ମୂଲପଣ୍ଣାସ ପାଳି

॥ ନମୋ ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ॥

ମଜ୍ଝିମନିକାୟୋ

ମୂଲପଣ୍ଣାସପାଳି

୧. ମୂଲପରିୟାୟୱଗ୍ଗୋ

୧. ମୂଲପରିୟାୟସୁତ୍ତଂ

୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ଉକ୍କଟ୍ଠାୟଂ ୱିହରତି ସୁଭଗୱନେ ସାଲରାଜମୂଲେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସବ୍ବଧମ୍ମମୂଲପରିୟାୟଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ, ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

୨ . ‘‘ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ଅରିୟାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ଅରିୟଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ଅରିୟଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ, ସପ୍ପୁରିସାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ – ପଥୱିଂ [ପଠୱିଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ପଥୱିତୋ ସଞ୍ଜାନାତି; ପଥୱିଂ ପଥୱିତୋ ସଞ୍ଞତ୍ୱା ପଥୱିଂ ମଞ୍ଞତି, ପଥୱିୟା ମଞ୍ଞତି, ପଥୱିତୋ ମଞ୍ଞତି, ପଥୱିଂ ମେତି ମଞ୍ଞତି , ପଥୱିଂ ଅଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ଅପରିଞ୍ଞାତଂ ତସ୍ସା’ତି ୱଦାମି।

‘‘ଆପଂ ଆପତୋ ସଞ୍ଜାନାତି; ଆପଂ ଆପତୋ ସଞ୍ଞତ୍ୱା ଆପଂ ମଞ୍ଞତି, ଆପସ୍ମିଂ ମଞ୍ଞତି, ଆପତୋ ମଞ୍ଞତି, ଆପଂ ମେତି ମଞ୍ଞତି, ଆପଂ ଅଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ଅପରିଞ୍ଞାତଂ ତସ୍ସା’ତି ୱଦାମି।

‘‘ତେଜଂ ତେଜତୋ ସଞ୍ଜାନାତି; ତେଜଂ ତେଜତୋ ସଞ୍ଞତ୍ୱା ତେଜଂ ମଞ୍ଞତି, ତେଜସ୍ମିଂ ମଞ୍ଞତି, ତେଜତୋ ମଞ୍ଞତି, ତେଜଂ ମେତି ମଞ୍ଞତି, ତେଜଂ ଅଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ଅପରିଞ୍ଞାତଂ ତସ୍ସା’ତି ୱଦାମି।

‘‘ୱାୟଂ ୱାୟତୋ ସଞ୍ଜାନାତି; ୱାୟଂ ୱାୟତୋ ସଞ୍ଞତ୍ୱା ୱାୟଂ ମଞ୍ଞତି, ୱାୟସ୍ମିଂ ମଞ୍ଞତି, ୱାୟତୋ ମଞ୍ଞତି, ୱାୟଂ ମେତି ମଞ୍ଞତି, ୱାୟଂ ଅଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ଅପରିଞ୍ଞାତଂ ତସ୍ସା’ତି ୱଦାମି।

୩ . ‘‘ଭୂତେ ଭୂତତୋ ସଞ୍ଜାନାତି; ଭୂତେ ଭୂତତୋ ସଞ୍ଞତ୍ୱା ଭୂତେ ମଞ୍ଞତି, ଭୂତେସୁ ମଞ୍ଞତି, ଭୂତତୋ ମଞ୍ଞତି, ଭୂତେ ମେତି ମଞ୍ଞତି, ଭୂତେ ଅଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ଅପରିଞ୍ଞାତଂ ତସ୍ସା’ତି ୱଦାମି।

‘‘ଦେୱେ ଦେୱତୋ ସଞ୍ଜାନାତି; ଦେୱେ ଦେୱତୋ ସଞ୍ଞତ୍ୱା ଦେୱେ ମଞ୍ଞତି, ଦେୱେସୁ ମଞ୍ଞତି, ଦେୱତୋ ମଞ୍ଞତି, ଦେୱେ ମେତି ମଞ୍ଞତି, ଦେୱେ ଅଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ଅପରିଞ୍ଞାତଂ ତସ୍ସା’ତି ୱଦାମି।

‘‘ପଜାପତିଂ ପଜାପତିତୋ ସଞ୍ଜାନାତି; ପଜାପତିଂ ପଜାପତିତୋ ସଞ୍ଞତ୍ୱା ପଜାପତିଂ ମଞ୍ଞତି, ପଜାପତିସ୍ମିଂ ମଞ୍ଞତି, ପଜାପତିତୋ ମଞ୍ଞତି, ପଜାପତିଂ ମେତି ମଞ୍ଞତି, ପଜାପତିଂ ଅଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ଅପରିଞ୍ଞାତଂ ତସ୍ସା’ତି ୱଦାମି।

‘‘ବ୍ରହ୍ମଂ ବ୍ରହ୍ମତୋ ସଞ୍ଜାନାତି; ବ୍ରହ୍ମଂ ବ୍ରହ୍ମତୋ ସଞ୍ଞତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଂ ମଞ୍ଞତି , ବ୍ରହ୍ମସ୍ମିଂ ମଞ୍ଞତି, ବ୍ରହ୍ମତୋ ମଞ୍ଞତି, ବ୍ରହ୍ମଂ ମେତି ମଞ୍ଞତି, ବ୍ରହ୍ମଂ ଅଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ଅପରିଞ୍ଞାତଂ ତସ୍ସା’ତି ୱଦାମି।

‘‘ଆଭସ୍ସରେ ଆଭସ୍ସରତୋ ସଞ୍ଜାନାତି; ଆଭସ୍ସରେ ଆଭସ୍ସରତୋ ସଞ୍ଞତ୍ୱା ଆଭସ୍ସରେ ମଞ୍ଞତି, ଆଭସ୍ସରେସୁ ମଞ୍ଞତି, ଆଭସ୍ସରତୋ ମଞ୍ଞତି, ଆଭସ୍ସରେ ମେତି ମଞ୍ଞତି, ଆଭସ୍ସରେ ଅଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ଅପରିଞ୍ଞାତଂ ତସ୍ସା’ତି ୱଦାମି।

‘‘ସୁଭକିଣ୍ହେ ସୁଭକିଣ୍ହତୋ ସଞ୍ଜାନାତି; ସୁଭକିଣ୍ହେ ସୁଭକିଣ୍ହତୋ ସଞ୍ଞତ୍ୱା ସୁଭକିଣ୍ହେ ମଞ୍ଞତି, ସୁଭକିଣ୍ହେସୁ ମଞ୍ଞତି, ସୁଭକିଣ୍ହତୋ ମଞ୍ଞତି, ସୁଭକିଣ୍ହେ ମେତି ମଞ୍ଞତି, ସୁଭକିଣ୍ହେ ଅଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ଅପରିଞ୍ଞାତଂ ତସ୍ସା’ତି ୱଦାମି।

‘‘ୱେହପ୍ଫଲେ ୱେହପ୍ଫଲତୋ ସଞ୍ଜାନାତି; ୱେହପ୍ଫଲେ ୱେହପ୍ଫଲତୋ ସଞ୍ଞତ୍ୱା ୱେହପ୍ଫଲେ ମଞ୍ଞତି, ୱେହପ୍ଫଲେସୁ ମଞ୍ଞତି, ୱେହପ୍ଫଲତୋ ମଞ୍ଞତି, ୱେହପ୍ଫଲେ ମେତି ମଞ୍ଞତି, ୱେହପ୍ଫଲେ ଅଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ଅପରିଞ୍ଞାତଂ ତସ୍ସା’ତି ୱଦାମି।

‘‘ଅଭିଭୁଂ ଅଭିଭୂତୋ ସଞ୍ଜାନାତି; ଅଭିଭୁଂ ଅଭିଭୂତୋ ସଞ୍ଞତ୍ୱା ଅଭିଭୁଂ ମଞ୍ଞତି, ଅଭିଭୁସ୍ମିଂ ମଞ୍ଞତି, ଅଭିଭୂତୋ ମଞ୍ଞତି, ଅଭିଭୁଂ ମେତି ମଞ୍ଞତି, ଅଭିଭୁଂ ଅଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ଅପରିଞ୍ଞାତଂ ତସ୍ସା’ତି ୱଦାମି।

୪ . ‘‘ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନତୋ ସଞ୍ଜାନାତି; ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନତୋ ସଞ୍ଞତ୍ୱା ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ମଞ୍ଞତି, ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସ୍ମିଂ ମଞ୍ଞତି, ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନତୋ ମଞ୍ଞତି, ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ମେତି ମଞ୍ଞତି, ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ଅଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ଅପରିଞ୍ଞାତଂ ତସ୍ସା’ତି ୱଦାମି।

‘‘ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନତୋ ସଞ୍ଜାନାତି; ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନତୋ ସଞ୍ଞତ୍ୱା ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ମଞ୍ଞତି, ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସ୍ମିଂ ମଞ୍ଞତି, ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନତୋ ମଞ୍ଞତି, ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ମେତି ମଞ୍ଞତି, ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ଅଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ଅପରିଞ୍ଞାତଂ ତସ୍ସା’ତି ୱଦାମି।

‘‘ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନତୋ ସଞ୍ଜାନାତି; ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନତୋ ସଞ୍ଞତ୍ୱା ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ମଞ୍ଞତି, ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସ୍ମିଂ ମଞ୍ଞତି, ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନତୋ ମଞ୍ଞତି, ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ମେତି ମଞ୍ଞତି, ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ଅଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ଅପରିଞ୍ଞାତଂ ତସ୍ସା’ତି ୱଦାମି।

‘‘ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନତୋ ସଞ୍ଜାନାତି; ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନତୋ ସଞ୍ଞତ୍ୱା ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ମଞ୍ଞତି, ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସ୍ମିଂ ମଞ୍ଞତି, ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନତୋ ମଞ୍ଞତି, ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ମେତି ମଞ୍ଞତି, ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ଅଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ଅପରିଞ୍ଞାତଂ ତସ୍ସା’ତି ୱଦାମି।

୫ . ‘‘ଦିଟ୍ଠଂ ଦିଟ୍ଠତୋ ସଞ୍ଜାନାତି; ଦିଟ୍ଠଂ ଦିଟ୍ଠତୋ ସଞ୍ଞତ୍ୱା ଦିଟ୍ଠଂ ମଞ୍ଞତି, ଦିଟ୍ଠସ୍ମିଂ ମଞ୍ଞତି, ଦିଟ୍ଠତୋ ମଞ୍ଞତି, ଦିଟ୍ଠଂ ମେତି ମଞ୍ଞତି, ଦିଟ୍ଠଂ ଅଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ଅପରିଞ୍ଞାତଂ ତସ୍ସା’ତି ୱଦାମି।

‘‘ସୁତଂ ସୁତତୋ ସଞ୍ଜାନାତି; ସୁତଂ ସୁତତୋ ସଞ୍ଞତ୍ୱା ସୁତଂ ମଞ୍ଞତି, ସୁତସ୍ମିଂ ମଞ୍ଞତି, ସୁତତୋ ମଞ୍ଞତି, ସୁତଂ ମେତି ମଞ୍ଞତି, ସୁତଂ ଅଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ଅପରିଞ୍ଞାତଂ ତସ୍ସା’ତି ୱଦାମି।

‘‘ମୁତଂ ମୁତତୋ ସଞ୍ଜାନାତି; ମୁତଂ ମୁତତୋ ସଞ୍ଞତ୍ୱା ମୁତଂ ମଞ୍ଞତି, ମୁତସ୍ମିଂ ମଞ୍ଞତି, ମୁତତୋ ମଞ୍ଞତି, ମୁତଂ ମେତି ମଞ୍ଞତି, ମୁତଂ ଅଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ଅପରିଞ୍ଞାତଂ ତସ୍ସା’ତି ୱଦାମି।

‘‘ୱିଞ୍ଞାତଂ ୱିଞ୍ଞାତତୋ ସଞ୍ଜାନାତି; ୱିଞ୍ଞାତଂ ୱିଞ୍ଞାତତୋ ସଞ୍ଞତ୍ୱା ୱିଞ୍ଞାତଂ ମଞ୍ଞତି, ୱିଞ୍ଞାତସ୍ମିଂ ମଞ୍ଞତି, ୱିଞ୍ଞାତତୋ ମଞ୍ଞତି, ୱିଞ୍ଞାତଂ ମେତି ମଞ୍ଞତି, ୱିଞ୍ଞାତଂ ଅଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ଅପରିଞ୍ଞାତଂ ତସ୍ସା’ତି ୱଦାମି।

୬ . ‘‘ଏକତ୍ତଂ ଏକତ୍ତତୋ ସଞ୍ଜାନାତି; ଏକତ୍ତଂ ଏକତ୍ତତୋ ସଞ୍ଞତ୍ୱା ଏକତ୍ତଂ ମଞ୍ଞତି, ଏକତ୍ତସ୍ମିଂ ମଞ୍ଞତି, ଏକତ୍ତତୋ ମଞ୍ଞତି, ଏକତ୍ତଂ ମେତି ମଞ୍ଞତି, ଏକତ୍ତଂ ଅଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ଅପରିଞ୍ଞାତଂ ତସ୍ସା’ତି ୱଦାମି।

‘‘ନାନତ୍ତଂ ନାନତ୍ତତୋ ସଞ୍ଜାନାତି; ନାନତ୍ତଂ ନାନତ୍ତତୋ ସଞ୍ଞତ୍ୱା ନାନତ୍ତଂ ମଞ୍ଞତି, ନାନତ୍ତସ୍ମିଂ ମଞ୍ଞତି, ନାନତ୍ତତୋ ମଞ୍ଞତି, ନାନତ୍ତଂ ମେତି ମଞ୍ଞତି, ନାନତ୍ତଂ ଅଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ଅପରିଞ୍ଞାତଂ ତସ୍ସା’ତି ୱଦାମି।

‘‘ସବ୍ବଂ ସବ୍ବତୋ ସଞ୍ଜାନାତି; ସବ୍ବଂ ସବ୍ବତୋ ସଞ୍ଞତ୍ୱା ସବ୍ବଂ ମଞ୍ଞତି, ସବ୍ବସ୍ମିଂ ମଞ୍ଞତି, ସବ୍ବତୋ ମଞ୍ଞତି, ସବ୍ବଂ ମେତି ମଞ୍ଞତି, ସବ୍ବଂ ଅଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ଅପରିଞ୍ଞାତଂ ତସ୍ସା’ତି ୱଦାମି।

‘‘ନିବ୍ବାନଂ ନିବ୍ବାନତୋ ସଞ୍ଜାନାତି; ନିବ୍ବାନଂ ନିବ୍ବାନତୋ ସଞ୍ଞତ୍ୱା ନିବ୍ବାନଂ ମଞ୍ଞତି, ନିବ୍ବାନସ୍ମିଂ ମଞ୍ଞତି , ନିବ୍ବାନତୋ ମଞ୍ଞତି, ନିବ୍ବାନଂ ମେତି ମଞ୍ଞତି, ନିବ୍ବାନଂ ଅଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ଅପରିଞ୍ଞାତଂ ତସ୍ସା’ତି ୱଦାମି।

ପୁଥୁଜ୍ଜନୱସେନ ପଠମନୟଭୂମିପରିଚ୍ଛେଦୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।

୭ . ‘‘ୟୋପି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସେକ୍ଖୋ [ସେଖୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଅପ୍ପତ୍ତମାନସୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ପତ୍ଥୟମାନୋ ୱିହରତି, ସୋପି ପଥୱିଂ ପଥୱିତୋ ଅଭିଜାନାତି; ପଥୱିଂ ପଥୱିତୋ ଅଭିଞ୍ଞାୟ [ଅଭିଞ୍ଞତ୍ୱା (କ॰)] ପଥୱିଂ ମା ମଞ୍ଞି [ୱା ମଞ୍ଞତି] , ପଥୱିୟା ମା ମଞ୍ଞି, ପଥୱିତୋ ମା ମଞ୍ଞି, ପଥୱିଂ ମେତି ମା ମଞ୍ଞି, ପଥୱିଂ ମାଭିନନ୍ଦି [ୱା ଅଭିନନ୍ଦତି (ସୀ॰) ଟୀକା ଓଲୋକେତବ୍ବା] । ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ତସ୍ସା’ତି ୱଦାମି।

‘‘ଆପଂ…ପେ॰… ତେଜଂ… ୱାୟଂ… ଭୂତେ… ଦେୱେ… ପଜାପତିଂ… ବ୍ରହ୍ମଂ… ଆଭସ୍ସରେ… ସୁଭକିଣ୍ହେ… ୱେହପ୍ଫଲେ… ଅଭିଭୁଂ… ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ… ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ… ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ… ଦିଟ୍ଠଂ… ସୁତଂ… ମୁତଂ… ୱିଞ୍ଞାତଂ… ଏକତ୍ତଂ… ନାନତ୍ତଂ… ସବ୍ବଂ… ନିବ୍ବାନଂ ନିବ୍ବାନତୋ ଅଭିଜାନାତି; ନିବ୍ବାନଂ ନିବ୍ବାନତୋ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ନିବ୍ବାନଂ ମା ମଞ୍ଞି, ନିବ୍ବାନସ୍ମିଂ ମା ମଞ୍ଞି, ନିବ୍ବାନତୋ ମା ମଞ୍ଞି, ନିବ୍ବାନଂ ମେତି ମା ମଞ୍ଞି, ନିବ୍ବାନଂ ମାଭିନନ୍ଦି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ତସ୍ସା’ତି ୱଦାମି।

ସେକ୍ଖୱସେନ [ସତ୍ଥାରୱସେନ (ସୀ॰), ସତ୍ଥୁୱସେନ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଦୁତିୟନୟଭୂମିପରିଚ୍ଛେଦୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।

୮ . ‘‘ୟୋପି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରହଂ ଖୀଣାସୱୋ ୱୁସିତୱା କତକରଣୀୟୋ ଓହିତଭାରୋ ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥୋ ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନୋ ସମ୍ମଦଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତୋ, ସୋପି ପଥୱିଂ ପଥୱିତୋ ଅଭିଜାନାତି; ପଥୱିଂ ପଥୱିତୋ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପଥୱିଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ପଥୱିୟା ନ ମଞ୍ଞତି, ପଥୱିତୋ ନ ମଞ୍ଞତି, ପଥୱିଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି, ପଥୱିଂ ନାଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ପରିଞ୍ଞାତଂ ତସ୍ସା’ତି ୱଦାମି।

‘‘ଆପଂ…ପେ॰… ତେଜଂ… ୱାୟଂ… ଭୂତେ… ଦେୱେ… ପଜାପତିଂ… ବ୍ରହ୍ମଂ… ଆଭସ୍ସରେ… ସୁଭକିଣ୍ହେ… ୱେହପ୍ଫଲେ… ଅଭିଭୁଂ… ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ… ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ… ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ… ଦିଟ୍ଠଂ… ସୁତଂ… ମୁତଂ… ୱିଞ୍ଞାତଂ… ଏକତ୍ତଂ… ନାନତ୍ତଂ… ସବ୍ବଂ… ନିବ୍ବାନଂ ନିବ୍ବାନତୋ ଅଭିଜାନାତି; ନିବ୍ବାନଂ ନିବ୍ବାନତୋ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ନିବ୍ବାନଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ନିବ୍ବାନସ୍ମିଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ନିବ୍ବାନତୋ ନ ମଞ୍ଞତି, ନିବ୍ବାନଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି, ନିବ୍ବାନଂ ନାଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ପରିଞ୍ଞାତଂ ତସ୍ସା’ତି ୱଦାମି।

ଖୀଣାସୱୱସେନ ତତିୟନୟଭୂମିପରିଚ୍ଛେଦୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।

୯ . ‘‘ୟୋପି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରହଂ ଖୀଣାସୱୋ ୱୁସିତୱା କତକରଣୀୟୋ ଓହିତଭାରୋ ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥୋ ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନୋ ସମ୍ମଦଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତୋ, ସୋପି ପଥୱିଂ ପଥୱିତୋ ଅଭିଜାନାତି; ପଥୱିଂ ପଥୱିତୋ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପଥୱିଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ପଥୱିୟା ନ ମଞ୍ଞତି, ପଥୱିତୋ ନ ମଞ୍ଞତି, ପଥୱିଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି, ପଥୱିଂ ନାଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଖୟା ରାଗସ୍ସ, ୱୀତରାଗତ୍ତା।

‘‘ଆପଂ…ପେ॰… ତେଜଂ… ୱାୟଂ… ଭୂତେ… ଦେୱେ… ପଜାପତିଂ… ବ୍ରହ୍ମଂ… ଆଭସ୍ସରେ… ସୁଭକିଣ୍ହେ… ୱେହପ୍ଫଲେ… ଅଭିଭୁଂ… ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ… ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ… ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ … ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ … ଦିଟ୍ଠଂ… ସୁତଂ… ମୁତଂ… ୱିଞ୍ଞାତଂ… ଏକତ୍ତଂ… ନାନତ୍ତଂ… ସବ୍ବଂ… ନିବ୍ବାନଂ ନିବ୍ବାନତୋ ଅଭିଜାନାତି; ନିବ୍ବାନଂ ନିବ୍ବାନତୋ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ନିବ୍ବାନଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ନିବ୍ବାନସ୍ମିଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ନିବ୍ବାନତୋ ନ ମଞ୍ଞତି, ନିବ୍ବାନଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି, ନିବ୍ବାନଂ ନାଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଖୟା ରାଗସ୍ସ, ୱୀତରାଗତ୍ତା।

ଖୀଣାସୱୱସେନ ଚତୁତ୍ଥନୟଭୂମିପରିଚ୍ଛେଦୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।

୧୦ . ‘‘ୟୋପି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରହଂ ଖୀଣାସୱୋ ୱୁସିତୱା କତକରଣୀୟୋ ଓହିତଭାରୋ ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥୋ ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନୋ ସମ୍ମଦଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତୋ, ସୋପି ପଥୱିଂ ପଥୱିତୋ ଅଭିଜାନାତି; ପଥୱିଂ ପଥୱିତୋ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପଥୱିଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ପଥୱିୟା ନ ମଞ୍ଞତି, ପଥୱିତୋ ନ ମଞ୍ଞତି, ପଥୱିଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି, ପଥୱିଂ ନାଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଖୟା ଦୋସସ୍ସ, ୱୀତଦୋସତ୍ତା।

‘‘ଆପଂ…ପେ॰… ତେଜଂ… ୱାୟଂ… ଭୂତେ… ଦେୱେ… ପଜାପତିଂ… ବ୍ରହ୍ମଂ… ଆଭସ୍ସରେ… ସୁଭକିଣ୍ହେ… ୱେହପ୍ଫଲେ… ଅଭିଭୁଂ… ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ… ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ… ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ… ଦିଟ୍ଠଂ… ସୁତଂ… ମୁତଂ… ୱିଞ୍ଞାତଂ… ଏକତ୍ତଂ… ନାନତ୍ତଂ… ସବ୍ବଂ… ନିବ୍ବାନଂ ନିବ୍ବାନତୋ ଅଭିଜାନାତି; ନିବ୍ବାନଂ ନିବ୍ବାନତୋ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ନିବ୍ବାନଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ନିବ୍ବାନସ୍ମିଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ନିବ୍ବାନତୋ ନ ମଞ୍ଞତି, ନିବ୍ବାନଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି, ନିବ୍ବାନଂ ନାଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଖୟା ଦୋସସ୍ସ, ୱୀତଦୋସତ୍ତା।

ଖୀଣାସୱୱସେନ ପଞ୍ଚମନୟଭୂମିପରିଚ୍ଛେଦୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।

୧୧ . ‘‘ୟୋପି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରହଂ ଖୀଣାସୱୋ ୱୁସିତୱା କତକରଣୀୟୋ ଓହିତଭାରୋ ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥୋ ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନୋ ସମ୍ମଦଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତୋ, ସୋପି ପଥୱିଂ ପଥୱିତୋ ଅଭିଜାନାତି; ପଥୱିଂ ପଥୱିତୋ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପଥୱିଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ପଥୱିୟା ନ ମଞ୍ଞତି, ପଥୱିତୋ ନ ମଞ୍ଞତି, ପଥୱିଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି, ପଥୱିଂ ନାଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଖୟା ମୋହସ୍ସ, ୱୀତମୋହତ୍ତା।

‘‘ଆପଂ…ପେ॰… ତେଜଂ… ୱାୟଂ… ଭୂତେ… ଦେୱେ… ପଜାପତିଂ… ବ୍ରହ୍ମଂ… ଆଭସ୍ସରେ… ସୁଭକିଣ୍ହେ… ୱେହପ୍ଫଲେ… ଅଭିଭୁଂ… ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ… ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ… ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ … ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ… ଦିଟ୍ଠଂ… ସୁତଂ… ମୁତଂ… ୱିଞ୍ଞାତଂ… ଏକତ୍ତଂ… ନାନତ୍ତଂ… ସବ୍ବଂ… ନିବ୍ବାନଂ ନିବ୍ବାନତୋ ଅଭିଜାନାତି; ନିବ୍ବାନଂ ନିବ୍ବାନତୋ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ନିବ୍ବାନଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ନିବ୍ବାନସ୍ମିଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ନିବ୍ବାନତୋ ନ ମଞ୍ଞତି, ନିବ୍ବାନଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି, ନିବ୍ବାନଂ ନାଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଖୟା ମୋହସ୍ସ, ୱୀତମୋହତ୍ତା।

ଖୀଣାସୱୱସେନ ଛଟ୍ଠନୟଭୂମିପରିଚ୍ଛେଦୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।

୧୨ . ‘‘ତଥାଗତୋପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ପଥୱିଂ ପଥୱିତୋ ଅଭିଜାନାତି; ପଥୱିଂ ପଥୱିତୋ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପଥୱିଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ପଥୱିୟା ନ ମଞ୍ଞତି, ପଥୱିତୋ ନ ମଞ୍ଞତି, ପଥୱିଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି, ପଥୱିଂ ନାଭିନନ୍ଦତି । ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ପରିଞ୍ଞାତନ୍ତଂ ତଥାଗତସ୍ସା’ତି ୱଦାମି।

‘‘ଆପଂ…ପେ॰… ତେଜଂ… ୱାୟଂ… ଭୂତେ… ଦେୱେ… ପଜାପତିଂ… ବ୍ରହ୍ମଂ… ଆଭସ୍ସରେ… ସୁଭକିଣ୍ହେ… ୱେହପ୍ଫଲେ… ଅଭିଭୁଂ… ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ… ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ … ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ… ଦିଟ୍ଠଂ… ସୁତଂ… ମୁତଂ… ୱିଞ୍ଞାତଂ… ଏକତ୍ତଂ… ନାନତ୍ତଂ… ସବ୍ବଂ… ନିବ୍ବାନଂ ନିବ୍ବାନତୋ ଅଭିଜାନାତି; ନିବ୍ବାନଂ ନିବ୍ବାନତୋ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ନିବ୍ବାନଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ନିବ୍ବାନସ୍ମିଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ନିବ୍ବାନତୋ ନ ମଞ୍ଞତି, ନିବ୍ବାନଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି, ନିବ୍ବାନଂ ନାଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ପରିଞ୍ଞାତନ୍ତଂ ତଥାଗତସ୍ସା’ତି ୱଦାମି।

ତଥାଗତୱସେନ ସତ୍ତମନୟଭୂମିପରିଚ୍ଛେଦୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।

୧୩ . ‘‘ତଥାଗତୋପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ପଥୱିଂ ପଥୱିତୋ ଅଭିଜାନାତି; ପଥୱିଂ ପଥୱିତୋ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ପଥୱିଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ପଥୱିୟା ନ ମଞ୍ଞତି, ପଥୱିତୋ ନ ମଞ୍ଞତି, ପଥୱିଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି, ପଥୱିଂ ନାଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ନନ୍ଦୀ [ନନ୍ଦି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ମୂଲ’ନ୍ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ‘ଭୱା ଜାତି ଭୂତସ୍ସ ଜରାମରଣ’ନ୍ତି। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ତଥାଗତୋ ସବ୍ବସୋ ତଣ୍ହାନଂ ଖୟା ୱିରାଗା ନିରୋଧା ଚାଗା ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗା ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ’ତି ୱଦାମି।

‘‘ଆପଂ …ପେ॰… ତେଜଂ… ୱାୟଂ… ଭୂତେ… ଦେୱେ… ପଜାପତିଂ… ବ୍ରହ୍ମଂ… ଆଭସ୍ସରେ… ସୁଭକିଣ୍ହେ… ୱେହପ୍ଫଲେ… ଅଭିଭୁଂ… ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ… ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ… ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ… ଦିଟ୍ଠଂ… ସୁତଂ… ମୁତଂ… ୱିଞ୍ଞାତଂ… ଏକତ୍ତଂ… ନାନତ୍ତଂ… ସବ୍ବଂ… ନିବ୍ବାନଂ ନିବ୍ବାନତୋ ଅଭିଜାନାତି; ନିବ୍ବାନଂ ନିବ୍ବାନତୋ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ନିବ୍ବାନଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ନିବ୍ବାନସ୍ମିଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ନିବ୍ବାନତୋ ନ ମଞ୍ଞତି, ନିବ୍ବାନଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି, ନିବ୍ବାନଂ ନାଭିନନ୍ଦତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ନନ୍ଦୀ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ମୂଲ’ନ୍ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ‘ଭୱା ଜାତି ଭୂତସ୍ସ ଜରାମରଣ’ନ୍ତି। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ତଥାଗତୋ ସବ୍ବସୋ ତଣ୍ହାନଂ ଖୟା ୱିରାଗା ନିରୋଧା ଚାଗା ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗା ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ’ତି ୱଦାମୀ’’ତି।

ତଥାଗତୱସେନ ଅଟ୍ଠମନୟଭୂମିପରିଚ୍ଛେଦୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ନ ତେ ଭିକ୍ଖୂ [ନ ଅତ୍ତମନା ତେଭିକ୍ଖୂ (ସ୍ୟା॰), ତେ ଭିକ୍ଖୂ (ପୀ॰ କ॰)] ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ମୂଲପରିୟାୟସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ପଠମଂ।

୨. ସବ୍ବାସୱସୁତ୍ତଂ

୧୪ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସବ୍ବାସୱସଂୱରପରିୟାୟଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ , ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ, ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

୧୫ . ‘‘ଜାନତୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପସ୍ସତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟଂ ୱଦାମି, ନୋ ଅଜାନତୋ ନୋ ଅପସ୍ସତୋ। କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାନତୋ କିଞ୍ଚ ପସ୍ସତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟଂ ୱଦାମି? ୟୋନିସୋ ଚ ମନସିକାରଂ ଅୟୋନିସୋ ଚ ମନସିକାରଂ। ଅୟୋନିସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନସିକରୋତୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ଚେୱ ଆସୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ଉପ୍ପନ୍ନା ଚ ଆସୱା ପୱଡ୍ଢନ୍ତି; ୟୋନିସୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନସିକରୋତୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ଚେୱ ଆସୱା ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ଉପ୍ପନ୍ନା ଚ ଆସୱା ପହୀୟନ୍ତି।

୧୬ . ‘‘ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱା ଦସ୍ସନା ପହାତବ୍ବା, ଅତ୍ଥି ଆସୱା ସଂୱରା ପହାତବ୍ବା, ଅତ୍ଥି ଆସୱା ପଟିସେୱନା ପହାତବ୍ବା, ଅତ୍ଥି ଆସୱା ଅଧିୱାସନା ପହାତବ୍ବା, ଅତ୍ଥି ଆସୱା ପରିୱଜ୍ଜନା ପହାତବ୍ବା, ଅତ୍ଥି ଆସୱା ୱିନୋଦନା ପହାତବ୍ବା, ଅତ୍ଥି ଆସୱା ଭାୱନା ପହାତବ୍ବା।

ଦସ୍ସନା ପହାତବ୍ବାସୱା

୧୭ . ‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱା ଦସ୍ସନା ପହାତବ୍ବା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ – ଅରିୟାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ଅରିୟଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ଅରିୟଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ, ସପ୍ପୁରିସାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ – ମନସିକରଣୀୟେ ଧମ୍ମେ ନପ୍ପଜାନାତି, ଅମନସିକରଣୀୟେ ଧମ୍ମେ ନପ୍ପଜାନାତି। ସୋ ମନସିକରଣୀୟେ ଧମ୍ମେ ଅପ୍ପଜାନନ୍ତୋ ଅମନସିକରଣୀୟେ ଧମ୍ମେ ଅପ୍ପଜାନନ୍ତୋ, ୟେ ଧମ୍ମା ନ ମନସିକରଣୀୟା, ତେ ଧମ୍ମେ ମନସି କରୋତି, ୟେ ଧମ୍ମା ମନସିକରଣୀୟା ତେ ଧମ୍ମେ ନ ମନସି କରୋତି।

‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ନ ମନସିକରଣୀୟା ୟେ ଧମ୍ମେ ମନସି କରୋତି? ୟସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେ ମନସିକରୋତୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ୱା କାମାସୱୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନୋ ୱା କାମାସୱୋ ପୱଡ୍ଢତି; ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ୱା ଭୱାସୱୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନୋ ୱା ଭୱାସୱୋ ପୱଡ୍ଢତି; ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ୱା ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନୋ ୱା ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ ପୱଡ୍ଢତି – ଇମେ ଧମ୍ମା ନ ମନସିକରଣୀୟା ୟେ ଧମ୍ମେ ମନସି କରୋତି।

‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ମନସିକରଣୀୟା ୟେ ଧମ୍ମେ ନ ମନସି କରୋତି? ୟସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେ ମନସିକରୋତୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ୱା କାମାସୱୋ ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନୋ ୱା କାମାସୱୋ ପହୀୟତି; ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ୱା ଭୱାସୱୋ ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନୋ ୱା ଭୱାସୱୋ ପହୀୟତି; ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ୱା ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନୋ ୱା ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ ପହୀୟତି – ଇମେ ଧମ୍ମା ମନସିକରଣୀୟା ୟେ ଧମ୍ମେ ନ ମନସି କରୋତି।

‘‘ତସ୍ସ ଅମନସିକରଣୀୟାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ମନସିକାରା ମନସିକରଣୀୟାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅମନସିକାରା ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ଚେୱ ଆସୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ଉପ୍ପନ୍ନା ଚ ଆସୱା ପୱଡ୍ଢନ୍ତି।

୧୮ . ‘‘ସୋ ଏୱଂ ଅୟୋନିସୋ ମନସି କରୋତି – ‘ଅହୋସିଂ ନୁ ଖୋ ଅହଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ? ନ ନୁ ଖୋ ଅହୋସିଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ? କିଂ ନୁ ଖୋ ଅହୋସିଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ? କଥଂ ନୁ ଖୋ ଅହୋସିଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ? କିଂ ହୁତ୍ୱା କିଂ ଅହୋସିଂ ନୁ ଖୋ ଅହଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ? ଭୱିସ୍ସାମି ନୁ ଖୋ ଅହଂ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ? ନ ନୁ ଖୋ ଭୱିସ୍ସାମି ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ? କିଂ ନୁ ଖୋ ଭୱିସ୍ସାମି ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ? କଥଂ ନୁ ଖୋ ଭୱିସ୍ସାମି ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ? କିଂ ହୁତ୍ୱା କିଂ ଭୱିସ୍ସାମି ନୁ ଖୋ ଅହଂ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନ’ନ୍ତି? ଏତରହି ୱା ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନମଦ୍ଧାନଂ [ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନମଦ୍ଧାନଂ ଆରବ୍ଭ (ସ୍ୟା॰)] ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ କଥଂକଥୀ ହୋତି – ‘ଅହଂ ନୁ ଖୋସ୍ମି? ନୋ ନୁ ଖୋସ୍ମି? କିଂ ନୁ ଖୋସ୍ମି? କଥଂ ନୁ ଖୋସ୍ମି? ଅୟଂ ନୁ ଖୋ ସତ୍ତୋ କୁତୋ ଆଗତୋ? ସୋ କୁହିଂ ଗାମୀ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି?

୧୯ . ‘‘ତସ୍ସ ଏୱଂ ଅୟୋନିସୋ ମନସିକରୋତୋ ଛନ୍ନଂ ଦିଟ୍ଠୀନଂ ଅଞ୍ଞତରା ଦିଟ୍ଠି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅତ୍ତା’ତି ୱା ଅସ୍ସ [ୱାସ୍ସ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ସଚ୍ଚତୋ ଥେତତୋ ଦିଟ୍ଠି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି; ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅତ୍ତା’ତି ୱା ଅସ୍ସ ସଚ୍ଚତୋ ଥେତତୋ ଦିଟ୍ଠି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି; ‘ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ସଞ୍ଜାନାମୀ’ତି ୱା ଅସ୍ସ ସଚ୍ଚତୋ ଥେତତୋ ଦିଟ୍ଠି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି; ‘ଅତ୍ତନାୱ ଅନତ୍ତାନଂ ସଞ୍ଜାନାମୀ’ତି ୱା ଅସ୍ସ ସଚ୍ଚତୋ ଥେତତୋ ଦିଟ୍ଠି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି; ‘ଅନତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ସଞ୍ଜାନାମୀ’ତି ୱା ଅସ୍ସ ସଚ୍ଚତୋ ଥେତତୋ ଦିଟ୍ଠି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି; ଅଥ ୱା ପନସ୍ସ ଏୱଂ ଦିଟ୍ଠି ହୋତି – ‘ୟୋ ମେ ଅୟଂ ଅତ୍ତା ୱଦୋ ୱେଦେୟ୍ୟୋ ତତ୍ର ତତ୍ର କଲ୍ୟାଣପାପକାନଂ କମ୍ମାନଂ ୱିପାକଂ ପଟିସଂୱେଦେତି ସୋ ଖୋ ପନ ମେ ଅୟଂ ଅତ୍ତା ନିଚ୍ଚୋ ଧୁୱୋ ସସ୍ସତୋ ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମୋ ସସ୍ସତିସମଂ ତଥେୱ ଠସ୍ସତୀ’ତି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ , ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଦିଟ୍ଠିଗହନଂ ଦିଟ୍ଠିକନ୍ତାରଂ ଦିଟ୍ଠିୱିସୂକଂ ଦିଟ୍ଠିୱିପ୍ଫନ୍ଦିତଂ ଦିଟ୍ଠିସଂୟୋଜନଂ। ଦିଟ୍ଠିସଂୟୋଜନସଂୟୁତ୍ତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ନ ପରିମୁଚ୍ଚତି ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି; ‘ନ ପରିମୁଚ୍ଚତି ଦୁକ୍ଖସ୍ମା’ତି ୱଦାମି।

୨୦ . ‘‘ସୁତୱା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ – ଅରିୟାନଂ ଦସ୍ସାୱୀ ଅରିୟଧମ୍ମସ୍ସ କୋୱିଦୋ ଅରିୟଧମ୍ମେ ସୁୱିନୀତୋ, ସପ୍ପୁରିସାନଂ ଦସ୍ସାୱୀ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମସ୍ସ କୋୱିଦୋ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମେ ସୁୱିନୀତୋ – ମନସିକରଣୀୟେ ଧମ୍ମେ ପଜାନାତି ଅମନସିକରଣୀୟେ ଧମ୍ମେ ପଜାନାତି। ସୋ ମନସିକରଣୀୟେ ଧମ୍ମେ ପଜାନନ୍ତୋ ଅମନସିକରଣୀୟେ ଧମ୍ମେ ପଜାନନ୍ତୋ ୟେ ଧମ୍ମା ନ ମନସିକରଣୀୟା ତେ ଧମ୍ମେ ନ ମନସି କରୋତି, ୟେ ଧମ୍ମା ମନସିକରଣୀୟା ତେ ଧମ୍ମେ ମନସି କରୋତି।

‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ନ ମନସିକରଣୀୟା ୟେ ଧମ୍ମେ ନ ମନସି କରୋତି? ୟସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେ ମନସିକରୋତୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ୱା କାମାସୱୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନୋ ୱା କାମାସୱୋ ପୱଡ୍ଢତି; ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ୱା ଭୱାସୱୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନୋ ୱା ଭୱାସୱୋ ପୱଡ୍ଢତି; ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ୱା ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନୋ ୱା ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ ପୱଡ୍ଢତି – ଇମେ ଧମ୍ମା ନ ମନସିକରଣୀୟା, ୟେ ଧମ୍ମେ ନ ମନସି କରୋତି।

‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ମନସିକରଣୀୟା ୟେ ଧମ୍ମେ ମନସି କରୋତି? ୟସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେ ମନସିକରୋତୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ୱା କାମାସୱୋ ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନୋ ୱା କାମାସୱୋ ପହୀୟତି; ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ୱା ଭୱାସୱୋ ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି , ଉପ୍ପନ୍ନୋ ୱା ଭୱାସୱୋ ପହୀୟତି; ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ୱା ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନୋ ୱା ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ ପହୀୟତି – ଇମେ ଧମ୍ମା ମନସିକରଣୀୟା ୟେ ଧମ୍ମେ ମନସି କରୋତି।

‘‘ତସ୍ସ ଅମନସିକରଣୀୟାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅମନସିକାରା ମନସିକରଣୀୟାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ମନସିକାରା ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ଚେୱ ଆସୱା ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ଉପ୍ପନ୍ନା ଚ ଆସୱା ପହୀୟନ୍ତି।

୨୧ . ‘‘ସୋ ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟୋନିସୋ ମନସି କରୋତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି ୟୋନିସୋ ମନସି କରୋତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି ୟୋନିସୋ ମନସି କରୋତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟୋନିସୋ ମନସି କରୋତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ୟୋନିସୋ ମନସିକରୋତୋ ତୀଣି ସଂୟୋଜନାନି ପହୀୟନ୍ତି – ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି, ୱିଚିକିଚ୍ଛା, ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱା ଦସ୍ସନା ପହାତବ୍ବା।

ସଂୱରା ପହାତବ୍ବାସୱା

୨୨ . ‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱା ସଂୱରା ପହାତବ୍ବା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରସଂୱୁତୋ ୱିହରତି। ୟଞ୍ହିସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରଂ ଅସଂୱୁତସ୍ସ ୱିହରତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ଆସୱା ୱିଘାତପରିଳାହା, ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରଂ ସଂୱୁତସ୍ସ ୱିହରତୋ ଏୱଂସ ତେ ଆସୱା ୱିଘାତପରିଳାହା ନ ହୋନ୍ତି। ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ସୋତିନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରସଂୱୁତୋ ୱିହରତି…ପେ॰… ଘାନିନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରସଂୱୁତୋ ୱିହରତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହିନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରସଂୱୁତୋ ୱିହରତି…ପେ॰… କାୟିନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରସଂୱୁତୋ ୱିହରତି…ପେ॰… ମନିନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରସଂୱୁତୋ ୱିହରତି। ୟଞ୍ହିସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ , ମନିନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରଂ ଅସଂୱୁତସ୍ସ ୱିହରତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ଆସୱା ୱିଘାତପରିଳାହା, ମନିନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରଂ ସଂୱୁତସ୍ସ ୱିହରତୋ ଏୱଂସ ତେ ଆସୱା ୱିଘାତପରିଳାହା ନ ହୋନ୍ତି।

‘‘ୟଞ୍ହିସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂୱରଂ ଅସଂୱୁତସ୍ସ ୱିହରତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ଆସୱା ୱିଘାତପରିଳାହା , ସଂୱରଂ ସଂୱୁତସ୍ସ ୱିହରତୋ ଏୱଂସ ତେ ଆସୱା ୱିଘାତପରିଳାହା ନ ହୋନ୍ତି। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱା ସଂୱରା ପହାତବ୍ବା।

ପଟିସେୱନା ପହାତବ୍ବାସୱା

୨୩ . ‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱା ପଟିସେୱନା ପହାତବ୍ବା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ଚୀୱରଂ ପଟିସେୱତି – ‘ୟାୱଦେୱ ସୀତସ୍ସ ପଟିଘାତାୟ, ଉଣ୍ହସ୍ସ ପଟିଘାତାୟ, ଡଂସମକସୱାତାତପସରୀଂସପ- [ସିରିଂସପ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ସମ୍ଫସ୍ସାନଂ ପଟିଘାତାୟ, ୟାୱଦେୱ ହିରିକୋପୀନପ୍ପଟିଚ୍ଛାଦନତ୍ଥଂ’।

‘‘ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ପିଣ୍ଡପାତଂ ପଟିସେୱତି – ‘ନେୱ ଦୱାୟ, ନ ମଦାୟ, ନ ମଣ୍ଡନାୟ, ନ ୱିଭୂସନାୟ, ୟାୱଦେୱ ଇମସ୍ସ କାୟସ୍ସ ଠିତିୟା ୟାପନାୟ, ୱିହିଂସୂପରତିୟା, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟାନୁଗ୍ଗହାୟ, ଇତି ପୁରାଣଞ୍ଚ ୱେଦନଂ ପଟିହଙ୍ଖାମି ନୱଞ୍ଚ ୱେଦନଂ ନ ଉପ୍ପାଦେସ୍ସାମି, ୟାତ୍ରା ଚ ମେ ଭୱିସ୍ସତି ଅନୱଜ୍ଜତା ଚ ଫାସୁୱିହାରୋ ଚ’ [ଚାତି (ସୀ॰)] ।

‘‘ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ସେନାସନଂ ପଟିସେୱତି – ‘ୟାୱଦେୱ ସୀତସ୍ସ ପଟିଘାତାୟ, ଉଣ୍ହସ୍ସ ପଟିଘାତାୟ, ଡଂସମକସୱାତାତପସରୀଂସପସମ୍ଫସ୍ସାନଂ ପଟିଘାତାୟ, ୟାୱଦେୱ ଉତୁପରିସ୍ସୟୱିନୋଦନପଟିସଲ୍ଲାନାରାମତ୍ଥଂ’।

‘‘ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ପଟିସେୱତି – ‘ୟାୱଦେୱ ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ ୱେୟ୍ୟାବାଧିକାନଂ ୱେଦନାନଂ ପଟିଘାତାୟ, ଅବ୍ୟାବଜ୍ଝପରମତାୟ’ [ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝପରମତାୟ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰), ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜପରମତାୟ (କ॰)] ।

‘‘ୟଞ୍ହିସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପଟିସେୱତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ଆସୱା ୱିଘାତପରିଳାହା, ପଟିସେୱତୋ ଏୱଂସ ତେ ଆସୱା ୱିଘାତପରିଳାହା ନ ହୋନ୍ତି। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱା ପଟିସେୱନା ପହାତବ୍ବା।

ଅଧିୱାସନା ପହାତବ୍ବାସୱା

୨୪ . ‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱା ଅଧିୱାସନା ପହାତବ୍ବା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ଖମୋ ହୋତି ସୀତସ୍ସ ଉଣ୍ହସ୍ସ, ଜିଘଚ୍ଛାୟ ପିପାସାୟ। ଡଂସମକସୱାତାତପସରୀଂସପସମ୍ଫସ୍ସାନଂ, ଦୁରୁତ୍ତାନଂ ଦୁରାଗତାନଂ ୱଚନପଥାନଂ, ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ ସାରୀରିକାନଂ ୱେଦନାନଂ ଦୁକ୍ଖାନଂ ତିବ୍ବାନଂ [ତିପ୍ପାନଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଖରାନଂ କଟୁକାନଂ ଅସାତାନଂ ଅମନାପାନଂ ପାଣହରାନଂ ଅଧିୱାସକଜାତିକୋ ହୋତି।

‘‘ୟଞ୍ହିସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନଧିୱାସୟତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ଆସୱା ୱିଘାତପରିଳାହା, ଅଧିୱାସୟତୋ ଏୱଂସ ତେ ଆସୱା ୱିଘାତପରିଳାହା ନ ହୋନ୍ତି। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱା ଅଧିୱାସନା ପହାତବ୍ବା।

ପରିୱଜ୍ଜନା ପହାତବ୍ବାସୱା

୨୫ . ‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱା ପରିୱଜ୍ଜନା ପହାତବ୍ବା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ଚଣ୍ଡଂ ହତ୍ଥିଂ ପରିୱଜ୍ଜେତି, ଚଣ୍ଡଂ ଅସ୍ସଂ ପରିୱଜ୍ଜେତି, ଚଣ୍ଡଂ ଗୋଣଂ ପରିୱଜ୍ଜେତି, ଚଣ୍ଡଂ କୁକ୍କୁରଂ ପରିୱଜ୍ଜେତି, ଅହିଂ ଖାଣୁଂ କଣ୍ଟକଟ୍ଠାନଂ ସୋବ୍ଭଂ ପପାତଂ ଚନ୍ଦନିକଂ ଓଳିଗଲ୍ଲଂ। ୟଥାରୂପେ ଅନାସନେ ନିସିନ୍ନଂ ୟଥାରୂପେ ଅଗୋଚରେ ଚରନ୍ତଂ ୟଥାରୂପେ ପାପକେ ମିତ୍ତେ ଭଜନ୍ତଂ ୱିଞ୍ଞୂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ପାପକେସୁ ଠାନେସୁ ଓକପ୍ପେୟ୍ୟୁଂ, ସୋ ତଞ୍ଚ ଅନାସନଂ ତଞ୍ଚ ଅଗୋଚରଂ ତେ ଚ ପାପକେ ମିତ୍ତେ ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ପରିୱଜ୍ଜେତି।

‘‘ୟଞ୍ହିସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପରିୱଜ୍ଜୟତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ଆସୱା ୱିଘାତପରିଳାହା, ପରିୱଜ୍ଜୟତୋ ଏୱଂସ ତେ ଆସୱା ୱିଘାତପରିଳାହା ନ ହୋନ୍ତି। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱା ପରିୱଜ୍ଜନା ପହାତବ୍ବା।

ୱିନୋଦନା ପହାତବ୍ବାସୱା

୨୬ . ‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱା ୱିନୋଦନା ପହାତବ୍ବା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ଉପ୍ପନ୍ନଂ କାମୱିତକ୍କଂ ନାଧିୱାସେତି ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି, ଉପ୍ପନ୍ନଂ ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କଂ…ପେ॰… ଉପ୍ପନ୍ନଂ ୱିହିଂସାୱିତକ୍କଂ…ପେ॰… ଉପ୍ପନ୍ନୁପ୍ପନ୍ନେ ପାପକେ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ ନାଧିୱାସେତି ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି।

‘‘ୟଞ୍ହିସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୱିନୋଦୟତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ଆସୱା ୱିଘାତପରିଳାହା, ୱିନୋଦୟତୋ ଏୱଂସ ତେ ଆସୱା ୱିଘାତପରିଳାହା ନ ହୋନ୍ତି। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱା ୱିନୋଦନା ପହାତବ୍ବା।

ଭାୱନା ପହାତବ୍ବାସୱା

୨୭ . ‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱା ଭାୱନା ପହାତବ୍ବା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ; ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି… ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି… ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି… ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ।

‘‘ୟଞ୍ହିସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଅଭାୱୟତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ଆସୱା ୱିଘାତପରିଳାହା, ଭାୱୟତୋ ଏୱଂସ ତେ ଆସୱା ୱିଘାତପରିଳାହା ନ ହୋନ୍ତି। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱା ଭାୱନା ପହାତବ୍ବା।

୨୮ . ‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ୟେ ଆସୱା ଦସ୍ସନା ପହାତବ୍ବା ତେ ଦସ୍ସନା ପହୀନା ହୋନ୍ତି, ୟେ ଆସୱା ସଂୱରା ପହାତବ୍ବା ତେ ସଂୱରା ପହୀନା ହୋନ୍ତି, ୟେ ଆସୱା ପଟିସେୱନା ପହାତବ୍ବା ତେ ପଟିସେୱନା ପହୀନା ହୋନ୍ତି, ୟେ ଆସୱା ଅଧିୱାସନା ପହାତବ୍ବା ତେ ଅଧିୱାସନା ପହୀନା ହୋନ୍ତି, ୟେ ଆସୱା ପରିୱଜ୍ଜନା ପହାତବ୍ବା ତେ ପରିୱଜ୍ଜନା ପହୀନା ହୋନ୍ତି, ୟେ ଆସୱା ୱିନୋଦନା ପହାତବ୍ବା ତେ ୱିନୋଦନା ପହୀନା ହୋନ୍ତି, ୟେ ଆସୱା ଭାୱନା ପହାତବ୍ବା ତେ ଭାୱନା ପହୀନା ହୋନ୍ତି; ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ – ‘ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବାସୱସଂୱରସଂୱୁତୋ ୱିହରତି, ଅଚ୍ଛେଚ୍ଛି [ଅଚ୍ଛେଜ୍ଜି (କ॰)] ତଣ୍ହଂ, ୱିୱତ୍ତୟି [ୱାୱତ୍ତୟି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସଂୟୋଜନଂ, ସମ୍ମା ମାନାଭିସମୟା ଅନ୍ତମକାସି ଦୁକ୍ଖସ୍ସା’’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ସବ୍ବାସୱସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଦୁତିୟଂ।

୩. ଧମ୍ମଦାୟାଦସୁତ୍ତଂ

୨୯ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଧମ୍ମଦାୟାଦା ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭୱଥ, ମା ଆମିସଦାୟାଦା। ଅତ୍ଥି ମେ ତୁମ୍ହେସୁ ଅନୁକମ୍ପା – ‘କିନ୍ତି ମେ ସାୱକା ଧମ୍ମଦାୟାଦା ଭୱେୟ୍ୟୁଂ, ନୋ ଆମିସଦାୟାଦା’ତି। ତୁମ୍ହେ ଚ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆମିସଦାୟାଦା ଭୱେୟ୍ୟାଥ ନୋ ଧମ୍ମଦାୟାଦା, ତୁମ୍ହେପି ତେନ ଆଦିୟା [ଆଦିସ୍ସା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଭୱେୟ୍ୟାଥ – ‘ଆମିସଦାୟାଦା ସତ୍ଥୁସାୱକା ୱିହରନ୍ତି, ନୋ ଧମ୍ମଦାୟାଦା’ତି; ଅହମ୍ପି ତେନ ଆଦିୟୋ ଭୱେୟ୍ୟଂ – ‘ଆମିସଦାୟାଦା ସତ୍ଥୁସାୱକା ୱିହରନ୍ତି, ନୋ ଧମ୍ମଦାୟାଦା’ତି। ତୁମ୍ହେ ଚ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମଦାୟାଦା ଭୱେୟ୍ୟାଥ, ନୋ ଆମିସଦାୟାଦା, ତୁମ୍ହେପି ତେନ ନ ଆଦିୟା ଭୱେୟ୍ୟାଥ – ‘ଧମ୍ମଦାୟାଦା ସତ୍ଥୁସାୱକା ୱିହରନ୍ତି, ନୋ ଆମିସଦାୟାଦା’ତି; ଅହମ୍ପି ତେନ ନ ଆଦିୟୋ ଭୱେୟ୍ୟଂ – ‘ଧମ୍ମଦାୟାଦା ସତ୍ଥୁସାୱକା ୱିହରନ୍ତି, ନୋ ଆମିସଦାୟାଦା’ତି। ତସ୍ମାତିହ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମଦାୟାଦା ଭୱଥ, ମା ଆମିସଦାୟାଦା। ଅତ୍ଥି ମେ ତୁମ୍ହେସୁ ଅନୁକମ୍ପା – ‘କିନ୍ତି ମେ ସାୱକା ଧମ୍ମଦାୟାଦା ଭୱେୟ୍ୟୁଂ, ନୋ ଆମିସଦାୟାଦା’ତି।

୩୦ . ‘‘ଇଧାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭୁତ୍ତାୱୀ ଅସ୍ସଂ ପୱାରିତୋ ପରିପୁଣ୍ଣୋ ପରିୟୋସିତୋ ସୁହିତୋ ୟାୱଦତ୍ଥୋ; ସିୟା ଚ ମେ ପିଣ୍ଡପାତୋ ଅତିରେକଧମ୍ମୋ ଛଡ୍ଡନୀୟଧମ୍ମୋ [ଛଡ୍ଡିୟଧମ୍ମୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] । ଅଥ ଦ୍ୱେ ଭିକ୍ଖୂ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ ଜିଘଚ୍ଛାଦୁବ୍ବଲ୍ୟ- [ଜିଘଚ୍ଛାଦୁବ୍ବଲ୍ଲ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ପରେତା । ତ୍ୟାହଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟଂ – ‘ଅହଂ ଖୋମ୍ହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭୁତ୍ତାୱୀ ପୱାରିତୋ ପରିପୁଣ୍ଣୋ ପରିୟୋସିତୋ ସୁହିତୋ ୟାୱଦତ୍ଥୋ; ଅତ୍ଥି ଚ ମେ ଅୟଂ ପିଣ୍ଡପାତୋ ଅତିରେକଧମ୍ମୋ ଛଡ୍ଡନୀୟଧମ୍ମୋ। ସଚେ ଆକଙ୍ଖଥ, ଭୁଞ୍ଜଥ, ନୋ ଚେ ତୁମ୍ହେ ଭୁଞ୍ଜିସ୍ସଥ [ସଚେ ତୁମ୍ହେ ନ ଭୁଞ୍ଜିସ୍ସଥ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] , ଇଦାନାହଂ ଅପ୍ପହରିତେ ୱା ଛଡ୍ଡେସ୍ସାମି, ଅପ୍ପାଣକେ ୱା ଉଦକେ ଓପିଲାପେସ୍ସାମୀ’ତି। ତତ୍ରେକସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱମସ୍ସ – ‘ଭଗୱା ଖୋ ଭୁତ୍ତାୱୀ ପୱାରିତୋ ପରିପୁଣ୍ଣୋ ପରିୟୋସିତୋ ସୁହିତୋ ୟାୱଦତ୍ଥୋ; ଅତ୍ଥି ଚାୟଂ ଭଗୱତୋ ପିଣ୍ଡପାତୋ ଅତିରେକଧମ୍ମୋ ଛଡ୍ଡନୀୟଧମ୍ମୋ। ସଚେ ମୟଂ ନ ଭୁଞ୍ଜିସ୍ସାମ, ଇଦାନି ଭଗୱା ଅପ୍ପହରିତେ ୱା ଛଡ୍ଡେସ୍ସତି, ଅପ୍ପାଣକେ ୱା ଉଦକେ ଓପିଲାପେସ୍ସତି’ । ୱୁତ୍ତଂ ଖୋ ପନେତଂ ଭଗୱତା – ‘ଧମ୍ମଦାୟାଦା ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭୱଥ, ମା ଆମିସଦାୟାଦା’ତି। ଆମିସଞ୍ଞତରଂ ଖୋ ପନେତଂ, ୟଦିଦଂ ପିଣ୍ଡପାତୋ। ୟଂନୂନାହଂ ଇମଂ ପିଣ୍ଡପାତଂ ଅଭୁଞ୍ଜିତ୍ୱା ଇମିନାୱ ଜିଘଚ୍ଛାଦୁବ୍ବଲ୍ୟେନ ଏୱଂ ଇମଂ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱଂ [ରତ୍ତିଦିୱଂ (କ॰)] ୱୀତିନାମେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ସୋ ତଂ ପିଣ୍ଡପାତଂ ଅଭୁଞ୍ଜିତ୍ୱା ତେନେୱ ଜିଘଚ୍ଛାଦୁବ୍ବଲ୍ୟେନ ଏୱଂ ତଂ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱଂ ୱୀତିନାମେୟ୍ୟ। ଅଥ ଦୁତିୟସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱମସ୍ସ – ‘ଭଗୱା ଖୋ ଭୁତ୍ତାୱୀ ପୱାରିତୋ ପରିପୁଣ୍ଣୋ ପରିୟୋସିତୋ ସୁହିତୋ ୟାୱଦତ୍ଥୋ; ଅତ୍ଥି ଚାୟଂ ଭଗୱତୋ ପିଣ୍ଡପାତୋ ଅତିରେକଧମ୍ମୋ ଛଡ୍ଡନୀୟଧମ୍ମୋ। ସଚେ ମୟଂ ନ ଭୁଞ୍ଜିସ୍ସାମ, ଇଦାନି ଭଗୱା ଅପ୍ପହରିତେ ୱା ଛଡ୍ଡେସ୍ସତି, ଅପ୍ପାଣକେ ୱା ଉଦକେ ଓପିଲାପେସ୍ସତି। ୟଂନୂନାହଂ ଇମଂ ପିଣ୍ଡପାତଂ ଭୁଞ୍ଜିତ୍ୱା ଜିଘଚ୍ଛାଦୁବ୍ବଲ୍ୟଂ ପଟିୱିନୋଦେତ୍ୱା [ପଟିୱିନେତ୍ୱା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଏୱଂ ଇମଂ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱଂ ୱୀତିନାମେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ତଂ ପିଣ୍ଡପାତଂ ଭୁଞ୍ଜିତ୍ୱା ଜିଘଚ୍ଛାଦୁବ୍ବଲ୍ୟଂ ପଟିୱିନୋଦେତ୍ୱା ଏୱଂ ତଂ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱଂ ୱୀତିନାମେୟ୍ୟ। କିଞ୍ଚାପି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ତଂ ପିଣ୍ଡପାତଂ ଭୁଞ୍ଜିତ୍ୱା ଜିଘଚ୍ଛାଦୁବ୍ବଲ୍ୟଂ ପଟିୱିନୋଦେତ୍ୱା ଏୱଂ ତଂ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱଂ ୱୀତିନାମେୟ୍ୟ, ଅଥ ଖୋ ଅସୁୟେୱ ମେ ପୁରିମୋ ଭିକ୍ଖୁ ପୁଜ୍ଜତରୋ ଚ ପାସଂସତରୋ ଚ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତଞ୍ହି ତସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅପ୍ପିଚ୍ଛତାୟ ସନ୍ତୁଟ୍ଠିୟା ସଲ୍ଲେଖାୟ ସୁଭରତାୟ ୱୀରିୟାରମ୍ଭାୟ ସଂୱତ୍ତିସ୍ସତି। ତସ୍ମାତିହ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମଦାୟାଦା ଭୱଥ, ମା ଆମିସଦାୟାଦା। ଅତ୍ଥି ମେ ତୁମ୍ହେସୁ ଅନୁକମ୍ପା – ‘କିନ୍ତି ମେ ସାୱକା ଧମ୍ମଦାୟାଦା ଭୱେୟ୍ୟୁଂ, ନୋ ଆମିସଦାୟାଦା’’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ [ୱତ୍ୱା (ସୀ॰ ପୀ॰) ଏୱମୀଦିସେସୁ ଠାନେସୁ] ସୁଗତୋ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପାୱିସି।

୩୧ . ତତ୍ର ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଅଚିରପକ୍କନ୍ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଆୱୁସୋ ଭିକ୍ଖୱେ’’ତି। ‘‘ଆୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସତ୍ଥୁ ପୱିୱିତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ସାୱକା ୱିୱେକଂ ନାନୁସିକ୍ଖନ୍ତି, କିତ୍ତାୱତା ଚ ପନ ସତ୍ଥୁ ପୱିୱିତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ସାୱକା ୱିୱେକମନୁସିକ୍ଖନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଦୂରତୋପି ଖୋ ମୟଂ, ଆୱୁସୋ, ଆଗଚ୍ଛାମ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ସନ୍ତିକେ ଏତସ୍ସ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥମଞ୍ଞାତୁଂ। ସାଧୁ ୱତାୟସ୍ମନ୍ତଂୟେୱ ସାରିପୁତ୍ତଂ ପଟିଭାତୁ ଏତସ୍ସ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ; ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ସୁତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଧାରେସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ତେନ ହାୱୁସୋ, ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ, ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସତ୍ଥୁ ପୱିୱିତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ସାୱକା ୱିୱେକଂ ନାନୁସିକ୍ଖନ୍ତି? ଇଧାୱୁସୋ, ସତ୍ଥୁ ପୱିୱିତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ସାୱକା ୱିୱେକଂ ନାନୁସିକ୍ଖନ୍ତି, ୟେସଞ୍ଚ ଧମ୍ମାନଂ ସତ୍ଥା ପହାନମାହ, ତେ ଚ ଧମ୍ମେ ନପ୍ପଜହନ୍ତି, ବାହୁଲିକା [ବାହୁଲ୍ଲିକା (ସ୍ୟା॰)] ଚ ହୋନ୍ତି, ସାଥଲିକା, ଓକ୍କମନେ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା, ପୱିୱେକେ ନିକ୍ଖିତ୍ତଧୁରା। ତତ୍ରାୱୁସୋ, ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ତୀହି ଠାନେହି ଗାରୟ୍ହା ଭୱନ୍ତି। ‘ସତ୍ଥୁ ପୱିୱିତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ସାୱକା ୱିୱେକଂ ନାନୁସିକ୍ଖନ୍ତୀ’ତି – ଇମିନା ପଠମେନ ଠାନେନ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ଗାରୟ୍ହା ଭୱନ୍ତି। ‘ୟେସଞ୍ଚ ଧମ୍ମାନଂ ସତ୍ଥା ପହାନମାହ ତେ ଚ ଧମ୍ମେ ନପ୍ପଜହନ୍ତୀ’ତି – ଇମିନା ଦୁତିୟେନ ଠାନେନ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ଗାରୟ୍ହା ଭୱନ୍ତି। ‘ବାହୁଲିକା ଚ, ସାଥଲିକା, ଓକ୍କମନେ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା, ପୱିୱେକେ ନିକ୍ଖିତ୍ତଧୁରା’ତି – ଇମିନା ତତିୟେନ ଠାନେନ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ଗାରୟ୍ହା ଭୱନ୍ତି। ଥେରା, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୂ ଇମେହି ତୀହି ଠାନେହି ଗାରୟ୍ହା ଭୱନ୍ତି। ତତ୍ରାୱୁସୋ, ମଜ୍ଝିମା ଭିକ୍ଖୂ…ପେ॰… ନୱା ଭିକ୍ଖୂ ତୀହି ଠାନେହି ଗାରୟ୍ହା ଭୱନ୍ତି। ‘ସତ୍ଥୁ ପୱିୱିତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ସାୱକା ୱିୱେକଂ ନାନୁସିକ୍ଖନ୍ତୀ’ତି – ଇମିନା ପଠମେନ ଠାନେନ ନୱା ଭିକ୍ଖୂ ଗାରୟ୍ହା ଭୱନ୍ତି। ‘ୟେସଞ୍ଚ ଧମ୍ମାନଂ ସତ୍ଥା ପହାନମାହ ତେ ଚ ଧମ୍ମେ ନପ୍ପଜହନ୍ତୀ’ତି – ଇମିନା ଦୁତିୟେନ ଠାନେନ ନୱା ଭିକ୍ଖୂ ଗାରୟ୍ହା ଭୱନ୍ତି। ‘ବାହୁଲିକା ଚ ହୋନ୍ତି, ସାଥଲିକା, ଓକ୍କମନେ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା, ପୱିୱେକେ ନିକ୍ଖିତ୍ତଧୁରା’ତି – ଇମିନା ତତିୟେନ ଠାନେନ ନୱା ଭିକ୍ଖୂ ଗାରୟ୍ହା ଭୱନ୍ତି। ନୱା, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୂ ଇମେହି ତୀହି ଠାନେହି ଗାରୟ୍ହା ଭୱନ୍ତି। ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସତ୍ଥୁ ପୱିୱିତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ସାୱକା ୱିୱେକଂ ନାନୁସିକ୍ଖନ୍ତି।

୩୨ . ‘‘କିତ୍ତାୱତା ଚ, ପନାୱୁସୋ, ସତ୍ଥୁ ପୱିୱିତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ସାୱକା ୱିୱେକମନୁସିକ୍ଖନ୍ତି ? ଇଧାୱୁସୋ, ସତ୍ଥୁ ପୱିୱିତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ସାୱକା ୱିୱେକମନୁସିକ୍ଖନ୍ତି – ୟେସଞ୍ଚ ଧମ୍ମାନଂ ସତ୍ଥା ପହାନମାହ ତେ ଚ ଧମ୍ମେ ପଜହନ୍ତି; ନ ଚ ବାହୁଲିକା ହୋନ୍ତି, ନ ସାଥଲିକା ଓକ୍କମନେ ନିକ୍ଖିତ୍ତଧୁରା ପୱିୱେକେ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା। ତତ୍ରାୱୁସୋ, ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ତୀହି ଠାନେହି ପାସଂସା ଭୱନ୍ତି। ‘ସତ୍ଥୁ ପୱିୱିତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ସାୱକା ୱିୱେକମନୁସିକ୍ଖନ୍ତୀ’ତି – ଇମିନା ପଠମେନ ଠାନେନ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ପାସଂସା ଭୱନ୍ତି। ‘ୟେସଞ୍ଚ ଧମ୍ମାନଂ ସତ୍ଥା ପହାନମାହ ତେ ଚ ଧମ୍ମେ ପଜହନ୍ତୀ’ତି – ଇମିନା ଦୁତିୟେନ ଠାନେନ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ପାସଂସା ଭୱନ୍ତି। ‘ନ ଚ ବାହୁଲିକା, ନ ସାଥଲିକା ଓକ୍କମନେ ନିକ୍ଖିତ୍ତଧୁରା ପୱିୱେକେ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା’ତି – ଇମିନା ତତିୟେନ ଠାନେନ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ପାସଂସା ଭୱନ୍ତି। ଥେରା, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୂ ଇମେହି ତୀହି ଠାନେହି ପାସଂସା ଭୱନ୍ତି । ତତ୍ରାୱୁସୋ, ମଜ୍ଝିମା ଭିକ୍ଖୂ…ପେ॰… ନୱା ଭିକ୍ଖୂ ତୀହି ଠାନେହି ପାସଂସା ଭୱନ୍ତି। ‘ସତ୍ଥୁ ପୱିୱିତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ସାୱକା ୱିୱେକମନୁସିକ୍ଖନ୍ତୀ’ତି – ଇମିନା ପଠମେନ ଠାନେନ ନୱା ଭିକ୍ଖୂ ପାସଂସା ଭୱନ୍ତି। ‘ୟେସଞ୍ଚ ଧମ୍ମାନଂ ସତ୍ଥା ପହାନମାହ ତେ ଚ ଧମ୍ମେ ପଜହନ୍ତୀ’ତି – ଇମିନା ଦୁତିୟେନ ଠାନେନ ନୱା ଭିକ୍ଖୂ ପାସଂସା ଭୱନ୍ତି। ‘ନ ଚ ବାହୁଲିକା, ନ ସାଥଲିକା ଓକ୍କମନେ ନିକ୍ଖିତ୍ତଧୁରା ପୱିୱେକେ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା’ତି – ଇମିନା ତତିୟେନ ଠାନେନ ନୱା ଭିକ୍ଖୂ ପାସଂସା ଭୱନ୍ତି। ନୱା, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୂ ଇମେହି ତୀହି ଠାନେହି ପାସଂସା ଭୱନ୍ତି। ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସତ୍ଥୁ ପୱିୱିତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ସାୱକା ୱିୱେକମନୁସିକ୍ଖନ୍ତି।

୩୩ . ‘‘ତତ୍ରାୱୁସୋ, ଲୋଭୋ ଚ ପାପକୋ ଦୋସୋ ଚ ପାପକୋ। ଲୋଭସ୍ସ ଚ ପହାନାୟ ଦୋସସ୍ସ ଚ ପହାନାୟ ଅତ୍ଥି ମଜ୍ଝିମା ପଟିପଦା ଚକ୍ଖୁକରଣୀ ଞାଣକରଣୀ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି। କତମା ଚ ସା, ଆୱୁସୋ, ମଜ୍ଝିମା ପଟିପଦା ଚକ୍ଖୁକରଣୀ ଞାଣକରଣୀ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି? ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ [ସେୟ୍ୟଥୀଦଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ସମ୍ମାୱାଚା ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ସମ୍ମାସତି ସମ୍ମାସମାଧି। ଅୟଂ ଖୋ ସା, ଆୱୁସୋ, ମଜ୍ଝିମା ପଟିପଦା ଚକ୍ଖୁକରଣୀ ଞାଣକରଣୀ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି।

‘‘ତତ୍ରାୱୁସୋ, କୋଧୋ ଚ ପାପକୋ ଉପନାହୋ ଚ ପାପକୋ…ପେ॰… ମକ୍ଖୋ ଚ ପାପକୋ ପଳାସୋ ଚ ପାପକୋ, ଇସ୍ସା ଚ ପାପିକା ମଚ୍ଛେରଞ୍ଚ ପାପକଂ, ମାୟା ଚ ପାପିକା ସାଠେୟ୍ୟଞ୍ଚ ପାପକଂ, ଥମ୍ଭୋ ଚ ପାପକୋ ସାରମ୍ଭୋ ଚ ପାପକୋ, ମାନୋ ଚ ପାପକୋ ଅତିମାନୋ ଚ ପାପକୋ, ମଦୋ ଚ ପାପକୋ ପମାଦୋ ଚ ପାପକୋ। ମଦସ୍ସ ଚ ପହାନାୟ ପମାଦସ୍ସ ଚ ପହାନାୟ ଅତ୍ଥି ମଜ୍ଝିମା ପଟିପଦା ଚକ୍ଖୁକରଣୀ ଞାଣକରଣୀ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି। କତମା ଚ ସା, ଆୱୁସୋ, ମଜ୍ଝିମା ପଟିପଦା ଚକ୍ଖୁକରଣୀ ଞାଣକରଣୀ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି? ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ସମ୍ମାୱାଚା ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ସମ୍ମାସତି ସମ୍ମାସମାଧି। ଅୟଂ ଖୋ ସା, ଆୱୁସୋ, ମଜ୍ଝିମା ପଟିପଦା ଚକ୍ଖୁକରଣୀ ଞାଣକରଣୀ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ଧମ୍ମଦାୟାଦସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ତତିୟଂ।

୪. ଭୟଭେରୱସୁତ୍ତଂ

୩୪ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଜାଣୁସ୍ସୋଣି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ [ସାରାଣୀୟଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଜାଣୁସ୍ସୋଣି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ୟେମେ, ଭୋ ଗୋତମ, କୁଲପୁତ୍ତା ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ଉଦ୍ଦିସ୍ସ ସଦ୍ଧା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତା, ଭୱଂ ତେସଂ ଗୋତମୋ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମୋ, ଭୱଂ ତେସଂ ଗୋତମୋ ବହୁକାରୋ, ଭୱଂ ତେସଂ ଗୋତମୋ ସମାଦପେତା [ସମାଦାପେତା (?)] ; ଭୋତୋ ଚ ପନ ଗୋତମସ୍ସ ସା ଜନତା ଦିଟ୍ଠାନୁଗତିଂ ଆପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେତଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏୱମେତଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ! ୟେ ତେ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, କୁଲପୁତ୍ତା ମମଂ ଉଦ୍ଦିସ୍ସ ସଦ୍ଧା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତା, ଅହଂ ତେସଂ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମୋ, ଅହଂ ତେସଂ ବହୁକାରୋ, ଅହଂ ତେସଂ ସମାଦପେତା; ମମ ଚ ପନ ସା ଜନତା ଦିଟ୍ଠାନୁଗତିଂ ଆପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ‘‘ଦୁରଭିସମ୍ଭୱାନି ହି ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି, ଦୁକ୍କରଂ ପୱିୱେକଂ, ଦୁରଭିରମଂ ଏକତ୍ତେ, ହରନ୍ତି ମଞ୍ଞେ ମନୋ ୱନାନି ସମାଧିଂ ଅଲଭମାନସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ’’ତି । ‘‘ଏୱମେତଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏୱମେତଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ! ଦୁରଭିସମ୍ଭୱାନି ହି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି, ଦୁକ୍କରଂ ପୱିୱେକଂ, ଦୁରଭିରମଂ ଏକତ୍ତେ, ହରନ୍ତି ମଞ୍ଞେ ମନୋ ୱନାନି ସମାଧିଂ ଅଲଭମାନସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ’’ତି।

୩୫ . ‘‘ମୟ୍ହମ୍ପି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ପୁବ୍ବେୱ ସମ୍ବୋଧା ଅନଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସେୱ ସତୋ ଏତଦହୋସି – ‘ଦୁରଭିସମ୍ଭୱାନି ହି ଖୋ ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି, ଦୁକ୍କରଂ ପୱିୱେକଂ, ଦୁରଭିରମଂ ଏକତ୍ତେ, ହରନ୍ତି ମଞ୍ଞେ ମନୋ ୱନାନି ସମାଧିଂ ଅଲଭମାନସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ’ତି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏତଦହୋସି – ‘ୟେ ଖୋ କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଅପରିସୁଦ୍ଧକାୟକମ୍ମନ୍ତା ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱନ୍ତି, ଅପରିସୁଦ୍ଧକାୟକମ୍ମନ୍ତସନ୍ଦୋସହେତୁ ହୱେ ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅକୁସଲଂ ଭୟଭେରୱଂ ଅୱ୍ହାୟନ୍ତି। ନ ଖୋ ପନାହଂ ଅପରିସୁଦ୍ଧକାୟକମ୍ମନ୍ତୋ ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱାମି; ପରିସୁଦ୍ଧକାୟକମ୍ମନ୍ତୋହମସ୍ମି। ୟେ ହି ୱୋ ଅରିୟା ପରିସୁଦ୍ଧକାୟକମ୍ମନ୍ତା ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱନ୍ତି ତେସମହଂ ଅଞ୍ଞତରୋ’ତି। ଏତମହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ପରିସୁଦ୍ଧକାୟକମ୍ମତଂ ଅତ୍ତନି ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଭିୟ୍ୟୋ ପଲ୍ଲୋମମାପାଦିଂ ଅରଞ୍ଞେ ୱିହାରାୟ।

୩୬ . ‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏତଦହୋସି – ‘ୟେ ଖୋ କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଅପରିସୁଦ୍ଧୱଚୀକମ୍ମନ୍ତା…ପେ॰… ଅପରିସୁଦ୍ଧମନୋକମ୍ମନ୍ତା …ପେ॰… ଅପରିସୁଦ୍ଧାଜୀୱା ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱନ୍ତି, ଅପରିସୁଦ୍ଧାଜୀୱସନ୍ଦୋସହେତୁ ହୱେ ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅକୁସଲଂ ଭୟଭେରୱଂ ଅୱ୍ହାୟନ୍ତି। ନ ଖୋ ପନାହଂ ଅପରିସୁଦ୍ଧାଜୀୱୋ ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱାମି; ପରିସୁଦ୍ଧାଜୀୱୋହମସ୍ମି। ୟେ ହି ୱୋ ଅରିୟା ପରିସୁଦ୍ଧାଜୀୱା ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱନ୍ତି ତେସମହଂ ଅଞ୍ଞତରୋ’ତି। ଏତମହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ପରିସୁଦ୍ଧାଜୀୱତଂ ଅତ୍ତନି ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଭିୟ୍ୟୋ ପଲ୍ଲୋମମାପାଦିଂ ଅରଞ୍ଞେ ୱିହାରାୟ।

୩୭ . ‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏତଦହୋସି – ‘ୟେ ଖୋ କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଅଭିଜ୍ଝାଲୂ କାମେସୁ ତିବ୍ବସାରାଗା ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱନ୍ତି, ଅଭିଜ୍ଝାଲୁକାମେସୁତିବ୍ବସାରାଗସନ୍ଦୋସହେତୁ ହୱେ ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅକୁସଲଂ ଭୟଭେରୱଂ ଅୱ୍ହାୟନ୍ତି। ନ ଖୋ ପନାହଂ ଅଭିଜ୍ଝାଲୁ କାମେସୁ ତିବ୍ବସାରାଗୋ ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱାମି; ଅନଭିଜ୍ଝାଲୂହମସ୍ମି। ୟେ ହି ୱୋ ଅରିୟା ଅନଭିଜ୍ଝାଲୂ ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱନ୍ତି , ତେସମହଂ ଅଞ୍ଞତରୋ’ତି। ଏତମହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଅନଭିଜ୍ଝାଲୁତଂ ଅତ୍ତନି ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଭିୟ୍ୟୋ ପଲ୍ଲୋମମାପାଦିଂ ଅରଞ୍ଞେ ୱିହାରାୟ।

୩୮ . ‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏତଦହୋସି – ‘ୟେ ଖୋ କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତା ପଦୁଟ୍ଠମନସଙ୍କପ୍ପା ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱନ୍ତି, ବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତପଦୁଟ୍ଠମନସଙ୍କପ୍ପସନ୍ଦୋସହେତୁ ହୱେ ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅକୁସଲଂ ଭୟଭେରୱଂ ଅୱ୍ହାୟନ୍ତି। ନ ଖୋ ପନାହଂ ବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତୋ ପଦୁଟ୍ଠମନସଙ୍କପ୍ପୋ ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱାମି; ମେତ୍ତଚିତ୍ତୋହମସ୍ମି। ୟେ ହି ୱୋ ଅରିୟା ମେତ୍ତଚିତ୍ତା ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱନ୍ତି ତେସମହଂ ଅଞ୍ଞତରୋ’ତି। ଏତମହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ମେତ୍ତଚିତ୍ତତଂ ଅତ୍ତନି ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଭିୟ୍ୟୋ ପଲ୍ଲୋମମାପାଦିଂ ଅରଞ୍ଞେ ୱିହାରାୟ।

୩୯ . ‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏତଦହୋସି – ‘ୟେ ଖୋ କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଥୀନମିଦ୍ଧପରିୟୁଟ୍ଠିତା ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱନ୍ତି, ଥୀନମିଦ୍ଧପରିୟୁଟ୍ଠାନସନ୍ଦୋସହେତୁ ହୱେ ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅକୁସଲଂ ଭୟଭେରୱଂ ଅୱ୍ହାୟନ୍ତି। ନ ଖୋ ପନାହଂ ଥୀନମିଦ୍ଧପରିୟୁଟ୍ଠିତୋ ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱାମି; ୱିଗତଥୀନମିଦ୍ଧୋହମସ୍ମି। ୟେ ହି ୱୋ ଅରିୟା ୱିଗତଥୀନମିଦ୍ଧା ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱନ୍ତି ତେସମହଂ ଅଞ୍ଞତରୋ’ତି। ଏତମହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୱିଗତଥୀନମିଦ୍ଧତଂ ଅତ୍ତନି ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଭିୟ୍ୟୋ ପଲ୍ଲୋମମାପାଦିଂ ଅରଞ୍ଞେ ୱିହାରାୟ।

୪୦ . ‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏତଦହୋସି – ‘ୟେ ଖୋ କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଉଦ୍ଧତା ଅୱୂପସନ୍ତଚିତ୍ତା ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱନ୍ତି, ଉଦ୍ଧତଅୱୂପସନ୍ତଚିତ୍ତସନ୍ଦୋସହେତୁ ହୱେ ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅକୁସଲଂ ଭୟଭେରୱଂ ଅୱ୍ହାୟନ୍ତି। ନ ଖୋ ପନାହଂ ଉଦ୍ଧତୋ ଅୱୂପସନ୍ତଚିତ୍ତୋ ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱାମି; ୱୂପସନ୍ତଚିତ୍ତୋହମସ୍ମି। ୟେ ହି ୱୋ ଅରିୟା ୱୂପସନ୍ତଚିତ୍ତା ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱନ୍ତି, ତେସମହଂ ଅଞ୍ଞତରୋ’ତି। ଏତମହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୱୂପସନ୍ତଚିତ୍ତତଂ ଅତ୍ତନି ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଭିୟ୍ୟୋ ପଲ୍ଲୋମମାପାଦିଂ ଅରଞ୍ଞେ ୱିହାରାୟ।

୪୧ . ‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏତଦହୋସି – ‘ୟେ ଖୋ କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା କଙ୍ଖୀ ୱିଚିକିଚ୍ଛୀ ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱନ୍ତି, କଙ୍ଖିୱିଚିକିଚ୍ଛିସନ୍ଦୋସହେତୁ ହୱେ ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅକୁସଲଂ ଭୟଭେରୱଂ ଅୱ୍ହାୟନ୍ତି। ନ ଖୋ ପନାହଂ କଙ୍ଖୀ ୱିଚିକିଚ୍ଛୀ ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱାମି; ତିଣ୍ଣୱିଚିକିଚ୍ଛୋହମସ୍ମି। ୟେ ହି ୱୋ ଅରିୟା ତିଣ୍ଣୱିଚିକିଚ୍ଛା ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱନ୍ତି ତେସମହଂ ଅଞ୍ଞତରୋ’ତି। ଏତମହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ତିଣ୍ଣୱିଚିକିଚ୍ଛତଂ ଅତ୍ତନି ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଭିୟ୍ୟୋ ପଲ୍ଲୋମମାପାଦିଂ ଅରଞ୍ଞେ ୱିହାରାୟ।

୪୨ . ‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏତଦହୋସି – ‘ୟେ ଖୋ କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଅତ୍ତୁକ୍କଂସକା ପରୱମ୍ଭୀ ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱନ୍ତି, ଅତ୍ତୁକ୍କଂସନପରୱମ୍ଭନସନ୍ଦୋସହେତୁ ହୱେ ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅକୁସଲଂ ଭୟଭେରୱଂ ଅୱ୍ହାୟନ୍ତି । ନ ଖୋ ପନାହଂ ଅତ୍ତୁକ୍କଂସକୋ ପରୱମ୍ଭୀ ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱାମି ; ଅନତ୍ତୁକ୍କଂସକୋ ଅପରୱମ୍ଭୀହମସ୍ମି। ୟେ ହି ୱୋ ଅରିୟା ଅନତ୍ତୁକ୍କଂସକା ଅପରୱମ୍ଭୀ ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱନ୍ତି ତେସମହଂ ଅଞ୍ଞତରୋ’ତି। ଏତମହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଅନତ୍ତୁକ୍କଂସକତଂ ଅପରୱମ୍ଭିତଂ ଅତ୍ତନି ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଭିୟ୍ୟୋ ପଲ୍ଲୋମମାପାଦିଂ ଅରଞ୍ଞେ ୱିହାରାୟ।

୪୩ . ‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏତଦହୋସି – ‘ୟେ ଖୋ କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଛମ୍ଭୀ ଭୀରୁକଜାତିକା ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱନ୍ତି, ଛମ୍ଭିଭୀରୁକଜାତିକସନ୍ଦୋସହେତୁ ହୱେ ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅକୁସଲଂ ଭୟଭେରୱଂ ଅୱ୍ହାୟନ୍ତି। ନ ଖୋ ପନାହଂ ଛମ୍ଭୀ ଭୀରୁକଜାତିକୋ ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱାମି; ୱିଗତଲୋମହଂସୋହମସ୍ମି। ୟେ ହି ୱୋ ଅରିୟା ୱିଗତଲୋମହଂସା ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱନ୍ତି ତେସମହଂ ଅଞ୍ଞତରୋ’ତି। ଏତମହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୱିଗତଲୋମହଂସତଂ ଅତ୍ତନି ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଭିୟ୍ୟୋ ପଲ୍ଲୋମମାପାଦିଂ ଅରଞ୍ଞେ ୱିହାରାୟ।

୪୪ . ‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏତଦହୋସି – ‘ୟେ ଖୋ କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକଂ ନିକାମୟମାନା ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱନ୍ତି, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକନିକାମନ [ନିକାମୟମାନ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ସନ୍ଦୋସହେତୁ ହୱେ ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅକୁସଲଂ ଭୟଭେରୱଂ ଅୱ୍ହାୟନ୍ତି। ନ ଖୋ ପନାହଂ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକଂ ନିକାମୟମାନୋ ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱାମି; ଅପ୍ପିଚ୍ଛୋହମସ୍ମି। ୟେ ହି ୱୋ ଅରିୟା ଅପ୍ପିଚ୍ଛା ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱନ୍ତି ତେସମହଂ ଅଞ୍ଞତରୋ’ତି। ଏତମହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଅପ୍ପିଚ୍ଛତଂ ଅତ୍ତନି ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଭିୟ୍ୟୋ ପଲ୍ଲୋମମାପାଦିଂ ଅରଞ୍ଞେ ୱିହାରାୟ।

୪୫ . ‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏତଦହୋସି – ‘ୟେ ଖୋ କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା କୁସୀତା ହୀନୱୀରିୟା ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱନ୍ତି , କୁସୀତହୀନୱୀରିୟସନ୍ଦୋସହେତୁ ହୱେ ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅକୁସଲଂ ଭୟଭେରୱଂ ଅୱ୍ହାୟନ୍ତି। ନ ଖୋ ପନାହଂ କୁସୀତୋ ହୀନୱୀରିୟୋ ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱାମି; ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋହମସ୍ମି। ୟେ ହି ୱୋ ଅରିୟା ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟା ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱନ୍ତି ତେସମହଂ ଅଞ୍ଞତରୋ’ତି। ଏତମହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟତଂ ଅତ୍ତନି ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଭିୟ୍ୟୋ ପଲ୍ଲୋମମାପାଦିଂ ଅରଞ୍ଞେ ୱିହାରାୟ।

୪୬ . ‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏତଦହୋସି – ‘ୟେ ଖୋ କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ମୁଟ୍ଠସ୍ସତୀ ଅସମ୍ପଜାନା ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱନ୍ତି, ମୁଟ୍ଠସ୍ସତିଅସମ୍ପଜାନସନ୍ଦୋସହେତୁ ହୱେ ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅକୁସଲଂ ଭୟଭେରୱଂ ଅୱ୍ହାୟନ୍ତି। ନ ଖୋ ପନାହଂ ମୁଟ୍ଠସ୍ସତି ଅସମ୍ପଜାନୋ ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱାମି; ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତିହମସ୍ମି। ୟେ ହି ୱୋ ଅରିୟା ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତୀ ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱନ୍ତି ତେସମହଂ ଅଞ୍ଞତରୋ’ତି। ଏତମହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତିତଂ ଅତ୍ତନି ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଭିୟ୍ୟୋ ପଲ୍ଲୋମମାପାଦିଂ ଅରଞ୍ଞେ ୱିହାରାୟ।

୪୭ . ‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏତଦହୋସି – ‘ୟେ ଖୋ କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଅସମାହିତା ୱିବ୍ଭନ୍ତଚିତ୍ତା ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱନ୍ତି, ଅସମାହିତୱିବ୍ଭନ୍ତଚିତ୍ତସନ୍ଦୋସହେତୁ ହୱେ ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅକୁସଲଂ ଭୟଭେରୱଂ ଅୱ୍ହାୟନ୍ତି। ନ ଖୋ ପନାହଂ ଅସମାହିତୋ ୱିବ୍ଭନ୍ତଚିତ୍ତୋ ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱାମି; ସମାଧିସମ୍ପନ୍ନୋହମସ୍ମି। ୟେ ହି ୱୋ ଅରିୟା ସମାଧିସମ୍ପନ୍ନା ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱନ୍ତି ତେସମହଂ ଅଞ୍ଞତରୋ’ତି। ଏତମହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ସମାଧିସମ୍ପଦଂ ଅତ୍ତନି ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଭିୟ୍ୟୋ ପଲ୍ଲୋମମାପାଦିଂ ଅରଞ୍ଞେ ୱିହାରାୟ।

୪୮ . ‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏତଦହୋସି – ‘ୟେ ଖୋ କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞା ଏଳମୂଗା ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱନ୍ତି, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞଏଳମୂଗସନ୍ଦୋସହେତୁ ହୱେ ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅକୁସଲଂ ଭୟଭେରୱଂ ଅୱ୍ହାୟନ୍ତି। ନ ଖୋ ପନାହଂ ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ଏଳମୂଗୋ ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱାମି; ପଞ୍ଞାସମ୍ପନ୍ନୋହମସ୍ମି। ୟେ ହି ୱୋ ଅରିୟା ପଞ୍ଞାସମ୍ପନ୍ନା ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱନ୍ତି ତେସମହଂ ଅଞ୍ଞତରୋ’ତି। ଏତମହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ପଞ୍ଞାସମ୍ପଦଂ ଅତ୍ତନି ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଭିୟ୍ୟୋ ପଲ୍ଲୋମମାପାଦିଂ ଅରଞ୍ଞେ ୱିହାରାୟ।

ସୋଳସପରିୟାୟଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।

୪୯ . ‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏତଦହୋସି – ‘ୟଂନୂନାହଂ ୟା ତା ରତ୍ତିୟୋ ଅଭିଞ୍ଞାତା ଅଭିଲକ୍ଖିତା – ଚାତୁଦ୍ଦସୀ ପଞ୍ଚଦସୀ ଅଟ୍ଠମୀ ଚ ପକ୍ଖସ୍ସ – ତଥାରୂପାସୁ ରତ୍ତୀସୁ ୟାନି ତାନି ଆରାମଚେତିୟାନି ୱନଚେତିୟାନି ରୁକ୍ଖଚେତିୟାନି ଭିଂସନକାନି ସଲୋମହଂସାନି ତଥାରୂପେସୁ ସେନାସନେସୁ ୱିହରେୟ୍ୟଂ ଅପ୍ପେୱ ନାମାହଂ ଭୟଭେରୱଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଅପରେନ ସମୟେନ ୟା ତା ରତ୍ତିୟୋ ଅଭିଞ୍ଞାତା ଅଭିଲକ୍ଖିତା – ଚାତୁଦ୍ଦସୀ ପଞ୍ଚଦସୀ ଅଟ୍ଠମୀ ଚ ପକ୍ଖସ୍ସ – ତଥାରୂପାସୁ ରତ୍ତୀସୁ ୟାନି ତାନି ଆରାମଚେତିୟାନି ୱନଚେତିୟାନି ରୁକ୍ଖଚେତିୟାନି ଭିଂସନକାନି ସଲୋମହଂସାନି ତଥାରୂପେସୁ ସେନାସନେସୁ ୱିହରାମି। ତତ୍ଥ ଚ ମେ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୱିହରତୋ ମଗୋ ୱା ଆଗଚ୍ଛତି, ମୋରୋ ୱା କଟ୍ଠଂ ପାତେତି, ୱାତୋ ୱା ପଣ୍ଣକସଟଂ [ପଣ୍ଣସଟଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଏରେତି; ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଏତଦହୋସି [ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ ଏୱଂ ହୋତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] – ‘ଏତଂ ନୂନ ତଂ ଭୟଭେରୱଂ ଆଗଚ୍ଛତୀ’ତି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏତଦହୋସି – ‘କିଂ ନୁ ଖୋ ଅହଂ ଅଞ୍ଞଦତ୍ଥୁ ଭୟପଟିକଙ୍ଖୀ [ଭୟପାଟିକଙ୍ଖୀ (ସୀ॰)] ୱିହରାମି? ୟଂନୂନାହଂ ୟଥାଭୂତଂ ୟଥାଭୂତସ୍ସ [ୟଥାଭୂତସ୍ସ ୟଥାଭୂତସ୍ସ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ମେ ତଂ ଭୟଭେରୱଂ ଆଗଚ୍ଛତି, ତଥାଭୂତଂ ତଥାଭୂତୋୱ [ୟଥାଭୂତୋ ୟଥାଭୂତୋୱ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ତଂ ଭୟଭେରୱଂ ପଟିୱିନେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଚଙ୍କମନ୍ତସ୍ସ ତଂ ଭୟଭେରୱଂ ଆଗଚ୍ଛତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ନେୱ ତାୱ ତିଟ୍ଠାମି ନ ନିସୀଦାମି ନ ନିପଜ୍ଜାମି, ୟାୱ ଚଙ୍କମନ୍ତୋୱ ତଂ ଭୟଭେରୱଂ ପଟିୱିନେମି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଠିତସ୍ସ ତଂ ଭୟଭେରୱଂ ଆଗଚ୍ଛତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ନେୱ ତାୱ ଚଙ୍କମାମି ନ ନିସୀଦାମି ନ ନିପଜ୍ଜାମି। ୟାୱ ଠିତୋୱ ତଂ ଭୟଭେରୱଂ ପଟିୱିନେମି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ନିସିନ୍ନସ୍ସ ତଂ ଭୟଭେରୱଂ ଆଗଚ୍ଛତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ନେୱ ତାୱ ନିପଜ୍ଜାମି ନ ତିଟ୍ଠାମି ନ ଚଙ୍କମାମି, ୟାୱ ନିସିନ୍ନୋୱ ତଂ ଭୟଭେରୱଂ ପଟିୱିନେମି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ନିପନ୍ନସ୍ସ ତଂ ଭୟଭେରୱଂ ଆଗଚ୍ଛତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ନେୱ ତାୱ ନିସୀଦାମି ନ ତିଟ୍ଠାମି ନ ଚଙ୍କମାମି, ୟାୱ ନିପନ୍ନୋୱ ତଂ ଭୟଭେରୱଂ ପଟିୱିନେମି।

୫୦ . ‘‘ସନ୍ତି ଖୋ ପନ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ରତ୍ତିଂୟେୱ ସମାନଂ ଦିୱାତି ସଞ୍ଜାନନ୍ତି, ଦିୱାୟେୱ ସମାନଂ ରତ୍ତୀତି ସଞ୍ଜାନନ୍ତି। ଇଦମହଂ ତେସଂ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ସମ୍ମୋହୱିହାରସ୍ମିଂ ୱଦାମି। ଅହଂ ଖୋ ପନ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ରତ୍ତିଂୟେୱ ସମାନଂ ରତ୍ତୀତି ସଞ୍ଜାନାମି, ଦିୱାୟେୱ ସମାନଂ ଦିୱାତି ସଞ୍ଜାନାମି। ୟଂ ଖୋ ତଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅସମ୍ମୋହଧମ୍ମୋ ସତ୍ତୋ ଲୋକେ ଉପ୍ପନ୍ନୋ ବହୁଜନହିତାୟ ବହୁଜନସୁଖାୟ ଲୋକାନୁକମ୍ପାୟ ଅତ୍ଥାୟ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଦେୱମନୁସ୍ସାନ’ନ୍ତି, ମମେୱ ତଂ ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅସମ୍ମୋହଧମ୍ମୋ ସତ୍ତୋ ଲୋକେ ଉପ୍ପନ୍ନୋ ବହୁଜନହିତାୟ ବହୁଜନସୁଖାୟ ଲୋକାନୁକମ୍ପାୟ ଅତ୍ଥାୟ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଦେୱମନୁସ୍ସାନ’ନ୍ତି।

୫୧ . ‘‘ଆରଦ୍ଧଂ ଖୋ ପନ ମେ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୱୀରିୟଂ ଅହୋସି ଅସଲ୍ଲୀନଂ, ଉପଟ୍ଠିତା ସତି ଅସମ୍ମୁଟ୍ଠା [ଅପ୍ପମ୍ମୁଟ୍ଠା (ସ୍ୟା॰)] , ପସ୍ସଦ୍ଧୋ କାୟୋ ଅସାରଦ୍ଧୋ, ସମାହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଏକଗ୍ଗଂ। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସିଂ। ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସିଂ। ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ୱିହାସିଂ, ସତୋ ଚ ସମ୍ପଜାନୋ ସୁଖଞ୍ଚ କାୟେନ ପଟିସଂୱେଦେସିଂ; ୟଂ ତଂ ଅରିୟା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି – ‘ଉପେକ୍ଖକୋ ସତିମା ସୁଖୱିହାରୀ’ତି ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସିଂ। ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସିଂ।

୫୨ . ‘‘ସୋ ଏୱଂ ସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ପରିସୁଦ୍ଧେ ପରିୟୋଦାତେ ଅନଙ୍ଗଣେ ୱିଗତୂପକ୍କିଲେସେ ମୁଦୁଭୂତେ କମ୍ମନିୟେ ଠିତେ ଆନେଞ୍ଜପ୍ପତ୍ତେ ପୁବ୍ବେନିୱାସାନୁସ୍ସତିଞାଣାୟ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିନ୍ନାମେସିଂ। ସୋ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରାମି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଏକମ୍ପି ଜାତିଂ ଦ୍ୱେପି ଜାତିୟୋ ତିସ୍ସୋପି ଜାତିୟୋ ଚତସ୍ସୋପି ଜାତିୟୋ ପଞ୍ଚପି ଜାତିୟୋ ଦସପି ଜାତିୟୋ ୱୀସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ତିଂସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ଚତ୍ତାଲୀସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ପଞ୍ଞାସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ଜାତିସତମ୍ପି ଜାତିସହସ୍ସମ୍ପି ଜାତିସତସହସ୍ସମ୍ପି ଅନେକେପି ସଂୱଟ୍ଟକପ୍ପେ ଅନେକେପି ୱିୱଟ୍ଟକପ୍ପେ ଅନେକେପି ସଂୱଟ୍ଟୱିୱଟ୍ଟକପ୍ପେ – ‘ଅମୁତ୍ରାସିଂ ଏୱଂନାମୋ ଏୱଂଗୋତ୍ତୋ ଏୱଂୱଣ୍ଣୋ ଏୱମାହାରୋ ଏୱଂସୁଖଦୁକ୍ଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଏୱମାୟୁପରିୟନ୍ତୋ, ସୋ ତତୋ ଚୁତୋ ଅମୁତ୍ର ଉଦପାଦିଂ; ତତ୍ରାପାସିଂ ଏୱଂନାମୋ ଏୱଂଗୋତ୍ତୋ ଏୱଂୱଣ୍ଣୋ ଏୱମାହାରୋ ଏୱଂସୁଖଦୁକ୍ଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଏୱମାୟୁପରିୟନ୍ତୋ, ସୋ ତତୋ ଚୁତୋ ଇଧୂପପନ୍ନୋ’ତି। ଇତି ସାକାରଂ ସଉଦ୍ଦେସଂ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରାମି। ଅୟଂ ଖୋ ମେ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ରତ୍ତିୟା ପଠମେ ୟାମେ ପଠମା ୱିଜ୍ଜା ଅଧିଗତା, ଅୱିଜ୍ଜା ୱିହତା ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପନ୍ନା, ତମୋ ୱିହତୋ ଆଲୋକୋ ଉପ୍ପନ୍ନୋ, ୟଥା ତଂ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ।

୫୩ . ‘‘ସୋ ଏୱଂ ସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ପରିସୁଦ୍ଧେ ପରିୟୋଦାତେ ଅନଙ୍ଗଣେ ୱିଗତୂପକ୍କିଲେସେ ମୁଦୁଭୂତେ କମ୍ମନିୟେ ଠିତେ ଆନେଞ୍ଜପ୍ପତ୍ତେ ସତ୍ତାନଂ ଚୁତୂପପାତଞାଣାୟ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିନ୍ନାମେସିଂ। ସୋ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସାମି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାମି – ‘ଇମେ ୱତ ଭୋନ୍ତୋ ସତ୍ତା କାୟଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଉପୱାଦକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା; ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନା। ଇମେ ୱା ପନ ଭୋନ୍ତୋ ସତ୍ତା କାୟସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଅନୁପୱାଦକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା; ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପନ୍ନା’ତି। ଇତି ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସାମି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାମି। ଅୟଂ ଖୋ ମେ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ରତ୍ତିୟା ମଜ୍ଝିମେ ୟାମେ ଦୁତିୟା ୱିଜ୍ଜା ଅଧିଗତା, ଅୱିଜ୍ଜା ୱିହତା ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପନ୍ନା, ତମୋ ୱିହତୋ ଆଲୋକୋ ଉପ୍ପନ୍ନୋ, ୟଥା ତଂ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ।

୫୪ . ‘‘ସୋ ଏୱଂ ସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ପରିସୁଦ୍ଧେ ପରିୟୋଦାତେ ଅନଙ୍ଗଣେ ୱିଗତୂପକ୍କିଲେସେ ମୁଦୁଭୂତେ କମ୍ମନିୟେ ଠିତେ ଆନେଞ୍ଜପ୍ପତ୍ତେ ଆସୱାନଂ ଖୟଞାଣାୟ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିନ୍ନାମେସିଂ। ସୋ ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ। ‘ଇମେ ଆସୱା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ‘ଅୟଂ ଆସୱସମୁଦୟୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ‘ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ‘ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ। ତସ୍ସ ମେ ଏୱଂ ଜାନତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସତୋ କାମାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତ୍ଥ, ଭୱାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତ୍ଥ, ଅୱିଜ୍ଜାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତ୍ଥ। ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ଅହୋସି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ। ଅୟଂ ଖୋ ମେ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ରତ୍ତିୟା ପଚ୍ଛିମେ ୟାମେ ତତିୟା ୱିଜ୍ଜା ଅଧିଗତା, ଅୱିଜ୍ଜା ୱିହତା ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପନ୍ନା, ତମୋ ୱିହତୋ ଆଲୋକୋ ଉପ୍ପନ୍ନୋ, ୟଥା ତଂ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ।

୫୫ . ‘‘ସିୟା ଖୋ ପନ ତେ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏୱମସ୍ସ – ‘ଅଜ୍ଜାପି ନୂନ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଅୱୀତରାଗୋ ଅୱୀତଦୋସୋ ଅୱୀତମୋହୋ, ତସ୍ମା ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱତୀ’ତି। ନ ଖୋ ପନେତଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏୱଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଦ୍ୱେ ଖୋ ଅହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଅତ୍ଥୱସେ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱାମି – ଅତ୍ତନୋ ଚ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମସୁଖୱିହାରଂ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ, ପଚ୍ଛିମଞ୍ଚ ଜନତଂ ଅନୁକମ୍ପମାନୋ’’ତି।

୫୬ . ‘‘ଅନୁକମ୍ପିତରୂପା ୱତାୟଂ ଭୋତା ଗୋତମେନ ପଚ୍ଛିମା ଜନତା , ୟଥା ତଂ ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ। ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ! ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ! ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭୋ ଗୋତମ, ନିକ୍କୁଜ୍ଜିତଂ ୱା ଉକ୍କୁଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ୱା ୱିୱରେୟ୍ୟ, ମୂଳ୍ହସ୍ସ ୱା ମଗ୍ଗଂ ଆଚିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅନ୍ଧକାରେ ୱା ତେଲପଜ୍ଜୋତଂ ଧାରେୟ୍ୟ – ‘ଚକ୍ଖୁମନ୍ତୋ ରୂପାନି ଦକ୍ଖନ୍ତୀ’ତି; ଏୱମେୱଂ ଭୋତା ଗୋତମେନ ଅନେକପରିୟାୟେନ ଧମ୍ମୋ ପକାସିତୋ। ଏସାହଂ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ସରଣଂ ଗଚ୍ଛାମି ଧମ୍ମଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଞ୍ଚ। ଉପାସକଂ ମଂ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି।

ଭୟଭେରୱସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଅନଙ୍ଗଣସୁତ୍ତଂ

୫୭ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ’’ତି। ‘‘ଆୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ, ଆୱୁସୋ, ପୁଗ୍ଗଲା ସନ୍ତୋ ସଂୱିଜ୍ଜମାନା ଲୋକସ୍ମିଂ। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧାୱୁସୋ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସାଙ୍ଗଣୋୱ ସମାନୋ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅଙ୍ଗଣ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି। ଇଧ ପନାୱୁସୋ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସାଙ୍ଗଣୋୱ ସମାନୋ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅଙ୍ଗଣ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ଇଧାୱୁସୋ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅନଙ୍ଗଣୋୱ ସମାନୋ ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅଙ୍ଗଣ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି। ଇଧ ପନାୱୁସୋ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅନଙ୍ଗଣୋୱ ସମାନୋ ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅଙ୍ଗଣ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ତତ୍ରାୱୁସୋ, ୟ୍ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସାଙ୍ଗଣୋୱ ସମାନୋ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅଙ୍ଗଣ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି, ଅୟଂ ଇମେସଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ ସାଙ୍ଗଣାନଂୟେୱ ସତଂ ହୀନପୁରିସୋ ଅକ୍ଖାୟତି। ତତ୍ରାୱୁସୋ, ୟ୍ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସାଙ୍ଗଣୋୱ ସମାନୋ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅଙ୍ଗଣ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଅୟଂ ଇମେସଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ ସାଙ୍ଗଣାନଂୟେୱ ସତଂ ସେଟ୍ଠପୁରିସୋ ଅକ୍ଖାୟତି । ତତ୍ରାୱୁସୋ, ୟ୍ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅନଙ୍ଗଣୋୱ ସମାନୋ ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅଙ୍ଗଣ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି, ଅୟଂ ଇମେସଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଅନଙ୍ଗଣାନଂୟେୱ ସତଂ ହୀନପୁରିସୋ ଅକ୍ଖାୟତି। ତତ୍ରାୱୁସୋ, ୟ୍ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅନଙ୍ଗଣୋୱ ସମାନୋ ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅଙ୍ଗଣ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଅୟଂ ଇମେସଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଅନଙ୍ଗଣାନଂୟେୱ ସତଂ ସେଟ୍ଠପୁରିସୋ ଅକ୍ଖାୟତୀ’’ତି।

୫୮ . ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନିମେସଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ ସାଙ୍ଗଣାନଂୟେୱ ସତଂ ଏକୋ ହୀନପୁରିସୋ ଅକ୍ଖାୟତି, ଏକୋ ସେଟ୍ଠପୁରିସୋ ଅକ୍ଖାୟତି? କୋ ପନାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନିମେସଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଅନଙ୍ଗଣାନଂୟେୱ ସତଂ ଏକୋ ହୀନପୁରିସୋ ଅକ୍ଖାୟତି, ଏକୋ ସେଟ୍ଠପୁରିସୋ ଅକ୍ଖାୟତୀ’’ତି?

୫୯ . ‘‘ତତ୍ରାୱୁସୋ, ୟ୍ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସାଙ୍ଗଣୋୱ ସମାନୋ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅଙ୍ଗଣ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି, ତସ୍ସେତଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ନ ଛନ୍ଦଂ ଜନେସ୍ସତି ନ ୱାୟମିସ୍ସତି ନ ୱୀରିୟଂ ଆରଭିସ୍ସତି ତସ୍ସଙ୍ଗଣସ୍ସ ପହାନାୟ; ସୋ ସରାଗୋ ସଦୋସୋ ସମୋହୋ ସାଙ୍ଗଣୋ ସଂକିଲିଟ୍ଠଚିତ୍ତୋ କାଲଂ କରିସ୍ସତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, କଂସପାତି ଆଭତା ଆପଣା ୱା କମ୍ମାରକୁଲା ୱା ରଜେନ ଚ ମଲେନ ଚ ପରିୟୋନଦ୍ଧା। ତମେନଂ ସାମିକା ନ ଚେୱ ପରିଭୁଞ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ନ ଚ ପରିୟୋଦପେୟ୍ୟୁଂ [ପରିୟୋଦାପେୟ୍ୟୁଂ (?)] , ରଜାପଥେ ଚ ନଂ ନିକ୍ଖିପେୟ୍ୟୁଂ। ଏୱଞ୍ହି ସା, ଆୱୁସୋ, କଂସପାତି ଅପରେନ ସମୟେନ ସଂକିଲିଟ୍ଠତରା ଅସ୍ସ ମଲଗ୍ଗହିତା’’ତି? ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ୟ୍ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସାଙ୍ଗଣୋୱ ସମାନୋ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅଙ୍ଗଣ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି, ତସ୍ସେତଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ନ ଛନ୍ଦଂ ଜନେସ୍ସତି ନ ୱାୟମିସ୍ସତି ନ ୱୀରିୟଂ ଆରଭିସ୍ସତି ତସ୍ସଙ୍ଗଣସ୍ସ ପହାନାୟ; ସୋ ସରାଗୋ ସଦୋସୋ ସମୋହୋ ସାଙ୍ଗଣୋ ସଂକିଲିଟ୍ଠଚିତ୍ତୋ କାଲଂ କରିସ୍ସତି।

‘‘ତତ୍ରାୱୁସୋ, ୟ୍ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସାଙ୍ଗଣୋୱ ସମାନୋ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅଙ୍ଗଣ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ତସ୍ସେତଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଛନ୍ଦଂ ଜନେସ୍ସତି ୱାୟମିସ୍ସତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭିସ୍ସତି ତସ୍ସଙ୍ଗଣସ୍ସ ପହାନାୟ; ସୋ ଅରାଗୋ ଅଦୋସୋ ଅମୋହୋ ଅନଙ୍ଗଣୋ ଅସଂକିଲିଟ୍ଠଚିତ୍ତୋ କାଲଂ କରିସ୍ସତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, କଂସପାତି ଆଭତା ଆପଣା ୱା କମ୍ମାରକୁଲା ୱା ରଜେନ ଚ ମଲେନ ଚ ପରିୟୋନଦ୍ଧା। ତମେନଂ ସାମିକା ପରିଭୁଞ୍ଜେୟ୍ୟୁଞ୍ଚେୱ ପରିୟୋଦପେୟ୍ୟୁଞ୍ଚ, ନ ଚ ନଂ ରଜାପଥେ ନିକ୍ଖିପେୟ୍ୟୁଂ। ଏୱଞ୍ହି ସା, ଆୱୁସୋ, କଂସପାତି ଅପରେନ ସମୟେନ ପରିସୁଦ୍ଧତରା ଅସ୍ସ ପରିୟୋଦାତା’’ତି? ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ୟ୍ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସାଙ୍ଗଣୋୱ ସମାନୋ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅଙ୍ଗଣ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ତସ୍ସେତଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଛନ୍ଦଂ ଜନେସ୍ସତି ୱାୟମିସ୍ସତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭିସ୍ସତି ତସ୍ସଙ୍ଗଣସ୍ସ ପହାନାୟ; ସୋ ଅରାଗୋ ଅଦୋସୋ ଅମୋହୋ ଅନଙ୍ଗଣୋ ଅସଂକିଲିଟ୍ଠଚିତ୍ତୋ କାଲଂ କରିସ୍ସତି।

‘‘ତତ୍ରାୱୁସୋ , ୟ୍ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅନଙ୍ଗଣୋୱ ସମାନୋ ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅଙ୍ଗଣ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି, ତସ୍ସେତଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ସୁଭନିମିତ୍ତଂ ମନସି କରିସ୍ସତି, ତସ୍ସ ସୁଭନିମିତ୍ତସ୍ସ ମନସିକାରା ରାଗୋ ଚିତ୍ତଂ ଅନୁଦ୍ଧଂସେସ୍ସତି; ସୋ ସରାଗୋ ସଦୋସୋ ସମୋହୋ ସାଙ୍ଗଣୋ ସଂକିଲିଟ୍ଠଚିତ୍ତୋ କାଲଂ କରିସ୍ସତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, କଂସପାତି ଆଭତା ଆପଣା ୱା କମ୍ମାରକୁଲା ୱା ପରିସୁଦ୍ଧା ପରିୟୋଦାତା। ତମେନଂ ସାମିକା ନ ଚେୱ ପରିଭୁଞ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ନ ଚ ପରିୟୋଦପେୟ୍ୟୁଂ, ରଜାପଥେ ଚ ନଂ ନିକ୍ଖିପେୟ୍ୟୁଂ। ଏୱଞ୍ହି ସା, ଆୱୁସୋ, କଂସପାତି ଅପରେନ ସମୟେନ ସଂକିଲିଟ୍ଠତରା ଅସ୍ସ ମଲଗ୍ଗହିତା’’ତି? ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ୟ୍ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅନଙ୍ଗଣୋୱ ସମାନୋ ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅଙ୍ଗଣ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି, ତସ୍ସେତଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ସୁଭନିମିତ୍ତଂ ମନସି କରିସ୍ସତି, ତସ୍ସ ସୁଭନିମିତ୍ତସ୍ସ ମନସିକାରା ରାଗୋ ଚିତ୍ତଂ ଅନୁଦ୍ଧଂସେସ୍ସତି;ସୋ ସରାଗୋ ସଦୋସୋ ସମୋହୋ ସାଙ୍ଗଣୋ ସଂକିଲିଟ୍ଠଚିତ୍ତୋକାଲଂକରିସ୍ସତି।

‘‘ତତ୍ରାୱୁସୋ, ୟ୍ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅନଙ୍ଗଣୋୱ ସମାନୋ ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅଙ୍ଗଣ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ତସ୍ସେତଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ସୁଭନିମିତ୍ତଂ ନ ମନସି କରିସ୍ସତି, ତସ୍ସ ସୁଭନିମିତ୍ତସ୍ସ ଅମନସିକାରା ରାଗୋ ଚିତ୍ତଂ ନାନୁଦ୍ଧଂସେସ୍ସତି; ସୋ ଅରାଗୋ ଅଦୋସୋ ଅମୋହୋ ଅନଙ୍ଗଣୋ ଅସଂକିଲିଟ୍ଠଚିତ୍ତୋ କାଲଂ କରିସ୍ସତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, କଂସପାତି ଆଭତା ଆପଣା ୱା କମ୍ମାରକୁଲା ୱା ପରିସୁଦ୍ଧା ପରିୟୋଦାତା। ତମେନଂ ସାମିକା ପରିଭୁଞ୍ଜେୟ୍ୟୁଞ୍ଚେୱ ପରିୟୋଦପେୟ୍ୟୁଞ୍ଚ, ନ ଚ ନଂ ରଜାପଥେ ନିକ୍ଖିପେୟ୍ୟୁଂ। ଏୱଞ୍ହି ସା, ଆୱୁସୋ, କଂସପାତି ଅପରେନ ସମୟେନ ପରିସୁଦ୍ଧତରା ଅସ୍ସ ପରିୟୋଦାତା’’ତି? ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ୟ୍ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅନଙ୍ଗଣୋୱ ସମାନୋ ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅଙ୍ଗଣ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ତସ୍ସେତଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ସୁଭନିମିତ୍ତଂ ନ ମନସି କରିସ୍ସତି, ତସ୍ସ ସୁଭନିମିତ୍ତସ୍ସ ଅମନସିକାରା ରାଗୋ ଚିତ୍ତଂ ନାନୁଦ୍ଧଂସେସ୍ସତି; ସୋ ଅରାଗୋ ଅଦୋସୋ ଅମୋହୋ ଅନଙ୍ଗଣୋ ଅସଂକିଲିଟ୍ଠଚିତ୍ତୋ କାଲଂ କରିସ୍ସତି।

‘‘ଅୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ , ହେତୁ ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନିମେସଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ ସାଙ୍ଗଣାନଂୟେୱ ସତଂ ଏକୋ ହୀନପୁରିସୋ ଅକ୍ଖାୟତି, ଏକୋ ସେଟ୍ଠପୁରିସୋ ଅକ୍ଖାୟତି। ଅୟଂ ପନାୱୁସୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ହେତୁ ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନିମେସଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଅନଙ୍ଗଣାନଂୟେୱ ସତଂ ଏକୋ ହୀନପୁରିସୋ ଅକ୍ଖାୟତି, ଏକୋ ସେଟ୍ଠପୁରିସୋ ଅକ୍ଖାୟତୀ’’ତି।

୬୦ . ‘‘ଅଙ୍ଗଣଂ ଅଙ୍ଗଣନ୍ତି, ଆୱୁସୋ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିସ୍ସ ନୁ ଖୋ ଏତଂ, ଆୱୁସୋ, ଅଧିୱଚନଂ ୟଦିଦଂ ଅଙ୍ଗଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ପାପକାନଂ ଖୋ ଏତଂ, ଆୱୁସୋ, ଅକୁସଲାନଂ ଇଚ୍ଛାୱଚରାନଂ ଅଧିୱଚନଂ, ୟଦିଦଂ ଅଙ୍ଗଣ’’ନ୍ତି।

‘‘ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଇଧେକଚ୍ଚସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ଇଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ – ‘ଆପତ୍ତିଞ୍ଚ ୱତ ଆପନ୍ନୋ ଅସ୍ସଂ, ନ ଚ ମଂ ଭିକ୍ଖୂ ଜାନେୟ୍ୟୁଂ ଆପତ୍ତିଂ ଆପନ୍ନୋ’ତି। ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଭିକ୍ଖୂ ଜାନେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଆପତ୍ତିଂ ଆପନ୍ନୋ’ତି। ‘ଜାନନ୍ତି ମଂ ଭିକ୍ଖୂ ଆପତ୍ତିଂ ଆପନ୍ନୋ’ତି – ଇତି ସୋ କୁପିତୋ ହୋତି ଅପ୍ପତୀତୋ। ୟୋ ଚେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, କୋପୋ ୟୋ ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟୋ – ଉଭୟମେତଂ ଅଙ୍ଗଣଂ।

‘‘ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଇଧେକଚ୍ଚସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ଇଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ – ‘ଆପତ୍ତିଞ୍ଚ ୱତ ଆପନ୍ନୋ ଅସ୍ସଂ, ଅନୁରହୋ ମଂ ଭିକ୍ଖୂ ଚୋଦେୟ୍ୟୁଂ, ନୋ ସଙ୍ଘମଜ୍ଝେ’ତି। ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଭିକ୍ଖୂ ସଙ୍ଘମଜ୍ଝେ ଚୋଦେୟ୍ୟୁଂ, ନୋ ଅନୁରହୋ। ‘ସଙ୍ଘମଜ୍ଝେ ମଂ ଭିକ୍ଖୂ ଚୋଦେନ୍ତି, ନୋ ଅନୁରହୋ’ତି – ଇତି ସୋ କୁପିତୋ ହୋତି ଅପ୍ପତୀତୋ। ୟୋ ଚେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, କୋପୋ ୟୋ ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟୋ – ଉଭୟମେତଂ ଅଙ୍ଗଣଂ।

‘‘ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଇଧେକଚ୍ଚସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ଇଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ – ‘ଆପତ୍ତିଞ୍ଚ ୱତ ଆପନ୍ନୋ ଅସ୍ସଂ, ସପ୍ପଟିପୁଗ୍ଗଲୋ ମଂ ଚୋଦେୟ୍ୟ, ନୋ ଅପ୍ପଟିପୁଗ୍ଗଲୋ’ତି। ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଅପ୍ପଟିପୁଗ୍ଗଲୋ ଚୋଦେୟ୍ୟ, ନୋ ସପ୍ପଟିପୁଗ୍ଗଲୋ। ‘ଅପ୍ପଟିପୁଗ୍ଗଲୋ ମଂ ଚୋଦେତି, ନୋ ସପ୍ପଟିପୁଗ୍ଗଲୋ’ତି – ଇତି ସୋ କୁପିତୋ ହୋତି ଅପ୍ପତୀତୋ। ୟୋ ଚେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, କୋପୋ ୟୋ ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟୋ – ଉଭୟମେତଂ ଅଙ୍ଗଣଂ।

‘‘ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଇଧେକଚ୍ଚସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ଇଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ – ‘ଅହୋ ୱତ ମମେୱ ସତ୍ଥା ପଟିପୁଚ୍ଛିତ୍ୱା ପଟିପୁଚ୍ଛିତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେୟ୍ୟ, ନ ଅଞ୍ଞଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ସତ୍ଥା ପଟିପୁଚ୍ଛିତ୍ୱା ପଟିପୁଚ୍ଛିତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେୟ୍ୟା’ତି। ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଅଞ୍ଞଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ସତ୍ଥା ପଟିପୁଚ୍ଛିତ୍ୱା ପଟିପୁଚ୍ଛିତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେୟ୍ୟ, ନ ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ସତ୍ଥା ପଟିପୁଚ୍ଛିତ୍ୱା ପଟିପୁଚ୍ଛିତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେୟ୍ୟ। ‘ଅଞ୍ଞଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ସତ୍ଥା ପଟିପୁଚ୍ଛିତ୍ୱା ପଟିପୁଚ୍ଛିତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି, ନ ମଂ ସତ୍ଥା ପଟିପୁଚ୍ଛିତ୍ୱା ପଟିପୁଚ୍ଛିତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୀ’ତି – ଇତି ସୋ କୁପିତୋ ହୋତି ଅପ୍ପତୀତୋ। ୟୋ ଚେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, କୋପୋ ୟୋ ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟୋ – ଉଭୟମେତଂ ଅଙ୍ଗଣଂ।

‘‘ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଇଧେକଚ୍ଚସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ଇଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ – ‘ଅହୋ ୱତ ମମେୱ ଭିକ୍ଖୂ ପୁରକ୍ଖତ୍ୱା ପୁରକ୍ଖତ୍ୱା ଗାମଂ ଭତ୍ତାୟ ପୱିସେୟ୍ୟୁଂ, ନ ଅଞ୍ଞଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଭିକ୍ଖୂ ପୁରକ୍ଖତ୍ୱା ପୁରକ୍ଖତ୍ୱା ଗାମଂ ଭତ୍ତାୟ ପୱିସେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି। ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଅଞ୍ଞଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଭିକ୍ଖୂ ପୁରକ୍ଖତ୍ୱା ପୁରକ୍ଖତ୍ୱା ଗାମଂ ଭତ୍ତାୟ ପୱିସେୟ୍ୟୁଂ, ନ ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଭିକ୍ଖୂ ପୁରକ୍ଖତ୍ୱା ପୁରକ୍ଖତ୍ୱା ଗାମଂ ଭତ୍ତାୟ ପୱିସେୟ୍ୟୁଂ। ‘ଅଞ୍ଞଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଭିକ୍ଖୂ ପୁରକ୍ଖତ୍ୱା ପୁରକ୍ଖତ୍ୱା ଗାମଂ ଭତ୍ତାୟ ପୱିସନ୍ତି, ନ ମଂ ଭିକ୍ଖୂ ପୁରକ୍ଖତ୍ୱା ପୁରକ୍ଖତ୍ୱା ଗାମଂ ଭତ୍ତାୟ ପୱିସନ୍ତୀ’ତି – ଇତି ସୋ କୁପିତୋ ହୋତି ଅପ୍ପତୀତୋ। ୟୋ ଚେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, କୋପୋ ୟୋ ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟୋ – ଉଭୟମେତଂ ଅଙ୍ଗଣଂ।

‘‘ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଇଧେକଚ୍ଚସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ଇଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ – ‘ଅହୋ ୱତ ଅହମେୱ ଲଭେୟ୍ୟଂ ଭତ୍ତଗ୍ଗେ ଅଗ୍ଗାସନଂ ଅଗ୍ଗୋଦକଂ ଅଗ୍ଗପିଣ୍ଡଂ, ନ ଅଞ୍ଞୋ ଭିକ୍ଖୁ ଲଭେୟ୍ୟ ଭତ୍ତଗ୍ଗେ ଅଗ୍ଗାସନଂ ଅଗ୍ଗୋଦକଂ ଅଗ୍ଗପିଣ୍ଡ’ନ୍ତି। ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଅଞ୍ଞୋ ଭିକ୍ଖୁ ଲଭେୟ୍ୟ ଭତ୍ତଗ୍ଗେ ଅଗ୍ଗାସନଂ ଅଗ୍ଗୋଦକଂ ଅଗ୍ଗପିଣ୍ଡଂ, ନ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଲଭେୟ୍ୟ ଭତ୍ତଗ୍ଗେ ଅଗ୍ଗାସନଂ ଅଗ୍ଗୋଦକଂ ଅଗ୍ଗପିଣ୍ଡଂ। ‘ଅଞ୍ଞୋ ଭିକ୍ଖୁ ଲଭତି ଭତ୍ତଗ୍ଗେ ଅଗ୍ଗାସନଂ ଅଗ୍ଗୋଦକଂ ଅଗ୍ଗପିଣ୍ଡଂ, ନାହଂ ଲଭାମି ଭତ୍ତଗ୍ଗେ ଅଗ୍ଗାସନଂ ଅଗ୍ଗୋଦକଂ ଅଗ୍ଗପିଣ୍ଡ’ନ୍ତି – ଇତି ସୋ କୁପିତୋ ହୋତି ଅପ୍ପତୀତୋ। ୟୋ ଚେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, କୋପୋ ୟୋ ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟୋ – ଉଭୟମେତଂ ଅଙ୍ଗଣଂ।

‘‘ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଇଧେକଚ୍ଚସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ଇଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ – ‘ଅହୋ ୱତ ଅହମେୱ ଭତ୍ତଗ୍ଗେ ଭୁତ୍ତାୱୀ ଅନୁମୋଦେୟ୍ୟଂ, ନ ଅଞ୍ଞୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭତ୍ତଗ୍ଗେ ଭୁତ୍ତାୱୀ ଅନୁମୋଦେୟ୍ୟା’ତି। ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଅଞ୍ଞୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭତ୍ତଗ୍ଗେ ଭୁତ୍ତାୱୀ ଅନୁମୋଦେୟ୍ୟ, ନ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭତ୍ତଗ୍ଗେ ଭୁତ୍ତାୱୀ ଅନୁମୋଦେୟ୍ୟ। ‘ଅଞ୍ଞୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭତ୍ତଗ୍ଗେ ଭୁତ୍ତାୱୀ ଅନୁମୋଦତି, ନାହଂ ଭତ୍ତଗ୍ଗେ ଭୁତ୍ତାୱୀ ଅନୁମୋଦାମୀ’ତି – ଇତି ସୋ କୁପିତୋ ହୋତି ଅପ୍ପତୀତୋ। ୟୋ ଚେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, କୋପୋ ୟୋ ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟୋ – ଉଭୟମେତଂ ଅଙ୍ଗଣଂ।

‘‘ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଇଧେକଚ୍ଚସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ଇଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ – ‘ଅହୋ ୱତ ଅହମେୱ ଆରାମଗତାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେୟ୍ୟଂ, ନ ଅଞ୍ଞୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆରାମଗତାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେୟ୍ୟା’ତି। ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଅଞ୍ଞୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆରାମଗତାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେୟ୍ୟ, ନ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆରାମଗତାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେୟ୍ୟ। ‘ଅଞ୍ଞୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆରାମଗତାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି, ନାହଂ ଆରାମଗତାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେମୀ’ତି – ଇତି ସୋ କୁପିତୋ ହୋତି ଅପ୍ପତୀତୋ। ୟୋ ଚେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, କୋପୋ ୟୋ ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟୋ – ଉଭୟମେତଂ ଅଙ୍ଗଣଂ।

‘‘ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଇଧେକଚ୍ଚସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ଇଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ – ‘ଅହୋ ୱତ ଅହମେୱ ଆରାମଗତାନଂ ଭିକ୍ଖୁନୀନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେୟ୍ୟଂ…ପେ॰… ଉପାସକାନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେୟ୍ୟଂ…ପେ॰… ଉପାସିକାନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେୟ୍ୟଂ, ନ ଅଞ୍ଞୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆରାମଗତାନଂ ଉପାସିକାନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେୟ୍ୟା’ତି। ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଅଞ୍ଞୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆରାମଗତାନଂ ଉପାସିକାନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେୟ୍ୟ, ନ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆରାମଗତାନଂ ଉପାସିକାନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେୟ୍ୟ। ‘ଅଞ୍ଞୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆରାମଗତାନଂ ଉପାସିକାନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି, ନାହଂ ଆରାମଗତାନଂ ଉପାସିକାନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେମୀ’ତି – ଇତି ସୋ କୁପିତୋ ହୋତି ଅପ୍ପତୀତୋ। ୟୋ ଚେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, କୋପୋ ୟୋ ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟୋ – ଉଭୟମେତଂ ଅଙ୍ଗଣଂ।

‘‘ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଇଧେକଚ୍ଚସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ଇଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ – ‘ଅହୋ ୱତ ମମେୱ ଭିକ୍ଖୂ ସକ୍କରେୟ୍ୟୁଂ ଗରୁଂ କରେୟ୍ୟୁଂ [ଗରୁକରେୟ୍ୟୁଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ମାନେୟ୍ୟୁଂ ପୂଜେୟ୍ୟୁଂ, ନ ଅଞ୍ଞଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଭିକ୍ଖୂ ସକ୍କରେୟ୍ୟୁଂ ଗରୁଂ କରେୟ୍ୟୁଂ ମାନେୟ୍ୟୁଂ ପୂଜେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି। ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଅଞ୍ଞଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଭିକ୍ଖୂ ସକ୍କରେୟ୍ୟୁଂ ଗରୁଂ କରେୟ୍ୟୁଂ ମାନେୟ୍ୟୁଂ ପୂଜେୟ୍ୟୁଂ, ନ ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଭିକ୍ଖୂ ସକ୍କରେୟ୍ୟୁଂ ଗରୁଂ କରେୟ୍ୟୁଂ ମାନେୟ୍ୟୁଂ ପୂଜେୟ୍ୟୁଂ। ‘ଅଞ୍ଞଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଭିକ୍ଖୂ ସକ୍କରୋନ୍ତି ଗରୁଂ କରୋନ୍ତି ମାନେନ୍ତି ପୂଜେନ୍ତି , ନ ମଂ ଭିକ୍ଖୂ ସକ୍କରୋନ୍ତି ଗରୁଂ କରୋନ୍ତି ମାନେନ୍ତି ପୂଜେନ୍ତୀ’ତି – ଇତି ସୋ କୁପିତୋ ହୋତି ଅପ୍ପତୀତୋ। ୟୋ ଚେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, କୋପୋ ୟୋ ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟୋ – ଉଭୟମେତଂ ଅଙ୍ଗଣଂ।

‘‘ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଇଧେକଚ୍ଚସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ଇଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ – ‘ଅହୋ ୱତ ମମେୱ ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ…ପେ॰… ଉପାସକା…ପେ॰… ଉପାସିକା ସକ୍କରେୟ୍ୟୁଂ ଗରୁଂ କରେୟ୍ୟୁଂ ମାନେୟ୍ୟୁଂ ପୂଜେୟ୍ୟୁଂ, ନ ଅଞ୍ଞଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଉପାସିକା ସକ୍କରେୟ୍ୟୁଂ ଗରୁଂ କରେୟ୍ୟୁଂ ମାନେୟ୍ୟୁଂ ପୂଜେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି। ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଅଞ୍ଞଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଉପାସିକା ସକ୍କରେୟ୍ୟୁଂ ଗରୁଂ କରେୟ୍ୟୁଂ ମାନେୟ୍ୟୁଂ ପୂଜେୟ୍ୟୁଂ, ନ ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଉପାସିକା ସକ୍କରେୟ୍ୟୁଂ ଗରୁଂ କରେୟ୍ୟୁଂ ମାନେୟ୍ୟୁଂ ପୂଜେୟ୍ୟୁଂ। ‘ଅଞ୍ଞଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଉପାସିକା ସକ୍କରୋନ୍ତି ଗରୁଂ କରୋନ୍ତି ମାନେନ୍ତି ପୂଜେନ୍ତି, ନ ମଂ ଉପାସିକା ସକ୍କରୋନ୍ତି ଗରୁଂ କରୋନ୍ତି ମାନେନ୍ତି ପୂଜେନ୍ତୀ’ତି – ଇତି ସୋ କୁପିତୋ ହୋତି ଅପ୍ପତୀତୋ। ୟୋ ଚେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, କୋପୋ ୟୋ ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟୋ – ଉଭୟମେତଂ ଅଙ୍ଗଣଂ।

‘‘ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଇଧେକଚ୍ଚସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ଇଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ – ‘ଅହୋ ୱତ ଅହମେୱ ଲାଭୀ ଅସ୍ସଂ ପଣୀତାନଂ ଚୀୱରାନଂ, ନ ଅଞ୍ଞୋ ଭିକ୍ଖୁ ଲାଭୀ ଅସ୍ସ ପଣୀତାନଂ ଚୀୱରାନ’ନ୍ତି। ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଅଞ୍ଞୋ ଭିକ୍ଖୁ ଲାଭୀ ଅସ୍ସ ପଣୀତାନଂ ଚୀୱରାନଂ, ନ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଲାଭୀ ଅସ୍ସ ପଣୀତାନଂ ଚୀୱରାନଂ। ‘ଅଞ୍ଞୋ ଭିକ୍ଖୁ ଲାଭୀ [ଲାଭୀ ଅସ୍ସ (କ॰)] ପଣୀତାନଂ ଚୀୱରାନଂ, ନାହଂ ଲାଭୀ [ଲାଭୀ ଅସ୍ସଂ (କ॰)] ପଣୀତାନଂ ଚୀୱରାନ’ନ୍ତି – ଇତି ସୋ କୁପିତୋ ହୋତି ଅପ୍ପତୀତୋ। ୟୋ ଚେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, କୋପୋ ୟୋ ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟୋ – ଉଭୟମେତଂ ଅଙ୍ଗଣଂ।

‘‘ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଇଧେକଚ୍ଚସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ଇଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ – ‘ଅହୋ ୱତ ଅହମେୱ ଲାଭୀ ଅସ୍ସଂ ପଣୀତାନଂ ପିଣ୍ଡପାତାନଂ…ପେ॰… ପଣୀତାନଂ ସେନାସନାନଂ…ପେ॰… ପଣୀତାନଂ ଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନଂ, ନ ଅଞ୍ଞୋ ଭିକ୍ଖୁ ଲାଭୀ ଅସ୍ସ ପଣୀତାନଂ ଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନ’ନ୍ତି। ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଅଞ୍ଞୋ ଭିକ୍ଖୁ ଲାଭୀ ଅସ୍ସ ପଣୀତାନଂ ଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନଂ, ନ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଲାଭୀ ଅସ୍ସ ପଣୀତାନଂ ଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନଂ। ‘ଅଞ୍ଞୋ ଭିକ୍ଖୁ ଲାଭୀ [ଲାଭୀ ଅସ୍ସ (କ॰)] ପଣୀତାନଂ ଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନଂ, ନାହଂ ଲାଭୀ [ଲାଭୀ ଅସ୍ସଂ (କ॰)] ପଣୀତାନଂ ଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନ’ନ୍ତି – ଇତି ସୋ କୁପିତୋ ହୋତି ଅପ୍ପତୀତୋ। ୟୋ ଚେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, କୋପୋ ୟୋ ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟୋ – ଉଭୟମେତଂ ଅଙ୍ଗଣଂ।

‘‘ଇମେସଂ ଖୋ ଏତଂ, ଆୱୁସୋ, ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଇଚ୍ଛାୱଚରାନଂ ଅଧିୱଚନଂ, ୟଦିଦଂ ଅଙ୍ଗଣ’’ନ୍ତି।

୬୧ . ‘‘ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଇମେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଇଚ୍ଛାୱଚରା ଅପ୍ପହୀନା ଦିସ୍ସନ୍ତି ଚେୱ ସୂୟନ୍ତି ଚ, କିଞ୍ଚାପି ସୋ ହୋତି ଆରଞ୍ଞିକୋ ପନ୍ତସେନାସନୋ ପିଣ୍ଡପାତିକୋ ସପଦାନଚାରୀ ପଂସୁକୂଲିକୋ ଲୂଖଚୀୱରଧରୋ, ଅଥ ଖୋ ନଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ନ ଚେୱ ସକ୍କରୋନ୍ତି ନ ଗରୁଂ କରୋନ୍ତି ନ ମାନେନ୍ତି ନ ପୂଜେନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତେ ହି ତସ୍ସ ଆୟସ୍ମତୋ ପାପକା ଅକୁସଲା ଇଚ୍ଛାୱଚରା ଅପ୍ପହୀନା ଦିସ୍ସନ୍ତି ଚେୱ ସୂୟନ୍ତି ଚ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, କଂସପାତି ଆଭତା ଆପଣା ୱା କମ୍ମାରକୁଲା ୱା ପରିସୁଦ୍ଧା ପରିୟୋଦାତା। ତମେନଂ ସାମିକା ଅହିକୁଣପଂ ୱା କୁକ୍କୁରକୁଣପଂ ୱା ମନୁସ୍ସକୁଣପଂ ୱା ରଚୟିତ୍ୱା ଅଞ୍ଞିସ୍ସା କଂସପାତିୟା ପଟିକୁଜ୍ଜିତ୍ୱା ଅନ୍ତରାପଣଂ ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ। ତମେନଂ ଜନୋ ଦିସ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅମ୍ଭୋ, କିମେୱିଦଂ ହରୀୟତି ଜଞ୍ଞଜଞ୍ଞଂ ୱିୟା’ତି? ତମେନଂ ଉଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଅପାପୁରିତ୍ୱା [ଅୱାପୁରିତ୍ୱା (ସୀ॰)] ଓଲୋକେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ସହଦସ୍ସନେନ ଅମନାପତା ଚ ସଣ୍ଠହେୟ୍ୟ, ପାଟିକୁଲ୍ୟତା [ପଟିକୂଲତା (କ॰), ପାଟିକୂଲ୍ୟତା (ସ୍ୟା॰)] ଚ ସଣ୍ଠହେୟ୍ୟ, ଜେଗୁଚ୍ଛତା ଚ [ଜେଗୁଚ୍ଛିତା ଚ (ପୀ॰ କ॰)] ସଣ୍ଠହେୟ୍ୟ; ଜିଘଚ୍ଛିତାନମ୍ପି ନ ଭୋତ୍ତୁକମ୍ୟତା ଅସ୍ସ, ପଗେୱ ସୁହିତାନଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି ଭିକ୍ଖୁନୋ ଇମେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଇଚ୍ଛାୱଚରା ଅପ୍ପହୀନା ଦିସ୍ସନ୍ତି ଚେୱ ସୂୟନ୍ତି ଚ, କିଞ୍ଚାପି ସୋ ହୋତି ଆରଞ୍ଞିକୋ ପନ୍ତସେନାସନୋ ପିଣ୍ଡପାତିକୋ ସପଦାନଚାରୀ ପଂସୁକୂଲିକୋ ଲୂଖଚୀୱରଧରୋ, ଅଥ ଖୋ ନଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ନ ଚେୱ ସକ୍କରୋନ୍ତି ନ ଗରୁଂ କରୋନ୍ତି ନ ମାନେନ୍ତି ନ ପୂଜେନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତେ ହି ତସ୍ସ ଆୟସ୍ମତୋ ପାପକା ଅକୁସଲା ଇଚ୍ଛାୱଚରା ଅପ୍ପହୀନା ଦିସ୍ସନ୍ତି ଚେୱ ସୂୟନ୍ତି ଚ।

୬୨ . ‘‘ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଇମେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଇଚ୍ଛାୱଚରା ପହୀନା ଦିସ୍ସନ୍ତି ଚେୱ ସୂୟନ୍ତି ଚ, କିଞ୍ଚାପି ସୋ ହୋତି ଗାମନ୍ତୱିହାରୀ ନେମନ୍ତନିକୋ ଗହପତିଚୀୱରଧରୋ, ଅଥ ଖୋ ନଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ସକ୍କରୋନ୍ତି ଗରୁଂ କରୋନ୍ତି ମାନେନ୍ତି ପୂଜେନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ ? ତେ ହି ତସ୍ସ ଆୟସ୍ମତୋ ପାପକା ଅକୁସଲା ଇଚ୍ଛାୱଚରା ପହୀନା ଦିସ୍ସନ୍ତି ଚେୱ ସୂୟନ୍ତି ଚ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, କଂସପାତି ଆଭତା ଆପଣା ୱା କମ୍ମାରକୁଲା ୱା ପରିସୁଦ୍ଧା ପରିୟୋଦାତା। ତମେନଂ ସାମିକା ସାଲୀନଂ ଓଦନଂ ୱିଚିତକାଳକଂ [ୱିଚିନିତକାଳକଂ (କ॰)] ଅନେକସୂପଂ ଅନେକବ୍ୟଞ୍ଜନଂ ରଚୟିତ୍ୱା ଅଞ୍ଞିସ୍ସା କଂସପାତିୟା ପଟିକୁଜ୍ଜିତ୍ୱା ଅନ୍ତରାପଣଂ ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ। ତମେନଂ ଜନୋ ଦିସ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅମ୍ଭୋ, କିମେୱିଦଂ ହରୀୟତି ଜଞ୍ଞଜଞ୍ଞଂ ୱିୟା’ତି? ତମେନଂ ଉଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଅପାପୁରିତ୍ୱା ଓଲୋକେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ସହ ଦସ୍ସନେନ ମନାପତା ଚ ସଣ୍ଠହେୟ୍ୟ, ଅପ୍ପାଟିକୁଲ୍ୟତା ଚ ସଣ୍ଠହେୟ୍ୟ, ଅଜେଗୁଚ୍ଛତା ଚ ସଣ୍ଠହେୟ୍ୟ; ସୁହିତାନମ୍ପି ଭୋତ୍ତୁକମ୍ୟତା ଅସ୍ସ, ପଗେୱ ଜିଘଚ୍ଛିତାନଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି ଭିକ୍ଖୁନୋ ଇମେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଇଚ୍ଛାୱଚରା ପହୀନା ଦିସ୍ସନ୍ତି ଚେୱ ସୂୟନ୍ତି ଚ, କିଞ୍ଚାପି ସୋ ହୋତି ଗାମନ୍ତୱିହାରୀ ନେମନ୍ତନିକୋ ଗହପତିଚୀୱରଧରୋ, ଅଥ ଖୋ ନଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ସକ୍କରୋନ୍ତି ଗରୁଂ କରୋନ୍ତି ମାନେନ୍ତି ପୂଜେନ୍ତି । ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତେ ହି ତସ୍ସ ଆୟସ୍ମତୋ ପାପକା ଅକୁସଲା ଇଚ୍ଛାୱଚରା ପହୀନା ଦିସ୍ସନ୍ତି ଚେୱ ସୂୟନ୍ତି ଚା’’ତି।

୬୩ . ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଉପମା ମଂ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ପଟିଭାତୀ’’ତି। ‘‘ପଟିଭାତୁ ତଂ, ଆୱୁସୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନା’’ତି। ‘‘ଏକମିଦାହଂ, ଆୱୁସୋ, ସମୟଂ ରାଜଗହେ ୱିହରାମି ଗିରିବ୍ବଜେ। ଅଥ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ରାଜଗହଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସିଂ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସମୀତି ୟାନକାରପୁତ୍ତୋ ରଥସ୍ସ ନେମିଂ ତଚ୍ଛତି। ତମେନଂ ପଣ୍ଡୁପୁତ୍ତୋ ଆଜୀୱକୋ ପୁରାଣୟାନକାରପୁତ୍ତୋ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତୋ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପଣ୍ଡୁପୁତ୍ତସ୍ସ ଆଜୀୱକସ୍ସ ପୁରାଣୟାନକାରପୁତ୍ତସ୍ସ ଏୱଂ ଚେତସୋ ପରିୱିତକ୍କୋ ଉଦପାଦି – ‘ଅହୋ ୱତାୟଂ ସମୀତି ୟାନକାରପୁତ୍ତୋ ଇମିସ୍ସା ନେମିୟା ଇମଞ୍ଚ ୱଙ୍କଂ ଇମଞ୍ଚ ଜିମ୍ହଂ ଇମଞ୍ଚ ଦୋସଂ ତଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ଏୱାୟଂ ନେମି ଅପଗତୱଙ୍କା ଅପଗତଜିମ୍ହା ଅପଗତଦୋସା ସୁଦ୍ଧା ଅସ୍ସ [ସୁଦ୍ଧାସ୍ସ (ସୀ॰ ପୀ॰), ସୁଦ୍ଧା (କ॰)] ସାରେ ପତିଟ୍ଠିତା’ତି । ୟଥା ୟଥା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପଣ୍ଡୁପୁତ୍ତସ୍ସ ଆଜୀୱକସ୍ସ ପୁରାଣୟାନକାରପୁତ୍ତସ୍ସ ଚେତସୋ ପରିୱିତକ୍କୋ ହୋତି, ତଥା ତଥା ସମୀତି ୟାନକାରପୁତ୍ତୋ ତସ୍ସା ନେମିୟା ତଞ୍ଚ ୱଙ୍କଂ ତଞ୍ଚ ଜିମ୍ହଂ ତଞ୍ଚ ଦୋସଂ ତଚ୍ଛତି। ଅଥ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପଣ୍ଡୁପୁତ୍ତୋ ଆଜୀୱକୋ ପୁରାଣୟାନକାରପୁତ୍ତୋ ଅତ୍ତମନୋ ଅତ୍ତମନୱାଚଂ ନିଚ୍ଛାରେସି – ‘ହଦୟା ହଦୟଂ ମଞ୍ଞେ ଅଞ୍ଞାୟ ତଚ୍ଛତୀ’ତି।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ୟେ ତେ ପୁଗ୍ଗଲା ଅସ୍ସଦ୍ଧା, ଜୀୱିକତ୍ଥା ନ ସଦ୍ଧା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତା, ସଠା ମାୟାୱିନୋ କେତବିନୋ [କେଟୁଭିନୋ (ବହୂସୁ)] ଉଦ୍ଧତା ଉନ୍ନଳା ଚପଲା ମୁଖରା ୱିକିଣ୍ଣୱାଚା, ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଅଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରା, ଭୋଜନେ ଅମତ୍ତଞ୍ଞୁନୋ, ଜାଗରିୟଂ ଅନନୁୟୁତ୍ତା, ସାମଞ୍ଞେ ଅନପେକ୍ଖୱନ୍ତୋ, ସିକ୍ଖାୟ ନ ତିବ୍ବଗାରୱା, ବାହୁଲିକା ସାଥଲିକା, ଓକ୍କମନେ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା, ପୱିୱେକେ ନିକ୍ଖିତ୍ତଧୁରା, କୁସୀତା ହୀନୱୀରିୟା ମୁଟ୍ଠସ୍ସତୀ ଅସମ୍ପଜାନା ଅସମାହିତା ୱିବ୍ଭନ୍ତଚିତ୍ତା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞା ଏଳମୂଗା, ତେସଂ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଇମିନା ଧମ୍ମପରିୟାୟେନ ହଦୟା ହଦୟଂ ମଞ୍ଞେ ଅଞ୍ଞାୟ ତଚ୍ଛତି।

‘‘ୟେ ପନ ତେ କୁଲପୁତ୍ତା ସଦ୍ଧା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତା, ଅସଠା ଅମାୟାୱିନୋ ଅକେତବିନୋ ଅନୁଦ୍ଧତା ଅନୁନ୍ନଳା ଅଚପଲା ଅମୁଖରା ଅୱିକିଣ୍ଣୱାଚା, ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରା, ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୁନୋ, ଜାଗରିୟଂ ଅନୁୟୁତ୍ତା, ସାମଞ୍ଞେ ଅପେକ୍ଖୱନ୍ତୋ, ସିକ୍ଖାୟ ତିବ୍ବଗାରୱା, ନ ବାହୁଲିକା ନ ସାଥଲିକା, ଓକ୍କମନେ ନିକ୍ଖିତ୍ତଧୁରା, ପୱିୱେକେ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା, ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟା ପହିତତ୍ତା ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତୀ ସମ୍ପଜାନା ସମାହିତା ଏକଗ୍ଗଚିତ୍ତା ପଞ୍ଞୱନ୍ତୋ ଅନେଳମୂଗା, ତେ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ଇମଂ ଧମ୍ମପରିୟାୟଂ ସୁତ୍ୱା ପିୱନ୍ତି ମଞ୍ଞେ, ଘସନ୍ତି ମଞ୍ଞେ ୱଚସା ଚେୱ ମନସା ଚ – ‘ସାଧୁ ୱତ, ଭୋ, ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଅକୁସଲା ୱୁଟ୍ଠାପେତ୍ୱା କୁସଲେ ପତିଟ୍ଠାପେତୀ’ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, ଇତ୍ଥୀ ୱା ପୁରିସୋ ୱା ଦହରୋ ୟୁୱା ମଣ୍ଡନକଜାତିକୋ ସୀସଂନ୍ହାତୋ ଉପ୍ପଲମାଲଂ ୱା ୱସ୍ସିକମାଲଂ ୱା ଅତିମୁତ୍ତକମାଲଂ [ଅଧିମୁତ୍ତକମାଲଂ (ସ୍ୟା॰)] ୱା ଲଭିତ୍ୱା ଉଭୋହି ହତ୍ଥେହି ପଟିଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଉତ୍ତମଙ୍ଗେ ସିରସ୍ମିଂ ପତିଟ୍ଠପେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ୟେ ତେ କୁଲପୁତ୍ତା ସଦ୍ଧା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତା, ଅସଠା ଅମାୟାୱିନୋ ଅକେତବିନୋ ଅନୁଦ୍ଧତା ଅନୁନ୍ନଳା ଅଚପଲା ଅମୁଖରା ଅୱିକିଣ୍ଣୱାଚା, ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରା, ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୁନୋ, ଜାଗରିୟଂ ଅନୁୟୁତ୍ତା, ସାମଞ୍ଞେ ଅପେକ୍ଖୱନ୍ତୋ, ସିକ୍ଖାୟ ତିବ୍ବଗାରୱା, ନ ବାହୁଲିକା ନ ସାଥଲିକା, ଓକ୍କମନେ ନିକ୍ଖିତ୍ତଧୁରା, ପୱିୱେକେ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା, ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟା ପହିତତ୍ତା ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତୀ ସମ୍ପଜାନା ସମାହିତା ଏକଗ୍ଗଚିତ୍ତା ପଞ୍ଞୱନ୍ତୋ ଅନେଳମୂଗା, ତେ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ଇମଂ ଧମ୍ମପରିୟାୟଂ ସୁତ୍ୱା ପିୱନ୍ତି ମଞ୍ଞେ, ଘସନ୍ତି ମଞ୍ଞେ ୱଚସା ଚେୱ ମନସା ଚ – ‘ସାଧୁ ୱତ, ଭୋ, ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଅକୁସଲା ୱୁଟ୍ଠାପେତ୍ୱା କୁସଲେ ପତିଟ୍ଠାପେତୀ’ତି। ଇତିହ ତେ ଉଭୋ ମହାନାଗା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞସ୍ସ ସୁଭାସିତଂ ସମନୁମୋଦିଂସୂ’’ତି।

ଅନଙ୍ଗଣସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟସୁତ୍ତଂ

୬୪ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ସମ୍ପନ୍ନସୀଲା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିହରଥ ସମ୍ପନ୍ନପାତିମୋକ୍ଖା; ପାତିମୋକ୍ଖସଂୱରସଂୱୁତା ୱିହରଥ ଆଚାରଗୋଚରସମ୍ପନ୍ନା ଅଣୁମତ୍ତେସୁ ୱଜ୍ଜେସୁ ଭୟଦସ୍ସାୱିନୋ; ସମାଦାୟ ସିକ୍ଖଥ ସିକ୍ଖାପଦେସୁ।

୬୫ . ‘‘ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ – ‘ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନଂ ପିୟୋ ଚ ଅସ୍ସଂ ମନାପୋ ଚ ଗରୁ ଚ ଭାୱନୀୟୋ ଚା’ତି [ମନାପୋ ଗରୁଭାୱନିୟୋ ଚାତି (ସୀ॰)] , ସୀଲେସ୍ୱେୱସ୍ସ ପରିପୂରକାରୀ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚେତୋସମଥମନୁୟୁତ୍ତୋ ଅନିରାକତଜ୍ଝାନୋ ୱିପସ୍ସନାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ବ୍ରୂହେତା ସୁଞ୍ଞାଗାରାନଂ।

‘‘ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ – ‘ଲାଭୀ ଅସ୍ସଂ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନ’ନ୍ତି, ସୀଲେସ୍ୱେୱସ୍ସ ପରିପୂରକାରୀ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚେତୋସମଥମନୁୟୁତ୍ତୋ ଅନିରାକତଜ୍ଝାନୋ ୱିପସ୍ସନାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ବ୍ରୂହେତା ସୁଞ୍ଞାଗାରାନଂ।

‘‘ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ – ‘ୟେସାହଂ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନ ଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ପରିଭୁଞ୍ଜାମି ତେସଂ ତେ କାରା ମହପ୍ଫଲା ଅସ୍ସୁ ମହାନିସଂସା’ତି, ସୀଲେସ୍ୱେୱସ୍ସ ପରିପୂରକାରୀ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚେତୋସମଥମନୁୟୁତ୍ତୋ ଅନିରାକତଜ୍ଝାନୋ ୱିପସ୍ସନାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ବ୍ରୂହେତା ସୁଞ୍ଞାଗାରାନଂ।

‘‘ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ – ‘ୟେ ମଂ [ୟେ ମେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଞାତୀ ସାଲୋହିତା ପେତା କାଲଙ୍କତା [କାଲକତା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ପସନ୍ନଚିତ୍ତା ଅନୁସ୍ସରନ୍ତି ତେସଂ ତଂ ମହପ୍ଫଲଂ ଅସ୍ସ ମହାନିସଂସ’ନ୍ତି, ସୀଲେସ୍ୱେୱସ୍ସ ପରିପୂରକାରୀ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚେତୋସମଥମନୁୟୁତ୍ତୋ ଅନିରାକତଜ୍ଝାନୋ ୱିପସ୍ସନାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ବ୍ରୂହେତା ସୁଞ୍ଞାଗାରାନଂ।

୬୬ . ‘‘ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ – ‘ଅରତିରତିସହୋ ଅସ୍ସଂ, ନ ଚ ମଂ ଅରତି ସହେୟ୍ୟ, ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଅରତିଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ସୀଲେସ୍ୱେୱସ୍ସ ପରିପୂରକାରୀ…ପେ॰… ବ୍ରୂହେତା ସୁଞ୍ଞାଗାରାନଂ।

‘‘ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ – ‘ଭୟଭେରୱସହୋ ଅସ୍ସଂ, ନ ଚ ମଂ ଭୟଭେରୱଂ ସହେୟ୍ୟ, ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଭୟଭେରୱଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ସୀଲେସ୍ୱେୱସ୍ସ ପରିପୂରକାରୀ…ପେ॰… ବ୍ରୂହେତା ସୁଞ୍ଞାଗାରାନଂ।

‘‘ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ – ‘ଚତୁନ୍ନଂ ଝାନାନଂ ଆଭିଚେତସିକାନଂ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମସୁଖୱିହାରାନଂ ନିକାମଲାଭୀ ଅସ୍ସଂ ଅକିଚ୍ଛଲାଭୀ ଅକସିରଲାଭୀ’ତି, ସୀଲେସ୍ୱେୱସ୍ସ ପରିପୂରକାରୀ…ପେ॰… ବ୍ରୂହେତା ସୁଞ୍ଞାଗାରାନଂ।

‘‘ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ – ‘ୟେ ତେ ସନ୍ତା ୱିମୋକ୍ଖା ଅତିକ୍କମ୍ମ ରୂପେ ଆରୁପ୍ପା, ତେ କାୟେନ ଫୁସିତ୍ୱା ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ସୀଲେସ୍ୱେୱସ୍ସ ପରିପୂରକାରୀ…ପେ॰… ବ୍ରୂହେତା ସୁଞ୍ଞାଗାରାନଂ।

୬୭ . ‘‘ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ – ‘ତିଣ୍ଣଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ସୋତାପନ୍ନୋ ଅସ୍ସଂ ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ’ତି, ସୀଲେସ୍ୱେୱସ୍ସ ପରିପୂରକାରୀ…ପେ॰… ବ୍ରୂହେତା ସୁଞ୍ଞାଗାରାନଂ।

‘‘ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ – ‘ତିଣ୍ଣଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ରାଗଦୋସମୋହାନଂ ତନୁତ୍ତା ସକଦାଗାମୀ ଅସ୍ସଂ ସକିଦେୱ ଇମଂ ଲୋକଂ ଆଗନ୍ତ୍ୱା ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ସୀଲେସ୍ୱେୱସ୍ସ ପରିପୂରକାରୀ…ପେ॰… ବ୍ରୂହେତା ସୁଞ୍ଞାଗାରାନଂ।

‘‘ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ – ‘ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ଓପପାତିକୋ ଅସ୍ସଂ ତତ୍ଥ ପରିନିବ୍ବାୟୀ ଅନାୱତ୍ତିଧମ୍ମୋ ତସ୍ମା ଲୋକା’ତି, ସୀଲେସ୍ୱେୱସ୍ସ ପରିପୂରକାରୀ…ପେ॰… ବ୍ରୂହେତା ସୁଞ୍ଞାଗାରାନଂ।

୬୮ . ‘‘ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ – ‘ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୱେୟ୍ୟଂ – ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ଅସ୍ସଂ, ବହୁଧାପି ହୁତ୍ୱା ଏକୋ ଅସ୍ସଂ; ଆୱିଭାୱଂ ତିରୋଭାୱଂ; ତିରୋକୁଟ୍ଟଂ ତିରୋପାକାରଂ ତିରୋପବ୍ବତଂ ଅସଜ୍ଜମାନୋ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟଂ, ସେୟ୍ୟଥାପି ଆକାସେ; ପଥୱିୟାପି ଉମ୍ମୁଜ୍ଜନିମୁଜ୍ଜଂ କରେୟ୍ୟଂ, ସେୟ୍ୟଥାପି ଉଦକେ; ଉଦକେପି ଅଭିଜ୍ଜମାନେ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟଂ, ସେୟ୍ୟଥାପି ପଥୱିୟଂ; ଆକାସେପି ପଲ୍ଲଙ୍କେନ କମେୟ୍ୟଂ, ସେୟ୍ୟଥାପି ପକ୍ଖୀ ସକୁଣୋ; ଇମେପି ଚନ୍ଦିମସୂରିୟେ ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକେ ଏୱଂମହାନୁଭାୱେ ପାଣିନା ପରାମସେୟ୍ୟଂ ପରିମଜ୍ଜେୟ୍ୟଂ; ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ସୀଲେସ୍ୱେୱସ୍ସ ପରିପୂରକାରୀ…ପେ॰… ବ୍ରୂହେତା ସୁଞ୍ଞାଗାରାନଂ।

‘‘ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ – ‘ଦିବ୍ବାୟ ସୋତଧାତୁୟା ୱିସୁଦ୍ଧାୟ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସିକାୟ ଉଭୋ ସଦ୍ଦେ ସୁଣେୟ୍ୟଂ – ଦିବ୍ବେ ଚ ମାନୁସେ ଚ ୟେ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ଚା’ତି, ସୀଲେସ୍ୱେୱସ୍ସ ପରିପୂରକାରୀ…ପେ॰… ବ୍ରୂହେତା ସୁଞ୍ଞାଗାରାନଂ।

‘‘ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ – ‘ପରସତ୍ତାନଂ ପରପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନେୟ୍ୟଂ – ସରାଗଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ସରାଗଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନେୟ୍ୟଂ, ୱୀତରାଗଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ୱୀତରାଗଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନେୟ୍ୟଂ; ସଦୋସଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ସଦୋସଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନେୟ୍ୟଂ, ୱୀତଦୋସଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ୱୀତଦୋସଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନେୟ୍ୟଂ; ସମୋହଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ସମୋହଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନେୟ୍ୟଂ, ୱୀତମୋହଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ୱୀତମୋହଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନେୟ୍ୟଂ; ସଂଖିତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ସଂଖିତ୍ତଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନେୟ୍ୟଂ, ୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନେୟ୍ୟଂ; ମହଗ୍ଗତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ମହଗ୍ଗତଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନେୟ୍ୟଂ, ଅମହଗ୍ଗତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ଅମହଗ୍ଗତଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନେୟ୍ୟଂ; ସଉତ୍ତରଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ସଉତ୍ତରଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନେୟ୍ୟଂ, ଅନୁତ୍ତରଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ଅନୁତ୍ତରଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନେୟ୍ୟଂ; ସମାହିତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ସମାହିତଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନେୟ୍ୟଂ, ଅସମାହିତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ଅସମାହିତଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନେୟ୍ୟଂ; ୱିମୁତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନେୟ୍ୟଂ, ଅୱିମୁତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ଅୱିମୁତ୍ତଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ସୀଲେସ୍ୱେୱସ୍ସ ପରିପୂରକାରୀ…ପେ॰… ବ୍ରୂହେତା ସୁଞ୍ଞାଗାରାନଂ।

‘‘ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ – ‘ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରେୟ୍ୟଂ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଏକମ୍ପି ଜାତିଂ ଦ୍ୱେପି ଜାତିୟୋ ତିସ୍ସୋପି ଜାତିୟୋ ଚତସ୍ସୋପି ଜାତିୟୋ ପଞ୍ଚପି ଜାତିୟୋ ଦସପି ଜାତିୟୋ ୱୀସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ତିଂସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ଚତ୍ତାଲୀସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ପଞ୍ଞାସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ଜାତିସତମ୍ପି ଜାତିସହସ୍ସମ୍ପି ଜାତି ସତସହସ୍ସମ୍ପି ଅନେକେପି ସଂୱଟ୍ଟକପ୍ପେ ଅନେକେପି ୱିୱଟ୍ଟକପ୍ପେ ଅନେକେପି ସଂୱଟ୍ଟୱିୱଟ୍ଟକପ୍ପେ – ଅମୁତ୍ରାସିଂ ଏୱଂନାମୋ ଏୱଂଗୋତ୍ତୋ ଏୱଂୱଣ୍ଣୋ ଏୱମାହାରୋ ଏୱଂସୁଖଦୁକ୍ଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଏୱମାୟୁପରିୟନ୍ତୋ, ସୋ ତତୋ ଚୁତୋ ଅମୁତ୍ର ଉଦପାଦିଂ; ତତ୍ରାପାସିଂ ଏୱଂନାମୋ ଏୱଂଗୋତ୍ତୋ ଏୱଂୱଣ୍ଣୋ ଏୱମାହାରୋ ଏୱଂସୁଖଦୁକ୍ଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଏୱମାୟୁପରିୟନ୍ତୋ, ସୋ ତତୋ ଚୁତୋ ଇଧୂପପନ୍ନୋତି। ଇତି ସାକାରଂ ସଉଦ୍ଦେସଂ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ସୀଲେସ୍ୱେୱସ୍ସ ପରିପୂରକାରୀ…ପେ॰… ବ୍ରୂହେତା ସୁଞ୍ଞାଗାରାନଂ।

‘‘ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ – ‘ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସେୟ୍ୟଂ ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନେୟ୍ୟଂ – ଇମେ ୱତ ଭୋନ୍ତୋ ସତ୍ତା କାୟଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଉପୱାଦକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା, ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନା; ଇମେ ୱା ପନ ଭୋନ୍ତୋ ସତ୍ତା କାୟସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଅନୁପୱାଦକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା, ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପନ୍ନାତି, ଇତି ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସେୟ୍ୟଂ ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ସୀଲେସ୍ୱେୱସ୍ସ ପରିପୂରକାରୀ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚେତୋସମଥମନୁୟୁତ୍ତୋ ଅନିରାକତଜ୍ଝାନୋ ୱିପସ୍ସନାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ବ୍ରୂହେତା ସୁଞ୍ଞାଗାରାନଂ।

୬୯ . ‘‘ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ – ‘ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ସୀଲେସ୍ୱେୱସ୍ସ ପରିପୂରକାରୀ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚେତୋସମଥମନୁୟୁତ୍ତୋ ଅନିରାକତଜ୍ଝାନୋ ୱିପସ୍ସନାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ବ୍ରୂହେତା ସୁଞ୍ଞାଗାରାନଂ।

‘‘ସମ୍ପନ୍ନସୀଲା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିହରଥ ସମ୍ପନ୍ନପାତିମୋକ୍ଖା; ପାତିମୋକ୍ଖସଂୱରସଂୱୁତା ୱିହରଥ ଆଚାରଗୋଚରସମ୍ପନ୍ନା ଅଣୁମତ୍ତେସୁ ୱଜ୍ଜେସୁ ଭୟଦସ୍ସାୱିନୋ; ସମାଦାୟ ସିକ୍ଖଥ ସିକ୍ଖାପଦେସୂ’’ତି – ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତ’’ନ୍ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ୱତ୍ଥସୁତ୍ତଂ

୭୦ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱତ୍ଥଂ ସଂକିଲିଟ୍ଠଂ ମଲଗ୍ଗହିତଂ; ତମେନଂ ରଜକୋ ୟସ୍ମିଂ ୟସ୍ମିଂ ରଙ୍ଗଜାତେ ଉପସଂହରେୟ୍ୟ – ୟଦି ନୀଲକାୟ ୟଦି ପୀତକାୟ ୟଦି ଲୋହିତକାୟ ୟଦି ମଞ୍ଜିଟ୍ଠକାୟ [ମଞ୍ଜେଟ୍ଠକାୟ (ସୀ॰ ପୀ॰), ମଞ୍ଜେଟ୍ଠିକାୟ (ସ୍ୟା॰)] ଦୁରତ୍ତୱଣ୍ଣମେୱସ୍ସ ଅପରିସୁଦ୍ଧୱଣ୍ଣମେୱସ୍ସ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅପରିସୁଦ୍ଧତ୍ତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱତ୍ଥସ୍ସ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚିତ୍ତେ ସଂକିଲିଟ୍ଠେ, ଦୁଗ୍ଗତି ପାଟିକଙ୍ଖା। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱତ୍ଥଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ପରିୟୋଦାତଂ; ତମେନଂ ରଜକୋ ୟସ୍ମିଂ ୟସ୍ମିଂ ରଙ୍ଗଜାତେ ଉପସଂହରେୟ୍ୟ – ୟଦି ନୀଲକାୟ ୟଦି ପୀତକାୟ ୟଦି ଲୋହିତକାୟ ୟଦି ମଞ୍ଜିଟ୍ଠକାୟ – ସୁରତ୍ତୱଣ୍ଣମେୱସ୍ସ ପରିସୁଦ୍ଧୱଣ୍ଣମେୱସ୍ସ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ପରିସୁଦ୍ଧତ୍ତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱତ୍ଥସ୍ସ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚିତ୍ତେ ଅସଂକିଲିଟ୍ଠେ, ସୁଗତି ପାଟିକଙ୍ଖା।

୭୧ . ‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସା? ଅଭିଜ୍ଝାୱିସମଲୋଭୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ, ବ୍ୟାପାଦୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ, କୋଧୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ, ଉପନାହୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ, ମକ୍ଖୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ, ପଳାସୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ, ଇସ୍ସା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ, ମଚ୍ଛରିୟଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ, ମାୟା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ, ସାଠେୟ୍ୟଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ, ଥମ୍ଭୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ, ସାରମ୍ଭୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ, ମାନୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ, ଅତିମାନୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ, ମଦୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ, ପମାଦୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ।

୭୨ . ‘‘ସ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ‘ଅଭିଜ୍ଝାୱିସମଲୋଭୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ଅଭିଜ୍ଝାୱିସମଲୋଭଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସଂ ପଜହତି; ‘ବ୍ୟାପାଦୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ବ୍ୟାପାଦଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସଂ ପଜହତି ; ‘କୋଧୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା କୋଧଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସଂ ପଜହତି; ‘ଉପନାହୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ଉପନାହଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସଂ ପଜହତି; ‘ମକ୍ଖୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ମକ୍ଖଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସଂ ପଜହତି; ‘ପଳାସୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ପଳାସଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସଂ ପଜହତି; ‘ଇସ୍ସା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ଇସ୍ସଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସଂ ପଜହତି; ‘ମଚ୍ଛରିୟଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ମଚ୍ଛରିୟଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସଂ ପଜହତି; ‘ମାୟା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ମାୟଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସଂ ପଜହତି; ‘ସାଠେୟ୍ୟଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ସାଠେୟ୍ୟଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସଂ ପଜହତି; ‘ଥମ୍ଭୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ଥମ୍ଭଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସଂ ପଜହତି; ‘ସାରମ୍ଭୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ସାରମ୍ଭଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସଂ ପଜହତି; ‘ମାନୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ମାନଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସଂ ପଜହତି; ‘ଅତିମାନୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ଅତିମାନଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସଂ ପଜହତି; ‘ମଦୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ମଦଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସଂ ପଜହତି; ‘ପମାଦୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ପମାଦଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସଂ ପଜହତି।

୭୩ . ‘‘ୟତୋ ଖୋ [ୟତୋ ଚ ଖୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ‘ଅଭିଜ୍ଝାୱିସମଲୋଭୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ଅଭିଜ୍ଝାୱିସମଲୋଭୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ ପହୀନୋ ହୋତି, ‘ବ୍ୟାପାଦୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ବ୍ୟାପାଦୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ ପହୀନୋ ହୋତି; ‘କୋଧୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା କୋଧୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ ପହୀନୋ ହୋତି; ‘ଉପନାହୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ଉପନାହୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ ପହୀନୋ ହୋତି; ‘ମକ୍ଖୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ମକ୍ଖୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ ପହୀନୋ ହୋତି; ‘ପଳାସୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ପଳାସୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ ପହୀନୋ ହୋତି; ‘ଇସ୍ସା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ଇସ୍ସା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ ପହୀନୋ ହୋତି; ‘ମଚ୍ଛରିୟଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ମଚ୍ଛରିୟଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ ପହୀନୋ ହୋତି; ‘ମାୟା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ମାୟା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ ପହୀନୋ ହୋତି; ‘ସାଠେୟ୍ୟଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ସାଠେୟ୍ୟଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ ପହୀନୋ ହୋତି; ‘ଥମ୍ଭୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ଥମ୍ଭୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ ପହୀନୋ ହୋତି; ‘ସାରମ୍ଭୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ସାରମ୍ଭୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ ପହୀନୋ ହୋତି; ‘ମାନୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ମାନୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ ପହୀନୋ ହୋତି; ‘ଅତିମାନୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ଅତିମାନୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ ପହୀନୋ ହୋତି; ‘ମଦୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ମଦୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ ପହୀନୋ ହୋତି; ‘ପମାଦୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି – ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ପମାଦୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ ପହୀନୋ ହୋତି।

୭୪ . ‘‘ସୋ ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ‘ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନୋ ସୁଗତୋ ଲୋକୱିଦୂ ଅନୁତ୍ତରୋ ପୁରିସଦମ୍ମସାରଥି ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା’ତି; ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ‘ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଅକାଲିକୋ ଏହିପସ୍ସିକୋ ଓପନେୟ୍ୟିକୋ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀ’ତି; ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ‘ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ, ଉଜୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ, ଞାୟପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ, ସାମୀଚିପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ, ୟଦିଦଂ ଚତ୍ତାରି ପୁରିସୟୁଗାନି, ଅଟ୍ଠ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲା। ଏସ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ ଆହୁନେୟ୍ୟୋ ପାହୁନେୟ୍ୟୋ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟୋ ଅଞ୍ଜଲିକରଣୀୟୋ , ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସା’ତି।

୭୫ . ‘‘ୟଥୋଧି [ୟତୋଧି (ଅଟ୍ଠକଥାୟଂ ପାଠନ୍ତରଂ)] ଖୋ ପନସ୍ସ ଚତ୍ତଂ ହୋତି ୱନ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ପହୀନଂ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠଂ, ସୋ ‘ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋମ୍ହୀ’ତି ଲଭତି ଅତ୍ଥୱେଦଂ, ଲଭତି ଧମ୍ମୱେଦଂ, ଲଭତି ଧମ୍ମୂପସଂହିତଂ ପାମୋଜ୍ଜଂ। ପମୁଦିତସ୍ସ ପୀତି ଜାୟତି, ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋ ପସ୍ସମ୍ଭତି, ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱେଦେତି, ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି; ‘ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋମ୍ହୀ’ତି ଲଭତି ଅତ୍ଥୱେଦଂ, ଲଭତି ଧମ୍ମୱେଦଂ, ଲଭତି ଧମ୍ମୂପସଂହିତଂ ପାମୋଜ୍ଜଂ; ପମୁଦିତସ୍ସ ପୀତି ଜାୟତି, ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋ ପସ୍ସମ୍ଭତି, ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱେଦେତି, ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି। ‘ୟଥୋଧି ଖୋ ପନ ମେ ଚତ୍ତଂ ୱନ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ପହୀନଂ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠ’ନ୍ତି ଲଭତି ଅତ୍ଥୱେଦଂ, ଲଭତି ଧମ୍ମୱେଦଂ, ଲଭତି ଧମ୍ମୂପସଂହିତଂ ପାମୋଜ୍ଜଂ; ପମୁଦିତସ୍ସ ପୀତି ଜାୟତି, ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋ ପସ୍ସମ୍ଭତି, ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱେଦେତି, ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି।

୭୬ . ‘‘ସ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂସୀଲୋ ଏୱଂଧମ୍ମୋ ଏୱଂପଞ୍ଞୋ ସାଲୀନଂ ଚେପି ପିଣ୍ଡପାତଂ ଭୁଞ୍ଜତି ୱିଚିତକାଳକଂ ଅନେକସୂପଂ ଅନେକବ୍ୟଞ୍ଜନଂ, ନେୱସ୍ସ ତଂ ହୋତି ଅନ୍ତରାୟାୟ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱତ୍ଥଂ ସଂକିଲିଟ୍ଠଂ ମଲଗ୍ଗହିତଂ ଅଚ୍ଛୋଦକଂ ଆଗମ୍ମ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ହୋତି ପରିୟୋଦାତଂ , ଉକ୍କାମୁଖଂ ୱା ପନାଗମ୍ମ ଜାତରୂପଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ହୋତି ପରିୟୋଦାତଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂସୀଲୋ ଏୱଂଧମ୍ମୋ ଏୱଂପଞ୍ଞୋ ସାଲୀନଂ ଚେପି ପିଣ୍ଡପାତଂ ଭୁଞ୍ଜତି ୱିଚିତକାଳକଂ ଅନେକସୂପଂ ଅନେକବ୍ୟଞ୍ଜନଂ , ନେୱସ୍ସ ତଂ ହୋତି ଅନ୍ତରାୟାୟ।

୭୭ . ‘‘ସୋ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି, ତଥା ଦୁତିୟଂ, ତଥା ତତିୟଂ, ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ [ଚତୁତ୍ଥିଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] । ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି; କରୁଣାସହଗତେନ ଚେତସା…ପେ॰… ମୁଦିତାସହଗତେନ ଚେତସା…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି, ତଥା ଦୁତିୟଂ, ତଥା ତତିୟଂ, ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ। ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ଉପେକ୍ଖାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି।

୭୮ . ‘‘ସୋ ‘ଅତ୍ଥି ଇଦଂ, ଅତ୍ଥି ହୀନଂ, ଅତ୍ଥି ପଣୀତଂ, ଅତ୍ଥି ଇମସ୍ସ ସଞ୍ଞାଗତସ୍ସ ଉତ୍ତରିଂ ନିସ୍ସରଣ’ନ୍ତି ପଜାନାତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ଜାନତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସତୋ କାମାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି, ଭୱାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି, ଅୱିଜ୍ଜାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି। ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତି । ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ – ‘ଭିକ୍ଖୁ ସିନାତୋ ଅନ୍ତରେନ ସିନାନେନା’’’ତି।

୭୯ . ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସୁନ୍ଦରିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱତୋ ଅୱିଦୂରେ ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ ସୁନ୍ଦରିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଗଚ୍ଛତି ପନ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ବାହୁକଂ ନଦିଂ ସିନାୟିତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘କିଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ବାହୁକାୟ ନଦିୟା? କିଂ ବାହୁକା ନଦୀ କରିସ୍ସତୀ’’ତି? ‘‘ଲୋକ୍ଖସମ୍ମତା [ଲୋଖ୍ୟସମ୍ମତା (ସୀ॰), ମୋକ୍ଖସମ୍ମତା (ପୀ॰)] ହି, ଭୋ ଗୋତମ, ବାହୁକା ନଦୀ ବହୁଜନସ୍ସ, ପୁଞ୍ଞସମ୍ମତା ହି, ଭୋ ଗୋତମ, ବାହୁକା ନଦୀ ବହୁଜନସ୍ସ, ବାହୁକାୟ ପନ ନଦିୟା ବହୁଜନୋ ପାପକମ୍ମଂ କତଂ ପୱାହେତୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ସୁନ୍ଦରିକଭାରଦ୍ୱାଜଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ଗାଥାହି ଅଜ୍ଝଭାସି –

‘‘ବାହୁକଂ ଅଧିକକ୍କଞ୍ଚ, ଗୟଂ ସୁନ୍ଦରିକଂ ମପି [ସୁନ୍ଦରିକାମପି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰), ସୁନ୍ଦରିକଂ ମହିଂ (ଇତିପି)] ।

ସରସ୍ସତିଂ ପୟାଗଞ୍ଚ, ଅଥୋ ବାହୁମତିଂ ନଦିଂ।

ନିଚ୍ଚମ୍ପି ବାଲୋ ପକ୍ଖନ୍ଦୋ [ପକ୍ଖନ୍ନୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] , କଣ୍ହକମ୍ମୋ ନ ସୁଜ୍ଝତି॥

‘‘କିଂ ସୁନ୍ଦରିକା କରିସ୍ସତି, କିଂ ପୟାଗା [ପୟାଗୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] କିଂ ବାହୁକା ନଦୀ।

ୱେରିଂ କତକିବ୍ବିସଂ ନରଂ, ନ ହି ନଂ ସୋଧୟେ ପାପକମ୍ମିନଂ॥

‘‘ସୁଦ୍ଧସ୍ସ ୱେ ସଦା ଫଗ୍ଗୁ, ସୁଦ୍ଧସ୍ସୁପୋସଥୋ ସଦା।

ସୁଦ୍ଧସ୍ସ ସୁଚିକମ୍ମସ୍ସ, ସଦା ସମ୍ପଜ୍ଜତେ ୱତଂ।

ଇଧେୱ ସିନାହି ବ୍ରାହ୍ମଣ, ସବ୍ବଭୂତେସୁ କରୋହି ଖେମତଂ॥

‘‘ସଚେ ମୁସା ନ ଭଣସି, ସଚେ ପାଣଂ ନ ହିଂସସି।

ସଚେ ଅଦିନ୍ନଂ ନାଦିୟସି, ସଦ୍ଦହାନୋ ଅମଚ୍ଛରୀ।

କିଂ କାହସି ଗୟଂ ଗନ୍ତ୍ୱା, ଉଦପାନୋପି ତେ ଗୟା’’ତି॥

୮୦ . ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ସୁନ୍ଦରିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ! ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭୋ ଗୋତମ, ନିକ୍କୁଜ୍ଜିତଂ ୱା ଉକ୍କୁଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ୱା ୱିୱରେୟ୍ୟ, ମୂଳ୍ହସ୍ସ ୱା ମଗ୍ଗଂ ଆଚିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅନ୍ଧକାରେ ୱା ତେଲପଜ୍ଜୋତଂ ଧାରେୟ୍ୟ – ଚକ୍ଖୁମନ୍ତୋ ରୂପାନି ଦକ୍ଖନ୍ତୀତି; ଏୱମେୱଂ ଭୋତା ଗୋତମେନ ଅନେକପରିୟାୟେନ ଧମ୍ମୋ ପକାସିତୋ। ଏସାହଂ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ସରଣଂ ଗଚ୍ଛାମି ଧମ୍ମଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଞ୍ଚ। ଲଭେୟ୍ୟାହଂ ଭୋତୋ ଗୋତମସ୍ସ ସନ୍ତିକେ ପବ୍ବଜ୍ଜଂ, ଲଭେୟ୍ୟଂ ଉପସମ୍ପଦ’’ନ୍ତି। ଅଲତ୍ଥ ଖୋ ସୁନ୍ଦରିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ପବ୍ବଜ୍ଜଂ, ଅଲତ୍ଥ ଉପସମ୍ପଦଂ। ଅଚିରୂପସମ୍ପନ୍ନୋ ଖୋ ପନାୟସ୍ମା ଭାରଦ୍ୱାଜୋ ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ନଚିରସ୍ସେୱ – ୟସ୍ସତ୍ଥାୟ କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମଦେୱ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜନ୍ତି ତଦନୁତ୍ତରଂ – ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନଂ ଦିଟ୍ଠେୱଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସି। ‘‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’’ତି ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସି। ଅଞ୍ଞତରୋ ଖୋ ପନାୟସ୍ମା ଭାରଦ୍ୱାଜୋ ଅରହତଂ ଅହୋସୀତି।

ୱତ୍ଥସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ସତ୍ତମଂ।

୮. ସଲ୍ଲେଖସୁତ୍ତଂ

୮୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାଚୁନ୍ଦୋ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାଚୁନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ୟା ଇମା, ଭନ୍ତେ, ଅନେକୱିହିତା ଦିଟ୍ଠିୟୋ ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି – ଅତ୍ତୱାଦପଟିସଂୟୁତ୍ତା ୱା ଲୋକୱାଦପଟିସଂୟୁତ୍ତା ୱା – ଆଦିମେୱ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ମନସିକରୋତୋ ଏୱମେତାସଂ ଦିଟ୍ଠୀନଂ ପହାନଂ ହୋତି, ଏୱମେତାସଂ ଦିଟ୍ଠୀନଂ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ହୋତୀ’’ତି?

୮୨ . ‘‘ୟା ଇମା, ଚୁନ୍ଦ, ଅନେକୱିହିତା ଦିଟ୍ଠିୟୋ ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି – ଅତ୍ତୱାଦପଟିସଂୟୁତ୍ତା ୱା ଲୋକୱାଦପଟିସଂୟୁତ୍ତା ୱା – ୟତ୍ଥ ଚେତା ଦିଟ୍ଠିୟୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ୟତ୍ଥ ଚ ଅନୁସେନ୍ତି ୟତ୍ଥ ଚ ସମୁଦାଚରନ୍ତି ତଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେ ସୋ ଅତ୍ତା’ତି – ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞା ପସ୍ସତୋ ଏୱମେତାସଂ ଦିଟ୍ଠୀନଂ ପହାନଂ ହୋତି, ଏୱମେତାସଂ ଦିଟ୍ଠୀନଂ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ହୋତି।

‘‘ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଚୁନ୍ଦ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ – ‘ସଲ୍ଲେଖେନ ୱିହରାମୀ’ତି। ନ ଖୋ ପନେତେ, ଚୁନ୍ଦ, ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ସଲ୍ଲେଖା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି। ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମସୁଖୱିହାରା ଏତେ ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି।

‘‘ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଚୁନ୍ଦ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ – ‘ସଲ୍ଲେଖେନ ୱିହରାମୀ’ତି। ନ ଖୋ ପନେତେ, ଚୁନ୍ଦ, ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ସଲ୍ଲେଖା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି। ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମସୁଖୱିହାରା ଏତେ ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି।

‘‘ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଚୁନ୍ଦ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ୱିହରେୟ୍ୟ, ସତୋ ଚ ସମ୍ପଜାନୋ ସୁଖଞ୍ଚ କାୟେନ ପଟିସଂୱେଦେୟ୍ୟ, ୟଂ ତଂ ଅରିୟା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି – ‘ଉପେକ୍ଖକୋ ସତିମା ସୁଖୱିହାରୀ’ତି ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ – ‘ସଲ୍ଲେଖେନ ୱିହରାମୀ’ତି। ନ ଖୋ ପନେତେ, ଚୁନ୍ଦ, ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ସଲ୍ଲେଖା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି। ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମସୁଖୱିହାରା ଏତେ ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି।

‘‘ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଚୁନ୍ଦ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ – ‘ସଲ୍ଲେଖେନ ୱିହରାମୀ’ତି। ନ ଖୋ ପନେତେ, ଚୁନ୍ଦ, ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ସଲ୍ଲେଖା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି। ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମସୁଖୱିହାରା ଏତେ ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି।

‘‘ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଚୁନ୍ଦ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ରୂପସଞ୍ଞାନଂ ସମତିକ୍କମା, ପଟିଘସଞ୍ଞାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା, ନାନତ୍ତସଞ୍ଞାନଂ ଅମନସିକାରା, ‘ଅନନ୍ତୋ ଆକାସୋ’ତି ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ – ‘ସଲ୍ଲେଖେନ ୱିହରାମୀ’ତି। ନ ଖୋ ପନେତେ, ଚୁନ୍ଦ, ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ସଲ୍ଲେଖା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି। ସନ୍ତା ଏତେ ୱିହାରା ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି।

‘‘ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଚୁନ୍ଦ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ‘ଅନନ୍ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣ’ନ୍ତି ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ – ‘ସଲ୍ଲେଖେନ ୱିହରାମୀ’ତି। ନ ଖୋ ପନେତେ, ଚୁନ୍ଦ, ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ସଲ୍ଲେଖା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି। ସନ୍ତା ଏତେ ୱିହାରା ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି।

‘‘ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଚୁନ୍ଦ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ‘ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀ’ତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ – ‘ସଲ୍ଲେଖେନ ୱିହରାମୀ’ତି। ନ ଖୋ ପନେତେ, ଚୁନ୍ଦ, ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ସଲ୍ଲେଖା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି। ସନ୍ତା ଏତେ ୱିହାରା ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି।

‘‘ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଚୁନ୍ଦ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ – ‘ସଲ୍ଲେଖେନ ୱିହରାମୀ’ତି । ନ ଖୋ ପନେତେ, ଚୁନ୍ଦ, ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ସଲ୍ଲେଖା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି। ସନ୍ତା ଏତେ ୱିହାରା ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି।

୮୩ . ‘‘ଇଧ ଖୋ ପନ ୱୋ, ଚୁନ୍ଦ, ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ୱିହିଂସକା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ଅୱିହିଂସକା ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ପାଣାତିପାତୀ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତା ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ଅଦିନ୍ନାଦାୟୀ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତା ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ଅବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ମୁସାୱାଦୀ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତା ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ପିସୁଣୱାଚା [ପିସୁଣା ୱାଚା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତା ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ଫରୁସୱାଚା [ଫରୁସା ୱାଚା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତା ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପୀ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ପଟିୱିରତା ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ଅଭିଜ୍ଝାଲୂ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ଅନଭିଜ୍ଝାଲୂ ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ଅବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତା ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠୀ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠୀ ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପା ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ମିଚ୍ଛାୱାଚା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ସମ୍ମାୱାଚା ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ମିଚ୍ଛାକମ୍ମନ୍ତା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତା ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ସମ୍ମାଆଜୀୱା ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ମିଚ୍ଛାୱାୟାମା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ସମ୍ମାୱାୟାମା ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ମିଚ୍ଛାସତୀ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ସମ୍ମାସତୀ ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ମିଚ୍ଛାସମାଧି ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ସମ୍ମାସମାଧୀ ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ମିଚ୍ଛାଞାଣୀ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ସମ୍ମାଞାଣୀ ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ମିଚ୍ଛାୱିମୁତ୍ତୀ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ସମ୍ମାୱିମୁତ୍ତୀ ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ।

‘‘‘ପରେ ଥୀନମିଦ୍ଧପରିୟୁଟ୍ଠିତା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ୱିଗତଥୀନମିଦ୍ଧା ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ । ‘ପରେ ଉଦ୍ଧତା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ଅନୁଦ୍ଧତା ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ୱିଚିକିଚ୍ଛୀ [ୱେଚିକିଚ୍ଛୀ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ତିଣ୍ଣୱିଚିକିଚ୍ଛା ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ କୋଧନା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ଅକ୍କୋଧନା ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ଉପନାହୀ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ଅନୁପନାହୀ ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ମକ୍ଖୀ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି , ମୟମେତ୍ଥ ଅମକ୍ଖୀ ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ପଳାସୀ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ଅପଳାସୀ ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ଇସ୍ସୁକୀ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ଅନିସ୍ସୁକୀ ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ମଚ୍ଛରୀ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ଅମଚ୍ଛରୀ ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ସଠା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ଅସଠା ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ମାୟାୱୀ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ଅମାୟାୱୀ ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ଥଦ୍ଧା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ଅତ୍ଥଦ୍ଧା ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ଅତିମାନୀ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ଅନତିମାନୀ ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ଦୁବ୍ବଚା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ସୁୱଚା ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ପାପମିତ୍ତା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତା ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ପମତ୍ତା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ଅପ୍ପମତ୍ତା ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ଅସ୍ସଦ୍ଧା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ସଦ୍ଧା ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ଅହିରିକା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ହିରିମନା ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ଅନୋତ୍ତାପୀ [ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀ (କ॰)] ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ଓତ୍ତାପୀ ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ଅପ୍ପସ୍ସୁତା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ବହୁସ୍ସୁତା ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ କୁସୀତା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟା ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ମୁଟ୍ଠସ୍ସତୀ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତୀ ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ଦୁପ୍ପଞ୍ଞା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ପଞ୍ଞାସମ୍ପନ୍ନା ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ। ‘ପରେ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିପରାମାସୀ ଆଧାନଗ୍ଗାହୀ ଦୁପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୀ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ଅସନ୍ଦିଟ୍ଠିପରାମାସୀ ଅନାଧାନଗ୍ଗାହୀ ସୁପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୀ ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ସଲ୍ଲେଖୋ କରଣୀୟୋ।

୮୪ . ‘‘ଚିତ୍ତୁପ୍ପାଦମ୍ପି ଖୋ ଅହଂ, ଚୁନ୍ଦ, କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ବହୁକାରଂ [ବହୂପକାରଂ (କ॰)] ୱଦାମି, କୋ ପନ ୱାଦୋ କାୟେନ ୱାଚାୟ ଅନୁୱିଧୀୟନାସୁ! ତସ୍ମାତିହ, ଚୁନ୍ଦ, ‘ପରେ ୱିହିଂସକା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ଅୱିହିଂସକା ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପାଦେତବ୍ବଂ। ‘ପରେ ପାଣାତିପାତୀ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତା ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପାଦେତବ୍ବଂ…‘ପରେ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିପରାମାସୀ ଆଧାନଗ୍ଗାହୀ ଦୁପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୀ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ଅସନ୍ଦିଟ୍ଠିପରାମାସୀ ଅନାଧାନଗ୍ଗାହୀ ସୁପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୀ ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପାଦେତବ୍ବଂ।

୮୫ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଚୁନ୍ଦ, ୱିସମୋ ମଗ୍ଗୋ ଅସ୍ସ, ତସ୍ସ [ମଗ୍ଗୋ ତସ୍ସାସ୍ସ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଅଞ୍ଞୋ ସମୋ ମଗ୍ଗୋ ପରିକ୍କମନାୟ; ସେୟ୍ୟଥା ୱା ପନ, ଚୁନ୍ଦ, ୱିସମଂ ତିତ୍ଥଂ ଅସ୍ସ, ତସ୍ସ ଅଞ୍ଞଂ ସମଂ ତିତ୍ଥଂ ପରିକ୍କମନାୟ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଚୁନ୍ଦ, ୱିହିଂସକସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅୱିହିଂସା ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ପାଣାତିପାତିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ପାଣାତିପାତା ୱେରମଣୀ ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ଅଦିନ୍ନାଦାୟିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ୱେରମଣୀ ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ଅବ୍ରହ୍ମଚାରିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅବ୍ରହ୍ମଚରିୟା ୱେରମଣୀ ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ , ମୁସାୱାଦିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ମୁସାୱାଦା ୱେରମଣୀ ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ପିସୁଣୱାଚସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ୱେରମଣୀ ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ଫରୁସୱାଚସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ୱେରମଣୀ ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ସମ୍ଫପ୍ପଲାପିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ୱେରମଣୀ ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ଅଭିଜ୍ଝାଲୁସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅନଭିଜ୍ଝା ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅବ୍ୟାପାଦୋ ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ମିଚ୍ଛାୱାଚସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ସମ୍ମାୱାଚା ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ମିଚ୍ଛାକମ୍ମନ୍ତସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ମିଚ୍ଛାୱାୟାମସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ମିଚ୍ଛାସତିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ସମ୍ମାସତି ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ମିଚ୍ଛାସମାଧିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ସମ୍ମାସମାଧି ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ମିଚ୍ଛାଞାଣିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ସମ୍ମାଞାଣଂ ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ମିଚ୍ଛାୱିମୁତ୍ତିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ସମ୍ମାୱିମୁତ୍ତି ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ।

‘‘ଥୀନମିଦ୍ଧପରିୟୁଟ୍ଠିତସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୱିଗତଥିନମିଦ୍ଧତା ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ଉଦ୍ଧତସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅନୁଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ୱିଚିକିଚ୍ଛିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ତିଣ୍ଣୱିଚିକିଚ୍ଛତା ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, କୋଧନସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅକ୍କୋଧୋ ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ଉପନାହିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅନୁପନାହୋ ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ମକ୍ଖିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅମକ୍ଖୋ ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ପଳାସିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅପଳାସୋ ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ , ଇସ୍ସୁକିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅନିସ୍ସୁକିତା ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ମଚ୍ଛରିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅମଚ୍ଛରିୟଂ ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ସଠସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅସାଠେୟ୍ୟଂ ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ମାୟାୱିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅମାୟା [ଅମାୟାୱିତା (କ॰)] ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ଥଦ୍ଧସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅତ୍ଥଦ୍ଧିୟଂ ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ଅତିମାନିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅନତିମାନୋ ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ଦୁବ୍ବଚସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ସୋୱଚସ୍ସତା ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ପାପମିତ୍ତସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତା ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ପମତ୍ତସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅପ୍ପମାଦୋ ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ଅସ୍ସଦ୍ଧସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ସଦ୍ଧା ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ଅହିରିକସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ହିରୀ ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ଅନୋତ୍ତାପିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଓତ୍ତପ୍ପଂ ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ଅପ୍ପସ୍ସୁତସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ବାହୁସଚ୍ଚଂ ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, କୁସୀତସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୱୀରିୟାରମ୍ଭୋ ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ମୁଟ୍ଠସ୍ସତିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତିତା ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ପଞ୍ଞାସମ୍ପଦା ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ , ସନ୍ଦିଟ୍ଠିପରାମାସି-ଆଧାନଗ୍ଗାହି-ଦୁପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅସନ୍ଦିଟ୍ଠିପରାମାସିଅନାଧାନଗ୍ଗାହି-ସୁପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗିତା ହୋତି ପରିକ୍କମନାୟ।

୮୬ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଚୁନ୍ଦ, ୟେ କେଚି ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସବ୍ବେ ତେ ଅଧୋଭାଗଙ୍ଗମନୀୟା [ଅଧୋଭାୱଙ୍ଗମନୀୟା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] , ୟେ କେଚି କୁସଲା ଧମ୍ମା ସବ୍ବେ ତେ ଉପରିଭାଗଙ୍ଗମନୀୟା [ଉପରିଭାୱଙ୍ଗମନୀୟା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] , ଏୱମେୱ ଖୋ, ଚୁନ୍ଦ, ୱିହିଂସକସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅୱିହିଂସା ହୋତି ଉପରିଭାଗାୟ [ଉପରିଭାୱାୟ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ପାଣାତିପାତିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ପାଣାତିପାତା ୱେରମଣୀ ହୋତି ଉପରିଭାଗାୟ…ପେ॰… ସନ୍ଦିଟ୍ଠିପରାମାସି-ଆଧାନଗ୍ଗାହି-ଦୁପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅସନ୍ଦିଟ୍ଠିପରାମାସି-ଅନାଧାନଗ୍ଗାହି-ସୁପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗିତା ହୋତି ଉପରିଭାଗାୟ।

୮୭ . ‘‘ସୋ ୱତ, ଚୁନ୍ଦ, ଅତ୍ତନା ପଲିପପଲିପନ୍ନୋ ପରଂ ପଲିପପଲିପନ୍ନଂ ଉଦ୍ଧରିସ୍ସତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ସୋ ୱତ, ଚୁନ୍ଦ, ଅତ୍ତନା ଅପଲିପପଲିପନ୍ନୋ ପରଂ ପଲିପପଲିପନ୍ନଂ ଉଦ୍ଧରିସ୍ସତୀତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ସୋ ୱତ, ଚୁନ୍ଦ, ଅତ୍ତନା ଅଦନ୍ତୋ ଅୱିନୀତୋ ଅପରିନିବ୍ବୁତୋ ପରଂ ଦମେସ୍ସତି ୱିନେସ୍ସତି ପରିନିବ୍ବାପେସ୍ସତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ସୋ ୱତ , ଚୁନ୍ଦ, ଅତ୍ତନା ଦନ୍ତୋ ୱିନୀତୋ ପରିନିବ୍ବୁତୋ ପରଂ ଦମେସ୍ସତି ୱିନେସ୍ସତି ପରିନିବ୍ବାପେସ୍ସତୀତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଚୁନ୍ଦ, ୱିହିଂସକସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅୱିହିଂସା ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ, ପାଣାତିପାତିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ପାଣାତିପାତା ୱେରମଣୀ ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ଅଦିନ୍ନାଦାୟିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ୱେରମଣୀ ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ଅବ୍ରହ୍ମଚାରିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅବ୍ରହ୍ମଚରିୟା ୱେରମଣୀ ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ମୁସାୱାଦିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ମୁସାୱାଦା ୱେରମଣୀ ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ପିସୁଣୱାଚସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ୱେରମଣୀ ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ଫରୁସୱାଚସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ୱେରମଣୀ ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ସମ୍ଫପ୍ପଲାପିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ୱେରମଣୀ ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ଅଭିଜ୍ଝାଲୁସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅନଭିଜ୍ଝା ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅବ୍ୟାପାଦୋ ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ମିଚ୍ଛାୱାଚସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ସମ୍ମାୱାଚା ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ମିଚ୍ଛାକମ୍ମନ୍ତସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ମିଚ୍ଛାୱାୟାମସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ମିଚ୍ଛାସତିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ସମ୍ମାସତି ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ମିଚ୍ଛାସମାଧିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ସମ୍ମାସମାଧି ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ମିଚ୍ଛାଞାଣିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ସମ୍ମାଞାଣଂ ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ମିଚ୍ଛାୱିମୁତ୍ତିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ସମ୍ମାୱିମୁତ୍ତି ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ।

‘‘ଥୀନମିଦ୍ଧପରିୟୁଟ୍ଠିତସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୱିଗତଥିନମିଦ୍ଧତା ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ଉଦ୍ଧତସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅନୁଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ୱିଚିକିଚ୍ଛିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ତିଣ୍ଣୱିଚିକିଚ୍ଛତା ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। କୋଧନସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅକ୍କୋଧୋ ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ଉପନାହିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅନୁପନାହୋ ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ମକ୍ଖିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅମକ୍ଖୋ ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ପଳାସିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅପଳାସୋ ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ଇସ୍ସୁକିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅନିସ୍ସୁକିତା ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ମଚ୍ଛରିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅମଚ୍ଛରିୟଂ ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ସଠସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅସାଠେୟ୍ୟଂ ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ମାୟାୱିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅମାୟା ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ଥଦ୍ଧସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅତ୍ଥଦ୍ଧିୟଂ ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ଅତିମାନିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅନତିମାନୋ ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ଦୁବ୍ବଚସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ସୋୱଚସ୍ସତା ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ପାପମିତ୍ତସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତା ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ପମତ୍ତସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅପ୍ପମାଦୋ ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ଅସ୍ସଦ୍ଧସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ସଦ୍ଧା ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ଅହିରିକସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ହିରୀ ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ଅନୋତ୍ତାପିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଓତ୍ତପ୍ପଂ ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ଅପ୍ପସ୍ସୁତସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ବାହୁସଚ୍ଚଂ ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। କୁସୀତସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୱୀରିୟାରମ୍ଭୋ ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ମୁଟ୍ଠସ୍ସତିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତିତା ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ଦୁପ୍ପଞ୍ଞସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ପଞ୍ଞାସମ୍ପଦା ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ। ସନ୍ଦିଟ୍ଠିପରାମାସି-ଆଧାନଗ୍ଗାହି-ଦୁପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗିସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅସନ୍ଦିଟ୍ଠିପରାମାସି-ଅନାଧାନଗ୍ଗାହି-ସୁପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗିତା ହୋତି ପରିନିବ୍ବାନାୟ।

୮୮ . ‘‘ଇତି ଖୋ, ଚୁନ୍ଦ, ଦେସିତୋ ମୟା ସଲ୍ଲେଖପରିୟାୟୋ, ଦେସିତୋ ଚିତ୍ତୁପ୍ପାଦପରିୟାୟୋ, ଦେସିତୋ ପରିକ୍କମନପରିୟାୟୋ, ଦେସିତୋ ଉପରିଭାଗପରିୟାୟୋ, ଦେସିତୋ ପରିନିବ୍ବାନପରିୟାୟୋ। ୟଂ ଖୋ, ଚୁନ୍ଦ, ସତ୍ଥାରା କରଣୀୟଂ ସାୱକାନଂ ହିତେସିନା ଅନୁକମ୍ପକେନ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟ, କତଂ ୱୋ ତଂ ମୟା। ‘ଏତାନି, ଚୁନ୍ଦ, ରୁକ୍ଖମୂଲାନି, ଏତାନି ସୁଞ୍ଞାଗାରାନି, ଝାୟଥ, ଚୁନ୍ଦ, ମା ପମାଦତ୍ଥ, ମା ପଚ୍ଛାୱିପ୍ପଟିସାରିନୋ ଅହୁୱତ୍ଥ’ – ଅୟଂ ଖୋ ଅମ୍ହାକଂ ଅନୁସାସନୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନୋ ଆୟସ୍ମା ମହାଚୁନ୍ଦୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୀତି।

ଚତୁତ୍ତାଲୀସପଦା ୱୁତ୍ତା, ସନ୍ଧୟୋ ପଞ୍ଚ ଦେସିତା।

ସଲ୍ଲେଖୋ ନାମ ସୁତ୍ତନ୍ତୋ, ଗମ୍ଭୀରୋ ସାଗରୂପମୋତି॥

ସଲ୍ଲେଖସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିସୁତ୍ତଂ

୮୯ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଆୱୁସୋ ଭିକ୍ଖୱେ’’ତି। ‘‘ଆୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘‘ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି [ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠୀ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠୀ’ତି, ଆୱୁସୋ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମ’’ନ୍ତି?

‘‘ଦୂରତୋପି ଖୋ ମୟଂ, ଆୱୁସୋ, ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟାମ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ସନ୍ତିକେ ଏତସ୍ସ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥମଞ୍ଞାତୁଂ। ସାଧୁ ୱତାୟସ୍ମନ୍ତଂୟେୱ ସାରିପୁତ୍ତଂ ପଟିଭାତୁ ଏତସ୍ସ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ। ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ସୁତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଧାରେସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ଆୱୁସୋ, ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ, ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଅକୁସଲଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଅକୁସଲମୂଲଞ୍ଚ ପଜାନାତି, କୁସଲଞ୍ଚ ପଜାନାତି, କୁସଲମୂଲଞ୍ଚ ପଜାନାତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ। କତମଂ ପନାୱୁସୋ, ଅକୁସଲଂ, କତମଂ ଅକୁସଲମୂଲଂ, କତମଂ କୁସଲଂ, କତମଂ କୁସଲମୂଲଂ? ପାଣାତିପାତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅକୁସଲଂ, ଅଦିନ୍ନାଦାନଂ ଅକୁସଲଂ, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରୋ ଅକୁସଲଂ, ମୁସାୱାଦୋ ଅକୁସଲଂ, ପିସୁଣା ୱାଚା [ପିସୁଣୱାଚା (କ॰)] ଅକୁସଲଂ, ଫରୁସା ୱାଚା [ଫରୁସୱାଚା (କ॰)] ଅକୁସଲଂ, ସମ୍ଫପ୍ପଲାପୋ ଅକୁସଲଂ, ଅଭିଜ୍ଝା ଅକୁସଲଂ, ବ୍ୟାପାଦୋ ଅକୁସଲଂ, ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ଅକୁସଲଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ ଅକୁସଲଂ। କତମଞ୍ଚାୱୁସୋ, ଅକୁସଲମୂଲଂ? ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ, ଦୋସୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ, ମୋହୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ, ଅକୁସଲମୂଲଂ।

‘‘କତମଞ୍ଚାୱୁସୋ , କୁସଲଂ? ପାଣାତିପାତା ୱେରମଣୀ କୁସଲଂ, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ୱେରମଣୀ କୁସଲଂ, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ୱେରମଣୀ କୁସଲଂ, ମୁସାୱାଦା ୱେରମଣୀ କୁସଲଂ, ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ୱେରମଣୀ କୁସଲଂ, ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ୱେରମଣୀ କୁସଲଂ, ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ୱେରମଣୀ କୁସଲଂ, ଅନଭିଜ୍ଝା କୁସଲଂ, ଅବ୍ୟାପାଦୋ କୁସଲଂ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି କୁସଲଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ, କୁସଲଂ। କତମଞ୍ଚାୱୁସୋ, କୁସଲମୂଲଂ? ଅଲୋଭୋ କୁସଲମୂଲଂ, ଅଦୋସୋ କୁସଲମୂଲଂ, ଅମୋହୋ କୁସଲମୂଲଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ, କୁସଲମୂଲଂ।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ଅକୁସଲଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଅକୁସଲମୂଲଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ କୁସଲଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ କୁସଲମୂଲଂ ପଜାନାତି, ସୋ ସବ୍ବସୋ ରାଗାନୁସୟଂ ପହାୟ, ପଟିଘାନୁସୟଂ ପଟିୱିନୋଦେତ୍ୱା, ‘ଅସ୍ମୀ’ତି ଦିଟ୍ଠିମାନାନୁସୟଂ ସମୂହନିତ୍ୱା, ଅୱିଜ୍ଜଂ ପହାୟ ୱିଜ୍ଜଂ ଉପ୍ପାଦେତ୍ୱା, ଦିଟ୍ଠେୱଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରୋ ହୋତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମ’’ନ୍ତି।

୯୦ . ‘‘ସାଧାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଉତ୍ତରି [ଉତ୍ତରିଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ପଞ୍ହଂ ଅପୁଚ୍ଛୁଂ [ଅପୁଚ୍ଛିଂସୁ (ସ୍ୟା॰)] – ‘‘ସିୟା ପନାୱୁସୋ, ଅଞ୍ଞୋପି ପରିୟାୟୋ ୟଥା ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମ’’ନ୍ତି?

‘‘ସିୟା, ଆୱୁସୋ। ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଆହାରଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଆହାରସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଆହାରନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଆହାରନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଞ୍ଚ ପଜାନାତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ। କତମୋ ପନାୱୁସୋ, ଆହାରୋ, କତମୋ ଆହାରସମୁଦୟୋ, କତମୋ ଆହାରନିରୋଧୋ, କତମା ଆହାରନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା? ଚତ୍ତାରୋମେ, ଆୱୁସୋ, ଆହାରା ଭୂତାନଂ ୱା ସତ୍ତାନଂ ଠିତିୟା, ସମ୍ଭୱେସୀନଂ ୱା ଅନୁଗ୍ଗହାୟ। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? କବଳୀକାରୋ ଆହାରୋ ଓଳାରିକୋ ୱା ସୁଖୁମୋ ୱା, ଫସ୍ସୋ ଦୁତିୟୋ, ମନୋସଞ୍ଚେତନା ତତିୟା, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଚତୁତ୍ଥଂ। ତଣ୍ହାସମୁଦୟା ଆହାରସମୁଦୟୋ, ତଣ୍ହାନିରୋଧା ଆହାରନିରୋଧୋ, ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଆହାରନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ସମ୍ମାୱାଚା ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ , ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ସମ୍ମାସତି ସମ୍ମାସମାଧି’।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ଆହାରଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଆହାରସମୁଦୟଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଆହାରନିରୋଧଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଆହାରନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନାତି, ସୋ ସବ୍ବସୋ ରାଗାନୁସୟଂ ପହାୟ, ପଟିଘାନୁସୟଂ ପଟିୱିନୋଦେତ୍ୱା, ‘ଅସ୍ମୀ’ତି ଦିଟ୍ଠିମାନାନୁସୟଂ ସମୂହନିତ୍ୱା, ଅୱିଜ୍ଜଂ ପହାୟ ୱିଜ୍ଜଂ ଉପ୍ପାଦେତ୍ୱା, ଦିଟ୍ଠେୱଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରୋ ହୋତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମ’’ନ୍ତି।

୯୧ . ‘‘ସାଧାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଉତ୍ତରି ପଞ୍ହଂ ଅପୁଚ୍ଛୁଂ – ‘‘ସିୟା ପନାୱୁସୋ, ଅଞ୍ଞୋପି ପରିୟାୟୋ ୟଥା ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମ’’ନ୍ତି?

‘‘ସିୟା, ଆୱୁସୋ। ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଞ୍ଚ ପଜାନାତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ। କତମଂ ପନାୱୁସୋ, ଦୁକ୍ଖଂ, କତମୋ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ, କତମୋ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ, କତମା ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା? ଜାତିପି ଦୁକ୍ଖା, ଜରାପି ଦୁକ୍ଖା, ମରଣମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସାପି ଦୁକ୍ଖା, ଅପ୍ପିୟେହି ସମ୍ପୟୋଗୋପି ଦୁକ୍ଖୋ, ପିୟେହି ୱିପ୍ପୟୋଗୋପି ଦୁକ୍ଖୋ, ୟମ୍ପିଚ୍ଛଂ ନ ଲଭତି ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ସଂଖିତ୍ତେନ ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା [ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧାପି (କ॰)] ଦୁକ୍ଖା – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ, ଦୁକ୍ଖଂ। କତମୋ ଚାୱୁସୋ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ? ୟାୟଂ ତଣ୍ହା ପୋନୋବ୍ଭୱିକା ନନ୍ଦୀରାଗସହଗତା [ପୋନୋଭୱିକା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ତତ୍ରତତ୍ରାଭିନନ୍ଦିନୀ [ନନ୍ଦିରାଗସହଗତା (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ସେୟ୍ୟଥିଦଂ, କାମତଣ୍ହା ଭୱତଣ୍ହା ୱିଭୱତଣ୍ହା – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ। କତମୋ ଚାୱୁସୋ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ? ୟୋ ତସ୍ସାୟେୱ ତଣ୍ହାୟ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧୋ ଚାଗୋ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ମୁତ୍ତି ଅନାଲୟୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ। କତମା ଚାୱୁସୋ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା? ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନାତି, ସୋ ସବ୍ବସୋ ରାଗାନୁସୟଂ ପହାୟ, ପଟିଘାନୁସୟଂ ପଟିୱିନୋଦେତ୍ୱା, ‘ଅସ୍ମୀ’ତି ଦିଟ୍ଠିମାନାନୁସୟଂ ସମୂହନିତ୍ୱା, ଅୱିଜ୍ଜଂ ପହାୟ ୱିଜ୍ଜଂ ଉପ୍ପାଦେତ୍ୱା, ଦିଟ୍ଠେୱଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରୋ ହୋତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମ’’ନ୍ତି।

୯୨ . ‘‘ସାଧାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଉତ୍ତରି ପଞ୍ହଂ ଅପୁଚ୍ଛୁଂ – ‘‘ସିୟା ପନାୱୁସୋ, ଅଞ୍ଞୋପି ପରିୟାୟୋ ୟଥା ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମ’’ନ୍ତି?

‘‘ସିୟା, ଆୱୁସୋ। ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଜରାମରଣଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଜରାମରଣସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଜରାମରଣନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଜରାମରଣନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଞ୍ଚ ପଜାନାତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ। କତମଂ ପନାୱୁସୋ, ଜରାମରଣଂ, କତମୋ ଜରାମରଣସମୁଦୟୋ, କତମୋ ଜରାମରଣନିରୋଧୋ, କତମା ଜରାମରଣନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା? ୟା ତେସଂ ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ତମ୍ହି ତମ୍ହି ସତ୍ତନିକାୟେ ଜରା ଜୀରଣତା ଖଣ୍ଡିଚ୍ଚଂ ପାଲିଚ୍ଚଂ ୱଲିତ୍ତଚତା ଆୟୁନୋ ସଂହାନି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ପରିପାକୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ, ଜରା। କତମଞ୍ଚାୱୁସୋ, ମରଣଂ? ୟା [ୟଂ (ପୀ॰ କ॰), ସତିପଟ୍ଠାନସୁତ୍ତେପି] ତେସଂ ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ତମ୍ହା ତମ୍ହା ସତ୍ତନିକାୟା ଚୁତି ଚୱନତା ଭେଦୋ ଅନ୍ତରଧାନଂ ମଚ୍ଚୁ ମରଣଂ କାଲଂକିରିୟା ଖନ୍ଧାନଂ ଭେଦୋ, କଳେୱରସ୍ସ ନିକ୍ଖେପୋ, ଜୀୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସୁପଚ୍ଛେଦୋ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ, ମରଣଂ। ଇତି ଅୟଞ୍ଚ ଜରା ଇଦଞ୍ଚ ମରଣଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ, ଜରାମରଣଂ। ଜାତିସମୁଦୟା ଜରାମରଣସମୁଦୟୋ, ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣନିରୋଧୋ, ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଜରାମରଣନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ଜରାମରଣଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଜରାମରଣସମୁଦଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଜରାମରଣନିରୋଧଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଜରାମରଣନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନାତି, ସୋ ସବ୍ବସୋ ରାଗାନୁସୟଂ ପହାୟ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରୋ ହୋତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମ’’ନ୍ତି।

୯୩ . ‘‘ସାଧାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ…ପେ॰… ଅପୁଚ୍ଛୁଂ – ସିୟା ପନାୱୁସୋ…ପେ॰… ‘‘ସିୟା, ଆୱୁସୋ। ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଜାତିଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଜାତିସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଜାତିନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଜାତିନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଞ୍ଚ ପଜାନାତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ। କତମା ପନାୱୁସୋ, ଜାତି, କତମୋ ଜାତିସମୁଦୟୋ, କତମୋ ଜାତିନିରୋଧୋ, କତମା ଜାତିନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା? ୟା ତେସଂ ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ତମ୍ହି ତମ୍ହି ସତ୍ତନିକାୟେ ଜାତି ସଞ୍ଜାତି ଓକ୍କନ୍ତି ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତି ଖନ୍ଧାନଂ ପାତୁଭାୱୋ, ଆୟତନାନଂ ପଟିଲାଭୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ, ଜାତି। ଭୱସମୁଦୟା ଜାତିସମୁଦୟୋ, ଭୱନିରୋଧା ଜାତିନିରୋଧୋ, ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଜାତିନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ଜାତିଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଜାତିସମୁଦୟଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଜାତିନିରୋଧଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଜାତିନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନାତି, ସୋ ସବ୍ବସୋ ରାଗାନୁସୟଂ ପହାୟ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରୋ ହୋତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମ’’ନ୍ତି।

୯୪ . ‘‘ସାଧାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ…ପେ॰… ଅପୁଚ୍ଛୁଂ – ସିୟା ପନାୱୁସୋ…ପେ॰… ‘‘ସିୟା, ଆୱୁସୋ। ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଭୱଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଭୱସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଭୱନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଭୱନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଞ୍ଚ ପଜାନାତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ। କତମୋ ପନାୱୁସୋ, ଭୱୋ, କତମୋ ଭୱସମୁଦୟୋ, କତମୋ ଭୱନିରୋଧୋ, କତମା ଭୱନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା? ତୟୋମେ, ଆୱୁସୋ, ଭୱା – କାମଭୱୋ, ରୂପଭୱୋ, ଅରୂପଭୱୋ। ଉପାଦାନସମୁଦୟା ଭୱସମୁଦୟୋ, ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋ, ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭୱନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ଭୱଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଭୱସମୁଦୟଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଭୱନିରୋଧଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଭୱନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନାତି, ସୋ ସବ୍ବସୋ ରାଗାନୁସୟଂ ପହାୟ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରୋ ହୋତି। ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମ’’ନ୍ତି।

୯୫ . ‘‘ସାଧାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ…ପେ॰… ଅପୁଚ୍ଛୁଂ – ସିୟା ପନାୱୁସୋ…ପେ॰… ‘‘ସିୟା, ଆୱୁସୋ। ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଉପାଦାନଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଉପାଦାନସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଉପାଦାନନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଉପାଦାନନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଞ୍ଚ ପଜାନାତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ। କତମଂ ପନାୱୁସୋ, ଉପାଦାନଂ, କତମୋ ଉପାଦାନସମୁଦୟୋ, କତମୋ ଉପାଦାନନିରୋଧୋ, କତମା ଉପାଦାନନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା? ଚତ୍ତାରିମାନି, ଆୱୁସୋ, ଉପାଦାନାନି – କାମୁପାଦାନଂ, ଦିଟ୍ଠୁପାଦାନଂ, ସୀଲବ୍ବତୁପାଦାନଂ, ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନଂ। ତଣ୍ହାସମୁଦୟା ଉପାଦାନସମୁଦୟୋ, ତଣ୍ହାନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ, ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଉପାଦାନନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ଉପାଦାନଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଉପାଦାନସମୁଦୟଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଉପାଦାନନିରୋଧଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଉପାଦାନନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନାତି, ସୋ ସବ୍ବସୋ ରାଗାନୁସୟଂ ପହାୟ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରୋ ହୋତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମ’’ନ୍ତି।

୯୬ . ‘‘ସାଧାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ…ପେ॰… ଅପୁଚ୍ଛୁଂ – ସିୟା ପନାୱୁସୋ…ପେ॰… ‘‘ସିୟା, ଆୱୁସୋ। ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ତଣ୍ହଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ତଣ୍ହାସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ତଣ୍ହାନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ତଣ୍ହାନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଞ୍ଚ ପଜାନାତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ। କତମା ପନାୱୁସୋ, ତଣ୍ହା, କତମୋ ତଣ୍ହାସମୁଦୟୋ, କତମୋ ତଣ୍ହାନିରୋଧୋ, କତମା ତଣ୍ହାନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା? ଛୟିମେ, ଆୱୁସୋ, ତଣ୍ହାକାୟା – ରୂପତଣ୍ହା, ସଦ୍ଦତଣ୍ହା, ଗନ୍ଧତଣ୍ହା, ରସତଣ୍ହା, ଫୋଟ୍ଠବ୍ବତଣ୍ହା, ଧମ୍ମତଣ୍ହା। ୱେଦନାସମୁଦୟା ତଣ୍ହାସମୁଦୟୋ, ୱେଦନାନିରୋଧା ତଣ୍ହାନିରୋଧୋ, ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହାନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ତଣ୍ହଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ତଣ୍ହାସମୁଦୟଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ତଣ୍ହାନିରୋଧଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ତଣ୍ହାନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନାତି, ସୋ ସବ୍ବସୋ ରାଗାନୁସୟଂ ପହାୟ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରୋ ହୋତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମ’’ନ୍ତି।

୯୭ . ‘‘ସାଧାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ…ପେ॰… ଅପୁଚ୍ଛୁଂ – ସିୟା ପନାୱୁସୋ…ପେ॰… ‘‘ସିୟା, ଆୱୁସୋ। ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ୱେଦନଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୱେଦନାସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୱେଦନାନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୱେଦନାନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଞ୍ଚ ପଜାନାତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ। କତମା ପନାୱୁସୋ, ୱେଦନା, କତମୋ ୱେଦନାସମୁଦୟୋ, କତମୋ ୱେଦନାନିରୋଧୋ, କତମା ୱେଦନାନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା? ଛୟିମେ, ଆୱୁସୋ, ୱେଦନାକାୟା – ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା, ସୋତସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା, ଘାନସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା, ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା, କାୟସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା। ଫସ୍ସସମୁଦୟା ୱେଦନାସମୁଦୟୋ, ଫସ୍ସନିରୋଧା ୱେଦନାନିରୋଧୋ, ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ୱେଦନାନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ୱେଦନଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ୱେଦନାସମୁଦୟଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ୱେଦନାନିରୋଧଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ୱେଦନାନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନାତି, ସୋ ସବ୍ବସୋ ରାଗାନୁସୟଂ ପହାୟ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରୋ ହୋତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମ’’ନ୍ତି।

୯୮ . ‘‘ସାଧାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ…ପେ॰… ଅପୁଚ୍ଛୁଂ – ସିୟା ପନାୱୁସୋ…ପେ॰… ‘‘ସିୟା, ଆୱୁସୋ। ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଫସ୍ସଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଫସ୍ସସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଫସ୍ସନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଫସ୍ସନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଞ୍ଚ ପଜାନାତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ। କତମୋ ପନାୱୁସୋ, ଫସ୍ସୋ, କତମୋ ଫସ୍ସସମୁଦୟୋ, କତମୋ ଫସ୍ସନିରୋଧୋ, କତମା ଫସ୍ସନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା? ଛୟିମେ, ଆୱୁସୋ, ଫସ୍ସକାୟା – ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ, ସୋତସମ୍ଫସ୍ସୋ , ଘାନସମ୍ଫସ୍ସୋ, ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସୋ, କାୟସମ୍ଫସ୍ସୋ, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ। ସଳାୟତନସମୁଦୟା ଫସ୍ସସମୁଦୟୋ, ସଳାୟତନନିରୋଧା ଫସ୍ସନିରୋଧୋ, ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଫସ୍ସନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ଫସ୍ସଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଫସ୍ସସମୁଦୟଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଫସ୍ସନିରୋଧଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଫସ୍ସନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନାତି, ସୋ ସବ୍ବସୋ ରାଗାନୁସୟଂ ପହାୟ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରୋ ହୋତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମ’’ନ୍ତି।

୯୯ . ‘‘ସାଧାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ…ପେ॰… ଅପୁଚ୍ଛୁଂ – ସିୟା ପନାୱୁସୋ…ପେ॰… ‘‘ସିୟା, ଆୱୁସୋ। ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସଳାୟତନଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ସଳାୟତନସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ସଳାୟତନନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ସଳାୟତନନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଞ୍ଚ ପଜାନାତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ। କତମଂ ପନାୱୁସୋ, ସଳାୟତନଂ, କତମୋ ସଳାୟତନସମୁଦୟୋ, କତମୋ ସଳାୟତନନିରୋଧୋ, କତମା ସଳାୟତନନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ? ଛୟିମାନି, ଆୱୁସୋ, ଆୟତନାନି – ଚକ୍ଖାୟତନଂ, ସୋତାୟତନଂ, ଘାନାୟତନଂ, ଜିୱ୍ହାୟତନଂ, କାୟାୟତନଂ, ମନାୟତନଂ। ନାମରୂପସମୁଦୟା ସଳାୟତନସମୁଦୟୋ, ନାମରୂପନିରୋଧା ସଳାୟତନନିରୋଧୋ, ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ସଳାୟତନନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ସଳାୟତନଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ସଳାୟତନସମୁଦୟଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ସଳାୟତନନିରୋଧଂ ପଜାନାତି , ଏୱଂ ସଳାୟତନନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନାତି, ସୋ ସବ୍ବସୋ ରାଗାନୁସୟଂ ପହାୟ…ପେ… ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରୋ ହୋତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମ’’ନ୍ତି।

୧୦୦ . ‘‘ସାଧାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ…ପେ॰… ଅପୁଚ୍ଛୁଂ – ସିୟା ପନାୱୁସୋ…ପେ॰… ‘‘ସିୟା, ଆୱୁସୋ। ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ନାମରୂପଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ନାମରୂପସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ନାମରୂପନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ନାମରୂପନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଞ୍ଚ ପଜାନାତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ। କତମଂ ପନାୱୁସୋ, ନାମରୂପଂ, କତମୋ ନାମରୂପସମୁଦୟୋ, କତମୋ ନାମରୂପନିରୋଧୋ, କତମା ନାମରୂପନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା? ୱେଦନା, ସଞ୍ଞା, ଚେତନା, ଫସ୍ସୋ, ମନସିକାରୋ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ, ନାମଂ; ଚତ୍ତାରି ଚ ମହାଭୂତାନି, ଚତୁନ୍ନଞ୍ଚ ମହାଭୂତାନଂ ଉପାଦାୟରୂପଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ, ରୂପଂ। ଇତି ଇଦଞ୍ଚ ନାମଂ ଇଦଞ୍ଚ ରୂପଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ, ନାମରୂପଂ। ୱିଞ୍ଞାଣସମୁଦୟା ନାମରୂପସମୁଦୟୋ, ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧା ନାମରୂପନିରୋଧୋ, ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ନାମରୂପନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ନାମରୂପଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ନାମରୂପସମୁଦୟଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ନାମରୂପନିରୋଧଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ନାମରୂପନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନାତି, ସୋ ସବ୍ବସୋ ରାଗାନୁସୟଂ ପହାୟ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରୋ ହୋତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମ’’ନ୍ତି।

୧୦୧ . ‘‘ସାଧାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ…ପେ॰… ଅପୁଚ୍ଛୁଂ – ସିୟା ପନାୱୁସୋ…ପେ॰… ‘‘ସିୟା, ଆୱୁସୋ। ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୱିଞ୍ଞାଣସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଞ୍ଚ ପଜାନାତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ। କତମଂ ପନାୱୁସୋ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ, କତମୋ ୱିଞ୍ଞାଣସମୁଦୟୋ, କତମୋ ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ, କତମା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା? ଛୟିମେ, ଆୱୁସୋ, ୱିଞ୍ଞାଣକାୟା – ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ, ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ, କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ। ସଙ୍ଖାରସମୁଦୟା ୱିଞ୍ଞାଣସମୁଦୟୋ, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ, ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ୱିଞ୍ଞାଣସମୁଦୟଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନାତି , ସୋ ସବ୍ବସୋ ରାଗାନୁସୟଂ ପହାୟ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରୋ ହୋତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମ’’ନ୍ତି।

୧୦୨ . ‘‘ସାଧାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ…ପେ॰… ଅପୁଚ୍ଛୁଂ – ସିୟା ପନାୱୁସୋ…ପେ॰… ‘‘ସିୟା, ଆୱୁସୋ। ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସଙ୍ଖାରେ ଚ ପଜାନାତି, ସଙ୍ଖାରସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଞ୍ଚ ପଜାନାତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ। କତମେ ପନାୱୁସୋ, ସଙ୍ଖାରା, କତମୋ ସଙ୍ଖାରସମୁଦୟୋ, କତମୋ ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ, କତମା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା? ତୟୋମେ, ଆୱୁସୋ, ସଙ୍ଖାରା – କାୟସଙ୍ଖାରୋ, ୱଚୀସଙ୍ଖାରୋ, ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରୋ। ଅୱିଜ୍ଜାସମୁଦୟା ସଙ୍ଖାରସମୁଦୟୋ, ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ, ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ସଙ୍ଖାରେ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ସଙ୍ଖାରସମୁଦୟଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନାତି, ସୋ ସବ୍ବସୋ ରାଗାନୁସୟଂ ପହାୟ, ପଟିଘାନୁସୟଂ ପଟିୱିନୋଦେତ୍ୱା, ‘ଅସ୍ମୀ’ତି ଦିଟ୍ଠିମାନାନୁସୟଂ ସମୂହନିତ୍ୱା, ଅୱିଜ୍ଜଂ ପହାୟ ୱିଜ୍ଜଂ ଉପ୍ପାଦେତ୍ୱା, ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରୋ ହୋତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମ’’ନ୍ତି।

୧୦୩ . ‘‘ସାଧାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ…ପେ॰… ଅପୁଚ୍ଛୁଂ – ସିୟା ପନାୱୁସୋ…ପେ॰… ‘‘ସିୟା, ଆୱୁସୋ। ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଅୱିଜ୍ଜଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଅୱିଜ୍ଜାସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଞ୍ଚ ପଜାନାତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ। କତମା ପନାୱୁସୋ, ଅୱିଜ୍ଜା, କତମୋ ଅୱିଜ୍ଜାସମୁଦୟୋ, କତମୋ ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧୋ, କତମା ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା? ୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଦୁକ୍ଖେ ଅଞ୍ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟେ ଅଞ୍ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧେ ଅଞ୍ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଅଞ୍ଞାଣଂ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ, ଅୱିଜ୍ଜା। ଆସୱସମୁଦୟା ଅୱିଜ୍ଜାସମୁଦୟୋ, ଆସୱନିରୋଧା ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧୋ, ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ଅୱିଜ୍ଜଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଅୱିଜ୍ଜାସମୁଦୟଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନାତି, ସୋ ସବ୍ବସୋ ରାଗାନୁସୟଂ ପହାୟ, ପଟିଘାନୁସୟଂ ପଟିୱିନୋଦେତ୍ୱା, ‘ଅସ୍ମୀ’ତି ଦିଟ୍ଠିମାନାନୁସୟଂ ସମୂହନିତ୍ୱା, ଅୱିଜ୍ଜଂ ପହାୟ ୱିଜ୍ଜଂ ଉପ୍ପାଦେତ୍ୱା, ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରୋ ହୋତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମ’’ନ୍ତି।

୧୦୪ . ‘‘ସାଧାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଉତ୍ତରି ପଞ୍ହଂ ଅପୁଚ୍ଛୁଂ – ‘‘ସିୟା ପନାୱୁସୋ, ଅଞ୍ଞୋପି ପରିୟାୟୋ ୟଥା ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମ’’ନ୍ତି?

‘‘ସିୟା, ଆୱୁସୋ। ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଆସୱଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଆସୱସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଆସୱନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଆସୱନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଞ୍ଚ ପଜାନାତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ। କତମୋ ପନାୱୁସୋ, ଆସୱୋ, କତମୋ ଆସୱସମୁଦୟୋ, କତମୋ ଆସୱନିରୋଧୋ, କତମା ଆସୱନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦାତି? ତୟୋମେ, ଆୱୁସୋ, ଆସୱା – କାମାସୱୋ, ଭୱାସୱୋ, ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ। ଅୱିଜ୍ଜାସମୁଦୟା ଆସୱସମୁଦୟୋ, ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ଆସୱନିରୋଧୋ, ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଆସୱନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ଆସୱଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଆସୱସମୁଦୟଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଆସୱନିରୋଧଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଆସୱନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନାତି, ସୋ ସବ୍ବସୋ ରାଗାନୁସୟଂ ପହାୟ, ପଟିଘାନୁସୟଂ ପଟିୱିନୋଦେତ୍ୱା, ‘ଅସ୍ମୀ’ତି ଦିଟ୍ଠିମାନାନୁସୟଂ ସମୂହନିତ୍ୱା, ଅୱିଜ୍ଜଂ ପହାୟ ୱିଜ୍ଜଂ ଉପ୍ପାଦେତ୍ୱା, ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରୋ ହୋତି – ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି , ଉଜୁଗତାସ୍ସ ଦିଟ୍ଠି, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଆଗତୋ ଇମଂ ସଦ୍ଧମ୍ମ’’ନ୍ତି।

ଇଦମୱୋଚାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ନୱମଂ। [ଇତୋ ପରଂ କେସୁଚି ପୋତ୍ଥକେସୁ ଇମାପି ଗାଥାୟୋ§ଏୱଂ ଦିସ୍ସନ୍ତି –§ଦୁକ୍ଖଂ ଜରାମରଣଂ ଉପାଦାନଂ, ସଳାୟତନଂ ନାମରୂପଂ। ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୟା ସା ପରେ, କତମା ପନାୱୁସୋ ପଦାନଂ॥§କିଂ ଜାତି ତଣ୍ହା ଚ ୱେଦନା, ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଚତୁକ୍କନୟୋ। ଚତ୍ତାରି ପରେ କତମା, ପନାୱୁସୋ ପଦାନଂ କେୱଲଂ॥§ଆହାରୋ ଚ ଭୱୋ ଫସ୍ସୋ, ସଙ୍ଖାରୋ ଆସୱପଞ୍ଚମୋ। ୟାୱ ପଞ୍ଚ ପରେ କତମା, ପନାୱୁସୋ ପଦାନଂ କିଂ॥§କତମନ୍ତି ଛବ୍ବିଧା ୱୁତ୍ତଂ, କତମାନି ଚତୁବ୍ବିଧାନି। କତମୋ ପଞ୍ଚୱିଧୋ ୱୁତ୍ତୋ, ସବ୍ବେସଂ ଏକସଙ୍ଖାନଂ ପଞ୍ଚନୟପଦାନି ଚାତି॥ ]

୧୦. ମହାସତିପଟ୍ଠାନସୁତ୍ତଂ

୧୦୫ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା କୁରୂସୁ ୱିହରତି କମ୍ମାସଧମ୍ମଂ ନାମ କୁରୂନଂ ନିଗମୋ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

ଉଦ୍ଦେସୋ

୧୦୬ . ‘‘ଏକାୟନୋ ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗ୍ଗୋ ସତ୍ତାନଂ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା, ସୋକପରିଦେୱାନଂ [ପରିଦ୍ଦୱାନଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସମତିକ୍କମାୟ, ଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମାୟ, ଞାୟସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ, ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ, ୟଦିଦଂ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା।

‘‘କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ।

ଉଦ୍ଦେସୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।

କାୟାନୁପସ୍ସନା ଆନାପାନପବ୍ବଂ

୧୦୭ . ‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରଞ୍ଞଗତୋ ୱା ରୁକ୍ଖମୂଲଗତୋ ୱା ସୁଞ୍ଞାଗାରଗତୋ ୱା ନିସୀଦତି, ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା, ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ, ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା। ସୋ ସତୋୱ ଅସ୍ସସତି, ସତୋୱ [ସତୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ପସ୍ସସତି। ଦୀଘଂ ୱା ଅସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ଦୀଘଂ ଅସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି, ଦୀଘଂ ୱା ପସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ଦୀଘଂ ପସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି, ରସ୍ସଂ ୱା ଅସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ରସ୍ସଂ ଅସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି, ରସ୍ସଂ ୱା ପସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ରସ୍ସଂ ପସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି, ‘ସବ୍ବକାୟପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ସବ୍ବକାୟପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି , ‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦକ୍ଖୋ ଭମକାରୋ ୱା ଭମକାରନ୍ତେୱାସୀ ୱା ଦୀଘଂ ୱା ଅଞ୍ଛନ୍ତୋ ‘ଦୀଘଂ ଅଞ୍ଛାମୀ’ତି ପଜାନାତି, ରସ୍ସଂ ୱା ଅଞ୍ଛନ୍ତୋ ‘ରସ୍ସଂ ଅଞ୍ଛାମୀ’ତି ପଜାନାତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଦୀଘଂ ୱା ଅସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ଦୀଘଂ ଅସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି, ଦୀଘଂ ୱା ପସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ଦୀଘଂ ପସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି, ରସ୍ସଂ ୱା ଅସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ରସ୍ସଂ ଅସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି, ରସ୍ସଂ ୱା ପସ୍ସସନ୍ତୋ ‘ରସ୍ସଂ ପସ୍ସସାମୀ’ତି ପଜାନାତି; ‘ସବ୍ବକାୟପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ସବ୍ବକାୟପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି; ‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’ତି ସିକ୍ଖତି। ଇତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ବହିଦ୍ଧା ୱା କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ୱା କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି; ସମୁଦୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱା କାୟସ୍ମିଂ ୱିହରତି, ୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱା କାୟସ୍ମିଂ ୱିହରତି, ସମୁଦୟୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱା କାୟସ୍ମିଂ ୱିହରତି। ‘ଅତ୍ଥି କାୟୋ’ତି ୱା ପନସ୍ସ ସତି ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତା ହୋତି। ୟାୱଦେୱ ଞାଣମତ୍ତାୟ ପଟିସ୍ସତିମତ୍ତାୟ ଅନିସ୍ସିତୋ ଚ ୱିହରତି, ନ ଚ କିଞ୍ଚି ଲୋକେ ଉପାଦିୟତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ [ଏୱମ୍ପି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି।

ଆନାପାନପବ୍ବଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।

କାୟାନୁପସ୍ସନା ଇରିୟାପଥପବ୍ବଂ

୧୦୮ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଗଚ୍ଛନ୍ତୋ ୱା ‘ଗଚ୍ଛାମୀ’ତି ପଜାନାତି, ଠିତୋ ୱା ‘ଠିତୋମ୍ହୀ’ତି ପଜାନାତି, ନିସିନ୍ନୋ ୱା ‘ନିସିନ୍ନୋମ୍ହୀ’ତି ପଜାନାତି, ସୟାନୋ ୱା ‘ସୟାନୋମ୍ହୀ’ତି ପଜାନାତି। ୟଥା ୟଥା ୱା ପନସ୍ସ କାୟୋ ପଣିହିତୋ ହୋତି ତଥା ତଥା ନଂ ପଜାନାତି। ଇତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ବହିଦ୍ଧା ୱା କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ୱା କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି; ସମୁଦୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱା କାୟସ୍ମିଂ ୱିହରତି, ୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱା କାୟସ୍ମିଂ ୱିହରତି, ସମୁଦୟୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱା କାୟସ୍ମିଂ ୱିହରତି। ‘ଅତ୍ଥି କାୟୋ’ତି ୱା ପନସ୍ସ ସତି ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତା ହୋତି। ୟାୱଦେୱ ଞାଣମତ୍ତାୟ ପଟିସ୍ସତିମତ୍ତାୟ ଅନିସ୍ସିତୋ ଚ ୱିହରତି, ନ ଚ କିଞ୍ଚି ଲୋକେ ଉପାଦିୟତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି।

ଇରିୟାପଥପବ୍ବଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।

କାୟାନୁପସ୍ସନା ସମ୍ପଜାନପବ୍ବଂ

୧୦୯ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିକ୍କନ୍ତେ ପଟିକ୍କନ୍ତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ଆଲୋକିତେ ୱିଲୋକିତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ସମିଞ୍ଜିତେ ପସାରିତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ସଙ୍ଘାଟିପତ୍ତଚୀୱରଧାରଣେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ଅସିତେ ପୀତେ ଖାୟିତେ ସାୟିତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ଉଚ୍ଚାରପସ୍ସାୱକମ୍ମେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ଗତେ ଠିତେ ନିସିନ୍ନେ ସୁତ୍ତେ ଜାଗରିତେ ଭାସିତେ ତୁଣ୍ହୀଭାୱେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି। ଇତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି…ପେ॰… ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି।

ସମ୍ପଜାନପବ୍ବଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।

କାୟାନୁପସ୍ସନା ପଟିକୂଲମନସିକାରପବ୍ବଂ

୧୧୦ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଇମମେୱ କାୟଂ ଉଦ୍ଧଂ ପାଦତଲା, ଅଧୋ କେସମତ୍ଥକା, ତଚପରିୟନ୍ତଂ ପୂରଂ ନାନପ୍ପକାରସ୍ସ ଅସୁଚିନୋ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତି – ‘ଅତ୍ଥି ଇମସ୍ମିଂ କାୟେ କେସା ଲୋମା ନଖା ଦନ୍ତା ତଚୋ ମଂସଂ ନ୍ହାରୁ [ନହାରୁ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଅଟ୍ଠି ଅଟ୍ଠିମିଞ୍ଜଂ ୱକ୍କଂ ହଦୟଂ ୟକନଂ କିଲୋମକଂ ପିହକଂ ପପ୍ଫାସଂ ଅନ୍ତଂ ଅନ୍ତଗୁଣଂ ଉଦରିୟଂ କରୀସଂ ପିତ୍ତଂ ସେମ୍ହଂ ପୁବ୍ବୋ ଲୋହିତଂ ସେଦୋ ମେଦୋ ଅସ୍ସୁ ୱସା ଖେଳୋ ସିଙ୍ଘାଣିକା ଲସିକା ମୁତ୍ତ’ନ୍ତି [ମୁତ୍ତଂ ମତ୍ଥଲୁଙ୍ଗନ୍ତି (କ॰)] ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଭତୋମୁଖା ପୁତୋଳି [ମୂତୋଳୀ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ପୂରା ନାନାୱିହିତସ୍ସ ଧଞ୍ଞସ୍ସ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସାଲୀନଂ ୱୀହୀନଂ ମୁଗ୍ଗାନଂ ମାସାନଂ ତିଲାନଂ ତଣ୍ଡୁଲାନଂ। ତମେନଂ ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ମୁଞ୍ଚିତ୍ୱା ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖେୟ୍ୟ – ‘ଇମେ ସାଲୀ ଇମେ ୱୀହୀ ଇମେ ମୁଗ୍ଗା ଇମେ ମାସା ଇମେ ତିଲା ଇମେ ତଣ୍ଡୁଲା’ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଇମମେୱ କାୟଂ ଉଦ୍ଧଂ ପାଦତଲା, ଅଧୋ କେସମତ୍ଥକା, ତଚପରିୟନ୍ତଂ ପୂରଂ ନାନପ୍ପକାରସ୍ସ ଅସୁଚିନୋ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତି – ‘ଅତ୍ଥି ଇମସ୍ମିଂ କାୟେ କେସା ଲୋମା…ପେ॰… ମୁତ୍ତ’ନ୍ତି।

‘‘ଇତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି…ପେ॰… ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି।

ପଟିକୂଲମନସିକାରପବ୍ବଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।

କାୟାନୁପସ୍ସନା ଧାତୁମନସିକାରପବ୍ବଂ

୧୧୧ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଇମମେୱ କାୟଂ ୟଥାଠିତଂ ୟଥାପଣିହିତଂ ଧାତୁସୋ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତି – ‘ଅତ୍ଥି ଇମସ୍ମିଂ କାୟେ ପଥୱୀଧାତୁ ଆପୋଧାତୁ ତେଜୋଧାତୁ ୱାୟୋଧାତୂ’ତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଦକ୍ଖୋ ଗୋଘାତକୋ ୱା ଗୋଘାତକନ୍ତେୱାସୀ ୱା ଗାୱିଂ ୱଧିତ୍ୱା ଚତୁମହାପଥେ [ଚାତୁମ୍ମହାପଥେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ବିଲସୋ ୱିଭଜିତ୍ୱା ନିସିନ୍ନୋ ଅସ୍ସ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଇମମେୱ କାୟଂ ୟଥାଠିତଂ ୟଥାପଣିହିତଂ ଧାତୁସୋ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତି – ‘ଅତ୍ଥି ଇମସ୍ମିଂ କାୟେ ପଥୱୀଧାତୁ ଆପୋଧାତୁ ତେଜୋଧାତୁ ୱାୟୋଧାତୂ’ତି। ଇତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି…ପେ॰… ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି।

ଧାତୁମନସିକାରପବ୍ବଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।

କାୟାନୁପସ୍ସନା ନୱସିୱଥିକପବ୍ବଂ

୧୧୨ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସେୟ୍ୟଥାପି ପସ୍ସେୟ୍ୟ ସରୀରଂ ସିୱଥିକାୟ ଛଡ୍ଡିତଂ ଏକାହମତଂ ୱା ଦ୍ୱୀହମତଂ ୱା ତୀହମତଂ ୱା ଉଦ୍ଧୁମାତକଂ ୱିନୀଲକଂ ୱିପୁବ୍ବକଜାତଂ। ସୋ ଇମମେୱ କାୟଂ ଉପସଂହରତି – ‘ଅୟମ୍ପି ଖୋ କାୟୋ ଏୱଂଧମ୍ମୋ ଏୱଂଭାୱୀ ଏୱଂଅନତୀତୋ’ତି [ଏତଂ ଅନତୀତୋତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] । ଇତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି…ପେ॰… ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସେୟ୍ୟଥାପି ପସ୍ସେୟ୍ୟ ସରୀରଂ ସିୱଥିକାୟ ଛଡ୍ଡିତଂ କାକେହି ୱା ଖଜ୍ଜମାନଂ କୁଲଲେହି ୱା ଖଜ୍ଜମାନଂ ଗିଜ୍ଝେହି ୱା ଖଜ୍ଜମାନଂ କଙ୍କେହି ୱା ଖଜ୍ଜମାନଂ ସୁନଖେହି ୱା ଖଜ୍ଜମାନଂ ବ୍ୟଗ୍ଘେହି ୱା ଖଜ୍ଜମାନଂ ଦୀପୀହି ୱା ଖଜ୍ଜମାନଂ ସିଙ୍ଗାଲେହି ୱା [ଗିଜ୍ଝେହି ୱା ଖଜ୍ଜମାନଂ, ସୁୱାନେହି ୱା ଖଜ୍ଜମାନଂ, ସିଗାଲେହି ୱା (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଖଜ୍ଜମାନଂ ୱିୱିଧେହି ୱା ପାଣକଜାତେହି ଖଜ୍ଜମାନଂ। ସୋ ଇମମେୱ କାୟଂ ଉପସଂହରତି – ‘ଅୟମ୍ପି ଖୋ କାୟୋ ଏୱଂଧମ୍ମୋ ଏୱଂଭାୱୀ ଏୱଂଅନତୀତୋ’ତି। ଇତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି…ପେ॰… ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସେୟ୍ୟଥାପି ପସ୍ସେୟ୍ୟ ସରୀରଂ ସିୱଥିକାୟ ଛଡ୍ଡିତଂ ଅଟ୍ଠିକସଙ୍ଖଲିକଂ ସମଂସଲୋହିତଂ ନ୍ହାରୁସମ୍ବନ୍ଧଂ…ପେ॰… ଅଟ୍ଠିକସଙ୍ଖଲିକଂ ନିମଂସଲୋହିତମକ୍ଖିତଂ ନ୍ହାରୁସମ୍ବନ୍ଧଂ…ପେ॰… ଅଟ୍ଠିକସଙ୍ଖଲିକଂ ଅପଗତମଂସଲୋହିତଂ ନ୍ହାରୁସମ୍ବନ୍ଧଂ…ପେ॰… ଅଟ୍ଠିକାନି ଅପଗତସମ୍ବନ୍ଧାନି [ଅପଗତନ୍ହାରୁସମ୍ବନ୍ଧାନି (ସ୍ୟା॰)] ଦିସା ୱିଦିସା ୱିକ୍ଖିତ୍ତାନି, ଅଞ୍ଞେନ ହତ୍ଥଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ପାଦଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ଗୋପ୍ଫକଟ୍ଠିକଂ [‘‘ଅଞ୍ଞେନ ଗୋପ୍ଫକଟ୍ଠିକ’’ନ୍ତି ଇଦଂ ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰ ପୋତ୍ଥକେସୁ ନତ୍ଥି] ଅଞ୍ଞେନ ଜଙ୍ଘଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ଊରୁଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ କଟିଟ୍ଠିକଂ [ଅଞ୍ଞେନ କଟଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ପିଟ୍ଠଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ କଣ୍ଟକଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ଫାସୁକଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ଉରଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ଅଂସଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ବାହୁଟ୍ଠିକଂ (ସ୍ୟା॰)] ଅଞ୍ଞେନ ଫାସୁକଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ପିଟ୍ଠିଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ଖନ୍ଧଟ୍ଠିକଂ [ଅଞ୍ଞେନ କଟଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ପିଟ୍ଠଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ କଣ୍ଟକଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ଫାସୁକଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ଉରଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ଅଂସଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ବାହୁଟ୍ଠିକଂ (ସ୍ୟା॰)] ଅଞ୍ଞେନ ଗୀୱଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ହନୁକଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ଦନ୍ତଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ସୀସକଟାହଂ। ସୋ ଇମମେୱ କାୟଂ ଉପସଂହରତି – ‘ଅୟମ୍ପି ଖୋ କାୟୋ ଏୱଂଧମ୍ମୋ ଏୱଂଭାୱୀ ଏୱଂଅନତୀତୋ’ତି। ଇତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି…ପେ॰… ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସେୟ୍ୟଥାପି ପସ୍ସେୟ୍ୟ ସରୀରଂ ସିୱଥିକାୟ ଛଡ୍ଡିତଂ, ଅଟ୍ଠିକାନି ସେତାନି ସଙ୍ଖୱଣ୍ଣପଟିଭାଗାନି [ସଙ୍ଖୱଣ୍ଣୂପନିଭାନି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] …ପେ॰… ଅଟ୍ଠିକାନି ପୁଞ୍ଜକିତାନି ତେରୋୱସ୍ସିକାନି…ପେ॰… ଅଟ୍ଠିକାନି ପୂତୀନି ଚୁଣ୍ଣକଜାତାନି । ସୋ ଇମମେୱ କାୟଂ ଉପସଂହରତି – ‘ଅୟମ୍ପି ଖୋ କାୟୋ ଏୱଂଧମ୍ମୋ ଏୱଂଭାୱୀ ଏୱଂଅନତୀତୋ’ତି। ଇତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ବହିଦ୍ଧା ୱା କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ୱା କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି; ସମୁଦୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱା କାୟସ୍ମିଂ ୱିହରତି, ୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱା କାୟସ୍ମିଂ ୱିହରତି, ସମୁଦୟୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱା କାୟସ୍ମିଂ ୱିହରତି। ‘ଅତ୍ଥି କାୟୋ’ତି ୱା ପନସ୍ସ ସତି ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତା ହୋତି। ୟାୱଦେୱ ଞାଣମତ୍ତାୟ ପଟିସ୍ସତିମତ୍ତାୟ ଅନିସ୍ସିତୋ ଚ ୱିହରତି, ନ ଚ କିଞ୍ଚି ଲୋକେ ଉପାଦିୟତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି।

ନୱସିୱଥିକପବ୍ବଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।

ଚୁଦ୍ଦସକାୟାନୁପସ୍ସନା ନିଟ୍ଠିତା।

ୱେଦନାନୁପସ୍ସନା

୧୧୩ . ‘‘କଥଞ୍ଚ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୁଖଂ ୱା [ସୁଖଂ, ଦୁକ୍ଖଂ, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰ କ॰)] ୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନୋ ‘ସୁଖଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀ’ତି ପଜାନାତି; ଦୁକ୍ଖଂ ୱା [ସୁଖଂ, ଦୁକ୍ଖଂ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰ କ॰)] ୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନୋ ‘ଦୁକ୍ଖଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀ’ତି ପଜାନାତି; ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନୋ ‘ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀ’ତି ପଜାନାତି; ସାମିସଂ ୱା ସୁଖଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନୋ ‘ସାମିସଂ ସୁଖଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀ’ତି ପଜାନାତି; ନିରାମିସଂ ୱା ସୁଖଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନୋ ‘ନିରାମିସଂ ସୁଖଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀ’ତି ପଜାନାତି; ସାମିସଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନୋ ‘ସାମିସଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀ’ତି ପଜାନାତି; ନିରାମିସଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନୋ ‘ନିରାମିସଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀ’ତି ପଜାନାତି; ସାମିସଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନୋ ‘ସାମିସଂ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀ’ତି ପଜାନାତି; ନିରାମିସଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନୋ ‘ନିରାମିସଂ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀ’ତି ପଜାନାତି; ଇତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ବହିଦ୍ଧା ୱା ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ୱା ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି; ସମୁଦୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱା ୱେଦନାସୁ ୱିହରତି, ୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱା ୱେଦନାସୁ ୱିହରତି, ସମୁଦୟୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱା ୱେଦନାସୁ ୱିହରତି। ‘ଅତ୍ଥି ୱେଦନା’ତି ୱା ପନସ୍ସ ସତି ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତା ହୋତି। ୟାୱଦେୱ ଞାଣମତ୍ତାୟ ପଟିସ୍ସତିମତ୍ତାୟ ଅନିସ୍ସିତୋ ଚ ୱିହରତି , ନ ଚ କିଞ୍ଚି ଲୋକେ ଉପାଦିୟତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି।

ୱେଦନାନୁପସ୍ସନା ନିଟ୍ଠିତା।

ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସନା

୧୧୪ . ‘‘କଥଞ୍ଚ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସରାଗଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ସରାଗଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି, ୱୀତରାଗଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ୱୀତରାଗଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି; ସଦୋସଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ସଦୋସଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି, ୱୀତଦୋସଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ୱୀତଦୋସଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି; ସମୋହଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ସମୋହଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି, ୱୀତମୋହଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ୱୀତମୋହଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି; ସଂଖିତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ସଂଖିତ୍ତଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି, ୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି; ମହଗ୍ଗତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ମହଗ୍ଗତଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି, ଅମହଗ୍ଗତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ଅମହଗ୍ଗତଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି; ସଉତ୍ତରଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ସଉତ୍ତରଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି, ଅନୁତ୍ତରଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ଅନୁତ୍ତରଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି; ସମାହିତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ସମାହିତଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି, ଅସମାହିତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ଅସମାହିତଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି; ୱିମୁତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ୱିମୁତ୍ତଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି, ଅୱିମୁତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘ଅୱିମୁତ୍ତଂ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ପଜାନାତି। ଇତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ବହିଦ୍ଧା ୱା ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ୱା ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି; ସମୁଦୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱା ଚିତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିହରତି, ୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱା ଚିତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିହରତି, ସମୁଦୟୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱା ଚିତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିହରତି। ‘ଅତ୍ଥି ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି ୱା ପନସ୍ସ ସତି ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତା ହୋତି। ୟାୱଦେୱ ଞାଣମତ୍ତାୟ ପଟିସ୍ସତିମତ୍ତାୟ ଅନିସ୍ସିତୋ ଚ ୱିହରତି, ନ ଚ କିଞ୍ଚି ଲୋକେ ଉପାଦିୟତି । ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି।

ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସନା ନିଟ୍ଠିତା।

ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନା ନୀୱରଣପବ୍ବଂ

୧୧୫ . ‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ପଞ୍ଚସୁ ନୀୱରଣେସୁ। କଥଞ୍ଚ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ପଞ୍ଚସୁ ନୀୱରଣେସୁ?

‘‘ଇଧ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ’ତି ପଜାନାତି, ଅସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ’ତି ପଜାନାତି; ୟଥା ଚ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ କାମଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ଉପ୍ପାଦୋ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ କାମଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ପହାନଂ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ପହୀନସ୍ସ କାମଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦୋ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି।

‘‘ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ବ୍ୟାପାଦଂ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ବ୍ୟାପାଦୋ’ତି ପଜାନାତି, ଅସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ବ୍ୟାପାଦଂ ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ବ୍ୟାପାଦୋ’ତି ପଜାନାତି; ୟଥା ଚ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ଉପ୍ପାଦୋ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ପହାନଂ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ପହୀନସ୍ସ ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦୋ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି।

‘‘ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଥୀନମିଦ୍ଧଂ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଥୀନମିଦ୍ଧ’ନ୍ତି ପଜାନାତି, ଅସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଥୀନମିଦ୍ଧଂ ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଥୀନମିଦ୍ଧ’ନ୍ତି ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଥୀନମିଦ୍ଧସ୍ସ ଉପ୍ପାଦୋ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଥୀନମିଦ୍ଧସ୍ସ ପହାନଂ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ପହୀନସ୍ସ ଥୀନମିଦ୍ଧସ୍ସ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦୋ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି।

‘‘ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚ’ନ୍ତି ପଜାନାତି, ଅସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚ’ନ୍ତି ପଜାନାତି; ୟଥା ଚ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚସ୍ସ ଉପ୍ପାଦୋ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚସ୍ସ ପହାନଂ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ପହୀନସ୍ସ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚସ୍ସ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦୋ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି।

‘‘ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱିଚିକିଚ୍ଛଂ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱିଚିକିଚ୍ଛା’ତି ପଜାନାତି, ଅସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱିଚିକିଚ୍ଛଂ ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱିଚିକିଚ୍ଛା’ତି ପଜାନାତି; ୟଥା ଚ ଅନୁପ୍ପନ୍ନାୟ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ଉପ୍ପାଦୋ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ଉପ୍ପନ୍ନାୟ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ପହାନଂ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ପହୀନାୟ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦୋ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି।

‘‘ଇତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ବହିଦ୍ଧା ୱା ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ୱା ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି; ସମୁଦୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱା ଧମ୍ମେସୁ ୱିହରତି, ୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱା ଧମ୍ମେସୁ ୱିହରତି , ସମୁଦୟୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱା ଧମ୍ମେସୁ ୱିହରତି। ‘ଅତ୍ଥି ଧମ୍ମା’ତି ୱା ପନସ୍ସ ସତି ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତା ହୋତି। ୟାୱଦେୱ ଞାଣମତ୍ତାୟ ପଟିସ୍ସତିମତ୍ତାୟ ଅନିସ୍ସିତୋ ଚ ୱିହରତି, ନ ଚ କିଞ୍ଚି ଲୋକେ ଉପାଦିୟତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ପଞ୍ଚସୁ ନୀୱରଣେସୁ।

ନୀୱରଣପବ୍ବଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।

ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନା ଖନ୍ଧପବ୍ବଂ

୧୧୬ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ପଞ୍ଚସୁ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧେସୁ। କଥଞ୍ଚ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ପଞ୍ଚସୁ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧେସୁ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ – ‘ଇତି ରୂପଂ, ଇତି ରୂପସ୍ସ ସମୁଦୟୋ, ଇତି ରୂପସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ; ଇତି ୱେଦନା, ଇତି ୱେଦନାୟ ସମୁଦୟୋ, ଇତି ୱେଦନାୟ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ; ଇତି ସଞ୍ଞା, ଇତି ସଞ୍ଞାୟ ସମୁଦୟୋ, ଇତି ସଞ୍ଞାୟ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ; ଇତି ସଙ୍ଖାରା, ଇତି ସଙ୍ଖାରାନଂ ସମୁଦୟୋ, ଇତି ସଙ୍ଖାରାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ; ଇତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଇତି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ସମୁଦୟୋ, ଇତି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ’ତି; ଇତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ବହିଦ୍ଧା ୱା ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ୱା ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି; ସମୁଦୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱା ଧମ୍ମେସୁ ୱିହରତି, ୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱା ଧମ୍ମେସୁ ୱିହରତି, ସମୁଦୟୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱା ଧମ୍ମେସୁ ୱିହରତି। ‘ଅତ୍ଥି ଧମ୍ମା’ତି ୱା ପନସ୍ସ ସତି ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତା ହୋତି। ୟାୱଦେୱ ଞାଣମତ୍ତାୟ ପଟିସ୍ସତିମତ୍ତାୟ ଅନିସ୍ସିତୋ ଚ ୱିହରତି, ନ ଚ କିଞ୍ଚି ଲୋକେ ଉପାଦିୟତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ପଞ୍ଚସୁ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧେସୁ।

ଖନ୍ଧପବ୍ବଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।

ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନା ଆୟତନପବ୍ବଂ

୧୧୭ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଛସୁ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକବାହିରେସୁ ଆୟତନେସୁ। କଥଞ୍ଚ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଛସୁ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକବାହିରେସୁ ଆୟତନେସୁ?

‘‘ଇଧ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ରୂପେ ଚ ପଜାନାତି, ୟଞ୍ଚ ତଦୁଭୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଂୟୋଜନଂ ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ସଂୟୋଜନସ୍ସ ଉପ୍ପାଦୋ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ସଂୟୋଜନସ୍ସ ପହାନଂ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ପହୀନସ୍ସ ସଂୟୋଜନସ୍ସ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦୋ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି।

‘‘ସୋତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ସଦ୍ଦେ ଚ ପଜାନାତି, ୟଞ୍ଚ ତଦୁଭୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଂୟୋଜନଂ ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ସଂୟୋଜନସ୍ସ ଉପ୍ପାଦୋ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ସଂୟୋଜନସ୍ସ ପହାନଂ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ପହୀନସ୍ସ ସଂୟୋଜନସ୍ସ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦୋ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି।

‘‘ଘାନଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଗନ୍ଧେ ଚ ପଜାନାତି, ୟଞ୍ଚ ତଦୁଭୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଂୟୋଜନଂ ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ସଂୟୋଜନସ୍ସ ଉପ୍ପାଦୋ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ସଂୟୋଜନସ୍ସ ପହାନଂ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ପହୀନସ୍ସ ସଂୟୋଜନସ୍ସ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦୋ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି।

‘‘ଜିୱ୍ହଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ରସେ ଚ ପଜାନାତି, ୟଞ୍ଚ ତଦୁଭୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଂୟୋଜନଂ ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ସଂୟୋଜନସ୍ସ ଉପ୍ପାଦୋ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ସଂୟୋଜନସ୍ସ ପହାନଂ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ପହୀନସ୍ସ ସଂୟୋଜନସ୍ସ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦୋ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି।

‘‘କାୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ଚ ପଜାନାତି, ୟଞ୍ଚ ତଦୁଭୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଂୟୋଜନଂ ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ସଂୟୋଜନସ୍ସ ଉପ୍ପାଦୋ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ସଂୟୋଜନସ୍ସ ପହାନଂ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ପହୀନସ୍ସ ସଂୟୋଜନସ୍ସ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦୋ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି।

‘‘ମନଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଧମ୍ମେ ଚ ପଜାନାତି, ୟଞ୍ଚ ତଦୁଭୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଂୟୋଜନଂ ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ସଂୟୋଜନସ୍ସ ଉପ୍ପାଦୋ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ସଂୟୋଜନସ୍ସ ପହାନଂ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ପହୀନସ୍ସ ସଂୟୋଜନସ୍ସ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦୋ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି।

‘‘ଇତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ବହିଦ୍ଧା ୱା ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ୱା ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି; ସମୁଦୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱା ଧମ୍ମେସୁ ୱିହରତି, ୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱା ଧମ୍ମେସୁ ୱିହରତି, ସମୁଦୟୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱା ଧମ୍ମେସୁ ୱିହରତି। ‘ଅତ୍ଥି ଧମ୍ମା’ତି ୱା ପନସ୍ସ ସତି ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତା ହୋତି। ୟାୱଦେୱ ଞାଣମତ୍ତାୟ ପଟିସ୍ସତିମତ୍ତାୟ ଅନିସ୍ସିତୋ ଚ ୱିହରତି ନ ଚ କିଞ୍ଚି ଲୋକେ ଉପାଦିୟତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଛସୁ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକବାହିରେସୁ ଆୟତନେସୁ।

ଆୟତନପବ୍ବଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।

ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନା ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗପବ୍ବଂ

୧୧୮ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ସତ୍ତସୁ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେସୁ। କଥଞ୍ଚ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ସତ୍ତସୁ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେସୁ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ’ତି ପଜାନାତି, ଅସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ’ତି ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦୋ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରୀ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି।

‘‘ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ’ତି ପଜାନାତି, ଅସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ’ତି ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦୋ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରୀ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି।

‘‘ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ’ତି ପଜାନାତି, ଅସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ’ତି ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦୋ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରୀ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି।

‘‘ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ’ତି ପଜାନାତି, ଅସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ’ତି ପଜାନାତି , ୟଥା ଚ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦୋ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରୀ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି।

‘‘ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ’ତି ପଜାନାତି, ଅସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ’ତି ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦୋ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରୀ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି।

‘‘ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ’ତି ପଜାନାତି, ଅସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ’ତି ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦୋ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରୀ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି।

‘‘ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ’ତି ପଜାନାତି, ଅସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ’ତି ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦୋ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୟଥା ଚ ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରୀ ହୋତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି ।

‘‘ଇତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ବହିଦ୍ଧା ୱା ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ୱା ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି; ସମୁଦୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱା ଧମ୍ମେସୁ ୱିହରତି, ୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱା ଧମ୍ମେସୁ ୱିହରତି, ସମୁଦୟୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱା ଧମ୍ମେସୁ ୱିହରତି। ‘ଅତ୍ଥି ଧମ୍ମା’ତି ୱା ପନସ୍ସ ସତି ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତା ହୋତି। ୟାୱଦେୱ ଞାଣମତ୍ତାୟ ପଟିସ୍ସତିମତ୍ତାୟ ଅନିସ୍ସିତୋ ଚ ୱିହରତି, ନ ଚ କିଞ୍ଚି ଲୋକେ ଉପାଦିୟତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ସତ୍ତସୁ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେସୁ।

ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗପବ୍ବଂ ନିଟ୍ଠିତଂ [ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗପବ୍ବଂ ନିଟ୍ଠିତଂ। ପଠମଭାଣୱାରଂ (ସ୍ୟା॰)] ।

ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନା ସଚ୍ଚପବ୍ବଂ

୧୧୯ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଚତୂସୁ ଅରିୟସଚ୍ଚେସୁ। କଥଞ୍ଚ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଚତୂସୁ ଅରିୟସଚ୍ଚେସୁ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି।

ପଠମଭାଣୱାରୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।

ଦୁକ୍ଖସଚ୍ଚନିଦ୍ଦେସୋ

୧୨୦ . ‘‘କତମଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ? ଜାତିପି ଦୁକ୍ଖା, ଜରାପି ଦୁକ୍ଖା, ମରଣମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସାପି ଦୁକ୍ଖା, ଅପ୍ପିୟେହି ସମ୍ପୟୋଗୋପି ଦୁକ୍ଖୋ, ପିୟେହି ୱିପ୍ପୟୋଗୋପି ଦୁକ୍ଖୋ [‘‘ଅପ୍ପିୟେହି…ପେ॰… ୱିପ୍ପୟୋଗୋପି ଦୁକ୍ଖୋ’’ତି ପାଠୋ ଚେୱ ତଂନିଦ୍ଦେସୋ ଚ ସୀ॰ ପୀ॰ ପୋତ୍ଥକେସୁ ନ ଦିସ୍ସତି, ସୁମଙ୍ଗଲୱିଲାସିନିୟଂପି ତଂସଂୱଣ୍ଣନା ନତ୍ଥି] , ୟମ୍ପିଚ୍ଛଂ ନ ଲଭତି ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ସଂଖିତ୍ତେନ ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା [ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧାପି (କ॰)] ଦୁକ୍ଖା।

୧୨୧ . ‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାତି? ୟା ତେସଂ ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ତମ୍ହି ତମ୍ହି ସତ୍ତନିକାୟେ ଜାତି ସଞ୍ଜାତି ଓକ୍କନ୍ତି ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତି ଖନ୍ଧାନଂ ପାତୁଭାୱୋ ଆୟତନାନଂ ପଟିଲାଭୋ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାତି।

୧୨୨ . ‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜରା? ୟା ତେସଂ ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ତମ୍ହି ତମ୍ହି ସତ୍ତନିକାୟେ ଜରା ଜୀରଣତା ଖଣ୍ଡିଚ୍ଚଂ ପାଲିଚ୍ଚଂ ୱଲିତ୍ତଚତା ଆୟୁନୋ ସଂହାନି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ପରିପାକୋ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜରା।

୧୨୩ . ‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମରଣଂ? ୟଂ [ସୁମଙ୍ଗଲୱିଲାସିନୀ ଓଲୋକେତବ୍ବା] ତେସଂ ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ତମ୍ହା ତମ୍ହା ସତ୍ତନିକାୟା ଚୁତି ଚୱନତା ଭେଦୋ ଅନ୍ତରଧାନଂ ମଚ୍ଚୁ ମରଣଂ କାଲଙ୍କିରିୟା ଖନ୍ଧାନଂ ଭେଦୋ କଳେୱରସ୍ସ ନିକ୍ଖେପୋ ଜୀୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସୁପଚ୍ଛେଦୋ, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମରଣଂ।

୧୨୪ . ‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋକୋ? ୟୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ବ୍ୟସନେନ ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ଦୁକ୍ଖଧମ୍ମେନ ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ସୋକୋ ସୋଚନା ସୋଚିତତ୍ତଂ ଅନ୍ତୋସୋକୋ ଅନ୍ତୋପରିସୋକୋ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋକୋ।

୧୨୫ . ‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିଦେୱୋ? ୟୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ବ୍ୟସନେନ ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ଦୁକ୍ଖଧମ୍ମେନ ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ଆଦେୱୋ ପରିଦେୱୋ ଆଦେୱନା ପରିଦେୱନା ଆଦେୱିତତ୍ତଂ ପରିଦେୱିତତ୍ତଂ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିଦେୱୋ।

୧୨୬ . ‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ? ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାୟିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ କାୟିକଂ ଅସାତଂ କାୟସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅସାତଂ ୱେଦୟିତଂ, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ।

୧୨୭ . ‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୋମନସ୍ସଂ? ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚେତସିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଚେତସିକଂ ଅସାତଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅସାତଂ ୱେଦୟିତଂ, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୋମନସ୍ସଂ।

୧୨୮ . ‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପାୟାସୋ? ୟୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ବ୍ୟସନେନ ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ଦୁକ୍ଖଧମ୍ମେନ ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ଆୟାସୋ ଉପାୟାସୋ ଆୟାସିତତ୍ତଂ ଉପାୟାସିତତ୍ତଂ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପାୟାସୋ।

୧୨୯ . ‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପିୟେହି ସମ୍ପୟୋଗୋ ଦୁକ୍ଖୋ? ଇଧ ୟସ୍ସ ତେ ହୋନ୍ତି ଅନିଟ୍ଠା ଅକନ୍ତା ଅମନାପା ରୂପା ସଦ୍ଦା ଗନ୍ଧା ରସା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଧମ୍ମା, ୟେ ୱା ପନସ୍ସ ତେ ହୋନ୍ତି ଅନତ୍ଥକାମା ଅହିତକାମା ଅଫାସୁକକାମା ଅୟୋଗକ୍ଖେମକାମା, ୟା ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଙ୍ଗତି ସମାଗମୋ ସମୋଧାନଂ ମିସ୍ସୀଭାୱୋ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପିୟେହି ସମ୍ପୟୋଗୋ ଦୁକ୍ଖୋ।

୧୩୦ . ‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପିୟେହି ୱିପ୍ପୟୋଗୋ ଦୁକ୍ଖୋ? ଇଧ ୟସ୍ସ ତେ ହୋନ୍ତି ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ରୂପା ସଦ୍ଦା ଗନ୍ଧା ରସା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଧମ୍ମା, ୟେ ୱା ପନସ୍ସ ତେ ହୋନ୍ତି ଅତ୍ଥକାମା ହିତକାମା ଫାସୁକକାମା ୟୋଗକ୍ଖେମକାମା ମାତା ୱା ପିତା ୱା ଭାତା ୱା ଭଗିନୀ ୱା ମିତ୍ତା ୱା ଅମଚ୍ଚା ୱା ଞାତିସାଲୋହିତା ୱା, ୟା ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ଅସଙ୍ଗତି ଅସମାଗମୋ ଅସମୋଧାନଂ ଅମିସ୍ସୀଭାୱୋ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପିୟେହି ୱିପ୍ପୟୋଗୋ ଦୁକ୍ଖୋ।

୧୩୧ . ‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମ୍ପିଚ୍ଛଂ ନ ଲଭତି ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ? ଜାତିଧମ୍ମାନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ , ସତ୍ତାନଂ ଏୱଂ ଇଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି – ‘ଅହୋ ୱତ ମୟଂ ନ ଜାତିଧମ୍ମା ଅସ୍ସାମ, ନ ଚ ୱତ ନୋ ଜାତି ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟା’ତି। ନ ଖୋ ପନେତଂ ଇଚ୍ଛାୟ ପତ୍ତବ୍ବଂ, ଇଦମ୍ପି ୟମ୍ପିଚ୍ଛଂ ନ ଲଭତି ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ। ଜରାଧମ୍ମାନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତାନଂ ଏୱଂ ଇଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି – ‘ଅହୋ ୱତ ମୟଂ ନ ଜରାଧମ୍ମା ଅସ୍ସାମ, ନ ଚ ୱତ ନୋ ଜରା ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟା’ତି। ନ ଖୋ ପନେତଂ ଇଚ୍ଛାୟ ପତ୍ତବ୍ବଂ, ଇଦମ୍ପି ୟମ୍ପିଚ୍ଛଂ ନ ଲଭତି ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ। ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମାନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତାନଂ ଏୱଂ ଇଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି – ‘ଅହୋ ୱତ ମୟଂ ନ ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମା ଅସ୍ସାମ, ନ ଚ ୱତ ନୋ ବ୍ୟାଧି ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟା’ତି। ନ ଖୋ ପନେତଂ ଇଚ୍ଛାୟ ପତ୍ତବ୍ବଂ, ଇଦମ୍ପି ୟମ୍ପିଚ୍ଛଂ ନ ଲଭତି ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ। ମରଣଧମ୍ମାନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତାନଂ ଏୱଂ ଇଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି – ‘ଅହୋ ୱତ ମୟଂ ନ ମରଣଧମ୍ମା ଅସ୍ସାମ, ନ ଚ ୱତ ନୋ ମରଣଂ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟା’ତି। ନ ଖୋ ପନେତଂ ଇଚ୍ଛାୟ ପତ୍ତବ୍ବଂ, ଇଦମ୍ପି ୟମ୍ପିଚ୍ଛଂ ନ ଲଭତି ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ। ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସଧମ୍ମାନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତାନଂ ଏୱଂ ଇଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି – ‘ଅହୋ ୱତ ମୟଂ ନ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସଧମ୍ମା ଅସ୍ସାମ, ନ ଚ ୱତ ନୋ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସଧମ୍ମା ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି। ନ ଖୋ ପନେତଂ ଇଚ୍ଛାୟ ପତ୍ତବ୍ବଂ, ଇଦମ୍ପି ୟମ୍ପିଚ୍ଛଂ ନ ଲଭତି ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ।

୧୩୨ . ‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂଖିତ୍ତେନ ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା ଦୁକ୍ଖା? ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ରୂପୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ୱେଦନୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ସଞ୍ଞୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ସଙ୍ଖାରୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ୱିଞ୍ଞାଣୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂଖିତ୍ତେନ ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା ଦୁକ୍ଖା। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ।

ସମୁଦୟସଚ୍ଚନିଦ୍ଦେସୋ

୧୩୩ . ‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ [ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ (ସ୍ୟା॰)] ଅରିୟସଚ୍ଚଂ? ୟାୟଂ ତଣ୍ହା ପୋନୋବ୍ଭୱିକା [ପୋନୋଭୱିକା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ନନ୍ଦୀରାଗସହଗତା [ନନ୍ଦିରାଗସହଗତା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ତତ୍ରତତ୍ରାଭିନନ୍ଦିନୀ। ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – କାମତଣ୍ହା ଭୱତଣ୍ହା ୱିଭୱତଣ୍ହା।

‘‘ସା ଖୋ ପନେସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଣ୍ହା କତ୍ଥ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, କତ୍ଥ ନିୱିସମାନା ନିୱିସତି? ୟଂ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଏତ୍ଥ ନିୱିସମାନା ନିୱିସତି।

‘‘କିଞ୍ଚ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ? ଚକ୍ଖୁ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଏତ୍ଥ ନିୱିସମାନା ନିୱିସତି। ସୋତଂ ଲୋକେ…ପେ॰… ଘାନଂ ଲୋକେ… ଜିୱ୍ହା ଲୋକେ… କାୟୋ ଲୋକେ… ମନୋ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଏତ୍ଥ ନିୱିସମାନା ନିୱିସତି।

‘‘ରୂପା ଲୋକେ… ସଦ୍ଦା ଲୋକେ… ଗନ୍ଧା ଲୋକେ… ରସା ଲୋକେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଲୋକେ… ଧମ୍ମା ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଏତ୍ଥ ନିୱିସମାନା ନିୱିସତି।

‘‘ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଲୋକେ… ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂ ଲୋକେ… ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଂ ଲୋକେ… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ ଲୋକେ… କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ ଲୋକେ… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଏତ୍ଥ ନିୱିସମାନା ନିୱିସତି।

‘‘ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ଲୋକେ… ସୋତସମ୍ଫସ୍ସୋ ଲୋକେ… ଘାନସମ୍ଫସ୍ସୋ ଲୋକେ… ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସୋ ଲୋକେ… କାୟସମ୍ଫସ୍ସୋ ଲୋକେ… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଏତ୍ଥ ନିୱିସମାନା ନିୱିସତି।

‘‘ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା ଲୋକେ… ସୋତସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା ଲୋକେ… ଘାନସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା ଲୋକେ… ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା ଲୋକେ… କାୟସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା ଲୋକେ… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଏତ୍ଥ ନିୱିସମାନା ନିୱିସତି।

‘‘ରୂପସଞ୍ଞା ଲୋକେ… ସଦ୍ଦସଞ୍ଞା ଲୋକେ… ଗନ୍ଧସଞ୍ଞା ଲୋକେ… ରସସଞ୍ଞା ଲୋକେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବସଞ୍ଞା ଲୋକେ… ଧମ୍ମସଞ୍ଞା ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଏତ୍ଥ ନିୱିସମାନା ନିୱିସତି।

‘‘ରୂପସଞ୍ଚେତନା ଲୋକେ… ସଦ୍ଦସଞ୍ଚେତନା ଲୋକେ… ଗନ୍ଧସଞ୍ଚେତନା ଲୋକେ… ରସସଞ୍ଚେତନା ଲୋକେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବସଞ୍ଚେତନା ଲୋକେ… ଧମ୍ମସଞ୍ଚେତନା ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଏତ୍ଥ ନିୱିସମାନା ନିୱିସତି।

‘‘ରୂପତଣ୍ହା ଲୋକେ… ସଦ୍ଦତଣ୍ହା ଲୋକେ… ଗନ୍ଧତଣ୍ହା ଲୋକେ… ରସତଣ୍ହା ଲୋକେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବତଣ୍ହା ଲୋକେ… ଧମ୍ମତଣ୍ହା ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଏତ୍ଥ ନିୱିସମାନା ନିୱିସତି।

‘‘ରୂପୱିତକ୍କୋ ଲୋକେ… ସଦ୍ଦୱିତକ୍କୋ ଲୋକେ… ଗନ୍ଧୱିତକ୍କୋ ଲୋକେ… ରସୱିତକ୍କୋ ଲୋକେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବୱିତକ୍କୋ ଲୋକେ… ଧମ୍ମୱିତକ୍କୋ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଏତ୍ଥ ନିୱିସମାନା ନିୱିସତି।

‘‘ରୂପୱିଚାରୋ ଲୋକେ… ସଦ୍ଦୱିଚାରୋ ଲୋକେ… ଗନ୍ଧୱିଚାରୋ ଲୋକେ… ରସୱିଚାରୋ ଲୋକେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବୱିଚାରୋ ଲୋକେ… ଧମ୍ମୱିଚାରୋ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଏତ୍ଥ ନିୱିସମାନା ନିୱିସତି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ।

ନିରୋଧସଚ୍ଚନିଦ୍ଦେସୋ

୧୩୪ . ‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ [ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ (ସ୍ୟା॰)] ଅରିୟସଚ୍ଚଂ? ୟୋ ତସ୍ସାୟେୱ ତଣ୍ହାୟ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧୋ ଚାଗୋ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ମୁତ୍ତି ଅନାଲୟୋ।

‘‘ସା ଖୋ ପନେସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଣ୍ହା କତ୍ଥ ପହୀୟମାନା ପହୀୟତି, କତ୍ଥ ନିରୁଜ୍ଝମାନା ନିରୁଜ୍ଝତି? ୟଂ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ପହୀୟମାନା ପହୀୟତି, ଏତ୍ଥ ନିରୁଜ୍ଝମାନା ନିରୁଜ୍ଝତି।

‘‘କିଞ୍ଚ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ? ଚକ୍ଖୁ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ପହୀୟମାନା ପହୀୟତି, ଏତ୍ଥ ନିରୁଜ୍ଝମାନା ନିରୁଜ୍ଝତି। ସୋତଂ ଲୋକେ…ପେ॰… ଘାନଂ ଲୋକେ… ଜିୱ୍ହା ଲୋକେ… କାୟୋ ଲୋକେ… ମନୋ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ପହୀୟମାନା ପହୀୟତି, ଏତ୍ଥ ନିରୁଜ୍ଝମାନା ନିରୁଜ୍ଝତି।

‘‘ରୂପା ଲୋକେ… ସଦ୍ଦା ଲୋକେ… ଗନ୍ଧା ଲୋକେ… ରସା ଲୋକେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଲୋକେ… ଧମ୍ମା ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ପହୀୟମାନା ପହୀୟତି, ଏତ୍ଥ ନିରୁଜ୍ଝମାନା ନିରୁଜ୍ଝତି।

‘‘ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଲୋକେ… ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂ ଲୋକେ… ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଂ ଲୋକେ… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ ଲୋକେ… କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ ଲୋକେ… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ପହୀୟମାନା ପହୀୟତି, ଏତ୍ଥ ନିରୁଜ୍ଝମାନା ନିରୁଜ୍ଝତି।

‘‘ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ଲୋକେ… ସୋତସମ୍ଫସ୍ସୋ ଲୋକେ… ଘାନସମ୍ଫସ୍ସୋ ଲୋକେ… ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସୋ ଲୋକେ… କାୟସମ୍ଫସ୍ସୋ ଲୋକେ… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ପହୀୟମାନା ପହୀୟତି, ଏତ୍ଥ ନିରୁଜ୍ଝମାନା ନିରୁଜ୍ଝତି।

‘‘ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା ଲୋକେ… ସୋତସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା ଲୋକେ… ଘାନସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା ଲୋକେ… ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା ଲୋକେ… କାୟସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା ଲୋକେ… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ପହୀୟମାନା ପହୀୟତି, ଏତ୍ଥ ନିରୁଜ୍ଝମାନା ନିରୁଜ୍ଝତି।

‘‘ରୂପସଞ୍ଞା ଲୋକେ… ସଦ୍ଦସଞ୍ଞା ଲୋକେ… ଗନ୍ଧସଞ୍ଞା ଲୋକେ… ରସସଞ୍ଞା ଲୋକେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବସଞ୍ଞା ଲୋକେ… ଧମ୍ମସଞ୍ଞା ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ପହୀୟମାନା ପହୀୟତି, ଏତ୍ଥ ନିରୁଜ୍ଝମାନା ନିରୁଜ୍ଝତି।

‘‘ରୂପସଞ୍ଚେତନା ଲୋକେ… ସଦ୍ଦସଞ୍ଚେତନା ଲୋକେ… ଗନ୍ଧସଞ୍ଚେତନା ଲୋକେ… ରସସଞ୍ଚେତନା ଲୋକେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବସଞ୍ଚେତନା ଲୋକେ… ଧମ୍ମସଞ୍ଚେତନା ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ପହୀୟମାନା ପହୀୟତି, ଏତ୍ଥ ନିରୁଜ୍ଝମାନା ନିରୁଜ୍ଝତି।

‘‘ରୂପତଣ୍ହା ଲୋକେ… ସଦ୍ଦତଣ୍ହା ଲୋକେ… ଗନ୍ଧତଣ୍ହା ଲୋକେ… ରସତଣ୍ହା ଲୋକେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବତଣ୍ହା ଲୋକେ… ଧମ୍ମତଣ୍ହା ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ପହୀୟମାନା ପହୀୟତି, ଏତ୍ଥ ନିରୁଜ୍ଝମାନା ନିରୁଜ୍ଝତି।

‘‘ରୂପୱିତକ୍କୋ ଲୋକେ… ସଦ୍ଦୱିତକ୍କୋ ଲୋକେ… ଗନ୍ଧୱିତକ୍କୋ ଲୋକେ… ରସୱିତକ୍କୋ ଲୋକେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବୱିତକ୍କୋ ଲୋକେ… ଧମ୍ମୱିତକ୍କୋ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ପହୀୟମାନା ପହୀୟତି, ଏତ୍ଥ ନିରୁଜ୍ଝମାନା ନିରୁଜ୍ଝତି।

‘‘ରୂପୱିଚାରୋ ଲୋକେ… ସଦ୍ଦୱିଚାରୋ ଲୋକେ… ଗନ୍ଧୱିଚାରୋ ଲୋକେ… ରସୱିଚାରୋ ଲୋକେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବୱିଚାରୋ ଲୋକେ… ଧମ୍ମୱିଚାରୋ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ। ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ପହୀୟମାନା ପହୀୟତି, ଏତ୍ଥ ନିରୁଜ୍ଝାମାନା ନିରୁଜ୍ଝତି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ।

ମଗ୍ଗସଚ୍ଚନିଦ୍ଦେସୋ

୧୩୫ . ‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚଂ? ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ସମ୍ମାୱାଚା ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ସମ୍ମାସତି ସମ୍ମାସମାଧି।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି? ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖେ ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟେ ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧେ ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଞାଣଂ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ? ନେକ୍ଖମ୍ମସଙ୍କପ୍ପୋ ଅବ୍ୟାପାଦସଙ୍କପ୍ପୋ ଅୱିହିଂସାସଙ୍କପ୍ପୋ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାୱାଚା? ମୁସାୱାଦା ୱେରମଣୀ [ୱେରମଣି (କ॰)] , ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ୱେରମଣୀ, ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ୱେରମଣୀ, ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ୱେରମଣୀ । ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାୱାଚା।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ? ପାଣାତିପାତା ୱେରମଣୀ, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ୱେରମଣୀ, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ୱେରମଣୀ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱଂ ପହାୟ ସମ୍ମାଆଜୀୱେନ ଜୀୱିତଂ କପ୍ପେତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାୱାୟାମୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନୁପ୍ପାଦାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି; ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି; ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପ୍ପାଦାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି; ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଠିତିୟା ଅସମ୍ମୋସାୟ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାୱାୟାମୋ।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାସତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ; ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାସତି।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାସମାଧି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ୱିହରତି, ସତୋ ଚ ସମ୍ପଜାନୋ, ସୁଖଞ୍ଚ କାୟେନ ପଟିସଂୱେଦେତି, ୟଂ ତଂ ଅରିୟା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି ‘ଉପେକ୍ଖକୋ ସତିମା ସୁଖୱିହାରୀ’ତି ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାସମାଧି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚଂ।

୧୩୬ . ‘‘ଇତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ବହିଦ୍ଧା ୱା ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ୱା ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି; ସମୁଦୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱା ଧମ୍ମେସୁ ୱିହରତି, ୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱା ଧମ୍ମେସୁ ୱିହରତି, ସମୁଦୟୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱା ଧମ୍ମେସୁ ୱିହରତି। ‘ଅତ୍ଥି ଧମ୍ମା’ତି ୱା ପନସ୍ସ ସତି ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତା ହୋତି। ୟାୱଦେୱ ଞାଣମତ୍ତାୟ ପଟିସ୍ସତିମତ୍ତାୟ ଅନିସ୍ସିତୋ ଚ ୱିହରତି, ନ ଚ କିଞ୍ଚି ଲୋକେ ଉପାଦିୟତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଚତୂସୁ ଅରିୟସଚ୍ଚେସୁ।

ସଚ୍ଚପବ୍ବଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।

ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନା ନିଟ୍ଠିତା।

୧୩୭ . ‘‘ୟୋ ହି କୋଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ଏୱଂ ଭାୱେୟ୍ୟ ସତ୍ତ ୱସ୍ସାନି, ତସ୍ସ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଫଲାନଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ଫଲଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅଞ୍ଞା; ସତି ୱା ଉପାଦିସେସେ ଅନାଗାମିତା।

‘‘ତିଟ୍ଠନ୍ତୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତ ୱସ୍ସାନି। ୟୋ ହି କୋଚି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ଏୱଂ ଭାୱେୟ୍ୟ ଛ ୱସ୍ସାନି…ପେ॰… ପଞ୍ଚ ୱସ୍ସାନି… ଚତ୍ତାରି ୱସ୍ସାନି… ତୀଣି ୱସ୍ସାନି… ଦ୍ୱେ ୱସ୍ସାନି… ଏକଂ ୱସ୍ସଂ… ତିଟ୍ଠତୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଂ ୱସ୍ସଂ। ୟୋ ହି କୋଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ଏୱଂ ଭାୱେୟ୍ୟ ସତ୍ତ ମାସାନି, ତସ୍ସ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଫଲାନଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ଫଲଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅଞ୍ଞା; ସତି ୱା ଉପାଦିସେସେ ଅନାଗାମିତା। ତିଟ୍ଠନ୍ତୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତ ମାସାନି। ୟୋ ହି କୋଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ଏୱଂ ଭାୱେୟ୍ୟ ଛ ମାସାନି…ପେ॰… ପଞ୍ଚ ମାସାନି… ଚତ୍ତାରି ମାସାନି… ତୀଣି ମାସାନି… ଦ୍ୱେ ମାସାନି… ଏକଂ ମାସଂ… ଅଡ୍ଢମାସଂ… ତିଟ୍ଠତୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଡ୍ଢମାସୋ। ୟୋ ହି କୋଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ଏୱଂ ଭାୱେୟ୍ୟ ସତ୍ତାହଂ, ତସ୍ସ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଫଲାନଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ଫଲଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅଞ୍ଞା ସତି ୱା ଉପାଦିସେସେ ଅନାଗାମିତା’’ତି।

୧୩୮ . ‘‘‘ଏକାୟନୋ ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗ୍ଗୋ ସତ୍ତାନଂ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା ସୋକପରିଦେୱାନଂ ସମତିକ୍କମାୟ ଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମାୟ ଞାୟସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ୟଦିଦଂ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା’ତି। ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ, ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତ’’ନ୍ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ମହାସତିପଟ୍ଠାନସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଦସମଂ।

ମୂଲପରିୟାୟୱଗ୍ଗୋ ନିଟ୍ଠିତୋ ପଠମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ – [ଇତୋ ପରଂ କେସୁଚି ପୋତ୍ଥକେସୁ ଇମାପି ଗାଥାୟୋ ଏୱଂ ଦିସ୍ସନ୍ତି –§ଅଜରଂ ଅମତଂ ଅମତାଧିଗମଂ, ଫଲମଗ୍ଗନିଦସ୍ସନଂ ଦୁକ୍ଖନୁଦଂ। ସହିତତ୍ତଂ ମହାରସହସ୍ସକରଂ, ଭୂତମିତି ସାରଂ ୱିୱିଧଂ ସୁଣାଥ॥§ତଳାକଂ ୱସୁପୂରିତଂ ଘମ୍ମପଥେ, ତିୱିଧଗ୍ଗିପିଳେସିତନିବ୍ବାପନଂ। ବ୍ୟାଧିପନୁଦନଓସଧୟୋ, ପଚ୍ଛିମସୁତ୍ତପୱରା ଠପିତା॥§ମଧୁମନ୍ଦୱରସାମଦାନଂ, ଖିଡ୍ଡାରତି ଜନନିମନୁସଙ୍ଘାତଂ। ତଥା ସୁତ୍ତେ ୱେୟ୍ୟାକରଣା ଠପିତା, ସକ୍ୟପୁତ୍ତାନମଭିଦମନତ୍ଥାୟ॥§ପଞ୍ଞାସଂ ଚ ଦିୟଡ୍ଢସତଂ, ଦ୍ୱେ ଚ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ଅପରେ ଚ। ତେୱନାମଗତଂ ଚ ଅନୁପୁବ୍ବଂ, ଏକମନା ନିସାମେଥ ମୁଦଗ୍ଗଂ॥]

ମୂଲସୁସଂୱରଧମ୍ମଦାୟାଦା, ଭେରୱାନଙ୍ଗଣାକଙ୍ଖେୟ୍ୟୱତ୍ଥଂ।

ସଲ୍ଲେଖସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିସତିପଟ୍ଠଂ, ୱଗ୍ଗୱରୋ ଅସମୋ ସୁସମତ୍ତୋ॥

୨. ସୀହନାଦୱଗ୍ଗୋ

୧. ଚୂଳସୀହନାଦସୁତ୍ତଂ

୧୩୯ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଇଧେୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣୋ, ଇଧ ଦୁତିୟୋ ସମଣୋ, ଇଧ ତତିୟୋ ସମଣୋ, ଇଧ ଚତୁତ୍ଥୋ ସମଣୋ; ସୁଞ୍ଞା ପରପ୍ପୱାଦା ସମଣେଭି ଅଞ୍ଞେହୀତି [ସମଣେହି ଅଞ୍ଞେତି (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰) ଏତ୍ଥ ଅଞ୍ଞେହୀତି ସକାୟ ପଟିଞ୍ଞାୟ ସଚ୍ଚାଭିଞ୍ଞେହୀତି ଅତ୍ଥୋ ୱେଦିତବ୍ବୋ] । ଏୱମେତଂ [ଏୱମେୱ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମା ସୀହନାଦଂ ନଦଥ।

୧୪୦ . ‘‘ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – ‘କୋ ପନାୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ଅସ୍ସାସୋ, କିଂ ବଲଂ, ୟେନ ତୁମ୍ହେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ଏୱଂ ୱଦେଥ – ଇଧେୱ ସମଣୋ, ଇଧ ଦୁତିୟୋ ସମଣୋ, ଇଧ ତତିୟୋ ସମଣୋ, ଇଧ ଚତୁତ୍ଥୋ ସମଣୋ; ସୁଞ୍ଞା ପରପ୍ପୱାଦା ସମଣେଭି ଅଞ୍ଞେହୀ’ତି? ଏୱଂୱାଦିନୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱମସ୍ସୁ ୱଚନୀୟା – ‘ଅତ୍ଥି ଖୋ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ତେନ ଭଗୱତା ଜାନତା ପସ୍ସତା ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା ଅକ୍ଖାତା ୟେ ମୟଂ ଅତ୍ତନି ସମ୍ପସ୍ସମାନା ଏୱଂ ୱଦେମ – ଇଧେୱ ସମଣୋ, ଇଧ ଦୁତିୟୋ ସମଣୋ, ଇଧ ତତିୟୋ ସମଣୋ, ଇଧ ଚତୁତ୍ଥୋ ସମଣୋ; ସୁଞ୍ଞା ପରପ୍ପୱାଦା ସମଣେଭି ଅଞ୍ଞେହୀତି। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଅତ୍ଥି ଖୋ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ସତ୍ଥରି ପସାଦୋ, ଅତ୍ଥି ଧମ୍ମେ ପସାଦୋ, ଅତ୍ଥି ସୀଲେସୁ ପରିପୂରକାରିତା; ସହଧମ୍ମିକା ଖୋ ପନ ପିୟା ମନାପା – ଗହଟ୍ଠା ଚେୱ ପବ୍ବଜିତା ଚ। ଇମେ ଖୋ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ତେନ ଭଗୱତା ଜାନତା ପସ୍ସତା ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା ଅକ୍ଖାତା ୟେ ମୟଂ ଅତ୍ତନି ସମ୍ପସ୍ସମାନା ଏୱଂ ୱଦେମ – ଇଧେୱ ସମଣୋ, ଇଧ ଦୁତିୟୋ ସମଣୋ, ଇଧ ତତିୟୋ ସମଣୋ, ଇଧ ଚତୁତ୍ଥୋ ସମଣୋ; ସୁଞ୍ଞା ପରପ୍ପୱାଦା ସମଣେଭି ଅଞ୍ଞେହୀ’ତି।

୧୪୧ . ‘‘ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଜ୍ଜତି ୟଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଅମ୍ହାକମ୍ପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅତ୍ଥି ସତ୍ଥରି ପସାଦୋ ୟୋ ଅମ୍ହାକଂ ସତ୍ଥା, ଅମ୍ହାକମ୍ପି ଅତ୍ଥି ଧମ୍ମେ ପସାଦୋ ୟୋ ଅମ୍ହାକଂ ଧମ୍ମୋ, ମୟମ୍ପି ସୀଲେସୁ ପରିପୂରକାରିନୋ ୟାନି ଅମ୍ହାକଂ ସୀଲାନି, ଅମ୍ହାକମ୍ପି ସହଧମ୍ମିକା ପିୟା ମନାପା – ଗହଟ୍ଠା ଚେୱ ପବ୍ବଜିତା ଚ। ଇଧ ନୋ, ଆୱୁସୋ, କୋ ୱିସେସୋ କୋ ଅଧିପ୍ପୟାସୋ [ଅଧିପ୍ପାୟୋ (କ॰ ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰), ଅଧିପ୍ପୟୋଗୋ (କ॰)] କିଂ ନାନାକରଣଂ ୟଦିଦଂ ତୁମ୍ହାକଞ୍ଚେୱ ଅମ୍ହାକଞ୍ଚା’ତି?

‘‘ଏୱଂୱାଦିନୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱମସ୍ସୁ ୱଚନୀୟା – ‘କିଂ ପନାୱୁସୋ, ଏକା ନିଟ୍ଠା, ଉଦାହୁ ପୁଥୁ ନିଟ୍ଠା’ତି? ସମ୍ମା ବ୍ୟାକରମାନା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଏକାୱୁସୋ, ନିଟ୍ଠା, ନ ପୁଥୁ ନିଟ୍ଠା’ତି।

‘‘‘ସା ପନାୱୁସୋ, ନିଟ୍ଠା ସରାଗସ୍ସ ଉଦାହୁ ୱୀତରାଗସ୍ସା’ତି? ସମ୍ମା ବ୍ୟାକରମାନା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟୁଂ – ‘ୱୀତରାଗସ୍ସାୱୁସୋ, ସା ନିଟ୍ଠା, ନ ସା ନିଟ୍ଠା ସରାଗସ୍ସା’ତି।

‘‘‘ସା ପନାୱୁସୋ, ନିଟ୍ଠା ସଦୋସସ୍ସ ଉଦାହୁ ୱୀତଦୋସସ୍ସା’ତି? ସମ୍ମା ବ୍ୟାକରମାନା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟୁଂ – ‘ୱୀତଦୋସସ୍ସାୱୁସୋ, ସା ନିଟ୍ଠା, ନ ସା ନିଟ୍ଠା ସଦୋସସ୍ସା’ତି।

‘‘‘ସା ପନାୱୁସୋ, ନିଟ୍ଠା ସମୋହସ୍ସ ଉଦାହୁ ୱୀତମୋହସ୍ସା’ତି? ସମ୍ମା ବ୍ୟାକରମାନା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟୁଂ – ‘ୱୀତମୋହସ୍ସାୱୁସୋ, ସା ନିଟ୍ଠା, ନ ସା ନିଟ୍ଠା ସମୋହସ୍ସା’ତି।

‘‘‘ସା ପନାୱୁସୋ, ନିଟ୍ଠା ସତଣ୍ହସ୍ସ ଉଦାହୁ ୱୀତତଣ୍ହସ୍ସା’ତି? ସମ୍ମା ବ୍ୟାକରମାନା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟୁଂ – ‘ୱୀତତଣ୍ହସ୍ସାୱୁସୋ, ସା ନିଟ୍ଠା, ନ ସା ନିଟ୍ଠା ସତଣ୍ହସ୍ସା’ତି।

‘‘‘ସା ପନାୱୁସୋ, ନିଟ୍ଠା ସଉପାଦାନସ୍ସ ଉଦାହୁ ଅନୁପାଦାନସ୍ସା’ତି? ସମ୍ମା ବ୍ୟାକରମାନା, ଭିକ୍ଖୱେ , ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଅନୁପାଦାନସ୍ସାୱୁସୋ, ସା ନିଟ୍ଠା, ନ ସା ନିଟ୍ଠା ସଉପାଦାନସ୍ସା’ତି।

‘‘‘ସା ପନାୱୁସୋ, ନିଟ୍ଠା ୱିଦ୍ଦସୁନୋ ଉଦାହୁ ଅୱିଦ୍ଦସୁନୋ’ତି? ସମ୍ମା ବ୍ୟାକରମାନା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟୁଂ – ‘ୱିଦ୍ଦସୁନୋ, ଆୱୁସୋ, ସା ନିଟ୍ଠା, ନ ସା ନିଟ୍ଠା ଅୱିଦ୍ଦସୁନୋ’ତି।

‘‘‘ସା ପନାୱୁସୋ, ନିଟ୍ଠା ଅନୁରୁଦ୍ଧପ୍ପଟିୱିରୁଦ୍ଧସ୍ସ ଉଦାହୁ ଅନନୁରୁଦ୍ଧଅପ୍ପଟିୱିରୁଦ୍ଧସ୍ସା’ତି? ସମ୍ମା ବ୍ୟାକରମାନା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଅନନୁରୁଦ୍ଧଅପ୍ପଟିୱିରୁଦ୍ଧସ୍ସାୱୁସୋ, ସା ନିଟ୍ଠା, ନ ସା ନିଟ୍ଠା ଅନୁରୁଦ୍ଧପ୍ପଟିୱିରୁଦ୍ଧସ୍ସା’ତି।

‘‘‘ସା ପନାୱୁସୋ, ନିଟ୍ଠା ପପଞ୍ଚାରାମସ୍ସ ପପଞ୍ଚରତିନୋ ଉଦାହୁ ନିପ୍ପପଞ୍ଚାରାମସ୍ସ ନିପ୍ପପଞ୍ଚରତିନୋ’ତି? ସମ୍ମା ବ୍ୟାକରମାନା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟୁଂ – ‘ନିପ୍ପପଞ୍ଚାରାମସ୍ସାୱୁସୋ, ସା ନିଟ୍ଠା ନିପ୍ପପଞ୍ଚରତିନୋ, ନ ସା ନିଟ୍ଠା ପପଞ୍ଚାରାମସ୍ସ ପପଞ୍ଚରତିନୋ’ତି।

୧୪୨ . ‘‘ଦ୍ୱେମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦିଟ୍ଠିୟୋ – ଭୱଦିଟ୍ଠି ଚ ୱିଭୱଦିଟ୍ଠି ଚ। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଭୱଦିଟ୍ଠିଂ ଅଲ୍ଲୀନା ଭୱଦିଟ୍ଠିଂ ଉପଗତା ଭୱଦିଟ୍ଠିଂ ଅଜ୍ଝୋସିତା, ୱିଭୱଦିଟ୍ଠିୟା ତେ ପଟିୱିରୁଦ୍ଧା। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ୱିଭୱଦିଟ୍ଠିଂ ଅଲ୍ଲୀନା ୱିଭୱଦିଟ୍ଠିଂ ଉପଗତା ୱିଭୱଦିଟ୍ଠିଂ ଅଜ୍ଝୋସିତା, ଭୱଦିଟ୍ଠିୟା ତେ ପଟିୱିରୁଦ୍ଧା। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଇମାସଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଦିଟ୍ଠୀନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ‘ତେ ସରାଗା ତେ ସଦୋସା ତେ ସମୋହା ତେ ସତଣ୍ହା ତେ ସଉପାଦାନା ତେ ଅୱିଦ୍ଦସୁନୋ ତେ ଅନୁରୁଦ୍ଧପ୍ପଟିୱିରୁଦ୍ଧା ତେ ପପଞ୍ଚାରାମା ପପଞ୍ଚରତିନୋ; ତେ ନ ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି; ନ ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ଦୁକ୍ଖସ୍ମା’ତି ୱଦାମି। ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଇମାସଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଦିଟ୍ଠୀନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତି, ‘ତେ ୱୀତରାଗା ତେ ୱୀତଦୋସା ତେ ୱୀତମୋହା ତେ ୱୀତତଣ୍ହା ତେ ଅନୁପାଦାନା ତେ ୱିଦ୍ଦସୁନୋ ତେ ଅନନୁରୁଦ୍ଧଅପ୍ପଟିୱିରୁଦ୍ଧା ତେ ନିପ୍ପପଞ୍ଚାରାମା ନିପ୍ପପଞ୍ଚରତିନୋ; ତେ ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି; ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ଦୁକ୍ଖସ୍ମା’ତି ୱଦାମି।

୧୪୩ . ‘‘ଚତ୍ତାରିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପାଦାନାନି। କତମାନି ଚତ୍ତାରି? କାମୁପାଦାନଂ, ଦିଟ୍ଠୁପାଦାନଂ, ସୀଲବ୍ବତୁପାଦାନଂ, ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନଂ। ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସବ୍ବୁପାଦାନପରିଞ୍ଞାୱାଦା ପଟିଜାନମାନା। ତେ ନ ସମ୍ମା ସବ୍ବୁପାଦାନପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି – କାମୁପାଦାନସ୍ସ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ନ ଦିଟ୍ଠୁପାଦାନସ୍ସ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ନ ସୀଲବ୍ବତୁପାଦାନସ୍ସ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ନ ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନସ୍ସ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଇମାନି ହି ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ତୀଣି ଠାନାନି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି। ତସ୍ମା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସବ୍ବୁପାଦାନପରିଞ୍ଞାୱାଦା ପଟିଜାନମାନା; ତେ ନ ସମ୍ମା ସବ୍ବୁପାଦାନପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି – କାମୁପାଦାନସ୍ସ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ନ ଦିଟ୍ଠୁପାଦାନସ୍ସ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ନ ସୀଲବ୍ବତୁପାଦାନସ୍ସ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ନ ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନସ୍ସ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି।

‘‘ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସବ୍ବୁପାଦାନପରିଞ୍ଞାୱାଦା ପଟିଜାନମାନା। ତେ ନ ସମ୍ମା ସବ୍ବୁପାଦାନପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି – କାମୁପାଦାନସ୍ସ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ଦିଟ୍ଠୁପାଦାନସ୍ସ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ନ ସୀଲବ୍ବତୁପାଦାନସ୍ସ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ନ ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନସ୍ସ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଇମାନି ହି ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଦ୍ୱେ ଠାନାନି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି। ତସ୍ମା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସବ୍ବୁପାଦାନପରିଞ୍ଞାୱାଦା ପଟିଜାନମାନା; ତେ ନ ସମ୍ମା [ପଟିଜାନମାନା ନ ସମ୍ମା (?)] ସବ୍ବୁପାଦାନପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି – କାମୁପାଦାନସ୍ସ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ଦିଟ୍ଠୁପାଦାନସ୍ସ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ନ ସୀଲବ୍ବତୁପାଦାନସ୍ସ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ନ ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନସ୍ସ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି।

‘‘ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସବ୍ବୁପାଦାନପରିଞ୍ଞାୱାଦା ପଟିଜାନମାନା। ତେ ନ ସମ୍ମା ସବ୍ବୁପାଦାନପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି – କାମୁପାଦାନସ୍ସ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ଦିଟ୍ଠୁପାଦାନସ୍ସ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ସୀଲବ୍ବତୁପାଦାନସ୍ସ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ନ ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନସ୍ସ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଇମଞ୍ହି ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏକଂ ଠାନଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି। ତସ୍ମା ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସବ୍ବୁପାଦାନପରିଞ୍ଞାୱାଦା ପଟିଜାନମାନା; ତେ ନ ସମ୍ମା [ପଟିଜାନମାନା ନ ସମ୍ମା (?)] ସବ୍ବୁପାଦାନପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି – କାମୁପାଦାନସ୍ସ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ଦିଟ୍ଠୁପାଦାନସ୍ସ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ସୀଲବ୍ବତୁପାଦାନସ୍ସ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ନ ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନସ୍ସ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି।

‘‘ଏୱରୂପେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମୱିନୟେ ୟୋ ସତ୍ଥରି ପସାଦୋ ସୋ ନ ସମ୍ମଗ୍ଗତୋ ଅକ୍ଖାୟତି; ୟୋ ଧମ୍ମେ ପସାଦୋ ସୋ ନ ସମ୍ମଗ୍ଗତୋ ଅକ୍ଖାୟତି; ୟା ସୀଲେସୁ ପରିପୂରକାରିତା ସା ନ ସମ୍ମଗ୍ଗତା ଅକ୍ଖାୟତି; ୟା ସହଧମ୍ମିକେସୁ ପିୟମନାପତା ସା ନ ସମ୍ମଗ୍ଗତା ଅକ୍ଖାୟତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଏୱଞ୍ହେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ହୋତି ୟଥା ତଂ ଦୁରକ୍ଖାତେ ଧମ୍ମୱିନୟେ ଦୁପ୍ପୱେଦିତେ ଅନିୟ୍ୟାନିକେ ଅନୁପସମସଂୱତ୍ତନିକେ ଅସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧପ୍ପୱେଦିତେ।

୧୪୪ . ‘‘ତଥାଗତୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ସବ୍ବୁପାଦାନପରିଞ୍ଞାୱାଦୋ ପଟିଜାନମାନୋ ସମ୍ମା ସବ୍ବୁପାଦାନପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେତି – କାମୁପାଦାନସ୍ସ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେତି, ଦିଟ୍ଠୁପାଦାନସ୍ସ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେତି, ସୀଲବ୍ବତୁପାଦାନସ୍ସ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେତି, ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନସ୍ସ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେତି। ଏୱରୂପେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମୱିନୟେ ୟୋ ସତ୍ଥରି ପସାଦୋ ସୋ ସମ୍ମଗ୍ଗତୋ ଅକ୍ଖାୟତି; ୟୋ ଧମ୍ମେ ପସାଦୋ ସୋ ସମ୍ମଗ୍ଗତୋ ଅକ୍ଖାୟତି; ୟା ସୀଲେସୁ ପରିପୂରକାରିତା ସା ସମ୍ମଗ୍ଗତା ଅକ୍ଖାୟତି; ୟା ସହଧମ୍ମିକେସୁ ପିୟମନାପତା ସା ସମ୍ମଗ୍ଗତା ଅକ୍ଖାୟତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଏୱଞ୍ହେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ହୋତି ୟଥା ତଂ ସ୍ୱାକ୍ଖାତେ ଧମ୍ମୱିନୟେ ସୁପ୍ପୱେଦିତେ ନିୟ୍ୟାନିକେ ଉପସମସଂୱତ୍ତନିକେ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧପ୍ପୱେଦିତେ।

୧୪୫ . ‘‘ଇମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ଉପାଦାନା। କିଂନିଦାନା କିଂସମୁଦୟା କିଂଜାତିକା କିଂପଭୱା? ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ଉପାଦାନା ତଣ୍ହାନିଦାନା ତଣ୍ହାସମୁଦୟା ତଣ୍ହାଜାତିକା ତଣ୍ହାପଭୱା। ତଣ୍ହା ଚାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କିଂନିଦାନା କିଂସମୁଦୟା କିଂଜାତିକା କିଂପଭୱା? ତଣ୍ହା ୱେଦନାନିଦାନା ୱେଦନାସମୁଦୟା ୱେଦନାଜାତିକା ୱେଦନାପଭୱା। ୱେଦନା ଚାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କିଂନିଦାନା କିଂସମୁଦୟା କିଂଜାତିକା କିଂପଭୱା? ୱେଦନା ଫସ୍ସନିଦାନା ଫସ୍ସସମୁଦୟା ଫସ୍ସଜାତିକା ଫସ୍ସପଭୱା। ଫସ୍ସୋ ଚାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କିଂନିଦାନୋ କିଂସମୁଦୟୋ କିଂଜାତିକୋ କିଂପଭୱୋ? ଫସ୍ସୋ ସଳାୟତନନିଦାନୋ ସଳାୟତନସମୁଦୟୋ ସଳାୟତନଜାତିକୋ ସଳାୟତନପଭୱୋ। ସଳାୟତନଞ୍ଚିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କିଂନିଦାନଂ କିଂସମୁଦୟଂ କିଂଜାତିକଂ କିଂପଭୱଂ? ସଳାୟତନଂ ନାମରୂପନିଦାନଂ ନାମରୂପସମୁଦୟଂ ନାମରୂପଜାତିକଂ ନାମରୂପପଭୱଂ। ନାମରୂପଞ୍ଚିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କିଂନିଦାନଂ କିଂସମୁଦୟଂ କିଂଜାତିକଂ କିଂପଭୱଂ? ନାମରୂପଂ ୱିଞ୍ଞାଣନିଦାନଂ ୱିଞ୍ଞାଣସମୁଦୟଂ ୱିଞ୍ଞାଣଜାତିକଂ ୱିଞ୍ଞାଣପଭୱଂ। ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ , କିଂନିଦାନଂ କିଂସମୁଦୟଂ କିଂଜାତିକଂ କିଂପଭୱଂ? ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସଙ୍ଖାରନିଦାନଂ ସଙ୍ଖାରସମୁଦୟଂ ସଙ୍ଖାରଜାତିକଂ ସଙ୍ଖାରପଭୱଂ। ସଙ୍ଖାରା ଚିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, କିଂନିଦାନା କିଂସମୁଦୟା କିଂଜାତିକା କିଂପଭୱା? ସଙ୍ଖାରା ଅୱିଜ୍ଜାନିଦାନା ଅୱିଜ୍ଜାସମୁଦୟା ଅୱିଜ୍ଜାଜାତିକା ଅୱିଜ୍ଜାପଭୱା।

‘‘ୟତୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅୱିଜ୍ଜା ପହୀନା ହୋତି ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପନ୍ନା, ସୋ ଅୱିଜ୍ଜାୱିରାଗା ୱିଜ୍ଜୁପ୍ପାଦା ନେୱ କାମୁପାଦାନଂ ଉପାଦିୟତି, ନ ଦିଟ୍ଠୁପାଦାନଂ ଉପାଦିୟତି, ନ ସୀଲବ୍ବତୁପାଦାନଂ ଉପାଦିୟତି, ନ ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନଂ ଉପାଦିୟତି। ଅନୁପାଦିୟଂ ନ ପରିତସ୍ସତି, ଅପରିତସ୍ସଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଞ୍ଞେୱ ପରିନିବ୍ବାୟତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ଚୂଳସୀହନାଦସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ପଠମଂ।

୨. ମହାସୀହନାଦସୁତ୍ତଂ

୧୪୬ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ୱେସାଲିୟଂ ୱିହରତି ବହିନଗରେ ଅପରପୁରେ ୱନସଣ୍ଡେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସୁନକ୍ଖତ୍ତୋ ଲିଚ୍ଛୱିପୁତ୍ତୋ ଅଚିରପକ୍କନ୍ତୋ ହୋତି ଇମସ୍ମା ଧମ୍ମୱିନୟା। ସୋ ୱେସାଲିୟଂ ପରିସତି [ପରିସତିଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଏୱଂ [ଏତଂ (ପୀ॰ କ॰)] ୱାଚଂ ଭାସତି – ‘‘ନତ୍ଥି ସମଣସ୍ସ ଗୋତମସ୍ସ ଉତ୍ତରି [ଉତ୍ତରିଂ (ପୀ॰)] ମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସୋ। ତକ୍କପରିୟାହତଂ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ୱୀମଂସାନୁଚରିତଂ ସୟଂପଟିଭାନଂ। ୟସ୍ସ ଚ ଖ୍ୱାସ୍ସ ଅତ୍ଥାୟ ଧମ୍ମୋ ଦେସିତୋ ସୋ ନିୟ୍ୟାତି ତକ୍କରସ୍ସ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୱେସାଲିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସି। ଅସ୍ସୋସି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ସୁନକ୍ଖତ୍ତସ୍ସ ଲିଚ୍ଛୱିପୁତ୍ତସ୍ସ ୱେସାଲିୟଂ ପରିସତି ଏୱଂ ୱାଚଂ ଭାସମାନସ୍ସ – ‘‘ନତ୍ଥି ସମଣସ୍ସ ଗୋତମସ୍ସ ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସୋ। ତକ୍କପରିୟାହତଂ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ୱୀମଂସାନୁଚରିତଂ ସୟଂପଟିଭାନଂ। ୟସ୍ସ ଚ ଖ୍ୱାସ୍ସ ଅତ୍ଥାୟ ଧମ୍ମୋ ଦେସିତୋ ସୋ ନିୟ୍ୟାତି ତକ୍କରସ୍ସ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ୱେସାଲିୟଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତ୍ୱା ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସୁନକ୍ଖତ୍ତୋ, ଭନ୍ତେ, ଲିଚ୍ଛୱିପୁତ୍ତୋ ଅଚିରପକ୍କନ୍ତୋ ଇମସ୍ମା ଧମ୍ମୱିନୟା। ସୋ ୱେସାଲିୟଂ ପରିସତି ଏୱଂ ୱାଚଂ ଭାସତି – ‘ନତ୍ଥି ସମଣସ୍ସ ଗୋତମସ୍ସ ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସୋ। ତକ୍କପରିୟାହତଂ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ୱୀମଂସାନୁଚରିତଂ ସୟଂପଟିଭାନଂ। ୟସ୍ସ ଚ ଖ୍ୱାସ୍ସ ଅତ୍ଥାୟ ଧମ୍ମୋ ଦେସିତୋ ସୋ ନିୟ୍ୟାତି ତକ୍କରସ୍ସ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟା’’’ତି।

୧୪୭ . ‘‘କୋଧନୋ ହେସୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତୋ ମୋଘପୁରିସୋ। କୋଧା ଚ ପନସ୍ସ ଏସା ୱାଚା ଭାସିତା। ‘ଅୱଣ୍ଣଂ ଭାସିସ୍ସାମୀ’ତି ଖୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତୋ ମୋଘପୁରିସୋ ୱଣ୍ଣଂୟେୱ ତଥାଗତସ୍ସ ଭାସତି । ୱଣ୍ଣୋ ହେସୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତସ୍ସ ୟୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ୟସ୍ସ ଚ ଖ୍ୱାସ୍ସ ଅତ୍ଥାୟ ଧମ୍ମୋ ଦେସିତୋ ସୋ ନିୟ୍ୟାତି ତକ୍କରସ୍ସ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟା’ତି।

‘‘ଅୟମ୍ପି ହି ନାମ, ସାରିପୁତ୍ତ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତସ୍ସ ମୋଘପୁରିସସ୍ସ ମୟି ଧମ୍ମନ୍ୱୟୋ ନ ଭୱିସ୍ସତି – ‘ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନୋ ସୁଗତୋ ଲୋକୱିଦୂ ଅନୁତ୍ତରୋ ପୁରିସଦମ୍ମସାରଥି, ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ, ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା’ତି।

‘‘ଅୟମ୍ପି ହି ନାମ, ସାରିପୁତ୍ତ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତସ୍ସ ମୋଘପୁରିସସ୍ସ ମୟି ଧମ୍ମନ୍ୱୟୋ ନ ଭୱିସ୍ସତି – ‘ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋତି – ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ହୋତି, ବହୁଧାପି ହୁତ୍ୱା ଏକୋ ହୋତି; ଆୱିଭାୱଂ, ତିରୋଭାୱଂ; ତିରୋକୁଟ୍ଟଂ ତିରୋପାକାରଂ ତିରୋପବ୍ବତଂ ଅସଜ୍ଜମାନୋ ଗଚ୍ଛତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ଆକାସେ; ପଥୱିୟାପି ଉମ୍ମୁଜ୍ଜନିମୁଜ୍ଜଂ କରୋତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ଉଦକେ; ଉଦକେପି ଅଭିଜ୍ଜମାନୋ ଗଚ୍ଛତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ପଥୱିୟଂ; ଆକାସେପି ପଲ୍ଲଙ୍କେନ କମତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ପକ୍ଖୀ ସକୁଣୋ; ଇମେପି ଚନ୍ଦିମସୂରିୟେ ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକେ ଏୱଂମହାନୁଭାୱେ ପାଣିନା ପରିମସତି ପରିମଜ୍ଜତି; ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେତୀ’ତି।

‘‘ଅୟମ୍ପି ହି ନାମ, ସାରିପୁତ୍ତ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତସ୍ସ ମୋଘପୁରିସସ୍ସ ମୟି ଧମ୍ମନ୍ୱୟୋ ନ ଭୱିସ୍ସତି – ‘ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା ଦିବ୍ବାୟ ସୋତଧାତୁୟା ୱିସୁଦ୍ଧାୟ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସିକାୟ ଉଭୋ ସଦ୍ଦେ ସୁଣାତି – ଦିବ୍ବେ ଚ ମାନୁସେ ଚ, ୟେ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ଚା’ତି।

‘‘ଅୟମ୍ପି ହି ନାମ, ସାରିପୁତ୍ତ, ସୁନକ୍ଖତ୍ତସ୍ସ ମୋଘପୁରିସସ୍ସ ମୟି ଧମ୍ମନ୍ୱୟୋ ନ ଭୱିସ୍ସତି – ‘ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା ପରସତ୍ତାନଂ ପରପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାତି – ସରାଗଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ସରାଗଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାତି, ୱୀତରାଗଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ୱୀତରାଗଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାତି; ସଦୋସଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ସଦୋସଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାତି, ୱୀତଦୋସଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ୱୀତଦୋସଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାତି; ସମୋହଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ସମୋହଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାତି, ୱୀତମୋହଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ୱୀତମୋହଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାତି; ସଂଖିତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ସଂଖିତ୍ତଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାତି , ୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାତି; ମହଗ୍ଗତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ମହଗ୍ଗତଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାତି, ଅମହଗ୍ଗତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ଅମହଗ୍ଗତଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାତି; ସଉତ୍ତରଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ସଉତ୍ତରଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାତି, ଅନୁତ୍ତରଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ଅନୁତ୍ତରଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାତି; ସମାହିତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ସମାହିତଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାତି, ଅସମାହିତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ଅସମାହିତଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାତି; ୱିମୁତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାତି, ଅୱିମୁତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ଅୱିମୁତ୍ତଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାତୀ’ତି।

୧୪୮ . ‘‘ଦସ ଖୋ ପନିମାନି, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତସ୍ସ ତଥାଗତବଲାନି ୟେହି ବଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ତଥାଗତୋ ଆସଭଂ ଠାନଂ ପଟିଜାନାତି, ପରିସାସୁ ସୀହନାଦଂ ନଦତି, ବ୍ରହ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତେତି। କତମାନି ଦସ?

‘‘ଇଧ, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତୋ ଠାନଞ୍ଚ ଠାନତୋ ଅଟ୍ଠାନଞ୍ଚ ଅଟ୍ଠାନତୋ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ୟମ୍ପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତୋ ଠାନଞ୍ଚ ଠାନତୋ ଅଟ୍ଠାନଞ୍ଚ ଅଟ୍ଠାନତୋ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଇଦମ୍ପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତସ୍ସ ତଥାଗତବଲଂ ହୋତି ୟଂ ବଲଂ ଆଗମ୍ମ ତଥାଗତୋ ଆସଭଂ ଠାନଂ ପଟିଜାନାତି, ପରିସାସୁ ସୀହନାଦଂ ନଦତି, ବ୍ରହ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତେତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତୋ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାନଂ କମ୍ମସମାଦାନାନଂ ଠାନସୋ ହେତୁସୋ ୱିପାକଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ୟମ୍ପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତୋ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାନଂ କମ୍ମସମାଦାନାନଂ ଠାନସୋ ହେତୁସୋ ୱିପାକଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଇଦମ୍ପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତସ୍ସ ତଥାଗତବଲଂ ହୋତି ୟଂ ବଲଂ ଆଗମ୍ମ ତଥାଗତୋ ଆସଭଂ ଠାନଂ ପଟିଜାନାତି, ପରିସାସୁ ସୀହନାଦଂ ନଦତି, ବ୍ରହ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତେତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତୋ ସବ୍ବତ୍ଥଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ୟମ୍ପି , ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତୋ ସବ୍ବତ୍ଥଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଇଦମ୍ପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତସ୍ସ ତଥାଗତବଲଂ ହୋତି ୟଂ ବଲଂ ଆଗମ୍ମ ତଥାଗତୋ ଆସଭଂ ଠାନଂ ପଟିଜାନାତି, ପରିସାସୁ ସୀହନାଦଂ ନଦତି, ବ୍ରହ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତେତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତୋ ଅନେକଧାତୁନାନାଧାତୁଲୋକଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ୟମ୍ପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତୋ ଅନେକଧାତୁନାନାଧାତୁଲୋକଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଇଦମ୍ପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତସ୍ସ ତଥାଗତବଲଂ ହୋତି ୟଂ ବଲଂ ଆଗମ୍ମ ତଥାଗତୋ ଆସଭଂ ଠାନଂ ପଟିଜାନାତି, ପରିସାସୁ ସୀହନାଦଂ ନଦତି, ବ୍ରହ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତେତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତୋ ସତ୍ତାନଂ ନାନାଧିମୁତ୍ତିକତଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ୟମ୍ପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତୋ ସତ୍ତାନଂ ନାନାଧିମୁତ୍ତିକତଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଇଦମ୍ପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତସ୍ସ ତଥାଗତବଲଂ ହୋତି ୟଂ ବଲଂ ଆଗମ୍ମ ତଥାଗତୋ ଆସଭଂ ଠାନଂ ପଟିଜାନାତି, ପରିସାସୁ ସୀହନାଦଂ ନଦତି, ବ୍ରହ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତେତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତୋ ପରସତ୍ତାନଂ ପରପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟପରୋପରିୟତ୍ତଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ୟମ୍ପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତୋ ପରସତ୍ତାନଂ ପରପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟପରୋପରିୟତ୍ତଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଇଦମ୍ପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତସ୍ସ ତଥାଗତବଲଂ ହୋତି ୟଂ ବଲଂ ଆଗମ୍ମ ତଥାଗତୋ ଆସଭଂ ଠାନଂ ପଟିଜାନାତି, ପରିସାସୁ ସୀହନାଦଂ ନଦତି, ବ୍ରହ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତେତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତୋ ଝାନୱିମୋକ୍ଖସମାଧିସମାପତ୍ତୀନଂ ସଂକିଲେସଂ ୱୋଦାନଂ ୱୁଟ୍ଠାନଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ୟମ୍ପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତୋ ଝାନୱିମୋକ୍ଖସମାଧିସମାପତ୍ତୀନଂ ସଂକିଲେସଂ ୱୋଦାନଂ ୱୁଟ୍ଠାନଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଇଦମ୍ପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତସ୍ସ ତଥାଗତବଲଂ ହୋତି ୟଂ ବଲଂ ଆଗମ୍ମ ତଥାଗତୋ ଆସଭଂ ଠାନଂ ପଟିଜାନାତି, ପରିସାସୁ ସୀହନାଦଂ ନଦତି, ବ୍ରହ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତେତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତୋ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଏକମ୍ପି ଜାତିଂ ଦ୍ୱେପି ଜାତିୟୋ ତିସ୍ସୋପି ଜାତିୟୋ ଚତସ୍ସୋପି ଜାତିୟୋ ପଞ୍ଚପି ଜାତିୟୋ ଦସପି ଜାତିୟୋ ୱୀସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ତିଂସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ଚତ୍ତାଲୀସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ପଞ୍ଞାସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ଜାତିସତମ୍ପି ଜାତିସହସ୍ସମ୍ପି ଜାତିସତସହସ୍ସମ୍ପି ଅନେକେପି ସଂୱଟ୍ଟକପ୍ପେ ଅନେକେପି ୱିୱଟ୍ଟକପ୍ପେ ଅନେକେପି ସଂୱଟ୍ଟୱିୱଟ୍ଟକପ୍ପେ – ‘ଅମୁତ୍ରାସିଂ ଏୱଂନାମୋ ଏୱଂଗୋତ୍ତୋ ଏୱଂୱଣ୍ଣୋ ଏୱମାହାରୋ ଏୱଂସୁଖଦୁକ୍ଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଏୱମାୟୁପରିୟନ୍ତୋ, ସୋ ତତୋ ଚୁତୋ ଅମୁତ୍ର ଉଦପାଦିଂ; ତତ୍ରାପାସିଂ ଏୱଂନାମୋ ଏୱଂଗୋତ୍ତୋ ଏୱଂୱଣ୍ଣୋ ଏୱମାହାରୋ ଏୱଂସୁଖଦୁକ୍ଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଏୱମାୟୁପରିୟନ୍ତୋ, ସୋ ତତୋ ଚୁତୋ ଇଧୂପପନ୍ନୋ’ତି। ଇତି ସାକାରଂ ସଉଦ୍ଦେସଂ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି। ୟମ୍ପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତୋ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଏକମ୍ପି ଜାତିଂ ଦ୍ୱେପି ଜାତିୟୋ…ପେ॰… ଇତି ସାକାରଂ ସଉଦ୍ଦେସଂ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି, ଇଦମ୍ପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତସ୍ସ ତଥାଗତବଲଂ ହୋତି ୟଂ ବଲଂ ଆଗମ୍ମ ତଥାଗତୋ ଆସଭଂ ଠାନଂ ପଟିଜାନାତି, ପରିସାସୁ ସୀହନାଦଂ ନଦତି, ବ୍ରହ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତେତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତୋ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସତି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି – ‘ଇମେ ୱତ ଭୋନ୍ତୋ ସତ୍ତା କାୟଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଉପୱାଦକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା, ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନା। ଇମେ ୱା ପନ ଭୋନ୍ତୋ ସତ୍ତା କାୟସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଅନୁପୱାଦକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା, ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପନ୍ନା’ତି। ଇତି ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସତି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି। ୟମ୍ପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତୋ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସତି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି – ‘ଇମେ ୱତ ଭୋନ୍ତୋ ସତ୍ତା କାୟଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଉପୱାଦକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା, ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନା। ଇମେ ୱା ପନ ଭୋନ୍ତୋ ସତ୍ତା କାୟସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଅନୁପୱାଦକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା, ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପନ୍ନା’ତି। ଇତି ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସତି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି। ଇଦମ୍ପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତସ୍ସ ତଥାଗତବଲଂ ହୋତି ୟଂ ବଲଂ ଆଗମ୍ମ ତଥାଗତୋ ଆସଭଂ ଠାନଂ ପଟିଜାନାତି, ପରିସାସୁ ସୀହନାଦଂ ନଦତି, ବ୍ରହ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତେତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ୟମ୍ପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି, ଇଦମ୍ପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତସ୍ସ ତଥାଗତବଲଂ ହୋତି ୟଂ ବଲଂ ଆଗମ୍ମ ତଥାଗତୋ ଆସଭଂ ଠାନଂ ପଟିଜାନାତି, ପରିସାସୁ ସୀହନାଦଂ ନଦତି, ବ୍ରହ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତେତି।

‘‘ଇମାନି ଖୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଦସ ତଥାଗତସ୍ସ ତଥାଗତବଲାନି ୟେହି ବଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ତଥାଗତୋ ଆସଭଂ ଠାନଂ ପଟିଜାନାତି, ପରିସାସୁ ସୀହନାଦଂ ନଦତି, ବ୍ରହ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତେତି।

୧୪୯ . ‘‘ୟୋ ଖୋ ମଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏୱଂ ଜାନନ୍ତଂ ଏୱଂ ପସ୍ସନ୍ତଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ନତ୍ଥି ସମଣସ୍ସ ଗୋତମସ୍ସ ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସୋ; ତକ୍କପରିୟାହତଂ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ୱୀମଂସାନୁଚରିତଂ ସୟଂପଟିଭାନ’ନ୍ତି, ତଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ୱାଚଂ ଅପ୍ପହାୟ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅପ୍ପହାୟ ତଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ଅପ୍ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜିତ୍ୱା ୟଥାଭତଂ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଏୱଂ ନିରୟେ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲସମ୍ପନ୍ନୋ ସମାଧିସମ୍ପନ୍ନୋ ପଞ୍ଞାସମ୍ପନ୍ନୋ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେୟ୍ୟ, ଏୱଂ ସମ୍ପଦମିଦଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ୱଦାମି। ତଂ ୱାଚଂ ଅପ୍ପହାୟ, ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅପ୍ପହାୟ ତଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ଅପ୍ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜିତ୍ୱା ୟଥାଭତଂ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଏୱଂ ନିରୟେ।

୧୫୦ . ‘‘ଚତ୍ତାରିମାନି, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତସ୍ସ ୱେସାରଜ୍ଜାନି ୟେହି ୱେସାରଜ୍ଜେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ତଥାଗତୋ ଆସଭଂ ଠାନଂ ପଟିଜାନାତି, ପରିସାସୁ ସୀହନାଦଂ ନଦତି, ବ୍ରହ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତେତି। କତମାନି ଚତ୍ତାରି?

‘‘‘ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ତେ ପଟିଜାନତୋ ଇମେ ଧମ୍ମା ଅନଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧା’ତି। ତତ୍ର ୱତ ମଂ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ଦେୱୋ ୱା ମାରୋ ୱା ବ୍ରହ୍ମା ୱା କୋଚି ୱା ଲୋକସ୍ମିଂ ସହଧମ୍ମେନ ପଟିଚୋଦେସ୍ସତୀତି ନିମିତ୍ତମେତଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ନ ସମନୁପସ୍ସାମି। ଏତମହଂ [ଏତମ୍ପହଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ସାରିପୁତ୍ତ, ନିମିତ୍ତଂ ଅସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ଖେମପ୍ପତ୍ତୋ ଅଭୟପ୍ପତ୍ତୋ ୱେସାରଜ୍ଜପ୍ପତ୍ତୋ ୱିହରାମି।

‘‘‘ଖୀଣାସୱସ୍ସ ତେ ପଟିଜାନତୋ ଇମେ ଆସୱା ଅପରିକ୍ଖୀଣା’ତି। ତତ୍ର ୱତ ମଂ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ଦେୱୋ ୱା ମାରୋ ୱା ବ୍ରହ୍ମା ୱା କୋଚି ୱା ଲୋକସ୍ମିଂ ସହଧମ୍ମେନ ପଟିଚୋଦେସ୍ସତୀତି ନିମିତ୍ତମେତଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ନ ସମନୁପସ୍ସାମି। ଏତମହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ନିମିତ୍ତଂ ଅସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ଖେମପ୍ପତ୍ତୋ ଅଭୟପ୍ପତ୍ତୋ ୱେସାରଜ୍ଜପ୍ପତ୍ତୋ ୱିହରାମି।

‘‘‘ୟେ ଖୋ ପନ ତେ ଅନ୍ତରାୟିକା ଧମ୍ମା ୱୁତ୍ତା, ତେ ପଟିସେୱତୋ ନାଲଂ ଅନ୍ତରାୟାୟା’ତି। ତତ୍ର ୱତ ମଂ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ଦେୱୋ ୱା ମାରୋ ୱା ବ୍ରହ୍ମା ୱା କୋଚି ୱା ଲୋକସ୍ମିଂ ସହଧମ୍ମେନ ପଟିଚୋଦେସ୍ସତୀତି ନିମିତ୍ତମେତଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ନ ସମନୁପସ୍ସାମି। ଏତମହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ନିମିତ୍ତଂ ଅସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ଖେମପ୍ପତ୍ତୋ ଅଭୟପ୍ପତ୍ତୋ ୱେସାରଜ୍ଜପ୍ପତ୍ତୋ ୱିହରାମି।

‘‘‘ୟସ୍ସ ଖୋ ପନ ତେ ଅତ୍ଥାୟ ଧମ୍ମୋ ଦେସିତୋ, ସୋ ନ ନିୟ୍ୟାତି ତକ୍କରସ୍ସ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟା’ତି । ତତ୍ର ୱତ ମଂ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ଦେୱୋ ୱା ମାରୋ ୱା ବ୍ରହ୍ମା ୱା କୋଚି ୱା ଲୋକସ୍ମିଂ ସହଧମ୍ମେନ ପଟିଚୋଦେସ୍ସତୀ’ତି ନିମିତ୍ତମେତଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ନ ସମନୁପସ୍ସାମି। ଏତମହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ନିମିତ୍ତଂ ଅସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ଖେମପ୍ପତ୍ତୋ ଅଭୟପ୍ପତ୍ତୋ ୱେସାରଜ୍ଜପ୍ପତ୍ତୋ ୱିହରାମି।

‘‘ଇମାନି ଖୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଚତ୍ତାରି ତଥାଗତସ୍ସ ୱେସାରଜ୍ଜାନି ୟେହି ୱେସାରଜ୍ଜେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ତଥାଗତୋ ଆସଭଂ ଠାନଂ ପଟିଜାନାତି, ପରିସାସୁ ସୀହନାଦଂ ନଦତି, ବ୍ରହ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତେତି।

‘‘ୟୋ ଖୋ ମଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏୱଂ ଜାନନ୍ତଂ ଏୱଂ ପସ୍ସନ୍ତଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ନତ୍ଥି ସମଣସ୍ସ ଗୋତମସ୍ସ ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସୋ, ତକ୍କପରିୟାହତଂ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ୱୀମଂସାନୁଚରିତଂ ସୟଂପଟିଭାନ’ନ୍ତି, ତଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ୱାଚଂ ଅପ୍ପହାୟ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅପ୍ପହାୟ ତଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ଅପ୍ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜିତ୍ୱା ୟଥାଭତଂ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଏୱଂ ନିରୟେ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲସମ୍ପନ୍ନୋ ସମାଧିସମ୍ପନ୍ନୋ ପଞ୍ଞାସମ୍ପନ୍ନୋ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେୟ୍ୟ, ଏୱଂ ସମ୍ପଦମିଦଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ୱଦାମି। ତଂ ୱାଚଂ ଅପ୍ପହାୟ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅପ୍ପହାୟ ତଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ଅପ୍ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜିତ୍ୱା ୟଥାଭତଂ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଏୱଂ ନିରୟେ।

୧୫୧ . ‘‘ଅଟ୍ଠ ଖୋ ଇମା, ସାରିପୁତ୍ତ, ପରିସା। କତମା ଅଟ୍ଠ? ଖତ୍ତିୟପରିସା, ବ୍ରାହ୍ମଣପରିସା, ଗହପତିପରିସା, ସମଣପରିସା, ଚାତୁମହାରାଜିକପରିସା [ଚାତୁମ୍ମହାରାଜିକା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] , ତାୱତିଂସପରିସା, ମାରପରିସା, ବ୍ରହ୍ମପରିସା – ଇମା ଖୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଅଟ୍ଠ ପରିସା। ଇମେହି ଖୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଚତୂହି ୱେସାରଜ୍ଜେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ତଥାଗତୋ ଇମା ଅଟ୍ଠ ପରିସା ଉପସଙ୍କମତି ଅଜ୍ଝୋଗାହତି। ଅଭିଜାନାମି ଖୋ ପନାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଅନେକସତଂ ଖତ୍ତିୟପରିସଂ ଉପସଙ୍କମିତା। ତତ୍ରପି ମୟା ସନ୍ନିସିନ୍ନପୁବ୍ବଞ୍ଚେୱ, ସଲ୍ଲପିତପୁବ୍ବଞ୍ଚ, ସାକଚ୍ଛା ଚ ସମାପଜ୍ଜିତପୁବ୍ବା। ତତ୍ର ୱତ ମଂ ଭୟଂ ୱା ସାରଜ୍ଜଂ ୱା ଓକ୍କମିସ୍ସତୀତି ନିମିତ୍ତମେତଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ନ ସମନୁପସ୍ସାମି। ଏତମହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ନିମିତ୍ତଂ ଅସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ଖେମପ୍ପତ୍ତୋ ଅଭୟପ୍ପତ୍ତୋ ୱେସାରଜ୍ଜପ୍ପତ୍ତୋ ୱିହରାମି।

‘‘ଅଭିଜାନାମି ଖୋ ପନାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଅନେକସତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣପରିସଂ…ପେ॰… ଗହପତିପରିସଂ… ସମଣପରିସଂ… ଚାତୁମହାରାଜିକପରିସଂ… ତାୱତିଂସପରିସଂ… ମାରପରିସଂ… ବ୍ରହ୍ମପରିସଂ ଉପସଙ୍କମିତା। ତତ୍ରପି ମୟା ସନ୍ନିସିନ୍ନପୁବ୍ବଞ୍ଚେୱ, ସଲ୍ଲପିତପୁବ୍ବଞ୍ଚ, ସାକଚ୍ଛା ଚ ସମାପଜ୍ଜିତପୁବ୍ବା। ତତ୍ର ୱତ ମଂ ଭୟଂ ୱା ସାରଜ୍ଜଂ ୱା ଓକ୍କମିସ୍ସତୀତି ନିମିତ୍ତମେତଂ, ସାରିପୁତ୍ତ , ନ ସମନୁପସ୍ସାମି। ଏତମହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ନିମିତ୍ତଂ ଅସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ଖେମପ୍ପତ୍ତୋ ଅଭୟପ୍ପତ୍ତୋ ୱେସାରଜ୍ଜପ୍ପତ୍ତୋ ୱିହରାମି।

‘‘ୟୋ ଖୋ ମଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏୱଂ ଜାନନ୍ତଂ ଏୱଂ ପସ୍ସନ୍ତଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ନତ୍ଥି ସମଣସ୍ସ ଗୋତମସ୍ସ ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସୋ, ତକ୍କପରିୟାହତଂ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ୱୀମଂସାନୁଚରିତଂ ସୟଂପଟିଭାନ’ନ୍ତି, ତଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ୱାଚଂ ଅପ୍ପହାୟ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅପ୍ପହାୟ ତଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ଅପ୍ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜିତ୍ୱା ୟଥାଭତଂ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଏୱଂ ନିରୟେ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲସମ୍ପନ୍ନୋ ସମାଧିସମ୍ପନ୍ନୋ ପଞ୍ଞାସମ୍ପନ୍ନୋ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେୟ୍ୟ, ଏୱଂ ସମ୍ପଦମିଦଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ୱଦାମି। ତଂ ୱାଚଂ ଅପ୍ପହାୟ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅପ୍ପହାୟ ତଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ଅପ୍ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜିତ୍ୱା ୟଥାଭତଂ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଏୱଂ ନିରୟେ।

୧୫୨ . ‘‘ଚତସ୍ସୋ ଖୋ ଇମା, ସାରିପୁତ୍ତ, ୟୋନିୟୋ। କତମା ଚତସ୍ସୋ? ଅଣ୍ଡଜା ୟୋନି, ଜଲାବୁଜା ୟୋନି, ସଂସେଦଜା ୟୋନି, ଓପପାତିକା ୟୋନି। କତମା ଚ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଅଣ୍ଡଜା ୟୋନି? ୟେ ଖୋ ତେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ସତ୍ତା ଅଣ୍ଡକୋସଂ ଅଭିନିବ୍ଭିଜ୍ଜ ଜାୟନ୍ତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ସାରିପୁତ୍ତ, ଅଣ୍ଡଜା ୟୋନି। କତମା ଚ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଜଲାବୁଜା ୟୋନି? ୟେ ଖୋ ତେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ସତ୍ତା ୱତ୍ଥିକୋସଂ ଅଭିନିବ୍ଭିଜ୍ଜ ଜାୟନ୍ତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ସାରିପୁତ୍ତ, ଜଲାବୁଜା ୟୋନି। କତମା ଚ, ସାରିପୁତ୍ତ, ସଂସେଦଜା ୟୋନି? ୟେ ଖୋ ତେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ସତ୍ତା ପୂତିମଚ୍ଛେ ୱା ଜାୟନ୍ତି ପୂତିକୁଣପେ ୱା ପୂତିକୁମ୍ମାସେ ୱା ଚନ୍ଦନିକାୟେ ୱା ଓଳିଗଲ୍ଲେ ୱା ଜାୟନ୍ତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ସାରିପୁତ୍ତ, ସଂସେଦଜା ୟୋନି। କତମା ଚ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଓପପାତିକା ୟୋନି? ଦେୱା, ନେରୟିକା, ଏକଚ୍ଚେ ଚ ମନୁସ୍ସା, ଏକଚ୍ଚେ ଚ ୱିନିପାତିକା – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ସାରିପୁତ୍ତ, ଓପପାତିକା ୟୋନି। ଇମା ଖୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଚତସ୍ସୋ ୟୋନିୟୋ।

‘‘ୟୋ ଖୋ ମଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏୱଂ ଜାନନ୍ତଂ ଏୱଂ ପସ୍ସନ୍ତଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ନତ୍ଥି ସମଣସ୍ସ ଗୋତମସ୍ସ ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସୋ, ତକ୍କପରିୟାହତଂ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ୱୀମଂସାନୁଚରିତଂ ସୟଂପଟିଭାନ’ନ୍ତି, ତଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ୱାଚଂ ଅପ୍ପହାୟ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅପ୍ପହାୟ ତଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ଅପ୍ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜିତ୍ୱା ୟଥାଭତଂ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଏୱଂ ନିରୟେ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲସମ୍ପନ୍ନୋ ସମାଧିସମ୍ପନ୍ନୋ ପଞ୍ଞାସମ୍ପନ୍ନୋ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେୟ୍ୟ, ଏୱଂ ସମ୍ପଦମିଦଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ୱଦାମି। ତଂ ୱାଚଂ ଅପ୍ପହାୟ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅପ୍ପହାୟ ତଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ଅପ୍ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜିତ୍ୱା ୟଥାଭତଂ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଏୱଂ ନିରୟେ।

୧୫୩ . ‘‘ପଞ୍ଚ ଖୋ ଇମା, ସାରିପୁତ୍ତ, ଗତିୟୋ। କତମା ପଞ୍ଚ? ନିରୟୋ, ତିରଚ୍ଛାନୟୋନି, ପେତ୍ତିୱିସୟୋ, ମନୁସ୍ସା, ଦେୱା। ନିରୟଞ୍ଚାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ପଜାନାମି, ନିରୟଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ, ନିରୟଗାମିନିଞ୍ଚ ପଟିପଦଂ; ୟଥା ପଟିପନ୍ନୋ ଚ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାମି। ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିଞ୍ଚାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ପଜାନାମି, ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ, ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିଗାମିନିଞ୍ଚ ପଟିପଦଂ; ୟଥା ପଟିପନ୍ନୋ ଚ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିଂ ଉପପଜ୍ଜତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାମି। ପେତ୍ତିୱିସୟଂ ଚାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ପଜାନାମି, ପେତ୍ତିୱିସୟଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ, ପେତ୍ତିୱିସୟଗାମିନିଞ୍ଚ ପଟିପଦଂ; ୟଥା ପଟିପନ୍ନୋ ଚ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପେତ୍ତିୱିସୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାମି। ମନୁସ୍ସେ ଚାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ପଜାନାମି, ମନୁସ୍ସଲୋକଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ , ମନୁସ୍ସଲୋକଗାମିନିଞ୍ଚ ପଟିପଦଂ; ୟଥା ପଟିପନ୍ନୋ ଚ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ମନୁସ୍ସେସୁ ଉପପଜ୍ଜତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାମି। ଦେୱେ ଚାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ପଜାନାମି, ଦେୱଲୋକଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ, ଦେୱଲୋକଗାମିନିଞ୍ଚ ପଟିପଦଂ; ୟଥା ପଟିପନ୍ନୋ ଚ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାମି। ନିବ୍ବାନଞ୍ଚାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ପଜାନାମି, ନିବ୍ବାନଗାମିଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ, ନିବ୍ବାନଗାମିନିଞ୍ଚ ପଟିପଦଂ; ୟଥା ପଟିପନ୍ନୋ ଚ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି ତଞ୍ଚ ପଜାନାମି।

୧୫୪ . ‘‘ଇଧାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ତଥାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ପଟିପନ୍ନୋ ତଥା ଚ ଇରିୟତି ତଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ ସମାରୂଳ୍ହୋ, ୟଥା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସତୀତି। ତମେନଂ ପସ୍ସାମି ଅପରେନ ସମୟେନ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନଂ, ଏକନ୍ତଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦୟମାନଂ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ଅଙ୍ଗାରକାସୁ ସାଧିକପୋରିସା ପୂରା ଅଙ୍ଗାରାନଂ ୱୀତଚ୍ଚିକାନଂ ୱୀତଧୂମାନଂ। ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଘମ୍ମାଭିତତ୍ତୋ ଘମ୍ମପରେତୋ କିଲନ୍ତୋ ତସିତୋ ପିପାସିତୋ ଏକାୟନେନ ମଗ୍ଗେନ ତମେୱ ଅଙ୍ଗାରକାସୁଂ ପଣିଧାୟ। ତମେନଂ ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ଦିସ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ତଥାୟଂ ଭୱଂ ପୁରିସୋ ପଟିପନ୍ନୋ ତଥା ଚ ଇରିୟତି ତଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ ସମାରୂଳ୍ହୋ, ୟଥା ଇମଂୟେୱ ଅଙ୍ଗାରକାସୁଂ ଆଗମିସ୍ସତୀ’ତି । ତମେନଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ ଅପରେନ ସମୟେନ ତସ୍ସା ଅଙ୍ଗାରକାସୁୟା ପତିତଂ, ଏକନ୍ତଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦୟମାନଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ ଅହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଇଧେକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ତଥାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ପଟିପନ୍ନୋ ତଥା ଚ ଇରିୟତି ତଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ ସମାରୂଳ୍ହୋ ୟଥା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସତୀତି। ତମେନଂ ପସ୍ସାମି ଅପରେନ ସମୟେନ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନଂ, ଏକନ୍ତଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦୟମାନଂ।

‘‘ଇଧ ପନାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ତଥାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ପଟିପନ୍ନୋ ତଥା ଚ ଇରିୟତି ତଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ ସମାରୂଳ୍ହୋ, ୟଥା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିଂ ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସତୀତି। ତମେନଂ ପସ୍ସାମି ଅପରେନ ସମୟେନ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିଂ ଉପପନ୍ନଂ, ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦୟମାନଂ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ଗୂଥକୂପୋ ସାଧିକପୋରିସୋ, ପୂରୋ ଗୂଥସ୍ସ। ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଘମ୍ମାଭିତତ୍ତୋ ଘମ୍ମପରେତୋ କିଲନ୍ତୋ ତସିତୋ ପିପାସିତୋ ଏକାୟନେନ ମଗ୍ଗେନ ତମେୱ ଗୂଥକୂପଂ ପଣିଧାୟ। ତମେନଂ ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ଦିସ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ତଥାୟଂ ଭୱଂ ପୁରିସୋ ପଟିପନ୍ନୋ ତଥା ଚ ଇରିୟତି ତଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ ସମାରୂଳ୍ହୋ ୟଥା ଇମଂୟେୱ ଗୂଥକୂପଂ ଆଗମିସ୍ସତୀ’ତି। ତମେନଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ ଅପରେନ ସମୟେନ ତସ୍ମିଂ ଗୂଥକୂପେ ପତିତଂ, ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦୟମାନଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ ଅହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଇଧେକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ତଥାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ପଟିପନ୍ନୋ ତଥା ଚ ଇରିୟତି ତଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ ସମାରୂଳ୍ହୋ, ୟଥା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିଂ ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସତୀତି। ତମେନଂ ପସ୍ସାମି ଅପରେନ ସମୟେନ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିଂ ଉପପନ୍ନଂ, ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦୟମାନଂ।

‘‘ଇଧ ପନାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ତଥାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ପଟିପନ୍ନୋ ତଥା ଚ ଇରିୟତି ତଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ ସମାରୂଳ୍ହୋ, ୟଥା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପେତ୍ତିୱିସୟଂ ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସତୀତି। ତମେନଂ ପସ୍ସାମି ଅପରେନ ସମୟେନ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପେତ୍ତିୱିସୟଂ ଉପପନ୍ନଂ, ଦୁକ୍ଖବହୁଲା ୱେଦନା ୱେଦୟମାନଂ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ରୁକ୍ଖୋ ୱିସମେ ଭୂମିଭାଗେ ଜାତୋ ତନୁପତ୍ତପଲାସୋ କବରଚ୍ଛାୟୋ । ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଘମ୍ମାଭିତତ୍ତୋ ଘମ୍ମପରେତୋ କିଲନ୍ତୋ ତସିତୋ ପିପାସିତୋ ଏକାୟନେନ ମଗ୍ଗେନ ତମେୱ ରୁକ୍ଖଂ ପଣିଧାୟ। ତମେନଂ ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ଦିସ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ତଥାୟଂ ଭୱଂ ପୁରିସୋ ପଟିପନ୍ନୋ ତଥା ଚ ଇରିୟତି ତଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ ସମାରୂଳ୍ହୋ, ୟଥା ଇମଂୟେୱ ରୁକ୍ଖଂ ଆଗମିସ୍ସତୀ’ତି। ତମେନଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ , ଅପରେନ ସମୟେନ ତସ୍ସ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ଛାୟାୟ ନିସିନ୍ନଂ ୱା ନିପନ୍ନଂ ୱା ଦୁକ୍ଖବହୁଲା ୱେଦନା ୱେଦୟମାନଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ ଅହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଇଧେକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ତଥାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ପଟିପନ୍ନୋ ତଥା ଚ ଇରିୟତି ତଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ ସମାରୂଳ୍ହୋ, ୟଥା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପେତ୍ତିୱିସୟଂ ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସତୀତି। ତମେନଂ ପସ୍ସାମି ଅପରେନ ସମୟେନ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପେତ୍ତିୱିସୟଂ ଉପପନ୍ନଂ, ଦୁକ୍ଖବହୁଲା ୱେଦନା ୱେଦୟମାନଂ।

‘‘ଇଧ ପନାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ତଥାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ପଟିପନ୍ନୋ ତଥା ଚ ଇରିୟତି ତଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ ସମାରୂଳ୍ହୋ ୟଥା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ମନୁସ୍ସେସୁ ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସତୀତି। ତମେନଂ ପସ୍ସାମି ଅପରେନ ସମୟେନ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ମନୁସ୍ସେସୁ ଉପପନ୍ନଂ, ସୁଖବହୁଲା ୱେଦନା ୱେଦୟମାନଂ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ରୁକ୍ଖୋ ସମେ ଭୂମିଭାଗେ ଜାତୋ ବହଲପତ୍ତପଲାସୋ ସନ୍ଦଚ୍ଛାୟୋ [ସଣ୍ଡଚ୍ଛାୟୋ (ସ୍ୟା॰), ସନ୍ତଚ୍ଛାୟୋ (କ॰)] । ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଘମ୍ମାଭିତତ୍ତୋ ଘମ୍ମପରେତୋ କିଲନ୍ତୋ ତସିତୋ ପିପାସିତୋ ଏକାୟନେନ ମଗ୍ଗେନ ତମେୱ ରୁକ୍ଖଂ ପଣିଧାୟ। ତମେନଂ ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ଦିସ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ତଥାୟଂ ଭୱଂ ପୁରିସୋ ପଟିପନ୍ନୋ ତଥା ଚ ଇରିୟତି ତଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ ସମାରୂଳ୍ହୋ, ୟଥା ଇମମେୱ ରୁକ୍ଖଂ ଆଗମିସ୍ସତୀ’ତି। ତମେନଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ ଅପରେନ ସମୟେନ ତସ୍ସ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ଛାୟାୟ ନିସିନ୍ନଂ ୱା ନିପନ୍ନଂ ୱା ସୁଖବହୁଲା ୱେଦନା ୱେଦୟମାନଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ ଅହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଇଧେକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ତଥାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ପଟିପନ୍ନୋ ତଥା ଚ ଇରିୟତି ତଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ ସମାରୂଳ୍ହୋ ୟଥା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ମନୁସ୍ସେସୁ ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସତୀତି। ତମେନଂ ପସ୍ସାମି ଅପରେନ ସମୟେନ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ମନୁସ୍ସେସୁ ଉପପନ୍ନଂ, ସୁଖବହୁଲା ୱେଦନା ୱେଦୟମାନଂ।

‘‘ଇଧ ପନାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ତଥାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ପଟିପନ୍ନୋ ତଥା ଚ ଇରିୟତି ତଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ ସମାରୂଳ୍ହୋ, ୟଥା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସତୀ’ତି। ତମେନଂ ପସ୍ସାମି ଅପରେନ ସମୟେନ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପନ୍ନଂ, ଏକନ୍ତସୁଖା ୱେଦନା ୱେଦୟମାନଂ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ପାସାଦୋ, ତତ୍ରାସ୍ସ କୂଟାଗାରଂ ଉଲ୍ଲିତ୍ତାୱଲିତ୍ତଂ ନିୱାତଂ ଫୁସିତଗ୍ଗଳଂ ପିହିତୱାତପାନଂ। ତତ୍ରାସ୍ସ ପଲ୍ଲଙ୍କୋ ଗୋନକତ୍ଥତୋ ପଟିକତ୍ଥତୋ ପଟଲିକତ୍ଥତୋ କଦଲିମିଗପୱରପଚ୍ଚତ୍ଥରଣୋ ସଉତ୍ତରଚ୍ଛଦୋ ଉଭତୋଲୋହିତକୂପଧାନୋ। ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଘମ୍ମାଭିତତ୍ତୋ ଘମ୍ମପରେତୋ କିଲନ୍ତୋ ତସିତୋ ପିପାସିତୋ ଏକାୟନେନ ମଗ୍ଗେନ ତମେୱ ପାସାଦଂ ପଣିଧାୟ। ତମେନଂ ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ଦିସ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ତଥାୟଂ ଭୱଂ ପୁରିସୋ ପଟିପନ୍ନୋ ତଥା ଚ ଇରିୟତି ତଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ ସମାରୂଳ୍ହୋ, ୟଥା ଇମଂୟେୱ ପାସାଦଂ ଆଗମିସ୍ସତୀ’ତି। ତମେନଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ ଅପରେନ ସମୟେନ ତସ୍ମିଂ ପାସାଦେ ତସ୍ମିଂ କୂଟାଗାରେ ତସ୍ମିଂ ପଲ୍ଲଙ୍କେ ନିସିନ୍ନଂ ୱା ନିପନ୍ନଂ ୱା ଏକନ୍ତସୁଖା ୱେଦନା ୱେଦୟମାନଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ ଅହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଇଧେକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ତଥାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ପଟିପନ୍ନୋ ତଥା ଚ ଇରିୟତି ତଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ ସମାରୂଳ୍ହୋ ୟଥା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସତୀତି। ତମେନଂ ପସ୍ସାମି ଅପରେନ ସମୟେନ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପନ୍ନଂ, ଏକନ୍ତସୁଖା ୱେଦନା ୱେଦୟମାନଂ।

‘‘ଇଧ ପନାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ତଥାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ପଟିପନ୍ନୋ ତଥା ଚ ଇରିୟତି ତଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ ସମାରୂଳ୍ହୋ, ୟଥା ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିସ୍ସତୀତି। ତମେନଂ ପସ୍ସାମି ଅପରେନ ସମୟେନ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତଂ, ଏକନ୍ତସୁଖା ୱେଦନା ୱେଦୟମାନଂ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ପୋକ୍ଖରଣୀ ଅଚ୍ଛୋଦକା ସାତୋଦକା ସୀତୋଦକା ସେତକା ସୁପତିତ୍ଥା ରମଣୀୟା। ଅୱିଦୂରେ ଚସ୍ସା ତିବ୍ବୋ ୱନସଣ୍ଡୋ। ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଘମ୍ମାଭିତତ୍ତୋ ଘମ୍ମପରେତୋ କିଲନ୍ତୋ ତସିତୋ ପିପାସିତୋ ଏକାୟନେନ ମଗ୍ଗେନ ତମେୱ ପୋକ୍ଖରଣିଂ ପଣିଧାୟ। ତମେନଂ ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ଦିସ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ତଥା ଭୱଂ ପୁରିସୋ ପଟିପନ୍ନୋ ତଥା ଚ ଇରିୟତି ତଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ ସମାରୂଳ୍ହୋ, ୟଥା ଇମଂୟେୱ ପୋକ୍ଖରଣିଂ ଆଗମିସ୍ସତୀ’ତି। ତମେନଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ ଅପରେନ ସମୟେନ ତଂ ପୋକ୍ଖରଣିଂ ଓଗାହେତ୍ୱା ନ୍ହାୟିତ୍ୱା ଚ ପିୱିତ୍ୱା ଚ ସବ୍ବଦରଥକିଲମଥପରିଳାହଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭେତ୍ୱା ପଚ୍ଚୁତ୍ତରିତ୍ୱା ତସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ ନିସିନ୍ନଂ ୱା ନିପନ୍ନଂ ୱା, ଏକନ୍ତସୁଖା ୱେଦନା ୱେଦୟମାନଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ ଅହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଇଧେକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ତଥାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ପଟିପନ୍ନୋ ତଥା ଚ ଇରିୟତି ତଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ ସମାରୂଳ୍ହୋ, ୟଥା ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିସ୍ସତୀ’ତି। ତମେନଂ ପସ୍ସାମି ଅପରେନ ସମୟେନ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତଂ, ଏକନ୍ତସୁଖା ୱେଦନା ୱେଦୟମାନଂ। ଇମା ଖୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ପଞ୍ଚ ଗତିୟୋ।

‘‘ୟୋ ଖୋ ମଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏୱଂ ଜାନନ୍ତଂ ଏୱଂ ପସ୍ସନ୍ତଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ନତ୍ଥି ସମଣସ୍ସ ଗୋତମସ୍ସ ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସୋ; ତକ୍କପରିୟାହତଂ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ୱୀମଂସାନୁଚରିତଂ ସୟଂପଟିଭାନ’ନ୍ତି ତଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ୱାଚଂ ଅପ୍ପହାୟ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅପ୍ପହାୟ ତଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ଅପ୍ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜିତ୍ୱା ୟଥାଭତଂ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଏୱଂ ନିରୟେ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲସମ୍ପନ୍ନୋ ସମାଧିସମ୍ପନ୍ନୋ ପଞ୍ଞାସମ୍ପନ୍ନୋ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେୟ୍ୟ, ଏୱଂ ସମ୍ପଦମିଦଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ୱଦାମି ‘ତଂ ୱାଚଂ ଅପ୍ପହାୟ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅପ୍ପହାୟ ତଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ଅପ୍ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜିତ୍ୱା ୟଥାଭତଂ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଏୱଂ ନିରୟେ’।

୧୫୫ . ‘‘ଅଭିଜାନାମି ଖୋ ପନାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଚତୁରଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରିତା [ଚରିତ୍ୱା (କ॰)] – ତପସ୍ସୀ ସୁଦଂ ହୋମି ପରମତପସ୍ସୀ, ଲୂଖୋ ସୁଦଂ [ଲୂଖସ୍ସୁଦଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ହୋମି ପରମଲୂଖୋ, ଜେଗୁଚ୍ଛୀ ସୁଦଂ ହୋମି ପରମଜେଗୁଚ୍ଛୀ, ପୱିୱିତ୍ତୋ ସୁଦଂ [ପୱିୱିତ୍ତସ୍ସୁଦଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ହୋମି ପରମପୱିୱିତ୍ତୋ । ତତ୍ରାସ୍ସୁ ମେ ଇଦଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ତପସ୍ସିତାୟ ହୋତି – ଅଚେଲକୋ ହୋମି ମୁତ୍ତାଚାରୋ ହତ୍ଥାପଲେଖନୋ [ହତ୍ଥାୱଲେଖନୋ (ସ୍ୟା॰)] , ନ ଏହିଭଦ୍ଦନ୍ତିକୋ ନ ତିଟ୍ଠଭଦ୍ଦନ୍ତିକୋ; ନାଭିହଟଂ ନ ଉଦ୍ଦିସ୍ସକତଂ ନ ନିମନ୍ତନଂ ସାଦିୟାମି। ସୋ ନ କୁମ୍ଭିମୁଖା ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାମି, ନ କଳୋପିମୁଖା ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାମି, ନ ଏଳକମନ୍ତରଂ, ନ ଦଣ୍ଡମନ୍ତରଂ, ନ ମୁସଲମନ୍ତରଂ, ନ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଭୁଞ୍ଜମାନାନଂ, ନ ଗବ୍ଭିନିୟା, ନ ପାୟମାନାୟ [ପାୟନ୍ତିୟା (କ॰)] , ନ ପୁରିସନ୍ତରଗତାୟ, ନ ସଙ୍କିତ୍ତୀସୁ, ନ ୟତ୍ଥ ସା ଉପଟ୍ଠିତୋ ହୋତି, ନ ୟତ୍ଥ ମକ୍ଖିକା ସଣ୍ଡସଣ୍ଡଚାରିନୀ; ନ ମଚ୍ଛଂ ନ ମଂସଂ ନ ସୁରଂ ନ ମେରୟଂ ନ ଥୁସୋଦକଂ ପିୱାମି; ସୋ ଏକାଗାରିକୋ ୱା ହୋମି ଏକାଲୋପିକୋ, ଦ୍ୱାଗାରିକୋ ୱା ହୋମି ଦ୍ୱାଲୋପିକୋ…ପେ॰… ସତ୍ତାଗାରିକୋ ୱା ହୋମି ସତ୍ତାଲୋପିକୋ; ଏକିସ୍ସାପି ଦତ୍ତିୟା ୟାପେମି, ଦ୍ୱୀହିପି ଦତ୍ତୀହି ୟାପେମି…ପେ॰… ସତ୍ତହିପି ଦତ୍ତୀହି ୟାପେମି; ଏକାହିକମ୍ପି ଆହାରଂ ଆହାରେମି, ଦ୍ୱୀହିକମ୍ପି ଆହାରଂ ଆହାରେମି…ପେ॰… ସତ୍ତାହିକମ୍ପି ଆହାରଂ ଆହାରେମି; ଇତି ଏୱରୂପଂ ଅଦ୍ଧମାସିକମ୍ପି ପରିୟାୟଭତ୍ତଭୋଜନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତୋ ୱିହରାମି।

‘‘ସୋ ସାକଭକ୍ଖୋ ୱା ହୋମି, ସାମାକଭକ୍ଖୋ ୱା ହୋମି, ନୀୱାରଭକ୍ଖୋ ୱା ହୋମି, ଦଦ୍ଦୁଲଭକ୍ଖୋ ୱା ହୋମି, ହଟଭକ୍ଖୋ ୱା ହୋମି, କଣଭକ୍ଖୋ ୱା ହୋମି, ଆଚାମଭକ୍ଖୋ ୱା ହୋମି , ପିଞ୍ଞାକଭକ୍ଖୋ ୱା ହୋମି, ତିଣଭକ୍ଖୋ ୱା ହୋମି, ଗୋମୟଭକ୍ଖୋ ୱା ହୋମି, ୱନମୂଲଫଲାହାରୋ ୟାପେମି ପୱତ୍ତଫଲଭୋଜୀ।

‘‘ସୋ ସାଣାନିପି ଧାରେମି, ମସାଣାନିପି ଧାରେମି, ଛୱଦୁସ୍ସାନିପି ଧାରେମି, ପଂସୁକୂଲାନିପି ଧାରେମି, ତିରୀଟାନିପି ଧାରେମି, ଅଜିନମ୍ପି ଧାରେମି, ଅଜିନକ୍ଖିପମ୍ପି ଧାରେମି, କୁସଚୀରମ୍ପି ଧାରେମି, ୱାକଚୀରମ୍ପି ଧାରେମି, ଫଲକଚୀରମ୍ପି ଧାରେମି, କେସକମ୍ବଲମ୍ପି ଧାରେମି, ୱାଳକମ୍ବଲମ୍ପି ଧାରେମି, ଉଲୂକପକ୍ଖମ୍ପି ଧାରେମି; କେସମସ୍ସୁଲୋଚକୋପି ହୋମି କେସମସ୍ସୁଲୋଚନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତୋ; ଉବ୍ଭଟ୍ଠକୋପି ହୋମି ଆସନପଟିକ୍ଖିତ୍ତୋ; ଉକ୍କୁଟିକୋପି ହୋମି ଉକ୍କୁଟିକପ୍ପଧାନମନୁୟୁତ୍ତୋ; କଣ୍ଟକାପସ୍ସୟିକୋପି ହୋମି କଣ୍ଟକାପସ୍ସୟେ ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେମି [ଇମସ୍ସାନନ୍ତରେ ଅଞ୍ଞୋପି କୋଚି ପାଠପଦେସୋ ଅଞ୍ଞେସୁ ଆଜୀୱକୱତଦୀପକସୁତ୍ତେସୁ ଦିସ୍ସତି] ; ସାୟତତିୟକମ୍ପି ଉଦକୋରୋହନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତୋ ୱିହରାମି – ଇତି ଏୱରୂପଂ ଅନେକୱିହିତଂ କାୟସ୍ସ ଆତାପନପରିତାପନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତୋ ୱିହରାମି। ଇଦଂସୁ ମେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ତପସ୍ସିତାୟ ହୋତି।

୧୫୬ . ‘‘ତତ୍ରାସ୍ସୁ ମେ ଇଦଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଲୂଖସ୍ମିଂ ହୋତି – ନେକୱସ୍ସଗଣିକଂ ରଜୋଜଲ୍ଲଂ କାୟେ ସନ୍ନିଚିତଂ ହୋତି ପପଟିକଜାତଂ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ତିନ୍ଦୁକଖାଣୁ ନେକୱସ୍ସଗଣିକୋ ସନ୍ନିଚିତୋ ହୋତି ପପଟିକଜାତୋ, ଏୱମେୱାସ୍ସୁ ମେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ନେକୱସ୍ସଗଣିକଂ ରଜୋଜଲ୍ଲଂ କାୟେ ସନ୍ନିଚିତଂ ହୋତି ପପଟିକଜାତଂ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ନ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ ଇମଂ ରଜୋଜଲ୍ଲଂ ପାଣିନା ପରିମଜ୍ଜେୟ୍ୟଂ, ଅଞ୍ଞେ ୱା ପନ ମେ ଇମଂ ରଜୋଜଲ୍ଲଂ ପାଣିନା ପରିମଜ୍ଜେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି। ଏୱମ୍ପି ମେ, ସାରିପୁତ୍ତ , ନ ହୋତି। ଇଦଂସୁ ମେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଲୂଖସ୍ମିଂ ହୋତି।

‘‘ତତ୍ରାସ୍ସୁ ମେ ଇଦଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଜେଗୁଚ୍ଛିସ୍ମିଂ ହୋତି – ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ସତୋୱ ଅଭିକ୍କମାମି, ସତୋୱ ପଟିକ୍କମାମି, ୟାୱ ଉଦକବିନ୍ଦୁମ୍ହିପି ମେ ଦୟା ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତା ହୋତି – ‘ମାହଂ ଖୁଦ୍ଦକେ ପାଣେ ୱିସମଗତେ ସଙ୍ଘାତଂ ଆପାଦେସି’ନ୍ତି। ଇଦଂସୁ ମେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଜେଗୁଚ୍ଛିସ୍ମିଂ ହୋତି।

‘‘ତତ୍ରାସ୍ସୁ ମେ ଇଦଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ପୱିୱିତ୍ତସ୍ମିଂ ହୋତି – ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଅଞ୍ଞତରଂ ଅରଞ୍ଞାୟତନଂ ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା ୱିହରାମି। ୟଦା ପସ୍ସାମି ଗୋପାଲକଂ ୱା ପସୁପାଲକଂ ୱା ତିଣହାରକଂ ୱା କଟ୍ଠହାରକଂ ୱା ୱନକମ୍ମିକଂ ୱା, ୱନେନ ୱନଂ ଗହନେନ ଗହନଂ ନିନ୍ନେନ ନିନ୍ନଂ ଥଲେନ ଥଲଂ ସଂପତାମି [ପପତାମି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] । ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ମା ମଂ ତେ ଅଦ୍ଦସଂସୁ ଅହଞ୍ଚ ମା ତେ ଅଦ୍ଦସନ୍ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ଆରଞ୍ଞକୋ ମଗୋ ମନୁସ୍ସେ ଦିସ୍ୱା ୱନେନ ୱନଂ ଗହନେନ ଗହନଂ ନିନ୍ନେନ ନିନ୍ନଂ ଥଲେନ ଥଲଂ ସଂପତତି, ଏୱମେୱ ଖୋ ଅହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ୟଦା ପସ୍ସାମି ଗୋପାଲକଂ ୱା ପସୁପାଲକଂ ୱା ତିଣହାରକଂ ୱା କଟ୍ଠହାରକଂ ୱା ୱନକମ୍ମିକଂ ୱା ୱନେନ ୱନଂ ଗହନେନ ଗହନଂ ନିନ୍ନେନ ନିନ୍ନଂ ଥଲେନ ଥଲଂ ସଂପତାମି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ମା ମଂ ତେ ଅଦ୍ଦସଂସୁ ଅହଞ୍ଚ ମା ତେ ଅଦ୍ଦସନ୍ତି। ଇଦଂସୁ ମେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ପୱିୱିତ୍ତସ୍ମିଂ ହୋତି।

‘‘ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ୟେ ତେ ଗୋଟ୍ଠା ପଟ୍ଠିତଗାୱୋ ଅପଗତଗୋପାଲକା, ତତ୍ଥ ଚତୁକ୍କୁଣ୍ଡିକୋ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ୟାନି ତାନି ୱଚ୍ଛକାନଂ ତରୁଣକାନଂ ଧେନୁପକାନଂ ଗୋମୟାନି ତାନି ସୁଦଂ ଆହାରେମି। ୟାୱକୀୱଞ୍ଚ ମେ , ସାରିପୁତ୍ତ, ସକଂ ମୁତ୍ତକରୀସଂ ଅପରିୟାଦିନ୍ନଂ ହୋତି, ସକଂୟେୱ ସୁଦଂ ମୁତ୍ତକରୀସଂ ଆହାରେମି। ଇଦଂସୁ ମେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ମହାୱିକଟଭୋଜନସ୍ମିଂ ହୋତି।

୧୫୭ . ‘‘ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଅଞ୍ଞତରଂ ଭିଂସନକଂ ୱନସଣ୍ଡଂ ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା ୱିହରାମି। ତତ୍ରାସ୍ସୁଦଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିଂସନକସ୍ସ ୱନସଣ୍ଡସ୍ସ ଭିଂସନକତସ୍ମିଂ ହୋତି – ୟୋ କୋଚି ଅୱୀତରାଗୋ ତଂ ୱନସଣ୍ଡଂ ପୱିସତି, ୟେଭୁୟ୍ୟେନ ଲୋମାନି ହଂସନ୍ତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ୟା ତା ରତ୍ତିୟୋ ସୀତା ହେମନ୍ତିକା ଅନ୍ତରଟ୍ଠକା ହିମପାତସମୟା [ଅନ୍ତରଟ୍ଠକେ ହିମପାତସମୟେ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ତଥାରୂପାସୁ ରତ୍ତୀସୁ ରତ୍ତିଂ ଅବ୍ଭୋକାସେ ୱିହରାମି, ଦିୱା ୱନସଣ୍ଡେ; ଗିମ୍ହାନଂ ପଚ୍ଛିମେ ମାସେ ଦିୱା ଅବ୍ଭୋକାସେ ୱିହରାମି, ରତ୍ତିଂ ୱନସଣ୍ଡେ। ଅପିସ୍ସୁ ମଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଅୟଂ ଅନଚ୍ଛରିୟଗାଥା ପଟିଭାସି ପୁବ୍ବେ ଅସ୍ସୁତପୁବ୍ବା –

‘‘ସୋତତ୍ତୋ ସୋସିନ୍ନୋ [ସୋସୀନୋ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰), ସୋସିନୋ (ସ୍ୟା॰), ସୋସିନ୍ଦୋ (ସଦ୍ଦନୀତି)] ଚେୱ, ଏକୋ ଭିଂସନକେ ୱନେ।

ନଗ୍ଗୋ ନ ଚଗ୍ଗିମାସୀନୋ, ଏସନାପସୁତୋ ମୁନୀ’’ତି॥

‘‘ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ସୁସାନେ ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେମି ଛୱଟ୍ଠିକାନି ଉପଧାୟ। ଅପିସ୍ସୁ ମଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଗାମଣ୍ଡଲା [ଗୋମଣ୍ଡଲା (ବହୂସୁ) ଚରିୟାପିଟକଅଟ୍ଠକଥା ଓଲୋକେତବ୍ବା] ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଓଟ୍ଠୁଭନ୍ତିପି, ଓମୁତ୍ତେନ୍ତିପି, ପଂସୁକେନପି ଓକିରନ୍ତି, କଣ୍ଣସୋତେସୁପି ସଲାକଂ ପୱେସେନ୍ତି। ନ ଖୋ ପନାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଅଭିଜାନାମି ତେସୁ ପାପକଂ ଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପାଦେତା। ଇଦଂସୁ ମେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଉପେକ୍ଖାୱିହାରସ୍ମିଂ ହୋତି।

୧୫୮ . ‘‘ସନ୍ତି ଖୋ ପନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏୱଂୱାଦିନୋ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିନୋ – ‘ଆହାରେନ ସୁଦ୍ଧୀ’ତି। ତେ ଏୱମାହଂସୁ – ‘କୋଲେହି ୟାପେମା’ତି। ତେ କୋଲମ୍ପି ଖାଦନ୍ତି, କୋଲଚୁଣ୍ଣମ୍ପି ଖାଦନ୍ତି, କୋଲୋଦକମ୍ପି ପିୱନ୍ତି – ଅନେକୱିହିତମ୍ପି କୋଲୱିକତିଂ ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତି। ଅଭିଜାନାମି ଖୋ ପନାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକଂୟେୱ କୋଲଂ ଆହାରଂ ଆହାରିତା। ସିୟା ଖୋ ପନ ତେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏୱମସ୍ସ – ‘ମହା ନୂନ ତେନ ସମୟେନ କୋଲୋ ଅହୋସୀ’ତି। ନ ଖୋ ପନେତଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏୱଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ତଦାପି ଏତପରମୋୟେୱ କୋଲୋ ଅହୋସି ସେୟ୍ୟଥାପି ଏତରହି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକଂୟେୱ କୋଲଂ ଆହାରଂ ଆହାରୟତୋ ଅଧିମତ୍ତକସିମାନଂ ପତ୍ତୋ କାୟୋ ହୋତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ଆସୀତିକପବ୍ବାନି ୱା କାଳପବ୍ବାନି ୱା, ଏୱମେୱସ୍ସୁ ମେ ଅଙ୍ଗପଚ୍ଚଙ୍ଗାନି ଭୱନ୍ତି ତାୟେୱପ୍ପାହାରତାୟ। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ଓଟ୍ଠପଦଂ, ଏୱମେୱସ୍ସୁ ମେ ଆନିସଦଂ ହୋତି ତାୟେୱପ୍ପାହାରତାୟ। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ୱଟ୍ଟନାୱଳୀ, ଏୱମେୱସ୍ସୁ ମେ ପିଟ୍ଠିକଣ୍ଟକୋ ଉନ୍ନତାୱନତୋ ହୋତି ତାୟେୱପ୍ପାହାରତାୟ। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ଜରସାଲାୟ ଗୋପାନସିୟୋ ଓଲୁଗ୍ଗୱିଲୁଗ୍ଗା ଭୱନ୍ତି, ଏୱମେୱସ୍ସୁ ମେ ଫାସୁଳିୟୋ ଓଲୁଗ୍ଗୱିଲୁଗ୍ଗା ଭୱନ୍ତି ତାୟେୱପ୍ପାହାରତାୟ। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ଗମ୍ଭୀରେ ଉଦପାନେ ଉଦକତାରକା ଗମ୍ଭୀରଗତା ଓକ୍ଖାୟିକା ଦିସ୍ସନ୍ତି, ଏୱମେୱସ୍ସୁ ମେ ଅକ୍ଖିକୂପେସୁ ଅକ୍ଖିତାରକା ଗମ୍ଭୀରଗତା ଓକ୍ଖାୟିକା ଦିସ୍ସନ୍ତି ତାୟେୱପ୍ପାହାରତାୟ। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ତିତ୍ତକାଲାବୁଆମକଚ୍ଛିନ୍ନୋ ୱାତାତପେନ ସଂଫୁଟିତୋ [ସମ୍ଫୁସିତୋ (ସ୍ୟା॰), ସଂପୁଟିତୋ (ପୀ॰ କ॰) ଏତ୍ଥ ସଂଫୁଟିତୋତି ସଙ୍କୁଚିତୋତି ଅତ୍ଥୋ] ହୋତି ସମ୍ମିଲାତୋ, ଏୱମେୱସ୍ସୁ ମେ ସୀସଚ୍ଛୱି ସଂଫୁଟିତା ହୋତି ସମ୍ମିଲାତା ତାୟେୱପ୍ପାହାରତାୟ। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ‘ଉଦରଚ୍ଛୱିଂ ପରିମସିସ୍ସାମୀ’ତି ପିଟ୍ଠିକଣ୍ଟକଂୟେୱ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାମି, ‘ପିଟ୍ଠିକଣ୍ଟକଂ ପରିମସିସ୍ସାମୀ’ତି ଉଦରଚ୍ଛୱିଂୟେୱ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାମି, ୟାୱସ୍ସୁ ମେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଉଦରଚ୍ଛୱି ପିଟ୍ଠିକଣ୍ଟକଂ ଅଲ୍ଲୀନା ହୋତି ତାୟେୱପ୍ପାହାରତାୟ। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ‘ୱଚ୍ଚଂ ୱା ମୁତ୍ତଂ ୱା କରିସ୍ସାମୀ’ତି ତତ୍ଥେୱ ଅୱକୁଜ୍ଜୋ ପପତାମି ତାୟେୱପ୍ପାହାରତାୟ। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ତମେୱ କାୟଂ ଅସ୍ସାସେନ୍ତୋ ପାଣିନା ଗତ୍ତାନି ଅନୋମଜ୍ଜାମି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ପାଣିନା ଗତ୍ତାନି ଅନୋମଜ୍ଜତୋ ପୂତିମୂଲାନି ଲୋମାନି କାୟସ୍ମା ପତନ୍ତି ତାୟେୱପ୍ପାହାରତାୟ।

୧୫୯ . ‘‘ସନ୍ତି ଖୋ ପନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏୱଂୱାଦିନୋ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିନୋ – ‘ଆହାରେନ ସୁଦ୍ଧୀ’ତି। ତେ ଏୱମାହଂସୁ – ‘ମୁଗ୍ଗେହି ୟାପେମ…ପେ॰… ତିଲେହି ୟାପେମ…ପେ॰… ତଣ୍ଡୁଲେହି ୟାପେମା’ତି। ତେ ତଣ୍ଡୁଲମ୍ପି ଖାଦନ୍ତି, ତଣ୍ଡୁଲଚୁଣ୍ଣମ୍ପି ଖାଦନ୍ତି, ତଣ୍ଡୁଲୋଦକମ୍ପି ପିୱନ୍ତି – ଅନେକୱିହିତମ୍ପି ତଣ୍ଡୁଲୱିକତିଂ ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତି। ଅଭିଜାନାମି ଖୋ ପନାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକଂୟେୱ ତଣ୍ଡୁଲଂ ଆହାରଂ ଆହାରିତା। ସିୟା ଖୋ ପନ ତେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏୱମସ୍ସ – ‘ମହା ନୂନ ତେନ ସମୟେନ ତଣ୍ଡୁଲୋ ଅହୋସୀ’ତି। ନ ଖୋ ପନେତଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏୱଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ତଦାପି ଏତପରମୋୟେୱ ତଣ୍ଡୁଲୋ ଅହୋସି , ସେୟ୍ୟଥାପି ଏତରହି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକଂୟେୱ ତଣ୍ଡୁଲଂ ଆହାରଂ ଆହାରୟତୋ ଅଧିମତ୍ତକସିମାନଂ ପତ୍ତୋ କାୟୋ ହୋତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ଆସୀତିକପବ୍ବାନି ୱା କାଳପବ୍ବାନି ୱା, ଏୱମେୱସ୍ସୁ ମେ ଅଙ୍ଗପଚ୍ଚଙ୍ଗାନି ଭୱନ୍ତି ତାୟେୱପ୍ପାହାରତାୟ। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ଓଟ୍ଠପଦଂ, ଏୱମେୱସ୍ସୁ ମେ ଆନିସଦଂ ହୋତି ତାୟେୱପ୍ପାହାରତାୟ। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ୱଟ୍ଟନାୱଳୀ, ଏୱମେୱସ୍ସୁ ମେ ପିଟ୍ଠିକଣ୍ଟକୋ ଉନ୍ନତାୱନତୋ ହୋତି ତାୟେୱପ୍ପାହାରତାୟ। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ଜରସାଲାୟ ଗୋପାନସିୟୋ ଓଲୁଗ୍ଗୱିଲୁଗ୍ଗା ଭୱନ୍ତି, ଏୱମେୱସ୍ସୁ ମେ ଫାସୁଳିୟୋ ଓଲୁଗ୍ଗୱିଲୁଗ୍ଗା ଭୱନ୍ତି ତାୟେୱପ୍ପାହାରତାୟ। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ଗମ୍ଭୀରେ ଉଦପାନେ ଉଦକତାରକା ଗମ୍ଭୀରଗତା ଓକ୍ଖାୟିକା ଦିସ୍ସନ୍ତି, ଏୱମେୱସ୍ସୁ ମେ ଅକ୍ଖିକୂପେସୁ ଅକ୍ଖିତାରକା ଗମ୍ଭୀରଗତା ଓକ୍ଖାୟିକା ଦିସ୍ସନ୍ତି ତାୟେୱପ୍ପାହାରତାୟ। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ତିତ୍ତକାଲାବୁ ଆମକଚ୍ଛିନ୍ନୋ ୱାତାତପେନ ସଂଫୁଟିତୋ ହୋତି ସମ୍ମିଲାତୋ, ଏୱମେୱସ୍ସୁ ମେ ସୀସଚ୍ଛୱି ସଂଫୁଟିତା ହୋତି ସମ୍ମିଲାତା ତାୟେୱପ୍ପାହାରତାୟ। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ‘ଉଦରଚ୍ଛୱିଂ ପରିମସିସ୍ସାମୀ’ତି ପିଟ୍ଠିକଣ୍ଟକଂୟେୱ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାମି, ‘ପିଟ୍ଠିକଣ୍ଟକଂ ପରିମସିସ୍ସାମୀ’ତି ଉଦରଚ୍ଛୱିଂୟେୱ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାମି। ୟାୱସ୍ସୁ ମେ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଉଦରଚ୍ଛୱି ପିଟ୍ଠିକଣ୍ଟକଂ ଅଲ୍ଲୀନା ହୋତି ତାୟେୱପ୍ପାହାରତାୟ। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ‘ୱଚ୍ଚଂ ୱା ମୁତ୍ତଂ ୱା କରିସ୍ସାମୀ’ତି ତତ୍ଥେୱ ଅୱକୁଜ୍ଜୋ ପପତାମି ତାୟେୱପ୍ପାହାରତାୟ। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ତମେୱ କାୟଂ ଅସ୍ସାସେନ୍ତୋ ପାଣିନା ଗତ୍ତାନି ଅନୋମଜ୍ଜାମି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ପାଣିନା ଗତ୍ତାନି ଅନୋମଜ୍ଜତୋ ପୂତିମୂଲାନି ଲୋମାନି କାୟସ୍ମା ପତନ୍ତି ତାୟେୱପ୍ପାହାରତାୟ।

‘‘ତାୟପି ଖୋ ଅହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଇରିୟାୟ ତାୟ ପଟିପଦାୟ ତାୟ ଦୁକ୍କରକାରିକାୟ ନାଜ୍ଝଗମଂ ଉତ୍ତରିଂ ମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଇମିସ୍ସାୟେୱ ଅରିୟାୟ ପଞ୍ଞାୟ ଅନଧିଗମା, ୟାୟଂ ଅରିୟା ପଞ୍ଞା ଅଧିଗତା ଅରିୟା ନିୟ୍ୟାନିକା, ନିୟ୍ୟାତି ତକ୍କରସ୍ସ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ।

୧୬୦ . ‘‘ସନ୍ତି ଖୋ ପନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏୱଂୱାଦିନୋ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିନୋ – ‘ସଂସାରେନ ସୁଦ୍ଧୀ’ତି। ନ ଖୋ ପନ ସୋ [ନ ଖୋ ପନେସୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] , ସାରିପୁତ୍ତ, ସଂସାରୋ ସୁଲଭରୂପୋ ୟୋ ମୟା ଅସଂସରିତପୁବ୍ବୋ ଇମିନା ଦୀଘେନ ଅଦ୍ଧୁନା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ସୁଦ୍ଧାୱାସେହି ଦେୱେହି। ସୁଦ୍ଧାୱାସେ ଚାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଦେୱେ ସଂସରେୟ୍ୟଂ, ନୟିମଂ ଲୋକଂ ପୁନରାଗଚ୍ଛେୟ୍ୟଂ।

‘‘ସନ୍ତି ଖୋ ପନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏୱଂୱାଦିନୋ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିନୋ – ‘ଉପପତ୍ତିୟା ସୁଦ୍ଧୀ’ତି। ନ ଖୋ ପନ ସା, ସାରିପୁତ୍ତ , ଉପପତ୍ତି ସୁଲଭରୂପା ୟା ମୟା ଅନୁପପନ୍ନପୁବ୍ବା ଇମିନା ଦୀଘେନ ଅଦ୍ଧୁନା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ସୁଦ୍ଧାୱାସେହି ଦେୱେହି। ସୁଦ୍ଧାୱାସେ ଚାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଦେୱେ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟଂ, ନୟିମଂ ଲୋକଂ ପୁନରାଗଚ୍ଛେୟ୍ୟଂ।

‘‘ସନ୍ତି ଖୋ ପନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏୱଂୱାଦିନୋ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିନୋ – ‘ଆୱାସେନ ସୁଦ୍ଧୀ’ତି। ନ ଖୋ ପନ ସୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଆୱାସୋ ସୁଲଭରୂପୋ ୟୋ ମୟା ଅନାୱୁଟ୍ଠପୁବ୍ବୋ [ଅନାୱୁତ୍ଥପୁବ୍ବୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଇମିନା ଦୀଘେନ ଅଦ୍ଧୁନା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ସୁଦ୍ଧାୱାସେହି ଦେୱେହି। ସୁଦ୍ଧାୱାସେ ଚାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଦେୱେ ଆୱସେୟ୍ୟଂ, ନୟିମଂ ଲୋକଂ ପୁନରାଗଚ୍ଛେୟ୍ୟଂ।

‘‘ସନ୍ତି ଖୋ ପନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏୱଂୱାଦିନୋ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିନୋ – ‘ୟଞ୍ଞେନ ସୁଦ୍ଧୀ’ତି। ନ ଖୋ ପନ ସୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ୟଞ୍ଞୋ ସୁଲଭରୂପୋ ୟୋ ମୟା ଅୟିଟ୍ଠପୁବ୍ବୋ ଇମିନା ଦୀଘେନ ଅଦ୍ଧୁନା, ତଞ୍ଚ ଖୋ ରଞ୍ଞା ୱା ସତା ଖତ୍ତିୟେନ ମୁଦ୍ଧାୱସିତ୍ତେନ ବ୍ରାହ୍ମଣେନ ୱା ମହାସାଲେନ।

‘‘ସନ୍ତି ଖୋ ପନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏୱଂୱାଦିନୋ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିନୋ – ‘ଅଗ୍ଗିପରିଚରିୟାୟ ସୁଦ୍ଧୀ’ତି। ନ ଖୋ ପନ ସୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଅଗ୍ଗି ସୁଲଭରୂପୋ ୟୋ ମୟା ଅପରିଚିଣ୍ଣପୁବ୍ବୋ ଇମିନା ଦୀଘେନ ଅଦ୍ଧୁନା, ତଞ୍ଚ ଖୋ ରଞ୍ଞା ୱା ସତା ଖତ୍ତିୟେନ ମୁଦ୍ଧାୱସିତ୍ତେନ ବ୍ରାହ୍ମଣେନ ୱା ମହାସାଲେନ।

୧୬୧ . ‘‘ସନ୍ତି ଖୋ ପନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏୱଂୱାଦିନୋ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିନୋ – ‘ୟାୱଦେୱାୟଂ ଭୱଂ ପୁରିସୋ ଦହରୋ ହୋତି ୟୁୱା ସୁସୁକାଳକେସୋ ଭଦ୍ରେନ ୟୋବ୍ବନେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ପଠମେନ ୱୟସା ତାୱଦେୱ ପରମେନ ପଞ୍ଞାୱେୟ୍ୟତ୍ତିୟେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ୟତୋ ଚ ଖୋ ଅୟଂ ଭୱଂ ପୁରିସୋ ଜିଣ୍ଣୋ ହୋତି ୱୁଦ୍ଧୋ ମହଲ୍ଲକୋ ଅଦ୍ଧଗତୋ ୱୟୋଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ଆସୀତିକୋ ୱା ନାୱୁତିକୋ ୱା ୱସ୍ସସତିକୋ ୱା ଜାତିୟା, ଅଥ ତମ୍ହା ପଞ୍ଞାୱେୟ୍ୟତ୍ତିୟା, ପରିହାୟତୀ’ତି। ନ ଖୋ ପନେତଂ, ସାରିପୁତ୍ତ , ଏୱଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଅହଂ ଖୋ ପନ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏତରହି ଜିଣ୍ଣୋ ୱୁଦ୍ଧୋ ମହଲ୍ଲକୋ ଅଦ୍ଧଗତୋ ୱୟୋଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ଆସୀତିକୋ ମେ ୱୟୋ ୱତ୍ତତି। ଇଧ ମେ ଅସ୍ସୁ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଚତ୍ତାରୋ ସାୱକା ୱସ୍ସସତାୟୁକା ୱସ୍ସସତଜୀୱିନୋ, ପରମାୟ ସତିୟା ଚ ଗତିୟା ଚ ଧିତିୟା ଚ ସମନ୍ନାଗତା ପରମେନ ଚ ପଞ୍ଞାୱେୟ୍ୟତ୍ତିୟେନ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ସାରିପୁତ୍ତ, ଦଳ୍ହଧମ୍ମା [ଦଳ୍ହଧମ୍ମୋ (ବହୂସୁ) ଟୀକା ଚ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନବ୍ୟାକରଣଂ ଚ ଓଲୋକେତବ୍ବଂ] ଧନୁଗ୍ଗହୋ ସିକ୍ଖିତୋ କତହତ୍ଥୋ କତୂପାସନୋ ଲହୁକେନ ଅସନେନ ଅପ୍ପକସିରେନେୱ ତିରିୟଂ ତାଲଚ୍ଛାୟଂ ଅତିପାତେୟ୍ୟ, ଏୱଂ ଅଧିମତ୍ତସତିମନ୍ତୋ ଏୱଂ ଅଧିମତ୍ତଗତିମନ୍ତୋ ଏୱଂ ଅଧିମତ୍ତଧିତିମନ୍ତୋ ଏୱଂ ପରମେନ ପଞ୍ଞାୱେୟ୍ୟତ୍ତିୟେନ ସମନ୍ନାଗତା। ତେ ମଂ ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଉପାଦାୟୁପାଦାୟ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ, ପୁଟ୍ଠୋ ପୁଟ୍ଠୋ ଚାହଂ ତେସଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ, ବ୍ୟାକତଞ୍ଚ ମେ ବ୍ୟାକତତୋ ଧାରେୟ୍ୟୁଂ, ନ ଚ ମଂ ଦୁତିୟକଂ ଉତ୍ତରି ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ। ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅସିତପୀତଖାୟିତସାୟିତା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଉଚ୍ଚାରପସ୍ସାୱକମ୍ମା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ନିଦ୍ଦାକିଲମଥପଟିୱିନୋଦନା ଅପରିୟାଦିନ୍ନାୟେୱସ୍ସ, ସାରିପୁତ୍ତ, ତଥାଗତସ୍ସ ଧମ୍ମଦେସନା, ଅପରିୟାଦିନ୍ନଂୟେୱସ୍ସ ତଥାଗତସ୍ସ ଧମ୍ମପଦବ୍ୟଞ୍ଜନଂ, ଅପରିୟାଦିନ୍ନଂୟେୱସ୍ସ ତଥାଗତସ୍ସ ପଞ୍ହପଟିଭାନଂ । ଅଥ ମେ ତେ ଚତ୍ତାରୋ ସାୱକା ୱସ୍ସସତାୟୁକା ୱସ୍ସସତଜୀୱିନୋ ୱସ୍ସସତସ୍ସ ଅଚ୍ଚୟେନ କାଲଂ କରେୟ୍ୟୁଂ। ମଞ୍ଚକେନ ଚେପି ମଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ପରିହରିସ୍ସଥ, ନେୱତ୍ଥି ତଥାଗତସ୍ସ ପଞ୍ଞାୱେୟ୍ୟତ୍ତିୟସ୍ସ ଅଞ୍ଞଥତ୍ତଂ। ୟଂ ଖୋ ତଂ [ୟଂ ଖୋ ପନେତଂ (ସୀ॰)] , ସାରିପୁତ୍ତ, ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅସମ୍ମୋହଧମ୍ମୋ ସତ୍ତୋ ଲୋକେ ଉପ୍ପନ୍ନୋ ବହୁଜନହିତାୟ ବହୁଜନସୁଖାୟ ଲୋକାନୁକମ୍ପାୟ ଅତ୍ଥାୟ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଦେୱମନୁସ୍ସାନ’ନ୍ତି, ମମେୱ ତଂ ସମ୍ମା ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟ ‘ଅସମ୍ମୋହଧମ୍ମୋ ସତ୍ତୋ ଲୋକେ ଉପ୍ପନ୍ନୋ ବହୁଜନହିତାୟ ବହୁଜନସୁଖାୟ ଲୋକାନୁକମ୍ପାୟ ଅତ୍ଥାୟ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଦେୱମନୁସ୍ସାନ’’’ନ୍ତି।

୧୬୨ . ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ନାଗସମାଲୋ ଭଗୱତୋ ପିଟ୍ଠିତୋ ଠିତୋ ହୋତି ଭଗୱନ୍ତଂ ବୀଜୟମାନୋ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ନାଗସମାଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭନ୍ତେ! ଅପି ହି ମେ, ଭନ୍ତେ, ଇମଂ ଧମ୍ମପରିୟାୟଂ ସୁତ୍ୱା ଲୋମାନି ହଟ୍ଠାନି। କୋନାମୋ ଅୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମପରିୟାୟୋ’’ତି? ‘‘ତସ୍ମାତିହ ତ୍ୱଂ, ନାଗସମାଲ, ଇମଂ ଧମ୍ମପରିୟାୟଂ ଲୋମହଂସନପରିୟାୟୋ ତ୍ୱେୱ ନଂ ଧାରେହୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନୋ ଆୟସ୍ମା ନାଗସମାଲୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୀତି।

ମହାସୀହନାଦସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଦୁତିୟଂ।

୩. ମହାଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସୁତ୍ତଂ

୧୬୩ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ସାୱତ୍ଥିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସିଂସୁ। ଅଥ ଖୋ ତେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅତିପ୍ପଗୋ ଖୋ ତାୱ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତୁଂ, ୟଂ ନୂନ ମୟଂ ୟେନ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଆରାମୋ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟାମା’’ତି। ଅଥ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ୟେନ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଆରାମୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତେହି ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟେହି ପରିବ୍ବାଜକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦିଂସୁ; ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନେ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ତେ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ସମଣୋ, ଆୱୁସୋ, ଗୋତମୋ କାମାନଂ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେତି, ମୟମ୍ପି କାମାନଂ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେମ; ସମଣୋ, ଆୱୁସୋ, ଗୋତମୋ ରୂପାନଂ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେତି, ମୟମ୍ପି ରୂପାନଂ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେମ; ସମଣୋ, ଆୱୁସୋ, ଗୋତମୋ ୱେଦନାନଂ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେତି, ମୟମ୍ପି ୱେଦନାନଂ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେମ; ଇଧ ନୋ, ଆୱୁସୋ, କୋ ୱିସେସୋ, କୋ ଅଧିପ୍ପୟାସୋ, କିଂ ନାନାକରଣଂ ସମଣସ୍ସ ୱା ଗୋତମସ୍ସ ଅମ୍ହାକଂ ୱା – ୟଦିଦଂ ଧମ୍ମଦେସନାୟ ୱା ଧମ୍ମଦେସନଂ, ଅନୁସାସନିୟା ୱା ଅନୁସାସନି’’ନ୍ତି? ଅଥ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ତେସଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଭାସିତଂ ନେୱ ଅଭିନନ୍ଦିଂସୁ, ନପ୍ପଟିକ୍କୋସିଂସୁ; ଅନଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅପ୍ପଟିକ୍କୋସିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ପକ୍କମିଂସୁ – ‘‘ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଏତସ୍ସ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନିସ୍ସାମା’’ତି।

୧୬୪ . ଅଥ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତ୍ୱା ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ଇଧ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ସାୱତ୍ଥିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସିମ୍ହ। ତେସଂ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଅମ୍ହାକଂ ଏତଦହୋସି – ‘ଅତିପ୍ପଗୋ ଖୋ ତାୱ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତୁଂ, ୟଂ ନୂନ ମୟଂ ୟେନ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଆରାମୋ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟାମା’ତି। ଅଥ ଖୋ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ୟେନ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଆରାମୋ ତେନୁପସଙ୍କମିମ୍ହ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତେହି ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟେହି ପରିବ୍ବାଜକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦିମ୍ହ; ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିମ୍ହ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନେ ଖୋ ଅମ୍ହେ, ଭନ୍ତେ, ତେ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘ସମଣୋ, ଆୱୁସୋ, ଗୋତମୋ କାମାନଂ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେତି, ମୟମ୍ପି କାମାନଂ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେମ । ସମଣୋ, ଆୱୁସୋ, ଗୋତମୋ ରୂପାନଂ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେତି, ମୟମ୍ପି ରୂପାନଂ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେମ। ସମଣୋ, ଆୱୁସୋ, ଗୋତମୋ ୱେଦନାନଂ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେତି, ମୟମ୍ପି ୱେଦନାନଂ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେମ। ଇଧ ନୋ, ଆୱୁସୋ, କୋ ୱିସେସୋ, କୋ ଅଧିପ୍ପୟାସୋ, କିଂ ନାନାକରଣଂ ସମଣସ୍ସ ୱା ଗୋତମସ୍ସ ଅମ୍ହାକଂ ୱା, ୟଦିଦଂ ଧମ୍ମଦେସନାୟ ୱା ଧମ୍ମଦେସନଂ ଅନୁସାସନିୟା ୱା ଅନୁସାସନି’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ତେସଂ ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟାନଂ ପରିବ୍ବାଜକାନଂ ଭାସିତଂ ନେୱ ଅଭିନନ୍ଦିମ୍ହ, ନପ୍ପଟିକ୍କୋସିମ୍ହ; ଅନଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅପ୍ପଟିକ୍କୋସିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ପକ୍କମିମ୍ହ – ‘ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଏତସ୍ସ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନିସ୍ସାମା’’’ତି।

୧୬୫ . ‘‘ଏୱଂୱାଦିନୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ଏୱମସ୍ସୁ ୱଚନୀୟା – ‘କୋ ପନାୱୁସୋ, କାମାନଂ ଅସ୍ସାଦୋ, କୋ ଆଦୀନୱୋ, କିଂ ନିସ୍ସରଣଂ? କୋ ରୂପାନଂ ଅସ୍ସାଦୋ, କୋ ଆଦୀନୱୋ, କିଂ ନିସ୍ସରଣଂ? କୋ ୱେଦନାନଂ ଅସ୍ସାଦୋ, କୋ ଆଦୀନୱୋ, କିଂ ନିସ୍ସରଣ’ନ୍ତି? ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟା ପରିବ୍ବାଜକା ନ ଚେୱ ସମ୍ପାୟିସ୍ସନ୍ତି, ଉତ୍ତରିଞ୍ଚ ୱିଘାତଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟଥା ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୱିସୟସ୍ମିଂ। ନାହଂ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପସ୍ସାମି ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ୟୋ ଇମେସଂ ପଞ୍ହାନଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣେନ ଚିତ୍ତଂ ଆରାଧେୟ୍ୟ, ଅଞ୍ଞତ୍ର ତଥାଗତେନ ୱା ତଥାଗତସାୱକେନ ୱା, ଇତୋ ୱା ପନ ସୁତ୍ୱା।

୧୬୬ . ‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନଂ ଅସ୍ସାଦୋ? ପଞ୍ଚିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମଗୁଣା। କତମେ ପଞ୍ଚ? ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା, ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ସଦ୍ଦା…ପେ॰… ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଗନ୍ଧା … ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା… କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା। ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେ ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ – ଅୟଂ କାମାନଂ ଅସ୍ସାଦୋ।

୧୬୭ . ‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନଂ ଆଦୀନୱୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁଲପୁତ୍ତୋ ୟେନ ସିପ୍ପଟ୍ଠାନେନ ଜୀୱିକଂ କପ୍ପେତି – ୟଦି ମୁଦ୍ଦାୟ ୟଦି ଗଣନାୟ ୟଦି ସଙ୍ଖାନେନ [ସଙ୍ଖାୟ (କ॰)] ୟଦି କସିୟା ୟଦି ୱଣିଜ୍ଜାୟ ୟଦି ଗୋରକ୍ଖେନ ୟଦି ଇସ୍ସତ୍ଥେନ ୟଦି ରାଜପୋରିସେନ ୟଦି ସିପ୍ପଞ୍ଞତରେନ – ସୀତସ୍ସ ପୁରକ୍ଖତୋ ଉଣ୍ହସ୍ସ ପୁରକ୍ଖତୋ ଡଂସମକସୱାତାତପସରୀଂସପସମ୍ଫସ୍ସେହି ରିସ୍ସମାନୋ [ଈରୟମାନୋ (କ॰), ସମ୍ଫସ୍ସମାନୋ (ଚୂଳନି॰ ଖଗ୍ଗୱିସାଣସୁତ୍ତ ୧୩୬)] ଖୁପ୍ପିପାସାୟ ମୀୟମାନୋ; ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନଂ ଆଦୀନୱୋ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ, ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧୋ କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ।

‘‘ତସ୍ସ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁଲପୁତ୍ତସ୍ସ ଏୱଂ ଉଟ୍ଠହତୋ ଘଟତୋ ୱାୟମତୋ ତେ ଭୋଗା ନାଭିନିପ୍ଫଜ୍ଜନ୍ତି। ସୋ ସୋଚତି କିଲମତି ପରିଦେୱତି ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି, ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତି – ‘ମୋଘଂ ୱତ ମେ ଉଟ୍ଠାନଂ, ଅଫଲୋ ୱତ ମେ ୱାୟାମୋ’ତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନଂ ଆଦୀନୱୋ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧୋ କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ।

‘‘ତସ୍ସ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁଲପୁତ୍ତସ୍ସ ଏୱଂ ଉଟ୍ଠହତୋ ଘଟତୋ ୱାୟମତୋ ତେ ଭୋଗା ଅଭିନିପ୍ଫଜ୍ଜନ୍ତି। ସୋ ତେସଂ ଭୋଗାନଂ ଆରକ୍ଖାଧିକରଣଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି – ‘କିନ୍ତି ମେ ଭୋଗେ ନେୱ ରାଜାନୋ ହରେୟ୍ୟୁଂ, ନ ଚୋରା ହରେୟ୍ୟୁଂ, ନ ଅଗ୍ଗି ଦହେୟ୍ୟ, ନ ଉଦକଂ ୱହେୟ୍ୟ [ୱାହେୟ୍ୟ (କ॰)] , ନ ଅପ୍ପିୟା ଦାୟାଦା ହରେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ଆରକ୍ଖତୋ ଗୋପୟତୋ ତେ ଭୋଗେ ରାଜାନୋ ୱା ହରନ୍ତି, ଚୋରା ୱା ହରନ୍ତି, ଅଗ୍ଗି ୱା ଦହତି, ଉଦକଂ ୱା ୱହତି, ଅପ୍ପିୟା ୱା ଦାୟାଦା ହରନ୍ତି। ସୋ ସୋଚତି କିଲମତି ପରିଦେୱତି ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି, ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତି – ‘ୟମ୍ପି ମେ ଅହୋସି ତମ୍ପି ନୋ ନତ୍ଥୀ’ତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନଂ ଆଦୀନୱୋ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ, ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧୋ କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ।

୧୬୮ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ ରାଜାନୋପି ରାଜୂହି ୱିୱଦନ୍ତି, ଖତ୍ତିୟାପି ଖତ୍ତିୟେହି ୱିୱଦନ୍ତି , ବ୍ରାହ୍ମଣାପି ବ୍ରାହ୍ମଣେହି ୱିୱଦନ୍ତି, ଗହପତୀପି ଗହପତୀହି ୱିୱଦନ୍ତି, ମାତାପି ପୁତ୍ତେନ ୱିୱଦତି, ପୁତ୍ତୋପି ମାତରା ୱିୱଦତି, ପିତାପି ପୁତ୍ତେନ ୱିୱଦତି, ପୁତ୍ତୋପି ପିତରା ୱିୱଦତି, ଭାତାପି ଭାତରା ୱିୱଦତି, ଭାତାପି ଭଗିନିୟା ୱିୱଦତି, ଭଗିନୀପି ଭାତରା ୱିୱଦତି, ସହାୟୋପି ସହାୟେନ ୱିୱଦତି। ତେ ତତ୍ଥ କଲହୱିଗ୍ଗହୱିୱାଦାପନ୍ନା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ପାଣୀହିପି ଉପକ୍କମନ୍ତି, ଲେଡ୍ଡୂହିପି ଉପକ୍କମନ୍ତି, ଦଣ୍ଡେହିପି ଉପକ୍କମନ୍ତି, ସତ୍ଥେହିପି ଉପକ୍କମନ୍ତି। ତେ ତତ୍ଥ ମରଣମ୍ପି ନିଗଚ୍ଛନ୍ତି, ମରଣମତ୍ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ । ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନଂ ଆଦୀନୱୋ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ, ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧୋ କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ ଅସିଚମ୍ମଂ ଗହେତ୍ୱା, ଧନୁକଲାପଂ ସନ୍ନୟ୍ହିତ୍ୱା, ଉଭତୋବ୍ୟୂଳ୍ହଂ ସଙ୍ଗାମଂ ପକ୍ଖନ୍ଦନ୍ତି ଉସୂସୁପି ଖିପ୍ପମାନେସୁ , ସତ୍ତୀସୁପି ଖିପ୍ପମାନାସୁ, ଅସୀସୁପି ୱିଜ୍ଜୋତଲନ୍ତେସୁ। ତେ ତତ୍ଥ ଉସୂହିପି ୱିଜ୍ଝନ୍ତି, ସତ୍ତିୟାପି ୱିଜ୍ଝନ୍ତି, ଅସିନାପି ସୀସଂ ଛିନ୍ଦନ୍ତି। ତେ ତତ୍ଥ ମରଣମ୍ପି ନିଗଚ୍ଛନ୍ତି, ମରଣମତ୍ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନଂ ଆଦୀନୱୋ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ, ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧୋ କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ ଅସିଚମ୍ମଂ ଗହେତ୍ୱା, ଧନୁକଲାପଂ ସନ୍ନୟ୍ହିତ୍ୱା, ଅଦ୍ଦାୱଲେପନା [ଅଟ୍ଟାୱଲେପନା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଉପକାରିୟୋ ପକ୍ଖନ୍ଦନ୍ତି ଉସୂସୁପି ଖିପ୍ପମାନେସୁ, ସତ୍ତୀସୁପି ଖିପ୍ପମାନାସୁ , ଅସୀସୁପି ୱିଜ୍ଜୋତଲନ୍ତେସୁ। ତେ ତତ୍ଥ ଉସୂହିପି ୱିଜ୍ଝନ୍ତି, ସତ୍ତିୟାପି ୱିଜ୍ଝନ୍ତି, ଛକଣକାୟପି [ପକଟ୍ଠିୟାପି (ସୀ॰)] ଓସିଞ୍ଚନ୍ତି, ଅଭିୱଗ୍ଗେନପି ଓମଦ୍ଦନ୍ତି, ଅସିନାପି ସୀସଂ ଛିନ୍ଦନ୍ତି। ତେ ତତ୍ଥ ମରଣମ୍ପି ନିଗଚ୍ଛନ୍ତି, ମରଣମତ୍ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନଂ ଆଦୀନୱୋ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ, ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧୋ କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ।

୧୬୯ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ ସନ୍ଧିମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି, ନିଲ୍ଲୋପମ୍ପି ହରନ୍ତି, ଏକାଗାରିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ପରିପନ୍ଥେପି ତିଟ୍ଠନ୍ତି, ପରଦାରମ୍ପି ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତମେନଂ ରାଜାନୋ ଗହେତ୍ୱା ୱିୱିଧା କମ୍ମକାରଣା କାରେନ୍ତି – କସାହିପି ତାଳେନ୍ତି, ୱେତ୍ତେହିପି ତାଳେନ୍ତି, ଅଡ୍ଢଦଣ୍ଡକେହିପି ତାଳେନ୍ତି; ହତ୍ଥମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି, ପାଦମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି, ହତ୍ଥପାଦମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି, କଣ୍ଣମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି, ନାସମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି, କଣ୍ଣନାସମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି; ବିଲଙ୍ଗଥାଲିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି , ସଙ୍ଖମୁଣ୍ଡିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ରାହୁମୁଖମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ଜୋତିମାଲିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ହତ୍ଥପଜ୍ଜୋତିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ଏରକୱତ୍ତିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ଚୀରକୱାସିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ଏଣେୟ୍ୟକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ବଳିସମଂସିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, କହାପଣିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ଖାରାପତଚ୍ଛିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ପଲିଘପରିୱତ୍ତିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ପଲାଲପୀଠକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ତତ୍ତେନପି ତେଲେନ ଓସିଞ୍ଚନ୍ତି, ସୁନଖେହିପି ଖାଦାପେନ୍ତି, ଜୀୱନ୍ତମ୍ପି ସୂଲେ ଉତ୍ତାସେନ୍ତି, ଅସିନାପି ସୀସଂ ଛିନ୍ଦନ୍ତି । ତେ ତତ୍ଥ ମରଣମ୍ପି ନିଗଚ୍ଛନ୍ତି, ମରଣମତ୍ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନଂ ଆଦୀନୱୋ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ, ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧୋ କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ କାୟେନ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରନ୍ତି, ୱାଚାୟ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରନ୍ତି, ମନସା ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରନ୍ତି। ତେ କାୟେନ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା, ୱାଚାୟ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା, ମନସା ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନଂ ଆଦୀନୱୋ ସମ୍ପରାୟିକୋ, ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧୋ କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ।

୧୭୦ . ‘‘କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନଂ ନିସ୍ସରଣଂ? ୟୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମେସୁ ଛନ୍ଦରାଗୱିନୟୋ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପହାନଂ – ଇଦଂ କାମାନଂ ନିସ୍ସରଣଂ।

‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଏୱଂ କାମାନଂ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦତୋ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ଆଦୀନୱତୋ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣତୋ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି ତେ ୱତ ସାମଂ ୱା କାମେ ପରିଜାନିସ୍ସନ୍ତି, ପରଂ ୱା ତଥତ୍ତାୟ ସମାଦପେସ୍ସନ୍ତି ୟଥା ପଟିପନ୍ନୋ କାମେ ପରିଜାନିସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଏୱଂ କାମାନଂ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦତୋ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ଆଦୀନୱତୋ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣତୋ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତି, ତେ ୱତ ସାମଂ ୱା କାମେ ପରିଜାନିସ୍ସନ୍ତି ପରଂ ୱା ତଥତ୍ତାୟ ସମାଦପେସ୍ସନ୍ତି ୟଥା ପଟିପନ୍ନୋ କାମେ ପରିଜାନିସ୍ସତୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି।

୧୭୧ . ‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୂପାନଂ ଅସ୍ସାଦୋ? ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଖତ୍ତିୟକଞ୍ଞା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣକଞ୍ଞା ୱା ଗହପତିକଞ୍ଞା ୱା ପନ୍ନରସୱସ୍ସୁଦ୍ଦେସିକା ୱା ସୋଳସୱସ୍ସୁଦ୍ଦେସିକା ୱା, ନାତିଦୀଘା ନାତିରସ୍ସା ନାତିକିସା ନାତିଥୂଲା ନାତିକାଳୀ ନାଚ୍ଚୋଦାତା ପରମା ସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ସୁଭା ୱଣ୍ଣନିଭାତି? ‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’। ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଭଂ ୱଣ୍ଣନିଭଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ – ଅୟଂ ରୂପାନଂ ଅସ୍ସାଦୋ।

‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୂପାନଂ ଆଦୀନୱୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତମେୱ ଭଗିନିଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ ଅପରେନ ସମୟେନ ଆସୀତିକଂ ୱା ନାୱୁତିକଂ ୱା ୱସ୍ସସତିକଂ ୱା ଜାତିୟା, ଜିଣ୍ଣଂ ଗୋପାନସିୱଙ୍କଂ ଭୋଗ୍ଗଂ ଦଣ୍ଡପରାୟନଂ ପୱେଧମାନଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତିଂ ଆତୁରଂ ଗତୟୋବ୍ବନଂ ଖଣ୍ଡଦନ୍ତଂ [ଖଣ୍ଡଦନ୍ତିଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ପଲିତକେସଂ [ପଲିତକେସିଂ] , ୱିଲୂନଂ ଖଲିତସିରଂ ୱଲିନଂ ତିଲକାହତଗତ୍ତଂ [ତିଲକାହତଗତ୍ତିଂ (ବହୂସୁ) ଅଟ୍ଠକଥା ଟୀକା ଓଲୋକେତବ୍ବା] । ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟା ପୁରିମା ସୁଭା ୱଣ୍ଣନିଭା ସା ଅନ୍ତରହିତା, ଆଦୀନୱୋ ପାତୁଭୂତୋତି? ‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୂପାନଂ ଆଦୀନୱୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତମେୱ ଭଗିନିଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ ଆବାଧିକଂ ଦୁକ୍ଖିତଂ ବାଳ୍ହଗିଲାନଂ, ସକେ ମୁତ୍ତକରୀସେ ପଲିପନ୍ନଂ ସେମାନଂ [ସେୟ୍ୟମାନଂ (କ॰)] , ଅଞ୍ଞେହି ୱୁଟ୍ଠାପିୟମାନଂ, ଅଞ୍ଞେହି ସଂୱେସିୟମାନଂ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟା ପୁରିମା ସୁଭା ୱଣ୍ଣନିଭା ସା ଅନ୍ତରହିତା, ଆଦୀନୱୋ ପାତୁଭୂତୋତି? ‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୂପାନଂ ଆଦୀନୱୋ।

୧୭୨ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତମେୱ ଭଗିନିଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ ସରୀରଂ ସିୱଥିକାୟ ଛଡ୍ଡିତଂ – ଏକାହମତଂ ୱା ଦ୍ୱୀହମତଂ ୱା ତୀହମତଂ ୱା, ଉଦ୍ଧୁମାତକଂ ୱିନୀଲକଂ ୱିପୁବ୍ବକଜାତଂ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟା ପୁରିମା ସୁଭା ୱଣ୍ଣନିଭା ସା ଅନ୍ତରହିତା, ଆଦୀନୱୋ ପାତୁଭୂତୋତି? ‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୂପାନଂ ଆଦୀନୱୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତମେୱ ଭଗିନିଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ ସରୀରଂ ସିୱଥିକାୟ ଛଡ୍ଡିତଂ – କାକେହି ୱା ଖଜ୍ଜମାନଂ, କୁଲଲେହି ୱା ଖଜ୍ଜମାନଂ, ଗିଜ୍ଝେହି ୱା ଖଜ୍ଜମାନଂ, କଙ୍କେହି ୱା ଖଜ୍ଜମାନଂ, ସୁନଖେହି ୱା ଖଜ୍ଜମାନଂ, ବ୍ୟଗ୍ଘେହି ୱା ଖଜ୍ଜମାନଂ, ଦୀପୀହି ୱା ଖଜ୍ଜମାନଂ, ସିଙ୍ଗାଲେହି ୱା ଖଜ୍ଜମାନଂ, ୱିୱିଧେହି ୱା ପାଣକଜାତେହି ଖଜ୍ଜମାନଂ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ , ୟା ପୁରିମା ସୁଭା ୱଣ୍ଣନିଭା ସା ଅନ୍ତରହିତା, ଆଦୀନୱୋ ପାତୁଭୂତୋତି? ‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୂପାନଂ ଆଦୀନୱୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତମେୱ ଭଗିନିଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ ସରୀରଂ ସିୱଥିକାୟ ଛଡ୍ଡିତଂ – ଅଟ୍ଠିକସଙ୍ଖଲିକଂ ସମଂସଲୋହିତଂ ନ୍ହାରୁସମ୍ବନ୍ଧଂ, ଅଟ୍ଠିକସଙ୍ଖଲିକଂ ନିମଂସଲୋହିତମକ୍ଖିତଂ ନ୍ହାରୁସମ୍ବନ୍ଧଂ, ଅଟ୍ଠିକସଙ୍ଖଲିକଂ ଅପଗତମଂସଲୋହିତଂ ନ୍ହାରୁସମ୍ବନ୍ଧଂ, ଅଟ୍ଠିକାନି ଅପଗତସମ୍ବନ୍ଧାନି ଦିସାୱିଦିସାୱିକ୍ଖିତ୍ତାନି – ଅଞ୍ଞେନ ହତ୍ଥଟ୍ଠିକଂ, ଅଞ୍ଞେନ ପାଦଟ୍ଠିକଂ, ଅଞ୍ଞେନ ଗୋପ୍ଫକଟ୍ଠିକଂ, ଅଞ୍ଞେନ ଜଙ୍ଘଟ୍ଠିକଂ, ଅଞ୍ଞେନ ଊରୁଟ୍ଠିକଂ, ଅଞ୍ଞେନ କଟିଟ୍ଠିକଂ, ଅଞ୍ଞେନ ଫାସୁକଟ୍ଠିକଂ, ଅଞ୍ଞେନ ପିଟ୍ଠିଟ୍ଠିକଂ, ଅଞ୍ଞେନ ଖନ୍ଧଟ୍ଠିକଂ, ଅଞ୍ଞେନ ଗୀୱଟ୍ଠିକଂ, ଅଞ୍ଞେନ ହନୁକଟ୍ଠିକଂ, ଅଞ୍ଞେନ ଦନ୍ତଟ୍ଠିକଂ, ଅଞ୍ଞେନ ସୀସକଟାହଂ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟା ପୁରିମା ସୁଭା ୱଣ୍ଣନିଭା ସା ଅନ୍ତରହିତା, ଆଦୀନୱୋ ପାତୁଭୂତୋତି? ‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୂପାନଂ ଆଦୀନୱୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତମେୱ ଭଗିନିଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ ସରୀରଂ ସିୱଥିକାୟ ଛଡ୍ଡିତଂ – ଅଟ୍ଠିକାନି ସେତାନି ସଙ୍ଖୱଣ୍ଣପଟିଭାଗାନି, ଅଟ୍ଠିକାନି ପୁଞ୍ଜକିତାନି ତେରୋୱସ୍ସିକାନି, ଅଟ୍ଠିକାନି ପୂତୀନି ଚୁଣ୍ଣକଜାତାନି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟା ପୁରିମା ସୁଭା ୱଣ୍ଣନିଭା ସା ଅନ୍ତରହିତା, ଆଦୀନୱୋ ପାତୁଭୂତୋତି? ‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୂପାନଂ ଆଦୀନୱୋ।

‘‘କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୂପାନଂ ନିସ୍ସରଣଂ? ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୂପେସୁ ଛନ୍ଦରାଗୱିନୟୋ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପହାନଂ – ଇଦଂ ରୂପାନଂ ନିସ୍ସରଣଂ।

‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଏୱଂ ରୂପାନଂ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦତୋ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ଆଦୀନୱତୋ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣତୋ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି ତେ ୱତ ସାମଂ ୱା ରୂପେ ପରିଜାନିସ୍ସନ୍ତି, ପରଂ ୱା ତଥତ୍ତାୟ ସମାଦପେସ୍ସନ୍ତି ୟଥା ପଟିପନ୍ନୋ ରୂପେ ପରିଜାନିସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଏୱଂ ରୂପାନଂ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦତୋ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ଆଦୀନୱତୋ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣତୋ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତି ତେ ୱତ ସାମଂ ୱା ରୂପେ ପରିଜାନିସ୍ସନ୍ତି ପରଂ ୱା ତଥତ୍ତାୟ ସମାଦପେସ୍ସନ୍ତି ୟଥା ପଟିପନ୍ନୋ ରୂପେ ପରିଜାନିସ୍ସତୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି।

୧୭୩ . ‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନାନଂ ଅସ୍ସାଦୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି, ନେୱ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଅତ୍ତବ୍ୟାବାଧାୟପି ଚେତେତି, ନ ପରବ୍ୟାବାଧାୟପି ଚେତେତି, ନ ଉଭୟବ୍ୟାବାଧାୟପି ଚେତେତି ; ଅବ୍ୟାବଜ୍ଝଂୟେୱ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୱେଦନଂ ୱେଦେତି। ଅବ୍ୟାବଜ୍ଝପରମାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନାନଂ ଅସ୍ସାଦଂ ୱଦାମି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି…ପେ॰… ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା, ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ୱିହରତି, ସତୋ ଚ ସମ୍ପଜାନୋ ସୁଖଞ୍ଚ କାୟେନ ପଟିସଂୱେଦେତି ୟଂ ତଂ ଅରିୟା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି – ‘ଉପେକ୍ଖକୋ ସତିମା ସୁଖୱିହାରୀ’ତି ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି…ପେ॰… ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି, ନେୱ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଅତ୍ତବ୍ୟାବାଧାୟପି ଚେତେତି, ନ ପରବ୍ୟାବାଧାୟପି ଚେତେତି, ନ ଉଭୟବ୍ୟାବାଧାୟପି ଚେତେତି; ଅବ୍ୟାବଜ୍ଝଂୟେୱ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ୱେଦନଂ ୱେଦେତି। ଅବ୍ୟାବଜ୍ଝପରମାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନାନଂ ଅସ୍ସାଦଂ ୱଦାମି।

୧୭୪ . ‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନାନଂ ଆଦୀନୱୋ? ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା ଅନିଚ୍ଚା ଦୁକ୍ଖା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା – ଅୟଂ ୱେଦନାନଂ ଆଦୀନୱୋ।

‘‘କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନାନଂ ନିସ୍ସରଣଂ? ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନାସୁ ଛନ୍ଦରାଗୱିନୟୋ, ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପହାନଂ – ଇଦଂ ୱେଦନାନଂ ନିସ୍ସରଣଂ।

‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଏୱଂ ୱେଦନାନଂ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦତୋ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ଆଦୀନୱତୋ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣତୋ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ତେ ୱତ ସାମଂ ୱା ୱେଦନଂ ପରିଜାନିସ୍ସନ୍ତି, ପରଂ ୱା ତଥତ୍ତାୟ ସମାଦପେସ୍ସନ୍ତି ୟଥା ପଟିପନ୍ନୋ ୱେଦନଂ ପରିଜାନିସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଏୱଂ ୱେଦନାନଂ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦତୋ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ଆଦୀନୱତୋ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣତୋ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତି ତେ ୱତ ସାମଂ ୱା ୱେଦନଂ ପରିଜାନିସ୍ସନ୍ତି, ପରଂ ୱା ତଥତ୍ତାୟ ସମାଦପେସ୍ସନ୍ତି ୟଥା ପଟିପନ୍ନୋ ୱେଦନଂ ପରିଜାନିସ୍ସତୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ମହାଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ତତିୟଂ।

୪. ଚୂଳଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସୁତ୍ତଂ

୧୭୫ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସକ୍କେସୁ ୱିହରତି କପିଲୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ନିଗ୍ରୋଧାରାମେ। ଅଥ ଖୋ ମହାନାମୋ ସକ୍କୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ମହାନାମୋ ସକ୍କୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଦୀଘରତ୍ତାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ଏୱଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାମି – ‘ଲୋଭୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ, ଦୋସୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ, ମୋହୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି। ଏୱଞ୍ଚାହଂ [ଏୱଂପାହଂ (କ॰)] , ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାମି – ‘ଲୋଭୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ, ଦୋସୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ, ମୋହୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ’ତି। ଅଥ ଚ ପନ ମେ ଏକଦା ଲୋଭଧମ୍ମାପି ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠନ୍ତି, ଦୋସଧମ୍ମାପି ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠନ୍ତି, ମୋହଧମ୍ମାପି ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠନ୍ତି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ହୋତି – ‘କୋସୁ ନାମ ମେ ଧମ୍ମୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅପ୍ପହୀନୋ ୟେନ ମେ ଏକଦା ଲୋଭଧମ୍ମାପି ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠନ୍ତି, ଦୋସଧମ୍ମାପି ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠନ୍ତି, ମୋହଧମ୍ମାପି ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠନ୍ତୀ’’’ତି।

୧୭୬ . ‘‘ସୋ ଏୱ ଖୋ ତେ, ମହାନାମ, ଧମ୍ମୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅପ୍ପହୀନୋ ୟେନ ତେ ଏକଦା ଲୋଭଧମ୍ମାପି ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠନ୍ତି, ଦୋସଧମ୍ମାପି ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠନ୍ତି, ମୋହଧମ୍ମାପି ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠନ୍ତି। ସୋ ଚ ହି ତେ, ମହାନାମ, ଧମ୍ମୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ପହୀନୋ ଅଭୱିସ୍ସ, ନ ତ୍ୱଂ ଅଗାରଂ ଅଜ୍ଝାୱସେୟ୍ୟାସି, ନ କାମେ ପରିଭୁଞ୍ଜେୟ୍ୟାସି। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ ତେ, ମହାନାମ, ସୋ ଏୱ ଧମ୍ମୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅପ୍ପହୀନୋ ତସ୍ମା ତ୍ୱଂ ଅଗାରଂ ଅଜ୍ଝାୱସସି, କାମେ ପରିଭୁଞ୍ଜସି।

୧୭୭ . ‘‘‘ଅପ୍ପସ୍ସାଦା କାମା ବହୁଦୁକ୍ଖା ବହୁପାୟାସା, ଆଦୀନୱୋ [ବହୂପାୟାସା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଏତ୍ଥ ଭିୟ୍ୟୋ’ତି – ଇତି ଚେପି, ମହାନାମ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠଂ ହୋତି, ସୋ ଚ [ସୋୱ (କ॰)] ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ କାମେହି ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ପୀତିସୁଖଂ ନାଧିଗଚ୍ଛତି, ଅଞ୍ଞଂ ୱା ତତୋ ସନ୍ତତରଂ; ଅଥ ଖୋ ସୋ ନେୱ ତାୱ ଅନାୱଟ୍ଟୀ କାମେସୁ ହୋତି। ୟତୋ ଚ ଖୋ, ମହାନାମ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ‘ଅପ୍ପସ୍ସାଦା କାମା ବହୁଦୁକ୍ଖା ବହୁପାୟାସା, ଆଦୀନୱୋ ଏତ୍ଥ ଭିୟ୍ୟୋ’ତି – ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠଂ ହୋତି, ସୋ ଚ ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ କାମେହି ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ପୀତିସୁଖଂ ଅଧିଗଚ୍ଛତି ଅଞ୍ଞଂ ୱା ତତୋ ସନ୍ତତରଂ; ଅଥ ଖୋ ସୋ ଅନାୱଟ୍ଟୀ କାମେସୁ ହୋତି।

‘‘ମୟ୍ହମ୍ପି ଖୋ, ମହାନାମ , ପୁବ୍ବେୱ ସମ୍ବୋଧା, ଅନଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସେୱ ସତୋ, ‘ଅପ୍ପସ୍ସାଦା କାମା ବହୁଦୁକ୍ଖା ବହୁପାୟାସା, ଆଦୀନୱୋ ଏତ୍ଥ ଭିୟ୍ୟୋ’ତି – ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠଂ ହୋତି, ସୋ ଚ ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ କାମେହି ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ପୀତିସୁଖଂ ନାଜ୍ଝଗମଂ, ଅଞ୍ଞଂ ୱା ତତୋ ସନ୍ତତରଂ; ଅଥ ଖ୍ୱାହଂ ନେୱ ତାୱ ଅନାୱଟ୍ଟୀ କାମେସୁ ପଚ୍ଚଞ୍ଞାସିଂ। ୟତୋ ଚ ଖୋ ମେ, ମହାନାମ, ‘ଅପ୍ପସ୍ସାଦା କାମା ବହୁଦୁକ୍ଖା ବହୁପାୟାସା, ଆଦୀନୱୋ ଏତ୍ଥ ଭିୟ୍ୟୋ’ତି – ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠଂ ଅହୋସି, ସୋ ଚ [ସୋୱ (କ॰)] ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ କାମେହି ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ପୀତିସୁଖଂ ଅଜ୍ଝଗମଂ, ଅଞ୍ଞଂ ୱା ତତୋ ସନ୍ତତରଂ; ଅଥାହଂ ଅନାୱଟ୍ଟୀ କାମେସୁ ପଚ୍ଚଞ୍ଞାସିଂ।

୧୭୮ . ‘‘କୋ ଚ, ମହାନାମ, କାମାନଂ ଅସ୍ସାଦୋ? ପଞ୍ଚିମେ, ମହାନାମ, କାମଗୁଣା। କତମେ ପଞ୍ଚ? ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା; ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ସଦ୍ଦା…ପେ॰… ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଗନ୍ଧା… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା… କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା – ଇମେ ଖୋ, ମହାନାମ, ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା। ୟଂ ଖୋ, ମହାନାମ, ଇମେ ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ – ଅୟଂ କାମାନଂ ଅସ୍ସାଦୋ।

‘‘କୋ ଚ, ମହାନାମ, କାମାନଂ ଆଦୀନୱୋ? ଇଧ, ମହାନାମ, କୁଲପୁତ୍ତୋ ୟେନ ସିପ୍ପଟ୍ଠାନେନ ଜୀୱିକଂ କପ୍ପେତି – ୟଦି ମୁଦ୍ଦାୟ ୟଦି ଗଣନାୟ ୟଦି ସଙ୍ଖାନେନ ୟଦି କସିୟା ୟଦି ୱଣିଜ୍ଜାୟ ୟଦି ଗୋରକ୍ଖେନ ୟଦି ଇସ୍ସତ୍ଥେନ ୟଦି ରାଜପୋରିସେନ ୟଦି ସିପ୍ପଞ୍ଞତରେନ, ସୀତସ୍ସ ପୁରକ୍ଖତୋ ଉଣ୍ହସ୍ସ ପୁରକ୍ଖତୋ ଡଂସମକସୱାତାତପସରୀଂସପସମ୍ଫସ୍ସେହି ରିସ୍ସମାନୋ ଖୁପ୍ପିପାସାୟ ମୀୟମାନୋ; ଅୟମ୍ପି, ମହାନାମ, କାମାନଂ ଆଦୀନୱୋ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧୋ କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ।

‘‘ତସ୍ସ ଚେ ମହାନାମ କୁଲପୁତ୍ତସ୍ସ ଏୱଂ ଉଟ୍ଠହତୋ ଘଟତୋ ୱାୟମତୋ ତେ ଭୋଗା ନାଭିନିପ୍ଫଜ୍ଜନ୍ତି, ସୋ ସୋଚତି କିଲମତି ପରିଦେୱତି ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତି ‘ମୋଘଂ ୱତ ମେ ଉଟ୍ଠାନଂ, ଅଫଲୋ ୱତ ମେ ୱାୟାମୋ’ତି। ଅୟମ୍ପି, ମହାନାମ, କାମାନଂ ଆଦୀନୱୋ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧୋ କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ।

‘‘ତସ୍ସ ଚେ, ମହାନାମ, କୁଲପୁତ୍ତସ୍ସ ଏୱଂ ଉଟ୍ଠହତୋ ଘଟତୋ ୱାୟମତୋ ତେ ଭୋଗା ଅଭିନିପ୍ଫଜ୍ଜନ୍ତି। ସୋ ତେସଂ ଭୋଗାନଂ ଆରକ୍ଖାଧିକରଣଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି – ‘କିନ୍ତି ମେ ଭୋଗେ ନେୱ ରାଜାନୋ ହରେୟ୍ୟୁଂ, ନ ଚୋରା ହରେୟ୍ୟୁଂ, ନ ଅଗ୍ଗି ଦହେୟ୍ୟ, ନ ଉଦକଂ ୱହେୟ୍ୟ, ନ ଅପ୍ପିୟା ୱା ଦାୟାଦା ହରେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ଆରକ୍ଖତୋ ଗୋପୟତୋ ତେ ଭୋଗେ ରାଜାନୋ ୱା ହରନ୍ତି, ଚୋରା ୱା ହରନ୍ତି, ଅଗ୍ଗି ୱା ଦହତି, ଉଦକଂ ୱା ୱହତି, ଅପ୍ପିୟା ୱା ଦାୟାଦା ହରନ୍ତି। ସୋ ସୋଚତି କିଲମତି ପରିଦେୱତି ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତି – ‘ୟମ୍ପି ମେ ଅହୋସି ତମ୍ପି ନୋ ନତ୍ଥୀ’ତି। ଅୟମ୍ପି, ମହାନାମ, କାମାନଂ ଆଦୀନୱୋ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧୋ କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାନାମ, କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ ରାଜାନୋପି ରାଜୂହି ୱିୱଦନ୍ତି, ଖତ୍ତିୟାପି ଖତ୍ତିୟେହି ୱିୱଦନ୍ତି, ବ୍ରାହ୍ମଣାପି ବ୍ରାହ୍ମଣେହି ୱିୱଦନ୍ତି, ଗହପତୀପି ଗହପତୀହି ୱିୱଦନ୍ତି, ମାତାପି ପୁତ୍ତେନ ୱିୱଦତି, ପୁତ୍ତୋପି ମାତରା ୱିୱଦତି, ପିତାପି ପୁତ୍ତେନ ୱିୱଦତି, ପୁତ୍ତୋପି ପିତରା ୱିୱଦତି, ଭାତାପି ଭାତରା ୱିୱଦତି, ଭାତାପି ଭଗିନିୟା ୱିୱଦତି, ଭଗିନୀପି ଭାତରା ୱିୱଦତି, ସହାୟୋପି ସହାୟେନ ୱିୱଦତି। ତେ ତତ୍ଥ କଲହୱିଗ୍ଗହୱିୱାଦାପନ୍ନା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ପାଣୀହିପି ଉପକ୍କମନ୍ତି, ଲେଡ୍ଡୂହିପି ଉପକ୍କମନ୍ତି, ଦଣ୍ଡେହିପି ଉପକ୍କମନ୍ତି, ସତ୍ଥେହିପି ଉପକ୍କମନ୍ତି। ତେ ତତ୍ଥ ମରଣମ୍ପି ନିଗଚ୍ଛନ୍ତି, ମରଣମତ୍ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ । ଅୟମ୍ପି, ମହାନାମ, କାମାନଂ ଆଦୀନୱୋ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧୋ କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାନାମ, କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ ଅସିଚମ୍ମଂ ଗହେତ୍ୱା, ଧନୁକଲାପଂ ସନ୍ନୟ୍ହିତ୍ୱା, ଉଭତୋବ୍ୟୂଳ୍ହଂ ସଙ୍ଗାମଂ ପକ୍ଖନ୍ଦନ୍ତି ଉସୂସୁପି ଖିପ୍ପମାନେସୁ, ସତ୍ତୀସୁପି ଖିପ୍ପମାନାସୁ, ଅସୀସୁପି ୱିଜ୍ଜୋତଲନ୍ତେସୁ। ତେ ତତ୍ଥ ଉସୂହିପି ୱିଜ୍ଝନ୍ତି, ସତ୍ତିୟାପି ୱିଜ୍ଝନ୍ତି, ଅସିନାପି ସୀସଂ ଛିନ୍ଦନ୍ତି। ତେ ତତ୍ଥ ମରଣମ୍ପି ନିଗଚ୍ଛନ୍ତି, ମରଣମତ୍ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ। ଅୟମ୍ପି, ମହାନାମ, କାମାନଂ ଆଦୀନୱୋ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧୋ କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାନାମ, କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ ଅସିଚମ୍ମଂ ଗହେତ୍ୱା, ଧନୁକଲାପଂ ସନ୍ନୟ୍ହିତ୍ୱା, ଅଦ୍ଦାୱଲେପନା ଉପକାରିୟୋ ପକ୍ଖନ୍ଦନ୍ତି ଉସୂସୁପି ଖିପ୍ପମାନେସୁ, ସତ୍ତୀସୁପି ଖିପ୍ପମାନାସୁ, ଅସୀସୁପି ୱିଜ୍ଜୋତଲନ୍ତେସୁ। ତେ ତତ୍ଥ ଉସୂହିପି ୱିଜ୍ଝନ୍ତି, ସତ୍ତିୟାପି ୱିଜ୍ଝନ୍ତି, ଛକଣକାୟପି ଓସିଞ୍ଚନ୍ତି, ଅଭିୱଗ୍ଗେନପି ଓମଦ୍ଦନ୍ତି, ଅସିନାପି ସୀସଂ ଛିନ୍ଦନ୍ତି। ତେ ତତ୍ଥ ମରଣମ୍ପି ନିଗଚ୍ଛନ୍ତି, ମରଣମତ୍ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ। ଅୟମ୍ପି, ମହାନାମ, କାମାନଂ ଆଦୀନୱୋ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧୋ କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାନାମ, କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ ସନ୍ଧିମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି, ନିଲ୍ଲୋପମ୍ପି ହରନ୍ତି, ଏକାଗାରିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ପରିପନ୍ଥେପି ତିଟ୍ଠନ୍ତି, ପରଦାରମ୍ପି ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତମେନଂ ରାଜାନୋ ଗହେତ୍ୱା ୱିୱିଧା କମ୍ମକାରଣା କାରେନ୍ତି – କସାହିପି ତାଳେନ୍ତି, ୱେତ୍ତେହିପି ତାଳେନ୍ତି, ଅଡ୍ଢଦଣ୍ଡକେହିପି ତାଳେନ୍ତି; ହତ୍ଥମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି, ପାଦମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି, ହତ୍ଥପାଦମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି, କଣ୍ଣମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି, ନାସମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି, କଣ୍ଣନାସମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି; ବିଲଙ୍ଗଥାଲିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ସଙ୍ଖମୁଣ୍ଡିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ରାହୁମୁଖମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ଜୋତିମାଲିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ହତ୍ଥପଜ୍ଜୋତିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ଏରକୱତ୍ତିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ଚୀରକୱାସିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ଏଣେୟ୍ୟକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ବଳିସମଂସିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, କହାପଣିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ଖାରାପତଚ୍ଛିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ପଲିଘପରିୱତ୍ତିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ପଲାଲପୀଠକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ତତ୍ତେନପି ତେଲେନ ଓସିଞ୍ଚନ୍ତି, ସୁନଖେହିପି ଖାଦାପେନ୍ତି, ଜୀୱନ୍ତମ୍ପି ସୂଲେ ଉତ୍ତାସେନ୍ତି, ଅସିନାପି ସୀସଂ ଛିନ୍ଦନ୍ତି। ତେ ତତ୍ଥ ମରଣମ୍ପି ନିଗଚ୍ଛନ୍ତି, ମରଣମତ୍ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ। ଅୟମ୍ପି, ମହାନାମ, କାମାନଂ ଆଦୀନୱୋ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧୋ କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାନାମ, କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ କାୟେନ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରନ୍ତି, ୱାଚାୟ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରନ୍ତି, ମନସା ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରନ୍ତି। ତେ କାୟେନ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା, ୱାଚାୟ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା, ମନସା ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା, ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ଅୟମ୍ପି, ମହାନାମ, କାମାନଂ ଆଦୀନୱୋ ସମ୍ପରାୟିକୋ , ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧୋ କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ।

୧୭୯ . ‘‘ଏକମିଦାହଂ, ମହାନାମ, ସମୟଂ ରାଜଗହେ ୱିହରାମି ଗିଜ୍ଝକୂଟେ ପବ୍ବତେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସମ୍ବହୁଲା ନିଗଣ୍ଠା [ନିଗନ୍ଥା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଇସିଗିଲିପସ୍ସେ କାଳସିଲାୟଂ ଉବ୍ଭଟ୍ଠକା ହୋନ୍ତି ଆସନପଟିକ୍ଖିତ୍ତା, ଓପକ୍କମିକା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦୟନ୍ତି। ଅଥ ଖ୍ୱାହଂ, ମହାନାମ, ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନ ଇସିଗିଲିପସ୍ସେ କାଳସିଲା ୟେନ ତେ ନିଗଣ୍ଠା ତେନୁପସଙ୍କମିଂ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତେ ନିଗଣ୍ଠେ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘କିନ୍ନୁ ତୁମ୍ହେ, ଆୱୁସୋ, ନିଗଣ୍ଠା ଉବ୍ଭଟ୍ଠକା ଆସନପଟିକ୍ଖିତ୍ତା, ଓପକ୍କମିକା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦୟଥା’ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ମହାନାମ, ତେ ନିଗଣ୍ଠା ମଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘ନିଗଣ୍ଠୋ, ଆୱୁସୋ, ନାଟପୁତ୍ତୋ [ନାଥପୁତ୍ତୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସବ୍ବଞ୍ଞୂ ସବ୍ବଦସ୍ସାୱୀ ଅପରିସେସଂ ଞାଣଦସ୍ସନଂ ପଟିଜାନାତି – ‘‘ଚରତୋ ଚ ମେ ତିଟ୍ଠତୋ ଚ ସୁତ୍ତସ୍ସ ଚ ଜାଗରସ୍ସ ଚ ସତତଂ ସମିତଂ ଞାଣଦସ୍ସନଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତ’’ନ୍ତି। ସୋ ଏୱମାହ – ‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ ୱୋ [ଅତ୍ଥି ଖୋ ଭୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ନିଗଣ୍ଠା, ପୁବ୍ବେ ପାପକମ୍ମଂ କତଂ, ତଂ ଇମାୟ କଟୁକାୟ ଦୁକ୍କରକାରିକାୟ ନିଜ୍ଜୀରେଥ [ନିଜ୍ଜରେଥ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ; ୟଂ ପନେତ୍ଥ [ମୟଂ ପନେତ୍ଥ (କ॰)] ଏତରହି କାୟେନ ସଂୱୁତା ୱାଚାୟ ସଂୱୁତା ମନସା ସଂୱୁତା ତଂ ଆୟତିଂ ପାପସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ଅକରଣଂ; ଇତି ପୁରାଣାନଂ କମ୍ମାନଂ ତପସା ବ୍ୟନ୍ତିଭାୱା, ନୱାନଂ କମ୍ମାନଂ ଅକରଣା, ଆୟତିଂ ଅନୱସ୍ସୱୋ; ଆୟତିଂ ଅନୱସ୍ସୱା କମ୍ମକ୍ଖୟୋ, କମ୍ମକ୍ଖୟା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟୋ, ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟା ୱେଦନାକ୍ଖୟୋ, ୱେଦନାକ୍ଖୟା ସବ୍ବଂ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି। ତଞ୍ଚ ପନମ୍ହାକଂ ରୁଚ୍ଚତି ଚେୱ ଖମତି ଚ, ତେନ ଚମ୍ହ ଅତ୍ତମନା’ତି।

୧୮୦ . ‘‘ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅହଂ, ମହାନାମ, ତେ ନିଗଣ୍ଠେ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘କିଂ ପନ ତୁମ୍ହେ, ଆୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ଜାନାଥ – ଅହୁୱମ୍ହେୱ ମୟଂ ପୁବ୍ବେ ନ ନାହୁୱମ୍ହା’ତି? ‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’। ‘କିଂ ପନ ତୁମ୍ହେ, ଆୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ଜାନାଥ – ଅକରମ୍ହେୱ ମୟଂ ପୁବ୍ବେ ପାପକମ୍ମଂ ନ ନାକରମ୍ହା’ତି? ‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’। ‘କିଂ ପନ ତୁମ୍ହେ, ଆୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ଜାନାଥ – ଏୱରୂପଂ ୱା ଏୱରୂପଂ ୱା ପାପକମ୍ମଂ ଅକରମ୍ହା’ତି? ‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’। ‘କିଂ ପନ ତୁମ୍ହେ, ଆୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ଜାନାଥ – ଏତ୍ତକଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣଂ, ଏତ୍ତକଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜୀରେତବ୍ବଂ , ଏତ୍ତକମ୍ହି ୱା ଦୁକ୍ଖେ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣେ ସବ୍ବଂ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି? ‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’। ‘କିଂ ପନ ତୁମ୍ହେ, ଆୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ଜାନାଥ – ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନଂ, କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପସମ୍ପଦ’ନ୍ତି? ‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’।

‘‘‘ଇତି କିର ତୁମ୍ହେ, ଆୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ନ ଜାନାଥ – ଅହୁୱମ୍ହେୱ ମୟଂ ପୁବ୍ବେ ନ ନାହୁୱମ୍ହାତି, ନ ଜାନାଥ – ଅକରମ୍ହେୱ ମୟଂ ପୁବ୍ବେ ପାପକମ୍ମଂ ନ ନାକରମ୍ହାତି, ନ ଜାନାଥ – ଏୱରୂପଂ ୱା ଏୱରୂପଂ ୱା ପାପକମ୍ମଂ ଅକରମ୍ହାତି, ନ ଜାନାଥ – ଏତ୍ତକଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣଂ, ଏତ୍ତକଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜୀରେତବ୍ବଂ, ଏତ୍ତକମ୍ହି ୱା ଦୁକ୍ଖେ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣେ ସବ୍ବଂ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣଂ ଭୱିସ୍ସତୀତି। ନ ଜାନାଥ – ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନଂ, କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପସମ୍ପଦଂ। ଏୱଂ ସନ୍ତେ, ଆୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ୟେ ଲୋକେ ଲୁଦ୍ଦା ଲୋହିତପାଣିନୋ କୁରୂରକମ୍ମନ୍ତା ମନୁସ୍ସେସୁ ପଚ୍ଚାଜାତା ତେ ନିଗଣ୍ଠେସୁ ପବ୍ବଜନ୍ତୀ’ତି? ‘ନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ଗୋତମ, ସୁଖେନ ସୁଖଂ ଅଧିଗନ୍ତବ୍ବଂ, ଦୁକ୍ଖେନ ଖୋ ସୁଖଂ ଅଧିଗନ୍ତବ୍ବଂ; ସୁଖେନ ଚାୱୁସୋ ଗୋତମ, ସୁଖଂ ଅଧିଗନ୍ତବ୍ବଂ ଅଭୱିସ୍ସ, ରାଜା ମାଗଧୋ ସେନିୟୋ ବିମ୍ବିସାରୋ ସୁଖଂ ଅଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ରାଜା ମାଗଧୋ ସେନିୟୋ ବିମ୍ବିସାରୋ ସୁଖୱିହାରିତରୋ ଆୟସ୍ମତା ଗୋତମେନା’ତି।

‘‘‘ଅଦ୍ଧାୟସ୍ମନ୍ତେହି ନିଗଣ୍ଠେହି ସହସା ଅପ୍ପଟିସଙ୍ଖା ୱାଚା ଭାସିତା – ନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ଗୋତମ, ସୁଖେନ ସୁଖଂ ଅଧିଗନ୍ତବ୍ବଂ, ଦୁକ୍ଖେନ ଖୋ ସୁଖଂ ଅଧିଗନ୍ତବ୍ବଂ; ସୁଖେନ ଚାୱୁସୋ ଗୋତମ, ସୁଖଂ ଅଧିଗନ୍ତବ୍ବଂ ଅଭୱିସ୍ସ, ରାଜା ମାଗଧୋ ସେନିୟୋ ବିମ୍ବିସାରୋ ସୁଖଂ ଅଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ରାଜା ମାଗଧୋ ସେନିୟୋ ବିମ୍ବିସାରୋ ସୁଖୱିହାରିତରୋ ଆୟସ୍ମତା ଗୋତମେନା’’ତି। ଅପି ଚ ଅହମେୱ ତତ୍ଥ ପଟିପୁଚ୍ଛିତବ୍ବୋ – କୋ ନୁ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ସୁଖୱିହାରିତରୋ ରାଜା ୱା ମାଗଧୋ ସେନିୟୋ ବିମ୍ବିସାରୋ ଆୟସ୍ମା ୱା ଗୋତମୋ’ତି? ଅଦ୍ଧାୱୁସୋ ଗୋତମ, ଅମ୍ହେହି ସହସା ଅପ୍ପଟିସଙ୍ଖା ୱାଚା ଭାସିତା, ନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ଗୋତମ, ସୁଖେନ ସୁଖଂ ଅଧିଗନ୍ତବ୍ବଂ, ଦୁକ୍ଖେନ ଖୋ ସୁଖଂ ଅଧିଗନ୍ତବ୍ବଂ; ସୁଖେନ ଚାୱୁସୋ ଗୋତମ, ସୁଖଂ ଅଧିଗନ୍ତବ୍ବଂ ଅଭୱିସ୍ସ, ରାଜା ମାଗଧୋ ସେନିୟୋ ବିମ୍ବିସାରୋ ସୁଖଂ ଅଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ରାଜା ମାଗଧୋ ସେନିୟୋ ବିମ୍ବିସାରୋ ସୁଖୱିହାରିତରୋ ଆୟସ୍ମତା ଗୋତମେନାତି। ଅପି ଚ ତିଟ୍ଠତେତଂ, ଇଦାନିପି ମୟଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ପୁଚ୍ଛାମ – କୋ ନୁ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ସୁଖୱିହାରିତରୋ ରାଜା ୱା ମାଗଧୋ ସେନିୟୋ ବିମ୍ବିସାରୋ ଆୟସ୍ମା ୱା ଗୋତମୋ’ତି?

‘‘‘ତେନ ହାୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ତୁମ୍ହେୱ ତତ୍ଥ ପଟିପୁଚ୍ଛିସ୍ସାମି, ୟଥା ୱୋ ଖମେୟ୍ୟ ତଥା ନଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାଥ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥାୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ପହୋତି ରାଜା ମାଗଧୋ ସେନିୟୋ ବିମ୍ବିସାରୋ, ଅନିଞ୍ଜମାନୋ କାୟେନ, ଅଭାସମାନୋ ୱାଚଂ, ସତ୍ତ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନି ଏକନ୍ତସୁଖଂ ପଟିସଂୱେଦୀ ୱିହରିତୁ’ନ୍ତି? ‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’।

‘‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥାୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ପହୋତି ରାଜା ମାଗଧୋ ସେନିୟୋ ବିମ୍ବିସାରୋ, ଅନିଞ୍ଜମାନୋ କାୟେନ, ଅଭାସମାନୋ ୱାଚଂ, ଛ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନି…ପେ॰… ପଞ୍ଚ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନି… ଚତ୍ତାରି ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନି… ତୀଣି ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନି… ଦ୍ୱେ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନି… ଏକଂ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱଂ ଏକନ୍ତସୁଖଂ ପଟିସଂୱେଦୀ ୱିହରିତୁ’ନ୍ତି? ‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’।

‘‘‘ଅହଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ପହୋମି ଅନିଞ୍ଜମାନୋ କାୟେନ, ଅଭାସମାନୋ ୱାଚଂ, ଏକଂ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱଂ ଏକନ୍ତସୁଖଂ ପଟିସଂୱେଦୀ ୱିହରିତୁଂ। ଅହଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ପହୋମି ଅନିଞ୍ଜମାନୋ କାୟେନ, ଅଭାସମାନୋ ୱାଚଂ, ଦ୍ୱେ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନି… ତୀଣି ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନି… ଚତ୍ତାରି ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନି… ପଞ୍ଚ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନି… ଛ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନି… ସତ୍ତ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାନି ଏକନ୍ତସୁଖଂ ପଟିସଂୱେଦୀ ୱିହରିତୁଂ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥାୱୁସୋ ନିଗଣ୍ଠା, ଏୱଂ ସନ୍ତେ କୋ ସୁଖୱିହାରିତରୋ ରାଜା ୱା ମାଗଧୋ ସେନିୟୋ ବିମ୍ବିସାରୋ ଅହଂ ୱା’ତି? ‘ଏୱଂ ସନ୍ତେ ଆୟସ୍ମାୱ ଗୋତମୋ ସୁଖୱିହାରିତରୋ ରଞ୍ଞା ମାଗଧେନ ସେନିୟେନ ବିମ୍ବିସାରେନା’’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନୋ ମହାନାମୋ ସକ୍କୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୀତି।

ଚୂଳଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଅନୁମାନସୁତ୍ତଂ

୧୮୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଭଗ୍ଗେସୁ ୱିହରତି ସୁସୁମାରଗିରେ [ସୁଂସୁମାରଗିରେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଭେସକଳାୱନେ ମିଗଦାୟେ। ତତ୍ର ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଆୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ପୱାରେତି ଚେପି, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ – ‘ୱଦନ୍ତୁ ମଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ, ୱଚନୀୟୋମ୍ହି ଆୟସ୍ମନ୍ତେହୀ’ତି, ସୋ ଚ ହୋତି ଦୁବ୍ବଚୋ, ଦୋୱଚସ୍ସକରଣେହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ, ଅକ୍ଖମୋ ଅପ୍ପଦକ୍ଖିଣଗ୍ଗାହୀ ଅନୁସାସନିଂ, ଅଥ ଖୋ ନଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ନ ଚେୱ ୱତ୍ତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞନ୍ତି, ନ ଚ ଅନୁସାସିତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞନ୍ତି, ନ ଚ ତସ୍ମିଂ ପୁଗ୍ଗଲେ ୱିସ୍ସାସଂ ଆପଜ୍ଜିତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞନ୍ତି।

‘‘କତମେ ଚାୱୁସୋ, ଦୋୱଚସ୍ସକରଣା ଧମ୍ମା? ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପାପିଚ୍ଛୋ ହୋତି, ପାପିକାନଂ ଇଚ୍ଛାନଂ ୱସଂ ଗତୋ। ୟମ୍ପାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପାପିଚ୍ଛୋ ହୋତି, ପାପିକାନଂ ଇଚ୍ଛାନଂ ୱସଂ ଗତୋ – ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ଦୋୱଚସ୍ସକରଣୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଅତ୍ତୁକ୍କଂସକୋ ହୋତି ପରୱମ୍ଭୀ। ୟମ୍ପାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଅତ୍ତୁକ୍କଂସକୋ ହୋତି ପରୱମ୍ଭୀ – ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ଦୋୱଚସ୍ସକରଣୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ କୋଧନୋ ହୋତି କୋଧାଭିଭୂତୋ। ୟମ୍ପାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ କୋଧନୋ ହୋତି କୋଧାଭିଭୂତୋ – ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ଦୋୱଚସ୍ସକରଣୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ , ଭିକ୍ଖୁ କୋଧନୋ ହୋତି କୋଧହେତୁ ଉପନାହୀ। ୟମ୍ପାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ କୋଧନୋ ହୋତି କୋଧହେତୁ ଉପନାହୀ – ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ଦୋୱଚସ୍ସକରଣୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ କୋଧନୋ ହୋତି କୋଧହେତୁ ଅଭିସଙ୍ଗୀ। ୟମ୍ପାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ କୋଧନୋ ହୋତି କୋଧହେତୁ ଅଭିସଙ୍ଗୀ – ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ଦୋୱଚସ୍ସକରଣୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ କୋଧନୋ ହୋତି କୋଧସାମନ୍ତା [କୋଧସାମନ୍ତଂ (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰ କ॰)] ୱାଚଂ ନିଚ୍ଛାରେତା। ୟମ୍ପାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ କୋଧନୋ ହୋତି କୋଧସାମନ୍ତା ୱାଚଂ ନିଚ୍ଛାରେତା – ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ଦୋୱଚସ୍ସକରଣୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଚୋଦିତୋ [ଚୁଦିତୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଚୋଦକେନ ଚୋଦକଂ ପଟିପ୍ଫରତି। ୟମ୍ପାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଚୋଦକଂ ପଟିପ୍ଫରତି – ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ଦୋୱଚସ୍ସକରଣୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଚୋଦକଂ ଅପସାଦେତି। ୟମ୍ପାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଚୋଦକଂ ଅପସାଦେତି – ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ଦୋୱଚସ୍ସକରଣୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ , ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଚୋଦକସ୍ସ ପଚ୍ଚାରୋପେତି। ୟମ୍ପାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଚୋଦକସ୍ସ ପଚ୍ଚାରୋପେତି – ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ଦୋୱଚସ୍ସକରଣୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଅଞ୍ଞେନଞ୍ଞଂ ପଟିଚରତି, ବହିଦ୍ଧା କଥଂ ଅପନାମେତି, କୋପଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟଞ୍ଚ ପାତୁକରୋତି। ୟମ୍ପାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଅଞ୍ଞେନଞ୍ଞଂ ପଟିଚରତି, ବହିଦ୍ଧା କଥଂ ଅପନାମେତି, କୋପଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟଞ୍ଚ ପାତୁକରୋତି – ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ଦୋୱଚସ୍ସକରଣୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଅପଦାନେ ନ ସମ୍ପାୟତି। ୟମ୍ପାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଅପଦାନେ ନ ସମ୍ପାୟତି – ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ଦୋୱଚସ୍ସକରଣୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ମକ୍ଖୀ ହୋତି ପଳାସୀ। ୟମ୍ପାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ମକ୍ଖୀ ହୋତି ପଳାସୀ – ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ଦୋୱଚସ୍ସକରଣୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଇସ୍ସୁକୀ ହୋତି ମଚ୍ଛରୀ। ୟମ୍ପାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଇସ୍ସୁକୀ ହୋତି ମଚ୍ଛରୀ – ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ଦୋୱଚସ୍ସକରଣୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ସଠୋ ହୋତି ମାୟାୱୀ। ୟମ୍ପାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ସଠୋ ହୋତି ମାୟାୱୀ – ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ଦୋୱଚସ୍ସକରଣୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଥଦ୍ଧୋ ହୋତି ଅତିମାନୀ। ୟମ୍ପାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଥଦ୍ଧୋ ହୋତି ଅତିମାନୀ – ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ଦୋୱଚସ୍ସକରଣୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିପରାମାସୀ ହୋତି ଆଧାନଗ୍ଗାହୀ ଦୁପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୀ। ୟମ୍ପାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିପରାମାସୀ ହୋତି ଆଧାନଗ୍ଗାହୀ ଦୁପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୀ – ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ଦୋୱଚସ୍ସକରଣୋ। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତାୱୁସୋ, ଦୋୱଚସ୍ସକରଣା ଧମ୍ମା।

୧୮୨ . ‘‘ନୋ ଚେପି, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପୱାରେତି – ‘ୱଦନ୍ତୁ ମଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ, ୱଚନୀୟୋମ୍ହି ଆୟସ୍ମନ୍ତେହୀ’ତି, ସୋ ଚ ହୋତି ସୁୱଚୋ, ସୋୱଚସ୍ସକରଣେହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ, ଖମୋ ପଦକ୍ଖିଣଗ୍ଗାହୀ ଅନୁସାସନିଂ, ଅଥ ଖୋ ନଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ୱତ୍ତବ୍ବଞ୍ଚେୱ ମଞ୍ଞନ୍ତି, ଅନୁସାସିତବ୍ବଞ୍ଚ ମଞ୍ଞନ୍ତି, ତସ୍ମିଞ୍ଚ ପୁଗ୍ଗଲେ ୱିସ୍ସାସଂ ଆପଜ୍ଜିତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞନ୍ତି।

‘‘କତମେ ଚାୱୁସୋ, ସୋୱଚସ୍ସକରଣା ଧମ୍ମା? ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ପାପିଚ୍ଛୋ ହୋତି, ନ ପାପିକାନଂ ଇଚ୍ଛାନଂ ୱସଂ ଗତୋ। ୟମ୍ପାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ପାପିଚ୍ଛୋ ହୋତି ନ ପାପିକାନଂ ଇଚ୍ଛାନଂ ୱସଂ ଗତୋ – ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସୋୱଚସ୍ସକରଣୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନତ୍ତୁକ୍କଂସକୋ ହୋତି ଅପରୱମ୍ଭୀ। ୟମ୍ପାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନତ୍ତୁକ୍କଂସକୋ ହୋତି ଅପରୱମ୍ଭୀ – ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସୋୱଚସ୍ସକରଣୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ନ କୋଧନୋ ହୋତି ନ କୋଧାଭିଭୂତୋ। ୟମ୍ପାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ନ କୋଧନୋ ହୋତି ନ କୋଧାଭିଭୂତୋ – ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସୋୱଚସ୍ସକରଣୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ନ କୋଧନୋ ହୋତି ନ କୋଧହେତୁ ଉପନାହୀ। ୟମ୍ପାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ନ କୋଧନୋ ହୋତି ନ କୋଧହେତୁ ଉପନାହୀ – ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସୋୱଚସ୍ସକରଣୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ନ କୋଧନୋ ହୋତି ନ କୋଧହେତୁ ଅଭିସଙ୍ଗୀ। ୟମ୍ପାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ନ କୋଧନୋ ହୋତି ନ କୋଧହେତୁ ଅଭିସଙ୍ଗୀ – ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସୋୱଚସ୍ସକରଣୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ନ କୋଧନୋ ହୋତି ନ କୋଧସାମନ୍ତା ୱାଚଂ ନିଚ୍ଛାରେତା। ୟମ୍ପାୱୁସୋ , ଭିକ୍ଖୁ ନ କୋଧନୋ ହୋତି ନ କୋଧସାମନ୍ତା ୱାଚଂ ନିଚ୍ଛାରେତା – ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସୋୱଚସ୍ସକରଣୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଚୋଦକଂ ନପ୍ପଟିପ୍ଫରତି। ୟମ୍ପାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଚୋଦକଂ ନପ୍ପଟିପ୍ଫରତି – ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସୋୱଚସ୍ସକରଣୋ ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଚୋଦକଂ ନ ଅପସାଦେତି। ୟମ୍ପାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଚୋଦକଂ ନ ଅପସାଦେତି – ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସୋୱଚସ୍ସକରଣୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଚୋଦକସ୍ସ ନ ପଚ୍ଚାରୋପେତି। ୟମ୍ପାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଚୋଦକସ୍ସ ନ ପଚ୍ଚାରୋପେତି – ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସୋୱଚସ୍ସକରଣୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ନ ଅଞ୍ଞେନଞ୍ଞଂ ପଟିଚରତି, ନ ବହିଦ୍ଧା କଥଂ ଅପନାମେତି, ନ କୋପଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟଞ୍ଚ ପାତୁକରୋତି। ୟମ୍ପାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ନ ଅଞ୍ଞେନଞ୍ଞଂ ପଟିଚରତି, ନ ବହିଦ୍ଧା କଥଂ ଅପନାମେତି, ନ କୋପଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟଞ୍ଚ ପାତୁକରୋତି – ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସୋୱଚସ୍ସକରଣୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଅପଦାନେ ସମ୍ପାୟତି। ୟମ୍ପାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଅପଦାନେ ସମ୍ପାୟତି – ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସୋୱଚସ୍ସକରଣୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଅମକ୍ଖୀ ହୋତି ଅପଳାସୀ। ୟମ୍ପାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଅମକ୍ଖୀ ହୋତି ଅପଳାସୀ – ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସୋୱଚସ୍ସକରଣୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନିସ୍ସୁକୀ ହୋତି ଅମଚ୍ଛରୀ। ୟମ୍ପାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନିସ୍ସୁକୀ ହୋତି ଅମଚ୍ଛରୀ – ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସୋୱଚସ୍ସକରଣୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଅସଠୋ ହୋତି ଅମାୟାୱୀ। ୟମ୍ପାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଅସଠୋ ହୋତି ଅମାୟାୱୀ – ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସୋୱଚସ୍ସକରଣୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଅତ୍ଥଦ୍ଧୋ ହୋତି ଅନତିମାନୀ। ୟମ୍ପାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଅତ୍ଥଦ୍ଧୋ ହୋତି ଅନତିମାନୀ – ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସୋୱଚସ୍ସକରଣୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଅସନ୍ଦିଟ୍ଠିପରାମାସୀ ହୋତି ଅନାଧାନଗ୍ଗାହୀ ସୁପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୀ। ୟମ୍ପାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଅସନ୍ଦିଟ୍ଠିପରାମାସୀ ହୋତି, ଅନାଧାନଗ୍ଗାହୀ ସୁପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୀ – ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସୋୱଚସ୍ସକରଣୋ। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତାୱୁସୋ, ସୋୱଚସ୍ସକରଣା ଧମ୍ମା।

୧୮୩ . ‘‘ତତ୍ରାୱୁସୋ , ଭିକ୍ଖୁନା ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ଏୱଂ ଅନୁମିନିତବ୍ବଂ [ଅନୁମାନିତବ୍ବଂ (ସୀ॰)] – ‘ୟୋ ଖ୍ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ପାପିଚ୍ଛୋ, ପାପିକାନଂ ଇଚ୍ଛାନଂ ୱସଂ ଗତୋ, ଅୟଂ ମେ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ; ଅହଞ୍ଚେୱ ଖୋ ପନସ୍ସଂ ପାପିଚ୍ଛୋ ପାପିକାନଂ ଇଚ୍ଛାନଂ ୱସଂ ଗତୋ, ଅହଂପାସ୍ସଂ ପରେସଂ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ’ତି। ଏୱଂ ଜାନନ୍ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ‘ନ ପାପିଚ୍ଛୋ ଭୱିସ୍ସାମି, ନ ପାପିକାନଂ ଇଚ୍ଛାନଂ ୱସଂ ଗତୋ’ତି ଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପାଦେତବ୍ବଂ।

‘‘‘ୟୋ ଖ୍ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅତ୍ତୁକ୍କଂସକୋ ପରୱମ୍ଭୀ, ଅୟଂ ମେ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ; ଅହଞ୍ଚେୱ ଖୋ ପନସ୍ସଂ ଅତ୍ତୁକ୍କଂସକୋ ପରୱମ୍ଭୀ, ଅହଂପାସ୍ସଂ ପରେସଂ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ’ତି। ଏୱଂ ଜାନନ୍ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ‘ଅନତ୍ତୁକ୍କଂସକୋ ଭୱିସ୍ସାମି ଅପରୱମ୍ଭୀ’ତି ଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପାଦେତବ୍ବଂ।

‘‘‘ୟୋ ଖ୍ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ କୋଧନୋ କୋଧାଭିଭୂତୋ, ଅୟଂ ମେ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ। ଅହଞ୍ଚେୱ ଖୋ ପନସ୍ସଂ କୋଧନୋ କୋଧାଭିଭୂତୋ, ଅହଂପାସ୍ସଂ ପରେସଂ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ’ତି। ଏୱଂ ଜାନନ୍ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ‘ନ କୋଧନୋ ଭୱିସ୍ସାମି ନ କୋଧାଭିଭୂତୋ’ତି ଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପାଦେତବ୍ବଂ।

‘‘‘ୟୋ ଖ୍ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ କୋଧନୋ କୋଧହେତୁ ଉପନାହୀ, ଅୟଂ ମେ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ; ଅହଞ୍ଚେୱ ଖୋ ପନସ୍ସଂ କୋଧନୋ କୋଧହେତୁ ଉପନାହୀ, ଅହଂପାସ୍ସଂ ପରେସଂ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ’ତି। ଏୱଂ ଜାନନ୍ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ‘ନ କୋଧନୋ ଭୱିସ୍ସାମି ନ କୋଧହେତୁ ଉପନାହୀ’ତି ଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପାଦେତବ୍ବଂ।

‘‘‘ୟୋ ଖ୍ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ କୋଧନୋ କୋଧହେତୁ ଅଭିସଙ୍ଗୀ, ଅୟଂ ମେ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ; ଅହଞ୍ଚେୱ ଖୋ ପନସ୍ସଂ କୋଧନୋ କୋଧହେତୁ ଅଭିସଙ୍ଗୀ, ଅହଂପାସ୍ସଂ ପରେସଂ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ’ତି। ଏୱଂ ଜାନନ୍ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ‘ନ କୋଧନୋ ଭୱିସ୍ସାମି ନ କୋଧହେତୁ ଅଭିସଙ୍ଗୀ’ତି ଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପାଦେତବ୍ବଂ।

‘‘‘ୟୋ ଖ୍ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ କୋଧନୋ କୋଧସାମନ୍ତା ୱାଚଂ ନିଚ୍ଛାରେତା, ଅୟଂ ମେ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ; ଅହଞ୍ଚେୱ ଖୋ ପନସ୍ସଂ କୋଧନୋ କୋଧସାମନ୍ତା ୱାଚଂ ନିଚ୍ଛାରେତା, ଅହଂପାସ୍ସଂ ପରେସଂ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ’ତି। ଏୱଂ ଜାନନ୍ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ‘ନ କୋଧନୋ ଭୱିସ୍ସାମି ନ କୋଧସାମନ୍ତା ୱାଚଂ ନିଚ୍ଛାରେସ୍ସାମୀ’ତି ଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପାଦେତବ୍ବଂ।

‘‘‘ୟୋ ଖ୍ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଚୋଦକଂ ପଟିପ୍ଫରତି, ଅୟଂ ମେ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ; ଅହଞ୍ଚେୱ ଖୋ ପନ ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଚୋଦକଂ ପଟିପ୍ଫରେୟ୍ୟଂ , ଅହଂପାସ୍ସଂ ପରେସଂ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ’ତି। ଏୱଂ ଜାନନ୍ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ‘ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଚୋଦକଂ ନପ୍ପଟିପ୍ଫରିସ୍ସାମୀ’ତି ଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପାଦେତବ୍ବଂ।

‘‘‘ୟୋ ଖ୍ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଚୋଦକଂ ଅପସାଦେତି, ଅୟଂ ମେ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ; ଅହଞ୍ଚେୱ ଖୋ ପନ ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଚୋଦକଂ ଅପସାଦେୟ୍ୟଂ, ଅହଂପାସ୍ସଂ ପରେସଂ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ’ତି। ଏୱଂ ଜାନନ୍ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ‘ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଚୋଦକଂ ନ ଅପସାଦେସ୍ସାମୀ’ତି ଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପାଦେତବ୍ବଂ।

‘‘‘ୟୋ ଖ୍ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଚୋଦକସ୍ସ ପଚ୍ଚାରୋପେତି, ଅୟଂ ମେ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ; ଅହଞ୍ଚେୱ ଖୋ ପନ ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଚୋଦକସ୍ସ ପଚ୍ଚାରୋପେୟ୍ୟଂ, ଅହଂପାସ୍ସଂ ପରେସଂ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ’ତି। ଏୱଂ ଜାନନ୍ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ‘ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଚୋଦକସ୍ସ ନ ପଚ୍ଚାରୋପେସ୍ସାମୀ’ତି ଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପାଦେତବ୍ବଂ।

‘‘‘ୟୋ ଖ୍ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଅଞ୍ଞେନଞ୍ଞଂ ପଟିଚରତି, ବହିଦ୍ଧା କଥଂ ଅପନାମେତି, କୋପଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟଞ୍ଚ ପାତୁକରୋତି, ଅୟଂ ମେ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ; ଅହଞ୍ଚେୱ ଖୋ ପନ ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଅଞ୍ଞେନଞ୍ଞଂ ପଟିଚରେୟ୍ୟଂ, ବହିଦ୍ଧା କଥଂ ଅପନାମେୟ୍ୟଂ , କୋପଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟଞ୍ଚ ପାତୁକରେୟ୍ୟଂ, ଅହଂପାସ୍ସଂ ପରେସଂ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ’ତି। ଏୱଂ ଜାନନ୍ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ‘ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ନ ଅଞ୍ଞେନଞ୍ଞଂ ପଟିଚରିସ୍ସାମି, ନ ବହିଦ୍ଧା କଥଂ ଅପନାମେସ୍ସାମି, ନ କୋପଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟଞ୍ଚ ପାତୁକରିସ୍ସାମୀ’ତି ଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପାଦେତବ୍ବଂ।

‘‘‘ୟୋ ଖ୍ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଅପଦାନେ ନ ସମ୍ପାୟତି, ଅୟଂ ମେ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ; ଅହଞ୍ଚେୱ ଖୋ ପନ ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଅପଦାନେ ନ ସମ୍ପାୟେୟ୍ୟଂ, ଅହଂପାସ୍ସଂ ପରେସଂ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ’ତି। ଏୱଂ ଜାନନ୍ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ‘ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଅପଦାନେ ସମ୍ପାୟିସ୍ସାମୀ’ତି ଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପାଦେତବ୍ବଂ।

‘‘‘ୟୋ ଖ୍ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ମକ୍ଖୀ ପଳାସୀ, ଅୟଂ ମେ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ; ଅହଞ୍ଚେୱ ଖୋ ପନସ୍ସଂ ମକ୍ଖୀ ପଳାସୀ, ଅହଂପାସ୍ସଂ ପରେସଂ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ’ତି। ଏୱଂ ଜାନନ୍ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ‘ଅମକ୍ଖୀ ଭୱିସ୍ସାମି ଅପଳାସୀ’ତି ଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପାଦେତବ୍ବଂ।

‘‘‘ୟୋ ଖ୍ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଇସ୍ସୁକୀ ମଚ୍ଛରୀ, ଅୟଂ ମେ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ; ଅହଞ୍ଚେୱ ଖୋ ପନସ୍ସଂ ଇସ୍ସୁକୀ ମଚ୍ଛରୀ, ଅହଂପାସ୍ସଂ ପରେସଂ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ’ତି। ଏୱଂ ଜାନନ୍ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ‘ଅନିସ୍ସୁକୀ ଭୱିସ୍ସାମି ଅମଚ୍ଛରୀ’ତି ଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପାଦେତବ୍ବଂ।

‘‘‘ୟୋ ଖ୍ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସଠୋ ମାୟାୱୀ, ଅୟଂ ମେ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ; ଅହଞ୍ଚେୱ ଖୋ ପନସ୍ସଂ ସଠୋ ମାୟାୱୀ, ଅହଂପାସ୍ସଂ ପରେସଂ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ’ତି। ଏୱଂ ଜାନନ୍ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ‘ଅସଠୋ ଭୱିସ୍ସାମି ଅମାୟାୱୀ’ତି ଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପାଦେତବ୍ବଂ।

‘‘‘ୟୋ ଖ୍ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଥଦ୍ଧୋ ଅତିମାନୀ, ଅୟଂ ମେ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ; ଅହଞ୍ଚେୱ ଖୋ ପନସ୍ସଂ ଥଦ୍ଧୋ ଅତିମାନୀ, ଅହଂପାସ୍ସଂ ପରେସଂ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ’ତି। ଏୱଂ ଜାନନ୍ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ‘ଅତ୍ଥଦ୍ଧୋ ଭୱିସ୍ସାମି ଅନତିମାନୀ’ତି ଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପାଦେତବ୍ବଂ।

‘‘‘ୟୋ ଖ୍ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିପରାମାସୀ ଆଧାନଗ୍ଗାହୀ ଦୁପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୀ, ଅୟଂ ମେ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ; ଅହଞ୍ଚେୱ ଖୋ ପନସ୍ସଂ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିପରାମାସୀ ଆଧାନଗ୍ଗାହୀ ଦୁପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୀ, ଅହଂପାସ୍ସଂ ପରେସଂ ଅପ୍ପିୟୋ ଅମନାପୋ’ତି। ଏୱଂ ଜାନନ୍ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ‘ଅସନ୍ଦିଟ୍ଠିପରାମାସୀ ଭୱିସ୍ସାମି ଅନାଧାନଗ୍ଗାହୀ ସୁପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୀ’ତି ଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପାଦେତବ୍ବଂ।

୧୮୪ . ‘‘ତତ୍ରାୱୁସୋ , ଭିକ୍ଖୁନା ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ଏୱଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘କିଂ ନୁ ଖୋମ୍ହି ପାପିଚ୍ଛୋ, ପାପିକାନଂ ଇଚ୍ଛାନଂ ୱସଂ ଗତୋ’ତି? ସଚେ, ଆୱୁସୋ , ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ପାପିଚ୍ଛୋ ଖୋମ୍ହି, ପାପିକାନଂ ଇଚ୍ଛାନଂ ୱସଂ ଗତୋ’ତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେସଂୟେୱ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ୱାୟମିତବ୍ବଂ। ସଚେ ପନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ନ ଖୋମ୍ହି ପାପିଚ୍ଛୋ, ନ ପାପିକାନଂ ଇଚ୍ଛାନଂ ୱସଂ ଗତୋ’ତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ଏୱଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘କିଂ ନୁ ଖୋମ୍ହି ଅତ୍ତୁକ୍କଂସକୋ ପରୱମ୍ଭୀ’ତି? ସଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଅତ୍ତୁକ୍କଂସକୋ ଖୋମ୍ହି ପରୱମ୍ଭୀ’ତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେସଂୟେୱ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ୱାୟମିତବ୍ବଂ। ସଚେ ପନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଅନତ୍ତୁକ୍କଂସକୋ ଖୋମ୍ହି ଅପରୱମ୍ଭୀ’ତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ଏୱଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘କିଂ ନୁ ଖୋମ୍ହି କୋଧନୋ କୋଧାଭିଭୂତୋ’ତି? ସଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘କୋଧନୋ ଖୋମ୍ହି କୋଧାଭିଭୂତୋ’ତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେସଂୟେୱ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ୱାୟମିତବ୍ବଂ। ସଚେ ପନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ନ ଖୋମ୍ହି କୋଧନୋ କୋଧାଭିଭୂତୋ’ତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ଏୱଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘କିଂ ନୁ ଖୋମ୍ହି କୋଧନୋ କୋଧହେତୁ ଉପନାହୀ’ତି? ସଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି ‘କୋଧନୋ ଖୋମ୍ହି କୋଧହେତୁ ଉପନାହୀ’ତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେସଂୟେୱ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ୱାୟମିତବ୍ବଂ। ସଚେ ପନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି ‘ନ ଖୋମ୍ହି କୋଧନୋ କୋଧହେତୁ ଉପନାହୀ’ତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ଏୱଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘କିଂ ନୁ ଖୋମ୍ହି କୋଧନୋ କୋଧହେତୁ ଅଭିସଙ୍ଗୀ’ତି? ସଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘କୋଧନୋ ଖୋମ୍ହି କୋଧହେତୁ ଅଭିସଙ୍ଗୀ’ତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେସଂୟେୱ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ୱାୟମିତବ୍ବଂ। ସଚେ ପନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ନ ଖୋମ୍ହି କୋଧନୋ କୋଧହେତୁ ଅଭିସଙ୍ଗୀ’ତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ଏୱଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘କିଂ ନୁ ଖୋମ୍ହି କୋଧନୋ କୋଧସାମନ୍ତା ୱାଚଂ ନିଚ୍ଛାରେତା’ତି? ସଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘କୋଧନୋ ଖୋମ୍ହି କୋଧସାମନ୍ତା ୱାଚଂ ନିଚ୍ଛାରେତା’ତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେସଂୟେୱ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ୱାୟମିତବ୍ବଂ। ସଚେ ପନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ନ ଖୋମ୍ହି କୋଧନୋ କୋଧସାମନ୍ତା ୱାଚଂ ନିଚ୍ଛାରେତା’ତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ଏୱଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘କିଂ ନୁ ଖୋମ୍ହି ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଚୋଦକଂ ପଟିପ୍ଫରାମୀ’ତି? ସଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି ‘ଚୋଦିତୋ ଖୋମ୍ହି ଚୋଦକେନ ଚୋଦକଂ ପଟିପ୍ଫରାମୀ’ତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେସଂୟେୱ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ୱାୟମିତବ୍ବଂ। ସଚେ ପନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଚୋଦିତୋ ଖୋମ୍ହି ଚୋଦକେନ ଚୋଦକଂ ନପ୍ପଟିପ୍ଫରାମୀ’ତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ଏୱଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘କିଂ ନୁ ଖୋମ୍ହି ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଚୋଦକଂ ଅପସାଦେମୀ’ତି? ସଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି ‘ଚୋଦିତୋ ଖୋମ୍ହି ଚୋଦକେନ ଚୋଦକଂ ଅପସାଦେମୀ’ତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେସଂୟେୱ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ୱାୟମିତବ୍ବଂ। ସଚେ ପନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଚୋଦିତୋ ଖୋମ୍ହି ଚୋଦକେନ ଚୋଦକଂ ନ ଅପସାଦେମୀ’ତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ଏୱଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘କିଂ ନୁ ଖୋମ୍ହି ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଚୋଦକସ୍ସ ପଚ୍ଚାରୋପେମୀ’ତି? ସଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଚୋଦିତୋ ଖୋମ୍ହି ଚୋଦକେନ ଚୋଦକସ୍ସ ପଚ୍ଚାରୋପେମୀ’ତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେସଂୟେୱ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ୱାୟମିତବ୍ବଂ। ସଚେ ପନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଚୋଦିତୋ ଖୋମ୍ହି ଚୋଦକେନ ଚୋଦକସ୍ସ ନ ପଚ୍ଚାରୋପେମୀ’ତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ଏୱଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘କିଂ ନୁ ଖୋମ୍ହି ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଅଞ୍ଞେନଞ୍ଞଂ ପଟିଚରାମି, ବହିଦ୍ଧା କଥଂ ଅପନାମେମି, କୋପଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟଞ୍ଚ ପାତୁକରୋମୀ’ତି? ସଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଚୋଦିତୋ ଖୋମ୍ହି ଚୋଦକେନ ଅଞ୍ଞେନଞ୍ଞଂ ପଟିଚରାମି, ବହିଦ୍ଧା କଥଂ ଅପନାମେମି, କୋପଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟଞ୍ଚ ପାତୁକରୋମୀ’ତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେସଂୟେୱ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ୱାୟମିତବ୍ବଂ। ସଚେ ପନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଚୋଦିତୋ ଖୋମ୍ହି ଚୋଦକେନ ନ ଅଞ୍ଞେନଞ୍ଞଂ ପଟିଚରାମି, ନ ବହିଦ୍ଧା କଥଂ ଅପନାମେମି, ନ କୋପଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟଞ୍ଚ ପାତୁକରୋମୀ’ତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ଏୱଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘କିଂ ନୁ ଖୋମ୍ହି ଚୋଦିତୋ ଚୋଦକେନ ଅପଦାନେ ନ ସମ୍ପାୟାମୀ’ତି? ସଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଚୋଦିତୋ ଖୋମ୍ହି ଚୋଦକେନ ଅପଦାନେ ନ ସମ୍ପାୟାମୀ’ତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେସଂୟେୱ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ୱାୟମିତବ୍ବଂ। ସଚେ ପନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଚୋଦିତୋ ଖୋମ୍ହି ଚୋଦକେନ ଅପଦାନେ ସମ୍ପାୟାମୀ’ତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ , ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ଏୱଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘କିଂ ନୁ ଖୋମ୍ହି ମକ୍ଖୀ ପଳାସୀ’ତି? ସଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ମକ୍ଖୀ ଖୋମ୍ହି ପଳାସୀ’ତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେସଂୟେୱ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ୱାୟମିତବ୍ବଂ। ସଚେ ପନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଅମକ୍ଖୀ ଖୋମ୍ହି ଅପଳାସୀ’ତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ଏୱଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘କିଂ ନୁ ଖୋମ୍ହି ଇସ୍ସୁକୀ ମଚ୍ଛରୀ’ତି? ସଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଇସ୍ସୁକୀ ଖୋମ୍ହି ମଚ୍ଛରୀ’ତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେସଂୟେୱ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ୱାୟମିତବ୍ବଂ। ସଚେ ପନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଅନିସ୍ସୁକୀ ଖୋମ୍ହି ଅମଚ୍ଛରୀ’ତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ଏୱଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘କିଂ ନୁ ଖୋମ୍ହି ସଠୋ ମାୟାୱୀ’ତି? ସଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ସଠୋ ଖୋମ୍ହି ମାୟାୱୀ’ତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେସଂୟେୱ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ୱାୟମିତବ୍ବଂ। ସଚେ ପନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଅସଠୋ ଖୋମ୍ହି ଅମାୟାୱୀ’ତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ଏୱଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘କିଂ ନୁ ଖୋମ୍ହି ଥଦ୍ଧୋ ଅତିମାନୀ’ତି? ସଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଥଦ୍ଧୋ ଖୋମ୍ହି ଅତିମାନୀ’ତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେସଂୟେୱ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ୱାୟମିତବ୍ବଂ। ସଚେ ପନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଅତ୍ଥଦ୍ଧୋ ଖୋମ୍ହି ଅନତିମାନୀ’ତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ଅତ୍ତନାୱ ଅତ୍ତାନଂ ଏୱଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘କିଂ ନୁ ଖୋମ୍ହି ସନ୍ଦିଟ୍ଠିପରାମାସୀ ଆଧାନଗ୍ଗାହୀ ଦୁପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୀ’ତି? ସଚେ, ଆୱୁସୋ , ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ସନ୍ଦିଟ୍ଠିପରାମାସୀ ଖୋମ୍ହି ଆଧାନଗ୍ଗାହୀ ଦୁପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୀ’ତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେସଂୟେୱ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ୱାୟମିତବ୍ବଂ। ସଚେ ପନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଅସନ୍ଦିଟ୍ଠିପରାମାସୀ ଖୋମ୍ହି ଅନାଧାନଗ୍ଗାହୀ ସୁପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୀ’ତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

‘‘ସଚେ , ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ସବ୍ବେପିମେ ପାପକେ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ ଅପ୍ପହୀନେ ଅତ୍ତନି ସମନୁପସ୍ସତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ସବ୍ବେସଂୟେୱ ଇମେସଂ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ୱାୟମିତବ୍ବଂ। ସଚେ ପନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ସବ୍ବେପିମେ ପାପକେ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ ପହୀନେ ଅତ୍ତନି ସମନୁପସ୍ସତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ, ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, ଇତ୍ଥୀ ୱା ପୁରିସୋ ୱା, ଦହରୋ ୟୁୱା ମଣ୍ଡନଜାତିକୋ, ଆଦାସେ ୱା ପରିସୁଦ୍ଧେ ପରିୟୋଦାତେ, ଅଚ୍ଛେ ୱା ଉଦକପତ୍ତେ, ସକଂ ମୁଖନିମିତ୍ତଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ, ସଚେ ତତ୍ଥ ପସ୍ସତି ରଜଂ ୱା ଅଙ୍ଗଣଂ ୱା, ତସ୍ସେୱ ରଜସ୍ସ ୱା ଅଙ୍ଗଣସ୍ସ ୱା ପହାନାୟ ୱାୟମତି; ନୋ ଚେ ତତ୍ଥ ପସ୍ସତି ରଜଂ ୱା ଅଙ୍ଗଣଂ ୱା, ତେନେୱ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି – ‘ଲାଭା ୱତ ମେ, ପରିସୁଦ୍ଧଂ ୱତ ମେ’ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସଚେ ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ସବ୍ବେପିମେ ପାପକେ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ ଅପ୍ପହୀନେ ଅତ୍ତନି ସମନୁପସ୍ସତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ସବ୍ବେସଂୟେୱ ଇମେସଂ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ୱାୟମିତବ୍ବଂ। ସଚେ ପନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ସବ୍ବେପିମେ ପାପକେ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ ପହୀନେ ଅତ୍ତନି ସମନୁପସ୍ସତି, ତେନାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ, ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୂ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚାୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସ୍ସ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ଅନୁମାନସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଚେତୋଖିଲସୁତ୍ତଂ

୧୮୫ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପଞ୍ଚ ଚେତୋଖିଲା ଅପ୍ପହୀନା, ପଞ୍ଚ ଚେତସୋୱିନିବନ୍ଧା [ଚେତସୋୱିନିବଦ୍ଧା (ସୀ॰), ଚେତୋୱିନିବଦ୍ଧା (ସାରତ୍ଥଦୀପନୀଟୀକା)] ଅସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା, ସୋ ୱତିମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି।

‘‘କତମାସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଚେତୋଖିଲା ଅପ୍ପହୀନା ହୋନ୍ତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତ୍ଥରି କଙ୍ଖତି ୱିଚିକିଚ୍ଛତି ନାଧିମୁଚ୍ଚତି ନ ସମ୍ପସୀଦତି। ୟୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତ୍ଥରି କଙ୍ଖତି ୱିଚିକିଚ୍ଛତି ନାଧିମୁଚ୍ଚତି ନ ସମ୍ପସୀଦତି ତସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ନ ନମତି ଆତପ୍ପାୟ ଅନୁୟୋଗାୟ ସାତଚ୍ଚାୟ ପଧାନାୟ। ୟସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ନ ନମତି ଆତପ୍ପାୟ ଅନୁୟୋଗାୟ ସାତଚ୍ଚାୟ ପଧାନାୟ, ଏୱମସ୍ସାୟଂ ପଠମୋ ଚେତୋଖିଲୋ ଅପ୍ପହୀନୋ ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଧମ୍ମେ କଙ୍ଖତି ୱିଚିକିଚ୍ଛତି ନାଧିମୁଚ୍ଚତି ନ ସମ୍ପସୀଦତି…ପେ॰… ଏୱମସ୍ସାୟଂ ଦୁତିୟୋ ଚେତୋଖିଲୋ ଅପ୍ପହୀନୋ ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସଙ୍ଘେ କଙ୍ଖତି ୱିଚିକିଚ୍ଛତି ନାଧିମୁଚ୍ଚତି ନ ସମ୍ପସୀଦତି…ପେ॰… ଏୱମସ୍ସାୟଂ ତତିୟୋ ଚେତୋଖିଲୋ ଅପ୍ପହୀନୋ ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସିକ୍ଖାୟ କଙ୍ଖତି ୱିଚିକିଚ୍ଛତି ନାଧିମୁଚ୍ଚତି ନ ସମ୍ପସୀଦତି। ୟୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସିକ୍ଖାୟ କଙ୍ଖତି ୱିଚିକିଚ୍ଛତି ନାଧିମୁଚ୍ଚତି ନ ସମ୍ପସୀଦତି, ତସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ନ ନମତି ଆତପ୍ପାୟ ଅନୁୟୋଗାୟ ସାତଚ୍ଚାୟ ପଧାନାୟ। ୟସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ନ ନମତି ଆତପ୍ପାୟ ଅନୁୟୋଗାୟ ସାତଚ୍ଚାୟ ପଧାନାୟ, ଏୱମସ୍ସାୟଂ ଚତୁତ୍ଥୋ ଚେତୋଖିଲୋ ଅପ୍ପହୀନୋ ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ କୁପିତୋ ହୋତି ଅନତ୍ତମନୋ ଆହତଚିତ୍ତୋ ଖିଲଜାତୋ। ୟୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ କୁପିତୋ ହୋତି ଅନତ୍ତମନୋ ଆହତଚିତ୍ତୋ ଖିଲଜାତୋ, ତସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ନ ନମତି ଆତପ୍ପାୟ ଅନୁୟୋଗାୟ ସାତଚ୍ଚାୟ ପଧାନାୟ। ୟସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ନ ନମତି ଆତପ୍ପାୟ ଅନୁୟୋଗାୟ ସାତଚ୍ଚାୟ ପଧାନାୟ, ଏୱମସ୍ସାୟଂ ପଞ୍ଚମୋ ଚେତୋଖିଲୋ ଅପ୍ପହୀନୋ ହୋତି। ଇମାସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଚେତୋଖିଲା ଅପ୍ପହୀନା ହୋନ୍ତି।

୧୮୬ . ‘‘କତମାସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଚେତସୋୱିନିବନ୍ଧା ଅସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ହୋନ୍ତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାମେ ଅୱୀତରାଗୋ [ଅୱିଗତରାଗୋ (କତ୍ଥଚି)] ହୋତି ଅୱିଗତଚ୍ଛନ୍ଦୋ ଅୱିଗତପେମୋ ଅୱିଗତପିପାସୋ ଅୱିଗତପରିଳାହୋ ଅୱିଗତତଣ୍ହୋ। ୟୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାମେ ଅୱୀତରାଗୋ ହୋତି ଅୱିଗତଚ୍ଛନ୍ଦୋ ଅୱିଗତପେମୋ ଅୱିଗତପିପାସୋ ଅୱିଗତପରିଳାହୋ ଅୱିଗତତଣ୍ହୋ, ତସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ନ ନମତି ଆତପ୍ପାୟ ଅନୁୟୋଗାୟ ସାତଚ୍ଚାୟ ପଧାନାୟ। ୟସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ନ ନମତି ଆତପ୍ପାୟ ଅନୁୟୋଗାୟ ସାତଚ୍ଚାୟ ପଧାନାୟ, ଏୱମସ୍ସାୟଂ ପଠମୋ ଚେତସୋୱିନିବନ୍ଧୋ ଅସମୁଚ୍ଛିନ୍ନୋ ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ ଅୱୀତରାଗୋ ହୋତି…ପେ॰… ଏୱମସ୍ସାୟଂ ଦୁତିୟୋ ଚେତସୋୱିନିବନ୍ଧୋ ଅସମୁଚ୍ଛିନ୍ନୋ ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ରୂପେ ଅୱୀତରାଗୋ ହୋତି…ପେ॰… ଏୱମସ୍ସାୟଂ ତତିୟୋ ଚେତସୋୱିନିବନ୍ଧୋ ଅସମୁଚ୍ଛିନ୍ନୋ ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟାୱଦତ୍ଥଂ ଉଦରାୱଦେହକଂ ଭୁଞ୍ଜିତ୍ୱା ସେୟ୍ୟସୁଖଂ ପସ୍ସସୁଖଂ ମିଦ୍ଧସୁଖଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ ୱିହରତି। ୟୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟାୱଦତ୍ଥଂ ଉଦରାୱଦେହକଂ ଭୁଞ୍ଜିତ୍ୱା ସେୟ୍ୟସୁଖଂ ପସ୍ସସୁଖଂ ମିଦ୍ଧସୁଖଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ ୱିହରତି, ତସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ନ ନମତି ଆତପ୍ପାୟ ଅନୁୟୋଗାୟ ସାତଚ୍ଚାୟ ପଧାନାୟ। ୟସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ନ ନମତି ଆତପ୍ପାୟ ଅନୁୟୋଗାୟ ସାତଚ୍ଚାୟ ପଧାନାୟ, ଏୱମସ୍ସାୟଂ ଚତୁତ୍ଥୋ ଚେତସୋୱିନିବନ୍ଧୋ ଅସମୁଚ୍ଛିନ୍ନୋ ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞତରଂ ଦେୱନିକାୟଂ ପଣିଧାୟ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରତି – ‘ଇମିନାହଂ ସୀଲେନ ୱା ୱତେନ ୱା ତପେନ ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେନ ୱା ଦେୱୋ ୱା ଭୱିସ୍ସାମି ଦେୱଞ୍ଞତରୋ ୱା’ତି। ୟୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞତରଂ ଦେୱନିକାୟଂ ପଣିଧାୟ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରତି – ‘ଇମିନାହଂ ସୀଲେନ ୱା ୱତେନ ୱା ତପେନ ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେନ ୱା ଦେୱୋ ୱା ଭୱିସ୍ସାମି ଦେୱଞ୍ଞତରୋ ୱା’ତି, ତସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ନ ନମତି ଆତପ୍ପାୟ ଅନୁୟୋଗାୟ ସାତଚ୍ଚାୟ ପଧାନାୟ । ୟସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ନ ନମତି ଆତପ୍ପାୟ ଅନୁୟୋଗାୟ ସାତଚ୍ଚାୟ ପଧାନାୟ, ଏୱମସ୍ସାୟଂ ପଞ୍ଚମୋ ଚେତସୋୱିନିବନ୍ଧୋ ଅସମୁଚ୍ଛିନ୍ନୋ ହୋତି। ଇମାସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଚେତସୋୱିନିବନ୍ଧା ଅସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ହୋନ୍ତି।

‘‘ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଇମେ ପଞ୍ଚ ଚେତୋଖିଲା ଅପ୍ପହୀନା, ଇମେ ପଞ୍ଚ ଚେତସୋୱିନିବନ୍ଧା ଅସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା, ସୋ ୱତିମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି।

୧୮୭ . ‘‘ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପଞ୍ଚ ଚେତୋଖିଲା ପହୀନା, ପଞ୍ଚ ଚେତସୋୱିନିବନ୍ଧା ସୁସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା, ସୋ ୱତିମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସତୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି।

‘‘କତମାସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଚେତୋଖିଲା ପହୀନା ହୋନ୍ତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତ୍ଥରି ନ କଙ୍ଖତି ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛତି ଅଧିମୁଚ୍ଚତି ସମ୍ପସୀଦତି। ୟୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତ୍ଥରି ନ କଙ୍ଖତି ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛତି ଅଧିମୁଚ୍ଚତି ସମ୍ପସୀଦତି, ତସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ନମତି ଆତପ୍ପାୟ ଅନୁୟୋଗାୟ ସାତଚ୍ଚାୟ ପଧାନାୟ। ୟସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ନମତି ଆତପ୍ପାୟ ଅନୁୟୋଗାୟ ସାତଚ୍ଚାୟ ପଧାନାୟ, ଏୱମସ୍ସାୟଂ ପଠମୋ ଚେତୋଖିଲୋ ପହୀନୋ ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଧମ୍ମେ ନ କଙ୍ଖତି ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛତି ଅଧିମୁଚ୍ଚତି ସମ୍ପସୀଦତି…ପେ॰… ଏୱମସ୍ସାୟଂ ଦୁତିୟୋ ଚେତୋଖିଲୋ ପହୀନୋ ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସଙ୍ଘେ ନ କଙ୍ଖତି ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛତି ଅଧିମୁଚ୍ଚତି ସମ୍ପସୀଦତି…ପେ॰… ଏୱମସ୍ସାୟଂ ତତିୟୋ ଚେତୋଖିଲୋ ପହୀନୋ ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସିକ୍ଖାୟ ନ କଙ୍ଖତି ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛତି ଅଧିମୁଚ୍ଚତି ସମ୍ପସୀଦତି…ପେ॰… ଏୱମସ୍ସାୟଂ ଚତୁତ୍ଥୋ ଚେତୋଖିଲୋ ପହୀନୋ ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ ନ କୁପିତୋ ହୋତି ନ ଅନତ୍ତମନୋ [ଅତ୍ତମନୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଅନାହତଚିତ୍ତୋ ଅଖିଲଜାତୋ। ୟୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ ନ କୁପିତୋ ହୋତି ନ ଅନତ୍ତମନୋ ଅନାହତଚିତ୍ତୋ ଅଖିଲଜାତୋ, ତସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ନମତି ଆତପ୍ପାୟ ଅନୁୟୋଗାୟ ସାତଚ୍ଚାୟ ପଧାନାୟ। ୟସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ନମତି ଆତପ୍ପାୟ ଅନୁୟୋଗାୟ ସାତଚ୍ଚାୟ ପଧାନାୟ, ଏୱମସ୍ସାୟଂ ପଞ୍ଚମୋ ଚେତୋଖିଲୋ ପହୀନୋ ହୋତି। ଇମାସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଚେତୋଖିଲା ପହୀନା ହୋନ୍ତି।

୧୮୮ . ‘‘କତମାସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଚେତସୋୱିନିବନ୍ଧା ସୁସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ହୋନ୍ତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାମେ ୱୀତରାଗୋ ହୋତି ୱିଗତଚ୍ଛନ୍ଦୋ ୱିଗତପେମୋ ୱିଗତପିପାସୋ ୱିଗତପରିଳାହୋ ୱିଗତତଣ୍ହୋ। ୟୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାମେ ୱୀତରାଗୋ ହୋତି ୱିଗତଚ୍ଛନ୍ଦୋ ୱିଗତପେମୋ ୱିଗତପିପାସୋ ୱିଗତପରିଳାହୋ ୱିଗତତଣ୍ହୋ, ତସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ନମତି ଆତପ୍ପାୟ ଅନୁୟୋଗାୟ ସାତଚ୍ଚାୟ ପଧାନାୟ। ୟସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ନମତି ଆତପ୍ପାୟ ଅନୁୟୋଗାୟ ସାତଚ୍ଚାୟ ପଧାନାୟ, ଏୱମସ୍ସାୟଂ ପଠମୋ ଚେତସୋୱିନିବନ୍ଧୋ ସୁସମୁଚ୍ଛିନ୍ନୋ ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ ୱୀତରାଗୋ ହୋତି…ପେ॰… ରୂପେ ୱୀତରାଗୋ ହୋତି…ପେ॰… ନ ୟାୱଦତ୍ଥଂ ଉଦରାୱଦେହକଂ ଭୁଞ୍ଜିତ୍ୱା ସେୟ୍ୟସୁଖଂ ପସ୍ସସୁଖଂ ମିଦ୍ଧସୁଖଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ ୱିହରତି। ୟୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ୟାୱଦତ୍ଥଂ ଉଦରାୱଦେହକଂ ଭୁଞ୍ଜିତ୍ୱା ସେୟ୍ୟସୁଖଂ ପସ୍ସସୁଖଂ ମିଦ୍ଧସୁଖଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ ୱିହରତି, ତସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ନମତି ଆତପ୍ପାୟ ଅନୁୟୋଗାୟ ସାତଚ୍ଚାୟ ପଧାନାୟ। ୟସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ନମତି ଆତପ୍ପାୟ ଅନୁୟୋଗାୟ ସାତଚ୍ଚାୟ ପଧାନାୟ, ଏୱମସ୍ସାୟଂ ଚତୁତ୍ଥୋ ଚେତସୋୱିନିବନ୍ଧୋ ସୁସମୁଚ୍ଛିନ୍ନୋ ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ଅଞ୍ଞତରଂ ଦେୱନିକାୟଂ ପଣିଧାୟ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରତି – ‘ଇମିନାହଂ ସୀଲେନ ୱା ୱତେନ ୱା ତପେନ ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେନ ୱା ଦେୱୋ ୱା ଭୱିସ୍ସାମି ଦେୱଞ୍ଞତରୋ ୱା’ତି। ୟୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ଅଞ୍ଞତରଂ ଦେୱନିକାୟଂ ପଣିଧାୟ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରତି – ‘ଇମିନାହଂ ସୀଲେନ ୱା ୱତେନ ୱା ତପେନ ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେନ ୱା ଦେୱୋ ୱା ଭୱିସ୍ସାମି ଦେୱଞ୍ଞତରୋ ୱା’ତି, ତସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ନମତି ଆତପ୍ପାୟ ଅନୁୟୋଗାୟ ସାତଚ୍ଚାୟ ପଧାନାୟ। ୟସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ନମତି ଆତପ୍ପାୟ ଅନୁୟୋଗାୟ ସାତଚ୍ଚାୟ ପଧାନାୟ, ଏୱମସ୍ସାୟଂ ପଞ୍ଚମୋ ଚେତସୋୱିନିବନ୍ଧୋ ସୁସମୁଚ୍ଛିନ୍ନୋ ହୋତି। ଇମାସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଚେତସୋୱିନିବନ୍ଧା ସୁସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ହୋନ୍ତି।

‘‘ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଇମେ ପଞ୍ଚ ଚେତୋଖିଲା ପହୀନା, ଇମେ ପଞ୍ଚ ଚେତସୋୱିନିବନ୍ଧା ସୁସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା, ସୋ ୱତିମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସତୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି।

୧୮୯ . ‘‘ସୋ ଛନ୍ଦସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ଚିତ୍ତସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀମଂସାସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ଉସ୍ସୋଳ୍ହୀୟେୱ ପଞ୍ଚମୀ। ସ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ଉସ୍ସୋଳ୍ହୀପନ୍ନରସଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭବ୍ବୋ ଅଭିନିବ୍ବିଦାୟ, ଭବ୍ବୋ ସମ୍ବୋଧାୟ, ଭବ୍ବୋ ଅନୁତ୍ତରସ୍ସ ୟୋଗକ୍ଖେମସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁକ୍କୁଟିୟା ଅଣ୍ଡାନି ଅଟ୍ଠ ୱା ଦସ ୱା ଦ୍ୱାଦସ ୱା। ତାନସ୍ସୁ କୁକ୍କୁଟିୟା ସମ୍ମା ଅଧିସୟିତାନି ସମ୍ମା ପରିସେଦିତାନି ସମ୍ମା ପରିଭାୱିତାନି। କିଞ୍ଚାପି ତସ୍ସା କୁକ୍କୁଟିୟା ନ ଏୱଂ ଇଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ – ‘ଅହୋ ୱତିମେ କୁକ୍କୁଟପୋତକା ପାଦନଖସିଖାୟ ୱା ମୁଖତୁଣ୍ଡକେନ ୱା ଅଣ୍ଡକୋସଂ ପଦାଲେତ୍ୱା ସୋତ୍ଥିନା ଅଭିନିବ୍ଭିଜ୍ଜେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଭବ୍ବାୱ ତେ କୁକ୍କୁଟପୋତକା ପାଦନଖସିଖାୟ ୱା ମୁଖତୁଣ୍ଡକେନ ୱା ଅଣ୍ଡକୋସଂ ପଦାଲେତ୍ୱା ସୋତ୍ଥିନା ଅଭିନିବ୍ଭିଜ୍ଜିତୁଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ଉସ୍ସୋଳ୍ହିପନ୍ନରସଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭବ୍ବୋ ଅଭିନିବ୍ବିଦାୟ, ଭବ୍ବୋ ସମ୍ବୋଧାୟ, ଭବ୍ବୋ ଅନୁତ୍ତରସ୍ସ ୟୋଗକ୍ଖେମସ୍ସ ଅଧିଗମାୟା’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ଚେତୋଖିଲସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ୱନପତ୍ଥସୁତ୍ତଂ

୧୯୦ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ୱନପତ୍ଥପରିୟାୟଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି, ତଂ ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସିକରୋଥ, ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

୧୯୧ . ‘‘ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞତରଂ ୱନପତ୍ଥଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତି। ତସ୍ସ ତଂ ୱନପତ୍ଥଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତୋ ଅନୁପଟ୍ଠିତା ଚେୱ ସତି ନ ଉପଟ୍ଠାତି, ଅସମାହିତଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଂ ନ ସମାଧିୟତି, ଅପରିକ୍ଖୀଣା ଚ ଆସୱା ନ ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଅନନୁପ୍ପତ୍ତଞ୍ଚ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନାନୁପାପୁଣାତି। ୟେ ଚ ଖୋ ଇମେ ପବ୍ବଜିତେନ ଜୀୱିତପରିକ୍ଖାରା ସମୁଦାନେତବ୍ବା – ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରା – ତେ କସିରେନ ସମୁଦାଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଅହଂ ଖୋ ଇମଂ ୱନପତ୍ଥଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରାମି, ତସ୍ସ ମେ ଇମଂ ୱନପତ୍ଥଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତୋ ଅନୁପଟ୍ଠିତା ଚେୱ ସତି ନ ଉପଟ୍ଠାତି, ଅସମାହିତଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଂ ନ ସମାଧିୟତି, ଅପରିକ୍ଖୀଣା ଚ ଆସୱା ନ ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଅନନୁପ୍ପତ୍ତଞ୍ଚ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନାନୁପାପୁଣାମି। ୟେ ଚ ଖୋ ଇମେ ପବ୍ବଜିତେନ ଜୀୱିତପରିକ୍ଖାରା ସମୁଦାନେତବ୍ବା – ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରା – ତେ କସିରେନ ସମୁଦାଗଚ୍ଛନ୍ତୀ’ତି। ତେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା ରତ୍ତିଭାଗଂ ୱା ଦିୱସଭାଗଂ ୱା ତମ୍ହା ୱନପତ୍ଥା ପକ୍କମିତବ୍ବଂ, ନ ୱତ୍ଥବ୍ବଂ।

୧୯୨ . ‘‘ଇଧ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞତରଂ ୱନପତ୍ଥଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତି। ତସ୍ସ ତଂ ୱନପତ୍ଥଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତୋ ଅନୁପଟ୍ଠିତା ଚେୱ ସତି ନ ଉପଟ୍ଠାତି, ଅସମାହିତଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଂ ନ ସମାଧିୟତି, ଅପରିକ୍ଖୀଣା ଚ ଆସୱା ନ ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଅନନୁପ୍ପତ୍ତଞ୍ଚ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନାନୁପାପୁଣାତି। ୟେ ଚ ଖୋ ଇମେ ପବ୍ବଜିତେନ ଜୀୱିତପରିକ୍ଖାରା ସମୁଦାନେତବ୍ବା – ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରା – ତେ ଅପ୍ପକସିରେନ ସମୁଦାଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତେନ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଅହଂ ଖୋ ଇମଂ ୱନପତ୍ଥଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରାମି। ତସ୍ସ ମେ ଇମଂ ୱନପତ୍ଥଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତୋ ଅନୁପଟ୍ଠିତା ଚେୱ ସତି ନ ଉପଟ୍ଠାତି ଅସମାହିତଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଂ ନ ସମାଧିୟତି, ଅପରିକ୍ଖୀଣା ଚ ଆସୱା ନ ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଅନନୁପ୍ପତ୍ତଞ୍ଚ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନାନୁପାପୁଣାମି। ୟେ ଚ ଖୋ ଇମେ ପବ୍ବଜିତେନ ଜୀୱିତପରିକ୍ଖାରା ସମୁଦାନେତବ୍ବା – ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରା – ତେ ଅପ୍ପକସିରେନ ସମୁଦାଗଚ୍ଛନ୍ତି। ନ ଖୋ ପନାହଂ ଚୀୱରହେତୁ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ ନ ପିଣ୍ଡପାତହେତୁ…ପେ॰… ନ ସେନାସନହେତୁ…ପେ॰… ନ ଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରହେତୁ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ। ଅଥ ଚ ପନ ମେ ଇମଂ ୱନପତ୍ଥଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତୋ ଅନୁପଟ୍ଠିତା ଚେୱ ସତି ନ ଉପଟ୍ଠାତି, ଅସମାହିତଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଂ ନ ସମାଧିୟତି, ଅପରିକ୍ଖୀଣା ଚ ଆସୱା ନ ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଅନନୁପ୍ପତ୍ତଞ୍ଚ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନାନୁପାପୁଣାମୀ’ତି। ତେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା ସଙ୍ଖାପି ତମ୍ହା ୱନପତ୍ଥା ପକ୍କମିତବ୍ବଂ, ନ ୱତ୍ଥବ୍ବଂ।

୧୯୩ . ‘‘ଇଧ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞତରଂ ୱନପତ୍ଥଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତି। ତସ୍ସ ତଂ ୱନପତ୍ଥଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତୋ ଅନୁପଟ୍ଠିତା ଚେୱ ସତି ଉପଟ୍ଠାତି, ଅସମାହିତଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି, ଅପରିକ୍ଖୀଣା ଚ ଆସୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଅନନୁପ୍ପତ୍ତଞ୍ଚ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ଅନୁପାପୁଣାତି। ୟେ ଚ ଖୋ ଇମେ ପବ୍ବଜିତେନ ଜୀୱିତପରିକ୍ଖାରା ସମୁଦାନେତବ୍ବା – ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରା, ତେ କସିରେନ ସମୁଦାଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଅହଂ ଖୋ ଇମଂ ୱନପତ୍ଥଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରାମି। ତସ୍ସ ମେ ଇମଂ ୱନପତ୍ଥଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତୋ ଅନୁପଟ୍ଠିତା ଚେୱ ସତି ଉପଟ୍ଠାତି ଅସମାହିତଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି, ଅପରିକ୍ଖୀଣା ଚ ଆସୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଅନନୁପ୍ପତ୍ତଞ୍ଚ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ଅନୁପାପୁଣାମି। ୟେ ଚ ଖୋ ଇମେ ପବ୍ବଜିତେନ ଜୀୱିତପରିକ୍ଖାରା ସମୁଦାନେତବ୍ବା – ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରା – ତେ କସିରେନ ସମୁଦାଗଚ୍ଛନ୍ତି। ନ ଖୋ ପନାହଂ ଚୀୱରହେତୁ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ, ନ ପିଣ୍ଡପାତହେତୁ…ପେ॰… ନ ସେନାସନହେତୁ…ପେ॰… ନ ଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରହେତୁ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ । ଅଥ ଚ ପନ ମେ ଇମଂ ୱନପତ୍ଥଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତୋ ଅନୁପଟ୍ଠିତା ଚେୱ ସତି ଉପଟ୍ଠାତି, ଅସମାହିତଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି, ଅପରିକ୍ଖୀଣା ଚ ଆସୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଅନନୁପ୍ପତ୍ତଞ୍ଚ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ଅନୁପାପୁଣାମୀ’ତି। ତେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା ସଙ୍ଖାପି ତସ୍ମିଂ ୱନପତ୍ଥେ ୱତ୍ଥବ୍ବଂ, ନ ପକ୍କମିତବ୍ବଂ।

୧୯୪ . ‘‘ଇଧ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞତରଂ ୱନପତ୍ଥଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତି। ତସ୍ସ ତଂ ୱନପତ୍ଥଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତୋ ଅନୁପଟ୍ଠିତା ଚେୱ ସତି ଉପଟ୍ଠାତି, ଅସମାହିତଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି, ଅପରିକ୍ଖୀଣା ଚ ଆସୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଅନନୁପ୍ପତ୍ତଞ୍ଚ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ଅନୁପାପୁଣାତି। ୟେ ଚ ଖୋ ଇମେ ପବ୍ବଜିତେନ ଜୀୱିତପରିକ୍ଖାରା ସମୁଦାନେତବ୍ବା – ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରା – ତେ ଅପ୍ପକସିରେନ ସମୁଦାଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଅହଂ ଖୋ ଇମଂ ୱନପତ୍ଥଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରାମି। ତସ୍ସ ମେ ଇମଂ ୱନପତ୍ଥଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତୋ ଅନୁପଟ୍ଠିତା ଚେୱ ସତି ଉପଟ୍ଠାତି ଅସମାହିତଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି, ଅପରିକ୍ଖୀଣା ଚ ଆସୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଅନନୁପ୍ପତ୍ତଞ୍ଚ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ଅନୁପାପୁଣାମି। ୟେ ଚ ଖୋ ଇମେ ପବ୍ବଜିତେନ ଜୀୱିତପରିକ୍ଖାରା ସମୁଦାନେତବ୍ବା – ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରା – ତେ ଅପ୍ପକସିରେନ ସମୁଦାଗଚ୍ଛନ୍ତୀ’ତି । ତେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା ୟାୱଜୀୱମ୍ପି ତସ୍ମିଂ ୱନପତ୍ଥେ ୱତ୍ଥବ୍ବଂ, ନ ପକ୍କମିତବ୍ବଂ।

୧୯୫ . ‘‘ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞତରଂ ଗାମଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତି …ପେ॰… ଅଞ୍ଞତରଂ ନିଗମଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତି…ପେ॰… ଅଞ୍ଞତରଂ ନଗରଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତି…ପେ॰… ଅଞ୍ଞତରଂ ଜନପଦଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତି…ପେ॰… ଅଞ୍ଞତରଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତି। ତସ୍ସ ତଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତୋ ଅନୁପଟ୍ଠିତା ଚେୱ ସତି ନ ଉପଟ୍ଠାତି, ଅସମାହିତଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଂ ନ ସମାଧିୟତି, ଅପରିକ୍ଖୀଣା ଚ ଆସୱା ନ ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଅନନୁପ୍ପତ୍ତଞ୍ଚ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନାନୁପାପୁଣାତି। ୟେ ଚ ଖୋ ଇମେ ପବ୍ବଜିତେନ ଜୀୱିତପରିକ୍ଖାରା ସମୁଦାନେତବ୍ବା – ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରା – ତେ କସିରେନ ସମୁଦାଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଅହଂ ଖୋ ଇମଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରାମି। ତସ୍ସ ମେ ଇମଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତୋ ଅନୁପଟ୍ଠିତା ଚେୱ ସତି ନ ଉପଟ୍ଠାତି, ଅସମାହିତଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଂ ନ ସମାଧିୟତି, ଅପରିକ୍ଖୀଣା ଚ ଆସୱା ନ ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଅନନୁପ୍ପତ୍ତଞ୍ଚ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନାନୁପାପୁଣାମି। ୟେ ଚ ଖୋ ଇମେ ପବ୍ବଜିତେନ ଜୀୱିତପରିକ୍ଖାରା ସମୁଦାନେତବ୍ବା – ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରା – ତେ କସିରେନ ସମୁଦାଗଚ୍ଛନ୍ତୀ’ତି। ତେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା ରତ୍ତିଭାଗଂ ୱା ଦିୱସଭାଗଂ ୱା ସୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅନାପୁଚ୍ଛା ପକ୍କମିତବ୍ବଂ, ନାନୁବନ୍ଧିତବ୍ବୋ।

୧୯୬ . ‘‘ଇଧ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞତରଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତି। ତସ୍ସ ତଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତୋ ଅନୁପଟ୍ଠିତା ଚେୱ ସତି ନ ଉପଟ୍ଠାତି, ଅସମାହିତଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଂ ନ ସମାଧିୟତି, ଅପରିକ୍ଖୀଣା ଚ ଆସୱା ନ ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଅନନୁପ୍ପତ୍ତଞ୍ଚ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନାନୁପାପୁଣାତି। ୟେ ଚ ଖୋ ଇମେ ପବ୍ବଜିତେନ ଜୀୱିତପରିକ୍ଖାରା ସମୁଦାନେତବ୍ବା – ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରା, ତେ ଅପ୍ପକସିରେନ ସମୁଦାଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଅହଂ ଖୋ ଇମଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରାମି। ତସ୍ସ ମେ ଇମଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତୋ ଅନୁପଟ୍ଠିତା ଚେୱ ସତି ନ ଉପଟ୍ଠାତି, ଅସମାହିତଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଂ ନ ସମାଧିୟତି, ଅପରିକ୍ଖୀଣା ଚ ଆସୱା ନ ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଅନନୁପ୍ପତ୍ତଞ୍ଚ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନାନୁପାପୁଣାମି। ୟେ ଚ ଖୋ ଇମେ ପବ୍ବଜିତେନ ଜୀୱିତପରିକ୍ଖାରା ସମୁଦାନେତବ୍ବା – ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରା – ତେ ଅପ୍ପକସିରେନ ସମୁଦାଗଚ୍ଛନ୍ତି। ନ ଖୋ ପନାହଂ ଚୀୱରହେତୁ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ, ନ ପିଣ୍ଡପାତହେତୁ…ପେ॰… ନ ସେନାସନହେତୁ…ପେ॰… ନ ଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରହେତୁ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ। ଅଥ ଚ ପନ ମେ ଇମଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତୋ ଅନୁପଟ୍ଠିତା ଚେୱ ସତି ନ ଉପଟ୍ଠାତି, ଅସମାହିତଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଂ ନ ସମାଧିୟତି, ଅପରିକ୍ଖୀଣା ଚ ଆସୱା ନ ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଅନନୁପ୍ପତ୍ତଞ୍ଚ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନାନୁପାପୁଣାମୀ’ତି। ତେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା ସଙ୍ଖାପି ସୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଆପୁଚ୍ଛା ପକ୍କମିତବ୍ବଂ, ନାନୁବନ୍ଧିତବ୍ବୋ।

୧୯୭ . ‘‘ଇଧ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞତରଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତି। ତସ୍ସ ତଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତୋ ଅନୁପଟ୍ଠିତା ଚେୱ ସତି ଉପଟ୍ଠାତି, ଅସମାହିତଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି, ଅପରିକ୍ଖୀଣା ଚ ଆସୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଅନନୁପ୍ପତ୍ତଞ୍ଚ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ଅନୁପାପୁଣାତି। ୟେ ଚ ଖୋ ଇମେ ପବ୍ବଜିତେନ ଜୀୱିତପରିକ୍ଖାରା ସମୁଦାନେତବ୍ବା – ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରା – ତେ କସିରେନ ସମୁଦାଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଅହଂ ଖୋ ଇମଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରାମି। ତସ୍ସ ମେ ଇମଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତୋ ଅନୁପଟ୍ଠିତା ଚେୱ ସତି ଉପଟ୍ଠାତି, ଅସମାହିତଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି, ଅପରିକ୍ଖୀଣା ଚ ଆସୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଅନନୁପ୍ପତ୍ତଞ୍ଚ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ଅନୁପାପୁଣାମି। ୟେ ଚ ଖୋ ଇମେ ପବ୍ବଜିତେନ ଜୀୱିତପରିକ୍ଖାରା ସମୁଦାନେତବ୍ବା – ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରା – ତେ କସିରେନ ସମୁଦାଗଚ୍ଛନ୍ତି। ନ ଖୋ ପନାହଂ ଚୀୱରହେତୁ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ, ନ ପିଣ୍ଡପାତହେତୁ…ପେ॰… ନ ସେନାସନହେତୁ…ପେ॰… ନ ଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରହେତୁ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ। ଅଥ ଚ ପନ ମେ ଇମଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତୋ ଅନୁପଟ୍ଠିତା ଚେୱ ସତି ଉପଟ୍ଠାତି, ଅସମାହିତଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି, ଅପରିକ୍ଖୀଣା ଚ ଆସୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଅନନୁପ୍ପତ୍ତଞ୍ଚ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ଅନୁପାପୁଣାମୀ’ତି। ତେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା ସଙ୍ଖାପି ସୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅନୁବନ୍ଧିତବ୍ବୋ, ନ ପକ୍କମିତବ୍ବଂ।

୧୯୮ . ‘‘ଇଧ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଞ୍ଞତରଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତି। ତସ୍ସ ତଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତୋ ଅନୁପଟ୍ଠିତା ଚେୱ ସତି ଉପଟ୍ଠାତି, ଅସମାହିତଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି, ଅପରିକ୍ଖୀଣା ଚ ଆସୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି , ଅନନୁପ୍ପତ୍ତଞ୍ଚ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ଅନୁପାପୁଣାତି। ୟେ ଚ ଖୋ ଇମେ ପବ୍ବଜିତେନ ଜୀୱିତପରିକ୍ଖାରା ସମୁଦାନେତବ୍ବା – ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରା – ତେ ଅପ୍ପକସିରେନ ସମୁଦାଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଅହଂ ଖୋ ଇମଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରାମି । ତସ୍ସ ମେ ଇମଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତୋ ଅନୁପଟ୍ଠିତା ଚେୱ ସତି ଉପଟ୍ଠାତି, ଅସମାହିତଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି, ଅପରିକ୍ଖୀଣା ଚ ଆସୱା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଅନନୁପ୍ପତ୍ତଞ୍ଚ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ଅନୁପାପୁଣାମି। ୟେ ଚ ଖୋ ଇମେ ପବ୍ବଜିତେନ ଜୀୱିତପରିକ୍ଖାରା ସମୁଦାନେତବ୍ବା – ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରା – ତେ ଅପ୍ପକସିରେନ ସମୁଦାଗଚ୍ଛନ୍ତୀ’ତି। ତେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା ୟାୱଜୀୱମ୍ପି ସୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅନୁବନ୍ଧିତବ୍ବୋ, ନ ପକ୍କମିତବ୍ବଂ, ଅପି ପନୁଜ୍ଜମାନେନପୀ’’ତି [ଅପି ପଣୁଜ୍ଜମାନେନାତି (?)] ।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ୱନପତ୍ଥସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ସତ୍ତମଂ।

୮. ମଧୁପିଣ୍ଡିକସୁତ୍ତଂ

୧୯୯ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସକ୍କେସୁ ୱିହରତି କପିଲୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ନିଗ୍ରୋଧାରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ କପିଲୱତ୍ଥୁଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସି। କପିଲୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତ୍ୱା ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ୟେନ ମହାୱନଂ ତେନୁପସଙ୍କମି ଦିୱାୱିହାରାୟ। ମହାୱନଂ ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା ବେଲୁୱଲଟ୍ଠିକାୟ ମୂଲେ ଦିୱାୱିହାରଂ ନିସୀଦି। ଦଣ୍ଡପାଣିପି ଖୋ ସକ୍କୋ ଜଙ୍ଘାୱିହାରଂ [ଜଙ୍ଘୱିହାରଂ (କ॰)] ଅନୁଚଙ୍କମମାନୋ ଅନୁୱିଚରମାନୋ ୟେନ ମହାୱନଂ ତେନୁପସଙ୍କମି। ମହାୱନଂ ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା ୟେନ ବେଲୁୱଲଟ୍ଠିକା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଦଣ୍ଡମୋଲୁବ୍ଭ ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ଦଣ୍ଡପାଣି ସକ୍କୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିଂୱାଦୀ ସମଣୋ କିମକ୍ଖାୟୀ’’ତି? ‘‘ୟଥାୱାଦୀ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ନ କେନଚି ଲୋକେ ୱିଗ୍ଗୟ୍ହ ତିଟ୍ଠତି, ୟଥା ଚ ପନ କାମେହି ୱିସଂୟୁତ୍ତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ଅକଥଂକଥିଂ ଛିନ୍ନକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଭୱାଭୱେ ୱୀତତଣ୍ହଂ ସଞ୍ଞା ନାନୁସେନ୍ତି – ଏୱଂୱାଦୀ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ଏୱମକ୍ଖାୟୀ’’ତି।

‘‘ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଦଣ୍ଡପାଣି ସକ୍କୋ ସୀସଂ ଓକମ୍ପେତ୍ୱା , ଜିୱ୍ହଂ ନିଲ୍ଲାଳେତ୍ୱା, ତିୱିସାଖଂ ନଲାଟିକଂ ନଲାଟେ ୱୁଟ୍ଠାପେତ୍ୱା ଦଣ୍ଡମୋଲୁବ୍ଭ ପକ୍କାମି।

୨୦୦ . ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନ ନିଗ୍ରୋଧାରାମୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ନିସଜ୍ଜ ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଇଧାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ କପିଲୱତ୍ଥୁଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସିଂ। କପିଲୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତ୍ୱା ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ୟେନ ମହାୱନଂ ତେନୁପସଙ୍କମିଂ ଦିୱାୱିହାରାୟ। ମହାୱନଂ ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା ବେଲୁୱଲଟ୍ଠିକାୟ ମୂଲେ ଦିୱାୱିହାରଂ ନିସୀଦିଂ। ଦଣ୍ଡପାଣିପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଜଙ୍ଘାୱିହାରଂ ଅନୁଚଙ୍କମମାନୋ ଅନୁୱିଚରମାନୋ ୟେନ ମହାୱନଂ ତେନୁପସଙ୍କମି। ମହାୱନଂ ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା ୟେନ ବେଲୁୱଲଟ୍ଠିକା ୟେନାହଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ମୟା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଦଣ୍ଡମୋଲୁବ୍ଭ ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦଣ୍ଡପାଣି ସକ୍କୋ ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘କିଂୱାଦୀ ସମଣୋ କିମକ୍ଖାୟୀ’ତି?

‘‘ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦଣ୍ଡପାଣିଂ ସକ୍କଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ୟଥାୱାଦୀ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ନ କେନଚି ଲୋକେ ୱିଗ୍ଗୟ୍ହ ତିଟ୍ଠତି, ୟଥା ଚ ପନ କାମେହି ୱିସଂୟୁତ୍ତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ଅକଥଂକଥିଂ ଛିନ୍ନକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଭୱାଭୱେ ୱୀତତଣ୍ହଂ ସଞ୍ଞା ନାନୁସେନ୍ତି – ଏୱଂୱାଦୀ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ଏୱମକ୍ଖାୟୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଭିକ୍ଖୱେ, ଦଣ୍ଡପାଣି ସକ୍କୋ ସୀସଂ ଓକମ୍ପେତ୍ୱା, ଜିୱ୍ହଂ ନିଲ୍ଲାଳେତ୍ୱା, ତିୱିସାଖଂ ନଲାଟିକଂ ନଲାଟେ ୱୁଟ୍ଠାପେତ୍ୱା ଦଣ୍ଡମୋଲୁବ୍ଭ ପକ୍କାମୀ’’ତି।

୨୦୧ . ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିଂୱାଦୀ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ନ କେନଚି ଲୋକେ ୱିଗ୍ଗୟ୍ହ ତିଟ୍ଠତି? କଥଞ୍ଚ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂ କାମେହି ୱିସଂୟୁତ୍ତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ଅକଥଂକଥିଂ ଛିନ୍ନକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଭୱାଭୱେ ୱୀତତଣ୍ହଂ ସଞ୍ଞା ନାନୁସେନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ୟତୋନିଦାନଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ପୁରିସଂ ପପଞ୍ଚସଞ୍ଞାସଙ୍ଖା ସମୁଦାଚରନ୍ତି। ଏତ୍ଥ ଚେ ନତ୍ଥି ଅଭିନନ୍ଦିତବ୍ବଂ ଅଭିୱଦିତବ୍ବଂ ଅଜ୍ଝୋସିତବ୍ବଂ। ଏସେୱନ୍ତୋ ରାଗାନୁସୟାନଂ, ଏସେୱନ୍ତୋ ପଟିଘାନୁସୟାନଂ, ଏସେୱନ୍ତୋ ଦିଟ୍ଠାନୁସୟାନଂ , ଏସେୱନ୍ତୋ ୱିଚିକିଚ୍ଛାନୁସୟାନଂ, ଏସେୱନ୍ତୋ ମାନାନୁସୟାନଂ, ଏସେୱନ୍ତୋ ଭୱରାଗାନୁସୟାନଂ, ଏସେୱନ୍ତୋ ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟାନଂ, ଏସେୱନ୍ତୋ ଦଣ୍ଡାଦାନ-ସତ୍ଥାଦାନ-କଲହ-ୱିଗ୍ଗହ-ୱିୱାଦ-ତୁୱଂତୁୱଂ-ପେସୁଞ୍ଞ-ମୁସାୱାଦାନଂ। ଏତ୍ଥେତେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତୀ’ତି। ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ସୁଗତୋ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପାୱିସି।

୨୦୨ . ଅଥ ଖୋ ତେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଅଚିରପକ୍କନ୍ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଇଦଂ ଖୋ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା, ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା, ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ – ‘ୟତୋନିଦାନଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ପୁରିସଂ ପପଞ୍ଚସଞ୍ଞାସଙ୍ଖା ସମୁଦାଚରନ୍ତି। ଏତ୍ଥ ଚେ ନତ୍ଥି ଅଭିନନ୍ଦିତବ୍ବଂ ଅଭିୱଦିତବ୍ବଂ ଅଜ୍ଝୋସିତବ୍ବଂ। ଏସେୱନ୍ତୋ ରାଗାନୁସୟାନଂ…ପେ॰… ଏତ୍ଥେତେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତୀ’ତି । କୋ ନୁ ଖୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜେୟ୍ୟା’’ତି? ଅଥ ଖୋ ତେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ସତ୍ଥୁ ଚେୱ ସଂୱଣ୍ଣିତୋ ସମ୍ଭାୱିତୋ ଚ ୱିଞ୍ଞୂନଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନଂ। ପହୋତି ଚାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜିତୁଂ। ୟଂନୂନ ମୟଂ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟାମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକଚ୍ଚାନଂ ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାମା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ମହାକଚ୍ଚାନେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦିଂସୁ। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକଚ୍ଚାନଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ଇଦଂ ଖୋ ନୋ, ଆୱୁସୋ କଚ୍ଚାନ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ – ‘ୟତୋନିଦାନଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ପୁରିସଂ ପପଞ୍ଚସଞ୍ଞାସଙ୍ଖା ସମୁଦାଚରନ୍ତି। ଏତ୍ଥ ଚେ ନତ୍ଥି ଅଭିନନ୍ଦିତବ୍ବଂ ଅଭିୱଦିତବ୍ବଂ ଅଜ୍ଝୋସିତବ୍ବଂ। ଏସେୱନ୍ତୋ ରାଗାନୁସୟାନଂ…ପେ॰… ଏତ୍ଥେତେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତୀ’ତି। ତେସଂ ନୋ, ଆୱୁସୋ କଚ୍ଚାନ, ଅମ୍ହାକଂ ଅଚିରପକ୍କନ୍ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଏତଦହୋସି – ‘ଇଦଂ ଖୋ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ – ‘‘ୟତୋନିଦାନଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ପୁରିସଂ ପପଞ୍ଚସଞ୍ଞାସଙ୍ଖା ସମୁଦାଚରନ୍ତି। ଏତ୍ଥ ଚେ ନତ୍ଥି ଅଭିନନ୍ଦିତବ୍ବଂ ଅଭିୱଦିତବ୍ବଂ ଅଜ୍ଝୋସିତବ୍ବଂ। ଏସେୱନ୍ତୋ ରାଗାନୁସୟାନଂ…ପେ॰… ଏତ୍ଥେତେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତୀ’’ତି। କୋ ନୁ ଖୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜେୟ୍ୟାତି? ତେସଂ ନୋ, ଆୱୁସୋ କଚ୍ଚାନ, ଅମ୍ହାକଂ ଏତଦହୋସି – ‘ଅୟଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ସତ୍ଥୁ ଚେୱ ସଂୱଣ୍ଣିତୋ ସମ୍ଭାୱିତୋ ଚ ୱିଞ୍ଞୂନଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନଂ, ପହୋତି ଚାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜିତୁଂ। ୟଂନୂନ ମୟଂ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟାମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକଚ୍ଚାନଂ ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାମା’ତି। ୱିଭଜତାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ’’ତି।

୨୦୩ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, ପୁରିସୋ ସାରତ୍ଥିକୋ ସାରଗୱେସୀ ସାରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ଅତିକ୍କମ୍ମେୱ ମୂଲଂ, ଅତିକ୍କମ୍ମ ଖନ୍ଧଂ, ସାଖାପଲାସେ ସାରଂ ପରିୟେସିତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ; ଏୱଂସମ୍ପଦମିଦଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ସତ୍ଥରି ସମ୍ମୁଖୀଭୂତେ, ତଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅତିସିତ୍ୱା , ଅମ୍ହେ ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛିତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞଥ। ସୋ ହାୱୁସୋ, ଭଗୱା ଜାନଂ ଜାନାତି, ପସ୍ସଂ ପସ୍ସତି, ଚକ୍ଖୁଭୂତୋ ଞାଣଭୂତୋ ଧମ୍ମଭୂତୋ ବ୍ରହ୍ମଭୂତୋ, ୱତ୍ତା ପୱତ୍ତା, ଅତ୍ଥସ୍ସ ନିନ୍ନେତା, ଅମତସ୍ସ ଦାତା, ଧମ୍ମସ୍ସାମୀ ତଥାଗତୋ। ସୋ ଚେୱ ପନେତସ୍ସ କାଲୋ ଅହୋସି, ୟଂ ଭଗୱନ୍ତଂୟେୱ ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାଥ। ୟଥା ୱୋ ଭଗୱା ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ ତଥା ନଂ ଧାରେୟ୍ୟାଥା’’ତି। ‘‘ଅଦ୍ଧାୱୁସୋ କଚ୍ଚାନ, ଭଗୱା ଜାନଂ ଜାନାତି, ପସ୍ସଂ ପସ୍ସତି, ଚକ୍ଖୁଭୂତୋ ଞାଣଭୂତୋ ଧମ୍ମଭୂତୋ ବ୍ରହ୍ମଭୂତୋ, ୱତ୍ତା ପୱତ୍ତା, ଅତ୍ଥସ୍ସ ନିନ୍ନେତା, ଅମତସ୍ସ ଦାତା, ଧମ୍ମସ୍ସାମୀ ତଥାଗତୋ। ସୋ ଚେୱ ପନେତସ୍ସ କାଲୋ ଅହୋସି, ୟଂ ଭଗୱନ୍ତଂୟେୱ ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାମ। ୟଥା ନୋ ଭଗୱା ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ ତଥା ନଂ ଧାରେୟ୍ୟାମ। ଅପି ଚାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ସତ୍ଥୁ ଚେୱ ସଂୱଣ୍ଣିତୋ ସମ୍ଭାୱିତୋ ଚ ୱିଞ୍ଞୂନଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନଂ, ପହୋତି ଚାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜିତୁଂ। ୱିଭଜତାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ଅଗରୁଂ କତ୍ୱା’’ତି [ଅଗରୁକତ୍ୱା (ସୀ॰), ଅଗରୁକରିତ୍ୱା (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] । ‘‘ତେନ ହାୱୁସୋ, ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସିକରୋଥ, ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ମହାକଚ୍ଚାନସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଆୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ଏତଦୱୋଚ –

୨୦୪ . ‘‘ୟଂ ଖୋ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ – ‘ୟତୋନିଦାନଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ପୁରିସଂ ପପଞ୍ଚସଞ୍ଞାସଙ୍ଖା ସମୁଦାଚରନ୍ତି । ଏତ୍ଥ ଚେ ନତ୍ଥି ଅଭିନନ୍ଦିତବ୍ବଂ ଅଭିୱଦିତବ୍ବଂ ଅଜ୍ଝୋସିତବ୍ବଂ, ଏସେୱନ୍ତୋ ରାଗାନୁସୟାନଂ…ପେ॰… ଏତ୍ଥେତେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତୀ’ତି, ଇମସ୍ସ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାମି –

‘‘ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚାୱୁସୋ, ପଟିଚ୍ଚ ରୂପେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ, ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ, ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା, ୟଂ ୱେଦେତି ତଂ ସଞ୍ଜାନାତି , ୟଂ ସଞ୍ଜାନାତି ତଂ ୱିତକ୍କେତି, ୟଂ ୱିତକ୍କେତି ତଂ ପପଞ୍ଚେତି, ୟଂ ପପଞ୍ଚେତି ତତୋନିଦାନଂ ପୁରିସଂ ପପଞ୍ଚସଞ୍ଞାସଙ୍ଖା ସମୁଦାଚରନ୍ତି ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରୂପେସୁ। ସୋତଞ୍ଚାୱୁସୋ, ପଟିଚ୍ଚ ସଦ୍ଦେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଘାନଞ୍ଚାୱୁସୋ, ପଟିଚ୍ଚ ଗନ୍ଧେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହଞ୍ଚାୱୁସୋ, ପଟିଚ୍ଚ ରସେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… କାୟଞ୍ଚାୱୁସୋ, ପଟିଚ୍ଚ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ମନଞ୍ଚାୱୁସୋ, ପଟିଚ୍ଚ ଧମ୍ମେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ, ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ, ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା, ୟଂ ୱେଦେତି ତଂ ସଞ୍ଜାନାତି, ୟଂ ସଞ୍ଜାନାତି ତଂ ୱିତକ୍କେତି, ୟଂ ୱିତକ୍କେତି ତଂ ପପଞ୍ଚେତି, ୟଂ ପପଞ୍ଚେତି ତତୋନିଦାନଂ ପୁରିସଂ ପପଞ୍ଚସଞ୍ଞାସଙ୍ଖା ସମୁଦାଚରନ୍ତି ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

‘‘ସୋ ୱତାୱୁସୋ, ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ ସତି ରୂପେ ସତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣେ ସତି ଫସ୍ସପଞ୍ଞତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାପେସ୍ସତୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ଫସ୍ସପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ସତି ୱେଦନାପଞ୍ଞତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାପେସ୍ସତୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ୱେଦନାପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ସତି ସଞ୍ଞାପଞ୍ଞତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାପେସ୍ସତୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ସଞ୍ଞାପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ସତି ୱିତକ୍କପଞ୍ଞତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାପେସ୍ସତୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ୱିତକ୍କପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ସତି ପପଞ୍ଚସଞ୍ଞାସଙ୍ଖାସମୁଦାଚରଣପଞ୍ଞତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାପେସ୍ସତୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ସୋ ୱତାୱୁସୋ, ସୋତସ୍ମିଂ ସତି ସଦ୍ଦେ ସତି…ପେ॰… ଘାନସ୍ମିଂ ସତି ଗନ୍ଧେ ସତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୟ ସତି ରସେ ସତି…ପେ॰… କାୟସ୍ମିଂ ସତି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ସତି…ପେ॰… ମନସ୍ମିଂ ସତି ଧମ୍ମେ ସତି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣେ ସତି ଫସ୍ସପଞ୍ଞତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାପେସ୍ସତୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ଫସ୍ସପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ସତି ୱେଦନାପଞ୍ଞତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାପେସ୍ସତୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ୱେଦନାପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ସତି ସଞ୍ଞାପଞ୍ଞତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାପେସ୍ସତୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ସଞ୍ଞାପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ସତି ୱିତକ୍କପଞ୍ଞତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାପେସ୍ସତୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ୱିତକ୍କପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ସତି ପପଞ୍ଚସଞ୍ଞାସଙ୍ଖାସମୁଦାଚରଣପଞ୍ଞତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାପେସ୍ସତୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି।

‘‘ସୋ ୱତାୱୁସୋ, ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ ଅସତି ରୂପେ ଅସତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣେ ଅସତି ଫସ୍ସପଞ୍ଞତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାପେସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ଫସ୍ସପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ଅସତି ୱେଦନାପଞ୍ଞତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାପେସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ୱେଦନାପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ଅସତି ସଞ୍ଞାପଞ୍ଞତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାପେସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ସଞ୍ଞାପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ଅସତି ୱିତକ୍କପଞ୍ଞତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାପେସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ୱିତକ୍କପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ଅସତି ପପଞ୍ଚସଞ୍ଞାସଙ୍ଖାସମୁଦାଚରଣପଞ୍ଞତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାପେସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ସୋ ୱତାୱୁସୋ, ସୋତସ୍ମିଂ ଅସତି ସଦ୍ଦେ ଅସତି…ପେ॰… ଘାନସ୍ମିଂ ଅସତି ଗନ୍ଧେ ଅସତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୟ ଅସତି ରସେ ଅସତି…ପେ॰… କାୟସ୍ମିଂ ଅସତି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ଅସତି…ପେ॰… ମନସ୍ମିଂ ଅସତି ଧମ୍ମେ ଅସତି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣେ ଅସତି ଫସ୍ସପଞ୍ଞତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାପେସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ଫସ୍ସପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ଅସତି ୱେଦନାପଞ୍ଞତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାପେସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ୱେଦନାପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ଅସତି ସଞ୍ଞାପଞ୍ଞତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାପେସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ସଞ୍ଞାପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ଅସତି ୱିତକ୍କପଞ୍ଞତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାପେସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ୱିତକ୍କପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ଅସତି ପପଞ୍ଚସଞ୍ଞାସଙ୍ଖାସମୁଦାଚରଣପଞ୍ଞତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାପେସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି।

‘‘ୟଂ ଖୋ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ – ‘ୟତୋନିଦାନଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ପୁରିସଂ ପପଞ୍ଚସଞ୍ଞାସଙ୍ଖା ସମୁଦାଚରନ୍ତି ଏତ୍ଥ ଚେ ନତ୍ଥି ଅଭିନନ୍ଦିତବ୍ବଂ ଅଭିୱଦିତବ୍ବଂ ଅଜ୍ଝୋସିତବ୍ବଂ ଏସେୱନ୍ତୋ ରାଗାନୁସୟାନଂ…ପେ॰… ଏତ୍ଥେତେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତୀ’ତି, ଇମସ୍ସ ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାମି। ଆକଙ୍ଖମାନା ଚ ପନ ତୁମ୍ହେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂୟେୱ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାଥ। ୟଥା ନୋ ଭଗୱା ବ୍ୟାକରୋତି ତଥା ନଂ ଧାରେୟ୍ୟାଥା’’ତି।

୨୦୫ . ଅଥ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ମହାକଚ୍ଚାନସ୍ସ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ୟଂ ଖୋ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ – ‘ୟତୋନିଦାନଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ପୁରିସଂ ପପଞ୍ଚସଞ୍ଞାସଙ୍ଖା ସମୁଦାଚରନ୍ତି। ଏତ୍ଥ ଚେ ନତ୍ଥି ଅଭିନନ୍ଦିତବ୍ବଂ ଅଭିୱଦିତବ୍ବଂ ଅଜ୍ଝୋସିତବ୍ବଂ। ଏସେୱନ୍ତୋ ରାଗାନୁସୟାନଂ…ପେ॰… ଏତ୍ଥେତେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତୀ’ତି। ତେସଂ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଅମ୍ହାକଂ ଅଚିରପକ୍କନ୍ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଏତଦହୋସି – ‘ଇଦଂ ଖୋ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସଂ ଉଦ୍ଦିସିତ୍ୱା ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭଜିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ – ‘‘ୟତୋନିଦାନଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ପୁରିସଂ ପପଞ୍ଚସଞ୍ଞାସଙ୍ଖା ସମୁଦାଚରନ୍ତି। ଏତ୍ଥ ଚେ ନତ୍ଥି ଅଭିନନ୍ଦିତବ୍ବଂ ଅଭିୱଦିତବ୍ବଂ ଅଜ୍ଝୋସିତବ୍ବଂ। ଏସେୱନ୍ତୋ ରାଗାନୁସୟାନଂ, ଏସେୱନ୍ତୋ ପଟିଘାନୁସୟାନଂ, ଏସେୱନ୍ତୋ ଦିଟ୍ଠାନୁସୟାନଂ, ଏସେୱନ୍ତୋ ୱିଚିକିଚ୍ଛାନୁସୟାନଂ, ଏସେୱନ୍ତୋ ମାନାନୁସୟାନଂ, ଏସେୱନ୍ତୋ ଭୱରାଗାନୁସୟାନଂ , ଏସେୱନ୍ତୋ ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟାନଂ, ଏସେୱନ୍ତୋ ଦଣ୍ଡାଦାନ-ସତ୍ଥାଦାନ-କଲହ-ୱିଗ୍ଗହ-ୱିୱାଦତୁୱଂତୁୱଂ-ପେସୁଞ୍ଞ-ମୁସାୱାଦାନଂ। ଏତ୍ଥେତେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତୀ’’ତି। କୋ ନୁ ଖୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜେୟ୍ୟା’ତି? ତେସଂ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଅମ୍ହାକଂ ଏତଦହୋସି – ‘ଅୟଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ସତ୍ଥୁ ଚେୱ ସଂୱଣ୍ଣିତୋ ସମ୍ଭାୱିତୋ ଚ ୱିଞ୍ଞୂନଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନଂ, ପହୋତି ଚାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ଇମସ୍ସ ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଦେସସ୍ସ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜିତୁଂ, ୟଂନୂନ ମୟଂ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟାମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକଚ୍ଚାନଂ ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାମା’ତି। ଅଥ ଖୋ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ୟେନାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମିମ୍ହ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକଚ୍ଚାନଂ ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛିମ୍ହ। ତେସଂ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମତା ମହାକଚ୍ଚାନେନ ଇମେହି ଆକାରେହି ଇମେହି ପଦେହି ଇମେହି ବ୍ୟଞ୍ଜନେହି ଅତ୍ଥୋ ୱିଭତ୍ତୋ’’ତି। ‘‘ପଣ୍ଡିତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାକଚ୍ଚାନୋ; ମହାପଞ୍ଞୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାକଚ୍ଚାନୋ। ମଂ ଚେପି ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତମତ୍ଥଂ ପଟିପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାଥ, ଅହମ୍ପି ତଂ ଏୱମେୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ ୟଥା ତଂ ମହାକଚ୍ଚାନେନ ବ୍ୟାକତଂ। ଏସୋ ଚେୱେତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ। ଏୱଞ୍ଚ [ଏୱେମେୱ ଚ (କ॰)] ନଂ ଧାରେଥା’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭନ୍ତେ, ପୁରିସୋ ଜିଘଚ୍ଛାଦୁବ୍ବଲ୍ୟପରେତୋ ମଧୁପିଣ୍ଡିକଂ ଅଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ସୋ ୟତୋ ୟତୋ ସାୟେୟ୍ୟ, ଲଭେଥେୱ ସାଦୁରସଂ ଅସେଚନକଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଚେତସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଦବ୍ବଜାତିକୋ, ୟତୋ ୟତୋ ଇମସ୍ସ ଧମ୍ମପରିୟାୟସ୍ସ ପଞ୍ଞାୟ ଅତ୍ଥଂ ଉପପରିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଲଭେଥେୱ ଅତ୍ତମନତଂ, ଲଭେଥେୱ ଚେତସୋ ପସାଦଂ। କୋ ନାମୋ ଅୟଂ [କୋ ନାମାୟଂ (ସ୍ୟା॰)] , ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମପରିୟାୟୋ’’ତି? ‘‘ତସ୍ମାତିହ ତ୍ୱଂ, ଆନନ୍ଦ, ଇମଂ ଧମ୍ମପରିୟାୟଂ ମଧୁପିଣ୍ଡିକପରିୟାୟୋ ତ୍ୱେୱ ନଂ ଧାରେହୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୀତି।

ମଧୁପିଣ୍ଡିକସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଦ୍ୱେଧାୱିତକ୍କସୁତ୍ତଂ

୨୦୬ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ପୁବ୍ବେୱ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ବୋଧା ଅନଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସେୱ ସତୋ ଏତଦହୋସି – ‘ୟଂନୂନାହଂ ଦ୍ୱିଧା କତ୍ୱା ଦ୍ୱିଧା କତ୍ୱା ୱିତକ୍କେ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋ ଚାୟଂ କାମୱିତକ୍କୋ ୟୋ ଚ ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୋ ୟୋ ଚ ୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ – ଇମଂ ଏକଂ ଭାଗମକାସିଂ ; ୟୋ ଚାୟଂ ନେକ୍ଖମ୍ମୱିତକ୍କୋ ୟୋ ଚ ଅବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୋ ୟୋ ଚ ଅୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ – ଇମଂ ଦୁତିୟଂ ଭାଗମକାସିଂ।

୨୦୭ . ‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କାମୱିତକ୍କୋ। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାମି – ‘ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଖୋ ମେ ଅୟଂ କାମୱିତକ୍କୋ। ସୋ ଚ ଖୋ ଅତ୍ତବ୍ୟାବାଧାୟପି ସଂୱତ୍ତତି, ପରବ୍ୟାବାଧାୟପି ସଂୱତ୍ତତି, ଉଭୟବ୍ୟାବାଧାୟପି ସଂୱତ୍ତତି, ପଞ୍ଞାନିରୋଧିକୋ ୱିଘାତପକ୍ଖିକୋ ଅନିବ୍ବାନସଂୱତ୍ତନିକୋ’ [ଅନିବ୍ବାନସଂୱତ୍ତନିକୋ’’ତି (?)] । ‘ଅତ୍ତବ୍ୟାବାଧାୟ ସଂୱତ୍ତତୀ’ତିପି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତୋ ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛତି; ‘ପରବ୍ୟାବାଧାୟ ସଂୱତ୍ତତୀ’ତିପି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତୋ ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛତି; ‘ଉଭୟବ୍ୟାବାଧାୟ ସଂୱତ୍ତତୀ’ତିପି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତୋ ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛତି; ‘ପଞ୍ଞାନିରୋଧିକୋ ୱିଘାତପକ୍ଖିକୋ ଅନିବ୍ବାନସଂୱତ୍ତନିକୋ’ତିପି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତୋ ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପ୍ପନ୍ନୁପ୍ପନ୍ନଂ କାମୱିତକ୍କଂ ପଜହମେୱ [ଅତୀତକାଲିକକିରିୟାପଦାନିୟେୱ] ୱିନୋଦମେୱ [ଅତୀତକାଲିକକିରିୟାପଦାନିୟେୱ] ବ୍ୟନ୍ତମେୱ [ବ୍ୟନ୍ତେୱ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ନଂ ଅକାସିଂ।

୨୦୮ . ‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୋ…ପେ॰… ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାମି – ‘ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଖୋ ମେ ଅୟଂ ୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ। ସୋ ଚ ଖୋ ଅତ୍ତବ୍ୟାବାଧାୟପି ସଂୱତ୍ତତି, ପରବ୍ୟାବାଧାୟପି ସଂୱତ୍ତତି, ଉଭୟବ୍ୟାବାଧାୟପି ସଂୱତ୍ତତି, ପଞ୍ଞାନିରୋଧିକୋ ୱିଘାତପକ୍ଖିକୋ ଅନିବ୍ବାନସଂୱତ୍ତନିକୋ’। ‘ଅତ୍ତବ୍ୟାବାଧାୟ ସଂୱତ୍ତତୀ’ତିପି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତୋ ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛତି; ‘ପରବ୍ୟାବାଧାୟ ସଂୱତ୍ତତୀ’ତିପି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତୋ ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛତି; ‘ଉଭୟବ୍ୟାବାଧାୟ ସଂୱତ୍ତତୀ’ତିପି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତୋ ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛତି; ‘ପଞ୍ଞାନିରୋଧିକୋ ୱିଘାତପକ୍ଖିକୋ ଅନିବ୍ବାନସଂୱତ୍ତନିକୋ’ତିପି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତୋ ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପ୍ପନ୍ନୁପ୍ପନ୍ନଂ ୱିହିଂସାୱିତକ୍କଂ ପଜହମେୱ ୱିନୋଦମେୱ ବ୍ୟନ୍ତମେୱ ନଂ ଅକାସିଂ।

‘‘ୟଞ୍ଞଦେୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ବହୁଲମନୁୱିତକ୍କେତି ଅନୁୱିଚାରେତି, ତଥା ତଥା ନତି ହୋତି ଚେତସୋ। କାମୱିତକ୍କଂ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ବହୁଲମନୁୱିତକ୍କେତି ଅନୁୱିଚାରେତି, ପହାସି ନେକ୍ଖମ୍ମୱିତକ୍କଂ, କାମୱିତକ୍କଂ ବହୁଲମକାସି, ତସ୍ସ ତଂ କାମୱିତକ୍କାୟ ଚିତ୍ତଂ ନମତି। ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କଂ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ୱିହିଂସାୱିତକ୍କଂ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ବହୁଲମନୁୱିତକ୍କେତି ଅନୁୱିଚାରେତି, ପହାସି ଅୱିହିଂସାୱିତକ୍କଂ, ୱିହିଂସାୱିତକ୍କଂ ବହୁଲମକାସି, ତସ୍ସ ତଂ ୱିହିଂସାୱିତକ୍କାୟ ଚିତ୍ତଂ ନମତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱସ୍ସାନଂ ପଚ୍ଛିମେ ମାସେ ସରଦସମୟେ କିଟ୍ଠସମ୍ବାଧେ ଗୋପାଲକୋ ଗାୱୋ ରକ୍ଖେୟ୍ୟ। ସୋ ତା ଗାୱୋ ତତୋ ତତୋ ଦଣ୍ଡେନ ଆକୋଟେୟ୍ୟ ପଟିକୋଟେୟ୍ୟ ସନ୍ନିରୁନ୍ଧେୟ୍ୟ ସନ୍ନିୱାରେୟ୍ୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ପସ୍ସତି ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗୋପାଲକୋ ତତୋନିଦାନଂ ୱଧଂ ୱା ବନ୍ଧନଂ ୱା ଜାନିଂ ୱା ଗରହଂ ୱା। ଏୱମେୱ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଦ୍ଦସଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଆଦୀନୱଂ ଓକାରଂ ସଂକିଲେସଂ, କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ନେକ୍ଖମ୍ମେ ଆନିସଂସଂ ୱୋଦାନପକ୍ଖଂ।

୨୦୯ . ‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ନେକ୍ଖମ୍ମୱିତକ୍କୋ। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାମି – ‘ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଖୋ ମେ ଅୟଂ ନେକ୍ଖମ୍ମୱିତକ୍କୋ। ସୋ ଚ ଖୋ ନେୱତ୍ତବ୍ୟାବାଧାୟ ସଂୱତ୍ତତି, ନ ପରବ୍ୟାବାଧାୟ ସଂୱତ୍ତତି, ନ ଉଭୟବ୍ୟାବାଧାୟ ସଂୱତ୍ତତି, ପଞ୍ଞାୱୁଦ୍ଧିକୋ ଅୱିଘାତପକ୍ଖିକୋ ନିବ୍ବାନସଂୱତ୍ତନିକୋ’। ରତ୍ତିଂ ଚେପି ନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁୱିତକ୍କେୟ୍ୟଂ ଅନୁୱିଚାରେୟ୍ୟଂ, ନେୱ ତତୋନିଦାନଂ ଭୟଂ ସମନୁପସ୍ସାମି। ଦିୱସଂ ଚେପି ନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁୱିତକ୍କେୟ୍ୟଂ ଅନୁୱିଚାରେୟ୍ୟଂ, ନେୱ ତତୋନିଦାନଂ ଭୟଂ ସମନୁପସ୍ସାମି। ରତ୍ତିନ୍ଦିୱଂ ଚେପି ନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁୱିତକ୍କେୟ୍ୟଂ ଅନୁୱିଚାରେୟ୍ୟଂ, ନେୱ ତତୋନିଦାନଂ ଭୟଂ ସମନୁପସ୍ସାମି। ଅପି ଚ ଖୋ ମେ ଅତିଚିରଂ ଅନୁୱିତକ୍କୟତୋ ଅନୁୱିଚାରୟତୋ କାୟୋ କିଲମେୟ୍ୟ । କାୟେ କିଲନ୍ତେ [କିଲମନ୍ତେ (କ॰)] ଚିତ୍ତଂ ଊହଞ୍ଞେୟ୍ୟ। ଊହତେ ଚିତ୍ତେ ଆରା ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିମ୍ହାତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ଚିତ୍ତଂ ସଣ୍ଠପେମି ସନ୍ନିସାଦେମି ଏକୋଦିଂ କରୋମି [ଏକୋଦି କରୋମି (ପୀ॰)] ସମାଦହାମି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ମା ମେ ଚିତ୍ତଂ ଊହଞ୍ଞୀ’ତି [ଉଗ୍ଘାଟୀତି (ସ୍ୟା॰ କ॰), ଊହନୀତି (ପୀ॰)] ।

୨୧୦ . ‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୋ…ପେ॰… ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାମି – ‘ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଖୋ ମେ ଅୟଂ ଅୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ। ସୋ ଚ ଖୋ ନେୱତ୍ତବ୍ୟାବାଧାୟ ସଂୱତ୍ତତି, ନ ପରବ୍ୟାବାଧାୟ ସଂୱତ୍ତତି, ନ ଉଭୟବ୍ୟାବାଧାୟ ସଂୱତ୍ତତି, ପଞ୍ଞାୱୁଦ୍ଧିକୋ ଅୱିଘାତପକ୍ଖିକୋ ନିବ୍ବାନସଂୱତ୍ତନିକୋ’। ରତ୍ତିଂ ଚେପି ନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁୱିତକ୍କେୟ୍ୟଂ ଅନୁୱିଚାରେୟ୍ୟଂ, ନେୱ ତତୋନିଦାନଂ ଭୟଂ ସମନୁପସ୍ସାମି। ଦିୱସଂ ଚେପି ନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁୱିତକ୍କେୟ୍ୟଂ ଅନୁୱିଚାରେୟ୍ୟଂ, ନେୱ ତତୋନିଦାନଂ ଭୟଂ ସମନୁପସ୍ସାମି। ରତ୍ତିନ୍ଦିୱଂ ଚେପି ନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁୱିତକ୍କେୟ୍ୟଂ ଅନୁୱିଚାରେୟ୍ୟଂ, ନେୱ ତତୋନିଦାନଂ ଭୟଂ ସମନୁପସ୍ସାମି। ଅପି ଚ ଖୋ ମେ ଅତିଚିରଂ ଅନୁୱିତକ୍କୟତୋ ଅନୁୱିଚାରୟତୋ କାୟୋ କିଲମେୟ୍ୟ। କାୟେ କିଲନ୍ତେ ଚିତ୍ତଂ ଊହଞ୍ଞେୟ୍ୟ। ଊହତେ ଚିତ୍ତେ ଆରା ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିମ୍ହାତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ଚିତ୍ତଂ ସଣ୍ଠପେମି, ସନ୍ନିସାଦେମି, ଏକୋଦିଂ କରୋମି ସମାଦହାମି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ‘ମା ମେ ଚିତ୍ତଂ ଊହଞ୍ଞୀ’ତି।

‘‘ୟଞ୍ଞଦେୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ବହୁଲମନୁୱିତକ୍କେତି ଅନୁୱିଚାରେତି, ତଥା ତଥା ନତି ହୋତି ଚେତସୋ। ନେକ୍ଖମ୍ମୱିତକ୍କଞ୍ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ବହୁଲମନୁୱିତକ୍କେତି ଅନୁୱିଚାରେତି, ପହାସି କାମୱିତକ୍କଂ, ନେକ୍ଖମ୍ମୱିତକ୍କଂ ବହୁଲମକାସି, ତସ୍ସଂ ତଂ ନେକ୍ଖମ୍ମୱିତକ୍କାୟ ଚିତ୍ତଂ ନମତି। ଅବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କଞ୍ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଅୱିହିଂସାୱିତକ୍କଞ୍ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ବହୁଲମନୁୱିତକ୍କେତି ଅନୁୱିଚାରେତି, ପହାସି ୱିହିଂସାୱିତକ୍କଂ, ଅୱିହିଂସାୱିତକ୍କଂ ବହୁଲମକାସି, ତସ୍ସ ତଂ ଅୱିହିଂସାୱିତକ୍କାୟ ଚିତ୍ତଂ ନମତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗିମ୍ହାନଂ ପଚ୍ଛିମେ ମାସେ ସବ୍ବସସ୍ସେସୁ ଗାମନ୍ତସମ୍ଭତେସୁ ଗୋପାଲକୋ ଗାୱୋ ରକ୍ଖେୟ୍ୟ , ତସ୍ସ ରୁକ୍ଖମୂଲଗତସ୍ସ ୱା ଅବ୍ଭୋକାସଗତସ୍ସ ୱା ସତିକରଣୀୟମେୱ ହୋତି – ‘ଏତା [ଏତେ (କ॰)] ଗାୱୋ’ତି। ଏୱମେୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତିକରଣୀୟମେୱ ଅହୋସି – ‘ଏତେ ଧମ୍ମା’ତି।

୨୧୧ . ‘‘ଆରଦ୍ଧଂ ଖୋ ପନ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱୀରିୟଂ ଅହୋସି ଅସଲ୍ଲୀନଂ, ଉପଟ୍ଠିତା ସତି ଅସମ୍ମୁଟ୍ଠା , ପସ୍ସଦ୍ଧୋ କାୟୋ ଅସାରଦ୍ଧୋ, ସମାହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଏକଗ୍ଗଂ। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସିଂ। ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସିଂ। ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ୱିହାସିଂ ସତୋ ଚ ସମ୍ପଜାନୋ, ସୁଖଞ୍ଚ କାୟେନ ପଟିସଂୱେଦେସିଂ, ୟଂ ତଂ ଅରିୟା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି ‘ଉପେକ୍ଖକୋ ସତିମା ସୁଖୱିହାରୀ’ତି, ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସିଂ। ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସିଂ।

୨୧୨ . ‘‘ସୋ ଏୱଂ ସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ପରିସୁଦ୍ଧେ ପରିୟୋଦାତେ ଅନଙ୍ଗଣେ ୱିଗତୂପକ୍କିଲେସେ ମୁଦୁଭୂତେ କମ୍ମନିୟେ ଠିତେ ଆନେଞ୍ଜପ୍ପତ୍ତେ ପୁବ୍ବେନିୱାସାନୁସ୍ସତିଞାଣାୟ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିନ୍ନାମେସିଂ। ସୋ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରାମି। ସେୟ୍ୟଥିଦଂ, ଏକମ୍ପି ଜାତିଂ…ପେ॰… ଇତି ସାକାରଂ ସଉଦ୍ଦେସଂ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରାମି। ଅୟଂ ଖୋ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରତ୍ତିୟା ପଠମେ ୟାମେ ପଠମା ୱିଜ୍ଜା ଅଧିଗତା; ଅୱିଜ୍ଜା ୱିହତା ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପନ୍ନା; ତମୋ ୱିହତୋ ଆଲୋକୋ ଉପ୍ପନ୍ନୋ; ୟଥା ତଂ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ।

୨୧୩ . ‘‘ସୋ ଏୱଂ ସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ପରିସୁଦ୍ଧେ ପରିୟୋଦାତେ ଅନଙ୍ଗଣେ ୱିଗତୂପକ୍କିଲେସେ ମୁଦୁଭୂତେ କମ୍ମନିୟେ ଠିତେ ଆନେଞ୍ଜପ୍ପତ୍ତେ ସତ୍ତାନଂ ଚୁତୂପପାତଞାଣାୟ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିନ୍ନାମେସିଂ। ସୋ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସାମି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ…ପେ॰… ଇମେ ୱତ ଭୋନ୍ତୋ ସତ୍ତା କାୟଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା…ପେ॰… ଇତି ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସାମି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ, ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାମି। ଅୟଂ ଖୋ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରତ୍ତିୟା ମଜ୍ଝିମେ ୟାମେ ଦୁତିୟା ୱିଜ୍ଜା ଅଧିଗତା; ଅୱିଜ୍ଜା ୱିହତା ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପନ୍ନା; ତମୋ ୱିହତୋ ଆଲୋକୋ ଉପ୍ପନ୍ନୋ; ୟଥା ତଂ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ।

୨୧୪ . ‘‘ସୋ ଏୱଂ ସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ପରିସୁଦ୍ଧେ ପରିୟୋଦାତେ ଅନଙ୍ଗଣେ ୱିଗତୂପକ୍କିଲେସେ ମୁଦୁଭୂତେ କମ୍ମନିୟେ ଠିତେ ଆନେଞ୍ଜପ୍ପତ୍ତେ ଆସୱାନଂ ଖୟଞାଣାୟ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିନ୍ନାମେସିଂ। ସୋ ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ । ‘ଇମେ ଆସୱା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ‘ଅୟଂ ଆସୱସମୁଦୟୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ‘ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ‘ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ। ତସ୍ସ ମେ ଏୱଂ ଜାନତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସତୋ କାମାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତ୍ଥ, ଭୱାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତ୍ଥ, ଅୱିଜ୍ଜାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତ୍ଥ, ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ଅହୋସି – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ। ଅୟଂ ଖୋ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରତ୍ତିୟା ପଚ୍ଛିମେ ୟାମେ ତତିୟା ୱିଜ୍ଜା ଅଧିଗତା; ଅୱିଜ୍ଜା ୱିହତା ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପନ୍ନା; ତମୋ ୱିହତୋ ଆଲୋକୋ ଉପ୍ପନ୍ନୋ; ୟଥା ତଂ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ।

୨୧୫ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରଞ୍ଞେ ପୱନେ ମହନ୍ତଂ ନିନ୍ନଂ ପଲ୍ଲଲଂ। ତମେନଂ ମହାମିଗସଙ୍ଘୋ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ କୋଚିଦେୱ ପୁରିସୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ ଅନତ୍ଥକାମୋ ଅହିତକାମୋ ଅୟୋଗକ୍ଖେମକାମୋ। ସୋ ୟ୍ୱାସ୍ସ ମଗ୍ଗୋ ଖେମୋ ସୋୱତ୍ଥିକୋ ପୀତିଗମନୀୟୋ ତଂ ମଗ୍ଗଂ ପିଦହେୟ୍ୟ, ୱିୱରେୟ୍ୟ କୁମ୍ମଗ୍ଗଂ, ଓଦହେୟ୍ୟ ଓକଚରଂ, ଠପେୟ୍ୟ ଓକଚାରିକଂ। ଏୱଞ୍ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାମିଗସଙ୍ଘୋ ଅପରେନ ସମୟେନ ଅନୟବ୍ୟସନଂ [ଅନୟବ୍ୟସନଂ ତନୁତ୍ତଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ତସ୍ସେୱ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହତୋ ମିଗସଙ୍ଘସ୍ସ କୋଚିଦେୱ ପୁରିସୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ ଅତ୍ଥକାମୋ ହିତକାମୋ ୟୋଗକ୍ଖେମକାମୋ। ସୋ ୟ୍ୱାସ୍ସ ମଗ୍ଗୋ ଖେମୋ ସୋୱତ୍ଥିକୋ ପୀତିଗମନୀୟୋ ତଂ ମଗ୍ଗଂ ୱିୱରେୟ୍ୟ, ପିଦହେୟ୍ୟ କୁମ୍ମଗ୍ଗଂ, ଊହନେୟ୍ୟ ଓକଚରଂ, ନାସେୟ୍ୟ ଓକଚାରିକଂ। ଏୱଞ୍ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାମିଗସଙ୍ଘୋ ଅପରେନ ସମୟେନ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟ।

‘‘ଉପମା ଖୋ ମେ ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତା ଅତ୍ଥସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାପନାୟ । ଅୟଂ ଚେୱେତ୍ଥ ଅତ୍ଥୋ – ମହନ୍ତଂ ନିନ୍ନଂ ପଲ୍ଲଲନ୍ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନମେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ମହାମିଗସଙ୍ଘୋତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତାନମେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ପୁରିସୋ ଅନତ୍ଥକାମୋ ଅହିତକାମୋ ଅୟୋଗକ୍ଖେମକାମୋତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାରସ୍ସେତଂ ପାପିମତୋ ଅଧିୱଚନଂ। କୁମ୍ମଗ୍ଗୋତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକସ୍ସେତଂ ମିଚ୍ଛାମଗ୍ଗସ୍ସ ଅଧିୱଚନଂ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିୟା ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପସ୍ସ ମିଚ୍ଛାୱାଚାୟ ମିଚ୍ଛାକମ୍ମନ୍ତସ୍ସ ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱସ୍ସ ମିଚ୍ଛାୱାୟାମସ୍ସ ମିଚ୍ଛାସତିୟା ମିଚ୍ଛାସମାଧିସ୍ସ। ଓକଚରୋତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନନ୍ଦୀରାଗସ୍ସେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ଓକଚାରିକାତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୱିଜ୍ଜାୟେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ପୁରିସୋ ଅତ୍ଥକାମୋ ହିତକାମୋ ୟୋଗକ୍ଖେମକାମୋତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତସ୍ସେତଂ ଅଧିୱଚନଂ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ। ଖେମୋ ମଗ୍ଗୋ ସୋୱତ୍ଥିକୋ ପୀତିଗମନୀୟୋତି ଖୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସ୍ସେତଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଅଧିୱଚନଂ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପସ୍ସ ସମ୍ମାୱାଚାୟ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତସ୍ସ ସମ୍ମାଆଜୀୱସ୍ସ ସମ୍ମାୱାୟାମସ୍ସ ସମ୍ମାସତିୟା ସମ୍ମାସମାଧିସ୍ସ।

‘‘ଇତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିୱଟୋ ମୟା ଖେମୋ ମଗ୍ଗୋ ସୋୱତ୍ଥିକୋ ପୀତିଗମନୀୟୋ, ପିହିତୋ କୁମ୍ମଗ୍ଗୋ, ଊହତୋ ଓକଚରୋ, ନାସିତା ଓକଚାରିକା। ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ଥାରା କରଣୀୟଂ ସାୱକାନଂ ହିତେସିନା ଅନୁକମ୍ପକେନ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟ, କତଂ ୱୋ ତଂ ମୟା। ଏତାନି, ଭିକ୍ଖୱେ , ରୁକ୍ଖମୂଲାନି, ଏତାନି ସୁଞ୍ଞାଗାରାନି; ଝାୟଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମା ପମାଦତ୍ଥ; ମା ପଚ୍ଛା ୱିପ୍ପଟିସାରିନୋ ଅହୁୱତ୍ଥ। ଅୟଂ ୱୋ ଅମ୍ହାକଂ ଅନୁସାସନୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ଦ୍ୱେଧାୱିତକ୍କସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ନୱମଂ।

୧୦. ୱିତକ୍କସଣ୍ଠାନସୁତ୍ତଂ

୨୧୬ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଅଧିଚିତ୍ତମନୁୟୁତ୍ତେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା ପଞ୍ଚ ନିମିତ୍ତାନି କାଲେନ କାଲଂ ମନସି କାତବ୍ବାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ୟଂ ନିମିତ୍ତଂ ଆଗମ୍ମ ୟଂ ନିମିତ୍ତଂ ମନସିକରୋତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ୱିତକ୍କା ଛନ୍ଦୂପସଂହିତାପି ଦୋସୂପସଂହିତାପି ମୋହୂପସଂହିତାପି, ତେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା ତମ୍ହା ନିମିତ୍ତା ଅଞ୍ଞଂ ନିମିତ୍ତଂ ମନସି କାତବ୍ବଂ କୁସଲୂପସଂହିତଂ। ତସ୍ସ ତମ୍ହା ନିମିତ୍ତା ଅଞ୍ଞଂ ନିମିତ୍ତଂ ମନସିକରୋତୋ କୁସଲୂପସଂହିତଂ ୟେ ପାପକା ଅକୁସଲା ୱିତକ୍କା ଛନ୍ଦୂପସଂହିତାପି ଦୋସୂପସଂହିତାପି ମୋହୂପସଂହିତାପି ତେ ପହୀୟନ୍ତି ତେ ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତେସଂ ପହାନା ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ଚିତ୍ତଂ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ସନ୍ନିସୀଦତି ଏକୋଦି ହୋତି [ଏକୋଦିଭୋତି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ସମାଧିୟତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦକ୍ଖୋ ପଲଗଣ୍ଡୋ ୱା ପଲଗଣ୍ଡନ୍ତେୱାସୀ ୱା ସୁଖୁମାୟ ଆଣିୟା ଓଳାରିକଂ ଆଣିଂ ଅଭିନିହନେୟ୍ୟ ଅଭିନୀହରେୟ୍ୟ ଅଭିନିୱତ୍ତେୟ୍ୟ [ଅଭିନିୱଜ୍ଜେୟ୍ୟ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ୟଂ ନିମିତ୍ତଂ ଆଗମ୍ମ ୟଂ ନିମିତ୍ତଂ ମନସିକରୋତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ୱିତକ୍କା ଛନ୍ଦୂପସଂହିତାପି ଦୋସୂପସଂହିତାପି ମୋହୂପସଂହିତାପି, ତେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା ତମ୍ହା ନିମିତ୍ତା ଅଞ୍ଞଂ ନିମିତ୍ତଂ ମନସି କାତବ୍ବଂ କୁସଲୂପସଂହିତଂ। ତସ୍ସ ତମ୍ହା ନିମିତ୍ତା ଅଞ୍ଞଂ ନିମିତ୍ତଂ ମନସିକରୋତୋ କୁସଲୂପସଂହିତଂ ୟେ ପାପକା ଅକୁସଲା ୱିତକ୍କା ଛନ୍ଦୂପସଂହିତାପି ଦୋସୂପସଂହିତାପି ମୋହୂପସଂହିତାପି ତେ ପହୀୟନ୍ତି ତେ ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତେସଂ ପହାନା ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ଚିତ୍ତଂ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ସନ୍ନିସୀଦତି ଏକୋଦି ହୋତି ସମାଧିୟତି।

୨୧୭ . ‘‘ତସ୍ସ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ତମ୍ହା ନିମିତ୍ତା ଅଞ୍ଞଂ ନିମିତ୍ତଂ ମନସିକରୋତୋ କୁସଲୂପସଂହିତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତେୱ ପାପକା ଅକୁସଲା ୱିତକ୍କା ଛନ୍ଦୂପସଂହିତାପି ଦୋସୂପସଂହିତାପି ମୋହୂପସଂହିତାପି, ତେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେସଂ ୱିତକ୍କାନଂ ଆଦୀନୱୋ ଉପପରିକ୍ଖିତବ୍ବୋ – ‘ଇତିପିମେ ୱିତକ୍କା ଅକୁସଲା, ଇତିପିମେ ୱିତକ୍କା ସାୱଜ୍ଜା, ଇତିପିମେ ୱିତକ୍କା ଦୁକ୍ଖୱିପାକା’ତି। ତସ୍ସ ତେସଂ ୱିତକ୍କାନଂ ଆଦୀନୱଂ ଉପପରିକ୍ଖତୋ ୟେ ପାପକା ଅକୁସଲା ୱିତକ୍କା ଛନ୍ଦୂପସଂହିତାପି ଦୋସୂପସଂହିତାପି ମୋହୂପସଂହିତାପି ତେ ପହୀୟନ୍ତି ତେ ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତେସଂ ପହାନା ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ଚିତ୍ତଂ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ସନ୍ନିସୀଦତି ଏକୋଦି ହୋତି ସମାଧିୟତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇତ୍ଥୀ ୱା ପୁରିସୋ ୱା ଦହରୋ ୟୁୱା ମଣ୍ଡନକଜାତିକୋ ଅହିକୁଣପେନ ୱା କୁକ୍କୁରକୁଣପେନ ୱା ମନୁସ୍ସକୁଣପେନ ୱା କଣ୍ଠେ ଆସତ୍ତେନ ଅଟ୍ଟିୟେୟ୍ୟ ହରାୟେୟ୍ୟ ଜିଗୁଚ୍ଛେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତସ୍ସ ଚେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ତମ୍ହାପି ନିମିତ୍ତା ଅଞ୍ଞଂ ନିମିତ୍ତଂ ମନସିକରୋତୋ କୁସଲୂପସଂହିତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତେୱ ପାପକା ଅକୁସଲା ୱିତକ୍କା ଛନ୍ଦୂପସଂହିତାପି ଦୋସୂପସଂହିତାପି ମୋହୂପସଂହିତାପି, ତେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେସଂ ୱିତକ୍କାନଂ ଆଦୀନୱୋ ଉପପରିକ୍ଖିତବ୍ବୋ – ‘ଇତିପିମେ ୱିତକ୍କା ଅକୁସଲା, ଇତିପିମେ ୱିତକ୍କା ସାୱଜ୍ଜା, ଇତିପିମେ ୱିତକ୍କା ଦୁକ୍ଖୱିପାକା’ତି। ତସ୍ସ ତେସଂ ୱିତକ୍କାନଂ ଆଦୀନୱଂ ଉପପରିକ୍ଖତୋ ୟେ ପାପକା ଅକୁସଲା ୱିତକ୍କା ଛନ୍ଦୂପସଂହିତାପି ଦୋସୂପସଂହିତାପି ମୋହୂପସଂହିତାପି ତେ ପହୀୟନ୍ତି ତେ ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତେସଂ ପହାନା ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ଚିତ୍ତଂ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ସନ୍ନିସୀଦତି ଏକୋଦି ହୋତି ସମାଧିୟତି।

୨୧୮ . ‘‘ତସ୍ସ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ତେସମ୍ପି ୱିତକ୍କାନଂ ଆଦୀନୱଂ ଉପପରିକ୍ଖତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତେୱ ପାପକା ଅକୁସଲା ୱିତକ୍କା ଛନ୍ଦୂପସଂହିତାପି ଦୋସୂପସଂହିତାପି ମୋହୂପସଂହିତାପି, ତେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେସଂ ୱିତକ୍କାନଂ ଅସତିଅମନସିକାରୋ ଆପଜ୍ଜିତବ୍ବୋ। ତସ୍ସ ତେସଂ ୱିତକ୍କାନଂ ଅସତିଅମନସିକାରଂ ଆପଜ୍ଜତୋ ୟେ ପାପକା ଅକୁସଲା ୱିତକ୍କା ଛନ୍ଦୂପସଂହିତାପି ଦୋସୂପସଂହିତାପି ମୋହୂପସଂହିତାପି ତେ ପହୀୟନ୍ତି ତେ ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତେସଂ ପହାନା ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ଚିତ୍ତଂ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ସନ୍ନିସୀଦତି ଏକୋଦି ହୋତି ସମାଧିୟତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ଆପାଥଗତାନଂ ରୂପାନଂ ଅଦସ୍ସନକାମୋ ଅସ୍ସ; ସୋ ନିମୀଲେୟ୍ୟ ୱା ଅଞ୍ଞେନ ୱା ଅପଲୋକେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତସ୍ସ ଚେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ତେସମ୍ପି ୱିତକ୍କାନଂ ଆଦୀନୱଂ ଉପପରିକ୍ଖତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତେୱ ପାପକା ଅକୁସଲା ୱିତକ୍କା ଛନ୍ଦୂପସଂହିତାପି ଦୋସୂପସଂହିତାପି ମୋହୂପସଂହିତାପି, ତେ ପହୀୟନ୍ତି ତେ ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତେସଂ ପହାନା ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ଚିତ୍ତଂ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ସନ୍ନିସୀଦତି ଏକୋଦି ହୋତି ସମାଧିୟତି।

୨୧୯ . ‘‘ତସ୍ସ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ତେସମ୍ପି ୱିତକ୍କାନଂ ଅସତିଅମନସିକାରଂ ଆପଜ୍ଜତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତେୱ ପାପକା ଅକୁସଲା ୱିତକ୍କା ଛନ୍ଦୂପସଂହିତାପି ଦୋସୂପସଂହିତାପି ମୋହୂପସଂହିତାପି, ତେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେସଂ ୱିତକ୍କାନଂ ୱିତକ୍କସଙ୍ଖାରସଣ୍ଠାନଂ ମନସିକାତବ୍ବଂ। ତସ୍ସ ତେସଂ ୱିତକ୍କାନଂ ୱିତକ୍କସଙ୍ଖାରସଣ୍ଠାନଂ ମନସିକରୋତୋ ୟେ ପାପକା ଅକୁସଲା ୱିତକ୍କା ଛନ୍ଦୂପସଂହିତାପି ଦୋସୂପସଂହିତାପି ମୋହୂପସଂହିତାପି ତେ ପହୀୟନ୍ତି ତେ ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତେସଂ ପହାନା ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ଚିତ୍ତଂ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ସନ୍ନିସୀଦତି ଏକୋଦି ହୋତି ସମାଧିୟତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ସୀଘଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ – ‘କିଂ ନୁ ଖୋ ଅହଂ ସୀଘଂ ଗଚ୍ଛାମି? ୟଂନୂନାହଂ ସଣିକଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ସଣିକଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ – ‘କିଂ ନୁ ଖୋ ଅହଂ ସଣିକଂ ଗଚ୍ଛାମି? ୟଂନୂନାହଂ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ । ତସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ – ‘କିଂ ନୁ ଖୋ ଅହଂ ଠିତୋ? ୟଂନୂନାହଂ ନିସୀଦେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ନିସୀଦେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ – ‘କିଂ ନୁ ଖୋ ଅହଂ ନିସିନ୍ନୋ? ୟଂନୂନାହଂ ନିପଜ୍ଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ନିପଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ଏୱଞ୍ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ଓଳାରିକଂ ଓଳାରିକଂ ଇରିୟାପଥଂ ଅଭିନିୱଜ୍ଜେତ୍ୱା [ଅଭିନିସ୍ସଜ୍ଜେତ୍ୱା (ସ୍ୟା॰)] ସୁଖୁମଂ ସୁଖୁମଂ ଇରିୟାପଥଂ କପ୍ପେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତସ୍ସ ଚେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ତେସମ୍ପି ୱିତକ୍କାନଂ ଅସତିଅମନସିକାରଂ ଆପଜ୍ଜତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତେୱ ପାପକା ଅକୁସଲା ୱିତକ୍କା ଛନ୍ଦୂପସଂହିତାପି ଦୋସୂପସଂହିତାପି ମୋହୂପସଂହିତାପି ତେ ପହୀୟନ୍ତି ତେ ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତେସଂ ପହାନା ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ଚିତ୍ତଂ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ସନ୍ନିସୀଦତି ଏକୋଦି ହୋତି ସମାଧିୟତି।

୨୨୦ . ‘‘ତସ୍ସ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ତେସମ୍ପି ୱିତକ୍କାନଂ ୱିତକ୍କସଙ୍ଖାରସଣ୍ଠାନଂ ମନସିକରୋତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତେୱ ପାପକା ଅକୁସଲା ୱିତକ୍କା ଛନ୍ଦୂପସଂହିତାପି ଦୋସୂପସଂହିତାପି ମୋହୂପସଂହିତାପି। ତେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା ଦନ୍ତେଭିଦନ୍ତମାଧାୟ [ଦନ୍ତେ + ଅଭିଦନ୍ତଂ + ଆଧାୟାତି ଟୀକାୟଂ ପଦଚ୍ଛେଦୋ, ଦନ୍ତେଭୀତି ପନେତ୍ଥ କରଣତ୍ଥୋ ୟୁତ୍ତୋ ୱିୟ ଦିସ୍ସତି] ଜିୱ୍ହାୟ ତାଲୁଂ ଆହଚ୍ଚ ଚେତସା ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିଗ୍ଗଣ୍ହିତବ୍ବଂ ଅଭିନିପ୍ପୀଳେତବ୍ବଂ ଅଭିସନ୍ତାପେତବ୍ବଂ । ତସ୍ସ ଦନ୍ତେଭିଦନ୍ତମାଧାୟ ଜିୱ୍ହାୟ ତାଲୁଂ ଆହଚ୍ଚ ଚେତସା ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିଗ୍ଗଣ୍ହତୋ ଅଭିନିପ୍ପୀଳୟତୋ ଅଭିସନ୍ତାପୟତୋ ୟେ ପାପକା ଅକୁସଲା ୱିତକ୍କା ଛନ୍ଦୂପସଂହିତାପି ଦୋସୂପସଂହିତାପି ମୋହୂପସଂହିତାପି ତେ ପହୀୟନ୍ତି ତେ ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତେସଂ ପହାନା ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ଚିତ୍ତଂ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ସନ୍ନିସୀଦତି ଏକୋଦି ହୋତି ସମାଧିୟତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ବଲୱା ପୁରିସୋ ଦୁବ୍ବଲତରଂ ପୁରିସଂ ସୀସେ ୱା ଗଲେ ୱା ଖନ୍ଧେ ୱା ଗହେତ୍ୱା ଅଭିନିଗ୍ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ ଅଭିନିପ୍ପୀଳେୟ୍ୟ ଅଭିସନ୍ତାପେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତସ୍ସ ଚେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ତେସମ୍ପି ୱିତକ୍କାନଂ ୱିତକ୍କସଙ୍ଖାରସଣ୍ଠାନଂ ମନସିକରୋତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତେୱ ପାପକା ଅକୁସଲା ୱିତକ୍କା ଛନ୍ଦୂପସଂହିତାପି ଦୋସୂପସଂହିତାପି ମୋହୂପସଂହିତାପି। ତେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା ଦନ୍ତେଭିଦନ୍ତମାଧାୟ ଜିୱ୍ହାୟ ତାଲୁଂ ଆହଚ୍ଚ ଚେତସା ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିଗ୍ଗଣ୍ହିତବ୍ବଂ ଅଭିନିପ୍ପୀଳେତବ୍ବଂ ଅଭିସନ୍ତାପେତବ୍ବଂ। ତସ୍ସ ଦନ୍ତେଭିଦନ୍ତମାଧାୟ ଜିୱ୍ହାୟ ତାଲୁଂ ଆହଚ୍ଚ ଚେତସା ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିଗ୍ଗଣ୍ହତୋ ଅଭିନିପ୍ପୀଳୟତୋ ଅଭିସନ୍ତାପୟତୋ ୟେ ପାପକା ଅକୁସଲା ୱିତକ୍କା ଛନ୍ଦୂପସଂହିତାପି ଦୋସୂପସଂହିତାପି ମୋହୂପସଂହିତାପି ତେ ପହୀୟନ୍ତି ତେ ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତେସଂ ପହାନା ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ଚିତ୍ତଂ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ସନ୍ନିସୀଦତି ଏକୋଦି ହୋତି ସମାଧିୟତି।

୨୨୧ . ‘‘ୟତୋ ଖୋ [ୟତୋ ଚ ଖୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ୟଂ ନିମିତ୍ତଂ ଆଗମ୍ମ ୟଂ ନିମିତ୍ତଂ ମନସିକରୋତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ୱିତକ୍କା ଛନ୍ଦୂପସଂହିତାପି ଦୋସୂପସଂହିତାପି ମୋହୂପସଂହିତାପି, ତସ୍ସ ତମ୍ହା ନିମିତ୍ତା ଅଞ୍ଞଂ ନିମିତ୍ତଂ ମନସିକରୋତୋ କୁସଲୂପସଂହିତଂ ୟେ ପାପକା ଅକୁସଲା ୱିତକ୍କା ଛନ୍ଦୂପସଂହିତାପି ଦୋସୂପସଂହିତାପି ମୋହୂପସଂହିତାପି ତେ ପହୀୟନ୍ତି ତେ ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତେସଂ ପହାନା ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ଚିତ୍ତଂ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ସନ୍ନିସୀଦତି ଏକୋଦି ହୋତି ସମାଧିୟତି। ତେସମ୍ପି ୱିତକ୍କାନଂ ଆଦୀନୱଂ ଉପପରିକ୍ଖତୋ ୟେ ପାପକା ଅକୁସଲା ୱିତକ୍କା ଛନ୍ଦୂପସଂହିତାପି ଦୋସୂପସଂହିତାପି ମୋହୂପସଂହିତାପି ତେ ପହୀୟନ୍ତି ତେ ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତେସଂ ପହାନା ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ଚିତ୍ତଂ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ସନ୍ନିସୀଦତି ଏକୋଦି ହୋତି ସମାଧିୟତି। ତେସମ୍ପି ୱିତକ୍କାନଂ ଅସତିଅମନସିକାରଂ ଆପଜ୍ଜତୋ ୟେ ପାପକା ଅକୁସଲା ୱିତକ୍କା ଛନ୍ଦୂପସଂହିତାପି ଦୋସୂପସଂହିତାପି ମୋହୂପସଂହିତାପି ତେ ପହୀୟନ୍ତି ତେ ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତେସଂ ପହାନା ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ଚିତ୍ତଂ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ସନ୍ନିସୀଦତି ଏକୋଦି ହୋତି ସମାଧିୟତି। ତେସମ୍ପି ୱିତକ୍କାନଂ ୱିତକ୍କସଙ୍ଖାରସଣ୍ଠାନଂ ମନସିକରୋତୋ ୟେ ପାପକା ଅକୁସଲା ୱିତକ୍କା ଛନ୍ଦୂପସଂହିତାପି ଦୋସୂପସଂହିତାପି ମୋହୂପସଂହିତାପି ତେ ପହୀୟନ୍ତି ତେ ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତେସଂ ପହାନା ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ଚିତ୍ତଂ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ସନ୍ନିସୀଦତି ଏକୋଦି ହୋତି ସମାଧିୟତି। ଦନ୍ତେଭିଦନ୍ତମାଧାୟ ଜିୱ୍ହାୟ ତାଲୁଂ ଆହଚ୍ଚ ଚେତସା ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିଗ୍ଗଣ୍ହତୋ ଅଭିନିପ୍ପୀଳୟତୋ ଅଭିସନ୍ତାପୟତୋ ୟେ ପାପକା ଅକୁସଲା ୱିତକ୍କା ଛନ୍ଦୂପସଂହିତାପି ଦୋସୂପସଂହିତାପି ମୋହୂପସଂହିତାପି ତେ ପହୀୟନ୍ତି ତେ ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତେସଂ ପହାନା ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ଚିତ୍ତଂ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ସନ୍ନିସୀଦତି ଏକୋଦି ହୋତି ସମାଧିୟତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱସୀ ୱିତକ୍କପରିୟାୟପଥେସୁ। ୟଂ ୱିତକ୍କଂ ଆକଙ୍ଖିସ୍ସତି ତଂ ୱିତକ୍କଂ ୱିତକ୍କେସ୍ସତି, ୟଂ ୱିତକ୍କଂ ନାକଙ୍ଖିସ୍ସତି ନ ତଂ ୱିତକ୍କଂ ୱିତକ୍କେସ୍ସତି। ଅଚ୍ଛେଚ୍ଛି ତଣ୍ହଂ, ୱିୱତ୍ତୟି [ୱାୱତ୍ତୟି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସଂୟୋଜନଂ, ସମ୍ମା ମାନାଭିସମୟା ଅନ୍ତମକାସି ଦୁକ୍ଖସ୍ସା’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ୱିତକ୍କସଣ୍ଠାନସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଦସମଂ।

ସୀହନାଦୱଗ୍ଗୋ ନିଟ୍ଠିତୋ ଦୁତିୟୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଚୂଳସୀହନାଦଲୋମହଂସୱରୋ, ମହାଚୂଳଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧଅନୁମାନିକସୁତ୍ତଂ।

ଖିଲପତ୍ଥମଧୁପିଣ୍ଡିକଦ୍ୱିଧାୱିତକ୍କ, ପଞ୍ଚନିମିତ୍ତକଥା ପୁନ ୱଗ୍ଗୋ॥

୩. ଓପମ୍ମୱଗ୍ଗୋ

୧. କକଚୂପମସୁତ୍ତଂ

୨୨୨ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ମୋଳିୟଫଗ୍ଗୁନୋ ଭିକ୍ଖୁନୀହି ସଦ୍ଧିଂ ଅତିୱେଲଂ ସଂସଟ୍ଠୋ ୱିହରତି। ଏୱଂ ସଂସଟ୍ଠୋ ଆୟସ୍ମା ମୋଳିୟଫଗ୍ଗୁନୋ ଭିକ୍ଖୁନୀହି ସଦ୍ଧିଂ ୱିହରତି – ସଚେ କୋଚି ଭିକ୍ଖୁ ଆୟସ୍ମତୋ ମୋଳିୟଫଗ୍ଗୁନସ୍ସ ସମ୍ମୁଖା ତାସଂ ଭିକ୍ଖୁନୀନଂ ଅୱଣ୍ଣଂ ଭାସତି, ତେନାୟସ୍ମା ମୋଳିୟଫଗ୍ଗୁନୋ କୁପିତୋ ଅନତ୍ତମନୋ ଅଧିକରଣମ୍ପି କରୋତି। ସଚେ ପନ କୋଚି ଭିକ୍ଖୁ ତାସଂ ଭିକ୍ଖୁନୀନଂ ସମ୍ମୁଖା ଆୟସ୍ମତୋ ମୋଳିୟଫଗ୍ଗୁନସ୍ସ ଅୱଣ୍ଣଂ ଭାସତି, ତେନ ତା ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ କୁପିତା ଅନତ୍ତମନା ଅଧିକରଣମ୍ପି କରୋନ୍ତି। ଏୱଂ ସଂସଟ୍ଠୋ ଆୟସ୍ମା ମୋଳିୟଫଗ୍ଗୁନୋ ଭିକ୍ଖୁନୀହି ସଦ୍ଧିଂ ୱିହରତି। ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଆୟସ୍ମା, ଭନ୍ତେ, ମୋଳିୟଫଗ୍ଗୁନୋ ଭିକ୍ଖୁନୀହି ସଦ୍ଧିଂ ଅତିୱେଲଂ ସଂସଟ୍ଠୋ ୱିହରତି। ଏୱଂ ସଂସଟ୍ଠୋ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ମୋଳିୟଫଗ୍ଗୁନୋ ଭିକ୍ଖୁନୀହି ସଦ୍ଧିଂ ୱିହରତି – ସଚେ କୋଚି ଭିକ୍ଖୁ ଆୟସ୍ମତୋ ମୋଳିୟଫଗ୍ଗୁନସ୍ସ ସମ୍ମୁଖା ତାସଂ ଭିକ୍ଖୁନୀନଂ ଅୱଣ୍ଣଂ ଭାସତି, ତେନାୟସ୍ମା ମୋଳିୟଫଗ୍ଗୁନୋ କୁପିତୋ ଅନତ୍ତମନୋ ଅଧିକରଣମ୍ପି କରୋତି। ସଚେ ପନ କୋଚି ଭିକ୍ଖୁ ତାସଂ ଭିକ୍ଖୁନୀନଂ ସମ୍ମୁଖା ଆୟସ୍ମତୋ ମୋଳିୟଫଗ୍ଗୁନସ୍ସ ଅୱଣ୍ଣଂ ଭାସତି, ତେନ ତା ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ କୁପିତା ଅନତ୍ତମନା ଅଧିକରଣମ୍ପି କରୋନ୍ତି। ଏୱଂ ସଂସଟ୍ଠୋ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ମୋଳିୟଫଗ୍ଗୁନୋ ଭିକ୍ଖୁନୀହି ସଦ୍ଧିଂ ୱିହରତୀ’’ତି।

୨୨୩ . ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଅଞ୍ଞତରଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଏହି ତ୍ୱଂ , ଭିକ୍ଖୁ, ମମ ୱଚନେନ ମୋଳିୟଫଗ୍ଗୁନଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଆମନ୍ତେହି – ‘ସତ୍ଥା ତଂ, ଆୱୁସୋ ଫଗ୍ଗୁନ, ଆମନ୍ତେତୀ’’’ତି। ‘‘ଏୱଂ , ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱତୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ୟେନାୟସ୍ମା ମୋଳିୟଫଗ୍ଗୁନୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମୋଳିୟଫଗ୍ଗୁନଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସତ୍ଥା ତଂ, ଆୱୁସୋ ଫଗ୍ଗୁନ, ଆମନ୍ତେତୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମୋଳିୟଫଗ୍ଗୁନୋ ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମୋଳିୟଫଗ୍ଗୁନଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ସଚ୍ଚଂ କିର ତ୍ୱଂ, ଫଗ୍ଗୁନ, ଭିକ୍ଖୁନୀହି ସଦ୍ଧିଂ ଅତିୱେଲଂ ସଂସଟ୍ଠୋ ୱିହରସି? ଏୱଂ ସଂସଟ୍ଠୋ କିର ତ୍ୱଂ, ଫଗ୍ଗୁନ, ଭିକ୍ଖୁନୀହି ସଦ୍ଧିଂ ୱିହରସି – ସଚେ କୋଚି ଭିକ୍ଖୁ ତୁୟ୍ହଂ ସମ୍ମୁଖା ତାସଂ ଭିକ୍ଖୁନୀନଂ ଅୱଣ୍ଣଂ ଭାସତି, ତେନ ତ୍ୱଂ କୁପିତୋ ଅନତ୍ତମନୋ ଅଧିକରଣମ୍ପି କରୋସି। ସଚେ ପନ କୋଚି ଭିକ୍ଖୁ ତାସଂ ଭିକ୍ଖୁନୀନଂ ସମ୍ମୁଖା ତୁୟ୍ହଂ ଅୱଣ୍ଣଂ ଭାସତି, ତେନ ତା ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ କୁପିତା ଅନତ୍ତମନା ଅଧିକରଣମ୍ପି କରୋନ୍ତି। ଏୱଂ ସଂସଟ୍ଠୋ କିର ତ୍ୱଂ, ଫଗ୍ଗୁନ, ଭିକ୍ଖୁନୀହି ସଦ୍ଧିଂ ୱିହରସୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ନନୁ ତ୍ୱଂ, ଫଗ୍ଗୁନ, କୁଲପୁତ୍ତୋ ସଦ୍ଧା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି।

୨୨୪ . ‘‘ନ ଖୋ ତେ ଏତଂ, ଫଗ୍ଗୁନ, ପତିରୂପଂ କୁଲପୁତ୍ତସ୍ସ ସଦ୍ଧା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତସ୍ସ, ୟଂ ତ୍ୱଂ ଭିକ୍ଖୁନୀହି ସଦ୍ଧିଂ ଅତିୱେଲଂ ସଂସଟ୍ଠୋ ୱିହରେୟ୍ୟାସି। ତସ୍ମାତିହ, ଫଗ୍ଗୁନ, ତୱ ଚେପି କୋଚି ସମ୍ମୁଖା ତାସଂ ଭିକ୍ଖୁନୀନଂ ଅୱଣ୍ଣଂ ଭାସେୟ୍ୟ, ତତ୍ରାପି ତ୍ୱଂ, ଫଗ୍ଗୁନ, ୟେ ଗେହସିତା [ଗେହସ୍ସିତା (?)] ଛନ୍ଦା ୟେ ଗେହସିତା ୱିତକ୍କା ତେ ପଜହେୟ୍ୟାସି। ତତ୍ରାପି ତେ, ଫଗ୍ଗୁନ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ନ ଚେୱ ମେ ଚିତ୍ତଂ ୱିପରିଣତଂ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ପାପିକଂ ୱାଚଂ ନିଚ୍ଛାରେସ୍ସାମି, ହିତାନୁକମ୍ପୀ ଚ ୱିହରିସ୍ସାମି ମେତ୍ତଚିତ୍ତୋ, ନ ଦୋସନ୍ତରୋ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଫଗ୍ଗୁନ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଫଗ୍ଗୁନ, ତୱ ଚେପି କୋଚି ସମ୍ମୁଖା ତାସଂ ଭିକ୍ଖୁନୀନଂ ପାଣିନା ପହାରଂ ଦଦେୟ୍ୟ, ଲେଡ୍ଡୁନା ପହାରଂ ଦଦେୟ୍ୟ, ଦଣ୍ଡେନ ପହାରଂ ଦଦେୟ୍ୟ, ସତ୍ଥେନ ପହାରଂ ଦଦେୟ୍ୟ। ତତ୍ରାପି ତ୍ୱଂ, ଫଗ୍ଗୁନ, ୟେ ଗେହସିତା ଛନ୍ଦା ୟେ ଗେହସିତା ୱିତକ୍କା ତେ ପଜହେୟ୍ୟାସି। ତତ୍ରାପି ତେ, ଫଗ୍ଗୁନ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ ‘ନ ଚେୱ ମେ ଚିତ୍ତଂ ୱିପରିଣତଂ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ପାପିକଂ ୱାଚଂ ନିଚ୍ଛାରେସ୍ସାମି, ହିତାନୁକମ୍ପୀ ଚ ୱିହରିସ୍ସାମି ମେତ୍ତଚିତ୍ତୋ, ନ ଦୋସନ୍ତରୋ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଫଗ୍ଗୁନ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଫଗ୍ଗୁନ, ତୱ ଚେପି କୋଚି ସମ୍ମୁଖା ଅୱଣ୍ଣଂ ଭାସେୟ୍ୟ, ତତ୍ରାପି ତ୍ୱଂ, ଫଗ୍ଗୁନ , ୟେ ଗେହସିତା ଛନ୍ଦା ୟେ ଗେହସିତା ୱିତକ୍କା ତେ ପଜହେୟ୍ୟାସି। ତତ୍ରାପି ତେ, ଫଗ୍ଗୁନ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ ‘ନ ଚେୱ ମେ ଚିତ୍ତଂ ୱିପରିଣତଂ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ପାପିକଂ ୱାଚଂ ନିଚ୍ଛାରେସ୍ସାମି, ହିତାନୁକମ୍ପୀ ଚ ୱିହରିସ୍ସାମି ମେତ୍ତଚିତ୍ତୋ, ନ ଦୋସନ୍ତରୋ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଫଗ୍ଗୁନ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଫଗ୍ଗୁନ, ତୱ ଚେପି କୋଚି ପାଣିନା ପହାରଂ ଦଦେୟ୍ୟ, ଲେଡ୍ଡୁନା ପହାରଂ ଦଦେୟ୍ୟ, ଦଣ୍ଡେନ ପହାରଂ ଦଦେୟ୍ୟ, ସତ୍ଥେନ ପହାରଂ ଦଦେୟ୍ୟ, ତତ୍ରାପି ତ୍ୱଂ, ଫଗ୍ଗୁନ, ୟେ ଗେହସିତା ଛନ୍ଦା ୟେ ଗେହସିତା ୱିତକ୍କା ତେ ପଜହେୟ୍ୟାସି। ତତ୍ରାପି ତେ, ଫଗ୍ଗୁନ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ ‘ନ ଚେୱ ମେ ଚିତ୍ତଂ ୱିପରିଣତଂ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ପାପିକଂ ୱାଚଂ ନିଚ୍ଛାରେସ୍ସାମି, ହିତାନୁକମ୍ପୀ ଚ ୱିହରିସ୍ସାମି ମେତ୍ତଚିତ୍ତୋ, ନ ଦୋସନ୍ତରୋ’ତି। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଫଗ୍ଗୁନ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି।

୨୨୫ . ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଆରାଧୟିଂସୁ ୱତ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ଏକଂ ସମୟଂ ଚିତ୍ତଂ। ଇଧାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସିଂ – ଅହଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକାସନଭୋଜନଂ ଭୁଞ୍ଜାମି। ଏକାସନଭୋଜନଂ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭୁଞ୍ଜମାନୋ ଅପ୍ପାବାଧତଞ୍ଚ ସଞ୍ଜାନାମି ଅପ୍ପାତଙ୍କତଞ୍ଚ ଲହୁଟ୍ଠାନଞ୍ଚ ବଲଞ୍ଚ ଫାସୁୱିହାରଞ୍ଚ। ଏଥ ତୁମ୍ହେପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକାସନଭୋଜନଂ ଭୁଞ୍ଜଥ। ଏକାସନଭୋଜନଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୁମ୍ହେପି ଭୁଞ୍ଜମାନା ଅପ୍ପାବାଧତଞ୍ଚ ସଞ୍ଜାନିସ୍ସଥ ଅପ୍ପାତଙ୍କତଞ୍ଚ ଲହୁଟ୍ଠାନଞ୍ଚ ବଲଞ୍ଚ ଫାସୁୱିହାରଞ୍ଚାତି। ନ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେସୁ ଭିକ୍ଖୂସୁ ଅନୁସାସନୀ କରଣୀୟା ଅହୋସି; ସତୁପ୍ପାଦକରଣୀୟମେୱ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେସୁ ଭିକ୍ଖୂସୁ ଅହୋସି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଭୂମିୟଂ ଚତୁମହାପଥେ ଆଜଞ୍ଞରଥୋ ୟୁତ୍ତୋ ଅସ୍ସ ଠିତୋ ଓଧସ୍ତପତୋଦୋ। ତମେନଂ ଦକ୍ଖୋ ୟୋଗ୍ଗାଚରିୟୋ ଅସ୍ସଦମ୍ମସାରଥି ଅଭିରୁହିତ୍ୱା, ୱାମେନ ହତ୍ଥେନ ରସ୍ମିୟୋ ଗହେତ୍ୱା, ଦକ୍ଖିଣେନ ହତ୍ଥେନ ପତୋଦଂ ଗହେତ୍ୱା, ୟେନିଚ୍ଛକଂ ୟଦିଚ୍ଛକଂ ସାରେୟ୍ୟପି ପଚ୍ଚାସାରେୟ୍ୟପି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ମେ ତେସୁ ଭିକ୍ଖୂସୁ ଅନୁସାସନୀ କରଣୀୟା ଅହୋସି, ସତୁପ୍ପାଦକରଣୀୟମେୱ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେସୁ ଭିକ୍ଖୂସୁ ଅହୋସି। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୁମ୍ହେପି ଅକୁସଲଂ ପଜହଥ, କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଆୟୋଗଂ କରୋଥ। ଏୱଞ୍ହି ତୁମ୍ହେପି ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସଥ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଗାମସ୍ସ ୱା ନିଗମସ୍ସ ୱା ଅୱିଦୂରେ ମହନ୍ତଂ ସାଲୱନଂ। ତଞ୍ଚସ୍ସ ଏଳଣ୍ଡେହି ସଞ୍ଛନ୍ନଂ। ତସ୍ସ କୋଚିଦେୱ ପୁରିସୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ ଅତ୍ଥକାମୋ ହିତକାମୋ ୟୋଗକ୍ଖେମକାମୋ। ସୋ ୟା ତା ସାଲଲଟ୍ଠିୟୋ କୁଟିଲା ଓଜାପହରଣିୟୋ [ଓଜହରଣିୟୋ (କ॰)] ତା ଛେତ୍ୱା [ତଚ୍ଛେତ୍ୱା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ବହିଦ୍ଧା ନୀହରେୟ୍ୟ, ଅନ୍ତୋୱନଂ ସୁୱିସୋଧିତଂ ୱିସୋଧେୟ୍ୟ। ୟା ପନ ତା ସାଲଲଟ୍ଠିୟୋ ଉଜୁକା ସୁଜାତା ତା ସମ୍ମା ପରିହରେୟ୍ୟ। ଏୱଞ୍ହେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାଲୱନଂ ଅପରେନ ସମୟେନ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୁମ୍ହେପି ଅକୁସଲଂ ପଜହଥ, କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଆୟୋଗଂ କରୋଥ। ଏୱଞ୍ହି ତୁମ୍ହେପି ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସଥ।

୨୨୬ . ‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମିସ୍ସାୟେୱ ସାୱତ୍ଥିୟା ୱେଦେହିକା ନାମ ଗହପତାନୀ ଅହୋସି। ୱେଦେହିକାୟ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗହପତାନିୟା ଏୱଂ କଲ୍ୟାଣୋ କିତ୍ତିସଦ୍ଦୋ ଅବ୍ଭୁଗ୍ଗତୋ – ‘ସୋରତା ୱେଦେହିକା ଗହପତାନୀ, ନିୱାତା ୱେଦେହିକା ଗହପତାନୀ, ଉପସନ୍ତା ୱେଦେହିକା ଗହପତାନୀ’ତି। ୱେଦେହିକାୟ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗହପତାନିୟା କାଳୀ ନାମ ଦାସୀ ଅହୋସି ଦକ୍ଖା ଅନଲସା ସୁସଂୱିହିତକମ୍ମନ୍ତା।

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାଳିୟା ଦାସିୟା ଏତଦହୋସି – ‘ମୟ୍ହଂ ଖୋ ଅୟ୍ୟାୟ ଏୱଂ କଲ୍ୟାଣୋ କିତ୍ତିସଦ୍ଦୋ ଅବ୍ଭୁଗ୍ଗତୋ – ‘‘ସୋରତା ୱେଦେହିକା ଗହପତାନୀ, ନିୱାତା ୱେଦେହିକା ଗହପତାନୀ, ଉପସନ୍ତା ୱେଦେହିକା ଗହପତାନୀ’’ତି। କିଂ ନୁ ଖୋ ମେ ଅୟ୍ୟା ସନ୍ତଂୟେୱ ନୁ ଖୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ କୋପଂ ନ ପାତୁକରୋତି ଉଦାହୁ ଅସନ୍ତଂ ଉଦାହୁ ମୟ୍ହମେୱେତେ [ମୟ୍ହେୱେତେ (ସୀ॰ ପୀ॰)] କମ୍ମନ୍ତା ସୁସଂୱିହିତା ୟେନ ମେ ଅୟ୍ୟା ସନ୍ତଂୟେୱ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ କୋପଂ ନ ପାତୁକରୋତି, ନୋ ଅସନ୍ତଂ? ୟଂନୂନାହଂ ଅୟ୍ୟଂ ୱୀମଂସେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାଳୀ ଦାସୀ ଦିୱା ଉଟ୍ଠାସି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦେହିକା ଗହପତାନୀ କାଳିଂ ଦାସିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ହେ ଜେ କାଳୀ’ତି। ‘କିଂ, ଅୟ୍ୟେ’ତି? ‘କିଂ, ଜେ, ଦିୱା ଉଟ୍ଠାସୀ’ତି? ‘ନ ଖ୍ୱୟ୍ୟେ [ନ ଖୋ ଅୟ୍ୟେ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , କିଞ୍ଚୀ’ତି। ‘ନୋ ୱତ ରେ କିଞ୍ଚି, ପାପି ଦାସି [ପାପଦାସି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ଦିୱା ଉଟ୍ଠାସୀ’ତି କୁପିତା ଅନତ୍ତମନା ଭାକୁଟିଂ [ଭୂକୁଟିଂ (ସୀ॰ ପୀ॰), ଭକୁଟୀଂ (ସ୍ୟା॰)] ଅକାସି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାଳିୟା ଦାସିୟା ଏତଦହୋସି – ‘ସନ୍ତଂୟେୱ ଖୋ ମେ ଅୟ୍ୟା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ କୋପଂ ନ ପାତୁକରୋତି, ନୋ ଅସନ୍ତଂ; ମୟ୍ହମେୱେତେ କମ୍ମନ୍ତା ସୁସଂୱିହିତା, ୟେନ ମେ ଅୟ୍ୟା ସନ୍ତଂୟେୱ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ କୋପଂ ନ ପାତୁକରୋତି, ନୋ ଅସନ୍ତଂ। ୟଂନୂନାହଂ ଭିୟ୍ୟୋସୋମତ୍ତାୟ ଅୟ୍ୟଂ ୱୀମଂସେୟ୍ୟ’’’ନ୍ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାଳୀ ଦାସୀ ଦିୱାତରଂୟେୱ ଉଟ୍ଠାସି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦେହିକା ଗହପତାନୀ କାଳିଂ ଦାସିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ହେ ଜେ, କାଳୀ’ତି। ‘କିଂ, ଅୟ୍ୟେ’ତି? ‘କିଂ, ଜେ, ଦିୱାତରଂ ଉଟ୍ଠାସୀ’ତି? ‘ନ ଖ୍ୱୟ୍ୟେ, କିଞ୍ଚୀ’ତି। ‘ନୋ ୱତ ରେ କିଞ୍ଚି, ପାପି ଦାସି, ଦିୱାତରଂ ଉଟ୍ଠାସୀ’ତି କୁପିତା ଅନତ୍ତମନା ଅନତ୍ତମନୱାଚଂ ନିଚ୍ଛାରେସି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାଳିୟା ଦାସିୟା ଏତଦହୋସି – ‘ସନ୍ତଂୟେୱ ଖୋ ମେ ଅୟ୍ୟା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ କୋପଂ ନ ପାତୁକରୋତି, ନୋ ଅସନ୍ତଂ। ମୟ୍ହମେୱେତେ କମ୍ମନ୍ତା ସୁସଂୱିହିତା, ୟେନ ମେ ଅୟ୍ୟା ସନ୍ତଂୟେୱ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ କୋପଂ ନ ପାତୁକରୋତି, ନୋ ଅସନ୍ତଂ। ୟଂନୂନାହଂ ଭିୟ୍ୟୋସୋମତ୍ତାୟ ଅୟ୍ୟଂ ୱୀମଂସେୟ୍ୟ’ନ୍ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାଳୀ ଦାସୀ ଦିୱାତରଂୟେୱ ଉଟ୍ଠାସି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦେହିକା ଗହପତାନୀ କାଳିଂ ଦାସିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ହେ ଜେ, କାଳୀ’ତି। ‘କିଂ, ଅୟ୍ୟେ’ତି? ‘କିଂ, ଜେ, ଦିୱା ଉଟ୍ଠାସୀ’ତି? ‘ନ ଖ୍ୱୟ୍ୟେ, କିଞ୍ଚୀ’ତି। ‘ନୋ ୱତ ରେ କିଞ୍ଚି, ପାପି ଦାସି, ଦିୱା ଉଟ୍ଠାସୀ’ତି କୁପିତା ଅନତ୍ତମନା ଅଗ୍ଗଳସୂଚିଂ ଗହେତ୍ୱା ସୀସେ ପହାରଂ ଅଦାସି, ସୀସଂ ୱୋଭିନ୍ଦି [ୱି + ଅୱ + ଭିନ୍ଦି = ୱୋଭିନ୍ଦି] । ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାଳୀ ଦାସୀ ଭିନ୍ନେନ ସୀସେନ ଲୋହିତେନ ଗଲନ୍ତେନ ପଟିୱିସ୍ସକାନଂ ଉଜ୍ଝାପେସି – ‘ପସ୍ସଥୟ୍ୟେ, ସୋରତାୟ କମ୍ମଂ; ପସ୍ସଥୟ୍ୟେ, ନିୱାତାୟ କମ୍ମଂ, ପସ୍ସଥୟ୍ୟେ, ଉପସନ୍ତାୟ କମ୍ମଂ! କଥଞ୍ହି ନାମ ଏକଦାସିକାୟ ଦିୱା ଉଟ୍ଠାସୀତି କୁପିତା ଅନତ୍ତମନା ଅଗ୍ଗଳସୂଚିଂ ଗହେତ୍ୱା ସୀସେ ପହାରଂ ଦସ୍ସତି, ସୀସଂ ୱୋଭିନ୍ଦିସ୍ସତୀ’ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦେହିକାୟ ଗହପତାନିୟା ଅପରେନ ସମୟେନ ଏୱଂ ପାପକୋ କିତ୍ତିସଦ୍ଦୋ ଅବ୍ଭୁଗ୍ଗଚ୍ଛି – ‘ଚଣ୍ଡୀ ୱେଦେହିକା ଗହପତାନୀ, ଅନିୱାତା ୱେଦେହିକା ଗହପତାନୀ, ଅନୁପସନ୍ତା ୱେଦେହିକା ଗହପତାନୀ’ତି।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ ତାୱଦେୱ ସୋରତସୋରତୋ ହୋତି ନିୱାତନିୱାତୋ ହୋତି ଉପସନ୍ତୂପସନ୍ତୋ ହୋତି ୟାୱ ନ ଅମନାପା ୱଚନପଥା ଫୁସନ୍ତି। ୟତୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁଂ ଅମନାପା ୱଚନପଥା ଫୁସନ୍ତି, ଅଥ ଭିକ୍ଖୁ ‘ସୋରତୋ’ତି ୱେଦିତବ୍ବୋ, ‘ନିୱାତୋ’ତି ୱେଦିତବ୍ବୋ, ‘ଉପସନ୍ତୋ’ତି ୱେଦିତବ୍ବୋ। ନାହଂ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁଂ ‘ସୁୱଚୋ’ତି ୱଦାମି ୟୋ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରହେତୁ ସୁୱଚୋ ହୋତି, ସୋୱଚସ୍ସତଂ ଆପଜ୍ଜତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତଞ୍ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ଅଲଭମାନୋ ନ ସୁୱଚୋ ହୋତି, ନ ସୋୱଚସ୍ସତଂ ଆପଜ୍ଜତି। ୟୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଧମ୍ମଂୟେୱ ସକ୍କରୋନ୍ତୋ, ଧମ୍ମଂ ଗରୁଂ କରୋନ୍ତୋ, ଧମ୍ମଂ ମାନେନ୍ତୋ, ଧମ୍ମଂ ପୂଜେନ୍ତୋ, ଧମ୍ମଂ ଅପଚାୟମାନୋ [ଧମ୍ମଂ ୟେୱ ସକ୍କରୋନ୍ତୋ ଧମ୍ମଂ ଗରୁକରୋନ୍ତୋ ଧମ୍ମଂ ଅପଚାୟମାନୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ସୁୱଚୋ ହୋତି, ସୋୱଚସ୍ସତଂ ଆପଜ୍ଜତି, ତମହଂ ‘ସୁୱଚୋ’ତି ୱଦାମି। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଧମ୍ମଂୟେୱ ସକ୍କରୋନ୍ତା, ଧମ୍ମଂ ଗରୁଂ କରୋନ୍ତା, ଧମ୍ମଂ ମାନେନ୍ତା, ଧମ୍ମଂ ପୂଜେନ୍ତା, ଧମ୍ମଂ ଅପଚାୟମାନା ସୁୱଚା ଭୱିସ୍ସାମ, ସୋୱଚସ୍ସତଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସାମା’ତି। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ।

୨୨୭ . ‘‘ପଞ୍ଚିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱଚନପଥା ୟେହି ୱୋ ପରେ ୱଦମାନା ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – କାଲେନ ୱା ଅକାଲେନ ୱା; ଭୂତେନ ୱା ଅଭୂତେନ ୱା; ସଣ୍ହେନ ୱା ଫରୁସେନ ୱା; ଅତ୍ଥସଂହିତେନ ୱା ଅନତ୍ଥସଂହିତେନ ୱା; ମେତ୍ତଚିତ୍ତା ୱା ଦୋସନ୍ତରା ୱା। କାଲେନ ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରେ ୱଦମାନା ୱଦେୟ୍ୟୁଂ ଅକାଲେନ ୱା; ଭୂତେନ ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରେ ୱଦମାନା ୱଦେୟ୍ୟୁଂ ଅଭୂତେନ ୱା; ସଣ୍ହେନ ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରେ ୱଦମାନା ୱଦେୟ୍ୟୁଂ ଫରୁସେନ ୱା; ଅତ୍ଥସଂହିତେନ ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରେ ୱଦମାନା ୱଦେୟ୍ୟୁଂ ଅନତ୍ଥସଂହିତେନ ୱା ; ମେତ୍ତଚିତ୍ତା ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରେ ୱଦମାନା ୱଦେୟ୍ୟୁଂ ଦୋସନ୍ତରା ୱା। ତତ୍ରାପି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ନ ଚେୱ ନୋ ଚିତ୍ତଂ ୱିପରିଣତଂ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ପାପିକଂ ୱାଚଂ ନିଚ୍ଛାରେସ୍ସାମ, ହିତାନୁକମ୍ପୀ ଚ ୱିହରିସ୍ସାମ ମେତ୍ତଚିତ୍ତା, ନ ଦୋସନ୍ତରା। ତଞ୍ଚ ପୁଗ୍ଗଲଂ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ଫରିତ୍ୱା ୱିହରିସ୍ସାମ, ତଦାରମ୍ମଣଞ୍ଚ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚିତ୍ତେନ ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାବଜ୍ଝେନ [ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝେନ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰), ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ (କ॰) ଅଙ୍ଗୁତ୍ତରତିକନିପାତଟୀକା ଓଲୋକେତବ୍ବା] ଫରିତ୍ୱା ୱିହରିସ୍ସାମା’ତି। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ।

୨୨୮ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ କୁଦାଲପିଟକଂ [କୁଦ୍ଦାଲପିଟକଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଆଦାୟ। ସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅହଂ ଇମଂ ମହାପଥୱିଂ ଅପଥୱିଂ କରିସ୍ସାମୀ’ତି । ସୋ ତତ୍ର ତତ୍ର ୱିଖଣେୟ୍ୟ [ଖଣେୟ୍ୟ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] , ତତ୍ର ତତ୍ର ୱିକିରେୟ୍ୟ, ତତ୍ର ତତ୍ର ଓଟ୍ଠୁଭେୟ୍ୟ, ତତ୍ର ତତ୍ର ଓମୁତ୍ତେୟ୍ୟ – ‘ଅପଥୱୀ ଭୱସି, ଅପଥୱୀ ଭୱସୀ’ତି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପି ନୁ ସୋ ପୁରିସୋ ଇମଂ ମହାପଥୱିଂ ଅପଥୱିଂ କରେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ଅୟଞ୍ହି, ଭନ୍ତେ, ମହାପଥୱୀ ଗମ୍ଭୀରା ଅପ୍ପମେୟ୍ୟା। ସା ନ ସୁକରା ଅପଥୱୀ କାତୁଂ; ୟାୱଦେୱ ଚ ପନ ସୋ ପୁରିସୋ କିଲମଥସ୍ସ ୱିଘାତସ୍ସ ଭାଗୀ ଅସ୍ସା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିମେ ୱଚନପଥା ୟେହି ୱୋ ପରେ ୱଦମାନା ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – କାଲେନ ୱା ଅକାଲେନ ୱା; ଭୂତେନ ୱା ଅଭୂତେନ ୱା; ସଣ୍ହେନ ୱା ଫରୁସେନ ୱା; ଅତ୍ଥସଂହିତେନ ୱା ଅନତ୍ଥସଂହିତେନ ୱା; ମେତ୍ତଚିତ୍ତା ୱା ଦୋସନ୍ତରା ୱା। କାଲେନ ୱା , ଭିକ୍ଖୱେ, ପରେ ୱଦମାନା ୱଦେୟ୍ୟୁଂ ଅକାଲେନ ୱା; ଭୂତେନ ୱା ଭିକ୍ଖୱେ, ପରେ ୱଦମାନା ୱଦେୟ୍ୟୁଂ ଅଭୂତେନ ୱା; ସଣ୍ହେନ ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରେ ୱଦମାନା ୱଦେୟ୍ୟୁଂ ଫରୁସେନ ୱା; ଅତ୍ଥସଂହିତେନ ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରେ ୱଦମାନା ୱଦେୟ୍ୟୁଂ ଅନତ୍ଥସଂହିତେନ ୱା; ମେତ୍ତଚିତ୍ତା ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରେ ୱଦମାନା ୱଦେୟ୍ୟୁଂ ଦୋସନ୍ତରା ୱା। ତତ୍ରାପି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ନ ଚେୱ ନୋ ଚିତ୍ତଂ ୱିପରିଣତଂ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ପାପିକଂ ୱାଚଂ ନିଚ୍ଛାରେସ୍ସାମ, ହିତାନୁକମ୍ପୀ ଚ ୱିହରିସ୍ସାମ ମେତ୍ତଚିତ୍ତା ନ ଦୋସନ୍ତରା। ତଞ୍ଚ ପୁଗ୍ଗଲଂ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ଫରିତ୍ୱା ୱିହରିସ୍ସାମ, ତଦାରମ୍ମଣଞ୍ଚ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ପଥୱିସମେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାବଜ୍ଝେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରିସ୍ସାମା’ତି। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ।

୨୨୯ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଲାଖଂ ୱା ହଲିଦ୍ଦିଂ ୱା ନୀଲଂ ୱା ମଞ୍ଜିଟ୍ଠଂ ୱା ଆଦାୟ। ସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅହଂ ଇମସ୍ମିଂ ଆକାସେ ରୂପଂ ଲିଖିସ୍ସାମି, ରୂପପାତୁଭାୱଂ କରିସ୍ସାମୀ’ତି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପି ନୁ ସୋ ପୁରିସୋ ଇମସ୍ମିଂ ଆକାସେ ରୂପଂ ଲିଖେୟ୍ୟ, ରୂପପାତୁଭାୱଂ କରେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ଅୟଞ୍ହି, ଭନ୍ତେ, ଆକାସୋ ଅରୂପୀ ଅନିଦସ୍ସନୋ। ତତ୍ଥ ନ ସୁକରଂ ରୂପଂ ଲିଖିତୁଂ, ରୂପପାତୁଭାୱଂ କାତୁଂ; ୟାୱଦେୱ ଚ ପନ ସୋ ପୁରିସୋ କିଲମଥସ୍ସ ୱିଘାତସ୍ସ ଭାଗୀ ଅସ୍ସା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିମେ ୱଚନପଥା ୟେହି ୱୋ ପରେ ୱଦମାନା ୱଦେୟ୍ୟୁଂ କାଲେନ ୱା ଅକାଲେନ ୱା …ପେ॰… ‘ନ ଚେୱ… ତଦାରମ୍ମଣଞ୍ଚ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ଆକାସସମେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାବଜ୍ଝେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରିସ୍ସାମା’ତି। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ।

୨୩୦ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଆଦିତ୍ତଂ ତିଣୁକ୍କଂ ଆଦାୟ। ସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅହଂ ଇମାୟ ଆଦିତ୍ତାୟ ତିଣୁକ୍କାୟ ଗଙ୍ଗଂ ନଦିଂ ସନ୍ତାପେସ୍ସାମି ସଂପରିତାପେସ୍ସାମୀ’ତି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପି ନୁ ସୋ ପୁରିସୋ ଆଦିତ୍ତାୟ ତିଣୁକ୍କାୟ ଗଙ୍ଗଂ ନଦିଂ ସନ୍ତାପେୟ୍ୟ ସଂପରିତାପେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ଗଙ୍ଗା ହି, ଭନ୍ତେ, ନଦୀ ଗମ୍ଭୀରା ଅପ୍ପମେୟ୍ୟା। ସା ନ ସୁକରା ଆଦିତ୍ତାୟ ତିଣୁକ୍କାୟ ସନ୍ତାପେତୁଂ ସଂପରିତାପେତୁଂ; ୟାୱଦେୱ ଚ ପନ ସୋ ପୁରିସୋ କିଲମଥସ୍ସ ୱିଘାତସ୍ସ ଭାଗୀ ଅସ୍ସା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିମେ ୱଚନପଥା ୟେହି ୱୋ ପରେ ୱଦମାନା ୱଦେୟ୍ୟୁଂ କାଲେନ ୱା ଅକାଲେନ ୱା…ପେ॰… ‘ନ ଚେୱ… ତଦାରମ୍ମଣଞ୍ଚ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ଗଙ୍ଗାସମେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାବଜ୍ଝେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରିସ୍ସାମା’’ତି। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ।

୨୩୧ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ବିଳାରଭସ୍ତା ମଦ୍ଦିତା ସୁମଦ୍ଦିତା ସୁପରିମଦ୍ଦିତା, ମୁଦୁକା ତୂଲିନୀ ଛିନ୍ନସସ୍ସରା ଛିନ୍ନଭବ୍ଭରା। ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ କଟ୍ଠଂ ୱା କଥଲଂ [କଠଲଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ୱା ଆଦାୟ। ସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅହଂ ଇମଂ ବିଳାରଭସ୍ତଂ ମଦ୍ଦିତଂ ସୁମଦ୍ଦିତଂ ସୁପରିମଦ୍ଦିତଂ, ମୁଦୁକଂ ତୂଲିନିଂ, ଛିନ୍ନସସ୍ସରଂ ଛିନ୍ନଭବ୍ଭରଂ କଟ୍ଠେନ ୱା କଥଲେନ ୱା ସରସରଂ କରିସ୍ସାମି ଭରଭରଂ କରିସ୍ସାମୀ’ତି । ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପି ନୁ ସୋ ପୁରିସୋ ଅମୁଂ ବିଳାରଭସ୍ତଂ ମଦ୍ଦିତଂ ସୁମଦ୍ଦିତଂ ସୁପରିମଦ୍ଦିତଂ, ମୁଦୁକଂ ତୂଲିନିଂ, ଛିନ୍ନସସ୍ସରଂ ଛିନ୍ନଭବ୍ଭରଂ କଟ୍ଠେନ ୱା କଥଲେନ ୱା ସରସରଂ କରେୟ୍ୟ, ଭରଭରଂ କରେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ଅମୁ ହି, ଭନ୍ତେ, ବିଳାରଭସ୍ତା ମଦ୍ଦିତା ସୁମଦ୍ଦିତା ସୁପରିମଦ୍ଦିତା, ମୁଦୁକା ତୂଲିନୀ, ଛିନ୍ନସସ୍ସରା ଛିନ୍ନଭବ୍ଭରା। ସା ନ ସୁକରା କଟ୍ଠେନ ୱା କଥଲେନ ୱା ସରସରଂ କାତୁଂ ଭରଭରଂ କାତୁଂ; ୟାୱଦେୱ ଚ ପନ ସୋ ପୁରିସୋ କିଲମଥସ୍ସ ୱିଘାତସ୍ସ ଭାଗୀ ଅସ୍ସା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିମେ ୱଚନପଥା ୟେହି ୱୋ ପରେ ୱଦମାନା ୱଦେୟ୍ୟୁଂ କାଲେନ ୱା ଅକାଲେନ ୱା; ଭୂତେନ ୱା ଅଭୂତେନ ୱା; ସଣ୍ହେନ ୱା ଫରୁସେନ ୱା; ଅତ୍ଥସଂହିତେନ ୱା ଅନତ୍ଥସଂହିତେନ ୱା; ମେତ୍ତଚିତ୍ତା ୱା ଦୋସନ୍ତରା ୱା। କାଲେନ ୱା ଭିକ୍ଖୱେ ପରେ ୱଦମାନା ୱଦେୟ୍ୟୁଂ ଅକାଲେନ ୱା; ଭୂତେନ ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରେ ୱଦମାନା ୱଦେୟ୍ୟୁଂ ଅଭୂତେନ ୱା; ସଣ୍ହେନ ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରେ ୱଦମାନା ୱଦେୟ୍ୟୁଂ ଫରୁସେନ ୱା; ଅତ୍ଥସଂହିତେନ ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରେ ୱଦମାନା ୱଦେୟ୍ୟୁଂ ଅନତ୍ଥସଂହିତେନ ୱା; ମେତ୍ତଚିତ୍ତା ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରେ ୱଦମାନା ୱଦେୟ୍ୟୁଂ ଦୋସନ୍ତରା ୱା। ତତ୍ରାପି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ନ ଚେୱ ନୋ ଚିତ୍ତଂ ୱିପରିଣତଂ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ପାପିକଂ ୱାଚଂ ନିଚ୍ଛାରେସ୍ସାମ ହିତାନୁକମ୍ପୀ ଚ ୱିହରିସ୍ସାମ ମେତ୍ତଚିତ୍ତା ନ ଦୋସନ୍ତରା। ତଞ୍ଚ ପୁଗ୍ଗଲଂ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ଫରିତ୍ୱା ୱିହରିସ୍ସାମ, ତଦାରମ୍ମଣଞ୍ଚ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ବିଳାରଭସ୍ତାସମେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାବଜ୍ଝେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରିସ୍ସାମା’ତି। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ।

୨୩୨ . ‘‘ଉଭତୋଦଣ୍ଡକେନ ଚେପି, ଭିକ୍ଖୱେ, କକଚେନ ଚୋରା ଓଚରକା ଅଙ୍ଗମଙ୍ଗାନି ଓକନ୍ତେୟ୍ୟୁଂ, ତତ୍ରାପି ୟୋ ମନୋ ପଦୂସେୟ୍ୟ, ନ ମେ ସୋ ତେନ ସାସନକରୋ। ତତ୍ରାପି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ନ ଚେୱ ନୋ ଚିତ୍ତଂ ୱିପରିଣତଂ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ପାପିକଂ ୱାଚଂ ନିଚ୍ଛାରେସ୍ସାମ, ହିତାନୁକମ୍ପୀ ଚ ୱିହରିସ୍ସାମ ମେତ୍ତଚିତ୍ତା ନ ଦୋସନ୍ତରା। ତଞ୍ଚ ପୁଗ୍ଗଲଂ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ଫରିତ୍ୱା ୱିହରିସ୍ସାମ ତଦାରମ୍ମଣଞ୍ଚ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାବଜ୍ଝେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରିସ୍ସାମା’ତି। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ।

୨୩୩ . ‘‘ଇମଞ୍ଚ [ଇମଞ୍ଚେ (?)] ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, କକଚୂପମଂ ଓୱାଦଂ ଅଭିକ୍ଖଣଂ ମନସି କରେୟ୍ୟାଥ। ପସ୍ସଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଂ ୱଚନପଥଂ, ଅଣୁଂ ୱା ଥୂଲଂ ୱା, ୟଂ ତୁମ୍ହେ ନାଧିୱାସେୟ୍ୟାଥା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମଂ କକଚୂପମଂ ଓୱାଦଂ ଅଭିକ୍ଖଣଂ ମନସିକରୋଥ। ତଂ ୱୋ ଭୱିସ୍ସତି ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟା’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

କକଚୂପମସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ପଠମଂ।

୨. ଅଲଗଦ୍ଦୂପମସୁତ୍ତଂ

୨୩୪ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଅରିଟ୍ଠସ୍ସ ନାମ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଗଦ୍ଧବାଧିପୁବ୍ବସ୍ସ [ଗନ୍ଧବାଧିପୁବ୍ବସ୍ସ (କ॰)] ଏୱରୂପଂ ପାପକଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ହୋତି – ‘‘ତଥାହଂ ଭଗୱତା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାମି ୟଥା ୟେମେ ଅନ୍ତରାୟିକା ଧମ୍ମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା ତେ ପଟିସେୱତୋ ନାଲଂ ଅନ୍ତରାୟାୟା’’ତି। ଅସ୍ସୋସୁଂ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ – ‘‘ଅରିଟ୍ଠସ୍ସ କିର ନାମ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଗଦ୍ଧବାଧିପୁବ୍ବସ୍ସ ଏୱରୂପଂ ପାପକଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ – ‘ତଥାହଂ ଭଗୱତା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାମି ୟଥା ୟେମେ ଅନ୍ତରାୟିକା ଧମ୍ମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା ତେ ପଟିସେୱତୋ ନାଲଂ ଅନ୍ତରାୟାୟା’’’ତି। ଅଥ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ୟେନ ଅରିଟ୍ଠୋ ଭିକ୍ଖୁ ଗଦ୍ଧବାଧିପୁବ୍ବୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଅରିଟ୍ଠଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଗଦ୍ଧବାଧିପୁବ୍ବଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ସଚ୍ଚଂ କିର ତେ, ଆୱୁସୋ ଅରିଟ୍ଠ, ଏୱରୂପଂ ପାପକଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ – ‘ତଥାହଂ ଭଗୱତା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାମି ୟଥା ୟେମେ ଅନ୍ତରାୟିକା ଧମ୍ମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା ତେ ପଟିସେୱତୋ ନାଲଂ ଅନ୍ତରାୟାୟା’’’ତି। ‘‘ଏୱଂବ୍ୟାଖୋ [ଏୱଂ ଖୋ (?) ଭଗୱତୋ ସମ୍ମୁଖାୟେୱସ୍ସ ‘‘ଏୱଂବ୍ୟାଖୋ’’ତି] ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାମି ୟଥା ୟେମେ ଅନ୍ତରାୟିକା ଧମ୍ମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା ତେ ପଟିସେୱତୋ ନାଲଂ ଅନ୍ତରାୟାୟା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ତେପି ଭିକ୍ଖୂ ଅରିଟ୍ଠଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଗଦ୍ଧବାଧିପୁବ୍ବଂ ଏତସ୍ମା ପାପକା ଦିଟ୍ଠିଗତା ୱିୱେଚେତୁକାମା ସମନୁୟୁଞ୍ଜନ୍ତି ସମନୁଗାହନ୍ତି [ସମନୁଗ୍ଗାହନ୍ତି (ସ୍ୟା॰)] ସମନୁଭାସନ୍ତି – ‘‘ମା ହେୱଂ, ଆୱୁସୋ ଅରିଟ୍ଠ, ଅୱଚ, ମା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖି; ନ ହି ସାଧୁ ଭଗୱତୋ ଅବ୍ଭକ୍ଖାନଂ [ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖନଂ (କ॰)] , ନ ହି ଭଗୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ। ଅନେକପରିୟାୟେନାୱୁସୋ ଅରିଟ୍ଠ, ଅନ୍ତରାୟିକା ଧମ୍ମା ଅନ୍ତରାୟିକା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା, ଅଲଞ୍ଚ ପନ ତେ ପଟିସେୱତୋ ଅନ୍ତରାୟାୟ। ଅପ୍ପସ୍ସାଦା କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା ବହୁଦୁକ୍ଖା ବହୁପାୟାସା,ଆଦୀନୱୋ ଏତ୍ଥ ଭିୟ୍ୟୋ। ଅଟ୍ଠିକଙ୍କଲୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା…ପେ॰… ମଂସପେସୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା… ତିଣୁକ୍କୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା… ଅଙ୍ଗାରକାସୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା… ସୁପିନକୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା… ୟାଚିତକୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା… ରୁକ୍ଖଫଲୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା… ଅସିସୂନୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା… ସତ୍ତିସୂଲୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା… ସପ୍ପସିରୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା ବହୁଦୁକ୍ଖା ବହୁପାୟାସା, ଆଦୀନୱୋ ଏତ୍ଥ ଭିୟ୍ୟୋ’’ତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ ଅରିଟ୍ଠୋ ଭିକ୍ଖୁ ଗଦ୍ଧବାଧିପୁବ୍ବୋ ତେହି ଭିକ୍ଖୂହି ସମନୁୟୁଞ୍ଜିୟମାନୋ ସମନୁଗାହିୟମାନୋ [ସମନୁଗ୍ଗାହିୟମାନୋ (ସ୍ୟା॰ ୱିନୟେପି)] ସମନୁଭାସିୟମାନୋ ତଦେୱ [ତଥେୱ ତଂ (ୱିନୟେ)] ପାପକଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଥାମସା ପରାମାସା ଅଭିନିୱିସ୍ସ ୱୋହରତି – ‘‘ଏୱଂବ୍ୟାଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାମି ୟଥା ୟେମେ ଅନ୍ତରାୟିକା ଧମ୍ମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା ତେ ପଟିସେୱତୋ ନାଲଂ ଅନ୍ତରାୟାୟା’’ତି।

୨୩୫ . ୟତୋ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ନାସକ୍ଖିଂସୁ ଅରିଟ୍ଠଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଗଦ୍ଧବାଧିପୁବ୍ବଂ ଏତସ୍ମା ପାପକା ଦିଟ୍ଠିଗତା ୱିୱେଚେତୁଂ, ଅଥ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ଅରିଟ୍ଠସ୍ସ ନାମ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଗଦ୍ଧବାଧିପୁବ୍ବସ୍ସ ଏୱରୂପଂ ପାପକଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ – ‘ତଥାହଂ ଭଗୱତା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାମି ୟଥା ୟେମେ ଅନ୍ତରାୟିକା ଧମ୍ମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା ତେ ପଟିସେୱତୋ ନାଲଂ ଅନ୍ତରାୟାୟା’ତି। ଅସ୍ସୁମ୍ହ ଖୋ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ – ‘ଅରିଟ୍ଠସ୍ସ କିର ନାମ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଗଦ୍ଧବାଧିପୁବ୍ବସ୍ସ ଏୱରୂପଂ ପାପକଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ – ତଥାହଂ ଭଗୱତା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାମି ୟଥା ୟେମେ ଅନ୍ତରାୟିକା ଧମ୍ମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା ତେ ପଟିସେୱତୋ ନାଲଂ ଅନ୍ତରାୟାୟା’ତି। ଅଥ ଖୋ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ୟେନ ଅରିଟ୍ଠୋ ଭିକ୍ଖୁ ଗଦ୍ଧବାଧିପୁବ୍ବୋ ତେନୁପସଙ୍କମିମ୍ହ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଅରିଟ୍ଠଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଗଦ୍ଧବାଧିପୁବ୍ବଂ ଏତଦୱୋଚୁମ୍ହ – ‘ସଚ୍ଚଂ କିର ତେ, ଆୱୁସୋ ଅରିଟ୍ଠ, ଏୱରୂପଂ ପାପକଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ – ତଥାହଂ ଭଗୱତା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାମି ୟଥା ୟେମେ ଅନ୍ତରାୟିକା ଧମ୍ମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା ତେ ପଟିସେୱତୋ ନାଲଂ ଅନ୍ତରାୟାୟା’ତି?

‘‘ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭନ୍ତେ, ଅରିଟ୍ଠୋ ଭିକ୍ଖୁ ଗଦ୍ଧବାଧିପୁବ୍ବୋ ଅମ୍ହେ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଏୱଂବ୍ୟାଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାମି ୟଥା ୟେମେ ଅନ୍ତରାୟିକା ଧମ୍ମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା ତେ ପଟିସେୱତୋ ନାଲଂ ଅନ୍ତରାୟାୟା’ତି। ଅଥ ଖୋ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଅରିଟ୍ଠଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଗଦ୍ଧବାଧିପୁବ୍ବଂ ଏତସ୍ମା ପାପକା ଦିଟ୍ଠିଗତା ୱିୱେଚେତୁକାମା ସମନୁୟୁଞ୍ଜିମ୍ହ ସମନୁଗାହିମ୍ହ ସମନୁଭାସିମ୍ହ – ‘ମା ହେୱଂ, ଆୱୁସୋ ଅରିଟ୍ଠ, ଅୱଚ, ମା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖି; ନ ହି ସାଧୁ ଭଗୱତୋ ଅବ୍ଭକ୍ଖାନଂ , ନ ହି ଭଗୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ। ଅନେକପରିୟାୟେନାୱୁସୋ ଅରିଟ୍ଠ, ଅନ୍ତରାୟିକା ଧମ୍ମା ଅନ୍ତରାୟିକା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା, ଅଲଞ୍ଚ ପନ ତେ ପଟିସେୱତୋ ଅନ୍ତରାୟାୟ। ଅପ୍ପସ୍ସାଦା କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା ବହୁଦୁକ୍ଖା ବହୁପାୟାସା, ଆଦୀନୱୋ ଏତ୍ଥ ଭିୟ୍ୟୋ। ଅଟ୍ଠିକଙ୍କଲୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା…ପେ॰… ସପ୍ପସିରୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା ବହୁଦୁକ୍ଖା ବହୁପାୟାସା, ଆଦୀନୱୋ ଏତ୍ଥ ଭିୟ୍ୟୋ’ତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଅରିଟ୍ଠୋ ଭିକ୍ଖୁ ଗଦ୍ଧବାଧିପୁବ୍ବୋ ଅମ୍ହେହି ସମନୁୟୁଞ୍ଜିୟମାନୋ ସମନୁଗାହିୟମାନୋ ସମନୁଭାସିୟମାନୋ ତଦେୱ ପାପକଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଥାମସା ପରାମାସା ଅଭିନିୱିସ୍ସ ୱୋହରତି – ‘ଏୱଂବ୍ୟାଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାମି ୟଥା ୟେମେ ଅନ୍ତରାୟିକା ଧମ୍ମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା ତେ ପଟିସେୱତୋ ନାଲଂ ଅନ୍ତରାୟାୟା’ତି। ୟତୋ ଖୋ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ନାସକ୍ଖିମ୍ହ ଅରିଟ୍ଠଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଗଦ୍ଧବାଧିପୁବ୍ବଂ ଏତସ୍ମା ପାପକା ଦିଟ୍ଠିଗତା ୱିୱେଚେତୁଂ, ଅଥ ମୟଂ ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱତୋ ଆରୋଚେମା’’ତି।

୨୩୬ . ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଅଞ୍ଞତରଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ମମ ୱଚନେନ ଅରିଟ୍ଠଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଗଦ୍ଧବାଧିପୁବ୍ବଂ ଆମନ୍ତେହି – ‘ସତ୍ଥା ତଂ, ଆୱୁସୋ ଅରିଟ୍ଠ, ଆମନ୍ତେତୀ’’’ତି। ‘‘ଏୱଂ , ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱତୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା, ୟେନ ଅରିଟ୍ଠୋ ଭିକ୍ଖୁ ଗଦ୍ଧବାଧିପୁବ୍ବୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଅରିଟ୍ଠଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଗଦ୍ଧବାଧିପୁବ୍ବଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସତ୍ଥା ତଂ, ଆୱୁସୋ ଅରିଟ୍ଠ, ଆମନ୍ତେତୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ଅରିଟ୍ଠୋ ଭିକ୍ଖୁ ଗଦ୍ଧବାଧିପୁବ୍ବୋ ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଅରିଟ୍ଠଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଗଦ୍ଧବାଧିପୁବ୍ବଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସଚ୍ଚଂ କିର ତେ, ଅରିଟ୍ଠ, ଏୱରୂପଂ ପାପକଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ – ‘ତଥାହଂ ଭଗୱତା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାମି ୟଥା ୟେମେ ଅନ୍ତରାୟିକା ଧମ୍ମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା ତେ ପଟିସେୱତୋ ନାଲଂ ଅନ୍ତରାୟାୟା’’’ତି?

‘‘ଏୱଂବ୍ୟାଖୋ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାମି – ‘ୟଥା ୟେମେ ଅନ୍ତରାୟିକା ଧମ୍ମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା ତେ ପଟିସେୱତୋ ନାଲଂ ଅନ୍ତରାୟାୟା’’’ତି। ‘‘କସ୍ସ ଖୋ ନାମ ତ୍ୱଂ, ମୋଘପୁରିସ, ମୟା ଏୱଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାସି? ନନୁ ମୟା, ମୋଘପୁରିସ, ଅନେକପରିୟାୟେନ ଅନ୍ତରାୟିକା ଧମ୍ମା ଅନ୍ତରାୟିକା ୱୁତ୍ତା? ଅଲଞ୍ଚ ପନ ତେ ପଟିସେୱତୋ ଅନ୍ତରାୟାୟ। ଅପ୍ପସ୍ସାଦା କାମା ୱୁତ୍ତା ମୟା, ବହୁଦୁକ୍ଖା ବହୁପାୟାସା, ଆଦୀନୱୋ ଏତ୍ଥ ଭିୟ୍ୟୋ। ଅଟ୍ଠିକଙ୍କଲୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ମୟା… ମଂସପେସୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ମୟା… ତିଣୁକ୍କୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ମୟା… ଅଙ୍ଗାରକାସୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ମୟା… ସୁପିନକୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ମୟା… ୟାଚିତକୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ମୟା… ରୁକ୍ଖଫଲୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ମୟା… ଅସିସୂନୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ମୟା… ସତ୍ତିସୂଲୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ମୟା… ସପ୍ପସିରୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ମୟା, ବହୁଦୁକ୍ଖା ବହୁପାୟାସା, ଆଦୀନୱୋ ଏତ୍ଥ ଭିୟ୍ୟୋ। ଅଥ ଚ ପନ ତ୍ୱଂ, ମୋଘପୁରିସ, ଅତ୍ତନା ଦୁଗ୍ଗହିତେନ ଅମ୍ହେ ଚେୱ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖସି, ଅତ୍ତାନଞ୍ଚ ଖନସି, ବହୁଞ୍ଚ ଅପୁଞ୍ଞଂ ପସୱସି। ତଞ୍ହି ତେ, ମୋଘପୁରିସ, ଭୱିସ୍ସତି ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପି ନାୟଂ ଅରିଟ୍ଠୋ ଭିକ୍ଖୁ ଗଦ୍ଧବାଧିପୁବ୍ବୋ ଉସ୍ମୀକତୋପି ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ’’ତି? ‘‘କିଞ୍ହି [କିଂତି (କ॰)] ସିୟା, ଭନ୍ତେ; ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅରିଟ୍ଠୋ ଭିକ୍ଖୁ ଗଦ୍ଧବାଧିପୁବ୍ବୋ ତୁଣ୍ହୀଭୂତୋ ମଙ୍କୁଭୂତୋ ପତ୍ତକ୍ଖନ୍ଧୋ ଅଧୋମୁଖୋ ପଜ୍ଝାୟନ୍ତୋ ଅପ୍ପଟିଭାନୋ ନିସୀଦି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଅରିଟ୍ଠଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଗଦ୍ଧବାଧିପୁବ୍ବଂ ତୁଣ୍ହୀଭୂତଂ ମଙ୍କୁଭୂତଂ ପତ୍ତକ୍ଖନ୍ଧଂ ଅଧୋମୁଖଂ ପଜ୍ଝାୟନ୍ତଂ ଅପ୍ପଟିଭାନଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଅରିଟ୍ଠଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଗଦ୍ଧବାଧିପୁବ୍ବଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ପଞ୍ଞାୟିସ୍ସସି ଖୋ ତ୍ୱଂ, ମୋଘପୁରିସ, ଏତେନ ସକେନ ପାପକେନ ଦିଟ୍ଠିଗତେନ। ଇଧାହଂ ଭିକ୍ଖୂ ପଟିପୁଚ୍ଛିସ୍ସାମୀ’’ତି।

୨୩୭ . ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ତୁମ୍ହେପି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଏୱଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାଥ ୟଥାୟଂ ଅରିଟ୍ଠୋ ଭିକ୍ଖୁ ଗଦ୍ଧବାଧିପୁବ୍ବୋ ଅତ୍ତନା ଦୁଗ୍ଗହିତେନ ଅମ୍ହେ ଚେୱ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖତି, ଅତ୍ତାନଞ୍ଚ ଖନତି, ବହୁଞ୍ଚ ଅପୁଞ୍ଞଂ ପସୱତୀ’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ। ଅନେକପରିୟାୟେନ ହି ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଅନ୍ତରାୟିକା ଧମ୍ମା ଅନ୍ତରାୟିକା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା; ଅଲଞ୍ଚ ପନ ତେ ପଟିସେୱତୋ ଅନ୍ତରାୟାୟ। ଅପ୍ପସ୍ସାଦା କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା ବହୁଦୁକ୍ଖା ବହୁପାୟାସା, ଆଦୀନୱୋ ଏତ୍ଥ ଭିୟ୍ୟୋ। ଅଟ୍ଠିକଙ୍କଲୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା…ପେ॰… ସପ୍ପସିରୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା ବହୁଦୁକ୍ଖା ବହୁପାୟାସା , ଆଦୀନୱୋ ଏତ୍ଥ ଭିୟ୍ୟୋ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାଧୁ, ଖୋ ମେ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାଥ। ଅନେକପରିୟାୟେନ ହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନ୍ତରାୟିକା ଧମ୍ମା ୱୁତ୍ତା ମୟା, ଅଲଞ୍ଚ ପନ ତେ ପଟିସେୱତୋ ଅନ୍ତରାୟାୟ। ଅପ୍ପସ୍ସାଦା କାମା ୱୁତ୍ତା ମୟା , ବହୁଦୁକ୍ଖା ବହୁପାୟାସା, ଆଦୀନୱୋ ଏତ୍ଥ ଭିୟ୍ୟୋ। ଅଟ୍ଠିକଙ୍କଲୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ମୟା…ପେ॰… ସପ୍ପସିରୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ମୟା, ବହୁଦୁକ୍ଖା ବହୁପାୟାସା, ଆଦୀନୱୋ ଏତ୍ଥ ଭିୟ୍ୟୋ। ଅଥ ଚ ପନାୟଂ ଅରିଟ୍ଠୋ ଭିକ୍ଖୁ ଗଦ୍ଧବାଧିପୁବ୍ବୋ ଅତ୍ତନା ଦୁଗ୍ଗହିତେନ ଅମ୍ହେ ଚେୱ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖତି, ଅତ୍ତାନଞ୍ଚ ଖନତି, ବହୁଞ୍ଚ ଅପୁଞ୍ଞଂ ପସୱତି। ତଞ୍ହି ତସ୍ସ ମୋଘପୁରିସସ୍ସ ଭୱିସ୍ସତି ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ। ସୋ ୱତ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ କାମେହି ଅଞ୍ଞତ୍ର କାମସଞ୍ଞାୟ ଅଞ୍ଞତ୍ର କାମୱିତକ୍କେହି କାମେ ପଟିସେୱିସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି’’।

୨୩୮ . ‘‘ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚେ ମୋଘପୁରିସା ଧମ୍ମଂ ପରିୟାପୁଣନ୍ତି – ସୁତ୍ତଂ, ଗେୟ୍ୟଂ, ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ, ଗାଥଂ, ଉଦାନଂ, ଇତିୱୁତ୍ତକଂ, ଜାତକଂ, ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ, ୱେଦଲ୍ଲଂ। ତେ ତଂ ଧମ୍ମଂ ପରିୟାପୁଣିତ୍ୱା ତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ପଞ୍ଞାୟ ଅତ୍ଥଂ ନ ଉପପରିକ୍ଖନ୍ତି। ତେସଂ ତେ ଧମ୍ମା ପଞ୍ଞାୟ ଅତ୍ଥଂ ଅନୁପପରିକ୍ଖତଂ ନ ନିଜ୍ଝାନଂ ଖମନ୍ତି। ତେ ଉପାରମ୍ଭାନିସଂସା ଚେୱ ଧମ୍ମଂ ପରିୟାପୁଣନ୍ତି ଇତିୱାଦପ୍ପମୋକ୍ଖାନିସଂସା ଚ। ୟସ୍ସ ଚତ୍ଥାୟ ଧମ୍ମଂ ପରିୟାପୁଣନ୍ତି ତଞ୍ଚସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ନାନୁଭୋନ୍ତି। ତେସଂ ତେ ଧମ୍ମା ଦୁଗ୍ଗହିତା ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଦୁଗ୍ଗହିତତ୍ତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମାନଂ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ଅଲଗଦ୍ଦତ୍ଥିକୋ ଅଲଗଦ୍ଦଗୱେସୀ ଅଲଗଦ୍ଦପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ। ସୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ ମହନ୍ତଂ ଅଲଗଦ୍ଦଂ। ତମେନଂ ଭୋଗେ ୱା ନଙ୍ଗୁଟ୍ଠେ ୱା ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ସୋ ଅଲଗଦ୍ଦୋ ପଟିପରିୱତ୍ତିତ୍ୱା [ପଟିନିୱତ୍ତିତ୍ୱା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ହତ୍ଥେ ୱା ବାହାୟ ୱା ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ୱା ଅଙ୍ଗପଚ୍ଚଙ୍ଗେ ଡଂସେୟ୍ୟ [ଡସେୟ୍ୟ (ସୀ॰ ପୀ॰)] । ସୋ ତତୋନିଦାନଂ ମରଣଂ ୱା ନିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ମରଣମତ୍ତଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଦୁଗ୍ଗହିତତ୍ତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଲଗଦ୍ଦସ୍ସ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଧେକଚ୍ଚେ ମୋଘପୁରିସା ଧମ୍ମଂ ପରିୟାପୁଣନ୍ତି – ସୁତ୍ତଂ, ଗେୟ୍ୟଂ, ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ, ଗାଥଂ, ଉଦାନଂ, ଇତିୱୁତ୍ତକଂ, ଜାତକଂ, ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ, ୱେଦଲ୍ଲଂ। ତେ ତଂ ଧମ୍ମଂ ପରିୟାପୁଣିତ୍ୱା ତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ପଞ୍ଞାୟ ଅତ୍ଥଂ ନ ଉପପରିକ୍ଖନ୍ତି। ତେସଂ ତେ ଧମ୍ମା ପଞ୍ଞାୟ ଅତ୍ଥଂ ଅନୁପପରିକ୍ଖତଂ ନ ନିଜ୍ଝାନଂ ଖମନ୍ତି। ତେ ଉପାରମ୍ଭାନିସଂସା ଚେୱ ଧମ୍ମଂ ପରିୟାପୁଣନ୍ତି ଇତିୱାଦପ୍ପମୋକ୍ଖାନିସଂସା ଚ। ୟସ୍ସ ଚତ୍ଥାୟ ଧମ୍ମଂ ପରିୟାପୁଣନ୍ତି ତଞ୍ଚସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ନାନୁଭୋନ୍ତି। ତେସଂ ତେ ଧମ୍ମା ଦୁଗ୍ଗହିତା ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଦୁଗ୍ଗହିତତ୍ତା ଭିକ୍ଖୱେ ଧମ୍ମାନଂ।

୨୩୯ . ‘‘ଇଧ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚେ କୁଲପୁତ୍ତା ଧମ୍ମଂ ପରିୟାପୁଣନ୍ତି – ସୁତ୍ତଂ, ଗେୟ୍ୟଂ, ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ, ଗାଥଂ, ଉଦାନଂ, ଇତିୱୁତ୍ତକଂ, ଜାତକଂ, ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ, ୱେଦଲ୍ଲଂ। ତେ ତଂ ଧମ୍ମଂ ପରିୟାପୁଣିତ୍ୱା ତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ପଞ୍ଞାୟ ଅତ୍ଥଂ ଉପପରିକ୍ଖନ୍ତି। ତେସଂ ତେ ଧମ୍ମା ପଞ୍ଞାୟ ଅତ୍ଥଂ ଉପପରିକ୍ଖତଂ ନିଜ୍ଝାନଂ ଖମନ୍ତି। ତେ ନ ଚେୱ ଉପାରମ୍ଭାନିସଂସା ଧମ୍ମଂ ପରିୟାପୁଣନ୍ତି ନ ଇତିୱାଦପ୍ପମୋକ୍ଖାନିସଂସା ଚ [ନ ଚ ଇତିୱାଦପ୍ପମୋକ୍ଖାନିସଂସା (?)] । ୟସ୍ସ ଚତ୍ଥାୟ ଧମ୍ମଂ ପରିୟାପୁଣନ୍ତି ତଞ୍ଚସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ଅନୁଭୋନ୍ତି। ତେସଂ ତେ ଧମ୍ମା ସୁଗ୍ଗହିତା ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ସୁଗ୍ଗହିତତ୍ତା ଭିକ୍ଖୱେ ଧମ୍ମାନଂ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ଅଲଗଦ୍ଦତ୍ଥିକୋ ଅଲଗଦ୍ଦଗୱେସୀ ଅଲଗଦ୍ଦପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ। ସୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ ମହନ୍ତଂ ଅଲଗଦ୍ଦଂ। ତମେନଂ ଅଜପଦେନ ଦଣ୍ଡେନ ସୁନିଗ୍ଗହିତଂ ନିଗ୍ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ। ଅଜପଦେନ ଦଣ୍ଡେନ ସୁନିଗ୍ଗହିତଂ ନିଗ୍ଗହିତ୍ୱା, ଗୀୱାୟ ସୁଗ୍ଗହିତଂ ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ। କିଞ୍ଚାପି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଅଲଗଦ୍ଦୋ ତସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ହତ୍ଥଂ ୱା ବାହଂ ୱା ଅଞ୍ଞତରଂ ୱା ଅଙ୍ଗପଚ୍ଚଙ୍ଗଂ ଭୋଗେହି ପଲିୱେଠେୟ୍ୟ, ଅଥ ଖୋ ସୋ ନେୱ ତତୋନିଦାନଂ ମରଣଂ ୱା ନିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ମରଣମତ୍ତଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ସୁଗ୍ଗହିତତ୍ତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଲଗଦ୍ଦସ୍ସ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଧେକଚ୍ଚେ କୁଲପୁତ୍ତା ଧମ୍ମଂ ପରିୟାପୁଣନ୍ତି – ସୁତ୍ତଂ, ଗେୟ୍ୟଂ, ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ, ଗାଥଂ, ଉଦାନଂ, ଇତିୱୁତ୍ତକଂ, ଜାତକଂ, ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ, ୱେଦଲ୍ଲଂ। ତେ ତଂ ଧମ୍ମଂ ପରିୟାପୁଣିତ୍ୱା ତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ପଞ୍ଞାୟ ଅତ୍ଥଂ ଉପପରିକ୍ଖନ୍ତି। ତେସଂ ତେ ଧମ୍ମା ପଞ୍ଞାୟ ଅତ୍ଥଂ ଉପପରିକ୍ଖତଂ ନିଜ୍ଝାନଂ ଖମନ୍ତି। ତେ ନ ଚେୱ ଉପାରମ୍ଭାନିସଂସା ଧମ୍ମଂ ପରିୟାପୁଣନ୍ତି, ନ ଇତିୱାଦପ୍ପମୋକ୍ଖାନିସଂସା ଚ। ୟସ୍ସ ଚତ୍ଥାୟ ଧମ୍ମଂ ପରିୟାପୁଣନ୍ତି, ତଞ୍ଚସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ଅନୁଭୋନ୍ତି। ତେସଂ ତେ ଧମ୍ମା ସୁଗ୍ଗହିତା ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅତ୍ଥାୟ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ସୁଗ୍ଗହିତତ୍ତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମାନଂ। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟସ୍ସ ମେ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନେୟ୍ୟାଥ, ତଥା ନଂ ଧାରେୟ୍ୟାଥ। ୟସ୍ସ ଚ ପନ ମେ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ନ ଆଜାନେୟ୍ୟାଥ, ଅହଂ ୱୋ ତତ୍ଥ ପଟିପୁଚ୍ଛିତବ୍ବୋ, ୟେ ୱା ପନାସ୍ସୁ ୱିୟତ୍ତା ଭିକ୍ଖୂ।

୨୪୦ . ‘‘କୁଲ୍ଲୂପମଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମଂ ଦେସେସ୍ସାମି ନିତ୍ଥରଣତ୍ଥାୟ, ନୋ ଗହଣତ୍ଥାୟ। ତଂ ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସିକରୋଥ, ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ଅଦ୍ଧାନମଗ୍ଗପ୍ପଟିପନ୍ନୋ। ସୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ ମହନ୍ତଂ ଉଦକଣ୍ଣୱଂ, ଓରିମଂ ତୀରଂ ସାସଙ୍କଂ ସପ୍ପଟିଭୟଂ, ପାରିମଂ ତୀରଂ ଖେମଂ ଅପ୍ପଟିଭୟଂ; ନ ଚସ୍ସ ନାୱା ସନ୍ତାରଣୀ ଉତ୍ତରସେତୁ ୱା ଅପାରା ପାରଂ ଗମନାୟ। ତସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ – ‘ଅୟଂ ଖୋ ମହାଉଦକଣ୍ଣୱୋ, ଓରିମଂ ତୀରଂ ସାସଙ୍କଂ ସପ୍ପଟିଭୟଂ, ପାରିମଂ ତୀରଂ ଖେମଂ ଅପ୍ପଟିଭୟଂ; ନତ୍ଥି ଚ ନାୱା ସନ୍ତାରଣୀ ଉତ୍ତରସେତୁ ୱା ଅପାରା ପାରଂ ଗମନାୟ। ୟଂନୂନାହଂ ତିଣକଟ୍ଠସାଖାପଲାସଂ ସଂକଡ୍ଢିତ୍ୱା, କୁଲ୍ଲଂ ବନ୍ଧିତ୍ୱା, ତଂ କୁଲ୍ଲଂ ନିସ୍ସାୟ ହତ୍ଥେହି ଚ ପାଦେହି ଚ ୱାୟମମାନୋ ସୋତ୍ଥିନା ପାରଂ ଉତ୍ତରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ତିଣକଟ୍ଠସାଖାପଲାସଂ ସଂକଡ୍ଢିତ୍ୱା, କୁଲ୍ଲଂ ବନ୍ଧିତ୍ୱା ତଂ କୁଲ୍ଲଂ ନିସ୍ସାୟ ହତ୍ଥେହି ଚ ପାଦେହି ଚ ୱାୟମମାନୋ ସୋତ୍ଥିନା ପାରଂ ଉତ୍ତରେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ଉତ୍ତିଣ୍ଣସ୍ସ [ତିଣ୍ଣସ୍ସ (ପୀ॰ କ॰)] ପାରଙ୍ଗତସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ – ‘ବହୁକାରୋ ଖୋ ମେ ଅୟଂ କୁଲ୍ଲୋ; ଇମାହଂ କୁଲ୍ଲଂ ନିସ୍ସାୟ ହତ୍ଥେହି ଚ ପାଦେହି ଚ ୱାୟମମାନୋ ସୋତ୍ଥିନା ପାରଂ ଉତ୍ତିଣ୍ଣୋ। ୟଂନୂନାହଂ ଇମଂ କୁଲ୍ଲଂ ସୀସେ ୱା ଆରୋପେତ୍ୱା ଖନ୍ଧେ ୱା ଉଚ୍ଚାରେତ୍ୱା [ଉଚ୍ଚୋପେତ୍ୱା (କ॰)] ୟେନ କାମଂ ପକ୍କମେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପି ନୁ ସୋ ପୁରିସୋ ଏୱଂକାରୀ ତସ୍ମିଂ କୁଲ୍ଲେ କିଚ୍ଚକାରୀ ଅସ୍ସା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘କଥଂକାରୀ ଚ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ତସ୍ମିଂ କୁଲ୍ଲେ କିଚ୍ଚକାରୀ ଅସ୍ସ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ଉତ୍ତିଣ୍ଣସ୍ସ ପାରଙ୍ଗତସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ – ‘ବହୁକାରୋ ଖୋ ମେ ଅୟଂ କୁଲ୍ଲୋ; ଇମାହଂ କୁଲ୍ଲଂ ନିସ୍ସାୟ ହତ୍ଥେହି ଚ ପାଦେହି ଚ ୱାୟମମାନୋ ସୋତ୍ଥିନା ପାରଂ ଉତ୍ତିଣ୍ଣୋ। ୟଂନୂନାହଂ ଇମଂ କୁଲ୍ଲଂ ଥଲେ ୱା ଉସ୍ସାଦେତ୍ୱା [ଉସ୍ସାରେତ୍ୱା (କ॰)] ଉଦକେ ୱା ଓପିଲାପେତ୍ୱା ୟେନ କାମଂ ପକ୍କମେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ଏୱଂକାରୀ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ତସ୍ମିଂ କୁଲ୍ଲେ କିଚ୍ଚକାରୀ ଅସ୍ସ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁଲ୍ଲୂପମୋ ମୟା ଧମ୍ମୋ ଦେସିତୋ ନିତ୍ଥରଣତ୍ଥାୟ, ନୋ ଗହଣତ୍ଥାୟ। କୁଲ୍ଲୂପମଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ, ଆଜାନନ୍ତେହି ଧମ୍ମାପି ୱୋ ପହାତବ୍ବା ପଗେୱ ଅଧମ୍ମା।

୨୪୧ . ‘‘ଛୟିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନାନି। କତମାନି ଛ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ଅରିୟାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ଅରିୟଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ଅରିୟଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ, ସପ୍ପୁରିସାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ, ରୂପଂ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି; ୱେଦନଂ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି; ସଞ୍ଞଂ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି; ସଙ୍ଖାରେ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି; ୟମ୍ପି ତଂ ଦିଟ୍ଠଂ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱିଞ୍ଞାତଂ ପତ୍ତଂ ପରିୟେସିତଂ, ଅନୁୱିଚରିତଂ ମନସା ତମ୍ପି ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି; ୟମ୍ପି ତଂ ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନଂ – ସୋ ଲୋକୋ ସୋ ଅତ୍ତା, ସୋ ପେଚ୍ଚ ଭୱିସ୍ସାମି ନିଚ୍ଚୋ ଧୁୱୋ ସସ୍ସତୋ ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମୋ , ସସ୍ସତିସମଂ ତଥେୱ ଠସ୍ସାମୀତି – ତମ୍ପି ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି। ସୁତୱା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଅରିୟାନଂ ଦସ୍ସାୱୀ ଅରିୟଧମ୍ମସ୍ସ କୋୱିଦୋ ଅରିୟଧମ୍ମେ ସୁୱିନୀତୋ, ସପ୍ପୁରିସାନଂ ଦସ୍ସାୱୀ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମସ୍ସ କୋୱିଦୋ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମେ ସୁୱିନୀତୋ, ରୂପଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି; ୱେଦନଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି; ସଞ୍ଞଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି; ସଙ୍ଖାରେ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି; ୟମ୍ପି ତଂ ଦିଟ୍ଠଂ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱିଞ୍ଞାତଂ ପତ୍ତଂ ପରିୟେସିତଂ, ଅନୁୱିଚରିତଂ ମନସା, ତମ୍ପି ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି; ୟମ୍ପି ତଂ ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନଂ – ସୋ ଲୋକୋ ସୋ ଅତ୍ତା, ସୋ ପେଚ୍ଚ ଭୱିସ୍ସାମି ନିଚ୍ଚୋ ଧୁୱୋ ସସ୍ସତୋ ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମୋ, ସସ୍ସତିସମଂ ତଥେୱ ଠସ୍ସାମୀତି – ତମ୍ପି ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି। ସୋ ଏୱଂ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ଅସତି ନ ପରିତସ୍ସତୀ’’ତି।

୨୪୨ . ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସିୟା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ବହିଦ୍ଧା ଅସତି ପରିତସ୍ସନା’’ତି? ‘‘ସିୟା, ଭିକ୍ଖୂ’’ତି – ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ‘‘ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ଏକଚ୍ଚସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅହୁ ୱତ ମେ, ତଂ ୱତ ମେ ନତ୍ଥି; ସିୟା ୱତ ମେ, ତଂ ୱତାହଂ ନ ଲଭାମୀ’ତି। ସୋ ସୋଚତି କିଲମତି ପରିଦେୱତି ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ବହିଦ୍ଧା ଅସତି ପରିତସ୍ସନା ହୋତୀ’’ତି।

‘‘ସିୟା ପନ, ଭନ୍ତେ, ବହିଦ୍ଧା ଅସତି ଅପରିତସ୍ସନା’’ତି? ‘‘ସିୟା, ଭିକ୍ଖୂ’’ତି – ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ‘‘ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ଏକଚ୍ଚସ୍ସ ନ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅହୁ ୱତ ମେ, ତଂ ୱତ ମେ ନତ୍ଥି; ସିୟା ୱତ ମେ, ତଂ ୱତାହଂ ନ ଲଭାମୀ’ତି। ସୋ ନ ସୋଚତି ନ କିଲମତି ନ ପରିଦେୱତି ନ ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି ନ ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ବହିଦ୍ଧା ଅସତି ଅପରିତସ୍ସନା ହୋତୀ’’ତି।

‘‘ସିୟା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅସତି ପରିତସ୍ସନା’’ତି? ‘‘ସିୟା, ଭିକ୍ଖୂ’’ତି – ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ‘‘ଇଧ, ଭିକ୍ଖୁ, ଏକଚ୍ଚସ୍ସ ଏୱଂ ଦିଟ୍ଠି ହୋତି – ‘ସୋ ଲୋକୋ ସୋ ଅତ୍ତା, ସୋ ପେଚ୍ଚ ଭୱିସ୍ସାମି ନିଚ୍ଚୋ ଧୁୱୋ ସସ୍ସତୋ ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମୋ, ସସ୍ସତିସମଂ ତଥେୱ ଠସ୍ସାମୀ’ତି। ସୋ ସୁଣାତି ତଥାଗତସ୍ସ ୱା ତଥାଗତସାୱକସ୍ସ ୱା ସବ୍ବେସଂ ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନାଧିଟ୍ଠାନପରିୟୁଟ୍ଠାନାଭିନିୱେସାନୁସୟାନଂ ସମୁଗ୍ଘାତାୟ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥାୟ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାୟ ତଣ୍ହାକ୍ଖୟାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେନ୍ତସ୍ସ। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଉଚ୍ଛିଜ୍ଜିସ୍ସାମି ନାମସ୍ସୁ, ୱିନସ୍ସିସ୍ସାମି ନାମସ୍ସୁ, ନସ୍ସୁ ନାମ ଭୱିସ୍ସାମୀ’ତି। ସୋ ସୋଚତି କିଲମତି ପରିଦେୱତି ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅସତି ପରିତସ୍ସନା ହୋତୀ’’ତି।

‘‘ସିୟା ପନ, ଭନ୍ତେ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅସତି ଅପରିତସ୍ସନା’’ତି? ‘‘ସିୟା, ଭିକ୍ଖୂ’’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ‘‘ଇଧ, ଭିକ୍ଖୁ, ଏକଚ୍ଚସ୍ସ ନ ଏୱଂ ଦିଟ୍ଠି ହୋତି – ‘ସୋ ଲୋକୋ ସୋ ଅତ୍ତା, ସୋ ପେଚ୍ଚ ଭୱିସ୍ସାମି ନିଚ୍ଚୋ ଧୁୱୋ ସସ୍ସତୋ ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମୋ, ସସ୍ସତିସମଂ ତଥେୱ ଠସ୍ସାମୀ’ତି। ସୋ ସୁଣାତି ତଥାଗତସ୍ସ ୱା ତଥାଗତସାୱକସ୍ସ ୱା ସବ୍ବେସଂ ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନାଧିଟ୍ଠାନପରିୟୁଟ୍ଠାନାଭିନିୱେସାନୁସୟାନଂ ସମୁଗ୍ଘାତାୟ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥାୟ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାୟ ତଣ୍ହାକ୍ଖୟାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେନ୍ତସ୍ସ। ତସ୍ସ ନ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଉଚ୍ଛିଜ୍ଜିସ୍ସାମି ନାମସ୍ସୁ, ୱିନସ୍ସିସ୍ସାମି ନାମସ୍ସୁ, ନସ୍ସୁ ନାମ ଭୱିସ୍ସାମୀ’ତି। ସୋ ନ ସୋଚତି ନ କିଲମତି ନ ପରିଦେୱତି ନ ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି ନ ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅସତି ଅପରିତସ୍ସନା ହୋତି’’।

୨୪୩ . ‘‘ତଂ [ତଞ୍ଚ (କ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିଗ୍ଗହଂ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହେୟ୍ୟାଥ, ୟ୍ୱାସ୍ସ [ୟ୍ୱାସ୍ସୁ (କ॰)] ପରିଗ୍ଗହୋ ନିଚ୍ଚୋ ଧୁୱୋ ସସ୍ସତୋ ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମୋ, ସସ୍ସତିସମଂ ତଥେୱ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ। ପସ୍ସଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଂ ପରିଗ୍ଗହଂ ୟ୍ୱାସ୍ସ ପରିଗ୍ଗହୋ ନିଚ୍ଚୋ ଧୁୱୋ ସସ୍ସତୋ ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମୋ, ସସ୍ସତିସମଂ ତଥେୱ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୱେ। ଅହମ୍ପି ଖୋ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିଗ୍ଗହଂ ନ ସମନୁପସ୍ସାମି ୟ୍ୱାସ୍ସ ପରିଗ୍ଗହୋ ନିଚ୍ଚୋ ଧୁୱୋ ସସ୍ସତୋ ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମୋ ସସ୍ସତିସମଂ ତଥେୱ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ।

‘‘ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନଂ ଉପାଦିୟେଥ, ୟଂସ [ୟସ୍ସ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନଂ ଉପାଦିୟତୋ ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା। ପସ୍ସଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଂ ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନଂ ୟଂସ ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନଂ ଉପାଦିୟତୋ ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୱେ। ଅହମ୍ପି ଖୋ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନଂ ନ ସମନୁପସ୍ସାମି ୟଂସ ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନଂ ଉପାଦିୟତୋ ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା।

‘‘ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟଂ ନିସ୍ସୟେଥ ୟଂସ ଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟଂ ନିସ୍ସୟତୋ ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା। ପସ୍ସଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଂ ଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟଂ ୟଂସ ଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟଂ ନିସ୍ସୟତୋ ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୱେ। ଅହମ୍ପି ଖୋ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟଂ ନ ସମନୁପସ୍ସାମି ୟଂସ ଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟଂ ନିସ୍ସୟତୋ ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା’’।

୨୪୪ . ‘‘ଅତ୍ତନି ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତି ଅତ୍ତନିୟଂ ମେ ତି ଅସ୍ସା’’ତି?

‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଅତ୍ତନିୟେ ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତି ଅତ୍ତା ମେ ତି ଅସ୍ସା’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଅତ୍ତନି ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ତନିୟେ ଚ ସଚ୍ଚତୋ ଥେତତୋ ଅନୁପଲବ୍ଭମାନେ, ୟମ୍ପି ତଂ ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନଂ – ‘ସୋ ଲୋକୋ ସୋ ଅତ୍ତା, ସୋ ପେଚ୍ଚ ଭୱିସ୍ସାମି ନିଚ୍ଚୋ ଧୁୱୋ ସସ୍ସତୋ ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମୋ, ସସ୍ସତିସମଂ ତଥେୱ ଠସ୍ସାମୀ’ତି – ନନାୟଂ [ନ ଚ ଖୋୟଂ (କ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, କେୱଲୋ ପରିପୂରୋ ବାଲଧମ୍ମୋ’’’ତି?

‘‘କିଞ୍ହି ନୋ ସିୟା, ଭନ୍ତେ, କେୱଲୋ ହି, ଭନ୍ତେ, ପରିପୂରୋ [କେୱଲୋ ପରିପୂରୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ବାଲଧମ୍ମୋ’’ତି।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୂପଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’ ।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା…ପେ॰… ସଞ୍ଞା… ସଙ୍ଖାରା… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି?

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଂ କିଞ୍ଚି ରୂପଂ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା , ଓଳାରିକଂ ୱା ସୁଖୁମଂ ୱା, ହୀନଂ ୱା ପଣୀତଂ ୱା, ୟଂ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ୱା, ସବ୍ବଂ ରୂପଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି – ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ୟା କାଚି ୱେଦନା…ପେ॰… ୟା କାଚି ସଞ୍ଞା… ୟେ କେଚି ସଙ୍ଖାରା… ୟଂ କିଞ୍ଚି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା, ଓଳାରିକଂ ୱା ସୁଖୁମଂ ୱା, ହୀନଂ ୱା ପଣୀତଂ ୱା, ୟଂ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ୱା, ସବ୍ବଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି – ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ’’।

୨୪୫ . ‘‘ଏୱଂ ପସ୍ସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ରୂପସ୍ମିଂ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ୱେଦନାୟ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ସଞ୍ଞାୟ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ସଙ୍ଖାରେସୁ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ନିବ୍ବିଦା ୱିରଜ୍ଜତି [ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] , ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି , ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଉକ୍ଖିତ୍ତପଲିଘୋ ଇତିପି, ସଂକିଣ୍ଣପରିକ୍ଖୋ ଇତିପି, ଅବ୍ବୂଳ୍ହେସିକୋ ଇତିପି, ନିରଗ୍ଗଳୋ ଇତିପି, ଅରିୟୋ ପନ୍ନଦ୍ଧଜୋ ପନ୍ନଭାରୋ ୱିସଂୟୁତ୍ତୋ ଇତିପି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଉକ୍ଖିତ୍ତପଲିଘୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅୱିଜ୍ଜା ପହୀନା ହୋତି, ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା, ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଉକ୍ଖିତ୍ତପଲିଘୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସଂକିଣ୍ଣପରିକ୍ଖୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପୋନୋବ୍ଭୱିକୋ ଜାତିସଂସାରୋ ପହୀନୋ ହୋତି, ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲୋ ତାଲାୱତ୍ଥୁକତୋ ଅନଭାୱଂକତୋ, ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମୋ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସଂକିଣ୍ଣପରିକ୍ଖୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅବ୍ବୂଳ୍ହେସିକୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ତଣ୍ହା ପହୀନା ହୋତି, ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା, ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅବ୍ବୂଳ୍ହେସିକୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନିରଗ୍ଗଳୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପଞ୍ଚ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନି ସଂୟୋଜନାନି ପହୀନାନି ହୋନ୍ତି, ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲାନି ତାଲାୱତ୍ଥୁକତାନି ଅନଭାୱଂକତାନି, ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମାନି । ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନିରଗ୍ଗଳୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟୋ ପନ୍ନଦ୍ଧଜୋ ପନ୍ନଭାରୋ ୱିସଂୟୁତ୍ତୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅସ୍ମିମାନୋ ପହୀନୋ ହୋତି, ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲୋ ତାଲାୱତ୍ଥୁକତୋ ଅନଭାୱଂକତୋ , ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମୋ । ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟୋ ପନ୍ନଦ୍ଧଜୋ ପନ୍ନଭାରୋ ୱିସଂୟୁତ୍ତୋ ହୋତି।

୨୪୬ . ‘‘ଏୱଂ ୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁଂ ସଇନ୍ଦା ଦେୱା ସବ୍ରହ୍ମକା ସପଜାପତିକା ଅନ୍ୱେସଂ ନାଧିଗଚ୍ଛନ୍ତି – ‘ଇଦଂ ନିସ୍ସିତଂ ତଥାଗତସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣ’ନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଦିଟ୍ଠେୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେ ତଥାଗତଂ ଅନନୁୱିଜ୍ଜୋତି ୱଦାମି। ଏୱଂୱାଦିଂ ଖୋ ମଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱମକ୍ଖାୟିଂ ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅସତା ତୁଚ୍ଛା ମୁସା ଅଭୂତେନ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖନ୍ତି – ‘ୱେନୟିକୋ ସମଣୋ ଗୋତମୋ, ସତୋ ସତ୍ତସ୍ସ ଉଚ୍ଛେଦଂ ୱିନାସଂ ୱିଭୱଂ ପଞ୍ଞାପେତୀ’ତି। ୟଥା ଚାହଂ ନ, ଭିକ୍ଖୱେ [ଭିକ୍ଖୱେ ନ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] , ୟଥା ଚାହଂ ନ ୱଦାମି, ତଥା ମଂ ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅସତା ତୁଚ୍ଛା ମୁସା ଅଭୂତେନ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖନ୍ତି – ‘ୱେନୟିକୋ ସମଣୋ ଗୋତମୋ, ସତୋ ସତ୍ତସ୍ସ ଉଚ୍ଛେଦଂ ୱିନାସଂ ୱିଭୱଂ ପଞ୍ଞାପେତୀ’ତି। ପୁବ୍ବେ ଚାହଂ ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତରହି ଚ ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚେୱ ପଞ୍ଞାପେମି, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ନିରୋଧଂ। ତତ୍ର ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରେ ତଥାଗତଂ ଅକ୍କୋସନ୍ତି ପରିଭାସନ୍ତି ରୋସେନ୍ତି ୱିହେସେନ୍ତି, ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତସ୍ସ ନ ହୋତି ଆଘାତୋ ନ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟୋ ନ ଚେତସୋ ଅନଭିରଦ୍ଧି।

‘‘ତତ୍ର ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରେ ତଥାଗତଂ ସକ୍କରୋନ୍ତି ଗରୁଂ କରୋନ୍ତି ମାନେନ୍ତି ପୂଜେନ୍ତି, ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତସ୍ସ ନ ହୋତି ଆନନ୍ଦୋ ନ ସୋମନସ୍ସଂ ନ ଚେତସୋ ଉପ୍ପିଲାୱିତତ୍ତଂ। ତତ୍ର ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ , ପରେ ୱା ତଥାଗତଂ ସକ୍କରୋନ୍ତି ଗରୁଂ କରୋନ୍ତି ମାନେନ୍ତି ପୂଜେନ୍ତି, ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ୟଂ ଖୋ ଇଦଂ ପୁବ୍ବେ ପରିଞ୍ଞାତଂ ତତ୍ଥ ମେ ଏୱରୂପା କାରା [ସକ୍କାରା (କ॰)] କରୀୟନ୍ତୀ’ତି। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୁମ୍ହେ ଚେପି ପରେ ଅକ୍କୋସେୟ୍ୟୁଂ ପରିଭାସେୟ୍ୟୁଂ ରୋସେୟ୍ୟୁଂ ୱିହେସେୟ୍ୟୁଂ, ତତ୍ର ତୁମ୍ହେ ହି ନ ଆଘାତୋ ନ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟୋ ନ ଚେତସୋ ଅନଭିରଦ୍ଧି କରଣୀୟା। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୁମ୍ହେ ଚେପି ପରେ ସକ୍କରେୟ୍ୟୁଂ ଗରୁଂ କରେୟ୍ୟୁଂ ମାନେୟ୍ୟୁଂ ପୂଜେୟ୍ୟୁଂ, ତତ୍ର ତୁମ୍ହେହି ନ ଆନନ୍ଦୋ ନ ସୋମନସ୍ସଂ ନ ଚେତସୋ ଉପ୍ପିଲାୱିତତ୍ତଂ କରଣୀୟଂ। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୁମ୍ହେ ଚେପି ପରେ ସକ୍କରେୟ୍ୟୁଂ ଗରୁଂ କରେୟ୍ୟୁଂ ମାନେୟ୍ୟୁଂ ପୂଜେୟ୍ୟୁଂ, ତତ୍ର ତୁମ୍ହାକଂ ଏୱମସ୍ସ – ‘ୟଂ ଖୋ ଇଦଂ ପୁବ୍ବେ ପରିଞ୍ଞାତଂ, ତତ୍ଥ ମେ [ତତ୍ଥ ନୋ (କ॰) ତତ୍ଥ + ଇମେତି ପଦଚ୍ଛେଦୋ] ଏୱରୂପା କାରା କରୀୟନ୍ତୀ’ତି।

୨୪୭ . ‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଂ ନ ତୁମ୍ହାକଂ ତଂ ପଜହଥ; ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ? ରୂପଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ, ତଂ ପଜହଥ; ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ୱେଦନା, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ, ତଂ ପଜହଥ; ସା ୱୋ ପହୀନା ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ସଞ୍ଞା, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ, ତଂ ପଜହଥ; ସା ୱୋ ପହୀନା ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ସଙ୍ଖାରା, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ, ତେ ପଜହଥ; ତେ ୱୋ ପହୀନା ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି। ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ, ତଂ ପଜହଥ; ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଂ ଇମସ୍ମିଂ ଜେତୱନେ ତିଣକଟ୍ଠସାଖାପଲାସଂ, ତଂ ଜନୋ ହରେୟ୍ୟ ୱା ଦହେୟ୍ୟ ୱା ୟଥାପଚ୍ଚୟଂ ୱା କରେୟ୍ୟ। ଅପି ନୁ ତୁମ୍ହାକଂ ଏୱମସ୍ସ – ‘ଅମ୍ହେ ଜନୋ ହରତି ୱା ଦହତି ୱା ୟଥାପଚ୍ଚୟଂ ୱା କରୋତୀ’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ନ ହି ନୋ ଏତଂ, ଭନ୍ତେ, ଅତ୍ତା ୱା ଅତ୍ତନିୟଂ ୱା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଂ ନ ତୁମ୍ହାକଂ ତଂ ପଜହଥ; ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ? ରୂପଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ, ତଂ ପଜହଥ; ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ୱେଦନା, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ସଞ୍ଞା, ଭିକ୍ଖୱେ… ସଙ୍ଖାରା, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ, ତଂ ପଜହଥ; ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି।

୨୪୮ . ‘‘ଏୱଂ ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟା ଧମ୍ମୋ ଉତ୍ତାନୋ ୱିୱଟୋ ପକାସିତୋ ଛିନ୍ନପିଲୋତିକୋ। ଏୱଂ ସ୍ୱାକ୍ଖାତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟା ଧମ୍ମେ ଉତ୍ତାନେ ୱିୱଟେ ପକାସିତେ ଛିନ୍ନପିଲୋତିକେ ୟେ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଅରହନ୍ତୋ ଖୀଣାସୱା ୱୁସିତୱନ୍ତୋ କତକରଣୀୟା ଓହିତଭାରା ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥା ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନା ସମ୍ମଦଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତା, ୱଟ୍ଟଂ ତେସଂ ନତ୍ଥି ପଞ୍ଞାପନାୟ। ଏୱଂ ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟା ଧମ୍ମୋ ଉତ୍ତାନୋ ୱିୱଟୋ ପକାସିତୋ ଛିନ୍ନପିଲୋତିକୋ। ଏୱଂ ସ୍ୱାକ୍ଖାତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟା ଧମ୍ମେ ଉତ୍ତାନେ ୱିୱଟେ ପକାସିତେ ଛିନ୍ନପିଲୋତିକେ ୟେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ପଞ୍ଚୋରମ୍ଭାଗିୟାନି ସଂୟୋଜନାନି ପହୀନାନି, ସବ୍ବେ ତେ ଓପପାତିକା, ତତ୍ଥ ପରିନିବ୍ବାୟିନୋ, ଅନାୱତ୍ତିଧମ୍ମା ତସ୍ମା ଲୋକା। ଏୱଂ ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟା ଧମ୍ମୋ ଉତ୍ତାନୋ ୱିୱଟୋ ପକାସିତୋ ଛିନ୍ନପିଲୋତିକୋ। ଏୱଂ ସ୍ୱାକ୍ଖାତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟା ଧମ୍ମେ ଉତ୍ତାନେ ୱିୱଟେ ପକାସିତେ ଛିନ୍ନପିଲୋତିକେ ୟେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ତୀଣି ସଂୟୋଜନାନି ପହୀନାନି, ରାଗଦୋସମୋହା ତନୁଭୂତା, ସବ୍ବେ ତେ ସକଦାଗାମିନୋ, ସକିଦେୱ ଇମଂ ଲୋକଂ ଆଗନ୍ତ୍ୱା ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରିସ୍ସନ୍ତି। ଏୱଂ ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟା ଧମ୍ମୋ ଉତ୍ତାନୋ ୱିୱଟୋ ପକାସିତୋ ଛିନ୍ନପିଲୋତିକୋ। ଏୱଂ ସ୍ୱାକ୍ଖାତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟା ଧମ୍ମେ ଉତ୍ତାନେ ୱିୱଟେ ପକାସିତେ ଛିନ୍ନପିଲୋତିକେ ୟେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ତୀଣି ସଂୟୋଜନାନି ପହୀନାନି, ସବ୍ବେ ତେ ସୋତାପନ୍ନା, ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା , ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟନା। ଏୱଂ ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟା ଧମ୍ମୋ ଉତ୍ତାନୋ ୱିୱଟୋ ପକାସିତୋ ଛିନ୍ନପିଲୋତିକୋ। ଏୱଂ ସ୍ୱାକ୍ଖାତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟା ଧମ୍ମେ ଉତ୍ତାନେ ୱିୱଟେ ପକାସିତେ ଛିନ୍ନପିଲୋତିକେ ୟେ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଧମ୍ମାନୁସାରିନୋ ସଦ୍ଧାନୁସାରିନୋ ସବ୍ବେ ତେ ସମ୍ବୋଧିପରାୟନା। ଏୱଂ ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟା ଧମ୍ମୋ ଉତ୍ତାନୋ ୱିୱଟୋ ପକାସିତୋ ଛିନ୍ନପିଲୋତିକୋ। ଏୱଂ ସ୍ୱାକ୍ଖାତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟା ଧମ୍ମେ ଉତ୍ତାନେ ୱିୱଟେ ପକାସିତେ ଛିନ୍ନପିଲୋତିକେ ୟେସଂ ମୟି ସଦ୍ଧାମତ୍ତଂ ପେମମତ୍ତଂ ସବ୍ବେ ତେ ସଗ୍ଗପରାୟନା’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ଅଲଗଦ୍ଦୂପମସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଦୁତିୟଂ।

୩. ୱମ୍ମିକସୁତ୍ତଂ

୨୪୯ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା କୁମାରକସ୍ସପୋ ଅନ୍ଧୱନେ ୱିହରତି। ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରା ଦେୱତା ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣା କେୱଲକପ୍ପଂ ଅନ୍ଧୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନାୟସ୍ମା କୁମାରକସ୍ସପୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ସା ଦେୱତା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ କୁମାରକସ୍ସପଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଭିକ୍ଖୁ ଭିକ୍ଖୁ, ଅୟଂ ୱମ୍ମିକୋ [ୱମ୍ମୀକୋ (କତ୍ଥଚି) ସକ୍କତାନୁରୂପଂ] ରତ୍ତିଂ ଧୂମାୟତି, ଦିୱା ପଜ୍ଜଲତି। ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଏୱମାହ – ‘ଅଭିକ୍ଖଣ, ସୁମେଧ, ସତ୍ଥଂ ଆଦାୟା’ତି। ଅଭିକ୍ଖଣନ୍ତୋ ସୁମେଧୋ ସତ୍ଥଂ ଆଦାୟ ଅଦ୍ଦସ ଲଙ୍ଗିଂ ‘ଲଙ୍ଗୀ, ଭଦନ୍ତେ’ତି। ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଏୱମାହ – ‘ଉକ୍ଖିପ ଲଙ୍ଗିଂ; ଅଭିକ୍ଖଣ, ସୁମେଧ, ସତ୍ଥଂ ଆଦାୟା’ତି। ଅଭିକ୍ଖଣନ୍ତୋ ସୁମେଧୋ ସତ୍ଥଂ ଆଦାୟ ଅଦ୍ଦସ ଉଦ୍ଧୁମାୟିକଂ। ‘ଉଦ୍ଧୁମାୟିକା, ଭଦନ୍ତେ’ତି। ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଏୱମାହ – ‘ଉକ୍ଖିପ ଉଦ୍ଧୁମାୟିକଂ; ଅଭିକ୍ଖଣ, ସୁମେଧ, ସତ୍ଥଂ ଆଦାୟା’ତି। ଅଭିକ୍ଖଣନ୍ତୋ ସୁମେଧୋ ସତ୍ଥଂ ଆଦାୟ ଅଦ୍ଦସ ଦ୍ୱିଧାପଥଂ। ‘ଦ୍ୱିଧାପଥୋ, ଭଦନ୍ତେ’ତି। ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଏୱମାହ – ‘ଉକ୍ଖିପ ଦ୍ୱିଧାପଥଂ; ଅଭିକ୍ଖଣ, ସୁମେଧ, ସତ୍ଥଂ ଆଦାୟା’ତି। ଅଭିକ୍ଖଣନ୍ତୋ ସୁମେଧୋ ସତ୍ଥଂ ଆଦାୟ ଅଦ୍ଦସ ଚଙ୍ଗୱାରଂ [ପଙ୍କୱାରଂ (ସ୍ୟା॰), ଚଙ୍କୱାରଂ (କ॰)] । ‘ଚଙ୍ଗୱାରୋ, ଭଦନ୍ତେ’ତି। ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଏୱମାହ – ‘ଉକ୍ଖିପ ଚଙ୍ଗୱାରଂ; ଅଭିକ୍ଖଣ, ସୁମେଧ, ସତ୍ଥଂ ଆଦାୟା’ତି। ଅଭିକ୍ଖଣନ୍ତୋ ସୁମେଧୋ ସତ୍ଥଂ ଆଦାୟ ଅଦ୍ଦସ କୁମ୍ମଂ। ‘କୁମ୍ମୋ , ଭଦନ୍ତେ’ତି। ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଏୱମାହ – ‘ଉକ୍ଖିପ କୁମ୍ମଂ; ଅଭିକ୍ଖଣ, ସୁମେଧ, ସତ୍ଥଂ ଆଦାୟା’ତି। ଅଭିକ୍ଖଣନ୍ତୋ ସୁମେଧୋ ସତ୍ଥଂ ଆଦାୟ ଅଦ୍ଦସ ଅସିସୂନଂ। ‘ଅସିସୂନା, ଭଦନ୍ତେ’ତି। ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଏୱମାହ – ‘ଉକ୍ଖିପ ଅସିସୂନଂ; ଅଭିକ୍ଖଣ, ସୁମେଧ, ସତ୍ଥଂ ଆଦାୟା’ତି। ଅଭିକ୍ଖଣନ୍ତୋ ସୁମେଧୋ ସତ୍ଥଂ ଆଦାୟ ଅଦ୍ଦସ ମଂସପେସିଂ। ‘ମଂସପେସି, ଭଦନ୍ତେ’ତି। ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଏୱମାହ – ‘ଉକ୍ଖିପ ମଂସପେସିଂ; ଅଭିକ୍ଖଣ, ସୁମେଧ, ସତ୍ଥଂ ଆଦାୟା’ତି। ଅଭିକ୍ଖଣନ୍ତୋ ସୁମେଧୋ ସତ୍ଥଂ ଆଦାୟ ଅଦ୍ଦସ ନାଗଂ। ‘ନାଗୋ, ଭଦନ୍ତେ’ତି। ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଏୱମାହ – ‘ତିଟ୍ଠତୁ ନାଗୋ, ମା ନାଗଂ ଘଟ୍ଟେସି; ନମୋ କରୋହି ନାଗସ୍ସା’’’ତି।

‘‘ଇମେ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ପଞ୍ହେ ଭଗୱନ୍ତଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାସି, ୟଥା ଚ ତେ ଭଗୱା ବ୍ୟାକରୋତି ତଥା ନଂ ଧାରେୟ୍ୟାସି। ନାହଂ ତଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ପସ୍ସାମି ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ, ୟୋ ଇମେସଂ ପଞ୍ହାନଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣେନ ଚିତ୍ତଂ ଆରାଧେୟ୍ୟ ଅଞ୍ଞତ୍ର ତଥାଗତେନ ୱା, ତଥାଗତସାୱକେନ ୱା, ଇତୋ ୱା ପନ ସୁତ୍ୱା’’ତି – ଇଦମୱୋଚ ସା ଦେୱତା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟି।

୨୫୦ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା କୁମାରକସ୍ସପୋ ତସ୍ସା ରତ୍ତିୟା ଅଚ୍ଚୟେନ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା କୁମାରକସ୍ସପୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇମଂ, ଭନ୍ତେ, ରତ୍ତିଂ ଅଞ୍ଞତରା ଦେୱତା ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣା କେୱଲକପ୍ପଂ ଅନ୍ଧୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନାହଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସା ଦେୱତା ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଭିକ୍ଖୁ ଭିକ୍ଖୁ, ଅୟଂ ୱମ୍ମିକୋ ରତ୍ତିଂ ଧୂମାୟତି, ଦିୱା ପଜ୍ଜଲତି’। ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଏୱମାହ – ‘ଅଭିକ୍ଖଣ, ସୁମେଧ, ସତ୍ଥଂ ଆଦାୟା’ତି। ଅଭିକ୍ଖଣନ୍ତୋ ସୁମେଧୋ ସତ୍ଥଂ ଆଦାୟ…ପେ॰… ଇତୋ ୱା ପନ ସୁତ୍ୱାତି। ଇଦମୱୋଚ, ଭନ୍ତେ, ସା ଦେୱତା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟି। ‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ୱମ୍ମିକୋ, କା ରତ୍ତିଂ ଧୂମାୟନା, କା ଦିୱା ପଜ୍ଜଲନା, କୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ, କୋ ସୁମେଧୋ, କିଂ ସତ୍ଥଂ, କିଂ ଅଭିକ୍ଖଣଂ, କା ଲଙ୍ଗୀ, କା ଉଦ୍ଧୁମାୟିକା, କୋ ଦ୍ୱିଧାପଥୋ, କିଂ ଚଙ୍ଗୱାରଂ, କୋ କୁମ୍ମୋ, କା ଅସିସୂନା , କା ମଂସପେସି, କୋ ନାଗୋ’’’ତି?

୨୫୧ . ‘‘‘ୱମ୍ମିକୋ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଇମସ୍ସେତଂ ଚାତୁମହାଭୂତିକସ୍ସ [ଚାତୁମ୍ମହାଭୂତିକସ୍ସ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] କାୟସ୍ସ ଅଧିୱଚନଂ, ମାତାପେତ୍ତିକସମ୍ଭୱସ୍ସ ଓଦନକୁମ୍ମାସୂପଚୟସ୍ସ ଅନିଚ୍ଚୁଚ୍ଛାଦନ-ପରିମଦ୍ଦନଭେଦନ-ୱିଦ୍ଧଂସନ-ଧମ୍ମସ୍ସ।

‘‘ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଦିୱା କମ୍ମନ୍ତେ [କମ୍ମନ୍ତଂ (କ॰)] ଆରବ୍ଭ ରତ୍ତିଂ ଅନୁୱିତକ୍କେତି ଅନୁୱିଚାରେତି – ଅୟଂ ରତ୍ତିଂ ଧୂମାୟନା। ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ରତ୍ତିଂ ଅନୁୱିତକ୍କେତ୍ୱା ଅନୁୱିଚାରେତ୍ୱା ଦିୱା କମ୍ମନ୍ତେ ପୟୋଜେତି କାୟେନ ୱାଚାୟ ‘ମନସା’ [( ) ନତ୍ଥି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] – ଅୟଂ ଦିୱା ପଜ୍ଜଲନା।

‘‘‘ବ୍ରାହ୍ମଣୋ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ତଥାଗତସ୍ସେତଂ ଅଧିୱଚନଂ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ। ‘ସୁମେଧୋ’ତି ଖୋ ଭିକ୍ଖୁ ସେକ୍ଖସ୍ସେତଂ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅଧିୱଚନଂ।

‘‘‘ସତ୍ଥ’ନ୍ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅରିୟାୟେତଂ ପଞ୍ଞାୟ ଅଧିୱଚନଂ। ‘ଅଭିକ୍ଖଣ’ନ୍ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ୱୀରିୟାରମ୍ଭସ୍ସେତଂ ଅଧିୱଚନଂ।

‘‘‘ଲଙ୍ଗୀ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅୱିଜ୍ଜାୟେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ଉକ୍ଖିପ ଲଙ୍ଗିଂ, ପଜହ ଅୱିଜ୍ଜଂ; ଅଭିକ୍ଖଣ, ସୁମେଧ, ସତ୍ଥଂ ଆଦାୟାତି ଅୟମେତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ।

‘‘‘ଉଦ୍ଧୁମାୟିକା’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, କୋଧୂପାୟାସସ୍ସେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ଉକ୍ଖିପ ଉଦ୍ଧୁମାୟିକଂ, ପଜହ କୋଧୂପାୟାସଂ; ଅଭିକ୍ଖଣ, ସୁମେଧ, ସତ୍ଥଂ ଆଦାୟାତି ଅୟମେତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ।

‘‘‘ଦ୍ୱିଧାପଥୋ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ଉକ୍ଖିପ ଦ୍ୱିଧାପଥଂ, ପଜହ ୱିଚିକିଚ୍ଛଂ; ଅଭିକ୍ଖଣ, ସୁମେଧ, ସତ୍ଥଂ ଆଦାୟାତି ଅୟମେତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ।

‘‘‘ଚଙ୍ଗୱାର’ନ୍ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ପଞ୍ଚନ୍ନେତଂ ନୀୱରଣାନଂ ଅଧିୱଚନଂ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – କାମଚ୍ଛନ୍ଦନୀୱରଣସ୍ସ, ବ୍ୟାପାଦନୀୱରଣସ୍ସ, ଥୀନମିଦ୍ଧନୀୱରଣସ୍ସ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚନୀୱରଣସ୍ସ, ୱିଚିକିଚ୍ଛାନୀୱରଣସ୍ସ। ଉକ୍ଖିପ ଚଙ୍ଗୱାରଂ, ପଜହ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣେ ; ଅଭିକ୍ଖଣ, ସୁମେଧ, ସତ୍ଥଂ ଆଦାୟାତି ଅୟମେତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ।

‘‘‘କୁମ୍ମୋ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ପଞ୍ଚନ୍ନେତଂ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧାନଂ ଅଧିୱଚନଂ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ରୂପୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ, ୱେଦନୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ, ସଞ୍ଞୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ, ସଙ୍ଖାରୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ, ୱିଞ୍ଞାଣୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ। ଉକ୍ଖିପ କୁମ୍ମଂ, ପଜହ ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧେ; ଅଭିକ୍ଖଣ, ସୁମେଧ, ସତ୍ଥଂ ଆଦାୟାତି ଅୟମେତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ।

‘‘‘ଅସିସୂନା’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ପଞ୍ଚନ୍ନେତଂ କାମଗୁଣାନଂ ଅଧିୱଚନଂ – ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟାନଂ ରୂପାନଂ ଇଟ୍ଠାନଂ କନ୍ତାନଂ ମନାପାନଂ ପିୟରୂପାନଂ କାମୂପସଂହିତାନଂ ରଜନୀୟାନଂ, ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟାନଂ ସଦ୍ଦାନଂ…ପେ॰… ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟାନଂ ଗନ୍ଧାନଂ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟାନଂ ରସାନଂ…ପେ॰… କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟାନଂ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାନଂ ଇଟ୍ଠାନଂ କନ୍ତାନଂ ମନାପାନଂ ପିୟରୂପାନଂ କାମୂପସଂହିତାନଂ ରଜନୀୟାନଂ। ଉକ୍ଖିପ ଅସିସୂନଂ, ପଜହ ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ; ଅଭିକ୍ଖଣ, ସୁମେଧ, ସତ୍ଥଂ ଆଦାୟାତି ଅୟମେତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ।

‘‘‘ମଂସପେସୀ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ନନ୍ଦୀରାଗସ୍ସେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ଉକ୍ଖିପ ମଂସପେସିଂ, ପଜହ ନନ୍ଦୀରାଗଂ; ଅଭିକ୍ଖଣ, ସୁମେଧ, ସତ୍ଥଂ ଆଦାୟାତି ଅୟମେତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ।

‘‘‘ନାଗୋ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଖୀଣାସୱସ୍ସେତଂ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅଧିୱଚନଂ। ତିଟ୍ଠତୁ ନାଗୋ, ମା ନାଗଂ ଘଟ୍ଟେସି; ନମୋ କରୋହି ନାଗସ୍ସାତି ଅୟମେତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନୋ ଆୟସ୍ମା କୁମାରକସ୍ସପୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୀତି।

ୱମ୍ମିକସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ତତିୟଂ।

୪. ରଥୱିନୀତସୁତ୍ତଂ

୨୫୨ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଜାତିଭୂମକା ଭିକ୍ଖୂ ଜାତିଭୂମିୟଂ ୱସ୍ସଂୱୁଟ୍ଠା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନେ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାତିଭୂମିୟଂ ଜାତିଭୂମକାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନଂ ଏୱଂ ସମ୍ଭାୱିତୋ – ‘ଅତ୍ତନା ଚ ଅପ୍ପିଚ୍ଛୋ ଅପ୍ପିଚ୍ଛକଥଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୂନଂ କତ୍ତା, ଅତ୍ତନା ଚ ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ସନ୍ତୁଟ୍ଠିକଥଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୂନଂ କତ୍ତା, ଅତ୍ତନା ଚ ପୱିୱିତ୍ତୋ ପୱିୱେକକଥଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୂନଂ କତ୍ତା, ଅତ୍ତନା ଚ ଅସଂସଟ୍ଠୋ ଅସଂସଗ୍ଗକଥଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୂନଂ କତ୍ତା, ଅତ୍ତନା ଚ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ୱୀରିୟାରମ୍ଭକଥଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୂନଂ କତ୍ତା, ଅତ୍ତନା ଚ ସୀଲସମ୍ପନ୍ନୋ ସୀଲସମ୍ପଦାକଥଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୂନଂ କତ୍ତା, ଅତ୍ତନା ଚ ସମାଧିସମ୍ପନ୍ନୋ ସମାଧିସମ୍ପଦାକଥଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୂନଂ କତ୍ତା, ଅତ୍ତନା ଚ ପଞ୍ଞାସମ୍ପନ୍ନୋ ପଞ୍ଞାସମ୍ପଦାକଥଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୂନଂ କତ୍ତା, ଅତ୍ତନା ଚ ୱିମୁତ୍ତିସମ୍ପନ୍ନୋ ୱିମୁତ୍ତିସମ୍ପଦାକଥଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୂନଂ କତ୍ତା, ଅତ୍ତନା ଚ ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନସମ୍ପନ୍ନୋ ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନସମ୍ପଦାକଥଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୂନଂ କତ୍ତା, ଓୱାଦକୋ ୱିଞ୍ଞାପକୋ ସନ୍ଦସ୍ସକୋ ସମାଦପକୋ ସମୁତ୍ତେଜକୋ ସମ୍ପହଂସକୋ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନ’’’ନ୍ତି? ‘‘ପୁଣ୍ଣୋ ନାମ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ମନ୍ତାଣିପୁତ୍ତୋ ଜାତିଭୂମିୟଂ ଜାତିଭୂମକାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନଂ ଏୱଂ ସମ୍ଭାୱିତୋ – ‘ଅତ୍ତନା ଚ ଅପ୍ପିଚ୍ଛୋ ଅପ୍ପିଚ୍ଛକଥଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୂନଂ କତ୍ତା, ଅତ୍ତନା ଚ ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ…ପେ॰… ଓୱାଦକୋ ୱିଞ୍ଞାପକୋ ସନ୍ଦସ୍ସକୋ ସମାଦପକୋ ସମୁତ୍ତେଜକୋ ସମ୍ପହଂସକୋ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନ’’’ନ୍ତି।

୨୫୩ . ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତୋ ଅୱିଦୂରେ ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଲାଭା ଆୟସ୍ମତୋ ପୁଣ୍ଣସ୍ସ ମନ୍ତାଣିପୁତ୍ତସ୍ସ, ସୁଲଦ୍ଧଲାଭା ଆୟସ୍ମତୋ ପୁଣ୍ଣସ୍ସ ମନ୍ତାଣିପୁତ୍ତସ୍ସ, ୟସ୍ସ ୱିଞ୍ଞୂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ସତ୍ଥୁ ସମ୍ମୁଖା ଅନୁମସ୍ସ ଅନୁମସ୍ସ ୱଣ୍ଣଂ ଭାସନ୍ତି, ତଞ୍ଚ ସତ୍ଥା ଅବ୍ଭନୁମୋଦତି। ଅପ୍ପେୱ ନାମ ମୟମ୍ପି କଦାଚି କରହଚି ଆୟସ୍ମତା ପୁଣ୍ଣେନ ମନ୍ତାଣିପୁତ୍ତେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମାଗଚ୍ଛେୟ୍ୟାମ [ସମାଗମଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ (କ॰)] , ଅପ୍ପେୱ ନାମ ସିୟା କୋଚିଦେୱ କଥାସଲ୍ଲାପୋ’’ତି।

୨୫୪ . ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୟଥାଭିରନ୍ତଂ ୱିହରିତ୍ୱା ୟେନ ସାୱତ୍ଥି ତେନ ଚାରିକଂ ପକ୍କାମି। ଅନୁପୁବ୍ବେନ ଚାରିକଂ ଚରମାନୋ ୟେନ ସାୱତ୍ଥି ତଦୱସରି। ତତ୍ର ସୁଦଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅସ୍ସୋସି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣୋ ମନ୍ତାଣିପୁତ୍ତୋ – ‘‘ଭଗୱା କିର ସାୱତ୍ଥିଂ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ; ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ’’ତି।

୨୫୫ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣୋ ମନ୍ତାଣିପୁତ୍ତୋ ସେନାସନଂ ସଂସାମେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନ ସାୱତ୍ଥି ତେନ ଚାରିକଂ ପକ୍କାମି। ଅନୁପୁବ୍ବେନ ଚାରିକଂ ଚରମାନୋ ୟେନ ସାୱତ୍ଥି ଜେତୱନଂ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ପୁଣ୍ଣଂ ମନ୍ତାଣିପୁତ୍ତଂ ଭଗୱା ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେସି ସମାଦପେସି ସମୁତ୍ତେଜେସି ସମ୍ପହଂସେସି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣୋ ମନ୍ତାଣିପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସିତୋ ସମାଦପିତୋ ସମୁତ୍ତେଜିତୋ ସମ୍ପହଂସିତୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ୟେନ ଅନ୍ଧୱନଂ ତେନୁପସଙ୍କମି ଦିୱାୱିହାରାୟ।

୨୫୬ . ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ୟସ୍ସ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ପୁଣ୍ଣସ୍ସ ନାମ ଭିକ୍ଖୁନୋ ମନ୍ତାଣିପୁତ୍ତସ୍ସ ଅଭିଣ୍ହଂ କିତ୍ତୟମାନୋ ଅହୋସି, ସୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସିତୋ ସମାଦପିତୋ ସମୁତ୍ତେଜିତୋ ସମ୍ପହଂସିତୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ୟେନ ଅନ୍ଧୱନଂ ତେନ ପକ୍କନ୍ତୋ ଦିୱାୱିହାରାୟା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ତରମାନରୂପୋ ନିସୀଦନଂ ଆଦାୟ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ପୁଣ୍ଣଂ ମନ୍ତାଣିପୁତ୍ତଂ ପିଟ୍ଠିତୋ ପିଟ୍ଠିତୋ ଅନୁବନ୍ଧି ସୀସାନୁଲୋକୀ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣୋ ମନ୍ତାଣିପୁତ୍ତୋ ଅନ୍ଧୱନଂ ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ରୁକ୍ଖମୂଲେ ଦିୱାୱିହାରଂ ନିସୀଦି। ଆୟସ୍ମାପି ଖୋ ସାରିପୁତ୍ତୋ ଅନ୍ଧୱନଂ ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ରୁକ୍ଖମୂଲେ ଦିୱାୱିହାରଂ ନିସୀଦି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନାୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣୋ ମନ୍ତାଣିପୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ପୁଣ୍ଣେନ ମନ୍ତାଣିପୁତ୍ତେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ପୁଣ୍ଣଂ ମନ୍ତାଣିପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

୨୫୭ . ‘‘ଭଗୱତି ନୋ, ଆୱୁସୋ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’’ତି?

‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି।

‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧତ୍ଥଂ ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’’ତି?

‘‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’’।

‘‘କିଂ ପନାୱୁସୋ, ଚିତ୍ତୱିସୁଦ୍ଧତ୍ଥଂ ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’’ତି?

‘‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’’।

‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଦିଟ୍ଠିୱିସୁଦ୍ଧତ୍ଥଂ ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’’ତି?

‘‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’’।

‘‘କିଂ ପନାୱୁସୋ, କଙ୍ଖାୱିତରଣୱିସୁଦ୍ଧତ୍ଥଂ ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’’ତି?

‘‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’’।

‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗାମଗ୍ଗଞାଣଦସ୍ସନୱିସୁଦ୍ଧତ୍ଥଂ ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’’ତି?

‘‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’’।

‘‘କିଂ ପନାୱୁସୋ, ପଟିପଦାଞାଣଦସ୍ସନୱିସୁଦ୍ଧତ୍ଥଂ ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’’ତି?

‘‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’’।

‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଞାଣଦସ୍ସନୱିସୁଦ୍ଧତ୍ଥଂ ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’’ତି?

‘‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’’।

‘‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧତ୍ଥଂ ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’ତି ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’ତି ୱଦେସି। ‘କିଂ ପନାୱୁସୋ, ଚିତ୍ତୱିସୁଦ୍ଧତ୍ଥଂ ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’ତି ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’ତି ୱଦେସି। ‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଦିଟ୍ଠିୱିସୁଦ୍ଧତ୍ଥଂ…ପେ॰… କଙ୍ଖାୱିତରଣୱିସୁଦ୍ଧତ୍ଥଂ…ପେ॰… ମଗ୍ଗାମଗ୍ଗଞାଣଦସ୍ସନୱିସୁଦ୍ଧତ୍ଥଂ…ପେ॰… ପଟିପଦାଞାଣଦସ୍ସନୱିସୁଦ୍ଧତ୍ଥଂ…ପେ॰… କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଞାଣଦସ୍ସନୱିସୁଦ୍ଧତ୍ଥଂ ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’ତି ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ‘ନୋ ହିଦଂ ଆୱୁସୋ’ତି ୱଦେସି। କିମତ୍ଥଂ ଚରହାୱୁସୋ, ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’’ତି? ‘‘ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନତ୍ଥଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’’ତି।

‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନ’’ନ୍ତି?

‘‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’’।

‘‘କିଂ ପନାୱୁସୋ, ଚିତ୍ତୱିସୁଦ୍ଧି ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନ’’ନ୍ତି?

‘‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’’।

‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଦିଟ୍ଠିୱିସୁଦ୍ଧି ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନ’’ନ୍ତି?

‘‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’’।

‘‘କିଂ ପନାୱୁସୋ କଙ୍ଖାୱିତରଣୱିସୁଦ୍ଧି ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନ’’ନ୍ତି ?

‘‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’’।

‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ମଗ୍ଗାମଗ୍ଗଞାଣଦସ୍ସନୱିସୁଦ୍ଧି ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନ’’ନ୍ତି?

‘‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’’।

‘‘କିଂ ପନାୱୁସୋ, ପଟିପଦାଞାଣଦସ୍ସନୱିସୁଦ୍ଧି ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନ’’ନ୍ତି?

‘‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’’।

‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଞାଣଦସ୍ସନୱିସୁଦ୍ଧି ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନ’’ନ୍ତି?

‘‘ନୋ ହିଦଂ , ଆୱୁସୋ’’।

‘‘କିଂ ପନାୱୁସୋ, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଇମେହି ଧମ୍ମେହି ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନ’’ନ୍ତି?

‘‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’’।

‘‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନ’ନ୍ତି ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’ତି ୱଦେସି। ‘କିଂ ପନାୱୁସୋ, ଚିତ୍ତୱିସୁଦ୍ଧି ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନ’ନ୍ତି ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’ତି ୱଦେସି। ‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଦିଟ୍ଠିୱିସୁଦ୍ଧି ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନ’ନ୍ତି…ପେ॰… କଙ୍ଖାୱିତରଣୱିସୁଦ୍ଧି… ମଗ୍ଗାମଗ୍ଗଞାଣଦସ୍ସନୱିସୁଦ୍ଧି… ପଟିପଦାଞାଣଦସ୍ସନୱିସୁଦ୍ଧି… ‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଞାଣଦସ୍ସନୱିସୁଦ୍ଧି ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନ’ନ୍ତି ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’ତି ୱଦେସି। ‘କିଂ ପନାୱୁସୋ, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଇମେହି ଧମ୍ମେହି ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନ’ନ୍ତି ଇତି ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’ତି ୱଦେସି। ୟଥାକଥଂ ପନାୱୁସୋ, ଇମସ୍ସ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ’’ତି?

୨୫୮ . ‘‘ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧିଂ ଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନଂ ପଞ୍ଞପେୟ୍ୟ, ସଉପାଦାନଂୟେୱ ସମାନଂ ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନଂ ପଞ୍ଞପେୟ୍ୟ [ପଞ୍ଞାପେସ୍ସ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰) ଏୱମଞ୍ଞତ୍ଥପି] । ଚିତ୍ତୱିସୁଦ୍ଧିଂ ଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନଂ ପଞ୍ଞପେୟ୍ୟ, ସଉପାଦାନଂୟେୱ ସମାନଂ ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନଂ ପଞ୍ଞପେୟ୍ୟ। ଦିଟ୍ଠିୱିସୁଦ୍ଧିଂ ଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନଂ ପଞ୍ଞପେୟ୍ୟ, ସଉପାଦାନଂୟେୱ ସମାନଂ ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନଂ ପଞ୍ଞପେୟ୍ୟ। କଙ୍ଖାୱିତରଣୱିସୁଦ୍ଧିଂ ଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନଂ ପଞ୍ଞପେୟ୍ୟ, ସଉପାଦାନଂୟେୱ ସମାନଂ ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନଂ ପଞ୍ଞପେୟ୍ୟ । ମଗ୍ଗାମଗ୍ଗଞାଣଦସ୍ସନୱିସୁଦ୍ଧିଂ ଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନଂ ପଞ୍ଞପେୟ୍ୟ, ସଉପାଦାନଂୟେୱ ସମାନଂ ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନଂ ପଞ୍ଞପେୟ୍ୟ। ପଟିପଦାଞାଣଦସ୍ସନୱିସୁଦ୍ଧିଂ ଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନଂ ପଞ୍ଞପେୟ୍ୟ, ସଉପାଦାନଂୟେୱ ସମାନଂ ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନଂ ପଞ୍ଞପେୟ୍ୟ। ଞାଣଦସ୍ସନୱିସୁଦ୍ଧିଂ ଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱା ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନଂ ପଞ୍ଞପେୟ୍ୟ, ସଉପାଦାନଂୟେୱ ସମାନଂ ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନଂ ପଞ୍ଞପେୟ୍ୟ। ଅଞ୍ଞତ୍ର ଚେ, ଆୱୁସୋ, ଇମେହି ଧମ୍ମେହି ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନଂ ଅଭୱିସ୍ସ, ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ପରିନିବ୍ବାୟେୟ୍ୟ। ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ହି, ଆୱୁସୋ, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଇମେହି ଧମ୍ମେହି। ତେନ ହାୱୁସୋ, ଉପମଂ ତେ କରିସ୍ସାମି; ଉପମାୟପିଧେକଚ୍ଚେ ୱିଞ୍ଞୂ ପୁରିସା ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନନ୍ତି।

୨୫୯ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, ରଞ୍ଞୋ ପସେନଦିସ୍ସ କୋସଲସ୍ସ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ପଟିୱସନ୍ତସ୍ସ ସାକେତେ କିଞ୍ଚିଦେୱ ଅଚ୍ଚାୟିକଂ କରଣୀୟଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ଅନ୍ତରା ଚ ସାୱତ୍ଥିଂ ଅନ୍ତରା ଚ ସାକେତଂ ସତ୍ତ ରଥୱିନୀତାନି ଉପଟ୍ଠପେୟ୍ୟୁଂ। ଅଥ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ସାୱତ୍ଥିୟା ନିକ୍ଖମିତ୍ୱା ଅନ୍ତେପୁରଦ୍ୱାରା ପଠମଂ ରଥୱିନୀତଂ ଅଭିରୁହେୟ୍ୟ, ପଠମେନ ରଥୱିନୀତେନ ଦୁତିୟଂ ରଥୱିନୀତଂ ପାପୁଣେୟ୍ୟ, ପଠମଂ ରଥୱିନୀତଂ ୱିସ୍ସଜ୍ଜେୟ୍ୟ ଦୁତିୟଂ ରଥୱିନୀତଂ ଅଭିରୁହେୟ୍ୟ। ଦୁତିୟେନ ରଥୱିନୀତେନ ତତିୟଂ ରଥୱିନୀତଂ ପାପୁଣେୟ୍ୟ, ଦୁତିୟଂ ରଥୱିନୀତଂ ୱିସ୍ସଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ତତିୟଂ ରଥୱିନୀତଂ ଅଭିରୁହେୟ୍ୟ। ତତିୟେନ ରଥୱିନୀତେନ ଚତୁତ୍ଥଂ ରଥୱିନୀତଂ ପାପୁଣେୟ୍ୟ, ତତିୟଂ ରଥୱିନୀତଂ ୱିସ୍ସଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଚତୁତ୍ଥଂ ରଥୱିନୀତଂ ଅଭିରୁହେୟ୍ୟ। ଚତୁତ୍ଥେନ ରଥୱିନୀତେନ ପଞ୍ଚମଂ ରଥୱିନୀତଂ ପାପୁଣେୟ୍ୟ, ଚତୁତ୍ଥଂ ରଥୱିନୀତଂ ୱିସ୍ସଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ପଞ୍ଚମଂ ରଥୱିନୀତଂ ଅଭିରୁହେୟ୍ୟ। ପଞ୍ଚମେନ ରଥୱିନୀତେନ ଛଟ୍ଠଂ ରଥୱିନୀତଂ ପାପୁଣେୟ୍ୟ, ପଞ୍ଚମଂ ରଥୱିନୀତଂ ୱିସ୍ସଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଛଟ୍ଠଂ ରଥୱିନୀତଂ ଅଭିରୁହେୟ୍ୟ। ଛଟ୍ଠେନ ରଥୱିନୀତେନ ସତ୍ତମଂ ରଥୱିନୀତଂ ପାପୁଣେୟ୍ୟ, ଛଟ୍ଠଂ ରଥୱିନୀତଂ ୱିସ୍ସଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ସତ୍ତମଂ ରଥୱିନୀତଂ ଅଭିରୁହେୟ୍ୟ। ସତ୍ତମେନ ରଥୱିନୀତେନ ସାକେତଂ ଅନୁପାପୁଣେୟ୍ୟ ଅନ୍ତେପୁରଦ୍ୱାରଂ। ତମେନଂ ଅନ୍ତେପୁରଦ୍ୱାରଗତଂ ସମାନଂ ମିତ୍ତାମଚ୍ଚା ଞାତିସାଲୋହିତା ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଇମିନା ତ୍ୱଂ, ମହାରାଜ, ରଥୱିନୀତେନ ସାୱତ୍ଥିୟା ସାକେତଂ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ ଅନ୍ତେପୁରଦ୍ୱାର’ନ୍ତି ? କଥଂ ବ୍ୟାକରମାନୋ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ସମ୍ମା ବ୍ୟାକରମାନୋ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟା’’ତି?

‘‘ଏୱଂ ବ୍ୟାକରମାନୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ସମ୍ମା ବ୍ୟାକରମାନୋ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ – ‘ଇଧ ମେ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ପଟିୱସନ୍ତସ୍ସ ସାକେତେ କିଞ୍ଚିଦେୱ ଅଚ୍ଚାୟିକଂ କରଣୀୟଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜି [ଉପ୍ପଜ୍ଜତି (କ॰)] । ତସ୍ସ ମେ ଅନ୍ତରା ଚ ସାୱତ୍ଥିଂ ଅନ୍ତରା ଚ ସାକେତଂ ସତ୍ତ ରଥୱିନୀତାନି ଉପଟ୍ଠପେସୁଂ। ଅଥ ଖ୍ୱାହଂ ସାୱତ୍ଥିୟା ନିକ୍ଖମିତ୍ୱା ଅନ୍ତେପୁରଦ୍ୱାରା ପଠମଂ ରଥୱିନୀତଂ ଅଭିରୁହିଂ। ପଠମେନ ରଥୱିନୀତେନ ଦୁତିୟଂ ରଥୱିନୀତଂ ପାପୁଣିଂ, ପଠମଂ ରଥୱିନୀତଂ ୱିସ୍ସଜ୍ଜିଂ ଦୁତିୟଂ ରଥୱିନୀତଂ ଅଭିରୁହିଂ। ଦୁତିୟେନ ରଥୱିନୀତେନ ତତିୟଂ ରଥୱିନୀତଂ ପାପୁଣିଂ, ଦୁତିୟଂ ରଥୱିନୀତଂ ୱିସ୍ସଜ୍ଜିଂ, ତତିୟଂ ରଥୱିନୀତଂ ଅଭିରୁହିଂ। ତତିୟେନ ରଥୱିନୀତେନ ଚତୁତ୍ଥଂ ରଥୱିନୀତଂ ପାପୁଣିଂ, ତତିୟଂ ରଥୱିନୀତଂ ୱିସ୍ସଜ୍ଜିଂ, ଚତୁତ୍ଥଂ ରଥୱିନୀତଂ ଅଭିରୁହିଂ। ଚତୁତ୍ଥେନ ରଥୱିନୀତେନ ପଞ୍ଚମଂ ରଥୱିନୀତଂ ପାପୁଣିଂ, ଚତୁତ୍ଥଂ ରଥୱିନୀତଂ ୱିସ୍ସଜ୍ଜିଂ, ପଞ୍ଚମଂ ରଥୱିନୀତଂ ଅଭିରୁହିଂ। ପଞ୍ଚମେନ ରଥୱିନୀତେନ ଛଟ୍ଠଂ ରଥୱିନୀତଂ ପାପୁଣିଂ, ପଞ୍ଚମଂ ରଥୱିନୀତଂ ୱିସ୍ସଜ୍ଜିଂ, ଛଟ୍ଠଂ ରଥୱିନୀତଂ ଅଭିରୁହିଂ। ଛଟ୍ଠେନ ରଥୱିନୀତେନ ସତ୍ତମଂ ରଥୱିନୀତଂ ପାପୁଣିଂ, ଛଟ୍ଠଂ ରଥୱିନୀତଂ ୱିସ୍ସଜ୍ଜିଂ, ସତ୍ତମଂ ରଥୱିନୀତଂ ଅଭିରୁହିଂ। ସତ୍ତମେନ ରଥୱିନୀତେନ ସାକେତଂ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ ଅନ୍ତେପୁରଦ୍ୱାର’ନ୍ତି। ଏୱଂ ବ୍ୟାକରମାନୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ରାଜା ପସେନଦି କୋସଲୋ ସମ୍ମା ବ୍ୟାକରମାନୋ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟା’’ତି।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି ୟାୱଦେୱ ଚିତ୍ତୱିସୁଦ୍ଧତ୍ଥା, ଚିତ୍ତୱିସୁଦ୍ଧି ୟାୱଦେୱ ଦିଟ୍ଠିୱିସୁଦ୍ଧତ୍ଥା, ଦିଟ୍ଠିୱିସୁଦ୍ଧି ୟାୱଦେୱ କଙ୍ଖାୱିତରଣୱିସୁଦ୍ଧତ୍ଥା, କଙ୍ଖାୱିତରଣୱିସୁଦ୍ଧି ୟାୱଦେୱ ମଗ୍ଗାମଗ୍ଗଞାଣଦସ୍ସନୱିସୁଦ୍ଧତ୍ଥା, ମଗ୍ଗାମଗ୍ଗଞାଣଦସ୍ସନୱିସୁଦ୍ଧି ୟାୱଦେୱ ପଟିପଦାଞାଣଦସ୍ସନୱିସୁଦ୍ଧତ୍ଥା, ପଟିପଦାଞାଣଦସ୍ସନୱିସୁଦ୍ଧି ୟାୱଦେୱ ଞାଣଦସ୍ସନୱିସୁଦ୍ଧତ୍ଥା, ଞାଣଦସ୍ସନୱିସୁଦ୍ଧି ୟାୱଦେୱ ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନତ୍ଥା। ଅନୁପାଦାପରିନିବ୍ବାନତ୍ଥଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତୀ’’ତି।

୨୬୦ . ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ପୁଣ୍ଣଂ ମନ୍ତାଣିପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କୋନାମୋ ଆୟସ୍ମା, କଥଞ୍ଚ ପନାୟସ୍ମନ୍ତଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଜାନନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ପୁଣ୍ଣୋତି ଖୋ ମେ, ଆୱୁସୋ, ନାମଂ; ମନ୍ତାଣିପୁତ୍ତୋତି ଚ ପନ ମଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଜାନନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଆୱୁସୋ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଆୱୁସୋ! ୟଥା ତଂ ସୁତୱତା ସାୱକେନ ସମ୍ମଦେୱ ସତ୍ଥୁସାସନଂ ଆଜାନନ୍ତେନ, ଏୱମେୱ ଆୟସ୍ମତା ପୁଣ୍ଣେନ ମନ୍ତାଣିପୁତ୍ତେନ ଗମ୍ଭୀରା ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ହା ଅନୁମସ୍ସ ଅନୁମସ୍ସ ବ୍ୟାକତା। ଲାଭା ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନଂ, ସୁଲଦ୍ଧଲାଭା ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନଂ, ୟେ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ପୁଣ୍ଣଂ ମନ୍ତାଣିପୁତ୍ତଂ ଲଭନ୍ତି ଦସ୍ସନାୟ, ଲଭନ୍ତି ପୟିରୂପାସନାୟ। ଚେଲଣ୍ଡୁକେନ [ଚେଲଣ୍ଡକେନ (କ॰), ଚେଲଣ୍ଡୁପେକେନ (?)] ଚେପି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ପୁଣ୍ଣଂ ମନ୍ତାଣିପୁତ୍ତଂ ମୁଦ୍ଧନା ପରିହରନ୍ତା ଲଭେୟ୍ୟୁଂ ଦସ୍ସନାୟ, ଲଭେୟ୍ୟୁଂ ପୟିରୂପାସନାୟ, ତେସମ୍ପି ଲାଭା ତେସମ୍ପି ସୁଲଦ୍ଧଂ, ଅମ୍ହାକମ୍ପି ଲାଭା ଅମ୍ହାକମ୍ପି ସୁଲଦ୍ଧଂ, ୟେ ମୟଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ପୁଣ୍ଣଂ ମନ୍ତାଣିପୁତ୍ତଂ ଲଭାମ ଦସ୍ସନାୟ, ଲଭାମ ପୟିରୂପାସନାୟା’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣୋ ମନ୍ତାଣିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କୋ ନାମୋ ଆୟସ୍ମା, କଥଞ୍ଚ ପନାୟସ୍ମନ୍ତଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଜାନନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଉପତିସ୍ସୋତି ଖୋ ମେ, ଆୱୁସୋ, ନାମଂ; ସାରିପୁତ୍ତୋତି ଚ ପନ ମଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଜାନନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ସତ୍ଥୁକପ୍ପେନ ୱତ କିର, ଭୋ [ଖୋ (କ॰)] , ସାୱକେନ ସଦ୍ଧିଂ ମନ୍ତୟମାନା ନ ଜାନିମ୍ହ – ‘ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ’ତି। ସଚେ ହି ମୟଂ ଜାନେୟ୍ୟାମ ‘ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ’ତି, ଏତ୍ତକମ୍ପି ନୋ ନପ୍ପଟିଭାସେୟ୍ୟ [ନପ୍ପଟିଭେୟ୍ୟ (?)] । ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଆୱୁସୋ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଆୱୁସୋ! ୟଥା ତଂ ସୁତୱତା ସାୱକେନ ସମ୍ମଦେୱ ସତ୍ଥୁସାସନଂ ଆଜାନନ୍ତେନ, ଏୱମେୱ ଆୟସ୍ମତା ସାରିପୁତ୍ତେନ ଗମ୍ଭୀରା ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ହା ଅନୁମସ୍ସ ଅନୁମସ୍ସ ପୁଚ୍ଛିତା। ଲାଭା ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନଂ ସୁଲଦ୍ଧଲାଭା ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନଂ, ୟେ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଲଭନ୍ତି ଦସ୍ସନାୟ, ଲଭନ୍ତି ପୟିରୂପାସନାୟ। ଚେଲଣ୍ଡୁକେନ ଚେପି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ମୁଦ୍ଧନା ପରିହରନ୍ତା ଲଭେୟ୍ୟୁଂ ଦସ୍ସନାୟ, ଲଭେୟ୍ୟୁଂ ପୟିରୂପାସନାୟ, ତେସମ୍ପି ଲାଭା ତେସମ୍ପି ସୁଲଦ୍ଧଂ, ଅମ୍ହାକମ୍ପି ଲାଭା ଅମ୍ହାକମ୍ପି ସୁଲଦ୍ଧଂ, ୟେ ମୟଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଲଭାମ ଦସ୍ସନାୟ, ଲଭାମ ପୟିରୂପାସନାୟା’’ତି।

ଇତିହ ତେ ଉଭୋପି ମହାନାଗା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞସ୍ସ ସୁଭାସିତଂ ସମନୁମୋଦିଂସୂତି।

ରଥୱିନୀତସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ନିୱାପସୁତ୍ତଂ

୨୬୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ନ , ଭିକ୍ଖୱେ, ନେୱାପିକୋ ନିୱାପଂ ନିୱପତି ମିଗଜାତାନଂ – ‘ଇମଂ ମେ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ମିଗଜାତା ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତା ଦୀଘାୟୁକା ୱଣ୍ଣୱନ୍ତୋ ଚିରଂ ଦୀଘମଦ୍ଧାନଂ ୟାପେନ୍ତୂ’ତି। ଏୱଞ୍ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନେୱାପିକୋ ନିୱାପଂ ନିୱପତି ମିଗଜାତାନଂ – ‘ଇମଂ ମେ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ମିଗଜାତା ଅନୁପଖଜ୍ଜ ମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜିସ୍ସନ୍ତି, ଅନୁପଖଜ୍ଜ ମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜମାନା ମଦଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସନ୍ତି, ମତ୍ତା ସମାନା ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସନ୍ତି, ପମତ୍ତା ସମାନା ୟଥାକାମକରଣୀୟା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ଇମସ୍ମିଂ ନିୱାପେ’ତି।

୨୬୨ . ‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଠମା ମିଗଜାତା ଅମୁଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ନେୱାପିକସ୍ସ ଅନୁପଖଜ୍ଜ ମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜିଂସୁ, ତେ ତତ୍ଥ ଅନୁପଖଜ୍ଜ ମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜମାନା ମଦଂ ଆପଜ୍ଜିଂସୁ, ମତ୍ତା ସମାନା ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜିଂସୁ, ପମତ୍ତା ସମାନା ୟଥାକାମକରଣୀୟା ଅହେସୁଂ ନେୱାପିକସ୍ସ ଅମୁସ୍ମିଂ ନିୱାପେ। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଠମା ମିଗଜାତା ନ ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ନେୱାପିକସ୍ସ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱା।

୨୬୩ . ‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁତିୟା ମିଗଜାତା ଏୱଂ ସମଚିନ୍ତେସୁଂ – ‘ୟେ ଖୋ ତେ ପଠମା ମିଗଜାତା ଅମୁଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ନେୱାପିକସ୍ସ ଅନୁପଖଜ୍ଜ ମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜିଂସୁ। ତେ ତତ୍ଥ ଅନୁପଖଜ୍ଜ ମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜମାନା ମଦଂ ଆପଜ୍ଜିଂସୁ, ମତ୍ତା ସମାନା ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜିଂସୁ, ପମତ୍ତା ସମାନା ୟଥାକାମକରଣୀୟା ଅହେସୁଂ ନେୱାପିକସ୍ସ ଅମୁସ୍ମିଂ ନିୱାପେ। ଏୱଞ୍ହି ତେ ପଠମା ମିଗଜାତା ନ ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ନେୱାପିକସ୍ସ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱା। ୟଂନୂନ ମୟଂ ସବ୍ବସୋ ନିୱାପଭୋଜନା ପଟିୱିରମେୟ୍ୟାମ, ଭୟଭୋଗା ପଟିୱିରତା ଅରଞ୍ଞାୟତନାନି ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା ୱିହରେୟ୍ୟାମା’ତି। ତେ ସବ୍ବସୋ ନିୱାପଭୋଜନା ପଟିୱିରମିଂସୁ, ଭୟଭୋଗା ପଟିୱିରତା ଅରଞ୍ଞାୟତନାନି ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା ୱିହରିଂସୁ। ତେସଂ ଗିମ୍ହାନଂ ପଚ୍ଛିମେ ମାସେ, ତିଣୋଦକସଙ୍ଖୟେ, ଅଧିମତ୍ତକସିମାନଂ ପତ୍ତୋ କାୟୋ ହୋତି। ତେସଂ ଅଧିମତ୍ତକସିମାନଂ ପତ୍ତକାୟାନଂ ବଲୱୀରିୟଂ ପରିହାୟି। ବଲୱୀରିୟେ ପରିହୀନେ ତମେୱ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ନେୱାପିକସ୍ସ ପଚ୍ଚାଗମିଂସୁ। ତେ ତତ୍ଥ ଅନୁପଖଜ୍ଜ ମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜିଂସୁ। ତେ ତତ୍ଥ ଅନୁପଖଜ୍ଜ ମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜମାନା ମଦଂ ଆପଜ୍ଜିଂସୁ, ମତ୍ତା ସମାନା ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜିଂସୁ, ପମତ୍ତା ସମାନା ୟଥାକାମକରଣୀୟା ଅହେସୁଂ ନେୱାପିକସ୍ସ ଅମୁସ୍ମିଂ ନିୱାପେ। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁତିୟାପି ମିଗଜାତା ନ ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ନେୱାପିକସ୍ସ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱା।

୨୬୪ . ‘‘ତତ୍ର , ଭିକ୍ଖୱେ, ତତିୟା ମିଗଜାତା ଏୱଂ ସମଚିନ୍ତେସୁଂ – ‘ୟେ ଖୋ ତେ ପଠମା ମିଗଜାତା ଅମୁଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ନେୱାପିକସ୍ସ…ପେ॰… ଏୱଞ୍ହି ତେ ପଠମା ମିଗଜାତା ନ ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ନେୱାପିକସ୍ସ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱା। ୟେପି ତେ ଦୁତିୟା ମିଗଜାତା ଏୱଂ ସମଚିନ୍ତେସୁଂ – ୟେ ଖୋ ତେ ପଠମା ମିଗଜାତା ଅମୁଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ନେୱାପିକସ୍ସ…ପେ॰… ଏୱଞ୍ହି ତେ ପଠମା ମିଗଜାତା ନ ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ନେୱାପିକସ୍ସ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱା। ୟଂନୂନ ମୟଂ ସବ୍ବସୋ ନିୱାପଭୋଜନା ପଟିୱିରମେୟ୍ୟାମ, ଭୟଭୋଗା ପଟିୱିରତା ଅରଞ୍ଞାୟତନାନି ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା ୱିହରେୟ୍ୟାମାତି। ତେ ସବ୍ବସୋ ନିୱାପଭୋଜନା ପଟିୱିରମିଂସୁ, ଭୟଭୋଗା ପଟିୱିରତା ଅରଞ୍ଞାୟତନାନି ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା ୱିହରିଂସୁ। ତେସଂ ଗିମ୍ହାନଂ ପଚ୍ଛିମେ ମାସେ ତିଣୋଦକସଙ୍ଖୟେ ଅଧିମତ୍ତକସିମାନଂ ପତ୍ତୋ କାୟୋ ହୋତି। ତେସଂ ଅଧିମତ୍ତକସିମାନଂ ପତ୍ତକାୟାନଂ ବଲୱୀରିୟଂ ପରିହାୟି। ବଲୱୀରିୟେ ପରିହୀନେ ତମେୱ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ନେୱାପିକସ୍ସ ପଚ୍ଚାଗମିଂସୁ। ତେ ତତ୍ଥ ଅନୁପଖଜ୍ଜ ମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜିଂସୁ। ତେ ତତ୍ଥ ଅନୁପଖଜ୍ଜ ମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜମାନା ମଦଂ ଆପଜ୍ଜିଂସୁ, ମତ୍ତା ସମାନା ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜିଂସୁ, ପମତ୍ତା ସମାନା ୟଥାକାମକରଣୀୟା ଅହେସୁଂ ନେୱାପିକସ୍ସ ଅମୁସ୍ମିଂ ନିୱାପେ। ଏୱଞ୍ହି ତେ ଦୁତିୟାପି ମିଗଜାତା ନ ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ନେୱାପିକସ୍ସ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱା। ୟଂନୂନ ମୟଂ ଅମୁଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ନେୱାପିକସ୍ସ ଉପନିସ୍ସାୟ ଆସୟଂ କପ୍ପେୟ୍ୟାମ। ତତ୍ରାସୟଂ କପ୍ପେତ୍ୱା ଅମୁଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ନେୱାପିକସ୍ସ ଅନନୁପଖଜ୍ଜ ଅମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜିସ୍ସାମ, ଅନନୁପଖଜ୍ଜ ଅମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜମାନା ନ ମଦଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସାମ, ଅମତ୍ତା ସମାନା ନ ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସାମ, ଅପ୍ପମତ୍ତା ସମାନା ନ ୟଥାକାମକରଣୀୟା ଭୱିସ୍ସାମ ନେୱାପିକସ୍ସ ଅମୁସ୍ମିଂ ନିୱାପେ’ତି। ତେ ଅମୁଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ନେୱାପିକସ୍ସ ଉପନିସ୍ସାୟ ଆସୟଂ କପ୍ପୟିଂସୁ। ତତ୍ରାସୟଂ କପ୍ପେତ୍ୱା ଅମୁଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ନେୱାପିକସ୍ସ ଅନନୁପଖଜ୍ଜ ଅମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜିଂସୁ, ତେ ତତ୍ଥ ଅନନୁପଖଜ୍ଜ ଅମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜମାନା ନ ମଦଂ ଆପଜ୍ଜିଂସୁ, ଅମତ୍ତା ସମାନା ନ ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜିଂସୁ, ଅପ୍ପମତ୍ତା ସମାନା ନ ୟଥାକାମକରଣୀୟା ଅହେସୁଂ ନେୱାପିକସ୍ସ ଅମୁସ୍ମିଂ ନିୱାପେ।

‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ନେୱାପିକସ୍ସ ଚ ନେୱାପିକପରିସାୟ ଚ ଏତଦହୋସି – ‘ସଠାସ୍ସୁନାମିମେ ତତିୟା ମିଗଜାତା କେତବିନୋ, ଇଦ୍ଧିମନ୍ତାସ୍ସୁନାମିମେ ତତିୟା ମିଗଜାତା ପରଜନା; ଇମଞ୍ଚ ନାମ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତି, ନ ଚ ନେସଂ ଜାନାମ ଆଗତିଂ ୱା ଗତିଂ ୱା। ୟଂନୂନ ମୟଂ ଇମଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ମହତୀହି ଦଣ୍ଡୱାକରାହି [ଦଣ୍ଡୱାଗୁରାହି (ସ୍ୟା॰)] ସମନ୍ତା ସପ୍ପଦେସଂ ଅନୁପରିୱାରେୟ୍ୟାମ – ଅପ୍ପେୱ ନାମ ତତିୟାନଂ ମିଗଜାତାନଂ ଆସୟଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟାମ, ୟତ୍ଥ ତେ ଗାହଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି। ତେ ଅମୁଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ମହତୀହି ଦଣ୍ଡୱାକରାହି ସମନ୍ତା ସପ୍ପଦେସଂ ଅନୁପରିୱାରେସୁଂ। ଅଦ୍ଦସଂସୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନେୱାପିକୋ ଚ ନେୱାପିକପରିସା ଚ ତତିୟାନଂ ମିଗଜାତାନଂ ଆସୟଂ, ୟତ୍ଥ ତେ ଗାହଂ ଅଗମଂସୁ। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତତିୟାପି ମିଗଜାତା ନ ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ନେୱାପିକସ୍ସ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱା।

୨୬୫ . ‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁତ୍ଥା ମିଗଜାତା ଏୱଂ ସମଚିନ୍ତେସୁଂ – ‘ୟେ ଖୋ ତେ ପଠମା ମିଗଜାତା…ପେ॰… ଏୱଞ୍ହି ତେ ପଠମା ମିଗଜାତା ନ ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ନେୱାପିକସ୍ସ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱା। ୟେପି ତେ ଦୁତିୟା ମିଗଜାତା ଏୱଂ ସମଚିନ୍ତେସୁଂ ‘ୟେ ଖୋ ତେ ପଠମା ମିଗଜାତା…ପେ॰… ଏୱଞ୍ହି ତେ ପଠମା ମିଗଜାତା ନ ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ନେୱାପିକସ୍ସ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱା। ୟଂନୂନ ମୟଂ ସବ୍ବସୋ ନିୱାପଭୋଜନା ପଟିୱିରମେୟ୍ୟାମ, ଭୟଭୋଗା ପଟିୱିରତା ଅରଞ୍ଞାୟତନାନି ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା ୱିହରେୟ୍ୟାମା’ତି। ତେ ସବ୍ବସୋ ନିୱାପଭୋଜନା ପଟିୱିରମିଂସୁ…ପେ॰… ଏୱଞ୍ହି ତେ ଦୁତିୟାପି ମିଗଜାତା ନ ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ନେୱାପିକସ୍ସ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱା। ୟେପି ତେ ତତିୟା ମିଗଜାତା ଏୱଂ ସମଚିନ୍ତେସୁଂ ‘ୟେ ଖୋ ତେ ପଠମା ମିଗଜାତା…ପେ॰… ଏୱଞ୍ହି ତେ ପଠମା ମିଗଜାତା ନ ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ନେୱାପିକସ୍ସ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱା। ୟେପି ତେ ଦୁତିୟା ମିଗଜାତା ଏୱଂ ସମଚିନ୍ତେସୁଂ ‘ୟେ ଖୋ ତେ ପଠମା ମିଗଜାତା…ପେ॰… ଏୱଞ୍ହି ତେ ପଠମା ମିଗଜାତା ନ ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ନେୱାପିକସ୍ସ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱା। ୟଂନୂନ ମୟଂ ସବ୍ବସୋ ନିୱାପଭୋଜନା ପଟିୱିରମେୟ୍ୟାମ, ଭୟଭୋଗା ପଟିୱିରତା ଅରଞ୍ଞାୟତନାନି ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା ୱିହରେୟ୍ୟାମା’ତି। ତେ ସବ୍ବସୋ ନିୱାପଭୋଜନା ପଟିୱିରମିଂସୁ…ପେ॰… ଏୱଞ୍ହି ତେ ଦୁତିୟାପି ମିଗଜାତା ନ ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ନେୱାପିକସ୍ସ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱା। ୟଂନୂନ ମୟଂ ଅମୁଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ନେୱାପିକସ୍ସ ଉପନିସ୍ସାୟ ଆସୟଂ କପ୍ପେୟ୍ୟାମ, ତତ୍ରାସୟଂ କପ୍ପେତ୍ୱା ଅମୁଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ନେୱାପିକସ୍ସ ଅନନୁପଖଜ୍ଜ ଅମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜିସ୍ସାମ, ଅନନୁପଖଜ୍ଜ ଅମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜମାନା ନ ମଦଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସାମ, ଅମତ୍ତା ସମାନା ନ ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସାମ, ଅପ୍ପମତ୍ତା ସମାନା ନ ୟଥାକାମକରଣୀୟା ଭୱିସ୍ସାମ ନେୱାପିକସ୍ସ ଅମୁସ୍ମିଂ ନିୱାପେ’ତି। ତେ ଅମୁଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ନେୱାପିକସ୍ସ ଉପନିସ୍ସାୟ ଆସୟଂ କପ୍ପୟିଂସୁ, ତତ୍ରାସୟଂ କପ୍ପେତ୍ୱା ଅମୁଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ନେୱାପିକସ୍ସ ଅନନୁପଖଜ୍ଜ ଅମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜିଂସୁ, ତେ ତତ୍ଥ ଅନନୁପଖଜ୍ଜ ଅମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜମାନା ନ ମଦଂ ଆପଜ୍ଜିଂସୁ, ଅମତ୍ତା ସମାନା ନ ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜିଂସୁ, ଅପ୍ପମତ୍ତା ସମାନା ନ ୟଥାକାମକରଣୀୟା ଅହେସୁଂ ନେୱାପିକସ୍ସ ଅମୁସ୍ମିଂ ନିୱାପେ।

‘‘ତତ୍ର ନେୱାପିକସ୍ସ ଚ ନେୱାପିକପରିସାୟ ଚ ଏତଦହୋସି – ‘ସଠାସ୍ସୁନାମିମେ ତତିୟା ମିଗଜାତା କେତବିନୋ, ଇଦ୍ଧିମନ୍ତାସ୍ସୁନାମିମେ ତତିୟା ମିଗଜାତା ପରଜନା, ଇମଞ୍ଚ ନାମ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତି। ନ ଚ ନେସଂ ଜାନାମ ଆଗତିଂ ୱା ଗତିଂ ୱା। ୟଂନୂନ ମୟଂ ଇମଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ମହତୀତି ଦଣ୍ଡୱାକରାହି ସମନ୍ତା ସପ୍ପଦେସଂ ଅନୁପରିୱାରେୟ୍ୟାମ, ଅପ୍ପେୱ ନାମ ତତିୟାନଂ ମିଗଜାତାନଂ ଆସୟଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟାମ, ୟତ୍ଥ ତେ ଗାହଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି। ତେ ଅମୁଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ମହତୀତି ଦଣ୍ଡୱାକରାହି ସମନ୍ତା ସପ୍ପଦେସଂ ଅନୁପରିୱାରେସୁଂ। ଅଦ୍ଦସଂସୁ ଖୋ ନେୱାପିକୋ ଚ ନେୱାପିକପରିସା ଚ ତତିୟାନଂ ମିଗଜାତାନଂ ଆସୟଂ, ୟତ୍ଥ ତେ ଗାହଂ ଅଗମଂସୁ। ଏୱଞ୍ହି ତେ ତତିୟାପି ମିଗଜାତା ନ ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ନେୱାପିକସ୍ସ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱା। ୟଂନୂନ ମୟଂ ୟତ୍ଥ ଅଗତି ନେୱାପିକସ୍ସ ଚ ନେୱାପିକପରିସାୟ ଚ ତତ୍ରାସୟଂ କପ୍ପେୟ୍ୟାମ, ତତ୍ରାସୟଂ କପ୍ପେତ୍ୱା ଅମୁଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ନେୱାପିକସ୍ସ ଅନନୁପଖଜ୍ଜ ଅମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜିସ୍ସାମ, ଅନନୁପଖଜ୍ଜ ଅମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜମାନା ନ ମଦଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସାମ, ଅମତ୍ତା ସମାନା ନ ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସାମ, ଅପ୍ପମତ୍ତା ସମାନା ନ ୟଥାକାମକରଣୀୟା ଭୱିସ୍ସାମ ନେୱାପିକସ୍ସ ଅମୁସ୍ମିଂ ନିୱାପେ’ତି। ତେ ୟତ୍ଥ ଅଗତି ନେୱାପିକସ୍ସ ଚ ନେୱାପିକପରିସାୟ ଚ ତତ୍ରାସୟଂ କପ୍ପୟିଂସୁ। ତତ୍ରାସୟଂ କପ୍ପେତ୍ୱା ଅମୁଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ନେୱାପିକସ୍ସ ଅନନୁପଖଜ୍ଜ ଅମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜିଂସୁ, ତେ ତତ୍ଥ ଅନନୁପଖଜ୍ଜ ଅମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜମାନା ନ ମଦଂ ଆପଜ୍ଜିଂସୁ, ଅମତ୍ତା ସମାନା ନ ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜିଂସୁ, ଅପ୍ପମତ୍ତା ସମାନା ନ ୟଥାକାମକରଣୀୟା ଅହେସୁଂ ନେୱାପିକସ୍ସ ଅମୁସ୍ମିଂ ନିୱାପେ।

‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ନେୱାପିକସ୍ସ ଚ ନେୱାପିକପରିସାୟ ଚ ଏତଦହୋସି – ‘ସଠାସ୍ସୁନାମିମେ ଚତୁତ୍ଥା ମିଗଜାତା କେତବିନୋ, ଇଦ୍ଧିମନ୍ତାସ୍ସୁନାମିମେ ଚତୁତ୍ଥା ମିଗଜାତା ପରଜନା। ଇମଞ୍ଚ ନାମ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତି, ନ ଚ ନେସଂ ଜାନାମ ଆଗତିଂ ୱା ଗତିଂ ୱା। ୟଂନୂନ ମୟଂ ଇମଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ମହତୀହି ଦଣ୍ଡୱାକରାହି ସମନ୍ତା ସପ୍ପଦେସଂ ଅନୁପରିୱାରେୟ୍ୟାମ, ଅପ୍ପେୱ ନାମ ଚତୁତ୍ଥାନଂ ମିଗଜାତାନଂ ଆସୟଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟାମ ୟତ୍ଥ ତେ ଗାହଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି। ତେ ଅମୁଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ମହତୀହି ଦଣ୍ଡୱାକରାହି ସମନ୍ତା ସପ୍ପଦେସଂ ଅନୁପରିୱାରେସୁଂ। ନେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଦ୍ଦସଂସୁ ନେୱାପିକୋ ଚ ନେୱାପିକପରିସା ଚ ଚତୁତ୍ଥାନଂ ମିଗଜାତାନଂ ଆସୟଂ, ୟତ୍ଥ ତେ ଗାହଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ। ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ନେୱାପିକସ୍ସ ଚ ନେୱାପିକପରିସାୟ ଚ ଏତଦହୋସି – ‘ସଚେ ଖୋ ମୟଂ ଚତୁତ୍ଥେ ମିଗଜାତେ ଘଟ୍ଟେସ୍ସାମ, ତେ ଘଟ୍ଟିତା ଅଞ୍ଞେ ଘଟ୍ଟିସ୍ସନ୍ତି ତେ ଘଟ୍ଟିତା ଅଞ୍ଞେ ଘଟ୍ଟିସ୍ସନ୍ତି। ଏୱଂ ଇମଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ସବ୍ବସୋ ମିଗଜାତା ପରିମୁଞ୍ଚିସ୍ସନ୍ତି। ୟଂନୂନ ମୟଂ ଚତୁତ୍ଥେ ମିଗଜାତେ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖେୟ୍ୟାମା’ତି। ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିଂସୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନେୱାପିକୋ ଚ ନେୱାପିକପରିସା ଚ ଚତୁତ୍ଥେ ମିଗଜାତେ। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁତ୍ଥା ମିଗଜାତା ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ନେୱାପିକସ୍ସ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱା।

୨୬୬ . ‘‘ଉପମା ଖୋ ମେ ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତା ଅତ୍ଥସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାପନାୟ। ଅୟଂ ଚେୱେତ୍ଥ ଅତ୍ଥୋ – ନିୱାପୋତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନେତଂ କାମଗୁଣାନଂ ଅଧିୱଚନଂ। ନେୱାପିକୋତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାରସ୍ସେତଂ ପାପିମତୋ ଅଧିୱଚନଂ। ନେୱାପିକପରିସାତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାରପରିସାୟେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ମିଗଜାତାତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାନମେତଂ ଅଧିୱଚନଂ।

୨୬୭ . ‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଠମା ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅମୁଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ମାରସ୍ସ ଅମୂନି ଚ ଲୋକାମିସାନି ଅନୁପଖଜ୍ଜ ମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜିଂସୁ। ତେ ତତ୍ଥ ଅନୁପଖଜ୍ଜ ମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜମାନା ମଦଂ ଆପଜ୍ଜିଂସୁ, ମତ୍ତା ସମାନା ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜିଂସୁ, ପମତ୍ତା ସମାନା ୟଥାକାମକରଣୀୟା ଅହେସୁଂ ମାରସ୍ସ ଅମୁସ୍ମିଂ ନିୱାପେ ଅମୁସ୍ମିଞ୍ଚ ଲୋକାମିସେ । ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଠମା ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ନ ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ମାରସ୍ସ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱା। ସେୟ୍ୟଥାପି ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଠମା ମିଗଜାତା ତଥୂପମେ ଅହଂ ଇମେ ପଠମେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣେ ୱଦାମି।

୨୬୮ . ‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁତିୟା ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏୱଂ ସମଚିନ୍ତେସୁଂ – ‘ୟେ ଖୋ ତେ ପଠମା ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅମୁଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ମାରସ୍ସ ଅମୂନି ଚ ଲୋକାମିସାନି ଅନୁପଖଜ୍ଜ ମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜିଂସୁ। ତେ ତତ୍ଥ ଅନୁପଖଜ୍ଜ ମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜମାନା ମଦଂ ଆପଜ୍ଜିଂସୁ, ମତ୍ତା ସମାନା ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜିଂସୁ, ପମତ୍ତା ସମାନା ୟଥାକାମକରଣୀୟା ଅହେସୁଂ ମାରସ୍ସ ଅମୁସ୍ମିଂ ନିୱାପେ ଅମୁସ୍ମିଞ୍ଚ ଲୋକାମିସେ। ଏୱଞ୍ହି ତେ ପଠମା ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ନ ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ମାରସ୍ସ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱା। ୟଂନୂନ ମୟଂ ସବ୍ବସୋ ନିୱାପଭୋଜନା ଲୋକାମିସା ପଟିୱିରମେୟ୍ୟାମ, ଭୟଭୋଗା ପଟିୱିରତା ଅରଞ୍ଞାୟତନାନି ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା ୱିହରେୟ୍ୟାମା’ତି। ତେ ସବ୍ବସୋ ନିୱାପଭୋଜନା ଲୋକାମିସା ପଟିୱିରମିଂସୁ, ଭୟଭୋଗା ପଟିୱିରତା ଅରଞ୍ଞାୟତନାନି ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା ୱିହରେୟ୍ୟାମାତି। ତେ ସବ୍ବସୋ ନିୱାପଭୋଜନା ଲୋକାମିସା ପଟିୱିରମିଂସୁ, ଭୟଭୋଗା ପଟିୱିରତା ଅରଞ୍ଞାୟତନାନି ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା ୱିହରିଂସୁ। ତେ ତତ୍ଥ ସାକଭକ୍ଖାପି ଅହେସୁଂ, ସାମାକଭକ୍ଖାପି ଅହେସୁଂ, ନୀୱାରଭକ୍ଖାପି ଅହେସୁଂ, ଦଦ୍ଦୁଲଭକ୍ଖାପି ଅହେସୁଂ, ହଟଭକ୍ଖାପି ଅହେସୁଂ, କଣଭକ୍ଖାପି ଅହେସୁଂ, ଆଚାମଭକ୍ଖାପି ଅହେସୁଂ, ପିଞ୍ଞାକଭକ୍ଖାପି ଅହେସୁଂ, ତିଣଭକ୍ଖାପି ଅହେସୁଂ, ଗୋମୟଭକ୍ଖାପି ଅହେସୁଂ, ୱନମୂଲଫଲାହାରା ୟାପେସୁଂ ପୱତ୍ତଫଲଭୋଜୀ।

‘‘ତେସଂ ଗିମ୍ହାନଂ ପଚ୍ଛିମେ ମାସେ, ତିଣୋଦକସଙ୍ଖୟେ, ଅଧିମତ୍ତକସିମାନଂ ପତ୍ତୋ କାୟୋ ହୋତି। ତେସଂ ଅଧିମତ୍ତକସିମାନଂ ପତ୍ତକାୟାନଂ ବଲୱୀରିୟଂ ପରିହାୟି। ବଲୱୀରିୟେ ପରିହୀନେ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ପରିହାୟି। ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ପରିହୀନାୟ ତମେୱ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ମାରସ୍ସ ପଚ୍ଚାଗମିଂସୁ ତାନି ଚ ଲୋକାମିସାନି। ତେ ତତ୍ଥ ଅନୁପଖଜ୍ଜ ମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜିଂସୁ। ତେ ତତ୍ଥ ଅନୁପଖଜ୍ଜ ମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜମାନା ମଦଂ ଆପଜ୍ଜିଂସୁ, ମତ୍ତା ସମାନା ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜିଂସୁ, ପମତ୍ତା ସମାନା ୟଥାକାମକରଣୀୟା ଅହେସୁଂ ମାରସ୍ସ ଅମୁସ୍ମିଂ ନିୱାପେ ଅମୁସ୍ମିଞ୍ଚ ଲୋକାମିସେ। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁତିୟାପି ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ନ ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ମାରସ୍ସ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱା। ସେୟ୍ୟଥାପି ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁତିୟା ମିଗଜାତା ତଥୂପମେ ଅହଂ ଇମେ ଦୁତିୟେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣେ ୱଦାମି।

୨୬୯ . ‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ତତିୟା ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏୱଂ ସମଚିନ୍ତେସୁଂ – ‘ୟେ ଖୋ ତେ ପଠମା ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅମୁଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ମାରସ୍ସ ଅମୂନି ଚ ଲୋକାମିସାନି…ପେ॰…। ଏୱଞ୍ହି ତେ ପଠମା ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ନ ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ମାରସ୍ସ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱା। ୟେପି ତେ ଦୁତିୟା ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏୱଂ ସମଚିନ୍ତେସୁଂ – ‘ୟେ ଖୋ ତେ ପଠମା ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅମୁଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ମାରସ୍ସ ଅମୂନି ଚ ଲୋକାମିସାନି…ପେ॰…। ଏୱଞ୍ହି ତେ ପଠମା ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ନ ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ମାରସ୍ସ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱା। ୟଂନୂନ ମୟଂ ସବ୍ବସୋ ନିୱାପଭୋଜନା ଲୋକାମିସା ପଟିୱିରମେୟ୍ୟାମ, ଭୟଭୋଗା ପଟିୱିରତା ଅରଞ୍ଞାୟତନାନି ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା ୱିହରେୟ୍ୟାମା’ତି। ତେ ସବ୍ବସୋ ନିୱାପଭୋଜନା ଲୋକାମିସା ପଟିୱିରମିଂସୁ। ଭୟଭୋଗା ପଟିୱିରତା ଅରଞ୍ଞାୟତନାନି ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା ୱିହରିଂସୁ। ତେ ତତ୍ଥ ସାକଭକ୍ଖାପି ଅହେସୁଂ…ପେ॰… ପୱତ୍ତଫଲଭୋଜୀ। ତେସଂ ଗିମ୍ହାନଂ ପଚ୍ଛିମେ ମାସେ ତିଣୋଦକସଙ୍ଖୟେ ଅଧିମତ୍ତକସିମାନଂ ପତ୍ତୋ କାୟୋ ହୋତି। ତେସଂ ଅଧିମତ୍ତକସିମାନଂ ପତ୍ତକାୟାନଂ ବଲୱୀରିୟଂ ପରିହାୟି, ବଲୱୀରିୟେ ପରିହୀନେ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ପରିହାୟି, ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ପରିହୀନାୟ ତମେୱ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ମାରସ୍ସ ପଚ୍ଚାଗମିଂସୁ ତାନି ଚ ଲୋକାମିସାନି। ତେ ତତ୍ଥ ଅନୁପଖଜ୍ଜ ମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜିଂସୁ। ତେ ତତ୍ଥ ଅନୁପଖଜ୍ଜ ମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜମାନା ମଦଂ ଆପଜ୍ଜିଂସୁ, ମତ୍ତା ସମାନା ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜିଂସୁ, ପମତ୍ତା ସମାନା ୟଥାକାମକରଣୀୟା ଅହେସୁଂ ମାରସ୍ସ ଅମୁସ୍ମିଂ ନିୱାପେ ଅମୁସ୍ମିଞ୍ଚ ଲୋକାମିସେ। ଏୱଞ୍ହି ତେ ଦୁତିୟାପି ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ନ ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ମାରସ୍ସ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱା। ୟଂନୂନ ମୟଂ ଅମୁଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ମାରସ୍ସ ଅମୂନି ଚ ଲୋକାମିସାନି ଉପନିସ୍ସାୟ ଆସୟଂ କପ୍ପେୟ୍ୟାମ, ତତ୍ରାସୟଂ କପ୍ପେତ୍ୱା ଅମୁଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ମାରସ୍ସ ଅମୂନି ଚ ଲୋକାମିସାନି ଅନନୁପଖଜ୍ଜ ଅମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜିସ୍ସାମ, ଅନନୁପଖଜ୍ଜ ଅମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜମାନା ନ ମଦଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସାମ, ଅମତ୍ତା ସମାନା ନ ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସାମ, ଅପ୍ପମତ୍ତା ସମାନା ନ ୟଥାକାମକରଣୀୟା ଭୱିସ୍ସାମ ମାରସ୍ସ ଅମୁସ୍ମିଂ ନିୱାପେ ଅମୁସ୍ମିଞ୍ଚ ଲୋକାମିସେ’’ତି।

‘‘ତେ ଅମୁଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ମାରସ୍ସ ଅମୂନି ଚ ଲୋକାମିସାନି ଉପନିସ୍ସାୟ ଆସୟଂ କପ୍ପୟିଂସୁ। ତତ୍ରାସୟଂ କପ୍ପେତ୍ୱା ଅମୁଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ମାରସ୍ସ ଅମୂନି ଚ ଲୋକାମିସାନି ଅନନୁପଖଜ୍ଜ ଅମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜିଂସୁ। ତେ ତତ୍ଥ ଅନନୁପଖଜ୍ଜ ଅମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜମାନା ନ ମଦଂ ଆପଜ୍ଜିଂସୁ, ଅମତ୍ତା ସମାନା ନ ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜିଂସୁ, ଅପ୍ପମତ୍ତା ସମାନା ନ ୟଥାକାମକରଣୀୟା ଅହେସୁଂ ମାରସ୍ସ ଅମୁସ୍ମିଂ ନିୱାପେ ଅମୁସ୍ମିଞ୍ଚ ଲୋକାମିସେ । ଅପି ଚ ଖୋ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିକା ଅହେସୁଂ – ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ ଇତିପି, ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ ଇତିପି; ଅନ୍ତୱା ଲୋକୋ ଇତିପି, ଅନନ୍ତୱା ଲୋକୋ ଇତିପି; ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀରଂ ଇତିପି, ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀରଂ ଇତିପି; ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା ଇତିପି, ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା ଇତିପି, ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା ଇତିପି, ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା ଇତିପି । ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତତିୟାପି ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ନ ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ମାରସ୍ସ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱା। ସେୟ୍ୟଥାପି ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତତିୟା ମିଗଜାତା ତଥୂପମେ ଅହଂ ଇମେ ତତିୟେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣେ ୱଦାମି।

୨୭୦ . ‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁତ୍ଥା ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏୱଂ ସମଚିନ୍ତେସୁଂ – ‘ୟେ ଖୋ ତେ ପଠମା ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅମୁଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ମାରସ୍ସ…ପେ॰…। ଏୱଞ୍ହି ତେ ପଠମା ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ନ ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ମାରସ୍ସ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱା। ୟେପି ତେ ଦୁତିୟା ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏୱଂ ସମଚିନ୍ତେସୁଂ – ‘ୟେ ଖୋ ତେ ପଠମା ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା…ପେ॰…। ଏୱଞ୍ହି ତେ ପଠମା ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ନ ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ମାରସ୍ସ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱା। ୟଂନୂନ ମୟଂ ସବ୍ବସୋ ନିୱାପଭୋଜନା ଲୋକାମିସା ପଟିୱିରମେୟ୍ୟାମ ଭୟଭୋଗା ପଟିୱିରତା ଅରଞ୍ଞାୟତନାନି ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା ୱିହରେୟ୍ୟାମା’ତି। ତେ ସବ୍ବସୋ ନିୱାପଭୋଜନା ଲୋକାମିସା ପଟିୱିରମିଂସୁ…ପେ॰…। ଏୱଞ୍ହି ତେ ଦୁତିୟାପି ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ନ ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ମାରସ୍ସ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱା। ୟେପି ତେ ତତିୟା ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏୱଂ ସମଚିନ୍ତେସୁଂ ୟେ ଖୋ ତେ ପଠମା ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା …ପେ॰…। ଏୱଞ୍ହି ତେ ପଠମା ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ନ ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ମାରସ୍ସ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱା। ୟେପି ତେ ଦୁତିୟା ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏୱଂ ସମଚିନ୍ତେସୁଂ ୟେ ଖୋ ତେ ପଠମା ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା…ପେ॰…। ଏୱଞ୍ହି ତେ ପଠମା ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ନ ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ମାରସ୍ସ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱା। ୟଂନୂନ ମୟଂ ସବ୍ବସୋ ନିୱାପଭୋଜନା ଲୋକାମିସା ପଟିୱିରମେୟ୍ୟାମ, ଭୟଭୋଗା ପଟିୱିରତା ଅରଞ୍ଞାୟତନାନି ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା ୱିହରେୟ୍ୟାମା’ତି। ତେ ସବ୍ବସୋ ନିୱାପଭୋଜନା ଲୋକାମିସା ପଟିୱିରମିଂସୁ…ପେ॰…। ଏୱଞ୍ହି ତେ ଦୁତିୟାପି ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ନ ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ମାରସ୍ସ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱା। ୟଂନୂନ ମୟଂ ଅମୁଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ମାରସ୍ସ ଅମୂନି ଚ ଲୋକାମିସାନି ଉପନିସ୍ସାୟ ଆସୟଂ କପ୍ପେୟ୍ୟାମ। ତତ୍ରାସୟଂ କପ୍ପେତ୍ୱା ଅମୁଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ମାରସ୍ସ ଅମୂନି ଚ ଲୋକାମିସାନି ଅନନୁପଖଜ୍ଜ ଅମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜିସ୍ସାମ, ଅନନୁପଖଜ୍ଜ ଅମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜମାନା ନ ମଦଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସାମ, ଅମତ୍ତା ସମାନା ନ ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସାମ, ଅପ୍ପମତ୍ତା ସମାନା ନ ୟଥାକାମକରଣୀୟା ଭୱିସ୍ସାମ ମାରସ୍ସ ଅମୁସ୍ମିଂ ନିୱାପେ ଅମୁସ୍ମିଞ୍ଚ ଲୋକାମିସେତି।

‘‘ତେ ଅମୁଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ମାରସ୍ସ ଅମୂନି ଚ ଲୋକାମିସାନି ଉପନିସ୍ସାୟ ଆସୟଂ କପ୍ପୟିଂସୁ। ତତ୍ରାସୟଂ କପ୍ପେତ୍ୱା ଅମୁଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ମାରସ୍ସ ଅମୂନି ଚ ଲୋକାମିସାନି ଅନନୁପଖଜ୍ଜ ଅମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜିଂସୁ। ତେ ତତ୍ଥ ଅନନୁପଖଜ୍ଜ ଅମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜମାନା ନ ମଦଂ ଆପଜ୍ଜିଂସୁ। ଅମତ୍ତା ସମାନା ନ ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜିଂସୁ। ଅପ୍ପମତ୍ତା ସମାନା ନ ୟଥାକାମକରଣୀୟା ଅହେସୁଂ ମାରସ୍ସ ଅମୁସ୍ମିଂ ନିୱାପେ ଅମୁସ୍ମିଞ୍ଚ ଲୋକାମିସେ। ଅପି ଚ ଖୋ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିକା ଅହେସୁଂ ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ ଇତିପି…ପେ॰… ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା ଇତିପି। ଏୱଞ୍ହି ତେ ତତିୟାପି ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ନ ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ମାରସ୍ସ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱା। ୟଂନୂନ ମୟଂ ୟତ୍ଥ ଅଗତି ମାରସ୍ସ ଚ ମାରପରିସାୟ ଚ ତତ୍ରାସୟଂ କପ୍ପେୟାମ। ତତ୍ରାସୟଂ କପ୍ପେତ୍ୱା ଅମୁଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ମାରସ୍ସ ଅମୂନି ଚ ଲୋକାମିସାନି ଅନନୁପଖଜ୍ଜ ଅମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜିସ୍ସାମ, ଅନନୁପଖଜ୍ଜ ଅମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜମାନା ନ ମଦଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସାମ, ଅମତ୍ତା ସମାନା ନ ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସାମ, ଅପ୍ପମତ୍ତା ସମାନା ନ ୟଥାକାମକରଣୀୟା ଭୱିସ୍ସାମ ମାରସ୍ସ ଅମୁସ୍ମିଂ ନିୱାପେ ଅମୁସ୍ମିଞ୍ଚ ଲୋକାମିସେତି।

‘‘ତେ ୟତ୍ଥ ଅଗତି ମାରସ୍ସ ଚ ମାରପରିସାୟ ଚ ତତ୍ରାସୟଂ କପ୍ପୟିଂସୁ। ତତ୍ରାସୟଂ କପ୍ପେତ୍ୱା ଅମୁଂ ନିୱାପଂ ନିୱୁତ୍ତଂ ମାରସ୍ସ ଅମୂନି ଚ ଲୋକାମିସାନି ଅନନୁପଖଜ୍ଜ ଅମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜିଂସୁ, ତେ ତତ୍ଥ ଅନନୁପଖଜ୍ଜ ଅମୁଚ୍ଛିତା ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜମାନା ନ ମଦଂ ଆପଜ୍ଜିଂସୁ, ଅମତ୍ତା ସମାନା ନ ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜିଂସୁ, ଅପ୍ପମତ୍ତା ସମାନା ନ ୟଥାକାମକରଣୀୟା ଅହେସୁଂ ମାରସ୍ସ ଅମୁସ୍ମିଂ ନିୱାପେ ଅମୁସ୍ମିଞ୍ଚ ଲୋକାମିସେ। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁତ୍ଥା ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ ମାରସ୍ସ ଇଦ୍ଧାନୁଭାୱା। ସେୟ୍ୟଥାପି ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୁତ୍ଥା ମିଗଜାତା ତଥୂପମେ ଅହଂ ଇମେ ଚତୁତ୍ଥେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣେ ୱଦାମି।

୨୭୧ . ‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଗତି ମାରସ୍ସ ଚ ମାରପରିସାୟ ଚ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନ୍ଧମକାସି ମାରଂ, ଅପଦଂ ୱଧିତ୍ୱା ମାରଚକ୍ଖୁଂ ଅଦସ୍ସନଂ ଗତୋ ପାପିମତୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ପାପିମତୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ୱିହରତି ସତୋ ଚ ସମ୍ପଜାନୋ, ସୁଖଞ୍ଚ କାୟେନ ପଟିସଂୱେଦେତି ୟଂ ତଂ ଅରିୟା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି ‘ଉପେକ୍ଖକୋ ସତିମା ସୁଖୱିହାରୀ’ତି ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ପାପିମତୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା, ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ପାପିମତୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ରୂପସଞ୍ଞାନଂ ସମତିକ୍କମା ପଟିଘସଞ୍ଞାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ନାନତ୍ତସଞ୍ଞାନଂ ଅମନସିକାରା ‘ଅନନ୍ତୋ ଆକାସୋ’ତି ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ପାପିମତୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ‘ଅନନ୍ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣ’ନ୍ତି ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ପାପିମତୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ‘ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀ’ତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ପାପିମତୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ପାପିମତୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ପଞ୍ଞାୟ ଚସ୍ସ ଦିସ୍ୱା ଆସୱା ପରିକ୍ଖୀଣା ହୋନ୍ତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନ୍ଧମକାସି ମାରଂ, ଅପଦଂ ୱଧିତ୍ୱା ମାରଚକ୍ଖୁଂ ଅଦସ୍ସନଂ ଗତୋ ପାପିମତୋ ତିଣ୍ଣୋ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକ’’ନ୍ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ନିୱାପସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ପାସରାସିସୁତ୍ତଂ

୨୭୨ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ସାୱତ୍ଥିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସି। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ୟେନାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ଚିରସ୍ସୁତା ନୋ, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ଭଗୱତୋ ସମ୍ମୁଖା ଧମ୍ମୀ କଥା। ସାଧୁ ମୟଂ, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ଲଭେୟ୍ୟାମ ଭଗୱତୋ ସମ୍ମୁଖା ଧମ୍ମିଂ କଥଂ ସୱନାୟା’’ତି। ‘‘ତେନ ହାୟସ୍ମନ୍ତୋ ୟେନ ରମ୍ମକସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଅସ୍ସମୋ ତେନୁପସଙ୍କମଥ; ଅପ୍ପେୱ ନାମ ଲଭେୟ୍ୟାଥ ଭଗୱତୋ ସମ୍ମୁଖା ଧମ୍ମିଂ କଥଂ ସୱନାୟା’’ତି। ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ଆନନ୍ଦସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତ୍ୱା ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଆୟାମାନନ୍ଦ, ୟେନ ପୁବ୍ବାରାମୋ ମିଗାରମାତୁପାସାଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମିସ୍ସାମ ଦିୱାୱିହାରାୟା’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମତା ଆନନ୍ଦେନ ସଦ୍ଧିଂ ୟେନ ପୁବ୍ବାରାମୋ ମିଗାରମାତୁପାସାଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମି ଦିୱାୱିହାରାୟ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଆୟାମାନନ୍ଦ, ୟେନ ପୁବ୍ବକୋଟ୍ଠକୋ ତେନୁପସଙ୍କମିସ୍ସାମ ଗତ୍ତାନି ପରିସିଞ୍ଚିତୁ’’ନ୍ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି।

୨୭୩ . ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମତା ଆନନ୍ଦେନ ସଦ୍ଧିଂ ୟେନ ପୁବ୍ବକୋଟ୍ଠକୋ ତେନୁପସଙ୍କମି ଗତ୍ତାନି ପରିସିଞ୍ଚିତୁଂ। ପୁବ୍ବକୋଟ୍ଠକେ ଗତ୍ତାନି ପରିସିଞ୍ଚିତ୍ୱା ପଚ୍ଚୁତ୍ତରିତ୍ୱା ଏକଚୀୱରୋ ଅଟ୍ଠାସି ଗତ୍ତାନି ପୁବ୍ବାପୟମାନୋ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅୟଂ, ଭନ୍ତେ, ରମ୍ମକସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଅସ୍ସମୋ ଅୱିଦୂରେ। ରମଣୀୟୋ, ଭନ୍ତେ, ରମ୍ମକସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଅସ୍ସମୋ; ପାସାଦିକୋ, ଭନ୍ତେ, ରମ୍ମକସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଅସ୍ସମୋ। ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ୟେନ ରମ୍ମକସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଅସ୍ସମୋ ତେନୁପସଙ୍କମତୁ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟା’’ତି। ଅଧିୱାସେସି ଭଗୱା ତୁଣ୍ହୀଭାୱେନ।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ୟେନ ରମ୍ମକସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଅସ୍ସମୋ ତେନୁପସଙ୍କମି। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ରମ୍ମକସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଅସ୍ସମେ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ନିସିନ୍ନା ହୋନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ବହିଦ୍ୱାରକୋଟ୍ଠକେ ଅଟ୍ଠାସି କଥାପରିୟୋସାନଂ ଆଗମୟମାନୋ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା କଥାପରିୟୋସାନଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଉକ୍କାସିତ୍ୱା ଅଗ୍ଗଳଂ ଆକୋଟେସି। ୱିୱରିଂସୁ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଦ୍ୱାରଂ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ରମ୍ମକସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଅସ୍ସମଂ ପୱିସିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ନିସଜ୍ଜ ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘କାୟନୁତ୍ଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତରହି କଥାୟ ସନ୍ନିସିନ୍ନା? କା ଚ ପନ ୱୋ ଅନ୍ତରାକଥା ୱିପ୍ପକତା’’ତି ? ‘‘ଭଗୱନ୍ତମେୱ ଖୋ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଆରବ୍ଭ ଧମ୍ମୀ କଥା ୱିପ୍ପକତା, ଅଥ ଭଗୱା ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୱେ! ଏତଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୁମ୍ହାକଂ ପତିରୂପଂ କୁଲପୁତ୍ତାନଂ ସଦ୍ଧା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତାନଂ ୟଂ ତୁମ୍ହେ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ନିସୀଦେୟ୍ୟାଥ। ସନ୍ନିପତିତାନଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦ୍ୱୟଂ କରଣୀୟଂ – ଧମ୍ମୀ ୱା କଥା, ଅରିୟୋ ୱା ତୁଣ୍ହୀଭାୱୋ’’।

୨୭୪ . ‘‘ଦ୍ୱେମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟେସନା – ଅରିୟା ଚ ପରିୟେସନା, ଅନରିୟା ଚ ପରିୟେସନା।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନରିୟା ପରିୟେସନା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ଅତ୍ତନା ଜାତିଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ଜାତିଧମ୍ମଂୟେୱ ପରିୟେସତି, ଅତ୍ତନା ଜରାଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ଜରାଧମ୍ମଂୟେୱ ପରିୟେସତି, ଅତ୍ତନା ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମଂୟେୱ ପରିୟେସତି, ଅତ୍ତନା ମରଣଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ମରଣଧମ୍ମଂୟେୱ ପରିୟେସତି, ଅତ୍ତନା ସୋକଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ସୋକଧମ୍ମଂୟେୱ ପରିୟେସତି, ଅତ୍ତନା ସଂକିଲେସଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ସଂକିଲେସଧମ୍ମଂୟେୱ ପରିୟେସତି।

‘‘କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାତିଧମ୍ମଂ ୱଦେଥ? ପୁତ୍ତଭରିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାତିଧମ୍ମଂ, ଦାସିଦାସଂ ଜାତିଧମ୍ମଂ, ଅଜେଳକଂ ଜାତିଧମ୍ମଂ, କୁକ୍କୁଟସୂକରଂ ଜାତିଧମ୍ମଂ, ହତ୍ଥିଗୱାସ୍ସୱଳୱଂ ଜାତିଧମ୍ମଂ, ଜାତରୂପରଜତଂ ଜାତିଧମ୍ମଂ। ଜାତିଧମ୍ମା ହେତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପଧୟୋ। ଏତ୍ଥାୟଂ ଗଥିତୋ [ଗଧୀତୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ମୁଚ୍ଛିତୋ ଅଜ୍ଝାପନ୍ନୋ ଅତ୍ତନା ଜାତିଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ଜାତିଧମ୍ମଂୟେୱ ପରିୟେସତି।

‘‘କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜରାଧମ୍ମଂ ୱଦେଥ? ପୁତ୍ତଭରିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜରାଧମ୍ମଂ, ଦାସିଦାସଂ ଜରାଧମ୍ମଂ, ଅଜେଳକଂ ଜରାଧମ୍ମଂ, କୁକ୍କୁଟସୂକରଂ ଜରାଧମ୍ମଂ, ହତ୍ଥିଗୱାସ୍ସୱଳୱଂ ଜରାଧମ୍ମଂ , ଜାତରୂପରଜତଂ ଜରାଧମ୍ମଂ। ଜରାଧମ୍ମା ହେତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପଧୟୋ। ଏତ୍ଥାୟଂ ଗଥିତୋ ମୁଚ୍ଛିତୋ ଅଜ୍ଝାପନ୍ନୋ ଅତ୍ତନା ଜରାଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ଜରାଧମ୍ମଂୟେୱ ପରିୟେସତି।

‘‘କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମଂ ୱଦେଥ? ପୁତ୍ତଭରିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମଂ, ଦାସିଦାସଂ ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମଂ, ଅଜେଳକଂ ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମଂ, କୁକ୍କୁଟସୂକରଂ ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମଂ, ହତ୍ଥିଗୱାସ୍ସୱଳୱଂ ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମଂ। ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମା ହେତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପଧୟୋ। ଏତ୍ଥାୟଂ ଗଥିତୋ ମୁଚ୍ଛିତୋ ଅଜ୍ଝାପନ୍ନୋ ଅତ୍ତନା ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମଂୟେୱ ପରିୟେସତି।

‘‘କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମରଣଧମ୍ମଂ ୱଦେଥ? ପୁତ୍ତଭରିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମରଣଧମ୍ମଂ, ଦାସିଦାସଂ ମରଣଧମ୍ମଂ, ଅଜେଳକଂ ମରଣଧମ୍ମଂ, କୁକ୍କୁଟସୂକରଂ ମରଣଧମ୍ମଂ, ହତ୍ଥିଗୱାସ୍ସୱଳୱଂ ମରଣଧମ୍ମଂ। ମରଣଧମ୍ମା ହେତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପଧୟୋ। ଏତ୍ଥାୟଂ ଗଥିତୋ ମୁଚ୍ଛିତୋ ଅଜ୍ଝାପନ୍ନୋ ଅତ୍ତନା ମରଣଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ମରଣଧମ୍ମଂୟେୱ ପରିୟେସତି।

‘‘କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋକଧମ୍ମଂ ୱଦେଥ? ପୁତ୍ତଭରିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋକଧମ୍ମଂ, ଦାସିଦାସଂ ସୋକଧମ୍ମଂ, ଅଜେଳକଂ ସୋକଧମ୍ମଂ, କୁକ୍କୁଟସୂକରଂ ସୋକଧମ୍ମଂ, ହତ୍ଥିଗୱାସ୍ସୱଳୱଂ ସୋକଧମ୍ମଂ। ସୋକଧମ୍ମା ହେତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପଧୟୋ। ଏତ୍ଥାୟଂ ଗଥିତୋ ମୁଚ୍ଛିତୋ ଅଜ୍ଝାପନ୍ନୋ ଅତ୍ତନା ସୋକଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ସୋକଧମ୍ମଂୟେୱ ପରିୟେସତି।

‘‘କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂକିଲେସଧମ୍ମଂ ୱଦେଥ? ପୁତ୍ତଭରିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂକିଲେସଧମ୍ମଂ, ଦାସିଦାସଂ ସଂକିଲେସଧମ୍ମଂ, ଅଜେଳକଂ ସଂକିଲେସଧମ୍ମଂ , କୁକ୍କୁଟସୂକରଂ ସଂକିଲେସଧମ୍ମଂ, ହତ୍ଥିଗୱାସ୍ସୱଳୱଂ ସଂକିଲେସଧମ୍ମଂ, ଜାତରୂପରଜତଂ ସଂକିଲେସଧମ୍ମଂ। ସଂକିଲେସଧମ୍ମା ହେତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପଧୟୋ। ଏତ୍ଥାୟଂ ଗଥିତୋ ମୁଚ୍ଛିତୋ ଅଜ୍ଝାପନ୍ନୋ ଅତ୍ତନା ସଂକିଲେସଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ସଂକିଲେସଧମ୍ମଂୟେୱ ପରିୟେସତି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନରିୟା ପରିୟେସନା।

୨୭୫ . ‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟା ପରିୟେସନା? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ଅତ୍ତନା ଜାତିଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ଜାତିଧମ୍ମେ ଆଦୀନୱଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଅଜାତଂ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟେସତି, ଅତ୍ତନା ଜରାଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ଜରାଧମ୍ମେ ଆଦୀନୱଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଅଜରଂ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟେସତି, ଅତ୍ତନା ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମେ ଆଦୀନୱଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଅବ୍ୟାଧିଂ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟେସତି, ଅତ୍ତନା ମରଣଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ମରଣଧମ୍ମେ ଆଦୀନୱଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଅମତଂ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟେସତି, ଅତ୍ତନା ସୋକଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ସୋକଧମ୍ମେ ଆଦୀନୱଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଅସୋକଂ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟେସତି, ଅତ୍ତନା ସଂକିଲେସଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ସଂକିଲେସଧମ୍ମେ ଆଦୀନୱଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଅସଂକିଲିଟ୍ଠଂ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟେସତି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟା ପରିୟେସନା।

୨୭୬ . ‘‘ଅହମ୍ପି ସୁଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେୱ ସମ୍ବୋଧା ଅନଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ବୋଧିସତ୍ତୋୱ ସମାନୋ ଅତ୍ତନା ଜାତିଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ଜାତିଧମ୍ମଂୟେୱ ପରିୟେସାମି, ଅତ୍ତନା ଜରାଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ଜରାଧମ୍ମଂୟେୱ ପରିୟେସାମି, ଅତ୍ତନା ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମଂୟେୱ ପରିୟେସାମି, ଅତ୍ତନା ମରଣଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ମରଣଧମ୍ମଂୟେୱ ପରିୟେସାମି, ଅତ୍ତନା ସୋକଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ସୋକଧମ୍ମଂୟେୱ ପରିୟେସାମି, ଅତ୍ତନା ସଂକିଲେସଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ସଂକିଲେସଧମ୍ମଂୟେୱ ପରିୟେସାମି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘କିଂ ନୁ ଖୋ ଅହଂ ଅତ୍ତନା ଜାତିଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ଜାତିଧମ୍ମଂୟେୱ ପରିୟେସାମି, ଅତ୍ତନା ଜରାଧମ୍ମୋ ସମାନୋ…ପେ॰… ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମୋ ସମାନୋ… ମରଣଧମ୍ମୋ ସମାନୋ… ସୋକଧମ୍ମୋ ସମାନୋ… ଅତ୍ତନା ସଂକିଲେସଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ସଂକିଲେସଧମ୍ମଂୟେୱ ପରିୟେସାମି? ୟଂନୂନାହଂ ଅତ୍ତନା ଜାତିଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ଜାତିଧମ୍ମେ ଆଦୀନୱଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଅଜାତଂ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟେସେୟ୍ୟଂ, ଅତ୍ତନା ଜରାଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ଜରାଧମ୍ମେ ଆଦୀନୱଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଅଜରଂ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟେସେୟ୍ୟଂ, ଅତ୍ତନା ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମେ ଆଦୀନୱଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଅବ୍ୟାଧିଂ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟେସେୟ୍ୟଂ, ଅତ୍ତନା ମରଣଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ମରଣଧମ୍ମେ ଆଦୀନୱଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଅମତଂ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟେସେୟ୍ୟଂ, ଅତ୍ତନା ସୋକଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ସୋକଧମ୍ମେ ଆଦୀନୱଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଅସୋକଂ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟେସେୟ୍ୟଂ, ଅତ୍ତନା ସଂକିଲେସଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ସଂକିଲେସଧମ୍ମେ ଆଦୀନୱଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଅସଂକିଲିଟ୍ଠଂ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟେସେୟ୍ୟ’ନ୍ତି।

୨୭୭ . ‘‘ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପରେନ ସମୟେନ ଦହରୋୱ ସମାନୋ ସୁସୁକାଳକେସୋ , ଭଦ୍ରେନ ୟୋବ୍ବନେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ପଠମେନ ୱୟସା ଅକାମକାନଂ ମାତାପିତୂନଂ ଅସ୍ସୁମୁଖାନଂ ରୁଦନ୍ତାନଂ କେସମସ୍ସୁଂ ଓହାରେତ୍ୱା କାସାୟାନି ୱତ୍ଥାନି ଅଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିଂ। ସୋ ଏୱଂ ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ କିଂ କୁସଲଗୱେସୀ [କିଂକୁସଲଂଗୱେସୀ (କ॰)] ଅନୁତ୍ତରଂ ସନ୍ତିୱରପଦଂ ପରିୟେସମାନୋ ୟେନ ଆଳାରୋ କାଲାମୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂ। ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆଳାରଂ କାଲାମଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ଇଚ୍ଛାମହଂ, ଆୱୁସୋ କାଲାମ, ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରିତୁ’ନ୍ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆଳାରୋ କାଲାମୋ ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ୱିହରତାୟସ୍ମା; ତାଦିସୋ ଅୟଂ ଧମ୍ମୋ ୟତ୍ଥ ୱିଞ୍ଞୂ ପୁରିସୋ ନଚିରସ୍ସେୱ ସକଂ ଆଚରିୟକଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରେୟ୍ୟା’ତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନଚିରସ୍ସେୱ ଖିପ୍ପମେୱ ତଂ ଧମ୍ମଂ ପରିୟାପୁଣିଂ। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତାୱତକେନେୱ ଓଟ୍ଠପହତମତ୍ତେନ ଲପିତଲାପନମତ୍ତେନ ଞାଣୱାଦଞ୍ଚ ୱଦାମି ଥେରୱାଦଞ୍ଚ, ‘ଜାନାମି ପସ୍ସାମୀ’ତି ଚ ପଟିଜାନାମି ଅହଞ୍ଚେୱ ଅଞ୍ଞେ ଚ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘ନ ଖୋ ଆଳାରୋ କାଲାମୋ ଇମଂ ଧମ୍ମଂ କେୱଲଂ ସଦ୍ଧାମତ୍ତକେନ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମୀତି ପୱେଦେତି; ଅଦ୍ଧା ଆଳାରୋ କାଲାମୋ ଇମଂ ଧମ୍ମଂ ଜାନଂ ପସ୍ସଂ ୱିହରତୀ’ତି।

‘‘ଅଥ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେନ ଆଳାରୋ କାଲାମୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆଳାରଂ କାଲାମଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘କିତ୍ତାୱତା ନୋ, ଆୱୁସୋ କାଲାମ, ଇମଂ ଧମ୍ମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମୀତି ପୱେଦେସୀ’ତି [ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ପୱେଦେସୀତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆଳାରୋ କାଲାମୋ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ପୱେଦେସି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘ନ ଖୋ ଆଳାରସ୍ସେୱ କାଲାମସ୍ସ ଅତ୍ଥି ସଦ୍ଧା, ମୟ୍ହଂପତ୍ଥି ସଦ୍ଧା; ନ ଖୋ ଆଳାରସ୍ସେୱ କାଲାମସ୍ସ ଅତ୍ଥି ୱୀରିୟଂ, ମୟ୍ହଂପତ୍ଥି ୱୀରିୟଂ; ନ ଖୋ ଆଳାରସ୍ସେୱ କାଲାମସ୍ସ ଅତ୍ଥି ସତି, ମୟ୍ହଂପତ୍ଥି ସତି; ନ ଖୋ ଆଳାରସ୍ସେୱ କାଲାମସ୍ସ ଅତ୍ଥି ସମାଧି, ମୟ୍ହଂପତ୍ଥି ସମାଧି; ନ ଖୋ ଆଳାରସ୍ସେୱ କାଲାମସ୍ସ ଅତ୍ଥି ପଞ୍ଞା, ମୟ୍ହଂପତ୍ଥି ପଞ୍ଞା। ୟଂନୂନାହଂ ୟଂ ଧମ୍ମଂ ଆଳାରୋ କାଲାମୋ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମୀତି ପୱେଦେତି, ତସ୍ସ ଧମ୍ମସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ପଦହେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନଚିରସ୍ସେୱ ଖିପ୍ପମେୱ ତଂ ଧମ୍ମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସିଂ।

‘‘ଅଥ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେନ ଆଳାରୋ କାଲାମୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆଳାରଂ କାଲାମଂ ଏତଦୱୋଚଂ –

‘ଏତ୍ତାୱତା ନୋ, ଆୱୁସୋ କାଲାମ, ଇମଂ ଧମ୍ମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ପୱେଦେସୀ’ତି?

‘ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ଇମଂ ଧମ୍ମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ପୱେଦେମୀ’ତି।

‘ଅହମ୍ପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଏତ୍ତାୱତା ଇମଂ ଧମ୍ମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମୀ’ତି।

‘ଲାଭା ନୋ, ଆୱୁସୋ, ସୁଲଦ୍ଧଂ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ୟେ ମୟଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ତାଦିସଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରିଂ ପସ୍ସାମ। ଇତି ୟାହଂ ଧମ୍ମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ପୱେଦେମି ତଂ ତ୍ୱଂ ଧମ୍ମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରସି। ୟଂ ତ୍ୱଂ ଧମ୍ମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରସି ତମହଂ ଧମ୍ମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ପୱେଦେମି। ଇତି ୟାହଂ ଧମ୍ମଂ ଜାନାମି ତଂ ତ୍ୱଂ ଧମ୍ମଂ ଜାନାସି, ୟଂ ତ୍ୱଂ ଧମ୍ମଂ ଜାନାସି ତମହଂ ଧମ୍ମଂ ଜାନାମି। ଇତି ୟାଦିସୋ ଅହଂ ତାଦିସୋ ତୁୱଂ, ୟାଦିସୋ ତୁୱଂ ତାଦିସୋ ଅହଂ। ଏହି ଦାନି, ଆୱୁସୋ, ଉଭୋୱ ସନ୍ତା ଇମଂ ଗଣଂ ପରିହରାମା’ତି। ଇତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆଳାରୋ କାଲାମୋ ଆଚରିୟୋ ମେ ସମାନୋ (ଅତ୍ତନୋ) [( ) ନତ୍ଥି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଅନ୍ତେୱାସିଂ ମଂ ସମାନଂ ଅତ୍ତନା [ଅତ୍ତନୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସମସମଂ ଠପେସି, ଉଳାରାୟ ଚ ମଂ ପୂଜାୟ ପୂଜେସି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘ନାୟଂ ଧମ୍ମୋ ନିବ୍ବିଦାୟ ନ ୱିରାଗାୟ ନ ନିରୋଧାୟ ନ ଉପସମାୟ ନ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ନ ସମ୍ବୋଧାୟ ନ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି, ୟାୱଦେୱ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନୂପପତ୍ତିୟା’ତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଂ ଧମ୍ମଂ ଅନଲଙ୍କରିତ୍ୱା ତସ୍ମା ଧମ୍ମା ନିବ୍ବିଜ୍ଜ ଅପକ୍କମିଂ।

୨୭୮ . ‘‘ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କିଂ କୁସଲଗୱେସୀ ଅନୁତ୍ତରଂ ସନ୍ତିୱରପଦଂ ପରିୟେସମାନୋ ୟେନ ଉଦକୋ [ଉଦ୍ଦକୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ରାମପୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଉଦକଂ ରାମପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ଇଚ୍ଛାମହଂ, ଆୱୁସୋ [ଆୱୁସୋ ରାମ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କ॰) ମହାସତ୍ତୋ ରାମପୁତ୍ତମେୱ ଅୱୋଚ, ନ ରାମଂ, ରାମୋ ହି ତତ୍ଥ ଗଣାଚରିୟୋ ଭୱେୟ୍ୟ, ତଦା ଚ କାଲଙ୍କତୋ ଅସନ୍ତୋ। ତେନେୱେତ୍ଥ ରାମାୟତ୍ତାନି କ୍ରିୟପଦାନି ଅତୀତକାଲୱସେନ ଆଗତାନି, ଉଦକୋ ଚ ରାମପୁତ୍ତୋ ମହାସତ୍ତସ୍ସ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀତ୍ୱେୱ ୱୁତ୍ତୋ, ନ ଆଚରିୟୋତି। ଟୀକାୟଂ ଚ ‘‘ପାଳିୟଂ ରାମସ୍ସେୱ ସମାପତ୍ତିଲାଭିତା ଆଗତା ନ ଉଦକସ୍ସା’’ତି ଆଦି ପଚ୍ଛାଭାଗେ ପକାସିତା] , ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରିତୁ’ନ୍ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦକୋ ରାମପୁତ୍ତୋ ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ୱିହରତାୟସ୍ମା; ତାଦିସୋ ଅୟଂ ଧମ୍ମୋ ୟତ୍ଥ ୱିଞ୍ଞୂ ପୁରିସୋ ନଚିରସ୍ସେୱ ସକଂ ଆଚରିୟକଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରେୟ୍ୟା’ତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନଚିରସ୍ସେୱ ଖିପ୍ପମେୱ ତଂ ଧମ୍ମଂ ପରିୟାପୁଣିଂ। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତାୱତକେନେୱ ଓଟ୍ଠପହତମତ୍ତେନ ଲପିତଲାପନମତ୍ତେନ ଞାଣୱାଦଞ୍ଚ ୱଦାମି ଥେରୱାଦଞ୍ଚ, ‘ଜାନାମି ପସ୍ସାମୀ’ତି ଚ ପଟିଜାନାମି ଅହଞ୍ଚେୱ ଅଞ୍ଞେ ଚ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘ନ ଖୋ ରାମୋ ଇମଂ ଧମ୍ମଂ କେୱଲଂ ସଦ୍ଧାମତ୍ତକେନ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମୀତି ପୱେଦେସି; ଅଦ୍ଧା ରାମୋ ଇମଂ ଧମ୍ମଂ ଜାନଂ ପସ୍ସଂ ୱିହାସୀ’ତି।

‘‘ଅଥ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେନ ଉଦକୋ ରାମପୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଉଦକଂ ରାମପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘କିତ୍ତାୱତା ନୋ, ଆୱୁସୋ, ରାମୋ ଇମଂ ଧମ୍ମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମୀତି ପୱେଦେସୀ’ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦକୋ ରାମପୁତ୍ତୋ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ପୱେଦେସି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘ନ ଖୋ ରାମସ୍ସେୱ ଅହୋସି ସଦ୍ଧା, ମୟ୍ହଂପତ୍ଥି ସଦ୍ଧା; ନ ଖୋ ରାମସ୍ସେୱ ଅହୋସି ୱୀରିୟଂ , ମୟ୍ହଂପତ୍ଥି ୱୀରିୟଂ; ନ ଖୋ ରାମସ୍ସେୱ ଅହୋସି ସତି, ମୟ୍ହଂପତ୍ଥି ସତି; ନ ଖୋ ରାମସ୍ସେୱ ଅହୋସି ସମାଧି, ମୟ୍ହଂପତ୍ଥି ସମାଧି, ନ ଖୋ ରାମସ୍ସେୱ ଅହୋସି ପଞ୍ଞା, ମୟ୍ହଂପତ୍ଥି ପଞ୍ଞା। ୟଂନୂନାହଂ ୟଂ ଧମ୍ମଂ ରାମୋ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମୀତି ପୱେଦେସି, ତସ୍ସ ଧମ୍ମସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ପଦହେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନଚିରସ୍ସେୱ ଖିପ୍ପମେୱ ତଂ ଧମ୍ମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସିଂ।

‘‘ଅଥ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେନ ଉଦକୋ ରାମପୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଉଦକଂ ରାମପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚଂ –

‘ଏତ୍ତାୱତା ନୋ, ଆୱୁସୋ, ରାମୋ ଇମଂ ଧମ୍ମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ପୱେଦେସୀ’ତି?

‘ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ରାମୋ ଇମଂ ଧମ୍ମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ପୱେଦେସୀ’ତି।

‘ଅହମ୍ପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଏତ୍ତାୱତା ଇମଂ ଧମ୍ମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମୀ’ତି।

‘ଲାଭା ନୋ, ଆୱୁସୋ, ସୁଲଦ୍ଧଂ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ୟେ ମୟଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ତାଦିସଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରିଂ ପସ୍ସାମ। ଇତି ୟଂ ଧମ୍ମଂ ରାମୋ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ପୱେଦେସି, ତଂ ତ୍ୱଂ ଧମ୍ମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରସି। ୟଂ ତ୍ୱଂ ଧମ୍ମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରସି, ତଂ ଧମ୍ମଂ ରାମୋ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ପୱେଦେସି। ଇତି ୟଂ ଧମ୍ମଂ ରାମୋ ଅଭିଞ୍ଞାସି ତଂ ତ୍ୱଂ ଧମ୍ମଂ ଜାନାସି, ୟଂ ତ୍ୱଂ ଧମ୍ମଂ ଜାନାସି, ତଂ ଧମ୍ମଂ ରାମୋ ଅଭିଞ୍ଞାସି। ଇତି ୟାଦିସୋ ରାମୋ ଅହୋସି ତାଦିସୋ ତୁୱଂ, ୟାଦିସୋ ତୁୱଂ ତାଦିସୋ ରାମୋ ଅହୋସି। ଏହି ଦାନି, ଆୱୁସୋ, ତୁୱଂ ଇମଂ ଗଣଂ ପରିହରା’ତି । ଇତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଉଦକୋ ରାମପୁତ୍ତୋ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ମେ ସମାନୋ ଆଚରିୟଟ୍ଠାନେ ମଂ ଠପେସି, ଉଳାରାୟ ଚ ମଂ ପୂଜାୟ ପୂଜେସି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘ନାୟଂ ଧମ୍ମୋ ନିବ୍ବିଦାୟ ନ ୱିରାଗାୟ ନ ନିରୋଧାୟ ନ ଉପସମାୟ ନ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ନ ସମ୍ବୋଧାୟ ନ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି, ୟାୱଦେୱ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନୂପପତ୍ତିୟା’ତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଂ ଧମ୍ମଂ ଅନଲଙ୍କରିତ୍ୱା ତସ୍ମା ଧମ୍ମା ନିବ୍ବିଜ୍ଜ ଅପକ୍କମିଂ।

୨୭୯ . ‘‘ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କିଂ କୁସଲଗୱେସୀ ଅନୁତ୍ତରଂ ସନ୍ତିୱରପଦଂ ପରିୟେସମାନୋ ମଗଧେସୁ ଅନୁପୁବ୍ବେନ ଚାରିକଂ ଚରମାନୋ ୟେନ ଉରୁୱେଲା ସେନାନିଗମୋ ତଦୱସରିଂ। ତତ୍ଥଦ୍ଦସଂ ରମଣୀୟଂ ଭୂମିଭାଗଂ, ପାସାଦିକଞ୍ଚ ୱନସଣ୍ଡଂ, ନଦିଞ୍ଚ ସନ୍ଦନ୍ତିଂ ସେତକଂ ସୁପତିତ୍ଥଂ ରମଣୀୟଂ, ସମନ୍ତା [ସାମନ୍ତା (?)] ଚ ଗୋଚରଗାମଂ । ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘ରମଣୀୟୋ ୱତ, ଭୋ, ଭୂମିଭାଗୋ, ପାସାଦିକୋ ଚ ୱନସଣ୍ଡୋ, ନଦୀ ଚ ସନ୍ଦତି ସେତକା ସୁପତିତ୍ଥା ରମଣୀୟା, ସମନ୍ତା ଚ ଗୋଚରଗାମୋ। ଅଲଂ ୱତିଦଂ କୁଲପୁତ୍ତସ୍ସ ପଧାନତ୍ଥିକସ୍ସ ପଧାନାୟା’ତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତତ୍ଥେୱ ନିସୀଦିଂ – ଅଲମିଦଂ ପଧାନାୟାତି।

୨୮୦ . ‘‘ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ତନା ଜାତିଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ଜାତିଧମ୍ମେ ଆଦୀନୱଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଅଜାତଂ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟେସମାନୋ ଅଜାତଂ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନିବ୍ବାନଂ ଅଜ୍ଝଗମଂ, ଅତ୍ତନା ଜରାଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ଜରାଧମ୍ମେ ଆଦୀନୱଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଅଜରଂ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟେସମାନୋ ଅଜରଂ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନିବ୍ବାନଂ ଅଜ୍ଝଗମଂ, ଅତ୍ତନା ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମେ ଆଦୀନୱଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଅବ୍ୟାଧିଂ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟେସମାନୋ ଅବ୍ୟାଧିଂ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନିବ୍ବାନଂ ଅଜ୍ଝଗମଂ, ଅତ୍ତନା ମରଣଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ମରଣଧମ୍ମେ ଆଦୀନୱଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଅମତଂ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନିବ୍ବାନଂ ଅଜ୍ଝଗମଂ, ଅତ୍ତନା ସୋକଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ସୋକଧମ୍ମେ ଆଦୀନୱଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଅସୋକଂ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନିବ୍ବାନଂ ଅଜ୍ଝଗମଂ, ଅତ୍ତନା ସଂକିଲେସଧମ୍ମୋ ସମାନୋ ସଂକିଲେସଧମ୍ମେ ଆଦୀନୱଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଅସଂକିଲିଟ୍ଠଂ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟେସମାନୋ ଅସଂକିଲିଟ୍ଠଂ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନିବ୍ବାନଂ ଅଜ୍ଝଗମଂ। ଞାଣଞ୍ଚ ପନ ମେ ଦସ୍ସନଂ ଉଦପାଦି – ‘ଅକୁପ୍ପା ମେ ୱିମୁତ୍ତି, ଅୟମନ୍ତିମା ଜାତି, ନତ୍ଥି ଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ’ତି।

୨୮୧ . ‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘ଅଧିଗତୋ ଖୋ ମ୍ୟାୟଂ ଧମ୍ମୋ ଗମ୍ଭୀରୋ ଦୁଦ୍ଦସୋ ଦୁରନୁବୋଧୋ ସନ୍ତୋ ପଣୀତୋ ଅତକ୍କାୱଚରୋ ନିପୁଣୋ ପଣ୍ଡିତୱେଦନୀୟୋ। ଆଲୟରାମା ଖୋ ପନାୟଂ ପଜା ଆଲୟରତା ଆଲୟସମ୍ମୁଦିତା। ଆଲୟରାମା ଖୋ ପନାୟଂ ପଜା ଆଲୟରତାୟ ଆଲୟସମ୍ମୁଦିତାୟ ଦୁଦ୍ଦସଂ ଇଦଂ ଠାନଂ ୟଦିଦଂ – ଇଦପ୍ପଚ୍ଚୟତା ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦୋ। ଇଦମ୍ପି ଖୋ ଠାନଂ ଦୁଦ୍ଦସଂ ୟଦିଦଂ – ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହାକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ଅହଞ୍ଚେୱ ଖୋ ପନ ଧମ୍ମଂ ଦେସେୟ୍ୟଂ, ପରେ ଚ ମେ ନ ଆଜାନେୟ୍ୟୁଂ, ସୋ ମମସ୍ସ କିଲମଥୋ, ସା ମମସ୍ସ ୱିହେସା’ତି। ଅପିସ୍ସୁ ମଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମା ଅନଚ୍ଛରିୟା ଗାଥାୟୋ ପଟିଭଂସୁ ପୁବ୍ବେ ଅସ୍ସୁତପୁବ୍ବା –

‘କିଚ୍ଛେନ ମେ ଅଧିଗତଂ, ହଲଂ ଦାନି ପକାସିତୁଂ।

ରାଗଦୋସପରେତେହି, ନାୟଂ ଧମ୍ମୋ ସୁସମ୍ବୁଧୋ॥

‘ପଟିସୋତଗାମିଂ ନିପୁଣଂ, ଗମ୍ଭୀରଂ ଦୁଦ୍ଦସଂ ଅଣୁଂ।

ରାଗରତ୍ତା ନ ଦକ୍ଖନ୍ତି, ତମୋଖନ୍ଧେନ ଆୱୁଟା’’’ତି [ଆୱଟାତି (ସୀ॰), ଆୱୁତା (ସ୍ୟା॰)] ॥

୨୮୨ . ‘‘ଇତିହ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତୋ ଅପ୍ପୋସ୍ସୁକ୍କତାୟ ଚିତ୍ତଂ ନମତି, ନୋ ଧମ୍ମଦେସନାୟ। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ସହମ୍ପତିସ୍ସ ମମ ଚେତସା ଚେତୋପରିୱିତକ୍କମଞ୍ଞାୟ ଏତଦହୋସି – ‘ନସ୍ସତି ୱତ ଭୋ ଲୋକୋ, ୱିନସ୍ସତି ୱତ ଭୋ ଲୋକୋ, ୟତ୍ର ହି ନାମ ତଥାଗତସ୍ସ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଅପ୍ପୋସ୍ସୁକ୍କତାୟ ଚିତ୍ତଂ ନମତି [ନମିସ୍ସତି (?)] , ନୋ ଧମ୍ମଦେସନାୟା’ତି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି – ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ପୁରିସୋ ସମିଞ୍ଜିତଂ ୱା ବାହଂ ପସାରେୟ୍ୟ, ପସାରିତଂ ୱା ବାହଂ ସମିଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱ – ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ଅନ୍ତରହିତୋ ମମ ପୁରତୋ ପାତୁରହୋସି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି ଏକଂସଂ ଉତ୍ତରାସଙ୍ଗଂ କରିତ୍ୱା ୟେନାହଂ ତେନଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତ୍ୱା ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଦେସେତୁ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଧମ୍ମଂ, ଦେସେତୁ ସୁଗତୋ ଧମ୍ମଂ। ସନ୍ତି ସତ୍ତା ଅପ୍ପରଜକ୍ଖଜାତିକା, ଅସ୍ସୱନତା ଧମ୍ମସ୍ସ ପରିହାୟନ୍ତି। ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ଧମ୍ମସ୍ସ ଅଞ୍ଞାତାରୋ’ତି। ଇଦମୱୋଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି। ଇଦଂ ୱତ୍ୱା ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘ପାତୁରହୋସି ମଗଧେସୁ ପୁବ୍ବେ,

ଧମ୍ମୋ ଅସୁଦ୍ଧୋ ସମଲେହି ଚିନ୍ତିତୋ।

ଅପାପୁରେତଂ [ଅୱାପୁରେତଂ (ସୀ॰)] ଅମତସ୍ସ ଦ୍ୱାରଂ,

ସୁଣନ୍ତୁ ଧମ୍ମଂ ୱିମଲେନାନୁବୁଦ୍ଧଂ॥

‘ସେଲେ ୟଥା ପବ୍ବତମୁଦ୍ଧନିଟ୍ଠିତୋ,

ୟଥାପି ପସ୍ସେ ଜନତଂ ସମନ୍ତତୋ।

ତଥୂପମଂ ଧମ୍ମମୟଂ ସୁମେଧ,

ପାସାଦମାରୁୟ୍ହ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ।

ସୋକାୱତିଣ୍ଣଂ [ସୋକାୱକିଣ୍ଣଂ (ସ୍ୟା॰)] ଜନତମପେତସୋକୋ,

ଅୱେକ୍ଖସ୍ସୁ ଜାତିଜରାଭିଭୂତଂ॥

‘ଉଟ୍ଠେହି ୱୀର ୱିଜିତସଙ୍ଗାମ,

ସତ୍ଥୱାହ ଅଣଣ ୱିଚର ଲୋକେ।

ଦେସସ୍ସୁ [ଦେସେତୁ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଭଗୱା ଧମ୍ମଂ,

ଅଞ୍ଞାତାରୋ ଭୱିସ୍ସନ୍ତୀ’’’ତି॥

୨୮୩ . ‘‘ଅଥ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ଚ ଅଜ୍ଝେସନଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସତ୍ତେସୁ ଚ କାରୁଞ୍ଞତଂ ପଟିଚ୍ଚ ବୁଦ୍ଧଚକ୍ଖୁନା ଲୋକଂ ୱୋଲୋକେସିଂ। ଅଦ୍ଦସଂ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବୁଦ୍ଧଚକ୍ଖୁନା ଲୋକଂ ୱୋଲୋକେନ୍ତୋ ସତ୍ତେ ଅପ୍ପରଜକ୍ଖେ ମହାରଜକ୍ଖେ, ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟେ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟେ, ସ୍ୱାକାରେ ଦ୍ୱାକାରେ, ସୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ଦୁୱିଞ୍ଞାପୟେ, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱିନେ [ଦସ୍ସାୱିନୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ୱିହରନ୍ତେ, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ନ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱିନେ [ଦସ୍ସାୱିନୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ୱିହରନ୍ତେ। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ଉପ୍ପଲିନିୟଂ ୱା ପଦୁମିନିୟଂ ୱା ପୁଣ୍ଡରୀକିନିୟଂ ୱା ଅପ୍ପେକଚ୍ଚାନି ଉପ୍ପଲାନି ୱା ପଦୁମାନି ୱା ପୁଣ୍ଡରୀକାନି ୱା ଉଦକେ ଜାତାନି ଉଦକେ ସଂୱଡ୍ଢାନି ଉଦକାନୁଗ୍ଗତାନି ଅନ୍ତୋନିମୁଗ୍ଗପୋସୀନି, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚାନି ଉପ୍ପଲାନି ୱା ପଦୁମାନି ୱା ପୁଣ୍ଡରୀକାନି ୱା ଉଦକେ ଜାତାନି ଉଦକେ ସଂୱଡ୍ଢାନି ଉଦକାନୁଗ୍ଗତାନି ସମୋଦକଂ ଠିତାନି, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚାନି ଉପ୍ପଲାନି ୱା ପଦୁମାନି ୱା ପୁଣ୍ଡରୀକାନି ୱା ଉଦକେ ଜାତାନି ଉଦକେ ସଂୱଡ୍ଢାନି ଉଦକଂ ଅଚ୍ଚୁଗ୍ଗମ୍ମ ଠିତାନି [ତିଟ୍ଠନ୍ତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଅନୁପଲିତ୍ତାନି ଉଦକେନ; ଏୱମେୱ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବୁଦ୍ଧଚକ୍ଖୁନା ଲୋକଂ ୱୋଲୋକେନ୍ତୋ ଅଦ୍ଦସଂ ସତ୍ତେ ଅପ୍ପରଜକ୍ଖେ ମହାରଜକ୍ଖେ, ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟେ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟେ, ସ୍ୱାକାରେ ଦ୍ୱାକାରେ, ସୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ଦୁୱିଞ୍ଞାପୟେ, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱିନେ ୱିହରନ୍ତେ, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ନ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱିନେ ୱିହରନ୍ତେ। ଅଥ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମାନଂ ସହମ୍ପତିଂ ଗାଥାୟ ପଚ୍ଚଭାସିଂ –

‘ଅପାରୁତା ତେସଂ ଅମତସ୍ସ ଦ୍ୱାରା,

ୟେ ସୋତୱନ୍ତୋ ପମୁଞ୍ଚନ୍ତୁ ସଦ୍ଧଂ।

ୱିହିଂସସଞ୍ଞୀ ପଗୁଣଂ ନ ଭାସିଂ,

ଧମ୍ମଂ ପଣୀତଂ ମନୁଜେସୁ ବ୍ରହ୍ମେ’’’ତି॥

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି ‘କତାୱକାସୋ ଖୋମ୍ହି ଭଗୱତା ଧମ୍ମଦେସନାୟା’ତି ମଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟି।

୨୮୪ . ‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘କସ୍ସ ନୁ ଖୋ ଅହଂ ପଠମଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେୟ୍ୟଂ; କୋ ଇମଂ ଧମ୍ମଂ ଖିପ୍ପମେୱ ଆଜାନିସ୍ସତୀ’ତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘ଅୟଂ ଖୋ ଆଳାରୋ କାଲାମୋ ପଣ୍ଡିତୋ ୱିୟତ୍ତୋ ମେଧାୱୀ ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅପ୍ପରଜକ୍ଖଜାତିକୋ। ୟଂନୂନାହଂ ଆଳାରସ୍ସ କାଲାମସ୍ସ ପଠମଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେୟ୍ୟଂ। ସୋ ଇମଂ ଧମ୍ମଂ ଖିପ୍ପମେୱ ଆଜାନିସ୍ସତୀ’ତି। ଅଥ ଖୋ ମଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱତା ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘ସତ୍ତାହକାଲଙ୍କତୋ, ଭନ୍ତେ, ଆଳାରୋ କାଲାମୋ’ତି। ଞାଣଞ୍ଚ ପନ ମେ ଦସ୍ସନଂ ଉଦପାଦି – ‘ସତ୍ତାହକାଲଙ୍କତୋ ଆଳାରୋ କାଲାମୋ’ତି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘ମହାଜାନିୟୋ ଖୋ ଆଳାରୋ କାଲାମୋ। ସଚେ ହି ସୋ ଇମଂ ଧମ୍ମଂ ସୁଣେୟ୍ୟ, ଖିପ୍ପମେୱ ଆଜାନେୟ୍ୟା’ତି।

‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘କସ୍ସ ନୁ ଖୋ ଅହଂ ପଠମଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେୟ୍ୟଂ; କୋ ଇମଂ ଧମ୍ମଂ ଖିପ୍ପମେୱ ଆଜାନିସ୍ସତୀ’ତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘ଅୟଂ ଖୋ ଉଦକୋ ରାମପୁତ୍ତୋ ପଣ୍ଡିତୋ ୱିୟତ୍ତୋ ମେଧାୱୀ ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅପ୍ପରଜକ୍ଖଜାତିକୋ। ୟଂନୂନାହଂ ଉଦକସ୍ସ ରାମପୁତ୍ତସ୍ସ ପଠମଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେୟ୍ୟଂ। ସୋ ଇମଂ ଧମ୍ମଂ ଖିପ୍ପମେୱ ଆଜାନିସ୍ସତୀ’ତି। ଅଥ ଖୋ ମଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱତା ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘ଅଭିଦୋସକାଲଙ୍କତୋ, ଭନ୍ତେ, ଉଦକୋ ରାମପୁତ୍ତୋ’ତି। ଞାଣଞ୍ଚ ପନ ମେ ଦସ୍ସନଂ ଉଦପାଦି – ‘ଅଭିଦୋସକାଲଙ୍କତୋ ଉଦକୋ ରାମପୁତ୍ତୋ’ତି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘ମହାଜାନିୟୋ ଖୋ ଉଦକୋ ରାମପୁତ୍ତୋ। ସଚେ ହି ସୋ ଇମଂ ଧମ୍ମଂ ସୁଣେୟ୍ୟ , ଖିପ୍ପମେୱ ଆଜାନେୟ୍ୟା’ତି।

‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘କସ୍ସ ନୁ ଖୋ ଅହଂ ପଠମଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେୟ୍ୟଂ; କୋ ଇମଂ ଧମ୍ମଂ ଖିପ୍ପମେୱ ଆଜାନିସ୍ସତୀ’ତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘ବହୁକାରା ଖୋ ମେ ପଞ୍ଚୱଗ୍ଗିୟା ଭିକ୍ଖୂ, ୟେ ମଂ ପଧାନପହିତତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠହିଂସୁ। ୟଂନୂନାହଂ ପଞ୍ଚୱଗ୍ଗିୟାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ପଠମଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘କହଂ ନୁ ଖୋ ଏତରହି ପଞ୍ଚୱଗ୍ଗିୟା ଭିକ୍ଖୂ ୱିହରନ୍ତୀ’ତି? ଅଦ୍ଦସଂ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ପଞ୍ଚୱଗ୍ଗିୟେ ଭିକ୍ଖୂ ବାରାଣସିୟଂ ୱିହରନ୍ତେ ଇସିପତନେ ମିଗଦାୟେ। ଅଥ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉରୁୱେଲାୟଂ ୟଥାଭିରନ୍ତଂ ୱିହରିତ୍ୱା ୟେନ ବାରାଣସୀ ତେନ ଚାରିକଂ ପକ୍କମିଂ [ପକ୍କାମିଂ (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰ କ॰)] ।

୨୮୫ . ‘‘ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ମଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପକୋ ଆଜୀୱକୋ ଅନ୍ତରା [ଆଜୀୱିକୋ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଚ ଗୟଂ ଅନ୍ତରା ଚ ବୋଧିଂ ଅଦ୍ଧାନମଗ୍ଗପ୍ପଟିପନ୍ନଂ। ଦିସ୍ୱାନ ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ୱିପ୍ପସନ୍ନାନି ଖୋ ତେ, ଆୱୁସୋ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି, ପରିସୁଦ୍ଧୋ ଛୱିୱଣ୍ଣୋ ପରିୟୋଦାତୋ! କଂସି ତ୍ୱଂ, ଆୱୁସୋ, ଉଦ୍ଦିସ୍ସ ପବ୍ବଜିତୋ, କୋ ୱା ତେ ସତ୍ଥା, କସ୍ସ ୱା ତ୍ୱଂ ଧମ୍ମଂ ରୋଚେସୀ’ତି ? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପକଂ ଆଜୀୱକଂ ଗାଥାହି ଅଜ୍ଝଭାସିଂ –

‘ସବ୍ବାଭିଭୂ ସବ୍ବୱିଦୂହମସ୍ମି, ସବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅନୂପଲିତ୍ତୋ।

ସବ୍ବଞ୍ଜହୋ ତଣ୍ହାକ୍ଖୟେ ୱିମୁତ୍ତୋ, ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ କମୁଦ୍ଦିସେୟ୍ୟଂ॥

‘ନ ମେ ଆଚରିୟୋ ଅତ୍ଥି, ସଦିସୋ ମେ ନ ୱିଜ୍ଜତି।

ସଦେୱକସ୍ମିଂ ଲୋକସ୍ମିଂ, ନତ୍ଥି ମେ ପଟିପୁଗ୍ଗଲୋ॥

‘ଅହଞ୍ହି ଅରହା ଲୋକେ, ଅହଂ ସତ୍ଥା ଅନୁତ୍ତରୋ।

ଏକୋମ୍ହି ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ, ସୀତିଭୂତୋସ୍ମି ନିବ୍ବୁତୋ॥

‘ଧମ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତେତୁଂ, ଗଚ୍ଛାମି କାସିନଂ ପୁରଂ।

ଅନ୍ଧୀଭୂତସ୍ମିଂ [ଅନ୍ଧଭୂତସ୍ମିଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଲୋକସ୍ମିଂ, ଆହଞ୍ଛଂ ଅମତଦୁନ୍ଦୁଭି’ନ୍ତି॥

‘ୟଥା ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଆୱୁସୋ, ପଟିଜାନାସି, ଅରହସି ଅନନ୍ତଜିନୋ’ତି!

‘ମାଦିସା ୱେ ଜିନା ହୋନ୍ତି, ୟେ ପତ୍ତା ଆସୱକ୍ଖୟଂ।

ଜିତା ମେ ପାପକା ଧମ୍ମା, ତସ୍ମାହମୁପକ ଜିନୋ’ତି॥

‘‘ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପକୋ ଆଜୀୱକୋ ‘ହୁପେୟ୍ୟପାୱୁସୋ’ତି [ହୁୱେୟ୍ୟପାୱୁସୋ (ସୀ॰ ପୀ॰), ହୁୱେୟ୍ୟାୱୁସୋ (ସ୍ୟା॰)] ୱତ୍ୱା ସୀସଂ ଓକମ୍ପେତ୍ୱା ଉମ୍ମଗ୍ଗଂ ଗହେତ୍ୱା ପକ୍କାମି।

୨୮୬ . ‘‘ଅଥ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁପୁବ୍ବେନ ଚାରିକଂ ଚରମାନୋ ୟେନ ବାରାଣସୀ ଇସିପତନଂ ମିଗଦାୟୋ ୟେନ ପଞ୍ଚୱଗ୍ଗିୟା ଭିକ୍ଖୂ ତେନୁପସଙ୍କମିଂ। ଅଦ୍ଦସଂସୁ ଖୋ ମଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚୱଗ୍ଗିୟା ଭିକ୍ଖୂ ଦୂରତୋ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ସଣ୍ଠପେସୁଂ [ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ କତିକଂ ସଣ୍ଠପେସୁଂ (ୱିନୟପିଟକେ ମହାୱଗ୍ଗେ)] – ‘ଅୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଆଗଚ୍ଛତି ବାହୁଲ୍ଲିକୋ [ବାହୁଲିକୋ (ସୀ॰ ପୀ॰) ସାରତ୍ଥଦୀପନୀଟୀକାୟ ସମେତି] ପଧାନୱିବ୍ଭନ୍ତୋ ଆୱତ୍ତୋ ବାହୁଲ୍ଲାୟ। ସୋ ନେୱ ଅଭିୱାଦେତବ୍ବୋ, ନ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାତବ୍ବୋ; ନାସ୍ସ ପତ୍ତଚୀୱରଂ ପଟିଗ୍ଗହେତବ୍ବଂ। ଅପି ଚ ଖୋ ଆସନଂ ଠପେତବ୍ବଂ, ସଚେ ଆକଙ୍ଖିସ୍ସତି ନିସୀଦିସ୍ସତୀ’ତି। ୟଥା ୟଥା ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପସଙ୍କମିଂ ତଥା ତଥା ପଞ୍ଚୱଗ୍ଗିୟା ଭିକ୍ଖୂ ନାସକ୍ଖିଂସୁ ସକାୟ କତିକାୟ ସଣ୍ଠାତୁଂ। ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ମଂ ପଚ୍ଚୁଗ୍ଗନ୍ତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରଂ ପଟିଗ୍ଗହେସୁଂ, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଆସନଂ ପଞ୍ଞପେସୁଂ, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ପାଦୋଦକଂ ଉପଟ୍ଠପେସୁଂ। ଅପି ଚ ଖୋ ମଂ ନାମେନ ଚ ଆୱୁସୋୱାଦେନ ଚ ସମୁଦାଚରନ୍ତି।

‘‘ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚୱଗ୍ଗିୟେ ଭିକ୍ଖୂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତଂ ନାମେନ ଚ ଆୱୁସୋୱାଦେନ ଚ ସମୁଦାଚରଥ [ସମୁଦାଚରିତ୍ଥ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] । ଅରହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ । ଓଦହଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋତଂ, ଅମତମଧିଗତଂ, ଅହମନୁସାସାମି, ଅହଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେମି। ୟଥାନୁସିଟ୍ଠଂ ତଥା ପଟିପଜ୍ଜମାନା ନଚିରସ୍ସେୱ – ୟସ୍ସତ୍ଥାୟ କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମଦେୱ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜନ୍ତି ତଦନୁତ୍ତରଂ – ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିସ୍ସଥା’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚୱଗ୍ଗିୟା ଭିକ୍ଖୂ ମଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘ତାୟପି ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଆୱୁସୋ ଗୋତମ, ଇରିୟାୟ ତାୟ ପଟିପଦାୟ ତାୟ ଦୁକ୍କରକାରିକାୟ ନାଜ୍ଝଗମା ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସଂ, କିଂ ପନ ତ୍ୱଂ ଏତରହି ବାହୁଲ୍ଲିକୋ ପଧାନୱିବ୍ଭନ୍ତୋ ଆୱତ୍ତୋ ବାହୁଲ୍ଲାୟ ଅଧିଗମିସ୍ସସି ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସ’ନ୍ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚୱଗ୍ଗିୟେ ଭିକ୍ଖୂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ବାହୁଲ୍ଲିକୋ, ନ ପଧାନୱିବ୍ଭନ୍ତୋ, ନ ଆୱତ୍ତୋ ବାହୁଲ୍ଲାୟ । ଅରହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ। ଓଦହଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋତଂ, ଅମତମଧିଗତଂ, ଅହମନୁସାସାମି, ଅହଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେମି। ୟଥାନୁସିଟ୍ଠଂ ତଥା ପଟିପଜ୍ଜମାନା ନଚିରସ୍ସେୱ – ୟସ୍ସତ୍ଥାୟ କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମଦେୱ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜନ୍ତି ତଦନୁତ୍ତରଂ – ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିସ୍ସଥା’ତି। ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚୱଗ୍ଗିୟା ଭିକ୍ଖୂ ମଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘ତାୟପି ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଆୱୁସୋ ଗୋତମ, ଇରିୟାୟ ତାୟ ପଟିପଦାୟ ତାୟ ଦୁକ୍କରକାରିକାୟ ନାଜ୍ଝଗମା ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସଂ, କିଂ ପନ ତ୍ୱଂ ଏତରହି ବାହୁଲ୍ଲିକୋ ପଧାନୱିବ୍ଭନ୍ତୋ ଆୱତ୍ତୋ ବାହୁଲ୍ଲାୟ ଅଧିଗମିସ୍ସସି ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସ’ନ୍ତି? ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚୱଗ୍ଗିୟେ ଭିକ୍ଖୂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ବାହୁଲ୍ଲିକୋ…ପେ॰… ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିସ୍ସଥା’ତି। ତତିୟମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚୱଗ୍ଗିୟା ଭିକ୍ଖୂ ମଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘ତାୟପି ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଆୱୁସୋ ଗୋତମ, ଇରିୟାୟ ତାୟ ପଟିପଦାୟ ତାୟ ଦୁକ୍କରକାରିକାୟ ନାଜ୍ଝଗମା ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସଂ, କିଂ ପନ ତ୍ୱଂ ଏତରହି ବାହୁଲ୍ଲିକୋ ପଧାନୱିବ୍ଭନ୍ତୋ ଆୱତ୍ତୋ ବାହୁଲ୍ଲାୟ ଅଧିଗମିସ୍ସସି ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସ’ନ୍ତି?

‘‘ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚୱଗ୍ଗିୟେ ଭିକ୍ଖୂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ଅଭିଜାନାଥ ମେ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇତୋ ପୁବ୍ବେ ଏୱରୂପଂ ପଭାୱିତମେତ’ନ୍ତି [ଭାସିତମେତନ୍ତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ୱିନୟେପି)] ? ‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’। ‘ଅରହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ। ଓଦହଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋତଂ, ଅମତମଧିଗତଂ, ଅହମନୁସାସାମି, ଅହଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେମି। ୟଥାନୁସିଟ୍ଠଂ ତଥା ପଟିପଜ୍ଜମାନା ନଚିରସ୍ସେୱ – ୟସ୍ସତ୍ଥାୟ କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମଦେୱ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜନ୍ତି ତଦନୁତ୍ତରଂ – ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିସ୍ସଥା’ତି।

‘‘ଅସକ୍ଖିଂ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚୱଗ୍ଗିୟେ ଭିକ୍ଖୂ ସଞ୍ଞାପେତୁଂ। ଦ୍ୱେପି ସୁଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ଓୱଦାମି, ତୟୋ ଭିକ୍ଖୂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରନ୍ତି। ୟଂ ତୟୋ ଭିକ୍ଖୂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତ୍ୱା ଆହରନ୍ତି ତେନ ଛବ୍ବଗ୍ଗିୟା [ଛବ୍ବଗ୍ଗା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ୟାପେମ। ତୟୋପି ସୁଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ଓୱଦାମି, ଦ୍ୱେ ଭିକ୍ଖୂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରନ୍ତି। ୟଂ ଦ୍ୱେ ଭିକ୍ଖୂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତ୍ୱା ଆହରନ୍ତି ତେନ ଛବ୍ବଗ୍ଗିୟା ୟାପେମ। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚୱଗ୍ଗିୟା ଭିକ୍ଖୂ ମୟା ଏୱଂ ଓୱଦିୟମାନା ଏୱଂ ଅନୁସାସିୟମାନା ଅତ୍ତନା ଜାତିଧମ୍ମା ସମାନା ଜାତିଧମ୍ମେ ଆଦୀନୱଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଅଜାତଂ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟେସମାନା ଅଜାତଂ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନିବ୍ବାନଂ ଅଜ୍ଝଗମଂସୁ, ଅତ୍ତନା ଜରାଧମ୍ମା ସମାନା ଜରାଧମ୍ମେ ଆଦୀନୱଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଅଜରଂ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟେସମାନା ଅଜରଂ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନିବ୍ବାନଂ ଅଜ୍ଝଗମଂସୁ, ଅତ୍ତନା ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମା ସମାନା…ପେ॰… ଅତ୍ତନା ମରଣଧମ୍ମା ସମାନା… ଅତ୍ତନା ସୋକଧମ୍ମା ସମାନା… ଅତ୍ତନା ସଂକିଲେସଧମ୍ମା ସମାନା ସଂକିଲେସଧମ୍ମେ ଆଦୀନୱଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଅସଂକିଲିଟ୍ଠଂ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟେସମାନା ଅସଂକିଲିଟ୍ଠଂ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ନିବ୍ବାନଂ ଅଜ୍ଝଗମଂସୁ। ଞାଣଞ୍ଚ ପନ ନେସଂ ଦସ୍ସନଂ ଉଦପାଦି – ‘ଅକୁପ୍ପା ନୋ ୱିମୁତ୍ତି [ଅକୁପ୍ପା ନେସଂ ୱିମୁତ୍ତି (କ॰)] , ଅୟମନ୍ତିମା ଜାତି, ନତ୍ଥି ଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ’ତି।

୨୮୭ . ‘‘ପଞ୍ଚିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମଗୁଣା। କତମେ ପଞ୍ଚ? ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା, ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ସଦ୍ଦା…ପେ॰… ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଗନ୍ଧା… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା… କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଇମେ ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ ଗଥିତା ମୁଚ୍ଛିତା ଅଜ୍ଝୋପନ୍ନା ଅନାଦୀନୱଦସ୍ସାୱିନୋ ଅନିସ୍ସରଣପଞ୍ଞା ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତି, ତେ ଏୱମସ୍ସୁ ୱେଦିତବ୍ବା – ‘ଅନୟମାପନ୍ନା ବ୍ୟସନମାପନ୍ନା ୟଥାକାମକରଣୀୟା ପାପିମତୋ’ [ପାପିମତୋ’’ତି (?)] । ‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆରଞ୍ଞକୋ ମଗୋ ବଦ୍ଧୋ ପାସରାସିଂ ଅଧିସୟେୟ୍ୟ। ସୋ ଏୱମସ୍ସ ୱେଦିତବ୍ବୋ – ଅନୟମାପନ୍ନୋ ବ୍ୟସନମାପନ୍ନୋ ୟଥାକାମକରଣୀୟୋ ଲୁଦ୍ଦସ୍ସ। ଆଗଚ୍ଛନ୍ତେ ଚ ପନ ଲୁଦ୍ଦେ ୟେନ କାମଂ ନ ପକ୍କମିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ ହି କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଇମେ ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ ଗଥିତା ମୁଚ୍ଛିତା ଅଜ୍ଝୋପନ୍ନା ଅନାଦୀନୱଦସ୍ସାୱିନୋ ଅନିସ୍ସରଣପଞ୍ଞା ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତି, ତେ ଏୱମସ୍ସୁ ୱେଦିତବ୍ବା – ‘ଅନୟମାପନ୍ନା ବ୍ୟସନମାପନ୍ନା ୟଥାକାମକରଣୀୟା ପାପିମତୋ’। ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଇମେ ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ ଅଗଥିତା ଅମୁଚ୍ଛିତା ଅନଜ୍ଝୋପନ୍ନା ଆଦୀନୱଦସ୍ସାୱିନୋ ନିସ୍ସରଣପଞ୍ଞା ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତି, ତେ ଏୱମସ୍ସୁ ୱେଦିତବ୍ବା – ‘ନ ଅନୟମାପନ୍ନା ନ ବ୍ୟସନମାପନ୍ନା ନ ୟଥାକାମକରଣୀୟା ପାପିମତୋ’।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଆରଞ୍ଞକୋ ମଗୋ ଅବଦ୍ଧୋ ପାସରାସିଂ ଅଧିସୟେୟ୍ୟ। ସୋ ଏୱମସ୍ସ ୱେଦିତବ୍ବୋ – ‘ନ ଅନୟମାପନ୍ନୋ ନ ବ୍ୟସନମାପନ୍ନୋ ନ ୟଥାକାମକରଣୀୟୋ ଲୁଦ୍ଦସ୍ସ। ଆଗଚ୍ଛନ୍ତେ ଚ ପନ ଲୁଦ୍ଦେ ୟେନ କାମଂ ପକ୍କମିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ ହି କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଇମେ ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ ଅଗଥିତା ଅମୁଚ୍ଛିତା ଅନଜ୍ଝୋପନ୍ନା ଆଦୀନୱଦସ୍ସାୱିନୋ ନିସ୍ସରଣପଞ୍ଞା ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତି, ତେ ଏୱମସ୍ସୁ ୱେଦିତବ୍ବା – ‘ନ ଅନୟମାପନ୍ନା ନ ବ୍ୟସନମାପନ୍ନା ନ ୟଥାକାମକରଣୀୟା ପାପିମତୋ’।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆରଞ୍ଞକୋ ମଗୋ ଅରଞ୍ଞେ ପୱନେ ଚରମାନୋ ୱିସ୍ସତ୍ଥୋ ଗଚ୍ଛତି, ୱିସ୍ସତ୍ଥୋ ତିଟ୍ଠତି, ୱିସ୍ସତ୍ଥୋ ନିସୀଦତି, ୱିସ୍ସତ୍ଥୋ ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅନାପାଥଗତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲୁଦ୍ଦସ୍ସ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନ୍ଧମକାସି ମାରଂ ଅପଦଂ, ୱଧିତ୍ୱା ମାରଚକ୍ଖୁଂ ଅଦସ୍ସନଂ ଗତୋ ପାପିମତୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ପାପିମତୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ୱିହରତି, ସତୋ ଚ ସମ୍ପଜାନୋ, ସୁଖଞ୍ଚ କାୟେନ ପଟିସଂୱେଦେତି ୟଂ ତଂ ଅରିୟା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି ‘ଉପେକ୍ଖକୋ ସତିମା ସୁଖୱିହାରୀ’ତି ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ପାପିମତୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ପାପିମତୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ରୂପସଞ୍ଞାନଂ ସମତିକ୍କମା ପଟିଘସଞ୍ଞାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ନାନତ୍ତସଞ୍ଞାନଂ ଅମନସିକାରା ‘ଅନନ୍ତୋ ଆକାସୋ’ତି ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ପାପିମତୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ‘ଅନନ୍ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣ’ନ୍ତି ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ପାପିମତୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ‘ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀ’ତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ପାପିମତୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ପାପିମତୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି, ପଞ୍ଞାୟ ଚସ୍ସ ଦିସ୍ୱା ଆସୱା ପରିକ୍ଖୀଣା ହୋନ୍ତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନ୍ଧମକାସି ମାରଂ ଅପଦଂ, ୱଧିତ୍ୱା ମାରଚକ୍ଖୁଂ ଅଦସ୍ସନଂ ଗତୋ ପାପିମତୋ। ତିଣ୍ଣୋ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକଂ ୱିସ୍ସତ୍ଥୋ ଗଚ୍ଛତି, ୱିସ୍ସତ୍ଥୋ ତିଟ୍ଠତି, ୱିସ୍ସତ୍ଥୋ ନିସୀଦତି, ୱିସ୍ସତ୍ଥୋ ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅନାପାଥଗତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପାପିମତୋ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ପାସରାସିସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଚୂଳହତ୍ଥିପଦୋପମସୁତ୍ତଂ

୨୮୮ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଜାଣୁସ୍ସୋଣି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ସବ୍ବସେତେନ ୱଳୱାଭିରଥେନ [ୱଳଭୀରଥେନ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସାୱତ୍ଥିୟା ନିୟ୍ୟାତି ଦିୱାଦିୱସ୍ସ। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଜାଣୁସ୍ସୋଣି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ପିଲୋତିକଂ ପରିବ୍ବାଜକଂ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ପିଲୋତିକଂ ପରିବ୍ବାଜକଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ହନ୍ଦ, କୁତୋ ନୁ ଭୱଂ ୱଚ୍ଛାୟନୋ ଆଗଚ୍ଛତି ଦିୱାଦିୱସ୍ସା’’ତି?

‘‘ଇତୋ ହି ଖୋ ଅହଂ , ଭୋ, ଆଗଚ୍ଛାମି ସମଣସ୍ସ ଗୋତମସ୍ସ ସନ୍ତିକା’’ତି।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞତି, ଭୱଂ ୱଚ୍ଛାୟନୋ, ସମଣସ୍ସ ଗୋତମସ୍ସ ପଞ୍ଞାୱେୟ୍ୟତ୍ତିୟଂ?

‘‘ପଣ୍ଡିତୋ ମଞ୍ଞେ’’ତି।

‘‘କୋ ଚାହଂ, ଭୋ, କୋ ଚ ସମଣସ୍ସ ଗୋତମସ୍ସ ପଞ୍ଞାୱେୟ୍ୟତ୍ତିୟଂ ଜାନିସ୍ସାମି! ସୋପି ନୂନସ୍ସ ତାଦିସୋୱ ୟୋ ସମଣସ୍ସ ଗୋତମସ୍ସ ପଞ୍ଞାୱେୟ୍ୟତ୍ତିୟଂ ଜାନେୟ୍ୟା’’ତି।

‘‘ଉଳାରାୟ ଖଲୁ ଭୱଂ ୱଚ୍ଛାୟନୋ ସମଣଂ ଗୋତମଂ ପସଂସାୟ ପସଂସତୀ’’ତି।

‘‘କୋ ଚାହଂ, ଭୋ, କୋ ଚ ସମଣଂ ଗୋତମଂ ପସଂସିସ୍ସାମି?

‘‘ପସତ୍ଥପସତ୍ଥୋୱ ସୋ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ସେଟ୍ଠୋ ଦେୱମନୁସ୍ସାନ’’ନ୍ତି।

‘‘କଂ ପନ ଭୱଂ ୱଚ୍ଛାୟନୋ ଅତ୍ଥୱସଂ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ସମଣେ ଗୋତମେ ଏୱଂ ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ’’ତି [ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ ହୋତୀତି (ସ୍ୟା॰)] ?

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭୋ, କୁସଲୋ ନାଗୱନିକୋ ନାଗୱନଂ ପୱିସେୟ୍ୟ। ସୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ ନାଗୱନେ ମହନ୍ତଂ ହତ୍ଥିପଦଂ, ଦୀଘତୋ ଚ ଆୟତଂ, ତିରିୟଞ୍ଚ ୱିତ୍ଥତଂ। ସୋ ନିଟ୍ଠଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ – ‘ମହା ୱତ, ଭୋ, ନାଗୋ’ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ ଅହଂ, ଭୋ, ୟତୋ ଅଦ୍ଦସଂ ସମଣେ ଗୋତମେ ଚତ୍ତାରି ପଦାନି ଅଥାହଂ ନିଟ୍ଠମଗମଂ – ‘ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା, ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ, ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ’ତି।

୨୮୯ . ‘‘କତମାନି ଚତ୍ତାରି? ଇଧାହଂ, ଭୋ, ପସ୍ସାମି ଏକଚ୍ଚେ ଖତ୍ତିୟପଣ୍ଡିତେ ନିପୁଣେ କତପରପ୍ପୱାଦେ ୱାଲୱେଧିରୂପେ, ତେ ଭିନ୍ଦନ୍ତା [ୱୋଭିନ୍ଦନ୍ତା (ସୀ॰ ପୀ॰) ୱି + ଅୱ + ଭିନ୍ଦନ୍ତା] ମଞ୍ଞେ ଚରନ୍ତି ପଞ୍ଞାଗତେନ ଦିଟ୍ଠିଗତାନି। ତେ ସୁଣନ୍ତି – ‘ସମଣୋ ଖଲୁ, ଭୋ, ଗୋତମୋ ଅମୁକଂ ନାମ ଗାମଂ ୱା ନିଗମଂ ୱା ଓସରିସ୍ସତୀ’ତି। ତେ ପଞ୍ହଂ ଅଭିସଙ୍ଖରୋନ୍ତି – ‘ଇମଂ ମୟଂ ପଞ୍ହଂ ସମଣଂ ଗୋତମଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପୁଚ୍ଛିସ୍ସାମ। ଏୱଂ ଚେ ନୋ ପୁଟ୍ଠୋ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରିସ୍ସତି, ଏୱମସ୍ସ ମୟଂ ୱାଦଂ ଆରୋପେସ୍ସାମ। ଏୱଂ ଚେପି ନୋ ପୁଟ୍ଠୋ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରିସ୍ସତି, ଏୱମ୍ପିସ୍ସ ମୟଂ ୱାଦଂ ଆରୋପେସ୍ସାମା’ତି। ତେ ସୁଣନ୍ତି – ‘ସମଣୋ ଖଲୁ, ଭୋ, ଗୋତମୋ ଅମୁକଂ ନାମ ଗାମଂ ୱା ନିଗମଂ ୱା ଓସଟୋ’ତି। ତେ ୟେନ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ତେନୁପସଙ୍କମନ୍ତି। ତେ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେତି ସମାଦପେତି ସମୁତ୍ତେଜେତି ସମ୍ପହଂସେତି। ତେ ସମଣେନ ଗୋତମେନ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସିତା ସମାଦପିତା ସମୁତ୍ତେଜିତା ସମ୍ପହଂସିତା ନ ଚେୱ ସମଣଂ ଗୋତମଂ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, କୁତୋସ୍ସ [କୁତସ୍ସ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ୱାଦଂ ଆରୋପେସ୍ସନ୍ତି? ଅଞ୍ଞଦତ୍ଥୁ ସମଣସ୍ସେୱ ଗୋତମସ୍ସ ସାୱକା ସମ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ୟଦାହଂ, ଭୋ, ସମଣେ ଗୋତମେ ଇମଂ ପଠମଂ ପଦଂ ଅଦ୍ଦସଂ ଅଥାହଂ ନିଟ୍ଠମଗମଂ – ‘ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା, ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ, ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ’ତି।

‘‘ପୁନ ଚପରାହଂ, ଭୋ, ପସ୍ସାମି ଇଧେକଚ୍ଚେ ବ୍ରାହ୍ମଣପଣ୍ଡିତେ…ପେ॰… ଗହପତିପଣ୍ଡିତେ…ପେ॰… ସମଣପଣ୍ଡିତେ ନିପୁଣେ କତପରପ୍ପୱାଦେ ୱାଲୱେଧିରୂପେ ତେ ଭିନ୍ଦନ୍ତା ମଞ୍ଞେ ଚରନ୍ତି ପଞ୍ଞାଗତେନ ଦିଟ୍ଠିଗତାନି। ତେ ସୁଣନ୍ତି – ‘ସମଣୋ ଖଲୁ ଭୋ ଗୋତମୋ ଅମୁକଂ ନାମ ଗାମଂ ୱା ନିଗମଂ ୱା ଓସରିସ୍ସତୀ’ତି। ତେ ପଞ୍ହଂ ଅଭିସଙ୍ଖରୋନ୍ତି ‘ଇମଂ ମୟଂ ପଞ୍ହଂ ସମଣଂ ଗୋତମଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପୁଚ୍ଛିସ୍ସାମ। ଏୱଂ ଚେ ନୋ ପୁଟ୍ଠୋ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରିସ୍ସତି, ଏୱମସ୍ସ ମୟଂ ୱାଦଂ ଆରୋପେସ୍ସାମ। ଏୱଂ ଚେପି ନୋ ପୁଟ୍ଠୋ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରିସ୍ସତି, ଏୱଂପିସ୍ସ ମୟଂ ୱାଦଂ ଆରୋପେସ୍ସାମା’ତି। ତେ ସୁଣନ୍ତି ‘ସମଣୋ ଖଲୁ ଭୋ ଗୋତମୋ ଅମୁକଂ ନାମ ଗାମଂ ୱା ନିଗମଂ ୱା ଓସଟୋ’ତି। ତେ ୟେନ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ତେନୁପସଙ୍କମନ୍ତି। ତେ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେତି ସମାଦପେତି ସମୁତ୍ତେଜେତି ସମ୍ପହଂସେତି। ତେ ସମଣେନ ଗୋତମେନ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସିତା ସମାଦପିତା ସମୁତ୍ତେଜିତା ସମ୍ପହଂସିତା ନ ଚେୱ ସମଣଂ ଗୋତମଂ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, କୁତୋସ୍ସ ୱାଦଂ ଆରୋପେସ୍ସନ୍ତି? ଅଞ୍ଞଦତ୍ଥୁ ସମଣଂୟେୱ ଗୋତମଂ ଓକାସଂ ୟାଚନ୍ତି ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜ୍ଜାୟ। ତେ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ପବ୍ବାଜେତି [ପବ୍ବାଜେତି ଉପସମ୍ପାଦେତି (ସୀ॰)] । ତେ ତତ୍ଥ ପବ୍ବଜିତା ସମାନା ୱୂପକଟ୍ଠା ଅପ୍ପମତ୍ତା ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତା ୱିହରନ୍ତା ନଚିରସ୍ସେୱ – ୟସ୍ସତ୍ଥାୟ କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମଦେୱ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜନ୍ତି ତଦନୁତ୍ତରଂ – ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତି। ତେ ଏୱମାହଂସୁ – ‘ମନଂ ୱତ, ଭୋ, ଅନସ୍ସାମ, ମନଂ ୱତ, ଭୋ, ପନସ୍ସାମ; ମୟଞ୍ହି ପୁବ୍ବେ ଅସ୍ସମଣାୱ ସମାନା ସମଣମ୍ହାତି ପଟିଜାନିମ୍ହ, ଅବ୍ରାହ୍ମଣାୱ ସମାନା ବ୍ରାହ୍ମଣମ୍ହାତି ପଟିଜାନିମ୍ହ, ଅନରହନ୍ତୋୱ ସମାନା ଅରହନ୍ତମ୍ହାତି ପଟିଜାନିମ୍ହ। ଇଦାନି ଖୋମ୍ହ ସମଣା, ଇଦାନି ଖୋମ୍ହ ବ୍ରାହ୍ମଣା, ଇଦାନି ଖୋମ୍ହ ଅରହନ୍ତୋ’ତି। ୟଦାହଂ, ଭୋ, ସମଣେ ଗୋତମେ ଇମଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ପଦଂ ଅଦ୍ଦସଂ ଅଥାହଂ ନିଟ୍ଠମଗମଂ – ‘ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା, ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ, ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ’’’ତି।

‘‘ୟତୋ ଖୋ ଅହଂ, ଭୋ, ସମଣେ ଗୋତମେ ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ପଦାନି ଅଦ୍ଦସଂ ଅଥାହଂ ନିଟ୍ଠମଗମଂ – ‘ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା, ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ, ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ’’’ତି।

୨୯୦ . ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଜାଣୁସ୍ସୋଣି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ସବ୍ବସେତା ୱଳୱାଭିରଥା ଓରୋହିତ୍ୱା ଏକଂସଂ ଉତ୍ତରାସଙ୍ଗଂ କରିତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତ୍ୱା ତିକ୍ଖତ୍ତୁଂ ଉଦାନଂ ଉଦାନେସି – ‘‘ନମୋ ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ; ନମୋ ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ; ନମୋ ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ। ଅପ୍ପେୱ ନାମ ମୟମ୍ପି କଦାଚି କରହଚି ତେନ ଭୋତା ଗୋତମେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମାଗଚ୍ଛେୟ୍ୟାମ, ଅପ୍ପେୱ ନାମ ସିୟା କୋଚିଦେୱ କଥାସଲ୍ଲାପୋ’’ତି! ଅଥ ଖୋ ଜାଣୁସ୍ସୋଣି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଜାଣୁସ୍ସୋଣି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟାୱତକୋ ଅହୋସି ପିଲୋତିକେନ ପରିବ୍ବାଜକେନ ସଦ୍ଧିଂ କଥାସଲ୍ଲାପୋ ତଂ ସବ୍ବଂ ଭଗୱତୋ ଆରୋଚେସି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭଗୱା ଜାଣୁସ୍ସୋଣିଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ନ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏତ୍ତାୱତା ହତ୍ଥିପଦୋପମୋ ୱିତ୍ଥାରେନ ପରିପୂରୋ ହୋତି। ଅପି ଚ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୟଥା ହତ୍ଥିପଦୋପମୋ ୱିତ୍ଥାରେନ ପରିପୂରୋ ହୋତି ତଂ ସୁଣାହି, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋହି, ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭୋ’’ତି ଖୋ ଜାଣୁସ୍ସୋଣି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

୨୯୧ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ନାଗୱନିକୋ ନାଗୱନଂ ପୱିସେୟ୍ୟ। ସୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ ନାଗୱନେ ମହନ୍ତଂ ହତ୍ଥିପଦଂ, ଦୀଘତୋ ଚ ଆୟତଂ, ତିରିୟଞ୍ଚ ୱିତ୍ଥତଂ। ୟୋ ହୋତି କୁସଲୋ ନାଗୱନିକୋ ନେୱ ତାୱ ନିଟ୍ଠଂ ଗଚ୍ଛତି – ‘ମହା ୱତ, ଭୋ, ନାଗୋ’ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ସନ୍ତି ହି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ନାଗୱନେ ୱାମନିକା ନାମ ହତ୍ଥିନିୟୋ ମହାପଦା, ତାସଂ ପେତଂ ପଦଂ ଅସ୍ସାତି।

‘‘ସୋ ତମନୁଗଚ୍ଛତି। ତମନୁଗଚ୍ଛନ୍ତୋ ପସ୍ସତି ନାଗୱନେ ମହନ୍ତଂ ହତ୍ଥିପଦଂ, ଦୀଘତୋ ଚ ଆୟତଂ, ତିରିୟଞ୍ଚ ୱିତ୍ଥତଂ, ଉଚ୍ଚା ଚ ନିସେୱିତଂ। ୟୋ ହୋତି କୁସଲୋ ନାଗୱନିକୋ ନେୱ ତାୱ ନିଟ୍ଠଂ ଗଚ୍ଛତି – ‘ମହା ୱତ, ଭୋ, ନାଗୋ’ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ସନ୍ତି ହି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ନାଗୱନେ ଉଚ୍ଚା କାଳାରିକା ନାମ ହତ୍ଥିନିୟୋ ମହାପଦା, ତାସଂ ପେତଂ ପଦଂ ଅସ୍ସାତି।

‘‘ସୋ ତମନୁଗଚ୍ଛତି। ତମନୁଗଚ୍ଛନ୍ତୋ ପସ୍ସତି ନାଗୱନେ ମହନ୍ତଂ ହତ୍ଥିପଦଂ, ଦୀଘତୋ ଚ ଆୟତଂ, ତିରିୟଞ୍ଚ ୱିତ୍ଥତଂ, ଉଚ୍ଚା ଚ ନିସେୱିତଂ, ଉଚ୍ଚା ଚ ଦନ୍ତେହି ଆରଞ୍ଜିତାନି। ୟୋ ହୋତି କୁସଲୋ ନାଗୱନିକୋ ନେୱ ତାୱ ନିଟ୍ଠଂ ଗଚ୍ଛତି – ‘ମହା ୱତ, ଭୋ, ନାଗୋ’ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ସନ୍ତି ହି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ନାଗୱନେ ଉଚ୍ଚା କଣେରୁକା ନାମ ହତ୍ଥିନିୟୋ ମହାପଦା, ତାସଂ ପେତଂ ପଦଂ ଅସ୍ସାତି।

‘‘ସୋ ତମନୁଗଚ୍ଛତି। ତମନୁଗଚ୍ଛନ୍ତୋ ପସ୍ସତି ନାଗୱନେ ମହନ୍ତଂ ହତ୍ଥିପଦଂ, ଦୀଘତୋ ଚ ଆୟତଂ, ତିରିୟଞ୍ଚ ୱିତ୍ଥତଂ, ଉଚ୍ଚା ଚ ନିସେୱିତଂ, ଉଚ୍ଚା ଚ ଦନ୍ତେହି ଆରଞ୍ଜିତାନି, ଉଚ୍ଚା ଚ ସାଖାଭଙ୍ଗଂ। ତଞ୍ଚ ନାଗଂ ପସ୍ସତି ରୁକ୍ଖମୂଲଗତଂ ୱା ଅବ୍ଭୋକାସଗତଂ ୱା ଗଚ୍ଛନ୍ତଂ ୱା ତିଟ୍ଠନ୍ତଂ ୱା ନିସିନ୍ନଂ ୱା ନିପନ୍ନଂ ୱା। ସୋ ନିଟ୍ଠଂ ଗଚ୍ଛତି – ‘ଅୟମେୱ ସୋ ମହାନାଗୋ’ତି।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ , ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଇଧ ତଥାଗତୋ ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନୋ ସୁଗତୋ ଲୋକୱିଦୂ ଅନୁତ୍ତରୋ ପୁରିସଦମ୍ମସାରଥି ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା। ସୋ ଇମଂ ଲୋକଂ ସଦେୱକଂ ସମାରକଂ ସବ୍ରହ୍ମକଂ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିଂ ପଜଂ ସଦେୱମନୁସ୍ସଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ପୱେଦେତି। ସୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଂ ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣଂ ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ; କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପକାସେତି। ତଂ ଧମ୍ମଂ ସୁଣାତି ଗହପତି ୱା ଗହପତିପୁତ୍ତୋ ୱା ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ୱା କୁଲେ ପଚ୍ଚାଜାତୋ। ସୋ ତଂ ଧମ୍ମଂ ସୁତ୍ୱା ତଥାଗତେ ସଦ୍ଧଂ ପଟିଲଭତି। ସୋ ତେନ ସଦ୍ଧାପଟିଲାଭେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ସମ୍ବାଧୋ ଘରାୱାସୋ ରଜୋପଥୋ , ଅବ୍ଭୋକାସୋ ପବ୍ବଜ୍ଜା। ନୟିଦଂ ସୁକରଂ ଅଗାରଂ ଅଜ୍ଝାୱସତା ଏକନ୍ତପରିପୁଣ୍ଣଂ ଏକନ୍ତପରିସୁଦ୍ଧଂ ସଙ୍ଖଲିଖିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରିତୁଂ। ୟଂନୂନାହଂ କେସମସ୍ସୁଂ ଓହାରେତ୍ୱା କାସାୟାନି ୱତ୍ଥାନି ଅଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ଅପରେନ ସମୟେନ ଅପ୍ପଂ ୱା ଭୋଗକ୍ଖନ୍ଧଂ ପହାୟ ମହନ୍ତଂ ୱା ଭୋଗକ୍ଖନ୍ଧଂ ପହାୟ ଅପ୍ପଂ ୱା ଞାତିପରିୱଟ୍ଟଂ ପହାୟ ମହନ୍ତଂ ୱା ଞାତିପରିୱଟ୍ଟଂ ପହାୟ କେସମସ୍ସୁଂ ଓହାରେତ୍ୱା କାସାୟାନି ୱତ୍ଥାନି ଅଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜତି।

୨୯୨ . ‘‘ସୋ ଏୱଂ ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ଭିକ୍ଖୂନଂ ସିକ୍ଖାସାଜୀୱସମାପନ୍ନୋ ପାଣାତିପାତଂ ପହାୟ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ନିହିତଦଣ୍ଡୋ ନିହିତସତ୍ଥୋ ଲଜ୍ଜୀ ଦୟାପନ୍ନୋ ସବ୍ବପାଣଭୂତହିତାନୁକମ୍ପୀ ୱିହରତି।

‘‘ଅଦିନ୍ନାଦାନଂ ପହାୟ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି ଦିନ୍ନାଦାୟୀ ଦିନ୍ନପାଟିକଙ୍ଖୀ। ଅଥେନେନ ସୁଚିଭୂତେନ ଅତ୍ତନା ୱିହରତି।

‘‘ଅବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପହାୟ ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ହୋତି ଆରାଚାରୀ ୱିରତୋ ମେଥୁନା ଗାମଧମ୍ମା।

‘‘ମୁସାୱାଦଂ ପହାୟ ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି ସଚ୍ଚୱାଦୀ ସଚ୍ଚସନ୍ଧୋ ଥେତୋ [ଠେତୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ପଚ୍ଚୟିକୋ ଅୱିସଂୱାଦକୋ ଲୋକସ୍ସ।

‘‘ପିସୁଣଂ ୱାଚଂ ପହାୟ ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଇତୋ ସୁତ୍ୱା ନ ଅମୁତ୍ର ଅକ୍ଖାତା ଇମେସଂ ଭେଦାୟ, ଅମୁତ୍ର ୱା ସୁତ୍ୱା ନ ଇମେସଂ ଅକ୍ଖାତା ଅମୂସଂ ଭେଦାୟ। ଇତି ଭିନ୍ନାନଂ ୱା ସନ୍ଧାତା ସହିତାନଂ ୱା ଅନୁପ୍ପଦାତା, ସମଗ୍ଗାରାମୋ ସମଗ୍ଗରତୋ ସମଗ୍ଗନନ୍ଦୀ ସମଗ୍ଗକରଣିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ହୋତି ।

‘‘ଫରୁସଂ ୱାଚଂ ପହାୟ ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ୟା ସା ୱାଚା ନେଲା କଣ୍ଣସୁଖା ପେମନୀୟା ହଦୟଙ୍ଗମା ପୋରୀ ବହୁଜନକନ୍ତା ବହୁଜନମନାପା ତଥାରୂପିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ହୋତି।

‘‘ସମ୍ଫପ୍ପଲାପଂ ପହାୟ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି କାଲୱାଦୀ ଭୂତୱାଦୀ ଅତ୍ଥୱାଦୀ ଧମ୍ମୱାଦୀ ୱିନୟୱାଦୀ, ନିଧାନୱତିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା କାଲେନ ସାପଦେସଂ ପରିୟନ୍ତୱତିଂ ଅତ୍ଥସଂହିତଂ।

୨୯୩ . ‘‘ସୋ ବୀଜଗାମଭୂତଗାମସମାରମ୍ଭା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଏକଭତ୍ତିକୋ ହୋତି ରତ୍ତୂପରତୋ, ୱିରତୋ ୱିକାଲଭୋଜନା, ନଚ୍ଚଗୀତୱାଦିତୱିସୂକଦସ୍ସନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନଧାରଣମଣ୍ଡନୱିଭୂସନଟ୍ଠାନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଉଚ୍ଚାସୟନମହାସୟନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଜାତରୂପରଜତପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଆମକଧଞ୍ଞପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଆମକମଂସପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଇତ୍ଥିକୁମାରିକପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଦାସିଦାସପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଅଜେଳକପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, କୁକ୍କୁଟସୂକରପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ହତ୍ଥିଗୱାସ୍ସୱଳୱାପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଖେତ୍ତୱତ୍ଥୁପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଦୂତେୟ୍ୟପହିଣଗମନାନୁୟୋଗା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, କୟୱିକ୍କୟା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ତୁଲାକୂଟକଂସକୂଟମାନକୂଟା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଉକ୍କୋଟନୱଞ୍ଚନନିକତିସାଚିୟୋଗା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଛେଦନୱଧବନ୍ଧନୱିପରାମୋସଆଲୋପସହସାକାରା [ସାହସାକାରା (କ॰)] ପଟିୱିରତୋ ହୋତି [ଇମସ୍ସ ଅନନ୍ତରଂ ‘‘ସୋ ଇମିନା ଅରିୟେନ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅନୱଜ୍ଜସୁଖଂ ପଟିସଂୱେଦେତୀ’’ତି ୱଚନଂ ଦୀଘନିକାୟେ ଆଗତଂ, ତଂ ଇଧ ସନ୍ତୋସକଥାୱସାନେ ଆଗତଂ, ସା ଚ ସନ୍ତୋସକଥା ତତ୍ଥ ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞାନନ୍ତରମେୱ ଆଗତା] ।

୨୯୪ . ‘‘ସୋ ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ହୋତି କାୟପରିହାରିକେନ ଚୀୱରେନ କୁଚ୍ଛିପରିହାରିକେନ ପିଣ୍ଡପାତେନ। ସୋ ୟେନ ୟେନେୱ ପକ୍କମତି ସମାଦାୟେୱ ପକ୍କମତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ପକ୍ଖୀ ସକୁଣୋ ୟେନ ୟେନେୱ ଡେତି ସପତ୍ତଭାରୋୱ ଡେତି, ଏୱମେୱ ଭିକ୍ଖୁ ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ହୋତି କାୟପରିହାରିକେନ ଚୀୱରେନ କୁଚ୍ଛିପରିହାରିକେନ ପିଣ୍ଡପାତେନ। ସୋ ୟେନ ୟେନେୱ ପକ୍କମତି ସମାଦାୟେୱ ପକ୍କମତି। ସୋ ଇମିନା ଅରିୟେନ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅନୱଜ୍ଜସୁଖଂ ପଟିସଂୱେଦେତି।

୨୯୫ . ‘‘ସୋ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ନ ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୀ ହୋତି ନାନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହୀ। ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱେୟ୍ୟୁଂ ତସ୍ସ ସଂୱରାୟ ପଟିପଜ୍ଜତି, ରକ୍ଖତି ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟେ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜତି। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ନ ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୀ ହୋତି ନାନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହୀ। ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱେୟ୍ୟୁଂ ତସ୍ସ ସଂୱରାୟ ପଟିପଜ୍ଜତି, ରକ୍ଖତି ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ମନିନ୍ଦ୍ରିୟେ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜତି। ସୋ ଇମିନା ଅରିୟେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅବ୍ୟାସେକସୁଖଂ ପଟିସଂୱେଦେତି।

‘‘ସୋ ଅଭିକ୍କନ୍ତେ ପଟିକ୍କନ୍ତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ଆଲୋକିତେ ୱିଲୋକିତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି , ସମିଞ୍ଜିତେ ପସାରିତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ସଂଘାଟିପତ୍ତଚୀୱରଧାରଣେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ଅସିତେ ପୀତେ ଖାୟିତେ ସାୟିତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ଉଚ୍ଚାରପସ୍ସାୱକମ୍ମେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ଗତେ ଠିତେ ନିସିନ୍ନେ ସୁତ୍ତେ ଜାଗରିତେ ଭାସିତେ ତୁଣ୍ହୀଭାୱେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି।

୨୯୬ . ‘‘ସୋ ଇମିନା ଚ ଅରିୟେନ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, (ଇମାୟ ଚ ଅରିୟାୟ ସନ୍ତୁଟ୍ଠିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ) [( ) ଏତ୍ଥନ୍ତରେ ପାଠୋ ଇଧ ନଦିସ୍ସତି, ଚତୁକ୍କଙ୍ଗୁତ୍ତରେ ପନ ଇମସ୍ମିଂ ଠାନେ ଦିସ୍ସତି, ଅଟ୍ଠକଥାଟୀକାସୁ ଚ ତଦତ୍ଥୋ ପକାସିତୋ। ତସ୍ମା ସୋ ଏତ୍ଥ ପଟୀପୂରିତୋ] ଇମିନା ଚ ଅରିୟେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଇମିନା ଚ ଅରିୟେନ ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ୱିୱିତ୍ତଂ ସେନାସନଂ ଭଜତି ଅରଞ୍ଞଂ ରୁକ୍ଖମୂଲଂ ପବ୍ବତଂ କନ୍ଦରଂ ଗିରିଗୁହଂ ସୁସାନଂ ୱନପତ୍ଥଂ ଅବ୍ଭୋକାସଂ ପଲାଲପୁଞ୍ଜଂ। ସୋ ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ନିସୀଦତି ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା, ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ, ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା। ସୋ ଅଭିଜ୍ଝଂ ଲୋକେ ପହାୟ ୱିଗତାଭିଜ୍ଝେନ ଚେତସା ୱିହରତି, ଅଭିଜ୍ଝାୟ ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି। ବ୍ୟାପାଦପ୍ପଦୋସଂ ପହାୟ ଅବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତୋ ୱିହରତି, ସବ୍ବପାଣଭୂତହିତାନୁକମ୍ପୀ ବ୍ୟାପାଦପ୍ପଦୋସା ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି। ଥିନମିଦ୍ଧଂ ପହାୟ ୱିଗତଥିନମିଦ୍ଧୋ ୱିହରତି ଆଲୋକସଞ୍ଞୀ ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ, ଥିନମିଦ୍ଧା ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ପହାୟ ଅନୁଦ୍ଧତୋ ୱିହରତି, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱୂପସନ୍ତଚିତ୍ତୋ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚା ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି। ୱିଚିକିଚ୍ଛଂ ପହାୟ ତିଣ୍ଣୱିଚିକିଚ୍ଛୋ ୱିହରତି ଅକଥଂକଥୀ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି।

୨୯୭ . ‘‘ସୋ ଇମେ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣେ ପହାୟ ଚେତସୋ ଉପକ୍କିଲେସେ ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣେ, ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଇଦମ୍ପି ୱୁଚ୍ଚତି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ତଥାଗତପଦଂ ଇତିପି, ତଥାଗତନିସେୱିତଂ ଇତିପି, ତଥାଗତାରଞ୍ଜିତଂ ଇତିପି। ନ ତ୍ୱେୱ ତାୱ ଅରିୟସାୱକୋ ନିଟ୍ଠଂ ଗଚ୍ଛତି – ‘ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା, ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ, ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ’ତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଇଦମ୍ପି ୱୁଚ୍ଚତି, ବ୍ରାହ୍ମଣ…ପେ॰… ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ’ତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଭିକ୍ଖୁ ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ୱିହରତି ସତୋ ଚ ସମ୍ପଜାନୋ, ସୁଖଞ୍ଚ କାୟେନ ପଟିସଂୱେଦେତି, ୟଂ ତଂ ଅରିୟା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି ‘ଉପେକ୍ଖକୋ ସତିମା ସୁଖୱିହାରୀ’ତି ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଇଦମ୍ପି ୱୁଚ୍ଚତି, ବ୍ରାହ୍ମଣ…ପେ॰… ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ’ତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଭିକ୍ଖୁ ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା, ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଇଦମ୍ପି ୱୁଚ୍ଚତି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ତଥାଗତପଦଂ ଇତିପି, ତଥାଗତନିସେୱିତଂ ଇତିପି, ତଥାଗତାରଞ୍ଜିତଂ ଇତିପି। ନ ତ୍ୱେୱ ତାୱ ଅରିୟସାୱକୋ ନିଟ୍ଠଂ ଗଚ୍ଛତି – ‘ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା, ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ, ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ’ତି।

୨୯୮ . ‘‘ସୋ ଏୱଂ ସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ପରିସୁଦ୍ଧେ ପରିୟୋଦାତେ ଅନଙ୍ଗଣେ ୱିଗତୂପକ୍କିଲେସେ ମୁଦୁଭୂତେ କମ୍ମନିୟେ ଠିତେ ଆନେଞ୍ଜପ୍ପତ୍ତେ ପୁବ୍ବେନିୱାସାନୁସ୍ସତିଞାଣାୟ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିନ୍ନାମେତି। ସୋ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଏକମ୍ପି ଜାତିଂ, ଦ୍ୱେପି ଜାତିୟୋ…ପେ॰… ଇତି ସାକାରଂ ସଉଦ୍ଦେସଂ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି। ଇଦମ୍ପି ୱୁଚ୍ଚତି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ତଥାଗତପଦଂ ଇତିପି, ତଥାଗତନିସେୱିତଂ ଇତିପି, ତଥାଗତାରଞ୍ଜିତଂ ଇତିପି। ନ ତ୍ୱେୱ ତାୱ ଅରିୟସାୱକୋ ନିଟ୍ଠଂ ଗଚ୍ଛତି – ‘ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା, ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ, ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ’ତି।

‘‘ସୋ ଏୱଂ ସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ପରିସୁଦ୍ଧେ ପରିୟୋଦାତେ ଅନଙ୍ଗଣେ ୱିଗତୂପକ୍କିଲେସେ ମୁଦୁଭୂତେ କମ୍ମନିୟେ ଠିତେ ଆନେଞ୍ଜପ୍ପତ୍ତେ ସତ୍ତାନଂ ଚୁତୂପପାତଞାଣାୟ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିନ୍ନାମେତି। ସୋ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ…ପେ॰… ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି। ଇଦମ୍ପି ୱୁଚ୍ଚତି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ତଥାଗତପଦଂ ଇତିପି, ତଥାଗତନିସେୱିତଂ ଇତିପି, ତଥାଗତାରଞ୍ଜିତଂ ଇତିପି। ନ ତ୍ୱେୱ ତାୱ ଅରିୟସାୱକୋ ନିଟ୍ଠଂ ଗଚ୍ଛତି – ‘ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା, ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ, ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ’ତି।

୨୯୯ . ‘‘ସୋ ଏୱଂ ସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ପରିସୁଦ୍ଧେ ପରିୟୋଦାତେ ଅନଙ୍ଗଣେ ୱିଗତୂପକ୍କିଲେସେ ମୁଦୁଭୂତେ କମ୍ମନିୟେ ଠିତେ ଆନେଞ୍ଜପ୍ପତ୍ତେ ଆସୱାନଂ ଖୟଞାଣାୟ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିନ୍ନାମେତି। ସୋ ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ‘ଇମେ ଆସୱା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଆସୱସମୁଦୟୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ଇଦମ୍ପି ୱୁଚ୍ଚତି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ତଥାଗତପଦଂ ଇତିପି, ତଥାଗତନିସେୱିତଂ ଇତିପି, ତଥାଗତାରଞ୍ଜିତଂ ଇତିପି। ନ ତ୍ୱେୱ ତାୱ ଅରିୟସାୱକୋ ନିଟ୍ଠଂ ଗତୋ ହୋତି, ଅପି ଚ ଖୋ ନିଟ୍ଠଂ ଗଚ୍ଛତି – ‘ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା, ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ, ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ’ତି।

‘‘ତସ୍ସ ଏୱଂ ଜାନତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସତୋ କାମାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି , ଭୱାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି, ଅୱିଜ୍ଜାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି। ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତି। ଇଦମ୍ପି ୱୁଚ୍ଚତି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ତଥାଗତପଦଂ ଇତିପି, ତଥାଗତନିସେୱିତଂ ଇତିପି, ତଥାଗତାରଞ୍ଜିତଂ ଇତିପି। ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଅରିୟସାୱକୋ ନିଟ୍ଠଂ ଗତୋ ହୋତି – ‘ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା, ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ, ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ’ତି। ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ହତ୍ଥିପଦୋପମୋ ୱିତ୍ଥାରେନ ପରିପୂରୋ ହୋତୀ’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଜାଣୁସ୍ସୋଣି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ! ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭୋ ଗୋତମ, ନିକ୍କୁଜ୍ଜିତଂ ୱା ଉକ୍କୁଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ୱା ୱିୱରେୟ୍ୟ, ମୂଳ୍ହସ୍ସ ୱା ମଗ୍ଗଂ ଆଚିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅନ୍ଧକାରେ ୱା ତେଲପଜ୍ଜୋତଂ ଧାରେୟ୍ୟ – ଚକ୍ଖୁମନ୍ତୋ ରୂପାନି ଦକ୍ଖନ୍ତୀତି; ଏୱମେୱଂ ଭୋତା ଗୋତମେନ ଅନେକପରିୟାୟେନ ଧମ୍ମୋ ପକାସିତୋ। ଏସାହଂ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ସରଣଂ ଗଚ୍ଛାମି, ଧମ୍ମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଞ୍ଚ। ଉପାସକଂ ମଂ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି।

ଚୂଳହତ୍ଥିପଦୋପମସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ସତ୍ତମଂ।

୮. ମହାହତ୍ଥିପଦୋପମସୁତ୍ତଂ

୩୦୦ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଆୱୁସୋ ଭିକ୍ଖୱେ’’ତି। ‘‘ଆୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, ୟାନି କାନିଚି ଜଙ୍ଗଲାନଂ ପାଣାନଂ ପଦଜାତାନି ସବ୍ବାନି ତାନି ହତ୍ଥିପଦେ ସମୋଧାନଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ହତ୍ଥିପଦଂ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି ୟଦିଦଂ ମହନ୍ତତ୍ତେନ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ୟେ କେଚି କୁସଲା ଧମ୍ମା ସବ୍ବେତେ ଚତୂସୁ ଅରିୟସଚ୍ଚେସୁ ସଙ୍ଗହଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। କତମେସୁ ଚତୂସୁ? ଦୁକ୍ଖେ ଅରିୟସଚ୍ଚେ , ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟେ ଅରିୟସଚ୍ଚେ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧେ ଅରିୟସଚ୍ଚେ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଅରିୟସଚ୍ଚେ’’।

୩୦୧ . ‘‘କତମଞ୍ଚାୱୁସୋ, ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ? ଜାତିପି ଦୁକ୍ଖା, ଜରାପି ଦୁକ୍ଖା, ମରଣମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସାପି ଦୁକ୍ଖା, ୟମ୍ପିଚ୍ଛଂ ନ ଲଭତି ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ; ସଂଖିତ୍ତେନ, ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା ଦୁକ୍ଖା। କତମେ ଚାୱୁସୋ, ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା? ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ରୂପୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ୱେଦନୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ସଞ୍ଞୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ସଙ୍ଖାରୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ୱିଞ୍ଞାଣୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ।

‘‘କତମୋ ଚାୱୁସୋ, ରୂପୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ? ଚତ୍ତାରି ଚ ମହାଭୂତାନି, ଚତୁନ୍ନଞ୍ଚ ମହାଭୂତାନଂ ଉପାଦାୟ ରୂପଂ।

‘‘କତମା ଚାୱୁସୋ, ଚତ୍ତାରୋ ମହାଭୂତା? ପଥୱୀଧାତୁ, ଆପୋଧାତୁ , ତେଜୋଧାତୁ, ୱାୟୋଧାତୁ।

୩୦୨ . ‘‘କତମା ଚାୱୁସୋ, ପଥୱୀଧାତୁ? ପଥୱୀଧାତୁ ସିୟା ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା, ସିୟା ବାହିରା। କତମା ଚାୱୁସୋ, ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ପଥୱୀଧାତୁ? ୟଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ କକ୍ଖଳଂ ଖରିଗତଂ ଉପାଦିନ୍ନଂ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – କେସା ଲୋମା ନଖା ଦନ୍ତା ତଚୋ ମଂସଂ ନ୍ହାରୁ ଅଟ୍ଠି ଅଟ୍ଠିମିଞ୍ଜଂ ୱକ୍କଂ ହଦୟଂ ୟକନଂ କିଲୋମକଂ ପିହକଂ ପପ୍ଫାସଂ ଅନ୍ତଂ ଅନ୍ତଗୁଣଂ ଉଦରିୟଂ କରୀସଂ, ୟଂ ୱା ପନଞ୍ଞମ୍ପି କିଞ୍ଚି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ କକ୍ଖଳଂ ଖରିଗତଂ ଉପାଦିନ୍ନଂ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ, ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ପଥୱୀଧାତୁ। ୟା ଚେୱ ଖୋ ପନ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ପଥୱୀଧାତୁ, ୟା ଚ ବାହିରା ପଥୱୀଧାତୁ, ପଥୱୀଧାତୁରେୱେସା। ‘ତଂ ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି – ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦିସ୍ୱା ପଥୱୀଧାତୁୟା ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ପଥୱୀଧାତୁୟା ଚିତ୍ତଂ ୱିରାଜେତି।

‘‘ହୋତି ଖୋ ସୋ, ଆୱୁସୋ, ସମୟୋ ୟଂ ବାହିରା ଆପୋଧାତୁ ପକୁପ୍ପତି [ପଥୱୀଧାତୁ ପକୁପ୍ପତି (କ॰)] । ଅନ୍ତରହିତା ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ବାହିରା ପଥୱୀଧାତୁ ହୋତି। ତସ୍ସା ହି ନାମ, ଆୱୁସୋ, ବାହିରାୟ ପଥୱୀଧାତୁୟା ତାୱ ମହଲ୍ଲିକାୟ ଅନିଚ୍ଚତା ପଞ୍ଞାୟିସ୍ସତି, ଖୟଧମ୍ମତା ପଞ୍ଞାୟିସ୍ସତି, ୱୟଧମ୍ମତା ପଞ୍ଞାୟିସ୍ସତି, ୱିପରିଣାମଧମ୍ମତା ପଞ୍ଞାୟିସ୍ସତି। କିଂ ପନିମସ୍ସ ମତ୍ତଟ୍ଠକସ୍ସ କାୟସ୍ସ ତଣ୍ହୁପାଦିନ୍ନସ୍ସ ‘ଅହନ୍ତି ୱା ମମନ୍ତି ୱା ଅସ୍ମୀ’ତି ୱା? ଅଥ ଖ୍ୱାସ୍ସ ନୋତେୱେତ୍ଥ ହୋତି।

‘‘ତଞ୍ଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁଂ ପରେ ଅକ୍କୋସନ୍ତି ପରିଭାସନ୍ତି ରୋସେନ୍ତି ୱିହେସେନ୍ତି, ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଉପ୍ପନ୍ନା ଖୋ ମେ ଅୟଂ ସୋତସମ୍ଫସ୍ସଜା ଦୁକ୍ଖୱେଦନା । ସା ଚ ଖୋ ପଟିଚ୍ଚ, ନୋ ଅପଟିଚ୍ଚ। କିଂ ପଟିଚ୍ଚ? ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ’। ସୋ [ସୋପିଖୋ (ସ୍ୟା॰), ସୋପି (କ॰)] ଫସ୍ସୋ ଅନିଚ୍ଚୋତି ପସ୍ସତି, ୱେଦନା ଅନିଚ୍ଚାତି ପସ୍ସତି, ସଞ୍ଞା ଅନିଚ୍ଚାତି ପସ୍ସତି, ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚାତି ପସ୍ସତି, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚନ୍ତି ପସ୍ସତି। ତସ୍ସ ଧାତାରମ୍ମଣମେୱ ଚିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତି ପସୀଦତି ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ଅଧିମୁଚ୍ଚତି।

‘‘ତଞ୍ଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁଂ ପରେ ଅନିଟ୍ଠେହି ଅକନ୍ତେହି ଅମନାପେହି ସମୁଦାଚରନ୍ତି – ପାଣିସମ୍ଫସ୍ସେନପି ଲେଡ୍ଡୁସମ୍ଫସ୍ସେନପି ଦଣ୍ଡସମ୍ଫସ୍ସେନପି ସତ୍ଥସମ୍ଫସ୍ସେନପି। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ତଥାଭୂତୋ ଖୋ ଅୟଂ କାୟୋ ୟଥାଭୂତସ୍ମିଂ କାୟେ ପାଣିସମ୍ଫସ୍ସାପି କମନ୍ତି, ଲେଡ୍ଡୁସମ୍ଫସ୍ସାପି କମନ୍ତି, ଦଣ୍ଡସମ୍ଫସ୍ସାପି କମନ୍ତି, ସତ୍ଥସମ୍ଫସ୍ସାପି କମନ୍ତି। ୱୁତ୍ତଂ ଖୋ ପନେତଂ ଭଗୱତା କକଚୂପମୋୱାଦେ – ‘‘ଉଭତୋଦଣ୍ଡକେନ ଚେପି, ଭିକ୍ଖୱେ, କକଚେନ ଚୋରା ଓଚରକା ଅଙ୍ଗମଙ୍ଗାନି ଓକନ୍ତେୟ୍ୟୁଂ, ତତ୍ରାପି ୟୋ ମନୋ ପଦୂସେୟ୍ୟ ନ ମେ ସୋ ତେନ ସାସନକରୋ’’ତି। ଆରଦ୍ଧଂ ଖୋ ପନ ମେ ୱୀରିୟଂ ଭୱିସ୍ସତି ଅସଲ୍ଲୀନଂ, ଉପଟ୍ଠିତା ସତି ଅସମ୍ମୁଟ୍ଠା, ପସ୍ସଦ୍ଧୋ କାୟୋ ଅସାରଦ୍ଧୋ, ସମାହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଏକଗ୍ଗଂ। କାମଂ ଦାନି ଇମସ୍ମିଂ କାୟେ ପାଣିସମ୍ଫସ୍ସାପି କମନ୍ତୁ, ଲେଡ୍ଡୁସମ୍ଫସ୍ସାପି କମନ୍ତୁ, ଦଣ୍ଡସମ୍ଫସ୍ସାପି କମନ୍ତୁ, ସତ୍ଥସମ୍ଫସ୍ସାପି କମନ୍ତୁ, କରୀୟତି ହିଦଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ସାସନ’ନ୍ତି।

‘‘ତସ୍ସ ଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ବୁଦ୍ଧଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ ଏୱଂ ଧମ୍ମଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ ଏୱଂ ସଙ୍ଘଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ ଉପେକ୍ଖା କୁସଲନିସ୍ସିତା ନ ସଣ୍ଠାତି। ସୋ ତେନ ସଂୱିଜ୍ଜତି ସଂୱେଗଂ ଆପଜ୍ଜତି – ‘ଅଲାଭା ୱତ ମେ, ନ ୱତ ମେ ଲାଭା, ଦୁଲ୍ଲଦ୍ଧଂ ୱତ ମେ, ନ ୱତ ମେ ସୁଲଦ୍ଧଂ, ୟସ୍ସ ମେ ଏୱଂ ବୁଦ୍ଧଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ, ଏୱଂ ଧମ୍ମଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ, ଏୱଂ ସଙ୍ଘଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ, ଉପେକ୍ଖା କୁସଲନିସ୍ସିତା ନ ସଣ୍ଠାତୀ’ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, ସୁଣିସା ସସୁରଂ ଦିସ୍ୱା ସଂୱିଜ୍ଜତି ସଂୱେଗଂ ଆପଜ୍ଜତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ତସ୍ସ ଚେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ବୁଦ୍ଧଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ, ଏୱଂ ଧମ୍ମଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ, ଏୱଂ ସଙ୍ଘଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ, ଉପେକ୍ଖା କୁସଲନିସ୍ସିତା ନ ସଣ୍ଠାତି, ସୋ ତେନ ସଂୱିଜ୍ଜତି ସଂୱେଗଂ ଆପଜ୍ଜତି – ‘ଅଲାଭା ୱତ ମେ ନ ୱତ ମେ ଲାଭା, ଦୁଲ୍ଲଦ୍ଧଂ ୱତ ମେ, ନ ୱତ ମେ ସୁଲଦ୍ଧଂ, ୟସ୍ସ ମେ ଏୱଂ ବୁଦ୍ଧଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ ଏୱଂ ଧମ୍ମଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ, ଏୱଂ ସଙ୍ଘଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ, ଉପେକ୍ଖା କୁସଲନିସ୍ସିତା ନ ସଣ୍ଠାତୀ’ତି। ତସ୍ସ ଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ବୁଦ୍ଧଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ, ଏୱଂ ଧମ୍ମଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ, ଏୱଂ ସଙ୍ଘଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ ଉପେକ୍ଖା କୁସଲନିସ୍ସିତା ସଣ୍ଠାତି, ସୋ ତେନ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି। ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ବହୁକତଂ ହୋତି।

୩୦୩ . ‘‘କତମା ଚାୱୁସୋ, ଆପୋଧାତୁ? ଆପୋଧାତୁ ସିୟା ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା, ସିୟା ବାହିରା। କତମା ଚାୱୁସୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ଆପୋଧାତୁ? ୟଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ଆପୋ ଆପୋଗତଂ ଉପାଦିନ୍ନଂ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ପିତ୍ତଂ ସେମ୍ହଂ ପୁବ୍ବୋ ଲୋହିତଂ ସେଦୋ ମେଦୋ ଅସ୍ସୁ ୱସା ଖେଳୋ ସିଙ୍ଘାଣିକା ଲସିକା ମୁତ୍ତଂ, ୟଂ ୱା ପନଞ୍ଞମ୍ପି କିଞ୍ଚି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ଆପୋ ଆପୋଗତଂ ଉପାଦିନ୍ନଂ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ, ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ଆପୋଧାତୁ। ୟା ଚେୱ ଖୋ ପନ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ଆପୋଧାତୁ ୟା ଚ ବାହିରା ଆପୋଧାତୁ, ଆପୋଧାତୁରେୱେସା। ‘ତଂ ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦିସ୍ୱା ଆପୋଧାତୁୟା ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଆପୋଧାତୁୟା ଚିତ୍ତଂ ୱିରାଜେତି।

‘‘ହୋତି ଖୋ ସୋ, ଆୱୁସୋ, ସମୟୋ ୟଂ ବାହିରା ଆପୋଧାତୁ ପକୁପ୍ପତି। ସା ଗାମମ୍ପି ୱହତି, ନିଗମମ୍ପି ୱହତି, ନଗରମ୍ପି ୱହତି, ଜନପଦମ୍ପି ୱହତି, ଜନପଦପଦେସମ୍ପି ୱହତି। ହୋତି ଖୋ ସୋ, ଆୱୁସୋ, ସମୟୋ ୟଂ ମହାସମୁଦ୍ଦେ ୟୋଜନସତିକାନିପି ଉଦକାନି ଓଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଦ୍ୱିୟୋଜନସତିକାନିପି ଉଦକାନି ଓଗଚ୍ଛନ୍ତି, ତିୟୋଜନସତିକାନିପି ଉଦକାନି ଓଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଚତୁୟୋଜନସତିକାନିପି ଉଦକାନି ଓଗଚ୍ଛନ୍ତି, ପଞ୍ଚୟୋଜନସତିକାନିପି ଉଦକାନି ଓଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଛୟୋଜନସତିକାନିପି ଉଦକାନି ଓଗଚ୍ଛନ୍ତି, ସତ୍ତୟୋଜନସତିକାନିପି ଉଦକାନି ଓଗଚ୍ଛନ୍ତି। ହୋତି ଖୋ ସୋ, ଆୱୁସୋ, ସମୟୋ ୟଂ ମହାସମୁଦ୍ଦେ ସତ୍ତତାଲମ୍ପି ଉଦକଂ ସଣ୍ଠାତି, ଛତ୍ତାଲମ୍ପି ଉଦକଂ ସଣ୍ଠାତି, ପଞ୍ଚତାଲମ୍ପି ଉଦକଂ ସଣ୍ଠାତି, ଚତୁତ୍ତାଲମ୍ପି ଉଦକଂ ସଣ୍ଠାତି, ତିତାଲମ୍ପି ଉଦକଂ ସଣ୍ଠାତି, ଦ୍ୱିତାଲମ୍ପି ଉଦକଂ ସଣ୍ଠାତି, ତାଲମତ୍ତମ୍ପି [ତାଲଂପି (ସୀ॰)] ଉଦକଂ ସଣ୍ଠାତି। ହୋତି ଖୋ ସୋ, ଆୱୁସୋ, ସମୟୋ ୟଂ ମହାସମୁଦ୍ଦେ ସତ୍ତପୋରିସମ୍ପି ଉଦକଂ ସଣ୍ଠାତି, ଛପ୍ପୋରିସମ୍ପି ଉଦକଂ ସଣ୍ଠାତି, ପଞ୍ଚପୋରିସମ୍ପି ଉଦକଂ ସଣ୍ଠାତି, ଚତୁପ୍ପୋରିସମ୍ପି ଉଦକଂ ସଣ୍ଠାତି, ତିପୋରିସମ୍ପି ଉଦକଂ ସଣ୍ଠାତି, ଦ୍ୱିପୋରିସମ୍ପି ଉଦକଂ ସଣ୍ଠାତି, ପୋରିସମତ୍ତମ୍ପି [ପୋରିସଂପି (ସୀ॰)] ଉଦକଂ ସଣ୍ଠାତି। ହୋତି ଖୋ ସୋ, ଆୱୁସୋ, ସମୟୋ ୟଂ ମହାସମୁଦ୍ଦେ ଅଡ୍ଢପୋରିସମ୍ପି ଉଦକଂ ସଣ୍ଠାତି, କଟିମତ୍ତମ୍ପି ଉଦକଂ ସଣ୍ଠାତି, ଜାଣୁକମତ୍ତମ୍ପି ଉଦକଂ ସଣ୍ଠାତି, ଗୋପ୍ଫକମତ୍ତମ୍ପି ଉଦକଂ ସଣ୍ଠାତି। ହୋତି ଖୋ ସୋ, ଆୱୁସୋ, ସମୟୋ, ୟଂ ମହାସମୁଦ୍ଦେ ଅଙ୍ଗୁଲିପବ୍ବତେମନମତ୍ତମ୍ପି ଉଦକଂ ନ ହୋତି। ତସ୍ସା ହି ନାମ, ଆୱୁସୋ, ବାହିରାୟ ଆପୋଧାତୁୟା ତାୱ ମହଲ୍ଲିକାୟ ଅନିଚ୍ଚତା ପଞ୍ଞାୟିସ୍ସତି, ଖୟଧମ୍ମତା ପଞ୍ଞାୟିସ୍ସତି, ୱୟଧମ୍ମତା ପଞ୍ଞାୟିସ୍ସତି, ୱିପରିଣାମଧମ୍ମତା ପଞ୍ଞାୟିସ୍ସତି। କିଂ ପନିମସ୍ସ ମତ୍ତଟ୍ଠକସ୍ସ କାୟସ୍ସ ତଣ୍ହୁପାଦିନ୍ନସ୍ସ ‘ଅହନ୍ତି ୱା ମମନ୍ତି ୱା ଅସ୍ମୀତି’ ୱା? ଅଥ ଖ୍ୱାସ୍ସ ନୋତେୱେତ୍ଥ ହୋତି…ପେ॰… ତସ୍ସ ଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ବୁଦ୍ଧଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ, ଏୱଂ ଧମ୍ମଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ, ଏୱଂ ସଙ୍ଘଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ ଉପେକ୍ଖା କୁସଲନିସ୍ସିତା ସଣ୍ଠାତି। ସୋ ତେନ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି। ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ବହୁକତଂ ହୋତି।

୩୦୪ . ‘‘କତମା ଚାୱୁସୋ, ତେଜୋଧାତୁ? ତେଜୋଧାତୁ ସିୟା ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା, ସିୟା ବାହିରା। କତମା ଚାୱୁସୋ, ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ତେଜୋଧାତୁ? ୟଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ତେଜୋ ତେଜୋଗତଂ ଉପାଦିନ୍ନଂ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ୟେନ ଚ ସନ୍ତପ୍ପତି, ୟେନ ଚ ଜୀରୀୟତି, ୟେନ ଚ ପରିଡୟ୍ହତି, ୟେନ ଚ ଅସିତପୀତଖାୟିତସାୟିତଂ ସମ୍ମା ପରିଣାମଂ ଗଚ୍ଛତି, ୟଂ ୱା ପନଞ୍ଞମ୍ପି କିଞ୍ଚି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ତେଜୋ ତେଜୋଗତଂ ଉପାଦିନ୍ନଂ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ, ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ତେଜୋଧାତୁ। ୟା ଚେୱ ଖୋ ପନ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ତେଜୋଧାତୁ ୟା ଚ ବାହିରା ତେଜୋଧାତୁ, ତେଜୋଧାତୁରେୱେସା। ‘ତଂ ନେତଂ ମମ , ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦିସ୍ୱା ତେଜୋଧାତୁୟା ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ତେଜୋଧାତୁୟା ଚିତ୍ତଂ ୱିରାଜେତି।

‘‘ହୋତି ଖୋ ସୋ, ଆୱୁସୋ, ସମୟୋ ୟଂ ବାହିରା ତେଜୋଧାତୁ ପକୁପ୍ପତି। ସା ଗାମମ୍ପି ଦହତି, ନିଗମମ୍ପି ଦହତି, ନଗରମ୍ପି ଦହତି, ଜନପଦମ୍ପି ଦହତି, ଜନପଦପଦେସମ୍ପି ଦହତି। ସା ହରିତନ୍ତଂ ୱା ପନ୍ଥନ୍ତଂ ୱା ସେଲନ୍ତଂ ୱା ଉଦକନ୍ତଂ ୱା ରମଣୀୟଂ ୱା ଭୂମିଭାଗଂ ଆଗମ୍ମ ଅନାହାରା ନିବ୍ବାୟତି। ହୋତି ଖୋ ସୋ, ଆୱୁସୋ, ସମୟୋ ୟଂ କୁକ୍କୁଟପତ୍ତେନପି ନ୍ହାରୁଦଦ୍ଦୁଲେନପି ଅଗ୍ଗିଂ ଗୱେସନ୍ତି । ତସ୍ସା ହି ନାମ, ଆୱୁସୋ, ବାହିରାୟ ତେଜୋଧାତୁୟା ତାୱ ମହଲ୍ଲିକାୟ ଅନିଚ୍ଚତା ପଞ୍ଞାୟିସ୍ସତି, ଖୟଧମ୍ମତା ପଞ୍ଞାୟିସ୍ସତି, ୱୟଧମ୍ମତା ପଞ୍ଞାୟିସ୍ସତି, ୱିପରିଣାମଧମ୍ମତା ପଞ୍ଞାୟିସ୍ସତି। କିଂ ପନିମସ୍ସ ମତ୍ତଟ୍ଠକସ୍ସ କାୟସ୍ସ ତଣ୍ହୁପାଦିନ୍ନସ୍ସ ‘ଅହନ୍ତି ୱା ମମନ୍ତି ୱା ଅସ୍ମୀ’ତି ୱା? ଅଥ ଖ୍ୱାସ୍ସ ନୋତେୱେତ୍ଥ ହୋତି…ପେ॰… ତସ୍ସ ଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ବୁଦ୍ଧଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ ଏୱଂ ଧମ୍ମଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ ଏୱଂ ସଙ୍ଘଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ ଉପେକ୍ଖା କୁସଲନିସ୍ସିତା ସଣ୍ଠାତି, ସୋ ତେନ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି। ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ବହୁକତଂ ହୋତି।

୩୦୫ . ‘‘କତମା ଚାୱୁସୋ, ୱାୟୋଧାତୁ? ୱାୟୋଧାତୁ ସିୟା ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା, ସିୟା ବାହିରା। କତମା ଚାୱୁସୋ, ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ୱାୟୋଧାତୁ? ୟଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱାୟୋ ୱାୟୋଗତଂ ଉପାଦିନ୍ନଂ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଉଦ୍ଧଙ୍ଗମା ୱାତା, ଅଧୋଗମା ୱାତା, କୁଚ୍ଛିସୟା ୱାତା, କୋଟ୍ଠାସୟା [କୋଟ୍ଠସୟା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୱାତା, ଅଙ୍ଗମଙ୍ଗାନୁସାରିନୋ ୱାତା, ଅସ୍ସାସୋ ପସ୍ସାସୋ ଇତି, ୟଂ ୱା ପନଞ୍ଞମ୍ପି କିଞ୍ଚି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱାୟୋ ୱାୟୋଗତଂ ଉପାଦିନ୍ନଂ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ, ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ୱାୟୋଧାତୁ। ୟା ଚେୱ ଖୋ ପନ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକା ୱାୟୋଧାତୁ, ୟା ଚ ବାହିରା ୱାୟୋଧାତୁ, ୱାୟୋଧାତୁରେୱେସା। ‘ତଂ ନେତଂ ମମ ନେସୋହମସ୍ମି ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦିସ୍ୱା ୱାୟୋଧାତୁୟା ନିବ୍ବିନ୍ଦତି ୱାୟୋଧାତୁୟା ଚିତ୍ତଂ ୱିରାଜେତି।

‘‘ହୋତି ଖୋ ସୋ, ଆୱୁସୋ, ସମୟୋ ୟଂ ବାହିରା ୱାୟୋଧାତୁ ପକୁପ୍ପତି। ସା ଗାମମ୍ପି ୱହତି, ନିଗମମ୍ପି ୱହତି, ନଗରମ୍ପି ୱହତି, ଜନପଦମ୍ପି ୱହତି, ଜନପଦପଦେସମ୍ପି ୱହତି। ହୋତି ଖୋ ସୋ, ଆୱୁସୋ, ସମୟୋ ୟଂ ଗିମ୍ହାନଂ ପଚ୍ଛିମେ ମାସେ ତାଲୱଣ୍ଟେନପି ୱିଧୂପନେନପି ୱାତଂ ପରିୟେସନ୍ତି, ଓସ୍ସୱନେପି ତିଣାନି ନ ଇଚ୍ଛନ୍ତି। ତସ୍ସା ହି ନାମ, ଆୱୁସୋ, ବାହିରାୟ ୱାୟୋଧାତୁୟା ତାୱ ମହଲ୍ଲିକାୟ ଅନିଚ୍ଚତା ପଞ୍ଞାୟିସ୍ସତି, ଖୟଧମ୍ମତା ପଞ୍ଞାୟିସ୍ସତି, ୱୟଧମ୍ମତା ପଞ୍ଞାୟିସ୍ସତି, ୱିପରିଣାମଧମ୍ମତା ପଞ୍ଞାୟିସ୍ସତି। କିଂ ପନିମସ୍ସ ମତ୍ତଟ୍ଠକସ୍ସ କାୟସ୍ସ ତଣ୍ହୁପାଦିନ୍ନସ୍ସ ‘ଅହନ୍ତି ୱା ମମନ୍ତି ୱା ଅସ୍ମୀ’ତି ୱା? ଅଥ ଖ୍ୱାସ୍ସ ନୋତେୱେତ୍ଥ ହୋତି।

‘‘ତଞ୍ଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁଂ ପରେ ଅକ୍କୋସନ୍ତି ପରିଭାସନ୍ତି ରୋସେନ୍ତି ୱିହେସେନ୍ତି। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି, ଉପ୍ପନ୍ନା ଖୋ ମେ ଅୟଂ ସୋତସମ୍ଫସ୍ସଜା ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା। ସା ଚ ଖୋ ପଟିଚ୍ଚ, ନୋ ଅପଟିଚ୍ଚ। କିଂ ପଟିଚ୍ଚ? ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ। ସୋପି ଫସ୍ସୋ ଅନିଚ୍ଚୋତି ପସ୍ସତି, ୱେଦନା ଅନିଚ୍ଚାତି ପସ୍ସତି , ସଞ୍ଞା ଅନିଚ୍ଚାତି ପସ୍ସତି, ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚାତି ପସ୍ସତି, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚନ୍ତି ପସ୍ସତି। ତସ୍ସ ଧାତାରମ୍ମଣମେୱ ଚିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତି ପସୀଦତି ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ଅଧିମୁଚ୍ଚତି।

‘‘ତଞ୍ଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁଂ ପରେ ଅନିଟ୍ଠେହି ଅକନ୍ତେହି ଅମନାପେହି ସମୁଦାଚରନ୍ତି, ପାଣିସମ୍ଫସ୍ସେନପି ଲେଡ୍ଡୁସମ୍ଫସ୍ସେନପି ଦଣ୍ଡସମ୍ଫସ୍ସେନପି ସତ୍ଥସମ୍ଫସ୍ସେନପି। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି ‘ତଥାଭୂତୋ ଖୋ ଅୟଂ କାୟୋ ୟଥାଭୂତସ୍ମିଂ କାୟେ ପାଣିସମ୍ଫସ୍ସାପି କମନ୍ତି, ଲେଡ୍ଡୁସମ୍ଫସ୍ସାପି କମନ୍ତି, ଦଣ୍ଡସମ୍ଫସ୍ସାପି କମନ୍ତି, ସତ୍ଥସମ୍ଫସ୍ସାପି କମନ୍ତି। ୱୁତ୍ତଂ ଖୋ ପନେତଂ ଭଗୱତା କକଚୂପମୋୱାଦେ ‘‘ଉଭତୋଦଣ୍ଡକେନ ଚେପି, ଭିକ୍ଖୱେ, କକଚେନ ଚୋରା ଓଚରକା ଅଙ୍ଗମଙ୍ଗାନି ଓକନ୍ତେୟ୍ୟୁଂ। ତତ୍ରାପି ୟୋ ମନୋ ପଦୂସେୟ୍ୟ, ନ ମେ ସୋ ତେନ ସାସନକରୋ’’ତି। ଆରଦ୍ଧଂ ଖୋ ପନ ମେ ୱୀରିୟଂ ଭୱିସ୍ସତି ଅସଲ୍ଲୀନଂ, ଉପଟ୍ଠିତା ସତି ଅସମ୍ମୁଟ୍ଠା, ପସ୍ସଦ୍ଧୋ କାୟୋ ଅସାରଦ୍ଧୋ, ସମାହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଏକଗ୍ଗଂ। କାମଂ ଦାନି ଇମସ୍ମିଂ କାୟେ ପାଣିସମ୍ଫସ୍ସାପି କମନ୍ତୁ, ଲେଡ୍ଡୁସମ୍ଫସ୍ସାପି କମନ୍ତୁ, ଦଣ୍ଡସମ୍ଫସ୍ସାପି କମନ୍ତୁ, ସତ୍ଥସମ୍ଫସ୍ସାପି କମନ୍ତୁ। କରୀୟତି ହିଦଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ସାସନ’ନ୍ତି।

‘‘ତସ୍ସ ଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ବୁଦ୍ଧଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ, ଏୱଂ ଧମ୍ମଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ, ଏୱଂ ସଙ୍ଘଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ ଉପେକ୍ଖା କୁସଲନିସ୍ସିତା ନ ସଣ୍ଠାତି। ସୋ ତେନ ସଂୱିଜ୍ଜତି ସଂୱେଗଂ ଆପଜ୍ଜତି – ‘ଅଲାଭା ୱତ ମେ, ନ ୱତ ମେ ଲାଭା, ଦୁଲ୍ଲଦ୍ଧଂ ୱତ ମେ, ନ ୱତ ମେ ସୁଲଦ୍ଧଂ। ୟସ୍ସ ମେ ଏୱଂ ବୁଦ୍ଧଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ, ଏୱଂ ଧମ୍ମଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ, ଏୱଂ ସଙ୍ଘଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ ଉପେକ୍ଖା କୁସଲନିସ୍ସିତା ନ ସଣ୍ଠାତୀ’ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, ସୁଣିସା ସସୁରଂ ଦିସ୍ୱା ସଂୱିଜ୍ଜତି ସଂୱେଗଂ ଆପଜ୍ଜତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ତସ୍ସ ଚେ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ବୁଦ୍ଧଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ, ଏୱଂ ଧମ୍ମଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ, ଏୱଂ ସଙ୍ଘଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ, ଉପେକ୍ଖା କୁସଲନିସ୍ସିତା ନ ସଣ୍ଠାତି। ସୋ ତେନ ସଂୱିଜ୍ଜତି ସଂୱେଗଂ ଆପଜ୍ଜତି – ‘ଅଲାଭା ୱତ ମେ, ନ ୱତ ମେ ଲାଭା, ଦୁଲ୍ଲଦ୍ଧଂ ୱତ ମେ, ନ ୱତ ମେ ସୁଲଦ୍ଧଂ। ୟସ୍ସ ମେ ଏୱଂ ବୁଦ୍ଧଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ, ଏୱଂ ଧମ୍ମଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ, ଏୱଂ ସଙ୍ଘଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ, ଉପେକ୍ଖା କୁସଲନିସ୍ସିତା ନ ସଣ୍ଠାତୀ’ତି। ତସ୍ସ ଚେ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ବୁଦ୍ଧଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ, ଏୱଂ ଧମ୍ମଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ, ଏୱଂ ସଙ୍ଘଂ ଅନୁସ୍ସରତୋ, ଉପେକ୍ଖା କୁସଲନିସ୍ସିତା ସଣ୍ଠାତି, ସୋ ତେନ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି। ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ବହୁକତଂ ହୋତି।

୩୦୬ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, କଟ୍ଠଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ୱଲ୍ଲିଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ତିଣଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ମତ୍ତିକଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଆକାସୋ ପରିୱାରିତୋ ଅଗାରଂ ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅଟ୍ଠିଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ନ୍ହାରୁଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ମଂସଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଚମ୍ମଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଆକାସୋ ପରିୱାରିତୋ ରୂପଂ ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି। ଅଜ୍ଝତ୍ତିକଞ୍ଚେୱ, ଆୱୁସୋ, ଚକ୍ଖୁଂ ଅପରିଭିନ୍ନଂ ହୋତି, ବାହିରା ଚ ରୂପା ନ ଆପାଥଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି, ନୋ ଚ ତଜ୍ଜୋ ସମନ୍ନାହାରୋ ହୋତି, ନେୱ ତାୱ ତଜ୍ଜସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣଭାଗସ୍ସ ପାତୁଭାୱୋ ହୋତି। ଅଜ୍ଝତ୍ତିକଞ୍ଚେୱ [ଅଜ୍ଝତ୍ତିକଞ୍ଚେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰), ଅଜ୍ଝତ୍ତିକଞ୍ଚେପି (?)] , ଆୱୁସୋ, ଚକ୍ଖୁଂ ଅପରିଭିନ୍ନଂ ହୋତି ବାହିରା ଚ ରୂପା ଆପାଥଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି, ନୋ ଚ ତଜ୍ଜୋ ସମନ୍ନାହାରୋ ହୋତି, ନେୱ ତାୱ ତଜ୍ଜସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣଭାଗସ୍ସ ପାତୁଭାୱୋ ହୋତି। ୟତୋ ଚ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅଜ୍ଝତ୍ତିକଞ୍ଚେୱ ଚକ୍ଖୁଂ ଅପରିଭିନ୍ନଂ ହୋତି, ବାହିରା ଚ ରୂପା ଆପାଥଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି, ତଜ୍ଜୋ ଚ ସମନ୍ନାହାରୋ ହୋତି। ଏୱଂ ତଜ୍ଜସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣଭାଗସ୍ସ ପାତୁଭାୱୋ ହୋତି। ୟଂ ତଥାଭୂତସ୍ସ ରୂପଂ ତଂ ରୂପୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧେ ସଙ୍ଗହଂ ଗଚ୍ଛତି, ୟା ତଥାଭୂତସ୍ସ ୱେଦନା ସା ୱେଦନୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧେ ସଙ୍ଗହଂ ଗଚ୍ଛତି, ୟା ତଥାଭୂତସ୍ସ ସଞ୍ଞା ସା ସଞ୍ଞୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧେ ସଙ୍ଗହଂ ଗଚ୍ଛତି, ୟେ ତଥାଭୂତସ୍ସ ସଙ୍ଖାରା ତେ ସଙ୍ଖାରୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧେ ସଙ୍ଗହଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ୟଂ ତଥାଭୂତସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧେ ସଙ୍ଗହଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଏୱଞ୍ହି କିର ଇମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧାନଂ ସଙ୍ଗହୋ ସନ୍ନିପାତୋ ସମୱାୟୋ ହୋତି। ୱୁତ୍ତଂ ଖୋ ପନେତଂ ଭଗୱତା – ‘ୟୋ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦଂ ପସ୍ସତି ସୋ ଧମ୍ମଂ ପସ୍ସତି; ୟୋ ଧମ୍ମଂ ପସ୍ସତି ସୋ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦଂ ପସ୍ସତୀତି। ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନା ଖୋ ପନିମେ ୟଦିଦଂ ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା। ୟୋ ଇମେସୁ ପଞ୍ଚସୁ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧେସୁ ଛନ୍ଦୋ ଆଲୟୋ ଅନୁନୟୋ ଅଜ୍ଝୋସାନଂ ସୋ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ। ୟୋ ଇମେସୁ ପଞ୍ଚସୁ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧେସୁ ଛନ୍ଦରାଗୱିନୟୋ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପହାନଂ, ସୋ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି। ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ବହୁକତଂ ହୋତି।

‘‘ଅଜ୍ଝତ୍ତିକଞ୍ଚେୱ, ଆୱୁସୋ, ସୋତଂ ଅପରିଭିନ୍ନଂ ହୋତି…ପେ॰… ଘାନଂ ଅପରିଭିନ୍ନଂ ହୋତି… ଜିୱ୍ହା ଅପରିଭିନ୍ନା ହୋତି… କାୟୋ ଅପରିଭିନ୍ନୋ ହୋତି… ମନୋ ଅପରିଭିନ୍ନୋ ହୋତି, ବାହିରା ଚ ଧମ୍ମା ନ ଆପାଥଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି ନୋ ଚ ତଜ୍ଜୋ ସମନ୍ନାହାରୋ ହୋତି, ନେୱ ତାୱ ତଜ୍ଜସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣଭାଗସ୍ସ ପାତୁଭାୱୋ ହୋତି। ଅଜ୍ଝତ୍ତିକୋ ଚେୱ, ଆୱୁସୋ, ମନୋ ଅପରିଭିନ୍ନୋ ହୋତି, ବାହିରା ଚ ଧମ୍ମା ଆପାଥଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି, ନୋ ଚ ତଜ୍ଜୋ ସମନ୍ନାହାରୋ ହୋତି, ନେୱ ତାୱ ତଜ୍ଜସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣଭାଗସ୍ସ ପାତୁଭାୱୋ ହୋତି। ୟତୋ ଚ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅଜ୍ଝତ୍ତିକୋ ଚେୱ ମନୋ ଅପରିଭିନ୍ନୋ ହୋତି, ବାହିରା ଚ ଧମ୍ମା ଆପାଥଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି, ତଜ୍ଜୋ ଚ ସମନ୍ନାହାରୋ ହୋତି, ଏୱଂ ତଜ୍ଜସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣଭାଗସ୍ସ ପାତୁଭାୱୋ ହୋତି। ୟଂ ତଥାଭୂତସ୍ସ ରୂପଂ ତଂ ରୂପୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧେ ସଙ୍ଗହଂ ଗଚ୍ଛତି, ୟା ତଥାଭୂତସ୍ସ ୱେଦନା ସା ୱେଦନୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧେ ସଙ୍ଗହଂ ଗଚ୍ଛତି, ୟା ତଥାଭୂତସ୍ସ ସଞ୍ଞା ସା ସଞ୍ଞୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧେ ସଙ୍ଗହଂ ଗଚ୍ଛତି, ୟେ ତଥାଭୂତସ୍ସ ସଙ୍ଖାରା ତେ ସଙ୍ଖାରୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧେ ସଙ୍ଗହଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ୟଂ ତଥାଭୂତସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧେ ସଙ୍ଗହଂ ଗଚ୍ଛତି। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଏୱଞ୍ହି କିର ଇମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧାନଂ ସଙ୍ଗହୋ ସନ୍ନିପାତୋ ସମୱାୟୋ ହୋତି। ୱୁତ୍ତଂ ଖୋ ପନେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ୟୋ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦଂ ପସ୍ସତି ସୋ ଧମ୍ମଂ ପସ୍ସତି; ୟୋ ଧମ୍ମଂ ପସ୍ସତି ସୋ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦଂ ପସ୍ସତୀ’’ତି। ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନା ଖୋ ପନିମେ ୟଦିଦଂ ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା। ୟୋ ଇମେସୁ ପଞ୍ଚସୁ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧେସୁ ଛନ୍ଦୋ ଆଲୟୋ ଅନୁନୟୋ ଅଜ୍ଝୋସାନଂ ସୋ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ। ୟୋ ଇମେସୁ ପଞ୍ଚସୁ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧେସୁ ଛନ୍ଦରାଗୱିନୟୋ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପହାନଂ ସୋ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି। ଏତ୍ତାୱତାପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ବହୁକତଂ ହୋତୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ମହାହତ୍ଥିପଦୋପମସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ମହାସାରୋପମସୁତ୍ତଂ

୩୦୭ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ଗିଜ୍ଝକୂଟେ ପବ୍ବତେ ଅଚିରପକ୍କନ୍ତେ ଦେୱଦତ୍ତେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଦେୱଦତ୍ତଂ ଆରବ୍ଭ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି –

‘‘ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ କୁଲପୁତ୍ତୋ ସଦ୍ଧା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ ହୋତି – ‘ଓତିଣ୍ଣୋମ୍ହି ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି, ଦୁକ୍ଖୋତିଣ୍ଣୋ ଦୁକ୍ଖପରେତୋ, ଅପ୍ପେୱ ନାମ ଇମସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଅନ୍ତକିରିୟା ପଞ୍ଞାୟେଥା’ତି। ସୋ ଏୱଂ ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେତି। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି ପରଂ ୱମ୍ଭେତି – ‘ଅହମସ୍ମି ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୱା [ଲାଭୀ ସିଲୋକୱା (ସୀ॰ ପୀ॰), ଲାଭୀ ସକ୍କାର ସିଲୋକୱା (ସ୍ୟା॰)] , ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ଅପ୍ପଞ୍ଞାତା ଅପ୍ପେସକ୍ଖା’ତି। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ମଜ୍ଜତି ପମଜ୍ଜତି ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜତି, ପମତ୍ତୋ ସମାନୋ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିହରତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ସାରତ୍ଥିକୋ ସାରଗୱେସୀ ସାରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ଅତିକ୍କମ୍ମେୱ ସାରଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ ଫେଗ୍ଗୁଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ ତଚଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ ପପଟିକଂ, ସାଖାପଲାସଂ ଛେତ୍ୱା ଆଦାୟ ପକ୍କମେୟ୍ୟ ‘ସାର’ନ୍ତି ମଞ୍ଞମାନୋ। ତମେନଂ ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ଦିସ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ନ ୱତାୟଂ ଭୱଂ ପୁରିସୋ ଅଞ୍ଞାସି ସାରଂ, ନ ଅଞ୍ଞାସି ଫେଗ୍ଗୁଂ, ନ ଅଞ୍ଞାସି ତଚଂ, ନ ଅଞ୍ଞାସି ପପଟିକଂ, ନ ଅଞ୍ଞାସି ସାଖାପଲାସଂ। ତଥା ହୟଂ [ତଥାପାୟଂ (କ॰)] ଭୱଂ ପୁରିସୋ ସାରତ୍ଥିକୋ ସାରଗୱେସୀ ସାରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ଅତିକ୍କମ୍ମେୱ ସାରଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ ଫେଗ୍ଗୁଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ ତଚଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ ପପଟିକଂ, ସାଖାପଲାସଂ ଛେତ୍ୱା ଆଦାୟ ପକ୍କନ୍ତୋ ‘ସାର’ନ୍ତି ମଞ୍ଞମାନୋ। ୟଞ୍ଚସ୍ସ ସାରେନ ସାରକରଣୀୟଂ ତଞ୍ଚସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ନାନୁଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଧେକଚ୍ଚୋ କୁଲପୁତ୍ତୋ ସଦ୍ଧା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ ହୋତି – ଓତିଣ୍ଣୋମ୍ହି ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି, ଦୁକ୍ଖୋତିଣ୍ଣୋ ଦୁକ୍ଖପରେତୋ , ଅପ୍ପେୱ ନାମ ଇମସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଅନ୍ତକିରିୟା ପଞ୍ଞାୟେଥା’ତି। ସୋ ଏୱଂ ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେତି। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ପରଂ ୱମ୍ଭେତି ‘ଅହମସ୍ମି ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୱା, ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ଅପ୍ପଞ୍ଞାତା ଅପ୍ପେସକ୍ଖା’ତି। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ମଜ୍ଜତି ପମଜ୍ଜତି ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜତି, ପମତ୍ତୋ ସମାନୋ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସାଖାପଲାସଂ ଅଗ୍ଗହେସି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟସ୍ସ; ତେନ ଚ ୱୋସାନଂ ଆପାଦି।

୩୦୮ . ‘‘ଇଧ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ କୁଲପୁତ୍ତୋ ସଦ୍ଧା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ ହୋତି – ‘ଓତିଣ୍ଣୋମ୍ହି ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି, ଦୁକ୍ଖୋତିଣ୍ଣୋ ଦୁକ୍ଖପରେତୋ, ଅପ୍ପେୱ ନାମ ଇମସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଅନ୍ତକିରିୟା ପଞ୍ଞାୟେଥା’ତି। ସୋ ଏୱଂ ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେତି। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ନ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି ନ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ନ ମଜ୍ଜତି ନପ୍ପମଜ୍ଜତି ନ ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ସମାନୋ ସୀଲସମ୍ପଦଂ ଆରାଧେତି। ସୋ ତାୟ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତାୟ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ପରଂ ୱମ୍ଭେତି – ‘ଅହମସ୍ମି ସୀଲୱା କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମୋ, ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ଦୁସ୍ସୀଲା ପାପଧମ୍ମା’ତି। ସୋ ତାୟ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ମଜ୍ଜତି ପମଜ୍ଜତି ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜତି, ପମତ୍ତୋ ସମାନୋ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିହରତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ସାରତ୍ଥିକୋ ସାରଗୱେସୀ ସାରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ଅତିକ୍କମ୍ମେୱ ସାରଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ ଫେଗ୍ଗୁଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ ତଚଂ, ପପଟିକଂ ଛେତ୍ୱା ଆଦାୟ ପକ୍କମେୟ୍ୟ ‘ସାର’ନ୍ତି ମଞ୍ଞମାନୋ। ତମେନଂ ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ଦିସ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ନ ୱତାୟଂ ଭୱଂ ପୁରିସୋ ଅଞ୍ଞାସି ସାରଂ, ନ ଅଞ୍ଞାସି ଫେଗ୍ଗୁଂ, ନ ଅଞ୍ଞାସି ତଚଂ, ନ ଅଞ୍ଞାସି ପପଟିକଂ, ନ ଅଞ୍ଞାସି ସାଖାପଲାସଂ। ତଥା ହୟଂ ଭୱଂ ପୁରିସୋ ସାରତ୍ଥିକୋ ସାରଗୱେସୀ ସାରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ଅତିକ୍କମ୍ମେୱ ସାରଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ ଫେଗ୍ଗୁଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ ତଚଂ, ପପଟିକଂ ଛେତ୍ୱା ଆଦାୟ ପକ୍କନ୍ତୋ ‘ସାର’ନ୍ତି ମଞ୍ଞମାନୋ; ୟଞ୍ଚସ୍ସ ସାରେନ ସାରକରଣୀୟଂ ତଞ୍ଚସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ନାନୁଭୱିସ୍ସତୀ’ତି।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଧେକଚ୍ଚୋ କୁଲପୁତ୍ତୋ ସଦ୍ଧା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ ହୋତି – ‘ଓତିଣ୍ଣୋମ୍ହି ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି, ଦୁକ୍ଖୋତିଣ୍ଣୋ ଦୁକ୍ଖପରେତୋ, ଅପ୍ପେୱ ନାମ ଇମସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଅନ୍ତକିରିୟା ପଞ୍ଞାୟେଥା’’ତି। ସୋ ଏୱଂ ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେତି। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ନ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି ନ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ନ ମଜ୍ଜତି ନପ୍ପମଜ୍ଜତି ନ ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ସମାନୋ ସୀଲସମ୍ପଦଂ ଆରାଧେତି। ସୋ ତାୟ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତାୟ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ପରଂ ୱମ୍ଭେତି – ‘ଅହମସ୍ମି ସୀଲୱା କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମୋ, ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ଦୁସ୍ସୀଲା ପାପଧମ୍ମା’ତି। ସୋ ତାୟ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ମଜ୍ଜତି ପମଜ୍ଜତି ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜତି, ପମତ୍ତୋ ସମାନୋ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପପଟିକଂ ଅଗ୍ଗହେସି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟସ୍ସ; ତେନ ଚ ୱୋସାନଂ ଆପାଦି।

୩୦୯ . ‘‘ଇଧ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ କୁଲପୁତ୍ତୋ ସଦ୍ଧା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ ହୋତି – ‘ଓତିଣ୍ଣୋମ୍ହି ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି, ଦୁକ୍ଖୋତିଣ୍ଣୋ ଦୁକ୍ଖପରେତୋ, ଅପ୍ପେୱ ନାମ ଇମସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଅନ୍ତକିରିୟା ପଞ୍ଞାୟେଥା’ତି। ସୋ ଏୱଂ ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେତି। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ନ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି ନ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ନ ମଜ୍ଜତି ନପ୍ପମଜ୍ଜତି ନ ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜତି, ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ସମାନୋ ସୀଲସମ୍ପଦଂ ଆରାଧେତି। ସୋ ତାୟ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି ନୋ ଚ ଖୋ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତାୟ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ସୋ ତାୟ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ନ ମଜ୍ଜତି ନପ୍ପମଜ୍ଜତି ନ ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ସମାନୋ ସମାଧିସମ୍ପଦଂ ଆରାଧେତି । ସୋ ତାୟ ସମାଧିସମ୍ପଦାୟ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତାୟ ସମାଧିସମ୍ପଦାୟ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ପରଂ ୱମ୍ଭେତି – ‘ଅହମସ୍ମି ସମାହିତୋ ଏକଗ୍ଗଚିତ୍ତୋ, ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ଅସମାହିତା ୱିବ୍ଭନ୍ତଚିତ୍ତା’ତି। ସୋ ତାୟ ସମାଧିସମ୍ପଦାୟ ମଜ୍ଜତି ପମଜ୍ଜତି ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜତି, ପମତ୍ତୋ ସମାନୋ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିହରତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ସାରତ୍ଥିକୋ ସାରଗୱେସୀ ସାରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ଅତିକ୍କମ୍ମେୱ ସାରଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ ଫେଗ୍ଗୁଂ ତଚଂ ଛେତ୍ୱା ଆଦାୟ ପକ୍କମେୟ୍ୟ ‘ସାର’ନ୍ତି ମଞ୍ଞମାନୋ। ତମେନଂ ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ଦିସ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ ‘ନ ୱତାୟଂ ଭୱଂ ପୁରିସୋ ଅଞ୍ଞାସି ସାରଂ , ନ ଅଞ୍ଞାସି ଫେଗ୍ଗୁଂ, ନ ଅଞ୍ଞାସି ତଚଂ, ନ ଅଞ୍ଞାସି ପପଟିକଂ, ନ ଅଞ୍ଞାସି ସାଖାପଲାସଂ। ତଥା ହୟଂ ଭୱଂ ପୁରିସୋ ସାରତ୍ଥିକୋ ସାରଗୱେସୀ ସାରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ଅତିକ୍କମ୍ମେୱ ସାରଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ ଫେଗ୍ଗୁଂ ତଚଂ ଛେତ୍ୱା ଆଦାୟ ପକ୍କନ୍ତୋ ‘ସାର’ନ୍ତି ମଞ୍ଞମାନୋ। ୟଞ୍ଚସ୍ସ ସାରେନ ସାରକରଣୀୟଂ ତଞ୍ଚସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ନାନୁଭୱିସ୍ସତୀ’ତି।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଧେକଚ୍ଚୋ କୁଲପୁତ୍ତୋ ସଦ୍ଧା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ ହୋତି – ‘ଓତିଣ୍ଣୋମ୍ହି ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି, ଦୁକ୍ଖୋତିଣ୍ଣୋ ଦୁକ୍ଖପରେତୋ, ଅପ୍ପେୱ ନାମ ଇମସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଅନ୍ତକିରିୟା ପଞ୍ଞାୟେଥା’’ତି। ସୋ ଏୱଂ ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେତି। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ନ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି ନ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ନ ମଜ୍ଜତି ନପ୍ପମଜ୍ଜତି ନ ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜତି, ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ସମାନୋ ସୀଲସମ୍ପଦଂ ଆରାଧେତି। ସୋ ତାୟ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି ନୋ ଚ ଖୋ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତାୟ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ସୋ ତାୟ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ନ ମଜ୍ଜତି ନପ୍ପମଜ୍ଜତି ନ ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜତି, ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ସମାନୋ ସମାଧିସମ୍ପଦଂ ଆରାଧେତି। ସୋ ତାୟ ସମାଧିସମ୍ପଦାୟ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତାୟ ସମାଧିସମ୍ପଦାୟ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ପରଂ ୱମ୍ଭେତି – ‘ଅହମସ୍ମି ସମାହିତୋ ଏକଗ୍ଗଚିତ୍ତୋ, ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ଅସମାହିତା ୱିବ୍ଭନ୍ତଚିତ୍ତା’ତି। ସୋ ତାୟ ସମାଧିସମ୍ପଦାୟ ମଜ୍ଜତି ପମଜ୍ଜତି ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜତି, ପମତ୍ତୋ ସମାନୋ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ତଚଂ ଅଗ୍ଗହେସି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟସ୍ସ; ତେନ ଚ ୱୋସାନଂ ଆପାଦି।

୩୧୦ . ‘‘ଇଧ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ କୁଲପୁତ୍ତୋ ସଦ୍ଧା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ ହୋତି – ‘ଓତିଣ୍ଣୋମ୍ହି ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି, ଦୁକ୍ଖୋତିଣ୍ଣୋ ଦୁକ୍ଖପରେତୋ, ଅପ୍ପେୱ ନାମ ଇମସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଅନ୍ତକିରିୟା ପଞ୍ଞାୟେଥା’ତି। ସୋ ଏୱଂ ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେତି। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ନ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି ନ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ନ ମଜ୍ଜତି ନପ୍ପମଜ୍ଜତି ନ ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ସମାନୋ ସୀଲସମ୍ପଦଂ ଆରାଧେତି। ସୋ ତାୟ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି, ନୋ ଚ ଖୋ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତାୟ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ସୋ ତାୟ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ନ ମଜ୍ଜତି ନପ୍ପମଜ୍ଜତି ନ ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜତି, ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ସମାନୋ ସମାଧିସମ୍ପଦଂ ଆରାଧେତି। ସୋ ତାୟ ସମାଧିସମ୍ପଦାୟ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି, ନୋ ଚ ଖୋ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତାୟ ସମାଧିସମ୍ପଦାୟ ନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ସୋ ତାୟ ସମାଧିସମ୍ପଦାୟ ନ ମଜ୍ଜତି ନପ୍ପମଜ୍ଜତି ନ ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜତି ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ସମାନୋ ଞାଣଦସ୍ସନଂ ଆରାଧେତି। ସୋ ତେନ ଞାଣଦସ୍ସନେନ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତେନ ଞାଣଦସ୍ସନେନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ପରଂ ୱମ୍ଭେତି – ‘ଅହମସ୍ମି ଜାନଂ ପସ୍ସଂ ୱିହରାମି। ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ଅଜାନଂ ଅପସ୍ସଂ ୱିହରନ୍ତୀ’ତି। ସୋ ତେନ ଞାଣଦସ୍ସନେନ ମଜ୍ଜତି ପମଜ୍ଜତି ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜତି, ପମତ୍ତୋ ସମାନୋ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିହରତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ସାରତ୍ଥିକୋ ସାରଗୱେସୀ ସାରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ଅତିକ୍କମ୍ମେୱ ସାରଂ ଫେଗ୍ଗୁଂ ଛେତ୍ୱା ଆଦାୟ ପକ୍କମେୟ୍ୟ ‘ସାର’ନ୍ତି ମଞ୍ଞମାନୋ। ତମେନଂ ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ଦିସ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ନ ୱତାୟଂ ଭୱଂ ପୁରିସୋ ଅଞ୍ଞାସି ସାରଂ ନ ଅଞ୍ଞାସି ଫେଗ୍ଗୁଂ ନ ଅଞ୍ଞାସି ତଚଂ ନ ଅଞ୍ଞାସି ପପଟିକଂ ନ ଅଞ୍ଞାସି ସାଖାପଲାସଂ। ତଥା ହୟଂ ଭୱଂ ପୁରିସୋ ସାରତ୍ଥିକୋ ସାରଗୱେସୀ ସାରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ଅତିକ୍କମ୍ମେୱ ସାରଂ ଫେଗ୍ଗୁଂ ଛେତ୍ୱା ଆଦାୟ ପକ୍କନ୍ତୋ ‘ସାର’ନ୍ତି ମଞ୍ଞମାନୋ। ୟଞ୍ଚସ୍ସ ସାରେନ ସାରକରଣୀୟଂ ତଞ୍ଚସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ନାନୁଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଧେକଚ୍ଚୋ କୁଲପୁତ୍ତୋ ସଦ୍ଧା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ ହୋତି – ‘ଓତିଣ୍ଣୋମ୍ହି ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି, ଦୁକ୍ଖୋତିଣ୍ଣୋ ଦୁକ୍ଖପରେତୋ, ଅପ୍ପେୱ ନାମ ଇମସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଅନ୍ତକିରିୟା ପଞ୍ଞାୟେଥା’ତି। ସୋ ଏୱଂ ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେତି। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ନ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି ନ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ନ ମଜ୍ଜତି ନପ୍ପମଜ୍ଜତି ନ ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜତି, ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ସମାନୋ ସୀଲସମ୍ପଦଂ ଆରାଧେତି। ସୋ ତାୟ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି, ନୋ ଚ ଖୋ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତାୟ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ସୋ ତାୟ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ନ ମଜ୍ଜତି ନପ୍ପମଜ୍ଜତି ନ ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜତି, ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ସମାନୋ ସମାଧିସମ୍ପଦଂ ଆରାଧେତି। ସୋ ତାୟ ସମାଧିସମ୍ପଦାୟ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି, ନୋ ଚ ଖୋ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତାୟ ସମାଧିସମ୍ପଦାୟ ନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ସୋ ତାୟ ସମାଧିସମ୍ପଦାୟ ନ ମଜ୍ଜତି ନପ୍ପମଜ୍ଜତି ନ ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜତି, ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ସମାନୋ ଞାଣଦସ୍ସନଂ ଆରାଧେତି। ସୋ ତେନ ଞାଣଦସ୍ସନେନ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତେନ ଞାଣଦସ୍ସନେନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ପରଂ ୱମ୍ଭେତି – ‘ଅହମସ୍ମି ଜାନଂ ପସ୍ସଂ ୱିହରାମି, ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ଅଜାନଂ ଅପସ୍ସଂ ୱିହରନ୍ତୀ’ତି। ସୋ ତେନ ଞାଣଦସ୍ସନେନ ମଜ୍ଜତି ପମଜ୍ଜତି ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜତି, ପମତ୍ତୋ ସମାନୋ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଫେଗ୍ଗୁଂ ଅଗ୍ଗହେସି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟସ୍ସ; ତେନ ଚ ୱୋସାନଂ ଆପାଦି।

୩୧୧ . ‘‘ଇଧ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ କୁଲପୁତ୍ତୋ ସଦ୍ଧା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ ହୋତି – ‘ଓତିଣ୍ଣୋମ୍ହି ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି, ଦୁକ୍ଖୋତିଣ୍ଣୋ ଦୁକ୍ଖପରେତୋ, ଅପ୍ପେୱ ନାମ ଇମସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଅନ୍ତକିରିୟା ପଞ୍ଞାୟେଥା’ତି। ସୋ ଏୱଂ ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେତି। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ନ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି , ନ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ନ ମଜ୍ଜତି ନପ୍ପମଜ୍ଜତି ନ ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜତି, ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ସମାନୋ ସୀଲସମ୍ପଦଂ ଆରାଧେତି। ସୋ ତାୟ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି, ନୋ ଚ ଖୋ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତାୟ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ସୋ ତାୟ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ନ ମଜ୍ଜତି ନପ୍ପମଜ୍ଜତି ନ ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜତି, ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ସମାନୋ ସମାଧିସମ୍ପଦଂ ଆରାଧେତି। ସୋ ତାୟ ସମାଧିସମ୍ପଦାୟ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି, ନୋ ଚ ଖୋ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତାୟ ସମାଧିସମ୍ପଦାୟ ନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ସୋ ତାୟ ସମାଧିସମ୍ପଦାୟ ନ ମଜ୍ଜତି ନପ୍ପମଜ୍ଜତି ନ ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜତି, ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ସମାନୋ ଞାଣଦସ୍ସନଂ ଆରାଧେତି। ସୋ ତେନ ଞାଣଦସ୍ସନେନ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି, ନୋ ଚ ଖୋ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତେନ ଞାଣଦସ୍ସନେନ ନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ସୋ ତେନ ଞାଣଦସ୍ସନେନ ନ ମଜ୍ଜତି ନପ୍ପମଜ୍ଜତି ନ ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜତି, ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ସମାନୋ ଅସମୟୱିମୋକ୍ଖଂ ଆରାଧେତି। ଅଟ୍ଠାନମେତଂ [ଅଟ୍ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ (କ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୱକାସୋ ୟଂ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ତାୟ ଅସମୟୱିମୁତ୍ତିୟା ପରିହାୟେଥ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ସାରତ୍ଥିକୋ ସାରଗୱେସୀ ସାରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ସାରଞ୍ଞେୱ ଛେତ୍ୱା ଆଦାୟ ପକ୍କମେୟ୍ୟ ‘ସାର’ନ୍ତି ଜାନମାନୋ। ତମେନଂ ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ଦିସ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅଞ୍ଞାସି ୱତାୟଂ ଭୱଂ ପୁରିସୋ ସାରଂ, ଅଞ୍ଞାସି ଫେଗ୍ଗୁଂ, ଅଞ୍ଞାସି ତଚଂ, ଅଞ୍ଞାସି ପପଟିକଂ, ଅଞ୍ଞାସି ସାଖାପଲାସଂ। ତଥା ହୟଂ ଭୱଂ ପୁରିସୋ ସାରତ୍ଥିକୋ ସାରଗୱେସୀ ସାରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ସାରଞ୍ଞେୱ ଛେତ୍ୱା ଆଦାୟ ପକ୍କନ୍ତୋ ‘ସାର’ନ୍ତି ଜାନମାନୋ। ୟଞ୍ଚସ୍ସ ସାରେନ ସାରକରଣୀୟଂ ତଞ୍ଚସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ଅନୁଭୱିସ୍ସତୀ’ତି।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଧେକଚ୍ଚୋ କୁଲପୁତ୍ତୋ ସଦ୍ଧା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ ହୋତି – ‘ଓତିଣ୍ଣୋମ୍ହି ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି, ଦୁକ୍ଖୋତିଣ୍ଣୋ ଦୁକ୍ଖପରେତୋ, ଅପ୍ପେୱ ନାମ ଇମସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଅନ୍ତକିରିୟା ପଞ୍ଞାୟେଥା’ତି। ସୋ ଏୱଂ ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେତି। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ନ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି, ନ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ନ ମଜ୍ଜତି ନପ୍ପମଜ୍ଜତି ନ ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜତି, ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ସମାନୋ ସୀଲସମ୍ପଦଂ ଆରାଧେତି। ସୋ ତାୟ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି, ନୋ ଚ ଖୋ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତାୟ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ସୋ ତାୟ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ନ ମଜ୍ଜତି ନପ୍ପମଜ୍ଜତି ନ ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜତି, ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ସମାନୋ ସମାଧିସମ୍ପଦଂ ଆରାଧେତି। ସୋ ତାୟ ସମାଧିସମ୍ପଦାୟ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି, ନୋ ଚ ଖୋ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତାୟ ସମାଧିସମ୍ପଦାୟ ନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ସୋ ତାୟ ସମାଧିସମ୍ପଦାୟ ନ ମଜ୍ଜତି ନପ୍ପମଜ୍ଜତି ନ ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜତି, ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ସମାନୋ ଞାଣଦସ୍ସନଂ ଆରାଧେତି। ସୋ ତେନ ଞାଣଦସ୍ସନେନ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି, ନୋ ଚ ଖୋ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତେନ ଞାଣଦସ୍ସନେନ ନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ସୋ ତେନ ଞାଣଦସ୍ସନେନ ନ ମଜ୍ଜତି ନପ୍ପମଜ୍ଜତି ନ ପମାଦଂ ଆପଜ୍ଜତି, ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ସମାନୋ ଅସମୟୱିମୋକ୍ଖଂ ଆରାଧେତି। ଅଟ୍ଠାନମେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୱକାସୋ ୟଂ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ତାୟ ଅସମୟୱିମୁତ୍ତିୟା ପରିହାୟେଥ।

‘‘ଇତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନୟିଦଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକାନିସଂସଂ, ନ ସୀଲସମ୍ପଦାନିସଂସଂ, ନ ସମାଧିସମ୍ପଦାନିସଂସଂ, ନ ଞାଣଦସ୍ସନାନିସଂସଂ। ୟା ଚ ଖୋ ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅକୁପ୍ପା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି – ଏତଦତ୍ଥମିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ଏତଂ ସାରଂ ଏତଂ ପରିୟୋସାନ’’ନ୍ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ମହାସାରୋପମସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ନୱମଂ।

୧୦. ଚୂଳସାରୋପମସୁତ୍ତଂ

୩୧୨ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ପିଙ୍ଗଲକୋଚ୍ଛୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ପିଙ୍ଗଲକୋଚ୍ଛୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ୟେମେ, ଭୋ ଗୋତମ, ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଙ୍ଘିନୋ ଗଣିନୋ ଗଣାଚରିୟା ଞାତା ୟସସ୍ସିନୋ ତିତ୍ଥକରା ସାଧୁସମ୍ମତା, ବହୁଜନସ୍ସ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ପୂରଣୋ କସ୍ସପୋ, ମକ୍ଖଲି ଗୋସାଲୋ, ଅଜିତୋ କେସକମ୍ବଲୋ, ପକୁଧୋ କଚ୍ଚାୟନୋ, ସଞ୍ଚୟୋ [ସଞ୍ଜୟୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰ କ॰)] ବେଲଟ୍ଠପୁତ୍ତୋ, ନିଗଣ୍ଠୋ ନାଟପୁତ୍ତୋ, ସବ୍ବେତେ ସକାୟ ପଟିଞ୍ଞାୟ ଅବ୍ଭଞ୍ଞଂସୁ ସବ୍ବେୱ ନାବ୍ଭଞ୍ଞଂସୁ, ଉଦାହୁ ଏକଚ୍ଚେ ଅବ୍ଭଞ୍ଞଂସୁ ଏକଚ୍ଚେ ନାବ୍ଭଞ୍ଞଂସୂ’’ତି? ‘‘ଅଲଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ତିଟ୍ଠତେତଂ – ସବ୍ବେତେ ସକାୟ ପଟିଞ୍ଞାୟ ଅବ୍ଭଞ୍ଞଂସୁ ସବ୍ବେୱ ନାବ୍ଭଞ୍ଞଂସୁ, ଉଦାହୁ ଏକଚ୍ଚେ ଅବ୍ଭଞ୍ଞଂସୁ ଏକଚ୍ଚେ ନାବ୍ଭଞ୍ଞଂସୂତି। ଧମ୍ମଂ ତେ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଦେସେସ୍ସାମି, ତଂ ସୁଣାହି, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋହି, ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭୋ’’ତି ଖୋ ପିଙ୍ଗଲକୋଚ୍ଛୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

୩୧୩ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ପୁରିସୋ ସାରତ୍ଥିକୋ ସାରଗୱେସୀ ସାରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ଅତିକ୍କମ୍ମେୱ ସାରଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ ଫେଗ୍ଗୁଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ ତଚଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ ପପଟିକଂ, ସାଖାପଲାସଂ ଛେତ୍ୱା ଆଦାୟ ପକ୍କମେୟ୍ୟ ‘ସାର’ନ୍ତି ମଞ୍ଞମାନୋ। ତମେନଂ ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ଦିସ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ନ ୱତାୟଂ ଭୱଂ ପୁରିସୋ ଅଞ୍ଞାସି ସାରଂ, ନ ଅଞ୍ଞାସି ଫେଗ୍ଗୁଂ, ନ ଅଞ୍ଞାସି ତଚଂ, ନ ଅଞ୍ଞାସି ପପଟିକଂ, ନ ଅଞ୍ଞାସି ସାଖାପଲାସଂ। ତଥା ହୟଂ ଭୱଂ ପୁରିସୋ ସାରତ୍ଥିକୋ ସାରଗୱେସୀ ସାରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ଅତିକ୍କମ୍ମେୱ ସାରଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ ଫେଗ୍ଗୁଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ ତଚଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ ପପଟିକଂ, ସାଖାପଲାସଂ ଛେତ୍ୱା ଆଦାୟ ପକ୍କନ୍ତୋ ‘ସାର’ନ୍ତି ମଞ୍ଞମାନୋ। ୟଞ୍ଚସ୍ସ ସାରେନ ସାରକରଣୀୟଂ ତଞ୍ଚସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ନାନୁଭୱିସ୍ସତୀ’ତି।

୩୧୪ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି ୱା ପନ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ପୁରିସୋ ସାରତ୍ଥିକୋ ସାରଗୱେସୀ ସାରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ଅତିକ୍କମ୍ମେୱ ସାରଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ ଫେଗ୍ଗୁଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ ତଚଂ , ପପଟିକଂ ଛେତ୍ୱା ଆଦାୟ ପକ୍କମେୟ୍ୟ ‘ସାର’ନ୍ତି ମଞ୍ଞମାନୋ। ତମେନଂ ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ଦିସ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ନ ୱତାୟଂ ଭୱଂ ପୁରିସୋ ଅଞ୍ଞାସି ସାରଂ, ନ ଅଞ୍ଞାସି ଫେଗ୍ଗୁଂ, ନ ଅଞ୍ଞାସି ତଚଂ, ନ ଅଞ୍ଞାସି ପପଟିକଂ, ନ ଅଞ୍ଞାସି ସାଖାପଲାସଂ। ତଥା ହୟଂ ଭୱଂ ପୁରିସୋ ସାରତ୍ଥିକୋ ସାରଗୱେସୀ ସାରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ଅତିକ୍କମ୍ମେୱ ସାରଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ ଫେଗ୍ଗୁଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ ତଚଂ ପପଟିକଂ ଛେତ୍ୱା ଆଦାୟ ପକ୍କନ୍ତୋ ‘ସାର’ନ୍ତି ମଞ୍ଞମାନୋ। ୟଞ୍ଚସ୍ସ ସାରେନ ସାରକରଣୀୟଂ ତଞ୍ଚସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ନାନୁଭୱିସ୍ସତୀ’ତି।

୩୧୫ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି ୱା ପନ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ପୁରିସୋ ସାରତ୍ଥିକୋ ସାରଗୱେସୀ ସାରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ଅତିକ୍କମ୍ମେୱ ସାରଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ ଫେଗ୍ଗୁଂ, ତଚଂ ଛେତ୍ୱା ଆଦାୟ ପକ୍କମେୟ୍ୟ ‘ସାର’ନ୍ତି ମଞ୍ଞମାନୋ। ତମେନଂ ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ଦିସ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ନ ୱତାୟଂ ଭୱଂ ପୁରିସୋ ଅଞ୍ଞାସି ସାରଂ, ନ ଅଞ୍ଞାସି ଫେଗ୍ଗୁଂ, ନ ଅଞ୍ଞାସି ତଚଂ, ନ ଅଞ୍ଞାସି ପପଟିକଂ, ନ ଅଞ୍ଞାସି ସାଖାପଲାସଂ। ତଥା ହୟଂ ଭୱଂ ପୁରିସୋ ସାରତ୍ଥିକୋ ସାରଗୱେସୀ ସାରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ଅତିକ୍କମ୍ମେୱ ସାରଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ ଫେଗ୍ଗୁଂ, ତଚଂ ଛେତ୍ୱା ଆଦାୟ ପକ୍କନ୍ତୋ ‘ସାର’ନ୍ତି ମଞ୍ଞମାନୋ। ୟଞ୍ଚସ୍ସ ସାରେନ ସାରକରଣୀୟଂ ତଞ୍ଚସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ନାନୁଭୱିସ୍ସତୀ’ତି।

୩୧୬ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି ୱା ପନ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ପୁରିସୋ ସାରତ୍ଥିକୋ ସାରଗୱେସୀ ସାରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ଅତିକ୍କମ୍ମେୱ ସାରଂ, ଫେଗ୍ଗୁଂ ଛେତ୍ୱା ଆଦାୟ ପକ୍କମେୟ୍ୟ ‘ସାର’ନ୍ତି ମଞ୍ଞମାନୋ। ତମେନଂ ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ଦିସ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ନ ୱତାୟଂ ଭୱଂ ପୁରିସୋ ଅଞ୍ଞାସି ସାରଂ, ନ ଅଞ୍ଞାସି ଫେଗ୍ଗୁଂ, ନ ଅଞ୍ଞାସି ତଚଂ, ନ ଅଞ୍ଞାସି ପପଟିକଂ, ନ ଅଞ୍ଞାସି ସାଖାପଲାସଂ। ତଥା ହୟଂ ଭୱଂ ପୁରିସୋ ସାରତ୍ଥିକୋ ସାରଗୱେସୀ ସାରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ଅତିକ୍କମ୍ମେୱ ସାରଂ, ଫେଗ୍ଗୁଂ ଛେତ୍ୱା ଆଦାୟ ପକ୍କନ୍ତୋ ‘ସାର’ନ୍ତି ମଞ୍ଞମାନୋ। ୟଞ୍ଚସ୍ସ ସାରେନ ସାରକରଣୀୟଂ ତଞ୍ଚସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ନାନୁଭୱିସ୍ସତୀ’ତି।

୩୧୭ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି ୱା ପନ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ପୁରିସୋ ସାରତ୍ଥିକୋ ସାରଗୱେସୀ ସାରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ସାରଞ୍ଞେୱ ଛେତ୍ୱା ଆଦାୟ ପକ୍କମେୟ୍ୟ ‘ସାର’ନ୍ତି ଜାନମାନୋ। ତମେନଂ ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ଦିସ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅଞ୍ଞାସି ୱତାୟଂ ଭୱଂ ପୁରିସୋ ସାରଂ, ଅଞ୍ଞାସି ଫେଗ୍ଗୁଂ, ଅଞ୍ଞାସି ତଚଂ, ଅଞ୍ଞାସି ପପଟିକଂ, ଅଞ୍ଞାସି ସାଖାପଲାସଂ। ତଥା ହୟଂ ଭୱଂ ପୁରିସୋ ସାରତ୍ଥିକୋ ସାରଗୱେସୀ ସାରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ସାରଞ୍ଞେୱ ଛେତ୍ୱା ଆଦାୟ ପକ୍କନ୍ତୋ ‘ସାର’ନ୍ତି ଜାନମାନୋ। ୟଞ୍ଚସ୍ସ ସାରେନ ସାରକରଣୀୟଂ ତଞ୍ଚସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ଅନୁଭୱିସ୍ସତୀ’ତି।

୩୧୮ . ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସଦ୍ଧା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ ହୋତି – ‘ଓତିଣ୍ଣୋମ୍ହି ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି, ଦୁକ୍ଖୋତିଣ୍ଣୋ ଦୁକ୍ଖପରେତୋ, ଅପ୍ପେୱ ନାମ ଇମସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଅନ୍ତକିରିୟା ପଞ୍ଞାୟେଥା’ତି। ସୋ ଏୱଂ ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେତି। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ପରଂ ୱମ୍ଭେତି – ‘ଅହମସ୍ମି ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୱା, ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ଅପ୍ପଞ୍ଞାତା ଅପ୍ପେସକ୍ଖା’ତି। ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ଚ ୟେ ଅଞ୍ଞେ ଧମ୍ମା ଉତ୍ତରିତରା ଚ ପଣୀତତରା ଚ ତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ନ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି, ନ ୱାୟମତି, ଓଲୀନୱୁତ୍ତିକୋ ଚ ହୋତି ସାଥଲିକୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି ସୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ପୁରିସୋ ସାରତ୍ଥିକୋ ସାରଗୱେସୀ ସାରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ଅତିକ୍କମ୍ମେୱ ସାରଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ ଫେଗ୍ଗୁଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ ତଚଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ ପପଟିକଂ, ସାଖାପଲାସଂ ଛେତ୍ୱା ଆଦାୟ ପକ୍କନ୍ତୋ ‘ସାର’ନ୍ତି ମଞ୍ଞମାନୋ। ୟଞ୍ଚସ୍ସ ସାରେନ ସାରକରଣୀୟଂ ତଞ୍ଚସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ନାନୁଭୱିସ୍ସତି। ତଥୂପମାହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଇମଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ୱଦାମି।

୩୧୯ . ‘‘ଇଧ ପନ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସଦ୍ଧା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ ହୋତି – ‘ଓତିଣ୍ଣୋମ୍ହି ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି, ଦୁକ୍ଖୋତିଣ୍ଣୋ ଦୁକ୍ଖପରେତୋ, ଅପ୍ପେୱ ନାମ ଇମସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଅନ୍ତକିରିୟା ପଞ୍ଞାୟେଥା’ତି। ସୋ ଏୱଂ ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେତି। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ନ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି ନ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ଚ ୟେ ଅଞ୍ଞେ ଧମ୍ମା ଉତ୍ତରିତରା ଚ ପଣୀତତରା ଚ ତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି, ୱାୟମତି , ଅନୋଲୀନୱୁତ୍ତିକୋ ଚ ହୋତି ଅସାଥଲିକୋ। ସୋ ସୀଲସମ୍ପଦଂ ଆରାଧେତି। ସୋ ତାୟ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି, ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତାୟ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ପରଂ ୱମ୍ଭେତି – ‘ଅହମସ୍ମି ସୀଲୱା କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମୋ, ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ଦୁସ୍ସୀଲା ପାପଧମ୍ମା’ତି। ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ଚ ୟେ ଅଞ୍ଞେ ଧମ୍ମା ଉତ୍ତରିତରା ଚ ପଣୀତତରା ଚ ତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ନ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି, ନ ୱାୟମତି, ଓଲୀନୱୁତ୍ତିକୋ ଚ ହୋତି ସାଥଲିକୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି ସୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ପୁରିସୋ ସାରତ୍ଥିକୋ ସାରଗୱେସୀ ସାରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ଅତିକ୍କମ୍ମେୱ ସାରଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ ଫେଗ୍ଗୁଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ ତଚଂ, ପପଟିକଂ ଛେତ୍ୱା ଆଦାୟ ପକ୍କନ୍ତୋ ‘ସାର’ନ୍ତି ମଞ୍ଞମାନୋ। ୟଞ୍ଚସ୍ସ ସାରେନ ସାରକରଣୀୟଂ, ତଞ୍ଚସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ନାନୁଭୱିସ୍ସତି। ତଥୂପମାହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଇମଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ୱଦାମି।

୩୨୦ . ‘‘ଇଧ ପନ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସଦ୍ଧା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ ହୋତି – ‘ଓତିଣ୍ଣୋମ୍ହି ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି, ଦୁକ୍ଖୋତିଣ୍ଣୋ ଦୁକ୍ଖପରେତୋ, ଅପ୍ପେୱ ନାମ ଇମସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଅନ୍ତକିରିୟା ପଞ୍ଞାୟେଥା’ତି। ସୋ ଏୱଂ ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେତି। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ନ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି, ନ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ଚ ୟେ ଅଞ୍ଞେ ଧମ୍ମା ଉତ୍ତରିତରା ଚ ପଣୀତତରା ଚ ତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି, ୱାୟମତି, ଅନୋଲୀନୱୁତ୍ତିକୋ ଚ ହୋତି ଅସାଥଲିକୋ। ସୋ ସୀଲସମ୍ପଦଂ ଆରାଧେତି। ସୋ ତାୟ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି ନୋ ଚ ଖୋ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତାୟ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ଚ ୟେ ଅଞ୍ଞେ ଧମ୍ମା ଉତ୍ତରିତରା ଚ ପଣୀତତରା ଚ ତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି, ୱାୟମତି, ଅନୋଲୀନୱୁତ୍ତିକୋ ଚ ହୋତି ଅସାଥଲିକୋ । ସୋ ସମାଧିସମ୍ପଦଂ ଆରାଧେତି। ସୋ ତାୟ ସମାଧିସମ୍ପଦାୟ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି, ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତାୟ ସମାଧିସମ୍ପଦାୟ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ପରଂ ୱମ୍ଭେତି – ‘ଅହମସ୍ମି ସମାହିତୋ ଏକଗ୍ଗଚିତ୍ତୋ, ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ଅସମାହିତା ୱିବ୍ଭନ୍ତଚିତ୍ତା’ତି। ସମାଧିସମ୍ପଦାୟ ଚ ୟେ ଅଞ୍ଞେ ଧମ୍ମା ଉତ୍ତରିତରା ଚ ପଣୀତତରା ଚ, ତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ନ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି, ନ ୱାୟମତି, ଓଲୀନୱୁତ୍ତିକୋ ଚ ହୋତି ସାଥଲିକୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି ସୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ପୁରିସୋ ସାରତ୍ଥିକୋ ସାରଗୱେସୀ ସାରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ଅତିକ୍କମ୍ମେୱ ସାରଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ ଫେଗ୍ଗୁଂ, ତଚଂ ଛେତ୍ୱା ଆଦାୟ ପକ୍କନ୍ତୋ ‘ସାର’ନ୍ତି ମଞ୍ଞମାନୋ। ୟଞ୍ଚସ୍ସ ସାରେନ ସାରକରଣୀୟଂ ତଞ୍ଚସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ନାନୁଭୱିସ୍ସତି। ତଥୂପମାହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଇମଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ୱଦାମି।

୩୨୧ . ‘‘ଇଧ ପନ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସଦ୍ଧା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ ହୋତି – ‘ଓତିଣ୍ଣୋମ୍ହି ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ…ପେ॰… ଅନ୍ତକିରିୟା ପଞ୍ଞାୟେଥା’ତି। ସୋ ଏୱଂ ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେତି। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ନ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି ନ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ଚ ୟେ ଅଞ୍ଞେ ଧମ୍ମା ଉତ୍ତରିତରା ଚ ପଣୀତତରା ଚ ତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି, ୱାୟମତି, ଅନୋଲୀନୱୁତ୍ତିକୋ ଚ ହୋତି ଅସାଥଲିକୋ। ସୋ ସୀଲସମ୍ପଦଂ ଆରାଧେତି। ସୋ ତାୟ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି, ନୋ ଚ ଖୋ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତାୟ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ଚ ୟେ ଅଞ୍ଞେ ଧମ୍ମା ଉତ୍ତରିତରା ଚ ପଣୀତତରା ଚ ତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି, ୱାୟମତି, ଅନୋଲୀନୱୁତ୍ତିକୋ ଚ ହୋତି ଅସାଥଲିକୋ। ସୋ ସମାଧିସମ୍ପଦଂ ଆରାଧେତି। ସୋ ତାୟ ସମାଧିସମ୍ପଦାୟ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି, ନୋ ଚ ଖୋ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତାୟ ସମାଧିସମ୍ପଦାୟ ନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ସମାଧିସମ୍ପଦାୟ ଚ ୟେ ଅଞ୍ଞେ ଧମ୍ମା ଉତ୍ତରିତରା ଚ ପଣୀତତରା ଚ ତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି, ୱାୟମତି, ଅନୋଲୀନୱୁତ୍ତିକୋ ଚ ହୋତି ଅସାଥଲିକୋ। ସୋ ଞାଣଦସ୍ସନଂ ଆରାଧେତି। ସୋ ତେନ ଞାଣଦସ୍ସନେନ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି, ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ । ସୋ ତେନ ଞାଣଦସ୍ସନେନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ପରଂ ୱମ୍ଭେତି – ‘ଅହମସ୍ମି ଜାନଂ ପସ୍ସଂ ୱିହରାମି, ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ଅଜାନଂ ଅପସ୍ସଂ ୱିହରନ୍ତୀ’ତି। ଞାଣଦସ୍ସନେନ ଚ ୟେ ଅଞ୍ଞେ ଧମ୍ମା ଉତ୍ତରିତରା ଚ ପଣୀତତରା ଚ ତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ନ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି, ନ ୱାୟମତି, ଓଲୀନୱୁତ୍ତିକୋ ଚ ହୋତି ସାଥଲିକୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି ସୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ପୁରିସୋ ସାରତ୍ଥିକୋ ସାରଗୱେସୀ ସାରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ଅତିକ୍କମ୍ମେୱ ସାରଂ, ଫେଗ୍ଗୁଂ ଛେତ୍ୱା ଆଦାୟ ପକ୍କନ୍ତୋ ‘ସାର’ନ୍ତି ମଞ୍ଞମାନୋ। ୟଞ୍ଚସ୍ସ ସାରେନ ସାରକରଣୀୟଂ ତଞ୍ଚସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ନାନୁଭୱିସ୍ସତି। ତଥୂପମାହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଇମଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ୱଦାମି।

୩୨୨ . ‘‘ଇଧ ପନ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସଦ୍ଧା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ ହୋତି – ‘ଓତିଣ୍ଣୋମ୍ହି ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି , ଦୁକ୍ଖୋତିଣ୍ଣୋ ଦୁକ୍ଖପରେତୋ , ଅପ୍ପେୱ ନାମ ଇମସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଅନ୍ତକିରିୟା ପଞ୍ଞାୟେଥା’ତି। ସୋ ଏୱଂ ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେତି। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ନ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି, ନ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକେନ ଚ ୟେ ଅଞ୍ଞେ ଧମ୍ମା ଉତ୍ତରିତରା ଚ ପଣୀତତରା ଚ ତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି, ୱାୟମତି, ଅନୋଲୀନୱୁତ୍ତିକୋ ଚ ହୋତି ଅସାଥଲିକୋ। ସୋ ସୀଲସମ୍ପଦଂ ଆରାଧେତି। ସୋ ତାୟ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି, ନୋ ଚ ଖୋ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତାୟ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ଚ ୟେ ଅଞ୍ଞେ ଧମ୍ମା ଉତ୍ତରିତରା ଚ ପଣୀତତରା ଚ ତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି, ୱାୟମତି, ଅନୋଲୀନୱୁତ୍ତିକୋ ଚ ହୋତି ଅସାଥଲିକୋ। ସୋ ସମାଧିସମ୍ପଦଂ ଆରାଧେତି। ସୋ ତାୟ ସମାଧିସମ୍ପଦାୟ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି, ନୋ ଚ ଖୋ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତାୟ ସମାଧିସମ୍ପଦାୟ ନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ସମାଧିସମ୍ପଦାୟ ଚ ୟେ ଅଞ୍ଞେ ଧମ୍ମା ଉତ୍ତରିତରା ଚ ପଣୀତତରା ଚ ତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି, ୱାୟମତି, ଅନୋଲୀନୱୁତ୍ତିକୋ ଚ ହୋତି ଅସାଥଲିକୋ। ସୋ ଞାଣଦସ୍ସନଂ ଆରାଧେତି। ସୋ ତେନ ଞାଣଦସ୍ସନେନ ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି, ନୋ ଚ ଖୋ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ତେନ ଞାଣଦସ୍ସନେନ ନ ଅତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ଞାଣଦସ୍ସନେନ ଚ ୟେ ଅଞ୍ଞେ ଧମ୍ମା ଉତ୍ତରିତରା ଚ ପଣୀତତରା ଚ ତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି, ୱାୟମତି, ଅନୋଲୀନୱୁତ୍ତିକୋ ଚ ହୋତି ଅସାଥଲିକୋ।

୩୨୩ . ‘‘କତମେ ଚ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଧମ୍ମା ଞାଣଦସ୍ସନେନ ଉତ୍ତରିତରା ଚ ପଣୀତତରା ଚ? ଇଧ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଧମ୍ମୋ ଞାଣଦସ୍ସନେନ ଉତ୍ତରିତରୋ ଚ ପଣୀତତରୋ ଚ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଧମ୍ମୋ ଞାଣଦସ୍ସନେନ ଉତ୍ତରିତରୋ ଚ ପଣୀତତରୋ ଚ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଭିକ୍ଖୁ ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ୱିହରତି, ସତୋ ଚ ସମ୍ପଜାନୋ ସୁଖଞ୍ଚ କାୟେନ ପଟିସଂୱେଦେତି, ୟଂ ତଂ ଅରିୟା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି – ‘ଉପେକ୍ଖକୋ ସତିମା ସୁଖୱିହାରୀ’ତି ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟମ୍ପି ଖୋ , ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଧମ୍ମୋ ଞାଣଦସ୍ସନେନ ଉତ୍ତରିତରୋ ଚ ପଣୀତତରୋ ଚ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଭିକ୍ଖୁ ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଧମ୍ମୋ ଞାଣଦସ୍ସନେନ ଉତ୍ତରିତରୋ ଚ ପଣୀତତରୋ ଚ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ରୂପସଞ୍ଞାନଂ ସମତିକ୍କମା ପଟିଘସଞ୍ଞାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ନାନତ୍ତସଞ୍ଞାନଂ ଅମନସିକାରା ‘ଅନନ୍ତୋ ଆକାସୋ’ତି ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଧମ୍ମୋ ଞାଣଦସ୍ସନେନ ଉତ୍ତରିତରୋ ଚ ପଣୀତତରୋ ଚ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ‘ଅନନ୍ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣ’ନ୍ତି ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଧମ୍ମୋ ଞାଣଦସ୍ସନେନ ଉତ୍ତରିତରୋ ଚ ପଣୀତତରୋ ଚ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ‘ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀ’ତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଧମ୍ମୋ ଞାଣଦସ୍ସନେନ ଉତ୍ତରିତରୋ ଚ ପଣୀତତରୋ ଚ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଧମ୍ମୋ ଞାଣଦସ୍ସନେନ ଉତ୍ତରିତରୋ ଚ ପଣୀତତରୋ ଚ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି, ପଞ୍ଞାୟ ଚସ୍ସ ଦିସ୍ୱା ଆସୱା ପରିକ୍ଖୀଣା ହୋନ୍ତି। ଅୟମ୍ପି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଧମ୍ମୋ ଞାଣଦସ୍ସନେନ ଉତ୍ତରିତରୋ ଚ ପଣୀତତରୋ ଚ। ଇମେ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଧମ୍ମା ଞାଣଦସ୍ସନେନ ଉତ୍ତରିତରା ଚ ପଣୀତତରା ଚ।

୩୨୪ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି ସୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ପୁରିସୋ ସାରତ୍ଥିକୋ ସାରଗୱେସୀ ସାରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ମହତୋ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତିଟ୍ଠତୋ ସାରୱତୋ ସାରଂୟେୱ ଛେତ୍ୱା ଆଦାୟ ପକ୍କନ୍ତୋ ‘ସାର’ନ୍ତି ଜାନମାନୋ। ୟଞ୍ଚସ୍ସ ସାରେନ ସାରକରଣୀୟଂ ତଞ୍ଚସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ଅନୁଭୱିସ୍ସତି। ତଥୂପମାହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଇମଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ୱଦାମି।

‘‘ଇତି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ନୟିଦଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକାନିସଂସଂ, ନ ସୀଲସମ୍ପଦାନିସଂସଂ, ନ ସମାଧିସମ୍ପଦାନିସଂସଂ, ନ ଞାଣଦସ୍ସନାନିସଂସଂ। ୟା ଚ ଖୋ ଅୟଂ , ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଅକୁପ୍ପା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି – ଏତଦତ୍ଥମିଦଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ଏତଂ ସାରଂ ଏତଂ ପରିୟୋସାନ’’ନ୍ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ପିଙ୍ଗଲକୋଚ୍ଛୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ଉପାସକଂ ମଂ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି।

ଚୂଳସାରୋପମସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଦସମଂ।

ଓପମ୍ମୱଗ୍ଗୋ ନିଟ୍ଠିତୋ ତତିୟୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ମୋଳିୟଫଗ୍ଗୁନରିଟ୍ଠଞ୍ଚ ନାମୋ, ଅନ୍ଧୱନେ କଥିପୁଣ୍ଣଂ ନିୱାପୋ।

ରାସିକଣେରୁମହାଗଜନାମୋ, ସାରୂପମୋ [ସାରୱରୋ (ସ୍ୟା॰), ସାରୱନୋ (କ॰)] ପୁନ ପିଙ୍ଗଲକୋଚ୍ଛୋ॥

୪. ମହାୟମକୱଗ୍ଗୋ

୧. ଚୂଳଗୋସିଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ

୩୨୫ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ନାତିକେ [ନାଦିକେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰), ଞାତିକେ (କ॰)] ୱିହରତି ଗିଞ୍ଜକାୱସଥେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ଚ ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ନନ୍ଦିୟୋ ଆୟସ୍ମା ଚ କିମିଲୋ [କିମ୍ବିଲୋ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଦାୟେ ୱିହରନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନ ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଦାୟୋ ତେନୁପସଙ୍କମି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଦାୟପାଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ମା, ସମଣ, ଏତଂ ଦାୟଂ ପାୱିସି। ସନ୍ତେତ୍ଥ ତୟୋ କୁଲପୁତ୍ତା ଅତ୍ତକାମରୂପା ୱିହରନ୍ତି। ମା ତେସଂ ଅଫାସୁମକାସୀ’’ତି।

ଅସ୍ସୋସି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ଦାୟପାଲସ୍ସ ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ମନ୍ତୟମାନସ୍ସ। ସୁତ୍ୱାନ ଦାୟପାଲଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ମା, ଆୱୁସୋ ଦାୟପାଲ, ଭଗୱନ୍ତଂ ୱାରେସି। ସତ୍ଥା ନୋ ଭଗୱା ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ୟେନାୟସ୍ମା ଚ ନନ୍ଦିୟୋ ଆୟସ୍ମା ଚ କିମିଲୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଞ୍ଚ ନନ୍ଦିୟଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଞ୍ଚ କିମିଲଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କମଥାୟସ୍ମନ୍ତୋ, ଅଭିକ୍କମଥାୟସ୍ମନ୍ତୋ, ସତ୍ଥା ନୋ ଭଗୱା ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ନନ୍ଦିୟୋ ଆୟସ୍ମା ଚ କିମିଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ପଚ୍ଚୁଗ୍ଗନ୍ତ୍ୱା – ଏକୋ ଭଗୱତୋ ପତ୍ତଚୀୱରଂ ପଟିଗ୍ଗହେସି, ଏକୋ ଆସନଂ ପଞ୍ଞପେସି, ଏକୋ ପାଦୋଦକଂ ଉପଟ୍ଠାପେସି। ନିସୀଦି ଭଗୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ। ନିସଜ୍ଜ ଖୋ ଭଗୱା ପାଦେ ପକ୍ଖାଲେସି। ତେପି ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅନୁରୁଦ୍ଧଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

୩୨୬ . ‘‘କଚ୍ଚି ୱୋ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଖମନୀୟଂ, କଚ୍ଚି ୟାପନୀୟଂ, କଚ୍ଚି ପିଣ୍ଡକେନ ନ କିଲମଥା’’ତି ? ‘‘ଖମନୀୟଂ, ଭଗୱା, ୟାପନୀୟଂ, ଭଗୱା; ନ ଚ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ପିଣ୍ଡକେନ କିଲମାମା’’ତି। ‘‘କଚ୍ଚି ପନ ୱୋ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ସମଗ୍ଗା ସମ୍ମୋଦମାନା ଅୱିୱଦମାନା ଖୀରୋଦକୀଭୂତା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ପିୟଚକ୍ଖୂହି ସମ୍ପସ୍ସନ୍ତା ୱିହରଥା’’ତି? ‘‘ତଗ୍ଘ ମୟଂ , ଭନ୍ତେ, ସମଗ୍ଗା ସମ୍ମୋଦମାନା ଅୱିୱଦମାନା ଖୀରୋଦକୀଭୂତା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ପିୟଚକ୍ଖୂହି ସମ୍ପସ୍ସନ୍ତା ୱିହରାମା’’ତି। ‘‘ୟଥା କଥଂ ପନ ତୁମ୍ହେ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ସମଗ୍ଗା ସମ୍ମୋଦମାନା ଅୱିୱଦମାନା ଖୀରୋଦକୀଭୂତା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ପିୟଚକ୍ଖୂହି ସମ୍ପସ୍ସନ୍ତା ୱିହରଥା’’ତି? ‘‘ଇଧ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଲାଭା ୱତ ମେ, ସୁଲଦ୍ଧଂ ୱତ ମେ, ୟୋହଂ ଏୱରୂପେହି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀହି ସଦ୍ଧିଂ ୱିହରାମୀ’ତି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ଇମେସୁ ଆୟସ୍ମନ୍ତେସୁ ମେତ୍ତଂ କାୟକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତଂ ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ; ମେତ୍ତଂ ୱଚୀକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତଂ ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ; ମେତ୍ତଂ ମନୋକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତଂ ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ହୋତି – ‘ୟଂନୂନାହଂ ସକଂ ଚିତ୍ତଂ ନିକ୍ଖିପିତ୍ୱା ଇମେସଂୟେୱ ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱସେନ ୱତ୍ତେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ସକଂ ଚିତ୍ତଂ ନିକ୍ଖିପିତ୍ୱା ଇମେସଂୟେୱ ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱସେନ ୱତ୍ତାମି। ନାନା ହି ଖୋ ନୋ, ଭନ୍ତେ, କାୟା ଏକଞ୍ଚ ପନ ମଞ୍ଞେ ଚିତ୍ତ’’ନ୍ତି।

ଆୟସ୍ମାପି ଖୋ ନନ୍ଦିୟୋ…ପେ॰… ଆୟସ୍ମାପି ଖୋ କିମିଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ମୟ୍ହମ୍ପି, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଲାଭା ୱତ ମେ, ସୁଲଦ୍ଧଂ ୱତ ମେ, ୟୋହଂ ଏୱରୂପେହି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀହି ସଦ୍ଧିଂ ୱିହରାମୀ’ତି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ଇମେସୁ ଆୟସ୍ମନ୍ତେସୁ ମେତ୍ତଂ କାୟକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତଂ ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ, ମେତ୍ତଂ ୱଚୀକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତଂ ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ, ମେତ୍ତଂ ମନୋକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତଂ ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ହୋତି – ‘ୟଂନୂନାହଂ ସକଂ ଚିତ୍ତଂ ନିକ୍ଖିପିତ୍ୱା ଇମେସଂୟେୱ ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱସେନ ୱତ୍ତେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ସକଂ ଚିତ୍ତଂ ନିକ୍ଖିପିତ୍ୱା ଇମେସଂୟେୱ ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱସେନ ୱତ୍ତାମି। ନାନା ହି ଖୋ ନୋ, ଭନ୍ତେ, କାୟା ଏକଞ୍ଚ ପନ ମଞ୍ଞେ ଚିତ୍ତନ୍ତି।

‘‘ଏୱଂ ଖୋ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ସମଗ୍ଗା ସମ୍ମୋଦମାନା ଅୱିୱଦମାନା ଖୀରୋଦକୀଭୂତା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ପିୟଚକ୍ଖୂହି ସମ୍ପସ୍ସନ୍ତା ୱିହରାମା’’ତି।

୩୨୭ . ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା! କଚ୍ଚି ପନ ୱୋ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଅପ୍ପମତ୍ତା ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତା ୱିହରଥା’’ତି? ‘‘ତଗ୍ଘ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଅପ୍ପମତ୍ତା ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତା ୱିହରାମା’’ତି। ‘‘ୟଥା କଥଂ ପନ ତୁମ୍ହେ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଅପ୍ପମତ୍ତା ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତା ୱିହରଥା’’ତି? ‘‘ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ଅମ୍ହାକଂ ୟୋ ପଠମଂ ଗାମତୋ ପିଣ୍ଡାୟ ପଟିକ୍କମତି ସୋ ଆସନାନି ପଞ୍ଞପେତି, ପାନୀୟଂ ପରିଭୋଜନୀୟଂ ଉପଟ୍ଠାପେତି, ଅୱକ୍କାରପାତିଂ ଉପଟ୍ଠାପେତି। ୟୋ ପଚ୍ଛା ଗାମତୋ ପିଣ୍ଡାୟ ପଟିକ୍କମତି, ସଚେ ହୋତି ଭୁତ୍ତାୱସେସୋ ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି ଭୁଞ୍ଜତି, ନୋ ଚେ ଆକଙ୍ଖତି ଅପ୍ପହରିତେ ୱା ଛଡ୍ଡେତି, ଅପ୍ପାଣକେ ୱା ଉଦକେ ଓପିଲାପେତି। ସୋ ଆସନାନି ପଟିସାମେତି, ପାନୀୟଂ ପରିଭୋଜନୀୟଂ ପଟିସାମେତି, ଅୱକ୍କାରପାତିଂ ପଟିସାମେତି, ଭତ୍ତଗ୍ଗଂ ସମ୍ମଜ୍ଜତି। ୟୋ ପସ୍ସତି ପାନୀୟଘଟଂ ୱା ପରିଭୋଜନୀୟଘଟଂ ୱା ୱଚ୍ଚଘଟଂ ୱା ରିତ୍ତଂ ତୁଚ୍ଛଂ ସୋ ଉପଟ୍ଠାପେତି। ସଚସ୍ସ ହୋତି ଅୱିସୟ୍ହଂ, ହତ୍ଥୱିକାରେନ ଦୁତିୟଂ ଆମନ୍ତେତ୍ୱା ହତ୍ଥୱିଲଙ୍ଘକେନ ଉପଟ୍ଠାପେମ, ନ ତ୍ୱେୱ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ତପ୍ପଚ୍ଚୟା ୱାଚଂ ଭିନ୍ଦାମ। ପଞ୍ଚାହିକଂ ଖୋ ପନ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ସବ୍ବରତ୍ତିକଂ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ନିସୀଦାମ। ଏୱଂ ଖୋ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଅପ୍ପମତ୍ତା ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତା ୱିହରାମା’’ତି।

୩୨୮ . ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା! ଅତ୍ଥି ପନ ୱୋ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ଏୱଂ ଅପ୍ପମତ୍ତାନଂ ଆତାପୀନଂ ପହିତତ୍ତାନଂ ୱିହରନ୍ତାନଂ ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସୋ ଅଧିଗତୋ ଫାସୁୱିହାରୋ’’ତି? ‘‘କିଞ୍ହି ନୋ ସିୟା, ଭନ୍ତେ! ଇଧ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖାମ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମ। ଅୟଂ ଖୋ ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଅମ୍ହାକଂ ଅପ୍ପମତ୍ତାନଂ ଆତାପୀନଂ ପହିତତ୍ତାନଂ ୱିହରନ୍ତାନଂ ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସୋ ଅଧିଗତୋ ଫାସୁୱିହାରୋ’’ତି।

‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା! ଏତସ୍ସ ପନ ୱୋ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ୱିହାରସ୍ସ ସମତିକ୍କମାୟ ଏତସ୍ସ ୱିହାରସ୍ସ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ଅତ୍ଥଞ୍ଞୋ ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସୋ ଅଧିଗତୋ ଫାସୁୱିହାରୋ’’ତି? ‘‘କିଞ୍ହି ନୋ ସିୟା, ଭନ୍ତେ! ଇଧ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖାମ ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମ। ଏତସ୍ସ, ଭନ୍ତେ, ୱିହାରସ୍ସ ସମତିକ୍କମାୟ ଏତସ୍ସ ୱିହାରସ୍ସ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ଅୟମଞ୍ଞୋ ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସୋ ଅଧିଗତୋ ଫାସୁୱିହାରୋ’’ତି।

‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା! ଏତସ୍ସ ପନ ୱୋ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ୱିହାରସ୍ସ ସମତିକ୍କମାୟ ଏତସ୍ସ ୱିହାରସ୍ସ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ଅତ୍ଥଞ୍ଞୋ ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସୋ ଅଧିଗତୋ ଫାସୁୱିହାରୋ’’ତି? ‘‘କିଞ୍ହି ନୋ ସିୟା, ଭନ୍ତେ! ଇଧ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖାମ ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖକା ଚ ୱିହରାମ, ସତା ଚ ସମ୍ପଜାନା, ସୁଖଞ୍ଚ କାୟେନ ପଟିସଂୱେଦେମ, ୟଂ ତଂ ଅରିୟା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି – ‘ଉପେକ୍ଖକୋ ସତିମା ସୁଖୱିହାରୀ’ତି ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମ। ଏତସ୍ସ, ଭନ୍ତେ, ୱିହାରସ୍ସ ସମତିକ୍କମାୟ ଏତସ୍ସ ୱିହାରସ୍ସ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ଅୟମଞ୍ଞୋ ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସୋ ଅଧିଗତୋ ଫାସୁୱିହାରୋ’’ତି।

‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା! ଏତସ୍ସ ପନ ୱୋ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ୱିହାରସ୍ସ ସମତିକ୍କମାୟ ଏତସ୍ସ ୱିହାରସ୍ସ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ଅତ୍ଥଞ୍ଞୋ ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସୋ ଅଧିଗତୋ ଫାସୁୱିହାରୋ’’ତି ? ‘‘କିଞ୍ହି ନୋ ସିୟା, ଭନ୍ତେ! ଇଧ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖାମ ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା, ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମ। ଏତସ୍ସ, ଭନ୍ତେ, ୱିହାରସ୍ସ ସମତିକ୍କମାୟ ଏତସ୍ସ ୱିହାରସ୍ସ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ଅୟମଞ୍ଞୋ ଉତ୍ତରି ମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସୋ ଅଧିଗତୋ ଫାସୁୱିହାରୋ’’ତି।

‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା! ଏତସ୍ସ ପନ ୱୋ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ୱିହାରସ୍ସ ସମତିକ୍କମାୟ ଏତସ୍ସ ୱିହାରସ୍ସ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ଅତ୍ଥଞ୍ଞୋ ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସୋ ଅଧିଗତୋ ଫାସୁୱିହାରୋ’’ତି? ‘‘କିଞ୍ହି ନୋ ସିୟା, ଭନ୍ତେ! ଇଧ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖାମ ସବ୍ବସୋ ରୂପସଞ୍ଞାନଂ ସମତିକ୍କମା ପଟିଘସଞ୍ଞାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ନାନତ୍ତସଞ୍ଞାନଂ ଅମନସିକାରା ‘ଅନନ୍ତୋ ଆକାସୋ’ତି ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମ। ଏତସ୍ସ, ଭନ୍ତେ, ୱିହାରସ୍ସ ସମତିକ୍କମାୟ ଏତସ୍ସ ୱିହାରସ୍ସ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ଅୟମଞ୍ଞୋ ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସୋ ଅଧିଗତୋ ଫାସୁୱିହାରୋ’’ତି।

‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା! ଏତସ୍ସ ପନ ୱୋ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ୱିହାରସ୍ସ ସମତିକ୍କମାୟ ଏତସ୍ସ ୱିହାରସ୍ସ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ଅତ୍ଥଞ୍ଞୋ ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସୋ ଅଧିଗତୋ ଫାସୁୱିହାରୋ’’ତି? ‘‘କିଞ୍ହି ନୋ ସିୟା, ଭନ୍ତେ! ଇଧ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖାମ ସବ୍ବସୋ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ‘ଅନନ୍ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣ’ନ୍ତି ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମ…ପେ॰… ସବ୍ବସୋ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ‘ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀ’ତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମ…ପେ॰… ସବ୍ବସୋ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମ। ଏତସ୍ସ, ଭନ୍ତେ, ୱିହାରସ୍ସ ସମତିକ୍କମାୟ ଏତସ୍ସ ୱିହାରସ୍ସ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ଅୟମଞ୍ଞୋ ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସୋ ଅଧିଗତୋ ଫାସୁୱିହାରୋ’’ତି।

୩୨୯ . ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା! ଏତସ୍ସ ପନ ୱୋ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା, ୱିହାରସ୍ସ ସମତିକ୍କମାୟ ଏତସ୍ସ ୱିହାରସ୍ସ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ଅତ୍ଥଞ୍ଞୋ ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସୋ ଅଧିଗତୋ ଫାସୁୱିହାରୋ’’ତି? ‘‘କିଞ୍ହି ନୋ ସିୟା, ଭନ୍ତେ! ଇଧ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ୟାୱଦେୱ ଆକଙ୍ଖାମ ସବ୍ବସୋ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମ, ପଞ୍ଞାୟ ଚ ନୋ ଦିସ୍ୱା ଆସୱା ପରିକ୍ଖୀଣା। ଏତସ୍ସ, ଭନ୍ତେ, ୱିହାରସ୍ସ ସମତିକ୍କମାୟ ଏତସ୍ସ ୱିହାରସ୍ସ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ଅୟମଞ୍ଞୋ ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସୋ ଅଧିଗତୋ ଫାସୁୱିହାରୋ। ଇମମ୍ହା ଚ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଫାସୁୱିହାରା ଅଞ୍ଞଂ ଫାସୁୱିହାରଂ ଉତ୍ତରିତରଂ ୱା ପଣୀତତରଂ ୱା ନ ସମନୁପସ୍ସାମା’’ତି। ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଅନୁରୁଦ୍ଧା! ଇମମ୍ହା ଫାସୁୱିହାରା ଉତ୍ତରିତରୋ ୱା ପଣୀତତରୋ ୱା ଫାସୁୱିହାରୋ ନତ୍ଥୀ’’ତି।

୩୩୦ . ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଞ୍ଚ ଅନୁରୁଦ୍ଧଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଞ୍ଚ ନନ୍ଦିୟଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଞ୍ଚ କିମିଲଂ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେତ୍ୱା ସମାଦପେତ୍ୱା ସମୁତ୍ତେଜେତ୍ୱା ସମ୍ପହଂସେତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ପକ୍କାମି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ନନ୍ଦିୟୋ ଆୟସ୍ମା ଚ କିମିଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅନୁସଂୟାୟିତ୍ୱା [ଅନୁସଂସାୱେତ୍ୱା (ସୀ॰), ଅନୁସାୱେତ୍ୱା (ଟୀକା)] ତତୋ ପଟିନିୱତ୍ତିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମା ଚ ନନ୍ଦିୟୋ ଆୟସ୍ମା ଚ କିମିଲୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅନୁରୁଦ୍ଧଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ ମୟଂ ଆୟସ୍ମତୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧସ୍ସ ଏୱମାରୋଚିମ୍ହ – ‘ଇମାସଞ୍ଚ ଇମାସଞ୍ଚ ୱିହାରସମାପତ୍ତୀନଂ ମୟଂ ଲାଭିନୋ’ତି, ୟଂ ନୋ ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱତୋ ସମ୍ମୁଖା ୟାୱ ଆସୱାନଂ ଖୟା ପକାସେତୀ’’ତି? ‘‘ନ ଖୋ ମେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ଏୱମାରୋଚେସୁଂ – ‘ଇମାସଞ୍ଚ ଇମାସଞ୍ଚ ୱିହାରସମାପତ୍ତୀନଂ ମୟଂ ଲାଭିନୋ’ତି, ଅପି ଚ ମେ ଆୟସ୍ମନ୍ତାନଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ୱିଦିତୋ – ‘ଇମାସଞ୍ଚ ଇମାସଞ୍ଚ ୱିହାରସମାପତ୍ତୀନଂ ଇମେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ଲାଭିନୋ’ତି। ଦେୱତାପି ମେ ଏତମତ୍ଥଂ ଆରୋଚେସୁଂ – ‘ଇମାସଞ୍ଚ ଇମାସଞ୍ଚ ୱିହାରସମାପତ୍ତୀନଂ ଇମେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ଲାଭିନୋ’ତି। ତମେନଂ ଭଗୱତା ପଞ୍ହାଭିପୁଟ୍ଠେନ ବ୍ୟାକତ’’ନ୍ତି।

୩୩୧ . ଅଥ ଖୋ ଦୀଘୋ ପରଜନୋ ୟକ୍ଖୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ଦୀଘୋ ପରଜନୋ ୟକ୍ଖୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଲାଭା ୱତ, ଭନ୍ତେ, ୱଜ୍ଜୀନଂ, ସୁଲଦ୍ଧଲାଭା ୱଜ୍ଜିପଜାୟ, ୟତ୍ଥ ତଥାଗତୋ ୱିହରତି ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ, ଇମେ ଚ ତୟୋ କୁଲପୁତ୍ତା – ଆୟସ୍ମା ଚ ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ, ଆୟସ୍ମା ଚ ନନ୍ଦିୟୋ, ଆୟସ୍ମା ଚ କିମିଲୋ’’ତି। ଦୀଘସ୍ସ ପରଜନସ୍ସ ୟକ୍ଖସ୍ସ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା ଭୁମ୍ମା ଦେୱା ସଦ୍ଦମନୁସ୍ସାୱେସୁଂ – ‘ଲାଭା ୱତ, ଭୋ, ୱଜ୍ଜୀନଂ, ସୁଲଦ୍ଧଲାଭା ୱଜ୍ଜିପଜାୟ, ୟତ୍ଥ ତଥାଗତୋ ୱିହରତି ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ, ଇମେ ଚ ତୟୋ କୁଲପୁତ୍ତା – ଆୟସ୍ମା ଚ ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ, ଆୟସ୍ମା ଚ ନନ୍ଦିୟୋ, ଆୟସ୍ମା ଚ କିମିଲୋ’ତି। ଭୁମ୍ମାନଂ ଦେୱାନଂ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା ଚାତୁମହାରାଜିକା ଦେୱା…ପେ॰… ତାୱତିଂସା ଦେୱା…ପେ॰… ୟାମା ଦେୱା…ପେ॰… ତୁସିତା ଦେୱା…ପେ॰… ନିମ୍ମାନରତୀ ଦେୱା…ପେ॰… ପରନିମ୍ମିତୱସୱତ୍ତୀ ଦେୱା…ପେ॰… ବ୍ରହ୍ମକାୟିକା ଦେୱା ସଦ୍ଦମନୁସ୍ସାୱେସୁଂ – ‘‘ଲାଭା ୱତ, ଭୋ, ୱଜ୍ଜୀନଂ, ସୁଲଦ୍ଧଲାଭା ୱଜ୍ଜିପଜାୟ, ୟତ୍ଥ ତଥାଗତୋ ୱିହରତି ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ, ଇମେ ଚ ତୟୋ କୁଲପୁତ୍ତା – ଆୟସ୍ମା ଚ ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ, ଆୟସ୍ମା ଚ ନନ୍ଦିୟୋ, ଆୟସ୍ମା ଚ କିମିଲୋ’’ତି। ଇତିହ ତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ତେନ ଖଣେନ (ତେନ ଲୟେନ) [( ) ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰ ପୋତ୍ଥକେସୁ ନତ୍ଥି] ତେନ ମୁହୁତ୍ତେନ ୟାୱବ୍ରହ୍ମଲୋକା ୱିଦିତା [ସଂୱିଦିତା (କ॰)] ଅହେସୁଂ।

‘‘ଏୱମେତଂ, ଦୀଘ, ଏୱମେତଂ, ଦୀଘ! ୟସ୍ମାପି, ଦୀଘ, କୁଲା ଏତେ ତୟୋ କୁଲପୁତ୍ତା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତା, ତଞ୍ଚେପି କୁଲଂ ଏତେ ତୟୋ କୁଲପୁତ୍ତେ ପସନ୍ନଚିତ୍ତଂ ଅନୁସ୍ସରେୟ୍ୟ, ତସ୍ସପାସ୍ସ କୁଲସ୍ସ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ। ୟସ୍ମାପି, ଦୀଘ, କୁଲପରିୱଟ୍ଟା ଏତେ ତୟୋ କୁଲପୁତ୍ତା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତା, ସୋ ଚେପି କୁଲପରିୱଟ୍ଟୋ ଏତେ ତୟୋ କୁଲପୁତ୍ତେ ପସନ୍ନଚିତ୍ତୋ ଅନୁସ୍ସରେୟ୍ୟ, ତସ୍ସପାସ୍ସ କୁଲପରିୱଟ୍ଟସ୍ସ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ। ୟସ୍ମାପି, ଦୀଘ, ଗାମା ଏତେ ତୟୋ କୁଲପୁତ୍ତା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତା, ସୋ ଚେପି ଗାମୋ ଏତେ ତୟୋ କୁଲପୁତ୍ତେ ପସନ୍ନଚିତ୍ତୋ ଅନୁସ୍ସରେୟ୍ୟ, ତସ୍ସପାସ୍ସ ଗାମସ୍ସ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ। ୟସ୍ମାପି, ଦୀଘ, ନିଗମା ଏତେ ତୟୋ କୁଲପୁତ୍ତା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତା, ସୋ ଚେପି ନିଗମୋ ଏତେ ତୟୋ କୁଲପୁତ୍ତେ ପସନ୍ନଚିତ୍ତୋ ଅନୁସ୍ସରେୟ୍ୟ, ତସ୍ସପାସ୍ସ ନିଗମସ୍ସ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ। ୟସ୍ମାପି, ଦୀଘ, ନଗରା ଏତେ ତୟୋ କୁଲପୁତ୍ତା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତା, ତଞ୍ଚେପି ନଗରଂ ଏତେ ତୟୋ କୁଲପୁତ୍ତେ ପସନ୍ନଚିତ୍ତଂ ଅନୁସ୍ସରେୟ୍ୟ, ତସ୍ସପାସ୍ସ ନଗରସ୍ସ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ। ୟସ୍ମାପି, ଦୀଘ, ଜନପଦା ଏତେ ତୟୋ କୁଲପୁତ୍ତା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତା, ସୋ ଚେପି ଜନପଦୋ ଏତେ ତୟୋ କୁଲପୁତ୍ତେ ପସନ୍ନଚିତ୍ତୋ ଅନୁସ୍ସରେୟ୍ୟ, ତସ୍ସପାସ୍ସ ଜନପଦସ୍ସ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ। ସବ୍ବେ ଚେପି, ଦୀଘ, ଖତ୍ତିୟା ଏତେ ତୟୋ କୁଲପୁତ୍ତେ ପସନ୍ନଚିତ୍ତା ଅନୁସ୍ସରେୟ୍ୟୁଂ, ସବ୍ବେସାନଂପାସ୍ସ ଖତ୍ତିୟାନଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ। ସବ୍ବେ ଚେପି, ଦୀଘ, ବ୍ରାହ୍ମଣା…ପେ॰… ସବ୍ବେ ଚେପି, ଦୀଘ, ୱେସ୍ସା…ପେ॰… ସବ୍ବେ ଚେପି, ଦୀଘ, ସୁଦ୍ଦା ଏତେ ତୟୋ କୁଲପୁତ୍ତେ ପସନ୍ନଚିତ୍ତା ଅନୁସ୍ସରେୟ୍ୟୁଂ, ସବ୍ବେସାନଂପାସ୍ସ ସୁଦ୍ଦାନଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ। ସଦେୱକୋ ଚେପି, ଦୀଘ, ଲୋକୋ ସମାରକୋ ସବ୍ରହ୍ମକୋ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣୀ ପଜା ସଦେୱମନୁସ୍ସା ଏତେ ତୟୋ କୁଲପୁତ୍ତେ ପସନ୍ନଚିତ୍ତା ଅନୁସ୍ସରେୟ୍ୟ, ସଦେୱକସ୍ସପାସ୍ସ ଲୋକସ୍ସ ସମାରକସ୍ସ ସବ୍ରହ୍ମକସ୍ସ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ। ପସ୍ସ, ଦୀଘ, ୟାୱ ଏତେ ତୟୋ କୁଲପୁତ୍ତା ବହୁଜନହିତାୟ ପଟିପନ୍ନା ବହୁଜନସୁଖାୟ ଲୋକାନୁକମ୍ପାୟ, ଅତ୍ଥାୟ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଦେୱମନୁସ୍ସାନ’’ନ୍ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନୋ ଦୀଘୋ ପରଜନୋ ୟକ୍ଖୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୀତି।

ଚୂଳଗୋସିଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ପଠମଂ।

୨. ମହାଗୋସିଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ

୩୩୨ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଦାୟେ ୱିହରତି ସମ୍ବହୁଲେହି ଅଭିଞ୍ଞାତେହି ଅଭିଞ୍ଞାତେହି ଥେରେହି ସାୱକେହି ସଦ୍ଧିଂ – ଆୟସ୍ମତା ଚ ସାରିପୁତ୍ତେନ ଆୟସ୍ମତା ଚ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନେନ ଆୟସ୍ମତା ଚ ମହାକସ୍ସପେନ ଆୟସ୍ମତା ଚ ଅନୁରୁଦ୍ଧେନ ଆୟସ୍ମତା ଚ ରେୱତେନ ଆୟସ୍ମତା ଚ ଆନନ୍ଦେନ, ଅଞ୍ଞେହି ଚ ଅଭିଞ୍ଞାତେହି ଅଭିଞ୍ଞାତେହି ଥେରେହି ସାୱକେହି ସଦ୍ଧିଂ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାକସ୍ସପୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକସ୍ସପଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଆୟାମାୱୁସୋ, କସ୍ସପ, ୟେନାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମିସ୍ସାମ ଧମ୍ମସ୍ସୱନାୟା’’ତି। ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକସ୍ସପୋ ଆୟସ୍ମତୋ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ମହାକସ୍ସପୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ୟେନାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ ଧମ୍ମସ୍ସୱନାୟ। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଞ୍ଚ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଞ୍ଚ ମହାକସ୍ସପଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଞ୍ଚ ଅନୁରୁଦ୍ଧଂ ୟେନାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମନ୍ତେ ଧମ୍ମସ୍ସୱନାୟ। ଦିସ୍ୱାନ ୟେନାୟସ୍ମା ରେୱତୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ରେୱତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଉପସଙ୍କମନ୍ତା ଖୋ ଅମୂ, ଆୱୁସୋ [ଆୟସ୍ମନ୍ତାୱୁସୋ (କ॰)] ରେୱତ, ସପ୍ପୁରିସା ୟେନାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ତେନ ଧମ୍ମସ୍ସୱନାୟ। ଆୟାମାୱୁସୋ ରେୱତ, ୟେନାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମିସ୍ସାମ ଧମ୍ମସ୍ସୱନାୟା’’ତି। ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ରେୱତୋ ଆୟସ୍ମତୋ ଆନନ୍ଦସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ରେୱତୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ଆନନ୍ଦୋ ୟେନାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ ଧମ୍ମସ୍ସୱନାୟ।

୩୩୩ . ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଞ୍ଚ ରେୱତଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଞ୍ଚ ଆନନ୍ଦଂ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତେ। ଦିସ୍ୱାନ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଏତୁ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ! ସ୍ୱାଗତଂ ଆୟସ୍ମତୋ ଆନନ୍ଦସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଉପଟ୍ଠାକସ୍ସ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକାୱଚରସ୍ସ! ରମଣୀୟଂ, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ, ଦୋସିନା ରତ୍ତି, ସବ୍ବଫାଲିଫୁଲ୍ଲା [ସବ୍ବପାଲିଫୁଲ୍ଲା (ସୀ॰)] ସାଲା, ଦିବ୍ବା, ମଞ୍ଞେ, ଗନ୍ଧା ସମ୍ପୱନ୍ତି; କଥଂରୂପେନ, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନା ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ ସୋଭେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ଇଧାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ , ଭିକ୍ଖୁ ବହୁସ୍ସୁତୋ ହୋତି ସୁତଧରୋ ସୁତସନ୍ନିଚୟୋ। ୟେ ତେ ଧମ୍ମା ଆଦିକଲ୍ୟାଣା ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣା ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣା ସାତ୍ଥା ସବ୍ୟଞ୍ଜନା; କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଅଭିୱଦନ୍ତି, ତଥାରୂପାସ୍ସ ଧମ୍ମା ବହୁସ୍ସୁତା ହୋନ୍ତି, ଧାତା [ଧତା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] , ୱଚସା ପରିଚିତା, ମନସାନୁପେକ୍ଖିତା, ଦିଟ୍ଠିୟା ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧା। ସୋ ଚତସ୍ସନ୍ନଂ ପରିସାନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ପରିମଣ୍ଡଲେହି ପଦବ୍ୟଞ୍ଜନେହି ଅନୁପ୍ପବନ୍ଧେହି [ଅପ୍ପବଦ୍ଧେହି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଅନୁସୟସମୁଗ୍ଘାତାୟ। ଏୱରୂପେନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ ସୋଭେୟ୍ୟା’’ତି।

୩୩୪ . ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ରେୱତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ବ୍ୟାକତଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ରେୱତ, ଆୟସ୍ମତା ଆନନ୍ଦେନ ୟଥାସକଂ ପଟିଭାନଂ। ତତ୍ଥ ଦାନି ମୟଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ରେୱତଂ ପୁଚ୍ଛାମ – ‘ରମଣୀୟଂ, ଆୱୁସୋ ରେୱତ, ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ, ଦୋସିନା ରତ୍ତି, ସବ୍ବଫାଲିଫୁଲ୍ଲା ସାଲା, ଦିବ୍ବା, ମଞ୍ଞେ, ଗନ୍ଧା ସମ୍ପୱନ୍ତି; କଥଂରୂପେନ, ଆୱୁସୋ ରେୱତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ ସୋଭେୟ୍ୟା’’’ତି? ‘‘ଇଧାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ପଟିସଲ୍ଲାନାରାମୋ ହୋତି ପଟିସଲ୍ଲାନରତୋ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚେତୋସମଥମନୁୟୁତ୍ତୋ ଅନିରାକତଜ୍ଝାନୋ, ୱିପସ୍ସନାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ, ବ୍ରୂହେତା ସୁଞ୍ଞାଗାରାନଂ। ଏୱରୂପେନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ ସୋଭେୟ୍ୟା’’ତି।

୩୩୫ . ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅନୁରୁଦ୍ଧଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ବ୍ୟାକତଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ଆୟସ୍ମତା ରେୱତେନ ୟଥାସକଂ ପଟିଭାନଂ। ତତ୍ଥ ଦାନି ମୟଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅନୁରୁଦ୍ଧଂ ପୁଚ୍ଛାମ – ‘ରମଣୀୟଂ, ଆୱୁସୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ, ଦୋସିନା ରତ୍ତି, ସବ୍ବଫାଲିଫୁଲ୍ଲା ସାଲା, ଦିବ୍ବା, ମଞ୍ଞେ, ଗନ୍ଧା ସମ୍ପୱନ୍ତି; କଥଂରୂପେନ, ଆୱୁସୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ଭିକ୍ଖୁନା ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ ସୋଭେୟ୍ୟା’’’ତି? ‘‘ଇଧାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସହସ୍ସଂ ଲୋକାନଂ ୱୋଲୋକେତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ଉପରିପାସାଦୱରଗତୋ ସହସ୍ସଂ ନେମିମଣ୍ଡଲାନଂ ୱୋଲୋକେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସହସ୍ସଂ ଲୋକାନଂ ୱୋଲୋକେତି। ଏୱରୂପେନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ ସୋଭେୟ୍ୟା’’ତି।

୩୩୬ . ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକସ୍ସପଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ବ୍ୟାକତଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ କସ୍ସପ, ଆୟସ୍ମତା ଅନୁରୁଦ୍ଧେନ ୟଥାସକଂ ପଟିଭାନଂ। ତତ୍ଥ ଦାନି ମୟଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକସ୍ସପଂ ପୁଚ୍ଛାମ – ‘ରମଣୀୟଂ, ଆୱୁସୋ କସ୍ସପ, ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ, ଦୋସିନା ରତ୍ତି, ସବ୍ବଫାଲିଫୁଲ୍ଲା ସାଲା, ଦିବ୍ବା, ମଞ୍ଞେ, ଗନ୍ଧା ସମ୍ପୱନ୍ତି; କଥଂରୂପେନ, ଆୱୁସୋ କସ୍ସପ, ଭିକ୍ଖୁନା ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ ସୋଭେୟ୍ୟା’’’ତି? ‘‘ଇଧାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ଅତ୍ତନା ଚ ଆରଞ୍ଞିକୋ ହୋତି ଆରଞ୍ଞିକତ୍ତସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ଅତ୍ତନା ଚ ପିଣ୍ଡପାତିକୋ ହୋତି ପିଣ୍ଡପାତିକତ୍ତସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ଅତ୍ତନା ଚ ପଂସୁକୂଲିକୋ ହୋତି ପଂସୁକୂଲିକତ୍ତସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ଅତ୍ତନା ଚ ତେଚୀୱରିକୋ ହୋତି ତେଚୀୱରିକତ୍ତସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ଅତ୍ତନା ଚ ଅପ୍ପିଚ୍ଛୋ ହୋତି ଅପ୍ପିଚ୍ଛତାୟ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ଅତ୍ତନା ଚ ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ହୋତି ସନ୍ତୁଟ୍ଠିୟା ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ଅତ୍ତନା ଚ ପୱିୱିତ୍ତୋ ହୋତି ପୱିୱେକସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ଅତ୍ତନା ଚ ଅସଂସଟ୍ଠୋ ହୋତି ଅସଂସଗ୍ଗସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ଅତ୍ତନା ଚ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ହୋତି ୱୀରିୟାରମ୍ଭସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ଅତ୍ତନା ଚ ସୀଲସମ୍ପନ୍ନୋ ହୋତି ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ଅତ୍ତନା ଚ ସମାଧିସମ୍ପନ୍ନୋ ହୋତି ସମାଧିସମ୍ପଦାୟ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ଅତ୍ତନା ଚ ପଞ୍ଞାସମ୍ପନ୍ନୋ ହୋତି ପଞ୍ଞାସମ୍ପଦାୟ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ଅତ୍ତନା ଚ ୱିମୁତ୍ତିସମ୍ପନ୍ନୋ ହୋତି ୱିମୁତ୍ତିସମ୍ପଦାୟ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ଅତ୍ତନା ଚ ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନସମ୍ପନ୍ନୋ ହୋତି ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନସମ୍ପଦାୟ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ। ଏୱରୂପେନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ , ଭିକ୍ଖୁନା ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ ସୋଭେୟ୍ୟା’’ତି।

୩୩୭ . ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ବ୍ୟାକତଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଆୟସ୍ମତା ମହାକସ୍ସପେନ ୟଥାସକଂ ପଟିଭାନଂ। ତତ୍ଥ ଦାନି ମୟଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ପୁଚ୍ଛାମ – ‘ରମଣୀୟଂ, ଆୱୁସୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ, ଦୋସିନା ରତ୍ତି, ସବ୍ବଫାଲିଫୁଲ୍ଲା ସାଲା, ଦିବ୍ବା, ମଞ୍ଞେ, ଗନ୍ଧା ସମ୍ପୱନ୍ତି; କଥଂରୂପେନ, ଆୱୁସୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଭିକ୍ଖୁନା ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ ସୋଭେୟ୍ୟା’’’ତି? ‘‘ଇଧାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଦ୍ୱେ ଭିକ୍ଖୂ ଅଭିଧମ୍ମକଥଂ କଥେନ୍ତି, ତେ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞସ୍ସ ପଞ୍ହଂ ପୁଟ୍ଠା ୱିସ୍ସଜ୍ଜେନ୍ତି, ନୋ ଚ ସଂସାଦେନ୍ତି [ସଂସାରେନ୍ତି (କ॰)] , ଧମ୍ମୀ ଚ ନେସଂ କଥା ପୱତ୍ତିନୀ ହୋତି। ଏୱରୂପେନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ ସୋଭେୟ୍ୟା’’ତି।

୩୩୮ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ବ୍ୟାକତଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଅମ୍ହେହି ସବ୍ବେହେୱ ୟଥାସକଂ ପଟିଭାନଂ। ତତ୍ଥ ଦାନି ମୟଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ପୁଚ୍ଛାମ – ‘ରମଣୀୟଂ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ, ଦୋସିନା ରତ୍ତି, ସବ୍ବଫାଲିଫୁଲ୍ଲା ସାଲା, ଦିବ୍ବା, ମଞ୍ଞେ, ଗନ୍ଧା ସମ୍ପୱନ୍ତି; କଥଂରୂପେନ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ ସୋଭେୟ୍ୟା’’’ତି? ‘‘ଇଧାୱୁସୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଭିକ୍ଖୁ ଚିତ୍ତଂ ୱସଂ ୱତ୍ତେତି, ନୋ ଚ ଭିକ୍ଖୁ ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱସେନ ୱତ୍ତତି। ସୋ ୟାୟ ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟା ଆକଙ୍ଖତି ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ୱିହରିତୁଂ, ତାୟ ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟା ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ୱିହରତି; ୟାୟ ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟା ଆକଙ୍ଖତି ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟଂ [ମଜ୍ଝନ୍ତିକସମୟଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ୱିହରିତୁଂ, ତାୟ ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟା ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟଂ ୱିହରତି; ୟାୟ ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟା ଆକଙ୍ଖତି ସାୟନ୍ହସମୟଂ ୱିହରିତୁଂ, ତାୟ ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟା ସାୟନ୍ହସମୟଂ ୱିହରତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ରଞ୍ଞୋ ୱା ରାଜମହାମତ୍ତସ୍ସ ୱା ନାନାରତ୍ତାନଂ ଦୁସ୍ସାନଂ ଦୁସ୍ସକରଣ୍ଡକୋ ପୂରୋ ଅସ୍ସ। ସୋ ୟଞ୍ଞଦେୱ ଦୁସ୍ସୟୁଗଂ ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ପାରୁପିତୁଂ, ତଂ ତଦେୱ ଦୁସ୍ସୟୁଗଂ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ପାରୁପେୟ୍ୟ; ୟଞ୍ଞଦେୱ ଦୁସ୍ସୟୁଗଂ ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟଂ ପାରୁପିତୁଂ, ତଂ ତଦେୱ ଦୁସ୍ସୟୁଗଂ ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟଂ ପାରୁପେୟ୍ୟ; ୟଞ୍ଞଦେୱ ଦୁସ୍ସୟୁଗଂ ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପାରୁପିତୁଂ, ତଂ ତଦେୱ ଦୁସ୍ସୟୁଗଂ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପାରୁପେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଭିକ୍ଖୁ ଚିତ୍ତଂ ୱସଂ ୱତ୍ତେତି, ନୋ ଚ ଭିକ୍ଖୁ ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱସେନ ୱତ୍ତତି। ସୋ ୟାୟ ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟା ଆକଙ୍ଖତି ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ୱିହରିତୁଂ, ତାୟ ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟା ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ୱିହରତି; ୟାୟ ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟା ଆକଙ୍ଖତି ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟଂ ୱିହରିତୁଂ, ତାୟ ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟା ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟଂ ୱିହରତି; ୟାୟ ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟା ଆକଙ୍ଖତି ସାୟନ୍ହସମୟଂ ୱିହରିତୁଂ, ତାୟ ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟା ସାୟନ୍ହସମୟଂ ୱିହରତି। ଏୱରୂପେନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଭିକ୍ଖୁନା ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ ସୋଭେୟ୍ୟା’’ତି।

୩୩୯ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତେ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ବ୍ୟାକତଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅମ୍ହେହି ସବ୍ବେହେୱ ୟଥାସକଂ ପଟିଭାନଂ। ଆୟାମାୱୁସୋ, ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିସ୍ସାମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱତୋ ଆରୋଚେସ୍ସାମ। ୟଥା ନୋ ଭଗୱା ବ୍ୟାକରିସ୍ସତି ତଥା ନଂ ଧାରେସ୍ସାମା’’ତି। ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଅଥ ଖୋ ତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଦ୍ଦସଂ ଖୋ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମନ୍ତଞ୍ଚ ରେୱତଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଞ୍ଚ ଆନନ୍ଦଂ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତେ। ଦିସ୍ୱାନ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ଏତୁ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ! ସ୍ୱାଗତଂ ଆୟସ୍ମତୋ ଆନନ୍ଦସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଉପଟ୍ଠାକସ୍ସ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକାୱଚରସ୍ସ! ରମଣୀୟଂ, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ, ଦୋସିନା ରତ୍ତି, ସବ୍ବଫାଲିଫୁଲ୍ଲା ସାଲା, ଦିବ୍ବା, ମଞ୍ଞେ, ଗନ୍ଧା ସମ୍ପୱନ୍ତି; କଥଂରୂପେନ, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନା ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ ସୋଭେୟ୍ୟା’ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଇଧାୱୁସୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ବହୁସ୍ସୁତୋ ହୋତି ସୁତଧରୋ…ପେ॰… ଅନୁସୟସମୁଗ୍ଘାତାୟ। ଏୱରୂପେନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ ସୋଭେୟ୍ୟା’’’ତି। ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ସାରିପୁତ୍ତ! ୟଥା ତଂ ଆନନ୍ଦୋୱ ସମ୍ମା ବ୍ୟାକରମାନୋ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ। ଆନନ୍ଦୋ ହି, ସାରିପୁତ୍ତ, ବହୁସ୍ସୁତୋ ସୁତଧରୋ ସୁତସନ୍ନିଚୟୋ। ୟେ ତେ ଧମ୍ମା ଆଦିକଲ୍ୟାଣା ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣା ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣା ସାତ୍ଥା ସବ୍ୟଞ୍ଜନା; କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଅଭିୱଦନ୍ତି, ତଥାରୂପାସ୍ସ ଧମ୍ମା ବହୁସ୍ସୁତା ହୋନ୍ତି, ଧାତା, ୱଚସା ପରିଚିତା, ମନସାନୁପେକ୍ଖିତା, ଦିଟ୍ଠିୟା ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧା। ସୋ ଚତସ୍ସନ୍ନଂ ପରିସାନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ପରିମଣ୍ଡଲେହି ପଦବ୍ୟଞ୍ଜନେହି ଅନୁପ୍ପବନ୍ଧେହି ଅନୁସୟସମୁଗ୍ଘାତାୟା’’ତି।

୩୪୦ . ‘‘ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ରେୱତଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ବ୍ୟାକତଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ରେୱତ ଆୟସ୍ମତା ଆନନ୍ଦେନ ୟଥାସକଂ ପଟିଭାନଂ। ତତ୍ଥ ଦାନି ମୟଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ରେୱତଂ ପୁଚ୍ଛାମ – ରମଣୀୟଂ, ଆୱୁସୋ ରେୱତ, ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ, ଦୋସିନା ରତ୍ତି, ସବ୍ବଫାଲିଫୁଲ୍ଲା ସାଲା, ଦିବ୍ବା ମଞ୍ଞେ ଗନ୍ଧା ସମ୍ପୱନ୍ତି। କଥଂରୂପେନ, ଆୱୁସୋ ରେୱତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ ସୋଭେୟ୍ୟା’ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ରେୱତୋ ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଇଧାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ ଭିକ୍ଖୁ ପଟିସଲ୍ଲାନାରାମୋ ହୋତି ପଟିସଲ୍ଲାନରତୋ , ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚେତୋସମଥମନୁୟୁତ୍ତୋ, ଅନିରାକତଜ୍ଝାନୋ, ୱିପସ୍ସନାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ, ବ୍ରୂହେତା ସୁଞ୍ଞାଗାରାନଂ। ଏୱରୂପେନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ ସୋଭେୟ୍ୟା’’’ତି। ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ସାରିପୁତ୍ତ! ୟଥା ତଂ ରେୱତୋୱ ସମ୍ମା ବ୍ୟାକରମାନୋ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ। ରେୱତୋ ହି, ସାରିପୁତ୍ତ, ପଟିସଲ୍ଲାନାରାମୋ ପଟିସଲ୍ଲାନରତୋ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚେତୋସମଥମନୁୟୁତ୍ତୋ ଅନିରାକତଜ୍ଝାନୋ, ୱିପସ୍ସନାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ବ୍ରୂହେତା ସୁଞ୍ଞାଗାରାନ’’ନ୍ତି।

୩୪୧ . ‘‘ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅନୁରୁଦ୍ଧଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ବ୍ୟାକତଂ ଖୋ ଆୱୁସୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧ ଆୟସ୍ମତା ରେୱତେନ…ପେ॰… କଥଂରୂପେନ, ଆୱୁସୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧ, ଭିକ୍ଖୁନା ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ ସୋଭେୟ୍ୟା’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଇଧାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସହସ୍ସଂ ଲୋକାନଂ ୱୋଲୋକେତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ…ପେ॰… ଏୱରୂପେନ ଖୋ ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ ଭିକ୍ଖୁନା ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ ସୋଭେୟ୍ୟା’’’ତି। ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ସାରିପୁତ୍ତ, ୟଥା ତଂ ଅନୁରୁଦ୍ଧୋୱ ସମ୍ମା ବ୍ୟାକରମାନୋ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ। ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ହି, ସାରିପୁତ୍ତ, ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସହସ୍ସଂ ଲୋକାନଂ ୱୋଲୋକେତୀ’’ତି।

୩୪୨ . ‘‘ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକସ୍ସପଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ବ୍ୟାକତଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ କସ୍ସପ ଆୟସ୍ମତା ଅନୁରୁଦ୍ଧେନ ୟଥାସକଂ ପଟିଭାନଂ। ତତ୍ଥ ଦାନି ମୟଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକସ୍ସପଂ ପୁଚ୍ଛାମ…ପେ॰… କଥଂ ରୂପେନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ କସ୍ସପ, ଭିକ୍ଖୁନା ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ ସୋଭେୟ୍ୟା’ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ମହାକସ୍ସପୋ ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଇଧାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ଅତ୍ତନା ଚ ଆରଞ୍ଞିକୋ ହୋତି ଆରଞ୍ଞିକତ୍ତସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ଅତ୍ତନା ଚ ପିଣ୍ଡପାତିକୋ ହୋତି…ପେ॰… ଅତ୍ତନା ଚ ପଂସୁକୂଲିକୋ ହୋତି…ପେ॰… ଅତ୍ତନା ଚ ତେଚୀୱରିକୋ ହୋତି…ପେ॰… ଅତ୍ତନା ଚ ଅପ୍ପିଚ୍ଛୋ ହୋତି…ପେ॰… ଅତ୍ତନା ଚ ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ହୋତି…ପେ॰… ଅତ୍ତନା ଚ ପୱିୱିତ୍ତୋ ହୋତି…ପେ॰… ଅତ୍ତନା ଚ ଅସଂସଟ୍ଠୋ ହୋତି…ପେ॰… ଅତ୍ତନା ଚ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ହୋତି…ପେ॰… ଅତ୍ତନା ଚ ସୀଲସମ୍ପନ୍ନୋ ହୋତି…ପେ॰… ଅତ୍ତନା ଚ ସମାଧିସମ୍ପନ୍ନୋ ହୋତି…ପେ॰… ଅତ୍ତନା ଚ ପଞ୍ଞାସମ୍ପନ୍ନୋ ହୋତି… ଅତ୍ତନା ଚ ୱିମୁତ୍ତିସମ୍ପନ୍ନୋ ହୋତି… ଅତ୍ତନା ଚ ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନସମ୍ପନ୍ନୋ ହୋତି ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନସମ୍ପଦାୟ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ। ଏୱରୂପେନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ ସୋଭେୟ୍ୟା’’’ତି । ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ସାରିପୁତ୍ତ! ୟଥା ତଂ କସ୍ସପୋୱ ସମ୍ମା ବ୍ୟାକରମାନୋ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ। କସ୍ସପୋ ହି, ସାରିପୁତ୍ତ, ଅତ୍ତନା ଚ ଆରଞ୍ଞିକୋ ଆରଞ୍ଞିକତ୍ତସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ଅତ୍ତନା ଚ ପିଣ୍ଡପାତିକୋ ପିଣ୍ଡପାତିକତ୍ତସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ଅତ୍ତନା ଚ ପଂସୁକୂଲିକୋ ପଂସୁକୂଲିକତ୍ତସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ଅତ୍ତନା ଚ ତେଚୀୱରିକୋ ତେଚୀୱରିକତ୍ତସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ଅତ୍ତନା ଚ ଅପ୍ପିଚ୍ଛୋ ଅପ୍ପିଚ୍ଛତାୟ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ଅତ୍ତନା ଚ ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ସନ୍ତୁଟ୍ଠିୟା ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ଅତ୍ତନା ଚ ପୱିୱିତ୍ତୋ ପୱିୱେକସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ଅତ୍ତନା ଚ ଅସଂସଟ୍ଠୋ ଅସଂସଗ୍ଗସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ଅତ୍ତନା ଚ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ୱୀରିୟାରମ୍ଭସ୍ସ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ଅତ୍ତନା ଚ ସୀଲସମ୍ପନ୍ନୋ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ଅତ୍ତନା ଚ ସମାଧିସମ୍ପନ୍ନୋ ସମାଧିସମ୍ପଦାୟ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ଅତ୍ତନା ଚ ପଞ୍ଞାସମ୍ପନ୍ନୋ ପଞ୍ଞାସମ୍ପଦାୟ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ଅତ୍ତନା ଚ ୱିମୁତ୍ତିସମ୍ପନ୍ନୋ ୱିମୁତ୍ତିସମ୍ପଦାୟ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ଅତ୍ତନା ଚ ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନସମ୍ପନ୍ନୋ ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନସମ୍ପଦାୟ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ’’ତି।

୩୪୩ . ‘‘ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅହଂ ଭନ୍ତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ବ୍ୟାକତଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଆୟସ୍ମତା ମହାକସ୍ସପେନ ୟଥାସକଂ ପଟିଭାନଂ। ତତ୍ଥ ଦାନି ମୟଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ପୁଚ୍ଛାମ…ପେ॰… କଥଂରୂପେନ, ଆୱୁସୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଭିକ୍ଖୁନା ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ ସୋଭେୟ୍ୟା’ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଇଧାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଦ୍ୱେ ଭିକ୍ଖୂ ଅଭିଧମ୍ମକଥଂ କଥେନ୍ତି। ତେ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞସ୍ସ ପଞ୍ହଂ ପୁଟ୍ଠା ୱିସ୍ସଜ୍ଜେନ୍ତି, ନୋ ଚ ସଂସାଦେନ୍ତି, ଧମ୍ମୀ ଚ ନେସଂ କଥା ପୱତ୍ତିନୀ ହୋତି। ଏୱରୂପେନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ ସୋଭେୟ୍ୟା’’’ତି। ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ସାରିପୁତ୍ତ, ୟଥା ତଂ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋୱ ସମ୍ମା ବ୍ୟାକରମାନୋ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ। ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ହି, ସାରିପୁତ୍ତ, ଧମ୍ମକଥିକୋ’’ତି।

୩୪୪ . ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଥ ଖ୍ୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ବ୍ୟାକତଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଅମ୍ହେହି ସବ୍ବେହେୱ ୟଥାସକଂ ପଟିଭାନଂ। ତତ୍ଥ ଦାନି ମୟଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ପୁଚ୍ଛାମ – ରମଣୀୟଂ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ, ଦୋସିନା ରତ୍ତି, ସବ୍ବଫାଲିଫୁଲ୍ଲା ସାଲା, ଦିବ୍ବା, ମଞ୍ଞେ, ଗନ୍ଧା ସମ୍ପୱନ୍ତି। କଥଂରୂପେନ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ ସୋଭେୟ୍ୟା’ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଇଧାୱୁସୋ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଭିକ୍ଖୁ ଚିତ୍ତଂ ୱସଂ ୱତ୍ତେତି ନୋ ଚ ଭିକ୍ଖୁ ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱସେନ ୱତ୍ତତି। ସୋ ୟାୟ ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟା ଆକଙ୍ଖତି ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ୱିହରିତୁଂ, ତାୟ ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟା ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ୱିହରତି; ୟାୟ ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟା ଆକଙ୍ଖତି ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟଂ ୱିହରିତୁଂ, ତାୟ ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟା ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟଂ ୱିହରତି; ୟାୟ ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟା ଆକଙ୍ଖତି ସାୟନ୍ହସମୟଂ ୱିହରିତୁଂ, ତାୟ ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟା ସାୟନ୍ହସମୟଂ ୱିହରତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ରଞ୍ଞୋ ୱା ରାଜମହାମତ୍ତସ୍ସ ୱା ନାନାରତ୍ତାନଂ ଦୁସ୍ସାନଂ ଦୁସ୍ସକରଣ୍ଡକୋ ପୂରୋ ଅସ୍ସ। ସୋ ୟଞ୍ଞଦେୱ ଦୁସ୍ସୟୁଗଂ ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ପାରୁପିତୁଂ , ତଂ ତଦେୱ ଦୁସ୍ସୟୁଗଂ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ପାରୁପେୟ୍ୟ; ୟଞ୍ଞଦେୱ ଦୁସ୍ସୟୁଗଂ ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟଂ ପାରୁପିତୁଂ, ତଂ ତଦେୱ ଦୁସ୍ସୟୁଗଂ ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟଂ ପାରୁପେୟ୍ୟ; ୟଞ୍ଞଦେୱ ଦୁସ୍ସୟୁଗଂ ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପାରୁପିତୁଂ, ତଂ ତଦେୱ ଦୁସ୍ସୟୁଗଂ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପାରୁପେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଭିକ୍ଖୁ ଚିତ୍ତଂ ୱସଂ ୱତ୍ତେତି, ନୋ ଚ ଭିକ୍ଖୁ ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱସେନ ୱତ୍ତତି। ସୋ ୟାୟ ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟା ଆକଙ୍ଖତି ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ୱିହରିତୁଂ, ତାୟ ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟା ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ୱିହରତି; ୟାୟ ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟା ଆକଙ୍ଖତି ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟଂ ୱିହରିତୁଂ, ତାୟ ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟା ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟଂ ୱିହରତି; ୟାୟ ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟା ଆକଙ୍ଖତି ସାୟନ୍ହସମୟଂ ୱିହରିତୁଂ, ତାୟ ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟା ସାୟନ୍ହସମୟଂ ୱିହରତି। ଏୱରୂପେନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଭିକ୍ଖୁନା ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ ସୋଭେୟ୍ୟା’’’ତି। ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ! ୟଥା ତଂ ସାରିପୁତ୍ତୋୱ ସମ୍ମା ବ୍ୟାକରମାନୋ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ। ସାରିପୁତ୍ତୋ ହି, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଚିତ୍ତଂ ୱସଂ ୱତ୍ତେତି ନୋ ଚ ସାରିପୁତ୍ତୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱସେନ ୱତ୍ତତି। ସୋ ୟାୟ ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟା ଆକଙ୍ଖତି ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ୱିହରିତୁଂ, ତାୟ ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟା ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ୱିହରତି; ୟାୟ ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟା ଆକଙ୍ଖତି ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟଂ ୱିହରିତୁଂ, ତାୟ ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟା ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟଂ ୱିହରତି; ୟାୟ ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟା ଆକଙ୍ଖତି ସାୟନ୍ହସମୟଂ ୱିହରିତୁଂ, ତାୟ ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟା ସାୟନ୍ହସମୟଂ ୱିହରତୀ’’ତି।

୩୪୫ . ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କସ୍ସ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସୁଭାସିତ’’ନ୍ତି? ‘‘ସବ୍ବେସଂ ୱୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ସୁଭାସିତଂ ପରିୟାୟେନ। ଅପି ଚ ମମପି ସୁଣାଥ ୟଥାରୂପେନ ଭିକ୍ଖୁନା ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ ସୋଭେୟ୍ୟ। ଇଧ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ନିସୀଦତି ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା – ‘ନ ତାୱାହଂ ଇମଂ ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଭିନ୍ଦିସ୍ସାମି ୟାୱ ମେ ନାନୁପାଦାୟ ଆସୱେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱରୂପେନ ଖୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁନା ଗୋସିଙ୍ଗସାଲୱନଂ ସୋଭେୟ୍ୟା’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ [ତେ ଭିକ୍ଖୂ (କ॰)] ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ମହାଗୋସିଙ୍ଗସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଦୁତିୟଂ।

୩. ମହାଗୋପାଲକସୁତ୍ତଂ

୩୪୬ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଏକାଦସହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଗୋପାଲକୋ ଅଭବ୍ବୋ ଗୋଗଣଂ ପରିହରିତୁଂ ଫାତିଂ କାତୁଂ [ଫାତିକତ୍ତୁଂ (ସୀ॰ ପୀ॰), ଫାତିକାତୁଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] । କତମେହି ଏକାଦସହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗୋପାଲକୋ ନ ରୂପଞ୍ଞୂ ହୋତି, ନ ଲକ୍ଖଣକୁସଲୋ ହୋତି, ନ ଆସାଟିକଂ ହାରେତା [ସାଟେତା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ହୋତି, ନ ୱଣଂ ପଟିଚ୍ଛାଦେତା ହୋତି, ନ ଧୂମଂ କତ୍ତା ହୋତି, ନ ତିତ୍ଥଂ ଜାନାତି, ନ ପୀତଂ ଜାନାତି, ନ ୱୀଥିଂ ଜାନାତି, ନ ଗୋଚରକୁସଲୋ ହୋତି ଅନୱସେସଦୋହୀ ଚ ହୋତି। ୟେ ତେ ଉସଭା ଗୋପିତରୋ ଗୋପରିଣାୟକା ତେ ନ ଅତିରେକପୂଜାୟ ପୂଜେତା ହୋତି। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକାଦସହି ଅଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଗୋପାଲକୋ ଅଭବ୍ବୋ ଗୋଗଣଂ ପରିହରିତୁଂ ଫାତିଂ କାତୁଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକାଦସହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭବ୍ବୋ ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜିତୁଂ। କତମେହି ଏକାଦସହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ରୂପଞ୍ଞୂ ହୋତି, ନ ଲକ୍ଖଣକୁସଲୋ ହୋତି, ନ ଆସାଟିକଂ ହାରେତା ହୋତି, ନ ୱଣଂ ପଟିଚ୍ଛାଦେତା ହୋତି, ନ ଧୂମଂ କତ୍ତା ହୋତି, ନ ତିତ୍ଥଂ ଜାନାତି, ନ ପୀତଂ ଜାନାତି, ନ ୱୀଥିଂ ଜାନାତି, ନ ଗୋଚରକୁସଲୋ ହୋତି, ଅନୱସେସଦୋହୀ ଚ ହୋତି। ୟେ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଥେରା ରତ୍ତଞ୍ଞୂ ଚିରପବ୍ବଜିତା ସଙ୍ଘପିତରୋ ସଙ୍ଘପରିଣାୟକା ତେ ନ ଅତିରେକପୂଜାୟ ପୂଜେତା ହୋତି।

୩୪୭ . ‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ରୂପଞ୍ଞୂ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟଂ କିଞ୍ଚି ରୂପଂ ସବ୍ବଂ ରୂପଂ ‘ଚତ୍ତାରି ମହାଭୂତାନି, ଚତୁନ୍ନଞ୍ଚ ମହାଭୂତାନଂ ଉପାଦାୟରୂପ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ରୂପଞ୍ଞୂ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ଲକ୍ଖଣକୁସଲୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ‘କମ୍ମଲକ୍ଖଣୋ ବାଲୋ, କମ୍ମଲକ୍ଖଣୋ ପଣ୍ଡିତୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ଲକ୍ଖଣକୁସଲୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ଆସାଟିକଂ ହାରେତା ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଉପ୍ପନ୍ନଂ କାମୱିତକ୍କଂ ଅଧିୱାସେତି, ନପ୍ପଜହତି ନ ୱିନୋଦେତି ନ ବ୍ୟନ୍ତୀ କରୋତି ନ ଅନଭାୱଂ ଗମେତି। ଉପ୍ପନ୍ନଂ ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କଂ…ପେ॰… ଉପ୍ପନ୍ନଂ ୱିହିଂସାୱିତକ୍କଂ…ପେ॰… ଉପ୍ପନ୍ନୁପ୍ପନ୍ନେ ପାପକେ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ ଅଧିୱାସେତି, ନପ୍ପଜହତି ନ ୱିନୋଦେତି ନ ବ୍ୟନ୍ତୀ କରୋତି ନ ଅନଭାୱଂ ଗମେତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ଆସାଟିକଂ ହାରେତା ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ୱଣଂ ପଟିଚ୍ଛାଦେତା ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୀ ହୋତି ଅନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହୀ। ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱେୟ୍ୟୁଂ, ତସ୍ସ ସଂୱରାୟ ନ ପଟିପଜ୍ଜତି, ନ ରକ୍ଖତି ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟେ ନ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜତି। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା…ପେ॰… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା…ପେ॰… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୀ ହୋତି ଅନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହୀ। ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱେୟ୍ୟୁଂ, ତସ୍ସ ସଂୱରାୟ ନ ପଟିପଜ୍ଜତି, ନ ରକ୍ଖତି ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ମନିନ୍ଦ୍ରିୟେ ନ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ୱଣଂ ପଟିଚ୍ଛାଦେତା ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ଧୂମଂ କତ୍ତା ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟଥାସୁତଂ ୟଥାପରିୟତ୍ତଂ ଧମ୍ମଂ ନ ୱିତ୍ଥାରେନ ପରେସଂ ଦେସେତା ହୋତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ଧୂମଂ କତ୍ତା ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ତିତ୍ଥଂ ଜାନାତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟେ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ବହୁସ୍ସୁତା ଆଗତାଗମା ଧମ୍ମଧରା ୱିନୟଧରା ମାତିକାଧରା, ତେ କାଲେନ କାଲଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ନ ପରିପୁଚ୍ଛତି, ନ ପରିପଞ୍ହତି – ‘ଇଦଂ, ଭନ୍ତେ, କଥଂ? ଇମସ୍ସ କୋ ଅତ୍ଥୋ’ତି? ତସ୍ସ ତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ଅୱିୱଟଞ୍ଚେୱ ନ ୱିୱରନ୍ତି, ଅନୁତ୍ତାନୀକତଞ୍ଚ ନ ଉତ୍ତାନୀ କରୋନ୍ତି, ଅନେକୱିହିତେସୁ ଚ କଙ୍ଖାଠାନୀୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ କଙ୍ଖଂ ନ ପଟିୱିନୋଦେନ୍ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ତିତ୍ଥଂ ଜାନାତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ପୀତଂ ଜାନାତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ତଥାଗତପ୍ପୱେଦିତେ ଧମ୍ମୱିନୟେ ଦେସିୟମାନେ ନ ଲଭତି ଅତ୍ଥୱେଦଂ, ନ ଲଭତି ଧମ୍ମୱେଦଂ, ନ ଲଭତି ଧମ୍ମୂପସଂହିତଂ ପାମୋଜ୍ଜଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ପୀତଂ ଜାନାତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ୱୀଥିଂ ଜାନାତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ୱୀଥିଂ ଜାନାତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ଗୋଚରକୁସଲୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଭିକ୍ଖୁ ନ ଗୋଚରକୁସଲୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନୱସେସଦୋହୀ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁଂ ସଦ୍ଧା ଗହପତିକା ଅଭିହଟ୍ଠୁଂ ପୱାରେନ୍ତି ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରେହି, ତତ୍ର ଭିକ୍ଖୁ ମତ୍ତଂ ନ ଜାନାତି ପଟିଗ୍ଗହଣାୟ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନୱସେସଦୋହୀ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟେ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଥେରା ରତ୍ତଞ୍ଞୂ ଚିରପବ୍ବଜିତା ସଙ୍ଘପିତରୋ ସଙ୍ଘପରିଣାୟକା ତେ ନ ଅତିରେକପୂଜାୟ ପୂଜେତା ହୋତି ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟେ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଥେରା ରତ୍ତଞ୍ଞୂ ଚିରପବ୍ବଜିତା ସଙ୍ଘପିତରୋ ସଙ୍ଘପରିଣାୟକା, ତେସୁ ନ ମେତ୍ତଂ କାୟକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠାପେତି ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ; ନ ମେତ୍ତଂ ୱଚୀକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠାପେତି ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ; ନ ମେତ୍ତଂ ମନୋକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠାପେତି ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟେ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଥେରା ରତ୍ତଞ୍ଞୂ ଚିରପବ୍ବଜିତା ସଙ୍ଘପିତରୋ ସଙ୍ଘପରିଣାୟକା ତେ ନ ଅତିରେକପୂଜାୟ ପୂଜେତା ହୋତି।

‘‘ଇମେହି ଖୋ ଭିକ୍ଖୱେ ଏକାଦସହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭବ୍ବୋ ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜିତୁଂ।

୩୪୮ . ‘‘ଏକାଦସହି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଗୋପାଲକୋ ଭବ୍ବୋ ଗୋଗଣଂ ପରିହରିତୁଂ ଫାତିଂ କାତୁଂ। କତମେହି ଏକାଦସହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଗୋପାଲକୋ ରୂପଞ୍ଞୂ ହୋତି, ଲକ୍ଖଣକୁସଲୋ ହୋତି, ଆସାଟିକଂ ହାରେତା ହୋତି, ୱଣଂ ପଟିଚ୍ଛାଦେତା ହୋତି, ଧୂମଂ କତ୍ତା ହୋତି, ତିତ୍ଥଂ ଜାନାତି, ପୀତଂ ଜାନାତି, ୱୀଥିଂ ଜାନାତି, ଗୋଚରକୁସଲୋ ହୋତି, ସାୱସେସଦୋହୀ ଚ ହୋତି। ୟେ ତେ ଉସଭା ଗୋପିତରୋ ଗୋପରିଣାୟକା ତେ ଅତିରେକପୂଜାୟ ପୂଜେତା ହୋତି। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକାଦସହି ଅଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଗୋପାଲକୋ ଭବ୍ବୋ ଗୋଗଣଂ ପରିହରିତୁଂ ଫାତିଂ କାତୁଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକାଦସହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭବ୍ବୋ ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜିତୁଂ। କତମେହି ଏକାଦସହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ରୂପଞ୍ଞୂ ହୋତି, ଲକ୍ଖଣକୁସଲୋ ହୋତି, ଆସାଟିକଂ ହାରେତା ହୋତି, ୱଣଂ ପଟିଚ୍ଛାଦେତା ହୋତି, ଧୂମଂ କତ୍ତା ହୋତି, ତିତ୍ଥଂ ଜାନାତି, ପୀତଂ ଜାନାତି, ୱୀଥିଂ ଜାନାତି, ଗୋଚରକୁସଲୋ ହୋତି, ସାୱସେସଦୋହୀ ଚ ହୋତି। ୟେ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଥେରା ରତ୍ତଞ୍ଞୂ ଚିରପବ୍ବଜିତା ସଙ୍ଘପିତରୋ ସଙ୍ଘପରିଣାୟକା ତେ ଅତିରେକପୂଜାୟ ପୂଜେତା ହୋତି।

୩୪୯ . ‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ରୂପଞ୍ଞୂ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟଂ କିଞ୍ଚି ରୂପଂ ସବ୍ବଂ ରୂପଂ ‘ଚତ୍ତାରି ମହାଭୂତାନି , ଚତୁନ୍ନଞ୍ଚ ମହାଭୂତାନଂ ଉପାଦାୟରୂପ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ରୂପଞ୍ଞୂ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଲକ୍ଖଣକୁସଲୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କମ୍ମଲକ୍ଖଣୋ ବାଲୋ, କମ୍ମଲକ୍ଖଣୋ ପଣ୍ଡିତୋତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଲକ୍ଖଣକୁସଲୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଆସାଟିକଂ ହାରେତା ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଉପ୍ପନ୍ନଂ କାମୱିତକ୍କଂ ନାଧିୱାସେତି, ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତୀ କରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି। ଉପ୍ପନ୍ନଂ ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କଂ…ପେ॰… ଉପ୍ପନ୍ନଂ ୱିହିଂସାୱିତକ୍କଂ…ପେ॰… ଉପ୍ପନ୍ନୁପ୍ପନ୍ନେ ପାପକେ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ ନାଧିୱାସେତି, ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତୀ କରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଆସାଟିକଂ ହାରେତା ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱଣଂ ପଟିଚ୍ଛାଦେତା ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ନ ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୀ ହୋତି ନାନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହୀ। ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱେୟ୍ୟୁଂ ତସ୍ସ ସଂୱରାୟ ପଟିପଜ୍ଜତି, ରକ୍ଖତି ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟେ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜତି। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା…ପେ॰… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା…ପେ॰… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ନ ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୀ ହୋତି ନାନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହୀ। ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱେୟ୍ୟୁଂ ତସ୍ସ ସଂୱରାୟ ପଟିପଜ୍ଜତି, ରକ୍ଖତି ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ମନିନ୍ଦ୍ରିୟେ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱଣଂ ପଟିଚ୍ଛାଦେତା ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଧୂମଂ କତ୍ତା ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟଥାସୁତଂ ୟଥାପରିୟତ୍ତଂ ଧମ୍ମଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ପରେସଂ ଦେସେତା ହୋତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଧୂମଂ କତ୍ତା ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ତିତ୍ଥଂ ଜାନାତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟେ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ବହୁସ୍ସୁତା ଆଗତାଗମା ଧମ୍ମଧରା ୱିନୟଧରା ମାତିକାଧରା ତେ କାଲେନ କାଲଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପରିପୁଚ୍ଛତି, ପରିପଞ୍ହତି – ‘ଇଦଂ, ଭନ୍ତେ, କଥଂ? ଇମସ୍ସ କୋ ଅତ୍ଥୋ’ତି? ତସ୍ସ ତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ଅୱିୱଟଞ୍ଚେୱ ୱିୱରନ୍ତି, ଅନୁତ୍ତାନୀକତଞ୍ଚ ଉତ୍ତାନୀ କରୋନ୍ତି, ଅନେକୱିହିତେସୁ ଚ କଙ୍ଖାଠାନୀୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ କଙ୍ଖଂ ପଟିୱିନୋଦେନ୍ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ତିତ୍ଥଂ ଜାନାତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପୀତଂ ଜାନାତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ତଥାଗତପ୍ପୱେଦିତେ ଧମ୍ମୱିନୟେ ଦେସିୟମାନେ ଲଭତି ଅତ୍ଥୱେଦଂ, ଲଭତି ଧମ୍ମୱେଦଂ, ଲଭତି ଧମ୍ମୂପସଂହିତଂ ପାମୋଜ୍ଜଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପୀତଂ ଜାନାତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱୀଥିଂ ଜାନାତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱୀଥିଂ ଜାନାତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଗୋଚରକୁସଲୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଗୋଚରକୁସଲୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସାୱସେସଦୋହୀ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁଂ ସଦ୍ଧା ଗହପତିକା ଅଭିହଟ୍ଠୁଂ ପୱାରେନ୍ତି ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରେହି। ତତ୍ର ଭିକ୍ଖୁ ମତ୍ତଂ ଜାନାତି ପଟିଗ୍ଗହଣାୟ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସାୱସେସଦୋହୀ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟେ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଥେରା ରତ୍ତଞ୍ଞୂ ଚିରପବ୍ବଜିତା ସଙ୍ଘପିତରୋ ସଙ୍ଘପରିଣାୟକା, ତେ ଅତିରେକପୂଜାୟ ପୂଜେତା ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟେ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଥେରା ରତ୍ତଞ୍ଞୂ ଚିରପବ୍ବଜିତା ସଙ୍ଘପିତରୋ ସଙ୍ଘପରିଣାୟକା ତେସୁ ମେତ୍ତଂ କାୟକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠାପେତି ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ; ମେତ୍ତଂ ୱଚୀକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠାପେତି ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ; ମେତ୍ତଂ ମନୋକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠାପେତି ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟେ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଥେରା ରତ୍ତଞ୍ଞୂ ଚିରପବ୍ବଜିତା ସଙ୍ଘପିତରୋ ସଙ୍ଘପରିଣାୟକା ତେ ଅତିରେକପୂଜାୟ ପୂଜେତା ହୋତି।

‘‘ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକାଦସହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭବ୍ବୋ ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜିତୁ’’ନ୍ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ମହାଗୋପାଲକସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ତତିୟଂ।

୪. ଚୂଳଗୋପାଲକସୁତ୍ତଂ

୩୫୦ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ୱଜ୍ଜୀସୁ ୱିହରତି ଉକ୍କଚେଲାୟଂ ଗଙ୍ଗାୟ ନଦିୟା ତୀରେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ମାଗଧକୋ ଗୋପାଲକୋ ଦୁପ୍ପଞ୍ଞଜାତିକୋ, ୱସ୍ସାନଂ ପଚ୍ଛିମେ ମାସେ ସରଦସମୟେ, ଅସମୱେକ୍ଖିତ୍ୱା ଗଙ୍ଗାୟ ନଦିୟା ଓରିମଂ ତୀରଂ, ଅସମୱେକ୍ଖିତ୍ୱା ପାରିମଂ ତୀରଂ, ଅତିତ୍ଥେନେୱ ଗାୱୋ ପତାରେସି ଉତ୍ତରଂ ତୀରଂ ସୁୱିଦେହାନଂ। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗାୱୋ ମଜ୍ଝେଗଙ୍ଗାୟ ନଦିୟା ସୋତେ ଆମଣ୍ଡଲିୟଂ କରିତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱ ଅନୟବ୍ୟସନଂ ଆପଜ୍ଜିଂସୁ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତଥା ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାଗଧକୋ ଗୋପାଲକୋ ଦୁପ୍ପଞ୍ଞଜାତିକୋ, ୱସ୍ସାନଂ ପଚ୍ଛିମେ ମାସେ ସରଦସମୟେ, ଅସମୱେକ୍ଖିତ୍ୱା ଗଙ୍ଗାୟ ନଦିୟା ଓରିମଂ ତୀରଂ, ଅସମୱେକ୍ଖିତ୍ୱା ପାରିମଂ ତୀରଂ, ଅତିତ୍ଥେନେୱ ଗାୱୋ ପତାରେସି ଉତ୍ତରଂ ତୀରଂ ସୁୱିଦେହାନଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ ହି କେଚି [ୟେ କେଚି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଅକୁସଲା ଇମସ୍ସ ଲୋକସ୍ସ ଅକୁସଲା ପରସ୍ସ ଲୋକସ୍ସ, ଅକୁସଲା ମାରଧେୟ୍ୟସ୍ସ ଅକୁସଲା ଅମାରଧେୟ୍ୟସ୍ସ, ଅକୁସଲା ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟସ୍ସ ଅକୁସଲା ଅମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟସ୍ସ, ତେସଂ ୟେ ସୋତବ୍ବଂ ସଦ୍ଦହାତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞିସ୍ସନ୍ତି, ତେସଂ ତଂ ଭୱିସ୍ସତି ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ।

୩୫୧ . ‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାଗଧକୋ ଗୋପାଲକୋ ସପ୍ପଞ୍ଞଜାତିକୋ, ୱସ୍ସାନଂ ପଚ୍ଛିମେ ମାସେ ସରଦସମୟେ, ସମୱେକ୍ଖିତ୍ୱା ଗଙ୍ଗାୟ ନଦିୟା ଓରିମଂ ତୀରଂ, ସମୱେକ୍ଖିତ୍ୱା ପାରିମଂ ତୀରଂ, ତିତ୍ଥେନେୱ ଗାୱୋ ପତାରେସି ଉତ୍ତରଂ ତୀରଂ ସୁୱିଦେହାନଂ। ସୋ ପଠମଂ ପତାରେସି ୟେ ତେ ଉସଭା ଗୋପିତରୋ ଗୋପରିଣାୟକା। ତେ ତିରିୟଂ ଗଙ୍ଗାୟ ସୋତଂ ଛେତ୍ୱା ସୋତ୍ଥିନା ପାରଂ ଅଗମଂସୁ। ଅଥାପରେ ପତାରେସି ବଲୱଗାୱୋ ଦମ୍ମଗାୱୋ। ତେପି ତିରିୟଂ ଗଙ୍ଗାୟ ସୋତଂ ଛେତ୍ୱା ସୋତ୍ଥିନା ପାରଂ ଅଗମଂସୁ। ଅଥାପରେ ପତାରେସି ୱଚ୍ଛତରେ ୱଚ୍ଛତରିୟୋ। ତେପି ତିରିୟଂ ଗଙ୍ଗାୟ ସୋତଂ ଛେତ୍ୱା ସୋତ୍ଥିନା ପାରଂ ଅଗମଂସୁ। ଅଥାପରେ ପତାରେସି ୱଚ୍ଛକେ କିସାବଲକେ [କିସବଲକେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] । ତେପି ତିରିୟଂ ଗଙ୍ଗାୟ ସୋତଂ ଛେତ୍ୱା ସୋତ୍ଥିନା ପାରଂ ଅଗମଂସୁ। ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱଚ୍ଛକୋ ତରୁଣକୋ ତାୱଦେୱ ଜାତକୋ ମାତୁଗୋରୱକେନ ୱୁୟ୍ହମାନୋ, ସୋପି ତିରିୟଂ ଗଙ୍ଗାୟ ସୋତଂ ଛେତ୍ୱା ସୋତ୍ଥିନା ପାରଂ ଅଗମାସି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତଥା ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାଗଧକୋ ଗୋପାଲକୋ ସପ୍ପଞ୍ଞଜାତିକୋ , ୱସ୍ସାନଂ ପଚ୍ଛିମେ ମାସେ ସରଦସମୟେ, ସମୱେକ୍ଖିତ୍ୱା ଗଙ୍ଗାୟ ନଦିୟା ଓରିମଂ ତୀରଂ, ସମୱେକ୍ଖିତ୍ୱା ପାରିମଂ ତୀରଂ, ତିତ୍ଥେନେୱ ଗାୱୋ ପତାରେସି ଉତ୍ତରଂ ତୀରଂ ସୁୱିଦେହାନଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ ହି କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା କୁସଲା ଇମସ୍ସ ଲୋକସ୍ସ କୁସଲା ପରସ୍ସ ଲୋକସ୍ସ, କୁସଲା ମାରଧେୟ୍ୟସ୍ସ କୁସଲା ଅମାରଧେୟ୍ୟସ୍ସ, କୁସଲା ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟସ୍ସ କୁସଲା ଅମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟସ୍ସ, ତେସଂ ୟେ ସୋତବ୍ବଂ ସଦ୍ଦହାତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞିସ୍ସନ୍ତି, ତେସଂ ତଂ ଭୱିସ୍ସତି ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ।

୩୫୨ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ ତେ ଉସଭା ଗୋପିତରୋ ଗୋପରିଣାୟକା ତେ ତିରିୟଂ ଗଙ୍ଗାୟ ସୋତଂ ଛେତ୍ୱା ସୋତ୍ଥିନା ପାରଂ ଅଗମଂସୁ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଅରହନ୍ତୋ ଖୀଣାସୱା ୱୁସିତୱନ୍ତୋ କତକରଣୀୟା ଓହିତଭାରା ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥା ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନା ସମ୍ମଦଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତା, ତେ ତିରିୟଂ ମାରସ୍ସ ସୋତଂ ଛେତ୍ୱା ସୋତ୍ଥିନା ପାରଂ ଗତା।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବଲୱଗାୱୋ ଦମ୍ମଗାୱୋ ତିରିୟଂ ଗଙ୍ଗାୟ ସୋତଂ ଛେତ୍ୱା ସୋତ୍ଥିନା ପାରଂ ଅଗମଂସୁ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ଓପପାତିକା ତତ୍ଥ ପରିନିବ୍ବାୟିନୋ ଅନାୱତ୍ତିଧମ୍ମା ତସ୍ମା ଲୋକା, ତେପି ତିରିୟଂ ମାରସ୍ସ ସୋତଂ ଛେତ୍ୱା ସୋତ୍ଥିନା ପାରଂ ଗମିସ୍ସନ୍ତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱଚ୍ଛତରା ୱଚ୍ଛତରିୟୋ ତିରିୟଂ ଗଙ୍ଗାୟ ସୋତଂ ଛେତ୍ୱା ସୋତ୍ଥିନା ପାରଂ ଅଗମଂସୁ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ତିଣ୍ଣଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ରାଗଦୋସମୋହାନଂ ତନୁତ୍ତା ସକଦାଗାମିନୋ ସକିଂଦେୱ ଇମଂ ଲୋକଂ ଆଗନ୍ତ୍ୱା ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରିସ୍ସନ୍ତି, ତେପି ତିରିୟଂ ମାରସ୍ସ ସୋତଂ ଛେତ୍ୱା ସୋତ୍ଥିନା ପାରଂ ଗମିସ୍ସନ୍ତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱଚ୍ଛକା କିସାବଲକା ତିରିୟଂ ଗଙ୍ଗାୟ ସୋତଂ ଛେତ୍ୱା ସୋତ୍ଥିନା ପାରଂ ଅଗମଂସୁ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ତିଣ୍ଣଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପରିକ୍ଖୟା ସୋତାପନ୍ନା ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟନା, ତେପି ତିରିୟଂ ମାରସ୍ସ ସୋତଂ ଛେତ୍ୱା ସୋତ୍ଥିନା ପାରଂ ଗମିସ୍ସନ୍ତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱଚ୍ଛକୋ ତରୁଣକୋ ତାୱଦେୱ ଜାତକୋ ମାତୁଗୋରୱକେନ ୱୁୟ୍ହମାନୋ ତିରିୟଂ ଗଙ୍ଗାୟ ସୋତଂ ଛେତ୍ୱା ସୋତ୍ଥିନା ପାରଂ ଅଗମାସି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଧମ୍ମାନୁସାରିନୋ ସଦ୍ଧାନୁସାରିନୋ, ତେପି ତିରିୟଂ ମାରସ୍ସ ସୋତଂ ଛେତ୍ୱା ସୋତ୍ଥିନା ପାରଂ ଗମିସ୍ସନ୍ତି।

‘‘ଅହଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁସଲୋ ଇମସ୍ସ ଲୋକସ୍ସ କୁସଲୋ ପରସ୍ସ ଲୋକସ୍ସ, କୁସଲୋ ମାରଧେୟ୍ୟସ୍ସ କୁସଲୋ ଅମାରଧେୟ୍ୟସ୍ସ, କୁସଲୋ ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟସ୍ସ କୁସଲୋ ଅମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟସ୍ସ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ ସୋତବ୍ବଂ ସଦ୍ଦହାତବ୍ବଂ ମଞ୍ଞିସ୍ସନ୍ତି, ତେସଂ ତଂ ଭୱିସ୍ସତି ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟା’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱା ସୁଗତୋ ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –

‘‘ଅୟଂ ଲୋକୋ ପରୋ ଲୋକୋ, ଜାନତା ସୁପ୍ପକାସିତୋ।

ୟଞ୍ଚ ମାରେନ ସମ୍ପତ୍ତଂ, ଅପ୍ପତ୍ତଂ ୟଞ୍ଚ ମଚ୍ଚୁନା॥

‘‘ସବ୍ବଂ ଲୋକଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ, ସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ ପଜାନତା।

ୱିୱଟଂ ଅମତଦ୍ୱାରଂ, ଖେମଂ ନିବ୍ବାନପତ୍ତିୟା॥

‘‘ଛିନ୍ନଂ ପାପିମତୋ ସୋତଂ, ୱିଦ୍ଧସ୍ତଂ ୱିନଳୀକତଂ।

ପାମୋଜ୍ଜବହୁଲା ହୋଥ, ଖେମଂ ପତ୍ତତ୍ଥ [ପତ୍ଥେଥ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰ ଅଟ୍ଠକଥାୟଂ ସଂୱଣ୍ଣେତବ୍ବପାଠୋ)] ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି॥

ଚୂଳଗୋପାଲକସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଚୂଳସଚ୍ଚକସୁତ୍ତଂ

୩୫୩ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ୱେସାଲିୟଂ ୱିହରତି ମହାୱନେ କୂଟାଗାରସାଲାୟଂ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସଚ୍ଚକୋ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତୋ ୱେସାଲିୟଂ ପଟିୱସତି ଭସ୍ସପ୍ପୱାଦକୋ ପଣ୍ଡିତୱାଦୋ ସାଧୁସମ୍ମତୋ ବହୁଜନସ୍ସ। ସୋ ୱେସାଲିୟଂ ପରିସତି ଏୱଂ ୱାଚଂ ଭାସତି – ‘‘ନାହଂ ତଂ ପସ୍ସାମି ସମଣଂ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱା, ସଙ୍ଘିଂ ଗଣିଂ ଗଣାଚରିୟଂ, ଅପି ଅରହନ୍ତଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ ପଟିଜାନମାନଂ, ୟୋ ମୟା ୱାଦେନ ୱାଦଂ ସମାରଦ୍ଧୋ ନ ସଙ୍କମ୍ପେୟ୍ୟ ନ ସମ୍ପକମ୍ପେୟ୍ୟ ନ ସମ୍ପୱେଧେୟ୍ୟ, ୟସ୍ସ ନ କଚ୍ଛେହି ସେଦା ମୁଚ୍ଚେୟ୍ୟୁଂ। ଥୂଣଂ ଚେପାହଂ ଅଚେତନଂ ୱାଦେନ ୱାଦଂ ସମାରଭେୟ୍ୟଂ, ସାପି ମୟା ୱାଦେନ ୱାଦଂ ସମାରଦ୍ଧା ସଙ୍କମ୍ପେୟ୍ୟ ସମ୍ପକମ୍ପେୟ୍ୟ ସମ୍ପୱେଧେୟ୍ୟ। କୋ ପନ ୱାଦୋ ମନୁସ୍ସଭୂତସ୍ସା’’ତି?

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଅସ୍ସଜି ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୱେସାଲିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ସଚ୍ଚକୋ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତୋ ୱେସାଲିୟଂ ଜଙ୍ଘାୱିହାରଂ ଅନୁଚଙ୍କମମାନୋ ଅନୁୱିଚରମାନୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅସ୍ସଜିଂ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ୟେନାୟସ୍ମା ଅସ୍ସଜି ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ଅସ୍ସଜିନା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ସଚ୍ଚକୋ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅସ୍ସଜିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କଥଂ ପନ, ଭୋ ଅସ୍ସଜି, ସମଣୋ ଗୋତମୋ ସାୱକେ ୱିନେତି, କଥଂଭାଗା ଚ ପନ ସମଣସ୍ସ ଗୋତମସ୍ସ ସାୱକେସୁ ଅନୁସାସନୀ ବହୁଲା ପୱତ୍ତତୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଭଗୱା ସାୱକେ ୱିନେତି, ଏୱଂଭାଗା ଚ ପନ ଭଗୱତୋ ସାୱକେସୁ ଅନୁସାସନୀ ବହୁଲା ପୱତ୍ତତି – ‘ରୂପଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚଂ, ୱେଦନା ଅନିଚ୍ଚା, ସଞ୍ଞା ଅନିଚ୍ଚା, ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚଂ। ରୂପଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନତ୍ତା, ୱେଦନା ଅନତ୍ତା, ସଞ୍ଞା ଅନତ୍ତା, ସଙ୍ଖାରା ଅନତ୍ତା, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନତ୍ତା। ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା, ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା’ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଭଗୱା ସାୱକେ ୱିନେତି, ଏୱଂଭାଗା ଚ ପନ ଭଗୱତୋ ସାୱକେସୁ ଅନୁସାସନୀ ବହୁଲା ପୱତ୍ତତୀ’’ତି। ‘‘ଦୁସ୍ସୁତଂ ୱତ, ଭୋ ଅସ୍ସଜି, ଅସ୍ସୁମ୍ହ ୟେ ମୟଂ ଏୱଂୱାଦିଂ ସମଣଂ ଗୋତମଂ ଅସ୍ସୁମ୍ହ। ଅପ୍ପେୱ ନାମ ମୟଂ କଦାଚି କରହଚି ତେନ ଭୋତା ଗୋତମେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମାଗଚ୍ଛେୟ୍ୟାମ , ଅପ୍ପେୱ ନାମ ସିୟା କୋଚିଦେୱ କଥାସଲ୍ଲାପୋ, ଅପ୍ପେୱ ନାମ ତସ୍ମା ପାପକା ଦିଟ୍ଠିଗତା ୱିୱେଚେୟ୍ୟାମା’’ତି।

୩୫୪ . ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ପଞ୍ଚମତ୍ତାନି ଲିଚ୍ଛୱିସତାନି ସନ୍ଥାଗାରେ [ସନ୍ଧାଗାରେ (କ॰)] ସନ୍ନିପତିତାନି ହୋନ୍ତି କେନଚିଦେୱ କରଣୀୟେନ। ଅଥ ଖୋ ସଚ୍ଚକୋ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତୋ ୟେନ ତେ ଲିଚ୍ଛୱୀ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତେ ଲିଚ୍ଛୱୀ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କମନ୍ତୁ ଭୋନ୍ତୋ ଲିଚ୍ଛୱୀ, ଅଭିକ୍କମନ୍ତୁ ଭୋନ୍ତୋ ଲିଚ୍ଛୱୀ, ଅଜ୍ଜ ମେ ସମଣେନ ଗୋତମେନ ସଦ୍ଧିଂ କଥାସଲ୍ଲାପୋ ଭୱିସ୍ସତି। ସଚେ ମେ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ତଥା ପତିଟ୍ଠିସ୍ସତି ୟଥା ଚ ମେ [ୟଥାସ୍ସ ମେ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଞାତଞ୍ଞତରେନ ସାୱକେନ ଅସ୍ସଜିନା ନାମ ଭିକ୍ଖୁନା ପତିଟ୍ଠିତଂ, ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ପୁରିସୋ ଦୀଘଲୋମିକଂ ଏଳକଂ ଲୋମେସୁ ଗହେତ୍ୱା ଆକଡ୍ଢେୟ୍ୟ ପରିକଡ୍ଢେୟ୍ୟ ସମ୍ପରିକଡ୍ଢେୟ୍ୟ , ଏୱମେୱାହଂ ସମଣଂ ଗୋତମଂ ୱାଦେନ ୱାଦଂ ଆକଡ୍ଢିସ୍ସାମି ପରିକଡ୍ଢିସ୍ସାମି ସମ୍ପରିକଡ୍ଢିସ୍ସାମି। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ସୋଣ୍ଡିକାକମ୍ମକାରୋ ମହନ୍ତଂ ସୋଣ୍ଡିକାକିଳଞ୍ଜଂ ଗମ୍ଭୀରେ ଉଦକରହଦେ ପକ୍ଖିପିତ୍ୱା କଣ୍ଣେ ଗହେତ୍ୱା ଆକଡ୍ଢେୟ୍ୟ ପରିକଡ୍ଢେୟ୍ୟ ସମ୍ପରିକଡ୍ଢେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱାହଂ ସମଣଂ ଗୋତମଂ ୱାଦେନ ୱାଦଂ ଆକଡ୍ଢିସ୍ସାମି ପରିକଡ୍ଢିସ୍ସାମି ସମ୍ପରିକଡ୍ଢିସ୍ସାମି। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ସୋଣ୍ଡିକାଧୁତ୍ତୋ ୱାଲଂ [ଥାଲଂ (କ॰)] କଣ୍ଣେ ଗହେତ୍ୱା ଓଧୁନେୟ୍ୟ ନିଦ୍ଧୁନେୟ୍ୟ ନିପ୍ଫୋଟେୟ୍ୟ [ନିଚ୍ଛାଦେୟ୍ୟ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰), ନିଚ୍ଛୋଟେୟ୍ୟ (କ॰), ନିପ୍ପୋଠେୟ୍ୟ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଏୱମେୱାହଂ ସମଣଂ ଗୋତମଂ ୱାଦେନ ୱାଦଂ ଓଧୁନିସ୍ସାମି ନିଦ୍ଧୁନିସ୍ସାମି ନିପ୍ଫୋଟେସ୍ସାମି। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ କୁଞ୍ଜରୋ ସଟ୍ଠିହାୟନୋ ଗମ୍ଭୀରଂ ପୋକ୍ଖରଣିଂ ଓଗାହେତ୍ୱା ସାଣଧୋୱିକଂ ନାମ କୀଳିତଜାତଂ କୀଳତି, ଏୱମେୱାହଂ ସମଣଂ ଗୋତମଂ ସାଣଧୋୱିକଂ ମଞ୍ଞେ କୀଳିତଜାତଂ କୀଳିସ୍ସାମି। ଅଭିକ୍କମନ୍ତୁ ଭୋନ୍ତୋ ଲିଚ୍ଛୱୀ, ଅଭିକ୍କମନ୍ତୁ ଭୋନ୍ତୋ ଲିଚ୍ଛୱୀ, ଅଜ୍ଜ ମେ ସମଣେନ ଗୋତମେନ ସଦ୍ଧିଂ କଥାସଲ୍ଲାପୋ ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି। ତତ୍ରେକଚ୍ଚେ ଲିଚ୍ଛୱୀ ଏୱମାହଂସୁ – ‘‘କିଂ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ସଚ୍ଚକସ୍ସ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତସ୍ସ ୱାଦଂ ଆରୋପେସ୍ସତି, ଅଥ ଖୋ ସଚ୍ଚକୋ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତୋ ସମଣସ୍ସ ଗୋତମସ୍ସ ୱାଦଂ ଆରୋପେସ୍ସତୀ’’ତି? ଏକଚ୍ଚେ ଲିଚ୍ଛୱୀ ଏୱମାହଂସୁ – ‘‘କିଂ ସୋ ଭୱମାନୋ ସଚ୍ଚକୋ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତୋ ୟୋ ଭଗୱତୋ ୱାଦଂ ଆରୋପେସ୍ସତି, ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ସଚ୍ଚକସ୍ସ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତସ୍ସ ୱାଦଂ ଆରୋପେସ୍ସତୀ’’ତି? ଅଥ ଖୋ ସଚ୍ଚକୋ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତୋ ପଞ୍ଚମତ୍ତେହି ଲିଚ୍ଛୱିସତେହି ପରିୱୁତୋ ୟେନ ମହାୱନଂ କୂଟାଗାରସାଲା ତେନୁପସଙ୍କମି।

୩୫୫ . ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ ଅବ୍ଭୋକାସେ ଚଙ୍କମନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ସଚ୍ଚକୋ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତୋ ୟେନ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କହଂ ନୁ ଖୋ, ଭୋ, ଏତରହି ସୋ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ୱିହରତି? ଦସ୍ସନକାମା ହି ମୟଂ ତଂ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମ’’ନ୍ତି । ‘‘ଏସ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଭଗୱା ମହାୱନଂ ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ରୁକ୍ଖମୂଲେ ଦିୱାୱିହାରଂ ନିସିନ୍ନୋ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ସଚ୍ଚକୋ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତୋ ମହତିୟା ଲିଚ୍ଛୱିପରିସାୟ ସଦ୍ଧିଂ ମହାୱନଂ ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ତେପି ଖୋ ଲିଚ୍ଛୱୀ ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦିଂସୁ, ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ୟେନ ଭଗୱା ତେନଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ନାମଗୋତ୍ତଂ ସାୱେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ତୁଣ୍ହୀଭୂତା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ।

୩୫୬ . ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସଚ୍ଚକୋ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାହଂ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ କିଞ୍ଚିଦେୱ ଦେସଂ, ସଚେ ମେ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଓକାସଂ କରୋତି ପଞ୍ହସ୍ସ ୱେୟ୍ୟାକରଣାୟା’’ତି। ‘‘ପୁଚ୍ଛ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ , ୟଦାକଙ୍ଖସୀ’’ତି । ‘‘କଥଂ ପନ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ସାୱକେ ୱିନେତି, କଥଂଭାଗା ଚ ପନ ଭୋତୋ ଗୋତମସ୍ସ ସାୱକେସୁ ଅନୁସାସନୀ ବହୁଲା ପୱତ୍ତତୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ ଖୋ ଅହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ସାୱକେ ୱିନେମି, ଏୱଂଭାଗା ଚ ପନ ମେ ସାୱକେସୁ ଅନୁସାସନୀ ବହୁଲା ପୱତ୍ତତି – ‘ରୂପଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚଂ, ୱେଦନା ଅନିଚ୍ଚା, ସଞ୍ଞା ଅନିଚ୍ଚା, ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚଂ। ରୂପଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନତ୍ତା, ୱେଦନା ଅନତ୍ତା, ସଞ୍ଞା ଅନତ୍ତା, ସଙ୍ଖାରା ଅନତ୍ତା, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନତ୍ତା। ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା, ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା’ତି। ଏୱଂ ଖୋ ଅହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ସାୱକେ ୱିନେମି, ଏୱଂଭାଗା ଚ ପନ ମେ ସାୱକେସୁ ଅନୁସାସନୀ ବହୁଲା ପୱତ୍ତତୀ’’ତି।

‘‘ଉପମା ମଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ପଟିଭାତୀ’’ତି। ‘‘ପଟିଭାତୁ ତଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନା’’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭୋ ଗୋତମ, ୟେ କେଚିମେ ବୀଜଗାମଭୂତଗାମା ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ପଥୱିଂ ନିସ୍ସାୟ ପଥୱିୟଂ ପତିଟ୍ଠାୟ। ଏୱମେତେ ବୀଜଗାମଭୂତଗାମା ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ୱା ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, ୟେ କେଚିମେ ବଲକରଣୀୟା କମ୍ମନ୍ତା କରୀୟନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ପଥୱିଂ ନିସ୍ସାୟ ପଥୱିୟଂ ପତିଟ୍ଠାୟ। ଏୱମେତେ ବଲକରଣୀୟା କମ୍ମନ୍ତା କରୀୟନ୍ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ରୂପତ୍ତାୟଂ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ ରୂପେ ପତିଟ୍ଠାୟ ପୁଞ୍ଞଂ ୱା ଅପୁଞ୍ଞଂ ୱା ପସୱତି, ୱେଦନତ୍ତାୟଂ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ ୱେଦନାୟଂ ପତିଟ୍ଠାୟ ପୁଞ୍ଞଂ ୱା ଅପୁଞ୍ଞଂ ୱା ପସୱତି, ସଞ୍ଞତ୍ତାୟଂ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ ସଞ୍ଞାୟଂ ପତିଟ୍ଠାୟ ପୁଞ୍ଞଂ ୱା ଅପୁଞ୍ଞଂ ୱା ପସୱତି, ସଙ୍ଖାରତ୍ତାୟଂ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ ସଙ୍ଖାରେସୁ ପତିଟ୍ଠାୟ ପୁଞ୍ଞଂ ୱା ଅପୁଞ୍ଞଂ ୱା ପସୱତି, ୱିଞ୍ଞାଣତ୍ତାୟଂ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ ୱିଞ୍ଞାଣେ ପତିଟ୍ଠାୟ ପୁଞ୍ଞଂ ୱା ଅପୁଞ୍ଞଂ ୱା ପସୱତୀ’’ତି।

‘‘ନନୁ ତ୍ୱଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଏୱଂ ୱଦେସି – ‘ରୂପଂ ମେ ଅତ୍ତା, ୱେଦନା ମେ ଅତ୍ତା, ସଞ୍ଞା ମେ ଅତ୍ତା, ସଙ୍ଖାରା ମେ ଅତ୍ତା, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ଅହଞ୍ହି, ଭୋ ଗୋତମ , ଏୱଂ ୱଦାମି – ‘ରୂପଂ ମେ ଅତ୍ତା, ୱେଦନା ମେ ଅତ୍ତା, ସଞ୍ଞା ମେ ଅତ୍ତା, ସଙ୍ଖାରା ମେ ଅତ୍ତା, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ମେ ଅତ୍ତା’ତି, ଅୟଞ୍ଚ ମହତୀ ଜନତା’’ତି।

‘‘କିଞ୍ହି ତେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ମହତୀ ଜନତା କରିସ୍ସତି? ଇଙ୍ଘ ତ୍ୱଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ସକଞ୍ଞେୱ ୱାଦଂ ନିବ୍ବେଠେହୀ’’ତି। ‘‘ଅହଞ୍ହି, ଭୋ ଗୋତମ, ଏୱଂ ୱଦାମି – ‘ରୂପଂ ମେ ଅତ୍ତା, ୱେଦନା ମେ ଅତ୍ତା, ସଞ୍ଞା ମେ ଅତ୍ତା, ସଙ୍ଖାରା ମେ ଅତ୍ତା, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି।

୩୫୭ . ‘‘ତେନ ହି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ତଞ୍ଞେୱେତ୍ଥ ପଟିପୁଚ୍ଛିସ୍ସାମି, ୟଥା ତେ ଖମେୟ୍ୟ ତଥା ନଂ [ତଥା ତଂ (କ॰)] ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାସି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି , ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ୱତ୍ତେୟ୍ୟ ରଞ୍ଞୋ ଖତ୍ତିୟସ୍ସ ମୁଦ୍ଧାୱସିତ୍ତସ୍ସ ସକସ୍ମିଂ ୱିଜିତେ ୱସୋ – ଘାତେତାୟଂ ୱା ଘାତେତୁଂ, ଜାପେତାୟଂ ୱା ଜାପେତୁଂ, ପବ୍ବାଜେତାୟଂ ୱା ପବ୍ବାଜେତୁଂ, ସେୟ୍ୟଥାପି ରଞ୍ଞୋ ପସେନଦିସ୍ସ କୋସଲସ୍ସ, ସେୟ୍ୟଥାପି ୱା ପନ ରଞ୍ଞୋ ମାଗଧସ୍ସ ଅଜାତସତ୍ତୁସ୍ସ ୱେଦେହିପୁତ୍ତସ୍ସା’’ତି? ‘‘ୱତ୍ତେୟ୍ୟ, ଭୋ ଗୋତମ, ରଞ୍ଞୋ ଖତ୍ତିୟସ୍ସ ମୁଦ୍ଧାୱସିତ୍ତସ୍ସ ସକସ୍ମିଂ ୱିଜିତେ ୱସୋ – ଘାତେତାୟଂ ୱା ଘାତେତୁଂ, ଜାପେତାୟଂ ୱା ଜାପେତୁଂ, ପବ୍ବାଜେତାୟଂ ୱା ପବ୍ବାଜେତୁଂ, ସେୟ୍ୟଥାପି ରଞ୍ଞୋ ପସେନଦିସ୍ସ କୋସଲସ୍ସ, ସେୟ୍ୟଥାପି ୱା ପନ ରଞ୍ଞୋ ମାଗଧସ୍ସ ଅଜାତସତ୍ତୁସ୍ସ ୱେଦେହିପୁତ୍ତସ୍ସ। ଇମେସମ୍ପି ହି, ଭୋ ଗୋତମ, ସଙ୍ଘାନଂ ଗଣାନଂ – ସେୟ୍ୟଥିଦଂ, ୱଜ୍ଜୀନଂ ମଲ୍ଲାନଂ – ୱତ୍ତତି ସକସ୍ମିଂ ୱିଜିତେ ୱସୋ – ଘାତେତାୟଂ ୱା ଘାତେତୁଂ, ଜାପେତାୟଂ ୱା ଜାପେତୁଂ, ପବ୍ବାଜେତାୟଂ ୱା ପବ୍ବାଜେତୁଂ। କିଂ ପନ ରଞ୍ଞୋ ଖତ୍ତିୟସ୍ସ ମୁଦ୍ଧାୱସିତ୍ତସ୍ସ, ସେୟ୍ୟଥାପି ରଞ୍ଞୋ ପସେନଦିସ୍ସ କୋସଲସ୍ସ , ସେୟ୍ୟଥାପି ୱା ପନ ରଞ୍ଞୋ ମାଗଧସ୍ସ ଅଜାତସତ୍ତୁସ୍ସ ୱେଦେହିପୁତ୍ତସ୍ସ? ୱତ୍ତେୟ୍ୟ, ଭୋ ଗୋତମ, ୱତ୍ତିତୁଞ୍ଚ ମରହତୀ’’ତି।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ୟଂ ତ୍ୱଂ ଏୱଂ ୱଦେସି – ‘ରୂପଂ ମେ ଅତ୍ତା’ତି, ୱତ୍ତତି ତେ ତସ୍ମିଂ ରୂପେ ୱସୋ – ଏୱଂ ମେ ରୂପଂ ହୋତୁ, ଏୱଂ ମେ ରୂପଂ ମା ଅହୋସୀ’’ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ସଚ୍ଚକୋ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତୋ ତୁଣ୍ହୀ ଅହୋସି। ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ଭଗୱା ସଚ୍ଚକଂ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ୟଂ ତ୍ୱଂ ଏୱଂ ୱଦେସି – ‘ରୂପଂ ମେ ଅତ୍ତା’ତି, ୱତ୍ତତି ତେ ତସ୍ମିଂ ରୂପେ ୱସୋ – ଏୱଂ ମେ ରୂପଂ ହୋତୁ, ଏୱଂ ମେ ରୂପଂ ମା ଅହୋସୀ’’ତି? ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ସଚ୍ଚକୋ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତୋ ତୁଣ୍ହୀ ଅହୋସି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ସଚ୍ଚକଂ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ବ୍ୟାକରୋହି ଦାନି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ନ ଦାନି ତେ ତୁଣ୍ହୀଭାୱସ୍ସ କାଲୋ। ୟୋ କୋଚି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ ତଥାଗତେନ ୟାୱତତିୟଂ ସହଧମ୍ମିକଂ ପଞ୍ହଂ ପୁଟ୍ଠୋ ନ ବ୍ୟାକରୋତି, ଏତ୍ଥେୱସ୍ସ ସତ୍ତଧା ମୁଦ୍ଧା ଫଲତୀ’’ତି।

ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ୱଜିରପାଣି ୟକ୍ଖୋ ଆୟସଂ ୱଜିରଂ ଆଦାୟ ଆଦିତ୍ତଂ ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତଂ ସଜୋତିଭୂତଂ ସଚ୍ଚକସ୍ସ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତସ୍ସ ଉପରିୱେହାସଂ ଠିତୋ ହୋତି – ‘ସଚାୟଂ ସଚ୍ଚକୋ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା ୟାୱତତିୟଂ ସହଧମ୍ମିକଂ ପଞ୍ହଂ ପୁଟ୍ଠୋ ନ ବ୍ୟାକରିସ୍ସତି ଏତ୍ଥେୱସ୍ସ ସତ୍ତଧା ମୁଦ୍ଧଂ ଫାଲେସ୍ସାମୀ’ତି। ତଂ ଖୋ ପନ ୱଜିରପାଣିଂ ୟକ୍ଖଂ ଭଗୱା ଚେୱ ପସ୍ସତି ସଚ୍ଚକୋ ଚ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତୋ। ଅଥ ଖୋ ସଚ୍ଚକୋ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତୋ ଭୀତୋ ସଂୱିଗ୍ଗୋ ଲୋମହଟ୍ଠଜାତୋ ଭଗୱନ୍ତଂୟେୱ ତାଣଂ ଗୱେସୀ ଭଗୱନ୍ତଂୟେୱ ଲେଣଂ ଗୱେସୀ ଭଗୱନ୍ତଂୟେୱ ସରଣଂ ଗୱେସୀ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ପୁଚ୍ଛତୁ ମଂ ଭୱଂ ଗୋତମୋ, ବ୍ୟାକରିସ୍ସାମୀ’’ତି।

୩୫୮ . ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ୟଂ ତ୍ୱଂ ଏୱଂ ୱଦେସି – ‘ରୂପଂ ମେ ଅତ୍ତା’ତି, ୱତ୍ତତି ତେ ତସ୍ମିଂ ରୂପେ ୱସୋ – ଏୱଂ ମେ ରୂପଂ ହୋତୁ, ଏୱଂ ମେ ରୂପଂ ମା ଅହୋସୀ’’ତି? ‘‘ନୋ ହିଦଂ, ଭୋ ଗୋତମ’’।

‘‘ମନସି କରୋହି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ; ମନସି କରିତ୍ୱା ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ବ୍ୟାକରୋହି। ନ ଖୋ ତେ ସନ୍ଧିୟତି ପୁରିମେନ ୱା ପଚ୍ଛିମଂ ପଚ୍ଛିମେନ ୱା ପୁରିମଂ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ୟଂ ତ୍ୱଂ ଏୱଂ ୱଦେସି – ‘ୱେଦନା ମେ ଅତ୍ତା’ତି, ୱତ୍ତତି ତେ ତିସ୍ସଂ ୱେଦନାୟଂ [ତାୟଂ ୱେଦନାୟଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ୱସୋ – ଏୱଂ ମେ ୱେଦନା ହୋତୁ, ଏୱଂ ମେ ୱେଦନା ମା ଅହୋସୀ’’ତି? ‘‘ନୋ ହିଦଂ, ଭୋ ଗୋତମ’’।

‘‘ମନସି କରୋହି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ; ମନସି କରିତ୍ୱା ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ବ୍ୟାକରୋହି। ନ ଖୋ ତେ ସନ୍ଧିୟତି ପୁରିମେନ ୱା ପଚ୍ଛିମଂ, ପଚ୍ଛିମେନ ୱା ପୁରିମଂ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ , ୟଂ ତ୍ୱଂ ଏୱଂ ୱଦେସି – ‘ସଞ୍ଞା ମେ ଅତ୍ତା’ତି, ୱତ୍ତତି ତେ ତିସ୍ସଂ ସଞ୍ଞାୟଂ ୱସୋ – ଏୱଂ ମେ ସଞ୍ଞା ହୋତୁ, ଏୱଂ ମେ ସଞ୍ଞା ମା ଅହୋସୀ’’ତି? ‘‘ନୋ ହିଦଂ, ଭୋ ଗୋତମ’’।

‘‘ମନସି କରୋହି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ ; ମନସି କରିତ୍ୱା ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ବ୍ୟାକରୋହି। ନ ଖୋ ତେ ସନ୍ଧିୟତି ପୁରିମେନ ୱା ପଚ୍ଛିମଂ, ପଚ୍ଛିମେନ ୱା ପୁରିମଂ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ୟଂ ତ୍ୱଂ ଏୱଂ ୱଦେସି – ‘ସଙ୍ଖାରା ମେ ଅତ୍ତା’ତି, ୱତ୍ତତି ତେ ତେସୁ ସଙ୍ଖାରେସୁ ୱସୋ – ଏୱଂ ମେ ସଙ୍ଖାରା ହୋନ୍ତୁ, ଏୱଂ ମେ ସଙ୍ଖାରା ମା ଅହେସୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ନୋ ହିଦଂ, ଭୋ ଗୋତମ’’।

‘‘ମନସି କରୋହି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ; ମନସି କରିତ୍ୱା ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ବ୍ୟାକରୋହି। ନ ଖୋ ତେ ସନ୍ଧିୟତି ପୁରିମେନ ୱା ପଚ୍ଛିମଂ, ପଚ୍ଛିମେନ ୱା ପୁରିମଂ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ୟଂ ତ୍ୱଂ ଏୱଂ ୱଦେସି – ‘ୱିଞ୍ଞାଣଂ ମେ ଅତ୍ତା’ତି, ୱତ୍ତତି ତେ ତସ୍ମିଂ ୱିଞ୍ଞାଣେ ୱସୋ – ଏୱଂ ମେ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତୁ, ଏୱଂ ମେ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ମା ଅହୋସୀ’’ତି? ‘‘ନୋ ହିଦଂ, ଭୋ ଗୋତମ’’।

‘‘ମନସି କରୋହି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ; ମନସି କରିତ୍ୱା ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ବ୍ୟାକରୋହି। ନ ଖୋ ତେ ସନ୍ଧିୟତି ପୁରିମେନ ୱା ପଚ୍ଛିମଂ, ପଚ୍ଛିମେନ ୱା ପୁରିମଂ। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ରୂପଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭୋ ଗୋତମ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭୋ ଗୋତମ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହିଦଂ, ଭୋ ଗୋତମ’’।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ୱେଦନା…ପେ॰… ସଞ୍ଞା…ପେ॰… ସଙ୍ଖାରା…ପେ॰… ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ, ଭୋ ଗୋତମ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ତଂ ସୁଖଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭୋ ଗୋତମ’’। ‘‘ୟଂ ପନାନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, କଲ୍ଲଂ ନୁ ତଂ ସମନୁପସ୍ସିତୁଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’’ତି? ‘‘ନୋ ହିଦଂ, ଭୋ ଗୋତମ’’।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ୟୋ ନୁ ଖୋ ଦୁକ୍ଖଂ ଅଲ୍ଲୀନୋ ଦୁକ୍ଖଂ ଉପଗତୋ ଦୁକ୍ଖଂ ଅଜ୍ଝୋସିତୋ , ଦୁକ୍ଖଂ ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସତି, ଅପି ନୁ ଖୋ ସୋ ସାମଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ପରିଜାନେୟ୍ୟ, ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ପରିକ୍ଖେପେତ୍ୱା ୱିହରେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘କିଞ୍ହି ସିୟା, ଭୋ ଗୋତମ? ନୋ ହିଦଂ, ଭୋ ଗୋତମା’’ତି।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ନନୁ ତ୍ୱଂ ଏୱଂ ସନ୍ତେ ଦୁକ୍ଖଂ ଅଲ୍ଲୀନୋ ଦୁକ୍ଖଂ ଉପଗତୋ ଦୁକ୍ଖଂ ଅଜ୍ଝୋସିତୋ, ଦୁକ୍ଖଂ – ‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’ତି ସମନୁପସ୍ସସୀ’’ତି? ‘‘କିଞ୍ହି ନୋ ସିୟା, ଭୋ ଗୋତମ? ଏୱମେତଂ ଭୋ ଗୋତମା’’ତି।

୩୫୯ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ପୁରିସୋ ସାରତ୍ଥିକୋ ସାରଗୱେସୀ ସାରପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ତିଣ୍ହଂ କୁଠାରିଂ [କୁଧାରିଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ଆଦାୟ ୱନଂ ପୱିସେୟ୍ୟ। ସୋ ତତ୍ଥ ପସ୍ସେୟ୍ୟ ମହନ୍ତଂ କଦଲିକ୍ଖନ୍ଧଂ ଉଜୁଂ ନୱଂ ଅକୁକ୍କୁକଜାତଂ [ଅକୁକ୍କୁଟଜାତଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] । ତମେନଂ ମୂଲେ ଛିନ୍ଦେୟ୍ୟ, ମୂଲେ ଛେତ୍ୱା ଅଗ୍ଗେ ଛିନ୍ଦେୟ୍ୟ, ଅଗ୍ଗେ ଛେତ୍ୱା ପତ୍ତୱଟ୍ଟିଂ ୱିନିବ୍ଭୁଜେୟ୍ୟ [ୱିନିବ୍ଭୁଜ୍ଜେୟ୍ୟ (କ॰)] । ସୋ ତତ୍ଥ ପତ୍ତୱଟ୍ଟିଂ ୱିନିବ୍ଭୁଜନ୍ତୋ ଫେଗ୍ଗୁମ୍ପି ନାଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, କୁତୋ ସାରଂ? ଏୱମେୱ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ମୟା ସକସ୍ମିଂ ୱାଦେ ସମନୁୟୁଞ୍ଜିୟମାନୋ ସମନୁଗାହିୟମାନୋ ସମନୁଭାସିୟମାନୋ ରିତ୍ତୋ ତୁଚ୍ଛୋ ଅପରଦ୍ଧୋ। ଭାସିତା ଖୋ ପନ ତେ ଏସା, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ୱେସାଲିୟଂ ପରିସତି ୱାଚା – ‘ନାହଂ ତଂ ପସ୍ସାମି ସମଣଂ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱା, ସଙ୍ଘିଂ ଗଣିଂ ଗଣାଚରିୟଂ, ଅପି ଅରହନ୍ତଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ ପଟିଜାନମାନଂ, ୟୋ ମୟା ୱାଦେନ ୱାଦଂ ସମାରଦ୍ଧୋ ନ ସଙ୍କମ୍ପେୟ୍ୟ ନ ସମ୍ପକମ୍ପେୟ୍ୟ ନ ସମ୍ପୱେଧେୟ୍ୟ, ୟସ୍ସ ନ କଚ୍ଛେହି ସେଦା ମୁଚ୍ଚେୟ୍ୟୁଂ। ଥୂଣଂ ଚେପାହଂ ଅଚେତନଂ ୱାଦେନ ୱାଦଂ ସମାରଭେୟ୍ୟଂ ସାପି ମୟା ୱାଦେନ ୱାଦଂ ସମାରଦ୍ଧା ସଙ୍କମ୍ପେୟ୍ୟ ସମ୍ପକମ୍ପେୟ୍ୟ ସମ୍ପୱେଧେୟ୍ୟ। କୋ ପନ ୱାଦୋ ମନୁସ୍ସଭୂତସ୍ସା’ତି? ତୁୟ୍ହଂ ଖୋ ପନ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚାନି ସେଦଫୁସିତାନି ନଲାଟା ମୁତ୍ତାନି, ଉତ୍ତରାସଙ୍ଗଂ ୱିନିଭିନ୍ଦିତ୍ୱା ଭୂମିୟଂ ପତିଟ୍ଠିତାନି। ମୟ୍ହଂ ଖୋ ପନ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ନତ୍ଥି ଏତରହି କାୟସ୍ମିଂ ସେଦୋ’’ତି। ଇତି ଭଗୱା ତସ୍ମିଂ [ତସ୍ସଂ (?)] ପରିସତି ସୁୱଣ୍ଣୱଣ୍ଣଂ କାୟଂ ୱିୱରି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ସଚ୍ଚକୋ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତୋ ତୁଣ୍ହୀଭୂତୋ ମଙ୍କୁଭୂତୋ ପତ୍ତକ୍ଖନ୍ଧୋ ଅଧୋମୁଖୋ ପଜ୍ଝାୟନ୍ତୋ ଅପ୍ପଟିଭାନୋ ନିସୀଦି।

୩୬୦ . ଅଥ ଖୋ ଦୁମ୍ମୁଖୋ ଲିଚ୍ଛୱିପୁତ୍ତୋ ସଚ୍ଚକଂ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତଂ ତୁଣ୍ହୀଭୂତଂ ମଙ୍କୁଭୂତଂ ପତ୍ତକ୍ଖନ୍ଧଂ ଅଧୋମୁଖଂ ପଜ୍ଝାୟନ୍ତଂ ଅପ୍ପଟିଭାନଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଉପମା ମଂ, ଭଗୱା, ପଟିଭାତୀ’’ତି। ‘‘ପଟିଭାତୁ ତଂ, ଦୁମ୍ମୁଖା’’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭନ୍ତେ, ଗାମସ୍ସ ୱା ନିଗମସ୍ସ ୱା ଅୱିଦୂରେ ପୋକ୍ଖରଣୀ। ତତ୍ରାସ୍ସ କକ୍କଟକୋ। ଅଥ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସମ୍ବହୁଲା କୁମାରକା ୱା କୁମାରିକା ୱା ତମ୍ହା ଗାମା ୱା ନିଗମା ୱା ନିକ୍ଖମିତ୍ୱା ୟେନ ସା ପୋକ୍ଖରଣୀ ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟୁଂ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତଂ ପୋକ୍ଖରଣିଂ ଓଗାହେତ୍ୱା ତଂ କକ୍କଟକଂ ଉଦକା ଉଦ୍ଧରିତ୍ୱା ଥଲେ ପତିଟ୍ଠାପେୟ୍ୟୁଂ। ୟଞ୍ଞଦେୱ ହି ସୋ, ଭନ୍ତେ, କକ୍କଟକୋ ଅଳଂ ଅଭିନିନ୍ନାମେୟ୍ୟ ତଂ ତଦେୱ ତେ କୁମାରକା ୱା କୁମାରିକା ୱା କଟ୍ଠେନ ୱା କଥଲେନ ୱା ସଞ୍ଛିନ୍ଦେୟ୍ୟୁଂ ସମ୍ଭଞ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ସମ୍ପଲିଭଞ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ। ଏୱଞ୍ହି ସୋ, ଭନ୍ତେ, କକ୍କଟକୋ ସବ୍ବେହି ଅଳେହି ସଞ୍ଛିନ୍ନେହି ସମ୍ଭଗ୍ଗେହି ସମ୍ପଲିଭଗ୍ଗେହି ଅଭବ୍ବୋ ତଂ ପୋକ୍ଖରଣିଂ ପୁନ ଓତରିତୁଂ, ସେୟ୍ୟଥାପି ପୁବ୍ବେ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ୟାନି ସଚ୍ଚକସ୍ସ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତସ୍ସ ୱିସୂକାୟିତାନି ୱିସେୱିତାନି ୱିପ୍ଫନ୍ଦିତାନି ତାନିପି ସବ୍ବାନି [ୱିପ୍ଫନ୍ଦିତାନି କାନିଚି କାନିଚି ତାନି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଭଗୱତା ସଞ୍ଛିନ୍ନାନି ସମ୍ଭଗ୍ଗାନି ସମ୍ପଲିଭଗ୍ଗାନି; ଅଭବ୍ବୋ ଚ ଦାନି, ଭନ୍ତେ, ସଚ୍ଚକୋ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତୋ ପୁନ ଭଗୱନ୍ତଂ ଉପସଙ୍କମିତୁଂ ୟଦିଦଂ ୱାଦାଧିପ୍ପାୟୋ’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ସଚ୍ଚକୋ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତୋ ଦୁମ୍ମୁଖଂ ଲିଚ୍ଛୱିପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଆଗମେହି ତ୍ୱଂ, ଦୁମ୍ମୁଖ, ଆଗମେହି ତ୍ୱଂ, ଦୁମ୍ମୁଖ ( ) [(ମୁଖରୋସି ତ୍ୱଂ ଦୁମ୍ମୁଖ) (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ନ ମୟଂ ତୟା ସଦ୍ଧିଂ ମନ୍ତେମ, ଇଧ ମୟଂ ଭୋତା ଗୋତମେନ ସଦ୍ଧିଂ ମନ୍ତେମ।

୩୬୧ . ‘‘ତିଟ୍ଠତେସା, ଭୋ ଗୋତମ, ଅମ୍ହାକଞ୍ଚେୱ ଅଞ୍ଞେସଞ୍ଚ ପୁଥୁସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ୱାଚା। ୱିଲାପଂ ୱିଲପିତଂ ମଞ୍ଞେ। କିତ୍ତାୱତା ଚ ନୁ ଖୋ ଭୋତୋ ଗୋତମସ୍ସ ସାୱକୋ ସାସନକରୋ ହୋତି ଓୱାଦପତିକରୋ ତିଣ୍ଣୱିଚିକିଚ୍ଛୋ ୱିଗତକଥଂକଥୋ ୱେସାରଜ୍ଜପ୍ପତ୍ତୋ ଅପରପ୍ପଚ୍ଚୟୋ ସତ୍ଥୁସାସନେ ୱିହରତୀ’’ତି? ‘‘ଇଧ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ମମ ସାୱକୋ ୟଂ କିଞ୍ଚି ରୂପଂ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଓଳାରିକଂ ୱା ସୁଖୁମଂ ୱା ହୀନଂ ୱା ପଣୀତଂ ୱା ୟଂ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ୱା, ସବ୍ବଂ ରୂପଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତି; ୟା କାଚି ୱେଦନା…ପେ॰… ୟା କାଚି ସଞ୍ଞା…ପେ॰… ୟେ କେଚି ସଙ୍ଖାରା…ପେ॰… ୟଂ କିଞ୍ଚି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଓଳାରିକଂ ୱା ସୁଖୁମଂ ୱା ହୀନଂ ୱା ପଣୀତଂ ୱା, ୟଂ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ୱା, ସବ୍ବଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତି। ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ମମ ସାୱକୋ ସାସନକରୋ ହୋତି ଓୱାଦପତିକରୋ ତିଣ୍ଣୱିଚିକିଚ୍ଛୋ ୱିଗତକଥଂକଥୋ ୱେସାରଜ୍ଜପ୍ପତ୍ତୋ ଅପରପ୍ପଚ୍ଚୟୋ ସତ୍ଥୁସାସନେ ୱିହରତୀ’’ତି।

‘‘କିତ୍ତାୱତା ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରହଂ ହୋତି ଖୀଣାସୱୋ ୱୁସିତୱା କତକରଣୀୟୋ ଓହିତଭାରୋ ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥୋ ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନୋ ସମ୍ମଦଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତୋ’’ତି? ‘‘ଇଧ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଭିକ୍ଖୁ ୟଂ କିଞ୍ଚି ରୂପଂ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଓଳାରିକଂ ୱା ସୁଖୁମଂ ୱା ହୀନଂ ୱା ପଣୀତଂ ୱା ୟଂ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ୱା ସବ୍ବଂ ରୂପଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦିସ୍ୱା ଅନୁପାଦା ୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି; ୟା କାଚି ୱେଦନା…ପେ॰… ୟା କାଚି ସଞ୍ଞା…ପେ॰… ୟେ କେଚି ସଙ୍ଖାରା…ପେ॰… ୟଂ କିଞ୍ଚି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଓଳାରିକଂ ୱା ସୁଖୁମଂ ୱା ହୀନଂ ୱା ପଣୀତଂ ୱା ୟଂ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ୱା ସବ୍ବଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ‘ନେତଂ ମମ, ନେସୋହମସ୍ମି, ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା’ତି ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ଦିସ୍ୱା ଅନୁପାଦା ୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି। ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରହଂ ହୋତି ଖୀଣାସୱୋ ୱୁସିତୱା କତକରଣୀୟୋ ଓହିତଭାରୋ ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥୋ ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନୋ ସମ୍ମଦଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତୋ। ଏୱଂ ୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଭିକ୍ଖୁ ତୀହି ଅନୁତ୍ତରିୟେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଦସ୍ସନାନୁତ୍ତରିୟେନ, ପଟିପଦାନୁତ୍ତରିୟେନ, ୱିମୁତ୍ତାନୁତ୍ତରିୟେନ। ଏୱଂ ୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଭିକ୍ଖୁ ତଥାଗତଞ୍ଞେୱ ସକ୍କରୋତି ଗରୁଂ କରୋତି ମାନେତି ପୂଜେତି – ବୁଦ୍ଧୋ ସୋ ଭଗୱା ବୋଧାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି, ଦନ୍ତୋ ସୋ ଭଗୱା ଦମଥାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି, ସନ୍ତୋ ସୋ ଭଗୱା ସମଥାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି, ତିଣ୍ଣୋ ସୋ ଭଗୱା ତରଣାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି, ପରିନିବ୍ବୁତୋ ସୋ ଭଗୱା ପରିନିବ୍ବାନାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୀ’’ତି।

୩୬୨ . ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ସଚ୍ଚକୋ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ମୟମେୱ, ଭୋ ଗୋତମ, ଧଂସୀ, ମୟଂ ପଗବ୍ବା, ୟେ ମୟଂ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ୱାଦେନ ୱାଦଂ ଆସାଦେତବ୍ବଂ ଅମଞ୍ଞିମ୍ହ। ସିୟା ହି, ଭୋ ଗୋତମ, ହତ୍ଥିଂ ପଭିନ୍ନଂ ଆସଜ୍ଜ ପୁରିସସ୍ସ ସୋତ୍ଥିଭାୱୋ, ନ ତ୍ୱେୱ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ଆସଜ୍ଜ ସିୟା ପୁରିସସ୍ସ ସୋତ୍ଥିଭାୱୋ। ସିୟା ହି, ଭୋ ଗୋତମ, ପଜ୍ଜଲିତଂ [ଜଲନ୍ତଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧଂ ଆସଜ୍ଜ ପୁରିସସ୍ସ ସୋତ୍ଥିଭାୱୋ , ନ ତ୍ୱେୱ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ଆସଜ୍ଜ ସିୟା ପୁରିସସ୍ସ ସୋତ୍ଥିଭାୱୋ। ସିୟା ହି, ଭୋ ଗୋତମ, ଆସୀୱିସଂ ଘୋରୱିସଂ ଆସଜ୍ଜ ପୁରିସସ୍ସ ସୋତ୍ଥିଭାୱୋ, ନ ତ୍ୱେୱ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ଆସଜ୍ଜ ସିୟା ପୁରିସସ୍ସ ସୋତ୍ଥିଭାୱୋ। ମୟମେୱ, ଭୋ ଗୋତମ, ଧଂସୀ, ମୟଂ ପଗବ୍ବା, ୟେ ମୟଂ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ୱାଦେନ ୱାଦଂ ଆସାଦେତବ୍ବଂ ଅମଞ୍ଞିମ୍ହ। ଅଧିୱାସେତୁ [ଅଧିୱାସେତୁ ଚ (ପୀ॰ କ॰)] ମେ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ସ୍ୱାତନାୟ ଭତ୍ତଂ ସଦ୍ଧିଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନା’’ତି। ଅଧିୱାସେସି ଭଗୱା ତୁଣ୍ହୀଭାୱେନ।

୩୬୩ . ଅଥ ଖୋ ସଚ୍ଚକୋ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତୋ ଅଧିୱାସନଂ ୱିଦିତ୍ୱା ତେ ଲିଚ୍ଛୱୀ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ସୁଣନ୍ତୁ ମେ ଭୋନ୍ତୋ ଲିଚ୍ଛୱୀ, ସମଣୋ ମେ ଗୋତମୋ ନିମନ୍ତିତୋ ସ୍ୱାତନାୟ ସଦ୍ଧିଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନ। ତେନ ମେ ଅଭିହରେୟ୍ୟାଥ ୟମସ୍ସ ପତିରୂପଂ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟାଥା’’ତି। ଅଥ ଖୋ ତେ ଲିଚ୍ଛୱୀ ତସ୍ସା ରତ୍ତିୟା ଅଚ୍ଚୟେନ ସଚ୍ଚକସ୍ସ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତସ୍ସ ପଞ୍ଚମତ୍ତାନି ଥାଲିପାକସତାନି ଭତ୍ତାଭିହାରଂ ଅଭିହରିଂସୁ। ଅଥ ଖୋ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତୋ ସକେ ଆରାମେ ପଣୀତଂ ଖାଦନୀୟଂ ଭୋଜନୀୟଂ ପଟିୟାଦାପେତ୍ୱା ଭଗୱତୋ କାଲଂ ଆରୋଚାପେସି – ‘‘କାଲୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ନିଟ୍ଠିତଂ ଭତ୍ତ’’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନ ସଚ୍ଚକସ୍ସ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତସ୍ସ ଆରାମୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି ସଦ୍ଧିଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନ। ଅଥ ଖୋ ସଚ୍ଚକୋ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତୋ ବୁଦ୍ଧପ୍ପମୁଖଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ପଣୀତେନ ଖାଦନୀୟେନ ଭୋଜନୀୟେନ ସହତ୍ଥା ସନ୍ତପ୍ପେସି ସମ୍ପୱାରେସି। ଅଥ ଖୋ ସଚ୍ଚକୋ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଭୁତ୍ତାୱିଂ ଓନୀତପତ୍ତପାଣିଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ନୀଚଂ ଆସନଂ ଗହେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସଚ୍ଚକୋ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ୟମିଦଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଦାନେ ପୁଞ୍ଞଞ୍ଚ ପୁଞ୍ଞମହୀ ଚ ତଂ ଦାୟକାନଂ ସୁଖାୟ ହୋତୂ’’ତି। ‘‘ୟଂ ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ତାଦିସଂ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟଂ ଆଗମ୍ମ ଅୱୀତରାଗଂ ଅୱୀତଦୋସଂ ଅୱୀତମୋହଂ, ତଂ ଦାୟକାନଂ ଭୱିସ୍ସତି। ୟଂ ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ମାଦିସଂ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟଂ ଆଗମ୍ମ ୱୀତରାଗଂ ୱୀତଦୋସଂ ୱୀତମୋହଂ, ତଂ ତୁୟ୍ହଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି।

ଚୂଳସଚ୍ଚକସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ମହାସଚ୍ଚକସୁତ୍ତଂ

୩୬୪ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ୱେସାଲିୟଂ ୱିହରତି ମହାୱନେ କୂଟାଗାରସାଲାୟଂ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ସୁନିୱତ୍ଥୋ ହୋତି ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୱେସାଲିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସିତୁକାମୋ [ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ… ପୱିସିତୁକାମୋ ହୋତି (ସୀ॰)] । ଅଥ ଖୋ ସଚ୍ଚକୋ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତୋ ଜଙ୍ଘାୱିହାରଂ ଅନୁଚଙ୍କମମାନୋ ଅନୁୱିଚରମାନୋ ୟେନ ମହାୱନଂ କୂଟାଗାରସାଲା ତେନୁପସଙ୍କମି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ସଚ୍ଚକଂ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତଂ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅୟଂ, ଭନ୍ତେ, ସଚ୍ଚକୋ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତୋ ଆଗଚ୍ଛତି ଭସ୍ସପ୍ପୱାଦକୋ ପଣ୍ଡିତୱାଦୋ ସାଧୁସମ୍ମତୋ ବହୁଜନସ୍ସ। ଏସୋ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଅୱଣ୍ଣକାମୋ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ, ଅୱଣ୍ଣକାମୋ ଧମ୍ମସ୍ସ, ଅୱଣ୍ଣକାମୋ ସଙ୍ଘସ୍ସ। ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ମୁହୁତ୍ତଂ ନିସୀଦତୁ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟା’’ତି। ନିସୀଦି ଭଗୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ। ଅଥ ଖୋ ସଚ୍ଚକୋ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି, ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସଚ୍ଚକୋ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

୩୬୫ . ‘‘ସନ୍ତି, ଭୋ ଗୋତମ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କାୟଭାୱନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତା ୱିହରନ୍ତି, ନୋ ଚିତ୍ତଭାୱନଂ। ଫୁସନ୍ତି ହି ତେ, ଭୋ ଗୋତମ, ସାରୀରିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱେଦନଂ। ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ସାରୀରିକାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ସତୋ ଊରୁକ୍ଖମ୍ଭୋପି ନାମ ଭୱିସ୍ସତି, ହଦୟମ୍ପି ନାମ ଫଲିସ୍ସତି, ଉଣ୍ହମ୍ପି ଲୋହିତଂ ମୁଖତୋ ଉଗ୍ଗମିସ୍ସତି, ଉମ୍ମାଦମ୍ପି ପାପୁଣିସ୍ସତି [ପାପୁଣିସ୍ସନ୍ତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଚିତ୍ତକ୍ଖେପଂ। ତସ୍ସ ଖୋ ଏତଂ, ଭୋ ଗୋତମ, କାୟନ୍ୱୟଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, କାୟସ୍ସ ୱସେନ ୱତ୍ତତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅଭାୱିତତ୍ତା ଚିତ୍ତସ୍ସ। ସନ୍ତି ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଚିତ୍ତଭାୱନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତା ୱିହରନ୍ତି, ନୋ କାୟଭାୱନଂ। ଫୁସନ୍ତି ହି ତେ, ଭୋ ଗୋତମ, ଚେତସିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱେଦନଂ। ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଚେତସିକାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ସତୋ ଊରୁକ୍ଖମ୍ଭୋପି ନାମ ଭୱିସ୍ସତି, ହଦୟମ୍ପି ନାମ ଫଲିସ୍ସତି, ଉଣ୍ହମ୍ପି ଲୋହିତଂ ମୁଖତୋ ଉଗ୍ଗମିସ୍ସତି, ଉମ୍ମାଦମ୍ପି ପାପୁଣିସ୍ସତି ଚିତ୍ତକ୍ଖେପଂ। ତସ୍ସ ଖୋ ଏସୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ଚିତ୍ତନ୍ୱୟୋ କାୟୋ ହୋତି, ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱସେନ ୱତ୍ତତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅଭାୱିତତ୍ତା କାୟସ୍ସ । ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅଦ୍ଧା ଭୋତୋ ଗୋତମସ୍ସ ସାୱକା ଚିତ୍ତଭାୱନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତା ୱିହରନ୍ତି, ନୋ କାୟଭାୱନ’’’ନ୍ତି।

୩୬୬ . ‘‘କିନ୍ତି ପନ ତେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, କାୟଭାୱନା ସୁତା’’ତି? ‘‘ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ନନ୍ଦୋ ୱଚ୍ଛୋ, କିସୋ ସଂକିଚ୍ଚୋ, ମକ୍ଖଲି ଗୋସାଲୋ – ଏତେହି, ଭୋ ଗୋତମ, ଅଚେଲକା ମୁତ୍ତାଚାରା ହତ୍ଥାପଲେଖନା ନଏହିଭଦ୍ଦନ୍ତିକା ନତିଟ୍ଠଭଦ୍ଦନ୍ତିକା [ନଏହିଭଦନ୍ତିକା, ନତିଟ୍ଠଭଦନ୍ତିକା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] ନ ଅଭିହଟଂ ନ ଉଦ୍ଦିସ୍ସକତଂ ନ ନିମନ୍ତନଂ ସାଦିୟନ୍ତି, ତେ ନ କୁମ୍ଭିମୁଖା ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତି ନ କଳୋପିମୁଖା ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତି ନ ଏଳକମନ୍ତରଂ ନ ଦଣ୍ଡମନ୍ତରଂ ନ ମୁସଲମନ୍ତରଂ ନ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଭୁଞ୍ଜମାନାନଂ ନ ଗବ୍ଭିନିୟା ନ ପାୟମାନାୟ ନ ପୁରିସନ୍ତରଗତାୟ ନ ସଙ୍କିତ୍ତୀସୁ ନ ୟତ୍ଥ ସା ଉପଟ୍ଠିତୋ ହୋତି ନ ୟତ୍ଥ ମକ୍ଖିକା ସଣ୍ଡସଣ୍ଡଚାରିନୀ , ନ ମଚ୍ଛଂ ନ ମଂସଂ ନ ସୁରଂ ନ ମେରୟଂ ନ ଥୁସୋଦକଂ ପିୱନ୍ତି। ତେ ଏକାଗାରିକା ୱା ହୋନ୍ତି ଏକାଲୋପିକା, ଦ୍ୱାଗାରିକା ୱା ହୋନ୍ତି ଦ୍ୱାଲୋପିକା…ପେ॰… ସତ୍ତାଗାରିକା ୱା ହୋନ୍ତି ସତ୍ତାଲୋପିକା। ଏକିସ୍ସାପି ଦତ୍ତିୟା ୟାପେନ୍ତି, ଦ୍ୱୀହିପି ଦତ୍ତୀହି ୟାପେନ୍ତି…ପେ॰… ସତ୍ତହିପି ଦତ୍ତୀହି ୟାପେନ୍ତି। ଏକାହିକମ୍ପି ଆହାରଂ ଆହାରେନ୍ତି, ଦ୍ୱୀହିକମ୍ପି ଆହାରଂ ଆହାରେନ୍ତି…ପେ॰… ସତ୍ତାହିକମ୍ପି ଆହାରଂ ଆହାରେନ୍ତି। ଇତି ଏୱରୂପଂ ଅଦ୍ଧମାସିକମ୍ପି ପରିୟାୟଭତ୍ତଭୋଜନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତା ୱିହରନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘କିଂ ପନ ତେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ତାୱତକେନେୱ ୟାପେନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ନୋ ହିଦଂ, ଭୋ ଗୋତମ। ଅପ୍ପେକଦା, ଭୋ ଗୋତମ, ଉଳାରାନି ଉଳାରାନି ଖାଦନୀୟାନି ଖାଦନ୍ତି, ଉଳାରାନି ଉଳାରାନି ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜନ୍ତି, ଉଳାରାନି ଉଳାରାନି ସାୟନୀୟାନି ସାୟନ୍ତି, ଉଳାରାନି ଉଳାରାନି ପାନାନି ପିୱନ୍ତି। ତେ ଇମଂ କାୟଂ ବଲଂ ଗାହେନ୍ତି ନାମ, ବ୍ରୂହେନ୍ତି ନାମ, ମେଦେନ୍ତି ନାମା’’ତି।

‘‘ୟଂ ଖୋ ତେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ପୁରିମଂ ପହାୟ ପଚ୍ଛା ଉପଚିନନ୍ତି, ଏୱଂ ଇମସ୍ସ କାୟସ୍ସ ଆଚୟାପଚୟୋ ହୋତି। କିନ୍ତି ପନ ତେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଚିତ୍ତଭାୱନା ସୁତା’’ତି? ଚିତ୍ତଭାୱନାୟ ଖୋ ସଚ୍ଚକୋ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା ପୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ନ ସମ୍ପାୟାସି।

୩୬୭ . ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ସଚ୍ଚକଂ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ୟାପି ଖୋ ତେ ଏସା, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ପୁରିମା କାୟଭାୱନା ଭାସିତା ସାପି ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ନୋ ଧମ୍ମିକା କାୟଭାୱନା। କାୟଭାୱନମ୍ପି [କାୟଭାୱନଂ ହି (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ନ ଅଞ୍ଞାସି, କୁତୋ ପନ ତ୍ୱଂ ଚିତ୍ତଭାୱନଂ ଜାନିସ୍ସସି ? ଅପି ଚ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ୟଥା ଅଭାୱିତକାୟୋ ଚ ହୋତି ଅଭାୱିତଚିତ୍ତୋ ଚ, ଭାୱିତକାୟୋ ଚ ହୋତି ଭାୱିତଚିତ୍ତୋ ଚ। ତଂ ସୁଣାହି, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋହି, ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭୋ’’ତି ଖୋ ସଚ୍ଚକୋ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

୩୬୮ . ‘‘କଥଞ୍ଚ , ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଅଭାୱିତକାୟୋ ଚ ହୋତି ଅଭାୱିତଚିତ୍ତୋ ଚ? ଇଧ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଅସ୍ସୁତୱତୋ ପୁଥୁଜ୍ଜନସ୍ସ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖା ୱେଦନା। ସୋ ସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ସୁଖସାରାଗୀ ଚ ହୋତି ସୁଖସାରାଗିତଞ୍ଚ ଆପଜ୍ଜତି। ତସ୍ସ ସା ସୁଖା ୱେଦନା ନିରୁଜ୍ଝତି। ସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ନିରୋଧା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା। ସୋ ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ସୋଚତି କିଲମତି ପରିଦେୱତି ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତି। ତସ୍ସ ଖୋ ଏସା, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଉପ୍ପନ୍ନାପି ସୁଖା ୱେଦନା ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠତି ଅଭାୱିତତ୍ତା କାୟସ୍ସ, ଉପ୍ପନ୍ନାପି ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠତି ଅଭାୱିତତ୍ତା ଚିତ୍ତସ୍ସ। ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଏୱଂ ଉଭତୋପକ୍ଖଂ ଉପ୍ପନ୍ନାପି ସୁଖା ୱେଦନା ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠତି ଅଭାୱିତତ୍ତା କାୟସ୍ସ, ଉପ୍ପନ୍ନାପି ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠତି ଅଭାୱିତତ୍ତା ଚିତ୍ତସ୍ସ, ଏୱଂ ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଅଭାୱିତକାୟୋ ଚ ହୋତି ଅଭାୱିତଚିତ୍ତୋ ଚ।

୩୬୯ . ‘‘କଥଞ୍ଚ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଭାୱିତକାୟୋ ଚ ହୋତି ଭାୱିତଚିତ୍ତୋ ଚ? ଇଧ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ସୁତୱତୋ ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖା ୱେଦନା। ସୋ ସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ନ ସୁଖସାରାଗୀ ଚ ହୋତି, ନ ସୁଖସାରାଗିତଞ୍ଚ ଆପଜ୍ଜତି। ତସ୍ସ ସା ସୁଖା ୱେଦନା ନିରୁଜ୍ଝତି। ସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ନିରୋଧା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା। ସୋ ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ନ ସୋଚତି ନ କିଲମତି ନ ପରିଦେୱତି ନ ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି ନ ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତି। ତସ୍ସ ଖୋ ଏସା, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଉପ୍ପନ୍ନାପି ସୁଖା ୱେଦନା ଚିତ୍ତଂ ନ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠତି ଭାୱିତତ୍ତା କାୟସ୍ସ, ଉପ୍ପନ୍ନାପି ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଚିତ୍ତଂ ନ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠତି ଭାୱିତତ୍ତା ଚିତ୍ତସ୍ସ। ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଏୱଂ ଉଭତୋପକ୍ଖଂ ଉପ୍ପନ୍ନାପି ସୁଖା ୱେଦନା ଚିତ୍ତଂ ନ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠତି ଭାୱିତତ୍ତା କାୟସ୍ସ, ଉପ୍ପନ୍ନାପି ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଚିତ୍ତଂ ନ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠତି ଭାୱିତତ୍ତା ଚିତ୍ତସ୍ସ। ଏୱଂ ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଭାୱିତକାୟୋ ଚ ହୋତି ଭାୱିତଚିତ୍ତୋ ଚା’’ତି।

୩୭୦ . ‘‘ଏୱଂ ପସନ୍ନୋ ଅହଂ ଭୋତୋ ଗୋତମସ୍ସ! ଭୱଞ୍ହି ଗୋତମୋ ଭାୱିତକାୟୋ ଚ ହୋତି ଭାୱିତଚିତ୍ତୋ ଚା’’ତି । ‘‘ଅଦ୍ଧା ଖୋ ତେ ଅୟଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଆସଜ୍ଜ ଉପନୀୟ ୱାଚା ଭାସିତା, ଅପି ଚ ତେ ଅହଂ ବ୍ୟାକରିସ୍ସାମି । ୟତୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, କେସମସ୍ସୁଂ ଓହାରେତ୍ୱା କାସାୟାନି ୱତ୍ଥାନି ଅଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ, ତଂ ୱତ ମେ ଉପ୍ପନ୍ନା ୱା ସୁଖା ୱେଦନା ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ଠସ୍ସତି, ଉପ୍ପନ୍ନା ୱା ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ଠସ୍ସତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ [ନେତଂ ଖୋଠାନଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୱିଜ୍ଜତୀ’’ତି।

‘‘ନ ହି ନୂନ [ନ ହନୂନ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଭୋତୋ ଗୋତମସ୍ସ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ତଥାରୂପା ସୁଖା ୱେଦନା ୟଥାରୂପା ଉପ୍ପନ୍ନା ସୁଖା ୱେଦନା ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ; ନ ହି ନୂନ ଭୋତୋ ଗୋତମସ୍ସ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ତଥାରୂପା ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ୟଥାରୂପା ଉପ୍ପନ୍ନା ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟା’’ତି।

୩୭୧ . ‘‘କିଞ୍ହି ନୋ ସିୟା, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ? ଇଧ ମେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ପୁବ୍ବେୱ ସମ୍ବୋଧା ଅନଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସେୱ ସତୋ ଏତଦହୋସି – ‘ସମ୍ବାଧୋ ଘରାୱାସୋ ରଜାପଥୋ, ଅବ୍ଭୋକାସୋ ପବ୍ବଜ୍ଜା। ନୟିଦଂ ସୁକରଂ ଅଗାରଂ ଅଜ୍ଝାୱସତା ଏକନ୍ତପରିପୁଣ୍ଣଂ ଏକନ୍ତପରିସୁଦ୍ଧଂ ସଙ୍ଖଲିଖିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରିତୁଂ। ୟଂନୂନାହଂ କେସମସ୍ସୁଂ ଓହାରେତ୍ୱା କାସାୟାନି ୱତ୍ଥାନି ଅଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଅପରେନ ସମୟେନ ଦହରୋୱ ସମାନୋ, ସୁସୁକାଳକେସୋ ଭଦ୍ରେନ ୟୋବ୍ବନେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ପଠମେନ ୱୟସା, ଅକାମକାନଂ ମାତାପିତୂନଂ ଅସ୍ସୁମୁଖାନଂ ରୁଦନ୍ତାନଂ, କେସମସ୍ସୁଂ ଓହାରେତ୍ୱା କାସାୟାନି ୱତ୍ଥାନି ଅଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିଂ। ସୋ ଏୱଂ ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ କିଂକୁସଲଗୱେସୀ ଅନୁତ୍ତରଂ ସନ୍ତିୱରପଦଂ ପରିୟେସମାନୋ ୟେନ ଆଳାରୋ କାଲାମୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆଳାରଂ କାଲାମଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ଇଚ୍ଛାମହଂ, ଆୱୁସୋ କାଲାମ, ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରିତୁ’ନ୍ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଆଳାରୋ କାଲାମୋ ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ୱିହରତାୟସ୍ମା, ତାଦିସୋ ଅୟଂ ଧମ୍ମୋ ୟତ୍ଥ ୱିଞ୍ଞୂ ପୁରିସୋ ନଚିରସ୍ସେୱ ସକଂ ଆଚରିୟକଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରେୟ୍ୟା’ତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ନଚିରସ୍ସେୱ ଖିପ୍ପମେୱ ତଂ ଧମ୍ମଂ ପରିୟାପୁଣିଂ। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ତାୱତକେନେୱ ଓଟ୍ଠପହତମତ୍ତେନ ଲପିତଲାପନମତ୍ତେନ ଞାଣୱାଦଞ୍ଚ ୱଦାମି ଥେରୱାଦଞ୍ଚ, ‘ଜାନାମି ପସ୍ସାମୀ’ତି ଚ ପଟିଜାନାମି, ଅହଞ୍ଚେୱ ଅଞ୍ଞେ ଚ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଏତଦହୋସି – ‘ନ ଖୋ ଆଳାରୋ କାଲାମୋ ଇମଂ ଧମ୍ମଂ କେୱଲଂ ସଦ୍ଧାମତ୍ତକେନ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମୀତି ପୱେଦେତି, ଅଦ୍ଧା ଆଳାରୋ କାଲାମୋ ଇମଂ ଧମ୍ମଂ ଜାନଂ ପସ୍ସଂ ୱିହରତୀ’’’ତି।

‘‘ଅଥ ଖ୍ୱାହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ୟେନ ଆଳାରୋ କାଲାମୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆଳାରଂ କାଲାମଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘କିତ୍ତାୱତା ନୋ, ଆୱୁସୋ କାଲାମ, ଇମଂ ଧମ୍ମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମୀତି ପୱେଦେସୀ’ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଆଳାରୋ କାଲାମୋ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ପୱେଦେସି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଏତଦହୋସି – ‘ନ ଖୋ ଆଳାରସ୍ସେୱ କାଲାମସ୍ସ ଅତ୍ଥି ସଦ୍ଧା, ମୟ୍ହଂପତ୍ଥି ସଦ୍ଧା; ନ ଖୋ ଆଳାରସ୍ସେୱ କାଲାମସ୍ସ ଅତ୍ଥି ୱୀରିୟଂ, ମୟ୍ହଂପତ୍ଥି ୱୀରିୟଂ; ନ ଖୋ ଆଳାରସ୍ସେୱ କାଲାମସ୍ସ ଅତ୍ଥି ସତି, ମୟ୍ହଂପତ୍ଥି ସତି; ନ ଖୋ ଆଳାରସ୍ସେୱ କାଲାମସ୍ସ ଅତ୍ଥି ସମାଧି, ମୟ୍ହଂପତ୍ଥି ସମାଧି; ନ ଖୋ ଆଳାରସ୍ସେୱ କାଲାମସ୍ସ ଅତ୍ଥି ପଞ୍ଞା, ମୟ୍ହଂପତ୍ଥି ପଞ୍ଞା; ୟଂନୂନାହଂ ୟଂ ଧମ୍ମଂ ଆଳାରୋ କାଲାମୋ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମୀତି ପୱେଦେତି ତସ୍ସ ଧମ୍ମସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ପଦହେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ନଚିରସ୍ସେୱ ଖିପ୍ପମେୱ ତଂ ଧମ୍ମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସିଂ।

‘‘ଅଥ ଖ୍ୱାହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ୟେନ ଆଳାରୋ କାଲାମୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆଳାରଂ କାଲାମଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ଏତ୍ତାୱତା ନୋ, ଆୱୁସୋ କାଲାମ , ଇମଂ ଧମ୍ମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ପୱେଦେସୀ’ତି? ‘ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ଇମଂ ଧମ୍ମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ପୱେଦେମୀ’ତି। ‘ଅହମ୍ପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଏତ୍ତାୱତା ଇମଂ ଧମ୍ମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମୀ’ତି। ‘ଲାଭା ନୋ, ଆୱୁସୋ, ସୁଲଦ୍ଧଂ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ୟେ ମୟଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ତାଦିସଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରିଂ ପସ୍ସାମ। ଇତି ୟାହଂ ଧମ୍ମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ପୱେଦେମି ତଂ ତ୍ୱଂ ଧମ୍ମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରସି; ୟଂ ତ୍ୱଂ ଧମ୍ମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରସି ତମହଂ ଧମ୍ମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ପୱେଦେମି। ଇତି ୟାହଂ ଧମ୍ମଂ ଜାନାମି ତଂ ତ୍ୱଂ ଧମ୍ମଂ ଜାନାସି; ୟଂ ତ୍ୱଂ ଧମ୍ମଂ ଜାନାସି ତମହଂ ଧମ୍ମଂ ଜାନାମି। ଇତି ୟାଦିସୋ ଅହଂ ତାଦିସୋ ତୁୱଂ, ୟାଦିସୋ ତୁୱଂ ତାଦିସୋ ଅହଂ। ଏହି ଦାନି, ଆୱୁସୋ, ଉଭୋୱ ସନ୍ତା ଇମଂ ଗଣଂ ପରିହରାମା’ତି। ଇତି ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଆଳାରୋ କାଲାମୋ ଆଚରିୟୋ ମେ ସମାନୋ (ଅତ୍ତନୋ) [( ) ନତ୍ଥି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଅନ୍ତେୱାସିଂ ମଂ ସମାନଂ ଅତ୍ତନା ସମସମଂ ଠପେସି, ଉଳାରାୟ ଚ ମଂ ପୂଜାୟ ପୂଜେସି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଏତଦହୋସି – ‘ନାୟଂ ଧମ୍ମୋ ନିବ୍ବିଦାୟ ନ ୱିରାଗାୟ ନ ନିରୋଧାୟ ନ ଉପସମାୟ ନ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ନ ସମ୍ବୋଧାୟ ନ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି, ୟାୱଦେୱ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନୂପପତ୍ତିୟା’ତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ତଂ ଧମ୍ମଂ ଅନଲଙ୍କରିତ୍ୱା ତସ୍ମା ଧମ୍ମା ନିବ୍ବିଜ୍ଜ ଅପକ୍କମିଂ।

୩୭୨ . ‘‘ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, କିଂକୁସଲଗୱେସୀ ଅନୁତ୍ତରଂ ସନ୍ତିୱରପଦଂ ପରିୟେସମାନୋ ୟେନ ଉଦକୋ ରାମପୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଉଦକଂ ରାମପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ଇଚ୍ଛାମହଂ, ଆୱୁସୋ [ପସ୍ସ ମ॰ ନି॰ ୧.୨୭୮ ପାସରାସିସୁତ୍ତେ] ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରିତୁ’ନ୍ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଉଦକୋ ରାମପୁତ୍ତୋ ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ୱିହରତାୟସ୍ମା, ତାଦିସୋ ଅୟଂ ଧମ୍ମୋ ୟତ୍ଥ ୱିଞ୍ଞୂ ପୁରିସୋ ନଚିରସ୍ସେୱ ସକଂ ଆଚରିୟକଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରେୟ୍ୟା’ତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ନଚିରସ୍ସେୱ ଖିପ୍ପମେୱ ତଂ ଧମ୍ମଂ ପରିୟାପୁଣିଂ। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ତାୱତକେନେୱ ଓଟ୍ଠପହତମତ୍ତେନ ଲପିତଲାପନମତ୍ତେନ ଞାଣୱାଦଞ୍ଚ ୱଦାମି ଥେରୱାଦଞ୍ଚ, ‘ଜାନାମି ପସ୍ସାମୀ’ତି ଚ ପଟିଜାନାମି, ଅହଞ୍ଚେୱ ଅଞ୍ଞେ ଚ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଏତଦହୋସି – ‘ନ ଖୋ ରାମୋ ଇମଂ ଧମ୍ମଂ କେୱଲଂ ସଦ୍ଧାମତ୍ତକେନ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମୀତି ପୱେଦେସି। ଅଦ୍ଧା ରାମୋ ଇମଂ ଧମ୍ମଂ ଜାନଂ ପସ୍ସଂ ୱିହାସୀ’ତି। ଅଥ ଖ୍ୱାହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ୟେନ ଉଦକୋ ରାମପୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଉଦକଂ ରାମପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘କିତ୍ତାୱତା ନୋ, ଆୱୁସୋ ରାମୋ, ଇମଂ ଧମ୍ମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମୀତି ପୱେଦେସୀ’ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଉଦକୋ ରାମପୁତ୍ତୋ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ପୱେଦେସି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଏତଦହୋସି – ‘ନ ଖୋ ରାମସ୍ସେୱ ଅହୋସି ସଦ୍ଧା, ମୟ୍ହଂପତ୍ଥି ସଦ୍ଧା; ନ ଖୋ ରାମସ୍ସେୱ ଅହୋସି ୱୀରିୟଂ, ମୟ୍ହଂପତ୍ଥି ୱୀରିୟଂ; ନ ଖୋ ରାମସ୍ସେୱ ଅହୋସି ସତି, ମୟ୍ହଂପତ୍ଥି ସତି; ନ ଖୋ ରାମସ୍ସେୱ ଅହୋସି ସମାଧି, ମୟ୍ହଂପତ୍ଥି ସମାଧି; ନ ଖୋ ରାମସ୍ସେୱ ଅହୋସି ପଞ୍ଞା, ମୟ୍ହଂପତ୍ଥି ପଞ୍ଞା; ୟଂନୂନାହଂ ୟଂ ଧମ୍ମଂ ରାମୋ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମୀତି ପୱେଦେସି ତସ୍ସ ଧମ୍ମସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ପଦହେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ନଚିରସ୍ସେୱ ଖିପ୍ପମେୱ ତଂ ଧମ୍ମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସିଂ।

‘‘ଅଥ ଖ୍ୱାହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ୟେନ ଉଦକୋ ରାମପୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଉଦକଂ ରାମପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ଏତ୍ତାୱତା ନୋ, ଆୱୁସୋ, ରାମୋ ଇମଂ ଧମ୍ମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ପୱେଦେସୀ’ତି? ‘ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ରାମୋ ଇମଂ ଧମ୍ମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ପୱେଦେସୀ’ତି। ‘ଅହମ୍ପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଏତ୍ତାୱତା ଇମଂ ଧମ୍ମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରାମୀ’ତି। ‘ଲାଭା ନୋ, ଆୱୁସୋ, ସୁଲଦ୍ଧଂ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ୟେ ମୟଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ତାଦିସଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରିଂ ପସ୍ସାମ। ଇତି ୟଂ ଧମ୍ମଂ ରାମୋ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ପୱେଦେସି, ତଂ ତ୍ୱଂ ଧମ୍ମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରସି; ୟଂ ତ୍ୱଂ ଧମ୍ମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରସି, ତଂ ଧମ୍ମଂ ରାମୋ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ପୱେଦେସି। ଇତି ୟଂ ଧମ୍ମଂ ରାମୋ ଅଭିଞ୍ଞାସି ତଂ ତ୍ୱଂ ଧମ୍ମଂ ଜାନାସି; ୟଂ ତ୍ୱଂ ଧମ୍ମଂ ଜାନାସି ତଂ ଧମ୍ମଂ ରାମୋ ଅଭିଞ୍ଞାସି। ଇତି ୟାଦିସୋ ରାମୋ ଅହୋସି ତାଦିସୋ ତୁୱଂ; ୟାଦିସୋ ତୁୱଂ ତାଦିସୋ ରାମୋ ଅହୋସି। ଏହି ଦାନି, ଆୱୁସୋ, ତୁୱଂ ଇମଂ ଗଣଂ ପରିହରା’ତି। ଇତି ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଉଦକୋ ରାମପୁତ୍ତୋ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ମେ ସମାନୋ ଆଚରିୟଟ୍ଠାନେ ଚ ମଂ ଠପେସି, ଉଳାରାୟ ଚ ମଂ ପୂଜାୟ ପୂଜେସି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଏତଦହୋସି – ‘ନାୟଂ ଧମ୍ମୋ ନିବ୍ବିଦାୟ ନ ୱିରାଗାୟ ନ ନିରୋଧାୟ ନ ଉପସମାୟ ନ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ନ ସମ୍ବୋଧାୟ ନ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି, ୟାୱଦେୱ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନୂପପତ୍ତିୟା’ତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ତଂ ଧମ୍ମଂ ଅନଲଙ୍କରିତ୍ୱା ତସ୍ମା ଧମ୍ମା ନିବ୍ବିଜ୍ଜ ଅପକ୍କମିଂ।

୩୭୩ . ‘‘ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, କିଂକୁସଲଗୱେସୀ ଅନୁତ୍ତରଂ ସନ୍ତିୱରପଦଂ ପରିୟେସମାନୋ ମଗଧେସୁ ଅନୁପୁବ୍ବେନ ଚାରିକଂ ଚରମାନୋ ୟେନ ଉରୁୱେଲା ସେନାନିଗମୋ ତଦୱସରିଂ। ତତ୍ଥଦ୍ଦସଂ ରମଣୀୟଂ ଭୂମିଭାଗଂ, ପାସାଦିକଞ୍ଚ ୱନସଣ୍ଡଂ, ନଦିଞ୍ଚ ସନ୍ଦନ୍ତିଂ ସେତକଂ ସୁପତିତ୍ଥଂ ରମଣୀୟଂ, ସମନ୍ତା ଚ ଗୋଚରଗାମଂ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଏତଦହୋସି – ‘ରମଣୀୟୋ ୱତ, ଭୋ, ଭୂମିଭାଗୋ, ପାସାଦିକୋ ଚ ୱନସଣ୍ଡୋ, ନଦୀ ଚ ସନ୍ଦତି ସେତକା ସୁପତିତ୍ଥା ରମଣୀୟା, ସମନ୍ତା ଚ ଗୋଚରଗାମୋ। ଅଲଂ ୱତିଦଂ କୁଲପୁତ୍ତସ୍ସ ପଧାନତ୍ଥିକସ୍ସ ପଧାନାୟା’ତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ତତ୍ଥେୱ ନିସୀଦିଂ ‘ଅଲମିଦଂ ପଧାନାୟା’ତି।

୩୭୪ . ‘‘ଅପିସ୍ସୁମଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ତିସ୍ସୋ ଉପମା ପଟିଭଂସୁ ଅନଚ୍ଛରିୟା ପୁବ୍ବେ ଅସ୍ସୁତପୁବ୍ବା। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଅଲ୍ଲଂ କଟ୍ଠଂ ସସ୍ନେହଂ ଉଦକେ ନିକ୍ଖିତ୍ତଂ। ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଉତ୍ତରାରଣିଂ ଆଦାୟ – ‘ଅଗ୍ଗିଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେସ୍ସାମି, ତେଜୋ ପାତୁକରିସ୍ସାମୀ’ତି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଅପି ନୁ ସୋ ପୁରିସୋ ଅମୁଂ ଅଲ୍ଲଂ କଟ୍ଠଂ ସସ୍ନେହଂ, ଉଦକେ ନିକ୍ଖିତ୍ତଂ , ଉତ୍ତରାରଣିଂ ଆଦାୟ ଅଭିମନ୍ଥେନ୍ତୋ ଅଗ୍ଗିଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ, ତେଜୋ ପାତୁକରେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହିଦଂ, ଭୋ ଗୋତମ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ଅଦୁଞ୍ହି, ଭୋ ଗୋତମ, ଅଲ୍ଲଂ କଟ୍ଠଂ ସସ୍ନେହଂ, ତଞ୍ଚ ପନ ଉଦକେ ନିକ୍ଖିତ୍ତଂ। ୟାୱଦେୱ ଚ ପନ ସୋ ପୁରିସୋ କିଲମଥସ୍ସ ୱିଘାତସ୍ସ ଭାଗୀ ଅସ୍ସା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ୟେ ହି କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା କାୟେନ ଚେୱ ଚିତ୍ତେନ ଚ କାମେହି ଅୱୂପକଟ୍ଠା ୱିହରନ୍ତି, ୟୋ ଚ ନେସଂ କାମେସୁ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ କାମସ୍ନେହୋ କାମମୁଚ୍ଛା କାମପିପାସା କାମପରିଳାହୋ, ସୋ ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ନ ସୁପ୍ପହୀନୋ ହୋତି, ନ ସୁପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ, ଓପକ୍କମିକା ଚେପି ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦୟନ୍ତି, ଅଭବ୍ବାୱ ତେ ଞାଣାୟ ଦସ୍ସନାୟ ଅନୁତ୍ତରାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ। ନୋ ଚେପି ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଓପକ୍କମିକା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦୟନ୍ତି, ଅଭବ୍ବାୱ ତେ ଞାଣାୟ ଦସ୍ସନାୟ ଅନୁତ୍ତରାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ। ଅୟଂ ଖୋ ମଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ପଠମା ଉପମା ପଟିଭାସି ଅନଚ୍ଛରିୟା ପୁବ୍ବେ ଅସ୍ସୁତପୁବ୍ବା।

୩୭୫ . ‘‘ଅପରାପି ଖୋ ମଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଦୁତିୟା ଉପମା ପଟିଭାସି ଅନଚ୍ଛରିୟା ପୁବ୍ବେ ଅସ୍ସୁତପୁବ୍ବା। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଅଲ୍ଲଂ କଟ୍ଠଂ ସସ୍ନେହଂ, ଆରକା ଉଦକା ଥଲେ ନିକ୍ଖିତ୍ତଂ। ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଉତ୍ତରାରଣିଂ ଆଦାୟ – ‘ଅଗ୍ଗିଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେସ୍ସାମି, ତେଜୋ ପାତୁକରିସ୍ସାମୀ’ତି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଅପି ନୁ ସୋ ପୁରିସୋ ଅମୁଂ ଅଲ୍ଲଂ କଟ୍ଠଂ ସସ୍ନେହଂ, ଆରକା ଉଦକା ଥଲେ ନିକ୍ଖିତ୍ତଂ, ଉତ୍ତରାରଣିଂ ଆଦାୟ ଅଭିମନ୍ଥେନ୍ତୋ ଅଗ୍ଗିଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ ତେଜୋ ପାତୁକରେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହିଦଂ, ଭୋ ଗୋତମ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ଅଦୁଞ୍ହି, ଭୋ ଗୋତମ, ଅଲ୍ଲଂ କଟ୍ଠଂ ସସ୍ନେହଂ, କିଞ୍ଚାପି ଆରକା ଉଦକା ଥଲେ ନିକ୍ଖିତ୍ତଂ। ୟାୱଦେୱ ଚ ପନ ସୋ ପୁରିସୋ କିଲମଥସ୍ସ ୱିଘାତସ୍ସ ଭାଗୀ ଅସ୍ସାତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ୟେ ହି କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା କାୟେନ ଚେୱ ଚିତ୍ତେନ ଚ କାମେହି ୱୂପକଟ୍ଠା ୱିହରନ୍ତି, ୟୋ ଚ ନେସଂ କାମେସୁ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ କାମସ୍ନେହୋ କାମମୁଚ୍ଛା କାମପିପାସା କାମପରିଳାହୋ ସୋ ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ନ ସୁପ୍ପହୀନୋ ହୋତି, ନ ସୁପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ, ଓପକ୍କମିକା ଚେପି ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦୟନ୍ତି, ଅଭବ୍ବାୱ ତେ ଞାଣାୟ ଦସ୍ସନାୟ ଅନୁତ୍ତରାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ। ନୋ ଚେପି ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଓପକ୍କମିକା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦୟନ୍ତି, ଅଭବ୍ବାୱ ତେ ଞାଣାୟ ଦସ୍ସନାୟ ଅନୁତ୍ତରାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ। ଅୟଂ ଖୋ ମଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଦୁତିୟା ଉପମା ପଟିଭାସି ଅନଚ୍ଛରିୟା ପୁବ୍ବେ ଅସ୍ସୁତପୁବ୍ବା’’।

୩୭୬ . ‘‘ଅପରାପି ଖୋ ମଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ତତିୟା ଉପମା ପଟିଭାସି ଅନଚ୍ଛରିୟା ପୁବ୍ବେ ଅସ୍ସୁତପୁବ୍ବା। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ସୁକ୍ଖଂ କଟ୍ଠଂ କୋଳାପଂ, ଆରକା ଉଦକା ଥଲେ ନିକ୍ଖିତ୍ତଂ। ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଉତ୍ତରାରଣିଂ ଆଦାୟ – ‘ଅଗ୍ଗିଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେସ୍ସାମି, ତେଜୋ ପାତୁକରିସ୍ସାମୀ’ତି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଅପି ନୁ ସୋ ପୁରିସୋ ଅମୁଂ ସୁକ୍ଖଂ କଟ୍ଠଂ କୋଳାପଂ, ଆରକା ଉଦକା ଥଲେ ନିକ୍ଖିତ୍ତଂ, ଉତ୍ତରାରଣିଂ ଆଦାୟ ଅଭିମନ୍ଥେନ୍ତୋ ଅଗ୍ଗିଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ, ତେଜୋ ପାତୁକରେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭୋ ଗୋତମ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ଅଦୁଞ୍ହି, ଭୋ ଗୋତମ, ସୁକ୍ଖଂ କଟ୍ଠଂ କୋଳାପଂ, ତଞ୍ଚ ପନ ଆରକା ଉଦକା ଥଲେ ନିକ୍ଖିତ୍ତ’’ନ୍ତି । ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ୟେ ହି କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା କାୟେନ ଚେୱ ଚିତ୍ତେନ ଚ କାମେହି ୱୂପକଟ୍ଠା ୱିହରନ୍ତି, ୟୋ ଚ ନେସଂ କାମେସୁ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ କାମସ୍ନେହୋ କାମମୁଚ୍ଛା କାମପିପାସା କାମପରିଳାହୋ, ସୋ ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁପ୍ପହୀନୋ ହୋତି ସୁପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ, ଓପକ୍କମିକା ଚେପି ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦୟନ୍ତି, ଭବ୍ବାୱ ତେ ଞାଣାୟ ଦସ୍ସନାୟ ଅନୁତ୍ତରାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ। ନୋ ଚେପି ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଓପକ୍କମିକା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦୟନ୍ତି, ଭବ୍ବାୱ ତେ ଞାଣାୟ ଦସ୍ସନାୟ ଅନୁତ୍ତରାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ। ଅୟଂ ଖୋ ମଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ତତିୟା ଉପମା ପଟିଭାସି ଅନଚ୍ଛରିୟା ପୁବ୍ବେ ଅସ୍ସୁତପୁବ୍ବା। ଇମା ଖୋ ମଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ତିସ୍ସୋ ଉପମା ପଟିଭଂସୁ ଅନଚ୍ଛରିୟା ପୁବ୍ବେ ଅସ୍ସୁତପୁବ୍ବା।’’

୩୭୭ . ‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଏତଦହୋସି – ‘ୟଂନୂନାହଂ ଦନ୍ତେଭି ଦନ୍ତମାଧାୟ [ପସ୍ସ ମ॰ ନି॰ ୧.୨୨୧ ୱିତକ୍କସଣ୍ଠାନସୁତ୍ତେ] , ଜିୱ୍ହାୟ ତାଲୁଂ ଆହଚ୍ଚ, ଚେତସା ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିଗ୍ଗଣ୍ହେୟ୍ୟଂ ଅଭିନିପ୍ପୀଳେୟ୍ୟଂ ଅଭିସନ୍ତାପେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଦନ୍ତେଭି ଦନ୍ତମାଧାୟ, ଜିୱ୍ହାୟ ତାଲୁଂ ଆହଚ୍ଚ, ଚେତସା ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିଗ୍ଗଣ୍ହାମି ଅଭିନିପ୍ପୀଳେମି ଅଭିସନ୍ତାପେମି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଦନ୍ତେଭି ଦନ୍ତମାଧାୟ ଜିୱ୍ହାୟ ତାଲୁଂ ଆହଚ୍ଚ ଚେତସା ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିଗ୍ଗଣ୍ହତୋ ଅଭିନିପ୍ପୀଳୟତୋ ଅଭିସନ୍ତାପୟତୋ କଚ୍ଛେହି ସେଦା ମୁଚ୍ଚନ୍ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ବଲୱା ପୁରିସୋ ଦୁବ୍ବଲତରଂ ପୁରିସଂ ସୀସେ ୱା ଗହେତ୍ୱା ଖନ୍ଧେ ୱା ଗହେତ୍ୱା ଅଭିନିଗ୍ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ ଅଭିନିପ୍ପୀଳେୟ୍ୟ ଅଭିସନ୍ତାପେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱ ଖୋ ମେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଦନ୍ତେଭି ଦନ୍ତମାଧାୟ, ଜିୱ୍ହାୟ ତାଲୁଂ ଆହଚ୍ଚ, ଚେତସା ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିଗ୍ଗଣ୍ହତୋ ଅଭିନିପ୍ପୀଳୟତୋ ଅଭିସନ୍ତାପୟତୋ କଚ୍ଛେହି ସେଦା ମୁଚ୍ଚନ୍ତି। ଆରଦ୍ଧଂ ଖୋ ପନ ମେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ୱୀରିୟଂ ହୋତି ଅସଲ୍ଲୀନଂ, ଉପଟ୍ଠିତା ସତି ଅସମ୍ମୁଟ୍ଠା, ସାରଦ୍ଧୋ ଚ ପନ ମେ କାୟୋ ହୋତି ଅପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ ତେନେୱ ଦୁକ୍ଖପ୍ପଧାନେନ ପଧାନାଭିତୁନ୍ନସ୍ସ ସତୋ। ଏୱରୂପାପି ଖୋ ମେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଉପ୍ପନ୍ନା ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଚିତ୍ତଂ ନ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠତି।

୩୭୮ . ‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଏତଦହୋସି – ‘ୟଂନୂନାହଂ ଅପ୍ପାଣକଂୟେୱ ଝାନଂ ଝାୟେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ମୁଖତୋ ଚ ନାସତୋ ଚ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସେ ଉପରୁନ୍ଧିଂ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ମୁଖତୋ ଚ ନାସତୋ ଚ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସେସୁ ଉପରୁଦ୍ଧେସୁ କଣ୍ଣସୋତେହି ୱାତାନଂ ନିକ୍ଖମନ୍ତାନଂ ଅଧିମତ୍ତୋ ସଦ୍ଦୋ ହୋତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ କମ୍ମାରଗଗ୍ଗରିୟା ଧମମାନାୟ ଅଧିମତ୍ତୋ ସଦ୍ଦୋ ହୋତି, ଏୱମେୱ ଖୋ ମେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ମୁଖତୋ ଚ ନାସତୋ ଚ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସେସୁ ଉପରୁଦ୍ଧେସୁ କଣ୍ଣସୋତେହି ୱାତାନଂ ନିକ୍ଖମନ୍ତାନଂ ଅଧିମତ୍ତୋ ସଦ୍ଦୋ ହୋତି। ଆରଦ୍ଧଂ ଖୋ ପନ ମେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ୱୀରିୟଂ ହୋତି ଅସଲ୍ଲୀନଂ ଉପଟ୍ଠିତା ସତି ଅସମ୍ମୁଟ୍ଠା। ସାରଦ୍ଧୋ ଚ ପନ ମେ କାୟୋ ହୋତି ଅପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ ତେନେୱ ଦୁକ୍ଖପ୍ପଧାନେନ ପଧାନାଭିତୁନ୍ନସ୍ସ ସତୋ। ଏୱରୂପାପି ଖୋ ମେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଉପ୍ପନ୍ନା ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଚିତ୍ତଂ ନ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠତି।

‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଏତଦହୋସି – ‘ୟଂନୂନାହଂ ଅପ୍ପାଣକଂୟେୱ ଝାନଂ ଝାୟେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ମୁଖତୋ ଚ ନାସତୋ ଚ କଣ୍ଣତୋ ଚ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସେ ଉପରୁନ୍ଧିଂ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ମୁଖତୋ ଚ ନାସତୋ ଚ କଣ୍ଣତୋ ଚ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସେସୁ ଉପରୁଦ୍ଧେସୁ ଅଧିମତ୍ତା ୱାତା ମୁଦ୍ଧନି ଊହନନ୍ତି [ଊହନ୍ତି (ସୀ॰), ଓହନନ୍ତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ଉହନନ୍ତି (କ॰)] । ସେୟ୍ୟଥାପି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ବଲୱା ପୁରିସୋ ତିଣ୍ହେନ ସିଖରେନ ମୁଦ୍ଧନି ଅଭିମତ୍ଥେୟ୍ୟ [ମୁଦ୍ଧାନଂ ଅଭିମନ୍ଥେୟ୍ୟ (ସୀ॰ ପୀ॰), ମୁଦ୍ଧାନଂ ଅଭିମତ୍ଥେୟ୍ୟ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ଏୱମେୱ ଖୋ ମେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ମୁଖତୋ ଚ ନାସତୋ ଚ କଣ୍ଣତୋ ଚ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସେସୁ ଉପରୁଦ୍ଧେସୁ ଅଧିମତ୍ତା ୱାତା ମୁଦ୍ଧନି ଊହନନ୍ତି। ଆରଦ୍ଧଂ ଖୋ ପନ ମେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ୱୀରିୟଂ ହୋତି ଅସଲ୍ଲୀନଂ ଉପଟ୍ଠିତା ସତି ଅସମ୍ମୁଟ୍ଠା। ସାରଦ୍ଧୋ ଚ ପନ ମେ କାୟୋ ହୋତି ଅପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ ତେନେୱ ଦୁକ୍ଖପ୍ପଧାନେନ ପଧାନାଭିତୁନ୍ନସ୍ସ ସତୋ। ଏୱରୂପାପି ଖୋ ମେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଉପ୍ପନ୍ନା ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଚିତ୍ତଂ ନ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠତି।

‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଏତଦହୋସି – ‘ୟଂନୂନାହଂ ଅପ୍ପାଣକଂୟେୱ ଝାନଂ ଝାୟେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ମୁଖତୋ ଚ ନାସତୋ ଚ କଣ୍ଣତୋ ଚ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସେ ଉପରୁନ୍ଧିଂ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ମୁଖତୋ ଚ ନାସତୋ ଚ କଣ୍ଣତୋ ଚ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସେସୁ ଉପରୁଦ୍ଧେସୁ ଅଧିମତ୍ତା ସୀସେ ସୀସୱେଦନା ହୋନ୍ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ବଲୱା ପୁରିସୋ ଦଳ୍ହେନ ୱରତ୍ତକ୍ଖଣ୍ଡେନ [ୱରତ୍ତକବନ୍ଧନେନ (ସୀ॰)] ସୀସେ ସୀସୱେଠଂ ଦଦେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱ ଖୋ ମେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ମୁଖତୋ ଚ ନାସତୋ ଚ କଣ୍ଣତୋ ଚ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସେସୁ ଉପରୁଦ୍ଧେସୁ ଅଧିମତ୍ତା ସୀସେ ସୀସୱେଦନା ହୋନ୍ତି। ଆରଦ୍ଧଂ ଖୋ ପନ ମେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ୱୀରିୟଂ ହୋତି ଅସଲ୍ଲୀନଂ ଉପଟ୍ଠିତା ସତି ଅସମ୍ମୁଟ୍ଠା। ସାରଦ୍ଧୋ ଚ ପନ ମେ କାୟୋ ହୋତି ଅପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ ତେନେୱ ଦୁକ୍ଖପ୍ପଧାନେନ ପଧାନାଭିତୁନ୍ନସ୍ସ ସତୋ। ଏୱରୂପାପି ଖୋ ମେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଉପ୍ପନ୍ନା ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଚିତ୍ତଂ ନ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠତି।

‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଏତଦହୋସି – ‘ୟଂନୂନାହଂ ଅପ୍ପାଣକଂୟେୱ ଝାନଂ ଝାୟେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ମୁଖତୋ ଚ ନାସତୋ ଚ କଣ୍ଣତୋ ଚ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସେ ଉପରୁନ୍ଧିଂ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ମୁଖତୋ ଚ ନାସତୋ ଚ କଣ୍ଣତୋ ଚ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସେସୁ ଉପରୁଦ୍ଧେସୁ ଅଧିମତ୍ତା ୱାତା କୁଚ୍ଛିଂ ପରିକନ୍ତନ୍ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଦକ୍ଖୋ ଗୋଘାତକୋ ୱା ଗୋଘାତକନ୍ତେୱାସୀ ୱା ତିଣ୍ହେନ ଗୋୱିକନ୍ତନେନ କୁଚ୍ଛିଂ ପରିକନ୍ତେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱ ଖୋ ମେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ମୁଖତୋ ଚ ନାସତୋ ଚ କଣ୍ଣତୋ ଚ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସେସୁ ଉପରୁଦ୍ଧେସୁ ଅଧିମତ୍ତା ୱାତା କୁଚ୍ଛିଂ ପରିକନ୍ତନ୍ତି। ଆରଦ୍ଧଂ ଖୋ ପନ ମେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ୱୀରିୟଂ ହୋତି ଅସଲ୍ଲୀନଂ ଉପଟ୍ଠିତା ସତି ଅସମ୍ମୁଟ୍ଠା। ସାରଦ୍ଧୋ ଚ ପନ ମେ କାୟୋ ହୋତି ଅପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ ତେନେୱ ଦୁକ୍ଖପ୍ପଧାନେନ ପଧାନାଭିତୁନ୍ନସ୍ସ ସତୋ। ଏୱରୂପାପି ଖୋ ମେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଉପ୍ପନ୍ନା ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଚିତ୍ତଂ ନ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠତି।

‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଏତଦହୋସି – ‘ୟଂନୂନାହଂ ଅପ୍ପାଣକଂୟେୱ ଝାନଂ ଝାୟେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ମୁଖତୋ ଚ ନାସତୋ ଚ କଣ୍ଣତୋ ଚ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସେ ଉପରୁନ୍ଧିଂ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ମୁଖତୋ ଚ ନାସତୋ ଚ କଣ୍ଣତୋ ଚ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସେସୁ ଉପରୁଦ୍ଧେସୁ ଅଧିମତ୍ତୋ କାୟସ୍ମିଂ ଡାହୋ ହୋତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଦ୍ୱେ ବଲୱନ୍ତୋ ପୁରିସା ଦୁବ୍ବଲତରଂ ପୁରିସଂ ନାନାବାହାସୁ ଗହେତ୍ୱା ଅଙ୍ଗାରକାସୁୟା ସନ୍ତାପେୟ୍ୟୁଂ ସମ୍ପରିତାପେୟ୍ୟୁଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ ମେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ମୁଖତୋ ଚ ନାସତୋ ଚ କଣ୍ଣତୋ ଚ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସେସୁ ଉପରୁଦ୍ଧେସୁ ଅଧିମତ୍ତୋ କାୟସ୍ମିଂ ଡାହୋ ହୋତି। ଆରଦ୍ଧଂ ଖୋ ପନ ମେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ୱୀରିୟଂ ହୋତି ଅସଲ୍ଲୀନଂ ଉପଟ୍ଠିତା ସତି ଅସମ୍ମୁଟ୍ଠା। ସାରଦ୍ଧୋ ଚ ପନ ମେ କାୟୋ ହୋତି ଅପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ ତେନେୱ ଦୁକ୍ଖପ୍ପଧାନେନ ପଧାନାଭିତୁନ୍ନସ୍ସ ସତୋ। ଏୱରୂପାପି ଖୋ ମେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଉପ୍ପନ୍ନା ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଚିତ୍ତଂ ନ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠତି। ଅପିସ୍ସୁ ମଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଦେୱତା ଦିସ୍ୱା ଏୱମାହଂସୁ – ‘କାଲଙ୍କତୋ ସମଣୋ ଗୋତମୋ’ତି। ଏକଚ୍ଚା ଦେୱତା ଏୱମାହଂସୁ – ‘ନ କାଲଙ୍କତୋ ସମଣୋ ଗୋତମୋ, ଅପି ଚ କାଲଙ୍କରୋତୀ’ତି। ଏକଚ୍ଚା ଦେୱତା ଏୱମାହଂସୁ – ‘ନ କାଲଙ୍କତୋ ସମଣୋ ଗୋତମୋ, ନପି କାଲଙ୍କରୋତି, ଅରହଂ ସମଣୋ ଗୋତମୋ, ୱିହାରୋତ୍ୱେୱ ସୋ [ୱିହାରୋତ୍ୱେୱେସୋ (ସୀ॰)] ଅରହତୋ ଏୱରୂପୋ ହୋତୀ’ତି [ୱିହାରୋତ୍ୱେୱେସୋ ଅରହତୋ’’ତି (?)] ।

୩୭୯ . ‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଏତଦହୋସି – ‘ୟଂନୂନାହଂ ସବ୍ବସୋ ଆହାରୁପଚ୍ଛେଦାୟ ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ମଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଦେୱତା ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘ମା ଖୋ ତ୍ୱଂ, ମାରିସ, ସବ୍ବସୋ ଆହାରୁପଚ୍ଛେଦାୟ ପଟିପଜ୍ଜି। ସଚେ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ମାରିସ, ସବ୍ବସୋ ଆହାରୁପଚ୍ଛେଦାୟ ପଟିପଜ୍ଜିସ୍ସସି, ତସ୍ସ ତେ ମୟଂ ଦିବ୍ବଂ ଓଜଂ ଲୋମକୂପେହି ଅଜ୍ଝୋହାରେସ୍ସାମ [ଅଜ୍ଝୋହରିସ୍ସାମ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] , ତାୟ ତ୍ୱଂ ୟାପେସ୍ସସୀ’ତି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଏତଦହୋସି – ‘ଅହଞ୍ଚେୱ ଖୋ ପନ ସବ୍ବସୋ ଅଜଜ୍ଜିତଂ [ଅଜଦ୍ଧୁକଂ (ସୀ॰ ପୀ॰), ଜଦ୍ଧୁକଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ପଟିଜାନେୟ୍ୟଂ, ଇମା ଚ ମେ ଦେୱତା ଦିବ୍ବଂ ଓଜଂ ଲୋମକୂପେହି ଅଜ୍ଝୋହାରେୟ୍ୟୁଂ [ଅଜ୍ଝୋହରେୟ୍ୟୁଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] , ତାୟ ଚାହଂ ୟାପେୟ୍ୟଂ, ତଂ ମମସ୍ସ ମୁସା’ତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ତା ଦେୱତା ପଚ୍ଚାଚିକ୍ଖାମି, ‘ହଲ’ନ୍ତି ୱଦାମି।

୩୮୦ . ‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଏତଦହୋସି – ‘ୟଂନୂନାହଂ ଥୋକଂ ଥୋକଂ ଆହାରଂ ଆହାରେୟ୍ୟଂ, ପସତଂ ପସତଂ, ୟଦି ୱା ମୁଗ୍ଗୟୂସଂ, ୟଦି ୱା କୁଲତ୍ଥୟୂସଂ, ୟଦି ୱା କଳାୟୟୂସଂ, ୟଦି ୱା ହରେଣୁକୟୂସ’ନ୍ତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଥୋକଂ ଥୋକଂ ଆହାରଂ ଆହାରେସିଂ, ପସତଂ ପସତଂ, ୟଦି ୱା ମୁଗ୍ଗୟୂସଂ, ୟଦି ୱା କୁଲତ୍ଥୟୂସଂ, ୟଦି ୱା କଳାୟୟୂସଂ, ୟଦି ୱା ହରେଣୁକୟୂସଂ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଥୋକଂ ଥୋକଂ ଆହାରଂ ଆହାରୟତୋ, ପସତଂ ପସତଂ, ୟଦି ୱା ମୁଗ୍ଗୟୂସଂ, ୟଦି ୱା କୁଲତ୍ଥୟୂସଂ, ୟଦି ୱା କଳାୟୟୂସଂ, ୟଦି ୱା ହରେଣୁକୟୂସଂ, ଅଧିମତ୍ତକସିମାନଂ ପତ୍ତୋ କାୟୋ ହୋତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ଆସୀତିକପବ୍ବାନି ୱା କାଳପବ୍ବାନି ୱା, ଏୱମେୱସ୍ସୁ ମେ ଅଙ୍ଗପଚ୍ଚଙ୍ଗାନି ଭୱନ୍ତି ତାୟେୱପ୍ପାହାରତାୟ। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ଓଟ୍ଠପଦଂ, ଏୱମେୱସ୍ସୁ ମେ ଆନିସଦଂ ହୋତି ତାୟେୱପ୍ପାହାରତାୟ। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ୱଟ୍ଟନାୱଳୀ, ଏୱମେୱସ୍ସୁ ମେ ପିଟ୍ଠିକଣ୍ଟକୋ ଉଣ୍ଣତାୱନତୋ ହୋତି ତାୟେୱପ୍ପାହାରତାୟ। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ଜରସାଲାୟ ଗୋପାଣସିୟୋ ଓଲୁଗ୍ଗୱିଲୁଗ୍ଗା ଭୱନ୍ତି, ଏୱମେୱସ୍ସୁ ମେ ଫାସୁଳିୟୋ ଓଲୁଗ୍ଗୱିଲୁଗ୍ଗା ଭୱନ୍ତି ତାୟେୱପ୍ପାହାରତାୟ। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ଗମ୍ଭୀରେ ଉଦପାନେ ଉଦକତାରକା ଗମ୍ଭୀରଗତା ଓକ୍ଖାୟିକା ଦିସ୍ସନ୍ତି, ଏୱମେୱସ୍ସୁ ମେ ଅକ୍ଖିକୂପେସୁ ଅକ୍ଖିତାରକା ଗମ୍ଭୀରଗତା ଓକ୍ଖାୟିକା ଦିସ୍ସନ୍ତି ତାୟେୱପ୍ପାହାରତାୟ। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ତିତ୍ତକାଲାବୁ ଆମକଚ୍ଛିନ୍ନୋ ୱାତାତପେନ ସଂଫୁଟିତୋ ହୋତି ସମ୍ମିଲାତୋ, ଏୱମେୱସ୍ସୁ ମେ ସୀସଚ୍ଛୱି ସଂଫୁଟିତା ହୋତି ସମ୍ମିଲାତା ତାୟେୱପ୍ପାହାରତାୟ।

‘‘ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଉଦରଚ୍ଛୱିଂ ପରିମସିସ୍ସାମୀତି ପିଟ୍ଠିକଣ୍ଟକଂୟେୱ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାମି, ପିଟ୍ଠିକଣ୍ଟକଂ ପରିମସିସ୍ସାମୀତି ଉଦରଚ୍ଛୱିଂୟେୱ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାମି, ୟାୱସ୍ସୁ ମେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଉଦରଚ୍ଛୱି ପିଟ୍ଠିକଣ୍ଟକଂ ଅଲ୍ଲୀନା ହୋତି ତାୟେୱପ୍ପାହାରତାୟ। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ୱଚ୍ଚଂ ୱା ମୁତ୍ତଂ ୱା କରିସ୍ସାମୀତି ତତ୍ଥେୱ ଅୱକୁଜ୍ଜୋ ପପତାମି ତାୟେୱପ୍ପାହାରତାୟ। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଇମମେୱ କାୟଂ ଅସ୍ସାସେନ୍ତୋ ପାଣିନା ଗତ୍ତାନି ଅନୁମଜ୍ଜାମି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ପାଣିନା ଗତ୍ତାନି ଅନୁମଜ୍ଜତୋ ପୂତିମୂଲାନି ଲୋମାନି କାୟସ୍ମା ପପତନ୍ତି ତାୟେୱପ୍ପାହାରତାୟ। ଅପିସ୍ସୁ ମଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ମନୁସ୍ସା ଦିସ୍ୱା ଏୱମାହଂସୁ – ‘କାଳୋ ସମଣୋ ଗୋତମୋ’ତି। ଏକଚ୍ଚେ ମନୁସ୍ସା ଏୱମାହଂସୁ – ‘ନ କାଳୋ ସମଣୋ ଗୋତମୋ, ସାମୋ ସମଣୋ ଗୋତମୋ’ତି। ଏକଚ୍ଚେ ମନୁସ୍ସା ଏୱମାହଂସୁ – ‘ନ କାଳୋ ସମଣୋ ଗୋତମୋ , ନପି ସାମୋ, ମଙ୍ଗୁରଚ୍ଛୱି ସମଣୋ ଗୋତମୋ’ତି। ୟାୱସ୍ସୁ ମେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ତାୱ ପରିସୁଦ୍ଧୋ ଛୱିୱଣ୍ଣୋ ପରିୟୋଦାତୋ ଉପହତୋ ହୋତି ତାୟେୱପ୍ପାହାରତାୟ।

୩୮୧ . ‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଏତଦହୋସି – ‘ୟେ ଖୋ କେଚି ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଓପକ୍କମିକା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦୟିଂସୁ, ଏତାୱପରମଂ, ନୟିତୋ ଭିୟ୍ୟୋ। ୟେପି ହି କେଚି ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଓପକ୍କମିକା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦୟିସ୍ସନ୍ତି, ଏତାୱପରମଂ, ନୟିତୋ ଭିୟ୍ୟୋ। ୟେପି ହି କେଚି ଏତରହି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଓପକ୍କମିକା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦୟନ୍ତି, ଏତାୱପରମଂ, ନୟିତୋ ଭିୟ୍ୟୋ। ନ ଖୋ ପନାହଂ ଇମାୟ କଟୁକାୟ ଦୁକ୍କରକାରିକାୟ ଅଧିଗଚ୍ଛାମି ଉତ୍ତରି ମନୁସ୍ସଧମ୍ମା ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସଂ। ସିୟା ନୁ ଖୋ ଅଞ୍ଞୋ ମଗ୍ଗୋ ବୋଧାୟା’ତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଏତଦହୋସି – ‘ଅଭିଜାନାମି ଖୋ ପନାହଂ ପିତୁ ସକ୍କସ୍ସ କମ୍ମନ୍ତେ ସୀତାୟ ଜମ୍ବୁଚ୍ଛାୟାୟ ନିସିନ୍ନୋ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିତା। ସିୟା ନୁ ଖୋ ଏସୋ ମଗ୍ଗୋ ବୋଧାୟା’ତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ସତାନୁସାରି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅହୋସି – ‘ଏସେୱ ମଗ୍ଗୋ ବୋଧାୟା’ତି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଏତଦହୋସି – ‘କିଂ ନୁ ଖୋ ଅହଂ ତସ୍ସ ସୁଖସ୍ସ ଭାୟାମି, ୟଂ ତଂ ସୁଖଂ ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ କାମେହି ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହୀ’ତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଏତଦହୋସି – ‘ନ ଖୋ ଅହଂ ତସ୍ସ ସୁଖସ୍ସ ଭାୟାମି, ୟଂ ତଂ ସୁଖଂ ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ କାମେହି ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହୀ’ତି।

୩୮୨ . ‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଏତଦହୋସି – ‘ନ ଖୋ ତଂ ସୁକରଂ ସୁଖଂ ଅଧିଗନ୍ତୁଂ ଏୱଂ ଅଧିମତ୍ତକସିମାନଂ ପତ୍ତକାୟେନ, ୟଂନୂନାହଂ ଓଳାରିକଂ ଆହାରଂ ଆହାରେୟ୍ୟଂ ଓଦନକୁମ୍ମାସ’ନ୍ତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଓଳାରିକଂ ଆହାରଂ ଆହାରେସିଂ ଓଦନକୁମ୍ମାସଂ। ତେନ ଖୋ ପନ ମଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ସମୟେନ ପଞ୍ଚ [ପଞ୍ଚୱଗ୍ଗିୟା (ଅଞ୍ଞସୁତ୍ତେସୁ)] ଭିକ୍ଖୂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତା ହୋନ୍ତି – ‘ୟଂ ଖୋ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଧମ୍ମଂ ଅଧିଗମିସ୍ସତି, ତଂ ନୋ ଆରୋଚେସ୍ସତୀ’ତି। ୟତୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଓଳାରିକଂ ଆହାରଂ ଆହାରେସିଂ ଓଦନକୁମ୍ମାସଂ, ଅଥ ମେ ତେ ପଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୂ ନିବ୍ବିଜ୍ଜ ପକ୍କମିଂସୁ – ‘ବାହୁଲ୍ଲିକୋ [ବାହୁଲିକୋ (ସୀ॰ ପୀ॰) ସଂଘଭେଦସିକ୍ଖାପଦଟୀକାୟ ସମେତି] ସମଣୋ ଗୋତମୋ, ପଧାନୱିବ୍ଭନ୍ତୋ, ଆୱତ୍ତୋ ବାହୁଲ୍ଲାୟା’ତି।

୩୮୩ . ‘‘ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଓଳାରିକଂ ଆହାରଂ ଆହାରେତ୍ୱା, ବଲଂ ଗହେତ୍ୱା, ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସିଂ। ଏୱରୂପାପି ଖୋ ମେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଉପ୍ପନ୍ନା ସୁଖା ୱେଦନା ଚିତ୍ତଂ ନ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠତି। ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସିଂ। ଏୱରୂପାପି ଖୋ ମେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଉପ୍ପନ୍ନା ସୁଖା ୱେଦନା ଚିତ୍ତଂ ନ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠତି। ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ୱିହାସିଂ, ସତୋ ଚ ସମ୍ପଜାନୋ। ସୁଖଞ୍ଚ କାୟେନ ପଟିସଂୱେଦେସିଂ ୟଂ ତଂ ଅରିୟା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି – ‘ଉପେକ୍ଖକୋ ସତିମା ସୁଖୱିହାରୀ’ତି ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସିଂ। ଏୱରୂପାପି ଖୋ ମେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଉପ୍ପନ୍ନା ସୁଖା ୱେଦନା ଚିତ୍ତଂ ନ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠତି। ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା, ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସିଂ। ଏୱରୂପାପି ଖୋ ମେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଉପ୍ପନ୍ନା ସୁଖା ୱେଦନା ଚିତ୍ତଂ ନ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠତି।

୩୮୪ . ‘‘ସୋ ଏୱଂ ସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ପରିସୁଦ୍ଧେ ପରିୟୋଦାତେ ଅନଙ୍ଗଣେ ୱିଗତୂପକ୍କିଲେସେ ମୁଦୁଭୂତେ କମ୍ମନିୟେ ଠିତେ ଆନେଞ୍ଜପ୍ପତ୍ତେ ପୁବ୍ବେନିୱାସାନୁସ୍ସତିଞାଣାୟ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିନ୍ନାମେସିଂ। ସୋ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରାମି , ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଏକମ୍ପି ଜାତିଂ…ପେ॰… ଇତି ସାକାରଂ ସଉଦ୍ଦେସଂ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରାମି। ଅୟଂ ଖୋ ମେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ରତ୍ତିୟା ପଠମେ ୟାମେ ପଠମା ୱିଜ୍ଜା ଅଧିଗତା; ଅୱିଜ୍ଜା ୱିହତା, ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପନ୍ନା; ତମୋ ୱିହତୋ, ଆଲୋକୋ ଉପ୍ପନ୍ନୋ; ୟଥା ତଂ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ। ଏୱରୂପାପି ଖୋ ମେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଉପ୍ପନ୍ନା ସୁଖା ୱେଦନା ଚିତ୍ତଂ ନ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠତି।

୩୮୫ . ‘‘ସୋ ଏୱଂ ସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ପରିସୁଦ୍ଧେ ପରିୟୋଦାତେ ଅନଙ୍ଗଣେ ୱିଗତୂପକ୍କିଲେସେ ମୁଦୁଭୂତେ କମ୍ମନିୟେ ଠିତେ ଆନେଞ୍ଜପ୍ପତ୍ତେ ସତ୍ତାନଂ ଚୁତୂପପାତଞାଣାୟ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିନ୍ନାମେସିଂ। ସୋ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସାମି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାମି…ପେ॰… ଅୟଂ ଖୋ ମେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ରତ୍ତିୟା ମଜ୍ଝିମେ ୟାମେ ଦୁତିୟା ୱିଜ୍ଜା ଅଧିଗତା; ଅୱିଜ୍ଜା ୱିହତା, ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପନ୍ନା; ତମୋ ୱିହତୋ, ଆଲୋକୋ ଉପ୍ପନ୍ନୋ; ୟଥା ତଂ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ । ଏୱରୂପାପି ଖୋ ମେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ , ଉପ୍ପନ୍ନା ସୁଖା ୱେଦନା ଚିତ୍ତଂ ନ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠତି।

୩୮୬ . ‘‘ସୋ ଏୱଂ ସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ପରିସୁଦ୍ଧେ ପରିୟୋଦାତେ ଅନଙ୍ଗଣେ ୱିଗତୂପକ୍କିଲେସେ ମୁଦୁଭୂତେ କମ୍ମନିୟେ ଠିତେ ଆନେଞ୍ଜପ୍ପତ୍ତେ ଆସୱାନଂ ଖୟଞାଣାୟ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିନ୍ନାମେସିଂ। ସୋ ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ। ‘ଇମେ ଆସୱା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ‘ଅୟଂ ଆସୱସମୁଦୟୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ‘ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ‘ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ। ତସ୍ସ ମେ ଏୱଂ ଜାନତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସତୋ କାମାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତ୍ଥ, ଭୱାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତ୍ଥ, ଅୱିଜ୍ଜାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତ୍ଥ। ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ଅହୋସି। ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ। ଅୟଂ ଖୋ ମେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ରତ୍ତିୟା ପଚ୍ଛିମେ ୟାମେ ତତିୟା ୱିଜ୍ଜା ଅଧିଗତା; ଅୱିଜ୍ଜା ୱିହତା, ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପନ୍ନା; ତମୋ ୱିହତୋ, ଆଲୋକୋ ଉପ୍ପନ୍ନୋ; ୟଥା ତଂ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ। ଏୱରୂପାପି ଖୋ ମେ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଉପ୍ପନ୍ନା ସୁଖା ୱେଦନା ଚିତ୍ତଂ ନ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠତି।

୩୮୭ . ‘‘ଅଭିଜାନାମି ଖୋ ପନାହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଅନେକସତାୟ ପରିସାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତା। ଅପିସ୍ସୁ ମଂ ଏକମେକୋ ଏୱଂ ମଞ୍ଞତି – ‘ମମେୱାରବ୍ଭ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୀ’ତି। ‘ନ ଖୋ ପନେତଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଏୱଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ; ୟାୱଦେୱ ୱିଞ୍ଞାପନତ୍ଥାୟ ତଥାଗତୋ ପରେସଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ତସ୍ସାୟେୱ କଥାୟ ପରିୟୋସାନେ, ତସ୍ମିଂୟେୱ ପୁରିମସ୍ମିଂ ସମାଧିନିମିତ୍ତେ ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ଚିତ୍ତଂ ସଣ୍ଠପେମି ସନ୍ନିସାଦେମି ଏକୋଦିଂ କରୋମି ସମାଦହାମି, ୟେନ ସୁଦଂ ନିଚ୍ଚକପ୍ପଂ ୱିହରାମୀ’’’ତି।

‘‘ଓକପ୍ପନିୟମେତଂ ଭୋତୋ ଗୋତମସ୍ସ ୟଥା ତଂ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ। ଅଭିଜାନାତି ଖୋ ପନ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଦିୱା ସୁପିତା’’ତି? ‘‘ଅଭିଜାନାମହଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଗିମ୍ହାନଂ ପଚ୍ଛିମେ ମାସେ ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ଚତୁଗ୍ଗୁଣଂ ସଙ୍ଘାଟିଂ ପଞ୍ଞପେତ୍ୱା ଦକ୍ଖିଣେନ ପସ୍ସେନ ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ ନିଦ୍ଦଂ ଓକ୍କମିତା’’ତି। ‘‘ଏତଂ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସମ୍ମୋହୱିହାରସ୍ମିଂ ୱଦନ୍ତୀ’’ତି ? ‘‘ନ ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଏତ୍ତାୱତା ସମ୍ମୂଳ୍ହୋ ୱା ହୋତି ଅସମ୍ମୂଳ୍ହୋ ୱା। ଅପି ଚ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ୟଥା ସମ୍ମୂଳ୍ହୋ ଚ ହୋତି ଅସମ୍ମୂଳ୍ହୋ ଚ, ତଂ ସୁଣାହି, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋହି, ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭୋ’’ତି ଖୋ ସଚ୍ଚକୋ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

୩୮୮ . ‘‘ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ୟେ ଆସୱା ସଂକିଲେସିକା ପୋନୋବ୍ଭୱିକା ସଦରା ଦୁକ୍ଖୱିପାକା ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣିୟା ଅପ୍ପହୀନା, ତମହଂ ‘ସମ୍ମୂଳ୍ହୋ’ତି ୱଦାମି। ଆସୱାନଞ୍ହି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଅପ୍ପହାନା ସମ୍ମୂଳ୍ହୋ ହୋତି। ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ୟେ ଆସୱା ସଂକିଲେସିକା ପୋନୋବ୍ଭୱିକା ସଦରା ଦୁକ୍ଖୱିପାକା ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣିୟା ପହୀନା, ତମହଂ ‘ଅସମ୍ମୂଳ୍ହୋ’ତି ୱଦାମି। ଆସୱାନଞ୍ହି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ପହାନା ଅସମ୍ମୂଳ୍ହୋ ହୋତି।

‘‘ତଥାଗତସ୍ସ ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ୟେ ଆସୱା ସଂକିଲେସିକା ପୋନୋବ୍ଭୱିକା ସଦରା ଦୁକ୍ଖୱିପାକା ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣିୟା ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା । ସେୟ୍ୟଥାପି, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ତାଲୋ ମତ୍ଥକଚ୍ଛିନ୍ନୋ ଅଭବ୍ବୋ ପୁନ ୱିରୂଳ୍ହିୟା, ଏୱମେୱ ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ତଥାଗତସ୍ସ ୟେ ଆସୱା ସଂକିଲେସିକା ପୋନୋବ୍ଭୱିକା ସଦରା ଦୁକ୍ଖୱିପାକା ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣିୟା ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା’’ତି।

୩୮୯ . ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ସଚ୍ଚକୋ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭୋ ଗୋତମ! ୟାୱଞ୍ଚିଦଂ ଭୋତୋ ଗୋତମସ୍ସ ଏୱଂ ଆସଜ୍ଜ ଆସଜ୍ଜ ୱୁଚ୍ଚମାନସ୍ସ, ଉପନୀତେହି ୱଚନପ୍ପଥେହି ସମୁଦାଚରିୟମାନସ୍ସ, ଛୱିୱଣ୍ଣୋ ଚେୱ ପରିୟୋଦାୟତି, ମୁଖୱଣ୍ଣୋ ଚ ୱିପ୍ପସୀଦତି, ୟଥା ତଂ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ। ଅଭିଜାନାମହଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ପୂରଣଂ କସ୍ସପଂ ୱାଦେନ ୱାଦଂ ସମାରଭିତା। ସୋପି ମୟା ୱାଦେନ ୱାଦଂ ସମାରଦ୍ଧୋ ଅଞ୍ଞେନଞ୍ଞଂ ପଟିଚରି, ବହିଦ୍ଧା କଥଂ ଅପନାମେସି, କୋପଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟଞ୍ଚ ପାତ୍ୱାକାସି। ଭୋତୋ ପନ [ଭୋତୋ ଖୋ ପନ (ସୀ॰)] ଗୋତମସ୍ସ ଏୱଂ ଆସଜ୍ଜ ଆସଜ୍ଜ ୱୁଚ୍ଚମାନସ୍ସ, ଉପନୀତେହି ୱଚନପ୍ପଥେହି ସମୁଦାଚରିୟମାନସ୍ସ, ଛୱିୱଣ୍ଣୋ ଚେୱ ପରିୟୋଦାୟତି, ମୁଖୱଣ୍ଣୋ ଚ ୱିପ୍ପସୀଦତି, ୟଥା ତଂ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ। ଅଭିଜାନାମହଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ମକ୍ଖଲିଂ ଗୋସାଲଂ…ପେ॰… ଅଜିତଂ କେସକମ୍ବଲଂ… ପକୁଧଂ କଚ୍ଚାୟନଂ… ସଞ୍ଜୟଂ ବେଲଟ୍ଠପୁତ୍ତଂ… ନିଗଣ୍ଠଂ ନାଟପୁତ୍ତଂ ୱାଦେନ ୱାଦଂ ସମାରଭିତା । ସୋପି ମୟା ୱାଦେନ ୱାଦଂ ସମାରଦ୍ଧୋ ଅଞ୍ଞେନଞ୍ଞଂ ପଟିଚରି, ବହିଦ୍ଧା କଥଂ ଅପନାମେସି, କୋପଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟଞ୍ଚ ପାତ୍ୱାକାସି। ଭୋତୋ ପନ ଗୋତମସ୍ସ ଏୱଂ ଆସଜ୍ଜ ଆସଜ୍ଜ ୱୁଚ୍ଚମାନସ୍ସ, ଉପନୀତେହି ୱଚନପ୍ପଥେହି ସମୁଦାଚରିୟମାନସ୍ସ, ଛୱିୱଣ୍ଣୋ ଚେୱ ପରିୟୋଦାୟତି, ମୁଖୱଣ୍ଣୋ ଚ ୱିପ୍ପସୀଦତି, ୟଥା ତଂ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ। ହନ୍ଦ ଚ ଦାନି ମୟଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଗଚ୍ଛାମ। ବହୁକିଚ୍ଚା ମୟଂ, ବହୁକରଣୀୟା’’ତି। ‘‘ୟସ୍ସଦାନି ତ୍ୱଂ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, କାଲଂ ମଞ୍ଞସୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ସଚ୍ଚକୋ ନିଗଣ୍ଠପୁତ୍ତୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ପକ୍କାମୀତି।

ମହାସଚ୍ଚକସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଚୂଳତଣ୍ହାସଙ୍ଖୟସୁତ୍ତଂ

୩୯୦ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ପୁବ୍ବାରାମେ ମିଗାରମାତୁପାସାଦେ। ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ ସଂଖିତ୍ତେନ ତଣ୍ହାସଙ୍ଖୟୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି ଅଚ୍ଚନ୍ତନିଟ୍ଠୋ ଅଚ୍ଚନ୍ତୟୋଗକ୍ଖେମୀ ଅଚ୍ଚନ୍ତବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଅଚ୍ଚନ୍ତପରିୟୋସାନୋ ସେଟ୍ଠୋ ଦେୱମନୁସ୍ସାନ’’ନ୍ତି?

‘‘ଇଧ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ସୁତଂ ହୋତି – ‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ନାଲଂ ଅଭିନିୱେସାୟା’ତି। ଏୱଞ୍ଚେତଂ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ସୁତଂ ହୋତି – ‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ନାଲଂ ଅଭିନିୱେସାୟା’ତି। ସୋ ସବ୍ବଂ ଧମ୍ମଂ ଅଭିଜାନାତି; ସବ୍ବଂ ଧମ୍ମଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସବ୍ବଂ ଧମ୍ମଂ ପରିଜାନାତି; ସବ୍ବଂ ଧମ୍ମଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ୟଂ କିଞ୍ଚି ୱେଦନଂ ୱେଦେତି – ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା, ସୋ ତାସୁ ୱେଦନାସୁ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ୱିରାଗାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି। ସୋ ତାସୁ ୱେଦନାସୁ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରନ୍ତୋ, ୱିରାଗାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରନ୍ତୋ, ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରନ୍ତୋ, ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରନ୍ତୋ ନ କିଞ୍ଚି ଲୋକେ ଉପାଦିୟତି। ଅନୁପାଦିୟଂ ନ ପରିତସ୍ସତି, ଅପରିତସ୍ସଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଞ୍ଞେୱ ପରିନିବ୍ବାୟତି – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତି। ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ସଂଖିତ୍ତେନ ତଣ୍ହାସଙ୍ଖୟୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି ଅଚ୍ଚନ୍ତନିଟ୍ଠୋ ଅଚ୍ଚନ୍ତୟୋଗକ୍ଖେମୀ ଅଚ୍ଚନ୍ତବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଅଚ୍ଚନ୍ତପରିୟୋସାନୋ ସେଟ୍ଠୋ ଦେୱମନୁସ୍ସାନ’’ନ୍ତି।

ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟି।

୩୯୧ . ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଭଗୱତୋ ଅୱିଦୂରେ ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ ସୋ ୟକ୍ଖୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିସମେଚ୍ଚ ଅନୁମୋଦି ଉଦାହୁ ନୋ; ୟଂନୂନାହଂ ତଂ ୟକ୍ଖଂ ଜାନେୟ୍ୟଂ – ୟଦି ୱା ସୋ ୟକ୍ଖୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିସମେଚ୍ଚ ଅନୁମୋଦି ୟଦି ୱା ନୋ’’ତି? ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ – ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ପୁରିସୋ ସମିଞ୍ଜିତଂ ୱା ବାହଂ ପସାରେୟ୍ୟ, ପସାରିତଂ ୱା ବାହଂ ସମିଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱ – ପୁବ୍ବାରାମେ ମିଗାରମାତୁପାସାଦେ ଅନ୍ତରହିତୋ ଦେୱେସୁ ତାୱତିଂସେସୁ ପାତୁରହୋସି। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଏକପୁଣ୍ଡରୀକେ ଉୟ୍ୟାନେ ଦିବ୍ବେହି ପଞ୍ଚହି ତୂରିୟସତେହି [ତୁରିୟସତେହି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ସମପ୍ପିତୋ ସମଙ୍ଗୀଭୂତୋ ପରିଚାରେତି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ତାନି ଦିବ୍ବାନି ପଞ୍ଚ ତୂରିୟସତାନି ପଟିପ୍ପଣାମେତ୍ୱା ୟେନାୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଏହି ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ସ୍ୱାଗତଂ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ! ଚିରସ୍ସଂ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଇମଂ ପରିୟାୟଂ ଅକାସି ୟଦିଦଂ ଇଧାଗମନାୟ। ନିସୀଦ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଇଦମାସନଂ ପଞ୍ଞତ୍ତ’’ନ୍ତି। ନିସୀଦି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ। ସକ୍କୋପି ଖୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଅଞ୍ଞତରଂ ନୀଚଂ ଆସନଂ ଗହେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ୟଥା କଥଂ ପନ ଖୋ, କୋସିୟ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ତଣ୍ହାସଙ୍ଖୟୱିମୁତ୍ତିଂ ଅଭାସି? ସାଧୁ ମୟମ୍ପି ଏତିସ୍ସା କଥାୟ ଭାଗିନୋ ଅସ୍ସାମ ସୱନାୟା’’ତି।

୩୯୨ . ‘‘ମୟଂ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ବହୁକିଚ୍ଚା ବହୁକରଣୀୟା – ଅପ୍ପେୱ ସକେନ କରଣୀୟେନ, ଅପି ଚ ଦେୱାନଂୟେୱ ତାୱତିଂସାନଂ କରଣୀୟେନ। ଅପି ଚ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ସୁସ୍ସୁତଂୟେୱ ହୋତି ସୁଗ୍ଗହିତଂ ସୁମନସିକତଂ ସୂପଧାରିତଂ, ୟଂ ନୋ ଖିପ୍ପମେୱ ଅନ୍ତରଧାୟତି। ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଦେୱାସୁରସଙ୍ଗାମୋ ସମୁପବ୍ୟୂଳ୍ହୋ [ସମୂପବ୍ୟୁଳ୍ହୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ସମୂପବ୍ବୂଳ୍ହୋ (ସୀ॰)] ଅହୋସି। ତସ୍ମିଂ ଖୋ ପନ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ସଙ୍ଗାମେ ଦେୱା ଜିନିଂସୁ, ଅସୁରା ପରାଜିନିଂସୁ। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ତଂ ସଙ୍ଗାମଂ ଅଭିୱିଜିନିତ୍ୱା ୱିଜିତସଙ୍ଗାମୋ ତତୋ ପଟିନିୱତ୍ତିତ୍ୱା ୱେଜୟନ୍ତଂ ନାମ ପାସାଦଂ ମାପେସିଂ। ୱେଜୟନ୍ତସ୍ସ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ପାସାଦସ୍ସ ଏକସତଂ ନିୟ୍ୟୂହଂ। ଏକେକସ୍ମିଂ ନିୟ୍ୟୂହେ ସତ୍ତ ସତ୍ତ କୂଟାଗାରସତାନି। ଏକମେକସ୍ମିଂ କୂଟାଗାରେ ସତ୍ତ ସତ୍ତ ଅଚ୍ଛରାୟୋ । ଏକମେକିସ୍ସା ଅଚ୍ଛରାୟ ସତ୍ତ ସତ୍ତ ପରିଚାରିକାୟୋ। ଇଚ୍ଛେୟ୍ୟାସି ନୋ ତ୍ୱଂ , ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ୱେଜୟନ୍ତସ୍ସ ପାସାଦସ୍ସ ରାମଣେୟ୍ୟକଂ ଦଟ୍ଠୁ’’ନ୍ତି? ଅଧିୱାସେସି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ତୁଣ୍ହୀଭାୱେନ।

୩୯୩ . ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଚ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ୱେସ୍ସୱଣୋ ଚ ମହାରାଜା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ପୁରକ୍ଖତ୍ୱା ୟେନ ୱେଜୟନ୍ତୋ ପାସାଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ। ଅଦ୍ଦସଂସୁ ଖୋ ସକ୍କସ୍ସ ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ପରିଚାରିକାୟୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ; ଦିସ୍ୱା ଓତ୍ତପ୍ପମାନା ହିରୀୟମାନା ସକଂ ସକଂ ଓୱରକଂ ପୱିସିଂସୁ। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ସୁଣିସା ସସୁରଂ ଦିସ୍ୱା ଓତ୍ତପ୍ପତି ହିରୀୟତି, ଏୱମେୱ ସକ୍କସ୍ସ ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ପରିଚାରିକାୟୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଦିସ୍ୱା ଓତ୍ତପ୍ପମାନା ହିରୀୟମାନା ସକଂ ସକଂ ଓୱରକଂ ପୱିସିଂସୁ। ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଚ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ୱେସ୍ସୱଣୋ ଚ ମହାରାଜା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ୱେଜୟନ୍ତେ ପାସାଦେ ଅନୁଚଙ୍କମାପେନ୍ତି ଅନୁୱିଚରାପେନ୍ତି – ‘‘ଇଦମ୍ପି, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ପସ୍ସ ୱେଜୟନ୍ତସ୍ସ ପାସାଦସ୍ସ ରାମଣେୟ୍ୟକଂ; ଇଦମ୍ପି, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ପସ୍ସ ୱେଜୟନ୍ତସ୍ସ ପାସାଦସ୍ସ ରାମଣେୟ୍ୟକ’’ନ୍ତି। ‘‘ସୋଭତି ଇଦଂ ଆୟସ୍ମତୋ କୋସିୟସ୍ସ, ୟଥା ତଂ ପୁବ୍ବେ କତପୁଞ୍ଞସ୍ସ। ମନୁସ୍ସାପି କିଞ୍ଚିଦେୱ ରାମଣେୟ୍ୟକଂ ଦିସ୍ୱା [ଦିଟ୍ଠା (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଏୱମାହଂସୁ – ‘ସୋଭତି ୱତ ଭୋ ୟଥା ଦେୱାନଂ ତାୱତିଂସାନ’ନ୍ତି। ତୟିଦଂ ଆୟସ୍ମତୋ କୋସିୟସ୍ସ ସୋଭତି, ୟଥା ତଂ ପୁବ୍ବେ କତପୁଞ୍ଞସ୍ସା’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅତିବାଳ୍ହଂ ଖୋ ଅୟଂ ୟକ୍ଖୋ ପମତ୍ତୋ ୱିହରତି। ୟଂନୂନାହଂ ଇମଂ ୟକ୍ଖଂ ସଂୱେଜେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ତଥାରୂପଂ ଇଦ୍ଧାଭିସଙ୍ଖାରଂ ଅଭିସଙ୍ଖାସି [ଅଭିସଙ୍ଖାରେସି (କ॰), ଅଭିସଙ୍ଖାରେତି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ୟଥା ୱେଜୟନ୍ତଂ ପାସାଦଂ ପାଦଙ୍ଗୁଟ୍ଠକେନ ସଙ୍କମ୍ପେସି ସମ୍ପକମ୍ପେସି ସମ୍ପୱେଧେସି । ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଚ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ, ୱେସ୍ସୱଣୋ ଚ ମହାରାଜା, ଦେୱା ଚ ତାୱତିଂସା ଅଚ୍ଛରିୟବ୍ଭୁତଚିତ୍ତଜାତା ଅହେସୁଂ – ‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ ୱତ, ଭୋ, ଅବ୍ଭୁତଂ ୱତ, ଭୋ, ସମଣସ୍ସ ମହିଦ୍ଧିକତା ମହାନୁଭାୱତା, ୟତ୍ର ହି ନାମ ଦିବ୍ବଭୱନଂ ପାଦଙ୍ଗୁଟ୍ଠକେନ ସଙ୍କମ୍ପେସ୍ସତି ସମ୍ପକମ୍ପେସ୍ସତି ସମ୍ପୱେଧେସ୍ସତୀ’’ତି! ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ ସଂୱିଗ୍ଗଂ ଲୋମହଟ୍ଠଜାତଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ୟଥା କଥଂ ପନ ଖୋ, କୋସିୟ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ତଣ୍ହାସଙ୍ଖୟୱିମୁତ୍ତିଂ ଅଭାସି? ସାଧୁ ମୟମ୍ପି ଏତିସ୍ସା କଥାୟ ଭାଗିନୋ ଅସ୍ସାମ ସୱନାୟା’’ତି।

୩୯୪ . ‘‘ଇଧାହଂ , ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସିଂ। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ଅହଂ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ ସଂଖିତ୍ତେନ ତଣ୍ହାସଙ୍ଖୟୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି ଅଚ୍ଚନ୍ତନିଟ୍ଠୋ ଅଚ୍ଚନ୍ତୟୋଗକ୍ଖେମୀ ଅଚ୍ଚନ୍ତବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଅଚ୍ଚନ୍ତପରିୟୋସାନୋ ସେଟ୍ଠୋ ଦେୱମନୁସ୍ସାନ’’’ନ୍ତି?

‘‘ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଭଗୱା ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଇଧ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ସୁତଂ ହୋତି – ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ନାଲଂ ଅଭିନିୱେସାୟା’ତି। ଏୱଂ ଚେତଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦ ଭିକ୍ଖୁନୋ ସୁତଂ ହୋତି ‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ନାଲଂ ଅଭିନିୱେସାୟା’ତି। ସୋ ସବ୍ବଂ ଧମ୍ମଂ ଅଭିଜାନାତି, ସବ୍ବଂ ଧମ୍ମଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସବ୍ବଂ ଧମ୍ମଂ ପରିଜାନାତି, ସବ୍ବଂ ଧମ୍ମଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ୟଂ କିଞ୍ଚି ୱେଦନଂ ୱେଦେତି ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା। ସୋ ତାସୁ ୱେଦନାସୁ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ୱିରାଗାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି। ସୋ ତାସୁ ୱେଦନାସୁ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରନ୍ତୋ, ୱିରାଗାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରନ୍ତୋ, ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରନ୍ତୋ, ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରନ୍ତୋ ନ କିଞ୍ଚି ଲୋକେ ଉପାଦିୟତି, ଅନୁପାଦିୟଂ ନ ପରିତସ୍ସତି, ଅପରିତସ୍ସଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଞ୍ଞେୱ ପରିନିବ୍ବାୟତି – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତି। ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ସଂଖିତ୍ତେନ ତଣ୍ହାସଙ୍ଖୟୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି ଅଚ୍ଚନ୍ତନିଟ୍ଠୋ ଅଚ୍ଚନ୍ତୟୋଗକ୍ଖେମୀ ଅଚ୍ଚନ୍ତବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଅଚ୍ଚନ୍ତପରିୟୋସାନୋ ସେଟ୍ଠୋ ଦେୱମନୁସ୍ସାନନ୍ତି। ଏୱଂ ଖୋ ମେ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଭଗୱା ସଂଖିତ୍ତେନ ତଣ୍ହାସଙ୍ଖୟୱିମୁତ୍ତିଂ ଅଭାସୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ସକ୍କସ୍ସ ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା – ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ପୁରିସୋ ସମିଞ୍ଜିତଂ ୱା ବାହଂ ପସାରେୟ୍ୟ, ପସାରିତଂ ୱା ବାହଂ ସମିଞ୍ଜେୟ୍ୟ ଏୱମେୱ – ଦେୱେସୁ ତାୱତିଂସେସୁ ଅନ୍ତରହିତୋ ପୁବ୍ବାରାମେ ମିଗାରମାତୁପାସାଦେ ପାତୁରହୋସି। ଅଥ ଖୋ ସକ୍କସ୍ସ ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ପରିଚାରିକାୟୋ ଅଚିରପକ୍କନ୍ତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତେ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନେ ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ଏସୋ ନୁ ତେ, ମାରିସ, ସୋ ଭଗୱା ସତ୍ଥା’’ତି? ‘‘ନ ଖୋ ମେ, ମାରିସ, ସୋ ଭଗୱା ସତ୍ଥା। ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ମେ ଏସୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ’’ତି। ‘‘ଲାଭା ତେ, ମାରିସ, (ସୁଲଦ୍ଧଂ ତେ, ମାରିସ) [( ) ନତ୍ଥି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୟସ୍ସ ତେ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକୋ ଏୱଂମହାନୁଭାୱୋ! ଅହୋ ନୂନ ତେ ସୋ ଭଗୱା ସତ୍ଥା’’ତି।

୩୯୫ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିଜାନାତି ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଅହୁ [ଅହୁନଞ୍ଞେୱ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଞାତଞ୍ଞତରସ୍ସ ମହେସକ୍ଖସ୍ସ ୟକ୍ଖସ୍ସ ସଂଖିତ୍ତେନ ତଣ୍ହାସଙ୍ଖୟୱିମୁତ୍ତିଂ ଭାସିତା’’ତି [ଅଭାସିତ୍ଥାତି (କ॰)] ? ‘‘ଅଭିଜାନାମହଂ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଇଧ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ୟେନାହଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ମଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ , ଭିକ୍ଖୁ ସଂଖିତ୍ତେନ ତଣ୍ହାସଙ୍ଖୟୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି ଅଚ୍ଚନ୍ତନିଟ୍ଠୋ ଅଚ୍ଚନ୍ତୟୋଗକ୍ଖେମୀ ଅଚ୍ଚନ୍ତବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଅଚ୍ଚନ୍ତପରିୟୋସାନୋ ସେଟ୍ଠୋ ଦେୱମନୁସ୍ସାନ’’ନ୍ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଅହଂ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚଂ ‘‘ଇଧ ଦେୱାନମିନ୍ଦ ଭିକ୍ଖୁନୋ ସୁତଂ ହୋତି ‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ନାଲଂ ଅଭିନିୱେସାୟା’ତି। ଏୱଂ ଚେତଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦ ଭିକ୍ଖୁନୋ ସୁତଂ ହୋତି ‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ନାଲଂ ଅଭିନିୱେସାୟା’ତି। ସୋ ସବ୍ବଂ ଧମ୍ମଂ ଅଭିଜାନାତି, ସବ୍ବଂ ଧମ୍ମଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସବ୍ବଂ ଧମ୍ମଂ ପରିଜାନାତି , ସବ୍ବଂ ଧମ୍ମଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ୟଂ କିଞ୍ଚି ୱେଦନଂ ୱେଦେତି ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା। ସୋ ତାସୁ ୱେଦନାସୁ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ୱିରାଗାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି। ସୋ ତାସୁ ୱେଦନାସୁ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରନ୍ତୋ, ୱିରାଗାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରନ୍ତୋ, ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରନ୍ତୋ, ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରନ୍ତୋ ନ କିଞ୍ଚି ଲୋକେ ଉପାଦିୟତି, ଅନୁପାଦିୟଂ ନ ପରିତସ୍ସତି, ଅପରିତସ୍ସଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଞ୍ଞେୱ ପରିନିବ୍ବାୟତି – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ , କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତି। ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଦେୱାନମିନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ସଂଖିତ୍ତେନ ତଣ୍ହାସଙ୍ଖୟୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି ଅଚ୍ଚନ୍ତନିଟ୍ଠୋ ଅଚ୍ଚନ୍ତୟୋଗକ୍ଖେମୀ ଅଚ୍ଚନ୍ତବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଅଚ୍ଚନ୍ତପରିୟୋସାନୋ ସେଟ୍ଠୋ ଦେୱମନୁସ୍ସାନନ୍ତି। ଏୱଂ ଖୋ ଅହଂ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଅଭିଜାନାମି ସକ୍କସ୍ସ ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ସଂଖିତ୍ତେନ ତଣ୍ହାସଙ୍ଖୟୱିମୁତ୍ତିଂ ଭାସିତା’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୀତି।

ଚୂଳତଣ୍ହାସଙ୍ଖୟସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ସତ୍ତମଂ।

୮. ମହାତଣ୍ହାସଙ୍ଖୟସୁତ୍ତଂ

୩୯୬ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସାତିସ୍ସ ନାମ ଭିକ୍ଖୁନୋ କେୱଟ୍ଟପୁତ୍ତସ୍ସ ଏୱରୂପଂ ପାପକଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ହୋତି – ‘‘ତଥାହଂ ଭଗୱତା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାମି ୟଥା ତଦେୱିଦଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସନ୍ଧାୱତି ସଂସରତି ଅନଞ୍ଞ’’ନ୍ତି। ଅସ୍ସୋସୁଂ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା ଭିକ୍ଖୂ – ‘‘ସାତିସ୍ସ କିର ନାମ ଭିକ୍ଖୁନୋ କେୱଟ୍ଟପୁତ୍ତସ୍ସ ଏୱରୂପଂ ପାପକଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ – ‘ତଥାହଂ ଭଗୱତା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାମି ୟଥା ତଦେୱିଦଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସନ୍ଧାୱତି ସଂସରତି, ଅନଞ୍ଞ’’’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ୟେନ ସାତି ଭିକ୍ଖୁ କେୱଟ୍ଟପୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ସାତିଂ ଭିକ୍ଖୁଂ କେୱଟ୍ଟପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ସଚ୍ଚଂ କିର ତେ, ଆୱୁସୋ ସାତି, ଏୱରୂପଂ ପାପକଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ – ‘ତଥାହଂ ଭଗୱତା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାମି ୟଥା ତଦେୱିଦଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସନ୍ଧାୱତି ସଂସରତି, ଅନଞ୍ଞ’’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ ବ୍ୟା ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାମି ୟଥା ତଦେୱିଦଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସନ୍ଧାୱତି ସଂସରତି, ଅନଞ୍ଞ’’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ସାତିଂ ଭିକ୍ଖୁଂ କେୱଟ୍ଟପୁତ୍ତଂ ଏତସ୍ମା ପାପକା ଦିଟ୍ଠିଗତା ୱିୱେଚେତୁକାମା ସମନୁୟୁଞ୍ଜନ୍ତି ସମନୁଗାହନ୍ତି ସମନୁଭାସନ୍ତି – ‘‘ମା ଏୱଂ, ଆୱୁସୋ ସାତି, ଅୱଚ, ମା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖି, ନ ହି ସାଧୁ ଭଗୱତୋ ଅବ୍ଭକ୍ଖାନଂ, ନ ହି ଭଗୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ। ଅନେକପରିୟାୟେନାୱୁସୋ ସାତି, ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ପଚ୍ଚୟା ନତ୍ଥି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ସମ୍ଭୱୋ’’ତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ ସାତି ଭିକ୍ଖୁ କେୱଟ୍ଟପୁତ୍ତୋ ତେହି ଭିକ୍ଖୂହି ସମନୁୟୁଞ୍ଜିୟମାନୋ ସମନୁଗାହିୟମାନୋ ସମନୁଭାସିୟମାନୋ ତଦେୱ ପାପକଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଥାମସା ପରାମାସା ଅଭିନିୱିସ୍ସ ୱୋହରତି – ‘‘ଏୱଂ ବ୍ୟା ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାମି ୟଥା ତଦେୱିଦଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସନ୍ଧାୱତି ସଂସରତି ଅନଞ୍ଞ’’ନ୍ତି।

୩୯୭ . ୟତୋ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ନାସକ୍ଖିଂସୁ ସାତିଂ ଭିକ୍ଖୁଂ କେୱଟ୍ଟପୁତ୍ତଂ ଏତସ୍ମା ପାପକା ଦିଟ୍ଠିଗତା ୱିୱେଚେତୁଂ, ଅଥ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ସାତିସ୍ସ ନାମ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ କେୱଟ୍ଟପୁତ୍ତସ୍ସ ଏୱରୂପଂ ପାପକଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ – ‘ତଥାହଂ ଭଗୱତା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାମି ୟଥା ତଦେୱିଦଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସନ୍ଧାୱତି ସଂସରତି, ଅନଞ୍ଞ’ନ୍ତି। ଅସ୍ସୁମ୍ହ ଖୋ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ସାତିସ୍ସ କିର ନାମ ଭିକ୍ଖୁନୋ କେୱଟ୍ଟପୁତ୍ତସ୍ସ ଏୱରୂପଂ ପାପକଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ – ‘ତଥାହଂ ଭଗୱତା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାମି ୟଥା ତଦେୱିଦଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସନ୍ଧାୱତି ସଂସରତି, ଅନଞ୍ଞ’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ୟେନ ସାତି ଭିକ୍ଖୁ କେୱଟ୍ଟପୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମିମ୍ହ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ସାତିଂ ଭିକ୍ଖୁଂ କେୱଟ୍ଟପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁମ୍ହ – ‘ସଚ୍ଚଂ କିର ତେ, ଆୱୁସୋ ସାତି, ଏୱରୂପଂ ପାପକଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ – ‘‘ତଥାହଂ ଭଗୱତା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାମି ୟଥା ତଦେୱିଦଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସନ୍ଧାୱତି ସଂସରତି, ଅନଞ୍ଞ’’ନ୍ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭନ୍ତେ, ସାତି ଭିକ୍ଖୁ କେୱଟ୍ଟପୁତ୍ତୋ ଅମ୍ହେ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଏୱଂ ବ୍ୟା ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାମି ୟଥା ତଦେୱିଦଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସନ୍ଧାୱତି ସଂସରତି, ଅନଞ୍ଞ’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ସାତିଂ ଭିକ୍ଖୁଂ କେୱଟ୍ଟପୁତ୍ତଂ ଏତସ୍ମା ପାପକା ଦିଟ୍ଠିଗତା ୱିୱେଚେତୁକାମା ସମନୁୟୁଞ୍ଜିମ୍ହ ସମନୁଗାହିମ୍ହ ସମନୁଭାସିମ୍ହ – ‘ମା ଏୱଂ, ଆୱୁସୋ ସାତି, ଅୱଚ, ମା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖି, ନ ହି ସାଧୁ ଭଗୱତୋ ଅବ୍ଭକ୍ଖାନଂ, ନ ହି ଭଗୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ। ଅନେକପରିୟାୟେନାୱୁସୋ ସାତି, ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ପଚ୍ଚୟା ନତ୍ଥି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ସମ୍ଭୱୋ’ତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସାତି ଭିକ୍ଖୁ କେୱଟ୍ଟପୁତ୍ତୋ ଅମ୍ହେହି ସମନୁୟୁଞ୍ଜିୟମାନୋ ସମନୁଗାହିୟମାନୋ ସମନୁଭାସିୟମାନୋ ତଦେୱ ପାପକଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଥାମସା ପରାମସା ଅଭିନିୱିସ୍ସ ୱୋହରତି – ‘ଏୱଂ ବ୍ୟା ଖୋ ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାମି ୟଥା ତଦେୱିଦଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସନ୍ଧାୱତି ସଂସରତି, ଅନଞ୍ଞ’ନ୍ତି। ୟତୋ ଖୋ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ, ନାସକ୍ଖିମ୍ହ ସାତିଂ ଭିକ୍ଖୁଂ କେୱଟ୍ଟପୁତ୍ତଂ ଏତସ୍ମା ପାପକା ଦିଟ୍ଠିଗତା ୱିୱେଚେତୁଂ, ଅଥ ମୟଂ ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱତୋ ଆରୋଚେମା’’ତି।

୩୯୮ . ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଅଞ୍ଞତରଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଏହି ତ୍ୱଂ ଭିକ୍ଖୁ, ମମ ୱଚନେନ ସାତିଂ ଭିକ୍ଖୁଂ କେୱଟ୍ଟପୁତ୍ତଂ ଆମନ୍ତେହି – ‘ସତ୍ଥା ତଂ, ଆୱୁସୋ ସାତି, ଆମନ୍ତେତୀ’’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱତୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ୟେନ ସାତି ଭିକ୍ଖୁ କେୱଟ୍ଟପୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ସାତିଂ ଭିକ୍ଖୁଂ କେୱଟ୍ଟପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସତ୍ଥା ତଂ, ଆୱୁସୋ ସାତି, ଆମନ୍ତେତୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ସାତି ଭିକ୍ଖୁ କେୱଟ୍ଟପୁତ୍ତୋ ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ସାତିଂ ଭିକ୍ଖୁଂ କେୱଟ୍ଟପୁତ୍ତଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସଚ୍ଚଂ କିର, ତେ, ସାତି, ଏୱରୂପଂ ପାପକଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ – ‘ତଥାହଂ ଭଗୱତା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାମି ୟଥା ତଦେୱିଦଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସନ୍ଧାୱତି ସଂସରତି, ଅନଞ୍ଞ’’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ ବ୍ୟା ଖୋ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାମି ୟଥା ତଦେୱିଦଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସନ୍ଧାୱତି ସଂସରତି, ଅନଞ୍ଞ’’ନ୍ତି। ‘‘କତମଂ ତଂ, ସାତି, ୱିଞ୍ଞାଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟ୍ୱାୟଂ, ଭନ୍ତେ, ୱଦୋ ୱେଦେୟ୍ୟୋ ତତ୍ର ତତ୍ର କଲ୍ୟାଣପାପକାନଂ କମ୍ମାନଂ ୱିପାକଂ ପଟିସଂୱେଦେତୀ’’ତି। ‘‘କସ୍ସ ନୁ ଖୋ ନାମ ତ୍ୱଂ, ମୋଘପୁରିସ, ମୟା ଏୱଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାସି? ନନୁ ମୟା, ମୋଘପୁରିସ, ଅନେକପରିୟାୟେନ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱୁତ୍ତଂ, ଅଞ୍ଞତ୍ର ପଚ୍ଚୟା ନତ୍ଥି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ସମ୍ଭୱୋତି? ଅଥ ଚ ପନ ତ୍ୱଂ, ମୋଘପୁରିସ, ଅତ୍ତନା ଦୁଗ୍ଗହିତେନ ଅମ୍ହେ ଚେୱ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖସି, ଅତ୍ତାନଞ୍ଚ ଖଣସି, ବହୁଞ୍ଚ ଅପୁଞ୍ଞଂ ପସୱସି। ତଞ୍ହି ତେ, ମୋଘପୁରିସ, ଭୱିସ୍ସତି ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟା’’ତି।

୩୯୯ . ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପି ନାୟଂ ସାତି ଭିକ୍ଖୁ କେୱଟ୍ଟପୁତ୍ତୋ ଉସ୍ମୀକତୋପି ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ’’ତି? ‘‘କିଞ୍ହି ସିୟା ଭନ୍ତେ? ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ସାତି ଭିକ୍ଖୁ କେୱଟ୍ଟପୁତ୍ତୋ ତୁଣ୍ହୀଭୂତୋ ମଙ୍କୁଭୂତୋ ପତ୍ତକ୍ଖନ୍ଧୋ ଅଧୋମୁଖୋ ପଜ୍ଝାୟନ୍ତୋ ଅପ୍ପଟିଭାନୋ ନିସୀଦି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ସାତିଂ ଭିକ୍ଖୁଂ କେୱଟ୍ଟପୁତ୍ତଂ ତୁଣ୍ହୀଭୂତଂ ମଙ୍କୁଭୂତଂ ପତ୍ତକ୍ଖନ୍ଧଂ ଅଧୋମୁଖଂ ପଜ୍ଝାୟନ୍ତଂ ଅପ୍ପଟିଭାନଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସାତିଂ ଭିକ୍ଖୁଂ କେୱଟ୍ଟପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ପଞ୍ଞାୟିସ୍ସସି ଖୋ ତ୍ୱଂ, ମୋଘପୁରିସ, ଏତେନ ସକେନ ପାପକେନ ଦିଟ୍ଠିଗତେନ। ଇଧାହଂ ଭିକ୍ଖୂ ପଟିପୁଚ୍ଛିସ୍ସାମୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ତୁମ୍ହେପି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାଥ ୟଥାୟଂ ସାତି ଭିକ୍ଖୁ କେୱଟ୍ଟପୁତ୍ତୋ ଅତ୍ତନା ଦୁଗ୍ଗହିତେନ ଅମ୍ହେ ଚେୱ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖତି, ଅତ୍ତାନଞ୍ଚ ଖଣତି, ବହୁଞ୍ଚ ଅପୁଞ୍ଞଂ ପସୱତୀ’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ! ଅନେକପରିୟାୟେନ ହି ନୋ, ଭନ୍ତେ, ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ପଚ୍ଚୟା ନତ୍ଥି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ସମ୍ଭୱୋ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୱେ! ସାଧୁ ଖୋ ମେ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନାଥ। ଅନେକପରିୟାୟେନ ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱୁତ୍ତଂ ମୟା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ପଚ୍ଚୟା ନତ୍ଥି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ସମ୍ଭୱୋତି। ଅଥ ଚ ପନାୟଂ ସାତି ଭିକ୍ଖୁ କେୱଟ୍ଟପୁତ୍ତୋ ଅତ୍ତନା ଦୁଗ୍ଗହିତେନ ଅମ୍ହେ ଚେୱ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖତି, ଅତ୍ତାନଞ୍ଚ ଖଣତି, ବହୁଞ୍ଚ ଅପୁଞ୍ଞଂ ପସୱତି ପସୱତି। ତଞ୍ହି ତସ୍ସ ମୋଘପୁରିସସ୍ସ ଭୱିସ୍ସତି ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ।

୪୦୦ . ‘‘ୟଂ ୟଦେୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ତେନ ତେନେୱ ୱିଞ୍ଞାଣଂତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତି [ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] । ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରୂପେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତି; ସୋତଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ସଦ୍ଦେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତି; ଘାନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଗନ୍ଧେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଂତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତି; ଜିୱ୍ହଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରସେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତି; କାୟଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ, କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତି; ମନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଧମ୍ମେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଂ ୟଦେୱ ପଚ୍ଚୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଅଗ୍ଗି ଜଲତି ତେନ ତେନେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତି। କଟ୍ଠଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଅଗ୍ଗି ଜଲତି, କଟ୍ଠଗ୍ଗିତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତି; ସକଲିକଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଅଗ୍ଗି ଜଲତି, ସକଲିକଗ୍ଗିତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତି; ତିଣଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଅଗ୍ଗି ଜଲତି, ତିଣଗ୍ଗିତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତି; ଗୋମୟଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଅଗ୍ଗି ଜଲତି, ଗୋମୟଗ୍ଗିତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତି; ଥୁସଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଅଗ୍ଗି ଜଲତି, ଥୁସଗ୍ଗିତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତି; ସଙ୍କାରଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଅଗ୍ଗି ଜଲତି, ସଙ୍କାରଗ୍ଗିତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଂ ୟଦେୱ ପଚ୍ଚୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ତେନ ତେନେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତି। ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରୂପେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତି; ସୋତଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ସଦ୍ଦେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତି, ଘାନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଗନ୍ଧେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ , ଘାଣୱିଞ୍ଞାଣଂତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତି, ଜିୱ୍ହଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରସେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତି। କାୟଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ, କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତି। ମନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଧମ୍ମେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ଗଚ୍ଛତି।

୪୦୧ . ‘‘ଭୂତମିଦନ୍ତି , ଭିକ୍ଖୱେ, ପସ୍ସଥା’’ତି?

‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ତଦାହାରସମ୍ଭୱନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପସ୍ସଥା’’ତି?

‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ତଦାହାରନିରୋଧା ୟଂ ଭୂତଂ, ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପସ୍ସଥା’’ତି?

‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଭୂତମିଦଂ ନୋସ୍ସୂତି, ଭିକ୍ଖୱେ, କଙ୍ଖତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱିଚିକିଚ୍ଛା’’ତି?

‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ତଦାହାରସମ୍ଭୱଂ ନୋସ୍ସୂତି, ଭିକ୍ଖୱେ , କଙ୍ଖତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱିଚିକିଚ୍ଛା’’ତି?

‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ତଦାହାରନିରୋଧା ୟଂ ଭୂତଂ, ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମଂ ନୋସ୍ସୂତି, ଭିକ୍ଖୱେ, କଙ୍ଖତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱିଚିକିଚ୍ଛା’’ତି?

‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଭୂତମିଦନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତୋ ୟା ୱିଚିକିଚ୍ଛା ସା ପହୀୟତୀ’’ତି?

‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ତଦାହାରସମ୍ଭୱନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତୋ ୟା ୱିଚିକିଚ୍ଛା ସା ପହୀୟତୀ’’ତି?

‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ତଦାହାରନିରୋଧା ୟଂ ଭୂତଂ, ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତୋ ୟା ୱିଚିକିଚ୍ଛା ସା ପହୀୟତୀ’’ତି?

‘‘ଏୱଂ , ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଭୂତମିଦନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇତିପି ୱୋ ଏତ୍ଥ ନିବ୍ବିଚିକିଚ୍ଛା’’ତି?

‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ତଦାହାରସମ୍ଭୱନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇତିପି ୱୋ ଏତ୍ଥ ନିବ୍ବିଚିକିଚ୍ଛା’’ତି?

‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ତଦାହାରନିରୋଧା ୟଂ ଭୂତଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇତିପି ୱୋ ଏତ୍ଥ ନିବ୍ବିଚିକିଚ୍ଛା’’ତି?

‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଭୂତମିଦନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠ’’ନ୍ତି?

‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ତଦାହାରସମ୍ଭୱନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠ’’ନ୍ତି?

‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ତଦାହାରନିରୋଧା ୟଂ ଭୂତଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠ’’ନ୍ତି?

‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଇମଂ ଚେ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦିଟ୍ଠିଂ ଏୱଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ଏୱଂ ପରିୟୋଦାତଂ ଅଲ୍ଲୀୟେଥ କେଲାୟେଥ ଧନାୟେଥ ମମାୟେଥ, ଅପି ନୁ ମେ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁଲ୍ଲୂପମଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନେୟ୍ୟାଥ ନିତ୍ଥରଣତ୍ଥାୟ ନୋ ଗହଣତ୍ଥାୟା’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଇମଂ ଚେ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦିଟ୍ଠିଂ ଏୱଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ଏୱଂ ପରିୟୋଦାତଂ ନ ଅଲ୍ଲୀୟେଥ ନ କେଲାୟେଥ ନ ଧନାୟେଥ ନ ମମାୟେଥ, ଅପି ନୁ ମେ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁଲ୍ଲୂପମଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ ଆଜାନେୟ୍ୟାଥ ନିତ୍ଥରଣତ୍ଥାୟ ନୋ ଗହଣତ୍ଥାୟା’’ତି?

‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’।

୪୦୨ . ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରା ଭୂତାନଂ ୱା ସତ୍ତାନଂ ଠିତିୟା, ସମ୍ଭୱେସୀନଂ ୱା ଅନୁଗ୍ଗହାୟ। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? କବଳୀକାରୋ ଆହାରୋ ଓଳାରିକୋ ୱା ସୁଖୁମୋ ୱା, ଫସ୍ସୋ ଦୁତିୟୋ, ମନୋସଞ୍ଚେତନା ତତିୟା, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଚତୁତ୍ଥଂ।

‘‘ଇମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ଆହାରା କିଂନିଦାନା କିଂସମୁଦୟା କିଂଜାତିକା କିଂପଭୱା?

‘‘ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ଆହାରା ତଣ୍ହାନିଦାନା ତଣ୍ହାସମୁଦୟା ତଣ୍ହାଜାତିକା ତଣ୍ହାପଭୱା।

‘‘ତଣ୍ହା ଚାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କିଂନିଦାନା କିଂସମୁଦୟା କିଂଜାତିକା କିଂପଭୱା?

‘‘ତଣ୍ହା ୱେଦନାନିଦାନା ୱେଦନାସମୁଦୟା ୱେଦନାଜାତିକା ୱେଦନାପଭୱା।

‘‘ୱେଦନା ଚାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କିଂନିଦାନା କିଂସମୁଦୟା କିଂଜାତିକା କିଂପଭୱା?

‘‘ୱେଦନା ଫସ୍ସନିଦାନା ଫସ୍ସସମୁଦୟା ଫସ୍ସଜାତିକା ଫସ୍ସପଭୱା ।

‘‘ଫସ୍ସୋ ଚାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କିଂନିଦାନୋ କିଂସମୁଦୟୋ କିଂଜାତିକୋ କିଂପଭୱୋ?

‘‘ଫସ୍ସୋ ସଳାୟତନନିଦାନୋ ସଳାୟତନସମୁଦୟୋ ସଳାୟତନଜାତିକୋ ସଳାୟତନପଭୱୋ।

‘‘ସଳାୟତନଂ ଚିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କିଂନିଦାନଂ କିଂସମୁଦୟଂ କିଂଜାତିକଂ କିଂପଭୱଂ?

‘‘ସଳାୟତନଂ ନାମରୂପନିଦାନଂ ନାମରୂପସମୁଦୟଂ ନାମରୂପଜାତିକଂ ନାମରୂପପଭୱଂ।

‘‘ନାମରୂପଂ ଚିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କିଂନିଦାନଂ କିଂସମୁଦୟଂ କିଂଜାତିକଂ କିଂପଭୱଂ?

‘‘ନାମରୂପଂ ୱିଞ୍ଞାଣନିଦାନଂ ୱିଞ୍ଞାଣସମୁଦୟଂ ୱିଞ୍ଞାଣଜାତିକଂ ୱିଞ୍ଞାଣପଭୱଂ।

‘‘ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଚିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କିଂନିଦାନଂ କିଂସମୁଦୟଂ କିଂଜାତିକଂ କିଂପଭୱଂ?

‘‘ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସଙ୍ଖାରନିଦାନଂ ସଙ୍ଖାରସମୁଦୟଂ ସଙ୍ଖାରଜାତିକଂ ସଙ୍ଖାରପଭୱଂ।

‘‘ସଙ୍ଖାରା ଚିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, କିଂନିଦାନା କିଂସମୁଦୟା କିଂଜାତିକା କିଂପଭୱା?

‘‘ସଙ୍ଖାରା ଅୱିଜ୍ଜାନିଦାନା ଅୱିଜ୍ଜାସମୁଦୟା ଅୱିଜ୍ଜାଜାତିକା ଅୱିଜ୍ଜାପଭୱା।

‘‘ଇତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା, ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟା ନାମରୂପଂ, ନାମରୂପପଚ୍ଚୟା ସଳାୟତନଂ, ସଳାୟତନପଚ୍ଚୟା ଫସ୍ସୋ, ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା, ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା, ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନଂ, ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋ, ଭୱପଚ୍ଚୟା ଜାତି, ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ସମ୍ଭୱନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି।’’’

୪୦୩ . ‘‘ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣନ୍ତି ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ; ଜାତିପଚ୍ଚୟା ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜରାମରଣଂ, ନୋ ୱା, କଥଂ ୱା ଏତ୍ଥ [କଥଂ ୱା ୱୋ ଏତ୍ଥ (?)] ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଜାତିପଚ୍ଚୟା, ଭନ୍ତେ, ଜରାମରଣଂ; ଏୱଂ ନୋ ଏତ୍ଥ ହୋତି [ଏୱଂ ନୋ ଏତ୍ଥ ହୋତୀତି (କ॰)] – ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣ’’ନ୍ତି। ‘‘ଭୱପଚ୍ଚୟା ଜାତୀତି ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ; ଭୱପଚ୍ଚୟା ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାତି, ନୋ ୱା, କଥଂ ୱା ଏତ୍ଥ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଭୱପଚ୍ଚୟା, ଭନ୍ତେ , ଜାତି; ଏୱଂ ନୋ ଏତ୍ଥ ହୋତି – ଭୱପଚ୍ଚୟା ଜାତୀ’’ତି । ‘‘ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋତି ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ; ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭୱୋ, ନୋ ୱା, କଥଂ ୱା ଏତ୍ଥ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା, ଭନ୍ତେ, ଭୱୋ; ଏୱଂ ନୋ ଏତ୍ଥ ହୋତି – ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋ’’ତି। ‘‘ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନନ୍ତି ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ, ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପାଦାନଂ, ନୋ ୱା, କଥଂ ୱା ଏତ୍ଥ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା, ଭନ୍ତେ, ଉପାଦାନଂ; ଏୱଂ ନୋ ଏତ୍ଥ ହୋତି – ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନ’’ନ୍ତି। ‘‘ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହାତି ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ; ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଣ୍ହା, ନୋ ୱା, କଥଂ ୱା ଏତ୍ଥ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା, ଭନ୍ତେ, ତଣ୍ହା; ଏୱଂ ନୋ ଏତ୍ଥ ହୋତି – ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା’’ତି। ‘‘ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନାତି ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ; ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା, ନୋ ୱା, କଥଂ ୱା ଏତ୍ଥ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା, ଭନ୍ତେ, ୱେଦନା; ଏୱଂ ନୋ ଏତ୍ଥ ହୋତି – ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା’’ତି। ‘‘ସଳାୟତନପଚ୍ଚୟା ଫସ୍ସୋତି ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ; ସଳାୟତନପଚ୍ଚୟା ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଫସ୍ସୋ, ନୋ ୱା, କଥଂ ୱା ଏତ୍ଥ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ସଳାୟତନପଚ୍ଚୟା, ଭନ୍ତେ, ଫସ୍ସୋ; ଏୱଂ ନୋ ଏତ୍ଥ ହୋତି – ସଳାୟତନପଚ୍ଚୟା ଫସ୍ସୋ’’ତି। ‘‘ନାମରୂପପଚ୍ଚୟା ସଳାୟତନନ୍ତି ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ; ନାମରୂପପଚ୍ଚୟା ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଳାୟତନଂ, ନୋ ୱା, କଥଂ ୱା ଏତ୍ଥ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ନାମରୂପପଚ୍ଚୟା, ଭନ୍ତେ, ସଳାୟତନଂ; ଏୱଂ ନୋ ଏତ୍ଥ ହୋତି – ନାମରୂପପଚ୍ଚୟା ସଳାୟତନ’’ନ୍ତି। ‘‘ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟା ନାମରୂପନ୍ତି ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ; ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟା ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନାମରୂପଂ, ନୋ ୱା, କଥଂ ୱା ଏତ୍ଥ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟା, ଭନ୍ତେ, ନାମରୂପଂ; ଏୱଂ ନୋ ଏତ୍ଥ ହୋତି – ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟା ନାମରୂପ’’ନ୍ତି। ‘‘ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣନ୍ତି ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ; ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ନୋ ୱା, କଥଂ ୱା ଏତ୍ଥ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା, ଭନ୍ତେ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ; ଏୱଂ ନୋ ଏତ୍ଥ ହୋତି – ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣ’’ନ୍ତି। ‘‘ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରାତି ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ; ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଖାରା, ନୋ ୱା, କଥଂ ୱା ଏତ୍ଥ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା, ଭନ୍ତେ, ସଙ୍ଖାରା; ଏୱଂ ନୋ ଏତ୍ଥ ହୋତି – ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା’’ତି।

୪୦୪ . ‘‘ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୱେ। ଇତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୁମ୍ହେପି ଏୱଂ ୱଦେଥ, ଅହମ୍ପି ଏୱଂ ୱଦାମି – ଇମସ୍ମିଂ ସତି ଇଦଂ ହୋତି, ଇମସ୍ସୁପ୍ପାଦା ଇଦଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ୟଦିଦଂ – ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା, ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟା ନାମରୂପଂ, ନାମରୂପପଚ୍ଚୟା ସଳାୟତନଂ, ସଳାୟତନପଚ୍ଚୟା ଫସ୍ସୋ, ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା, ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା, ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନଂ, ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋ, ଭୱପଚ୍ଚୟା ଜାତି, ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ସମ୍ଭୱନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି।

‘‘ଅୱିଜ୍ଜାୟତ୍ୱେୱ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ, ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧା ନାମରୂପନିରୋଧୋ, ନାମରୂପନିରୋଧା ସଳାୟତନନିରୋଧୋ , ସଳାୟତନନିରୋଧା ଫସ୍ସନିରୋଧୋ, ଫସ୍ସନିରୋଧା ୱେଦନାନିରୋଧୋ, ୱେଦନାନିରୋଧା ତଣ୍ହାନିରୋଧୋ, ତଣ୍ହାନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ, ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋ, ଭୱନିରୋଧା ଜାତିନିରୋଧୋ, ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତି।

୪୦୫ . ‘‘ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣନିରୋଧୋତି ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ; ଜାତିନିରୋଧା ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜରାମରଣନିରୋଧୋ, ନୋ ୱା, କଥଂ ୱା ଏତ୍ଥ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଜାତିନିରୋଧା, ଭନ୍ତେ, ଜରାମରଣନିରୋଧୋ; ଏୱଂ ନୋ ଏତ୍ଥ ହୋତି – ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣନିରୋଧୋ’’ତି। ‘‘ଭୱନିରୋଧା ଜାତିନିରୋଧୋତି ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ; ଭୱନିରୋଧା ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାତିନିରୋଧୋ, ନୋ ୱା, କଥଂ ୱା ଏତ୍ଥ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଭୱନିରୋଧା, ଭନ୍ତେ, ଜାତିନିରୋଧୋ; ଏୱଂ ନୋ ଏତ୍ଥ ହୋତି – ଭୱନିରୋଧା ଜାତିନିରୋଧୋ’’ତି। ‘‘ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋତି ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ; ଉପାଦାନନିରୋଧା ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭୱନିରୋଧୋ, ନୋ ୱା, କଥଂ ୱା ଏତ୍ଥ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଉପାଦାନନିରୋଧା, ଭନ୍ତେ, ଭୱନିରୋଧୋ; ଏୱଂ ନୋ ଏତ୍ଥ ହୋତି – ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋ’’ତି। ‘‘ତଣ୍ହାନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋତି ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ; ତଣ୍ହାନିରୋଧା ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପାଦାନନିରୋଧୋ, ନୋ ୱା, କଥଂ ୱା ଏତ୍ଥ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ତଣ୍ହାନିରୋଧା, ଭନ୍ତେ, ଉପାଦାନନିରୋଧୋ; ଏୱଂ ନୋ ଏତ୍ଥ ହୋତି – ତଣ୍ହାନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ’’ତି। ‘‘ୱେଦନାନିରୋଧା ତଣ୍ହାନିରୋଧୋତି ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ; ୱେଦନାନିରୋଧା ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଣ୍ହାନିରୋଧୋ, ନୋ ୱା, କଥଂ ୱା ଏତ୍ଥ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ୱେଦନାନିରୋଧା, ଭନ୍ତେ, ତଣ୍ହାନିରୋଧୋ; ଏୱଂ ନୋ ଏତ୍ଥ ହୋତି – ୱେଦନାନିରୋଧା ତଣ୍ହାନିରୋଧୋ’’ତି। ‘‘ଫସ୍ସନିରୋଧା ୱେଦନାନିରୋଧୋତି ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ; ଫସ୍ସନିରୋଧା ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନାନିରୋଧୋ, ନୋ ୱା, କଥଂ ୱା ଏତ୍ଥ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଫସ୍ସନିରୋଧା, ଭନ୍ତେ, ୱେଦନାନିରୋଧୋ; ଏୱଂ ନୋ ଏତ୍ଥ ହୋତି – ଫସ୍ସନିରୋଧା ୱେଦନାନିରୋଧୋ’’ତି। ‘‘ସଳାୟତନନିରୋଧା ଫସ୍ସନିରୋଧୋତି ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ; ସଳାୟତନନିରୋଧା ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଫସ୍ସନିରୋଧୋ, ନୋ ୱା , କଥଂ ୱା ଏତ୍ଥ ହୋତୀତି? ସଳାୟତନନିରୋଧା, ଭନ୍ତେ, ଫସ୍ସନିରୋଧୋ; ଏୱଂ ନୋ ଏତ୍ଥ ହୋତି – ସଳାୟତନନିରୋଧା ଫସ୍ସନିରୋଧୋ’’ତି। ‘‘ନାମରୂପନିରୋଧା ସଳାୟତନନିରୋଧୋତି ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ; ନାମରୂପନିରୋଧା ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଳାୟତନନିରୋଧୋ, ନୋ ୱା, କଥଂ ୱା ଏତ୍ଥ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ନାମରୂପନିରୋଧା, ଭନ୍ତେ, ସଳାୟତନନିରୋଧୋ; ଏୱଂ ନୋ ଏତ୍ଥ ହୋତି – ନାମରୂପନିରୋଧା ସଳାୟତନନିରୋଧୋ’’ତି। ‘‘ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧା ନାମରୂପନିରୋଧୋତି ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ; ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧା ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନାମରୂପନିରୋଧୋ, ନୋ ୱା, କଥଂ ୱା ଏତ୍ଥ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧା, ଭନ୍ତେ, ନାମରୂପନିରୋଧୋ; ଏୱଂ ନୋ ଏତ୍ଥ ହୋତି – ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧା ନାମରୂପନିରୋଧୋ’’ତି। ‘‘ସଙ୍ଖାରନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋତି ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ; ସଙ୍ଖାରନିରୋଧା ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ, ନୋ ୱା, କଥଂ ୱା ଏତ୍ଥ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ସଙ୍ଖାରନିରୋଧା, ଭନ୍ତେ , ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ; ଏୱଂ ନୋ ଏତ୍ଥ ହୋତି – ସଙ୍ଖାରନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ’’ତି। ‘‘ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋତି ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ; ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ, ନୋ ୱା, କଥଂ ୱା ଏତ୍ଥ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା, ଭନ୍ତେ, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ; ଏୱଂ ନୋ ଏତ୍ଥ ହୋତି – ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ’’ତି।

୪୦୬ . ‘‘ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୱେ। ଇତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୁମ୍ହେପି ଏୱଂ ୱଦେଥ, ଅହମ୍ପି ଏୱଂ ୱଦାମି – ଇମସ୍ମିଂ ଅସତି ଇଦଂ ନ ହୋତି, ଇମସ୍ସ ନିରୋଧା ଇଦଂ ନିରୁଜ୍ଝତି, ୟଦିଦଂ – ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ, ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧା ନାମରୂପନିରୋଧୋ, ନାମରୂପନିରୋଧା ସଳାୟତନନିରୋଧୋ, ସଳାୟତନନିରୋଧା ଫସ୍ସନିରୋଧୋ, ଫସ୍ସନିରୋଧା ୱେଦନାନିରୋଧୋ, ୱେଦନାନିରୋଧା ତଣ୍ହାନିରୋଧୋ, ତଣ୍ହାନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ, ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋ, ଭୱନିରୋଧା ଜାତିନିରୋଧୋ, ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତି।

୪୦୭ . ‘‘ଅପି ନୁ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ଜାନନ୍ତା ଏୱଂ ପସ୍ସନ୍ତା ପୁବ୍ବନ୍ତଂ ୱା ପଟିଧାୱେୟ୍ୟାଥ – ‘ଅହେସୁମ୍ହ ନୁ ଖୋ ମୟଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ, ନନୁ ଖୋ ଅହେସୁମ୍ହ ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ, କିଂ ନୁ ଖୋ ଅହେସୁମ୍ହ ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ, କଥଂ ନୁ ଖୋ ଅହେସୁମ୍ହ ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ, କିଂ ହୁତ୍ୱା କିଂ ଅହେସୁମ୍ହ ନୁ ଖୋ ମୟଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନ’’’ନ୍ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଅପି ନୁ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ଜାନନ୍ତା ଏୱଂ ପସ୍ସନ୍ତା ଅପରନ୍ତଂ ୱା ପଟିଧାୱେୟ୍ୟାଥ – ଭୱିସ୍ସାମ ନୁ ଖୋ ମୟଂ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ, ନନୁ ଖୋ ଭୱିସ୍ସାମ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ, କିଂ ନୁ ଖୋ ଭୱିସ୍ସାମ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ, କଥଂ ନୁ ଖୋ ଭୱିସ୍ସାମ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ, କିଂ ହୁତ୍ୱା କିଂ ଭୱିସ୍ସାମ ନୁ ଖୋ ମୟଂ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନ’’ନ୍ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଅପି ନୁ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ଜାନନ୍ତା ଏୱଂ ପସ୍ସନ୍ତା ଏତରହି ୱା ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନମଦ୍ଧାନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ କଥଂକଥୀ ଅସ୍ସଥ – ଅହଂ ନୁ ଖୋସ୍ମି, ନୋ ନୁ ଖୋସ୍ମି, କିଂ ନୁ ଖୋସ୍ମି, କଥଂ ନୁ ଖୋସ୍ମି, ଅୟଂ ନୁ ଖୋ ସତ୍ତୋ କୁତୋ ଆଗତୋ, ସୋ କୁହିଂଗାମୀ ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଅପି ନୁ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ଜାନନ୍ତା ଏୱଂ ପସ୍ସନ୍ତା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟାଥ – ସତ୍ଥା ନୋ ଗରୁ, ସତ୍ଥୁଗାରୱେନ ଚ ମୟଂ ଏୱଂ ୱଦେମା’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଅପି ନୁ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ଜାନନ୍ତା ଏୱଂ ପସ୍ସନ୍ତା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟାଥ – ସମଣୋ ଏୱମାହ, ସମଣା ଚ ନାମ ମୟଂ ଏୱଂ ୱଦେମା’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଅପି ନୁ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ଜାନନ୍ତା ଏୱଂ ପସ୍ସନ୍ତା ଅଞ୍ଞଂ ସତ୍ଥାରଂ ଉଦ୍ଦିସେୟ୍ୟାଥା’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଅପି ନୁ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ଜାନନ୍ତା ଏୱଂ ପସ୍ସନ୍ତା ୟାନି ତାନି ପୁଥୁସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ୱତ କୋତୂହଲମଙ୍ଗଲାନି ତାନି ସାରତୋ ପଚ୍ଚାଗଚ୍ଛେୟ୍ୟାଥା’’ତି?

‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ନନୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଦେୱ ତୁମ୍ହାକଂ ସାମଂ ଞାତଂ ସାମଂ ଦିଟ୍ଠଂ ସାମଂ ୱିଦିତଂ, ତଦେୱ ତୁମ୍ହେ ୱଦେଥା’’ତି।

‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପନୀତା ଖୋ ମେ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମିନା ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକେନ ଧମ୍ମେନ ଅକାଲିକେନ ଏହିପସ୍ସିକେନ ଓପନେୟ୍ୟିକେନ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବେନ ୱିଞ୍ଞୂହି। ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମୋ ଅକାଲିକୋ ଏହିପସ୍ସିକୋ ଓପନେୟ୍ୟିକୋ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହି – ଇତି ୟନ୍ତଂ ୱୁତ୍ତଂ, ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତ’’ନ୍ତି।

୪୦୮ . ‘‘ତିଣ୍ଣଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସନ୍ନିପାତା ଗବ୍ଭସ୍ସାୱକ୍କନ୍ତି ହୋତି। ଇଧ ମାତାପିତରୋ ଚ ସନ୍ନିପତିତା ହୋନ୍ତି, ମାତା ଚ ନ ଉତୁନୀ ହୋତି, ଗନ୍ଧବ୍ବୋ ଚ ନ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତୋ ହୋତି, ନେୱ ତାୱ ଗବ୍ଭସ୍ସାୱକ୍କନ୍ତି ହୋତି। ଇଧ ମାତାପିତରୋ ଚ ସନ୍ନିପତିତା ହୋନ୍ତି, ମାତା ଚ ଉତୁନୀ ହୋତି, ଗନ୍ଧବ୍ବୋ ଚ ନ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତୋ ହୋତି, ନେୱ ତାୱ ଗବ୍ଭସ୍ସାୱକ୍କନ୍ତି ହୋତି। ୟତୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତାପିତରୋ ଚ ସନ୍ନିପତିତା ହୋନ୍ତି, ମାତା ଚ ଉତୁନୀ ହୋତି, ଗନ୍ଧବ୍ବୋ ଚ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତୋ ହୋତି – ଏୱଂ ତିଣ୍ଣଂ ସନ୍ନିପାତା ଗବ୍ଭସ୍ସାୱକ୍କନ୍ତି ହୋତି। ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତା ନୱ ୱା ଦସ ୱା ମାସେ ଗବ୍ଭଂ କୁଚ୍ଛିନା ପରିହରତି ମହତା ସଂସୟେନ ଗରୁଭାରଂ [ଗରୁମ୍ଭାରଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] । ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତା ନୱନ୍ନଂ ୱା ଦସନ୍ନଂ ୱା ମାସାନଂ ଅଚ୍ଚୟେନ ୱିଜାୟତି ମହତା ସଂସୟେନ ଗରୁଭାରଂ। ତମେନଂ ଜାତଂ ସମାନଂ ସକେନ ଲୋହିତେନ ପୋସେତି। ଲୋହିତଞ୍ହେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ୟଦିଦଂ ମାତୁଥଞ୍ଞଂ। ସ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁମାରୋ ୱୁଦ୍ଧିମନ୍ୱାୟ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ପରିପାକମନ୍ୱାୟ ୟାନି ତାନି କୁମାରକାନଂ କୀଳାପନକାନି ତେହି କୀଳତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ୱଙ୍କକଂ ଘଟିକଂ ମୋକ୍ଖଚିକଂ ଚିଙ୍ଗୁଲକଂ ପତ୍ତାଳ୍ହକଂ ରଥକଂ ଧନୁକଂ। ସ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁମାରୋ ୱୁଦ୍ଧିମନ୍ୱାୟ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ପରିପାକମନ୍ୱାୟ ପଞ୍ଚହି କାମଗୁଣେହି ସମପ୍ପିତୋ ସମଙ୍ଗୀଭୂତୋ ପରିଚାରେତି – ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେହି ରୂପେହି ଇଟ୍ଠେହି କନ୍ତେହି ମନାପେହି ପିୟରୂପେହି କାମୂପସଂହିତେହି ରଜନୀୟେହି, ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେହି ସଦ୍ଦେହି… ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେହି ଗନ୍ଧେହି… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେହି ରସେହି… କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେହି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେହି ଇଟ୍ଠେହି କନ୍ତେହି ମନାପେହି ପିୟରୂପେହି କାମୂପସଂହିତେହି ରଜନୀୟେହି।

୪୦୯ . ‘‘ସୋ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ପିୟରୂପେ ରୂପେ ସାରଜ୍ଜତି, ଅପ୍ପିୟରୂପେ ରୂପେ ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି, ଅନୁପଟ୍ଠିତକାୟସତି ଚ ୱିହରତି ପରିତ୍ତଚେତସୋ। ତଞ୍ଚ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି – ୟତ୍ଥସ୍ସ ତେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ସୋ ଏୱଂ ଅନୁରୋଧୱିରୋଧଂ ସମାପନ୍ନୋ ୟଂ କିଞ୍ଚି ୱେଦନଂ ୱେଦେତି ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା, ସୋ ତଂ ୱେଦନଂ ଅଭିନନ୍ଦତି ଅଭିୱଦତି ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ତଂ ୱେଦନଂ ଅଭିନନ୍ଦତୋ ଅଭିୱଦତୋ ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ନନ୍ଦୀ । ୟା ୱେଦନାସୁ ନନ୍ଦୀ ତଦୁପାଦାନଂ, ତସ୍ସୁପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋ, ଭୱପଚ୍ଚୟା ଜାତି, ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ସମ୍ଭୱନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା…ପେ॰… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା…ପେ॰… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ପିୟରୂପେ ଧମ୍ମେ ସାରଜ୍ଜତି, ଅପ୍ପିୟରୂପେ ଧମ୍ମେ ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି, ଅନୁପଟ୍ଠିତକାୟସତି ଚ ୱିହରତି ପରିତ୍ତଚେତସୋ। ତଞ୍ଚ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି – ୟତ୍ଥସ୍ସ ତେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ସୋ ଏୱଂ ଅନୁରୋଧୱିରୋଧଂ ସମାପନ୍ନୋ ୟଂ କିଞ୍ଚି ୱେଦନଂ ୱେଦେତି ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା, ସୋ ତଂ ୱେଦନଂ ଅଭିନନ୍ଦତି ଅଭିୱଦତି ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ତଂ ୱେଦନଂ ଅଭିନନ୍ଦତୋ ଅଭିୱଦତୋ ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ନନ୍ଦୀ। ୟା ୱେଦନାସୁ ନନ୍ଦୀ ତଦୁପାଦାନଂ, ତସ୍ସୁପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋ, ଭୱପଚ୍ଚୟା ଜାତି, ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ସମ୍ଭୱନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି।

୪୧୦ . ‘‘ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନୋ ସୁଗତୋ ଲୋକୱିଦୂ ଅନୁତ୍ତରୋ ପୁରିସଦମ୍ମସାରଥି ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା। ସୋ ଇମଂ ଲୋକଂ ସଦେୱକଂ ସମାରକଂ ସବ୍ରହ୍ମକଂ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିଂ ପଜଂ ସଦେୱମନୁସ୍ସଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ପୱେଦେତି। ସୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଂ ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣଂ ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ; କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପକାସେତି। ତଂ ଧମ୍ମଂ ସୁଣାତି ଗହପତି ୱା ଗହପତିପୁତ୍ତୋ ୱା ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ୱା କୁଲେ ପଚ୍ଚାଜାତୋ। ସୋ ତଂ ଧମ୍ମଂ ସୁତ୍ୱା ତଥାଗତେ ସଦ୍ଧଂ ପଟିଲଭତି। ସୋ ତେନ ସଦ୍ଧାପଟିଲାଭେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ସମ୍ବାଧୋ ଘରାୱାସୋ ରଜାପଥୋ, ଅବ୍ଭୋକାସୋ ପବ୍ବଜ୍ଜା। ନୟିଦଂ ସୁକରଂ ଅଗାରଂ ଅଜ୍ଝାୱସତା ଏକନ୍ତପରିପୁଣ୍ଣଂ ଏକନ୍ତପରିସୁଦ୍ଧଂ ସଙ୍ଖଲିଖିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରିତୁଂ। ୟଂନୂନାହଂ କେସମସ୍ସୁଂ ଓହାରେତ୍ୱା, କାସାୟାନି ୱତ୍ଥାନି ଅଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା, ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜେୟ୍ୟ’’’ନ୍ତି। ସୋ ଅପରେନ ସମୟେନ ଅପ୍ପଂ ୱା ଭୋଗକ୍ଖନ୍ଧଂ ପହାୟ, ମହନ୍ତଂ ୱା ଭୋଗକ୍ଖନ୍ଧଂ ପହାୟ, ଅପ୍ପଂ ୱା ଞାତିପରିୱଟ୍ଟଂ ପହାୟ, ମହନ୍ତଂ ୱା ଞାତିପରିୱଟ୍ଟଂ ପହାୟ, କେସମସ୍ସୁଂ ଓହାରେତ୍ୱା, କାସାୟାନି ୱତ୍ଥାନି ଅଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା, ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜତି।

୪୧୧ . ‘‘ସୋ ଏୱଂ ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ଭିକ୍ଖୂନଂ ସିକ୍ଖାସାଜୀୱସମାପନ୍ନୋ ପାଣାତିପାତଂ ପହାୟ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ନିହିତଦଣ୍ଡୋ ନିହିତସତ୍ଥୋ ଲଜ୍ଜୀ ଦୟାପନ୍ନୋ ସବ୍ବପାଣଭୂତହିତାନୁକମ୍ପୀ ୱିହରତି।

‘‘ଅଦିନ୍ନାଦାନଂ ପହାୟ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଦିନ୍ନାଦାୟୀ ଦିନ୍ନପାଟିକଙ୍ଖୀ ଅଥେନେନ ସୁଚିଭୂତେନ ଅତ୍ତନା ୱିହରତି।

‘‘ଅବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପହାୟ ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ହୋତି, ଆରାଚାରୀ ୱିରତୋ ମେଥୁନା ଗାମଧମ୍ମା।

‘‘ମୁସାୱାଦଂ ପହାୟ ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ସଚ୍ଚୱାଦୀ ସଚ୍ଚସନ୍ଧୋ ଥେତୋ ପଚ୍ଚୟିକୋ ଅୱିସଂୱାଦକୋ ଲୋକସ୍ସ।

‘‘ପିସୁଣଂ ୱାଚଂ ପହାୟ ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ ହୋତି – ଇତୋ ସୁତ୍ୱା ନ ଅମୁତ୍ର ଅକ୍ଖାତା ଇମେସଂ ଭେଦାୟ, ଅମୁତ୍ର ୱା ସୁତ୍ୱା ନ ଇମେସଂ ଅକ୍ଖାତା ଅମୂସଂ ଭେଦାୟ। ଇତି ଭିନ୍ନାନଂ ୱା ସନ୍ଧାତା, ସହିତାନଂ ୱା ଅନୁପ୍ପଦାତା ସମଗ୍ଗାରାମୋ ସମଗ୍ଗରତୋ ସମଗ୍ଗନନ୍ଦୀ, ସମଗ୍ଗକରଣିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ହୋତି।

‘‘ଫରୁସଂ ୱାଚଂ ପହାୟ ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ ହୋତି – ୟା ସା ୱାଚା ନେଲା କଣ୍ଣସୁଖା ପେମନୀୟା ହଦୟଙ୍ଗମା ପୋରୀ ବହୁଜନକନ୍ତା ବହୁଜନମନାପା ତଥାରୂପିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ହୋତି।

‘‘ସମ୍ଫପ୍ପଲାପଂ ପହାୟ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, କାଲୱାଦୀ ଭୂତୱାଦୀ ଅତ୍ଥୱାଦୀ ଧମ୍ମୱାଦୀ ୱିନୟୱାଦୀ, ନିଧାନୱତିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା କାଲେନ, ସାପଦେସଂ ପରିୟନ୍ତୱତିଂ ଅତ୍ଥସଂହିତଂ।

‘‘ସୋ ବୀଜଗାମଭୂତଗାମସମାରମ୍ଭା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଏକଭତ୍ତିକୋ ହୋତି ରତ୍ତୂପରତୋ, ୱିରତୋ ୱିକାଲଭୋଜନା। ନଚ୍ଚଗୀତୱାଦିତୱିସୂକଦସ୍ସନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନଧାରଣମଣ୍ଡନୱିଭୂସନଟ୍ଠାନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଉଚ୍ଚାସୟନମହାସୟନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଜାତରୂପରଜତପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଆମକଧଞ୍ଞପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଆମକମଂସପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଇତ୍ଥିକୁମାରିକପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଦାସିଦାସପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଅଜେଳକପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, କୁକ୍କୁଟସୂକରପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ହତ୍ଥିଗୱାସ୍ସୱଳୱପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଖେତ୍ତୱତ୍ଥୁପଟିଗ୍ଗହଣା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଦୂତେୟ୍ୟପହିଣଗମନାନୁୟୋଗା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, କୟୱିକ୍କୟା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ତୁଲାକୂଟକଂସକୂଟମାନକୂଟା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଉକ୍କୋଟନୱଞ୍ଚନ-ନିକତି-ସାଚିୟୋଗା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଛେଦନ-ୱଧବନ୍ଧନୱିପରାମୋସ-ଆଲୋପ-ସହସାକାରା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି [ପସ୍ସ ମ॰ ନି॰ ୧.୨୯୩ ଚୂଳହତ୍ଥିପଦୋପମେ] ।

‘‘ସୋ ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ହୋତି କାୟପରିହାରିକେନ ଚୀୱରେନ କୁଚ୍ଛିପରିହାରିକେନ ପିଣ୍ଡପାତେନ। ସୋ ୟେନ ୟେନେୱ ପକ୍କମତି ସମାଦାୟେୱ ପକ୍କମତି । ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ପକ୍ଖୀ ସକୁଣୋ ୟେନ ୟେନେୱ ଡେତି ସପତ୍ତଭାରୋୱ ଡେତି, ଏୱମେୱ ଭିକ୍ଖୁ ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ହୋତି କାୟପରିହାରିକେନ ଚୀୱରେନ, କୁଚ୍ଛିପରିହାରିକେନ ପିଣ୍ଡପାତେନ। ସୋ ୟେନ ୟେନେୱ ପକ୍କମତି ସମାଦାୟେୱ ପକ୍କମତି। ସୋ ଇମିନା ଅରିୟେନ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅନୱଜ୍ଜସୁଖଂ ପଟିସଂୱେଦେତି।

‘‘ସୋ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ନ ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୀ ହୋତି ନାନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହୀ। ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱେୟ୍ୟୁଂ ତସ୍ସ ସଂୱରାୟ ପଟିପଜ୍ଜତି, ରକ୍ଖତି ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟେ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜତି। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା…ପେ॰… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା…ପେ॰… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ନ ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୀ ହୋତି ନାନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହୀ। ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱେୟ୍ୟୁଂ ତସ୍ସ ସଂୱରାୟ ପଟିପଜ୍ଜତି, ରକ୍ଖତି ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟେ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜତି। ସୋ ଇମିନା ଅରିୟେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅବ୍ୟାସେକସୁଖଂ ପଟିସଂୱେଦେତି।

‘‘ସୋ ଅଭିକ୍କନ୍ତେ ପଟିକ୍କନ୍ତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ଆଲୋକିତେ ୱିଲୋକିତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି , ସମିଞ୍ଜିତେ ପସାରିତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ସଙ୍ଘାଟିପତ୍ତଚୀୱରଧାରଣେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ଅସିତେ ପୀତେ ଖାୟିତେ ସାୟିତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ଉଚ୍ଚାରପସ୍ସାୱକମ୍ମେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ଗତେ ଠିତେ ନିସିନ୍ନେ ସୁତ୍ତେ ଜାଗରିତେ ଭାସିତେ ତୁଣ୍ହୀଭାୱେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି।

୪୧୨ . ‘‘ସୋ ଇମିନା ଚ ଅରିୟେନ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, (ଇମାୟ ଚ ଅରିୟାୟ ସନ୍ତୁଟ୍ଠିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ) [ପସ୍ସ ମ॰ ନି॰ ୧.୨୯୬ ଚୂଳହତ୍ଥିପଦୋପମେ] , ଇମିନା ଚ ଅରିୟେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଇମିନା ଚ ଅରିୟେନ ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ୱିୱିତ୍ତଂ ସେନାସନଂ ଭଜତି – ଅରଞ୍ଞଂ ରୁକ୍ଖମୂଲଂ ପବ୍ବତଂ କନ୍ଦରଂ ଗିରିଗୁହଂ ସୁସାନଂ ୱନପତ୍ଥଂ ଅବ୍ଭୋକାସଂ ପଲାଲପୁଞ୍ଜଂ। ସୋ ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ନିସୀଦତି ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା, ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ, ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା। ସୋ ଅଭିଜ୍ଝଂ ଲୋକେ ପହାୟ ୱିଗତାଭିଜ୍ଝେନ ଚେତସା ୱିହରତି, ଅଭିଜ୍ଝାୟ ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି; ବ୍ୟାପାଦପଦୋସଂ ପହାୟ ଅବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତୋ ୱିହରତି, ସବ୍ବପାଣଭୂତହିତାନୁକମ୍ପୀ, ବ୍ୟାପାଦପଦୋସା ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି; ଥୀନମିଦ୍ଧଂ ପହାୟ ୱିଗତଥୀନମିଦ୍ଧୋ ୱିହରତି ଆଲୋକସଞ୍ଞୀ, ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ, ଥୀନମିଦ୍ଧା ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି; ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ପହାୟ ଅନୁଦ୍ଧତୋ ୱିହରତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱୂପସନ୍ତଚିତ୍ତୋ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚା ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି; ୱିଚିକିଚ୍ଛଂ ପହାୟ ତିଣ୍ଣୱିଚିକିଚ୍ଛୋ ୱିହରତି ଅକଥଂକଥୀ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି।

୪୧୩ . ‘‘ସୋ ଇମେ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣେ ପହାୟ ଚେତସୋ ଉପକ୍କିଲେସେ ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣେ, ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ…ପେ॰… ତତିୟଂ ଝାନଂ…ପେ॰… ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି।

୪୧୪ . ‘‘ସୋ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ପିୟରୂପେ ରୂପେ ନ ସାରଜ୍ଜତି, ଅପ୍ପିୟରୂପେ ରୂପେ ନ ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି, ଉପଟ୍ଠିତକାୟସତି ଚ ୱିହରତି ଅପ୍ପମାଣଚେତସୋ। ତଞ୍ଚ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି – ୟତ୍ଥସ୍ସ ତେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ସୋ ଏୱଂ ଅନୁରୋଧୱିରୋଧୱିପ୍ପହୀନୋ ୟଂ କିଞ୍ଚି ୱେଦନଂ ୱେଦେତି, ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା, ସୋ ତଂ ୱେଦନଂ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନାଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ତଂ ୱେଦନଂ ଅନଭିନନ୍ଦତୋ ଅନଭିୱଦତୋ ଅନଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ୟା ୱେଦନାସୁ ନନ୍ଦୀ ସା ନିରୁଜ୍ଝତି। ତସ୍ସ ନନ୍ଦୀନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ, ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋ, ଭୱନିରୋଧା ଜାତିନିରୋଧୋ, ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତି। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା…ପେ॰… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା…ପେ॰… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ପିୟରୂପେ ଧମ୍ମେ ନ ସାରଜ୍ଜତି, ଅପ୍ପିୟରୂପେ ଧମ୍ମେ ନ ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି, ଉପଟ୍ଠିତକାୟସତି ଚ ୱିହରତି ଅପ୍ପମାଣଚେତସୋ, ତଞ୍ଚ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି – ୟତ୍ଥସ୍ସ ତେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ସୋ ଏୱଂ ଅନୁରୋଧୱିରୋଧୱିପ୍ପହୀନୋ ୟଂ କିଞ୍ଚି ୱେଦନଂ ୱେଦେତି, ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା, ସୋ ତଂ ୱେଦନଂ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନାଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ତସ୍ସ ତଂ ୱେଦନଂ ଅନଭିନନ୍ଦତୋ ଅନଭିୱଦତୋ ଅନଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ୟା ୱେଦନାସୁ ନନ୍ଦୀ ସା ନିରୁଜ୍ଝତି। ତସ୍ସ ନନ୍ଦୀନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ, ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋ, ଭୱନିରୋଧା ଜାତିନିରୋଧୋ, ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତି। ଇମଂ ଖୋ ମେ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂଖିତ୍ତେନ ତଣ୍ହାସଙ୍ଖୟୱିମୁତ୍ତିଂ ଧାରେଥ, ସାତିଂ ପନ ଭିକ୍ଖୁଂ କେୱଟ୍ଟପୁତ୍ତଂ ମହାତଣ୍ହାଜାଲତଣ୍ହାସଙ୍ଘାଟପ୍ପଟିମୁକ୍କ’’ନ୍ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ମହାତଣ୍ହାସଙ୍ଖୟସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ମହାଅସ୍ସପୁରସୁତ୍ତଂ

୪୧୫ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ଅଙ୍ଗେସୁ ୱିହରତି ଅସ୍ସପୁରଂ ନାମ ଅଙ୍ଗାନଂ ନିଗମୋ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ସମଣା ସମଣାତି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜନୋ ସଞ୍ଜାନାତି। ତୁମ୍ହେ ଚ ପନ ‘କେ ତୁମ୍ହେ’ତି ପୁଟ୍ଠା ସମାନା ‘ସମଣାମ୍ହା’ତି ପଟିଜାନାଥ; ତେସଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂସମଞ୍ଞାନଂ ସତଂ ଏୱଂପଟିଞ୍ଞାନଂ ସତଂ ‘ୟେ ଧମ୍ମା ସମଣକରଣା ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣକରଣା ଚ ତେ ଧମ୍ମେ ସମାଦାୟ ୱତ୍ତିସ୍ସାମ, ଏୱଂ ନୋ ଅୟଂ ଅମ୍ହାକଂ ସମଞ୍ଞା ଚ ସଚ୍ଚା ଭୱିସ୍ସତି ପଟିଞ୍ଞା ଚ ଭୂତା। ୟେସଞ୍ଚ ମୟଂ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ପରିଭୁଞ୍ଜାମ, ତେସଂ ତେ କାରା ଅମ୍ହେସୁ ମହପ୍ଫଲା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ମହାନିସଂସା, ଅମ୍ହାକଞ୍ଚେୱାୟଂ ପବ୍ବଜ୍ଜା ଅୱଞ୍ଝା ଭୱିସ୍ସତି ସଫଲା ସଉଦ୍ରୟା’ତି। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ।

୪୧୬ . ‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ସମଣକରଣା ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣକରଣା ଚ? ‘ହିରୋତ୍ତପ୍ପେନ ସମନ୍ନାଗତା ଭୱିସ୍ସାମା’ତି ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। ସିୟା ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୁମ୍ହାକଂ ଏୱମସ୍ସ – ‘ହିରୋତ୍ତପ୍ପେନମ୍ହ ସମନ୍ନାଗତା , ଅଲମେତ୍ତାୱତା କତମେତ୍ତାୱତା, ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ ନୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥୋ, ନତ୍ଥି ନୋ କିଞ୍ଚି ଉତ୍ତରିଂ କରଣୀୟ’ନ୍ତି ତାୱତକେନେୱ ତୁଟ୍ଠିଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟାଥ। ଆରୋଚୟାମି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ , ପଟିୱେଦୟାମି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ – ‘ମା ୱୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥିକାନଂ ସତଂ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥୋ ପରିହାୟି, ସତି ଉତ୍ତରିଂ କରଣୀୟେ’।

୪୧୭ . ‘‘କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉତ୍ତରିଂ କରଣୀୟଂ? ‘ପରିସୁଦ୍ଧୋ ନୋ କାୟସମାଚାରୋ ଭୱିସ୍ସତି ଉତ୍ତାନୋ ୱିୱଟୋ ନ ଚ ଛିଦ୍ଦୱା ସଂୱୁତୋ ଚ। ତାୟ ଚ ପନ ପରିସୁଦ୍ଧକାୟସମାଚାରତାୟ ନେୱତ୍ତାନୁକ୍କଂସେସ୍ସାମ ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେସ୍ସାମା’ତି [ନେୱତ୍ତାନୁକ୍କଂସିସ୍ସାମ ନ ପରଂ ୱମ୍ଭିସ୍ସାମାତି (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। ସିୟା ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୁମ୍ହାକଂ ଏୱମସ୍ସ – ‘ହିରୋତ୍ତପ୍ପେନମ୍ହ ସମନ୍ନାଗତା, ପରିସୁଦ୍ଧୋ ନୋ କାୟସମାଚାରୋ; ଅଲମେତ୍ତାୱତା କତମେତ୍ତାୱତା, ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ ନୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥୋ, ନତ୍ଥି ନୋ କିଞ୍ଚି ଉତ୍ତରିଂ କରଣୀୟ’ନ୍ତି ତାୱତକେନେୱ ତୁଟ୍ଠିଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟାଥ। ଆରୋଚୟାମି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିୱେଦୟାମି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ – ‘ମା ୱୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥିକାନଂ ସତଂ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥୋ ପରିହାୟି, ସତି ଉତ୍ତରିଂ କରଣୀୟେ’।

୪୧୮ . ‘‘କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉତ୍ତରିଂ କରଣୀୟଂ? ‘ପରିସୁଦ୍ଧୋ ନୋ ୱଚୀସମାଚାରୋ ଭୱିସ୍ସତି ଉତ୍ତାନୋ ୱିୱଟୋ ନ ଚ ଛିଦ୍ଦୱା ସଂୱୁତୋ ଚ। ତାୟ ଚ ପନ ପରିସୁଦ୍ଧୱଚୀସମାଚାରତାୟ ନେୱତ୍ତାନୁକ୍କଂସେସ୍ସାମ ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେସ୍ସାମା’ତି ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। ସିୟା ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୁମ୍ହାକଂ ଏୱମସ୍ସ – ‘ହିରୋତ୍ତପ୍ପେନମ୍ହ ସମନ୍ନାଗତା, ପରିସୁଦ୍ଧୋ ନୋ କାୟସମାଚାରୋ, ପରିସୁଦ୍ଧୋ ୱଚୀସମାଚାରୋ; ଅଲମେତ୍ତାୱତା କତମେତ୍ତାୱତା, ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ ନୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥୋ, ନତ୍ଥି ନୋ କିଞ୍ଚି ଉତ୍ତରିଂ କରଣୀୟ’ନ୍ତି ତାୱତକେନେୱ ତୁଟ୍ଠିଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟାଥ। ଆରୋଚୟାମି ୱୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିୱେଦୟାମି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ – ‘ମା ୱୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥିକାନଂ ସତଂ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥୋ ପରିହାୟି, ସତି ଉତ୍ତରିଂ କରଣୀୟେ’।

୪୧୯ . ‘‘କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉତ୍ତରିଂ କରଣୀୟଂ? ‘ପରିସୁଦ୍ଧୋ ନୋ ମନୋସମାଚାରୋ ଭୱିସ୍ସତି ଉତ୍ତାନୋ ୱିୱଟୋ ନ ଚ ଛିଦ୍ଦୱା ସଂୱୁତୋ ଚ। ତାୟ ଚ ପନ ପରିସୁଦ୍ଧମନୋସମାଚାରତାୟ ନେୱତ୍ତାନୁକ୍କଂସେସ୍ସାମ ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେସ୍ସାମା’ତି ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। ସିୟା ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୁମ୍ହାକଂ ଏୱମସ୍ସ – ‘ହିରୋତ୍ତପ୍ପେନମ୍ହ ସମନ୍ନାଗତା, ପରିସୁଦ୍ଧୋ ନୋ କାୟସମାଚାରୋ, ପରିସୁଦ୍ଧୋ ୱଚୀସମାଚାରୋ, ପରିସୁଦ୍ଧୋ ମନୋସମାଚାରୋ; ଅଲମେତ୍ତାୱତା କତମେତ୍ତାୱତା, ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ ନୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥୋ, ନତ୍ଥି ନୋ କିଞ୍ଚି ଉତ୍ତରିଂ କରଣୀୟ’ନ୍ତି ତାୱତକେନେୱ ତୁଟ୍ଠିଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟାଥ। ଆରୋଚୟାମି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିୱେଦୟାମି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ – ‘ମା ୱୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥିକାନଂ ସତଂ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥୋ ପରିହାୟି, ସତି ଉତ୍ତରିଂ କରଣୀୟେ’।

୪୨୦ . ‘‘କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉତ୍ତରିଂ କରଣୀୟଂ? ‘ପରିସୁଦ୍ଧୋ ନୋ ଆଜୀୱୋ ଭୱିସ୍ସତି ଉତ୍ତାନୋ ୱିୱଟୋ ନ ଚ ଛିଦ୍ଦୱା ସଂୱୁତୋ ଚ। ତାୟ ଚ ପନ ପରିସୁଦ୍ଧାଜୀୱତାୟ ନେୱତ୍ତାନୁକ୍କଂସେସ୍ସାମ ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେସ୍ସାମା’ତି ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। ସିୟା ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୁମ୍ହାକଂ ଏୱମସ୍ସ – ‘ହିରୋତ୍ତପ୍ପେନମ୍ହ ସମନ୍ନାଗତା, ପରିସୁଦ୍ଧୋ ନୋ କାୟସମାଚାରୋ, ପରିସୁଦ୍ଧୋ ୱଚୀସମାଚାରୋ, ପରିସୁଦ୍ଧୋ ମନୋସମାଚାରୋ, ପରିସୁଦ୍ଧୋ ଆଜୀୱୋ; ଅଲମେତ୍ତାୱତା କତମେତ୍ତାୱତା, ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ ନୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥୋ , ନତ୍ଥି ନୋ କିଞ୍ଚି ଉତ୍ତରିଂ କରଣୀୟ’ନ୍ତି ତାୱତକେନେୱ ତୁଟ୍ଠିଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟାଥ। ଆରୋଚୟାମି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିୱେଦୟାମି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ – ‘ମା ୱୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥିକାନଂ ସତଂ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥୋ ପରିହାୟି, ସତି ଉତ୍ତରିଂ କରଣୀୟେ’।

୪୨୧ . ‘‘କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉତ୍ତରିଂ କରଣୀୟଂ? ‘ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରା ଭୱିସ୍ସାମ; ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ନ ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୀ ନାନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହୀ। ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱେୟ୍ୟୁଂ, ତସ୍ସ ସଂୱରାୟ ପଟିପଜ୍ଜିସ୍ସାମ, ରକ୍ଖିସ୍ସାମ ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟେ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସାମ। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା…ପେ॰… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା…ପେ॰… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ନ ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୀ ନାନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହୀ। ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱେୟ୍ୟୁଂ, ତସ୍ସ ସଂୱରାୟ ପଟିପଜ୍ଜିସ୍ସାମ, ରକ୍ଖିସ୍ସାମ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ମନିନ୍ଦ୍ରିୟେ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସାମା’ତି ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। ସିୟା ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୁମ୍ହାକଂ ଏୱମସ୍ସ – ‘ହିରୋତ୍ତପ୍ପେନମ୍ହ ସମନ୍ନାଗତା, ପରିସୁଦ୍ଧୋ ନୋ କାୟସମାଚାରୋ, ପରିସୁଦ୍ଧୋ ୱଚୀସମାଚାରୋ, ପରିସୁଦ୍ଧୋ ମନୋସମାଚାରୋ, ପରିସୁଦ୍ଧୋ ଆଜୀୱୋ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁମ୍ହ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରା; ଅଲମେତ୍ତାୱତା କତମେତ୍ତାୱତା, ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ ନୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥୋ, ନତ୍ଥି ନୋ କିଞ୍ଚି ଉତ୍ତରିଂ କରଣୀୟ’ନ୍ତି ତାୱତକେନେୱ ତୁଟ୍ଠିଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟାଥ। ଆରୋଚୟାମି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିୱେଦୟାମି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ – ‘ମା ୱୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥିକାନଂ ସତଂ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥୋ ପରିହାୟି, ସତି ଉତ୍ତରିଂ କରଣୀୟେ’।

୪୨୨ . ‘‘କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉତ୍ତରିଂ କରଣୀୟଂ? ‘ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୁନୋ ଭୱିସ୍ସାମ, ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ଆହାରଂ ଆହରିସ୍ସାମ, ନେୱ ଦୱାୟ ନ ମଦାୟ ନ ମଣ୍ଡନାୟ ନ ୱିଭୂସନାୟ ୟାୱଦେୱ ଇମସ୍ସ କାୟସ୍ସ ଠିତିୟା ୟାପନାୟ, ୱିହିଂସୂପରତିୟା, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟାନୁଗ୍ଗହାୟ, ଇତି ପୁରାଣଞ୍ଚ ୱେଦନଂ ପଟିହଙ୍ଖାମ ନୱଞ୍ଚ ୱେଦନଂ ନ ଉପ୍ପାଦେସ୍ସାମ, ୟାତ୍ରା ଚ ନୋ ଭୱିସ୍ସତି, ଅନୱଜ୍ଜତା ଚ, ଫାସୁ ୱିହାରୋ ଚା’ତି ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। ସିୟା ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୁମ୍ହାକଂ ଏୱମସ୍ସ – ‘ହିରୋତ୍ତପ୍ପେନମ୍ହ ସମନ୍ନାଗତା, ପରିସୁଦ୍ଧୋ ନୋ କାୟସମାଚାରୋ, ପରିସୁଦ୍ଧୋ ୱଚୀସମାଚାରୋ, ପରିସୁଦ୍ଧୋ ମନୋସମାଚାରୋ, ପରିସୁଦ୍ଧୋ ଆଜୀୱୋ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁମ୍ହ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରା, ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୁନୋ; ଅଲମେତ୍ତାୱତା କତମେତ୍ତାୱତା, ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ ନୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥୋ, ନତ୍ଥି ନୋ କିଞ୍ଚି ଉତ୍ତରିଂ କରଣୀୟ’ନ୍ତି ତାୱତକେନେୱ ତୁଟ୍ଠିଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟାଥ। ଆରୋଚୟାମି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିୱେଦୟାମି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ – ‘ମା ୱୋ, ସାମଞ୍ଞତ୍ଥିକାନଂ ସତଂ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥୋ ପରିହାୟି ସତି ଉତ୍ତରିଂ କରଣୀୟେ’।

୪୨୩ . ‘‘କିଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଉତ୍ତରିଂ କରଣୀୟଂ? ‘ଜାଗରିୟଂ ଅନୁୟୁତ୍ତା ଭୱିସ୍ସାମ, ଦିୱସଂ ଚଙ୍କମେନ ନିସଜ୍ଜାୟ ଆୱରଣୀୟେହି ଧମ୍ମେହି ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେସ୍ସାମ। ରତ୍ତିୟା ପଠମଂ ୟାମଂ ଚଙ୍କମେନ ନିସଜ୍ଜାୟ ଆୱରଣୀୟେହି ଧମ୍ମେହି ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେସ୍ସାମ। ରତ୍ତିୟା ମଜ୍ଝିମଂ ୟାମଂ ଦକ୍ଖିଣେନ ପସ୍ସେନ ସୀହସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେସ୍ସାମ ପାଦେ ପାଦଂ ଅଚ୍ଚାଧାୟ, ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ ଉଟ୍ଠାନସଞ୍ଞଂ ମନସି କରିତ୍ୱା। ରତ୍ତିୟା ପଚ୍ଛିମଂ ୟାମଂ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାୟ ଚଙ୍କମେନ ନିସଜ୍ଜାୟ ଆୱରଣୀୟେହି ଧମ୍ମେହି ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେସ୍ସାମା’ତି, ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। ସିୟା ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୁମ୍ହାକଂ ଏୱମସ୍ସ – ‘ହିରୋତ୍ତପ୍ପେନମ୍ହ ସମନ୍ନାଗତା, ପରିସୁଦ୍ଧୋ ନୋ କାୟସମାଚାରୋ, ପରିସୁଦ୍ଧୋ ୱଚୀସମାଚାରୋ, ପରିସୁଦ୍ଧୋ ମନୋସମାଚାରୋ, ପରିସୁଦ୍ଧୋ ଆଜୀୱୋ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁମ୍ହ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରା, ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୁନୋ, ଜାଗରିୟଂ ଅନୁୟୁତ୍ତା; ଅଲମେତ୍ତାୱତା କତମେତ୍ତାୱତା, ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ ନୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥୋ, ନତ୍ଥି ନୋ କିଞ୍ଚି ଉତ୍ତରିଂ କରଣୀୟ’ନ୍ତି, ତାୱତକେନେୱ ତୁଟ୍ଠିଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟାଥ। ଆରୋଚୟାମି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିୱେଦୟାମି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ – ‘ମା ୱୋ, ସାମଞ୍ଞତ୍ଥିକାନଂ ସତଂ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥୋ ପରିହାୟି ସତି ଉତ୍ତରିଂ କରଣୀୟେ’।

୪୨୪ . ‘‘କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉତ୍ତରିଂ କରଣୀୟଂ? ‘ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞେନ ସମନ୍ନାଗତା ଭୱିସ୍ସାମ, ଅଭିକ୍କନ୍ତେ ପଟିକ୍କନ୍ତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ, ଆଲୋକିତେ ୱିଲୋକିତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ, ସମିଞ୍ଜିତେ ପସାରିତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ, ସଙ୍ଘାଟିପତ୍ତଚୀୱରଧାରଣେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ, ଅସିତେ ପୀତେ ଖାୟିତେ ସାୟିତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ, ଉଚ୍ଚାରପସ୍ସାୱକମ୍ମେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ, ଗତେ ଠିତେ ନିସିନ୍ନେ ସୁତ୍ତେ ଜାଗରିତେ ଭାସିତେ ତୁଣ୍ହୀଭାୱେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ’ତି, ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। ସିୟା ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୁମ୍ହାକଂ ଏୱମସ୍ସ – ‘ହିରୋତ୍ତପ୍ପେନମ୍ହ ସମନ୍ନାଗତା, ପରିସୁଦ୍ଧୋ ନୋ କାୟସମାଚାରୋ, ପରିସୁଦ୍ଧୋ ୱଚୀସମାଚାରୋ, ପରିସୁଦ୍ଧୋ ମନୋସମାଚାରୋ, ପରିସୁଦ୍ଧୋ ଆଜୀୱୋ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁମ୍ହ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରା, ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୁନୋ, ଜାଗରିୟଂ ଅନୁୟୁତ୍ତା, ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞେନ ସମନ୍ନାଗତା; ଅଲମେତ୍ତାୱତା କତମେତ୍ତାୱତା, ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ ନୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥୋ, ନତ୍ଥି ନୋ କିଞ୍ଚି ଉତ୍ତରିଂ କରଣୀୟ’ନ୍ତି ତାୱତକେନେୱ ତୁଟ୍ଠିଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟାଥ। ଆରୋଚୟାମି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିୱେଦୟାମି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ – ‘ମା ୱୋ, ସାମଞ୍ଞତ୍ଥିକାନଂ ସତଂ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥୋ ପରିହାୟି ସତି ଉତ୍ତରିଂ କରଣୀୟେ’।

୪୨୫ . ‘‘କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉତ୍ତରିଂ କରଣୀୟଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିତ୍ତଂ ସେନାସନଂ ଭଜତି – ଅରଞ୍ଞଂ ରୁକ୍ଖମୂଲଂ ପବ୍ବତଂ କନ୍ଦରଂ ଗିରିଗୁହଂ ସୁସାନଂ ୱନପ୍ପତ୍ଥଂ ଅବ୍ଭୋକାସଂ ପଲାଲପୁଞ୍ଜଂ। ସୋ ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ନିସୀଦତି ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା, ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା। ସୋ ଅଭିଜ୍ଝଂ ଲୋକେ ପହାୟ ୱିଗତାଭିଜ୍ଝେନ ଚେତସା ୱିହରତି, ଅଭିଜ୍ଝାୟ ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି; ବ୍ୟାପାଦପଦୋସଂ ପହାୟ ଅବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତୋ ୱିହରତି, ସବ୍ବପାଣଭୂତହିତାନୁକମ୍ପୀ , ବ୍ୟାପାଦପଦୋସା ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି; ଥୀନମିଦ୍ଧଂ ପହାୟ ୱିଗତଥୀନମିଦ୍ଧୋ ୱିହରତି, ଆଲୋକସଞ୍ଞୀ ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ, ଥୀନମିଦ୍ଧା ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି; ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ପହାୟ ଅନୁଦ୍ଧତୋ ୱିହରତି , ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱୂପସନ୍ତଚିତ୍ତୋ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚା ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି; ୱିଚିକିଚ୍ଛଂ ପହାୟ ତିଣ୍ଣୱିଚିକିଚ୍ଛୋ ୱିହରତି, ଅକଥଂକଥୀ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି।

୪୨୬ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ଇଣଂ ଆଦାୟ କମ୍ମନ୍ତେ ପୟୋଜେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ତେ କମ୍ମନ୍ତା ସମିଜ୍ଝେୟ୍ୟୁଂ [ସମ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] । ସୋ ୟାନି ଚ ପୋରାଣାନି ଇଣମୂଲାନି ତାନି ଚ ବ୍ୟନ୍ତୀ [ବ୍ୟନ୍ତିଂ (କ॰), ବ୍ୟନ୍ତି (ପୀ॰)] କରେୟ୍ୟ, ସିୟା ଚସ୍ସ ଉତ୍ତରିଂ ଅୱସିଟ୍ଠଂ ଦାରଭରଣାୟ। ତସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ – ‘ଅହଂ ଖୋ ପୁବ୍ବେ ଇଣଂ ଆଦାୟ କମ୍ମନ୍ତେ ପୟୋଜେସିଂ, ତସ୍ସ ମେ ତେ କମ୍ମନ୍ତା ସମିଜ୍ଝିଂସୁ। ସୋହଂ ୟାନି ଚ ପୋରାଣାନି ଇଣମୂଲାନି ତାନି ଚ ବ୍ୟନ୍ତୀ ଅକାସିଂ, ଅତ୍ଥି ଚ ମେ ଉତ୍ତରିଂ ଅୱସିଟ୍ଠଂ ଦାରଭରଣାୟା’ତି। ସୋ ତତୋନିଦାନଂ ଲଭେଥ ପାମୋଜ୍ଜଂ, ଅଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସୋମନସ୍ସଂ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ଆବାଧିକୋ ଅସ୍ସ ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ, ଭତ୍ତଞ୍ଚସ୍ସ ନଚ୍ଛାଦେୟ୍ୟ, ନ ଚସ୍ସ କାୟେ ବଲମତ୍ତା। ସୋ ଅପରେନ ସମୟେନ ତମ୍ହା ଆବାଧା ମୁଚ୍ଚେୟ୍ୟ, ଭତ୍ତଞ୍ଚସ୍ସ ଛାଦେୟ୍ୟ, ସିୟା ଚସ୍ସ କାୟେ ବଲମତ୍ତା। ତସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ – ‘ଅହଂ ଖୋ ପୁବ୍ବେ ଆବାଧିକୋ ଅହୋସିଂ ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ, ଭତ୍ତଞ୍ଚ ମେ ନଚ୍ଛାଦେସି, ନ ଚ ମେ ଆସି କାୟେ ବଲମତ୍ତା, ସୋମ୍ହି ଏତରହି ତମ୍ହା ଆବାଧା ମୁତ୍ତୋ, ଭତ୍ତଞ୍ଚ ମେ ଛାଦେତି, ଅତ୍ଥି ଚ ମେ କାୟେ ବଲମତ୍ତା’ତି। ସୋ ତତୋନିଦାନଂ ଲଭେଥ ପାମୋଜ୍ଜଂ, ଅଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସୋମନସ୍ସଂ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ବନ୍ଧନାଗାରେ ବଦ୍ଧୋ ଅସ୍ସ। ସୋ ଅପରେନ ସମୟେନ ତମ୍ହା ବନ୍ଧନା ମୁଚ୍ଚେୟ୍ୟ ସୋତ୍ଥିନା ଅବ୍ଭୟେନ [ଅବ୍ୟୟେନ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ନ ଚସ୍ସ କିଞ୍ଚି ଭୋଗାନଂ ୱୟୋ। ତସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ – ‘ଅହଂ ଖୋ ପୁବ୍ବେ ବନ୍ଧନାଗାରେ ବଦ୍ଧୋ ଅହୋସିଂ, ସୋମ୍ହି ଏତରହି ତମ୍ହା ବନ୍ଧନା ମୁତ୍ତୋ, ସୋତ୍ଥିନା ଅବ୍ଭୟେନ, ନତ୍ଥି ଚ ମେ କିଞ୍ଚି ଭୋଗାନଂ ୱୟୋ’ତି। ସୋ ତତୋନିଦାନଂ ଲଭେଥ ପାମୋଜ୍ଜଂ, ଅଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସୋମନସ୍ସଂ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ଦାସୋ ଅସ୍ସ ଅନତ୍ତାଧୀନୋ ପରାଧୀନୋ ନ ୟେନକାମଂଗମୋ। ସୋ ଅପରେନ ସମୟେନ ତମ୍ହା ଦାସବ୍ୟା ମୁଚ୍ଚେୟ୍ୟ ଅତ୍ତାଧୀନୋ ଅପରାଧୀନୋ ଭୁଜିସ୍ସୋ ୟେନକାମଂଗମୋ। ତସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ – ‘ଅହଂ ଖୋ ପୁବ୍ବେ ଦାସୋ ଅହୋସିଂ ଅନତ୍ତାଧୀନୋ ପରାଧୀନୋ ନ ୟେନକାମଂଗମୋ, ସୋମ୍ହି ଏତରହି ତମ୍ହା ଦାସବ୍ୟା ମୁତ୍ତୋ ଅତ୍ତାଧୀନୋ ଅପରାଧୀନୋ ଭୁଜିସ୍ସୋ ୟେନକାମଂଗମୋ’ତି। ସୋ ତତୋନିଦାନଂ ଲଭେଥ ପାମୋଜ୍ଜଂ, ଅଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସୋମନସ୍ସଂ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ସଧନୋ ସଭୋଗୋ କନ୍ତାରଦ୍ଧାନମଗ୍ଗଂ ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟ [ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧୱଗ୍ଗପାଳିୟା କିଞ୍ଚି ୱିସଦିସଂ] । ସୋ ଅପରେନ ସମୟେନ ତମ୍ହା କନ୍ତାରା ନିତ୍ଥରେୟ୍ୟ ସୋତ୍ଥିନା ଅବ୍ଭୟେନ, ନ ଚସ୍ସ କିଞ୍ଚି ଭୋଗାନଂ ୱୟୋ। ତସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ – ‘ଅହଂ ଖୋ ପୁବ୍ବେ ସଧନୋ ସଭୋଗୋ କନ୍ତାରଦ୍ଧାନମଗ୍ଗଂ ପଟିପଜ୍ଜିଂ। ସୋମ୍ହି ଏତରହି ତମ୍ହା କନ୍ତାରା ନିତ୍ଥିଣ୍ଣୋ ସୋତ୍ଥିନା ଅବ୍ଭୟେନ, ନତ୍ଥି ଚ ମେ କିଞ୍ଚି ଭୋଗାନଂ ୱୟୋ’ତି। ସୋ ତତୋନିଦାନଂ ଲଭେଥ ପାମୋଜ୍ଜଂ, ଅଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସୋମନସ୍ସଂ।

‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟଥା ଇଣଂ ୟଥା ରୋଗଂ ୟଥା ବନ୍ଧନାଗାରଂ ୟଥା ଦାସବ୍ୟଂ ୟଥା କନ୍ତାରଦ୍ଧାନମଗ୍ଗଂ, ଇମେ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣେ ଅପ୍ପହୀନେ ଅତ୍ତନି ସମନୁପସ୍ସତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆଣଣ୍ୟଂ ୟଥା ଆରୋଗ୍ୟଂ ୟଥା ବନ୍ଧନାମୋକ୍ଖଂ ୟଥା ଭୁଜିସ୍ସଂ ୟଥା ଖେମନ୍ତଭୂମିଂ; ଏୱମେୱ ଭିକ୍ଖୁ ଇମେ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣେ ପହୀନେ ଅତ୍ତନି ସମନୁପସ୍ସତି।

୪୨୭ . ‘‘ସୋ ଇମେ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣେ ପହାୟ ଚେତସୋ ଉପକ୍କିଲେସେ ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣେ, ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି, ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୋ ଇମମେୱ କାୟଂ ୱିୱେକଜେନ ପୀତିସୁଖେନ ଅଭିସନ୍ଦେତି ପରିସନ୍ଦେତି ପରିପୂରେତି ପରିପ୍ଫରତି, ନାସ୍ସ କିଞ୍ଚି ସବ୍ବାୱତୋ କାୟସ୍ସ ୱିୱେକଜେନ ପୀତିସୁଖେନ ଅପ୍ଫୁଟଂ ହୋତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦକ୍ଖୋ ନ୍ହାପକୋ [ନହାପକୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ୱା ନ୍ହାପକନ୍ତେୱାସୀ ୱା କଂସଥାଲେ ନ୍ହାନୀୟଚୁଣ୍ଣାନି [ନହାନୀୟଚୁଣ୍ଣାନି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଆକିରିତ୍ୱା ଉଦକେନ ପରିପ୍ଫୋସକଂ ପରିପ୍ଫୋସକଂ ସନ୍ନେୟ୍ୟ। ସାୟଂ ନ୍ହାନୀୟପିଣ୍ଡି ସ୍ନେହାନୁଗତା ସ୍ନେହପରେତା ସନ୍ତରବାହିରା, ଫୁଟା ସ୍ନେହେନ ନ ଚ ପଗ୍ଘରିଣୀ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଇମମେୱ କାୟଂ ୱିୱେକଜେନ ପୀତିସୁଖେନ ଅଭିସନ୍ଦେତି ପରିସନ୍ଦେତି ପରିପୂରେତି ପରିପ୍ଫରତି, ନାସ୍ସ କିଞ୍ଚି ସବ୍ବାୱତୋ କାୟସ୍ସ ୱିୱେକଜେନ ପୀତିସୁଖେନ ଅପ୍ଫୁଟଂ ହୋତି।

୪୨୮ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୋ ଇମମେୱ କାୟଂ ସମାଧିଜେନ ପୀତିସୁଖେନ ଅଭିସନ୍ଦେତି ପରିସନ୍ଦେତି ପରିପୂରେତି ପରିପ୍ଫରତି, ନାସ୍ସ କିଞ୍ଚି ସବ୍ବାୱତୋ କାୟସ୍ସ ସମାଧିଜେନ ପୀତିସୁଖେନ ଅପ୍ଫୁଟଂ ହୋତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଦକରହଦୋ ଉବ୍ଭିଦୋଦକୋ [ଉବ୍ଭିତୋଦକୋ (କ॰)] । ତସ୍ସ ନେୱସ୍ସ ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଦିସାୟ ଉଦକସ୍ସ ଆୟମୁଖଂ, ନ ପଚ୍ଛିମାୟ ଦିସାୟ ଉଦକସ୍ସ ଆୟମୁଖଂ, ନ ଉତ୍ତରାୟ ଦିସାୟ ଉଦକସ୍ସ ଆୟମୁଖଂ, ନ ଦକ୍ଖିଣାୟ ଦିସାୟ ଉଦକସ୍ସ ଆୟମୁଖଂ, ଦେୱୋ ଚ ନ କାଲେନ କାଲଂ ସମ୍ମାଧାରଂ ଅନୁପ୍ପୱେଚ୍ଛେୟ୍ୟ। ଅଥ ଖୋ ତମ୍ହାୱ ଉଦକରହଦା ସୀତା ୱାରିଧାରା ଉବ୍ଭିଜ୍ଜିତ୍ୱା ତମେୱ ଉଦକରହଦଂ ସୀତେନ ୱାରିନା ଅଭିସନ୍ଦେୟ୍ୟ ପରିସନ୍ଦେୟ୍ୟ ପରିପୂରେୟ୍ୟ ପରିପ୍ଫରେୟ୍ୟ, ନାସ୍ସ କିଞ୍ଚି ସବ୍ବାୱତୋ ଉଦକରହଦସ୍ସ ସୀତେନ ୱାରିନା ଅପ୍ଫୁଟଂ ଅସ୍ସ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଇମମେୱ କାୟଂ ସମାଧିଜେନ ପୀତିସୁଖେନ ଅଭିସନ୍ଦେତି ପରିସନ୍ଦେତି ପରିପୂରେତି ପରିପ୍ଫରତି, ନାସ୍ସ କିଞ୍ଚି ସବ୍ବାୱତୋ କାୟସ୍ସ ସମାଧିଜେନ ପୀତିସୁଖେନ ଅପ୍ଫୁଟଂ ହୋତି।

୪୨୯ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ୱିହରତି, ସତୋ ଚ ସମ୍ପଜାନୋ, ସୁଖଞ୍ଚ କାୟେନ ପଟିସଂୱେଦେତି, ୟଂ ତଂ ଅରିୟା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି – ‘ଉପେକ୍ଖକୋ ସତିମା ସୁଖୱିହାରୀ’ତି ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୋ ଇମମେୱ କାୟଂ ନିପ୍ପୀତିକେନ ସୁଖେନ ଅଭିସନ୍ଦେତି ପରିସନ୍ଦେତି ପରିପୂରେତି ପରିପ୍ଫରତି, ନାସ୍ସ କିଞ୍ଚି ସବ୍ବାୱତୋ କାୟସ୍ସ ନିପ୍ପୀତିକେନ ସୁଖେନ ଅପ୍ଫୁଟଂ ହୋତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉପ୍ପଲିନିୟଂ ୱା ପଦୁମିନିୟଂ ୱା ପୁଣ୍ଡରୀକିନିୟଂ ୱା ଅପ୍ପେକଚ୍ଚାନି ଉପ୍ପଲାନି ୱା ପଦୁମାନି ୱା ପୁଣ୍ଡରୀକାନି ୱା ଉଦକେ ଜାତାନି ଉଦକେ ସଂୱଡ୍ଢାନି ଉଦକାନୁଗ୍ଗତାନି ଅନ୍ତୋନିମୁଗ୍ଗପୋସୀନି, ତାନି ୟାୱ ଚଗ୍ଗା ୟାୱ ଚ ମୂଲା ସୀତେନ ୱାରିନା ଅଭିସନ୍ନାନି ପରିସନ୍ନାନି ପରିପୂରାନି ପରିପ୍ଫୁଟାନି, ନାସ୍ସ [ନ ନେସଂ (ସୀ॰)] କିଞ୍ଚି ସବ୍ବାୱତଂ ଉପ୍ପଲାନଂ ୱା ପଦୁମାନଂ ୱା ପୁଣ୍ଡରୀକାନଂ ୱା ସୀତେନ ୱାରିନା ଅପ୍ଫୁଟଂ ଅସ୍ସ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଇମମେୱ କାୟଂ ନିପ୍ପୀତିକେନ ସୁଖେନ ଅଭିସନ୍ଦେତି ପରିସନ୍ଦେତି ପରିପୂରେତି ପରିପ୍ଫରତି, ନାସ୍ସ କିଞ୍ଚି ସବ୍ବାୱତୋ କାୟସ୍ସ ନିପ୍ପୀତିକେନ ସୁଖେନ ଅପ୍ଫୁଟଂ ହୋତି।

୪୩୦ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା, ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୋ ଇମମେୱ କାୟଂ ପରିସୁଦ୍ଧେନ ଚେତସା ପରିୟୋଦାତେନ ଫରିତ୍ୱା ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି , ନାସ୍ସ କିଞ୍ଚି ସବ୍ବାୱତୋ କାୟସ୍ସ ପରିସୁଦ୍ଧେନ ଚେତସା ପରିୟୋଦାତେନ ଅପ୍ଫୁଟଂ ହୋତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ଓଦାତେନ ୱତ୍ଥେନ ସସୀସଂ ପାରୁପେତ୍ୱା ନିସିନ୍ନୋ ଅସ୍ସ, ନାସ୍ସ କିଞ୍ଚି ସବ୍ବାୱତୋ କାୟସ୍ସ ଓଦାତେନ ୱତ୍ଥେନ ଅପ୍ଫୁଟଂ ଅସ୍ସ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଇମମେୱ କାୟଂ ପରିସୁଦ୍ଧେନ ଚେତସା ପରିୟୋଦାତେନ ଫରିତ୍ୱା ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି, ନାସ୍ସ କିଞ୍ଚି ସବ୍ବାୱତୋ କାୟସ୍ସ ପରିସୁଦ୍ଧେନ ଚେତସା ପରିୟୋଦାତେନ ଅପ୍ଫୁଟଂ ହୋତି।

୪୩୧ . ‘‘ସୋ ଏୱଂ ସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ପରିସୁଦ୍ଧେ ପରିୟୋଦାତେ ଅନଙ୍ଗଣେ ୱିଗତୂପକ୍କିଲେସେ ମୁଦୁଭୂତେ କମ୍ମନିୟେ ଠିତେ ଆନେଞ୍ଜପ୍ପତ୍ତେ ପୁବ୍ବେନିୱାସାନୁସ୍ସତିଞାଣାୟ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିନ୍ନାମେତି। ସୋ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଏକମ୍ପି ଜାତିଂ, ଦ୍ୱେପି ଜାତିୟୋ…ପେ॰… ଇତି ସାକାରଂ ସଉଦ୍ଦେସଂ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ସକମ୍ହା ଗାମା ଅଞ୍ଞଂ ଗାମଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ତମ୍ହାପି ଗାମା ଅଞ୍ଞଂ ଗାମଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ସୋ ତମ୍ହା ଗାମା ସକଂୟେୱ ଗାମଂ ପଚ୍ଚାଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ – ‘ଅହଂ ଖୋ ସକମ୍ହା ଗାମା ଅମୁଂ ଗାମଂ ଅଗଚ୍ଛିଂ [ଅଗଚ୍ଛିଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] , ତତ୍ରପି ଏୱଂ ଅଟ୍ଠାସିଂ ଏୱଂ ନିସୀଦିଂ ଏୱଂ ଅଭାସିଂ ଏୱଂ ତୁଣ୍ହୀ ଅହୋସିଂ; ତମ୍ହାପି ଗାମା ଅମୁଂ ଗାମଂ ଅଗଚ୍ଛିଂ, ତତ୍ରପି ଏୱଂ ଅଟ୍ଠାସିଂ ଏୱଂ ନିସୀଦିଂ ଏୱଂ ଅଭାସିଂ ଏୱଂ ତୁଣ୍ହୀ ଅହୋସିଂ; ସୋମ୍ହି ତମ୍ହା ଗାମା ସକଂୟେୱ ଗାମଂ ପଚ୍ଚାଗତୋ’ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଏକମ୍ପି ଜାତିଂ ଦ୍ୱେପି ଜାତିୟୋ…ପେ॰… ଇତି ସାକାରଂ ସଉଦ୍ଦେସଂ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି।

୪୩୨ . ‘‘ସୋ ଏୱଂ ସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ପରିସୁଦ୍ଧେ ପରିୟୋଦାତେ ଅନଙ୍ଗଣେ ୱିଗତୂପକ୍କିଲେସେ ମୁଦୁଭୂତେ କମ୍ମନିୟେ ଠିତେ ଆନେଞ୍ଜପ୍ପତ୍ତେ ସତ୍ତାନଂ ଚୁତୂପପାତଞାଣାୟ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିନ୍ନାମେତି। ସୋ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସତି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ, ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ, ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି…ପେ॰… ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦ୍ୱେ ଅଗାରା ସଦ୍ୱାରା [ସନ୍ନଦ୍ୱାରା (କ॰)] । ତତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ମଜ୍ଝେ ଠିତୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ ମନୁସ୍ସେ ଗେହଂ ପୱିସନ୍ତେପି ନିକ୍ଖମନ୍ତେପି, ଅନୁଚଙ୍କମନ୍ତେପି ଅନୁୱିଚରନ୍ତେପି । ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସତି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ, ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି…ପେ॰…।

୪୩୩ . ‘‘ସୋ ଏୱଂ ସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ପରିସୁଦ୍ଧେ ପରିୟୋଦାତେ ଅନଙ୍ଗଣେ ୱିଗତୂପକ୍କିଲେସେ ମୁଦୁଭୂତେ କମ୍ମନିୟେ ଠିତେ ଆନେଞ୍ଜପ୍ପତ୍ତେ ଆସୱାନଂ ଖୟଞାଣାୟ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନିନ୍ନାମେତି। ସୋ ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ‘ଇମେ ଆସୱା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଆସୱସମୁଦୟୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ଜାନତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସତୋ କାମାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି, ଭୱାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି, ଅୱିଜ୍ଜାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି। ୱିମୁତ୍ତସ୍ମିଂ ୱିମୁତ୍ତମିତି ଞାଣଂ ହୋତି – ‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’ତି ପଜାନାତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପବ୍ବତସଙ୍ଖେପେ ଉଦକରହଦୋ ଅଚ୍ଛୋ ୱିପ୍ପସନ୍ନୋ ଅନାୱିଲୋ। ତତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ତୀରେ ଠିତୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ ସିପ୍ପିସମ୍ବୁକମ୍ପି [ସିପ୍ପିକସମ୍ବୁକମ୍ପି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ସକ୍ଖରକଥଲମ୍ପି ମଚ୍ଛଗୁମ୍ବମ୍ପି, ଚରନ୍ତମ୍ପି ତିଟ୍ଠନ୍ତମ୍ପି। ତସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ – ‘ଅୟଂ ଖୋ ଉଦକରହଦୋ ଅଚ୍ଛୋ ୱିପ୍ପସନ୍ନୋ ଅନାୱିଲୋ। ତତ୍ରିମେ ସିପ୍ପିସମ୍ବୁକାପି ସକ୍ଖରକଥଲାପି ମଚ୍ଛଗୁମ୍ବାପି ଚରନ୍ତିପି ତିଟ୍ଠନ୍ତିପୀତି । ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି…ପେ॰… ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାତି।

୪୩୪ . ‘‘ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ‘ସମଣୋ’ ଇତିପି ‘ବ୍ରାହ୍ମଣୋ’ଇତିପି ‘ନ୍ହାତକୋ’ଇତିପି ‘ୱେଦଗୂ’ଇତିପି ‘ସୋତ୍ତିୟୋ’ଇତିପି ‘ଅରିୟୋ’ଇତିପି ‘ଅରହଂ’ଇତିପି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମଣୋ ହୋତି? ସମିତାସ୍ସ ହୋନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା, ସଂକିଲେସିକା, ପୋନୋବ୍ଭୱିକା, ସଦରା, ଦୁକ୍ଖୱିପାକା , ଆୟତିଂ, ଜାତିଜରାମରଣିୟା। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମଣୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ହୋତି? ବାହିତାସ୍ସ ହୋନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା , ସଂକିଲେସିକା, ପୋନୋବ୍ଭୱିକା, ସଦରା, ଦୁକ୍ଖୱିପାକା, ଆୟତିଂ, ଜାତିଜରାମରଣିୟା। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ୍ହାତକୋ [ନହାତକୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ହୋତି? ନ୍ହାତାସ୍ସ ହୋନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା, ସଂକିଲେସିକା, ପୋନୋବ୍ଭୱିକା, ସଦରା, ଦୁକ୍ଖୱିପାକା, ଆୟତିଂ, ଜାତିଜରାମରଣିୟା। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ୍ହାତକୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱେଦଗୂ ହୋତି? ୱିଦିତାସ୍ସ ହୋନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା, ସଂକିଲେସିକା, ପୋନୋବ୍ଭୱିକା, ସଦରା, ଦୁକ୍ଖୱିପାକା, ଆୟତିଂ, ଜାତିଜରାମରଣିୟା। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱେଦଗୂ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୋତ୍ତିୟୋ ହୋତି? ନିସ୍ସୁତାସ୍ସ ହୋନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା, ସଂକିଲେସିକା, ପୋନୋବ୍ଭୱିକା, ସଦରା, ଦୁକ୍ଖୱିପାକା, ଆୟତିଂ, ଜାତିଜରାମରଣିୟା। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୋତ୍ତିୟୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟୋ ହୋତି ? ଆରକାସ୍ସ ହୋନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା, ସଂକିଲେସିକା, ପୋନୋବ୍ଭୱିକା, ସଦରା, ଦୁକ୍ଖୱିପାକା, ଆୟତିଂ, ଜାତିଜରାମରଣିୟା। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରହଂ ହୋତି? ଆରକାସ୍ସ ହୋନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା, ସଂକିଲେସିକା, ପୋନୋବ୍ଭୱିକା, ସଦରା, ଦୁକ୍ଖୱିପାକା, ଆୟତିଂ, ଜାତିଜରାମରଣିୟା। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରହଂ ହୋତୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ମହାଅସ୍ସପୁରସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ନୱମଂ।

୧୦. ଚୂଳଅସ୍ସପୁରସୁତ୍ତଂ

୪୩୫ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ଅଙ୍ଗେସୁ ୱିହରତି ଅସ୍ସପୁରଂ ନାମ ଅଙ୍ଗାନଂ ନିଗମୋ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସମଣା ସମଣାତି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜନୋ ସଞ୍ଜାନାତି। ତୁମ୍ହେ ଚ ପନ ‘କେ ତୁମ୍ହେ’ତି ପୁଟ୍ଠା ସମାନା ‘ସମଣାମ୍ହା’ତି ପଟିଜାନାଥ। ତେସଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂସମଞ୍ଞାନଂ ସତଂ ଏୱଂପଟିଞ୍ଞାନଂ ସତଂ – ‘ୟା ସମଣସାମୀଚିପ୍ପଟିପଦା ତଂ ପଟିପଜ୍ଜିସ୍ସାମ; ଏୱଂ ନୋ ଅୟଂ ଅମ୍ହାକଂ ସମଞ୍ଞା ଚ ସଚ୍ଚା ଭୱିସ୍ସତି ପଟିଞ୍ଞା ଚ ଭୂତା; ୟେସଞ୍ଚ ମୟଂ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ପରିଭୁଞ୍ଜାମ, ତେସଂ ତେ କାରା ଅମ୍ହେସୁ ମହପ୍ଫଲା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ମହାନିସଂସା, ଅମ୍ହାକଞ୍ଚେୱାୟଂ ପବ୍ବଜ୍ଜା ଅୱଞ୍ଝା ଭୱିସ୍ସତି ସଫଲା ସଉଦ୍ରୟା’ତି। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ।

୪୩୬ . ‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ସମଣସାମୀଚିପ୍ପଟିପଦଂ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତି? ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅଭିଜ୍ଝାଲୁସ୍ସ ଅଭିଜ୍ଝା ଅପ୍ପହୀନା ହୋତି, ବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତସ୍ସ ବ୍ୟାପାଦୋ ଅପ୍ପହୀନୋ ହୋତି, କୋଧନସ୍ସ କୋଧୋ ଅପ୍ପହୀନୋ ହୋତି, ଉପନାହିସ୍ସ ଉପନାହୋ ଅପ୍ପହୀନୋ ହୋତି, ମକ୍ଖିସ୍ସ ମକ୍ଖୋ ଅପ୍ପହୀନୋ ହୋତି, ପଳାସିସ୍ସ ପଳାସୋ ଅପ୍ପହୀନୋ ହୋତି, ଇସ୍ସୁକିସ୍ସ ଇସ୍ସା ଅପ୍ପହୀନା ହୋତି, ମଚ୍ଛରିସ୍ସ ମଚ୍ଛରିୟଂ ଅପ୍ପହୀନଂ ହୋତି , ସଠସ୍ସ ସାଠେୟ୍ୟଂ ଅପ୍ପହୀନଂ ହୋତି, ମାୟାୱିସ୍ସ ମାୟା ଅପ୍ପହୀନା ହୋତି, ପାପିଚ୍ଛସ୍ସ ପାପିକା ଇଚ୍ଛା ଅପ୍ପହୀନା ହୋତି, ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକସ୍ସ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ଅପ୍ପହୀନା ହୋତି – ଇମେସଂ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣମଲାନଂ ସମଣଦୋସାନଂ ସମଣକସଟାନଂ ଆପାୟିକାନଂ ଠାନାନଂ ଦୁଗ୍ଗତିୱେଦନିୟାନଂ ଅପ୍ପହାନା ‘ନ ସମଣସାମୀଚିପ୍ପଟିପଦଂ ପଟିପନ୍ନୋ’ତି ୱଦାମି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମତଜଂ ନାମ ଆୱୁଧଜାତଂ ଉଭତୋଧାରଂ ପୀତନିସିତଂ। ତଦସ୍ସ ସଙ୍ଘାଟିୟା ସମ୍ପାରୁତଂ ସମ୍ପଲିୱେଠିତଂ। ତଥୂପମାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ପବ୍ବଜ୍ଜଂ ୱଦାମି।

୪୩୭ . ‘‘ନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଘାଟିକସ୍ସ ସଙ୍ଘାଟିଧାରଣମତ୍ତେନ ସାମଞ୍ଞଂ ୱଦାମି। ନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଚେଲକସ୍ସ ଅଚେଲକମତ୍ତେନ ସାମଞ୍ଞଂ ୱଦାମି। ନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରଜୋଜଲ୍ଲିକସ୍ସ ରଜୋଜଲ୍ଲିକମତ୍ତେନ ସାମଞ୍ଞଂ ୱଦାମି। ନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଉଦକୋରୋହକସ୍ସ ଉଦକୋରୋହଣମତ୍ତେନ [ଉଦକୋରୋହକମତ୍ତେନ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସାମଞ୍ଞଂ ୱଦାମି। ନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୁକ୍ଖମୂଲିକସ୍ସ ରୁକ୍ଖମୂଲିକମତ୍ତେନ ସାମଞ୍ଞଂ ୱଦାମି। ନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅବ୍ଭୋକାସିକସ୍ସ ଅବ୍ଭୋକାସିକମତ୍ତେନ ସାମଞ୍ଞଂ ୱଦାମି। ନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଉବ୍ଭଟ୍ଠକସ୍ସ ଉବ୍ଭଟ୍ଠକମତ୍ତେନ ସାମଞ୍ଞଂ ୱଦାମି। ନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିୟାୟଭତ୍ତିକସ୍ସ ପରିୟାୟଭତ୍ତିକମତ୍ତେନ ସାମଞ୍ଞଂ ୱଦାମି। ନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନ୍ତଜ୍ଝାୟକସ୍ସ ମନ୍ତଜ୍ଝାୟକମତ୍ତେନ ସାମଞ୍ଞଂ ୱଦାମି। ନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜଟିଲକସ୍ସ ଜଟାଧାରଣମତ୍ତେନ ସାମଞ୍ଞଂ ୱଦାମି।

‘‘ସଙ୍ଘାଟିକସ୍ସ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଘାଟିଧାରଣମତ୍ତେନ ଅଭିଜ୍ଝାଲୁସ୍ସ ଅଭିଜ୍ଝା ପହୀୟେଥ, ବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତସ୍ସ ବ୍ୟାପାଦୋ ପହୀୟେଥ, କୋଧନସ୍ସ କୋଧୋ ପହୀୟେଥ, ଉପନାହିସ୍ସ ଉପନାହୋ ପହୀୟେଥ, ମକ୍ଖିସ୍ସ ମକ୍ଖୋ ପହୀୟେଥ, ପଳାସିସ୍ସ ପଳାସୋ ପହୀୟେଥ, ଇସ୍ସୁକିସ୍ସ ଇସ୍ସା ପହୀୟେଥ, ମଚ୍ଛରିସ୍ସ ମଚ୍ଛରିୟଂ ପହୀୟେଥ, ସଠସ୍ସ ସାଠେୟ୍ୟଂ ପହୀୟେଥ, ମାୟାୱିସ୍ସ ମାୟା ପହୀୟେଥ, ପାପିଚ୍ଛସ୍ସ ପାପିକା ଇଚ୍ଛା ପହୀୟେଥ, ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକସ୍ସ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ପହୀୟେଥ, ତମେନଂ ମିତ୍ତାମଚ୍ଚା ଞାତିସାଲୋହିତା ଜାତମେୱ ନଂ ସଙ୍ଘାଟିକଂ କରେୟ୍ୟୁଂ, ସଙ୍ଘାଟିକତ୍ତମେୱ [ସଂଘାଟୀକତ୍ତେ ଚେୱ (କ॰)] ସମାଦପେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ଭଦ୍ରମୁଖ, ସଙ୍ଘାଟିକୋ ହୋହି, ସଙ୍ଘାଟିକସ୍ସ ତେ ସତୋ ସଙ୍ଘାଟିଧାରଣମତ୍ତେନ ଅଭିଜ୍ଝାଲୁସ୍ସ ଅଭିଜ୍ଝା ପହୀୟିସ୍ସତି, ବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତସ୍ସ ବ୍ୟାପାଦୋ ପହୀୟିସ୍ସତି, କୋଧନସ୍ସ କୋଧୋ ପହୀୟିସ୍ସତି, ଉପନାହିସ୍ସ ଉପନାହୋ ପହୀୟିସ୍ସତି, ମକ୍ଖିସ୍ସ ମକ୍ଖୋ ପହୀୟିସ୍ସତି, ପଳାସିସ୍ସ ପଳାସୋ ପହୀୟିସ୍ସତି, ଇସ୍ସୁକିସ୍ସ ଇସ୍ସା ପହୀୟିସ୍ସତି, ମଚ୍ଛରିସ୍ସ ମଚ୍ଛରିୟଂ ପହୀୟିସ୍ସତି, ସଠସ୍ସ ସାଠେୟ୍ୟଂ ପହୀୟିସ୍ସତି, ମାୟାୱିସ୍ସ ମାୟା ପହୀୟିସ୍ସତି, ପାପିଚ୍ଛସ୍ସ ପାପିକା ଇଚ୍ଛା ପହୀୟିସ୍ସତି, ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକସ୍ସ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ପହୀୟିସ୍ସତୀ’ତି। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଘାଟିକମ୍ପି ଇଧେକଚ୍ଚଂ ପସ୍ସାମି ଅଭିଜ୍ଝାଲୁଂ ବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତଂ କୋଧନଂ ଉପନାହିଂ ମକ୍ଖିଂ ପଳାସିଂ ଇସ୍ସୁକିଂ ମଚ୍ଛରିଂ ସଠଂ ମାୟାୱିଂ ପାପିଚ୍ଛଂ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକଂ, ତସ୍ମା ନ ସଙ୍ଘାଟିକସ୍ସ ସଙ୍ଘାଟିଧାରଣମତ୍ତେନ ସାମଞ୍ଞଂ ୱଦାମି।

‘‘ଅଚେଲକସ୍ସ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ରଜୋଜଲ୍ଲିକସ୍ସ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଉଦକୋରୋହକସ୍ସ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ରୁକ୍ଖମୂଲିକସ୍ସ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଅବ୍ଭୋକାସିକସ୍ସ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଉବ୍ଭଟ୍ଠକସ୍ସ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ପରିୟାୟଭତ୍ତିକସ୍ସ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ମନ୍ତଜ୍ଝାୟକସ୍ସ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଜଟିଲକସ୍ସ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜଟାଧାରଣମତ୍ତେନ ଅଭିଜ୍ଝାଲୁସ୍ସ ଅଭିଜ୍ଝା ପହୀୟେଥ, ବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତସ୍ସ ବ୍ୟାପାଦୋ ପହୀୟେଥ , କୋଧନସ୍ସ କୋଧୋ ପହୀୟେଥ, ଉପନାହିସ୍ସ ଉପନାହୋ ପହୀୟେଥ, ମକ୍ଖିସ୍ସ ମକ୍ଖୋ ପହୀୟେଥ, ପଳାସିସ୍ସ ପଳାସୋ ପହୀୟେଥ, ଇସ୍ସୁକିସ୍ସ ଇସ୍ସା ପହୀୟେଥ, ମଚ୍ଛରିସ୍ସ ମଚ୍ଛରିୟଂ ପହୀୟେଥ, ସଠସ୍ସ ସାଠେୟ୍ୟଂ ପହୀୟେଥ, ମାୟାୱିସ୍ସ ମାୟା ପହୀୟେଥ, ପାପିଚ୍ଛସ୍ସ ପାପିକା ଇଚ୍ଛା ପହୀୟେଥ, ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକସ୍ସ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ପହୀୟେଥ, ତମେନଂ ମିତ୍ତାମଚ୍ଚା ଞାତିସାଲୋହିତା ଜାତମେୱ ନଂ ଜଟିଲକଂ କରେୟ୍ୟୁଂ, ଜଟିଲକତ୍ତମେୱ [ଜଟିଲକତ୍ତେ ଚେୱ (କ॰)] ସମାଦପେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ଭଦ୍ରମୁଖ, ଜଟିଲକୋ ହୋହି, ଜଟିଲକସ୍ସ ତେ ସତୋ ଜଟାଧାରଣମତ୍ତେନ ଅଭିଜ୍ଝାଲୁସ୍ସ ଅଭିଜ୍ଝା ପହୀୟିସ୍ସତି ବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତସ୍ସ ବ୍ୟାପାଦୋ ପହୀୟିସ୍ସତି, କୋଧନସ୍ସ କୋଧୋ ପହୀୟିସ୍ସତି…ପେ॰… ପାପିଚ୍ଛସ୍ସ ପାପିକା ଇଚ୍ଛା ପହୀୟିସ୍ସତି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକସ୍ସ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ପହୀୟିସ୍ସତୀ’ତି। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜଟିଲକମ୍ପି ଇଧେକଚ୍ଚଂ ପସ୍ସାମି ଅଭିଜ୍ଝାଲୁଂ ବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତଂ କୋଧନଂ ଉପନାହିଂ ମକ୍ଖିଂ ପଲାସିଂ ଇସ୍ସୁକିଂ ମଚ୍ଛରିଂ ସଠଂ ମାୟାୱିଂ ପାପିଚ୍ଛଂ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିଂ, ତସ୍ମା ନ ଜଟିଲକସ୍ସ ଜଟାଧାରଣମତ୍ତେନ ସାମଞ୍ଞଂ ୱଦାମି।

୪୩୮ . ‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମଣସାମୀଚିପ୍ପଟିପଦଂ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତି? ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅଭିଜ୍ଝାଲୁସ୍ସ ଅଭିଜ୍ଝା ପହୀନା ହୋତି, ବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତସ୍ସ ବ୍ୟାପାଦୋ ପହୀନୋ ହୋତି, କୋଧନସ୍ସ କୋଧୋ ପହୀନୋ ହୋତି, ଉପନାହିସ୍ସ ଉପନାହୋ ପହୀନୋ ହୋତି, ମକ୍ଖିସ୍ସ ମକ୍ଖୋ ପହୀନୋ ହୋତି, ପଳାସିସ୍ସ ପଳାସୋ ପହୀନୋ ହୋତି, ଇସ୍ସୁକିସ୍ସ ଇସ୍ସା ପହୀନା ହୋତି, ମଚ୍ଛରିସ୍ସ ମଚ୍ଛରିୟଂ ପହୀନଂ ହୋତି, ସଠସ୍ସ ସାଠେୟ୍ୟଂ ପହୀନଂ ହୋତି, ମାୟାୱିସ୍ସ ମାୟା ପହୀନା ହୋତି, ପାପିଚ୍ଛସ୍ସ ପାପିକା ଇଚ୍ଛା ପହୀନା ହୋତି, ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକସ୍ସ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ପହୀନା ହୋତି – ଇମେସଂ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣମଲାନଂ ସମଣଦୋସାନଂ ସମଣକସଟାନଂ ଆପାୟିକାନଂ ଠାନାନଂ ଦୁଗ୍ଗତିୱେଦନିୟାନଂ ପହାନା ‘ସମଣସାମୀଚିପ୍ପଟିପଦଂ ପଟିପନ୍ନୋ’ତି ୱଦାମି। ସୋ ସବ୍ବେହି ଇମେହି ପାପକେହି ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ୱିସୁଦ୍ଧମତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି ( ) [(ୱିମୁତ୍ତମତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି) (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] । ତସ୍ସ ସବ୍ବେହି ଇମେହି ପାପକେହି ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ୱିସୁଦ୍ଧମତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତୋ ( ) [(ୱିମୁତ୍ତମତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତୋ) (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି, ପମୁଦିତସ୍ସ ପୀତି ଜାୟତି, ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋ ପସ୍ସମ୍ଭତି, ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱେଦେତି, ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି।

‘‘ସୋ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି, ତଥା ଦୁତିୟଂ, ତଥା ତତିୟଂ, ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ। ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାବଜ୍ଝେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି। କରୁଣାସହଗତେନ ଚେତସା…ପେ॰… ମୁଦିତାସହଗତେନ ଚେତସା…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି, ତଥା ଦୁତିୟଂ, ତଥା ତତିୟଂ, ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ। ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ଉପେକ୍ଖାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାବଜ୍ଝେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୋକ୍ଖରଣୀ ଅଚ୍ଛୋଦକା ସାତୋଦକା ସୀତୋଦକା ସେତକା ସୁପତିତ୍ଥା ରମଣୀୟା। ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଚେପି ଦିସାୟ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଘମ୍ମାଭିତତ୍ତୋ ଘମ୍ମପରେତୋ କିଲନ୍ତୋ ତସିତୋ ପିପାସିତୋ। ସୋ ତଂ ପୋକ୍ଖରଣିଂ ଆଗମ୍ମ ୱିନେୟ୍ୟ ଉଦକପିପାସଂ ୱିନେୟ୍ୟ ଘମ୍ମପରିଳାହଂ…ପେ॰… ପଚ୍ଛିମାୟ ଚେପି ଦିସାୟ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ…ପେ॰… ଉତ୍ତରାୟ ଚେପି ଦିସାୟ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ…ପେ॰… ଦକ୍ଖିଣାୟ ଚେପି ଦିସାୟ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ। ୟତୋ କୁତୋ ଚେପି ନଂ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଘମ୍ମାଭିତତ୍ତୋ ଘମ୍ମପରେତୋ, କିଲନ୍ତୋ ତସିତୋ ପିପାସିତୋ। ସୋ ତଂ ପୋକ୍ଖରଣିଂ ଆଗମ୍ମ ୱିନେୟ୍ୟ ଉଦକପିପାସଂ, ୱିନେୟ୍ୟ ଘମ୍ମପରିଳାହଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଖତ୍ତିୟକୁଲା ଚେପି ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ ହୋତି, ସୋ ଚ ତଥାଗତପ୍ପୱେଦିତଂ ଧମ୍ମୱିନୟଂ ଆଗମ୍ମ, ଏୱଂ ମେତ୍ତଂ କରୁଣଂ ମୁଦିତଂ ଉପେକ୍ଖଂ ଭାୱେତ୍ୱା ଲଭତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ [ତମହଂ (କ॰)] ୱୂପସମଂ [ତମହଂ (କ॰)] । ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱୂପସମା ‘ସମଣସାମୀଚିପ୍ପଟିପଦଂ ପଟିପନ୍ନୋ’ତି ୱଦାମି। ବ୍ରାହ୍ମଣକୁଲା ଚେପି…ପେ॰… ୱେସ୍ସକୁଲା ଚେପି…ପେ॰… ସୁଦ୍ଦକୁଲା ଚେପି…ପେ॰… ୟସ୍ମା କସ୍ମା ଚେପି କୁଲା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ ହୋତି , ସୋ ଚ ତଥାଗତପ୍ପୱେଦିତଂ ଧମ୍ମୱିନୟଂ ଆଗମ୍ମ, ଏୱଂ ମେତ୍ତଂ କରୁଣଂ ମୁଦିତଂ ଉପେକ୍ଖଂ ଭାୱେତ୍ୱା ଲଭତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱୂପସମଂ। ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱୂପସମା ‘ସମଣସାମୀଚିପ୍ପଟିପଦଂ ପଟିପନ୍ନୋ’ତି ୱଦାମି।

‘‘ଖତ୍ତିୟକୁଲା ଚେପି ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ ହୋତି। ସୋ ଚ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଆସୱାନଂ ଖୟା ସମଣୋ ହୋତି। ବ୍ରାହ୍ମଣକୁଲା ଚେପି…ପେ॰… ୱେସ୍ସକୁଲା ଚେପି… ସୁଦ୍ଦକୁଲା ଚେପି… ୟସ୍ମା କସ୍ମା ଚେପି କୁଲା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ ହୋତି, ସୋ ଚ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଆସୱାନଂ ଖୟା ସମଣୋ ହୋତୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ଚୂଳଅସ୍ସପୁରସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଦସମଂ।

ମହାୟମକୱଗ୍ଗୋ ନିଟ୍ଠିତୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଗିଞ୍ଜକସାଲୱନଂ ପରିହରିତୁଂ, ପଞ୍ଞୱତୋ ପୁନ ସଚ୍ଚକନିସେଧୋ।

ମୁଖୱଣ୍ଣପସୀଦନତାପିନ୍ଦୋ, କେୱଟ୍ଟଅସ୍ସପୁରଜଟିଲେନ॥

୫. ଚୂଳୟମକୱଗ୍ଗୋ

୧. ସାଲେୟ୍ୟକସୁତ୍ତଂ

୪୩୯ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା କୋସଲେସୁ ଚାରିକଂ ଚରମାନୋ ମହତା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନ ସଦ୍ଧିଂ ୟେନ ସାଲା ନାମ କୋସଲାନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଗାମୋ ତଦୱସରି। ଅସ୍ସୋସୁଂ ଖୋ ସାଲେୟ୍ୟକା ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା – ‘‘ସମଣୋ ଖଲୁ, ଭୋ, ଗୋତମୋ ସକ୍ୟପୁତ୍ତୋ ସକ୍ୟକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋ କୋସଲେସୁ ଚାରିକଂ ଚରମାନୋ ମହତା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନ ସଦ୍ଧିଂ ସାଲଂ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ। ତଂ ଖୋ ପନ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ଏୱଂ କଲ୍ୟାଣୋ କିତ୍ତିସଦ୍ଦୋ ଅବ୍ଭୁଗ୍ଗତୋ – ‘ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନୋ ସୁଗତୋ ଲୋକୱିଦୂ ଅନୁତ୍ତରୋ ପୁରିସଦମ୍ମସାରଥି ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା। ସୋ ଇମଂ ଲୋକଂ ସଦେୱକଂ ସମାରକଂ ସବ୍ରହ୍ମକଂ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିଂ ପଜଂ ସଦେୱମନୁସ୍ସଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ପୱେଦେତି। ସୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଂ ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣଂ ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ; କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପକାସେତି’। ସାଧୁ ଖୋ ପନ ତଥାରୂପାନଂ ଅରହତଂ ଦସ୍ସନଂ ହୋତୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ସାଲେୟ୍ୟକା ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ; ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦିଂସୁ, ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ; ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ୟେନ ଭଗୱା ତେନଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ; ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ନାମଗୋତ୍ତଂ ସାୱେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ; ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ତୁଣ୍ହୀଭୂତା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ସାଲେୟ୍ୟକା ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ, ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି ? କୋ ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ, ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତୀ’’ତି?

‘‘ଅଧମ୍ମଚରିୟାୱିସମଚରିୟାହେତୁ ଖୋ, ଗହପତୟୋ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ଧମ୍ମଚରିୟାସମଚରିୟାହେତୁ ଖୋ, ଗହପତୟୋ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତୀ’’ତି ।

‘‘ନ ଖୋ ମୟଂ ଇମସ୍ସ ଭୋତୋ ଗୋତମସ୍ସ ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ, ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ, ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାମ। ସାଧୁ ନୋ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ତଥା ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୁ, ୟଥା ମୟଂ ଇମସ୍ସ ଭୋତୋ ଗୋତମସ୍ସ ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ, ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ, ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନେୟ୍ୟାମା’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ଗହପତୟୋ, ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ, ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭୋ’’ତି ଖୋ ସାଲେୟ୍ୟକା ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

୪୪୦ . ‘‘ତିୱିଧଂ ଖୋ, ଗହପତୟୋ, କାୟେନ ଅଧମ୍ମଚରିୟାୱିସମଚରିୟା ହୋତି, ଚତୁବ୍ବିଧଂ ୱାଚାୟ ଅଧମ୍ମଚରିୟାୱିସମଚରିୟା ହୋତି, ତିୱିଧଂ ମନସା ଅଧମ୍ମଚରିୟାୱିସମଚରିୟା ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଗହପତୟୋ, ତିୱିଧଂ କାୟେନ ଅଧମ୍ମଚରିୟାୱିସମଚରିୟା ହୋତି? ଇଧ, ଗହପତୟୋ, ଏକଚ୍ଚୋ ପାଣାତିପାତୀ ହୋତି, ଲୁଦ୍ଦୋ [ଲୁଦ୍ଦୋ ଦାରୁଣୋ (କ॰) ଟୀକା ଓଲୋକେତବ୍ବା] ଲୋହିତପାଣି ହତପ୍ପହତେ ନିୱିଟ୍ଠୋ ଅଦୟାପନ୍ନୋ ପାଣଭୂତେସୁ [ସବ୍ବପାଣଭୂତେସୁ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ।

‘‘ଅଦିନ୍ନାଦାୟୀ ଖୋ ପନ ହୋତି। ୟଂ ତଂ ପରସ୍ସ ପରୱିତ୍ତୂପକରଣଂ, ଗାମଗତଂ ୱା ଅରଞ୍ଞଗତଂ ୱା, ତଂ ଅଦିନ୍ନଂ ଥେୟ୍ୟସଙ୍ଖାତଂ ଆଦାତା ହୋତି।

‘‘କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରୀ ଖୋ ପନ ହୋତି। ୟା ତା ମାତୁରକ୍ଖିତା ପିତୁରକ୍ଖିତା ମାତାପିତୁରକ୍ଖିତା ଭାତୁରକ୍ଖିତା ଭଗିନିରକ୍ଖିତା ଞାତିରକ୍ଖିତା ଗୋତ୍ତରକ୍ଖିତା ଧମ୍ମରକ୍ଖିତା ସସ୍ସାମିକା ସପରିଦଣ୍ଡା ଅନ୍ତମସୋ ମାଲାଗୁଳପରିକ୍ଖିତ୍ତାପି, ତଥାରୂପାସୁ ଚାରିତ୍ତଂ ଆପଜ୍ଜିତା ହୋତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଗହପତୟୋ, ତିୱିଧଂ କାୟେନ ଅଧମ୍ମଚରିୟାୱିସମଚରିୟା ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ , ଗହପତୟୋ, ଚତୁବ୍ବିଧଂ ୱାଚାୟ ଅଧମ୍ମଚରିୟାୱିସମଚରିୟା ହୋତି? ଇଧ, ଗହପତୟୋ, ଏକଚ୍ଚୋ ମୁସାୱାଦୀ ହୋତି। ସଭାଗତୋ ୱା ପରିସାଗତୋ ୱା, ଞାତିମଜ୍ଝଗତୋ ୱା ପୂଗମଜ୍ଝଗତୋ ୱା ରାଜକୁଲମଜ୍ଝଗତୋ ୱା, ଅଭିନୀତୋ ସକ୍ଖିପୁଟ୍ଠୋ – ‘ଏହମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ୟଂ ଜାନାସି ତଂ ୱଦେହୀ’ତି , ସୋ ଅଜାନଂ ୱା ଆହ – ‘ଜାନାମୀ’ତି, ଜାନଂ ୱା ଆହ – ‘ନ ଜାନାମୀ’ତି, ଅପସ୍ସଂ ୱା ଆହ – ‘ପସ୍ସାମୀ’ତି, ପସ୍ସଂ ୱା ଆହ – ‘ନ ପସ୍ସାମୀ’ତି [ସୋ ଆହ ଅଜାନଂ ୱା ଅହଂ ଜାନାମୀତି ଜାନଂ ୱା ଅହଂ ନ ଜାନାମୀତି ଅପସ୍ସଂ ୱା ଅହଂ ପସ୍ସାମୀତି ପସ୍ସଂ ୱା ଅହଂ ନ ପସ୍ସାମୀତି (କ॰)] । ଇତି ଅତ୍ତହେତୁ ୱା ପରହେତୁ ୱା ଆମିସକିଞ୍ଚିକ୍ଖହେତୁ ୱା ସମ୍ପଜାନମୁସା ଭାସିତା ହୋତି।

‘‘ପିସୁଣୱାଚୋ ଖୋ ପନ ହୋତି। ଇତୋ ସୁତ୍ୱା ଅମୁତ୍ର ଅକ୍ଖାତା ଇମେସଂ ଭେଦାୟ, ଅମୁତ୍ର ୱା ସୁତ୍ୱା ଇମେସଂ ଅକ୍ଖାତା ଅମୂସଂ ଭେଦାୟ। ଇତି ସମଗ୍ଗାନଂ ୱା ଭେତ୍ତା [ଭେଦକା (କ॰), ଭେଦେତା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ତଦଟ୍ଠକଥାୟଂ ପନ ଭେତ୍ତାତି ଦିସ୍ସତି] , ଭିନ୍ନାନଂ ୱା ଅନୁପ୍ପଦାତା, ୱଗ୍ଗାରାମୋ ୱଗ୍ଗରତୋ ୱଗ୍ଗନନ୍ଦୀ ୱଗ୍ଗକରଣିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ହୋତି।

‘‘ଫରୁସୱାଚୋ ଖୋ ପନ ହୋତି। ୟା ସା ୱାଚା ଅଣ୍ଡକା [କଣ୍ଡକା (କ॰)] କକ୍କସା ପରକଟୁକା ପରାଭିସଜ୍ଜନୀ କୋଧସାମନ୍ତା ଅସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକା , ତଥାରୂପିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ହୋତି।

‘‘ସମ୍ଫପ୍ପଲାପୀ ଖୋ ପନ ହୋତି। ଅକାଲୱାଦୀ ଅଭୂତୱାଦୀ ଅନତ୍ଥୱାଦୀ ଅଧମ୍ମୱାଦୀ ଅୱିନୟୱାଦୀ। ଅନିଧାନୱତିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ହୋତି ଅକାଲେନ ଅନପଦେସଂ ଅପରିୟନ୍ତୱତିଂ ଅନତ୍ଥସଂହିତଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଗହପତୟୋ, ଚତୁବ୍ବିଧଂ ୱାଚାୟ ଅଧମ୍ମଚରିୟାୱିସମଚରିୟା ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଗହପତୟୋ, ତିୱିଧଂ ମନସା ଅଧମ୍ମଚରିୟାୱିସମଚରିୟା ହୋତି? ଇଧ, ଗହପତୟୋ, ଏକଚ୍ଚୋ ଅଭିଜ୍ଝାଲୁ ହୋତି, ୟଂ ତଂ ପରସ୍ସ ପରୱିତ୍ତୂପକରଣଂ ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାତା ହୋତି – ‘ଅହୋ ୱତ ୟଂ ପରସ୍ସ ତଂ ମମସ୍ସା’’’ତି!

‘‘ବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତୋ ଖୋ ପନ ହୋତି ପଦୁଟ୍ଠମନସଙ୍କପ୍ପୋ – ‘ଇମେ ସତ୍ତା ହଞ୍ଞନ୍ତୁ ୱା ୱଜ୍ଝନ୍ତୁ ୱା ଉଚ୍ଛିଜ୍ଜନ୍ତୁ ୱା ୱିନସ୍ସନ୍ତୁ ୱା ମା ୱା ଅହେସୁ’’’ନ୍ତି [ମା ୱା ଅହେସୁଂ ଇତି ୱାତି (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ।

‘‘ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକୋ ଖୋ ପନ ହୋତି ୱିପରୀତଦସ୍ସନୋ – ‘ନତ୍ଥି ଦିନ୍ନଂ ନତ୍ଥି ୟିଟ୍ଠଂ ନତ୍ଥି ହୁତଂ, ନତ୍ଥି ସୁକତଦୁକ୍କଟାନଂ କମ୍ମାନଂ ଫଲଂ ୱିପାକୋ, ନତ୍ଥି ଅୟଂ ଲୋକୋ ନତ୍ଥି ପରୋ ଲୋକୋ, ନତ୍ଥି ମାତା ନତ୍ଥି ପିତା, ନତ୍ଥି ସତ୍ତା ଓପପାତିକା , ନତ୍ଥି ଲୋକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସମ୍ମଗ୍ଗତା ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନା ୟେ ଇମଞ୍ଚ ଲୋକଂ ପରଞ୍ଚ ଲୋକଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ପୱେଦେନ୍ତୀ’ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଗହପତୟୋ, ତିୱିଧଂ ମନସା ଅଧମ୍ମଚରିୟାୱିସମଚରିୟା ହୋତି।

‘‘ଏୱଂ ଅଧମ୍ମଚରିୟାୱିସମଚରିୟାହେତୁ ଖୋ, ଗହପତୟୋ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି।

୪୪୧ . ‘‘ତିୱିଧଂ ଖୋ, ଗହପତୟୋ, କାୟେନ ଧମ୍ମଚରିୟାସମଚରିୟା ହୋତି, ଚତୁବ୍ବିଧଂ ୱାଚାୟ ଧମ୍ମଚରିୟାସମଚରିୟା ହୋତି, ତିୱିଧଂ ମନସା ଧମ୍ମଚରିୟାସମଚରିୟା ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଗହପତୟୋ, ତିୱିଧଂ କାୟେନ ଧମ୍ମଚରିୟାସମଚରିୟା ହୋତି? ଇଧ, ଗହପତୟୋ, ଏକଚ୍ଚୋ ପାଣାତିପାତଂ ପହାୟ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ନିହିତଦଣ୍ଡୋ ନିହିତସତ୍ଥୋ ଲଜ୍ଜୀ ଦୟାପନ୍ନୋ ସବ୍ବପାଣଭୂତହିତାନୁକମ୍ପୀ ୱିହରତି।

‘‘ଅଦିନ୍ନାଦାନଂ ପହାୟ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ୟଂ ତଂ ପରସ୍ସ ପରୱିତ୍ତୂପକରଣଂ, ଗାମଗତଂ ୱା ଅରଞ୍ଞଗତଂ ୱା, ତଂ ନାଦିନ୍ନଂ ଥେୟ୍ୟସଙ୍ଖାତଂ ଆଦାତା ହୋତି।

‘‘କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରଂ ପହାୟ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ୟା ତା ମାତୁରକ୍ଖିତା ପିତୁରକ୍ଖିତା ମାତାପିତୁରକ୍ଖିତା ଭାତୁରକ୍ଖିତା ଭଗିନିରକ୍ଖିତା ଞାତିରକ୍ଖିତା ଗୋତ୍ତରକ୍ଖିତା ଧମ୍ମରକ୍ଖିତା ସସ୍ସାମିକା ସପରିଦଣ୍ଡା ଅନ୍ତମସୋ ମାଲାଗୁଳପରିକ୍ଖିତ୍ତାପି, ତଥାରୂପାସୁ ନ ଚାରିତ୍ତଂ ଆପଜ୍ଜିତା ହୋତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଗହପତୟୋ, ତିୱିଧଂ କାୟେନ ଧମ୍ମଚରିୟାସମଚରିୟା ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଗହପତୟୋ, ଚତୁବ୍ବିଧଂ ୱାଚାୟ ଧମ୍ମଚରିୟାସମଚରିୟା ହୋତି? ଇଧ, ଗହପତୟୋ, ଏକଚ୍ଚୋ ମୁସାୱାଦଂ ପହାୟ ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ସଭାଗତୋ ୱା ପରିସାଗତୋ ୱା, ଞାତିମଜ୍ଝଗତୋ ୱା ପୂଗମଜ୍ଝଗତୋ ୱା ରାଜକୁଲମଜ୍ଝଗତୋ ୱା, ଅଭିନୀତୋ ସକ୍ଖିପୁଟ୍ଠୋ – ‘ଏହମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ୟଂ ଜାନାସି ତଂ ୱଦେହୀ’ତି, ସୋ ଅଜାନଂ ୱା ଆହ – ‘ନ ଜାନାମୀ’ତି, ଜାନଂ ୱା ଆହ – ‘ଜାନାମୀ’ତି, ଅପସ୍ସଂ ୱା ଆହ – ‘ନ ପସ୍ସାମୀ’ତି, ପସ୍ସଂ ୱା ଆହ – ‘ପସ୍ସାମୀ’ତି। ଇତି ଅତ୍ତହେତୁ ୱା ପରହେତୁ ୱା ଆମିସକିଞ୍ଚିକ୍ଖହେତୁ ୱା ନ ସମ୍ପଜାନମୁସା ଭାସିତା ହୋତି।

‘‘ପିସୁଣଂ ୱାଚଂ ପହାୟ ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଇତୋ ସୁତ୍ୱା ନ ଅମୁତ୍ର ଅକ୍ଖାତା ଇମେସଂ ଭେଦାୟ, ଅମୁତ୍ର ୱା ସୁତ୍ୱା ନ ଇମେସଂ ଅକ୍ଖାତା ଅମୂସଂ ଭେଦାୟ। ଇତି ଭିନ୍ନାନଂ ୱା ସନ୍ଧାତା, ସହିତାନଂ ୱା ଅନୁପ୍ପଦାତା, ସମଗ୍ଗାରାମୋ ସମଗ୍ଗରତୋ ସମଗ୍ଗନନ୍ଦୀ ସମଗ୍ଗକରଣିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ହୋତି।

‘‘ଫରୁସଂ ୱାଚଂ ପହାୟ ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ୟା ସା ୱାଚା ନେଲା କଣ୍ଣସୁଖା ପେମନୀୟା ହଦୟଙ୍ଗମା ପୋରୀ ବହୁଜନକନ୍ତା ବହୁଜନମନାପା – ତଥାରୂପିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ହୋତି।

‘‘ସମ୍ଫପ୍ପଲାପଂ ପହାୟ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। କାଲୱାଦୀ ଭୂତୱାଦୀ ଅତ୍ଥୱାଦୀ ଧମ୍ମୱାଦୀ ୱିନୟୱାଦୀ ନିଧାନୱତିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ହୋତି କାଲେନ ସାପଦେସଂ ପରିୟନ୍ତୱତିଂ ଅତ୍ଥସଂହିତଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଗହପତୟୋ, ଚତୁବ୍ବିଧଂ ୱାଚାୟ ଧମ୍ମଚରିୟାସମଚରିୟା ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଗହପତୟୋ, ତିୱିଧଂ ମନସା ଧମ୍ମଚରିୟାସମଚରିୟା ହୋତି? ଇଧ, ଗହପତୟୋ, ଏକଚ୍ଚୋ ଅନଭିଜ୍ଝାଲୁ ହୋତି, ୟଂ ତଂ ପରସ୍ସ ପରୱିତ୍ତୂପକରଣଂ ତଂ ନାଭିଜ୍ଝାତା ହୋତି – ‘ଅହୋ ୱତ ୟଂ ପରସ୍ସ ତଂ ମମସ୍ସା’ତି!

‘‘ଅବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତୋ ଖୋ ପନ ହୋତି ଅପ୍ପଦୁଟ୍ଠମନସଙ୍କପ୍ପୋ – ‘ଇମେ ସତ୍ତା ଅୱେରା ଅବ୍ୟାବଜ୍ଝା ଅନୀଘା ସୁଖୀ ଅତ୍ତାନଂ ପରିହରନ୍ତୂ’ତି।

‘‘ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକୋ ଖୋ ପନ ହୋତି ଅୱିପରୀତଦସ୍ସନୋ – ‘ଅତ୍ଥି ଦିନ୍ନଂ ଅତ୍ଥି ୟିଟ୍ଠଂ ଅତ୍ଥି ହୁତଂ, ଅତ୍ଥି ସୁକତଦୁକ୍କଟାନଂ କମ୍ମାନଂ ଫଲଂ ୱିପାକୋ, ଅତ୍ଥି ଅୟଂ ଲୋକୋ ଅତ୍ଥି ପରୋ ଲୋକୋ, ଅତ୍ଥି ମାତା ଅତ୍ଥି ପିତା, ଅତ୍ଥି ସତ୍ତା ଓପପାତିକା, ଅତ୍ଥି ଲୋକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସମ୍ମଗ୍ଗତା ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନା ୟେ ଇମଞ୍ଚ ଲୋକଂ ପରଞ୍ଚ ଲୋକଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ପୱେଦେନ୍ତୀ’ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଗହପତୟୋ, ତିୱିଧଂ ମନସା ଧମ୍ମଚରିୟାସମଚରିୟା ହୋତି।

‘‘ଏୱଂ ଧମ୍ମଚରିୟାସମଚରିୟାହେତୁ ଖୋ, ଗହପତୟୋ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି।

୪୪୨ . ‘‘ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ଚେ, ଗହପତୟୋ, ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଖତ୍ତିୟମହାସାଲାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି; ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ ୱିଜ୍ଜତି, ୟଂ ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଖତ୍ତିୟମହାସାଲାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତଥା ହି ସୋ ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ।

‘‘ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ଚେ, ଗହପତୟୋ, ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲାନଂ…ପେ॰… ଗହପତିମହାସାଲାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି; ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ ୱିଜ୍ଜତି, ୟଂ ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଗହପତିମହାସାଲାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତଥା ହି ସୋ ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ।

‘‘ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ଚେ, ଗହପତୟୋ, ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଚାତୁମହାରାଜିକାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ’ନ୍ତି; ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ ୱିଜ୍ଜତି, ୟଂ ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଚାତୁମହାରାଜିକାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତଥା ହି ସୋ ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ।

‘‘ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ଚେ, ଗହପତୟୋ, ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ତାୱତିଂସାନଂ ଦେୱାନଂ…ପେ॰… ୟାମାନଂ ଦେୱାନଂ… ତୁସିତାନଂ ଦେୱାନଂ… ନିମ୍ମାନରତୀନଂ ଦେୱାନଂ… ପରନିମ୍ମିତୱସୱତ୍ତୀନଂ ଦେୱାନଂ… ବ୍ରହ୍ମକାୟିକାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି; ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ ୱିଜ୍ଜତି, ୟଂ ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ବ୍ରହ୍ମକାୟିକାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତଥା ହି ସୋ ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ।

‘‘ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ଚେ, ଗହପତୟୋ, ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଆଭାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି; ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ ୱିଜ୍ଜତି, ୟଂ ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଆଭାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତଥା ହି ସୋ ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ।

‘‘ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ଚେ, ଗହପତୟୋ, ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପରିତ୍ତାଭାନଂ ଦେୱାନଂ…ପେ॰… ଅପ୍ପମାଣାଭାନଂ ଦେୱାନଂ… ଆଭସ୍ସରାନଂ ଦେୱାନଂ… ପରିତ୍ତସୁଭାନଂ ଦେୱାନଂ… ଅପ୍ପମାଣସୁଭାନଂ ଦେୱାନଂ… ସୁଭକିଣ୍ହାନଂ ଦେୱାନଂ… ୱେହପ୍ଫଲାନଂ ଦେୱାନଂ… ଅୱିହାନଂ ଦେୱାନଂ… ଅତପ୍ପାନଂ ଦେୱାନଂ… ସୁଦସ୍ସାନଂ ଦେୱାନଂ… ସୁଦସ୍ସୀନଂ ଦେୱାନଂ… ଅକନିଟ୍ଠାନଂ ଦେୱାନଂ… ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନୂପଗାନଂ ଦେୱାନଂ… ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନୂପଗାନଂ ଦେୱାନଂ … ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନୂପଗାନଂ ଦେୱାନଂ… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନୂପଗାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି; ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ ୱିଜ୍ଜତି, ୟଂ ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନୂପଗାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତଥା ହି ସୋ ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ।

‘‘ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ଚେ, ଗହପତୟୋ, ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି; ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ ୱିଜ୍ଜତି, ୟଂ ସୋ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରେୟ୍ୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତଥା ହି ସୋ ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ’’ତି।

୪୪୩ . ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ସାଲେୟ୍ୟକା ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ! ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭୋ ଗୋତମ, ନିକ୍କୁଜ୍ଜିତଂ ୱା ଉକ୍କୁଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ୱା ୱିୱରେୟ୍ୟ, ମୂଳ୍ହସ୍ସ ୱା ମଗ୍ଗଂ ଆଚିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅନ୍ଧକାରେ ୱା ତେଲପଜ୍ଜୋତଂ ଧାରେୟ୍ୟ, ଚକ୍ଖୁମନ୍ତୋ ରୂପାନି ଦକ୍ଖନ୍ତୀତି। ଏୱମେୱଂ ଭୋତା ଗୋତମେନ ଅନେକପରିୟାୟେନ ଧମ୍ମୋ ପକାସିତୋ। ଏତେ ମୟଂ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ସରଣଂ ଗଚ୍ଛାମ ଧମ୍ମଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଞ୍ଚ। ଉପାସକେ ନୋ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତେ [ପାଣୁପେତଂ (କ॰)] ସରଣଂ ଗତେ’’ତି।

ସାଲେୟ୍ୟକସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ପଠମଂ।

୨. ୱେରଞ୍ଜକସୁତ୍ତଂ

୪୪୪ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ୱେରଞ୍ଜକା ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ପଟିୱସନ୍ତି କେନଚିଦେୱ କରଣୀୟେନ। ଅସ୍ସୋସୁଂ ଖୋ ୱେରଞ୍ଜକା ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା – ‘‘ସମଣୋ ଖଲୁ, ଭୋ, ଗୋତମୋ ସକ୍ୟପୁତ୍ତୋ ସକ୍ୟକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତଂ ଖୋ ପନ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ଏୱଂ କଲ୍ୟାଣୋ କିତ୍ତିସଦ୍ଦୋ ଅବ୍ଭୁଗ୍ଗତୋ – ‘ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନୋ ସୁଗତୋ ଲୋକୱିଦୂ ଅନୁତ୍ତରୋ ପୁରିସଦମ୍ମସାରଥି ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା। ସୋ ଇମଂ ଲୋକଂ ସଦେୱକଂ ସମାରକଂ ସବ୍ରହ୍ମକଂ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିଂ ପଜଂ ସଦେୱମନୁସ୍ସଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ପୱେଦେତି। ସୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଂ ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣଂ ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ; କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପକାସେତି’। ସାଧୁ ଖୋ ପନ ତଥାରୂପାନଂ ଅରହତଂ ଦସ୍ସନଂ ହୋତୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ୱେରଞ୍ଜକା ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ; ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦିଂସୁ, ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ; ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ୟେନ ଭଗୱା ତେନଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ; ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ନାମଗୋତ୍ତଂ ସାୱେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ; ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ତୁଣ୍ହୀଭୂତା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ୱେରଞ୍ଜକା ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି? କୋ ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତୀ’’ତି?

‘‘ଅଧମ୍ମଚରିୟାୱିସମଚରିୟାହେତୁ ଖୋ, ଗହପତୟୋ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ଧମ୍ମଚରିୟାସମଚରିୟାହେତୁ ଖୋ, ଗହପତୟୋ , ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ନ ଖୋ ମୟଂ ଇମସ୍ସ ଭୋତୋ ଗୋତମସ୍ସ ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ, ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ, ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାମ। ସାଧୁ ନୋ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ତଥା ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୁ ୟଥା ମୟଂ ଇମସ୍ସ ଭୋତୋ ଗୋତମସ୍ସ ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ, ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଭତ୍ତସ୍ସ, ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନେୟ୍ୟାମା’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ଗହପତୟୋ, ସୁଣାଥ ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ, ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ ଭୋ’’ତି ଖୋ ୱେରଞ୍ଜକା ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

୪୪୫ . ‘‘ତିୱିଧଂ ଖୋ, ଗହପତୟୋ, କାୟେନ ଅଧମ୍ମଚାରୀ ୱିସମଚାରୀ ହୋତି, ଚତୁବ୍ବିଧଂ ୱାଚାୟ ଅଧମ୍ମଚାରୀ ୱିସମଚାରୀ ହୋତି, ତିୱିଧଂ ମନସା ଅଧମ୍ମଚାରୀ ୱିସମଚାରୀ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଗହପତୟୋ , ତିୱିଧଂ କାୟେନ ଅଧମ୍ମଚାରୀ ୱିସମଚାରୀ ହୋତି? ଇଧ, ଗହପତୟୋ, ଏକଚ୍ଚୋ ପାଣାତିପାତୀ ହୋତି। ଲୁଦ୍ଦୋ ଲୋହିତପାଣି ହତପ୍ପହତେ ନିୱିଟ୍ଠୋ ଅଦୟାପନ୍ନୋ ପାଣଭୂତେସୁ। ଅଦିନ୍ନାଦାୟୀ ଖୋ ପନ ହୋତି। ୟଂ ତଂ ପରସ୍ସ ପରୱିତ୍ତୂପକରଣଂ… ତଂ ଅଦିନ୍ନଂ ଥେୟ୍ୟସଙ୍ଖାତଂ ଆଦାତା ହୋତି। କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରୀ ଖୋ ପନ ହୋତି। ୟା ତା ମାତୁରକ୍ଖିତା… ତଥାରୂପାସୁ ଚାରିତ୍ତଂ ଆପଜ୍ଜିତା ହୋତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଗହପତୟୋ, ତିୱିଧଂ କାୟେନ ଅଧମ୍ମଚାରୀ ୱିସମଚାରୀ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଗହପତୟୋ, ଚତୁବ୍ବିଧଂ ୱାଚାୟ ଅଧମ୍ମଚାରୀ ୱିସମଚାରୀ ହୋତି? ଇଧ, ଗହପତୟୋ, ଏକଚ୍ଚୋ ମୁସାୱାଦୀ ହୋତି। ସଭାଗତୋ ୱା… ସମ୍ପଜାନମୁସା ଭାସିତା ହୋତି। ପିସୁଣୱାଚୋ ଖୋ ପନ ହୋତି। ଇତୋ ସୁତ୍ୱା ଅମୁତ୍ର ଅକ୍ଖାତା… ୱଗ୍ଗକରଣିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ହୋତି। ଫରୁସୱାଚୋ ଖୋ ପନ ହୋତି। ୟା ସା ୱାଚା ଅଣ୍ଡକା କକ୍କସା… ତଥାରୂପିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ହୋତି। ସମ୍ଫପ୍ପଲାପୀ ଖୋ ପନ ହୋତି। ଅକାଲୱାଦୀ… ଅପରିୟନ୍ତୱତିଂ ଅନତ୍ଥସଂହିତଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଗହପତୟୋ, ଚତୁବ୍ବିଧଂ ୱାଚାୟ ଅଧମ୍ମଚାରୀ ୱିସମଚାରୀ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଗହପତୟୋ, ତିୱିଧଂ ମନସା ଅଧମ୍ମଚାରୀ ୱିସମଚାରୀ ହୋତି? ଇଧ, ଗହପତୟୋ, ଏକଚ୍ଚୋ ଅଭିଜ୍ଝାଲୁ ହୋତି…ପେ॰… ତଂ ମମସ୍ସା’ତି। ବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତୋ ଖୋ ପନ ହୋତି ପଦୁଟ୍ଠମନସଙ୍କପ୍ପୋ – ଇମେ ସତ୍ତା ହଞ୍ଞନ୍ତୁ ୱା… ମା ୱା ଅହେସୁ’ନ୍ତି। ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକୋ ଖୋ ପନ ହୋତି ୱିପରୀତଦସ୍ସନୋ – ‘ନତ୍ଥି ଦିନ୍ନଂ, ନତ୍ଥି ୟିଟ୍ଠଂ… ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ପୱେଦେନ୍ତୀ’ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଗହପତୟୋ, ତିୱିଧଂ ମନସା ଅଧମ୍ମଚାରୀ ୱିସମଚାରୀ ହୋତି।

‘‘ଏୱଂ ଅଧମ୍ମଚରିୟାୱିସମଚରିୟାହେତୁ ଖୋ, ଗହପତୟୋ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି।

୪୪୬ . ‘‘ତିୱିଧଂ ଖୋ, ଗହପତୟୋ, କାୟେନ ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ ହୋତି, ଚତୁବ୍ବିଧଂ ୱାଚାୟ ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ ହୋତି, ତିୱିଧଂ ମନସା ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଗହପତୟୋ, ତିୱିଧଂ କାୟେନ ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ ହୋତି? ଇଧ, ଗହପତୟୋ, ଏକଚ୍ଚୋ ପାଣାତିପାତଂ ପହାୟ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ନିହିତଦଣ୍ଡୋ ନିହିତସତ୍ଥୋ ଲଜ୍ଜୀ ଦୟାପନ୍ନୋ ସବ୍ବପାଣଭୂତହିତାନୁକମ୍ପୀ ୱିହରତି। ଅଦିନ୍ନାଦାନଂ ପହାୟ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ୟଂ ତଂ ପରସ୍ସ… ତଂ ନାଦିନ୍ନଂ ଥେୟ୍ୟସଙ୍ଖାତଂ ଆଦାତା ହୋତି। କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରଂ ପହାୟ… ତଥାରୂପାସୁ ନ ଚାରିତ୍ତଂ ଆପଜ୍ଜିତା ହୋତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଗହପତୟୋ, ତିୱିଧଂ କାୟେନ ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଗହପତୟୋ, ଚତୁବ୍ବିଧଂ ୱାଚାୟ ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ ହୋତି? ଇଧ, ଗହପତୟୋ, ଏକଚ୍ଚୋ ମୁସାୱାଦଂ ପହାୟ ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ସଭାଗତୋ ୱା…ପେ॰… ନ ସମ୍ପଜାନମୁସା ଭାସିତା ହୋତି। ପିସୁଣଂ ୱାଚଂ ପହାୟ… ସମଗ୍ଗକରଣିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ହୋତି। ଫରୁସଂ ୱାଚଂ ପହାୟ… ତଥାରୂପିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ହୋତି। ସମ୍ଫପ୍ପଲାପଂ ପହାୟ… କାଲେନ ସାପଦେସଂ ପରିୟନ୍ତୱତିଂ ଅତ୍ଥସଂହିତଂ । ଏୱଂ ଖୋ, ଗହପତୟୋ, ଚତୁବ୍ବିଧଂ ୱାଚାୟ ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଗହପତୟୋ, ତିୱିଧଂ ମନସା ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ ହୋତି? ଇଧ, ଗହପତୟୋ, ଏକଚ୍ଚୋ ଅନଭିଜ୍ଝାଲୁ ହୋତି। ୟଂ ତଂ ପରସ୍ସ ପରୱିତ୍ତୂପକରଣଂ ତଂ ନାଭିଜ୍ଝାତା ହୋତି ‘ଅହୋ ୱତ ୟଂ ପରସ୍ସ, ତଂ ମମସ୍ସା’ତି। ଅବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତୋ ଖୋ ପନ ହୋତି ଅପ୍ପଦୁଟ୍ଠମନସଙ୍କପ୍ପୋ – ‘ଇମେ ସତ୍ତା ଅୱେରା ଅବ୍ୟାବଜ୍ଝା ଅନୀଘା ସୁଖୀ ଅତ୍ତାନଂ ପରିହରନ୍ତୂ’ତି। ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକୋ ଖୋ ପନ ହୋତି ଅୱିପରୀତଦସ୍ସନୋ – ‘ଅତ୍ଥି ଦିନ୍ନଂ, ଅତ୍ଥି ୟିଟ୍ଠଂ… ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ପୱେଦେନ୍ତୀ’ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଗହପତୟୋ, ତିୱିଧଂ ମନସା ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ ହୋତି।

‘‘ଏୱଂ ଧମ୍ମଚରିୟାସମଚରିୟାହେତୁ ଖୋ, ଗହପତୟୋ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି।

୪୪୭ . ‘‘ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ଚେ, ଗହପତୟୋ, ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଖତ୍ତିୟମହାସାଲାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି ; ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ ୱିଜ୍ଜତି, ୟଂ ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଖତ୍ତିୟମହାସାଲାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତଥା ହି ସୋ ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ।

‘‘ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ଚେ, ଗହପତୟୋ, ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲାନଂ ଗହପତିମହାସାଲାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି; ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ ୱିଜ୍ଜତି, ୟଂ ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଗହପତିମହାସାଲାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ ? ତଥା ହି ସୋ ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ।

‘‘ଆକଙ୍କେୟ୍ୟ ଚେ, ଗହପତୟୋ, ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଚାତୁମହାରାଜିକାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି; ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ ୱିଜ୍ଜତି, ୟଂ ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଚାତୁମହାରାଜିକାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତଥା ହି ସୋ ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ।

‘‘ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ଚେ, ଗହପତୟୋ, ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ତାୱତିଂସାନଂ ଦେୱାନଂ… ୟାମାନଂ ଦେୱାନଂ… ତୁସିତାନଂ ଦେୱାନଂ… ନିମ୍ମାନରତୀନଂ ଦେୱାନଂ… ପରନିମ୍ମିତୱସୱତ୍ତୀନଂ ଦେୱାନଂ… ବ୍ରହ୍ମକାୟିକାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି; ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ ୱିଜ୍ଜତି, ୟଂ ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ବ୍ରହ୍ମକାୟିକାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତଥା ହି ସୋ ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ।

‘‘ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ଚେ, ଗହପତୟୋ, ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଆଭାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି; ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ ୱିଜ୍ଜତି, ୟଂ ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଆଭାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତଥା ହି ସୋ ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ।

‘‘ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ଚେ, ଗହପତୟୋ, ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ ‘ଅହୋ ୱତାହଂ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପରିତ୍ତାଭାନଂ ଦେୱାନଂ…ପେ॰… ଅପ୍ପମାଣାଭାନଂ ଦେୱାନଂ… ଆଭସ୍ସରାନଂ ଦେୱାନଂ… ପରିତ୍ତସୁଭାନଂ ଦେୱାନଂ… ଅପ୍ପମାଣସୁଭାନଂ ଦେୱାନଂ… ସୁଭକିଣ୍ହାନଂ ଦେୱାନଂ … ୱେହପ୍ଫଲାନଂ ଦେୱାନଂ… ଅୱିହାନଂ ଦେୱାନଂ… ଅତପ୍ପାନଂ ଦେୱାନଂ… ସୁଦସ୍ସାନଂ ଦେୱାନଂ… ସୁଦସ୍ସୀନଂ ଦେୱାନଂ… ଅକନିଟ୍ଠାନଂ ଦେୱାନଂ… ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନୂପଗାନଂ ଦେୱାନଂ… ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନୂପଗାନଂ ଦେୱାନଂ… ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନୂପଗାନଂ ଦେୱାନଂ… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନୂପଗାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ’ନ୍ତି; ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ ୱିଜ୍ଜତି, ୟଂ ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନୂପଗାନଂ ଦେୱାନଂ ସହବ୍ୟତଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତଥା ହି ସୋ ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ।

‘‘ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ଚେ ଗହପତୟୋ ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି; ଠାନଂ ଖୋ ପନେତଂ ୱିଜ୍ଜତି, ‘ୟଂ ସୋ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରେୟ୍ୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତଥା ହି ସୋ ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ’’’ତି।

୪୪୮ . ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ୱେରଞ୍ଜକା ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ ଭୋ ଗୋତମ! ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭୋ ଗୋତମ, ନିକ୍କୁଜ୍ଜିତଂ ୱା ଉକ୍କୁଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ୱା ୱିୱରେୟ୍ୟ, ମୂଳ୍ହସ୍ସ ୱା ମଗ୍ଗଂ ଆଚିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅନ୍ଧକାରେ ୱା ତେଲପଜ୍ଜୋତଂ ଧାରେୟ୍ୟ, ଚକ୍ଖୁମନ୍ତୋ ରୂପାନି ଦକ୍ଖନ୍ତୀତି; ଏୱମେୱଂ ଭୋତା ଗୋତମେନ ଅନେକପରିୟାୟେନ ଧମ୍ମୋ ପକାସିତୋ। ଏତେ ମୟଂ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ସରଣଂ ଗଚ୍ଛାମ ଧମ୍ମଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଞ୍ଚ। ଉପାସକେ ନୋ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତେ ସରଣଂ ଗତେ’’ତି।

ୱେରଞ୍ଜକସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଦୁତିୟଂ।

୩. ମହାୱେଦଲ୍ଲସୁତ୍ତଂ

୪୪୯ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକୋଟ୍ଠିକୋ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ସାରିପୁତ୍ତେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକୋଟ୍ଠିକୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘‘ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ’ତି, ଆୱୁସୋ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି?

‘‘‘ନପ୍ପଜାନାତି ନପ୍ପଜାନାତୀ’ତି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ତସ୍ମା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘କିଞ୍ଚ ନପ୍ପଜାନାତି? ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ନପ୍ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି ନପ୍ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି ନପ୍ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ନପ୍ପଜାନାତି। ‘ନପ୍ପଜାନାତି ନପ୍ପଜାନାତୀ’ତି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ତସ୍ମା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି।

‘‘‘ସାଧାୱୁସୋ’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକୋଟ୍ଠିକୋ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଉତ୍ତରିଂ ପଞ୍ହଂ ଅପୁଚ୍ଛି –

‘‘‘ପଞ୍ଞୱା ପଞ୍ଞୱା’ତି, ଆୱୁସୋ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପଞ୍ଞୱାତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି?

‘‘‘ପଜାନାତି ପଜାନାତୀ’ତି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ତସ୍ମା ପଞ୍ଞୱାତି ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘କିଞ୍ଚ ପଜାନାତି? ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ପଜାନାତି। ‘ପଜାନାତି ପଜାନାତୀ’ତି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ତସ୍ମା ପଞ୍ଞୱାତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି।

‘‘‘ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିଞ୍ଞାଣ’ନ୍ତି, ଆୱୁସୋ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ୱିଞ୍ଞାଣନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି?

‘‘‘ୱିଜାନାତି ୱିଜାନାତୀ’ତି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ତସ୍ମା ୱିଞ୍ଞାଣନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘କିଞ୍ଚ ୱିଜାନାତି? ସୁଖନ୍ତିପି ୱିଜାନାତି, ଦୁକ୍ଖନ୍ତିପି ୱିଜାନାତି, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖନ୍ତିପି ୱିଜାନାତି। ‘ୱିଜାନାତି ୱିଜାନାତୀ’ତି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ତସ୍ମା ୱିଞ୍ଞାଣନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି।

‘‘ୟା ଚାୱୁସୋ, ପଞ୍ଞା ୟଞ୍ଚ ୱିଞ୍ଞାଣଂ – ଇମେ ଧମ୍ମା ସଂସଟ୍ଠା ଉଦାହୁ ୱିସଂସଟ୍ଠା? ଲବ୍ଭା ଚ ପନିମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ୱିନିବ୍ଭୁଜିତ୍ୱା [ୱିନିବ୍ଭୁଜ୍ଜିତ୍ୱା ୱିନିବ୍ଭୁଜ୍ଜିତ୍ୱା (କ॰)] ୱିନିବ୍ଭୁଜିତ୍ୱା ନାନାକରଣଂ ପଞ୍ଞାପେତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟା ଚାୱୁସୋ, ପଞ୍ଞା ୟଞ୍ଚ ୱିଞ୍ଞାଣଂ – ଇମେ ଧମ୍ମା ସଂସଟ୍ଠା, ନୋ ୱିସଂସଟ୍ଠା। ନ ଚ ଲବ୍ଭା ଇମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ୱିନିବ୍ଭୁଜିତ୍ୱା ୱିନିବ୍ଭୁଜିତ୍ୱା ନାନାକରଣଂ ପଞ୍ଞାପେତୁଂ। ୟଂ ହାୱୁସୋ [ୟଞ୍ଚାୱୁସୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] , ପଜାନାତି ତଂ ୱିଜାନାତି, ୟଂ ୱିଜାନାତି ତଂ ପଜାନାତି। ତସ୍ମା ଇମେ ଧମ୍ମା ସଂସଟ୍ଠା, ନୋ ୱିସଂସଟ୍ଠା। ନ ଚ ଲବ୍ଭା ଇମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ୱିନିବ୍ଭୁଜିତ୍ୱା ୱିନିବ୍ଭୁଜିତ୍ୱା ନାନାକରଣଂ ପଞ୍ଞାପେତୁ’’ନ୍ତି।

‘‘ୟା ଚାୱୁସୋ, ପଞ୍ଞା ୟଞ୍ଚ ୱିଞ୍ଞାଣଂ – ଇମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ସଂସଟ୍ଠାନଂ ନୋ ୱିସଂସଟ୍ଠାନଂ କିଂ ନାନାକରଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟା ଚାୱୁସୋ, ପଞ୍ଞା ୟଞ୍ଚ ୱିଞ୍ଞାଣଂ – ଇମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ସଂସଟ୍ଠାନଂ ନୋ ୱିସଂସଟ୍ଠାନଂ ପଞ୍ଞା ଭାୱେତବ୍ବା, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଇଦଂ ନେସଂ ନାନାକରଣ’’ନ୍ତି।

୪୫୦ . ‘‘‘ୱେଦନା ୱେଦନା’ତି, ଆୱୁସୋ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ , ୱେଦନାତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି?

‘‘‘ୱେଦେତି ୱେଦେତୀ’ତି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ତସ୍ମା ୱେଦନାତି ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘କିଞ୍ଚ ୱେଦେତି? ସୁଖମ୍ପି ୱେଦେତି, ଦୁକ୍ଖମ୍ପି ୱେଦେତି, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖମ୍ପି ୱେଦେତି। ‘ୱେଦେତି ୱେଦେତୀ’ତି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ତସ୍ମା ୱେଦନାତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି।

‘‘‘ସଞ୍ଞା ସଞ୍ଞା’ତି, ଆୱୁସୋ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସଞ୍ଞାତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି?

‘‘‘ସଞ୍ଜାନାତି ସଞ୍ଜାନାତୀ’ତି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ତସ୍ମା ସଞ୍ଞାତି ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘କିଞ୍ଚ ସଞ୍ଜାନାତି? ନୀଲକମ୍ପି ସଞ୍ଜାନାତି, ପୀତକମ୍ପି ସଞ୍ଜାନାତି, ଲୋହିତକମ୍ପି ସଞ୍ଜାନାତି, ଓଦାତମ୍ପି ସଞ୍ଜାନାତି। ‘ସଞ୍ଜାନାତି ସଞ୍ଜାନାତୀ’ତି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ତସ୍ମା ସଞ୍ଞାତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି।

‘‘ୟା ଚାୱୁସୋ, ୱେଦନା ୟା ଚ ସଞ୍ଞା ୟଞ୍ଚ ୱିଞ୍ଞାଣଂ – ଇମେ ଧମ୍ମା ସଂସଟ୍ଠା ଉଦାହୁ ୱିସଂସଟ୍ଠା? ଲବ୍ଭା ଚ ପନିମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ୱିନିବ୍ଭୁଜିତ୍ୱା ୱିନିବ୍ଭୁଜିତ୍ୱା ନାନାକରଣଂ ପଞ୍ଞାପେତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟା ଚାୱୁସୋ, ୱେଦନା ୟା ଚ ସଞ୍ଞା ୟଞ୍ଚ ୱିଞ୍ଞାଣଂ – ଇମେ ଧମ୍ମା ସଂସଟ୍ଠା, ନୋ ୱିସଂସଟ୍ଠା। ନ ଚ ଲବ୍ଭା ଇମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ୱିନିବ୍ଭୁଜିତ୍ୱା ୱିନିବ୍ଭୁଜିତ୍ୱା ନାନାକରଣଂ ପଞ୍ଞାପେତୁଂ। ୟଂ ହାୱୁସୋ [ୟଞ୍ଚାୱୁସୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] , ୱେଦେତି ତଂ ସଞ୍ଜାନାତି, ୟଂ ସଞ୍ଜାନାତି ତଂ ୱିଜାନାତି। ତସ୍ମା ଇମେ ଧମ୍ମା ସଂସଟ୍ଠା ନୋ ୱିସଂସଟ୍ଠା। ନ ଚ ଲବ୍ଭା ଇମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ୱିନିବ୍ଭୁଜିତ୍ୱା ୱିନିବ୍ଭୁଜିତ୍ୱା ନାନାକରଣଂ ପଞ୍ଞାପେତୁ’’ନ୍ତି।

୪୫୧ . ‘‘ନିସ୍ସଟ୍ଠେନ ହାୱୁସୋ [ନିସ୍ସଟ୍ଠେନ ପନାୱୁସୋ (?)] , ପଞ୍ଚହି ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି ପରିସୁଦ୍ଧେନ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣେନ କିଂ ନେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି?

‘‘ନିସ୍ସଟ୍ଠେନ ଆୱୁସୋ, ପଞ୍ଚହି ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି ପରିସୁଦ୍ଧେନ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣେନ ‘ଅନନ୍ତୋ ଆକାସୋ’ତି ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ନେୟ୍ୟଂ, ‘ଅନନ୍ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣ’ନ୍ତି ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ନେୟ୍ୟଂ, ‘ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀ’ତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ନେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।

‘‘ନେୟ୍ୟଂ ପନାୱୁସୋ, ଧମ୍ମଂ କେନ ପଜାନାତୀ’’ତି?

‘‘ନେୟ୍ୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଧମ୍ମଂ ପଞ୍ଞାଚକ୍ଖୁନା ପଜାନାତୀ’’ତି।

‘‘ପଞ୍ଞା ପନାୱୁସୋ, କିମତ୍ଥିୟା’’ତି?

‘‘ପଞ୍ଞା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅଭିଞ୍ଞତ୍ଥା ପରିଞ୍ଞତ୍ଥା ପହାନତ୍ଥା’’ତି।

୪୫୨ . ‘‘କତି ପନାୱୁସୋ, ପଚ୍ଚୟା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା ଉପ୍ପାଦାୟା’’ତି?

‘‘ଦ୍ୱେ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପଚ୍ଚୟା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା ଉପ୍ପାଦାୟ – ପରତୋ ଚ ଘୋସୋ, ୟୋନିସୋ ଚ ମନସିକାରୋ। ଇମେ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଦ୍ୱେ ପଚ୍ଚୟା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା ଉପ୍ପାଦାୟା’’ତି।

‘‘କତିହି ପନାୱୁସୋ, ଅଙ୍ଗେହି ଅନୁଗ୍ଗହିତା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଫଲା ଚ ହୋତି ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଫଲାନିସଂସା ଚ, ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଫଲା ଚ ହୋତି ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଫଲାନିସଂସା ଚା’’ତି?

‘‘ପଞ୍ଚହି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅଙ୍ଗେହି ଅନୁଗ୍ଗହିତା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଫଲା ଚ ହୋତି ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଫଲାନିସଂସା ଚ, ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଫଲା ଚ ହୋତି ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଫଲାନିସଂସା ଚ। ଇଧାୱୁସୋ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ସୀଲାନୁଗ୍ଗହିତା ଚ ହୋତି, ସୁତାନୁଗ୍ଗହିତା ଚ ହୋତି, ସାକଚ୍ଛାନୁଗ୍ଗହିତା ଚ ହୋତି, ସମଥାନୁଗ୍ଗହିତା ଚ ହୋତି, ୱିପସ୍ସନାନୁଗ୍ଗହିତା ଚ ହୋତି। ଇମେହି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପଞ୍ଚହଙ୍ଗେହି ଅନୁଗ୍ଗହିତା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଫଲା ଚ ହୋତି ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଫଲାନିସଂସା ଚ, ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଫଲା ଚ ହୋତି ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଫଲାନିସଂସା ଚା’’ତି।

୪୫୩ . ‘‘କତି ପନାୱୁସୋ, ଭୱା’’ତି?

‘‘ତୟୋମେ, ଆୱୁସୋ, ଭୱା – କାମଭୱୋ , ରୂପଭୱୋ, ଅରୂପଭୱୋ’’ତି।

‘‘କଥଂ ପନାୱୁସୋ, ଆୟତିଂ ପୁନବ୍ଭୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତି ହୋତୀ’’ତି?

‘‘ଅୱିଜ୍ଜାନୀୱରଣାନଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସତ୍ତାନଂ ତଣ୍ହାସଂୟୋଜନାନଂ ତତ୍ରତତ୍ରାଭିନନ୍ଦନା – ଏୱଂ ଆୟତିଂ ପୁନବ୍ଭୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତି ହୋତୀ’’ତି।

‘‘କଥଂ ପନାୱୁସୋ, ଆୟତିଂ ପୁନବ୍ଭୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତି ନ ହୋତୀ’’ତି?

‘‘ଅୱିଜ୍ଜାୱିରାଗା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ୱିଜ୍ଜୁପ୍ପାଦା ତଣ୍ହାନିରୋଧା – ଏୱଂ ଆୟତିଂ ପୁନବ୍ଭୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତି ନ ହୋତୀ’’ତି।

୪୫୪ . ‘‘କତମଂ ପନାୱୁସୋ, ପଠମଂ ଝାନ’’ନ୍ତି?

‘‘ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଆୱୁସୋ, ପଠମଂ ଝାନ’’ନ୍ତି।

‘‘ପଠମଂ ପନାୱୁସୋ, ଝାନଂ କତିଅଙ୍ଗିକ’’ନ୍ତି?

‘‘ପଠମଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଝାନଂ ପଞ୍ଚଙ୍ଗିକଂ। ଇଧାୱୁସୋ, ପଠମଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ୱିତକ୍କୋ ଚ ୱତ୍ତତି, ୱିଚାରୋ ଚ ପୀତି ଚ ସୁଖଞ୍ଚ ଚିତ୍ତେକଗ୍ଗତା ଚ। ପଠମଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଝାନଂ ଏୱଂ ପଞ୍ଚଙ୍ଗିକ’’ନ୍ତି।

‘‘ପଠମଂ ପନାୱୁସୋ, ଝାନଂ କତଙ୍ଗୱିପ୍ପହୀନଂ କତଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତ’’ନ୍ତି?

‘‘ପଠମଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଝାନଂ ପଞ୍ଚଙ୍ଗୱିପ୍ପହୀନଂ, ପଞ୍ଚଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତଂ। ଇଧାୱୁସୋ, ପଠମଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ପହୀନୋ ହୋତି, ବ୍ୟାପାଦୋ ପହୀନୋ ହୋତି, ଥୀନମିଦ୍ଧଂ ପହୀନଂ ହୋତି, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ପହୀନଂ ହୋତି, ୱିଚିକିଚ୍ଛା ପହୀନା ହୋତି; ୱିତକ୍କୋ ଚ ୱତ୍ତତି, ୱିଚାରୋ ଚ ପୀତି ଚ ସୁଖଞ୍ଚ ଚିତ୍ତେକଗ୍ଗତା ଚ। ପଠମଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଝାନଂ ଏୱଂ ପଞ୍ଚଙ୍ଗୱିପ୍ପହୀନଂ ପଞ୍ଚଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତ’’ନ୍ତି।

୪୫୫ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି , ଆୱୁସୋ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନାନାୱିସୟାନି ନାନାଗୋଚରାନି, ନ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞସ୍ସ ଗୋଚରୱିସୟଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସୋତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଘାନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଜିୱ୍ହିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, କାୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ଇମେସଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ନାନାୱିସୟାନଂ ନାନାଗୋଚରାନଂ, ନ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞସ୍ସ ଗୋଚରୱିସୟଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋନ୍ତାନଂ, କିଂ ପଟିସରଣଂ, କୋ ଚ ନେସଂ ଗୋଚରୱିସୟଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋତୀ’’ତି?

‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଆୱୁସୋ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନାନାୱିସୟାନି ନାନାଗୋଚରାନି, ନ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞସ୍ସ ଗୋଚରୱିସୟଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସୋତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଘାନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଜିୱ୍ହିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, କାୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ଇମେସଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ନାନାୱିସୟାନଂ ନାନାଗୋଚରାନଂ, ନ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞସ୍ସ ଗୋଚରୱିସୟଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋନ୍ତାନଂ, ମନୋ ପଟିସରଣଂ, ମନୋ ଚ ନେସଂ ଗୋଚରୱିସୟଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋତୀ’’ତି।

୪୫୬ . ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଆୱୁସୋ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସୋତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଘାନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଜିୱ୍ହିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, କାୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ଇମାନି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି କିଂ ପଟିଚ୍ଚ ତିଟ୍ଠନ୍ତୀ’’ତି?

‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଆୱୁସୋ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସୋତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଘାନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଜିୱ୍ହିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, କାୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ଇମାନି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଆୟୁଂ ପଟିଚ୍ଚ ତିଟ୍ଠନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ଆୟୁ ପନାୱୁସୋ, କିଂ ପଟିଚ୍ଚ ତିଟ୍ଠତୀ’’ତି?

‘‘ଆୟୁ ଉସ୍ମଂ ପଟିଚ୍ଚ ତିଟ୍ଠତୀ’’ତି।

‘‘ଉସ୍ମା ପନାୱୁସୋ, କିଂ ପଟିଚ୍ଚ ତିଟ୍ଠତୀ’’ତି?

‘‘ଉସ୍ମା ଆୟୁଂ ପଟିଚ୍ଚ ତିଟ୍ଠତୀ’’ତି।

‘‘ଇଦାନେୱ ଖୋ ମୟଂ, ଆୱୁସୋ, ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ଭାସିତଂ ଏୱଂ ଆଜାନାମ – ‘ଆୟୁ ଉସ୍ମଂ ପଟିଚ୍ଚ ତିଟ୍ଠତୀ’ତି। ଇଦାନେୱ ପନ ମୟଂ, ଆୱୁସୋ, ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ଭାସିତଂ ଏୱଂ ଆଜାନାମ – ‘ଉସ୍ମା ଆୟୁଂ ପଟିଚ୍ଚ ତିଟ୍ଠତୀ’ତି।

‘‘ୟଥା କଥଂ ପନାୱୁସୋ, ଇମସ୍ସ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ’’ତି?

‘‘ତେନ ହାୱୁସୋ, ଉପମଂ ତେ କରିସ୍ସାମି; ଉପମାୟପିଧେକଚ୍ଚେ ୱିଞ୍ଞୂ ପୁରିସା ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନନ୍ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, ତେଲପ୍ପଦୀପସ୍ସ ଝାୟତୋ ଅଚ୍ଚିଂ ପଟିଚ୍ଚ ଆଭା ପଞ୍ଞାୟତି, ଆଭଂ ପଟିଚ୍ଚ ଅଚ୍ଚି ପଞ୍ଞାୟତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଆୟୁ ଉସ୍ମଂ ପଟିଚ୍ଚ ତିଟ୍ଠତି, ଉସ୍ମା ଆୟୁଂ ପଟିଚ୍ଚ ତିଟ୍ଠତୀ’’ତି।

୪୫୭ . ‘‘ତେୱ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଆୟୁସଙ୍ଖାରା, ତେ ୱେଦନିୟା ଧମ୍ମା ଉଦାହୁ ଅଞ୍ଞେ ଆୟୁସଙ୍ଖାରା ଅଞ୍ଞେ ୱେଦନିୟା ଧମ୍ମା’’ତି? ‘‘ନ ଖୋ , ଆୱୁସୋ, ତେୱ ଆୟୁସଙ୍ଖାରା ତେ ୱେଦନିୟା ଧମ୍ମା। ତେ ଚ ହାୱୁସୋ, ଆୟୁସଙ୍ଖାରା ଅଭୱିଂସୁ ତେ ୱେଦନିୟା ଧମ୍ମା, ନ ୟିଦଂ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ୱୁଟ୍ଠାନଂ ପଞ୍ଞାୟେଥ। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅଞ୍ଞେ ଆୟୁସଙ୍ଖାରା ଅଞ୍ଞେ ୱେଦନିୟା ଧମ୍ମା, ତସ୍ମା ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ୱୁଟ୍ଠାନଂ ପଞ୍ଞାୟତୀ’’ତି।

‘‘ୟଦା ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଇମଂ କାୟଂ କତି ଧମ୍ମା ଜହନ୍ତି; ଅଥାୟଂ କାୟୋ ଉଜ୍ଝିତୋ ଅୱକ୍ଖିତ୍ତୋ ସେତି, ୟଥା କଟ୍ଠଂ ଅଚେତନ’’ନ୍ତି?

‘‘ୟଦା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଇମଂ କାୟଂ ତୟୋ ଧମ୍ମା ଜହନ୍ତି – ଆୟୁ ଉସ୍ମା ଚ ୱିଞ୍ଞାଣଂ; ଅଥାୟଂ କାୟୋ ଉଜ୍ଝିତୋ ଅୱକ୍ଖିତ୍ତୋ ସେତି, ୟଥା କଟ୍ଠଂ ଅଚେତନ’’ନ୍ତି।

‘‘ୟ୍ୱାୟଂ, ଆୱୁସୋ, ମତୋ କାଲଙ୍କତୋ, ୟୋ ଚାୟଂ ଭିକ୍ଖୁ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମାପନ୍ନୋ – ଇମେସଂ କିଂ ନାନାକରଣ’’ନ୍ତି?

‘‘ୟ୍ୱାୟଂ, ଆୱୁସୋ, ମତୋ କାଲଙ୍କତୋ ତସ୍ସ କାୟସଙ୍ଖାରା ନିରୁଦ୍ଧା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା , ୱଚୀସଙ୍ଖାରା ନିରୁଦ୍ଧା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା, ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରା ନିରୁଦ୍ଧା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା, ଆୟୁ ପରିକ୍ଖୀଣୋ, ଉସ୍ମା ୱୂପସନ୍ତା, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପରିଭିନ୍ନାନି। ୟୋ ଚାୟଂ ଭିକ୍ଖୁ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମାପନ୍ନୋ ତସ୍ସପି କାୟସଙ୍ଖାରା ନିରୁଦ୍ଧା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା, ୱଚୀସଙ୍ଖାରା ନିରୁଦ୍ଧା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା, ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରା ନିରୁଦ୍ଧା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା, ଆୟୁ ନ ପରିକ୍ଖୀଣୋ, ଉସ୍ମା ଅୱୂପସନ୍ତା, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ୱିପ୍ପସନ୍ନାନି। ୟ୍ୱାୟଂ, ଆୱୁସୋ, ମତୋ କାଲଙ୍କତୋ, ୟୋ ଚାୟଂ ଭିକ୍ଖୁ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମାପନ୍ନୋ – ଇଦଂ ନେସଂ ନାନାକରଣ’’ନ୍ତି।

୪୫୮ . ‘‘କତି ପନାୱୁସୋ, ପଚ୍ଚୟା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ସମାପତ୍ତିୟା’’ତି?

‘‘ଚତ୍ତାରୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପଚ୍ଚୟା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ସମାପତ୍ତିୟା। ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଇମେ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଚତ୍ତାରୋ ପଚ୍ଚୟା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ସମାପତ୍ତିୟା’’ତି।

‘‘କତି ପନାୱୁସୋ, ପଚ୍ଚୟା ଅନିମିତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ସମାପତ୍ତିୟା’’ତି?

‘‘ଦ୍ୱେ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପଚ୍ଚୟା ଅନିମିତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ସମାପତ୍ତିୟା – ସବ୍ବନିମିତ୍ତାନଞ୍ଚ ଅମନସିକାରୋ, ଅନିମିତ୍ତାୟ ଚ ଧାତୁୟା ମନସିକାରୋ। ଇମେ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଦ୍ୱେ ପଚ୍ଚୟା ଅନିମିତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ସମାପତ୍ତିୟା’’ତି।

‘‘କତି ପନାୱୁସୋ, ପଚ୍ଚୟା ଅନିମିତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଠିତିୟା’’ତି?

‘‘ତୟୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପଚ୍ଚୟା ଅନିମିତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଠିତିୟା – ସବ୍ବନିମିତ୍ତାନଞ୍ଚ ଅମନସିକାରୋ, ଅନିମିତ୍ତାୟ ଚ ଧାତୁୟା ମନସିକାରୋ, ପୁବ୍ବେ ଚ ଅଭିସଙ୍ଖାରୋ। ଇମେ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ତୟୋ ପଚ୍ଚୟା ଅନିମିତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଠିତିୟା’’ତି।

‘‘କତି ପନାୱୁସୋ, ପଚ୍ଚୟା ଅନିମିତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ୱୁଟ୍ଠାନାୟା’’ତି?

‘‘ଦ୍ୱେ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପଚ୍ଚୟା ଅନିମିତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ୱୁଟ୍ଠାନାୟ – ସବ୍ବନିମିତ୍ତାନଞ୍ଚ ମନସିକାରୋ, ଅନିମିତ୍ତାୟ ଚ ଧାତୁୟା ଅମନସିକାରୋ। ଇମେ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଦ୍ୱେ ପଚ୍ଚୟା ଅନିମିତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ୱୁଟ୍ଠାନାୟା’’ତି।

୪୫୯ . ‘‘ୟା ଚାୟଂ, ଆୱୁସୋ, ଅପ୍ପମାଣା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି, ୟା ଚ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି, ୟା ଚ ସୁଞ୍ଞତା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି, ୟା ଚ ଅନିମିତ୍ତା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି – ଇମେ ଧମ୍ମା ନାନାତ୍ଥା ଚେୱ ନାନାବ୍ୟଞ୍ଜନା ଚ ଉଦାହୁ ଏକତ୍ଥା ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନ’’ନ୍ତି?

‘‘ୟା ଚାୟଂ, ଆୱୁସୋ, ଅପ୍ପମାଣା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି, ୟା ଚ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି, ୟା ଚ ସୁଞ୍ଞତା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି, ୟା ଚ ଅନିମିତ୍ତା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି – ଅତ୍ଥି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ଇମେ ଧମ୍ମା ନାନାତ୍ଥା ଚେୱ ନାନାବ୍ୟଞ୍ଜନା ଚ; ଅତ୍ଥି ଚ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ଇମେ ଧମ୍ମା ଏକତ୍ଥା, ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନଂ’’।

‘‘କତମୋ ଚାୱୁସୋ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ଇମେ ଧମ୍ମା ନାନାତ୍ଥା ଚେୱ ନାନାବ୍ୟଞ୍ଜନା ଚ’’?

‘‘ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି, ତଥା ଦୁତିୟଂ, ତଥା ତତିୟଂ, ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ। ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାବଜ୍ଝେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି। କରୁଣାସହଗତେନ ଚେତସା…ପେ॰… ମୁଦିତାସହଗତେନ ଚେତସା… ଉପେକ୍ଖାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି, ତଥା ଦୁତିୟଂ, ତଥା ତତିୟଂ, ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ। ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ଉପେକ୍ଖାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାବଜ୍ଝେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ, ଅପ୍ପମାଣା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି’’।

‘‘କତମା ଚାୱୁସୋ, ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି’’?

‘‘ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ, ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି’’।

‘‘କତମା ଚାୱୁସୋ, ସୁଞ୍ଞତା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି’’?

‘‘ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରଞ୍ଞଗତୋ ୱା ରୁକ୍ଖମୂଲଗତୋ ୱା ସୁଞ୍ଞାଗାରଗତୋ ୱା ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ସୁଞ୍ଞମିଦଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା’ତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ, ସୁଞ୍ଞତା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି’’।

‘‘କତମା ଚାୱୁସୋ, ଅନିମିତ୍ତା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି’’?

‘‘ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବନିମିତ୍ତାନଂ ଅମନସିକାରା ଅନିମିତ୍ତଂ ଚେତୋସମାଧିଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ, ଅନିମିତ୍ତା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି। ଅୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ଇମେ ଧମ୍ମା ନାନାତ୍ଥା ଚେୱ ନାନାବ୍ୟଞ୍ଜନା ଚ’’।

‘‘କତମୋ ଚାୱୁସୋ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ଇମେ ଧମ୍ମା ଏକତ୍ଥା ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନଂ’’?

‘‘ରାଗୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପମାଣକରଣୋ, ଦୋସୋ ପମାଣକରଣୋ, ମୋହୋ ପମାଣକରଣୋ। ତେ ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ୟାୱତା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅପ୍ପମାଣା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟୋ, ଅକୁପ୍ପା ତାସଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି। ସା ଖୋ ପନାକୁପ୍ପା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ସୁଞ୍ଞା ରାଗେନ, ସୁଞ୍ଞା ଦୋସେନ, ସୁଞ୍ଞା ମୋହେନ। ରାଗୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, କିଞ୍ଚନୋ, ଦୋସୋ କିଞ୍ଚନୋ, ମୋହୋ କିଞ୍ଚନୋ। ତେ ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ୟାୱତା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟୋ, ଅକୁପ୍ପା ତାସଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି। ସା ଖୋ ପନାକୁପ୍ପା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ସୁଞ୍ଞା ରାଗେନ, ସୁଞ୍ଞା ଦୋସେନ , ସୁଞ୍ଞା ମୋହେନ। ରାଗୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ନିମିତ୍ତକରଣୋ, ଦୋସୋ ନିମିତ୍ତକରଣୋ, ମୋହୋ ନିମିତ୍ତକରଣୋ। ତେ ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ୟାୱତା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅନିମିତ୍ତା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟୋ, ଅକୁପ୍ପା ତାସଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି। ସା ଖୋ ପନାକୁପ୍ପା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ସୁଞ୍ଞା ରାଗେନ, ସୁଞ୍ଞା ଦୋସେନ, ସୁଞ୍ଞା ମୋହେନ। ଅୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପରିୟାୟୋ ୟଂ ପରିୟାୟଂ ଆଗମ୍ମ ଇମେ ଧମ୍ମା ଏକତ୍ଥା ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନ’’ନ୍ତି।

ଇଦମୱୋଚାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ। ଅତ୍ତମନୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକୋଟ୍ଠିକୋ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୀତି।

ମହାୱେଦଲ୍ଲସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ତତିୟଂ।

୪. ଚୂଳୱେଦଲ୍ଲସୁତ୍ତଂ

୪୬୦ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ଅଥ ଖୋ ୱିସାଖୋ ଉପାସକୋ ୟେନ ଧମ୍ମଦିନ୍ନା ଭିକ୍ଖୁନୀ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଧମ୍ମଦିନ୍ନଂ ଭିକ୍ଖୁନିଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ୱିସାଖୋ ଉପାସକୋ ଧମ୍ମଦିନ୍ନଂ ଭିକ୍ଖୁନିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘‘ସକ୍କାୟୋ ସକ୍କାୟୋ’ତି, ଅୟ୍ୟେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କତମୋ ନୁ ଖୋ, ଅୟ୍ୟେ, ସକ୍କାୟୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା’’ତି? ‘‘ପଞ୍ଚ ଖୋ ଇମେ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା ସକ୍କାୟୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ରୂପୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ୱେଦନୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ସଞ୍ଞୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ସଙ୍ଖାରୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ୱିଞ୍ଞାଣୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ। ଇମେ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା ସକ୍କାୟୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା’’ତି।

‘‘ସାଧୟ୍ୟେ’’ତି ଖୋ ୱିସାଖୋ ଉପାସକୋ ଧମ୍ମଦିନ୍ନାୟ ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଧମ୍ମଦିନ୍ନଂ ଭିକ୍ଖୁନିଂ ଉତ୍ତରିଂ ପଞ୍ହଂ ଅପୁଚ୍ଛି – ‘‘‘ସକ୍କାୟସମୁଦୟୋ ସକ୍କାୟସମୁଦୟୋ’ତି, ଅୟ୍ୟେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କତମୋ ନୁ ଖୋ, ଅୟ୍ୟେ, ସକ୍କାୟସମୁଦୟୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା’’ତି? ‘‘ୟାୟଂ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ତଣ୍ହା ପୋନୋବ୍ଭୱିକା ନନ୍ଦୀରାଗସହଗତା ତତ୍ରତତ୍ରାଭିନନ୍ଦିନୀ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – କାମତଣ୍ହା ଭୱତଣ୍ହା ୱିଭୱତଣ୍ହା; ଅୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ସକ୍କାୟସମୁଦୟୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା’’ତି।

‘‘‘ସକ୍କାୟନିରୋଧୋ ସକ୍କାୟନିରୋଧୋ’ତି, ଅୟ୍ୟେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କତମୋ ନୁ ଖୋ, ଅୟ୍ୟେ, ସକ୍କାୟନିରୋଧୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା’’ତି?

‘‘ୟୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ତସ୍ସାୟେୱ ତଣ୍ହାୟ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧୋ ଚାଗୋ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ମୁତ୍ତି ଅନାଲୟୋ; ଅୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ସକ୍କାୟନିରୋଧୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା’’ତି।

‘‘‘ସକ୍କାୟନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ସକ୍କାୟନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି, ଅୟ୍ୟେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କତମା ନୁ ଖୋ, ଅୟ୍ୟେ, ସକ୍କାୟନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା’’ତି?

‘‘ଅୟମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ସକ୍କାୟନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ସମ୍ମାୱାଚା ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ସମ୍ମାସତି ସମ୍ମାସମାଧୀ’’ତି।

‘‘ତଞ୍ଞେୱ ନୁ ଖୋ, ଅୟ୍ୟେ, ଉପାଦାନଂ ତେ [ତେୱ (ସୀ॰)] ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା ଉଦାହୁ ଅଞ୍ଞତ୍ର ପଞ୍ଚହୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧେହି ଉପାଦାନ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ତଞ୍ଞେୱ ଉପାଦାନଂ ତେ ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା, ନାପି ଅଞ୍ଞତ୍ର ପଞ୍ଚହୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧେହି ଉପାଦାନଂ। ୟୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ପଞ୍ଚସୁ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧେସୁ ଛନ୍ଦରାଗୋ ତଂ ତତ୍ଥ ଉପାଦାନ’’ନ୍ତି।

୪୬୧ . ‘‘କଥଂ ପନାୟ୍ୟେ, ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଇଧାୱୁସୋ ୱିସାଖ, ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ, ଅରିୟାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ଅରିୟଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ଅରିୟଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ, ସପ୍ପୁରିସାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ, ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି, ରୂପୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ, ଅତ୍ତନି ୱା ରୂପଂ, ରୂପସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ। ୱେଦନଂ…ପେ॰… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି, ୱିଞ୍ଞାଣୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ, ଅତ୍ତନି ୱା ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ। ଏୱଂ ଖୋ , ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ହୋତୀ’’ତି।

‘‘କଥଂ ପନାୟ୍ୟେ, ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ନ ହୋତୀ’’ତି?

‘‘ଇଧାୱୁସୋ ୱିସାଖ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ, ଅରିୟାନଂ ଦସ୍ସାୱୀ ଅରିୟଧମ୍ମସ୍ସ କୋୱିଦୋ ଅରିୟଧମ୍ମେ ସୁୱିନୀତୋ, ସପ୍ପୁରିସାନଂ ଦସ୍ସାୱୀ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମସ୍ସ କୋୱିଦୋ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମେ ସୁୱିନୀତୋ, ନ ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି, ନ ରୂପୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ, ନ ଅତ୍ତନି ୱା ରୂପଂ, ନ ରୂପସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ। ନ ୱେଦନଂ…ପେ॰… ନ ସଞ୍ଞଂ… ନ ସଙ୍ଖାରେ…ପେ॰… ନ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି, ନ ୱିଞ୍ଞାଣୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ , ନ ଅତ୍ତନି ୱା ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ନ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ନ ହୋତୀ’’ତି।

୪୬୨ . ‘‘କତମୋ ପନାୟ୍ୟେ, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ’’ତି?

‘‘ଅୟମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ସମ୍ମାୱାଚା ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ସମ୍ମାସତି ସମ୍ମାସମାଧୀ’’ତି। ‘‘ଅରିୟୋ ପନାୟ୍ୟେ, ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ସଙ୍ଖତୋ ଉଦାହୁ ଅସଙ୍ଖତୋ’’ତି?

‘‘ଅରିୟୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ସଙ୍ଖତୋ’’ତି ।

‘‘ଅରିୟେନ ନୁ ଖୋ, ଅୟ୍ୟେ, ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକେନ ମଗ୍ଗେନ ତୟୋ ଖନ୍ଧା ସଙ୍ଗହିତା ଉଦାହୁ ତୀହି ଖନ୍ଧେହି ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ସଙ୍ଗହିତୋ’’ତି?

‘‘ନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ଅରିୟେନ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକେନ ମଗ୍ଗେନ ତୟୋ ଖନ୍ଧା ସଙ୍ଗହିତା; ତୀହି ଚ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ଖନ୍ଧେହି ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ସଙ୍ଗହିତୋ। ୟା ଚାୱୁସୋ ୱିସାଖ, ସମ୍ମାୱାଚା ୟୋ ଚ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ୟୋ ଚ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ଇମେ ଧମ୍ମା ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧେ ସଙ୍ଗହିତା। ୟୋ ଚ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ୟା ଚ ସମ୍ମାସତି ୟୋ ଚ ସମ୍ମାସମାଧି ଇମେ ଧମ୍ମା ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧେ ସଙ୍ଗହିତା। ୟା ଚ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ୟୋ ଚ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ, ଇମେ ଧମ୍ମା ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧେ ସଙ୍ଗହିତା’’ତି।

‘‘କତମୋ ପନାୟ୍ୟେ, ସମାଧି, କତମେ ଧମ୍ମା ସମାଧିନିମିତ୍ତା, କତମେ ଧମ୍ମା ସମାଧିପରିକ୍ଖାରା, କତମା ସମାଧିଭାୱନା’’ତି?

‘‘ୟା ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୟଂ ସମାଧି; ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ସମାଧିନିମିତ୍ତା; ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ସମାଧିପରିକ୍ଖାରା। ୟା ତେସଂୟେୱ ଧମ୍ମାନଂ ଆସେୱନା ଭାୱନା ବହୁଲୀକମ୍ମଂ, ଅୟଂ ଏତ୍ଥ ସମାଧିଭାୱନା’’ତି।

୪୬୩ . ‘‘କତି ପନାୟ୍ୟେ, ସଙ୍ଖାରା’’ତି?

‘‘ତୟୋମେ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ସଙ୍ଖାରା – କାୟସଙ୍ଖାରୋ, ୱଚୀସଙ୍ଖାରୋ, ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରୋ’’ତି।

‘‘କତମୋ ପନାୟ୍ୟେ, କାୟସଙ୍ଖାରୋ, କତମୋ ୱଚୀସଙ୍ଖାରୋ, କତମୋ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରୋ’’ତି?

‘‘ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସା ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, କାୟସଙ୍ଖାରୋ, ୱିତକ୍କୱିଚାରା ୱଚୀସଙ୍ଖାରୋ, ସଞ୍ଞା ଚ ୱେଦନା ଚ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରୋ’’ତି।

‘‘କସ୍ମା ପନାୟ୍ୟେ, ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସା କାୟସଙ୍ଖାରୋ, କସ୍ମା ୱିତକ୍କୱିଚାରା ୱଚୀସଙ୍ଖାରୋ, କସ୍ମା ସଞ୍ଞା ଚ ୱେଦନା ଚ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରୋ’’ତି?

‘‘ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସା ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, କାୟିକା ଏତେ ଧମ୍ମା କାୟପ୍ପଟିବଦ୍ଧା, ତସ୍ମା ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସା କାୟସଙ୍ଖାରୋ। ପୁବ୍ବେ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ୱିତକ୍କେତ୍ୱା ୱିଚାରେତ୍ୱା ପଚ୍ଛା ୱାଚଂ ଭିନ୍ଦତି, ତସ୍ମା ୱିତକ୍କୱିଚାରା ୱଚୀସଙ୍ଖାରୋ। ସଞ୍ଞା ଚ ୱେଦନା ଚ ଚେତସିକା ଏତେ ଧମ୍ମା ଚିତ୍ତପ୍ପଟିବଦ୍ଧା, ତସ୍ମା ସଞ୍ଞା ଚ ୱେଦନା ଚ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରୋ’’ତି।

୪୬୪ . ‘‘କଥଂ ପନାୟ୍ୟେ, ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧସମାପତ୍ତି ହୋତୀ’’ତି?

‘‘ନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମାପଜ୍ଜନ୍ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅହଂ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମାପଜ୍ଜିସ୍ସ’ନ୍ତି ୱା, ‘ଅହଂ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମାପଜ୍ଜାମୀ’ତି ୱା, ‘ଅହଂ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମାପନ୍ନୋ’ତି ୱା। ଅଥ ଖ୍ୱାସ୍ସ ପୁବ୍ବେୱ ତଥା ଚିତ୍ତଂ ଭାୱିତଂ ହୋତି ୟଂ ତଂ ତଥତ୍ତାୟ ଉପନେତୀ’’ତି।

‘‘ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମାପଜ୍ଜନ୍ତସ୍ସ ପନାୟ୍ୟେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ କତମେ ଧମ୍ମା ପଠମଂ ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି – ୟଦି ୱା କାୟସଙ୍ଖାରୋ, ୟଦି ୱା ୱଚୀସଙ୍ଖାରୋ, ୟଦି ୱା ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରୋ’’ତି? ‘‘ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମାପଜ୍ଜନ୍ତସ୍ସ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପଠମଂ ନିରୁଜ୍ଝତି ୱଚୀସଙ୍ଖାରୋ, ତତୋ କାୟସଙ୍ଖାରୋ, ତତୋ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରୋ’’ତି।

‘‘କଥଂ ପନାୟ୍ୟେ, ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧସମାପତ୍ତିୟା ୱୁଟ୍ଠାନଂ ହୋତୀ’’ତି?

‘‘ନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧସମାପତ୍ତିୟା ୱୁଟ୍ଠହନ୍ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅହଂ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧସମାପତ୍ତିୟା ୱୁଟ୍ଠହିସ୍ସ’ନ୍ତି ୱା, ‘ଅହଂ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧସମାପତ୍ତିୟା ୱୁଟ୍ଠହାମୀ’ତି ୱା, ‘ଅହଂ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧସମାପତ୍ତିୟା ୱୁଟ୍ଠିତୋ’ତି ୱା। ଅଥ ଖ୍ୱାସ୍ସ ପୁବ୍ବେୱ ତଥା ଚିତ୍ତଂ ଭାୱିତଂ ହୋତି ୟଂ ତଂ ତଥତ୍ତାୟ ଉପନେତୀ’’ତି।

‘‘ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧସମାପତ୍ତିୟା ୱୁଟ୍ଠହନ୍ତସ୍ସ ପନାୟ୍ୟେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ କତମେ ଧମ୍ମା ପଠମଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି – ୟଦି ୱା କାୟସଙ୍ଖାରୋ, ୟଦି ୱା ୱଚୀସଙ୍ଖାରୋ, ୟଦି ୱା ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରୋ’’ତି? ‘‘ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧସମାପତ୍ତିୟା ୱୁଟ୍ଠହନ୍ତସ୍ସ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପଠମଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରୋ, ତତୋ କାୟସଙ୍ଖାରୋ, ତତୋ ୱଚୀସଙ୍ଖାରୋ’’ତି।

‘‘ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧସମାପତ୍ତିୟା ୱୁଟ୍ଠିତଂ ପନାୟ୍ୟେ, ଭିକ୍ଖୁଂ କତି ଫସ୍ସା ଫୁସନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧସମାପତ୍ତିୟା ୱୁଟ୍ଠିତଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ଭିକ୍ଖୁଂ ତୟୋ ଫସ୍ସା ଫୁସନ୍ତି – ସୁଞ୍ଞତୋ ଫସ୍ସୋ, ଅନିମିତ୍ତୋ ଫସ୍ସୋ, ଅପ୍ପଣିହିତୋ ଫସ୍ସୋ’’ତି।

‘‘ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧସମାପତ୍ତିୟା ୱୁଟ୍ଠିତସ୍ସ ପନାୟ୍ୟେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ କିଂନିନ୍ନଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି କିଂପୋଣଂ କିଂପବ୍ଭାର’’ନ୍ତି? ‘‘ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧସମାପତ୍ତିୟା ୱୁଟ୍ଠିତସ୍ସ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ୱିୱେକନିନ୍ନଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ୱିୱେକପୋଣଂ ୱିୱେକପବ୍ଭାର’’ନ୍ତି।

୪୬୫ . ‘‘କତି ପନାୟ୍ୟେ, ୱେଦନା’’ତି?

‘‘ତିସ୍ସୋ ଖୋ ଇମା, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ୱେଦନା – ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା’’ତି।

‘‘କତମା ପନାୟ୍ୟେ, ସୁଖା ୱେଦନା, କତମା ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, କତମା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା’’ତି?

‘‘ୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, କାୟିକଂ ୱା ଚେତସିକଂ ୱା ସୁଖଂ ସାତଂ ୱେଦୟିତଂ – ଅୟଂ ସୁଖା ୱେଦନା। ୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, କାୟିକଂ ୱା ଚେତସିକଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ଅସାତଂ ୱେଦୟିତଂ – ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା। ୟଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, କାୟିକଂ ୱା ଚେତସିକଂ ୱା ନେୱ ସାତଂ ନାସାତଂ ୱେଦୟିତଂ – ଅୟଂ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା’’ତି।

‘‘ସୁଖା ପନାୟ୍ୟେ, ୱେଦନା କିଂସୁଖା କିଂଦୁକ୍ଖା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା କିଂସୁଖା କିଂଦୁକ୍ଖା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା କିଂସୁଖା କିଂଦୁକ୍ଖା’’ତି?

‘‘ସୁଖା ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ୱେଦନା ଠିତିସୁଖା ୱିପରିଣାମଦୁକ୍ଖା; ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଠିତିଦୁକ୍ଖା ୱିପରିଣାମସୁଖା ; ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା ଞାଣସୁଖା ଅଞ୍ଞାଣଦୁକ୍ଖା’’ତି।

‘‘ସୁଖାୟ ପନାୟ୍ୟେ, ୱେଦନାୟ କିଂ ଅନୁସୟୋ ଅନୁସେତି, ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ କିଂ ଅନୁସୟୋ ଅନୁସେତି, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ କିଂ ଅନୁସୟୋ ଅନୁସେତୀ’’ତି?

‘‘ସୁଖାୟ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ୱେଦନାୟ ରାଗାନୁସୟୋ ଅନୁସେତି, ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ପଟିଘାନୁସୟୋ ଅନୁସେତି, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟୋ ଅନୁସେତୀ’’ତି।

‘‘ସବ୍ବାୟ ନୁ ଖୋ, ଅୟ୍ୟେ, ସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ରାଗାନୁସୟୋ ଅନୁସେତି, ସବ୍ବାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ପଟିଘାନୁସୟୋ ଅନୁସେତି, ସବ୍ବାୟ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟୋ ଅନୁସେତୀ’’ତି?

‘‘ନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ସବ୍ବାୟ ସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ରାଗାନୁସୟୋ ଅନୁସେତି, ନ ସବ୍ବାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ପଟିଘାନୁସୟୋ ଅନୁସେତି, ନ ସବ୍ବାୟ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟୋ ଅନୁସେତୀ’’ତି।

‘‘ସୁଖାୟ ପନାୟ୍ୟେ, ୱେଦନାୟ କିଂ ପହାତବ୍ବଂ, ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ କିଂ ପହାତବ୍ବଂ, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ କିଂ ପହାତବ୍ବ’’ନ୍ତି?

‘‘ସୁଖାୟ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ୱେଦନାୟ ରାଗାନୁସୟୋ ପହାତବ୍ବୋ, ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ପଟିଘାନୁସୟୋ ପହାତବ୍ବୋ, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟୋ ପହାତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ସବ୍ବାୟ ନୁ ଖୋ, ଅୟ୍ୟେ, ସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ରାଗାନୁସୟୋ ପହାତବ୍ବୋ, ସବ୍ବାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ପଟିଘାନୁସୟୋ ପହାତବ୍ବୋ, ସବ୍ବାୟ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟୋ ପହାତବ୍ବୋ’’ତି?

‘‘ନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ସବ୍ବାୟ ସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ରାଗାନୁସୟୋ ପହାତବ୍ବୋ, ନ ସବ୍ବାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ପଟିଘାନୁସୟୋ ପହାତବ୍ବୋ , ନ ସବ୍ବାୟ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟୋ ପହାତବ୍ବୋ। ଇଧାୱୁସୋ ୱିସାଖ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ରାଗଂ ତେନ ପଜହତି, ନ ତତ୍ଥ ରାଗାନୁସୟୋ ଅନୁସେତି। ଇଧାୱୁସୋ ୱିସାଖ, ଭିକ୍ଖୁ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘କୁଦାସ୍ସୁ ନାମାହଂ ତଦାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିସ୍ସାମି ୟଦରିୟା ଏତରହି ଆୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତୀ’ତି? ଇତି ଅନୁତ୍ତରେସୁ ୱିମୋକ୍ଖେସୁ ପିହଂ ଉପଟ୍ଠାପୟତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପିହାପ୍ପଚ୍ଚୟା ଦୋମନସ୍ସଂ। ପଟିଘଂ ତେନ ପଜହତି, ନ ତତ୍ଥ ପଟିଘାନୁସୟୋ ଅନୁସେତି। ଇଧାୱୁସୋ ୱିସାଖ, ଭିକ୍ଖୁ ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା, ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୱିଜ୍ଜଂ ତେନ ପଜହତି, ନ ତତ୍ଥ ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟୋ ଅନୁସେତୀ’’ତି।

୪୬୬ . ‘‘ସୁଖାୟ ପନାୟ୍ୟେ, ୱେଦନାୟ କିଂ ପଟିଭାଗୋ’’ତି?

‘‘ସୁଖାୟ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ୱେଦନାୟ ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ପଟିଭାଗୋ’’ତି।

‘‘ଦୁକ୍ଖାୟ ପନ୍ନାୟ୍ୟେ, ୱେଦନାୟ କିଂ ପଟିଭାଗୋ’’ତି?

‘‘ଦୁକ୍ଖାୟ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ୱେଦନାୟ ସୁଖା ୱେଦନା ପଟିଭାଗୋ’’ତି।

‘‘ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ପନାୟ୍ୟେ, ୱେଦନାୟ କିଂ ପଟିଭାଗୋ’’ତି?

‘‘ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ୱେଦନାୟ ଅୱିଜ୍ଜା ପଟିଭାଗୋ’’ତି।

‘‘ଅୱିଜ୍ଜାୟ ପନାୟ୍ୟେ, କିଂ ପଟିଭାଗୋ’’ତି?

‘‘ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ୱିଜ୍ଜା ପଟିଭାଗୋ’’ତି।

‘‘ୱିଜ୍ଜାୟ ପନାୟ୍ୟେ, କିଂ ପଟିଭାଗୋ’’ତି?

‘‘ୱିଜ୍ଜାୟ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ୱିମୁତ୍ତି ପଟିଭାଗୋ’’ତି।

‘‘ୱିମୁତ୍ତିୟା ପନାୟ୍ୟେ , କିଂ ପଟିଭାଗୋ’’ତି?

‘‘ୱିମୁତ୍ତିୟା ଖୋ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ନିବ୍ବାନଂ ପଟିଭାଗୋ’’ତି।

‘‘ନିବ୍ବାନସ୍ସ ପନାୟ୍ୟେ, କିଂ ପଟିଭାଗୋ’’ତି? ‘‘ଅଚ୍ଚୟାସି, ଆୱୁସୋ [ଅଚ୍ଚସରାୱୁସୋ (ସୀ॰ ପୀ॰), ଅଚ୍ଚସ୍ସରାୱୁସୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ୱିସାଖ, ପଞ୍ହଂ, ନାସକ୍ଖି ପଞ୍ହାନଂ ପରିୟନ୍ତଂ ଗହେତୁଂ। ନିବ୍ବାନୋଗଧଞ୍ହି, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ନିବ୍ବାନପରାୟନଂ ନିବ୍ବାନପରିୟୋସାନଂ। ଆକଙ୍ଖମାନୋ ଚ ତ୍ୱଂ, ଆୱୁସୋ ୱିସାଖ, ଭଗୱନ୍ତଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତମତ୍ଥଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାସି, ୟଥା ଚ ତେ ଭଗୱା ବ୍ୟାକରୋତି ତଥା ନଂ ଧାରେୟ୍ୟାସୀ’’ତି।

୪୬୭ . ଅଥ ଖୋ ୱିସାଖୋ ଉପାସକୋ ଧମ୍ମଦିନ୍ନାୟ ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଧମ୍ମଦିନ୍ନଂ ଭିକ୍ଖୁନିଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ୱିସାଖୋ ଉପାସକୋ ୟାୱତକୋ ଅହୋସି ଧମ୍ମଦିନ୍ନାୟ ଭିକ୍ଖୁନିୟା ସଦ୍ଧିଂ କଥାସଲ୍ଲାପୋ ତଂ ସବ୍ବଂ ଭଗୱତୋ ଆରୋଚେସି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭଗୱା ୱିସାଖଂ ଉପାସକଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ପଣ୍ଡିତା, ୱିସାଖ, ଧମ୍ମଦିନ୍ନା ଭିକ୍ଖୁନୀ, ମହାପଞ୍ଞା, ୱିସାଖ, ଧମ୍ମଦିନ୍ନା ଭିକ୍ଖୁନୀ। ମଂ ଚେପି ତ୍ୱଂ, ୱିସାଖ, ଏତମତ୍ଥଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟାସି, ଅହମ୍ପି ତଂ ଏୱମେୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟଂ, ୟଥା ତଂ ଧମ୍ମଦିନ୍ନାୟ ଭିକ୍ଖୁନିୟା ବ୍ୟାକତଂ। ଏସୋ ଚେୱେତସ୍ସ [ଏସୋୱେତସ୍ସ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଅତ୍ଥୋ। ଏୱଞ୍ଚ ନଂ [ଏୱମେତଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଧାରେହୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନୋ ୱିସାଖୋ ଉପାସକୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୀତି।

ଚୂଳୱେଦଲ୍ଲସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଚୂଳଧମ୍ମସମାଦାନସୁତ୍ତଂ

୪୬୮ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଚତ୍ତାରିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମସମାଦାନାନି। କତମାନି ଚତ୍ତାରି? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସୁଖଂ ଆୟତିଂ ଦୁକ୍ଖୱିପାକଂ; ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ , ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଦୁକ୍ଖଞ୍ଚେୱ ଆୟତିଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖୱିପାକଂ; ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଦୁକ୍ଖଂ ଆୟତିଂ ସୁଖୱିପାକଂ; ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସୁଖଞ୍ଚେୱ ଆୟତିଞ୍ଚ ସୁଖୱିପାକଂ’’।

୪୬୯ . ‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସୁଖଂ ଆୟତିଂ ଦୁକ୍ଖୱିପାକଂ? ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏୱଂୱାଦିନୋ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିନୋ – ‘ନତ୍ଥି କାମେସୁ ଦୋସୋ’ତି। ତେ କାମେସୁ ପାତବ୍ୟତଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତି। ତେ ଖୋ ମୋଳିବଦ୍ଧାହି [ମୋଳିବନ୍ଧାହି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ପରିବ୍ବାଜିକାହି ପରିଚାରେନ୍ତି। ତେ ଏୱମାହଂସୁ – ‘କିଂସୁ ନାମ ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କାମେସୁ ଅନାଗତଭୟଂ ସମ୍ପସ୍ସମାନା କାମାନଂ ପହାନମାହଂସୁ, କାମାନଂ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି? ସୁଖୋ ଇମିସ୍ସା ପରିବ୍ବାଜିକାୟ ତରୁଣାୟ ମୁଦୁକାୟ ଲୋମସାୟ ବାହାୟ ସମ୍ଫସ୍ସୋ’ତି ତେ କାମେସୁ ପାତବ୍ୟତଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତି। ତେ କାମେସୁ ପାତବ୍ୟତଂ ଆପଜ୍ଜିତ୍ୱା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ତେ ତତ୍ଥ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦୟନ୍ତି। ତେ ଏୱମାହଂସୁ – ‘ଇଦଂ ଖୋ ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କାମେସୁ ଅନାଗତଭୟଂ ସମ୍ପସ୍ସମାନା କାମାନଂ ପହାନମାହଂସୁ, କାମାନଂ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି, ଇମେ ହି ମୟଂ କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦୟାମା’ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗିମ୍ହାନଂ ପଚ୍ଛିମେ ମାସେ ମାଲୁୱାସିପାଟିକା ଫଲେୟ୍ୟ। ଅଥ ଖୋ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାଲୁୱାବୀଜଂ ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ସାଲମୂଲେ ନିପତେୟ୍ୟ। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟା ତସ୍ମିଂ ସାଲେ ଅଧିୱତ୍ଥା ଦେୱତା ସା ଭୀତା ସଂୱିଗ୍ଗା ସନ୍ତାସଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତସ୍ମିଂ ସାଲେ ଅଧିୱତ୍ଥାୟ ଦେୱତାୟ ମିତ୍ତାମଚ୍ଚା ଞାତିସାଲୋହିତା ଆରାମଦେୱତା ୱନଦେୱତା ରୁକ୍ଖଦେୱତା ଓସଧିତିଣୱନପ୍ପତୀସୁ ଅଧିୱତ୍ଥା ଦେୱତା ସଙ୍ଗମ୍ମ ସମାଗମ୍ମ ଏୱଂ ସମସ୍ସାସେୟ୍ୟୁଂ – ‘ମା ଭୱଂ ଭାୟି, ମା ଭୱଂ ଭାୟି; ଅପ୍ପେୱ ନାମେତଂ ମାଲୁୱାବୀଜଂ ମୋରୋ ୱା ଗିଲେୟ୍ୟ [ମୋରୋ ୱା ଗିଲେୟ୍ୟ, ଗୋଧା ୱା ଖାଦେୟ୍ୟ (କ॰)] , ମଗୋ ୱା ଖାଦେୟ୍ୟ, ଦୱଡାହୋ [ୱନଦାହୋ (କ॰)] ୱା ଡହେୟ୍ୟ, ୱନକମ୍ମିକା ୱା ଉଦ୍ଧରେୟ୍ୟୁଂ, ଉପଚିକା ୱା ଉଟ୍ଠହେୟ୍ୟୁଂ [ଉଦ୍ରଭେୟ୍ୟୁଂ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] , ଅବୀଜଂ ୱା ପନସ୍ସା’ତି। ଅଥ ଖୋ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାଲୁୱାବୀଜଂ ନେୱ ମୋରୋ ଗିଲେୟ୍ୟ, ନ ମଗୋ ଖାଦେୟ୍ୟ, ନ ଦୱଡାହୋ ଡହେୟ୍ୟ, ନ ୱନକମ୍ମିକା ଉଦ୍ଧରେୟ୍ୟୁଂ, ନ ଉପଚିକା ଉଟ୍ଠହେୟ୍ୟୁଂ, ବୀଜଞ୍ଚ ପନସ୍ସ ତଂ ପାୱୁସ୍ସକେନ ମେଘେନ ଅଭିପ୍ପୱୁଟ୍ଠଂ ସମ୍ମଦେୱ ୱିରୁହେୟ୍ୟ। ସାସ୍ସ ମାଲୁୱାଲତା ତରୁଣା ମୁଦୁକା ଲୋମସା ୱିଲମ୍ବିନୀ, ସା ତଂ ସାଲଂ ଉପନିସେୱେୟ୍ୟ। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତସ୍ମିଂ ସାଲେ ଅଧିୱତ୍ଥାୟ ଦେୱତାୟ ଏୱମସ୍ସ – ‘କିଂସୁ ନାମ ତେ ଭୋନ୍ତୋ ମିତ୍ତାମଚ୍ଚା ଞାତିସାଲୋହିତା ଆରାମଦେୱତା ୱନଦେୱତା ରୁକ୍ଖଦେୱତା ଓସଧିତିଣୱନପ୍ପତୀସୁ ଅଧିୱତ୍ଥା ଦେୱତା ମାଲୁୱାବୀଜେ ଅନାଗତଭୟଂ ସମ୍ପସ୍ସମାନା ସଙ୍ଗମ୍ମ ସମାଗମ୍ମ ଏୱଂ ସମସ୍ସାସେସୁଂ [ସମସ୍ସାସେୟ୍ୟୁଂ (କ॰)] – ‘‘ମା ଭୱଂ ଭାୟି ମା ଭୱଂ ଭାୟି, ଅପ୍ପେୱ ନାମେତଂ ମାଲୁୱାବୀଜଂ ମୋରୋ ୱା ଗିଲେୟ୍ୟ, ମଗୋ ୱା ଖାଦେୟ୍ୟ, ଦୱଡାହୋ ୱା ଡହେୟ୍ୟ, ୱନକମ୍ମିକା ୱା ଉଦ୍ଧରେୟ୍ୟୁଂ, ଉପଚିକା ୱା ଉଟ୍ଠହେୟ୍ୟୁଂ, ଅବୀଜଂ ୱା ପନସ୍ସା’’ତି; ସୁଖୋ ଇମିସ୍ସା ମାଲୁୱାଲତାୟ ତରୁଣାୟ ମୁଦୁକାୟ ଲୋମସାୟ ୱିଲମ୍ବିନିୟା ସମ୍ଫସ୍ସୋ’ତି। ସା ତଂ ସାଲଂ ଅନୁପରିହରେୟ୍ୟ। ସା ତଂ ସାଲଂ ଅନୁପରିହରିତ୍ୱା ଉପରି ୱିଟଭିଂ [ୱିଟପଂ (ସ୍ୟା॰ ଟ୍ଠ॰)] କରେୟ୍ୟ। ଉପରି ୱିଟଭିଂ କରିତ୍ୱା ଓଘନଂ ଜନେୟ୍ୟ। ଓଘନଂ ଜନେତ୍ୱା ୟେ ତସ୍ସ ସାଲସ୍ସ ମହନ୍ତା ମହନ୍ତା ଖନ୍ଧା ତେ ପଦାଲେୟ୍ୟ। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତସ୍ମିଂ ସାଲେ ଅଧିୱତ୍ଥାୟ ଦେୱତାୟ ଏୱମସ୍ସ – ‘ଇଦଂ ଖୋ ତେ ଭୋନ୍ତୋ ମିତ୍ତାମଚ୍ଚା ଞାତିସାଲୋହିତା ଆରାମଦେୱତା ୱନଦେୱତା ରୁକ୍ଖଦେୱତା ଓସଧିତିଣୱନପ୍ପତୀସୁ ଅଧିୱତ୍ଥା ଦେୱତା ମାଲୁୱାବୀଜେ ଅନାଗତଭୟଂ ସମ୍ପସ୍ସମାନା ସଙ୍ଗମ୍ମ ସମାଗମ୍ମ ଏୱଂ ସମସ୍ସାସେସୁଂ [ସମସ୍ସାସେୟ୍ୟୁଂ (କ॰)] – ‘‘ମା ଭୱଂ ଭାୟି ମା ଭୱଂ ଭାୟି, ଅପ୍ପେୱ ନାମେତଂ ମାଲୁୱାବୀଜଂ ମୋରୋ ୱା ଗିଲେୟ୍ୟ, ମଗୋ ୱା ଖାଦେୟ୍ୟ, ଦୱଡାହୋ ୱା ଡହେୟ୍ୟ, ୱନକମ୍ମିକା ୱା ଉଦ୍ଧରେୟ୍ୟୁଂ, ଉପଚିକା ୱା ଉଟ୍ଠହେୟ୍ୟୁଂ ଅବୀଜଂ ୱା ପନସ୍ସା’’ତି। ୟଞ୍ଚାହଂ [ୟଂ ୱାହଂ (କ॰), ସ୍ୱାହଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ମାଲୁୱାବୀଜହେତୁ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦୟାମୀ’ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସନ୍ତି ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏୱଂୱାଦିନୋ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିନୋ ‘ନତ୍ଥି କାମେସୁ ଦୋସୋ’ତି । ତେ କାମେସୁ ପାତବ୍ୟତଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତି। ତେ ମୋଳିବଦ୍ଧାହି ପରିବ୍ବାଜିକାହି ପରିଚାରେନ୍ତି। ତେ ଏୱମାହଂସୁ – ‘କିଂସୁ ନାମ ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କାମେସୁ ଅନାଗତଭୟଂ ସମ୍ପସ୍ସମାନା କାମାନଂ ପହାନମାହଂସୁ, କାମାନଂ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି? ସୁଖୋ ଇମିସ୍ସା ପରିବ୍ବାଜିକାୟ ତରୁଣାୟ ମୁଦୁକାୟ ଲୋମସାୟ ବାହାୟ ସମ୍ଫସ୍ସୋ’ତି। ତେ କାମେସୁ ପାତବ୍ୟତଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତି। ତେ କାମେସୁ ପାତବ୍ୟତଂ ଆପଜ୍ଜିତ୍ୱା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ତେ ତତ୍ଥ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦୟନ୍ତି। ତେ ଏୱମାହଂସୁ – ‘ଇଦଂ ଖୋ ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କାମେସୁ ଅନାଗତଭୟଂ ସମ୍ପସ୍ସମାନା କାମାନଂ ପହାନମାହଂସୁ, କାମାନଂ ପରିଞ୍ଞଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତି। ଇମେ ହି ମୟଂ କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦୟାମା’ତି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସୁଖଂ ଆୟତିଂ ଦୁକ୍ଖୱିପାକଂ।

୪୭୦ . ‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଦୁକ୍ଖଞ୍ଚେୱ ଆୟତିଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖୱିପାକଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ଅଚେଲକୋ ହୋତି ମୁତ୍ତାଚାରୋ ହତ୍ଥାପଲେଖନୋ, ନଏହିଭଦ୍ଦନ୍ତିକୋ, ନତିଟ୍ଠଭଦ୍ଦନ୍ତିକୋ, ନାଭିହଟଂ, ନ ଉଦ୍ଦିସ୍ସକତଂ, ନ ନିମନ୍ତନଂ ସାଦିୟତି, ସୋ ନ କୁମ୍ଭିମୁଖା ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାତି, ନ କଳୋପିମୁଖା ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାତି, ନ ଏଳକମନ୍ତରଂ, ନ ଦଣ୍ଡମନ୍ତରଂ, ନ ମୁସଲମନ୍ତରଂ, ନ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଭୁଞ୍ଜମାନାନଂ, ନ ଗବ୍ଭିନିୟା, ନ ପାୟମାନାୟ, ନ ପୁରିସନ୍ତରଗତାୟ, ନ ସଙ୍କିତ୍ତୀସୁ, ନ ୟତ୍ଥ ସା ଉପଟ୍ଠିତୋ ହୋତି, ନ ୟତ୍ଥ ମକ୍ଖିକା ସଣ୍ଡସଣ୍ଡଚାରିନୀ, ନ ମଚ୍ଛଂ, ନ ମଂସଂ, ନ ସୁରଂ, ନ ମେରୟଂ, ନ ଥୁସୋଦକଂ ପିୱତି। ସୋ ଏକାଗାରିକୋ ୱା ହୋତି ଏକାଲୋପିକୋ, ଦ୍ୱାଗାରିକୋ ୱା ହୋତି ଦ୍ୱାଲୋପିକୋ…ପେ॰… ସତ୍ତାଗାରିକୋ ୱା ହୋତି ସତ୍ତାଲୋପିକୋ। ଏକିସ୍ସାପି ଦତ୍ତିୟା ୟାପେତି, ଦ୍ୱୀହିପି ଦତ୍ତୀହି ୟାପେତି… ସତ୍ତହିପି ଦତ୍ତୀହି ୟାପେତି। ଏକାହିକମ୍ପି ଆହାରଂ ଆହାରେତି, ଦ୍ୱୀହିକମ୍ପି ଆହାରଂ ଆହାରେତି… ସତ୍ତାହିକମ୍ପି ଆହାରଂ ଆହାରେତି। ଇତି ଏୱରୂପଂ ଅଦ୍ଧମାସିକମ୍ପି ପରିୟାୟଭତ୍ତଭୋଜନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତୋ ୱିହରତି। ସୋ ସାକଭକ୍ଖୋ ୱା ହୋତି , ସାମାକଭକ୍ଖୋ ୱା ହୋତି, ନୀୱାରଭକ୍ଖୋ ୱା ହୋତି, ଦଦ୍ଦୁଲଭକ୍ଖୋ ୱା ହୋତି, ହଟଭକ୍ଖୋ ୱା ହୋତି, କଣଭକ୍ଖୋ ୱା ହୋତି, ଆଚାମଭକ୍ଖୋ ୱା ହୋତି, ପିଞ୍ଞାକଭକ୍ଖୋ ୱା ହୋତି, ତିଣଭକ୍ଖୋ ୱା ହୋତି, ଗୋମୟଭକ୍ଖୋ ୱା ହୋତି, ୱନମୂଲଫଲାହାରୋ ୟାପେତି ପୱତ୍ତଫଲଭୋଜୀ। ସୋ ସାଣାନିପି ଧାରେତି, ମସାଣାନିପି ଧାରେତି, ଛୱଦୁସ୍ସାନିପି ଧାରେତି, ପଂସୁକୂଲାନିପି ଧାରେତି, ତିରୀଟାନିପି ଧାରେତି, ଅଜିନମ୍ପି ଧାରେତି, ଅଜିନକ୍ଖିପମ୍ପି ଧାରେତି, କୁସଚୀରମ୍ପି ଧାରେତି, ୱାକଚୀରମ୍ପି ଧାରେତି, ଫଲକଚୀରମ୍ପି ଧାରେତି, କେସକମ୍ବଲମ୍ପି ଧାରେତି, ୱାଳକମ୍ବଲମ୍ପି ଧାରେତି, ଉଲୂକପକ୍ଖମ୍ପି ଧାରେତି, କେସମସ୍ସୁଲୋଚକୋପି ହୋତି, କେସମସ୍ସୁଲୋଚନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତୋ, ଉବ୍ଭଟ୍ଠକୋପି ହୋତି, ଆସନପଟିକ୍ଖିତ୍ତୋ, ଉକ୍କୁଟିକୋପି ହୋତି ଉକ୍କୁଟିକପ୍ପଧାନମନୁୟୁତ୍ତୋ, କଣ୍ଟକାପସ୍ସୟିକୋପି ହୋତି, କଣ୍ଟକାପସ୍ସୟେ ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି [ପସ୍ସ ମ॰ ନି॰ ୧.୧୫୫ ମହାସୀହନାଦସୁତ୍ତେ] , ସାୟତତିୟକମ୍ପି ଉଦକୋରୋହନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତୋ ୱିହରତି। ଇତି ଏୱରୂପଂ ଅନେକୱିହିତଂ କାୟସ୍ସ ଆତାପନପରିତାପନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତୋ ୱିହରତି । ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଦୁକ୍ଖଞ୍ଚେୱ ଆୟତିଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖୱିପାକଂ।

୪୭୧ . ‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଦୁକ୍ଖଂ ଆୟତିଂ ସୁଖୱିପାକଂ? ଇଧ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ପକତିୟା ତିବ୍ବରାଗଜାତିକୋ ହୋତି, ସୋ ଅଭିକ୍ଖଣଂ ରାଗଜଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ପକତିୟା ତିବ୍ବଦୋସଜାତିକୋ ହୋତି, ସୋ ଅଭିକ୍ଖଣଂ ଦୋସଜଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ପକତିୟା ତିବ୍ବମୋହଜାତିକୋ ହୋତି, ସୋ ଅଭିକ୍ଖଣଂ ମୋହଜଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି। ସୋ ସହାପି ଦୁକ୍ଖେନ, ସହାପି ଦୋମନସ୍ସେନ, ଅସ୍ସୁମୁଖୋପି ରୁଦମାନୋ ପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରତି। ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଦୁକ୍ଖଂ ଆୟତିଂ ସୁଖୱିପାକଂ।

୪୭୨ . ‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସୁଖଞ୍ଚେୱ ଆୟତିଞ୍ଚ ସୁଖୱିପାକଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ପକତିୟା ନ ତିବ୍ବରାଗଜାତିକୋ ହୋତି, ସୋ ନ ଅଭିକ୍ଖଣଂ ରାଗଜଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ପକତିୟା ନ ତିବ୍ବଦୋସଜାତିକୋ ହୋତି, ସୋ ନ ଅଭିକ୍ଖଣଂ ଦୋସଜଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ପକତିୟା ନ ତିବ୍ବମୋହଜାତିକୋ ହୋତି , ସୋ ନ ଅଭିକ୍ଖଣଂ ମୋହଜଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି। ସୋ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ…ପେ॰… ତତିୟଂ ଝାନଂ… ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସୁଖଞ୍ଚେୱ ଆୟତିଞ୍ଚ ସୁଖୱିପାକଂ। ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରି ଧମ୍ମସମାଦାନାନୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ଚୂଳଧମ୍ମସମାଦାନସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ମହାଧମ୍ମସମାଦାନସୁତ୍ତଂ

୪୭୩ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ୟେଭୁୟ୍ୟେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ଏୱଂକାମା ଏୱଂଛନ୍ଦା ଏୱଂଅଧିପ୍ପାୟା – ‘ଅହୋ ୱତ ଅନିଟ୍ଠା ଅକନ୍ତା ଅମନାପା ଧମ୍ମା ପରିହାୟେୟ୍ୟୁଂ, ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି। ତେସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତାନଂ ଏୱଂକାମାନଂ ଏୱଂଛନ୍ଦାନଂ ଏୱଂଅଧିପ୍ପାୟାନଂ ଅନିଟ୍ଠା ଅକନ୍ତା ଅମନାପା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି। ତତ୍ର ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, କଂ ହେତୁଂ ପଚ୍ଚେଥା’’ତି? ‘‘ଭଗୱଂମୂଲକା ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା, ଭଗୱଂନେତ୍ତିକା, ଭଗୱଂପଟିସରଣା। ସାଧୁ ୱତ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଞ୍ଞେୱ ପଟିଭାତୁ ଏତସ୍ସ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ; ଭଗୱତୋ ସୁତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଧାରେସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ, ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

୪୭୪ . ‘‘ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ, ଅରିୟାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ଅରିୟଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ଅରିୟଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ, ସପ୍ପୁରିସାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ, ସେୱିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ନ ଜାନାତି ଅସେୱିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ନ ଜାନାତି, ଭଜିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ନ ଜାନାତି ଅଭଜିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ନ ଜାନାତି। ସୋ ସେୱିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ଅଜାନନ୍ତୋ ଅସେୱିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ଅଜାନନ୍ତୋ, ଭଜିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ଅଜାନନ୍ତୋ ଅଭଜିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ଅଜାନନ୍ତୋ, ଅସେୱିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ସେୱତି ସେୱିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ନ ସେୱତି, ଅଭଜିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ଭଜତି ଭଜିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ନ ଭଜତି। ତସ୍ସ ଅସେୱିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ସେୱତୋ ସେୱିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ଅସେୱତୋ, ଅଭଜିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ଭଜତୋ ଭଜିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ଅଭଜତୋ ଅନିଟ୍ଠା ଅକନ୍ତା ଅମନାପା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଏୱଞ୍ହେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ହୋତି ୟଥା ତଂ ଅୱିଦ୍ଦସୁନୋ।

‘‘ସୁତୱା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ, ଅରିୟାନଂ ଦସ୍ସାୱୀ ଅରିୟଧମ୍ମସ୍ସ କୋୱିଦୋ ଅରିୟଧମ୍ମେ ସୁୱିନୀତୋ, ସପ୍ପୁରିସାନଂ ଦସ୍ସାୱୀ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମସ୍ସ କୋୱିଦୋ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମେ ସୁୱିନୀତୋ, ସେୱିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ଜାନାତି ଅସେୱିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ଜାନାତି, ଭଜିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ଜାନାତି ଅଭଜିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ଜାନାତି। ସୋ ସେୱିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ଜାନନ୍ତୋ ଅସେୱିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ଜାନନ୍ତୋ, ଭଜିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ଜାନନ୍ତୋ ଅଭଜିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ଜାନନ୍ତୋ, ଅସେୱିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ନ ସେୱତି ସେୱିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ସେୱତି, ଅଭଜିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ନ ଭଜତି ଭଜିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ଭଜତି। ତସ୍ସ ଅସେୱିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ଅସେୱତୋ ସେୱିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ସେୱତୋ, ଅଭଜିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ଅଭଜତୋ ଭଜିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ଭଜତୋ, ଅନିଟ୍ଠା ଅକନ୍ତା ଅମନାପା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଏୱଞ୍ହେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ହୋତି ୟଥା ତଂ ୱିଦ୍ଦସୁନୋ।

୪୭୫ . ‘‘ଚତ୍ତାରିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମସମାଦାନାନି। କତମାନି ଚତ୍ତାରି? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଦୁକ୍ଖଞ୍ଚେୱ ଆୟତିଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖୱିପାକଂ; ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସୁଖଂ ଆୟତିଂ ଦୁକ୍ଖୱିପାକଂ; ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଦୁକ୍ଖଂ ଆୟତିଂ ସୁଖୱିପାକଂ; ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସୁଖଞ୍ଚେୱ ଆୟତିଞ୍ଚ ସୁଖୱିପାକଂ।

୪୭୬ . ‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମିଦଂ [ୟଦିଦଂ (ସୀ॰)] ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଦୁକ୍ଖଞ୍ଚେୱ ଆୟତିଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖୱିପାକଂ, ତଂ ଅୱିଦ୍ୱା ଅୱିଜ୍ଜାଗତୋ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି – ‘ଇଦଂ ଖୋ ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଦୁକ୍ଖଞ୍ଚେୱ ଆୟତିଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖୱିପାକ’ନ୍ତି। ତଂ ଅୱିଦ୍ୱା ଅୱିଜ୍ଜାଗତୋ ୟଥାଭୂତଂ ଅପ୍ପଜାନନ୍ତୋ ତଂ ସେୱତି, ତଂ ନ ପରିୱଜ୍ଜେତି। ତସ୍ସ ତଂ ସେୱତୋ, ତଂ ଅପରିୱଜ୍ଜୟତୋ, ଅନିଟ୍ଠା ଅକନ୍ତା ଅମନାପା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଏୱଞ୍ହେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ହୋତି ୟଥା ତଂ ଅୱିଦ୍ଦସୁନୋ।

‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମିଦଂ ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସୁଖଂ ଆୟତିଂ ଦୁକ୍ଖୱିପାକଂ ତଂ ଅୱିଦ୍ୱା ଅୱିଜ୍ଜାଗତୋ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି – ‘ଇଦଂ ଖୋ ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସୁଖଂ ଆୟତିଂ ଦୁକ୍ଖୱିପାକ’ନ୍ତି। ତଂ ଅୱିଦ୍ୱା ଅୱିଜ୍ଜାଗତୋ ୟଥାଭୂତଂ ଅପ୍ପଜାନନ୍ତୋ ତଂ ସେୱତି, ତଂ ନ ପରିୱଜ୍ଜେତି। ତସ୍ସ ତଂ ସେୱତୋ, ତଂ ଅପରିୱଜ୍ଜୟତୋ, ଅନିଟ୍ଠା ଅକନ୍ତା ଅମନାପା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଏୱଞ୍ହେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ହୋତି ୟଥା ତଂ ଅୱିଦ୍ଦସୁନୋ।

‘‘ତତ୍ର , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମିଦଂ ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଦୁକ୍ଖଂ ଆୟତିଂ ସୁଖୱିପାକଂ, ତଂ ଅୱିଦ୍ୱା ଅୱିଜ୍ଜାଗତୋ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି – ‘ଇଦଂ ଖୋ ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଦୁକ୍ଖଂ ଆୟତିଂ ସୁଖୱିପାକ’ନ୍ତି। ତଂ ଅୱିଦ୍ୱା ଅୱିଜ୍ଜାଗତୋ ୟଥାଭୂତଂ ଅପ୍ପଜାନନ୍ତୋ ତଂ ନ ସେୱତି, ତଂ ପରିୱଜ୍ଜେତି। ତସ୍ସ ତଂ ଅସେୱତୋ, ତଂ ପରିୱଜ୍ଜୟତୋ, ଅନିଟ୍ଠା ଅକନ୍ତା ଅମନାପା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଏୱଞ୍ହେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ହୋତି ୟଥା ତଂ ଅୱିଦ୍ଦସୁନୋ।

‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମିଦଂ ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସୁଖଞ୍ଚେୱ ଆୟତିଞ୍ଚ ସୁଖୱିପାକଂ, ତଂ ଅୱିଦ୍ୱା ଅୱିଜ୍ଜାଗତୋ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି – ‘ଇଦଂ ଖୋ ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସୁଖଞ୍ଚେୱ ଆୟତିଞ୍ଚ ସୁଖୱିପାକ’ନ୍ତି। ତଂ ଅୱିଦ୍ୱା ଅୱିଜ୍ଜାଗତୋ ୟଥାଭୂତଂ ଅପ୍ପଜାନନ୍ତୋ ତଂ ନ ସେୱତି, ତଂ ପରିୱଜ୍ଜେତି। ତସ୍ସ ତଂ ଅସେୱତୋ, ତଂ ପରିୱଜ୍ଜୟତୋ, ଅନିଟ୍ଠା ଅକନ୍ତା ଅମନାପା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି, ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଏୱଞ୍ହେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ହୋତି ୟଥା ତଂ ଅୱିଦ୍ଦସୁନୋ।

୪୭୭ . ‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମିଦଂ ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଦୁକ୍ଖଞ୍ଚେୱ ଆୟତିଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖୱିପାକଂ ତଂ ୱିଦ୍ୱା ୱିଜ୍ଜାଗତୋ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି – ‘ଇଦଂ ଖୋ ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଦୁକ୍ଖଞ୍ଚେୱ ଆୟତିଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖୱିପାକ’ନ୍ତି। ତଂ ୱିଦ୍ୱା ୱିଜ୍ଜାଗତୋ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତୋ ତଂ ନ ସେୱତି, ତଂ ପରିୱଜ୍ଜେତି। ତସ୍ସ ତଂ ଅସେୱତୋ, ତଂ ପରିୱଜ୍ଜୟତୋ, ଅନିଟ୍ଠା ଅକନ୍ତା ଅମନାପା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଏୱଞ୍ହେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ହୋତି ୟଥା ତଂ ୱିଦ୍ଦସୁନୋ।

‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମିଦଂ ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସୁଖଂ ଆୟତିଂ ଦୁକ୍ଖୱିପାକଂ ତଂ ୱିଦ୍ୱା ୱିଜ୍ଜାଗତୋ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି – ‘ଇଦଂ ଖୋ ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସୁଖଂ ଆୟତିଂ ଦୁକ୍ଖୱିପାକ’ନ୍ତି। ତଂ ୱିଦ୍ୱା ୱିଜ୍ଜାଗତୋ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତୋ ତଂ ନ ସେୱତି, ତଂ ପରିୱଜ୍ଜେତି। ତସ୍ସ ତଂ ଅସେୱତୋ, ତଂ ପରିୱଜ୍ଜୟତୋ , ଅନିଟ୍ଠା ଅକନ୍ତା ଅମନାପା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଏୱଞ୍ହେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ହୋତି ୟଥା ତଂ ୱିଦ୍ଦସୁନୋ।

‘‘ତତ୍ର , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମିଦଂ ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଦୁକ୍ଖଂ ଆୟତିଂ ସୁଖୱିପାକଂ ତଂ ୱିଦ୍ୱା ୱିଜ୍ଜାଗତୋ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି – ‘ଇଦଂ ଖୋ ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଦୁକ୍ଖଂ ଆୟତିଂ ସୁଖୱିପାକ’ନ୍ତି। ତଂ ୱିଦ୍ୱା ୱିଜ୍ଜାଗତୋ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତୋ ତଂ ସେୱତି, ତଂ ନ ପରିୱଜ୍ଜେତି। ତସ୍ସ ତଂ ସେୱତୋ, ତଂ ଅପରିୱଜ୍ଜୟତୋ, ଅନିଟ୍ଠା ଅକନ୍ତା ଅମନାପା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଏୱଞ୍ହେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ହୋତି ୟଥା ତଂ ୱିଦ୍ଦସୁନୋ।

‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମିଦଂ ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସୁଖଞ୍ଚେୱ ଆୟତିଞ୍ଚ ସୁଖୱିପାକଂ ତଂ ୱିଦ୍ୱା ୱିଜ୍ଜାଗତୋ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି – ‘ଇଦଂ ଖୋ ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସୁଖଞ୍ଚେୱ ଆୟତିଞ୍ଚ ସୁଖୱିପାକ’ନ୍ତି। ତଂ ୱିଦ୍ୱା ୱିଜ୍ଜାଗତୋ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତୋ ତଂ ସେୱତି, ତଂ ନ ପରିୱଜ୍ଜେତି। ତସ୍ସ ତଂ ସେୱତୋ, ତଂ ଅପରିୱଜ୍ଜୟତୋ, ଅନିଟ୍ଠା ଅକନ୍ତା ଅମନାପା ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି, ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ଧମ୍ମା ଅଭିୱଡ୍ଢନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଏୱଞ୍ହେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ହୋତି ୟଥା ତଂ ୱିଦ୍ଦସୁନୋ।

୪୭୮ . ‘‘କତମଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଦୁକ୍ଖଞ୍ଚେୱ ଆୟତିଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖୱିପାକଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ସହାପି ଦୁକ୍ଖେନ ସହାପି ଦୋମନସ୍ସେନ ପାଣାତିପାତୀ ହୋତି, ପାଣାତିପାତପଚ୍ଚୟା ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ଦୁକ୍ଖେନ ସହାପି ଦୋମନସ୍ସେନ ଅଦିନ୍ନାଦାୟୀ ହୋତି, ଅଦିନ୍ନାଦାନପଚ୍ଚୟା ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ଦୁକ୍ଖେନ ସହାପି ଦୋମନସ୍ସେନ କାମେସୁ ମିଚ୍ଛାଚାରୀ ହୋତି, କାମେସୁ ମିଚ୍ଛାଚାରପଚ୍ଚୟା ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ଦୁକ୍ଖେନ ସହାପି ଦୋମନସ୍ସେନ ମୁସାୱାଦୀ ହୋତି, ମୁସାୱାଦପଚ୍ଚୟା ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ଦୁକ୍ଖେନ ସହାପି ଦୋମନସ୍ସେନ ପିସୁଣୱାଚୋ ହୋତି, ପିସୁଣୱାଚାପଚ୍ଚୟା ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ଦୁକ୍ଖେନ ସହାପି ଦୋମନସ୍ସେନ ଫରୁସୱାଚୋ ହୋତି, ଫରୁସୱାଚାପଚ୍ଚୟା ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ଦୁକ୍ଖେନ ସହାପି ଦୋମନସ୍ସେନ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପୀ ହୋତି, ସମ୍ଫପ୍ପଲାପପଚ୍ଚୟା ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ଦୁକ୍ଖେନ ସହାପି ଦୋମନସ୍ସେନ ଅଭିଜ୍ଝାଲୁ ହୋତି, ଅଭିଜ୍ଝାପଚ୍ଚୟା ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ଦୁକ୍ଖେନ ସହାପି ଦୋମନସ୍ସେନ ବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତୋ ହୋତି, ବ୍ୟାପାଦପଚ୍ଚୟା ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ଦୁକ୍ଖେନ ସହାପି ଦୋମନସ୍ସେନ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିପଚ୍ଚୟା ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି। ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଦୁକ୍ଖଞ୍ଚେୱ ଆୟତିଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖୱିପାକଂ।

୪୭୯ . ‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସୁଖଂ ଆୟତିଂ ଦୁକ୍ଖୱିପାକଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ସହାପି ସୁଖେନ ସହାପି ସୋମନସ୍ସେନ ପାଣାତିପାତୀ ହୋତି, ପାଣାତିପାତପଚ୍ଚୟା ଚ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ସୁଖେନ ସହାପି ସୋମନସ୍ସେନ ଅଦିନ୍ନାଦାୟୀ ହୋତି, ଅଦିନ୍ନାଦାନପଚ୍ଚୟା ଚ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ସୁଖେନ ସହାପି ସୋମନସ୍ସେନ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରୀ ହୋତି, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରପଚ୍ଚୟା ଚ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ସୁଖେନ ସହାପି ସୋମନସ୍ସେନ ମୁସାୱାଦୀ ହୋତି, ମୁସାୱାଦପଚ୍ଚୟା ଚ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ସୁଖେନ ସହାପି ସୋମନସ୍ସେନ ପିସୁଣୱାଚୋ ହୋତି, ପିସୁଣୱାଚାପଚ୍ଚୟା ଚ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ସୁଖେନ ସହାପି ସୋମନସ୍ସେନ ଫରୁସୱାଚୋ ହୋତି, ଫରୁସୱାଚାପଚ୍ଚୟା ଚ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ସୁଖେନ ସହାପି ସୋମନସ୍ସେନ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପୀ ହୋତି, ସମ୍ଫପ୍ପଲାପପଚ୍ଚୟା ଚ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ସୁଖେନ ସହାପି ସୋମନସ୍ସେନ ଅଭିଜ୍ଝାଲୁ ହୋତି, ଅଭିଜ୍ଝାପଚ୍ଚୟା ଚ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ସୁଖେନ ସହାପି ସୋମନସ୍ସେନ ବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତୋ ହୋତି, ବ୍ୟାପାଦପଚ୍ଚୟା ଚ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ସୁଖେନ ସହାପି ସୋମନସ୍ସେନ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିପଚ୍ଚୟା ଚ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି। ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସୁଖଂ ଆୟତିଂ ଦୁକ୍ଖୱିପାକଂ।

୪୮୦ . ‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଦୁକ୍ଖଂ ଆୟତିଂ ସୁଖୱିପାକଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ସହାପି ଦୁକ୍ଖେନ ସହାପି ଦୋମନସ୍ସେନ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ପାଣାତିପାତା ୱେରମଣୀପଚ୍ଚୟା ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି ; ସହାପି ଦୁକ୍ଖେନ ସହାପି ଦୋମନସ୍ସେନ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ୱେରମଣୀପଚ୍ଚୟା ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ଦୁକ୍ଖେନ ସହାପି ଦୋମନସ୍ସେନ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ୱେରମଣୀପଚ୍ଚୟା ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ଦୁକ୍ଖେନ ସହାପି ଦୋମନସ୍ସେନ ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ମୁସାୱାଦା ୱେରମଣୀପଚ୍ଚୟା ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ଦୁକ୍ଖେନ ସହାପି ଦୋମନସ୍ସେନ ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ ହୋତି , ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ୱେରମଣୀପଚ୍ଚୟା ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି ; ସହାପି ଦୁକ୍ଖେନ ସହାପି ଦୋମନସ୍ସେନ ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ୱେରମଣୀପଚ୍ଚୟା ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ଦୁକ୍ଖେନ ସହାପି ଦୋମନସ୍ସେନ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ୱେରମଣୀପଚ୍ଚୟା ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ଦୁକ୍ଖେନ ସହାପି ଦୋମନସ୍ସେନ ଅନଭିଜ୍ଝାଲୁ ହୋତି, ଅନଭିଜ୍ଝାପଚ୍ଚୟା ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ଦୁକ୍ଖେନ ସହାପି ଦୋମନସ୍ସେନ ଅବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତୋ ହୋତି, ଅବ୍ୟାପାଦପଚ୍ଚୟା ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ଦୁକ୍ଖେନ ସହାପି ଦୋମନସ୍ସେନ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିପଚ୍ଚୟା ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି। ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଦୁକ୍ଖଂ ଆୟତିଂ ସୁଖୱିପାକଂ।

୪୮୧ . ‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସୁଖଞ୍ଚେୱ ଆୟତିଞ୍ଚ ସୁଖୱିପାକଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ସହାପି ସୁଖେନ ସହାପି ସୋମନସ୍ସେନ ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ପାଣାତିପାତା ୱେରମଣୀପଚ୍ଚୟା ଚ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ସୁଖେନ ସହାପି ସୋମନସ୍ସେନ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ୱେରମଣୀପଚ୍ଚୟା ଚ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ସୁଖେନ ସହାପି ସୋମନସ୍ସେନ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ୱେରମଣୀପଚ୍ଚୟା ଚ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ସୁଖେନ ସହାପି ସୋମନସ୍ସେନ ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ମୁସାୱାଦା ୱେରମଣୀପଚ୍ଚୟା ଚ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ସୁଖେନ ସହାପି ସୋମନସ୍ସେନ ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ୱେରମଣୀପଚ୍ଚୟା ଚ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ସୁଖେନ ସହାପି ସୋମନସ୍ସେନ ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ୱେରମଣୀପଚ୍ଚୟା ଚ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ସୁଖେନ ସହାପି ସୋମନସ୍ସେନ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ୱେରମଣୀପଚ୍ଚୟା ଚ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ସୁଖେନ ସହାପି ସୋମନସ୍ସେନ ଅନଭିଜ୍ଝାଲୁ ହୋତି, ଅନଭିଜ୍ଝାପଚ୍ଚୟା ଚ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ସୁଖେନ ସହାପି ସୋମନସ୍ସେନ ଅବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତୋ ହୋତି, ଅବ୍ୟାପାଦପଚ୍ଚୟା ଚ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି; ସହାପି ସୁଖେନ ସହାପି ସୋମନସ୍ସେନ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିପଚ୍ଚୟା ଚ ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି। ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ଇଦଂ, ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସୁଖଞ୍ଚେୱ ଆୟତିଞ୍ଚ ସୁଖୱିପାକଂ। ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରି ଧମ୍ମସମାଦାନାନି।

୪୮୨ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିତ୍ତକାଲାବୁ ୱିସେନ ସଂସଟ୍ଠୋ। ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଜୀୱିତୁକାମୋ ଅମରିତୁକାମୋ ସୁଖକାମୋ ଦୁକ୍ଖପ୍ପଟିକୂଲୋ। ତମେନଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ଅୟଂ ତିତ୍ତକାଲାବୁ ୱିସେନ ସଂସଟ୍ଠୋ, ସଚେ ଆକଙ୍ଖସି ପିୱ [ପିପ (ସୀ॰ ପୀ॰)] । ତସ୍ସ ତେ ପିୱତୋ [ପିପତୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଚେୱ ନଚ୍ଛାଦେସ୍ସତି ୱଣ୍ଣେନପି ଗନ୍ଧେନପି ରସେନପି, ପିୱିତ୍ୱା [ପୀତ୍ୱା (ସୀ॰)] ଚ ପନ ମରଣଂ ୱା ନିଗଚ୍ଛସି ମରଣମତ୍ତଂ ୱା ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି। ସୋ ତଂ ଅପ୍ପଟିସଙ୍ଖାୟ ପିୱେୟ୍ୟ, ନପ୍ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ତଂ ପିୱତୋ ଚେୱ ନଚ୍ଛାଦେୟ୍ୟ ୱଣ୍ଣେନପି ଗନ୍ଧେନପି ରସେନପି, ପିୱିତ୍ୱା ଚ ପନ ମରଣଂ ୱା ନିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ମରଣମତ୍ତଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ। ତଥୂପମାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମଂ ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ୱଦାମି, ୟମିଦଂ ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଦୁକ୍ଖଞ୍ଚେୱ ଆୟତିଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖୱିପାକଂ।

୪୮୩ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆପାନୀୟକଂସୋ ୱଣ୍ଣସମ୍ପନ୍ନୋ ଗନ୍ଧସମ୍ପନ୍ନୋ ରସସମ୍ପନ୍ନୋ। ସୋ ଚ ଖୋ ୱିସେନ ସଂସଟ୍ଠୋ। ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଜୀୱିତୁକାମୋ ଅମରିତୁକାମୋ ସୁଖକାମୋ ଦୁକ୍ଖପ୍ପଟିକୂଲୋ। ତମେନଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ଅୟଂ ଆପାନୀୟକଂସୋ ୱଣ୍ଣସମ୍ପନ୍ନୋ ଗନ୍ଧସମ୍ପନ୍ନୋ ରସସମ୍ପନ୍ନୋ। ସୋ ଚ ଖୋ ୱିସେନ ସଂସଟ୍ଠୋ, ସଚେ ଆକଙ୍ଖସି ପିୱ। ତସ୍ସ ତେ ପିୱତୋହି [ପିୱତୋପି (କ॰)] ଖୋ ଛାଦେସ୍ସତି ୱଣ୍ଣେନପି ଗନ୍ଧେନପି ରସେନପି, ପିୱିତ୍ୱା ଚ ପନ ମରଣଂ ୱା ନିଗଚ୍ଛସି ମରଣମତ୍ତଂ ୱା ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି। ସୋ ତଂ ଅପ୍ପଟିସଙ୍ଖାୟ ପିୱେୟ୍ୟ, ନପ୍ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ତଂ ପିୱତୋହି ଖୋ ଛାଦେୟ୍ୟ ୱଣ୍ଣେନପି ଗନ୍ଧେନପି ରସେନପି, ପିୱିତ୍ୱା ଚ ପନ ମରଣଂ ୱା ନିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ମରଣମତ୍ତଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ। ତଥୂପମାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମଂ ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ୱଦାମି, ୟମିଦଂ ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସୁଖଂ ଆୟତିଂ ଦୁକ୍ଖୱିପାକଂ।

୪୮୪ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୂତିମୁତ୍ତଂ ନାନାଭେସଜ୍ଜେହି ସଂସଟ୍ଠଂ। ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ପଣ୍ଡୁକରୋଗୀ। ତମେନଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ଇଦଂ ପୂତିମୁତ୍ତଂ ନାନାଭେସଜ୍ଜେହି ସଂସଟ୍ଠଂ, ସଚେ ଆକଙ୍ଖସି ପିୱ। ତସ୍ସ ତେ ପିୱତୋହି ଖୋ ନଚ୍ଛାଦେସ୍ସତି ୱଣ୍ଣେନପି ଗନ୍ଧେନପି ରସେନପି, ପିୱିତ୍ୱା ଚ ପନ ସୁଖୀ ଭୱିସ୍ସସୀ’ତି। ସୋ ତଂ ପଟିସଙ୍ଖାୟ ପିୱେୟ୍ୟ, ନପ୍ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ତଂ ପିୱତୋହି ଖୋ ନଚ୍ଛାଦେୟ୍ୟ ୱଣ୍ଣେନପି ଗନ୍ଧେନପି ରସେନପି, ପିୱିତ୍ୱା ଚ ପନ ସୁଖୀ ଅସ୍ସ। ତଥୂପମାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମଂ ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ୱଦାମି, ୟମିଦଂ ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଦୁକ୍ଖଂ ଆୟତିଂ ସୁଖୱିପାକଂ।

୪୮୫ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦଧି ଚ ମଧୁ ଚ ସପ୍ପି ଚ ଫାଣିତଞ୍ଚ ଏକଜ୍ଝଂ ସଂସଟ୍ଠଂ। ଅଥ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଲୋହିତପକ୍ଖନ୍ଦିକୋ। ତମେନଂ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ଇଦଂ ଦଧିଂ ଚ ମଧୁଂ ଚ ସପ୍ପିଂ ଚ ଫାଣିତଞ୍ଚ ଏକଜ୍ଝଂ ସଂସଟ୍ଠଂ, ସଚେ ଆକଙ୍ଖସି ପିୱ। ତସ୍ସ ତେ ପିୱତୋ ଚେୱ ଛାଦେସ୍ସତି ୱଣ୍ଣେନପି ଗନ୍ଧେନପି ରସେନପି, ପିୱିତ୍ୱା ଚ ପନ ସୁଖୀ ଭୱିସ୍ସସୀ’ତି। ସୋ ତଂ ପଟିସଙ୍ଖାୟ ପିୱେୟ୍ୟ, ନପ୍ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ତଂ ପିୱତୋ ଚେୱ ଛାଦେୟ୍ୟ ୱଣ୍ଣେନପି ଗନ୍ଧେନପି ରସେନପି, ପିୱିତ୍ୱା ଚ ପନ ସୁଖୀ ଅସ୍ସ। ତଥୂପମାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମଂ ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ୱଦାମି, ୟମିଦଂ ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସୁଖଞ୍ଚେୱ ଆୟତିଞ୍ଚ ସୁଖୱିପାକଂ।

୪୮୬ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱସ୍ସାନଂ ପଚ୍ଛିମେ ମାସେ ସରଦସମୟେ ୱିଦ୍ଧେ ୱିଗତୱଲାହକେ ଦେୱେ ଆଦିଚ୍ଚୋ ନଭଂ ଅବ୍ଭୁସ୍ସକ୍କମାନୋ ସବ୍ବଂ ଆକାସଗତଂ ତମଗତଂ ଅଭିୱିହଚ୍ଚ ଭାସତେ ଚ ତପତେ ଚ ୱିରୋଚତେ ଚ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମିଦଂ ଧମ୍ମସମାଦାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସୁଖଞ୍ଚେୱ ଆୟତିଞ୍ଚ ସୁଖୱିପାକଂ ତଦଞ୍ଞେ ପୁଥୁସମଣବ୍ରାହ୍ମଣପରପ୍ପୱାଦେ ଅଭିୱିହଚ୍ଚ ଭାସତେ ଚ ତପତେ ଚ ୱିରୋଚତେ ଚା’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ମହାଧମ୍ମସମାଦାନସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ୱୀମଂସକସୁତ୍ତଂ

୪୮୭ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ୱୀମଂସକେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା ପରସ୍ସ ଚେତୋପରିୟାୟଂ ଅଜାନନ୍ତେନ [ଆଜାନନ୍ତେନ (ପୀ॰ କ॰), ଅଜାନନ୍ତେନ କିନ୍ତି (?)] ତଥାଗତେ ସମନ୍ନେସନା କାତବ୍ବା ‘ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୱା ନୋ ୱା’ ଇତି ୱିଞ୍ଞାଣାୟା’’ତି। ‘‘ଭଗୱଂମୂଲକା ନୋ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା, ଭଗୱଂନେତ୍ତିକା ଭଗୱଂପଟିସରଣା; ସାଧୁ ୱତ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱନ୍ତଂୟେୱ ପଟିଭାତୁ ଏତସ୍ସ ଭାସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ; ଭଗୱତୋ ସୁତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଧାରେସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ, ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି । ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

୪୮୮ . ‘‘ୱୀମଂସକେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା ପରସ୍ସ ଚେତୋପରିୟାୟଂ ଅଜାନନ୍ତେନ ଦ୍ୱୀସୁ ଧମ୍ମେସୁ ତଥାଗତୋ ସମନ୍ନେସିତବ୍ବୋ ଚକ୍ଖୁସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ – ‘ୟେ ସଂକିଲିଟ୍ଠା ଚକ୍ଖୁସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା, ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ୱା ତେ ତଥାଗତସ୍ସ ନୋ ୱା’ତି? ତମେନଂ ସମନ୍ନେସମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ୟେ ସଂକିଲିଟ୍ଠା ଚକ୍ଖୁସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା, ନ ତେ ତଥାଗତସ୍ସ ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତୀ’ତି।

‘‘ୟତୋ ନଂ ସମନ୍ନେସମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ୟେ ସଂକିଲିଟ୍ଠା ଚକ୍ଖୁସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା, ନ ତେ ତଥାଗତସ୍ସ ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତୀ’ତି, ତତୋ ନଂ ଉତ୍ତରିଂ ସମନ୍ନେସତି – ‘ୟେ ୱୀତିମିସ୍ସା ଚକ୍ଖୁସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା, ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ୱା ତେ ତଥାଗତସ୍ସ ନୋ ୱା’ତି? ତମେନଂ ସମନ୍ନେସମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ୟେ ୱୀତିମିସ୍ସା ଚକ୍ଖୁସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା, ନ ତେ ତଥାଗତସ୍ସ ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତୀ’ତି।

‘‘ୟତୋ ନଂ ସମନ୍ନେସମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ୟେ ୱୀତିମିସ୍ସା ଚକ୍ଖୁସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା, ନ ତେ ତଥାଗତସ୍ସ ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତୀ’ତି, ତତୋ ନଂ ଉତ୍ତରିଂ ସମନ୍ନେସତି – ‘ୟେ ୱୋଦାତା ଚକ୍ଖୁସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା, ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ୱା ତେ ତଥାଗତସ୍ସ ନୋ ୱା’ତି? ତମେନଂ ସମନ୍ନେସମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ୟେ ୱୋଦାତା ଚକ୍ଖୁସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା, ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ତେ ତଥାଗତସ୍ସା’ତି।

‘‘ୟତୋ ନଂ ସମନ୍ନେସମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ୟେ ୱୋଦାତା ଚକ୍ଖୁସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା, ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ତେ ତଥାଗତସ୍ସା’ତି, ତତୋ ନଂ ଉତ୍ତରିଂ ସମନ୍ନେସତି – ‘ଦୀଘରତ୍ତଂ ସମାପନ୍ନୋ ଅୟମାୟସ୍ମା ଇମଂ କୁସଲଂ ଧମ୍ମଂ, ଉଦାହୁ ଇତ୍ତରସମାପନ୍ନୋ’ତି? ତମେନଂ ସମନ୍ନେସମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଦୀଘରତ୍ତଂ ସମାପନ୍ନୋ ଅୟମାୟସ୍ମା ଇମଂ କୁସଲଂ ଧମ୍ମଂ, ନାୟମାୟସ୍ମା ଇତ୍ତରସମାପନ୍ନୋ’ତି।

‘‘ୟତୋ ନଂ ସମନ୍ନେସମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଦୀଘରତ୍ତଂ ସମାପନ୍ନୋ ଅୟମାୟସ୍ମା ଇମଂ କୁସଲଂ ଧମ୍ମଂ, ନାୟମାୟସ୍ମା ଇତ୍ତରସମାପନ୍ନୋ’ତି, ତତୋ ନଂ ଉତ୍ତରିଂ ସମନ୍ନେସତି – ‘ଞତ୍ତଜ୍ଝାପନ୍ନୋ ଅୟମାୟସ୍ମା ଭିକ୍ଖୁ ୟସପ୍ପତ୍ତୋ, ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତସ୍ସ ଇଧେକଚ୍ଚେ ଆଦୀନୱା’ତି? ନ ତାୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଇଧେକଚ୍ଚେ ଆଦୀନୱା ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ୟାୱ ନ ଞତ୍ତଜ୍ଝାପନ୍ନୋ ହୋତି ୟସପ୍ପତ୍ତୋ। ୟତୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଞତ୍ତଜ୍ଝାପନ୍ନୋ ହୋତି ୟସପ୍ପତ୍ତୋ , ଅଥସ୍ସ ଇଧେକଚ୍ଚେ ଆଦୀନୱା ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି। ତମେନଂ ସମନ୍ନେସମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଞତ୍ତଜ୍ଝାପନ୍ନୋ ଅୟମାୟସ୍ମା ଭିକ୍ଖୁ ୟସପ୍ପତ୍ତୋ, ନାସ୍ସ ଇଧେକଚ୍ଚେ ଆଦୀନୱା ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତୀ’ତି।

‘‘ୟତୋ ନଂ ସମନ୍ନେସମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଞତ୍ତଜ୍ଝାପନ୍ନୋ ଅୟମାୟସ୍ମା ଭିକ୍ଖୁ ୟସପ୍ପତ୍ତୋ, ନାସ୍ସ ଇଧେକଚ୍ଚେ ଆଦୀନୱା ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତୀ’ତି, ତତୋ ନଂ ଉତ୍ତରିଂ ସମନ୍ନେସତି – ‘ଅଭୟୂପରତୋ ଅୟମାୟସ୍ମା, ନାୟମାୟସ୍ମା ଭୟୂପରତୋ; ୱୀତରାଗତ୍ତା କାମେ ନ ସେୱତି ଖୟା ରାଗସ୍ସା’ତି? ତମେନଂ ସମନ୍ନେସମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଅଭୟୂପରତୋ ଅୟମାୟସ୍ମା, ନାୟମାୟସ୍ମା ଭୟୂପରତୋ; ୱୀତରାଗତ୍ତା କାମେ ନ ସେୱତି ଖୟା ରାଗସ୍ସା’ତି। ତଞ୍ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁଂ ପରେ ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ‘କେ ପନାୟସ୍ମତୋ ଆକାରା, କେ ଅନ୍ୱୟା, ୟେନାୟସ୍ମା ଏୱଂ ୱଦେସି – ଅଭୟୂପରତୋ ଅୟମାୟସ୍ମା, ନାୟମାୟସ୍ମା ଭୟୂପରତୋ; ୱୀତରାଗତ୍ତା କାମେ ନ ସେୱତି ଖୟା ରାଗସ୍ସା’ତି। ସମ୍ମା ବ୍ୟାକରମାନୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ – ‘ତଥା ହି ପନ ଅୟମାୟସ୍ମା ସଙ୍ଘେ ୱା ୱିହରନ୍ତୋ ଏକୋ ୱା ୱିହରନ୍ତୋ, ୟେ ଚ ତତ୍ଥ ସୁଗତା ୟେ ଚ ତତ୍ଥ ଦୁଗ୍ଗତା, ୟେ ଚ ତତ୍ଥ ଗଣମନୁସାସନ୍ତି, ୟେ ଚ ଇଧେକଚ୍ଚେ ଆମିସେସୁ ସଂଦିସ୍ସନ୍ତି, ୟେ ଚ ଇଧେକଚ୍ଚେ ଆମିସେନ ଅନୁପଲିତ୍ତା, ନାୟମାୟସ୍ମା ତଂ ତେନ ଅୱଜାନାତି । ସମ୍ମୁଖା ଖୋ ପନ ମେତଂ ଭଗୱତୋ ସୁତଂ ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତଂ – ଅଭୟୂପରତୋହମସ୍ମି, ନାହମସ୍ମି ଭୟୂପରତୋ, ୱୀତରାଗତ୍ତା କାମେ ନ ସେୱାମି ଖୟା ରାଗସ୍ସା’ତି।

୪୮୯ . ‘‘ତତ୍ର , ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋୱ ଉତ୍ତରିଂ ପଟିପୁଚ୍ଛିତବ୍ବୋ – ‘ୟେ ସଂକିଲିଟ୍ଠା ଚକ୍ଖୁସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା, ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ୱା ତେ ତଥାଗତସ୍ସ ନୋ ୱା’ତି? ବ୍ୟାକରମାନୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ – ‘ୟେ ସଂକିଲିଟ୍ଠା ଚକ୍ଖୁସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା, ନ ତେ ତଥାଗତସ୍ସ ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତୀ’’’ତି।

‘‘ୟେ ୱୀତିମିସ୍ସା ଚକ୍ଖୁସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା, ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ୱା ତେ ତଥାଗତସ୍ସ ନୋ ୱାତି? ବ୍ୟାକରମାନୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ – ‘ୟେ ୱୀତିମିସ୍ସା ଚକ୍ଖୁସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା, ନ ତେ ତଥାଗତସ୍ସ ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତୀ’ତି।

‘‘ୟେ ୱୋଦାତା ଚକ୍ଖୁସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା, ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ୱା ତେ ତଥାଗତସ୍ସ ନୋ ୱାତି? ବ୍ୟାକରମାନୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ – ‘ୟେ ୱୋଦାତା ଚକ୍ଖୁସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା, ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ତେ ତଥାଗତସ୍ସ; ଏତଂପଥୋହମସ୍ମି, ଏତଂଗୋଚରୋ [ଏତପଥୋହମସ୍ମି ଏତଗୋଚରୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] , ନୋ ଚ ତେନ ତମ୍ମୟୋ’ତି।

‘‘ଏୱଂୱାଦିଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ଥାରଂ ଅରହତି ସାୱକୋ ଉପସଙ୍କମିତୁଂ ଧମ୍ମସ୍ସୱନାୟ। ତସ୍ସ ସତ୍ଥା ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ଉତ୍ତରୁତ୍ତରିଂ ପଣୀତପଣୀତଂ କଣ୍ହସୁକ୍କସପ୍ପଟିଭାଗଂ। ୟଥା ୟଥା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ସତ୍ଥା ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ଉତ୍ତରୁତ୍ତରିଂ ପଣୀତପଣୀତଂ କଣ୍ହସୁକ୍କସପ୍ପଟିଭାଗଂ ତଥା ତଥା ସୋ ତସ୍ମିଂ ଧମ୍ମେ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଇଧେକଚ୍ଚଂ ଧମ୍ମଂ ଧମ୍ମେସୁ ନିଟ୍ଠଂ ଗଚ୍ଛତି, ସତ୍ଥରି ପସୀଦତି – ‘ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା, ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ, ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ସଙ୍ଘୋ’ତି। ତଞ୍ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁଂ ପରେ ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ‘କେ ପନାୟସ୍ମତୋ ଆକାରା, କେ ଅନ୍ୱୟା, ୟେନାୟସ୍ମା ଏୱଂ ୱଦେସି – ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା , ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ, ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ସଙ୍ଘୋ’ତି? ସମ୍ମା ବ୍ୟାକରମାନୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ – ‘ଇଧାହଂ, ଆୱୁସୋ, ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂ ଧମ୍ମସ୍ସୱନାୟ। ତସ୍ସ ମେ ଭଗୱା ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ଉତ୍ତରୁତ୍ତରିଂ ପଣୀତପଣୀତଂ କଣ୍ହସୁକ୍କସପ୍ପଟିଭାଗଂ। ୟଥା ୟଥା ମେ, ଆୱୁସୋ , ଭଗୱା ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ଉତ୍ତରୁତ୍ତରିଂ ପଣୀତପଣୀତଂ କଣ୍ହସୁକ୍କସପ୍ପଟିଭାଗଂ ତଥା ତଥାହଂ ତସ୍ମିଂ ଧମ୍ମେ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଇଧେକଚ୍ଚଂ ଧମ୍ମଂ ଧମ୍ମେସୁ ନିଟ୍ଠମଗମଂ, ସତ୍ଥରି ପସୀଦିଂ – ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା, ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା, ଧମ୍ମୋ, ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ସଙ୍ଘୋ’ତି।

୪୯୦ . ‘‘ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେହି ଆକାରେହି ଇମେହି ପଦେହି ଇମେହି ବ୍ୟଞ୍ଜନେହି ତଥାଗତେ ସଦ୍ଧା ନିୱିଟ୍ଠା ହୋତି ମୂଲଜାତା ପତିଟ୍ଠିତା, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆକାରୱତୀ ସଦ୍ଧା ଦସ୍ସନମୂଲିକା, ଦଳ୍ହା; ଅସଂହାରିୟା ସମଣେନ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣେନ ୱା ଦେୱେନ ୱା ମାରେନ ୱା ବ୍ରହ୍ମୁନା ୱା କେନଚି ୱା ଲୋକସ୍ମିଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତେ ଧମ୍ମସମନ୍ନେସନା ହୋତି। ଏୱଞ୍ଚ ପନ ତଥାଗତୋ ଧମ୍ମତାସୁସମନ୍ନିଟ୍ଠୋ ହୋତୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ୱୀମଂସକସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ସତ୍ତମଂ।

୮. କୋସମ୍ବିୟସୁତ୍ତଂ

୪୯୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା କୋସମ୍ବିୟଂ ୱିହରତି ଘୋସିତାରାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ କୋସମ୍ବିୟଂ ଭିକ୍ଖୂ ଭଣ୍ଡନଜାତା କଲହଜାତା ୱିୱାଦାପନ୍ନା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ମୁଖସତ୍ତୀହି ୱିତୁଦନ୍ତା ୱିହରନ୍ତି। ତେ ନ ଚେୱ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ସଞ୍ଞାପେନ୍ତି ନ ଚ ସଞ୍ଞତ୍ତିଂ ଉପେନ୍ତି, ନ ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନିଜ୍ଝାପେନ୍ତି, ନ ଚ ନିଜ୍ଝତ୍ତିଂ ଉପେନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଧ, ଭନ୍ତେ, କୋସମ୍ବିୟଂ ଭିକ୍ଖୂ ଭଣ୍ଡନଜାତା କଲହଜାତା ୱିୱାଦାପନ୍ନା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ମୁଖସତ୍ତୀହି ୱିତୁଦନ୍ତା ୱିହରନ୍ତି, ତେ ନ ଚେୱ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ସଞ୍ଞାପେନ୍ତି, ନ ଚ ସଞ୍ଞତ୍ତିଂ ଉପେନ୍ତି, ନ ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନିଜ୍ଝାପେନ୍ତି, ନ ଚ ନିଜ୍ଝତ୍ତିଂ ଉପେନ୍ତୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଅଞ୍ଞତରଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଏହି ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ମମ ୱଚନେନ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେହି – ‘ସତ୍ଥା ୱୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତେ ଆମନ୍ତେତୀ’’’ତି। ‘‘ଏୱଂ , ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱତୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ୟେନ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସତ୍ଥା ଆୟସ୍ମନ୍ତେ ଆମନ୍ତେତୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନେ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସଚ୍ଚଂ କିର ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭଣ୍ଡନଜାତା କଲହଜାତା ୱିୱାଦାପନ୍ନା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ମୁଖସତ୍ତୀହି ୱିତୁଦନ୍ତା ୱିହରଥ, ତେ ନ ଚେୱ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ସଞ୍ଞାପେଥ, ନ ଚ ସଞ୍ଞତ୍ତିଂ ଉପେଥ, ନ ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନିଜ୍ଝାପେଥ, ନ ଚ ନିଜ୍ଝତ୍ତିଂ ଉପେଥା’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟସ୍ମିଂ ତୁମ୍ହେ ସମୟେ ଭଣ୍ଡନଜାତା କଲହଜାତା ୱିୱାଦାପନ୍ନା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ମୁଖସତ୍ତୀହି ୱିତୁଦନ୍ତା ୱିହରଥ, ଅପି ନୁ ତୁମ୍ହାକଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ମେତ୍ତଂ କାୟକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତଂ ହୋତି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ, ମେତ୍ତଂ ୱଚୀକମ୍ମଂ…ପେ॰… ମେତ୍ତଂ ମନୋକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତଂ ହୋତି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଇତି କିର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟସ୍ମିଂ ତୁମ୍ହେ ସମୟେ ଭଣ୍ଡନଜାତା କଲହଜାତା ୱିୱାଦାପନ୍ନା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ମୁଖସତ୍ତୀହି ୱିତୁଦନ୍ତା ୱିହରଥ, ନେୱ ତୁମ୍ହାକଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ମେତ୍ତଂ କାୟକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତଂ ହୋତି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ, ନ ମେତ୍ତଂ ୱଚୀକମ୍ମଂ…ପେ॰… ନ ମେତ୍ତଂ ମନୋକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତଂ ହୋତି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ। ଅଥ କିଞ୍ଚରହି ତୁମ୍ହେ, ମୋଘପୁରିସା, କିଂ ଜାନନ୍ତା କିଂ ପସ୍ସନ୍ତା ଭଣ୍ଡନଜାତା କଲହଜାତା ୱିୱାଦାପନ୍ନା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ମୁଖସତ୍ତୀହି ୱିତୁଦନ୍ତା ୱିହରଥ, ତେ ନ ଚେୱ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ସଞ୍ଞାପେଥ, ନ ଚ ସଞ୍ଞତ୍ତିଂ ଉପେଥ, ନ ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନିଜ୍ଝାପେଥ, ନ ଚ ନିଜ୍ଝତ୍ତିଂ ଉପେଥ ? ତଞ୍ହି ତୁମ୍ହାକଂ, ମୋଘପୁରିସା, ଭୱିସ୍ସତି ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟା’’ତି।

୪୯୨ . ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଛୟିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ସାରଣୀୟା ପିୟକରଣା ଗରୁକରଣା ସଙ୍ଗହାୟ ଅୱିୱାଦାୟ ସାମଗ୍ଗିୟା ଏକୀଭାୱାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ଛ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ମେତ୍ତଂ କାୟକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତଂ ହୋତି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ। ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସାରଣୀୟୋ ପିୟକରଣୋ ଗରୁକରଣୋ ସଙ୍ଗହାୟ ଅୱିୱାଦାୟ ସାମଗ୍ଗିୟା ଏକୀଭାୱାୟ ସଂୱତ୍ତତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ମେତ୍ତଂ ୱଚୀକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତଂ ହୋତି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ। ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସାରଣୀୟୋ ପିୟକରଣୋ ଗରୁକରଣୋ ସଙ୍ଗହାୟ ଅୱିୱାଦାୟ ସାମଗ୍ଗିୟା ଏକିଭାୱାୟ ସଂୱତ୍ତତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ମେତ୍ତଂ ମନୋକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତଂ ହୋତି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ। ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସାରଣୀୟୋ ପିୟକରଣୋ ଗରୁକରଣୋ ସଙ୍ଗହାୟ ଅୱିୱାଦାୟ ସାମଗ୍ଗିୟା ଏକୀଭାୱାୟ ସଂୱତ୍ତତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟେ ତେ ଲାଭା ଧମ୍ମିକା ଧମ୍ମଲଦ୍ଧା ଅନ୍ତମସୋ ପତ୍ତପରିୟାପନ୍ନମତ୍ତମ୍ପି, ତଥାରୂପେହି ଲାଭେହି ଅପ୍ପଟିୱିଭତ୍ତଭୋଗୀ ହୋତି ସୀଲୱନ୍ତେହି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀହି ସାଧାରଣଭୋଗୀ। ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସାରଣୀୟୋ ପିୟକରଣୋ ଗରୁକରଣୋ ସଙ୍ଗହାୟ ଅୱିୱାଦାୟ ସାମଗ୍ଗିୟା ଏକୀଭାୱାୟ ସଂୱତ୍ତତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟାନି ତାନି ସୀଲାନି ଅଖଣ୍ଡାନି ଅଚ୍ଛିଦ୍ଦାନି ଅସବଲାନି ଅକମ୍ମାସାନି ଭୁଜିସ୍ସାନି ୱିଞ୍ଞୁପ୍ପସତ୍ଥାନି ଅପରାମଟ୍ଠାନି ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକାନି ତଥାରୂପେସୁ ସୀଲେସୁ ସୀଲସାମଞ୍ଞଗତୋ ୱିହରତି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀହି ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ। ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସାରଣୀୟୋ ପିୟକରଣୋ ଗରୁକରଣୋ ସଙ୍ଗହାୟ ଅୱିୱାଦାୟ ସାମଗ୍ଗିୟା ଏକୀଭାୱାୟ ସଂୱତ୍ତତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟାୟଂ ଦିଟ୍ଠି ଅରିୟା ନିୟ୍ୟାନିକା ନିୟ୍ୟାତି ତକ୍କରସ୍ସ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ ତଥାରୂପାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ଦିଟ୍ଠିସାମଞ୍ଞଗତୋ ୱିହରତି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀହି ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ। ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସାରଣୀୟୋ ପିୟକରଣୋ ଗରୁକରଣୋ ସଙ୍ଗହାୟ ଅୱିୱାଦାୟ ସାମଗ୍ଗିୟା ଏକୀଭାୱାୟ ସଂୱତ୍ତତି।

‘‘ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ସାରଣୀୟା ଧମ୍ମା ପିୟକରଣା ଗରୁକରଣା ସଙ୍ଗହାୟ ଅୱିୱାଦାୟ ସାମଗ୍ଗିୟା ଏକୀଭାୱାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛନ୍ନଂ ସାରଣୀୟାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଏତଂ ଅଗ୍ଗଂ ଏତଂ ସଙ୍ଗାହିକଂ [ସଙ୍ଗାହକଂ (?)] ଏତଂ ସଙ୍ଘାଟନିକଂ – ୟଦିଦଂ ୟାୟଂ ଦିଟ୍ଠି ଅରିୟା ନିୟ୍ୟାନିକା ନିୟ୍ୟାତି ତକ୍କରସ୍ସ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, କୂଟାଗାରସ୍ସ ଏତଂ ଅଗ୍ଗଂ ଏତଂ ସଙ୍ଗାହିକଂ ଏତଂ ସଙ୍ଘାଟନିକଂ ୟଦିଦଂ କୂଟଂ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଇମେସଂ ଛନ୍ନଂ ସାରଣୀୟାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଏତଂ ଅଗ୍ଗଂ ଏତଂ ସଙ୍ଗାହିକଂ ଏତଂ ସଙ୍ଘାଟନିକଂ ୟଦିଦଂ ୟାୟଂ ଦିଟ୍ଠି ଅରିୟା ନିୟ୍ୟାନିକା ନିୟ୍ୟାତି ତକ୍କରସ୍ସ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ।

୪୯୩ . ‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାୟଂ ଦିଟ୍ଠି ଅରିୟା ନିୟ୍ୟାନିକା ନିୟ୍ୟାତି ତକ୍କରସ୍ସ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରଞ୍ଞଗତୋ ୱା ରୁକ୍ଖମୂଲଗତୋ ୱା ସୁଞ୍ଞାଗାରଗତୋ ୱା ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ ମେ ତଂ ପରିୟୁଟ୍ଠାନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅପ୍ପହୀନଂ, ୟେନାହଂ ପରିୟୁଟ୍ଠାନେନ ପରିୟୁଟ୍ଠିତଚିତ୍ତୋ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନେୟ୍ୟଂ ନ ପସ୍ସେୟ୍ୟ’ନ୍ତି? ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାମରାଗପରିୟୁଟ୍ଠିତୋ ହୋତି, ପରିୟୁଟ୍ଠିତଚିତ୍ତୋୱ ହୋତି। ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ବ୍ୟାପାଦପରିୟୁଟ୍ଠିତୋ ହୋତି, ପରିୟୁଟ୍ଠିତଚିତ୍ତୋୱ ହୋତି। ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଥୀନମିଦ୍ଧପରିୟୁଟ୍ଠିତୋ ହୋତି, ପରିୟୁଟ୍ଠିତଚିତ୍ତୋୱ ହୋତି। ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚପରିୟୁଟ୍ଠିତୋ ହୋତି, ପରିୟୁଟ୍ଠିତଚିତ୍ତୋୱ ହୋତି। ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିଚିକିଚ୍ଛାପରିୟୁଟ୍ଠିତୋ ହୋତି, ପରିୟୁଟ୍ଠିତଚିତ୍ତୋୱ ହୋତି। ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଇଧଲୋକଚିନ୍ତାୟ ପସୁତୋ ହୋତି, ପରିୟୁଟ୍ଠିତଚିତ୍ତୋୱ ହୋତି। ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପରଲୋକଚିନ୍ତାୟ ପସୁତୋ ହୋତି, ପରିୟୁଟ୍ଠିତଚିତ୍ତୋୱ ହୋତି। ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଭଣ୍ଡନଜାତୋ କଲହଜାତୋ ୱିୱାଦାପନ୍ନୋ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ମୁଖସତ୍ତୀହି ୱିତୁଦନ୍ତୋ ୱିହରତି, ପରିୟୁଟ୍ଠିତଚିତ୍ତୋୱ ହୋତି । ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ନତ୍ଥି ଖୋ ମେ ତଂ ପରିୟୁଟ୍ଠାନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅପ୍ପହୀନଂ, ୟେନାହଂ ପରିୟୁଟ୍ଠାନେନ ପରିୟୁଟ୍ଠିତଚିତ୍ତୋ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନେୟ୍ୟଂ ନ ପସ୍ସେୟ୍ୟଂ। ସୁପ୍ପଣିହିତଂ ମେ ମାନସଂ ସଚ୍ଚାନଂ ବୋଧାୟା’ତି। ଇଦମସ୍ସ ପଠମଂ ଞାଣଂ ଅଧିଗତଂ ହୋତି ଅରିୟଂ ଲୋକୁତ୍ତରଂ ଅସାଧାରଣଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନେହି।

୪୯୪ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ଇମଂ ନୁ ଖୋ ଅହଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ଆସେୱନ୍ତୋ ଭାୱେନ୍ତୋ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ଲଭାମି ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ସମଥଂ, ଲଭାମି ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ନିବ୍ବୁତି’ନ୍ତି? ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ଇମଂ ଖୋ ଅହଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ଆସେୱନ୍ତୋ ଭାୱେନ୍ତୋ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ଲଭାମି ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ସମଥଂ, ଲଭାମି ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ନିବ୍ବୁତି’ନ୍ତି। ଇଦମସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଞାଣଂ ଅଧିଗତଂ ହୋତି ଅରିୟଂ ଲୋକୁତ୍ତରଂ ଅସାଧାରଣଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନେହି।

୪୯୫ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ୟଥା ରୂପାୟାହଂ ଦିଟ୍ଠିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ, ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ ଇତୋ ବହିଦ୍ଧା ଅଞ୍ଞୋ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ତଥାରୂପାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ’ତି? ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ୟଥାରୂପାୟାହଂ ଦିଟ୍ଠିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ, ନତ୍ଥି ଇତୋ ବହିଦ୍ଧା ଅଞ୍ଞୋ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ତଥାରୂପାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ’ତି। ଇଦମସ୍ସ ତତିୟଂ ଞାଣଂ ଅଧିଗତଂ ହୋତି ଅରିୟଂ ଲୋକୁତ୍ତରଂ ଅସାଧାରଣଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନେହି।

୪୯୬ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ୟଥାରୂପାୟ ଧମ୍ମତାୟ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଅହମ୍ପି ତଥାରୂପାୟ ଧମ୍ମତାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ’ତି। କଥଂରୂପାୟ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମତାୟ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସମନ୍ନାଗତୋ? ଧମ୍ମତା ଏସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ – ‘କିଞ୍ଚାପି ତଥାରୂପିଂ ଆପତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜତି, ୟଥାରୂପାୟ ଆପତ୍ତିୟା ୱୁଟ୍ଠାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ଅଥ ଖୋ ନଂ ଖିପ୍ପମେୱ ସତ୍ଥରି ୱା ୱିଞ୍ଞୂସୁ ୱା ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ ଦେସେତି ୱିୱରତି ଉତ୍ତାନୀକରୋତି; ଦେସେତ୍ୱା ୱିୱରିତ୍ୱା ଉତ୍ତାନୀକତ୍ୱା ଆୟତିଂ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜତି’। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦହରୋ କୁମାରୋ ମନ୍ଦୋ ଉତ୍ତାନସେୟ୍ୟକୋ ହତ୍ଥେନ ୱା ପାଦେନ ୱା ଅଙ୍ଗାରଂ ଅକ୍କମିତ୍ୱା ଖିପ୍ପମେୱ ପଟିସଂହରତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମତା ଏସା ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ – ‘କିଞ୍ଚାପି ତଥାରୂପିଂ ଆପତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜତି ୟଥାରୂପାୟ ଆପତ୍ତିୟା ୱୁଟ୍ଠାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ଅଥ ଖୋ ନଂ ଖିପ୍ପମେୱ ସତ୍ଥରି ୱା ୱିଞ୍ଞୂସୁ ୱା ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ ଦେସେତି ୱିୱରତି ଉତ୍ତାନୀକରୋତି; ଦେସେତ୍ୱା ୱିୱରିତ୍ୱା ଉତ୍ତାନୀକତ୍ୱା ଆୟତିଂ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜତି’। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ୟଥାରୂପାୟ ଧମ୍ମତାୟ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଅହମ୍ପି ତଥାରୂପାୟ ଧମ୍ମତାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ’ତି। ଇଦମସ୍ସ ଚତୁତ୍ଥଂ ଞାଣଂ ଅଧିଗତଂ ହୋତି ଅରିୟଂ ଲୋକୁତ୍ତରଂ ଅସାଧାରଣଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନେହି।

୪୯୭ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ୟଥାରୂପାୟ ଧମ୍ମତାୟ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଅହମ୍ପି ତଥାରୂପାୟ ଧମ୍ମତାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ’ତି। କଥଂରୂପାୟ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମତାୟ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସମନ୍ନାଗତୋ? ଧମ୍ମତା ଏସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ – ‘କିଞ୍ଚାପି ୟାନି ତାନି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନଂ ଉଚ୍ଚାୱଚାନି କିଂକରଣୀୟାନି ତତ୍ଥ ଉସ୍ସୁକ୍କଂ ଆପନ୍ନୋ ହୋତି, ଅଥ ଖ୍ୱାସ୍ସ ତିବ୍ବାପେକ୍ଖା ହୋତି ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖାୟ ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖାୟ ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖାୟ’। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗାୱୀ ତରୁଣୱଚ୍ଛା ଥମ୍ବଞ୍ଚ ଆଲୁମ୍ପତି ୱଚ୍ଛକଞ୍ଚ ଅପଚିନତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଧମ୍ମତା ଏସା ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ – ‘କିଞ୍ଚାପି ୟାନି ତାନି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନଂ ଉଚ୍ଚାୱଚାନି କିଂକରଣୀୟାନି ତତ୍ଥ ଉସ୍ସୁକ୍କଂ ଆପନ୍ନୋ ହୋତି, ଅଥ ଖ୍ୱାସ୍ସ ତିବ୍ବାପେକ୍ଖା ହୋତି ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖାୟ ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖାୟ ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖାୟ’। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ୟଥାରୂପାୟ ଧମ୍ମତାୟ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଅହମ୍ପି ତଥାରୂପାୟ ଧମ୍ମତାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ’ତି। ଇଦମସ୍ସ ପଞ୍ଚମଂ ଞାଣଂ ଅଧିଗତଂ ହୋତି ଅରିୟଂ ଲୋକୁତ୍ତରଂ ଅସାଧାରଣଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନେହି।

୪୯୮ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ୟଥାରୂପାୟ ବଲତାୟ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଅହମ୍ପି ତଥାରୂପାୟ ବଲତାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ’ତି। କଥଂରୂପାୟ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବଲତାୟ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସମନ୍ନାଗତୋ? ବଲତା ଏସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୟଂ ତଥାଗତପ୍ପୱେଦିତେ ଧମ୍ମୱିନୟେ ଦେସିୟମାନେ ଅଟ୍ଠିଂକତ୍ୱା ମନସିକତ୍ୱା ସବ୍ବଚେତସା [ସବ୍ବଚେତସୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰), ସବ୍ବଂ ଚେତସା (କ॰)] ସମନ୍ନାହରିତ୍ୱା ଓହିତସୋତୋ ଧମ୍ମଂ ସୁଣାତି। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ୟଥାରୂପାୟ ବଲତାୟ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଅହମ୍ପି ତଥାରୂପାୟ ବଲତାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ’ତି। ଇଦମସ୍ସ ଛଟ୍ଠଂ ଞାଣଂ ଅଧିଗତଂ ହୋତି ଅରିୟଂ ଲୋକୁତ୍ତରଂ ଅସାଧାରଣଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନେହି।

୪୯୯ . ‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ୟଥାରୂପାୟ ବଲତାୟ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଅହମ୍ପି ତଥାରୂପାୟ ବଲତାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ’ତି। କଥଂରୂପାୟ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବଲତାୟ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସମନ୍ନାଗତୋ? ବଲତା ଏସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୟଂ ତଥାଗତପ୍ପୱେଦିତେ ଧମ୍ମୱିନୟେ ଦେସିୟମାନେ ଲଭତି ଅତ୍ଥୱେଦଂ, ଲଭତି ଧମ୍ମୱେଦଂ, ଲଭତି ଧମ୍ମୂପସଂହିତଂ ପାମୋଜ୍ଜଂ। ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘ୟଥାରୂପାୟ ବଲତାୟ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଅହମ୍ପି ତଥାରୂପାୟ ବଲତାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ’ତି। ଇଦମସ୍ସ ସତ୍ତମଂ ଞାଣଂ ଅଧିଗତଂ ହୋତି ଅରିୟଂ ଲୋକୁତ୍ତରଂ ଅସାଧାରଣଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନେହି।

୫୦୦ . ‘‘ଏୱଂ ସତ୍ତଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତସ୍ସ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ଧମ୍ମତା ସୁସମନ୍ନିଟ୍ଠା ହୋତି ସୋତାପତ୍ତିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ। ଏୱଂ ସତ୍ତଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ସୋତାପତ୍ତିଫଲସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତୀ’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

କୋସମ୍ବିୟସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ବ୍ରହ୍ମନିମନ୍ତନିକସୁତ୍ତଂ

୫୦୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଏକମିଦାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମୟଂ ଉକ୍କଟ୍ଠାୟଂ ୱିହରାମି ସୁଭଗୱନେ ସାଲରାଜମୂଲେ। ତେନ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମୟେନ ବକସ୍ସ ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ଏୱରୂପଂ ପାପକଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ହୋତି – ‘ଇଦଂ ନିଚ୍ଚଂ, ଇଦଂ ଧୁୱଂ, ଇଦଂ ସସ୍ସତଂ, ଇଦଂ କେୱଲଂ, ଇଦଂ ଅଚୱନଧମ୍ମଂ, ଇଦଞ୍ହି ନ ଜାୟତି ନ ଜୀୟତି ନ ମୀୟତି ନ ଚୱତି ନ ଉପପଜ୍ଜତି, ଇତୋ ଚ ପନଞ୍ଞଂ ଉତ୍ତରି ନିସ୍ସରଣଂ ନତ୍ଥୀ’ତି। ଅଥ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବକସ୍ସ ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ଚେତସା ଚେତୋପରିୱିତକ୍କମଞ୍ଞାୟ – ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ପୁରିସୋ ସମିଞ୍ଜିତଂ ୱା ବାହଂ ପସାରେୟ୍ୟ, ପସାରିତଂ ୱା ବାହଂ ସମିଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱ – ଉକ୍କଟ୍ଠାୟଂ ସୁଭଗୱନେ ସାଲରାଜମୂଲେ ଅନ୍ତରହିତୋ ତସ୍ମିଂ ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ପାତୁରହୋସିଂ। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ମଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବକୋ ବ୍ରହ୍ମା ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ; ଦିସ୍ୱାନ ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଏହି ଖୋ, ମାରିସ, ସ୍ୱାଗତଂ, ମାରିସ! ଚିରସ୍ସଂ ଖୋ, ମାରିସ, ଇମଂ ପରିୟାୟମକାସି ୟଦିଦଂ ଇଧାଗମନାୟ। ଇଦଞ୍ହି, ମାରିସ, ନିଚ୍ଚଂ, ଇଦଂ ଧୁୱଂ, ଇଦଂ ସସ୍ସତଂ, ଇଦଂ କେୱଲଂ, ଇଦଂ ଅଚୱନଧମ୍ମଂ, ଇଦଞ୍ହି ନ ଜାୟତି ନ ଜୀୟତି ନ ମୀୟତି ନ ଚୱତି ନ ଉପପଜ୍ଜତି। ଇତୋ ଚ ପନଞ୍ଞଂ ଉତ୍ତରି ନିସ୍ସରଣଂ ନତ୍ଥୀ’’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବକଂ ବ୍ରହ୍ମାନଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘‘ଅୱିଜ୍ଜାଗତୋ ୱତ, ଭୋ, ବକୋ ବ୍ରହ୍ମା; ଅୱିଜ୍ଜାଗତୋ ୱତ, ଭୋ, ବକୋ ବ୍ରହ୍ମା; ୟତ୍ର ହି ନାମ ଅନିଚ୍ଚଂୟେୱ ସମାନଂ ନିଚ୍ଚନ୍ତି ୱକ୍ଖତି, ଅଦ୍ଧୁୱଂୟେୱ ସମାନଂ ଧୁୱନ୍ତି ୱକ୍ଖତି, ଅସସ୍ସତଂୟେୱ ସମାନଂ ସସ୍ସତନ୍ତି ୱକ୍ଖତି, ଅକେୱଲଂୟେୱ ସମାନଂ କେୱଲନ୍ତି ୱକ୍ଖତି, ଚୱନଧମ୍ମଂୟେୱ ସମାନଂ ଅଚୱନଧମ୍ମନ୍ତି ୱକ୍ଖତି; ୟତ୍ଥ ଚ ପନ ଜାୟତି ଜୀୟତି ମୀୟତି ଚୱତି ଉପପଜ୍ଜତି ତଞ୍ଚ ୱକ୍ଖତି – ‘ଇଦଞ୍ହି ନ ଜାୟତି ନ ଜୀୟତି ନ ମୀୟତି ନ ଚୱତି ନ ଉପପଜ୍ଜତୀ’ତି; ସନ୍ତଞ୍ଚ ପନଞ୍ଞଂ ଉତ୍ତରି ନିସ୍ସରଣଂ ‘ନତ୍ଥଞ୍ଞଂ ଉତ୍ତରି ନିସ୍ସରଣ’ନ୍ତି ୱକ୍ଖତୀ’’ତି।

୫୦୨ . ‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାରୋ ପାପିମା ଅଞ୍ଞତରଂ ବ୍ରହ୍ମପାରିସଜ୍ଜଂ ଅନ୍ୱାୱିସିତ୍ୱା ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଭିକ୍ଖୁ, ଭିକ୍ଖୁ, ମେତମାସଦୋ ମେତମାସଦୋ, ଏସୋ ହି, ଭିକ୍ଖୁ, ବ୍ରହ୍ମା ମହାବ୍ରହ୍ମା ଅଭିଭୂ ଅନଭିଭୂତୋ ଅଞ୍ଞଦତ୍ଥୁଦସୋ ୱସୱତ୍ତୀ ଇସ୍ସରୋ କତ୍ତା ନିମ୍ମାତା ସେଟ୍ଠୋ ସଜିତା [ସଜ୍ଜିତା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰), ସଞ୍ଜିତା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୱସୀ ପିତା ଭୂତଭବ୍ୟାନଂ। ଅହେସୁଂ ଖୋ ୟେ, ଭିକ୍ଖୁ, ତୟା ପୁବ୍ବେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଲୋକସ୍ମିଂ ପଥୱୀଗରହକା ପଥୱୀଜିଗୁଚ୍ଛକା, ଆପଗରହକା ଆପଜିଗୁଚ୍ଛକା, ତେଜଗରହକା ତେଜଜିଗୁଚ୍ଛକା, ୱାୟଗରହକା ୱାୟଜିଗୁଚ୍ଛକା, ଭୂତଗରହକା ଭୂତଜିଗୁଚ୍ଛକା, ଦେୱଗରହକା ଦେୱଜିଗୁଚ୍ଛକା, ପଜାପତିଗରହକା ପଜାପତିଜିଗୁଚ୍ଛକା, ବ୍ରହ୍ମଗରହକା ବ୍ରହ୍ମଜିଗୁଚ୍ଛକା – ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପାଣୁପଚ୍ଛେଦା ହୀନେ କାୟେ ପତିଟ୍ଠିତା ଅହେସୁଂ। ୟେ ପନ, ଭିକ୍ଖୁ, ତୟା ପୁବ୍ବେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଲୋକସ୍ମିଂ ପଥୱୀପସଂସକା ପଥୱାଭିନନ୍ଦିନୋ, ଆପପସଂସକା ଆପାଭିନନ୍ଦିନୋ, ତେଜପସଂସକା ତେଜାଭିନନ୍ଦିନୋ, ୱାୟପସଂସକା ୱାୟାଭିନନ୍ଦିନୋ, ଭୂତପସଂସକା ଭୂତାଭିନନ୍ଦିନୋ, ଦେୱପସଂସକା ଦେୱାଭିନନ୍ଦିନୋ, ପଜାପତିପସଂସକା ପଜାପତାଭିନନ୍ଦିନୋ, ବ୍ରହ୍ମପସଂସକା ବ୍ରହ୍ମାଭିନନ୍ଦିନୋ – ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପାଣୁପଚ୍ଛେଦା ପଣୀତେ କାୟେ ପତିଟ୍ଠିତା। ତଂ ତାହଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଏୱଂ ୱଦାମି – ‘ଇଙ୍ଘ ତ୍ୱଂ, ମାରିସ, ୟଦେୱ ତେ ବ୍ରହ୍ମା ଆହ ତଦେୱ ତ୍ୱଂ କରୋହି, ମା ତ୍ୱଂ ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ୱଚନଂ ଉପାତିୱତ୍ତିତ୍ଥୋ’। ସଚେ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ୱଚନଂ ଉପାତିୱତ୍ତିସ୍ସସି, ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ପୁରିସୋ ସିରିଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତିଂ ଦଣ୍ଡେନ ପଟିପ୍ପଣାମେୟ୍ୟ, ସେୟ୍ୟଥାପି ୱା ପନ, ଭିକ୍ଖୁ, ପୁରିସୋ ନରକପ୍ପପାତେ ପପତନ୍ତୋ ହତ୍ଥେହି ଚ ପାଦେହି ଚ ପଥୱିଂ ୱିରାଧେୟ୍ୟ, ଏୱଂ ସମ୍ପଦମିଦଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ତୁୟ୍ହଂ ଭୱିସ୍ସତି। ‘ଇଙ୍ଘଂ ତ୍ୱଂ, ମାରିସ, ୟଦେୱ ତେ ବ୍ରହ୍ମା ଆହ ତଦେୱ ତ୍ୱଂ କରୋହି, ମା ତ୍ୱଂ ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ୱଚନଂ ଉପାତିୱତ୍ତିତ୍ଥୋ। ନନୁ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ପସ୍ସସି ବ୍ରହ୍ମପରିସଂ ସନ୍ନିପତିତ’ନ୍ତି? ଇତି ଖୋ ମଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାରୋ ପାପିମା ବ୍ରହ୍ମପରିସଂ ଉପନେସି।

‘‘ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାରଂ ପାପିମନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ଜାନାମି ଖୋ ତାହଂ, ପାପିମ; ମା ତ୍ୱଂ ମଞ୍ଞିତ୍ଥୋ – ନ ମଂ ଜାନାତୀ’ତି। ମାରୋ ତ୍ୱମସି, ପାପିମ। ୟୋ ଚେୱ, ପାପିମ, ବ୍ରହ୍ମା, ୟା ଚ ବ୍ରହ୍ମପରିସା, ୟେ ଚ ବ୍ରହ୍ମପାରିସଜ୍ଜା, ସବ୍ବେୱ ତୱ ହତ୍ଥଗତା ସବ୍ବେୱ ତୱ ୱସଂଗତା। ତୁୟ୍ହଞ୍ହି, ପାପିମ, ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଏସୋପି ମେ ଅସ୍ସ ହତ୍ଥଗତୋ, ଏସୋପି ମେ ଅସ୍ସ ୱସଂଗତୋ’ତି। ଅହଂ ଖୋ ପନ, ପାପିମ, ନେୱ ତୱ ହତ୍ଥଗତୋ ନେୱ ତୱ ୱସଂଗତୋ’’ତି।

୫୦୩ . ‘‘ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବକୋ ବ୍ରହ୍ମା ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଅହଞ୍ହି, ମାରିସ, ନିଚ୍ଚଂୟେୱ ସମାନଂ ନିଚ୍ଚନ୍ତି ୱଦାମି, ଧୁୱଂୟେୱ ସମାନଂ ଧୁୱନ୍ତି ୱଦାମି, ସସ୍ସତଂୟେୱ ସମାନଂ ସସ୍ସତନ୍ତି ୱଦାମି, କେୱଲଂୟେୱ ସମାନଂ କେୱଲନ୍ତି ୱଦାମି, ଅଚୱନଧମ୍ମଂୟେୱ ସମାନଂ ଅଚୱନଧମ୍ମ’ନ୍ତି ୱଦାମି, ୟତ୍ଥ ଚ ପନ ନ ଜାୟତି ନ ଜୀୟତି ନ ମୀୟତି ନ ଚୱତି ନ ଉପପଜ୍ଜତି ତଦେୱାହଂ ୱଦାମି – ‘ଇଦଞ୍ହି ନ ଜାୟତି ନ ଜୀୟତି ନ ମୀୟତି ନ ଚୱତି ନ ଉପପଜ୍ଜତୀ’ତି। ଅସନ୍ତଞ୍ଚ ପନଞ୍ଞଂ ଉତ୍ତରି ନିସ୍ସରଣଂ ‘ନତ୍ଥଞ୍ଞଂ ଉତ୍ତରି ନିସ୍ସରଣ’ନ୍ତି ୱଦାମି। ଅହେସୁଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ତୟା ପୁବ୍ବେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଲୋକସ୍ମିଂ ୟାୱତକଂ ତୁୟ୍ହଂ କସିଣଂ ଆୟୁ ତାୱତକଂ ତେସଂ ତପୋକମ୍ମମେୱ ଅହୋସି। ତେ ଖୋ ଏୱଂ ଜାନେୟ୍ୟୁଂ – ‘ସନ୍ତଞ୍ଚ ପନଞ୍ଞଂ ଉତ୍ତରି ନିସ୍ସରଣଂ ଅତ୍ଥଞ୍ଞଂ ଉତ୍ତରି ନିସ୍ସରଣନ୍ତି, ଅସନ୍ତଂ ୱା ଅଞ୍ଞଂ ଉତ୍ତରି ନିସ୍ସରଣଂ ନତ୍ଥଞ୍ଞଂ ଉତ୍ତରି ନିସ୍ସରଣ’ନ୍ତି। ତଂ ତାହଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଏୱଂ ୱଦାମି – ‘ନ ଚେୱଞ୍ଞଂ ଉତ୍ତରି ନିସ୍ସରଣଂ ଦକ୍ଖିସ୍ସସି, ୟାୱଦେୱ ଚ ପନ କିଲମଥସ୍ସ ୱିଘାତସ୍ସ ଭାଗୀ ଭୱିସ୍ସସି। ସଚେ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ପଥୱିଂ ଅଜ୍ଝୋସିସ୍ସସି, ଓପସାୟିକୋ ମେ ଭୱିସ୍ସସି ୱତ୍ଥୁସାୟିକୋ, ୟଥାକାମକରଣୀୟୋ ବାହିତେୟ୍ୟୋ। ସଚେ ଆପଂ… ତେଜଂ… ୱାୟଂ… ଭୂତେ… ଦେୱେ… ପଜାପତିଂ… ବ୍ରହ୍ମଂ ଅଜ୍ଝୋସିସ୍ସସି, ଓପସାୟିକୋ ମେ ଭୱିସ୍ସସି ୱତ୍ଥୁସାୟିକୋ, ୟଥାକାମକରଣୀୟୋ ବାହିତେୟ୍ୟୋ’ତି।

‘‘ଅହମ୍ପି ଖୋ ଏୱଂ, ବ୍ରହ୍ମେ, ଜାନାମି – ସଚେ ପଥୱିଂ ଅଜ୍ଝୋସିସ୍ସାମି, ଓପସାୟିକୋ ତେ ଭୱିସ୍ସାମି ୱତ୍ଥୁସାୟିକୋ, ୟଥାକାମକରଣୀୟୋ ବାହିତେୟ୍ୟୋ। ‘ସଚେ ଆପଂ… ତେଜଂ… ୱାୟଂ… ଭୂତେ… ଦେୱେ… ପଜାପତିଂ… ବ୍ରହ୍ମଂ ଅଜ୍ଝୋସିସ୍ସାମି, ଓପସାୟିକୋ ତେ ଭୱିସ୍ସାମି ୱତ୍ଥୁସାୟିକୋ, ୟଥାକାମକରଣୀୟୋ ବାହିତେୟ୍ୟୋ’ତି ଅପି ଚ ତେ ଅହଂ, ବ୍ରହ୍ମେ, ଗତିଞ୍ଚ ପଜାନାମି, ଜୁତିଞ୍ଚ ପଜାନାମି – ଏୱଂ ମହିଦ୍ଧିକୋ ବକୋ ବ୍ରହ୍ମା, ଏୱଂ ମହାନୁଭାୱୋ ବକୋ ବ୍ରହ୍ମା, ଏୱଂ ମହେସକ୍ଖୋ ବକୋ ବ୍ରହ୍ମା’’ତି।

‘‘ୟଥାକଥଂ ପନ ମେ ତ୍ୱଂ, ମାରିସ, ଗତିଞ୍ଚ ପଜାନାସି, ଜୁତିଞ୍ଚ ପଜାନାସି – ‘ଏୱଂ ମହିଦ୍ଧିକୋ ବକୋ ବ୍ରହ୍ମା, ଏୱଂ ମହାନୁଭାୱୋ ବକୋ ବ୍ରହ୍ମା, ଏୱଂ ମହେସକ୍ଖୋ ବକୋ ବ୍ରହ୍ମା’ତି?

‘‘ୟାୱତା ଚନ୍ଦିମସୂରିୟା, ପରିହରନ୍ତି ଦିସା ଭନ୍ତି ୱିରୋଚନା।

ତାୱ ସହସ୍ସଧା ଲୋକୋ, ଏତ୍ଥ ତେ ୱତ୍ତତେ [ୱତ୍ତତୀ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ୱସୋ॥

‘‘ପରୋପରଞ୍ଚ [ପରୋୱରଞ୍ଚ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଜାନାସି, ଅଥୋ ରାଗୱିରାଗିନଂ।

ଇତ୍ଥଭାୱଞ୍ଞଥାଭାୱଂ, ସତ୍ତାନଂ ଆଗତିଂ ଗତି’’ନ୍ତି॥

‘‘ଏୱଂ ଖୋ ତେ ଅହଂ, ବ୍ରହ୍ମେ, ଗତିଞ୍ଚ ପଜାନାମି ଜୁତିଞ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ଏୱଂ ମହିଦ୍ଧିକୋ ବକୋ ବ୍ରହ୍ମା, ଏୱଂ ମହାନୁଭାୱୋ ବକୋ ବ୍ରହ୍ମା, ଏୱଂ ମହେସକ୍ଖୋ ବକୋ ବ୍ରହ୍ମା’ତି।

୫୦୪ . ‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ, ବ୍ରହ୍ମେ, ଅଞ୍ଞୋ କାୟୋ, ତଂ ତ୍ୱଂ ନ ଜାନାସି ନ ପସ୍ସସି; ତମହଂ ଜାନାମି ପସ୍ସାମି। ଅତ୍ଥି ଖୋ, ବ୍ରହ୍ମେ, ଆଭସ୍ସରା ନାମ କାୟୋ ୟତୋ ତ୍ୱଂ ଚୁତୋ ଇଧୂପପନ୍ନୋ। ତସ୍ସ ତେ ଅତିଚିରନିୱାସେନ ସା ସତି ପମୁଟ୍ଠା, ତେନ ତଂ ତ୍ୱଂ ନ ଜାନାସି ନ ପସ୍ସସି; ତମହଂ ଜାନାମି ପସ୍ସାମି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ ଅହଂ, ବ୍ରହ୍ମେ, ନେୱ ତେ ସମସମୋ ଅଭିଞ୍ଞାୟ, କୁତୋ ନୀଚେୟ୍ୟଂ? ଅଥ ଖୋ ଅହମେୱ ତୟା ଭିୟ୍ୟୋ। ଅତ୍ଥି ଖୋ, ବ୍ରହ୍ମେ, ସୁଭକିଣ୍ହୋ ନାମ କାୟୋ, ୱେହପ୍ଫଲୋ ନାମ କାୟୋ, ଅଭିଭୂ ନାମ କାୟୋ, ତଂ ତ୍ୱଂ ନ ଜାନାସି ନ ପସ୍ସସି; ତମହଂ ଜାନାମି ପସ୍ସାମି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ ଅହଂ, ବ୍ରହ୍ମେ, ନେୱ ତେ ସମସମୋ ଅଭିଞ୍ଞାୟ, କୁତୋ ନୀଚେୟ୍ୟଂ? ଅଥ ଖୋ ଅହମେୱ ତୟା ଭିୟ୍ୟୋ। ପଥୱିଂ ଖୋ ଅହଂ, ବ୍ରହ୍ମେ, ପଥୱିତୋ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ୟାୱତା ପଥୱିୟା ପଥୱତ୍ତେନ ଅନନୁଭୂତଂ ତଦଭିଞ୍ଞାୟ ପଥୱିଂ ନାପହୋସିଂ, ପଥୱିୟା ନାପହୋସିଂ, ପଥୱିତୋ ନାପହୋସିଂ, ପଥୱିଂ ମେତି ନାପହୋସିଂ, ପଥୱିଂ ନାଭିୱଦିଂ। ଏୱମ୍ପି ଖୋ ଅହଂ, ବ୍ରହ୍ମେ, ନେୱ ତେ ସମସମୋ ଅଭିଞ୍ଞାୟ, କୁତୋ ନୀଚେୟ୍ୟଂ? ଅଥ ଖୋ ଅହମେୱ ତୟା ଭିୟ୍ୟୋ। ଆପଂ ଖୋ ଅହଂ, ବ୍ରହ୍ମେ…ପେ॰… ତେଜଂ ଖୋ ଅହଂ, ବ୍ରହ୍ମେ…ପେ॰… ୱାୟଂ ଖୋ ଅହଂ, ବ୍ରହ୍ମେ…ପେ॰… ଭୂତେ ଖୋ ଅହଂ, ବ୍ରହ୍ମେ…ପେ॰… ଦେୱେ ଖୋ ଅହଂ, ବ୍ରହ୍ମେ…ପେ॰… ପଜାପତିଂ ଖୋ ଅହଂ, ବ୍ରହ୍ମେ…ପେ॰… ବ୍ରହ୍ମଂ ଖୋ ଅହଂ, ବ୍ରହ୍ମେ…ପେ॰… ଆଭସ୍ସରେ ଖୋ ଅହଂ, ବ୍ରହ୍ମେ…ପେ॰… ସୁଭକିଣ୍ହେ ଖୋ ଅହଂ, ବ୍ରହ୍ମେ… …ପେ॰… ୱେହପ୍ଫଲେ ଖୋ ଅହଂ, ବ୍ରହ୍ମେ…ପେ॰… ଅଭିଭୁଂ ଖୋ ଅହଂ, ବ୍ରହ୍ମେ…ପେ॰… ସବ୍ବଂ ଖୋ ଅହଂ, ବ୍ରହ୍ମେ, ସବ୍ବତୋ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ୟାୱତା ସବ୍ବସ୍ସ ସବ୍ବତ୍ତେନ ଅନନୁଭୂତଂ ତଦଭିଞ୍ଞାୟ ସବ୍ବଂ ନାପହୋସିଂ ସବ୍ବସ୍ମିଂ ନାପହୋସିଂ ସବ୍ବତୋ ନାପହୋସିଂ ସବ୍ବଂ ମେତି ନାପହୋସିଂ, ସବ୍ବଂ ନାଭିୱଦିଂ। ଏୱମ୍ପି ଖୋ ଅହଂ, ବ୍ରହ୍ମେ, ନେୱ ତେ ସମସମୋ ଅଭିଞ୍ଞାୟ, କୁତୋ ନୀଚେୟ୍ୟଂ? ଅଥ ଖୋ ଅହମେୱ ତୟା ଭିୟ୍ୟୋ’’ତି।

‘‘ସଚେ ଖୋ, ମାରିସ, ସବ୍ବସ୍ସ ସବ୍ବତ୍ତେନ ଅନନୁଭୂତଂ, ତଦଭିଞ୍ଞାୟ ମା ହେୱ ତେ ରିତ୍ତକମେୱ ଅହୋସି, ତୁଚ୍ଛକମେୱ ଅହୋସୀ’’ତି ।

‘‘‘ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଦସ୍ସନଂ ଅନନ୍ତଂ ସବ୍ବତୋ ପଭଂ’, ତଂ ପଥୱିୟା ପଥୱତ୍ତେନ ଅନନୁଭୂତଂ, ଆପସ୍ସ ଆପତ୍ତେନ ଅନନୁଭୂତଂ, ତେଜସ୍ସ ତେଜତ୍ତେନ ଅନନୁଭୂତଂ, ୱାୟସ୍ସ ୱାୟତ୍ତେନ ଅନନୁଭୂତଂ, ଭୂତାନଂ ଭୂତତ୍ତେନ ଅନନୁଭୂତଂ, ଦେୱାନଂ ଦେୱତ୍ତେନ ଅନନୁଭୂତଂ, ପଜାପତିସ୍ସ ପଜାପତିତ୍ତେନ ଅନନୁଭୂତଂ, ବ୍ରହ୍ମାନଂ ବ୍ରହ୍ମତ୍ତେନ ଅନନୁଭୂତଂ, ଆଭସ୍ସରାନଂ ଆଭସ୍ସରତ୍ତେନ ଅନନୁଭୂତଂ, ସୁଭକିଣ୍ହାନଂ ସୁଭକିଣ୍ହତ୍ତେନ ଅନନୁଭୂତଂ, ୱେହପ୍ଫଲାନଂ ୱେହପ୍ଫଲତ୍ତେ ଅନନୁଭୂତଂ, ଅଭିଭୁସ୍ସ ଅଭିଭୁତ୍ତେନ ଅନନୁଭୂତଂ, ସବ୍ବସ୍ସ ସବ୍ବତ୍ତେନ ଅନନୁଭୂତଂ’’।

‘‘ହନ୍ଦ ଚରହି [ହନ୍ଦ ଚ ହି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ତେ, ମାରିସ, ପସ୍ସ ଅନ୍ତରଧାୟାମୀ’’ତି। ‘ହନ୍ଦ ଚରହି ମେ ତ୍ୱଂ, ବ୍ରହ୍ମେ, ଅନ୍ତରଧାୟସ୍ସୁ, ସଚେ ୱିସହସୀ’ତି। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବକୋ ବ୍ରହ୍ମା ‘ଅନ୍ତରଧାୟିସ୍ସାମି ସମଣସ୍ସ ଗୋତମସ୍ସ, ଅନ୍ତରଧାୟିସ୍ସାମି ସମଣସ୍ସ ଗୋତମସ୍ସା’ତି ନେୱସ୍ସୁ ମେ ସକ୍କୋତି ଅନ୍ତରଧାୟିତୁଂ।

‘‘ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବକଂ ବ୍ରହ୍ମାନଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ହନ୍ଦ ଚରହି ତେ ବ୍ରହ୍ମେ ଅନ୍ତରଧାୟାମୀ’ତି। ‘ହନ୍ଦ ଚରହି ମେ ତ୍ୱଂ, ମାରିସ, ଅନ୍ତରଧାୟସ୍ସୁ ସଚେ ୱିସହସୀ’ତି। ଅଥ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାରୂପଂ ଇଦ୍ଧାଭିସଙ୍ଖାରଂ ଅଭିସଙ୍ଖାସିଂ – ‘ଏତ୍ତାୱତା ବ୍ରହ୍ମା ଚ ବ୍ରହ୍ମପରିସା ଚ ବ୍ରହ୍ମପାରିସଜ୍ଜା ଚ ସଦ୍ଦଞ୍ଚ ମେ ସୋସ୍ସନ୍ତି [ସଦ୍ଦମେୱ ସୁୟ୍ୟନ୍ତି (କ॰)] , ନ ଚ ମଂ ଦକ୍ଖନ୍ତୀ’ତି। ଅନ୍ତରହିତୋ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସିଂ –

‘‘ଭୱେୱାହଂ ଭୟଂ ଦିସ୍ୱା, ଭୱଞ୍ଚ ୱିଭୱେସିନଂ।

ଭୱଂ ନାଭିୱଦିଂ କିଞ୍ଚି, ନନ୍ଦିଞ୍ଚ ନ ଉପାଦିୟି’’ନ୍ତି॥

‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମା ଚ ବ୍ରହ୍ମପରିସା ଚ ବ୍ରହ୍ମପାରିସଜ୍ଜା ଚ ଅଚ୍ଛରିୟବ୍ଭୁତଚିତ୍ତଜାତା ଅହେସୁଂ – ‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ ୱତ ଭୋ, ଅବ୍ଭୁତଂ ୱତ ଭୋ! ସମଣସ୍ସ ଗୋତମସ୍ସ ମହିଦ୍ଧିକତା ମହାନୁଭାୱତା, ନ ଚ ୱତ ନୋ ଇତୋ ପୁବ୍ବେ ଦିଟ୍ଠୋ ୱା, ସୁତୋ ୱା, ଅଞ୍ଞୋ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ଏୱଂ ମହିଦ୍ଧିକୋ ଏୱଂ ମହାନୁଭାୱୋ ୟଥାୟଂ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ସକ୍ୟପୁତ୍ତୋ ସକ୍ୟକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋ। ଭୱରାମାୟ ୱତ, ଭୋ, ପଜାୟ ଭୱରତାୟ ଭୱସମ୍ମୁଦିତାୟ ସମୂଲଂ ଭୱଂ ଉଦବ୍ବହୀ’ତି।

୫୦୫ . ‘‘ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାରୋ ପାପିମା ଅଞ୍ଞତରଂ ବ୍ରହ୍ମପାରିସଜ୍ଜଂ ଅନ୍ୱାୱିସିତ୍ୱା ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ସଚେ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ମାରିସ, ଏୱଂ ପଜାନାସି, ସଚେ ତ୍ୱଂ ଏୱଂ ଅନୁବୁଦ୍ଧୋ, ମା ସାୱକେ ଉପନେସି, ମା ପବ୍ବଜିତେ; ମା ସାୱକାନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେସି, ମା ପବ୍ବଜିତାନଂ; ମା ସାୱକେସୁ ଗେଧିମକାସି, ମା ପବ୍ବଜିତେସୁ। ଅହେସୁଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ତୟା ପୁବ୍ବେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଲୋକସ୍ମିଂ ଅରହନ୍ତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧା ପଟିଜାନମାନା । ତେ ସାୱକେ ଉପନେସୁଂ ପବ୍ବଜିତେ, ସାୱକାନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେସୁଂ ପବ୍ବଜିତାନଂ, ସାୱକେସୁ ଗେଧିମକଂସୁ ପବ୍ବଜିତେସୁ, ତେ ସାୱକେ ଉପନେତ୍ୱା ପବ୍ବଜିତେ, ସାୱକାନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତ୍ୱା ପବ୍ବଜିତାନଂ, ସାୱକେସୁ ଗେଧିତଚିତ୍ତା ପବ୍ବଜିତେସୁ, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପାଣୁପଚ୍ଛେଦା ହୀନେ କାୟେ ପତିଟ୍ଠିତା। ଅହେସୁଂ ୟେ ପନ, ଭିକ୍ଖୁ, ତୟା ପୁବ୍ବେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଲୋକସ୍ମିଂ ଅରହନ୍ତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧା ପଟିଜାନମାନା। ତେ ନ ସାୱକେ ଉପନେସୁଂ ନ ପବ୍ବଜିତେ, ନ ସାୱକାନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେସୁଂ ନ ପବ୍ବଜିତାନଂ, ନ ସାୱକେସୁ ଗେଧିମକଂସୁ ନ ପବ୍ବଜିତେସୁ, ତେ ନ ସାୱକେ ଉପନେତ୍ୱା ନ ପବ୍ବଜିତେ, ନ ସାୱକାନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତ୍ୱା ନ ପବ୍ବଜିତାନଂ, ନ ସାୱକେସୁ ଗେଧିତଚିତ୍ତା ନ ପବ୍ବଜିତେସୁ, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପାଣୁପଚ୍ଛେଦା ପଣୀତେ କାୟେ ପତିଟ୍ଠିତା। ତଂ ତାହଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଏୱଂ ୱଦାମି – ଇଙ୍ଘ ତ୍ୱଂ, ମାରିସ, ଅପ୍ପୋସ୍ସୁକ୍କୋ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମସୁଖୱିହାରମନୁୟୁତ୍ତୋ ୱିହରସ୍ସୁ, ଅନକ୍ଖାତଂ କୁସଲଞ୍ହି, ମାରିସ, ମା ପରଂ ଓୱଦାହୀ’ତି।

‘‘ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାରଂ ପାପିମନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ଜାନାମି ଖୋ ତାହଂ, ପାପିମ, ମା ତ୍ୱଂ ମଞ୍ଞିତ୍ଥୋ – ନ ମଂ ଜାନାତୀ’ତି। ମାରୋ ତ୍ୱମସି, ପାପିମ। ନ ମଂ ତ୍ୱଂ, ପାପିମ, ହିତାନୁକମ୍ପୀ ଏୱଂ ୱଦେସି; ଅହିତାନୁକମ୍ପୀ ମଂ ତ୍ୱଂ, ପାପିମ, ଏୱଂ ୱଦେସି। ତୁୟ୍ହଞ୍ହି, ପାପିମ, ଏୱଂ ହୋତି – ‘ୟେସଂ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେସ୍ସତି, ତେ ମେ ୱିସୟଂ ଉପାତିୱତ୍ତିସ୍ସନ୍ତୀ’ତି। ଅସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧାୱ ପନ ତେ , ପାପିମ, ସମାନା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧାମ୍ହାତି ପଟିଜାନିଂସୁ। ଅହଂ ଖୋ ପନ, ପାପିମ, ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋୱ ସମାନୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋମ୍ହୀତି ପଟିଜାନାମି। ଦେସେନ୍ତୋପି ହି, ପାପିମ, ତଥାଗତୋ ସାୱକାନଂ ଧମ୍ମଂ ତାଦିସୋୱ ଅଦେସେନ୍ତୋପି ହି, ପାପିମ, ତଥାଗତୋ ସାୱକାନଂ ଧମ୍ମଂ ତାଦିସୋୱ। ଉପନେନ୍ତୋପି ହି, ପାପିମ, ତଥାଗତୋ ସାୱକେ ତାଦିସୋୱ, ଅନୁପନେନ୍ତୋପି ହି, ପାପିମ, ତଥାଗତୋ ସାୱକେ ତାଦିସୋୱ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତଥାଗତସ୍ସ, ପାପିମ, ୟେ ଆସୱା ସଂକିଲେସିକା ପୋନୋବ୍ଭୱିକା ସଦରା ଦୁକ୍ଖୱିପାକା ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣିୟା – ତେ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ସେୟ୍ୟଥାପି, ପାପିମ, ତାଲୋ ମତ୍ଥକଚ୍ଛିନ୍ନୋ ଅଭବ୍ବୋ ପୁନ ୱିରୂଳ୍ହିୟା; ଏୱମେୱ ଖୋ, ପାପିମ, ତଥାଗତସ୍ସ ୟେ ଆସୱା ସଂକିଲେସିକା ପୋନୋବ୍ଭୱିକା ସଦରା ଦୁକ୍ଖୱିପାକା ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣିୟା – ତେ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମାତି।

‘‘ଇତି ହିଦଂ ମାରସ୍ସ ଚ ଅନାଲପନତାୟ ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ଚ ଅଭିନିମନ୍ତନତାୟ, ତସ୍ମା ଇମସ୍ସ ୱେୟ୍ୟାକରଣସ୍ସ ବ୍ରହ୍ମନିମନ୍ତନିକଂତେୱ ଅଧିୱଚନ’’ନ୍ତି।

ବ୍ରହ୍ମନିମନ୍ତନିକସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ନୱମଂ।

୧୦. ମାରତଜ୍ଜନୀୟସୁତ୍ତଂ

୫୦୬ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଭଗ୍ଗେସୁ ୱିହରତି ସୁସୁମାରଗିରେ ଭେସକଳାୱନେ ମିଗଦାୟେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଅବ୍ଭୋକାସେ ଚଙ୍କମତି। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ମାରୋ ପାପିମା ଆୟସ୍ମତୋ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସ୍ସ କୁଚ୍ଛିଗତୋ ହୋତି କୋଟ୍ଠମନୁପୱିଟ୍ଠୋ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ ମେ କୁଚ୍ଛି ଗରୁଗରୋ ୱିୟ [ଗରୁ ଗରୁ ୱିୟ (ସୀ॰ ପୀ॰ ଟୀକାୟଂ ପାଠନ୍ତରଂ)] ? ମାସାଚିତଂ ମଞ୍ଞେ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଚଙ୍କମା ଓରୋହିତ୍ୱା ୱିହାରଂ ପୱିସିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ନିସଜ୍ଜ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୟୋନିସୋ ମନସାକାସି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ମାରଂ ପାପିମନ୍ତଂ କୁଚ୍ଛିଗତଂ କୋଟ୍ଠମନୁପୱିଟ୍ଠଂ। ଦିସ୍ୱାନ ମାରଂ ପାପିମନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ନିକ୍ଖମ, ପାପିମ; ନିକ୍ଖମ, ପାପିମ! ମା ତଥାଗତଂ ୱିହେସେସି, ମା ତଥାଗତସାୱକଂ। ମା ତେ ଅହୋସି ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟା’’ତି। ଅଥ ଖୋ ମାରସ୍ସ ପାପିମତୋ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅଜାନମେୱ ଖୋ ମଂ ଅୟଂ ସମଣୋ ଅପସ୍ସଂ ଏୱମାହ – ‘ନିକ୍ଖମ, ପାପିମ; ନିକ୍ଖମ, ପାପିମ! ମା ତଥାଗତଂ ୱିହେସେସି, ମା ତଥାଗତସାୱକଂ। ମା ତେ ଅହୋସି ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟା’ତି। ୟୋପିସ୍ସ ସୋ ସତ୍ଥା ସୋପି ମଂ ନେୱ ଖିପ୍ପଂ ଜାନେୟ୍ୟ, କୁତୋ ପନ [କୁତୋ ଚ ପନ (ସ୍ୟା॰)] ମଂ ଅୟଂ ସାୱକୋ ଜାନିସ୍ସତୀ’’ତି? ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ମାରଂ ପାପିମନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଏୱମ୍ପି ଖୋ ତାହଂ, ପାପିମ, ଜାନାମି, ମା ତ୍ୱଂ ମଞ୍ଞିତ୍ଥୋ – ‘ନ ମଂ ଜାନାତୀ’ତି। ମାରୋ ତ୍ୱମସି, ପାପିମ; ତୁୟ୍ହଞ୍ହି, ପାପିମ, ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅଜାନମେୱ ଖୋ ମଂ ଅୟଂ ସମଣୋ ଅପସ୍ସଂ ଏୱମାହ – ନିକ୍ଖମ, ପାପିମ; ନିକ୍ଖମ, ପାପିମ! ମା ତଥାଗତଂ ୱିହେସେସି, ମା ତଥାଗତସାୱକଂ। ମା ତେ ଅହୋସି ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟାତି। ୟୋପିସ୍ସ ସୋ ସତ୍ଥା ସୋପି ମଂ ନେୱ ଖିପ୍ପଂ ଜାନେୟ୍ୟ, କୁତୋ ପନ ମଂ ଅୟଂ ସାୱକୋ ଜାନିସ୍ସତୀ’’’ତି?

ଅଥ ଖୋ ମାରସ୍ସ ପାପିମତୋ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଜାନମେ ଖୋ ମଂ ଅୟଂ ସମଣୋ ପସ୍ସଂ ଏୱମାହ – ‘ନିକ୍ଖମ, ପାପିମ; ନିକ୍ଖମ, ପାପିମ! ମା ତଥାଗତଂ ୱିହେସେସି, ମା ତଥାଗତସାୱକଂ। ମା ତେ ଅହୋସି ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟା’’’ତି। ଅଥ ଖୋ ମାରୋ ପାପିମା ଆୟସ୍ମତୋ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସ୍ସ ମୁଖତୋ ଉଗ୍ଗନ୍ତ୍ୱା ପଚ୍ଚଗ୍ଗଳେ ଅଟ୍ଠାସି।

୫୦୭ . ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ମାରଂ ପାପିମନ୍ତଂ ପଚ୍ଚଗ୍ଗଳେ ଠିତଂ; ଦିସ୍ୱାନ ମାରଂ ପାପିମନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଏତ୍ଥାପି ଖୋ ତାହଂ, ପାପିମ, ପସ୍ସାମି; ମା ତ୍ୱଂ ମଞ୍ଞିତ୍ଥୋ ‘‘ନ ମଂ ପସ୍ସତୀ’’ତି। ଏସୋ ତ୍ୱଂ, ପାପିମ, ପଚ୍ଚଗ୍ଗଳେ ଠିତୋ। ଭୂତପୁବ୍ବାହଂ, ପାପିମ, ଦୂସୀ ନାମ ମାରୋ ଅହୋସିଂ, ତସ୍ସ ମେ କାଳୀ ନାମ ଭଗିନୀ। ତସ୍ସା ତ୍ୱଂ ପୁତ୍ତୋ। ସୋ ମେ ତ୍ୱଂ ଭାଗିନେୟ୍ୟୋ ଅହୋସି। ତେନ ଖୋ ପନ, ପାପିମ, ସମୟେନ କକୁସନ୍ଧୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଲୋକେ ଉପ୍ପନ୍ନୋ ହୋତି। କକୁସନ୍ଧସ୍ସ ଖୋ ପନ, ପାପିମ, ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ୱିଧୁରସଞ୍ଜୀୱଂ ନାମ ସାୱକୟୁଗଂ ଅହୋସି ଅଗ୍ଗଂ ଭଦ୍ଦୟୁଗଂ। ୟାୱତା ଖୋ ପନ, ପାପିମ, କକୁସନ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାୱକା। ତେସୁ ନ ଚ କୋଚି ଆୟସ୍ମତା ୱିଧୁରେନ ସମସମୋ ହୋତି ୟଦିଦଂ ଧମ୍ମଦେସନାୟ। ଇମିନା ଖୋ ଏୱଂ [ଏତଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] , ପାପିମ, ପରିୟାୟେନ ଆୟସ୍ମତୋ ୱିଧୁରସ୍ସ ୱିଧୁରୋତେୱ [ୱିଧୁରସ୍ସ ୱିଧୁରୋ ୱିଧୁରୋତ୍ୱେୱ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ସମଞ୍ଞା ଉଦପାଦି।

‘‘ଆୟସ୍ମା ପନ, ପାପିମ, ସଞ୍ଜୀୱୋ ଅରଞ୍ଞଗତୋପି ରୁକ୍ଖମୂଲଗତୋପି ସୁଞ୍ଞାଗାରଗତୋପି ଅପ୍ପକସିରେନେୱ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମାପଜ୍ଜତି। ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ପାପିମ, ଆୟସ୍ମା ସଞ୍ଜୀୱୋ ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ରୁକ୍ଖମୂଲେ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମାପନ୍ନୋ ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି। ଅଦ୍ଦସଂସୁ ଖୋ, ପାପିମ, ଗୋପାଲକା ପସୁପାଲକା କସ୍ସକା ପଥାୱିନୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସଞ୍ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ରୁକ୍ଖମୂଲେ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମାପନ୍ନଂ ନିସିନ୍ନଂ; ଦିସ୍ୱାନ ତେସଂ ଏତଦହୋସି – ‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ ୱତ, ଭୋ, ଅବ୍ଭୁତଂ ୱତ, ଭୋ! ଅୟଂ ସମଣୋ ନିସିନ୍ନକୋୱ କାଲଙ୍କତୋ! ହନ୍ଦ ନଂ ଦହାମା’ତି। ଅଥ ଖୋ ତେ, ପାପିମ, ଗୋପାଲକା ପସୁପାଲକା କସ୍ସକା ପଥାୱିନୋ ତିଣଞ୍ଚ କଟ୍ଠଞ୍ଚ ଗୋମୟଞ୍ଚ ସଂକଡ୍ଢିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତୋ ସଞ୍ଜୀୱସ୍ସ କାୟେ ଉପଚିନିତ୍ୱା ଅଗ୍ଗିଂ ଦତ୍ୱା ପକ୍କମିଂସୁ। ଅଥ ଖୋ, ପାପିମ, ଆୟସ୍ମା ସଞ୍ଜୀୱୋ ତସ୍ସା ରତ୍ତିୟା ଅଚ୍ଚୟେନ ତାୟ ସମାପତ୍ତିୟା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଚୀୱରାନି ପପ୍ଫୋଟେତ୍ୱା ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ଗାମଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସି। ଅଦ୍ଦସଂସୁ ଖୋ ତେ, ପାପିମ, ଗୋପାଲକା ପସୁପାଲକା କସ୍ସକା ପଥାୱିନୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସଞ୍ଜୀୱଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରନ୍ତଂ; ଦିସ୍ୱାନ ନେସଂ ଏତଦହୋସି – ‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ ୱତ, ଭୋ, ଅବ୍ଭୁତଂ ୱତ, ଭୋ! ଅୟଂ ସମଣୋ ନିସିନ୍ନକୋୱ କାଲଙ୍କତୋ, ସ୍ୱାୟଂ ପଟିସଞ୍ଜୀୱିତୋ’ତି । ଇମିନା ଖୋ ଏୱଂ, ପାପିମ, ପରିୟାୟେନ ଆୟସ୍ମତୋ ସଞ୍ଜୀୱସ୍ସ ସଞ୍ଜୀୱୋତେୱ [ସଞ୍ଜୀୱୋ ସଞ୍ଜୀୱୋତ୍ୱେୱ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ସମଞ୍ଞା ଉଦପାଦି।

୫୦୮ . ‘‘ଅଥ ଖୋ, ପାପିମ, ଦୂସିସ୍ସ ମାରସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘ଇମେସଂ ଖୋ ଅହଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ସୀଲୱନ୍ତାନଂ କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମାନଂ ନେୱ ଜାନାମି ଆଗତିଂ ୱା ଗତିଂ ୱା। ୟଂନୂନାହଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକେ ଅନ୍ୱାୱିସେୟ୍ୟଂ – ଏଥ, ତୁମ୍ହେ ଭିକ୍ଖୂ ସୀଲୱନ୍ତେ କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମେ ଅକ୍କୋସଥ ପରିଭାସଥ ରୋସେଥ ୱିହେସେଥ। ଅପ୍ପେୱ ନାମ ତୁମ୍ହେହି ଅକ୍କୋସିୟମାନାନଂ ପରିଭାସିୟମାନାନଂ ରୋସିୟମାନାନଂ ୱିହେସିୟମାନାନଂ ସିୟା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଞ୍ଞଥତ୍ତଂ, ୟଥା ତଂ ଦୂସୀ ମାରୋ ଲଭେଥ ଓତାର’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ତେ, ପାପିମ, ଦୂସୀ ମାରୋ ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକେ ଅନ୍ୱାୱିସି – ‘ଏଥ, ତୁମ୍ହେ ଭିକ୍ଖୂ ସୀଲୱନ୍ତେ କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମେ ଅକ୍କୋସଥ ପରିଭାସଥ ରୋସେଥ ୱିହେସେଥ। ଅପ୍ପେୱ ନାମ ତୁମ୍ହେହି ଅକ୍କୋସିୟମାନାନଂ ପରିଭାସିୟମାନାନଂ ରୋସିୟମାନାନଂ ୱିହେସିୟମାନାନଂ ସିୟା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଞ୍ଞଥତ୍ତଂ, ୟଥା ତଂ ଦୂସୀ ମାରୋ ଲଭେଥ ଓତାର’ନ୍ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ ତେ, ପାପିମ, ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ଅନ୍ୱାୱିସିଟ୍ଠା ଦୂସିନା ମାରେନ ଭିକ୍ଖୂ ସୀଲୱନ୍ତେ କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମେ ଅକ୍କୋସନ୍ତି ପରିଭାସନ୍ତି ରୋସେନ୍ତି ୱିହେସେନ୍ତି – ‘ଇମେ ପନ ମୁଣ୍ଡକା ସମଣକା ଇବ୍ଭା କିଣ୍ହା [କଣ୍ହା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ବନ୍ଧୁପାଦାପଚ୍ଚା ‘‘ଝାୟିନୋସ୍ମା ଝାୟିନୋସ୍ମା’’ତି ପତ୍ତକ୍ଖନ୍ଧା ଅଧୋମୁଖା ମଧୁରକଜାତା ଝାୟନ୍ତି ପଜ୍ଝାୟନ୍ତି ନିଜ୍ଝାୟନ୍ତି ଅପଜ୍ଝାୟନ୍ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ଉଲୂକୋ ରୁକ୍ଖସାଖାୟଂ ମୂସିକଂ ମଗ୍ଗୟମାନୋ ଝାୟତି ପଜ୍ଝାୟତି ନିଜ୍ଝାୟତି ଅପଜ୍ଝାୟତି; ଏୱମେୱିମେ ମୁଣ୍ଡକା ସମଣକା ଇବ୍ଭା କିଣ୍ହା ବନ୍ଧୁପାଦାପଚ୍ଚା ‘‘ଝାୟିନୋସ୍ମା ଝାୟିନୋସ୍ମା’’ତି ପତ୍ତକ୍ଖନ୍ଧା ଅଧୋମୁଖା ମଧୁରକଜାତା ଝାୟନ୍ତି ପଜ୍ଝାୟନ୍ତି ନିଜ୍ଝାୟନ୍ତି ଅପଜ୍ଝାୟନ୍ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ କୋତ୍ଥୁ ନଦୀତୀରେ ମଚ୍ଛେ ମଗ୍ଗୟମାନୋ ଝାୟତି ପଜ୍ଝାୟତି ନିଜ୍ଝାୟତି ଅପଜ୍ଝାୟତି; ଏୱମେୱିମେ ମୁଣ୍ଡକା ସମଣକା ଇବ୍ଭା କିଣ୍ହା ବନ୍ଧୁପାଦାପଚ୍ଚା ‘‘ଝାୟିନୋସ୍ମା ଝାୟିନୋସ୍ମା’’ତି ପତ୍ତକ୍ଖନ୍ଧା ଅଧୋମୁଖା ମଧୁରକଜାତା ଝାୟନ୍ତି ପଜ୍ଝାୟନ୍ତି ନିଜ୍ଝାୟନ୍ତି ଅପଜ୍ଝାୟନ୍ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବିଳାରୋ ସନ୍ଧିସମଲସଙ୍କଟୀରେ ମୂସିକଂ ମଗ୍ଗୟମାନୋ ଝାୟତି ପଜ୍ଝାୟତି ନିଜ୍ଝାୟତି ଅପଜ୍ଝାୟତି; ଏୱମେୱିମେ ମୁଣ୍ଡକା ସମଣକା ଇବ୍ଭା କିଣ୍ହା ବନ୍ଧୁପାଦାପଚ୍ଚା ‘‘ଝାୟିନୋସ୍ମା ଝାୟିନୋସ୍ମା’’ତି ପତ୍ତକ୍ଖନ୍ଧା ଅଧୋମୁଖା ମଧୁରକଜାତା ଝାୟନ୍ତି ପଜ୍ଝାୟନ୍ତି ନିଜ୍ଝାୟନ୍ତି ଅପଜ୍ଝାୟନ୍ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ଗଦ୍ରଭୋ ୱହଚ୍ଛିନ୍ନୋ ସନ୍ଧିସମଲସଙ୍କଟୀରେ ଝାୟତି ପଜ୍ଝାୟତି ନିଜ୍ଝାୟତି ଅପଜ୍ଝାୟତି, ଏୱମେୱିମେ ମୁଣ୍ଡକା ସମଣକା ଇବ୍ଭା କିଣ୍ହା ବନ୍ଧୁପାଦାପଚ୍ଚା ‘‘ଝାୟିନୋସ୍ମା ଝାୟିନୋସ୍ମା’’ତି ପତ୍ତକ୍ଖନ୍ଧା ଅଧୋମୁଖା ମଧୁରକଜାତା ଝାୟନ୍ତି ପଜ୍ଝାୟନ୍ତି ନିଜ୍ଝାୟନ୍ତି ଅପଜ୍ଝାୟନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ୟେ ଖୋ ପନ, ପାପିମ, ତେନ ସମୟେନ ମନୁସ୍ସା କାଲଙ୍କରୋନ୍ତି ୟେଭୁୟ୍ୟେନ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି।

୫୦୯ . ‘‘ଅଥ ଖୋ, ପାପିମ, କକୁସନ୍ଧୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘ଅନ୍ୱାୱିଟ୍ଠା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ଦୂସିନା ମାରେନ – ଏଥ, ତୁମ୍ହେ ଭିକ୍ଖୂ ସୀଲୱନ୍ତେ କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମେ ଅକ୍କୋସଥ ପରିଭାସଥ ରୋସେଥ ୱିହେସେଥ, ଅପ୍ପେୱ ନାମ ତୁମ୍ହେହି ଅକ୍କୋସିୟମାନାନଂ ପରିଭାସିୟମାନାନଂ ରୋସିୟମାନାନଂ ୱିହେସିୟମାନାନଂ ସିୟା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଞ୍ଞଥତ୍ତଂ, ୟଥା ତଂ ଦୂସୀ ମାରୋ ଲଭେଥ ଓତାର’ନ୍ତି। ଏଥ, ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରଥ, ତଥା ଦୁତିୟଂ, ତଥା ତତିୟଂ, ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ। ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାବଜ୍ଝେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରଥ। କରୁଣାସହଗତେନ ଚେତସା…ପେ॰… ମୁଦିତାସହଗତେନ ଚେତସା…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରଥ, ତଥା ଦୁତିୟଂ, ତଥା ତତିୟଂ, ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ। ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ଉପେକ୍ଖାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାବଜ୍ଝେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରଥା’ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ ତେ, ପାପିମ, ଭିକ୍ଖୂ କକୁସନ୍ଧେନ ଭଗୱତା ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ ଏୱଂ ଓୱଦିୟମାନା ଏୱଂ ଅନୁସାସିୟମାନା ଅରଞ୍ଞଗତାପି ରୁକ୍ଖମୂଲଗତାପି ସୁଞ୍ଞାଗାରଗତାପି ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରିଂସୁ, ତଥା ଦୁତିୟଂ, ତଥା ତତିୟଂ, ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ। ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାବଜ୍ଝେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରିଂସୁ। କରୁଣାସହଗତେନ ଚେତସା…ପେ॰… ମୁଦିତାସହଗତେନ ଚେତସା…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରିଂସୁ, ତଥା ଦୁତିୟଂ, ତଥା ତତିୟଂ, ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ। ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ଉପେକ୍ଖାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାବଜ୍ଝେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରିଂସୁ ।

୫୧୦ . ‘‘ଅଥ ଖୋ, ପାପିମ, ଦୂସିସ୍ସ ମାରସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘ଏୱମ୍ପି ଖୋ ଅହଂ କରୋନ୍ତୋ ଇମେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ସୀଲୱନ୍ତାନଂ କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମାନଂ ନେୱ ଜାନାମି ଆଗତିଂ ୱା ଗତିଂ ୱା, ୟଂନୂନାହଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକେ ଅନ୍ୱାୱିସେୟ୍ୟଂ – ଏଥ, ତୁମ୍ହେ ଭିକ୍ଖୂ ସୀଲୱନ୍ତେ କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମେ ସକ୍କରୋଥ ଗରୁଂ କରୋଥ ମାନେଥ ପୂଜେଥ , ଅପ୍ପେୱ ନାମ ତୁମ୍ହେହି ସକ୍କରିୟମାନାନଂ ଗରୁକରିୟମାନାନଂ ମାନିୟମାନାନଂ ପୂଜିୟମାନାନଂ ସିୟା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଞ୍ଞଥତ୍ତଂ, ୟଥା ତଂ ଦୂସୀ ମାରୋ ଲଭେଥ ଓତାର’ନ୍ତି । ଅଥ ଖୋ ତେ, ପାପିମ, ଦୂସୀ ମାରୋ ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକେ ଅନ୍ୱାୱିସି – ‘ଏଥ, ତୁମ୍ହେ ଭିକ୍ଖୂ ସୀଲୱନ୍ତେ କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମେ ସକ୍କରୋଥ ଗରୁଂ କରୋଥ ମାନେଥ ପୂଜେଥ, ଅପ୍ପେୱ ନାମ ତୁମ୍ହେହି ସକ୍କରିୟମାନାନଂ ଗରୁକରିୟମାନାନଂ ମାନିୟମାନାନଂ ପୂଜିୟମାନାନଂ ସିୟା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଞ୍ଞଥତ୍ତଂ, ୟଥା ତଂ ଦୂସୀ ମାରୋ ଲଭେଥ ଓତାର’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ତେ, ପାପିମ, ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ଅନ୍ୱାୱିଟ୍ଠା ଦୂସିନା ମାରେନ ଭିକ୍ଖୂ ସୀଲୱନ୍ତେ କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମେ ସକ୍କରୋନ୍ତି ଗରୁଂ କରୋନ୍ତି ମାନେନ୍ତି ପୂଜେନ୍ତି।

‘‘ୟେ ଖୋ ପନ, ପାପିମ, ତେନ ସମୟେନ ମନୁସ୍ସା କାଲଙ୍କରୋନ୍ତି ୟେଭୁୟ୍ୟେନ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି।

୫୧୧ . ‘‘ଅଥ ଖୋ, ପାପିମ, କକୁସନ୍ଧୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘ଅନ୍ୱାୱିଟ୍ଠା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ଦୂସିନା ମାରେନ – ଏଥ, ତୁମ୍ହେ ଭିକ୍ଖୂ ସୀଲୱନ୍ତେ କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମେ ସକ୍କରୋଥ ଗରୁଂ କରୋଥ ମାନେଥ ପୂଜେଥ, ଅପ୍ପେୱ ନାମ ତୁମ୍ହେହି ସକ୍କରିୟମାନାନଂ ଗରୁକରିୟମାନାନଂ ମାନିୟମାନାନଂ ପୂଜିୟମାନାନଂ ସିୟା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଞ୍ଞଥତ୍ତଂ, ୟଥା ତଂ ଦୂସୀ ମାରୋ ଲଭେଥ ଓତାରନ୍ତି। ଏଥ, ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସୁଭାନୁପସ୍ସିନୋ କାୟେ ୱିହରଥ, ଆହାରେ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞିନୋ, ସବ୍ବଲୋକେ ଅନଭିରତିସଞ୍ଞିନୋ [ଅନଭିରତସଞ୍ଞୀନୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] , ସବ୍ବସଙ୍ଖାରେସୁ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସିନୋ’ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ ତେ, ପାପିମ, ଭିକ୍ଖୂ କକୁସନ୍ଧେନ ଭଗୱତା ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ ଏୱଂ ଓୱଦିୟମାନା ଏୱଂ ଅନୁସାସିୟମାନା ଅରଞ୍ଞଗତାପି ରୁକ୍ଖମୂଲଗତାପି ସୁଞ୍ଞାଗାରଗତାପି ଅସୁଭାନୁପସ୍ସିନୋ କାୟେ ୱିହରିଂସୁ, ଆହାରେ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞିନୋ, ସବ୍ବଲୋକେ ଅନଭିରତିସଞ୍ଞିନୋ, ସବ୍ବସଙ୍ଖାରେସୁ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସିନୋ।

୫୧୨ . ‘‘ଅଥ ଖୋ, ପାପିମ, କକୁସନ୍ଧୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ଆୟସ୍ମତା ୱିଧୁରେନ ପଚ୍ଛାସମଣେନ ଗାମଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସି। ଅଥ ଖୋ, ପାପିମ, ଦୂସୀ ମାରୋ ଅଞ୍ଞତରଂ କୁମାରକଂ [କୁମାରଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଅନ୍ୱାୱିସିତ୍ୱା ସକ୍ଖରଂ ଗହେତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତୋ ୱିଧୁରସ୍ସ ସୀସେ ପହାରମଦାସି; ସୀସଂ ୱୋଭିନ୍ଦି [ସୀସଂ ତେ ଭିନ୍ଦିସ୍ସାମୀତି (କ॰)] । ଅଥ ଖୋ, ପାପିମ, ଆୟସ୍ମା ୱିଧୁରୋ ଭିନ୍ନେନ ସୀସେନ ଲୋହିତେନ ଗଳନ୍ତେନ କକୁସନ୍ଧଂୟେୱ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅରହନ୍ତଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ ପିଟ୍ଠିତୋ ପିଟ୍ଠିତୋ ଅନୁବନ୍ଧି। ଅଥ ଖୋ , ପାପିମ, କକୁସନ୍ଧୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ନାଗାପଲୋକିତଂ ଅପଲୋକେସି – ‘ନ ୱାୟଂ ଦୂସୀ ମାରୋ ମତ୍ତମଞ୍ଞାସୀ’ତି। ସହାପଲୋକନାୟ ଚ ପନ, ପାପିମ, ଦୂସୀ ମାରୋ ତମ୍ହା ଚ ଠାନା ଚୱି ମହାନିରୟଞ୍ଚ ଉପପଜ୍ଜି।

‘‘ତସ୍ସ ଖୋ ପନ, ପାପିମ, ମହାନିରୟସ୍ସ ତୟୋ ନାମଧେୟ୍ୟା ହୋନ୍ତି – ଛଫସ୍ସାୟତନିକୋ ଇତିପି, ସଙ୍କୁସମାହତୋ ଇତିପି, ପଚ୍ଚତ୍ତୱେଦନିୟୋ ଇତିପି। ଅଥ ଖୋ ମଂ, ପାପିମ, ନିରୟପାଲା ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏତଦୱୋଚୁଂ – ୟଦା ଖୋ ତେ [ୟତୋ ତେ (କ॰)] , ମାରିସ, ସଙ୍କୁନା ସଙ୍କୁ ହଦୟେ ସମାଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ। ଅଥ ନଂ ତ୍ୱଂ ଜାନେୟ୍ୟାସି – ‘ୱସ୍ସସହସ୍ସଂ ମେ ନିରୟେ ପଚ୍ଚମାନସ୍ସା’ତି। ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ପାପିମ, ବହୂନି ୱସ୍ସାନି ବହୂନି ୱସ୍ସସତାନି ବହୂନି ୱସ୍ସସହସ୍ସାନି ତସ୍ମିଂ ମହାନିରୟେ ଅପଚ୍ଚିଂ। ଦସୱସ୍ସସହସ୍ସାନି ତସ୍ସେୱ ମହାନିରୟସ୍ସ ଉସ୍ସଦେ ଅପଚ୍ଚିଂ ୱୁଟ୍ଠାନିମଂ ନାମ ୱେଦନଂ ୱେଦିୟମାନୋ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ପାପିମ, ଏୱରୂପୋ କାୟୋ ହୋତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ମନୁସ୍ସସ୍ସ। ଏୱରୂପଂ ସୀସଂ ହୋତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ମଚ୍ଛସ୍ସ।

୫୧୩ .

‘‘କୀଦିସୋ ନିରୟୋ ଆସି, ୟତ୍ଥ ଦୂସୀ ଅପଚ୍ଚଥ।

ୱିଧୁରଂ ସାୱକମାସଜ୍ଜ, କକୁସନ୍ଧଞ୍ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ॥

‘‘ସତଂ ଆସି ଅୟୋସଙ୍କୂ, ସବ୍ବେ ପଚ୍ଚତ୍ତୱେଦନା।

ଈଦିସୋ ନିରୟୋ ଆସି, ୟତ୍ଥ ଦୂସୀ ଅପଚ୍ଚଥ।

ୱିଧୁରଂ ସାୱକମାସଜ୍ଜ, କକୁସନ୍ଧଞ୍ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ॥

‘‘ୟୋ ଏତମଭିଜାନାତି, ଭିକ୍ଖୁ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାୱକୋ।

ତାଦିସଂ ଭିକ୍ଖୁମାସଜ୍ଜ, କଣ୍ହ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଗଚ୍ଛସି॥

‘‘ମଜ୍ଝେ ସରସ୍ସ ତିଟ୍ଠନ୍ତି, ୱିମାନା କପ୍ପଟ୍ଠାୟିନୋ।

ୱେଳୁରିୟୱଣ୍ଣା ରୁଚିରା, ଅଚ୍ଚିମନ୍ତୋ ପଭସ୍ସରା।

ଅଚ୍ଛରା ତତ୍ଥ ନଚ୍ଚନ୍ତି, ପୁଥୁ ନାନତ୍ତୱଣ୍ଣିୟୋ॥

‘‘ୟୋ ଏତମଭିଜାନାତି, ଭିକ୍ଖୁ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାୱକୋ।

ତାଦିସଂ ଭିକ୍ଖୁମାସଜ୍ଜ, କଣ୍ହ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଗଚ୍ଛସି॥

‘‘ୟୋ ୱେ ବୁଦ୍ଧେନ ଚୋଦିତୋ, ଭିକ୍ଖୁ ସଙ୍ଘସ୍ସ ପେକ୍ଖତୋ।

ମିଗାରମାତୁପାସାଦଂ, ପାଦଙ୍ଗୁଟ୍ଠେନ କମ୍ପୟି॥

‘‘ୟୋ ଏତମଭିଜାନାତି, ଭିକ୍ଖୁ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାୱକୋ।

ତାଦିସଂ ଭିକ୍ଖୁମାସଜ୍ଜ, କଣ୍ହ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଗଚ୍ଛସି॥

‘‘ୟୋ ୱେଜୟନ୍ତଂ ପାସାଦଂ, ପାଦଙ୍ଗୁଟ୍ଠେନ କମ୍ପୟି।

ଇଦ୍ଧିବଲେନୁପତ୍ଥଦ୍ଧୋ, ସଂୱେଜେସି ଚ ଦେୱତା॥

‘‘ୟୋ ଏତମଭିଜାନାତି, ଭିକ୍ଖୁ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାୱକୋ।

ତାଦିସଂ ଭିକ୍ଖୁମାସଜ୍ଜ, କଣ୍ହ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଗଚ୍ଛସି॥

‘‘ୟୋ ୱେଜୟନ୍ତପାସାଦେ, ସକ୍କଂ ସୋ ପରିପୁଚ୍ଛତି।

ଅପି ୱାସୱ ଜାନାସି, ତଣ୍ହାକ୍ଖୟୱିମୁତ୍ତିୟୋ।

ତସ୍ସ ସକ୍କୋ ୱିୟାକାସି, ପଞ୍ହଂ ପୁଟ୍ଠୋ ୟଥାତଥଂ॥

‘‘ୟୋ ଏତମଭିଜାନାତି, ଭିକ୍ଖୁ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାୱକୋ।

ତାଦିସଂ ଭିକ୍ଖୁମାସଜ୍ଜ, କଣ୍ହ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଗଚ୍ଛସି॥

‘‘ୟୋ ବ୍ରହ୍ମଂ ପରିପୁଚ୍ଛତି, ସୁଧମ୍ମାୟାଭିତୋ ସଭଂ।

ଅଜ୍ଜାପି ତ୍ୟାୱୁସୋ ଦିଟ୍ଠି, ୟା ତେ ଦିଟ୍ଠି ପୁରେ ଅହୁ।

ପସ୍ସସି ୱୀତିୱତ୍ତନ୍ତଂ, ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ପଭସ୍ସରଂ॥

‘‘ତସ୍ସ ବ୍ରହ୍ମା ୱିୟାକାସି, ଅନୁପୁବ୍ବଂ ୟଥାତଥଂ।

ନ ମେ ମାରିସ ସା ଦିଟ୍ଠି, ୟା ମେ ଦିଟ୍ଠି ପୁରେ ଅହୁ॥

‘‘ପସ୍ସାମି ୱୀତିୱତ୍ତନ୍ତଂ, ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ପଭସ୍ସରଂ।

ସୋହଂ ଅଜ୍ଜ କଥଂ ୱଜ୍ଜଂ, ଅହଂ ନିଚ୍ଚୋମ୍ହି ସସ୍ସତୋ॥

‘‘ୟୋ ଏତମଭିଜାନାତି, ଭିକ୍ଖୁ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାୱକୋ।

ତାଦିସଂ ଭିକ୍ଖୁମାସଜ୍ଜ, କଣ୍ହ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଗଚ୍ଛସି॥

‘‘ୟୋ ମହାମେରୁନୋ କୂଟଂ, ୱିମୋକ୍ଖେନ ଅଫସ୍ସୟି।

ୱନଂ ପୁବ୍ବୱିଦେହାନଂ, ୟେ ଚ ଭୂମିସୟା ନରା॥

‘‘ୟୋ ଏତମଭିଜାନାତି, ଭିକ୍ଖୁ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାୱକୋ।

ତାଦିସଂ ଭିକ୍ଖୁମାସଜ୍ଜ, କଣ୍ହ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଗଚ୍ଛସି॥

‘‘ନ ୱେ ଅଗ୍ଗି ଚେତୟତି [ୱେଠୟତି (ସୀ॰)] , ‘ଅହଂ ବାଲଂ ଡହାମୀ’ତି।

ବାଲୋ ଚ ଜଲିତଂ ଅଗ୍ଗିଂ, ଆସଜ୍ଜ ନଂ ସ ଡୟ୍ହତି॥

‘‘ଏୱମେୱ ତୁୱଂ ମାର, ଆସଜ୍ଜ ନଂ ତଥାଗତଂ।

ସୟଂ ଡହିସ୍ସସି ଅତ୍ତାନଂ, ବାଲୋ ଅଗ୍ଗିଂୱ ସଂଫୁସଂ॥

‘‘ଅପୁଞ୍ଞଂ ପସୱୀ ମାରୋ, ଆସଜ୍ଜ ନଂ ତଥାଗତଂ।

କିନ୍ନୁ ମଞ୍ଞସି ପାପିମ, ନ ମେ ପାପଂ ୱିପଚ୍ଚତି॥

‘‘କରୋତୋ ଚୀୟତି ପାପଂ, ଚିରରତ୍ତାୟ ଅନ୍ତକ।

ମାର ନିବ୍ବିନ୍ଦ ବୁଦ୍ଧମ୍ହା, ଆସଂ ମାକାସି ଭିକ୍ଖୁସୁ॥

‘‘ଇତି ମାରଂ ଅତଜ୍ଜେସି, ଭିକ୍ଖୁ ଭେସକଳାୱନେ।

ତତୋ ସୋ ଦୁମ୍ମନୋ ୟକ୍ଖୋ, ନତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟଥା’’ତି॥

ମାରତଜ୍ଜନୀୟସୁତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠିତଂ ଦସମଂ।

ଚୂଳୟମକୱଗ୍ଗୋ ନିଟ୍ଠିତୋ ପଞ୍ଚମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ସାଲେୟ୍ୟ ୱେରଞ୍ଜଦୁୱେ ଚ ତୁଟ୍ଠି, ଚୂଳମହାଧମ୍ମସମାଦାନଞ୍ଚ।

ୱୀମଂସକା କୋସମ୍ବି ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ, ଦୂସୀ ଚ ମାରୋ ଦସମୋ ଚ ୱଗ୍ଗୋ॥

ସାଲେୟ୍ୟୱଗ୍ଗୋ ନିଟ୍ଠିତୋ ପଞ୍ଚମୋ।

ଇଦଂ ୱଗ୍ଗାନମୁଦ୍ଦାନଂ –

ମୂଲପରିୟାୟୋ ଚେୱ, ସୀହନାଦୋ ଚ ଉତ୍ତମୋ।

କକଚୋ ଚେୱ ଗୋସିଙ୍ଗୋ, ସାଲେୟ୍ୟୋ ଚ ଇମେ ପଞ୍ଚ॥

ମୂଲପଣ୍ଣାସକଂ ସମତ୍ତଂ।