ପେଟକୋପଦେସ

॥ ନମୋ ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ॥

ଖୁଦ୍ଦକନିକାୟେ

ପେଟକୋପଦେସ

୧. ଅରିୟସଚ୍ଚପ୍ପକାସନପଠମଭୂମି

ନମୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧାନଂ ପରମତ୍ଥଦସ୍ସୀନଂ

ସୀଲାଦିଗୁଣପାରମିପ୍ପତ୍ତାନଂ।

୧ . ଦୁୱେ ହେତୂ ଦୁୱେ ପଚ୍ଚୟା ସାୱକସ୍ସ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା ଉପ୍ପାଦାୟ – ପରତୋ ଚ ଘୋସୋ ସଚ୍ଚାନୁସନ୍ଧି, ଅଜ୍ଝତ୍ତଞ୍ଚ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ। ତତ୍ଥ କତମୋ ପରତୋ ଘୋସୋ? ୟା ପରତୋ ଦେସନା ଓୱାଦୋ ଅନୁସାସନୀ ସଚ୍ଚକଥା ସଚ୍ଚାନୁଲୋମୋ। ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି – ଦୁକ୍ଖଂ ସମୁଦୟୋ ନିରୋଧୋ ମଗ୍ଗୋ। ଇମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ ସଚ୍ଚାନଂ ୟା ଦେସନା ସନ୍ଦସ୍ସନା ୱିୱରଣା ୱିଭଜନା ଉତ୍ତାନୀକିରିୟା [ଉତ୍ତାନିକିରିୟା (କ॰)] ପକାସନା – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସଚ୍ଚାନୁଲୋମୋ ଘୋସୋତି।

୨ . ତତ୍ଥ କତମୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ?

ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ ନାମ ୟୋ ୟଥାଦେସିତେ ଧମ୍ମେ ବହିଦ୍ଧା ଆରମ୍ମଣଂ ଅନଭିନୀହରିତ୍ୱା ୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ।

ତଂଆକାରୋ ୟୋନିସୋ ଦ୍ୱାରୋ ୱିଧି ଉପାୟୋ। ୟଥା ପୁରିସୋ ସୁକ୍ଖେ କଟ୍ଠେ ୱିଗତସ୍ନେହେ ସୁକ୍ଖାୟ ଉତ୍ତରାରଣିୟା ଥଲେ ଅଭିମନ୍ଥମାନଂ ଭବ୍ବୋ ଜୋତିସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ । ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ। ୟୋନିସୋ ଅଗ୍ଗିସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ଏୱମେୱସ୍ସ ୟମିଦଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟନିରୋଧମଗ୍ଗାନଂ ଅୱିପରୀତଧମ୍ମଦେସନଂ ମନସିକରୋତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ।

ୟଥା ତିସ୍ସୋ ଉପମା ପୁବ୍ବେ ଅସ୍ସୁତା ଚ ଅସ୍ସୁତପୁବ୍ବା ଚ ପଟିଭନ୍ତି। ୟୋ ହି କୋଚି କାମେସୁ ଅୱୀତରାଗୋତି…ପେ॰… ଦୁୱେ ଉପମା ଅୟୋନିସୋ କାତବ୍ବା ପଚ୍ଛିମେସୁ ୱୁତ୍ତଂ। ତତ୍ଥ ୟୋ ଚ ପରତୋ ଘୋସୋ ୟୋ ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ – ଇମେ ଦ୍ୱେ ପଚ୍ଚୟା। ପରତୋ ଘୋସେନ ୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପଞ୍ଞା – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସୁତମୟୀ ପଞ୍ଞା। ୟା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରେନ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପଞ୍ଞା – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଚିନ୍ତାମୟୀ ପଞ୍ଞାତି। ଇମା ଦ୍ୱେ ପଞ୍ଞା ୱେଦିତବ୍ବା। ପୁରିମକା ଚ ଦ୍ୱେ ପଚ୍ଚୟା। ଇମେ ଦ୍ୱେ ହେତୂ ଦ୍ୱେ ପଚ୍ଚୟା ସାୱକସ୍ସ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା ଉପ୍ପାଦାୟ।

୩ . ତତ୍ଥ ପରତୋ ଘୋସସ୍ସ ସଚ୍ଚାନୁସନ୍ଧିସ୍ସ ଦେସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଜାନନ୍ତୋ ଅତ୍ଥପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଭୱିସ୍ସତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ନ ଚ ଅତ୍ଥପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ୟୋନିସୋ ମନସିକରିସ୍ସତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ପରତୋ ଘୋସସ୍ସ ସଚ୍ଚାନୁସନ୍ଧିସ୍ସ ଦେସିତସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ୱିଜାନନ୍ତୋ ଅତ୍ଥପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଭୱିସ୍ସତୀତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ଅତ୍ଥପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଚ ୟୋନିସୋ ମନସିକରିସ୍ସତୀତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ଏସ ହେତୁ ଏତଂ ଆରମ୍ମଣଂ ଏସୋ ଉପାୟୋ ସାୱକସ୍ସ ନିୟ୍ୟାନସ୍ସ, ନତ୍ଥଞ୍ଞୋ। ସୋୟଂ ନ ଚ ସୁତ୍ତସ୍ସ ଅତ୍ଥୱିଜାନନାୟ ସହ ୟୁତ୍ତୋ ନାପି ଘୋସାନୁୟୋଗେନ ପରତୋ ଘୋସସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ଅୱିଜାନନ୍ତେନ ସକ୍କା ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମଂ ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନଂ ଅଧିଗନ୍ତୁଂ, ତସ୍ମା ନିବ୍ବାୟିତୁକାମେନ ସୁତମୟେନ ଅତ୍ଥା ପରିୟେସିତବ୍ବା। ତତ୍ଥ ପରିୟେସନାୟ ଅୟଂ ଅନୁପୁବ୍ବୀ ଭୱତି ସୋଳସ ହାରା, ପଞ୍ଚ ନୟା, ଅଟ୍ଠାରସ ମୂଲପଦାନି।

ତତ୍ଥାୟଂ ଉଦ୍ଦାନଗାଥା

ସୋଳସହାରା ନେତ୍ତୀ, ପଞ୍ଚନୟା ସାସନସ୍ସ ପରିୟେଟ୍ଠି।

ଅଟ୍ଠାରସମୂଲପଦା, କଚ୍ଚାୟନଗୋତ୍ତନିଦ୍ଦିଟ୍ଠା॥

୪ . ତତ୍ଥ କତମେ ସୋଳସହାରା?

ଦେସନା ୱିଚୟୋ ୟୁତ୍ତି ପଦଟ୍ଠାନଂ ଲକ୍ଖଣଂ ଚତୁବ୍ୟୂହୋ ଆୱଟ୍ଟୋ ୱିଭତ୍ତି ପରିୱତ୍ତନୋ ୱେୱଚନୋ ପଞ୍ଞତ୍ତି ଓତରଣୋ ସୋଧନୋ ଅଧିଟ୍ଠାନୋ ପରିକ୍ଖାରୋ ସମାରୋପନୋ – ଇମେ ସୋଳସ ହାରା।

ତତ୍ଥ ଉଦ୍ଦାନଗାଥା

ଦେସନା ୱିଚୟୋ ୟୁତ୍ତି, ପଦଟ୍ଠାନୋ ଚ ଲକ୍ଖଣୋ [ପଦଟ୍ଠାନଞ୍ଚ ଲକ୍ଖଣଂ (ପୀ॰)] ।

ଚତୁବ୍ୟୂହୋ ଚ ଆୱଟ୍ଟୋ, ୱିଭତ୍ତି ପରିୱତ୍ତନୋ॥

ୱେୱଚନୋ ଚ ପଞ୍ଞତ୍ତି, ଓତରଣୋ ଚ ସୋଧନୋ।

ଅଧିଟ୍ଠାନୋ ପରିକ୍ଖାରୋ, ସମାରୋପନୋ ସୋଳସୋ – [ସୋଳସ ହାରା (ପୀ॰ କ॰)] ।

୫ . ତତ୍ଥ କତମେ ପଞ୍ଚ ନୟା?

ନନ୍ଦିୟାୱଟ୍ଟୋ ତିପୁକ୍ଖଲୋ ସୀହୱିକ୍କୀଳିତୋ ଦିସାଲୋଚନୋ ଅଙ୍କୁସୋତି।

ତତ୍ଥ ଉଦ୍ଦାନଗାଥା

ପଠମୋ ନନ୍ଦିୟାୱଟ୍ଟୋ, ଦୁତିୟୋ ଚ ତିପୁକ୍ଖଲୋ।

ସୀହୱିକ୍କୀଳିତୋ ନାମ, ତତିୟୋ ହୋତି ସୋ ନୟୋ॥

ଦିସାଲୋଚନମାହଂସୁ, ଚତୁତ୍ଥୋ ନୟଲଞ୍ଜକୋ।

ପଞ୍ଚମୋ ଅଙ୍କୁସୋ ନାମ [ପଞ୍ଚମଂ ଅଙ୍କୁସଂ ଆହୁ (ପୀ॰ କ॰)] , ସବ୍ବେ ପଞ୍ଚ ନୟା ଗତା॥

୬ . ତତ୍ଥ କତମାନି ଅଟ୍ଠାରସ ମୂଲପଦାନି?

ଅୱିଜ୍ଜା ତଣ୍ହା ଲୋଭୋ ଦୋସୋ ମୋହୋ ସୁଭସଞ୍ଞା ସୁଖସଞ୍ଞା ନିଚ୍ଚସଞ୍ଞା ଅତ୍ତସଞ୍ଞା ସମଥୋ ୱିପସ୍ସନା ଅଲୋଭୋ ଅଦୋସୋ ଅମୋହୋ ଅସୁଭସଞ୍ଞା ଦୁକ୍ଖସଞ୍ଞା ଅନିଚ୍ଚସଞ୍ଞା ଅନତ୍ତସଞ୍ଞା, ଇମାନି ଅଟ୍ଠାରସ ମୂଲପଦାନି। ତତ୍ଥ ନୱ ପଦାନି ଅକୁସଲାନି ୟତ୍ଥ ସବ୍ବଂ ଅକୁସଲଂ ସମୋସରତି। ନୱ ପଦାନି କୁସଲାନି ୟତ୍ଥ ସବ୍ବଂ କୁସଲଂ ସମୋସରତି।

କତମାନି ନୱ ପଦାନି ଅକୁସଲାନି ୟତ୍ଥ ସବ୍ବଂ ଅକୁସଲଂ ସମୋସରତି?

ଅୱିଜ୍ଜା ୟାୱ ଅତ୍ତସଞ୍ଞା, ଇମାନି ନୱ ପଦାନି ଅକୁସଲାନି, ୟତ୍ଥ ସବ୍ବଂ ଅକୁସଲଂ ସମୋସରତି।

କତମାନି ନୱ ପଦାନି କୁସଲାନି ୟତ୍ଥ ସବ୍ବଂ କୁସଲଂ ସମୋସରତି?

ସମଥୋ ୟାୱ ଅନତ୍ତସଞ୍ଞା, ଇମାନି ନୱ ପଦାନି କୁସଲାନି ୟତ୍ଥ ସବ୍ବଂ କୁସଲଂ ସମୋସରତି। ଇମାନି ଅଟ୍ଠାରସ ମୂଲପଦାନି।

ତତ୍ଥ ଇମା ଉଦ୍ଦାନଗାଥା

ତଣ୍ହା ଚ ଅୱିଜ୍ଜା ଲୋଭୋ, ଦୋସୋ ତଥେୱ ମୋହୋ ଚ।

ଚତ୍ତାରୋ ଚ ୱିପଲ୍ଲାସା, କିଲେସଭୂମି ନୱ ପଦାନି॥

ୟେ ଚ ସତିପଟ୍ଠାନା ସମଥୋ, ୱିପସ୍ସନା କୁସଲମୂଲଂ।

ଏତଂ ସବ୍ବଂ କୁସଲଂ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭୂମି ନୱପଦାନି॥

ସବ୍ବଂ କୁସଲଂ ନୱହି ପଦେହି ୟୁଜ୍ଜତି, ନୱହି ଚେୱ ଅକୁସଲଂ।

ଏକକେ ନୱ ମୂଲପଦାନି, ଉଭୟତୋ ଅଟ୍ଠାରସ ମୂଲପଦାନି॥

ଇମେସଂ ଅଟ୍ଠାରସନ୍ନଂ ମୂଲପଦାନଂ ୟାନି ନୱ ପଦାନି ଅକୁସଲାନି, ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ; ୟାନି ନୱ ପଦାନି କୁସଲାନି, ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା। ଇତି ସମୁଦୟସ୍ସ ଦୁକ୍ଖଂ ଫଲଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ନିରୋଧଂ ଫଲଂ। ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ଭଗୱତା ବାରାଣସିୟଂ ଦେସିତାନି।

୭ . ତତ୍ଥ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ ଅପରିମାଣାନି ଅକ୍ଖରାନି ପଦାନି ବ୍ୟଞ୍ଜନାନି ଆକାରାନି ନିରୁତ୍ତିୟୋ ନିଦ୍ଦେସା ଦେସିତା ଏତସ୍ସେୱତ୍ଥସ୍ସ ସଙ୍କାସନାୟ ପକାସନାୟ ୱିୱରଣାୟ ୱିଭଜନାୟ ଉତ୍ତାନୀକମ୍ମତାୟ ପଞ୍ଞାପନାୟାତି ୟା ଏୱଂ ସବ୍ବେସଂ ସଚ୍ଚାନଂ। ଇତି ଏକମେକଂ ସଚ୍ଚଂ ଅପରିମାଣେହି ଅକ୍ଖରପଦବ୍ୟଞ୍ଜନଆକାରନିରୁତ୍ତିନିଦ୍ଦେସେହି ପରିୟେସିତବ୍ବଂ, ତଞ୍ଚ ବ୍ୟଞ୍ଜନଂ ଅତ୍ଥପୁଥୁତ୍ତେନ ପନ ଅତ୍ଥେୱ ବ୍ୟଞ୍ଜନପୁଥୁତ୍ତେନ।

ୟୋ ହି କୋଚି ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ ‘‘ଅହଂ ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ଅଞ୍ଞଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଞ୍ଞପେସ୍ସାମୀ’’ତି ତସ୍ସ ତଂ ୱାଚାୱତ୍ଥୁକମେୱସ୍ସ ପୁଚ୍ଛିତୋ ଚ ନ ସମ୍ପାୟିସ୍ସତି। ଏୱଂ ସଚ୍ଚାନି। ୟଞ୍ଚ ରତ୍ତିଂ ଭଗୱା ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ, ୟଞ୍ଚ ରତ୍ତିଂ ଅନୁପାଦାୟ ପରିନିବ୍ବୁତୋ, ଏତ୍ଥନ୍ତରେ ୟଂ କିଞ୍ଚି ଭଗୱତା ଭାସିତଂ ସୁତ୍ତଂ ଗେୟ୍ୟଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ଗାଥା ଉଦାନଂ ଇତିୱୁତ୍ତକଂ ଜାତକଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ୱେଦଲ୍ଲଂ, ସବ୍ବଂ ତଂ ଧମ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତିତଂ। ନ କିଞ୍ଚି ବୁଦ୍ଧାନଂ ଭଗୱନ୍ତାନଂ ଧମ୍ମଦେସନାୟ ଧମ୍ମଚକ୍କତୋ ବହିଦ୍ଧା, ତସ୍ସ ସବ୍ବଂ ସୁତ୍ତଂ ଅରିୟଧମ୍ମେସୁ ପରିୟେସିତବ୍ବଂ। ତତ୍ଥ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହନାୟ ଆଲୋକସଭାନି ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ଥାୱରାନି ଇମାନି।

ତତ୍ଥ କତମଂ ଦୁକ୍ଖଂ? ଜାତି ଜରା ବ୍ୟାଧି ମରଣଂ ସଂଖିତ୍ତେନ ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା ଦୁକ୍ଖା। ତତ୍ଥାୟଂ ଲକ୍ଖଣନିଦ୍ଦେସୋ, ପାତୁଭାୱଲକ୍ଖଣା ଜାତି, ପରିପାକଲକ୍ଖଣା ଜରା, ଦୁକ୍ଖଦୁକ୍ଖତାଲକ୍ଖଣୋ ବ୍ୟାଧି, ଚୁତିଲକ୍ଖଣଂ ମରଣଂ, ପିୟୱିପ୍ପୟୋଗୱିପରିଣାମପରିତାପନଲକ୍ଖଣୋ ସୋକୋ, ଲାଲପ୍ପନଲକ୍ଖଣୋ ପରିଦେୱୋ, କାୟସମ୍ପୀଳନଲକ୍ଖଣଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ଚିତ୍ତସମ୍ପୀଳନଲକ୍ଖଣଂ ଦୋମନସ୍ସଂ, କିଲେସପରିଦହନଲକ୍ଖଣୋ ଉପାୟାସୋ, ଅମନାପସମୋଧାନଲକ୍ଖଣୋ ଅପ୍ପିୟସମ୍ପୟୋଗୋ, ମନାପୱିନାଭାୱଲକ୍ଖଣୋ ପିୟୱିପ୍ପୟୋଗୋ, ଅଧିପ୍ପାୟୱିୱତ୍ତନଲକ୍ଖଣୋ ଅଲାଭୋ, ଅପରିଞ୍ଞାଲକ୍ଖଣା ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା, ପରିପାକଚୁତିଲକ୍ଖଣଂ ଜରାମରଣଂ, ପାତୁଭାୱଚୁତିଲକ୍ଖଣଂ ଚୁତୋପପତ୍ତି, ପଟିସନ୍ଧିନିବ୍ବତ୍ତନଲକ୍ଖଣୋ ସମୁଦୟୋ, ସମୁଦୟପରିଜହନଲକ୍ଖଣୋ ନିରୋଧୋ, ଅନୁସୟସମୁଚ୍ଛେଦଲକ୍ଖଣୋ ମଗ୍ଗୋ। ବ୍ୟାଧିଲକ୍ଖଣଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ସଞ୍ଜାନନଲକ୍ଖଣୋ ସମୁଦୟୋ, ନିୟ୍ୟାନିକଲକ୍ଖଣୋ ମଗ୍ଗୋ, ସନ୍ତିଲକ୍ଖଣୋ ନିରୋଧୋ। ଅପ୍ପଟିସନ୍ଧିଭାୱନିରୋଧଲକ୍ଖଣା ଅନୁପାଦିସେସା ନିବ୍ବାନଧାତୁ, ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ସମୁଦୟୋ ଚ, ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ନିରୋଧୋ ଚ, ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ମଗ୍ଗୋ ଚ, ସମୁଦୟୋ ଚ ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ, ସମୁଦୟୋ ଚ ନିରୋଧୋ ଚ, ସମୁଦୟୋ ଚ ମଗ୍ଗୋ ଚ, ନିରୋଧୋ ଚ ସମୁଦୟୋ ଚ, ନିରୋଧୋ ଚ ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ, ନିରୋଧୋ ଚ ମଗ୍ଗୋ ଚ, ମଗ୍ଗୋ ଚ ନିରୋଧୋ ଚ, ମଗ୍ଗୋ ଚ ସମୁଦୟୋ ଚ, ମଗ୍ଗୋ ଚ ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ।

୮ . ତତ୍ଥିମାନି ସୁତ୍ତାନି।

‘‘ୟମେକରତ୍ତିଂ [ଜାତକ ୧ ୱୀସତିନିପାତେ ଅୟୋଘରଜାତକେ] ପଠମଂ, ଗବ୍ଭେ ୱସତି ମାଣୱୋ।

ଅବ୍ଭୁଟ୍ଠିତୋୱ ସୋ ୟାତି, ସ ଗଚ୍ଛଂ ନ ନିୱତ୍ତତୀ’’ତି॥

ଅଟ୍ଠିମା, ଆନନ୍ଦ, ଦାନୁପପତ୍ତିୟୋ ଏକୁତ୍ତରିକେ ସୁତ୍ତଂ – ଅୟଂ ଜାତି।

ତତ୍ଥ କତମା ଜରା?

ଅଚରିତ୍ୱା [ଧ॰ ପ॰ ୧୫୫] ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ଅଲଦ୍ଧା ୟୋବ୍ବନେ ଧନଂ।

ଜିଣ୍ଣକୋଞ୍ଚାୱ ଝାୟନ୍ତି, ଖୀଣମଚ୍ଛେୱ ପଲ୍ଲଲେ॥

ପଞ୍ଚ ପୁବ୍ବନିମିତ୍ତାନି ଦେୱେସୁ – ଅୟଂ ଜରା।

ତତ୍ଥ କତମୋ ବ୍ୟାଧି?

ସାମଂ ତେନ କୁତୋ ରାଜ, ତୁୱମ୍ପି ଜରାୟନ୍ତି ୱେଦେସି।

ଖତ୍ତିୟ କମ୍ମସ୍ସ ଫଲୋ, ଲୋକୋ ନ ହି କମ୍ମଂ ପନୟତି॥

ତୟୋ ଗିଲାନା – ଅୟଂ ବ୍ୟାଧି।

ତତ୍ଥ କତମଂ ମରଣଂ?

ୟଥାପି [ଦୀଘନିକାୟେ ଅଧୋଲିଖିତଗାଥା] କୁମ୍ଭକାରସ୍ସ, କତଂ ମତ୍ତିକଭାଜନଂ।

ଖୁଦ୍ଦକଞ୍ଚ ମହନ୍ତଞ୍ଚ, ୟଂ ପକ୍କଂ ୟଞ୍ଚ ଆମକଂ।

ସବ୍ବଂ ଭେଦନପରିୟନ୍ତଂ, ଏୱଂ ମଚ୍ଚାନ ଜୀୱିତଂ॥

ମମାୟିତେ ପସ୍ସଥ ଫନ୍ଦମାନେ [ହଞ୍ଞମାନେ (ପୀ) ପସ୍ସ ସୁ॰ ନି॰ ୭୮୩] , ମଚ୍ଛେୱ ଅପ୍ପୋଦକେ ଖୀଣସୋତେ।

ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା ଅମମୋ ଚରେୟ୍ୟ, ଭୱେସୁ ଆସତ୍ତିମକୁବ୍ବମାନୋ॥

ଉଦକପ୍ପନସୁତ୍ତଂ – ଇଦଂ ମରଣଂ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ସୋକୋ?

ଇଧ ସୋଚତି ପେଚ୍ଚ ସୋଚତି, ପାପକାରୀ ଉଭୟତ୍ଥ ସୋଚତି।

ସୋ ସୋଚତି ସୋ ୱିହଞ୍ଞତି, ଦିସ୍ୱା କମ୍ମକିଲିଟ୍ଠମତ୍ତନୋ [କମ୍ମକିଲିଟ୍ଠଂ ଅତ୍ଥନୋ (ପୀ॰) ପସ୍ସ ଧ॰ ପ॰ ୧୫] ॥

ତୀଣି ଦୁଚ୍ଚରିତାନି – ଅୟଂ ସୋକୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ପରିଦେୱୋ?

କାମେସୁ [ସୁ॰ ନି॰ ୭୮୦] ଗିଦ୍ଧା ପସୁତା ପମୂଳ୍ହା, ଅୱଦାନିୟା ତେ ୱିସମେ ନିୱିଟ୍ଠା।

ଦୁକ୍ଖୂପନୀତା ପରିଦେୱୟନ୍ତି, କିଂସୁ ଭୱିସ୍ସାମ ଇତୋ ଚୁତାସେ॥

ତିସ୍ସୋ ୱିପତ୍ତିୟୋ – ଅୟଂ ପରିଦେୱୋ।

ତତ୍ଥ କତମଂ ଦୁକ୍ଖଂ?

ସତଂ ଆସି ଅୟୋସଙ୍କୂ [ଅୟୋସଙ୍କୁ (ପୀ॰ କ॰) ପସ୍ସ ଥେରଗା॰ ୧୧୯୭] , ସବ୍ବେ ପଚ୍ଚତ୍ତୱେଦନା।

ଜଲିତା ଜାତୱେଦାୱ, ଅଚ୍ଚିସଙ୍ଘସମାକୁଲା॥

ମହା ୱତ ସୋ ପରିଳାହୋ [ପରିଦାଘୋ (ପୀ॰ କ॰) ପସ୍ସ ସଂ॰ ନି॰ ୫.୧୧୧୩] ସଂୟୁତ୍ତକେ ସୁତ୍ତଂ ସଚ୍ଚସଂୟୁତ୍ତେସୁ – ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ।

ତତ୍ଥ କତମଂ ଦୋମନସ୍ସଂ?

ସଙ୍କପ୍ପେହି ପରେତୋ [ପରତୋ (କ॰) ପସ୍ସ ସୁ॰ ନି॰ ୮୨୪] ସୋ, କପଣୋ ୱିୟ ଝାୟତି।

ସୁତ୍ୱା ପରେସଂ ନିଗ୍ଘୋସଂ, ମଙ୍କୁ ହୋତି ତଥାୱିଧୋ॥

ଦ୍ୱେମେ ତପନୀୟା ଧମ୍ମା – ଇଦଂ ଦୋମନସ୍ସଂ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଉପାୟାସୋ?

କମ୍ମାରାନଂ ୟଥା ଉକ୍କା, ଅନ୍ତୋ ଡୟ୍ହତି ନୋ ବହି।

ଏୱଂ ଡୟ୍ହତି ମେ ହଦୟଂ, ସୁତ୍ୱା ନିବ୍ବତ୍ତମମ୍ବୁଜଂ॥

ତୟୋ ଅଗ୍ଗୀ – ଅୟଂ ଉପାୟାସୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଅପ୍ପିୟସମ୍ପୟୋଗୋ?

ଅୟସାୱ [ଧ॰ ପ॰ ୨୪୦] ମଲଂ ସମୁଟ୍ଠିତଂ, ତତୁଟ୍ଠାୟ ତମେୱ ଖାଦତି।

ଏୱଂ ଅତିଧୋନଚାରିନଂ, ସାନି କମ୍ମାନି ନୟନ୍ତି ଦୁଗ୍ଗତିଂ॥

ଦ୍ୱେମେ ତଥାଗତଂ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖନ୍ତି, ଏକୁତ୍ତରିକେ ସୁତ୍ତଂ ଦୁକେସୁ – ଅୟଂ ଅପ୍ପିୟସମ୍ପୟୋଗୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ପିୟୱିପ୍ପୟୋଗୋ?

ସୁପିନେନ ୟଥାପି ସଙ୍ଗତଂ, ପଟିବୁଦ୍ଧୋ ପୁରିସୋ ନ ପସ୍ସତି।

ଏୱମ୍ପି ପିୟାୟିତଂ [ମମାୟିତଂ (ପୀ॰ କ॰) ପସ୍ସ ସୁ॰ ନି॰ ୮୧୩] ଜନଂ, ପେତଂ କାଲଙ୍କତଂ [କାଲକତଂ (ପୀ॰)] ନ ପସ୍ସତି॥

ତେ ଦେୱା ଚୱନଧମ୍ମଂ ୱିଦିତ୍ୱା ତୀହି ୱାଚାହି ଅନୁସାସନ୍ତି। ଅୟଂ ପିୟୱିପ୍ପୟୋଗୋ।

ୟମ୍ପିଚ୍ଛଂ ନ ଲଭତି, ତିସ୍ସୋ ମାରଧୀତରୋ।

ତସ୍ସ ଚେ କାମୟାନସ୍ସ [କାମୟମାନସ୍ସ (କ॰) ପସ୍ସ ସୁ॰ ନି॰ ୭୭୩] , ଛନ୍ଦଜାତସ୍ସ ଜନ୍ତୁନୋ।

ତେ କାମା ପରିହାୟନ୍ତି, ସଲ୍ଲୱିଦ୍ଧୋୱ ରୁପ୍ପତି॥

ସଂଖିତ୍ତେନ ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା ଦୁକ୍ଖା।

ଚକ୍ଖୁ ସୋତଞ୍ଚ ଘାନଞ୍ଚ, ଜିୱ୍ହା କାୟୋ ତତୋ ମନଂ।

ଏତେ ଲୋକାମିସା ଘୋରା, ୟତ୍ଥ ସତ୍ତା ପୁଥୁଜ୍ଜନା॥

ପଞ୍ଚିମେ ଭିକ୍ଖୱେ ଖନ୍ଧା – ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ।

ତତ୍ଥ କତମା ଜରା ଚ ମରଣଞ୍ଚ?

ଅପ୍ପଂ ୱତ ଜୀୱିତଂ ଇଦଂ, ଓରଂ ୱସ୍ସସତାପି ମୀୟତେ [ମୀୟତି (ସୁ॰ ନି॰ ୮୧୦)] ।

ଅଥ ୱାପି ଅକିଚ୍ଛଂ ଜୀୱିତଂ, ଅଥ ଖୋ ସୋ ଜରସାପି ମୀୟତେ॥

ସଂୟୁତ୍ତକେ ପସେନଦିସଂୟୁତ୍ତକେ ସୁତ୍ତଂ ଅୟ୍ୟିକା ମେ କାଲଙ୍କତା – ଅୟଂ ଜରା ଚ ମରଣଞ୍ଚ।

ତତ୍ଥ କତମା ଚୁତି ଚ ଉପପତ୍ତି ଚ?

‘‘ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ମରିସ୍ସନ୍ତି, ମରଣନ୍ତଂ ହି ଜୀୱିତଂ।

ୟଥାକମ୍ମଂ ଗମିସ୍ସନ୍ତି, ଅତ୍ତକମ୍ମଫଲୂପଗା’’ତି [ପୁଞ୍ଞପାପଫଲୂପଗାତି (ସଂ॰ ନି॰ ୧.୧୩୩)] ॥ –

ଅୟଂ ଚୁତି ଚ ଉପପତ୍ତି ଚ।

ଇମେହି ସୁତ୍ତେହି ଏକସଦିସେହି ଚ ଅଞ୍ଞେହି ନୱୱିଧଂ ସୁତ୍ତଂ ତଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠେହି ଲକ୍ଖଣତୋ ଦୁକ୍ଖଂ ଞତ୍ୱା ସାଧାରଣଞ୍ଚ ଅସାଧାରଣଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବଂ। ଗାଥାହି ଗାଥା ଅନୁମିନିତବ୍ବା, ବ୍ୟାକରଣେହି ୱା ବ୍ୟାକରଣଂ – ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ।

୯ . ତତ୍ଥ କତମୋ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ?

କାମେସୁ ସତ୍ତା କାମସଙ୍ଗସତ୍ତା [କାମପସଙ୍ଗସତ୍ତା (ପୀ॰) ପସ୍ସ ଉଦା॰ ୬୩] , ସଂୟୋଜନେ ୱଜ୍ଜମପସ୍ସମାନା।

ନ ହି ଜାତୁ ସଂୟୋଜନସଙ୍ଗସତ୍ତା, ଓଘଂ ତରେୟ୍ୟୁଂ ୱିପୁଲଂ ମହନ୍ତଂ॥

ଚତ୍ତାରୋ ଆସୱା ସୁତ୍ତଂ – ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ?

ୟମ୍ହି ନ ମାୟା ୱସତୀ ନ ମାନୋ,

ୟୋ ୱୀତଲୋଭୋ ଅମମୋ ନିରାସୋ,

ପନୁଣ୍ଣକୋଧୋ [ପନୁନ୍ନକୋଧୋ (ପୀ॰) ପସ୍ସ ଉଦା॰ ୨୬] ଅଭିନିବ୍ବୁତତ୍ତୋ।

ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ସୋ ସମଣୋ ସ ଭିକ୍ଖୁ॥

ଦ୍ୱେମା ୱିମୁତ୍ତିୟୋ, ରାଗୱିରାଗା ଚ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି; ଅୱିଜ୍ଜାୱିରାଗା ଚ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତି – ଅୟଂ ନିରୋଧୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ମଗ୍ଗୋ?

ଏସେୱ ମଗ୍ଗୋ ନତ୍ଥଞ୍ଞୋ, ଦସ୍ସନସ୍ସ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା।

ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ମାରସ୍ସେତଂ ପମୋହନଂ॥

ସତ୍ତିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା – ଅୟଂ ମଗ୍ଗୋ।

ତତ୍ଥ କତମାନି ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି?

‘‘ୟେ ଧମ୍ମା [ମହାୱ॰ ୬୦] ହେତୁପ୍ପଭୱା, ତେସଂ ହେତୁଂ ତଥାଗତୋ ଆହ।

ତେସଞ୍ଚ ୟୋ ନିରୋଧୋ, ଏୱଂୱାଦୀ ମହାସମଣୋ’’ତି॥

ହେତୁପ୍ପଭୱା ଧମ୍ମା ଦୁକ୍ଖଂ, ହେତୁସମୁଦୟୋ, ୟଂ ଭଗୱତୋ ୱଚନଂ। ଅୟଂ ଧମ୍ମୋ ୟୋ ନିରୋଧୋ, ୟେ ହି କେଚି ସଂୟୋଜନିୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅସ୍ସଦାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରନ୍ତି। କିଲେସା ତଣ୍ହା ପୱଡ୍ଢତି, ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନଂ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି। ତତ୍ଥ ୟଂ ସଂୟୋଜନଂ – ଅୟଂ ସମୁଦୟୋ। ୟେ ସଂୟୋଜନିୟା ଧମ୍ମା ୟେ ଚ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ସମ୍ଭୱନ୍ତି – ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ୟା ସଂୟୋଜନିୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସନା – ଅୟଂ ମଗ୍ଗୋ। ପରିମୁଚ୍ଚତି ଜାତିୟା ଜରାୟ ବ୍ୟାଧୀହି ମରଣେହି ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ୟାୱ ଉପାୟାସେହି – ଇଦଂ ନିବ୍ବାନଂ। ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି।

ତତ୍ଥ କତମା ଅନୁପାଦିସେସା ନିବ୍ବାନଧାତୁ?

ଅତ୍ଥଙ୍ଗତସ୍ସ ନ ପମାଣମତ୍ଥି, ତଂ ହି ୱା ନତ୍ଥି ୟେନ ନଂ ପଞ୍ଞପେୟ୍ୟ।

ସବ୍ବସଙ୍ଗାନଂ ସମୂହତତ୍ତା ୱିଦୂ, ସିତା ୱାଦସତସ୍ସୁ [ୱାଦସତସ୍ସ (ପୀ॰ କ॰)] ସବ୍ବେ॥

ସଂୟୁତ୍ତକେ ଗୋଧିକସଂୟୁତ୍ତଂ।

ଇମାନି ଅସାଧାରଣାନି ସୁତ୍ତାନି। ୟହିଂ ୟହିଂ ସଚ୍ଚାନି ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠାନି, ତହିଂ ତହିଂ ସଚ୍ଚଲକ୍ଖଣତୋ ଓତାରେତ୍ୱା [ଓହାରେତ୍ୱା (ପୀ॰ କ॰)] ଅପରିମାଣେହି ବ୍ୟଞ୍ଜନେହି ସୋ ଅତ୍ଥୋ ପରିୟେସିତବ୍ବୋ। ତତ୍ଥ ଅତ୍ଥାନୁପରିୱତ୍ତି ବ୍ୟଞ୍ଜନେନ ପୁନ ବ୍ୟଞ୍ଜନାନୁପରିୱତ୍ତି ଅତ୍ଥେନ ତସ୍ସ ଏକମେକସ୍ସ ଅପରିମାଣାନି ବ୍ୟଞ୍ଜନାନି ଇମେହି ସୁତ୍ତେହି ୟଥାନିକ୍ଖିତ୍ତେହି ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବାନି। ପଞ୍ଚନିକାୟେ ଅନୁପୱିଟ୍ଠାହି ଗାଥାହି ଗାଥା ଅନୁମିନିତବ୍ବା, ବ୍ୟାକରଣେନ ବ୍ୟାକରଣଂ। ଇମାନି ଅସାଧାରଣାନି ସୁତ୍ତାନି।

ତେସଂ ଇମା ଉଦ୍ଦାନଗାଥା

ୟମେକରତ୍ତିଂ ପଠମଂ, ଅଟ୍ଠ ଦାନୂପପତ୍ତିୟୋ।

ପଞ୍ଚ ପୁବ୍ବନିମିତ୍ତାନି, ଖୀଣମଚ୍ଛଂୱ ପଲ୍ଲଲଂ॥

ସାମଂ ତେନ କୁତୋ ରାଜ, ତୟୋ ଦେୱା ଗିଲାନକା।

ୟଥାପି କୁମ୍ଭକାରସ୍ସ, ୟଥା ନଦିଦକପ୍ପନଂ॥

ଇଧ ସୋଚତି ପେଚ୍ଚ ସୋଚତି, ତୀଣି ଦୁଚ୍ଚରିତାନି ଚ।

କାମେସୁ ଗିଦ୍ଧା ପସୁତା, ୟାୱ ତିସ୍ସୋ ୱିପତ୍ତିୟୋ॥

ସତଂ ଆସି [ସତମାୟୁ (ସୀ॰), ସତଧାତୁ (ପୀ॰)] ଅୟୋସଙ୍କୂ, ପରିଳାହୋ ମହତ୍ତରୋ।

ସଙ୍କପ୍ପେହି ପରେତୋ ସୋ, ତତ୍ଥ ତପନିୟେହି ଚ॥

କମ୍ମାରାନଂ ୟଥା ଉକ୍କା, ତୟୋ ଅଗ୍ଗୀ ପକାସିତା।

ଅୟତୋ ମଲମୁପ୍ପନ୍ନଂ, ଅବ୍ଭକ୍ଖାନଂ ତଥାଗତେ॥

ତିୱିଧଂ ଦେୱାନୁସାସନ୍ତି, ସୁପିନେନ ସଙ୍ଗମୋ ୟଥା।

ତିସ୍ସୋ ଚେୱ ମାରଧୀତା, ସଲ୍ଲୱିଦ୍ଧୋୱ ରୁପ୍ପତି॥

ଚକ୍ଖୁ ସୋତଞ୍ଚ ଘାନଞ୍ଚ, ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧା ପକାସିତା।

ଅପ୍ପଂ ୱତ ଜୀୱିତଂ ଇଦଂ, ଅୟ୍ୟିକା ମେ ମହଲ୍ଲିକା॥

ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ମରିସ୍ସନ୍ତି, ଉପପତ୍ତି ଚୁତିଚୟଂ।

କାମେସୁ ସତ୍ତା ପସୁତା, ଆସୱେହି ଚତୂହି ଚ॥

ୟମ୍ହି ନ ମାୟା ୱସତି, ଦ୍ୱେମା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟୋ।

ଏସେୱ ମଗ୍ଗୋ ନତ୍ଥଞ୍ଞୋ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଚ ସୁଦେସିତା॥

ଅତ୍ଥଙ୍ଗତସ୍ସ ନ ପମାଣମତ୍ଥି, ଗୋଧିକୋ ପରିନିବ୍ବୁତୋ।

ୟେ ଧମ୍ମା ହେତୁପ୍ପଭୱା, ସଂୟୋଜନାନୁପସ୍ସିନୋ॥

ଇମା ଦସ ତେସଂ ଉଦ୍ଦାନଗାଥା।

୧୦ . ତତ୍ଥିମାନି ସାଧାରଣାନି ସୁତ୍ତାନି ୟେସୁ ସୁତ୍ତେସୁ ସାଧାରଣାନି ସଚ୍ଚାନି ଦେସିତାନି ଅନୁଲୋମମ୍ପି ପଟିଲୋମମ୍ପି ୱୋମିସ୍ସକମ୍ପି। ତତ୍ଥ ଅୟଂ ଆଦି।

ଅୱିଜ୍ଜାୟ ନିୱୁତୋ ଲୋକୋ, [ଅଜିତାତି ଭଗୱା]

ୱିୱିଚ୍ଛା ପମାଦା ନପ୍ପକାସତି।

ଜପ୍ପାଭିଲେପନଂ [ଜପ୍ପାନୁଲେପନଂ (କ॰) ପସ୍ସ ସୁ॰ ନି॰ ୧୦୩୯] ବ୍ରୂମି, ଦୁକ୍ଖମସ୍ସ ମହବ୍ଭୟଂ॥

ତତ୍ଥ ୟା ଅୱିଜ୍ଜା ଚ ୱିୱିଚ୍ଛା ଚ, ଅୟଂ ସମୁଦୟୋ। ୟଂ ମହବ୍ଭୟଂ, ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ଇମାନି ଦ୍ୱେ ସଚ୍ଚାନି – ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ସମୁଦୟୋ ଚ। ‘‘ସଂୟୋଜନଂ ସଂୟୋଜନିୟା ଚ ଧମ୍ମା’’ତି ସଂୟୁତ୍ତକେ ଚିତ୍ତସଂୟୁତ୍ତକେସୁ ବ୍ୟାକରଣଂ। ତତ୍ଥ ୟଂ ସଂୟୋଜନଂ, ଅୟଂ ସମୁଦୟୋ। ୟେ ସଂୟୋଜନିୟା ଧମ୍ମା, ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ଇମାନି ଦ୍ୱେ ସଚ୍ଚାନି – ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ସମୁଦୟୋ ଚ।

ତତ୍ଥ କତମଂ ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ନିରୋଧୋ ଚ?

ଉଚ୍ଛିନ୍ନଭୱତଣ୍ହସ୍ସ, ନେତ୍ତିଚ୍ଛିନ୍ନସ୍ସ [ସନ୍ତଚିତ୍ତସ୍ସ (ସୁ॰ ନି॰ ୭୫୧)] ଭିକ୍ଖୁନୋ।

ୱିକ୍ଖୀଣୋ ଜାତିସଂସାରୋ, ନତ୍ଥି ଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ॥

ୟଂ ଚିତ୍ତଂ, ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ୟୋ ଭୱତଣ୍ହାୟ ଉପଚ୍ଛେଦୋ, ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ। ୱିକ୍ଖୀଣୋ ଜାତିସଂସାରୋ, ନତ୍ଥି ଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋତି ନିଦ୍ଦେସୋ। ଇମାନି ଦ୍ୱେ ସଚ୍ଚାନି – ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ନିରୋଧୋ ଚ। ଦ୍ୱେମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିମୁତ୍ତିୟୋ; ରାଗୱିରାଗା ଚ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି, ଅୱିଜ୍ଜାୱିରାଗା ଚ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତି। ୟଂ ଚିତ୍ତଂ, ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ୟା ୱିମୁତ୍ତି, ଅୟଂ ନିରୋଧୋ। ଇମାନି ଦ୍ୱେ ସଚ୍ଚାନି – ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ନିରୋଧୋ ଚ।

ତତ୍ଥ କତମଂ ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ମଗ୍ଗୋ ଚ?

କୁମ୍ଭୂପମଂ [ଧ॰ ପ॰ ୪୦] କାୟମିମଂ ୱିଦିତ୍ୱା, ନଗରୂପମଂ ଚିତ୍ତମିଦଂ ଠପେତ୍ୱା।

ୟୋଧେଥ ମାରଂ ପଞ୍ଞାୱୁଧେନ, ଜିତଞ୍ଚ ରକ୍ଖେ ଅନିୱେସନୋ ସିୟା॥

ତତ୍ଥ ୟଞ୍ଚ କୁମ୍ଭୂପମୋ କାୟୋ ୟଞ୍ଚ ନଗରୂପମଂ ଚିତ୍ତଂ, ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ୟଂ ପଞ୍ଞାୱୁଧେନ ମାରଂ ୟୋଧେଥାତି ଅୟଂ ମଗ୍ଗୋ। ଇମାନି ଦ୍ୱେ ସଚ୍ଚାନି। ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ, ତଂ ପଜହିତବ୍ବଂ। ୟା ସଂୟୋଜନା, ଅୟଂ ମଗ୍ଗୋ। ୟେ ତେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତନିୟା ପହାତବ୍ବା, ରୂପଂ ୟାୱ ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ମଗ୍ଗୋ ଚ।

ତତ୍ଥ କତମଂ ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ସମୁଦୟୋ ଚ ନିରୋଧୋ ଚ?

ୟେ କେଚି ସୋକା ପରିଦେୱିତା ୱା, ଦୁକ୍ଖା ଚ [ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ (ପୀ॰ କ॰) ପସ୍ସ ଉଦା॰ ୭୦] ଲୋକସ୍ମିମନେକରୂପା।

ପିୟଂ ପଟିଚ୍ଚପ୍ପଭୱନ୍ତି ଏତେ, ପିୟେ ଅସନ୍ତେ ନ ଭୱନ୍ତି ଏତେ॥

ୟେ ସୋକପରିଦେୱା, ୟଂ ଚ ଅନେକରୂପଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ୟଂ ପେମତୋ ଭୱତି, ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ୟଂ ପେମଂ, ଅୟଂ ସମୁଦୟୋ। ୟୋ ତତ୍ଥ ଛନ୍ଦରାଗୱିନୟୋ ପିୟସ୍ସ ଅକିରିୟା, ଅୟଂ ନିରୋଧୋ। ଇମାନି ତୀଣି ସଚ୍ଚାନି। ତିମ୍ବରୁକୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ପଚ୍ଚେତି ‘‘ସୟଂକତଂ ପରଂକତ’’ନ୍ତି। ୟଥେସା ୱୀମଂସା, ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ୟା ଏତେ ଦ୍ୱେ ଅନ୍ତେ ଅନୁପଗମ୍ମ ମଜ୍ଝିମା ପଟିପଦା ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା ୟାୱ ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣଂ, ଇଦମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ସମୁଦୟୋ ଚ। ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନାମରୂପଂ ସଳାୟତନଂ ଫସ୍ସୋ ୱେଦନା ଭୱୋ ଜାତି ଜରାମରଣଂ, ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ଅୱିଜ୍ଜା ସଙ୍ଖାରା ତଣ୍ହା ଉପାଦାନଂ, ଅୟଂ ସମୁଦୟୋ। ଇତି ଇଦଂ ସୟଂକତଂ ୱୀମଂସେୟ୍ୟାତି [ୱୀମଂସୀୟତି (ପୀ॰ କ॰)] ୟଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦେ ଦୁକ୍ଖଂ, ଇଦଂ ଏସୋ ସମୁଦୟୋ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ। ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ ଚ ୟାୱ ଚ ଜରାମରଣନିରୋଧୋତି ଅୟଂ ନିରୋଧୋ। ଇମାନି ତୀଣି ସଚ୍ଚାନି ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ସମୁଦୟୋ ଚ ନିରୋଧୋ ଚ।

୧୧ . ତତ୍ଥ କତମଂ ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ସମୁଦୟୋ ଚ ମଗ୍ଗୋ ଚ?

‘‘ୟୋ ଦୁକ୍ଖମଦ୍ଦକ୍ଖି [ସଂ॰ ନି॰ ୧.୧୫୭] ୟତୋନିଦାନଂ, କାମେସୁ ସୋ ଜନ୍ତୁ କଥଂ ନମେୟ୍ୟ।

କାମା ହି ଲୋକେ ସଙ୍ଗାତି ଞତ୍ୱା, ତେସଂ ସତୀମା ୱିନୟାୟ ସିକ୍ଖେ’’ତି॥

ୟୋ ଦୁକ୍ଖମଦ୍ଦକ୍ଖି, ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ୟତୋ ଭୱତି, ଅୟଂ ସମୁଦୟୋ। ସନ୍ଦିଟ୍ଠଂ ୟତୋ ଭୱତି ୟାୱ ତସ୍ସ ୱିନୟାୟ ସିକ୍ଖା, ଅୟଂ ମଗ୍ଗୋ। ଇମାନି ତୀଣି ସଚ୍ଚାନି।

ଏକାଦସଙ୍ଗୁତ୍ତରେସୁ ଗୋପାଲକୋପମସୁତ୍ତଂ।

ତତ୍ଥ ୟାୱ ରୂପସଞ୍ଞୁତ୍ତା ୟଞ୍ଚ ସଳାୟତନଂ ୟଥା ୱଣଂ ପଟିଚ୍ଛାଦେତି ୟଞ୍ଚ ତିତ୍ଥଂ ୟଥା ଚ ଲଭତି ଧମ୍ମୂପସଞ୍ହିତଂ ଉଳାରଂ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜଂ ଚତୁବ୍ବିଧଂ ଚ ଅତ୍ତଭାୱତୋ ଚ ୱତ୍ଥୁ, ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ୟାୱ ଆସାଟିକଂ ହାରେତା [ସାଟେତା (ସୀ॰ ପୀ॰) ପସ୍ସ ଅଙ୍ଗୁତ୍ତରନିକାୟେ] ହୋତି, ଅୟଂ ସମୁଦୟୋ। ରୂପସଞ୍ଞୁତ୍ତା ଆସାଟକହରଣଂ [ଆସାଟିକସାଟନା (ପୀ॰)] ୱଣପଟିଚ୍ଛାଦନଂ ୱୀଥିଞ୍ଞୁତା ଗୋଚରକୁସଲଞ୍ଚ, ଅୟଂ ମଗ୍ଗୋ। ଅୱସେସା ଧମ୍ମା ଅତ୍ଥି ହେତୂ ଅତ୍ଥି ପଚ୍ଚୟା ଅତ୍ଥି ନିସ୍ସୟା ସାୱସେସଦୋହିତା ଅନେକପୂଜା ଚ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତପ୍ପଚ୍ଚୟା ଧମ୍ମା ୱୀଥିଞ୍ଞୁତା ଚ ହେତୁ, ଇମାନି ତୀଣି ସଚ୍ଚାନି।

ତତ୍ଥ କତମଂ ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ମଗ୍ଗୋ ଚ ନିରୋଧୋ ଚ?

ସତି କାୟଗତା ଉପଟ୍ଠିତା, ଛସୁ ଫସ୍ସାୟତନେସୁ ସଂୱୁତୋ [ସଂୱରୋ (ପୀ॰ କ॰) ପସ୍ସ ଉଦା॰ ୨୫] ।

ସତତଂ ଭିକ୍ଖୁ ସମାହିତୋ, ଜଞ୍ଞା [ଜାନେୟ୍ୟ (ପୀ॰ କ॰)] ନିବ୍ବାନମତ୍ତନୋ॥

ତତ୍ଥ ୟା ଚ କାୟଗତା ସତି ୟଞ୍ଚ ସଳାୟତନଂ ୟତ୍ଥ ସବ୍ବଞ୍ଚେତଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ୟା ଚ କାୟଗତା ସତି ୟୋ ଚ ସୀଲସଂୱରୋ ୟୋ ଚ ସମାଧି ୟତ୍ଥ ୟା ସତି, ଅୟଂ ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧୋ। ସବ୍ବମ୍ପି ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧୋ ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧୋ, ଅୟଂ ମଗ୍ଗୋ। ଏୱଂୱିହାରିନା ଞାତବ୍ବଂ ନିବ୍ବାନଂ। ଅୟଂ ନିରୋଧୋ, ଇମାନି ତୀଣି ସଚ୍ଚାନି। ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା ସମଥୋ ଚ ୱିପସ୍ସନା ଚ। ତତ୍ଥ ୟଂ ଚିତ୍ତସହଜାତା ଧମ୍ମା, ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ୟୋ ଚ ସମଥୋ ୟା ଚ ୱିପସ୍ସନା, ଅୟଂ ମଗ୍ଗୋ। ରାଗୱିରାଗା ଚ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି, ଅୱିଜ୍ଜାୱିରାଗା ଚ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତି, ଅୟଂ ନିରୋଧୋ। ଇମାନି ତୀଣି ସଚ୍ଚାନି।

ତତ୍ଥ କତମୋ ସମୁଦୟୋ ଚ ନିରୋଧୋ ଚ?

ଆସା ଚ ପୀହା ଅଭିନନ୍ଦନା ଚ, ଅନେକଧାତୂସୁ ସରା ପତିଟ୍ଠିତା।

ଅଞ୍ଞାଣମୂଲପ୍ପଭୱା ପଜପ୍ପିତା, ସବ୍ବା ମୟା ବ୍ୟନ୍ତିକତା ସମୂଲିକା॥

ଅଞ୍ଞାଣମୂଲପ୍ପଭୱାତି ପୁରିମକେହି ସମୁଦୟୋ। ସବ୍ବା ମୟା ବ୍ୟନ୍ତିକତା ସମୂଲିକାତି ନିରୋଧୋ। ଇମାନି ଦ୍ୱେ ସଚ୍ଚାନି। ଚତୁନ୍ନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନନୁବୋଧା ଅପ୍ପଟିୱେଧା ୱିତ୍ଥାରେନ କାତବ୍ବଂ। ଅରିୟସ୍ସ ସୀଲସ୍ସ ସମାଧିନୋ ପଞ୍ଞାୟ ୱିମୁତ୍ତିୟା। ତତ୍ଥ ୟୋ ଇମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନନୁବୋଧା ଅପ୍ପଟିୱେଧା, ଅୟଂ ସମୁଦୟୋ। ପଟିୱେଧୋ ଭୱନେତ୍ତିୟା, ଅୟଂ ନିରୋଧୋ। ଅୟଂ ସମୁଦୟୋ ଚ ନିରୋଧୋ ଚ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ସମୁଦୟୋ ଚ ମଗ୍ଗୋ ଚ?

ୟାନି [ସୁ॰ ନି॰ ୧୦୪୧] ସୋତାନି ଲୋକସ୍ମିଂ, [ଅଜିତାତି ଭଗୱା]

ସତି ତେସଂ ନିୱାରଣଂ।

ସୋତାନଂ ସଂୱରଂ ବ୍ରୂମି, ପଞ୍ଞାୟେତେ ପିଧୀୟରେ॥

ୟାନି ସୋତାନୀତି ଅୟଂ ସମୁଦୟୋ। ୟା ଚ ପଞ୍ଞା ୟା ଚ ସତି ନିୱାରଣଂ ପିଧାନଞ୍ଚ, ଅୟଂ ମଗ୍ଗୋ। ଇମାନି ଦ୍ୱେ ସଚ୍ଚାନି। ସଞ୍ଚେତନିୟଂ ସୁତ୍ତଂ ଦଳ୍ହନେମିୟାନାକାରୋ ଛହି ମାସେହି ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ। ତତ୍ଥ ୟଂ କାୟଂ କାୟକମ୍ମଂ ସୱଙ୍କଂ ସଦୋସଂ ସକସାୱଂ ୟା ସୱଙ୍କତା ସଦୋସତା ସକସାୱତା, ଅୟଂ ସମୁଦୟୋ। ଏୱଂ ୱଚୀକମ୍ମଂ ମନୋକମ୍ମଂ ଅୱଙ୍କଂ ଅଦୋସଂ ଅକସାୱଂ, ୟା ଅୱଙ୍କତା ଅଦୋସତା ଅକସାୱତା, ଅୟଂ ମଗ୍ଗୋ। ଏୱଂ ୱଚୀକମ୍ମଂ ମନୋକମ୍ମଂ। ଇମାନି ଦ୍ୱେ ସଚ୍ଚାନି ସମୁଦୟୋ ଚ ମଗ୍ଗୋ ଚ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ସମୁଦୟୋ ଚ ନିରୋଧୋ ଚ ମଗ୍ଗୋ ଚ?

‘‘ନିସ୍ସିତସ୍ସ ଚଲିତଂ, ଅନିସ୍ସିତସ୍ସ ଚଲିତଂ ନତ୍ଥି, ଚଲିତେ ଅସତି ପସ୍ସଦ୍ଧି, ପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ସତି ନତି ନ ହୋତି, ନତିୟା ଅସତି [ଅସତିୟା (ପୀ॰) ପସ୍ସ ଉଦା॰ ୭୪] ଆଗତିଗତି ନ ହୋତି, ଆଗତିଗତିୟା ଅସତି ଚୁତୂପପାତୋ ନ ହୋତି, ଚୁତୂପପାତେ ଅସତି ନେୱିଧ ନ ହୁରଂ ନ ଉଭୟମନ୍ତରେନ। ଏସେୱନ୍ତୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ସା’’ତି।

ତତ୍ଥ ଦ୍ୱେ ନିସ୍ସୟା, ଅୟଂ ସମୁଦୟୋ। ୟୋ ଚ ଅନିସ୍ସୟୋ, ୟା ଚ ଅନତି, ଅୟଂ ମଗ୍ଗୋ। ୟା ଆଗତିଗତି ନ ହୋତି ଚୁତୂପପାତୋ ଚ ୟୋ ଏସେୱନ୍ତୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ସାତି, ଅୟଂ ନିରୋଧୋ। ଇମାନି ତୀଣି ସଚ୍ଚାନି। ଅନୁପଟ୍ଠିତକାୟଗତା ସତି…ପେ॰… ୟଂ ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନଂ, ଅୟଂ ସମୁଦୟୋ। ଏକାରସଉପନିସ୍ସୟା ୱିମୁତ୍ତିୟୋ ୟାୱ ଉପନିସ୍ସୟଉପସମ୍ପଦା ଉପଟ୍ଠିତକାୟଗତାସତିସ୍ସ ୱିହରତି। ସୀଲସଂୱରୋ ସୋସାନିୟୋ ହୋତି, ୟଞ୍ଚ ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନଂ, ଅୟଂ ମଗ୍ଗୋ। ୟା ଚ ୱିମୁତ୍ତି, ଅୟଂ ନିରୋଧୋ। ଇମାନି ତୀଣି ସଚ୍ଚାନି। ସମୁଦୟୋ ଚ ନିରୋଧୋ ଚ ମଗ୍ଗୋ ଚ।

୧୨ . ତତ୍ଥ କତମୋ ନିରୋଧୋ ଚ ମଗ୍ଗୋ ଚ?

ସୟଂ କତେନ ସଚ୍ଚେନ, ତେନ ଅତ୍ତନା ଅଭିନିବ୍ବାନଗତୋ ୱିତିଣ୍ଣକଙ୍ଖୋ।

ୱିଭୱଞ୍ଚ ଞତ୍ୱା ଲୋକସ୍ମିଂ, ତାୱ ଖୀଣପୁନବ୍ଭୱୋ ସ ଭିକ୍ଖୁ॥

ୟଂ ସଚ୍ଚେନ, ଅୟଂ ମଗ୍ଗୋ। ୟଂ ଖୀଣପୁନବ୍ଭୱୋ, ଅୟଂ ନିରୋଧୋ। ଇମାନି ଦ୍ୱେ ସଚ୍ଚାନି। ପଞ୍ଚ ୱିମୁତ୍ତାୟତନାନି ସତ୍ଥା ୱା ଧମ୍ମଂ ଦେସେସି ଅଞ୍ଞତରୋ ୱା ୱିଞ୍ଞୂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀତି ୱିତ୍ଥାରେନ କାତବ୍ବା। ତସ୍ସ ଅତ୍ଥପ୍ପଟିସଂୱେଦିସ୍ସ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି, ପମୁଦିତସ୍ସ ପୀତି ଜାୟତି, ୟାୱ ନିବ୍ବିନ୍ଦନ୍ତୋ ୱିରଜ୍ଜତି, ଅୟଂ ମଗ୍ଗୋ। ୟା ୱିମୁତ୍ତି, ଅୟଂ ନିରୋଧୋ। ଏୱଂ ପଞ୍ଚ ୱିମୁତ୍ତାୟତନାନି ୱିତ୍ଥାରେନ। ଇମାନି ଦ୍ୱେ ସଚ୍ଚାନି ନିରୋଧୋ ଚ ମଗ୍ଗୋ ଚ।

ଇମାନି ସାଧାରଣାନି ସୁତ୍ତାନି। ଇମେହି ସାଧାରଣେହି ସୁତ୍ତେହି ୟଥାନିକ୍ଖିତ୍ତେହି ପଟିୱେଧତୋ ଚ ଲକ୍ଖଣତୋ ଚ ଓତାରେତ୍ୱା ଅଞ୍ଞାନି ସୁତ୍ତାନି ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବାନି ଅପରିହାୟନ୍ତେନ। ଗାଥାହି ଗାଥା ଅନୁମିନିତବ୍ବା, ବ୍ୟାକରଣେହି ବ୍ୟାକରଣଂ। ଇମେ ଚ ସାଧାରଣା ଦସ ପରିୱଡ୍ଢକା ଏକୋ ଚ ଚତୁକ୍କୋ ନିଦ୍ଦେସୋ ସାଧାରଣୋ। ଅୟଞ୍ଚ ପକିଣ୍ଣକନିଦ୍ଦେସୋ। ଏକଂ ପଞ୍ଚ ଛ ଚ ସୱେକଦେସୋ ସବ୍ବଂ। ଇମେ ଦ୍ୱେ ପରିୱଜ୍ଜନା ପୁରିମକା ଚ ଦସ। ଇମେ ଦ୍ୱାଦସ ପରିୱଡ୍ଢକା ସଚ୍ଚାନି। ଏତ୍ତାୱତା ସବ୍ବଂ ସୁତ୍ତଂ ନତ୍ଥି, ତଂ ବ୍ୟାକରଣଂ ୱା ଗାଥା ୱିୟ। ଇମେହି ଦ୍ୱାଦସହି ପରିୱଡ୍ଢକେହି ନ ଓତରିତୁଂ ଅପ୍ପମତ୍ତେନ ପରିୟେସିତ୍ୱା ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବା।

ତତ୍ଥାୟଂ ସଙ୍ଖେପୋ। ସବ୍ବଂ ଦୁକ୍ଖଂ ସତ୍ତହି ପଦେହି ସମୋସରଣଂ ଗଚ୍ଛତି। କତରେହି ସତ୍ତହି? ଅପ୍ପିୟସମ୍ପୟୋଗୋ ଚ ପିୟୱିପ୍ପୟୋଗୋ ଚ, ଇମେହି ଦ୍ୱୀହି ପଦେହି ସବ୍ବଂ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବଂ। ତସ୍ସ ଦ୍ୱେ ନିସ୍ସୟା – କାୟୋ ଚ ଚିତ୍ତଞ୍ଚ । ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି ‘‘କାୟିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଚେତସିକଞ୍ଚେ’’ତି, ନତ୍ଥି ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ନ କାୟିକଂ ୱା ନ ଚେତସିକଂ, ସବ୍ବଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦ୍ୱୀହି ଦୁକ୍ଖେହି ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବଂ କାୟିକେନ ଚ ଚେତସିକେନ ଚ। ତୀହି ଦୁକ୍ଖତାହି ସଙ୍ଗହିତଂ ଦୁକ୍ଖଦୁକ୍ଖତାୟ ସଙ୍ଖାରଦୁକ୍ଖତାୟ ୱିପରିଣାମଦୁକ୍ଖତାୟ। ଇତି ତଂ ସବ୍ବଂ ଦୁକ୍ଖଂ ତୀହି ଦୁକ୍ଖତାହି ସଙ୍ଗହିତଂ। ଇତି ଇଦଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ତିୱିଧଂ। ଦୁୱିଧଂ ଦୁକ୍ଖଂ କାୟିକଞ୍ଚ ଚେତସିକଞ୍ଚ। ଦୁୱିଧଂ ଅପ୍ପିୟସମ୍ପୟୋଗୋ ଚ ପିୟୱିପ୍ପୟୋଗୋ ଚ। ଇଦଂ ସତ୍ତୱିଧଂ ଦୁକ୍ଖଂ।

ତତ୍ଥ ତିୱିଧୋ ସମୁଦୟୋ ଅଚତୁତ୍ଥୋ ଅପଞ୍ଚମୋ। କତମୋ ତିୱିଧୋ? ତଣ୍ହା ଚ ଦିଟ୍ଠି ଚ କମ୍ମଂ। ତତ୍ଥ ତଣ୍ହା ଚ ଭୱସମୁଦୟୋ କମ୍ମଂ। ତଥା [ତତ୍ଥ (ପୀ॰)] ନିବ୍ବତ୍ତସ୍ସ ହୀନପଣୀତତା [ହୀନପଣୀତତାୟ (ପୀ॰)] , ଅୟଂ ସମୁଦୟୋ। ଇତି ୟାପି ଭୱଗତୀସୁ ହୀନତା ଚ ପଣୀତତା ଚ, ୟାପି ତୀହି ଦୁକ୍ଖତାହି ସଙ୍ଗହିତା, ୟୋପି ଦ୍ୱୀହି ମୂଲେହି ସମୁଦାନୀତୋ ଅୱିଜ୍ଜାୟ ନିୱୁତସ୍ସ ଭୱତଣ୍ହାସଂୟୁତ୍ତସ୍ସ ସୱିଞ୍ଞାଣକୋ କାୟୋ, ସୋପି ତୀହି ଦୁକ୍ଖତାହି ସଙ୍ଗହିତୋ।

ତଥା ୱିପଲ୍ଲାସତୋ ଦିଟ୍ଠିଭୱଗନ୍ତବ୍ବା। ସା ସତ୍ତୱିଧା ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବା। ଏକୋ ୱିପଲ୍ଲାସୋ ତୀଣି ନିଦ୍ଦିସୀୟତି, ଚତ୍ତାରି ୱିପଲ୍ଲାସୱତ୍ଥୂନି। ତତ୍ଥ କତମୋ ଏକୋ ୱିପଲ୍ଲାସୋ? ୟୋ ୱିପରୀତଗ୍ଗାହୋ ପଟିକ୍ଖେପେନ, ଓତରଣଂ ୟଥା ‘‘ଅନିଚ୍ଚେ ନିଚ୍ଚ’’ମିତି ୱିପରୀତଂ ଗଣ୍ହାତି। ଏୱଂ ଚତ୍ତାରୋ ୱିପଲ୍ଲାସା। ଅୟମେକୋ ୱିପଲ୍ଲାସୀୟତି ସଞ୍ଞା ଚିତ୍ତଂ ଦିଟ୍ଠି। କତମାନି ଚତ୍ତାରି ୱିପଲ୍ଲାସୱତ୍ଥୂନି ? କାୟୋ ୱେଦନା ଚିତ୍ତଂ ଧମ୍ମା। ଏୱଂ ୱିପଲ୍ଲାସଗତସ୍ସ ଅକୁସଲଞ୍ଚ ପୱଡ୍ଢେତି। ତତ୍ଥ ସଞ୍ଞାୱିପଲ୍ଲାସୋ ଦୋସଂ ଅକୁସଲମୂଲଂ ପୱଡ୍ଢେତି। ଚିତ୍ତୱିପଲ୍ଲାସୋ ଲୋଭଂ ଅକୁସଲମୂଲଂ ପୱଡ୍ଢେତି। ଦିଟ୍ଠିୱିପଲ୍ଲାସୋ ମୋହଂ ଅକୁସଲମୂଲଂ ପୱଡ୍ଢେତି। ତତ୍ଥ ଦୋସସ୍ସ ଅକୁସଲମୂଲସ୍ସ ତୀଣି ମିଚ୍ଛତ୍ତାନି ଫଲଂ – ମିଚ୍ଛାୱାଚା ମିଚ୍ଛାକମ୍ମନ୍ତୋ ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱୋ; ଲୋଭସ୍ସ ଅକୁସଲମୂଲସ୍ସ ତୀଣି ମିଚ୍ଛତ୍ତାନି ଫଲଂ – ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପୋ ମିଚ୍ଛାୱାୟାମୋ ମିଚ୍ଛାସମାଧି; ମୋହସ୍ସ ଅକୁସଲମୂଲସ୍ସ ଦ୍ୱେ ମିଚ୍ଛତ୍ତାନି ଫଲଂ – ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ଚ ମିଚ୍ଛାସତି ଚ। ଏୱଂ ଅକୁସଲଂ ସହେତୁ ସପ୍ପଚ୍ଚୟଂ ୱିପଲ୍ଲାସା ଚ ପଚ୍ଚୟୋ, ଅକୁସଲମୂଲାନି ସହେତୂ ଏତେୟେୱ ପଟିପକ୍ଖେନ ଅନୂନା ଅନଧିକା ଦ୍ୱୀହି ପଚ୍ଚୟେହି ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବା। ନିରୋଧେ ଚ ମଗ୍ଗେ ଚ ୱିପଲ୍ଲାସମୁପାଦାୟ ପରତୋ [ପରିତୋ (ପୀ॰)] ପଟିପକ୍ଖେନ ଚତସ୍ସୋ।

ତତ୍ଥିମା ଉଦ୍ଦାନଗାଥା

ଅୱିଜ୍ଜାୟ ନିୱୁତୋ ଲୋକୋ, ଚିତ୍ତଂ ସଂୟୋଜନମ୍ପି।

ସା ପଚ୍ଛିନ୍ନଭୱତଣ୍ହା, ଦ୍ୱେମା ଚେୱ ୱିମୁତ୍ତିୟୋ॥

କୁମ୍ଭୂପମଂ କାୟମିମଂ, ୟଂ ନ ତୁମ୍ହାକଂ ତଂ ପଜହ [ଜହା (ପୀ॰ କ॰)] ।

ୟେ କେଚି ସୋକପରିଦେୱା, ତିମ୍ବରୁକୋ ଚ ସୟଂକତଂ॥

ଦୁକ୍ଖଂ ଦିଟ୍ଠି ଚ ଉପ୍ପନ୍ନଂ, ୟଞ୍ଚ ଗୋପାଲକୋପମଂ।

ସତି କାୟଗତା ମାହୁ, ସମଥୋ ଚ ୱିପସ୍ସନା॥

ଆସା ପିହା ଚ ଅଭିନନ୍ଦନା ଚ, ଚତୁନ୍ନମନନୁବୋଧନା।

ୟାନି ସୋତାନି ଲୋକସ୍ମିଂ, ଦଳ୍ହଂ ନେମିୟାନାକାରୋ॥

ୟଂ ନିସ୍ସିତସ୍ସ ଚଲିତଂ, ଅନୁପଟ୍ଠିତକାୟଗତାସତି।

ସୟଂ କତେନ ସଚ୍ଚେନ, ୱିମୁତ୍ତାୟତନେହି ଚ॥

ପେଟକୋପଦେସେ ମହାକଚ୍ଚାୟନେନ ଭାସିତେ ପଠମଭୂମି ଅରିୟସଚ୍ଚପ୍ପକାସନା ନାତଂ ଜୀୱତା ଭଗୱତା ମାଦିସେନ ସମୁଦ୍ଦନେନ ତଥାଗତେନାତି।

୨. ସାସନପଟ୍ଠାନଦୁତିୟଭୂମି

୧୩ . ତତ୍ଥ କତମଂ ସାସନପ୍ପଟ୍ଠାନଂ? ସଂକିଲେସଭାଗିୟଂ ସୁତ୍ତଂ, ୱାସନା ଭାଗିୟଂ ସୁତ୍ତଂ, ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟଂ ସୁତ୍ତଂ, ଅସେକ୍ଖଭାଗିୟଂ ସୁତ୍ତଂ, ସଂକିଲେସଭାଗିୟଞ୍ଚ ୱାସନାଭାଗିୟଞ୍ଚ, ସଂକିଲେସଭାଗିୟଞ୍ଚ ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟଞ୍ଚ, ସଂକିଲେସଭାଗିୟଞ୍ଚ ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟଞ୍ଚ ଅସେକ୍ଖଭାଗିୟଞ୍ଚ, ୱାସନାଭାଗିୟଞ୍ଚ ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟଞ୍ଚ। ଆଣତ୍ତି, ଫଲଂ, ଉପାୟୋ, ଆଣତ୍ତି ଚ ଫଲଞ୍ଚ, ଫଲଞ୍ଚ ଉପାୟୋ ଚ, ଆଣତ୍ତି ଚ ଫଲଞ୍ଚ ଉପାୟୋ ଚ। ଅସ୍ସାଦୋ, ଆଦୀନୱୋ, ନିସ୍ସରଣଂ, ଅସ୍ସାଦୋ ଚ ଆଦୀନୱୋ ଚ, ଅସ୍ସାଦୋ ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ, ଆଦୀନୱୋ ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ, ଅସ୍ସାଦୋ ଚ ଆଦୀନୱୋ ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ। ଲୋକିକଂ, ଲୋକୁତ୍ତରଂ, ଲୋକିକଞ୍ଚ ଲୋକୁତ୍ତରଞ୍ଚ। କମ୍ମଂ, ୱିପାକୋ, କମ୍ମଞ୍ଚ ୱିପାକୋ ଚ। ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠଂ, ଅନିଦ୍ଦିଟ୍ଠଂ, ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠଞ୍ଚ ଅନିଦ୍ଦିଟ୍ଠଞ୍ଚ। ଞାଣଂ, ଞେୟ୍ୟଂ, ଞାଣଞ୍ଚ ଞେୟ୍ୟଞ୍ଚ। ଦସ୍ସନଂ, ଭାୱନା, ଦସ୍ସନଞ୍ଚ ଭାୱନା ଚ। ୱିପାକକମ୍ମଂ, ନ ୱିପାକକମ୍ମଂ, ନେୱୱିପାକନୱିପାକକମ୍ମଂ । ସକୱଚନଂ, ପରୱଚନଂ, ସକୱଚନଞ୍ଚ ପରୱଚନଞ୍ଚ। ସତ୍ତାଧିଟ୍ଠାନଂ, ଧମ୍ମାଧିଟ୍ଠାନଂ, ସତ୍ତାଧିଟ୍ଠାନଞ୍ଚ ଧମ୍ମାଧିଟ୍ଠାନଞ୍ଚ। ଥୱୋ, ସକୱଚନାଧିଟ୍ଠାନଂ, ପରୱଚନାଧିଟ୍ଠାନଂ, ସକୱଚନାଧିଟ୍ଠାନଞ୍ଚ ପରୱଚନାଧିଟ୍ଠାନଞ୍ଚ। କିରିୟଂ, ଫଲଂ, କିରିୟଞ୍ଚ ଫଲଞ୍ଚ। ଅନୁଞ୍ଞାତଂ, ପଟିକ୍ଖିତ୍ତଂ, ଅନୁଞ୍ଞାତଞ୍ଚ ପଟିକ୍ଖିତ୍ତଞ୍ଚ। ଇମାନି ଛ ପଟିକ୍ଖିତ୍ତାନି।

୧୪ . ତତ୍ଥ କତମଂ ସଂକିଲେସଭାଗିୟଂ ସୁତ୍ତଂ?

କାମନ୍ଧା ଜାଲସଞ୍ଛନ୍ନା, ତଣ୍ହାଛଦନଛାଦିତା।

ପମତ୍ତବନ୍ଧୁନା ବଦ୍ଧା, ମଚ୍ଛାୱ କୁମିନାମୁଖେ।

ଜରାମରଣମନ୍ୱେନ୍ତି, ୱଚ୍ଛୋ ଖୀରପକୋୱ [ଖୀରୂପକୋୱ (କ॰) ପସ୍ସ ଉଦା॰ ୬୪] ମାତରଂ॥

ପଞ୍ଚିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନୀୱରଣା।

ତତ୍ଥ କତମଂ ୱାସନାଭାଗିୟଂ ସୁତ୍ତଂ?

ମନୋପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ଧମ୍ମା, ମନୋସେଟ୍ଠା ମନୋମୟା।

ମନସା ଚେ ପସନ୍ନେନ, ଭାସତି ୱା କରୋତି ୱା।

ତତୋ ନଂ ସୁଖମନ୍ୱେତି, ଛାୟାୱ ଅନପାୟିନୀ॥

ସଂୟୁତ୍ତକେ ସୁତ୍ତଂ।

ମହାନାମସ୍ସ ସକ୍କସ୍ସ ଇଦଂ ଭଗୱା ସକ୍ୟାନଂ କପିଲୱତ୍ଥୁମ୍ହି ନଗରେ ନୟୱିତ୍ଥାରେନ ସଦ୍ଧାସୀଲପରିଭାୱିତଂ ସୁତ୍ତଂ ଭାୱଞ୍ଞେନ ପରିଭାୱିତଂ ତଂ ନାମ ପଚ୍ଛିମେ କାଲେ।

ତତ୍ଥ କତମଂ ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟଂ ସୁତ୍ତଂ?

ଉଦ୍ଧଂ ଅଧୋ [ଉଦା॰ ୬୧] ସବ୍ବଧି ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ, ଅୟଂ ଅହସ୍ମୀତି ଅନାନୁପସ୍ସୀ।

ଏୱଂ ୱିମୁତ୍ତୋ ଉଦତାରି ଓଘଂ, ଅତିଣ୍ଣପୁବ୍ବଂ ଅପୁନବ୍ଭୱାୟ॥

ସୀଲାନି ନୁ ଖୋ ଭୱନ୍ତି କିମତ୍ଥିୟାନି ଆନନ୍ଦୋ ପୁଚ୍ଛତି ସତ୍ଥାରଂ।

ତତ୍ଥ କତମଂ ଅସେକ୍ଖଭାଗିୟଂ ସୁତ୍ତଂ?

‘‘ୟସ୍ସ ସେଲୂପମଂ ଚିତ୍ତଂ, ଠିତଂ ନାନୁପକମ୍ପତି।

ୱିରତ୍ତଂ ରଜନୀୟେସୁ, କୋପନେୟ୍ୟେ [କୋପନୀୟେ (କ॰) ପସ୍ସ ଉଦା॰ ୩୪] ନ କୁପ୍ପତି।

ୟସ୍ସେୱଂ ଭାୱିତଂ ଚିତ୍ତଂ, କୁତୋ ତଂ ଦୁକ୍ଖମେସ୍ସତୀ’’ତି॥

ସାରିପୁତ୍ତୋ ନାମ ଭଗୱା ଥେରଞ୍ଞତରୋ ସୋ ମଂ ଆସଜ୍ଜ ଅପ୍ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜ ଚାରିକଂ ପକ୍କମତି, ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ବ୍ୟାକରଣଂ କାତବ୍ବଂ। ୟସ୍ସ ନୂନ ଭଗୱା କାୟଗତା ସତି ଅଭାୱିତା ଅସ୍ସ ଅବହୁଲୀକତା ୱିତ୍ଥାରେନ କାତବ୍ବଂ।

୧୫ . ତତ୍ଥ କତମଂ ସଂକିଲେସଭାଗିୟଞ୍ଚ ୱାସନାଭାଗିୟଞ୍ଚ?

ଛନ୍ନମତିୱସ୍ସତି [ଉଦା॰ ୪୫] , ୱିୱଟଂ ନାତିୱସ୍ସତି।

ତସ୍ମା ଛନ୍ନଂ ୱିୱରେଥ, ଏୱଂ ତଂ ନାତିୱସ୍ସତି॥

ଛନ୍ନମତିୱସ୍ସତୀତି ସଂକିଲେସୋ। ୱିୱଟଂ ନାତିୱସ୍ସତୀତି ୱାସନା। ତମୋ ତମପରାୟନୋତି ୱିତ୍ଥାରେନ। ତତ୍ଥ ୟୋ ଚ ତମୋ ୟୋ ଚ ତମପରାୟନୋ, ଅୟଂ ସଂକିଲେସୋ। ୟୋ ଚ ଜୋତି ୟୋ ଚ ଜୋତିପରାୟନୋ, ଅୟଂ ୱାସନା।

ତତ୍ଥ କତମଂ ସଂକିଲେସଭାଗିୟଞ୍ଚ ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟଞ୍ଚ ସୁତ୍ତଂ?

ନ ତଂ ଦଳ୍ହଂ ବନ୍ଧନମାହୁ ଧୀରା, ୟଦାୟସଂ ଦାରୁଜପବ୍ବଜଞ୍ଚ [ଦାରୁଜଂ ପବ୍ବଜଞ୍ଚ (ପୀ॰) ଧ॰ ପ॰ ୩୪୫; ସଂ॰ ନି॰ ୧.୧୨୧] ।

ସାରତ୍ତରତ୍ତା ମଣିକୁଣ୍ଡଲେସୁ, ପୁତ୍ତେସୁ ଦାରେସୁ ଚ ୟା ଅପେକ୍ଖା॥

ନ ତଂ ଦଳ୍ହଂ ବନ୍ଧନମାହୁ ଧୀରା, ୟଦା ପୁତ୍ତେସୁ ଦାରେସୁ ଚ ୟା ଅପେକ୍ଖା, ଅୟଂ ସଂକିଲେସୋ। ଏତମ୍ପି ଛେତ୍ୱା ପରିବ୍ବଜନ୍ତି ଧୀରା ଅନପେକ୍ଖିନୋ ସବ୍ବକାମେ ପହାୟାତି, ଅୟଂ ନିବ୍ବେଧୋ। ୟଂ ଚେତୟିତଂ ପକପ୍ପିତଂ ୟା ଚ ନାମରୂପସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି ହୋତି। ଇମେହି ଚତୂହି ପଦେହି ସଂକିଲେସୋ। ପଚ୍ଛିମକେହି ଚତୂହି ନିବ୍ବେଧୋ।

ତତ୍ଥ କତମଂ ସଂକିଲେସଭାଗିୟଞ୍ଚ ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟଞ୍ଚ ଅସେକ୍ଖଭାଗିୟଞ୍ଚ ସୁତ୍ତଂ?

ଅୟଂ ଲୋକୋ ସନ୍ତାପଜାତୋ, ଫସ୍ସପରେତୋ ରୋଗଂ [ରୋଦଂ (ପୀ॰) ପସ୍ସ ଉଦା॰ ୩୦] ୱଦତି ଅତ୍ତତୋ।

ୟେନ ୟେନ ହି ମଞ୍ଞନ୍ତି, ତତୋ ତଂ ହୋତି ଅଞ୍ଞଥା॥

ଅଞ୍ଞଥାଭାୱୀ ଭୱସତ୍ତୋ ଲୋକୋ, ଭୱପରେତୋ ଭୱମେୱାଭିନନ୍ଦତି।

ୟଦଭିନନ୍ଦତି ତଂ ଭୟଂ, ୟସ୍ସ ଭାୟତି ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ।

ଭୱୱିପ୍ପହାନାୟ ଖୋ ପନିଦଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତି॥

ୟେ ହି କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଭୱେନ ଭୱସ୍ସ ୱିପ୍ପମୋକ୍ଖମାହଂସୁ, ସବ୍ବେତେ ‘‘ଅୱିପ୍ପମୁତ୍ତା ଭୱସ୍ମା’’ତି ୱଦାମି। ୟେ ୱା ପନ କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ୱିଭୱେନ ଭୱସ୍ସ ନିସ୍ସରଣମାହଂସୁ, ସବ୍ବେତେ ‘‘ଅନିସ୍ସଟା ଭୱସ୍ମା’’ତି ୱଦାମି। ଉପଧିଂ ହି ପଟିଚ୍ଚ ଦୁକ୍ଖମିଦଂ ସମ୍ଭୋତି, ସବ୍ବୁପାଦାନକ୍ଖୟା ନତ୍ଥି ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମ୍ଭୱୋ, ଲୋକମିମଂ ପସ୍ସ, ପୁଥୂ ଅୱିଜ୍ଜାୟ ପରେତା ଭୂତା ଭୂତରତା ଭୱା ଅପରିମୁତ୍ତା। ୟେ ହି କେଚି ଭୱା ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ଥତାୟ ସବ୍ବେତେ ଭୱା ଅନିଚ୍ଚା ଦୁକ୍ଖା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମାତି।

‘‘ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ, ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତୋ।

ଭୱତଣ୍ହା ପହୀୟତି, ୱିଭୱଂ ନାଭିନନ୍ଦତି।

ସବ୍ବସୋ ତଣ୍ହାନଂ ଖୟା, ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ॥

‘‘ତସ୍ସ ନିବ୍ବୁତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ, ଅନୁପାଦା ପୁନବ୍ଭୱୋ ନ ହୋତି।

ଅଭିଭୂତୋ ମାରୋ ୱିଜିତସଙ୍ଗାମୋ, ଉପେଚ୍ଚଗା ସବ୍ବଭୱାନି ତାଦୀ’’ତି॥

ଅୟଂ ଲୋକୋ ସନ୍ତାପଜାତୋ ୟାୱ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ୟଂ ତଣ୍ହା ସଂକିଲେସୋ।

ୟଂ ପୁନଗ୍ଗହଣଂ ୟେ ହି କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଭୱେନ ଭୱସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖମାହଂସୁ, ସବ୍ବେତେ ‘‘ଅୱିମୁତ୍ତା ଭୱସ୍ମା’’ତି ୱଦାମି। ୟେ ୱା ପନ କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ୱିଭୱେନ ଭୱସ୍ସ ନିସ୍ସରଣମାହଂସୁ ‘‘ଅନିସ୍ସଟା ଭୱସ୍ମା’’ତି ୱଦାମି। ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିସଂକିଲେସୋ, ତଂ ଦିଟ୍ଠିସଂକିଲେସୋ ଚ ତଣ୍ହାସଂକିଲେସୋ ଚ, ଉଭୟମେତଂ ସଂକିଲେସୋ। ୟଂ ପୁନଗ୍ଗହଣଂ ଭୱୱିପ୍ପହାନାୟ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତି, ୟାୱ ସବ୍ବସୋ ଉପାଦାନକ୍ଖୟା ସମ୍ଭୱା, ଇଦଂ ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟଂ। ତସ୍ସ ନିବ୍ବୁତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ୟାୱ ଉପଚ୍ଚଗା ସବ୍ବଭୱାନି ତାଦୀତି ଇଦଂ ଅସେକ୍ଖଭାଗିୟଂ। ଚତ୍ତାରୋ ପୁଗ୍ଗଲା ଅନୁସୋତଗାମୀ ସଂକିଲେସୋ ଠିତତ୍ତୋ ଚ ପଟିସୋତଗାମୀ ଚ ନିବ୍ବେଧୋ। ଥଲେ ତିଟ୍ଠତୀତି ଅସେକ୍ଖଭୂମି।

୧୬ . ତତ୍ଥ କତମଂ ୱାସନାଭାଗିୟଞ୍ଚ ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟଞ୍ଚ ସୁତ୍ତଂ?

‘‘ଦଦତୋ [ଉଦା॰ ୭୫; ଦୀ॰ ନି॰ ୨.୧୯୭] ପୁଞ୍ଞଂ ପୱଡ୍ଢତି, ସଂୟମତୋ ୱେରଂ ନ ଚୀୟତି।

କୁସଲୋ ଚ ଜହାତି ପାପକଂ, ରାଗଦୋସମୋହକ୍ଖୟା ସନିବ୍ବୁତୋ’’ତି॥

‘‘ଦଦତୋ ପୁଞ୍ଞଂ ପୱଡ୍ଢତି, ସଂୟମତୋ ୱେରଂ ନ ଚୀୟତୀ’’ତି ୱାସନା। ‘‘କୁସଲୋ ଚ ଜହାତି ପାପକଂ, ରାଗଦୋସମୋହକ୍ଖୟା ସନିବ୍ବୁତୋ’’ତି ନିବ୍ବେଧୋ।

ସୋତାନୁଗତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୱଚସା ପରିଚିତେସୁ ମନସାନୁପେକ୍ଖିତେସୁ ଦିଟ୍ଠିୟା ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧେସୁ ପଞ୍ଚାନିସଂସା ପାଟିକଙ୍ଖା। ଇଧେକଚ୍ଚସ୍ସ ବହୁସ୍ସୁତା ଧମ୍ମା ହୋନ୍ତି ଧାତା ଅପମୁଟ୍ଠା ୱଚସା ପରିଚିତା ମନସାନୁପେକ୍ଖିତା ଦିଟ୍ଠିୟା ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧା, ସୋ ୟୁଞ୍ଜନ୍ତୋ ଘଟେନ୍ତୋ ୱାୟମନ୍ତୋ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ୱିସେସଂ ପପ୍ପୋତି। ନୋ ଚେ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ୱିସେସଂ ପପ୍ପୋତି, ଗିଲାନୋ ପପ୍ପୋତି। ନୋ ଚେ ଗିଲାନୋ ପପ୍ପୋତି, ମରଣକାଲସମୟେ ପପ୍ପୋତି। ନୋ ଚେ ମରଣକାଲସମୟେ ପପ୍ପୋତି, ଦେୱଭୂତୋ ପାପୁଣାତି। ନୋ ଚେ ଦେୱଭୂତୋ ପାପୁଣାତି, ତେନ ଧମ୍ମରାଗେନ ତାୟ ଧମ୍ମନନ୍ଦିୟା ପଚ୍ଚେକବୋଧିଂ ପାପୁଣାତି।

ତତ୍ଥାୟଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ପାପୁଣାତି, ଅୟଂ ନିବ୍ବେଧୋ। ୟଂ ସମ୍ପରାୟେ ପଚ୍ଚେକବୋଧିଂ ପାପୁଣାତି, ଅୟଂ ୱାସନା। ଇମାନି ସୋଳସ ସୁତ୍ତାନି ସବ୍ବସାସନଂ ଅତିଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତୋ ତିଟ୍ଠନ୍ତି। ଇମେହି ସୋଳସହି ସୁତ୍ତେହି ନୱୱିଧୋ ସୁତ୍ତନ୍ତୋ ୱିଭତ୍ତୋ ଭୱତି। ସୋ ଚ ପଞ୍ଞୱତୋ ନୋ ଦୁପ୍ପଞ୍ଞସ୍ସ, ୟୁତ୍ତସ୍ସ ନୋ ଅୟୁତ୍ତସ୍ସ, ଅକମ୍ମସ୍ସ ୱିହାରିସ୍ସ ପକତିୟା ଲୋକେ ସଂକିଲେସୋ ଚରତି। ସୋ ସଂକିଲେସୋ ତିୱିଧୋ – ତଣ୍ହାସଂକିଲେସୋ ଦିଟ୍ଠିସଂକିଲେସୋ ଦୁଚ୍ଚରିତସଂକିଲେସୋ। ତତୋ ସଂକିଲେସତୋ ଉଟ୍ଠହନ୍ତୋ ସଂକିଲେସୋ ଧମ୍ମେସୁ ପତିଟ୍ଠହତି, ଲୋକିୟେସୁ ପତିଟ୍ଠହତୀତି। ତତ୍ଥାକୁସଲୋ ଦିଟ୍ଠତୋ ସଚେ ତଂ ସୀଲଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠିଞ୍ଚ ପରାମସତି, ତସ୍ସ ସୋ ତଣ୍ହାସଂକିଲେସୋ ହୋତି। ସଚେ ପନସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି ‘‘ଇମିନାହଂ ସୀଲେନ ୱା ୱତେନ ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେନ ୱା ଦେୱୋ ୱା ଭୱିସ୍ସଂ [ଭୱିସ୍ସାମି (ପୀ॰)] ଦେୱଞ୍ଞତରୋ ୱା’’ତି ୟସ୍ସ ହୋତି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି, ଏତସ୍ସ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିସଂକିଲେସୋ ଭୱତି। ସଚେ ପନ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠିତୋ ଅପରାମଟ୍ଠସ୍ସ ହି ସୀଲୱତଂ ହୋତି, ତସ୍ସ ତଂ ସୀଲୱତୋ ୟୋନିସୋ ଗହିତଂ ଅୱିପ୍ପଟିସାରଂ ଜନେତି ୟାୱ ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନଂ, ତଞ୍ଚ ତସ୍ସ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ କାଲଙ୍କତସ୍ସ ୱା ତମ୍ହିୟେୱ ୱା ପନ ଅପରାପରିୟାୟେନ ୱା, ଅଞ୍ଞେସୁ ଖନ୍ଧେସୁ ଏୱଂ ସୁତଂ ‘‘ସୁଚରିତଂ ୱାସନାୟ ସଂୱତ୍ତତୀ’’ତି ୱାସନାଭାଗିୟଂ ସୁତ୍ତଂ ୱୁଚ୍ଚତି। ତତ୍ଥ ସୀଲେସୁ ଠିତସ୍ସ ୱିନୀୱରଣଂ ଚିତ୍ତଂ, ତଂ ତତୋ ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିପ୍ପହାନାୟ ଭଗୱା ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି। ସୋ ଅଚ୍ଚନ୍ତନିଟ୍ଠଂ ନିବ୍ବାନଂ ପାପୁଣାତି; ୟଦି ୱା ସାସନନ୍ତରେ, ଅଚ୍ଚନ୍ତଂ ନିବ୍ବାନଂ ପାପୁଣାତି, ୟଦି ୱା ଏକାସନେ ଛ ଅଭିଞ୍ଞେ। ତତ୍ଥ ଦ୍ୱେ ପୁଗ୍ଗଲା ଅରିୟଧମ୍ମେ ପାପୁଣନ୍ତି ସଦ୍ଧାନୁସାରୀ ଚ ଧମ୍ମାନୁସାରୀ ଚ। ତତ୍ଥ ଧମ୍ମାନୁସାରୀ ଉଗ୍ଘଟିତଞ୍ଞୂ, ସଦ୍ଧାନୁସାରୀ ନେୟ୍ୟୋ। ତତ୍ଥ ଉଗ୍ଘଟିତଞ୍ଞୂ ଦୁୱିଧୋ – କୋଚି ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟୋ କୋଚି ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟୋ। ତତ୍ଥ ନେୟ୍ୟୋପି ଦୁୱିଧୋ – କୋଚି ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟୋ କୋଚି ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟୋ। ତତ୍ଥ ୟୋ ଚ ଉଗ୍ଘଟିତଞ୍ଞୂ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟୋ, ୟୋ ଚ ନେୟ୍ୟୋ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟୋ, ଇମେ ପୁଗ୍ଗଲା ଅସମିନ୍ଦ୍ରିୟା ହୋନ୍ତି। ତତ୍ଥ ଇମେ ପୁଗ୍ଗଲା ସମିନ୍ଦ୍ରିୟା ପରିହାୟନ୍ତି ଚ ଉଗ୍ଘଟିତଞ୍ଞୁତୋ, ୱିପଞ୍ଚିତଞ୍ଞୂ ନେୟ୍ୟତୋ, ଇମେ ମଜ୍ଝିମା ଭୂମିଗତା ୱିପଞ୍ଚିତଞ୍ଞୂ ହୋତି। ଇମେ ତୟୋ ପୁଗ୍ଗଲା।

୧୭ . ତତ୍ଥ ଚତୁତ୍ଥା ପନ ପଞ୍ଚମା ଉଗ୍ଘଟିତଞ୍ଞୂ ୱିପଞ୍ଚିତଞ୍ଞୂ ନେୟ୍ୟୋ ଚ, ତତ୍ଥ ଉଗ୍ଘଟିତଞ୍ଞୂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପଟିଲଭିତ୍ୱା ଦସ୍ସନଭୂମିୟଂ ଠିତୋ ସୋତାପତ୍ତିଫଲଞ୍ଚ ପାପୁଣାତି, ଏକବୀଜୀ ହୋତି ପଠମୋ ସୋତାପନ୍ନୋ। ତତ୍ଥ ୱିପଞ୍ଚିତଞ୍ଞୂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପଟିଲଭିତ୍ୱା ଦସ୍ସନଭୂମିୟଂ ଠିତୋ ସୋତାପତ୍ତିଫଲଞ୍ଚ ପାପୁଣାତି, କୋଲଂକୋଲୋ ଚ ହୋତି ଦୁତିୟୋ ସୋତାପନ୍ନୋ । ତତ୍ଥ ନେୟ୍ୟୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପଟିଲଭିତ୍ୱା ଦସ୍ସନଭୂମିୟଂ ଠିତୋ ସୋତାପତ୍ତିଫଲଞ୍ଚ ପାପୁଣାତି, ସତ୍ତକ୍ଖତ୍ତୁପରମୋ ଚ ହୋତି , ଅୟଂ ତତିୟୋ ସୋତାପନ୍ନୋ। ଇମେ ତୟୋ ପୁଗ୍ଗଲା ଇନ୍ଦ୍ରିୟୱେମତ୍ତତାୟ ସୋତାପତ୍ତିଫଲେ ଠିତା।

ଉଗ୍ଘଟିତଞ୍ଞୂ ଏକବୀଜୀ ହୋତି, ୱିପଞ୍ଚିତଞ୍ଞୂ କୋଲଂକୋଲୋ ହୋତି, ନେୟ୍ୟୋ ସତ୍ତକ୍ଖତ୍ତୁପରମୋ ହୋତି। ଇଦଂ ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟଂ ସୁତ୍ତଂ। ସଚେ ପନ ତଦୁତ୍ତରି ୱାୟମତି, ଅଚ୍ଚନ୍ତନିଟ୍ଠଂ ନିବ୍ବାନଂ ପାପୁଣାତି। ତତ୍ଥ ଉଗ୍ଘଟିତଞ୍ଞୂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ୟୋ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟୋ, ତେ ଦ୍ୱେ ପୁଗ୍ଗଲା ହୋନ୍ତି – ଅନାଗାମିଫଲଂ ପାପୁଣିତ୍ୱା ଅନ୍ତରାପରିନିବ୍ବାୟୀ ଚ ଉପହଚ୍ଚପରିନିବ୍ବାୟୀ ଚ। ତତ୍ଥ ୱିପଞ୍ଚିତଞ୍ଞୂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ୟୋ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟୋ, ତେ ଦ୍ୱେ ପୁଗ୍ଗଲା ହୋନ୍ତି – ଅନାଗାମିଫଲଂ ପାପୁଣନ୍ତି ଅସଙ୍ଖାରପରିନିବ୍ବାୟୀ ଚ ସସଙ୍ଖାରପରିନିବ୍ବାୟୀ ଚ। ତତ୍ଥ ନେୟ୍ୟୋ ଅନାଗାମିଫଲଂ ପାପୁଣନ୍ତୋ ଉଦ୍ଧଂସୋତୋ ଅକନିଟ୍ଠଗାମୀ ହୋତି, ଉଗ୍ଘଟିତଞ୍ଞୂ ଚ ୱିପଞ୍ଚିତଞ୍ଞୂ ଚ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟନାନତ୍ତେନ ଉଗ୍ଘଟିତଞ୍ଞୂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟୋ ଅନ୍ତରାପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ଉଗ୍ଘଟିତଞ୍ଞୂ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟୋ ଉଦ୍ଧଂସୋତୋ ଅକନିଟ୍ଠଗାମୀ ହୋତି। ଉଗ୍ଘଟିତଞ୍ଞୂ ଚ ୱିପଞ୍ଚିତଞ୍ଞୂ ଚ ଇନ୍ଦ୍ରିୟନାନତ୍ତେନ ଉଗ୍ଘଟିତଞ୍ଞୂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟୋ ସସଙ୍ଖାରପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟୋ ଅନ୍ତରାପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ଉଗ୍ଘଟିତଞ୍ଞୂ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟୋ ଉପହଚ୍ଚପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି। ୱିପଞ୍ଚିତଞ୍ଞୂ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟୋ ଅସଙ୍ଖାରପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ୱିପଞ୍ଚିତଞ୍ଞୂ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟୋ ସସଙ୍ଖାରପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ନେୟ୍ୟୋ ଉପହଚ୍ଚପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ୱିପଞ୍ଚିତଞ୍ଞୂ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟୋ ଅସଙ୍ଖାରପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି। ୱିପଞ୍ଚିତଞ୍ଞୂ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟୋ ସସଙ୍ଖାରପରିନିବ୍ବାୟୀ ହୋତି, ନେୟ୍ୟୋ ଉଦ୍ଧଂସୋତୋ ଅକନିଟ୍ଠଗାମୀ ହୋତି। ଇତି ପଞ୍ଚ ଅନାଗାମିନୋ, ଛଟ୍ଠୋ ସକଦାଗାମୀ, ତୟୋ ଚ ସୋତାପନ୍ନାତି ଇମେ ନୱ ସେକ୍ଖା।

ତତ୍ଥ ଉଗ୍ଘଟିତଞ୍ଞୂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟୋ ଅରହତ୍ତଂ ପାପୁଣନ୍ତୋ ଦ୍ୱେ ପୁଗ୍ଗଲା ହୋନ୍ତି ଉଭତୋଭାଗୱିମୁତ୍ତୋ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତୋ ଚ। ତତ୍ଥ ଉଗ୍ଘଟିତଞ୍ଞୂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟୋ ଅରହତ୍ତଂ ପାପୁଣନ୍ତୋ ଦ୍ୱେ ପୁଗ୍ଗଲା ହୋନ୍ତି, ଠିତକପ୍ପୀ [ଠିତକପ୍ପି (ପୀ॰ କ॰) ପସ୍ସ ପୁ॰ ପ॰ ୧୭] ଚ ପଟିୱେଧନଭାୱୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଚ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟୋ ସୋ ଅରହତ୍ତଂ ପାପୁଣନ୍ତୋ ଦ୍ୱେ ପୁଗ୍ଗଲା ହୋନ୍ତି ଚେତନାଭବ୍ବୋ ଚ ରକ୍ଖଣାଭବ୍ବୋ ଚ। ତତ୍ଥ ୱିପଞ୍ଚିତଞ୍ଞୂ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟୋ ଅରହତ୍ତଂ ପାପୁଣନ୍ତୋ ଦ୍ୱେ ପୁଗ୍ଗଲା ହୋନ୍ତି, ସଚେ ଚେତେତି ନ ପରିନିବ୍ବାୟୀ, ନୋ ଚେ ଚେତେତି ପରିନିବ୍ବାୟୀତି। ସଚେ ଅନୁରକ୍ଖତି ନ ପରିନିବ୍ବାୟୀ, ନୋ ଚେ ଅନୁରକ୍ଖତି ପରିନିବ୍ବାୟୀତି। ତତ୍ଥ ନେୟ୍ୟୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଭାୱନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତୋ ପରିହାନଧମ୍ମୋ ହୋତି କମ୍ମନିୟତୋ ୱା ସମସୀସି ୱା, ଇମେ ନୱ ଅରହନ୍ତୋ ଇଦଂ ଚତୁବ୍ବିଧଂ ସୁତ୍ତଂ ସଂକିଲେସଭାଗିୟଂ ଅସେକ୍ଖଭାଗିୟଂ। ଇମେସୁ ପୁଗ୍ଗଲେସୁ ତଥାଗତସ୍ସ ଦସୱିଧଂ ବଲଂ ପୱତ୍ତତି।

୧୮ . କତମଂ ଦସୱିଧଂ? ଇଧ ବୁଦ୍ଧାନଂ ଭଗୱନ୍ତାନଂ ଅପ୍ପୱତ୍ତିତେ ଧମ୍ମଚକ୍କେ ମହେସକ୍ଖା ଦେୱପୁତ୍ତା ୟାଚନାୟ ଅଭିୟାତା [ଅତିୟାତା (ପୀ॰ କ॰)] ହୋନ୍ତି ‘‘ଦେସେତୁ ସୁଗତୋ ଧମ୍ମ’’ନ୍ତି। ସୋ ଅନୁତ୍ତରେନ ବୁଦ୍ଧଚକ୍ଖୁନା ୱୋଲୋକେନ୍ତୋ ଅଦ୍ଦସାସି ସତ୍ତାନଂ ତୟୋ ରାସୀନଂ ସମ୍ମତ୍ତନିୟତୋ ମିଚ୍ଛତ୍ତନିୟତୋ ଅନିୟତୋ। ତତ୍ଥ ସମ୍ମତ୍ତନିୟତୋ ରାସି ମିଚ୍ଛାସତିଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟାତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି, ଅସତ୍ଥୁକୋ ପରିନିବ୍ବାୟେୟ୍ୟାତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି, ସମାପତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟାତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ତତ୍ଥ ମିଚ୍ଛତ୍ତନିୟତୋ ରାସି ଅରିୟସମାପତ୍ତିଂ ପଟିପଜ୍ଜିସ୍ସତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି, ଅନରିୟମିଚ୍ଛାପଟିପତ୍ତିଂ ପଟିପଜ୍ଜିସ୍ସତୀତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ତତ୍ଥ ଅନିୟତୋ ରାସି ସମ୍ମାପଟିପଜ୍ଜମାନଂ ସମ୍ମତ୍ତନିୟତରାସିଂ ଗମିସ୍ସତୀତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି, ମିଚ୍ଛାପଟିପଜ୍ଜମାନୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟତରାସିଂ ଗମିସ୍ସତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ସମ୍ମାପଟିପଜ୍ଜମାନଂ ସମ୍ମତ୍ତନିୟତରାସିଂ ଗମିସ୍ସତୀତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି, ମିଚ୍ଛାପଟିପଜ୍ଜମାନଂ ମିଚ୍ଛତ୍ତନିୟତରାସିଂ ଗମିସ୍ସତୀତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ଇମେ ତୟୋ ଅନୁତ୍ତରେନ ବୁଦ୍ଧଚକ୍ଖୁନା ୱୋଲୋକେନ୍ତସ୍ସ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ମେ ସତୋ ଇମେ ଧମ୍ମା ଅନଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧାତି ଏତ୍ତୱତା ମଂ କୋଚି ସହଧମ୍ମେନ ପଟିଚୋଦିସ୍ସତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି, ୱୀତରାଗସ୍ସ ତେ ପଟିଜାନତୋ ଅଖୀଣାସୱତାୟ ସହଧମ୍ମେନ କୋଚି ପଟିଚୋଦିସ୍ସତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ୟତୋ ପନ ଇମସ୍ସ ଅନିୟତସ୍ସ ରାସିସ୍ସ ଧମ୍ମଦେସନା, ସା ନ ଦିସ୍ସତି ତକ୍କରସ୍ସ ସମ୍ମାଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟାତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି, ତଥା ଓୱଦିତୋ ୟଂ ପନ ମେ ଅନିୟତରାସି ସାୱକୋ ପୁବ୍ବେନାପରଂ ୱିସେସଂ ନ ସଚ୍ଛିକରିସ୍ସତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି।

୧୯ . ୟଂ ଖୋ ମୁନି ନାନପ୍ପକାରସ୍ସ ନାନାନିରୁତ୍ତିୟୋ ଦେୱନାଗୟକ୍ଖାନଂ ଦମେତି ଧମ୍ମେ ୱୱତ୍ଥାନେନ ୱତ୍ୱା କାରଣତୋ ଅଞ୍ଞଂ ପାରଂ ଗମିସ୍ସତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦା। ୟତୋ ପନିମା ନିରୁତ୍ତିତୋ ସତ୍ତ ସତ୍ତ ନିରୁତ୍ତିୟୋ ନାଭିସମ୍ଭୁନେୟ୍ୟାତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦା। ନିରୁତ୍ତି ଖୋ ପନ ଅଭିସମଗ୍ଗରତାନଂ ସାୱକାନଂ ତମତ୍ଥମୱିଞ୍ଞାପୟେତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦା । ମହେସକ୍ଖା ଦେୱପୁତ୍ତା ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ହେ ପୁଚ୍ଛିଂସୁ । କାୟିକେନ ୱା ମାନସିକେନ ୱା ପରିପୀଳିତସ୍ସ ହତ୍ଥକୁଣୀତି ୱା ପାଦେ ୱା ଖଞ୍ଜେ ଦନ୍ଧସ୍ସ [ଦନ୍ତସ୍ସ (ପୀ॰ କ॰)] ସୋ ଅତ୍ଥୋ ନ ପରିଭାଜିୟତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦା। ୟମ୍ହି ତଂ ତେସଂ ହୋତି ତମ୍ହି ଅସନ୍ତଂ ଭୱତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ୟଂ ହି ନାସଂ ତେସଂ ନ ଭୱତି, ତମ୍ହି ନାସଂ ତେସଂ ଭୱିସ୍ସତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ଏୱଂ ସମୁଦୟସ୍ସ ନିରୋଧାୟ ଦସ ଅକୁସଲକମ୍ମପଥା। ମାରୋ ୱା ଇନ୍ଦୋ ୱା ବ୍ରହ୍ମା ୱା ତଥାଗତୋ ୱା ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ୱା ସୋ ୱତ ନାମ ମାତୁଗାମୋ ଭୱିସ୍ସତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି, ପୁରିସୋ ଅସ୍ସ ରାଜା ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଭୱିସ୍ସତୀତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ଇତିସ୍ସ ଏୱରୂପଂ ବଲଂ ଏୱରୂପଂ ଞାଣଂ, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଠାନାଟ୍ଠାନଞାଣଂ ପଠମଂ ତଥାଗତବଲଂ ତଂ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବଂ। ତୀହି ରାସୀହି ଚତୂହି ୱେସାରଜ୍ଜେହି ଚତୂହି ପଟିସମ୍ଭିଦାହି ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦସ୍ସ ପୱତ୍ତିୟଂ ନିୱତ୍ତିୟଂ ଭାଗିୟଞ୍ଚ। କୁସଲଂ କୁସଲୱିପାକେସୁ ଚ ଉପପଜ୍ଜତି ୟଞ୍ଚ ଇତ୍ଥିପୁରିସାନଂ। ଇଦଂ ପଠମଂ ବଲଂ ତଥାଗତୋ ଏୱଂ ଜାନାତି।

ୟେସଂ ପନ ସମ୍ମତ୍ତନିୟତୋ ରାସି, ନାୟଂ ସବ୍ବତ୍ଥଗାମିନୀ ପଟିପଦା, ନିବ୍ବାନଗାମିନୀୟେୱାୟଂ ପଟିପଦା। ତତ୍ଥ ସିୟା ମିଚ୍ଛତ୍ତନିୟତୋ ରାସି, ଏସାପି ନ ସବ୍ବତ୍ଥଗାମିନୀ ପଟିପଦା। ସକ୍କାୟସମୁଦୟଗାମିନୀୟେୱାୟଂ ପଟିପଦା ହୋତୁ, ଅୟଂ ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ପଟିପତ୍ତିୟା ଠିତୋ ଗଚ୍ଛତି ନିବ୍ବାନଂ, ଗଚ୍ଛତି ଅପାୟଂ, ଗଚ୍ଛତି ଦେୱମନୁସ୍ସସ୍ସ। ୟଂ ୟଂ ୱା ପଟିପଦଂ ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟ ସବ୍ବତ୍ଥ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ଅୟଂ ସବ୍ବତ୍ଥଗାମିନୀ ପଟିପଦା। ୟଂ ଏତ୍ଥ ଞାଣଂ ୟଥାଭୂତଂ, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସବ୍ବତ୍ଥଗାମିନୀ ପଟିପଦାଞାଣଂ ଦୁତିୟଂ ତଥାଗତବଲଂ।

ସା ଖୋ ପନାୟଂ ସବ୍ବତ୍ଥଗାମିନୀ ପଟିପଦା ନାନାଧିମୁତ୍ତା କେଚି କାମେସୁ କେଚି ଦୁକ୍କରକାରିୟଂ କେଚି ଅତ୍ତକିଲମଥାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତା କେଚି ସଂସାରେନ ସୁଦ୍ଧିଂ ପଚ୍ଚେନ୍ତି କେଚି ଅନଜ୍ଜାଭାୱନାତି। ତେନ ତେନ ଚରିତେନ ୱିନିବନ୍ଧାନଂ ସତ୍ତାନଂ ୟଂ ଞାଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ନାନାଗତଂ ଲୋକସ୍ସ ଅନେକାଧିମୁତ୍ତଗତଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ଇଦଂ ତତିୟଂ ତଥାଗତବଲଂ।

ତତ୍ଥ ସତ୍ତାନଂ ଅଧିମୁତ୍ତା ଭୱନ୍ତି ଆସେୱନ୍ତି ଭାୱେନ୍ତି ବହୁଲୀକରୋନ୍ତି। ତେସଂ କମ୍ମୁପସୟାନଂ ତଦାଧିମୁତ୍ତାନଂ। ସା ଚେୱ ଧାତୁ ସଂୱହତି। କତରା ପନେସା ଧାତୁ ନେକ୍ଖମ୍ମଧାତୁ ବଲଧାତୁ କାଚି ସମ୍ପତ୍ତି କାଚି ମିଚ୍ଛତ୍ତଞ୍ଚ ଧାତୁ ଅଧିମୁତ୍ତା ଭୱନ୍ତି। ଅଞ୍ଞତରା ଉତ୍ତରି ନ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତି। ତେ ତଦେୱଟ୍ଠାନଂ ମୟା ଜରାମରଣସ୍ସ ଅଭିନିୱିସ୍ସ ୱୋହରନ୍ତି ‘‘ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି। ୟଥା ଭଗୱା ସକ୍କସ୍ସ ଦେୱାନମିନ୍ଦସ୍ସ ଭାସିତଂ। ୟଂ ତତ୍ଥ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଂ। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଚତୁତ୍ଥଂ ତଥାଗତବଲଂ।

ତତ୍ଥ ୟଂୟେୱ ଧାତୁ [ୟଂ ୟଦେୱ ଧାତୁଂ (କ॰)] ସେଟ୍ଠନ୍ତି ତଂ ତଂ କାୟେନ ଚ ୱାଚାୟ ଚ ଆରମ୍ଭନ୍ତି ଚେତସିକୋ। ଆରମ୍ଭୋ ଚେତନା କମ୍ମଂ କାୟିକା ୱାଚସିକା ଆରମ୍ଭୋ ଚେତସିକତ୍ତା କମ୍ମନ୍ତରଂ ତଥାଗତୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି ‘‘ଇମିନା ସତ୍ତେନ ଏୱଂ ଧାତୁକେନ ଏୱରୂପଂ କମ୍ମଂ କତଂ, ତଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ଇମିନା ହେତୁନା ତସ୍ସ ଏୱରୂପୋ ୱିପାକୋ ୱିପଚ୍ଚତି ଏତରହି ୱିପଚ୍ଚିସ୍ସତି ୱା ଅନାଗତମଦ୍ଧାନ’’ନ୍ତି। ଏୱଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନମଦ୍ଧାନଂ ପଜାନାତି ‘‘ଅୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଏୱଂଧାତୁକୋ ଇଦଂ କମ୍ମଂ କରୋତି’’। ତଣ୍ହାୟ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟା ଚ ଇମିନା ହେତୁନା ନ ତସ୍ସ ୱିପାକୋ ଦିଟ୍ଠେୟେୱ ଧମ୍ମେ ନିବ୍ବତ୍ତିସ୍ସତି, ଉପପଜ୍ଜେ ୱା’’ତି ଅପରମ୍ହି ୱା ପରିୟାୟେ ଏୱଂ ପଜାନାତି ‘‘ଅୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଏୱରୂପଂ କମ୍ମଂ କରିସ୍ସତି ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ, ଇମିନା ହେତୁନା ତସ୍ସ ଏୱରୂପୋ ୱିପାକୋ ନିବ୍ବତ୍ତିସ୍ସତି, ଇମିନା ହେତୁନା ୟାନି ଚତ୍ତାରି କମ୍ମଟ୍ଠାନାନି ଇଦଂ କମ୍ମଟ୍ଠାନଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସୁଖଂ ଆୟତିଂ ଚ ସୁଖୱିପାକଂ’’ …ପେ॰… ଇତି ଅୟଂ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାନଂ କମ୍ମସମାଦାନାନଂ ହେତୁସୋ ଠାନସୋ ୱିପାକୱେମତ୍ତତଂ ପଜାନାତି ଉଚ୍ଚାୱଚା ହୀନପଣୀତତା, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି କମ୍ମୱିପାକଞାଣଂ ପଞ୍ଚମଂ ତଥାଗତବଲଂ।

ତଥା ସତ୍ତା ୟଂ ୱା କମ୍ମସମାଦାନଂ ସମାଦିୟନ୍ତା ତତ୍ଥ ଏୱଂ ପଜାନାତି ଇମସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ କମ୍ମାଧିମୁତ୍ତସ୍ସ ରାଗଚରିତସ୍ସ ନେକ୍ଖମ୍ମଧାତୂନଂ ପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ତସ୍ସ ରାଗାନୁଗତେ ସୁଞ୍ଞମାନସ୍ସ ପଠମଂ ଝାନଂ ସଂକିଲିସ୍ସତି, ସଚେ ପୁନ ଉତ୍ତରି ୱାୟାମତୋ ଝାନୱୋଦାନଗତେ ମାନସେ ୱିସେସଭାଗିୟଂ ପଟିପଦଂ ଅନୁୟୁଞ୍ଜିୟତି। ତସ୍ସ ହି ଝାନଭାଗିୟଂୟେୱ ପଠମଜ୍ଝାନେ ଠିତସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ୱୋଦାନଂ ଗଚ୍ଛତି, ତତିୟଞ୍ଚ ଝାନଂ ସମାପଜ୍ଜିତୁକାମସ୍ସ ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠତି, ତସ୍ସ ସା ପୀତି ଅୱିସେସଭାଗିୟଂ ତତିୟଂ ଝାନଂ ଆଦିସ୍ସ ତିଟ୍ଠତି। ସଚେ ତସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ତଥାଗତସ୍ସ ଚତୁତ୍ଥଜ୍ଝାନଂ ୱୋଦାନଂ ଗଚ୍ଛତିୟେୱ, ଚତୁତ୍ଥସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ହାନଭାଗିୟା ଧମ୍ମା, ତେ ଚ ଧମ୍ମା ୟତ୍ଥ ପଜାୟନ୍ତି ୟେହି ଚତୁତ୍ଥଜ୍ଝାନଂ ୱୋଦାନଂ ଦିସ୍ସତି। ଏୱଂ ଅଜ୍ଝାସୟସମାପତ୍ତିୟା ୟା ଚତସ୍ସୋ ସମାପତ୍ତିୟୋ ତୀଣି ୱିମୋକ୍ଖମୁଖାନି ଅଟ୍ଠ ୱିମୋକ୍ଖଝାନାନୀତି ଚତ୍ତାରି ଝାନାନି ୱିମୋକ୍ଖାତି। ଅଟ୍ଠ ଚ ୱିମୋକ୍ଖା ତୀଣି ଚ ୱିମୋକ୍ଖମୁଖାନି। ସମାଧୀତି ଚତ୍ତାରୋ ସମାଧୀ – ଛନ୍ଦସମାଧି ୱୀରିୟସମାଧି ଚିତ୍ତସମାଧି ୱୀମଂସାସମାଧୀତି। ସମାପତ୍ତିୟୋ ଚତସ୍ସୋ ଅଜ୍ଝାସୟସମାପତ୍ତିୟୋ ଇତି ଇମେସଂ ଝାନାନଂ ୱିମୋକ୍ଖସମାପତ୍ତୀତି ଏୱରୂପୋ ସଂକିଲେସୋ ରାଗଚରିତସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ। ଏୱଂ ଦୋସଚରିତସ୍ସ। ମୋହଚରିତସ୍ସ। ରାଗଚରିତସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଏୱରୂପଂ ୱୋଦାନଂ ଇତି ୟଂ ଏତ୍ଥ ଞାଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ଅସାଧାରଣଂ ସବ୍ବସତ୍ତେହି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଛଟ୍ଠଂ ତଥାଗତବଲଂ।

ତତ୍ଥ ତଥାଗତୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି ଲୋକିକା ଧମ୍ମା ଲୋକୁତ୍ତରା ଧମ୍ମା ଭାୱନାଭାଗିୟଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟଂ ନାମଂ ଲଭନ୍ତି। ଆଧିପତେୟ୍ୟଭୂମିଂ ଉପାଦାୟ ବଲଂ ନାମଂ ଲଭନ୍ତି ଥାମଗତଂ ମନୋ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତଂ ଉପାଦାୟ। ୱୀରିୟଂ ନାମଂ ଲଭନ୍ତି ଆରମ୍ଭଧାତୁଂ ଉପାଦାୟ। ଇତିସ୍ସ ଦେୱ ଏୱରୂପଂ ଞାଣଂ ଇମେହି ଚ ଧମ୍ମେହି ଇମେ ପୁଗ୍ଗଲା ସମନ୍ନାଗତାତିପି ଧମ୍ମଦେସନଂ ଅକାସି। ଆକାରତୋ ଚ ୱୋକାରତୋ ଚ ଆସୟଜ୍ଝାସୟସ୍ସ ଅଧିମୁତ୍ତିସମନ୍ନାଗତାନଂ। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପରସତ୍ତାନଂ ପରପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟବଲୱୀରିୟୱେମତ୍ତତଂ ଞାଣଂ ସତ୍ତମଂ ତଥାଗତବଲଂ।

ତତ୍ଥ ଚ ତଥାଗତୋ ଲୋକାଦୀସୁ ଚ ଭୂମୀସୁ ସଂୟୋଜନାନଞ୍ଚ ସେକ୍ଖାନଂ ଦ୍ୱୀହି ବଲେହି ଗତିଂ ପଜାନାତି, ପୁବ୍ବେନିୱାସାନୁସ୍ସତିୟା ଅତୀତେ ସଂସାରେ ଏତରହି ଚ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁନା ଚୁତୂପପାତଂ ଇତି ଇମାନି ଦ୍ୱେ ବଲାନି ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁତୋ ଅଭିନୀହିତାନି। ସୋ ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ଦିବ୍ବସ୍ସ ଚକ୍ଖୁନୋ ଗୋଚରୋ ସୋ ଏତରହି ସତି ଗୋଚରୋ ଇତି ଅତ୍ତନୋ ଚ ପରେସଂ ଚ ପୁବ୍ବେନିୱାସଞାଣଂ ଅନେକୱିଧଂ ନାନପ୍ପକାରକଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନମଦ୍ଧାନଂ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ଇମାନି ଦ୍ୱେ ତଥାଗତବଲାନି, ଅଟ୍ଠମଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସୋ, ନୱମଂ ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁ।

ପୁନ ଚପରଂ ତଥାଗତୋ ଅରିୟପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଝାନଂ ୱୋଦାନଂ ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟଂ ପଜାନାତି ଅୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଇମିନା ମଗ୍ଗେନ ଇମାୟ ପଟିପଦାୟ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତୀତି ଇତି ଅତ୍ତନୋ ଚ ଆସୱାନଂ ଖୟଂ ଞାଣଂ ଦିଟ୍ଠେକଟ୍ଠାନଂ ଚତୁଭୂମିମୁପାଦାୟ ୟାୱ ନୱନ୍ନଂ ଅରହନ୍ତାନଂ ଆସୱକ୍ଖୟୋ ଓଧିସୋ ସେକ୍ଖାନଂ ଅନୋଧିସୋ ଅରହନ୍ତାନଂ। ତତ୍ଥ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଦ୍ୱୀହି ଆସୱେହି ଅନାସୱା କାମାସୱେନ ଚ ଭୱାସୱେନ ଚ, ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତି ଦ୍ୱୀହି ଆସୱେହି ଅନାସୱା ଦିଟ୍ଠାସୱେନ ଚ ଅୱିଜ୍ଜାସୱେନ ଚ, ଇମାସଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ୱିମୁତ୍ତୀନଂ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଂ, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଆସୱକ୍ଖୟେ ଞାଣଂ। ଦସମଂ ତଥାଗତବଲଂ।

୨୦ . ଇମେସୁ ଦସସୁ ବଲେସୁ ଠିତୋ ତଥାଗତୋ ପଞ୍ଚୱିଧଂ ସାସନଂ ଦେସେତି ସଂକିଲେସଭାଗିୟଂ ୱାସନାଭାଗିୟଂ ଦସ୍ସନଭାଗିୟଂ ଭାୱନାଭାଗିୟଂ ଅସେକ୍ଖଭାଗିୟଂ। ତତ୍ଥ ୟୋ ତଣ୍ହାସଂକିଲେସୋ, ଇମସ୍ସ ଅଲୋଭୋ ନିସ୍ସରଣଂ। ୟୋ ଦିଟ୍ଠିସଂକିଲେସୋ, ଇମସ୍ସ ଅମୋହୋ ନିସ୍ସରଣଂ। ୟୋ ଦୁଚ୍ଚରିତସଂକିଲେସୋ, ଇମସ୍ସ ତୀଣି କୁସଲାନି ନିସ୍ସରଣଂ। କିଂ ନିଦାନଂ? ତୀଣି ଇମାନି [ତୀଣି ହି ଇମାନି (ପୀ॰)] ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତାନି – ଅଭିଜ୍ଝା ବ୍ୟାପାଦୋ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି। ତତ୍ଥ ଅଭିଜ୍ଝା ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ କାୟକମ୍ମଂ ଉପଟ୍ଠପେତି, ଅଦିନ୍ନାଦାନଂ ସବ୍ବଞ୍ଚ ତଦୁପନିବ୍ବଦ୍ଧଂ ୱାଚାକମ୍ମଂ ଉପଟ୍ଠପେତି, ମୁସାୱାଦଞ୍ଚ ସବ୍ବୱିତଥଂ ସବ୍ବଂ ୱାଚମଭାୱଂ ସବ୍ବମକ୍ଖଂ ପଲାସଂ ଅଭିଜ୍ଝା ଅକୁସଲମୂଲନ୍ତି, ସୁଚରିତେ ସୁଚରିତଂ ମୁସାୱାଦା ଅଦିନ୍ନାଦାନା ଅଭିଜ୍ଝାୟ ଚେତନା, ତତ୍ଥ ବ୍ୟାପାଦୋ ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ କାୟକମ୍ମଂ ଉପଟ୍ଠପେତି, ପାଣାତିପାତଂ ସବ୍ବଞ୍ଚ ମେତଂ ଆକଡ୍ଢନଂ ପରିକଡ୍ଢନଂ ନିବ୍ବଦ୍ଧଂ ରୋଚନଂ ୱାଚାକମ୍ମଂ ଉପଟ୍ଠପେତି, ପିସୁଣୱାଚଂ ଫରୁସୱାଚଂ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଞ୍ଚ ଅଭିଜ୍ଝଂ ବ୍ୟାପାଦଂ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିଂ ପୟୋଜେତି, ତସ୍ସ ୟୋ କୋଚି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ଚାଗୋ ରାଗଜୋ ୱା ଦୋସଜୋ ୱା ସବ୍ବସୋ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ସମ୍ଭୂତୋ ଇମିନା କାରଣେନ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିଂ ଉପଟ୍ଠପେତି, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରଂ ୱଚୀକମ୍ମଂ ଉପଟ୍ଠପେତି ସମ୍ଫପ୍ପଲାପଂ। ଇମାନି ତୀଣି ଦୁଚ୍ଚରିତାନି ଅକୁସଲମୂଲାନି।

ୟା ଅଭିଜ୍ଝା, ସୋ ଲୋଭୋ। ୟୋ ବ୍ୟାପାଦୋ, ସୋ ଦୋସୋ। ୟା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି, ସୋ ମୋହୋ। ତାନି ଅଟ୍ଠ ମିଚ୍ଛତ୍ତାନି ଉପଟ୍ଠପେନ୍ତି। ତେସୁ ଗହିତେସୁ ତୀସୁ ଅକୁସଲମୂଲେସୁ ଦସୱିଧଂ ଅକୁସଲମୂଲଂ ପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି, ତସ୍ସ ତିୱିଧସ୍ସ ଦୁଚ୍ଚରିତସଂକିଲେସସ୍ସ ୱାସନାଭାଗିୟଞ୍ଚ ସୁତ୍ତଂ ନିସ୍ସରଣଂ। ତତ୍ଥ ୟୋ ବହୁସିତୋ ନିଦ୍ଦେସୋ ୟଥା ଲୋଭୋ ଦୋସୋ ମୋହୋପି, ତତ୍ଥ ଅସିତୁଂ ଏତ୍ଥ ଲୋଭୋ ଉସ୍ସଦୋ ତେନ କାରଣେନ ତେସୁ ୱା ଧମ୍ମେସୁ ଲୋଭୋ ପଞ୍ଞପିୟତି। ତତ୍ଥାୟଂ ମୋହୋ ଅକୁସଲଂ ମୋହୋ ଅୟଂ ଅୱିଜ୍ଜା, ସା ଚତୁବ୍ବିଧା ରୂପେ ଅଭିନିୱିଟ୍ଠା, ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି, ଅୱିଜ୍ଜାଗତୋ ରୂପୱନ୍ତଂ ଅତ୍ତାନଂ, ଅତ୍ତନି ୱା ରୂପଂ, ରୂପସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ। ତତ୍ଥ କତମଂ ପଦଂ ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିୟା ଉଚ୍ଛେଦଂ ୱଦତି ‘‘ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀର’’ନ୍ତି ନତ୍ଥିକଦିଟ୍ଠି ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଦିଟ୍ଠି ଚ ଅଞ୍ଞୋ ଚ କରୋତି, ଅଞ୍ଞୋ ପଟିସଂୱେଦିୟତି। ପଚ୍ଛିମସଟ୍ଠିକପ୍ପାନଂ ତୀଣି ପଦାନି ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିୟା ସସ୍ସତଂ ଭଜନ୍ତି ‘‘ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀର’’ନ୍ତି ଅକିରିୟଞ୍ଚ ତଂ ଦୁକ୍ଖମିଚ୍ଛତୋ ଅହେତୁକା ଚ ପତନ୍ତି ଅନଜ୍ଝାଭାୱୋ ଚ କମ୍ମାନଂ ସବ୍ବଞ୍ଚ ମାନୟି [ମାନତି (ପୀ॰)] । ତତ୍ଥ ‘‘ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ସଂସାରେନ ସୁଦ୍ଧି ଆଜୀୱକା ଛଳାସୀତି ପଞ୍ଞପେନ୍ତି। ୟଥାରୂପେ ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିୟା ଚତୁୱତ୍ଥୁକା, ଏୱଂ ପଞ୍ଚସୁ ଖନ୍ଧେସୁ ୱୀସତିୱତ୍ଥୁକା ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିୟା ସସ୍ସତଂ ଭଜତି। ଅଞ୍ଞାଜୀୱକା ଚ ସସ୍ସତୱାଦିକେ ଚ ସୀଲବ୍ବତଂ ଭଜନ୍ତି ପରାମସନ୍ତି ଇମିନା ଭୱିସ୍ସାମି ଦେୱୋ ୱା ଦେୱଞ୍ଞତରୋ ୱା, ଅୟଂ ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ। ତତ୍ଥ ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିୟା ସୋ ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି, ‘‘ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀର’’ମିତି ତଂ କଙ୍ଖତି ୱିଚିକିଚ୍ଛତି ନାଧିମୁଚ୍ଚତି ନାଭିପ୍ପସୀଦତି ପୁବ୍ବନ୍ତେ ଅପରନ୍ତେ ପୁବ୍ବନ୍ତାପରନ୍ତେ…ପେ॰… ଇତି ୱାସନାଭାଗିୟେସୁ ଠିତସ୍ସ ଅୟଂ ଉପକ୍କିଲେସୋ।

୨୧ . ତତ୍ଥ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟେନ ସବ୍ବଂ ୱିଚିକିଚ୍ଛିତଂ ପଜହତି, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟେନ ଉଦୟବ୍ବୟଂ ପସ୍ସତି, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟେନ ଚିତ୍ତଂ ଏକୋଦି କରୋତି ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟେନ ଆରଭତି। ସୋ ଇମେହି ପଞ୍ଚହି ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି ସଦ୍ଧାନୁସାରୀ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେ ନିରତୋ ଅନନ୍ତରିୟଂ ସମାଧିଂ ଉପ୍ପାଦେତି। ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି ସୁଦ୍ଧେହି ଧମ୍ମାନୁସାରୀ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟତାୟ ଅନନ୍ତରିୟଂ ସମାଧିଂ ଉପ୍ପାଦେତି। ସୋ ‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ସଚ୍ଚାନି ଇଦଂ ଦସ୍ସନଭାଗିୟଂ ସୁତ୍ତଂ। ତସ୍ସ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ତୀଣି ସଂୟୋଜନାନି ଦସ୍ସନପହାତବ୍ବାନି ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ପହୀନାନି ଦ୍ୱେ ପୁଗ୍ଗଲକତାନି। ତତ୍ଥ ତୀଣି ଅକୁସଲମୂଲାନି ଭାୱନାପହାତବ୍ବାନି ଉପରିକ୍ଖିତ୍ତାନି ଛ ଭୱେ ନିବ୍ବତ୍ତେନ୍ତି। ତତ୍ଥ ତେସୁ ଅଭିଜ୍ଝାୟ ଚ ବ୍ୟାପାଦେସୁ ତନୁକତେସୁ ଛ ଭୱା ପରିକ୍ଖୟା ମରିୟାଦଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଦ୍ୱେ ଭୱା ଅୱସିଟ୍ଠା। ତସ୍ସ ଅଭିଜ୍ଝା ଚ ବ୍ୟାପାଦୋ ଚ ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ପରିକ୍ଖୀଣା ହୋନ୍ତି। ଏକୋ ଭୱୋ ଅୱସିଟ୍ଠୋ ହୋତି। ସୋ ଚ ମାନୱସେନ ନିବ୍ବତ୍ତେତି। କିଞ୍ଚାପି ଏତ୍ଥ ଅଞ୍ଞେପି ଚତ୍ତାରୋ କିଲେସା ରୂପରାଗୋ ଭୱରାଗୋ ଅୱିଜ୍ଜା ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ କେତୁସ୍ମିମାନଭୂତା ନପ୍ପଟିବଲା ଅସ୍ମିମାନଂ ୱିନିୱତ୍ତେତୁଂ, ସବ୍ବେପି ତେ ଅସ୍ମିମାନସ୍ସ ପହାନଂ ଆରଭତେ। ଖୀଣେସୁ ନ ଚ ତେସୁ ଇଦମୁତ୍ତରିଦସ୍ସନଭୂମିୟଂ ପଞ୍ଚସୁ ସେକ୍ଖପୁଗ୍ଗଲେସୁ ତୀସୁ ଚ ପଟିପ୍ପନ୍ନକେସୁ ଦ୍ୱୀସୁ ଚ ଫଲଟ୍ଠେସୁ ଭାୱନାଭାଗିୟଂ ସୁତ୍ତଂ। ତଦୁତ୍ତରି ଅସେକ୍ଖଭାଗିୟସୁତ୍ତଂ, କତ୍ଥଚି ଭୂମି ନିପୀଳିୟତି। ଇଦଞ୍ଚ ପଞ୍ଚମଂ ସୁତ୍ତଂ। ତିଣ୍ଣଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଦେସିତଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନସ୍ସ ସେକ୍ଖସ୍ସ ଅସେକ୍ଖସ୍ସ ସଂକିଲେସଭାଗିୟଂ ୱାସନାଭାଗିୟଂ। ପୁଥୁଜ୍ଜନସ୍ସ ଦସ୍ସନଭାଗିୟଂ। ଭାୱନାଭାଗିୟଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ସେକ୍ଖାନଂ। ୟଂ ପଠମନିଦ୍ଦିଟ୍ଠଂ ଅସେକ୍ଖଭାଗିୟଂ ସବ୍ବେସଂ ଅରହନ୍ତାନଂ। ସା ପନ ପଞ୍ଚୱିଧା ସତ୍ତୱୀସଆକାରେ [ସତ୍ତୱୀସଂ ଆକାରେ (ପୀ॰)] ପରିୟେସିତବ୍ବଂ। ଏତେସୁ ତସ୍ସ ଗତୀନଂ ତତୋ ଉତ୍ତରି। ତଞ୍ଚ ଖୋ ସଙ୍ଖେପେନ ପଞ୍ଞାସାୟ ଆକାରେହି ସମ୍ପତତି, ୟେ ପଞ୍ଞାସ ଆକାରା ସାସନେ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠା, ତେ ସଙ୍ଖିପିୟନ୍ତା ଦସହି ଆକାରେହି ପତନ୍ତି। ୟେ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ନିକ୍ଖେପେନ ଠିତେ ସଙ୍ଖିପିୟତ୍ତା ଅଟ୍ଠସୁ ଆକାରେସୁ ପତନ୍ତି। ଚତୂସୁ ଚ ସାଧାରଣେସୁ ସୁତ୍ତେସୁ ୟା ହାରସମ୍ପାତସ୍ସ ଭୂମି, ତେ ସଙ୍ଖିପିୟନ୍ତା ପଞ୍ଚସୁ ସୁତ୍ତେସୁ ପତନ୍ତି। ସଂକିଲେସଭାଗିୟେ ୱାସନାଭାଗିୟେ ଭାୱନାଭାଗିୟେ ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟେ ଅସେକ୍ଖଭାଗିୟେ ଚ। ତେ ସଙ୍ଖିପିୟନ୍ତା ଚତୂସୁ ସୁତ୍ତେସୁ ପତନ୍ତି। ସଂକିଲେସଭାଗିୟେ ୱାସନାଭାଗିୟେ ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟେ ଅସେକ୍ଖଭାଗିୟେ ଚ। ତେ ସଙ୍ଖିପିୟମାନା ତୀସୁ ସୁତ୍ତେସୁ ପତନ୍ତି, ପୁଥୁଜ୍ଜନଭାଗିୟେ ସେକ୍ଖଭାଗିୟେ ଅସେକ୍ଖଭାଗିୟେ ଚ। ତେ ସଙ୍ଖିପିୟନ୍ତା ଦ୍ୱୀସୁ ସୁତ୍ତେସୁ ପତନ୍ତି ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟେ ଚ ପୁବ୍ବୟୋଗଭାଗିୟେ ଚ। ୟଥା ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା ଦ୍ୱେ ଅତ୍ଥୱସେ ସମ୍ପସ୍ସମାନା ତଥାଗତା ଅରହନ୍ତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧା ଧମ୍ମଂ ଦେସେନ୍ତି ସୁତ୍ତଂ ଗେୟ୍ୟଂ…ପେ॰… ସତ୍ଥା ପୁବ୍ବୟୋଗସମନ୍ନାଗତେ ଅପ୍ପକସିରେନ ମଞ୍ଞମାନା ୱସିୟନ୍ତି ପୁବ୍ବୟୋଗା ଚ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ସନ୍ତାନଂ ମଞ୍ଞମାନାଧରାୟ। ତତ୍ଥ ପଞ୍ଞାୱେମତ୍ତତଂ ଅତ୍ତନୋ ସମନୁପସ୍ସମାନେନ ଅଟ୍ଠୱିଧେ ସୁତ୍ତସଙ୍ଖେପେ, ୟତ୍ଥ ୟତ୍ଥ ସକ୍କୋତି, ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ୟୋଜେତବ୍ବଂ। ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ୟୋଜେତ୍ୱା ସୁତ୍ତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବୋ। ନ ହି ସତି ୱେଦନା ମନୋ ଧାରେତ୍ୱା ସକ୍କା ୟେନ କେନଚି ସୁତ୍ତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ ୟଥାଭୂତଂ ନିଦ୍ଦିସିତୁଂ।

ତତ୍ଥ ପୁରିମକାନଂ ସୁତ୍ତାନଂ ଇମା ଉଦ୍ଦାନଗାଥା

କାମନ୍ଧା ଜାଲସଞ୍ଛନ୍ନା, ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣାନି ଚ।

ମନୋପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ଧମ୍ମା, ମହାନାମୋ ଚ ସାକିୟୋ॥

ଉଦ୍ଧଂ ଅଧୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ, ୟଞ୍ଚ ସୀଲକିମତ୍ଥିୟା।

ୟସ୍ସ ସେଲୂପମଂ ଚିତ୍ତଂ, ଉପତିସ୍ସ ପୁଚ୍ଛାଦିକା॥

ୟସ୍ସ କାୟଗତାସତି, ଛନ୍ନଂ ତମୋପରାୟଣୋ।

ନ ତଂ ଦଳ୍ହଂ ଚେତସିକଂ, ଅୟଂ ଲୋକୋତିଆଦିକଂ॥

ଚତ୍ତାରୋ ଚେୱ ପୁଗ୍ଗଲା, ଦଦତୋ ପୁଞ୍ଞଂ ପୱଡ୍ଢିତଂ।

ସୋତାନୁଗତଧମ୍ମେସୁ, ଇମା ତେସଂ ଉଦ୍ଦାନଗାଥା॥

୨୨ . ତତ୍ଥ କତମା ଆଣତ୍ତି?

ସଚେ ଭାୟଥ [ଉଦା॰ ୪୪] ଦୁକ୍ଖସ୍ସ, ସଚେ ୱୋ ଦୁକ୍ଖମପ୍ପିୟଂ।

ମାକତ୍ଥ ପାପକଂ କମ୍ମଂ, ଆୱି ୱା ୟଦି ୱା ରହୋ॥

‘‘ଅତୀତେ , ରାଧ, ରୂପେ ଅନପେକ୍ଖୋ ହୋହୀ’’ତି ୱିତ୍ଥାରେନ କାତବ୍ବା। ‘‘ସୀଲୱନ୍ତେନ , ଆନନ୍ଦ, ପୁଗ୍ଗଲେନ ସଦା କରଣୀୟା କିନ୍ତିମେ ଅୱିପ୍ପଟିସାରୋ ଅସ୍ସା’’ତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଆଣତ୍ତି।

ତତ୍ଥ କତମଂ ଫଲଂ?

ଧମ୍ମୋ ହୱେ ରକ୍ଖତି ଧମ୍ମଚାରିଂ, ଛତ୍ତଂ ମହନ୍ତଂ ୟଥ ୱସ୍ସକାଲେ।

ଏସାନିସଂସୋ ଧମ୍ମେ ସୁଚିଣ୍ଣେ, ନ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି ଧମ୍ମଚାରୀ॥

ଇଦଂ ଫଲଂ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଉପାୟୋ?

‘‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା [ଧ॰ ପ॰ ୨୭୯] ଅନତ୍ତା’’ତି, ୟଦା ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତି।

ଅଥ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି ଦୁକ୍ଖେ, ଏସ ମଗ୍ଗୋ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା॥

‘‘ସତ୍ତହଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଅପି ହିମୱନ୍ତଂ ପବ୍ବତରାଜାନଂ ଚାଲେୟ୍ୟ, କୋ ପନ ୱାଦୋ ଛୱଂ ଅୱିଜ୍ଜଂ ସତ୍ତକେସୁ’’ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ କାତବ୍ବଂ। ଅୟଂ ଉପାୟୋ।

ତତ୍ଥ କତମା ଆଣତ୍ତି ଚ ଫଲଞ୍ଚ?

ସଚେ ଭାୟଥ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ, ସଚେ ୱୋ ଦୁକ୍ଖମପ୍ପିୟଂ।

ମାକତ୍ଥ ପାପକଂ କମ୍ମଂ, ଆୱି ୱା ୟଦି ୱା ରହୋ॥

ସଚେ ହି ପାପକଂ କମ୍ମଂ, କରୋଥ ୱା କରିସ୍ସଥ।

ନ ୱୋ ଦୁକ୍ଖା ପମୋକ୍ଖାତ୍ଥି, ଉପଚ୍ଚାପି ପଲାୟତଂ [ପଲାୟତୋ (ପୀ॰)] ॥

ପୁରିମିକାୟ ଗାଥାୟ ଆଣତ୍ତି ପଚ୍ଛିମିକାୟ ଫଲଂ। ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା ୟା ଚ ଚିତ୍ତଭାୱନା ୟା ଚ ପଞ୍ଞାଭାୱନା ୟା ଚ ଆଣତ୍ତି ରାଗୱିରାଗା ଚ ଫଲଂ।

ତତ୍ଥ କତମଂ ଫଲଞ୍ଚ ଉପାୟୋ ଚ?

ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ [ସଂ॰ ନି॰ ୧.୨୩] ନରୋ ସପଞ୍ଞୋ, ଚିତ୍ତଂ ପଞ୍ଞଞ୍ଚ ଭାୱୟଂ।

ଆତାପୀ ନିପକୋ ଭିକ୍ଖୁ, ସୋ ଇମଂ ୱିଜଟୟେ ଜଟଂ॥

ପୁରିମିକାୟ ଅଡ୍ଢଗାଥାୟ ଉପାୟୋ, ପଚ୍ଛିମିକାୟ ଅଡ୍ଢଗାଥାୟ ଫଲଂ। ନନ୍ଦିୟୋ [ନନ୍ଦିକୋ (ପୀ॰ କ॰)] ସକ୍କୋ ଇସିୱୁତ୍ଥପୁରିରିକାମଏକରକ୍ଖେ [ଇସିୱୁତ୍ତ… (ପୀ॰)] ସୁତ୍ତଂ ମୂଲତୋ ଉପାଦାୟ ୟାୱ ଛସୁ ଧମ୍ମେସୁ। ଉତ୍ତରି ପଞ୍ଚସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୟାଚୟୋଗୋ [ୟୋ ଚ ୟୋଗୋ (ପୀ॰)] କରଣୀୟୋ, ଅୟଂ ଉପାୟୋ। ଅସହଗତସ୍ସ କାମାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ମୁଚ୍ଚତୀତି। ସବ୍ବାସୁ ଛସୁ ତୀସୁ। ଅୟଂ ଉପାୟୋ ଚ ଫଲଞ୍ଚ।

ତତ୍ଥ କତମା ଆଣତ୍ତି ଚ ଫଲଞ୍ଚ ଉପାୟୋ ଚ?

ସୁଞ୍ଞତୋ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖସ୍ସୁ, ମୋଘରାଜ ସଦା ସତୋ।

ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିଂ ଉହଚ୍ଚ [ଊହଚ୍ଚ (ସୁ॰ ନି॰ ୧୧୨୫)] , ଏୱଂ ମଚ୍ଚୁତରୋ ସିୟା॥

‘‘ସୁଞ୍ଞତୋ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖସ୍ସୁ, ମୋଘରାଜା’’ତି ଆଣତ୍ତି। ‘‘ସଦା ସତୋ’’ତି ଉପାୟୋ। ‘‘ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିଂ ଉହଚ୍ଚ, ଏୱଂ ମଚ୍ଚୁତରୋ ସିୟା’’ତି ଫଲଂ। ସମାଧିଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱେଥ, ସମାହିତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ରୂପଂ ଅନିଚ୍ଚନ୍ତି ପଜାନାତି। ଏୱଂ ପସ୍ସଂ ଅରିୟସାୱକୋ ପରିମୁଚ୍ଚତି ଜାତିୟାପି…ପେ॰… ଉପାୟାସେହିପି ଇଧ ତୀଣିପି’’।

୨୩ . ତତ୍ଥ କତମୋ ଅସ୍ସାଦୋ?

କାମଂ କାମୟମାନସ୍ସ, ତସ୍ସ ଚେତଂ ସମିଜ୍ଝତି। ଅୟଂ ଅସ୍ସାଦୋ।

‘‘ଧମ୍ମଚରିୟା ସମଚରିୟା କୁସଲଚରିୟା ହେତୂହି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି’’। ଅୟଂ ଅସ୍ସାଦୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଆଦୀନୱୋ?

କାମେସୁ ୱେ ହଞ୍ଞତେ ସବ୍ବା ମୁଚ୍ଚେୱ – ଅୟଂ ଆଦୀନୱୋ। ପସେନଦିସଂୟୁତ୍ତକେ ସୁତ୍ତେ ପବ୍ବତୋପମା – ଅୟଂ ଆଦୀନୱୋ।

ତତ୍ଥ କତମଂ ନିସ୍ସରଣଂ?

ୟୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେତି, ସପ୍ପସ୍ସେୱ ପଦା ସିରୋ।

ସୋମଂ ୱିସତ୍ତିକଂ ଲୋକେ, ସତୋ ସମତିୱତ୍ତତି॥

ସଂୟୁତ୍ତକେ ସୁତ୍ତଂ ପାରିଚ୍ଛତ୍ତକୋ ପଣ୍ଡୁପଲାସୋ ସନ୍ନିପଲାସୋ – ଇଦଂ ନିସ୍ସରଣଂ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଅସ୍ସାଦୋ ଚ ଆଦୀନୱୋ ଚ?

ୟାନି [ଜା॰ ୧.୨.୧୪୪ ଦୁକନିପାତେ] କରୋତି ପୁରିସୋ, ତାନି ଅତ୍ତନି ପସ୍ସତି।

କଲ୍ୟାଣକାରୀ କଲ୍ୟାଣଂ, ପାପକାରୀ ଚ ପାପକଂ॥

ତତ୍ଥ ୟଂ ପାପକାରୀ ପଚ୍ଚନୁଭୋତି ଅୟଂ ଅସ୍ସାଦୋ। ଲାଭାଲାଭଅଟ୍ଠକେସୁ ବ୍ୟାକରଣଂ, ତତ୍ଥ ଅଲାଭୋ ଅୟସୋ ନିନ୍ଦା ଦୁକ୍ଖଂ, ଅୟଂ ଆଦୀନୱୋ। ଲାଭୋ ୟସୋ ସୁଖଂ ପସଂସା, ଅୟଂ ଅସ୍ସାଦୋ।

ତତ୍ଥ କତମଂ ଅସ୍ସାଦୋ ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ?

‘‘ସୁଖୋ ୱିପାକୋ ପୁଞ୍ଞାନଂ, ଅଧିପ୍ପାୟୋ ଚ ଇଜ୍ଝତି।

ଖିପ୍ପଞ୍ଚ ପରମଂ ସନ୍ତିଂ, ନିବ୍ବାନମଧିଗଚ୍ଛତୀ’’ତି॥

ୟୋ ଚ ୱିପାକୋ ପୁଞ୍ଞାନଂ ୟା ଚ ଅଧିପ୍ପାୟସ୍ସ ଇଜ୍ଝନା, ଅୟଂ ଅସ୍ସାଦୋ। ୟଂ ଖିପ୍ପଞ୍ଚ ପରମଂ ସନ୍ତିଂ ନିବ୍ବାନମଧିଗଚ୍ଛତି, ଇଦଂ ନିସ୍ସରଣଂ।

ବାତ୍ତିଂସାୟ ଚେୱ ମହାପୁରିସଲକ୍ଖଣେହି ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ ମହାପୁରିସସ୍ସ ଦ୍ୱେୟେୱ ଗତିୟୋ ହୋନ୍ତି, ସଚେ ଅଗାରଂ ଅଜ୍ଝାୱସତି, ରାଜା ହୋତି ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ୟାୱ ଅଭିୱିଜିନିତ୍ୱା ଅଜ୍ଝାୱସତି ଅୟଂ ଅସ୍ସାଦୋ। ସଚେ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜତି ସବ୍ବେନ ଓଘେନ [ଓସଧେନ (ପୀ॰ କ॰)] ନିସ୍ସରଣଂ ଅୟଂ ଅସ୍ସାଦୋ ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଆଦୀନୱୋ ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ?

ଆଦାନସ୍ସ [ଆଦିନ୍ନସ୍ସ (କ॰)] ଭୟଂ ଞତ୍ୱା, ଜାତିମରଣସମ୍ଭୱଂ।

ଅନାଦାତୁଂ ନିବ୍ବତ୍ତତି, ଜାତିମରଣସଙ୍ଖୟା॥

ପୁରିମିକାୟ ଅଡ୍ଢଗାଥାୟ ଜାତିମରଣସମ୍ଭୱୋ ଆଦୀନୱୋ। ଅନାଦାତୁଂ ନିବ୍ବତ୍ତତି ଜାତିମରଣସଙ୍ଖୟାତି ନିସ୍ସରଣଂ।

କିଚ୍ଛଂ ୱତାୟଂ ଲୋକୋ ଆପନ୍ନୋ ୟମିଦଂ ଜାୟତେ ଚ ମୀୟତେ ଚ। ୟାୱ କୁଦସ୍ସୁନାମସ୍ସ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅନ୍ତୋ ଭୱିସ୍ସତି ପରତୋ ୱାତି ଏତ୍ଥ ୟା ଉପରିକ୍ଖା, ଅୟଂ ଆଦୀନୱୋ। ୟୋ ଗେଧଂ ଞତ୍ୱା ଅଭିନିକ୍ଖମତି ୟାୱ ପୁରାଣକାୟ ରାଜଧାନିୟା, ଇଦଂ ନିସ୍ସରଣଂ। ଅୟଂ ଆଦୀନୱୋ ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଅସ୍ସାଦୋ ଚ ଆଦୀନୱୋ ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ?

କାମା ହି ଚିତ୍ରା ୱିୱିଧା [ମଧୁରା (ଥେରଗା॰ ୭୮୭)] ମନୋରମା, ୱିରୂପରୂପେହି ମଥେନ୍ତି ଚିତ୍ତଂ।

ତସ୍ମା ଅହଂ [ଥେରଗା॰ ୭୮୭] ପବ୍ବଜିତୋମ୍ହି ରାଜ, ଅପଣ୍ଣକଂ ସାମଞ୍ଞମେୱ ସେୟ୍ୟୋ॥

ୟଂ ‘‘କାମା ହି ଚିତ୍ରା ୱିୱିଧା ମନୋରମା’’ତି ଅୟଂ ଅସ୍ସାଦୋ। ୟଂ ‘‘ୱିରୂପରୂପେହି ମଥେନ୍ତି ଚିତ୍ତ’’ନ୍ତି ଅୟଂ ଆଦୀନୱୋ। ୟଂ ଅହଂ ଅଗାରସ୍ମା ପବ୍ବଜିତୋମ୍ହି ରାଜ ଅପଣ୍ଣକଂ ସାମଞ୍ଞମେୱ ସେୟ୍ୟୋତି ଇଦଂ ନିସ୍ସରଣଂ।

ବଲୱଂ ବାଲୋପମସୁତ୍ତଂ ୟଂ ଆସାୟ ୱା ୱେଦନୀୟଂ କମ୍ମଂ ଗାହତି, ତଥା ଚେପି ୟଂ ୟଂ ପାପକମ୍ମଂ ଅନୁଭୋତି, ତତ୍ଥ ଦୁକ୍ଖୱେଦନୀୟେନ କମ୍ମେନ ଅଭାୱିତକାୟେନ ଚ ୟାୱ ପରିତ୍ତଚେତସୋ ଚ ଆଦୀନୱଂ ଦସ୍ସେତି ସୁଖୱେଦନୀୟେନ କମ୍ମେନ ଅସ୍ସାଦେତି। ୟଂ ପୁରାସଦିସୋ ହୋତି। ଭାୱିତଚିତ୍ତୋ ଭାୱିତକାୟୋ ଭାୱିତପଞ୍ଞୋ ମହାନାମୋ ଅପରିତ୍ତଚେତସୋ, ଇଦଂ ନିସ୍ସରଣଂ।

୨୪ . ତତ୍ଥ କତମଂ ଲୋକିକଂ ସୁତ୍ତଂ?

ନ ହି ପାପଂ କତଂ କମ୍ମଂ, ସଜ୍ଜୁଖୀରଂୱ ମୁଚ୍ଚତି।

ଡହନ୍ତଂ ବାଲମନ୍ୱେତି, ଭସ୍ମଚ୍ଛନ୍ନୋୱ [ଭସ୍ମାଛନ୍ନୋୱ (କ॰) ପସ୍ସ ଧ॰ ପ॰ ୭୧] ପାୱକୋ॥

ଚତ୍ତାରି ଅଗତିଗମନାନି, ଇଦଂ ଲୋକିକଂ ସୁତ୍ତଂ।

ତତ୍ଥ କତମଂ ଲୋକୁତ୍ତରଂ ସୁତ୍ତଂ?

‘‘ୟସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସମଥଙ୍ଗତାନି [ସମଥଂ ଗତାନି (ପୀ॰) ପସ୍ସ ଧ॰ ପ॰ ୯୪] , ଅସ୍ସା ୟଥା ସାରଥିନା ସୁଦନ୍ତା।

ପହୀନମାନସ୍ସ ଅନାସୱସ୍ସ, ଦେୱାପି ତସ୍ସ ପିହୟନ୍ତି ତାଦିନୋ’’ତି॥

‘‘ଅରିୟଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଦେସେସ୍ସାମୀ’’ତି ଇଦଂ ଲୋକୁତ୍ତରଂ ସୁତ୍ତଂ।

ତତ୍ଥ କତମଂ ଲୋକିକଂ ଲୋକୁତ୍ତରଞ୍ଚ ସୁତ୍ତଂ?

ସତ୍ତିୟା ୱିୟ ଓମଟ୍ଠୋ, ଦୟ୍ହମାନୋୱ ମତ୍ଥକେ।

କାମରାଗପ୍ପହାନାୟ, ସତୋ ଭିକ୍ଖୁ ପରିବ୍ବଜେ॥

‘‘ସତ୍ତିୟା ୱିୟ ଓମଟ୍ଠୋ, ଦୟ୍ହମାନୋୱ ମତ୍ଥକେ’’ତି ଲୋକିକଂ।

‘‘କାମରାଗପ୍ପହାନାୟ, ସତୋ ଭିକ୍ଖୁ ପରିବ୍ବଜେ’’ତି ଲୋକୁତ୍ତରଂ।

କବଳୀକାରେ ଆହାରେ ଅତ୍ଥି ଛନ୍ଦୋତି ଲୋକିକଂ। ନତ୍ଥି ଛନ୍ଦୋତି ଲୋକୁତ୍ତରଂ ସୁତ୍ତଂ।

ତତ୍ଥ କତମଂ କମ୍ମଂ?

ୟୋ ପାଣମତିପାତେତି, ମୁସାୱାଦଞ୍ଚ ଭାସତି।

ଲୋକେ ଅଦିନ୍ନଂ ଆଦିୟତି [ଆଦିୟି (କ॰) ପସ୍ସ ଅ॰ ନି॰ ୫.୧୭୪] , ପରଦାରଞ୍ଚ ଗଚ୍ଛତି॥

ସୁରାମେରୟପାନଞ୍ଚ, ୟୋ ନରୋ ଅନୁୟୁଞ୍ଜତି।

ଅପ୍ପହାୟ ପଞ୍ଚ ୱେରାନି, ଦୁସ୍ସୀଲୋ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି॥

ତୀଣିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁଚ୍ଚରିତାନି। ଇଦଂ କମ୍ମଂ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ୱିପାକୋ?

ସଟ୍ଠିୱସ୍ସସହସ୍ସାନି, ୟଥାରୂପୀ ୱିପଚ୍ଚଗା॥

‘‘ଦିଟ୍ଠା ମୟା, ଭିକ୍ଖୱେ [ସଂ॰ ନି॰ ୪.୧୩୫] , ଛ ଫସ୍ସାୟତନିକା ନାମ ନିରୟା। ଦିଟ୍ଠା ମୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଫସ୍ସାୟତନିକା ନାମ ସଗ୍ଗା’’। ଅୟଂ ୱିପାକୋ।

ତତ୍ଥ କତମଂ କମ୍ମଞ୍ଚ ୱିପାକୋ ଚ?

ଅୟସାୱ ମଲଂ ସମୁଟ୍ଠିତଂ, ତତୁଟ୍ଠାୟ ତମେୱ ଖାଦତି।

ଏୱଂ ଅତିଧୋନଚାରିନଂ, ସାନି କମ୍ମାନି ନୟନ୍ତି ଦୁଗ୍ଗତିଂ॥

ଅୟସାୱ ମଲଂ ସମୁଟ୍ଠିତଂ, ୟାୱ ସାନି କମ୍ମାନୀତି ଇଦଂ କମ୍ମଂ। ନୟନ୍ତି ଦୁଗ୍ଗତିନ୍ତି ୱିପାକୋ।

ଚତୂସୁ ସମ୍ମାପଟିପଜ୍ଜମାନୋ ମାତରି ପିତରି ତଥାଗତେ ତଥାଗତସାୱକେ ୟା ସମ୍ମାପଟିପତ୍ତି, ଇଦଂ କମ୍ମଂ। ୟଂ ଦେୱେସୁ ଉପପଜ୍ଜତି, ଅୟଂ ୱିପାକୋ। ଇଦଂ କମ୍ମଞ୍ଚ ୱିପାକୋ ଚ।

୨୫ . ତତ୍ଥ କତମଂ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠଂ ସୁତ୍ତଂ?

ନେଲଙ୍ଗୋ ସେତପଚ୍ଛାଦୋ, ଏକାରୋ ୱତ୍ତତୀ [ୱତ୍ତତେ (କ॰) ଉଦା॰ ୬୫] ରଥୋ।

ଅନୀଘଂ ପସ୍ସ ଆୟନ୍ତଂ, ଛିନ୍ନସୋତଂ ଅବନ୍ଧନଂ।

ୟଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ସମଣେସୁ, ଚିତ୍ତାଗହପତି ଦିସ୍ସତି॥

ଏୱଂ ଇମାୟ ଗାଥାୟ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ।

ଗୋପାଲକୋପମେ ଏକାଦସ ପଦାନି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ରୂପଞ୍ଞୂ ହୋତି। ୟା ଚ ଅତିରେକପୂଜାୟ ପୂଜେତା ହୋତୀତି। ଇମାନି ଏକାଦସ ପଦାନି ୟଥାଭାସିତାନି ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଅନିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ?

ସୁଖୋ ୱିୱେକୋ ତୁଟ୍ଠସ୍ସ, ସୁତଧମ୍ମସ୍ସ ପସ୍ସତୋ।

ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜଂ [ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝଂ (ପୀ॰ କ॰) ପସ୍ସ ଉଦା॰ ୧୧] ସୁଖଂ ଲୋକେ, ପାଣଭୂତେସୁ ସଂୟମୋତି॥

ସୁଖା ୱିରାଗତା ଲୋକେ, କାମାନଂ ସମତିକ୍କମୋ।

ଅସ୍ମିମାନସ୍ସ ୟୋ ୱିନୟୋ, ଏତଂ ୱେ ପରମଂ ସୁଖନ୍ତି॥

ଇଦଂ ଅନିଦ୍ଦିଟ୍ଠଂ। ଅଟ୍ଠ ମହାପୁରିସୱିତକ୍କା। ଇଦଂ ଅନିଦ୍ଦିଟ୍ଠଂ।

ତତ୍ଥ କତମଂ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠଞ୍ଚ ଅନିଦ୍ଦିଟ୍ଠଞ୍ଚ?

ପସନ୍ନନେତ୍ତୋ [ସୁ॰ ନି॰ ୫୫୫] ସୁମୁଖୋ, ବ୍ରହା ଉଜୁ ପତାପୱା।

ମଜ୍ଝେ ସମଣସଙ୍ଘସ୍ସ, ଆଦିଚ୍ଚୋୱ ୱିରୋଚସି॥

ପସନ୍ନନେତ୍ତୋ ୟାୱ ଆଦିଚ୍ଚୋୱ ୱିରୋଚସୀତି ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ। ପସନ୍ନନେତ୍ତୋ ୟୋ ଭଗୱା କଥଞ୍ଚ ପନ ପସନ୍ନନେତ୍ତତା, କଥଂ ସୁମୁଖତା, କଥଂ ବ୍ରହକାୟତା, କଥଂ ଉଜୁକତା, କଥଂ ପତାପୱତା, କଥଂ ୱିରୋଚତାତି ଅନିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ। ଫେଣପିଣ୍ଡୋପମଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ୟଥା ଫେଣପିଣ୍ଡୋ ଏୱଂ ରୂପଂ ୟଥା ପୁବ୍ବୁଳୋ ଏୱଂ ୱେଦନା ମାୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧା ପଞ୍ଚହି ଉପମାହି ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠା। କେନ କାରଣେନ ଫେଣପିଣ୍ଡୋପମଂ ରୂପଂ ସବ୍ବଞ୍ଚ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ୟଂ ୱା ଚତୂହି ଆୟତନେହି? କଥଂ ୱେଦନା ପୁବ୍ବୁଳୂପମା? କତରା ଚ ସା ୱେଦନା ସୁଖା ଦୁକ୍ଖା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା? ଏୱମେସା ଅନିଦ୍ଦିଟ୍ଠା। ଏୱଂ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠଞ୍ଚ ଅନିଦ୍ଦିଟ୍ଠଞ୍ଚ।

୨୬ . ତତ୍ଥ କତମଂ ଞାଣଂ?

ପଞ୍ଞା ହି ସେଟ୍ଠା ଲୋକସ୍ମିଂ, ୟାୟଂ ନିବ୍ବେଧଗାମିନୀ।

ୟାୟ [ୟାୟଂ (କ॰) ପସ୍ସ ଇତିୱୁ॰ ୪୧] ସମ୍ମା ପଜାନାତି, ଜାତିମରଣସଙ୍ଖୟଂ॥

ତୀଣିମାନି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଅନଞ୍ଞାତଞ୍ଞସ୍ସାମୀତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଞ୍ଞାତାୱିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଇଦଂ ଞାଣଂ।

ତତ୍ଥ କତମଂ ନେୟ୍ୟଂ?

କାମେସୁ [ଉଦା॰ ୬୩] ସତ୍ତା କାମସଙ୍ଗସତ୍ତା, ସଂୟୋଜନେ ୱଜ୍ଜମପସ୍ସମାନା।

ନ ହି ଜାତୁ ସଂୟୋଜନସଙ୍ଗସତ୍ତା, ଓଘଂ ତରେୟ୍ୟୁଂ ୱିପୁଲଂ ମହନ୍ତଂ॥

ଚତୂହି ଅଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ଦେୱେସୁ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ଉଦାନେ କାପିୟଂ ସୁତ୍ତଂ ଅପଣ୍ଣକପସାଦନୀୟଂ – ଇଦଂ ନେୟ୍ୟଂ।

ତତ୍ଥ କତମଂ ଞାଣଞ୍ଚ ନେୟ୍ୟଞ୍ଚ?

ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତାତି, ୟଦା ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତି।

ଅଥ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି ଦୁକ୍ଖେ, ଏସ ମଗ୍ଗୋ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା॥

ୟଦା ପସ୍ସତୀତି ଞାଣଂ। ୟୋ ସବ୍ବଧମ୍ମେ ଅନତ୍ତାକାରେନ ଉପଟ୍ଠପେତି ଇଦଂ ନେୟ୍ୟଂ।

ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି, ତତ୍ଥ ତୀଣି ନେୟ୍ୟାନି ମଗ୍ଗସଚ୍ଚଂ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧୋ ଚ ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧୋ ଚ, ଇଦଂ ଞାଣଞ୍ଚ ନେୟ୍ୟଞ୍ଚ।

୨୭ . ତତ୍ଥ କତମଂ ଦସ୍ସନଂ?

ଏସେୱ ମଗ୍ଗୋ [ଧ॰ ପ॰ ୨୭୪ ଧମ୍ମପଦେ] ନତ୍ଥଞ୍ଞୋ, ଦସ୍ସନସ୍ସ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା।

ଏତଞ୍ହି ତୁମ୍ହେ ପଟିପଜ୍ଜଥ, ମାରସ୍ସେତଂ ପମୋହନଂ॥

ଚତୂହି ଅଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟସାୱକୋ ଅତ୍ତନାୱ [ଅତ୍ତନାୟେୱ (କ॰) ସଂ॰ ନି॰ ୫.୧୦୦୩] ଅତ୍ତାନଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ ‘‘ଖୀଣନିରୟୋମ୍ହି ୟାୱ ସୋତାପନ୍ନୋହମସ୍ମି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣୋ’’ତି। ଇଦଂ ଦସ୍ସନଂ।

ତତ୍ଥ କତମା ଭାୱନା?

ୟସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସୁଭାୱିତାନି, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବଲୋକେ।

ସୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ମତି ଚ ରୂପସଞ୍ଞୀ, ସୁମୋହଗତା ନ ଜାନାତି [କିଂସୁ ମୋହଗତାନୁ ଜାନାତି (କ॰)] ॥

ଚତ୍ତାରି ଧମ୍ମପଦାନି – ଅନଭିଜ୍ଝା ଅବ୍ୟାପାଦୋ ସମ୍ମାସତି ସମ୍ମାସମାଧି। ଅୟଂ ଭାୱନା।

ତତ୍ଥ କତମଂ ଦସ୍ସନଞ୍ଚ ଭାୱନା ଚ?

ୱଚସା ମନସାଥ କମ୍ମୁନା ଚ, ଅୱିରୁଦ୍ଧୋ ସମ୍ମା ୱିଦିତ୍ୱା [ୱିଦିତ୍ୱାନ (କ॰) ସୁ॰ ନି॰ ୩୬୭] ଧମ୍ମଂ।

ନିବ୍ବାନପଦାଭିପତ୍ଥୟାନୋ, ସମ୍ମା ସୋ ଲୋକେ ପରିବ୍ବଜେୟ୍ୟ॥

ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ ସଚ୍ଛିକାତୁକାମେନ କତମେ ଧମ୍ମା ମନସିକାତବ୍ବା, ଭଗୱା ଆହ ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା। ଇଦଂ ଦସ୍ସନଞ୍ଚ ଭାୱନା ଚ।

୨୮ . ତତ୍ଥ କତମେ ୱିପାକଧମ୍ମଧମ୍ମା?

ୟାନି କରୋତି ପୁରିସୋତି ୱିତ୍ଥାରୋ। ତୀଣିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଚରିତାନି। ଇମେ ୱିପାକଧମ୍ମଧମ୍ମା।

ତତ୍ଥ କତମେ ନୱିପାକଧମ୍ମଧମ୍ମା?

ରୂପଂ ୱେଦୟିତଂ ସଞ୍ଞା, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୟା ଚେୱ ଚେତନା।

ନେସୋହମସ୍ମି ନ ମେସୋ ଅତ୍ତା, ଇତି ଦିଟ୍ଠୋ ୱିରଜ୍ଜତି॥

ପଞ୍ଚିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଖନ୍ଧା – ଇମେ ନୱିପାକଧମ୍ମଧମ୍ମା।

ତତ୍ଥ କତମୋ ନେୱୱିପାକୋ ନୱିପାକଧମ୍ମଧମ୍ମୋ?

‘‘ୟେ ଏୱଂ ପଟିପଜ୍ଜନ୍ତି, ନୟଂ ବୁଦ୍ଧେନ ଦେସିତଂ।

ତେ ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରିସ୍ସନ୍ତି, ସତ୍ଥୁସାସନକାରକା’’ତି॥

ଇତି ୟା ଚ ସମ୍ମାପଟିପତ୍ତି ୟୋ ଚ ନିରୋଧୋ, ଉଭୟମେତଂ ନେୱୱିପାକୋ ନୱିପାକଧମ୍ମୋ। ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଫଲାନି ଚ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଞ୍ଚ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଫଲାନି ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ ୟାୱ ଅରହତ୍ତଂ।

୨୯ . ତତ୍ଥ କତମଂ ସକୱଚନଂ?

ସବ୍ବପାପସ୍ସ ଅକରଣଂ, କୁସଲସ୍ସ ଉପସମ୍ପଦା।

ସଚିତ୍ତପରିୟୋଦପନଂ, ଏତଂ ବୁଦ୍ଧାନ ସାସନଂ॥

ତୀଣିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିମୋକ୍ଖମୁଖାନି। ଇଦଂ ସକୱଚନଂ।

ତତ୍ଥ କତମଂ ପରୱଚନଂ?

ନତ୍ଥି ପୁତ୍ତସମଂ ପେମଂ, ନତ୍ଥି ଗୋଣସମିତଂ ଧନଂ।

ନତ୍ଥି ସୂରିୟସମା ଆଭା, ସମୁଦ୍ଦପରମା ସରା॥

ହେତୁନା ମାରିସା କୋସିୟା ସୁଭାସିତେନ ସଙ୍ଗାମୱିଜୟୋ ସୋପି ନାମ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ସକଂ ଫଲଂ ପରିଭୁଞ୍ଜମାନୋତି ୱିତ୍ଥାରେନ କାତବ୍ବଂ। ଇଦଂ ପରୱଚନଂ।

ତତ୍ଥ କତମଂ ସକୱଚନଞ୍ଚ ପରୱଚନଞ୍ଚ?

‘‘ୟଂ ପତ୍ତଂ ୟଞ୍ଚ ପତ୍ତବ୍ବଂ, ଉଭୟମେତଂ ରଜାନୁକିଣ୍ଣଂ।

ୟେ ଏୱଂୱାଦିନୋ ନତ୍ଥି, ତେସଂ କାମେସୁ ଦୋସୋ’’ତି॥

ଇଦଂ ପରୱଚନଂ। ୟେ ଚ ଖୋ ତେ ଉଭୋ ଅନ୍ତେ ଅନୁପଗମ୍ମ ୱଟ୍ଟଂ ତେସଂ ନତ୍ଥି ପଞ୍ଞାପନାୟ। ଇଦଂ ସକୱଚନଂ।

‘‘ନନ୍ଦତି ପୁତ୍ତେହି ପୁତ୍ତିମା, ଗୋମା ଗୋହି [ଭୋଗିକୋ ଭୋଗେହି (ପୀ॰) ସଂ॰ ନି॰ ୧.୧୨] ତଥେୱ ନନ୍ଦତି।

ଉପଧୀ ହି ନରସ୍ସ ନନ୍ଦନା, ନ ହି ସୋ ନନ୍ଦତି ୟୋ ନିରୂପଧୀ’’ତି – ପରୱଚନଂ॥

‘‘ସୋଚତି ପୁତ୍ତେହି ପୁତ୍ତିମା, ଗୋମା ଗୋହି ତଥେୱ ସୋଚତି।

ଉପଧୀ ହି ନରସ୍ସ ସୋଚନା, ନ ହି ସୋ ସୋଚତି ୟୋ ନିରୂପଧୀ’’ତି – ସକୱଚନଂ॥

ଇଦଂ ସକୱଚନଂ ପରୱଚନଞ୍ଚ।

୩୦ . ତତ୍ଥ କତମଂ ସତ୍ତାଧିଟ୍ଠାନଂ?

ୟେ କେଚି ଭୂତା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ୟେ ୱାପି, ସବ୍ବେ ଗମିସ୍ସନ୍ତି ପହାୟ ଦେହଂ।

ତଂ ସବ୍ବଜାନିଂ କୁସଲୋ ୱିଦିତ୍ୱା, ଧମ୍ମେ [ଆତାପିୟୋ (ଉଦା॰ ୪୨)] ଠିତୋ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରେୟ୍ୟ॥

ତୟୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ଥାରୋ, ତଥାଗତୋ ଅରହଂ ସେକ୍ଖୋ ପଟିପଦୋ। ଇଦଂ ସତ୍ତାଧିଟ୍ଠାନଂ।

ତତ୍ଥ କତମଂ ଧମ୍ମାଧିଟ୍ଠାନଂ?

ୟଞ୍ଚ କାମସୁଖଂ [ଉଦା॰ ୧୨] ଲୋକେ, ୟଞ୍ଚିଦଂ ଦିୱିୟଂ ସୁଖଂ।

ତଣ୍ହକ୍ଖୟସୁଖସ୍ସେତେ, କଲଂ ନାଗ୍ଘନ୍ତି ସୋଳସିଂ॥

ସତ୍ତିମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ଇଦଂ ଧମ୍ମାଧିଟ୍ଠାନଂ।

ତତ୍ଥ କତମଂ ସତ୍ତାଧିଟ୍ଠାନଞ୍ଚ ଧମ୍ମାଧିଟ୍ଠାନଞ୍ଚ? ଦୁଦ୍ଦସମନ୍ତଂ ସଚ୍ଚଂ ଦୁଦ୍ଦସୋ ପଟିୱେଧୋ ବାଲେହି, ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ନତ୍ଥି ନନ୍ଦୀତି ୱଦାମି। ଦୁଦ୍ଦସମନ୍ତଂ ସଚ୍ଚଂ ଦୁଦ୍ଦସୋ ପଟିୱେଧୋ ବାଲେହୀତି ଧମ୍ମାଧିଟ୍ଠାନଂ। ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ନତ୍ଥି ନନ୍ଦୀତି ସତ୍ତାଧିଟ୍ଠାନଂ। ଦାରୁକ୍ଖନ୍ଧୋପମଂ ଗଙ୍ଗାୟ ତୀରିୟା ଓରିମଞ୍ଚ ତୀରଂ ପାରିମଞ୍ଚ ତୀରଂ ଥଲେ ୱା [ଥଲେୱ ଚ (କ॰) ସଂୟୁତ୍ତନିକାୟେ] ନ ଚ ଉସ୍ସୀଦନଂ, ମଜ୍ଝେ ଚ ନ ସଂସୀଦନଂ ମନୁସ୍ସଗ୍ଗାହୋ ଚ ଅମନୁସ୍ସଗ୍ଗାହୋ ଚ ଅନ୍ତୋପୂତିଭାୱୋ ଚ, ଇଦଂ ଧମ୍ମାଧିଟ୍ଠାନଂ। ଏୱଂ ପନ ଭିକ୍ଖୁ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ଭୱିସ୍ସତି ନିବ୍ବାନପରାୟଣୋତି ସତ୍ତାଧିଟ୍ଠାନଂ। ଇଦଂ ସତ୍ତାଧିଟ୍ଠାନଞ୍ଚ ଧମ୍ମାଧିଟ୍ଠାନଞ୍ଚ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଥୱୋ?

ମଗ୍ଗାନଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ସେଟ୍ଠୋ, ସଚ୍ଚାନଂ ଚତୁରୋ ପଦା।

ୱିରାଗୋ ସେଟ୍ଠୋ ଧମ୍ମାନଂ, ଦ୍ୱିପଦାନଞ୍ଚ ଚକ୍ଖୁମା॥

ତୀଣିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଗ୍ଗାନି – ବୁଦ୍ଧୋ ସତ୍ତାନଂ, ୱିରାଗୋ ଧମ୍ମାନଂ, ସଙ୍ଘୋ ଗଣାନଂ। ଅୟଂ ଥୱୋ।

୩୧ . ତତ୍ଥ କତମଂ ଅନୁଞ୍ଞାତଂ?

କାୟେନ [ଧ॰ ପ॰ ୩୬୧] ସଂୱରୋ ସାଧୁ, ସାଧୁ ୱାଚାୟ ସଂୱରୋ।

ମନସା ସଂୱରୋ ସାଧୁ, ସାଧୁ ସବ୍ବତ୍ଥ ସଂୱୁତୋ।

ସବ୍ବତ୍ଥ ସଂୱୁତୋ ଭିକ୍ଖୁ, ସବ୍ବଦୁକ୍ଖା ପମୁଚ୍ଚତି॥

ଇଦଂ ଭଗୱତା ଅନୁଞ୍ଞାତଂ।

ତୀଣିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, କରଣୀୟାନି – କାୟସୁଚରିତଂ ୱଚୀସୁଚରିତଂ ମନୋସୁଚରିତଂ। ଇଦଂ ଅନୁଞ୍ଞାତଂ।

ତତ୍ଥ କତମଂ ପଟିକ୍ଖିତ୍ତଂ?

ନତ୍ଥି ପୁତ୍ତସମଂ ପେମଂ। ୱିତ୍ଥାରୋ ଇଦଂ ପଟିକ୍ଖିତ୍ତଂ।

ତୀଣିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅକରଣୀୟାନି ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଦେସିତାନି। କତମାନି ତୀଣି? କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତଂ ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ। ଇଦଂ ପଟିକ୍ଖିତ୍ତଂ।

ତତ୍ଥ କତମଂ ଅନୁଞ୍ଞାତଞ୍ଚ ପଟିକ୍ଖିତ୍ତଞ୍ଚ?

କାୟେନ କୁସଲଂ କରେ, ଅସ୍ସ କାୟେନ ସଂୱୁତୋ।

କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ ହିତ୍ୱା, କାୟସୁଚରିତଂ ଚରେ॥

ଦ୍ୱୀହି ପଠମପଦେହି ଚତୁତ୍ଥେନ ଚ ପଦେନ ଅନୁଜାନାତି। କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ ହିତ୍ୱାତି ତତିୟେନ ପଦେନ ପଟିକ୍ଖିତ୍ତନ୍ତି। ମହାୱିଭଙ୍ଗୋ ଅଚିରତପାନାଦୋ।

ତତ୍ଥିମା ଉଦ୍ଦାନଗାଥା

ସଚେ ଭାୟସି ଦୁକ୍ଖସ୍ସ, ମାଭିନନ୍ଦି ଅନାଗତଂ।

ୱସ୍ସକାଲେ ୟଥା ଛତ୍ତଂ, କୁସଲାନି କମତ୍ଥକେ॥

ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତାତି, ସମାଗତଂ ୱିଚାଲୟେ।

ନ ୱୋ ଦୁକ୍ଖା ପମୋକ୍ଖାତ୍ଥି, ସମଥୋ ଚ ୱିପସ୍ସନା॥

କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ଉପାଦାୟ, ୟୋ ସୋ ୱିତକ୍କେହି ଖଜ୍ଜତି।

ସୁଭାୱିତତ୍ତେ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ, ସୋ ଇମଂ ୱିଜଟୟେ ଜଟଂ॥

ସୁଞ୍ଞତୋ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖସ୍ସୁ, ସମାଧିଭାୱି ଭାୱସେ।

କାମଂ କାମୟମାନସ୍ସ, ଧମ୍ମଚରିୟାୟ ସୁଗତିଂ॥

ହଞ୍ଞତେ ସବ୍ବା ମୁଚ୍ଚେୱ, ନିପ୍ପୋଠେନ୍ତୋ ଚତୁଦ୍ଦିସା।

ୟୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେତି, ପାରିଛତ୍ତୋପମେୱ ଚ॥

ୟାନି କରୋତି ପୁରିସୋ, ଲୋକଧମ୍ମା ପକାସିତା।

ସୁଖୋ ୱିପାକୋ ପୁଞ୍ଞାନଂ, ତତିୟଂ ଅଞ୍ଞଂ ନ ୱିଜ୍ଜତି॥

ଆଦାନସ୍ସ ଭୟଂ ଞତ୍ୱା, ଜାୟତେ ଜୀୟତେପି ଚ।

କାମା ହି ଚିତ୍ରା ୱିୱିଧା, ଅଥ ଲୋଣସଲ୍ଲୋପମଂ॥

ନ ହି ପାପଂ କତଂ କମ୍ମଂ, ଅଗତୀହି ଚ ଗଚ୍ଛତି।

ୟସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସମଥଙ୍ଗତାନି, ତଥେୱ ପଞ୍ଚଞାଣିକୋ॥

ସତ୍ତିୟା ୱିୟ ଓମଟ୍ଠୋ, ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚ ପତିଟ୍ଠିତା।

ୟୋ ପାଣମତିପାତେତି, ତୀଣି ଦୁଚ୍ଚରିତାନି ଚ॥

ସଟ୍ଠିୱସ୍ସସହସ୍ସାନି, ଖଣଂ ଲଦ୍ଧାନ ଦୁଲ୍ଲଭଂ।

ଅୟସାୱ ମଲଂ ସମୁଟ୍ଠିତଂ, ଚତୂସୁ ପଟିପତ୍ତିସୁ॥

ନେଲଙ୍ଗୋ ସେତପଚ୍ଛାଦୋ, ଅଥ ଗୋପାଲକୋପମଂ।

ସୁଖୋ ୱିୱେକୋ ତୁଟ୍ଠସ୍ସ, ୱିତକ୍କା ଚ ସୁଦେସିତା॥

ଫେଣପିଣ୍ଡୋପମଂ ରୂପଂ, ବ୍ରହା ଉଜୁ ପତାପୱା।

ପଞ୍ଞା ହି ସେଟ୍ଠା ଲୋକସ୍ମିଂ, ଅନଞ୍ଞା ତୀଣି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି॥

କାମେସୁ ସତ୍ତା କାମସଙ୍ଗସତ୍ତା, ଅଥ ୱଣ୍ଣୋ ରହସ୍ସୱା।

ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତାତି, ଅରିୟସଚ୍ଚଞ୍ଚ ଦେସିତଂ॥

ଏସେୱ ମଗ୍ଗୋ ନତ୍ଥଞ୍ଞୋ, ସୋତାପନ୍ନୋତି ବ୍ୟାକରେ।

ୟସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସୁଭାୱିତାନି, ଅଥ ଧମ୍ମପଦେହି ଚ॥

ୱଚସା ମନସା ଚେୱ, ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧା ଅନିଚ୍ଚତୋ।

ୟାନି କରୋତି ପୁରିସୋ, ତୀଣି ସୁଚରିତାନି ଚ॥

ରୂପଂ ୱେଦୟିତଂ ସଞ୍ଞା, ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧା ପକାସିତା।

ୟୋ ଏୱଂ ପଟିପଜ୍ଜତି, ବ୍ରହ୍ମା ଚେୱ ଫଲାନି ଚ॥

ସବ୍ବପାପସ୍ସ ଅକରଣଂ, ୱିମୋକ୍ଖା ତଂ ହି ଦେସିତା।

ନତ୍ଥି ପୁତ୍ତସମଂ ପେମଂ, ଦେୱାନଂ ଅସୁରାନ ଚ॥

ୟଂ ପତ୍ତଂ ୟଞ୍ଚ ପତ୍ତବ୍ବଂ, ନନ୍ଦତି ସୋଚତି ନିଚ୍ଚଂ।

ୟେ କେଚି ଭୂତା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ସତ୍ଥାରୋ ଚ ପକାସିତା॥

ୟଞ୍ଚ କାମସୁଖଂ ଲୋକେ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଚ ସୁଦେସିତା।

ମଗ୍ଗାନଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ସେଟ୍ଠୋ, ତୟୋ ଚ ଅଗ୍ଗପତ୍ତିୟୋ॥

କାୟେନ ସଂୱରୋ ସାଧୁ, କରଣୀୟଞ୍ଚ ଦେସିତଂ।

ନତ୍ଥି ଅତ୍ତସମଂ ପେମଂ, ଅରିୟା ତୀଣି ଚ ଦେସିତା॥

କାୟେନ କୁସଲଂ ଅଭିରତୋ, ୱିନୟଞ୍ଚ କାମସୁଖଂ ଲୋକେ।

ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଚ ସୁଦେସିତା, ଦୁଦ୍ଦସଂ ଅନତଂ ଚେୱ ପରାପରଂ ଚ।

ପେଟକୋପଦେସେ ସାସନପ୍ପଟ୍ଠାନଂ ନାମ ଦୁତିୟଭୂମି ସମତ୍ତା।

୩. ସୁତ୍ତାଧିଟ୍ଠାନତତିୟଭୂମି

୩୨ . ତତ୍ଥ କତମଂ ସୁତ୍ତାଧିଟ୍ଠାନଂ?

ଲୋଭାଧିଟ୍ଠାନଂ ଦୋସାଧିଟ୍ଠାନଂ ମୋହାଧିଟ୍ଠାନଂ ଅଲୋଭାଧିଟ୍ଠାନଂ ଅଦୋସାଧିଟ୍ଠାନଂ ଅମୋହାଧିଟ୍ଠାନଂ କାୟକମ୍ମାଧିଟ୍ଠାନଂ ୱାଚାକମ୍ମାଧିଟ୍ଠାନଂ ମନୋକମ୍ମାଧିଟ୍ଠାନଂ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟାଧିଟ୍ଠାନଂ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟାଧିଟ୍ଠାନଂ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟାଧିଟ୍ଠାନଂ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟାଧିଟ୍ଠାନଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟାଧିଟ୍ଠାନଂ।

ତତ୍ଥ କତମଂ ଲୋଭାଧିଟ୍ଠାନଂ?

ୱିତକ୍କମଥିତସ୍ସ [ୱିତକ୍କନିମ୍ମଥିତସ୍ସ (କ॰) ଧ॰ ପ॰ ୩୪୯] ଜନ୍ତୁନୋ, ତିବ୍ବରାଗସ୍ସ ସୁଭାନୁପସ୍ସିନୋ।

ଭିୟ୍ୟୋ ତଣ୍ହା ପୱଡ୍ଢତି, ଏସ ଖୋ ଗାଳ୍ହଂ କରୋତି ବନ୍ଧନଂ॥

ୱିତକ୍କମଥିତସ୍ସାତି କାମରାଗୋ। ସୁଭାନୁପସ୍ସିନୋତି କାମରାଗୱତ୍ଥୁ। ଭିୟ୍ୟୋ ତଣ୍ହା ପୱଡ୍ଢତୀତି କାମତଣ୍ହା। ଏସ ଗାଳ୍ହଂ କରୋତି ବନ୍ଧନନ୍ତି ରାଗଂ, ଇତି ୟୋ ୟୋ ଧମ୍ମୋ ମୂଲନିକ୍ଖିତ୍ତୋ, ସୋ ୟେୱେତ୍ଥ ଧମ୍ମୋ ଉଗ୍ଗାୱହିତବ୍ବୋ [ଉଗ୍ଗାପୟିତବ୍ବୋ (ପୀ॰ କ॰)] । ନ ଭଗୱା ଏକଂ ଧମ୍ମଂ ଆରବ୍ଭ ଅଞ୍ଞଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି। ୟସ୍ସ ୱିତକ୍କେତି କାମୱିତକ୍କୋ ତମେୱ ୱିତକ୍କଂ କାମୱିତକ୍କେନ ନିଦ୍ଦିସୀୟତି। ତିବ୍ବରାଗସ୍ସାତି ତସ୍ସେୱ ୱିତକ୍କସ୍ସ ୱତ୍ଥୁଂ ନିଦ୍ଦିସତି। ସୁଭାନୁପସ୍ସିନୋ ଭିୟ୍ୟୋ ତଣ୍ହା ପୱଡ୍ଢତୀତି ତମେୱ ରାଗଂ କାମତଣ୍ହାତି ନିଦ୍ଦିସତି। ଏସ ଗାଳ୍ହଂ କରୋତି ବନ୍ଧନନ୍ତି ତମେୱ ତଣ୍ହାସଂୟୋଜନଂ ନିଦ୍ଦିସତି। ଏୱଂ ଗାଥାସୁ ଅନୁମିନିତବ୍ବଂ। ଏୱଂ ସୱେୟ୍ୟାକରଣେସୁ।

ତତ୍ଥ ଭଗୱା ଏକଂ ଧମ୍ମଂ ତିୱିଧଂ ନିଦ୍ଦିସତି, ନିସ୍ସନ୍ଦତୋ ହେତୁତୋ ଫଲତୋ।

ଦଦଂ ପିୟୋ [ପସ୍ସ ସଂୟୁତ୍ତନିକାୟେ] ହୋତି ଭଜନ୍ତି ନଂ ବହୂ, କିତ୍ତିଞ୍ଚ ପପ୍ପୋତି ୟସୋ ଚ ୱଡ୍ଢତି।

ଅମଙ୍କୁଭୂତୋ ପରିସଂ ୱିଗାହତି, ୱିସାରଦୋ ହୋତି ନରୋ ଅମଚ୍ଛରୀ॥

ଦଦନ୍ତି ୟଂ ୟଂ ଦାନଂ, ଇଦଂ ଦାନମୟିକଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ରିୟଂ। ତତ୍ଥ ହେତୁ। ୟଂ ଚେତଂ। ଭଜନ୍ତି ନଂ ବହୂ, କିତ୍ତିନ୍ତି ୟୋ ଚ କଲ୍ୟାଣୋ କିତ୍ତିସଦ୍ଦୋ ଲୋକେ ଅବ୍ଭୁଗ୍ଗଚ୍ଛତି, ୟଂ ବହୁକସ୍ସ ଜନସ୍ସ ପିୟୋ ଭୱତି ମନାପୋ ଚ। ୟଞ୍ଚ ଅୱିପ୍ପଟିସାରୀ କାଲଙ୍କରୋତି ଅୟଂ ନିସ୍ସନ୍ଦୋ। ୟଂ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ଦେୱେସୁ ଉପପଜ୍ଜତୀତି ଇଦଂ ଫଲଂ। ଇଦଂ ଲୋଭାଧିଟ୍ଠାନଂ।

୩୩ . ତତ୍ଥ କତମଂ ଦୋସାଧିଟ୍ଠାନଂ?

ୟୋ ପାଣମତିପାତେତି, ମୁସାୱାଦଞ୍ଚ ଭାସତି।

ଲୋକେ ଅଦିନ୍ନଂ ଆଦିୟତି, ପରଦାରଞ୍ଚ ଗଚ୍ଛତି।

ସୁରାମେରୟପାନଞ୍ଚ, ୟୋ ନରୋ ଅନୁୟୁଞ୍ଜତି [ଅଭିଗିଜ୍ଝତି (ପୀ॰ କ॰) ପସ୍ସ ଅ॰ ନି॰ ୫.୧୭୪] ॥

ଅପ୍ପହାୟ ପଞ୍ଚ ୱେରାନି, ଦୁସ୍ସୀଲୋ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି।

କାୟସ୍ସ ଭେଦା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ, ନିରୟଂ ସୋପପଜ୍ଜତି॥

ୟୋ ପାଣମତିପାତେତୀତି ଦୁଟ୍ଠୋ ପାଣମତିପାତେତି। ମୁସାୱାଦଞ୍ଚ ଭାସତୀତି ଦୋସୋପଘାତାୟ ମୁସାୱାଦଞ୍ଚ ଭାସତି। ସୁରାମେରୟପାନଞ୍ଚ, ୟୋ ନରୋ ଅନୁୟୁଞ୍ଜତୀତି ଦୋସୋ ନିଦାନଂ। ୟୋ ଚ ସୁରାମେରୟପାନଂ ଅନୁୟୁଞ୍ଜତି ୟଥାପରଦାରୱିହାରୀ [ୟଥାପମୁଦିତୱିହାରୀ (କ॰)] ଅମିତ୍ତା ଜନୟନ୍ତି।

ପଞ୍ଚ ୱେରାନି ଅପ୍ପହାୟାତି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଭିକ୍ଖାପଦାନଂ ସମତିକ୍କମନଂ ସବ୍ବେସଂ ଦୋସଜାନଂ ସା ପଣ୍ଣତ୍ତି, ତେନେୱ ଦୋସଜନିତେନ କମ୍ମେନ ଦୁସ୍ସୀଲୋ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି ସୋପି ଧମ୍ମୋ ହେତୁନା ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବୋ, ନିସ୍ସନ୍ଦେନ ଫଲେନ ଚ।

ତୀଣି ବାଲସ୍ସ ବାଲଲକ୍ଖଣାନି – ଦୁବ୍ଭାସିତଭାସୀ [ଦୁବ୍ଭାସିତଭାସିତା (ପୀ॰ କ॰) ପସ୍ସ ଅ॰ ନି॰ ୩.୩] ଚ ହୋତି, ଦୁଚ୍ଚିନ୍ତିତଚିନ୍ତୀ ଚ ଦୁକ୍କଟକମ୍ମକାରୀ ଚ। ତତ୍ଥ ୟଂ କାୟେନ ଚ ୱାଚାୟ ଚ ପରକ୍କମତି, ଇଦମସ୍ସ ଦୁକ୍କଟକମ୍ମକାରୀ। ତାୟଂ ୟଥା ଚ ମୁସାୱାଦଂ ଭାସତି ୟଥା ପୁବ୍ବନିଦ୍ଦିଟ୍ଠଂ , ଇଦମସ୍ସ ଦୁବ୍ଭାସିତା। ୟଞ୍ଚ ସଙ୍କପ୍ପେତି ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ ବ୍ୟାପାଦଂ, ଇଦମସ୍ସ ଦୁଚ୍ଚିନ୍ତିତଚିନ୍ତିତା। ୟଂ ସୋ ଇମେହି ତୀହି ବାଲଲକ୍ଖଣେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ତୀଣି ତଜ୍ଜାନି ଦୁକ୍ଖାନି ଦୋମନସ୍ସାନି ଅନୁଭୱତି, ସୋ ଚ ହୋତି ସଭଗ୍ଗତୋ ୱା ପରିସଗ୍ଗତୋ ୱା ତଜ୍ଜଂ କଥଂ କଥନ୍ତି। ୟଦା ଭୱତି ସୋ ଚ ପାଣାତିପାତାଦିଦସଅକୁସଲକମ୍ମପଥା, ସୋ ତତୋନିଦାନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତୀତି। ପୁନ ଚପରଂ ୟଦା ପସ୍ସତି ଚୋରଂ ରାଜାପରାଧିକଂ ରଞ୍ଞା ଗହିତଂ ଜୀୱିତା ୱୋରୋପେତଂ, ତସ୍ସେୱଂ ଭୱତି ସଚେ ମମମ୍ପି ରାଜା ଜାନେୟ୍ୟ ମମମ୍ପି ରାଜା ଗାହାପେତ୍ୱା ଜୀୱିତା ୱୋରୋପେୟ୍ୟାତି, ସୋ ତତୋନିଦାନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି। ପୁନ ଚପରଂ ବାଲୋ ୟଦା ଭୱତି ଆସନା ସମାରୂଳ୍ହୋ ୟାୱ ୟା ମେ ଗତି ଭୱିସ୍ସତି ଇତୋ ପେଚ୍ଚ ପରଂ ମରଣାତି ସୋ ତତୋନିଦାନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି ଇତି ବାଲଲକ୍ଖଣଂ ହେତୁ। ତୀଣି ତଜ୍ଜାନି ଦୁକ୍ଖାନି ନିସ୍ସନ୍ଦୋ। କାୟସ୍ସ ଭେଦା ନିରୟେସୁ ଉପପଜ୍ଜତି, ଇଦଂ ଫଲଂ। ଇଦଂ ଦୋସାଧିଟ୍ଠାନଂ।

୩୪ . ତତ୍ଥ କତମଂ ମୋହାଧିଟ୍ଠାନଂ?

ସତଞ୍ଚେୱ ସହସ୍ସାନଂ, କପ୍ପାନଂ ସଂସରିସ୍ସତି।

ଅଥୱା ପି ତତୋ ଭିୟ୍ୟୋ, ଗବ୍ଭା ଗବ୍ଭଂ ଗମିସ୍ସଥ॥

ଅନୁପାଦାୟ ବୁଦ୍ଧୱଚନଂ, ସଙ୍ଖାରେ ଅତ୍ତତୋ ଉପାଦାୟ।

ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରିସ୍ସନ୍ତି, ଠାନମେତଂ ନ ୱିଜ୍ଜତି॥

ୟୋ ୟଂ ଅନମତଗ୍ଗସଂସାରଂ ସମାପନ୍ନୋ ଜାୟତେ ଚ ମୀୟତେ ଚ, ଅୟଂ ଅୱିଜ୍ଜାହେତୁକା। ୟାନିପି ଚ ସଙ୍ଖାରାନଂ ପୟୋଜନାନି, ତାନିପି ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟାନି, ୟଂ ଅଦସ୍ସନଂ ବୁଦ୍ଧୱଚନସ୍ସ, ଅୟଂ ଅୱିଜ୍ଜାସୁତ୍ତେୟେୱ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠଂ। ୟୋ ଚ ସଙ୍ଖାରେ ଅତ୍ତତୋ ହରତି ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ପଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ ଉପଗଚ୍ଛତି। ‘‘ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା’’ତି ଇଦଂ ସୁତ୍ତଂ ଅୱିଜ୍ଜାୟ ନିକ୍ଖିତ୍ତଂ, ଅୱିଜ୍ଜାୟ ନିକ୍ଖିପିତଂ। ଏୱଂ ସତ୍ଥା ସୁତ୍ତେ ନୟେନ [ସୁତନୟେନ (ପୀ॰)] ଧମ୍ମେନ ନିଦ୍ଦିସତି। ଅସାଧାରଣେନ ତଂୟେୱ ତତ୍ଥ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବଂ। ନ ଅଞ୍ଞଂ।

ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’’ନ୍ତି ନପ୍ପଜାନନ୍ତି ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ୱିତ୍ଥାରେନ, ୟଂ ତତ୍ଥ ଅପ୍ପଜାନନା, ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ଅୟଂ ହେତୁ। ଅପ୍ପଜାନନ୍ତୋ ୱିୱିଧେ ସଙ୍ଖାରେ ଅଭିସଙ୍ଖରୋତି, ଅୟଂ ନିସ୍ସନ୍ଦୋ। ୟଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ପରାମସତି ‘‘ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ଅୟଂ ନିସ୍ସନ୍ଦୋ। ୟଂ ପୁନବ୍ଭୱଂ ନିବ୍ବତ୍ତେତି, ଇଦଂ ଫଲଂ। ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସନିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ ହେତୁତୋ ଚ ଫଲତୋ ଚ ନିସ୍ସନ୍ଦତୋ ଚ।

ଏତ୍ଥ ପନ କେଚି ଧମ୍ମା ସାଧାରଣା ଭୱନ୍ତି। ହେତୁ ଖଲୁ ଆଦିତୋୟେୱ ସୁତ୍ତେ ନିକ୍ଖିପିସ୍ସନ୍ତି। ୟଥା କିଂ ଭୱେ ଚତ୍ତାରିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଗତିଗମନାନି। ତତ୍ଥ ୟଞ୍ଚ ଛନ୍ଦାଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି ୟଞ୍ଚ ଭୟାଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି, ଅୟଂ ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ୟଂ ଦୋସା, ଅୟଂ ଦୋସୋୟେୱ । ୟଂ ମୋହା, ଅୟଂ ମୋହୋୟେୱ। ଏୱଂ ଇମାନି ତୀଣି ଅକୁସଲମୂଲାନି ଆଦିତୋୟେୱ ଉପପରିକ୍ଖିତବ୍ବାନି। ୟତ୍ଥ ଏକଂ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବଂ, ତତ୍ଥ ଏକଂ ନିଦ୍ଦିସୀୟତି। ତଥା ଦ୍ୱେ ୟଥା ତୀଣି, ନ ହି ଆଦୀହି ଅନିକ୍ଖିତ୍ତେ ହେତୁ ୱା ନିସ୍ସନ୍ଦୋ ୱା ଫଲଂ ୱା ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବଂ।

ଅୟଞ୍ଚେତ୍ଥ ଗାଥା –

ଛନ୍ଦା ଦୋସା ଭୟା ମୋହା, ୟୋ ଧମ୍ମଂ ଅତିୱତ୍ତତି।

ନିହୀୟତି [ନିହୀୟତେ (ପୀ॰ କ॰) ପସ୍ସ ଅ॰ ନି॰ ୪.୧୭] ତସ୍ସ ୟସୋ, କାଳପକ୍ଖେୱ ଚନ୍ଦିମା॥

କତ୍ଥ ଛନ୍ଦା ଚ ଅୟଂ ଲୋଭୋ ୟଥା ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠଂ ପୁବ୍ବେ। ଇଦଂ ମୋହାଧିଟ୍ଠାନଂ।

୩୫ . ତତ୍ଥ କତମଂ ଅଲୋଭାଧିଟ୍ଠାନଂ?

‘‘ଅସୁଭାନୁପସ୍ସିଂ [ଅସୁଭାନୁପସ୍ସୀ (ପୀ॰) ପସ୍ସ ଧ॰ ପ॰ ୮] ୱିହରନ୍ତଂ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ସୁସଂୱୁତଂ।

ଭୋଜନମ୍ହି ଚ ମତ୍ତଞ୍ଞୁଂ, ସଦ୍ଧଂ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟଂ।

ତଂ ୱେ ନପ୍ପସହତି ମାରୋ, ୱାତୋ ସେଲଂୱ ପବ୍ବତ’’ନ୍ତି॥

ତତ୍ଥ ୟା ଅସୁଭାୟ ଉପପରିକ୍ଖା, ଅୟଂ କାମେସୁ ଆଦୀନୱଦସ୍ସନେନ ପରିଚ୍ଚାଗୋ। ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ସୁସଂୱୁତୋ ତସ୍ସେୱ ଅଲୋଭସ୍ସ ପାରିପୂରିୟଂ ମମ ଆୟତନସୋଚିତଂ ଅନୁପାଦାୟ। ଭୋଜନମ୍ହି ଚ ମତ୍ତଞ୍ଞୁନ୍ତି ରସତଣ୍ହାପହାନଂ। ଇତି ଅୟଂ ଅଲୋଭୋ ଅସୁଭାନୁପସ୍ସିତାୟ ୱତ୍ଥୁତୋ ଧାରୟତି, ସୋ ଅଲୋଭୋ ହେତୁ। ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରତାୟ ଗୋଚରତୋ ଧାରୟତି, ଭୋଜନେମତ୍ତଞ୍ଞୁତାୟ ପରତୋ ଧାରୟତି, ଅୟଂ ନିସ୍ସନ୍ଦୋ। ତଂ ୱେ ନପ୍ପସହତି ମାରୋ, ୱାତୋ ସେଲଂ ୱ ପବ୍ବତନ୍ତି, ଇଦଂ ଫଲଂ। ଇତି ୟୋୟେୱ ଧମ୍ମୋ ଆଦିମ୍ହି ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ, ସୋୟେୱ ମଜ୍ଝେ ଚେୱ ଅୱସାନେ ଚ।

ନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞଂ ଏକଧମ୍ମମ୍ପି ସମନୁପସ୍ସାମି ଅସମୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ କାମଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ଅନୁପ୍ପାଦାୟ ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ପହାନାୟ, ୟଥୟିଦଂ [ୟଦିଦଂ (ପୀ॰ କ॰) ପସ୍ସ ଅ॰ ନି॰ ୧.୧୭] ଅସୁଭନିମିତ୍ତଂ। ତତ୍ଥ ଅସୁଭନିମିତ୍ତଂ ମନସିକରୋନ୍ତସ୍ସ ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ଚେୱ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଚ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ପହୀୟତି। ଇଦଂ ଅଲୋଭସ୍ସ ୱତ୍ଥୁ। ୟଂ ପୁନ ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ କାମରାଗୋ ପରିୟାଦିୟତି ରୂପରାଗଂ ଅରୂପରାଗଂ, ଇତି ଫଲଂ। ଇତି ଅୟମ୍ପି ଚ ଧମ୍ମୋ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ ହେତୁତୋ ଚ ନିସ୍ସନ୍ଦତୋ ଚ ଫଲତୋ ଚ। ଇଦଂ ଅଲୋଭାଧିଟ୍ଠାନଂ।

ତତ୍ଥ କତମଂ ଅଦୋସାଧିଟ୍ଠାନଂ?

ଏକମ୍ପି ଚେ ପାଣମଦୁଟ୍ଠଚିତ୍ତୋ, ମେତ୍ତାୟତି କୁସଲୋ [କୁସଲୀ (କ॰) ପସ୍ସ ଇତିୱୁ॰ ୨୭] ତେନ ହୋତି।

ସବ୍ବେ ଚ ପାଣେ ମନସାନୁକମ୍ପଂ [ଅନୁକମ୍ପମାନୋ (ପୀ॰)] , ପହୂତମରିୟୋ ପକରୋତି ପୁଞ୍ଞଂ॥

ଏକମ୍ପି ଚେ ପାଣମଦୁଟ୍ଠଚିତ୍ତୋ ମେତ୍ତାୟତୀତି ଅୟଂ ଅଦୋସୋ। ନିଗ୍ଘାତେନ ଅସ୍ସାଦୋ, କୁସଲୋ ତେନ ହୋତୀତି ତେନ କୁସଲେନ ଧମ୍ମେନ ସଂୟୁତ୍ତୋ ଧମ୍ମପଞ୍ଞତ୍ତିଂ ଗଚ୍ଛତି। କୁସଲୋତି ୟଥା ପଞ୍ଞାୟ ପଞ୍ଞୋ ପଣ୍ଡିଚ୍ଚେନ ପଣ୍ଡିତୋ। ପହୂତମରିୟୋ ପକରୋତି ପୁଞ୍ଞନ୍ତି ତସ୍ସାୟେୱ ୱିପାକୋ ଅୟଂ ଲୋକିୟସ୍ସ, ନ ହି ଲୋକୁତ୍ତରସ୍ସ। ତତ୍ଥ ୟା ମେତ୍ତାୟନା, ଅୟଂ ହେତୁ। ୟଂ କୁସଲୋ ଭୱତି ଅୟଂ ନିସ୍ସନ୍ଦୋ। ୟାୱ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜୋ ଭୂମିୟଂ ବହୁପୁଞ୍ଞଂ ପସୱତି, ଇଦଂ ଫଲଂ। ଇତି ଅଦୋସୋ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ ହେତୁତୋ ଚ ନିସ୍ସନ୍ଦତୋ ଚ ଫଲତୋ ଚ।

ଏକାଦସାନିସଂସା ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା। ତତ୍ଥ ୟା ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି, ଅୟଂ ଅରିୟଧମ୍ମେସୁ ରାଗୱିରାଗା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି, ଲୋକିକାୟ ଭୂମିକା ହେତୁ, ୟଂ ସୁଖଂ ଆୟତିଂ ମନାପୋ ହୋତି ମନୁସ୍ସାନଂ, ଇମେ ଏକାଦସ ଧମ୍ମା ନିସ୍ସନ୍ଦୋ। ୟଞ୍ଚ ଅକତାୱୀ ବ୍ରହ୍ମକାୟେ ଉପପଜ୍ଜତି। ଇଦଂ ଫଲଂ। ଇଦଂ ଅଦୋସାଧିଟ୍ଠାନଂ।

୩୬ . ତତ୍ଥ କତମଂ ଅମୋହାଧିଟ୍ଠାନଂ?

ପଞ୍ଞା ହି ସେଟ୍ଠା ଲୋକସ୍ମିଂ, ୟାୟଂ ନିବ୍ବେଧଗାମିନୀ [ନିବ୍ବେଧଭାଗିନୀ (ପୀ॰ କ॰) ପସ୍ସ ଇତିୱୁ॰ ୪୧] ।

ୟାୟ ସମ୍ମା ପଜାନାତି, ଜାତିମରଣସଙ୍ଖୟଂ॥

ପଞ୍ଞା ହି ସେଟ୍ଠାତି ୱତ୍ଥୁଂ। ନିବ୍ବେଧଗାମିନୀତି ନିବ୍ବାନଗାମିନିୟଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଟିୱିଜ୍ଝତି। ସମ୍ମା ପଜାନାତି, ଜାତିମରଣସଙ୍ଖୟନ୍ତି ଅମୋହୋ। ପଞ୍ଞାତି ହେତୁ। ୟଂ ପଜାନାତି ଅୟଂ ନିସ୍ସନ୍ଦୋ। ୟୋ ଜାତିମରଣସଙ୍ଖୟୋ, ଇଦଂ ଫଲଂ। ଇତି ଅମୋହୋ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ ହେତୁନା ଚ ନିସ୍ସନ୍ଦେନ ଚ ଫଲେନ ଚ।

ତୀଣିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ [ଇତିୱୁ॰ ୬୨ ତିକନିପାତେ] , ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଅନଞ୍ଞାତଞ୍ଞସ୍ସାମୀତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଞ୍ଞାତାୱିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ତତ୍ଥ କତମଂ ଅନଞ୍ଞାତଞ୍ଞସ୍ସାମୀତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନଭିସମେତସ୍ସ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅରିୟସଚ୍ଚସ୍ସ ଅଭିସମୟାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି, ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି , ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଏୱଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଅରିୟସଚ୍ଚାନଂ କାତବ୍ବଂ। ତତ୍ଥ କତମଂ ଅଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ? ଇଧ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚ’’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ୟା ଚ ମଗ୍ଗୋ, ଇଦଂ ଅଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ଆସୱକ୍ଖୟା ଅନାସୱୋ ହୋତି, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅଞ୍ଞାତାୱିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ତଥାୟଂ ପଞ୍ଞା, ଅୟଂ ହେତୁ। ୟଂ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି, ୟା ପଜାନାତି, ଅୟଂ ନିସ୍ସନ୍ଦୋ। ୟେନ ସବ୍ବସୋ ଆସୱାନଂ ଖୟା ହେତୁ, ୟଂ ଖୟେ ଞାଣମୁପ୍ପଜ୍ଜତି, ଅନୁପ୍ପାଦେ ଞାଣଞ୍ଚ, ଅୟଂ ନିସ୍ସନ୍ଦୋ। ୟଂ ଅରହତ୍ତଂ, ଇଦଂ ଫଲଂ। ତତ୍ଥ ଖୀଣା ମେ ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟନ୍ତି, ଇଦଂ ଖୟେ ଞାଣଂ। ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାମୀତି ଇଦଂ ଅନୁପ୍ପାଦେ ଞାଣଂ। ଇତି ଇମାନି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଅମୋହୋ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ ହେତୁନା ଚ ନିସ୍ସନ୍ଦେନ ଚ ଫଲେନ ଚ। ଇମାନି ଅସାଧାରଣାନି ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠାନି।

ତତ୍ଥ କତମାନି କୁସଲମୂଲାନି ସାଧାରଣାନି? କୁସଲଞ୍ଚ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେସେସ୍ସାମି କୁସଲମୂଲଞ୍ଚେୱ। ତତ୍ଥ କତମଂ କୁସଲମୂଲଂ? ଅଲୋଭୋ ଅଦୋସୋ ଅମୋହୋ। ତତ୍ଥ କତମଂ କୁସଲଂ? ଅଟ୍ଠ ସମ୍ମତ୍ତାନି ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ୟାୱ ସମ୍ମାସମାଧି। ତତ୍ଥ ୟାନି କୁସଲମୂଲାନି, ଅୟଂ ହେତୁ। ୟଞ୍ଚ ଅଲୋଭୋ ତୀଣି କମ୍ମାନି ସମୁଟ୍ଠାପେତି ସଙ୍କପ୍ପଂ ୱାୟାମଂ ସମାଧିଞ୍ଚ, ଅୟଂ ଅଲୋଭସ୍ସ ନିସ୍ସନ୍ଦୋ। ତତ୍ଥ ୟୋ ଅଦୋସୋ, ଅୟଂ ହେତୁ। ୟଂ ତୟୋ ଧମ୍ମେ ପଟ୍ଠପେତି ସମ୍ମାୱାଚଂ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତଂ ସମ୍ମାଆଜୀୱଞ୍ଚ, ଅୟଂ ନିସ୍ସନ୍ଦୋ। ତତ୍ଥ ୟୋ ଅମୋହୋ ହେତୁ, ୟଂ ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମେ ଉପଟ୍ଠପେତି ଅୱିପରୀତଦସ୍ସନମ୍ପି ଚ ଅନଭିଲାପନଂ, ଅୟଂ ନିସ୍ସନ୍ଦୋ। ଇମସ୍ସ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟସ୍ସ ୟଂ ଫଲଂ, ତା ଦ୍ୱେ ୱିମୁତ୍ତିୟୋ ରାଗୱିରାଗା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଅୱିଜ୍ଜା ୱିରାଗା ଚ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତି, ଇଦଂ ଫଲଂ। ଇତି ଇମାନି ତୀଣି କୁସଲମୂଲାନି ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠାନି ହେତୁତୋ ଚ ନିସ୍ସନ୍ଦତୋ ଚ ଫଲତୋ ଚ। ଏୱଂ ସାଧାରଣାନି କୁସଲାନି ପଟିୱିଜ୍ଝିତବ୍ବାନି।

ୟତ୍ଥ ଦୁୱେ ୟତ୍ଥ ତୀଣି। ଅୟଞ୍ଚେତ୍ଥ ଗାଥା।

‘‘ତୁଲମତୁଲଞ୍ଚ ସମ୍ଭୱଂ, ଭୱସଙ୍ଖାରମୱସ୍ସଜି ମୁନି।

ଅଜ୍ଝତ୍ତରତୋ ସମାହିତୋ, ଅଭିନ୍ଦି କୱଚମିୱତ୍ତସମ୍ଭୱ’’ନ୍ତି॥

ତୁଲମତୁଲଞ୍ଚ ସମ୍ଭୱନ୍ତି ତୁଲସଙ୍ଖତଂ ଅତୁଲସଙ୍ଖତଂ। ତତ୍ଥ ୟେ ସଙ୍ଖତା ତୁଲଂ, ତେ ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମା ଅସ୍ସାଦୋ ଚ ଆଦୀନୱୋ ଚ ତୁଲିତା ଭୱନ୍ତି। ଏତ୍ତକୋ କାମେସୁ ଅସ୍ସାଦୋ। ଏତ୍ତକୋ ଆଦୀନୱୋ ଇମସ୍ସ, ଇଦଂ ନିସ୍ସରଣନ୍ତି ଇତି ନିବ୍ବାନଂ ପଜାନାତି। ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ଅତୁଲଂ ନ ଚ ସକ୍କା ତୁଲୟିତୁଂ। ଏତ୍ତକଂ ଏତଂ ନେତଂ ପରମତ୍ଥୀତି ତେନ ଅତୁଲଂ। ଅଥ ପାପୁଣା ରତନଂ କରିତ୍ୱା ଅଚ୍ଛରିୟଭାୱେନ ଅତୁଲଂ। ତତ୍ଥ କୁସଲସ୍ସ ଚ ଅଭିସମ୍ଭୱା ଜାନନା ପସ୍ସନା, ଅୟଂ ଅମୋହୋ। ୟଂ ତତ୍ଥ ଞାତା ଓସିରଣା ଭୱସଙ୍ଖାରାନଂ, ଅୟଂ ଅଲୋଭୋ। ୟଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତରତୋ ସମାହିତୋତି ୱିକ୍ଖେପପଟିସଂହରଣା, ଅୟଂ ଅଦୋସୋ। ଇତି ଇମାନି ତୀଣି କୁସଲମୂଲାନି। ତୁଲମତୁଲସମ୍ଭୱନ୍ତି ଅୟଂ ଅମୋହୋ। ୟୋ ଭୱସଙ୍ଖାରାନଂ ସମୋସରଣଂ ଲୋଭୋ ସମ୍ମାସମାଧୀନଂ ଅସ୍ସାଦୋ, ଅୟଂ ହେତୁ। ୟଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତରତୋ ଅୱିଜ୍ଜଣ୍ଡକୋସଂ ସମ୍ଭେଦୋ, ଅୟଂ ନିସ୍ସନ୍ଦୋ। ସା ପୱତ୍ତି ଇମାନି ତୀଣି ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠାନି କୁସଲମୂଲାନି ହେତୁତୋ ଚ ନିସ୍ସନ୍ଦତୋ ଚ ଫଲତୋ ଚ।

ଏତ୍ତାୱତା ଏସା ପୱତ୍ତି ଚ ନିୱତ୍ତି ଚ ଅକୁସଲମୂଲେହି ପୱତ୍ତତି, କୁସଲମୂଲେହି ନିୱତ୍ତତୀତି ଇମେହି ଚ ତୀହି ସବ୍ବଂ ଅକୁସଲମୂଲଂ ସମୋସରଣଂ ଗଚ୍ଛତି। ସୋ ଧମ୍ମେ ୱା ୱଚନତୋ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ ତଣ୍ହାତି ୱା କୋଧୋତି ୱା ଅସମ୍ପଜଞ୍ଞନ୍ତି ୱା ଅନୁସୟୋତି ୱା ମକ୍ଖୋତି ୱା ପଳାସୋତି ୱା ଅସ୍ସତୀତି ୱା ଇସ୍ସାତି ୱା ମଚ୍ଛରିୟନ୍ତି ୱା ଅଞ୍ଞାଣନ୍ତି ୱା, ତେହି ୟେ ଚ ୱତ୍ଥୂହି ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବଂ। ୟସ୍ସିମାନି ଦ୍ୱେ ୱଚନାନି ଧମ୍ମପଦାନି ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠାନି ନ ସୋ ଅତ୍ଥି କିଲେସା, ୟୋ ଇମେସୁ ନୱସୁ ପଦେସୁ ସମୋଧାନଂ ସମୋସରଣଂ ଗଚ୍ଛତି। ଅୟଂ କିଲେସୋ, ନ ଚ ଲୋଭୋ, ନ ଚ ଦୋସୋ, ନ ଚ ମୋହୋ।

ୟଥା ଅକୁସଲମୂଲାନି, ଏୱଂ କୁସଲାନି ପଟିକ୍ଖେପେନ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବାନି।

ଇଦଂ ଅମୋହାଧିଟ୍ଠାନଂ।

୩୭ . ତତ୍ଥ କତମଂ କାୟକମ୍ମାଧିଟ୍ଠାନଂ?

କାୟେନ କୁସଲଂ କରେ, ଅସ୍ସ କାୟେନ ସଂୱୁତୋ।

କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ ହିତ୍ୱା, କାୟେନ ସୁଚରିତଂ ଚରେ॥

ତୀଣିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଚରିତାନି [ଇତିୱୁ॰ ୬୯ ସୁଚରିତସୁତ୍ତେ] । ପାଣାତିପାତା ୱେରମଣୀ, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ୱେରମଣୀ, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ୱେରମଣୀ, ଇଦଂ କାୟକମ୍ମାଧିଟ୍ଠାନଂ।

ତତ୍ଥ କତମଂ ୱାଚାକମ୍ମାଧିଟ୍ଠାନଂ?

ସୁଭାସିତଂ [ସୁ॰ ନି॰ ୪୫୨ ସୁତ୍ତନିପାତେ] ଉତ୍ତମମାହୁ ସନ୍ତୋ, ଧମ୍ମଂ ଭଣେ ନାଧମ୍ମଂ ତଂ ଦୁତିୟଂ।

ପିୟଂ ଭଣେ ନାପ୍ପିୟଂ ତଂ ତତିୟଂ, ସଚ୍ଚଂ ଭଣେ ନାଲିକଂ ତଂ ଚତୁତ୍ଥଂ॥

ଚତ୍ତାରିମାନି ଚ ୱଚୀସୁଚରିତାନି ଇଦଂ ୱାଚାକମ୍ମାଧିଟ୍ଠାନଂ।

ତତ୍ଥ କତମଂ ମନୋକମ୍ମାଧିଟ୍ଠାନଂ?

ମନେନ କୁସଲଂ କମ୍ମଂ, ମନସା ସଂୱୁତୋ ଭୱେ।

ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ ହିତ୍ୱା, ମନସା ସୁଚରିତଂ ଚରେ॥

ତୀଣିମାନି ମନୋସୁଚରିତାନି, ଅନଭିଜ୍ଝା, ଅବ୍ୟାପାଦୋ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, ଇଦଂ ମନୋକମ୍ମାଧିଟ୍ଠାନଂ। ଇମାନି ଅସାଧାରଣାନି ସୁତ୍ତାନି।

ତତ୍ଥ କତମାନି ସାଧାରଣାନି ସୁତ୍ତାନି?

ୱାଚାନୁରକ୍ଖୀ ମନସା ସୁସଂୱୁତୋ, କାୟେନ ଚ ନାକୁସଲଂ କୟିରା [ଅକୁସଲଂ ନ କୟିରା (ପୀ॰ କ॰) ପସ୍ସ ଧ॰ ପ॰ ୨୮୧] ।

ଏତେ ତୟୋ କମ୍ମପଥେ ୱିସୋଧୟେ, ଆରାଧୟେ ମଗ୍ଗମିସିପ୍ପୱେଦିତଂ॥

ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପାରିସୁଦ୍ଧିୟୋ – କାୟକମ୍ମପାରିସୁଦ୍ଧି, ୱାଚାକମ୍ମପାରିସୁଦ୍ଧି, ମନୋକମ୍ମପାରିସୁଦ୍ଧି।

ତତ୍ଥ କତମା କାୟକମ୍ମପାରିସୁଦ୍ଧି? ପାଣାତିପାତା ୱେରମଣୀ, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ୱେରମଣୀ, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ୱେରମଣୀ। ତତ୍ଥ କତମା ୱଚୀକମ୍ମପାରିସୁଦ୍ଧି? ମୁସାୱାଦା ୱେରମଣୀ…ପେ॰… ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ୱେରମଣୀ। ତତ୍ଥ କତମା ମନୋକମ୍ମପାରିସୁଦ୍ଧି? ଅନଭିଜ୍ଝା ଅବ୍ୟାପାଦୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ଇଦଂ ସାଧାରଣସୁତ୍ତଂ।

ଇତି ସାଧାରଣାନି ଚ ସୁତ୍ତାନି ଅସାଧାରଣାନି ଚ ସୁତ୍ତାନି ପଟିୱିଜ୍ଝିତବ୍ବାନି। ପଟିୱିଜ୍ଝିତ୍ୱା ୱାଚାୟ କାୟେନ ଚ ସୁତ୍ତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବୋ।

୩୮ . ତତ୍ଥ କତମଂ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟାଧିଟ୍ଠାନଂ?

ୟସ୍ସ ସଦ୍ଧା [ସଂ॰ ନି॰ ୧.୨୬୦; ଥେରଗା॰ ୫୦୭ ଅଟ୍ଠକନିପାତେ ଚ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] ତଥାଗତେ, ଅଚଲା ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠିତା।

ସୀଲଞ୍ଚ ୟସ୍ସ କଲ୍ୟାଣଂ, ଅରିୟକନ୍ତଂ ପସଂସିତଂ॥

ସଙ୍ଘେ ପସାଦୋ ୟସ୍ସତ୍ଥି, ଉଜୁଭୂତଞ୍ଚ ଦସ୍ସନଂ।

ଅଦଲିଦ୍ଦୋତି ତଂ ଆହୁ, ଅମୋଘଂ ତସ୍ସ ଜୀୱିତଂ॥

ସଦ୍ଧା ୱେ ନନ୍ଦିକା ଆରାଧିକୋ, ନୋ ତସ୍ସ ସଦ୍ଧୋତି।

ସବ୍ବଂ ସିୟାତି ଭଗୱନ୍ତଂ, ତଥାରୂପୋ ଧମ୍ମସମ୍ପସାଦୋ॥

ଇଦଂ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟାଧିଟ୍ଠାନଂ।

ତତ୍ଥ କତମଂ ୱୀରିୟାଧିଟ୍ଠାନଂ?

ଆରମ୍ଭଥ [ଆରଭଥ (ପୀ॰) ପସ୍ସ ସଂ॰ ନି॰ ୧.୧୮୫] ନିକ୍କମଥ, ୟୁଞ୍ଜଥ ବୁଦ୍ଧସାସନେ।

ଧୁନାଥ ମଚ୍ଚୁନୋ ସେନଂ, ନଳାଗାରଂୱ କୁଞ୍ଜରୋ॥

ଚତ୍ତାରୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ମପ୍ପଧାନା, ଇଦଂ ୱୀରିୟାଧିଟ୍ଠାନଂ॥

ତତ୍ଥ କତମଂ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟାଧିଟ୍ଠାନଂ?

ସତୀମତୋ ସଦା ଭଦ୍ଦଂ, ଭଦ୍ଦମତ୍ଥୁ ସତୀମତୋ।

ସତୀମତୋ ସଦା [ସୁୱେ (ସଂ॰ ନି॰ ୧.୨୩୮)] ସେୟ୍ୟୋ, ସତୀମା ସୁଖମେଧତି॥

ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ୱିତ୍ଥାରେନ କାତବ୍ବା, ଇଦଂ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟାଧିଟ୍ଠାନଂ।

ତତ୍ଥ କତମଂ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟାଧିଟ୍ଠାନଂ?

ଆକଙ୍ଖତୋ ତେ ନରଦମ୍ମସାରଥି, ଦେୱା ମନୁସ୍ସା ମନସା ୱିଚିନ୍ତିତଂ।

ସବ୍ବେନ ଜଞ୍ଞା କସିଣାପି ପାଣିନୋ, ସନ୍ତଂ ସମାଧିଂ ଅରଣଂ ନିସେୱତୋ॥

ତୟୋମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସମାଧୀ – ସୱିତକ୍କୋ ସୱିଚାରୋ, ଅୱିତକ୍କୋ ୱିଚାରମତ୍ତୋ, ଅୱିତକ୍କୋ ଅୱିଚାରୋ। ଇଦଂ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟାଧିଟ୍ଠାନଂ।

ତତ୍ଥ କତମଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟାଧିଟ୍ଠାନଂ?

ପଞ୍ଞା ହି ସେଟ୍ଠା ଲୋକସ୍ମିନ୍ତି ୱିତ୍ଥାରେନ।

ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଞା – ସୁତମୟୀ, ଚିନ୍ତାମୟୀ, ଭାୱନାମୟୀ, ଇଦଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟାଧିଟ୍ଠାନଂ ସୁତ୍ତଂ, ଇମାନି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଧିଟ୍ଠାନାନି ଅସାଧାରଣାନି ସୁତ୍ତାନି।

୩୯ . ତତ୍ଥ କତମାନି ସାଧାରଣାନି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଧିଟ୍ଠାନାନି ସୁତ୍ତାନି?

ଅୱୀତରାଗୋ [ଅ॰ ନି॰ ୬.୫୪] କାମେସୁ, ୟସ୍ସ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟା ମୁଦୂ।

ସଦ୍ଧା ସତି ଚ ୱୀରିୟଂ, ସମଥୋ ଚ ୱିପସ୍ସନା।

ତାଦିସଂ ଭିକ୍ଖୁମାସଜ୍ଜ, ପୁବ୍ବେୱ ଉପହଞ୍ଞତି॥

ପଞ୍ଚିମାନି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟାଦିଇନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ତୀସୁ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେ ୱିତ୍ଥାରେନ ସୁତ୍ତଂ କାତବ୍ବଂ। ଇମାନି ସାଧାରଣାନି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଧିଟ୍ଠାନାନି ସୁତ୍ତାନି। ୟଂ ୟସ୍ସ ସମ୍ବନ୍ଧଂ କୁସଲସ୍ସ ୱା ଅକୁସଲସ୍ସ ୱା ତେନ ତେନ ଅଧିଟ୍ଠାନେନ ତଂ ସୁତ୍ତଂ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବଂ, ନତ୍ଥଞ୍ଞୋ ଧମ୍ମୋ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବୋ। ତତ୍ଥ ସାଧାରଣଂ କୁସଲଂ ନାପି କୁସଲଂ ଅକୁସଲଂ ୟଥା ସାଧାରଣାନି ଚ କୁସଲମୂଲାନି ସାଧାରଣାନି ଚ ଅକୁସଲମୂଲାନି ଉପ୍ପନ୍ନଂ କାମୱିତକ୍କଂ ପଜହତି…ପେ॰… ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା କୁସଲଂ ଅକୁସଲଞ୍ଚ।

ତତ୍ଥିମା ଉଦ୍ଦାନଗାଥା

ୱିତକ୍କୋ ହି ମମତ୍ଥିକୋ [ପମତ୍ଥିକୋ (ପୀ॰)] , ଦଦଂ ପିୟୋ ନରୋ ଇତି।

ୟୋ ପାଣମତିପାତେତି, ତୀଣି ତସ୍ସ ବାଲଲକ୍ଖଣଂ॥

ସତଞ୍ଚେୱ ସହସ୍ସାନଂ, ୟେ ଚ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା।

ଛନ୍ଦା ଦୋସା ଭୟା ମୋହା, ଚତୂହି ଅଗତୀହି ଚ॥

ଅସୁଭାନୁପସ୍ସିଂ ୱିହରନ୍ତଂ, ନିମିତ୍ତେସୁ ଅସୁଭା ଚ।

ଏକମ୍ପି ଚେ ପିୟଂ ପାଣଂ, ମିତ୍ତା ସଚେ ସୁଭାସିତା॥

ପଞ୍ଞା ହି ସେଟ୍ଠା ଲୋକସ୍ମିଂ, ଅନୁଞ୍ଞା ତୀଣି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି।

କୁସଲାକୁସଲମୂଲାନି ଚ, ତୁଲମତୁଲଞ୍ଚ ସମ୍ଭୱଂ॥

କାୟେନ କୁସଲଂ କରେ, ତୀଣି ସୁଚରିତାନି ଚ।

ସୁଭାସିତଂ ଉତ୍ତମମାହୁ, ସନ୍ତୋ ୱଚୀସୁଚରିତାନି ଚ॥

କାୟେନ ଚ କୁସଲଂ କୟିରା, ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତାନି ଚ।

କାୟାନୁରକ୍ଖୀ ଚ ସଦା, ତିସ୍ସୋ ଚ ପାରିସୁଦ୍ଧିୟୋ॥

ୟସ୍ସ ସଦ୍ଧା ତଥାଗତେ, ସମୁପ୍ପାଦେ ଚ ଦେସିତୋ।

ଆରମ୍ଭଥ ନିକ୍କମଥ, ୟା ଚ ସମ୍ମପ୍ପଧାନତା॥

ସତୀମତୋ ସଦା ଭଦ୍ଦଂ, ସତିପଟ୍ଠାନଭାୱନା।

ଆକଙ୍ଖତୋ ଚ ଅନଞ୍ଞାଣଂ, ୟେ ଚ ତୀଣି ସମାଧୟୋ॥

ପଞ୍ଞା ହି ସେଟ୍ଠା ଲୋକସ୍ମିଂ, ତିସ୍ସୋ ପଞ୍ଞା ପକାସିତା।

ଅୱୀତରାଗୋ କାମେସୁ, ତଥେୱ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟା॥

ଇତି ଥେରସ୍ସ ମହାକଚ୍ଚାୟନସ୍ସ

ଜମ୍ବୁୱନୱାସିନୋ ପେଟକୋପଦେସେ

ତତିୟଭୂମି ସୁତ୍ତାଧିଟ୍ଠାନଂ ନାମ।

୪. ସୁତ୍ତୱିଚୟଚତୁତ୍ଥଭୂମି

୪୦ . ତତ୍ଥ କତମୋ ସୁତ୍ତୱିଚୟୋ?

ତତ୍ଥ କୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ପୁବ୍ବାପରସୋ ସାଧୁକଂ ଉପପରିକ୍ଖିୟତି। କିଂନୁ ଖୋ ଇଦଂ ସୁତ୍ତଂ ଆରଭି…ପେ॰… ତେହି ସୁତ୍ତେହି ସହ ଅଧିସନ୍ନଟ୍ଠେହି ୟୁଜ୍ଜତି ଉଦାହୁ ନ ୟୁଜ୍ଜତୀତି?

ୟଥା ଭଗୱା କିଲେସେ ଆଦିମ୍ହି ତତ୍ଥ ଦେସେତି। କିଂ ଦେସିତଂ? ତେସଂ କିଲେସାନଂ ପହାନଂ ଉଦାହୁ ନୋ ଦେସିତନ୍ତି ଉପପରିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। ୟଦି ନ ଦେସିତଂ ଭଗୱତି ତେସଂ କିଲେସାନଂ ପହାନଂ କୁସଲା ଧମ୍ମା ପରିୟେସିତବ୍ବା ୟତ୍ଥ ତେ ଅକୁସଲା ପହାନଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ସଚେ ସମନ୍ନେହମାନୋ ନ ଲଭତି। ତତ୍ଥ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପକଡ୍ଢିତବ୍ବା ୱୀମଂସିତବ୍ବା, ସଂକିଲେସଭାଗିୟସୁତ୍ତଂ, ୟଦି କିଲେସା ଅପକଡ୍ଢିୟନ୍ତା। ୟେ ୱା ନ ଦେନ୍ତି ତତ୍ଥ ଉପପରିକ୍ଖିତବ୍ବା ଅରିୟମଗ୍ଗଧମ୍ମା ତାସୁ ଭୂମୀସୁ କିଲେସା ପହାନଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଉଦାହୁ ନ ଗଚ୍ଛନ୍ତୀତି। ୟତ୍ତକା ପନ କିଲେସା ଦେସିତା। ନ ତତ୍ତକା ଅରିୟଧମ୍ମା ଦେସିତା। ୟତ୍ଥ କିଲେସା ପହାନଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ତତ୍ଥ ୟେ କିଲେସା ଅରିୟଧମ୍ମାନଂ ପଟିପକ୍ଖେନ ନ ୟୁଜ୍ଜନ୍ତି, ତେ ଅପକଡ୍ଢିତବ୍ବା, ସଚେ ଅପକଡ୍ଢିୟନ୍ତା ୟୋଜନଂ ଦେତି। ତତ୍ଥ ଏୱଂ ୱୀମଂସିତବ୍ବଂ। ଦ୍ୱେ ତୀଣି ୱା ତଦୁତ୍ତରି ୱା କିଲେସା ଏକେନ ଅରିୟମଗ୍ଗେନ ପହାନଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତୀତି। ସଚେ ଏୱଂ ୱୀମଂସିୟନ୍ତା ୟୋଜନଂ ଦେତି, ତତ୍ଥ ଉପପରିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। ପରମ୍ପରାୟ ୱା ପିଟକସମ୍ପଦାନେନ ୱା ସୁତ୍ତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ ଚ ନତ୍ଥୋ ଚ। ୟଂ ୱା ନ ସକ୍କା ସୁତ୍ତଂ ନିଦ୍ଦିସିତୁଂ ନେୱ ସୁତ୍ତଂ ୱିଚିକିଚ୍ଛିତବ୍ବଂ। ଏୱଂ ୟଥା ଆଦିମ୍ହି କୁସଲା ଧମ୍ମା ହୋନ୍ତି। ୟେ କିଲେସା ତେ ପହୀନେୟ୍ୟାତି। ତେ ଉପପରିକ୍ଖିତବ୍ବା। ପୁରୋ ୱା କୁସଲୋ ପଟିପକ୍ଖେନ ୱା ପୁରୋ ଦେସନା, ଅନୂନା ଅନଧିକା ଉଗ୍ଗହେତବ୍ବା। ୟଥା ପଠମୋ ଉତ୍ତିଲୋ ୟେସମିଦାନି କିଲେସାନଂ ୟେ ଅରିୟଧମ୍ମା ଦେସିତା ଇମେ କିଲେସା ଇମେହି ଅରିୟଧମ୍ମେହି ପହୀୟନ୍ତି, ଉଦାହୁ ନପ୍ପହୀୟନ୍ତୀତି ୱିଚିନିତବ୍ବା। ୟଦି ଉପପରିକ୍ଖିୟମାନା ୟୁଜ୍ଜନ୍ତି, ଗହେତବ୍ବା। ଅଥ ନ ୟୁଜ୍ଜନ୍ତି, ୟେ କିଲେସା ଅପଟିପକ୍ଖା ହୋନ୍ତି, ତେ କିଲେସା ଅପରିପକ୍ଖିତବ୍ବା। ୟେ ଚ ଅରିୟଧମ୍ମା ପଟିପକ୍ଖା ହୋନ୍ତି, ତେ ଅରିୟଧମ୍ମା ଅପକଡ୍ଢିତବ୍ବା । ନ ହି ଅରିୟଧମ୍ମା ଅନାଗାମିକିଲେସପ୍ପହାନଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ନାପି ଅରିୟଧମ୍ମା ସବ୍ବକିଲେସାନଂ ପହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। ୟଥା କୁସଲା ମେତ୍ତା ଅକୁସଲୋ ରାଗୋ ନ ତୁ କୁସଲା ମେତ୍ତାତି କାରେତ୍ୱା ଅକୁସଲସ୍ସ ରାଗସ୍ସ ପହାନାୟ ସମ୍ଭୱତି ବ୍ୟାପାଦୋ ମେତ୍ତାୟ ପହାନଂ ଗଚ୍ଛତି। ତସ୍ମା ଉଭୋ କିଲେସା ଉପପରିକ୍ଖିତବ୍ବା। ୟୋ ୟୋ ଚ ଧମ୍ମୋ ଉପଦିସିୟତି କୁସଲୋ ୱା ଅକୁସଲୋ ୱା ସୋ ଅପକଡ୍ଢିତବ୍ବୋ। ସଚେ ତେ ୟୁଜ୍ଜନ୍ତି ଅପକଡ୍ଢିୟମାନୋ ନତ୍ଥି ଉପପରିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। ଦ୍ୱେ ୱା କିଲେସା ଏକେନ ଅରିୟଧମ୍ମେନ ପହୀନେୟ୍ୟାତି ଦ୍ୱୀହି ୱା ଅରିୟଧମ୍ମେହି ଏକୋ ୱା କିଲେସୋ ପହୀୟତୀତି।

ଅଥ ୱା ଏୱମ୍ପି ଉପପରିକ୍ଖିୟମାନଂ ୟୁଜ୍ଜତି, ତତ୍ଥ ୱୀମଂସିତବ୍ବଂ ୱା ୟଥା ୟୁଜ୍ଜତି ତତ୍ଥ ୱୀମଂସିତବ୍ବଂ ୱା, ୟଥା ନନୁ ସକ୍କା ସୁତ୍ତଂ ନିଦ୍ଦିସିତୁଂ, ନ ହି ସୁତ୍ତେ ୱିଚିକିଚ୍ଛିତବ୍ବଂ। କିଲେସୋ ମଂ ଅରିୟଧମ୍ମେସୁ ଦେସିତେସୁ ଉଭୟତୋ ଉପପରିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। କିର ୟେ ୱା ଇମେ କିଲେସା ଦେସିତା ୟେ ଚ ଅରିୟଧମ୍ମା ଦେସିତା ଗାଥାୟ ୱା ବ୍ୟାକରଣେନ ୱା, କିଂ ନୁ ଖୋ ଇମେ କିଲେସା ଇମେହି ଅରିୟଧମ୍ମେହି ପହୀୟନ୍ତି, ଉଦାହୁ ନପ୍ପହୀୟନ୍ତି? ଇମେ ୱା ଅରିୟଧମ୍ମା ଇମେସଂ କିଲେସାନଂ ପହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି। କିଞ୍ଚାପି କୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ପହାନଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ନ ତୁ ସବ୍ବେହି ଅରିୟଧମ୍ମେହି ସବ୍ବାକୁସଲା ପହାନଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ୟଥା ମେତ୍ତା କୁସଲୋ ଅକୁସଲୋ ଚ ରାଗୋ ନ ତୁ କୁସଲା ମେତ୍ତା ଅକୁସଲୋ ରାଗୋତି କାରେତ୍ୱା ମେତ୍ତାୟ ରାଗୋ ପହାନଂ, ବ୍ୟାପାଦୋ ମେତ୍ତାୟ ପହାନଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ଏୱଂ କିଲେସୋତି କାରେତ୍ୱା ସୁତ୍ତେନ ପହାନଂ ଗଚ୍ଛତି। ନ ସୁତ୍ତୋ ଧମ୍ମୋତି କାରେତ୍ୱା ସବ୍ବଂ କିଲେସସ୍ସ ପହାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ୟଂ ତୁ ସୁତ୍ତସ୍ସ ଅରିୟଧମ୍ମୋ ସଂକିଲେସପଟିପକ୍ଖୋ, ସୋ ତେନ ପହାନଂ ଗଚ୍ଛତୀତି।

୪୧ . ତତ୍ଥ କୁସଲେ ଦେସିତେ ସୁତ୍ତେ ବ୍ୟାକରଣେ ୱା ସଂକିଲେସା ନ ୟୁଜ୍ଜନ୍ତି ଅରିୟଧମ୍ମା ୱା, ତେ ମହାପଦେସେ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବାୱୟୱେନ ଅପକଡ୍ଢିତବ୍ବା । ତତ୍ଥ କିଲେସେହି ଚ ଦେସିତେହି ଅରିୟଧମ୍ମେସୁ ଚ ୟଦିପି ତେନ ଅରିୟଧମ୍ମେନ ତେ କିଲେସା ପହାନଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତତ୍ଥପି ଉତ୍ତରି ଉପପରିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। କେନ କାରଣେନ ଏତେ କିଲେସା ପଜହିତବ୍ବା, କେନ କାରଣେନ ଅରିୟଧମ୍ମା ଦେସିତାତି? ୟେନ ୟେନ ୱା ଆକାରେନ ଅରିୟଧମ୍ମା ଦେସିତା, ତେନ ତେନ ପକାରେନ ଅୟଂ କିଲେସୋ ଠିତୋ। ଅତ୍ଥି ହି ଏକୋ କିଲେସୋ, ତେନ ୱା ଅରିୟଧମ୍ମା ନ ଅଞ୍ଞଥା ଅଞ୍ଞଥା ପହାତବ୍ବୋ, ୟଥା ଦିଟ୍ଠି ରାଗୋ ଅୱିଜ୍ଜା ଚ ଦସ୍ସନେନ ପହାତବ୍ବା। ସା ଚେ ଏୱଞ୍ଚ ଅୱିଜ୍ଜା ଭାୱନାୟ ଭୂମି ୱା ଧମ୍ମା ଭାୱନାୟ ପହାତବ୍ବା। ସାୟେୱ ଉଦ୍ଧଂଭାଗିୟଂ ଅସଙ୍ଖତଦସ୍ସନାୟ ୱିମୁତ୍ତିୟା ଅନିମିତ୍ତେନ ଚେତୋସମାଧିନା ଅମନସିକାରେନ ପହୀୟତି। ଏୱଂ ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ ଉପପରିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। ୟେ ଦସ୍ସନେନ ପହାତବ୍ବା କିଲେସା ଦସ୍ସନାକାରେନ ଅରିୟଧମ୍ମୋ ଦେସିତୋ, ଭାୱନାୟ ପହାତବ୍ବା ଭାୱନାକାରେନ ଅରିୟଧମ୍ମୋ ଦେସିତୋ, ପତିସେୱନା ପହାତବ୍ବା ପତିସେୱନାକାରେନ ଅରିୟଧମ୍ମୋ ଦେସିତୋ, ଏୱଂ ୱିନୋଦନପହାତବ୍ବା ୟାୱ ସତ୍ତ ଆସୱା କାତବ୍ବା, ୟାୱଞ୍ଞଥା। ଅଞ୍ଞଥା ହେସ ଧମ୍ମୋ ପହାତବ୍ବୋ ଅଞ୍ଞେନାକାରେନ ଅରିୟଧମ୍ମୋ ଦେସିତୋ, ସୋ ଅରିୟଧମ୍ମୋ ଅଞ୍ଞଥା ପରିୟେସିତବ୍ବୋ। ୟଦି ଅୟଂ ଧମ୍ମୋ ପରିୟେସତୋ ୟୋ ଚ ଦେସେତି ୟେନ ୟେନାକାରେନ, ସୋ ଅରିୟଧମ୍ମୋ ପରିୟେସିତବ୍ବୋ, ତେନାକାରେନ କିଲେସୋ ପହୀୟତି। ସୋ ତତ୍ଥ ଉପପରିକ୍ଖିତବ୍ବୋ। ଅଥ ନ ୟୁଜ୍ଜତି ୟଦି ହି ତେନ ସୁତ୍ତେନ ୱିହିତଂ ସୁତ୍ତଂ ୱୀମଂସିତବ୍ବଂ। ୟଥା ୟୁଜ୍ଜତି, ତଥା ଗହେତବ୍ବଂ। ୟଥା ନ ୟୁଜ୍ଜତି, ତଥା ନ ଗହେତବ୍ବଂ, ଅଦ୍ଧା ଏତଂ ଭଗୱତା ନ ଭାସିତଂ, ଆୟସ୍ମତା ୱା ଦୁଗ୍ଗହିତଂ, ୟଥା ମହାପଦେସେ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବଂ, ଭଗୱତା ୟଥାଭୂତଂ ଦେସିତଂ, ୟୋ ଚ ଧମ୍ମୋ ଦେସିତୋ କୁସଲୋ ଚ ଅକୁସଲୋ ଚ ତସ୍ସ ଧମ୍ମସ୍ସ ପଚ୍ଚୟୋ ପରିୟେସିତବ୍ବୋ। ନ ହି ପଚ୍ଚୟା ୱିନା ଧମ୍ମୋ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ତତ୍ଥ କୋ ଆକାରୋ ପରିୟେସନାୟ?

ତତ୍ଥ ତଥାରୂପଂ ସହେତୁ ସପ୍ପଚ୍ଚୟଂ ସୋୟଂ ଧମ୍ମୋ ୱୁତ୍ତୋତି ଇଦଂ ୱୀମଂସିତବ୍ବଂ। ସୋ ଚ ପଚ୍ଚୟୋ ତିୱିଧୋ – ମୁଦୁ ମଜ୍ଝୋ ଅଧିମତ୍ତୋ। ତତ୍ଥ ମୁଦୁମ୍ହି ପଚ୍ଚୟେ ମୁଦୁଧମ୍ମୋ ଗହେତବ୍ବୋ, ଏୱଂ ସତ୍ୟେସ ପଚ୍ଚୟୋ ଦୁୱିଧୋ ପରଂପରାପଚ୍ଚୟୋ ଚ ସମନନ୍ତରପଚ୍ଚୟୋ ଚ। ସୋ ପଚ୍ଚୟୋ ମୁଦୁତେନ ବ୍ୟାଧିମତ୍ତଂ ପରିୟେସିତବ୍ବଂ। କିଂ କାରଣଂ? ଅଞ୍ଞତରୋପି ପଚ୍ଚୟୋ ଅଞ୍ଞେହି ପଚ୍ଚୟେହି ପରିୟତ୍ତିଂ ୱା ପାରିପୂରିଂ ୱା ଗଚ୍ଛତି । ତତ୍ଥ ୟୋ ଧମ୍ମୋ ଦେସିତୋ, ତସ୍ସ ଧମ୍ମସ୍ସ ଏତେନ ୱା କାରଣେନ ୱା ହେତୁ ପରିୟେସିତବ୍ବୋ। ୟଥା ପଚ୍ଚୟୋ ହେତୁନା ପଚ୍ଚୟେନ ଚ, ସୋ ତସ୍ସ ଧମ୍ମସ୍ସ ନିସ୍ସନ୍ଦୋ ପରିୟେସିତବ୍ବୋ। ୟଥା ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ ଅଧିଟ୍ଠାନେ ପଧାନଂ ପରିୟେସତି, ସୋ ପଚ୍ଚୟୋ ପରିୟେସିତବ୍ବୋ। ନ ହି ମୁଦୁସ୍ସ ଧମ୍ମସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତୋ ନିସ୍ସନ୍ଦୋ ଅଧିମତ୍ତସ୍ସ ୱା ନିସ୍ସନ୍ଦସ୍ସ ମୁଦୁଧମ୍ମୋ, ଅଥ ମୁଦୁସ୍ସ ମୁଦୁ ମଜ୍ଝାୟ ମଜ୍ଝୋ ଅଧିମତ୍ତସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତୋ ୟୁଜ୍ଜତି, ତଂ ଗହେତବ୍ବଂ, ଅଥ ନ ୟୁଜ୍ଜତି ନ ଗହେତବ୍ବଂ। ୟଞ୍ଚ ଭଗୱା ଆରଭତି ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୁଂ, ତଂୟେୱ ଧମ୍ମଂ ମଜ୍ଝନ୍ତପରିୟୋସାନଂ ଦେସେତି, ୟଥା ସୁତ୍ତାଧିଟ୍ଠାନେ ଧମ୍ମା ଆଦିମ୍ହି ନିଦ୍ଦିସତି, ତଂୟେୱ ବହୁ ତସ୍ସ ସୁତ୍ତସ୍ସ ପରିୟୋସାନଂ। ତସ୍ସ ହି ଧମ୍ମସ୍ସ ୱସେନ ତଂ ସୁତ୍ତଂ ହୋତି ଗାଥା ୱା ବ୍ୟାକରଣଂ ଖୁଦ୍ଦକଂ ମହନ୍ତଂ ୱା, ୟଥା ପନ ଦୁୱିଧା ଅନୁରୂପନ୍ତି ୱା ଥପନା ଚ ଦେସନାଥପନା। ରୂପନ୍ତିପି ଧମ୍ମସ୍ସ ପରିୟେସିତବ୍ବା। ୟଥା ଚ ଭଗୱତା ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସଂୱରଣଂ ଦେସିତଂ ତଣ୍ହାୟ ନିଗ୍ଗହଣତ୍ଥଂ ଇଚ୍ଛାୱ ହୋତି। ଦେସେତି ୟଥା ଗୋପାଲକୋପମେ ସୁତ୍ତେ ଅଞ୍ଞେହିପି ସୁତ୍ତେହି ଭଗୱା ଭାସତି ଇଚ୍ଛାୱ ହୋତି ମଜ୍ଝିମନିକାୟେ ୱିତକ୍କୋ ଅୟଂ ଭଗୱତୋ ଦେସନାନୁରୂପନ୍ତି ଇତି ସୋ ଧମ୍ମୋ ଅଞ୍ଞେସୁପି ୱେୟ୍ୟାକରଣେସୁ ପରିୟେସିତବ୍ବୋ। ନ ହି ଏକଂ ହି ସୁତ୍ତେ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ। ୟୁଜ୍ଜନଂ ତଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

୪୨ . ତତ୍ଥ କତମଂ ଅନୁଞ୍ଞାତଂ? ୟଂ କିଞ୍ଚି ସୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା ନ ଭାସିତଂ ତଞ୍ଚ ସୁତ୍ତେସୁୟେୱ ନ୍ଦିସ୍ସତି, ଏୱମେତଂ ଧାରେତବ୍ବଂ। ୟଥା ଅସୁକେନ ଭାସିତନ୍ତି, ତଂ ସୁତ୍ତଂ ୱୀମଂସିତବ୍ବଂ। କିଂ ନୁ ଖୋ ଇମଂ ସୁତ୍ତଂ ଅନୁଞ୍ଞାତଂ ଖମଂ ଭଗୱତୋ ଉଦାହୁ ନାନୁଞ୍ଞାତଂ ଖମଂ, କିଞ୍ଚି ରୂପଞ୍ଚ ସୁତ୍ତଂ ଭଗୱତୋ ଅନୁଞ୍ଞାତଂ ଖମଂ କିଞ୍ଚି ରୂପଞ୍ଚ ନାନୁଞ୍ଞାତଂ ଖମଂ? ୟଂ ସବ୍ବସୋ ଅନୋତାରେତ୍ୱା ଦସବଲୋ ଗୋଚରଂ ଦେସେତି, ତଂ ସବ୍ବଂ ସୁତ୍ତଂ ଭଗୱତୋ ନାନୁଞ୍ଞାତଂ ଖମଂ। ଅତ୍ଥିପି ସୋ ସାୱକୋ ଦସବଲାନଂ ଗୋଚରଂ ଜାନାତି ଓଧିସୋ ଅନୋଧିସୋ, ତଂ ପନ ବଲଂ ସବ୍ବସୋ ନ ଜାନାତି ଅଞ୍ଞଥା ନାମ ସୱନେନ, ୟଥା ଆୟସ୍ମତା ସାରିପୁତ୍ତେନ ୟେନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଓୱଦିତୋ, ତସ୍ସ ଆୟସ୍ମତୋ ନତ୍ଥି ଇନ୍ଦ୍ରିୟବଲୱେମତ୍ତଞାଣଂ, ତେନ ପୁଗ୍ଗଲପରୋ [ପୁଗ୍ଗଲୋ ପରୋପରଞ୍ଚ (ପୀ॰)] ପରଞ୍ଚ ତଂ ଅଜାନନ୍ତୋ ସତି ଉତ୍ତରିକରଣୀୟେ ଉପ୍ପାଦିତୋ, ସୋ ଭଗୱତା ଅପସାଦିତୋ। ୟଥାୱ ଆୟସ୍ମା ମହାକସ୍ସପୋ ଭାଗିନେୟ୍ୟଂ ଓୱଦତି ଅନନ୍ତରିୟସମନ୍ନାଗତୋ ଇଦ୍ଧିପାଟିହୀରେନ ଅଙ୍ଗୁଲିୟୋ ଅଦୀପେତ୍ୱା ୟଂ ସବ୍ବେସଂ ଧମ୍ମାନଂ କମ୍ମସମାଦାନାନଂ ହେତୁସୋ ଠାନସୋ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଂ, ତସ୍ସ ଆୟସ୍ମତୋ ସଂୱିଜ୍ଜତେ, ତେନ ନଂ ଓୱଦତି, ତଂ ଭଗୱା କରୋତି।

‘‘ସଚେପି ଦସ ପଜ୍ଜୋତେ, ଧାରୟିସ୍ସସି କସ୍ସପ।

ନେୱ ଦକ୍ଖତି ରୂପାନି, ଚକ୍ଖୁ ତସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜତୀ’’ତି॥

ଅପି ଚ ଖୋ ୟଥା ଦୂତୋ ରାଜୱଚନେନ ସତ୍ତମନୁସାସତି, ଏୱଂ ସେସାନୁଗୋ ଅଞ୍ଞାତକଂ ଘୋସଂ ପରେସଂ ଦେସେତି। ଅନୁଞ୍ଞାତଖମସୁତ୍ତଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଅନନୁଞ୍ଞାତଖମଂ ନ ଗହେତବ୍ବଂ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ସୁତ୍ତସଙ୍କରୋ? ପଞ୍ଚୱିଧଂ ସୁତ୍ତଂ, ସଂକିଲେସଭାଗିୟଂ ୱାସନାଭାଗିୟଂ ଦସ୍ସନଭାଗିୟଂ ଭାୱନାଭାଗିୟଂ ଅସେକ୍ଖଭାଗିୟଂ। ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେୟ୍ୟ ଅଞ୍ଞଂ ଦେସେତି ଅଞ୍ଞସ୍ସ ଚ ସୁତ୍ତସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ଅଞ୍ଞମ୍ହି ସୁତ୍ତେ ନିଦ୍ଦିସତି। ସୁତ୍ତସ୍ସ ୱା ହି ଅନେକାକାରଂ ଅତ୍ଥଂ ନିଦ୍ଦିସତି। ଅରିୟଧମ୍ମସାଧନେ ଅତ୍ଥଂ ୱିୱରତି। ୱାସନାଭାଗିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ଦସ୍ସନଭାଗିୟେସୁ ନିଦ୍ଦିସତି। ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ଅତ୍ଥଂ ଉଦ୍ଧଂଭାଗିୟେସୁ ନିଦ୍ଦିସତି। ମୁଦୁମଜ୍ଝାନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଅଧିମତ୍ତେସୁ ସୁତ୍ତେସୁ ନିଦ୍ଦିସତି। ଇତି ଅୟଂ ସୁତ୍ତଂ ସମ୍ଭେଦଂ ହେତୁନା ଚ ନିସ୍ସନ୍ଦେନ ଚ ଫଲେନ ଚ ନିଦ୍ଦେସେନ ଚ ମୁଦୁମଜ୍ଝାଧିମତ୍ତତାୟପି ଚ ଅତ୍ଥେନ ଚ ବ୍ୟଞ୍ଜନେନ ଚ ୟୋ ସମ୍ଭେଦୋ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସୁତ୍ତସଙ୍କରୋ। ୟୋ ଅସମ୍ଭେଦୋ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସୁତ୍ତୱିଚୟୋ।

ତତ୍ଥାୟଂ ଉଦ୍ଦାନଗାଥା

ପୁରିମାନଂ ଅକ୍ଖଣ୍ଡଂ, ୟଥାଭୂତସ୍ସ ପଚ୍ଚୟୋ।

ନିସ୍ସନ୍ଦୋ ୱାସନାସଦ୍ଧି, ଅନୁଞ୍ଞା ସୁତ୍ତସଙ୍କରୋ॥

ଥେରସ୍ସ ମହାକଚ୍ଚାୟନସ୍ସ

ସୁତ୍ତୱିଚୟୋ ନାମ ଚତୁତ୍ଥଭୂମି।

୫. ପଞ୍ଚମଭୂମି

୪୩ . ତତ୍ଥ କତମୋ ହାରୱିଭଙ୍ଗୋ? ୟତ୍ଥ ସୋଳସ ହାରା ଅକ୍ଖରସୋ ଭେଦଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତତ୍ଥ ଆଦିମ୍ହି ଦେସନାହାରୋ। ତତ୍ଥ ଅୟଂ ଗାଥା କୁସଲା ୱା ଅକୁସଲା ୱା ସଚ୍ଚାନି ୱା ସଚ୍ଚେକଦେସୋ ୱା। କିଂ ଦେସିତନ୍ତି? ସୁତ୍ତେ ୱୀମଂସା ଦେସନାହାରୋ। ୟଥା ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ନିକ୍ଖେପୋ ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ସାଧାରଣାନି ଅସାଧାରଣାନି ଚ। ୟାନି ଚ ଅଟ୍ଠାରସ ପଦାନି ଦୁକ୍ଖତୋ ସତ୍ତ ପଦାନି ସଙ୍ଖେପେନ କାୟିକେନ ଚେତସିକେନ ଦୁକ୍ଖେନ, ଅପ୍ପିୟସମ୍ପୟୋଗେନ ପିୟୱିପ୍ପୟୋଗେନ ଚ ତୀହି ଚ ସଙ୍ଖତାହି। ତତ୍ଥ ତୀଣି ସଙ୍ଖତଲକ୍ଖଣାନି ତିସ୍ସୋ ଦୁକ୍ଖତା ଉପ୍ପାଦୋ ସଙ୍ଖତଲକ୍ଖଣଂ, ସଙ୍ଖାରଦୁକ୍ଖତାୟ ଦୁକ୍ଖତା ଚ ସଙ୍ଖତଲକ୍ଖଣଂ, ୱିପରିଣାମଦୁକ୍ଖତାୟ ଦୁକ୍ଖତାତି ଅଞ୍ଞଥତ୍ଥଂ ଚ ସଙ୍ଖତଲକ୍ଖଣଂ, ଦୁକ୍ଖଦୁକ୍ଖତାୟ ଚ ଦୁକ୍ଖତା, ଇମେସଂ ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଖତଲକ୍ଖଣାନଂ ତୀସୁ ୱେଦନାଭୂମୀସୁ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା ଉପ୍ପାଦୋ ସଙ୍ଖତଲକ୍ଖଣଂ, ସଙ୍ଖାରଦୁକ୍ଖତାୟ ଚ ଦୁକ୍ଖତା ତୟୋ ସଙ୍ଖତଲକ୍ଖଣଂ, ସୁଖା ୱେଦନାୟ ଚ ୱିପରିଣାମଦୁକ୍ଖତାୟ ଚ ଦୁକ୍ଖତାତି ଅଞ୍ଞଥତ୍ତଂ ସଙ୍ଖତଲକ୍ଖଣଂ, ଦୁକ୍ଖାୱେଦନା ଦୁକ୍ଖଦୁକ୍ଖତା ଚ ଦୁକ୍ଖତା ଇମମ୍ହି ଇମେସୁ ନୱପଦେସୁ ପଠମକେସୁ ସତ୍ତସୁ ପଦେସୁ ସୋଳସସୁ ପଦେସୁ ଦୁକ୍ଖା ପରିୟେସିତବ୍ବା, ଏକାଦସ ଦୁକ୍ଖତାୟ ଚ ଲକ୍ଖଣଂ ନିଦ୍ଦେସେ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠଂ। ପାତୁଭାୱଲକ୍ଖଣା ଜାତିୟା ଚ ପାତୁଭାୱଚୁତିଲକ୍ଖଣୋ ଚୁତୋତି ୱିତ୍ଥାରେନ ପନ୍ନରସପଦାନି କତ୍ତବ୍ବାନି, ଏୱଂ ସାଧାରଣାନି ଅସାଧାରଣାନି ଚ ସତ୍ତସୁ ଦସସୁ ପଦେସୁ ସଞ୍ଞାସ ତିୱିଧେ ଚ ସାସନପ୍ପଟ୍ଠାନେ ଅଟ୍ଠାରସୱିଧେସୁ ଚ ସୁତ୍ତାଧିଟ୍ଠାନେସୁ ଦସୱିଧେସୁ ଚ ସୁତ୍ତୱିଧେୟ୍ୟେସୁ ସୋଳସୱିଧେସୁ ଚ ହାରେସୁ ଏକୱୀସତିୱିଧାୟ ଚ ପୱିଚୟୱୀମଂସାୟାତି ଇଦଂ ଦେସିତଂ। ୟଥାଭୂତଞ୍ଚ ଦେସିତନ୍ତି, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଦେସନାହାରୋ।

୪୪ . ତତ୍ଥ କତମୋ ୱିଚୟୋ ହାରୋ?

ପଦଂ ପଞ୍ହା ଚ ପୁଚ୍ଛା ଚ, କିଂ ପୁବ୍ବଂ କିଞ୍ଚ ପଚ୍ଛିମଂ।

ଅନୁଗୀତି ସା ଚ ୱିଚୟୋ, ହାରୋ ୱିଚୟୋତି ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ॥

ପଦନ୍ତି ପଠମଂ ପଦଂ। ତସ୍ସ କୋ ଅତ୍ଥୋ? ୟଂ ଭଗୱା ପୁଟ୍ଠୋ ଆୟସ୍ମତା ଅଜିତେନ ତଂ ଗହେତବ୍ବଂ, କତିପଦାନି ପୁଟ୍ଠାନି ୟଥାକିଂ କେନସ୍ସୁ ନିୱୁତୋ ଲୋକୋତି ଗାଥା, ଇମାନି କତିପଦାନି ଚତ୍ତାରି ଇତି ୱିସଜ୍ଜନାୟ ପୁଚ୍ଛା। ୟତ୍ତକେହି ପଦେହି ଭଗୱତା ୱିସଜ୍ଜିତାନି ପଦାନି ଇତି ପୁଚ୍ଛାୟ ଚ ୟା ପଦାନଂ ସଙ୍କାସନା, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପଦନ୍ତି।

ପଞ୍ହାତି ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ପଦାନି। କତି ପଞ୍ହା? ଏକୋ ୱା ଦ୍ୱେ ୱା ତଦୁତ୍ତରି ୱା ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ପଦାନି ଏକୋ ପଞ୍ହୋ, ଅତ୍ଥାନୁପରିୱତ୍ତି ବ୍ୟଞ୍ଜନଂ ହୋତି, ସମ୍ବହୁଲାନିପି ପଦାନି ଏକମେୱତ୍ଥଂ ପୁଚ୍ଛତି। ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ପଦାନି ଅନୁପରିୱତ୍ତୀନି ତଂ ବ୍ୟଞ୍ଜନେନ ଏକୋ ପଞ୍ହୋୱ ହୋତି। କେନସ୍ସୁ ନିୱୁତୋ ଲୋକୋତି ଲୋକଂ ସନ୍ଧାୟ ପୁଚ୍ଛତି, କେନସ୍ସୁ ନପ୍ପକାସତି କିସ୍ସାଭିଲେପନଂ ବ୍ରୂସୀତି ତଂୟେୱ ପୁଚ୍ଛତି। କିଂସୁ ତସ୍ସ ମହବ୍ଭୟନ୍ତି ତଂୟେୱ ପୁଚ୍ଛତି। ଏୱଂ ଅତ୍ଥାନୁପରିୱତ୍ତି ବ୍ୟଞ୍ଜନଂ ଏକୋ ପଞ୍ହୋ ହୋତି, ସୋ ପଞ୍ହୋ ଚତୁବ୍ବିଧୋ ଏକଂସବ୍ୟାକରଣୀୟୋ ୱିଭଜ୍ଜବ୍ୟାକରଣୀୟୋ ପଟିପୁଚ୍ଛାବ୍ୟାକରଣୀୟୋ ଠପନିୟୋତି। ତତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁ ଅନିଚ୍ଚନ୍ତି ଏକଂସବ୍ୟାକରଣୀୟୋ, ୟଂ ଅନିଚ୍ଚଂ ତଂ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ୱିଭଜ୍ଜବ୍ୟାକରଣୀୟୋ, ସିୟା ଅନିଚ୍ଚଂ ନ ଚକ୍ଖୁ, ୟାନିପି ଆୟତନାନି ଚ ନ ଚକ୍ଖୁ, ତାନିପି ଅନିଚ୍ଚନ୍ତି ନ ଚକ୍ଖୁୟେୱ, ଅୟଂ ୱିଭଜ୍ଜବ୍ୟାକରଣୀୟୋ, ୟଂ ଚକ୍ଖୁ ତଂ ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ ନେତି ପଟିପୁଚ୍ଛାବ୍ୟାକରଣୀୟୋ, ତଂ ଚକ୍ଖୁ ତଥାଗତୋତି ଠପନିୟୋ। ଅଞ୍ଞତ୍ର ଚକ୍ଖୁନାତି ଠପନିୟୋ ପଞ୍ହୋ। ଇଦଂ ପଞ୍ହଂ ଭଗୱା କିଂ ପୁଚ୍ଛିତୋ, ଲୋକସ୍ସ ସଂକିଲେସୋ ପୁଚ୍ଛିତୋ। କିଂ କାରଣଂ? ତିୱିଧୋ ହି ସଂକିଲେସୋ ତଣ୍ହାସଂକିଲେସୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିସଂକିଲେସୋ ଚ ଦୁଚ୍ଚରିତସଂକିଲେସୋ ଚ। ତତ୍ଥ ଅୱିଜ୍ଜାୟ ନିୱୁତୋତି ଅୱିଜ୍ଜଂ ଦସ୍ସେତି, ଜପ୍ପାତି ତଣ୍ହଂ ଦସ୍ସେତି, ମହବ୍ଭୟନ୍ତି ଅକୁସଲସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକଂ ଦସ୍ସେତି, ସୋତଂ ନାମ ସୁଖୱେଦନୀୟସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ଦୁକ୍ଖୱେଦନୀୟୋ ୱିପାକୋ ଭୱିସ୍ସତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତୀତି ଭଗୱା ୱିସଜ୍ଜେତି, ଚତୂହି ୟୋ ପଦେହି ଅୱିଜ୍ଜାୟ ନିୱୁତୋ ଲୋକୋତି…ପେ॰… ଏୱଂ ୱୁଚ୍ଚତି।

୪୫ . ତଦୁତ୍ତରି ପଟିପୁଚ୍ଛତି, ସୱନ୍ତି ସବ୍ବଧି ସୋତାତି ଗାଥା, ଚତ୍ତାରି ପଦାନି ପୁଚ୍ଛତି ତଂ ଭଗୱା ଦ୍ୱୀହି ପଦେହି ୱିସଜ୍ଜେତି।

ୟାନି ସୋତାନି ଲୋକସ୍ମିଂ, ସତି ତେସଂ ନିୱାରଣଂ।

ସୋତାନଂ ସଂୱରଂ ବ୍ରୂମି, ପଞ୍ଞାୟେତେ ପିଧୀୟରେ॥

ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ପଦାନି ଦ୍ୱୀହି ପଦେହି ୱିସଜ୍ଜେତି। ଇଦଂ ପଦନ୍ତି ପୁଚ୍ଛିତୋ, ତସ୍ସ ସଂକିଲିଟ୍ଠସ୍ସ ଲୋକସ୍ସ ୱୋଦାନଂ ପୁଚ୍ଛିତୋ, ସୋତାନି ଛ ତଣ୍ହାକାୟା ବହୁଲାଧିୱଚନେନ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠା ଭୱନ୍ତି ସବ୍ବେହି ଆୟତନେହି। ତାନି ସୋତାନି କେନ ନିୱାରିୟନ୍ତୀତି ପରିୟୁଟ୍ଠାନପହାନଂ ପୁଚ୍ଛତି, କେନ ସୋତା ପିଧୀୟରେତି ଅନୁସୟସମୁଗ୍ଘାତଂ ପୁଚ୍ଛତି। ତତ୍ଥ ଭଗୱା ଛସୁ ଦ୍ୱାରେସୁ ସତିୟା ଦେସେତି, ୟୋ ହି ସମ୍ପଜାନୋ ୱିହରତି ସତିଦୋୱାରିକେ ଚ ତସ୍ସ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଗୁତ୍ତାନି ସମ୍ଭୱନ୍ତି। ତତ୍ଥ ଗୁତ୍ତେସୁ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ୟା ୟା ୱିପସ୍ସନା, ସା ସା ତେସଂ ତେସଂ ସୋତାନଂ ତସ୍ସା ଚ ଅୱିଜ୍ଜାୟ ୟୋ ଲୋକୋ ନିୱୁତୋ ଅଚ୍ଚନ୍ତପହାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ଏୱଂ ସୋତାନି ପିହିତାନିପି ଭୱନ୍ତି ତତୋ ଉତ୍ତରି ପୁଚ୍ଛତି।

ପଞ୍ଞା ଚ ସତି ଚ ନାମରୂପସ୍ସ ଖୋ ତସ୍ସ ଭଗୱନ୍ତଂ ପୁଟ୍ଠୁମାଗମ୍ମ କତ୍ଥେତଂ ଉପସମ୍ମତି ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ପଦାନି ଭଗୱା ଏକେନ ପଦେନ ୱିସଜ୍ଜେତି।

ୟମେତଂ ପଞ୍ହଂ ଅପୁଚ୍ଛି [ପୁଚ୍ଛସେ ପଞ୍ହଂ (ପୀ॰ କ॰) ପସ୍ସ ସୁ॰ ନି॰ ୧୦୪୩] , ଅଜିତ ତଂ ୱଦାମି ତେ…ପେ॰…।

ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ନିରୋଧେନ, ଏତ୍ଥେତଂ ଉପସମ୍ମତି॥

ଇମିନା ପଞ୍ହେନ କିଂ ପୁଚ୍ଛତି? ଅନୁପାଦିସେସନିବ୍ବାନଧାତୁଂ ପୁଚ୍ଛତି, ତଂ ଭଗୱା ଅନୁପାଦିସେସାୟ ନିବ୍ବାନଧାତୁୟା ୱିସଜ୍ଜେତି। ତତ୍ଥ ପଠମେନ ପଞ୍ହେନ ସଂକିଲେସଂ ପୁଚ୍ଛତି। ଦୁତିୟେନ ପଞ୍ହେନ ୱୋଦାନଂ ପୁଚ୍ଛତି। ତତିୟେନ ପଞ୍ହେନ ସୋପାଦିସେସନିବ୍ବାନଧାତୁଂ ପୁଚ୍ଛତି। ଚତୁତ୍ଥେନ ପଞ୍ହେନ ଅନୁପାଦିସେସନିବ୍ବାନଧାତୁଂ ପଟିପୁଚ୍ଛତି ତତୋ ଉତ୍ତରି ପଟିପୁଚ୍ଛତି।

ୟେ ଚ ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମାସେ, ୟେ ଚ ସେଖା [ସେକ୍ଖା (କ॰) ପସ୍ସ ସୁ॰ ନି॰ ୧୦୪୪] ପୁଥୂ ଇଧ।

ତେସଂ ମେ ନିପକୋ ଇରିୟଂ, ପୁଟ୍ଠୋ ପବ୍ରୂହି ମାରିସ॥

ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ପଦାନି ପୁଚ୍ଛତି। କତି ଚ ପନ ତେ ପଞ୍ହେ ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମା ଚ ଅରହନ୍ତା ସେକ୍ଖା ଚ? କିଂ ପୁବ୍ବଂ କିଞ୍ଚ ପଚ୍ଛିମନ୍ତି ଅୟମତ୍ଥୋ। ତତ୍ଥ କତରଂ ପଠମଂ ପୁଚ୍ଛତି, କତରଂ ପଚ୍ଛା? ଅରହନ୍ତଂ ପଠମଂ ପୁଚ୍ଛତି। ସେକ୍ଖଧମ୍ମେ ତତ୍ଥ କେନ ପଦେନ ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମାତି ଅରହନ୍ତୋ ଗହିତା, ପୁଥୂତି ସେକ୍ଖା ଗହିତା। ତେସଂ ମେ ନିପକୋତି ସାଧାରଣଂ ପଦଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ପୁଚ୍ଛତି। ତସ୍ସ ସାଧାରଣାନି ଚ ଅସାଧାରଣାନି ଚ ପଞ୍ହେସୁ ପୁଚ୍ଛିତବ୍ବାନି। ତଂ ଭଗୱା ୱିସଜ୍ଜେତି। ନ ତଥା ପୁଟ୍ଠଂ, ପଠମଂ ପୁଟ୍ଠଂ, ତଂ ପଚ୍ଛା ୱିସଜ୍ଜେତି। ୟଂ ପଚ୍ଛା ପୁଚ୍ଛିତଂ ପଠମଂ ୱିସଜ୍ଜେତି। କିଞ୍ଚ ଇଦଂ ପୁଚ୍ଛିତଂ ୱିସୁଦ୍ଧାନଂ ୱିସୁଜ୍ଝନ୍ତାନଞ୍ଚ କା ଇରିୟାତି ଇଦଂ ପୁଚ୍ଛି, ତଂ କାମେସୁ ନାଭିଗିଜ୍ଝେୟ୍ୟ। ମନସାନାୱିଲୋ ସିୟାତି ପରିୟୁଟ୍ଠାନାନି ୱିତକ୍କେନ ଚ ଭଗୱା ନିୱାରେତି, ଦ୍ୱେ ପନ ୱିତକ୍କଅନାୱିଲତାୟ ପରିୟୁଟ୍ଠାନଂ, ୟଥା ନୀୱରଣେସୁ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠଂ। କୁସଲା ସବ୍ବଧମ୍ମେସୂତି ଅରହନ୍ତଂ ୱିସଜ୍ଜେତି।

କେନସ୍ସୁ ତରତି ଓଘନ୍ତି ଗାଥା, ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ପଦାନି। ଚତ୍ତାରୋୟେୱ ପଞ୍ହା। କିଂ କାରଣଂ, ନ ହି ଏତ୍ଥ ଅତ୍ଥାନୁପରିୱତ୍ତି ବ୍ୟଞ୍ଜନଂ [ୟଥାନୁପରିୱତ୍ଥିୱଜ୍ଜଂ (ପୀ॰ କ॰)] ୟଥା ପଠମଂ ଅଜିତପଞ୍ହେସୁ, ତସ୍ସ ନ ଏକଂସେନ ବହୂନି ୱିସଜ୍ଜନାନି, ବହୁକା ପଞ୍ହା, ଏକୋୱ ନ ଚାପି, ସବ୍ବେ ପୁଚ୍ଛତି, ପୁବ୍ବେ ୱିସଜ୍ଜିତୋ, ୟଥା ଚତୁତ୍ଥୋ ଅଜିତୋପଞ୍ହେ, ୟଂ ଏତ୍ଥ ୟଥାଭୂତଂ ପରିୟେସନାପଦବନ୍ଧେନ ୱିସଜ୍ଜନାୟୋ ଏୱଂ ୟଥାଭୂତଂ ପରିୟେସତି। ୟୋ ପୁନ ଏତ୍ଥ ୟଂ ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛତି ତତ୍ଥ ଅୟମାକାରୋ ପୁଚ୍ଛନାୟଂ ଅନ୍ତୋଜଟା ବହିଜଟାତି ଗାଥା [ସଂ॰ ନି॰ ୧.୨୯] ପୁଚ୍ଛିତୱିସଜ୍ଜନାୟ ମଗ୍ଗିତବ୍ବା। କଥଂ ୱିସଜ୍ଜିତାତି ଭଗୱାତି ୱିସଜ୍ଜେତି? ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ନରୋ ସପଞ୍ଞୋତି ଗାଥା। ତତ୍ଥ ଚିତ୍ତଭାୱନାୟ ସମଥା, ପଞ୍ଞାଭାୱନାୟ ୱିପସ୍ସନା। ତତ୍ଥ ଏୱଂ ଅନୁମୀୟତି, ୟେ ଧମ୍ମା ସମଥେନ ଚ ୱିପସ୍ସନାୟ ଚ ପହୀୟନ୍ତି, ତେ ଇମେ ଅନ୍ତୋଜଟା ବହିଜଟା। ତତ୍ଥ ୱିସଜ୍ଜନଂ ସମଥେନ ରାଗୋ ପହୀୟତି, ୱିପସ୍ସନାୟ ଅୱିଜ୍ଜା। ଅଜ୍ଝତ୍ତୱତ୍ଥୁକୋ ରାଗୋ ଅନ୍ତୋଜଟା, ବାହିରୱତ୍ଥୁକୋ ରାଗୋ ବହିଜଟା। ଅଜ୍ଝତ୍ତୱତ୍ଥୁକା ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି, ଅୟଂ ଅନ୍ତୋଜଟା। ଏକସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ଚ ବାହିରୱତ୍ଥୁକାନି ବହିଜଟା, ୟା ହି ଅଜ୍ଝତ୍ତୱତ୍ଥୁକା ୟା ଦିଟ୍ଠିଭାଗିୟେନ ଭୱିସ୍ସତି, ଅୟଂ ଜଟା। ତଥା ସଂଖିତ୍ତେନ ୟା କାଚି ଅଜ୍ଝତ୍ତୱତ୍ଥୁକା ତଣ୍ହା ଚ ଦିଟ୍ଠି ଚ, ଅୟଂ ଅନ୍ତୋଜଟା। ୟା କାଚି ବାହିରୱତ୍ଥୁକା ତଣ୍ହା ଚ ଦିଟ୍ଠି ଚ, ଅୟଂ ବହିଜଟା।

ୟଥା ଦେୱତା ଭଗୱନ୍ତଂ ପୁଚ୍ଛତି ‘‘ଚତୁଚକ୍କଂ ନୱଦ୍ୱାର’’ନ୍ତି ଗାଥା [ସଂୟୁତ୍ତନିକାୟେ] । ତତ୍ଥ ଭଗୱା ୱିସଜ୍ଜେତି ‘‘ଛେତ୍ୱା ନଦ୍ଧିଂ ୱରତ୍ତଂ ଚା’’ତି ଗାଥା, ଇଦଂ ଭଗୱା ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ୱିସଜ୍ଜେତି। ଇମାୟ ୱିସଜ୍ଜନାୟ ଭଗୱା ଅନୁମୀୟତି କିଲେସେ ଏତ୍ଥ ପୁରିମାୟ ଗାଥାୟ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବେନ। ତଂ ହି ଚତୁଚକ୍କନ୍ତି ଚତ୍ତାରୋ ୱା ହତ୍ଥପାଦା। ନୱଦ୍ୱାରନ୍ତି ନୱ ୱଣମୁଖାନି। ୟଥା ଚତୁଚକ୍କନ୍ତି ଚତ୍ତାରୋ ଉପାଦାନା, ଉପାଦାନପ୍ପଚ୍ଚୟା ଭୱୋ, ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋ। ନୱଦ୍ୱାରନ୍ତି ନୱ ମାନୱିଧା, ମାନଜାତିକାୟ ହି ଦୁକ୍ଖଂ ସେୟ୍ୟେନମ୍ହି ପରସୋ ତୀଣି ତିକାନି ପୁଣ୍ଣଂ। ତିକେନ ସଂୟୁତ୍ତଂ ହି ପଞ୍ଚକାମଗୁଣିକୋ ରାଗୋ। ତତ୍ଥ ନଦ୍ଧୀତି ତଣ୍ହା ୱିସଜ୍ଜୀୟତି। ୱରତ୍ତନ୍ତି ମାନଂ ୱିସଜ୍ଜେତି, ଇଚ୍ଛା ଲୋଭୋ ଚ ପାପକୋତି ପଞ୍ଚକାମଗୁଣିକୋ ରାଗୋ। ତତ୍ଥ ୱିସମଲୋଭୋ ପାପକୋତି ନିଦ୍ଦିସିୟତି ସମୂଲତଣ୍ହନ୍ତି। ଅଞ୍ଞାଣମୂଲକା ତଣ୍ହାତି ଅଞ୍ଞାଣମୂଲକା ତଣ୍ହା, ତଣ୍ହାୟ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟା ଚ ପହାନଂ। ୟେ ଚ ପୁନ ଅଞ୍ଞେପି କେଚି ଚତୁଚକ୍କୟୋଗେନ ତେନେୱ କାରଣେନ ଚ ୟୁଜ୍ଜନ୍ତି, ସଂସାରଗାମିନୋ ଧମ୍ମା ସବ୍ବେ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବା। ତତ୍ଥାୟଂ ଗାଥା ୱିସଜ୍ଜନା ପୁଚ୍ଛାୟ ଚ ୱିସଜ୍ଜନାୟ ସମେତି [ସମଂତି (ପୀ॰)] । ୟଂ ୟଦି ସନ୍ଦେନ ଅଥ ସହ ବ୍ୟାକରଣେନ ଅନୁଗୀତିୟଂ ଚ ସୋ ୱିଚୟୋତି ଭଗୱା ୟତ୍ତକାନି ପଦାନି ନିକ୍ଖିପତି, ତତ୍ତକେହି ଅନୁଗାୟତି।

୪୬ . ଅଟ୍ଠହି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଦୂତେୟ୍ୟଂ ଗନ୍ତୁମରହତି [କାତୁମରହତି (ପୀ॰ କ॰) ପସ୍ସ ଅ॰ ନି॰ ୮.୧୬] । ଇମାନି ଅଟ୍ଠ ପଦାନି ନିକ୍ଖିତ୍ତାନି। ଛହି ପଦେହି ଭଗୱା ଅନୁଗାୟତି।

‘‘ୟୋ ୱେ ନ ବ୍ୟଥତି [ବ୍ୟାଥତି (କ॰)] ପତ୍ୱା, ପରିସଂ ଉଗ୍ଗୱାଦିନିଂ।

ନ ଚ ହାପେତି ୱଚନଂ, ନ ଚ ଛାଦେତି ସାସନଂ॥

‘‘ଅସନ୍ଦିଦ୍ଧିଂ ଚ ଭଣତି, ପୁଚ୍ଛିତୋ ନ ଚ କୁପ୍ପତି।

ସ ୱେ ତାଦିସକୋ ଭିକ୍ଖୁ, ଦୂତେୟ୍ୟଂ ଗନ୍ତୁମରହତୀ’’ତି॥

ତତ୍ଥ ପନ ଭଗୱା ୟତ୍ତକାନି ପଦାନି ନିକ୍ଖିପତି, ତତ୍ତକେହି ଅନୁଗାୟତି। ସତ୍ତହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ ପିୟୋ ଗରୁଭାୱନୀୟୋତି ୱିତ୍ଥାରେନ, ଇଦଂ ଭଗୱା ସତ୍ତହି ପଦେହି ଅନୁଗାୟତି। ଇତି ବହୁସ୍ସୁତୱା ଅନୁଗାୟତି, ଅପ୍ପତରକଥଂ ପଦଂ ୱା ନିକ୍ଖେପୋ, ବହୁସ୍ସୁତୱା ନୱ ପଦାନି ନିକ୍ଖେପୋ, ଅପ୍ପତରିକା ଅନୁଗୀତିୟା ବହୁତରିକା ଅନୁଗାୟତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ତେ ଅନୁଗୀତି ଚ ୱିଚୟୋ, ଅୟଂ ୱିଚୟୋ ନାମ ହାରୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ୟୁତ୍ତିହାରୋ?

ସବ୍ବେସଂ ହାରାନଂ, ୟା ଭୂମୀ ୟୋ ଚ ଗୋଚରୋ ତେସଂ।

ୟୁତ୍ତାୟୁତ୍ତି ପରିକ୍ଖା, ହାରୋ ୟୁତ୍ତୀତି ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ॥

ହାରାନଂ ସୋଳସନ୍ନଂ ୟଥା ଦେସନା ୟଥା ୱିଚୟୋ ୟୋ ଚ ନିଦ୍ଦିସିୟତି, ଅୟଂ ନିଦ୍ଦେସୋ। ଅୟଂ ପୁଚ୍ଛା ସୁତ୍ତେସୁ ନ ୟୁଜ୍ଜତୀତି ୟା ତତ୍ଥ ୱୀମଂସା, ଅୟଂ ୟୁତ୍ତି।

ୟଥା ହି ସହେତୂ ସପ୍ପଚ୍ଚୟା ସତ୍ତା ସଂକିଲିସ୍ସନ୍ତି, ଅତ୍ଥି ହେତୁ ଅତ୍ଥି ପଚ୍ଚୟୋ ସତ୍ତାନଂ ସଂକିଲେସାୟ, ସହେତୂ ସପ୍ପଚ୍ଚୟା ସତ୍ତା ୱିସୁଜ୍ଝନ୍ତି, ଅତ୍ଥି ହେତୁ ଅତ୍ଥି ପଚ୍ଚୟୋ ସତ୍ତାନଂ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା। ସୀଲୱତା, ଆନନ୍ଦ, ପୁଗ୍ଗଲେନ ନ ୱେୟ୍ୟାକରଣିୟା କିନ୍ତି ମେ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ଉପ୍ପାଦେୟ୍ୟ…ପେ॰… ଅବ୍ୟାକରଣଂ କତ୍ତବ୍ବଂ, ଅୟଂ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା ମଗ୍ଗୋ। ତସ୍ସ ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ, ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଚତ୍ତାରି ଚତ୍ତାରି ହେତୁ ଚ ପଚ୍ଚୟୋ ଚ। ସପ୍ପୁରିସସଂସେୱୋ ୟୋ ଚ ପତିରୂପଦେସୱାସୋ ଚ, ଅୟଂ ଉପାଦାପଚ୍ଚୟତା ସପ୍ପଚ୍ଚୟୋ। ୟଂ ପୋରାଣକମ୍ମଂ ଅସ୍ସ ୱିପାକୋ ପଚ୍ଚୟୋ, ତାୟ ପଚ୍ଚୟାୟ ଅତ୍ତସମ୍ମାପଣିଧି, ଅୟଂ ହେତୁ। ଇତି ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧୋ ସହେତୁ ସପ୍ପଚ୍ଚୟୋତି ଇଦଂ ଲୋକିକଂ ସୀଲଂ।

ୟଂ ପନ ଲୋକୁତ୍ତରଂ ସୀଲଂ, ତସ୍ସ ତୀଣି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପଚ୍ଚୟୋ – ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ – ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ। ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଞ୍ଚ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଞ୍ଚ ହେତୁ। ପଞ୍ଞାୟ ନିବ୍ବେଧଗାମିନିୟା, ୟଂ ସୀଲଂ ଜାୟତି। ସୋତାପନ୍ନସ୍ସ ଚ ସୀଲଂ ତେନାୟଂ ହେତୁ ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ। ୟଂ ପୁନ ସମାଧିନୋ ପସ୍ସଦ୍ଧି ଚ ପୀତି ଚ ପାମୋଜ୍ଜଂ ପଚ୍ଚୟୋ। ୟଂ ସୁଖଂ ହେତୁ ତେନ ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧୋ ସହେତୁ ସପ୍ପଚ୍ଚୟୋ। ୟଂ ସମାହିତୋ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଅୟଂ ପଞ୍ଞା। ତସ୍ସ ପରତୋଘୋସୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ ହେତୁ ଚ ପଚ୍ଚୟୋ ଚ, ଇତି ଇମେ ତୟୋ ଖନ୍ଧା ସହେତୂ ସପ୍ପଚ୍ଚୟା ଏୱଂ ସତ୍ତ ପଞ୍ଞା। ସତ୍ତବ୍ୟାକରଣୀସୁ ଚ ସୁତ୍ତେସୁ ନ ୟୁଜ୍ଜତି। ଅୟଂ ୟୁତ୍ତିହାରୋ। ସୋ ଚତୂସୁ ମହାପଦେସେସୁ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ।

୪୭ . ତତ୍ଥ କତମଂ ପଦଟ୍ଠାନଂ?

ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ଜିନୋ, ତସ୍ସ ଚ ଧମ୍ମସ୍ସ ୟଂ ପଦଟ୍ଠାନଂ।

ଇତି ୟାୱ ସବ୍ବଧମ୍ମା, ଏସୋ ହାରୋ ପଦଟ୍ଠାନୋ॥

ତତ୍ଥ ପଞ୍ଚକାମଗୁଣା କାମରାଗସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ୟେସଂ କେସଞ୍ଚି କାମରାଗୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଉପ୍ପନ୍ନୋ ୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସତି ୱା, ଏତେସୁ ୟେପି ପଞ୍ଚସୁ ରୂପେସୁ ଆୟତନେସୁ ନାଞ୍ଞତ୍ର ଏତେହି କାମରାଗସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନନ୍ତି। ୱୁଚ୍ଚତେ, ତେନ ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା କାମରାଗସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ରୂପରାଗସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭୱରାଗସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧା ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିୟା ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଏକସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ଦିଟ୍ଠିରାଗସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। କାମଧାତୁ କାମରାଗସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଅରୂପଧାତୁ ଅରୂପରାଗସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ସୁଖସଞ୍ଞା କାମରାଗସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ବ୍ୟାପାଦସଞ୍ଞା ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଅସମ୍ପଜଞ୍ଞତା ସମ୍ମୋହସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ନୱ ଆଘାତୱତ୍ଥୂନି ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ନୱୱିଧଂ ମାନଂ [ନୱମାନଂ ୱିଧମାନସ୍ସ (ପୀ॰ କ॰)] ମାନସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ସୁଖା ୱେଦନା ରାଗାନୁସୟସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ପଟିଘାନୁସୟସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନଞ୍ଚ ମୁସାୱାଦୋ ଚ ଲୋଭସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ପାଣାତିପାତୋ ଚ ପିସୁଣୱାଚା ଚ ଫରୁସୱାଚା ଚ ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ମିଚ୍ଛତ୍ତଞ୍ଚ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପୋ ଚ ମୋହସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଭୱଂ ଭୋଗଞ୍ଚ ୱୋକାରୋ ଅହଂକାରସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ବାହିରାନଂ ପରିଗ୍ଗହୋ ମମଂକାରସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। କାୟସ୍ସ ସଙ୍ଗଂ [କାୟୱଙ୍କଂ (ପୀ॰)] ଦିଟ୍ଠିୟା ପଦଟ୍ଠାନଂ। କାୟିକଦୋସୋ ଦୋସସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। କାୟିକକାସାୱୋ ଲୋଭସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ୟୋ ୟୋ ୱା ପନ ଧମ୍ମୋ ୟେନ ୟେନ ଆରମ୍ମଣେନ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଚ୍ଚାଧିଟ୍ଠାନେନ ୱା ଧମ୍ମାଧିଟ୍ଠାନେନ ୱା ଅନୁସୟନେନ ୱା, ସୋ ଧମ୍ମୋ ତସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ତେନ ସାରମ୍ମଣେନ ସୋ ଧମ୍ମୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି।

ୟଥା ମନୁସ୍ସୋ ପୁରିମସ୍ସ ପଦସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ ଅଲଭନ୍ତୋ ଦୁତିୟଂ ପଦଂ ଉଦ୍ଧରତି, ସୋ ପଚ୍ଛାନୁପଦଂ ସଂହରତି। ୟଦି ପନ ୟୋ ନ ଦୁତିୟପଦସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ ଲଭତି, ଅପରଂ ପଦଂ ଉଦ୍ଧରତି। ତସ୍ସ ୟୋ ଚେସୋ ପଚ୍ଚୟୋ ଭୱତି। ଏୱଂ ଧମ୍ମୋ କୁସଲୋ ୱା ଅକୁସଲୋ ୱା ଅବ୍ୟାକତୋ ୱା ପଦଟ୍ଠାନଂ ଅଲଭନ୍ତୋ ନ ପୱତ୍ତତି। ୟଥା ପୟୁତ୍ତସ୍ସ ଧମ୍ମସ୍ସ ୟୋନିଲାଭୋ [ୟୋନିସୋ ଲାଭୋ (ପୀ॰)] , ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପଦଟ୍ଠାନୋ ହାରୋ।

୪୮ . ତତ୍ଥ କତମୋ ଲକ୍ଖଣୋ ହାରୋ?

ୱୁତ୍ତମ୍ହି ଏକଧମ୍ମେ, ୟେ ଧମ୍ମା ଏକଲକ୍ଖଣା ତେନ।

ସବ୍ବେ ଭୱନ୍ତି ୱୁତ୍ତା, ସୋ ହାରୋ ଲକ୍ଖଣୋ ନାମ॥

ୟେସଞ୍ଚ ସୁସମାରଦ୍ଧା, ନିଚ୍ଚଂ କାୟଗତାସତୀତି ଗାଥାୟ ୱୁତ୍ତାୟ କାୟଗତାସତିୟା ୱୁତ୍ତା ୱେଦନାଗତା ଚିତ୍ତଗତା ଧମ୍ମଗତା ଚ ସତି ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଏକେନ ସତିପଟ୍ଠାନେନ। ନ ହି ଚିତ୍ତଂ ଏକସ୍ମିଂ ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତିୟା ପୱତ୍ତତି, ନାନାସୁ ଗତୀସୁ ପୱତ୍ତତି, କାୟଗତାସତିୟା ୱୁତ୍ତାୟ ୱୁତ୍ତା ୱେଦନାଗତା ଚିତ୍ତଧମ୍ମଗତା ଚ। ନ ହି କାୟଗତାସତିୟା ଭାୱିତାୟ ସତିପଟ୍ଠାନା ଚତ୍ତାରୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ନ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ଏୱଂ ତସ୍ସଦିସେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୱୁତ୍ତେସୁ ସବ୍ବଧମ୍ମା ୱୁତ୍ତା ଚ ଭୱନ୍ତି।

ସଚିତ୍ତପରିୟୋଦାପନଂ, ଏତଂ ବୁଦ୍ଧାନ ସାସନନ୍ତି ଗାଥା ଚେତସିକା ଧମ୍ମା ୱୁତ୍ତା, ଚିତ୍ତେ ରୂପଂ ୱୁତ୍ତଂ। ଇଦଂ ନାମରୂପଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ। ତତୋ ସଚିତ୍ତପରିୟୋଦାପନା ୟଂ ୟଂ ଓଦପେତି, ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ୟେନ ଓଦପେତି, ସୋ ମଗ୍ଗୋ। ୟତୋ ଓଦପନା, ସୋ ନିରୋଧୋ। ଚକ୍ଖୁଂ ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରୂପେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ, ତତ୍ଥ ସହଜାତା ୱେଦନା ସଞ୍ଞା ଚେତନା ଫସ୍ସୋ ମନସିକାରୋ ଏତେ ତେ ଧମ୍ମା ଏକଲକ୍ଖଣା ଉପ୍ପାଦଲକ୍ଖଣେନ। ୟୋ ଚ ରୂପେ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ୱେଦନାୟ ସୋ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ସଞ୍ଞାସଙ୍ଖାରୱିଞ୍ଞାଣେସୁପି ସୋ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି। ଇତି ୟେ ଏକଲକ୍ଖଣା ଧମ୍ମା, ତେସଂ ଏକମ୍ହି ଧମ୍ମେ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠେ ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଲକ୍ଖଣୋ ହାରୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଚତୁବ୍ୟୂହୋ ହାରୋ?

ନିରୁତ୍ତି ଅଧିପ୍ପାୟୋ ଚ, ବ୍ୟଞ୍ଜନା ଦେସନାୟ ଚ।

ସୁତ୍ତତ୍ଥୋ ପୁବ୍ବାପରସନ୍ଧି, ଏସୋ ହାରୋ ଚତୁବ୍ୟୂହୋ॥

ତତ୍ଥ କତମା ନିରୁତ୍ତି, ସା କଥଂ ପରିୟେସିତବ୍ବା [ପସ୍ସିତବ୍ବା (ପୀ॰ କ॰)] ? ୟଥା ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା ଏକାଦସହି ଅଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଖିପ୍ପଂ ଧମ୍ମେସୁ ମହତ୍ତଂ ପାପୁଣାତି, ଅତ୍ଥକୁସଲୋ ଚ ହୋତି, ଧମ୍ମକୁସଲୋ ଚ ହୋତି, ନିରୁତ୍ତିକୁସଲୋ ଚ ହୋତି, ଇତ୍ଥାଧିୱଚନକୁସଲୋ ଚ ହୋତି, ପୁରିସାଧିୱଚନକୁସଲୋ ଚ, ୱିପୁରିସାଧିୱଚନକୁସଲୋ ଚ, ଅତୀତାଧିୱଚନକୁସଲୋ ଚ, ଅନାଗତାଧିୱଚନକୁସଲୋ ଚ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାଧିୱଚନକୁସଲୋ ଚ। ଏକାଧିପ୍ପାୟେନ କୁସଲୋ ନାନାଧିପ୍ପାୟେନ କୁସଲୋ। କିମ୍ହି ଦେସିତଂ, ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ। ଇତ୍ଥାଧିୱଚନେନ ପୁରିସାଧିୱଚନେନ ୱିପୁରିସାଧିୱଚନେନ ସବ୍ବଂ ୟଥାସୁତ୍ତଂ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠଂ। ତଂ ବ୍ୟଞ୍ଜନତୋ ନିରୁତ୍ତିକୋସଲ୍ଲତୋ ୟୋ ୟଂ ସୁତ୍ତସ୍ସ ସୁନିରୁତ୍ତିଦୁନ୍ନିରୁତ୍ତିତଂ ଅୱେକ୍ଖତି, ଇଦଂ ଏୱଂ ନିରୋପୟିତବ୍ବଂ। ଇଦମ୍ପି ନ ନିରୋପୟିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତେ ନିରୁତ୍ତିକୋସଲ୍ଲଂ।

୪୯ . ତତ୍ଥ କତମଂ ଅଧିପ୍ପାୟକୋସଲ୍ଲଂ? ୟଥାଦେସିତସ୍ସ ସୁତ୍ତସ୍ସ ସବ୍ବସ୍ସ ୱାରଂ ଗଚ୍ଛତି ଇମେନ ଭଗୱତା ଦେସିତବ୍ବନ୍ତି। ୟଥା କିଂ ଅପ୍ପମାଦୋ ଅମତଂ ପଦଂ, ପମାଦୋ ମଚ୍ଚୁନୋ ପଦନ୍ତି ଗାଥା। ଏତ୍ଥ ଭଗୱତୋ କୋ ଅଧିପ୍ପାୟୋ? ୟେ ଅସୀତିମେୱ ଆକଙ୍ଖନ୍ତି ତେ ଅପ୍ପମତ୍ତା ୱିହରିସ୍ସନ୍ତି, ଅୟଂ ଅଧିପ୍ପାୟୋ।

ୟୋଗସ୍ସ କାଲଂ ନ ନିୱତ୍ତତି ୟା ଚ, ସୋ ନ ତତ୍ଥ ପାପିନ୍ତୱେ ଭୱନ୍ତି।

ୱେଦନାମଗ୍ଗଇସିନା [ୱେଦନାମଗ୍ଗଂ ଇସିନା (ପୀ॰)] ପୱେଦିତଂ, ଧୁତରଜାସୱା ଦୁକ୍ଖା ପମୋକ୍ଖାତା॥

ଏତ୍ଥ ଭଗୱତୋ କୋ ଅଧିପ୍ପାୟୋ? ୟେ ଦୁକ୍ଖେ ନାସ୍ସାଦକା [ଦୁକ୍ଖେନ ସାଧକା (ପୀ॰)] , ତେ ୱୀରିୟମାରଭିସ୍ସନ୍ତି ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟାତି। ଅୟଂ ତତ୍ଥ ଭଗୱତୋ ଅଧିପ୍ପାୟୋ। ଇତି ଗାଥାୟ ୱା ବ୍ୟାକରଣେନ ୱା ଦେସିତେ ଇମିନା ସୁତ୍ତେନ ସାଧକା, ୟୋ ଏୱଂ ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମଂ ପଟିପଜ୍ଜତୀତି ସୋ ଅଧିପ୍ପାୟୋ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଦେସନାଧିପ୍ପାୟୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ପୁବ୍ବାପରସନ୍ଧି? ୟଂ ଗାଥାୟଂ ୱା ସୁତ୍ତେସୁ ୱା ପଦାନି ଅସୀତି ତାନି ଭୱନ୍ତି ଏୱଂ ୱା ଏୱମେତି ତସ୍ସା ଗାଥାୟ ସୁତ୍ତସ୍ସ ୱା ୟାନି ପୁରିମାନି ପଦାନି ୟାନି ଚ ପଚ୍ଛିମକାନି , ତାନି ସମୋସାରେତବ୍ବାନି। ଏୱଂ ସୋ ପୁବ୍ବାପରେନ ସନ୍ଧି ଞାୟତି। ୟା ଏକା ସମାରଦ୍ଧା ଗାଥା ଦ୍ୱେ ତୀଣି ୱା ତସ୍ସ ମେକଦେସେ ଭାସିତାନଂ ଅଭାସିତାହି ଗାଥାହି ଅନିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ ଭୱତି ତଦୁପଧାରିତବ୍ବଂ। ୟଂୱ ସବ୍ବା [ୟଂ ୱତ୍ତବ୍ବଂ (ପୀ॰)] ଇତିସ୍ସ ପରିୟେସମାନସ୍ସ ପରିୟେସନା କଙ୍ଖା, ତସ୍ସ ୱା ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ପଞ୍ଞତ୍ତୀନଂ ଅପରେ ପରିୟେସିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତେ ପୁବ୍ବାପରେନ ସନ୍ଧି। କୋସଲ୍ଲନ୍ତି ୱତ୍ଥୁତୋ ନିଦାନକୋସଲ୍ଲଂ। ବ୍ୟଞ୍ଜନତୋ ନିରୁତ୍ତିକୋସଲ୍ଲଂ। ଦେସନାଧିପ୍ପାୟକୋସଲ୍ଲଂ। ପୁବ୍ବାପରେନ ସନ୍ଧିକୋସଲ୍ଲଂ। ତତ୍ଥ ତସ୍ସ ଗାଥା ପରିୟେସିତା ନିଦାନଂ ୱା। ଉପଲବ୍ଭିତୁଂ ନ ଅତ୍ଥୋ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବୋ ୱତ୍ଥୁତୋ ନିଦାନକୋସଲ୍ଲଂ ଅତ୍ଥକୋସଲ୍ଲଂ ଇମେହି ଚତୂହି ପଦେହି ଅତ୍ଥୋ ପରିୟେସିୟନ୍ତୋ ୟଥାଭୂତଂ ପରିୟିଟ୍ଠୋ ହୋତି। ଅଥ ଚ ସବ୍ବୋ ୱତ୍ଥୁତୋ ୱା ନିଦାନେନ ୱା ୟୋ ଅଧିପ୍ପାୟୋ ବ୍ୟଞ୍ଜନୋ ନିରୁତ୍ତି ସନ୍ଧି ଚ ଅନୁତ୍ତରୋ ଏସୋ ପୁବ୍ବାପରେନ ଏୱଂ ସୁତ୍ତତ୍ଥେନ ଦେସିତବ୍ବଂ। ଅୟଂ ଚତୁବ୍ୟୂହୋ ହାରୋ।

୫୦ . ତତ୍ଥ କତମୋ ଆୱଟ୍ଟୋ ହାରୋ?

ଏକମ୍ହି ପଦଟ୍ଠାନେ, ପରିୟେସତି ସେସକଂ ପଦଟ୍ଠାନଂ।

ଆୱଟ୍ଟତି ପଟିପକ୍ଖେ, ଆୱଟ୍ଟୋ ନାମ ସୋ ହାରୋ॥

ୟଥା କିଂ ଉନ୍ନଳାନଂ ପମତ୍ତାନନ୍ତି ଗାଥାୟୋ। ୟଂ ପମାଦୋ, ଇଦଂ କିସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ? କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଓସଗ୍ଗସ୍ସ। କୁସଲଧମ୍ମୋସଗ୍ଗୋ ପନ କିସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ ? ଅକୁସଲଧମ୍ମପଟିସେୱନାୟ। କିସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ, କୁସଲଧମ୍ମପଟିସେୱନାୟ? କିସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ, କିଲେସୱତ୍ଥୁପଟିସେୱନାୟ? ଇତି ପମାଦେନ ମୋହପକ୍ଖିୟା ଦିଟ୍ଠି ଅୱିଜ୍ଜା ଛନ୍ଦରାଗପକ୍ଖିୟା। ତତ୍ଥ ତଣ୍ହା ଚ ଦିଟ୍ଠି ଚତ୍ତାରୋ ଆସୱା ତଣ୍ହା କାମାସୱୋ ଚ ଭୱାସୱୋ ଚ ଦିଟ୍ଠାସୱୋ ଚ ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ ଚ। ତତ୍ଥ ଚିତ୍ତେ ଅତ୍ଥୀତି ଦିଟ୍ଠି ଚେତସିକେସୁ ନିଚ୍ଚନ୍ତି ପଞ୍ଚସୁ କାମଗୁଣେସୁ ଅଜ୍ଝାୱହନେନ କାମାସୱୋ, ଉପପତ୍ତୀସୁ ଆସତ୍ତି ଭୱାସୱୋ। ତତ୍ଥ ରୂପକାୟୋ କାମାସୱସ୍ସ ଭୱାସୱସ୍ସ ଚ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ନାମକାୟୋ ଦିଟ୍ଠାସୱସ୍ସ ଅୱିଜ୍ଜାସୱସ୍ସ ଚ ପଦଟ୍ଠାନଂ।

ତତ୍ଥ ଅଲ୍ଲିୟନାୟ ଅଜ୍ଝତ୍ତୱାହନଂ କାମାସୱସ୍ସ ଲକ୍ଖଣଂ। ପତ୍ଥନଗନ୍ଥନଅଭିସଙ୍ଖାରକାୟସଙ୍ଖାରଣଂ ଭୱାସୱସ୍ସ ଲକ୍ଖଣଂ, ଅଭିନିୱେସୋ ଚ ପରାମାସୋ ଚ ଦିଟ୍ଠାସୱସ୍ସ ଲକ୍ଖଣଂ। ଅପ୍ପଟିୱେଧୋ ଧମ୍ମେସୁ ଅସମ୍ପଜଞ୍ଞା ଚ ଅୱିଜ୍ଜାସୱସ୍ସ ଲକ୍ଖଣଂ। ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ଆସୱା ଚତ୍ତାରି ଉପାଦାନାନି। କାମାସୱୋ କାମୁପାଦାନଂ, ଭୱାସୱୋ ଭୱୁପାଦାନଂ, ଦିଟ୍ଠାସୱୋ ଦିଟ୍ଠୁପାଦାନଂ, ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନଂ, ଇମେହି ଚତୂହି ଉପାଦାନେହି ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧା। ତତ୍ଥ ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ ଚିତ୍ତେ ପହାତବ୍ବୋ, ସୋ ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସିସ୍ସ ପହୀୟତି। ଦିଟ୍ଠାସୱୋ ଧମ୍ମେସୁ ପହାତବ୍ବୋ, ସୋ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସିସ୍ସ ପହୀୟତି। ଭୱାସୱୋ ଆସତ୍ତିୟା ପହାତବ୍ବୋ, ସୋ ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସିସ୍ସ ପହୀୟତି। କାମାସୱୋ ପଞ୍ଚସୁ କାମଗୁଣେସୁ ପହାତବ୍ବୋ, ସୋ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସିସ୍ସ ପହୀୟତି। ତତ୍ଥ କାୟାନୁପସ୍ସନା ଦୁକ୍ଖମରିୟସଚ୍ଚଂ ଭଜତି। ୱେଦନାନୁପସ୍ସନା ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ପଚ୍ଚୟୋ ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ, ସତ୍ତକିଲେସୋପଚାରୋ ତେନ ସମୁଦୟଂ ଭଜତି। ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସନା ନିରୋଧଂ ଭଜତି। ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନା ମଗ୍ଗଂ ଭଜତି। ତେନସ୍ସ ଚତୂସୁ ଚ ଦସ୍ସନେନ ତସ୍ସେୱ ସବ୍ବେ ପହୀୟନ୍ତି, ୟେନ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠା ପଠମଂ ଉନ୍ନଳାନଂ ପମତ୍ତାନଂ ତେସଂ ୱଡ୍ଢନ୍ତି ଆସୱା। ଜାନତୋ ହି ପସ୍ସତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟୋ ଦୁକ୍ଖଂ ସମୁଦୟୋ ନିରୋଧୋ ମଗ୍ଗୋ ହି ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା। ଏୱଂ ପରିୟେସିତବ୍ବା। ୟାୱ ତସ୍ସ ଅକୁସଲସ୍ସ ଗତି ତତୋ ପଟିପକ୍ଖେନ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ ପରିୟେସତି ତେସଂ କିଲେସାନଂ ହାରେନ ଆୱଟ୍ଟତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତେ ଆୱଟ୍ଟୋ ହାରୋ। ଏୱଂ ସୁକ୍କାପି ଧମ୍ମା ପରିୟେସିତବ୍ବା। ଅକୁସଲଧମ୍ମେ ଆଗମିସ୍ସ।

ତତ୍ଥ ଆୱଟ୍ଟସ୍ସ ହାରସ୍ସ ଅୟଂ ଭୂମି ସତି ଉପଟ୍ଠାନା ଚ ୱିପଲ୍ଲାସା ଚ ଚତ୍ତାରି ଞାଣାନି ସକ୍କାୟସମୁପ୍ପାଦାୟଗାମିନୀ ଚ ପଟିପଦା ସକ୍କାୟନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା।

୫୧ . ତତ୍ଥ କତମୋ ୱିଭତ୍ତି ହାରୋ? ୟଂ କିଞ୍ଚି ୱିଭଜ୍ଜବ୍ୟାକରଣୀୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ୱିଭତ୍ତି ହାରୋ। ୟଥା କିଂ ଆଗନ୍ତ୍ୱା ଚ ପୁନ ପୁଗ୍ଗଲୋ ହୋତି, ନୋ ୱାଗତଂ ନ ପରିଭାସତି [ନୋ ୱା ନ ପରିଭାସତି (ପୀ॰), ନ ତାୱାୟଂ ପରିଭାସି (କ॰)] ପରିପୁଚ୍ଛତାୟ ପଞ୍ହାୟ ଅତିୟନଂ ଏକସ୍ସ କିଞ୍ଚି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତେ ୱିଭତ୍ତି ହାରୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ପରିୱତ୍ତନୋ ହାରୋ। ୟଂ କିଞ୍ଚି ପଟିପକ୍ଖନିଦ୍ଦେସୋ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପରିୱତ୍ତନୋ ହାରୋ। ୟଥା ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ନିଜ୍ଜିଣ୍ଣା ହୋତୀତି ୱିତ୍ଥାରେନ ସବ୍ବାନି ମଗ୍ଗଙ୍ଗାନି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତେ ପରିୱତ୍ତନୋ ହାରୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ୱେୱଚନୋ ହାରୋ?

ୱେୱଚନେହି ଅନେକେହି, ଏକଂ ଧମ୍ମଂ ପକାସିତଂ।

ସୁତ୍ତେ ୟୋ ଜାନାତି ସୁତ୍ତୱିଦୂ, ୱେୱଚନୋ ନାମ ସୋ ହାରୋ॥

ୟଥା ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଏକମ୍ହି ୱତ୍ଥୁମ୍ହି ୱେୱଚନେନ ନାନାୱୁତ୍ତେନ ଭଗୱତା ପସଂସିତୋ ‘‘ମହାପଞ୍ଞୋ ସାରିପୁତ୍ତୋ ହାସପଞ୍ଞୋ ଜୱନପଞ୍ଞୋ’’ତି ଇଦଂ ପଞ୍ଞାୟ ୱେୱଚନଂ। ୟଥା ଚ ମଗ୍ଗୱିଭଙ୍ଗେ ନିୟ୍ୟାନତ୍ଥୋ ଏକମେକଂ ମଗ୍ଗଙ୍ଗଂ ୱେୱଚନେହି ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠଂ। ଏୱଂ ଅୱିଜ୍ଜାୟ ୱେୱଚନା। ଏକଂ ଅକୁସଲମୂଲଂ ତଦେୱ ସନ୍ତଂ ତେସୁ ତେସୁ ଜନପଦେସୁ ତେନ ତେନ ପଜାନନ୍ତି। ନ ହି ଅନେନ ତଦେୱପି ଆଲପିୟନ୍ତି ଅଞ୍ଞଂ ଭଜତି। ସବ୍ବକାମଜହସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋତି କାମା ଆଲପିତା। ୟସ୍ସ ନିତ୍ଥିଣ୍ଣୋ ସଙ୍କୋତି ତେୟେୱ କାମେ ସଙ୍କାତି ଆଲପତି। ସୁଣମାନସ୍ସ ପୁରେତରଂ ରଜ୍ଜନ୍ତି ତେୟେୱ କାମେ ରଜ୍ଜନ୍ତି ଆଲପତି। ଏୱଂ ସୁତ୍ତମ୍ହି ୟୋ ଧମ୍ମୋ ଦେସିୟତି ତସ୍ସ ପରିୟେଟ୍ଠି ‘‘କତମସ୍ସ ଧମ୍ମସ୍ସ ଇଦଂ ନାମଂ କତମସ୍ସ ଇଦଂ ୱେୱଚନ’’ନ୍ତି। ସବ୍ବଞ୍ଞୂ ହି ୟେସଂ ୟେସଂ ୟା ନିରୁତ୍ତି ହୋତି, ୟଥାଗାମି ତେନ ତେନ ଦେସେତୀତି ତସ୍ସ ୱେୱଚନଂ ପରିୟେସିତବ୍ବଂ। ଅୟଂ ୱେୱଚନୋ ହାରୋ।

୫୨ . ତତ୍ଥ କତମୋ ପଞ୍ଞତ୍ତି ହାରୋ? ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନୀତି ସୁତ୍ତଂ ନିଦ୍ଦିସତି, ନିକ୍ଖେପପଞ୍ଞତ୍ତି। ୟା ସମୁଦୟପଞ୍ଞତ୍ତି। କବଳୀକାରେ ଆହାରେ ଅତ୍ଥି ଛନ୍ଦୋ ଅତ୍ଥି ରାଗୋ ୟାୱ ପତିଟ୍ଠିତଂ। ତତ୍ଥ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ପଭୱପଞ୍ଞତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞପେତି। କବଳୀକାରେ ଆହାରେ ନତ୍ଥି ଛନ୍ଦୋ…ପେ॰… ସମୁଗ୍ଘାତି ପଞ୍ଞତ୍ତି।

ତସ୍ସ କାମାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି, ଭୱାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି, ଅୱିଜ୍ଜାସୱାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତୀତି ପହାନପଞ୍ଞତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞପେତି। ତଣ୍ହା ୟସ୍ସ ପୁରକ୍ଖତା ପଞ୍ଞା ପରିୱତ୍ତତି ଗାଥା ମନାପପଞ୍ଞତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞପେତି। ଏୱଂ ପନ ମନାପପଞ୍ଞତ୍ତୀତି ଏକଧମ୍ମଂ ଭଗୱା ପଞ୍ଞପେତି। ନ ହି ତଣ୍ହା ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋତି କାରେତ୍ୱା ସବ୍ବତ୍ଥ ତଣ୍ହାସମୁଦୟୋ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବୋ। ୟଥା ଉପ୍ପନ୍ନଂ କାମୱିତକ୍କଂ ନାଧିୱାସେତି ୱିନୋଦେତି ପଜହତୀତି ପଟିକ୍ଖେପପଞ୍ଞତ୍ତି। ଏୱଂ ସବ୍ବେସଂ ଧମ୍ମାନଂ କୁସଲାନଞ୍ଚ ଅକୁସଲାନଞ୍ଚ ୟଞ୍ଚସ୍ସ ଧମ୍ମକ୍ଖେତ୍ତଂ ଭୱତି, ସୋ ଚେୱ ଧମ୍ମୋ ତତ୍ଥ ପୱତ୍ତତି। ତଦୱସିଟ୍ଠା ଧମ୍ମା ତସ୍ସାନୁୱତ୍ତକା ହୋନ୍ତି। ସା ଦୁୱିଧା ପଞ୍ଞତ୍ତି – ପରାଧୀନପଞ୍ଞତ୍ତି ଚ ସାଧୀନପଞ୍ଞତ୍ତି ଚ। କତମା ସାଧୀନପଞ୍ଞତ୍ତି? ସମାଧିଂ, ଭିକ୍ଖୱେ [ପସ୍ସ ସଂ॰ ନି॰ ୩.୫] , ଭାୱେଥ, ସମାହିତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ‘‘ରୂପଂ ଅନିଚ୍ଚ’’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଅୟଂ ସାଧୀନପଞ୍ଞତ୍ତି ପରାଧୀନପଞ୍ଞତ୍ତି ଚ, ସା ପଞ୍ଞତ୍ତି ପଞ୍ଞାୟ ଚ ସୀଲସ୍ସ ଚ, ୟଥା ଚତ୍ତାରି ଝାନାନି ଭାୱେଥ। ତସ୍ସ ଅତ୍ଥି ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ମୁଦୂନି ଚତ୍ତାରି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ତାନି ଚତୁପରାଧୀନାନି, ତୀଣି ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେତି ପରାଧୀନଂ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଚତ୍ତାରି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପରାଧୀନାତି ଚତୂସୁ ଅରିୟସଚ୍ଚେସୁ ଅପରାଧୀନଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେସୁ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ଇତି ସକେ ପଦଟ୍ଠାନେ ସକେ ଖେତ୍ତସାଧୀନୋ ସୋ ଧମ୍ମୋ, ସୋ ଚ ତତ୍ଥ ପଞ୍ଞାପେତବ୍ବୋ। ତସ୍ସ ପଟିପକ୍ଖା ନିଘାତୋ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବୋ। ଏତ୍ଥାୟଂ ଅନେକାକାରପଞ୍ଞତ୍ତି କେନ କାରଣେନ ଅୟଂ ଧମ୍ମୋ ପଞ୍ଞତ୍ତୋତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତେ ପଞ୍ଞତ୍ତି।

୫୩ . ତତ୍ଥ କତମୋ ଓତରଣୋ ହାରୋ? ଛସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଓତାରେତବ୍ବଂ। କତମେସୁ ଛସୁ? ଖନ୍ଧେସୁ ଧାତୂସୁ ଆୟତନେସୁ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ସଚ୍ଚେସୁ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦେସୁ। ନତ୍ଥି ତଂ ସୁତ୍ତଂ ୱା ଗାଥା ୱା ବ୍ୟାକରଣଂ ୱା। ଇମେସୁ ଛନ୍ନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ନ ସନ୍ଦିସ୍ସତି। ଏତ୍ତାୱତା ଏସ ସବ୍ବା ଦେସନା ୟା ତା ଖନ୍ଧା ୱା ଧାତୁୟୋ ୱା ଆୟତନାନି ୱା ସଚ୍ଚାନି ୱା ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦୋ ୱା, ତତ୍ଥ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ୱେଦନାକ୍ଖନ୍ଧୋ ରାଗଦୋସମୋହାନଂ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ତତ୍ଥ ତିସ୍ସୋ ୱେଦନାୟୋ ତସ୍ସ ସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ସୋମନସ୍ସୋ ସୱିଚାରୋ, ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ଦୋମନସ୍ସୋ ସୱିଚାରୋ, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ଉପେକ୍ଖୋ ସୱିଚାରୋ। ୟଂ ପୁନ ତତ୍ଥ ୱେଦୟିତଂ ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖସଚ୍ଚଂ, ଖନ୍ଧେସୁ ସଙ୍ଖାରକ୍ଖନ୍ଧୋ ତତ୍ଥ କାୟୋ ପମତ୍ତଂ ସଉପୱତ୍ତତି, ତଞ୍ଚ ସଙ୍ଖାରଗତୋ ଦ୍ୱିଧା ଚ ଭୱଙ୍ଗୋତରଣଂ କମ୍ମଂ ତୀଣି ଚ ସଙ୍ଖାରାନି ପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରା ୱା ଅପୁଞ୍ଞା ୱା ଆନେଞ୍ଜା ୱା ହେତୁ ସବ୍ବସରାଗସ୍ସ ନୋ ୱୀତରାଗସ୍ସ, ଦୋସସ୍ସ ଅଭିସଙ୍ଖାରାନି ଚ ଅୱୀତରାଗୋ ଚେତେତି ଚ ପକପ୍ପେତି ଚ, ୱୀତରାଗୋ ପନ ଚେତେତି ଚ ନୋ ଅଭିସଙ୍ଖରୋତି, ୟଂ ଉଣ୍ହଂ ୱଜିରଂ କଟ୍ଠେ ୱା ରୁକ୍ଖେ ୱା ଅଞ୍ଞତ୍ଥ ୱା ପତନ୍ତଂ ଭିନ୍ଦତି ଚ ଡହତି ଚ, ଏୱଂ ସରାଗଚେତନା ଚେତେତି ଚ ଅଭିସଙ୍ଖରୋତି ଚ। ୟଥା ସତଂ ୱଜିରଂ ନ ଭିନ୍ଦତି ନ ଚ ଡହତି, ଏୱଂ ୱୀତରାଗଚେତନା ଚେତେତି ନ ଚ ଅଭିସଙ୍ଖରୋତି। ତତ୍ଥ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ଏକୋ ଖନ୍ଧୋ ଅନିନ୍ଦ୍ରିୟସରୀରଂ ସଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧୋ।

ତତ୍ଥ ଧାତୂନଂ ଅଟ୍ଠାରସ ଧାତୁୟୋ। ତତ୍ଥ ୟା ରୂପୀ ଦସ ଧାତୁୟୋ, ତାସୁ ଦେସିୟମାନାସୁ ରୂପକ୍ଖନ୍ଧୋ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବୋ, ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ। ୟେପି ଚ ଛ ୱିଞ୍ଞାଣକାୟା ମନୋଧାତୁସତ୍ତମା, ତତ୍ଥ ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧୋ ଚ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବୋ, ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ। ଧମ୍ମଧାତୁ ପନ ଧମ୍ମସମୋସରଣା, ସୋ ଧମ୍ମୋ ହେତୁନା ଚ ନିସ୍ସନ୍ଦେନ ଚ ଫଲେନ ଚ କିଚ୍ଚେନ ଚ ୱେୱଚନେନ ଚ ୟେନ ୟେନ ଉପଲବ୍ଭତି, ତେନ ତେନ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବୋ। ୟଦି ୱା କୁସଲା ୟଦି ୱା ଅକୁସଲା ୟଦି ୱା ଅବ୍ୟାକତା ୟଦି ୱା ଅସଙ୍ଖତା। ଦ୍ୱାଦସନ୍ନଂ ଆୟତନାନଂ ଦସ ଆୟତନାନି ରୂପାନି ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବଂ। ରୂପକ୍ଖନ୍ଧୋ ଚ ମନାୟତନଞ୍ଚ ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧେନ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବଂ, ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ। ଧମ୍ମାୟତନଂ ନାନାଧମ୍ମସମୋସରଣଂ। ତତ୍ଥ ୟେ ଧମ୍ମା ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବା, ୟେ ଅନିନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଅନିନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବା। ପରିୟାୟତୋ ଚ ଓତାରେତବ୍ବା। ୟଥା ସା ଧମ୍ମଧାତୁ ତଥା ଧମ୍ମାୟତନଂ ପରିୟେସିତବ୍ବଂ। ୟାୟେୱ ହି ଧମ୍ମଧାତୁ ତଦେୱ ଧମ୍ମାୟତନଂ ଅନୂନଂ ଅନଧିକଂ।

ତତ୍ଥ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦୋ ଅତ୍ଥି ତିୱିଧୋ, ଅତ୍ଥି ଚତୁବ୍ବିଧୋ, ଅତ୍ଥି ଦୁୱିଧୋ। ତତ୍ଥ ତିୱିଧୋ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦୋ ହେତୁଫଲନିସ୍ସନ୍ଦୋ। ଅୱିଜ୍ଜା ସଙ୍ଖାରା ତଣ୍ହା ଉପାଦାନଂ ଚ ଅୟଂ ହେତୁ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନାମରୂପଂ ସଳାୟତନଂ ଫସ୍ସୋ ୱେଦନା ଚ ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ, ୟୋ ଭୱୋ ଅୟଂ ୱିପାକୋ, ୟା ଜାତି ମରଣଂ ଅୟଂ ନିସ୍ସନ୍ଦୋ।

କଥଂ ଚତୁବ୍ବିଧୋ ହେତୁ ପଚ୍ଚୟୋ ୱିପାକୋ ନିସ୍ସନ୍ଦୋ ଚ? ଅୱିଜ୍ଜା ଚ ତଣ୍ହାସଙ୍ଖାରା ଚ ଉପାଦାନଂ ଚ – ଅୟଂ ହେତୁ। ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନାମରୂପସ୍ସ ପଚ୍ଚୟୋ। ନାମରୂପଂ ଉପପଜ୍ଜତି, ତଥା ଉପପନ୍ନସ୍ସ ସଳାୟତନଂ ଫସ୍ସୋ ୱେଦନା ଚ – ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ। ୟୋ ଭୱୋ ଅୟଂ ୱିପାକୋ। ୟା ଜାତି ୟା ଚ ଜରାମରଣଂ – ଅୟଂ ନିସ୍ସନ୍ଦୋ।

କଥଂ ଦୁୱିଧୋ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦୋ? ଅୱିଜ୍ଜା ସଙ୍ଖାରା ତଣ୍ହା ଉପାଦାନଂ – ଅୟଂ ସମୁଦୟୋ। ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନାମରୂପଂ ସଳାୟତନଂ ଫସ୍ସୋ ୱେଦନା ଭୱୋ ଜାତି ମରଣଞ୍ଚ – ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ୟଂ ପନ ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ ଇମାନି ତପ୍ପଟିପକ୍ଖେନ ଦ୍ୱେ ସଚ୍ଚାନି। ତସ୍ମା ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦୋ ୟେନ ଆକାରେନ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ, ତେନ ତେନ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବୋ।

ତଥା ବାୱୀସତି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। ଦ୍ୱାଦସ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୟେନ ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ପୁରିସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟା ଚ ତଣ୍ହାପଦଟ୍ଠାନଂ। ୟତୋ ପୁରିସୋ ପୁରିସକାନଂ ତଂ ଏୱଂ କାତବ୍ବତା। ଅଥ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସାରଜ୍ଜତି। ଅୟଂ ଅହଂକାରୋ ତଂ ୟସା ସାରତ୍ତୋ ବହିଦ୍ଧା ପରିୟେସତି, ଅୟଂ ମମଂକାରୋ ଏୱଂ ଇତ୍ଥୀ, ତତ୍ଥ ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଚ ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଚ ପୁରିସିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସାନୁୱତ୍ତକା ହୋନ୍ତି। ତସ୍ସ ଅଧିପ୍ପାୟପରିପୁଣ୍ଣା ଲୋଭଧମ୍ମା କୁସଲମୂଲେ ପୱଡ୍ଢେନ୍ତି। ତସ୍ସ ଚେ ଅୟମଧିପ୍ପାୟୋ ନ ପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି। ତସ୍ସ ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଚ ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଚ ୱତ୍ତତି। ଦୋସୋ ଚ ଅକୁସଲମୂଲଂ ପୱଡ୍ଢତି। ସଚେ ପନ ଉପେକ୍ଖା ଭାୱେତି ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅନୁୱତ୍ତକାମା ଭୱତି। ଅମୋହୋ ଚ କୁସଲମୂଲଂ ପୱଡ୍ଢତି। ଇତି ସତ୍ତ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି କିଲେସୱତ୍ଥୁମୁପାଦାୟ ଅନନ୍ୱେମାନି ଅୱମାନି ସବ୍ବସ୍ସ ୱେଦନା ଇତ୍ଥିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପୁରିସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ତତ୍ଥ ଅଟ୍ଠ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୟାୱ ଅଞ୍ଞାତାୱିନୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା। ଦସନ୍ନଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ କାମରାଗସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭୱରାଗସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ରୂପରାଗସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଇତ୍ଥିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଚ ପୁରିସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଚ ସତ୍ତ ପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଦଟ୍ଠାନଂ। ତତ୍ଥ ୟେନ ୟେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେନ ୟୁତ୍ତଂ ୱା ଗାଥାୟ ଓତାରେତୁଂ ସକ୍କୋତି, ତେନ ତେନ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବୋ। ଏୱଂ ଖନ୍ଧେସୁ ଧାତୂସୁ ଆୟତନେସୁ ସଚ୍ଚେସୁ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦେସୁ ଅୟଂ ଓତରଣୋ ହାରୋ।

୫୪ . ତତ୍ଥ କତମୋ ସୋଧନୋ ହାରୋ? ୟୋ ଗାଥା ଏକେନ ଆରମ୍ଭୋ ଭାସିସ୍ସନ୍ତି। ତତ୍ଥ ଏକିସ୍ସା ଭାସିତାୟ ଅୱସିଟ୍ଠାସୁ ଭାସିତାସୁ ସୋ ଅତ୍ଥୋ ନ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବୋ। କିଂ କାରଣଂ? ନ ହି ତାୱ ସୋ ଅତ୍ଥୋ ଭାସିତୋ, ସୋ ଅଭାସିତୋ ନ ସକ୍କା ନିଦ୍ଦିସିତୁଂ। ୟଥା କିଂ ଅପ୍ପମାଦୋ ଅମତଂ ପଦନ୍ତି ଗାଥା ଅୟମେକା ଗାଥା ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବା। କିଂ କାରଣଂ, ଅତ୍ଥିକ୍ଖାତାୱ ଇମସ୍ସ ଆରମ୍ଭସ୍ସ ଅନଭାସିତଂ?

ଏୱଂ [ଏତଂ (ପୀ॰) ପସ୍ସ ଧ॰ ପ॰ ୨୨] ୱିସେସତୋ ଞତ୍ୱା, ଅପ୍ପମାଦମ୍ହି ପଣ୍ଡିତା।

ଅପ୍ପମାଦେ ପମୋଦନ୍ତି, ଅରିୟାନଂ ଗୋଚରେ ରତାତି॥

ଇଦଂ ଅଭାସିତଂ। ଇମିସ୍ସାପି ଗାଥାୟ ଭାସିତାୟ ଅତ୍ଥୋ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବୋ। କିଂ କାରଣଂ, ଅତ୍ଥି ତତ୍ଥ ଅୱସିଟ୍ଠଂ? ତେ ଝାୟିନୋ [ଧ॰ ପ॰ ୨୩] ସାତତିକା, ନିଚ୍ଚଂ ଦଳ୍ହପରକ୍କମାତି ଗାଥା, ଏୱଂ ଇମା ଗାଥାୟୋ ଉପଧାରିତା ୟଦା ଭୱନ୍ତି, ତଦା ଅତ୍ଥୋ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବୋ। ଏୱଂ ଅସ୍ସୁତପୁବ୍ବେସୁ ସୁତ୍ତେସୁ ବ୍ୟାକରଣେସୁ ୱା ଏକୁଦ୍ଦେସୋ ଭାସିତୋ। ୟା ୱୀମଂସା ତୁଲନା ଇଦଂ ଅତ୍ଥି କିଚ୍ଚଂ, ଇଦଂ ସୁତ୍ତଂ ଭାସିତଂ ତସ୍ସ ୱେୱଚନଂ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠଂ ୱା ନ ୱାତି। ତତ୍ଥ ୟା ୱୀମଂସା, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତେ ସୋଧନୋ ହାରୋ।

୫୫ . ତତ୍ଥ କତମୋ ଅଧିଟ୍ଠାନୋ ହାରୋ? ଏକତ୍ତତା ଚ ୱେମତ୍ତତା ଚ। ତତ୍ଥ କିତପଞ୍ଞତ୍ତି ଚ କିଚ୍ଚପଞ୍ଞତ୍ତି ଚ। ସା ଏକତ୍ତତା ଚ ୱେମତ୍ତତା ଚ ୟଥା ପଞ୍ଞତ୍ତି ଏକୱେୱଚନେନ ୱେମତ୍ତତା ପଜାନାତୀତି ପଞ୍ଞା, ସା ଚ ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞତ୍ତି। ୟଂ ଅନୋମତ୍ତିୟଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞତ୍ତନ୍ତି। ତଂ ଅନୋମତ୍ତିୟଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞାବଲଂ। ତନୁଭୂତା ଗୋଚରତ୍ତୱସା ସେୱସତି ତୀସୁ ରତନେସୁ ଅନୁସ୍ସତି ବୁଦ୍ଧାନୁସ୍ସତି ଧମ୍ମାନୁସ୍ସତି ସଙ୍ଘାନୁସ୍ସତି ଅୱିପରୀତାନୁସ୍ସରଣତାୟ। ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ଧମ୍ମାନଂ ପୱିଚୟେନ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଅଭିନୀହାରତୋ ଅଭିଞ୍ଞାତି। ସଙ୍ଖେପେନ ମଗ୍ଗା କା ୱତ୍ଥୁ ଅୱିକୋପନତାୟ ଏକତ୍ତା, ୟଥା ଉଣ୍ହେନ ସଂସଟ୍ଠଂ ଉଣ୍ହୋଦକଂ, ସୀତେନ ସଂସଟ୍ଠଂ ସୀତୋଦକଂ ଖାରୋଦକଂ ଗୁଳ୍ହୋଦକନ୍ତି, ଇଦଂ ଏକତ୍ତତା ୱେମତ୍ତତା ଚ।

ଅତ୍ଥି ପୁନ ଧମ୍ମୋ ନାନାଧମ୍ମସଙ୍ଘତୋ ଏକତୋ ୟଥାରୂପଂ ଚତ୍ତାରୋ ୱାରେତବ୍ବା, ତଞ୍ଚ ରୂପନ୍ତି ଏକତ୍ତତା। ପଥୱୀଧାତୁ ଆପୋ ତେଜୋ ୱାୟୋଧାତୂତି ୱେମତ୍ତତା। ଏୱଂ ସବ୍ବା ଚତସ୍ସୋ ଧାତୁୟୋ ରୂପନ୍ତି ଏକତ୍ତତା, ପଥୱୀଧାତୁ ଆପୋ ତେଜୋ ୱାୟୋଧାତୂତି ୱେମତ୍ତତା। ପଥୱୀଧାତୂତି ଲକ୍ଖଣତୋ ଏକତ୍ତତା, ସଂକିଣ୍ଣୱତ୍ଥୁତୋ ୱେମତ୍ତତା। ୟଂ କିଞ୍ଚି କକ୍ଖଳଲକ୍ଖଣଂ, ସବ୍ବଂ ତଂ ପଥୱୀଧାତୂତି ଏକତ୍ତତା। କେସା ଲୋମା ନଖା ଦନ୍ତା ଛୱି ଚମ୍ମନ୍ତି ୱେମତ୍ତତା। ଏୱଂ ସବ୍ବଂ ଚତସ୍ସୋ ଧାତୁୟୋ ରୂପନ୍ତି ଏକତ୍ତଂ। ସଦ୍ଦା ଗନ୍ଧା ରସା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାତି ୱେମତ୍ତତା।

ଅତ୍ଥି ପୁନ ଧମ୍ମୋ ୱେମତ୍ତତା ଅଞ୍ଞୋ ନାମଂ ଲଭତି। ୟଥା କାୟାନୁପସ୍ସନାୟ ନୱସଞ୍ଞା ୱିନୀଲକସଞ୍ଞା ଉଦ୍ଧୁମାତକସଞ୍ଞା, ଅୟଂ ଅସୁଭସଞ୍ଞା, ୟା ଏକତ୍ତତା ଆରମ୍ମଣତୋ ୱେମତ୍ତତୋ, ସା ଏୱଂ ସଞ୍ଞାୱେଦନାସୁ ଆଦୀନୱଂ ସମନୁପସ୍ସତୋ ତଥାଧିଟ୍ଠାନଂ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଚ ସାୟେୱ ଧମ୍ମେସୁ ତତ୍ଥ ସଞ୍ଞାଭାୱନା ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଚ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନା ଚିତ୍ତେ ଅତ୍ତସଞ୍ଞଂ ପଜହତୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଚ ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସନା। (ଇତି) [( ) ନତ୍ଥି ପୀ॰ ପୋତ୍ଥକେ] ୟୋ କୋଚି ଞାଣପଚାରୋ ସବ୍ବସୋ ପଞ୍ଞାୟ ଗୋଚରୋ ପଞ୍ଞା, ଅୟଂ ୱେମତ୍ତତା, ୟଥା କାମରାଗୋ ଭୱରାଗୋ ଦିଟ୍ଠିରାଗୋତି ୱେମତ୍ତତା ତଣ୍ହାୟ। ଇତି ୟଂ ଏକତ୍ତତାୟ ଚ ୱେମତ୍ତତାୟ ଚ ଞାଣଂ ୱୀମଂସନା ତୁଲନା। ଅୟଂ ଅଧିଟ୍ଠାନୋ ହାରୋ।

୫୬ . ତତ୍ଥ କତମୋ ପରିକ୍ଖାରୋ ହାରୋ? ସହେତୁ ସପ୍ପଚ୍ଚୟଂ ୱୋଦାନଞ୍ଚ ସଂକିଲେସୋ ଚ, ୟଂ ତଦୁଭୟଂ ପରିୟେଟ୍ଠି, ସ ପରିକ୍ଖାରୋ ହାରୋ। ଇତି ଧମ୍ମାନଂ ସହେତୁକାନଂ ହେତୁ ପରିୟେସିତବ୍ବୋ, ସପ୍ପଚ୍ଚୟାନଂ ପଚ୍ଚୟୋ ପରିୟେସିତବ୍ବୋ।

ତତ୍ଥ କିଂ ନାନାକରଣଂ, ହେତୁସ୍ସ ଚ ପଚ୍ଚୟସ୍ସ ଚ? ସଭାୱୋ ହେତୁ, ପରଭାୱୋ ପଚ୍ଚୟୋ। ପରଭାୱସ୍ସ ପଚ୍ଚୟୋ ହେତୁପି, ସଭାୱସ୍ସ ହେତୁୟା ପରଭାୱସ୍ସ କସ୍ସଚି ପଚ୍ଚୟୋ ଅୱୁତ୍ତୋ ହେତୁ, ୱୁତ୍ତୋ ପଚ୍ଚୟୋ। ଅଜ୍ଝତ୍ତିକୋ ହେତୁ, ବାହିରୋ ପଚ୍ଚୟୋ। ସଭାୱୋ ହେତୁ, ପରଭାୱୋ ପଚ୍ଚୟୋ। ନିବ୍ବତ୍ତକୋ ହେତୁ, ପଟିଗ୍ଗାହକୋ [ପରିଗ୍ଗାହକୋ (କ॰)] ପଚ୍ଚୟୋ। ନେୱାସିକୋ ହେତୁ, ଆଗନ୍ତୁକୋ ପଚ୍ଚୟୋ। ଅସାଧାରଣୋ ହେତୁ, ସାଧାରଣୋ ପଚ୍ଚୟୋ। ଏକୋୟେୱ ହେତୁ, ଅପରାପରୋ ପଚ୍ଚୟୋ।

ହେତୁସ୍ସ ଉପକରଣଂ ସମୁଦାନେତବ୍ବୋ। ସମୁଦାନଂ ହେତୁ, ତତ୍ଥ ଦୁୱିଧୋ ହେତୁ। ଦୁୱିଧୋ ପଚ୍ଚୟୋ – ସମନନ୍ତରପଚ୍ଚୟୋ ଚ ପରମ୍ପରପଚ୍ଚୟୋ ଚ। ହେତୁପି ଦୁୱିଧୋ – ସମନନ୍ତରହେତୁ ଚ ପରମ୍ପରହେତୁ ଚ। ତତ୍ଥ କତମୋ ପରମ୍ପରପଚ୍ଚୟୋ? ଅୱିଜ୍ଜା ନାମରୂପସ୍ସ ପରମ୍ପରପଚ୍ଚୟୋ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସମନନ୍ତରପଚ୍ଚୟତାୟ ପଚ୍ଚୟୋ। ୟଦି ଆଦିମ୍ହି ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧୋ ଭୱତି ନାମରୂପସ୍ସ ନିରୋଧୋପି। ତତ୍ଥ ସମନନ୍ତରଂ କିଂ କାରଣଂ ପରମ୍ପରପଚ୍ଚୟୋ ସମନନ୍ତରପଚ୍ଚୟୋ ସମୁଦ୍ଦାନିତୋ, ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟତୋ। ତତ୍ଥ କତମୋ ପରମ୍ପରହେତୁ? ୱିଜାନନ୍ତସ୍ସ ପରମ୍ପରହେତୁତାୟ ହେତୁ, ଅଞ୍ଞାକାରୋ ସମନନ୍ତରହେତୁତାୟ ହେତୁ। ୟସ୍ସ ହି ୟଂ ସମନନ୍ତରଂ ନିବ୍ବତ୍ତତି, ସୋ ତସ୍ସ ହେତୁପି ଜାତିନିରୋଧା ବହି ଆକାରନିରୋଧୋ, ଆକାରନିରୋଧା ଦଣ୍ଡନିରୋଧୋ, ଦଣ୍ଡନିରୋଧା ଖଣ୍ଡନିରୋଧୋ। ଏୱଂ ହେତୁପି ଦ୍ୱିଧା ସୋ ତାହି ପସ୍ସିତବ୍ବୋ।

ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦୋ ୟଥା ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟୋ ତସ୍ସ ପୁନ କିଂପଚ୍ଚୟୋ, ଅୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ। ସୋ କସ୍ସ ପଚ୍ଚୟୋ ସଙ୍ଖାରାନଂ, ଇତି ପଚ୍ଚୟୋ ଚ ସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ଚ ତସ୍ସ କୋ ହେତୁ ଅୱିଜ୍ଜାୟେୱ । ତଥା ହି ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି। ତତ୍ଥ ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟୋ ଅୱିଜ୍ଜାପରିୟୁଟ୍ଠାନସ୍ସ ହେତୁ ପୁରିମା ହେତୁ ପଚ୍ଛା ପଚ୍ଚୟୋ, ସାପି ଅୱିଜ୍ଜାସଙ୍ଖାରାନଂ ପଚ୍ଚୟୋ ଚତୂହି କାରଣେହି ସହଜାତପଚ୍ଚୟତାୟ ସମନନ୍ତରପଚ୍ଚୟତାୟ ଅଭିସନ୍ଦନପଚ୍ଚୟତାୟ ପତିଟ୍ଠାନପଚ୍ଚୟତାୟ।

୫୭ . କଥଂ ସହଜାତପଚ୍ଚୟତାୟ ଅୱିଜ୍ଜାସଙ୍ଖାରାନଂ ପଚ୍ଚୟୋ? ୟଂ ଚିତ୍ତଂ ରାଗପରିୟୁଟ୍ଠଂ, ତତ୍ଥ ଅୱିଜ୍ଜାପରିୟୁଟ୍ଠାନେନ ସବ୍ବଂ ପଞ୍ଞାୟ ଗୋଚରଂ ହନ୍ତି। ତତ୍ଥ ସଙ୍ଖାରା ତିପଚ୍ଚୟଟ୍ଠିକା ଅଦ୍ଧାଭୂମିକାରମହତ୍ତସ୍ସ [ଲଦ୍ଧା ଭୂମିକରମହତ୍ତସ୍ସ (ପୀ॰ କ॰)] ଅୟଂ ଅୱିଜ୍ଜାସହସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲତମାପଜ୍ଜନ୍ତୀ ଚତୂହି କାରଣେହି ପଞ୍ଞା ପହୀୟତି। କତମେହି ଚତୂହି? ଅନୁସୟୋ ପରିୟୁଟ୍ଠାନଂ ସଂୟୋଜନଂ ଉପାଦାନଂ। ତତ୍ଥ ଅନୁସୟୋ ପରିୟୁଟ୍ଠାନଂ ଜାତି ପରିୟୁଟ୍ଠିତା ସଂୟୁଜ୍ଜତି ସଂୟୁତ୍ତା ଉପାଦିୟତି ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋ। ଏୱଂ ତେ ସଙ୍ଖାରା ତିୱିଧା ଉପ୍ପନ୍ନା ଭୂମିଗତା ନାସଞ୍ଞତ୍ଥ ଅୟଂ ମଗ୍ଗେନ ୱିନୀତତ୍ତାୟାତି [ୱିନିଭତ୍ତାୟ (ପୀ॰), ୱିନିଭତ୍ତତାୟ (କ॰)] ତେ ଥାମଗତା ଅପତିୱିନୀତାତିପି ତେ ସଙ୍ଖାରାତି ୱୁଚ୍ଚତି, ଏୱଂ ସହେତୁସମୁପ୍ପନ୍ନଟ୍ଠେନ ଅତ୍ଥି ମେୱ ପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରାନଂ ପଚ୍ଚୟୋ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠଂ ଅପନେତ୍ୱା କୁସଲଂ ଅକୁସଲଂ କୁସଲୋ ଚ ଅକୁସଲୋ ଚ ପକ୍ଖିପିତବ୍ବୋ, ୱିପାକଧମ୍ମା ଅପନେତ୍ୱା ୱଚନୀୟଂ ଅୱଚନୀୟଂ ୱଚନୀୟଞ୍ଚ ଅୱଚନୀୟଞ୍ଚ ପକ୍ଖିପିତବ୍ବଂ, ଭୱଅପେୱିରିତ୍ତା, ସବ୍ବସୁତ୍ତଂ ପରିକ୍ଖିପିତବ୍ବଂ।

ଦସ ତଥାଗତବଲାନି ଚତ୍ତାରି ୱେସାରଜ୍ଜାନି ପୁଞ୍ଞାନି ଅନଞ୍ଞାକତଂ ଅୱିଜ୍ଜା ସମନନ୍ତରପଚ୍ଚୟତାୟ ସଙ୍ଖାରାନଂ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ଚିତ୍ତେନ ସହ ସମୁପ୍ପନ୍ନା ଅୱିଜ୍ଜା ତସ୍ସ ଚିତ୍ତସ୍ସ ସମନନ୍ତରଚିତ୍ତଂ ସମୁପ୍ପନ୍ନନ୍ତି, ତସ୍ସ ୟଂ ସମନନ୍ତରଚିତ୍ତଂ ସମୁପ୍ପନ୍ନନ୍ତି, ତସ୍ସ ପଚ୍ଛିମସ୍ସ ଚିତ୍ତସ୍ସ ପୁରିମଚିତ୍ତଂ ହେତୁପଚ୍ଚୟତାୟ ପଚ୍ଚୟୋ, ତେନ ଅୱିଜ୍ଜା ହେତୁ ତେନ ଚିତ୍ତେନ ଉପାଦାନଂ ଅନୋକାସକତା ଞାଣଂ ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ୟା ତସ୍ସ ଅପ୍ପମାଦା ଧାତୁ ଅଭିଜ୍ଝାଭିସନ୍ଦିତା ତହିଂ ୱିପଲ୍ଲାସା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ‘‘ଅସୁଭେ ସୁଭ’’ନ୍ତି ‘‘ଦୁକ୍ଖେ ସୁଖ’’ନ୍ତି, ତତ୍ଥ ସଙ୍ଖାରା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ରତ୍ତା ଦୁଟ୍ଠା ମୂଲସ୍ସ ଚେତନା ରାଗପରିୟୁଟ୍ଠାନେନ ବ୍ୟାପାଦପରିୟୁଟ୍ଠାନେନ ଅୱିଜ୍ଜାପରିୟୁଟ୍ଠାନେନ ଦିଟ୍ଠିୱିପଲ୍ଲାସୋ ୱତ୍ଥୁନିଦ୍ଦେସେ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବୋ , ୟଂ ୱିପରୀତଚିତ୍ତୋ ୱିଜାନାତି ଅୟଂ ଚିତ୍ତୱିପଲ୍ଲାସୋ, ୟା ୱିପରୀତସଞ୍ଞା ଉପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ଅୟଂ ସଞ୍ଞାୱିପଲ୍ଲାସୋ। ୟଂ ୱିପରୀତଦିଟ୍ଠି ଅଭିନିୱିସତି ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିୱିପଲ୍ଲାସୋ। ଅଟ୍ଠ ମିଚ୍ଛତ୍ତାନି ୱଡ୍ଢନ୍ତି, ତୀଣି ଅକୁସଲାନି ଅୟୋନିସୋ ମନସିକାରେ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚ ୱିଜ୍ଜଞ୍ଚ କରୋନ୍ତି। ଇତି ପୁବ୍ବାପରନ୍ତେ ଅକୁସଲାନାତରିତରୋ ସଙ୍ଖାରା ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱେପୁଲ୍ଲତଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତେ ଚ ମହତା ଚ ଅପ୍ପଟିୱିଦିତା ପୋନୋଭୱିକା [ପୋନୋବ୍ଭୱିକା (କ॰)] ସଙ୍ଖାରା ଭୱନ୍ତି। ଇତି ଏୱଂ ଅୱିଜ୍ଜା ସହଜାତପଚ୍ଚୟତାୟ ସଙ୍ଖାରାନଂ ପଚ୍ଚୟୋ ସମନନ୍ତରପଚ୍ଚୟତାୟ ଚ।

୫୮ . କଥଂ ଅଭିସନ୍ଦନାକାରେନ ଅୱିଜ୍ଜା ସଙ୍ଖାରାନଂ ପଚ୍ଚୟୋ? ସା ଅୱିଜ୍ଜା ତେ ସଙ୍ଖାରେ ଅଭିସନ୍ନେତି ପରିପ୍ଫରତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ଉପ୍ପଲଂ ୱା ପଦୁମଂ ୱା ତଂ ଉଦକେ ୱଡ୍ଢଂ ଅସ୍ସ, ସୀତେନ ୱାରିନା ଅଭିସନ୍ନଂ ପରିସନ୍ଦନଂ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲତଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଏୱଂ ଅଭିସନ୍ଦନଟ୍ଠେନ ଅୱିଜ୍ଜା ସଙ୍ଖାରାନଂ ପଚ୍ଚୟୋ।

କଥଂ ପତିଟ୍ଠହନଟ୍ଠେନ ଅୱିଜ୍ଜା ସଙ୍ଖାରାନଂ ପଚ୍ଚୟୋ? ତେ ସଙ୍ଖାରା ଅୱିଜ୍ଜାୟଂ ନିସ୍ସାୟ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲତଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ଉପ୍ପଲଂ ୱା ପଦୁମଂ ୱା ପଥୱିଂ ନିସ୍ସାୟ ପଥୱିଂ ପତିଟ୍ଠାୟ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲତଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଏତେ ସଙ୍ଖାରା ଅୱିଜ୍ଜାୟଂ ପତିଟ୍ଠିତା ଅୱିଜ୍ଜାୟଂ ନିସ୍ସାୟ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲତଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ଏୱଂ ପତିଟ୍ଠହନଟ୍ଠେନ ଅୱିଜ୍ଜା ସଙ୍ଖାରାନଂ ପଚ୍ଚୟୋ।

ପୁନ ରାଗସହଗତସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକେନ ପଟିସନ୍ଧିମ୍ହି ଭୱୋ ନିବ୍ବତ୍ତତି, ତଂ କମ୍ମସ୍ସ [କାମସ୍ସ (ପୀ॰)] ସବ୍ବଂ ଅଭିନିୱିଟ୍ଠଂ ଅଞ୍ଞାଣୱସେନ ପୋନୋଭୱିକା ସଙ୍ଖାରାତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଏୱମ୍ପି ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା ଅତ୍ଥି। ପୁନ ପଞ୍ଚସୁ ୟେ ଚ ସେକ୍ଖା ପୁଗ୍ଗଲା, ୟେ ଚ ଅସଞ୍ଞିସମାପତ୍ତିଂ ସମାପନ୍ନା, ୟେ ଚ ଭୱଗତା, ୟେ ଚ ଅନ୍ତୋଗତାୟେୱ ସଂସେଦଜା, ୟେ ଚ ୱା ପନ ଅଞ୍ଞୋ ହି କୋଚି ଅନାଗାମିଭୂତା ନ ଚେତେନ୍ତି ନ ଚ ପତ୍ଥେନ୍ତି, ତେସଂ କିଂ ପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା। ପୁନ ରାଗା ଅତ୍ଥି ତେସଂ ସଙ୍ଖାରାନି ଉପାଦାନାନି ଚିତ୍ତମନୁସ୍ସରନ୍ତିୟେୱ ଅୱିପକ୍କୱିପାକସମୂହତା ଅସମୁଚ୍ଛିନ୍ନପଚ୍ଚୟା ତେସଂ ପୁନ ଚ ଗତୋ ଭୱତି। ଏୱମ୍ପି ହି ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା। ପୁନ ସା ତେ ନ ଉପାଦାନା ନପି ସଙ୍ଖାରା ଅତ୍ଥି, ପୁନ ତେସଂ ସତ୍ତ ଅନୁସୟା ଅସମୂହତା ଅସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ତଦାରମ୍ମଣଂ ଭୱତି। ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ପତିଟ୍ଠାୟ ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟା ନାମରୂପଂ। ଏୱମ୍ପି ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା। ପୁନ ସା ୟଂ କିଞ୍ଚି କମ୍ମଂ ଆଚୟଗାମି ସବ୍ବଂ ତଂ ଅୱିଜ୍ଜାୱସେନ ଅଭିସଙ୍ଖରିୟତି ତଣ୍ହାୱସେନ ଚ ଅଲ୍ଲୀୟତି ଅଞ୍ଞାଣୱସେନ ଚ ତତ୍ଥ ଆଦୀନୱମ୍ପି ନ ଜାନାତି। ତଦେୱ ୱିଞ୍ଞାଣବୀଜଂ ଭୱତି, ସାୟେୱ ତଣ୍ହାସିନେହୋ ଭୱତି। ସାୟେୱ ଅୱିଜ୍ଜା ସମ୍ମୋହୋତି। ଏୱମ୍ପି ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା ୱତ୍ତବ୍ବା। ଇତି ଇମେହି ଆକାରେହି ଅୱିଜ୍ଜା ସଙ୍ଖାରାନଂ ପଚ୍ଚୟୋ।

ତତ୍ଥ ଅୱିଜ୍ଜାୟ ହେତୁ ଅୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ ପଚ୍ଚୟୋ ହୋତି। ତତ୍ଥ ଅଭିଚ୍ଛେଦୋ ଅୟଂ ତତ୍ଥ ତତିୟଂ ବଲଂ [ଫଲଂ (ପୀ॰)] ନିୱତ୍ତି, ଅୟଂ ପଟିସନ୍ଧି। ତତ୍ଥ ପୁନବ୍ଭୱୋ ୟୋ ଅୱେଚ୍ଛେଦୋ ଅସମୁଗ୍ଘାତନଟ୍ଠେନ ଅୟଂ ଅନୁସୟୋ। ୟଥା ପଟାକଂ ୱା ସାଟକଂ ୱା ଦ୍ୱେ ଜନା ପୀଳେସୁ ଚ ଏକା ୱା ବଲଂ ୱା ଅସ୍ସ ନିୱାଟସ୍ସେସୁ, ନ ପନ ପୀଳେସୁ ସୋସେୟ୍ୟ। ତତ୍ଥ ୟଂ ସିନେହା ଆପୋଧାତୁ ଅନୁପୁଲ୍ଲନା ସୋସେତବ୍ବା। ଉଣ୍ହଧାତୁମାଗମ୍ମ ସଚେ ପୁନ ତଂ ଆକାସେ ନିକ୍ଖିପେୟ୍ୟ ତଂ ଉସ୍ସାୱେନ ୟେଭୁୟ୍ୟତରଂ ସିନେହମାପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ନ ହି ଅନାଗମ୍ମ ତେଜୋଧାତୁଂ ପରିସେସଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଭୱଗ୍ଗପରମାପି ସମାପତ୍ତି ନ ଅନୁରୂପସ୍ସ ସମୁଗ୍ଘାତାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ତେ ହି ଆଲୟନ୍ତି ସମ୍ମସନ୍ତି, ନ ଚ ତଣ୍ହାୟ ତଣ୍ହାପହାନଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତତ୍ଥ ସୋ ଅସମୁଗ୍ଘାତୋ। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଅନୁସୟୋ ଚ ଚିତ୍ତସ୍ସ ସମ୍ପଲିବୋଧୋ, ଇଦଂ ପରିୟୁଟ୍ଠାନଂ। ୟଥାଭୂତଂ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଅପ୍ପଟିୱେଧୋ ଅୟଂ ଅୱିଜ୍ଜାଆସୱୋ ଅୱିଜ୍ଜାୱିଞ୍ଞାଣବୀଜଂ ଭୱତି। ୟଂ ବୀଜଂ ସୋ ହେତୁ ନ ସମୁଚ୍ଛିଜ୍ଜତି, ଅସମୁଚ୍ଛିଜ୍ଜନ୍ତୋ ପଟିସନ୍ଦେହତି। ପଟିସନ୍ଦହନ୍ତୋ ନ ସମୁଗ୍ଘାତଂ ଗଚ୍ଛତି। ଅସମୁଗ୍ଘାତଂ ଚିତ୍ତଂ ପରିୟୋନହତି, ପରିୟୋନଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି, ଇତି ସଞ୍ଞାଣସ୍ସ ସାସୱତ୍ଥୋ, ଅୱିଜ୍ଜତ୍ଥୋ, ହେତୁଅତ୍ଥୋ, ଅୱଚ୍ଛେଦତ୍ଥୋ, ଅନିୱତ୍ତିଅତ୍ଥୋ, ଫଲତ୍ଥୋ ପଟିସନ୍ଧିଅତ୍ଥୋ, ପୁନବ୍ଭୱତ୍ଥୋ, ଅସମୁଗ୍ଘାତତ୍ଥୋ, ଅନୁସୟତ୍ଥୋ, ପରିୟୁଟ୍ଠାନତ୍ଥୋ, ଅପଟିୱେଧନତ୍ଥୋ। ଏତ୍ତାୱତା ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଖେତ୍ତଂ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠଂ ଭୱତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତେ ପରିକ୍ଖାରୋ ନାମ ହାରୋ।

୫୯ . ତତ୍ଥ କତମୋ ସମାରୋପନୋ ହାରୋ? ଉଗ୍ଘଟିତମ୍ହି ତମ୍ହି ସନ୍ତଞ୍ଚେୱ ଚ ନଂ ୱିତ୍ଥାରଂ ପନ ୱତ୍ତବ୍ବଂ। ୱିତ୍ଥାରୱିଧଂ ଚିତ୍ତଞ୍ଞା ଅୟଂ ସମାରୋପନୋ ହାରୋ। ତତ୍ଥ ନାମନିଦ୍ଦେସୋ ଉପଘଟକା [ଉଗ୍ଘଟକା (ପୀ॰)] ୱତ୍ଥୁନିଦ୍ଦେସୋ ୱେୱଚନଂ ୱତ୍ଥୁଭୂତୋ ୱିତ୍ଥାରୋ। ୟଥା କିଂ, ୟା ଭିକ୍ଖୂନଂ ୱତ୍ତତୋ [ନିୱତ୍ତତୋ (ପୀ॰)] ପହାତବ୍ବୋ, ଅୟଂ ଉପଘଟନା।

ତତ୍ଥ କତମୋ ସମାରୋପନୋ? କିଞ୍ଚି ନ ୱତ୍ତବ୍ବଂ, ରୂପରାଗଂ ୱା ନାମୱନ୍ତପହାତବ୍ବଂ [ନାମମନ୍ତପହାତବ୍ବଂ (କ॰)] । ୟାୱ ୱିଞ୍ଞାଣନ୍ତି ୱିତ୍ଥାରେନ କାତବ୍ବାନି। ଅୱିଜ୍ଜା ତା ଓପମ୍ମେନ ପଞ୍ଞାପେତବ୍ବା, ଅୟଂ ସମାରୋପନୋ। ନିସ୍ସିତଚିତ୍ତସ୍ସ ଚ ମତ୍ତିକୋ ଚ ନିସ୍ସୟୋ ତଣ୍ହା ଚ ଦିଟ୍ଠି ଚ। ତତ୍ଥ ଦିଟ୍ଠି ଅୱିଜ୍ଜା ତଣ୍ହା ସଙ୍ଖାରା। ତତ୍ଥ ଦିଟ୍ଠିପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା ଇମେ ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା। ତତ୍ଥ ନିସ୍ସିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଇଦଂ ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୟାୱ ଜରାମରଣଂ, ଇଦଂ ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତେ ଅୱସିଟ୍ଠଂ ପରୋପୟତି।

ଅନିସ୍ସିତସ୍ସ [ପସ୍ସ ଉଦା॰ ୭୪] ଚଲିତଂ ନତ୍ଥୀତି ତସ୍ସ ଏୱଂ ଦିଟ୍ଠିୟା ତଣ୍ହାୟ ଚ ପହାନଂ ତତ୍ଥ ଦିଟ୍ଠିଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧାୟ ଭୂତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସରାଗଟ୍ଠାନିୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ତଂ ତଂ ଧମ୍ମଂ ଉପେଚ୍ଚ ଅଞ୍ଞଂ ଧମ୍ମଂ ଧାୱତି ମକ୍କଟୋପମତାୟ, ଅଥ ଖ୍ୱସ୍ସ ପରିତ୍ତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସରାଗଟ୍ଠାନିୟେସୁ ଛନ୍ଦରାଗୋ ନତ୍ଥି କୁତୋ ତତୋ ଚଲନା, ଅଧିମତ୍ତେସୁ ସତ୍ତେସୁ ଚିତ୍ତଂ ନିୱେସ୍ସୟତି ତଂ ଅପତିଟ୍ଠିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନାହାରଂ ନିରୁଜ୍ଝତି ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧା ନାମରୂପନିରୋଧୋ ୟାୱ ଜରାମରଣନିରୋଧୋ। ଅୟଂ ସମାରୋପନୋ।

ତତ୍ଥ ରାଗୱସେନ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଚଲିତଂ ସପରିଗ୍ଗହୋ, ତସ୍ମିଂ ଚଲିତେ ଅସତି ୟୋ ପରିକିଲେସୋପଚାରୋ ତିୱିଧୋ ଅଗ୍ଗି ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ ଭୱତି। ତେନାହ ଚଲିତେ ଅସନ୍ତେ ପସ୍ସଦ୍ଧି ହୋତି। ତତ୍ଥ ୟଂ ସମାରୋପନା ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱେଦେତି, ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି। ୟାୱ ୱିମୁତ୍ତିତମିତି ଞାଣଦସ୍ସନଂ ଭୱତି। ସୋ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଚ ୱିମୁତ୍ତି ନୋ ଉପପଜ୍ଜତି। ତସ୍ସ ଉପପତ୍ତିସ୍ସ ଆଗତିଗତିୟା ଅସନ୍ତିୟା ନେୱିଧ ନ ହୁରଂ ନ ଉଭୟମନ୍ତରେନ। ଏସେୱନ୍ତୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ସାତି ଅନୁପାଦିସେସା ନିବ୍ବାନଧାତୁ। ଇଦମସ୍ସ ସୁତ୍ତସ୍ସ ମଜ୍ଝେ ସମାରୋପିତଂ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦେ ଚ ୱିମୁତ୍ତିୟଂ ଚ ୟୋଗୋ ନ ଚ ଏତଂ ତସ୍ସ ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ୱିଭଜ୍ଜନ୍ତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତେ ସମାରୋପନୋ ହାରୋ। ନ ଚ ସଂକିଲେସଭାଗିୟେନ ସୁତ୍ତେନ ସଂକିଲେସଭାଗିୟୋ ୟେ ଚ ଧମ୍ମା ସମାରୋପୟିତବ୍ବା ନାଞ୍ଞେ। ଏୱଂ ୱାସନାଭାଗିୟେ ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟେ, ଅୟଂ ସମାରୋପନୋ ହାରୋ। ଇମେ ସୋଳସ ହାରା।

ସୁୱୀରସ୍ସ ମହାକଚ୍ଚାୟନସ୍ସ ଜମ୍ବୁୱନୱାସିନୋ ପେଟକୋପଦେସେ

ପଞ୍ଚମା ଭୂମି।

୬. ସୁତ୍ତତ୍ଥସମୁଚ୍ଚୟଭୂମି

୬୦ . ବୁଦ୍ଧାନଂ ଭଗୱନ୍ତାନଂ ସାସନଂ ତିୱିଧେନ ସଙ୍ଗହଂ ଗଚ୍ଛତି, ଖନ୍ଧେସୁ ଧାତୂସୁ ଆୟତନେସୁ ଚ। ତତ୍ଥ ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧା ରୂପକ୍ଖନ୍ଧୋ ୟାୱ ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧୋ। ଦସ ରୂପଆୟତନାନି ଚକ୍ଖୁ ରୂପା ଚ ୟାୱ କାୟୋ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଚ, ଅୟଂ ରୂପକ୍ଖନ୍ଧୋ। ତତ୍ଥ ଛ ୱେଦନାକାୟା ୱେଦନାକ୍ଖନ୍ଧୋ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା ୟାୱ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା, ଅୟଂ ୱେଦନାକ୍ଖନ୍ଧୋ। ତତ୍ଥ ଛ ସଞ୍ଞାକାୟା ସଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧୋ, ରୂପସଞ୍ଞା ୟାୱ ଧମ୍ମସଞ୍ଞା ଇମେ ଛ ସଞ୍ଞାକାୟା, ଅୟଂ ସଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧୋ। ତତ୍ଥ ଛ ଚେତନାକାୟା ସଙ୍ଖାରକ୍ଖନ୍ଧୋ, ରୂପସଞ୍ଚେତନା ୟାୱ ଧମ୍ମସଞ୍ଚେତନା ଇମେ ଛ ଚେତନାକାୟା, ଅୟଂ ସଙ୍ଖାରକ୍ଖନ୍ଧୋ। ତତ୍ଥ ଛ ୱିଞ୍ଞାଣକାୟା ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧୋ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ୟାୱ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଇମେ ଛ ୱିଞ୍ଞାଣକାୟା, ଅୟଂ ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧୋ। ଇମେ ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧା।

ତେସଂ କା ପରିଞ୍ଞା? ଅନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ସଞ୍ଞା ଅନତ୍ତାତି ଏସା ଏତେସଂ ପରିଞ୍ଞା। ତତ୍ଥ କତମୋ ଖନ୍ଧତ୍ଥୋ? ସମୂହତ୍ଥୋ ଖନ୍ଧତ୍ଥୋ, ପୁଞ୍ଜତ୍ଥୋ ଖନ୍ଧତ୍ଥୋ, ରାସତ୍ଥୋ ଖନ୍ଧତ୍ଥୋ। ତଂ ୟଥା ଦବ୍ବକ୍ଖନ୍ଧୋ ୱନକ୍ଖନ୍ଧୋ ଦାରୁକ୍ଖନ୍ଧୋ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ଉଦକକ୍ଖନ୍ଧୋ ୱାୟୁକ୍ଖନ୍ଧୋ ଇତି ଏୱଂ ଖନ୍ଧେସୁ ସବ୍ବସଙ୍ଗହୋୱ ଏୱଂ ଖନ୍ଧତ୍ଥୋ।

ତତ୍ଥ ଅଟ୍ଠାରସ ଧାତୁୟୋ ଚକ୍ଖୁଧାତୁ ରୂପଧାତୁ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ…ପେ॰… ମନୋଧାତୁ ଧମ୍ମଧାତୁ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ। ଏତାୟୋ ଅଟ୍ଠାରସ ଧାତୁୟୋ। ତାସଂ ପରିଞ୍ଞା ଅନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ସଞ୍ଞା ଅନତ୍ତାତି ଏସା ଏତାସଂ ପରିଞ୍ଞା। ତତ୍ଥ କୋ ଧାତୁଅତ୍ଥୋ? ୱୁଚ୍ଚତେ ଅୱୟୱତ୍ଥୋ ଧାତୁଅତ୍ଥୋ। ଅୱୟୱୋତି ଚକ୍ଖୁ ନୋ ପସାଦୋ ଚକ୍ଖୁଧାତୁ। ଏୱଂ ପଞ୍ଚସୁ ଧାତୂସୁ ପୁନ ରାଗୱୱଚ୍ଛେଦତ୍ଥୋ ଧାତୁଅତ୍ଥୋ। ୱୱଚ୍ଛିନ୍ନା ହି ଚକ୍ଖୁଧାତୁ। ଏୱଂ ପଞ୍ଚସୁ ପୁନରାହ ଏକନ୍ତିପକତ୍ୟତ୍ଥେନ ଧାତୁଅତ୍ଥୋତି ୱୁଚ୍ଚତେ। ତଂ ୟଥା, ପକତିୟା ଅୟଂ ପୁରିସୋ ପିତ୍ତିକୋ ସେମ୍ହିକୋ ୱାତିକୋ ସନ୍ନିପାତିକୋତି ଏୱଂ ପକତିଚକ୍ଖୁଧାତୁ ଦସନ୍ନଂ ପିୟା ଚ ସବ୍ବେସୁ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ…ପେ॰… ୱିସଭାଗତ୍ଥୋ ଧାତୁଅତ୍ଥୋ।

ତତ୍ଥ ଦ୍ୱାଦସାୟତନାନି କତମାନି? ଛ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନି ଛ ବାହିରାନି। ଚକ୍ଖାୟତନଂ ୟାୱ ମନାୟତନନ୍ତି ଅଜ୍ଝତ୍ତିକଂ, ରୂପାୟତନଂ ୟାୱ ଧମ୍ମାୟତନନ୍ତି ବାହିରଂ। ଏତାନି ଦ୍ୱାଦସ ଆୟତନାନି। ଏତେସଂ କା ପରିଞ୍ଞା? ଅନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ସଞ୍ଞା ଅନତ୍ତାତି, ଏସା ଏତେସଂ ପରିଞ୍ଞା। ଅପି ଚ ଦ୍ୱିଧା ପରିଞ୍ଞା ଞାତପରିଞ୍ଞା ଚ ପହାନପରିଞ୍ଞା ଚ। ତତ୍ଥ ଞାତପରିଞ୍ଞା ନାମ ଅନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ସଞ୍ଞା ଅନତ୍ତାତି, ଏସା ଞାତପରିଞ୍ଞା। ପହାନପରିଞ୍ଞା ପନ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପହାନା, ଏସା ପହାନପରିଞ୍ଞା। ତତ୍ଥ କତମୋ ଆୟତନତ୍ଥୋ? ୱୁଚ୍ଚତେ ଆକାରତ୍ଥୋ ଆୟତନତ୍ଥୋ। ୟଥା ସୁୱଣ୍ଣାକରୋ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣାକରୋ, ୟଥା ଦ୍ୱୀହି ତେହି ଆକାରେହି ତେ ତେ ଗାୱା ଉତ୍ତିଟ୍ଠନ୍ତି। ଏୱଂ ଏତେହି ଚିତ୍ତଚେତସିକା ଗାୱା ଉତ୍ତିଟ୍ଠନ୍ତି କମ୍ମକିଲେସା ଦୁକ୍ଖଧମ୍ମା ଚ। ପୁନରାହ ଆୟଦାନତ୍ଥୋ ଆୟତନତ୍ଥୋ। ୟଥା ରଞ୍ଞୋ ଆୟଦାନେହି ଆୟୋ ଭୱତି, ଏୱଂ ଆୟଦାନତ୍ଥୋ ଆୟତନତ୍ଥୋ।

୬୧ . ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ଦୁକ୍ଖଂ ସମୁଦୟୋ ନିରୋଧୋ ମଗ୍ଗୋ ଚ। ଦୁକ୍ଖଂ ୟଥା ସମାସେନ ଧମ୍ମାଚରିୟଂ ମାନସଞ୍ଚ, ସମୁଦୟୋ ସମାସେନ ଅୱିଜ୍ଜା ଚ ତଣ୍ହା ଚ, ନିରୋଧୋ ସମାସେନ ୱିଜ୍ଜା ଚ ୱିମୁତ୍ତି ଚ, ମଗ୍ଗୋ ସମାସେନ ସମଥୋ ଚ ୱିପସ୍ସନା ଚ।

ତତ୍ଥ ସତ୍ତତିଂସ ବୋଧିପକ୍ଖିକା ଧମ୍ମା କତମେ? ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ୟାୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ଏୱମେତେ ସତ୍ତତିଂସ ବୋଧିପକ୍ଖିକା ଧମ୍ମା। ୟେ ଧମ୍ମା ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ଭଗୱନ୍ତାନଂ ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧାନଂ ସାୱକାନଂ ଚ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି, ସୋ ମଗ୍ଗୋ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ସମ୍ମପ୍ପଧାନଂ…ପେ॰… ଇଦ୍ଧିପାଦଂ…ପେ॰… ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି…ପେ॰… ବଲାନି…ପେ॰… ତତ୍ଥ କୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟତ୍ଥୋ? ଇନ୍ଦତ୍ଥୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟତ୍ଥୋ, ଆଧିପତେୟ୍ୟତ୍ଥୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟତ୍ଥୋ, ପସାଦତ୍ଥୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟତ୍ଥୋ, ଅସାଧାରଣଂ କସ୍ସ କିରିୟତ୍ଥୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟତ୍ଥୋ ଅନୱପରିୟତ୍ଥୋ ବଲତ୍ଥୋ, ଥାମତ୍ଥୋ ବଲତ୍ଥୋ, ଉପାଦାୟତ୍ଥୋ ବଲତ୍ଥୋ, ଉପତ୍ଥମ୍ଭନତ୍ଥୋ ବଲତ୍ଥୋ।

ତତ୍ଥ କତମେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା? ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ୟାୱ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ। ତତ୍ଥ କତମୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ? ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ୟାୱ ସମ୍ମାସମାଧି। ତତ୍ଥ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋତି ଖନ୍ଧୋ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧୋ ଚ ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧୋ ଚ ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧୋ ଚ। ତତ୍ଥ ୟା ଚ ସମ୍ମାୱାଚା ୟୋ ଚ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ୟୋ ଚ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ, ଅୟଂ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧୋ। ୟା ଚ ସମ୍ମାସତି ୟୋ ଚ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ୟୋ ଚ ସମ୍ମାସମାଧି, ଅୟଂ ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧୋ। ୟୋ ଚ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ୟା ଚ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, ଅୟଂ ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧୋ। ଏୱଂ ତାୟୋ ତିସ୍ସୋ ସିକ୍ଖା। ଏୱଂ ତୀହାକାରେହି ଦସ ପଦାନି…ପେ॰…।

ତତ୍ଥ ୟୋଗାୱଚରୋ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧେ ଠିତୋ ଦୋସଂ ଅକୁସଲଂ ନ ଉପାଦିୟତି, ଦୋସାନୁସୟଂ ସମୂହନତି, ଦୋସସଲ୍ଲଂ ଉଦ୍ଧରତି, ଦୁକ୍ଖୱେଦନଂ ପରିଜାନାତି, କାମଧାତୁଂ ସମତିକ୍କମତି। ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧେ ଠିତୋ ଲୋଭଂ ଅକୁସଲଂ ନ ଉପାଦିୟତି, ରାଗାନୁସୟଂ ସମୂହନତି, ଲୋଭସଲ୍ଲଂ ଉଦ୍ଧରତି, ସୁଖୱେଦନଂ ପରିଜାନାତି, ରୂପଧାତୁଂ ସମତିକ୍କମତି। ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧେ ଠିତୋ ମୋହଂ ଅକୁସଲଂ ନ ଉପାଦିୟତି, ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟଂ ସମୂହନତି, ମୋହସଲ୍ଲଂ ଦିଟ୍ଠିସଲ୍ଲଞ୍ଚ ଉଦ୍ଧରତି, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନଂ ପରିଜାନାତି, ଅରୂପଧାତୁଂ ସମତିକ୍କମତି। ଇତି ତୀହି ଖନ୍ଧେହି ତୀଣି ଅକୁସଲମୂଲାନି ନ ଉପାଦିୟତି, ଚତ୍ତାରି ସଲ୍ଲାନି ଉଦ୍ଧରତି, ତିସ୍ସୋ ୱେଦନା ପରିଜାନାତି, ତେଧାତୁକଂ ସମତିକ୍କମତି।

୬୨ . ତତ୍ଥ କତମା ଅୱିଜ୍ଜା? ୟଂ ଚତୂସୁ ଅରିୟସଚ୍ଚେସୁ ଅଞ୍ଞାଣନ୍ତି ୱିତ୍ଥାରେନ ୟଥା ସୋ ପାଣସଜ୍ଜେସୁ କଥଂକଥା କାତବ୍ବଂ। ତତ୍ଥ କତମଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ? ଛ ୱିଞ୍ଞାଣକାୟା ୱେଦନା ସଞ୍ଞା ଚେତନା ଫସ୍ସୋ ମନସିକାରୋ, ଇଦଂ ନାମଂ। ତତ୍ଥ କତମଂ ରୂପଂ? ଚାତୁମହାଭୂତିକଂ ଚତୁନ୍ନଂ ମହାଭୂତାନଂ ଉପାଦାୟରୂପସ୍ସ ପଞ୍ଞତ୍ତିଂ। ଇତି ପୁରିମକଞ୍ଚ ନାମଂ ଇଦଞ୍ଚ ରୂପଂ ତଦୁଭୟଂ ନାମରୂପନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି। ତତ୍ଥ ଛଳାୟତନନ୍ତି ଛ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନି ଆୟତନାନି, ଚକ୍ଖୁ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକଂ ଆୟତନଂ ୟାୱ ମନୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକଂ ଆୟତନଂ। ଫସ୍ସୋତି ଛ ଫସ୍ସକାୟା ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ୟାୱ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋତି ଫସ୍ସୋ। ଛ ୱେଦନାକାୟା ୱେଦନା। ତଣ୍ହାତି ଛ ତଣ୍ହାକାୟା ତଣ୍ହା। ଉପାଦାନନ୍ତି ଚତ୍ତାରି ଉପାଦାନାନି କାମୁପାଦାନଂ ଦିଟ୍ଠୁପାଦାନଂ ସୀଲବ୍ବତୁପାଦାନଂ ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନନ୍ତି ଉପାଦାନଂ। ଭୱୋତି ତୟୋ ଭୱା କାମଭୱୋ ରୂପଭୱୋ ଅରୂପଭୱୋ। ତତ୍ଥ କତମା ଜାତି? ୟା ପଠମଂ ଖନ୍ଧାନଂ ପଠମଂ ଧାତୂନଂ ପଠମଂ ଆୟତନାନଂ ଉପ୍ପତ୍ତି ଜାତି ସଞ୍ଜାତି ଓକ୍କନ୍ତି ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତି ଖନ୍ଧାନଂ ପାତୁଭାୱୋ, ଅୟଂ ଜାତି। ତତ୍ଥ କତମା ଜରା? ଜରା ନାମ ୟଂ ତଂ ଖଣ୍ଡିଚ୍ଚଂ ପାଲିଚ୍ଚଂ ୱଲିତ୍ତଚତା ପୱିୱିତ୍ତଂ ଚତୁନ୍ନଂ ମହାଭୂତାନଂ ୱିୱଣ୍ଣତଂ ଭଗ୍ଗୋ ତଂ ଜରା ହୀୟନା ପହୀୟନା ଆୟୁନୋ ହାନି ସଂହାନି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ପରିଭେଦୋ ଉପନାହୋ ପରିପାକୋ, ଅୟଂ ଜରା। ତତ୍ଥ କତମଂ ମରଣଂ? ମରଣଂ ନାମ ୟଂ ତସ୍ମିଂ ତସ୍ମିଂ ସତ୍ତନିକାୟେ ତେସଂ ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ଚୁତି ଚୱନତା ମରଣଂ କାଲଙ୍କିରିୟା ଉଦ୍ଧୁମାତକାନଂ ଭେଦୋ କାୟସ୍ସ ଜୀୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଉପଚ୍ଛେଦୋ, ଇଦଂ ମରଣଂ। ଇତି ପୁରିମିକା ଚ ଜରା ଇଦଞ୍ଚ ମରଣଂ ତଦୁଭୟଂ ଜରାମରଣଂ।

ତତ୍ଥ ଅନ୍ଧକାରତିମିସା ୟଥାଭୂତଂ ଅପ୍ପଜାନନଲକ୍ଖଣା ଅୱିଜ୍ଜା ସଙ୍ଖାରାନଂ ପଦଟ୍ଠାନଂ ହ। ଅଭିସଙ୍ଖରଣଲକ୍ଖଣା ସଙ୍ଖାରା, ଉପଚୟପୁନବ୍ଭୱାଭିରୋପନପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠାନା। ତେ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ୱତ୍ଥୁ ସୱିଞ୍ଞତ୍ତିଲକ୍ଖଣଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ତଂ ନାମରୂପସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଅନେକସନ୍ନିସ୍ସୟଲକ୍ଖଣଂ ନାମରୂପଂ, ତଂ ସଳାୟତନସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଇନ୍ଦ୍ରିୟୱୱତ୍ଥାପନଲକ୍ଖଣଂ ସଳାୟତନଂ, ତଂ ଫସ୍ସସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ । ସନ୍ନିପାତଲକ୍ଖଣୋ ଫସ୍ସୋ, ସୋ ୱେଦନାୟ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଅନୁଭୱନଲକ୍ଖଣା ୱେଦନା, ସା ତଣ୍ହାୟ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଅଜ୍ଝୋସାନଲକ୍ଖଣା ତଣ୍ହା, ସା ଉପାଦାନସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଆଦାନପରିହନନଲକ୍ଖଣଂ ଉପାଦାନଂ, ତଂ ଭୱସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ । ନାନାଗତିୱିକ୍ଖେପଲକ୍ଖଣୋ ଭୱୋ, ସୋ ଜାତିୟା ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଖନ୍ଧାନଂ ପାତୁଭାୱଲକ୍ଖଣା ଜାତି, ସା ଜରାୟ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଉପନୟପରିପାକଲକ୍ଖଣା ଜରା, ସା ମରଣସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଆୟୁକ୍ଖୟଜୀୱିତଉପରୋଧଲକ୍ଖଣଂ ମରଣଂ, ତଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। କାୟସମ୍ପୀଳନଲକ୍ଖଣଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ତଂ ଦୋମନସ୍ସସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଚିତ୍ତସମ୍ପୀଳନଲକ୍ଖଣଂ ଦୋମନସ୍ସଂ, ତଂ ସୋକସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ସୋଚନଲକ୍ଖଣୋ ସୋକୋ, ସୋ ପରିଦେୱସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ୱଚୀନିଚ୍ଛାରଣଲକ୍ଖଣୋ ପରିଦେୱୋ, ସୋ ଉପାୟାସସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ୟେ ଆୟାସା ତେ ଉପାୟାସା।

ନୱ ପଦାନି ୟତ୍ଥ ସବ୍ବୋ ଅକୁସଲପକ୍ଖୋ ସଙ୍ଗହଂ ସମୋସରଣଂ ଗଚ୍ଛତି। କତମାନି ନୱ ପଦାନି? ଦ୍ୱେ ମୂଲକିଲେସା, ତୀଣି ଅକୁସଲମୂଲାନି, ଚତ୍ତାରୋ ୱିପଲ୍ଲାସା। ତତ୍ଥ ଦ୍ୱେ ମୂଲକିଲେସା ଅୱିଜ୍ଜା ଚ ଭୱତଣ୍ହା ଚ, ତୀଣି ଅକୁସଲମୂଲାନି ଲୋଭୋ ଦୋସୋ ମୋହୋ ଚ। ଚତ୍ତାରୋ ୱିପଲ୍ଲାସା [ଅ॰ ନି॰ ୪.୪୯] – ‘‘ଅନିଚ୍ଚେ ନିଚ୍ଚ’’ନ୍ତି ସଞ୍ଞାୱିପଲ୍ଲାସୋ ଚିତ୍ତୱିପଲ୍ଲାସୋ ଦିଟ୍ଠିୱିପଲ୍ଲାସୋ, ‘‘ଦୁକ୍ଖେ ସୁଖ’’ନ୍ତି ସଞ୍ଞାୱିପଲ୍ଲାସୋ ଚିତ୍ତୱିପଲ୍ଲାସୋ ଦିଟ୍ଠିୱିପଲ୍ଲାସୋ, ‘‘ଅନତ୍ତନି ଅତ୍ତା’’ତି ସଞ୍ଞାୱିପଲ୍ଲାସୋ ଚିତ୍ତୱିପଲ୍ଲାସୋ ଦିଟ୍ଠିୱିପଲ୍ଲାସୋ, ‘‘ଅସୁଭେ ସୁଭ’’ନ୍ତି ସଞ୍ଞାୱିପଲ୍ଲାସୋ ଚିତ୍ତୱିପଲ୍ଲାସୋ ଦିଟ୍ଠିୱିପଲ୍ଲାସୋ।

୬୩ . ତତ୍ଥ ଅୱିଜ୍ଜା ନାମ ଚତୂସୁ ଅରିୟସଚ୍ଚେସୁ ୟଥାଭୂତଂ ଅଞ୍ଞାଣଂ, ଅୟଂ ଅୱିଜ୍ଜା। ଭୱତଣ୍ହା ନାମ ୟୋ ଭୱେସୁ ରାଗୋ ସାରାଗୋ ଇଚ୍ଛା ମୁଚ୍ଛା ପତ୍ଥନା ନନ୍ଦୀ ଅଜ୍ଝୋସାନଂ ଅପରିଚ୍ଚାଗୋ, ଅୟଂ ଭୱତଣ୍ହା।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ?

ଲୋଭୋ ନାମ ସୋ ତେସୁ ତେସୁ ପରୱତ୍ଥୂସୁ ପରଦବ୍ବେସୁ ପରଟ୍ଠାନେସୁ ପରସାପତେୟ୍ୟେସୁ ପରପରିଗ୍ଗହିତେସୁ ଲୋଭୋ ଲୁବ୍ଭନା ଇଚ୍ଛା ମୁଚ୍ଛା ପତ୍ଥନା ନନ୍ଦୀ ଅଜ୍ଝୋସାନଂ ଅପରିଚ୍ଚାଗୋ, ଅୟଂ ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। କସ୍ସେତଂ ମୂଲଂ? ଲୋଭୋ ଲୋଭଜସ୍ସ ଅକୁସଲସ୍ସ କାୟକମ୍ମସ୍ସ ୱଚୀକମ୍ମସ୍ସ ମନୋକମ୍ମସ୍ସ ଚ, ତଥା ୟଥା ତଂସମ୍ପୟୁତ୍ତାନଂ ଚିତ୍ତଚେତସିକାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ମୂଲଂ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଦୋସୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ?

ସୋ ସତ୍ତେସୁ ଆଘାତୋ ଅକ୍ଖନ୍ତି ଅପ୍ପଚ୍ଚୟୋ ବ୍ୟାପାଦୋ ପଦୋସୋ ଅନତ୍ଥକାମତା ଚେତସୋ ପଟିଘାତୋ, ଅୟଂ ଦୋସୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ।

କସ୍ସେତଂ ମୂଲଂ?

ଦୋସଜସ୍ସ କାୟକମ୍ମସ୍ସ ୱଚୀକମ୍ମସ୍ସ ମନୋକମ୍ମସ୍ସ ସମ୍ପୟୁତ୍ତାନଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଚେତସିକାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ମୂଲଂ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ମୋହୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ?

ୟଂ ଚତୂସୁ ଅରିୟସଚ୍ଚେସୁ ଅନଭିସମୟୋ ଅସମ୍ପଜ୍ଜଗ୍ଗାହୋ ଅପ୍ପଟିୱେଧୋ ମୋହୋ ମୁୟ୍ହନା ସମ୍ମୋହୋ ସମ୍ମୁୟ୍ହନା ଅୱିଜ୍ଜା ତମୋ ଅନ୍ଧକାରୋ ଆୱରଣଂ ନୀୱରଣଂ ଛଦନଂ ଅଚ୍ଛଦନଂ [ଅୱେଚ୍ଛଦନଂ (ପୀ॰ କ॰)] ଅପସଚ୍ଛାଗମନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ, ଅୟଂ ମୋହୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ।

କସ୍ସେତଂ ମୂଲଂ?

ମୋହଜସ୍ସ ଅକୁସଲସ୍ସ କାୟକମ୍ମସ୍ସ ୱଚୀକମ୍ମସ୍ସ ମନୋକମ୍ମସ୍ସ ଚ ତଂସମ୍ପୟୁତ୍ତକାନଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଚେତସିକାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ମୂଲଂ।

ତତ୍ଥ ୱିପଲ୍ଲାସା ଜାନିତବ୍ବା, ୱିପଲ୍ଲାସାନଂ ୱତ୍ଥୁ ଜାନିତବ୍ବଂ। ୟଂ ୱିପଲ୍ଲାସଂ ସିୟା, ତଂ ଜାନିତବ୍ବଂ। ତତ୍ଥ ଏକୋ ୱିପଲ୍ଲାସୋ ତୀଣି ୱିପଲ୍ଲାସାନି ଚତ୍ତାରି ୱିପଲ୍ଲାସୱତ୍ଥୂନି। କତମୋ ଏକୋ ୱିପଲ୍ଲାସୋ ଚ, ୟେନ ପଟିପକ୍ଖେନ ୱିପଲ୍ଲାସିତଂ ଗଣ୍ହାତି?

‘‘ଅନିଚ୍ଚେ ନିଚ୍ଚ’’ନ୍ତି, ‘‘ଦୁକ୍ଖେ ସୁଖ’’ନ୍ତି, ‘‘ଅନତ୍ତନି ଅତ୍ତା’’ତି, ‘‘ଅସୁଭେ ସୁଭ’’ନ୍ତି, ଅୟଂ ଏକୋ ୱିପଲ୍ଲାସୋ।

କତମାନି ଚତ୍ତାରି ୱିପଲ୍ଲାସୱତ୍ଥୂନି?

କାୟୋ ୱେଦନା ଚିତ୍ତଂ ଧମ୍ମା ଚ। ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ୱିପଲ୍ଲାସୱତ୍ଥୂନି।

କତମାନି ତୀଣି ୱିପଲ୍ଲାସାନି?

ସଞ୍ଞା ଚିତ୍ତଂ ଦିଟ୍ଠି ଚ। ଇମାନି ତୀଣି ୱିପଲ୍ଲାସାନି।

ତତ୍ଥ ମନାପିକେ ୱତ୍ଥୁମ୍ହି ଇନ୍ଦ୍ରିୟୱତ୍ଥେ ୱଣ୍ଣାୟତନେ ୱା ୟୋ ନିମିତ୍ତସ୍ସ ଉଗ୍ଗାହୋ, ଅୟଂ ସଞ୍ଞାୱିପଲ୍ଲାସୋ। ତତ୍ଥ ୱିପରୀତଚିତ୍ତସ୍ସ ୱତ୍ଥୁମ୍ହି ସତି ୱିଞ୍ଞତ୍ତି, ଅୟଂ ଚିତ୍ତୱିପଲ୍ଲାସୋ। ତତ୍ଥ ୱିପରୀତଚିତ୍ତସ୍ସ ତମ୍ହି ରୂପେ ‘‘ଅସୁଭେ ସୁଭ’’ନ୍ତି ୟା ଖନ୍ତି ରୁଚି ଉପେକ୍ଖନା ନିଚ୍ଛୟୋ ଦିଟ୍ଠି ନିଦସ୍ସନଂ ସନ୍ତୀରଣା, ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିୱିପଲ୍ଲାସୋ। ତତ୍ଥ ୱତ୍ଥୁଭେଦେନ କାୟେସୁ ଦ୍ୱାଦସ ୱିପଲ୍ଲାସା ଭୱନ୍ତି। ତୟୋ କାୟେ ତୟୋ ୱେଦନାୟ ତୟୋ ଚିତ୍ତେ ତୟୋ ଧମ୍ମେ, ଚତ୍ତାରୋ ସଞ୍ଞାୱିପଲ୍ଲାସା ଚତ୍ତାରୋ ଚିତ୍ତୱିପଲ୍ଲାସା ଚତ୍ତାରୋ ଦିଟ୍ଠିୱିପଲ୍ଲାସା, ଆୟତନୂପଚୟତୋ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣସଞ୍ଞାସମଙ୍ଗିସ୍ସ ରୂପେସୁ ଦ୍ୱାଦସ ୱିପଲ୍ଲାସା ୟାୱ ମନୋ ସଞ୍ଞାସମଙ୍ଗିସ୍ସ, ଧମ୍ମେସୁ ଦ୍ୱାଦସ ୱିପଲ୍ଲାସା ଛ ଦ୍ୱାଦସକା ଚତ୍ତାରି ୱିପଲ୍ଲାସା ଭୱନ୍ତି। ଆରମ୍ମଣନାନତ୍ତତୋ ହି ଅପରିମିତସଙ୍ଖେୟ୍ୟାନଂ ସତ୍ତାନଂ [ଅତ୍ତାନଂ (କ॰)] ଅପରିମିତମସଙ୍ଖେୟ୍ୟା ୱିପଲ୍ଲାସା ଭୱନ୍ତି ହୀନୁକ୍କଟ୍ଠମଜ୍ଝିମତାୟ।

୬୪ . ତତ୍ଥ ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧା ଚତ୍ତାରି ଅତ୍ତଭାୱୱତ୍ଥୂନି ଭୱନ୍ତି। ୟୋ ରୂପକ୍ଖନ୍ଧୋ, ସୋ କାୟୋ ଅତ୍ତଭାୱୱତ୍ଥୁ। ୟୋ ୱେଦନାକ୍ଖନ୍ଧୋ, ସୋ ୱେଦନା ଅତ୍ତଭାୱୱତ୍ଥୁ। ୟୋ ସଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧୋ ଚ ସଙ୍ଖାରକ୍ଖନ୍ଧୋ ଚ, ତେ ଧମ୍ମା ଅତ୍ତଭାୱୱତ୍ଥୁ। ୟୋ ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧୋ, ସୋ ଚିତ୍ତଂ ଅତ୍ତଭାୱୱତ୍ଥୁ। ଇତି ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧା ଚତ୍ତାରି ଅତ୍ତଭାୱୱତ୍ଥୂନି। ତତ୍ଥ କାୟେ ‘‘ଅସୁଭେ ସୁଭ’’ନ୍ତି ୱିପଲ୍ଲାସୋ ଭୱତି। ଏୱଂ ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଚ ଅତ୍ତୱିପଲ୍ଲାସୋ ଭୱତି। ତତ୍ଥ ଚତୁନ୍ନଂ ୱିପଲ୍ଲାସାନଂ ସମୁଗ୍ଘାତନତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ଦେସେତି ପଞ୍ଞପେତି କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତୋ ‘‘ଅସୁଭେ ସୁଭ’’ନ୍ତି ୱିପଲ୍ଲାସଂ ସମୁଗ୍ଘାତେତି, ଏୱଂ ୱେଦନାସୁ, ଚିତ୍ତେ, ଧମ୍ମେସୁ ଚ କାତବ୍ବଂ।

ତତ୍ଥ ଅନ୍ଧକାରତିମିସା ଅପ୍ପଟିୱେଧଲକ୍ଖଣା ଅୱିଜ୍ଜା, ତସ୍ସା ୱିପଲ୍ଲାସପଦଟ୍ଠାନଂ। ଅଜ୍ଝୋସାନଲକ୍ଖଣା ତଣ୍ହା, ତସ୍ସା ପିୟରୂପସାତରୂପଂ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଅତ୍ତାସୟୱଞ୍ଚନାଲକ୍ଖଣୋ ଲୋଭୋ, ତସ୍ସ ଅଦିନ୍ନାଦାନଂ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଇଧ ୱିୱାଦଲକ୍ଖଣୋ ଦୋସୋ, ତସ୍ସ ପାଣାତିପାତୋ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ୱତ୍ଥୁୱିପ୍ପଟିପତ୍ତିଲକ୍ଖଣୋ ମୋହୋ, ତସ୍ସ ମିଚ୍ଛାପଟିପତ୍ତି ପଦଟ୍ଠାନଂ। ସଙ୍ଖତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅୱିନାସଗ୍ଗହଣଲକ୍ଖଣା ନିଚ୍ଚସଞ୍ଞା, ତସ୍ସା ସବ୍ବସଙ୍ଖାରା ପଦଟ୍ଠାନଂ। ସାସୱଫସ୍ସୋପଗମନଲକ୍ଖଣା ସୁଖସଞ୍ଞା, ତସ୍ସା ମମଙ୍କାରୋ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଧମ୍ମେସୁ ଉପଗମନଲକ୍ଖଣା ଅତ୍ତସଞ୍ଞା , ତସ୍ସା ଅହଙ୍କାରୋ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ୱଣ୍ଣସଙ୍ଗହଣଲକ୍ଖଣା ସୁଭସଞ୍ଞା, ତସ୍ସା ଇନ୍ଦ୍ରିୟଅସଂୱରୋ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଏତେହି ନୱହି ପଦେହି ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠେହି ସବ୍ବୋ ଅକୁସଲପକ୍ଖୋ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ ଭୱତି, ସୋ ଚ ଖୋ ବହୁସ୍ସୁତେନ ସକ୍କା ଜାନିତୁଂ ନୋ ଅପ୍ପସ୍ସୁତେନ, ପଞ୍ଞୱତା ନୋ ଦୁପ୍ପଞ୍ଞେନ, ୟୁତ୍ତେନ ନୋ ଅୟୁତ୍ତେନ।

ନୱ ପଦାନି କୁସଲାନି ୟତ୍ଥ ସବ୍ବୋ କୁସଲପକ୍ଖୋ ସଙ୍ଗହୋ ସମୋସରଣଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। କତମାନି ନୱ ପଦାନି? ସମଥୋ ୱିପସ୍ସନା ଅଲୋଭୋ ଅଦୋସୋ ଅମୋହୋ ଅନିଚ୍ଚସଞ୍ଞା ଦୁକ୍ଖସଞ୍ଞା ଅନତ୍ତସଞ୍ଞା ଅସୁଭସଞ୍ଞା ଚ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ସମଥୋ? ୟା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଠିତି ସଣ୍ଠିତି ଅୱଟ୍ଠିତି ଠାନଂ ପଟ୍ଠାନଂ ଉପଟ୍ଠାନଂ ସମାଧି ସମାଧାନଂ ଅୱିକ୍ଖେପୋ ଅୱିପ୍ପଟିସାରୋ ୱୂପସମୋ ମାନସୋ ଏକଗ୍ଗଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ, ଅୟଂ ସମଥୋ।

ତତ୍ଥ କତମା ୱିପସ୍ସନା? ଖନ୍ଧେସୁ ୱା ଧାତୂସୁ ୱା ଆୟତନେସୁ ୱା ନାମରୂପେସୁ ୱା ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦେସୁ ୱା ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ୱା ଧମ୍ମେସୁ ଦୁକ୍ଖେସୁ ୱା ସମୁଦୟେସୁ ୱା ନିରୋଧେ ୱା ମଗ୍ଗେ ୱା କୁସଲାକୁସଲେସୁ ୱା ଧମ୍ମେସୁ ସାୱଜ୍ଜଅନୱଜ୍ଜେସୁ ୱା କଣ୍ହସୁକ୍କେସୁ ୱା ସେୱିତବ୍ବଅସେୱିତବ୍ବେସୁ ୱା ସୋ ୟଥାଭୂତଂ ୱିଚୟୋ ପୱିଚୟୋ ୱୀମଂସା ପରୱୀମଂସା ଗାହନା ଅଗ୍ଗାହନା ପରିଗ୍ଗାହନା ଚିତ୍ତେନ ପରିଚିତନା ତୁଲନା ଉପପରିକ୍ଖା ଞାଣଂ ୱିଜ୍ଜା ୱା ଚକ୍ଖୁ ବୁଦ୍ଧି ମେଧା ପଞ୍ଞା ଓଭାସୋ ଆଲୋକୋ ଆଭା ପଭା ଖଗ୍ଗୋ ନାରାଚୋ [ନାରଜ୍ଜୋ (ପୀ॰ କ॰)] ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ମଗ୍ଗଙ୍ଗଂ, ଅୟଂ ୱିପସ୍ସନା। ତେନେସା ୱିପସ୍ସନା ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି ୱିୱିଧା ୱା ଏସା ୱିପସ୍ସନାତି, ତସ୍ମା ଏସା ୱିପସ୍ସନାତି ୱୁଚ୍ଚତି। ଦ୍ୱିଧା ଚେସା ହି ୱିପସ୍ସନା ଧମ୍ମୱିପସ୍ସନାତି ୱୁଚ୍ଚତି, ଦ୍ୱିଧା ଇମାୟ ପସ୍ସତି ସୁଭଞ୍ଚ ଅସୁଭଞ୍ଚ କଣ୍ହଞ୍ଚ ସୁକ୍କଞ୍ଚ ସେୱିତବ୍ବଞ୍ଚ ଅସେୱିତବ୍ବଞ୍ଚ କମ୍ମଞ୍ଚ ୱିପାକଞ୍ଚ ବନ୍ଧଞ୍ଚ ୱିମୋକ୍ଖଞ୍ଚ ଆଚୟଞ୍ଚ ଅପଚୟଞ୍ଚ ପୱତ୍ତିଞ୍ଚ ନିୱତ୍ତିଞ୍ଚ ସଂକିଲେସଞ୍ଚ ୱୋଦାନଞ୍ଚ, ଏୱଂ ୱିପସ୍ସନାତି ୱୁଚ୍ଚତି। ଅଥ ୱା ୱିଇତି ଉପସଗ୍ଗୋ ପସ୍ସନାତି ଅତ୍ଥୋ ତସ୍ମା ୱିପସ୍ସନାତି ୱୁଚ୍ଚତେ, ଅୟଂ ୱିପସ୍ସନା।

୬୫ . ତତ୍ଥ ଦ୍ୱେ ରୋଗା ସତ୍ତାନଂ ଅୱିଜ୍ଜା ଚ ଭୱତଣ୍ହା ଚ, ଏତେସଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ରୋଗାନଂ ନିଘାତାୟ ଭଗୱତା ଦ୍ୱେ ଭେସଜ୍ଜାନି ୱୁତ୍ତାନି ସମଥୋ ଚ ୱିପସ୍ସନା ଚ। ଇମାନି ଦ୍ୱେ ଭେସଜ୍ଜାନି ପଟିସେୱେନ୍ତୋ ଦ୍ୱେ ଅରୋଗେ ସଚ୍ଛିକରୋତି ରାଗୱିରାଗଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ଅୱିଜ୍ଜାୱିରାଗଞ୍ଚ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ। ତତ୍ଥ ତଣ୍ହାରୋଗସ୍ସ ସମଥୋ ଭେସଜ୍ଜଂ, ରାଗୱିରାଗା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଅରୋଗଂ। ଅୱିଜ୍ଜାରୋଗସ୍ସ ୱିପସ୍ସନାଭେସଜ୍ଜଂ ଅୱିଜ୍ଜାୱିରାଗା ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତି ଅରୋଗଂ। ଏୱଞ୍ହି ଭଗୱା ଚାହ, ‘‘ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା [ପସ୍ସ ଦୀ॰ ନି॰ ୩.୩୫୨] ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ, ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମା ପହାତବ୍ବା ଅୱିଜ୍ଜା ଚ ଭୱତଣ୍ହା ଚ, ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା ସମଥୋ ଚ ୱିପସ୍ସନା ଚ, ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା ୱିଜ୍ଜା ଚ ୱିମୁତ୍ତି ଚା’’ତି। ତତ୍ଥ ସମଥଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ରୂପଂ ପରିଜାନାତି, ରୂପଂ ପରିଜାନନ୍ତୋ ତଣ୍ହଂ ପଜହତି, ତଣ୍ହଂ ପଜହନ୍ତୋ ରାଗୱିରାଗା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ସଚ୍ଛିକରୋତି, ୱିପସ୍ସନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ନାମଂ ପରିଜାନାତି, ନାମଂ ପରିଜାନନ୍ତୋ ଅୱିଜ୍ଜଂ ପଜହତି, ଅୱିଜ୍ଜଂ ପଜହନ୍ତୋ ଅୱିଜ୍ଜାୱିରାଗା ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ସଚ୍ଛିକରୋତି। ୟଦା ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମା ପରିଞ୍ଞାତା ଭୱନ୍ତି ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ, ତଥାସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମା ପହୀନା ଭୱନ୍ତି ଅୱିଜ୍ଜା ଚ ଭୱତଣ୍ହା ଚ। ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ଭୱନ୍ତି ସମଥୋ ଚ ୱିପସ୍ସନା ଚ, ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା ଭୱନ୍ତି ୱିଜ୍ଜା ଚ ୱିମୁତ୍ତି ଚ। ଏତ୍ତାୱତା ଭିକ୍ଖୁ କତକିଚ୍ଚୋ ଭୱତି। ଏସା ସୋପାଦିସେସା ନିବ୍ବାନଧାତୁ। ତସ୍ସ ଆୟୁପରିୟାଦାନା ଜୀୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଉପରୋଧା ଇଦଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ନିରୁଜ୍ଝତି, ଅଞ୍ଞଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ତତ୍ଥ ୟୋ ଇମେସଂ ଖନ୍ଧାନଂ ଧାତୁଆୟତନାନଂ ନିରୋଧୋ ୱୂପସମୋ ଅଞ୍ଞେସଞ୍ଚ ଖନ୍ଧଧାତୁଆୟତନାନଂ ଅପ୍ପଟିସନ୍ଧି ଅପାତୁଭାୱୋ, ଅୟଂ ଅନୁପାଦିସେସା ନିବ୍ବାନଧାତୁ।

ତତ୍ଥ କତମଂ ଅଲୋଭୋ କୁସଲମୂଲଂ? ୟଂଧାତୁକୋ ଅଲୋଭୋ ଅଲୁବ୍ଭନା ଅଲୁବ୍ଭିତତ୍ତଂ ଅନିଚ୍ଛା ଅପତ୍ଥନା ଅକନ୍ତା ଅନଜ୍ଝୋସାନଂ। ଅୟଂ ଅଲୋଭୋ କୁସଲମୂଲଂ। କସ୍ସେତଂ ମୂଲଂ? ଅଲୋଭଜସ୍ସ କୁସଲସ୍ସ କାୟକମ୍ମସ୍ସ ୱଚୀକମ୍ମସ୍ସ ମନୋକମ୍ମସ୍ସ ତଂସମ୍ପୟୁତ୍ତାନଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଚେତସିକାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ମୂଲଂ। ଅଥ ୱା ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ କୁସଲନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି, ସୋ ତିଣ୍ଣଂ ମଗ୍ଗଙ୍ଗାନଂ ମୂଲଂ। କତମେସଂ ତିଣ୍ଣଂ, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପସ୍ସ ସମ୍ମାୱାୟାମସ୍ସ ସମ୍ମାସମାଧିସ୍ସ ଚ ଇମେସଂ ମୂଲନ୍ତି, ତସ୍ମା କୁସଲମୂଲନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି।

ତତ୍ଥ କତମଂ ଅଦୋସୋ କୁସଲମୂଲଂ? ୟା ସତ୍ତେସୁ ୱା ସଙ୍ଖାରେସୁ ୱା ଅନଘାତୋ ଅପ୍ପଟିଘାତୋ ଅବ୍ୟାପତ୍ତି ଅବ୍ୟାପାଦୋ ଅଦୋସୋ ମେତ୍ତା ମେତ୍ତାୟନା ଅତ୍ଥକାମତା ହିତକାମତା ଚେତସୋ ପସାଦୋ, ଅୟଂ ଅଦୋସୋ କୁସଲମୂଲଂ। କସ୍ସେତଂ ମୂଲଂ? ଅଦୋସଜସ୍ସ କୁସଲସ୍ସ କାୟକମ୍ମସ୍ସ ୱଚୀକମ୍ମସ୍ସ ମନୋକମ୍ମସ୍ସ ତଂସମ୍ପୟୁତ୍ତାନଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଚେତସିକାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ମୂଲଂ। ଅଥ ୱା ତିଣ୍ଣଂ ମଗ୍ଗଙ୍ଗାନଂ ମୂଲଂ। କତମେସଂ ତିଣ୍ଣଂ? ସମ୍ମାୱାଚାୟ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତସ୍ସ ସମ୍ମାଆଜୀୱସ୍ସ ଚ ଇମେସଂ ତିଣ୍ଣଂ ମଗ୍ଗଙ୍ଗାନଂ ମୂଲଂ, ତସ୍ମା କୁସଲମୂଲନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି।

ତତ୍ଥ କତମଂ ଅମୋହୋ କୁସଲମୂଲଂ? ୟଂ ଚତୂସୁ ଅରିୟସଚ୍ଚେସୁ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଦସ୍ସନଂ ଅଭିସମୟୋ ସମ୍ମା ଚ ପଚ୍ଚାଗମୋ ପଟିୱେଧୋ ଅମୋହୋ ଅସମ୍ମୁୟ୍ହନା ଅସମ୍ମୋହୋ ୱିଜ୍ଜାପକାସୋ ଆଲୋକୋ ଅନାୱରଣଂ ସେକ୍ଖାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ, ଅୟଂ ଅମୋହୋ କୁସଲମୂଲଂ। କସ୍ସେତଂ ମୂଲଂ? ଅମୋହଜସ୍ସ କୁସଲସ୍ସ କାୟକମ୍ମସ୍ସ ୱଚୀକମ୍ମସ୍ସ ମନୋକମ୍ମସ୍ସ ତଂସମ୍ପୟୁତ୍ତାନଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଚେତସିକାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ମୂଲଂ। ଅଥ ୱା ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ମଗ୍ଗଙ୍ଗାନଂ ଏତଂ ମୂଲଂ। କତମେସଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ? ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା ଚ ସମ୍ମାସତିୟା ଚ ଇମେସଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ମଗ୍ଗଙ୍ଗାନଂ ମୂଲଂ, ତସ୍ମା କୁସଲମୂଲନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି। ଏୱଂ ଇମେସଂ ତୀହି କୁସଲମୂଲେହି ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ୟୋଜେତବ୍ବୋ।

୬୬ . ତତ୍ଥ କତମା ଅନିଚ୍ଚସଞ୍ଞା? ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଉପ୍ପାଦୱୟଧମ୍ମିନୋ’’ତି ଚ ୟା ସଞ୍ଞା ସଞ୍ଜାନନା ୱୱତ୍ଥପନା ଉଗ୍ଗାହୋ, ଅୟଂ ଅନିଚ୍ଚସଞ୍ଞା। ତସ୍ସା କୋ ନିସ୍ସନ୍ଦୋ? ଅନିଚ୍ଚସଞ୍ଞାୟ ଭାୱିତାୟ ବହୁଲୀକତାୟ ଅଟ୍ଠସୁ ଲୋକଧମ୍ମେସୁ ଚିତ୍ତଂ ନାନୁସନ୍ଧତି ନ ସନ୍ଧତି ନ ସଣ୍ଠହତି, ଉପେକ୍ଖା ୱା ପଟିକ୍କୂଲତା ୱା ସଣ୍ଠହତି, ଅୟମସ୍ସା ନିସ୍ସନ୍ଦୋ।

ତତ୍ଥ କତମା ଦୁକ୍ଖସଞ୍ଞା? ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି ୟା ସଞ୍ଞା ସଞ୍ଜାନନା ୱୱତ୍ଥପନା ଉଗ୍ଗାହୋ, ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସଞ୍ଞା। ତସ୍ସା କୋ ନିସ୍ସନ୍ଦୋ? ଦୁକ୍ଖସଞ୍ଞାୟ ଭାୱିତାୟ ବହୁଲୀକତାୟ ଆଲସ୍ସେ ସଂପମାଦେ ୱିମ୍ହୟେ ଚ ଚିତ୍ତଂ ନାନୁସନ୍ଧତି ନ ସନ୍ଧତି ନ ସଣ୍ଠହତି, ଉପେକ୍ଖା ୱା ପଟିକ୍କୂଲତା ୱା ସଣ୍ଠହତି, ଅୟମସ୍ସା ନିସ୍ସନ୍ଦୋ।

ତତ୍ଥ କତମା ଅନତ୍ତସଞ୍ଞା? ‘‘ସବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅନତ୍ତା’’ତି ୟା ସଞ୍ଞା ସଞ୍ଜାନନା ୱୱତ୍ଥପନା ଉଗ୍ଗାହୋ, ଅୟଂ ଅନତ୍ତସଞ୍ଞା। ତସ୍ସା କୋ ନିସ୍ସନ୍ଦୋ, ଅନତ୍ତସଞ୍ଞାୟ ଭାୱିତାୟ ବହୁଲୀକତାୟ ଅହଙ୍କାରୋ ଚିତ୍ତଂ ନାନୁସନ୍ଧତି ନ ସନ୍ଧତି, ମମଙ୍କାରୋ ନ ସଣ୍ଠହତି, ଉପେକ୍ଖା ୱା ପଟିକ୍କୂଲତା ୱା ସଣ୍ଠହତି, ଅୟମସ୍ସା ନିସ୍ସନ୍ଦୋ।

ତତ୍ଥ କତମା ଅସୁଭସଞ୍ଞା? ‘‘ସତ୍ତ ସଙ୍ଖାରା ଅସୁଭା’’ତି ୟା ସଞ୍ଞା ସଞ୍ଜାନନା ୱୱତ୍ଥପନା ଉଗ୍ଗାହୋ, ଅୟଂ ଅସୁଭସଞ୍ଞା। ତସ୍ସା କୋ ନିସ୍ସନ୍ଦୋ? ଅସୁଭସଞ୍ଞାୟ ଭାୱିତାୟ ବହୁଲୀକତାୟ ସୁଭନିମିତ୍ତେ ଚିତ୍ତଂ ନାନୁସନ୍ଧତି ନ ସନ୍ଧତି ନ ସଣ୍ଠହତି, ଉପେକ୍ଖା ୱା ପଟିକ୍କୂଲତା ୱା ସଣ୍ଠହତି, ଅୟମସ୍ସା ନିସ୍ସନ୍ଦୋ।

ତତ୍ଥ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ପରିଞ୍ଞା ଭଗୱତା ଦେସିତା, ୟୋ ତତ୍ଥ ଅସୁଭସଞ୍ଞା ରୂପକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ପରିଞ୍ଞତ୍ତଂ, ଦୁକ୍ଖସଞ୍ଞା ୱେଦନାକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ପରିଞ୍ଞତ୍ତଂ, ଅନତ୍ତସଞ୍ଞା ସଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସଙ୍ଖାରକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ପରିଞ୍ଞତ୍ତଂ, ଅନିଚ୍ଚସଞ୍ଞା ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ପରିଞ୍ଞତ୍ତଂ। ତତ୍ଥ ସମଥେନ ତଣ୍ହଂ ସମୁଗ୍ଘାତେତି, ୱିପସ୍ସନା ଅୱିଜ୍ଜଂ ସମୁଗ୍ଘାତେତି, ଅଦୋସେନ ଦୋସଂ ସମୁଗ୍ଘାତେତି, ଅମୋହେନ ମୋହଂ ସମୁଗ୍ଘାତେତି, ଅନିଚ୍ଚସଞ୍ଞାୟ ନିଚ୍ଚସଞ୍ଞଂ ସମୁଗ୍ଘାତେତି, ଦୁକ୍ଖସଞ୍ଞାୟ ସୁଖସଞ୍ଞଂ ସମୁଗ୍ଘାତେତି, ଅନତ୍ତସଞ୍ଞାୟ ଅତ୍ତସଞ୍ଞଂ ସମୁଗ୍ଘାତେତି, ଅସୁଭସଞ୍ଞାୟ ସୁଭସଞ୍ଞଂ ସମୁଗ୍ଘାତେତି।

ଚିତ୍ତୱିକ୍ଖେପପଟିସଂହରଣଲକ୍ଖଣୋ ସମଥୋ, ତସ୍ସ ଝାନାନି ପଦଟ୍ଠାନଂ। ସବ୍ବଧମ୍ମଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଟିୱେଧଲକ୍ଖଣା ୱିପସ୍ସନା, ତସ୍ସା ସବ୍ବନେୟ୍ୟଂ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଇଚ୍ଛାପଟିସଂହରଣଲକ୍ଖଣୋ ଅଲୋଭୋ, ତସ୍ସ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ୱେରମଣୀ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଅବ୍ୟାପାଦଲକ୍ଖଣୋ ଅଦୋସୋ, ତସ୍ସ ପାଣାତିପାତା ୱେରମଣୀ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ୱତ୍ଥୁଅପ୍ପଟିହତଲକ୍ଖଣୋ ଅମୋହୋ, ତସ୍ସ ସମ୍ମାପଟିପତ୍ତି ପଦଟ୍ଠାନଂ। ସଙ୍ଖତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ୱିନାସଗ୍ଗହଣଲକ୍ଖଣା ଅନିଚ୍ଚସଞ୍ଞା, ତସ୍ସା ଉଦୟବ୍ବୟୋ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ସାସୱଫସ୍ସସଞ୍ଜାନନଲକ୍ଖଣା ଦୁକ୍ଖସଞ୍ଞା, ତସ୍ସା ୱେଦନା ପଦଟ୍ଠାନଂ। ସବ୍ବଧମ୍ମଅନୁପଗମନଲକ୍ଖଣା ଅନତ୍ତସଞ୍ଞା, ତସ୍ସା ଧମ୍ମସଞ୍ଞା ପଦଟ୍ଠାନଂ। ୱିନୀଲକୱିପୁବ୍ବକଉଦ୍ଧୁମାତକସମୁଗ୍ଗହଣଲକ୍ଖଣା ଅସୁଭସଞ୍ଞା, ତସ୍ସା ନିବ୍ବିଦା ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଇମେସୁ ନୱସୁ ପଦେସୁ ଉପଦିଟ୍ଠେସୁ ସବ୍ବୋ କୁସଲପକ୍ଖୋ ଉପଦିଟ୍ଠୋ ଭୱତି, ସୋ ଚ ବହୁସ୍ସୁତେନ ସକ୍କା ଜାନିତୁଂ ନୋ ଅପ୍ପସ୍ସୁତେନ, ପଞ୍ଞୱତା ନୋ ଦୁପ୍ପଞ୍ଞେନ, ୟୁତ୍ତେନ ନୋ ଅୟୁତ୍ତେନାତି।

୬୭ . ତତ୍ଥ ନିଚ୍ଚସଞ୍ଞାଧିମୁତ୍ତସ୍ସ ଅପରାପରଂ ଚିତ୍ତଂ ପଣାମେନ୍ତୋ ସତିମପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତୋ ଅନିଚ୍ଚସଞ୍ଞା ନ ଉପଟ୍ଠାତି, ପଞ୍ଚସୁ କାମଗୁଣେସୁ ସୁଖସ୍ସାଦାଧିମୁତ୍ତସ୍ସ ଇରିୟାପଥସ୍ସ ଅଗତିମପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତୋ ଦୁକ୍ଖସଞ୍ଞା ନ ଉପଟ୍ଠାତି, ଖନ୍ଧଧାତୁଆୟତନେସୁ ଅତ୍ତାଧିମୁତ୍ତସ୍ସ ନାନାଧାତୁଅନେକଧାତୁୱିନିବ୍ଭୋଗମପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତୋ ଅନତ୍ତସଞ୍ଞା ନ ଉପଟ୍ଠାତି, ୱଣ୍ଣସଣ୍ଠାନାଭିରତସ୍ସ କାୟେ ସୁଭାଧିମୁତ୍ତସ୍ସ ଚ ୱିପ୍ପଟିଚ୍ଛନ୍ନା ଅସୁଭସଞ୍ଞା ନ ଉପଟ୍ଠାତି।

ଅୱିପ୍ପଟିସାରଲକ୍ଖଣା ସଦ୍ଧା, ସଦ୍ଦହନା ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠାନଂ। ତସ୍ସ ଚତ୍ତାରି ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗାନି ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଏୱଞ୍ହି ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା [ପସ୍ସ ସଂୟୁତ୍ତନିକାୟେ] ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭିକ୍ଖୱେ, କୁହିଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଚତୂସୁ ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେସୁ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

ସୂରାଅପଟିକ୍ଖେପନଲକ୍ଖଣଂ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟାରମ୍ଭୋ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠାନଂ। ତସ୍ସ ଅତୀତା ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ପଦଟ୍ଠାନଂ। ୟଥା ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା [ପସ୍ସ ସଂୟୁତ୍ତନିକାୟେ] ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁହିଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଚତୂସୁ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେସୁ।

ସତି ସରଣଲକ୍ଖଣା, ଅସମ୍ମୋହପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠାନା। ତସ୍ସ ଅତୀତା ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ପଦଟ୍ଠାନଂ। ୟଥା ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭିକ୍ଖୱେ, କୁହିଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଚତୂସୁ ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ।

ଏକଗ୍ଗଲକ୍ଖଣୋ ସମାଧି, ଅୱିକ୍ଖେପପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠାନୋ, ତସ୍ସ ଚତ୍ତାରି ଞାଣାନି ପଦଟ୍ଠାନଂ। ୟଥା ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁହିଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଚତୂସୁ ଝାନେସୁ।

ପଜାନନଲକ୍ଖଣା ପଞ୍ଞା, ଭୂତତ୍ଥସନ୍ତୀରଣା ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠାନା, ତସ୍ସ ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ପଦଟ୍ଠାନଂ। ୟଥା ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା [ପସ୍ସ ସଂୟୁତ୍ତନିକାୟେ] ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁହିଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଚତୂସୁ ଅରିୟସଚ୍ଚେସୁ।

ଚତ୍ତାରି ଚକ୍କାନି [ପସ୍ସ ଅ॰ ନି॰ ୪.୩୧] ପତିରୂପଦେସୱାସୋ ଚକ୍କଂ, ସପ୍ପୁରିସୂପନିସ୍ସୟୋ ଚକ୍କଂ, ଅତ୍ତସମ୍ମାପଣିଧାନଂ ଚକ୍କଂ, ପୁବ୍ବେ କତପୁଞ୍ଞତା ଚକ୍କଂ। ତତ୍ଥ ଅରିୟସନ୍ନିସ୍ସୟଲକ୍ଖଣୋ ପତିରୂପଦେସୱାସୋ, ସୋ ସପ୍ପୁରିସୂପନିସ୍ସୟସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଅରିୟସନ୍ନିସ୍ସୟଲକ୍ଖଣୋ ସପ୍ପୁରିସ୍ସୂପନିସ୍ସୟୋ, ସୋ ଅତ୍ତସମ୍ମାପଣିଧାନସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ସମ୍ମାପଟିପତ୍ତିଲକ୍ଖଣଂ ଅତ୍ତସମ୍ମାପଣିଧାନଂ, ତଂ ପୁଞ୍ଞାନଂ ପଦଟ୍ଠାନଂ। କୁସଲଧମ୍ମୋପଚୟଲକ୍ଖଣଂ ପୁଞ୍ଞଂ, ତଂ ସବ୍ବସମ୍ପତ୍ତୀନଂ ପଦଟ୍ଠାନଂ।

ଏକାଦସସୀଲମୂଲକା ଧମ୍ମା ସୀଲୱତୋ ଅୱିପ୍ପଟିସାରୋ ଭୱତି…ପେ॰… ସୋ ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନଂ ‘‘ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’’ତି ପଜାନନା। ତତ୍ଥ ୱେରମଣିଲକ୍ଖଣଂ ସୀଲଂ, ତଂ ଅୱିପ୍ପଟିସାରସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ନ ଅତ୍ତାନୁୱାଦଲକ୍ଖଣୋ ଅୱିପ୍ପଟିସାରୋ, ସୋ ପାମୋଜ୍ଜସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଅଭିପ୍ପମୋଦନଲକ୍ଖଣଂ ପାମୋଜ୍ଜଂ, ତଂ ପୀତିୟା ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଅତ୍ତମନଲକ୍ଖଣା ପୀତି , ସା ପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ପଦଟ୍ଠାନଂ। କମ୍ମନିୟଲକ୍ଖଣା ପସ୍ସଦ୍ଧି, ସା ସୁଖସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଅବ୍ୟାପାଦଲକ୍ଖଣଂ ସୁଖଂ, ତଂ ସମାଧିନୋ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଅୱିକ୍ଖେପନଲକ୍ଖଣୋ ସମାଧି, ସୋ ୟଥାଭୂତଞାଣଦସ୍ସନସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଅୱିପରୀତସନ୍ତୀରଣଲକ୍ଖଣା ପଞ୍ଞା, ସା ନିବ୍ବିଦାୟ ପଦଟ୍ଠାନଂ ଅନାଲୟନଲକ୍ଖଣା ନିବ୍ବିଦା, ସା ୱିରାଗସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଅସଂକିଲେସଲକ୍ଖଣୋ ୱିରାଗୋ, ସୋ ୱିମୁତ୍ତିୟା ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଅକୁସଲଧମ୍ମୱିୱେକଲକ୍ଖଣା ୱିମୁତ୍ତି, ସା ୱିମୁତ୍ତିନୋ ୱୋଦାନସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ।

୬୮ . ଚତସ୍ସୋ ଅରିୟଭୂମିୟୋ ଚତ୍ତାରି ସାମଞ୍ଞଫଲାନି। ତତ୍ଥ ୟୋ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଏସା ଦସ୍ସନଭୂମି। ସୋତାପତ୍ତିଫଲଞ୍ଚ ସୋ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନିତ୍ୱା ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ଇଦଂ ତନୁକାମରାଗସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ ବ୍ୟାପାଦାନଂ। ସକଦାଗାମିଫଲଞ୍ଚ ସଣ୍ହଂ ୱିରଜ୍ଜତି, ଅୟଂ ରାଗୱିରାଗା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି। ଅନାଗାମିଫଲଞ୍ଚ ୟଂ ଅୱିଜ୍ଜାୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି, ଅୟଂ କତାଭୂମି। ଅରହତ୍ତଞ୍ଚ ସାମଞ୍ଞଫଲାନୀତି କୋ ୱଚନତ୍ଥୋ, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ସାମଞ୍ଞଂ, ତସ୍ସେତାନି ଫଲାନି ସାମଞ୍ଞଫଲାନୀତି ୱୁଚ୍ଚତି। କିସ୍ସ ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞଫଲାନୀତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତେ? ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ତସ୍ସ ତାନି ଫଲାନୀତି ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞଫଲାନୀତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତେ।

ତତ୍ଥ ସୋତାପନ୍ନୋ କଥଂ ହୋତି? ସହ ସଚ୍ଚାଭିସମୟା ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ତୀଣି ସଂୟୋଜନାନି ପହୀୟନ୍ତି ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ୱିଚିକିଚ୍ଛା ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ ଚ, ଇମେସଂ ତିଣ୍ଣଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପହାନା ପରିକ୍ଖୟା ଅରିୟସାୱକୋ ହୋତି ସୋତାପନ୍ନୋ ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ୟାୱ ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରୋତି।

ତତ୍ଥ କତମା ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି? ଅସ୍ସୁତୱା ବାଲୋ ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ୟାୱ ଅରିୟଧମ୍ମେ ଅକୋୱିଦୋ, ସୋ ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି ୟାୱ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ଅତ୍ତାନଂ, ସୋ ଇମେସୁ ପଞ୍ଚସୁ ଖନ୍ଧେସୁ ଅତ୍ତଗ୍ଗାହୋ ୱା ଅତ୍ତନିୟଗ୍ଗାହୋ ୱା ଏସୋହମସ୍ମି ଏକସ୍ମିଂ ୱସୱତ୍ତିକୋ [ଅୱତ୍ତିତୋ (ପୀ॰ କ॰)] ପକ୍ଖିତ୍ତୋ ଅନୁଗ୍ଗହୋ ଅନୁସୟନ୍ତୋ ଅଙ୍ଗମଙ୍ଗନ୍ତି ପରତି। ୟା ତଥାଭୂତସ୍ସ ଖନ୍ତି ରୁଚି ପେକ୍ଖନା ଆକାରପରିୱିତକ୍କୋ ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାୟନା ଅଭିପ୍ପସନ୍ନା, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତେ ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠୀତି।

ତତ୍ଥ ପଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ ଉଚ୍ଛେଦଂ ଭଜନ୍ତି। କତମାୟୋ ପଞ୍ଚ? ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି, ୟାୱ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି, ଇମାୟୋ ପଞ୍ଚ ଉଚ୍ଛେଦଂ ଭଜନ୍ତି, ଅୱସେସାୟୋ ପନ୍ନରସ ସସ୍ସତଂ ଭଜନ୍ତି। ଇତି ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିପହାନା ଦ୍ୱାସଟ୍ଠିଦିଟ୍ଠିଗତାନି ପହୀୟନ୍ତି। ପହାନା ଉଚ୍ଛେଦଂ ସସ୍ସତଞ୍ଚ ନ ଭଜତି। ଇତି ଉଚ୍ଛେଦସସ୍ସତପ୍ପହାନା ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ନ କିଞ୍ଚି ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଭୱତି, ଅଞ୍ଞା ୱା ଲୋକୁତ୍ତରାୟ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା। କଥଂ ପନ ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ନ ଭୱତି? ଇଧ ଅରିୟସାୱକୋ ସୁତୱା ହୋତି, ସବ୍ବୋ ସୁକ୍କପକ୍ଖୋ କାତବ୍ବୋ, ୟାୱ ଅରିୟଧମ୍ମେସୁ କୋୱିଦୋ ରୂପଂ ଅନତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି, ୟାୱ ୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଏୱମସ୍ସ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତସ୍ସ ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ନ ଭୱତି।

କଥଂ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ନ ଭୱତି? ଇଧ ଅରିୟସାୱକୋ ବୁଦ୍ଧେ ନ କଙ୍ଖତି, ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛତି ଅଭିପ୍ପସୀଦତି, ଇତିପି ସୋ ଭଗୱାତି ସବ୍ବଂ। ଧମ୍ମେ ନ କଙ୍ଖତି ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛତି ସବ୍ବଂ। ୟାୱ ତଣ୍ହକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନନ୍ତି, ଇମିନା ଦୁତିୟେନ ଆକଙ୍ଖିୟେନ ଧମ୍ମେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ସଙ୍ଘେ ନ କଙ୍ଖତି…ପେ॰… ୟାୱ ପୂଜା ଦେୱାନଞ୍ଚ ମନୁସ୍ସାନଞ୍ଚାତି, ଇମିନା ତତିୟେନ ଆକଙ୍ଖିୟେନ ଧମ୍ମେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି।

ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖାତି ନ କଙ୍ଖତି ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛତି ଅଧିମୁଚ୍ଚତି ଅଭିପ୍ପସୀଦତି। ତଣ୍ହା ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋତି ନ କଙ୍ଖତି ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛତି। ତଣ୍ହାନିରୋଧା ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋତି ନ କଙ୍ଖତି ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛତି। ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦାତି ନ କଙ୍ଖତି ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛତି ଅଧିମୁଚ୍ଚତି ଅଭିପ୍ପସୀଦତି। ୟାୱ ବୁଦ୍ଧେ ୱା ଧମ୍ମେ ୱା ସଙ୍ଘେ ୱା ଦୁକ୍ଖେ ୱା ସମୁଦୟେ ୱା ନିରୋଧେ ୱା ମଗ୍ଗେ ୱା କଙ୍ଖାୟନା ୱିମତି ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଦ୍ୱେଧାପଥା ଆସପ୍ପନା [ଅପ୍ପନା (ପୀ॰ କ॰) ଧ॰ ସ॰ ୧୦୦୮ ନିକ୍ଖେପକଣ୍ଡେ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] ପରିସପ୍ପନା ଅନୱଟ୍ଠାନଂ ଅଧିଟ୍ଠାଗମନଂ [ଅନିଟ୍ଠାଗମନଂ (କ॰)] ଅନେକଂସୋ ଅନେକଂସିକତା, ତେ ତସ୍ସ ପହୀନା ଭୱନ୍ତି ପଣୁନ୍ନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା।

୬୯ . ତତ୍ଥ ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ ଦ୍ୱିଧା – ସୀଲସ୍ସ ୱା ସୁଦ୍ଧସ୍ସ ୱା। ତତ୍ଥ ସୀଲସ୍ସ ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ ଇମିନାହଂ ସୀଲେନ ୱା ୱତେନ ୱା ତପେନ ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେନ ୱା ଦେୱୋ ୱା ଭୱିସ୍ସାମି ଦେୱଞ୍ଞତରୋ ୱା ତତ୍ଥ କପୋତପାଦାହି ଅଚ୍ଛରାହି ସଦ୍ଧିଂ କୀଳିସ୍ସାମି ରମିସ୍ସାମି ପରିଚରିସ୍ସାମୀତି। ୟଥାଭୂତଦସ୍ସନନ୍ତି ରୁଚିୱିମୁତ୍ତି ରାଗୋ ରାଗପରିୱତ୍ତକା ଦିଟ୍ଠିରୂପନା ପସ୍ସନା ଅସନ୍ତୁସ୍ସିତସ୍ସ ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ। ତତ୍ଥ କତମୋ ସୁଦ୍ଧସ୍ସ ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ସୀଲଂ ପରାମସତି, ସୀଲେନ ସୁଜ୍ଝତି, ସୀଲେନ ନୀୟତି, ସୀଲେନ ମୁଚ୍ଚତି, ସୁଖଂ ୱୀତିକ୍କମତି, ଦୁକ୍ଖଂ ୱୀତିକ୍କମତି, ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ୱୀତିକ୍କମତି ଅନୁପାପୁଣାତି ଉପରିମେନ। ତଦୁଭୟଂ ସୀଲୱତଂ ପରାମସତି ତଦୁଭୟେନ ସୀଲୱତେନ ସୁଜ୍ଝନ୍ତି ମୁଚ୍ଚନ୍ତି ନୀୟନ୍ତି, ସୁଖଂ ୱୀତିକ୍କମନ୍ତି, ଦୁକ୍ଖଂ ୱୀତିକ୍କମନ୍ତି, ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ୱୀତିକ୍କମନ୍ତି, ଅନୁପାପୁଣନ୍ତୀତି ଅୱିସୁଚିକରଂ ଧମ୍ମଂ ଅୱିମୁତ୍ତିକରଂ ଧମ୍ମଂ ୱିସୁଚିତୋ ୱିମୁତ୍ତିତୋ ପଚ୍ଚାଗଚ୍ଛନ୍ତସ୍ସ ୟା ତଥାଭୂତସ୍ସ ଖନ୍ତି ରୁଚି ମୁତ୍ତି ପେକ୍ଖନା ଆକାରପରିୱିତକ୍କୋ ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାୟନା ପସ୍ସନା, ଅୟଂ ସୁଦ୍ଧସ୍ସ ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ। ଏତେ ଉଭୋ ପରାମାସା ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ପହୀନା ଭୱନ୍ତି ୟାୱ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା, ସୋ ସୀଲୱା ଭୱତି ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅକ୍ଖଣ୍ଡେହି ୟାୱ ଉପସମସଂୱତ୍ତନିକେହି। ଇମେସଂ ତିଣ୍ଣଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପହାନା ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ଭୱତି ସୋତାପନ୍ନୋ ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ, ସବ୍ବଂ।

ସହସଚ୍ଚାଭିସମୟା, ଇତି କୋ ୱଚନତ୍ଥୋ? ଚତ୍ତାରୋ ଅଭିସମୟା, ପରିଞ୍ଞାଭିସମୟୋ ପହାନାଭିସମୟୋ ସଚ୍ଛିକିରିୟାଭିସମୟୋ ଭାୱନାଭିସମୟୋ।

ତତ୍ଥ ଅରିୟସାୱକୋ ଦୁକ୍ଖଂ ପରିଞ୍ଞାଭିସମୟେନ ଅଭିସମେତି, ସମୁଦୟଂ ପହାନାଭିସମୟେନ ଅଭିସମେତି, ନିରୋଧଂ ସଚ୍ଛିକିରିୟାଭିସମୟେନ ଅଭିସମେତି, ମଗ୍ଗଂ ଭାୱନାଭିସମୟେନ ଅଭିସମେତି। କିଂ କାରଣଂ? ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାଭିସମୟୋ, ସମୁଦୟସ୍ସ ପହାନାଭିସମୟୋ, ନିରୋଧସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାଭିସମୟୋ, ମଗ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାଭିସମୟୋ। ସମଥୱିପସ୍ସନାୟ କଥଂ ଅଭିସମେତି? ଆରମ୍ମଣେ ଚିତ୍ତଂ ଉପନିବନ୍ଧେତ୍ୱା ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ଦୁକ୍ଖତୋ ପସ୍ସତି। ତତ୍ଥ ୟୋ ଉପନିବନ୍ଧୋ, ଅୟଂ ସମଥୋ। ୟା ପରିୟୋଗାହନା, ଅୟଂ ୱିପସ୍ସନା। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ଦୁକ୍ଖାତି ପସ୍ସତୋ ୟୋ ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେସୁ ଆଲୟୋ ନିକନ୍ତି ଉପଗମନଂ ଅଜ୍ଝୋସାନା ଇଚ୍ଛା ମୁଚ୍ଛା ପଣିଧି ପତ୍ଥନା ପହୀୟତି। ତତ୍ଥ ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧା ଦୁକ୍ଖଂ। ୟୋ ତତ୍ଥ ଆଲୟୋ ନିକନ୍ତି ଉପଗମନଂ ଅଜ୍ଝୋସାନଂ ଇଚ୍ଛା ମୁଚ୍ଛା ପଣିଧି ପତ୍ଥନା, ଅୟଂ ସମୁଦୟୋ। ୟଂ ତସ୍ସ ପହାନଂ, ସୋ ନିରୋଧୋ ସମଥୋ ୱିପସ୍ସନା ଚ ମଗ୍ଗୋ, ଏୱଂ ତେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଅରିୟସଚ୍ଚାନଂ ଏକକାଲେ ଏକକ୍ଖଣେ ଏକଚିତ୍ତେ ଅପୁବ୍ବଂ ଅଚରିମଂ ଅଭିସମୟୋ ଭୱତି। ତେନାହ ଭଗୱା ‘‘ସହସଚ୍ଚାଭିସମୟା ଅରିୟସାୱକସ୍ସ ତୀଣି ସଂୟୋଜନାନି ପହୀୟନ୍ତୀ’’ତି।

୭୦ . ତତ୍ଥ ସମଥୱିପସ୍ସନା ୟୁଗନଦ୍ଧା ୱତ୍ତମାନା ଏକକାଲେ ଏକକ୍ଖଣେ ଏକଚିତ୍ତେ ଚତ୍ତାରି କିଚ୍ଚାନି କରୋତି, ଦୁକ୍ଖଂ ପରିଞ୍ଞାଭିସମୟେନ ଅଭିସମେତି, ୟାୱ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱନାଭିସମୟେନ ଅଭିସମେତି। କିଂ କାରଣା? ଦୁକ୍ଖଂ ପରିଞ୍ଞାଭିସମୟୋ, ୟାୱ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱନାଭିସମୟୋ। ଏୱଂ ଦିଟ୍ଠନ୍ତୋ ୟଥା ନାୱା ଜଲଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତୀ ଚତ୍ତାରି କିଚ୍ଚାନି କରୋତି, ପାରିମଂ ତୀରଂ ପାପେତି, ଓରିମଂ ତୀରଂ ଜହତି, ଭାରଂ ୱହତି, ସୋତଂ ଛିନ୍ଦତି; ଏୱମେୱ ସମଥୱିପସ୍ସନା ୟୁଗନଦ୍ଧା ୱତ୍ତମାନା ଏକକାଲେ ଏକକ୍ଖଣେ ଏକଚିତ୍ତେ ଚତ୍ତାରି କିଚ୍ଚାନି କରୋତି , ଦୁକ୍ଖଂ ପରିଞ୍ଞାଭିସମୟେନ ଅଭିସମେତି, ୟାୱ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱନାଭିସମୟେନ ଅଭିସମେତି। ୟଥା ୱା ସୂରିୟୋ ଉଦୟନ୍ତୋ ଏକକାଲେ ଅପୁବ୍ବଂ ଅଚରିମଂ ଚତ୍ତାରି କିଚ୍ଚାନି କରୋତି, ଅନ୍ଧକାରଂ ୱିଧମତି, ଆଲୋକଂ ପାତୁକରୋତି, ରୂପଂ ନିଦସ୍ସୀୟତି, ସୀତଂ ପରିୟାଦିୟତି; ଏୱମେୱ ସମଥୱିପସ୍ସନା ୟୁଗନଦ୍ଧା ୱତ୍ତମାନା ଏକକାଲେ…ପେ॰… ୟଥା ପଦୀପୋ ଜଲନ୍ତୋ ଏକକାଲେ ଅପୁବ୍ବଂ ଅଚରିମଂ ଚତ୍ତାରି କିଚ୍ଚାନି କରୋତି, ଅନ୍ଧକାରଂ ୱିଧମତି, ଆଲୋକଂ ପାତୁକରୋତି, ରୂପଂ ନିଦସ୍ସୀୟତି, ଉପାଦାନଂ ପରିୟାଦିୟତି; ଏୱମେୱ ସମଥୱିପସ୍ସନା ୟୁଗନଦ୍ଧା ୱତ୍ତମାନା ଏକକାଲେ…ପେ॰…।

ୟଦା ଅରିୟସାୱକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ଭୱତି ଅୱିନିପାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ୟାୱ ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରୋତି, ଅୟଂ ଦସ୍ସନଭୂମି। ସୋତାପତ୍ତିଫଲଞ୍ଚ ସୋତାପତ୍ତିଫଲେ ଠିତୋ ଉତ୍ତରି ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ୟୁଗନଦ୍ଧା ୱତ୍ତମାନା କାମରାଗବ୍ୟାପାଦାନଂ ୟେଭୁୟ୍ୟେନ ପହାନା ଅରିୟସାୱକୋ ହୋତି। ସକଦାଗାମି ପରିନିଟ୍ଠିତତ୍ତା ସକିଦେୱ ଇମଂ ଲୋକଂ ଆଗନ୍ତ୍ୱା ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରୋତି, ଅୟଂ ତନୁଭୂମି।

ସକଦାଗାମିଫଲଞ୍ଚ ୟୋ ସକଦାଗାମିଫଲେ ଠିତୋ ୱିପସ୍ସନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ କାମରାଗବ୍ୟାପାଦେ ସାନୁସୟେ ଅନୱସେସଂ ପଜହତି, କାମରାଗବ୍ୟାପାଦେସୁ ଅନୱସେସଂ ପହୀନେସୁ ପଞ୍ଚୋରମ୍ଭାଗିୟାନି ସଂୟୋଜନାନି ପହୀନାନି ଭୱନ୍ତି ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ ୱିଚିକିଚ୍ଛା କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ବ୍ୟାପାଦୋ ଚ, ଇମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପହାନା [ପହାନାୟ (ପୀ॰ କ॰)] ଅରିୟସାୱକୋ ହୋତି ଅନାଗାମୀ ତତ୍ଥ ପରିନିବ୍ବାୟୀ ଅନାୱତ୍ତିଧମ୍ମୋ ତସ୍ମା ଲୋକା, ଅୟଂ ୱୀତରାଗଭୂମି।

ଅନାଗାମିଫଲଞ୍ଚ ଅନାଗାମିଫଲେ ଠିତୋ ଉତ୍ତରି ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ପଞ୍ଚ ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନି ସଂୟୋଜନାନି ପଜହତି ରୂପରାଗଅରୂପରାଗମାନଉଦ୍ଧଚ୍ଚଅୱିଜ୍ଜଞ୍ଚ। ଇମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପହାନା ଅରିୟସାୱକୋ ଅରହା ଭୱତି, ଖୀଣାସୱୋ ୱୁସିତୱା ସମ୍ମଦଞ୍ଞା [ସମ୍ପଜଞ୍ଞୋ (ପୀ॰ କ॰)] ୱିମୁତ୍ତୋ ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନୋ ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥୋ, ଅୟଂ କତାଭୂମି।

ଅରହନ୍ତୋୱ ଅୟଂ ସୋପାଦିସେସା ନିବ୍ବାନଧାତୁ। ତସ୍ସ ଆୟୁକ୍ଖୟା ଜୀୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟାପରୋଧା ଇଦଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ନିରୁଜ୍ଝତି, ଅଞ୍ଞଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ୟୋ ଇମସ୍ସ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ନିରୋଧୋ ୱୂପସମୋ, ଅଞ୍ଞସ୍ସ ଚ ଅପାତୁଭାୱୋ, ଅୟଂ ଅନୁପାଦିସେସା ନିବ୍ବାନଧାତୁ। ଇମା ଦ୍ୱେ ନିବ୍ବାନଧାତୁୟୋ। ଇତି ସଚ୍ଚାନି ୱୁତ୍ତାନି। ସଚ୍ଚାଭିସମୟୋ ୱୁତ୍ତୋ, କିଲେସୱୱତ୍ଥାନଂ ୱୁତ୍ତଂ, ପହାନଂ ୱୁତ୍ତଂ, ଭୂମିୟୋ ୱୁତ୍ତା, ଫଲାନି ୱୁତ୍ତାନି, ନିବ୍ବାନଧାତୁୟୋ ୱୁତ୍ତା। ଏୱମିମେସୁ ୱୁତ୍ତେସୁ ସବ୍ବବୋଧି ୱୁତ୍ତା ଭୱତି। ଏତ୍ଥ ୟୋଗୋ କରଣୀୟୋ।

୭୧ . ତତ୍ଥ କତମାୟୋ ନୱ ଅନୁପୁବ୍ବସମାପତ୍ତିୟୋ? ଚତ୍ତାରି ଝାନାନି ଚତସ୍ସୋ ଚ ଅରୂପସମାପତ୍ତିୟୋ ନିରୋଧସମାପତ୍ତି ଚ। ତତ୍ଥ ଚତ୍ତାରି ଝାନାନି କତମାନି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, [ପସ୍ସ ଦୀଘନିକାୟେ] ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହୀତି ୱିତ୍ଥାରେନ କାତବ୍ବାନି। ତତ୍ଥ କତମା ଚତ୍ତାରୋ ଅରୂପସମାପତ୍ତିୟୋ? ୱିରାଗିନୋ ୱତ ୱତ୍ତବ୍ବୋ, ୟାୱ ନିରୋଧସମାପତ୍ତି ୱିତ୍ଥାରେନ କାତବ୍ବା। ଇମାୟୋ ନୱ ଅନୁପୁବ୍ବସମାପତ୍ତିୟୋ।

ତତ୍ଥ କତମଂ ପଠମଂ ଝାନଂ? ପଞ୍ଚଙ୍ଗୱିପ୍ପୟୁତ୍ତଂ ପଞ୍ଚଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତଂ। କତମେହି ପଞ୍ଚହି ଅଙ୍ଗେହି ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତଂ? ପଞ୍ଚହି ନୀୱରଣେହି। ତତ୍ଥ କତମାନି ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣାନି? କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋତି ୱିତ୍ଥାରେତବ୍ବୋ। ତତ୍ଥ କତମୋ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ? ୟୋ ପଞ୍ଚସୁ କାମଗୁଣେସୁ ଛନ୍ଦରାଗୋ ପେମଂ ନିକନ୍ତି ଅଜ୍ଝୋସାନଂ ଇଚ୍ଛା ମୁଚ୍ଛା ପତ୍ଥନା ଅପରିଚ୍ଚାଗୋ ଅନୁସୟୋ ପରିୟୁଟ୍ଠାନଂ, ଅୟଂ କାମଚ୍ଛନ୍ଦନୀୱରଣଂ। ତତ୍ଥ କତମଂ ବ୍ୟାପାଦନୀୱରଣଂ? ୟୋ ସତ୍ତେସୁ ସଙ୍ଖାରେସୁ ଚ ଆଘାତୋ…ପେ॰… ୟଥା ଦୋସେ ତଥା ନିଓଟ୍ଠାନା, ଅୟଂ ବ୍ୟାପାଦୋ ନୀୱରଣଂ। ତତ୍ଥ କତମଂ ମିଦ୍ଧଂ? ୟା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଜଳତା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଗରୁତ୍ତଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅକମ୍ମନୀୟତା ଚିତ୍ତସ୍ସ ନିକ୍ଖେପୋ ନିଦ୍ଦାୟନା ପଚଲିକତା ପଚଲାୟନା ପଚଲାୟନଂ, ଇଦଂ ମିଦ୍ଧଂ। ତତ୍ଥ କତମଂ ଥିନଂ [ଥୀନଂ (ପୀ॰)] ? ୟା କାୟସ୍ସ ଥିନତା ଜଳତା କାୟସ୍ସ ଗରୁତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଅପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧି, ଇଦଂ ଥିନଂ। ଇତି ଇଦଞ୍ଚ ଥିନଂ ପୁରିମକଞ୍ଚ ମିଦ୍ଧଂ ତଦୁଭୟଂ ଥିନମିଦ୍ଧନୀୱରଣନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି। ତତ୍ଥ କତମଂ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ? ୟୋ ଅୱୂପସମୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ, ଇଦଂ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ। ତତ୍ଥ କତମଂ କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ? ୟୋ ଚେତସୋ ୱିଲେଖୋ ଅଲଞ୍ଚନା ୱିଲଞ୍ଚନା ହଦୟଲେଖୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ, ଇଦଂ କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ। ଇତି ଇଦଞ୍ଚ କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ପୁରିମକଞ୍ଚ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ତଦୁଭୟଂ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚନୀୱରଣନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି। ତତ୍ଥ କତମଂ ୱିଚିକିଚ୍ଛାନୀୱରଣଂ? ୟୋ ବୁଦ୍ଧେ ୱା ଧମ୍ମେ ୱା ସଙ୍ଘେ ୱା…ପେ॰… ଅୟଂ ୱିଚିକିଚ୍ଛା। ଅପି ଚ ଖୋ ପନ ପଞ୍ଚ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟୋ ସମନନ୍ତରାୟିକା ଦେସନ୍ତରାୟିକା ସମାପତ୍ତନ୍ତରାୟିକା ମଗ୍ଗନ୍ତରାୟିକା ସଗ୍ଗନ୍ତରାୟିକା, ଇମାୟୋ ପଞ୍ଚ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟୋ । ଇଧ ପନ ସମାପତ୍ତନ୍ତରାୟିକା ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଅଧିପ୍ପେତା। ଇମେ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣା।

ତତ୍ଥ ନୀୱରଣାନୀତି କୋ ୱଚନତ୍ଥୋ, କୁତୋ ନିୱାରୟନ୍ତୀତି? ସବ୍ବତୋ କୁସଲପକ୍ଖିକା ନିୱାରୟନ୍ତି। କଥଂ [କିଂ କଂ (ପୀ॰ କ॰)] ନିୱାରୟନ୍ତି? କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ଅସୁଭତୋ ନିୱାରୟତି, ବ୍ୟାପାଦୋ ମେତ୍ତାୟ [ମେତ୍ତତୋ (ପୀ॰)] ନିୱାରୟତି, ଥିନଂ ପସ୍ସଦ୍ଧିତୋ ନିୱାରୟତି, ମିଦ୍ଧଂ ୱୀରିୟାରମ୍ଭତୋ ନିୱାରୟତି, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ସମଥତୋ ନିୱାରୟତି, କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଅୱିପ୍ପଟିସାରତୋ ନିୱାରୟତି, ୱିଚିକିଚ୍ଛା ପଞ୍ଞାତୋ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦତୋ ନିୱାରୟତି।

ଅପରୋ ପରିୟାୟୋ। କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ଅଲୋଭତୋ କୁସଲମୂଲତୋ ନିୱାରୟତି, ବ୍ୟାପାଦୋ ଅଦୋସତୋ ନିୱାରୟତି, ଥିନମିଦ୍ଧଂ ସମାଧିତୋ ନିୱାରୟତି, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ସତିପଟ୍ଠାନେହି ନିୱାରୟତି, ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଅମୋହତୋ କୁସଲମୂଲତୋ ନିୱାରୟତି।

ଅପରୋ ପରିୟାୟୋ। ତୟୋ ୱିହାରା ଦିବ୍ବୱିହାରୋ ବ୍ରହ୍ମୱିହାରୋ ଅରିୟୱିହାରୋ। ଦିବ୍ବୱିହାରୋ ଚତ୍ତାରି ଝାନାନି, ବ୍ରହ୍ମୱିହାରୋ ଚତ୍ତାରି ଅପ୍ପମାଣାନି, ଅରିୟୱିହାରୋ ସତ୍ତତିଂସ ବୋଧିପକ୍ଖିୟା ଧମ୍ମା। ତତ୍ଥ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ କୁକ୍କୁଚ୍ଚଞ୍ଚ ଦିବ୍ବୱିହାରଂ ନିୱାରୟତି, ବ୍ୟାପାଦୋ ବ୍ରହ୍ମୱିହାରଂ ନିୱାରୟତି, ଥିନମିଦ୍ଧଂ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଚ ଅରିୟୱିହାରଂ ନିୱାରୟତି।

ଅପରୋ ପରିୟାୟୋ। କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ବ୍ୟାପାଦୋ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଞ୍ଚ ସମଥଂ ନିୱାରୟନ୍ତି, ଥିନମିଦ୍ଧଂ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଚ ୱିପସ୍ସନଂ ନିୱାରୟନ୍ତି, ଅତୋ ନୀୱରଣନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତେ। ଇମେହି ପଞ୍ଚହି ଅଙ୍ଗେହି ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତଂ ପଠମଂ ଝାନଂ।

କତମେହି ପଞ୍ଚହି ଅଙ୍ଗେହି ସମ୍ପୟୁତ୍ତଂ ପଠମଂ ଝାନଂ? ୱିତକ୍କୱିଚାରେହି ପୀତିୟା ସୁଖେନ ଚ ଚିତ୍ତେକଗ୍ଗତାୟ ଚ। ଇମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଅଙ୍ଗାନଂ ଉପ୍ପାଦପଟିଲାଭସମନ୍ନାଗମୋ ସଚ୍ଛିକିରିୟଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ପଟିଲଦ୍ଧନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି। ଇମାନି ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଉପ୍ପାଦେତ୍ୱା ୱିହରତୀତି, ତେନ ୱୁଚ୍ଚତେ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତୀତି ଦିବ୍ବେନ ୱିହାରେନ।

ତତ୍ଥ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଚତୁରଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତଂ ପୀତିସୁଖେନ ଚିତ୍ତେକଗ୍ଗତାୟ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନେନ ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ଅଙ୍ଗାନି ଉପ୍ପାଦେତ୍ୱା ସମ୍ପାଦେତ୍ୱା ୱିହରତି, ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତୀତି।

ତତ୍ଥ ପଞ୍ଚଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତଂ ତତିୟଂ ଝାନଂ ସତିୟା ସମ୍ପଜଞ୍ଞେ ସୁଖେନ ଚିତ୍ତେକଗ୍ଗତାୟ ଉପେକ୍ଖାୟ ଇମାନି ପଞ୍ଚଙ୍ଗାନି ଉପ୍ପାଦେତ୍ୱା ସମ୍ପାଦେତ୍ୱା ୱିହରତି, ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତୀତି।

ତତ୍ଥ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଚତୁରଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତଂ ଉପେକ୍ଖାୟ ସତିପାରିସୁଦ୍ଧିୟା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ଚିତ୍ତେକଗ୍ଗତା ଚ, ଇମେହି ଚତୂହଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ। ଇତି ଇମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଅଙ୍ଗାନଂ ଉପ୍ପାଦୋ ପଟିଲାଭୋ ସମନ୍ନାଗମୋ ସଚ୍ଛିକିରିୟା ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ପଟିଲଦ୍ଧନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି। ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ଝାନାନି ଉପ୍ପାଦେତ୍ୱା ସମ୍ପାଦେତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି, ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି ଦିବ୍ବେନ ୱିହାରେନ ୱିହରତୀତି।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଅନିଚ୍ଚଟ୍ଠୋ? ପୀଳନଟ୍ଠୋ ଅନିଚ୍ଚଟ୍ଠୋ ପଭଙ୍ଗଟ୍ଠୋ ସମ୍ପାପନଟ୍ଠୋ ୱିୱେକଟ୍ଠୋ ଅନିଚ୍ଚଟ୍ଠୋ, ଅୟଂ ଅନିଚ୍ଚଟ୍ଠୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠୋ? ପୀଳନଟ୍ଠୋ ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠୋ ସମ୍ପୀଳନଟ୍ଠୋ ସଂୱେଗଟ୍ଠୋ ବ୍ୟାଧିନଟ୍ଠୋ, ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ସୁଞ୍ଞଟ୍ଠୋ? ଅନୁପଲିତ୍ତୋ ସୁଞ୍ଞଟ୍ଠୋ, ଅସମ୍ଭାଜନଟ୍ଠୋ ଗତପଟ୍ଠୋ [ଅପ୍ପଟ୍ଠୋ (ପୀ॰)] ୱିୱଟ୍ଟଟ୍ଠୋ, ଅୟଂ ସୁଞ୍ଞଟ୍ଠୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଅନତ୍ତଟ୍ଠୋ? ଅନିସ୍ସରିୟଟ୍ଠୋ ଅନତ୍ତଟ୍ଠୋ, ଅୱସୱତ୍ତନଟ୍ଠୋ, ଅକାମକାରିଟ୍ଠୋ ପରିୱିଦଟ୍ଠୋ, ଅୟଂ ଅନତ୍ତଟ୍ଠୋତି।

ସୁତ୍ତତ୍ଥସମୁଚ୍ଚୟୋ ନାମ ସଂୱତ୍ତିସନ୍ତିକା ପେଟକଭୂମି ସମତ୍ତା।

୭. ହାରସମ୍ପାତଭୂମି

୭୨ . ଝାନଂ ୱିରାଗୋ। ଚତ୍ତାରି ଝାନାନି ୱିତ୍ଥାରେନ କାତବ୍ବାନି। ତାନି ଦୁୱିଧାନି; ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୱିପ୍ପୟୁତ୍ତାନି ଚ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସମ୍ପୟୁତ୍ତାନି ଚ। ତତ୍ଥ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୱିପ୍ପୟୁତ୍ତାନି ବାହିରକାନି, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସମ୍ପୟୁତ୍ତାନି ଅରିୟପୁଗ୍ଗଲାନି। ତତ୍ଥ ୟେନ ଛ ପୁଗ୍ଗଲମୂଲାନି ତେସଂ ନିକ୍ଖିପେତ୍ୱା ରାଗଚରିତୋ, ଦୋସଚରିତୋ, ମୋହଚରିତୋ, ରାଗଦୋସଚରିତୋ, ରାଗମୋହଚରିତୋ, ଦୋସମୋହଚରିତୋ, ସମଭାଗଚରିତୋ, ଇତି ଇମେସଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଝାନଂ ସମାପଜ୍ଜିତାନଂ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣାନି ପଟିପକ୍ଖୋ ତେସଂ ପଟିଘାତାୟ ୟଥା ଅସମତ୍ଥୋ ତୀଣି ଅକୁସଲମୂଲାନି ନିଗ୍ଗଣ୍ହାତି। ଲୋଭେନ ଅକୁସଲମୂଲେନ ଅଭିଜ୍ଝା ଚ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଞ୍ଚ ଉପ୍ପିଲୱତଂ ଅଲୋଭେନ କୁସଲମୂଲେନ ନିଗ୍ଗଣ୍ହାତି, କୁକ୍କୁଚ୍ଚଞ୍ଚ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଚ ମୋହପକ୍ଖୋ, ତଂ ଅମୋହେନ ନିଗ୍ଗଣ୍ହାତି। ଦୋସୋ ଚ ଥିନମିଦ୍ଧଞ୍ଚ ଦୋସପକ୍ଖୋ, ତଂ ଅଦୋସେନ ନିଗ୍ଗଣ୍ହାତି।

ତତ୍ଥ ଅଲୋଭସ୍ସ ପାରିପୂରିୟା ନେକ୍ଖମ୍ମୱିତକ୍କଂ ୱିତକ୍କେତି। ତତ୍ଥ ଅଦୋସସ୍ସ ପାରିପୂରିୟା ଅବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କଂ ୱିତକ୍କେତି। ତତ୍ଥ ଅମୋହସ୍ସ ପାରିପୂରିୟା ଅୱିହିଂସାୱିତକ୍କଂ ୱିତକ୍କେତି। ତତ୍ଥ ଅଲୋଭସ୍ସ ପାରିପୂରିୟା ୱିୱିତ୍ତୋ ହୋତି କାମେହି। ତତ୍ଥ ଅଦୋସସ୍ସ ପାରିପୂରିୟା ଅମୋହସ୍ସ ପାରିପୂରିୟା ଚ ୱିୱିତ୍ତୋ ହୋତି ପାପକେହି ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି, ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି।

ୱିତକ୍କାତି ତୟୋ ୱିତକ୍କା – ନେକ୍ଖମ୍ମୱିତକ୍କୋ ଅବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୋ ଅୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ। ତତ୍ଥ ପଠମାଭିନିପାତୋ ୱିତକ୍କୋ, ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ ୱିଚରଣଂ ୱିଚାରୋ। ୟଥା ପୁରିସୋ ଦୂରତୋ ପୁରିସଂ ପସ୍ସତି ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ, ନ ଚ ତାୱ ଜାନାତି ଏସୋ ଇତ୍ଥୀତି ୱା ପୁରିସୋତି ୱା ୟଦା ତୁ ପଟିଲଭତି ଇତ୍ଥୀତି ୱା ପୁରିସୋତି ୱା ଏୱଂ ୱଣ୍ଣୋତି ୱା ଏୱଂ ସଣ୍ଠାନୋତି ୱା ଇମେ ୱିତକ୍କୟନ୍ତୋ ଉତ୍ତରି ଉପପରିକ୍ଖନ୍ତି କିଂ ନୁ ଖୋ ଅୟଂ ସୀଲୱା ଉଦାହୁ ଦୁସ୍ସୀଲୋ ଅଡ୍ଢୋ ୱା ଦୁଗ୍ଗତୋତି ୱା। ଏୱଂ ୱିଚାରୋ ୱିତକ୍କେ ଅପ୍ପେତି, ୱିଚାରୋ ଚରିୟତି ଚ ଅନୁୱତ୍ତତି ଚ। ୟଥା ପକ୍ଖୀ ପୁବ୍ବଂ ଆୟୂହତି ପଚ୍ଛା ନାୟୂହତି ୟଥା ଆୟୂହନା ଏୱଂ ୱିତକ୍କୋ, ୟଥା ପକ୍ଖାନଂ ପସାରଣଂ ଏୱଂ ୱିଚାରୋ ଅନୁପାଲତି ୱିତକ୍କେତି ୱିଚରତି ୱିଚାରେତି। ୱିତକ୍କୟତି ୱିତକ୍କେତି, ଅନୁୱିଚରତି ୱିଚାରେତି। କାମସଞ୍ଞାୟ ପଟିପକ୍ଖୋ ୱିତକ୍କୋ, ବ୍ୟାପାଦସଞ୍ଞାୟ ୱିହିଂସସଞ୍ଞାୟ ଚ ପଟିପକ୍ଖୋ ୱିଚାରୋ। ୱିତକ୍କାନଂ କମ୍ମଂ ଅକୁସଲସ୍ସ ଅମନସିକାରୋ, ୱିଚାରାନଂ କମ୍ମଂ ଜେଟ୍ଠାନଂ ସଂୱାରଣା। ୟଥା ପଲିକୋ ତୁଣ୍ହିକୋ ସଜ୍ଝାୟଂ କରୋତି ଏୱଂ ୱିତକ୍କୋ, ୟଥା ତଂୟେୱ ଅନୁପସ୍ସତି ଏୱଂ ୱିଚାରୋ। ୟଥା ଅପରିଞ୍ଞା ଏୱଂ ୱିତକ୍କୋ। ୟଥା ପରିଞ୍ଞା ଏୱଂ ୱିଚାରୋ। ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦାୟଞ୍ଚ ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦାୟଞ୍ଚ ୱିତକ୍କୋ, ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦାୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦାୟଞ୍ଚ ୱିଚାରୋ। କଲ୍ଲିତା କୋସଲ୍ଲତ୍ତଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିତକ୍କୋ, ଅଭିନୀହାରକୋସଲ୍ଲଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିଚାରୋ । ଇଦଂ କୁସଲଂ ଇଦଂ ଅକୁସଲଂ ଇଦଂ ଭାୱେତବ୍ବଂ ଇଦଂ ପହାତବ୍ବଂ ଇଦଂ ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବନ୍ତି ୱିତକ୍କୋ, ୟଥା ପହାନଞ୍ଚ ଭାୱନା ଚ ସଚ୍ଛିକିରିୟା ଚ ଏୱଂ ୱିଚାରୋ। ଇମେସୁ ୱିତକ୍କୱିଚାରେସୁ ଠିତସ୍ସ ଦୁୱିଧଂ ଦୁକ୍ଖଂ ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କାୟିକଞ୍ଚ ଚେତସିକଞ୍ଚ; ଦୁୱିଧଂ ସୁଖଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କାୟିକଞ୍ଚ ଚେତସିକଞ୍ଚ। ଇତି ୱିତକ୍କଜନିତଂ ଚେତସିକଂ ସୁଖଂ ପୀତି କାୟିକଂ ସୁଖଂ କାୟିକୋୟେୱ। ୟା ତତ୍ଥ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା, ଅୟଂ ସମାଧି। ଇତି ପଠମଂ ଝାନଂ ପଞ୍ଚଙ୍ଗୱିପ୍ପହୀନଂ ପଞ୍ଚଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତଂ।

ତେସଂୟେୱ ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ଅଭିକ୍ଖଣଂ ଆସେୱନାୟ ତସ୍ସ ତପ୍ପୋଣମାନସଂ ହୋତି। ତସ୍ସ ୱିତକ୍କୱିଚାରା ଓଳାରିକା ଖାୟନ୍ତି। ୟଞ୍ଚ ପୀତିସୁଖଞ୍ଚ ନେକ୍ଖମ୍ମଞ୍ଚ ଓଳାରିକଂ ଭୱତି। ଅପି ଚ ସମାଧିଜା ପୀତି ରତି ଚ ଜାୟତି। ତସ୍ସ ୱିଚାରାରମ୍ମଣଂ। ତେସଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚେତୋ ସମ୍ପସୀଦତି। ୟେ ୱିତକ୍କୱିଚାରା ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମାନୁସ୍ସରିତବ୍ବା। ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନା ଦରଣିତବ୍ବଂ। ତେସଂ ୱୂପସମା ଏକୋଦିଭାୱଂ ଚିତ୍ତେକଗ୍ଗତଂ ହୋତି। ତସ୍ସ ଏକୋଦିଭାୱେନ ପୀତି ପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି। ୟା ପୀତି, ତଂ ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ୟଂ ସୁଖଂ, ତଂ ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ୟା ଚିତ୍ତେକଗ୍ଗତା, ଅୟଂ ସମାଧି। ତଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଚତୁରଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତଂ। ସୋ ପୀତିୟା ୱିରାଗା ୟାତି ଓଜହି ଜଲ୍ଲସହଗତଂ।

୭୩ . ତତ୍ଥ ସୋମନସ୍ସଚିତ୍ତମୁପାଦାନନ୍ତି ଚ ସୋ ତଂ ୱିଚିନନ୍ତୋ ଉପେକ୍ଖମେୱ ମନସିକରୋତି। ସୋ ପୀତିୟା ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖକୋ ୱିହରତି। ୟଥା ଚ ପୀତିୟା ସୁଖମାନିତଂ, ତଂ କାୟେନ ପଟିସଂୱେଦେତି ସମ୍ପଜାନୋ ୱିହରତି। ୟେନ ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞେନ ଉପେକ୍ଖାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି। ଇଦଂ ତତିୟଂ ଝାନଂ ଚତୁରଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତଂ।

ତଥା କାୟିକସ୍ସ ସୁଖସ୍ସ ପହାନାୟ ପଠମେ ଝାନେ ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ନିରୁଜ୍ଝତି। ଦୁତିୟେ ଝାନେ ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ନିରୁଜ୍ଝତି। ସୋ ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି । ତତ୍ଥ ଚତୂହି ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି ଉପେକ୍ଖା ପସାଦା ହୋତି, ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟେନ ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟେନ ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟେନ ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟେନ ଚ। ତେସଂ ନିରୋଧା ଉପେକ୍ଖାସମ୍ପଜଞ୍ଞଂ ହୋତି, ତତ୍ଥ ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟେନ ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟେନ ଚ ଅସତି ହୋତି, ତେସଂ ନିରୋଧା ସତିମା ହୋତି, ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟେନ ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟେନ ଚ ଅସମ୍ପଜଞ୍ଞଂ, ତେସଂ ନିରୋଧା ସମ୍ପଜଞ୍ଞଂ ହୋତି, ଇତି ଉପେକ୍ଖାୟ ଚ ସଞ୍ଞା, ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ ଚିତ୍ତେକଗ୍ଗତା ଚ ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତେ ଚ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ।

ତତ୍ଥ ୟୋ ରାଗଚରିତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ତସ୍ସ ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଞ୍ଚ ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଞ୍ଚ; ୟୋ ଦୋସଚରିତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ତସ୍ସ ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଞ୍ଚ ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଞ୍ଚ; ୟୋ ମୋହଚରିତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ତସ୍ସ ଅସତି ଚ ଅସମ୍ପଜଞ୍ଞଞ୍ଚ।

ତତ୍ଥ ରାଗଚରିତସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ତତିୟେ ଝାନେ ଚତୁତ୍ଥେ ଚ ଅନୁନୟୋ ନିରୁଜ୍ଝତି, ଦୋସଚରିତସ୍ସ ପଠମେ ଝାନେ ଦୁତିୟେ ଚ ପଟିଘଂ ନିରୁଜ୍ଝତି, ମୋହଚରିତସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ପଠମେ ଝାନେ ଦୁତିୟେ ଚ ଅସମ୍ପଜଞ୍ଞଂ ନିରୁଜ୍ଝତି। ତତିୟେ ଝାନେ ଚତୁତ୍ଥେ ଚ ଅସତି ନିରୁଜ୍ଝତି, ଏୱମେୱ ତେସଂ ତିଣ୍ଣଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଚତ୍ତାରି ଝାନାନି ୱୋଦାନଂ ଗମିସ୍ସନ୍ତି।

ତତ୍ଥ ରାଗଦୋସଚରିତସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅସମ୍ପଜଞ୍ଞଞ୍ଚ ଅନୁନୟୋ ଚ ପଟିଘଞ୍ଚ, ତେନ ହାନଭାଗିୟଂ [ପହାନଭାଗିୟଂ (ପୀ॰ କ॰)] ଝାନଂ ହୋତି। ତତ୍ଥ ରାଗମୋହଚରିତସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅନୁନୟତ୍ତଂ ଚ ଆଦୀନୱଂ ଦସ୍ସିତା, ତଂ ତସ୍ସ ହାନଭାଗିୟଂ ଝାନଂ ହୋତି। ତତ୍ଥ ଦୋସମୋହଚରିତସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ପଟିଘୋ ଚ ଅସତି ଚ ଅସମ୍ପଜଞ୍ଞଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଂ ଦସ୍ସିତା ତେନ ତସ୍ସ ହାନଭାଗିୟଂ ଝାନଂ ହୋତି।

ତତ୍ଥ ରାଗଦୋସମୋହସମଭାଗଚରିତସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୱିସେସଭାଗିୟଂ ଝାନଂ ହୋତି, ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ଝାନାନି ସତ୍ତସୁ ପୁଗ୍ଗଲେସୁ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବାନି। ଚତୂସୁ ଚ ସମାଧୀସୁ ଛନ୍ଦସମାଧିନା ପଠମଂ ଝାନଂ, ୱୀରିୟସମାଧିନା ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ, ଚିତ୍ତସମାଧିନା ତତିୟଂ ଝାନଂ, ୱୀମଂସାସମାଧିନା ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ। ଅପ୍ପଣିହିତେନ ପଠମଂ ଝାନଂ, ସୁଞ୍ଞତାୟ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ, ଅନିମିତ୍ତେନ ତତିୟଂ ଝାନଂ, ଆନାପାନସ୍ସତିୟା ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ। କାମୱିତକ୍କବ୍ୟାପାଦାନଞ୍ଚ ତଂ ତଂ ୱୂପସମେନ ପଠମଂ ଝାନଂ ହୋତି, ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମେନ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ, ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ୱୂପସମେନ ତତିୟଂ ଝାନଂ, କାୟସଙ୍ଖାରାନଂ ୱୂପସମେନ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଞ୍ଚ। ଚାଗାଧିଟ୍ଠାନେନ ପଠମଂ ଝାନଂ, ସଚ୍ଚାଧିଟ୍ଠାନେନ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ, ପଞ୍ଞାଧିଟ୍ଠାନେନ ତତିୟଂ ଝାନଂ, ଉପସମାଧିଟ୍ଠାନେନ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ। ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ଝାନାନି ସଙ୍ଖେପନିଦ୍ଦେସେନ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠାନି, ତତ୍ଥ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି। ଅନୁୱତ୍ତନକାନି ଚତ୍ତାରି, ତତ୍ଥ ୟୋ ପଠମଂ ଝାନଂ ନିସ୍ସାୟ ଆସୱକ୍ଖୟଂ ପାପୁଣାତି, ସୋ ସୁଖାୟ ପଟିପଦାୟ ଦନ୍ଧାଭିଞ୍ଞାୟ ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟପଟିପକ୍ଖେନ। ୟୋ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ନିସ୍ସାୟ ଆସୱାନଂ ଖୟଂ ପାପୁଣାତି, ସୋ ସୁଖାୟ ପଟିପଦାୟ ଖିପ୍ପାଭିଞ୍ଞାୟ ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟପଟିପକ୍ଖେନ। ୟୋ ତତିୟଂ ଝାନଂ ନିସ୍ସାୟ ଆସୱାନଂ ଖୟଂ ପାପୁଣାତି, ସୋ ସୁଖାୟ ପଟିପଦାୟ ଦନ୍ଧାଭିଞ୍ଞାୟ ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟପଟିପକ୍ଖେନ। ୟୋ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ନିସ୍ସାୟ ଆସୱାନଂ ଖୟଂ ପାପୁଣାତି, ସୋ ସୁଖାୟ ପଟିପଦାୟ ଖିପ୍ପାଭିଞ୍ଞାୟ ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟପଟିପକ୍ଖେନ ଗତୋ।

ପକିଣ୍ଣକନିଦ୍ଦେସୋ।

୭୪ . ୟାନି ଚତ୍ତାରି ଝାନାନି, ତେସଂ ଝାନାନଂ ଇମାନି ଅଙ୍ଗାନି, ତେସଂ ଅଙ୍ଗାନଂ ସମୂହୋ [ସମ୍ମୋହୋ (ପୀ॰ କ॰)] ଅସ୍ସ ଅଙ୍ଗା, ଅୟଂ ଝାନଭୂମି କୋ ୱିସେସୋତି ଅସ୍ସ ୱିସେସୋ। ଇମେ ସମ୍ଭାରା ତେହି ଅୟଂ ସମୁଦାଗମୋ, ତସ୍ସ ସମୁଦାଗମସ୍ସ ଅୟଂ ଉପନିସା, ତାୟ ଉପନିସାୟ ଅୟଂ ଭାୱନା। ତସ୍ସା ଭାୱନାୟ ଅୟଂ ଆଦୀନୱୋ। ତେନ ଅୟଂ ପରିହାନି। କସ୍ସ ପରିହାନୀତି ତଦୁପଗଜ୍ଝାୟିନୋ [ତଦୁପକଜ୍ଝାୟିନୋ (ପୀ॰ କ॰)] । ତଂ ୟଥା ଭଣିତଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖନ୍ତୋ ଅୟଂ ୱିସେସୋ। ତେନ ୱିସେସେନ ଅୟଂ ଅସ୍ସାଦୋ, ସୋ କସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ଅଝାନିୟା ଝାୟିନୋ, ତସ୍ସା ଅଝାନିୟା ଝାୟିନୋ, ଇଦଂ କଲ୍ଲିତା କୋସଲ୍ଲେ ଠିତଜ୍ଝାନଂ ଅନୋମଦ୍ଦିୟତଂ ଗଚ୍ଛତି ଝାନବଲଂ, ଝାନବଲେ ଠିତସ୍ସ ଅୟଂ ପାରମିପ୍ପତ୍ତସ୍ସ ଇମାନି ଝାନଙ୍ଗାନି ଅନାୱିଲସଙ୍କପ୍ପୋ ପଠମେ ଝାନେ ଝାନଙ୍ଗାନି ଭାୱୀ। ସୋ ପୀତି ତଦନୁସାରିତ୍ତାୱ ପଠମେ ଝାନେ ଝାନଙ୍ଗଂ ତସ୍ସଙ୍ଗୁନୋ ଚ ଧମ୍ମା ତଦଭିସନ୍ନିତାୟ ଚ। ପୀତି ଦୁତିୟେ ଝାନେ ଝାନଙ୍ଗଧମ୍ମତା ଖୋ ପନ ତଥା ପୱତ୍ତସ୍ସ ସହଗତଂ ଝାନଙ୍ଗଧମ୍ମଂ ସସୁଖତାୟ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦୋ ଦୁତିୟେ ଝାନେ ଝାନଙ୍ଗଂ ମନୋସମ୍ପସାଦନତାୟ ତଦଭିସନ୍ନିତାୟ ଚ। ପୀତି ଦୁତିୟେ ଝାନେ ଝାନଙ୍ଗଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ସମାଧିତା [ସମାଧିକା (ପୀ॰)] ପୀତି ଦୁତିୟେ ଝାନେ ଝାନଙ୍ଗଂ, ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱୋ ଦୁତିୟେ ଝାନେ ଝାନଙ୍ଗଂ, ଉପେକ୍ଖା ଫସ୍ସତା ତତିୟେ ଝାନେ ଝାନଙ୍ଗଂ, ସୁଖଂ ତସ୍ସ ଅଙ୍ଗନ୍ତି ଚ। ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱୋ ଚତୁତ୍ଥେ ଝାନେ ଝାନଙ୍ଗଂ, ଉପେକ୍ଖା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ଚତୁତ୍ଥେ ଝାନେ ଝାନଙ୍ଗଂ, ଅଭିନିସାଭୂମି ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧି ଚତୁତ୍ଥେ ଝାନେ ଝାନଙ୍ଗଂ। ସତିପାରିସୁଦ୍ଧି ଚ ଅନେକଜ୍ଝାଭୂମୀସୁ ଝାନଙ୍ଗସମାୟୁତ୍ତା ପୀତି ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱୋ ଚତୁତ୍ଥେ ଝାନେ ଝାନଙ୍ଗଂ।

ତତ୍ଥ କତମା ଝାନଭୂମି? ସୱିତକ୍କେ ସୱିଚାରେ ୱିୱେକା ଅନୁଗତା ପଠମେ ଝାନେ ଝାନଭୂମି। ଅୱିତକ୍କେ ଅୱିଚାରେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଜନିତଂ ପୀତିମନୁଗତା ଦୁତିୟେ ଝାନେ ଝାନଭୂମି। ସୁଖସାତସମୋହିତା ସପ୍ପୀତିକା ତତିୟେ ଝାନେ ଝାନଭୂମି। ତସ୍ସ ସୁଖଦୁକ୍ଖସହଗତା ଅଭିନୀହାରସହଗତା ଚତୁତ୍ଥେ ଝାନେ ଝାନଭୂମି। ଅପ୍ପମାଣସହଗତା ସତ୍ତାରମ୍ମଣା ପଠମେ ଝାନେ ଝାନଭୂମି। ଅଭିଭୂମିଆୟତନସହଗତା ରୂପସଞ୍ଞୀସୁ ଦୁତିୟେ ଝାନେ ଝାନଭୂମି। ୱିମୋକ୍ଖସହଗତାନଂ ୱିମୋକ୍ଖେସୁ ତତିୟେ ଝାନେ ଝାନଭୂମି। ଅନୁପସ୍ସନାସହଗତା କାୟସଙ୍ଖାରା ସମ୍ମା ଚତୁତ୍ଥସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଭୂମି।

୭୫ . ତତ୍ଥ କତମେ ଝାନୱିସେସା? ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ପାପକେହି ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ଚିତ୍ତଚେତସିକସହଗତା କାମଧାତୁସମତିକ୍କମନତାପି, ଅୟଂ ଝାନୱିସେସୋ। ଅୱିତକ୍କା ଚେୱ ଅୱିଚାରା ଚ ସପ୍ପୀତିକାୟ ସତିସହଗତାୟ ପୀତିସହଗତା ସଞ୍ଞାମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି। ଅୟଂ ଝାନୱିସେସୋ। ଅୱିତକ୍କାୟ ଭୂମିୟା ଅୱିଚାରେୟେୱ ସତି ଅନୁଗତା ଉପେକ୍ଖାସହଗତା ମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି। ତଦନୁଧମ୍ମତାୟ ଚ ସତି ସଣ୍ଡହତି [ସନ୍ଦହତି (ପୀ॰)] । ତଞ୍ଚ ଭୂମିଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି, ଅୟଂ ଝାନୱିସେସୋ। ସତିପାରିସୁଦ୍ଧିସହଗତା ସଞ୍ଞାମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି, ତଞ୍ଚ ଭୂମିଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି, ଅୟଂ ଝାନୱିସେସୋ। ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସହଗତାୟ ଭୂମିୟଂ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସହଗତା ସଞ୍ଞାମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି, ତଞ୍ଚ ଭୂମିଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି, ଅୟଂ ଝାନୱିସେସୋ।

ଝାନସମ୍ଭାରା ନେକ୍ଖମ୍ମୱିତକ୍କୋ ସମ୍ଭାରୋ କାମୱିତକ୍କୱିନୋଦନାଧିପ୍ପାୟତା। ଅବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୋ ସମ୍ଭାରୋ ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କପଟିୱିନୋଦନାଧିପ୍ପାୟତା। ଅୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ ସମ୍ଭାରୋ ୱିହିଂସାୱିତକ୍କପଟିୱିନୋଦନାଧିପ୍ପାୟତା। ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରତା ଅପ୍ପିଚ୍ଛତା ସମ୍ଭାରୋ ପରିସୁଦ୍ଧାଜୀୱୋ ଚତୁନ୍ନଂ ସମାପତ୍ତୀନଂ ସମ୍ଭାରୋ ଅକମ୍ମସ୍ସ ୱିହାରିତା। ମଗ୍ଗସମ୍ଭାରୋ ସମାପତ୍ତିପଜ୍ଜନତା। ଫଲସମ୍ଭାରୋ ଝାନନିବ୍ବତ୍ତିତାୟ ଝାନସମୁଦାଗମୋ। କୁସଲହେତୁ ୟଂ ଝାନଂ ସମୁଦୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି କୋ ଚ [କୋଚି (କ॰)] ନ କୁତୋଚି ନେକ୍ଖମ୍ମପ୍ପତ୍ତା ସମୁଦାଗଚ୍ଛନ୍ତି। ଆଲମ୍ବନିରୋଧସମାଧି ସନ୍ତୋ ସମୁଦାଗଚ୍ଛନ୍ତି। ଅୱୀତିକ୍କନ୍ତା ସମୁଦାଗଚ୍ଛନ୍ତି। ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପହାନାୟ ତେ ଚ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜତାୟ ସମୁଦାଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତଂ ପନ ସନ୍ଧାୟ ସମୁଦାଗଚ୍ଛନ୍ତି। ଅପରିଦାହନାୟ ସମୁଦାଗଚ୍ଛନ୍ତି। ଅୟଂ ଞାଣସମୁଦାଗମୋ।

୭୬ . ତତ୍ଥ କତମା ଉପନିସା? କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତା ଝାନସ୍ସ ଉପନିସା। କଲ୍ୟାଣସମ୍ପୱଙ୍କତା ଝାନସ୍ସ ଉପନିସା। ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରତା ଝାନସ୍ସ ଉପନିସା। ଅସନ୍ତୁଟ୍ଠିତା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଝାନସ୍ସ ଉପନିସା। ସଦ୍ଧମ୍ମସ୍ସୱନଂ ଝାନସ୍ସ ଉପନିସା। ସଂୱେଜନିୟେ ଠାନେ ସଂୱିଗ୍ଗସ୍ସ ୟୋନିସୋ ପଧାନଂ। ଅୟଂ ଝାନୋପନିସା।

ତତ୍ଥ କତମା ଭାୱନା? ମେତ୍ତାସେୱନା ଅବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କଭାୱନା। କରୁଣାସେୱନା ଅୱିହିଂସାୱିତକ୍କଭାୱନା। ମୁଦିତାଭାୱନା ପୀତିସୁଖସମ୍ପଜଞ୍ଞା କାରିତା। ଉପେକ୍ଖାଭାୱନା ପସ୍ସୱତା ଉପେକ୍ଖାଭାୱନା ଅପସ୍ସୱତା ଉପେକ୍ଖା ଚ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖା ଚ, ଅସୁଭସଞ୍ଞାଭାୱନା ଦୁକ୍ଖାପଟିପଦା ଦନ୍ଧାଭିଞ୍ଞା ଭୱସନ୍ଧାଭିଞ୍ଞା ଭୱସନ୍ଧାନଂ, ସା ଛବ୍ବିଧା ଭାୱନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅନୁଟ୍ଠିତା ୱତ୍ଥୁକତା ୟାନୀକତା ପରିଚିତା ସୁସମାରଦ୍ଧା। ଅୟଂ ଭାୱନା।

ଏୱଂ ଭାୱୟନ୍ତସ୍ସ ଅୟଂ ଆଦୀନୱୋ। ପଠମେ ଝାନେ ସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତୋ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ ଅସ୍ସୁତୋ ସାସୱୋ। ସଚେ ଏସ ଧମ୍ମୋ ଅୟଂ ସୀଲୋ ଆସନ୍ନପଟିପକ୍ଖୋ ଚ ଏସ ଧମ୍ମୋ କାମୋ ପତିଚାରୋ ପତିୱିଚାରୋ ସମାପତ୍ତୀନଂ ଚ ସବ୍ବୋଳାରିକୋ ଏସ ଧମ୍ମୋ ୱିତକ୍କୱିଚାରୋ ଚ। ତତ୍ଥ ଚିତ୍ତଂ ଖୋଭେନ୍ତି, କାୟୋ ଚେତ୍ଥ କିଲମତି, କାୟମ୍ହି ଚେତ୍ଥ କିଲନ୍ତେ ଚିତ୍ତଂ ୱିହଞ୍ଞତି। ଅନଭିନୀହାରକ୍ଖମୋୱ ଅଭିଞ୍ଞାନଂ ଇମେ ଆଦୀନୱା ପଠମେ ଝାନେ।

ଦୁତିୟେ ଝାନେ ଇମେ ଆଦୀନୱା ପୀତିଫରଣସହଗତୋ ଚ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ, ନ ସମୁଦାଚାରସ୍ସେତି ଚିତ୍ତଂ। ଅସୋଧୟଂ ଉପଗମୋ ଚେସ ଧମ୍ମୋ ଉପଗମିପରିସ୍ସୟୋ [ଉପଗମିପରିଚୟୋ (ପୀ॰)] ଦୋମନସ୍ସପଚ୍ଚତ୍ଥିକୋ ଚେସ ଧମ୍ମୋ। ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ୟୁତ୍ତୀନଂ ପୀତି ପରଜ୍ଜତୋ ଚେସ ଧମ୍ମୋ ଦୁକ୍କରଂ ହୋତି, ଅୱତ୍ତସନ୍ତାସଭୂମିପରିୱଜ୍ଜୟନ୍ତୋ ଚତୂସୁ ଦୁକ୍ଖତାସୁ ଏସ ଧମ୍ମୋ ଅନୁୱିଦ୍ଧାପନସଦ୍ଧାୟ [ଅନୁୱିଦ୍ଧା ପସ୍ସତିୟା (ପୀ॰)] ଦୁକ୍ଖତାୟ ଚ ନ ପଲିବୋଧଦୁକ୍ଖତାୟ ଚ ଅଭିଞ୍ଞାଦୁକ୍ଖତାୟ ଚ ରୋଗଦୁକ୍ଖତାୟ ଚ, ଇମେ ଆଦୀନୱା ଦୁତିୟେ ଝାନେ।

ତତ୍ଥ କତମେ ଆଦୀନୱା ତତିୟେ ଝାନେ? ଉପେକ୍ଖାସୁଖସହଗତାୟ ତତ୍ଥ ସାତାୱୀନଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉପେକ୍ଖାସୁଖଂ ପରିୱତ୍ତିତୋ ଏସ ଧମ୍ମୋ ତେନ ନିଚ୍ଚସଞ୍ଞିତାନଞ୍ଚ ୟଂ ହୋତି। ଦୁକ୍ଖୋପନିୟଂ ସୁଖଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ସଙ୍ଖୋଭତଂ ଉପାଦାୟ ସୁଖଦୁକ୍ଖାୟ ଗତୋ ସୱତି। ସୁଖଦୁକ୍ଖାନୁକତଞ୍ଚ ଉପାଦାୟ ଅନଭିହାରକ୍ଖମଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି। ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସଚ୍ଛିକିରିୟାସୁ ସବ୍ବେପି ଚେତେ ଧମ୍ମା ତୀସୁ ଝାନସମାପତ୍ତୀସୁ ଚତୂହି ଚ ଦୁକ୍ଖତାହି ଅନୁୱିଦ୍ଧାନଂ ସା ଭୟା ଦୁକ୍ଖତାୟ ପଲିବୋଧଦୁକ୍ଖତାୟ ଚ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଦୁକ୍ଖତାୟ ଚ ଇମେ ଆଦୀନୱା ତତିୟେ ଝାନେ।

ତତ୍ଥ କତମେ ଆଦୀନୱା ଚତୁତ୍ଥେ ଝାନେ? ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାସମାପତ୍ତିକା ତେ ଧମ୍ମାନୁସମାପତ୍ତିକା ଏତିସ୍ସା ଚ ଭୂମିୟଂ ସାତାନଂ ବାଲପୁଥୁଜ୍ଜନାନଂ ଅନେକୱିଧାନି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ଓଳାରିକା ସୁଖୁମେହି ଚ ରୂପସଞ୍ଞାହି ଅନୁୱିଧାନି ଏତାନି ଝାନାନି ସଦା ଅନୁଦୟମେତ୍ତାଝାନକଲାନୁଦନୁକଲାୟ ସାଧାରଣା, ଦୁକ୍କରା ଚ ସବ୍ବେ ଚତ୍ତାରୋ ମହାସମ୍ଭାରା ସମୁଦାଗତାନି ଚ ଏତାନି ଝାନାନି ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନିସ୍ସାୟ ସମୁଦାଗଚ୍ଛନ୍ତି। ଏତ୍ଥ ସମୁଦାଗତା ଚ ଏତେ ଧମ୍ମା ନ ସମତ୍ତା ହୋନ୍ତି। ଅସମୁଗ୍ଗହିତନିମିତ୍ତା ଚ ଏତେ ଧମ୍ମା ପରିହାୟନ୍ତି। ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି ଚ ଏତେ ଧମ୍ମା ନ ଉପାଦିୟନ୍ତି ନିରୁଜ୍ଝଙ୍ଗାନି ଚ, ଏତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ଝାନାନି ନିମିତ୍ତାନି ନ ଝାନନିମିତ୍ତସଞ୍ଞା ୱୋକିରତି। ଅପ୍ପଟିଲଦ୍ଧପୁବ୍ବା ଚ ଝାୟୀୱସେନ ଚ ଭୱତି [ଝାୟୀ ଚ ୱସେନ ଚ ଭୱତି (ପୀ॰ କ॰)] । ଇମେହି ଆଦୀନୱେହି ଅୟଂ ଝାନପରିହାନି।

୭୭ . ନିରୋଧସମାପତ୍ତିୟା ଅପଟିସଙ୍ଖାୟ ଅୱସେସସଞ୍ଞିନୋ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସହଗତା ସଞ୍ଞାମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି, ସୋ ନିରୋଧସମାପତ୍ତିତୋ ପରିହାୟତି। ଆନେଞ୍ଜସଞ୍ଞିନୋ ଅସଞ୍ଞାୟତନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସହଗତା ମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି, ତଞ୍ଚ ଭୂମିଂ ନ ପଜାନାତି, ସୋ ତତୋ ପରିହାୟତି। ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞା ମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି, ତଞ୍ଚ ଭୂମିଂ ନ ପଜାନାତି, ସୋ ତତୋ ପରିହାୟତି। ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ରୂପସଞ୍ଞାସହଗତା। ୱିତ୍ଥାରେନ…ପେ॰… ୟାୱ ପଠମେ ଝାନେ କାମସଞ୍ଞାସହଗତା କାତବ୍ବା। ସକସ୍ସ [ସା ତସ୍ସ (ପୀ॰ କ॰)] ପରିହାୟତି, କଲଙ୍କଜ୍ଝାନେ କଲଙ୍କଂ ଝାୟତି, ପରିସମନ୍ତତୋ ଝାୟତି, ଭିନ୍ଦନ୍ତୋ ଝାୟତି, ନ ସଜ୍ଝାୟତି, ଆୟୂହନ୍ତୋ ଝାୟତି, କିଞ୍ଚି ଚ ନିପରିଚିତୋ ଝାୟତି। ଅତିୱିଧାୱନ୍ତୋ ଝାୟତି, ଅତିମଞ୍ଞନ୍ତୋ ଝାୟତି, କାୟସଙ୍ଖାରେ ଅପ୍ପଟିସମ୍ଭାରେ ଝାୟତି, ପରିୟୁଟ୍ଠାନସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ଅଜାନନ୍ତୋ ଝାୟତି, ନୀୱରଣାଭିଭୂତୋ ଝାୟତି, ଅସ୍ସାପତ୍ତିମନସିକରୋନ୍ତୋ ଝାନସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ କାମରାଗପରିୟୁଟ୍ଠାନଂ ପହାନଂ ଝାନସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ କାମରାଗହେତୂନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉଦୟନ୍ତି, ନିରୁଜ୍ଝଙ୍ଗାନି ଏତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ଝାନାନି ଉପରିମା ସୁଖୁପେକ୍ଖା କାମକମ୍ମକିଲେସାନଂ ପହାନଂ ଅସ୍ସାଦୋ, ଏୱଂ ଖୋ ପୁନ ଝାନସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ମହାସଂୱାସମପ୍ପୀଳିତେ ଲୋକସଂନିୱାସେ ଅସମ୍ବୋଧୋକାସା ୱିଗମେସ୍ସମିଦଂ ଝାନପ୍ପହାନା। ଅୟଂ ପଲିରୋଧମପ୍ପଲିରୋଧଲୋକସନ୍ନିୱାସେ ଏସନିଧମିଦଂ ଝାନଂ ଅନମତଗ୍ଗସଂସାରସମାପନ୍ନାନଂ ସତ୍ତାନଂ ସଂସାରପ୍ପହାନନା ଆନିସଂସୋ, ୟମିଦଂ ଝାନସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ କାୟସ୍ସ ଅଝାନିୟଝାୟିନୋ ଭୱତି। ଅଝାନିୟଝାନିୟଝାୟୀହି ଅପରାମସନ୍ତୋ ଅଝାନିୟଝାୟିତଂ ଝାୟତି, ୟାନି କଲଙ୍କଜ୍ଝାୟିନୋ ପଦାନି, ତାନି ଅନୁଧିତାନି ପଟିପକ୍ଖେ।

୭୮ . ତତ୍ଥ କତମଂ ଝାନକୋସଲ୍ଲଂ? ସମାପତ୍ତିକୋସଲ୍ଲଂ ଝାନକୋସଲ୍ଲଂ, ଝାନୱିସେସକୋସଲ୍ଲଂ ଝାନକୋସଲ୍ଲଂ, ଝାନନ୍ତରିକକୋସଲ୍ଲଂ ଝାନକୋସଲ୍ଲଂ, ସମାପତ୍ତିୱୁଟ୍ଠାନକୋସଲ୍ଲଂ ଝାନକୋସଲ୍ଲଂ, ଝାନେ ସଭାୱକୋସଲ୍ଲଂ ଝାନକୋସଲ୍ଲଂ, ଝାନେ ଆଦୀନୱକୋସଲ୍ଲଂ ଝାନକୋସଲ୍ଲଂ, ଝାନେ ନିସ୍ସରଣକୋସଲ୍ଲଂ ଝାନକୋସଲ୍ଲଂ, ଝାନଫଲେନ ଉପାଦାୟ କୋସଲ୍ଲଂ, ଝାନଫଲେନ ପଟିସଙ୍ଖାନଫଲେ ଅପରିହାନଧମ୍ମତା ନିବ୍ବତ୍ତିଝାନେ ଚ କୀଳିତାପି ୱିସେସଭାଗିୟଂ ଝାନଂ ପଟିଲବ୍ଭତି। ଇଦଂ ପନସ୍ସାତି ଭୱହାରିତା ଚ ଆରମ୍ମଣାନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୋ ଅନଭିନୀହାରବଲଂ, ଚିତ୍ତେକଗ୍ଗତା ନିମିତ୍ତାସୁ ଗତିସହିତା ସମଥବଲେନ ଅସଂସୀଦନଞ୍ଚ ଝାନେ ମଗ୍ଗଫଲଂ ସମଥଂ ପୱତ୍ତେ ସମାଧିନୋ ଉପେକ୍ଖାପଲିପୁବ୍ବାପରନିମିତ୍ତାସୟୋ ପଗ୍ଗାହିନୋ [ମଗ୍ଗାହିନୋ (ପୀ॰)] ସତିବଲଂ ତଂ ପୱତ୍ତିତାନଞ୍ଚ ୱିପସ୍ସନାନଂ ସମଞ୍ଞାବଲେ।

ତତ୍ଥ କତମା ଝାନପାରମିତା? ସୁପାରମିତା ମେତ୍ତା କାମେସୁ ସତ୍ତା କାମସଙ୍ଗସତ୍ତାତି [ଉଦା॰ ୬୩ ଉଦାନେ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] ୟମ୍ହି ସୁତ୍ତେ ଦେସନାୟ ୱୋହାରେନ ଦ୍ୱେ ସଚ୍ଚାନି ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠାନି, ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ସମୁଦୟୋ ଚ, ୱିଚୟେନ ହାରେନ ୟେ ସଂୟୋଜନୀୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୱଜ୍ଜଂ ନ ପସ୍ସନ୍ତି, ତେ ଓଘଂ ତରିସ୍ସନ୍ତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ନ ତରିସ୍ସନ୍ତୀତି ଅତ୍ଥି ଏସା ୟୁତ୍ତି ଚ ୱିଚୟୋ ଚ ଇଦଂ ନୁ କିସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ, କାମେସୁ ସତ୍ତାତି ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା, ତଂ କାମତଣ୍ହାୟ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ସଂୟୋଜନେ ୱଜ୍ଜମପସ୍ସମାନାତି ଅୱିଜ୍ଜାୟ ପଦଟ୍ଠାନଂ, ନ ହି ଜାତୁ ସଂୟୋଜନସଙ୍ଗସତ୍ତା ଓଘଂ ତରେୟ୍ୟୁଂ ୱିପୁଲଂ ମହନ୍ତନ୍ତି ଉପାଦାନସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। କାମେସୁ ସତ୍ତାତି କାମା ଦ୍ୱିଧା – ୱତ୍ଥୁକାମା ଚ କିଲେସକାମା ଚ, ତତ୍ଥ କିଲେସକାମା କାମତଣ୍ହା କାମତଣ୍ହାୟ ୟୁତ୍ତା ଭୱନ୍ତି ରୂପତଣ୍ହା ଭୱତଣ୍ହା ଲକ୍ଖଣେନ ହାରେନ, ସଂୟୋଜନେ ୱଜ୍ଜମପସ୍ସମାନାତି ସଂୟୋଜନସ୍ସ। ୟୋ ତତ୍ଥ ଛନ୍ଦରାଗୋ ତସ୍ସ କିଂ ପଦଟ୍ଠାନଂ? ସୁଖା ୱେଦନା ଦ୍ୱେ ଚ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି – ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଞ୍ଚ ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଞ୍ଚ। ଇତି ସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ଗହିତାୟ ତୟୋପି ୱେଦନା ଗହିତା ହୋନ୍ତି। ୱେଦନାକ୍ଖନ୍ଧେ ଗହିତେ ସବ୍ବେ ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧା ଗହିତା ହୋନ୍ତି। ରୂପସଦ୍ଦଗନ୍ଧରସଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଗହିତା, ୱତ୍ଥୁକାମେସୁ ଗହିତେସୁ ସବ୍ବାନି ଛ ବାହିରାନି ଆୟତନାନି ଗହିତାନି ହୋନ୍ତି। ଅଜ୍ଝତ୍ତିକବାହିରେସୁ ଆୟତନେସୁ ୟୋ ସତୋ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତେ ଲକ୍ଖଣୋ ହାରୋ, ତତ୍ଥ ୟୋ ଓଳାରିକମ୍ହି କିଲେସେ ଅଜ୍ଝାୱସିତୋ ସବ୍ବକିଲେସେସୁ ୟୋ ନ ତତୋ ସୁଖୁମତରେସୁ ନ ୱୀତରାଗୋ ଭୱତି। ତତ୍ଥ ବାହିରସଂୟୋଜନଂ ମମନ୍ତି ଅଜ୍ଝତ୍ତସଂୟୋଜନଂ ଅହନ୍ତି। ତତ୍ଥ ଭଗୱତୋ କୋ ଅଧିପ୍ପାୟୋ? ୟେ ଓଘଂ ତରିତୁକାମା ତେ ସଂୟୋଜନୀୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରିସ୍ସନ୍ତୀତି ଅୟମେତ୍ଥ ଭଗୱତୋ ଅଧିପ୍ପାୟୋ। କାମେସୁ ସତ୍ତାତି ୟେସୁ ଚ ସତ୍ତା ୟେନ ଚ ସତ୍ତା ୟେସଞ୍ଚ ସତ୍ତା ଅୟଂ ଚତୁବ୍ବିଧୋ ଆକାରୋ ସବ୍ବେସଂ ହାରଭାଗିୟୋ।

୭୯ . ତତ୍ଥ କତମାନି ତୀଣି ୱିପଲ୍ଲାସାନି ପଦଟ୍ଠାନାନି ଚ? ଚିତ୍ତୱିପଲ୍ଲାସସ୍ସ ଦିଟ୍ଠିୱିପଲ୍ଲାସସ୍ସ ସଞ୍ଞାୱିପଲ୍ଲାସସ୍ସ ତୟୋ ୱିପଲ୍ଲାସା ତୀଣି ଅକୁସଲମୂଲାନି ପଦଟ୍ଠାନଂ। ତୀଣି ଅକୁସଲମୂଲାନି ହୀନପ୍ପଣୀତକାରିୟକମ୍ମସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଚତୁନ୍ନଞ୍ଚ ଉପାଦାନାନଂ ଦୋସୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ ଦିସ୍ସତି। ହୀନପ୍ପଣୀତକାରିୟକମ୍ମସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ୟଥା ମାତୁୟା ୱା ପିତୁନୋ ୱା ଅଞ୍ଞତରସ୍ସ ୱା ପୁନ ଉଳାରସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅଭୟଂ ଦେତି। ତତ୍ଥ ଅଞ୍ଞୋ ମିଚ୍ଛା ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟ କାୟେନ ୱା ୱାଚାୟ ୱା। ତତ୍ଥ ସୋ ବ୍ୟାପାଦମୁପାଦାୟ ତେସଂ ଉଳାରାନଂ ରକ୍ଖାୱରଣଗୁତ୍ତିୟା ଅନୁପାଲୟନ୍ତୋ ୟୋ ଉଳାରାନଂ ଅଭୟଂ ଦେତି। ତେସଂ ଅଭୟେ ଦିନ୍ନେ ୟୋ ତତ୍ଥ ମିଚ୍ଛା ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ତତ୍ଥ ସୋ ବ୍ୟାପାଦଂ ଉପାଦାୟନ୍ତୋ ଦୋସଜଂ କମ୍ମଂ କରୋତି। ୟୋ ତତ୍ଥ ଅସାଧୁ ଇନ୍ଦ୍ରିୟା ନୀୱରଣଂ ୟଂ ତେସଂ ଅଭୟଂ ଦକ୍ଖିଣତୋ ସଞ୍ଞଂ ଇଦଂ ପଣୀତଂ କାରଣଂ ମୟା ପୁନ ତତ୍ଥ ମିଚ୍ଛାପଟିପତ୍ତି ଅୟଂ ବ୍ୟାପାଦୋ ହୀନଗମିୱକମ୍ମଂ ଲୋଭୋ ମୋହୋ ଚ ଇମାନି ନୀୱରଣାନି ୱଚନାନି ତାନି ଚତ୍ତାରି ଉପାଦାନାନି ତେହି ଚତୂହି ଉପାଦାନେହି ୟୋ ସୋ ଉପାଦାନୋ ଇତ୍ଥୀ ୱା ପୁରିସୋ ୱା ତେସଂ ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧାନଂ ତେୟେୱ ଉପାଦାନୋ ସମୁଦୟୋ ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ସମୁଦୟୋ ଚ ସୋୟେୱ ଦେସନାହାରୋ।

ତତ୍ଥ କାମେସୁ ୟେ ନ ପଜ୍ଜନ୍ତି, ତେ ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସନାୟ ପଜ୍ଜନ୍ତି। ଇତିସ୍ସା କାମଧାତୁୟା ନିକ୍ଖମିତୁକାମତା, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ନେକ୍ଖମ୍ମଚ୍ଛନ୍ଦୋ। ୟୋ ତତ୍ଥ ଅନଭିସଙ୍ଖାରାନଂ କିଞ୍ଚି ୱିସୋଧେତି ତସ୍ସ ଧାୱରା ୱା, ଅୟଂ ଅବ୍ୟାପାଦଚ୍ଛନ୍ଦୋ। କିଞ୍ଚି ୱିହିଂସତି, ଅୟଂ ୱିହିଂସାଛନ୍ଦୋ। ଇତି ନେକ୍ଖମ୍ମାଭିନୀହତା ତୟୋ ଛନ୍ଦା – ନେକ୍ଖମ୍ମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ଅବ୍ୟାପାଦଚ୍ଛନ୍ଦୋ ଅୱିହିଂସାଛନ୍ଦୋ। ତତ୍ଥ ନେକ୍ଖମ୍ମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ଅଲୋଭୋ; ଅବ୍ୟାପାଦଚ୍ଛନ୍ଦୋ ଅଦୋସୋ; ଅୱିହିଂସାଛନ୍ଦୋ ଅମୋହୋ। ଇମାନି ତୀଣି କୁସଲମୂଲାନି ଅଟ୍ଠସୁ ସମ୍ପତ୍ତେସୁ ପରହିତାନି, ତେସଂୟେୱ ଚତୁନ୍ନଂ ଉପାଦାନାନଂ ନିରୋଧାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। ସଚେ ୱା ପୁନ କମ୍ମଂ କରେୟ୍ୟ କଣ୍ହଂ ୱା ସୁକ୍କଂ ୱା ତସ୍ସ ୱିପାକହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। ଇଦଂ କମ୍ମଂ ଅକଣ୍ହଂ ଅସୁକ୍କଂ କମ୍ମକ୍ଖୟାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ତତ୍ଥ ୟୋ ତିଣ୍ଣଂ ଅକୁସଲମୂଲାନଂ ନିରୋଧୋ, ଅୟଂ ନିରୋଧୋ। ସୋୟେୱ ମଗ୍ଗୋ ତତ୍ଥ ପଟିପଦାନି ଇମାନି ଦ୍ୱେ ସଚ୍ଚାନି ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଆୱଟ୍ଟୋ ହାରୋ।

କାମେସୁ ସତ୍ତାତି ୟେ ସେକ୍ଖା, ତେ ଏକେନେୱାକାରେନ ସତ୍ତା। ୟେ ପୁଥୁଜ୍ଜନା, ତେ ଦ୍ୱୀହାକାରେହି ସତ୍ତା, ତସ୍ସାୟଂ ପଞ୍ହୋ ୱିଭଜ୍ଜବ୍ୟାକରଣୀୟୋ ୱତ୍ତବ୍ବୋ। କିଞ୍ଚାପି ସୋତାପନ୍ନୋ ପଟିସେୱନାୟ, ନୋ ଚ ଖୋ ଅଭିନିୱେସେ ସତ୍ତୋ ୟୋ ହି ଅପଚୟାୟ ପଦହତି, ନ ଉପଚୟାୟ। ସେକ୍ଖୋ ହି କିଲେସୱସେନ କାମେ ପଟିସେୱତି। ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ପନ କିଲେସସମୁଟ୍ଠାନାୟ କାମେ ପଟିସେୱତି। ତତ୍ଥ କାମେସୁ ସତ୍ତାନଂ ଚତୁଓଘଂ ତରିସ୍ସତୀତି ୱିଭଜ୍ଜବ୍ୟାକରଣୀୟୋ, ଅୟଂ ୱିଭତ୍ତି।

୮୦ . ପରିୱତ୍ତନୋତି କାମେ ୟେ ନେୱ ସଜ୍ଜନ୍ତି ନ ଚ ସଂୟୋଜନେହି ସଂୟୁତ୍ତା, ତେ ଓଘଂ ତରିସ୍ସନ୍ତି ୱିପୁଲଂ ମହନ୍ତନ୍ତି। ଅୟଂ ସୁତ୍ତସ୍ସ ପଟିପକ୍ଖୋ।

ୱେୱଚନନ୍ତି ୟୋ କାମେସୁ ସତ୍ତୋ ୟୋ ଚ ତତ୍ଥ କାମାନଂ ଗୁଣୋ, ତତ୍ଥ ୱିସୋ ସତ୍ତୋ। ୟେପି କାମାନଂ ଆହାରା ଧମ୍ମା, ତତ୍ଥ ୱିସୋ ସତ୍ତୋ। ତତ୍ଥିମଂ କାମାନଂ ୱେୱଚନଂ ପାକୋ ରଜୋ ସଲ୍ଲଂ ଗଣ୍ଡୋ ଈତି ଉପଦ୍ଦୱୋତି। ୟାନି ୱା ପନ ଅଞ୍ଞାନି ୱେୱଚନାନି ତତ୍ଥ ୱିସୋ ସତ୍ତୋତି ୱେୱଚନଂ। ସତ୍ତୋ ବନ୍ଧୋ ମୁଚ୍ଛିତୋ ଗଧିତୋ ଅଜ୍ଝୋସିତୋ କାମେ ଅଜ୍ଝାପନ୍ନା ପରିମୁତ୍ତୋ ତବ୍ବହୁଲୱିହାରୀତି। ୟାନି ୱା ପନ ଅଞ୍ଞାନି ୱେୱଚନାନି, ଅୟଂ ୱେୱଚନୋ ନାମ। କାମପ୍ପଚାରପଞ୍ଞତ୍ତିୟା କିଲେସଗୋଚରପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତା ଚିତ୍ତନ୍ତି ୱେୱଚନଂ। ସତ୍ତୋ ତବ୍ବହୁଲୱିହାରୀତି ୟାନି ୱା ପନ ଅଞ୍ଞାନି। ଇମେ କାମପ୍ପଚାରପଞ୍ଞତ୍ତିୟା କିଲେସଗୋଚର ପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତା, ବୀଜପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତା, ସଙ୍ଖାରା ସଂୟୋଜନପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତା, ଉପାଦାନଂ ହେତୁପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତଂ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ପୁଥୁପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତୋ।

ଓତରଣୋତି ଇମାୟ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦୋ ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ସମୁଦୟୋ ଚ। ୟେ କିଲେସା ୟେ ସଙ୍ଖାରା ସଂୟୋଜନାନି ଚ ପଞ୍ଚସୁ ଖନ୍ଧେସୁ ସଙ୍ଖାରକ୍ଖନ୍ଧୋ ଧମ୍ମାୟତନେସୁ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମାୟତନାନି ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଞ୍ଚ, ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଞ୍ଚ, ଅୟଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟୋତରଣୋ।

ସୋଧନୋତି ଏତ୍ତକୋ। ଏସେୱ ଆରମ୍ଭୋ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବୋ ସୁତ୍ତତ୍ଥୋ।

ଅଧିଟ୍ଠାନୋତି ଇମେ ଧମ୍ମା ଅତ୍ଥି ଏକତ୍ତତାୟ ପଞ୍ଞତ୍ତା ଅତ୍ଥି ୱେମତ୍ତତାୟ। ୟେ ସଞ୍ଞା ବାହିରୋ କାମେ, ତେ ୱେମତ୍ତତାୟ ପଞ୍ଞତ୍ତା। ପଞ୍ଚସୁ କାମଗୁଣେସୁ ସତ୍ତାତି ପରିୟୁଟ୍ଠାନୱିପଲ୍ଲାସା ୱେମତ୍ତତାୟ ପଞ୍ଞତ୍ତା ଓଘଂ ତରେୟ୍ୟୁଂ। ୱିପୁଲଂ ମହନ୍ତନ୍ତି ଅୱିଜ୍ଜା ଏକତ୍ତତାୟ ପଞ୍ଞତ୍ତା।

ପରିକ୍ଖାରୋତି ତସ୍ସ କୋ ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ? ଆରମ୍ମଣପଚ୍ଚୟତାୟ ପଚ୍ଚୟୋ। ଅୟୋନିସୋ ଚ ମନସିକାରୋ ସନ୍ନିସ୍ସୟସ୍ସ ପଚ୍ଚୟତାୟ ପଚ୍ଚୟୋ। ଅୱିଜ୍ଜା ସମନନ୍ତରପଚ୍ଚୟତାୟ ପଚ୍ଚୟୋ। ରାଗାନୁସୟୋ ହେତୁପଚ୍ଚୟତାୟ ପଚ୍ଚୟୋ। ଅୟଂ ହେତୁ, ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ।

ସମାରୋପନୋ ପଚ୍ଚୟୋତି ୟେ କାମେସୁ ସତ୍ତା ସୁଗତା ସୁରୂପାତି ଅୟଂ କାମଧାତୁୟା ଛନ୍ଦୋ ରାଗୋ ତେ ଅପୁଞ୍ଞମୟା ସଙ୍ଖାରା। ତେ କିଂ ପଚ୍ଚୟା? ଅୱିଜ୍ଜା ପଚ୍ଚୟା। ତେ କିସ୍ସ ପଚ୍ଚୟା? ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ପଚ୍ଚୟା। ଇତି ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା। ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୟାୱ ଜରାମରଣଂ ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ମହତୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି ଏକଂ ସୁତ୍ତଂ ଗତଂ। ପଞ୍ଚନୀୱରଣିକଂ ସୁତ୍ତଂ କାତବ୍ବଂ।

୮୧ . ତତ୍ଥ କତମୋ ଦେସନାହାରୋ ନାମ? ୟା ଚ ଅଭିଜ୍ଝା ୟୋ ଚ ବ୍ୟାପାଦୋ ୟଞ୍ଚ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ, ଅୟଂ ତଣ୍ହା। ୟଞ୍ଚ ଥିନମିଦ୍ଧଂ, ୟଞ୍ଚ କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ୟା ଚ ୱିଚିକିଚ୍ଛା, ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠି। ୟା ପନ କାୟସ୍ସ ଅକମ୍ମନିୟତା କିଞ୍ଚାପି ତଂ ମିଦ୍ଧଂ ନୋ ତୁ ସଭାୱକିଲେସତାୟ କିଲେସୋ, ଇତି ୟା ଚ ଚିତ୍ତସଲ୍ଲୀୟନା ୟା ଚ କାୟାକମ୍ମନିୟତା, ଅୟଂ ପକ୍ଖୋପକିଲେସୋ ନ ତୁ ସଭାୱକିଲେସୋ। ତତ୍ଥ ଅତ୍ତସଞ୍ଞାନୁପଚିତ୍ତଂ କିଲମଥୋ କୁକ୍କୁଚ୍ଚାନୁପଚିତ୍ତଂ ଥିନଂ ୟା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଲୀୟନା, ଇତି ଇମେ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣା ଚତ୍ତାରି ନୀୱରଣାନି ସଭାୱକିଲେସା ଥିନମିଦ୍ଧଂ ନୀୱରଣପକ୍ଖୋପକିଲେସୋ। ୟଥା ଚତ୍ତାରୋ ଆସୱା ସଭାୱଆସୱତାୟ ଆସୱା ନୋ ତୁ ଚିତ୍ତସାସୱତାୟ ଆସୱା। ସଭାୱତାୟ ଆସୱା। ପକ୍ଖେ ଆସୱତାୟ ଆସୱା। ଅଥ ପନାହ ସୁତ୍ତନ୍ତଂ ୟେନ ତେ ସମ୍ପୟୁତ୍ତା ୱା ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତା ୱା ଆସୱା, ତେୟେୱ ଏତେ ୱତ୍ତବ୍ବା ସାସୱା ୱା ଅନାସୱା ୱା।

ତତ୍ଥ କତମୋ ୱିଚୟୋ। ଅଭିଜ୍ଝା କାମତଣ୍ହା ରୂପତଣ୍ହା ଭୱତଣ୍ହା। ୟଂ ୱା ପନ କିଞ୍ଚି ଅଜ୍ଝୋସାନଗତଂ ସାସୱା ଅଭିଜ୍ଝିତସ୍ସ ମେତ୍ତାନୁପସ୍ସିୟ ୟୋ ଅନତ୍ଥଂ ଚରତି। ତତ୍ଥ ୟୋ ବ୍ୟାପାଦଂ ଉପ୍ପାଦେତି, ଅଚରି ଚରିସ୍ସତୀତି। ଏୱଂ ନୱ ଆଘାତୱତ୍ଥୂନି କତ୍ତବ୍ବାନି, ତସ୍ସେୱଂ ବ୍ୟାପାଦାନୁପସ୍ସିସ୍ସ କିଲେସୋ ୟୋ ପରିଦାହୋ କାୟକିଲମଥୋ ଅକମ୍ମନିୟତା ମିଦ୍ଧଂ। ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସିସ୍ସ ପଟିଘାତେନ ଖିୟନା, ଇଦଂ ଥିନମିଦ୍ଧଂ। ତତ୍ଥ ଅଧିକରଣଅୱୂପସମୋ, ଇଦଂ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ। ୟଂ କିଂ କସଥମୀତି [କରଥମୀତି (ପୀ॰ କ॰)] ଇଦଂ କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ। ୟଂ ୟଥା ଇଦଂ ସନ୍ତୀରଣଂ, ଅୟଂ ୱିଚିକିଚ୍ଛା। ତତ୍ଥ ଅୱିଜ୍ଜା ଚ ତଣ୍ହା ଚ ଅତ୍ଥି, ଇଦଂ ପରିୟୁଟ୍ଠାନଂ। ଆୱରଣଂ ନୀୱରଣଂ ଛଦନଂ ଉପକ୍କିଲେସୋ ଚ ଅତ୍ଥି, ଇଦଂ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ କାମରାଗପରିୟୁଟ୍ଠାନସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ବ୍ୟାପାଦୋ ବ୍ୟାପାଦପରିୟୁଟ୍ଠାନସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଥିନମିଦ୍ଧଂ ଥିନମିଦ୍ଧପରିୟୁଟ୍ଠାନସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଅୱିଜ୍ଜାପରିୟୁଟ୍ଠାନସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ୱିଚିକିଚ୍ଛା ୱିଚିକିଚ୍ଛାପରିୟୁଟ୍ଠାନସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। କାମରାଗପରିୟୁଟ୍ଠାନଂ ଅନୁସୟସଂୟୋଜନସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ବ୍ୟାପାଦପରିୟୁଟ୍ଠାନଂ ପଟିଘସଂୟୋଜନସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଥିନମିଦ୍ଧପରିୟୁଟ୍ଠାନଂ ମାନସଂୟୋଜନସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଅୱିଜ୍ଜାପରିୟୁଟ୍ଠାନଞ୍ଚ ୱିଚିକିଚ୍ଛାପରିୟୁଟ୍ଠାନଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠିସଂୟୋଜନସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଲକ୍ଖଣୋ ହାରୋ? କାମରାଗପରିୟୁଟ୍ଠାନେ ୱୁତ୍ତେ ସବ୍ବାନି ପରିୟୁଟ୍ଠାନାନି ୱୁତ୍ତାନି ହୋନ୍ତୀତି। ସଂୟୋଜନେସୁ ୱୁତ୍ତେସୁ ସବ୍ବସଂୟୋଜନାନି ୱୁତ୍ତାନି ହୋନ୍ତି। ଅୟଂ ଲକ୍ଖଣୋ ହାରୋ।

୮୨ . ତତ୍ଥ କତମୋ ଚତୁବ୍ୟୂହୋ ହାରୋ? ୟେ ଇମେ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣା ଝାନପଟିପକ୍ଖୋ ସୋ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ। ୟଂ ଫଲଂ, ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ତତ୍ଥ କାମଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ନେକ୍ଖମ୍ମୱିତକ୍କୋ ପଟିପକ୍ଖୋ; ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ଅବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୋ ପଟିପକ୍ଖୋ; ତିଣ୍ଣଂ ନୀୱରଣାନଂ ଅୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ ପଟିପକ୍ଖୋ। ଇତି ଇମେ ତୟୋ ୱିତକ୍କା। ନେକ୍ଖମ୍ମୱିତକ୍କୋ ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧଂ ଭଜତି। ଅବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୋ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧଂ ଭଜତି। ଅୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧଂ ଭଜତି। ଇମେ ତୟୋ ଖନ୍ଧା। ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ନୀୱରଣପ୍ପହାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ୟଂ ନୀୱରଣପ୍ପହାନଂ, ଅୟଂ ନିରୋଧୋ। ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି। ଅୟଂ ଚତୁବ୍ୟୂହୋ ହାରୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଆୱଟ୍ଟୋ ହାରୋ? ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣାନି ଦସ ଭୱନ୍ତି। ୟଦପି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସାରଜ୍ଜତି , ତଦପି ନୀୱରଣଂ। ୟଦପି ବହିଦ୍ଧା ସାରଜ୍ଜତି, ତଦପି ନୀୱରଣଂ, ଏୱଂ ୟାୱ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଇମେ ଦସ ନୀୱରଣା। ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା କିଲେସା ଇମାନି ଦ୍ୱେ ସଂୟୋଜନାନି ଅଜ୍ଝତ୍ତସଂୟୋଜନଞ୍ଚ ବହିଦ୍ଧାସଂୟୋଜନଞ୍ଚ। ତତ୍ଥ ଅହନ୍ତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ, ମମନ୍ତି ବହିଦ୍ଧା। ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ, ଏକସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ବହିଦ୍ଧା। ୟୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଛନ୍ଦରାଗୋ ରୂପେସୁ ଅୱୀତରାଗୋ ଭୱତି ଅୱୀତଚ୍ଛନ୍ଦୋ। ଏୱଂ ୟାୱ ୱିଞ୍ଞାଣେ, ଅୟଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତା ତଣ୍ହା। ୟଂ ଛସୁ ବାହିରେସୁ ଆୟତନେସୁ ତୀସୁ ଚ ଭୱେସୁ ଅଜ୍ଝୋସାନଂ, ଅୟଂ ବହିଦ୍ଧା ତଣ୍ହା। ଇମାନି ଦ୍ୱେ ସଚ୍ଚାନି ସଂୟୋଜନାନି ସଂୟୋଜନୀୟା ଚ ଧମ୍ମା। ତତ୍ଥ ସଂୟୋଜନେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୟା ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନା ଚ, ଅୟଂ ମଗ୍ଗୋ। ୟଂ ସଂୟୋଜନପ୍ପହାନଂ, ଅୟଂ ନିରୋଧୋ। ଅୟଂ ଆୱଟ୍ଟୋ ହାରୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ୱିଭତ୍ତିହାରୋ? ସଂୟୋଜନନ୍ତି ନ ଏତଂ ଏକଂସେନ। ମାନସଂୟୋଜନଂ ଦିଟ୍ଠିଭାଗିୟନ୍ତି ନ ତଂ ଏକଂସେନ ଅଦିଟ୍ଠମାନଂ ନିସ୍ସାୟମାନଂ ନ ପଜହତି। ୟୋ ପଞ୍ଚ ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟୋ ମାନୋ କିଞ୍ଚାପି ସୋ ଦିଟ୍ଠିପକ୍ଖେ ସିୟା। ନ ତୁ ଓରମ୍ଭାଗିୟଂ ସଂୟୋଜନଂ ତସ୍ସ ପହାନାୟ ସଂୱତ୍ତତୀତି। ୟୋ ଚ ଅହଂକାରୋ ନ ପୱିଦ୍ଧୋୟଂ ପନସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି। କଦାସୁ ନାମାହଂ ତଂ ସନ୍ତଂ ଆୟତନଂ ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିସ୍ସାମି, ୟଂ ଅରିୟା ସନ୍ତଂ ଆୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିସ୍ସନ୍ତୀତି, ଅୟଂ ଅଭିଜ୍ଝା ନ ଚ ତଂ ନୀୱରଣଂ। ଅତ୍ଥି ପନ ଅରହତୋ କାୟକିଲେସମିଦ୍ଧଞ୍ଚ ଓକ୍କମତି ନ ଚ ତଂ ନୀୱରଣଂ ତସ୍ସ ଥିନମିଦ୍ଧଂ ନୀୱରଣନ୍ତି। ନ ଏକଂସେନ। ଅୟଂ ୱିଭତ୍ତିହାରୋ।

ପରିୱତ୍ତନୋତି ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣା ପଞ୍ଚଙ୍ଗିକେନ ଝାନେନ ପହାନଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ଅୟଂ ତେସଂ ପଟିପକ୍ଖୋ ନୀୱରଣୋ ଅସୁକସ୍ସ ପହୀନାତି ନ ଅଞ୍ଞାନୁମିନିତବ୍ବଂ, ପରମତ୍ଥମଜ୍ଝତ୍ତଂ, ଅୟଂ ପରିୱତ୍ତନା।

ତତ୍ଥ କତମୋ ୱେୱଚନୋ? କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ଛନ୍ଦରାଗୋ ପେମଂ ନିକନ୍ତୀତି ୱେୱଚନଂ। ନୀୱରଣଂ ଛଦନଂ ଉପକ୍କିଲେସୋ ପରିୟୁଟ୍ଠାନନ୍ତି ୱେୱଚନଂ।

ପଞ୍ଞତ୍ତୀତି ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା କିଚ୍ଚପଞ୍ଞତ୍ତିୟା [ପଚ୍ଚାପଞ୍ଞତ୍ତିୟା (କ॰)] ପଞ୍ଞତ୍ତି, ବ୍ୟାପାଦୋ ୱିକ୍ଖେପପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ଥିନମିଦ୍ଧଂ ଅସମୁଗ୍ଘାତପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତି। ଏୱଂ ସବ୍ବେପି ଏତେ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣା ଇମମ୍ହି ସୁତ୍ତେ ୱିକ୍ଖେପପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତି।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଓତରଣୋ? ଇମେ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣା ଅୱିଜ୍ଜା ଚ ତଣ୍ହା ଚ ତତ୍ଥ ଅୱିଜ୍ଜାମୂଲା ନୀୱରଣା। ୟା ତଣ୍ହା ଇମେ ସଙ୍ଖାରା, ତେ ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ଇମେ ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମା ପଞ୍ଚସୁ ଖନ୍ଧେସୁ ସଙ୍ଖାରକ୍ଖନ୍ଧପରିୟାପନ୍ନା, ଆୟତନେସୁ ଧମ୍ମାୟତନଂ, ଧାତୂସୁ ଧମ୍ମଧାତୁ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଇମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ପଦଟ୍ଠାନଂ ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚ ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚ ଇତ୍ଥିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚ ପୁରିସିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ସୋଧନୋ ହାରୋ? ଇଦଂ ସୁତ୍ତଂ ୟଥା ଆରବ୍ଭ ନିକ୍ଖିତ୍ତଂ ସୋ ଅତ୍ଥୋ ଭାସିତୋ ଇମେହି ପଞ୍ଚହି ପଦେହି।

ତତ୍ଥ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ଚ ବ୍ୟାପାଦୋ ଚ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଚ ନ ଏକତ୍ତତାୟ ପଞ୍ଞତ୍ତା, କାମାତି ନ ଏକତ୍ତତାୟ ପଞ୍ଞତ୍ତା, ଅଥ ଖଲୁ ୱେମତ୍ତତାୟ ପଞ୍ଞତ୍ତା। ଅୟଂ ଅଧିଟ୍ଠାନୋ ହାରୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ପରିକ୍ଖାରୋ? କାମଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ଅୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ ସୁଭାରମ୍ମଣପଚ୍ଚୟୋ; ସୁଭନିମିତ୍ତଞ୍ଚ ହେତୁ। ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ଅୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ ଆଘାତୱତ୍ଥୂନି ଚ ପଚ୍ଚୟୋ; ପଟିଘାନୁସୟୋ ହେତୁ। ଥିନମିଦ୍ଧସ୍ସ ପଟିସଂହାରୋ ପଚ୍ଚୟୋ; ପୱତ୍ତିୟା କିଲମଥା ଚଲନା ତଞ୍ଚ ହେତୁ। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚସ୍ସ ରଜନୀୟଂ ଆରମ୍ମଣିୟଂ ଅସ୍ସାଦିୟାକିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତାୱ ଅପରିପୁଣ୍ଣଞ୍ଚ ଞାଣଂ ପଚ୍ଚୟୋ; କାମସଞ୍ଞା ଚ ଦିଟ୍ଠିଅନୁସୟୋ ଚ ହେତୁ। ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ନୱ ମାନୱିଧା ଆରମ୍ମଣଂ ମାନାନୁସୟୋ, ସୋୱ ପଚ୍ଚୟୋ; ୱିଚିକିଚ୍ଛାନୁସୟୋ ହେତୁ। ଏତେ ପଞ୍ଚ ଧମ୍ମା ସହେତୁ ସପ୍ପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି।

ତତ୍ଥ କତମୋ ସମାରୋପନୋ ହାରୋ? ଇମେ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣା ଚତ୍ତାରୋପି ଏତେ ଆସୱା ଗଣ୍ଡାପି [ତଣ୍ହାପି (ପୀ॰)] ଏତେ ସଲ୍ଲାପି ଏତେ ଉପାଦାନାନି ଏତେ। ତେସୁ ଏୱ ବାହିରେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସଂକିଲେସଭାଗିୟଂ ସୁତ୍ତନ୍ତି ପଞ୍ଞତ୍ତିଂ ଗଚ୍ଛତି। ଅୟଂ ସମାରୋପନୋ ହାରୋ।

ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠଂ ସଂକିଲେସିକଭାଗିୟଂ ସୁତ୍ତଂ।

୮୩ . ମନୋପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ଧମ୍ମାତି ଗାଥା।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଦେସନା ହାରୋ? ଇମମ୍ହି ସୁତ୍ତେ କୋ ଅତ୍ଥୋ ଖନ୍ଧୱୱତ୍ଥାନେନ ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧଂ ଦେସେତି, ଧାତୁୱୱତ୍ଥାନେନ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁଂ, ଆୟତନୱୱତ୍ଥାନେନ ମନାୟତନଂ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟୱୱତ୍ଥାନେନ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ତସ୍ସ କିଂ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ଧମ୍ମା? ସଂଖିତ୍ତେନ ଛ ଧମ୍ମା ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ଧମ୍ମା କୁସଲମୂଲାନି ଚ ଅକୁସଲମୂଲାନି ଚ ଅନିମିତ୍ତଂ ଇମମ୍ହି ସୁତ୍ତେ କୁସଲମୂଲଂ ଦେସିତଂ। ତତ୍ଥ କତମା ମନୋପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ଧମ୍ମା? ମନୋ ତେସଂ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ, ୟଥାପି ବଲସ୍ସ ରାଜା ପୁବ୍ବଙ୍ଗମୋ, ଏୱମେୱ ଧମ୍ମାନଂ ମନୋପୁବ୍ବଙ୍ଗମା। ତତ୍ଥ ତିୱିଧାନଂ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମାନଂ ନେକ୍ଖମ୍ମଚ୍ଛନ୍ଦେନ ଅବ୍ୟାପାଦଚ୍ଛନ୍ଦେନ ଅୱିହିଂସାଛନ୍ଦେନ। ଅଲୋଭସ୍ସ ନେକ୍ଖମ୍ମଚ୍ଛନ୍ଦେନ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା। ଅଦୋସସ୍ସ ଅବ୍ୟାପାଦଚ୍ଛନ୍ଦେନ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା। ଅମୋହସ୍ସ ଅୱିହିଂସାଛନ୍ଦେନ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା। ତତ୍ଥ ମନୋସେଟ୍ଠା ତି ମନସା ଇମେ ଧମ୍ମା ଉସ୍ସଟା ମନେନ ୱା ନିମ୍ମିତା। ମନୋୱ ଇମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ସେଟ୍ଠୋତି ମନୋୱ ଇମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ସେଟ୍ଠଜେଟ୍ଠୋତି ମନୋୱ ଇମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ଆଧିପଚ୍ଚଂ କରୋତୀତି ମନୋସେଟ୍ଠା। ମନୋଜୱା ତି ୟତ୍ଥ ମନୋ ଗଚ୍ଛତି। ତତ୍ଥ ଇମେ ଧମ୍ମା ଗଚ୍ଛନ୍ତୀତି ମନୋଜୱା। ୟଥା ୱାତୋ ସୀଘଂ ଗଚ୍ଛତି ଅଞ୍ଞୋ ୱା କୋଚି ସୀଘଂ ଗାମକୋ ୱୁଚ୍ଚତେ ୱାତଜୱୋତି ପକ୍ଖିଗାମିକୋତି, ଏୱମେୱ ଇମେ ଧମ୍ମା ମନେନ ସମ୍ପଜାୟମାନା ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ତତ୍ଥ ଇମେ ଧମ୍ମା ଗଚ୍ଛନ୍ତୀତି ମନୋଜୱାତି। ତେ ତିୱିଧା ଛନ୍ଦସମୁଦାନିତା ଅନାୱିଲତା ଚ ସଙ୍କପ୍ପୋ। ସତ୍ତୱିଧା ଚ କାୟିକଂ ସୁଚରିତଂ ୱାଚସିକଂ ସୁଚରିତଂ, ତେ ଦସ କୁସଲକମ୍ମପଥା। ତତ୍ଥ ମନସା ଚେ ପସନ୍ନେନା ତି ମନୋକମ୍ମଂ। ଭାସତି ୱା ତି ୱଚୀକମ୍ମଂ। କରୋତି ୱା ତି କାୟକମ୍ମଂ। ଇମେହି ଇମସ୍ମିଂ ସୁତ୍ତେ ଦସ କୁସଲକମ୍ମପଥା ପରମାପି ସନ୍ତା ସୀଲୱତା ପରମା। ସୋ ଭୱତି ୱିୱତ୍ତିୟଂ ନ ଲୋକନିୟ୍ୟାନାୟ ୱାସନାଭାଗିୟଂ ସୁତ୍ତଂ ଭୱତି। ଅୟଂ ଦେସନା।

ତତ୍ଥ କତମୋ ୱିଚୟୋ ହାରୋ? ମନୋପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ଧମ୍ମାତି କୁସଲମୂଲାନି ଚ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗସମ୍ମତ୍ତାନି। ଇଦଂ ସୁତ୍ତଂ।

ୟୁତ୍ତୀତି ଦସନ୍ନଂ କୁସଲକମ୍ମପଥାନଂ ୟୋ ୱିପାକୋ, ସୋ ସୁଖୱେଦନୀୟୋ ଅବ୍ୟାପାଦସ୍ସଙ୍ଗମାନୋ। ଛାୟାୱ ଅନପାୟିନୀ ତି ଅନୁଗଚ୍ଛତି ଅତ୍ଥି ଏସା ୟୁତ୍ତି।

ପଦଟ୍ଠାନନ୍ତି ଅଟ୍ଠାରସନ୍ନଂ ମନୋପୱିଚାରାନଂ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ମନୋପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ଧମ୍ମାତି ସବ୍ବକୁସଲପକ୍ଖସ୍ସ ଇମେ ଧମ୍ମା ପଦଟ୍ଠାନଂ। ମନସା ଚେ ପସନ୍ନେନା ତି ୟୋ ଚେତସୋ ପସାଦୋ, ଇଦଂ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଭାସତି ୱା ତି ସମ୍ମାୱାଚାୟ। କରୋତି ୱା ତି ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତସ୍ସ ଚ ସମ୍ମାୱାୟାମସ୍ସ ଚ ପଦଟ୍ଠାନଂ।

ଲକ୍ଖଣୋତି ଇତି ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ଧମ୍ମାତି ୱେଦନାପୁବ୍ବଙ୍ଗମାପି ଏତେ, ସଞ୍ଞାପୁବ୍ବଙ୍ଗମାପି ଏତେ, ସଙ୍ଖାରପୁବ୍ବଙ୍ଗମାପି ଏତେ। ୟେ କେଚି ଧମ୍ମା ସହଜାତା ସବ୍ବେ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ଏତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ। ତତୋ ନଂ ସୁଖମନ୍ୱେତୀ ତି ସୋମନସ୍ସମପି ନଂ ଅନ୍ୱେତି ୟଂ ସୁସୁଖଚ୍ଛାୟା ତଦାପି ନଂ ସୁଖଂ ତଦପି ଅନ୍ୱେତି।

୮୪ . ତତ୍ଥ କତମୋ ଚତୁବ୍ୟୂହୋ ହାରୋ? ମନୋପୁବ୍ବଙ୍ଗମାତି ନ ଇଦଂ ଏକାଦିୱଚନଂ। କିଂ କାରଣା? ସବ୍ବେ ୟେୱ ଇମେ ଛୱିଞ୍ଞାଣକାୟା, ଇମମ୍ହି ଭଗୱତୋ କୋ ଅଧିପ୍ପାୟୋ? ୟେ ସୁଖେନ ଅତ୍ଥିକା, ତେ ମନଂ ପସାଦେନ୍ତୀତି ଅୟଂ ଇମମ୍ହି ସୁତ୍ତେ ଭଗୱତୋ ଅଧିପ୍ପାୟୋ। ଅତ୍ଥୋ ପୁବ୍ବେୟେୱ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ।

ୟାନି ହି କୁସଲମୂଲାନି, ତାନି ଅଟ୍ଠାନିସଂସମତ୍ତା ହେତୁ, ଅୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ। ଦସ ଠାନାନି ଦେସନାହେତୂନି ଦେସନାପଚ୍ଚୟା ନିଦ୍ଦେସନା ଚ। ତତ୍ଥ ୟଂ ମଞ୍ଞେ ଦୁକ୍ଖେନ ସହ ନାମରୂପଂ ୱିଞ୍ଞାଣସଚ୍ଚନ୍ତି ଅଙ୍ଗେନ କୁସଲମୂଲଂ ପହୀୟତି, ଅୟଂ ଅପ୍ପହୀନଭୂମିୟଂ ସମୁଦୟୋ। ୟଂ ତେସଂ ପହାନା, ଅୟଂ ନିରୋଧୋ। ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି। ଅୟଂ ଆୱଟ୍ଟୋ ହାରୋ।

ୱିଭତ୍ତୀତି –

ମନୋପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ଧମ୍ମା, ମନୋସେଟ୍ଠା ମନୋମୟା।

ମନସା ଚେ ପସନ୍ନେନ, ଭାସତି ୱା କରୋତି ୱା।

ତତୋ ନଂ ସୁଖମନ୍ୱେତି, ଛାୟାୱ ଅନପାୟିନୀତି॥

ତଂ ନ ଏକଂସେନ ସମଣସ୍ସ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୱା ପନ ହୋତି। ତସ୍ସ ୱା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକସ୍ସ ସକସତ୍ଥେ ଚିତ୍ତଂ ପସାଦେତି, ତେନ ଚ ପସନ୍ନେନ ଚିତ୍ତେନ ଭାସତି ବ୍ୟାକରୋତି ନ ତଂ ସୁଖମନ୍ୱେତି ନ ଛାୟାୱ ଅନୁଗାମିନୀ, ଦୁକ୍ଖମେୱ ତଂ ଅନ୍ୱେତି। ୟଥା ୱହନ୍ତଂ ଚକ୍କଂ ପଦମନ୍ୱେତି, ଇଦଂ ତଂ ୱିଭଜ୍ଜବ୍ୟାକରଣୀୟଂ। ମନସା ଚେ ପସନ୍ନେନ କାୟକମ୍ମଂ ୱଚୀକମ୍ମଂ ସୁଖୱେଦନୀୟନ୍ତି ସମଗ୍ଗତେ ସୁଖୱେଦନୀୟଂ ମିଚ୍ଛଗ୍ଗତେ ଦୁକ୍ଖୱେଦନୀୟଂ, ଅୟଂ ୱିଭତ୍ତି।

ତତ୍ଥ କତମୋ ପରିୱତ୍ତନୋ ହାରୋ? ମନୋପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ଧମ୍ମାତି ୟଂ ମନସା ପଦୁଟ୍ଠେନ ଭାସତି ୱା କରୋତି ୱା ଦୁକ୍ଖମସ୍ସାନୁଗାମିନୀ, ଏତାନିୟେୱ ଦ୍ୱେ ସୁତ୍ତାନି ଭାସିତାନି ଏସ ଏୱ ଚ ପଟିପକ୍ଖୋ। ୱେୱଚନନ୍ତି ୟଦିଦଂ ମନୋଚିତ୍ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ।

ପଞ୍ଞତ୍ତୀତି ମନୋପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ଧମ୍ମାତି ଅୟଂ ମନୋ କିଞ୍ଚି ପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତଂ। ଧମ୍ମାତି କୁସଲକମ୍ମପଥପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତଂ। ମନୋସେଟ୍ଠାତି ୱିସିଟ୍ଠପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତଂ। ମନୋଜୱାତି ସହପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତଂ। ଚିତ୍ତନ୍ତି ନେକ୍ଖମ୍ମପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତଂ। ମନସା ଚେ ପସନ୍ନେନାତି ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତଂ। ମନସା ଚେ ପସନ୍ନେନାତି ଅନାୱିଲସଙ୍କପ୍ପଦୁତିୟଜ୍ଝାନପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତଂ । ମନସା ଚେ ପସନ୍ନେନାତି ଅସ୍ସଦ୍ଧାନଂ ପଟିପକ୍ଖପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତଂ। ଭାସତି ୱାତି ସମ୍ମାୱାଚାପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତଂ। କରୋତି ୱାତି ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତଂ। ତତୋ ନଂ ସୁଖମନ୍ୱେତୀତି ଝାନସମାଧାନଂ। ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦେ ୱିଞ୍ଞାଣଂ। ମନୋପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ଧମ୍ମାତି ମେତ୍ତା ଚ ମୁଦୁତା ଚ ଝାନେସୁ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ତତିୟଞ୍ଚ। ଖନ୍ଧେସୁ ସଙ୍ଖାରକ୍ଖନ୍ଧପରିୟାପନ୍ନୋ। ଧାତୂସୁ ଧମ୍ମଧାତୁ, ଆୟତନେସୁ ଧମ୍ମାୟତନଂ। ୟଂ କୁସଲଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଞ୍ଚ ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଞ୍ଚ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଇମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ସୁଖୱେଦନୀୟୋ ଫସ୍ସୋ ସୁଖୱେଦନା ମନୋପୱିଚାରେସୁ ସୋମନସ୍ସୱିଚାରୋ ଛତ୍ତିଂସେସୁ ପଠମପଦେସୁ ଛ ସୋମନସ୍ସନେକ୍ଖମ୍ମସ୍ସିତା। ଇତି ଅୟଂ ଓତରଣୋ ହାରୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ସୋଧନୋ ହାରୋ? ୟଂ ଅତ୍ଥଂ ଆରବ୍ଭ ଇଦଂ ସୁତ୍ତଂ ଭାସିତଂ। ସୋ ଅତ୍ଥୋ ନିୟୁତ୍ତୋ ଏତମତ୍ଥଂ ଆରବ୍ଭ ସୁତ୍ତଂ। ଅୟଂ ସୋଧନୋ ହାରୋ।

୮୫ . ତତ୍ଥ କତମୋ ଅଧିଟ୍ଠାନୋ ହାରୋ? ମନୋପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ଧମ୍ମାତି ୱେୱଚନପଞ୍ଞତ୍ତି, ନ ଏକତ୍ତପଞ୍ଞତ୍ତି। ଧମ୍ମାତି ଏକତୋ ନ ୱେୱଚନପଞ୍ଞତ୍ତି। ମନସା ଚେ ପସନ୍ନେନାତି ସୋ ପସାଦୋ ଦ୍ୱିଧୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଞ୍ଚ ଅବ୍ୟାପାଦାୱିକ୍ଖମ୍ଭନବହିଦ୍ଧା ଚ ଓକପ୍ପନତୋ। ସୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତପସାଦୋ ଦ୍ୱିଧୋ। ସମୁଗ୍ଘାତପସାଦୋ ଚ ୱିକ୍ଖମ୍ଭନପସାଦୋ ଚ ବ୍ୟାପାଦପରିୟୁଟ୍ଠାନଂ। ୱିଘାତୋ ନ ମୂଲପସାଦୋ ଜାତମୂଲମ୍ପି ୱା। ପସାଦୋ ସବ୍ୟାପାଦଂ ୱିଘାତେନ। ତତୋ ନଂ ସୁଖମନ୍ୱେତୀତି ସୁଖଂ କାୟିକଞ୍ଚ ଚେତସିକଞ୍ଚ ଅପ୍ପିୟୱିପ୍ପୟୋଗୋପି ପିୟସମ୍ପୟୋଗୋପି ନେକ୍ଖମ୍ମସୁଖମ୍ପି ପୁଥୁଜ୍ଜନସୁଖମ୍ପି ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗମ୍ପି ଚେତସିକଂ ସୁଖଂ । ୟମ୍ପି ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱେଦେତି, ତମ୍ପି କାୟିକଂ ସୁଖଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଚ ଚେତସିକଂ ସୁଖଂ। ୟମ୍ପି ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱେଦେସି, ତମ୍ପି ତଞ୍ଚ ସୁଖପଦଟ୍ଠାନଂ ପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ୟଥାୱୁତ୍ତଂ ତଂ ଅପରାମଟ୍ଠଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ। ଅନ୍ୱେତୀତି ଅପ୍ପନା ସନ୍ଦିସ୍ସତି ନ ଚାୟଂ ୱା ପତ୍ତଭୂତୋ ଅନ୍ୱେତି। ତଦିଦଂ ସୁତ୍ତଂ ଦ୍ୱୀହି ଆକାରେହି ଅଧିଟ୍ଠାତବ୍ବଂ। ହେତୁନା ଚ ୟୋ ପସନ୍ନମାନସୋ ୱିପାକେନ ଚ ୟୋ ଦୁକ୍ଖୱେଦନୀୟୋ।

ପରିକ୍ଖାରୋତି ଭଗୱା ପଞ୍ଚସତେନ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନ ନଗରଂ ପୱିସତି ରାଜଗହଂ। ତତ୍ଥ ମନୁସ୍ସୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ପରିୱିସତି, ତସ୍ସ ପସାଦୋ ଉପ୍ପନ୍ନୋ କୁସଲମୂଲପୁବ୍ବୟୋଗାୱଚରୋପି। ସୋ ଅଞ୍ଞେସଞ୍ଚ ଅକ୍ଖାତି, ଇଦଂ ୱାଚଂ ଭାସତି ଲାଭା ତେସଂ, ୟେସଂ ନିୱେସନଂ ଭଗୱା ପୱିସତି, ଅମ୍ହାକମ୍ପି ୟଦି ଭୱେୟ୍ୟ ମୟମ୍ପି ଭଗୱତୋ ସଂପସାଦଂ ଲଚ୍ଛମ୍ହାତି। ୟେନ ଭଗୱା ତେନଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତ୍ୱା ‘‘ନମୋ ଭଗୱତୋ ନମୋ ଭଗୱତୋ’’ତି ଅବ୍ୟାପାଦମାନୋ ଏକମନ୍ତେ ଅଟ୍ଠାସି। ତଦନନ୍ତରେ ଭଗୱା ଇମଂ ସୁତ୍ତଂ ଅଭାସିତ୍ଥ ‘‘ମନୋପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ଧମ୍ମା’’ତି। ସବ୍ବଂ ସୁତ୍ତଂ ତଥା ୟଂ ପରେସଂ ଭାସତି ଇଦଂ ୱାଚାକମ୍ମଂ। ୟଂ ଅଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତି, ଇଦଂ କାୟକମ୍ମଂ। ୟୋ ମନୋପସାଦୋ, ଇଦଂ ମନୋକମ୍ମଂ। ତତ୍ଥ ୟଂ ପରେସଂ ପକାସେତି ଭାସତି ୱଣ୍ଣଂ। ୟେସଂ ଭଗୱା ନିୱେସନଂ ଗଚ୍ଛତୀତି। ସବ୍ବଂ ତସ୍ସ ଅଲୋଭୋ କୁସଲମୂଲଂ। ୟଂ ଭଗୱତି ମେତ୍ତଚିତ୍ତୋ, ତସ୍ସ ଅଦୋସୋ କୁସଲମୂଲଂ । ୟଂ ଅଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତି ମାନଞ୍ଚ ନିଗ୍ଗଣ୍ହାତି, ତତ୍ଥସ୍ସ ଅମୋହୋ କୁସଲମୂଲଂ ପାତୁଭୱତି। ୟଂ ଉଳାରପଞ୍ଞଂ ପଟିଲଭତି, ଇଦମସ୍ସ ଦିଟ୍ଠିୱିପଲ୍ଲାସପ୍ପହାନଂ। ୟଂ ତଥାୟେୱ ସଂୱରୋ ହୋତି, ଇଦମସ୍ସ ସଞ୍ଞାୱିପଲ୍ଲାସପ୍ପହାନଂ। ୟଂ ମନସ୍ସ ପସାଦନଂ, ଇଦମସ୍ସ ଚିତ୍ତୱିପଲ୍ଲାସପ୍ପହାନନ୍ତି ଅକୁସଲୱିପଲ୍ଲାସାନଂ ୱିକ୍ଖମ୍ଭନଂ ପହାନଂ ପଚ୍ଚୟୋ। ତୀଣି କୁସଲମୂଲାନି ୟୋ ଅନାୱିଲଚିତ୍ତସଙ୍କପ୍ପୋ, ସୋ ତସ୍ସ ମନସିକାରୋତି ୱୁଚ୍ଚତି। ୟଂ କିଲେସେହି ୱିକ୍ଖମ୍ଭନଂ ଇତି ୱିପଲ୍ଲାସା ଚ ଆରମ୍ମଣା ସପ୍ପଚ୍ଚୟତାୟ ପଚ୍ଚୟୋ କୁସଲମୂଲାନି ଚ ସନ୍ଦିସ୍ସୟତାୟ ପଚ୍ଚୟୋ, ସୋ ଚ ମନସିକାରୋ ହେତୁନା ଇମିନା ପଚ୍ଚୟେନ ଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ। ତତ୍ଥ ୟଂ ସସତ୍ଥାରମ୍ମଣଂ ଚିତ୍ତଂ ପୱତ୍ତଂ ଅୟଂ ବୁଦ୍ଧାନୁସ୍ସତି। ୟମ୍ପି ଭଗୱତୋ ଗୁଣେ ମନସି କରୋତି, ଅୟମସ୍ସ ଧମ୍ମାନୁସ୍ସତି। ତତ୍ଥ ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞଂ ହେତୁ, ଅୟଞ୍ଚ ପଚ୍ଚୟୋ। ୱାଚା ପଞ୍ଞା ହେତୁ ୱିତକ୍କୱିଚାରା ପଚ୍ଚୟୋ। କାୟସଙ୍ଖାରା କମ୍ମସ୍ସ ଅଭିସଙ୍ଖାରୋ ନାମ ହେତୁ ୱା ଅପ୍ପଚ୍ଚୟୋ ସୁଖୱେଦନୀୟସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ଉପଚୟୋ ହେତୁକା କମ୍ମସ୍ସ ପଚ୍ଚୟୋ।

୮୬ . ତତ୍ଥ କତମୋ ସମାରୋପନୋ ହାରୋ? ମନସାୟେୱ ପସନ୍ନେନ ସତୋୟେୱେତ୍ଥ ପସନ୍ନୋ ଅପି ଚ ଚିତ୍ତୱୋଦାନା ସତ୍ତା ୱିମୁଚ୍ଚନ୍ତୀତି ତେନ ସତ୍ତା ଚିତ୍ତପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ଚିତ୍ତେନ ପସନ୍ନେନ ଚେତନାପି ତତ୍ଥ ଚିତ୍ତଭୂତା ଭୱନ୍ତୀତି ପଟିଘା ଅୟଂ ଚେତନାନଂ ପସାଦେନ କାୟୋ ଚସ୍ସ ପସାଦୋ , ସୋ ଚ ଆରଭତି ପସାଦେନ ପସନ୍ନୋ ସଞ୍ଞାନନ୍ତି ଚସ୍ସ ଅୱିପରୀତା, ସୋ ପଞ୍ଚୱିଧୋ ୱିକ୍ଖମ୍ଭନା, କାୟପସ୍ସମ୍ଭନାୟେୱା ପସାଦୋ ଚିତ୍ତସିତୋ ଚିତ୍ତଂ ପନ ପୁବ୍ବଂୟେୱ ପସନ୍ନଂ। ଅୟଂ ସମାରୋପନା। ଏୱଂ ପଞ୍ଚନ୍ନମ୍ପି ପସାଦୋ। ତତୋ ନଂ ସୁଖମନ୍ୱେତୀତି କତମଂ ଭଗୱା ନିଦ୍ଦିସତି? ନ ହି ଅତ୍ତସଚ୍ଚଂ ତସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ ଅନ୍ୱେତି। ତସ୍ସ ଉପାୟୋ ଅନୁଗଚ୍ଛତି ୟଦା ସିତପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତେ ସୋମନସ୍ସଂ ଅୱିପ୍ପଟିସାରୋପି ଅନ୍ୱେତି। ଅୟଂ ସମାରୋପନୋ ହାରୋ।

ମହାନାମ ସକ୍କସ୍ସ ସୁତ୍ତଂ [ପସ୍ସ ସଂ॰ ନି॰ ୫.୧୦୧୭] । ତସ୍ମିଂ ଚେ ସମୟେ ଅସ୍ସତୋ ଅସମ୍ପଜାନୋ କାଲଂ କରେୟ୍ୟ କାମେ ଭୱତି। ଅସ୍ସତୋ ଅଭିସମାହାରୋ ୟୋ ମା ଭାୟି, ମହାନାମ, ୟଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ସଦ୍ଧାପରିଭାୱିତଂ ସୀଲପରିଭାୱିତଂ ସୁତଚାଗପରିଭାୱିତନ୍ତି ୱିତ୍ଥାରେନ କାତବ୍ବଂ। ଚାଗେନ ଚ ପଞ୍ଞାୟ ଚ କିଂ ଦସ୍ସେତି? ୟା ସଦ୍ଧା, ସା ଚେତସୋ ପସାଦୋ। ୟା ଅନାୱିଲସଙ୍କପ୍ପିତା, ସା ସଦ୍ଧା। କିଂ କାରଣା? ଅନାୱିଲଲକ୍ଖଣା। ଅନାୱିଲଲକ୍ଖଣା ହି ସଦ୍ଧା। ଅପରେ ଆହୁ ଗୁଣପରିସୁଦ୍ଧିନିଟ୍ଠାଗମନଲକ୍ଖଣା, ୟଞ୍ଚ ଅପରେ ୱା ୱଚନପଟିଗ୍ଗହଲକ୍ଖଣା ସଦ୍ଧା। ଅପରୋ ପରିୟାୟୋ ଅତ୍ତାନଂ ୟଦି ଏୱଂ ଓକପ୍ପେତି ‘‘ନାହଂ କିଞ୍ଚି ଜାନାମୀତି ଏସା ଅହଂ ତତ୍ଥ ଅନୁଞ୍ଞତ୍ତା ଅନଞ୍ଞତା’’ତି। ଅୟଂ ସଦ୍ଧାତି। ଅପରୋ ପରିୟାୟୋ ଏକସଟ୍ଠିୟା ଦିଟ୍ଠିଗତାନଂ ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସନା ଅନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖମନତ୍ତାତି। ତେନ ଚ ପଦିଟ୍ଠଂ ଭୱତି ୟଥା ଗମ୍ଭୀରେ ଉଦପାନେ ଉଦକଂ ଚକ୍ଖୁନା ପସ୍ସତି ନ ଚ କାୟେନ ଅଭିସମ୍ଭୁନାତି। ଏୱମସ୍ସ ଅରିୟା ନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ଦିଟ୍ଠି ଭୱତି, ନ ଚ ସଚ୍ଛିକତା। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସଦ୍ଧା। ସା ଚ ଲୋକିକା। ଅପରୋ ପରିୟାୟୋ ଖମତି ପୁଥୁଜ୍ଜନଭୂତସ୍ସ ୱୀସତି ଚାତି କୋ ସକ୍କାୟାଧୀନା ନ ନିୱେସୋ। ନ ଏତଂ ଏକନ୍ତି ନୟସଞ୍ଞା ୟଥାଭୂତଂ ଦିଟ୍ଠିୟା ତୁ ଖଲୁ ମୁଦୂହି ପଞ୍ଚହି ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି ଦସ୍ସନମଗ୍ଗେନ ପହୀନା ଭୱନ୍ତି। ଦିଟ୍ଠେକଟ୍ଠା ଚ କିଲେସା, ଅୟଂ ସଦ୍ଧା।

ସୋତାପତ୍ତଙ୍ଗମଦୁକ୍ଖାୟଂ ଭୂମିୟଂ ପରିପୁଣ୍ଣା ୱୁଚ୍ଚତି। ତସ୍ମିଂୟେୱ ଭୂମିୟଂ ସେକ୍ଖସୀଲଂ ଅରିୟା ଧାରନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି। ତସ୍ମିଂୟେୱ ଭୂମିୟଂ ମୁଦୁପଞ୍ଞା ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି। ତସ୍ମିଂୟେୱ ଭୂମିୟଂ ଖନ୍ଧେହି ଅନତ୍ଥିକତା, ଅୟଂ ଚାଗୋ। ତସ୍ମା ସଦ୍ଧା ଚାଗାଧିଟ୍ଠାନେନ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବା। ୟତିକେନ [ତେନ (କ॰)] ଭିୟ୍ୟୋ ମନେନ ସା ହିସ୍ସ ୱିପରୀତା ଦିଟ୍ଠିକା ଅସ୍ସଦ୍ଧା, ସା ନୟନଉପଧୀସୁ ପମତ୍ତା ସମାଦିନ୍ନା। ତତ୍ଥ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୟୋ କାମଂ ପରିୱିସ୍ସନ୍ତି ଇତି ସନ୍ତପାପପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗା ନ ଚାଗାଧିଟ୍ଠାନଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟେନ ପଞ୍ଞାଧିଟ୍ଠାନଂ, ସୀଲେନ ଉପସମାଧିଟ୍ଠାନଂ। ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା ସୀଲଂ ପରିଭାୱୟନ୍ତି ସଦ୍ଧା ସୀଲଂ ଚାଗୋ ଚ ପଞ୍ଞାତି। ତତ୍ଥ ସଦ୍ଧାୟ ଓଘଂ ତରତି। ୟଂ ସୀଲଂ, ଅୟଂ ଅପ୍ପମାଦୋ। ୟୋ ଚାଗୋ, ଇଦଂ ପଞ୍ଞାୟ କମ୍ମଂ। ୟା ପଞ୍ଞା, ଇଦଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ତତ୍ଥ ୟଂ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ତଂ ତୀସୁ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେସୁ। ୟଂ ସୀଲଂ, ତଂ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ। ୟୋ ଚାଗୋ, ସୋ ଚତୂସୁ ଝାନେସୁ। ୟା ପଞ୍ଞା, ସା ସଚ୍ଚେସୁ, ସତି ସବ୍ବତ୍ଥଗାମିନୀ। ତସ୍ସ ସେକ୍ଖସ୍ସ ଭଦ୍ଦିକା ଭତି, ଭଦ୍ଦିକୋ ଅଭିସମ୍ପରାୟୋ। ତସ୍ସ ସମ୍ମୁଟ୍ଠସ୍ସତିକସ୍ସ ସୀଲଂ କରୋନ୍ତସ୍ସ ନ କାୟସମ୍ମୁଟ୍ଠସ୍ସତିତାୟ ତାନି ୱା ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ତଂ ୱା କୁସଲମୂଲଂ କମ୍ମୱିପାକଂ ଭୱତି। ତସ୍ସ ତିକସ୍ସ ଅତ୍ଥନିଦ୍ଦେସୋ। ତତ୍ଥ ସଦ୍ଧା ସୀଲଂ ଚାଗୋ ପଞ୍ଞା ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା। ୟା ସଦ୍ଧା ୟା ଚ ପଞ୍ଞା, ଇଦଂ ମନୋସୁଚରିତଂ। ୟଂ ସୀଲଂ, ଇଦଂ କାୟିକଂ ୱାଚସିକଂ ସୁଚରିତଂ। ୟୋ ଚାଗୋ, ଇଦଂ ଚେତସିକଂ ଅଲୋଭୋ ସୁଚରିତଂ। ଇତି ଚିତ୍ତେ ଗହିତେ ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧା ଗହିତା ଭୱନ୍ତି। ଇମେହି ଧମ୍ମେହି ସୁଚରିତଂ ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ପଦଟ୍ଠାନଂ ମଗ୍ଗସ୍ସ।

୮୭ . ତତ୍ଥ କତମୋ ୱିଚୟୋ ହାରୋ? ୟା ଚ ସଦ୍ଧା ୟଞ୍ଚ ସୀଲଂ। ତଂ କିସ୍ସ କରୋତି? ୟା ସଦ୍ଧା ତାୟ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅନୁସ୍ସରତି ମତ୍ତେନପି ହତ୍ଥିନା ସମାଗତା, ଅସ୍ସ ଭୋ କୁକ୍କୁରା ସବ୍ବଂ ସୀଲେନ ନପ୍ପଟିପଜ୍ଜତି କାୟେନ ୱା ୱାଚାୟ ୱା ଠାନଂ ୱିସାରଦୋ ଭୱତୀତି ଅୱିପ୍ପଟିସାରୀ ପଞ୍ଞା ୟସ୍ସ ପଞ୍ଞତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠପେତି। ତସ୍ସ ଅଖଣ୍ଡସ୍ସ ସୀଲଂ ୟଂ ନ ପଚ୍ଛି ତସ୍ସଂ ମୋହସ୍ସ ଅକୁସଲଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିସହଗତଂ ୱା, ଅୟଂ ୱିଚୟୋ ହାରୋ। ଧମ୍ମୱାଦିନୋ ଭଦ୍ଦିକାରାତି ଭୱିସ୍ସତି ଅତ୍ଥି ଏସା ୟୁତ୍ତି।

ତତ୍ଥ କତମୋ ପଦଟ୍ଠାନୋ ହାରୋ? ୟମିଦଂ ଚିତ୍ତଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ପରିଭାୱିତଂ ସଦ୍ଧାୟ ସୀଲେନ ଚାଗେନ ପଞ୍ଞାୟ ସମାଧିନା ପଠମଜ୍ଝାନସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ୟା ସଦ୍ଧା ଅସ୍ସ ଅନାୱିଲସଙ୍କପ୍ପୋ, ତଂ ଦୁତିୟଜ୍ଝାନସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ତୀଣି ଚ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦା ୟଂ ସୀଲଂ, ତଂ ଅରିୟକନ୍ତଂ, ତଂ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ୟା ପଞ୍ଞା, ସା ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଇମେ ଚ ଧମ୍ମା ଇଦଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଂ ଏକୋଦିଭୂତସମାଧିସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ସଦ୍ଧା ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଚାଗୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ପଞ୍ଞା ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ସଦ୍ଧା ଚ ପଞ୍ଞା ଚ ୱିପସ୍ସନା ପଦଟ୍ଠାନଂ। ସୀଲଞ୍ଚ ଚାଗୋ ଚ ସମଥସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ସଦ୍ଧା ଚ ପଞ୍ଞା ଚ ଅୱିଜ୍ଜା ୱିରାଗାୟ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିୟା ପଦଟ୍ଠାନଂ। ସୀଲଞ୍ଚ ଚାଗୋ ଚ ରାଗୱିରାଗାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ପଦଟ୍ଠାନଂ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଲକ୍ଖଣୋ ହାରୋ? ୱିଞ୍ଞାଣେ ୱୁତ୍ତେ ସଦ୍ଧାସତିଭାୱିତେ ସବ୍ବେ ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧା ୱୁତ୍ତା ଭୱନ୍ତି। ସଦ୍ଧାୟ ଭଣିତାୟ ସବ୍ବାନି ସତ୍ତ ଧନାନି ଭଣିତାନି ହୋନ୍ତି ସଦ୍ଧାଧନଂ…ପେ॰… ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧେ ୱୁତ୍ତେ ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧୋ ଚ ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧୋ ଚ ୱୁତ୍ତା ଭୱନ୍ତି। ୟଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ପରିଭାୱିତଂ ପଚ୍ଛିମକେ କାଲେ ନ ତଦନୁପରିୱତ୍ତି ଭୱିସ୍ସତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ତତ୍ଥ ସଞ୍ଞାପି ତଦନୁପରିୱତ୍ତିନୀ ଭୱତି। ୟେପି ତଜ୍ଜାତିକା ଧମ୍ମା, ତେପି ତଦନୁପରିୱତ୍ତିନୋ ଭୱନ୍ତି। ରୂପସଞ୍ଞା ରୂପସଞ୍ଚେତନାନୁପସ୍ସନମନସିକାରୋ ଏୱଂ ଛନ୍ନଂ ଆୟତନାନଂ ୱିଞ୍ଞାଣକାୟେ, ଅୟଂ ଲକ୍ଖଣୋ ହାରୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଚତୁବ୍ୟୂହୋ ହାରୋ? ଇଧ ସୁତ୍ତେ ଭଗୱତୋ କୋ ଅଧିପ୍ପାୟୋ? ୟେ ଭଦ୍ଦିକଂ ଭତିଂ ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ଭଦ୍ଦିକଞ୍ଚ ଅଭିସମ୍ପରାୟଂ, ତେ ସଦ୍ଧଂ ସୀଲଂ ଚାଗଂ ପଞ୍ଞଞ୍ଚ ମନସି କରିସ୍ସନ୍ତି, ଅୟଂ ଅଧିପ୍ପାୟୋ। ୟେ ଚଞ୍ଞେପି ସତ୍ତା ତଥାଗତସ୍ସ ସମ୍ମୁଖଂ ନ ପଟିୟୁଜ୍ଝନ୍ତେ, ଇମଂ ଧମ୍ମଂ ସୋତା ଅୱିପ୍ପଟିସାରତୋ କାଲଂ କରିସ୍ସନ୍ତୀତି, ଅୟଂ ଅଧିପ୍ପାୟୋ।

୮୮ . ତତ୍ଥ କତମୋ ଆୱଟ୍ଟୋ ହାରୋ? ଇଦମ୍ପି ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା ସଦ୍ଧା ଚ ପଞ୍ଞା ଚ ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟଞ୍ଚ ଅୱିଜ୍ଜଞ୍ଚ ହନନ୍ତି। ସୀଲଞ୍ଚ ଚାଗୋ ଚ ତଣ୍ହା ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ହନନ୍ତି। ତସ୍ସ ଦ୍ୱେ ମୂଲାନି ପହୀୟନ୍ତି। ଦୁକ୍ଖଂ ନିୱତ୍ତେତି ଅପ୍ପହୀନଭୂମିୟଞ୍ଚ ଦ୍ୱିମୂଲାନି ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧା। ଦ୍ୱେ ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ସମଥୋ ଚ ୱିପସ୍ସନା ଚ। ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ମୂଲାନଂ ପହାନଂ। ଇମାନି ଦ୍ୱେ ସଚ୍ଚାନି ନିରୋଧୋ ଚ ମଗ୍ଗୋ ଚ। ଅୟଂ ଆୱଟ୍ଟୋ ହାରୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ୱିଭତ୍ତି? ୟଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ସଦ୍ଧାପରିଭାୱିତଂ…ପେ॰… ସଚେ ପୁଥୁଜ୍ଜନସ୍ସ ତସ୍ସପି ଭଦ୍ଦିକା ଭତି ଭୱିସ୍ସତୀତି ନ ଏକଂସେନ ତସ୍ସ କମ୍ମଂ ଦିଟ୍ଠେୟେୱ ଧମ୍ମେ ୱିପାକନ୍ତି ପଚ୍ଚେସ୍ସତି, ଅପରମ୍ହି ୱା ପରିୟାୟେ ଭୱିସ୍ସତି। ୟଂ ୱା ଅତୀତଂ ୱିପାକାୟ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତଂ, ତପ୍ପଚ୍ଚୟାନି ଚେତାନି, ୟେ ୟଥା ମହାକମ୍ମୱିଭଙ୍ଗେ ‘‘ତେନାୟଂ ୱିଭଜ୍ଜବ୍ୟାକରଣିୟୋ ନିଦ୍ଦେସୋ ଧମ୍ମଚାରିନୋ ୟା ଭଦ୍ଦିକା ଭତୀ’’ତି।

ତତ୍ଥ କତମା ପରିୱତ୍ତନା? ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟଂ ଦୁସ୍ସୀଲ୍ୟଂ ୟଂ ମଚ୍ଛେରଂ ଦୁପ୍ପଞ୍ଞଂ ଚ [ଦୁପ୍ପଞ୍ଞିୟଂ (କ॰)] ୟଞ୍ଚ ପଟିପକ୍ଖେନ ପହୀନା ଭୱନ୍ତି, ଅୟଂ ପରିୱତ୍ତନା।

ତତ୍ଥ କତମଂ ୱେୱଚନଂ? ୟଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ପରିଭାୱିତଂ ଚିତ୍ତଂ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ୟଂ ସଦ୍ଧାବଲଂ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ୟଂ ସୀଲଂ ତଂ ସୁଚରିତଂ, ସଂୟମୋ ନିୟମୋ ଦମୋ ଖନ୍ଧତା ଇମାନି ତସ୍ସ ୱେୱଚନାନି। ୟୋ ଚାଗୋ ସୋ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ଅଲୋଭୋ ୱୋସଗ୍ଗୋ ଚାଗୋୟିଟ୍ଠାନଂ। ୟା ପଞ୍ଞା ସା ପଞ୍ଞତ୍ତା ପଞ୍ଞପ୍ପଭା ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଞ୍ଞାବଲଂ।

ତତ୍ଥ କତମା ପଞ୍ଞତ୍ତି? ୟଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ବୀଜଂ ପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତଂ। ପରିଭାୱନା ୱାସନା ପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତି। ସଦ୍ଧା ପସାଦପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତା। ସୀଲଂ ସୁଚରିତପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତଂ। ଚାଗୋ ପୁଞ୍ଞକିରିୟପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତୋ। ପଞ୍ଞା ୱୀମଂସପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତା। ଇମେ ତୟୋ ଧମ୍ମା ସଦ୍ଧା ସୀଲଂ ଚାଗୋ ପଞ୍ଞୱତୋ ପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଓତରଣୋ? ୟଂ ଚିତ୍ତଂ, ତଂ ଖନ୍ଧେସୁ ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧୋ, ଧାତୂସୁ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ, ଆୟତନେସୁ ମନାୟତନଂ। ୟେ ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା, ତେ ଖନ୍ଧେସୁ ସଙ୍ଖାରକ୍ଖନ୍ଧେ ପରିୟାପନ୍ନା…ପେ॰… ଧାତୂସୁ ଆୟତନେସୁ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ସୋଧନୋ ହାରୋ? ଇଦଂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ମହାନାମେନ ସକ୍କେନ ପୁଚ୍ଛିତେନ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିୟୁତ୍ତଂ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଅଧିଟ୍ଠାନୋ? ଇଦଂ ଚିତ୍ତଂ ୱେମତ୍ତତାୟ ପଞ୍ଞତ୍ତଂ ଅକୁସଲେହି ଚିତ୍ତେହି ଅପରିଭାୱିତେହି ପରିଭାୱିତନ୍ତି ୟାନି ପୁନ ପରିଭାୱିତାନି ଅଞ୍ଞେସମ୍ପି ତତ୍ଥ ଉପାଦାୟ ପଞ୍ଞତ୍ତଂ ସବ୍ବେପିମେ ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା ଏକତ୍ତତାୟ ପଞ୍ଞତ୍ତା। ଭଦ୍ଦିକା ଭତୀତି କାମଭୋଗିନୋ ତେୱ ରୂପଧାତୁ ଅରୂପଧାତୁ ମନୁସ୍ସାତି ସବ୍ବା ଭଦ୍ଦିକା ଭତି ତଦେୱ କଥାୟ ପଞ୍ଞତ୍ତଂ, ଅୟଂ ପଞ୍ଞତ୍ତି।

ତତ୍ଥ କତମୋ ପରିକ୍ଖାରୋ? ଚିତ୍ତସ୍ସ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପଚ୍ଚୟୋ ଆଧିପତେୟ୍ୟପଚ୍ଚୟତାୟ ମନସିକାରୋ। ହେତୁପଚ୍ଚୟତାୟ ପଚ୍ଚୟୋ। ସଦ୍ଧାୟ ଲୋକିକା ପଞ୍ଞା ହେତୁପଚ୍ଚୟତାୟ ପଚ୍ଚୟୋ। ୟୋନିସୋ ଚ ମନସିକାରୋ ପଚ୍ଚୟୋ। ସୀଲସ୍ସ ପତିରୂପଦେସୱାସୋ ପଚ୍ଚୟୋ। ଅତ୍ତସମ୍ମାପଣିଧାନଞ୍ଚ ହେତୁ। ଚାଗସ୍ସ ଅଲୋଭୋ ହେତୁ। ଅୱିପ୍ପଟିସାରୋ ଚ ହେତୁପଚ୍ଚୟୋ। ପଞ୍ଞା ପରତୋ ଚ ଘୋସୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଞ୍ଚ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ ହେତୁପଚ୍ଚୟୋ ଚ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ସମାରୋପନୋ? ୟଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ପରିଭାୱିତନ୍ତି ଚେତସିକାପି। ଏତ୍ଥ ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ପରିଭାୱିତା ଭଦ୍ଦିକା ତେ ଭତି ଭୱିସ୍ସତି, ଭଦ୍ଦିକା ଉପପତ୍ତିକୋ ଅଭିସମ୍ପରାୟୋ। ଇତି ୟେ କେଚି ମନୁସ୍ସକା ଉପଭୋଗପରିଭୋଗା ସବ୍ବେ ଭଦ୍ଦିକା ଭତିୟେୱ, ଅୟଂ ସମାରୋପନୋ।

୮୯ . ଉଦ୍ଧଂ ଅଧୋ ସବ୍ବଧି ୱୀତରାଗୋତି ଗାଥା [ପସ୍ସ ଉଦା॰ ୬୧ ଉଦାନେ] । ତତ୍ଥ କିଂ ଉଦ୍ଧଂ ନାମ? ୟଂ ଇତୋ ଉଦ୍ଧଂ ଭୱିସ୍ସତି ଅନାଗାମୀ, ଇଦଂ ଉଦ୍ଧଂ। ଅଧୋ ନାମ ୟମତିକ୍କନ୍ତମତୀତଂ, ଇଦମୱୋଚ ଅପଦାନତନ୍ତି ଉଦ୍ଧଂ। ତତ୍ଥ ଅତୀତେନ ସସ୍ସତଦିଟ୍ଠି ପୁବ୍ବନ୍ତାକପ୍ପିକାନଂ ଅପରନ୍ତଦିଟ୍ଠି କେସଞ୍ଚି, ଉଚ୍ଛେଦଦିଟ୍ଠିଂ ୟଂ [ଉଚ୍ଛେଦଦିଟ୍ଠିୟଂ (କ॰)] ୱୁତ୍ତକପ୍ପିକାନଂ ଇମା ଚେୱ ଦିଟ୍ଠିୟୋ ଉଚ୍ଛେଦଦିଟ୍ଠି ଚ ସସ୍ସତଦିଟ୍ଠି ଚ। ତତ୍ଥାୟଂ ସସ୍ସତଦିଟ୍ଠି ଇମାନି ପନ୍ନରସ ପଦାନି ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ସସ୍ସତଂ ଭଜନ୍ତି। ରୂପୱନ୍ତଂ ମେ ଅତ୍ତା, ଅତ୍ତନି ମେ ରୂପଂ, ରୂପଂ ମେ ଅତ୍ତାତି ୟଦୁଚ୍ଚତେ ପଞ୍ଞଂ ପରିଦହନ୍ତି। ୟା ଉଚ୍ଛେଦଦିଟ୍ଠି ସା ପଞ୍ଚସତାନି ଉଚ୍ଛେଦଂ ଭଜନ୍ତି। ତେ ‘‘ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀର’’ନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତି, ରୂପଂ ମେ ଅତ୍ତାତି ତଥାରୂପା ଚତୁବ୍ବିଧା ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ଉଚ୍ଛେଦେନ ଚ ସସ୍ସତେନ ଚ। ଏୱଂ ପଞ୍ଚସୁ ଖନ୍ଧେସୁ ୱୀସତିୱତ୍ଥୁକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ପନ୍ନରସ ପଦାନି ପୁବ୍ବନ୍ତଂ ଭଜନ୍ତି। ସସ୍ସତଦିଟ୍ଠିୟା ପଞ୍ଚ ପଦାନି ଅପରନ୍ତଂ ଭଜନ୍ତି ଉଚ୍ଛେଦଦିଟ୍ଠିୟା। ତତ୍ଥ ‘‘ଅୟମହମସ୍ମୀ’’ତି ପସ୍ସନ୍ତା ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି, ସୋ ଉଚ୍ଛେଦୱାଦୀ ରୂପୱନ୍ତଞ୍ଚ ଅତ୍ତାନଂ, ଅତ୍ତନି ଚ ରୂପଂ, ରୂପସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାତି ସୋ ପସ୍ସତି ଚାତି ଇତି ଉଚ୍ଛେଦଦିଟ୍ଠି ଚ, ଅତ୍ତତୋ ପଟିସ୍ସରତି ସସ୍ସତଦିଟ୍ଠି ପୁବ୍ବନ୍ତତୋ ଚ ପଟିସ୍ସରତି। ‘‘ଅୟମହମସ୍ମୀ’’ତି ନ ସମନୁପସ୍ସତି। ତସ୍ସ ଦିଟ୍ଠାସୱା ପହାନଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ୟୋ ତୀସୁ ଅଦ୍ଧାସୁ ପୁବ୍ବନ୍ତେ ଚ ଅପରନ୍ତେ ଚ ତେନ ତେନ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠାନେନ ଉଦ୍ଧଂ ଅଧୋ ସବ୍ବଧି ୱୀତରାଗୋ ‘‘ଅହମସ୍ମୀ’’ତି ନ ଅନୁପସ୍ସତୀତି ଇମିନା ଦ୍ୱାରେନ ଇମିନା ପୟୋଗେନ ଇମିନା ଉପାୟେନ ଇଦଂ ଦସ୍ସନଭୂମି ଚ ସୋତାପତ୍ତିଫଲଞ୍ଚ ସୋ ଅରିୟୋ ପୟୋଗୋ ଅନଭାୱଂଗତେନ ସଂସାରେନ ଅପୁନବ୍ଭୱାତି ୟୋ କୋଚି ଅରିୟୋ ପୟୋଗୋ ପୁନବ୍ଭୱାୟ ମୁଦୂନି ୱା ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ମଜ୍ଝାନି ଅଧିମତ୍ତାନି ୱା ସବ୍ବଂ ଅପୁନବ୍ଭୱପ୍ପହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। ଅହନ୍ତି ଦିଟ୍ଠୋଘୋ କାମୋଘୋ ଭୱୋଘୋ ଅୱିଜ୍ଜୋଘୋ ଚ ଓଧିସୋ। ତତ୍ଥ ଦେସନାହାରେନ ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ପଞ୍ଚହି ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି ସୋତାପତ୍ତିଫଲେନ ଚ ଦ୍ୱେ ସଚ୍ଚାନି ମଗ୍ଗୋ ଚ ନିରୋଧୋ ଚ। ସକ୍କାୟସମୁଦୟେନ ଦ୍ୱେ ସଚ୍ଚାନି ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ସମୁଦୟୋ ଚ, ଅୟଂ ଦେସନା ହାରୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ୱିଚୟୋ? ‘‘ଅୟମହମସ୍ମୀ’’ତି ଅସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ତୀଣି ଦସ୍ସନପ୍ପହାତବ୍ବାନି ସଂୟୋଜନାନି ପଜହତି। ଅୟଂ ୱିଚୟୋ।

ତତ୍ଥ କତମା ୟୁତ୍ତି? ତିୱିଧା ପୁଗ୍ଗଲା କୋଚି ଉଗ୍ଘଟିତଞ୍ଞୂ କୋଚି ୱିପଞ୍ଚିତଞ୍ଞୂ କୋଚି ନେୟ୍ୟୋ। ଉଗ୍ଘଟିତଞ୍ଞୂ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟୋ ଚ ତତୋ ୱିପଞ୍ଚିତଞ୍ଞୂ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟୋ ତତୋ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ନେୟ୍ୟୋ। ତତ୍ଥ ଉଗ୍ଘଟିତଞ୍ଞୂ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟତାୟ ଦସ୍ସନଭୂମିମାଗମ୍ମ ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ ପାପୁଣାତି, ଏକବୀଜକୋ ଭୱତି। ଅୟଂ ପଠମୋ ସୋତାପନ୍ନୋ। ୱିପଞ୍ଚିତଞ୍ଞୂ ମୁଦୂହି ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି ଦସ୍ସନଭୂମିମାଗମ୍ମ ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ ପାପୁଣାତି, କୋଲଂକୋଲୋ ଚ ହୋତି। ଅୟଂ ଦୁତିୟୋ ସୋତାପନ୍ନୋ। ତତ୍ଥ ନେୟ୍ୟୋ ଦସ୍ସନଭୂମିମାଗମ୍ମ ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ ପାପୁଣାତି, ସତ୍ତକ୍ଖତ୍ତୁପରମୋ ଚ ଭୱତି। ଅୟଂ ତତିୟୋ ସୋତାପନ୍ନୋ।

ଅତ୍ଥି ଏସା ୟୁତ୍ତି ମୁଦୁମଜ୍ଝାଧିମତ୍ତେହି ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି ମୁଦୁମଜ୍ଝାଧିମତ୍ତଂ ଭୂମିଂ ସଚ୍ଛିକରେୟ୍ୟ ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିପ୍ପହାନେନ ୱା ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ପଜହତି। ଅୟଂ ୟୁତ୍ତି।

ତତ୍ଥ କତମୋ ପଦଟ୍ଠାନୋ? ତତ୍ଥ ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ସବ୍ବମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିୟା ପଦଟ୍ଠାନଂ। ସକ୍କାୟୋ ନାମରୂପସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ନାମରୂପଂ ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିୟା ପଦଟ୍ଠାନଂ। ପଞ୍ଚ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ରୂପୀନି ରୂପରାଗସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ସଳାୟତନଂ ଅହଂକାରସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ତତ୍ଥ କତମୋ ଲକ୍ଖଣୋ? ଦ୍ୱୀସୁ ଦିଟ୍ଠୀସୁ ପହୀନାସୁ ତତ୍ଥ ଏକା ଦିଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ପହାନଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ଉଦ୍ଧଂ ଚ ଅଧୋ ଚ ୱୀତରାଗୋ ସବ୍ବରଜନୀୟେସୁ ୱୀତରାଗୋ ହୋତି। ତଜ୍ଜା ପରଭୂମିୟଂ, ଇଦଂ ପଚ୍ଚୟନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପସ୍ସତି। ସୋ ସବ୍ବପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦଂ ଆମସତି। ଅୟଂ ଲକ୍ଖଣୋ ହାରୋ।

୯୦ . ତତ୍ଥ କତମୋ ଚତୁବ୍ୟୂହୋ ହାରୋ? ଇମମ୍ହି ସୁତ୍ତେ ଭଗୱତୋ କୋ ଅଧିପ୍ପାୟୋ? ୟେ ସତ୍ତା ୟେ ନାଭିରମିସ୍ସନ୍ତି, ତେ ଦିଟ୍ଠିପ୍ପହାନାୟ ୱାୟମିସ୍ସନ୍ତି। ଅୟମେତ୍ଥ ଭଗୱତୋ ଅଧିପ୍ପାୟୋ। ଅୟଂ ଚତୁବ୍ୟୂହୋ ହାରୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଆୱଟ୍ଟୋ ହାରୋ? ୟାନିମାନି ମୁଦୂନି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ତାନି ଓରମ୍ଭାଗିୟାନି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି। ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ସମୂହନନ୍ତି ଅଭିଜ୍ଝାବ୍ୟାପାଦୋ ଚ ଭାୱନାକାରେନ ସେକ୍ଖାୟ ୱିମୁତ୍ତିୟା ବଲଂ ସଦ୍ଧା, ଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟାନି ଦିଟ୍ଠିୱସେନ ବଲଂ ସଦ୍ଧା, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଆରଭିତତ୍ତା ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଗ୍ଗହିତତ୍ତା ଅଚ୍ଚନ୍ତଂ ନିଟ୍ଠଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତତ୍ଥ ୟାନି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି, ଅୟଂ ମଗ୍ଗୋ ସଂକିଲେସପ୍ପହାନଂ। ଅୟଂ ନିରୋଧୋ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମୋ, ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ଅୟଂ ଆୱଟ୍ଟୋ ହାରୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ୱିଭତ୍ତି ହାରୋ? ‘‘ଅୟମହମସ୍ମୀ’’ତି ୟୋ ସମନୁପସ୍ସତି, ସୋ ଚ ଖୋ ଅଧିମତ୍ତେନ ଲୋକିକା ୟଂ ଭୂମିୟଂ ନ ତୁ ଅରିୟେନ ପୟୋଗେନ ସୋ ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ପଜହତି। ୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ତଜ୍ଜାୟ ଭୂମିୟା ଅଧିମତ୍ତାୟ। ତତ୍ଥ ତଜ୍ଜାୟ ଭୂମିୟଂ ପଞ୍ଚହି ଆକାରେହି ଅଧିମତ୍ତତଂ ପଟିଲଭତି ସୀଲେନ ୱତେନ ବାହୁସ୍ସଚ୍ଚେନ ସମାଧିନା ନେକ୍ଖମ୍ମସୁଖେନ। ତତ୍ଥ ଅପ୍ପତ୍ତେ ପତ୍ତସଞ୍ଞୀ ଅଧିମାନଂ ଗଣ୍ହାତି। ଏତସ୍ମିଂୟେୱ ୱତ୍ଥୁପ୍ପତ୍ତିୟଂ ଭଗୱା ଇଦଂ ସୁତ୍ତଂ ଭାସତି। ସୀଲୱା ୱତମତ୍ତେନାତି। ତତ୍ଥ ୟୋ ଅପ୍ପତ୍ତେ ପତ୍ତସଞ୍ଞୀ ତସ୍ସ ୟୋ ସମାଧି, ସୋ ସାମିସୋ କାପୁରିସସେୱିତୋ ପନ ସୋ କାପୁରିସା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ପୁଥୁଜ୍ଜନା। ଆମିସଂ ୟଞ୍ଚ ଅରିୟମଗ୍ଗମାଗମ୍ମ ଲୋକିକା ଅନରିୟଂ ତେନ ସମାଧି ହୋତି ଅନରିୟୋ କାପୁରିସସେୱିତୋ। ୟୋ ପନ ଅରିୟାକାରେନ ୟଥାଭୂତଂ ନ ଜାନାତି ନ ପସ୍ସତି [ଜାନାତି ପସ୍ସତି (ପୀ॰)] , ସୋ ଅଧିଗମନଂ ପଜହତି ୟୋ ଅରିୟେନ ସମାଧିନା ଅକାପୁରିସସେୱିତେନ ନିରାମିସେନ ନୀୟତି, ତତ୍ଥ ଅକାପୁରିସା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଅରିୟପୁଗ୍ଗଲା। ୟୋ ତେହି ସେୱିତୋ ସମାଧି, ସୋ ଅକାପୁରିସସେୱିତୋ। ତସ୍ମା ଏକଂ ୱିଭଜ୍ଜବ୍ୟାକରଣୀୟଂ ‘‘ଅୟମହମସ୍ମୀ’’ତି ଅସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ତଥା ପାତେତି।

ତତ୍ଥ କତମା ପରିୱତ୍ତନା? ଇମାୟ ଦସ୍ସନଭୂମିୟା କିଲେସା ପହାତବ୍ବା, ତେହି ପହୀୟନ୍ତି ଅନିଦ୍ଦିଟ୍ଠାପି ଭଗୱତା ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବା ୟୋ।

ତତ୍ଥ କତମଂ ୱେୱଚନଂ? ୟା ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିୟା ଅତ୍ତଦିଟ୍ଠିୟା। ଅୟଂ ଭୂମି। ୟେ କିଲେସା ପହାତବ୍ବା। ତେ ଅପ୍ପହୀୟନ୍ତି ଅନିଦ୍ଦିଟ୍ଠାପି ଭଗୱତା ସସ୍ସତଦିଟ୍ଠି ଚ ଉଚ୍ଛେଦଦିଟ୍ଠି ଚ, ସା ପରିୟନ୍ତଦିଟ୍ଠି ଚ। ୟା ଅପରିୟନ୍ତଦିଟ୍ଠି ଚ, ସା ସସ୍ସତଦିଟ୍ଠି ଚ। ୟା ଉଚ୍ଛେଦଦିଟ୍ଠି, ସା ନତ୍ଥିକା ଦିଟ୍ଠି। ୟା ସସ୍ସତଦିଟ୍ଠି, ସା ଅକିରିୟଦିଟ୍ଠି। ଇଦଂ ୱେୱଚନଂ।

ତତ୍ଥ କତମା ପଞ୍ଞତ୍ତି? ତଣ୍ହା ସଂୟୋଜନପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତା। ମଗ୍ଗୋ ପଟିଲାଭପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତୋ। ଇନ୍ଦ୍ରିୟା ପଟିଲାଭପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତାତି। ତତ୍ଥ କତମୋ ଓତରଣୋ? ସକ୍କାୟୋ ଦୁକ୍ଖଂ ଦସ୍ସନପ୍ପହାତବ୍ବୋ। ସମୁଦୟୋ ମଗ୍ଗୋ। ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ତାନି ଚ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠାନି ଖନ୍ଧଧାତୁଆୟତନେସୁ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ସୋଧନୋ ହାରୋ? ୟଞ୍ହି ଆରବ୍ଭ ଭଗୱତା ଇଦଂ ସୁତ୍ତଂ ଭାସିତଂ, ସୋ ଆରବ୍ଭ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ। ତତ୍ଥ କତମୋ ପରିକ୍ଖାରୋ? ନାମରୂପସ୍ସ ହେତୁପଚ୍ଚୟୋପି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହେତୁ ବୀଜଂ। ତେନ ଅୱିଜ୍ଜା ଚ ସଙ୍ଖାରା ଚ ପଚ୍ଚୟୋ। ନିୱତ୍ତିନୟୋ ନ ଅପରୋ ପରିୟାୟୋ ସବ୍ବଭୱୋ, ୟେ ଚ ସବ୍ବଭୱସ୍ସ ହେତୁ ପରଭଣ୍ଡପଚ୍ଚୟୋ ଇତି ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ପରତୋ ଚ ଘୋସୋ ୟୋନିସୋ ଚ ମନସିକାରୋ ପଚ୍ଚୟୋ । ୟା ପଞ୍ଞା ଉପ୍ପାଦେତି, ଏସା ହେତୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ଭୱତି, ୟା ସମ୍ମାସମାଧି [ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି (ପୀ॰)] , ଅୟଂ ପରିକ୍ଖାରୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ସମାରୋପନୋ? ‘‘ଅୟମହମସ୍ମୀ’’ତି ଅସମନୁପସ୍ସୀ ଦୁକ୍ଖତୋ ରୋଗତୋ…ପେ॰… ପନ୍ନରସ ପଦାନି। ସୀଲାନି ଭଗୱା କିମତ୍ଥିୟାନି କିମାନିସଂସାନି। ସୀଲାନି, ଆନନ୍ଦ, ଅୱିପ୍ପଟିସାରତ୍ଥାନି ୟାୱ ୱିମୁତ୍ତି। ତତ୍ଥ ଦୁୱିଧୋ ଅତ୍ଥୋ – ପୁରିସତ୍ଥୋ ଚ ୱଚନତ୍ଥୋ ଚ।

୯୧ . ତତ୍ଥ କତମୋ ପୁରିସତ୍ଥୋ? ୟାୟଂ ନ ପଚ୍ଛାନୁତାପିତା ଅୟଂ ଅୱିପ୍ପଟିସାରୋ, ଅୟଂ ପୁରିସତ୍ଥୋ। ୟଥା କୋଚି ବ୍ରୂହୟତି ଇମତ୍ଥମାସେୱତି ସୋ ଭଣେୟ୍ୟ, କିଞ୍ଚି ମମେତ୍ଥ ଅଧୀନଂ ତସ୍ସତ୍ଥାୟ ଇଦଂ କିରିୟଂ ଆରଭାମୀତି। ଅୟଂ ପୁରିସତ୍ଥୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ୱଚନତ୍ଥୋ? ସୀଲାନି କାୟିକଂ ୱା ୱାଚସିକଂ ୱା ସୁଚରିତଂ ଅୱିପ୍ପଟିସାରୋତି। ତତ୍ଥ ସୀଲସ୍ସ ୱତସ୍ସ ଚ ଭାସୋୟେୱ। ଅନଞ୍ଞା ସୁଗତକମ୍ମତା ସୁଚରିତଂ ଅୟଂ ଅୱିପ୍ପଟିସାରୋ। ଏୱଂ ୟାୱ ୱିମୁତ୍ତୀତି ଏକମେକସ୍ମିଂ ପଦେ ଦ୍ୱେ ଅତ୍ଥା – ପୁରିସତ୍ଥୋ ଚ ୱଚନତ୍ଥୋ ଚ, ୟଥା ଇମମ୍ହି ସୁତ୍ତେ ଏୱଂ ସବ୍ବେସୁ ସୁତ୍ତେସୁ ଦ୍ୱେ ଦ୍ୱେ ଅତ୍ଥା। ଅୟଂ ହି ପରମତ୍ଥୋ ଉତ୍ତମତ୍ଥୋ ଚ। ୟଂ ନିବ୍ବାନସଚ୍ଛିକଂ ନିସ୍ସାୟ ୟଂ ସକଂ ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ଭୱତି, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି କତସ୍ସ [ସତସ୍ସ (କ॰)] କତ୍ଥୋତି। ଅୟଂ ପୁନ ୱେୱଚନଂ ସମ୍ପଜାନାତି। ଇମିନା ନିୟୁତ୍ତତ୍ଥମଭିଲବ୍ଭନ୍ତି ୱଚନତ୍ଥୋ। ତତ୍ଥ ୟଂ ଅତ୍ଥଂ ସାୱକୋ ଅଭିକଙ୍ଖତି। ତସ୍ସ ୟୋ ପଟିଲାଭୋ, ଅୟଂ ପୁରିସତ୍ଥୋ। ୟଂ ୟଂ ଭଗୱା ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି, ତସ୍ସ ତସ୍ସ ଧମ୍ମସ୍ସ ୟା ଅତ୍ଥୱିଞ୍ଞତ୍ତି। ଅୟଂ ଅତ୍ଥୋ, ତତ୍ଥ ସୀଲାନଂ ଅୱିପ୍ପଟିସାରୋ ଅତ୍ଥୋପି ଆନିସଂସୋପି। ଏସୋ ଚ ଆନିସଂସୋ ୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ନ ଗଚ୍ଛତି। ୟଥା ତଂ ଭଗୱତା ଏସାନିସଂସୋ ଧମ୍ମେ ସୁଚିଣ୍ଣେ ନ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି ଧମ୍ମଚାରୀ, ଅୟଂ ଅତ୍ଥୋ।

ୟଂ ପୁରିସୋ ଭାୱନାଭୂମିୟଂ ସୀଲାନି ଆରବ୍ଭ ସୀଲେନ ସଂୟୁତ୍ତୋ ହୋତି ଏୱଂ ୟାୱ ୱିମୁତ୍ତି ତଥା ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧୋ। ତତ୍ଥ ୟୋ ଚ ଅୱିପ୍ପଟିସାରୋ ଅନୁସୟୱସେନ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ, ତଞ୍ଚ ସୀଲଂ ଅୟଂ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧୋ। ପାମୋଜ୍ଜପୀତିପସ୍ସଦ୍ଧୀତି ଚ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟେନ, ଅୟଂ ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧୋ। ୟଂ ସମାହିତୋ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଅୟଂ ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧୋ। ଇମେ ତୟୋ ଖନ୍ଧା ସୀଲଂ ସମାଧି ପଞ୍ଞା ଚ ତଥା ସୀଲଂ ପରିପୂରେତି ୟଂ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତେନ କାରଣେନ ସୋ ସୀଲଂ ପରିପୂରେତି, ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ ଅକୁସଲସ୍ସ ଅନୁପ୍ପାଦାୟ ୱାୟମତି, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ ପହାନାୟ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ କୁସଲସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ କୁସଲସ୍ସ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ଇତି ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠଂ। ତତ୍ଥ ୟୋ ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧୋ , ଇଦଂ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ତଂ ଚତୂସୁ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେସୁ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ତଥା ୟୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ ଅକୁସଲସ୍ସ ଅନୁପ୍ପାଦାୟ ୱାୟମତି, ଇଦଂ ପଠମଂ ସମ୍ମପ୍ପଧାନଂ। ୟଂ ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ, ଇଦଂ ଦୁତିୟଂ। ଚତ୍ତାରି ସମ୍ମପ୍ପଧାନାନି ଚତୂସୁ ଝାନେସୁ ପସ୍ସିତବ୍ବାନି। ତଥା ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧେନ ନେକ୍ଖମ୍ମଧାତୁ ଚ ଅଧିକା [ଆଦିକା (ପୀ॰)] , ତୟୋ ଚ ୱିତକ୍କା ନେକ୍ଖମ୍ମୱିତକ୍କୋ ଅବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୋ ଅୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ ଚ। ସାଧାରଣଭୂତା। ୟା ପିୟାୟମାନସ୍ସ ପାମୋଜ୍ଜେନ ଇଦଂ କାୟିକଂ ସୁଖଂ ଆନିତଂ ଅନିୟମୀତିପେମେନ, ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ୟୋ ତତ୍ଥ ଅୱିକ୍ଖେପୋ, ଅୟଂ ସମାଧି। ଇଦଂ ପଞ୍ଚଙ୍ଗିକଂ ପଠମଂ ଝାନଂ। ୟା ଚେତସିକା ପସ୍ସଦ୍ଧି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିରୋଧନଂ, ୟୋ କିଲେସୋ ଚ ପରିଦାହୋ, ସୋ ପଠମେ ଝାନେ ନିରୁଦ୍ଧୋ। ତଥା ୟା ଚ କିଲେସପସ୍ସଦ୍ଧି ୟା ଚ ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ପସ୍ସଦ୍ଧି, ଉଭୟେପି ଏତେ ଧମ୍ମେ ପସ୍ସଦ୍ଧାୟଂ। ତତ୍ଥ କାୟସ୍ସ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଚ ସୁଖଂ ସୁଖାୟନା, ଇଦଂ ପୀତିସୁଖିନୋ ପସ୍ସଦ୍ଧି। ୟୋପି ଏକୋଦିଭାୱୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ, ତେନ ଏକୋଦିଭାୱେନ ୟଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ, ଇଦଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଙ୍ଗଂ। ଇତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଞ୍ଚ ସମ୍ପସାଦୋ ଚେତସୋ ଚ ଏକୋଦିଭାୱୋ ପୀତି ଚ ସୁଖଞ୍ଚ, ଇଦଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଚତୁରଙ୍ଗିକଂ। ୟୋ ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱେଦେତି, ତେନ ଅଧିମତ୍ତେନ ସୁଖେନ ଫରିତ୍ୱା ସୁଖଂ ଚେତସିକଂ ୟଂ, ସୋ ପୀତିୱୀତରାଗୋ ଏୱଂ ତସ୍ସ ପୀତିୱୀତରାଗତାୟ ଉପେକ୍ଖଂ ପଟିଲଭତି। ସୋ ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖଂ ପଟିଲଭତି। ସୁଖଞ୍ଚ ପଟିସଂୱେଦେତି। ସତି ଚ ସମ୍ମା ପଞ୍ଞାୟ ପଟିଲଭତି। ସଚେ ସତି ଏକଗ୍ଗତା ଇଦଂ ପଞ୍ଚଙ୍ଗିକଂ ତତିୟଂ ଝାନଂ। ୟଂ ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି, ଅୟଂ ଏକଗ୍ଗତାୟ ପରାୱିଧାନଭାଗିୟା, ପଠମେ ଝାନେ ଅତ୍ଥି ଚିତ୍ତେକଗ୍ଗତା ନୋ ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ୱେଦନା ସବ୍ବଂ ପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି। ୟଥା ଚତୁତ୍ଥେ ଝାନେ, ତଥା ୟା ଉପେକ୍ଖା ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞଂ ଚିତ୍ତେକଗ୍ଗତା ଚ, ଇଦଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ।

୯୨ . ୟଥା ସମାଧି ଦସ୍ସୟିତବ୍ବଂ, ତଥା ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତଂ ଚତୂସୁ ଅରିୟସଚ୍ଚେସୁ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ। ୟଂ ସମାହିତୋ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ସା ପଜାନନା ଚତୁବ୍ବିଧା ଅସୁଭତୋ ଦୁକ୍ଖତୋ ଅନତ୍ତତୋ ଚ, ୟଦାରମ୍ମଣଂ ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ, ୟଂ ପଜାନନ୍ତୋ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି ୱିମୁଚ୍ଚତି ତଥା ୟଂ କାମାସୱସ୍ସ ପହାନଂ ଭୱାସୱସ୍ସ ଦିଟ୍ଠାସୱସ୍ସ ଅୱିଜ୍ଜାସୱସ୍ସ, ଅୟଂ ନିରୋଧୋ ଅପ୍ପହୀନଭୂମିୟଂ ଆସୱସମୁଦୟୋ। ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ୟଥା ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ। ୟଥାୟଂ ସମାହିତୋ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଅୟଂ ଦସ୍ସନଭୂମି। ସୋତାପତ୍ତିଫଲଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତୋ ନିବ୍ବିନ୍ଦତୀତି, ଇଦଂ ତନୁକଞ୍ଚ। କାମରାଗବ୍ୟାପାଦଂ ସକଦାଗାମିଫଲଞ୍ଚ ୟଂ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି ୱିରଜ୍ଜତି, ଅୟଂ ପଠମଜ୍ଝାନଭାୱନାଭୂମି ଚ ରାଗୱିରାଗା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଅନାଗାମିଫଲଞ୍ଚ। ୟଂ ୱିମୁତ୍ତି ୱିମୁଚ୍ଚତି, ଅୟଂ ଅୱିଜ୍ଜାୱିରାଗା ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତି ଅରହତ୍ତଞ୍ଚ। ଇମେ ଅୱିପ୍ପଟିସାରା ଚ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଞ୍ଚ ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ଅୱିପ୍ପଟିସାରା ତଞ୍ଚ ଉପରି ୟାୱ ସମାଧି, ଏୱଂ ତେ ଚତ୍ତାରି ଝାନାନି ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଞ୍ଚ ୟଂ ସମାହିତୋ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ସୀଲପାରିପୂରିମୁପାଦାୟ ଚାଗସଂହିତେନ ଚ ନିବ୍ବେଧିକାନଞ୍ଚ ନିମିତ୍ତାନଂ ଅନାୱିଲମନା, ଇଦଂ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା। ୟଂ ପୁନ ଇମାୟ ଧମ୍ମଦେସନାୟ ତୀସୁ ଠାନେସୁ ଦିଟ୍ଠୋଗମନକିନ୍ଦ୍ରିୟଂ କିଲେସପହାନେନ ଚ ସେକ୍ଖସୀଲଂ, ଇଦଂ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ଚତ୍ତାରି ଚ ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗାନି ଫଲାନି। ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସୋପନିୟାହାରୀନି ସବ୍ବସୁତ୍ତେସୁ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବାନି। ୟଂ ଝାନଂ ପଟିଲଭନଂ ୱୀରିୟଗହିତଂୟେୱ ଞାଣଂ ପଟିସ୍ସରତୋ, ଅୟଂ ସୁତମୟୀ ପଞ୍ଞା। ୟୋ ସମାଧି ପୁବ୍ବାପରନିମିତ୍ତାଭାସୋ ଅନୋମଗତିତାୟ ୟଥାକାମୋ, ଅୟଂ ଚିନ୍ତାମୟୀ ପଞ୍ଞା, ୟଂ ତଥାସମାହିତୋ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଅୟଂ ଭାୱନାମୟୀ ପଞ୍ଞା। ଅୟଂ ସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ।

ଇମଂ ସୁତ୍ତଂ ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟଂ ବୁଜ୍ଝକାରଧିକଂ ବୁଜ୍ଝିତବ୍ବଂ। ୟେହି ଅଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତଂ ତଂ ବୁଜ୍ଝିସ୍ସନ୍ତି ତସ୍ସ ଅଙ୍ଗାନି ବୁଜ୍ଝିସ୍ସନ୍ତି, ତେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ତଥା ଆଦିତୋ ୟାୱ ସୀଲଂ ୱତଂ ଚେତନା କରଣୀୟା, କିସ୍ସ ସୀଲାନି ପାରିପୂରେତି। ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ ଅକୁସଲସ୍ସ ଅନୁପ୍ପାଦାୟ ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ ଅକୁସଲସ୍ସ ପହାନାୟ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ କୁସଲସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ କୁସଲସ୍ସ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ, ଇଦଂ ୱୀରିୟଂ ତସ୍ସ ତସ୍ସ ବୁଜ୍ଝିତସ୍ସ ଅଙ୍ଗନ୍ତି। ଅୟଂ ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ। ଇମିନା ୱୀରିୟେନ ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମା ଆଦିତୋ ଅୱିପ୍ପଟିସାରୋ ପାମୋଜ୍ଜଞ୍ଚ ୟା ପୁନ ପୀତି ଅୱିପ୍ପଟିସାରପଚ୍ଚୟା ପାମୋଜ୍ଜପଚ୍ଚୟା, ଅୟଂ ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ। ୟଂ ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋ ପସ୍ସମ୍ଭତି। ଅୟଂ ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ। ତେନ କାୟିକସୁଖମାନିତଂ ୟଂ ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି, ଅୟଂ ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ। ୟଂ ସମାହିତୋ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଅୟଂ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ। ୟା ସୀଲମୁପାଦାୟ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଉପାଦାୟାନୁଲୋମତା ନିମିତ୍ତାୟନା ପୀତିଭାଗିୟାନଞ୍ଚ ୱିସେସଭାଗିୟାନଞ୍ଚ ଅପିଲାପନତା ସହଗତା ହୋତି ଅନୱମଗ୍ଗୋ, ଅୟଂ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ। ୟଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଅଚ୍ଚାରଦ୍ଧୱୀରିୟଂ କରୋତି। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଭୂମୀତି କତା ଅଭିପତ୍ଥିତଂ ପେସେତି। କୋସଜ୍ଜଭୂମୀତି ଗରହିତୋ ରହିତେହି ଅଙ୍ଗେହି ବୁଜ୍ଝତି ୟଂ ଚକ୍ଖୁସମଥପଥଂ, ସା ଉପେକ୍ଖାତି। ତେନ ସା ଉପେକ୍ଖା ତସ୍ସ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଅଙ୍ଗନ୍ତି କରିତ୍ୱା ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋତି ୱୁଚ୍ଚତେ। ଏସୋ ସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ।

୯୩ . ତତ୍ଥ କତମା ଦେସନା? ଅସ୍ମିଂ ସୁତ୍ତେ ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ଦେସିତାନି। ତତ୍ଥ କତମୋ ୱିଚୟୋ? ସୀଲୱତୋ ଅୱିପ୍ପଟିସାରୋ ୟାୱ ୱିମୁତ୍ତି ଇମିସ୍ସାୟ ପୁଚ୍ଛାୟ ମିନିକିମତ୍ଥସ୍ସମୀତି ଦ୍ୱେ ପଦାନି ପୁଚ୍ଛା ଦ୍ୱେ ପଦାନି ୱିସଜ୍ଜନାନି ଦ୍ୱୀହି ପଦେହି ଦ୍ୱେ ଅଭିଞ୍ଞଂ ଦ୍ୱୀହି ଚେୱ ପଦେହି ୱିସଜ୍ଜନା କିଂ ପୁଚ୍ଛତି ନିବ୍ବାଧିକଂ କାୟଭୂମିଂ କମ୍ମସ୍ସ ତଥା ହି ପତିଟ୍ଠା ଚ ଅସେକ୍ଖେ ଧମ୍ମେ ଉପ୍ପାଦେତି। ତତ୍ଥ କତମା ୟୁତ୍ତି? ସୀଲୱତୋ ଅୱିପ୍ପଟିସାରୋ ଭୱତି କିଂ ନିଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ଚ ୱିରାଗୋ ଅତ୍ଥି ଏସା ୟୁତ୍ତି। ତତ୍ଥ କତମଂ ପଦଟ୍ଠାନଂ? ୱୀରିୟଂ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ସମାଧି ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ପଞ୍ଞା ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ୱୀରିୟଂ ଅଦୋସସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ସମାଧି ଅଲୋଭସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ପଞ୍ଞା ଅମୋହସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତିଣ୍ଣଂ ମଗ୍ଗଙ୍ଗାନଂ ପଦଟ୍ଠାନଂ, ସମ୍ମାୱାଚାୟ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତସ୍ସ ସମ୍ମାଆଜୀୱସ୍ସ। ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତିଣ୍ଣଂ ମଗ୍ଗଙ୍ଗାନଂ ପଦଟ୍ଠାନଂ, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପସ୍ସ ସମ୍ମାୱାଚାୟ ସମ୍ମାସମାଧିନୋ। ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ମଗ୍ଗଙ୍ଗାନଂ ପଦଟ୍ଠାନଂ, ସମ୍ମାସତିୟା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା ଚ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଲକ୍ଖଣୋ? ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧେ ୱୁତ୍ତେ ସବ୍ବେ ତୟୋ ଖନ୍ଧା ୱୁତ୍ତା ଭୱନ୍ତି, ସୀଲମେୱ ହି ସେଲୋପମତା ୟଥା ସେଲୋ ସବ୍ବପଚ୍ଚତ୍ଥିକେହି ଅକରଣୀୟୋ ଏୱଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ସବ୍ବକିଲେସେହି ନ କମ୍ପତୀତି, ଅୟଂ ଅମୋହୋ। ୱିରତ୍ତଂ [ପସ୍ସ ଉଦା॰ ୩୪ ଉଦାନପାଳିୟଂ] ରଜନୀୟେସୂତି ଅୟଂ ଅଲୋଭୋ। କୋପନେୟ୍ୟେ ନ କୁପ୍ପତୀତି ଅୟଂ ଅଦୋସୋ। ତତ୍ଥ ପଞ୍ଞା ଅମୋହୋ କୁସଲମୂଲଂ, ଅଲୋଭୋ ଅଲୋଭୋୟେୱ, ଅଦୋସୋ ଅଦୋସୋୟେୱ। ଇମେହି ତୀହି କୁସଲମୂଲେହି ସେକ୍ଖଭୂମିୟଂ ଠିତୋ ଅସେକ୍ଖମଗ୍ଗଂ ଉପ୍ପାଦେତି। ସେକ୍ଖଭୂମି ସମ୍ପତ୍ତିକମ୍ମଧମ୍ମେ ଉପ୍ପାଦେତି, ସା ଚ ସମ୍ମାୱିମୁତ୍ତି, ୟଞ୍ଚ ୱିମୁତ୍ତିରସଞାଣଦସ୍ସନଂ ଇମେ ଦସ ଅସେକ୍ଖାନଂ ଅରହତ୍ତଂ ଧମ୍ମା। ତତ୍ଥ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକେନ ମଗ୍ଗେନ ଚତୁବ୍ବିଧା ଭାୱନାପି ଲବ୍ଭତି। ସୀଲଭାୱନା କାୟଭାୱନା ଚିତ୍ତଭାୱନା ପଞ୍ଞାଭାୱନା ଚ। ତତ୍ଥ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତେନ ସମ୍ମାଆଜୀୱେନ ଚ କାୟୋ ଭାୱିତୋ। ସମ୍ମାୱାଚାୟ ସମ୍ମାୱାୟାମେନ ଚ ସୀଲଂ ଭାୱିତଂ। ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପେନ ସମ୍ମାସମାଧିନା ଚ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱିତଂ। ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା ସମ୍ମାସତିୟା ଚ ପଞ୍ଞା ଭାୱିତା। ଇମାୟ ଚତୁବ୍ବିଧାୟ ଭାୱନାୟ ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମା ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ଚିତ୍ତଂ ପଞ୍ଞଞ୍ଚ। ଚିତ୍ତଂ ଭାୱନାୟ ସମଥୋ, ପଞ୍ଞା ଭାୱନାୟ ୱିପସ୍ସନା। ତତ୍ଥ ପଞ୍ଞା ଅୱିଜ୍ଜାପହାନେନ ଚିତ୍ତଂ ଉପକ୍କିଲେସେହି ଅମିସ୍ସୀକତନ୍ତି। ପଞ୍ଞା ଭାୱନାୟ ଚିତ୍ତଭାୱନଂୟେୱ ପରିପୂରେତି। ଏୱଂ ୟସ୍ସ ସୁଭାୱିତଂ ଚିତ୍ତଂ କୁତୋ ତଂ ଦୁକ୍ଖମେସ୍ସତୀତି। ଅପି ଚ ଖୋ ପନ ତସ୍ସ ଆୟସ୍ମତୋ ଅବ୍ୟାପାଦଧାତୁ ଅଧିମୁତ୍ତା, ନ ସୋ ପେତଂ ସମାପନ୍ନୋ ତସ୍ସ ସଙ୍ଖାପହାରଂ ଦେତି, ସଙ୍ଖାୱିତକ୍କିତେ ସରୀରେ ଦୁକ୍ଖଂ ନ ୱେଦିୟତି, ଅୟଂ ସୁତ୍ତତ୍ଥୋ।

୯୪ . ତତ୍ଥ କତମା ଦେସନା? ଇମମ୍ହି ସୁତ୍ତେ ଦସ ଅସେକ୍ଖା ଅରହତ୍ତଧମ୍ମା ଦେସିତା ଅପ୍ପମାଣା ଚ ସମ୍ମା ୱିଭାୱନା। ତତ୍ଥ କତମୋ ୱିଚୟୋ? ସେଲୋପମତା ୟେ ୟେ ଧମ୍ମା ୱେଦନୀୟସୁଖଦୁକ୍ଖୋପଗତା, ତେ ସବ୍ବେ ନିରୂପଂ ୱାନୁପସ୍ସନ୍ତାନଂ ୱୂପଗତା କାୟତୋ ୱେଦୟିତପରିକ୍ଖାରୋ ଅପ୍ପୱତ୍ତିତୋ ଦୁକ୍ଖଂ ନ ୱେଦିୟତି। ତତ୍ଥ କତମା ୟୁତ୍ତି, ୟସ୍ସେୱଂ ଭାୱିତଂ ଚିତ୍ତଂ କୁତୋ ତଂ [ନଂ (କ॰)] ଦୁକ୍ଖମେସ୍ସତୀତି। ତୀସୁ ଭାୱନାସୁ ଦୁକ୍ଖଂ ନକ୍ଖମତି ଚିତ୍ତଂ ଚିତ୍ତଭାୱନାୟ ଚ। ନିରୋଧଭାୱନାୟ ଚ ଆନନ୍ତରିକା ସମାଧିଭାୱନାୟ ଚ। ଇତି ୟସ୍ସେୱଂ ଭାୱିତଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ସମାଧି ଫଲସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଲକ୍ଖଣୋ? ୟସ୍ସେୱଂ ଭାୱିତଂ [ପସ୍ସ ଉଦା॰ ୩୪ ଉଦାନପାଳିୟଂ] ଚିତ୍ତନ୍ତି ଚିତ୍ତାନି ଭାୱିତାନି ୟଥା ପଠମଂ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠାନି ପଞ୍ଞା ସୀଲଂ କାୟୋ ଚିତ୍ତଂ, ସୀଲମ୍ପି ସୁଭାୱିତଂ କାୟିକଚେତସିକଞ୍ଚ ଠିତତ୍ତା ନାନୁପକମ୍ପତୀତି ୱେଦନାପି ତଥା ସଞ୍ଞାପି ସଙ୍ଖାରାପି। କୁତୋ ତଂ ଦୁକ୍ଖମେସ୍ସତୀତି ସୁଖମ୍ପି ନାନୁଗଚ୍ଛତି, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖମ୍ପି ନାଗତନ୍ତି।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଚତୁବ୍ୟୂହୋ ହାରୋ? ଇଧ ଭଗୱତୋ କୋ ଅଧିପ୍ପାୟୋ? ୟେ ଦୁକ୍ଖେନ ଅଧିକା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ତେ ଏୱରୂପାହି ସମାପତ୍ତୀହି ୱିରହିସ୍ସନ୍ତି। ଅୟମେତ୍ଥ ଭଗୱତୋ ଅଧିପ୍ପାୟୋ। ୟେ ଚ ଅପ୍ପସନ୍ନା, ତେ ହି ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ପସନ୍ନାନଞ୍ଚ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜଂ ଭୱିସ୍ସତି, ଅୟଂ ତତ୍ଥ ଭଗୱତୋ ଅଧିପ୍ପାୟୋ। ଆୱଟ୍ଟୋତି ନତ୍ଥି ଆୱଟ୍ଟନସ୍ସ ଭୂମି।

ୱିଭତ୍ତୀତି ୟସ୍ସେୱଂ ଭାୱିତଂ ଚିତ୍ତଂ କୁତୋ ତଂ ଦୁକ୍ଖମେସ୍ସତୀତି ଦୁୱିଧୋ ନିଦ୍ଦେସୋ – ଦୁକ୍ଖହେତୁନିଦ୍ଦେସୋ ଚ ପଟିପକ୍ଖନିଦ୍ଦେସୋ ଚ। କୋ ସୋ ଦୁକ୍ଖହେତୁ? ୟତୋ ଦୁକ୍ଖଂ ଆଗଚ୍ଛତି ପଟିପକ୍ଖେ ୱୁତ୍ତେ ସେସଧମ୍ମାନଂ ସୀଲଂ ହେତୁ ଚ ପଚ୍ଚୟୋ ଚ, ତେ ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ୱୁତ୍ତା ହୋନ୍ତି। ଏକବୋଧିପକ୍ଖିୟେ ଧମ୍ମେ ୱୁତ୍ତେ ସବ୍ବେ ବୋଧଗମନୀୟା ଧମ୍ମା ୱୁତ୍ତା ଭୱନ୍ତି।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଚତୁବ୍ୟୂହୋ ହାରୋ? ଇମମ୍ହି ସୁତ୍ତେ ଭଗୱତୋ କୋ ଅଧିପ୍ପାୟୋ? ୟେ ଅୱିପ୍ପଟିସାରେନ ଛନ୍ଦିକା, ତେ ସୀଲପାରିପୂରୀ ଭୱନ୍ତି ପାମୋଜ୍ଜଛନ୍ଦିକା ଅୱିପ୍ପଟିସାରୀପାରିପୂରୀ, ଅୟମେତ୍ଥ ଭଗୱତୋ ଅଧିପ୍ପାୟୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଚତୁବ୍ୟୂହୋ ହାରୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଆୱଟ୍ଟୋ? ଇଦଂ ସୁତ୍ତଂ ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟଂ। ୟୋ ନିବ୍ବେଧୋ, ଅୟଂ ନିରୋଧୋ। ୟେନ ନିବ୍ବିଜ୍ଝତି, ସୋ ମଗ୍ଗୋ। ୟଂ ନିବ୍ବିଜ୍ଝତି, ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ୟଂ ନିବ୍ବେଧଗାମିନା ମଗ୍ଗେନ ପହୀୟତି, ସମୁଦୟୋୟଂ ୱୁତ୍ତୋ।

ତତ୍ଥ କତମା ୱିଭତ୍ତି? ସୀଲୱତୋ ଅୱିପ୍ପଟିସାରୋତି ୱିଭଜ୍ଜବ୍ୟାକରଣୀୟଂ, ପରାମସନ୍ତସ୍ସ ନତ୍ଥି ଅୱିପ୍ପଟିସାରୋ ୟାୱ ଦୋସକତଂ କାୟେନ ୱା ୱାଚାୟ ୱା ଅକୁସଲଂ ଆରଭତି। କିଞ୍ଚିପିସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି ‘‘ସୁକତମେତଂ ସୁଚରିତମେତଂ ନୋ ଚସ୍ସ ତେନ ଅୱିପ୍ପଟିସାରେନ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି ୟାୱ ୱିମୁତ୍ତି, ତସ୍ସ ସୀଲୱତୋ ଅୱିପ୍ପଟିସାରୋ’’ତି ୱିଭଜ୍ଜବ୍ୟାକରଣୀୟଂ, ଅୟଂ ୱିଭତ୍ତିହାରୋ।

ତତ୍ଥ କତମା ପରିୱତ୍ତନା? ଇମେହି ସତ୍ତହି ଉପନିସାସମ୍ପତ୍ତୀହି ଏକାଦସ ଉପନିସା ୱିଭତ୍ତିୟଂ ପଜହାନଂ ପଜହନ୍ତି, ଅୟଂ ପରିୱତ୍ତନା।

ତତ୍ଥ କତମା ୱେୱଚନା? ଇମେସଂ ଅରିୟଧମ୍ମାନଂ ବଲବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୱିମୋକ୍ଖସମାଧିସମାପତ୍ତୀନଂ ଇମାନି ୱେୱଚନାନି।

ତତ୍ଥ କତମା ପଞ୍ଞତ୍ତି? ସୀଲୱତୋ ଅୱିପ୍ପଟିସାରୋତି ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧେ ନେକ୍ଖମ୍ମପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତଂ, ନିସଜ୍ଜପଞ୍ଞତ୍ତି ଚ ଏୱଂ ଦସ ଅଙ୍ଗାନି ଦ୍ୱୀହି ଦ୍ୱୀହି ଅଙ୍ଗେହି ପଞ୍ଞତ୍ତାନି।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଓତରଣୋ? ଇଦଂ ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟସୁତ୍ତଂ ପଞ୍ଚସୁ ଓତିଣ୍ଣଂ ୟଥା ୟଂ ପଠମଂ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠଂ ଏୱମିନ୍ଦ୍ରିୟାଦିଖନ୍ଧଧାତୁଆୟତନେସୁ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବାନି।

ତତ୍ଥ କତମୋ ସୋଧନୋ ହାରୋ? ସୀଲୱତୋ ଅୱିପ୍ପଟିସାରୋତି ନ ତାୱ ସୁଦ୍ଧୋ ଆରମ୍ଭୋ ଅୱିପ୍ପଟିସାରିନୋ ପାମୋଜ୍ଜନ୍ତି ନ ତାୱ ସୁଦ୍ଧୋ ଆରମ୍ଭୋ ୟାନି ଏକାଦସ ପଦାନି ଦେସିତାନି ୟଦା ତଦା ସୁଦ୍ଧୋ ଆରମ୍ଭୋ, ଅୟଂ ସୋଧନୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଅଧିଟ୍ଠାନୋ? ସୀଲୱେମତ୍ତତାୟ ପଞ୍ଞତ୍ତଂ ଏୱଂ ଦସ ପଦାନି ସବ୍ବାନି ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଆନିସଂସୋ, ତେ ଚ ପତିରୂପଦେସୱାସୋ ଚ ପଚ୍ଚୟୋ ଅତ୍ତସମ୍ମାପଣିଧାନଞ୍ଚ ହେତୁ, ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସୁଖଂ ହେତୁ ପସ୍ସଦ୍ଧି ପଚ୍ଚୟୋ, ୟେନ ଝାନସହଜାତି ଚ ଠାନନ୍ତି ଝାନଙ୍ଗା ଅପରୋ ପରିୟାୟୋ କାମେସୁ ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସନା ସମାଧିନୋ ପଚ୍ଚୟୋ ନେକ୍ଖମ୍ମେ ଆନିସଂସଦସ୍ସାୱିତା ହେତୁ।

ତତ୍ଥ କତମା ସମାରୋପନା? ୟଂ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସୋ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧୋ। ୟଂ ସୀଲଂ, ତେ ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା ପଧାନା। ୟଂ ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପଟିପତ୍ତି, ସୋ ପାତିମୋକ୍ଖସଂୱରୋ।

୯୫ . ୟସ୍ସ ସେଲୋପମଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ଗାଥା [ପସ୍ସ ଉଦା॰ ୩୪ ଉଦାନେ] , ସେଲୋପମନ୍ତି ଉପମା ୟଥା ସେଲୋ ୱାତେନ ନ କମ୍ପତି ନ ଉଣ୍ହେନ ନ ସୀତେନ ସଂକମ୍ପତି। ୟଥା ଅନେକା ଅଚେତନା, ତେ ଉଣ୍ହେନ ମିଲାୟନ୍ତି, ସୀତେନ ଅୱସୁସ୍ସନ୍ତି, ୱାତେନ ଭଜନ୍ତି। ନ ଏୱଂ ସେଲୋ ୱିରତ୍ତଂ ରଜନୀୟେସୁ ଦୋସନୀୟେ ନ ଦୁସ୍ସତୀତି କାରଣଂ ଦୋସନୀୟେ ଦୋମନସ୍ସନ୍ତଂ, ନ ଦୁଟ୍ଠେନ ୱା କମ୍ପତି ଉଣ୍ହେନ ୱା, ସୋ ମିଲାୟତି ସୀତେନ ୱା ଅୱସୁସ୍ସତି, ଏୱଂ ଚିତ୍ତଂ ରାଗେନ ନାନୁସ୍ସତି ସୀତେନ କମ୍ପତୀତି। କିଂ କାରଣଂ? ୱିରତ୍ତଂ ରଜନୀୟେସୁ ଦୋସନୀୟେ ନ ଦୁସ୍ସତି। କିଂ କାରଣଂ? ଦୋସନୀୟେ ପନସ୍ସନ୍ତି ନ ଦୁସ୍ସତି, ଅଦୁଟ୍ଠଂ ତଂ ନ କୋସିସ୍ସନ୍ତି, ତେନ କୁପ୍ପନୀୟେ ନ କୁପ୍ପତି, ୟସ୍ସେୱଂ ଭାୱିତଂ ଚିତ୍ତଂ କୁତୋ ତଂ ଦୁକ୍ଖନିଦ୍ଦେସୋ ଚ କୁତୋ ଏୱରୂପସ୍ସ ଦୁକ୍ଖଂ ଆଗମିସ୍ସତୀତି ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠଂ।

ପରିୱତ୍ତନାତି କୁତୋ ତଂ ଦୁକ୍ଖମେସ୍ସତୀତି ୟଂ ଚେତସିକଂ ସୁଖଂ ଅନୁପାଦିସେସା ଅୟଂ ନତ୍ଥି ସୋପାଦିସେସା ଅୟଂ ଅତ୍ଥି। ପୁନ ଏୱମାହଂସୁ ତଂ ଖଣଂ ତଂ ମୁହୁତ୍ତଂ ଉଭୟମେୱ ଅୱେଦୟିତଂ ସୋପାଦିସେସଂ ୟଞ୍ଚ ଅନୁପାଦିସେସଂ ୟଞ୍ଚ ତଂ ଖଣଂ ତଂ ମୁହୁତ୍ତଂ ଅନୁପାଦିସେସଂ ୟଞ୍ଚ ସୋପାଦିସେସଂ ଚ ଅୱେଦୟିତଂ। ସୁଖମାପନ୍ନସ୍ସ ଅନାୱତ୍ତିକନ୍ତି ଅୟମେତ୍ଥ ୱିସେସୋ ପରିୱତ୍ତନା।

ତତ୍ଥ କତମୋ ୱେୱଚନୋ? ୟସ୍ସେୱଂ ଭାୱିତଂ ଚିତ୍ତଂ ୱା ଭାୱିତଂ ସୁଭାୱିତଂ ଅନୁଟ୍ଠିତଂ ୱତ୍ଥୁକତଂ ସୁସମାରଦ୍ଧଂ। ଚିତ୍ତନ୍ତି ମନୋ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ।

ତତ୍ଥ କତମା ପଞ୍ଞତ୍ତି? ଚିତ୍ତଂ ମନୋ ସଙ୍ଖାରା ୱୂପସମପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତଂ। ସମାଧି ଅସେକ୍ଖପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତୋ। ଦୁକ୍ଖଂ ଉଚ୍ଛିନ୍ନପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତଂ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଓତରଣୋ? ଚିତ୍ତେ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠେ ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧା ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି, ଅୟଂ ଖନ୍ଧେସୁ ଓତରଣୋ, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁୟା ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠାୟ ଅଟ୍ଠାରସ ଧାତୁୟୋ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି, ଅୟଂ ଧାତୂସୁ ଓତରଣୋ। ମନାୟତନେ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠେ ସବ୍ବାନି ଆୟତନାନି ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠାନି ହୋନ୍ତି। ତତ୍ଥ ମନାୟତନଂ ନାମରୂପସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ନାମରୂପପଚ୍ଚୟା ସଳାୟତନଂ। ତଥା ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦେ। ଅୟଂ ଓତରଣୋ। ତତ୍ଥ କତମୋ ସୋଧନୋ ସୁଦ୍ଧୋୟେୱ ଆରମ୍ଭୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଅଧିଟ୍ଠାନୋ? ଛଳିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱନା ଏକତ୍ତାୟଂ ପଞ୍ଞତ୍ତି ଛଟ୍ଠିତେନ କାୟୋ ଏକତ୍ତାୟ ପଞ୍ଞତ୍ତୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ପରିକ୍ଖାରୋ? ଚିତ୍ତସ୍ସ ପୁବ୍ବହେତୁ ସମୁପ୍ପାଦାୟ ମନସିକାରୋ ଚ ତପ୍ପୋଣତା ଚ ୟଂ ଅସମାହିତଭୂମିୟଂ ଚ ୱିସେସଧମ୍ମାନଂ ଅଭାୱିତତ୍ତା ଚିତ୍ତସତତଂ ଗଚ୍ଛତି, ସଚେ ସମାଧିନୋ ସୁଖଂ ହେତୁ ଅୱିପ୍ପଟିସାରୋ ପଚ୍ଚୟୋ, ଅୟଂ ହେତୁ ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ ପରିକ୍ଖାରୋ।

ତତ୍ଥ କତମା ସମାରୋପନା? ୟସ୍ସେୱଂ ଭାୱିତନ୍ତି ତସ୍ସ ଧମ୍ମା ସମାରୋପୟିତବ୍ବା। କାୟୋ ସୀଲଂ ପଞ୍ଞା ଭାୱିତଚିତ୍ତନ୍ତି ଅନଭିରତଂ ଅନପଣତଂ ଅନେକଂ ଅନୁତଂ ଅନାପଜ୍ଜାସତ୍ତଂ ଅୟଂ ସମଞ୍ଞାୟତନା ନ ତସ୍ସ ସେକ୍ଖସ୍ସ ସମ୍ମାସମାଧି ସବ୍ବେ ଅସେକ୍ଖା ଦସ ଅରହନ୍ତଧମ୍ମା ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି। ଅସେକ୍ଖଭାଗିୟାନି ସୁତ୍ତାନି।

୯୬ . ୟସ୍ସ ନୂନ, ଭନ୍ତେ, କାୟଗତାସତି ଅଭାୱିତା, ଅୟଂ ସୋ ଅଞ୍ଞତରଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରିଂ [ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀନଂ (କ॰)] ଆସଜ୍ଜ ସମାପଜ୍ଜ ଅପ୍ପଟିନିସଜ୍ଜ ଜନପଦଚାରିକଂ ପକ୍କମେୟ୍ୟ, ସୋ ଆୟସ୍ମା ଇମସ୍ମିଂ ୱିପ୍ପଟିଜାନାତି ଦ୍ୱେ ପଜାନି ପଟିଜାନାତି ଚିତ୍ତଭାୱନାୟଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠିୟା ପହାନଂ, କାୟଭାୱନାୟଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠିପ୍ପହାନଂ, କାୟଭାୱନାୟଞ୍ଚ ତଣ୍ହାପହାନଂ, ୟଂ ପଠମଂ ଉପମଂ କରୋତି। ଅସୁଚିନାପି ସୁଚିନାପି ପଥୱୀ ନେୱ ଅଟ୍ଟିୟତି ନ ଜିଗୁଚ୍ଛତି ନ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜଂ ପଟିଲଭତି, ଏୱମେୱ ହି ପଥୱୀସମେନ ସୋ ଚେତସା ଅନ୍ୱୟେନ ଅପ୍ପକେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ ୱିହରାମୀତି। ଇତି ସୋ ଆୟସ୍ମା କିଂ ପଟିଜାନାତି, କାୟଭାୱନାୟ ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟପହାନଂ ପଟିଜାନାତି, ଚିତ୍ତଭାୱନାୟ ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟପହାନଂ ପଟିଜାନାତି। କାୟିକା ୱେଦନା ରାଗାନୁସୟମନୁଗତାନଂ ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଟିକ୍ଖିପତି। ନ ହି ୱେଦନାକ୍ଖନ୍ଧଂ ୟା ଚେତସିକା ସୁଖୱେଦନା ତତ୍ଥ ଅୟଂ ପଟିଲାଭପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ। ସୋତଂ ପଟିକ୍ଖିପତି, ନ ହି ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ। ତତ୍ଥ ଚତୂସୁ ମହାଭୂତେସୁ ରୂପକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଅନୁସୟପଟିଘପହାନଂ ଭଣତି। କାମେ ରୂପଞ୍ଚ ତଞ୍ଚ ଅସେକ୍ଖଭୂମିୟଂ। କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମସୁଖୱିହାରଞ୍ଚ। ବଲେନ ଚ ଉସ୍ସାହେନ ଚ ସବ୍ବଂ ମନସି କତତ୍ତାନଂ ପହାନଂ ମେଦଂ କତାଲିକାୟ ଚ ପୁରିସେନ ଚ ମଣ୍ଡନକଜାତିକେନ ଚ, ଏତେହି ଇମସ୍ସ ମାତାପିତୁସମ୍ଭୂତଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖଣଂ, ସୋ କାୟେନ ଚ କାୟାନୁପସ୍ସନାୟ ଚ ଚିତ୍ତେନ ଚ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସନାୟ ଚ ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମେ ଧାରେତି। କାୟକିଲେସୱତ୍ଥୁଂ ଚିତ୍ତେନ ଚ ଚିତ୍ତସନ୍ନିସ୍ସୟେ ଚିତ୍ତେନ ସୁଭାୱିତେନ ସତ୍ତନ୍ନଂ ଚ ସମାପତ୍ତୀନଂ ୱିହରିତୁଂ ପଟିଜାନାତି।

ଗହପତିପୁତ୍ତୋପମତାୟ ଚ ୟଥା ଗହପତିପୁତ୍ତସ୍ସ ନାନାରଙ୍ଗାନଂ ୱତ୍ଥକରଣ୍ଡକୋ ପୁଣ୍ଣୋ ଭୱେୟ୍ୟ, ସୋ ୟଂ ୟଦେୱ ୱତ୍ଥୟୁଗଂ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟେ ଆକଙ୍ଖତି, ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟେ ନିବ୍ବାପେତି, ଏୱଂ ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟେ, ସାୟନ୍ହସମୟେ, ଏୱମେୱ ସୋ ଆୟସ୍ମା ଚିତ୍ତସ୍ସ ସୁଭାୱିତତ୍ତା ୟଥାରୂପେନ ୱିହାରେନ ଆକଙ୍ଖତି ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ୱିହରିତୁଂ, ତଥାରୂପେନ [ୟଥାରୂପେନ (ପୀ॰ କ॰)] ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ୱିହରତି, ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟେ, ସାୟନ୍ହସମୟେ। ତେନ ୱେସ ଆୟସ୍ମତା ଉପମାୟ ମେ ଆସିତାୟ ପଥୱୀ ୱା ଅନୁତ୍ତରା ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭାୱନା ଭାୱିତଚିତ୍ତେନ। ତେନ ସୋ ଆୟସ୍ମା ଇଦଂ ଅଟ୍ଠୱିଧଂ ଭାୱନଂ ପଟିଜାନାତି ଚତୂସୁ ମହାଭୂତେସୁ, କାୟଭାୱନଂ ଉପକଚଣ୍ଡାଲଂ ପୁରିସମେତକଂ ଭୱତଲାକାସୁ ଚିତ୍ତଭାୱନଂ, ଇମାହି ଭାୱନାହି ତାୟ ଭାୱନାୟ ଚ ସମଥା ପାରିପୂରିମନ୍ତେହି। ଇମେହି ଚତୂହି ପଞ୍ଞାପାରିପୂରିମନ୍ତେହି।

୯୭ . କଥଂ ଉପକଚଣ୍ଡାଲଂ ପଟିକୂଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରତି? କାୟୋ ପକତିୟା ଅପ୍ପଟିକୂଲଂ କାୟେ ଉଦ୍ଧୁମାତକସଞ୍ଞା ସଂଖିତ୍ତେନ ନୱ ସଞ୍ଞା ଇମେ ପଟିକୂଲା ଧମ୍ମା ଚେସୋ ଆୟସ୍ମା ପଟିକୂଲତୋ ଅଜିଗୁଚ୍ଛିତୋ କାୟଗତାସତିୟା ଭାୱନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତୋ ୱିହରତି, ନ ହି ତସ୍ସ ଜିଗୁଚ୍ଛପ୍ପହାୟ ଚିତ୍ତଂ ପଟିକୂଲତି।

କଥଂ ଅପ୍ପଟିକୂଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରତୀତି? କାୟୋ ସବ୍ବଲୋକସ୍ସ ଅପ୍ପଟିକୂଲୋ ତଂ ସୋ ଆୟସ୍ମା ଅସୁଭସଞ୍ଞାୟ ୱିହରତି। ଏୱଂ ଅପ୍ପଟିକୂଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରତି।

କଥଂ ପଟିକୂଲେସୁ ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲେସୁ ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରତୀତି ଅପି ସବ୍ବୋୟଂ ଲୋକସ୍ସ ୟମିଦଂ ମୁଣ୍ଡୋ ପତ୍ତପାଣୀ କୁଲେସୁ ପିଣ୍ଡାୟ ୱିଚରତି, ତେନ ଚ ସୋ ଆୟସ୍ମା ସୁୱଣ୍ଣଦୁବ୍ବଣ୍ଣେନ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ଚିତ୍ତେନ ଚ କାୟେନ ନିବ୍ବିଦାସହଗତେନ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ, ଏୱଂ ପଟିକୂଲେସୁ ଅପ୍ପଟିକୂଲେସୁ ଚ ଧମ୍ମେସୁ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରତି।

କଥଂ ପଟିକୂଲେସୁ ଚ ଧମ୍ମେସୁ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରତି? ପଟିକୂଲେସୁ ଚ ଧମ୍ମେସୁ ସୁଭସଞ୍ଞିନୋ ଇତ୍ଥିରୂପେ ପଟିକୂଲେସୁ ଚ ଜିଗୁଚ୍ଛିନୋ ୱିନୀଲକୱିପୁବ୍ବକେ ତତ୍ଥ ସୋ ଆୟସ୍ମା ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରତି।

କଥଂ ପଟିକୂଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ତଦୁଭୟଂ ଅଭିନିୱଜ୍ଜୟିତ୍ୱା ଉପେକ୍ଖକୋ ୱିହରତି ସତୋ ଚ ସମ୍ପଜାନୋ ଚ? ଅପ୍ପଟିକୂଲେସୁ ଚ ଧମ୍ମେସୁ ସୁଭସଞ୍ଞିନୋ ଇତ୍ଥିରୂପେ ପଟିକୂଲେସୁ ଚ ଜିଗୁଚ୍ଛିନୋ ୱିନୀଲକୱିପୁବ୍ବକେ ତଦୁଭୟଂ ଅଭିନିୱଜ୍ଜୟିତ୍ୱା ‘ନେତଂ ମମ’‘ନେସୋହମସ୍ମି’‘ନେସୋ ମେ’ ଅତ୍ତାତି ୱିହରତି। ଏୱଂ ତଦୁଭୟଂ ଅଭିନିୱଜ୍ଜୟିତ୍ୱା ଉପେକ୍ଖକୋ ୱିହରତି ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ।

ଅପରୋ ପରିୟାୟୋ। ତେଧାତୁକୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋ ସବ୍ବବାଲପୁଥୁଜ୍ଜନାନଂ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞା। ତତ୍ଥ ଚ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରତି। ଏୱଂ ଅପ୍ପଟିକୂଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରତି।

କଥଂ ପଟିକୂଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରତି? ପଟିକୂଲସଞ୍ଞିନୋ ସବ୍ବସେକ୍ଖା ଇଧ କା ତେଧାତୁକେ ସବ୍ବଲୋକେ। ତତ୍ଥ କତମୋ ଭୂମିପ୍ପତ୍ତୋ ସମାଧିଫଲେ ସଚ୍ଛିକତୋ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରତି ? କିଂ କାରଣଂ? ନ ହି ତଂ ଅତ୍ଥି ୟସ୍ସ ଲୋକସ୍ସ ପହାନାୟ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ଉପ୍ପାଦେୟ୍ୟ।

କଥଂ ପଟିକୂଲେସୁ ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲେସୁ ଚ ଧମ୍ମେସୁ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରତି? ତେଧାତୁକେ ଲୋକସନ୍ନିୱାସେ ୟାୱ କାମଲୋକଭୂମତା ହି ରାଗାନଂ ୱୀତରାଗାନଂ ପଟିକୂଲସମତା ରୂପାରୂପଧାତୁଂ ଅପ୍ପଟିକୂଲସମତା। ତତ୍ଥ ଚ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରତି। ଏୱଂ ପଟିକୂଲେସୁ ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲେସୁ ଚ ଧମ୍ମେସୁ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରତି।

କଥଂ ପଟିକୂଲେସୁ ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲେସୁ ଚ ଧମ୍ମେସୁ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରତି? ୟଂ କିଞ୍ଚି ପରତୋ ଦୁରୁତ୍ତାନଂ ଦୁରାଗତାନଂ ୱଚନପଥାନଂ ତଂ ୱଚନଂ ଅପ୍ପଟିକୂଲଂ ୟାୱତା ୱାଚସୋ ଅପ୍ପତିରୂପା ତଥା ଜନସ୍ସ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞା। ତତ୍ଥ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସଚ୍ଛିକତୋ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରତି, ଏୱଂ ପଟିକୂଲେସୁ ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲେସୁ ଚ ଧମ୍ମେସୁ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରତି।

୯୮ . କଥଂ ପଟିକୂଲେସୁ ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲେସୁ ଚ ଧମ୍ମେସୁ ତଦୁଭୟଂ ଅଭିନିୱଜ୍ଜୟିତ୍ୱା ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ୱିହରତି ସତୋ ଚ ସମ୍ପଜାନୋ? ୟଞ୍ଚ ନେସଂ ସମନୁପସ୍ସତି ୟେ ଧମ୍ମା ଦୁଚ୍ଚରିତା, ତେ ଧମ୍ମା ଅପ୍ପଟିକୂଲା। ତତ୍ଥ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି ୟେ ଧମ୍ମା ଦୁଚ୍ଚରିତା, ତେ ଧମ୍ମା ଅନିଟ୍ଠୱିପାକା। ୟେ ଧମ୍ମା ସୁଚରିତା, ତେ ଆଚୟଗାମିନୋ। ସୋ ଚ ସୁଚରିତଂ ଆଚୟଗାମିନିଂ କରିତ୍ୱା ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଅନିଟ୍ଠୱିପାକଂ କରିତ୍ୱା ତଦୁଭୟଂ ଅଭିନିୱଜ୍ଜୟିତ୍ୱା ଉପେକ୍ଖକୋ ୱିହରତି।

ଅଥ ପଟିକୂଲେସୁ ଚ ଧମ୍ମେସୁ ଅପ୍ପଟିକୂଲେସୁ ଚ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରତି। ତଣ୍ହା ପଟିକୂଲଧମ୍ମା କିଂ କାରଣଂ? ତଣ୍ହାୱସେନ ହି ସତ୍ତା ଦ୍ୱୀହି ଧମ୍ମେହି ସତ୍ତା, କବଳୀକାରେ ଆହାରେ ରସତଣ୍ହାୟ ସତ୍ତା, ଫସ୍ସେ ସୁଖସଞ୍ଞାୟ ସତ୍ତା। ତତ୍ଥାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ କବଳୀକାରେ ଚ ଆହାରେ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରତି, ଫସ୍ସେ ଚ ଦୁକ୍ଖସଞ୍ଞୀ ୱିହରତି। ଏୱଂ ପଟିକୂଲେସୁ ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲେସୁ ଚ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରତି।

କଥଂ ପଟିକୂଲେସୁ ଚ ଧମ୍ମେସୁ ଅପ୍ପଟିକୂଲେସୁ ଚ ଧମ୍ମେସୁ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରତି? ତଣ୍ହାକ୍ଖୟଂ ଅନୁତ୍ତରଂ ନିବ୍ବାନଂ ତଥା ବାଲପୁଥୁଜ୍ଜନାନଂ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞା ପହତସଞ୍ଞା ଚ। ତତ୍ଥାୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞା ଅବ୍ୟାପାଦସଞ୍ଞା ଚ ସାମଂ ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସିତ୍ୱା ଏୱଂ ପଟିକୂଲେସୁ ଚ ଧମ୍ମେସୁ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରତି।

କଥଂ ପଟିକୂଲେସୁ ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲେସୁ ଚ ଧମ୍ମେସୁ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରତି? ତତିୟେ ଚ ନିବ୍ବାନେ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞିନୋ ୟସେନ ଚ କିତ୍ତିନି ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞିନୋ। ତତ୍ଥାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମାପଞ୍ଞାୟ ପଟିଜାନନ୍ତୋ ପଟିକୂଲଞ୍ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲଞ୍ଚ ଧମ୍ମଂ ତଦୁଭୟଂ ଅଭିନିୱଜ୍ଜୟିତ୍ୱା ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରତି।

କଥଂ ପଟିକୂଲଂ ଅପ୍ପଟିକୂଲଞ୍ଚ ଧମ୍ମଂ ତଦୁଭୟଂ ଅଭିନିୱଜ୍ଜୟିତ୍ୱା ଉପେକ୍ଖକୋ ୱିହରତି? ସତୋ ଚ ସମ୍ପଜାନୋ ଚ, ୟଞ୍ଚ ସମନୁପସ୍ସତି ଅନୁନୟୋ ଅପ୍ପଟିକୂଲୋ ଧମ୍ମୋ ପଟିଘୋ ଚ ପଟିକୂଲୋ ଧମ୍ମୋ, ତତ୍ଥାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଅନୁନୟସ୍ସ ପଟିଘପ୍ପହୀନତ୍ତା ଉପେକ୍ଖକୋ ୱିହରତି ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ ଚ। ୟଞ୍ଚସ୍ସ ସମନୁପସ୍ସତି ଅୟଂ ପଞ୍ଚୱିଧା ଅନୁତ୍ତରା ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭାୱନା। ଅୟଂ ସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ।

୯୯ . ତତ୍ଥ କତମୋ ଦେସନାହାରୋ? ଇମମ୍ହି ସୁତ୍ତେ କିଂ ଦେସିତବ୍ବଂ? ତତ୍ଥ ୱୁଚ୍ଚତେ, ଇମମ୍ହି ସୁତ୍ତେ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମସୁଖୱିହାରୋ ଦେସିତୋ, ତଥା ୱିମୁତ୍ତଂ ଚିତ୍ତଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖଣା ଚ ଅଧିପଞ୍ଞାଧମ୍ମଂ ଦେସିତଂ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ୱିଚୟୋ? ୟେ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରନ୍ତି, ତେସଂ ଚିତ୍ତଂ ଅନୁନୟପ୍ପଟିଘେନ ନ ୱିହରତି ଅନୁନୟପ୍ପଟିଘେନ ଚାଭିରମମାନସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ସମଗ୍ଗତଂ ଭୱିସ୍ସତୀତି ଭାୱନାୟ ବଲମେତଂ, ଅୟଂ ୱିଚୟୋ ହାରୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ୟୁତ୍ତିହାରୋ? କାୟଭାୱନାୟ ଚ ଚିତ୍ତଭାୱନାୟ ଚ ନ କିଞ୍ଚି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଅତିମଞ୍ଞିସ୍ସତୀତି। ଅତ୍ଥି ଏସା ୟୁତ୍ତି, ଅୟଂ ୟୁତ୍ତିହାରୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ପଦଟ୍ଠାନୋ ହାରୋ? କାୟଭାୱନାୟ ପଠମସ୍ସ ସତି ଉପଟ୍ଠାନସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ୟା ପଥୱୀସମଚିତ୍ତତା, ସା ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନାୟ ପଦଟ୍ଠାନଂ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଲକ୍ଖଣୋ? ୟଂ ପଥୱୀସମେନ ଚେତସା ୱିହରତି ଅତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ ପଥୱୀସମେନ ଗିହୀ ୱିହରତି। କୋ ଅତ୍ଥୋ ପଥୱୀସମେନାତି? ୟଥା ୟେ ଚ ସେଲୋପମତାୟ ଅକମ୍ମୟୁତ୍ତା ଏୱମେୱ ପଥୱୀସମୋ ଅୟଂ ହିରିୟତାୟ। ଅୟଂ ଲକ୍ଖଣୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଚତୁବ୍ୟୂହୋ ହାରୋ? ଇମମ୍ହି ବ୍ୟାକରଣେ କୋ ତସ୍ସ ଆୟସ୍ମତୋ ଅଧିପ୍ପାୟୋ? ୟେ କେଚି ଅରହନ୍ତା ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭାୱନଂ ଆକଙ୍ଖିୟନ୍ତି, ତେ ପଥୱୀସମତଂ ଉପ୍ପାଦୟିସ୍ସନ୍ତୀତି। ଅୟଂ ଅଧିପ୍ପାୟୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଆୱଟ୍ଟୋତି? ନତ୍ଥି ଆୱଟ୍ଟସ୍ସ ଭୂମି।

ତତ୍ଥ କତମୋ ୱିଭତ୍ତି? ୟୋ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ସୋ ପଥୱୀସମଚିତ୍ତତଂ ପଟିଲଭିସ୍ସତୀତି ନ ଏକଂସେନ। କିଂ କାରଣଂ? ୟେ ଖଣ୍ଡକାଦିଛିନ୍ନକାଦିନୋ, ନ ତେ ପଥୱୀସମଚିତ୍ତତଂ ପଟିଲଭନ୍ତି। ସବ୍ବା କାୟଗତାସତି ସେକ୍ଖଭାୱନାୟ ନିବ୍ବାନଂ ଫଲଂ, ଅୟଂ ୱିଭତ୍ତି।

ତତ୍ଥ କତମୋ ପରିୱତ୍ତନୋ ହାରୋ? ୟେ କାୟାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରିସ୍ସନ୍ତି, ତେସଂୟେୱ କାୟପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ ଆସୱା ୱିଘାତପରିଳାହା, ଅୟଂ ପରିୱତ୍ତନୋ ହାରୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଓତରଣୋ? ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧା [ସତ୍ତେସୁ ଚ ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧା (ପୀ॰)] ଅୱିତିଣ୍ଣା [ଅୱତିଣ୍ଣା (ପୀ॰)] ବାୱୀସତିନ୍ଦ୍ରିୟାନି, ତଥା ୟଂ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ତଂ ମନୋଧାତୁ ମନାୟତନଞ୍ଚ। ୟଂ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ତଂ ଧମ୍ମଧାତୁ ଧମ୍ମାୟତନଞ୍ଚ। ଅୟଂ ଓତରଣୋ ହାରୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ସୋଧନୋ ହାରୋ? ୟେ ଚ ମନସା ଚତ୍ତାରୋ ଭାୱେତବ୍ବା, ତେ ସବ୍ବେ ଭାୱିତା ୟଂ ତଂ ମନେନ ପହୀନେ ପତ୍ତବ୍ବତଂ ସବ୍ବତ୍ଥ ଏତସ୍ସ ଚ ଅତ୍ଥାୟ ଆରମ୍ଭୋ, ସୋ ଅତ୍ଥୋ ସୁଦ୍ଧୋ। ଅୟଂ ସୋଧନୋ ହାରୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଅଧିଟ୍ଠାନୋ? ଅୟଂ ସମାଧି ଏକତ୍ତତାୟ ପଞ୍ଞତ୍ତୋ, ଛ କାୟା ଏକତ୍ତତାୟ ପଞ୍ଞତ୍ତା। ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ରୂପୀନି ରୂପକାୟୋ। ଛ ୱେଦନାକାୟା ୱେଦନାକାୟୋ। ଛ ସଞ୍ଞାକାୟା ସଞ୍ଞାକାୟୋ। ଛ ଚେତନାକାୟା ଚେତନାକାୟୋ। ଛ ୱିଞ୍ଞାଣକାୟା ୱିଞ୍ଞାଣକାୟୋ। ସବ୍ବେପି ଏତେ ଧମ୍ମା ଧମ୍ମକାୟୋତିୟେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ଅୟଂ ଅଧିଟ୍ଠାନୋ।

ପରିକ୍ଖାରୋତି ସମାପତ୍ତିକୋସଲ୍ଲଞ୍ଚ ୱୀଥିକୋସଲ୍ଲଞ୍ଚ [ଧୀତିକୋସଲ୍ଲଞ୍ଚ (ପୀ॰)] ହେତୁ। ୟଞ୍ଚ ଗୋଚରକୋସଲ୍ଲଂ ୟଞ୍ଚ କଲ୍ଲଂ ତଂ କୋସଲ୍ଲଂ ପଚ୍ଚୟୋ। ୱୋଦାନକୋସଲ୍ଲଂ ହେତୁ, କଲ୍ଲଂ ପଚ୍ଚୟୋ। ସୁଖଂ ହେତୁ, ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜଂ ପଚ୍ଚୟୋ। ଅୟଂ ପରିକ୍ଖାରୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ସମାରୋପନୋତି? ୟଥା ପଥୱୀ ସୁଚିମ୍ପି ନିକ୍ଖୀପନ୍ତେ ଅସୁଚିମ୍ପି ନିକ୍ଖିତ୍ତେ ତାଦିସେୟେୱ ଏୱଂ କାୟୋ ମନାପିକେହିପି ଫସ୍ସେହି ଅମନାପିକେହିପି ଫସ୍ସେହି ତାଦିସୋୟେୱ ପଟିଘସମ୍ଫସ୍ସେନ ୱା ସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ତାଦିସଂ ୟୋ ଚିତ୍ତଂ। ଇଦଂ ସୁତ୍ତଂ ୱିଭତ୍ତଂ ସଓପମ୍ମଂ ଉଗ୍ଘଟିତଞ୍ଞୁସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୱିଭାଗେନ। ତତ୍ଥ ସମାରୋପନାୟ ଅୱକାସୋ ନତ୍ଥି।

୧୦୦ . ତତ୍ଥ କତମଂ ସୁତ୍ତଂ ସଂକିଲେସଭାଗିୟଂ? ୟତୋ ଚ କୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ନ ୱିରୋଧତି, ନ ୱଡ୍ଢତି, ଇମଂ ଆଦୀନୱଂ ଭଗୱା ଦେସେତି, ତସ୍ମା ଛନ୍ନଂ ୱିୱରେୟ୍ୟ, ୱିୱଟଂ ନାତିୱସ୍ସତି, ତତୋ ଆଦୀନୱତୋ ୱିୱରେୟ୍ୟାତି ତଂ ତୀହି ଧମ୍ମେହି ନାଭିଧଂସିତାତି ଅସୁଭସଞ୍ଞାୟ ରାଗେନ ନାଭିଧଂସିୟତି। ମେତ୍ତାୟ ଦୋସେନ ନାଭିଧଂସିୟତି। ୱିପସ୍ସନା ମୋହେନ ନାଭିଧଂସିୟତି। ଏୱଞ୍ଚସ୍ସ ୟୋ ୟୋ ଧମ୍ମୋ ପଟିପକ୍ଖୋ ତମ୍ହି ତମ୍ହି ଧମ୍ମେ ପରିପୂରିସ୍ସତି। ୟୋ ତସ୍ସ ଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୁସଲୋ ଧମ୍ମୋ ପଟିପକ୍ଖୋ, ତେନ ନାଧିୱାସିୟତି।

ଅପରୋ ପରିୟାୟୋ। ୟେ ଇମେ ଧମ୍ମା ଅତ୍ତନା ନ ସକ୍କୋତି ୱୁଟ୍ଠାନଂ, ତେ ଏତେ ଧମ୍ମା ଦେସିତା। ଛନ୍ନମତିୱସ୍ସତୀତି ତେହି ୱିତକ୍କଂ ୟେନ ଚ ସକ୍କା ପୁନ ଦେସିତଂ ଚିତ୍ତଂ ୱିଭାୱେତୁଂ ପରିୟୋଦାପେତୁଂ ୱିୱେକନିନ୍ନସ୍ସ ୱିୱେକପୋଣସ୍ସ ୱିୱେକପବ୍ଭାରସ୍ସ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲତଂ ଆପଜ୍ଜତି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ଉପ୍ପଲଂ ୱା କୁମୁଦଂ ୱା ପଦୁମଂ ୱା ଉଦକେ ସୁକ୍କପକ୍ଖେ ଚନ୍ଦୋ ୟାୱରତ୍ତି ୟାୱଦିୱସୋ ଆଗଚ୍ଛତି, ତସ୍ସ ୱୁଦ୍ଧିୟେୱ ପାଟିକଙ୍ଖିତବ୍ବା, ନ ପରିହାନି, ଏୱଂୱିଧଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ନାଭିଧଂସିୟତି। ଅପରୋପେତ୍ଥ ୟୋ ଅକୂଟୋ ଅସଠୋ ଅମାୟାୱୀ ଉଜୁ ପୁରିସୋ ୟଥାଭୂତଂ ଅତ୍ତାନଂ ଆୱିକରୋତି। ତତ୍ଥ ୟୋ ଛାଦେତି ତସ୍ସ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଚିତ୍ତଂ ଅନୁଧାୱନ୍ତି। ଛନ୍ନମତିୱସ୍ସତୀତି ୟୋ ପନ ହୋତି ଅସଠୋ ଅକୂଟୋ ଅମାୟାୱୀ ଉଜୁ ପୁରିସୋ ୟଥାଭୂତଂ ଅତ୍ତାନଂ ଆୱିକରୋତି। ତସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ନ ୱିଦ୍ଧଂସିୟତି, ଅୟଂ ସୁତ୍ତତ୍ଥୋ।

୧୦୧ . ତତ୍ଥ କତମା ଦେସନା? ଇଧ ଦେସିତା ଦସ ଅକୁସଲକମ୍ମପଥା ଅଧିୱସ୍ସନତାୟ ଦସ କୁସଲକମ୍ମପଥା ଅନଧିୱସ୍ସନତାୟ ଅକୁସଲେହି ନ ୱିସୁଜ୍ଝତି। ୟଥା ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା ‘‘ଚିତ୍ତସଂକିଲେସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସଂକିଲିସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି।

ତତ୍ଥ କତମୋ ୱିଚୟୋ? ୟସ୍ସେୱଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିୱାସିୟତି, ତସ୍ସ ବୁଜ୍ଝିତସ୍ସ ୟଂ ଭୱେୟ୍ୟ କୂଟେୟ୍ୟ, ତଂ ଆନନ୍ତରିୟେନପି ସତ୍ଥରି ୱା ଗୁଣାନୁକମ୍ପନତାୟ, ଅୟଂ ୱିଚୟୋ।

ତତ୍ଥ କତମା ୟୁତ୍ତୀତି? ଏୱଂ ଅନଧିୱସିୟନ୍ତଂ ଚିତ୍ତଂ ୱୁଟ୍ଠାତି। ୱୁଟ୍ଠିତଂ ପତିଟ୍ଠହତି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୂତି ଅତ୍ଥି ଏସା ୟୁତ୍ତି।

ପଦଟ୍ଠାନନ୍ତି ଛନ୍ନମତିୱସ୍ସତୀତି ଛନ୍ନଂ ଅସଂୱରାନଂ ପଦଟ୍ଠାନଂ, ୱିୱଟଂ ନାତିୱସ୍ସତୀତି ଅଛନ୍ନଂ ସଂୱରଣାନଂ। ତସ୍ମା ଛନ୍ନଂ ୱିୱରେୟ୍ୟ ୱିୱଟଂ ନାତିୱସ୍ସତୀତି ଦେସନାୟ ପଦଟ୍ଠାନଂ।

ଲକ୍ଖଣୋତି ଛନ୍ନମତିୱସ୍ସତୀତି ୟେ କେଚି ୱିଚିତ୍ତେନ ଛନ୍ନେନ ଏକଲକ୍ଖଣା ଧମ୍ମା ସବ୍ବେ ତେ ଅୱିଦ୍ଧଂସିୟନ୍ତି। ତସ୍ମା ଛନ୍ନଂ ୱିୱରେୟ୍ୟ। ୱିୱଟଂ ନାତିୱସ୍ସତୀତି ୟେ କେଚି ତେନ ଅଚ୍ଛନ୍ନେନ ଏକଲକ୍ଖଣା ଧମ୍ମା ସବ୍ବେ ତେ ନାତିୱସ୍ସନ୍ତୀତି ଲକ୍ଖଣୋ ହାରୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଚତୁବ୍ୟୂହୋ ହାରୋ? ଇମମ୍ହି ସୁତ୍ତେ ଭଗୱତୋ କୋ ଅଧିପ୍ପାୟୋ? ୟେସଂ କେସଞ୍ଚି ଚିତ୍ତଂ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅଧିପଟିଦେସିତା ତେ ୟଥାଧମ୍ମଂ ପଟିକରିସ୍ସନ୍ତୀତି ଅୟଂ ତତ୍ଥ ଭଗୱତୋ ଅଧିପ୍ପାୟୋ। ଅୟଂ ଚତୁବ୍ୟୂହୋ ହାରୋ।

ଆୱଟ୍ଟୋତି ୟଂ ଛନ୍ନଂ ତଂ ଦୁୱିଧଂ କମ୍ପମାନଂ ସମୁଚ୍ଛିତବ୍ବୋ। ଆନନ୍ତରିୟସମାଧୀନଂ। ତତ୍ଥ ପସ୍ସଦ୍ଧିୟଞ୍ଚ ମାନୋ ଆସୱେ ୱଡ୍ଢେତି, ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟେନ ଚ ପମାଦଂ ଗଚ୍ଛତି, ପମାଦେନ ଓନମତି, ଉନ୍ନଳଭାୱଂ ଗଚ୍ଛତି। ୱୁତ୍ତଂ ଚେତଂ ଭଗୱତା ‘‘ଉନ୍ନଳାନଂ ପମତ୍ତାନଂ ତେସଂ ୱଡ୍ଢନ୍ତି ଆସୱା’’ତି ଚତ୍ତାରି ତାନି ଉପାଦାନାନି, ୟାନି ଚତ୍ତାରି ଉପାଦାନାନି, ତେ ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା ଭୱନ୍ତି। ଇମାନି ସଚ୍ଚାନି ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ସମୁଦୟୋ ଚ। ତସ୍ମା ଛନ୍ନଂ ୱିୱରେୟ୍ୟାତି ୟେନ ହେତୁନା, ତେ ଆସୱା ୱଡ୍ଢନ୍ତି। ତେସଂ ପହୀନତ୍ତା ଆସୱା ପହୀୟନ୍ତେ। ତତ୍ଥ ଅପ୍ପମାଦେନ ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟଂ ପହୀୟତି ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚପ୍ପହାନେନ ଓଳାରିକତା ତସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମା ନ ସମଥୋ ଚ ଭାୱନା ଚ ପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ୟୋ ତେସଂ ଆସୱାନଂ ଖୟୋ, ଅୟଂ ନିରୋଧୋ। ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି, ଅୟଂ ଆୱଟ୍ଟୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ୱିଭତ୍ତି ହାରୋ? ଛନ୍ନମତିୱସ୍ସତୀତି ନ ଏକଂସୋ। କିଂ କାରଣଂ? ୟସ୍ସ ଅସ୍ସା ନିୱତ୍ତନା ୟଥାପି ସେକ୍ଖାନଂ। ୟଥାୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା –

‘‘କିଞ୍ଚାପି ସେକ୍ଖୋ ପକରେୟ୍ୟ ପାପଂ, କାୟେନ ୱାଚାୟ ଉଦ ଚେତସା ୱା।

ଅଭବ୍ବୋ ହି ତସ୍ସ ପରିଗୁହନାୟ, ଅଭବ୍ବତା ଦିଟ୍ଠପଦସ୍ସ ହୋତୀ’’ତି॥

କିଞ୍ଚାପି ତେସଂ ନିୱାରଣଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି। ଅପି ତୁ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟା ସମାୟେ ଚ ତେ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବା, ଅୟଂ ୱିଭତ୍ତିହାରୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ପରିୱତ୍ତନୋ ହାରୋ। ଛନ୍ନମତିୱସ୍ସତୀତି ୟସ୍ସ ୟେ ଧମ୍ମା ସବ୍ବଂ ଅନୱିୱଟଂ ଅତିୱସ୍ସିୟତି, ୱିୱଟଂ ନାତିୱସ୍ସତି, ଅୱଗୁଣନ୍ତଂ ନାତିୱସ୍ସତି। ଅୟଂ ପରିୱତ୍ତନୋ ହାରୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ୱେୱଚନୋ ହାରୋ। ଛନ୍ନନ୍ତି ଆୱୁତଂ ନିୱୁତଂ ପିହିତଂ ପଟିକୁଜ୍ଜିତଂ ସଞ୍ଛନ୍ନଂ ପରୋଧଂ, ୱିୱଟଂ ନାତିୱସ୍ସତୀତି ୟସ୍ସ ତେ ଧମ୍ମା ପବ୍ବଜ୍ଜିତା ୱିନୋଦଂ ନାଧିୱସ୍ସିତା ୱନ୍ତିକତାତି, ଅୟଂ ୱେୱଚନୋ ହାରୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ପଞ୍ଞତ୍ତି ହାରୋ। ଛନ୍ନମତିୱସ୍ସତୀତି କିଲେସଭାଗିୟପଞ୍ଞତ୍ତଂ ୱିୱଟଂ ନାତିୱସ୍ସତୀତି ସଧମ୍ମକିଚ୍ଚଂ ୟଂ ପଟିପଦା ପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତଂ, ତସ୍ମା ହି ଛନ୍ନଂ ୱିୱରେୟ୍ୟାତି ଅନୁସାସନପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତଂ, ୱିୱଟଂ ନାତିୱସ୍ସତୀତି ନିଦ୍ଧାନପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତଂ, ଅୟଂ ପଞ୍ଞତ୍ତି ହାରୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଓତରଣୋ ହାରୋ? ଛନ୍ନମତିୱସ୍ସତୀତି ତୟୋ କିଲେସା ରାଗୋ ଦୋସୋ ମୋହୋ, ତେ ଖନ୍ଧେସୁ ସଙ୍ଖାରକ୍ଖନ୍ଧୋ…ପେ॰… ତେ ପୁରା ୟଥା ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠଂ ଖନ୍ଧଧାତୁଆୟତନେସୁ, ଅୟଂ ଓତରଣୋ ହାରୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ସୋଧନୋ ହାରୋ? ୟେନାରମ୍ଭେନ ଇଦଂ ସୁତ୍ତଂ ଭାସତି ସୋ ଆରମ୍ଭୋ ନିୟୁତ୍ତୋ।

ଅଧିଟ୍ଠାନୋତି ଛନ୍ନମତିୱସ୍ସତୀତି ଏକତ୍ତତାୟ ପଞ୍ଞତ୍ତଂ। କିଂକାରଣଂ? ଇଦଂ ହି ଅତିୱସ୍ସତୀତି ଇମସ୍ସ ଚ ଅତିୱସ୍ସତି ଏୱଞ୍ଚ ଅତିୱସ୍ସତୀତି ଅୟଂ ୱେମତ୍ତତାୟ ୟା ସୁଣସାଧାରଣେହି ଲକ୍ଖଣେହି ପଞ୍ଞାପିୟତି, ସା ଏକତ୍ତପଞ୍ଞତ୍ତି।

ତତ୍ଥ କତମୋ ପରିକ୍ଖାରୋ? ୟଞ୍ଚ ତଂ ଅତିୱସ୍ସିୟନ୍ତି, ତସ୍ସ ଦ୍ୱେ ହେତୂ ଦ୍ୱେ ପଚ୍ଚୟା ଅକୁସଲପସୁତେୱ ୱାଚକତ୍ତାଭିରତି ଚ। ଇମେ ଦ୍ୱେ ଅୟୋନିସୋମନସିକାରୋ ଚ କୁସଲା ଧମ୍ମା ୱୋପସଗ୍ଗା ଚ, ଇମେ ଦ୍ୱେ ପଚ୍ଚୟା।

ତତ୍ଥ କତମୋ ସମାରୋପନୋ? ଛନ୍ନମତିୱସ୍ସତୀତି ୱେମତି ପସ୍ସତୀତି ଛନ୍ନଂ ୟଂ ପରିଗ୍ଗହିତୁଂ ୟଂ ଅଦେସିତୁଂ ଅପ୍ପସ୍ସୁତଂ ୟଂ କଥଂକଥା ୱିଭୂତେନ ଅକୁସଲମୂଲେନ ୟଂ ତଣ୍ହାୟ ଚ ତେ ୱଡ୍ଢତି ଦୋସାତି ସନ୍ନିତ୍ୱା ତେ ଅପ୍ପସକ୍ଖୟେନ ସଙ୍ଖାରା। ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୟାୱ ଜରାମରଣଂ, ଅୟଂ ସମାରୋପନୋ । ୟଂ ପୁନ ତଥା ଦେସନା, ତସ୍ସେୱ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲତମାପଜ୍ଜତି ତସ୍ସ ସଙ୍ଖାରା ନିରୋଧା, ଅୟଂ ସମାରୋପନୋ।

୧୦୨ . ଚତ୍ତାରୋ ପୁଗ୍ଗଲା [ପସ୍ସ ଅ॰ ନି॰ ୪.୮୫] ତମୋ ତମପରାୟନୋତି…ପେ॰… ତତ୍ଥ କତମୋ ୱୁଚ୍ଚତେ ତମୋ ନାମ? ୟୋ ତମୋ ଅନ୍ଧକାରୋ, ୟଥା ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା ‘‘ୟଥା ଅନ୍ଧକାରେ ତସ୍ମିଂ ଭୟାନକେ ସକମ୍ପିଧାତୁପୁରିସୋ ନ ପସ୍ସତି, ଏୱମେୱ ଅଞ୍ଞାଣତୋ ତମୋପନନ୍ଧକାରୋ ପାପକସକମ୍ମସୱିପାକଂ ନ ସଦ୍ଧୋ ହୋତି। ଇତି ଏୱଂ ଲକ୍ଖଣତା ଅଞ୍ଞାଣଂ ତମୋ ଅୱିଜ୍ଜା ମୋହୋ, ୟେନ ସତ୍ତା ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି ତମୋତି। ସୋ ତିଣ୍ଣଂ ଚକ୍ଖୂନଂ ତମୋ ମଂସଚକ୍ଖୁନୋ ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁନୋ ପଞ୍ଞାଚକ୍ଖୁନୋ, ଇମେସଂ ଚକ୍ଖୂନଂ ଇଧ ତମୋ ନିଦ୍ଦିସିୟତି ଅଞ୍ଞାଣନ୍ତି। ତତ୍ଥ କତମଂ ଅଞ୍ଞାଣଂ ଅଦସ୍ସନଂ? ଅଥ ନିସ୍ସୟେ ୟଂ ପୁବ୍ବନ୍ତେ ଅଞ୍ଞାଣଂ ଅପରନ୍ତେ ଅଞ୍ଞାଣଂ ପୁବ୍ବନ୍ତାପରନ୍ତେ ଅଞ୍ଞାଣଂ ହେତୁମ୍ହି ଅଞ୍ଞାଣଂ ପଚ୍ଚୟମ୍ହି ଅଞ୍ଞାଣଂ ତସ୍ସ ଅଞ୍ଞାଣିନୋ ସମାଧିଭୂତସ୍ସ ଏସୋ ନିସ୍ସନ୍ଦୋ। ୟଂ ନ ଜାନାତି ଇଦଂ ସେୱିତବ୍ବଂ ଇଦଂ ନ ମନସିକାତବ୍ବନ୍ତି। ସୋ ତେନ ତମେନ ନିଦ୍ଦିସିୟତି ତମୋପି ୟଥା ୱୁଚ୍ଚତି। ମୂଳ୍ହୋତି ଏୱଂ ଚେତନା। ତେନ ତମେନ ସୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ୱୁଚ୍ଚତି। ତମୋତି ସୋ ତେନ ତମେନ ଅସମୂହତେନ ଅସମୁଚ୍ଛିନ୍ନେନ ତପ୍ପରମୋ ଭୱତି ତପ୍ପରାୟନୋ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପୁଗ୍ଗଲୋ ତମୋ ତମପରାୟନୋତି। ପରାୟନୋୟେୱ ଧମ୍ମୋ ମନସିକାତବ୍ବୋ ସୋ ତମୋ ଦହତି ଅଞ୍ଞଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠପେତି। ତେ ଚସ୍ସ ଧମ୍ମା ନିଜ୍ଝାନକ୍ଖମନ୍ତି। ସୋ ସୁତମୟାୟ ପଞ୍ଞାୟ ସମନୁପସ୍ସତି।

ତତ୍ଥ କତମୋ ତମୋ ଜୋତିପରାୟନୋ? ସୋ ତେନ ପଞ୍ଞାୱସେନ ଇରିୟତି ଏୱଂ ତସ୍ସେୱ ଇରିୟନ୍ତସ୍ସ ପରାୟନୋ ଭୱତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତେ ପୁଗ୍ଗଲୋ ତମୋ ଜୋତିପରାୟନୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଜୋତି ଜୋତିପରାୟନୋ [ଜୋତିପରାୟନୋ (ପୀ॰)] ? ତତ୍ଥ ୱୁଚ୍ଚତି ଜୋତି ନାମ ୟଂ ତସ୍ସ ଚେ ତମସ୍ସ ପଟିପକ୍ଖେନ ୟେ ଚ ଧମ୍ମେ ଅନ୍ତମସୋ ଞାଣାଲୋକୋ, ସୋ ସୁଣଧମ୍ମୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ତମୋ ଜୋତିପରାୟନୋ, ତତ୍ଥ ୱୁଚ୍ଚତେ, ୟୋୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ତମୋ ଜୋତିପରାୟନୋ, ସୋ ୟଦି ତଥାରୂପଂ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତଂ ପଟିଲଭତି, ୟୋ ନଂ ଅକୁସଲତୋ ଚ ନିୱାରେତି ଭାୱିତକୁସଲତାୱ ଭାୱୀ ନିୟୋଜେତୀତି । ଏୱଞ୍ଚ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି। ଇମେ ଧମ୍ମା କୁସଲା, ଇମେ ଧମ୍ମା ଅକୁସଲା। ଇମେ ଧମ୍ମା ସାୱଜ୍ଜା, ଇମେ ଧମ୍ମା ଅନୱଜ୍ଜା। ଇମେ ଧମ୍ମା ସେୱିତବ୍ବା, ଇମେ ଧମ୍ମା ନ ସେୱିତବ୍ବା। ଇମେ ଧମ୍ମା ଭଜିତବ୍ବା, ଇମେ ଧମ୍ମା ନ ଭଜିତବ୍ବା। ଇମେ ଧମ୍ମା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାତବ୍ବା, ଇମେ ଧମ୍ମା ନ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାତବ୍ବା। ଇମେ ଧମ୍ମା ମନସିକାତବ୍ବା, ଇମେ ଧମ୍ମା ନ ମନସିକାତବ୍ବାତି। ପଚ୍ଚତେ ସଞ୍ଞାୟ ୟଥା ସଞ୍ଞାୟତି ସତିନ୍ଦ୍ରିୟାନି, ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି। ଇମେ ଧମ୍ମା କୁସଲା, ଇମେ ଧମ୍ମା ଅକୁସଲା। ଇମେ ଧମ୍ମା ସାୱଜ୍ଜା, ଇମେ ଧମ୍ମା ଅନୱଜ୍ଜା। ଇମେ ଧମ୍ମା ସେୱିତବ୍ବା, ଇମେ ଧମ୍ମା ନ ସେୱିତବ୍ବା। ଇମେ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା, ଇମେ ଧମ୍ମା ନ ଭାୱେତବ୍ବା। ଇମେ ଧମ୍ମା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାତବ୍ବା, ଇମେ ଧମ୍ମା ନ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାତବ୍ବା। ଇମେ ଧମ୍ମା ମନସିକାତବ୍ବା, ଇମେ ଧମ୍ମା ନ ମନସିକାତବ୍ବାତି। ସୋ ତେ ଧମ୍ମେ ସୁସୁୟ୍ୟତି, ସୋତଂ ଓଦହତି, ଅଞ୍ଞଂ ଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠପେତି, ତେ ଚସ୍ସ ଧମ୍ମା ନିଜ୍ଝାନକ୍ଖମନ୍ତି, ସୋ ସୁତମୟାୟ ପଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ସୋ ତେନ ପଚ୍ଚୟୱସେନ ଇରିୟତି ଏୱଂ ତସ୍ସେୱ ଇରିୟନ୍ତି ତପ୍ପରମୋ ଭୱତି ତପ୍ପରାୟନୋ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତେ ପୁଗ୍ଗଲୋ ତମୋ ତମପରାୟନୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଜୋତି ତମପରାୟନୋ? ଜୋତି ନାମ ୟା ତସ୍ସେୱ ତମସ୍ସ ପଟିପକ୍ଖେନ ୟେ ଧମ୍ମା ଅନ୍ତମସୋ ଞାଣାଲୋକୋ, ସୋ ପୁନ ଧମ୍ମୋ। କତମା ଉଚ୍ଚତେ? ପଞ୍ଞାୟତୋ ପଣ୍ଡିତୋତି ୱୁଚ୍ଚତେ, ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି। ଇମେ ଧମ୍ମା କୁସଲା, ଇମେ ଧମ୍ମା ଅକୁସଲା। ଇମେ ଧମ୍ମା ସାୱଜ୍ଜା, ଇମେ ଧମ୍ମା ଅନୱଜ୍ଜା। ଇମେ ଧମ୍ମା ସେୱିତବ୍ବା, ଇମେ ଧମ୍ମା ନ ସେୱିତବ୍ବା। ଇମେ ଧମ୍ମା ଭାୱିତବ୍ବା, ଇମେ ଧମ୍ମା ନ ଭାୱିତବ୍ବା। ଇମେ ଧମ୍ମା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାତବ୍ବା, ଇମେ ଧମ୍ମା ନ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାତବ୍ବା। ଇମେ ଧମ୍ମା ମନସିକାତବ୍ବା, ଇମେ ଧମ୍ମା ନ ମନସିକାତବ୍ବା। ଇଧ ପନ ପାପମିତ୍ତସଂସେୱନୋ ପାପମିତ୍ତୱସାନୁଗୋ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ ଅଭିୱଡ୍ଢେତି, କୁସଲେ ଧମ୍ମେ ପଜହତି। ସୋ ତେନ ପମାଦେନ ପଚ୍ଚୟସଞ୍ଞା ଅମନସିକତ୍ୱା ଅସ୍ସତିଅସମ୍ପଜଞ୍ଞଂ ଆସେୱତି। ତୟା ୟୋ ପଟିପକ୍ଖୋ ତମୋ, ସୋ ପୱଡ୍ଢେତି। ସୋ ତମାଭିଭୂତୋ ପରାୟନୋ ତମପରମୋ ଚେୱ ଭୱତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପୁଗ୍ଗଲୋ ଜୋତି ତମପରାୟନୋ।

୧୦୩ . ତତ୍ଥ କତମୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଜୋତି ଜୋତିପରାୟନୋ? ତତ୍ଥ ୱୁଚ୍ଚତେ ସୋୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତସ୍ସ ସନ୍ନିସ୍ସିତୋ ଭୱତି ସକ୍କା ସଂୟୋଗୀ କୁସଲଂ ଗୱେସୀ, ସୋ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତେ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପରିପୁଚ୍ଛତି, ପରିପଞ୍ହୟତି? କିଂ କୁସଲଂ, କିଂ ଅକୁସଲଂ? କିଂ ସାୱଜ୍ଜଂ, କିଂ ଅନୱଜ୍ଜଂ? କିଂ ସେୱିତବ୍ବଂ, କିଂ ନ ସେୱିତବ୍ବଂ? କିଂ ଭାୱିତବ୍ବଂ, କିଂ ନ ଭାୱିତବ୍ବଂ? କିଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାତବ୍ବଂ, କିଂ ନ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାତବ୍ବଂ? କିଂ ମନସିକାତବ୍ବଂ, କିଂ ନ ମନସିକାତବ୍ବଂ? କଥଂ ସଂକିଲେସୋ ହୋତି, କଥଂ ୱୋଦାନଂ ହୋତି? କଥଂ ପୱତ୍ତି ହୋତି, କଥଂ ନିୱତ୍ତି ହୋତି? କଥଂ ବନ୍ଧୋ ହୋତି, କଥଂ ମୋକ୍ଖୋ ହୋତି? କଥଂ ସକ୍କାୟସମୁଦୟୋ ହୋତି, କଥଂ ସକ୍କାୟନିରୋଧୋ ହୋତି? ସୋ ଏତ୍ଥ ଦେସିତଂ ୟଥା ଉପଟ୍ଠିତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିପଜ୍ଜନ୍ତୋ ସୋ ଏୱଂ ପଜାନାତି। ଇମେ ଧମ୍ମା କୁସଲା, ଇମେ ଧମ୍ମା ଅକୁସଲା। ଏୱଂ…ପେ॰… ୟାୱ କଥଂ ସକ୍କାୟସମୁଦୟୋ ହୋତି, କଥଂ ସକ୍କାୟନିରୋଧୋ ହୋତୀତି ୱିତ୍ଥାରେନ କାତବ୍ବଂ। ସୋ ତେ ଧମ୍ମେ ଅଧିପାଟିକଙ୍ଖାତି ଏୱଂ ଲକ୍ଖଣଂ ଞାଣଂ ୱିଜ୍ଜା ଆଲୋକଂ ୱଡ୍ଢେତି। ସୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ତପ୍ପରମୋ ଭୱତି ତପ୍ପରାୟନୋ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତେ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଜୋତି ଜୋତିପରାୟନୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ତମୋ ତମପରାୟନୋ? ୟୋ ଅକୁସଲଂ ଧମ୍ମଂ ଦୀପେତି। ତଂ ଭାୱନାୟ ହୀନାସୁ ଗତୀସୁ ଉପପତ୍ତିଂ ଦସ୍ସେତି, ତପ୍ପରମୋ ଭୱତି ତପ୍ପରାୟନୋ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତେ ପୁଗ୍ଗଲୋ ତମୋ ତମପରାୟନୋ।

ତତ୍ଥ ୟୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ତମୋ ଜୋତିପରାୟନୋ? ସୋ ତମେନ ଅକୁସଲସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକଂ ଦସ୍ସେତି। ତମେତି ୟଂ ଚକ୍ଖୁ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତସ୍ସ ୟେନ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ ପଜହତି, କୁସଲେ ଧମ୍ମେ ଅଭିୱଡ୍ଢତି।

ତତ୍ଥ ୟୋ ଚ ପଣୀତାସୁ ଗତୀସୁ ଉପପତ୍ତିଂ ଦସ୍ସେତି, ତପ୍ପରମୋ ତେନ ୱୁଚ୍ଚତେ ତମୋ ଜୋତିପରାୟନୋ।

ତତ୍ଥ ୟୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଜୋତି ତମପରାୟନୋ? କୁସଲସ୍ସ କମ୍ମୱିପାକଂ ଦସ୍ସେତି। ୟଂ ଚକ୍ଖୁ ପାପମିତ୍ତସଂସଗ୍ଗେନ ପାପମିତ୍ତୁପସେୱେନ ପାପମିତ୍ତୱସାନୁଗୋ ଅକୁସଲଂ ଧମ୍ମଂ ଅଭିୱଡ୍ଢତି, ତଂ ଭାୱନାୟ ହୀନାସୁ ଗତୀସୁ ଉପପତ୍ତିଂ ଦସ୍ସେତି। ତପ୍ପରମୋ ତେନ ୱୁଚ୍ଚତେ ଜୋତି ତମପରାୟନୋ।

ତତ୍ଥ ୟୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଜୋତି ଜୋତିପରାୟନୋ ସୋ ଜୋତିତା ପଭାତା [ଜୋତିତଭାୱତାୟ (ପୀ॰)] ୟାୱ ପଣୀତାସୁ ଗତୀସୁ ଉପପତ୍ତିଂ ଦସ୍ସେତି। ତପ୍ପରମୋ ତେନାହ ଜୋତି ଜୋତିପରାୟନୋ।

ଜୋତିତମପରାୟନେନ ଦସ ଅକୁସଲାନଂ କମ୍ମାନଂ ଉଦୟଂ ଦସ୍ସେତି। ତମେନ ପୁଗ୍ଗଲେନ ଅକୁସଲାନଂ କମ୍ମାନଂ ୱିପାକଂ ଦସ୍ସେତି। ନ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ୱିପାକଂ ଦସ୍ସେତି। ତମେନ ଅଟ୍ଠ ମିଚ୍ଛତ୍ତାନି ଦସ୍ସେତି। ଜୋତିନା ଅଟ୍ଠ ସମ୍ମତ୍ତାନି ଦସ୍ସେତି। ଜୋତିନା ତମପରାୟନେନ ଦସ ଅକୁସଲକମ୍ମପଥେ ଦସ୍ସେତି। ଜୋତିନା ପଣୀତତ୍ତଂ ଦସ୍ସେତି। ତମେନ ଜୋତିପରାୟନେନ ଅତପନୀୟଂ ଧମ୍ମଂ ଦସ୍ସେତି। ଜୋତିନା ତମପରାୟନେନ ତପନୀୟଂ ଧମ୍ମଂ ଦସ୍ସେତି। ଅୟଂ ସୁତ୍ତତ୍ଥୋ।

୧୦୪ . ତତ୍ଥ କତମୋ ଦେସନା ହାରୋ? ଇମମ୍ହି ସୁତ୍ତେ କିଂ ଦେସିତଂ? ତତ୍ଥ ୱୁଚ୍ଚତେ ଇମମ୍ହି ସୁତ୍ତେ କୁସଲାକୁସଲା ଧମ୍ମା ଦେସିତା। କୁସଲାକୁସଲାନଞ୍ଚ ଧମ୍ମାନଂ ୱିପାକୋ ଦେସିତୋ। ହୀନପ୍ପଣୀତାନଞ୍ଚ ସତ୍ତାନଂ ଗତି ନାନାକାରଣଂ ଦେସିତଂ। ଅୟଂ ଦେସନା ହାରୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ୱିଚୟୋ ହାରୋ? ଅକୁସଲସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୟୋ ୱିପାକଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋତି। ତତ୍ଥ ଠିତୋ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ ଉପ୍ପାଦିୟତି ୱିଚୟନ୍ତଂ ୟୁଜ୍ଜତି। କୁସଲସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୟୋ ୱିପାକଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋତି। ତତ୍ଥ ଠିତୋ କୁସଲେ ଧମ୍ମେ ଉପ୍ପାଦିୟତି ୱିଚୟନ୍ତଂ ୟୁଜ୍ଜତି। ଅୟଂ ୱିଚୟୋ ୟୁତ୍ତି ଚ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ପଦଟ୍ଠାନୋ ହାରୋ? ୟୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଜୋତି, ସୋ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖଣାୟ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ୟୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ତମୋ, ସୋ ତମାଦିନ୍ନଂ ୱାନୁପସ୍ସନାୟ ପଦଟ୍ଠାନନ୍ତି ଦସ୍ସେତି। ତମେନ ଜୋତିପରାୟନେନ ଅପ୍ପମାଦସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ ଦସ୍ସେତି, ତମୋ ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟା ଚ ପଦଟ୍ଠାନଂ ଦସ୍ସେତି। ଜୋତିନା ତମପରାୟନେନ ପମାଦସ୍ସ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟା ଚ ପଦଟ୍ଠାନଂ ଦସ୍ସେତି। ଅୟଂ ପଦଟ୍ଠାନୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଲକ୍ଖଣୋ ହାରୋ? ତମେନ ତମପରାୟନେନ ତମୋତି ଅୱିଜ୍ଜାୟ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠାୟ ସବ୍ବକିଲେସଧମ୍ମା ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି। ତମେନ ଜୋତିପରାୟନେନ ଜୋତିୱିଜ୍ଜାୟ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠାୟ ସବ୍ବେ ବୋଧିପକ୍ଖିୟଧମ୍ମା ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି। ଜୋତିତମପରାୟନେନ ପମାଦୋ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ ହୋତି। ତମେନ ଜୋତିପରାୟନେନ ଅପ୍ପମାଦୋ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ ହୋତି। ଅୟଂ ଲକ୍ଖଣୋ ହାରୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଚତୁବ୍ୟୂହୋ ହାରୋ? ଇମମ୍ହି ସୁତ୍ତେ ଭଗୱତୋ କୋ ଅଧିପ୍ପାୟୋ? ୟେ ସତ୍ତା ନୀଚକୁଲିନୋ, ନ ତେ ଇମଂ ସୁତ୍ୱା କୁସଲେ ଧମ୍ମେ ସମାଦାୟ ୱତ୍ତିସ୍ସନ୍ତି। ୟେ ସତ୍ତା ଉଚ୍ଚକୁଲିନୋ, ତେ ଇମଂ ଧମ୍ମଦେସନଂ ସୁତ୍ୱା ଭିୟ୍ୟୋସୋ ମତ୍ତାୟ କୁସଲେ ଧମ୍ମେ ସମାଦାୟ ୱତ୍ତିସ୍ସନ୍ତୀତି। ଅୟଂ ଚତୁବ୍ୟୂହୋ ହାରୋ। ଭୂମିୟଂ ଉପଦେସୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଆୱଟ୍ଟୋ ହାରୋ? ୟା ଅୱିଜ୍ଜାତୋ ପଭୂତି ତଣ୍ହା, ଅୟଂ ସମୁଦୟୋ। ୟୋ ତମୋ ତମପରାୟନୋ, ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ଇମାନି ଦ୍ୱେ ସଚ୍ଚାନି ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ସମୁଦୟୋ ଚ ଜୋତି ୟେନ ସୁତ୍ତେନ ଧମ୍ମେନ ପଞ୍ଞାପିୟତି, ସୋ ଧମ୍ମୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ତେନ ଅମୋହେନ ତୀଣି କୁସଲମୂଲାନି ପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ସଗ୍ଗସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ।

ତତ୍ଥ କତମା ୱିଭତ୍ତି? ତମୋ ତମପରାୟନୋତି ନ ଏକଂସେନ। କିଂ କାରଣଂ? ଅତ୍ଥି ତମୋ ଚ ଭୱୋ ଅପରାପରିୟୱେଦନୀୟେନ ଚ କୁସଲେନ ଜୋତିନା ପୁଗ୍ଗଲେନ ସହୋପତ୍ତିଭାୱେ। ଅତ୍ଥି ଜୋତି ଚ ଭୱୋ ଅପରାପରିୟୱେଦନୀୟେନ ଚ ଅକୁସଲେନ ତମେନ ପୁଗ୍ଗଲେନ ସହୋପତ୍ତିଭାୱେ ପରିୱତ୍ତନା ତମେସୁ ପଟିପକ୍ଖୋତି ଜୋତିନା ତମପରାୟନୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ୱେୱଚନୋ? ୟୋ ତମୋ, ସୋ ଏୱଂ ଅତ୍ତବ୍ୟାପାଦାୟ ପଟିପନ୍ନୋ, ସୋ ଅସ୍ସଦ୍ଧାୟ ବାଲୋ ଅକୁସଲୋ ଅବ୍ୟତ୍ତୋ ଅନାଦୀନୱଦସ୍ସୀ। ୟୋ ଜୋତି, ସୋ ଅତ୍ତହିତାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ପଣ୍ଡିତୋ କୁସଲୋ ବ୍ୟତ୍ତୋ ଆଦୀନୱଦସ୍ସୀ। ଅୟଂ ୱେୱଚନୋ।

ତତ୍ଥ କତମା ପଞ୍ଞତ୍ତି? ସୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ୱିପାକପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞାପିୟତି, ଅକୁସଲେ ପରିୟାଦିନ୍ନତା ପଞ୍ଞାପିୟତି। ଜୋତିକୁସଲଧମ୍ମୁପପତ୍ତିପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞାପିୟତି କୁସଲଧମ୍ମୱିପାକପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ଚାତି।

ଓତରଣୋତି ୟେ ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା ୟଞ୍ଚ ଜରାମରଣଂ ୟା ଚ ଅୱିଜ୍ଜା, ତଂ ପଦଟ୍ଠାନଂ, ନିଦ୍ଦେସେନ ୱିଜ୍ଜୁପ୍ପାଦୋ ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧୋ ୟୋ ୟାୱ ଜରାମରଣନିରୋଧୋ, ଇମେ ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମା ସଙ୍ଖାରକ୍ଖନ୍ଧପରିୟାପନ୍ନା। ଧମ୍ମଧାତୁ ଧମ୍ମାୟତନଞ୍ଚ ପଦଟ୍ଠାନଂ ନିଦ୍ଦେସେନ ଧାତୂସୁ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ସୋଧନୋ? ଇମସ୍ସ ସୁତ୍ତସ୍ସ ଦେସିତସ୍ସ ଆରମ୍ଭୋ। ଅଧିଟ୍ଠାନୋତି ତମୋତି ଭଗୱା ବ୍ରୱୀତି, ନ ଏକଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଦେସେତି। ୟାୱତା ସତ୍ତାନଂ ଗତି, ତତ୍ଥ ୟେ ଦୁଚ୍ଚରିତଧମ୍ମେନ ଉପପନ୍ନା, ତେ ବହୁଲାଧିୱଚନେନ ତମୋ ନିଦ୍ଦିସତି। ୟା ଜୋତି ସବ୍ବସତ୍ତେସୁ କୁସଲଧମ୍ମୋପପତ୍ତି ସବ୍ବଂ ତଂ ଜୋତୀତି ଅଭିଲପତି ଅୟମେକତା ପଚ୍ଚୟୋ ୟୋନିସୋମନସିକାରପଞ୍ଞତ୍ତି ଚତୁନ୍ନଂ ମହାଭୂତାନଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ପରିକ୍ଖାରୋ? ଅକୁସଲସ୍ସ ପାପମିତ୍ତତା ପଚ୍ଚୟୋ, ଅୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ ହେତୁ। କୁସଲସ୍ସ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତା ପଚ୍ଚୟୋ, ୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ ହେତୁ।

ତତ୍ଥ କତମା ସମାରୋପନାତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ନୀଚେ କୁଲେ ପଚ୍ଚାଜାତୋ ହୋତୀତି ନୀଚେ କୁଲେ ପଚ୍ଚାଜାତୋ ରୂପେସୁ ସଦ୍ଦେସୁ ଗନ୍ଧେସୁ ରସେସୁ ଫସ୍ସେସୁ, ସୋ ଉପପନ୍ନୋ ସବ୍ବମ୍ହି ମାନୁସ୍ସକେ ଉପଭୋଗପରିଭୋଗେ। ଜୋତି ପଣୀତେସୁ କୁସଲେସୁ ଉପପନ୍ନୋ ସବ୍ବମ୍ହି ମାନୁସ୍ସକେ ଉପଭୋଗପରିଭୋଗେ ଉପପନ୍ନୋତି।

୧୦୫ . ତତ୍ଥ କତମଂ ସଂକିଲେସଭାଗିୟଂ ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟଂ ଚ ସୁତ୍ତଂ? ନ ତଂ ଦଳ୍ହଂ ବନ୍ଧନମାହୁ ଧୀରାତି ଗାଥା। କେନ କାରଣେନ ତଂ ବନ୍ଧନଂ ଦଳ୍ହଂ? ଚତୂହି କାରଣେହି ଇସ୍ସରିୟେନ ସକ୍କା ମୋଚେତୁଂ ଧନେନ ୱା ଅଞ୍ଞେନ ୱା ୟାଚନାୟ ୱା ପରାୟନେନ ୱା। ୟେସୁ ଚ ଅୟଂ ରାଗୋ ମଣିକୁଣ୍ଡଲେସୁ ପୁତ୍ତେସୁ ଦାରେସୁ ଚ ୟା ଅପେକ୍ଖା, ଇଦମସ୍ସ ଚେତସିକବନ୍ଧନଂ। ତଂ ନ ସକ୍କା ଇସ୍ସରିୟେନ ୱା ଧନେନ ୱା ଅଞ୍ଞେନ ୱା ୟାଚନାୟ ୱା ପରାୟନେନ ୱା ମୋଚେତୁଂ। ନ ଚ ତତ୍ଥ କୋଚି ଅତ୍ଥି ପାଟିଭୋଗୋ। ଇମିନା ବନ୍ଧନତୋ ମୋଚୟିତ୍ଥାତି ଦେୱୋ ୱା ମନୁସ୍ସୋ ୱା ତଦିଦଂ ବନ୍ଧନଂ ରାଗାନୁସୟେନ ଚ ଛସୁ ବାହିରେସୁ ଚ ଆୟତନେସୁ ବନ୍ଧତି। ରୂପେସୁ ରୂପତଣ୍ହା ବନ୍ଧତି, ୟାୱ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମତଣ୍ହା। ୟୋ ଇଧ ଲୋକେ ବନ୍ଧୋ ପରଲୋକସ୍ମିଂ ବନ୍ଧୋ ନୀୟତି। ସୋ ବନ୍ଧୋ ଜାୟତି, ବନ୍ଧୋ ମୀୟତି। ବନ୍ଧୋ ଅସ୍ମା ଲୋକା ପରଂ ଲୋକଂ ଗଚ୍ଛତି। ନ ସକ୍କା ମୋଚେତୁଂ ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅରିୟମଗ୍ଗେନ ଇମଞ୍ଚ ବନ୍ଧନଂ। ମରଣଭାୱଞ୍ଚ ଉପପତ୍ତିଭାୱଞ୍ଚ ଭୟତୋ ୱିଦିତ୍ୱା ଛନ୍ଦରାଗଂ ପଜହତି। ସୋ ଇମଂ ଛନ୍ଦରାଗଂ ପଜହିତ୍ୱା ଅତିକ୍କମତି। ଅୟଞ୍ଚ ଲୋକୋ ଇତୋ ପରଂ ଦୁତିୟୋ।

ତତ୍ଥ ୟଂ ବନ୍ଧନାସଙ୍ଖାରାନଂ ପହାନଂ ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଉଭୟେସୁ ଠାନେସୁ ୱୀରିୟଂ, ଗନ୍ଧପରିୱାତୋ [ଗନ୍ଥପରିୱସୋ (ପୀ॰) ଗନ୍ଥପରିୱୁତୋ (କ॰)] ସୁମୁନି ନୋପଲିମ୍ପତି। ତଥେୱ ପରିଗ୍ଗହେସୁ ପୁତ୍ତେସୁ ଦାରେସୁ ଚ ଅୱୂଳ୍ହୋ ସଲ୍ଲୋତି ତସ୍ସେୱ ତଣ୍ହାୟ ପହାନଂ ଦସ୍ସେତି। ଅୟଂ ତଣ୍ହାମୂଲସ୍ସ ପହାନା ୱରେ [ଅହନାୱରେ (ପୀ॰), ଅହନାୱରୋ (କ॰)] ଅପ୍ପମତ୍ତୋତି କାମୋ ପମାଦୱତ୍ତତି ପହାନାୟ ନେକ୍ଖମ୍ମାଭିରତୋ ଅପ୍ପମାଦୱିହାରୀ ଭୱତି। ତସ୍ସ ଆସୟଂ ପହାନାୟ ନେୱ ଇମଂ ଲୋକଂ ଆସୀସତି ନ ପରଲୋକଂ। ନ ଇଧଲୋକଂ ନିସ୍ସିତଂ, ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ ଆକଙ୍ଖତି। ନାପି ପରଲୋକଂ ନିସ୍ସିତଂ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ ଆକଙ୍ଖତି, ତେନ ୱୁଚ୍ଚତେ ‘‘ନାସୀସତେ ଲୋକମିମଂ ପରଂ ଲୋକଞ୍ଚା’’ତି। ୟଂ ତସ୍ସ ପହାନଂ ତଂ ଛେଦନଂ ଅଟ୍ଠକୱଗ୍ଗିୟେସୁ ମୁନି ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ। ସୋ ଇଧ ୱିରୋଧୋ ଅଟ୍ଠକୱଗ୍ଗିୟେସୁ ନାସୀସନଂ ଇଧ ଅନାଥା। ତଥାୟଂ ତଣ୍ହାୟ ତସ୍ସ ପରିଗ୍ଗହସ୍ସ ୱତ୍ଥୁକାମସ୍ସ ଏକଗାଥାୟ ଏତେ ସବ୍ବେ କାମା ଦସ୍ସିତା। ତେନ ଭଗୱା ଦେସେତି ‘‘ଏତମ୍ପି ଛେତ୍ୱାନ ପରିବ୍ବଜନ୍ତି ଅନପେକ୍ଖିନୋ ସବ୍ବକାମେ ପହାୟା’’ତି। ଇମିସ୍ସା ଗାଥାୟ ଦ୍ୱିଧା ନିଦ୍ଦେସୋ ସଂସନ୍ଦନନିଦ୍ଦେସୋ ଚ ସମୟନିଦ୍ଦେସୋ ଚ, ୟଥା ଅୟଂ ଗାଥା ସଂକିଲେସଭାଗିୟଞ୍ଚ ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟଞ୍ଚ, ଏୱଂ ତାୟ ଗାଥାୟ ସଂକିଲେସଭାଗିୟଞ୍ଚ ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟଞ୍ଚ ୱିସଜ୍ଜନା। ଏୱଂ ଗାଥା ସବ୍ବଗାଥାସୁ ବ୍ୟାକରଣେସୁ ୱା ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠଂ ସୁତ୍ତଂ।

୧୦୬ . ତତ୍ଥ କତମା ଦେସନା? ଇମଂ ସୁତ୍ତଂ କେନାଧିପ୍ପାୟେନ ଦେସିତଂ। ୟେ ରାଗଚରିତା ସତ୍ତା, ତେ କାମେ ପଜହିସ୍ସନ୍ତୀତି ଅୟଂ ତତ୍ଥ ଭଗୱତୋ ଅଧିପ୍ପାୟୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ୱିଚୟୋ? ୟସ୍ସ ଦସୱତ୍ଥୁକା କିଲେସା ଉତ୍ତିଣ୍ଣା ୱନ୍ତା ୱିଦିତା। କତମେ ଦସୱିଧାତି , କିଲେସକାମା ଚ ଓରମ୍ଭାଗିୟଉଦ୍ଧମ୍ଭାଗିୟା ଚ ସଂୟୋଜନା ଦସୱତ୍ଥୁକାନି ଆୟତନାନି, ଅୟଂ ୱିଚୟୋ।

ତତ୍ଥ କତମା ୟୁତ୍ତି? ୟେ ସାରତ୍ତା ତେ ଗାଳ୍ହବନ୍ଧନେନ ବନ୍ଧନ୍ତି ଅତ୍ଥି ଏସା ୟୁତ୍ତି।

ତତ୍ଥ କତମୋ ପଦଟ୍ଠାନୋ? ସାରତ୍ତୋ ମଣିକୁଣ୍ଡଲେସୁ ମମଂକାରସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଅପେକ୍ଖାତି ଅତୀତୱତ୍ଥୁସ୍ସ ସରାଗସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଏତମ୍ପି ଛେତ୍ୱାତି ଭାୱନାୟ ପଦଟ୍ଠାନଂ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଲକ୍ଖଣୋ? ସାରତ୍ତଚିତ୍ତୋ ମଣିକୁଣ୍ଡଲେସୁ ୟୋ ଅହଂକାରେ ୱିସତ୍ତୋ ମମଂକାରେ ୱିସତ୍ତୋ, ୟୋ ପୁତ୍ତଦାରେ ସାରତ୍ତୋ। ଖେତ୍ତୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ସାରତ୍ତୋ। ଅୟଂ ଲକ୍ଖଣୋ ହାରୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଚତୁବ୍ୟୂହୋ ହାରୋ? ଇଧ ସୁତ୍ତେ ଭଗୱତୋ କୋ ଅଧିପ୍ପାୟୋ। ୟେ ନିବ୍ବାନେନ ଛନ୍ଦିକା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ତେ ପୁତ୍ତଦାରେ ତଣ୍ହଂ ପଜହିସ୍ସନ୍ତି। ଅୟଂ ତତ୍ଥ ଭଗୱତୋ ଅଧିପ୍ପାୟୋ। ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଆୱଟ୍ଟୋ? ୟା ପୁତ୍ତଦାରେ ତଣ୍ହା, ଅୟଂ ସମୁଦୟୋ। ୟେ ଉପାଦିନ୍ନକ୍ଖନ୍ଧା, ତେ ୟେ ଚ ବାହିରେସୁ ରୂପେସୁ ରୂପପରିଗ୍ଗହୋ, ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ୟଂ ତତ୍ଥ ଛେଦନୀୟଂ, ଅୟଂ ନିରୋଧୋ। ୟେନ ଭିଜ୍ଜତି, ଅୟଂ ମଗ୍ଗୋ। ୱିଭତ୍ତୀତି ନତ୍ଥି ୱିଭତ୍ତିୟା ଭୂମି, ପରିୱତ୍ତନୋତି ପଟିପକ୍ଖୋ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ୱେୱଚନୋ? ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ ୱେୱଚନୋ। ତତ୍ଥ କତମୋ ଓତରଣୋ? ଅତ୍ଥି ତଣ୍ହା ଏକୋ ସତ୍ତୋ ଓତିଣ୍ଣୋ ତପ୍ପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୟାୱ ଜରାମରଣଂ। ୟା ତତ୍ଥ ୱେଦନା, ଅୟଂ ଅୱିଜ୍ଜା ୱିଜ୍ଜୁପ୍ପାଦା ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧୋ ୟାୱ ଜରାମରଣନିରୋଧୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ସୋଧନୋ? ସୁଦ୍ଧୋ ଗାଥାୟ ଆରମ୍ଭୋ। ତତ୍ଥ କତମୋ ଅଧିଟ୍ଠାନୋ? ନ ତଂ ଦଳ୍ହଂ ବନ୍ଧନମାହୁ ଧୀରାତି ଏକତ୍ତତାୟ ପଞ୍ଞତ୍ତା, ନ ୱେମତ୍ତତାୟ। ଚତ୍ତାରୋ ରାଗା କାମରାଗୋ ରୂପରାଗୋ ଭୱରାଗୋ ଦିଟ୍ଠିରାଗୋ ଚାତି ଏକତ୍ତତାୟ ପଞ୍ଞତ୍ତା।

ତତ୍ଥ କତମୋ ପରିକ୍ଖାରୋ? ୟେସଂ ରାଗୋ ମଣିକୁଣ୍ଡଲେସୁ ତସ୍ସ ସୁଭସଞ୍ଞା ହେତୁ, ଅନୁବ୍ୟଞ୍ଜନସୋ ଚ ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହିତା ପଚ୍ଚୟୋ। ୟାୟ ତେ ଛିନ୍ନାନି ତସ୍ସ ଅସୁଭସଞ୍ଞା ହେତୁ, ନିମିତ୍ତଗ୍ଗହଣଅନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗହଣୱିନୋଦନଂ ପଚ୍ଚୟୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ସମାରୋପନୋ? ସାରତ୍ତୋ ମଣିକୁଣ୍ଡଲେସୁ ସମ୍ମୂଳ୍ହୱିଧୋ ଦୁଟ୍ଠାତିପି ଏତମ୍ପି [ଏୱମ୍ପି (ପୀ॰ କ॰)] ଛେତ୍ୱାନ ପରିବ୍ବଜନ୍ତୀତି ତଂ ପରିଞ୍ଞାତତ୍ଥଂ ପରିୱଜ୍ଜିତତ୍ଥଂ ପଜହିତା, ଅୟଂ ସମାରୋପନୋ।

୧୦୭ . ୟଂ ଚେତସିକଂ ୟଂ ପକପ୍ପିତଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ପଚ୍ଚୟୋ, ୟଂ ୱା ଚେତସିକଂ କାୟିକଂ ଚେତସିକଂ କମ୍ମଂ। କିଂକାରଣା? ଚେତସିକା ହି ଚେତନା ମନୋକମ୍ମାତି ୱୁଚ୍ଚତେ, ସା ଚେତନାକମ୍ମଂ, ୟଂ ଚେତସିକଂ ଇମଂ କାୟିକଞ୍ଚ ୱାଚସିକଞ୍ଚ ଇମାନି ତୀଣି କମ୍ମାନି ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠାନି। କାୟକମ୍ମଂ ୱଚୀକମ୍ମଞ୍ଚ ତାନି କୁସଲାନି ପିୟଂ କାୟେନ ଚ ୱାଚାୟ ଚ ଆରଭତି ପରାମସତି, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ। ସଙ୍କପ୍ପନା ତେ ତିୱିଧା ସଙ୍ଖାରା ପୁଞ୍ଞମୟା ଅପୁଞ୍ଞମୟା ଆନେଞ୍ଜମୟା, ତପ୍ପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ ତେ ଆରମ୍ମଣମେତଂ ହୋତି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଠିତିୟା। ୟା ସୁଭସଞ୍ଞା ସୁଖସଞ୍ଞା ଅତ୍ତସଞ୍ଞା ଚ। ଇଦଂ ଚେତସିକଂ। ୟଂ ରୂପୂପଗଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ତିଟ୍ଠତି ରୂପାରମ୍ମଣଂ ରୂପପତିଟ୍ଠିତଂ ନନ୍ଦୂପସେଚନଂ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲତଂ ଗଚ୍ଛତି, ଅୟଂ ସଙ୍କପ୍ପନା, ଇତି ୟଂ ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତୀସୁ ଠିତଂ ପଠମାଭିନିବ୍ବତ୍ତିଆରମ୍ମଣୱସେନ ଉପାଦାନଂ, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଚେତସିକନ୍ତି।

ତତ୍ଥ ଠିତସ୍ସ ଅରୂପସ୍ସ ୟା ନିକନ୍ତି ଅଜ୍ଝୋସାନଂ, ଇଦମ୍ପି ସକମ୍ପିତଂ ମନାପିକେସୁ ରୂପେସୁ ପିୟରୂପସାତରୂପେସୁ ଆଭୋଗୋ, ଇଦଂ ଚେତସିକଂ। ୟଂ ଚେତେତି ସତ୍ତେସୁ [ସତ୍ତସୁ (ପୀ॰)] ମନାପିକେସୁ ଅଭିଜ୍ଝାକାୟଗନ୍ଥୋ ପଟିଘାନୁସୟେସୁ ବ୍ୟାପାଦକାୟଗନ୍ଥୋ ସବ୍ବେ ଚତ୍ତାରୋ ଗନ୍ଥା, ଅୟଂ ପଞ୍ଚସୁ କାମଗୁଣେସୁ ପଠମାଭିନିପାତୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ୟା ଚେତନା ୟସ୍ସ ତତ୍ଥ ଅସ୍ସାଦାନୁପସ୍ସିସ୍ସ ଅନେକା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଚିତ୍ତଂ ଅରୂପୱତିୟୋ ହୋନ୍ତି। ପୁଗ୍ଗଲୋ ରାଗାନୁବନ୍ଧିଭୂତୋ ତେହି କିଲେସକାମେହି ୟଥା କାମକରଣୀୟୋ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତେ କାମେସୁ ପକପ୍ପନା। ଏୱଂ ସବ୍ବେ ଚତ୍ତାରୋ ଓଘା। ୟଂ ତେହି କାମେହି ସଂୟୁତ୍ତୋ ୱିହରତି ଭାୱିତୋ ଅଜ୍ଝୋସନ୍ନୋ, ଅୟଂ ଚେତନା। ୟସ୍ସ ତଥାୟଂ ଅୱୀତରାଗସ୍ସ ଅଧିଗତପେମସ୍ସ ତସ୍ସ ୱିପରିଣାମଞ୍ଞଥାଭାୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ଦୁକ୍ଖାନୁପରିୱତ୍ତିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି ସରିତସ୍ସ ୱୟଧମ୍ମସମୁପ୍ପାଦୋ ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦିୟତି, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପକପ୍ପିତନ୍ତି।

ଏକମେକସ୍ସ ଚେତେତି ଚ ପକପ୍ପେତି ଚ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଠିତି ୟା ହୋତି, ସା ଚ ଠିତି ଦ୍ୱିଧା ଆରମ୍ମଣଟ୍ଠିତି ଚ ଆହାରଟ୍ଠିତି ଚ। ତତ୍ଥ ୟା ଆରମ୍ମଣଟ୍ଠିତି, ଅୟଂ ନାମରୂପସ୍ସ ପଚ୍ଚୟୋ । ୟା ଆହାରଟ୍ଠିତି ୟା ପୁନବ୍ଭୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତିକା ଠିତି ୟା ଚ ପୋନୋଭୱିକା ଠିତି, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଆରମ୍ମଣଂ। ତଂ ହୋତି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଠିତିୟା ତସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟା ନାମରୂପଂ ୟାୱ ଜରାମରଣଞ୍ଚ ଚେତେତି, ଅଥ ଚ ପୁନ ପତ୍ଥୟତେ ୟତୋ ନ ପୋନୋଭୱିକା ଅନାଗତୱତ୍ଥୁମ୍ହି, ଅୟଂ ପଟିପକ୍ଖୋ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ। ନ ଚେତେତି ନ ପତ୍ଥୟତି ଅଥ ଚ ଦୂସେତୀତି ଦୁୱିଧୋ ନିଦ୍ଦେସୋ। ଅସ୍ସ ପୁବ୍ବେ ହୋତି ତଂ ଚେତସିକଂ ତଂ ପକପ୍ପିତଂ ଅସମୂହତଂ ତପ୍ପଚ୍ଚୟା, ଅୟଂ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଠିତି ହୋତି।

୧୦୮ . ଅଥ ୱା ତସ୍ସ ଅନୁସୟା ଆୱିଭୱନ୍ତି ତପ୍ପଚ୍ଚୟା ତସ୍ସ ପୁନବ୍ଭୱୋ ନିବ୍ବତ୍ତତି। ଅଥ ୱା ନଂ ସଂକିୟତେ ଅପ୍ପେତୁ ଆଗାରେ ୱା, ସୁଖୁମା ୱା ସନ୍ତି ୱା ନ ସଂକିୟତେ କାମେ ତଂ ଏୱଂ ନିଚ୍ଚେସୁପି ଆଗାରେସୁ ଜାତୋ ହୋତି। ତଂ ନୟତି ୟଂ ନୋ କପ୍ପେତୁଂ ଏୱଂ ସଙ୍ଖାରା ଚେତିତା ପକପ୍ପିତା ଚ ଆରମ୍ମଣଭୂତା ହୋନ୍ତି, ୟା ଚ ଚେତନା ୟା ଚ ପକପ୍ପନା ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ ନିବ୍ବତ୍ତଂ, ଉଭୋପି ଏତେ ଆରମ୍ମଣଂ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ତଥା ଚେତନାୟ ଚ ସଙ୍କପ୍ପନାୟ ଚ ପତ୍ଥନାୟ ଚ ଭୂତା ସତ୍ତା ଚେତେତି ଚ ସଙ୍କପ୍ପେତି ଚ। ୟଂ ଗୱେସନା ନ ଚ ଚେତେତି ନ ଚ ସଙ୍କପ୍ପେତି। କତମେ ଚ ସତ୍ତା ଭୂତା? ୟେ ଚ ତନୁଜାତଅଣ୍ଡଜାପି ଅଣ୍ଡକା ଅନୁଭିନ୍ନା ସଂସେଦଜା ନ ଚ ସମ୍ଭିନ୍ନା ଇମେ ଭୂତା। କତମେ ସମ୍ଭୱେସିନୋ ଗବ୍ଭଗତା ଅଣ୍ଡଗତା ସଂସରନ୍ତୋ ଇମେ ନ ଚେତେତି ନ ପତ୍ଥେତି ନ ଚ ସଙ୍କପ୍ପେତି। ଅନୁସୟେ ନ ଚ ପୁନବ୍ଭୱୋ ନିବ୍ବତ୍ତୀତି? ୟେ ଭୂତା ସତ୍ତା ୟେ ସମ୍ଭୱେସିନୋ, ତେ ଥାୱରା। ୟେ ୱା ସତୋ ଚେତେନ୍ତି ପତ୍ଥେନ୍ତି ଚ ୟେ ଥାୱରା। ତେ ନ ଚ ଚେତେନ୍ତି, ନ ଚ ପତ୍ଥେନ୍ତି, ନ ଚ ସଙ୍କପ୍ପେନ୍ତି, ଅନୁସୟେନ ଚ ସଂସରନ୍ତି।

ଅପରୋ ପରିୟାୟୋ। ୟେ ଅରିୟପୁଗ୍ଗଲା ସେକ୍ଖା, ତତ୍ଥ ତେ ନ ଚ ଚେତେନ୍ତି, ନ ଚ ସଙ୍କପ୍ପେନ୍ତି, ଅନୁସୟେନ ପୁନ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି।

ଅପରୋ ପରିୟାୟୋ। ସୁଖୁମା ପାଣା ଭୂମିଗତା ଉଦକଗତା ଚକ୍ଖୁନୋ ଆପାଥଂ ନାଗଚ୍ଛନ୍ତି, ତେ ନ ଚ ଚେତେନ୍ତି, ନ ଚ ସଙ୍କପ୍ପେନ୍ତି, ଅନୁସୟେନ ଚ ସଂସରନ୍ତି।

ଅପରୋ ପରିୟାୟୋ। ବାହିକା ସବ୍ବେ ଭିକ୍ଖୂ ଅଭିମାନିକା, ତେ ନ ଚ ଚେତେନ୍ତି, ନ ଚ ପତ୍ଥୟନ୍ତି, ଅନୁସୟେନ ଚ ସଂସରନ୍ତି, ନ ଚ ଚେତେନ୍ତି, ନ ଚ ସଙ୍କପ୍ପେନ୍ତି, ନ ଚ ଅନୁସେନ୍ତି। ଆରମ୍ମଣମ୍ପେତଂ ନ ହୋତି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଠିତିୟା।

ନ ଚ ଚେତେତୀତି ପରିୟୁଟ୍ଠାନସମୁଗ୍ଘାତଂ ଦସ୍ସେତି। ନ ଚ ଅନୁସେତୀତି ଅନୁସୟସମୁଗ୍ଘାତଂ ଦସ୍ସେତି । ନ ଚ ଚେତେତୀତି ଓଳାରିକାନଂ କିଲେସାନଂ ପହାନଂ ଦସ୍ସେତି। ନ ଚ ଅନୁସେତୀତି ସୁଖୁମାନଂ କିଲେସାନଂ ପହାନଂ ଦସ୍ସେତି। ନ ଚ ଚେତେତୀତି ୟେନ ଭୂମି ଚ ନ ଚ ପତ୍ଥୟନ୍ତୀତି ସକଦାଗାମୀ ଅନାଗାମୀ, ନ ଚ ଅନୁସେତୀତି ଅରହଂ, ନ ଚ ଚେତେତୀତି ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ପଟିପକ୍ଖେନ ପହାନଂ ଦସ୍ସେତି, ନ ଚ ପତ୍ଥୟତୀତି ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ପଟିପକ୍ଖେନ ପହାନଂ ଦସ୍ସେତି, ନ ଚ ଅନୁସୟତୀତି ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ପଟିପକ୍ଖେନ ପହାନଂ ଦସ୍ସେତି, ନ ଚ ଚେତେତୀତି ଅପୁଞ୍ଞମୟାନଂ ସଙ୍ଖାରାନଂ ପହାନଂ ଦସ୍ସେତି, ନ ଚ ପତ୍ଥୟତୀତି ପୁଞ୍ଞମୟାନଂ ସଙ୍ଖାରାନଂ ପହାନଂ ଦସ୍ସେତି, ନ ଚ ଅନୁସେତୀତି ଆନେଞ୍ଜମୟାନଂ ସଙ୍ଖାରାନଂ ପହାନଂ ଦସ୍ସେତି, ନ ଚ ଚେତେତୀତି ଅନଞ୍ଞାତଞ୍ଞସ୍ସାମୀତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ନ ଚ ପତ୍ଥୟତୀତି ଅଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ନ ଚ ଅନୁସୟତୀତି ଅଞ୍ଞାତାୱିନୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ନ ଚ ଚେତେତୀତି ମୁଦୁକା ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭାୱନା, ନ ଚ ପତ୍ଥୟତୀତି ମଜ୍ଝଇନ୍ଦ୍ରିୟଭାୱନା, ନ ଚ ଅନୁସେତୀତି ଅଧିମତ୍ତା ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭାୱନା। ଅୟଂ ସୁତ୍ତତ୍ଥୋ।

୧୦୯ . ତତ୍ଥ କତମା ଦେସନା? ଇଧ ସୁତ୍ତେ ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଦେସିତାନି। ୟଞ୍ଚ ଚେତୟିତଂ ୟଞ୍ଚ ପକପ୍ପିତଂ ଅତ୍ଥି ଏତଂ ଆରମ୍ମଣଂ ଚିତ୍ତଂ ପତିଟ୍ଠତି ୱିଚିନତି [ୱିଚିନୟତି (ପୀ॰ କ॰)] ୟୁଜ୍ଜତି। ନ ଚ ଚେତେତୀତି ନ ଚ ପତ୍ଥୟତୀତି ଅତ୍ଥି ଏୱଂ ଆରମ୍ମଣଂ ଅନୁସୟେ ୱିଞ୍ଞାଣମିତି ୱିଚିନିୟତି ୟୁଜ୍ଜତି ନ ଚ ଚେତେତି ନ ଚ ପତ୍ଥୟତି। ଅନୁସୟପ୍ପହାନା ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତିଂ ନ ଗୱେସନ୍ତି, ୱିଚିୟନ୍ତଂ ୟୁଜ୍ଜତି। ଅୟଂ ୟୁତ୍ତିୱିଚୟୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ପଦଟ୍ଠାନୋ? ଚେତନା ପରିୟୁଟ୍ଠାନଂ ଚେତନାପରିୟୁଟ୍ଠାନସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ସଙ୍କପ୍ପନଂ ଉପାଦାନସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଅନୁସୟୋ ପରିୟୁଟ୍ଠାନସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ତେସଂ ଛନ୍ଦରାଗୱିନାସାୟ ଭାୱନା ଭୱରାଗସ୍ସ ପହାନଂ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଲକ୍ଖଣୋ? ୟଂ ଚେତସିକନ୍ତି ୱେଦୟିତଂ ପକପ୍ପିତଂ ଉଗ୍ଗହିତଂ ୱିଞ୍ଞାତଂ ତବ୍ବିଞ୍ଞାଣଂ ଆରମ୍ମଣମ୍ପି ପଚ୍ଚୟୋପି।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଚତୁବ୍ୟୂହୋ? ଇଧ ସୁତ୍ତେ ଭଗୱତୋ କୋ ଅଧିପ୍ପାୟୋ? ୟେ ପୁନବ୍ଭୱଂ ନ ଇଚ୍ଛନ୍ତି, ତେ ନ ଚେତୟିସ୍ସନ୍ତି ନ ଚ ପତ୍ଥୟିସ୍ସନ୍ତୀତି, ଅୟଂ ଅଧିପ୍ପାୟୋ।

ଆୱଟ୍ଟୋତି ୟା ଚ ଚେତନା ପତ୍ଥନା ଚ ଅନୁସୟୋ ଚ ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତିପହାନା ଚ, ଇମାନି ଦ୍ୱେ ସଚ୍ଚାନି। ୱିଭତ୍ତୀତି ନତ୍ଥି ୱିଭତ୍ତିୟା ଭୂମି। ପରିୱତ୍ତନା ପନ ପଟିପକ୍ଖଂ ସୁତ୍ତଂ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ୱେୱଚନୋ? ଚେତନା ରୂପସଞ୍ଚେତନା ୟାୱଧମ୍ମସଞ୍ଚେତନା। ୟୋ ଅନୁସୟୋ, ତେ ସତ୍ତ ଅନୁସୟା।

ପଞ୍ଞତ୍ତୀତି ଚେତନାପରିୟୁଟ୍ଠାନଂ ପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତା। ସଙ୍କପ୍ପନଂ ଉପାଦାନପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତଂ। ଅନୁସୟୋ ହେତୁପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତୋ। ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତି ଉପପତ୍ତିହେତୁପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତା। ଚେତନା ସଙ୍କପ୍ପନା ଅନୁସୟୋ ସମୁଚ୍ଛେଦୋ ଛନ୍ଦରାଗୱିନୟପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତୋ। ପଠମେ କେଚି ଦ୍ୱୀହି ପରିୱତ୍ତକେହି ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦୋ ଇଦପ୍ପଚ୍ଚୟତାୟ ମଜ୍ଝପଞ୍ଞତ୍ତି।

ଓତରଣୋତି ଦ୍ୱୀହି ପରିୱତ୍ତକେହି ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ସମୁଦୟୋ ଚ ମଜ୍ଝିମକେହି ମଗ୍ଗୋ ଚ ନିରୋଧୋ ଚ। ସୋଧନୋତି ସୁତ୍ତେ ସୁତ୍ତସ୍ସ ଆରମ୍ଭୋ।

ଅଧିଟ୍ଠାନୋତି ୟଞ୍ଚେତୟିତଂ ସବ୍ବଂ ଅଧିଟ୍ଠାନେନ ଏକତ୍ତାୟ ପଞ୍ଞତ୍ତଂ। ସଙ୍କପ୍ପିତନ୍ତି ଉପାଦାନେକତ୍ତାୟ ପଞ୍ଞତ୍ତଂ। ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଏକତ୍ତାୟ ପଞ୍ଞତ୍ତଂ।

ପରିକ୍ଖାରୋତି ସୁଭଞ୍ଚ ଆରମ୍ମଣଂ ଅୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ ଚେତନା ହେତୁପଚ୍ଚୟତାୟ ପଚ୍ଚୟୋ। ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ପତିଟ୍ଠାନୋ ଧମ୍ମୋ ଆରମ୍ମଣପଚ୍ଚୟତାୟ ପଚ୍ଚୟୋ। ତସ୍ସ ମନସିକାରୋ ହେତୁପଚ୍ଚୟତାୟ ପଚ୍ଚୟୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ସମାରୋପନୋ? ଇଦଂ ସୁତ୍ତଂ ସଞ୍ଞିତଂ ତତ୍ଥ ଚେତେତି ୱିସଜ୍ଜନା ଇତି ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବା। ତସ୍ସ ଦିଟ୍ଠିୟା ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟା ନାମରୂପଂ ୟାୱ ଜରାମରଣଂ, ଅୟଂ ସମାରୋପନୋ। ଆରମ୍ମଣମେତଂ ନ ହୋତି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଠିତିୟା, ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧା ନାମରୂପନିରୋଧୋ, ନାମରୂପନିରୋଧା ୟାୱ ଜରାମରଣନିରୋଧୋ।

୧୧୦ . ତତ୍ଥ କତମଂ ସଂକିଲେସଭାଗିୟଞ୍ଚ ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟଞ୍ଚ ଅସେକ୍ଖଭାଗିୟଞ୍ଚ ସୁତ୍ତଂ? ଅୟଂ ଲୋକୋ [ପସ୍ସ ଉଦା॰ ୩୦ ଉଦାନେ] ସନ୍ତାପଜାତୋ ୟାୱ ୟେ ହି କେଚି ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଭୱେନ ଭୱସ୍ସ ୱିପ୍ପମୋକ୍ଖମାହଂସୁ। ସଂକିଲେସଭାଗିୟଂ ଉପଧିଂ ହି ପଟିଚ୍ଚ ଦୁକ୍ଖମିଦଂ ସମ୍ଭୋତି, ୟା ତା ପନ ତଣ୍ହା ପହୀୟନ୍ତି, ଭୱଂ ନାଭିନନ୍ଦତୀତି ନିବ୍ବେଧସ୍ସ ନିବ୍ବୁତସ୍ସ [ନିଚ୍ଚୁତସ୍ସ (ପୀ॰ କ॰)] ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅନୁପାଦାୟ ପୁନବ୍ଭୱୋ ନ ହୋତି। ଉପଚ୍ଚଗା ସବ୍ବଭୱାନି ତାଦୀତି ଅସେକ୍ଖଭାଗିୟଂ।

ତତ୍ଥ ସନ୍ତାପଜାତୋତି ରାଗଜୋ ସନ୍ତାପୋ ଦୋସଜୋ ମୋହଜୋତି। ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ଠାନଂ ଦସ୍ସେତି । ଲୋକୋ ସନ୍ତାପଜାତୋତି ଫସ୍ସୋ ତିୱିଧୋ ସୁଖୱେଦନୀୟୋ ଦୁକ୍ଖୱେଦନୀୟୋ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନୀୟୋ। ତତ୍ଥ ସୁଖୱେଦନୀୟୋ ଫସ୍ସୋ ରାଗସନ୍ତାପୋ, ଦୁକ୍ଖୱେଦନୀୟୋ ଦୋସସନ୍ତାପୋ, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନୀୟୋ ମୋହସନ୍ତାପୋ। ୟଥା ଚ ଭଗୱା ଆହ ପଠମକସ୍ସ ୱଲାହକସ୍ସ ଗୋମଗ୍ଗେ [କୋମଗ୍ଗେ (ପୀ॰ କ॰) ପସ୍ସ ଅ॰ ନି॰ ୩.୩୫] ୟେହି ଗହପତିପୁତ୍ତ ରାଗଜେହି ଦୋସଜେହି ମୋହଜେହି ସନ୍ତାପେହି ଦୁକ୍ଖଂ ସୁପତି, ତେ ମମ ସନ୍ତାପା ନ ସନ୍ତି।

ରୋଗଂ ୱଦତି ଅତ୍ତତୋତି ତେହି ସନ୍ତାପେହି ସନ୍ତାପିତୋ ତିୱିଧଂ ୱିପଲ୍ଲାସଂ ପଟିଲଭତି ସଞ୍ଞାୱିପଲ୍ଲାସଂ ଚିତ୍ତୱିପଲ୍ଲାସଂ ଦିଟ୍ଠିୱିପଲ୍ଲାସଂ। ତତ୍ଥ ଅସୁଭେ ସୁଭନ୍ତି ସଞ୍ଞାୱିପଲ୍ଲାସୋ। ଦୁକ୍ଖେ ସୁଖନ୍ତି ଚିତ୍ତୱିପଲ୍ଲାସୋ। ଅନିଚ୍ଚେ ନିଚ୍ଚନ୍ତି ଅନତ୍ତନି ଅତ୍ତାତି ଦିଟ୍ଠିୱିପଲ୍ଲାସୋ।

ୟଥା ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିପଲ୍ଲାସୋ ସଞ୍ଞାଦିଟ୍ଠିତେ ତିୱିଧା ୱିତକ୍କା – ଚିତ୍ତୱିତକ୍କୋ ୱିପଲ୍ଲାସୋ ସଞ୍ଞାୱିତକ୍କୋ ୱିପଲ୍ଲାସୋ ଦିଟ୍ଠିୱିତକ୍କୋ ୱିପଲ୍ଲାସୋପି। ତତ୍ଥ ଅୱିଜ୍ଜା ୱିପଲ୍ଲାସୋ ଗୋଚରା ଗତିପତେୟ୍ୟଭୂମି, ୟଥା ହି ତଂ ସଞ୍ଜାନାତି ୟଥା ୱିଜାନାତି ୟଥା ସଞ୍ଜାନାତି ଚ ୱିଜାନାତି ଚ। ୟଥା ଖନ୍ତି ଚେତେତି ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ୱିପଲ୍ଲାସା ସତ୍ତା ୟେହି ଚତୁବ୍ବିଧଂ ଅତ୍ତଭାୱୱତ୍ଥୁଂ ରୋଗଭୂତଂ ଗଣ୍ଡଭୂତଂ ‘‘ଅତ୍ତା’’ତି ୱଦନ୍ତି। ରୋଗଂ ୱଦତି ଅତ୍ତତୋତି ଅୟଂ ଆୱଟ୍ଟୋ। ୟେନ ୟେନ ହି ମଞ୍ଞତି ତତୋ ତଂ ହୋତି ଅଞ୍ଞଥାତି ସୁଭନ୍ତି ମଞ୍ଞତି ନ ତଥା ହୋତି। ଏୱଂ ସୁଖନ୍ତି ନିଚ୍ଚଂ ଅତ୍ତାତି ସୋ ଅଞ୍ଞଥା ଭୱମେୱ ସନ୍ତଂ ଅନାଗତଂ ଭୱଂ ପତ୍ଥୟତି, ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି ‘‘ଭୱରାଗୋ’’ତି। ଭୱମେୱାଭିନନ୍ଦତି, ୟଂ ଅଭିନନ୍ଦତି, ତଂ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ନିଦ୍ଦିସିୟତି। ୟଞ୍ଚ ତପ୍ପଚ୍ଚୟା ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଂ ତସ୍ସ ହି ଭାୱେସ୍ସତି। ଏତ୍ତାୱତା ସଂକିଲେସୋ ହୋତି। ପହାନତ୍ଥଂ ଖୋ ପନ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତି। ତିଣ୍ଣଂ ସନ୍ତାପାନଂ ଛନ୍ଦରାଗୱିନୟୋ ହୋତି।

ଉପଧିଂ ହି ପଟିଚ୍ଚ ଦୁକ୍ଖମିଦଂ ଭୱତୀତି ୟେ ଭୱମେୱାଭିନନ୍ଦନ୍ତି ୟସ୍ସ ଭାୱେସ୍ସତି, ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ତସ୍ସ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପହାନମାହ। ସବ୍ବସୋ ଉପାଦାନଞ୍ଚ ୟଂ ନତ୍ଥି ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମ୍ଭୱୋତି ଚତ୍ତାରୋ ୱିପଲ୍ଲାସା ୟଥା ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠଉପାଦାନମାହ। ତସ୍ସ ପଠମୋ ୱିପଲ୍ଲାସୋ କାମୁପାଦାନଂ, ଦୁତିୟଂ ଦିଟ୍ଠୁପାଦାନଂ, ତତିୟଂ ସୀଲବ୍ବତୁପାଦାନଂ, ଚତୁତ୍ଥଂ ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନଂ, ତେସଂ ୟୋ ଖୟୋ ନତ୍ଥି ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମ୍ଭୱୋ ଉପଧି ନିଦାନଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧମାହ। ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତୋ ୱିଭୱତଣ୍ହା ନ ହୋତି। ୱିଭୱଂ ନାଭିନନ୍ଦତୀତି ଦସ୍ସନଭୂମିଂ ମନ୍ତେତି ସବ୍ବସୋ ତଣ୍ହକ୍ଖୟଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ଦ୍ୱେ ୱିମୁତ୍ତିୟୋ କଥେତି ରାଗୱିରାଗଞ୍ଚ ଅୱିଜ୍ଜାୱିରାଗଞ୍ଚ। ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋତି ଅନୁପାଦିସେସନିବ୍ବାନଧାତୁଂ ମନ୍ତେତି। ଅୟଂ ସୁତ୍ତସ୍ସ ଅତ୍ଥନିଦ୍ଦେସୋ।

୧୧୧ . ତତ୍ଥ କତମୋ ୱିଚୟୋ? ୟସ୍ସ ୟତ୍ଥ ପରିଳାହେତି ତସ୍ସ ପରିଡୟ୍ହନ୍ତସ୍ସ ସୋ ୟଥାଭୂତଂ ନତ୍ଥି ନିବ୍ବିନ୍ଦତି ଚ, ଅୟଂ ୱିଚୟୋ ଚ ୟୁତ୍ତି ଚ। ପଦଟ୍ଠାନୋ ରାଗଜୋ ପରିଳାହୋ ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଦୋସଜୋ ପରିଳାହୋ ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ମୋହଜୋ ପରିଳାହୋ ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚ ପଦଟ୍ଠାନଂ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଲକ୍ଖଣୋ ହାରୋ? ଫସ୍ସପରେତୋ ୱେଦନାପରେତୋ ସଞ୍ଞାପରେତୋପି ସଙ୍ଖାରପରେତୋପି ୟେନ ୟେନ ମଞ୍ଞତି ୟଦି ସୁଭନିମିତ୍ତେନ ୟଦି ସୁଖନିମିତ୍ତେନ ୟଦି ନିଚ୍ଚନିମିତ୍ତେନ ୟଦି ଅତ୍ତନିମିତ୍ତେନ ଅସୁଭେ ସୁଭନ୍ତି ମଞ୍ଞତି, ଏୱଂ ସବ୍ବଂ ରାଗଜେ ପରିଳାହେ ୱୁତ୍ତେ ଚତ୍ତାରୋ ପରିଳାହା ୱୁତ୍ତା ଭୱନ୍ତି। ରାଗଜୋ ଦୋସଜୋ ମୋହଜୋ ଦିଟ୍ଠିଜୋ ଚ ରାଗଂ ୱଦାମୀତି ଅତ୍ତତୋ ୱଦତି। ସବ୍ବାନି ପନ୍ନରସ ପଦାନି ଅନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଚତୁବ୍ୟୂହୋ? ଇଧ ସୁତ୍ତେ ଭଗୱତୋ କୋ ଅଧିପ୍ପାୟୋ? ୟେ ପରିଳାହେନ ନ ଅଚ୍ଛନ୍ତି ତେ ଭୱଂ ନାଭିନନ୍ଦନ୍ତି। ୟେ ଭୱଂ ନାଭିନନ୍ଦନ୍ତି, ତେ ପରିନିବ୍ବାୟିସ୍ସନ୍ତି। ଅୟଂ ଅଧିପ୍ପାୟୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଆୱଟ୍ଟୋ? ସଂକିଲେସଭାଗିୟେନ ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ନିଦ୍ଦିସତି। ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟେନ ମଗ୍ଗଞ୍ଚ ନିରୋଧଞ୍ଚ।

ତତ୍ଥ କତମା ୱିଭତ୍ତି? ସନ୍ତାପଜାତୋ ରୋଗଜାତୋ ରୋଗଂ ୱଦତି ଅତ୍ତତୋ ତଂ ନ ଏକଂସେନ ହୋତି ଅମନସିକାରା ସନ୍ତାପଜାତୋ ଖୋ ନ ଚ ରୋଗଂ ଅତ୍ତତୋ ୱଦତି।

ତତ୍ଥ କତମୋ ପରିୱତ୍ତନୋ? ପକ୍ଖପଟିପକ୍ଖନିଦସ୍ସନତ୍ଥଂ ଭୂମି ପରିୱତ୍ତନାୟ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ୱେୱଚନୋ ହାରୋ? ରୋଗଞ୍ଚ ଅତ୍ତତୋ ୱଦତି ସଲ୍ଲଂ ଅତ୍ତତୋ ୱଦତି। ପନ୍ନରସ ପଦାନି ସବ୍ବାନି ୱତ୍ତବ୍ବାନି।

ତତ୍ଥ କତମା ପଞ୍ଞତ୍ତି? ସନ୍ତାପଜାତୋତି ଦୋମନସ୍ସପଦଟ୍ଠାନଂ। ସବ୍ବେ ୱଚନପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞପେତି। ରୋଗଂ ୱଦତି ଅତ୍ତତୋ ୱିପଲ୍ଲାସୋ ସଂକିଲେସପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞପେତି। ୟଂ ନାଭିନନ୍ଦତି, ତଂ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ୱିପଲ୍ଲାସନିକ୍ଖେପପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତା। ତେ ଅକତସତ୍ତା ଲୋକା ମଜ୍ଝେନ ୱେମତ୍ତତାୟ ପଞ୍ଞତ୍ତା।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଓତରଣୋ? ସନ୍ତାପଜାତୋତି ତୀଣି ଅକୁସଲମୂଲାନି, ତେ ସଙ୍ଖାରା ସଙ୍ଖାରକ୍ଖନ୍ଧପରିୟାପନ୍ନା, ଧାତୂସୁ ଧମ୍ମଧାତୁ, ଆୟତନେସୁ ଧମ୍ମାୟତନଂ। ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଇତ୍ଥିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପୁରିସିନ୍ଦ୍ରିୟଞ୍ଚ ପଦଟ୍ଠାନଂ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ସୋଧନୋ? ସୁଦ୍ଧୋ ସୁତ୍ତସ୍ସ ଆରମ୍ଭୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଅଧିଟ୍ଠାନୋ ହାରୋ? ପରିଳାହୋତି ୟେ ସତ୍ତା ଲୋକା ଏକତ୍ତପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତା, ତେ ଅକତସତ୍ତା ଲୋକା ମଜ୍ଝେନ ୱେମତ୍ତତାୟ ପଞ୍ଞତ୍ତା।

ତତ୍ଥ କତମୋ ପରିକ୍ଖାରୋ? ସନ୍ତାପଜାତୋତି ଅୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ ହେତୁ, ୱିପଲ୍ଲାସଞ୍ଚ ପଚ୍ଚୟୋ। ତତ୍ଥ ଦ୍ୱୀହି ଧମ୍ମେହି ଅତ୍ତା ଅଭିନିୱିଟ୍ଠା ଚିତ୍ତଞ୍ଚ ଚେତସିକଞ୍ଚ ଧମ୍ମେ ଉଭୟାନି ତସ୍ସ ୱିପରୀତେନ ପରାମସତୋ। ଅପରୋ ପରିୟାୟୋ, ଚେତସିକେହି ଧମ୍ମେହି ଅତ୍ତସଞ୍ଞା ଅନତ୍ତସଞ୍ଞା ସମୁଗ୍ଘାତେତି। ଅପରୋ ପରିୟାୟୋ। ଅନିଚ୍ଚସଞ୍ଞା ଚେତସିକେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ନ ତୁ ଅତ୍ତସଞ୍ଞା। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଚିତ୍ତନ୍ତି ୱା ମନୋତି ୱା ୱିଞ୍ଞାଣନ୍ତି ୱା ଇଦଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅବ୍ଭୁଗ୍ଗତଂ ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତାତି। ତତ୍ଥ ଚେତସିକା ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନା ଏସାପି ଧମ୍ମସଞ୍ଞା। ତସ୍ସ କୋ ହେତୁ, କୋ ପଚ୍ଚୟୋ? ଅହଂକାରୋ ହେତୁ, ମମଂକାରୋ ପଚ୍ଚୟୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ସମାରୋପନୋ? ଅୟଂ ଲୋକୋ ସନ୍ତାପଜାତୋତି ଅକୁସଲଂ ମନ୍ତେତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନାମରୂପସ୍ସ ପଚ୍ଚୟୋ ୟାୱ ଜରାମରଣନ୍ତି, ଅୟଂ ସମାରୋପନୋ।

୧୧୨ . ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ, ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତି ଅକୁସଲମୂଲାନଂ ପହାନଂ। ତତ୍ଥ ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧୋ ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ୟାୱ ଜରାମରଣନିରୋଧୋ, ଅୟଂ ସମାରୋପନୋ।

ଚତ୍ତାରୋ ପୁଗ୍ଗଲା [ପସ୍ସ ଅ॰ ନି॰ ୪.୫] – ଅନୁସୋତଗାମୀ ପଟିସୋତଗାମୀ ଠିତତ୍ତୋ, ତିଣ୍ଣୋ ପାରଙ୍ଗତୋ ଥଲେ ତିଟ୍ଠତି ବ୍ରାହ୍ମଣୋତି।

ତତ୍ଥ ୟୋ ଅନୁସୋତଗାମୀ ଅୟଂ କାମେ ସେୱତି। ପାପଞ୍ଚ କମ୍ମଂ କରୋତି ୟାୱ କାମେ ପଟିସେୱତି । ଇଦଂ ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ, ସୋ ୟେୱ ତଣ୍ହା, ସୋ ତେହି କାମେହି ୱୁୟ୍ହତି ଅନୁସୋତଗାମୀତି ୱୁଚ୍ଚତି। ୟୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ତାହି ଗମିତୋ ତପ୍ପଚ୍ଚୟା ତସ୍ସ ହେତୁ ଅକୁସଲକମ୍ମଂ କରୋତି କାୟେନ ଚ ୱାଚାୟ ଚ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପାପକମ୍ମଂ କରୋତୀତି। ତସ୍ସ ତୀଣି ସୋତାନି ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ୱିଚିକିଚ୍ଛା ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ। ଇମେହି ତୀହି ସୋତେହି ତିୱିଧଧାତୁୟଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କାମଧାତୁୟଂ ରୂପଧାତୁୟଂ ଅରୂପଧାତୁୟଂ। ତେନ ପଟିପକ୍ଖେନ ୟୋ କାମେ ନ ପଟିସେୱତି। ୟୋ ସୀଲୱତଂ ନ ପରାମସତି। ୟୋ ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠୀନଂ ପହାନାୟ କାମେସୁ ୟଥାଭୂତଂ ଆଦୀନୱଂ ପସ୍ସତି। ୟେନ ଚ ତେ ଧମ୍ମେ ପଟିସେୱତି। ୟଞ୍ଚ ତପ୍ପଚ୍ଚୟା ତିଟ୍ଠତି ବ୍ରାହ୍ମଣୋତି ଅରହଂ କିର। ତତ୍ଥ ଅରହଂ ତସ୍ସ ପାରଙ୍ଗତୋ ହୋତି, ପାରଙ୍ଗତସ୍ସ ଥଲେ ତିଟ୍ଠତି ସୋପାଦିସେସା ନିବ୍ବାନଧାତୁ। ଅନୁସୋତଗାମିନୀତି ଦସ୍ସନପ୍ପହାତବ୍ବାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ଅପ୍ପହାନମାହ। ପଟିସୋତଗାମିନୀତି ଫଲେ ଦିଟ୍ଠେକଟ୍ଠାନଞ୍ଚ କିଲେସାନଂ ପହାନମାହ, ଠିତତ୍ତେନ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପହାନମାହ। ତତ୍ଥ ଅନୁସୋତଗାମିନା ମଗ୍ଗରୂପିମାହ। ପଟିସୋତଗାମିନା ଠିତତ୍ତେନ ଚ ମଗ୍ଗମିତିମାହ। ପାରଙ୍ଗତେନ ସାୱକା ଅସେକ୍ଖା ଚ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧା ଚ ୱୁତ୍ତା। ଅନୁସୋତଗାମିନା ସକ୍କାୟସମୁଦୟଗାମିନିଂ ପଟିପଦମାହ। ପଟିସୋତଗାମିନା ଠିତତ୍ତେନ ସକ୍କାୟନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦମାହ। ପାରଙ୍ଗତେନ ଦସ ଅସେକ୍ଖା ଅରହନ୍ତା ଧମ୍ମା ୱୁତ୍ତା। ଅୟଂ ସୁତ୍ତତ୍ଥୋ।

୧୧୩ . ତତ୍ଥ କତମା ଦେସନା? ଇମସ୍ମିଂ ହି ସୁତ୍ତେ ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ଦେସିତାନି। ତେଧାତୁକଲୋକସମତିକ୍କମନଞ୍ଚ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ୱିଚୟୋ ହାରୋ? ୟୋ କାମେ ପଟିସେୱତି ପାପଂ [ପାପକଂ (ପୀ॰)] କରେୟ୍ୟାତି ୟୋ ଚ କାମେ ନ ପଟିସେୱତି ସୋ ପାପକମ୍ମଂ ନ କରେୟ୍ୟାତି ୟୋ ଚ ଇମେହି ଦ୍ୱୀହି ଭୂମୀହି ଉତ୍ତିଣ୍ଣୋ ପାରଙ୍ଗତୋତି ୟା ୱୀମଂସା ଅୟଂ ୱିଚୟୋ।

ୟୁତ୍ତୀତି ୟୁଜ୍ଜତି ସୁତ୍ତେସୁ, ନାୟୁଜ୍ଜତୀତି ୟା ୱୀମଂସାୟ, ଅୟଂ ୟୁତ୍ତି। ପଦଟ୍ଠାନୋତି ଅନୁସୋତଗାମିନା ସତ୍ତନ୍ନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଅକୁସଲସ୍ସ କିରିୟା ଅକୁସଲସ୍ସ ମୂଲାନଂ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ପଟିସୋତଗାମିନା ୟଥାଭୂତଦସ୍ସନସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଠିତତ୍ତେନ ଅସଂହାରିୟାୟ [ଅସହାରିୟାୟ (ପୀ॰)] ପଦଟ୍ଠାନଂ। ପାରଙ୍ଗତୋତି କଦାଚି ଭୂମିୟା ପଦଟ୍ଠାନଂ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଲକ୍ଖଣୋ ହାରୋ? ୟୋ ଅନୁସୋତଂ ଗଚ୍ଛତି ତଣ୍ହାୱସେନ। ସବ୍ବେସମ୍ପି କିଲେସାନଂ ୱସେନ ଗଚ୍ଛତି। ୟୋ ପଟିସୋତଂ ୱାୟମତି। ତଣ୍ହାୟ ସବ୍ବେସମ୍ପି ସୋ କିଲେସାନଂ ୱାୟମତି ପଟିସୋତଂ। ୟୋ ଅତ୍ତନା ଠିତୋ କାୟେନପି ସୋ ଠିତୋ ୱାଚାଚିତ୍ତେନପି ସୋ ଠିତୋ। ଅୟଂ ଲକ୍ଖଣୋ ହାରୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଚତୁବ୍ୟୂହୋ? ଇଧ ସୁତ୍ତେ ଭଗୱତୋ କୋ ଅଧିପ୍ପାୟୋ? ୟେ ଅନୁସୋତଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ନାଭିରମିସ୍ସନ୍ତି, ତେ ପଟିସୋତଂ ୱାୟମିସ୍ସନ୍ତୀତି ୟାୱ କଦାଚି ଭୂମିୟଂ, ଅୟଂ ଅଧିପ୍ପାୟୋ। ଆୱଟ୍ଟୋତି ଇଧ ସୁତ୍ତେ ଚତ୍ତାରି ସୁତ୍ତାନି ଦେସିତାନି।

ତତ୍ଥ କତମୋ ୱିଭତ୍ତି ହାରୋ? ୟୋ କାମେ ପଟିସେୱତି ପାପଞ୍ଚ କମ୍ମଂ କରୋତି। ସୋ ଅନୁସୋତଗାମୀତି ନ ଏକଂସେନ ସୋତାପନ୍ନୋପି କାମେ ପଟିସେୱତି। ତଂ ଭାଗିୟଞ୍ଚ ପାପକମ୍ମଂ କରୋତି। କିଞ୍ଚାପି ସେକ୍ଖୋପି କରେୟ୍ୟ ପାପଂ ୟଥା ସୁତ୍ତେ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ ନ ଚ ସୋ ଅନୁସୋତଗାମୀ, ଇଦଂ ୱିଭଜ୍ଜବ୍ୟାକରଣୀୟଂ। ନ ଚ କାମେ ପଟିସେୱତି ନ ଚ ପାପକମ୍ମଂ କରୋତି ପଟିସୋତଗାମୀ ନ ଚ ଏକଂସେନ ସବ୍ବେ ବାହିରକୋ କାମେସୁ ୱୀତରାଗୋ ନ ଚ କାମେ ପଟିସେୱତି, ତେନ ଚ ପାପକମ୍ମଂ କରୋତି ଅନୁସୋତଗାମୀ ପଟିସୋତଗାମୀ, ଅୟଂ ୱିଭତ୍ତି।

ତତ୍ଥ କତମୋ ପରିୱତ୍ତନୋ ହାରୋ? ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ ପଟିପକ୍ଖୋ। ୱେୱଚନୋତି କାମେସୁ ୱତ୍ଥୁକାମାପି କିଲେସକାମାପି ରୂପସଦ୍ଦଗନ୍ଧରସଫସ୍ସପୁତ୍ତଦାରଦାସକମ୍ମକରପୋରିସଞ୍ଚ ପରିଗ୍ଗହା।

ପଞ୍ଞତ୍ତୀତି ସବ୍ବେ ପୁଥୁଜ୍ଜନା ଏକତ୍ତାୟ ପଞ୍ଞତ୍ତା। ଅନୁସୋତଗାମୀତି କିଲେସସମୁଦାଚାରପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତା। ୟେ ପନ ସେକ୍ଖା ପୁଗ୍ଗଲା, ତେ ନିବ୍ବାନପଞ୍ଞତ୍ତିୟା [ନିଟ୍ଠାନପଞ୍ଞତ୍ତିୟା (କ॰)] ପଞ୍ଞତ୍ତା। ୟେ ପନ ଅନାଗାମୀ, ତେ ଅସଂହାରିୟ ପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତା, ଅୟଂ ପଞ୍ଞତ୍ତି।

ଓତରଣୋତି ୟୋ ଅନୁସୋତଗାମୀ, ସୋ ଦୁକ୍ଖଂ। ୟେ ତସ୍ସ ଧମ୍ମା, ତେ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମୁଦୟୋ। ୟଂ ରୂପଂ, ଅୟଂ ରୂପକ୍ଖନ୍ଧୋ, ଏୱଂ ପଞ୍ଚପି ଖନ୍ଧା ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦୋ, ତେ କିଲେସା ସଙ୍ଖାରକ୍ଖନ୍ଧପରିୟାପନ୍ନା ଧମ୍ମାୟତନଂ ଧମ୍ମଧାତୁ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଚ ପଞ୍ଞତ୍ତା।

ସୋଧନୋତି ୟେନାରମ୍ଭେନ ଇଦଂ ସୁତ୍ତଂ ଦେସିତଂ, ସୋ ଆରମ୍ଭୋ ସବ୍ବୋ ସୁଦ୍ଧୋ।

ଅଧିଟ୍ଠାନୋତି ପଟିସୋତଗାମିନା ସବ୍ବେ ସୋତାପନ୍ନା ଏକତ୍ତେନ ୱା ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠା ରାଗାନୁସୟପଟିସୋତଗାମିନୋ ସେକ୍ଖାୱ ମଗ୍ଗୋ ଚ ସେକ୍ଖୋ ଚ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଠିତତ୍ତୋତି।

ୱୀତରାଗୋ ଏକତ୍ତାୟ ପଞ୍ଞତ୍ତୋ। ପାରଙ୍ଗତୋତି ସବ୍ବେ ଅରହନ୍ତୋ ସବ୍ବେ ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧା ଚ ଏକତ୍ତାୟ ପଞ୍ଞତ୍ତା।

ପରିକ୍ଖାରୋତି ଅନୁସୋତଗାମିନୋ ପାପମିତ୍ତପଚ୍ଚୟୋ କାମପରିୟୁଟ୍ଠାନଂ ହେତୁ। ପଟିସୋତଗାମିନୋ ଦ୍ୱେ ହେତୂ ଦ୍ୱେ ପଚ୍ଚୟା ଚ ୟାୱ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା ଉପ୍ପାଦାୟଦିଟ୍ଠି [ଉପାଦାୟଦିଟ୍ଠି (ପୀ॰)] , ତସ୍ସ ପଟିଲଦ୍ଧମଗ୍ଗୋ ହେତୁ ଆରମ୍ଭୋ ପଚ୍ଚୟୋ କାୟିକୋ ଚେତସିକସ୍ସ କୋଟ୍ଠାସୋ ଚ। ସମାରୋପନୋତି ୱିଭତ୍ତି ଇଦଂ ସୁତ୍ତଂ ନତ୍ଥି ସମାରୋପନାୟ ଭୂମି।

୧୧୪ . ପଞ୍ଚାନିସଂସା ସୋତାନୁଗତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ [ପସ୍ସ ଅ॰ ନି॰ ୪.୧୯୧] ୟାୱ ଦିଟ୍ଠିୟା ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧାନଂ ସୁତ୍ତଂ ୱିତ୍ଥାରେନ କାତବ୍ବଂ। ୟୁଞ୍ଜତୋ ଘଟେନ୍ତସ୍ସ ୱାୟମତୋ ଗିଲାନୋ ମରଣକାଲେ ଦେୱଭୂତୋ ପଚ୍ଚେକବୋଧିଂ ପାପୁଣାତି। ସୋତାନୁଗତାତି ସଦ୍ଧମ୍ମସ୍ସୱନେନ କତଂ ହୋତି। ନ ଚ ଅଧିପଞ୍ଞାଧମ୍ମୱିପସ୍ସନାୟ ତସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ତସିତଂ ହୋତି, ନ ଚ ଅନିବ୍ବିଦ୍ଧତ୍ତଂ, ଇଦଂ ଚ ସୁତ୍ତଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଦେସିତଂ, ସଦ୍ଧାନୁସାରିନୋ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚ ଧମ୍ମାନୁସାରିନୋ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚ। ୟୋ ପନ ମୋହଚରିତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ନ ସକ୍କୋତି ୟୁଞ୍ଜିତୁଂ ଘଟିତୁଂ ୱାୟମିତୁଂ ୟଥାଭୂତଂ ୟଥାସମାଧିକା ୱିମୁତ୍ତି ତଂ ଖଣଂ ତଂ ଲୟଂ ତଂ ମୁହୁତ୍ତଂ ଫଲଂ ଦସ୍ସେତି। ସାଧୁ ପରିହାୟତି ପରୋ ତଂ ଦୁୟ୍ହତି, ନୋ ତୁ ସୁଖଅୱିପାକିନୀ ଭୱତି । ତସ୍ସ ଦିଟ୍ଠେ ୟେୱ ଚ ଧମ୍ମେ ଉପପଜ୍ଜଅପରାପରିୟୱେଦନୀୟଂ। ତତ୍ଥ ୟୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଧମ୍ମାନୁସାରୀ ତସ୍ସ ୟଦି ସୋତାନୁଗତା ଧମ୍ମା ହୋନ୍ତି ସୋ ୟୁଞ୍ଜନ୍ତୋ ପାପୁଣାତି। ୟୋ ଧମ୍ମାନୁସାରୀ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟୋ, ସୋ ଗିଲାନୋ ପାପୁଣାତି। ୟୋ ସଦ୍ଧାନୁସାରୀ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟୋ, ସୋ ମରଣକାଲସମୟେ ପାପୁଣାତି। ୟୋ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟୋ, ସୋ ଦେୱଭୂତୋ ପାପୁଣାତି। ୟଦା ଦେୱଭୂତୋ ନ ପାପୁଣାତି, ନ ସୋ ତେନେୱ ଧମ୍ମରାଗେନ ତାୟ ଧମ୍ମନନ୍ଦିୟା ପଚ୍ଚେକବୋଧିଂ ପାପୁଣାତି। ୟୋ ସୋତାନୁଗତେସୁ ୟୁଞ୍ଜତି ଘଟେତି ୱାୟମତି, ସୋ ପୁବ୍ବାପନ୍ନେନ ୱିସେସଂ ସଞ୍ଜାନାତି, ସଞ୍ଜାନନ୍ତୋ ପାପୁଣାତି। ସଚେ ପନ ଗିଲାନସ୍ସ ମନସିକାରୋ ହୋତି, ତତ୍ଥ ୟୁଞ୍ଜନ୍ତୋ ପାପୁଣାତି। ସଚେ ପନସ୍ସ ମରଣକାଲେ ସଂୱିଗ୍ଗୋ ହୋତି, ତତ୍ଥ ୟୁଞ୍ଜନ୍ତୋ ପାପୁଣାତି। ସଚେ ପନ ନ କତ୍ଥଚି [କତ୍ଥ (ପୀ॰ କ॰), ତତ୍ଥ (କ॰)] ସଂୱେଗୋ ହୋତି, ତସ୍ସ ଦେୱଭୂତସ୍ସ ସୁଖିନୋ ଧମ୍ମଭୂତା ପାଦା ଏୱଂ ଅୱିଲପତି। ସୋ ଏୱଂ ଜାନାତି ‘‘ଅୟଂ ସୋ ଧମ୍ମୱିନୟୋ ୟତ୍ଥ ମୟଂ ପୁବ୍ବେ ମନୁସ୍ସଭୂତା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରିମ୍ହା’’ତି। ଅଥ ଦେୱଭୂତୋ ପାପୁଣାତି। ଦିବ୍ବେସୁ ୱା ପଞ୍ଚସୁ କାମଗୁଣେସୁ ଅଜ୍ଝୋସିତୋ ହୋତି ପମାଦୱିହାରୀ, ସୋ ତେନ କୁସଲମୂଲେନ ପଚ୍ଚେକବୋଧିଂ ପାପୁଣାତି।

ୟା ପରତୋଘୋସେନ ୱଚସା ସୁପରିଚିତା, ଅୟଂ ସୁତମୟୀ ପଞ୍ଞା। ୟେ ପନ ଧମ୍ମା ହୋନ୍ତି ମନସା ଅନୁପେକ୍ଖିତା, ଅୟଂ ଚିନ୍ତାମୟୀ ପଞ୍ଞା। ୟଂ ଦିଟ୍ଠିୟା ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧା, ଅୟଂ ଭାୱନାମୟୀ ପଞ୍ଞା । ୟଂ ସୋତାନୁଗତା ୱଚସା ପରିଚିତା ହୋନ୍ତି, ସୋ ଚ ଦିଟ୍ଠେ ୟେୱ ଧମ୍ମେ ପରିନିବ୍ବାୟୀ, ଅୟଂ ଅରହଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ। ୟୋ ଉପପଜ୍ଜତି ଦେୱଭୂତୋ ପାପୁଣାତି, ତତ୍ଥ ଚ ପରିନିବ୍ବାୟତି, ଅୟଂ ଅନାଗାମୀ। ୟୋ ତେନ କୁସଲମୂଲେନ ପଚ୍ଚେକବୋଧିଂ ପାପୁଣାତି, ଅୟଂ ପୁବ୍ବୟୋଗସମ୍ଭାରସମ୍ଭୂତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ।

ସୋତାନୁଗତା ଧମ୍ମାତି ପଠମଂ ୱିମୁତ୍ତାୟତନଂ, ୱଚସା ପରିଚିତାତି ଦୁତିୟଂ ତତିୟଞ୍ଚ ୱିମୁତ୍ତାୟତନଂ, ମନସା ଅନୁପେକ୍ଖିତାତି ଚତୁତ୍ଥଂ ୱିମୁତ୍ତାୟତନଂ ଦିଟ୍ଠିୟା ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧାତି ପଞ୍ଚମଂ ୱିମୁତ୍ତାୟତନଂ।

ସୋତାନୁଗତାୟ ୱିମୁତ୍ତିୟା ୱଚସା ୟା ୱାଚା ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧା ଅନୁପୁବ୍ବଧମ୍ମସ୍ସ ସୋତେନ ସୁତ୍ୱା ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧେ ପରିପୂରେତି, ମନସା ଅନୁପେକ୍ଖିତା ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧଂ ପରିପୂରେତି, ଦିଟ୍ଠିୟା ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧା ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧଂ ପରିପୂରେତି।

ସୋତାନୁଗତା ଧମ୍ମା ବହୁସ୍ସୁତା ହୋନ୍ତୀତି ୱିତ୍ଥାରେନ କାତବ୍ବଂ। ଇଦଂ ପଠମଂ ସଦ୍ଧାପଦାନଂ ମନସା ଅନୁପେକ୍ଖିତାତି ପଟିସଲ୍ଲାନବହୁଲୋ ୱିହରତି, ୱିତ୍ଥାରେନ କାତବ୍ବଂ। ଇଦଂ ଦୁତିୟଂ ସଦ୍ଧାପଦାନଂ ଦିଟ୍ଠିୟା ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧାତି ଅନାସୱା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟାତି ପଜାନାତୀତି। ଇଦଂ ତତିୟଂ ସଦ୍ଧାପଦାନଂ।

ସୋତାନୁଗତା ଧମ୍ମାତି ସେକ୍ଖଂ ସତ୍ଥା ଦସ୍ସେତି। ମନସା ଅନୁପେକ୍ଖିତାତି ଅରହତ୍ତଂ ସତ୍ଥା ଦସ୍ସେତି। ଦିଟ୍ଠିୟା ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧାତି ତଥାଗତଂ ଅରହନ୍ତଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ ସତ୍ଥା ଦସ୍ସେତି।

ସୋତାନୁଗତା ଧମ୍ମାତି କାମାନଂ ନିସ୍ସରଣଂ ଦସ୍ସେତି। ମନସା ଅନୁପେକ୍ଖିତାତି ରୂପଧାତୁୟା ନିସ୍ସରଣଂ ଦସ୍ସେତି। ଦିଟ୍ଠିୟା ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧାତି ତେଧାତୁକାନଂ ନିସ୍ସରଣଂ ଦସ୍ସେତି। ଅୟଂ ସୁତ୍ତତ୍ଥୋ।

୧୧୫ . ତତ୍ଥ କତମୋ ଦେସନାହାରୋ? ଇମମ୍ହି ସୁତ୍ତେ ତୟୋ ଏସନା ଦେସିତା ସୋତାନୁଗତେହି ଧମ୍ମେହି ୱଚସା ପରିଚିତେହି କାମେସନାୟ ସମଥମଗ୍ଗୋ। ଦିଟ୍ଠିୟା ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧେହି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେସନାୟ ସମଥମଗ୍ଗୋ।

ୱିଚୟୋତି ୟଥା ସୁତ୍ତଂ ମନସିକରୋନ୍ତୋ ୱିଚିନନ୍ତୋ ସୁତମୟିପଞ୍ଞଂ ପଟିଲଭତି। ୟଥା ଚ ସୋ ମନସିକରୋତୀତି ୟଥା ସୁତଧମ୍ମା ତଦା ଚିନ୍ତାମୟିପଞ୍ଞଂ ପଟିଲଭତି। ୟଥା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ମନସିକରୋତି ତଦା ଭାୱନାମୟିପଞ୍ଞଂ ପଟିଲଭତି। ଅୟଂ ୱିଚୟୋ।

ସୁତେନ ସୁତମୟିପଞ୍ଞଂ ପଟିଲଭତି। ଚିନ୍ତାୟ ଚିନ୍ତାମୟିପଞ୍ଞଂ ଭାୱନାୟ ଭାୱନାମୟିପଞ୍ଞଂ ପଟିଲଭତି। ଅତ୍ଥି ଏସା ୟୁତ୍ତି।

ପଦଟ୍ଠାନୋତି ସୋତାନୁଗତା ଧମ୍ମାତି ଧମ୍ମସ୍ସୱନସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ୱଚସା ପରିଚିତାତି ୟୁଞ୍ଜନାୟ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ମନସା ଅନୁପେକ୍ଖିତାତି ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମାୟ ୱିପସ୍ସନାୟ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଦିଟ୍ଠିୟା ଅନୁପେକ୍ଖିତାତି ପଞ୍ଞାୟପି ଅନୁପେକ୍ଖିତା ଦିଟ୍ଠିୟାପି ଅନୁପେକ୍ଖିତା।

ଚତୁବ୍ୟୂହୋତି ଇମମ୍ହି ସୁତ୍ତେ ଭଗୱତୋ କୋ ଅଧିପ୍ପାୟୋ? ୟେ ଇମାହି ଦ୍ୱୀହି ପଞ୍ଞାହି ସମନ୍ନାଗତା ତେହି…।

ସ ନିବ୍ବୁତୋତି ମଗ୍ଗଫଲଂ ଅନୁପାଦିସେସଞ୍ଚ ନିବ୍ବାନଧାତୁଂ ମନ୍ତେତି, ଦାନେନ ଓଳାରିକାନଂ କିଲେସାନଂ ପହାନଂ ମନ୍ତେତି। ସୀଲେନ ମଜ୍ଝିମାନଂ, ପଞ୍ଞାୟ ସୁଖୁମକିଲେସାନଂ ମନ୍ତେତି, ରାଗଦୋସମୋହକ୍ଖୟା ସ ନିବ୍ବୁତୋତି କତା ଚ ଭୂମି।

ଦଦତୋ ପୁଞ୍ଞଂ ପୱଡ୍ଢତି, ସଂୟମତୋ ୱେରଂ ନ ଚୀୟତି।

କୁସଲୋ ଚ ଜହାତି ପାପକନ୍ତି ମଗ୍ଗୋ ୱୁତ୍ତୋ।

ରାଗଦୋସମୋହକ୍ଖୟା ସ ନିବ୍ବୁତୋତି ମଗ୍ଗଫଲମାହ॥

ଦଦତୋ ପୁଞ୍ଞଂ ପୱଡ୍ଢତି, ସଂୟମତୋତି ତୀହି ପଦେହି ଲୋକିକଂ କୁସଲମୂଲଂ ୱୁତ୍ତଂ। ରାଗଦୋସମୋହକ୍ଖୟା ସ ନିବ୍ବୁତୋତି ଲୋକୁତ୍ତରଂ କୁସଲମୂଲଂ ୱୁତ୍ତଂ।

ଦଦତୋ ପୁଞ୍ଞଂ ପୱଡ୍ଢତି, ସଂୟମତୋ ୱେରଂ ନ ଚୀୟତୀତି ପୁଥୁଜ୍ଜନଭୂମିଂ ମନ୍ତେତି। କୁସଲୋ ଚ ଜହାତି ପାପକନ୍ତି ସେକ୍ଖଭୂମିଂ ମନ୍ତେତି। ରାଗଦୋସମୋହକ୍ଖୟା ସ ନିବ୍ବୁତୋତି ଅସେକ୍ଖଭୂମି ୱୁତ୍ତା।

ଦଦତୋ ପୁଞ୍ଞଂ ପୱଡ୍ଢତି, ସଂୟମତୋ ୱେରଂ ନ ଚୀୟତୀତି ମଗ୍ଗନିୟା ପଟିପଦା ୱୁତ୍ତା। କୁସଲୋ ଚ ଜହାତି ପାପକନ୍ତି ସେକ୍ଖୱିମୁତ୍ତି। ରାଗଦୋସମୋହକ୍ଖୟା ସ ନିବ୍ବୁତୋତି ଅସେକ୍ଖୱିମୁତ୍ତି।

ଦଦତୋ ପୁଞ୍ଞଂ ପୱଡ୍ଢତି, ସଂୟମତୋ ୱେରଂ ନ ଚୀୟତୀତି ଦାନକଥଂ ସୀଲକଥଂ ମଗ୍ଗକଥଂ ଲୋକିକାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଦେସନମାହ। କୁସଲୋ ଚ ଜହାତି ପାପକନ୍ତି ଲୋକେ ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସନା। ରାଗଦୋସମୋହକ୍ଖୟା ସ ନିବ୍ବୁତୋତି ସାମୁକ୍କଂସିକାୟ ଧମ୍ମଦେସନାୟପି ପଟିୱିଦ୍ଧା।

ଦଦତୋ ପୁଞ୍ଞଂ ପୱଡ୍ଢତୀତି ପାଣାନଂ ଅଭୟଦାନେନ ପାଣାତିପାତା ୱେରମଣିସତ୍ତାନଂ ଅଭୟଂ ଦେତି। ଏୱଂ ସବ୍ବାନି ସିକ୍ଖାପଦାନି କାତବ୍ବାନି। ସଂୟମତୋ ୱେରଂ ନ ଚୀୟତୀତି ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଚିତ୍ତଂ ସଂୟମେତି, ତସ୍ସ ସଂୟମତୋ ପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି। ରାଗଦୋସମୋହକ୍ଖୟା ସ ନିବ୍ବୁତୋତି ଦ୍ୱେ ୱିମୁତ୍ତିୟୋ। ଅୟଂ ସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ।

୧୧୬ . ତତ୍ଥ କତମା ଦେସନା? ଇମମ୍ହି ସୁତ୍ତେ କିଂ ଦେସିତଂ? ଦ୍ୱେ ସୁଗତିୟୋ ଦେୱା ଚ ମନୁସ୍ସା ଚ, ଦିବ୍ବା ଚ ପଞ୍ଚକାମଗୁଣା, ମାନୁସ୍ସକା ଚ। ଦ୍ୱୀହି ପଦେହି ନିଦ୍ଦେସୋ। ଦଦତୋ ପୁଞ୍ଞଂ ପୱଡ୍ଢତି, ସଂୟମତୋ ୱେରଂ ନ ଚୀୟତି, କୁସଲୋ ଚ ଜହାତି ପାପକନ୍ତି ମଗ୍ଗୋ ୱୁତ୍ତୋ। ରାଗଦୋସମୋହକ୍ଖୟା ସ ନିବ୍ବୁତୋତି ଦ୍ୱେ ନିବ୍ବାନଧାତୁୟୋ ଦେସିତା ସୋପାଦିସେସା ଚ ଅନୁପାଦିସେସା ଚ। ଅୟଂ ଦେସନା।

ୱିଚୟୋତି ଦଦତୋ ପୁଞ୍ଞଂ ପୱଡ୍ଢତୀତି ଇମିନା ପଠମେନ ପଦେନ ଦାନମୟିକପୁଞ୍ଞକିରିୟୱତ୍ଥୁ ୱୁତ୍ତଂ। ତେନସ୍ସ ଆନନ୍ତରିୟାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ। ଦୁତିୟେନ ପଦେନ… ୟନ୍ତି, ନିୟ୍ୟାନିକଂ ସାସନନ୍ତି, ଅୟଂ ଅଧିପ୍ପାୟୋ। ଅସ୍ସୱନେନ ଚ ଅମନସିକାରେନ ଚ ଅପ୍ପଟିୱେଧେନ ଚ ସକ୍କାୟସମୁଦୟଗାମିନୀ ପଟିପଦା ୱୁତ୍ତା। ସୱନେନ ଚ ମନସିକାରେନ ଚ ପଟିୱେଧେନ ଚ ସକ୍କାୟନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ୱୁତ୍ତା। ଅୟଂ ଆୱଟ୍ଟୋ।

ୱିଭତ୍ତୀତି ଏକଂସବ୍ୟାକରଣୀୟୋ। ନତ୍ଥି ତତ୍ଥ ୱିଭତ୍ତିୟା ଭୂମି। ପରିୱତ୍ତନାତି ୟେ ପଞ୍ଚାନିସଂସା, ତେ ପଞ୍ଚାଦିନା ପଟିପକ୍ଖେନ ତେନେୱ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ପାପୁଣାତି, ତଂ ଉପପଜ୍ଜମାନା ଅପରୋ ପରିୟାୟୋ।

ୱେୱଚନନ୍ତି ସୋତାନୁଗତା ଧମ୍ମାତି ୟଂ ସୁତ୍ତଂ ଦିଟ୍ଠମ୍ପି ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୱିଞ୍ଞତ୍ତମ୍ପି ଦିଟ୍ଠିୟା ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧମ୍ପି ୱିଭାୱିତମ୍ପି।

ପଞ୍ଞତ୍ତୀତି ସୋତାନୁଗତାଧମ୍ମାତି ଦେସନା ଅୱିଜ୍ଜାପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତଂ। ମନସିକାରୋ ପାମୋଜ୍ଜପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତୋ, ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମାପି ଆନିସଂସପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତା।

ଓତରଣୋତି ତିସ୍ସୋ ପଞ୍ଞା ୱଚସା ପରିଚିତେସୁ ସୁତମୟୀପଞ୍ଞା ମନସା ଅନୁପେକ୍ଖିତେସୁ ଚିନ୍ତାମୟୀପଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠିୟା ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧାସୁ ଭାୱନାମୟୀପଞ୍ଞା। ଇମାନି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ୱିଜ୍ଜୁପ୍ପାଦା ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧୋ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ତୀଣି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି, ଆୟତନେସୁ ଧମ୍ମାୟତନପରିୟାପନ୍ନା ଧାତୂସୁ ଧମ୍ମଧାତୁପରିୟାପନ୍ନାତି। ସୋଧନୋତି ୟୋ ଆରମ୍ଭୋ ସୁତ୍ତସ୍ସ ପୱେସୋ ନିୟୁତ୍ତୋ।

ଅଧିଟ୍ଠାନୋତି ପଞ୍ଚାନିସଂସାତି ୱେମତ୍ତତାୟ ପଞ୍ଞତ୍ତା ଆନିସଂସା ସୋତା ଅନୁଗତାତି ୱେମତ୍ତତାୟ ଅରିୟୱୋହାରୋ ପଞ୍ଞତ୍ତୋ, ଧମ୍ମେ ଚ ସୱନନ୍ତି ଏକତ୍ତତାୟ ପଞ୍ଞତ୍ତଂ।

ପରିକ୍ଖାରୋତି ଧମ୍ମସ୍ସୱନସ୍ସ ପୟିରୁପାସନା ପଚ୍ଚୟୋ, ସଦ୍ଧା ହେତୁ। ମନସା ଅନୁପେକ୍ଖିତାତି ଅତ୍ଥପ୍ପଟିସଂୱେଦିତା ପଚ୍ଚୟୋ, ଧମ୍ମପ୍ପଟିସଂୱେଦିତା ହେତୁ, ଦିଟ୍ଠିୟା ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧାତି ସଦ୍ଧମ୍ମସ୍ସୱନଞ୍ଚ ମନସିକାରୋ ଚ ପଚ୍ଚୟୋ, ସୁତମୟୀ ଚିନ୍ତାମୟୀ ପଞ୍ଞା ହେତୁ। ସମାରୋପନୋତି ୱିଭତ୍ତଂ ସୁତ୍ତଂ ଅପରୋ ପରିୟାୟୋ ନିବ୍ବତ୍ତି ବଲେ ନତ୍ଥି। ତତ୍ଥ ସମାରୋପନାୟ ଭୂମି।

୧୧୭ . ତତ୍ଥ କତମଂ ୱାସନାଭାଗିୟଞ୍ଚ ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟଞ୍ଚ ସୁତ୍ତଂ? ଦଦତୋ ପୁଞ୍ଞଂ ପୱଡ୍ଢତୀତି ଗାଥା। ଦଦତୋତି ଦାନମୟିକପୁଞ୍ଞକିରିୟୱତ୍ଥୁ ୱୁତ୍ତଂ। ସଂୟମତୋ ୱେରଂ ନ ଚୀୟତୀତି ସୀଲମୟିକପୁଞ୍ଞକିରିୟୱତ୍ଥୁ ୱୁତ୍ତଂ। କୁସଲୋ ଚ ଜହାତି ପାପକନ୍ତି ଲୋଭସ୍ସ ଚ ମୋହସ୍ସ ଚ ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ଚ ପହାନମାହ। ରାଗଦୋସମୋହକ୍ଖୟା ସ ନିବ୍ବୁତୋତି ଲୋଭସ୍ସ ଚ ମୋହସ୍ସ ଚ ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ଚ ଛନ୍ଦରାଗୱିନୟମାହାତି। ଦଦତୋ ପୁଞ୍ଞଂ ପୱଡ୍ଢତୀତି ଗାଥା ଅଲୋଭୋ କୁସଲମୂଲଂ ଭୱତି। ସଂୟମତୋ ୱେରଂ ନ ଚୀୟତୀତି ଅଦୋସୋ କୁସଲମୂଲଂ ଭୱତି। ସଂୟମତୋ ୱେରଂ ନ ଚୀୟତୀତି ଅୱେରା ଅସପତ୍ତା ଅବ୍ୟାପାଦତାୟ ସଦା। କୁସଲୋ ଚ ଜହାତି ପାପକନ୍ତି ଞାଣୁପ୍ପାଦା ଅଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ। ଚତୁତ୍ଥପଦେନ ରାଗଦୋସମୋହକ୍ଖୟେନ ରାଗୱିରାଗା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିମୋହକ୍ଖୟେନ ଅୱିଜ୍ଜାୱିରାଗା ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତି, ଅୟଂ ୱିଚୟୋ।

ୟୁତ୍ତୀତି ଦାନେ ଠିତୋ ଉଭୟଂ ହି ପରିପୂରେତି। ମଚ୍ଛରିୟଞ୍ଚ ପଜହତି। ପୁଞ୍ଞଞ୍ଚ ପୱଡ୍ଢତି। ଅତ୍ଥି ଏସା ୟୁତ୍ତି।

ପଦଟ୍ଠାନନ୍ତି ଦଦତୋ ପୁଞ୍ଞଂ ପୱଡ୍ଢତୀତି ଚାଗାଧିଟ୍ଠାନସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ସଂୟମତୋ ୱେରଂ ନ ଚୀୟତୀତି ପଞ୍ଞାଧିଟ୍ଠାନସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ କୁସଲୋ ଚ ଜହାତି ପାପକନ୍ତି ସଚ୍ଚାଧିଟ୍ଠାନସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ରାଗଦୋସମୋହକ୍ଖୟା ସ ନିବ୍ବୁତୋତି ଉପସମାଧିଟ୍ଠାନସ୍ସ ପଦଟ୍ଠାନଂ। ଅୟଂ ପଦଟ୍ଠାନୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ଲକ୍ଖଣୋ? ଦଦତୋ ପୁଞ୍ଞଂ ପୱଡ୍ଢତି ସଂୟମତୋ ୱେରଂ ନ ଚୀୟତି। ଦଦତୋପି ୱେରଂ ନ କରିୟାତି କୁସଲୋ ଚ ଜହାତି ପାପକଂ ରାଗଦୋସମୋହକ୍ଖୟା ସ ନିବ୍ବୁତୋ ରୂପକ୍ଖୟାପି ୱେଦନକ୍ଖୟାପି, ୟେନ ରୂପେନ ଦିଟ୍ଠଂ, ତେନ ତଥାଗତୋ ପଞ୍ଞପେନ୍ତୋ ପଞ୍ଞପେୟ୍ୟ ରୂପସ୍ସ ଖୟା ୱିରାଗନିରୋଧାତି ଏୱଂ ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧା।

ଚତୁବ୍ୟୂହୋ ଇଧ ଭଗୱତୋ କୋ ଅଧିପ୍ପାୟୋ? ୟେ ମହାଭୋଗାନଂ ପତ୍ଥୟିସ୍ସନ୍ତି? ତେ ଦାନଂ ଦସ୍ସନ୍ତି ପରିସ୍ସୟପହାନାୟ, ୟେ ଅୱେରାଭିଛନ୍ଦକା, ତେ ପଞ୍ଚ ୱେରାନି ପଜହିସ୍ସନ୍ତି, ୟେ କୁସଲାଭିଛନ୍ଦକା, ତେ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେସ୍ସନ୍ତି ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ ମିଚ୍ଛତ୍ତାନଂ ପହାନାୟ। ୟେ ନିବ୍ବାୟିତୁକାମା, ତେ ରାଗଦୋସମୋହଂ ପଜହିସ୍ସନ୍ତୀତି ଅୟଂ ଭଗୱତୋ ଅଧିପ୍ପାୟୋ।

ଆୱଟ୍ଟୋତି ୟଞ୍ଚ ଅଦଦତୋ ମଚ୍ଛରିୟଂ ୟଞ୍ଚ ଅସଂୟମତୋ ୱେରଂ ୟଞ୍ଚ ଅକୁସଲସ୍ସ ପାପସ୍ସ ଅପ୍ପହାନଂ, ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିଦ୍ଦେସୋ ନ ସମୁଦୟୋ। ଅଲୋଭେନ ଚ ଅଦୋସେନ ଚ ଅମୋହେନ ଚ କୁସଲେନ ଇମାନି ତୀଣି କୁସଲମୂଲାନି। ତେସଂ ପଚ୍ଚୟୋ ଅଟ୍ଠ ସମ୍ମତ୍ତାନି, ଅୟଂ ମଗ୍ଗୋ। ତେସଂ ରାଗଦୋସମୋହାନଂ ଖୟା, ଅୟଂ ନିରୋଧୋ।

ୱିଭତ୍ତୀତି ଦଦତୋ ପୁଞ୍ଞଂ ପୱଡ୍ଢତୀତି ନ ଏକଂସେନ ୟୋ ରାଜଦଣ୍ଡଭୟେନ ଦେତି, ୟୋ ଚ ଅକପ୍ପିୟସ୍ସ ପରିଭୋଗେନ ସୀଲୱନ୍ତେସୁ ଦେତି, ନ ତସ୍ସ ପୁଞ୍ଞଂ ପୱଡ୍ଢତୀତି ସୋ ଚେତଂ ଦାନଂ ଅକୁସଲେନ ଦେତି, ଦଣ୍ଡଦାନଂ ସତ୍ଥଦାନଂ ଅପୁଞ୍ଞମୟଂ ପୱଡ୍ଢତି, ନ ପୁଞ୍ଞଂ। ସଂୟମତୋ ୱେରଂ ନ ଚୀୟତୀତି ନ ଏକଂସେନ କିଂ କାରଣଂ ୟଞ୍ଚ ୟୋ ପଦଂ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକଂ ପସ୍ସତି ୟଦି ମମ ରାଜାନୋ ଗହେତ୍ୱା ହତ୍ଥଂ ୱା ଛିନ୍ଦେୟ୍ୟ…ପେ॰… ନ ତେନ ସଂୟମେନ ୱେରଂ ନ କରୋତି। ୟୋ ତୁ ଏୱଂ ସମାଦିୟତି ପାଣାତିପାତସ୍ସ ପାପକୋ ୱିପାକୋତି, ଦିଟ୍ଠେ ୟେୱ ଧମ୍ମେ ଅଭିସମ୍ପରାୟେ ଚ ଏୱଂ ସବ୍ବସ୍ସ ଅକୁସଲସ୍ସ ହେତୁତୋ ଆରତି। ଇମିନା ସଂୟମେନ ୱେରଂ ନ ଚୀୟତି।

ପରିୱତ୍ତନାତି ଦଦତୋ ପୁଞ୍ଞଂ ପୱଡ୍ଢତୀତି ଅଦଦତୋ ପୁଞ୍ଞଂ ନ ପୱଡ୍ଢତି। ୟଂ ଦାନମୟଂ, ତଂ ସଂୟମତୋ ୱେରଂ ନ ଚୀୟତି, ଅସଂୟମତୋ ୱେରଂ କରୀୟତି। କୁସଲୋ ଚ ଜହାତି ପାପକଂ ଅକୁସଲୋ ନ ଜହାତି। ରାଗଦୋସମୋହକ୍ଖୟା ସନିବ୍ବୁତୋତି ଦୂତଂ ପେସେତ୍ୱା ପଣୀତଂ ପେସେତ୍ୱାପି ନ ପକ୍କୋସାମି, ସୋ ସୟମେୱ ପନ ମହାଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘପରିୱାରୋ ଅମ୍ହାକଂ ୱସନଟ୍ଠାନଂ ସମ୍ପତ୍ତୋ ଅମ୍ହେହି ଚ ସନ୍ଥାଗାରସାଲା [ସନ୍ଧାଗାରସାଲା (କ॰)] କାରିତା, ଏତ୍ଥ ମୟଂ ଦସବଲଂ ଆନେତ୍ୱା ମଙ୍ଗଲଂ ଭଣାପେମାତି ଚିନ୍ତେତ୍ୱା ଉପସଙ୍କମିଂସୁ। ୟେନ ସନ୍ଥାଗାରଂ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୂତି ତଂ ଦିୱସଂ କିର ସନ୍ଥାଗାରେ ଚିତ୍ତକମ୍ମଂ ନିଟ୍ଠାପେତ୍ୱା ଅଟ୍ଟକା ମୁତ୍ତମତ୍ତା ହୋନ୍ତି। ବୁଦ୍ଧା ନାମ ଅରଞ୍ଞଜ୍ଝାସୟା ଅରଞ୍ଞାରାମା ଅନ୍ତୋଗାମେ ୱସେୟ୍ୟୁଂ ୱା ନୋ ୱାତି ତସ୍ମା ଭଗୱତୋ ମନଂ ଜାନିତ୍ୱାୱ ପଟିଜଗ୍ଗିସ୍ସାମାତି ଚିନ୍ତେତ୍ୱା ତେ ଭଗୱନ୍ତଂ ଉପସଙ୍କମିଂସୁ। ଇଦାନି ପନ ମନଂ ଲଭିତ୍ୱା ପଟିଜଗ୍ଗିତୁକାମା ୟେନ ସନ୍ଥାଗାରଂ, ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ। ସବ୍ବସନ୍ଥରିନ୍ତି ୟଥା ସବ୍ବଂ ସନ୍ଥତଂ ହୋତି ଏୱଂ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୂତି। ଏତ୍ଥ ପନ ତେ ମଲ୍ଲରାଜାନୋ ସନ୍ଥାଗାରଂ ପଟିଜଗ୍ଗିତ୍ୱା ନଗରୱୀଥିୟୋପି ସମ୍ମଜ୍ଜାପେତ୍ୱା ଧଜେ ଉସ୍ସାପେତ୍ୱା ସୁୱଣ୍ଣଘଟିକଦଲିୟୋ ଚ ଠପାପେତ୍ୱା ସକଲନଗରଂ ଦୀପମାଲାହି ୱିପ୍ପକିଣ୍ଣତାରକଂ ୱିୟ କତ୍ୱା ଖୀରପକେ [ଖୀରୁପକେ (ପୀ॰ କ॰)] ଦାରକେ ଖୀରଂ ପାୟେଥ, ଦହରେ କୁମାରେ ଲହୁଂ ଲହୁଂ ଭୋଜାପେତ୍ୱା ସୟାପେଥ, ଉଚ୍ଚାସଦ୍ଦଂ ମାକରି, ଅଜ୍ଜ ଏକରତ୍ତିଂ ସତ୍ଥା ଅନ୍ତୋଗାମେୱ ୱସିସ୍ସତି, ବୁଦ୍ଧା ନାମ ଅପ୍ପସଦ୍ଦକାମା ହୋନ୍ତୀତି ଭେରିଂ ଚରାପେତ୍ୱା ସୟଂ ଦଣ୍ଡକଦୀପିକା ଆଦାୟ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ। ଭଗୱନ୍ତଂ ୟେୱ ପୁରକ୍ଖତ୍ୱାତି ଭଗୱନ୍ତଂ ପୁରତୋ କତ୍ୱା, ତତ୍ଥ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂନଞ୍ଚେୱ ଉପାସକାନଞ୍ଚ ମଜ୍ଝେ ନିସିନ୍ନୋ ଅତିୱିୟ ୱିରୋଚତି। ସମନ୍ତପାସାଦିକୋ ସୁୱଣ୍ଣୱଣ୍ଣୋ ଅଭିରୂପୋ ଦସ୍ସନୀୟୋ ପୁରତ୍ଥିମକାୟତୋ ସୁୱଣ୍ଣୱଣ୍ଣା ରସ୍ମି ଉଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଗଗନତଲେ ଅସୀତିହତ୍ଥଂ ଠାନଂ ଗଣ୍ହାତି। ପଚ୍ଛିମକାୟତୋ ଦକ୍ଖିଣହତ୍ଥତୋ ୱାମହତ୍ଥତୋ ସୁୱଣ୍ଣୱଣ୍ଣା ହେଟ୍ଠା ପାଦତଲେହି ପୱାଳୱଣ୍ଣରସ୍ମି ଉଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଘନପଥୱିୟଂ ଅସୀତିହତ୍ଥଂ ଠାନଂ ଗଣ୍ହାତି, ଏୱଂ ସମନ୍ତା ଅସୀତିହତ୍ଥମତ୍ତଂ ଠାନଂ ଛବ୍ବଣ୍ଣବୁଦ୍ଧରସ୍ମିୟୋ ୱିଜ୍ଜୋତମାନା ୱିତଣ୍ଡମାନା ୱିଧାୱନ୍ତି, ସବ୍ବେ ଦିସାଭାଗା ସୁୱଣ୍ଣଚମ୍ପକପୁପ୍ଫେହି ୱିକିରିୟମାନା ୱିୟ ସୁୱଣ୍ଣଘଟତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତସୁୱଣ୍ଣରସଧାରାହି ସିଞ୍ଚମାନା ୱିୟ ପସାରିତସୁୱଣ୍ଣପଟପରିକ୍ଖିତ୍ତା ୱ୍ୱିୟ ୱେରମ୍ଭୱାତସମୁଟ୍ଠିତକିଂସୁକକିଂସୁକାରକଣିକାରପୁପ୍ଫଚୁଣ୍ଣସମୋକିଣ୍ଣା ୱିୟ ୱିପ୍ପକସନ୍ତଂ ଅସୀତିଅନୁବ୍ୟଞ୍ଜନବ୍ୟାମପ୍ପଭା ଦ୍ୱତ୍ତିଂସୱରଲକ୍ଖଣସମୁଜ୍ଜଲଂ ସରୀରଂ ସମୁଗ୍ଗତତାରକଂ ୱିୟ ଗଗନତଲଂ ୱିକସିତମିୱ ପଦୁମୱନଂ ସବ୍ବଫାଲିଫୁଲ୍ଲୋ ୱିୟ ୟୋଜନସତିକୋ ପାରିଚ୍ଛତ୍ତକୋ ପଟିପାଟିୟା ଠପିତାନଂ ଦ୍ୱତ୍ତିଂସଚନ୍ଦାନଂ ଦ୍ୱତ୍ତିଂସସୂରିୟାନଂ ଦ୍ୱତ୍ତିଂସଚକ୍କୱତ୍ତୀନଂ ଦ୍ୱତ୍ତିଂସଦେୱରାଜାନଂ ଦ୍ୱତ୍ତିଂସମହାବ୍ରହ୍ମାନଂ ନିବ୍ବୁତୋ ଅସେକ୍ଖସ୍ସ ନତ୍ଥି ନିବ୍ବୁତି।

ୱେୱଚନନ୍ତି ଦଦତୋ ପୁଞ୍ଞଂ ପୱଡ୍ଢତି, ଅନୁମୋଦତୋପି ପୁଞ୍ଞଂ ପୱଡ୍ଢତି। ଚିତ୍ତସ୍ସ ସମାଦହତୋପି ୱେୟ୍ୟାୱଚ୍ଚକିରିୟାୟପି ପୁଞ୍ଞଂ ପୱଡ୍ଢତୀତି।

ପଞ୍ଞତ୍ତୀତି ଦଦତୋ ପୁଞ୍ଞଂ ପୱଡ୍ଢତି, ଅଲୋଭସ୍ସ ପଟିନିସ୍ସୟଘାତପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତଂ। ସଂୟମତୋ ୱେରଂ ନ ଚୀୟତୀତି ଅଦୋସସ୍ସ ପଟିନିସ୍ସୟଘାତପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତଂ କୁସଲୋ ଚ ଜହାତି ପାପକନ୍ତି ଅମୋହସ୍ସ ପଟିନିସ୍ସୟଘାତପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତଂ।

ଓତରଣୋତି ପଞ୍ଚସୁ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଦଦତୋ ପୁଞ୍ଞଂ ପୱଡ୍ଢତି, ସଂୟମତୋ ୱେରଂ ନ ଚୀୟତି ସଂୟମେନ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧୋ। ଓତିଣ୍ଣୋ ଛସୁ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ସଂୱରୋ, ଅୟଂ ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧୋ, ୟଂ କୁସଲୋ ଚ ଜହାତି ପାପକଂ, ଅୟଂ ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧୋ, ରାଗଦୋସମୋହକ୍ଖୟା ସ ନିବ୍ବୁତୋତି ୱିମୁତ୍ତିକ୍ଖନ୍ଧୋ। ଧାତୂସୁ ଧମ୍ମଧାତୁ, ଆୟତନେସୁ ମନାୟତନଂ।

ସୋଧନୋତି ୟେନାରମ୍ଭେନ ଇଦଂ ସୁତ୍ତଂ ଦେସିତଂ ସୋ ଆରମ୍ଭୋ ସୁଦ୍ଧୋ।

ଅଧିଟ୍ଠାନୋ ଦାନନ୍ତି ଏକତ୍ତତାୟ ପଞ୍ଞତ୍ତଂ। ଚାଗୋ ପରିଚ୍ଚାଗୋ ଧମ୍ମଦାନଂ ଆମିସଦାନଂ, ଅଟ୍ଠ ଦାନାନି ୱିତ୍ଥାରେନ କାତବ୍ବାନି, ଅୟଂ ୱେମତ୍ତତା। ନ ଚ ଦଦତୋ ଏକତ୍ତପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତଂ। ଖନ୍ତୀ ଅନୱଜ୍ଜନ୍ତି ପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତଂ। ରାଗଦୋସମୋହକ୍ଖୟା ସ ନିବ୍ବୁତୋତି ରୋଧୱୀରିୟପଞ୍ଞତ୍ତିୟା [ୟୋଧ ୱୀରିୟପଞ୍ଞତ୍ତିୟା (ପୀ॰ କ॰)] ପଞ୍ଞତ୍ତା।

ପରିକ୍ଖାରୋତି ଦାନସ୍ସ ପାମୋଜ୍ଜଂ ପଚ୍ଚୟୋ, ଅଲୋଭୋ ହେତୁ। ସଂୟମତୋ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ ହେତୁ, ପରିଚ୍ଚାଗୋ ପଚ୍ଚୟୋ। କୁସଲୋ ଚ ଜହାତି ପାପକନ୍ତି ୟଥାଭୂତଦସ୍ସନଂ ପଚ୍ଚୟୋ, ଞାଣପ୍ପଟିଲାଭୋ ହେତୁ। ରାଗଦୋସମୋହକ୍ଖୟା ସ ନିବ୍ବୁତୋତି ପରତୋ ଚ ଘୋସୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଞ୍ଚ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ ମଗ୍ଗୋ ଚ ହେତୁ ଚ ପଚ୍ଚୟୋ ଚ।

ସମାରୋପନୋତି ଦଦତୋ ପୁଞ୍ଞଂ ପୱଡ୍ଢତୀତି ଗାଥା ତସ୍ସ ସୀଲମ୍ପି ୱଡ୍ଢତି। ସଂୟମୋପି ୱଡ୍ଢତି। ସଂୟମତୋ ୱେରଂ ନ ଚୀୟତୀତି। ଅଞ୍ଞେପି କିଲେସା ନ ଚୀୟନ୍ତି ୟେପିସ୍ସ ତପ୍ପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ଆସୱା ୱିଘାତା, ତେପିସ୍ସ ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ରାଗଦୋସମୋହକ୍ଖୟା ସ ନିବ୍ବୁତୋତି ରାଗଦୋସସ୍ସାପି ଖୟା ରାଗାନୁସୟସ୍ସପି ଖୟା ଦୋସସ୍ସ ମୋହସ୍ସାପି ସ ନିବ୍ବୁତୋତି ସୋପାଦିସେସା ନିବ୍ବାନଧାତୁ ଅନୁପାଦିସେସାପି। ଅୟଂ ସମାରୋପନୋ।

ଥେରସ୍ସ ମହାକଚ୍ଚାୟନସ୍ସ ପେଟକୋପଦେସେ

ହାରସ୍ସ ସମ୍ପାତଭୂମି ସମତ୍ତା।

୮. ସୁତ୍ତୱେଭଙ୍ଗିୟଂ

୧୧୮ . ପୁବ୍ବା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଚ ଭୱତଣ୍ହାୟ ଚ। ତତ୍ଥ ଅୱିଜ୍ଜାନୀୱରଣାନଂ ତଣ୍ହାସଂୟୋଜନାନଂ ସତ୍ତାନଂ ପୁବ୍ବକୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି। ତତ୍ଥ ୟେ ସତ୍ତା ତଣ୍ହାସଂୟୋଜନା, ତେ ଅଜ୍ଝୋସାନବହୁଲା ମନ୍ଦୱିପସ୍ସକା। ୟେ ପନ ଉସ୍ସନ୍ନଦିଟ୍ଠିକା ସତ୍ତା, ତେ ୱିପସ୍ସନାବହୁଲା ମନ୍ଦଜ୍ଝୋସାନା।

ତତ୍ଥ ତଣ୍ହାଚରିତା ସତ୍ତା ସତ୍ତସଞ୍ଞାଭିନିୱିଟ୍ଠା ଅନୁପ୍ପାଦୱୟଦସ୍ସିନୋ। ତେ ପଞ୍ଚସୁ ଖନ୍ଧେସୁ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତି ‘‘ରୂପୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ, ଅତ୍ତନି ୱା ରୂପଂ, ରୂପସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନ’’ନ୍ତି। ଏୱଂ ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧା। ଅଞ୍ଞେହି ଖନ୍ଧେହି ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତି ତସ୍ସ ଉସ୍ସନ୍ନଦିଟ୍ଠିକା ସତ୍ତା ୱିପସ୍ସମାନା ଖନ୍ଧେ ଉଜୁଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତି। ତେ ରୂପଂ ଅତ୍ତକୋ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତି। ୟଂ ରୂପଂ, ସୋ ଅତ୍ତା। ୟୋ ଅହଂ, ତଂ ରୂପଂ। ସୋ ରୂପୱିନାସଂ ପସ୍ସତି, ଅୟଂ ଉଚ୍ଛେଦୱାଦୀ । ଇତି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ପଠମାଭିନିପାତା ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିୟୋ ପଞ୍ଚ ଉଚ୍ଛେଦଂ ଭଜନ୍ତି ‘‘ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀର’’ନ୍ତି। ଏକମେକମ୍ହି ଖନ୍ଧେ ତୀହି ପଦେହି ପଚ୍ଛିମକେହି ସସ୍ସତଂ ଭଜତି ‘‘ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀର’’ନ୍ତି। ଇତୋ ବହିଦ୍ଧାତେ ପବ୍ବଜିତା ତଣ୍ହାଚରିତା କାମସୁଖଲ୍ଲିକାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତା ୱିହରନ୍ତି। ତେନ ୟେ ଚ ନିସ୍ସନ୍ଦେନ ଦିଟ୍ଠିଚରିତା ଅତ୍ତକିଲମଥାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତା ୱିହରନ୍ତି। ତେନ ୟେୱ ଦିଟ୍ଠିସୁଖେନ ଏତ୍ତାୱତା ବାହିରକୋ ପୟୋଗୋ।

ତତ୍ଥ ଦିଟ୍ଠିଚରିତା ସତ୍ତା ୟେ ଅରିୟଧମ୍ମୱିନୟଂ ଓତରନ୍ତି, ତେ ଧମ୍ମାନୁସାରିନୋ ହୋନ୍ତି। ୟେ ତଣ୍ହାଚରିତା ସତ୍ତା ଅରିୟଂ ଧମ୍ମୱିନୟଂ ଓତରନ୍ତି, ତେ ସଦ୍ଧାନୁସାରିନୋ ହୋନ୍ତି।

ତତ୍ଥ ୟେ ଦିଟ୍ଠିଚରିତା ସତ୍ତା, ତେ କାମେସୁ ଦୋସଦିଟ୍ଠୀ, ନ ଚ ୟେ କାମେସୁ ଅନୁସୟା ସମୂହତା, ତେ ଅତ୍ତକିଲମଥାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତା ୱିହରନ୍ତି। ତେସଂ ସତ୍ଥା ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି। ଅଞ୍ଞୋ ୱା ସାୱକୋ କାମେହି ନତ୍ଥି ଅତ୍ଥୋତି ତେ ଚ ପୁବ୍ବେୟେୱ କାମେହି ଅନତ୍ଥିକା ଇତି କାମେ ଅପ୍ପକସିରେନ ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜନ୍ତି। ତେ ଚେତସିକେନ ଦୁକ୍ଖେନ ଅନଜ୍ଝୋସିତା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି ‘‘ସୁଖା ପଟିପଦା’’ତି । ୟେ ପନ ତଣ୍ହାଚରିତା ସତ୍ତା, ତେ କାମେସୁ ଅଜ୍ଝୋସିତା, ତେସଂ ସତ୍ଥା ୱା ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି। ଅଞ୍ଞତରୋ ୱା ଭିକ୍ଖୁ କାମେହି ନତ୍ଥି ଅତ୍ଥୋତି, ତେ ପିୟରୂପଂ ଦୁକ୍ଖେନ ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜନ୍ତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି ‘‘ଦୁକ୍ଖା ପଟିପଦା’’ତି। ଇତି ଇମେ ସବ୍ବସତ୍ତା ଦ୍ୱୀସୁ ପଟିପଦାସୁ ସମୋସରଣଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ଦୁକ୍ଖାୟଞ୍ଚ ସୁଖାୟଞ୍ଚ।

ତତ୍ଥ ୟେ ଦିଟ୍ଠିଚରିତା ସତ୍ତା, ତେ ଦ୍ୱିଧା ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟା ଚ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟା ଚ। ତତ୍ଥ ୟେ ଦିଟ୍ଠିଚରିତା ସତ୍ତା ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟା ସୁଖେନ ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜନ୍ତି, ଖିପ୍ପଞ୍ଚ ଅଭିସମେନ୍ତି, ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି ‘‘ଖିପ୍ପାଭିଞ୍ଞା ସୁଖା ପଟିପଦା’’ତି। ତତ୍ଥ ୟେ ଦିଟ୍ଠିଚରିତା ସତ୍ତା ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟା ପଠମଂ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଉପାଦାୟ ଦନ୍ଧତରଂ ଅଭିସମେନ୍ତି, ତେ ସୁଖେନ ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜନ୍ତି, ଦନ୍ଧଞ୍ଚ ଅଭିସମେନ୍ତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି ‘‘ସୁଖା ପଟିପଦା ଦନ୍ଧାଭିଞ୍ଞା’’ତି। ତତ୍ଥ ତଣ୍ହାଚରିତା ସତ୍ତା ଦ୍ୱିଧା ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟା ଚ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟା ଚ। ତତ୍ଥ ୟେ ତଣ୍ହାଚରିତା ସତ୍ତା ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟା ଦୁକ୍ଖେନ ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜନ୍ତି, ଖିପ୍ପଞ୍ଚ ଅଭିସମେନ୍ତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି ‘‘ଦୁକ୍ଖା ପଟିପଦା ଖିପ୍ପାଭିଞ୍ଞା’’ତି। ତତ୍ଥ ୟେ ତଣ୍ହାଚରିତା ସତ୍ତା ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟା ପଠମଂ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଉପାଦାୟ ଦନ୍ଧତରଂ ଅଭିସମେନ୍ତି, ତେ ଦୁକ୍ଖେନ ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜନ୍ତି, ଦନ୍ଧଞ୍ଚ ଅଭିସମେନ୍ତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି ‘‘ଦୁକ୍ଖା ପଟିପଦା ଦନ୍ଧାଭିଞ୍ଞା’’ତି। ଇମା ଚତସ୍ସୋ ପଟିପଦାୟୋ ଅପଞ୍ଚମା ଅଛଟ୍ଠା। ୟେ ହି କେଚି ନିବ୍ବୁତା ନିବ୍ବାୟିସ୍ସନ୍ତି ୱା ଇମାହି ଚତୂହି ପଟିପଦାହି ଅନଞ୍ଞାହି ଅୟଂ ପଟିପଦାଚତୁକ୍କେନ କିଲେସେ ନିଦ୍ଦିସତି। ୟା ଚତୁକ୍କମଗ୍ଗେନ ଅରିୟଧମ୍ମେସୁ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବା, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସୀହୱିକ୍କୀଳିତୋ ନାମ ନୟୋ।

୧୧୯ . ତତ୍ରିମେ ଚତ୍ତାରୋ ଆହାରା। ଚତ୍ତାରୋ ୱିପଲ୍ଲାସା ଉପାଦାନା ୟୋଗା ଗନ୍ଥା ଆସୱା ଓଘା ସଲ୍ଲା ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତିୟୋ ଅଗତିଗମନାତି, ଏୱଂ ଇମାନି ସବ୍ବାନି ଦସ ପଦାନି। ଅୟଂ ସୁତ୍ତସ୍ସ ସଂସନ୍ଦନା।

ଚତ୍ତାରୋ ଆହାରା। ତତ୍ଥ ୟୋ ଚ କବଳୀକାରୋ ଆହାରୋ ୟୋ ଚ ଫସ୍ସୋ ଆହାରୋ, ଇମେ ତଣ୍ହାଚରିତେନ ପହାତବ୍ବା। ତତ୍ଥ ୟୋ ଚ ମନୋସଞ୍ଚେତନାହାରୋ ୟୋ ଚ ୱିଞ୍ଞାଣାହାରୋ, ଇମେ ଦିଟ୍ଠିଚରିତେନ ପହାତବ୍ବା।

ପଠମୋ ଆହାରୋ ପଠମୋ ୱିପଲ୍ଲାସୋ, ଦୁତିୟୋ ଆହାରୋ ଦୁତିୟୋ ୱିପଲ୍ଲାସୋ, ତତିୟୋ ଆହାରୋ ତତିୟୋ ୱିପଲ୍ଲାସୋ, ଚତୁତ୍ଥୋ ଆହାରୋ ଚତୁତ୍ଥୋ ୱିପଲ୍ଲାସୋ। ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ୱିପଲ୍ଲାସା ଅପଞ୍ଚମା ଅଛଟ୍ଠା। ଇଦଞ୍ଚ ପମାଣା ଚତ୍ତାରୋ ଆହାରା।

ତତ୍ଥ ପଠମେ ୱିପଲ୍ଲାସେ ଠିତୋ କାମେ ଉପାଦିୟତି, ଇଦଂ କାମୁପାଦାନଂ। ଦୁତିୟେ ୱିପଲ୍ଲାସେ ଠିତୋ ଅନାଗତଂ ଭୱଂ ଉପାଦିୟତି, ଇଦଂ ସୀଲବ୍ବତୁପାଦାନଂ। ତତିୟେ ୱିପଲ୍ଲାସେ ଠିତୋ ୱିପରୀତୋ ଦିଟ୍ଠିଂ ଉପାଦିୟତି, ଇଦଂ ଦିଟ୍ଠୁପାଦାନଂ। ଚତୁତ୍ଥେ ୱିପଲ୍ଲାସେ ଠିତୋ ଖନ୍ଧେ ଅତ୍ତତୋ ଉପାଦିୟତି, ଇଦଂ ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନଂ।

ତତ୍ଥ କାମୁପାଦାନେ ଠିତୋ କାମେ ଅଭିଜ୍ଝାୟତି ଗନ୍ଥତି, ଅୟଂ ଅଭିଜ୍ଝାକାୟଗନ୍ଥୋ। ସୀଲବ୍ବତୁପାଦାନେ ଠିତୋ ବ୍ୟାପାଦଂ ଗନ୍ଥତି, ଅୟଂ ବ୍ୟାପାଦକାୟଗନ୍ଥୋ। ଦିଟ୍ଠୁପାଦାନେ ଠିତୋ ପରାମାସଂ ଗନ୍ଥତି, ଅୟଂ ପରାମାସକାୟଗନ୍ଥୋ। ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନେ ଠିତୋ ପପଞ୍ଚନ୍ତୋ ଗନ୍ଥତି, ଅୟଂ ଇଦଂସଚ୍ଚାଭିନିୱେସୋ କାୟଗନ୍ଥୋ।

ତସ୍ସ ଗନ୍ଥିତା କିଲେସା ଆସୱନ୍ତି। କିଞ୍ଚି ପନ ୱୁଚ୍ଚତି ୱିପ୍ପଟିସାରୋ। ୟେ ୱିପ୍ପଟିସାରା [ୟୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ (ପୀ॰ କ॰)] ତେ ଅନୁସୟା। ତତ୍ଥ ଅଭିଜ୍ଝାକାୟଗନ୍ଥେନ କାମାସୱୋ, ବ୍ୟାପାଦକାୟଗନ୍ଥେନ ଭୱାସୱୋ, ପରାମାସକାୟଗନ୍ଥେନ ଦିଟ୍ଠାସୱୋ, ଇଦଂ ସଚ୍ଚାଭିନିୱେସକାୟଗନ୍ଥେନ ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ।

ତେ ଚତ୍ତାରୋ ଆସୱା ୱେପୁଲ୍ଲଭାୱଂ ଗତା ଓଘା ହୋନ୍ତି, ତେନ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ‘‘ଓଘା’’ତି। ତତ୍ଥ କାମାସୱୋ କାମୋଘୋ, ଭୱାସୱୋ ଭୱୋଘୋ, ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ ଅୱିଜ୍ଜୋଘୋ, ଦିଟ୍ଠାସୱୋ ଦିଟ୍ଠୋଘୋ।

ତେ ଚତ୍ତାରୋ ଓଘା ଆସୟମନୁପୱିଟ୍ଠା ଅନୁସୟସହଗତା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି। ସଲ୍ଲାତି ହଦୟମାହଚ୍ଚ ତିଟ୍ଠନ୍ତା। ତତ୍ଥ କାମୋଘୋ ରାଗସଲ୍ଲଂ, ଭୱୋଘୋ ଦୋସସଲ୍ଲଂ, ଅୱିଜ୍ଜୋଘୋ ମୋହସଲ୍ଲଂ, ଦିଟ୍ଠୋଘୋ ଦିଟ୍ଠିସଲ୍ଲଂ।

ଇମେହି ଚତୂହି ସଲ୍ଲେହି ପରିୟାଦିନ୍ନଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଚତୂସୁ ଧମ୍ମେସୁ ତିଟ୍ଠତି ରୂପେ ୱେଦନାୟ ସଞ୍ଞାୟ ସଙ୍ଖାରେସୁ। ଇମା ଚତସ୍ସୋ ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତିୟୋ। ତତ୍ଥ ରାଗସଲ୍ଲେନ ନନ୍ଦୂପସେଚନଂ ରୂପୂପଗଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ତିଟ୍ଠତି। ଦୋସସଲ୍ଲେନ ୱେଦନୂପଗଂ ମୋହସଲ୍ଲେନ ସଞ୍ଞୂପଗଂ ଦିଟ୍ଠିସଲ୍ଲେନ ନନ୍ଦୂପସେଚନଂ ସଙ୍ଖାରୂପଗଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ତିଟ୍ଠତି।

ଚତୂହି ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତୀହି ଚତୁବ୍ବିଧଂ ଅଗତିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ଛନ୍ଦା ଦୋସା ଭୟା ମୋହା। ରାଗେନ ଛନ୍ଦା ଅଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି, ଦୋସେନ ଦୋସା ଅଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି, ମୋହେନ ମୋହା ଅଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି, ଦିଟ୍ଠିୟା ଭୟା ଅଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି। ଇତି ଇଦଞ୍ଚ କମ୍ମଂ ଇମେ ଚ କିଲେସା। ଅୟଂ ସଂସାରସ୍ସ ହେତୁ।

୧୨୦ . ତତ୍ଥିମା ଚତସ୍ସୋ ଦିସା କବଳୀକାରାହାରୋ ‘‘ଅସୁଭେ ସୁଭ’’ନ୍ତି ୱିପଲ୍ଲାସୋ କାମୁପାଦାନଂ କାମୟୋଗୋ ଅଭିଜ୍ଝାକାୟଗନ୍ଥୋ କାମାସୱୋ କାମୋଘୋ ରାଗସଲ୍ଲଂ ରୂପୂପଗା ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତି ଛନ୍ଦା ଅଗତିଗମନଂ। ଅୟଂ ପଠମା ଦିସା।

ଫସ୍ସୋ ଆହାରୋ ‘‘ଦୁକ୍ଖେ ସୁଖ’’ନ୍ତି ୱିପଲ୍ଲାସୋ ସୀଲବ୍ବତୁପାଦାନଂ ଭୱୟୋଗୋବ୍ୟାପାଦୋ କାୟଗନ୍ଥୋ ଭୱାସୱୋ ଭୱୋଘୋ ଦୋସସଲ୍ଲଂ ୱେଦନୂପଗା ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତି ଦୋସା ଅଗତିଗମନଂ, ଅୟଂ ଦୁତିୟା ଦିସା।

ମନୋସଞ୍ଚେତନାହାରୋ ‘‘ଅନତ୍ତନି ଅତ୍ତା’’ତି ୱିପଲ୍ଲାସୋ ଦିଟ୍ଠୁପାଦାନଂ ଦିଟ୍ଠିୟୋଗୋ ପରାମାସକାୟଗନ୍ଥୋ ଦିଟ୍ଠାସୱୋ ଦିଟ୍ଠୋଘୋ ଦିଟ୍ଠିସଲ୍ଲଂ ସଞ୍ଞୂପଗା ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତି ଭୟା ଅଗତିଗମନଂ। ଅୟଂ ତତିୟା ଦିସା।

ୱିଞ୍ଞାଣାହାରୋ ‘‘ଅନିଚ୍ଚେ ନିଚ୍ଚ’’ନ୍ତି ୱିପଲ୍ଲାସୋ ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନଂ ଅୱିଜ୍ଜାୟୋଗୋ ଇଦଂସଚ୍ଚାଭିନିୱେସୋ କାୟଗନ୍ଥୋ ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ ଅୱିଜ୍ଜୋଘୋ ମୋହସଲ୍ଲଂ ସଙ୍ଖାରୂପଗା ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତି ମୋହା ଅଗତିଗମନଂ, ଅୟଂ ଚତୁତ୍ଥୀ ଦିସା। ଇତି ଇମେସଂ ଦସନ୍ନଂ ସୁତ୍ତାନଂ ପଠମେନ ପଦେନ ପଠମାୟ ଦିସାୟ ଆଲୋକନଂ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଦିସାଲୋକନା।

ଚତୂହି ୱିପଲ୍ଲାସେହି ଅକୁସଲପକ୍ଖେ ଦିସାୱିଲୋକନା କିଲେସଂ ସଂୟୋଜେତ୍ୱା ଅୟଂ ଅକୁସଲପକ୍ଖେ ଦିସାୱିଲୋକନାୟ ଭୂମି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଦସନ୍ନଂ ସୁତ୍ତାନଂ ୟାନି ପଠମାନି ପଦାନି ଇମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ କୋ ଅତ୍ଥୋ? ଏକୋ ଅତ୍ଥୋ, ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନଂ। ଏୱଂ ଦୁତିୟା ଏୱଂ ତତିୟା ଏୱଂ ଚତୁତ୍ଥୀ। ଅୟଂ ପଠମା ସଂସନ୍ଦନା।

ଇମିନା ପେୟ୍ୟାଲେନ ସବ୍ବେ କିଲେସା ଚତୂସୁ ପଦେସୁ ପକ୍ଖିପିତବ୍ବା। ତତୋ କୁସଲପକ୍ଖେ ଚତସ୍ସୋ ପଟିପଦା ଚତ୍ତାରି ଝାନାନି ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଚତ୍ତାରୋ ୱିହାରା ଦିବ୍ବୋ ବ୍ରହ୍ମା ଅରିୟୋ ଆନେଞ୍ଜୋ ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ଚତ୍ତାରୋ ଅଚ୍ଛରିୟା ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମା ଚତ୍ତାରୋ ଅଧିଟ୍ଠାନା ଚତ୍ତାରୋ ସମାଧୟୋ ଛନ୍ଦସମାଧି ୱୀରିୟସମାଧି ଚିତ୍ତସମାଧି ୱୀମଂସାସମାଧି। ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା ସୁଖଭାଗିୟା ନାଞ୍ଞତ୍ର ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ନାଞ୍ଞତ୍ର ତପସା ନାଞ୍ଞତିନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରା ନାଞ୍ଞତ୍ର ସବ୍ବନିସ୍ସଗ୍ଗା ଚତ୍ତାରି ଅପ୍ପମାଣାନି।

ତତ୍ଥ ଦୁକ୍ଖା ପଟିପଦା ଦନ୍ଧାଭିଞ୍ଞା ଭାୱିୟମାନା ବହୁଲୀକରିୟମାନା ପଠମଂ ଝାନଂ ପରିପୂରେତି, ପଠମଂ ଝାନଂ ପରିପୁଣ୍ଣଂ ପଠମଂ ସତିପଟ୍ଠାନଂ ପରିପୂରେତି , ପଠମଂ ସତିପଟ୍ଠାନଂ ପରିପୁଣ୍ଣଂ ପଠମଂ ୱିହାରଂ ପରିପୂରେତି, ପଠମୋ ୱିହାରୋ ପରିପୁଣ୍ଣୋ ପଠମଂ ସମ୍ମପ୍ପଧାନଂ ପରିପୂରେତି, ପଠମଂ ସମ୍ମପ୍ପଧାନଂ ପରିପୁଣ୍ଣଂ ପଠମଂ ଅଚ୍ଛରିୟଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ପରିପୂରେତି, ପଠମୋ ଅଚ୍ଛରିୟୋ ଅବ୍ଭୁତୋ ଧମ୍ମୋ ପରିପୁଣ୍ଣୋ ପଠମଂ ଅଧିଟ୍ଠାନଂ ପରିପୂରେତି, ପଠମଂ ଅଧିଟ୍ଠାନଂ ପରିପୁଣ୍ଣଂ ଛନ୍ଦସମାଧିଂ ପରିପୂରେତି, ଛନ୍ଦସମାଧି ପରିପୁଣ୍ଣୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରଂ ପରିପୂରେତି, ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରୋ ପରିପୁଣ୍ଣୋ ପଠମଂ ମେତ୍ତାଅପ୍ପମାଣଂ ପରିପୂରେତି। ଏୱଂ ୟାୱ ସବ୍ବନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ଚତୁତ୍ଥଂ ଅପ୍ପମାଣଂ ପରିପୂରେତି।

ତତ୍ଥ ପଠମା ଚ ପଟିପଦା ପଠମଞ୍ଚ ଝାନଂ ପଠମଞ୍ଚ ସତିପଟ୍ଠାନଂ ପଠମୋ ଚ ୱିହାରୋ ପଠମଞ୍ଚ ସମ୍ମପ୍ପଧାନଂ ପଠମୋ ଚ ଅଚ୍ଛରିୟୋ ଅବ୍ଭୁତୋ ଧମ୍ମୋ ସଚ୍ଚାଧିଟ୍ଠାନଞ୍ଚ ଛନ୍ଦସମାଧି ଚ ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରୋ ଚ ମେତ୍ତା ଚ ଅପ୍ପମାଣଂ। ଅୟଂ ପଠମା ଦିସା।

ଦୁକ୍ଖା ଚ [ଦୁତିୟା ଚ (କ॰)] ପଟିପଦା ଖିପ୍ପାଭିଞ୍ଞା ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଦୁତିୟଞ୍ଚ ସତିପଟ୍ଠାନଂ ଦୁତିୟୋ ଚ ୱିହାରୋ ଦୁତିୟଞ୍ଚ ସମ୍ମପ୍ପଧାନଂ ଦୁତିୟୋ ଚ ଅଚ୍ଛରିୟୋ ଅବ୍ଭୁତୋ ଧମ୍ମୋ ଚାଗାଧିଟ୍ଠାନଂ ଚିତ୍ତସମାଧି ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା କରୁଣା ଚ ଅପ୍ପମାଣଂ, ଅୟଂ ଦୁତିୟା ଦିସା।

ସୁଖା ଚ [ତତିୟା ଚ (କ॰)] ପଟିପଦା ଦନ୍ଧାଭିଞ୍ଞା ତତିୟଞ୍ଚ ଝାନଂ ତତିୟଞ୍ଚ ସତିପଟ୍ଠାନଂ ତତିୟୋ ଚ ୱିହାରୋ ତତିୟଞ୍ଚ ସମ୍ମପ୍ପଧାନଂ ତତିୟୋ ଚ ଅଚ୍ଛରିୟୋ ଅବ୍ଭୁତୋ ଧମ୍ମୋ ପଞ୍ଞାଧିଟ୍ଠାନଞ୍ଚ ୱୀରିୟସମାଧି ଚ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଚ ମୁଦିତା ଚ ଅପ୍ପମାଣଂ। ଅୟଂ ତତିୟା ଦିସା।

ସୁଖା ଚ [ଚତୁତ୍ଥୀ ଚ (କ॰)] ପଟିପଦା ଖିପ୍ପାଭିଞ୍ଞା ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଚତୁତ୍ଥଞ୍ଚ ସତିପଟ୍ଠାନଂ ଚତୁତ୍ଥୋ ଚ ୱିହାରୋ ଚତୁତ୍ଥଞ୍ଚ ସମ୍ମପ୍ପଧାନଂ ଚତୁତ୍ଥୋ ଚ ଅଚ୍ଛରିୟୋ ଅବ୍ଭୁତୋ ଧମ୍ମୋ ଉପସମାଧିଟ୍ଠାନଞ୍ଚ ୱୀମଂସାସମାଧି ଚ ସବ୍ବନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ଚ ଉପେକ୍ଖା ଅପ୍ପମାଣଞ୍ଚ। ଅୟଂ ଚତୁତ୍ଥୀ ଦିସା। ଇମାସଂ ଚତସ୍ସନ୍ନଂ ଦିସାନଂ ଆଲୋକନା। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଦିସାଲୋକନୋ ନାମ ନୟୋ।

ତତ୍ଥାୟଂ ୟୋଜନା। ଚତ୍ତାରୋ ଚ ଆହାରା ଚତସ୍ସୋ ଚ ପଟିପଦା, ଚତ୍ତାରୋ ଚ ୱିପଲ୍ଲାସା ଚତ୍ତାରୋ ଚ ସତିପଟ୍ଠାନା, ଚତ୍ତାରି ଚ ଉପାଦାନାନି ଚତ୍ତାରି ଚ ଝାନାନି ଚତ୍ତାରୋ ଚ ୟୋଗା ୱିହାରା ଚ, ଗନ୍ଥା ଚ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ଚ, ଆସୱା ଚ ଅଚ୍ଛରିୟା ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମା ଚ, ଓଘା ଚ ଅଧିଟ୍ଠାନାନି ଚ, ସଲ୍ଲା ଚ ସମାଧୟୋ, ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତିୟୋ ଚତ୍ତାରୋ ଚ ସୁଖଭାଗିୟା ଧମ୍ମା, ଚତ୍ତାରି ଚ ଅଗତିଗମନାନି ଚତ୍ତାରି ଚ ଅପ୍ପମାଣାନି ଇତି କୁସଲାକୁସଲାନଂ ପଟିପକ୍ଖୱସେନ ୟୋଜନା, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଦିସାଲୋକନୋ ନୟୋ।

ତସ୍ସ ଚତ୍ତାରି ସାମଞ୍ଞଫଲାନି ପରିୟୋସାନଂ, ୟୋ ଚ ଧମ୍ମୋ କୁସଲାକୁସଲନିଦ୍ଦେସେ ପଠମୋ ଦିସାନିଦ୍ଦେସୋ, ଇମସ୍ସ ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ ପରିୟୋସାନଂ ଦୁତିୟଂ ସକଦାଗାମିଫଲଂ, ତତିୟଂ ଅନାଗାମିଫଲଂ, ଚତୁତ୍ଥଂ ଅରହତ୍ତଫଲଂ।

ତତ୍ଥ କତମୋ ତିପୁକ୍ଖଲୋ ନୟୋ? ୟେ ଚ ଦୁକ୍ଖାୟ ପଟିପଦାୟ ଦନ୍ଧାଭିଞ୍ଞାୟ ଖିପ୍ପାଭିଞ୍ଞାୟ ଚ ନିୟ୍ୟନ୍ତି ଦ୍ୱେ ପୁଗ୍ଗଲା, ୟେ ଚ ସୁଖାୟ ପଟିପଦାୟ ଦନ୍ଧାଭିଞ୍ଞାୟ ଖିପ୍ପାଭିଞ୍ଞାୟ ଚ ନିୟ୍ୟନ୍ତି ଦ୍ୱେ ପୁଗ୍ଗଲା।

ଇମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ ୟୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସୁଖାୟ ପଟିପଦାୟ ଦନ୍ଧାଭିଞ୍ଞାୟ ନିୟ୍ୟାତି, ୟୋ ଚ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଦୁକ୍ଖାୟ ପଟିପଦାୟ ଖିପ୍ପାଭିଞ୍ଞାୟ ନିୟ୍ୟାତି। ଇମେ ଦ୍ୱେ ପୁଗ୍ଗଲା ଭୱନ୍ତି। ତତ୍ଥ ୟୋ ସୁଖାୟ ପଟିପଦାୟ ଖିପ୍ପାଭିଞ୍ଞାୟ ନିୟ୍ୟାତି , ଅୟଂ ଉଗ୍ଘଟିତଞ୍ଞୂ। ୟୋ ପଚ୍ଛିମୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସାଧାରଣୋ, ଅୟଂ ୱିପଞ୍ଚିତଞ୍ଞୂ। ୟୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଦନ୍ଧାଭିଞ୍ଞାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ପଟିପଦାୟ ନିୟ୍ୟାତି, ଅୟଂ ନେୟ୍ୟୋ। ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ଭୱିତ୍ୱା ତୀଣି ହୋନ୍ତି, ତତ୍ଥ ଉଗ୍ଘଟିତଞ୍ଞୁସ୍ସ ସମଥପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ୱିପସ୍ସନା, ନେୟ୍ୟସ୍ସ ୱିପସ୍ସନାପୁବ୍ବଙ୍ଗମୋ ସମଥୋ, ୱିପଞ୍ଚିତଞ୍ଞୁସ୍ସ ସମଥୱିପସ୍ସନା ୟୁଗନଦ୍ଧା। ଉଗ୍ଘଟିତଞ୍ଞୁସ୍ସ ମୁଦୁକା ଦେସନା, ନେୟ୍ୟସ୍ସ ତିକ୍ଖା ଦେସନା, ୱିପଞ୍ଚିତଞ୍ଞୁସ୍ସ ତିକ୍ଖମୁଦୁକା ଦେସନା।

ଉଗ୍ଘଟିତଞ୍ଞୁସ୍ସ ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା, ନେୟ୍ୟସ୍ସ ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖା, ୱିପଞ୍ଚିତଞ୍ଞୁସ୍ସ ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖା। ଇତି ଇମେସଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଚତୂହି ପଟିପଦାହି ନିୟ୍ୟାନଂ।

ତତ୍ଥ ଅୟଂ ସଂକିଲେସୋ, ତୀଣି ଅକୁସଲମୂଲାନି ତୟୋ ଫସ୍ସା ତିସ୍ସୋ ୱେଦନା ତୟୋ ଉପୱିଚାରା ତୟୋ ସଂକିଲେସା ତୟୋ ୱିତକ୍କା ତୟୋ ପରିଳାହା ତୀଣି ସଙ୍ଖତଲକ୍ଖଣାନି ତିସ୍ସୋ ଦୁକ୍ଖତାତି।

ତୀଣି ଅକୁସଲମୂଲାନୀତି ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ, ଦୋସୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ, ମୋହୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ତୟୋ ଫସ୍ସାତି ସୁଖୱେଦନୀୟୋ ଫସ୍ସୋ, ଦୁକ୍ଖୱେଦନୀୟୋ ଫସ୍ସୋ, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନୀୟୋ ଫସ୍ସୋ। ତିସ୍ସୋ ୱେଦନାତି ସୁଖା ୱେଦନା ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା। ତୟୋ ଉପୱିଚାରାତି ସୋମନସ୍ସୋପୱିଚାରୋ ଦୋମନସ୍ସୋପୱିଚାରୋ ଉପେକ୍ଖୋପୱିଚାରୋ। ତୟୋ ସଂକିଲେସାତି ରାଗୋ ଦୋସୋ ମୋହୋ। ତୟୋ ୱିତକ୍କାତି କାମୱିତକ୍କୋ ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୋ ୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ। ତୟୋ ପରିଳାହାତି ରାଗଜୋ ଦୋସଜୋ ମୋହଜୋ। ତୀଣି ସଙ୍ଖତଲକ୍ଖଣାନୀତି ଉପ୍ପାଦୋ ଠିତି ୱୟୋ। ତିସ୍ସୋ ଦୁକ୍ଖତାତି ଦୁକ୍ଖଦୁକ୍ଖତା ୱିପରିଣାମଦୁକ୍ଖତା ସଙ୍ଖତଦୁକ୍ଖତା।

ତତ୍ଥ ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ କୁତୋ ସମୁଟ୍ଠିତଂ? ତିୱିଧଂ ଆରମ୍ମଣଂ ମନାପିକଂ ଅମନାପିକଂ ଉପେକ୍ଖାଠାନିୟଞ୍ଚ। ତତ୍ଥ ମନାପିକେନ ଆରମ୍ମଣେନ ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ ସମୁଟ୍ଠହତି। ଇତି ମନାପିକା ଆରମ୍ମଣା ସୁଖୱେଦନୀୟୋ ଫସ୍ସୋ, ସୁଖୱେଦନୀୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତେ ସୁଖୱେଦନା, ସୁଖୱେଦନଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତେ ସୋମନସ୍ସୂପୱିଚାରୋ, ସୋମନସ୍ସୂପୱିଚାରଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତେ ରାଗୋ, ରାଗଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତେ କାମୱିତକ୍କୋ, କାମୱିତକ୍କଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତେ ରାଗଜୋ ପରିଳାହୋ ରାଗଜଂ ପରିଳାହଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତେ ଉପ୍ପାଦୋ ସଙ୍ଖତଲକ୍ଖଣୋ, ଉପ୍ପାଦଂ ସଙ୍ଖତଲକ୍ଖଣଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତେ ୱିପରିଣାମଦୁକ୍ଖତା।

ଦୋସୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ କୁତୋ ସମୁଟ୍ଠିତଂ? ଅମନାପିକେନ ଆରମ୍ମଣେନ ଦୋସୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ ସମୁଟ୍ଠିତଂ। ଇତି ଅମନାପିକା ଆରମ୍ମଣା ଦୁକ୍ଖୱେଦନୀୟୋ ଫସ୍ସୋ, ଦୁକ୍ଖୱେଦନୀୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତେ ଦୁକ୍ଖୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖୱେଦନଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତେ ଦୋମନସ୍ସୂପୱିଚାରୋ, ଦୋମନସ୍ସୂପୱିଚାରଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତେ ଦୋସୋ, ଦୋସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତେ ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୋ, ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତେ ଦୋସଜୋ ପରିଳାହୋ, ଦୋସଜଂ ପରିଳାହଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତେ ଠିତସ୍ସ ଅଞ୍ଞଥତ୍ତଂ ସଙ୍ଖତଲକ୍ଖଣଂ, ଠିତସ୍ସ ଅଞ୍ଞଥତ୍ତଂ ସଙ୍ଖତଲକ୍ଖଣଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତେ ଦୁକ୍ଖଦୁକ୍ଖତା ୱେଦନା।

ମୋହୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ କୁତୋ ସମୁଟ୍ଠିତଂ? ଉପେକ୍ଖାଠାନିୟେନ ଆରମ୍ମଣେନ ମୋହୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ ସମୁଟ୍ଠିତଂ। ଇତି ଉପେକ୍ଖାଠାନିୟା ଆରମ୍ମଣା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନୀୟୋ ଫସ୍ସୋ, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନୀୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତେ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତେ ଉପେକ୍ଖୂପୱିଚାରୋ, ଉପେକ୍ଖୂପୱିଚାରଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତେ ମୋହୋ, ମୋହଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତେ ୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ, ୱିହିଂସାୱିତକ୍କଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତେ ମୋହଜୋ ପରିଳାହୋ, ମୋହଜଂ ପରିଳାହଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତେ ୱୟୋ ସଙ୍ଖତଲକ୍ଖଣଂ, ୱୟଂ ସଙ୍ଖତଲକ୍ଖଣଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତେ ସଙ୍ଖତଦୁକ୍ଖତା, ଇତି ଅୟଂ ତିଣ୍ଣଂ କିଲେସାନଂ ନିଦ୍ଦେସୋ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତେ କୁସଲପକ୍ଖେ ତିପୁକ୍ଖଲୋ ନୟୋ।

ଇତି ତୀଣି ଅକୁସଲମୂଲାନି ନ ଚତୁତ୍ଥାନି ନ ପଞ୍ଚମାନି, ତୟୋ ଫସ୍ସାତି ତିସ୍ସୋ ୱେଦନା ୟାୱ ସଙ୍ଖତଦୁକ୍ଖତାତି, ୟୋ କୋଚି ଅକୁସଲପକ୍ଖୋ, ସବ୍ବୋ ସୋ ତୀସୁ ଅକୁସଲମୂଲେସୁ ସମୋସରତି।

ତତ୍ଥ କତମୋ କୁସଲପକ୍ଖୋ? ତୀଣି କୁସଲମୂଲାନି, ତିସ୍ସୋ ପଞ୍ଞା ସୁତମୟୀ ପଞ୍ଞା ଚିନ୍ତାମୟୀ ପଞ୍ଞା ଭାୱନାମୟୀ ପଞ୍ଞା। ତୟୋ ସମାଧୀ ସୱିତକ୍କସୱିଚାରୋ…ପେ॰… ତିସ୍ସୋ ସିକ୍ଖା ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖା…ପେ॰… ସିକ୍ଖା। ତୀଣି ନିମିତ୍ତାନି ସମଥନିମିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗହନିମିତ୍ତଂ ଉପେକ୍ଖାନିମିତ୍ତଂ। ତୟୋ ୱିତକ୍କା ନେକ୍ଖମ୍ମୱିତକ୍କୋ…ପେ॰… ଅୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ। ତୀଣି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଅନଞ୍ଞାତଞ୍ଞସ୍ସାମୀତିନ୍ଦ୍ରିୟନ୍ତି ୱିତ୍ଥାରୋ। ତୟୋ ଉପୱିଚାରା ନେକ୍ଖମ୍ମୂପୱିଚାରୋ ଅବ୍ୟାପାଦୂପୱିଚାରୋ ଅୱିହିଂସୂପୱିଚାରୋ। ତିସ୍ସୋ ଏସନା କାମେସନା ଭୱେସନା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେସନା। ତୟୋ ଖନ୍ଧା ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧୋ ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧୋ ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧୋ।

ତତ୍ଥ ୟଂ ଅଲୋଭୋ କୁସଲମୂଲଂ, ତଂ ସୁତମୟିପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି, ସୁତମୟୀ ପଞ୍ଞା ପରିପୁଣ୍ଣା ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ସମାଧିଂ ପରିପୂରେତି, ସୱିତକ୍କୋ ସୱିଚାରୋ ସମାଧି ପରିପୁଣ୍ଣୋ ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖଂ ପରିପୂରେତି, ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖା ପରିପୁଣ୍ଣା ସମଥନିମିତ୍ତଂ ପରିପୂରେତି, ସମଥନିମିତ୍ତଂ ପରିପୁଣ୍ଣଂ ନେକ୍ଖମ୍ମୱିତକ୍କଂ ପରିପୂରେତି, ନେକ୍ଖମ୍ମୱିତକ୍କୋ ପରିପୁଣ୍ଣୋ ଅନଞ୍ଞାତଞ୍ଞସ୍ସାମୀତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପରିପୂରେତି, ଅନଞ୍ଞାତଞ୍ଞସ୍ସାମୀତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପରିପୁଣ୍ଣଂ ନେକ୍ଖମ୍ମୂପୱିଚାରଂ ପରିପୂରେତି, ନେକ୍ଖମ୍ମୂପୱିଚାରୋ ପରିପୁଣ୍ଣୋ କାମେସନଂ ପଜହତି, କାମେସନପ୍ପହାନଂ ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧଂ ପରିପୂରେତି।

ଅଦୋସୋ କୁସଲମୂଲଂ ଚିନ୍ତାମୟିପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି, ଚିନ୍ତାମୟୀ ପଞ୍ଞା ପରିପୁଣ୍ଣା ଅୱିତକ୍କୱିଚାରମତ୍ତଂ ସମାଧିଂ ପରିପୂରେତି । ଅୱିତକ୍କୱିଚାରମତ୍ତୋ ସମାଧି ପରିପୁଣ୍ଣୋ ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖଂ ପରିପୂରେତି, ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖା ପରିପୁଣ୍ଣା ଉପେକ୍ଖାନିମିତ୍ତଂ ପରିପୂରେତି, ଉପେକ୍ଖାନିମିତ୍ତଂ ପରିପୁଣ୍ଣଂ ଅବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କଂ ପରିପୂରେତି, ଅବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୋ ପରିପୁଣ୍ଣୋ ଅଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପରିପୂରେତି, ଅଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପରିପୁଣ୍ଣଂ ଅବ୍ୟାପାଦୂପୱିଚାରଂ ପରିପୂରେତି, ଅବ୍ୟାପାଦୂପୱିଚାରୋ ପରିପୁଣ୍ଣୋ ଭୱେସନଂ ପଜହତି, ଭୱେସନପ୍ପହାନଂ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧଂ ପରିପୂରେତି।

ଅମୋହୋ କୁସଲମୂଲଂ ଭାୱନାମୟିପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି, ଭାୱନାମୟୀପଞ୍ଞା ପରିପୁଣ୍ଣା ଅୱିତକ୍କଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଂ ପରିପୂରେତି, ଅୱିତକ୍କୋ ଅୱିଚାରୋ ସମାଧି ପରିପୁଣ୍ଣୋ ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖଂ ପରିପୂରେତି, ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା ପରିପୁଣ୍ଣା ପଗ୍ଗହନିମିତ୍ତଂ ପରିପୂରେତି, ପଗ୍ଗହନିମିତ୍ତଂ ପରିପୁଣ୍ଣଂ ଅଞ୍ଞାତାୱିନୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପରିପୂରେତି, ଅଞ୍ଞାତାୱିନୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପରିପୁଣ୍ଣଂ ଅୱିହିଂସୂପୱିଚାରଂ ପରିପୂରେତି, ଅୱିହିଂସୂପୱିଚାରୋ ପରିପୁଣ୍ଣୋ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେସନଂ ପରିପୂରେତି, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେସନା ପରିପୁଣ୍ଣା ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧଂ ପରିପୂରେତି।

ଇତି ଇମେ ତୟୋ ଧମ୍ମା କୁସଲପକ୍ଖିକା ସବ୍ବେ କୁସଲା ଧମ୍ମା ତୀହି ତିକନିଦ୍ଦେସେହି ନିଦ୍ଦିସିୟନ୍ତି ତୀଣି ୱିମୋକ୍ଖମୁଖାନି ତସ୍ସ ପରିୟୋସାନଂ। ତତ୍ଥ ପଠମେନ ଅପ୍ପଣିହିତଂ, ଦୁତିୟେନ ସୁଞ୍ଞତଂ, ତତିୟେନ ଅନିମିତ୍ତଂ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଦୁତିୟୋ ତିପୁକ୍ଖଲୋ ନାମ ନୟୋ।

ତତ୍ଥ ୟେ ଇମେ ତୟୋ ପୁଗ୍ଗଲା ଉଗ୍ଘଟିତଞ୍ଞୂ ୱିପଞ୍ଚିତଞ୍ଞୂ ନେୟ୍ୟୋତି। ଇମେସଂ ତିଣ୍ଣଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ ୟେ ଚ ପୁଗ୍ଗଲା ସୁଖାୟ ପଟିପଦାୟ ଖିପ୍ପାଭିଞ୍ଞାୟ, ସୁଖାୟ ପଟିପଦାୟ ଦନ୍ଧାଭିଞ୍ଞାୟ ଚ ନିୟ୍ୟନ୍ତି, ତେ ଦ୍ୱେ ପୁଗ୍ଗଲା। ୟେ ଚ ଦ୍ୱେ ପୁଗ୍ଗଲା ଦୁକ୍ଖାୟ ପଟିପଦାୟ ଖିପ୍ପାଭିଞ୍ଞାୟ, ଦୁକ୍ଖାୟ ପଟିପଦାୟ ଦନ୍ଧାଭିଞ୍ଞାୟ ଚ ନିୟ୍ୟନ୍ତି , ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ତେନ ୱିସେସେନ ଦ୍ୱେ ଭୱନ୍ତି ଦିଟ୍ଠିଚରିତୋ ଚ ତଣ୍ହାଚରିତୋ ଚ। ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ଭୱିତ୍ୱା ତୟୋ ଭୱନ୍ତି, ତୟୋ ଭୱିତ୍ୱା ଦ୍ୱେ ଭୱନ୍ତି। ଇମେସଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଅୟଂ ସଂକିଲେସୋ, ଅୱିଜ୍ଜା ଚ ତଣ୍ହା ଚ, ଅହିରିକଞ୍ଚ ଅନୋତ୍ତପ୍ପଞ୍ଚ, ଅସ୍ସତି ଚ ଅସମ୍ପଜଞ୍ଞଞ୍ଚ, ନୀୱରଣାନି ଚ ସଂୟୋଜନାନି ଚ, ଅଜ୍ଝୋସାନଞ୍ଚ ଅଭିନିୱେସୋ ଚ, ଅହଂକାରୋ ଚ ମମଂକାରୋ ଚ, ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟଞ୍ଚ ଦୋୱଚସ୍ସଞ୍ଚ, କୋସଜ୍ଜଞ୍ଚ ଅୟୋନିସୋ ଚ ମନସିକାରୋ, ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଚ ଅଭିଜ୍ଝା ଚ, ଅସଦ୍ଧମ୍ମସ୍ସୱନଞ୍ଚ ଅସମାପତ୍ତି ଚ।

ତତ୍ଥ ଅୱିଜ୍ଜା ଚ ଅହିରିକଞ୍ଚ ଅସ୍ସତି ଚ ନୀୱରଣାନି ଚ ଅଜ୍ଝୋସାନଞ୍ଚ ଅହଂକାରୋ ଚ ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟଞ୍ଚ କୋସଜ୍ଜଞ୍ଚ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଚ ଅସଦ୍ଧମ୍ମସ୍ସୱନଞ୍ଚ, ଅୟଂ ଏକା ଦିସା।

ତଣ୍ହା ଚ ଅନୋତ୍ତପ୍ପଞ୍ଚ ଅସମ୍ପଜଞ୍ଞଞ୍ଚ ସଂୟୋଜନାନି ଚ ଅଭିନିୱେସୋ ଚ ମମଂକାରୋ ଚ ଦୋୱଚସ୍ସତା ଚ ଅୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ ଚ ଅଭିଜ୍ଝା ଚ ଅସମାପତ୍ତି ଚ, ଅୟଂ ଦୁତିୟା ଦିସା। ଦସନ୍ନଂ ଦୁକାନଂ ଦସ ପଦାନି ପଠମାନି କାତବ୍ବାନି। ସଂଖିତ୍ତେନ ଅତ୍ଥଂ ଞାପେନ୍ତି ପଟିପକ୍ଖେ କଣ୍ହପକ୍ଖସ୍ସ ସବ୍ବେସଂ ଦୁକାନଂ ଦସ ପଦାନି ଦୁତିୟକାନି, ଅୟଂ ଦୁତିୟା ଦିସା।

ଇତି ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଦୁକ୍ଖନିଦ୍ଦେସୋ, ଅୟଂ ସମୁଦୟୋ। ୟଂ ତଂ ଧମ୍ମଂ ଅଜ୍ଝାୱସତି ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଇତି ଅୟଞ୍ଚ ସମୁଦୟୋ, ଇଦଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖଂ, ଇମାନି ଦ୍ୱେ ସଚ୍ଚାନି ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ସମୁଦୟୋ ଚ ନନ୍ଦିୟାୱଟ୍ଟସ୍ସ ନୟସ୍ସ ପଠମନିଦ୍ଦେସୋ।

ତତ୍ଥ କତମୋ କୁସଲପକ୍ଖୋ? ସମଥୋ ଚ ୱିପସ୍ସନା ଚ, ୱିଜ୍ଜା ଚ ଚରଣଞ୍ଚ, ସତି ଚ ସମ୍ପଜଞ୍ଞଞ୍ଚ, ହିରୀ ଚ ଓତ୍ତପ୍ପଞ୍ଚ, ଅହଂକାରପ୍ପହାନଞ୍ଚ ମମଂକାରପ୍ପହାନଞ୍ଚ, ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ଚ ୟୋନିସୋ ଚ ମନସିକାରୋ, ସମ୍ମାସତି ଚ ସମ୍ମାସମାଧି ଚ, ପଞ୍ଞା ଚ ନିବ୍ବିଦା ଚ, ସମାପତ୍ତି ଚ ସଦ୍ଧମ୍ମସ୍ସୱନଞ୍ଚ, ସୋମନସ୍ସଞ୍ଚ ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପତ୍ତି ଚ।

ତତ୍ଥ ସମଥୋ ଚ ୱିଜ୍ଜା ଚ ସତି ଚ ହିରୀ ଚ ଅହଂକାରପ୍ପହାନଞ୍ଚ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ଚ ସମ୍ମାସତି ଚ ପଞ୍ଞା ଚ ସମାପତ୍ତି ଚ ସୋମନସ୍ସଞ୍ଚ, ଇମେ ଧମ୍ମା ଏକା ଦିସା। ୱିପସ୍ସନା ଚ ଚରଣଞ୍ଚ ସମ୍ପଜଞ୍ଞଞ୍ଚ ଓତ୍ତପ୍ପଞ୍ଚ ମମଂକାରପ୍ପହାନଞ୍ଚ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ ଚ ସମ୍ମାସମାଧି ଚ ନିବ୍ବିଦା ଚ ସଦ୍ଧମ୍ମସ୍ସୱନଞ୍ଚ ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପ୍ପଟିପତ୍ତି ଚ, ଅୟଂ ଦୁତିୟା ଦିସା। ଇତି କୁସଲପକ୍ଖେ ଚ ଅକୁସଲପକ୍ଖେ ଚ ନନ୍ଦିୟାୱଟ୍ଟସ୍ସ ପନ ନୟସ୍ସ ଚତସ୍ସୋ ଦିସା।

ତାସୁ ୟାନି ଅକୁସଲପକ୍ଖସ୍ସ ପଠମାନି ପଦାନି ଅକୁସଲାନି କୁସଲେହି ପହାନଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ତାନି କୁସଲପକ୍ଖେ ଦୁତିୟେହି ପଦେହି ପହାନଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତେସଂ ପହାନା ରାଗୱିରାଗା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ୟାନି ଅକୁସଲପକ୍ଖସ୍ସ ଦୁତିୟାନି ଅକୁସଲପଦାନି ପହାନଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ତାନି କୁସଲପକ୍ଖସ୍ସ ପଠମେହି ପଦେହି ପହାନଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତେସଂ ପହାନା ଅୱିଜ୍ଜାୱିରାଗା ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତି ପରିୟୋସାନଂ। ଇମେସଂ ତିଣ୍ଣଂ ନୟାନଂ ପଠମୋ ନୟୋ ସୀହୱିକ୍କୀଳିତୋ ନାମ। ଅଟ୍ଠ ପଦାନି ଚତ୍ତାରି ଚ କୁସଲାନି ଚତ୍ତାରି ଚ ଅକୁସଲାନି ଇମାନି ଅଟ୍ଠ ପଦାନି ମୂଲପଦାନି, ଅତ୍ଥନୟେନ ଦୁତିୟୋ ତିପୁକ୍ଖଲୋ। ସୋ ଛହି ଧମ୍ମେହି ନେତି କୁସଲମୂଲାନି ଚ ନେତି ଅକୁସଲମୂଲାନି ଚ, ଇତି ଇମାନି ଛ ପଦାନି ପୁରିମକାନି ଚ ଅଟ୍ଠ ମୂଲପଦାନି ଇମାନି ଚୁଦ୍ଦସ ପଦାନି ଅଟ୍ଠାରସନ୍ନଂ ମୂଲପଦାନଂ। ତତ୍ଥ ୟୋ ପଚ୍ଛିମକୋ ନୟୋ ନନ୍ଦିୟାୱଟ୍ଟୋ, ସୋ ଚତୂହି ଧମ୍ମେହି ନେତି। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଚ ତଣ୍ହାୟ ଚ ସମଥେନ ଚ ୱିପସ୍ସନାୟ ଚ, ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା ଇମାନି ଅଟ୍ଠାରସ ମୂଲପଦାନି ତୀସୁ ନୟେସୁ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠାନି।

ତତ୍ଥ ୟାନି ନୱ ପଦାନି କୁସଲାନି, ତତ୍ଥ ସବ୍ବଂ କୁସଲଂ ସମୋସରତି। ତେସଞ୍ଚ ନୱନ୍ନଂ ମୂଲାନଂ ଚତ୍ତାରି ପଦାନି ସୀହୱିକ୍କୀଳିତନୟେ ତୀଣି ତିପୁକ୍ଖଲେ ଦ୍ୱେ ନନ୍ଦିୟାୱଟ୍ଟେ, ଇଚ୍ଚେତେ କୁସଲସ୍ସ ପକ୍ଖା। ତତ୍ଥ ୟାନି ନୱ ପଦାନି କୁସଲାନି, ତତ୍ଥ ସବ୍ବଂ କୁସଲଂ ୟୁଜ୍ଜତି। ତତ୍ଥ ସୀହୱିକ୍କୀଳିତେ ନୟେ ଚତ୍ତାରି ପଦାନି ତୀଣି ତିପୁକ୍ଖଲେ ଦ୍ୱେ ନନ୍ଦିୟାୱଟ୍ଟେ ଇମାନି ନୱ ପଦାନି କୁସଲାନି ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠାନି।

ତତ୍ଥ ୟାନି ନନ୍ଦିୟାୱଟ୍ଟେ ନୟେ ଚତ୍ତାରି ପଦାନି, ତତ୍ଥ ଅଟ୍ଠାରସ ମୂଲପଦାନି ସମୋସରନ୍ତି। ୟଥା କଥଂ, ସମଥୋ ଚ ଅଲୋଭୋ ଚ ଅଦୋସୋ ଚ ଅସୁଭସଞ୍ଞା ଚ ଦୁକ୍ଖସଞ୍ଞା ଚ ଇମାନି କୁସଲପକ୍ଖେ ପଞ୍ଚ ପଦାନି ସମଥଂ ଭଜନ୍ତି। ୱିପସ୍ସନା ଚ ଅମୋହୋ ଚ ଅନିଚ୍ଚସଞ୍ଞା ଚ ଅନତ୍ତସଞ୍ଞା ଚ ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ପଦାନି ୱିପସ୍ସନଂ ଭଜନ୍ତି। ଇମାନି ନୱ ପଦାନି କୁସଲାନି ଦ୍ୱୀସୁ ପଦେସୁ ୟୋଜିତାନି, ତତ୍ଥ ଅକୁସଲପକ୍ଖେ ନୱନ୍ନଂ ଅକୁସଲମୂଲପଦାନଂ ୟା ଚ ତଣ୍ହା ୟୋ ଚ ଲୋଭୋ ୟୋ ଚ ଦୋସୋ ୟା ଚ ସୁଭସଞ୍ଞା ୟା ଚ ସୁଖସଞ୍ଞା, ଇମାନି ପଞ୍ଚ ପଦାନି ତଣ୍ହଂ ଭଜନ୍ତି । ୟା ଚ ଅୱିଜ୍ଜା ୟୋ ଚ ମୋହୋ ୟା ଚ ନିଚ୍ଚସଞ୍ଞା ୟା ଚ ଅତ୍ତସଞ୍ଞା, ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ପଦାନି ଅୱିଜ୍ଜଂ ଭଜନ୍ତି। ଏତାନି ନୱ ପଦାନି ଅକୁସଲାନି ସୁସଂଖିତ୍ତାନି। ଇତି ତୟୋ ନୟା ଏକଂ ନୟଂ ନ ପୱିଟ୍ଠା। ଏୱଂ ଅଟ୍ଠାରସ ମୂଲପଦାନି ନନ୍ଦିୟାୱଟ୍ଟନୟେ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବାନି।

କଥଂ ଅଟ୍ଠାରସ ମୂଲପଦାନି, ତିପୁକ୍ଖଲେ ନୟେ ୟୁଜ୍ଜନ୍ତି? ନୱନ୍ନଂ ପଦାନଂ କୁସଲାନଂ, ୱିପସ୍ସନା ଚ ଅମୋହୋ ଚ ଅନିଚ୍ଚସଞ୍ଞା ଚ ଅନତ୍ତସଞ୍ଞା ଚ, ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ପଦାନି; ଅମୋହୋ ଚ ସମଥୋ ଚ ଅଲୋଭୋ ଚ ଅସୁଭସଞ୍ଞା ଚ, ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ପଦାନି; ଲୋଭୋ ଚ ଦୋସୋ ଚ, ଏୱଂ ଇମାନି ନୱ ପଦାନି ତୀସୁ କୁସଲେସୁ ୟୋଜେତବ୍ବାନି। ତତ୍ଥ ନୱନ୍ନଂ ପଦାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ତଣ୍ହା ଚ ଲୋଭୋ ଚ ସୁଭସଞ୍ଞା ଚ ସୁଖସଞ୍ଞା ଚ, ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ପଦାନି ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ; ଅୱିଜ୍ଜା ଚ ମୋହୋ ଚ ନିଚ୍ଚସଞ୍ଞା ଚ ଅତ୍ତସଞ୍ଞା ଚ ଅୟଂ ମୋହୋ ଅୟଂ ଦୋସୋ, ୟେ ଚ ଇମାନି ନୱ ପଦାନି ତୀସୁ ଅକୁସଲେସୁ ୟୋଜିତାନି। ଏୱଂ ଅଟ୍ଠାରସ ମୂଲପଦାନି କୁସଲମୂଲେସୁ ଚ ୟୋଜେତ୍ୱା ତିପୁକ୍ଖଲେନ ନୟେନ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବାନି।

କଥଂ ଅଟ୍ଠାରସ ମୂଲପଦାନି ସୀହୱିକ୍କୀଳିତେ ନୟେ ୟୁଜ୍ଜନ୍ତି? ତଣ୍ହା ଚ ସୁଭସଞ୍ଞା ଚ, ଅୟଂ ପଠମୋ ୱିପଲ୍ଲାସୋ। ଲୋଭୋ ଚ ସୁଖସଞ୍ଞା ଚ, ଅୟଂ ଦୁତିୟୋ ୱିପଲ୍ଲାସୋ। ଅୱିଜ୍ଜା ଚ ନିଚ୍ଚସଞ୍ଞା ଚ, ଅୟଂ ତତିୟୋ ୱିପଲ୍ଲାସୋ। ମୋହୋ ଚ ଅତ୍ତସଞ୍ଞା ଚ, ଅୟଂ ଚତୁତ୍ଥୋ ୱିପଲ୍ଲାସୋ। ଇତି ନୱ ପଦାନି ଅକୁସଲମୂଲାନି ଚତୂସୁ ପଦେସୁ ୟୋଜିତାନି। ତତ୍ଥ ନୱନ୍ନଂ ମୂଲପଦାନଂ କୁସଲାନଂ ସମଥୋ ଚ ଅସୁଭସଞ୍ଞା ଚ, ଇଦଂ ପଠମଂ ସତିପଟ୍ଠାନଂ। ଅଲୋଭୋ ଚ ଦୁକ୍ଖସଞ୍ଞା ଚ, ଇଦଂ ଦୁତିୟଂ ସତିପଟ୍ଠାନଂ। ୱିପସ୍ସନା ଚ ଅନିଚ୍ଚସଞ୍ଞା ଚ, ଇଦଂ ତତିୟଂ ସତିପଟ୍ଠାନଂ। ଅମୋହୋ ଚ ଅନତ୍ତସଞ୍ଞା ଚ, ଇଦଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ସତିପଟ୍ଠାନଂ। ଇମାନି ଅଟ୍ଠାରସ ମୂଲପଦାନି ସୀହୱିକ୍କୀଳିତନୟଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠାନି। ଇମେସଂ ତିଣ୍ଣଂ ନୟାନଂ ୟା ଭୂମି ଚ ୟୋ ରାଗୋ ଚ ୟୋ ଦୋସୋ ଚ ଏକଂ ନୟଂ ପୱିସତି। ଏକସ୍ସ ନୟସ୍ସ ଅକୁସଲେ ୱା ଧମ୍ମେ କୁସଲେ ୱା ଧମ୍ମେ ୱିଞ୍ଞାତେ ପଟିପକ୍ଖୋ ଅନ୍ୱେସିତବ୍ବୋ, ପଟିପକ୍ଖେ ଅନ୍ୱେସିତ୍ୱା ସୋ ନୟୋ ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବୋ, ତମ୍ହି ନୟେ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ। ୟଥା ଏକମ୍ହି ନୟେ ସବ୍ବେ ନୟା ପୱିଟ୍ଠା ତଥା ନିଦ୍ଦିସିତବ୍ବା। ଏକମ୍ହି ଚ ନୟେ ଅଟ୍ଠାରସ ମୂଲପଦାନି ପୱିଟ୍ଠାନି, ତମ୍ହି ଧମ୍ମେ ୱିଞ୍ଞାତେ ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ୱିଞ୍ଞାତା ହୋନ୍ତି। ଇମେସଂ ତିଣ୍ଣଂ ନୟାନଂ ସୀହୱିକ୍କୀଳିତନୟସ୍ସ ଚତ୍ତାରି ଫଲାନି ପରିୟୋସାନଂ। ପଠମାୟ ଦିସାୟ ପଠମଂ ଫଲଂ, ଦୁତିୟାୟ ଦିସାୟ ଦୁତିୟଂ ଫଲଂ, ତତିୟାୟ ଦିସାୟ ତତିୟଂ ଫଲଂ, ଚତୁତ୍ଥାୟ ଦିସାୟ ଚତୁତ୍ଥଂ ଫଲଂ। ତିପୁକ୍ଖଲସ୍ସ ନୟସ୍ସ ତୀଣି ୱିମୋକ୍ଖମୁଖାନି ପରିୟୋସାନଂ। ପଠମାୟ ଦିସାୟ ଅପ୍ପଣିହିତଂ, ଦୁତିୟାୟ ଦିସାୟ ସୁଞ୍ଞତଂ, ତତିୟାୟ ଦିସାୟ ଅନିମିତ୍ତଂ। ନନ୍ଦିୟାୱଟ୍ଟସ୍ସ ନୟସ୍ସ ରାଗୱିରାଗା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଅୱିଜ୍ଜାୱିରାଗା ଚ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତି ପରିୟୋସାନଂ । ପଠମାୟ ଦିସାୟ ରାଗୱିରାଗା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି, ଦୁତିୟାୟ ଦିସାୟ ଅୱିଜ୍ଜାୱିରାଗା ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତି। ଇମେ ତୟୋ ନୟା ଇମେସଂ ତିଣ୍ଣଂ ନୟାନଂ ଅଟ୍ଠାରସନ୍ନଂ ମୂଲପଦାନଂ ଆଲୋକନା, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଦିସାଲୋକନୋ [ଦିସାଲୋଚନୋ (କ॰)] ନୟୋ। ଆଲୋକେତ୍ୱାନ ଜାନାତି ‘‘ଅୟଂ ଧମ୍ମୋ ଇମଂ ଧମ୍ମଂ ଭଜତୀ’’ତି ସମ୍ମା ୟୋଜନା। କୁସଲପକ୍ଖେ ଅକୁସଲପକ୍ଖେ ଚ ଅୟଂ ନୟୋ ଅଙ୍କୁସୋ ନାମ। ଇମେ ପଞ୍ଚ ନୟା।

ତତ୍ଥିମା ଉଦ୍ଦାନଗାଥା

ତଣ୍ହା ଚ ଅୱିଜ୍ଜାପି ଚ, ଲୋଭୋ ଦୋସୋ ତଥେୱ ମୋହୋ ଚ।

ଚତ୍ତାରୋ ଚ ୱିପଲ୍ଲାସା, କିଲେସଭୂମୀ ନୱ ପଦାନି॥

ୟେ ଚ ସତିପଟ୍ଠାନା, ସମଥୋ ଚ ୱିପସ୍ସନା କୁସଲମୂଲା।

ଏତଂ ସବ୍ବଂ କୁସଲଂ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭୂମୀ ନୱ ପଦାନି॥

ସବ୍ବକୁସଲଂ ନୱହି ପଦେହି ୟୁଜ୍ଜତି, ନୱହି ଚେୱ ଅକୁସଲଂ।

ଏତେ ତେ ମୂଲପଦା, ଉଭତୋ ଅଟ୍ଠାରସ ପଦାନି॥

ତଣ୍ହା ଚେୱ ଅୱିଜ୍ଜା ଚ, ସମଥୋ ଚ ୱିପସ୍ସନା।

ୟୋ ନେତି ସବ୍ବେସୁ ୟୋଗୟୁତ୍ତୋ, ଅୟଂ ନୟୋ ନନ୍ଦିୟାୱଟ୍ଟୋ॥

ୟଂ କୁସଲମୂଲେହି, ନୟତି କୁସଲଅକୁସଲମୂଲେହି।

ଭୂତଂ ତଥଂ ଅୱିତଥଂ, ତିପୁକ୍ଖଲଂ ତଂ ନୟଂ ଆହୁ॥

ସୋ ନେତି ୱିପଲ୍ଲାସେହି, କିଲେସଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି ଚ।

ଧମ୍ମେ ତଂ ନୟଂ ୱିନୟମାହୁ, ସୀହୱିକ୍କୀଳିତଂ ନାମ॥

ୱେୟ୍ୟାକରଣେ ୱୁତ୍ତେ, କୁସଲତାହି ଅକୁସଲତାହି ଚ।

ତୟୋ ଆଲୋକୟତି, ଅୟଂ ନୟୋ ଦିସାଲୋଚନୋ ନାମ॥

ଓଲୋକେତ୍ୱା ଦିସାଲୋଚନେନ, ଉକ୍ଖିପିୟ ୟଂ ସମାନେତି।

ସବ୍ବେ କୁସଲାକୁସଲେ, ଅୟଂ ନୟୋ ଅଙ୍କୁସୋ ନାମ॥

ନୟସମୁଟ୍ଠାନଂ।

ପେଟକୋପଦେସେ ମହାକଚ୍ଚାୟନସ୍ସ ଥେରସ୍ସ ସୁତ୍ତୱିଭଙ୍ଗସ୍ସ

[ୱେଭଙ୍ଗିସ୍ସ (ପୀ॰ କ॰)] ଦସ୍ସନଂ ସମତ୍ତଂ।

ୟାନି ଚତୁକ୍କାନି ଅକୁସଲାନି କୁସଲାନି ଚ ସୀହୱିକ୍କୀଳିତେ ନୟେ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠାନି, ତିକାନି କୁସଲାନି ଚ ଅକୁସଲାନି ଚ ତିପୁକ୍ଖଲେ ନୟେ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠାନି, ଦୁକାନି କୁସଲାନି ଚ ଅକୁସଲାନି ଚ ନନ୍ଦିୟାୱଟ୍ଟେ ନୟେ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠାନି। ୟେସୁ ଦ୍ୱୀସୁ ଧମ୍ମେସୁ [ୱିସୁଦ୍ଧୀସୁ (କ॰)] କୁସଲେସୁ ସୋ ଅତ୍ଥୋ ତିକେସୁ ୱିଭଜ୍ଜମାନସ୍ସ ଭୱଭୂମି, ଅଥ ଚ ସବ୍ବୋ [ପୁବ୍ବୋ (କ॰)] ଚ ଅତ୍ଥୋ ତୀହି ବ୍ୟଞ୍ଜନେହି ନିଦ୍ଦିସତି। ତତ୍ତକାନି ୱୁଚ୍ଚତି। ୟୋ ଅତ୍ଥୋ ଚତୂହି ପଦେହି ଅଟ୍ଠୱୀସତିଭାଗେହି ନତ୍ଥିଭୂମି ନିଦ୍ଦିସିତୁଂ, ଅୱଚରନ୍ତୋୱ ଚତୂହି ପଦେହି ନିଦ୍ଦିସତି। ଇତି ୟଂ ୟଥାନିଦ୍ଦିଟ୍ଠସ୍ସ ଅୱିକୋସନା ଇଦଂ ପମାଣଂ। ୟଥା ସବ୍ବେ ସମାଧୟୋ ତୀସୁ ସମାଧୀସୁ ପରିୟେସିତବ୍ବା, ସୱିତକ୍କସୱିଚାରେ ଅୱିତକ୍କୱିଚାରମତ୍ତେ ଅୱିତକ୍କଅୱିଚାରେ ଇଦଂ ପମାଣଂ, ନତ୍ଥି ଚତୁତ୍ଥୋ ସମାଧି। ତଥା ତିସ୍ସୋ ପଞ୍ଞା ଚିନ୍ତାମୟୀ ସୁତମୟୀ ଭାୱନାମୟୀ ସବ୍ବାସୁ ପଞ୍ଞାସୁ ନିଦ୍ଦିସତି, ନତ୍ଥି ଚତୁତ୍ଥୀ ପଞ୍ଞା ନ ଚିନ୍ତାମୟୀ ନ ସୁତମୟୀ ନ ଭାୱନାମୟୀ, ପଞ୍ଞା ନାସ୍ସ ଅତ୍ଥି ଇମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ୟା ଅୱିକ୍ଖେପନା, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପମାଣନ୍ତି।

ଥେରସ୍ସ ମହାକଚ୍ଚାୟନସ୍ସ ଜମ୍ବୁୱନୱାସିନୋ ପେଟକୋପଦେସୋ

ସମତ୍ତୋ।

ପେଟକୋପଦେସପକରଣଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।