୋ ସିୟଂ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନ’ନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ନ ସମନ୍ୱାନେତି, ଏୱଂୱେଦନୋ ସିୟଂ … ଏୱଂସଞ୍ଞୋ ସିୟଂ… ଏୱଂସଙ୍ଖାରୋ ସିୟଂ… ‘ଏୱଂୱିଞ୍ଞାଣୋ ସିୟଂ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନ’ନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ନ ସମନ୍ୱାନେତି – ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାଗତଂ ନପ୍ପଟିକଙ୍ଖତି।

୨୭୫ . ‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସଂହୀରତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ଅରିୟାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ଅରିୟଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ଅରିୟଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ ସପ୍ପୁରିସାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି, ରୂପୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ, ଅତ୍ତନି ୱା ରୂପଂ, ରୂପସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ; ୱେଦନଂ…ପେ॰… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି, ୱିଞ୍ଞାଣୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ ଅତ୍ତନି ୱା ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ – ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସଂହୀରତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ନ ସଂହୀରତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଅରିୟାନଂ ଦସ୍ସାୱୀ ଅରିୟଧମ୍ମସ୍ସ କୋୱିଦୋ ଅରିୟଧମ୍ମେ ସୁୱିନୀତୋ ସପ୍ପୁରିସାନଂ ଦସ୍ସାୱୀ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମସ୍ସ କୋୱିଦୋ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମେ ସୁୱିନୀତୋ ନ ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି, ନ ରୂପୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ, ନ ଅତ୍ତନି ୱା ରୂପଂ, ନ ରୂପସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ; ନ ୱେଦନଂ… ନ ସଞ୍ଞଂ… ନ ସଙ୍ଖାରେ… ନ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି, ନ ୱିଞ୍ଞାଣୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ, ନ ଅତ୍ତନି ୱା ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ନ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ – ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ନ ସଂହୀରତି।

‘‘ଅତୀତଂ ନାନ୍ୱାଗମେୟ୍ୟ, ନପ୍ପଟିକଙ୍ଖେ ଅନାଗତଂ।

ୟଦତୀତଂ ପହୀନଂ ତଂ, ଅପ୍ପତ୍ତଞ୍ଚ ଅନାଗତଂ॥

‘‘ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ୟୋ ଧମ୍ମଂ, ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ୱିପସ୍ସତି।

ଅସଂହୀରଂ ଅସଂକୁପ୍ପଂ, ତଂ ୱିଦ୍ୱା ମନୁବ୍ରୂହୟେ॥

‘‘ଅଜ୍ଜେୱ କିଚ୍ଚମାତପ୍ପଂ, କୋ ଜଞ୍ଞା ମରଣଂ ସୁୱେ।

ନ ହି ନୋ ସଙ୍ଗରଂ ତେନ, ମହାସେନେନ ମଚ୍ଚୁନା॥

‘‘ଏୱଂ ୱିହାରିଂ ଆତାପିଂ, ଅହୋରତ୍ତମତନ୍ଦିତଂ।

ତଂ ୱେ ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତୋତି, ସନ୍ତୋ ଆଚିକ୍ଖତେ ମୁନୀ’’ତି॥

‘‘‘ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚ ଦେସେସ୍ସାମୀ’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତ’’ନ୍ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ପଠମଂ।

୨. ଆନନ୍ଦଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୨୭୬ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଉପଟ୍ଠାନସାଲାୟଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେତି ସମାଦପେତି ସମୁତ୍ତେଜେତି ସମ୍ପହଂସେତି, ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚ ଭାସତି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନୁପଟ୍ଠାନସାଲା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ନିସଜ୍ଜ ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପଟ୍ଠାନସାଲାୟଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେସି ସମାଦପେସି ସମୁତ୍ତେଜେସି ସମ୍ପହଂସେସି, ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚ ଅଭାସୀ’’ତି? ‘‘ଆୟସ୍ମା, ଭନ୍ତେ, ଆନନ୍ଦୋ ଉପଟ୍ଠାନସାଲାୟଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେସି ସମାଦପେସି ସମୁତ୍ତେଜେସି ସମ୍ପହଂସେସି, ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚ ଅଭାସୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ୟଥା କଥଂ ପନ ତ୍ୱଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେସି ସମାଦପେସି ସମୁତ୍ତେଜେସି ସମ୍ପହଂସେସି , ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚ ଅଭାସୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ ଖୋ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେସିଂ ସମାଦପେସିଂ ସମୁତ୍ତେଜେସିଂ ସମ୍ପହଂସେସିଂ, ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚ ଅଭାସିଂ –

‘‘ଅତୀତଂ ନାନ୍ୱାଗମେୟ୍ୟ, ନପ୍ପଟିକଙ୍ଖେ ଅନାଗତଂ।

ୟଦତୀତଂ ପହୀନଂ ତଂ, ଅପ୍ପତ୍ତଞ୍ଚ ଅନାଗତଂ॥

‘‘ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ୟୋ ଧମ୍ମଂ, ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ୱିପସ୍ସତି।

ଅସଂହୀରଂ ଅସଂକୁପ୍ପଂ, ତଂ ୱିଦ୍ୱା ମନୁବ୍ରୂହୟେ॥

‘‘ଅଜ୍ଜେୱ କିଚ୍ଚମାତପ୍ପଂ, କୋ ଜଞ୍ଞା ମରଣଂ ସୁୱେ।

ନ ହି ନୋ ସଙ୍ଗରଂ ତେନ, ମହାସେନେନ ମଚ୍ଚୁନା॥

‘‘ଏୱଂ ୱିହାରିଂ ଆତାପିଂ, ଅହୋରତ୍ତମତନ୍ଦିତଂ।

ତଂ ୱେ ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତୋତି, ସନ୍ତୋ ଆଚିକ୍ଖତେ ମୁନି’’॥

୨୭୭ . ‘‘କଥଞ୍ଚ, ଆୱୁସୋ, ଅତୀତଂ ଅନ୍ୱାଗମେତି? ଏୱଂରୂପୋ ଅହୋସିଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ସମନ୍ୱାନେତି, ଏୱଂୱେଦନୋ ଅହୋସିଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ସମନ୍ୱାନେତି, ଏୱଂସଞ୍ଞୋ ଅହୋସିଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ସମନ୍ୱାନେତି, ଏୱଂସଙ୍ଖାରୋ ଅହୋସିଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ସମନ୍ୱାନେତି, ଏୱଂୱିଞ୍ଞାଣୋ ଅହୋସିଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ସମନ୍ୱାନେତି – ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅତୀତଂ ଅନ୍ୱାଗମେତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଆୱୁସୋ, ଅତୀତଂ ନାନ୍ୱାଗମେତି? ଏୱଂରୂପୋ ଅହୋସିଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ନ ସମନ୍ୱାନେତି, ଏୱଂୱେଦନୋ ଅହୋସିଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ନ ସମନ୍ୱାନେତି, ଏୱଂସଞ୍ଞୋ ଅହୋସିଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ନ ସମନ୍ୱାନେତି, ଏୱଂସଙ୍ଖାରୋ ଅହୋସିଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ନ ସମନ୍ୱାନେତି, ଏୱଂୱିଞ୍ଞାଣୋ ଅହୋସିଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ନ ସମନ୍ୱାନେତି – ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅତୀତଂ ନାନ୍ୱାଗମେତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଆୱୁସୋ, ଅନାଗତଂ ପଟିକଙ୍ଖତି? ଏୱଂରୂପୋ ସିୟଂ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ସମନ୍ୱାନେତି, ଏୱଂୱେଦନୋ ସିୟଂ…ପେ॰… ଏୱଂସଞ୍ଞୋ ସିୟଂ… ଏୱଂସଙ୍ଖାରୋ ସିୟଂ… ଏୱଂୱିଞ୍ଞାଣୋ ସିୟଂ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ସମନ୍ୱାନେତି – ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅନାଗତଂ ପଟିକଙ୍ଖତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଆୱୁସୋ, ଅନାଗତଂ ନପ୍ପଟିକଙ୍ଖତି? ଏୱଂରୂପୋ ସିୟଂ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ନ ସମନ୍ୱାନେତି, ଏୱଂୱେଦନୋ ସିୟଂ…ପେ॰… ଏୱଂସଞ୍ଞୋ ସିୟଂ… ଏୱଂସଙ୍ଖାରୋ ସିୟଂ… ଏୱଂୱିଞ୍ଞାଣୋ ସିୟଂ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ନ ସମନ୍ୱାନେତି – ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅନାଗତଂ ନପ୍ପଟିକଙ୍ଖତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଆୱୁସୋ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସଂହୀରତି? ଇଧ, ଆୱୁସୋ, ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ଅରିୟାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ଅରିୟଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ଅରିୟଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ ସପ୍ପୁରିସାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି, ରୂପୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ, ଅତ୍ତନି ୱା ରୂପଂ, ରୂପସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ; ୱେଦନଂ… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି, ୱିଞ୍ଞାଣୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ, ଅତ୍ତନି ୱା ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ – ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସଂହୀରତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ , ଆୱୁସୋ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ନ ସଂହୀରତି? ଇଧ, ଆୱୁସୋ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଅରିୟାନଂ ଦସ୍ସାୱୀ ଅରିୟଧମ୍ମସ୍ସ କୋୱିଦୋ ଅରିୟଧମ୍ମେ ସୁୱିନୀତୋ ସପ୍ପୁରିସାନଂ ଦସ୍ସାୱୀ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମସ୍ସ କୋୱିଦୋ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମେ ସୁୱିନୀତୋ ନ ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି, ନ ରୂପୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ, ନ ଅତ୍ତନି ୱା ରୂପଂ, ନ ରୂପସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ; ନ ୱେଦନଂ… ନ ସଞ୍ଞଂ… ନ ସଙ୍ଖାରେ… ନ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି, ନ ୱିଞ୍ଞାଣୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ, ନ ଅତ୍ତନି ୱା ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ନ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ – ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ନ ସଂହୀରତି।

‘‘ଅତୀତଂ ନାନ୍ୱାଗମେୟ୍ୟ, ନପ୍ପଟିକଙ୍ଖେ ଅନାଗତଂ।

ୟଦତୀତଂ ପହୀନଂ ତଂ, ଅପ୍ପତ୍ତଞ୍ଚ ଅନାଗତଂ॥

‘‘ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ୟୋ ଧମ୍ମଂ, ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ୱିପସ୍ସତି।

ଅସଂହୀରଂ ଅସଂକୁପ୍ପଂ, ତଂ ୱିଦ୍ୱା ମନୁବ୍ରୂହୟେ॥

‘‘ଅଜ୍ଜେୱ କିଚ୍ଚମାତପ୍ପଂ, କୋ ଜଞ୍ଞା ମରଣଂ ସୁୱେ।

ନ ହି ନୋ ସଙ୍ଗରଂ ତେନ, ମହାସେନେନ ମଚ୍ଚୁନା॥

‘‘ଏୱଂ ୱିହାରିଂ ଆତାପିଂ, ଅହୋରତ୍ତମତନ୍ଦିତଂ।

ତଂ ୱେ ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତୋତି, ସନ୍ତୋ ଆଚିକ୍ଖତେ ମୁନୀ’’ତି॥

‘‘ଏୱଂ ଖୋ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେସିଂ ସମାଦପେସିଂ ସମୁତ୍ତେଜେସିଂ ସମ୍ପହଂସେସିଂ, ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚ ଅଭାସି’’ନ୍ତି।

୨୭୮ . ‘‘ସାଧୁ , ସାଧୁ, ଆନନ୍ଦ! ସାଧୁ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେସି ସମାଦପେସି ସମୁତ୍ତେଜେସି ସମ୍ପହଂସେସି, ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚ ଅଭାସି –

‘‘ଅତୀତଂ ନାନ୍ୱାଗମେୟ୍ୟ…ପେ॰…

ତଂ ୱେ ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତୋତି, ସନ୍ତୋ ଆଚିକ୍ଖତେ ମୁନୀ’’ତି॥

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଆନନ୍ଦ, ଅତୀତଂ ଅନ୍ୱାଗମେତି…ପେ॰… ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଅତୀତଂ ଅନ୍ୱାଗମେତି। କଥଞ୍ଚ, ଆନନ୍ଦ, ଅତୀତଂ ନାନ୍ୱାଗମେତି…ପେ॰… ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଅତୀତଂ ନାନ୍ୱାଗମେତି। କଥଞ୍ଚ, ଆନନ୍ଦ, ଅନାଗତଂ ପଟିକଙ୍ଖତି…ପେ॰… ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଅନାଗତଂ ପଟିକଙ୍ଖତି। କଥଞ୍ଚ, ଆନନ୍ଦ, ଅନାଗତଂ ନପ୍ପଟିକଙ୍ଖତି…ପେ॰… ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଅନାଗତଂ ନପ୍ପଟିକଙ୍ଖତି। କଥଞ୍ଚ, ଆନନ୍ଦ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସଂହୀରତି…ପେ॰… ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସଂହୀରତି। କଥଞ୍ଚ, ଆନନ୍ଦ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ନ ସଂହୀରତି…ପେ॰… ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ନ ସଂହୀରତି।

‘‘ଅତୀତଂ ନାନ୍ୱାଗମେୟ୍ୟ…ପେ॰…

ତଂ ୱେ ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତୋତି, ସନ୍ତୋ ଆଚିକ୍ଖତେ ମୁନୀ’’ତି॥

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୀତି।

ଆନନ୍ଦଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଦୁତିୟଂ।

୩. ମହାକଚ୍ଚାନଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୨୭୯ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ତପୋଦାରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସମିଦ୍ଧି ରତ୍ତିୟା ପଚ୍ଚୂସସମୟଂ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାୟ ୟେନ ତପୋଦୋ [ତପୋଦା (ସୀ॰)] ତେନୁପସଙ୍କମି ଗତ୍ତାନି ପରିସିଞ୍ଚିତୁଂ। ତପୋଦେ ଗତ୍ତାନି ପରିସିଞ୍ଚିତ୍ୱା ପଚ୍ଚୁତ୍ତରିତ୍ୱା ଏକଚୀୱରୋ ଅଟ୍ଠାସି ଗତ୍ତାନି ପୁବ୍ବାପୟମାନୋ [ସୁକ୍ଖାପୟମାନୋ (କ॰)] । ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରା ଦେୱତା ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣା କେୱଲକପ୍ପଂ ତପୋଦଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନାୟସ୍ମା ସମିଦ୍ଧି ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ସା ଦେୱତା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସମିଦ୍ଧିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଧାରେସି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚା’’ତି? ‘‘ନ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ଧାରେମି ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚ। ତ୍ୱଂ ପନାୱୁସୋ, ଧାରେସି ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚା’’ତି? ‘‘ଅହମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ନ ଧାରେମି ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚ। ଧାରେସି ପନ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତିୟୋ ଗାଥା’’ତି? ‘‘ନ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ଧାରେମି ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତିୟୋ ଗାଥାତି। ତ୍ୱଂ ପନାୱୁସୋ, ଧାରେସି ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତିୟୋ ଗାଥା’’ତି? ‘‘ଅହମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ଧାରେମି ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତିୟୋ ଗାଥାତି। ଉଗ୍ଗଣ୍ହାହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚ; ପରିୟାପୁଣାହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚ; ଧାରେହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚ। ଅତ୍ଥସଂହିତୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସୋ ଚ ୱିଭଙ୍ଗୋ ଚ ଆଦିବ୍ରହ୍ମଚରିୟକୋ’’ତି। ଇଦମୱୋଚ ସା ଦେୱତା; ଇଦଂ ୱତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟି।

୨୮୦ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସମିଦ୍ଧି ତସ୍ସା ରତ୍ତିୟା ଅଚ୍ଚୟେନ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସମିଦ୍ଧି ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଇଧାହଂ, ଭନ୍ତେ, ରତ୍ତିୟା ପଚ୍ଚୂସସମୟଂ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାୟ ୟେନ ତପୋଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂ ଗତ୍ତାନି ପରିସିଞ୍ଚିତୁଂ। ତପୋଦେ ଗତ୍ତାନି ପରିସିଞ୍ଚିତ୍ୱା ପଚ୍ଚୁତ୍ତରିତ୍ୱା ଏକଚୀୱରୋ ଅଟ୍ଠାସିଂ ଗତ୍ତାନି ପୁବ୍ବାପୟମାନୋ। ଅଥ ଖୋ ଭନ୍ତେ, ଅଞ୍ଞତରା ଦେୱତା ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣା କେୱଲକପ୍ପଂ ତପୋଦଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନାହଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ସା ଦେୱତା ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଧାରେସି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚା’’’ତି?

‘‘ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ତଂ ଦେୱତଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ନ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ଧାରେମି ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚ। ତ୍ୱଂ ପନାୱୁସୋ, ଧାରେସି ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚା’ତି? ‘ଅହମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ନ ଧାରେମି ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚ। ଧାରେସି ପନ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତିୟୋ ଗାଥା’ତି? ‘ନ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ଧାରେମି ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତିୟୋ ଗାଥାତି। ତ୍ୱଂ ପନାୱୁସୋ, ଧାରେସି ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତିୟୋ ଗାଥା’ତି? ‘ଅହମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ନ ଧାରେମି ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତିୟୋ ଗାଥାତି। ଉଗ୍ଗଣ୍ହାହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚ; ପରିୟାପୁଣାହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚ; ଧାରେହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚ। ଅତ୍ଥସଂହିତୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସୋ ଚ ୱିଭଙ୍ଗୋ ଚ ଆଦିବ୍ରହ୍ମଚରିୟକୋ’ତି। ଇଦମୱୋଚ, ଭନ୍ତେ, ସା ଦେୱତା; ଇଦଂ ୱତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟି। ସାଧୁ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚ ଦେସେତୂ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ଭିକ୍ଖୁ, ସୁଣାହି, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋହି; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସମିଦ୍ଧି ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଅତୀତଂ ନାନ୍ୱାଗମେୟ୍ୟ, ନପ୍ପଟିକଙ୍ଖେ ଅନାଗତଂ।

ୟଦତୀତଂ ପହୀନଂ ତଂ, ଅପ୍ପତ୍ତଞ୍ଚ ଅନାଗତଂ॥

‘‘ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ୟୋ ଧମ୍ମଂ, ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ୱିପସ୍ସତି।

ଅସଂହୀରଂ ଅସଂକୁପ୍ପଂ, ତଂ ୱିଦ୍ୱା ମନୁବ୍ରୂହୟେ॥

‘‘ଅଜ୍ଜେୱ କିଚ୍ଚମାତପ୍ପଂ, କୋ ଜଞ୍ଞା ମରଣଂ ସୁୱେ।

ନ ହି ନୋ ସଙ୍ଗରଂ ତେନ, ମହାସେନେନ ମଚ୍ଚୁନା॥

‘‘ଏୱଂ ୱିହାରିଂ ଆତାପିଂ, ଅହୋରତ୍ତମତନ୍ଦିତଂ।

ତଂ ୱେ ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତୋତି, ସନ୍ତୋ ଆଚିକ୍ଖତେ ମୁନୀ’’ତି॥

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା; ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ସୁଗତୋ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପାୱିସି। ଅଥ ଖୋ ତେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ , ଅଚିରପକ୍କନ୍ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ, ଏତଦହୋସି – ‘‘ଇଦଂ ଖୋ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ –

‘‘ଅତୀତଂ ନାନ୍ୱାଗମେୟ୍ୟ, ନପ୍ପଟିକଙ୍ଖେ ଅନାଗତଂ।

ୟଦତୀତଂ ପହୀନଂ ତଂ, ଅପ୍ପତ୍ତଞ୍ଚ ଅନାଗତଂ॥

‘‘ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ୟୋ ଧମ୍ମଂ, ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ୱିପସ୍ସତି।

ଅସଂହୀରଂ ଅସଂକୁପ୍ପଂ, ତଂ ୱିଦ୍ୱା ମନୁବ୍ରୂହୟେ॥

‘‘ଅଜ୍ଜେୱ କିଚ୍ଚମାତପ୍ପଂ, କୋ ଜଞ୍ଞା ମରଣଂ ସୁୱେ।

ନ ହି ନୋ ସଙ୍ଗରଂ ତେନ, ମହାସେନେନ ମଚ୍ଚୁନା॥

‘‘ଏୱଂ ୱିହାରିଂ ଆତାପିଂ, ଅହୋରତ୍ତମତନ୍ଦିତଂ।

ତଂ ୱେ ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତୋତି, ସନ୍ତୋ ଆଚିକ୍ଖତେ ମୁନୀ’’ତି॥

‘‘କୋ ନୁ ଖୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜେୟ୍ୟା’’ତି?

ଅଥ ଖୋ ତେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ସତ୍ଥୁ ଚେୱ ସଂୱଣ୍ଣିତୋ ସମ୍ଭାୱିତୋ ଚ ୱିଞ୍ଞୂନଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନଂ; ପହୋତି ଚାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜିତୁଂ। ୟଂନୂନ ମୟଂ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟାମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକଚ୍ଚାନଂ ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାମା’’ତି।

୨୮୧ . ଅଥ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ମହାକଚ୍ଚାନେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦିଂସୁ। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକଚ୍ଚାନଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ଇଦଂ ଖୋ ନୋ, ଆୱୁସୋ କଚ୍ଚାନ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ –

‘‘ଅତୀତଂ ନାନ୍ୱାଗମେୟ୍ୟ…ପେ॰…

ତଂ ୱେ ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତୋତି, ସନ୍ତୋ ଆଚିକ୍ଖତେ ମୁନୀ’’ତି॥

‘‘ତେସଂ ନୋ, ଆୱୁସୋ କଚ୍ଚାନ, ଅମ୍ହାକଂ, ଅଚିରପକ୍କନ୍ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ, ଏତଦହୋସି – ଇଦଂ ଖୋ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ –

‘‘ଅତୀତଂ ନାନ୍ୱାଗମେୟ୍ୟ…ପେ॰…

ତଂ ୱେ ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତୋତି, ସନ୍ତୋ ଆଚିକ୍ଖତେ ମୁନୀ’’ତି॥

‘‘କୋ ନୁ ଖୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜେୟ୍ୟାତି? ତେସଂ ନୋ , ଆୱୁସୋ କଚ୍ଚାନ, ଅମ୍ହାକଂ ଏତଦହୋସି – ‘ଅୟଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ସତ୍ଥୁ ଚେୱ ସଂୱଣ୍ଣିତୋ ସମ୍ଭାୱିତୋ ଚ ୱିଞ୍ଞୂନଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନଂ। ପହୋତି ଚାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜିତୁଂ। ୟଂନୂନ ମୟଂ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟାମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକଚ୍ଚାନଂ ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାମା’ତି। ୱିଭଜତାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ’’ତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, ପୁରିସୋ ସାରତ୍ଥିକୋ ସାରଗୱେସୀ ସାରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ଅତିକ୍କମ୍ମେୱ ମୂଲଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ ଖନ୍ଧଂ ସାଖାପଲାସେ ସାରଂ ପରିୟେସିତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ; ଏୱଂ ସମ୍ପଦମିଦଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ସତ୍ଥରି ସମ୍ମୁଖୀଭୂତେ ତଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅତିସିତ୍ୱା ଅମ୍ହେ ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛିତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞଥ [ମଞ୍ଞେଥ (ପୀ॰)] । ସୋ ହାୱୁସୋ, ଭଗୱା ଜାନଂ ଜାନାତି, ପସ୍ସଂ ପସ୍ସତି, ଚକ୍ଖୁଭୂତୋ ଞାଣଭୂତୋ ଧମ୍ମଭୂତୋ ବ୍ରହ୍ମଭୂତୋ ୱତ୍ତା ପୱତ୍ତା ଅତ୍ଥସ୍ସ ନିନ୍ନେତା ଅମତସ୍ସ ଦାତା ଧମ୍ମସ୍ସାମୀ ତଥାଗତୋ। ସୋ ଚେୱ ପନେତସ୍ସ କାଲୋ ଅହୋସି ୟଂ ଭଗୱନ୍ତଂୟେୱ ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାଥ, ୟଥା ୱୋ ଭଗୱା ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ ତଥା ନଂ ଧାରେୟ୍ୟାଥା’’ତି।

‘‘ଅଦ୍ଧାୱୁସୋ କଚ୍ଚାନ, ଭଗୱା ଜାନଂ ଜାନାତି, ପସ୍ସଂ ପସ୍ସତି, ଚକ୍ଖୁଭୂତୋ ଞାଣଭୂତୋ ଧମ୍ମଭୂତୋ ବ୍ରହ୍ମଭୂତୋ ୱତ୍ତା ପୱତ୍ତା ଅତ୍ଥସ୍ସ ନିନ୍ନେତା ଅମତସ୍ସ ଦାତା ଧମ୍ମସ୍ସାମୀ ତଥାଗତୋ। ସୋ ଚେୱ ପନେତସ୍ସ କାଲୋ ଅହୋସି ୟଂ ଭଗୱନ୍ତଂୟେୱ ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାମ; ୟଥା ନୋ ଭଗୱା ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ ତଥା ନଂ ଧାରେୟ୍ୟାମ। ଅପି ଚାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ସତ୍ଥୁଚେୱ ସଂୱଣ୍ଣିତୋ ସମ୍ଭାୱିତୋ ଚ ୱିଞ୍ଞୂନଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନଂ; ପହୋତି ଚାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜିତୁଂ। ୱିଭଜତାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ଅଗରୁଂ କରିତ୍ୱା’’ତି [ଅଗରୁକରିତ୍ୱା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ।

‘‘ତେନ ହାୱୁସୋ, ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ମହାକଚ୍ଚାନସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଆୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ୟଂ ଖୋ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ –

‘‘ଅତୀତଂ ନାନ୍ୱାଗମେୟ୍ୟ…ପେ॰…

ତଂ ୱେ ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତୋତି, ସନ୍ତୋ ଆଚିକ୍ଖତେ ମୁନୀ’’ତି॥

ଇମସ୍ସ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାମି –

୨୮୨ . ‘‘କଥଞ୍ଚ, ଆୱୁସୋ, ଅତୀତଂ ଅନ୍ୱାଗମେତି? ଇତି ମେ ଚକ୍ଖୁ ଅହୋସି ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ଇତି ରୂପାତି – ତତ୍ଥ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପଟିବଦ୍ଧଂ [ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପଟିବନ୍ଧଂ (କ॰)] ହୋତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପଟିବଦ୍ଧତ୍ତା ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ତଦଭିନନ୍ଦତି, ତଦଭିନନ୍ଦନ୍ତୋ ଅତୀତଂ ଅନ୍ୱାଗମେତି। ଇତି ମେ ସୋତଂ ଅହୋସି ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ଇତି ସଦ୍ଦାତି…ପେ॰… ଇତି ମେ ଘାନଂ ଅହୋସି ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ଇତି ଗନ୍ଧାତି… ଇତି ମେ ଜିୱ୍ହା ଅହୋସି ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ଇତି ରସାତି… ଇତି ମେ କାୟୋ ଅହୋସି ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ଇତି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାତି… ଇତି ମେ ମନୋ ଅହୋସି ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ଇତି ଧମ୍ମାତି – ତତ୍ଥ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପଟିବଦ୍ଧଂ ହୋତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପଟିବଦ୍ଧତ୍ତା ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ତଦଭିନନ୍ଦତି, ତଦଭିନନ୍ଦନ୍ତୋ ଅତୀତଂ ଅନ୍ୱାଗମେତି – ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅତୀତଂ ଅନ୍ୱାଗମେତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ , ଆୱୁସୋ, ଅତୀତଂ ନାନ୍ୱାଗମେତି? ଇତି ମେ ଚକ୍ଖୁ ଅହୋସି ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ଇତି ରୂପାତି – ତତ୍ଥ ନ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପଟିବଦ୍ଧଂ ହୋତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ନ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପଟିବଦ୍ଧତ୍ତା ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ନ ତଦଭିନନ୍ଦତି, ନ ତଦଭିନନ୍ଦନ୍ତୋ ଅତୀତଂ ନାନ୍ୱାଗମେତି। ଇତି ମେ ସୋତଂ ଅହୋସି ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ଇତି ସଦ୍ଦାତି…ପେ॰… ଇତି ମେ ଘାନଂ ଅହୋସି ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ଇତି ଗନ୍ଧାତି… ଇତି ମେ ଜିୱ୍ହା ଅହୋସି ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ଇତି ରସାତି… ଇତି ମେ କାୟୋ ଅହୋସି ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ଇତି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାତି… ଇତି ମେ ମନୋ ଅହୋସି ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ଇତି ଧମ୍ମାତି – ତତ୍ଥ ନ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପଟିବଦ୍ଧଂ ହୋତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ନ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପଟିବଦ୍ଧତ୍ତା ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ, ନ ତଦଭିନନ୍ଦତି, ନ ତଦଭିନନ୍ଦନ୍ତୋ ଅତୀତଂ ନାନ୍ୱାଗମେତି – ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅତୀତଂ ନାନ୍ୱାଗମେତି।

୨୮୩ . ‘‘କଥଞ୍ଚ , ଆୱୁସୋ, ଅନାଗତଂ ପଟିକଙ୍ଖତି? ଇତି ମେ ଚକ୍ଖୁ ସିୟା ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ଇତି ରୂପାତି – ଅପ୍ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ ପଟିଲାଭାୟ ଚିତ୍ତଂ ପଣିଦହତି, ଚେତସୋ ପଣିଧାନପଚ୍ଚୟା ତଦଭିନନ୍ଦତି, ତଦଭିନନ୍ଦନ୍ତୋ ଅନାଗତଂ ପଟିକଙ୍ଖତି। ଇତି ମେ ସୋତଂ ସିୟା ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ଇତି ସଦ୍ଦାତି…ପେ॰… ଇତି ମେ ଘାନଂ ସିୟା ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ଇତି ଗନ୍ଧାତି… ଇତି ମେ ଜିୱ୍ହା ସିୟା ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ଇତି ରସାତି… ଇତି ମେ କାୟୋ ସିୟା ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ଇତି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାତି… ଇତି ମେ ମନୋ ସିୟା ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ଇତି ଧମ୍ମାତି – ଅପ୍ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ ପଟିଲାଭାୟ ଚିତ୍ତଂ ପଣିଦହତି, ଚେତସୋ ପଣିଧାନପଚ୍ଚୟା ତଦଭିନନ୍ଦତି, ତଦଭିନନ୍ଦନ୍ତୋ ଅନାଗତଂ ପଟିକଙ୍ଖତି – ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅନାଗତଂ ପଟିକଙ୍ଖତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଆୱୁସୋ, ଅନାଗତଂ ନପ୍ପଟିକଙ୍ଖତି? ଇତି ମେ ଚକ୍ଖୁ ସିୟା ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ଇତି ରୂପାତି – ଅପ୍ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ ପଟିଲାଭାୟ ଚିତ୍ତଂ ନପ୍ପଣିଦହତି , ଚେତସୋ ଅପ୍ପଣିଧାନପଚ୍ଚୟା ନ ତଦଭିନନ୍ଦତି, ନ ତଦଭିନନ୍ଦନ୍ତୋ ଅନାଗତଂ ନପ୍ପଟିକଙ୍ଖତି। ଇତି ମେ ସୋତଂ ସିୟା ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ଇତି ସଦ୍ଦାତି…ପେ॰… ଇତି ମେ ଘାନଂ ସିୟା ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ଇତି ଗନ୍ଧାତି… ଇତି ମେ ଜିୱ୍ହା ସିୟା ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ଇତି ରସାତି… ଇତି ମେ କାୟୋ ସିୟା ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ଇତି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାତି… ଇତି ମେ ମନୋ ସିୟା ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ଇତି ଧମ୍ମାତି – ଅପ୍ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ ପଟିଲାଭାୟ ଚିତ୍ତଂ ନପ୍ପଣିଦହତି, ଚେତସୋ ଅପ୍ପଣିଧାନପଚ୍ଚୟା ନ ତଦଭିନନ୍ଦତି, ନ ତଦଭିନନ୍ଦନ୍ତୋ ଅନାଗତଂ ନପ୍ପଟିକଙ୍ଖତି – ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅନାଗତଂ ନପ୍ପଟିକଙ୍ଖତି।

୨୮୪ . ‘‘କଥଞ୍ଚ, ଆୱୁସୋ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସଂହୀରତି? ୟଞ୍ଚାୱୁସୋ, ଚକ୍ଖୁ ୟେ ଚ ରୂପା – ଉଭୟମେତଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ। ତସ୍ମିଂ ଚେ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପଟିବଦ୍ଧଂ ହୋତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପଟିବଦ୍ଧତ୍ତା ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ତଦଭିନନ୍ଦତି, ତଦଭିନନ୍ଦନ୍ତୋ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସଂହୀରତି। ୟଞ୍ଚାୱୁସୋ, ସୋତଂ ୟେ ଚ ସଦ୍ଦା…ପେ॰… ୟଞ୍ଚାୱୁସୋ, ଘାନଂ ୟେ ଚ ଗନ୍ଧା… ୟା ଚାୱୁସୋ, ଜିୱ୍ହା ୟେ ଚ ରସା… ୟୋ ଚାୱୁସୋ, କାୟୋ ୟେ ଚ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା… ୟୋ ଚାୱୁସୋ, ମନୋ ୟେ ଚ ଧମ୍ମା – ଉଭୟମେତଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ। ତସ୍ମିଂ ଚେ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପଟିବଦ୍ଧଂ ହୋତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପଟିବଦ୍ଧତ୍ତା ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ତଦଭିନନ୍ଦତି, ତଦଭିନନ୍ଦନ୍ତୋ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସଂହୀରତି – ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସଂହୀରତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ , ଆୱୁସୋ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ନ ସଂହୀରତି? ୟଞ୍ଚାୱୁସୋ, ଚକ୍ଖୁ ୟେ ଚ ରୂପା – ଉଭୟମେତଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ। ତସ୍ମିଂ ଚେ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ନ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପଟିବଦ୍ଧଂ ହୋତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ନ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପଟିବଦ୍ଧତ୍ତା ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ନ ତଦଭିନନ୍ଦତି, ନ ତଦଭିନନ୍ଦନ୍ତୋ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ନ ସଂହୀରତି। ୟଞ୍ଚାୱୁସୋ, ସୋତଂ ୟେ ଚ ସଦ୍ଦା…ପେ॰… ୟଞ୍ଚାୱୁସୋ, ଘାନଂ ୟେ ଚ ଗନ୍ଧା… ୟା ଚାୱୁସୋ, ଜିୱ୍ହା ୟେ ଚ ରସା… ୟୋ ଚାୱୁସୋ, କାୟୋ ୟେ ଚ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା… ୟୋ ଚାୱୁସୋ, ମନୋ ୟେ ଚ ଧମ୍ମା – ଉଭୟମେତଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ। ତସ୍ମିଂ ଚେ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ନ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପଟିବଦ୍ଧଂ ହୋତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ନ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପଟିବଦ୍ଧତ୍ତା ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ନ ତଦଭିନନ୍ଦତି, ନ ତଦଭିନନ୍ଦନ୍ତୋ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ନ ସଂହୀରତି – ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ନ ସଂହୀରତି।

୨୮୫ . ‘‘ୟଂ ଖୋ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ –

‘‘ଅତୀତଂ ନାନ୍ୱାଗମେୟ୍ୟ…ପେ॰…

ତଂ ୱେ ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତୋତି, ସନ୍ତୋ ଆଚିକ୍ଖତେ ମୁନୀ’’ତି॥

‘‘ଇମସ୍ସ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାମି। ଆକଙ୍ଖମାନା ଚ ପନ ତୁମ୍ହେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂୟେୱ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାଥ, ୟଥା ୱୋ ଭଗୱା ବ୍ୟାକରୋତି ତଥା ନଂ ଧାରେୟ୍ୟାଥା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ମହାକଚ୍ଚାନସ୍ସ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ୟଂ ଖୋ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ –

‘‘ଅତୀତଂ ନାନ୍ୱାଗମେୟ୍ୟ…ପେ॰…

ତଂ ୱେ ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତୋତି, ସନ୍ତୋ ଆଚିକ୍ଖତେ ମୁନୀ’’ତି॥

ତେସଂ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଅମ୍ହାକଂ, ଅଚିରପକ୍କନ୍ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ, ଏତଦହୋସି – ‘‘ଇଦଂ ଖୋ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ –

‘‘ଅତୀତଂ ନାନ୍ୱାଗମେୟ୍ୟ, ନପ୍ପଟିକଙ୍ଖେ ଅନାଗତଂ।

ୟଦତୀତଂ ପହୀନଂ ତଂ, ଅପ୍ପତ୍ତଞ୍ଚ ଅନାଗତଂ॥

‘‘ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ୟୋ ଧମ୍ମଂ, ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ୱିପସ୍ସତି।

ଅସଂହୀରଂ ଅସଂକୁପ୍ପଂ, ତଂ ୱିଦ୍ୱା ମନୁବ୍ରୂହୟେ॥

‘‘ଅଜ୍ଜେୱ କିଚ୍ଚମାତପ୍ପଂ, କୋ ଜଞ୍ଞା ମରଣଂ ସୁୱେ।

ନ ହି ନୋ ସଙ୍ଗରଂ ତେନ, ମହାସେନେନ ମଚ୍ଚୁନା॥

‘‘ଏୱଂ ୱିହାରିଂ ଆତାପିଂ, ଅହୋରତ୍ତମତନ୍ଦିତଂ।

ତଂ ୱେ ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତୋତି, ସନ୍ତୋ ଆଚିକ୍ଖତେ ମୁନୀ’’ତି॥

‘‘‘କୋ ନୁ ଖୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜେୟ୍ୟା’ତି? ତେସଂ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଅମ୍ହାକଂ ଏତଦହୋସି – ‘ଅୟଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ସତ୍ଥୁ ଚେୱ ସଂୱଣ୍ଣିତୋ ସମ୍ଭାୱିତୋ ଚ ୱିଞ୍ଞୂନଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନଂ। ପହୋତି ଚାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜିତୁଂ। ୟଂନୂନ ମୟଂ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟାମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକଚ୍ଚାନଂ ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାମା’ତି। ଅଥ ଖୋ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ୟେନାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମିମ୍ହ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକଚ୍ଚାନଂ ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛିମ୍ହ। ତେସଂ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମତା ମହାକଚ୍ଚାନେନ ଇମେହି ଆକାରେହି ଇମେହି ପଦେହି ଇମେହି ବ୍ୟଞ୍ଜନେହି ଅତ୍ଥୋ ୱିଭତ୍ତୋ’’ତି।

‘‘ପଣ୍ଡିତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାକଚ୍ଚାନୋ; ମହାପଞ୍ଞୋ, ଭିକ୍ଖୱେ ମହାକଚ୍ଚାନୋ। ମଂ ଚେପି ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାଥ, ଅହମ୍ପି ତଂ ଏୱମେୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ ୟଥା ତଂ ମହାକଚ୍ଚାନେନ ବ୍ୟାକତଂ। ଏସୋ, ଚେୱେତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ। ଏୱଞ୍ଚ ନଂ ଧାରେଥା’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ମହାକଚ୍ଚାନଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ତତିୟଂ।

୪. ଲୋମସକଙ୍ଗିୟଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୨୮୬ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ଲୋମସକଙ୍ଗିୟୋ [ଲୋମସକକଙ୍ଗିୟୋ (ଟୀକା)] ସକ୍କେସୁ ୱିହରତି କପିଲୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ନିଗ୍ରୋଧାରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଚନ୍ଦନୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣୋ କେୱଲକପ୍ପଂ ନିଗ୍ରୋଧାରାମଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନାୟସ୍ମା ଲୋମସକଙ୍ଗିୟୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ଚନ୍ଦନୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଲୋମସକଙ୍ଗିୟଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଧାରେସି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚା’’ତି? ‘‘ନ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ଧାରେମି ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚ। ତ୍ୱଂ ପନାୱୁସୋ, ଧାରେସି ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚା’’ତି? ‘‘ଅହମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ନ ଧାରେମି ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚ। ଧାରେସି ପନ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତିୟୋ ଗାଥା’’ତି? ‘‘ନ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ଧାରେମି ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତିୟୋ ଗାଥା। ତ୍ୱଂ ପନାୱୁସୋ, ଧାରେସି ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତିୟୋ ଗାଥା’’ତି? ‘‘ଧାରେମି ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତିୟୋ ଗାଥା’’ତି। ‘‘ୟଥା କଥଂ ପନ ତ୍ୱଂ, ଆୱୁସୋ, ଧାରେସି ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତିୟୋ ଗାଥା’’ତି? ‘‘ଏକମିଦଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ସମୟଂ ଭଗୱା ଦେୱେସୁ ତାୱତିଂସେସୁ ୱିହରତି ପାରିଚ୍ଛତ୍ତକମୂଲେ ପଣ୍ଡୁକମ୍ବଲସିଲାୟଂ। ତତ୍ର ଭଗୱା ଦେୱାନଂ ତାୱତିଂସାନଂ ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚ ଅଭାସି –

‘‘ଅତୀତଂ ନାନ୍ୱାଗମେୟ୍ୟ, ନପ୍ପଟିକଙ୍ଖେ ଅନାଗତଂ।

ୟଦତୀତଂ ପହୀନଂ ତଂ, ଅପ୍ପତ୍ତଞ୍ଚ ଅନାଗତଂ॥

‘‘ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ୟୋ ଧମ୍ମଂ, ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ୱିପସ୍ସତି।

ଅସଂହୀରଂ ଅସଂକୁପ୍ପଂ, ତଂ ୱିଦ୍ୱା ମନୁବ୍ରୂହୟେ॥

‘‘ଅଜ୍ଜେୱ କିଚ୍ଚମାତପ୍ପଂ, କୋ ଜଞ୍ଞା ମରଣଂ ସୁୱେ।

ନ ହି ନୋ ସଙ୍ଗରଂ ତେନ, ମହାସେନେନ ମଚ୍ଚୁନା॥

‘‘ଏୱଂ ୱିହାରିଂ ଆତାପିଂ, ଅହୋରତ୍ତମତନ୍ଦିତଂ।

ତଂ ୱେ ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତୋତି, ସନ୍ତୋ ଆଚିକ୍ଖତେ ମୁନୀ’’ତି॥

‘‘ଏୱଂ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଧାରେମି ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତିୟୋ ଗାଥା। ଉଗ୍ଗଣ୍ହାହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚ; ପରିୟାପୁଣାହି ତ୍ୱଂ , ଭିକ୍ଖୁ, ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚ; ଧାରେହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚ। ଅତ୍ଥସଂହିତୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସୋ ଚ ୱିଭଙ୍ଗୋ ଚ ଆଦିବ୍ରହ୍ମଚରିୟକୋ’’ତି। ଇଦମୱୋଚ ଚନ୍ଦନୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ। ଇଦଂ ୱତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟି।

୨୮୭ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଲୋମସକଙ୍ଗିୟୋ ତସ୍ସା ରତ୍ତିୟା ଅଚ୍ଚୟେନ ସେନାସନଂ ସଂସାମେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନ ସାୱତ୍ଥି ତେନ ଚାରିକଂ ପକ୍କାମି। ଅନୁପୁବ୍ବେନ ଚାରିକଂ ଚରମାନୋ ୟେନ ସାୱତ୍ଥି ଜେତୱନଂ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଲୋମସକଙ୍ଗିୟୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଏକମିଦାହଂ, ଭନ୍ତେ, ସମୟଂ ସକ୍କେସୁ ୱିହରାମି କପିଲୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ନିଗ୍ରୋଧାରାମେ। ଅଥ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଅଞ୍ଞତରୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣୋ କେୱଲକପ୍ପଂ ନିଗ୍ରୋଧାରାମଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନାହଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଧାରେସି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚା’ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ତଂ ଦେୱପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ନ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ଧାରେମି ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚ। ତ୍ୱଂ ପନାୱୁସୋ, ଧାରେସି ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚା’ତି? ‘ଅହମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ନ ଧାରେମି ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚ। ଧାରେସି ପନ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତିୟୋ ଗାଥା’ତି? ‘ନ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ଧାରେମି ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତିୟୋ ଗାଥା। ତ୍ୱଂ ପନାୱୁସୋ, ଧାରେସି ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତିୟୋ ଗାଥା’ତି? ‘ଧାରେମି ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତିୟୋ ଗାଥା’ତି। ‘ୟଥା କଥଂ ପନ ତ୍ୱଂ, ଆୱୁସୋ, ଧାରେସି ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତିୟୋ ଗାଥା’ତି? ଏକମିଦଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ସମୟଂ ଭଗୱା ଦେୱେସୁ ତାୱତିଂସେସୁ ୱିହରତି ପାରିଚ୍ଛତ୍ତକମୂଲେ ପଣ୍ଡୁକମ୍ବଲସିଲାୟଂ । ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଦେୱାନଂ ତାୱତିଂସାନଂ ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚ ଅଭାସି –

‘‘ଅତୀତଂ ନାନ୍ୱାଗମେୟ୍ୟ…ପେ॰…

ତଂ ୱେ ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତୋତି, ସନ୍ତୋ ଆଚିକ୍ଖତେ ମୁନୀ’’ତି॥

‘‘ଏୱଂ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଧାରେମି ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତିୟୋ ଗାଥା। ଉଗ୍ଗଣ୍ହାହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚ; ପରିୟାପୁଣାହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚ; ଧାରେହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚ। ଅତ୍ଥସଂହିତୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସୋ ଚ ୱିଭଙ୍ଗୋ ଚ ଆଦିବ୍ରହ୍ମଚରିୟକୋ’ତି। ଇଦମୱୋଚ, ଭନ୍ତେ, ସୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ; ଇଦଂ ୱତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟି। ସାଧୁ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ୱିଭଙ୍ଗଞ୍ଚ ଦେସେତୂ’’ତି।

୨୮୮ . ‘‘ଜାନାସି ପନ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ତଂ ଦେୱପୁତ୍ତ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ଖୋ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ଜାନାମି ତଂ ଦେୱପୁତ୍ତ’’ନ୍ତି। ‘‘ଚନ୍ଦନୋ ନାମ ସୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଦେୱପୁତ୍ତୋ। ଚନ୍ଦନୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଅଟ୍ଠିଂ କତ୍ୱା [ଅଟ୍ଠିକତ୍ୱା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ମନସିକତ୍ୱା ସବ୍ବଚେତସା [ସବ୍ବଂ ଚେତସୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰), ସବ୍ବଂ ଚେତସା (କ॰)] ସମନ୍ନାହରିତ୍ୱା ଓହିତସୋତୋ ଧମ୍ମଂ ସୁଣାତି। ତେନ ହି, ଭିକ୍ଖୁ, ସୁଣାହି, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋହି; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଲୋମସକଙ୍ଗିୟୋ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଅତୀତଂ ନାନ୍ୱାଗମେୟ୍ୟ, ନପ୍ପଟିକଙ୍ଖେ ଅନାଗତଂ।

ୟଦତୀତଂ ପହୀନଂ ତଂ, ଅପ୍ପତ୍ତଞ୍ଚ ଅନାଗତଂ॥

‘‘ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ୟୋ ଧମ୍ମଂ, ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ୱିପସ୍ସତି।

ଅସଂହୀରଂ ଅସଂକୁପ୍ପଂ, ତଂ ୱିଦ୍ୱା ମନୁବ୍ରୂହୟେ॥

‘‘ଅଜ୍ଜେୱ କିଚ୍ଚମାତପ୍ପଂ, କୋ ଜଞ୍ଞା ମରଣଂ ସୁୱେ।

ନ ହି ନୋ ସଙ୍ଗରଂ ତେନ, ମହାସେନେନ ମଚ୍ଚୁନା।

‘‘ଏୱଂ ୱିହାରିଂ ଆତାପିଂ, ଅହୋରତ୍ତମତନ୍ଦିତଂ।

ତଂ ୱେ ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତୋତି, ସନ୍ତୋ ଆଚିକ୍ଖତେ ମୁନି’’॥

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅତୀତଂ ଅନ୍ୱାଗମେତି…ପେ॰… ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅତୀତଂ ଅନ୍ୱାଗମେତି। କଥଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୁ, ଅତୀତଂ ନାନ୍ୱାଗମେତି…ପେ॰… ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅତୀତଂ ନାନ୍ୱାଗମେତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅନାଗତଂ ପଟିକଙ୍ଖତି…ପେ॰… ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅନାଗତଂ ପଟିକଙ୍ଖତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅନାଗତଂ ନପ୍ପଟିକଙ୍ଖତି…ପେ॰… ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅନାଗତଂ ନପ୍ପଟିକଙ୍ଖତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୁ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସଂହୀରତି…ପେ॰… ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସଂହୀରତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୁ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ନ ସଂହୀରତି…ପେ॰… ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ନ ସଂହୀରତି।

‘‘ଅତୀତଂ ନାନ୍ୱାଗମେୟ୍ୟ, ନପ୍ପଟିକଙ୍ଖେ ଅନାଗତଂ।

ୟଦତୀତଂ ପହୀନଂ ତଂ, ଅପ୍ପତ୍ତଞ୍ଚ ଅନାଗତଂ॥

‘‘ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ୟୋ ଧମ୍ମଂ, ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ୱିପସ୍ସତି।

ଅସଂହୀରଂ ଅସଂକୁପ୍ପଂ, ତଂ ୱିଦ୍ୱା ମନୁବ୍ରୂହୟେ॥

‘‘ଅଜ୍ଜେୱ କିଚ୍ଚମାତପ୍ପଂ, କୋ ଜଞ୍ଞା ମରଣଂ ସୁୱେ।

ନ ହି ନୋ ସଙ୍ଗରଂ ତେନ, ମହାସେନେନ ମଚ୍ଚୁନା॥

‘‘ଏୱଂ ୱିହାରିଂ ଆତାପିଂ, ଅହୋରତ୍ତମତନ୍ଦିତଂ।

ତଂ ୱେ ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତୋତି, ସନ୍ତୋ ଆଚିକ୍ଖତେ ମୁନୀ’’ତି॥

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନୋ ଆୟସ୍ମା ଲୋମସକଙ୍ଗିୟୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୀତି।

ଲୋମସକଙ୍ଗିୟଭଦ୍ଦେକରତ୍ତସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଚୂଳକମ୍ମୱିଭଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ [ସୁଭସୁତ୍ତନ୍ତିପି ୱୁଚ୍ଚତି]

୨୮୯ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ, ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ସୁଭୋ ମାଣୱୋ ତୋଦେୟ୍ୟପୁତ୍ତୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୁଭୋ ମାଣୱୋ ତୋଦେୟ୍ୟପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମନୁସ୍ସାନଂୟେୱ ସତଂ ମନୁସ୍ସଭୂତାନଂ ଦିସ୍ସନ୍ତି ହୀନପ୍ପଣୀତତା? ଦିସ୍ସନ୍ତି ହି, ଭୋ ଗୋତମ, ମନୁସ୍ସା ଅପ୍ପାୟୁକା, ଦିସ୍ସନ୍ତି ଦୀଘାୟୁକା; ଦିସ୍ସନ୍ତି ବୱ୍ହାବାଧା [ବହ୍ୱାବାଧା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] , ଦିସ୍ସନ୍ତି ଅପ୍ପାବାଧା; ଦିସ୍ସନ୍ତି ଦୁବ୍ବଣ୍ଣା, ଦିସ୍ସନ୍ତି ୱଣ୍ଣୱନ୍ତୋ; ଦିସ୍ସନ୍ତି ଅପ୍ପେସକ୍ଖା, ଦିସ୍ସନ୍ତି ମହେସକ୍ଖା; ଦିସ୍ସନ୍ତି ଅପ୍ପଭୋଗା, ଦିସ୍ସନ୍ତି ମହାଭୋଗା; ଦିସ୍ସନ୍ତି ନୀଚକୁଲୀନା, ଦିସ୍ସନ୍ତି ଉଚ୍ଚାକୁଲୀନା; ଦିସ୍ସନ୍ତି ଦୁପ୍ପଞ୍ଞା, ଦିସ୍ସନ୍ତି ପଞ୍ଞୱନ୍ତୋ [ପଞ୍ଞାୱନ୍ତୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] । କୋ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମନୁସ୍ସାନଂୟେୱ ସତଂ ମନୁସ୍ସଭୂତାନଂ ଦିସ୍ସନ୍ତି ହୀନପ୍ପଣୀତତା’’ତି?

‘‘କମ୍ମସ୍ସକା , ମାଣୱ, ସତ୍ତା କମ୍ମଦାୟାଦା କମ୍ମୟୋନୀ କମ୍ମବନ୍ଧୂ [କମ୍ମୟୋନି କମ୍ମବନ୍ଧୁ (ସୀ॰)] କମ୍ମପ୍ପଟିସରଣା। କମ୍ମଂ ସତ୍ତେ ୱିଭଜତି ୟଦିଦଂ – ହୀନପ୍ପଣୀତତାୟାତି। ନ ଖୋ ଅହଂ ଇମସ୍ସ ଭୋତୋ ଗୋତମସ୍ସ ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାମି। ସାଧୁ ମେ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ତଥା ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୁ ୟଥା ଅହଂ ଇମସ୍ସ ଭୋତୋ ଗୋତମସ୍ସ ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।

୨୯୦ . ‘‘ତେନ ହି, ମାଣୱ, ସୁଣାହି, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋହି; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭୋ’’ତି ଖୋ ସୁଭୋ ମାଣୱୋ ତୋଦେୟ୍ୟପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଇଧ, ମାଣୱ, ଏକଚ୍ଚୋ ଇତ୍ଥୀ ୱା ପୁରିସୋ ୱା ପାଣାତିପାତୀ ହୋତି ଲୁଦ୍ଦୋ ଲୋହିତପାଣି ହତପହତେ ନିୱିଟ୍ଠୋ ଅଦୟାପନ୍ନୋ ପାଣଭୂତେସୁ [ସବ୍ବପାଣଭୂତେସୁ (ସୀ॰ କ॰)] । ସୋ ତେନ କମ୍ମେନ ଏୱଂ ସମତ୍ତେନ ଏୱଂ ସମାଦିନ୍ନେନ [ସମାଦିଣ୍ଣେନ (ପୀ॰ କ॰)] କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ନୋ ଚେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି, ସଚେ ମନୁସ୍ସତ୍ତଂ ଆଗଚ୍ଛତି ୟତ୍ଥ ୟତ୍ଥ ପଚ୍ଚାଜାୟତି ଅପ୍ପାୟୁକୋ ହୋତି। ଅପ୍ପାୟୁକସଂୱତ୍ତନିକା ଏସା, ମାଣୱ, ପଟିପଦା ୟଦିଦଂ – ପାଣାତିପାତୀ ହୋତି ଲୁଦ୍ଦୋ ଲୋହିତପାଣି ହତପହତେ ନିୱିଟ୍ଠୋ ଅଦୟାପନ୍ନୋ ପାଣଭୂତେସୁ।

‘‘ଇଧ ପନ, ମାଣୱ, ଏକଚ୍ଚୋ ଇତ୍ଥୀ ୱା ପୁରିସୋ ୱା ପାଣାତିପାତଂ ପହାୟ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି ନିହିତଦଣ୍ଡୋ ନିହିତସତ୍ଥୋ, ଲଜ୍ଜୀ ଦୟାପନ୍ନୋ ସବ୍ବପାଣଭୂତହିତାନୁକମ୍ପୀ ୱିହରତି। ସୋ ତେନ କମ୍ମେନ ଏୱଂ ସମତ୍ତେନ ଏୱଂ ସମାଦିନ୍ନେନ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ନୋ ଚେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି, ସଚେ ମନୁସ୍ସତ୍ତଂ ଆଗଚ୍ଛତି ୟତ୍ଥ ୟତ୍ଥ ପଚ୍ଚାଜାୟତି ଦୀଘାୟୁକୋ ହୋତି। ଦୀଘାୟୁକସଂୱତ୍ତନିକା ଏସା, ମାଣୱ, ପଟିପଦା ୟଦିଦଂ – ପାଣାତିପାତଂ ପହାୟ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି ନିହିତଦଣ୍ଡୋ ନିହିତସତ୍ଥୋ, ଲଜ୍ଜୀ ଦୟାପନ୍ନୋ ସବ୍ବପାଣଭୂତହିତାନୁକମ୍ପୀ ୱିହରତି।

୨୯୧ . ‘‘ଇଧ , ମାଣୱ, ଏକଚ୍ଚୋ ଇତ୍ଥୀ ୱା ପୁରିସୋ ୱା ସତ୍ତାନଂ ୱିହେଠକଜାତିକୋ ହୋତି, ପାଣିନା ୱା ଲେଡ୍ଡୁନା ୱା ଦଣ୍ଡେନ ୱା ସତ୍ଥେନ ୱା। ସୋ ତେନ କମ୍ମେନ ଏୱଂ ସମତ୍ତେନ ଏୱଂ ସମାଦିନ୍ନେନ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ନୋ ଚେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି, ସଚେ ମନୁସ୍ସତ୍ତଂ ଆଗଚ୍ଛତି ୟତ୍ଥ ୟତ୍ଥ ପଚ୍ଚାଜାୟତି ବୱ୍ହାବାଧୋ ହୋତି। ବୱ୍ହାବାଧସଂୱତ୍ତନିକା ଏସା, ମାଣୱ, ପଟିପଦା ୟଦିଦଂ – ସତ୍ତାନଂ ୱିହେଠକଜାତିକୋ ହୋତି ପାଣିନା ୱା ଲେଡ୍ଡୁନା ୱା ଦଣ୍ଡେନ ୱା ସତ୍ଥେନ ୱା।

‘‘ଇଧ ପନ, ମାଣୱ, ଏକଚ୍ଚୋ ଇତ୍ଥୀ ୱା ପୁରିସୋ ୱା ସତ୍ତାନଂ ଅୱିହେଠକଜାତିକୋ ହୋତି ପାଣିନା ୱା ଲେଡ୍ଡୁନା ୱା ଦଣ୍ଡେନ ୱା ସତ୍ଥେନ ୱା। ସୋ ତେନ କମ୍ମେନ ଏୱଂ ସମତ୍ତେନ ଏୱଂ ସମାଦିନ୍ନେନ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ନୋ ଚେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି, ସଚେ ମନୁସ୍ସତ୍ତଂ ଆଗଚ୍ଛତି ୟତ୍ଥ ୟତ୍ଥ ପଚ୍ଚାଜାୟତି ଅପ୍ପାବାଧୋ ହୋତି। ଅପ୍ପାବାଧସଂୱତ୍ତନିକା ଏସା, ମାଣୱ, ପଟିପଦା ୟଦିଦଂ – ସତ୍ତାନଂ ଅୱିହେଠକଜାତିକୋ ହୋତି ପାଣିନା ୱା ଲେଡ୍ଡୁନା ୱା ଦଣ୍ଡେନ ୱା ସତ୍ଥେନ ୱା।

୨୯୨ . ‘‘ଇଧ, ମାଣୱ, ଏକଚ୍ଚୋ ଇତ୍ଥୀ ୱା ପୁରିସୋ ୱା କୋଧନୋ ହୋତି ଉପାୟାସବହୁଲୋ। ଅପ୍ପମ୍ପି ୱୁତ୍ତୋ ସମାନୋ ଅଭିସଜ୍ଜତି କୁପ୍ପତି ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି ପତିଟ୍ଠୀୟତି କୋପଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟଞ୍ଚ ପାତୁକରୋତି। ସୋ ତେନ କମ୍ମେନ ଏୱଂ ସମତ୍ତେନ ଏୱଂ ସମାଦିନ୍ନେନ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ନୋ ଚେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି, ସଚେ ମନୁସ୍ସତ୍ତଂ ଆଗଚ୍ଛତି ୟତ୍ଥ ୟତ୍ଥ ପଚ୍ଚାଜାୟତି ଦୁବ୍ବଣ୍ଣୋ ହୋତି। ଦୁବ୍ବଣ୍ଣସଂୱତ୍ତନିକା ଏସା, ମାଣୱ, ପଟିପଦା ୟଦିଦଂ – କୋଧନୋ ହୋତି ଉପାୟାସବହୁଲୋ; ଅପ୍ପମ୍ପି ୱୁତ୍ତୋ ସମାନୋ ଅଭିସଜ୍ଜତି କୁପ୍ପତି ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି ପତିଟ୍ଠୀୟତି କୋପଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟଞ୍ଚ ପାତୁକରୋତି।

‘‘ଇଧ ପନ, ମାଣୱ, ଏକଚ୍ଚୋ ଇତ୍ଥୀ ୱା ପୁରିସୋ ୱା ଅକ୍କୋଧନୋ ହୋତି ଅନୁପାୟାସବହୁଲୋ; ବହୁମ୍ପି ୱୁତ୍ତୋ ସମାନୋ ନାଭିସଜ୍ଜତି ନ କୁପ୍ପତି ନ ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି ନ ପତିଟ୍ଠୀୟତି ନ କୋପଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟଞ୍ଚ ପାତୁକରୋତି। ସୋ ତେନ କମ୍ମେନ ଏୱଂ ସମତ୍ତେନ ଏୱଂ ସମାଦିନ୍ନେନ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ନୋ ଚେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି, ସଚେ ମନୁସ୍ସତ୍ତଂ ଆଗଚ୍ଛତି ୟତ୍ଥ ୟତ୍ଥ ପଚ୍ଚାଜାୟତି ପାସାଦିକୋ ହୋତି। ପାସାଦିକସଂୱତ୍ତନିକା ଏସା, ମାଣୱ, ପଟିପଦା ୟଦିଦଂ – ଅକ୍କୋଧନୋ ହୋତି ଅନୁପାୟାସବହୁଲୋ; ବହୁମ୍ପି ୱୁତ୍ତୋ ସମାନୋ ନାଭିସଜ୍ଜତି ନ କୁପ୍ପତି ନ ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି ନ ପତିଟ୍ଠୀୟତି ନ କୋପଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟଞ୍ଚ ପାତୁକରୋତି।

୨୯୩ . ‘‘ଇଧ, ମାଣୱ, ଏକଚ୍ଚୋ ଇତ୍ଥୀ ୱା ପୁରିସୋ ୱା ଇସ୍ସାମନକୋ ହୋତି; ପରଲାଭସକ୍କାରଗରୁକାରମାନନୱନ୍ଦନପୂଜନାସୁ ଇସ୍ସତି ଉପଦୁସ୍ସତି ଇସ୍ସଂ ବନ୍ଧତି। ସୋ ତେନ କମ୍ମେନ ଏୱଂ ସମତ୍ତେନ ଏୱଂ ସମାଦିନ୍ନେନ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ନୋ ଚେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି, ସଚେ ମନୁସ୍ସତ୍ତଂ ଆଗଚ୍ଛତି ୟତ୍ଥ ୟତ୍ଥ ପଚ୍ଚାଜାୟତି ଅପ୍ପେସକ୍ଖୋ ହୋତି। ଅପ୍ପେସକ୍ଖସଂୱତ୍ତନିକା ଏସା, ମାଣୱ, ପଟିପଦା ୟଦିଦଂ – ଇସ୍ସାମନକୋ ହୋତି; ପରଲାଭସକ୍କାରଗରୁକାରମାନନୱନ୍ଦନପୂଜନାସୁ ଇସ୍ସତି ଉପଦୁସ୍ସତି ଇସ୍ସଂ ବନ୍ଧତି।

‘‘ଇଧ ପନ, ମାଣୱ, ଏକଚ୍ଚୋ ଇତ୍ଥୀ ୱା ପୁରିସୋ ୱା ଅନିସ୍ସାମନକୋ ହୋତି; ପରଲାଭସକ୍କାରଗରୁକାରମାନନୱନ୍ଦନପୂଜନାସୁ ନ ଇସ୍ସତି ନ ଉପଦୁସ୍ସତି ନ ଇସ୍ସଂ ବନ୍ଧତି। ସୋ ତେନ କମ୍ମେନ ଏୱଂ ସମତ୍ତେନ ଏୱଂ ସମାଦିନ୍ନେନ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ନୋ ଚେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି, ସଚେ ମନୁସ୍ସତ୍ତଂ ଆଗଚ୍ଛତି ୟତ୍ଥ ୟତ୍ଥ ପଚ୍ଚାଜାୟତି ମହେସକ୍ଖୋ ହୋତି। ମହେସକ୍ଖସଂୱତ୍ତନିକା ଏସା, ମାଣୱ , ପଟିପଦା ୟଦିଦଂ – ଅନିସ୍ସାମନକୋ ହୋତି; ପରଲାଭସକ୍କାରଗରୁକାରମାନନୱନ୍ଦନପୂଜନାସୁ ନ ଇସ୍ସତି ନ ଉପଦୁସ୍ସତି ନ ଇସ୍ସଂ ବନ୍ଧତି।

୨୯୪ . ‘‘ଇଧ, ମାଣୱ, ଏକଚ୍ଚୋ ଇତ୍ଥୀ ୱା ପୁରିସୋ ୱା ନ ଦାତା ହୋତି ସମଣସ୍ସ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୱା ଅନ୍ନଂ ପାନଂ ୱତ୍ଥଂ ୟାନଂ ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନଂ ସେୟ୍ୟାୱସଥପଦୀପେୟ୍ୟଂ। ସୋ ତେନ କମ୍ମେନ ଏୱଂ ସମତ୍ତେନ ଏୱଂ ସମାଦିନ୍ନେନ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ନୋ ଚେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି, ସଚେ ମନୁସ୍ସତ୍ତଂ ଆଗଚ୍ଛତି ୟତ୍ଥ ୟତ୍ଥ ପଚ୍ଚାଜାୟତି ଅପ୍ପଭୋଗୋ ହୋତି। ଅପ୍ପଭୋଗସଂୱତ୍ତନିକା ଏସା, ମାଣୱ, ପଟିପଦା ୟଦିଦଂ – ନ ଦାତା ହୋତି ସମଣସ୍ସ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୱା ଅନ୍ନଂ ପାନଂ ୱତ୍ଥଂ ୟାନଂ ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନଂ ସେୟ୍ୟାୱସଥପଦୀପେୟ୍ୟଂ।

‘‘ଇଧ ପନ, ମାଣୱ, ଏକଚ୍ଚୋ ଇତ୍ଥୀ ୱା ପୁରିସୋ ୱା ଦାତା ହୋତି ସମଣସ୍ସ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୱା ଅନ୍ନଂ ପାନଂ ୱତ୍ଥଂ ୟାନଂ ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନଂ ସେୟ୍ୟାୱସଥପଦୀପେୟ୍ୟଂ। ସୋ ତେନ କମ୍ମେନ ଏୱଂ ସମତ୍ତେନ ଏୱଂ ସମାଦିନ୍ନେନ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ନୋ ଚେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି, ସଚେ ମନୁସ୍ସତ୍ତଂ ଆଗଚ୍ଛତି ୟତ୍ଥ ୟତ୍ଥ ପଚ୍ଚାଜାୟତି ମହାଭୋଗୋ ହୋତି। ମହାଭୋଗସଂୱତ୍ତନିକା ଏସା, ମାଣୱ, ପଟିପଦା ୟଦିଦଂ – ଦାତା ହୋତି ସମଣସ୍ସ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୱା ଅନ୍ନଂ ପାନଂ ୱତ୍ଥଂ ୟାନଂ ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନଂ ସେୟ୍ୟାୱସଥପଦୀପେୟ୍ୟଂ।

୨୯୫ . ‘‘ଇଧ, ମାଣୱ, ଏକଚ୍ଚୋ ଇତ୍ଥୀ ୱା ପୁରିସୋ ୱା ଥଦ୍ଧୋ ହୋତି ଅତିମାନୀ – ଅଭିୱାଦେତବ୍ବଂ ନ ଅଭିୱାଦେତି, ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାତବ୍ବଂ ନ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠେତି, ଆସନାରହସ୍ସ ନ ଆସନଂ ଦେତି, ମଗ୍ଗାରହସ୍ସ ନ ମଗ୍ଗଂ ଦେତି, ସକ୍କାତବ୍ବଂ ନ ସକ୍କରୋତି, ଗରୁକାତବ୍ବଂ ନ ଗରୁକରୋତି, ମାନେତବ୍ବଂ ନ ମାନେତି, ପୂଜେତବ୍ବଂ ନ ପୂଜେତି। ସୋ ତେନ କମ୍ମେନ ଏୱଂ ସମତ୍ତେନ ଏୱଂ ସମାଦିନ୍ନେନ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ନୋ ଚେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି, ସଚେ ମନୁସ୍ସତ୍ତଂ ଆଗଚ୍ଛତି ୟତ୍ଥ ୟତ୍ଥ ପଚ୍ଚାଜାୟତି ନୀଚକୁଲୀନୋ ହୋତି। ନୀଚକୁଲୀନସଂୱତ୍ତନିକା ଏସା, ମାଣୱ, ପଟିପଦା ୟଦିଦଂ – ଥଦ୍ଧୋ ହୋତି ଅତିମାନୀ; ଅଭିୱାଦେତବ୍ବଂ ନ ଅଭିୱାଦେତି, ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାତବ୍ବଂ ନ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠେତି, ଆସନାରହସ୍ସ ନ ଆସନଂ ଦେତି, ମଗ୍ଗାରହସ୍ସ ନ ମଗ୍ଗଂ ଦେତି, ସକ୍କାତବ୍ବଂ ନ ସକ୍କରୋତି, ଗରୁକାତବ୍ବଂ ନ ଗରୁକରୋତି, ମାନେତବ୍ବଂ ନ ମାନେତି, ପୂଜେତବ୍ବଂ ନ ପୂଜେତି।

‘‘ଇଧ ପନ, ମାଣୱ, ଏକଚ୍ଚୋ ଇତ୍ଥୀ ୱା ପୁରିସୋ ୱା ଅତ୍ଥଦ୍ଧୋ ହୋତି ଅନତିମାନୀ; ଅଭିୱାଦେତବ୍ବଂ ଅଭିୱାଦେତି, ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାତବ୍ବଂ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠେତି, ଆସନାରହସ୍ସ ଆସନଂ ଦେତି, ମଗ୍ଗାରହସ୍ସ ମଗ୍ଗଂ ଦେତି, ସକ୍କାତବ୍ବଂ ସକ୍କରୋତି, ଗରୁକାତବ୍ବଂ ଗରୁକରୋତି, ମାନେତବ୍ବଂ ମାନେତି, ପୂଜେତବ୍ବଂ ପୂଜେତି। ସୋ ତେନ କମ୍ମେନ ଏୱଂ ସମତ୍ତେନ ଏୱଂ ସମାଦିନ୍ନେନ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ନୋ ଚେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି, ସଚେ ମନୁସ୍ସତ୍ତଂ ଆଗଚ୍ଛତି ୟତ୍ଥ ୟତ୍ଥ ପଚ୍ଚାଜାୟତି ଉଚ୍ଚାକୁଲୀନୋ ହୋତି। ଉଚ୍ଚାକୁଲୀନସଂୱତ୍ତନିକା ଏସା, ମାଣୱ, ପଟିପଦା ୟଦିଦଂ – ଅତ୍ଥଦ୍ଧୋ ହୋତି ଅନତିମାନୀ; ଅଭିୱାଦେତବ୍ବଂ ଅଭିୱାଦେତି, ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାତବ୍ବଂ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠେତି, ଆସନାରହସ୍ସ ଆସନଂ ଦେତି, ମଗ୍ଗାରହସ୍ସ ମଗ୍ଗଂ ଦେତି, ସକ୍କାତବ୍ବଂ ସକ୍କରୋତି, ଗରୁକାତବ୍ବଂ ଗରୁକରୋତି, ମାନେତବ୍ବଂ ମାନେତି, ପୂଜେତବ୍ବଂ ପୂଜେତି।

୨୯୬ . ‘‘ଇଧ, ମାଣୱ, ଏକଚ୍ଚୋ ଇତ୍ଥୀ ୱା ପୁରିସୋ ୱା ସମଣଂ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱା ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ନ ପରିପୁଚ୍ଛିତା ହୋତି – ‘କିଂ, ଭନ୍ତେ, କୁସଲଂ, କିଂ ଅକୁସଲଂ; କିଂ ସାୱଜ୍ଜଂ, କିଂ ଅନୱଜ୍ଜଂ; କିଂ ସେୱିତବ୍ବଂ, କିଂ ନ ସେୱିତବ୍ବଂ; କିଂ ମେ କରୀୟମାନଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ହୋତି, କିଂ ୱା ପନ ମେ କରୀୟମାନଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ହୋତୀ’ତି? ସୋ ତେନ କମ୍ମେନ ଏୱଂ ସମତ୍ତେନ ଏୱଂ ସମାଦିନ୍ନେନ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ନୋ ଚେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି, ସଚେ ମନୁସ୍ସତ୍ତଂ ଆଗଚ୍ଛତି ୟତ୍ଥ ୟତ୍ଥ ପଚ୍ଚାଜାୟତି ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ହୋତି। ଦୁପ୍ପଞ୍ଞସଂୱତ୍ତନିକା ଏସା, ମାଣୱ, ପଟିପଦା ୟଦିଦଂ – ସମଣଂ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱା ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ନ ପରିପୁଚ୍ଛିତା ହୋତି – ‘କିଂ, ଭନ୍ତେ, କୁସଲଂ, କିଂ ଅକୁସଲଂ; କିଂ ସାୱଜ୍ଜଂ, କିଂ ଅନୱଜ୍ଜଂ; କିଂ ସେୱିତବ୍ବଂ, କିଂ ନ ସେୱିତବ୍ବଂ ; କିଂ ମେ କରୀୟମାନଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ହୋତି, କିଂ ୱା ପନ ମେ କରୀୟମାନଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ହୋତୀ’’’ତି?

‘‘ଇଧ ପନ, ମାଣୱ, ଏକଚ୍ଚୋ ଇତ୍ଥୀ ୱା ପୁରିସୋ ୱା ସମଣଂ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱା ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପରିପୁଚ୍ଛିତା ହୋତି – ‘କିଂ, ଭନ୍ତେ, କୁସଲଂ, କିଂ ଅକୁସଲଂ; କିଂ ସାୱଜ୍ଜଂ, କିଂ ଅନୱଜ୍ଜଂ; କିଂ ସେୱିତବ୍ବଂ, କିଂ ନ ସେୱିତବ୍ବଂ; କିଂ ମେ କରୀୟମାନଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ହୋତି, କିଂ ୱା ପନ ମେ କରୀୟମାନଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ହୋତୀ’ତି? ସୋ ତେନ କମ୍ମେନ ଏୱଂ ସମତ୍ତେନ ଏୱଂ ସମାଦିନ୍ନେନ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ନୋ ଚେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି, ସଚେ ମନୁସ୍ସତ୍ତଂ ଆଗଚ୍ଛତି ୟତ୍ଥ ୟତ୍ଥ ପଚ୍ଚାଜାୟତି ମହାପଞ୍ଞୋ ହୋତି। ମହାପଞ୍ଞସଂୱତ୍ତନିକା ଏସା, ମାଣୱ, ପଟିପଦା ୟଦିଦଂ – ସମଣଂ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱା ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପରିପୁଚ୍ଛିତା ହୋତି – ‘କିଂ, ଭନ୍ତେ, କୁସଲଂ, କିଂ ଅକୁସଲଂ; କିଂ ସାୱଜ୍ଜଂ, କିଂ ଅନୱଜ୍ଜଂ; କିଂ ସେୱିତବ୍ବଂ , କିଂ ନ ସେୱିତବ୍ବଂ; କିଂ ମେ କରୀୟମାନଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ହୋତି, କିଂ ୱା ପନ ମେ କରୀୟମାନଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ହୋତୀ’’’ତି?

୨୯୭ . ‘‘ଇତି ଖୋ, ମାଣୱ, ଅପ୍ପାୟୁକସଂୱତ୍ତନିକା ପଟିପଦା ଅପ୍ପାୟୁକତ୍ତଂ ଉପନେତି, ଦୀଘାୟୁକସଂୱତ୍ତନିକା ପଟିପଦା ଦୀଘାୟୁକତ୍ତଂ ଉପନେତି; ବୱ୍ହାବାଧସଂୱତ୍ତନିକା ପଟିପଦା ବୱ୍ହାବାଧତ୍ତଂ ଉପନେତି, ଅପ୍ପାବାଧସଂୱତ୍ତନିକା ପଟିପଦା ଅପ୍ପାବାଧତ୍ତଂ ଉପନେତି; ଦୁବ୍ବଣ୍ଣସଂୱତ୍ତନିକା ପଟିପଦା ଦୁବ୍ବଣ୍ଣତ୍ତଂ ଉପନେତି, ପାସାଦିକସଂୱତ୍ତନିକା ପଟିପଦା ପାସାଦିକତ୍ତଂ ଉପନେତି; ଅପ୍ପେସକ୍ଖସଂୱତ୍ତନିକା ପଟିପଦା ଅପ୍ପେସକ୍ଖତ୍ତଂ ଉପନେତି, ମହେସକ୍ଖସଂୱତ୍ତନିକା ପଟିପଦା ମହେସକ୍ଖତ୍ତଂ ଉପନେତି; ଅପ୍ପଭୋଗସଂୱତ୍ତନିକା ପଟିପଦା ଅପ୍ପଭୋଗତ୍ତଂ ଉପନେତି, ମହାଭୋଗସଂୱତ୍ତନିକା ପଟିପଦା ମହାଭୋଗତ୍ତଂ ଉପନେତି; ନୀଚକୁଲୀନସଂୱତ୍ତନିକା ପଟିପଦା ନୀଚକୁଲୀନତ୍ତଂ ଉପନେତି, ଉଚ୍ଚାକୁଲୀନସଂୱତ୍ତନିକା ପଟିପଦା ଉଚ୍ଚାକୁଲୀନତ୍ତଂ ଉପନେତି; ଦୁପ୍ପଞ୍ଞସଂୱତ୍ତନିକା ପଟିପଦା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞତ୍ତଂ ଉପନେତି, ମହାପଞ୍ଞସଂୱତ୍ତନିକା ପଟିପଦା ମହାପଞ୍ଞତ୍ତଂ ଉପନେତି। କମ୍ମସ୍ସକା, ମାଣୱ, ସତ୍ତା କମ୍ମଦାୟାଦା କମ୍ମୟୋନୀ କମ୍ମବନ୍ଧୂ କମ୍ମପ୍ପଟିସରଣା। କମ୍ମଂ ସତ୍ତେ ୱିଭଜତି ୟଦିଦଂ – ହୀନପ୍ପଣୀତତାୟା’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ସୁଭୋ ମାଣୱୋ ତୋଦେୟ୍ୟପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ! ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭୋ ଗୋତମ, ନିକ୍କୁଜ୍ଜିତଂ ୱା ଉକ୍କୁଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ୱା ୱିୱରେୟ୍ୟ, ମୂଳ୍ହସ୍ସ ୱା ମଗ୍ଗଂ ଆଚିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅନ୍ଧକାରେ ୱା ତେଲପଜ୍ଜୋତଂ ଧାରେୟ୍ୟ – ‘ଚକ୍ଖୁମନ୍ତୋ ରୂପାନି ଦକ୍ଖନ୍ତୀ’ତି; ଏୱମେୱଂ ଭୋତା ଗୋତମେନ ଅନେକପରିୟାୟେନ ଧମ୍ମୋ ପକାସିତୋ। ଏସାହଂ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ସରଣଂ ଗଚ୍ଛାମି ଧମ୍ମଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଞ୍ଚ। ଉପାସକଂ ମଂ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି।

ଚୂଳକମ୍ମୱିଭଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ମହାକମ୍ମୱିଭଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ

୨୯୮ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ସମିଦ୍ଧି ଅରଞ୍ଞକୁଟିକାୟଂ ୱିହରତି। ଅଥ ଖୋ ପୋତଲିପୁତ୍ତୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ଜଙ୍ଘାୱିହାରଂ ଅନୁଚଙ୍କମମାନୋ ଅନୁୱିଚରମାନୋ ୟେନାୟସ୍ମା ସମିଦ୍ଧି ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ସମିଦ୍ଧିନା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ପୋତଲିପୁତ୍ତୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସମିଦ୍ଧିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସମ୍ମୁଖା ମେତଂ, ଆୱୁସୋ ସମିଦ୍ଧି, ସମଣସ୍ସ ଗୋତମସ୍ସ ସୁତଂ, ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତଂ – ‘ମୋଘଂ କାୟକମ୍ମଂ ମୋଘଂ ୱଚୀକମ୍ମଂ, ମନୋକମ୍ମମେୱ ସଚ୍ଚ’ନ୍ତି। ଅତ୍ଥି ଚ ସା [ଅତ୍ଥି ଚେସା (ସୀ॰ କ॰)] ସମାପତ୍ତି ୟଂ ସମାପତ୍ତିଂ ସମାପନ୍ନୋ ନ କିଞ୍ଚି ୱେଦିୟତୀ’’ତି? ‘‘ମା ହେୱଂ, ଆୱୁସୋ ପୋତଲିପୁତ୍ତ, ଅୱଚ; (ମା ହେୱଂ, ଆୱୁସୋ ପୋତଲିପୁତ୍ତ, ଅୱଚ;) [( ) ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୋତ୍ଥକେସୁ ନତ୍ଥି] ମା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖି। ନ ହି ସାଧୁ ଭଗୱତୋ ଅବ୍ଭକ୍ଖାନଂ। ନ ହି ଭଗୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ମୋଘଂ କାୟକମ୍ମଂ ମୋଘଂ ୱଚୀକମ୍ମଂ, ମନୋକମ୍ମମେୱ ସଚ୍ଚ’ନ୍ତି। ଅତ୍ଥି ଚ ଖୋ [ଅତ୍ଥି ଚେୱ ଖୋ (ସୀ॰ କ॰)] ସା, ଆୱୁସୋ, ସମାପତ୍ତି ୟଂ ସମାପତ୍ତିଂ ସମାପନ୍ନୋ ନ କିଞ୍ଚି ୱେଦିୟତୀ’’ତି। ‘‘କୀୱଚିରଂ ପବ୍ବଜିତୋସି, ଆୱୁସୋ ସମିଦ୍ଧୀ’’ତି? ‘‘ନ ଚିରଂ, ଆୱୁସୋ! ତୀଣି ୱସ୍ସାନୀ’’ତି। ‘‘ଏତ୍ଥ ଦାନି ମୟଂ ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ କିଂ ୱକ୍ଖାମ, ୟତ୍ର ହି ନାମ ଏୱଂନୱୋ ଭିକ୍ଖୁ [ନୱକେନ ଭିକ୍ଖୁନା (କ॰)] ସତ୍ଥାରଂ ପରିରକ୍ଖିତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞିସ୍ସତି। ସଞ୍ଚେତନିକଂ, ଆୱୁସୋ ସମିଦ୍ଧି, କମ୍ମଂ କତ୍ୱା କାୟେନ ୱାଚାୟ ମନସା କିଂ ସୋ ୱେଦିୟତୀ’’ତି? ‘‘ସଞ୍ଚେତନିକଂ, ଆୱୁସୋ ପୋତଲିପୁତ୍ତ, କମ୍ମଂ କତ୍ୱା କାୟେନ ୱାଚାୟ ମନସା ଦୁକ୍ଖଂ ସୋ ୱେଦିୟତୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ପୋତଲିପୁତ୍ତୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ଆୟସ୍ମତୋ ସମିଦ୍ଧିସ୍ସ ଭାସିତଂ ନେୱ ଅଭିନନ୍ଦି ନପ୍ପଟିକ୍କୋସି; ଅନଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅପ୍ପଟିକ୍କୋସିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ପକ୍କାମି।

୨୯୯ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସମିଦ୍ଧି ଅଚିରପକ୍କନ୍ତେ ପୋତଲିପୁତ୍ତେ ପରିବ୍ବାଜକେ ୟେନାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ଆନନ୍ଦେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସମିଦ୍ଧି ୟାୱତକୋ ଅହୋସି ପୋତଲିପୁତ୍ତେନ ପରିବ୍ବାଜକେନ ସଦ୍ଧିଂ କଥାସଲ୍ଲାପୋ ତଂ ସବ୍ବଂ ଆୟସ୍ମତୋ ଆନନ୍ଦସ୍ସ ଆରୋଚେସି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସମିଦ୍ଧିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ ଇଦଂ, ଆୱୁସୋ ସମିଦ୍ଧି, କଥାପାଭତଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଦସ୍ସନାୟ। ଆୟାମାୱୁସୋ ସମିଦ୍ଧି, ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିସ୍ସାମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱତୋ ଆରୋଚେସ୍ସାମ। ୟଥା ନୋ ଭଗୱା ବ୍ୟାକରିସ୍ସତି ତଥା ନଂ ଧାରେସ୍ସାମା’’ତି। ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସମିଦ୍ଧି ଆୟସ୍ମତୋ ଆନନ୍ଦସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ଆନନ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ସମିଦ୍ଧି ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟାୱତକୋ ଅହୋସି ଆୟସ୍ମତୋ ସମିଦ୍ଧିସ୍ସ ପୋତଲିପୁତ୍ତେନ ପରିବ୍ବାଜକେନ ସଦ୍ଧିଂ କଥାସଲ୍ଲାପୋ ତଂ ସବ୍ବଂ ଭଗୱତୋ ଆରୋଚେସି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଦସ୍ସନମ୍ପି ଖୋ ଅହଂ, ଆନନ୍ଦ, ପୋତଲିପୁତ୍ତସ୍ସ ପରିବ୍ବାଜକସ୍ସ ନାଭିଜାନାମି, କୁତୋ ପନେୱରୂପଂ କଥାସଲ୍ଲାପଂ? ଇମିନା ଚ, ଆନନ୍ଦ, ସମିଦ୍ଧିନା ମୋଘପୁରିସେନ ପୋତଲିପୁତ୍ତସ୍ସ ପରିବ୍ବାଜକସ୍ସ ୱିଭଜ୍ଜବ୍ୟାକରଣୀୟୋ ପଞ୍ହୋ ଏକଂସେନ ବ୍ୟାକତୋ’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ଉଦାୟୀ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସଚେ ପନ [କିଂ ପନ (କ॰)] , ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମତା ସମିଦ୍ଧିନା ଇଦଂ ସନ୍ଧାୟ ଭାସିତଂ – ୟଂ କିଞ୍ଚି ୱେଦୟିତଂ ତଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ମି’’ନ୍ତି।

୩୦୦ . ଅଥ ଖୋ [ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ପସ୍ସସି ନୋ ତ୍ୱଂ, ଆନନ୍ଦ, ଇମସ୍ସ ଉଦାୟିସ୍ସ ମୋଘପୁରିସସ୍ସ ଉମ୍ମଙ୍ଗଂ [ଉମ୍ମଗ୍ଗଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰), ଉମଙ୍ଗଂ (କ॰)] ? ଅଞ୍ଞାସିଂ ଖୋ ଅହଂ, ଆନନ୍ଦ – ‘ଇଦାନେୱାୟଂ ଉଦାୟୀ ମୋଘପୁରିସୋ ଉମ୍ମୁଜ୍ଜମାନୋ ଅୟୋନିସୋ ଉମ୍ମୁଜ୍ଜିସ୍ସତୀ’ତି। ଆଦିଂୟେୱ [ଆଦିସୋୱ (ସୀ॰ ପୀ॰), ଆଦିୟେୱ (କ॰)] , ଆନନ୍ଦ, ପୋତଲିପୁତ୍ତେନ ପରିବ୍ବାଜକେନ ତିସ୍ସୋ ୱେଦନା ପୁଚ୍ଛିତା। ସଚାୟଂ, ଆନନ୍ଦ, ସମିଦ୍ଧି ମୋଘପୁରିସୋ ପୋତଲିପୁତ୍ତସ୍ସ ପରିବ୍ବାଜକସ୍ସ ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠୋ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ – ‘ସଞ୍ଚେତନିକଂ, ଆୱୁସୋ ପୋତଲିପୁତ୍ତ, କମ୍ମଂ କତ୍ୱା କାୟେନ ୱାଚାୟ ମନସା ସୁଖୱେଦନୀୟଂ ସୁଖଂ ସୋ ୱେଦୟତି; ସଞ୍ଚେତନିକଂ, ଆୱୁସୋ ପୋତଲିପୁତ୍ତ, କମ୍ମଂ କତ୍ୱା କାୟେନ ୱାଚାୟ ମନସା ଦୁକ୍ଖୱେଦନୀୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ ସୋ ୱେଦୟତି; ସଞ୍ଚେତନିକଂ, ଆୱୁସୋ ପୋତଲିପୁତ୍ତ, କମ୍ମଂ କତ୍ୱା କାୟେନ ୱାଚାୟ ମନସା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନୀୟଂ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ସୋ ୱେଦୟତୀ’ତି। ଏୱଂ ବ୍ୟାକରମାନୋ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ସମିଦ୍ଧି ମୋଘପୁରିସୋ ପୋତଲିପୁତ୍ତସ୍ସ ପରିବ୍ବାଜକସ୍ସ ସମ୍ମା (ବ୍ୟାକରମାନୋ) [( ) ନତ୍ଥି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ। ଅପି ଚ, ଆନନ୍ଦ, କେ ଚ [କେଚି (କ॰)] ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ବାଲା ଅବ୍ୟତ୍ତା କେ ଚ ତଥାଗତସ୍ସ ମହାକମ୍ମୱିଭଙ୍ଗଂ ଜାନିସ୍ସନ୍ତି? ସଚେ ତୁମ୍ହେ, ଆନନ୍ଦ, ସୁଣେୟ୍ୟାଥ ତଥାଗତସ୍ସ ମହାକମ୍ମୱିଭଙ୍ଗଂ ୱିଭଜନ୍ତସ୍ସା’’ତି।

‘‘ଏତସ୍ସ, ଭଗୱା, କାଲୋ, ଏତସ୍ସ, ସୁଗତ, କାଲୋ ୟଂ ଭଗୱା ମହାକମ୍ମୱିଭଙ୍ଗଂ ୱିଭଜେୟ୍ୟ । ଭଗୱତୋ ସୁତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଧାରେସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ତେନ ହାନନ୍ଦ, ସୁଣାହି, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋହି; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ, ଆନନ୍ଦ, ପୁଗ୍ଗଲା ସନ୍ତୋ ସଂୱିଜ୍ଜମାନା ଲୋକସ୍ମିଂ। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧାନନ୍ଦ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଇଧ ପାଣାତିପାତୀ ହୋତି, ଅଦିନ୍ନାଦାୟୀ ହୋତି, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରୀ ହୋତି, ମୁସାୱାଦୀ ହୋତି, ପିସୁଣୱାଚୋ ହୋତି, ଫରୁସୱାଚୋ ହୋତି, ସମ୍ଫପ୍ପଲାପୀ ହୋତି, ଅଭିଜ୍ଝାଲୁ ହୋତି, ବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତୋ ହୋତି, ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ହୋତି। ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି।

‘‘ଇଧ ପନାନନ୍ଦ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଇଧ ପାଣାତିପାତୀ ହୋତି, ଅଦିନ୍ନାଦାୟୀ ହୋତି, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରୀ ହୋତି, ମୁସାୱାଦୀ ହୋତି, ପିସୁଣୱାଚୋ ହୋତି, ଫରୁସୱାଚୋ ହୋତି, ସମ୍ଫପ୍ପଲାପୀ ହୋତି, ଅଭିଜ୍ଝାଲୁ ହୋତି, ବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତୋ ହୋତି, ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ହୋତି। ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି।

‘‘ଇଧାନନ୍ଦ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଇଧ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଅନଭିଜ୍ଝାଲୁ ହୋତି, ଅବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତୋ ହୋତି, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି। ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି।

‘‘ଇଧ ପନାନନ୍ଦ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଇଧ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଅନଭିଜ୍ଝାଲୁ ହୋତି, ଅବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତୋ ହୋତି, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି। ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି।

୩୦୧ . ‘‘ଇଧାନନ୍ଦ, ଏକଚ୍ଚୋ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ଆତପ୍ପମନ୍ୱାୟ ପଧାନମନ୍ୱାୟ ଅନୁୟୋଗମନ୍ୱାୟ ଅପ୍ପମାଦମନ୍ୱାୟ ସମ୍ମାମନସିକାରମନ୍ୱାୟ ତଥାରୂପଂ ଚେତୋସମାଧିଂ ଫୁସତି ୟଥାସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ଅମୁଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ପସ୍ସତି – ଇଧ ପାଣାତିପାତିଂ ଅଦିନ୍ନାଦାୟିଂ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରିଂ ମୁସାୱାଦିଂ ପିସୁଣୱାଚଂ ଫରୁସୱାଚଂ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପିଂ ଅଭିଜ୍ଝାଲୁଂ ବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତଂ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିଂ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପସ୍ସତି ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନଂ। ସୋ ଏୱମାହ – ‘ଅତ୍ଥି କିର, ଭୋ, ପାପକାନି କମ୍ମାନି, ଅତ୍ଥି ଦୁଚ୍ଚରିତସ୍ସ ୱିପାକୋ। ଅମାହଂ [ଅପାହଂ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰) ଅମୁଂ + ଅହଂ = ଅମାହଂ-ଇତି ପଦୱିଭାଗୋ] ପୁଗ୍ଗଲଂ ଅଦ୍ଦସଂ ଇଧ ପାଣାତିପାତିଂ ଅଦିନ୍ନାଦାୟିଂ…ପେ॰… ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିଂ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପସ୍ସାମି ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନ’ନ୍ତି। ସୋ ଏୱମାହ – ‘ୟୋ କିର, ଭୋ, ପାଣାତିପାତୀ ଅଦିନ୍ନାଦାୟୀ…ପେ॰… ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି, ସବ୍ବୋ ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ୟେ ଏୱଂ ଜାନନ୍ତି, ତେ ସମ୍ମା ଜାନନ୍ତି; ୟେ ଅଞ୍ଞଥା ଜାନନ୍ତି, ମିଚ୍ଛା ତେସଂ ଞାଣ’ନ୍ତି [ମିଚ୍ଛା ତେ ସଞ୍ଜାନନ୍ତି (କ॰)] । ଇତି ସୋ ୟଦେୱ ତସ୍ସ ସାମଂ ଞାତଂ ସାମଂ ଦିଟ୍ଠଂ ସାମଂ ୱିଦିତଂ ତଦେୱ ତତ୍ଥ ଥାମସା ପରାମାସା [ପରାମସ୍ସ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଅଭିନିୱିସ୍ସ ୱୋହରତି – ‘ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ, ମୋଘମଞ୍ଞ’’’ନ୍ତି।

‘‘ଇଧ ପନାନନ୍ଦ, ଏକଚ୍ଚୋ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ଆତପ୍ପମନ୍ୱାୟ ପଧାନମନ୍ୱାୟ ଅନୁୟୋଗମନ୍ୱାୟ ଅପ୍ପମାଦମନ୍ୱାୟ ସମ୍ମାମନସିକାରମନ୍ୱାୟ ତଥାରୂପଂ ଚେତୋସମାଧିଂ ଫୁସତି ୟଥାସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ଅମୁଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ପସ୍ସତି – ଇଧ ପାଣାତିପାତିଂ ଅଦିନ୍ନାଦାୟିଂ…ପେ॰… ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିଂ, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପସ୍ସତି ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପନ୍ନଂ। ସୋ ଏୱମାହ – ‘ନତ୍ଥି କିର, ଭୋ, ପାପକାନି କମ୍ମାନି, ନତ୍ଥି ଦୁଚ୍ଚରିତସ୍ସ ୱିପାକୋ। ଅମାହଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଅଦ୍ଦସଂ – ଇଧ ପାଣାତିପାତିଂ ଅଦିନ୍ନାଦାୟିଂ…ପେ॰… ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିଂ, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପସ୍ସାମି ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପନ୍ନ’ନ୍ତି। ସୋ ଏୱମାହ – ‘ୟୋ କିର, ଭୋ, ପାଣାତିପାତୀ ଅଦିନ୍ନାଦାୟୀ…ପେ॰… ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି, ସବ୍ବୋ ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ୟେ ଏୱଂ ଜାନନ୍ତି ତେ ସମ୍ମା ଜାନନ୍ତି; ୟେ ଅଞ୍ଞଥା ଜାନନ୍ତି, ମିଚ୍ଛା ତେସଂ ଞାଣ’ନ୍ତି। ଇତି ସୋ ୟଦେୱ ତସ୍ସ ସାମଂ ଞାତଂ ସାମଂ ଦିଟ୍ଠଂ ସାମଂ ୱିଦିତଂ ତଦେୱ ତତ୍ଥ ଥାମସା ପରାମାସା ଅଭିନିୱିସ୍ସ ୱୋହରତି – ‘ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ, ମୋଘମଞ୍ଞ’’’ନ୍ତି।

‘‘ଇଧାନନ୍ଦ, ଏକଚ୍ଚୋ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ଆତପ୍ପମନ୍ୱାୟ ପଧାନମନ୍ୱାୟ ଅନୁୟୋଗମନ୍ୱାୟ ଅପ୍ପମାଦମନ୍ୱାୟ ସମ୍ମାମନସିକାରମନ୍ୱାୟ ତଥାରୂପଂ ଚେତୋସମାଧିଂ ଫୁସତି ୟଥାସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ଅମୁଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ପସ୍ସତି – ଇଧ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତଂ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତଂ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତଂ ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତଂ ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତଂ ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତଂ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ପଟିୱିରତଂ ଅନଭିଜ୍ଝାଲୁଂ ଅବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତଂ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପସ୍ସତି ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପନ୍ନଂ। ସୋ ଏୱମାହ – ‘ଅତ୍ଥି କିର, ଭୋ, କଲ୍ୟାଣାନି କମ୍ମାନି, ଅତ୍ଥି ସୁଚରିତସ୍ସ ୱିପାକୋ। ଅମାହଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଅଦ୍ଦସଂ – ଇଧ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତଂ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପସ୍ସାମି ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପନ୍ନ’ନ୍ତି। ସୋ ଏୱମାହ – ‘ୟୋ କିର, ଭୋ, ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ…ପେ॰… ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ସବ୍ବୋ ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ୟେ ଏୱଂ ଜାନନ୍ତି ତେ ସମ୍ମା ଜାନନ୍ତି; ୟେ ଅଞ୍ଞଥା ଜାନନ୍ତି, ମିଚ୍ଛା ତେସଂ ଞାଣ’ନ୍ତି। ଇତି ସୋ ୟଦେୱ ତସ୍ସ ସାମଂ ଞାତଂ ସାମଂ ଦିଟ୍ଠଂ ସାମଂ ୱିଦିତଂ ତଦେୱ ତତ୍ଥ ଥାମସା ପରାମାସା ଅଭିନିୱିସ୍ସ ୱୋହରତି – ‘ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ, ମୋଘମଞ୍ଞ’’’ନ୍ତି।

‘‘ଇଧ ପନାନନ୍ଦ, ଏକଚ୍ଚୋ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ଆତପ୍ପମନ୍ୱାୟ ପଧାନମନ୍ୱାୟ ଅନୁୟୋଗମନ୍ୱାୟ ଅପ୍ପମାଦମନ୍ୱାୟ ସମ୍ମାମନସିକାରମନ୍ୱାୟ ତଥାରୂପଂ ଚେତୋସମାଧିଂ ଫୁସତି ୟଥାସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ଅମୁଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ପସ୍ସତି – ଇଧ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପସ୍ସତି ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନଂ। ସୋ ଏୱମାହ – ‘ନତ୍ଥି କିର, ଭୋ କଲ୍ୟାଣାନି କମ୍ମାନି, ନତ୍ଥି ସୁଚରିତସ୍ସ ୱିପାକୋ। ଅମାହଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଅଦ୍ଦସଂ – ଇଧ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତଂ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପସ୍ସାମି ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନ’ନ୍ତି। ସୋ ଏୱମାହ – ‘ୟୋ କିର, ଭୋ, ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ…ପେ॰… ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, ସବ୍ବୋ ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ୟେ ଏୱଂ ଜାନନ୍ତି ତେ ସମ୍ମା ଜାନନ୍ତି; ୟେ ଅଞ୍ଞଥା ଜାନନ୍ତି, ମିଚ୍ଛା ତେସଂ ଞାଣ’ନ୍ତି। ଇତି ସୋ ୟଦେୱ ତସ୍ସ ସାମଂ ଞାତଂ ସାମଂ ଦିଟ୍ଠଂ ସାମଂ ୱିଦିତଂ ତଦେୱ ତତ୍ଥ ଥାମସା ପରାମାସା ଅଭିନିୱିସ୍ସ ୱୋହରତି – ‘ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ, ମୋଘମଞ୍ଞ’’’ନ୍ତି।

୩୦୨ . ‘‘ତତ୍ରାନନ୍ଦ, ୟ୍ୱାୟଂ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ଏୱମାହ – ‘ଅତ୍ଥି କିର, ଭୋ, ପାପକାନି କମ୍ମାନି, ଅତ୍ଥି ଦୁଚ୍ଚରିତସ୍ସ ୱିପାକୋ’ତି ଇଦମସ୍ସ ଅନୁଜାନାମି; ୟମ୍ପି ସୋ ଏୱମାହ – ‘ଅମାହଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଅଦ୍ଦସଂ – ଇଧ ପାଣାତିପାତିଂ ଅଦିନ୍ନାଦାୟିଂ…ପେ॰… ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିଂ, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପସ୍ସାମି ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନ’ନ୍ତି ଇଦମ୍ପିସ୍ସ ଅନୁଜାନାମି; ୟଞ୍ଚ ଖୋ ସୋ ଏୱମାହ – ‘ୟୋ କିର, ଭୋ, ପାଣାତିପାତୀ ଅଦିନ୍ନାଦାୟୀ…ପେ॰… ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି, ସବ୍ବୋ ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’ତି ଇଦମସ୍ସ ନାନୁଜାନାମି; ୟମ୍ପି ସୋ ଏୱମାହ – ‘ୟେ ଏୱଂ ଜାନନ୍ତି ତେ ସମ୍ମା ଜାନନ୍ତି; ୟେ ଅଞ୍ଞଥା ଜାନନ୍ତି, ମିଚ୍ଛା ତେସଂ ଞାଣ’ନ୍ତି ଇଦମ୍ପିସ୍ସ ନାନୁଜାନାମି; ୟମ୍ପି ସୋ ୟଦେୱ ତସ୍ସ ସାମଂ ଞାତଂ ସାମଂ ଦିଟ୍ଠଂ ସାମଂ ୱିଦିତଂ ତଦେୱ ତତ୍ଥ ଥାମସା ପରାମାସା ଅଭିନିୱିସ୍ସ ୱୋହରତି – ‘ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ, ମୋଘମଞ୍ଞ’ନ୍ତି ଇଦମ୍ପିସ୍ସ ନାନୁଜାନାମି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅଞ୍ଞଥା ହି, ଆନନ୍ଦ, ତଥାଗତସ୍ସ ମହାକମ୍ମୱିଭଙ୍ଗେ ଞାଣଂ ହୋତି।

‘‘ତତ୍ରାନନ୍ଦ, ୟ୍ୱାୟଂ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ଏୱମାହ – ‘ନତ୍ଥି କିର, ଭୋ, ପାପକାନି କମ୍ମାନି, ନତ୍ଥି ଦୁଚ୍ଚରିତସ୍ସ ୱିପାକୋ’ତି ଇଦମସ୍ସ ନାନୁଜାନାମି; ୟଞ୍ଚ ଖୋ ସୋ ଏୱମାହ – ‘ଅମାହଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଅଦ୍ଦସଂ – ଇଧ ପାଣାତିପାତିଂ ଅଦିନ୍ନାଦାୟିଂ…ପେ॰… ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିଂ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପସ୍ସାମି ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପନ୍ନ’ନ୍ତି ଇଦମସ୍ସ ଅନୁଜାନାମି; ୟଞ୍ଚ ଖୋ ସୋ ଏୱମାହ – ‘ୟୋ କିର, ଭୋ, ପାଣାତିପାତୀ ଅଦିନ୍ନାଦାୟୀ…ପେ॰… ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି, ସବ୍ବୋ ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’ତି ଇଦମସ୍ସ ନାନୁଜାନାମି; ୟମ୍ପି ସୋ ଏୱମାହ – ‘ୟେ ଏୱଂ ଜାନନ୍ତି ତେ ସମ୍ମା ଜାନନ୍ତି; ୟେ ଅଞ୍ଞଥା ଜାନନ୍ତି, ମିଚ୍ଛା ତେସଂ ଞାଣ’ନ୍ତି ଇଦମ୍ପିସ୍ସ ନାନୁଜାନାମି; ୟମ୍ପି ସୋ ୟଦେୱ ତସ୍ସ ସାମଂ ଞାତଂ ସାମଂ ଦିଟ୍ଠଂ ସାମଂ ୱିଦିତଂ ତଦେୱ ତତ୍ଥ ଥାମସା ପରାମାସା ଅଭିନିୱିସ୍ସ ୱୋହରତି – ‘ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ, ମୋଘମଞ୍ଞ’ନ୍ତି ଇଦମ୍ପିସ୍ସ ନାନୁଜାନାମି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅଞ୍ଞଥା ହି, ଆନନ୍ଦ, ତଥାଗତସ୍ସ ମହାକମ୍ମୱିଭଙ୍ଗେ ଞାଣଂ ହୋତି।

‘‘ତତ୍ରାନନ୍ଦ, ୟ୍ୱାୟଂ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ଏୱମାହ – ‘ଅତ୍ଥି କିର, ଭୋ, କଲ୍ୟାଣାନି କମ୍ମାନି, ଅତ୍ଥି ସୁଚରିତସ୍ସ ୱିପାକୋ’ତି ଇଦମସ୍ସ ଅନୁଜାନାମି; ୟମ୍ପି ସୋ ଏୱମାହ – ‘ଅମାହଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଅଦ୍ଦସଂ – ଇଧ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତଂ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପସ୍ସାମି ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପନ୍ନ’ନ୍ତି ଇଦମ୍ପିସ୍ସ ଅନୁଜାନାମି; ୟଞ୍ଚ ଖୋ ସୋ ଏୱମାହ – ‘ୟୋ କିର, ଭୋ, ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ…ପେ॰… ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, ସବ୍ବୋ ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’ତି ଇଦମସ୍ସ ନାନୁଜାନାମି; ୟମ୍ପି ସୋ ଏୱମାହ – ‘ୟେ ଏୱଂ ଜାନନ୍ତି ତେ ସମ୍ମା ଜାନନ୍ତି; ୟେ ଅଞ୍ଞଥା ଜାନନ୍ତି, ମିଚ୍ଛା ତେସଂ ଞାଣ’ନ୍ତି ଇଦମ୍ପିସ୍ସ ନାନୁଜାନାମି; ୟମ୍ପି ସୋ ୟଦେୱ ତସ୍ସ ସାମଂ ଞାତଂ ସାମଂ ଦିଟ୍ଠଂ ସାମଂ ୱିଦିତଂ ତଦେୱ ତତ୍ଥ ଥାମସା ପରାମାସା ଅଭିନିୱିସ୍ସ ୱୋହରତି – ‘ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ, ମୋଘମଞ୍ଞ’ନ୍ତି ଇଦମ୍ପିସ୍ସ ନାନୁଜାନାମି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅଞ୍ଞଥା ହି, ଆନନ୍ଦ, ତଥାଗତସ୍ସ ମହାକମ୍ମୱିଭଙ୍ଗେ ଞାଣଂ ହୋତି।

‘‘ତତ୍ରାନନ୍ଦ, ୟ୍ୱାୟଂ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ଏୱମାହ – ‘ନତ୍ଥି କିର, ଭୋ, କଲ୍ୟାଣାନି କମ୍ମାନି, ନତ୍ଥି ସୁଚରିତସ୍ସ ୱିପାକୋ’ତି ଇଦମସ୍ସ ନାନୁଜାନାମି; ୟଞ୍ଚ ଖୋ ସୋ ଏୱମାହ – ‘ଅମାହଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଅଦ୍ଦସଂ – ଇଧ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତଂ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପସ୍ସାମି ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନ’ନ୍ତି ଇଦମସ୍ସ ଅନୁଜାନାମି; ୟଞ୍ଚ ଖୋ ସୋ ଏୱମାହ – ‘ୟୋ କିର, ଭୋ, ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ…ପେ॰… ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, ସବ୍ବୋ ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’ତି ଇଦମସ୍ସ ନାନୁଜାନାମି; ୟଞ୍ଚ ଖୋ ସୋ ଏୱମାହ – ‘ୟେ ଏୱଂ ଜାନନ୍ତି ତେ ସମ୍ମା ଜାନନ୍ତି; ୟେ ଅଞ୍ଞଥା ଜାନନ୍ତି, ମିଚ୍ଛା ତେସଂ ଞାଣ’ନ୍ତି ଇଦମ୍ପିସ୍ସ ନାନୁଜାନାମି; ୟମ୍ପି ସୋ ୟଦେୱ ତସ୍ସ ସାମଂ ଞାତଂ ସାମଂ ଦିଟ୍ଠଂ ସାମଂ ୱିଦିତଂ ତଦେୱ ତତ୍ଥ ଥାମସା ପରାମାସା ଅଭିନିୱିସ୍ସ ୱୋହରତି – ‘ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ, ମୋଘମଞ୍ଞ’ନ୍ତି ଇଦମ୍ପିସ୍ସ ନାନୁଜାନାମି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅଞ୍ଞଥା ହି, ଆନନ୍ଦ, ତଥାଗତସ୍ସ ମହାକମ୍ମୱିଭଙ୍ଗେ ଞାଣଂ ହୋତି।

୩୦୩ . ‘‘ତତ୍ରାନନ୍ଦ, ୟ୍ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଇଧ ପାଣାତିପାତୀ ଅଦିନ୍ନାଦାୟୀ…ପେ॰… ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି, ପୁବ୍ବେ ୱାସ୍ସ ତଂ କତଂ ହୋତି ପାପକମ୍ମଂ ଦୁକ୍ଖୱେଦନୀୟଂ, ପଚ୍ଛା ୱାସ୍ସ ତଂ କତଂ ହୋତି ପାପକମ୍ମଂ ଦୁକ୍ଖୱେଦନୀୟଂ, ମରଣକାଲେ ୱାସ୍ସ ହୋତି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ସମତ୍ତା ସମାଦିନ୍ନା। ତେନ ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ୟଞ୍ଚ ଖୋ ସୋ ଇଧ ପାଣାତିପାତୀ ହୋତି ଅଦିନ୍ନାଦାୟୀ ହୋତି…ପେ॰… ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ହୋତି ତସ୍ସ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ୱିପାକଂ ପଟିସଂୱେଦେତି ଉପପଜ୍ଜ ୱା [ଉପପଜ୍ଜଂ ୱା (ସୀ॰ ପୀ॰), ଉପପଜ୍ଜ ୱା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰) ଉପପଜ୍ଜିତ୍ୱାତି ସଂୱଣ୍ଣନାୟ ସଂସନ୍ଦେତବ୍ବା] ଅପରେ ୱା ପରିୟାୟେ।

‘‘ତତ୍ରାନନ୍ଦ, ୟ୍ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଇଧ ପାଣାତିପାତୀ ଅଦିନ୍ନାଦାୟୀ…ପେ॰… ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି, ପୁବ୍ବେ ୱାସ୍ସ ତଂ କତଂ ହୋତି କଲ୍ୟାଣକମ୍ମଂ ସୁଖୱେଦନୀୟଂ, ପଚ୍ଛା ୱାସ୍ସ ତଂ କତଂ ହୋତି କଲ୍ୟାଣକମ୍ମଂ ସୁଖୱେଦନୀୟଂ, ମରଣକାଲେ ୱାସ୍ସ ହୋତି ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ସମତ୍ତା ସମାଦିନ୍ନା। ତେନ ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ୟଞ୍ଚ ଖୋ ସୋ ଇଧ ପାଣାତିପାତୀ ହୋତି ଅଦିନ୍ନାଦାୟୀ ହୋତି…ପେ॰… ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ହୋତି ତସ୍ସ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ୱିପାକଂ ପଟିସଂୱେଦେତି ଉପପଜ୍ଜ ୱା ଅପରେ ୱା ପରିୟାୟେ।

‘‘ତତ୍ରାନନ୍ଦ , ୟ୍ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଇଧ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ…ପେ॰… ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି, ପୁବ୍ବେ ୱାସ୍ସ ତଂ କତଂ ହୋତି କଲ୍ୟାଣକମ୍ମଂ ସୁଖୱେଦନୀୟଂ, ପଚ୍ଛା ୱାସ୍ସ ତଂ କତଂ ହୋତି କଲ୍ୟାଣକମ୍ମଂ ସୁଖୱେଦନୀୟଂ, ମରଣକାଲେ ୱାସ୍ସ ହୋତି ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ସମତ୍ତା ସମାଦିନ୍ନା। ତେନ ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ୟଞ୍ଚ ଖୋ ସୋ ଇଧ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି…ପେ॰… ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ତସ୍ସ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ୱିପାକଂ ପଟିସଂୱେଦେତି ଉପପଜ୍ଜ ୱା ଅପରେ ୱା ପରିୟାୟେ।

‘‘ତତ୍ରାନନ୍ଦ , ୟ୍ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଇଧ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ…ପେ॰… ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି, ପୁବ୍ବେ ୱାସ୍ସ ତଂ କତଂ ହୋତି ପାପକମ୍ମଂ ଦୁକ୍ଖୱେଦନୀୟଂ, ପଚ୍ଛା ୱାସ୍ସ ତଂ କତଂ ହୋତି ପାପକମ୍ମଂ ଦୁକ୍ଖୱେଦନୀୟଂ, ମରଣକାଲେ ୱାସ୍ସ ହୋତି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ସମତ୍ତା ସମାଦିନ୍ନା। ତେନ ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ୟଞ୍ଚ ଖୋ ସୋ ଇଧ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି…ପେ॰… ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ତସ୍ସ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ୱିପାକଂ ପଟିସଂୱେଦେତି ଉପପଜ୍ଜ ୱା ଅପରେ ୱା ପରିୟାୟେ।

‘‘ଇତି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଅତ୍ଥି କମ୍ମଂ ଅଭବ୍ବଂ ଅଭବ୍ବାଭାସଂ, ଅତ୍ଥି କମ୍ମଂ ଅଭବ୍ବଂ ଭବ୍ବାଭାସଂ, ଅତ୍ଥି କମ୍ମଂ ଭବ୍ବଞ୍ଚେୱ ଭବ୍ବାଭାସଞ୍ଚ, ଅତ୍ଥି କମ୍ମଂ ଭବ୍ବଂ ଅଭବ୍ବାଭାସ’’ନ୍ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୀତି।

ମହାକମ୍ମୱିଭଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ସଳାୟତନୱିଭଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ

୩୦୪ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସଳାୟତନୱିଭଙ୍ଗଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘‘ଛ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନି ଆୟତନାନି ୱେଦିତବ୍ବାନି, ଛ ବାହିରାନି ଆୟତନାନି ୱେଦିତବ୍ବାନି, ଛ ୱିଞ୍ଞାଣକାୟା ୱେଦିତବ୍ବା, ଛ ଫସ୍ସକାୟା ୱେଦିତବ୍ବା, ଅଟ୍ଠାରସ ମନୋପୱିଚାରା ୱେଦିତବ୍ବା, ଛତ୍ତିଂସ ସତ୍ତପଦା ୱେଦିତବ୍ବା, ତତ୍ର ଇଦଂ ନିସ୍ସାୟ ଇଦଂ ପଜହଥ, ତୟୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ୟଦରିୟୋ ସେୱତି ୟଦରିୟୋ ସେୱମାନୋ ସତ୍ଥା ଗଣମନୁସାସିତୁମରହତି, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ୟୋଗ୍ଗାଚରିୟାନଂ [ୟୋଗାଚରିୟାନଂ (କ॰)] ଅନୁତ୍ତରୋ ପୁରିସଦମ୍ମସାରଥୀ’ତି – ଅୟମୁଦ୍ଦେସୋ ସଳାୟତନୱିଭଙ୍ଗସ୍ସ।

୩୦୫ . ‘‘‘ଛ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନି ଆୟତନାନି ୱେଦିତବ୍ବାନୀ’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ‘ଚକ୍ଖାୟତନଂ ସୋତାୟତନଂ ଘାନାୟତନଂ ଜିୱ୍ହାୟତନଂ କାୟାୟତନଂ ମନାୟତନଂ – ଛ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନି ଆୟତନାନି ୱେଦିତବ୍ବାନୀ’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

‘‘‘ଛ ବାହିରାନି ଆୟତନାନି ୱେଦିତବ୍ବାନୀ’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ । କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ‘ରୂପାୟତନଂ ସଦ୍ଦାୟତନଂ ଗନ୍ଧାୟତନଂ ରସାୟତନଂ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାୟତନଂ ଧମ୍ମାୟତନଂ – ଛ ବାହିରାନି ଆୟତନାନି ୱେଦିତବ୍ବାନୀ’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

‘‘‘ଛ ୱିଞ୍ଞାଣକାୟା ୱେଦିତବ୍ବା’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ‘ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂ ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଂ ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ – ଛ ୱିଞ୍ଞାଣକାୟା ୱେଦିତବ୍ବା’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

‘‘‘ଛ ଫସ୍ସକାୟା ୱେଦିତବ୍ବା’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ‘ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ସୋତସମ୍ଫସ୍ସୋ ଘାନସମ୍ଫସ୍ସୋ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସୋ କାୟସମ୍ଫସ୍ସୋ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ – ଛ ଫସ୍ସକାୟା ୱେଦିତବ୍ବା’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

‘‘‘ଅଟ୍ଠାରସ ମନୋପୱିଚାରା ୱେଦିତବ୍ବା’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ‘ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ସୋମନସ୍ସଟ୍ଠାନୀୟଂ ରୂପଂ ଉପୱିଚରତି, ଦୋମନସ୍ସଟ୍ଠାନୀୟଂ ରୂପଂ ଉପୱିଚରତି, ଉପେକ୍ଖାଟ୍ଠାନୀୟଂ ରୂପଂ ଉପୱିଚରତି। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ସୋମନସ୍ସଟ୍ଠାନୀୟଂ ଧମ୍ମଂ ଉପୱିଚରତି, ଦୋମନସ୍ସଟ୍ଠାନୀୟଂ ଧମ୍ମଂ ଉପୱିଚରତି, ଉପେକ୍ଖାଟ୍ଠାନୀୟଂ ଧମ୍ମଂ ଉପୱିଚରତି। ଇତି ଛ ସୋମନସ୍ସୂପୱିଚାରା, ଛ ଦୋମନସ୍ସୂପୱିଚାରା, ଛ ଉପେକ୍ଖୂପୱିଚାରା, ଅଟ୍ଠାରସ ମନୋପୱିଚାରା ୱେଦିତବ୍ବା’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

୩୦୬ . ‘‘‘ଛତ୍ତିଂସ ସତ୍ତପଦା ୱେଦିତବ୍ବା’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ଛ ଗେହସିତାନି [ଗେହସ୍ସିତାନି (?)] ସୋମନସ୍ସାନି, ଛ ନେକ୍ଖମ୍ମସିତାନି [ନେକ୍ଖମ୍ମସ୍ସିତାନି (ଟୀକା)] ସୋମନସ୍ସାନି, ଛ ଗେହସିତାନି ଦୋମନସ୍ସାନି, ଛ ନେକ୍ଖମ୍ମସିତାନି ଦୋମନସ୍ସାନି, ଛ ଗେହସିତା ଉପେକ୍ଖା, ଛ ନେକ୍ଖମ୍ମସିତା ଉପେକ୍ଖା। ତତ୍ଥ କତମାନି ଛ ଗେହସିତାନି ସୋମନସ୍ସାନି? ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟାନଂ ରୂପାନଂ ଇଟ୍ଠାନଂ କନ୍ତାନଂ ମନାପାନଂ ମନୋରମାନଂ ଲୋକାମିସପଟିସଂୟୁତ୍ତାନଂ ପଟିଲାଭଂ ୱା ପଟିଲାଭତୋ ସମନୁପସ୍ସତୋ ପୁବ୍ବେ ୱା ପଟିଲଦ୍ଧପୁବ୍ବଂ ଅତୀତଂ ନିରୁଦ୍ଧଂ ୱିପରିଣତଂ ସମନୁସ୍ସରତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୋମନସ୍ସଂ। ୟଂ ଏୱରୂପଂ ସୋମନସ୍ସଂ ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଗେହସିତଂ ସୋମନସ୍ସଂ। ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟାନଂ ସଦ୍ଦାନଂ… ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟାନଂ ଗନ୍ଧାନଂ… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟାନଂ ରସାନଂ… କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟାନଂ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାନଂ… ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଇଟ୍ଠାନଂ କନ୍ତାନଂ ମନାପାନଂ…ପେ॰… ସୋମନସ୍ସଂ। ୟଂ ଏୱରୂପଂ ସୋମନସ୍ସଂ ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଗେହସିତଂ ସୋମନସ୍ସଂ। ଇମାନି ଛ ଗେହସିତାନି ସୋମନସ୍ସାନି।

‘‘ତତ୍ଥ କତମାନି ଛ ନେକ୍ଖମ୍ମସିତାନି ସୋମନସ୍ସାନି? ରୂପାନଂତ୍ୱେୱ ଅନିଚ୍ଚତଂ ୱିଦିତ୍ୱା ୱିପରିଣାମୱିରାଗନିରୋଧଂ [ୱିପରିଣାମଂ ୱିରାଗଂ ନିରୋଧଂ (କ॰)] , ‘ପୁବ୍ବେ ଚେୱ ରୂପା ଏତରହି ଚ ସବ୍ବେ ତେ ରୂପା ଅନିଚ୍ଚା ଦୁକ୍ଖା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୋମନସ୍ସଂ। ୟଂ ଏୱରୂପଂ ସୋମନସ୍ସଂ ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ନେକ୍ଖମ୍ମସିତଂ ସୋମନସ୍ସଂ। ସଦ୍ଦାନଂତ୍ୱେୱ… ଗନ୍ଧାନଂତ୍ୱେୱ… ରସାନଂତ୍ୱେୱ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାନଂତ୍ୱେୱ… ଧମ୍ମାନଂତ୍ୱେ ଅନିଚ୍ଚତଂ ୱିଦିତ୍ୱା ୱିପରିଣାମୱିରାଗନିରୋଧଂ, ‘ପୁବ୍ବେ ଚେୱ ଧମ୍ମା ଏତରହି ଚ ସବ୍ବେ ତେ ଧମ୍ମା ଅନିଚ୍ଚା ଦୁକ୍ଖା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୋମନସ୍ସଂ। ୟଂ ଏୱରୂପଂ ସୋମନସ୍ସଂ ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ନେକ୍ଖମ୍ମସିତଂ ସୋମନସ୍ସଂ। ଇମାନି ଛ ନେକ୍ଖମ୍ମସିତାନି ସୋମନସ୍ସାନି।

୩୦୭ . ‘‘ତତ୍ଥ କତମାନି ଛ ଗେହସିତାନି ଦୋମନସ୍ସାନି? ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟାନଂ ରୂପାନଂ…ପେ॰… ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟାନଂ ସଦ୍ଦାନଂ… ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟାନଂ ଗନ୍ଧାନଂ… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟାନଂ ରସାନଂ… କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟାନଂ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାନଂ… ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଇଟ୍ଠାନଂ କନ୍ତାନଂ ମନାପାନଂ ମନୋରମାନଂ ଲୋକାମିସପଟିସଂୟୁତ୍ତାନଂ ଅପ୍ପଟିଲାଭଂ ୱା ଅପ୍ପଟିଲାଭତୋ ସମନୁପସ୍ସତୋ ପୁବ୍ବେ ୱା ଅପ୍ପଟିଲଦ୍ଧପୁବ୍ବଂ ଅତୀତଂ ନିରୁଦ୍ଧଂ ୱିପରିଣତଂ ସମନୁସ୍ସରତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦୋମନସ୍ସଂ। ୟଂ ଏୱରୂପଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଗେହସିତଂ ଦୋମନସ୍ସଂ। ଇମାନି ଛ ଗେହସିତାନି ଦୋମନସ୍ସାନି।

‘‘ତତ୍ଥ କତମାନି ଛ ନେକ୍ଖମ୍ମସିତାନି ଦୋମନସ୍ସାନି? ରୂପାନଂତ୍ୱେୱ ଅନିଚ୍ଚତଂ ୱିଦିତ୍ୱା ୱିପରିଣାମୱିରାଗନିରୋଧଂ, ‘ପୁବ୍ବେ ଚେୱ ରୂପା ଏତରହି ଚ ସବ୍ବେ ତେ ରୂପା ଅନିଚ୍ଚା ଦୁକ୍ଖା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦିସ୍ୱା ଅନୁତ୍ତରେସୁ ୱିମୋକ୍ଖେସୁ ପିହଂ ଉପଟ୍ଠାପେତି – ‘କୁଦାସ୍ସୁ [କଦାସ୍ସୁ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ନାମାହଂ ତଦାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିସ୍ସାମି ୟଦରିୟା ଏତରହି ଆୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତୀ’ତି ଇତି ଅନୁତ୍ତରେସୁ ୱିମୋକ୍ଖେସୁ ପିହଂ ଉପଟ୍ଠାପୟତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପିହପଚ୍ଚୟା ଦୋମନସ୍ସଂ। ୟଂ ଏୱରୂପଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ନେକ୍ଖମ୍ମସିତଂ ଦୋମନସ୍ସଂ। ସଦ୍ଦାନଂତ୍ୱେୱ…ପେ॰… ଗନ୍ଧାନଂତ୍ୱେୱ… ରସାନଂତ୍ୱେୱ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାନଂତ୍ୱେୱ… ଧମ୍ମାନଂତ୍ୱେୱ ଅନିଚ୍ଚତଂ ୱିଦିତ୍ୱା ୱିପରିଣାମୱିରାଗନିରୋଧଂ, ‘ପୁବ୍ବେ ଚେୱ ଧମ୍ମା ଏତରହି ଚ ସବ୍ବେ ତେ ଧମ୍ମା ଅନିଚ୍ଚା ଦୁକ୍ଖା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦିସ୍ୱା ଅନୁତ୍ତରେସୁ ୱିମୋକ୍ଖେସୁ ପିହଂ ଉପଟ୍ଠାପେତି – ‘କୁଦାସ୍ସୁ ନାମାହଂ ତଦାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିସ୍ସାମି ୟଦରିୟା ଏତରହି ଆୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତୀ’ତି ଇତି ଅନୁତ୍ତରେସୁ ୱିମୋକ୍ଖେସୁ ପିହଂ ଉପଟ୍ଠାପୟତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପିହପଚ୍ଚୟା ଦୋମନସ୍ସଂ। ୟଂ ଏୱରୂପଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ନେକ୍ଖମ୍ମସିତଂ ଦୋମନସ୍ସଂ। ଇମାନି ଛ ନେକ୍ଖମ୍ମସିତାନି ଦୋମନସ୍ସାନି।

୩୦୮ . ‘‘ତତ୍ଥ କତମା ଛ ଗେହସିତା ଉପେକ୍ଖା? ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଉପେକ୍ଖା ବାଲସ୍ସ ମୂଳ୍ହସ୍ସ ( ) [(ମନ୍ଦସ୍ସ) (କ॰)] ପୁଥୁଜ୍ଜନସ୍ସ ଅନୋଧିଜିନସ୍ସ ଅୱିପାକଜିନସ୍ସ ଅନାଦୀନୱଦସ୍ସାୱିନୋ ଅସ୍ସୁତୱତୋ ପୁଥୁଜ୍ଜନସ୍ସ। ୟା ଏୱରୂପା ଉପେକ୍ଖା, ରୂପଂ ସା ନାତିୱତ୍ତତି। ତସ୍ମା ସା [ସାୟଂ (କ॰)] ଉପେକ୍ଖା ‘ଗେହସିତା’ତି ୱୁଚ୍ଚତି। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଉପେକ୍ଖା ବାଲସ୍ସ ମୂଳ୍ହସ୍ସ ପୁଥୁଜ୍ଜନସ୍ସ ଅନୋଧିଜିନସ୍ସ ଅୱିପାକଜିନସ୍ସ ଅନାଦୀନୱଦସ୍ସାୱିନୋ ଅସ୍ସୁତୱତୋ ପୁଥୁଜ୍ଜନସ୍ସ। ୟା ଏୱରୂପା ଉପେକ୍ଖା, ଧମ୍ମଂ ସା ନାତିୱତ୍ତତି। ତସ୍ମା ସା ଉପେକ୍ଖା ‘ଗେହସିତା’ତି ୱୁଚ୍ଚତି। ଇମା ଛ ଗେହସିତା ଉପେକ୍ଖା।

‘‘ତତ୍ଥ କତମା ଛ ନେକ୍ଖମ୍ମସିତା ଉପେକ୍ଖା? ରୂପାନଂତ୍ୱେୱ ଅନିଚ୍ଚତଂ ୱିଦିତ୍ୱା ୱିପରିଣାମୱିରାଗନିରୋଧଂ, ‘ପୁବ୍ବେ ଚେୱ ରୂପା ଏତରହି ଚ ସବ୍ବେ ତେ ରୂପା ଅନିଚ୍ଚା ଦୁକ୍ଖା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଉପେକ୍ଖା। ୟା ଏୱରୂପା ଉପେକ୍ଖା, ରୂପଂ ସା ଅତିୱତ୍ତତି। ତସ୍ମା ସା ଉପେକ୍ଖା ‘ନେକ୍ଖମ୍ମସିତା’ତି ୱୁଚ୍ଚତି। ସଦ୍ଦାନଂତ୍ୱେୱ… ଗନ୍ଧାନଂତ୍ୱେୱ… ରସାନଂତ୍ୱେୱ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାନଂତ୍ୱେୱ… ଧମ୍ମାନଂତ୍ୱେୱ ଅନିଚ୍ଚତଂ ୱିଦିତ୍ୱା ୱିପରିଣାମୱିରାଗନିରୋଧଂ, ‘ପୁବ୍ବେ ଚେୱ ଧମ୍ମା ଏତରହି ଚ ସବ୍ବେ ତେ ଧମ୍ମା ଅନିଚ୍ଚା ଦୁକ୍ଖା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଉପେକ୍ଖା। ୟା ଏୱରୂପା ଉପେକ୍ଖା, ଧମ୍ମଂ ସା ଅତିୱତ୍ତତି। ତସ୍ମା ସା ଉପେକ୍ଖା ‘ନେକ୍ଖମ୍ମସିତା’ତି ୱୁଚ୍ଚତି। ଇମା ଛ ନେକ୍ଖମ୍ମସିତା ଉପେକ୍ଖା। ‘ଛତ୍ତିଂସ ସତ୍ତପଦା ୱେଦିତବ୍ବା’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

୩୦୯ . ‘‘ତତ୍ର ଇଦଂ ନିସ୍ସାୟ ଇଦଂ ପଜହଥା’’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ; କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାନି ଛ ନେକ୍ଖମ୍ମସିତାନି ସୋମନସ୍ସାନି ତାନି ନିସ୍ସାୟ ତାନି ଆଗମ୍ମ ୟାନି ଛ ଗେହସିତାନି ସୋମନସ୍ସାନି ତାନି ପଜହଥ, ତାନି ସମତିକ୍କମଥ। ଏୱମେତେସଂ ପହାନଂ ହୋତି, ଏୱମେତେସଂ ସମତିକ୍କମୋ ହୋତି।

‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାନି ଛ ନେକ୍ଖମ୍ମସିତାନି ଦୋମନସ୍ସାନି ତାନି ନିସ୍ସାୟ ତାନି ଆଗମ୍ମ ୟାନି ଛ ଗେହସିତାନି ଦୋମନସ୍ସାନି ତାନି ପଜହଥ, ତାନି ସମତିକ୍କମଥ। ଏୱମେତେସଂ ପହାନଂ ହୋତି, ଏୱମେତେସଂ ସମତିକ୍କମୋ ହୋତି।

‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟା ଛ ନେକ୍ଖମ୍ମସିତା ଉପେକ୍ଖା ତା ନିସ୍ସାୟ ତା ଆଗମ୍ମ ୟା ଛ ଗେହସିତା ଉପେକ୍ଖା ତା ପଜହଥ, ତା ସମତିକ୍କମଥ। ଏୱମେତାସଂ ପହାନଂ ହୋତି, ଏୱମେତାସଂ ସମତିକ୍କମୋ ହୋତି।

‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାନି ଛ ନେକ୍ଖମ୍ମସିତାନି ସୋମନସ୍ସାନି ତାନି ନିସ୍ସାୟ ତାନି ଆଗମ୍ମ ୟାନି ଛ ନେକ୍ଖମ୍ମସିତାନି ଦୋମନସ୍ସାନି ତାନି ପଜହଥ, ତାନି ସମତିକ୍କମଥ। ଏୱମେତେସଂ ପହାନଂ ହୋତି, ଏୱମେତେସଂ ସମତିକ୍କମୋ ହୋତି।

‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟା ଛ ନେକ୍ଖମ୍ମସିତା ଉପେକ୍ଖା ତା ନିସ୍ସାୟ ତା ଆଗମ୍ମ ୟାନି ଛ ନେକ୍ଖମ୍ମସିତାନି ସୋମନସ୍ସାନି ତାନି ପଜହଥ, ତାନି ସମତିକ୍କମଥ। ଏୱମେତେସଂ ପହାନଂ ହୋତି, ଏୱମେତେସଂ ସମତିକ୍କମୋ ହୋତି।

୩୧୦ . ‘‘ଅତ୍ଥି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପେକ୍ଖା ନାନତ୍ତା ନାନତ୍ତସିତା, ଅତ୍ଥି ଉପେକ୍ଖା ଏକତ୍ତା ଏକତ୍ତସିତା। କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପେକ୍ଖା ନାନତ୍ତା ନାନତ୍ତସିତା? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପେକ୍ଖା ରୂପେସୁ, ଅତ୍ଥି ସଦ୍ଦେସୁ , ଅତ୍ଥି ଗନ୍ଧେସୁ, ଅତ୍ଥି ରସେସୁ, ଅତ୍ଥି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେସୁ – ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପେକ୍ଖା ନାନତ୍ତା ନାନତ୍ତସିତା। କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପେକ୍ଖା ଏକତ୍ତା ଏକତ୍ତସିତା? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପେକ୍ଖା ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନନିସ୍ସିତା, ଅତ୍ଥି ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନନିସ୍ସିତା, ଅତ୍ଥି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନନିସ୍ସିତା, ଅତ୍ଥି ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନନିସ୍ସିତା – ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପେକ୍ଖା ଏକତ୍ତା ଏକତ୍ତସିତା।

‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୟଂ ଉପେକ୍ଖା ଏକତ୍ତା ଏକତ୍ତସିତା ତଂ ନିସ୍ସାୟ ତଂ ଆଗମ୍ମ ୟାୟଂ ଉପେକ୍ଖା ନାନତ୍ତା ନାନତ୍ତସିତା ତଂ ପଜହଥ, ତଂ ସମତିକ୍କମଥ। ଏୱମେତିସ୍ସା ପହାନଂ ହୋତି, ଏୱମେତିସ୍ସା ସମତିକ୍କମୋ ହୋତି।

‘‘ଅତମ୍ମୟତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିସ୍ସାୟ ଅତମ୍ମୟତଂ ଆଗମ୍ମ ୟାୟଂ ଉପେକ୍ଖା ଏକତ୍ତା ଏକତ୍ତସିତା ତଂ ପଜହଥ, ତଂ ସମତିକ୍କମଥ। ଏୱମେତିସ୍ସା ପହାନଂ ହୋତି, ଏୱମେତିସ୍ସା ସମତିକ୍କମୋ ହୋତି। ‘ତତ୍ର ଇଦଂ ନିସ୍ସାୟ ଇଦଂ ପଜହଥା’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

୩୧୧ . ‘‘‘ତୟୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ୟଦରିୟୋ ସେୱତି, ୟଦରିୟୋ ସେୱମାନୋ ସତ୍ଥା ଗଣମନୁସାସିତୁମରହତୀ’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ; କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ଥା ସାୱକାନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ଅନୁକମ୍ପକୋ ହିତେସୀ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟ – ‘ଇଦଂ ୱୋ ହିତାୟ, ଇଦଂ ୱୋ ସୁଖାୟା’ତି। ତସ୍ସ ସାୱକା ନ ସୁସ୍ସୂସନ୍ତି, ନ ସୋତଂ ଓଦହନ୍ତି, ନ ଅଞ୍ଞା ଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠପେନ୍ତି , ୱୋକ୍କମ୍ମ ଚ ସତ୍ଥୁସାସନା ୱତ୍ତନ୍ତି। ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ନ ଚେୱ ଅନତ୍ତମନୋ ହୋତି, ନ ଚ ଅନତ୍ତମନତଂ ପଟିସଂୱେଦେତି, ଅନୱସ୍ସୁତୋ ଚ ୱିହରତି ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ। ଇଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଠମଂ ସତିପଟ୍ଠାନଂ ୟଦରିୟୋ ସେୱତି, ୟଦରିୟୋ ସେୱମାନୋ ସତ୍ଥା ଗଣମନୁସାସିତୁମରହତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ଥା ସାୱକାନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ଅନୁକମ୍ପକୋ ହିତେସୀ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟ – ‘ଇଦଂ ୱୋ ହିତାୟ, ଇଦଂ ୱୋ ସୁଖାୟା’ତି। ତସ୍ସ ଏକଚ୍ଚେ ସାୱକା ନ ସୁସ୍ସୂସନ୍ତି, ନ ସୋତଂ ଓଦହନ୍ତି, ନ ଅଞ୍ଞା ଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠପେନ୍ତି, ୱୋକ୍କମ୍ମ ଚ ସତ୍ଥୁସାସନା ୱତ୍ତନ୍ତି; ଏକଚ୍ଚେ ସାୱକା ସୁସ୍ସୂସନ୍ତି, ସୋତଂ ଓଦହନ୍ତି, ଅଞ୍ଞା ଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠପେନ୍ତି, ନ ଚ ୱୋକ୍କମ୍ମ ସତ୍ଥୁସାସନା ୱତ୍ତନ୍ତି । ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ନ ଚେୱ ଅନତ୍ତମନୋ ହୋତି, ନ ଚ ଅନତ୍ତମନତଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ନ ଚ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି, ନ ଚ ଅତ୍ତମନତଂ ପଟିସଂୱେଦେତି। ଅନତ୍ତମନତା ଚ ଅତ୍ତମନତା ଚ – ତଦୁଭୟଂ ଅଭିନିୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଉପେକ୍ଖକୋ ୱିହରତି ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁତିୟଂ ସତିପଟ୍ଠାନଂ ୟଦରିୟୋ ସେୱତି, ୟଦରିୟୋ ସେୱମାନୋ ସତ୍ଥା ଗଣମନୁସାସିତୁମରହତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ଥା ସାୱକାନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ଅନୁକମ୍ପକୋ ହିତେସୀ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟ – ‘ଇଦଂ ୱୋ ହିତାୟ, ଇଦଂ ୱୋ ସୁଖାୟା’ତି। ତସ୍ସ ସାୱକା ସୁସ୍ସୂସନ୍ତି, ସୋତଂ ଓଦହନ୍ତି, ଅଞ୍ଞାଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠପେନ୍ତି, ନ ଚ ୱୋକ୍କମ୍ମ ସତ୍ଥୁସାସନା ୱତ୍ତନ୍ତି। ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ଅତ୍ତମନୋ ଚେୱ ହୋତି, ଅତ୍ତମନତଞ୍ଚ ପଟିସଂୱେଦେତି, ଅନୱସ୍ସୁତୋ ଚ ୱିହରତି ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତତିୟଂ ସତିପଟ୍ଠାନଂ ୟଦରିୟୋ ସେୱତି, ୟଦରିୟୋ ସେୱମାନୋ ସତ୍ଥା ଗଣମନୁସାସିତୁମରହତି। ‘ତୟୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ୟଦରିୟୋ ସେୱତି, ୟଦରିୟୋ ସେୱମାନୋ ସତ୍ଥା ଗଣମନୁସାସିତୁମରହତୀ’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

୩୧୨ . ‘‘‘ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ୟୋଗ୍ଗାଚରିୟାନଂ ଅନୁତ୍ତରୋ ପୁରିସଦମ୍ମସାରଥୀ’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ହତ୍ଥିଦମକେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ହତ୍ଥିଦମ୍ମୋ ସାରିତୋ ଏକଂୟେୱ ଦିସଂ ଧାୱତି – ପୁରତ୍ଥିମଂ ୱା ପଚ୍ଛିମଂ ୱା ଉତ୍ତରଂ ୱା ଦକ୍ଖିଣଂ ୱା। ଅସ୍ସଦମକେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସ୍ସଦମ୍ମୋ ସାରିତୋ ଏକଞ୍ଞେୱ ଦିସଂ ଧାୱତି – ପୁରତ୍ଥିମଂ ୱା ପଚ୍ଛିମଂ ୱା ଉତ୍ତରଂ ୱା ଦକ୍ଖିଣଂ ୱା। ଗୋଦମକେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗୋଦମ୍ମୋ ସାରିତୋ ଏକଂୟେୱ ଦିସଂ ଧାୱତି – ପୁରତ୍ଥିମଂ ୱା ପଚ୍ଛିମଂ ୱା ଉତ୍ତରଂ ୱା ଦକ୍ଖିଣଂ ୱା। ତଥାଗତେନ ହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ ପୁରିସଦମ୍ମୋ ସାରିତୋ ଅଟ୍ଠ ଦିସା ୱିଧାୱତି। ରୂପୀ ରୂପାନି ପସ୍ସତି – ଅୟଂ ଏକା ଦିସା; ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅରୂପସଞ୍ଞୀ ବହିଦ୍ଧା ରୂପାନି ପସ୍ସତି – ଅୟଂ ଦୁତିୟା ଦିସା; ସୁଭନ୍ତ୍ୱେୱ ଅଧିମୁତ୍ତୋ ହୋତି – ଅୟଂ ତତିୟା ଦିସା; ସବ୍ବସୋ ରୂପସଞ୍ଞାନଂ ସମତିକ୍କମା ପଟିଘସଞ୍ଞାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ନାନତ୍ତସଞ୍ଞାନଂ ଅମନସିକାରା ‘ଅନନ୍ତୋ ଆକାସୋ’ତି ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି – ଅୟଂ ଚତୁତ୍ଥୀ ଦିସା; ସବ୍ବସୋ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ‘ଅନନ୍ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣ’ନ୍ତି ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି – ଅୟଂ ପଞ୍ଚମୀ ଦିସା; ସବ୍ବସୋ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ‘ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀ’ତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି – ଅୟଂ ଛଟ୍ଠୀ ଦିସା; ସବ୍ବସୋ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି – ଅୟଂ ସତ୍ତମୀ ଦିସା; ସବ୍ବସୋ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି – ଅୟଂ ଅଟ୍ଠମୀ ଦିସା। ତଥାଗତେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ ପୁରିସଦମ୍ମୋ ସାରିତୋ ଇମା ଅଟ୍ଠ ଦିସା ୱିଧାୱତି। ‘ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ୟୋଗ୍ଗାଚରିୟାନଂ ଅନୁତ୍ତରୋ ପୁରିସଦମ୍ମସାରଥୀ’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତ’’ନ୍ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ସଳାୟତନୱିଭଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ସତ୍ତମଂ।

୮. ଉଦ୍ଦେସୱିଭଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ

୩୧୩ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଉଦ୍ଦେସୱିଭଙ୍ଗଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ତଥା ତଥା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଉପପରିକ୍ଖେୟ୍ୟ ୟଥା ୟଥା [ୟଥା ୟଥାସ୍ସ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଉପପରିକ୍ଖତୋ ବହିଦ୍ଧା ଚସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ଅୱିସଟଂ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅସଣ୍ଠିତଂ ଅନୁପାଦାୟ ନ ପରିତସ୍ସେୟ୍ୟ। ବହିଦ୍ଧା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଞ୍ଞାଣେ ଅୱିକ୍ଖିତ୍ତେ ଅୱିସଟେ ସତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅସଣ୍ଠିତେ ଅନୁପାଦାୟ ଅପରିତସ୍ସତୋ ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣଦୁକ୍ଖସମୁଦୟସମ୍ଭୱୋ ନ ହୋତୀ’’ତି। ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ସୁଗତୋ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପାୱିସି।

୩୧୪ . ଅଥ ଖୋ ତେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ, ଅଚିରପକ୍କନ୍ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ, ଏତଦହୋସି – ‘‘ଇଦଂ ଖୋ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ – ‘ତଥା ତଥା, ଭିକ୍ଖୱେ , ଭିକ୍ଖୁ ଉପପରିକ୍ଖେୟ୍ୟ ୟଥା ୟଥା ଉପପରିକ୍ଖତୋ ବହିଦ୍ଧା ଚସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ଅୱିସଟଂ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅସଣ୍ଠିତଂ ଅନୁପାଦାୟ ନ ପରିତସ୍ସେୟ୍ୟ। ବହିଦ୍ଧା , ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଞ୍ଞାଣେ ଅୱିକ୍ଖିତ୍ତେ ଅୱିସଟେ ସତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅସଣ୍ଠିତେ ଅନୁପାଦାୟ ଅପରିତସ୍ସତୋ ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣଦୁକ୍ଖସମୁଦୟସମ୍ଭୱୋ ନ ହୋତୀ’ତି। କୋ ନୁ ଖୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜେୟ୍ୟା’’ତି? ଅଥ ଖୋ ତେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ସତ୍ଥୁ ଚେୱ ସଂୱଣ୍ଣିତୋ ସମ୍ଭାୱିତୋ ଚ ୱିଞ୍ଞୂନଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନଂ; ପହୋତି ଚାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜିତୁଂ। ୟଂନୂନ ମୟଂ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟାମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକଚ୍ଚାନଂ ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାମା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ମହାକଚ୍ଚାନେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦିଂସୁ। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକଚ୍ଚାନଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ –

‘‘ଇଦଂ ଖୋ ନୋ, ଆୱୁସୋ କଚ୍ଚାନ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ – ‘ତଥା ତଥା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଉପପରିକ୍ଖେୟ୍ୟ ୟଥା ୟଥା ଉପପରିକ୍ଖତୋ ବହିଦ୍ଧା ଚସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ଅୱିସଟଂ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅସଣ୍ଠିତଂ ଅନୁପାଦାୟ ନ ପରିତସ୍ସେୟ୍ୟ। ବହିଦ୍ଧା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଞ୍ଞାଣେ ଅୱିକ୍ଖିତ୍ତେ ଅୱିସଟେ ସତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅସଣ୍ଠିତେ ଅନୁପାଦାୟ ଅପରିତସ୍ସତୋ ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣଦୁକ୍ଖସମୁଦୟସମ୍ଭୱୋ ନ ହୋତୀ’ତି। ତେସଂ ନୋ, ଆୱୁସୋ କଚ୍ଚାନ, ଅମ୍ହାକଂ, ଅଚିରପକ୍କନ୍ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ, ଏତଦହୋସି – ‘ଇଦଂ ଖୋ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ – ତଥା ତଥା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଉପପରିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ୟଥା ୟଥା ଉପପରିକ୍ଖତୋ ବହିଦ୍ଧା ଚସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ଅୱିସଟଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅସଣ୍ଠିତଂ ଅନୁପାଦାୟ ନ ପରିତସ୍ସେୟ୍ୟ। ବହିଦ୍ଧା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଞ୍ଞାଣେ ଅୱିକ୍ଖିତ୍ତେ ଅୱିସଟେ ସତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅସଣ୍ଠିତେ ଅନୁପାଦାୟ ଅପରିତସ୍ସତୋ ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣଦୁକ୍ଖସମୁଦୟସମ୍ଭୱୋ ନ ହୋତୀ’ତି। କୋ ନୁ ଖୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘ତେସଂ ନୋ, ଆୱୁସୋ କଚ୍ଚାନ, ଅମ୍ହାକଂ ଏତଦହୋସି – ‘ଅୟଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ସତ୍ଥୁ ଚେୱ ସଂୱଣ୍ଣିତୋ, ସମ୍ଭାୱିତୋ ଚ ୱିଞ୍ଞୂନଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନଂ। ପହୋତି ଚାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜିତୁଂ। ୟଂନୂନ ମୟଂ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟାମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକଚ୍ଚାନଂ ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାମା’ତି – ୱିଭଜତାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ’’ତି।

୩୧୫ . ‘‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, ପୁରିସୋ ସାରତ୍ଥିକୋ ସାରଗୱେସୀ ସାରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ଅତିକ୍କମ୍ମେୱ ମୂଲଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ ଖନ୍ଧଂ ସାଖାପଲାସେ ସାରଂ ପରିୟେସିତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ଏୱଂ ସମ୍ପଦମିଦଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ସତ୍ଥରି ସମ୍ମୁଖୀଭୂତେ ତଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅତିସିତ୍ୱା ଅମ୍ହେ ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛିତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞଥ। ସୋ ହାୱୁସୋ, ଭଗୱା ଜାନଂ ଜାନାତି, ପସ୍ସଂ ପସ୍ସତି, ଚକ୍ଖୁଭୂତୋ ଞାଣଭୂତୋ ଧମ୍ମଭୂତୋ ବ୍ରହ୍ମଭୂତୋ ୱତ୍ତା ପୱତ୍ତା ଅତ୍ଥସ୍ସ ନିନ୍ନେତା ଅମତସ୍ସ ଦାତା ଧମ୍ମସ୍ସାମୀ ତଥାଗତୋ। ସୋ ଚେୱ ପନେତସ୍ସ କାଲୋ ଅହୋସି ୟଂ ଭଗୱନ୍ତଂୟେୱ ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାଥ; ୟଥା ୱୋ ଭଗୱା ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ ତଥା ନଂ ଧାରେୟ୍ୟାଥା’’’ତି। ‘ଅଦ୍ଧାୱୁସୋ କଚ୍ଚାନ, ଭଗୱା ଜାନଂ ଜାନାତି, ପସ୍ସଂ ପସ୍ସତି, ଚକ୍ଖୁଭୂତୋ ଞାଣଭୂତୋ ଧମ୍ମଭୂତୋ ବ୍ରହ୍ମଭୂତୋ ୱତ୍ତା ପୱତ୍ତା ଅତ୍ଥସ୍ସ ନିନ୍ନେତା ଅମତସ୍ସ ଦାତା ଧମ୍ମସ୍ସାମୀ ତଥାଗତୋ। ସୋ ଚେୱ ପନେତସ୍ସ କାଲୋ ଅହୋସି ୟଂ ଭଗୱନ୍ତଂୟେୱ ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାମ; ୟଥା ନୋ ଭଗୱା ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ ତଥା ନଂ ଧାରେୟ୍ୟାମ। ଅପି ଚାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ସତ୍ଥୁ ଚେୱ ସଂୱଣ୍ଣିତୋ ସମ୍ଭାୱିତୋ ଚ ୱିଞ୍ଞୂନଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନଂ। ପହୋତି ଚାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜିତୁଂ। ୱିଭଜତାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ଅଗରୁଂ କରିତ୍ୱା’ତି। ‘ତେନ ହାୱୁସୋ, ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’ତି। ‘ଏୱମାୱୁସୋ’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ମହାକଚ୍ଚାନସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଆୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ଏତଦୱୋଚ –

‘ୟଂ ଖୋ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ – ତଥା ତଥା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଉପପରିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ୟଥା ୟଥା ଉପପରିକ୍ଖତୋ ବହିଦ୍ଧା ଚସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ଅୱିସଟଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅସଣ୍ଠିତଂ ଅନୁପାଦାୟ ନ ପରିତସ୍ସେୟ୍ୟ, ବହିଦ୍ଧା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଞ୍ଞାଣେ ଅୱିକ୍ଖିତ୍ତେ ଅୱିସଟେ ସତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅସଣ୍ଠିତେ ଅନୁପାଦାୟ ଅପରିତସ୍ସତୋ ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣଦୁକ୍ଖସମୁଦୟସମ୍ଭୱୋ ନ ହୋତୀ’ତି। ଇମସ୍ସ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାମି।

୩୧୬ . ‘‘କଥଞ୍ଚାୱୁସୋ, ବହିଦ୍ଧା ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ୱିସଟନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି? ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ରୂପନିମିତ୍ତାନୁସାରି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି ରୂପନିମିତ୍ତସ୍ସାଦଗଧିତଂ […ଗଥିତଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ରୂପନିମିତ୍ତସ୍ସାଦୱିନିବନ୍ଧଂ […ୱିନିବନ୍ଧଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ରୂପନିମିତ୍ତସ୍ସାଦସଂୟୋଜନସଂୟୁତ୍ତଂ ବହିଦ୍ଧା ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ୱିସଟନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ଧମ୍ମନିମିତ୍ତାନୁସାରୀ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି; ଧମ୍ମନିମିତ୍ତସ୍ସାଦଗଧିତଂ ଧମ୍ମନିମିତ୍ତସ୍ସାଦୱିନିବନ୍ଧଂ ଧମ୍ମନିମିତ୍ତସ୍ସାଦସଂୟୋଜନସଂୟୁତ୍ତଂ ବହିଦ୍ଧା ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ୱିସଟନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି। ଏୱଂ ଖୋ ଆୱୁସୋ, ବହିଦ୍ଧା ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ୱିସଟନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି।

୩୧୭ . ‘‘କଥଞ୍ଚାୱୁସୋ, ବହିଦ୍ଧା ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ଅୱିସଟନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି ? ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ନ ରୂପନିମିତ୍ତାନୁସାରି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି ରୂପନିମିତ୍ତସ୍ସାଦଗଧିତଂ ନ ରୂପନିମିତ୍ତସ୍ସାଦୱିନିବନ୍ଧଂ ନ ରୂପନିମିତ୍ତସ୍ସାଦସଂୟୋଜନସଂୟୁତ୍ତଂ ବହିଦ୍ଧା ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ଅୱିସଟନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି । ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ନ ଧମ୍ମନିମିତ୍ତାନୁସାରୀ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି ନ ଧମ୍ମନିମିତ୍ତସ୍ସାଦଗଧିତଂ ନ ଧମ୍ମନିମିତ୍ତସ୍ସାଦୱିନିବନ୍ଧଂ ନ ଧମ୍ମନିମିତ୍ତସ୍ସାଦସଂୟୋଜନସଂୟୁତ୍ତଂ ବହିଦ୍ଧା ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ଅୱିସଟନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ବହିଦ୍ଧା ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ଅୱିସଟନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି।

୩୧୮ . ‘‘କଥଞ୍ଚାୱୁସୋ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ [ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚିତ୍ତଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ସଣ୍ଠିତନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି? ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ତସ୍ସ ୱିୱେକଜପୀତିସୁଖାନୁସାରି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି ୱିୱେକଜପୀତିସୁଖସ୍ସାଦଗଧିତଂ ୱିୱେକଜପୀତିସୁଖସ୍ସାଦୱିନିବନ୍ଧଂ ୱିୱେକଜପୀତିସୁଖସ୍ସାଦସଂୟୋଜନସଂୟୁତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚିତ୍ତଂ ସଣ୍ଠିତନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ତସ୍ସ ସମାଧିଜପୀତିସୁଖାନୁସାରି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି ସମାଧିଜପୀତିସୁଖସ୍ସାଦଗଧିତଂ ସମାଧିଜପୀତିସୁଖସ୍ସାଦୱିନିବନ୍ଧଂ ସମାଧିଜପୀତିସୁଖସ୍ସାଦସଂୟୋଜନସଂୟୁତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚିତ୍ତଂ ସଣ୍ଠିତନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ୱିହରତି ସତୋ ଚ ସମ୍ପଜାନୋ ସୁଖଞ୍ଚ କାୟେନ ପଟିସଂୱେଦେତି, ୟଂ ତଂ ଅରିୟା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି – ‘ଉପେକ୍ଖକୋ ସତିମା ସୁଖୱିହାରୀ’ତି ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ତସ୍ସ ଉପେକ୍ଖାନୁସାରି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି ଉପେକ୍ଖାସୁଖସ୍ସାଦଗଧିତଂ ଉପେକ୍ଖାସୁଖସ୍ସାଦୱିନିବନ୍ଧଂ ଉପେକ୍ଖାସୁଖସ୍ସାଦସଂୟୋଜନସଂୟୁତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚିତ୍ତଂ ସଣ୍ଠିତନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ତସ୍ସ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାନୁସାରି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖସ୍ସାଦଗଧିତଂ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖସ୍ସାଦୱିନିବନ୍ଧଂ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖସ୍ସାଦସଂୟୋଜନସଂୟୁତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚିତ୍ତଂ ସଣ୍ଠିତନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ [ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚିତ୍ତଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ସଣ୍ଠିତନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି।

୩୧୯ . ‘‘କଥଞ୍ଚାୱୁସୋ , ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ [ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚିତ୍ତଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଅସଣ୍ଠିତନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି? ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି…ପେ॰… ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ତସ୍ସ ନ ୱିୱେକଜପୀତିସୁଖାନୁସାରି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି ନ ୱିୱେକଜପୀତିସୁଖସ୍ସାଦଗଧିତଂ ନ ୱିୱେକଜପୀତିସୁଖସ୍ସାଦୱିନିବନ୍ଧଂ ନ ୱିୱେକଜପୀତିସୁଖସ୍ସାଦସଂୟୋଜନସଂୟୁତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସଣ୍ଠିତନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା…ପେ॰… ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ତସ୍ସ ନ ସମାଧିଜପୀତିସୁଖାନୁସାରି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି ନ ସମାଧିଜପୀତିସୁଖସ୍ସାଦଗଧିତଂ ନ ସମାଧିଜପୀତିସୁଖସ୍ସାଦୱିନିବନ୍ଧଂ ନ ସମାଧିଜପୀତିସୁଖସ୍ସାଦସଂୟୋଜନସଂୟୁତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସଣ୍ଠିତନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା…ପେ॰… ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ତସ୍ସ ନ ଉପେକ୍ଖାନୁସାରି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି ନ ଉପେକ୍ଖାସୁଖସ୍ସାଦଗଧିତଂ ନ ଉପେକ୍ଖାସୁଖସ୍ସାଦୱିନିବନ୍ଧଂ ନ ଉପେକ୍ଖାସୁଖସ୍ସାଦସଂୟୋଜନସଂୟୁତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସଣ୍ଠିତନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ତସ୍ସ ନ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାନୁସାରି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି ନ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖସ୍ସାଦଗଧିତଂ ନ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖସ୍ସାଦୱିନିବନ୍ଧଂ ନ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖସ୍ସାଦସଂୟୋଜନସଂୟୁତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସଣ୍ଠିତନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ [ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚିତ୍ତଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଅସଣ୍ଠିତନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି।

୩୨୦ . ‘‘କଥଞ୍ଚାୱୁସୋ, ଅନୁପାଦା ପରିତସ୍ସନା ହୋତି? ଇଧାୱୁସୋ, ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ଅରିୟାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ଅରିୟଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ଅରିୟଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ ସପ୍ପୁରିସାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି ରୂପୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ ଅତ୍ତନି ୱା ରୂପଂ ରୂପସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ। ତସ୍ସ ତଂ ରୂପଂ ୱିପରିଣମତି, ଅଞ୍ଞଥା ହୋତି। ତସ୍ସ ରୂପୱିପରିଣାମଞ୍ଞଥାଭାୱା ରୂପୱିପରିଣାମାନୁପରିୱତ୍ତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି। ତସ୍ସ ରୂପୱିପରିଣାମାନୁପରିୱତ୍ତଜା ପରିତସ୍ସନା ଧମ୍ମସମୁପ୍ପାଦା ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠନ୍ତି। ଚେତସୋ ପରିୟାଦାନା ଉତ୍ତାସୱା ଚ ହୋତି ୱିଘାତୱା ଚ ଅପେକ୍ଖୱା ଚ ଅନୁପାଦାୟ ଚ ପରିତସ୍ସତି। ୱେଦନଂ …ପେ॰… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି ୱିଞ୍ଞାଣୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ ଅତ୍ତନି ୱା ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ। ତସ୍ସ ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିପରିଣମତି, ଅଞ୍ଞଥା ହୋତି। ତସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣୱିପରିଣାମଞ୍ଞଥାଭାୱା ୱିଞ୍ଞାଣୱିପରିଣାମାନୁପରିୱତ୍ତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି। ତସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣୱିପରିଣାମାନୁପରିୱତ୍ତଜା ପରିତସ୍ସନା ଧମ୍ମସମୁପ୍ପାଦା ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠନ୍ତି। ଚେତସୋ ପରିୟାଦାନା ଉତ୍ତାସୱା ଚ ହୋତି ୱିଘାତୱା ଚ ଅପେକ୍ଖୱା ଚ ଅନୁପାଦାୟ ଚ ପରିତସ୍ସତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅନୁପାଦା ପରିତସ୍ସନା ହୋତି।

୩୨୧ . ‘‘କଥଞ୍ଚାୱୁସୋ, ଅନୁପାଦାନା ଅପରିତସ୍ସନା ହୋତି? ଇଧାୱୁସୋ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଅରିୟାନଂ ଦସ୍ସାୱୀ ଅରିୟଧମ୍ମସ୍ସ କୋୱିଦୋ ଅରିୟଧମ୍ମେ ସୁୱିନୀତୋ ସପ୍ପୁରିସାନଂ ଦସ୍ସାୱୀ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମସ୍ସ କୋୱିଦୋ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମେ ସୁୱିନୀତୋ ନ ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି ନ ରୂପୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ ନ ଅତ୍ତନି ୱା ରୂପଂ ନ ରୂପସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ। ତସ୍ସ ତଂ ରୂପଂ ୱିପରିଣମତି, ଅଞ୍ଞଥା ହୋତି। ତସ୍ସ ରୂପୱିପରିଣାମଞ୍ଞଥାଭାୱା ନ ଚ ରୂପୱିପରିଣାମାନୁପରିୱତ୍ତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି। ତସ୍ସ ନ ରୂପୱିପରିଣାମାନୁପରିୱତ୍ତଜା ପରିତସ୍ସନା ଧମ୍ମସମୁପ୍ପାଦା ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠନ୍ତି। ଚେତସୋ ପରିୟାଦାନା ନ ଚେୱୁତ୍ତାସୱା [ନ ଚ ଉତ୍ତାସୱା (ସୀ॰)] ହୋତି ନ ଚ ୱିଘାତୱା ନ ଚ ଅପେକ୍ଖୱା ଅନୁପାଦାୟ ଚ ନ ପରିତସ୍ସତି। ନ ୱେଦନଂ… ନ ସଞ୍ଞଂ… ନ ସଙ୍ଖାରେ… ନ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି ନ ୱିଞ୍ଞାଣୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ ନ ଅତ୍ତନି ୱା ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ। ତସ୍ସ ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିପରିଣମତି, ଅଞ୍ଞଥା ହୋତି। ତସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣୱିପରିଣାମଞ୍ଞଥାଭାୱା ନ ଚ ୱିଞ୍ଞାଣୱିପରିଣାମାନୁପରିୱତ୍ତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି। ତସ୍ସ ନ ୱିଞ୍ଞାଣୱିପରିଣାମାନୁପରିୱତ୍ତଜା ପରିତସ୍ସନା ଧମ୍ମସମୁପ୍ପାଦା ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠନ୍ତି। ଚେତସୋ ପରିୟାଦାନା ନ ଚେୱୁତ୍ତାସୱା ହୋତି ନ ଚ ୱିଘାତୱା ନ ଚ ଅପେକ୍ଖୱା, ଅନୁପାଦାୟ ଚ ନ ପରିତସ୍ସତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅନୁପାଦା ଅପରିତସ୍ସନା ହୋତି।

‘‘ୟଂ ଖୋ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ – ‘ତଥା ତଥା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଉପପରିକ୍ଖେୟ୍ୟ ୟଥା ୟଥା ଉପପରିକ୍ଖତୋ ବହିଦ୍ଧା ଚସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ଅୱିସଟଂ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅସଣ୍ଠିତଂ ଅନୁପାଦାୟ ନ ପରିତସ୍ସେୟ୍ୟ। ବହିଦ୍ଧା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଞ୍ଞାଣେ ଅୱିକ୍ଖିତ୍ତେ ଅୱିସଟେ ସତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅସଣ୍ଠିତେ ଅନୁପାଦାୟ ଅପରିତସ୍ସତୋ ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣଦୁକ୍ଖସମୁଦୟସମ୍ଭୱୋ ନ ହୋତୀ’ତି। ଇମସ୍ସ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାମି। ଆକଙ୍ଖମାନା ଚ ପନ ତୁମ୍ହେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂୟେୱ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାଥ; ୟଥା ୱୋ ଭଗୱା ବ୍ୟାକରୋତି ତଥା ନଂ ଧାରେୟ୍ୟାଥା’’ତି।

୩୨୨ . ଅଥ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ମହାକଚ୍ଚାନସ୍ସ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ –

‘‘ୟଂ ଖୋ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ – ‘ତଥା ତଥା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଉପପରିକ୍ଖେୟ୍ୟ ୟଥା ୟଥା ଉପପରିକ୍ଖତୋ ବହିଦ୍ଧା ଚସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ଅୱିସଟଂ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅସଣ୍ଠିତଂ ଅନୁପାଦାୟ ନ ପରିତସ୍ସେୟ୍ୟ। ବହିଦ୍ଧା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଞ୍ଞାଣେ ଅୱିକ୍ଖିତ୍ତେ ଅୱିସଟେ ସତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅସଣ୍ଠିତେ ଅନୁପାଦାୟ ଅପରିତସ୍ସତୋ ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣଦୁକ୍ଖସମୁଦୟସମ୍ଭୱୋ ନ ହୋତୀ’’’ତି।

‘‘ତେସଂ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଅମ୍ହାକଂ, ଅଚିରପକ୍କନ୍ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ, ଏତଦହୋସି – ‘ଇଦଂ ଖୋ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ – ତଥା ତଥା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଉପପରିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ୟଥା ୟଥା ଉପପରିକ୍ଖତୋ ବହିଦ୍ଧା ଚସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ଅୱିସଟଂ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅସଣ୍ଠିତଂ ଅନୁପାଦାୟ ନ ପରିତସ୍ସେୟ୍ୟ। ବହିଦ୍ଧା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଞ୍ଞାଣେ ଅୱିକ୍ଖିତ୍ତେ ଅୱିସଟେ ସତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅସଣ୍ଠିତେ ଅନୁପାଦାୟ ଅପରିତସ୍ସତୋ ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣଦୁକ୍ଖସମୁଦୟସମ୍ଭୱୋ ନ ହୋତୀତି। କୋ ନୁ ଖୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜେୟ୍ୟା’ତି? ତେସଂ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଅମ୍ହାକଂ ଏତଦହୋସି – ‘ଅୟଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ସତ୍ଥୁ ଚେୱ ସଂୱଣ୍ଣିତୋ ସମ୍ଭାୱିତୋ ଚ ୱିଞ୍ଞୂନଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନଂ। ପହୋତି ଚାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜିତୁଂ। ୟଂନୂନ ମୟଂ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟାମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକଚ୍ଚାନଂ ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାମା’ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ୟେନାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମିମ୍ହ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକଚ୍ଚାନଂ ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛିମ୍ହ। ତେସଂ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମତା ମହାକଚ୍ଚାନେନ ଇମେହି ଆକାରେହି ଇମେହି ପଦେହି ଇମେହି ବ୍ୟଞ୍ଜନେହି ଅତ୍ଥୋ ୱିଭତ୍ତୋ’’ତି।

‘‘ପଣ୍ଡିତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାକଚ୍ଚାନୋ; ମହାପଞ୍ଞୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାକଚ୍ଚାନୋ। ମଂ ଚେପି ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାଥ, ଅହମ୍ପି ଏୱମେୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ ୟଥା ତଂ ମହାକଚ୍ଚାନେନ ବ୍ୟାକତଂ। ଏସୋ ଚେୱେତସ୍ସ [ଏସୋ ଚେତସ୍ସ (ସୀ॰ ପୀ॰), ଏସୋ ଚେୱ ତସ୍ସ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ଏସୋୟେୱ ତସ୍ସ (କ॰)] ଅତ୍ଥୋ। ଏୱଞ୍ଚ ନଂ ଧାରେୟ୍ୟାଥା’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ଉଦ୍ଦେସୱିଭଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଅରଣୱିଭଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ

୩୨୩ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅରଣୱିଭଙ୍ଗଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ନ କାମସୁଖମନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ ହୀନଂ ଗମ୍ମଂ ପୋଥୁଜ୍ଜନିକଂ ଅନରିୟଂ ଅନତ୍ଥସଂହିତଂ, ନ ଚ ଅତ୍ତକିଲମଥାନୁୟୋଗମନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ ଦୁକ୍ଖଂ ଅନରିୟଂ ଅନତ୍ଥସଂହିତଂ। ଏତେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ [ଏତେ ଖୋ (ସୀ॰), ଏତେ ତେ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] , ଉଭୋ ଅନ୍ତେ ଅନୁପଗମ୍ମ ମଜ୍ଝିମା ପଟିପଦା ତଥାଗତେନ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧା, ଚକ୍ଖୁକରଣୀ ଞାଣକରଣୀ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ଉସ୍ସାଦନଞ୍ଚ ଜଞ୍ଞା, ଅପସାଦନଞ୍ଚ ଜଞ୍ଞା; ଉସ୍ସାଦନଞ୍ଚ ଞତ୍ୱା ଅପସାଦନଞ୍ଚ ଞତ୍ୱା ନେୱୁସ୍ସାଦେୟ୍ୟ, ନ ଅପସାଦେୟ୍ୟ [ନାପସାଦେୟ୍ୟ (ସୀ॰)] , ଧମ୍ମମେୱ ଦେସେୟ୍ୟ। ସୁଖୱିନିଚ୍ଛୟଂ ଜଞ୍ଞା; ସୁଖୱିନିଚ୍ଛୟଂ ଞତ୍ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖମନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ। ରହୋୱାଦଂ ନ ଭାସେୟ୍ୟ, ସମ୍ମୁଖା ନ ଖୀଣଂ [ନାତିଖୀଣଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ଭଣେ। ଅତରମାନୋୱ ଭାସେୟ୍ୟ, ନୋ ତରମାନୋ। ଜନପଦନିରୁତ୍ତିଂ ନାଭିନିୱେସେୟ୍ୟ, ସମଞ୍ଞଂ ନାତିଧାୱେୟ୍ୟାତି – ଅୟମୁଦ୍ଦେସୋ ଅରଣୱିଭଙ୍ଗସ୍ସ।

୩୨୪ . ‘‘‘ନ କାମସୁଖମନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ ହୀନଂ ଗମ୍ମଂ ପୋଥୁଜ୍ଜନିକଂ ଅନରିୟଂ ଅନତ୍ଥସଂହିତଂ, ନ ଚ ଅତ୍ତକିଲମଥାନୁୟୋଗମନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ ଦୁକ୍ଖଂ ଅନରିୟଂ ଅନତ୍ଥସଂହିତ’ନ୍ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ; କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ୟୋ କାମପଟିସନ୍ଧିସୁଖିନୋ ସୋମନସ୍ସାନୁୟୋଗୋ ହୀନୋ ଗମ୍ମୋ ପୋଥୁଜ୍ଜନିକୋ ଅନରିୟୋ ଅନତ୍ଥସଂହିତୋ, ସଦୁକ୍ଖୋ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ସଉପଘାତୋ ସଉପାୟାସୋ ସପରିଳାହୋ; ମିଚ୍ଛାପଟିପଦା। ୟୋ କାମପଟିସନ୍ଧିସୁଖିନୋ ସୋମନସ୍ସାନୁୟୋଗଂ ଅନନୁୟୋଗୋ ହୀନଂ ଗମ୍ମଂ ପୋଥୁଜ୍ଜନିକଂ ଅନରିୟଂ ଅନତ୍ଥସଂହିତଂ, ଅଦୁକ୍ଖୋ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ଅନୁପଘାତୋ ଅନୁପାୟାସୋ ଅପରିଳାହୋ; ସମ୍ମାପଟିପଦା। ୟୋ ଅତ୍ତକିଲମଥାନୁୟୋଗୋ ଦୁକ୍ଖୋ ଅନରିୟୋ ଅନତ୍ଥସଂହିତୋ, ସଦୁକ୍ଖୋ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ସଉପଘାତୋ ସଉପାୟାସୋ ସପରିଳାହୋ; ମିଚ୍ଛାପଟିପଦା। ୟୋ ଅତ୍ତକିଲମଥାନୁୟୋଗଂ ଅନନୁୟୋଗୋ ଦୁକ୍ଖଂ ଅନରିୟଂ ଅନତ୍ଥସଂହିତଂ, ଅଦୁକ୍ଖୋ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ଅନୁପଘାତୋ ଅନୁପାୟାସୋ ଅପରିଳାହୋ; ସମ୍ମାପଟିପଦା। ‘ନ କାମସୁଖମନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ ହୀନଂ ଗମ୍ମଂ ପୋଥୁଜ୍ଜନିକଂ ଅନରିୟଂ ଅନତ୍ଥସଂହିତଂ, ନ ଚ ଅତ୍ତକିଲମଥାନୁୟୋଗଂ ଅନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ ଦୁକ୍ଖଂ ଅନରିୟଂ ଅନତ୍ଥସଂହିତ’ନ୍ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

୩୨୫ . ‘‘‘ଏତେ ଖୋ ଉଭୋ ଅନ୍ତେ ଅନୁପଗମ୍ମ ମଜ୍ଝିମା ପଟିପଦା ତଥାଗତେନ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧା, ଚକ୍ଖୁକରଣୀ ଞାଣକରଣୀ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତୀ’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି , ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ, ସମ୍ମାୱାଚା, ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ, ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ, ସମ୍ମାୱାୟାମୋ, ସମ୍ମାସତି, ସମ୍ମାସମାଧି। ‘ଏତେ ଖୋ ଉଭୋ ଅନ୍ତେ ଅନୁପଗମ୍ମ ମଜ୍ଝିମା ପଟିପଦା ତଥାଗତେନ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧା, ଚକ୍ଖୁକରଣୀ ଞାଣକରଣୀ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତୀ’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ, ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

୩୨୬ . ‘‘‘ଉସ୍ସାଦନଞ୍ଚ ଜଞ୍ଞା, ଅପସାଦନଞ୍ଚ ଜଞ୍ଞା; ଉସ୍ସାଦନଞ୍ଚ ଞତ୍ୱା ଅପସାଦନଞ୍ଚ ଞତ୍ୱା ନେୱୁସ୍ସାଦେୟ୍ୟ, ନ ଅପସାଦେୟ୍ୟ, ଧମ୍ମମେୱ ଦେସେୟ୍ୟା’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉସ୍ସାଦନା ଚ ହୋତି ଅପସାଦନା ଚ, ନୋ ଚ ଧମ୍ମଦେସନା? ‘ୟେ କାମପଟିସନ୍ଧିସୁଖିନୋ ସୋମନସ୍ସାନୁୟୋଗଂ ଅନୁୟୁତ୍ତା ହୀନଂ ଗମ୍ମଂ ପୋଥୁଜ୍ଜନିକଂ ଅନରିୟଂ ଅନତ୍ଥସଂହିତଂ, ସବ୍ବେ ତେ ସଦୁକ୍ଖା ସଉପଘାତା ସଉପାୟାସା ସପରିଳାହା ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନା’ତି – ଇତି ୱଦଂ [ଇତି ପରଂ (କ॰)] ଇତ୍ଥେକେ ଅପସାଦେତି।

‘‘‘ୟେ କାମପଟିସନ୍ଧିସୁଖିନୋ ସୋମନସ୍ସାନୁୟୋଗଂ ଅନନୁୟୁତ୍ତା ହୀନଂ ଗମ୍ମଂ ପୋଥୁଜ୍ଜନିକଂ ଅନରିୟଂ ଅନତ୍ଥସଂହିତଂ, ସବ୍ବେ ତେ ଅଦୁକ୍ଖା ଅନୁପଘାତା ଅନୁପାୟାସା ଅପରିଳାହା ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନା’ତି – ଇତି ୱଦଂ ଇତ୍ଥେକେ ଉସ୍ସାଦେତି।

‘‘‘ୟେ ଅତ୍ତକିଲମଥାନୁୟୋଗଂ ଅନୁୟୁତ୍ତା ଦୁକ୍ଖଂ ଅନରିୟଂ ଅନତ୍ଥସଂହିତଂ, ସବ୍ବେ ତେ ସଦୁକ୍ଖା ସଉପଘାତା ସଉପାୟାସା ସପରିଳାହା ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନା’ତି – ଇତି ୱଦଂ ଇତ୍ଥେକେ ଅପସାଦେତି।

‘‘‘ୟେ ଅତ୍ତକିଲମଥାନୁୟୋଗଂ ଅନନୁୟୁତ୍ତା ଦୁକ୍ଖଂ ଅନରିୟଂ ଅନତ୍ଥସଂହିତଂ, ସବ୍ବେ ତେ ଅଦୁକ୍ଖା ଅନୁପଘାତା ଅନୁପାୟାସା ଅପରିଳାହା ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନା’ତି – ଇତି ୱଦଂ ଇତ୍ଥେକେ ଉସ୍ସାଦେତି।

‘‘‘ୟେସଂ କେସଞ୍ଚି ଭୱସଂୟୋଜନଂ ଅପ୍ପହୀନଂ, ସବ୍ବେ ତେ ସଦୁକ୍ଖା ସଉପଘାତା ସଉପାୟାସା ସପରିଳାହା ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନା’ତି – ଇତି ୱଦଂ ଇତ୍ଥେକେ ଅପସାଦେତି।

‘‘‘ୟେସଂ କେସଞ୍ଚି ଭୱସଂୟୋଜନଂ ପହୀନଂ, ସବ୍ବେ ତେ ଅଦୁକ୍ଖା ଅନୁପଘାତା ଅନୁପାୟାସା ଅପରିଳାହା ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନା’ତି – ଇତି ୱଦଂ ଇତ୍ଥେକେ ଉସ୍ସାଦେତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉସ୍ସାଦନା ଚ ହୋତି ଅପସାଦନା ଚ, ନୋ ଚ ଧମ୍ମଦେସନା।

୩୨୭ . ‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନେୱୁସ୍ସାଦନା ହୋତି ନ ଅପସାଦନା, ଧମ୍ମଦେସନା ଚ [ଧମ୍ମଦେସନାୱ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ? ‘ୟେ କାମପଟିସନ୍ଧିସୁଖିନୋ ସୋମନସ୍ସାନୁୟୋଗଂ ଅନୁୟୁତ୍ତା ହୀନଂ ଗମ୍ମଂ ପୋଥୁଜ୍ଜନିକଂ ଅନରିୟଂ ଅନତ୍ଥସଂହିତଂ, ସବ୍ବେ ତେ ସଦୁକ୍ଖା ସଉପଘାତା ସଉପାୟାସା ସପରିଳାହା ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନା’ତି – ନ ଏୱମାହ। ‘ଅନୁୟୋଗୋ ଚ ଖୋ, ସଦୁକ୍ଖୋ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ସଉପଘାତୋ ସଉପାୟାସୋ ସପରିଳାହୋ; ମିଚ୍ଛାପଟିପଦା’ତି – ଇତି ୱଦଂ ଧମ୍ମମେୱ ଦେସେତି।

‘‘‘ୟେ କାମପଟିସନ୍ଧିସୁଖିନୋ ସୋମନସ୍ସାନୁୟୋଗଂ ଅନନୁୟୁତ୍ତା ହୀନଂ ଗମ୍ମଂ ପୋଥୁଜ୍ଜନିକଂ ଅନରିୟଂ ଅନତ୍ଥସଂହିତଂ, ସବ୍ବେ ତେ ଅଦୁକ୍ଖା ଅନୁପଘାତା ଅନୁପାୟାସା ଅପରିଳାହା ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନା’ତି – ନ ଏୱମାହ। ‘ଅନନୁୟୋଗୋ ଚ ଖୋ, ଅଦୁକ୍ଖୋ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ଅନୁପଘାତୋ ଅନୁପାୟାସୋ ଅପରିଳାହୋ; ସମ୍ମାପଟିପଦା’ତି – ଇତି ୱଦଂ ଧମ୍ମମେୱ ଦେସେତି।

‘‘‘ୟେ ଅତ୍ତକିଲମଥାନୁୟୋଗଂ ଅନୁୟୁତ୍ତା ଦୁକ୍ଖଂ ଅନରିୟଂ ଅନତ୍ଥସଂହିତଂ, ସବ୍ବେ ତେ ସଦୁକ୍ଖା ସଉପଘାତା ସଉପାୟାସା ସପରିଳାହା ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନା’ତି – ନ ଏୱମାହ। ‘ଅନୁୟୋଗୋ ଚ ଖୋ , ସଦୁକ୍ଖୋ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ସଉପଘାତୋ ସଉପାୟାସୋ ସପରିଳାହୋ; ମିଚ୍ଛାପଟିପଦା’ତି – ଇତି ୱଦଂ ଧମ୍ମମେୱ ଦେସେତି।

‘‘‘ୟେ ଅତ୍ତକିଲମଥାନୁୟୋଗଂ ଅନନୁୟୁତ୍ତା ଦୁକ୍ଖଂ ଅନରିୟଂ ଅନତ୍ଥସଂହିତଂ, ସବ୍ବେ ତେ ଅଦୁକ୍ଖା ଅନୁପଘାତା ଅନୁପାୟାସା ଅପରିଳାହା ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନା’ତି – ନ ଏୱମାହ। ‘ଅନନୁୟୋଗୋ ଚ ଖୋ, ଅଦୁକ୍ଖୋ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ଅନୁପଘାତୋ ଅନୁପାୟାସୋ ଅପରିଳାହୋ; ସମ୍ମାପଟିପଦା’ତି – ଇତି ୱଦଂ ଧମ୍ମମେୱ ଦେସେତି।

‘‘‘ୟେସଂ କେସଞ୍ଚି ଭୱସଂୟୋଜନଂ ଅପ୍ପହୀନଂ, ସବ୍ବେ ତେ ସଦୁକ୍ଖା ସଉପଘାତା ସଉପାୟାସା ସପରିଳାହା ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନା’ତି – ନ ଏୱମାହ । ‘ଭୱସଂୟୋଜନେ ଚ ଖୋ ଅପ୍ପହୀନେ ଭୱୋପି ଅପ୍ପହୀନୋ ହୋତୀ’ତି – ଇତି ୱଦଂ ଧମ୍ମମେୱ ଦେସେତି।

‘‘‘ୟେସଂ କେସଞ୍ଚି ଭୱସଂୟୋଜନଂ ପହୀନଂ, ସବ୍ବେ ତେ ଅଦୁକ୍ଖା ଅନୁପଘାତା ଅନୁପାୟାସା ଅପରିଳାହା ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନା’ତି – ନ ଏୱମାହ। ‘ଭୱସଂୟୋଜନେ ଚ ଖୋ ପହୀନେ ଭୱୋପି ପହୀନୋ ହୋତୀ’ତି – ଇତି ୱଦଂ ଧମ୍ମମେୱ ଦେସେତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନେୱୁସ୍ସାଦନା ହୋତି ନ ଅପସାଦନା, ଧମ୍ମଦେସନା ଚ। ‘ଉସ୍ସାଦନଞ୍ଚ ଜଞ୍ଞା, ଅପସାଦନଞ୍ଚ ଜଞ୍ଞା; ଉସ୍ସାଦନଞ୍ଚ ଞତ୍ୱା ଅପସାଦନଞ୍ଚ ଞତ୍ୱା ନେୱୁସ୍ସାଦେୟ୍ୟ, ନ ଅପସାଦେୟ୍ୟ, ଧମ୍ମମେୱ ଦେସେୟ୍ୟା’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

୩୨୮ . ‘‘‘ସୁଖୱିନିଚ୍ଛୟଂ ଜଞ୍ଞା; ସୁଖୱିନିଚ୍ଛୟଂ ଞତ୍ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖମନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟା’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ପଞ୍ଚିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମଗୁଣା। କତମେ ପଞ୍ଚ? ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା, ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ସଦ୍ଦା… ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଗନ୍ଧା… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା… କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା। ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେ ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି କାମସୁଖଂ ମୀଳ୍ହସୁଖଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନସୁଖଂ ଅନରିୟସୁଖଂ। ‘ନ ଆସେୱିତବ୍ବଂ, ନ ଭାୱେତବ୍ବଂ, ନ ବହୁଲୀକାତବ୍ବଂ, ଭାୟିତବ୍ବଂ ଏତସ୍ସ ସୁଖସ୍ସା’ତି – ୱଦାମି। ଇଧ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ୱିହରତି…ପେ॰… ତତିୟଂ ଝାନଂ… ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ନେକ୍ଖମ୍ମସୁଖଂ ପୱିୱେକସୁଖଂ ଉପସମସୁଖଂ ସମ୍ବୋଧିସୁଖଂ। ‘ଆସେୱିତବ୍ବଂ, ଭାୱେତବ୍ବଂ, ବହୁଲୀକାତବ୍ବଂ, ନ ଭାୟିତବ୍ବଂ ଏତସ୍ସ ସୁଖସ୍ସା’ତି – ୱଦାମି । ‘ସୁଖୱିନିଚ୍ଛୟଂ ଜଞ୍ଞା ; ସୁଖୱିନିଚ୍ଛୟଂ ଞତ୍ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁଖମନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟା’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

୩୨୯ . ‘‘‘ରହୋୱାଦଂ ନ ଭାସେୟ୍ୟ, ସମ୍ମୁଖା ନ ଖୀଣଂ ଭଣେ’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଂ ଜଞ୍ଞା ରହୋୱାଦଂ ଅଭୂତଂ ଅତଚ୍ଛଂ ଅନତ୍ଥସଂହିତଂ ସସକ୍କଂ [ସମ୍ପତ୍ତଂ (କ॰)] ତଂ ରହୋୱାଦଂ ନ ଭାସେୟ୍ୟ। ୟମ୍ପି ଜଞ୍ଞା ରହୋୱାଦଂ ଭୂତଂ ତଚ୍ଛଂ ଅନତ୍ଥସଂହିତଂ ତସ୍ସପି ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ ଅୱଚନାୟ। ୟଞ୍ଚ ଖୋ ଜଞ୍ଞା ରହୋୱାଦଂ ଭୂତଂ ତଚ୍ଛଂ ଅତ୍ଥସଂହିତଂ ତତ୍ର କାଲଞ୍ଞୂ ଅସ୍ସ ତସ୍ସ ରହୋୱାଦସ୍ସ ୱଚନାୟ। ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଂ ଜଞ୍ଞା ସମ୍ମୁଖା ଖୀଣୱାଦଂ ଅଭୂତଂ ଅତଚ୍ଛଂ ଅନତ୍ଥସଂହିତଂ ସସକ୍କଂ ତଂ ସମ୍ମୁଖା ଖୀଣୱାଦଂ ନ ଭାସେୟ୍ୟ। ୟମ୍ପି ଜଞ୍ଞା ସମ୍ମୁଖା ଖୀଣୱାଦଂ ଭୂତଂ ତଚ୍ଛଂ ଅନତ୍ଥସଂହିତଂ ତସ୍ସପି ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ ଅୱଚନାୟ। ୟଞ୍ଚ ଖୋ ଜଞ୍ଞା ସମ୍ମୁଖା ଖୀଣୱାଦଂ ଭୂତଂ ତଚ୍ଛଂ ଅତ୍ଥସଂହିତଂ ତତ୍ର କାଲଞ୍ଞୂ ଅସ୍ସ ତସ୍ସ ସମ୍ମୁଖା ଖୀଣୱାଦସ୍ସ ୱଚନାୟ। ‘ରହୋୱାଦଂ ନ ଭାସେୟ୍ୟ, ସମ୍ମୁଖା ନ ଖୀଣଂ ଭଣେ’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ, ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

୩୩୦ . ‘‘‘ଅତରମାନୋୱ ଭାସେୟ୍ୟ ନୋ ତରମାନୋ’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ତରମାନସ୍ସ ଭାସତୋ କାୟୋପି କିଲମତି, ଚିତ୍ତମ୍ପି ଉପହଞ୍ଞତି [ଊହଞ୍ଞତି (ସୀ॰)] , ସରୋପି ଉପହଞ୍ଞତି [ଊହଞ୍ଞତି (ସୀ॰)] , କଣ୍ଠୋପି ଆତୁରୀୟତି, ଅୱିସଟ୍ଠମ୍ପି ହୋତି ଅୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ତରମାନସ୍ସ ଭାସିତଂ। ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତରମାନସ୍ସ ଭାସତୋ କାୟୋପି ନ କିଲମତି, ଚିତ୍ତମ୍ପି ନ ଉପହଞ୍ଞତି, ସରୋପି ନ ଉପହଞ୍ଞତି, କଣ୍ଠୋପି ନ ଆତୁରୀୟତି, ୱିସଟ୍ଠମ୍ପି ହୋତି ୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅତରମାନସ୍ସ ଭାସିତଂ। ‘ଅତରମାନୋୱ ଭାସେୟ୍ୟ, ନୋ ତରମାନୋ’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ, ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

୩୩୧ . ‘‘‘ଜନପଦନିରୁତ୍ତିଂ ନାଭିନିୱେସେୟ୍ୟ, ସମଞ୍ଞଂ ନାତିଧାୱେୟ୍ୟା’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜନପଦନିରୁତ୍ତିୟା ଚ ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି ସମଞ୍ଞାୟ ଚ ଅତିସାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଦେୱେକଚ୍ଚେସୁ ଜନପଦେସୁ ‘ପାତୀ’ତି ସଞ୍ଜାନନ୍ତି, ‘ପତ୍ତ’ନ୍ତି ସଞ୍ଜାନନ୍ତି , ‘ୱିତ୍ତ’ନ୍ତି [ୱିଟ୍ଠନ୍ତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ସଞ୍ଜାନନ୍ତି, ‘ସରାୱ’ନ୍ତି ସଞ୍ଜାନନ୍ତି ‘ଧାରୋପ’ନ୍ତି [ହରୋସନ୍ତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ସଞ୍ଜାନନ୍ତି, ‘ପୋଣ’ନ୍ତି ସଞ୍ଜାନନ୍ତି, ‘ପିସୀଲୱ’ନ୍ତି [ପିସୀଲନ୍ତି (ସୀ॰ ପୀ॰), ପିପିଲନ୍ତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ସଞ୍ଜାନନ୍ତି। ଇତି ୟଥା ୟଥା ନଂ ତେସୁ ତେସୁ ଜନପଦେସୁ ସଞ୍ଜାନନ୍ତି ତଥା ତଥା ଥାମସା ପରାମାସା [ପରାମସ୍ସ (ସୀ॰)] ଅଭିନିୱିସ୍ସ ୱୋହରତି – ‘ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ , ମୋଘମଞ୍ଞ’ନ୍ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜନପଦନିରୁତ୍ତିୟା ଚ ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି ସମଞ୍ଞାୟ ଚ ଅତିସାରୋ।

୩୩୨ . ‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜନପଦନିରୁତ୍ତିୟା ଚ ଅନଭିନିୱେସୋ ହୋତି ସମଞ୍ଞାୟ ଚ ଅନତିସାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଦେୱେକଚ୍ଚେସୁ ଜନପଦେସୁ ‘ପାତୀ’ତି ସଞ୍ଜାନନ୍ତି, ‘ପତ୍ତ’ନ୍ତି ସଞ୍ଜାନନ୍ତି, ‘ୱିତ୍ତ’ନ୍ତି ସଞ୍ଜାନନ୍ତି, ‘ସରାୱ’ନ୍ତି ସଞ୍ଜାନନ୍ତି, ‘ଧାରୋପ’ନ୍ତି ସଞ୍ଜାନନ୍ତି, ‘ପୋଣ’ନ୍ତି ସଞ୍ଜାନନ୍ତି, ‘ପିସୀଲୱ’ନ୍ତି ସଞ୍ଜାନନ୍ତି। ଇତି ୟଥା ୟଥା ନଂ ତେସୁ ତେସୁ ଜନପଦେସୁ ସଞ୍ଜାନନ୍ତି ‘ଇଦଂ କିର ମେ [ଇଦଂ କିର ତେ ଚ (କ॰)] ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ସନ୍ଧାୟ ୱୋହରନ୍ତୀ’ତି ତଥା ତଥା ୱୋହରତି ଅପରାମସଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜନପଦନିରୁତ୍ତିୟା ଚ ଅନଭିନିୱେସୋ ହୋତି, ସମଞ୍ଞାୟ ଚ ଅନତିସାରୋ। ‘ଜନପଦନିରୁତ୍ତିଂ ନାଭିନିୱେସେୟ୍ୟ ସମଞ୍ଞଂ ନାତିଧାୱେୟ୍ୟା’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ, ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

୩୩୩ . ‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋ କାମପଟିସନ୍ଧିସୁଖିନୋ ସୋମନସ୍ସାନୁୟୋଗୋ ହୀନୋ ଗମ୍ମୋ ପୋଥୁଜ୍ଜନିକୋ ଅନରିୟୋ ଅନତ୍ଥସଂହିତୋ, ସଦୁକ୍ଖୋ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ସଉପଘାତୋ ସଉପାୟାସୋ ସପରିଳାହୋ; ମିଚ୍ଛାପଟିପଦା। ତସ୍ମା ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ସରଣୋ। ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋ କାମପଟିସନ୍ଧିସୁଖିନୋ ସୋମନସ୍ସାନୁୟୋଗଂ ଅନନୁୟୋଗୋ ହୀନଂ ଗମ୍ମଂ ପୋଥୁଜ୍ଜନିକଂ ଅନରିୟଂ ଅନତ୍ଥସଂହିତଂ, ଅଦୁକ୍ଖୋ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ଅନୁପଘାତୋ ଅନୁପାୟାସୋ ଅପରିଳାହୋ; ସମ୍ମାପଟିପଦା। ତସ୍ମା ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ଅରଣୋ।

୩୩୪ . ‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋ ଅତ୍ତକିଲମଥାନୁୟୋଗୋ ଦୁକ୍ଖୋ ଅନରିୟୋ ଅନତ୍ଥସଂହିତୋ, ସଦୁକ୍ଖୋ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ସଉପଘାତୋ ସଉପାୟାସୋ ସପରିଳାହୋ; ମିଚ୍ଛାପଟିପଦା। ତସ୍ମା ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ସରଣୋ। ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋ ଅତ୍ତକିଲମଥାନୁୟୋଗଂ ଅନନୁୟୋଗୋ ଦୁକ୍ଖଂ ଅନରିୟଂ ଅନତ୍ଥସଂହିତଂ, ଅଦୁକ୍ଖୋ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ଅନୁପଘାତୋ ଅନୁପାୟାସୋ ଅପରିଳାହୋ; ସମ୍ମାପଟିପଦା। ତସ୍ମା ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ଅରଣୋ।

୩୩୫ . ‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୟଂ ମଜ୍ଝିମା ପଟିପଦା ତଥାଗତେନ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧା, ଚକ୍ଖୁକରଣୀ ଞାଣକରଣୀ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି, ଅଦୁକ୍ଖୋ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ଅନୁପଘାତୋ ଅନୁପାୟାସୋ ଅପରିଳାହୋ; ସମ୍ମାପଟିପଦା । ତସ୍ମା ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ଅରଣୋ।

୩୩୬ . ‘‘ତତ୍ର , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୟଂ ଉସ୍ସାଦନା ଚ ଅପସାଦନା ଚ ନୋ ଚ ଧମ୍ମଦେସନା, ସଦୁକ୍ଖୋ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ସଉପଘାତୋ ସଉପାୟାସୋ ସପରିଳାହୋ; ମିଚ୍ଛାପଟିପଦା। ତସ୍ମା ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ସରଣୋ। ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୟଂ ନେୱୁସ୍ସାଦନା ଚ ନ ଅପସାଦନା ଚ ଧମ୍ମଦେସନା ଚ, ଅଦୁକ୍ଖୋ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ଅନୁପଘାତୋ ଅନୁପାୟାସୋ ଅପରିଳାହୋ; ସମ୍ମାପଟିପଦା। ତସ୍ମା ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ଅରଣୋ।

୩୩୭ . ‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମିଦଂ କାମସୁଖଂ ମୀଳ୍ହସୁଖଂ ପୋଥୁଜ୍ଜନସୁଖଂ ଅନରିୟସୁଖଂ , ସଦୁକ୍ଖୋ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ସଉପଘାତୋ ସଉପାୟାସୋ ସପରିଳାହୋ; ମିଚ୍ଛାପଟିପଦା। ତସ୍ମା ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ସରଣୋ। ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମିଦଂ ନେକ୍ଖମ୍ମସୁଖଂ ପୱିୱେକସୁଖଂ ଉପସମସୁଖଂ ସମ୍ବୋଧିସୁଖଂ, ଅଦୁକ୍ଖୋ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ଅନୁପଘାତୋ ଅନୁପାୟାସୋ ଅପରିଳାହୋ; ସମ୍ମାପଟିପଦା। ତସ୍ମା ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ଅରଣୋ।

୩୩୮ . ‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟ୍ୱାୟଂ ରହୋୱାଦୋ ଅଭୂତୋ ଅତଚ୍ଛୋ ଅନତ୍ଥସଂହିତୋ, ସଦୁକ୍ଖୋ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ସଉପଘାତୋ ସଉପାୟାସୋ ସପରିଳାହୋ; ମିଚ୍ଛାପଟିପଦା। ତସ୍ମା ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ସରଣୋ। ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟ୍ୱାୟଂ ରହୋୱାଦୋ ଭୂତୋ ତଚ୍ଛୋ ଅନତ୍ଥସଂହିତୋ, ସଦୁକ୍ଖୋ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ସଉପଘାତୋ ସଉପାୟାସୋ ସପରିଳାହୋ; ମିଚ୍ଛାପଟିପଦା। ତସ୍ମା ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ସରଣୋ। ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟ୍ୱାୟଂ ରହୋୱାଦୋ ଭୂତୋ ତଚ୍ଛୋ ଅତ୍ଥସଂହିତୋ, ଅଦୁକ୍ଖୋ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ଅନୁପଘାତୋ ଅନୁପାୟାସୋ ଅପରିଳାହୋ; ସମ୍ମାପଟିପଦା। ତସ୍ମା ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ଅରଣୋ।

୩୩୯ . ‘‘ତତ୍ର , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟ୍ୱାୟଂ ସମ୍ମୁଖା ଖୀଣୱାଦୋ ଅଭୂତୋ ଅତଚ୍ଛୋ ଅନତ୍ଥସଂହିତୋ, ସଦୁକ୍ଖୋ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ସଉପଘାତୋ ସଉପାୟାସୋ ସପରିଳାହୋ; ମିଚ୍ଛାପଟିପଦା। ତସ୍ମା ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ସରଣୋ। ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟ୍ୱାୟଂ ସମ୍ମୁଖା ଖୀଣୱାଦୋ ଭୂତୋ ତଚ୍ଛୋ ଅନତ୍ଥସଂହିତୋ, ସଦୁକ୍ଖୋ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ସଉପଘାତୋ ସଉପାୟାସୋ ସପରିଳାହୋ; ମିଚ୍ଛାପଟିପଦା। ତସ୍ମା ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ସରଣୋ। ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟ୍ୱାୟଂ ସମ୍ମୁଖା ଖୀଣୱାଦୋ ଭୂତୋ ତଚ୍ଛୋ ଅତ୍ଥସଂହିତୋ, ଅଦୁକ୍ଖୋ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ଅନୁପଘାତୋ ଅନୁପାୟାସୋ ଅପରିଳାହୋ; ସମ୍ମାପଟିପଦା। ତସ୍ମା ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ଅରଣୋ।

୩୪୦ . ‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମିଦଂ ତରମାନସ୍ସ ଭାସିତଂ, ସଦୁକ୍ଖୋ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ସଉପଘାତୋ ସଉପାୟାସୋ ସପରିଳାହୋ; ମିଚ୍ଛାପଟିପଦା। ତସ୍ମା ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ସରଣୋ। ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ , ୟମିଦଂ ଅତରମାନସ୍ସ ଭାସିତଂ, ଅଦୁକ୍ଖୋ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ଅନୁପଘାତୋ ଅନୁପାୟାସୋ ଅପରିଳାହୋ; ସମ୍ମାପଟିପଦା। ତସ୍ମା ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ଅରଣୋ।

୩୪୧ . ‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟ୍ୱାୟଂ ଜନପଦନିରୁତ୍ତିୟା ଚ ଅଭିନିୱେସୋ ସମଞ୍ଞାୟ ଚ ଅତିସାରୋ, ସଦୁକ୍ଖୋ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ସଉପଘାତୋ ସଉପାୟାସୋ ସପରିଳାହୋ; ମିଚ୍ଛାପଟିପଦା। ତସ୍ମା ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ସରଣୋ। ତତ୍ର ଭିକ୍ଖୱେ, ୟ୍ୱାୟଂ ଜନପଦନିରୁତ୍ତିୟା ଚ ଅନଭିନିୱେସୋ ସମଞ୍ଞାୟ ଚ ଅନତିସାରୋ, ଅଦୁକ୍ଖୋ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ଅନୁପଘାତୋ ଅନୁପାୟାସୋ ଅପରିଳାହୋ; ସମ୍ମାପଟିପଦା। ତସ୍ମା ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ଅରଣୋ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ସରଣଞ୍ଚ ଧମ୍ମଂ ଜାନିସ୍ସାମ, ଅରଣଞ୍ଚ ଧମ୍ମଂ ଜାନିସ୍ସାମ; ସରଣଞ୍ଚ ଧମ୍ମଂ ଞତ୍ୱା ଅରଣଞ୍ଚ ଧମ୍ମଂ ଞତ୍ୱା ଅରଣପଟିପଦଂ ପଟିପଜ୍ଜିସ୍ସାମା’ତି ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। ସୁଭୂତି ଚ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁଲପୁତ୍ତୋ ଅରଣପଟିପଦଂ ପଟିପନ୍ନୋ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ଅରଣୱିଭଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ନୱମଂ।

୧୦. ଧାତୁୱିଭଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ

୩୪୨ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ମଗଧେସୁ ଚାରିକଂ ଚରମାନୋ ୟେନ ରାଜଗହଂ ତଦୱସରି; ୟେନ ଭଗ୍ଗୱୋ କୁମ୍ଭକାରୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗ୍ଗୱଂ କୁମ୍ଭକାରଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସଚେ ତେ, ଭଗ୍ଗୱ, ଅଗରୁ ୱିହରେମୁ ଆୱେସନେ [ୱିହରାମାୱେସନେ (ସୀ॰ ପୀ॰), ୱିହରାମ ନିୱେସନେ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ୱିହରେମୁ ନିୱେସନେ (କ॰)] ଏକରତ୍ତ’’ନ୍ତି। ‘‘ନ ଖୋ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଗରୁ। ଅତ୍ଥି ଚେତ୍ଥ ପବ୍ବଜିତୋ ପଠମଂ ୱାସୂପଗତୋ। ସଚେ ସୋ ଅନୁଜାନାତି, ୱିହରଥ [ୱିହର (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ଭନ୍ତେ, ୟଥାସୁଖ’’ନ୍ତି।

ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ପୁକ୍କୁସାତି ନାମ କୁଲପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଉଦ୍ଦିସ୍ସ ସଦ୍ଧାୟ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ। ସୋ ତସ୍ମିଂ କୁମ୍ଭକାରାୱେସନେ [କୁମ୍ଭକାରନିୱେସନେ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ପଠମଂ ୱାସୂପଗତୋ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ୟେନାୟସ୍ମା ପୁକ୍କୁସାତି ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ପୁକ୍କୁସାତିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସଚେ ତେ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅଗରୁ ୱିହରେମୁ ଆୱେସନେ ଏକରତ୍ତ’’ନ୍ତି। ‘‘ଉରୁନ୍ଦଂ, ଆୱୁସୋ [ଊରୂନ୍ଦଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰), ଉରୂଦ୍ଧଂ (କ॰) ଦୀ॰ ନି॰ ୨ ସକ୍କପଞ୍ହସୁତ୍ତଟୀକା ଓଲୋକେତବ୍ବା] , କୁମ୍ଭକାରାୱେସନଂ। ୱିହରତାୟସ୍ମା ୟଥାସୁଖ’’ନ୍ତି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା କୁମ୍ଭକାରାୱେସନଂ ପୱିସିତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ତିଣସନ୍ଥାରକଂ [ତିଣସନ୍ଥରିକଂ (ସୀ॰), ତିଣସନ୍ଥରକଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ପଞ୍ଞାପେତ୍ୱା ନିସୀଦି ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ବହୁଦେୱ ରତ୍ତିଂ ନିସଜ୍ଜାୟ ୱୀତିନାମେସି। ଆୟସ୍ମାପି ଖୋ ପୁକ୍କୁସାତି ବହୁଦେୱ ରତ୍ତିଂ ନିସଜ୍ଜାୟ ୱୀତିନାମେସି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱତୋ ଏତଦହୋସି – ‘‘ପାସାଦିକଂ ଖୋ ଅୟଂ କୁଲପୁତ୍ତୋ ଇରିୟତି। ୟଂନୂନାହଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ପୁକ୍କୁସାତିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କଂସି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଉଦ୍ଦିସ୍ସ ପବ୍ବଜିତୋ? କୋ ୱା ତେ ସତ୍ଥା? କସ୍ସ ୱା ତ୍ୱଂ ଧମ୍ମଂ ରୋଚେସୀ’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥାୱୁସୋ, ସମଣୋ ଗୋତମୋ ସକ୍ୟପୁତ୍ତୋ ସକ୍ୟକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋ। ତଂ ଖୋ ପନ ଭଗୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ଏୱଂ କଲ୍ୟାଣୋ କିତ୍ତିସଦ୍ଦୋ ଅବ୍ଭୁଗ୍ଗତୋ – ‘ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନୋ ସୁଗତୋ ଲୋକୱିଦୂ ଅନୁତ୍ତରୋ ପୁରିସଦମ୍ମସାରଥି ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା’ତି । ତାହଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଉଦ୍ଦିସ୍ସ ପବ୍ବଜିତୋ। ସୋ ଚ ମେ ଭଗୱା ସତ୍ଥା। ତସ୍ସ ଚାହଂ ଭଗୱତୋ ଧମ୍ମଂ ରୋଚେମୀ’’ତି। ‘‘କହଂ ପନ, ଭିକ୍ଖୁ, ଏତରହି ସୋ ଭଗୱା ୱିହରତି ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ’’ତି। ‘‘ଅତ୍ଥାୱୁସୋ, ଉତ୍ତରେସୁ ଜନପଦେସୁ ସାୱତ୍ଥି ନାମ ନଗରଂ। ତତ୍ଥ ସୋ ଭଗୱା ଏତରହି ୱିହରତି ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ’’ତି। ‘‘ଦିଟ୍ଠପୁବ୍ବୋ ପନ ତେ, ଭିକ୍ଖୁ, ସୋ ଭଗୱା; ଦିସ୍ୱା ଚ ପନ ଜାନେୟ୍ୟାସୀ’’ତି? ‘‘ନ ଖୋ ମେ, ଆୱୁସୋ, ଦିଟ୍ଠପୁବ୍ବୋ ସୋ ଭଗୱା; ଦିସ୍ୱା ଚାହଂ ନ ଜାନେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱତୋ ଏତଦହୋସି – ‘‘ମମଞ୍ଚ ଖ୍ୱାୟଂ [ମଂ ତ୍ୱାୟଂ (ସୀ॰), ମମଂ ଖ୍ୱାୟଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ମଂ ଖ୍ୱାୟଂ (ପୀ॰)] କୁଲପୁତ୍ତୋ ଉଦ୍ଦିସ୍ସ ପବ୍ବଜିତୋ। ୟଂନୂନସ୍ସାହଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ପୁକ୍କୁସାତିଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଧମ୍ମଂ ତେ, ଭିକ୍ଖୁ, ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାହି, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋହି; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ପୁକ୍କୁସାତି ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

୩୪୩ . ‘‘‘ଛଧାତୁରୋ [ଛଦ୍ଧାତୁରୋ (ସୀ॰)] ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ପୁରିସୋ ଛଫସ୍ସାୟତନୋ ଅଟ୍ଠାରସମନୋପୱିଚାରୋ ଚତୁରାଧିଟ୍ଠାନୋ; ୟତ୍ଥ ଠିତଂ ମଞ୍ଞସ୍ସୱା ନପ୍ପୱତ୍ତନ୍ତି, ମଞ୍ଞସ୍ସୱେ ଖୋ ପନ ନପ୍ପୱତ୍ତମାନେ ମୁନି ସନ୍ତୋତି ୱୁଚ୍ଚତି। ପଞ୍ଞଂ ନପ୍ପମଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ସଚ୍ଚମନୁରକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଚାଗମନୁବ୍ରୂହେୟ୍ୟ, ସନ୍ତିମେୱ ସୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟା’ତି – ଅୟମୁଦ୍ଦେସୋ ଧାତୁୱିଭଙ୍ଗସ୍ସ [ଛଧାତୁୱିଭଙ୍ଗସ୍ସ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ।

୩୪୪ . ‘‘‘ଛଧାତୁରୋ ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ପୁରିସୋ’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? (ଛୟିମା, ଭିକ୍ଖୁ, ଧାତୁୟୋ) [( ) ନତ୍ଥି ସୀ॰ ପୀ॰ ପୋତ୍ଥକେସୁ] – ପଥୱୀଧାତୁ, ଆପୋଧାତୁ, ତେଜୋଧାତୁ, ୱାୟୋଧାତୁ, ଆକାସଧାତୁ, ୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ। ‘ଛଧାତୁରୋ ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ପୁରିସୋ’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ, ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

୩୪୫ . ‘‘‘ଛଫସ୍ସାୟତନୋ ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ପୁରିସୋ’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସାୟତନଂ, ସୋତସମ୍ଫସ୍ସାୟତନଂ, ଘାନସମ୍ଫସ୍ସାୟତନଂ, ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସାୟତନଂ, କାୟସମ୍ଫସ୍ସାୟତନଂ, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସାୟତନଂ। ‘ଛଫସ୍ସାୟତନୋ ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ପୁରିସୋ’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ, ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

୩୪୬ . ‘‘‘ଅଟ୍ଠାରସମନୋପୱିଚାରୋ ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ପୁରିସୋ’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ସୋମନସ୍ସଟ୍ଠାନୀୟଂ ରୂପଂ ଉପୱିଚରତି, ଦୋମନସ୍ସଟ୍ଠାନୀୟଂ ରୂପଂ ଉପୱିଚରତି, ଉପେକ୍ଖାଟ୍ଠାନୀୟଂ ରୂପଂ ଉପୱିଚରତି; ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ସୋମନସ୍ସଟ୍ଠାନୀୟଂ ଧମ୍ମଂ ଉପୱିଚରତି, ଦୋମନସ୍ସଟ୍ଠାନୀୟଂ ଧମ୍ମଂ ଉପୱିଚରତି , ଉପେକ୍ଖାଟ୍ଠାନୀୟଂ ଧମ୍ମଂ ଉପୱିଚରତି – ଇତି ଛ ସୋମନସ୍ସୁପୱିଚାରା, ଛ ଦୋମନସ୍ସୁପୱିଚାରା, ଛ ଉପେକ୍ଖୁପୱିଚାରା। ‘ଅଟ୍ଠାରସମନୋପୱିଚାରୋ ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ପୁରିସୋ’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ, ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

୩୪୭ . ‘‘‘ଚତୁରାଧିଟ୍ଠାନୋ ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ପୁରିସୋ’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ପଞ୍ଞାଧିଟ୍ଠାନୋ, ସଚ୍ଚାଧିଟ୍ଠାନୋ, ଚାଗାଧିଟ୍ଠାନୋ, ଉପସମାଧିଟ୍ଠାନୋ। ‘ଚତୁରାଧିଟ୍ଠାନୋ ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ପୁରିସୋ’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

୩୪୮ . ‘‘‘ପଞ୍ଞଂ ନପ୍ପମଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ସଚ୍ଚମନୁରକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଚାଗମନୁବ୍ରୂହେୟ୍ୟ, ସନ୍ତିମେୱ ସୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟା’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୁ, ପଞ୍ଞଂ ନପ୍ପମଜ୍ଜତି? ଛୟିମା, ଭିକ୍ଖୁ, ଧାତୁୟୋ – ପଥୱୀଧାତୁ, ଆପୋଧାତୁ, ତେଜୋଧାତୁ, ୱାୟୋଧାତୁ, ଆକାସଧାତୁ, ୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ।

୩୪୯ . ‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୁ, ପଥୱୀଧାତୁ? ପଥୱୀଧାତୁ ସିୟା ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ସିୟା ବାହିରା। କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ପଥୱୀଧାତୁ? ୟଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ କକ୍ଖଳଂ ଖରିଗତଂ ଉପାଦିନ୍ନଂ [ଉପାଦିଣ୍ଣଂ (ପୀ॰ କ॰)] , ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – କେସା ଲୋମା ନଖା ଦନ୍ତା ତଚୋ ମଂସଂ ନ୍ହାରୁ ଅଟ୍ଠି ଅଟ୍ଠିମିଞ୍ଜଂ [ଅଟ୍ଠିମିଞ୍ଜା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୱକ୍କଂ ହଦୟଂ ୟକନଂ କିଲୋମକଂ ପିହକଂ ପପ୍ଫାସଂ ଅନ୍ତଂ ଅନ୍ତଗୁଣଂ ଉଦରିୟଂ କରୀସଂ, ୟଂ ୱା ପନଞ୍ଞମ୍ପି କିଞ୍ଚି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ କକ୍ଖଳଂ ଖରିଗତଂ ଉପାଦିନ୍ନଂ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୁ, ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ପଥୱୀଧାତୁ। ୟା ଚେୱ ଖୋ ପନ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ପଥୱୀଧାତୁ ୟା ଚ ବାହିରା ପଥୱୀଧାତୁ ପଥୱୀଧାତୁରେୱେସା । ‘ତଂ ନେତଂ ମମ ନେସୋହମସ୍ମି ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି – ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦିସ୍ୱା ପଥୱୀଧାତୁୟା ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ପଥୱୀଧାତୁୟା ଚିତ୍ତଂ ୱିରାଜେତି।

୩୫୦ . ‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୁ, ଆପୋଧାତୁ? ଆପୋଧାତୁ ସିୟା ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ସିୟା ବାହିରା। କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ଆପୋଧାତୁ? ୟଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ଆପୋ ଆପୋଗତଂ ଉପାଦିନ୍ନଂ ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ପିତ୍ତଂ ସେମ୍ହଂ ପୁବ୍ବୋ ଲୋହିତଂ ସେଦୋ ମେଦୋ ଅସ୍ସୁ ୱସା ଖେଳୋ ସିଙ୍ଘାଣିକା ଲସିକା ମୁତ୍ତଂ, ୟଂ ୱା ପନଞ୍ଞମ୍ପି କିଞ୍ଚି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ଆପୋ ଆପୋଗତଂ ଉପାଦିନ୍ନଂ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୁ, ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ଆପୋଧାତୁ। ୟା ଚେୱ ଖୋ ପନ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ଆପୋଧାତୁ ୟା ଚ ବାହିରା ଆପୋଧାତୁ ଆପୋଧାତୁରେୱେସା। ‘ତଂ ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି – ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦିସ୍ୱା ଆପୋଧାତୁୟା ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଆପୋଧାତୁୟା ଚିତ୍ତଂ ୱିରାଜେତି।

୩୫୧ . ‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୁ, ତେଜୋଧାତୁ? ତେଜୋଧାତୁ ସିୟା ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ସିୟା ବାହିରା। କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ତେଜୋଧାତୁ? ୟଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ତେଜୋ ତେଜୋଗତଂ ଉପାଦିନ୍ନଂ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ୟେନ ଚ ସନ୍ତପ୍ପତି, ୟେନ ଚ ଜୀରୀୟତି, ୟେନ ଚ ପରିଡୟ୍ହତି, ୟେନ ଚ ଅସିତପୀତଖାୟିତସାୟିତଂ ସମ୍ମା ପରିଣାମଂ ଗଚ୍ଛତି, ୟଂ ୱା ପନଞ୍ଞମ୍ପି କିଞ୍ଚି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ତେଜୋ ତେଜୋଗତଂ ଉପାଦିନ୍ନଂ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୁ, ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ତେଜୋଧାତୁ। ୟା ଚେୱ ଖୋ ପନ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ତେଜୋଧାତୁ ୟା ଚ ବାହିରା ତେଜୋଧାତୁ ତେଜୋଧାତୁରେୱେସା। ‘ତଂ ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି – ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦିସ୍ୱା ତେଜୋଧାତୁୟା ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ତେଜୋଧାତୁୟା ଚିତ୍ତଂ ୱିରାଜେତି।

୩୫୨ . ‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୁ, ୱାୟୋଧାତୁ? ୱାୟୋଧାତୁ ସିୟା ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ସିୟା ବାହିରା। କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ୱାୟୋଧାତୁ? ୟଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱାୟୋ ୱାୟୋଗତଂ ଉପାଦିନ୍ନଂ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଉଦ୍ଧଙ୍ଗମା ୱାତା ଅଧୋଗମା ୱାତା କୁଚ୍ଛିସୟା ୱାତା କୋଟ୍ଠାସୟା [କୋଟ୍ଠସୟା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ୱାତା ଅଙ୍ଗମଙ୍ଗାନୁସାରିନୋ ୱାତା ଅସ୍ସାସୋ ପସ୍ସାସୋ ଇତି, ୟଂ ୱା ପନଞ୍ଞମ୍ପି କିଞ୍ଚି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱାୟୋ ୱାୟୋଗତଂ ଉପାଦିନ୍ନଂ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୁ, ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ୱାୟୋଧାତୁ। ୟା ଚେୱ ଖୋ ପନ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ୱାୟୋଧାତୁ ୟା ଚ ବାହିରା ୱାୟୋଧାତୁ ୱାୟୋଧାତୁରେୱେସା। ‘ତଂ ନେତଂ ମମ , ନେସୋହମସ୍ମି , ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି – ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦିସ୍ୱା ୱାୟୋଧାତୁୟା ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ୱାୟୋଧାତୁୟା ଚିତ୍ତଂ ୱିରାଜେତି।

୩୫୩ . ‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୁ, ଆକାସଧାତୁ? ଆକାସଧାତୁ ସିୟା ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ସିୟା ବାହିରା। କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ଆକାସଧାତୁ ? ୟଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ଆକାସଂ ଆକାସଗତଂ ଉପାଦିନ୍ନଂ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – କଣ୍ଣଚ୍ଛିଦ୍ଦଂ ନାସଚ୍ଛିଦ୍ଦଂ ମୁଖଦ୍ୱାରଂ ୟେନ ଚ ଅସିତପୀତଖାୟିତସାୟିତଂ ଅଜ୍ଝୋହରତି, ୟତ୍ଥ ଚ ଅସିତପୀତଖାୟିତସାୟିତଂ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି, ୟେନ ଚ ଅସିତପୀତଖାୟିତସାୟିତଂ ଅଧୋଭାଗଂ [ଅଧୋଭାଗା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰) ଦେୱଦୂତସୁତ୍ତେନ ସମେତି] ନିକ୍ଖମତି, ୟଂ ୱା ପନଞ୍ଞମ୍ପି କିଞ୍ଚି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ଆକାସଂ ଆକାସଗତଂ ଅଘଂ ଅଘଗତଂ ୱିୱରଂ ୱିୱରଗତଂ ଅସମ୍ଫୁଟ୍ଠଂ ମଂସଲୋହିତେହି ଉପାଦିନ୍ନଂ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଭିକ୍ଖୁ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ଆକାସଧାତୁ। ୟା ଚେୱ ଖୋ ପନ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ଆକାସଧାତୁ ୟା ଚ ବାହିରା ଆକାସଧାତୁ ଆକାସଧାତୁରେୱେସା। ‘ତଂ ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି – ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦିସ୍ୱା ଆକାସଧାତୁୟା ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଆକାସଧାତୁୟା ଚିତ୍ତଂ ୱିରାଜେତି।

୩୫୪ . ‘‘ଅଥାପରଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂୟେୱ ଅୱସିସ୍ସତି ପରିସୁଦ୍ଧଂ ପରିୟୋଦାତଂ। ତେନ ଚ ୱିଞ୍ଞାଣେନ କିଂ [ତେନ ୱିଞ୍ଞାଣେନ କିଞ୍ଚ (ସୀ॰)] ୱିଜାନାତି? ‘ସୁଖ’ନ୍ତିପି ୱିଜାନାତି, ‘ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତିପି ୱିଜାନାତି, ‘ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖ’ନ୍ତିପି ୱିଜାନାତି। ସୁଖୱେଦନିୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖା ୱେଦନା। ସୋ ସୁଖଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନୋ ‘ସୁଖଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀ’ତି ପଜାନାତି। ‘ତସ୍ସେୱ ସୁଖୱେଦନିୟସ୍ସ ଫସ୍ସସ୍ସ ନିରୋଧା ୟଂ ତଜ୍ଜଂ ୱେଦୟିତଂ ସୁଖୱେଦନିୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପନ୍ନା ସୁଖା ୱେଦନା ସା ନିରୁଜ୍ଝତି, ସା ୱୂପସମ୍ମତୀ’ତି ପଜାନାତି।

୩୫୫ . ‘‘ଦୁକ୍ଖୱେଦନିୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା। ସୋ ଦୁକ୍ଖଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନୋ ‘ଦୁକ୍ଖଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀ’ତି ପଜାନାତି। ‘ତସ୍ସେୱ ଦୁକ୍ଖୱେଦନିୟସ୍ସ ଫସ୍ସସ୍ସ ନିରୋଧା ୟଂ ତଜ୍ଜଂ ୱେଦୟିତଂ ଦୁକ୍ଖୱେଦନିୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପନ୍ନା ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ସା ନିରୁଜ୍ଝତି, ସା ୱୂପସମ୍ମତୀ’ତି ପଜାନାତି।

୩୫୬ . ‘‘ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନିୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା। ସୋ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନୋ ‘ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀ’ତି ପଜାନାତି। ‘ତସ୍ସେୱ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନିୟସ୍ସ ଫସ୍ସସ୍ସ ନିରୋଧା ୟଂ ତଜ୍ଜଂ ୱେଦୟିତଂ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନିୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପନ୍ନା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା ସା ନିରୁଜ୍ଝତି, ସା ୱୂପସମ୍ମତୀ’ତି ପଜାନାତି।

୩୫୭ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୁ, ଦ୍ୱିନ୍ନଂ କଟ୍ଠାନଂ ସଙ୍ଘଟ୍ଟା [ସମ୍ଫସ୍ସ (ସୀ॰ ପୀ॰), ସଙ୍ଘଟା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ସମୋଧାନା ଉସ୍ମା ଜାୟତି, ତେଜୋ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତତି, ତେସଂୟେୱ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ କଟ୍ଠାନଂ ନାନାଭାୱା ୱିକ୍ଖେପା ୟା ତଜ୍ଜା ଉସ୍ମା ସା ନିରୁଜ୍ଝତି, ସା ୱୂପସମ୍ମତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ସୁଖୱେଦନିୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖା ୱେଦନା। ସୋ ସୁଖଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନୋ ‘ସୁଖଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀ’ତି ପଜାନାତି। ‘ତସ୍ସେୱ ସୁଖୱେଦନିୟସ୍ସ ଫସ୍ସସ୍ସ ନିରୋଧା ୟଂ ତଜ୍ଜଂ ୱେଦୟିତଂ ସୁଖୱେଦନିୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପନ୍ନା ସୁଖା ୱେଦନା ସା ନିରୁଜ୍ଝତି, ସା ୱୂପସମ୍ମତୀ’ତି ପଜାନାତି।

୩୫୮ . ‘‘ଦୁକ୍ଖୱେଦନିୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା। ସୋ ଦୁକ୍ଖଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନୋ ‘ଦୁକ୍ଖଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀ’ତି ପଜାନାତି। ‘ତସ୍ସେୱ ଦୁକ୍ଖୱେଦନିୟସ୍ସ ଫସ୍ସସ୍ସ ନିରୋଧା ୟଂ ତଜ୍ଜଂ ୱେଦୟିତଂ ଦୁକ୍ଖୱେଦନିୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପନ୍ନା ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ସା ନିରୁଜ୍ଝତି, ସା ୱୂପସମ୍ମତୀ’ତି ପଜାନାତି।

୩୫୯ . ‘‘ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନିୟଂ , ଭିକ୍ଖୁ, ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା। ସୋ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନୋ ‘ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀ’ତି ପଜାନାତି। ‘ତସ୍ସେୱ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନିୟସ୍ସ ଫସ୍ସସ୍ସ ନିରୋଧା ୟଂ ତଜ୍ଜଂ ୱେଦୟିତଂ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନିୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପନ୍ନା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା ସା ନିରୁଜ୍ଝତି, ସା ୱୂପସମ୍ମତୀ’ତି ପଜାନାତି।

୩୬୦ . ‘‘ଅଥାପରଂ ଉପେକ୍ଖାୟେୱ ଅୱସିସ୍ସତି ପରିସୁଦ୍ଧା ପରିୟୋଦାତା ମୁଦୁ ଚ କମ୍ମଞ୍ଞା ଚ ପଭସ୍ସରା ଚ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୁ, ଦକ୍ଖୋ ସୁୱଣ୍ଣକାରୋ ୱା ସୁୱଣ୍ଣକାରନ୍ତେୱାସୀ ୱା ଉକ୍କଂ ବନ୍ଧେୟ୍ୟ, ଉକ୍କଂ ବନ୍ଧିତ୍ୱା ଉକ୍କାମୁଖଂ ଆଲିମ୍ପେୟ୍ୟ, ଉକ୍କାମୁଖଂ ଆଲିମ୍ପେତ୍ୱା ସଣ୍ଡାସେନ ଜାତରୂପଂ ଗହେତ୍ୱା ଉକ୍କାମୁଖେ ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, ତମେନଂ କାଲେନ କାଲଂ ଅଭିଧମେୟ୍ୟ, କାଲେନ କାଲଂ ଉଦକେନ ପରିପ୍ଫୋସେୟ୍ୟ, କାଲେନ କାଲଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖେୟ୍ୟ, ତଂ ହୋତି ଜାତରୂପଂ [ଜାତରୂପଂ ଧନ୍ତଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସୁଧନ୍ତଂ ନିଦ୍ଧନ୍ତଂ ନୀହଟଂ [ନିହତଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ନିନ୍ନୀତକସାୱଂ [ନିହତକସାୱଂ (କ॰)] ମୁଦୁ ଚ କମ୍ମଞ୍ଞଞ୍ଚ ପଭସ୍ସରଞ୍ଚ, ୟସ୍ସା ୟସ୍ସା ଚ ପିଳନ୍ଧନୱିକତିୟା ଆକଙ୍ଖତି – ୟଦି ପଟ୍ଟିକାୟ [ପୱଟ୍ଟିକାୟ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ୟଦି କୁଣ୍ଡଲାୟ ୟଦି ଗୀୱେୟ୍ୟକାୟ ୟଦି ସୁୱଣ୍ଣମାଲାୟ ତଞ୍ଚସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ଅନୁଭୋତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅଥାପରଂ ଉପେକ୍ଖାୟେୱ ଅୱସିସ୍ସତି ପରିସୁଦ୍ଧା ପରିୟୋଦାତା ମୁଦୁ ଚ କମ୍ମଞ୍ଞା ଚ ପଭସ୍ସରା ଚ।

୩୬୧ . ‘‘ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଇମଞ୍ଚେ ଅହଂ ଉପେକ୍ଖଂ ଏୱଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ଏୱଂ ପରିୟୋଦାତଂ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସଂହରେୟ୍ୟଂ, ତଦନୁଧମ୍ମଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେୟ୍ୟଂ। ଏୱଂ ମେ ଅୟଂ ଉପେକ୍ଖା ତଂନିସ୍ସିତା ତଦୁପାଦାନା ଚିରଂ ଦୀଘମଦ୍ଧାନଂ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ। ଇମଞ୍ଚେ ଅହଂ ଉପେକ୍ଖଂ ଏୱଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ଏୱଂ ପରିୟୋଦାତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସଂହରେୟ୍ୟଂ, ତଦନୁଧମ୍ମଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେୟ୍ୟଂ। ଏୱଂ ମେ ଅୟଂ ଉପେକ୍ଖା ତଂନିସ୍ସିତା ତଦୁପାଦାନା ଚିରଂ ଦୀଘମଦ୍ଧାନଂ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ। ଇମଞ୍ଚେ ଅହଂ ଉପେକ୍ଖଂ ଏୱଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ଏୱଂ ପରିୟୋଦାତଂ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସଂହରେୟ୍ୟଂ, ତଦନୁଧମ୍ମଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେୟ୍ୟଂ। ଏୱଂ ମେ ଅୟଂ ଉପେକ୍ଖା ତଂନିସ୍ସିତା ତଦୁପାଦାନା ଚିରଂ ଦୀଘମଦ୍ଧାନଂ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ। ଇମଞ୍ଚେ ଅହଂ ଉପେକ୍ଖଂ ଏୱଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ଏୱଂ ପରିୟୋଦାତଂ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସଂହରେୟ୍ୟଂ, ତଦନୁଧମ୍ମଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେୟ୍ୟଂ। ଏୱଂ ମେ ଅୟଂ ଉପେକ୍ଖା ତଂନିସ୍ସିତା ତଦୁପାଦାନା ଚିରଂ ଦୀଘମଦ୍ଧାନଂ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟା’’’ତି।

୩୬୨ . ‘‘ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଇମଞ୍ଚେ ଅହଂ ଉପେକ୍ଖଂ ଏୱଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ଏୱଂ ପରିୟୋଦାତଂ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସଂହରେୟ୍ୟଂ, ତଦନୁଧମ୍ମଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେୟ୍ୟଂ; ସଙ୍ଖତମେତଂ। ଇମଞ୍ଚେ ଅହଂ ଉପେକ୍ଖଂ ଏୱଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ଏୱଂ ପରିୟୋଦାତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସଂହରେୟ୍ୟଂ, ତଦନୁଧମ୍ମଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେୟ୍ୟଂ; ସଙ୍ଖତମେତଂ। ଇମଞ୍ଚେ ଅହଂ ଉପେକ୍ଖଂ ଏୱଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ଏୱଂ ପରିୟୋଦାତଂ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସଂହରେୟ୍ୟଂ, ତଦନୁଧମ୍ମଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେୟ୍ୟଂ; ସଙ୍ଖତମେତଂ। ଇମଞ୍ଚେ ଅହଂ ଉପେକ୍ଖଂ ଏୱଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ଏୱଂ ପରିୟୋଦାତଂ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସଂହରେୟ୍ୟଂ, ତଦନୁଧମ୍ମଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେୟ୍ୟଂ; ସଙ୍ଖତମେତ’’’ନ୍ତି।

‘‘ସୋ ନେୱ ତଂ ଅଭିସଙ୍ଖରୋତି, ନ ଅଭିସଞ୍ଚେତୟତି ଭୱାୟ ୱା ୱିଭୱାୟ ୱା। ସୋ ଅନଭିସଙ୍ଖରୋନ୍ତୋ ଅନଭିସଞ୍ଚେତୟନ୍ତୋ ଭୱାୟ ୱା ୱିଭୱାୟ ୱା ନ କିଞ୍ଚି ଲୋକେ ଉପାଦିୟତି, ଅନୁପାଦିୟଂ ନ ପରିତସ୍ସତି, ଅପରିତସ୍ସଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଂୟେୱ ପରିନିବ୍ବାୟତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତି।

୩୬୩ . ‘‘ସୋ ସୁଖଞ୍ଚେ ୱେଦନଂ ୱେଦେତି, ‘ସା ଅନିଚ୍ଚା’ତି ପଜାନାତି, ‘ଅନଜ୍ଝୋସିତା’ତି ପଜାନାତି, ‘ଅନଭିନନ୍ଦିତା’ତି ପଜାନାତି। ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚେ ୱେଦନଂ ୱେଦେତି , ‘ସା ଅନିଚ୍ଚା’ତି ପଜାନାତି, ‘ଅନଜ୍ଝୋସିତା’ତି ପଜାନାତି, ‘ଅନଭିନନ୍ଦିତା’ତି ପଜାନାତି। ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଞ୍ଚେ ୱେଦନଂ ୱେଦେତି, ‘ସା ଅନିଚ୍ଚା’ତି ପଜାନାତି, ‘ଅନଜ୍ଝୋସିତା’ତି ପଜାନାତି, ‘ଅନଭିନନ୍ଦିତା’ତି ପଜାନାତି।

୩୬୪ . ‘‘ସୋ ସୁଖଞ୍ଚେ ୱେଦନଂ ୱେଦେତି, ୱିସଂୟୁତ୍ତୋ ନଂ ୱେଦେତି; ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚେ ୱେଦନଂ ୱେଦେତି, ୱିସଂୟୁତ୍ତୋ ନଂ ୱେଦେତି; ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଞ୍ଚେ ୱେଦନଂ ୱେଦେତି, ୱିସଂୟୁତ୍ତୋ ନଂ ୱେଦେତି। ସୋ କାୟପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନୋ ‘କାୟପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀ’ତି ପଜାନାତି, ଜୀୱିତପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନୋ ‘ଜୀୱିତପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀ’ତି ପଜାନାତି, ‘କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଉଦ୍ଧଂ ଜୀୱିତପରିୟାଦାନା ଇଧେୱ ସବ୍ବୱେଦୟିତାନି ଅନଭିନନ୍ଦିତାନି ସୀତୀଭୱିସ୍ସନ୍ତୀ’ତି ପଜାନାତି।

୩୬୫ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୁ, ତେଲଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ୱଟ୍ଟିଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ତେଲପ୍ପଦୀପୋ ଝାୟତି; ତସ୍ସେୱ ତେଲସ୍ସ ଚ ୱଟ୍ଟିୟା ଚ ପରିୟାଦାନା ଅଞ୍ଞସ୍ସ ଚ ଅନୁପହାରା [ଅନୁପାହାରା (ସୀ॰ ପୀ॰), ଅନୁପାଦାନା (କ॰)] ଅନାହାରୋ ନିବ୍ବାୟତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, କାୟପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନୋ ‘କାୟପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀ’ତି ପଜାନାତି, ଜୀୱିତପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନୋ ‘ଜୀୱିତପରିୟନ୍ତିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀ’ତି ପଜାନାତି, ‘କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଉଦ୍ଧଂ ଜୀୱିତପରିୟାଦାନା ଇଧେୱ ସବ୍ବୱେଦୟିତାନି ଅନଭିନନ୍ଦିତାନି ସୀତୀଭୱିସ୍ସନ୍ତୀ’ତି ପଜାନାତି। ତସ୍ମା ଏୱଂ ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଇମିନା ପରମେନ ପଞ୍ଞାଧିଟ୍ଠାନେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ଏସା ହି, ଭିକ୍ଖୁ, ପରମା ଅରିୟା ପଞ୍ଞା ୟଦିଦଂ – ସବ୍ବଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟେ ଞାଣଂ।

୩୬୬ . ‘‘ତସ୍ସ ସା ୱିମୁତ୍ତି ସଚ୍ଚେ ଠିତା ଅକୁପ୍ପା ହୋତି। ତଞ୍ହି, ଭିକ୍ଖୁ, ମୁସା ୟଂ ମୋସଧମ୍ମଂ, ତଂ ସଚ୍ଚଂ ୟଂ ଅମୋସଧମ୍ମଂ ନିବ୍ବାନଂ। ତସ୍ମା ଏୱଂ ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଇମିନା ପରମେନ ସଚ୍ଚାଧିଟ୍ଠାନେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ଏତଞ୍ହି, ଭିକ୍ଖୁ, ପରମଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ୟଦିଦଂ – ଅମୋସଧମ୍ମଂ ନିବ୍ବାନଂ।

୩୬୭ . ‘‘ତସ୍ସେୱ ଖୋ ପନ ପୁବ୍ବେ ଅୱିଦ୍ଦସୁନୋ ଉପଧୀ ହୋନ୍ତି ସମତ୍ତା ସମାଦିନ୍ନା। ତ୍ୟାସ୍ସ ପହୀନା ହୋନ୍ତି ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ତସ୍ମା ଏୱଂ ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଇମିନା ପରମେନ ଚାଗାଧିଟ୍ଠାନେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ଏସୋ ହି, ଭିକ୍ଖୁ, ପରମୋ ଅରିୟୋ ଚାଗୋ ୟଦିଦଂ – ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ।

୩୬୮ . ‘‘ତସ୍ସେୱ ଖୋ ପନ ପୁବ୍ବେ ଅୱିଦ୍ଦସୁନୋ ଅଭିଜ୍ଝା ହୋତି ଛନ୍ଦୋ ସାରାଗୋ। ସ୍ୱାସ୍ସ ପହୀନୋ ହୋତି ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲୋ ତାଲାୱତ୍ଥୁକତୋ ଅନଭାୱଂକତୋ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମୋ। ତସ୍ସେୱ ଖୋ ପନ ପୁବ୍ବେ ଅୱିଦ୍ଦସୁନୋ ଆଘାତୋ ହୋତି ବ୍ୟାପାଦୋ ସମ୍ପଦୋସୋ। ସ୍ୱାସ୍ସ ପହୀନୋ ହୋତି ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲୋ ତାଲାୱତ୍ଥୁକତୋ ଅନଭାୱଂକତୋ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମୋ। ତସ୍ସେୱ ଖୋ ପନ ପୁବ୍ବେ ଅୱିଦ୍ଦସୁନୋ ଅୱିଜ୍ଜା ହୋତି ସମ୍ମୋହୋ। ସ୍ୱାସ୍ସ ପହୀନୋ ହୋତି ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲୋ ତାଲାୱତ୍ଥୁକତୋ ଅନଭାୱଂକତୋ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମୋ। ତସ୍ମା ଏୱଂ ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଇମିନା ପରମେନ ଉପସମାଧିଟ୍ଠାନେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ଏସୋ ହି, ଭିକ୍ଖୁ, ପରମୋ ଅରିୟୋ ଉପସମୋ ୟଦିଦଂ – ରାଗଦୋସମୋହାନଂ ଉପସମୋ। ‘ପଞ୍ଞଂ ନପ୍ପମଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ସଚ୍ଚମନୁରକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଚାଗମନୁବ୍ରୂହେୟ୍ୟ, ସନ୍ତିମେୱ ସୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟା’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ, ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

୩୬୯ . ‘‘‘ୟତ୍ଥ ଠିତଂ ମଞ୍ଞସ୍ସୱା ନପ୍ପୱତ୍ତନ୍ତି, ମଞ୍ଞସ୍ସୱେ ଖୋ ପନ ନପ୍ପୱତ୍ତମାନେ ମୁନି ସନ୍ତୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ‘ଅସ୍ମୀ’ତି, ଭିକ୍ଖୁ, ମଞ୍ଞିତମେତଂ, ‘ଅୟମହମସ୍ମୀ’ତି ମଞ୍ଞିତମେତଂ, ‘ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି ମଞ୍ଞିତମେତଂ, ‘ନ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି ମଞ୍ଞିତମେତଂ, ‘ରୂପୀ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି ମଞ୍ଞିତମେତଂ, ‘ଅରୂପୀ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି ମଞ୍ଞିତମେତଂ, ‘ସଞ୍ଞୀ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି ମଞ୍ଞିତମେତଂ, ‘ଅସଞ୍ଞୀ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି ମଞ୍ଞିତମେତଂ, ‘ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞୀ ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି ମଞ୍ଞିତମେତଂ। ମଞ୍ଞିତଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ରୋଗୋ ମଞ୍ଞିତଂ ଗଣ୍ଡୋ ମଞ୍ଞିତଂ ସଲ୍ଲଂ। ସବ୍ବମଞ୍ଞିତାନଂ ତ୍ୱେୱ, ଭିକ୍ଖୁ, ସମତିକ୍କମା ମୁନି ସନ୍ତୋତି ୱୁଚ୍ଚତି। ମୁନି ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୁ, ସନ୍ତୋ ନ ଜାୟତି, ନ ଜୀୟତି, ନ ମୀୟତି, ନ କୁପ୍ପତି, ନ ପିହେତି। ତଞ୍ହିସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୁ, ନତ୍ଥି ୟେନ ଜାୟେଥ, ଅଜାୟମାନୋ କିଂ ଜୀୟିସ୍ସତି, ଅଜୀୟମାନୋ କିଂ ମୀୟିସ୍ସତି, ଅମୀୟମାନୋ କିଂ କୁପ୍ପିସ୍ସତି, ଅକୁପ୍ପମାନୋ କିସ୍ସ [କିଂ (କ॰)] ପିହେସ୍ସତି? ‘ୟତ୍ଥ ଠିତଂ ମଞ୍ଞସ୍ସୱା ନପ୍ପୱତ୍ତନ୍ତି, ମଞ୍ଞସ୍ସୱେ ଖୋ ପନ ନପ୍ପୱତ୍ତମାନେ ମୁନି ସନ୍ତୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ, ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ। ଇମଂ ଖୋ ମେ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ସଂଖିତ୍ତେନ ଛଧାତୁୱିଭଙ୍ଗଂ ଧାରେହୀ’’ତି।

୩୭୦ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ପୁକ୍କୁସାତି – ‘‘ସତ୍ଥା କିର ମେ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୁଗତୋ କିର ମେ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ କିର ମେ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ’’ତି ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଏକଂସଂ ଚୀୱରଂ କତ୍ୱା ଭଗୱତୋ ପାଦେସୁ ସିରସା ନିପତିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଚ୍ଚୟୋ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ଅଚ୍ଚଗମା ୟଥାବାଲଂ ୟଥାମୂଳ୍ହଂ ୟଥାଅକୁସଲଂ, ୟୋହଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଆୱୁସୋୱାଦେନ ସମୁଦାଚରିତବ୍ବଂ ଅମଞ୍ଞିସ୍ସଂ। ତସ୍ସ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଅଚ୍ଚୟଂ ଅଚ୍ଚୟତୋ ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାତୁ ଆୟତିଂ ସଂୱରାୟା’’ତି। ‘‘ତଗ୍ଘ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅଚ୍ଚୟୋ ଅଚ୍ଚଗମା ୟଥାବାଲଂ ୟଥାମୂଳ୍ହଂ ୟଥାଅକୁସଲଂ , ୟଂ ମଂ ତ୍ୱଂ ଆୱୁସୋୱାଦେନ ସମୁଦାଚରିତବ୍ବଂ ଅମଞ୍ଞିତ୍ଥ। ୟତୋ ଚ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅଚ୍ଚୟଂ ଅଚ୍ଚୟତୋ ଦିସ୍ୱା ୟଥାଧମ୍ମଂ ପଟିକରୋସି, ତଂ ତେ ମୟଂ ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାମ। ୱୁଦ୍ଧିହେସା, ଭିକ୍ଖୁ, ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ୟୋ ଅଚ୍ଚୟଂ ଅଚ୍ଚୟତୋ ଦିସ୍ୱା ୟଥାଧମ୍ମଂ ପଟିକରୋତି, ଆୟତିଂ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ‘‘ଲଭେୟ୍ୟାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଉପସମ୍ପଦ’’ନ୍ତି। ‘‘ପରିପୁଣ୍ଣଂ ପନ ତେ, ଭିକ୍ଖୁ, ପତ୍ତଚୀୱର’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ଖୋ ମେ, ଭନ୍ତେ, ପରିପୁଣ୍ଣଂ ପତ୍ତଚୀୱର’’ନ୍ତି। ‘‘ନ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ତଥାଗତା ଅପରିପୁଣ୍ଣପତ୍ତଚୀୱରଂ ଉପସମ୍ପାଦେନ୍ତୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ପୁକ୍କୁସାତି ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରପରିୟେସନଂ ପକ୍କାମି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ପୁକ୍କୁସାତିଂ ପତ୍ତଚୀୱରପରିୟେସନଂ ଚରନ୍ତଂ ୱିବ୍ଭନ୍ତା ଗାୱୀ [ଭନ୍ତଗାୱୀ (ସୀ॰ ପୀ॰), ଗାୱୀ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଜୀୱିତା ୱୋରୋପେସି। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ୟୋ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ପୁକ୍କୁସାତି ନାମ କୁଲପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଓୱାଦେନ ଓୱଦିତୋ ସୋ କାଲଙ୍କତୋ। ତସ୍ସ କା ଗତି, କୋ ଅଭିସମ୍ପରାୟୋ’’ତି? ‘‘ପଣ୍ଡିତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁକ୍କୁସାତି କୁଲପୁତ୍ତୋ ପଚ୍ଚପାଦି ଧମ୍ମସ୍ସାନୁଧମ୍ମଂ, ନ ଚ ମଂ ଧମ୍ମାଧିକରଣଂ ୱିହେସେସି [ୱିହେଠେସି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰) ୱିହେସେତି (କ॰)] । ପୁକ୍କୁସାତି, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁଲପୁତ୍ତୋ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ଓପପାତିକୋ ତତ୍ଥ ପରିନିବ୍ବାୟୀ ଅନାୱତ୍ତିଧମ୍ମୋ ତସ୍ମା ଲୋକା’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ଧାତୁୱିଭଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଦସମଂ।

୧୧. ସଚ୍ଚୱିଭଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ

୩୭୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ବାରାଣସିୟଂ ୱିହରତି ଇସିପତନେ ମିଗଦାୟେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ତଥାଗତେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ ବାରାଣସିୟଂ ଇସିପତନେ ମିଗଦାୟେ ଅନୁତ୍ତରଂ ଧମ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତିତଂ ଅପ୍ପଟିୱତ୍ତିୟଂ ସମଣେନ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣେନ ୱା ଦେୱେନ ୱା ମାରେନ ୱା ବ୍ରହ୍ମୁନା ୱା କେନଚି ୱା ଲୋକସ୍ମିଂ, ୟଦିଦଂ – ଚତୁନ୍ନଂ ଅରିୟସଚ୍ଚାନଂ ଆଚିକ୍ଖନା ଦେସନା ପଞ୍ଞାପନା ପଟ୍ଠପନା ୱିୱରଣା ୱିଭଜନା ଉତ୍ତାନୀକମ୍ମଂ। କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ ଆଚିକ୍ଖନା ଦେସନା ପଞ୍ଞାପନା ପଟ୍ଠପନା ୱିୱରଣା ୱିଭଜନା ଉତ୍ତାନୀକମ୍ମଂ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟସ୍ସ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ ଆଚିକ୍ଖନା ଦେସନା ପଞ୍ଞାପନା ପଟ୍ଠପନା ୱିୱରଣା ୱିଭଜନା ଉତ୍ତାନୀକମ୍ମଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧସ୍ସ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ ଆଚିକ୍ଖନା ଦେସନା ପଞ୍ଞାପନା ପଟ୍ଠପନା ୱିୱରଣା ୱିଭଜନା ଉତ୍ତାନୀକମ୍ମଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ ଆଚିକ୍ଖନା ଦେସନା ପଞ୍ଞାପନା ପଟ୍ଠପନା ୱିୱରଣା ୱିଭଜନା ଉତ୍ତାନୀକମ୍ମଂ। ତଥାଗତେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ ବାରାଣସିୟଂ ଇସିପତନେ ମିଗଦାୟେ ଅନୁତ୍ତରଂ ଧମ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତିତଂ ଅପ୍ପଟିୱତ୍ତିୟଂ ସମଣେନ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣେନ ୱା ଦେୱେନ ୱା ମାରେନ ୱା ବ୍ରହ୍ମୁନା ୱା କେନଚି ୱା ଲୋକସ୍ମିଂ , ୟଦିଦଂ – ଇମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଅରିୟସଚ୍ଚାନଂ ଆଚିକ୍ଖନା ଦେସନା ପଞ୍ଞାପନା ପଟ୍ଠପନା ୱିୱରଣା ୱିଭଜନା ଉତ୍ତାନୀକମ୍ମଂ।

‘‘ସେୱଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନେ; ଭଜଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନେ। ପଣ୍ଡିତା ଭିକ୍ଖୂ ଅନୁଗ୍ଗାହକା ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନଂ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜନେତା [ଜନେତ୍ତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ଏୱଂ ସାରିପୁତ୍ତୋ; ସେୟ୍ୟଥାପି ଜାତସ୍ସ ଆପାଦେତା, ଏୱଂ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ। ସାରିପୁତ୍ତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋତାପତ୍ତିଫଲେ ୱିନେତି, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଉତ୍ତମତ୍ଥେ। ସାରିପୁତ୍ତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପହୋତି ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ୱିତ୍ଥାରେନ ଆଚିକ୍ଖିତୁଂ ଦେସେତୁଂ ପଞ୍ଞାପେତୁଂ ପଟ୍ଠପେତୁଂ ୱିୱରିତୁଂ ୱିଭଜିତୁଂ ଉତ୍ତାନୀକାତୁ’’ନ୍ତି। ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ସୁଗତୋ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପାୱିସି।

୩୭୨ . ତତ୍ର ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଅଚିରପକ୍କନ୍ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ’’ତି। ‘‘ଆୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ତଥାଗତେନ, ଆୱୁସୋ, ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ ବାରାଣସିୟଂ ଇସିପତନେ ମିଗଦାୟେ ଅନୁତ୍ତରଂ ଧମ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତିତଂ ଅପ୍ପଟିୱତ୍ତିୟଂ ସମଣେନ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣେନ ୱା ଦେୱେନ ୱା ମାରେନ ୱା ବ୍ରହ୍ମୁନା ୱା କେନଚି ୱା ଲୋକସ୍ମିଂ, ୟଦିଦଂ – ଚତୁନ୍ନଂ ଅରିୟସଚ୍ଚାନଂ ଆଚିକ୍ଖନା ଦେସନା ପଞ୍ଞାପନା ପଟ୍ଠପନା ୱିୱରଣା ୱିଭଜନା ଉତ୍ତାନୀକମ୍ମଂ। କତମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ? ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ ଆଚିକ୍ଖନା ଦେସନା ପଞ୍ଞାପନା ପଟ୍ଠପନା ୱିୱରଣା ୱିଭଜନା ଉତ୍ତାନୀକମ୍ମଂ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟସ୍ସ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ ଆଚିକ୍ଖନା ଦେସନା ପଞ୍ଞାପନା ପଟ୍ଠପନା ୱିୱରଣା ୱିଭଜନା ଉତ୍ତାନୀକମ୍ମଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧସ୍ସ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ ଆଚିକ୍ଖନା ଦେସନା ପଞ୍ଞାପନା ପଟ୍ଠପନା ୱିୱରଣା ୱିଭଜନା ଉତ୍ତାନୀକମ୍ମଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ ଆଚିକ୍ଖନା ଦେସନା ପଞ୍ଞାପନା ପଟ୍ଠପନା ୱିୱରଣା ୱିଭଜନା ଉତ୍ତାନୀକମ୍ମଂ।

୩୭୩ . ‘‘କତମଞ୍ଚାୱୁସୋ, ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ? ଜାତିପି ଦୁକ୍ଖା, ଜରାପି ଦୁକ୍ଖା, ମରଣମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସାପି ଦୁକ୍ଖା, ୟମ୍ପିଚ୍ଛଂ ନ ଲଭତି ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ; ସଂଖିତ୍ତେନ ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା ଦୁକ୍ଖା।

‘‘କତମା ଚାୱୁସୋ, ଜାତି? ୟା ତେସଂ ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ତମ୍ହି ତମ୍ହି ସତ୍ତନିକାୟେ ଜାତି ସଞ୍ଜାତି ଓକ୍କନ୍ତି ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତି ଖନ୍ଧାନଂ ପାତୁଭାୱୋ ଆୟତନାନଂ ପଟିଲାଭୋ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ – ‘ଜାତି’’’।

‘‘କତମା ଚାୱୁସୋ, ଜରା? ୟା ତେସଂ ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ତମ୍ହି ତମ୍ହି ସତ୍ତନିକାୟେ ଜରା ଜୀରଣତା ଖଣ୍ଡିଚ୍ଚଂ ପାଲିଚ୍ଚଂ ୱଲିତ୍ତଚତା ଆୟୁନୋ ସଂହାନି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ପରିପାକୋ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ – ‘ଜରା’’’।

‘‘କତମଞ୍ଚାୱୁସୋ, ମରଣଂ? ୟା ତେସଂ ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ତମ୍ହା ତମ୍ହା ସତ୍ତନିକାୟା ଚୁତି ଚୱନତା ଭେଦୋ ଅନ୍ତରଧାନଂ ମଚ୍ଚୁ ମରଣଂ କାଲଂକିରିୟା ଖନ୍ଧାନଂ ଭେଦୋ କଳେୱରସ୍ସ ନିକ୍ଖେପୋ ଜୀୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସୁପଚ୍ଛେଦୋ, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ – ‘ମରଣଂ’’’।

‘‘କତମୋ ଚାୱୁସୋ, ସୋକୋ? ୟୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ବ୍ୟସନେନ ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ଦୁକ୍ଖଧମ୍ମେନ ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ସୋକୋ ସୋଚନା ସୋଚିତତ୍ତଂ ଅନ୍ତୋସୋକୋ ଅନ୍ତୋପରିସୋକୋ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ – ‘ସୋକୋ’’’।

‘‘କତମୋ ଚାୱୁସୋ, ପରିଦେୱୋ? ୟୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ବ୍ୟସନେନ ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ଦୁକ୍ଖଧମ୍ମେନ ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ଆଦେୱୋ ପରିଦେୱୋ ଆଦେୱନା ପରିଦେୱନା ଆଦେୱିତତ୍ତଂ ପରିଦେୱିତତ୍ତଂ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ – ‘ପରିଦେୱୋ’’’।

‘‘କତମଞ୍ଚାୱୁସୋ, ଦୁକ୍ଖଂ? ୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, କାୟିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ କାୟିକଂ ଅସାତଂ କାୟସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅସାତଂ ୱେଦୟିତଂ, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ – ‘ଦୁକ୍ଖଂ’’’।

‘‘କତମଞ୍ଚାୱୁସୋ, ଦୋମନସ୍ସଂ? ୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଚେତସିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଚେତସିକଂ ଅସାତଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅସାତଂ ୱେଦୟିତଂ, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ – ‘ଦୋମନସ୍ସଂ’’’।

‘‘କତମୋ ଚାୱୁସୋ, ଉପାୟାସୋ? ୟୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ବ୍ୟସନେନ ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ଦୁକ୍ଖଧମ୍ମେନ ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ଆୟାସୋ ଉପାୟାସୋ ଆୟାସିତତ୍ତଂ ଉପାୟାସିତତ୍ତଂ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ – ‘ଉପାୟାସୋ’’’।

‘‘କତମଞ୍ଚାୱୁସୋ, ୟମ୍ପିଚ୍ଛଂ ନ ଲଭତି ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ? ଜାତିଧମ୍ମାନଂ, ଆୱୁସୋ, ସତ୍ତାନଂ ଏୱଂ ଇଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି – ‘ଅହୋ ୱତ, ମୟଂ ନ ଜାତିଧମ୍ମା ଅସ୍ସାମ; ନ ଚ, ୱତ, ନୋ ଜାତି ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟା’ତି। ନ ଖୋ ପନେତଂ ଇଚ୍ଛାୟ ପତ୍ତବ୍ବଂ। ଇଦମ୍ପି – ‘ୟମ୍ପିଚ୍ଛଂ ନ ଲଭତି ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ’। ଜରାଧମ୍ମାନଂ, ଆୱୁସୋ, ସତ୍ତାନଂ…ପେ॰… ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମାନଂ, ଆୱୁସୋ, ସତ୍ତାନଂ… ମରଣଧମ୍ମାନଂ, ଆୱୁସୋ, ସତ୍ତାନଂ… ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସଧମ୍ମାନଂ, ଆୱୁସୋ, ସତ୍ତାନଂ ଏୱଂ ଇଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି – ‘ଅହୋ ୱତ, ମୟଂ ନ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସଧମ୍ମା ଅସ୍ସାମ ; ନ ଚ, ୱତ, ନୋ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି । ନ ଖୋ ପନେତଂ ଇଚ୍ଛାୟ ପତ୍ତବ୍ବଂ। ଇଦମ୍ପି – ‘ୟମ୍ପିଚ୍ଛଂ ନ ଲଭତି ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ’’’।

‘‘କତମେ ଚାୱୁସୋ, ସଂଖିତ୍ତେନ ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା ଦୁକ୍ଖା? ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ରୂପୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ୱେଦନୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ସଞ୍ଞୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ସଙ୍ଖାରୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ୱିଞ୍ଞାଣୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତାୱୁସୋ – ‘ସଂଖିତ୍ତେନ ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା ଦୁକ୍ଖା’। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ – ‘ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ’’’।

୩୭୪ . ‘‘କତମଞ୍ଚାୱୁସୋ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ [ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଅରିୟସଚ୍ଚଂ? ୟାୟଂ ତଣ୍ହା ପୋନୋବ୍ଭୱିକା [ପୋନୋଭୱିକା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ନନ୍ଦୀରାଗସହଗତା [ନନ୍ଦିରାଗସହଗତା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ତତ୍ରତତ୍ରାଭିନନ୍ଦିନୀ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – କାମତଣ୍ହା ଭୱତଣ୍ହା ୱିଭୱତଣ୍ହା , ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ – ‘ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ [ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଅରିୟସଚ୍ଚଂ’’’।

‘‘କତମଞ୍ଚାୱୁସୋ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ [ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଅରିୟସଚ୍ଚଂ? ୟୋ ତସ୍ସାୟେୱ ତଣ୍ହାୟ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧୋ ଚାଗୋ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ମୁତ୍ତି ଅନାଲୟୋ, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ – ‘ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ [ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଅରିୟସଚ୍ଚଂ’’’।

୩୭୫ . ‘‘କତମଞ୍ଚାୱୁସୋ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚଂ? ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ, ସମ୍ମାୱାଚା, ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ, ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ, ସମ୍ମାୱାୟାମୋ, ସମ୍ମାସତି, ସମ୍ମାସମାଧି।

‘‘କତମାଚାୱୁସୋ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି? ୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଦୁକ୍ଖେ ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟେ ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧେ ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଞାଣଂ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ – ‘ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି’’’।

‘‘କତମୋ ଚାୱୁସୋ, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ? ନେକ୍ଖମ୍ମସଙ୍କପ୍ପୋ, ଅବ୍ୟାପାଦସଙ୍କପ୍ପୋ , ଅୱିହିଂସାସଙ୍କପ୍ପୋ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ – ‘ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ’’’।

‘‘କତମା ଚାୱୁସୋ, ସମ୍ମାୱାଚା? ମୁସାୱାଦା ୱେରମଣୀ, ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ୱେରମଣୀ, ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ୱେରମଣୀ, ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ୱେରମଣୀ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ – ‘ସମ୍ମାୱାଚା’’’।

‘‘କତମୋ ଚାୱୁସୋ, ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୀ? ପାଣାତିପାତା ୱେରମଣୀ, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ୱେରମଣୀ, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ୱେରମଣୀ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ – ‘ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ’’’।

‘‘କତମୋ ଚାୱୁସୋ, ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ? ଇଧାୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱଂ ପହାୟ ସମ୍ମାଆଜୀୱେନ ଜୀୱିକଂ କପ୍ପେତି, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ – ‘ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ’’’।

‘‘କତମୋ ଚାୱୁସୋ, ସମ୍ମାୱାୟାମୋ? ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନୁପ୍ପାଦାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି, ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି, ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପ୍ପାଦାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି, ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଠିତିୟା ଅସମ୍ମୋସାୟ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ – ‘ସମ୍ମାୱାୟାମୋ’’’।

‘‘କତମା ଚାୱୁସୋ, ସମ୍ମାସତି? ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ – ‘ସମ୍ମାସତି’’’।

‘‘କତମୋ ଚାୱୁସୋ, ସମ୍ମାସମାଧି? ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି, ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି, ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ୱିହରତି…ପେ॰… ତତିୟଂ ଝାନଂ… ୱିହରତି, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ – ‘ସମ୍ମାସମାଧି’। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ – ‘ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚଂ’’’।

‘‘ତଥାଗତେନାୱୁସୋ, ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ ବାରାଣସିୟଂ ଇସିପତନେ ମିଗଦାୟେ ଅନୁତ୍ତରଂ ଧମ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତିତଂ ଅପ୍ପଟିୱତ୍ତିୟଂ ସମଣେନ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣେନ ୱା ଦେୱେନ ୱା ମାରେନ ୱା ବ୍ରହ୍ମୁନା ୱା କେନଚି ୱା ଲୋକସ୍ମିଂ, ୟଦିଦଂ – ଇମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଅରିୟସଚ୍ଚାନଂ ଆଚିକ୍ଖନା ଦେସନା ପଞ୍ଞାପନା ପଟ୍ଠପନା ୱିୱରଣା ୱିଭଜନା ଉତ୍ତାନୀକମ୍ମ’’ନ୍ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ସଚ୍ଚୱିଭଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଏକାଦସମଂ।

୧୨. ଦକ୍ଖିଣାୱିଭଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ

୩୭୬ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସକ୍କେସୁ ୱିହରତି କପିଲୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ନିଗ୍ରୋଧାରାମେ। ଅଥ ଖୋ ମହାପଜାପତି [ମହାପଜାପତୀ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଗୋତମୀ ନୱଂ ଦୁସ୍ସୟୁଗଂ ଆଦାୟ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ମହାପଜାପତି ଗୋତମୀ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଦଂ ମେ, ଭନ୍ତେ, ନୱଂ ଦୁସ୍ସୟୁଗଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଉଦ୍ଦିସ୍ସ ସାମଂ କନ୍ତଂ ସାମଂ ୱାୟିତଂ। ତଂ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାତୁ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟା’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭଗୱା ମହାପଜାପତିଂ ଗୋତମିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସଙ୍ଘେ, ଗୋତମି, ଦେହି। ସଙ୍ଘେ ତେ ଦିନ୍ନେ ଅହଞ୍ଚେୱ ପୂଜିତୋ ଭୱିସ୍ସାମି ସଙ୍ଘୋ ଚା’’ତି। ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ମହାପଜାପତି ଗୋତମୀ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଦଂ ମେ, ଭନ୍ତେ, ନୱଂ ଦୁସ୍ସୟୁଗଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଉଦ୍ଦିସ୍ସ ସାମଂ କନ୍ତଂ ସାମଂ ୱାୟିତଂ। ତଂ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାତୁ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟା’’ତି। ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ଭଗୱା ମହାପଜାପତିଂ ଗୋତମିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସଙ୍ଘେ, ଗୋତମି, ଦେହି। ସଙ୍ଘେ ତେ ଦିନ୍ନେ ଅହଞ୍ଚେୱ ପୂଜିତୋ ଭୱିସ୍ସାମି ସଙ୍ଘୋ ଚା’’ତି। ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ମହାପଜାପତି ଗୋତମୀ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଦଂ ମେ, ଭନ୍ତେ, ନୱଂ ଦୁସ୍ସୟୁଗଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଉଦ୍ଦିସ୍ସ ସାମଂ କନ୍ତଂ ସାମଂ ୱାୟିତଂ। ତଂ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାତୁ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟା’’ତି। ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ଭଗୱା ମହାପଜାପତିଂ ଗୋତମିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସଙ୍ଘେ, ଗୋତମି, ଦେହି । ସଙ୍ଘେ ତେ ଦିନ୍ନେ ଅହଞ୍ଚେୱ ପୂଜିତୋ ଭୱିସ୍ସାମି ସଙ୍ଘୋ ଚା’’ତି।

୩୭୭ . ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାତୁ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ମହାପଜାପତିୟା ଗୋତମିୟା ନୱଂ ଦୁସ୍ସୟୁଗଂ। ବହୂପକାରା [ବହୁକାରା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ଭନ୍ତେ, ମହାପଜାପତି ଗୋତମୀ ଭଗୱତୋ ମାତୁଚ୍ଛା ଆପାଦିକା ପୋସିକା ଖୀରସ୍ସ ଦାୟିକା; ଭଗୱନ୍ତଂ ଜନେତ୍ତିୟା କାଲଙ୍କତାୟ ଥଞ୍ଞଂ ପାୟେସି। ଭଗୱାପି, ଭନ୍ତେ, ବହୂପକାରୋ ମହାପଜାପତିୟା ଗୋତମିୟା। ଭଗୱନ୍ତଂ, ଭନ୍ତେ, ଆଗମ୍ମ ମହାପଜାପତି ଗୋତମୀ ବୁଦ୍ଧଂ ସରଣଂ ଗତା, ଧମ୍ମଂ ସରଣଂ ଗତା, ସଙ୍ଘଂ ସରଣଂ ଗତା। ଭଗୱନ୍ତଂ, ଭନ୍ତେ, ଆଗମ୍ମ ମହାପଜାପତି ଗୋତମୀ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତା ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତା କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତା ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତା ସୁରାମେରୟମଜ୍ଜପମାଦଟ୍ଠାନା ପଟିୱିରତା। ଭଗୱନ୍ତଂ, ଭନ୍ତେ, ଆଗମ୍ମ ମହାପଜାପତି ଗୋତମୀ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତା , ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତା, ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତା। ଭଗୱନ୍ତଂ, ଭନ୍ତେ, ଆଗମ୍ମ ମହାପଜାପତି ଗୋତମୀ ଦୁକ୍ଖେ ନିକ୍କଙ୍ଖା, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟେ ନିକ୍କଙ୍ଖା, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧେ ନିକ୍କଙ୍ଖା, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ନିକ୍କଙ୍ଖା। ଭଗୱାପି, ଭନ୍ତେ, ବହୂପକାରୋ ମହାପଜାପତିୟା ଗୋତମିୟା’’ତି।

୩୭୮ . ‘‘ଏୱମେତଂ , ଆନନ୍ଦ। ୟଂ ହାନନ୍ଦ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଆଗମ୍ମ ବୁଦ୍ଧଂ ସରଣଂ ଗତୋ ହୋତି, ଧମ୍ମଂ ସରଣଂ ଗତୋ ହୋତି, ସଙ୍ଘଂ ସରଣଂ ଗତୋ ହୋତି, ଇମସ୍ସାନନ୍ଦ, ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଇମିନା ପୁଗ୍ଗଲେନ ନ ସୁପ୍ପତିକାରଂ ୱଦାମି, ୟଦିଦଂ – ଅଭିୱାଦନ-ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାନ-ଅଞ୍ଜଲିକମ୍ମ ସାମୀଚିକମ୍ମଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲା- ନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନୁପ୍ପଦାନେନ।

‘‘ୟଂ ହାନନ୍ଦ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଆଗମ୍ମ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ସୁରାମେରୟମଜ୍ଜପମାଦଟ୍ଠାନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଇମସ୍ସାନନ୍ଦ, ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଇମିନା ପୁଗ୍ଗଲେନ ନ ସୁପ୍ପତିକାରଂ ୱଦାମି, ୟଦିଦଂ – ଅଭିୱାଦନ-ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାନ-ଅଞ୍ଜଲିକମ୍ମ-ସାମୀଚିକମ୍ମଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲା- ନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନୁପ୍ପଦାନେନ।

‘‘ୟଂ ହାନନ୍ଦ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଆଗମ୍ମ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଧମ୍ମେ… ସଙ୍ଘେ… ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଇମସ୍ସାନନ୍ଦ, ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଇମିନା ପୁଗ୍ଗଲେନ ନ ସୁପ୍ପତିକାରଂ ୱଦାମି, ୟଦିଦଂ – ଅଭିୱାଦନ-ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାନ-ଅଞ୍ଜଲିକମ୍ମ-ସାମୀଚିକମ୍ମଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲା- ନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନୁପ୍ପଦାନେନ।

‘‘ୟଂ ହାନନ୍ଦ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଆଗମ୍ମ ଦୁକ୍ଖେ ନିକ୍କଙ୍ଖୋ ହୋତି, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟେ ନିକ୍କଙ୍ଖୋ ହୋତି, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧେ ନିକ୍କଙ୍ଖୋ ହୋତି, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ନିକ୍କଙ୍ଖୋ ହୋତି, ଇମସ୍ସାନନ୍ଦ, ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଇମିନା ପୁଗ୍ଗଲେନ ନ ସୁପ୍ପତିକାରଂ ୱଦାମି, ୟଦିଦଂ – ଅଭିୱାଦନ-ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାନଅଞ୍ଜଲିକମ୍ମ-ସାମୀଚିକମ୍ମ-ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲା- ନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନୁପ୍ପଦାନେନ।

୩୭୯ . ‘‘ଚୁଦ୍ଦସ ଖୋ ପନିମାନନ୍ଦ, ପାଟିପୁଗ୍ଗଲିକା ଦକ୍ଖିଣା। କତମା ଚୁଦ୍ଦସ? ତଥାଗତେ ଅରହନ୍ତେ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେ ଦାନଂ ଦେତି – ଅୟଂ ପଠମା ପାଟିପୁଗ୍ଗଲିକା ଦକ୍ଖିଣା। ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧେ [ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧେ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଦାନଂ ଦେତି – ଅୟଂ ଦୁତିୟା ପାଟିପୁଗ୍ଗଲିକା ଦକ୍ଖିଣା। ତଥାଗତସାୱକେ ଅରହନ୍ତେ ଦାନଂ ଦେତି – ଅୟଂ ତତିୟା ପାଟିପୁଗ୍ଗଲିକା ଦକ୍ଖିଣା। ଅରହତ୍ତଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ପଟିପନ୍ନେ ଦାନଂ ଦେତି – ଅୟଂ ଚତୁତ୍ଥୀ ପାଟିପୁଗ୍ଗଲିକା ଦକ୍ଖିଣା। ଅନାଗାମିସ୍ସ ଦାନଂ ଦେତି – ଅୟଂ ପଞ୍ଚମୀ ପାଟିପୁଗ୍ଗଲିକା ଦକ୍ଖିଣା। ଅନାଗାମିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ପଟିପନ୍ନେ ଦାନଂ ଦେତି – ଅୟଂ ଛଟ୍ଠୀ ପାଟିପୁଗ୍ଗଲିକା ଦକ୍ଖିଣା। ସକଦାଗାମିସ୍ସ ଦାନଂ ଦେତି – ଅୟଂ ସତ୍ତମୀ ପାଟିପୁଗ୍ଗଲିକା ଦକ୍ଖିଣା। ସକଦାଗାମିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ପଟିପନ୍ନେ ଦାନଂ ଦେତି – ଅୟଂ ଅଟ୍ଠମୀ ପାଟିପୁଗ୍ଗଲିକା ଦକ୍ଖିଣା। ସୋତାପନ୍ନେ ଦାନଂ ଦେତି – ଅୟଂ ନୱମୀ ପାଟିପୁଗ୍ଗଲିକା ଦକ୍ଖିଣା। ସୋତାପତ୍ତିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ପଟିପନ୍ନେ ଦାନଂ ଦେତି – ଅୟଂ ଦସମୀ ପାଟିପୁଗ୍ଗଲିକା ଦକ୍ଖିଣା। ବାହିରକେ କାମେସୁ ୱୀତରାଗେ ଦାନଂ ଦେତି – ଅୟଂ ଏକାଦସମୀ ପାଟିପୁଗ୍ଗଲିକା ଦକ୍ଖିଣା। ପୁଥୁଜ୍ଜନସୀଲୱନ୍ତେ ଦାନଂ ଦେତି – ଅୟଂ ଦ୍ୱାଦସମୀ ପାଟିପୁଗ୍ଗଲିକା ଦକ୍ଖିଣା। ପୁଥୁଜ୍ଜନଦୁସ୍ସୀଲେ ଦାନଂ ଦେତି – ଅୟଂ ତେରସମୀ ପାଟିପୁଗ୍ଗଲିକା ଦକ୍ଖିଣା। ତିରଚ୍ଛାନଗତେ ଦାନଂ ଦେତି – ଅୟଂ ଚୁଦ୍ଦସମୀ ପାଟିପୁଗ୍ଗଲିକା ଦକ୍ଖିଣାତି।

‘‘ତତ୍ରାନନ୍ଦ, ତିରଚ୍ଛାନଗତେ ଦାନଂ ଦତ୍ୱା ସତଗୁଣା ଦକ୍ଖିଣା ପାଟିକଙ୍ଖିତବ୍ବା, ପୁଥୁଜ୍ଜନଦୁସ୍ସୀଲେ ଦାନଂ ଦତ୍ୱା ସହସ୍ସଗୁଣା ଦକ୍ଖିଣା ପାଟିକଙ୍ଖିତବ୍ବା, ପୁଥୁଜ୍ଜନସୀଲୱନ୍ତେ ଦାନଂ ଦତ୍ୱା ସତସହସ୍ସଗୁଣା ଦକ୍ଖିଣା ପାଟିକଙ୍ଖିତବ୍ବା, ବାହିରକେ କାମେସୁ ୱୀତରାଗେ ଦାନଂ ଦତ୍ୱା କୋଟିସତସହସ୍ସଗୁଣା ଦକ୍ଖିଣା ପାଟିକଙ୍ଖିତବ୍ବା, ସୋତାପତ୍ତିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ପଟିପନ୍ନେ ଦାନଂ ଦତ୍ୱା ଅସଙ୍ଖେୟ୍ୟା ଅପ୍ପମେୟ୍ୟା ଦକ୍ଖିଣା ପାଟିକଙ୍ଖିତବ୍ବା, କୋ ପନ ୱାଦୋ ସୋତାପନ୍ନେ, କୋ ପନ ୱାଦୋ ସକଦାଗାମିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ପଟିପନ୍ନେ, କୋ ପନ ୱାଦୋ ସକଦାଗାମିସ୍ସ, କୋ ପନ ୱାଦୋ ଅନାଗାମିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ପଟିପନ୍ନେ, କୋ ପନ ୱାଦୋ ଅନାଗାମିସ୍ସ, କୋ ପନ ୱାଦୋ ଅରହତ୍ତଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ପଟିପନ୍ନେ, କୋ ପନ ୱାଦୋ ଅରହନ୍ତେ, କୋ ପନ ୱାଦୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧେ, କୋ ପନ ୱାଦୋ ତଥାଗତେ ଅରହନ୍ତେ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେ!

୩୮୦ . ‘‘ସତ୍ତ ଖୋ ପନିମାନନ୍ଦ, ସଙ୍ଘଗତା ଦକ୍ଖିଣା। କତମା ସତ୍ତ? ବୁଦ୍ଧପ୍ପମୁଖେ ଉଭତୋସଙ୍ଘେ ଦାନଂ ଦେତି – ଅୟଂ ପଠମା ସଙ୍ଘଗତା ଦକ୍ଖିଣା। ତଥାଗତେ ପରିନିବ୍ବୁତେ ଉଭତୋସଙ୍ଘେ ଦାନଂ ଦେତି – ଅୟଂ ଦୁତିୟା ସଙ୍ଘଗତା ଦକ୍ଖିଣା। ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେ ଦାନଂ ଦେତି – ଅୟଂ ତତିୟା ସଙ୍ଘଗତା ଦକ୍ଖିଣା। ଭିକ୍ଖୁନିସଙ୍ଘେ ଦାନଂ ଦେତି – ଅୟଂ ଚତୁତ୍ଥୀ ସଙ୍ଘଗତା ଦକ୍ଖିଣା। ‘ଏତ୍ତକା ମେ ଭିକ୍ଖୂ ଚ ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଚ ସଙ୍ଘତୋ ଉଦ୍ଦିସ୍ସଥା’ତି ଦାନଂ ଦେତି – ଅୟଂ ପଞ୍ଚମୀ ସଙ୍ଘଗତା ଦକ୍ଖିଣା। ‘ଏତ୍ତକା ମେ ଭିକ୍ଖୂ ସଙ୍ଘତୋ ଉଦ୍ଦିସ୍ସଥା’ତି ଦାନଂ ଦେତି – ଅୟଂ ଛଟ୍ଠୀ ସଙ୍ଘଗତା ଦକ୍ଖିଣା। ‘ଏତ୍ତକା ମେ ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ସଙ୍ଘତୋ ଉଦ୍ଦିସ୍ସଥା’ତି ଦାନଂ ଦେତି – ଅୟଂ ସତ୍ତମୀ ସଙ୍ଘଗତା ଦକ୍ଖିଣା।

‘‘ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ଖୋ ପନାନନ୍ଦ, ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ଗୋତ୍ରଭୁନୋ କାସାୱକଣ୍ଠା ଦୁସ୍ସୀଲା ପାପଧମ୍ମା। ତେସୁ ଦୁସ୍ସୀଲେସୁ ସଙ୍ଘଂ ଉଦ୍ଦିସ୍ସ ଦାନଂ ଦସ୍ସନ୍ତି। ତଦାପାହଂ, ଆନନ୍ଦ, ସଙ୍ଘଗତଂ ଦକ୍ଖିଣଂ ଅସଙ୍ଖେୟ୍ୟଂ ଅପ୍ପମେୟ୍ୟଂ ୱଦାମି। ନ ତ୍ୱେୱାହଂ, ଆନନ୍ଦ, କେନଚି ପରିୟାୟେନ ସଙ୍ଘଗତାୟ ଦକ୍ଖିଣାୟ ପାଟିପୁଗ୍ଗଲିକଂ ଦାନଂ ମହପ୍ଫଲତରଂ ୱଦାମି।

୩୮୧ . ‘‘ଚତସ୍ସୋ ଖୋ ଇମା, ଆନନ୍ଦ, ଦକ୍ଖିଣା ୱିସୁଦ୍ଧିୟୋ। କତମା ଚତସ୍ସୋ? ଅତ୍ଥାନନ୍ଦ, ଦକ୍ଖିଣା ଦାୟକତୋ ୱିସୁଜ୍ଝତି ନୋ ପଟିଗ୍ଗାହକତୋ। ଅତ୍ଥାନନ୍ଦ, ଦକ୍ଖିଣା ପଟିଗ୍ଗାହକତୋ ୱିସୁଜ୍ଝତି ନୋ ଦାୟକତୋ। ଅତ୍ଥାନନ୍ଦ, ଦକ୍ଖିଣା ନେୱ ଦାୟକତୋ ୱିସୁଜ୍ଝତି ନୋ ପଟିଗ୍ଗାହକତୋ। ଅତ୍ଥାନନ୍ଦ, ଦକ୍ଖିଣା ଦାୟକତୋ ଚେୱ ୱିସୁଜ୍ଝତି ପଟିଗ୍ଗାହକତୋ ଚ।

‘‘କଥଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ଦକ୍ଖିଣା ଦାୟକତୋ ୱିସୁଜ୍ଝତି ନୋ ପଟିଗ୍ଗାହକତୋ? ଇଧାନନ୍ଦ, ଦାୟକୋ ହୋତି ସୀଲୱା କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମୋ, ପଟିଗ୍ଗାହକା ହୋନ୍ତି ଦୁସ୍ସୀଲା ପାପଧମ୍ମା – ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଦକ୍ଖିଣା ଦାୟକତୋ ୱିସୁଜ୍ଝତି ନୋ ପଟିଗ୍ଗାହକତୋ।

‘‘କଥଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ଦକ୍ଖିଣା ପଟିଗ୍ଗାହକତୋ ୱିସୁଜ୍ଝତି ନୋ ଦାୟକତୋ? ଇଧାନନ୍ଦ, ଦାୟକୋ ହୋତି ଦୁସ୍ସୀଲୋ ପାପଧମ୍ମୋ, ପଟିଗ୍ଗାହକା ହୋନ୍ତି ସୀଲୱନ୍ତୋ [ସୀଲୱନ୍ତା (ସୀ॰)] କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମା – ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଦକ୍ଖିଣା ପଟିଗ୍ଗାହକତୋ ୱିସୁଜ୍ଝତି ନୋ ଦାୟକତୋ।

‘‘କଥଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ଦକ୍ଖିଣା ନେୱ ଦାୟକତୋ ୱିସୁଜ୍ଝତି ନୋ ପଟିଗ୍ଗାହକତୋ? ଇଧାନନ୍ଦ, ଦାୟକୋ ଚ ହୋତି ଦୁସ୍ସୀଲୋ ପାପଧମ୍ମୋ, ପଟିଗ୍ଗାହକା ଚ ହୋନ୍ତି ଦୁସ୍ସୀଲା ପାପଧମ୍ମା – ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଦକ୍ଖିଣା ନେୱ ଦାୟକତୋ ୱିସୁଜ୍ଝତି ନୋ ପଟିଗ୍ଗାହକତୋ।

‘‘କଥଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ଦକ୍ଖିଣା ଦାୟକତୋ ଚେୱ ୱିସୁଜ୍ଝତି ପଟିଗ୍ଗାହକତୋ ଚ? ଇଧାନନ୍ଦ, ଦାୟକୋ ଚ ହୋତି ସୀଲୱା କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମୋ, ପଟିଗ୍ଗାହକା ଚ ହୋନ୍ତି ସୀଲୱନ୍ତୋ କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମା – ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଦକ୍ଖିଣା ଦାୟକତୋ ଚେୱ ୱିସୁଜ୍ଝତି ପଟିଗ୍ଗାହକତୋ ଚ। ଇମା ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଚତସ୍ସୋ ଦକ୍ଖିଣା ୱିସୁଦ୍ଧିୟୋ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ସୁଗତୋ ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –

୩୮୨ .

‘‘ୟୋ ସୀଲୱା ଦୁସ୍ସୀଲେସୁ ଦଦାତି ଦାନଂ,

ଧମ୍ମେନ ଲଦ୍ଧଂ [ଲଦ୍ଧା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସୁପସନ୍ନଚିତ୍ତୋ।

ଅଭିସଦ୍ଦହଂ କମ୍ମଫଲଂ ଉଳାରଂ,

ସା ଦକ୍ଖିଣା ଦାୟକତୋ ୱିସୁଜ୍ଝତି॥

‘‘ୟୋ ଦୁସ୍ସୀଲୋ ସୀଲୱନ୍ତେସୁ ଦଦାତି ଦାନଂ,

ଅଧମ୍ମେନ ଲଦ୍ଧଂ ଅପ୍ପସନ୍ନଚିତ୍ତୋ।

ଅନଭିସଦ୍ଦହଂ କମ୍ମଫଲଂ ଉଳାରଂ,

ସା ଦକ୍ଖିଣା ପଟିଗ୍ଗାହକତୋ ୱିସୁଜ୍ଝତି॥

‘‘ୟୋ ଦୁସ୍ସୀଲୋ ଦୁସ୍ସୀଲେସୁ ଦଦାତି ଦାନଂ,

ଅଧମ୍ମେନ ଲଦ୍ଧଂ ଅପ୍ପସନ୍ନଚିତ୍ତୋ।

ଅନଭିସଦ୍ଦହଂ କମ୍ମଫଲଂ ଉଳାରଂ,

ନ ତଂ ଦାନଂ ୱିପୁଲପ୍ଫଲନ୍ତି ବ୍ରୂମି॥

‘‘ୟୋ ସୀଲୱା ସୀଲୱନ୍ତେସୁ ଦଦାତି ଦାନଂ,

ଧମ୍ମେନ ଲଦ୍ଧଂ ସୁପସନ୍ନଚିତ୍ତୋ।

ଅଭିସଦ୍ଦହଂ କମ୍ମଫଲଂ ଉଳାରଂ,

ତଂ ୱେ ଦାନଂ ୱିପୁଲପ୍ଫଲନ୍ତି ବ୍ରୂମି [ସା ଦକ୍ଖିଣା ନେୱୁଭତୋ ୱିସୁଜ୍ଝତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ॥

‘‘ୟୋ ୱୀତରାଗୋ ୱୀତରାଗେସୁ ଦଦାତି ଦାନଂ,

ଧମ୍ମେନ ଲଦ୍ଧଂ ସୁପସନ୍ନଚିତ୍ତୋ।

ଅଭିସଦ୍ଦହଂ କମ୍ମଫଲଂ ଉଳାରଂ,

ତଂ ୱେ ଦାନଂ ଆମିସଦାନାନମଗ୍ଗ’’ [ତଂ ୱେ ଦାନଂ ୱିପୁଲନ୍ତି ବ୍ରୂମି (ସୀ॰)] ନ୍ତି॥

ଦକ୍ଖିଣାୱିଭଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଦ୍ୱାଦସମଂ।

ୱିଭଙ୍ଗୱଗ୍ଗୋ ନିଟ୍ଠିତୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଭଦ୍ଦେକାନନ୍ଦକଚ୍ଚାନ, ଲୋମସକଙ୍ଗିୟାସୁଭୋ।

ମହାକମ୍ମସଳାୟତନୱିଭଙ୍ଗା, ଉଦ୍ଦେସଅରଣା ଧାତୁ ସଚ୍ଚଂ॥

ଦକ୍ଖିଣାୱିଭଙ୍ଗସୁତ୍ତନ୍ତି।

୫. ସଳାୟତନୱଗ୍ଗୋ

୧. ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋୱାଦସୁତ୍ତଂ

୩୮୩ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ ଗହପତି ଆବାଧିକୋ ହୋତି ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ। ଅଥ ଖୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ ଗହପତି ଅଞ୍ଞତରଂ ପୁରିସଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ମମ ୱଚନେନ ଭଗୱତୋ ପାଦେ ସିରସା ୱନ୍ଦାହି [ୱନ୍ଦାହି ଏୱଞ୍ଚ ୱଦେହି (ସବ୍ବତ୍ଥ) ଅଞ୍ଞସୁତ୍ତେସୁ ପନ ନତ୍ଥି] – ‘ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ, ଭନ୍ତେ, ଗହପତି ଆବାଧିକୋ ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ। ସୋ ଭଗୱତୋ ପାଦେ ସିରସା ୱନ୍ଦତୀ’ତି। ୟେନ ଚାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ମମ ୱଚନେନ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ପାଦେ ସିରସା ୱନ୍ଦାହି [ୱନ୍ଦାହି ଏୱଞ୍ଚ ୱଦେହି (ସବ୍ବତ୍ଥ) ଅଞ୍ଞସୁତ୍ତେସୁ ପନ ନତ୍ଥି] – ‘ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ, ଭନ୍ତେ, ଗହପତି ଆବାଧିକୋ ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ। ସୋ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ପାଦେ ସିରସା ୱନ୍ଦତୀ’ତି। ଏୱଞ୍ଚ ୱଦେହି – ‘ସାଧୁ କିର, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ୟେନ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଗହପତିସ୍ସ ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମତୁ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟା’’’ତି।

‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ସୋ ପୁରିସୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଗହପତିସ୍ସ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ପୁରିସୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ, ଭନ୍ତେ, ଗହପତି ଆବାଧିକୋ ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ। ସୋ ଭଗୱତୋ ପାଦେ ସିରସା ୱନ୍ଦତୀ’’ତି। ୟେନ ଚାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ପୁରିସୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ, ଭନ୍ତେ, ଗହପତି ଆବାଧିକୋ ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ। ସୋ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ପାଦେ ସିରସା ୱନ୍ଦତି; ଏୱଞ୍ଚ ୱଦେତି – ‘ସାଧୁ କିର, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ୟେନ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଗହପତିସ୍ସ ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମତୁ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟା’’’ତି। ଅଧିୱାସେସି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ତୁଣ୍ହୀଭାୱେନ।

୩୮୪ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ଆୟସ୍ମତା ଆନନ୍ଦେନ ପଚ୍ଛାସମଣେନ ୟେନ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଗହପତିସ୍ସ ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ନିସଜ୍ଜ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକଂ ଗହପତିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କଚ୍ଚି ତେ, ଗହପତି, ଖମନୀୟଂ, କଚ୍ଚି ୟାପନୀୟଂ? କଚ୍ଚି ତେ ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ପଟିକ୍କମନ୍ତି, ନୋ ଅଭିକ୍କମନ୍ତି; ପଟିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ନୋ ଅଭିକ୍କମୋ’’ତି?

‘‘ନ ମେ, ଭନ୍ତେ ସାରିପୁତ୍ତ, ଖମନୀୟଂ ନ ୟାପନୀୟଂ। ବାଳ୍ହା ମେ ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଅଭିକ୍କମନ୍ତି, ନୋ ପଟିକ୍କମନ୍ତି; ଅଭିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ନୋ ପଟିକ୍କମୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭନ୍ତେ ସାରିପୁତ୍ତ, ବଲୱା ପୁରିସୋ ତିଣ୍ହେନ ସିଖରେନ ମୁଦ୍ଧନି [ମୁଦ୍ଧାନଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଅଭିମତ୍ଥେୟ୍ୟ [ଅଭିମନ୍ଥେୟ୍ୟ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ; ଏୱମେୱ ଖୋ ମେ, ଭନ୍ତେ ସାରିପୁତ୍ତ, ଅଧିମତ୍ତା ୱାତା ମୁଦ୍ଧନି [ଓହନନ୍ତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଊହନନ୍ତି [ଅଧିମତ୍ତା ୱାତା ସୀଲଂ ପରିକନ୍ତନ୍ତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] । ନ ମେ, ଭନ୍ତେ ସାରିପୁତ୍ତ, ଖମନୀୟଂ ନ ୟାପନୀୟଂ। ବାଳ୍ହା ମେ ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଅଭିକ୍କମନ୍ତି, ନୋ ପଟିକ୍କମନ୍ତି; ଅଭିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ନୋ ପଟିକ୍କମୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭନ୍ତେ ସାରିପୁତ୍ତ, ବଲୱା ପୁରିସୋ ଦଳ୍ହେନ ୱରତ୍ତଖଣ୍ଡେନ ସୀସେ ସୀସୱେଠଂ ଦଦେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱ ଖୋ ମେ, ଭନ୍ତେ ସାରିପୁତ୍ତ, ଅଧିମତ୍ତା ସୀସେ ସୀସୱେଦନା। ନ ମେ, ଭନ୍ତେ ସାରିପୁତ୍ତ, ଖମନୀୟଂ ନ ୟାପନୀୟଂ। ବାଳ୍ହା ମେ ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଅଭିକ୍କମନ୍ତି, ନୋ ପଟିକ୍କମନ୍ତି; ଅଭିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ନୋ ପଟିକ୍କମୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭନ୍ତେ ସାରିପୁତ୍ତ, ଦକ୍ଖୋ ଗୋଘାତକୋ ୱା ଗୋଘାତକନ୍ତେୱାସୀ ୱା ତିଣ୍ହେନ ଗୋୱିକନ୍ତନେନ କୁଚ୍ଛିଂ ପରିକନ୍ତେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱ ଖୋ ମେ, ଭନ୍ତେ ସାରିପୁତ୍ତ, ଅଧିମତ୍ତା ୱାତା କୁଚ୍ଛିଂ ପରିକନ୍ତନ୍ତି। ନ ମେ, ଭନ୍ତେ ସାରିପୁତ୍ତ, ଖମନୀୟଂ ନ ୟାପନୀୟଂ। ବାଳ୍ହା ମେ ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଅଭିକ୍କମନ୍ତି, ନୋ ପଟିକ୍କମନ୍ତି; ଅଭିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ନୋ ପଟିକ୍କମୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭନ୍ତେ ସାରିପୁତ୍ତ, ଦ୍ୱେ ବଲୱନ୍ତୋ ପୁରିସା ଦୁବ୍ବଲତରଂ ପୁରିସଂ ନାନାବାହାସୁ ଗହେତ୍ୱା ଅଙ୍ଗାରକାସୁୟା ସନ୍ତାପେୟ୍ୟୁଂ, ସମ୍ପରିତାପେୟ୍ୟୁଂ; ଏୱମେୱ ଖୋ ମେ, ଭନ୍ତେ ସାରିପୁତ୍ତ, ଅଧିମତ୍ତୋ କାୟସ୍ମିଂ ଡାହୋ। ନ ମେ, ଭନ୍ତେ ସାରିପୁତ୍ତ, ଖମନୀୟଂ ନ ୟାପନୀୟଂ। ବାଳ୍ହା ମେ ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଅଭିକ୍କମନ୍ତି, ନୋ ପଟିକ୍କମନ୍ତି; ଅଭିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ନୋ ପଟିକ୍କମୋ’’ତି।

୩୮୫ . ‘‘ତସ୍ମାତିହ ତେ, ଗହପତି, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ନ ଚକ୍ଖୁଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି, ନ ଚ ମେ ଚକ୍ଖୁନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଗହପତି, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ ତେ, ଗହପତି, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ନ ସୋତଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି, ନ ଚ ମେ ସୋତନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଗହପତି, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। ତସ୍ମାତିହ ତେ, ଗହପତି, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ନ ଘାନଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି, ନ ଚ ମେ ଘାନନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଗହପତି, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। ତସ୍ମାତିହ ତେ, ଗହପତି, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ନ ଜିୱ୍ହଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି, ନ ଚ ମେ ଜିୱ୍ହାନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଗହପତି, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। ତସ୍ମାତିହ ତେ, ଗହପତି, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ନ କାୟଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି, ନ ଚ ମେ କାୟନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଗହପତି, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। ତସ୍ମାତିହ ତେ, ଗହପତି, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ନ ମନଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି, ନ ଚ ମେ ମନୋନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଗହପତି, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ ତେ, ଗହପତି, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ନ ରୂପଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି, ନ ଚ ମେ ରୂପନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଗହପତି, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। ତସ୍ମାତିହ ତେ, ଗହପତି, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ନ ସଦ୍ଦଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି…ପେ॰… ନ ଗନ୍ଧଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି… ନ ରସଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି… ନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି… ନ ଧମ୍ମଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି ନ ଚ ମେ ଧମ୍ମନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଗହପତି, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ ତେ, ଗହପତି, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ନ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି, ନ ଚ ମେ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଗହପତି, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। ତସ୍ମାତିହ ତେ, ଗହପତି, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ନ ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି… ନ ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି… ନ ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି… ନ କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି… ନ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି ନ ଚ ମେ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଗହପତି, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ ତେ, ଗହପତି, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ନ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି, ନ ଚ ମେ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଗହପତି, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। ତସ୍ମାତିହ ତେ, ଗହପତି, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ନ ସୋତସମ୍ଫସ୍ସଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି… ନ ଘାନସମ୍ଫସ୍ସଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି… ନ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି… ନ କାୟସମ୍ଫସ୍ସଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି… ନ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି, ନ ଚ ମେ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଗହପତି, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ ତେ, ଗହପତି, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ନ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି, ନ ଚ ମେ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଜାୱେଦନାନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଗହପତି, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। ତସ୍ମାତିହ ତେ , ଗହପତି, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ନ ସୋତସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି… ନ ଘାନସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି… ନ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି… ନ କାୟସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି… ନ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି, ନ ଚ ମେ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜାୱେଦନାନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଗହପତି, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ।

୩୮୬ . ‘‘ତସ୍ମାତିହ ତେ, ଗହପତି, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ନ ପଥୱୀଧାତୁଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି, ନ ଚ ମେ ପଥୱୀଧାତୁନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଗହପତି, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। ତସ୍ମାତିହ ତେ, ଗହପତି, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ନ ଆପୋଧାତୁଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି… ନ ତେଜୋଧାତୁଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି… ନ ୱାୟୋଧାତୁଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି… ନ ଆକାସଧାତୁଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି… ନ ୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି, ନ ଚ ମେ ୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଗହପତି, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ ତେ, ଗହପତି, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ନ ରୂପଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି, ନ ଚ ମେ ରୂପନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଗହପତି, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। ତସ୍ମାତିହ ତେ, ଗହପତି, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ନ ୱେଦନଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି… ନ ସଞ୍ଞଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି… ନ ସଙ୍ଖାରେ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି… ନ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି, ନ ଚ ମେ ୱିଞ୍ଞାଣନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଗହପତି, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ ତେ, ଗହପତି, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ନ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି , ନ ଚ ମେ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି । ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଗହପତି, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। ତସ୍ମାତିହ ତେ, ଗହପତି, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ନ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି… ନ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି… ନ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି ନ ଚ ମେ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଗହପତି, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ ତେ, ଗହପତି, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ନ ଇଧଲୋକଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି, ନ ଚ ମେ ଇଧଲୋକନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଗହପତି, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। ତସ୍ମାତିହ ତେ, ଗହପତି, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ନ ପରଲୋକଂ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି, ନ ଚ ମେ ପରଲୋକନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଗହପତି, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। ତସ୍ମାତିହ ତେ, ଗହପତି, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ୟମ୍ପି ମେ ଦିଟ୍ଠଂ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱିଞ୍ଞାତଂ ପତ୍ତଂ ପରିୟେସିତଂ ଅନୁପରିୟେସିତଂ ଅନୁଚରିତଂ ମନସା ତମ୍ପି ନ ଉପାଦିୟିସ୍ସାମି, ନ ଚ ମେ ତଂନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଗହପତି, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି।

୩୮୭ . ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ ଗହପତି ପରୋଦି, ଅସ୍ସୂନି ପୱତ୍ତେସି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକଂ ଗହପତିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଓଲୀୟସି ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଗହପତି, ସଂସୀଦସି ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଗହପତୀ’’ତି? ‘‘ନାହଂ, ଭନ୍ତେ ଆନନ୍ଦ, ଓଲୀୟାମି, ନପି ସଂସୀଦାମି; ଅପି ଚ ମେ ଦୀଘରତ୍ତଂ ସତ୍ଥା ପୟିରୁପାସିତୋ ମନୋଭାୱନୀୟା ଚ ଭିକ୍ଖୂ; ନ ଚ ମେ ଏୱରୂପୀ ଧମ୍ମୀ କଥା ସୁତପୁବ୍ବା’’ତି। ‘‘ନ ଖୋ, ଗହପତି, ଗିହୀନଂ ଓଦାତୱସନାନଂ ଏୱରୂପୀ ଧମ୍ମୀ କଥା ପଟିଭାତି; ପବ୍ବଜିତାନଂ ଖୋ, ଗହପତି, ଏୱରୂପୀ ଧମ୍ମୀ କଥା ପଟିଭାତୀ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ଭନ୍ତେ ସାରିପୁତ୍ତ, ଗିହୀନମ୍ପି ଓଦାତୱସନାନଂ ଏୱରୂପୀ ଧମ୍ମୀ କଥା ପଟିଭାତୁ। ସନ୍ତି ହି, ଭନ୍ତେ, କୁଲପୁତ୍ତା ଅପ୍ପରଜକ୍ଖଜାତିକା, ଅସ୍ସୱନତା ଧମ୍ମସ୍ସ ପରିହାୟନ୍ତି; ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ଧମ୍ମସ୍ସ ଅଞ୍ଞାତାରୋ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ଆନନ୍ଦୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକଂ ଗହପତିଂ ଇମିନା ଓୱାଦେନ ଓୱଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ପକ୍କମିଂସୁ। ଅଥ ଖୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ ଗହପତି, ଅଚିରପକ୍କନ୍ତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତେ ଚ ସାରିପୁତ୍ତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତେ ଚ ଆନନ୍ଦେ , କାଲମକାସି ତୁସିତଂ କାୟଂ ଉପପଜ୍ଜି। ଅଥ ଖୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣୋ କେୱଲକପ୍ପଂ ଜେତୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାହି ଅଜ୍ଝଭାସି –

‘‘ଇଦଞ୍ହି ତଂ ଜେତୱନଂ, ଇସିସଙ୍ଘନିସେୱିତଂ।

ଆୱୁତ୍ଥଂ ଧମ୍ମରାଜେନ, ପୀତିସଞ୍ଜନନଂ ମମ॥

‘‘କମ୍ମଂ ୱିଜ୍ଜା ଚ ଧମ୍ମୋ ଚ, ସୀଲଂ ଜୀୱିତମୁତ୍ତମଂ।

ଏତେନ ମଚ୍ଚା ସୁଜ୍ଝନ୍ତି, ନ ଗୋତ୍ତେନ ଧନେନ ୱା॥

‘‘ତସ୍ମା ହି ପଣ୍ଡିତୋ ପୋସୋ, ସମ୍ପସ୍ସଂ ଅତ୍ଥମତ୍ତନୋ।

ୟୋନିସୋ ୱିଚିନେ ଧମ୍ମଂ, ଏୱଂ ତତ୍ଥ ୱିସୁଜ୍ଝତି॥

‘‘ସାରିପୁତ୍ତୋୱ ପଞ୍ଞାୟ, ସୀଲେନ ଉପସମେନ।

ୟୋପି ପାରଙ୍ଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ, ଏତାୱପରମୋ ସିୟା’’ତି॥

ଇଦମୱୋଚ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ। ସମନୁଞ୍ଞୋ ସତ୍ଥା ଅହୋସି। ଅଥ ଖୋ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ – ‘‘ସମନୁଞ୍ଞୋ ମେ ସତ୍ଥା’’ତି ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟି।

୩୮୮ . ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ତସ୍ସା ରତ୍ତିୟା ଅଚ୍ଚୟେନ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଇମଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରତ୍ତିଂ ଅଞ୍ଞତରୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣୋ କେୱଲକପ୍ପଂ ଜେତୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନାହଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ମଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ସୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ମଂ ଗାଥାହି ଅଜ୍ଝଭାସି –

‘‘ଇଦଞ୍ହି ତଂ ଜେତୱନଂ, ଇସିସଙ୍ଘନିସେୱିତଂ।

ଆୱୁତ୍ଥଂ ଧମ୍ମରାଜେନ, ପୀତିସଞ୍ଜନନଂ ମମ॥

‘‘କମ୍ମଂ ୱିଜ୍ଜା ଚ ଧମ୍ମୋ ଚ, ସୀଲଂ ଜୀୱିତମୁତ୍ତମଂ।

ଏତେନ ମଚ୍ଚା ସୁଜ୍ଝନ୍ତି, ନ ଗୋତ୍ତେନ ଧନେନ ୱା॥

‘‘ତସ୍ମା ହି ପଣ୍ଡିତୋ ପୋସୋ, ସମ୍ପସ୍ସଂ ଅତ୍ଥମତ୍ତନୋ।

ୟୋନିସୋ ୱିଚିନେ ଧମ୍ମଂ, ଏୱଂ ତତ୍ଥ ୱିସୁଜ୍ଝତି॥

‘‘ସାରିପୁତ୍ତୋୱ ପଞ୍ଞାୟ, ସୀଲେନ ଉପସମେନ।

ୟୋପି ପାରଙ୍ଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ, ଏତାୱପରମୋ ସିୟା’’ତି॥

‘‘ଇଦମୱୋଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ। ‘ସମନୁଞ୍ଞୋ ମେ ସତ୍ଥା’ତି ମଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀ’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସୋ ହି ନୂନ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭୱିସ୍ସତି। ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ, ଭନ୍ତେ, ଗହପତି ଆୟସ୍ମନ୍ତେ ସାରିପୁତ୍ତେ ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ ଅହୋସୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ସାଧୁ, ଆନନ୍ଦ! ୟାୱତକଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ତକ୍କାୟ ପତ୍ତବ୍ବଂ, ଅନୁପ୍ପତ୍ତଂ ତଂ ତୟା। ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ ସୋ, ଆନନ୍ଦ, ଦେୱପୁତ୍ତୋ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୀତି।

ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋୱାଦସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ପଠମଂ।

୨. ଛନ୍ନୋୱାଦସୁତ୍ତଂ

୩୮୯ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ଚ ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ମହାଚୁନ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ଛନ୍ନୋ ଗିଜ୍ଝକୂଟେ ପବ୍ବତେ ୱିହରନ୍ତି। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ଛନ୍ନୋ ଆବାଧିକୋ ହୋତି ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାଚୁନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାଚୁନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଆୟାମାୱୁସୋ ଚୁନ୍ଦ, ୟେନାୟସ୍ମା ଛନ୍ନୋ ତେନୁପସଙ୍କମିସ୍ସାମ ଗିଲାନପୁଚ୍ଛକା’’ତି। ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାଚୁନ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ମହାଚୁନ୍ଦୋ ୟେନାୟସ୍ମା ଛନ୍ନୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ଛନ୍ନେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦିଂସୁ। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଛନ୍ନଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କଚ୍ଚି ତେ, ଆୱୁସୋ ଛନ୍ନ, ଖମନୀୟଂ, କଚ୍ଚି ୟାପନୀୟଂ? କଚ୍ଚି ତେ ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ପଟିକ୍କମନ୍ତି, ନୋ ଅଭିକ୍କମନ୍ତି; ପଟିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ନୋ ଅଭିକ୍କମୋ’’ତି?

‘‘ନ ମେ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଖମନୀୟଂ ନ ୟାପନୀୟଂ। ବାଳ୍ହା ମେ ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଅଭିକ୍କମନ୍ତି, ନୋ ପଟିକ୍କମନ୍ତି; ଅଭିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ନୋ ପଟିକ୍କମୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି , ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ବଲୱା ପୁରିସୋ ତିଣ୍ହେନ ସିଖରେନ ମୁଦ୍ଧନି ଅଭିମତ୍ଥେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱ ଖୋ ମେ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଅଧିମତ୍ତା ୱାତା ମୁଦ୍ଧନି ଊହନନ୍ତି। ନ ମେ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଖମନୀୟଂ ନ ୟାପନୀୟଂ। ବାଳ୍ହା ମେ ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଅଭିକ୍କମନ୍ତି, ନୋ ପଟିକ୍କମନ୍ତି; ଅଭିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି ନୋ ପଟିକ୍କମୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ବଲୱା ପୁରିସୋ ଦଳ୍ହେନ ୱରତ୍ତକ୍ଖଣ୍ଡେନ ସୀସେ ସୀସୱେଠଂ ଦଦେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱ ଖୋ ମେ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଅଧିମତ୍ତା ସୀସେ ସୀସୱେଦନା। ନ ମେ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଖମନୀୟଂ ନ ୟାପନୀୟଂ। ବାଳ୍ହା ମେ ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଅଭିକ୍କମନ୍ତି, ନୋ ପଟିକ୍କମନ୍ତି; ଅଭିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ନୋ ପଟିକ୍କମୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଦକ୍ଖୋ ଗୋଘାତକୋ ୱା ଗୋଘାତକନ୍ତେୱାସୀ ୱା ତିଣ୍ହେନ ଗୋୱିକନ୍ତନେନ କୁଚ୍ଛିଂ ପରିକନ୍ତେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱ ଖୋ ମେ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଅଧିମତ୍ତା ୱାତା କୁଚ୍ଛିଂ ପରିକନ୍ତନ୍ତି। ନ ମେ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଖମନୀୟଂ ନ ୟାପନୀୟଂ। ବାଳ୍ହା ମେ ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଅଭିକ୍କମନ୍ତି, ନୋ ପଟିକ୍କମନ୍ତି; ଅଭିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ନୋ ପଟିକ୍କମୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଦ୍ୱେ ବଲୱନ୍ତୋ ପୁରିସା ଦୁବ୍ବଲତରଂ ପୁରିସଂ ନାନାବାହାସୁ ଗହେତ୍ୱା ଅଙ୍ଗାରକାସୁୟା ସନ୍ତାପେୟ୍ୟୁଂ ସମ୍ପରିତାପେୟ୍ୟୁଂ; ଏୱମେୱ ଖୋ ମେ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଅଧିମତ୍ତୋ କାୟସ୍ମିଂ ଡାହୋ। ନ ମେ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଖମନୀୟଂ ନ ୟାପନୀୟଂ। ବାଳ୍ହା ମେ ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଅଭିକ୍କମନ୍ତି, ନୋ ପଟିକ୍କମନ୍ତି; ଅଭିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ନୋ ପଟିକ୍କମୋ। ସତ୍ଥଂ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଆହରିସ୍ସାମି, ନାୱକଙ୍ଖାମି ଜୀୱିତ’’ନ୍ତି।

୩୯୦ . ‘‘ମାୟସ୍ମା ଛନ୍ନୋ ସତ୍ଥଂ ଆହରେସି। ୟାପେତାୟସ୍ମା ଛନ୍ନୋ। ୟାପେନ୍ତଂ ମୟଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଛନ୍ନଂ ଇଚ୍ଛାମ। ସଚେ ଆୟସ୍ମତୋ ଛନ୍ନସ୍ସ ନତ୍ଥି ସପ୍ପାୟାନି ଭୋଜନାନି, ଅହଂ ଆୟସ୍ମତୋ ଛନ୍ନସ୍ସ ସପ୍ପାୟାନି ଭୋଜନାନି ପରିୟେସିସ୍ସାମି। ସଚେ ଆୟସ୍ମତୋ ଛନ୍ନସ୍ସ ନତ୍ଥି ସପ୍ପାୟାନି ଭେସଜ୍ଜାନି, ଅହଂ ଆୟସ୍ମତୋ ଛନ୍ନସ୍ସ ସପ୍ପାୟାନି ଭେସଜ୍ଜାନି ପରିୟେସିସ୍ସାମି। ସଚେ ଆୟସ୍ମତୋ ଛନ୍ନସ୍ସ ନତ୍ଥି ପତିରୂପା ଉପଟ୍ଠାକା, ଅହଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଛନ୍ନଂ ଉପଟ୍ଠହିସ୍ସାମି। ମାୟସ୍ମା ଛନ୍ନୋ ସତ୍ଥଂ ଆହରେସି। ୟାପେତାୟସ୍ମା ଛନ୍ନୋ। ୟାପେନ୍ତଂ ମୟଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଛନ୍ନଂ ଇଚ୍ଛାମା’’ତି।

‘‘ନପି ମେ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ନତ୍ଥି ସପ୍ପାୟାନି ଭୋଜନାନି; ନପି ମେ ନତ୍ଥି ସପ୍ପାୟାନି ଭେସଜ୍ଜାନି; ନପି ମେ ନତ୍ଥି ପତିରୂପା ଉପଟ୍ଠାକା; ଅପି ଚାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ , ପରିଚିଣ୍ଣୋ ମେ ସତ୍ଥା ଦୀଘରତ୍ତଂ ମନାପେନେୱ ନୋ ଅମନାପେନ। ଏତଞ୍ହି, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ସାୱକସ୍ସ ପତିରୂପଂ ୟଂ ସତ୍ଥାରଂ ପରିଚରେୟ୍ୟ ମନାପେନେୱ ନୋ ଅମନାପେନ। ‘ଅନୁପୱଜ୍ଜଂ ଛନ୍ନୋ ଭିକ୍ଖୁ ସତ୍ଥଂ ଆହରିସ୍ସତୀ’ତି ଏୱମେତଂ [ଏୱମେୱ ଖୋ ତ୍ୱଂ (କ॰)] , ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଧାରେହୀ’’ତି। ‘‘ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାମ ମୟଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଛନ୍ନଂ କଞ୍ଚିଦେୱ ଦେସଂ, ସଚେ ଆୟସ୍ମା ଛନ୍ନୋ ଓକାସଂ କରୋତି ପଞ୍ହସ୍ସ ୱେୟ୍ୟାକରଣାୟା’’ତି। ‘‘ପୁଚ୍ଛାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ସୁତ୍ୱା ୱେଦିସ୍ସାମୀ’’ତି।

୩୯୧ . ‘‘ଚକ୍ଖୁଂ, ଆୱୁସୋ ଛନ୍ନ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସସି? ସୋତଂ, ଆୱୁସୋ ଛନ୍ନ, ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଘାନଂ, ଆୱୁସୋ ଛନ୍ନ, ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଜିୱ୍ହଂ, ଆୱୁସୋ ଛନ୍ନ, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ … କାୟଂ, ଆୱୁସୋ ଛନ୍ନ, କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ… ମନଂ, ଆୱୁସୋ ଛନ୍ନ, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସସୀ’’ତି?

‘‘ଚକ୍ଖୁଂ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସାମି। ସୋତଂ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ…ପେ॰… ଘାନଂ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ… ଜିୱ୍ହଂ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ… କାୟଂ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ… ମନଂ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସାମୀ’’ତି।

୩୯୨ . ‘‘ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ, ଆୱୁସୋ ଛନ୍ନ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣେ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ କିଂ ଦିସ୍ୱା କିଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଚକ୍ଖୁଂ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସସି? ସୋତସ୍ମିଂ, ଆୱୁସୋ ଛନ୍ନ, ସୋତୱିଞ୍ଞାଣେ … ଘାନସ୍ମିଂ, ଆୱୁସୋ ଛନ୍ନ, ଘାନୱିଞ୍ଞାଣେ… ଜିୱ୍ହାୟ, ଆୱୁସୋ ଛନ୍ନ, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣେ… କାୟସ୍ମିଂ, ଆୱୁସୋ ଛନ୍ନ, କାୟୱିଞ୍ଞାଣେ… ମନସ୍ମିଂ, ଆୱୁସୋ ଛନ୍ନ, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣେ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ କିଂ ଦିସ୍ୱା କିଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ମନଂ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସସୀ’’ତି?

‘‘ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ , ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣେ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ନିରୋଧଂ ଦିସ୍ୱା ନିରୋଧଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଚକ୍ଖୁଂ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସାମି। ସୋତସ୍ମିଂ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ସୋତୱିଞ୍ଞାଣେ… ଘାନସ୍ମିଂ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଘାନୱିଞ୍ଞାଣେ… ଜିୱ୍ହାୟ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣେ… କାୟସ୍ମିଂ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, କାୟୱିଞ୍ଞାଣେ… ମନସ୍ମିଂ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣେ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ନିରୋଧଂ ଦିସ୍ୱା ନିରୋଧଂ ଅଭିଞ୍ଞା ମନଂ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସାମୀ’’ତି।

୩୯୩ . ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ମହାଚୁନ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଛନ୍ନଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଆୱୁସୋ ଛନ୍ନ, ଇଦମ୍ପି ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ସାସନଂ [ୱଚନଂ (ସୀ॰)] , ନିଚ୍ଚକପ୍ପଂ ମନସି କାତବ୍ବଂ – ‘ନିସ୍ସିତସ୍ସ ଚଲିତଂ, ଅନିସ୍ସିତସ୍ସ ଚଲିତଂ ନତ୍ଥି। ଚଲିତେ ଅସତି ପସ୍ସଦ୍ଧି, ପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ସତି ନତି ନ ହୋତି। ନତିୟା ଅସତି ଆଗତିଗତି ନ ହୋତି। ଆଗତିଗତିୟା ଅସତି ଚୁତୂପପାତୋ ନ ହୋତି। ଚୁତୂପପାତେ ଅସତି ନେୱିଧ ନ ହୁରଂ ନ ଉଭୟମନ୍ତରେନ। ଏସେୱନ୍ତୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ସା’’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ମହାଚୁନ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଛନ୍ନଂ ଇମିନା ଓୱାଦେନ ଓୱଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ପକ୍କମିଂସୁ।

୩୯୪ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଛନ୍ନୋ ଅଚିରପକ୍କନ୍ତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତେ ଚ ସାରିପୁତ୍ତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତେ ଚ ମହାଚୁନ୍ଦେ ସତ୍ଥଂ ଆହରେସି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଆୟସ୍ମତା, ଭନ୍ତେ, ଛନ୍ନେନ ସତ୍ଥଂ ଆହରିତଂ। ତସ୍ସ କା ଗତି, କୋ ଅଭିସମ୍ପରାୟୋ’’ତି? ‘‘ନନୁ ତେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଛନ୍ନେନ ଭିକ୍ଖୁନା ସମ୍ମୁଖାୟେୱ ଅନୁପୱଜ୍ଜତା ବ୍ୟାକତା’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି, ଭନ୍ତେ, ପୁବ୍ବଜିରଂ [ପପ୍ପଜିତଞ୍ହିତଂ (କ॰), ଉପୱଜ୍ଜିତଂ (କ॰), ପୁବ୍ବୱିଜ୍ଜନଂ, ପୁବ୍ବୱିଜ୍ଝନଂ, ପୁବ୍ବୱିଚିରଂ (ସଂୟୁତ୍ତକେ)] ନାମ ୱଜ୍ଜିଗାମୋ। ତତ୍ଥାୟସ୍ମତୋ ଛନ୍ନସ୍ସ ମିତ୍ତକୁଲାନି ସୁହଜ୍ଜକୁଲାନି ଉପୱଜ୍ଜକୁଲାନୀ’’ତି। ‘‘ହୋନ୍ତି [ପୋସନ୍ତି (କ॰)] ହେତେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଛନ୍ନସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ମିତ୍ତକୁଲାନି ସୁହଜ୍ଜକୁଲାନି ଉପୱଜ୍ଜକୁଲାନି। ନାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏତ୍ତାୱତା ‘ସଉପୱଜ୍ଜୋ’ତି ୱଦାମି। ୟୋ ଖୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଇମଞ୍ଚ କାୟଂ ନିକ୍ଖିପତି ଅଞ୍ଞଞ୍ଚ କାୟଂ ଉପାଦିୟତି ତମହଂ ‘ସଉପୱଜ୍ଜୋ’ତି ୱଦାମି। ତଂ ଛନ୍ନସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ନତ୍ଥି। ‘ଅନୁପୱଜ୍ଜୋ ଛନ୍ନୋ ଭିକ୍ଖୁ ସତ୍ଥଂ ଆହରେସୀ’ତି ଏୱମେତଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଧାରେହୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୀତି।

ଛନ୍ନୋୱାଦସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଦୁତିୟଂ।

୩. ପୁଣ୍ଣୋୱାଦସୁତ୍ତଂ

୩୯୫ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣୋ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସାଧୁ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଓୱାଦେନ ଓୱଦତୁ, ୟମହଂ ଭଗୱତୋ ଧମ୍ମଂ ସୁତ୍ୱା ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ‘‘ତେନ ହି, ପୁଣ୍ଣ, ସୁଣାହି, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋହି; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣୋ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ସନ୍ତି ଖୋ, ପୁଣ୍ଣ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଂ ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିନନ୍ଦତି ଅଭିୱଦତି ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ତଂ ଅଭିନନ୍ଦତୋ ଅଭିୱଦତୋ ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ନନ୍ଦୀ [ନନ୍ଦି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] । ‘ନନ୍ଦୀସମୁଦୟା ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ, ପୁଣ୍ଣା’ତି ୱଦାମି।

‘‘ସନ୍ତି ଖୋ, ପୁଣ୍ଣ, ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ସଦ୍ଦା… ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଗନ୍ଧା… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା… କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା… ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଂ ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିନନ୍ଦତି ଅଭିୱଦତି ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ତଂ ଅଭିନନ୍ଦତୋ ଅଭିୱଦତୋ ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ନନ୍ଦୀ। ‘ନନ୍ଦୀସମୁଦୟା ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ, ପୁଣ୍ଣା’ତି ୱଦାମି।

‘‘ସନ୍ତି ଚ ଖୋ, ପୁଣ୍ଣ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଂ ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନାଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ତଂ ଅନଭିନନ୍ଦତୋ ଅନଭିୱଦତୋ ଅନଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ନନ୍ଦୀ ନିରୁଜ୍ଝତି। ‘ନନ୍ଦୀନିରୋଧା ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ, ପୁଣ୍ଣା’ତି ୱଦାମି।

‘‘ସନ୍ତି ଚ ଖୋ, ପୁଣ୍ଣ, ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ସଦ୍ଦା… ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଗନ୍ଧା… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା… କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା… ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ତଂ ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନାଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ତଂ ଅନଭିନନ୍ଦତୋ ଅନଭିୱଦତୋ ଅନଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ନନ୍ଦୀ ନିରୁଜ୍ଝତି। ‘ନନ୍ଦୀନିରୋଧା ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ, ପୁଣ୍ଣା’ତି ୱଦାମି।

‘‘ଇମିନା ଚ ତ୍ୱଂ ପୁଣ୍ଣ, ମୟା ସଂଖିତ୍ତେନ ଓୱାଦେନ ଓୱଦିତୋ କତରସ୍ମିଂ ଜନପଦେ ୱିହରିସ୍ସସୀ’’ତି? ‘‘ଇମିନାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଓୱାଦେନ ଓୱଦିତୋ, ଅତ୍ଥି ସୁନାପରନ୍ତୋ ନାମ ଜନପଦୋ, ତତ୍ଥାହଂ ୱିହରିସ୍ସାମୀ’’ତି।

୩୯୬ . ‘‘ଚଣ୍ଡା ଖୋ, ପୁଣ୍ଣ, ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା; ଫରୁସା ଖୋ, ପୁଣ୍ଣ, ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା। ସଚେ ତଂ, ପୁଣ୍ଣ, ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା ଅକ୍କୋସିସ୍ସନ୍ତି ପରିଭାସିସ୍ସନ୍ତି, ତତ୍ଥ ତେ, ପୁଣ୍ଣ, କିନ୍ତି ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି? ‘‘ସଚେ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା ଅକ୍କୋସିସ୍ସନ୍ତି ପରିଭାସିସ୍ସନ୍ତି, ତତ୍ଥ ମେ ଏୱଂ ଭୱିସ୍ସତି – ‘ଭଦ୍ଦକା [ଭଦ୍ରକା (କ॰)] ୱତିମେ ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା, ସୁଭଦ୍ଦକା ୱତିମେ ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା, ୟଂ ମେ ନୟିମେ ପାଣିନା ପହାରଂ ଦେନ୍ତୀ’ତି। ଏୱମେତ୍ଥ [ଏୱମ୍ମେତ୍ଥ (?)] , ଭଗୱା, ଭୱିସ୍ସତି; ଏୱମେତ୍ଥ, ସୁଗତ, ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି।

‘‘ସଚେ ପନ ତେ, ପୁଣ୍ଣ, ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା ପାଣିନା ପହାରଂ ଦସ୍ସନ୍ତି, ତତ୍ଥ ପନ ତେ, ପୁଣ୍ଣ, କିନ୍ତି ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି? ‘‘ସଚେ ମେ, ଭନ୍ତେ, ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା ପାଣିନା ପହାରଂ ଦସ୍ସନ୍ତି, ତତ୍ଥ ମେ ଏୱଂ ଭୱିସ୍ସତି – ‘ଭଦ୍ଦକା ୱତିମେ ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା, ସୁଭଦ୍ଦକା ୱତିମେ ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା, ୟଂ ମେ ନୟିମେ ଲେଡ୍ଡୁନା ପହାରଂ ଦେନ୍ତୀ’ତି। ଏୱମେତ୍ଥ, ଭଗୱା, ଭୱିସ୍ସତି; ଏୱମେତ୍ଥ, ସୁଗତ, ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି।

‘‘ସଚେ ପନ ତେ, ପୁଣ୍ଣ, ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା ଲେଡ୍ଡୁନା ପହାରଂ ଦସ୍ସନ୍ତି, ତତ୍ଥ ପନ ତେ, ପୁଣ୍ଣ, କିନ୍ତି ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି? ‘‘ସଚେ ମେ, ଭନ୍ତେ, ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା ଲେଡ୍ଡୁନା ପହାରଂ ଦସ୍ସନ୍ତି, ତତ୍ଥ ମେ ଏୱଂ ଭୱିସ୍ସତି – ‘ଭଦ୍ଦକା ୱତିମେ ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା, ସୁଭଦ୍ଦକା ୱତିମେ ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା, ୟଂ ମେ ନୟିମେ ଦଣ୍ଡେନ ପହାରଂ ଦେନ୍ତୀ’ତି। ଏୱମେତ୍ଥ, ଭଗୱା, ଭୱିସ୍ସତି; ଏୱମେତ୍ଥ, ସୁଗତ, ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି।

‘‘ସଚେ ପନ ତେ, ପୁଣ୍ଣ, ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା ଦଣ୍ଡେନ ପହାରଂ ଦସ୍ସନ୍ତି, ତତ୍ଥ ପନ ତେ, ପୁଣ୍ଣ, କିନ୍ତି ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି? ‘‘ସଚେ ମେ, ଭନ୍ତେ, ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା ଦଣ୍ଡେନ ପହାରଂ ଦସ୍ସନ୍ତି, ତତ୍ଥ ମେ ଏୱଂ ଭୱିସ୍ସତି – ‘ଭଦ୍ଦକା ୱତିମେ ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା, ସୁଭଦ୍ଦକା ୱତିମେ ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା, ୟଂ ମେ ନୟିମେ ସତ୍ଥେନ ପହାରଂ ଦେନ୍ତୀ’ତି। ଏୱମେତ୍ଥ, ଭଗୱା, ଭୱିସ୍ସତି; ଏୱମେତ୍ଥ, ସୁଗତ, ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି।

‘‘ସଚେ ପନ ତେ, ପୁଣ୍ଣ, ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା ସତ୍ଥେନ ପହାରଂ ଦସ୍ସନ୍ତି, ତତ୍ଥ ପନ ତେ, ପୁଣ୍ଣ, କିନ୍ତି ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି? ‘‘ସଚେ ମେ, ଭନ୍ତେ, ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା ସତ୍ଥେନ ପହାରଂ ଦସ୍ସନ୍ତି, ତତ୍ଥ ମେ ଏୱଂ ଭୱିସ୍ସତି – ‘ଭଦ୍ଦକା ୱତିମେ ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା, ସୁଭଦ୍ଦକା ୱତିମେ ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା, ୟଂ ମଂ [ୟଂ ମେ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ନୟିମେ ତିଣ୍ହେନ ସତ୍ଥେନ ଜୀୱିତା ୱୋରୋପେନ୍ତୀ’ତି। ଏୱମେତ୍ଥ, ଭଗୱା, ଭୱିସ୍ସତି; ଏୱମେତ୍ଥ, ସୁଗତ, ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି।

‘‘ସଚେ ପନ ତଂ, ପୁଣ୍ଣ, ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା ତିଣ୍ହେନ ସତ୍ଥେନ ଜୀୱିତା ୱୋରୋପେସ୍ସନ୍ତି, ତତ୍ଥ ପନ ତେ, ପୁଣ୍ଣ, କିନ୍ତି ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି? ‘‘ସଚେ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ସୁନାପରନ୍ତକା ମନୁସ୍ସା ତିଣ୍ହେନ ସତ୍ଥେନ ଜୀୱିତା ୱୋରୋପେସ୍ସନ୍ତି, ତତ୍ଥ ମେ ଏୱଂ ଭୱିସ୍ସତି – ‘ସନ୍ତି ଖୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକା କାୟେ ଚ ଜୀୱିତେ ଚ ଅଟ୍ଟୀୟମାନା ହରାୟମାନା ଜିଗୁଚ୍ଛମାନା ସତ୍ଥହାରକଂ ପରିୟେସନ୍ତି। ତଂ ମେ ଇଦଂ ଅପରିୟିଟ୍ଠଂୟେୱ ସତ୍ଥହାରକଂ ଲଦ୍ଧ’ନ୍ତି। ଏୱମେତ୍ଥ, ଭଗୱା, ଭୱିସ୍ସତି; ଏୱମେତ୍ଥ, ସୁଗତ, ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ସାଧୁ, ପୁଣ୍ଣ! ସକ୍ଖିସ୍ସସି ଖୋ ତ୍ୱଂ, ପୁଣ୍ଣ, ଇମିନା ଦମୂପସମେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ସୁନାପରନ୍ତସ୍ମିଂ ଜନପଦେ ୱିହରିତୁଂ। ୟସ୍ସଦାନି ତ୍ୱଂ, ପୁଣ୍ଣ, କାଲଂ ମଞ୍ଞସୀ’’ତି।

୩୯୭ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ସେନାସନଂ ସଂସାମେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନ ସୁନାପରନ୍ତୋ ଜନପଦୋ ତେନ ଚାରିକଂ ପକ୍କାମି। ଅନୁପୁବ୍ବେନ ଚାରିକଂ ଚରମାନୋ ୟେନ ସୁନାପରନ୍ତୋ ଜନପଦୋ ତଦୱସରି। ତତ୍ର ସୁଦଂ ଆୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣୋ ସୁନାପରନ୍ତସ୍ମିଂ ଜନପଦେ ୱିହରତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣୋ ତେନେୱନ୍ତରୱସ୍ସେନ ପଞ୍ଚମତ୍ତାନି ଉପାସକସତାନି ପଟିୱେଦେସି [ପଟିପାଦେସି (ସୀ॰ ପୀ॰), ପଟିଦେସେସି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ତେନେୱନ୍ତରୱସ୍ସେନ ପଞ୍ଚମତ୍ତାନି ଉପାସିକସତାନି ପଟିୱେଦେସି, ତେନେୱନ୍ତରୱସ୍ସେନ ତିସ୍ସୋ ୱିଜ୍ଜା ସଚ୍ଛାକାସି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣୋ ଅପରେନ ସମୟେନ ପରିନିବ୍ବାୟି।

ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ୟୋ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ପୁଣ୍ଣୋ ନାମ କୁଲପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଓୱାଦେନ ଓୱଦିତୋ ସୋ କାଲଙ୍କତୋ। ତସ୍ସ କା ଗତି, କୋ ଅଭିସମ୍ପରାୟୋ’’ତି? ‘‘ପଣ୍ଡିତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁଣ୍ଣୋ କୁଲପୁତ୍ତୋ ପଚ୍ଚପାଦି [ସଚ୍ଚୱାଦୀ ଧମ୍ମୱାଦୀ (କ॰)] ଧମ୍ମସ୍ସାନୁଧମ୍ମଂ, ନ ଚ ମଂ ଧମ୍ମାଧିକରଣଂ ୱିହେଠେସି। ପରିନିବ୍ବୁତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁଣ୍ଣୋ କୁଲପୁତ୍ତୋ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ପୁଣ୍ଣୋୱାଦସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ତତିୟଂ।

୪. ନନ୍ଦକୋୱାଦସୁତ୍ତଂ

୩୯୮ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ମହାପଜାପତିଗୋତମୀ ପଞ୍ଚମତ୍ତେହି ଭିକ୍ଖୁନିସତେହି ସଦ୍ଧିଂ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ମହାପଜାପତିଗୋତମୀ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଓୱଦତୁ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ; ଅନୁସାସତୁ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ; କରୋତୁ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୁନୀନଂ ଧମ୍ମିଂ କଥ’’ନ୍ତି [ଧମ୍ମିକଥନ୍ତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ।

ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଓୱଦନ୍ତି ପରିୟାୟେନ। ଆୟସ୍ମା ନନ୍ଦକୋ ନ ଇଚ୍ଛତି ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଓୱଦିତୁଂ ପରିୟାୟେନ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘କସ୍ସ ନୁ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଅଜ୍ଜ ପରିୟାୟୋ ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଓୱଦିତୁଂ ପରିୟାୟେନା’’ତି? ‘‘ସବ୍ବେହେୱ, ଭନ୍ତେ, କତୋ [ନନ୍ଦକସ୍ସ ଭନ୍ତେ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ପରିୟାୟୋ ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଓୱଦିତୁଂ ପରିୟାୟେନ। ଅୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ନନ୍ଦକୋ ନ ଇଚ୍ଛତି ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଓୱଦିତୁଂ ପରିୟାୟେନା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନନ୍ଦକଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଓୱଦ, ନନ୍ଦକ, ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ; ଅନୁସାସ, ନନ୍ଦକ, ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ; କରୋହି ତ୍ୱଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଭିକ୍ଖୁନୀନଂ ଧମ୍ମିଂ କଥ’’ନ୍ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ନନ୍ଦକୋ ଭଗୱତୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ସାୱତ୍ଥିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସି। ସାୱତ୍ଥିୟଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତ୍ୱା ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ଅତ୍ତଦୁତିୟୋ ୟେନ ରାଜକାରାମୋ ତେନୁପସଙ୍କମି। ଅଦ୍ଦସଂସୁ ଖୋ ତା ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନନ୍ଦକଂ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ଆସନଂ ପଞ୍ଞାପେସୁଂ, ଉଦକଞ୍ଚ ପାଦାନଂ ଉପଟ୍ଠପେସୁଂ। ନିସୀଦି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ନନ୍ଦକୋ ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ। ନିସଜ୍ଜ ପାଦେ ପକ୍ଖାଲେସି। ତାପି ଖୋ ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନନ୍ଦକଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତା ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଆୟସ୍ମା ନନ୍ଦକୋ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ପଟିପୁଚ୍ଛକଥା ଖୋ, ଭଗିନିୟୋ, ଭୱିସ୍ସତି। ତତ୍ଥ ଆଜାନନ୍ତୀହି – ‘ଆଜାନାମା’ ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟଂ, ନ ଆଜାନନ୍ତୀହି – ‘ନ ଆଜାନାମା’ ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟଂ। ୟସ୍ସା ୱା ପନସ୍ସ କଙ୍ଖା ୱା ୱିମତି ୱା ଅହମେୱ ତତ୍ଥ ପଟିପୁଚ୍ଛିତବ୍ବୋ – ‘ଇଦଂ, ଭନ୍ତେ, କଥଂ; ଇମସ୍ସ କ୍ୱତ୍ଥୋ’’’ତି? ‘‘ଏତ୍ତକେନପି ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଅୟ୍ୟସ୍ସ ନନ୍ଦକସ୍ସ ଅତ୍ତମନା ଅଭିରଦ୍ଧା [ଅଭିନନ୍ଦାମ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ୟଂ ନୋ ଅୟ୍ୟୋ ନନ୍ଦକୋ ପୱାରେତୀ’’ତି।

୩୯୯ . ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭଗିନିୟୋ, ଚକ୍ଖୁ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ , ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭଗିନିୟୋ, ସୋତଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଘାନଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’… ‘‘ଜିୱ୍ହା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ’’… ‘‘କାୟୋ ନିଚ୍ଚୋ ୱା ଅନିଚ୍ଚୋ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚୋ, ଭନ୍ତେ’’… ‘‘ମନୋ ନିଚ୍ଚୋ ୱା ଅନିଚ୍ଚୋ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚୋ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ , କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ପୁବ୍ବେୱ ନୋ ଏତଂ, ଭନ୍ତେ, ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠଂ – ‘ଇତିପିମେ ଛ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ଆୟତନା ଅନିଚ୍ଚା’’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ସାଧୁ, ଭଗିନିୟୋ! ଏୱଞ୍ହେତଂ, ଭଗିନିୟୋ, ହୋତି ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତୋ’’।

୪୦୦ . ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭଗିନିୟୋ, ରୂପା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭଗିନିୟୋ, ସଦ୍ଦା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଗନ୍ଧା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ’’… ‘‘ରସା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ’’… ‘‘ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚା , ଭନ୍ତେ’’… ‘‘ଧମ୍ମା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ପୁବ୍ବେୱ ନୋ ଏତଂ, ଭନ୍ତେ, ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠଂ – ‘ଇତିପିମେ ଛ ବାହିରା ଆୟତନା ଅନିଚ୍ଚା’’’ତି । ‘‘ସାଧୁ, ସାଧୁ, ଭଗିନିୟୋ! ଏୱଞ୍ହେତଂ, ଭଗିନିୟୋ, ହୋତି ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତୋ’’।

୪୦୧ . ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭଗିନିୟୋ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭଗିନିୟୋ, ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’… ‘‘ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’… ‘‘କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’… ‘‘ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱାତି’’? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ପୁବ୍ବେୱ ନୋ ଏତଂ, ଭନ୍ତେ, ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠଂ – ‘ଇତିପିମେ ଛ ୱିଞ୍ଞାଣକାୟା ଅନିଚ୍ଚା’’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ସାଧୁ, ଭଗିନିୟୋ! ଏୱଞ୍ହେତଂ, ଭଗିନିୟୋ, ହୋତି ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତୋ’’।

୪୦୨ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭଗିନିୟୋ, ତେଲପ୍ପଦୀପସ୍ସ ଝାୟତୋ ତେଲମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, ୱଟ୍ଟିପି ଅନିଚ୍ଚା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା, ଅଚ୍ଚିପି ଅନିଚ୍ଚା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା, ଆଭାପି ଅନିଚ୍ଚା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା। ୟୋ ନୁ ଖୋ, ଭଗିନିୟୋ, ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅମୁସ୍ସ ତେଲପ୍ପଦୀପସ୍ସ ଝାୟତୋ ତେଲମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, ୱଟ୍ଟିପି ଅନିଚ୍ଚା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା, ଅଚ୍ଚିପି ଅନିଚ୍ଚା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା; ୟା ଚ ଖ୍ୱାସ୍ସ ଆଭା ସା ନିଚ୍ଚା ଧୁୱା ସସ୍ସତା ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମା’ତି; ସମ୍ମା ନୁ ଖୋ ସୋ, ଭଗିନିୟୋ, ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ଅମୁସ୍ସ ହି, ଭନ୍ତେ, ତେଲପ୍ପଦୀପସ୍ସ ଝାୟତୋ ତେଲମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, ୱଟ୍ଟିପି ଅନିଚ୍ଚା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା, ଅଚ୍ଚିପି ଅନିଚ୍ଚା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା; ପଗେୱସ୍ସ ଆଭା ଅନିଚ୍ଚା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭଗିନିୟୋ, ୟୋ ନୁ ଖୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଛ ଖୋମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ଆୟତନା ଅନିଚ୍ଚା [ଅନିଚ୍ଚା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା (?)] ; ୟଞ୍ଚ ଖୋ ଛ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକେ ଆୟତନେ ପଟିଚ୍ଚ ପଟିସଂୱେଦେତି ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତଂ ନିଚ୍ଚଂ ଧୁୱଂ ସସ୍ସତଂ ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମ’ନ୍ତି; ସମ୍ମା ନୁ ଖୋ ସୋ, ଭଗିନିୟୋ, ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ତଜ୍ଜଂ ତଜ୍ଜଂ, ଭନ୍ତେ, ପଚ୍ଚୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ତଜ୍ଜା ତଜ୍ଜା ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ତଜ୍ଜସ୍ସ ତଜ୍ଜସ୍ସ ପଚ୍ଚୟସ୍ସ ନିରୋଧା ତଜ୍ଜା ତଜ୍ଜା ୱେଦନା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ସାଧୁ, ଭଗିନିୟୋ! ଏୱଞ୍ହେତଂ, ଭଗିନିୟୋ, ହୋତି ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତୋ’’।

୪୦୩ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭଗିନିୟୋ, ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ମୂଲମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, ଖନ୍ଧୋପି ଅନିଚ୍ଚୋ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମୋ, ସାଖାପଲାସମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, ଛାୟାପି ଅନିଚ୍ଚା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା। ୟୋ ନୁ ଖୋ, ଭଗିନିୟୋ, ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅମୁସ୍ସ ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ମୂଲମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, ଖନ୍ଧୋପି ଅନିଚ୍ଚୋ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମୋ, ସାଖାପଲାସମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, ୟା ଚ ଖ୍ୱାସ୍ସ ଛାୟା ସା ନିଚ୍ଚା ଧୁୱା ସସ୍ସତା ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମା’ତି; ସମ୍ମା ନୁ ଖୋ ସୋ, ଭଗିନିୟୋ, ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ଅମୁସ୍ସ ହି, ଭନ୍ତେ, ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ମୂଲମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, ଖନ୍ଧୋପି ଅନିଚ୍ଚୋ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମୋ, ସାଖାପଲାସମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ; ପଗେୱସ୍ସ ଛାୟା ଅନିଚ୍ଚା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭଗିନିୟୋ, ୟୋ ନୁ ଖୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଛ ଖୋମେ ବାହିରା ଆୟତନା ଅନିଚ୍ଚା [ଅନିଚ୍ଚା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା (ସୀ॰ ପୀ॰)] । ୟଞ୍ଚ ଖୋ ଛ ବାହିରେ ଆୟତନେ ପଟିଚ୍ଚ ପଟିସଂୱେଦେତି ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତଂ ନିଚ୍ଚଂ ଧୁୱଂ ସସ୍ସତଂ ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମ’ନ୍ତି; ସମ୍ମା ନୁ ଖୋ ସୋ, ଭଗିନିୟୋ, ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ତଜ୍ଜଂ ତଜ୍ଜଂ, ଭନ୍ତେ, ପଚ୍ଚୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ତଜ୍ଜା ତଜ୍ଜା ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ତଜ୍ଜସ୍ସ ତଜ୍ଜସ୍ସ ପଚ୍ଚୟସ୍ସ ନିରୋଧା ତଜ୍ଜା ତଜ୍ଜା ୱେଦନା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ସାଧୁ, ଭଗିନିୟୋ! ଏୱଞ୍ହେତଂ, ଭଗିନିୟୋ, ହୋତି ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତୋ’’।

୪୦୪ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭଗିନିୟୋ, ଦକ୍ଖୋ ଗୋଘାତକୋ ୱା ଗୋଘାତକନ୍ତେୱାସୀ ୱା ଗାୱିଂ ୱଧିତ୍ୱା ତିଣ୍ହେନ ଗୋୱିକନ୍ତନେନ ଗାୱିଂ ସଙ୍କନ୍ତେୟ୍ୟ ଅନୁପହଚ୍ଚ ଅନ୍ତରଂ ମଂସକାୟଂ ଅନୁପହଚ୍ଚ ବାହିରଂ ଚମ୍ମକାୟଂ। ୟଂ ୟଦେୱ ତତ୍ଥ ଅନ୍ତରା ୱିଲିମଂସଂ [ୱିଲିମଂ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଅନ୍ତରା ନ୍ହାରୁ ଅନ୍ତରା ବନ୍ଧନଂ ତଂ ତଦେୱ ତିଣ୍ହେନ ଗୋୱିକନ୍ତନେନ ସଞ୍ଛିନ୍ଦେୟ୍ୟ ସଙ୍କନ୍ତେୟ୍ୟ ସମ୍ପକନ୍ତେୟ୍ୟ ସମ୍ପରିକନ୍ତେୟ୍ୟ। ସଞ୍ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ସଙ୍କନ୍ତିତ୍ୱା ସମ୍ପକନ୍ତିତ୍ୱା ସମ୍ପରିକନ୍ତିତ୍ୱା ୱିଧୁନିତ୍ୱା ବାହିରଂ ଚମ୍ମକାୟଂ ତେନେୱ ଚମ୍ମେନ ତଂ ଗାୱିଂ ପଟିଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ତଥେୱାୟଂ ଗାୱୀ ସଂୟୁତ୍ତା ଇମିନାୱ ଚମ୍ମେନା’ତି; ସମ୍ମା ନୁ ଖୋ ସୋ, ଭଗିନିୟୋ, ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ଅମୁ ହି, ଭନ୍ତେ, ଦକ୍ଖୋ ଗୋଘାତକୋ ୱା ଗୋଘାତକନ୍ତେୱାସୀ ୱା ଗାୱିଂ ୱଧିତ୍ୱା ତିଣ୍ହେନ ଗୋୱିକନ୍ତନେନ ଗାୱିଂ ସଙ୍କନ୍ତେୟ୍ୟ ଅନୁପହଚ୍ଚ ଅନ୍ତରଂ ମଂସକାୟଂ ଅନୁପହଚ୍ଚ ବାହିରଂ ଚମ୍ମକାୟଂ। ୟଂ ୟଦେୱ ତତ୍ଥ ଅନ୍ତରା ୱିଲିମଂସଂ ଅନ୍ତରା ନ୍ହାରୁ ଅନ୍ତରା ବନ୍ଧନଂ ତଂ ତଦେୱ ତିଣ୍ହେନ ଗୋୱିକନ୍ତନେନ ସଞ୍ଛିନ୍ଦେୟ୍ୟ ସଙ୍କନ୍ତେୟ୍ୟ ସମ୍ପକନ୍ତେୟ୍ୟ ସମ୍ପରିକନ୍ତେୟ୍ୟ। ସଞ୍ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ସଙ୍କନ୍ତିତ୍ୱା ସମ୍ପକନ୍ତିତ୍ୱା ସମ୍ପରିକନ୍ତିତ୍ୱା ୱିଧୁନିତ୍ୱା ବାହିରଂ ଚମ୍ମକାୟଂ ତେନେୱ ଚମ୍ମେନ ତଂ ଗାୱିଂ ପଟିଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା କିଞ୍ଚାପି ସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ତଥେୱାୟଂ ଗାୱୀ ସଂୟୁତ୍ତା ଇମିନାୱ ଚମ୍ମେନା’ତି; ଅଥ ଖୋ ସା ଗାୱୀ ୱିସଂୟୁତ୍ତା ତେନେୱ ଚମ୍ମେନା’’ତି।

‘‘ଉପମା ଖୋ ମେ ଅୟଂ, ଭଗିନିୟୋ, କତା ଅତ୍ଥସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାପନାୟ। ଅୟମେୱେତ୍ଥ ଅତ୍ଥୋ; ‘ଅନ୍ତରା ମଂସକାୟୋ’ତି ଖୋ, ଭଗିନିୟୋ, ଛନ୍ନେତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନଂ ଆୟତନାନଂ ଅଧିୱଚନଂ; ‘ବାହିରୋ ଚମ୍ମକାୟୋ’ତି ଖୋ ଭଗିନିୟୋ, ଛନ୍ନେତଂ ବାହିରାନଂ ଆୟତନାନଂ ଅଧିୱଚନଂ; ‘ଅନ୍ତରା ୱିଲିମଂସଂ, ଅନ୍ତରା ନ୍ହାରୁ, ଅନ୍ତରା ବନ୍ଧନ’ନ୍ତି ଖୋ, ଭଗିନିୟୋ, ନନ୍ଦୀରାଗସ୍ସେତଂ ଅଧିୱଚନଂ; ‘ତିଣ୍ହଂ ଗୋୱିକନ୍ତନ’ନ୍ତି ଖୋ, ଭଗିନିୟୋ, ଅରିୟାୟେତଂ ପଞ୍ଞାୟ ଅଧିୱଚନଂ; ୟାୟଂ ଅରିୟା ପଞ୍ଞା ଅନ୍ତରା କିଲେସଂ ଅନ୍ତରା ସଂୟୋଜନଂ ଅନ୍ତରା ବନ୍ଧନଂ ସଞ୍ଛିନ୍ଦତି ସଙ୍କନ୍ତତି ସମ୍ପକନ୍ତତି ସମ୍ପରିକନ୍ତତି।

୪୦୫ . ‘‘ସତ୍ତ ଖୋ ପନିମେ, ଭଗିନିୟୋ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୟେସଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଭିକ୍ଖୁ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। କତମେ ସତ୍ତ? ଇଧ, ଭଗିନିୟୋ, ଭିକ୍ଖୁ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ, ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି… ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି… ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି… ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଇମେ ଖୋ, ଭଗିନିୟୋ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୟେସଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଭିକ୍ଖୁ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତୀ’’ତି।

୪୦୬ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ନନ୍ଦକୋ ତା ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଇମିନା ଓୱାଦେନ ଓୱଦିତ୍ୱା ଉୟ୍ୟୋଜେସି – ‘‘ଗଚ୍ଛଥ, ଭଗିନିୟୋ; କାଲୋ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ତା ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଆୟସ୍ମତୋ ନନ୍ଦକସ୍ସ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନନ୍ଦକଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ତା ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଗଚ୍ଛଥ, ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ; କାଲୋ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ତା ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ପକ୍କମିଂସୁ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଅଚିରପକ୍କନ୍ତୀସୁ ତାସୁ ଭିକ୍ଖୁନୀସୁ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଦହୁପୋସଥେ ଚାତୁଦ୍ଦସେ ନ ହୋତି ବହୁନୋଜନସ୍ସ କଙ୍ଖା ୱା ୱିମତି ୱା – ‘ଊନୋ ନୁ ଖୋ ଚନ୍ଦୋ, ପୁଣ୍ଣୋ ନୁ ଖୋ ଚନ୍ଦୋ’ତି, ଅଥ ଖୋ ଊନୋ ଚନ୍ଦୋତ୍ୱେୱ ହୋତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତା ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ନନ୍ଦକସ୍ସ ଧମ୍ମଦେସନାୟ ଅତ୍ତମନା ହୋନ୍ତି ନୋ ଚ ଖୋ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପା’’ତି।

୪୦୭ . ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନନ୍ଦକଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ତେନ ହି ତ୍ୱଂ, ନନ୍ଦକ, ସ୍ୱେପି ତା ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ତେନେୱୋୱାଦେନ ଓୱଦେୟ୍ୟାସୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ , ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ନନ୍ଦକୋ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ନନ୍ଦକୋ ତସ୍ସା ରତ୍ତିୟା ଅଚ୍ଚୟେନ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ସାୱତ୍ଥିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସି। ସାୱତ୍ଥିୟଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତ୍ୱା ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ଅତ୍ତଦୁତିୟୋ ୟେନ ରାଜକାରାମୋ ତେନୁପସଙ୍କମି। ଅଦ୍ଦସଂସୁ ଖୋ ତା ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନନ୍ଦକଂ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ଆସନଂ ପଞ୍ଞାପେସୁଂ, ଉଦକଞ୍ଚ ପାଦାନଂ ଉପଟ୍ଠପେସୁଂ। ନିସୀଦି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ନନ୍ଦକୋ ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ। ନିସଜ୍ଜ ପାଦେ ପକ୍ଖାଲେସି। ତାପି ଖୋ ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନନ୍ଦକଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତା ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଆୟସ୍ମା ନନ୍ଦକୋ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ପଟିପୁଚ୍ଛକଥା ଖୋ, ଭଗିନିୟୋ, ଭୱିସ୍ସତି। ତତ୍ଥ ଆଜାନନ୍ତୀହି ‘ଆଜାନାମା’ ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟଂ, ନ ଆଜାନନ୍ତୀହି ‘ନ ଆଜାନାମା’ ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟଂ। ୟସ୍ସା ୱା ପନସ୍ସ କଙ୍ଖା ୱା ୱିମତି ୱା, ଅହମେୱ ତତ୍ଥ ପଟିପୁଚ୍ଛିତବ୍ବୋ – ‘ଇଦଂ, ଭନ୍ତେ, କଥଂ; ଇମସ୍ସ କ୍ୱତ୍ଥୋ’’’ତି। ‘‘ଏତ୍ତକେନପି ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଅୟ୍ୟସ୍ସ ନନ୍ଦକସ୍ସ ଅତ୍ତମନା ଅଭିରଦ୍ଧା ୟଂ ନୋ ଅୟ୍ୟୋ ନନ୍ଦକୋ ପୱାରେତୀ’’ତି।

୪୦୮ . ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭଗିନିୟୋ, ଚକ୍ଖୁ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ , ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭଗିନିୟୋ, ସୋତଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଘାନଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ… ଜିୱ୍ହା… କାୟୋ… ମନୋ ନିଚ୍ଚୋ ୱା ଅନିଚ୍ଚୋ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚୋ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ପୁବ୍ବେୱ ନୋ ଏତଂ, ଭନ୍ତେ, ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠଂ – ‘ଇତିପିମେ ଛ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ଆୟତନା ଅନିଚ୍ଚା’’’ତି। ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଭଗିନିୟୋ! ଏୱଞ୍ହେତଂ, ଭଗିନିୟୋ, ହୋତି ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତୋ’’।

୪୦୯ . ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭଗିନିୟୋ, ରୂପା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭଗିନିୟୋ, ସଦ୍ଦା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଗନ୍ଧା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ… ରସା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି ? ‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ… ଧମ୍ମା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ପୁବ୍ବେୱ ନୋ ଏତଂ, ଭନ୍ତେ, ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠଂ – ‘ଇତିପିମେ ଛ ବାହିରା ଆୟତନା ଅନିଚ୍ଚା’’’ତି। ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଭଗିନିୟୋ! ଏୱଞ୍ହେତଂ, ଭଗିନିୟୋ, ହୋତି ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତୋ’’।

୪୧୦ . ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭଗିନିୟୋ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ… ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ… କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ପୁବ୍ବେୱ ନୋ ଏତଂ, ଭନ୍ତେ, ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠଂ – ‘ଇତିପିମେ ଛ ୱିଞ୍ଞାଣକାୟା ଅନିଚ୍ଚା’’’ତି। ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଭଗିନିୟୋ! ଏୱଞ୍ହେତଂ, ଭଗିନିୟୋ, ହୋତି ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତୋ’’।

୪୧୧ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭଗିନିୟୋ, ତେଲପ୍ପଦୀପସ୍ସ ଝାୟତୋ ତେଲମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, ୱଟ୍ଟିପି ଅନିଚ୍ଚା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା, ଅଚ୍ଚିପି ଅନିଚ୍ଚା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା, ଆଭାପି ଅନିଚ୍ଚା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା। ୟୋ ନୁ ଖୋ, ଭଗିନିୟୋ, ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅମୁସ୍ସ ତେଲପ୍ପଦୀପସ୍ସ ଝାୟତୋ ତେଲମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, ୱଟ୍ଟିପି ଅନିଚ୍ଚା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା, ଅଚ୍ଚିପି ଅନିଚ୍ଚା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା; ୟା ଚ ଖ୍ୱାସ୍ସ ଆଭା ସା ନିଚ୍ଚା ଧୁୱା ସସ୍ସତା ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମା’ତି; ସମ୍ମା ନୁ ଖୋ ସୋ, ଭଗିନିୟୋ, ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ଅମୁସ୍ସ ହି, ଭନ୍ତେ, ତେଲପ୍ପଦୀପସ୍ସ ଝାୟତୋ ତେଲମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, ୱଟ୍ଟିପି ଅନିଚ୍ଚା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା, ଅଚ୍ଚିପି ଅନିଚ୍ଚା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା ; ପଗେୱସ୍ସ ଆଭା ଅନିଚ୍ଚା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭଗିନିୟୋ, ୟୋ ନୁ ଖୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଛ ଖୋମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ଆୟତନା ଅନିଚ୍ଚା। ୟଞ୍ଚ ଖୋ ଛ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକେ ଆୟତନେ ପଟିଚ୍ଚ ପଟିସଂୱେଦେତି ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତଂ ନିଚ୍ଚଂ ଧୁୱଂ ସସ୍ସତଂ ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମ’ନ୍ତି; ସମ୍ମା ନୁ ଖୋ ସୋ, ଭଗିନିୟୋ, ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ତଜ୍ଜଂ ତଜ୍ଜଂ, ଭନ୍ତେ, ପଚ୍ଚୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ତଜ୍ଜା ତଜ୍ଜା ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ତଜ୍ଜସ୍ସ ତଜ୍ଜସ୍ସ ପଚ୍ଚୟସ୍ସ ନିରୋଧା ତଜ୍ଜା ତଜ୍ଜା ୱେଦନା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଭଗିନିୟୋ! ଏୱଞ୍ହେତଂ, ଭଗିନିୟୋ, ହୋତି ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତୋ’’।

୪୧୨ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭଗିନିୟୋ, ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ମୂଲମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, ଖନ୍ଧୋପି ଅନିଚ୍ଚୋ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମୋ, ସାଖାପଲାସମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, ଛାୟାପି ଅନିଚ୍ଚା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା। ୟୋ ନୁ ଖୋ, ଭଗିନିୟୋ, ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅମୁସ୍ସ ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ମୂଲମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, ଖନ୍ଧୋପି ଅନିଚ୍ଚୋ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମୋ, ସାଖାପଲାସମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ; ୟା ଚ ଖ୍ୱାସ୍ସ ଛାୟା ସା ନିଚ୍ଚା ଧୁୱା ସସ୍ସତା ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମା’ତି; ସମ୍ମା ନୁ ଖୋ ସୋ ଭଗିନିୟୋ, ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ଅମୁସ୍ସ ହି, ଭନ୍ତେ, ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ମୂଲମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, ଖନ୍ଧୋପି ଅନିଚ୍ଚୋ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମୋ, ସାଖାପଲାସମ୍ପି ଅନିଚ୍ଚଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ; ପଗେୱସ୍ସ ଛାୟା ଅନିଚ୍ଚା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭଗିନିୟୋ, ୟୋ ନୁ ଖୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଛ ଖୋମେ ବାହିରା ଆୟତନା ଅନିଚ୍ଚା। ୟଞ୍ଚ ଖୋ ବାହିରେ ଆୟତନେ ପଟିଚ୍ଚ ପଟିସଂୱେଦେତି ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତଂ ନିଚ୍ଚଂ ଧୁୱଂ ସସ୍ସତଂ ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମ’ନ୍ତି; ସମ୍ମା ନୁ ଖୋ ସୋ, ଭଗିନିୟୋ, ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ତଜ୍ଜଂ ତଜ୍ଜଂ, ଭନ୍ତେ, ପଚ୍ଚୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ତଜ୍ଜା ତଜ୍ଜା ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ତଜ୍ଜସ୍ସ ତଜ୍ଜସ୍ସ ପଚ୍ଚୟସ୍ସ ନିରୋଧା ତଜ୍ଜା ତଜ୍ଜା ୱେଦନା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଭଗିନିୟୋ! ଏୱଞ୍ହେତଂ, ଭଗିନିୟୋ, ହୋତି ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତୋ’’।

୪୧୩ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭଗିନିୟୋ, ଦକ୍ଖୋ ଗୋଘାତକୋ ୱା ଗୋଘାତକନ୍ତେୱାସୀ ୱା ଗାୱିଂ ୱଧିତ୍ୱା ତିଣ୍ହେନ ଗୋୱିକନ୍ତନେନ ଗାୱିଂ ସଙ୍କନ୍ତେୟ୍ୟ ଅନୁପହଚ୍ଚ ଅନ୍ତରଂ ମଂସକାୟଂ ଅନୁପହଚ୍ଚ ବାହିରଂ ଚମ୍ମକାୟଂ। ୟଂ ୟଦେୱ ତତ୍ଥ ଅନ୍ତରା ୱିଲିମଂସଂ ଅନ୍ତରା ନ୍ହାରୁ ଅନ୍ତରା ବନ୍ଧନଂ ତଂ ତଦେୱ ତିଣ୍ହେନ ଗୋୱିକନ୍ତନେନ ସଞ୍ଛିନ୍ଦେୟ୍ୟ ସଙ୍କନ୍ତେୟ୍ୟ ସମ୍ପକନ୍ତେୟ୍ୟ ସମ୍ପରିକନ୍ତେୟ୍ୟ। ସଞ୍ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ସଙ୍କନ୍ତିତ୍ୱା ସମ୍ପକନ୍ତିତ୍ୱା ସମ୍ପରିକନ୍ତିତ୍ୱା ୱିଧୁନିତ୍ୱା ବାହିରଂ ଚମ୍ମକାୟଂ ତେନେୱ ଚମ୍ମେନ ତଂ ଗାୱିଂ ପଟିଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ତଥେୱାୟଂ ଗାୱୀ ସଂୟୁତ୍ତା ଇମିନାୱ ଚମ୍ମେନା’ତି; ସମ୍ମା ନୁ ଖୋ ସୋ, ଭଗିନିୟୋ, ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ଅମୁ ହି, ଭନ୍ତେ, ଦକ୍ଖୋ ଗୋଘାତକୋ ୱା ଗୋଘାତକନ୍ତେୱାସୀ ୱା ଗାୱିଂ ୱଧିତ୍ୱା ତିଣ୍ହେନ ଗୋୱିକନ୍ତନେନ ଗାୱିଂ ସଙ୍କନ୍ତେୟ୍ୟ ଅନୁପହଚ୍ଚ ଅନ୍ତରଂ ମଂସକାୟଂ ଅନୁପହଚ୍ଚ ବାହିରଂ ଚମ୍ମକାୟଂ। ୟଂ ୟଦେୱ ତତ୍ଥ ଅନ୍ତରା ୱିଲିମଂସଂ ଅନ୍ତରା ନ୍ହାରୁ ଅନ୍ତରା ବନ୍ଧନଂ ତଂ ତଦେୱ ତିଣ୍ହେନ ଗୋୱିକନ୍ତନେନ ସଞ୍ଛିନ୍ଦେୟ୍ୟ ସଙ୍କନ୍ତେୟ୍ୟ ସମ୍ପକନ୍ତେୟ୍ୟ ସମ୍ପରିକନ୍ତେୟ୍ୟ। ସଞ୍ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ସଙ୍କନ୍ତିତ୍ୱା ସମ୍ପକନ୍ତିତ୍ୱା ସମ୍ପରିକନ୍ତିତ୍ୱା ୱିଧୁନିତ୍ୱା ବାହିରଂ ଚମ୍ମକାୟଂ ତେନେୱ ଚମ୍ମେନ ତଂ ଗାୱିଂ ପଟିଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା କିଞ୍ଚାପି ସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ତଥେୱାୟଂ ଗାୱୀ ସଂୟୁତ୍ତା ଇମିନାୱ ଚମ୍ମେନା’ତି; ଅଥ ଖୋ ସା ଗାୱୀ ୱିସଂୟୁତ୍ତା ତେନେୱ ଚମ୍ମେନା’’ତି।

‘‘ଉପମା ଖୋ ମେ ଅୟଂ, ଭଗିନିୟୋ, କତା ଅତ୍ଥସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାପନାୟ ଅୟମେୱେତ୍ଥ ଅତ୍ଥୋ। ‘ଅନ୍ତରା ମଂସକାୟୋ’ତି ଖୋ, ଭଗିନିୟୋ, ଛନ୍ନେତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନଂ ଆୟତନାନଂ ଅଧିୱଚନଂ; ‘ବାହିରୋ ଚମ୍ମକାୟୋ’ତି ଖୋ, ଭଗିନିୟୋ, ଛନ୍ନେତଂ ବାହିରାନଂ ଆୟତନାନଂ ଅଧିୱଚନଂ; ‘ଅନ୍ତରା ୱିଲିମଂସଂ ଅନ୍ତରା ନ୍ହାରୁ ଅନ୍ତରା ବନ୍ଧନ’ନ୍ତି ଖୋ, ଭଗିନିୟୋ, ନନ୍ଦୀରାଗସ୍ସେତଂ ଅଧିୱଚନଂ; ‘ତିଣ୍ହଂ ଗୋୱିକନ୍ତନ’ନ୍ତି ଖୋ, ଭଗିନିୟୋ, ଅରିୟାୟେତଂ ପଞ୍ଞାୟ ଅଧିୱଚନଂ; ୟାୟଂ ଅରିୟା ପଞ୍ଞା ଅନ୍ତରା କିଲେସଂ ଅନ୍ତରା ସଂୟୋଜନଂ ଅନ୍ତରା ବନ୍ଧନଂ ସଞ୍ଛିନ୍ଦତି ସଙ୍କନ୍ତତି ସମ୍ପକନ୍ତତି ସମ୍ପରିକନ୍ତତି।

୪୧୪ . ‘‘ସତ୍ତ ଖୋ ପନିମେ, ଭଗିନିୟୋ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୟେସଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଭିକ୍ଖୁ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। କତମେ ସତ୍ତ? ଇଧ, ଭଗିନିୟୋ, ଭିକ୍ଖୁ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି… ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି… ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି… ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଇମେ ଖୋ, ଭଗିନିୟୋ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ୟେସଂ ଭାୱିତତ୍ତା ବହୁଲୀକତତ୍ତା ଭିକ୍ଖୁ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତୀ’’ତି।

୪୧୫ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ନନ୍ଦକୋ ତା ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଇମିନା ଓୱାଦେନ ଓୱଦିତ୍ୱା ଉୟ୍ୟୋଜେସି – ‘‘ଗଚ୍ଛଥ, ଭଗିନିୟୋ; କାଲୋ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ତା ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଆୟସ୍ମତୋ ନନ୍ଦକସ୍ସ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନନ୍ଦକଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ତା ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –‘‘ଗଚ୍ଛଥ, ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ; କାଲୋ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ତା ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ପକ୍କମିଂସୁ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଅଚିରପକ୍କନ୍ତୀସୁ ତାସୁ ଭିକ୍ଖୁନୀସୁ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଦହୁପୋସଥେ ପନ୍ନରସେ ନ ହୋତି ବହୁନୋ ଜନସ୍ସ କଙ୍ଖା ୱା ୱିମତି ୱା – ‘ଊନୋ ନୁ ଖୋ ଚନ୍ଦୋ, ପୁଣ୍ଣୋ ନୁ ଖୋ ଚନ୍ଦୋ’ତି, ଅଥ ଖୋ ପୁଣ୍ଣୋ ଚନ୍ଦୋତ୍ୱେୱ ହୋତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତା ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ନନ୍ଦକସ୍ସ ଧମ୍ମଦେସନାୟ ଅତ୍ତମନା ଚେୱ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପା ଚ। ତାସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଭିକ୍ଖୁନିସତାନଂ ୟା ପଚ୍ଛିମିତା ଭିକ୍ଖୁନୀ ସା [ୟା ପଚ୍ଛିମା ଭିକ୍ଖୁନୀ, ସା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰), ୟା ପଚ୍ଛିମିକା, ତା ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ (କ॰)] ସୋତାପନ୍ନା ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟନା’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ନନ୍ଦକୋୱାଦସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଚୂଳରାହୁଲୋୱାଦସୁତ୍ତଂ

୪୧୬ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱତୋ ରହୋଗତସ୍ସ ପଟିସଲ୍ଲୀନସ୍ସ ଏୱଂ ଚେତସୋ ପରିୱିତକ୍କୋ ଉଦପାଦି – ‘‘ପରିପକ୍କା ଖୋ ରାହୁଲସ୍ସ ୱିମୁତ୍ତିପରିପାଚନୀୟା ଧମ୍ମା। ୟଂନୂନାହଂ ରାହୁଲଂ ଉତ୍ତରିଂ ଆସୱାନଂ ଖୟେ ୱିନେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ସାୱତ୍ଥିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସି। ସାୱତ୍ଥିୟଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତ୍ୱା ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ରାହୁଲଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଗଣ୍ହାହି, ରାହୁଲ, ନିସୀଦନଂ; ୟେନ ଅନ୍ଧୱନଂ ତେନୁପସଙ୍କମିସ୍ସାମ ଦିୱାୱିହାରାୟା’’ତି । ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ରାହୁଲୋ ଭଗୱତୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ନିସୀଦନଂ ଆଦାୟ ଭଗୱନ୍ତଂ ପିଟ୍ଠିତୋ ପିଟ୍ଠିତୋ ଅନୁବନ୍ଧି।

ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଅନେକାନି ଦେୱତାସହସ୍ସାନି ଭଗୱନ୍ତଂ ଅନୁବନ୍ଧାନି ହୋନ୍ତି – ‘‘ଅଜ୍ଜ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ରାହୁଲଂ ଉତ୍ତରିଂ ଆସୱାନଂ ଖୟେ ୱିନେସ୍ସତୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଅନ୍ଧୱନଂ ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ରୁକ୍ଖମୂଲେ ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ଆୟସ୍ମାପି ଖୋ ରାହୁଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ରାହୁଲଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

୪୧୭ . ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ରାହୁଲ, ଚକ୍ଖୁ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ରାହୁଲ, ରୂପା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ରାହୁଲ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ରାହୁଲ, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ନିଚ୍ଚୋ ୱା ଅନିଚ୍ଚୋ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚୋ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ରାହୁଲ, ୟମିଦଂ [ୟମ୍ପିଦଂ (ସୀ॰ କ॰)] ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦନାଗତଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ସଙ୍ଖାରଗତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଗତଂ ତମ୍ପି ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି ? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

୪୧୮ . ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି ରାହୁଲ, ସୋତଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଘାନଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… କାୟୋ ନିଚ୍ଚୋ ୱା ଅନିଚ୍ଚୋ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚୋ, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ମନୋ ନିଚ୍ଚୋ ୱା ଅନିଚ୍ଚୋ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚୋ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ –‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି ରାହୁଲ, ଧମ୍ମା ନିଚ୍ଚା ୱା ଅନିଚ୍ଚା ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚା, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି ରାହୁଲ, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି ରାହୁଲ, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ନିଚ୍ଚୋ ୱା ଅନିଚ୍ଚୋ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚୋ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ରାହୁଲ, ୟମିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦନାଗତଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ସଙ୍ଖାରଗତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଗତଂ, ତମ୍ପି ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

୪୧୯ . ‘‘ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ରାହୁଲ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ [ଚକ୍ଖୁସ୍ମିମ୍ପି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰) ଏୱମିତରେସୁପି] ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ରୂପେସୁ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣେ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସେ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ୟମିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦନାଗତଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ସଙ୍ଖାରଗତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଗତଂ ତସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ସୋତସ୍ମିଂ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ସଦ୍ଦେସୁ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… , ଘାନସ୍ମିଂ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଗନ୍ଧେସୁ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ଜିୱ୍ହାୟ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ରସେସୁ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… କାୟସ୍ମିଂ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେସୁ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ମନସ୍ମିଂ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଧମ୍ମେସୁ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣେ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସେ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ୟମିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦନାଗତଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ସଙ୍ଖାରଗତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଗତଂ ତସ୍ମିମ୍ପି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି, ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି। ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନୋ ଆୟସ୍ମା ରାହୁଲୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୀତି। ଇମସ୍ମିଞ୍ଚ ପନ ୱେୟ୍ୟାକରଣସ୍ମିଂ ଭଞ୍ଞମାନେ ଆୟସ୍ମତୋ ରାହୁଲସ୍ସ ଅନୁପାଦାୟ ଆସୱେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚି। ତାସଞ୍ଚ ଅନେକାନଂ ଦେୱତାସହସ୍ସାନଂ ୱିରଜଂ ୱୀତମଲଂ ଧମ୍ମଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି – ‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି।

ଚୂଳରାହୁଲୋୱାଦସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଛଛକ୍କସୁତ୍ତଂ

୪୨୦ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଧମ୍ମଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଂ ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣଂ ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ, କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପକାସେସ୍ସାମି, ୟଦିଦଂ – ଛ ଛକ୍କାନି। ତଂ ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଛ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନି ଆୟତନାନି ୱେଦିତବ୍ବାନି, ଛ ବାହିରାନି ଆୟତନାନି ୱେଦିତବ୍ବାନି, ଛ ୱିଞ୍ଞାଣକାୟା ୱେଦିତବ୍ବା, ଛ ଫସ୍ସକାୟା ୱେଦିତବ୍ବା, ଛ ୱେଦନାକାୟା ୱେଦିତବ୍ବା, ଛ ତଣ୍ହାକାୟା ୱେଦିତବ୍ବା।

୪୨୧ . ‘‘‘ଛ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନି ଆୟତନାନି ୱେଦିତବ୍ବାନୀ’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ଚକ୍ଖାୟତନଂ, ସୋତାୟତନଂ, ଘାନାୟତନଂ, ଜିୱ୍ହାୟତନଂ , କାୟାୟତନଂ, ମନାୟତନଂ। ‘ଛ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନି ଆୟତନାନି ୱେଦିତବ୍ବାନୀ’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ, ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ। ଇଦଂ ପଠମଂ ଛକ୍କଂ।

‘‘‘ଛ ବାହିରାନି ଆୟତନାନି ୱେଦିତବ୍ବାନୀ’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ । କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ରୂପାୟତନଂ, ସଦ୍ଦାୟତନଂ, ଗନ୍ଧାୟତନଂ, ରସାୟତନଂ, ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାୟତନଂ, ଧମ୍ମାୟତନଂ। ‘ଛ ବାହିରାନି ଆୟତନାନି ୱେଦିତବ୍ବାନୀ’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ, ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ। ଇଦଂ ଦୁତିୟଂ ଛକ୍କଂ।

‘‘‘ଛ ୱିଞ୍ଞାଣକାୟା ୱେଦିତବ୍ବା’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରୂପେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ, ସୋତଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ସଦ୍ଦେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଘାନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଗନ୍ଧେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଜିୱ୍ହଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରସେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ, କାୟଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ, ମନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଧମ୍ମେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ। ‘ଛ ୱିଞ୍ଞାଣକାୟା ୱେଦିତବ୍ବା’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ, ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ। ଇଦଂ ତତିୟଂ ଛକ୍କଂ।

‘‘‘ଛ ଫସ୍ସକାୟା ୱେଦିତବ୍ବା’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରୂପେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ, ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ; ସୋତଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ସଦ୍ଦେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂ, ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ; ଘାନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଗନ୍ଧେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଂ, ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ; ଜିୱ୍ହଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରସେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ, ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ; କାୟଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ, ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ; ମନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଧମ୍ମେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ, ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ‘ଛ ଫସ୍ସକାୟା ୱେଦିତବ୍ବା’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ, ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ। ଇଦଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଛକ୍କଂ।

‘‘‘ଛ ୱେଦନାକାୟା ୱେଦିତବ୍ବା’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରୂପେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ, ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ, ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା; ସୋତଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ସଦ୍ଦେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂ, ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ, ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା; ଘାନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଗନ୍ଧେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଂ, ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ, ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା; ଜିୱ୍ହଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରସେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ, ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ, ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା; କାୟଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ, ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ, ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା; ମନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଧମ୍ମେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ, ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ, ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା। ‘ଛ ୱେଦନାକାୟା ୱେଦିତବ୍ବା’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ, ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ। ଇଦଂ ପଞ୍ଚମଂ ଛକ୍କଂ।

‘‘‘ଛ ତଣ୍ହାକାୟା ୱେଦିତବ୍ବା’ତି – ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରୂପେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ, ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ, ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା, ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା; ସୋତଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ସଦ୍ଦେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଘାନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଗନ୍ଧେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଜିୱ୍ହଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରସେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ… କାୟଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ… ମନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଧମ୍ମେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ, ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ, ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା, ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା। ‘ଛ ତଣ୍ହାକାୟା ୱେଦିତବ୍ବା’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ, ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ। ଇଦଂ ଛଟ୍ଠଂ ଛକ୍କଂ।

୪୨୨ . ‘‘‘ଚକ୍ଖୁ ଅତ୍ତା’ତି ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ ତଂ ନ ଉପପଜ୍ଜତି। ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ଉପ୍ପାଦୋପି ୱୟୋପି ପଞ୍ଞାୟତି। ୟସ୍ସ ଖୋ ପନ ଉପ୍ପାଦୋପି ୱୟୋପି ପଞ୍ଞାୟତି, ‘ଅତ୍ତା ମେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚ ୱେତି ଚା’ତି ଇଚ୍ଚସ୍ସ ଏୱମାଗତଂ ହୋତି। ତସ୍ମା ତଂ ନ ଉପପଜ୍ଜତି – ‘ଚକ୍ଖୁ ଅତ୍ତା’ତି ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ। ଇତି ଚକ୍ଖୁ ଅନତ୍ତା।

‘‘‘ରୂପା ଅତ୍ତା’ତି ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ ତଂ ନ ଉପପଜ୍ଜତି। ରୂପାନଂ ଉପ୍ପାଦୋପି ୱୟୋପି ପଞ୍ଞାୟତି। ୟସ୍ସ ଖୋ ପନ ଉପ୍ପାଦୋପି ୱୟୋପି ପଞ୍ଞାୟତି, ‘ଅତ୍ତା ମେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚ ୱେତି ଚା’ତି ଇଚ୍ଚସ୍ସ ଏୱମାଗତଂ ହୋତି। ତସ୍ମା ତଂ ନ ଉପପଜ୍ଜତି – ‘ରୂପା ଅତ୍ତା’ତି ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ। ଇତି ଚକ୍ଖୁ ଅନତ୍ତା, ରୂପା ଅନତ୍ତା।

‘‘‘ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତା’ତି ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ ତଂ ନ ଉପପଜ୍ଜତି। ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଉପ୍ପାଦୋପି ୱୟୋପି ପଞ୍ଞାୟତି। ୟସ୍ସ ଖୋ ପନ ଉପ୍ପାଦୋପି ୱୟୋପି ପଞ୍ଞାୟତି, ‘ଅତ୍ତା ମେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚ ୱେତି ଚା’ତି ଇଚ୍ଚସ୍ସ ଏୱମାଗତଂ ହୋତି। ତସ୍ମା ତଂ ନ ଉପପଜ୍ଜତି – ‘ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତା’ତି ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ। ଇତି ଚକ୍ଖୁ ଅନତ୍ତା, ରୂପା ଅନତ୍ତା, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନତ୍ତା।

‘‘‘ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅତ୍ତା’ତି ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ ତଂ ନ ଉପପଜ୍ଜତି। ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସସ୍ସ ଉପ୍ପାଦୋପି ୱୟୋପି ପଞ୍ଞାୟତି । ୟସ୍ସ ଖୋ ପନ ଉପ୍ପାଦୋପି ୱୟୋପି ପଞ୍ଞାୟତି, ‘ଅତ୍ତା ମେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚ ୱେତି ଚା’ତି ଇଚ୍ଚସ୍ସ ଏୱମାଗତଂ ହୋତି। ତସ୍ମା ତଂ ନ ଉପପଜ୍ଜତି – ‘ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅତ୍ତା’ତି ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ। ଇତି ଚକ୍ଖୁ ଅନତ୍ତା, ରୂପା ଅନତ୍ତା, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନତ୍ତା, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅନତ୍ତା।

‘‘‘ୱେଦନା ଅତ୍ତା’ତି ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ ତଂ ନ ଉପପଜ୍ଜତି। ୱେଦନାୟ ଉପ୍ପାଦୋପି ୱୟୋପି ପଞ୍ଞାୟତି। ୟସ୍ସ ଖୋ ପନ ଉପ୍ପାଦୋପି ୱୟୋପି ପଞ୍ଞାୟତି, ‘ଅତ୍ତା ମେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚ ୱେତି ଚା’ତି ଇଚ୍ଚସ୍ସ ଏୱମାଗତଂ ହୋତି। ତସ୍ମା ତଂ ନ ଉପପଜ୍ଜତି – ‘ୱେଦନା ଅତ୍ତା’ତି ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ। ଇତି ଚକ୍ଖୁ ଅନତ୍ତା, ରୂପା ଅନତ୍ତା, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନତ୍ତା, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅନତ୍ତା, ୱେଦନା ଅନତ୍ତା।

‘‘‘ତଣ୍ହା ଅତ୍ତା’ତି ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ ତଂ ନ ଉପପଜ୍ଜତି। ତଣ୍ହାୟ ଉପ୍ପାଦୋପି ୱୟୋପି ପଞ୍ଞାୟତି। ୟସ୍ସ ଖୋ ପନ ଉପ୍ପାଦୋପି ୱୟୋପି ପଞ୍ଞାୟତି, ‘ଅତ୍ତା ମେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚ ୱେତି ଚା’ତି ଇଚ୍ଚସ୍ସ ଏୱମାଗତଂ ହୋତି। ତସ୍ମା ତଂ ନ ଉପପଜ୍ଜତି – ‘ତଣ୍ହା ଅତ୍ତା’ତି ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ। ଇତି ଚକ୍ଖୁ ଅନତ୍ତା, ରୂପା ଅନତ୍ତା, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନତ୍ତା, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅନତ୍ତା, ୱେଦନା ଅନତ୍ତା, ତଣ୍ହା ଅନତ୍ତା।

୪୨୩ . ‘‘‘ସୋତଂ ଅତ୍ତା’ତି ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ…ପେ॰… ‘ଘାନଂ ଅତ୍ତା’ତି ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ… ‘ଜିୱ୍ହା ଅତ୍ତା’ତି ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ… ‘କାୟୋ ଅତ୍ତା’ତି ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ… ‘ମନୋ ଅତ୍ତା’ତି ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ ତଂ ନ ଉପପଜ୍ଜତି। ମନସ୍ସ ଉପ୍ପାଦୋପି ୱୟୋପି ପଞ୍ଞାୟତି। ୟସ୍ସ ଖୋ ପନ ଉପ୍ପାଦୋପି ୱୟୋପି ପଞ୍ଞାୟତି, ‘ଅତ୍ତା ମେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚ ୱେତି ଚା’ତି ଇଚ୍ଚସ୍ସ ଏୱମାଗତଂ ହୋତି। ତସ୍ମା ତଂ ନ ଉପପଜ୍ଜତି – ‘ମନୋ ଅତ୍ତା’ତି ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ। ଇତି ମନୋ ଅନତ୍ତା।

‘‘‘ଧମ୍ମା ଅତ୍ତା’ତି ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ ତଂ ନ ଉପପଜ୍ଜତି। ଧମ୍ମାନଂ ଉପ୍ପାଦୋପି ୱୟୋପି ପଞ୍ଞାୟତି। ୟସ୍ସ ଖୋ ପନ ଉପ୍ପାଦୋପି ୱୟୋପି ପଞ୍ଞାୟତି, ‘ଅତ୍ତା ମେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚ ୱେତି ଚା’ତି ଇଚ୍ଚସ୍ସ ଏୱମାଗତଂ ହୋତି। ତସ୍ମା ତଂ ନ ଉପପଜ୍ଜତି – ‘ଧମ୍ମା ଅତ୍ତା’ତି ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ। ଇତି ମନୋ ଅନତ୍ତା, ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା।

‘‘‘ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତା’ତି ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ ତଂ ନ ଉପପଜ୍ଜତି। ମନୋୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଉପ୍ପାଦୋପି ୱୟୋପି ପଞ୍ଞାୟତି। ୟସ୍ସ ଖୋ ପନ ଉପ୍ପାଦୋପି ୱୟୋପି ପଞ୍ଞାୟତି, ‘ଅତ୍ତା ମେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚ ୱେତି ଚା’ତି ଇଚ୍ଚସ୍ସ ଏୱମାଗତଂ ହୋତି। ତସ୍ମା ତଂ ନ ଉପପଜ୍ଜତି – ‘ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତା’ତି ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ। ଇତି ମନୋ ଅନତ୍ତା, ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନତ୍ତା।

‘‘‘ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅତ୍ତା’ତି ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ ତଂ ନ ଉପପଜ୍ଜତି। ମନୋସମ୍ଫସ୍ସସ୍ସ ଉପ୍ପାଦୋପି ୱୟୋପି ପଞ୍ଞାୟତି। ୟସ୍ସ ଖୋ ପନ ଉପ୍ପାଦୋପି ୱୟୋପି ପଞ୍ଞାୟତି, ‘ଅତ୍ତା ମେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚ ୱେତି ଚା’ତି ଇଚ୍ଚସ୍ସ ଏୱମାଗତଂ ହୋତି। ତସ୍ମା ତଂ ନ ଉପପଜ୍ଜତି – ‘ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅତ୍ତା’ତି ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ। ଇତି ମନୋ ଅନତ୍ତା, ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନତ୍ତା, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅନତ୍ତା।

‘‘‘ୱେଦନା ଅତ୍ତା’ତି ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ ତଂ ନ ଉପପଜ୍ଜତି। ୱେଦନାୟ ଉପ୍ପାଦୋପି ୱୟୋପି ପଞ୍ଞାୟତି। ୟସ୍ସ ଖୋ ପନ ଉପ୍ପାଦୋପି ୱୟୋପି ପଞ୍ଞାୟତି, ‘ଅତ୍ତା ମେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚ ୱେତି ଚା’ତି ଇଚ୍ଚସ୍ସ ଏୱମାଗତଂ ହୋତି। ତସ୍ମା ତଂ ନ ଉପପଜ୍ଜତି – ‘ୱେଦନା ଅତ୍ତା’ତି ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ। ଇତି ମନୋ ଅନତ୍ତା, ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନତ୍ତା, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅନତ୍ତା, ୱେଦନା ଅନତ୍ତା।

‘‘‘ତଣ୍ହା ଅତ୍ତା’ତି ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ ତଂ ନ ଉପପଜ୍ଜତି। ତଣ୍ହାୟ ଉପ୍ପାଦୋପି ୱୟୋପି ପଞ୍ଞାୟତି। ୟସ୍ସ ଖୋ ପନ ଉପ୍ପାଦୋପି ୱୟୋପି ପଞ୍ଞାୟତି, ‘ଅତ୍ତା ମେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚ ୱେତି ଚା’ତି ଇଚ୍ଚସ୍ସ ଏୱମାଗତଂ ହୋତି। ତସ୍ମା ତଂ ନ ଉପପଜ୍ଜତି – ‘ତଣ୍ହା ଅତ୍ତା’ତି ୟୋ ୱଦେୟ୍ୟ। ଇତି ମନୋ ଅନତ୍ତା, ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନତ୍ତା, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅନତ୍ତା, ୱେଦନା ଅନତ୍ତା, ତଣ୍ହା ଅନତ୍ତା।

୪୨୪ . ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କାୟସମୁଦୟଗାମିନୀ ପଟିପଦା – ଚକ୍ଖୁଂ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି; ରୂପେ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି; ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି; ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଂ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି; ୱେଦନଂ ‘ଏତଂ ମମ , ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି; ତଣ୍ହଂ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି; ସୋତଂ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି…ପେ॰… ଘାନଂ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହଂ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି…ପେ॰… କାୟଂ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି…ପେ॰… ମନଂ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି, ଧମ୍ମେ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଂ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି, ୱେଦନଂ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି, ତଣ୍ହଂ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି।

‘‘ଅୟଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କାୟନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା – ଚକ୍ଖୁଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି। ରୂପେ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି। ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି। ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି। ୱେଦନଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି। ତଣ୍ହଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି। ସୋତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି…ପେ॰… ଘାନଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି… ଜିୱ୍ହଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି… କାୟଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି… ମନଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି। ଧମ୍ମେ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି। ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି। ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି। ୱେଦନଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି। ତଣ୍ହଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି।

୪୨୫ . ‘‘ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ରୂପେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ, ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ, ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା। ସୋ ସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ଅଭିନନ୍ଦତି ଅଭିୱଦତି ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ରାଗାନୁସୟୋ ଅନୁସେତି। ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ସୋଚତି କିଲମତି ପରିଦେୱତି ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତି। ତସ୍ସ ପଟିଘାନୁସୟୋ ଅନୁସେତି। ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ତସ୍ସା ୱେଦନାୟ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି। ତସ୍ସ ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟୋ ଅନୁସେତି। ସୋ ୱତ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ରାଗାନୁସୟଂ ଅପ୍ପହାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ପଟିଘାନୁସୟଂ ଅପ୍ପଟିୱିନୋଦେତ୍ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟଂ ଅସମୂହନିତ୍ୱା ଅୱିଜ୍ଜଂ ଅପ୍ପହାୟ ୱିଜ୍ଜଂ ଅନୁପ୍ପାଦେତ୍ୱା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରୋ ଭୱିସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି।

‘‘ସୋତଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ସଦ୍ଦେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଘାନଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ଗନ୍ଧେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ରସେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… କାୟଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ମନଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ଧମ୍ମେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ, ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ, ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା। ସୋ ସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ଅଭିନନ୍ଦତି ଅଭିୱଦତି ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ରାଗାନୁସୟୋ ଅନୁସେତି। ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ସୋଚତି କିଲମତି ପରିଦେୱତି ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତି। ତସ୍ସ ପଟିଘାନୁସୟୋ ଅନୁସେତି। ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ତସ୍ସା ୱେଦନାୟ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି। ତସ୍ସ ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟୋ ଅନୁସେତି। ସୋ ୱତ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ରାଗାନୁସୟଂ ଅପ୍ପହାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ପଟିଘାନୁସୟଂ ଅପ୍ପଟିୱିନୋଦେତ୍ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟଂ ଅସମୂହନିତ୍ୱା ଅୱିଜ୍ଜଂ ଅପ୍ପହାୟ ୱିଜ୍ଜଂ ଅନୁପ୍ପାଦେତ୍ୱା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରୋ ଭୱିସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି।

୪୨୬ . ‘‘ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ରୂପେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ, ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ, ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା। ସୋ ସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନାଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ରାଗାନୁସୟୋ ନାନୁସେତି। ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ନ ସୋଚତି ନ କିଲମତି ପରିଦେୱତି ନ ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି ନ ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତି। ତସ୍ସ ପଟିଘାନୁସୟୋ ନାନୁସେତି। ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ତସ୍ସା ୱେଦନାୟ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ତସ୍ସ ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟୋ ନାନୁସେତି। ସୋ ୱତ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ରାଗାନୁସୟଂ ପହାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ପଟିଘାନୁସୟଂ ପଟିୱିନୋଦେତ୍ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟଂ ସମୂହନିତ୍ୱା ଅୱିଜ୍ଜଂ ପହାୟ ୱିଜ୍ଜଂ ଉପ୍ପାଦେତ୍ୱା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରୋ ଭୱିସ୍ସତୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି।

‘‘ସୋତଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ସଦ୍ଦେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰…।

‘‘ଘାନଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ଗନ୍ଧେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰…।

‘‘ଜିୱ୍ହଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ରସେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ।

‘‘କାୟଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰…।

‘‘ମନଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚ ଧମ୍ମେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ, ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା। ସୋ ସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନାଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ରାଗାନୁସୟୋ ନାନୁସେତି। ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ନ ସୋଚତି ନ କିଲମତି ନ ପରିଦେୱତି ନ ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି ନ ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତି। ତସ୍ସ ପଟିଘାନୁସୟୋ ନାନୁସେତି। ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ତସ୍ସା ୱେଦନାୟ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ତସ୍ସ ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟୋ ନାନୁସେତି। ସୋ ୱତ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ରାଗାନୁସୟଂ ପହାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ପଟିଘାନୁସୟଂ ପଟିୱିନୋଦେତ୍ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟଂ ସମୂହନିତ୍ୱା ଅୱିଜ୍ଜଂ ପହାୟ ୱିଜ୍ଜଂ ଉପ୍ପାଦେତ୍ୱା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରୋ ଭୱିସ୍ସତୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି।

୪୨୭ . ‘‘ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ [ଚକ୍ଖୁସ୍ମିମ୍ପି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰) ଏୱମିତରେସୁପି] ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ରୂପେସୁ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣେ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସେ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ୱେଦନାୟ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ତଣ୍ହାୟ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ସୋତସ୍ମିଂ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ସଦ୍ଦେସୁ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି…ପେ॰… ଘାନସ୍ମିଂ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଗନ୍ଧେସୁ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ଜିୱ୍ହାୟ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ରସେସୁ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… କାୟସ୍ମିଂ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେସୁ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି… ମନସ୍ମିଂ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଧମ୍ମେସୁ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣେ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସେ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ୱେଦନାୟ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ତଣ୍ହାୟ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି , ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି। ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି। ଇମସ୍ମିଂ ଖୋ ପନ ୱେୟ୍ୟାକରଣସ୍ମିଂ ଭଞ୍ଞମାନେ ସଟ୍ଠିମତ୍ତାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଅନୁପାଦାୟ ଆସୱେହି ଚିତ୍ତାନି ୱିମୁଚ୍ଚିଂସୂତି।

ଛଛକ୍କସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ମହାସଳାୟତନିକସୁତ୍ତଂ

୪୨୮ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ମହାସଳାୟତନିକଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

୪୨୯ . ‘‘ଚକ୍ଖୁଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜାନଂ ଅପସ୍ସଂ ୟଥାଭୂତଂ, ରୂପେ ଅଜାନଂ ଅପସ୍ସଂ ୟଥାଭୂତଂ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅଜାନଂ ଅପସ୍ସଂ ୟଥାଭୂତଂ, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଂ ଅଜାନଂ ଅପସ୍ସଂ ୟଥାଭୂତଂ, ୟମିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅଜାନଂ ଅପସ୍ସଂ ୟଥାଭୂତଂ, ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ ସାରଜ୍ଜତି, ରୂପେସୁ ସାରଜ୍ଜତି, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣେ ସାରଜ୍ଜତି, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସେ ସାରଜ୍ଜତି, ୟମିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତସ୍ମିମ୍ପି ସାରଜ୍ଜତି।

‘‘ତସ୍ସ ସାରତ୍ତସ୍ସ ସଂୟୁତ୍ତସ୍ସ ସମ୍ମୂଳ୍ହସ୍ସ ଅସ୍ସାଦାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ଆୟତିଂ ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା ଉପଚୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତଣ୍ହା ଚସ୍ସ ପୋନୋବ୍ଭୱିକା ନନ୍ଦୀରାଗସହଗତା ତତ୍ରତତ୍ରାଭିନନ୍ଦିନୀ, ସା ଚସ୍ସ ପୱଡ୍ଢତି। ତସ୍ସ କାୟିକାପି ଦରଥା ପୱଡ୍ଢନ୍ତି, ଚେତସିକାପି ଦରଥା ପୱଡ୍ଢନ୍ତି; କାୟିକାପି ସନ୍ତାପା ପୱଡ୍ଢନ୍ତି , ଚେତସିକାପି ସନ୍ତାପା ପୱଡ୍ଢନ୍ତି; କାୟିକାପି ପରିଳାହା ପୱଡ୍ଢନ୍ତି, ଚେତସିକାପି ପରିଳାହା ପୱଡ୍ଢନ୍ତି। ସୋ କାୟଦୁକ୍ଖମ୍ପି [କାୟିକଦୁକ୍ଖମ୍ପି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), କାୟିକଂ ଦୁକ୍ଖମ୍ପି (କ॰)] ଚେତୋଦୁକ୍ଖମ୍ପି ପଟିସଂୱେଦେତି।

‘‘ସୋତଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜାନଂ ଅପସ୍ସଂ ୟଥାଭୂତଂ…ପେ॰… ଘାନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜାନଂ ଅପସ୍ସଂ ୟଥାଭୂତଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜାନଂ ଅପସ୍ସଂ ୟଥାଭୂତଂ…ପେ॰… କାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜାନଂ ଅପସ୍ସଂ ୟଥାଭୂତଂ…ପେ॰… ମନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜାନଂ ଅପସ୍ସଂ ୟଥାଭୂତଂ, ଧମ୍ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜାନଂ ଅପସ୍ସଂ ୟଥାଭୂତଂ, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜାନଂ ଅପସ୍ସଂ ୟଥାଭୂତଂ , ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜାନଂ ଅପସ୍ସଂ ୟଥାଭୂତଂ, ୟମିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଅଜାନଂ ଅପସ୍ସଂ ୟଥାଭୂତଂ, ମନସ୍ମିଂ ସାରଜ୍ଜତି, ଧମ୍ମେସୁ ସାରଜ୍ଜତି, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣେ ସାରଜ୍ଜତି, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସେ ସାରଜ୍ଜତି, ୟମିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତସ୍ମିମ୍ପି ସାରଜ୍ଜତି।

‘‘ତସ୍ସ ସାରତ୍ତସ୍ସ ସଂୟୁତ୍ତସ୍ସ ସମ୍ମୂଳ୍ହସ୍ସ ଅସ୍ସାଦାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ଆୟତିଂ ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା ଉପଚୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତଣ୍ହା ଚସ୍ସ ପୋନୋବ୍ଭୱିକା ନନ୍ଦୀରାଗସହଗତା ତତ୍ରତତ୍ରାଭିନନ୍ଦିନୀ, ସା ଚସ୍ସ ପୱଡ୍ଢତି। ତସ୍ସ କାୟିକାପି ଦରଥା ପୱଡ୍ଢନ୍ତି, ଚେତସିକାପି ଦରଥା ପୱଡ୍ଢନ୍ତି; କାୟିକାପି ସନ୍ତାପା ପୱଡ୍ଢନ୍ତି, ଚେତସିକାପି ସନ୍ତାପା ପୱଡ୍ଢନ୍ତି; କାୟିକାପି ପରିଳାହା ପୱଡ୍ଢନ୍ତି, ଚେତସିକାପି ପରିଳାହା ପୱଡ୍ଢନ୍ତି। ସୋ କାୟଦୁକ୍ଖମ୍ପି ଚେତୋଦୁକ୍ଖମ୍ପି ପଟିସଂୱେଦେତି।

୪୩୦ . ‘‘ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାନଂ ପସ୍ସଂ ୟଥାଭୂତଂ, ରୂପେ ଜାନଂ ପସ୍ସଂ ୟଥାଭୂତଂ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଜାନଂ ପସ୍ସଂ ୟଥାଭୂତଂ, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଂ ଜାନଂ ପସ୍ସଂ ୟଥାଭୂତଂ, ୟମିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଜାନଂ ପସ୍ସଂ ୟଥାଭୂତଂ, ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ ନ ସାରଜ୍ଜତି, ରୂପେସୁ ନ ସାରଜ୍ଜତି, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣେ ନ ସାରଜ୍ଜତି, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସେ ନ ସାରଜ୍ଜତି, ୟମିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତସ୍ମିମ୍ପି ନ ସାରଜ୍ଜତି।

‘‘ତସ୍ସ ଅସାରତ୍ତସ୍ସ ଅସଂୟୁତ୍ତସ୍ସ ଅସମ୍ମୂଳ୍ହସ୍ସ ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ଆୟତିଂ ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା ଅପଚୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତଣ୍ହା ଚସ୍ସ ପୋନୋବ୍ଭୱିକା ନନ୍ଦୀରାଗସହଗତା ତତ୍ରତତ୍ରାଭିନନ୍ଦିନୀ, ସା ଚସ୍ସ ପହୀୟତି। ତସ୍ସ କାୟିକାପି ଦରଥା ପହୀୟନ୍ତି, ଚେତସିକାପି ଦରଥା ପହୀୟନ୍ତି; କାୟିକାପି ସନ୍ତାପା ପହୀୟନ୍ତି, ଚେତସିକାପି ସନ୍ତାପା ପହୀୟନ୍ତି; କାୟିକାପି ପରିଳାହା ପହୀୟନ୍ତି , ଚେତସିକାପି ପରିଳାହା ପହୀୟନ୍ତି। ସୋ କାୟସୁଖମ୍ପି ଚେତୋସୁଖମ୍ପି ପଟିସଂୱେଦେତି।

୪୩୧ . ‘‘ୟା ତଥାଭୂତସ୍ସ [ୟଥାଭୂତସ୍ସ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଦିଟ୍ଠି ସାସ୍ସ ହୋତି ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି; ୟୋ ତଥାଭୂତସ୍ସ [ୟଥାଭୂତସ୍ସ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସଙ୍କପ୍ପୋ ସ୍ୱାସ୍ସ ହୋତି ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ; ୟୋ ତଥାଭୂତସ୍ସ [ୟଥାଭୂତସ୍ସ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୱାୟାମୋ ସ୍ୱାସ୍ସ ହୋତି ସମ୍ମାୱାୟାମୋ; ୟା ତଥାଭୂତସ୍ସ [ୟଥାଭୂତସ୍ସ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସତି ସାସ୍ସ ହୋତି ସମ୍ମାସତି; ୟୋ ତଥାଭୂତସ୍ସ [ୟଥାଭୂତସ୍ସ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସମାଧି ସ୍ୱାସ୍ସ ହୋତି ସମ୍ମାସମାଧି। ପୁବ୍ବେୱ ଖୋ ପନସ୍ସ କାୟକମ୍ମଂ ୱଚୀକମ୍ମଂ ଆଜୀୱୋ ସୁପରିସୁଦ୍ଧୋ ହୋତି। ଏୱମସ୍ସାୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ତସ୍ସ ଏୱଂ ଇମଂ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱୟତୋ ଚତ୍ତାରୋପି ସତିପଟ୍ଠାନା ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଚତ୍ତାରୋପି ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଚତ୍ତାରୋପି ଇଦ୍ଧିପାଦା ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ପଞ୍ଚପି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ପଞ୍ଚପି ବଲାନି ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ସତ୍ତପି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି।

‘‘ତସ୍ସିମେ ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମା ୟୁଗନନ୍ଧା [ୟୁଗନଦ୍ଧା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ୱତ୍ତନ୍ତି – ସମଥୋ ଚ ୱିପସ୍ସନା ଚ। ସୋ ୟେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ତେ ଧମ୍ମେ ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଜାନାତି। ୟେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ପହାତବ୍ବା ତେ ଧମ୍ମେ ଅଭିଞ୍ଞା ପଜହତି। ୟେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ଭାୱେତବ୍ବା ତେ ଧମ୍ମେ ଅଭିଞ୍ଞା ଭାୱେତି। ୟେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା ତେ ଧମ୍ମେ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକରୋତି।

‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା? ‘ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା’ ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟଂ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ରୂପୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ୱେଦନୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ସଞ୍ଞୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ସଙ୍ଖାରୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ୱିଞ୍ଞାଣୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ। ଇମେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା।

‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ପହାତବ୍ବା? ଅୱିଜ୍ଜା ଚ ଭୱତଣ୍ହା ଚ – ଇମେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ପହାତବ୍ବା।

‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ଭାୱେତବ୍ବା? ସମଥୋ ଚ ୱିପସ୍ସନା ଚ – ଇମେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ଭାୱେତବ୍ବା।

‘‘କତମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା? ୱିଜ୍ଜା ଚ ୱିମୁତ୍ତି ଚ – ଇମେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା।

୪୩୨ . ‘‘ସୋତଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାନଂ ପସ୍ସଂ ୟଥାଭୂତଂ…ପେ॰… ଘାନଂ ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାନଂ ପସ୍ସଂ ୟଥାଭୂତଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାନଂ ପସ୍ସଂ ୟଥାଭୂତଂ… କାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାନଂ ପସ୍ସଂ ୟଥାଭୂତଂ… ମନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାନଂ ପସ୍ସଂ ୟଥାଭୂତଂ, ଧମ୍ମେ ଜାନଂ ପସ୍ସଂ ୟଥାଭୂତଂ, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଜାନଂ ପସ୍ସଂ ୟଥାଭୂତଂ, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଂ ଜାନଂ ପସ୍ସଂ ୟଥାଭୂତଂ, ୟମିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଜାନଂ ପସ୍ସଂ ୟଥାଭୂତଂ, ମନସ୍ମିଂ ନ ସାରଜ୍ଜତି, ଧମ୍ମେସୁ ନ ସାରଜ୍ଜତି, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣେ ନ ସାରଜ୍ଜତି, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସେ ନ ସାରଜ୍ଜତି, ୟମିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତସ୍ମିମ୍ପି ନ ସାରଜ୍ଜତି।

‘‘ତସ୍ସ ଅସାରତ୍ତସ୍ସ ଅସଂୟୁତ୍ତସ୍ସ ଅସମ୍ମୂଳ୍ହସ୍ସ ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ଆୟତିଂ ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା ଅପଚୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତଣ୍ହା ଚସ୍ସ ପୋନୋବ୍ଭୱିକା ନନ୍ଦୀରାଗସହଗତା ତତ୍ରତତ୍ରାଭିନନ୍ଦିନୀ , ସା ଚସ୍ସ ପହୀୟତି। ତସ୍ସ କାୟିକାପି ଦରଥା ପହୀୟନ୍ତି, ଚେତସିକାପି ଦରଥା ପହୀୟନ୍ତି; କାୟିକାପି ସନ୍ତାପା ପହୀୟନ୍ତି, ଚେତସିକାପି ସନ୍ତାପା ପହୀୟନ୍ତି; କାୟିକାପି ପରିଳାହା ପହୀୟନ୍ତି, ଚେତସିକାପି ପରିଳାହା ପହୀୟନ୍ତି। ସୋ କାୟସୁଖମ୍ପି ଚେତୋସୁଖମ୍ପି ପଟିସଂୱେଦେତି।

୪୩୩ . ‘‘ୟା ତଥାଭୂତସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି ସାସ୍ସ ହୋତି ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି; ୟୋ ତଥାଭୂତସ୍ସ ସଙ୍କପ୍ପୋ ସ୍ୱାସ୍ସ ହୋତି ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ; ୟୋ ତଥାଭୂତସ୍ସ ୱାୟାମୋ ସ୍ୱାସ୍ସ ହୋତି ସମ୍ମାୱାୟାମୋ; ୟା ତଥାଭୂତସ୍ସ ସତି ସାସ୍ସ ହୋତି ସମ୍ମାସତି; ୟୋ ତଥାଭୂତସ୍ସ ସମାଧି ସ୍ୱାସ୍ସ ହୋତି ସମ୍ମାସମାଧି। ପୁବ୍ବେୱ ଖୋ ପନସ୍ସ କାୟକମ୍ମଂ ୱଚୀକମ୍ମଂ ଆଜୀୱୋ ସୁପରିସୁଦ୍ଧୋ ହୋତି। ଏୱମସ୍ସାୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ତସ୍ସ ଏୱଂ ଇମଂ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱୟତୋ ଚତ୍ତାରୋପି ସତିପଟ୍ଠାନା ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଚତ୍ତାରୋପି ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଚତ୍ତାରୋପି ଇଦ୍ଧିପାଦା ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ପଞ୍ଚପି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ପଞ୍ଚପି ବଲାନି ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ସତ୍ତପି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି।

‘‘ତସ୍ସିମେ ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମା ୟୁଗନନ୍ଧା ୱତ୍ତନ୍ତି – ସମଥୋ ଚ ୱିପସ୍ସନା ଚ। ସୋ ୟେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ତେ ଧମ୍ମେ ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଜାନାତି। ୟେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ପହାତବ୍ବା ତେ ଧମ୍ମେ ଅଭିଞ୍ଞା ପଜହତି। ୟେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ଭାୱେତବ୍ବା ତେ ଧମ୍ମେ ଅଭିଞ୍ଞା ଭାୱେତି। ୟେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା ତେ ଧମ୍ମେ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକରୋତି।

‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା? ‘ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା’ ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟଂ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ରୂପୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ୱେଦନୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ସଞ୍ଞୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ସଙ୍ଖାରୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ୱିଞ୍ଞାଣୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ। ଇମେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା।

‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ପହାତବ୍ବା? ଅୱିଜ୍ଜା ଚ ଭୱତଣ୍ହା ଚ – ଇମେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ପହାତବ୍ବା।

‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ଭାୱେତବ୍ବା? ସମଥୋ ଚ ୱିପସ୍ସନା ଚ – ଇମେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ଭାୱେତବ୍ବା।

‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା? ୱିଜ୍ଜା ଚ ୱିମୁତ୍ତି ଚ – ଇମେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ମହାସଳାୟତନିକସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ସତ୍ତମଂ।

୮. ନଗରୱିନ୍ଦେୟ୍ୟସୁତ୍ତଂ

୪୩୪ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା କୋସଲେସୁ ଚାରିକଂ ଚରମାନୋ ମହତା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନ ସଦ୍ଧିଂ ୟେନ ନଗରୱିନ୍ଦଂ ନାମ କୋସଲାନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ଗାମୋ ତଦୱସରି। ଅସ୍ସୋସୁଂ ଖୋ ନଗରୱିନ୍ଦେୟ୍ୟକା [ନଗରୱିନ୍ଦେୟ୍ୟା (କ॰)] ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା – ‘‘ସମଣୋ ଖଲୁ, ଭୋ, ଗୋତମୋ ସକ୍ୟପୁତ୍ତୋ ସକ୍ୟକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋ କୋସଲେସୁ ଚାରିକଂ ଚରମାନୋ ମହତା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନ ସଦ୍ଧିଂ ନଗରୱିନ୍ଦଂ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ। ତଂ ଖୋ ପନ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ଏୱଂ କଲ୍ୟାଣୋ କିତ୍ତିସଦ୍ଦୋ ଅବ୍ଭୁଗ୍ଗତୋ – ‘ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନୋ ସୁଗତୋ ଲୋକୱିଦୂ ଅନୁତ୍ତରୋ ପୁରିସଦମ୍ମସାରଥି ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା’ତି। ସୋ ଇମଂ ଲୋକଂ ସଦେୱକଂ ସମାରକଂ ସବ୍ରହ୍ମକଂ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିଂ ପଜଂ ସଦେୱମନୁସ୍ସଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ପୱେଦେତି। ସୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଂ ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣଂ ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ, କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପକାସେତି। ସାଧୁ ଖୋ ପନ ତଥାରୂପାନଂ ଅରହତଂ ଦସ୍ସନଂ ହୋତୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ନଗରୱିନ୍ଦେୟ୍ୟକା ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦିଂସୁ; ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ୟେନ ଭଗୱା ତେନଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ନାମଗୋତ୍ତଂ ସାୱେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ତୁଣ୍ହୀଭୂତା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନେ ଖୋ ନଗରୱିନ୍ଦେୟ୍ୟକେ ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକେ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

୪୩୫ . ‘‘ସଚେ ୱୋ, ଗହପତୟୋ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ‘କଥଂଭୂତା, ଗହପତୟୋ, ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ନ ସକ୍କାତବ୍ବା ନ ଗରୁକାତବ୍ବା ନ ମାନେତବ୍ବା ନ ପୂଜେତବ୍ବା’ତି? ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠା ତୁମ୍ହେ, ଗହପତୟୋ, ତେସଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାଥ – ‘ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରୂପେସୁ ଅୱୀତରାଗା ଅୱୀତଦୋସା ଅୱୀତମୋହା, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅୱୂପସନ୍ତଚିତ୍ତା, ସମୱିସମଂ ଚରନ୍ତି କାୟେନ ୱାଚାୟ ମନସା, ଏୱରୂପା ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ନ ସକ୍କାତବ୍ବା ନ ଗରୁକାତବ୍ବା ନ ମାନେତବ୍ବା ନ ପୂଜେତବ୍ବା। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ମୟମ୍ପି ହି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରୂପେସୁ ଅୱୀତରାଗା ଅୱୀତଦୋସା ଅୱୀତମୋହା, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅୱୂପସନ୍ତଚିତ୍ତା, ସମୱିସମଂ ଚରାମ କାୟେନ ୱାଚାୟ ମନସା, ତେସଂ ନୋ ସମଚରିୟମ୍ପି ହେତଂ ଉତ୍ତରି ଅପସ୍ସତଂ। ତସ୍ମା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ନ ସକ୍କାତବ୍ବା ନ ଗରୁକାତବ୍ବା ନ ମାନେତବ୍ବା ନ ପୂଜେତବ୍ବା। ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ସଦ୍ଦେସୁ… ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ଗନ୍ଧେସୁ… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରସେସୁ… କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେସୁ… ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅୱୀତରାଗା ଅୱୀତଦୋସା ଅୱୀତମୋହା, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅୱୂପସନ୍ତଚିତ୍ତା, ସମୱିସମଂ ଚରନ୍ତି କାୟେନ ୱାଚାୟ ମନସା, ଏୱରୂପା ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ନ ସକ୍କାତବ୍ବା ନ ଗରୁକାତବ୍ବା ନ ମାନେତବ୍ବା ନ ପୂଜେତବ୍ବା। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ମୟମ୍ପି ହି ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅୱୀତରାଗା ଅୱୀତଦୋସା ଅୱୀତମୋହା , ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅୱୂପସନ୍ତଚିତ୍ତା, ସମୱିସମଂ ଚରାମ କାୟେନ ୱାଚାୟ ମନସା, ତେସଂ ନୋ ସମଚରିୟମ୍ପି ହେତଂ ଉତ୍ତରି ଅପସ୍ସତଂ। ତସ୍ମା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ନ ସକ୍କାତବ୍ବା ନ ଗରୁକାତବ୍ବା ନ ମାନେତବ୍ବା ନ ପୂଜେତବ୍ବା’ତି। ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠା ତୁମ୍ହେ, ଗହପତୟୋ, ତେସଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାଥ।

୪୩୬ . ‘‘ସଚେ ପନ ୱୋ, ଗହପତୟୋ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ‘କଥଂଭୂତା, ଗହପତୟୋ, ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସକ୍କାତବ୍ବା ଗରୁକାତବ୍ବା ମାନେତବ୍ବା ପୂଜେତବ୍ବା’ତି? ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠା ତୁମ୍ହେ, ଗହପତୟୋ, ତେସଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାଥ – ‘ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରୂପେସୁ ୱୀତରାଗା ୱୀତଦୋସା ୱୀତମୋହା, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱୂପସନ୍ତଚିତ୍ତା, ସମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି କାୟେନ ୱାଚାୟ ମନସା, ଏୱରୂପା ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସକ୍କାତବ୍ବା ଗରୁକାତବ୍ବା ମାନେତବ୍ବା ପୂଜେତବ୍ବା। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ମୟମ୍ପି ହି [ମୟଂ ହି (?)] ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରୂପେସୁ ଅୱୀତରାଗା ଅୱୀତଦୋସା ଅୱୀତମୋହା, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅୱୂପସନ୍ତଚିତ୍ତା, ସମୱିସମଂ ଚରାମ କାୟେନ ୱାଚାୟ ମନସା, ତେସଂ ନୋ ସମଚରିୟମ୍ପି ହେତଂ ଉତ୍ତରି ପସ୍ସତଂ। ତସ୍ମା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସକ୍କାତବ୍ବା ଗରୁକାତବ୍ବା ମାନେତବ୍ବା ପୂଜେତବ୍ବା। ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ସଦ୍ଦେସୁ… ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ଗନ୍ଧେସୁ… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରସେସୁ… କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେସୁ… ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୱୀତରାଗା ୱୀତଦୋସା ୱୀତମୋହା, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱୂପସନ୍ତଚିତ୍ତା, ସମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତି କାୟେନ ୱାଚାୟ ମନସା, ଏୱରୂପା ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସକ୍କାତବ୍ବା ଗରୁକାତବ୍ବା ମାନେତବ୍ବା ପୂଜେତବ୍ବା। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ମୟମ୍ପି ହି ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅୱୀତରାଗା ଅୱୀତଦୋସା ଅୱୀତମୋହା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅୱୂପସନ୍ତଚିତ୍ତା, ସମୱିସମଂ ଚରାମ କାୟେନ ୱାଚାୟ ମନସା, ତେସଂ ନୋ ସମଚରିୟମ୍ପି ହେତଂ ଉତ୍ତରି ପସ୍ସତଂ। ତସ୍ମା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସକ୍କାତବ୍ବା ଗରୁକାତବ୍ବା ମାନେତବ୍ବା ପୂଜେତବ୍ବା’ତି । ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠା ତୁମ୍ହେ, ଗହପତୟୋ, ତେସଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାଥ।

୪୩୭ . ‘‘ସଚେ ପନ ୱୋ [ସଚେ ତେ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] , ଗହପତୟୋ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ‘କେ ପନାୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ଆକାରା, କେ ଅନ୍ୱୟା, ୟେନ ତୁମ୍ହେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ଏୱଂ ୱଦେଥ? ଅଦ୍ଧା ତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ୱୀତରାଗା ୱା ରାଗୱିନୟାୟ ୱା ପଟିପନ୍ନା, ୱୀତଦୋସା ୱା ଦୋସୱିନୟାୟ ୱା ପଟିପନ୍ନା, ୱୀତମୋହା ୱା ମୋହୱିନୟାୟ ୱା ପଟିପନ୍ନା’ତି? ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠା ତୁମ୍ହେ, ଗହପତୟୋ, ତେସଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାଥ – ‘ତଥା ହି ତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱନ୍ତି। ନତ୍ଥି ଖୋ ପନ ତତ୍ଥ ତଥାରୂପା ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ୟେ ଦିସ୍ୱା ଦିସ୍ୱା ଅଭିରମେୟ୍ୟୁଂ, ନତ୍ଥି ଖୋ ପନ ତତ୍ଥ ତଥାରୂପା ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ସଦ୍ଦା ୟେ ସୁତ୍ୱା ସୁତ୍ୱା ଅଭିରମେୟ୍ୟୁଂ, ନତ୍ଥି ଖୋ ପନ ତତ୍ଥ ତଥାରୂପା ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଗନ୍ଧା ୟେ ଘାୟିତ୍ୱା ଘାୟିତ୍ୱା ଅଭିରମେୟ୍ୟୁଂ , ନତ୍ଥି ଖୋ ପନ ତତ୍ଥ ତଥାରୂପା ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା ୟେ ସାୟିତ୍ୱା ସାୟିତ୍ୱା ଅଭିରମେୟ୍ୟୁଂ, ନତ୍ଥି ଖୋ ପନ ତତ୍ଥ ତଥାରୂପା କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ୟେ ଫୁସିତ୍ୱା ଫୁସିତ୍ୱା ଅଭିରମେୟ୍ୟୁଂ। ଇମେ ଖୋ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ଆକାରା, ଇମେ ଅନ୍ୱୟା, ୟେନ ମୟଂ [ୟେନ ମୟଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ (ସୀ॰ ପୀ॰), ୟେନ ମୟଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତେ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଏୱଂ ୱଦେମ – ଅଦ୍ଧା ତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ୱୀତରାଗା ୱା ରାଗୱିନୟାୟ ୱା ପଟିପନ୍ନା, ୱୀତଦୋସା ୱା ଦୋସୱିନୟାୟ ୱା ପଟିପନ୍ନା, ୱୀତମୋହା ୱା ମୋହୱିନୟାୟ ୱା ପଟିପନ୍ନା’ତି। ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠା ତୁମ୍ହେ, ଗହପତୟୋ, ତେସଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାଥା’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ନଗରୱିନ୍ଦେୟ୍ୟକା ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ! ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭୋ ଗୋତମ, ନିକ୍କୁଜ୍ଜିତଂ ୱା ଉକ୍କୁଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ୱା ୱିୱରେୟ୍ୟ, ମୂଳ୍ହସ୍ସ ୱା ମଗ୍ଗଂ ଆଚିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅନ୍ଧକାରେ ୱା ତେଲପଜ୍ଜୋତଂ ଧାରେୟ୍ୟ – ‘ଚକ୍ଖୁମନ୍ତୋ ରୂପାନି ଦକ୍ଖନ୍ତୀ’ତି; ଏୱମେୱଂ ଭୋତା ଗୋତମେନ ଅନେକପରିୟାୟେନ ଧମ୍ମୋ ପକାସିତୋ। ଏତେ ମୟଂ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ସରଣଂ ଗଚ୍ଛାମ ଧମ୍ମଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଞ୍ଚ। ଉପାସକେ ନୋ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତେ ସରଣଂ ଗତେ’’ତି।

ନଗରୱିନ୍ଦେୟ୍ୟସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ପିଣ୍ଡପାତପାରିସୁଦ୍ଧିସୁତ୍ତଂ

୪୩୮ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ୱିପ୍ପସନ୍ନାନି ଖୋ ତେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି, ପରିସୁଦ୍ଧୋ ଛୱିୱଣ୍ଣୋ ପରିୟୋଦାତୋ। କତମେନ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ୱିହାରେନ ଏତରହି ବହୁଲଂ ୱିହରସୀ’’ତି? ‘‘ସୁଞ୍ଞତାୱିହାରେନ ଖୋ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏତରହି ବହୁଲଂ ୱିହରାମୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ସାଧୁ, ସାରିପୁତ୍ତ! ମହାପୁରିସୱିହାରେନ କିର ତ୍ୱଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏତରହି ବହୁଲଂ ୱିହରସି। ମହାପୁରିସୱିହାରୋ ଏସୋ [ହେସ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] , ସାରିପୁତ୍ତ, ୟଦିଦଂ – ସୁଞ୍ଞତା। ତସ୍ମାତିହ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ସଚେ ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ – ‘ସୁଞ୍ଞତାୱିହାରେନ ବହୁଲଂ [ଏତରହି ବହୁଲଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ତେନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ୟେନ ଚାହଂ ମଗ୍ଗେନ ଗାମଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସିଂ, ୟସ୍ମିଞ୍ଚ ପଦେସେ ପିଣ୍ଡାୟ ଅଚରିଂ, ୟେନ ଚ ମଗ୍ଗେନ ଗାମତୋ ପିଣ୍ଡାୟ ପଟିକ୍କମିଂ, ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ ମେ ତତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରୂପେସୁ ଛନ୍ଦୋ ୱା ରାଗୋ ୱା ଦୋସୋ ୱା ମୋହୋ ୱା ପଟିଘଂ ୱାପି ଚେତସୋ’ତି? ସଚେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ୟେନ ଚାହଂ ମଗ୍ଗେନ ଗାମଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସିଂ, ୟସ୍ମିଞ୍ଚ ପଦେସେ ପିଣ୍ଡାୟ ଅଚରିଂ, ୟେନ ଚ ମଗ୍ଗେନ ଗାମତୋ ପିଣ୍ଡାୟ ପଟିକ୍କମିଂ, ଅତ୍ଥି ମେ ତତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରୂପେସୁ ଛନ୍ଦୋ ୱା ରାଗୋ ୱା ଦୋସୋ ୱା ମୋହୋ ୱା ପଟିଘଂ ୱାପି ଚେତସୋ’ତି, ତେନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେସଂୟେୱ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ୱାୟମିତବ୍ବଂ। ସଚେ ପନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ୟେନ ଚାହଂ ମଗ୍ଗେନ ଗାମଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସିଂ, ୟସ୍ମିଞ୍ଚ ପଦେସେ ପିଣ୍ଡାୟ ଅଚରିଂ, ୟେନ ଚ ମଗ୍ଗେନ ଗାମତୋ ପିଣ୍ଡାୟ ପଟିକ୍କମିଂ, ନତ୍ଥି ମେ ତତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରୂପେସୁ ଛନ୍ଦୋ ୱା ରାଗୋ ୱା ଦୋସୋ ୱା ମୋହୋ ୱା ପଟିଘଂ ୱାପି ଚେତସୋ’ତି, ତେନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

୪୩୯ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ୟେନ ଚାହଂ ମଗ୍ଗେନ ଗାମଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସିଂ, ୟସ୍ମିଞ୍ଚ ପଦେସେ ପିଣ୍ଡାୟ ଅଚରିଂ, ୟେନ ଚ ମଗ୍ଗେନ ଗାମତୋ ପିଣ୍ଡାୟ ପଟିକ୍କମିଂ, ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ ମେ ତତ୍ଥ ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ସଦ୍ଦେସୁ…ପେ॰… ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ଗନ୍ଧେସୁ… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରସେସୁ … କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେସୁ… ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଛନ୍ଦୋ ୱା ରାଗୋ ୱା ଦୋସୋ ୱା ମୋହୋ ୱା ପଟିଘଂ ୱାପି ଚେତସୋ’ତି? ସଚେ , ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ୟେନ ଚାହଂ ମଗ୍ଗେନ ଗାମଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସିଂ, ୟସ୍ମିଞ୍ଚ ପଦେସେ ପିଣ୍ଡାୟ ଅଚରିଂ, ୟେନ ଚ ମଗ୍ଗେନ ଗାମତୋ ପିଣ୍ଡାୟ ପଟିକ୍କମିଂ, ଅତ୍ଥି ମେ ତତ୍ଥ ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଛନ୍ଦୋ ୱା ରାଗୋ ୱା ଦୋସୋ ୱା ମୋହୋ ୱା ପଟିଘଂ ୱାପି ଚେତସୋ’ତି, ତେନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେସଂୟେୱ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ୱାୟମିତବ୍ବଂ। ସଚେ ପନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ୟେନ ଚାହଂ ମଗ୍ଗେନ ଗାମଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସିଂ, ୟସ୍ମିଞ୍ଚ ପଦେସେ ପିଣ୍ଡାୟ ଅଚରିଂ, ୟେନ ଚ ମଗ୍ଗେନ ଗାମତୋ ପିଣ୍ଡାୟ ପଟିକ୍କମିଂ, ନତ୍ଥି ମେ ତତ୍ଥ ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଛନ୍ଦୋ ୱା ରାଗୋ ୱା ଦୋସୋ ୱା ମୋହୋ ୱା ପଟିଘଂ ୱାପି ଚେତସୋ’ତି, ତେନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

୪୪୦ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ପହୀନା ନୁ ଖୋ ମେ ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା’ତି? ସଚେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଅପ୍ପହୀନା ଖୋ ମେ ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା’ତି, ତେନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ପଞ୍ଚନ୍ନଂ କାମଗୁଣାନଂ ପହାନାୟ ୱାୟମିତବ୍ବଂ। ସଚେ ପନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ପହୀନା ଖୋ ମେ ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା’ତି, ତେନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

୪୪୧ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ପହୀନା ନୁ ଖୋ ମେ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣା’ତି? ସଚେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଅପ୍ପହୀନା ଖୋ ମେ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣା’ତି, ତେନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ନୀୱରଣାନଂ ପହାନାୟ ୱାୟମିତବ୍ବଂ। ସଚେ ପନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ପହୀନା ଖୋ ମେ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣା’ତି, ତେନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

୪୪୨ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ପରିଞ୍ଞାତା ନୁ ଖୋ ମେ ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା’ତି? ସଚେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଅପରିଞ୍ଞାତା ଖୋ ମେ ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା’ତି, ତେନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧାନଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ୱାୟମିତବ୍ବଂ। ସଚେ ପନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ପରିଞ୍ଞାତା ଖୋ ମେ ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା’ତି, ତେନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

୪୪୩ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଭାୱିତା ନୁ ଖୋ ମେ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା’ତି? ସଚେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଅଭାୱିତା ଖୋ ମେ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା’ତି, ତେନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱନାୟ ୱାୟମିତବ୍ବଂ। ସଚେ ପନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଭାୱିତା ଖୋ ମେ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା’ତି, ତେନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

୪୪୪ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଭାୱିତା ନୁ ଖୋ ମେ ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା’ତି? ସଚେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଅଭାୱିତା ଖୋ ମେ ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା’ତି, ତେନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଚତୁନ୍ନଂ ସମ୍ମପ୍ପଧାନାନଂ ଭାୱନାୟ ୱାୟମିତବ୍ବଂ। ସଚେ ପନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଭାୱିତା ଖୋ ମେ ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା’ତି , ତେନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

୪୪୫ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଭାୱିତା ନୁ ଖୋ ମେ ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା’ତି? ସଚେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଅଭାୱିତା ଖୋ ମେ ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା’ତି, ତେନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱନାୟ ୱାୟମିତବ୍ବଂ। ସଚେ ପନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଭାୱିତା ଖୋ ମେ ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା’ତି, ତେନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

୪୪୬ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଭାୱିତାନି ନୁ ଖୋ ମେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନୀ’ତି? ସଚେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଅଭାୱିତାନି ଖୋ ମେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନୀ’ତି, ତେନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଭାୱନାୟ ୱାୟମିତବ୍ବଂ। ସଚେ ପନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଭାୱିତାନି ଖୋ ମେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନୀ’ତି, ତେନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

୪୪୭ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଭାୱିତାନି ନୁ ଖୋ ମେ ପଞ୍ଚ ବଲାନୀ’ତି? ସଚେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଅଭାୱିତାନି ଖୋ ମେ ପଞ୍ଚ ବଲାନୀ’ତି, ତେନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ବଲାନଂ ଭାୱନାୟ ୱାୟମିତବ୍ବଂ। ସଚେ ପନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଭାୱିତାନି ଖୋ ମେ ପଞ୍ଚ ବଲାନୀ’ତି, ତେନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

୪୪୮ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଭାୱିତା ନୁ ଖୋ ମେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା’ତି? ସଚେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଅଭାୱିତା ଖୋ ମେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା’ତି, ତେନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଭାୱନାୟ ୱାୟମିତବ୍ବଂ। ସଚେ ପନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଭାୱିତା ଖୋ ମେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା’ତି, ତେନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

୪୪୯ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଭାୱିତୋ ନୁ ଖୋ ମେ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ’ତି? ସଚେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଅଭାୱିତୋ ଖୋ ମେ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ’ତି, ତେନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଅରିୟସ୍ସ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ୱାୟମିତବ୍ବଂ। ସଚେ ପନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଭାୱିତୋ ଖୋ ମେ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ’ତି , ତେନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

୪୫୦ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଭାୱିତା ନୁ ଖୋ ମେ ସମଥୋ ଚ ୱିପସ୍ସନା ଚା’ତି? ସଚେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଅଭାୱିତା ଖୋ ମେ ସମଥୋ ଚ ୱିପସ୍ସନା ଚା’ତି, ତେନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ସମଥୱିପସ୍ସନାନଂ ଭାୱନାୟ ୱାୟମିତବ୍ବଂ। ସଚେ ପନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଭାୱିତା ଖୋ ମେ ସମଥୋ ଚ ୱିପସ୍ସନା ଚା’ତି, ତେନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

୪୫୧ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ସଚ୍ଛିକତା ନୁ ଖୋ ମେ ୱିଜ୍ଜା ଚ ୱିମୁତ୍ତି ଚା’ତି? ସଚେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଅସଚ୍ଛିକତା ଖୋ ମେ ୱିଜ୍ଜା ଚ ୱିମୁତ୍ତି ଚା’ତି, ତେନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ୱିଜ୍ଜାୟ ୱିମୁତ୍ତିୟା ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ୱାୟମିତବ୍ବଂ। ସଚେ ପନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ସଚ୍ଛିକତା ଖୋ ମେ ୱିଜ୍ଜା ଚ ୱିମୁତ୍ତି ଚା’ତି, ତେନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

୪୫୨ . ‘‘ୟେ ହି କେଚି, ସାରିପୁତ୍ତ, ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ପିଣ୍ଡପାତଂ ପରିସୋଧେସୁଂ, ସବ୍ବେ ତେ ଏୱମେୱ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିତ୍ୱା ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିତ୍ୱା ପିଣ୍ଡପାତଂ ପରିସୋଧେସୁଂ। ୟେପି ହି କେଚି, ସାରିପୁତ୍ତ, ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ପିଣ୍ଡପାତଂ ପରିସୋଧେସ୍ସନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଏୱମେୱ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିତ୍ୱା ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିତ୍ୱା ପିଣ୍ଡପାତଂ ପରିସୋଧେସ୍ସନ୍ତି। ୟେପି ହି କେଚି, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏତରହି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ପିଣ୍ଡପାତଂ ପରିସୋଧେନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଏୱମେୱ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିତ୍ୱା ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିତ୍ୱା ପିଣ୍ଡପାତଂ ପରିସୋଧେନ୍ତି। ତସ୍ମାତିହ, ସାରିପୁତ୍ତ [ୱୋ ସାରିପୁତ୍ତ ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ‘ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିତ୍ୱା ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିତ୍ୱା ପିଣ୍ଡପାତଂ ପରିସୋଧେସ୍ସାମା’ତି – ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୀତି।

ପିଣ୍ଡପାତପାରିସୁଦ୍ଧିସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ନୱମଂ।

୧୦. ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭାୱନାସୁତ୍ତଂ

୪୫୩ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ଗଜଙ୍ଗଲାୟଂ [କଜଙ୍ଗଲାୟଂ (ସୀ॰ ପୀ॰), କଜ୍ଜଙ୍ଗଲାୟଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ୱିହରତି ସୁୱେଳୁୱନେ [ୱେଳୁୱନେ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ମୁଖେଲୁୱନେ (ସୀ॰ ପୀ॰)] । ଅଥ ଖୋ ଉତ୍ତରୋ ମାଣୱୋ ପାରାସିୱିୟନ୍ତେୱାସୀ [ପାରାସରିୟନ୍ତେୱାସୀ (ସୀ॰ ପୀ॰), ପାରାସିରିୟନ୍ତେୱାସୀ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଉତ୍ତରଂ ମାଣୱଂ ପାରାସିୱିୟନ୍ତେୱାସିଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଦେସେତି, ଉତ୍ତର, ପାରାସିୱିୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ସାୱକାନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭାୱନ’’ନ୍ତି? ‘‘ଦେସେତି, ଭୋ ଗୋତମ, ପାରାସିୱିୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ସାୱକାନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭାୱନ’’ନ୍ତି। ‘‘ୟଥା କଥଂ ପନ, ଉତ୍ତର, ଦେସେତି ପାରାସିୱିୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ସାୱକାନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭାୱନ’’ନ୍ତି? ‘‘ଇଧ, ଭୋ ଗୋତମ, ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ନ ପସ୍ସତି, ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ନ ସୁଣାତି – ଏୱଂ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ଦେସେତି ପାରାସିୱିୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ସାୱକାନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭାୱନ’’ନ୍ତି। ‘‘ଏୱଂ ସନ୍ତେ ଖୋ, ଉତ୍ତର, ଅନ୍ଧୋ ଭାୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟୋ ଭୱିସ୍ସତି, ବଧିରୋ ଭାୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟୋ ଭୱିସ୍ସତି; ୟଥା ପାରାସିୱିୟସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୱଚନଂ। ଅନ୍ଧୋ ହି, ଉତ୍ତର, ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ନ ପସ୍ସତି, ବଧିରୋ ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ନ ସୁଣାତୀ’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଉତ୍ତରୋ ମାଣୱୋ ପାରାସିୱିୟନ୍ତେୱାସୀ ତୁଣ୍ହୀଭୂତୋ ମଙ୍କୁଭୂତୋ ପତ୍ତକ୍ଖନ୍ଧୋ ଅଧୋମୁଖୋ ପଜ୍ଝାୟନ୍ତୋ ଅପ୍ପଟିଭାନୋ ନିସୀଦି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଉତ୍ତରଂ ମାଣୱଂ ପାରାସିୱିୟନ୍ତେୱାସିଂ ତୁଣ୍ହୀଭୂତଂ ମଙ୍କୁଭୂତଂ ପତ୍ତକ୍ଖନ୍ଧଂ ଅଧୋମୁଖଂ ପଜ୍ଝାୟନ୍ତଂ ଅପ୍ପଟିଭାନଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଅଞ୍ଞଥା ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଦେସେତି ପାରାସିୱିୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ସାୱକାନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭାୱନଂ, ଅଞ୍ଞଥା ଚ ପନାନନ୍ଦ, ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ଅନୁତ୍ତରା ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭାୱନା ହୋତୀ’’ତି। ‘‘ଏତସ୍ସ, ଭଗୱା, କାଲୋ; ଏତସ୍ସ, ସୁଗତ, କାଲୋ ୟଂ ଭଗୱା ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ଅନୁତ୍ତରଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭାୱନଂ ଦେସେୟ୍ୟ। ଭଗୱତୋ ସୁତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଧାରେସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ତେନହାନନ୍ଦ, ସୁଣାହି, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋହି; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

୪୫୪ . ‘‘କଥଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ଅନୁତ୍ତରା ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭାୱନା ହୋତି? ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନାପଂ, ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅମନାପଂ, ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନାପାମନାପଂ। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଖୋ ମେ ଇଦଂ ମନାପଂ, ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଅମନାପଂ, ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମନାପାମନାପଂ । ତଞ୍ଚ ଖୋ ସଙ୍ଖତଂ ଓଳାରିକଂ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ। ଏତଂ ସନ୍ତଂ ଏତଂ ପଣୀତଂ ୟଦିଦଂ – ଉପେକ୍ଖା’ତି। ତସ୍ସ ତଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମନାପଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଅମନାପଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମନାପାମନାପଂ ନିରୁଜ୍ଝତି; ଉପେକ୍ଖା ସଣ୍ଠାତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆନନ୍ଦ, ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ଉମ୍ମୀଲେତ୍ୱା ୱା ନିମୀଲେୟ୍ୟ, ନିମୀଲେତ୍ୱା ୱା ଉମ୍ମୀଲେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି ଏୱଂସୀଘଂ ଏୱଂତୁୱଟଂ ଏୱଂଅପ୍ପକସିରେନ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମନାପଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଅମନାପଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମନାପାମନାପଂ ନିରୁଜ୍ଝତି, ଉପେକ୍ଖା ସଣ୍ଠାତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାନନ୍ଦ, ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ଅନୁତ୍ତରା ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭାୱନା ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରୂପେସୁ।

୪୫୫ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନାପଂ, ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅମନାପଂ, ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନାପାମନାପଂ। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଖୋ ମେ ଇଦଂ ମନାପଂ, ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଅମନାପଂ, ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମନାପାମନାପଂ। ତଞ୍ଚ ଖୋ ସଙ୍ଖତଂ ଓଳାରିକଂ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ। ଏତଂ ସନ୍ତଂ ଏତଂ ପଣୀତଂ ୟଦିଦଂ – ଉପେକ୍ଖା’ତି। ତସ୍ସ ତଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମନାପଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଅମନାପଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମନାପାମନାପଂ ନିରୁଜ୍ଝତି; ଉପେକ୍ଖା ସଣ୍ଠାତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆନନ୍ଦ, ବଲୱା ପୁରିସୋ ଅପ୍ପକସିରେନେୱ ଅଚ୍ଛରଂ [ଅଚ୍ଛରିକଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ପହରେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି ଏୱଂସୀଘଂ ଏୱଂତୁୱଟଂ ଏୱଂଅପ୍ପକସିରେନ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମନାପଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଅମନାପଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମନାପାମନାପଂ ନିରୁଜ୍ଝତି, ଉପେକ୍ଖା ସଣ୍ଠାତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାନନ୍ଦ, ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ଅନୁତ୍ତରା ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭାୱନା ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ସଦ୍ଦେସୁ।

୪୫୬ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନାପଂ, ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅମନାପଂ, ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନାପାମନାପଂ। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଖୋ ମେ ଇଦଂ ମନାପଂ, ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଅମନାପଂ, ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମନାପାମନାପଂ। ତଞ୍ଚ ଖୋ ସଙ୍ଖତଂ ଓଳାରିକଂ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ। ଏତଂ ସନ୍ତଂ ଏତଂ ପଣୀତଂ ୟଦିଦଂ – ଉପେକ୍ଖା’ତି। ତସ୍ସ ତଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମନାପଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଅମନାପଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମନାପାମନାପଂ ନିରୁଜ୍ଝତି; ଉପେକ୍ଖା ସଣ୍ଠାତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆନନ୍ଦ , ଈସକଂପୋଣେ [ଈସକପୋଣେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰), ଈସକଫଣେ (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰), ‘‘ମଜ୍ଝେ ଉଚ୍ଚଂ ହୁତ୍ୱା’’ତି ଟୀକାୟ ସଂସନ୍ଦିତବ୍ବା] ପଦୁମପଲାସେ [ପଦୁମିନିପତ୍ତେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଉଦକଫୁସିତାନି ପୱତ୍ତନ୍ତି, ନ ସଣ୍ଠନ୍ତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି ଏୱଂସୀଘଂ ଏୱଂତୁୱଟଂ ଏୱଂଅପ୍ପକସିରେନ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମନାପଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଅମନାପଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମନାପାମନାପଂ ନିରୁଜ୍ଝତି, ଉପେକ୍ଖା ସଣ୍ଠାତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାନନ୍ଦ, ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ଅନୁତ୍ତରା ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭାୱନା ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ଗନ୍ଧେସୁ।

୪୫୭ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନାପଂ, ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅମନାପଂ, ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନାପାମନାପଂ। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଖୋ ମେ ଇଦଂ ମନାପଂ, ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଅମନାପଂ, ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମନାପାମନାପଂ। ତଞ୍ଚ ଖୋ ସଙ୍ଖତଂ ଓଳାରିକଂ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ। ଏତଂ ସନ୍ତଂ ଏତଂ ପଣୀତଂ ୟଦିଦଂ – ଉପେକ୍ଖା’ତି। ତସ୍ସ ତଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମନାପଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଅମନାପଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମନାପାମନାପଂ ନିରୁଜ୍ଝତି; ଉପେକ୍ଖା ସଣ୍ଠାତି । ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆନନ୍ଦ, ବଲୱା ପୁରିସୋ ଜିୱ୍ହଗ୍ଗେ ଖେଳପିଣ୍ଡଂ ସଂୟୂହିତ୍ୱା ଅପ୍ପକସିରେନ ୱମେୟ୍ୟ [ସନ୍ଧମେୟ୍ୟ (କ॰)] ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି ଏୱଂସୀଘଂ ଏୱଂତୁୱଟଂ ଏୱଂଅପ୍ପକସିରେନ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମନାପଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଅମନାପଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମନାପାମନାପଂ ନିରୁଜ୍ଝତି, ଉପେକ୍ଖା ସଣ୍ଠାତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାନନ୍ଦ, ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ଅନୁତ୍ତରା ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭାୱନା ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରସେସୁ।

୪୫୮ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନାପଂ, ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅମନାପଂ, ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନାପାମନାପଂ। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଖୋ ମେ ଇଦଂ ମନାପଂ, ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଅମନାପଂ, ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମନାପାମନାପଂ। ତଞ୍ଚ ଖୋ ସଙ୍ଖତଂ ଓଳାରିକଂ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ। ଏତଂ ସନ୍ତଂ ଏତଂ ପଣୀତଂ ୟଦିଦଂ – ଉପେକ୍ଖା’ତି। ତସ୍ସ ତଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମନାପଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଅମନାପଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମନାପାମନାପଂ ନିରୁଜ୍ଝତି; ଉପେକ୍ଖା ସଣ୍ଠାତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆନନ୍ଦ, ବଲୱା ପୁରିସୋ ସମିଞ୍ଜିତଂ ୱା ବାହଂ ପସାରେୟ୍ୟ, ପସାରିତଂ ୱା ବାହଂ ସମିଞ୍ଜେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି ଏୱଂସୀଘଂ ଏୱଂତୁୱଟଂ ଏୱଂଅପ୍ପକସିରେନ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମନାପଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଅମନାପଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମନାପାମନାପଂ ନିରୁଜ୍ଝତି, ଉପେକ୍ଖା ସଣ୍ଠାତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାନନ୍ଦ, ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ଅନୁତ୍ତରା ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭାୱନା କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେସୁ।

୪୫୯ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନାପଂ, ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅମନାପଂ, ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନାପାମନାପଂ। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଖୋ ମେ ଇଦଂ ମନାପଂ, ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଅମନାପଂ, ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମନାପାମନାପଂ। ତଞ୍ଚ ଖୋ ସଙ୍ଖତଂ ଓଳାରିକଂ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ। ଏତଂ ସନ୍ତଂ ଏତଂ ପଣୀତଂ ୟଦିଦଂ – ଉପେକ୍ଖା’ତି। ତସ୍ସ ତଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମନାପଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଅମନାପଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମନାପାମନାପଂ ନିରୁଜ୍ଝତି; ଉପେକ୍ଖା ସଣ୍ଠାତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆନନ୍ଦ, ବଲୱା ପୁରିସୋ ଦିୱସଂସନ୍ତତ୍ତେ [ଦିୱସସନ୍ତେତ୍ତେ (ସୀ॰)] ଅୟୋକଟାହେ ଦ୍ୱେ ୱା ତୀଣି ୱା ଉଦକଫୁସିତାନି ନିପାତେୟ୍ୟ। ଦନ୍ଧୋ, ଆନନ୍ଦ, ଉଦକଫୁସିତାନଂ ନିପାତୋ, ଅଥ ଖୋ ନଂ ଖିପ୍ପମେୱ ପରିକ୍ଖୟଂ ପରିୟାଦାନଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି ଏୱଂସୀଘଂ ଏୱଂତୁୱଟଂ ଏୱଂଅପ୍ପକସିରେନ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମନାପଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଅମନାପଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମନାପାମନାପଂ ନିରୁଜ୍ଝତି, ଉପେକ୍ଖା ସଣ୍ଠାତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାନନ୍ଦ, ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ଅନୁତ୍ତରା ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭାୱନା ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ। ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ଅନୁତ୍ତରା ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭାୱନା ହୋତି।

୪୬୦ . ‘‘କଥଞ୍ଚାନନ୍ଦ , ସେଖୋ ହୋତି ପାଟିପଦୋ? ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନାପଂ, ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅମନାପଂ, ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନାପାମନାପଂ। ସୋ ତେନ ଉପ୍ପନ୍ନେନ ମନାପେନ ଉପ୍ପନ୍ନେନ ଅମନାପେନ ଉପ୍ପନ୍ନେନ ମନାପାମନାପେନ ଅଟ୍ଟୀୟତି ହରାୟତି ଜିଗୁଚ୍ଛତି। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା…, ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନାପଂ, ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅମନାପଂ, ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନାପାମନାପଂ। ସୋ ତେନ ଉପ୍ପନ୍ନେନ ମନାପେନ ଉପ୍ପନ୍ନେନ ଅମନାପେନ ଉପ୍ପନ୍ନେନ ମନାପାମନାପେନ ଅଟ୍ଟୀୟତି ହରାୟତି ଜିଗୁଚ୍ଛତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ସେଖୋ ହୋତି ପାଟିପଦୋ।

୪୬୧ . ‘‘କଥଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ଅରିୟୋ ହୋତି ଭାୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟୋ? ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନାପଂ, ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅମନାପଂ, ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନାପାମନାପଂ। ସୋ ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି – ‘ପଟିକୂଲେ [ପଟିକ୍କୂଲେ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ତତ୍ଥ ୱିହରତି। ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି – ‘ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ତତ୍ଥ ୱିହରତି। ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି – ‘ପଟିକୂଲେ ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ତତ୍ଥ ୱିହରତି। ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି – ‘ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ଚ ପଟିକୂଲେ ଚ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ତତ୍ଥ ୱିହରତି। ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି – ‘ପଟିକୂଲଞ୍ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲଞ୍ଚ ତଦୁଭୟଂ ଅଭିନିୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଉପେକ୍ଖକୋ ୱିହରେୟ୍ୟଂ ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ’ତି, ଉପେକ୍ଖକୋ ତତ୍ଥ ୱିହରତି ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ।

୪୬୨ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନାପଂ, ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅମନାପଂ, ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନାପାମନାପଂ। ସୋ ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି – ‘ପଟିକୂଲେ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ତତ୍ଥ ୱିହରତି। ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି – ‘ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ତତ୍ଥ ୱିହରତି। ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି – ‘ପଟିକୂଲେ ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ତତ୍ଥ ୱିହରତି। ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି – ‘ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ଚ ପଟିକୂଲେ ଚ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ତତ୍ଥ ୱିହରତି। ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି – ‘ପଟିକୂଲଞ୍ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲଞ୍ଚ ତଦୁଭୟମ୍ପି ଅଭିନିୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଉପେକ୍ଖକୋ ୱିହରେୟ୍ୟଂ ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ’ତି, ଉପେକ୍ଖକୋ ତତ୍ଥ ୱିହରତି ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ। ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଅରିୟୋ ହୋତି ଭାୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟୋ।

୪୬୩ . ‘‘ଇତି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଦେସିତା ମୟା ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ଅନୁତ୍ତରା ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭାୱନା, ଦେସିତୋ ସେଖୋ ପାଟିପଦୋ, ଦେସିତୋ ଅରିୟୋ ଭାୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟୋ । ୟଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ସତ୍ଥାରା କରଣୀୟଂ ସାୱକାନଂ ହିତେସିନା ଅନୁକମ୍ପକେନ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟ, କତଂ ୱୋ ତଂ ମୟା। ଏତାନି, ଆନନ୍ଦ, ରୁକ୍ଖମୂଲାନି, ଏତାନି ସୁଞ୍ଞାଗାରାନି, ଝାୟଥାନନ୍ଦ, ମା ପମାଦତ୍ଥ, ମା ପଚ୍ଛା ୱିପ୍ପଟିସାରିନୋ ଅହୁୱତ୍ଥ। ଅୟଂ ୱୋ ଅମ୍ହାକଂ ଅନୁସାସନୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୀତି।

ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭାୱନାସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଦସମଂ।

ସଳାୟତନୱଗ୍ଗୋ ନିଟ୍ଠିତୋ ପଞ୍ଚମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ ଛନ୍ନୋ, ପୁଣ୍ଣୋ ନନ୍ଦକରାହୁଲା।

ଛଛକ୍କଂ ସଳାୟତନିକଂ, ନଗରୱିନ୍ଦେୟ୍ୟସୁଦ୍ଧିକା।

ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭାୱନା ଚାପି, ୱଗ୍ଗୋ ଓୱାଦପଞ୍ଚମୋତି॥

ଇଦଂ ୱଗ୍ଗାନମୁଦ୍ଦାନଂ –

ଦେୱଦହୋନୁପଦୋ ଚ, ସୁଞ୍ଞତୋ ଚ ୱିଭଙ୍ଗକୋ।

ସଳାୟତନୋତି ୱଗ୍ଗା, ଉପରିପଣ୍ଣାସକେ ଠିତାତି॥

ଉପରିପଣ୍ଣାସକଂ ସମତ୍ତଂ।

ତୀହି ପଣ୍ଣାସକେହି ପଟିମଣ୍ଡିତୋ ସକଲୋ

ମଜ୍ଝିମନିକାୟୋ ସମତ୍ତୋ।