ମିଲିନ୍ଦପଞ୍ହ

॥ ନମୋ ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ॥

ଖୁଦ୍ଦକନିକାୟେ

ମିଲିନ୍ଦପଞ୍ହ

୧ .

ମିଲିନ୍ଦୋ ନାମ ସୋ ରାଜା, ସାଗଲାୟଂ ପୁରୁତ୍ତମେ।

ଉପଗଞ୍ଛି ନାଗସେନଂ, ଗଙ୍ଗା ଚ [ଗଙ୍ଗାୱ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୟଥା ସାଗରଂ॥

ଆସଜ୍ଜ ରାଜା ଚିତ୍ରକଥିଂ, ଉକ୍କାଧାରଂ ତମୋନୁଦଂ।

ଅପୁଚ୍ଛି ନିପୁଣେ ପଞ୍ହେ, ଠାନାଟ୍ଠାନଗତେ ପୁଥୂ॥

ପୁଚ୍ଛା ୱିସଜ୍ଜନା [ୱିସ୍ସଜ୍ଜନା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଚେୱ, ଗମ୍ଭୀରତ୍ଥୂପନିସ୍ସିତା।

ହଦୟଙ୍ଗମା କଣ୍ଣସୁଖା, ଅବ୍ଭୁତା ଲୋମହଂସନା॥

ଅଭିଧମ୍ମୱିନୟୋଗାଳ୍ହା, ସୁତ୍ତଜାଲସମତ୍ତିତା।

ନାଗସେନକଥା ଚିତ୍ରା, ଓପମ୍ମେହି ନୟେହି ଚ॥

ତତ୍ଥ ଞାଣଂ ପଣିଧାୟ, ହାସୟିତ୍ୱାନ ମାନସଂ।

ସୁଣାଥ ନିପୁଣେ ପଞ୍ହେ, କଙ୍ଖାଟ୍ଠାନୱିଦାଲନେତି॥

୨ . ତଂ ୟଥାନୁସୂୟତେ – ଅତ୍ଥି ୟୋନକାନଂ ନାନାପୁଟଭେଦନଂ ସାଗଲଂ ନାମ ନଗରଂ ନଦୀପବ୍ବତସୋଭିତଂ ରମଣୀୟଭୂମିପ୍ପଦେସଭାଗଂ ଆରାମୁୟ୍ୟାନୋପୱନତଳାକପୋକ୍ଖରଣିସମ୍ପନ୍ନଂ ନଦୀପବ୍ବତୱନରାମଣେୟ୍ୟକଂ ସୁତୱନ୍ତନିମ୍ମିତଂ ନିହତପଚ୍ଚତ୍ଥିକଂ [ନିପ୍ପଚ୍ଚତ୍ଥିକଂ (କ॰)] ପଚ୍ଚାମିତ୍ତାନୁପପୀଳିତଂ ୱିୱିଧୱିଚିତ୍ରଦଳ୍ହମଟ୍ଟାଲକୋଟ୍ଠକଂ ୱରପୱରଗୋପୁର [ପୱରପଚୁରଗୋପୁର (ସୀ॰)] ତୋରଣଂ ଗମ୍ଭୀରପରିଖାପଣ୍ଡରପାକାରପରିକ୍ଖିତ୍ତନ୍ତେପୁରଂ। ସୁୱିଭତ୍ତୱୀଥିଚଚ୍ଚରଚତୁକ୍କସିଙ୍ଘାଟକଂ ସୁପ୍ପସାରିତାନେକୱିଧୱରଭଣ୍ଡପରିପୂରିତନ୍ତରାପଣଂ ୱିୱିଧଦାନଗ୍ଗସତସମୁପସୋଭିତଂ [ସତସମୁପସୋଭିତଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ହିମଗିରିସିଖରସଙ୍କାସୱରଭୱନସତସହସ୍ସପ୍ପଟିମଣ୍ଡିତଂ ଗଜହୟରଥପତ୍ତିସମାକୁଲଂ ଅଭିରୂପନରନାରିଗଣାନୁଚରିତଂ ଆକିଣ୍ଣଜନମନୁସ୍ସଂ ପୁଥୁଖତ୍ତିୟବ୍ରାହ୍ମଣୱେସ୍ସସୁଦ୍ଦଂ ୱିୱିଧସମଣବ୍ରାହ୍ମଣସଭାଜନ [ସଭାଜନ (ସୀ॰ ପୀ॰), ସମ୍ମାଭାଜନ (କ॰)] ସଙ୍ଘଟିତଂ ବହୁୱିଧୱିଜ୍ଜାୱନ୍ତ [ୱିଜ୍ଜାଧର (କ॰)] ନରଚିର [ନରୱିର (ସୀ॰ ପୀ॰)] ନିସେୱିତଂ କାସିକକୋଟୁମ୍ବରିକାଦିନାନାୱିଧୱତ୍ଥାପଣସମ୍ପନ୍ନଂ ସୁପ୍ପସାରିତରୁଚିରବହୁୱିଧପୁପ୍ଫଗନ୍ଧାପଣଂ ଗନ୍ଧଗନ୍ଧିତଂ ଆସୀସନୀୟବହୁରତନପରିପୂରିତଂ ଦିସାମୁଖସୁପ୍ପସାରିତାପଣଂ ସିଙ୍ଗାରୱାଣିଜଗଣାନୁଚରିତଂ କହାପଣରଜତସୁୱଣ୍ଣକଂସପତ୍ଥରପରିପୂରଂ ପଜ୍ଜୋତମାନନିଧିନିକେତଂ ପହୂତଧନଧଞ୍ଞୱିତ୍ତୂପକରଣଂ ପରିପୁଣ୍ଣକୋସକୋଟ୍ଠାଗାରଂ ବହ୍ୱନ୍ନପାନଂ ବହୁୱିଧଖଜ୍ଜଭୋଜ୍ଜଲେୟ୍ୟପେୟ୍ୟସାୟନୀୟଂ ଉତ୍ତରକୁରୁସଙ୍କାସଂ ସମ୍ପନ୍ନସସ୍ସଂ ଆଳକମନ୍ଦା ୱିୟ ଦେୱପୁରଂ।

ଏତ୍ଥ ଠତ୍ୱା ତେସଂ ପୁବ୍ବକମ୍ମଂ କଥେତବ୍ବଂ, କଥେନ୍ତେନ ଚ ଛଧା ୱିଭଜିତ୍ୱା କଥେତବ୍ବଂ। ସେୟ୍ୟଥୀଦଂ – ପୁବ୍ବୟୋଗୋ ମିଲିନ୍ଦପଞ୍ହଂ ଲକ୍ଖଣପଞ୍ହଂ ମେଣ୍ଡକପଞ୍ହଂ ଅନୁମାନପଞ୍ହଂ ଓପମ୍ମକଥାପଞ୍ହନ୍ତି।

ତତ୍ଥ ମିଲିନ୍ଦପଞ୍ହୋ ଲକ୍ଖଣପଞ୍ହୋ, ୱିମତିଚ୍ଛେଦନପଞ୍ହୋତି ଦୁୱିଧୋ। ମେଣ୍ଡକପଞ୍ହୋପି ମହାୱଗ୍ଗୋ, ୟୋଗିକଥାପଞ୍ହୋତି ଦୁୱିଧୋ।

ପୁବ୍ବୟୋଗୋ ତି ତେସଂ ପୁବ୍ବକମ୍ମଂ।

୧. ବାହିରକଥା

ପୁବ୍ବୟୋଗାଦି

୩ . ଅତୀତେ କିର କସ୍ସପସ୍ସ ଭଗୱତୋ ସାସନେ ୱତ୍ତମାନେ ଗଙ୍ଗାୟ ସମୀପେ ଏକସ୍ମିଂ ଆୱାସେ ମହାଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘୋ ପଟିୱସତି, ତତ୍ଥ ୱତ୍ତସୀଲସମ୍ପନ୍ନା ଭିକ୍ଖୂ ପାତୋୱ ଉଟ୍ଠାୟ ୟଟ୍ଠିସମ୍ମଜ୍ଜନିୟୋ [ୟଟ୍ଠିସମ୍ମୁଞ୍ଜନିୟୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଆଦାୟ ବୁଦ୍ଧଗୁଣେ ଆୱଜ୍ଜେନ୍ତା ଅଙ୍ଗଣଂ ସମ୍ମଜ୍ଜିତ୍ୱା କଚୱରବ୍ୟୂହଂ କରୋନ୍ତି। ଅଥେକୋ ଭିକ୍ଖୁ ଏକଂ ସାମଣେରଂ ‘‘ଏହି ସାମଣେର, ଇମଂ କଚୱରଂ ଛଡ୍ଡେହୀ’’ତି ଆହ, ସୋ ଅସୁଣନ୍ତୋ ୱିୟ ଗଚ୍ଛତି, ସୋ ଦୁତିୟମ୍ପି…ପେ॰… ତତିୟମ୍ପି ଆମନ୍ତିୟମାନୋ ଅସୁଣନ୍ତୋ ୱିୟ ଗଚ୍ଛତେୱ। ତତୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ‘‘ଦୁବ୍ବଚୋ ୱତାୟଂ ସାମଣେରୋ’’ତି କୁଦ୍ଧୋ ସମ୍ମଜ୍ଜନିଦଣ୍ଡେନ ପହାରଂ ଅଦାସି। ତତୋ ସୋ ରୋଦନ୍ତୋ ଭୟେନ କଚୱରଂ ଛଡ୍ଡେନ୍ତୋ ‘‘ଇମିନା କଚୱରଛଡ୍ଡନପୁଞ୍ଞକମ୍ମେନ ୟାୱାହଂ ନିବ୍ବାନଂ ପାପୁଣାମି [ନ ପାପୁଣାମି (ସ୍ୟା॰)] , ଏତ୍ଥନ୍ତରେ ନିବ୍ବତ୍ତନିବ୍ବତ୍ତଟ୍ଠାନେ ମଜ୍ଝନ୍ହିକସୂରିୟୋ [ସୁରିୟୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୱିୟ ମହେସକ୍ଖୋ ମହାତେଜୋ ଭୱେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି ପଠମଂ ପତ୍ଥନଂ ପଟ୍ଠପେସି। କଚୱରଂ ଛଡ୍ଡେତ୍ୱା ନହାନତ୍ଥାୟ ଗଙ୍ଗାତିତ୍ଥଂ ଗତୋ ଗଙ୍ଗାୟ ଊମିୱେଗଂ ଗଗ୍ଗରାୟମାନଂ ଦିସ୍ୱା ‘‘ୟାୱାହଂ ନିବ୍ବାନଂ ପାପୁଣାମି [ନ ପାପୁଣାମି (ସ୍ୟା॰)] , ଏତ୍ଥନ୍ତରେ ନିବ୍ବତ୍ତନିବ୍ବତ୍ତଟ୍ଠାନେ ଅୟଂ ଊମିୱେଗୋ ୱିୟ ଠାନୁପ୍ପତ୍ତିକପଟିଭାନୋ ଭୱେୟ୍ୟଂ ଅକ୍ଖୟପଟିଭାନୋ’’ତି ଦୁତିୟମ୍ପି ପତ୍ଥନଂ ପଟ୍ଠପେସି।

ସୋପି ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମଜ୍ଜନିସାଲାୟ ସମ୍ମଜ୍ଜନିଂ ଠପେତ୍ୱା ନହାନତ୍ଥାୟ ଗଙ୍ଗାତିତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତୋ ସାମଣେରସ୍ସ ପତ୍ଥନଂ ସୁତ୍ୱା ‘‘ଏସ ମୟା ପୟୋଜିତୋପି ତାୱ ଏୱଂ ପତ୍ଥେତି, ମୟ୍ହଂ କିଂ ନ ସମିଜ୍ଝିସ୍ସତୀ’’ତି ଚିନ୍ତେତ୍ୱା ‘‘ୟାୱାହଂ ନିବ୍ବାନଂ ପାପୁଣାମି [ନ ପାପୁଣାମି (ସ୍ୟା॰)] , ଏତ୍ଥନ୍ତରେ ନିବ୍ବତ୍ତନିବ୍ବତ୍ତଟ୍ଠାନେ ଅୟଂ ଗଙ୍ଗାଊମିୱେଗୋ ୱିୟ ଅକ୍ଖୟପଟିଭାନୋ ଭୱେୟ୍ୟଂ, ଇମିନା ପୁଚ୍ଛିତପୁଚ୍ଛିତଂ ସବ୍ବଂ ପଞ୍ହପଟିଭାନଂ ୱିଜଟେତୁଂ ନିବ୍ବେଠେତୁଂ ସମତ୍ଥୋ ଭୱେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି ପତ୍ଥନଂ ପଟ୍ଠପେସି।

ତେ ଉଭୋପି ଦେୱେସୁ ଚ ମନୁସ୍ସେସୁ ଚ ସଂସରନ୍ତା ଏକଂ ବୁଦ୍ଧନ୍ତରଂ ଖେପେସୁଂ। ଅଥ ଅମ୍ହାକଂ ଭଗୱତାପି ୟଥା ମୋଗ୍ଗଲିପୁତ୍ତତିସ୍ସତ୍ଥେରୋ ଦିସ୍ସତି, ଏୱମେତେପି ଦିସ୍ସନ୍ତି ମମ ପରିନିବ୍ବାନତୋ ପଞ୍ଚୱସ୍ସସତେ ଅତିକ୍କନ୍ତେ ଏତେ ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସନ୍ତି, ୟଂ ମୟା ସୁଖୁମଂ କତ୍ୱା ଦେସିତଂ ଧମ୍ମୱିନୟଂ, ତଂ ଏତେ ପଞ୍ହପୁଚ୍ଛନଓପମ୍ମୟୁତ୍ତିୱସେନ ନିଜ୍ଜଟଂ ନିଗ୍ଗୁମ୍ବଂ କତ୍ୱା ୱିଭଜିସ୍ସନ୍ତୀତି ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠା।

୪ . ତେସୁ ସାମଣେରୋ ଜମ୍ବୁଦୀପେ ସାଗଲନଗରେ ମିଲିନ୍ଦୋ ନାମ ରାଜା ଅହୋସି ପଣ୍ଡିତୋ ବ୍ୟତ୍ତୋ ମେଧାୱୀ ପଟିବଲୋ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ମନ୍ତୟୋଗୱିଧାନକିରିୟାନଂ [ସମନ୍ତୟୋଗ … (ସୀ॰ ପୀ॰)] , କରଣକାଲେ ନିସମ୍ମକାରୀ ହୋତି, ବହୂନି ଚସ୍ସ ସତ୍ଥାନି ଉଗ୍ଗହିତାନି ହୋନ୍ତି। ସେୟ୍ୟଥିଦଂ, ସୁତି ସମ୍ମୁତି ସଙ୍ଖ୍ୟା ୟୋଗା ନୀତି ୱିସେସିକା ଗଣିକା ଗନ୍ଧବ୍ବା ତିକିଚ୍ଛା ଧନୁବ୍ବେଦା [ଚତୁବ୍ବେଦା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ପୁରାଣା ଇତିହାସା ଜୋତିସା ମାୟା କେତୁ [ହେତୁ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ମନ୍ତନା ୟୁଦ୍ଧା ଛନ୍ଦସା ବୁଦ୍ଧୱଚନେନ [ଛନ୍ଦସାମୁଦ୍ଦୱଚନେନ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଏକୂନୱୀସତି, ୱିତଣ୍ଡୱାଦୀ [ୱାଦୀ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଦୁରାସଦୋ ଦୁପ୍ପସହୋ ପୁଥୁତିତ୍ଥକରାନଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି, ସକଲଜମ୍ବୁଦୀପେ ମିଲିନ୍ଦେନ ରଞ୍ଞା ସମୋ କୋଚି ନାହୋସି ୟଦିଦଂ ଥାମେନ ଜୱେନ ସୂରେନ ପଞ୍ଞାୟ, ଅଡ୍ଢୋ ମହଦ୍ଧନୋ ମହାଭୋଗୋ ଅନନ୍ତବଲୱାହନୋ।

୫ . ଅଥେକଦିୱସଂ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ଅନନ୍ତବଲୱାହନଂ ଚତୁରଙ୍ଗିନିଂ ବଲଗ୍ଗସେନାବ୍ୟୂହଂ ଦସ୍ସନକମ୍ୟତାୟ ନଗରା ନିକ୍ଖମିତ୍ୱା ବହିନଗରେ ସେନଙ୍ଗଦସ୍ସନଂ କତ୍ୱା [ସେନାଗଣନଂ କାରେତ୍ୱା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସାରେତ୍ୱା ସୋ ରାଜା ଭସ୍ସପ୍ପୱାଦକୋ ଲୋକାୟତୱିତଣ୍ଡ [ପୱତ୍ତ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଜନସଲ୍ଲାପପ୍ଲୱ ଚିତ୍ତକୋତୂହଲୋ ୱିସାରଦୋ ୱିଜମ୍ଭକୋ ସୂରିୟଂ ଓଲୋକେତ୍ୱା ଅମଚ୍ଚେ ଆମନ୍ତେସି ‘‘ବହୁ ଭଣେ ତାୱ ଦିୱସାୱସେସୋ କିଂ କରିସ୍ସାମ, ଇଦାନେୱ ନଗରଂ ପୱିସିତ୍ୱା ଅତ୍ଥି କୋଚି ପଣ୍ଡିତୋ ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ସଙ୍ଘୀ ଗଣୀ ଗଣାଚରିୟୋ ଅପି ଅରହନ୍ତଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ ପଟିଜାନମାନୋ, ୟୋ ମୟା ସଦ୍ଧିଂ ସଲ୍ଲପିତୁଂ ସକ୍କୋତି କଙ୍ଖଂ ପଟିୱିନେତୁଂ, ତଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛିସ୍ସାମ, କଙ୍ଖଂ ପଟିୱିନୟିସ୍ସାମା’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ପଞ୍ଚସତା ୟୋନକା ରାଜାନଂ ମିଲିନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ ‘‘ଅତ୍ଥି, ମହାରାଜ, ଛ ସତ୍ଥାରୋ ପୂରଣୋ କସ୍ସପୋ ମକ୍ଖଲିଗୋସାଲୋ ନିଗଣ୍ଠୋ ନାଟପୁତ୍ତୋ [ନାଥପୁତ୍ତୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସଞ୍ଜୟୋ ବେଲଟ୍ଠପୁତ୍ତୋ ଅଜିତୋ କେସକମ୍ବଲୋ ପକୁଧୋ କଚ୍ଚାୟନୋ, ତେ ସଙ୍ଘିନୋ ଗଣିନୋ ଗଣାଚରିୟକା ଞାତା ୟସସ୍ସିନୋ ତିତ୍ଥକରା ସାଧୁସମ୍ମତା ବହୁଜନସ୍ସ, ଗଚ୍ଛ ତ୍ୱଂ ମହାରାଜ, ତେ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛସ୍ସୁ, କଙ୍ଖଂ ପଟିୱିନୟସ୍ସୂ’’ତି।

୬ . ଅଥ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ପଞ୍ଚହି ୟୋନକସତେହି ପରିୱୁତୋ ଭଦ୍ରୱାହନଂ ରଥୱରମାରୁୟ୍ହ ୟେନ ପୂରଣୋ କସ୍ସପୋ ତେନୁପସଙ୍କମି, ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପୂରଣେନ କସ୍ସପେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି, ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି, ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ପୂରଣଂ କସ୍ସପଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘କୋ, ଭନ୍ତେ କସ୍ସପ, ଲୋକଂ ପାଲେତୀ’’ତି? ‘‘ପଥୱୀ, ମହାରାଜ , ଲୋକଂ ପାଲେତୀ’’ତି। ‘‘ୟଦି, ଭନ୍ତେ କସ୍ସପ, ପଥୱୀ [ପଠୱୀ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଲୋକଂ ପାଲେତି, ଅଥ କସ୍ମା ଅୱୀଚିନିରୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତା ସତ୍ତା ପଥୱିଂ ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ଗଚ୍ଛନ୍ତୀ’’ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ପୂରଣୋ କସ୍ସପୋ ନେୱ ସକ୍ଖି ଓଗିଲିତୁଂ, ନୋ ସକ୍ଖି ଉଗ୍ଗିଲିତୁଂ, ଅଧୋମୁଖୋ ପତ୍ତକ୍ଖନ୍ଧୋ ତୁଣ୍ହୀଭୂତୋ ପଜ୍ଝାୟନ୍ତୋ ନିସୀଦି।

୭ . ଅଥ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ମକ୍ଖଲିଂ ଗୋସାଲଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ଅତ୍ଥି, ଭନ୍ତେ ଗୋସାଲ, କୁସଲାକୁସଲାନି କମ୍ମାନି, ଅତ୍ଥି ସୁକତଦୁକ୍କଟାନଂ କମ୍ମାନଂ ଫଲଂ ୱିପାକୋ’’ତି? ‘‘ନତ୍ଥି, ମହାରାଜ, କୁସଲାକୁସଲାନି କମ୍ମାନି, ନତ୍ଥି ସୁକତଦୁକ୍କଟାନଂ କମ୍ମାନଂ ଫଲଂ ୱିପାକୋ। ୟେ ତେ, ମହାରାଜ, ଇଧ ଲୋକେ ଖତ୍ତିୟା, ତେ ପରଲୋକଂ ଗନ୍ତ୍ୱାପି ପୁନ ଖତ୍ତିୟାୱ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ୟେ ତେ ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱେସ୍ସା ସୁଦ୍ଦା ଚଣ୍ଡାଲା ପୁକ୍କୁସା, ତେ ପରଲୋକଂ ଗନ୍ତ୍ୱାପି ପୁନ ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱେସ୍ସା ସୁଦ୍ଦା ଚଣ୍ଡାଲା ପୁକ୍କୁସାୱ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି। କିଂ କୁସଲାକୁସଲେହି କମ୍ମେହୀ’’ତି? ‘‘ୟଦି, ଭନ୍ତେ ଗୋସାଲ, ଇଧ ଲୋକେ ଖତ୍ତିୟା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱେସ୍ସା ସୁଦ୍ଦା ଚଣ୍ଡାଲା ପୁକ୍କୁସା, ତେ ପରଲୋକଂ ଗନ୍ତ୍ୱାପି ପୁନ ଖତ୍ତିୟା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱେସ୍ସା ସୁଦ୍ଦା ଚଣ୍ଡାଲା ପୁକ୍କୁସାୱ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ନତ୍ଥି କୁସଲାକୁସଲେହି କମ୍ମେହି କରଣୀୟଂ। ତେନ ହି, ଭନ୍ତେ ଗୋସାଲ, ୟେ ତେ ଇଧ ଲୋକେ ହତ୍ଥଚ୍ଛିନ୍ନା, ତେ ପରଲୋକଂ ଗନ୍ତ୍ୱାପି ପୁନ ହତ୍ଥଚ୍ଛିନ୍ନାୱ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି। ୟେ ପାଦଚ୍ଛିନ୍ନା, ତେ ପାଦଚ୍ଛିନ୍ନାୱ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି। ୟେ ହତ୍ଥପାଦଚ୍ଛିନ୍ନା, ତେ ହତ୍ଥପାଦଚ୍ଛିନ୍ନାୱ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି। ୟେ କଣ୍ଣଚ୍ଛିନ୍ନା, ତେ କଣ୍ଣଚ୍ଛିନ୍ନାୱ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି। ୟେ ନାସଚ୍ଛିନ୍ନା, ତେ ନାସଚ୍ଛିନ୍ନାୱ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି। ୟେ କଣ୍ଣନାସଚ୍ଛିନ୍ନା, ତେ କଣ୍ଣନାସଚ୍ଛିନ୍ନାୱ ଭୱିସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଗୋସାଲୋ ତୁଣ୍ହୀ ଅହୋସି।

ଅଥ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦସ୍ସ ରଞ୍ଞୋ ଏତଦହୋସି ‘‘ତୁଚ୍ଛୋ ୱତ ଭୋ ଜମ୍ବୁଦୀପୋ, ପଲାପୋ ୱତ ଭୋ ଜମ୍ବୁଦୀପୋ, ନତ୍ଥି କୋଚି ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା, ୟୋ ମୟା ସଦ୍ଧିଂ ସଲ୍ଲପିତୁଂ ସକ୍କୋତି କଙ୍ଖଂ ପଟିୱିନେତୁ’’ନ୍ତି।

ଅଥ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ଅମଚ୍ଚେ ଆମନ୍ତେସି ‘‘ରମଣୀୟା ୱତ ଭୋ ଦୋସିନା ରତ୍ତି, କଂ ନୁ ଖ୍ୱଜ୍ଜ ସମଣଂ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱା ଉପସଙ୍କମେୟ୍ୟାମ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛିତୁଂ, କୋ ମୟା ସଦ୍ଧିଂ ସଲ୍ଲପିତୁଂ ସକ୍କୋତି କଙ୍ଖଂ ପଟିୱିନେତୁ’’ନ୍ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଅମଚ୍ଚା ତୁଣ୍ହୀଭୂତା ରଞ୍ଞୋ ମୁଖଂ ଓଲୋକୟମାନା ଅଟ୍ଠଂସୁ।

ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସାଗଲନଗରଂ ଦ୍ୱାଦସ ୱସ୍ସାନି ସୁଞ୍ଞଂ ଅହୋସି ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିପଣ୍ଡିତେହି, ୟତ୍ଥ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିପଣ୍ଡିତା ପଟିୱସନ୍ତୀତି ସୁଣାତି, ତତ୍ଥ ଗନ୍ତ୍ୱା ରାଜା ତେ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛତି, ତେ ସବ୍ବେପି ପଞ୍ହୱିସଜ୍ଜନେନ ରାଜାନଂ ଆରାଧେତୁଂ ଅସକ୍କୋନ୍ତା ୟେନ ୱା ତେନ ୱା ପକ୍କମନ୍ତି। ୟେ ଅଞ୍ଞଂ ଦିସଂ ନ ପକ୍କମନ୍ତି, ତେ ସବ୍ବେ ତୁଣ୍ହୀଭୂତା ଅଚ୍ଛନ୍ତି। ଭିକ୍ଖୂ ପନ ୟେଭୁୟ୍ୟେନ ହିମୱନ୍ତମେୱ ଗଚ୍ଛନ୍ତି।

୮ . ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ କୋଟିସତା ଅରହନ୍ତୋ ହିମୱନ୍ତେ ପବ୍ବତେ ରକ୍ଖିତତଲେ ପଟିୱସନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଅସ୍ସଗୁତ୍ତୋ ଦିବ୍ବାୟ ସୋତଧାତୁୟା ମିଲିନ୍ଦସ୍ସ ରଞ୍ଞୋ ୱଚନଂ ସୁତ୍ୱା ୟୁଗନ୍ଧରମତ୍ଥକେ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ସନ୍ନିପାତେତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ପୁଚ୍ଛି ‘‘ଅତ୍ଥାୱୁସୋ କୋଚି ଭିକ୍ଖୁ ପଟିବଲୋ ମିଲିନ୍ଦେନ ରଞ୍ଞା ସଦ୍ଧିଂ ସଲ୍ଲପିତୁଂ କଙ୍ଖଂ ପଟିୱିନେତୁ’’ନ୍ତି?

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ କୋଟିସତା ଅରହନ୍ତୋ ତୁଣ୍ହୀ ଅହେସୁଂ। ଦୁତିୟମ୍ପି ତତିୟମ୍ପି ପୁଟ୍ଠା ତୁଣ୍ହୀ ଅହେସୁଂ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଅସ୍ସଗୁତ୍ତୋ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ଅତ୍ଥାୱୁସୋ ତାୱତିଂସଭୱନେ ୱେଜୟନ୍ତସ୍ସ ପାଚୀନତୋ କେତୁମତୀ ନାମ ୱିମାନଂ, ତତ୍ଥ ମହାସେନୋ ନାମ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ପଟିୱସତି, ସୋ ପଟିବଲୋ ତେନ ମିଲିନ୍ଦେନ ରଞ୍ଞା ସଦ୍ଧିଂ ସଲ୍ଲପିତୁଂ କଙ୍ଖଂ ପଟିୱିନେତୁ’’ନ୍ତି।

ଅଥ ଖୋ କୋଟିସତା ଅରହନ୍ତୋ ୟୁଗନ୍ଧରପବ୍ବତେ ଅନ୍ତରହିତା ତାୱତିଂସଭୱନେ ପାତୁରହେସୁଂ। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତେ, ଦିସ୍ୱାନ ୟେନାୟସ୍ମା ଅସ୍ସଗୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମି, ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅସ୍ସଗୁତ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି, ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅସ୍ସଗୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ମହା ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘୋ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ଅହଂ ସଙ୍ଘସ୍ସ ଆରାମିକୋ, କେନତ୍ଥୋ, କିଂ ମୟା କରଣୀୟ’’ନ୍ତି?

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଅସ୍ସଗୁତ୍ତୋ ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ଅୟଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଜମ୍ବୁଦୀପେ ସାଗଲନଗରେ ମିଲିନ୍ଦୋ ନାମ ରାଜା ୱିତଣ୍ଡୱାଦୀ ଦୁରାସଦୋ ଦୁପ୍ପସହୋ ପୁଥୁତିତ୍ଥକରାନଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି, ସୋ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଦିଟ୍ଠିୱାଦେନ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛିତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ୱିହେଠେତୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅସ୍ସଗୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ଅୟଂ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ଇତୋ ଚୁତୋ ମନୁସ୍ସେସୁ ଉପ୍ପନ୍ନୋ, ଏସୋ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, କେତୁମତିୱିମାନେ ମହାସେନୋ ନାମ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ପଟିୱସତି, ସୋ ପଟିବଲୋ ତେନ ମିଲିନ୍ଦେନ ରଞ୍ଞା ସଦ୍ଧିଂ ସଲ୍ଲପିତୁଂ କଙ୍ଖଂ ପଟିୱିନେତୁଂ, ତଂ ଦେୱପୁତ୍ତଂ ୟାଚିସ୍ସାମ ମନୁସ୍ସଲୋକୂପପତ୍ତିୟା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ପୁରକ୍ଖତ୍ୱା କେତୁମତିୱିମାନଂ ପୱିସିତ୍ୱା ମହାସେନଂ ଦେୱପୁତ୍ତଂ ଆଲିଙ୍ଗିତ୍ୱା ଏତଦୱୋଚ ‘‘ୟାଚତି ତଂ, ମାରିସ, ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘୋ ମନୁସ୍ସଲୋକୂପପତ୍ତିୟା’’ତି। ‘‘ନ ମେ, ଭନ୍ତେ, ମନୁସ୍ସଲୋକେନତ୍ଥୋ କମ୍ମବହୁଲେନ, ତିବ୍ବୋ ମନୁସ୍ସଲୋକୋ, ଇଧେୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଦେୱଲୋକେ ଉପରୂପରୂପପତ୍ତିକୋ ହୁତ୍ୱା ପରିନିବ୍ବାୟିସ୍ସାମୀ’’ତି। ଦୁତିୟମ୍ପି…ପେ॰… ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ସକ୍କେନ ଦେୱାନମିନ୍ଦେନ ୟାଚିତୋ ମହାସେନୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଏୱମାହ ‘‘ନ ମେ, ଭନ୍ତେ, ମନୁସ୍ସଲୋକେନତ୍ଥୋ କମ୍ମବହୁଲେନ, ତିବ୍ବୋ ମନୁସ୍ସଲୋକୋ, ଇଧେୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଦେୱଲୋକେ ଉପରୂପରୂପପତ୍ତିକୋ ହୁତ୍ୱା ପରିନିବ୍ବାୟିସ୍ସାମୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଅସ୍ସଗୁତ୍ତୋ ମହାସେନଂ ଦେୱପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ଇଧ ମୟଂ, ମାରିସ, ସଦେୱକଂ ଲୋକଂ ଅନୁୱିଲୋକୟମାନା ଅଞ୍ଞତ୍ର ତୟା ମିଲିନ୍ଦସ୍ସ ରଞ୍ଞୋ ୱାଦଂ ଭିନ୍ଦିତ୍ୱା ସାସନଂ ପଗ୍ଗହେତୁଂ ସମତ୍ଥଂ ଅଞ୍ଞଂ କଞ୍ଚି ନ ପସ୍ସାମ, ୟାଚତି ତଂ, ମାରିସ, ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘୋ, ସାଧୁ ସପ୍ପୁରିସ ମନୁସ୍ସଲୋକେ ନିବ୍ବତ୍ତିତ୍ୱା ଦସବଲସ୍ସ ସାସନଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାହୀ’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ମହାସେନୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ‘‘ଅହଂ କିର ମିଲିନ୍ଦସ୍ସ ରଞ୍ଞୋ ୱାଦଂ ଭିନ୍ଦିତ୍ୱା ବୁଦ୍ଧସାସନଂ ପଗ୍ଗହେତୁଂ ସମତ୍ଥୋ ଭୱିସ୍ସାମୀ’’ତି ହଟ୍ଠପହଟ୍ଠୋ ଉଦଗ୍ଗୁଦଗ୍ଗୋ ହୁତ୍ୱା ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ, ମନୁସ୍ସଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସାମୀ’’ତି ପଟିଞ୍ଞଂ ଅଦାସି।

୯ . ଅଥ ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଦେୱଲୋକେ ତଂ କରଣୀୟଂ ତୀରେତ୍ୱା ଦେୱେସୁ ତାୱତିଂସେସୁ ଅନ୍ତରହିତା ହିମୱନ୍ତେ ପବ୍ବତେ ରକ୍ଖିତତଲେ ପାତୁରହେସୁଂ।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଅସ୍ସଗୁତ୍ତୋ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ଅତ୍ଥାୱୁସୋ, ଇମସ୍ମିଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେ କୋଚି ଭିକ୍ଖୁ ସନ୍ନିପାତଂ ଅନାଗତୋ’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅସ୍ସଗୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ଅତ୍ଥି, ଭନ୍ତେ , ଆୟସ୍ମା ରୋହଣୋ ଇତୋ ସତ୍ତମେ ଦିୱସେ ହିମୱନ୍ତଂ ପବ୍ବତଂ ପୱିସିତ୍ୱା ନିରୋଧଂ ସମାପନ୍ନୋ, ତସ୍ସ ସନ୍ତିକେ ଦୂତଂ ପାହେଥା’’ତି। ଆୟସ୍ମାପି ରୋହଣୋ ତଙ୍ଖଣଞ୍ଞେୱ ନିରୋଧା ୱୁଟ୍ଠାୟ ‘‘ସଙ୍ଘୋ ମଂ ପଟିମାନେତୀ’’ତି ହିମୱନ୍ତେ ପବ୍ବତେ ଅନ୍ତରହିତୋ ରକ୍ଖିତତଲେ କୋଟିସତାନଂ ଅରହନ୍ତାନଂ ପୁରତୋ ପାତୁରହୋସି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଅସ୍ସଗୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ରୋହଣଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ରୋହଣ ବୁଦ୍ଧସାସନେ ଭିଜ୍ଜନ୍ତେ [ପଲୁଜ୍ଜନ୍ତେ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ନ ପସ୍ସସି ସଙ୍ଘସ୍ସ କରଣୀୟାନୀ’’ତି। ‘‘ଅମନସିକାରୋ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଅହୋସୀ’’ତି।

‘‘ତେନ , ହାୱୁସୋ ରୋହଣ, ଦଣ୍ଡକମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘କିଂ, ଭନ୍ତେ, କରୋମୀ’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥାୱୁସୋ ରୋହଣ, ହିମୱନ୍ତପବ୍ବତପସ୍ସେ ଗଜଙ୍ଗଲଂ [କଜଙ୍ଗଲଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ନାମ ବ୍ରାହ୍ମଣଗାମୋ, ତତ୍ଥ ସୋଣୁତ୍ତରୋ ନାମ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ପଟିୱସତି, ତସ୍ସ ପୁତ୍ତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସତି ନାଗସେନୋ ତି ନାମ ଦାରକୋ, ତେନ ହି ତ୍ୱଂ, ଆୱୁସୋ ରୋହଣ, ଦସମାସାଧିକାନି ସତ୍ତ ୱସ୍ସାନି ତଂ କୁଲଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସିତ୍ୱା ନାଗସେନଂ ଦାରକଂ ନୀହରିତ୍ୱା ପବ୍ବାଜେହି, ପବ୍ବଜିତେୱ ତସ୍ମିଂ ଦଣ୍ଡକମ୍ମତୋ ମୁଚ୍ଚିସ୍ସସୀ’’ତି। ଆୟସ୍ମାପି ଖୋ ରୋହଣୋ ‘‘ସାଧୂ’’ତି ସମ୍ପଟିଚ୍ଛି।

୧୦ . ମହାସେନୋପି ଖୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଦେୱଲୋକା ଚୱିତ୍ୱା ସୋଣୁତ୍ତରବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଭରିୟାୟ କୁଚ୍ଛିସ୍ମିଂ ପଟିସନ୍ଧିଂ ଅଗ୍ଗହେସି, ସହ ପଟିସନ୍ଧିଗ୍ଗହଣା ତୟୋ ଅଚ୍ଛରିୟା ଅବ୍ଭୁତା ଧମ୍ମା ପାତୁରହେସୁଂ, ଆୱୁଧଭଣ୍ଡାନି ପଜ୍ଜଲିଂସୁ, ଅଗ୍ଗସସ୍ସଂ ଅଭିନିପ୍ଫନ୍ନଂ, ମହାମେଘୋ ଅଭିପ୍ପୱସ୍ସି। ଆୟସ୍ମାପି ଖୋ ରୋହଣୋ ତସ୍ସ ପଟିସନ୍ଧିଗ୍ଗହଣତୋ ପଟ୍ଠାୟ ଦସମାସାଧିକାନି ସତ୍ତ ୱସ୍ସାନି ତଂ କୁଲଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସନ୍ତୋ ଏକଦିୱସମ୍ପି କଟଚ୍ଛୁମତ୍ତଂ ଭତ୍ତଂ ୱା ଉଳୁଙ୍କମତ୍ତଂ ୟାଗୁଂ ୱା ଅଭିୱାଦନଂ ୱା ଅଞ୍ଜଲିକମ୍ମଂ ୱା ସାମୀଚିକମ୍ମଂ ୱା ନାଲତ୍ଥ, ଅଥ ଖୋ ଅକ୍କୋସଞ୍ଞେୱ ପରିଭାସଞ୍ଞେୱ ପଟିଲଭତି ‘‘ଅତିଚ୍ଛଥ ଭନ୍ତେ’’ତି ୱଚନମତ୍ତମ୍ପି ୱତ୍ତା ନାମ ନାହୋସି, ଦସମାସାଧିକାନଂ ପନ ସତ୍ତନ୍ନଂ ୱସ୍ସାନଂ ଅଚ୍ଚୟେନ ଏକଦିୱସଂ ‘‘ଅତିଚ୍ଛଥ ଭନ୍ତେ’’ତି ୱଚନମତ୍ତଂ ଅଲତ୍ଥ। ତଂ ଦିୱସମେୱ ବ୍ରାହ୍ମଣୋପି ବହି କମ୍ମନ୍ତା ଆଗଚ୍ଛନ୍ତୋ ପଟିପଥେ ଥେରଂ ଦିସ୍ୱା ‘‘କିଂ, ଭୋ ପବ୍ବଜିତ, ଅମ୍ହାକଂ ଗେହଂ ଅଗମିତ୍ଥା’’ତି ଆହ। ‘‘ଆମ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଅଗମମ୍ହା’’ତି। ‘‘ଅପି କିଞ୍ଚି ଲଭିତ୍ଥା’’ତି। ‘‘ଆମ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଲଭିମ୍ହା’’ତି। ସୋ ଅନତ୍ତମନୋ ଗେହଂ ଗନ୍ତ୍ୱା ପୁଚ୍ଛି ‘‘ତସ୍ସ ପବ୍ବଜିତସ୍ସ କିଞ୍ଚି ଅଦତ୍ଥା’’ତି। ‘‘ନ କିଞ୍ଚି ଅଦମ୍ହା’’ତି। ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଦୁତିୟଦିୱସେ ଘରଦ୍ୱାରେ ୟେୱ ନିସୀଦି ‘‘ଅଜ୍ଜ ପବ୍ବଜିତଂ ମୁସାୱାଦେନ ନିଗ୍ଗହେସ୍ସାମୀ’’ତି। ଥେରୋ ଦୁତିୟଦିୱସେ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଘରଦ୍ୱାରଂ ସମ୍ପତ୍ତୋ।

ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଥେରଂ ଦିସ୍ୱାୱ ଏୱମାହ ‘‘ତୁମ୍ହେ ହିୟ୍ୟୋ ଅମ୍ହାକଂ ଗେହେ କିଞ୍ଚି ଅଲଭିତ୍ୱାୱ ‘‘ଲଭିମ୍ହା’’ତି ଅୱୋଚୁତ୍ଥ, ୱଟ୍ଟତି ନୁ ଖୋ ତୁମ୍ହାକଂ ମୁସାୱାଦୋ’’ତି। ଥେରୋ ଆହ ‘‘ମୟଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ତୁମ୍ହାକଂ ଗେହେ ( ) [(ପୱିସନ୍ତା) (କ॰)] ଦସମାସାଧିକାନି ସତ୍ତ ୱସ୍ସାନି ‘ଅତିଚ୍ଛଥା’ତି ୱଚନମତ୍ତମ୍ପି ଅଲଭିତ୍ୱା ହିୟ୍ୟୋ ‘ଅତିଚ୍ଛଥା’ତି ୱଚନମତ୍ତଂ ଲଭିମ୍ହା, ଅଥେତଂ ୱାଚାପଟିସନ୍ଧାରଂ [ପଟିସନ୍ତାରଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଉପାଦାୟ ଏୱମୱୋଚୁମ୍ହା’’ତି।

ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଚିନ୍ତେସି ‘‘ଇମେ ୱାଚାପଟିସନ୍ଧାରମତ୍ତମ୍ପି ଲଭିତ୍ୱା ଜନମଜ୍ଝେ ‘ଲଭିମ୍ହା’ତି ପସଂସନ୍ତି, ଅଞ୍ଞଂ କିଞ୍ଚି ଖାଦନୀୟଂ ୱା ଭୋଜନୀୟଂ ୱା ଲଭିତ୍ୱା କସ୍ମା ନପ୍ପସଂସନ୍ତୀ’’ତି ପସୀଦିତ୍ୱା ଅତ୍ତନୋ ଅତ୍ଥାୟ ପଟିୟାଦିତଭତ୍ତତୋ କଟଚ୍ଛୁଭିକ୍ଖଂ, ତଦୁପିୟଞ୍ଚ ବ୍ୟଞ୍ଜନଂ ଦାପେତ୍ୱା ‘‘ଇମଂ ଭିକ୍ଖଂ ସବ୍ବକାଲଂ ତୁମ୍ହେ ଲଭିସ୍ସଥା’’ତି ଆହ।

ସୋ ପୁନଦିୱସତୋ ପଭୁତି ଉପସଙ୍କମନ୍ତସ୍ସ ଥେରସ୍ସ ଉପସମଂ ଦିସ୍ୱା ଭିୟ୍ୟୋସୋ ମତ୍ତାୟ ପସୀଦିତ୍ୱା ଥେରଂ ନିଚ୍ଚକାଲଂ ଅତ୍ତନୋ ଘରେ ଭତ୍ତୱିସ୍ସଗ୍ଗକରଣତ୍ଥାୟ ୟାଚି। ଥେରୋ ତୁଣ୍ହୀଭାୱେନ ଅଧିୱାସେତ୍ୱା ଦିୱସେ ଦିୱସେ ଭତ୍ତକିଚ୍ଚଂ କତ୍ୱା ଗଚ୍ଛନ୍ତୋ ଥୋକଂ ଥୋକଂ ବୁଦ୍ଧୱଚନଂ କଥେତ୍ୱା ଗଚ୍ଛତି। ସାପି ଖୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୀ ଦସମାସଚ୍ଚୟେନ ପୁତ୍ତଂ ୱିଜାୟି, ‘‘ନାଗସେନୋ’’ତିସ୍ସ ନାମମକଂସୁ, ସୋ ଅନୁକ୍କମେନ ୱଡ୍ଢନ୍ତୋ ସତ୍ତୱସ୍ସିକୋ ଜାତୋ।

୧୧ . ଅଥ ଖୋ ନାଗସେନସ୍ସ ଦାରକସ୍ସ ପିତା ନାଗସେନଂ ଦାରକଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ଇମସ୍ମିଂ ଖୋ , ତାତ ନାଗସେନ, ବ୍ରାହ୍ମଣକୁଲେ ସିକ୍ଖାନି ସିକ୍ଖେୟ୍ୟାସୀ’’ତି। ‘‘କତମାନି, ତାତ, ଇମସ୍ମିଂ ବ୍ରାହ୍ମଣକୁଲେ ସିକ୍ଖାନି ନାମା’’ତି? ‘‘ତୟୋ ଖୋ, ତାତ ନାଗସେନ, ୱେଦା ସିକ୍ଖାନି ନାମ, ଅୱସେସାନି ସିପ୍ପାନି ସିପ୍ପଂ ନାମା’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ତାତ, ସିକ୍ଖିସ୍ସାମୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ସୋଣୁତ୍ତରୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଆଚରିୟବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଆଚରିୟଭାଗଂ ସହସ୍ସଂ ଦତ୍ୱା ଅନ୍ତୋପାସାଦେ ଏକସ୍ମିଂ ଗବ୍ଭେ ଏକତୋ ମଞ୍ଚକଂ ପଞ୍ଞପେତ୍ୱା ଆଚରିୟବ୍ରାହ୍ମଣଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ସଜ୍ଝାପେହି ଖୋ, ତ୍ୱଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଇମଂ ଦାରକଂ ମନ୍ତାନୀତି। ତେନ ହି ‘ତାତ ଦାରକ’ ଉଗ୍ଗଣ୍ହାହି ମନ୍ତାନୀ’’ତି। ଆଚରିୟବ୍ରାହ୍ମଣୋ ସଜ୍ଝାୟତି ନାଗସେନସ୍ସ ଦାରକସ୍ସ ଏକେନେୱ ଉଦ୍ଦେସେନ ତୟୋ ୱେଦା ହଦୟଙ୍ଗତା ୱାଚୁଗ୍ଗତା ସୂପଧାରିତା ସୁୱୱତ୍ଥାପିତା ସୁମନସିକତା ଅହେସୁଂ, ସକିମେୱ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି ତୀସୁ ୱେଦେସୁ ସନିଘଣ୍ଡୁକେଟୁଭେସୁ [ସନିଘଣ୍ଟୁକେଟୁଭେସୁ (କ॰)] ସାକ୍ଖରପ୍ପଭେଦେସୁ ଇତିହାସପଞ୍ଚମେସୁ ପଦକୋ ୱେୟ୍ୟାକରଣୋ ଲୋକାୟତମହାପୁରିସଲକ୍ଖଣେସୁ ଅନୱୟୋ ଅହୋସି।

ଅଥ ଖୋ ନାଗସେନୋ ଦାରକୋ ପିତରଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ, ତାତ, ଇମସ୍ମିଂ ବ୍ରାହ୍ମଣକୁଲେ ଇତୋ ଉତ୍ତରିମ୍ପି ସିକ୍ଖିତବ୍ବାନି, ଉଦାହୁ ଏତ୍ତକାନେୱା’’ତି। ‘‘ନତ୍ଥି, ତାତ ନାଗସେନ, ଇମସ୍ମିଂ ବ୍ରାହ୍ମଣକୁଲେ ଇତୋ ଉତ୍ତରିଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବାନି, ଏତ୍ତକାନେୱ ସିକ୍ଖିତବ୍ବାନୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ନାଗସେନୋ ଦାରକୋ ଆଚରିୟସ୍ସ ଅନୁୟୋଗଂ ଦତ୍ୱା ପାସାଦା ଓରୁୟ୍ହ ପୁବ୍ବୱାସନାୟ ଚୋଦିତହଦୟୋ ରହୋଗତୋ ପଟିସଲ୍ଲୀନୋ ଅତ୍ତନୋ ସିପ୍ପସ୍ସ ଆଦିମଜ୍ଝପରିୟୋସାନଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ ଆଦିମ୍ହି ୱା ମଜ୍ଝେ ୱା ପରିୟୋସାନେ ୱା ଅପ୍ପମତ୍ତକମ୍ପି ସାରଂ ଅଦିସ୍ୱା ‘‘ତୁଚ୍ଛା ୱତ ଭୋ ଇମେ ୱେଦା, ପଲାପା ୱତ ଭୋ ଇମେ ୱେଦା ଅସାରା ନିସ୍ସାରା’’ତି ୱିପ୍ପଟିସାରୀ ଅନତ୍ତମନୋ ଅହୋସି।

୧୨ . ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ରୋହଣୋ ୱତ୍ତନିୟେ ସେନାସନେ ନିସିନ୍ନୋ ନାଗସେନସ୍ସ ଦାରକସ୍ସ ଚେତସା ଚେତୋପରିୱିତକ୍କମଞ୍ଞାୟ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୱତ୍ତନିୟେ ସେନାସନେ ଅନ୍ତରହିତୋ ଗଜଙ୍ଗଲବ୍ରାହ୍ମଣଗାମସ୍ସ ପୁରତୋ ପାତୁରହୋସି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ନାଗସେନୋ ଦାରକୋ ଅତ୍ତନୋ ଦ୍ୱାରକୋଟ୍ଠକେ ଠିତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ରୋହଣଂ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ, ଦିସ୍ୱାନ ଅତ୍ତମନୋ ଉଦଗ୍ଗୋ ପମୁଦିତୋ ପୀତିସୋମନସ୍ସଜାତୋ ‘‘ଅପ୍ପେୱ ନାମାୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ କଞ୍ଚି ସାରଂ ଜାନେୟ୍ୟା’’ତି ୟେନାୟସ୍ମା ରୋହଣୋ ତେନୁପସଙ୍କମି, ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ରୋହଣଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ତ୍ୱଂ ମାରିସ, ଏଦିସୋ ଭଣ୍ଡୁକାସାୱୱସନୋ’’ତି। ‘‘ପବ୍ବଜିତୋ [ପାପକାନଂ ମଲାନଂ ପବ୍ବାଜେତୁଂ ପବ୍ବଜିତୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ନାମାହଂ ଦାରକା’’ତି। ‘‘କେନ, ତ୍ୱଂ ମାରିସ, ପବ୍ବଜିତୋ ନାମାସୀ’’ତି? ‘‘ପାପକାନି ମଲାନି ପବ୍ବାଜେତି, ତସ୍ମାହଂ, ଦାରକ, ପବ୍ବଜିତୋ ନାମା’’ତି। ‘‘କିଂକାରଣା, ମାରିସ, କେସା ତେ ନ ୟଥା ଅଞ୍ଞେସ’’ନ୍ତି ? ‘‘ସୋଳସିମେ, ଦାରକ, ପଲିବୋଧେ ଦିସ୍ୱା କେସମସ୍ସୁଂ ଓହାରେତ୍ୱା ପବ୍ବଜିତୋ। ‘‘କତମେ ସୋଳସ’’? ‘‘ଅଲଙ୍କାରପଲିବୋଧୋ ମଣ୍ଡନପଲିବୋଧୋ ତେଲମକ୍ଖନପଲିବୋଧୋ ଧୋୱନପଲିବୋଧୋ ମାଲାପଲିବୋଧୋ ଗନ୍ଧପଲିବୋଧୋ ୱାସନପଲିବୋଧୋ ହରୀଟକପଲିବୋଧୋ ଆମଲକପଲିବୋଧୋ ରଙ୍ଗପଲିବୋଧୋ ବନ୍ଧନପଲିବୋଧୋ କୋଚ୍ଛପଲିବୋଧୋ କପ୍ପକପଲିବୋଧୋ ୱିଜଟନପଲିବୋଧୋ ଊକାପଲିବୋଧୋ, କେସେସୁ ୱିଲୂନେସୁ ସୋଚନ୍ତି କିଲମନ୍ତି ପରିଦେୱନ୍ତି ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦନ୍ତି ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତି, ଇମେସୁ ଖୋ, ଦାରକ, ସୋଳସସୁ ପଲିବୋଧେସୁ ପଲିଗୁଣ୍ଠିତା ମନୁସ୍ସା ସବ୍ବାନି ଅତିସୁଖୁମାନି ସିପ୍ପାନି ନାସେନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘କିଂକାରଣା, ମାରିସ, ୱତ୍ଥାନିପି ତେ ନ ୟଥା ଅଞ୍ଞେସ’’ନ୍ତି? ‘‘କାମନିସ୍ସିତାନି ଖୋ, ଦାରକ, ୱତ୍ଥାନି, କାମନିସ୍ସିତାନି ଗିହିବ୍ୟଞ୍ଜନଭଣ୍ଡାନି [କମନୀୟାନି ଗିହିବ୍ୟଞ୍ଜନାନି (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ୟାନି କାନିଚି ଖୋ ଭୟାନି ୱତ୍ଥତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ତାନି କାସାୱୱସନସ୍ସ ନ ହୋନ୍ତି, ତସ୍ମା ୱତ୍ଥାନିପି ମେ ନ ୟଥା ଅଞ୍ଞେସ’’ନ୍ତି। ‘‘ଜାନାସି ଖୋ, ତ୍ୱଂ ମାରିସ, ସିପ୍ପାନି ନାମା’’ତି? ‘‘ଆମ, ଦାରକ, ଜାନାମହଂ ସିପ୍ପାନି, ୟଂ ଲୋକେ ଉତ୍ତମଂ ମନ୍ତଂ, ତମ୍ପି ଜାନାମୀ’’ତି। ‘‘ମୟ୍ହମ୍ପି ତଂ, ମାରିସ, ଦାତୁଂ ସକ୍କା’’ତି? ‘‘ଆମ, ଦାରକ, ସକ୍କା’’ତି। ‘‘ତେନ ହି ମେ ଦେହୀ’’ତି। ‘‘ଅକାଲୋ ଖୋ, ଦାରକ, ଅନ୍ତରଘରଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିଟ୍ଠମ୍ହା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ନାଗସେନୋ ଦାରକୋ ଆୟସ୍ମତୋ ରୋହଣସ୍ସ ହତ୍ଥତୋ ପତ୍ତଂ ଗହେତ୍ୱା ଘରଂ ପୱେସେତ୍ୱା ପଣୀତେନ ଖାଦନୀୟେନ ଭୋଜନୀୟେନ ସହତ୍ଥା ସନ୍ତପ୍ପେତ୍ୱା ସମ୍ପୱାରେତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ରୋହଣଂ ଭୁତ୍ତାୱିଂ ଓନୀତପତ୍ତପାଣିଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ଦେହି ମେ ଦାନି, ମାରିସ, ମନ୍ତ’’ନ୍ତି। ‘‘ୟଦା ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଦାରକ, ନିପ୍ପଲିବୋଧୋ ହୁତ୍ୱା ମାତାପିତରୋ ଅନୁଜାନାପେତ୍ୱା ମୟା ଗହିତଂ ପବ୍ବଜିତୱେସଂ ଗଣ୍ହିସ୍ସସି, ତଦା ଦସ୍ସାମୀ’’ତି ଆହ।

ଅଥ ଖୋ ନାଗସେନୋ ଦାରକୋ ମାତାପିତରୋ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆହ ‘‘ଅମ୍ମତାତା, ଅୟଂ ପବ୍ବଜିତୋ ‘ୟଂ ଲୋକେ ଉତ୍ତମଂ ମନ୍ତଂ, ତଂ ଜାନାମୀ’ତି ୱଦତି, ନ ଚ ଅତ୍ତନୋ ସନ୍ତିକେ ଅପବ୍ବଜିତସ୍ସ ଦେତି, ଅହଂ ଏତସ୍ସ ସନ୍ତିକେ ପବ୍ବଜିତ୍ୱା ତଂ ଉତ୍ତମଂ ମନ୍ତଂ ଉଗ୍ଗଣ୍ହିସ୍ସାମୀ’’ତି। ଅଥସ୍ସ ମାତାପିତରୋ ‘‘ପବ୍ବଜିତ୍ୱାପି ନୋ ପୁତ୍ତୋ ମନ୍ତଂ ଗଣ୍ହତୁ, ଗହେତ୍ୱା ପୁନ ଆଗଚ୍ଛିସ୍ସତୀ’’ତି ମଞ୍ଞମାନା ‘‘ଗଣ୍ହ ପୁତ୍ତା’’ତି ଅନୁଜାନିଂସୁ।

୧୩ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ରୋହଣୋ ନାଗସେନଂ ଦାରକଂ ଆଦାୟ ୟେନ ୱତ୍ତନିୟଂ ସେନାସନଂ, ୟେନ ୱିଜମ୍ଭୱତ୍ଥୁ ତେନୁପସଙ୍କମି, ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ୱିଜମ୍ଭୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ସେନାସନେ ଏକରତ୍ତଂ ୱସିତ୍ୱା ୟେନ ରକ୍ଖିତତଲଂ ତେନୁପସଙ୍କମି, ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା କୋଟିସତାନଂ ଅରହନ୍ତାନଂ ମଜ୍ଝେ ନାଗସେନଂ ଦାରକଂ ପବ୍ବାଜେସି। ପବ୍ବଜିତୋ ଚ ପନାୟସ୍ମା ନାଗସେନୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ରୋହଣଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ଗହିତୋ ମେ, ଭନ୍ତେ, ତୱ ୱେସୋ, ଦେଥ ମେ ଦାନି ମନ୍ତ’’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ରୋହଣୋ ‘‘କିମ୍ହି ନୁ ଖୋହଂ ନାଗସେନଂ ୱିନେୟ୍ୟଂ ପଠମଂ ୱିନୟେ ୱା ସୁତ୍ତନ୍ତେ ୱା ଅଭିଧମ୍ମେ ୱା’’ତି ଚିନ୍ତେତ୍ୱା ‘‘ପଣ୍ଡିତୋ ଖୋ ଅୟଂ ନାଗସେନୋ, ସକ୍କୋତି ସୁଖେନେୱ ଅଭିଧମ୍ମଂ ପରିୟାପୁଣିତୁ’’ନ୍ତି ପଠମଂ ଅଭିଧମ୍ମେ ୱିନେସି।

ଆୟସ୍ମା ଚ ନାଗସେନୋ ‘‘କୁସଲା ଧମ୍ମା, ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା, ଅବ୍ୟାକତା ଧମ୍ମା’’ତି ତିକଦୁକପଟିମଣ୍ଡିତଂ ଧମ୍ମସଙ୍ଗଣୀପକରଣଂ, ଖନ୍ଧୱିଭଙ୍ଗାଦି ଅଟ୍ଠାରସ ୱିଭଙ୍ଗପଟିମଣ୍ଡିତଂ ୱିଭଙ୍ଗପ୍ପକରଣଂ, ‘‘ସଙ୍ଗହୋ ଅସଙ୍ଗହୋ’’ତି ଆଦିନା ଚୁଦ୍ଦସୱିଧେନ ୱିଭତ୍ତଂ ଧାତୁକଥାପକରଣଂ, ‘‘ଖନ୍ଧପଞ୍ଞତ୍ତି ଆୟତନପଞ୍ଞତ୍ତୀ’’ତି ଆଦିନା ଛବ୍ବିଧେନ ୱିଭତ୍ତଂ ପୁଗ୍ଗଲପଞ୍ଞତ୍ତିପ୍ପକରଣଂ, ସକୱାଦେ ପଞ୍ଚସୁତ୍ତସତାନି ପରୱାଦେ ପଞ୍ଚସୁତ୍ତସତାନୀତି ସୁତ୍ତସହସ୍ସଂ ସମୋଧାନେତ୍ୱା ୱିଭତ୍ତଂ କଥାୱତ୍ଥୁପ୍ପକରଣଂ, ‘‘ମୂଲୟମକଂ ଖନ୍ଧୟମକ’’ନ୍ତି ଆଦିନା ଦସୱିଧେନ ୱିଭତ୍ତଂ ୟମକପ୍ପକରଣଂ, ‘‘ହେତୁପଚ୍ଚୟୋ ଆରମ୍ମଣପଚ୍ଚୟୋ’’ତି ଆଦିନା ଚତୁୱୀସତିୱିଧେନ ୱିଭତ୍ତଂ ପଟ୍ଠାନପ୍ପକରଣନ୍ତି ସବ୍ବଂ ତଂ ଅଭିଧମ୍ମପିଟକଂ ଏକେନେୱ ସଜ୍ଝାୟେନ ପଗୁଣଂ କତ୍ୱା ‘‘ତିଟ୍ଠଥ ଭନ୍ତେ, ନ ପୁନ ଓସାରେଥ, ଏତ୍ତକେନେୱାହଂ ସଜ୍ଝାୟିସ୍ସାମୀ’’ତି ଆହ।

୧୪ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ନାଗସେନୋ ୟେନ କୋଟିସତା ଅରହନ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମି, ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା କୋଟିସତେ ଅରହନ୍ତେ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ଅହଂ ଖୋ ଭନ୍ତେ ‘କୁସଲା ଧମ୍ମା, ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା , ଅବ୍ୟାକତା ଧମ୍ମା’ତି ଇମେସୁ ତୀସୁ ପଦେସୁ ପକ୍ଖିପିତ୍ୱା ସବ୍ବଂ ତଂ ଅଭିଧମ୍ମପିଟକଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଓସାରେସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ନାଗସେନ, ଓସାରେହୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ନାଗସେନୋ ସତ୍ତ ମାସାନି ସତ୍ତ ପକରଣାନି ୱିତ୍ଥାରେନ ଓସାରେସି, ପଥୱୀ ଉନ୍ନଦି, ଦେୱତା ସାଧୁକାରମଦଂସୁ, ବ୍ରହ୍ମାନୋ ଅପ୍ଫୋଟେସୁଂ, ଦିବ୍ବାନି ଚନ୍ଦନଚୁଣ୍ଣାନି ଦିବ୍ବାନି ଚ ମନ୍ଦାରୱପୁପ୍ଫାନି ଅଭିପ୍ପୱସ୍ସିଂସୁ।

୧୫ . ଅଥ ଖୋ କୋଟିସତା ଅରହନ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ପରିପୁଣ୍ଣୱୀସତିୱସ୍ସଂ ରକ୍ଖିତତଲେ ଉପସମ୍ପାଦେସୁଂ। ଉପସମ୍ପନ୍ନୋ ଚ ପନାୟସ୍ମା ନାଗସେନୋ ତସ୍ସା ରତ୍ତିୟା ଅଚ୍ଚୟେନ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ଉପଜ୍ଝାୟେନ ସଦ୍ଧିଂ ଗାମଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସନ୍ତୋ ଏୱରୂପଂ ପରିୱିତକ୍କଂ ଉପ୍ପାଦେସି ‘‘ତୁଚ୍ଛୋ ୱତ ମେ ଉପଜ୍ଝାୟୋ, ବାଲୋ ୱତ ମେ ଉପଜ୍ଝାୟୋ, ଠପେତ୍ୱା ଅୱସେସଂ ବୁଦ୍ଧୱଚନଂ ପଠମଂ ମଂ ଅଭିଧମ୍ମେ ୱିନେସୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ରୋହଣୋ ଆୟସ୍ମତୋ ନାଗସେନସ୍ସ ଚେତସା ଚେତୋପରିୱିତକ୍କମଞ୍ଞାୟ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ଅନନୁଚ୍ଛୱିକଂ ଖୋ ନାଗସେନ ପରିୱିତକ୍କଂ ୱିତକ୍କେସି, ନ ଖୋ ପନେତଂ ନାଗସେନ ତୱାନୁଚ୍ଛୱିକ’’ନ୍ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ନାଗସେନସ୍ସ ଏତଦହୋସି ‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ ୱତ ଭୋ, ଅବ୍ଭୁତଂ ୱତ ଭୋ, ୟତ୍ର ହି ନାମ ମେ ଉପଜ୍ଝାୟୋ ଚେତସା ଚେତୋପରିୱିତକ୍କଂ ଜାନିସ୍ସତି, ପଣ୍ଡିତୋ ୱତ ମେ ଉପଜ୍ଝାୟୋ, ୟଂନୂନାହଂ ଉପଜ୍ଝାୟଂ ଖମାପେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ନାଗସେନୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ରୋହଣଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ଖମଥ ମେ, ଭନ୍ତେ, ନ ପୁନ ଏୱରୂପଂ ୱିତକ୍କେସ୍ସାମୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ରୋହଣୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ନ ଖୋ ତ୍ୟାହଂ ନାଗସେନ ଏତ୍ତାୱତା ଖମାମି, ଅତ୍ଥି ଖୋ ନାଗସେନ ସାଗଲଂ ନାମ ନଗରଂ, ତତ୍ଥ ମିଲିନ୍ଦୋ ନାମ ରାଜା ରଜ୍ଜଂ କାରେତି, ସୋ ଦିଟ୍ଠିୱାଦେନ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛିତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ୱିହେଠେତି, ସଚେ ତ୍ୱଂ ତତ୍ଥ ଗନ୍ତ୍ୱା ତଂ ରାଜାନଂ ଦମେତ୍ୱା ବୁଦ୍ଧସାସନେ ପସାଦେସ୍ସସି, ଏୱାହଂ ତଂ ଖମିସ୍ସାମୀ’’ତି।

‘‘ତିଟ୍ଠତୁ, ଭନ୍ତେ, ଏକୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା; ସଚେ, ଭନ୍ତେ, ସକଲଜମ୍ବୁଦୀପେ ସବ୍ବେ ରାଜାନୋ ଆଗନ୍ତ୍ୱା ମଂ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ, ସବ୍ବଂ ତଂ ୱିସଜ୍ଜେତ୍ୱା ସମ୍ପଦାଲେସ୍ସାମି, ‘ଖମଥ ମେ ଭନ୍ତେ’ତି ୱତ୍ୱା, ‘ନ ଖମାମୀ’ତି ୱୁତ୍ତେ ‘ତେନ ହି, ଭନ୍ତେ, ଇମଂ ତେମାସଂ କସ୍ସ ସନ୍ତିକେ ୱସିସ୍ସାମୀ’ତି ଆହ’’ । ଅୟଂ ଖୋ, ନାଗସେନ, ଆୟସ୍ମା ଅସ୍ସଗୁତ୍ତୋ ୱତ୍ତନିୟେ ସେନାସନେ ୱିହରତି, ଗଚ୍ଛ ତ୍ୱଂ, ନାଗସେନ, ୟେନାୟସ୍ମା ଅସ୍ସଗୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମ, ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ମମ ୱଚନେନ ଆୟସ୍ମତୋ ଅସ୍ସଗୁତ୍ତସ୍ସ ପାଦେ ସିରସା ୱନ୍ଦ, ଏୱଞ୍ଚ ନଂ ୱଦେହି ‘ଉପଜ୍ଝାୟୋ ମେ, ଭନ୍ତେ, ତୁମ୍ହାକଂ ପାଦେ ସିରସା ୱନ୍ଦତି, ଅପ୍ପାବାଧଂ ଅପ୍ପାତଙ୍କଂ ଲହୁଟ୍ଠାନଂ ବଲଂ ଫାସୁୱିହାରଂ ପୁଚ୍ଛତି, ଉପଜ୍ଝାୟୋ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଇମଂ ତେମାସଂ ତୁମ୍ହାକଂ ସନ୍ତିକେ ୱସିତୁଂ ମଂ ପହିଣୀ’ତି , ‘କୋନାମୋ ତେ ଉପଜ୍ଝାୟୋ’ତି ଚ ୱୁତ୍ତେ ‘ରୋହଣତ୍ଥେରୋ ନାମ ଭନ୍ତେ’’ତି ୱଦେୟ୍ୟାସି, ‘ଅହଂ କୋନାମୋ’ତି ୱୁତ୍ତେ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟାସି ‘ମମ ଉପଜ୍ଝାୟୋ, ଭନ୍ତେ, ତୁମ୍ହାକଂ ନାମଂ ଜାନାତୀ’’’ତି। ‘‘ଏୱଂ ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ନାଗସେନୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ରୋହଣଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ଅନୁପୁବ୍ବେନ ଚାରିକଂ ଚରମାନୋ ୟେନ ୱତ୍ତନିୟଂ ସେନାସନଂ, ୟେନାୟସ୍ମା ଅସ୍ସଗୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମି, ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅସ୍ସଗୁତ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି, ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ନାଗସେନୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅସ୍ସଗୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ଉପଜ୍ଝାୟୋ ମେ, ଭନ୍ତେ, ତୁମ୍ହାକଂ ପାଦେ ସିରସା ୱନ୍ଦତି, ଏୱଞ୍ଚ ୱଦେତି ଅପ୍ପାବାଧଂ ଅପ୍ପାତଙ୍କଂ ଲହୁଟ୍ଠାନଂ ବଲଂ ଫାସୁୱିହାରଂ ପୁଚ୍ଛତି, ଉପଜ୍ଝାୟୋ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଇମଂ ତେମାସଂ ତୁମ୍ହାକଂ ସନ୍ତିକେ ୱସିତୁଂ ମଂ ପହିଣୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଅସ୍ସଗୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ତ୍ୱଂ କିନ୍ନାମୋସୀ’’ତି। ‘‘ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ନାଗସେନୋ ନାମା’’ତି। ‘‘କୋନାମୋ ତେ ଉପଜ୍ଝାୟୋ’’ତି? ‘‘ଉପଜ୍ଝାୟୋ ମେ, ଭନ୍ତେ, ରୋହଣୋ ନାମା’’ତି। ‘‘ଅହଂ କୋନାମୋ’’ତି। ‘‘ଉପଜ୍ଝାୟୋ ମେ, ଭନ୍ତେ, ତୁମ୍ହାକଂ ନାମଂ ଜାନାତୀ’’ତି।

‘‘ସାଧୁ, ନାଗସେନ, ପତ୍ତଚୀୱରଂ ପଟିସାମେହୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ ଭନ୍ତେ’’ତି ପତ୍ତଚୀୱରଂ ପଟିସାମେତ୍ୱା ପୁନଦିୱସେ ପରିୱେଣଂ ସମ୍ମଜ୍ଜିତ୍ୱା ମୁଖୋଦକଂ ଦନ୍ତପୋଣଂ ଉପଟ୍ଠପେସି। ଥେରୋ ସମ୍ମଜ୍ଜିତଟ୍ଠାନଂ ପଟିସମ୍ମଜ୍ଜି, ତଂ ଉଦକଂ ଛଡ୍ଡେତ୍ୱା ଅଞ୍ଞଂ ଉଦକଂ ଆହରି, ତଞ୍ଚ ଦନ୍ତକଟ୍ଠଂ ଅପନେତ୍ୱା ଅଞ୍ଞଂ ଦନ୍ତକଟ୍ଠଂ ଗଣ୍ହି, ନ ଆଲାପସଲ୍ଲାପଂ ଅକାସି, ଏୱଂ ସତ୍ତ ଦିୱସାନି କତ୍ୱା ସତ୍ତମେ ଦିୱସେ ପୁନ ପୁଚ୍ଛିତ୍ୱା ପୁନ ତେନ ତଥେୱ ୱୁତ୍ତେ ୱସ୍ସୱାସଂ ଅନୁଜାନି।

୧୬ . ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଏକା ମହାଉପାସିକା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅସ୍ସଗୁତ୍ତଂ ତିଂସମତ୍ତାନି ୱସ୍ସାନି ଉପଟ୍ଠାସି। ଅଥ ଖୋ ସା ମହାଉପାସିକା ତେମାସଚ୍ଚୟେନ ୟେନାୟସ୍ମା ଅସ୍ସଗୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମି, ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅସ୍ସଗୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ, ତାତ, ତୁମ୍ହାକଂ ସନ୍ତିକେ ଅଞ୍ଞୋ ଭିକ୍ଖୂ’’ତି। ‘‘ଅତ୍ଥି, ମହାଉପାସିକେ, ଅମ୍ହାକଂ ସନ୍ତିକେ ନାଗସେନୋ ନାମ ଭିକ୍ଖୂ’’ତି । ‘‘ତେନ ହି, ତାତ ଅସ୍ସଗୁତ୍ତ, ଅଧିୱାସେହି ନାଗସେନେନ ସଦ୍ଧିଂ ସ୍ୱାତନାୟ ଭତ୍ତ’’ନ୍ତି। ଅଧିୱାସେସି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଅସ୍ସଗୁତ୍ତୋ ତୁଣ୍ହୀଭାୱେନ।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଅସ୍ସଗୁତ୍ତୋ ତସ୍ସା ରତ୍ତିୟା ଅଚ୍ଚୟେନ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ଆୟସ୍ମତା ନାଗସେନେନ ସଦ୍ଧିଂ ପଚ୍ଛାସମଣେନ ୟେନ ମହାଉପାସିକାୟ ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମି, ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ଅଥ ଖୋ ସା ମହାଉପାସିକା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅସ୍ସଗୁତ୍ତଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଞ୍ଚ ନାଗସେନଂ ପଣୀତେନ ଖାଦନୀୟେନ ଭୋଜନୀୟେନ ସହତ୍ଥା ସନ୍ତପ୍ପେସି ସମ୍ପୱାରେସି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଅସ୍ସଗୁତ୍ତୋ ଭୁତ୍ତାୱିଂ ଓନୀତପତ୍ତପାଣିଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ତ୍ୱଂ, ନାଗସେନ, ମହାଉପାସିକାୟ ଅନୁମୋଦନଂ କରୋହୀ’’ତି ଇଦଂ ୱତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ପକ୍କାମି।

ଅଥ ଖୋ ସା ମହାଉପାସିକା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ମହଲ୍ଲିକା ଖୋହଂ, ତାତ ନାଗସେନ, ଗମ୍ଭୀରାୟ ଧମ୍ମକଥାୟ ମୟ୍ହଂ ଅନୁମୋଦନଂ କରୋହୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ନାଗସେନୋ ତସ୍ସା ମହାଉପାସିକାୟ ଗମ୍ଭୀରାୟ ଧମ୍ମକଥାୟ ଲୋକୁତ୍ତରାୟ ସୁଞ୍ଞତପ୍ପଟିସଂୟୁତ୍ତାୟ ଅନୁମୋଦନଂ ଅକାସି। ଅଥ ଖୋ ତସ୍ସା ମହାଉପାସିକାୟ ତସ୍ମିଂୟେୱ ଆସନେ ୱିରଜଂ ୱୀତମଲଂ ଧମ୍ମଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ, ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି। ଆୟସ୍ମାପି ଖୋ ନାଗସେନୋ ତସ୍ସା ମହାଉପାସିକାୟ ଅନୁମୋଦନଂ କତ୍ୱା ଅତ୍ତନା ଦେସିତଂ ଧମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖନ୍ତୋ ୱିପସ୍ସନଂ ପଟ୍ଠପେତ୍ୱା ତସ୍ମିଂୟେୱ ଆସନେ ନିସିନ୍ନୋ ସୋତାପତ୍ତିଫଲେ ପତିଟ୍ଠାସି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଅସ୍ସଗୁତ୍ତୋ ମଣ୍ଡଲମାଳେ ନିସିନ୍ନୋ ଦ୍ୱିନ୍ନମ୍ପି ଧମ୍ମଚକ୍ଖୁପଟିଲାଭଂ ଞତ୍ୱା ସାଧୁକାରଂ ପୱତ୍ତେସି ‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ ନାଗସେନ, ଏକେନ କଣ୍ଡପ୍ପହାରେନ ଦ୍ୱେ ମହାକାୟା ପଦାଲିତା’’ତି, ଅନେକାନି ଚ ଦେୱତାସହସ୍ସାନି ସାଧୁକାରଂ ପୱତ୍ତେସୁଂ।

୧୭ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ନାଗସେନୋ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୟେନାୟସ୍ମା ଅସ୍ସଗୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମି, ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅସ୍ସଗୁତ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି, ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ଆୟସ୍ମା ଅସ୍ସଗୁତ୍ତୋ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ଗଚ୍ଛ, ତ୍ୱଂ ନାଗସେନ, ପାଟଲିପୁତ୍ତଂ, ପାଟଲିପୁତ୍ତନଗରେ ଅସୋକାରାମେ ଆୟସ୍ମା ଧମ୍ମରକ୍ଖିତୋ ପଟିୱସତି, ତସ୍ସ ସନ୍ତିକେ ବୁଦ୍ଧୱଚନଂ ପରିୟାପୁଣାହୀ’’ତି। ‘‘କୀୱ ଦୂରୋ, ଭନ୍ତେ, ଇତୋ ପାଟଲିପୁତ୍ତନଗର’’ନ୍ତି? ‘‘ୟୋଜନସତାନି ଖୋ ନାଗସେନା’’ତି। ‘‘ଦୂରୋ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ମଗ୍ଗୋ । ଅନ୍ତରାମଗ୍ଗେ ଭିକ୍ଖା ଦୁଲ୍ଲଭା, କଥାହଂ ଗମିସ୍ସାମୀ’’ତି? ‘‘ଗଚ୍ଛ, ତ୍ୱଂ ନାଗସେନ, ଅନ୍ତରାମଗ୍ଗେ ପିଣ୍ଡପାତଂ ଲଭିସ୍ସସି ସାଲୀନଂ ଓଦନଂ ୱିଗତକାଳକଂ ଅନେକସୂପଂ ଅନେକବ୍ୟଞ୍ଜନ’’ନ୍ତି। ‘‘ଏୱଂ ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ନାଗସେନୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଅସ୍ସଗୁତ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନ ପାଟଲିପୁତ୍ତଂ ତେନ ଚାରିକଂ ପକ୍କାମି।

୧୮ . ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ପାଟଲିପୁତ୍ତକୋ ସେଟ୍ଠି ପଞ୍ଚହି ସକଟସତେହି ପାଟଲିପୁତ୍ତଗାମିମଗ୍ଗଂ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ପାଟଲିପୁତ୍ତକୋ ସେଟ୍ଠି ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ, ଦିସ୍ୱାନ ୟେନାୟସ୍ମା ନାଗସେନୋ ତେନୁପସଙ୍କମି, ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ‘‘କୁହିଂ ଗଚ୍ଛସି ତାତା’’ତି ଆହ। ‘‘ପାଟଲିପୁତ୍ତଂ ଗହପତୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ ତାତ, ମୟମ୍ପି ପାଟଲିପୁତ୍ତଂ ଗଚ୍ଛାମ। ଅମ୍ହେହି ସଦ୍ଧିଂ ସୁଖଂ ଗଚ୍ଛଥା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ପାଟଲିପୁତ୍ତକୋ ସେଟ୍ଠି ଆୟସ୍ମତୋ ନାଗସେନସ୍ସ ଇରିୟାପଥେ ପସୀଦିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ପଣୀତେନ ଖାଦନୀୟେନ ଭୋଜନୀୟେନ ସହତ୍ଥା ସନ୍ତପ୍ପେତ୍ୱା ସମ୍ପୱାରେତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ଭୁତ୍ତାୱିଂ ଓନୀତପତ୍ତପାଣିଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ନୀଚଂ ଆସନଂ ଗହେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି, ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ପାଟଲିପୁତ୍ତକୋ ସେଟ୍ଠି ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘କିନ୍ନାମୋସି ତ୍ୱଂ ତାତା’’ତି। ‘‘ଅହଂ, ଗହପତି, ନାଗସେନୋ ନାମା’’ତି। ‘‘ଜାନାସି ଖୋ, ତ୍ୱଂ ତାତ, ବୁଦ୍ଧୱଚନଂ ନାମା’’ତି? ‘‘ଜାନାମି ଖୋହଂ, ଗହପତି, ଅଭିଧମ୍ମପଦାନୀ’’ତି। ‘‘ଲାଭା ନୋ ତାତ, ସୁଲଦ୍ଧଂ ନୋ ତାତ, ଅହମ୍ପି ଖୋ, ତାତ, ଆଭିଧମ୍ମିକୋ, ତ୍ୱମ୍ପି ଆଭିଧମ୍ମିକୋ, ଭଣ, ତାତ, ଅଭିଧମ୍ମପଦାନୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ନାଗସେନୋ ପାଟଲିପୁତ୍ତକସ୍ସ ସେଟ୍ଠିସ୍ସ ଅଭିଧମ୍ମଂ ଦେସେସି, ଦେସେନ୍ତେ ୟେୱ ପାଟଲିପୁତ୍ତକସ୍ସ ସେଟ୍ଠିସ୍ସ ୱିରଜଂ ୱୀତମଲଂ ଧମ୍ମଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ, ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି।

ଅଥ ଖୋ ପାଟଲିପୁତ୍ତକୋ ସେଟ୍ଠି ପଞ୍ଚମତ୍ତାନି ସକଟସତାନି ପୁରତୋ ଉୟ୍ୟୋଜେତ୍ୱା ସୟଂ ପଚ୍ଛତୋ ଗଚ୍ଛନ୍ତୋ ପାଟଲିପୁତ୍ତସ୍ସ ଅୱିଦୂରେ ଦ୍ୱେଧାପଥେ ଠତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ଅୟଂ ଖୋ, ତାତ ନାଗସେନ, ଅସୋକାରାମସ୍ସ ମଗ୍ଗୋ, ଇଦଂ ଖୋ, ତାତ, ଅମ୍ହାକଂ କମ୍ବଲରତନଂ ସୋଳସହତ୍ଥଂ ଆୟାମେନ, ଅଟ୍ଠହତ୍ଥଂ ୱିତ୍ଥାରେନ, ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାହି ଖୋ, ତାତ, ଇଦଂ କମ୍ବଲରତନଂ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟା’’ତି। ପଟିଗ୍ଗହେସି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ନାଗସେନୋ ତଂ କମ୍ବଲରତନଂ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟ। ଅଥ ଖୋ ପାଟଲିପୁତ୍ତକୋ ସେଟ୍ଠି ଅତ୍ତମନୋ ଉଦଗ୍ଗୋ ପମୁଦିତୋ ପୀତିସୋମନସ୍ସଜାତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ପକ୍କାମି।

୧୯ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ନାଗସେନୋ ୟେନ ଅସୋକାରାମୋ ୟେନାୟସ୍ମା ଧମ୍ମରକ୍ଖିତୋ ତେନୁପସଙ୍କମି , ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଧମ୍ମରକ୍ଖିତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଅତ୍ତନୋ ଆଗତକାରଣଂ କଥେତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତୋ ଧମ୍ମରକ୍ଖିତସ୍ସ ସନ୍ତିକେ ତେପିଟକଂ ବୁଦ୍ଧୱଚନଂ ଏକେନେୱ ଉଦ୍ଦେସେନ ତୀହି ମାସେହି ବ୍ୟଞ୍ଜନସୋ ପରିୟାପୁଣିତ୍ୱା ପୁନ ତୀହି ମାସେହି ଅତ୍ଥସୋ ମନସାକାସି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଧମ୍ମରକ୍ଖିତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ନାଗସେନ, ଗୋପାଲକୋ ଗାୱୋ ରକ୍ଖତି, ଅଞ୍ଞେ ଗୋରସଂ ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ତ୍ୱଂ ନାଗସେନ, ତେପିଟକଂ ବୁଦ୍ଧୱଚନଂ ଧାରେନ୍ତୋପି ନ ଭାଗୀ ସାମଞ୍ଞସ୍ସା’’ତି। ‘‘ହୋତୁ, ଭନ୍ତେ, ଅଲଂ ଏତ୍ତକେନା’’ତି। ତେନେୱ ଦିୱସଭାଗେନ ତେନ ରତ୍ତିଭାଗେନ ସହ ପଟିସମ୍ଭିଦାହି ଅରହତ୍ତଂ ପାପୁଣି, ସହ ସଚ୍ଚପ୍ପଟିୱେଧେନ ଆୟସ୍ମତୋ ନାଗସେନସ୍ସ ସବ୍ବେ ଦେୱା ସାଧୁକାରମଦଂସୁ, ପଥୱୀ ଉନ୍ନଦି, ବ୍ରହ୍ମାନୋ ଅପ୍ଫୋଟେସୁଂ, ଦିବ୍ବାନି ଚନ୍ଦନଚୁଣ୍ଣାନି ଦିବ୍ବାନି ଚ ମନ୍ଦାରୱପୁପ୍ଫାନି ଅଭିପ୍ପୱସ୍ସିଂସୁ।

୨୦ . ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ କୋଟିସତା ଅରହନ୍ତୋ ହିମୱନ୍ତେ ପବ୍ବତେ ରକ୍ଖିତତଲେ ସନ୍ନିପତିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତୋ ନାଗସେନସ୍ସ ସନ୍ତିକେ ଦୂତଂ ପାହେସୁଂ ‘‘ଆଗଚ୍ଛତୁ ନାଗସେନୋ, ଦସ୍ସନକାମା ମୟଂ ନାଗସେନ’’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ନାଗସେନୋ ଦୂତସ୍ସ ୱଚନଂ ସୁତ୍ୱା ଅସୋକାରାମେ ଅନ୍ତରହିତୋ ହିମୱନ୍ତେ ପବ୍ବତେ ରକ୍ଖିତତଲେ କୋଟିସତାନଂ ଅରହନ୍ତାନଂ ପୁରତୋ ପାତୁରହୋସି।

ଅଥ ଖୋ କୋଟିସତା ଅରହନ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ ‘‘ଏସୋ ଖୋ, ନାଗସେନ, ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ୱିହେଠେତି ୱାଦପ୍ପଟିୱାଦେନ ପଞ୍ହପୁଚ୍ଛାୟ। ସାଧୁ, ନାଗସେନ, ଗଚ୍ଛ ତ୍ୱଂ ମିଲିନ୍ଦଂ ରାଜାନଂ ଦମେହୀ’’ତି। ‘‘ତିଟ୍ଠତୁ, ଭନ୍ତେ, ଏକୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା; ସଚେ, ଭନ୍ତେ, ସକଲଜମ୍ବୁଦୀପେ ରାଜାନୋ ଆଗନ୍ତ୍ୱା ମଂ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ, ସବ୍ବଂ ତଂ ୱିସଜ୍ଜେତ୍ୱା ସମ୍ପଦାଲେସ୍ସାମି, ଗଚ୍ଛଥ ୱୋ, ଭନ୍ତେ, ଅଚ୍ଛମ୍ଭିତା ସାଗଲନଗର’’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ସାଗଲନଗରଂ କାସାୱପ୍ପଜ୍ଜୋତଂ ଇସିୱାତପଟିୱାତଂ ଅକଂସୁ।

୨୧ . ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ଆୟୁପାଲୋ ସଙ୍ଖ୍ୟେୟ୍ୟପରିୱେଣେ ପଟିୱସତି। ଅଥ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ଅମଚ୍ଚେ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ରମଣୀୟା ୱତ ଭୋ ଦୋସିନା ରତ୍ତି, କନ୍ନୁ ଖ୍ୱଜ୍ଜ ସମଣଂ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱା ଉପସଙ୍କମେୟ୍ୟାମ ସାକଚ୍ଛାୟ ପଞ୍ହପୁଚ୍ଛନାୟ, କୋ ମୟା ସଦ୍ଧିଂ ସଲ୍ଲପିତୁଂ ଉସ୍ସହତି କଙ୍ଖଂ ପଟିୱିନେତୁ’’ନ୍ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ପଞ୍ଚସତା ୟୋନକା ରାଜାନଂ ମିଲିନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ ‘‘ଅତ୍ଥି, ମହାରାଜ, ଆୟୁପାଲୋ ନାମ ଥେରୋ ତେପିଟକୋ ବହୁସ୍ସୁତୋ ଆଗତାଗମୋ, ସୋ ଏତରହି ସଙ୍ଖ୍ୟେୟ୍ୟପରିୱେଣେ ପଟିୱସତି; ଗଚ୍ଛ, ତ୍ୱଂ ମହାରାଜ, ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆୟୁପାଲଂ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛସ୍ସୂ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ଭଣେ, ଭଦନ୍ତସ୍ସ ଆରୋଚେଥା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ନେମିତ୍ତିକୋ ଆୟସ୍ମତୋ ଆୟୁପାଲସ୍ସ ସନ୍ତିକେ ଦୂତଂ ପାହେସି ‘‘ରାଜା, ଭନ୍ତେ, ମିଲିନ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆୟୁପାଲଂ ଦସ୍ସନକାମୋ’’ତି। ଆୟସ୍ମାପି ଖୋ ଆୟୁପାଲୋ ଏୱମାହ ‘‘ତେନ ହି ଆଗଚ୍ଛତୂ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ପଞ୍ଚମତ୍ତେହି ୟୋନକସତେହି ପରିୱୁତୋ ରଥୱରମାରୁୟ୍ହ ୟେନ ସଙ୍ଖ୍ୟେୟ୍ୟପରିୱେଣଂ ୟେନାୟସ୍ମା ଆୟୁପାଲୋ ତେନୁପସଙ୍କମି, ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ଆୟୁପାଲେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି, ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି, ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆୟୁପାଲଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘କିମତ୍ଥିୟା, ଭନ୍ତେ ଆୟୁପାଲ, ତୁମ୍ହାକଂ ପବ୍ବଜ୍ଜା, କୋ ଚ ତୁମ୍ହାକଂ ପରମତ୍ଥୋ’’ତି। ଥେରୋ ଆହ ‘‘ଧମ୍ମଚରିୟସମଚରିୟତ୍ଥା ଖୋ, ମହାରାଜ, ପବ୍ବଜ୍ଜା, ସାମଞ୍ଞଫଲଂ ଖୋ ପନ ଅମ୍ହାକଂ ପରମତ୍ଥୋ’’ତି। ‘‘ଅତ୍ଥି ପନ, ଭନ୍ତେ, କୋଚି ଗିହୀପି ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ଅତ୍ଥି ଗିହୀପି ଧମ୍ମଚାରୀ ସମଚାରୀ, ଭଗୱତି ଖୋ, ମହାରାଜ, ବାରାଣସିୟଂ ଇସିପତନେ ମିଗଦାୟେ ଧମ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତେନ୍ତେ ଅଟ୍ଠାରସନ୍ନଂ ବ୍ରହ୍ମକୋଟୀନଂ ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ ଅହୋସି, ଦେୱତାନଂ ପନ ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ ଗଣନପଥଂ ୱୀତିୱତ୍ତୋ, ସବ୍ବେତେ ଗିହିଭୂତା, ନ ପବ୍ବଜିତା।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଖୋ ମହାସମୟସୁତ୍ତନ୍ତେ ଦେସିୟମାନେ, ମହାମଙ୍ଗଲସୁତ୍ତନ୍ତେ ଦେସିୟମାନେ, ସମଚିତ୍ତପରିୟାୟସୁତ୍ତନ୍ତେ ଦେସିୟମାନେ, ରାହୁଲୋୱାଦସୁତ୍ତନ୍ତେ ଦେସିୟମାନେ, ପରାଭୱସୁତ୍ତନ୍ତେ ଦେସିୟମାନେ ଗଣନପଥଂ ୱୀତିୱତ୍ତାନଂ ଦେୱତାନଂ ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ ଅହୋସି, ସବ୍ବେତେ ଗିହିଭୂତା, ନ ପବ୍ବଜିତା’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ଭନ୍ତେ ଆୟୁପାଲ, ନିରତ୍ଥିକା ତୁମ୍ହାକଂ ପବ୍ବଜ୍ଜା, ପୁବ୍ବେ କତସ୍ସ ପାପକମ୍ମସ୍ସ ନିସ୍ସନ୍ଦେନ ସମଣା ସକ୍ୟପୁତ୍ତିୟା ପବ୍ବଜନ୍ତି ଧୁତଙ୍ଗାନି ଚ ପରିହରନ୍ତି। ୟେ ଖୋ ତେ, ଭନ୍ତେ ଆୟୁପାଲ, ଭିକ୍ଖୂ ଏକାସନିକା, ନୂନ ତେ ପୁବ୍ବେ ପରେସଂ ଭୋଗହାରକା ଚୋରା, ତେ ପରେସଂ ଭୋଗେ ଅଚ୍ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ତସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ନିସ୍ସନ୍ଦେନ ଏତରହି ଏକାସନିକା ଭୱନ୍ତି, ନ ଲଭନ୍ତି କାଲେନ କାଲଂ ପରିଭୁଞ୍ଜିତୁଂ, ନତ୍ଥି ତେସଂ ସୀଲଂ, ନତ୍ଥି ତପୋ, ନତ୍ଥି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ। ୟେ ଖୋ ପନ ତେ, ଭନ୍ତେ ଆୟୁପାଲ, ଭିକ୍ଖୂ ଅବ୍ଭୋକାସିକା, ନୂନ ତେ ପୁବ୍ବେ ଗାମଘାତକା ଚୋରା, ତେ ପରେସଂ ଗେହାନି ୱିନାସେତ୍ୱା ତସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ନିସ୍ସନ୍ଦେନ ଏତରହି ଅବ୍ଭୋକାସିକା ଭୱନ୍ତି, ନ ଲଭନ୍ତି ସେନାସନାନି ପରିଭୁଞ୍ଜିତୁଂ, ନତ୍ଥି ତେସଂ ସୀଲଂ, ନତ୍ଥି ତପୋ, ନତ୍ଥି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ। ୟେ ଖୋ ପନ ତେ, ଭନ୍ତେ ଆୟୁପାଲ, ଭିକ୍ଖୂ ନେସଜ୍ଜିକା, ନୂନ ତେ ପୁବ୍ବେ ପନ୍ଥଦୂସକା ଚୋରା, ତେ ପରେସଂ ପଥିକେ ଜନେ ଗହେତ୍ୱା ବନ୍ଧିତ୍ୱା ନିସୀଦାପେତ୍ୱା ତସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ନିସ୍ସନ୍ଦେନ ଏତରହି ନେସଜ୍ଜିକା ଭୱନ୍ତି, ନ ଲଭନ୍ତି ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତୁଂ, ନତ୍ଥି ତେସଂ ସୀଲଂ, ନତ୍ଥି ତପୋ, ନତ୍ଥି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟ’’ନ୍ତି ଆହ।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଆୟସ୍ମା ଆୟୁପାଲୋ ତୁଣ୍ହୀ ଅହୋସି, ନ କିଞ୍ଚି ପଟିଭାସି। ଅଥ ଖୋ ପଞ୍ଚସତା ୟୋନକା ରାଜାନଂ ମିଲିନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ ‘‘ପଣ୍ଡିତୋ, ମହାରାଜ, ଥେରୋ, ଅପି ଚ ଖୋ ଅୱିସାରଦୋ ନ କିଞ୍ଚି ପଟିଭାସତୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆୟୁପାଲଂ ତୁଣ୍ହୀଭୂତଂ ଦିସ୍ୱା ଅପ୍ଫୋଟେତ୍ୱା ଉକ୍କୁଟ୍ଠିଂ କତ୍ୱା ୟୋନକେ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ତୁଚ୍ଛୋ ୱତ ଭୋ ଜମ୍ବୁଦୀପୋ, ପଲାପୋ ୱତ ଭୋ ଜମ୍ବୁଦୀପୋ, ନତ୍ଥି କୋଚି ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା, ୟୋ ମୟା ସଦ୍ଧିଂ ସଲ୍ଲପିତୁଂ ଉସ୍ସହତି କଙ୍ଖଂ ପଟିୱିନେତୁ’’ନ୍ତି।

୨୨ . ଅଥ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦସ୍ସ ରଞ୍ଞୋ ସବ୍ବଂ ତଂ ପରିସଂ ଅନୁୱିଲୋକେନ୍ତସ୍ସ ଅଭୀତେ ଅମଙ୍କୁଭୂତେ ୟୋନକେ ଦିସ୍ୱା ଏତଦହୋସି ‘‘ନିସ୍ସଂସୟଂ ଅତ୍ଥି ମଞ୍ଞେ ଅଞ୍ଞୋ କୋଚି ପଣ୍ଡିତୋ ଭିକ୍ଖୁ, ୟୋ ମୟା ସଦ୍ଧିଂ ସଲ୍ଲପିତୁଂ ଉସ୍ସହତି, ୟେନିମେ ୟୋନକା ନ ମଙ୍କୁଭୂତା’’ତି। ଅଥ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ୟୋନକେ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ଅତ୍ଥି, ଭଣେ, ଅଞ୍ଞୋ କୋଚି ପଣ୍ଡିତୋ ଭିକ୍ଖୁ, ୟୋ ମୟା ସଦ୍ଧିଂ ସଲ୍ଲପିତୁଂ ଉସ୍ସହତି କଙ୍ଖଂ ପଟିୱିନେତୁ’’ନ୍ତି।

ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ନାଗସେନୋ ସମଣଗଣପରିୱୁତୋ ସଙ୍ଘୀ ଗଣୀ ଗଣାଚରିୟୋ ଞାତୋ ୟସସ୍ସୀ ସାଧୁସମ୍ମତୋ ବହୁଜନସ୍ସ ପଣ୍ଡିତୋ ବ୍ୟତ୍ତୋ ମେଧାୱୀ ନିପୁଣୋ ୱିଞ୍ଞୂ ୱିଭାୱୀ ୱିନୀତୋ ୱିସାରଦୋ ବହୁସ୍ସୁତୋ ତେପିଟକୋ ୱେଦଗୂ ପଭିନ୍ନବୁଦ୍ଧିମା ଆଗତାଗମୋ ପଭିନ୍ନପଟିସମ୍ଭିଦୋ ନୱଙ୍ଗସତ୍ଥୁସାସନେ ପରିୟତ୍ତିଧରୋ ପାରମିପ୍ପତ୍ତୋ ଜିନୱଚନେ ଧମ୍ମତ୍ଥଦେସନାପଟିୱେଧକୁସଲୋ ଅକ୍ଖୟୱିଚିତ୍ରପଟିଭାନୋ ଚିତ୍ରକଥୀ କଲ୍ୟାଣୱାକ୍କରଣୋ ଦୁରାସଦୋ ଦୁପ୍ପସହୋ ଦୁରୁତ୍ତରୋ ଦୁରାୱରଣୋ ଦୁନ୍ନିୱାରୟୋ, ସାଗରୋ ୱିୟ ଅକ୍ଖୋଭୋ, ଗିରିରାଜା ୱିୟ ନିଚ୍ଚଲୋ, ରଣଞ୍ଜହୋ ତମୋନୁଦୋ ପଭଙ୍କରୋ ମହାକଥୀ ପରଗଣିଗଣମଥନୋ ପରତିତ୍ଥିୟମଦ୍ଦନୋ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଭିକ୍ଖୁନୀନଂ ଉପାସକାନଂ ଉପାସିକାନଂ ରାଜୂନଂ ରାଜମହାମତ୍ତାନଂ ସକ୍କତୋ ଗରୁକତୋ ମାନିତୋ ପୂଜିତୋ ଅପଚିତୋ ଲାଭୀ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନଂ ଲାଭଗ୍ଗୟସଗ୍ଗପ୍ପତ୍ତୋ ୱୁଦ୍ଧାନଂ ୱିଞ୍ଞୂନଂ ସୋତାୱଧାନେନ ସମନ୍ନାଗତାନଂ ସନ୍ଦସ୍ସେନ୍ତୋ ନୱଙ୍ଗଂ ଜିନସାସନରତନଂ, ଉପଦିସନ୍ତୋ ଧମ୍ମମଗ୍ଗଂ, ଧାରେନ୍ତୋ ଧମ୍ମପ୍ପଜ୍ଜୋତଂ, ଉସ୍ସାପେନ୍ତୋ ଧମ୍ମୟୂପଂ, ୟଜନ୍ତୋ ଧମ୍ମୟାଗଂ, ପଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତୋ ଧମ୍ମଦ୍ଧଜଂ, ଉସ୍ସାପେନ୍ତୋ ଧମ୍ମକେତୁଂ, ଧମେନ୍ତୋ [ଉପ୍ପଳାସେନ୍ତୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଧମ୍ମସଙ୍ଖଂ, ଆହନନ୍ତୋ ଧମ୍ମଭେରିଂ, ନଦନ୍ତୋ ସୀହନାଦଂ , ଗଜ୍ଜନ୍ତୋ ଇନ୍ଦଗଜ୍ଜିତଂ, ମଧୁରଗିରଗଜ୍ଜିତେନ ଞାଣୱରୱିଜ୍ଜୁଜାଲପରିୱେଠିତେନ କରୁଣାଜଲଭରିତେନ ମହତା ଧମ୍ମାମତମେଘେନ ସକଲଲୋକମଭିତପ୍ପୟନ୍ତୋ ଗାମନିଗମରାଜଧାନୀସୁ ଚାରିକଂ ଚରମାନୋ ଅନୁପୁବ୍ବେନ ସାଗଲନଗରଂ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ ହୋତି। ତତ୍ର ସୁଦଂ ଆୟସ୍ମା ନାଗସେନୋ ଅସୀତିୟା ଭିକ୍ଖୁସହସ୍ସେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଙ୍ଖ୍ୟେୟ୍ୟପରିୱେଣେ ପଟିୱସତି। ତେନାହୁ ପୋରାଣା –

‘‘ବହୁସ୍ସୁତୋ ଚିତ୍ରକଥୀ, ନିପୁଣୋ ଚ ୱିସାରଦୋ।

ସାମୟିକୋ ଚ କୁସଲୋ, ପଟିଭାନେ ଚ କୋୱିଦୋ॥

‘‘ତେ ଚ ତେପିଟକା ଭିକ୍ଖୂ, ପଞ୍ଚନେକାୟିକାପି ଚ।

ଚତୁନେକାୟିକା ଚେୱ, ନାଗସେନଂ ପୁରକ୍ଖରୁଂ॥

‘‘ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞୋ ମେଧାୱୀ, ମଗ୍ଗାମଗ୍ଗସ୍ସ କୋୱିଦୋ।

ଉତ୍ତମତ୍ଥଂ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ନାଗସେନୋ ୱିସାରଦୋ॥

‘‘ତେହି ଭିକ୍ଖୂହି ପରିୱୁତୋ, ନିପୁଣେହି ସଚ୍ଚୱାଦିଭି।

ଚରନ୍ତୋ ଗାମନିଗମଂ, ସାଗଲଂ ଉପସଙ୍କମି॥

‘‘ସଙ୍ଖ୍ୟେୟ୍ୟପରିୱେଣସ୍ମିଂ , ନାଗସେନୋ ତଦା ୱସି।

କଥେତି ସୋ ମନୁସ୍ସେହି, ପବ୍ବତେ କେସରୀ ୟଥା’’ତି॥

୨୩ . ଅଥ ଖୋ ଦେୱମନ୍ତିୟୋ ରାଜାନଂ ମିଲିନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ଆଗମେହି, ତ୍ୱଂ ମହାରାଜ; ଅତ୍ଥି, ମହାରାଜ, ନାଗସେନୋ ନାମ ଥେରୋ ପଣ୍ଡିତୋ ବ୍ୟତ୍ତୋ ମେଧାୱୀ ୱିନୀତୋ ୱିସାରଦୋ ବହୁସ୍ସୁତୋ ଚିତ୍ରକଥୀ କଲ୍ୟାଣପଟିଭାନୋ ଅତ୍ଥଧମ୍ମନିରୁତ୍ତିପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦାସୁ ପାରମିପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ଏତରହି ସଙ୍ଖ୍ୟେୟ୍ୟପରିୱେଣେ ପଟିୱସତି, ଗଚ୍ଛ, ତ୍ୱଂ ମହାରାଜ, ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛସ୍ସୁ, ଉସ୍ସହତି ସୋ ତୟା ସଦ୍ଧିଂ ସଲ୍ଲପିତୁଂ କଙ୍ଖଂ ପଟିୱିନେତୁ’’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦସ୍ସ ରଞ୍ଞୋ ସହସା ‘‘ନାଗସେନୋ’’ତି ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱାୱ ଅହୁଦେୱ ଭୟଂ, ଅହୁଦେୱ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ, ଅହୁଦେୱ ଲୋମହଂସୋ। ଅଥ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ଦେୱମନ୍ତିୟଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ଉସ୍ସହତି ଭୋ ନାଗସେନୋ ଭିକ୍ଖୁ ମୟା ସଦ୍ଧିଂ ସଲ୍ଲପିତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ଉସ୍ସହତି, ମହାରାଜ, ଅପି ଇନ୍ଦୟମୱରୁଣକୁୱେରପଜାପତି ସୁୟାମ ସନ୍ତୁସିତଲୋକପାଲେହିପି ପିତୁପିତାମହେନ ମହାବ୍ରହ୍ମୁନାପି ସଦ୍ଧିଂ ସଲ୍ଲପିତୁଂ, କିମଙ୍ଗଂ ପନ ମନୁସ୍ସଭୂତେନା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ଦେୱମନ୍ତିୟଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ତେନ ହି, ତ୍ୱଂ ଦେୱମନ୍ତିୟ, ଭଦନ୍ତସ୍ସ ସନ୍ତିକେ ଦୂତଂ ପେସେହୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ ଦେୱା’’ତି ଖୋ ଦେୱମନ୍ତିୟୋ ଆୟସ୍ମତୋ ନାଗସେନସ୍ସ ସନ୍ତିକେ ଦୂତଂ ପାହେସି ‘‘ରାଜା, ଭନ୍ତେ, ମିଲିନ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଦସ୍ସନକାମୋ’’ତି। ଆୟସ୍ମାପି ଖୋ ନାଗସେନୋ ଏୱମାହ ‘‘ତେନ ହି ଆଗଚ୍ଛତୂ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ପଞ୍ଚମତ୍ତେହି ୟୋନକସତେହି ପରିୱୁତୋ ରଥୱରମାରୁୟ୍ହ ମହତା ବଲକାୟେନ ସଦ୍ଧିଂ ୟେନ ସଙ୍ଖ୍ୟେୟ୍ୟପରିୱେଣଂ ୟେନାୟସ୍ମା ନାଗସେନୋ ତେନୁପସଙ୍କମି। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ନାଗସେନୋ ଅସୀତିୟା ଭିକ୍ଖୁସହସ୍ସେହି ସଦ୍ଧିଂ ମଣ୍ଡଲମାଳେ ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ଆୟସ୍ମତୋ ନାଗସେନସ୍ସ ପରିସଂ ଦୂରତୋୱ, ଦିସ୍ୱାନ ଦେୱମନ୍ତିୟଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘କସ୍ସେସା, ଦେୱମନ୍ତିୟ, ମହତୀ ପରିସା’’ତି? ‘‘ଆୟସ୍ମତୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନାଗସେନସ୍ସ ପରିସା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦସ୍ସ ରଞ୍ଞୋ ଆୟସ୍ମତୋ ନାଗସେନସ୍ସ ପରିସଂ ଦୂରତୋୱ ଦିସ୍ୱା ଅହୁଦେୱ ଭୟଂ, ଅହୁଦେୱ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ, ଅହୁଦେୱ ଲୋମହଂସୋ। ଅଥ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ଖଗ୍ଗପରିୱାରିତୋ ୱିୟ ଗଜୋ, ଗରୁଳପରିୱାରିତୋ ୱିୟ ନାଗୋ, ଅଜଗରପରିୱାରିତୋ ୱିୟ କୋତ୍ଥୁକୋ [କୋତ୍ଥୁକୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ମହିଂସପରିୱୁତୋ ୱିୟ ଅଚ୍ଛୋ, ନାଗାନୁବଦ୍ଧୋ ୱିୟ ମଣ୍ଡୂକୋ, ସଦ୍ଦୂଲାନୁବଦ୍ଧୋ ୱିୟ ମିଗୋ, ଅହିତୁଣ୍ଡିକସମାଗତୋ [ଅଭିଗୁଣ୍ଠିକସମାଗତୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୱିୟ ପନ୍ନଗୋ, ମଜ୍ଜାରସମାଗତୋ ୱିୟ ଉନ୍ଦୂରୋ, ଭୂତୱେଜ୍ଜସମାଗତୋ ୱିୟ ପିସାଚୋ, ରାହୁମଖଗତୋ ୱିୟ ଚନ୍ଦୋ, ପନ୍ନଗୋ ୱିୟ ପେଳନ୍ତରଗତୋ, ସକୁଣୋ ୱିୟ ପଞ୍ଜରନ୍ତରଗତୋ, ମଚ୍ଛୋ ୱିୟ ଜାଲନ୍ତରଗତୋ, ୱାଳୱନମନୁପ୍ପୱିଟ୍ଠୋ ୱିୟ ପୁରିସୋ, ୱେସ୍ସୱଣାପରାଧିକୋ ୱିୟ ୟକ୍ଖୋ, ପରିକ୍ଖୀଣାୟୁକୋ ୱିୟ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଭୀତୋ ଉବ୍ବିଗ୍ଗୋ ଉତ୍ରସ୍ତୋ ସଂୱିଗ୍ଗୋ ଲୋମହଟ୍ଠଜାତୋ ୱିମନୋ ଦୁମ୍ମନୋ ଭନ୍ତଚିତ୍ତୋ ୱିପରିଣତମାନସୋ ‘‘ମା ମଂ ଅୟଂ ପରିଜନୋ ପରିଭୱୀ’’ତି ସତିଂ [ଧୀତିଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା ଦେୱମନ୍ତିୟଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ମା ଖୋ, ତ୍ୱଂ ଦେୱମନ୍ତିୟ , ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ମୟ୍ହଂ ଆଚିକ୍ଖେୟ୍ୟାସି, ଅନକ୍ଖାତଞ୍ଞେୱାହଂ ନାଗସେନଂ ଜାନିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ମହାରାଜ, ତ୍ୱଞ୍ଞେୱ ଜାନାହୀ’’ତି।

ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ନାଗସେନୋ ତସ୍ସା ଭିକ୍ଖୁପରିସାୟ ପୁରତୋ ଚତ୍ତାଲୀସାୟ ଭିକ୍ଖୁସହସ୍ସାନଂ ନୱକତରୋ ହୋତି ପଚ୍ଛତୋ ଚତ୍ତାଲୀସାୟ ଭିକ୍ଖୁସହସ୍ସାନଂ ୱୁଡ୍ଢତରୋ।

ଅଥ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ସବ୍ବଂ ତଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ପୁରତୋ ଚ ପଚ୍ଛତୋ ଚ ମଜ୍ଝତୋ ଚ ଅନୁୱିଲୋକେନ୍ତୋ ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ଦୂରତୋୱ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘସ୍ସ ମଜ୍ଝେ ନିସିନ୍ନଂ କେସରସୀହଂ ୱିୟ ୱିଗତଭୟଭେରୱଂ ୱିଗତଲୋମହଂସଂ ୱିଗତଭୟସାରଜ୍ଜଂ, ଦିସ୍ୱାନ ଆକାରେନେୱ ଅଞ୍ଞାସି ‘‘ଏସୋ ଖୋ ଏତ୍ଥ ନାଗସେନୋ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ଦେୱମନ୍ତିୟଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ଏସୋ ଖୋ, ଦେୱମନ୍ତିୟ, ଆୟସ୍ମା ନାଗସେନୋ’’ତି। ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ଏସୋ ଖୋ ନାଗସେନୋ, ସୁଟ୍ଠୁ ଖୋ, ତ୍ୱଂ ମହାରାଜ, ନାଗସେନଂ ଅଞ୍ଞାସୀ’’ତି । ତତୋ ରାଜା ତୁଟ୍ଠୋ ଅହୋସି ‘‘ଅନକ୍ଖାତୋୱ ମୟା ନାଗସେନୋ ଅଞ୍ଞାତୋ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦସ୍ସ ରଞ୍ଞୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ଦିସ୍ୱାୱ ଅହୁଦେୱ ଭୟଂ, ଅହୁଦେୱ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ, ଅହୁଦେୱ ଲୋମହଂସୋ।

ତେନାହୁ –

‘‘ଚରଣେନ ଚ ସମ୍ପନ୍ନଂ, ସୁଦନ୍ତଂ ଉତ୍ତମେ ଦମେ।

ଦିସ୍ୱା ରାଜା ନାଗସେନଂ, ଇଦଂ ୱଚନମବ୍ରୱି॥

‘‘କଥିତା [କଥିକା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ମୟା ବହୂ ଦିଟ୍ଠା, ସାକଚ୍ଛା ଓସଟା ବହୂ।

ନ ତାଦିସଂ ଭୟଂ ଆସି, ଅଜ୍ଜ ତାସୋ ୟଥା ମମ॥

‘‘ନିସ୍ସଂସୟଂ ପରାଜୟୋ, ମମ ଅଜ୍ଜ ଭୱିସ୍ସତି।

ଜୟୋ ଚ ନାଗସେନସ୍ସ, ୟଥା ଚିତ୍ତଂ ନ ସଣ୍ଠିତ’’ନ୍ତି॥

ବାହିରକଥା ନିଟ୍ଠିତା।

୨-୩. ମିଲିନ୍ଦପଞ୍ହୋ

୧. ମହାୱଗ୍ଗୋ

୧. ପଞ୍ଞତ୍ତିପଞ୍ହୋ

୧ . ଅଥ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ୟେନାୟସ୍ମା ନାଗସେନୋ ତେନୁପସଙ୍କମି, ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ନାଗସେନେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି, ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଆୟସ୍ମାପି ଖୋ ନାଗସେନୋ ପଟିସମ୍ମୋଦନୀୟେନେୱ [ପଟିସମ୍ମୋଦି, ତେନେୱ (ସୀ॰)] ମିଲିନ୍ଦସ୍ସ ରଞ୍ଞୋ ଚିତ୍ତଂ ଆରାଧେସି। ଅଥ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘କଥଂ ଭଦନ୍ତୋ ଞାୟତି, କିନ୍ନାମୋସି ଭନ୍ତେ’’ତି? ‘‘ନାଗସେନୋ’’ତି ଖୋ ଅହଂ, ମହାରାଜ, ଞାୟାମି, ‘‘ନାଗସେନୋ’’ତି ଖୋ ମଂ, ମହାରାଜ, ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ସମୁଦାଚରନ୍ତି, ଅପି ଚ ମାତାପିତରୋ ନାମଂ କରୋନ୍ତି ‘‘ନାଗସେନୋ’’ତି ୱା ‘‘ସୂରସେନୋ’’ତି ୱା ‘‘ୱୀରସେନୋ’’ତି ୱା ‘‘ସୀହସେନୋ’’ତି ୱା, ଅପି ଚ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସଙ୍ଖା ସମଞ୍ଞା ପଞ୍ଞତ୍ତି ୱୋହାରୋ ନାମମତ୍ତଂ ୟଦିଦଂ ନାଗସେନୋତି, ନ ହେତ୍ଥ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଉପଲବ୍ଭତୀତି।

ଅଥ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ଏୱମାହ ‘‘ସୁଣନ୍ତୁ ମେ ଭୋନ୍ତୋ ପଞ୍ଚସତା ୟୋନକା ଅସୀତିସହସ୍ସା ଚ ଭିକ୍ଖୂ, ଅୟଂ ନାଗସେନୋ ଏୱମାହ ‘ନ ହେତ୍ଥ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଉପଲବ୍ଭତୀ’ତି, କଲ୍ଲଂ ନୁ ଖୋ ତଦଭିନନ୍ଦିତୁ’’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ସଚେ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ନୂପଲବ୍ଭତି, କୋ ଚରହି ତୁମ୍ହାକଂ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ଦେତି, କୋ ତଂ ପରିଭୁଞ୍ଜତି, କୋ ସୀଲଂ ରକ୍ଖତି, କୋ ଭାୱନମନୁୟୁଞ୍ଜତି, କୋ ମଗ୍ଗଫଲନିବ୍ବାନାନି ସଚ୍ଛିକରୋତି, କୋ ପାଣଂ ହନତି, କୋ ଅଦିନ୍ନଂ ଆଦିୟତି, କୋ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରଂ ଚରତି, କୋ ମୁସା ଭଣତି, କୋ ମଜ୍ଜଂ ପିୱତି, କୋ ପଞ୍ଚାନନ୍ତରିୟକମ୍ମଂ କରୋତି, ତସ୍ମା ନତ୍ଥି କୁସଲଂ, ନତ୍ଥି ଅକୁସଲଂ, ନତ୍ଥି କୁସଲାକୁସଲାନଂ କମ୍ମାନଂ କତ୍ତା ୱା କାରେତା ୱା, ନତ୍ଥି ସୁକତଦୁକ୍କଟାନଂ କମ୍ମାନଂ ଫଲଂ ୱିପାକୋ, ସଚେ , ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟୋ ତୁମ୍ହେ ମାରେତି, ନତ୍ଥି ତସ୍ସାପି ପାଣାତିପାତୋ, ତୁମ୍ହାକମ୍ପି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ନତ୍ଥି ଆଚରିୟୋ, ନତ୍ଥି ଉପଜ୍ଝାୟୋ, ନତ୍ଥି ଉପସମ୍ପଦା। ‘ନାଗସେନୋତି ମଂ, ମହାରାଜ, ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ସମୁଦାଚରନ୍ତୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, ‘କତମୋ ଏତ୍ଥ ନାଗସେନୋ ? କିନ୍ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, କେସା ନାଗସେନୋ’’ତି? ‘‘ନ ହି ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘ଲୋମା ନାଗସେନୋ’’ତି? ‘‘ନ ହି ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘ନଖା…ପେ॰… ଦନ୍ତା…ପେ॰… ତଚୋ…ପେ॰… ମଂସଂ…ପେ॰… ନ୍ହାରୁ…ପେ॰… ଅଟ୍ଠି…ପେ॰… ଅଟ୍ଠିମିଞ୍ଜଂ…ପେ॰… ୱକ୍କଂ…ପେ॰… ହଦୟଂ…ପେ॰… ୟକନଂ…ପେ॰… କିଲୋମକଂ…ପେ॰… ପିହକଂ…ପେ॰… ପପ୍ଫାସଂ…ପେ॰… ଅନ୍ତଂ…ପେ॰… ଅନ୍ତଗୁଣଂ…ପେ॰… ଉଦରିୟଂ…ପେ॰… କରୀସଂ…ପେ॰… ପିତ୍ତଂ…ପେ॰… ସେମ୍ହଂ…ପେ॰… ପୁବ୍ବୋ…ପେ॰… ଲୋହିତଂ…ପେ॰… ସେଦୋ…ପେ॰… ମେଦୋ…ପେ॰… ଅସ୍ସୁ…ପେ॰… ୱସା…ପେ॰… ଖେଳୋ…ପେ॰… ସିଙ୍ଘାଣିକା…ପେ॰… ଲସିକା…ପେ॰… ମୁତ୍ତଂ…ପେ॰… ମତ୍ଥକେ ମତ୍ଥଲୁଙ୍ଗଂ ନାଗସେନୋ’’ତି? ‘‘ନ ହିମହାରାଜା’’ତି। ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ରୂପଂ ନାଗସେନୋ’’ତି? ‘‘ନହି ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘ୱେଦନା ନାଗସେନୋ’’ତି?‘‘ନ ହି ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘ସଞ୍ଞା ନାଗସେନୋ’’ତି? ‘‘ନ ହି ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘ସଙ୍ଖାରା ନାଗସେନୋ’’ତି? ‘‘ନ ହି ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନାଗସେନୋ’’ତି? ‘‘ନ ହି ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘କିଂ ପନ, ଭନ୍ତେ, ରୂପୱେଦନାସଞ୍ଞାସଙ୍ଖାରୱିଞ୍ଞାଣଂ ନାଗସେନୋ’’ତି? ‘‘ନ ହି ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘କିଂ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଅଞ୍ଞତ୍ର ରୂପୱେଦନାସଞ୍ଞାସଙ୍ଖାରୱିଞ୍ଞାଣଂ ନାଗସେନୋ’’ତି? ‘‘ନ ହି ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘ତମହଂ ଭନ୍ତେ, ପୁଚ୍ଛନ୍ତୋ ପୁଚ୍ଛନ୍ତୋ ନ ପସ୍ସାମି ନାଗସେନଂ। ନାଗସେନସଦ୍ଦୋ ୟେୱ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ନାଗସେନୋ’’ତି? ‘‘ନ ହି ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘କୋ ପନେତ୍ଥ ନାଗସେନୋ, ଅଲିକଂ ତ୍ୱଂ, ଭନ୍ତେ, ଭାସସି ମୁସାୱାଦଂ, ନତ୍ଥି ନାଗସେନୋ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ନାଗସେନୋ ମିଲିନ୍ଦଂ ରାଜାନଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ତ୍ୱଂ ଖୋସି, ମହାରାଜ, ଖତ୍ତିୟସୁଖୁମାଲୋ ଅଚ୍ଚନ୍ତସୁଖୁମାଲୋ, ତସ୍ସ ତେ, ମହାରାଜ, ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟଂ ତତ୍ତାୟ ଭୂମିୟା ଉଣ୍ହାୟ ୱାଲିକାୟ ଖରାୟ ସକ୍ଖରକଥଲିକାୟ [ଖରା ସକ୍ଖରକଠଲୱାଲିକା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ମଦ୍ଦିତ୍ୱା ପାଦେନାଗଚ୍ଛନ୍ତସ୍ସ ପାଦା ରୁଜ୍ଜନ୍ତି, କାୟୋ କିଲମତି, ଚିତ୍ତଂ ଉପହଞ୍ଞତି, ଦୁକ୍ଖସହଗତଂ କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, କିଂ ନୁ ଖୋ ତ୍ୱଂ ପାଦେନାଗତୋସି, ଉଦାହୁ ୱାହନେନା’’ତି? ‘‘ନାହଂ, ଭନ୍ତେ, ପାଦେନାଗଚ୍ଛାମି, ରଥେନାହଂ ଆଗତୋସ୍ମୀ’’ତି। ‘‘ସଚେ, ତ୍ୱଂ ମହାରାଜ, ରଥେନାଗତୋସି, ରଥଂ ମେ ଆରୋଚେହି, କିଂ ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଈସା ରଥୋ’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଅକ୍ଖୋ ରଥୋ’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଚକ୍କାନି ରଥୋ’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ରଥପଞ୍ଜରଂ ରଥୋ’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ରଥଦଣ୍ଡକୋ ରଥୋ’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ୟୁଗଂ ରଥୋ’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ରସ୍ମିୟୋ ରଥୋ’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ପତୋଦଲଟ୍ଠି ରଥୋ’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଈସାଅକ୍ଖଚକ୍କରଥପଞ୍ଜରରଥଦଣ୍ଡୟୁଗରସ୍ମିପତୋଦା ରଥୋ’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କିଂ ପନ, ମହାରାଜ , ଅଞ୍ଞତ୍ର ଈସାଅକ୍ଖଚକ୍କରଥପଞ୍ଜରରଥଦଣ୍ଡୟୁଗରସ୍ମିପତୋଦା ରଥୋ’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ତମହଂ, ମହାରାଜ, ପୁଚ୍ଛନ୍ତୋ ପୁଚ୍ଛନ୍ତୋ ନ ପସ୍ସାମି ରଥଂ। ରଥସଦ୍ଦୋୟେୱ ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ରଥୋ’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କୋ ପନେତ୍ଥ ରଥୋ, ଅଲିକଂ, ତ୍ୱଂ ମହାରାଜ, ଭାସସି ମୁସାୱାଦଂ, ନତ୍ଥି ରଥୋ, ତ୍ୱଂସି, ମହାରାଜ, ସକଲଜମ୍ବୁଦୀପେ ଅଗ୍ଗରାଜା, କସ୍ସ ପନ ତ୍ୱଂ ଭାୟିତ୍ୱା ମୁସାୱାଦଂ ଭାସସି, ସୁଣନ୍ତୁ ମେ ଭୋନ୍ତୋ ପଞ୍ଚସତା ୟୋନକା ଅସୀତିସହସ୍ସା ଚ ଭିକ୍ଖୂ, ଅୟଂ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ଏୱମାହ ‘ରଥେନାହଂ ଆଗତୋସ୍ମୀ’ତି, ସଚେ ତ୍ୱଂ, ମହାରାଜ, ରଥେନାଗତୋ‘ସି, ରଥଂ ମେ ଆରୋଚେହୀ’ତି ୱୁତ୍ତୋ ସମାନୋ ରଥଂ ନ ସମ୍ପାଦେତି, କଲ୍ଲଂ ନୁ ଖୋ ତଦଭିନନ୍ଦିତୁ’’ନ୍ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ପଞ୍ଚସତା ୟୋନକା ଆୟସ୍ମତୋ ନାଗସେନସ୍ସ ସାଧୁକାରଂ ଦତ୍ୱା ମିଲିନ୍ଦଂ ରାଜାନଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ ‘‘ଇଦାନି ଖୋ ତ୍ୱଂ, ମହାରାଜ, ସକ୍କୋନ୍ତୋ ଭାସସ୍ସୂ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ନାହଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ମୁସା ଭଣାମି, ଈସଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଅକ୍ଖଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଚକ୍କାନି ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରଥପଞ୍ଜରଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରଥଦଣ୍ଡକଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ‘ରଥୋ’ତି ସଙ୍ଖା ସମଞ୍ଞା ପଞ୍ଞତ୍ତି ୱୋହାରୋ ନାମମତ୍ତଂ ପୱତ୍ତତୀ’’ତି।

‘‘ସାଧୁ ଖୋ, ତ୍ୱଂ ମହାରାଜ, ରଥଂ ଜାନାସି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ମୟ୍ହମ୍ପି କେସେ ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଲୋମେ ଚ ପଟିଚ୍ଚ…ପେ॰… ମତ୍ଥକେ ମତ୍ଥଲୁଙ୍ଗଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ୱେଦନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ସଞ୍ଞଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ସଙ୍ଖାରେ ଚ ପଟିଚ୍ଚ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ‘ନାଗସେନୋ’ତି ସଙ୍ଖା ସମଞ୍ଞା ପଞ୍ଞତ୍ତି ୱୋହାରୋ ନାମମତ୍ତଂ ପୱତ୍ତତି, ପରମତ୍ଥତୋ ପନେତ୍ଥ ପୁଗ୍ଗଲୋ ନୂପଲବ୍ଭତି। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ୱଜିରାୟ ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଭଗୱତୋ ସମ୍ମୁଖା –

‘‘‘ୟଥା ହି ଅଙ୍ଗସମ୍ଭାରା, ହୋତି ସଦ୍ଦୋ ରଥୋ ଇତି।

ଏୱଂ ଖନ୍ଧେସୁ ସନ୍ତେସୁ, ହୋତି ‘‘ସତ୍ତୋ’’ତି ସମ୍ମୁତୀ’’’ତି [ପସ୍ସ ସଂ॰ ନି॰ ୧.୧୭୧] ॥

‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅତିଚିତ୍ରାନି ପଞ୍ହପଟିଭାନାନି ୱିସଜ୍ଜିତାନି, ୟଦି ବୁଦ୍ଧୋ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ ସାଧୁକାରଂ ଦଦେୟ୍ୟ, ସାଧୁ ସାଧୁ ନାଗସେନ, ଅତିଚିତ୍ରାନି ପଞ୍ହପଟିଭାନାନି ୱିସଜ୍ଜିତାନୀ’’ତି।

ପଞ୍ଞତ୍ତିପଞ୍ହୋ ପଠମୋ।

୨. ୱସ୍ସଗଣନପଞ୍ହୋ

୨ . ‘‘କତିୱସ୍ସୋସି ତ୍ୱଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି? ‘‘ସତ୍ତୱସ୍ସୋହଂ, ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘କେ ତେ, ଭନ୍ତେ, ସତ୍ତ, ତ୍ୱଂ ୱା ସତ୍ତ, ଗଣନା ୱା ସତ୍ତା’’ତି?

ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ମିଲିନ୍ଦସ୍ସ ରଞ୍ଞୋ ସବ୍ବାଭରଣପଟିମଣ୍ଡିତସ୍ସ ଅଲଙ୍କତପଟିୟତ୍ତସ୍ସ ପଥୱିୟଂ ଛାୟା ଦିସ୍ସତି, ଉଦକମଣିକେ ଚ ଛାୟା ଦିସ୍ସତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ନାଗସେନୋ ମିଲିନ୍ଦଂ ରାଜାନଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ଅୟଂ ତେ, ମହାରାଜ, ଛାୟା ପଥୱିୟଂ ଉଦକମଣିକେ ଚ ଦିସ୍ସତି, କିଂ ପନ, ମହାରାଜ, ତ୍ୱଂ ୱା ରାଜା, ଛାୟା ୱା ରାଜା’’ତି? ‘‘ଅହଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ରାଜା, ନାୟଂ ଛାୟା ରାଜା, ମଂ ପନ ନିସ୍ସାୟ ଛାୟା ପୱତ୍ତତୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୱସ୍ସାନଂ ଗଣନା ସତ୍ତ, ନ ପନାହଂ ସତ୍ତ, ମଂ ପନ ନିସ୍ସାୟ ସତ୍ତ ପୱତ୍ତତି, ଛାୟୂପମଂ ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅତିଚିତ୍ରାନି ପଞ୍ହପଟିଭାନାନି ୱିସଜ୍ଜିତାନୀ’’ତି।

ୱସ୍ସଗଣନପଞ୍ହୋ ଦୁତିୟୋ।

୩. ୱୀମଂସନପଞ୍ହୋ

୩ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସଲ୍ଲପିସ୍ସସି ମୟା ସଦ୍ଧି’’ନ୍ତି? ‘‘ସଚେ, ତ୍ୱଂ ମହାରାଜ, ପଣ୍ଡିତୱାଦଂ [ପଣ୍ଡିତୱାଦା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସଲ୍ଲପିସ୍ସସି ସଲ୍ଲପିସ୍ସାମି, ସଚେ ପନ ରାଜୱାଦଂ ସଲ୍ଲପିସ୍ସସି ନ ସଲ୍ଲପିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘କଥଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ପଣ୍ଡିତା ସଲ୍ଲପନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ପଣ୍ଡିତାନଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସଲ୍ଲାପେ ଆୱେଠନମ୍ପି କୟିରତି, ନିବ୍ବେଠନମ୍ପି କୟିରତି, ନିଗ୍ଗହୋପି କୟିରତି, ପଟିକମ୍ମମ୍ପି କୟିରତି, ୱିସ୍ସାସୋପି [ୱିସେସୋପି (ସୀ॰ ପୀ॰)] କୟିରତି, ପଟିୱିସ୍ସାସୋପି କୟିରତି, ନ ଚ ତେନ ପଣ୍ଡିତା କୁପ୍ପନ୍ତି, ଏୱଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପଣ୍ଡିତା ସଲ୍ଲପନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘କଥଂ ପନ, ଭନ୍ତେ, ରାଜାନୋ ସଲ୍ଲପନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ରାଜାନୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସଲ୍ଲାପେ ଏକଂ ୱତ୍ଥୁଂ ପଟିଜାନନ୍ତି, ୟୋ ତଂ ୱତ୍ଥୁଂ ୱିଲୋମେତି, ତସ୍ସ ଦଣ୍ଡଂ ଆଣାପେନ୍ତି ‘ଇମସ୍ସ ଦଣ୍ଡଂ ପଣେଥା’ତି, ଏୱଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ରାଜାନୋ ସଲ୍ଲପନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ପଣ୍ଡିତୱାଦାହଂ, ଭନ୍ତେ, ସଲ୍ଲପିସ୍ସାମି, ନୋ ରାଜୱାଦଂ, ୱିସ୍ସଟ୍ଠୋ ଭଦନ୍ତୋ ସଲ୍ଲପତୁ ୟଥା ଭିକ୍ଖୁନା ୱା ସାମଣେରେନ ୱା ଉପାସକେନ ୱା ଆରାମିକେନ ୱା ସଦ୍ଧିଂ ସଲ୍ଲପତି , ଏୱଂ ୱିସ୍ସଟ୍ଠୋ ଭଦନ୍ତୋ ସଲ୍ଲପତୁ ମା ଭାୟତୂ’’ତି। ‘‘ସୁଟ୍ଠୁ ମହାରାଜା’’ତି ଥେରୋ ଅବ୍ଭାନୁମୋଦି।

ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ପୁଚ୍ଛିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ପୁଚ୍ଛ ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘ପୁଚ୍ଛିତୋସି ମେ ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ୱିସଜ୍ଜିତଂ ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘କିଂ ପନ, ଭନ୍ତେ, ତୟା ୱିସଜ୍ଜିତ’’ନ୍ତି? ‘‘କିଂ ପନ, ମହାରାଜ, ତୟା ପୁଚ୍ଛିତ’’ନ୍ତି।

ୱୀମଂସନପଞ୍ହୋ ତତିୟୋ।

୪. ଅନନ୍ତକାୟପଞ୍ହୋ

୪ . ଅଥ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦସ୍ସ ରଞ୍ଞୋ ଏତଦହୋସି ‘‘ପଣ୍ଡିତୋ ଖୋ ଅୟଂ ଭିକ୍ଖୁ ପଟିବଲୋ ମୟା ସଦ୍ଧିଂ ସଲ୍ଲପିତୁଂ, ବହୁକାନି ଚ ମେ ଠାନାନି ପୁଚ୍ଛିତବ୍ବାନି ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ୟାୱ ଅପୁଚ୍ଛିତାନି ୟେୱ ତାନି ଠାନାନି ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ଅଥ ସୂରିୟୋ ଅତ୍ଥଂ ଗମିସ୍ସତି, ୟଂନୂନାହଂ ସ୍ୱେ ଅନ୍ତେପୁରେ ସଲ୍ଲପେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ରାଜା ଦେୱମନ୍ତିୟଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ତେନ ହି, ତ୍ୱଂ ଦେୱମନ୍ତିୟ, ଭଦନ୍ତସ୍ସ ଆରୋଚେୟ୍ୟାସି ‘ସ୍ୱେ ଅନ୍ତେପୁରେ ରଞ୍ଞା ସଦ୍ଧିଂ ସଲ୍ଲାପୋ ଭୱିସ୍ସତୀ’’’ତି। ଇଦଂ ୱତ୍ୱା ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଥେରଂ ନାଗସେନଂ ଆପୁଚ୍ଛିତ୍ୱା ରଥଂ ଅଭିରୂହିତ୍ୱା ‘‘ନାଗସେନୋ ନାଗସେନୋ’’ତି ସଜ୍ଝାୟଂ କରୋନ୍ତୋ ପକ୍କାମି।

ଅଥ ଖୋ ଦେୱମନ୍ତିୟୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ରାଜା, ଭନ୍ତେ, ମିଲିନ୍ଦୋ ଏୱମାହ ‘ସ୍ୱେ ଅନ୍ତେପୁରେ ରଞ୍ଞା ସଦ୍ଧିଂ ସଲ୍ଲାପୋ ଭୱିସ୍ସତୀ’’’ତି। ‘‘ସୁଟ୍ଠୂ’’ତି ଥେରୋ ଅବ୍ଭାନୁମୋଦି। ଅଥ ଖୋ ତସ୍ସା ରତ୍ତିୟା ଅଚ୍ଚୟେନ ଦେୱମନ୍ତିୟୋ ଚ ଅନନ୍ତକାୟୋ ଚ ମଙ୍କୁରୋ ଚ ସବ୍ବଦିନ୍ନୋ ଚ ୟେନ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ, ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ରାଜାନଂ ମିଲିନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ ‘‘ଆଗଚ୍ଛତୁ, ମହାରାଜ, ଭଦନ୍ତୋ ନାଗସେନୋ’’ତି ? ‘‘ଆମ ଆଗଚ୍ଛତୂ’’ତି। ‘‘କିତ୍ତକେହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧିଂ ଆଗଚ୍ଛତୂ’’ତି? ‘‘ୟତ୍ତକେ ଭିକ୍ଖୂ ଇଚ୍ଛତି, ତତ୍ତକେହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧିଂ ଆଗଚ୍ଛତୂ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ସବ୍ବଦିନ୍ନୋ ଆହ ‘‘ଆଗଚ୍ଛତୁ, ମହାରାଜ, ଦସହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧି’’ନ୍ତି, ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ରାଜା ଆହ ‘‘ୟତ୍ତକେ ଭିକ୍ଖୂ ଇଚ୍ଛତି, ତତ୍ତକେହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧିଂ ଆଗଚ୍ଛତୂ’’ତି । ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ସବ୍ବଦିନ୍ନୋ ଆହ ‘‘ଆଗଚ୍ଛତୁ, ମହାରାଜ, ଦସହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧି’’ନ୍ତି। ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ରାଜା ଆହ ‘‘ୟତ୍ତକେ ଭିକ୍ଖୂ ଇଚ୍ଛତି, ତତ୍ତକେହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧିଂ ଆଗଚ୍ଛତୂ’’ତି। ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ସବ୍ବଦିନ୍ନୋ ଆହ ‘‘ଆଗଚ୍ଛତୁ, ମହାରାଜ, ଦସହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧି’’ନ୍ତି। ‘‘ସବ୍ବୋ ପନାୟଂ ସକ୍କାରୋ ପଟିୟାଦିତୋ, ଅହଂ ଭଣାମି ‘ୟତ୍ତକେ ଭିକ୍ଖୂ ଇଚ୍ଛତି, ତତ୍ତକେହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧିଂ ଆଗଚ୍ଛତୂ’ତି। ଅୟଂ, ଭଣେ ସବ୍ବଦିନ୍ନୋ, ଅଞ୍ଞଥା ଭଣତି, କିଂ ନୁ ମୟଂ ନପ୍ପଟିବଲା ଭିକ୍ଖୂନଂ ଭୋଜନଂ ଦାତୁ’’ନ୍ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ସବ୍ବଦିନ୍ନୋ ମଙ୍କୁ ଅହୋସି।

ଅଥ ଖୋ ଦେୱମନ୍ତିୟୋ ଚ ଅନନ୍ତକାୟୋ ଚ ମଙ୍କୁରୋ ଚ ୟେନାୟସ୍ମା ନାଗସେନୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ, ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ ‘‘ରାଜା, ଭନ୍ତେ, ମିଲିନ୍ଦୋ ଏୱମାହ ‘ୟତ୍ତକେ ଭିକ୍ଖୂ ଇଚ୍ଛତି, ତତ୍ତକେହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧିଂ ଆଗଚ୍ଛତୂ’’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ନାଗସେନୋ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ଅସୀତିୟା ଭିକ୍ଖୁସହସ୍ସେହି ସଦ୍ଧିଂ ସାଗଲଂ ପାୱିସି।

ଅଥ ଖୋ ଅନନ୍ତକାୟୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ନିସ୍ସାୟ ଗଚ୍ଛନ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟଂ ପନେତଂ ବ୍ରୂସି ‘ନାଗସେନୋ’ତି, କତମୋ ଏତ୍ଥ, ନାଗସେନୋ’’ତି? ଥେରୋ ଆହ ‘‘କୋ ପନେତ୍ଥ ‘ନାଗସେନୋ’ତି ମଞ୍ଞସୀ’’ତି? ‘‘ୟୋ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ଅବ୍ଭନ୍ତରେ ୱାତୋ ଜୀୱୋ ପୱିସତି ଚ ନିକ୍ଖମତି ଚ, ସୋ ‘ନାଗସେନୋ’ତି ମଞ୍ଞାମୀ’’ତି। ‘‘ୟଦି ପନେସୋ ୱାତୋ ନିକ୍ଖମିତ୍ୱା ନପ୍ପୱିସେୟ୍ୟ, ପୱିସିତ୍ୱା ନ ନିକ୍ଖମେୟ୍ୟ, ଜୀୱେୟ୍ୟ ନୁ ଖୋ ସୋ ପୁରିସୋ’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି । ‘‘ୟେ ପନିମେ ସଙ୍ଖଧମକା ସଙ୍ଖଂ ଧମେନ୍ତି, ତେସଂ ୱାତୋ ପୁନ ପୱିସତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ୟେ ପନିମେ ୱଂସଧମକା ୱଂସଂ ଧମେନ୍ତି, ତେସଂ ୱାତୋ ପୁନ ପୱିସତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ୟେ ପନିମେ ସିଙ୍ଗଧମକା ସିଙ୍ଗଂ ଧମେନ୍ତି, ତେସଂ ୱାତୋ ପୁନ ପୱିସତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଅଥ କିସ୍ସ ପନ ତେନ ନ ମରନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ନାହଂ ପଟିବଲୋ ତୟା ୱାଦିନା ସଦ୍ଧିଂ ସଲ୍ଲପିତୁଂ, ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ, ଅତ୍ଥଂ ଜପ୍ପେହୀ’’ତି। ‘‘ନେସୋ ଜୀୱୋ, ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସା ନାମେତେ କାୟସଙ୍ଖାରା’’ତି ଥେରୋ ଅଭିଧମ୍ମକଥଂ କଥେସି। ଅଥ ଅନନ୍ତକାୟୋ ଉପାସକତ୍ତଂ ପଟିୱେଦେସୀତି।

ଅନନ୍ତକାୟପଞ୍ହୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

୫. ପବ୍ବଜ୍ଜପଞ୍ହୋ

୫ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ନାଗସେନୋ ୟେନ ମିଲିନ୍ଦସ୍ସ ରଞ୍ଞୋ ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମି, ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ଅଥ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ସପରିସଂ ପଣୀତେନ ଖାଦନୀୟେନ ଭୋଜନୀୟେନ ସହତ୍ଥା ସନ୍ତପ୍ପେତ୍ୱା ସମ୍ପୱାରେତ୍ୱା ଏକମେକଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏକମେକେନ ଦୁସ୍ସୟୁଗେନ ଅଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ତିଚୀୱରେନ ଅଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ ଦସହି, ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧିଂ ଇଧ ନିସୀଦଥ, ଅୱସେସା ଗଚ୍ଛନ୍ତୂ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ଭୁତ୍ତାୱିଂ ଓନୀତପତ୍ତପାଣିଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଅଞ୍ଞତରଂ ନୀଚଂ ଆସନଂ ଗହେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି, ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କିମ୍ହି ହୋତି କଥାସଲ୍ଲାପୋ’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥେନ ମୟଂ, ମହାରାଜ, ଅତ୍ଥିକା, ଅତ୍ଥେ ହୋତୁ କଥାସଲ୍ଲାପୋ’’ତି।

ରାଜା ଆହ ‘‘କିମତ୍ଥିୟା, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତୁମ୍ହାକଂ ପବ୍ବଜ୍ଜା, କୋ ଚ ତୁମ୍ହାକଂ ପରମତ୍ଥୋ’’ତି। ଥେରୋ ଆହ ‘‘କିନ୍ତି, ମହାରାଜ, ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ ନିରୁଜ୍ଝେୟ୍ୟ, ଅଞ୍ଞଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟାତି। ଏତଦତ୍ଥା, ମହାରାଜ, ଅମ୍ହାକଂ ପବ୍ବଜ୍ଜା, ଅନୁପାଦା ପରିନିବ୍ବାନଂ ଖୋ ପନ ଅମ୍ହାକଂ ପରମତ୍ଥୋ’’ତି।

‘‘କିଂ ପନ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସବ୍ବେ ଏତଦତ୍ଥାୟ ପବ୍ବଜନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ମହାରାଜ, କେଚି ଏତଦତ୍ଥାୟ ପବ୍ବଜନ୍ତି, କେଚି ରାଜାଭିନୀତା [ରାଜଭୀତିତା (ସୀ॰)] ପବ୍ବଜନ୍ତି, କେଚି ଚୋରାଭିନୀତା [ଚୋରଭୀତିତା (ସୀ॰)] ପବ୍ବଜନ୍ତି, କେଚି ଇଣଟ୍ଟା ପବ୍ବଜନ୍ତି, କେଚି ଆଜୀୱିକତ୍ଥାୟ ପବ୍ବଜନ୍ତି, ୟେ ପନ ସମ୍ମା ପବ୍ବଜନ୍ତି, ତେ ଏତଦତ୍ଥାୟ ପବ୍ବଜନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ତ୍ୱଂ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଏତଦତ୍ଥାୟ ପବ୍ବଜିତୋସୀ’’ତି? ‘‘ଅହଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଦହରକୋ ସନ୍ତୋ ପବ୍ବଜିତୋ, ନ ଜାନାମି ଇମସ୍ସ ନାମତ୍ଥାୟ ପବ୍ବଜାମୀତି, ଅପି ଚ ଖୋ ମେ ଏୱଂ ଅହୋସି ‘ପଣ୍ଡିତା ଇମେ ସମଣା ସକ୍ୟପୁତ୍ତିୟା, ତେ ମଂ ସିକ୍ଖାପେସ୍ସନ୍ତୀ’ତି, ସ୍ୱାହଂ ତେହି ସିକ୍ଖାପିତୋ ଜାନାମି ଚ ପସ୍ସାମି ଚ ‘ଇମସ୍ସ ନାମତ୍ଥାୟ ପବ୍ବଜ୍ଜା’’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି , ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ପବ୍ବଜ୍ଜପଞ୍ହୋ ପଞ୍ଚମୋ।

୬. ପଟିସନ୍ଧିପଞ୍ହୋ

୬ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅତ୍ଥି କୋଚି ମତୋ ନ ପଟିସନ୍ଦହତୀ’’ତି। ଥେରୋ ଆହ ‘‘କୋଚି ପଟିସନ୍ଦହତି, କୋଚି ନ ପଟିସନ୍ଦହତୀ’’ତି। ‘‘କୋ ପଟିସନ୍ଦହତି, କୋ ନ ପଟିସନ୍ଦହତୀ’’ତି? ‘‘ସକିଲେସୋ, ମହାରାଜ, ପଟିସନ୍ଦହତି, ନିକ୍କିଲେସୋ ନ ପଟିସନ୍ଦହତୀ’’ତି। ‘‘ତ୍ୱଂ ପନ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ପଟିସନ୍ଦହିସ୍ସସୀ’’ତି? ‘‘ସଚେ, ମହାରାଜ, ସଉପାଦାନୋ ଭୱିସ୍ସାମି ପଟିସନ୍ଦହିସ୍ସାମି, ସଚେ ଅନୁପାଦାନୋ ଭୱିସ୍ସାମି ନ ପଟିସନ୍ଦହିସ୍ସାମୀ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ପଟିସନ୍ଧିପଞ୍ହୋ ଛଟ୍ଠୋ।

୭. ୟୋନିସୋମନସିକାରପଞ୍ହୋ

୭ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟୋ ନ ପଟିସନ୍ଦହତି, ନନୁ ସୋ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରେନ ନ ପଟିସନ୍ଦହତୀ’’ତି? ‘‘ୟୋନିସୋ ଚ ମହାରାଜ, ମନସିକାରେନ ପଞ୍ଞାୟ ଚ ଅଞ୍ଞେହି ଚ କୁସଲେହି ଧମ୍ମେହୀ’’ତି। ‘‘ନନୁ, ଭନ୍ତେ, ୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ ୟେୱ ପଞ୍ଞା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ମହାରାଜ, ଅଞ୍ଞୋ ମନସିକାରୋ, ଅଞ୍ଞା ପଞ୍ଞା, ଇମେସଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅଜେଳକଗୋଣମହିଂସଓଟ୍ଠଗଦ୍ରଭାନମ୍ପି ମନସିକାରୋ ଅତ୍ଥି, ପଞ୍ଞା ପନ ତେସଂ ନତ୍ଥୀ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ୟୋନିସୋମନସିକାରପଞ୍ହୋ ସତ୍ତମୋ।

୮. ମନସିକାରଲକ୍ଖଣପଞ୍ହୋ

୮ . ରାଜା ଆହ ‘‘କିଂଲକ୍ଖଣୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ମନସିକାରୋ, କିଂଲକ୍ଖଣା ପଞ୍ଞା’’ତି? ‘‘ଊହନଲକ୍ଖଣୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ମନସିକାରୋ, ଛେଦନଲକ୍ଖଣା ପଞ୍ଞା’’ତି।

‘‘କଥଂ ଊହନଲକ୍ଖଣୋ ମନସିକାରୋ, କଥଂ ଛେଦନଲକ୍ଖଣା ପଞ୍ଞା, ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ଜାନାସି, ତ୍ୱଂ ମହାରାଜ, ୟୱଲାୱକେ’’ତି। ‘‘ଆମ , ଭନ୍ତେ, ଜାନାମୀ’’ତି । ‘‘କଥଂ, ମହାରାଜ, ୟୱଲାୱକା ୟୱଂ ଲୁନନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ୱାମେନ, ଭନ୍ତେ, ହତ୍ଥେନ ୟୱକଲାପଂ ଗହେତ୍ୱା ଦକ୍ଖିଣେନ ହତ୍ଥେନ ଦାତ୍ତଂ ଗହେତ୍ୱା ଦାତ୍ତେନ ଛିନ୍ଦନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ୟୱଲାୱକୋ ୱାମେନ ହତ୍ଥେନ ୟୱକଲାପଂ ଗହେତ୍ୱା ଦକ୍ଖିଣେନ ହତ୍ଥେନ ଦାତ୍ତଂ ଗହେତ୍ୱା ୟୱଂ ଛିନ୍ଦତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗାୱଚରୋ ମନସିକାରେନ ମାନସଂ ଗହେତ୍ୱା ପଞ୍ଞାୟ କିଲେସେ ଛିନ୍ଦତି, ଏୱଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଊହନଲକ୍ଖଣୋ ମନସିକାରୋ, ଏୱଂ ଛେଦନଲକ୍ଖଣା ପଞ୍ଞା’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ମନସିକାରଲକ୍ଖଣପଞ୍ହୋ ଅଟ୍ଠମୋ।

୯. ସୀଲଲକ୍ଖଣପଞ୍ହୋ

୯ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟଂ ପନେତଂ ବ୍ରୂସି ‘ଅଞ୍ଞେହି ଚ କୁସଲେହି ଧମ୍ମେହୀ’ତି, କତମେ ତେ କୁସଲା ଧମ୍ମା’’ତି? ‘‘ସୀଲଂ, ମହାରାଜ, ସଦ୍ଧା ୱୀରିୟଂ ସତି ସମାଧି, ଇମେ ତେ କୁସଲା ଧମ୍ମା’’ତି। ‘‘କିଂଲକ୍ଖଣଂ, ଭନ୍ତେ, ସୀଲ’’ନ୍ତି? ‘‘ପତିଟ୍ଠାନଲକ୍ଖଣଂ, ମହାରାଜ, ସୀଲଂ ସବ୍ବେସଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟବଲବୋଜ୍ଝଙ୍ଗମଗ୍ଗଙ୍ଗସତିପଟ୍ଠାନସମ୍ମପ୍ପଧାନଇଦ୍ଧିପାଦଝାନୱିମୋକ୍ଖସ- ମାଧିସମାପତ୍ତୀନଂ ସୀଲଂ ପତିଟ୍ଠଂ, ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠିତୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗାୱଚରୋ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱେତି ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟନ୍ତି, ସବ୍ବେ କୁସଲା ଧମ୍ମା ନ ପରିହାୟନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ , ୟେ କେଚି ବୀଜଗାମଭୂତଗାମା ୱୁଡ୍ଢିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ପଥୱିଂ ନିସ୍ସାୟ ପଥୱିୟଂ ପତିଟ୍ଠାୟ ୱୁଡ୍ଢିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗାୱଚରୋ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱେତି ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟ’’ନ୍ତି।

‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ୟେ କେଚି ବଲକରଣୀୟା କମ୍ମନ୍ତା କୟିରନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ପଥୱିଂ ନିସ୍ସାୟ ପଥୱିୟଂ ପତିଟ୍ଠାୟ କୟିରନ୍ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗାୱଚରୋ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱେତି ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟ’’ନ୍ତି ।

‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ନଗରୱଡ୍ଢକୀ ନଗରଂ ମାପେତୁକାମୋ ପଠମଂ ନଗରଟ୍ଠାନଂ ସୋଧାପେତ୍ୱା ଖାଣୁକଣ୍ଟକଂ ଅପକଡ୍ଢାପେତ୍ୱା ଭୂମିଂ ସମଂ କାରାପେତ୍ୱା ତତୋ ଅପରଭାଗେ ୱୀଥିଚତୁକ୍କସିଙ୍ଘାଟକାଦିପରିଚ୍ଛେଦେନ ୱିଭଜିତ୍ୱା ନଗରଂ ମାପେତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗାୱଚରୋ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱେତି ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟ’’ନ୍ତି।

‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଲଙ୍ଘକୋ ସିପ୍ପଂ ଦସ୍ସେତୁକାମୋ ପଥୱିଂ ଖଣାପେତ୍ୱା ସକ୍ଖରକଥଲଂ ଅପକଡ୍ଢାପେତ୍ୱା ଭୂମିଂ ସମଂ କାରାପେତ୍ୱା ମୁଦୁକାୟ ଭୂମିୟା ସିପ୍ପଂ ଦସ୍ସେତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗାୱଚରୋ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱେତି ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟନ୍ତି। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା –

‘‘‘ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ନରୋ ସପଞ୍ଞୋ, ଚିତ୍ତଂ ପଞ୍ଞଞ୍ଚ ଭାୱୟଂ।

ଆତାପୀ ନିପକୋ ଭିକ୍ଖୁ, ସୋ ଇମଂ ୱିଜଟୟେ ଜଟ’ନ୍ତି [ପସ୍ସ ସଂ॰ ନି॰ ୧.୨୩] ॥

‘‘‘ଅୟଂ ପତିଟ୍ଠା ଧରଣୀୱ ପାଣିନଂ, ଇଦଞ୍ଚ ମୂଲଂ କୁସଲାଭିୱୁଡ୍ଢିୟା।

ମୁଖଞ୍ଚିଦଂ ସବ୍ବଜିନାନୁସାସନେ, ୟୋ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧୋ ୱରପାତିମୋକ୍ଖିୟୋ’’’ତି॥

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ସୀଲଲକ୍ଖଣପଞ୍ହୋ ନୱମୋ।

୧୦. ସମ୍ପସାଦନଲକ୍ଖଣସଦ୍ଧାପଞ୍ହୋ

୧୦ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କିଂଲକ୍ଖଣା ସଦ୍ଧା’’ତି? ‘‘ସମ୍ପସାଦନଲକ୍ଖଣା ଚ, ମହାରାଜ, ସଦ୍ଧା, ସମ୍ପକ୍ଖନ୍ଦନଲକ୍ଖଣା ଚା’’ତି। ‘‘କଥଂ, ଭନ୍ତେ, ସମ୍ପସାଦନଲକ୍ଖଣା ସଦ୍ଧା’’ତି? ‘‘ସଦ୍ଧା ଖୋ, ମହାରାଜ, ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ନୀୱରଣେ ୱିକ୍ଖମ୍ଭେତି, ୱିନୀୱରଣଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି ଅଚ୍ଛଂ ୱିପ୍ପସନ୍ନଂ ଅନାୱିଲଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସମ୍ପସାଦନଲକ୍ଖଣା ସଦ୍ଧା’’ତି।

‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ରାଜା ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ଚତୁରଙ୍ଗିନିୟା ସେନାୟ ସଦ୍ଧିଂ ଅଦ୍ଧାନମଗ୍ଗପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ପରିତ୍ତଂ ଉଦକଂ ତରେୟ୍ୟ, ତଂ ଉଦକଂ ହତ୍ଥୀହି ଚ ଅସ୍ସେହି ଚ ରଥେହି ଚ ପତ୍ତୀହି ଚ ଖୁଭିତଂ ଭୱେୟ୍ୟ ଆୱିଲଂ ଲୁଳିତଂ କଲଲୀଭୂତଂ। ଉତ୍ତିଣ୍ଣୋ ଚ ରାଜା ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ମନୁସ୍ସେ ଆଣାପେୟ୍ୟ ‘ପାନୀୟଂ, ଭଣେ, ଆହରଥ, ପିୱିସ୍ସାମୀ’ତି, ରଞ୍ଞୋ ଚ ଉଦକପ୍ପସାଦକୋ ମଣି ଭୱେୟ୍ୟ। ‘ଏୱଂ ଦେୱା’ତି ଖୋ ତେ ମନୁସ୍ସା ରଞ୍ଞୋ ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ତଂ ଉଦକପ୍ପସାଦକଂ ମଣିଂ ଉଦକେ ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟୁଂ, ତସ୍ମିଂ ଉଦକେ ପକ୍ଖିତ୍ତମତ୍ତେ ସଙ୍ଖସେୱାଲପଣକଂ ୱିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, କଦ୍ଦମୋ ଚ ସନ୍ନିସୀଦେୟ୍ୟ, ଅଚ୍ଛଂ ଭୱେୟ୍ୟ ଉଦକଂ ୱିପ୍ପସନ୍ନଂ ଅନାୱିଲଂ। ତତୋ ରଞ୍ଞୋ ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ପାନୀୟଂ ଉପନାମେୟ୍ୟୁଂ ‘ପିୱତୁ, ଦେୱ, ପାନୀୟ’ନ୍ତି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଉଦକଂ, ଏୱଂ ଚିତ୍ତଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ୟଥା ତେ ମନୁସ୍ସା, ଏୱଂ ୟୋଗାୱଚରୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ, ୟଥା ସଙ୍ଖସେୱାଲପଣକଂ କଦ୍ଦମୋ ଚ, ଏୱଂ କିଲେସା ଦଟ୍ଠବ୍ବା। ୟଥା ଉଦକପ୍ପସାଦକୋ ମଣି, ଏୱଂ ସଦ୍ଧା ଦଟ୍ଠବ୍ବା, ୟଥା ଉଦକପ୍ପସାଦକେ ମଣିମ୍ହି ଉଦକେ ପକ୍ଖିତ୍ତମତ୍ତେ ସଙ୍ଖସେୱାଲପଣକଂ ୱିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, କଦ୍ଦମୋ ଚ ସନ୍ନିସୀଦେୟ୍ୟ, ଅଚ୍ଛଂ ଭୱେୟ୍ୟ ଉଦକଂ ୱିପ୍ପସନ୍ନଂ ଅନାୱିଲଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସଦ୍ଧା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ନୀୱରଣେ ୱିକ୍ଖମ୍ଭେତି, ୱିନୀୱରଣଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି ଅଚ୍ଛଂ ୱିପ୍ପସନ୍ନଂ ଅନାୱିଲଂ, ଏୱଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସମ୍ପସାଦନଲକ୍ଖଣା ସଦ୍ଧା’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ସମ୍ପସାଦନଲକ୍ଖଣସଦ୍ଧାପଞ୍ହୋ ଦସମୋ।

୧୧. ସମ୍ପକ୍ଖନ୍ଦନଲକ୍ଖଣସଦ୍ଧାପଞ୍ହୋ

୧୧ . ‘‘କଥଂ , ଭନ୍ତେ, ସମ୍ପକ୍ଖନ୍ଦନଲକ୍ଖଣା ସଦ୍ଧା’’ତି,? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ୟୋଗାୱଚରୋ ଅଞ୍ଞେସଂ ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ପସ୍ସିତ୍ୱା ସୋତାପତ୍ତିଫଲେ ୱା ସକଦାଗାମିଫଲେ ୱା ଅନାଗାମିଫଲେ ୱା ଅରହତ୍ତେ ୱା ସମ୍ପକ୍ଖନ୍ଦତି ୟୋଗଂ କରୋତି ଅପ୍ପତ୍ତସ୍ସ ପତ୍ତିୟା ଅନଧିଗତସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ ଅସଚ୍ଛିକତସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ। ଏୱଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସମ୍ପକ୍ଖନ୍ଦନଲକ୍ଖଣା ସଦ୍ଧା’’ତି।

‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଉପରିପବ୍ବତେ ମହାମେଘୋ ଅଭିପ୍ପୱସ୍ସେୟ୍ୟ, ତଂ ଉଦକଂ ୟଥାନିନ୍ନଂ ପୱତ୍ତମାନଂ ପବ୍ବତକନ୍ଦରପଦରସାଖା ପରିପୂରେତ୍ୱା ନଦିଂ ପରିପୂରେୟ୍ୟ, ସା ଉଭତୋ କୂଲାନି ସଂୱିସ୍ସନ୍ଦନ୍ତୀ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ଅଥ ମହାଜନକାୟୋ ଆଗନ୍ତ୍ୱା ତସ୍ସା ନଦିୟା ଉତ୍ତାନତଂ ୱା ଗମ୍ଭୀରତଂ ୱା ଅଜାନନ୍ତୋ ଭୀତୋ ୱିତ୍ଥତୋ ତୀରେ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ, ଅଥଞ୍ଞତରୋ ପୁରିସୋ ଆଗନ୍ତ୍ୱା ଅତ୍ତନୋ ଥାମଞ୍ଚ ବଲଞ୍ଚ ସମ୍ପସ୍ସନ୍ତୋ ଗାଳ୍ହଂ କଚ୍ଛଂ ବନ୍ଧିତ୍ୱା ପକ୍ଖନ୍ଦିତ୍ୱା ତରେୟ୍ୟ, ତଂ ତିଣ୍ଣଂ ପସ୍ସିତ୍ୱା ମହାଜନକାୟୋପି ତରେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗାୱଚରୋ ଅଞ୍ଞେସଂ ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ପସ୍ସିତ୍ୱା ସୋତାପତ୍ତିଫଲେ ୱା ସକଦାଗାମିଫଲେ ୱା ଅନାଗାମିଫଲେ ୱା ଅରହତ୍ତେ ୱା ସମ୍ପକ୍ଖନ୍ଦତି ୟୋଗଂ କରୋତି ଅପ୍ପତ୍ତସ୍ସ ପତ୍ତିୟା ଅନଧିଗତସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ ଅସଚ୍ଛିକତସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ। ଏୱଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସମ୍ପକ୍ଖନ୍ଦନଲକ୍ଖଣା ସଦ୍ଧାତି। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ସଂୟୁତ୍ତନିକାୟୱରେ –

‘‘‘ସଦ୍ଧାୟ ତରତୀ ଓଘଂ, ଅପ୍ପମାଦେନ ଅଣ୍ଣୱଂ।

ୱୀରିୟେନ ଦୁକ୍ଖମଚ୍ଚେତି, ପଞ୍ଞାୟ ପରିସୁଜ୍ଝତୀ’’’ତି [ପସ୍ସ ସଂ॰ ନି॰ ୧.୨୪୬] ॥

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ସମ୍ପକ୍ଖନ୍ଦନଲକ୍ଖଣସଦ୍ଧାପଞ୍ହୋ ଏକାଦସମୋ।

୧୨. ୱୀରିୟଲକ୍ଖଣପଞ୍ହୋ

୧୨ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କିଂଲକ୍ଖଣଂ ୱୀରିୟ’’ନ୍ତି? ‘‘ଉପତ୍ଥମ୍ଭନଲକ୍ଖଣଂ, ମହାରାଜ, ୱୀରିୟଂ, ୱୀରିୟୂପତ୍ଥମ୍ଭିତା ସବ୍ବେ କୁସଲା ଧମ୍ମା ନ ପରିହାୟନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ଗେହେ ପତନ୍ତେ ଅଞ୍ଞେନ ଦାରୁନା ଉପତ୍ଥମ୍ଭେୟ୍ୟ, ଉପତ୍ଥମ୍ଭିତଂ ସନ୍ତଂ ଏୱଂ ତଂ ଗେହଂ ନ ପତେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଉପତ୍ଥମ୍ଭନଲକ୍ଖଣଂ ୱୀରିୟଂ, ୱୀରିୟୂପତ୍ଥମ୍ଭିତା ସବ୍ବେ କୁସଲା ଧମ୍ମା ନ ପରିହାୟନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ପରିତ୍ତକଂ ସେନଂ ମହତୀ ସେନା ଭଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ତତୋ ରାଜା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ଅନୁସ୍ସାରେୟ୍ୟ ଅନୁପେସେୟ୍ୟ ଅତ୍ତନୋ ପରିତ୍ତକାୟ ସେନାୟ ବଲଂ ଅନୁପଦଂ ଦଦେୟ୍ୟ, ତାୟ ସଦ୍ଧିଂ ପରିତ୍ତକା ସେନା ମହତିଂ ସେନଂ ଭଞ୍ଜେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଉପତ୍ଥମ୍ଭନଲକ୍ଖଣଂ ୱୀରିୟଂ, ୱୀରିୟୂପତ୍ଥମ୍ଭିତା ସବ୍ବେ କୁସଲା ଧମ୍ମା ନ ପରିହାୟନ୍ତି। ଭାସିତମ୍ପେତଂ , ମହାରାଜ, ଭଗୱତା – ‘ୱୀରିୟୱା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଅକୁସଲଂ ପଜହତି, କୁସଲଂ ଭାୱେତି। ସାୱଜ୍ଜଂ ପଜହତି, ଅନୱଜ୍ଜଂ ଭାୱେତି। ସୁଦ୍ଧମତ୍ତାନଂ ପରିହରତୀ’’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ୱୀରିୟଲକ୍ଖଣପଞ୍ହୋ ଦ୍ୱାଦସମୋ।

୧୩. ସତିଲକ୍ଖଣପଞ୍ହୋ

୧୩ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କିଂଲକ୍ଖଣା ସତୀ’’ତି? ‘‘ଅପିଲାପନଲକ୍ଖଣା, ମହାରାଜ, ସତି, ଉପଗ୍ଗଣ୍ହନଲକ୍ଖଣା ଚା’’ତି। ‘‘କଥଂ, ଭନ୍ତେ, ଅପିଲାପନଲକ୍ଖଣା ସତୀ’’ତି? ‘‘ସତି, ମହାରାଜ, ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା କୁସଲାକୁସଲସାୱଜ୍ଜାନୱଜ୍ଜହୀନପ୍ପଣୀତକଣ୍ହସୁକ୍କସପ୍ପଟିଭାଗଧମ୍ମେ ଅପିଲାପେତି ‘ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା, ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା, ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା, ଇମାନି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି, ଇମାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି, ଇମେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ଅୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ଅୟଂ ସମଥୋ, ଅୟଂ ୱିପସ୍ସନା, ଅୟଂ ୱିଜ୍ଜା, ଅୟଂ ୱିମୁତ୍ତୀ’ତି। ତତୋ ୟୋଗାୱଚରୋ ସେୱିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ସେୱତି, ଅସେୱିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ନ ସେୱତି। ଭଜିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ଭଜତି ଅଭଜିତ୍ତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ନ ଭଜତି। ଏୱଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅପିଲାପନଲକ୍ଖଣା ସତୀ’’ତି।

‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ରଞ୍ଞୋ ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ଭଣ୍ଡାଗାରିକୋ ରାଜାନଂ ଚକ୍କୱତ୍ତିଂ ସାୟଂ ପାତଂ ୟସଂ ସରାପେତି ‘ଏତ୍ତକା, ଦେୱ, ତେ ହତ୍ଥୀ, ଏତ୍ତକା ଅସ୍ସା, ଏତ୍ତକା ରଥା, ଏତ୍ତକା ପତ୍ତୀ, ଏତ୍ତକଂ ହିରଞ୍ଞଂ, ଏତ୍ତକଂ ସୁୱଣ୍ଣଂ, ଏତ୍ତକଂ ସାପତେୟ୍ୟଂ, ତଂ ଦେୱୋ ସରତୂ’ତି ରଞ୍ଞୋ ସାପତେୟ୍ୟଂ ଅପିଲାପେତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା କୁସଲାକୁସଲସାୱଜ୍ଜାନୱଜ୍ଜହୀନପ୍ପଣୀତକଣ୍ହସୁକ୍କସପ୍ପଟିଭାଗଧମ୍ମେ ଅପିଲାପେତି ‘ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା, ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା, ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା, ଇମାନି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି, ଇମାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି, ଇମେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ଅୟଂ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ଅୟଂ ସମଥୋ, ଅୟଂ ୱିପସ୍ସନା, ଅୟଂ ୱିଜ୍ଜା, ଅୟଂ ୱିମୁତ୍ତୀ’ତି। ତତୋ ୟୋଗାୱଚରୋ ସେୱିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ସେୱତି, ଅସେୱିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ନ ସେୱତି। ଭଜିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ଭଜତି, ଅଭଜିତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ନ ଭଜତି। ଏୱଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅପିଲାପନଲକ୍ଖଣା ସତୀ’’ତି।

‘‘କଥଂ, ଭନ୍ତେ, ଉପଗ୍ଗଣ୍ହନଲକ୍ଖଣା ସତୀ’’ତି? ‘‘ସତି, ମହାରାଜ, ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ହିତାହିତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଗତିୟୋ ସମନ୍ୱେତି ‘ଇମେ ଧମ୍ମା ହିତା, ଇମେ ଧମ୍ମା ଅହିତା। ଇମେ ଧମ୍ମା ଉପକାରା, ଇମେ ଧମ୍ମା ଅନୁପକାରା’ତି। ତତୋ ୟୋଗାୱଚରୋ ଅହିତେ ଧମ୍ମେ ଅପନୁଦେତି, ହିତେ ଧମ୍ମେ ଉପଗ୍ଗଣ୍ହାତି। ଅନୁପକାରେ ଧମ୍ମେ ଅପନୁଦେତି, ଉପକାରେ ଧମ୍ମେ ଉପଗ୍ଗଣ୍ହାତି। ଏୱଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଉପଗ୍ଗଣ୍ହନଲକ୍ଖଣା ସତୀ’’ତି।

‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ରଞ୍ଞୋ ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ପରିଣାୟକରତନଂ ରଞ୍ଞୋ ହିତାହିତେ ଜାନାତି ‘ଇମେ ରଞ୍ଞୋ ହିତା, ଇମେ ଅହିତା। ଇମେ ଉପକାରା, ଇମେ ଅନୁପକାରା’ତି। ତତୋ ଅହିତେ ଅପନୁଦେତି, ହିତେ ଉପଗ୍ଗଣ୍ହାତି। ଅନୁପକାରେ ଅପନୁଦେତି, ଉପକାରେ ଉପଗ୍ଗଣ୍ହାତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ହିତାହିତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଗତିୟୋ ସମନ୍ୱେତି ‘ଇମେ ଧମ୍ମା ହିତା, ଇମେ ଧମ୍ମା ଅହିତା। ଇମେ ଧମ୍ମା ଉପକାରା, ଇମେ ଧମ୍ମା ଅନୁପକାରା’ତି। ତତୋ ୟୋଗାୱଚରୋ ଅହିତେ ଧମ୍ମେ ଅପନୁଦେତି, ହିତେ ଧମ୍ମେ ଉପଗ୍ଗଣ୍ହା’ତି। ଅନୁପକାରେ ଧମ୍ମେ ଅପନୁଦେତି, ଉପକାରେ ଦମ୍ମେ ଉପଗ୍ଗଣ୍ହାତି। ଏୱଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଉପଗ୍ଗଣ୍ହନଲକ୍ଖଣା ସତି। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା – ‘ସତିଞ୍ଚ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବତ୍ଥିକଂ ୱଦାମୀ’’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି , ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ସତିଲକ୍ଖଣପଞ୍ହୋ ତେରସମୋ।

୧୪. ସମାଧିପଞ୍ହୋ

୧୪ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କିଂଲକ୍ଖଣୋ ସମାଧୀ’’ତି? ‘‘ପମୁଖଲକ୍ଖଣୋ, ମହାରାଜ, ସମାଧି, ୟେ କେଚି କୁସଲା ଧମ୍ମା, ସବ୍ବେ ତେ ସମାଧିପମୁଖା ହୋନ୍ତି ସମାଧିନିନ୍ନା ସମାଧିପୋଣା ସମାଧିପବ୍ଭାରା’’ତି।

‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କୂଟାଗାରସ୍ସ ୟା ୟାଚି ଗୋପାନସିୟୋ, ସବ୍ବା ତା କୂଟଙ୍ଗମା ହୋନ୍ତି କୂଟନିନ୍ନା କୂଟସମୋସରଣା, କୂଟଂ ତାସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟେ କେଚି କୁସଲା ଧମ୍ମା, ସବ୍ବେ ତେ ସମାଧିପମୁଖା ହୋନ୍ତି ସମାଧିନିନ୍ନା ସମାଧିପୋଣା ସମାଧିପବ୍ଭାରାତି।

‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କୋଚି ରାଜା ଚତୁରଙ୍ଗିନିୟା ସେନାୟ ସଦ୍ଧିଂ ସଙ୍ଗାମଂ ଓତରେୟ୍ୟ, ସବ୍ବାୱ ସେନା ହତ୍ଥୀ ଚ ଅସ୍ସା ଚ ରଥା ଚ ପତ୍ତୀ ଚ ତପ୍ପମୁଖା [ତମ୍ପମୁଖା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଭୱେୟ୍ୟୁଂ ତନ୍ନିନ୍ନା ତପ୍ପୋଣା ତପ୍ପବ୍ଭାରା ତଂ ୟେୱ ଅନୁପରିୟାୟେୟ୍ୟୁଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟେ କେଚି କୁସଲା ଧମ୍ମା, ସବ୍ବେ ତେ ସମାଧିପମୁଖା ହୋନ୍ତି ସମାଧିନିନ୍ନା ସମାଧିପୋଣା ସମାଧିପବ୍ଭାରା। ଏୱଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପମୁଖଲକ୍ଖଣୋ ସମାଧି। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା – ‘‘ସମାଧିଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱେଥ, ସମାହିତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତୀ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ସମାଧିପଞ୍ହୋ ଚୁଦ୍ଦସମୋ।

୧୫. ପଞ୍ଞାଲକ୍ଖଣପଞ୍ହୋ

୧୫ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କିଂଲକ୍ଖଣା ପଞ୍ଞା’’ତି? ‘‘ପୁବ୍ବେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ମୟା ୱୁତ୍ତଂ ‘ଛେଦନଲକ୍ଖଣା ପଞ୍ଞା’ତି, ଅପି ଚ ଓଭାସନଲକ୍ଖଣା ପଞ୍ଞା’’ତି। ‘‘କଥଂ, ଭନ୍ତେ, ଓଭାସନଲକ୍ଖଣା ପଞ୍ଞା’’ତି? ‘‘ପଞ୍ଞା, ମହାରାଜ, ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଅୱିଜ୍ଜନ୍ଧକାରଂ ୱିଧମେତି, ୱିଜ୍ଜୋଭାସଂ ଜନେତି, ଞାଣାଲୋକଂ ୱିଦଂସେତି, ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ପାକଟାନି କରୋତି। ତତୋ ୟୋଗାୱଚରୋ ‘ଅନିଚ୍ଚ’ନ୍ତି ୱା ‘ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୱା ‘ଅନତ୍ତା’ତି ୱା ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତୀ’’ତି।

‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ଅନ୍ଧକାରେ ଗେହେ ପଦୀପଂ ପୱେସେୟ୍ୟ, ପୱିଟ୍ଠୋ ପଦୀପୋ ଅନ୍ଧକାରଂ ୱିଧମେତି, ଓଭାସଂ ଜନେତି, ଆଲୋକଂ ୱିଦଂସେତି, ରୂପାନି ପାକଟାନି କରୋତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପଞ୍ଞା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଅୱିଜ୍ଜନ୍ଧକାରଂ ୱିଧମେତି, ୱିଜ୍ଜୋଭାସଂ ଜନେତି, ଞାଣାଲୋକଂ ୱିଦଂସେତି, ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ପାକଟାନି କରୋତି। ତତୋ ୟୋଗାୱଚରୋ ‘ଅନିଚ୍ଚ’ନ୍ତି ୱା ‘ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୱା ‘ଅନତ୍ତା’ତି ୱା ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତି। ଏୱଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଓଭାସନଲକ୍ଖଣା ପଞ୍ଞା’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ପଞ୍ଞାଲକ୍ଖଣପଞ୍ହୋ ପନ୍ନରସମୋ।

୧୬. ନାନାଧମ୍ମାନଂ ଏକକିଚ୍ଚଅଭିନିପ୍ଫାଦନପଞ୍ହୋ

୧୬ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଇମେ ଧମ୍ମା ନାନା ସନ୍ତା ଏକଂ ଅତ୍ଥଂ ଅଭିନିପ୍ଫାଦେନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ଇମେ ଧମ୍ମା ନାନା ସନ୍ତା ଏକଂ ଅତ୍ଥଂ ଅଭିନିପ୍ଫାଦେନ୍ତି, କିଲେସେ ହନନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘କଥଂ, ଭନ୍ତେ, ଇମେ ଧମ୍ମା ନାନା ସନ୍ତା ଏକଂ ଅତ୍ଥଂ ଅଭିନିପ୍ଫାଦେନ୍ତି, କିଲେସେ ହନନ୍ତି? ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ସେନା ନାନା ସନ୍ତା ହତ୍ଥୀ ଚ ଅସ୍ସା ଚ ରଥା ଚ ପତ୍ତୀ ଚ ଏକଂ ଅତ୍ଥଂ ଅଭିନିପ୍ଫାଦେନ୍ତି, ସଙ୍ଗାମେ ପରସେନଂ ଅଭିୱିଜିନନ୍ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଇମେ ଧମ୍ମା ନାନା ସନ୍ତା ଏକଂ ଅତ୍ଥଂ ଅଭିନିପ୍ଫାଦେନ୍ତି, କିଲେସେ ହନନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ନାନାଧମ୍ମାନଂ ଏକକିଚ୍ଚଅଭିନିପ୍ଫାଦନପଞ୍ହୋ ସୋଳସମୋ।

ମହାୱଗ୍ଗୋ ପଠମୋ।

ଇମସ୍ମିଂ ୱଗ୍ଗେ ସୋଳସ ପଞ୍ହା।

୨. ଅଦ୍ଧାନୱଗ୍ଗୋ

୧. ଧମ୍ମସନ୍ତତିପଞ୍ହୋ

୧ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ସୋ ଏୱ ସୋ, ଉଦାହୁ ଅଞ୍ଞୋ’’ତି? ଥେରୋ ଆହ ‘‘ନ ଚ ସୋ, ନ ଚ ଅଞ୍ଞୋ’’ତି।

‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ମହାରାଜ, ୟଦା ତ୍ୱଂ ଦହରୋ ତରୁଣୋ ମନ୍ଦୋ ଉତ୍ତାନସେୟ୍ୟକୋ ଅହୋସି, ସୋ ୟେୱ ତ୍ୱଂ ଏତରହି ମହନ୍ତୋ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ଅଞ୍ଞୋ ସୋ ଦହରୋ ତରୁଣୋ ମନ୍ଦୋ ଉତ୍ତାନସେୟ୍ୟକୋ ଅହୋସି, ଅଞ୍ଞୋ ଅହଂ ଏତରହି ମହନ୍ତୋ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ ସନ୍ତେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ମାତାତିପି ନ ଭୱିସ୍ସତି, ପିତାତିପି ନ ଭୱିସ୍ସତି, ଆଚରିୟୋତିପି ନ ଭୱିସ୍ସତି, ସିପ୍ପୱାତିପି ନ ଭୱିସ୍ସତି, ସୀଲୱାତିପି ନ ଭୱିସ୍ସତି, ପଞ୍ଞୱାତିପି ନ ଭୱିସ୍ସତି। କିଂ ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅଞ୍ଞା ଏୱ କଲଲସ୍ସ ମାତା, ଅଞ୍ଞା ଅବ୍ବୁଦସ୍ସ ମାତା, ଅଞ୍ଞା ପେସିୟା ମାତା, ଅଞ୍ଞା ଘନସ୍ସ ମାତା, ଅଞ୍ଞା ଖୁଦ୍ଦକସ୍ସ ମାତା, ଅଞ୍ଞା ମହନ୍ତସ୍ସ ମାତା, ଅଞ୍ଞୋ ସିପ୍ପଂ ସିକ୍ଖତି, ଅଞ୍ଞୋ ସିକ୍ଖିତୋ ଭୱତି, ଅଞ୍ଞୋ ପାପକମ୍ମଂ କରୋତି, ଅଞ୍ଞସ୍ସ ହତ୍ଥପାଦା ଛିଜ୍ଜନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ। ତ୍ୱଂ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ କିଂ ୱଦେୟ୍ୟାସୀ’’ତି? ଥେରୋ ଆହ ‘‘ଅହଞ୍ଞେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଦହରୋ ଅହୋସିଂ ତରୁଣୋ ମନ୍ଦୋ ଉତ୍ତାନସେୟ୍ୟକୋ, ଅହଞ୍ଞେୱ ଏତରହି ମହନ୍ତୋ, ଇମମେୱ କାୟଂ ନିସ୍ସାୟ ସବ୍ବେ ତେ ଏକସଙ୍ଗହିତା’’ତି।

‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କୋଚିଦେୱ ପୁରିସୋ ପଦୀପଂ ପଦୀପେୟ୍ୟ, କିଂ ସୋ ସବ୍ବରତ୍ତିଂ ପଦୀପେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ସବ୍ବରତ୍ତିଂ ପଦୀପେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟା ପୁରିମେ ୟାମେ ଅଚ୍ଚି, ସା ମଜ୍ଝିମେ ୟାମେ ଅଚ୍ଚୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ୟା ମଜ୍ଝିମେ ୟାମେ ଅଚ୍ଚି, ସା ପଚ୍ଛିମେ ୟାମେ ଅଚ୍ଚୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅଞ୍ଞୋ ସୋ ଅହୋସି ପୁରିମେ ୟାମେ ପଦୀପୋ, ଅଞ୍ଞୋ ମଜ୍ଝିମେ ୟାମେ ପଦୀପୋ, ଅଞ୍ଞୋ ପଚ୍ଛିମେ ୟାମେ ପଦୀପୋ’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ, ତଂ ୟେୱ ନିସ୍ସାୟ ସବ୍ବରତ୍ତିଂ ପଦୀପିତୋ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଧମ୍ମସନ୍ତତି ସନ୍ଦହତି, ଅଞ୍ଞୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଅଞ୍ଞୋ ନିରୁଜ୍ଝତି, ଅପୁବ୍ବଂ ଅଚରିମଂ ୱିୟ ସନ୍ଦହତି, ତେନ ନ ଚ ସୋ, ନ ଚ ଅଞ୍ଞୋ, ପୁରିମୱିଞ୍ଞାଣେ ପଚ୍ଛିମୱିଞ୍ଞାଣଂ ସଙ୍ଗହଂ ଗଚ୍ଛତୀ’’ତି।

‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଖୀରଂ ଦୁୟ୍ହମାନଂ କାଲନ୍ତରେନ ଦଧି ପରିୱତ୍ତେୟ୍ୟ, ଦଧିତୋ ନୱନୀତଂ, ନୱନୀତତୋ ଘତଂ ପରିୱତ୍ତେୟ୍ୟ, ୟୋ ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ ‘ୟଂ ୟେୱ ଖୀରଂ ତଂ ୟେୱ ଦଧି, ୟଂ ୟେୱ ଦଧି ତଂ ୟେୱ ନୱନୀତଂ, ୟଂ ୟେୱ ନୱନୀତଂ ତଂ ୟେୱ ଘତ’ନ୍ତି, ସମ୍ମା ନୁ ଖୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ, ତଂୟେୱ ନିସ୍ସାୟ ସମ୍ଭୂତ’’ନ୍ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଧମ୍ମସନ୍ତତି ସନ୍ଦହତି, ଅଞ୍ଞୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଅଞ୍ଞୋ ନିରୁଜ୍ଝତି, ଅପୁବ୍ବଂ ଅଚରିମଂ ୱିୟ ସନ୍ଦହତି, ତେନ ନ ଚ ସୋ, ନ ଚ ଅଞ୍ଞୋ, ପୁରିମୱିଞ୍ଞାଣେ ପଚ୍ଛିମୱିଞ୍ଞାଣଂ ସଙ୍ଗହଂ ଗଚ୍ଛତୀ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ଧମ୍ମସନ୍ତତିପଞ୍ହୋ ପଠମୋ।

୨. ପଟିସନ୍ଦହନପଞ୍ହୋ

୨ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟୋ ନ ପଟିସନ୍ଦହତି, ଜାନାତି ସୋ ‘ନ ପଟିସନ୍ଦହିସ୍ସାମୀ’ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ୟୋ ନ ପଟିସନ୍ଦହତି, ଜାନାତି ସୋ ‘ନ ପଟିସନ୍ଦହିସ୍ସାମୀ’ତି। ‘‘କଥଂ, ଭନ୍ତେ, ଜାନାତୀ’’ତି? ‘‘ୟୋ ହେତୁ ୟୋ ପଚ୍ଚୟୋ, ମହାରାଜ, ପଟିସନ୍ଦହନାୟ, ତସ୍ସ ହେତୁସ୍ସ ତସ୍ସ ପଚ୍ଚୟସ୍ସ ଉପରମା ଜାନାତି ସୋ ‘ନ ପଟିସନ୍ଦହିସ୍ସାମୀ’’’ତି।

‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କସ୍ସକୋ ଗହପତିକୋ କସିତ୍ୱା ଚ ୱପିତ୍ୱା ଚ ଧଞ୍ଞାଗାରଂ ପରିପୂରେୟ୍ୟ। ସୋ ଅପରେନ ସମୟେନ ନେୱ କସ୍ସେୟ୍ୟ ନ ୱପ୍ପେୟ୍ୟ, ୟଥାସମ୍ଭତଞ୍ଚ ଧଞ୍ଞଂ ପରିଭୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ ୱା ୱିସଜ୍ଜେୟ୍ୟ ୱା ୟଥା ପଚ୍ଚୟଂ ୱା କରେୟ୍ୟ, ଜାନେୟ୍ୟ ସୋ, ମହାରାଜ, କସ୍ସକୋ ଗହପତିକୋ ‘ନ ମେ ଧଞ୍ଞାଗାରଂ ପରିପୂରେସ୍ସତୀ’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ଜାନେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘କଥଂ ଜାନେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ୟୋ ହେତୁ ୟୋ ପଚ୍ଚୟୋ ଧଞ୍ଞାଗାରସ୍ସ ପରିପୂରଣାୟ, ତସ୍ସ ହେତୁସ୍ସ ତସ୍ସ ପଚ୍ଚୟସ୍ସ ଉପରମା ଜାନାତି ‘ନ ମେ ଧଞ୍ଞାଗାରଂ ପରିପୂରେସ୍ସତୀ’’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋ ହେତୁ ୟୋ ପଚ୍ଚୟୋ ପଟିସନ୍ଦହନାୟ, ତସ୍ସ ହେତୁସ୍ସ ତସ୍ସ ପଚ୍ଚୟସ୍ସ ଉପରମା ଜାନାତି ସୋ ‘ନ ପଟିସନ୍ଦହିସ୍ସାମୀ’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ପଟିସନ୍ଦହନପଞ୍ହୋ ଦୁତିୟୋ।

୩. ଞାଣପଞ୍ଞାପଞ୍ହୋ

୩ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟସ୍ସ ଞାଣଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ, ତସ୍ସ ପଞ୍ଞା ଉପ୍ପନ୍ନା’’ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ୟସ୍ସ ଞାଣଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ, ତସ୍ସ ପଞ୍ଞା ଉପ୍ପନ୍ନା’’ତି। ‘‘କିଂ, ଭନ୍ତେ, ୟଞ୍ଞେୱ ଞାଣଂ ସା ୟେୱ ପଞ୍ଞା’’ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ୟଞ୍ଞେୱ ଞାଣଂ ସା ୟେୱ ପଞ୍ଞା’’ତି। ‘‘ୟସ୍ସ ପନ, ଭନ୍ତେ, ତଞ୍ଞେୱ ଞାଣଂ ସା ୟେୱ ପଞ୍ଞା ଉପ୍ପନ୍ନା, କିଂ ସମ୍ମୁୟ୍ହେୟ୍ୟ ସୋ, ଉଦାହୁ ନ ସମ୍ମୁୟ୍ହେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘କତ୍ଥଚି, ମହାରାଜ, ସମ୍ମୁୟ୍ହେୟ୍ୟ, କତ୍ଥଚି ନ ସମ୍ମୁୟ୍ହେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘କୁହିଂ, ଭନ୍ତେ, ସମ୍ମୁୟ୍ହେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ଅଞ୍ଞାତପୁବ୍ବେସୁ ୱା, ମହାରାଜ, ସିପ୍ପଟ୍ଠାନେସୁ, ଅଗତପୁବ୍ବାୟ ୱା ଦିସାୟ, ଅସ୍ସୁତପୁବ୍ବାୟ ୱା ନାମପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ସମ୍ମୁୟ୍ହେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘କୁହିଂ ନ ସମ୍ମୁୟ୍ହେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ୟଂ ଖୋ ପନ, ମହାରାଜ, ତାୟ ପଞ୍ଞାୟ କତଂ ‘ଅନିଚ୍ଚ’ନ୍ତି ୱା ‘ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୱା ‘ଅନତ୍ତା’ତି ୱା, ତହିଂ ନ ସମ୍ମୁୟ୍ହେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘ମୋହୋ ପନସ୍ସ, ଭନ୍ତେ, କୁହିଂ ଗଚ୍ଛତୀ’’ତି? ‘‘ମୋହୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଞାଣେ ଉପ୍ପନ୍ନମତ୍ତେ ତତ୍ଥେୱ ନିରୁଜ୍ଝତୀ’’ତି।

‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କୋଚିଦେୱ ପୁରିସୋ ଅନ୍ଧକାରଗେହେ ପଦୀପଂ ଆରୋପେୟ୍ୟ, ତତୋ ଅନ୍ଧକାରୋ ନିରୁଜ୍ଝେୟ୍ୟ, ଆଲୋକୋ ପାତୁଭୱେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଞାଣେ ଉପ୍ପନ୍ନମତ୍ତେ ମୋହୋ ତତ୍ଥେୱ ନିରୁଜ୍ଝତୀ’’ତି।

‘‘ପଞ୍ଞା ପନ, ଭନ୍ତେ, କୁହିଂ ଗଚ୍ଛତୀ’’ତି? ‘‘ପଞ୍ଞାପି ଖୋ, ମହାରାଜ, ସକିଚ୍ଚୟଂ କତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱ ନିରୁଜ୍ଝତି, ୟଂ ପନ ତାୟ ପଞ୍ଞାୟ କତଂ ‘ଅନିଚ୍ଚ’ନ୍ତି ୱା ‘ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୱା ‘ଅନତ୍ତା’ତି ୱା, ତଂ ନ ନିରୁଜ୍ଝତୀ’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟଂ ପନେତଂ ବ୍ରୂସି ‘ପଞ୍ଞା ସକିଚ୍ଚୟଂ କତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱ ନିରୁଜ୍ଝତି, ୟଂ ପନ ତାୟ ପଞ୍ଞାୟ କତଂ ‘ଅନିଚ୍ଚ’ନ୍ତି ୱା ‘ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୱା ‘ଅନତ୍ତା’ତି ୱା, ତଂ ନ ନିରୁଜ୍ଝତୀ’ତି, ତସ୍ସ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ୟୋ କୋଚି ପୁରିସୋ ରତ୍ତିଂ ଲେଖଂ ପେସେତୁକାମୋ ଲେଖକଂ ପକ୍କୋସାପେତ୍ୱା ପଦୀପଂ ଆରୋପେତ୍ୱା ଲେଖଂ ଲିଖାପେୟ୍ୟ, ଲିଖିତେ ପନ ଲେଖେ ପଦୀପଂ ୱିଜ୍ଝାପେୟ୍ୟ, ୱିଜ୍ଝାପିତେପି ପଦୀପେ ଲେଖଂ ନ ୱିନସ୍ସେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପଞ୍ଞା ସକିଚ୍ଚୟଂ କତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱ ନିରୁଜ୍ଝତି, ୟଂ ପନ ତାୟ ପଞ୍ଞାୟ କତଂ ‘ଅନିଚ୍ଚ’ନ୍ତି ୱା ‘ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୱା ‘ଅନତ୍ତା’ତି ୱା, ତଂ ନ ନିରୁଜ୍ଝତୀ’’ତି।

‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ପୁରତ୍ଥିମେସୁ ଜନପଦେସୁ ମନୁସ୍ସା ଅନୁଘରଂ ପଞ୍ଚ ପଞ୍ଚ ଉଦକଘଟକାନି ଠପେନ୍ତି ଆଲିମ୍ପନଂ ୱିଜ୍ଝାପେତୁଂ, ଘରେ ପଦିତ୍ତେ ତାନି ପଞ୍ଚ ଉଦକଘଟକାନି ଘରସ୍ସୂପରି ଖିପନ୍ତି, ତତୋ ଅଗ୍ଗି ୱିଜ୍ଝାୟତି, କିଂ ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତେସଂ ମନୁସ୍ସାନଂ ଏୱଂ ହୋତି ‘ପୁନ ତେହି ଘଟେହି ଘଟକିଚ୍ଚଂ କରିସ୍ସାମା’’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ଅଲଂ ତେହି ଘଟେହି, କିଂ ତେହି ଘଟେହୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ପଞ୍ଚ ଉଦକଘଟକାନି, ଏୱଂ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ୟଥା ତେ ମନୁସ୍ସା, ଏୱଂ ୟୋଗାୱଚରୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ। ୟଥା ଅଗ୍ଗି, ଏୱଂ କିଲେସା ଦଟ୍ଠବ୍ବା। ୟଥା ପଞ୍ଚହି ଉଦକଘଟକେହି ଅଗ୍ଗି ୱିଜ୍ଝାପୀୟତି, ଏୱଂ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟେହି କିଲେସା ୱିଜ୍ଝାପିୟନ୍ତି, ୱିଜ୍ଝାପିତାପି କିଲେସା ନ ପୁନ ସମ୍ଭୱନ୍ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପଞ୍ଞା ସକିଚ୍ଚୟଂ କତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱ ନିରୁଜ୍ଝତି, ୟଂ ପନ ତାୟ ପଞ୍ଞାୟ କତଂ ‘ଅନିଚ୍ଚ’ନ୍ତି ୱା ‘ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୱା ‘ଅନତ୍ତା’ତି ୱା, ତଂ ନ ନିରୁଜ୍ଝତୀ’’ତି।

‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ୱେଜ୍ଜୋ ପଞ୍ଚମୂଲଭେସଜ୍ଜାନି ଗହେତ୍ୱା ଗିଲାନକଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତାନି ପଞ୍ଚମୂଲଭେସଜ୍ଜାନି ପିସିତ୍ୱା [ପିଂସିତ୍ୱା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଗିଲାନକଂ ପାୟେୟ୍ୟ, ତେହି ଚ ଦୋସା ନିଦ୍ଧମେୟ୍ୟୁଂ, କିଂ ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତସ୍ସ ୱେଜ୍ଜସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି ‘ପୁନ ତେହି ପଞ୍ଚମୂଲଭେସଜ୍ଜେହି ଭେସଜ୍ଜକିଚ୍ଚଂ କରିସ୍ସାମୀ’’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ଅଲଂ ତେହି ପଞ୍ଚମୂଲଭେସଜ୍ଜେହି, କିଂ ତେହି ପଞ୍ଚମୂଲଭେସଜ୍ଜେହୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ପଞ୍ଚମୂଲଭେସଜ୍ଜାନି, ଏୱଂ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ୟଥା ୱେଜ୍ଜୋ, ଏୱଂ ୟୋଗାୱଚରୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ। ୟଥା ବ୍ୟାଧି, ଏୱଂ କିଲେସା ଦଟ୍ଠବ୍ବା। ୟଥା ବ୍ୟାଧିତୋ ପୁରିସୋ, ଏୱଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ। ୟଥା ପଞ୍ଚମୂଲଭେସଜ୍ଜେହି ଗିଲାନସ୍ସ ଦୋସା ନିଦ୍ଧନ୍ତା, ଦୋସେ ନିଦ୍ଧନ୍ତେ ଗିଲାନୋ ଅରୋଗୋ ହୋତି, ଏୱଂ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟେହି କିଲେସା ନିଦ୍ଧମୀୟନ୍ତି, ନିଦ୍ଧମିତା ଚ କିଲେସା ନ ପୁନ ସମ୍ଭୱନ୍ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପଞ୍ଞା ସକିଚ୍ଚୟଂ କତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱ ନିରୁଜ୍ଝତି, ୟଂ ପନ ତାୟ ପଞ୍ଞାୟ କତଂ ‘ଅନିଚ୍ଚ’ନ୍ତି ୱା ‘ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୱା ‘ଅନତ୍ତା’ତି ୱା, ତଂ ନ ନିରୁଜ୍ଝତୀ’’ତି।

‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ସଙ୍ଗାମାୱଚରୋ ୟୋଧୋ ପଞ୍ଚ କଣ୍ଡାନି ଗହେତ୍ୱା ସଙ୍ଗାମଂ ଓତରେୟ୍ୟ ପରସେନଂ ୱିଜେତୁଂ, ସୋ ସଙ୍ଗାମଗତୋ ତାନି ପଞ୍ଚ କଣ୍ଡାନି ଖିପେୟ୍ୟ, ତେହି ଚ ପରସେନା ଭିଜ୍ଜେୟ୍ୟ , କିଂ ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତସ୍ସ ସଙ୍ଗାମାୱଚରସ୍ସ ୟୋଧସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି ‘ପୁନ ତେହି କଣ୍ଡେହି କଣ୍ଡକିଚ୍ଚଂ କରିସ୍ସାମୀ’’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ଅଲଂ ତେହି କଣ୍ଡେହି, କିଂ ତେହି କଣ୍ଡେହୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ପଞ୍ଚ କଣ୍ଡାନି, ଏୱଂ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ୟଥା, ମହାରାଜ, ସଙ୍ଗାମାୱଚରୋ ୟୋଧୋ, ଏୱଂ ୟୋଗାୱଚରୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ। ୟଥା ପରସେନା, ଏୱଂ କିଲେସା ଦଟ୍ଠବ୍ବା। ୟଥା ପଞ୍ଚହି କଣ୍ଡେହି ପରସେନା ଭିଜ୍ଜତି, ଏୱଂ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟେହି କିଲେସା ଭିଜ୍ଜନ୍ତି, ଭଗ୍ଗା ଚ କିଲେସା ନ ପୁନ ସମ୍ଭୱନ୍ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପଞ୍ଞା ସକିଚ୍ଚୟଂ କତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱ ନିରୁଜ୍ଝତି, ୟଂ ପନ ତାୟ ପଞ୍ଞାୟ କତଂ ‘ଅନିଚ୍ଚ’ନ୍ତି ୱା ‘ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୱା ‘ଅନତ୍ତା’ତି ୱା, ତଂ ନ ନିରୁଜ୍ଝତୀ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ଞାଣପଞ୍ଞାପଞ୍ହୋ ତତିୟୋ।

୪. ପଟିସନ୍ଦହନପୁଗ୍ଗଲୱେଦିୟନପଞ୍ହୋ

୪ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟୋ ନ ପଟିସନ୍ଦହତି, ୱେଦେତି ସୋ କିଞ୍ଚି ଦୁକ୍ଖଂ ୱେଦନ’’ନ୍ତି? ଥେରୋ ଆହ ‘‘କିଞ୍ଚି ୱେଦେତି, କିଞ୍ଚି ନ ୱେଦେତୀ’’ତି। ‘‘କିଂ ୱେଦେତି, କିଂ ନ ୱେଦେତୀ’’ତି? ‘‘କାୟିକଂ, ମହାରାଜ, ୱେଦନଂ ୱେଦେତି, ଚେତସିକଂ ୱେଦନଂ ନ ୱେଦେତୀ’’ତି। ‘‘କଥଂ, ଭନ୍ତେ, କାୟିକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦେତି, କଥଂ ଚେତସିକଂ ୱେଦନଂ ନ ୱେଦେତୀ’’ତି? ‘‘ୟୋ ହେତୁ ୟୋ ପଚ୍ଚୟୋ କାୟିକାୟ ଦୁକ୍ଖୱେଦନାୟ ଉପ୍ପତ୍ତିୟା, ତସ୍ସ ହେତୁସ୍ସ ତସ୍ସ ପଚ୍ଚୟସ୍ସ ଅନୁପରମା କାୟିକଂ ଦୁକ୍ଖୱେଦନଂ ୱେଦେତି, ୟୋ ହେତୁ ୟୋ ପଚ୍ଚୟୋ ଚେତସିକାୟ ଦୁକ୍ଖୱେଦନାୟ ଉପ୍ପତ୍ତିୟା, ତସ୍ସ ହେତୁସ୍ସ ତସ୍ସ ପଚ୍ଚୟସ୍ସ ଉପରମା ଚେତସିକଂ ଦୁକ୍ଖୱେଦନଂ ନ ୱେଦେତି। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା – ‘ସୋ ଏକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦେତି କାୟିକଂ ନ ଚେତସିକ’’’ନ୍ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟୋ ଦୁକ୍ଖଂ ୱେଦନଂ ୱେଦେତି, କସ୍ମା ସୋ ନ ପରିନିବ୍ବାୟତୀ’’ତି? ‘‘ନତ୍ଥି, ମହାରାଜ, ଅରହତୋ ଅନୁନୟୋ ୱା ପଟିଘୋ ୱା, ନ ଚ ଅରହନ୍ତୋ ଅପକ୍କଂ ପାତେନ୍ତି ପରିପାକଂ ଆଗମେନ୍ତି ପଣ୍ଡିତା। ଭାସିତମ୍ପେତଂ , ମହାରାଜ, ଥେରେନ ସାରିପୁତ୍ତେନ ଧମ୍ମସେନାପତିନା –

‘‘‘ନାଭିନନ୍ଦାମି ମରଣଂ, ନାଭିନନ୍ଦାମି ଜୀୱିତଂ।

କାଲଞ୍ଚ ପଟିକଙ୍ଖାମି, ନିବ୍ବିସଂ ଭତକୋ ୟଥା॥

‘‘‘ନାଭିନନ୍ଦାମି ମରଣଂ, ନାଭିନନ୍ଦାମି ଜୀୱିତଂ।

କାଲଞ୍ଚ ପଟିକଙ୍ଖାମି, ସମ୍ପଜାନୋ ପତିସ୍ସତୋ’’’ତି॥

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି [ପସ୍ସ ଥେରଗା॰ ୬୫୪] ।

ପଟିସନ୍ଦହନପୁଗ୍ଗଲୱେଦିୟନପଞ୍ହୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

୫. ୱେଦନାପଞ୍ହୋ

୫ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସୁଖା ୱେଦନା କୁସଲା ୱା ଅକୁସଲା ୱା ଅବ୍ୟାକତା ୱା’’ତି? ‘‘ସିୟା, ମହାରାଜ, କୁସଲା, ସିୟା ଅକୁସଲା, ସିୟା ଅବ୍ୟାକତା’’ତି। ‘‘ୟଦି, ଭନ୍ତେ, କୁସଲା ନ ଦୁକ୍ଖା, ୟଦି ଦୁକ୍ଖା ନ କୁସଲା, କୁସଲଂ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ନୁପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ମହାରାଜ, ଇଧ ପୁରିସସ୍ସ ହତ୍ଥେ ତତ୍ତଂ ଅୟୋଗୁଳଂ ନିକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, ଦୁତିୟେ ହତ୍ଥେ ସୀତଂ ହିମପିଣ୍ଡଂ ନିକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, କିଂ ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଉଭୋପି ତେ ଦହେୟ୍ୟୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ଉଭୋପି ତେ ଦହେୟ୍ୟୁ’’ନ୍ତି। ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ତେ ମହାରାଜ, ଉଭୋପି ଉଣ୍ହା’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କିଂ ପନ ତେ, ମହାରାଜ, ଉଭୋପି ସୀତଲା’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଆଜାନାହି ନିଗ୍ଗହଂ ୟଦି ତତ୍ତଂ ଦହତି, ନ ଚ ତେ ଉଭୋପି ଉଣ୍ହା, ତେନ ନୁପ୍ପଜ୍ଜତି। ୟଦି ସୀତଲଂ ଦହତି, ନ ଚ ତେ ଉଭୋପି ସୀତଲା, ତେନ ନୁପ୍ପଜ୍ଜତି। କିସ୍ସ ପନ ତେ, ମହାରାଜ, ଉଭୋପି ଦହନ୍ତି, ନ ଚ ତେ ଉଭୋପି ଉଣ୍ହା, ନ ଚ ତେ ଉଭୋପି ସୀତଲା? ଏକଂ ଉଣ୍ହଂ, ଏକଂ ସୀତଲଂ, ଉଭୋପି ତେ ଦହନ୍ତି, ତେନ ନୁପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ‘‘ନାହଂ ପଟିବଲୋ ତୟା ୱାଦିନା ସଦ୍ଧିଂ ସଲ୍ଲପିତୁଂ, ସାଧୁ ଅତ୍ଥଂ ଜପ୍ପେହୀ’’ତି। ତତୋ ଥେରୋ ଅଭିଧମ୍ମସଂୟୁତ୍ତାୟ କଥାୟ ରାଜାନଂ ମିଲିନ୍ଦଂ ସଞ୍ଞାପେସି –

‘‘ଛୟିମାନି , ମହାରାଜ, ଗେହନିସ୍ସିତାନି ସୋମନସ୍ସାନି, ଛ ନେକ୍ଖମ୍ମନିସ୍ସିତାନି ସୋମନସ୍ସାନି, ଛ ଗେହନିସ୍ସିତାନି ଦୋମନସ୍ସାନି, ଛ ନେକ୍ଖମ୍ମନିସ୍ସିତାନି ଦୋମନସ୍ସାନି, ଛ ଗେହନିସ୍ସିତା ଉପେକ୍ଖା, ଛ ନେକ୍ଖମ୍ମନିସ୍ସିତା ଉପେକ୍ଖାତି, ଇମାନି ଛ ଛକ୍କାନି, ଅତୀତାପି ଛତ୍ତିଂସୱିଧା ୱେଦନା, ଅନାଗତାପି ଛତ୍ତିଂସୱିଧା ୱେଦନା, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାପି ଛତ୍ତିଂସୱିଧା ୱେଦନା, ତଦେକଜ୍ଝଂ ଅଭିସଞ୍ଞୁହିତ୍ୱା ଅଭିସମ୍ପିଣ୍ଡେତ୍ୱା ଅଟ୍ଠସତଂ ୱେଦନା ହୋନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ୱେଦନାପଞ୍ହୋ ପଞ୍ଚମୋ।

୬. ନାମରୂପଏକତ୍ତନାନତ୍ତପଞ୍ହୋ

୬ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କୋ ପଟିସନ୍ଦହତୀ’’ତି? ଥେରୋ ଆହ ‘‘ନାମରୂପଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପଟିସନ୍ଦହତୀ’’ତି। ‘‘କିଂ ଇମଂ ୟେୱ ନାମରୂପଂ ପଟିସନ୍ଦହତୀ’’ତି? ‘‘ନ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଇମଂ ୟେୱ ନାମରୂପଂ ପଟିସନ୍ଦହତି, ଇମିନା ପନ, ମହାରାଜ, ନାମରୂପେନ କମ୍ମଂ କରୋତି ସୋଭନଂ ୱା ପାପକଂ ୱା, ତେନ କମ୍ମେନ ଅଞ୍ଞଂ ନାମରୂପଂ ପଟିସନ୍ଦହତୀ’’ତି। ‘‘ୟଦି, ଭନ୍ତେ, ନ ଇମଂ ୟେୱ ନାମରୂପଂ ପଟିସନ୍ଦହତି, ନନୁ ସୋ ମୁତ୍ତୋ ଭୱିସ୍ସତି ପାପକେହି କମ୍ମେହୀ’’ତି? ଥେରୋ ଆହ ‘‘ୟଦି ନ ପଟିସନ୍ଦହେୟ୍ୟ, ମୁତ୍ତୋ ଭୱେୟ୍ୟ ପାପକେହି କମ୍ମେହି। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପଟିସନ୍ଦହତି, ତସ୍ମା ନ ମୁତ୍ତୋ ପାପକେହି କମ୍ମେହୀ’’ତି।

‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କୋଚିଦେୱ ପୁରିସୋ ଅଞ୍ଞତରସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ଅମ୍ବଂ ଅୱହରେୟ୍ୟ, ତମେନଂ ଅମ୍ବସାମିକୋ ଗହେତ୍ୱା ରଞ୍ଞୋ ଦସ୍ସେୟ୍ୟ ‘ଇମିନା ଦେୱ ପୁରିସେନ ମୟ୍ହଂ ଅମ୍ବା ଅୱହଟା’ତି, ସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ ‘ନାହଂ, ଦେୱ, ଇମସ୍ସ ଅମ୍ବେ ଅୱହରାମି, ଅଞ୍ଞେ ତେ ଅମ୍ବା, ୟେ ଇମିନା ରୋପିତା, ଅଞ୍ଞେ ତେ ଅମ୍ବା, ୟେ ମୟା ଅୱହଟା, ନାହଂ ଦଣ୍ଡପ୍ପତ୍ତୋ’ତି। କିଂ ନୁ ଖୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ଦଣ୍ଡପ୍ପତ୍ତୋ ଭୱେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ଦଣ୍ଡପ୍ପତ୍ତୋ ଭୱେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘କେନ କାରଣେନା’’ତି? ‘‘କିଞ୍ଚାପି ସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ, ପୁରିମଂ, ଭନ୍ତେ, ଅମ୍ବଂ ଅପ୍ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ପଚ୍ଛିମେନ ଅମ୍ବେନ ସୋ ପୁରିସୋ ଦଣ୍ଡପ୍ପତ୍ତୋ ଭୱେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଇମିନା ନାମରୂପେନ କମ୍ମଂ କରୋତି ସୋଭନଂ ୱା ପାପକଂ ୱା, ତେନ କମ୍ମେନ ଅଞ୍ଞଂ ନାମରୂପଂ ପଟିସନ୍ଦହତି, ତସ୍ମା ନ ମୁତ୍ତୋ ପାପକେହି କମ୍ମେହୀ’’ତି।

‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କୋଚିଦେୱ ପୁରିସୋ ଅଞ୍ଞତରସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ସାଲିଂ ଅୱହରେୟ୍ୟ…ପେ॰… ଉଚ୍ଛୁଂ ଅୱହରେୟ୍ୟ…ପେ॰… ୟଥା ମହାରାଜ କୋଚି ପୁରିସୋ ହେମନ୍ତକାଲେ ଅଗ୍ଗିଂ ଜାଲେତ୍ୱା ୱିସିବ୍ବେତ୍ୱା [ୱିସୀୱେତ୍ୱା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଅୱିଜ୍ଝାପେତ୍ୱା ପକ୍କମେୟ୍ୟ, ଅଥ ଖୋ ସୋ ଅଗ୍ଗି ଅଞ୍ଞତରସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ଖେତ୍ତଂ ଡହେୟ୍ୟ [ଉପଡହେୟ୍ୟ (କ॰)] , ତମେନଂ ଖେତ୍ତସାମିକୋ ଗହେତ୍ୱା ରଞ୍ଞୋ ଦସ୍ସେୟ୍ୟ ‘ଇମିନା, ଦେୱ, ପୁରିସେନ ମୟ୍ହଂ ଖେତ୍ତଂ ଦଡ୍ଢ’ନ୍ତି। ସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ ‘ନାହଂ, ଦେୱ, ଇମସ୍ସ ଖେତ୍ତଂ ଝାପେମି, ଅଞ୍ଞୋ ସୋ ଅଗ୍ଗି, ୟୋ ମୟା ଅୱିଜ୍ଝାପିତୋ, ଅଞ୍ଞୋ ସୋ ଅଗ୍ଗି, ୟେନିମସ୍ସ ଖେତ୍ତଂ ଦଡ୍ଢଂ, ନାହଂ ଦଣ୍ଡପ୍ପତ୍ତୋ’ତି। କିଂ ନୁ ଖୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ଦଣ୍ଡପ୍ପତ୍ତୋ ଭୱେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ଦଣ୍ଡପ୍ପତ୍ତୋ ଭୱେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘କେନ କାରଣେନା’’ତି? ‘‘କିଞ୍ଚାପି ସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ, ପୁରିମଂ, ଭନ୍ତେ, ଅଗ୍ଗିଂ ଅପ୍ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ପଚ୍ଛିମେନ ଅଗ୍ଗିନା ସୋ ପୁରିସୋ ଦଣ୍ଡପ୍ପତ୍ତୋ ଭୱେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଇମିନା ନାମରୂପେନ କମ୍ମଂ କରୋତି ସୋଭନଂ ୱା ପାପକଂ ୱା, ତେନ କମ୍ମେନ ଅଞ୍ଞଂ ନାମରୂପଂ ପଟିସନ୍ଦହତି, ତସ୍ମା ନ ମୁତ୍ତୋ ପାପକେହି କମ୍ମେହୀ’’ତି।

‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କୋଚିଦେୱ ପୁରିସୋ ପଦୀପଂ ଆଦାୟ ପାସାଦଂ ଅଭିରୂହିତ୍ୱା ଭୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ପଦୀପୋ ଝାୟମାନୋ ତିଣଂ ଝାପେୟ୍ୟ, ତିଣଂ ଝାୟମାନଂ ଘରଂ ଝାପେୟ୍ୟ, ଘରଂ ଝାୟମାନଂ ଗାମଂ ଝାପେୟ୍ୟ, ଗାମଜନୋ ତଂ ପୁରିସଂ ଗହେତ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ ‘କିସ୍ସ ତ୍ୱଂ, ଭୋ ପୁରିସ, ଗାମଂ ଝାପେସୀ’ତି, ସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ ‘ନାହଂ, ଭୋ, ଗାମଂ ଝାପେମି, ଅଞ୍ଞୋ ସୋ ପଦୀପଗ୍ଗି, ୟସ୍ସାହଂ ଆଲୋକେନ ଭୁଞ୍ଜିଂ, ଅଞ୍ଞୋ ସୋ ଅଗ୍ଗି, ୟେନ ଗାମୋ ଝାପିତୋ’ତି, ତେ ୱିୱଦମାନା ତୱ ସନ୍ତିକେ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ, କସ୍ସ ତ୍ୱଂ, ମହାରାଜ, ଅଟ୍ଟଂ [ଅତ୍ଥଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଧାରେୟ୍ୟାସୀ’’ତି? ‘‘ଗାମଜନସ୍ସ ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କିଂ କାରଣା’’ତି? ‘‘କିଞ୍ଚାପି ସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ, ଅପି ଚ ତତୋ ଏୱ ସୋ ଅଗ୍ଗି ନିବ୍ବତ୍ତୋ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, କିଞ୍ଚାପି ଅଞ୍ଞଂ ମାରଣନ୍ତିକଂ ନାମରୂପଂ, ଅଞ୍ଞଂ ପଟିସନ୍ଧିସ୍ମିଂ ନାମରୂପଂ, ଅପି ଚ ତତୋ ୟେୱ ତଂ ନିବ୍ବତ୍ତଂ, ତସ୍ମା ନ ମୁତ୍ତୋ ପାପକେହି କମ୍ମେହୀ’’ତି।

‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କୋଚିଦେୱ ପୁରିସୋ ଦହରିଂ ଦାରିକଂ ୱାରେତ୍ୱା ସୁଙ୍କଂ ଦତ୍ୱା ପକ୍କମେୟ୍ୟ। ସା ଅପରେନ ସମୟେନ ମହତୀ ଅସ୍ସ ୱୟପ୍ପତ୍ତା, ତତୋ ଅଞ୍ଞୋ ପୁରିସୋ ସୁଙ୍କଂ ଦତ୍ୱା ୱିୱାହଂ କରେୟ୍ୟ, ଇତରୋ ଆଗନ୍ତ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ ‘କିସ୍ସ ପନ ମେ ତ୍ୱଂ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ଭରିୟଂ ନେସୀ’ତି? ସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ ‘ନାହଂ ତୱ ଭରିୟଂ ନେମି, ଅଞ୍ଞା ସା ଦାରିକା ଦହରୀ ତରୁଣୀ, ୟା ତୟା ୱାରିତା ଚ ଦିନ୍ନସୁଙ୍କା ଚ, ଅଞ୍ଞାୟଂ ଦାରିକା ମହତୀ ୱୟପ୍ପତ୍ତା ମୟା ୱାରିତା ଚ ଦିନ୍ନସୁଙ୍କା ଚା’ତି, ତେ ୱିୱଦମାନା ତୱ ସନ୍ତିକେ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ। କସ୍ସ ତ୍ୱଂ, ମହାରାଜ, ଅଟ୍ଟଂ ଧାରେୟ୍ୟାସୀ’’ତି? ‘‘ପୁରିମସ୍ସ ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କିଂ କାରଣା’’ତି? ‘‘କିଞ୍ଚାପି ସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ, ଅପି ଚ ତତୋ ୟେୱ ସା ମହତୀ ନିବ୍ବତ୍ତା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, କିଞ୍ଚାପି ଅଞ୍ଞଂ ମାରଣନ୍ତିକଂ ନାମରୂପଂ, ଅଞ୍ଞଂ ପଟିସନ୍ଧିସ୍ମିଂ ନାମରୂପଂ, ଅପି ଚ ତତୋ ୟେୱ ତଂ ନିବ୍ବତ୍ତଂ, ତସ୍ମା ନପରିମୁତ୍ତୋ ପାପକେହି କମ୍ମେହୀ’’ତି।

‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କୋଚିଦେୱ ପୁରିସୋ ଗୋପାଲକସ୍ସ ହତ୍ଥତୋ ଖୀରଘଟଂ କିଣିତ୍ୱା ତସ୍ସେୱ ହତ୍ଥେ ନିକ୍ଖିପିତ୍ୱା ପକ୍କମେୟ୍ୟ ‘ସ୍ୱେ ଗହେତ୍ୱା ଗମିସ୍ସାମୀ’ତି, ତଂ ଅପରଜ୍ଜୁ ଦଧି ସମ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ସୋ ଆଗନ୍ତ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ ‘ଦେହି ମେ ଖୀରଘଟ’ନ୍ତି। ସୋ ଦଧିଂ ଦସ୍ସେୟ୍ୟ। ଇତରୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ ‘ନାହଂ ତୱ ହତ୍ଥତୋ ଦଧିଂ କିଣାମି, ଦେହି ମେ ଖୀରଘଟ’ନ୍ତି। ସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ ‘ଅଜାନତୋ ତେ ଖୀରଂ ଦଧିଭୂତ’ନ୍ତି ତେ ୱିୱଦମାନା ତୱ ସନ୍ତିକେ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ, କସ୍ସ ତ୍ୱଂ ମହାରାଜ, ଅଟ୍ଟଂ ଧାରେୟ୍ୟାସୀ’’ତି? ‘‘ଗୋପାଲକସ୍ସ ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କିଂ କାରଣା’’ତି? ‘‘କିଞ୍ଚାପି ସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ, ଅପି ଚ ତତୋ ୟେୱ ତଂ ନିବ୍ବତ୍ତ’’ନ୍ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, କିଞ୍ଚାପି ଅଞ୍ଞଂ ମାରଣନ୍ତିକଂ ନାମରୂପଂ, ଅଞ୍ଞଂ ପଟିସନ୍ଧିସ୍ମିଂ ନାମରୂପଂ, ଅପି ଚ ତତୋ ୟେୱ ତଂ ନିବ୍ବତ୍ତଂ, ତସ୍ମା ନ ପରିମୁତ୍ତୋ ପାପକେହି କମ୍ମେହୀ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ନାମରୂପଏକତ୍ତନାନତ୍ତପଞ୍ହୋ ଛଟ୍ଠୋ।

୭. ଥେରପଟିସନ୍ଦହନାପଟିସନ୍ଦହନପଞ୍ହୋ

୭ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତ୍ୱଂ ପନ ପଟିସନ୍ଦହିସ୍ସସୀ’’ତି? ‘‘ଅଲଂ, ମହାରାଜ, କିଂ ତେ ତେନ ପୁଚ୍ଛିତେନ, ନନୁ ମୟା ପଟିକଚ୍ଚେୱ ଅକ୍ଖାତଂ ‘ସଚେ, ମହାରାଜ, ସଉପାଦାନୋ ଭୱିସ୍ସାମି , ପଟିସନ୍ଦହିସ୍ସାମି, ସଚେ ଅନୁପାଦାନୋ ଭୱିସ୍ସାମି, ନ ପଟିସନ୍ଦହିସ୍ସାମୀ’’’ତି।

‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କୋଚିଦେୱ ପୁରିସୋ ରଞ୍ଞୋ ଅଧିକାରଂ କରେୟ୍ୟ। ରାଜା ତୁଟ୍ଠୋ ଅଧିକାରଂ ଦଦେୟ୍ୟ, ସୋ ତେନ ଅଧିକାରେନ ପଞ୍ଚହି କାମଗୁଣେହି ସମପ୍ପିତୋ ସମଙ୍ଗିଭୂତୋ ପରିଚରେୟ୍ୟ, ସୋ ଚେ ଜନସ୍ସ ଆରୋଚେୟ୍ୟ ‘ନ ମେ ରାଜା କିଞ୍ଚି ପଟିକରୋତୀ’ ତି। କିଂ ନୁ ଖୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ୟୁତ୍ତକାରୀ ଭୱେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ , କିଂ ତେ ତେନ ପୁଚ୍ଛିତେନ, ନନୁ ମୟା ପଟିକଚ୍ଚେୱ ଅକ୍ଖାତଂ ‘ସଚେ ସଉପାଦାନୋ ଭୱିସ୍ସାମି, ପଟିସନ୍ଦହିସ୍ସାମି, ସଚେ ଅନୁପାଦାନୋ ଭୱିସ୍ସାମି, ନ ପଟିସନ୍ଦହିସ୍ସାମୀ’’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ଥେରପଟିସନ୍ଦହନାପଟିସନ୍ଦହନପଞ୍ହୋ ସତ୍ତମୋ।

୮. ନାମରୂପପଟିସନ୍ଦହନପଞ୍ହୋ

୮ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟଂ ପନେତଂ ବ୍ରୂସି ‘ନାମରୂପ’ନ୍ତି, ତତ୍ଥ କତମଂ ନାମଂ, କତମଂ ରୂପ’’ନ୍ତି। ‘‘ୟଂ ତତ୍ଥ, ମହାରାଜ, ଓଳାରିକଂ, ଏତଂ ରୂପଂ, ୟେ ତତ୍ଥ ସୁଖୁମା ଚିତ୍ତଚେତସିକା ଧମ୍ମା, ଏତଂ ନାମ’’ନ୍ତି। ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କେନ କାରଣେନ ନାମଂ ୟେୱ ନ ପଟିସନ୍ଦହତି, ରୂପଂ ୟେୱ ୱା’’ତି? ‘‘ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞୂପନିସ୍ସିତା, ମହାରାଜ, ଏତେ ଧମ୍ମା ଏକତୋୱ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କୁକ୍କୁଟିୟା କଲଲଂ ନ ଭୱେୟ୍ୟ, ଅଣ୍ଡମ୍ପି ନ ଭୱେୟ୍ୟ, ୟଞ୍ଚ ତତ୍ଥ କଲଲଂ, ୟଞ୍ଚ ଅଣ୍ଡଂ, ଉଭୋପେତେ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞୂପନିସ୍ସିତା, ଏକତୋୱ ନେସଂ ଉପ୍ପତ୍ତି ହୋତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟଦି ତତ୍ଥ ନାମଂ ନ ଭୱେୟ୍ୟ, ରୂପମ୍ପି ନ ଭୱେୟ୍ୟ, ୟଞ୍ଚେୱ ତତ୍ଥ ନାମଂ, ୟଞ୍ଚେୱ ରୂପଂ, ଉଭୋପେତେ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞୂପନିସ୍ସିତା, ଏକତୋୱ ନେସଂ ଉପ୍ପତ୍ତି ହୋତି। ଏୱମେତଂ ଦୀଘମଦ୍ଧାନଂ ସନ୍ଧାୱିତ’’ନ୍ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ନାମରୂପପଟିସନ୍ଦହନପଞ୍ହୋ ଅଟ୍ଠମୋ।

୯. ଅଦ୍ଧାନପଞ୍ହୋ

୯ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟଂ ପନେତଂ ବ୍ରୂସି ‘ଦୀଘମଦ୍ଧାନ’ନ୍ତି, କିମେତଂ ଅଦ୍ଧାନଂ ନାମା’’ତି ? ‘‘ଅତୀତୋ, ମହାରାଜ, ଅଦ୍ଧା, ଅନାଗତୋ ଅଦ୍ଧା, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନୋ ଅଦ୍ଧା’’ତି। ‘‘କିଂ ପନ, ଭନ୍ତେ, ସବ୍ବେ ଅଦ୍ଧା ଅତ୍ଥୀ’’ତି? ‘‘କୋଚି, ମହାରାଜ , ଅଦ୍ଧା ଅତ୍ଥି, କୋଚି ନତ୍ଥୀ’’ତି। ‘‘କତମୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଅତ୍ଥି, କତମୋ ନତ୍ଥୀ’’ତି? ‘‘ୟେ ତେ, ମହାରାଜ, ସଙ୍ଖାରା ଅତୀତା ୱିଗତା ନିରୁଦ୍ଧା ୱିପରିଣତା, ସୋ ଅଦ୍ଧା ନତ୍ଥି, ୟେ ଧମ୍ମା ୱିପାକା, ୟେ ଚ ୱିପାକଧମ୍ମଧମ୍ମା, ୟେ ଚ ଅଞ୍ଞତ୍ର ପଟିସନ୍ଧିଂ ଦେନ୍ତି, ସୋ ଅଦ୍ଧା ଅତ୍ଥି। ୟେ ସତ୍ତା କାଲଙ୍କତା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଉପ୍ପନ୍ନା, ସୋ ଚ ଅଦ୍ଧା ଅତ୍ଥି। ୟେ ସତ୍ତା କାଲଙ୍କତା ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅନୁପ୍ପନ୍ନା, ସୋ ଅଦ୍ଧା ନତ୍ଥି। ୟେ ଚ ସତ୍ତା ପରିନିବ୍ବୁତା, ସୋ ଚ ଅଦ୍ଧା ନତ୍ଥି ପରିନିବ୍ବୁତତ୍ତା’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ଅଦ୍ଧାନପଞ୍ହୋ ନୱମୋ।

ଅଦ୍ଧାନୱଗ୍ଗୋ ଦୁତିୟୋ।

ଇମସ୍ମିଂ ୱଗ୍ଗେ ନୱ ପଞ୍ହା।

୩. ୱିଚାରୱଗ୍ଗୋ

୧. ଅଦ୍ଧାନମୂଲପଞ୍ହୋ

୧ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅତୀତସ୍ସ ଅଦ୍ଧାନସ୍ସ କିଂ ମୂଲଂ, ଅନାଗତସ୍ସ ଅଦ୍ଧାନସ୍ସ କିଂ ମୂଲଂ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଅଦ୍ଧାନସ୍ସ କିଂ ମୂଲ’’ନ୍ତି? ‘‘ଅତୀତସ୍ସ ଚ, ମହାରାଜ, ଅଦ୍ଧାନସ୍ସ ଅନାଗତସ୍ସ ଚ ଅଦ୍ଧାନସ୍ସ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ ଅଦ୍ଧାନସ୍ସ ଅୱିଜ୍ଜା ମୂଲଂ। ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା, ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟା ନାମରୂପଂ, ନାମରୂପପଚ୍ଚୟା ସଳାୟତନଂ, ସଳାୟତନପଚ୍ଚୟା ଫସ୍ସୋ, ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା, ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା, ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନଂ, ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋ, ଭୱପଚ୍ଚୟା ଜାତି, ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ସମ୍ଭୱନ୍ତି। ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଅଦ୍ଧାନସ୍ସ [ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଅଦ୍ଧାନସ୍ସ (ସୀ॰)] ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତୀ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ଅଦ୍ଧାନମୂଲପଞ୍ହୋ ପଠମୋ।

୨. ପୁରିମକୋଟିପଞ୍ହୋ

୨ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟଂ ପନେତଂ ବ୍ରୂସି ‘ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତୀ’ତି, ତସ୍ସ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ପରିତ୍ତଂ [ପରିପକ୍କଂ (କ॰)] ବୀଜଂ ପଥୱିୟଂ ନିକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, ତତୋ ଅଙ୍କୁରୋ ଉଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଅନୁପୁବ୍ବେନ ୱୁଡ୍ଢିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜିତ୍ୱା ଫଲଂ ଦଦେୟ୍ୟ। ତତୋ ବୀଜଂ ଗହେତ୍ୱା ପୁନ ରୋପେୟ୍ୟ, ତତୋପି ଅଙ୍କୁରୋ ଉଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଅନୁପୁବ୍ବେନ ୱୁଡ୍ଢିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜିତ୍ୱା ଫଲଂ ଦଦେୟ୍ୟ। ଏୱମେତିସ୍ସା ସନ୍ତତିୟା ଅତ୍ଥି ଅନ୍ତୋ’’ତି? ‘‘ନତ୍ଥି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅଦ୍ଧାନସ୍ସାପି ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତୀ’’ତି।

‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କୁକ୍କୁଟିୟା ଅଣ୍ଡଂ ଭୱେୟ୍ୟ, ଅଣ୍ଡତୋ କୁକ୍କୁଟୀ କୁକ୍କୁଟିୟା ଅଣ୍ଡନ୍ତି। ଏୱମେତିସ୍ସା ସନ୍ତତିୟା ଅତ୍ଥି ଅନ୍ତୋ’’ତି? ‘‘ନତ୍ଥି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅଦ୍ଧାନସ୍ସାପି ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତୀ’’ତି।

‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ଥେରୋ ପଥୱିୟା ଚକ୍କଂ ଲିଖିତ୍ୱା ମିଲିନ୍ଦଂ ରାଜାନଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ଅତ୍ଥି, ମହାରାଜ, ଇମସ୍ସ ଚକ୍କସ୍ସ ଅନ୍ତୋ’’ତି? ‘‘ନତ୍ଥି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଇମାନି ଚକ୍କାନି ୱୁତ୍ତାନି ଭଗୱତା ‘ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରୂପେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ, ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ, ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା, ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା, ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନଂ, ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା କମ୍ମଂ, କମ୍ମତୋ ପୁନ ଚକ୍ଖୁଂ ଜାୟତୀ’ତି। ଏୱମେତିସ୍ସା ସନ୍ତତିୟା ଅତ୍ଥି ଅନ୍ତୋ’’ତି? ‘‘ନତ୍ଥି ଭନ୍ତେ’’ତି।

‘‘‘ସୋତଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ସଦ୍ଦେ ଚ…ପେ॰… ମନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଧମ୍ମେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ, ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ, ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା, ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା, ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନଂ, ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା କମ୍ମଂ, କମ୍ମତୋ ପୁନ ମନୋ ଜାୟତୀ’ତି। ଏୱମେତିସ୍ସା ସନ୍ତତିୟା ଅତ୍ଥି ଅନ୍ତୋ’’ତି? ‘‘ନତ୍ଥି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅଦ୍ଧାନସ୍ସାପି ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତୀ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ପୁରିମକୋଟିପଞ୍ହୋ ଦୁତିୟୋ।

୩. କୋଟିପଞ୍ଞାୟନପଞ୍ହୋ

୩ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟଂ ପନେତଂ ବ୍ରୂସି ‘ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତୀ’ତି, କତମା ଚ ସା ପୁରିମା କୋଟୀ’’ତି? ‘‘ୟୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅତୀତୋ ଅଦ୍ଧା, ଏସା ପୁରିମା କୋଟୀ’’ତି। ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟଂ ପନେତଂ ବ୍ରୂସି ‘ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତୀ’ତି, କିଂ ପନ, ଭନ୍ତେ , ସବ୍ବାପି ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତୀ’’ତି? ‘‘କାଚି, ମହାରାଜ, ପଞ୍ଞାୟତି, କାଚି ନ ପଞ୍ଞାୟତୀ’’ତି। ‘‘କତମା, ଭନ୍ତେ, ପଞ୍ଞାୟତି, କତମା ନ ପଞ୍ଞାୟତୀ’’ତି? ‘‘ଇତୋ ପୁବ୍ବେ, ମହାରାଜ, ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ସବ୍ବଥା ସବ୍ବଂ ଅୱିଜ୍ଜା ନାହୋସୀତି ଏସା ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି, ୟଂ ଅହୁତ୍ୱା ସମ୍ଭୋତି, ହୁତ୍ୱା ପଟିୱିଗଚ୍ଛତି, ଏସପ ପୁରିମା କୋଟି ପଞ୍ଞାୟତୀ’’ତି ।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟଂ ଅହୁତ୍ୱା ସମ୍ଭୋତି, ହୁତ୍ୱା ପଟିୱିଗଚ୍ଛତି, ନନୁ ତଂ ଉଭତୋ ଛିନ୍ନଂ ଅତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛତୀ’’ତି? ‘‘ୟଦି, ମହାରାଜ, ଉଭତୋ ଛିନ୍ନଂ ଅତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛତି, ଉଭତୋ ଛିନ୍ନା ସକ୍କା ୱଡ୍ଢେତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ଆମ, ସାପି ସକ୍କା ୱଡ୍ଢେତୁ’’ନ୍ତି।’’ନାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏତଂ ପୁଚ୍ଛାମି କୋଟିତୋ ସକ୍କା ୱଡ୍ଢେତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ଆମ ସକ୍କା ୱଡ୍ଢେତୁ’’ନ୍ତି।

‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ଥେରୋ ତସ୍ସ ରୁକ୍ଖୂପମଂ ଅକାସି, ଖନ୍ଧା ଚ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ବୀଜାନୀ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

କୋଟିପଞ୍ଞାୟନପଞ୍ହୋ ତତିୟୋ।

୪. ସଙ୍ଖାରଜାୟମାନପଞ୍ହୋ

୪ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅତ୍ଥି କେଚି ସଙ୍ଖାରା, ୟେ ଜାୟନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ଅତ୍ଥି ସଙ୍ଖାରା, ୟେ ଜାୟନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘କତମେ ତେ, ଭନ୍ତେ’’ତି? ‘‘ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଞ୍ଚ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସତି ରୂପେସୁ ଚ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତି, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣେ ସତି ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ହୋତି, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସେ ସତି ୱେଦନା ହୋତି, ୱେଦନାୟ ସତି ତଣ୍ହା ହୋତି, ତଣ୍ହାୟ ସତି ଉପାଦାନଂ ହୋତି, ଉପାଦାନେ ସତି ଭୱୋ ହୋତି, ଭୱେ ସତି ଜାତି ହୋତି, ଜାତିୟା ସତି ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ସମ୍ଭୱନ୍ତି, ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି। ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଞ୍ଚ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅସତି ରୂପେସୁ ଚ ଅସତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ନ ହୋତି, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣେ ଅସତି ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ନ ହୋତି, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସେ ଅସତି ୱେଦନା ନ ହୋତି, ୱେଦନାୟ ଅସତି ତଣ୍ହା ନ ହୋତି, ତଣ୍ହାୟ ଅସତି ଉପାଦାନଂ ନ ହୋତି, ଉପାଦାନେ ଅସତି ଭୱୋ ନ ହୋତି, ଭୱେ ଅସତି ଜାତି ନ ହୋତି, ଜାତିୟା ଅସତି ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ନ ହୋନ୍ତି, ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ସଙ୍ଖାରଜାୟମାନପଞ୍ହୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

୫. ଭୱନ୍ତସଙ୍ଖାରଜାୟମାନପଞ୍ହୋ

୫ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅତ୍ଥି କେଚି ସଙ୍ଖାରା, ୟେ ଅଭୱନ୍ତା ଜାୟନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ନତ୍ଥି, ମହାରାଜ, କେଚି ସଙ୍ଖାରା, ୟେ ଅଭୱନ୍ତା ଜାୟନ୍ତି, ଭୱନ୍ତା ୟେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସଙ୍ଖାରା ଜାୟନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ମହାରାଜ, ଇଦଂ ଗେହଂ ଅଭୱନ୍ତଂ ଜାତଂ, ୟତ୍ଥ ତ୍ୱଂ ନିସିନ୍ନୋସୀ’’ତି? ‘‘ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚି, ଭନ୍ତେ, ଇଧ ଅଭୱନ୍ତଂ ଜାତଂ, ଭୱନ୍ତଂ ୟେୱ ଜାତଂ, ଇମାନି ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଦାରୂନି ୱନେ ଅହେସୁଂ, ଅୟଞ୍ଚ ମତ୍ତିକା ପଥୱିୟଂ ଅହୋସି, ଇତ୍ଥୀନଞ୍ଚ ପୁରିସାନଞ୍ଚ ତଜ୍ଜେନ ୱାୟାମେନ ଏୱମିଦଂ ଗେହଂ ନିବ୍ବତ୍ତ’’ନ୍ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନତ୍ଥି କେଚି ସଙ୍ଖାରା, ୟେ ଅଭୱନ୍ତା ଜାୟନ୍ତି, ଭୱନ୍ତା ୟେୱ ସଙ୍ଖାରା ଜାୟନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ୟେ କେଚି ବୀଜଗାମଭୂତଗାମା ପଥୱିୟଂ ନିକ୍ଖିତ୍ତା ଅନୁପୁବ୍ବେନ ୱୁଡ୍ଢିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜମାନା ପୁପ୍ଫାନି ଚ ଫଲାନି ଚ ଦଦେୟ୍ୟୁଂ, ନ ତେ ରୁକ୍ଖା ଅଭୱନ୍ତା ଜାତା, ଭୱନ୍ତା ୟେୱ ତେ ରୁକ୍ଖା ଜାତା। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନତ୍ଥି କେଚି ସଙ୍ଖାରା, ୟେ ଅଭୱନ୍ତା ଜାୟନ୍ତି, ଭୱନ୍ତା ୟେୱ ତେ ସଙ୍ଖାରା ଜାୟନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କୁମ୍ଭକାରୋ ପଥୱିୟା ମତ୍ତିକଂ ଉଦ୍ଧରିତ୍ୱା ନାନାଭାଜନାନି କରୋତି, ନ ତାନି ଭାଜନାନି ଅଭୱନ୍ତାନି ଜାତାନି, ଭୱନ୍ତାନି ୟେୱ ଜାତାନି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନତ୍ଥି କେଚି ସଙ୍ଖାରା, ୟେ ଅଭୱନ୍ତା ଜାୟନ୍ତି, ଭୱନ୍ତା ୟେୱ ସଙ୍ଖାରା ଜାୟନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ୱୀଣାୟ ପତ୍ତଂ ନ ସିୟା, ଚମ୍ମଂ ନ ସିୟା, ଦୋଣି ନ ସିୟା, ଦଣ୍ଡୋ ନ ସିୟା, ଉପୱୀଣୋ ନ ସିୟା, ତନ୍ତିୟୋ ନ ସିୟୁଂ, କୋଣୋ ନ ସିୟା, ପୁରିସସ୍ସ ଚ ତଜ୍ଜୋ ୱାୟାମୋ ନ ସିୟା, ଜାୟେୟ୍ୟ ସଦ୍ଦୋ’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ୟତୋ ଚ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୱୀଣାୟ ପତ୍ତଂ ସିୟା, ଚମ୍ମଂ ସିୟା, ଦୋଣି ସିୟା, ଦଣ୍ଡୋ ସିୟା, ଉପୱୀଣୋ ସିୟା, ତନ୍ତିୟୋ ସିୟୁଂ, କୋଣୋ ସିୟା, ପୁରିସସ୍ସ ଚ ତଜ୍ଜୋ ୱାୟାମୋ ସିୟା, ଜାୟେୟ୍ୟ ସଦ୍ଦୋ’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ଜାୟେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନତ୍ଥି କେଚି ସଙ୍ଖାରା, ୟେ ଅଭୱନ୍ତା ଜାୟନ୍ତି, ଭୱନ୍ତା ୟେୱ ଖୋ ସଙ୍ଖାରା ଜାୟନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଅରଣି ନ ସିୟା, ଅରଣିପୋତକୋ ନ ସିୟା, ଅରଣିୟୋତ୍ତକଂ ନ ସିୟା, ଉତ୍ତରାରଣି ନ ସିୟା, ଚୋଳକଂ ନ ସିୟା, ପୁରିସସ୍ସ ଚ ତଜ୍ଜୋ ୱାୟାମୋ ନ ସିୟା, ଜାୟେୟ୍ୟ ସୋ ଅଗ୍ଗୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ୟତୋ ଚ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅରଣି ସିୟା, ଅରଣିପୋତକୋ ସିୟା, ଅରଣିୟୋତ୍ତକଂ ସିୟା, ଉତ୍ତରାରଣି ସିୟା, ଚୋଳକଂ ସିୟା, ପୁରିସସ୍ସ ଚ ତଜ୍ଜୋ ୱାୟାମୋ ସିୟା, ଜାୟେୟ୍ୟ ସୋ ଅଗ୍ଗୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ , ଜାୟେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନତ୍ଥି କେଚି ସଙ୍ଖାରା, ୟେ ଅଭୱନ୍ତା ଜାୟନ୍ତି, ଭୱନ୍ତା ୟେୱ ଖୋ ସଙ୍ଖାରା ଜାୟନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ମଣି ନ ସିୟା, ଆତପୋ ନ ସିୟା, ଗୋମୟଂ ନ ସିୟା, ଜାୟେୟ୍ୟ ସୋ ଅଗ୍ଗୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ୟତୋ ଚ ଖୋ, ମହାରାଜ, ମଣି ସିୟା, ଆତପୋ ସିୟା, ଗୋମୟଂ ସିୟା, ଜାୟେୟ୍ୟ ସୋ ଅଗ୍ଗୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ଜାୟେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନତ୍ଥି କେଚି ସଙ୍ଖାରା ୟେ ଅଭୱନ୍ତା ଜାୟନ୍ତି, ଭୱନ୍ତା ୟେୱ ଖୋ ସଙ୍ଖାରା ଜାୟନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଆଦାସୋ ନ ସିୟା, ଆଭା ନ ସିୟା, ମୁଖଂ ନ ସିୟା, ଜାୟେୟ୍ୟ ଅତ୍ତା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ୟତୋ ଚ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଆଦାସୋ ସିୟା, ଆଭା ସିୟା, ମୁଖଂ ସିୟା, ଜାୟେୟ୍ୟ ଅତ୍ତା’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ଜାୟେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନତ୍ଥି କେଚି ସଙ୍ଖାରା, ୟେ ଅଭୱନ୍ତା ଜାୟନ୍ତି, ଭୱନ୍ତା ୟେୱ ଖୋ ସଙ୍ଖାରା ଜାୟନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି , ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ଭୱନ୍ତସଙ୍ଖାରଜାୟମାନପଞ୍ହୋ ପଞ୍ଚମୋ।

୬. ୱେଦଗୂପଞ୍ହୋ

୬ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୱେଦଗୂ ଉପଲବ୍ଭତୀ’’ତି? ‘‘କୋ ପନେସ, ମହାରାଜ, ୱେଦଗୂ ନାମା’’ତି? ‘‘ୟୋ, ଭନ୍ତେ, ଅବ୍ଭନ୍ତରେ ଜୀୱୋ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ପସ୍ସତି, ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁଣାତି, ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟତି, ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟତି, କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସତି, ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଜାନାତି, ୟଥା ମୟଂ ଇଧ ପାସାଦେ ନିସିନ୍ନା ୟେନ ୟେନ ୱାତପାନେନ ଇଚ୍ଛେୟ୍ୟାମ ପସ୍ସିତୁଂ, ତେନ ତେନ ୱାତପାନେନ ପସ୍ସେୟ୍ୟାମ, ପୁରତ୍ଥିମେନପି ୱାତପାନେନ ପସ୍ସେୟ୍ୟାମ, ପଚ୍ଛିମେନପି ୱାତପାନେନ ପସ୍ସେୟ୍ୟାମ, ଉତ୍ତରେନପି ୱାତପାନେନ ପସ୍ସେୟ୍ୟାମ, ଦକ୍ଖିଣେନପି ୱାତପାନେନ ପସ୍ସେୟ୍ୟାମ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଅୟଂ ଅବ୍ଭନ୍ତରେ ଜୀୱୋ ୟେନ ୟେନ ଦ୍ୱାରେନ ଇଚ୍ଛତି ପସ୍ସିତୁଂ, ତେନ ତେନ ଦ୍ୱାରେନ ପସ୍ସତୀ’’ତି।

ଥେରୋ ଆହ ‘‘ପଞ୍ଚଦ୍ୱାରଂ, ମହାରାଜ, ଭଣିସ୍ସାମି, ତଂ ସୁଣୋହି, ସାଧୁକଂ ମନସିକରୋହି, ୟଦି ଅବ୍ଭନ୍ତରେ ଜୀୱୋ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ପସ୍ସତି, ୟଥା ମୟଂ ଇଧ ପାସାଦେ ନିସିନ୍ନା ୟେନ ୟେନ ୱାତପାନେନ ଇଚ୍ଛେୟ୍ୟାମ ପସ୍ସିତୁଂ, ତେନ ତେନ ୱାତପାନେନ ରୂପଂ ୟେୱ ପସ୍ସେୟ୍ୟାମ, ପୁରତ୍ଥିମେନପି ୱାତପାନେନ ରୂପଂ ୟେୱ ପସ୍ସେୟ୍ୟାମ, ପଚ୍ଛିମେନପି ୱାତପାନେନ ରୂପଂ ୟେୱ ପସ୍ସେୟ୍ୟାମ, ଉତ୍ତରେନପି ୱାତପାନେନ ରୂପଂ ୟେୱ ପସ୍ସେୟ୍ୟାମ, ଦକ୍ଖିଣେନପି ୱାତପାନେନ ରୂପଂ ୟେୱ ପସ୍ସେୟ୍ୟାମ, ଏୱମେତେନ ଅବ୍ଭନ୍ତରେ ଜୀୱେନ ସୋତେନପି ରୂପଂ ୟେୱ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ, ଘାନେନପି ରୂପଂ ୟେୱ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ, ଜିୱ୍ହାୟପି ରୂପଂ ୟେୱ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ, କାୟେନପି ରୂପଂ ୟେୱ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ, ମନସାପି ରୂପଂ ୟେୱ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ; ଚକ୍ଖୁନାପି ସଦ୍ଦୋ ୟେୱ ସୋତବ୍ବୋ, ଘାନେନପି ସଦ୍ଦୋ ୟେୱ ସୋତବ୍ବୋ, ଜିୱ୍ହାୟପି ସଦ୍ଦୋ ୟେୱ ସୋତବ୍ବୋ, କାୟେନପି ସଦ୍ଦୋ ୟେୱ ସୋତବ୍ବୋ, ମନସାପି ସଦ୍ଦୋ ୟେୱ ସୋତବ୍ବୋ; ଚକ୍ଖୁନାପି ଗନ୍ଧୋ ୟେୱ ଘାୟିତବ୍ବୋ, ସୋତେନପି ଗନ୍ଧୋ ୟେୱ ଘାୟିତବ୍ବୋ, ଜିୱ୍ହାୟପି ଗନ୍ଧୋ ୟେୱ ଘାୟିତବ୍ବୋ, କାୟେନପି ଗନ୍ଧୋ ୟେୱ ଘାୟିତବ୍ବୋ, ମନସାପି ଗନ୍ଧୋ ୟେୱ ଘାୟିତବ୍ବୋ; ଚକ୍ଖୁନାପି ରସୋ ୟେୱ ସାୟିତବ୍ବୋ, ସୋତେନପି ରସୋ ୟେୱ ସାୟିତବ୍ବୋ, ଘାନେନପି ରସୋ ୟେୱ ସାୟିତବ୍ବୋ, କାୟେନପି ରସୋ ୟେୱ ସାୟିତବ୍ବୋ, ମନସାପି ରସୋ ୟେୱ ସାୟିତବ୍ବୋ; ଚକ୍ଖୁନାପି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ୟେୱ ଫୁସିତବ୍ବଂ, ସୋତେନପି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ୟେୱ ଫୁସିତବ୍ବଂ, ଘାନେନପି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ୟେୱ ଫୁସିତବ୍ବଂ, ଜିୱ୍ହାୟପି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ୟେୱ ଫୁସିତବ୍ବଂ, ମନସାପି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ୟେୱ ଫୁସିତବ୍ବଂ; ଚକ୍ଖୁନାପି ଧମ୍ମଂ ୟେୱ ୱିଜାନିତବ୍ବଂ, ସୋତେନପି ଧମ୍ମଂ ୟେୱ ୱିଜାନିତବ୍ବଂ, ଘାନେନପି ଧମ୍ମଂ ୟେୱ ୱିଜାନିତବ୍ବଂ, ଜିୱ୍ହାୟପି ଧମ୍ମଂ ୟେୱ ୱିଜାନିତବ୍ବଂ, କାୟେନପି ଧମ୍ମଂ ୟେୱ ୱିଜାନିତବ୍ବ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି।

‘‘ନ ଖୋ ତେ, ମହାରାଜ, ୟୁଜ୍ଜତି ପୁରିମେନ ୱା ପଚ୍ଛିମଂ, ପଚ୍ଛିମେନ ୱା ପୁରିମଂ, ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ମୟଂ ଇଧ ପାସାଦେ ନିସିନ୍ନା ଇମେସୁ ଜାଲୱାତପାନେସୁ ଉଗ୍ଘାଟିତେସୁ ମହନ୍ତେନ ଆକାସେନ ବହିମୁଖା ସୁଟ୍ଠୁତରଂ ରୂପଂ ପସ୍ସାମ, ଏୱମେତେନ ଅବ୍ଭନ୍ତରେ ଜୀୱେନାପି ଚକ୍ଖୁଦ୍ୱାରେସୁ ଉଗ୍ଘାଟିତେସୁ ମହନ୍ତେନ ଆକାସେନ ସୁଟ୍ଠୁତରଂ ରୂପଂ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ, ସୋତେସୁ ଉଗ୍ଘାଟିତେସୁ…ପେ॰… ଘାନେ ଉଗ୍ଘାଟିତେ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୟ ଉଗ୍ଘାଟିତାୟ…ପେ॰… କାୟେ ଉଗ୍ଘାଟିତେ ମହନ୍ତେନ ଆକାସେନ ସୁଟ୍ଠୁତରଂ ସଦ୍ଦୋ ସୋତବ୍ବୋ, ଗନ୍ଧୋ ଘାୟିତବ୍ବୋ, ରସୋ ସାୟିତବ୍ବୋ, ଫୋଟ୍ଠବ୍ବୋ ଫୁସିତବ୍ବୋ’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି ।

‘‘ନ ଖୋ ତେ, ମହାରାଜ, ୟୁଜ୍ଜତି ପୁରିମେନ ୱା ପଚ୍ଛିମଂ, ପଚ୍ଛିମେନ ୱା ପୁରିମଂ, ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଅୟଂ ଦିନ୍ନୋ ନିକ୍ଖମିତ୍ୱା ବହିଦ୍ୱାରକୋଟ୍ଠକେ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ, ଜାନାସି ତ୍ୱଂ, ମହାରାଜ, ‘ଅୟଂ ଦିନ୍ନୋ ନିକ୍ଖମିତ୍ୱା ବହିଦ୍ୱାରକୋଟ୍ଠକେ ଠିତୋ’’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ଜାନାମୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଅୟଂ ଦିନ୍ନୋ ଅନ୍ତୋ ପୱିସିତ୍ୱା ତୱ ପୁରତୋ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ, ଜାନାସି ତ୍ୱଂ, ମହାରାଜ, ‘ଅୟଂ ଦିନ୍ନୋ ଅନ୍ତୋ ପୱିସିତ୍ୱା ମମ ପୁରତୋ ଠିତୋ’’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ଜାନାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅବ୍ଭନ୍ତରେ ସୋ ଜୀୱୋ ଜିୱ୍ହାୟ ରସେ ନିକ୍ଖିତ୍ତେ ଜାନେୟ୍ୟ ଅମ୍ବିଲତ୍ତଂ ୱା ଲୱଣତ୍ତଂ ୱା ତିତ୍ତକତ୍ତଂ ୱା କଟୁକତ୍ତଂ ୱା କସାୟତ୍ତଂ ୱା ମଧୁରତ୍ତଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ଜାନେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘ତେ ରସେ ଅନ୍ତୋ ପୱିଟ୍ଠେ ଜାନେୟ୍ୟ ଅମ୍ବିଲତ୍ତଂ ୱା ଲୱଣତ୍ତଂ ୱା ତିତ୍ତକତ୍ତଂ ୱା କଟୁକତ୍ତଂ ୱା କସାୟତ୍ତଂ ୱା ମଧୁରତ୍ତଂ ୱା’’ତି। ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି।

‘‘ନ ଖୋ ତେ, ମହାରାଜ, ୟୁଜ୍ଜତି ପୁରିମେନ ୱା ପଚ୍ଛିମଂ, ପଚ୍ଛିମେନ ୱା ପୁରିମଂ, ୟଥା, ମହାରାଜ, କୋଚିଦେୱ ପୁରିସୋ ମଧୁଘଟସତଂ ଆହରାପେତ୍ୱା ମଧୁଦୋଣିଂ ପୂରାପେତ୍ୱା ପୁରିସସ୍ସ ମୁଖଂ ପିଦହିତ୍ୱା [ପିଦହିତ୍ୱାୱ (କ॰)] ମଧୁଦୋଣିୟା ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, ଜାନେୟ୍ୟ, ମହାରାଜ, ସୋ ପୁରିସୋ ମଧୁଂ ସମ୍ପନ୍ନଂ ୱା ନ ସମ୍ପନ୍ନଂ ୱା’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କେନ କାରଣେନା’’ତି। ‘‘ନ ହି ତସ୍ସ, ଭନ୍ତେ, ମୁଖେ ମଧୁ ପୱିଟ୍ଠ’’ନ୍ତି।

‘‘ନ ଖୋ ତେ, ମହାରାଜ, ୟୁଜ୍ଜତି ପୁରିମେନ ୱା ପଚ୍ଛିମଂ, ପଚ୍ଛିମେନ ୱା ପୁରିମ’’ନ୍ତି। ‘‘ନାହଂ ପଟିବଲୋ ତୟା ୱାଦିନା ସଦ୍ଧିଂ ସଲ୍ଲପିତୁଂ; ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ, ଅତ୍ଥଂ ଜପ୍ପେହୀ’’ତି।

ଥେରୋ ଅଭିଧମ୍ମସଂୟୁତ୍ତାୟ କଥାୟ ରାଜାନଂ ମିଲିନ୍ଦଂ ସଞ୍ଞାପେସି – ‘‘ଇଧ, ମହାରାଜ, ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରୂପେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ, ତଂସହଜାତା ଫସ୍ସୋ ୱେଦନା ସଞ୍ଞା ଚେତନା ଏକଗ୍ଗତା ଜୀୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ମନସିକାରୋତି ଏୱମେତେ ଧମ୍ମା ପଚ୍ଚୟତୋ ଜାୟନ୍ତି, ନ ହେତ୍ଥ ୱେଦଗୂ ଉପଲବ୍ଭତି, ସୋତଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ସଦ୍ଦେ ଚ…ପେ॰… ମନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଧମ୍ମେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ, ତଂସହଜାତା ଫସ୍ସୋ ୱେଦନା ସଞ୍ଞା ଚେତନା ଏକଗ୍ଗତା ଜୀୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ମନସିକାରୋତି ଏୱମେତେ ଧମ୍ମା ପଚ୍ଚୟତୋ ଜାୟନ୍ତି, ନ ହେତ୍ଥ ୱେଦଗୂ ଉପଲବ୍ଭତୀ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ୱେଦଗୂପଞ୍ହୋ ଛଟ୍ଠୋ।

୭. ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣାଦିପଞ୍ହୋ

୭ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ତତ୍ଥ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣମ୍ପି ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ୟତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ତତ୍ଥ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣମ୍ପି ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି।

‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ପଠମଂ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ପଚ୍ଛା ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଉଦାହୁ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ପଠମଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ପଚ୍ଛା ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ପଠମଂ, ମହାରାଜ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ପଚ୍ଛା ମନୋୱିଞ୍ଞାଣ’’ନ୍ତି।

‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଆଣାପେତି ‘ୟତ୍ଥାହଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜାମି, ତ୍ୱମ୍ପି ତତ୍ଥ ଉପ୍ପଜ୍ଜାହୀ’ତି, ଉଦାହୁ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଆଣାପେତି ‘ୟତ୍ଥ ତ୍ୱଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସସି, ଅହମ୍ପି ତତ୍ଥ ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସାମୀ’’’ତି? ‘‘ନ ହି, ମହାରାଜ, ଅନାଲାପୋ ତେସଂ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହୀ’’ତି।

‘‘କଥଂ , ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ତତ୍ଥ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣମ୍ପି ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି? ‘‘ନିନ୍ନତ୍ତା ଚ, ମହାରାଜ, ଦ୍ୱାରତ୍ତା ଚ ଚିଣ୍ଣତ୍ତା ଚ ସମୁଦାଚରିତତ୍ତା ଚା’’ତି।

‘‘କଥଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ନିନ୍ନତ୍ତା ୟତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ତତ୍ଥ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣମ୍ପି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି? ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ମହାରାଜ, ଦେୱେ ୱସ୍ସନ୍ତେ କତମେନ ଉଦକଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ୟେନ, ଭନ୍ତେ, ନିନ୍ନଂ, ତେନ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘ଅଥାପରେନ ସମୟେନ ଦେୱୋ ୱସ୍ସେୟ୍ୟ, କତମେନ ତଂ ଉଦକଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘ୟେନ, ଭନ୍ତେ, ପୁରିମଂ ଉଦକଂ ଗତଂ, ତମ୍ପି ତେନ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟା’’ତି।

‘‘କିଂ ନୁଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପୁରିମଂ ଉଦକଂ ପଚ୍ଛିମଂ ଉଦକଂ ଆଣାପେତି ‘ୟେନାହଂ ଗଚ୍ଛାମି, ତ୍ୱମ୍ପି ତେନ ଗଚ୍ଛାହୀ’ତି, ପଚ୍ଛିମଂ ୱା ଉଦକଂ ପୁରିମଂ ଉଦକଂ ଆଣାପେତି ‘ୟେନ ତ୍ୱଂ ଗଚ୍ଛିସ୍ସସି, ଅହମ୍ପି ତେନ ଗଚ୍ଛିସ୍ସାମୀ’’’ତି। ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ଅନାଲାପୋ ତେସଂ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି, ନିନ୍ନତ୍ତା ଗଚ୍ଛନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନିନ୍ନତ୍ତା ୟତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ତତ୍ଥ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣମ୍ପି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ନ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଆଣାପେତି ‘ୟତ୍ଥାହଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜାମି, ତ୍ୱମ୍ପି ତତ୍ଥ ଉପ୍ପଜ୍ଜାହୀ’ତି, ନାପି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଆଣାପେତି ‘ୟତ୍ଥ ତ୍ୱଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସସି, ଅହମ୍ପି ତତ୍ଥ ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସାମୀ’ତି, ଅନାଲାପୋ ତେସଂ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି, ନିନ୍ନତ୍ତା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତୀ’’’ତି।

‘‘କଥଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଦ୍ୱାରତ୍ତା ୟତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ତତ୍ଥ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣମ୍ପି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି? ଅପେପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ମହାରାଜ, ରଞ୍ଞୋ ପଚ୍ଚନ୍ତିମଂ ନଗରଂ ଅସ୍ସ ଦଳ୍ହପାକାରତୋରଣଂ ଏକଦ୍ୱାରଂ, ତତୋ ପୁରିସୋ ନିକ୍ଖମିତୁକାମୋ ଭୱେୟ୍ୟ, କତମେନ ନିକ୍ଖମେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ଦ୍ୱାରେନ, ଭନ୍ତେ, ନିକ୍ଖମେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘ଅଥାପରୋ ପୁରିସୋ ନିକ୍ଖମିତୁକାମୋ ଭୱେୟ୍ୟ, କତମେନ ସୋ ନିକ୍ଖମେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ୟେନ, ଭନ୍ତେ, ପୁରିମୋ ପୁରିସୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ, ସୋପି ତେନ ନିକ୍ଖମେୟ୍ୟା’’ତି।

‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପୁରିମୋ ପୁରିସୋ ପଚ୍ଛିମଂ ପୁରିସଂ ଆଣାପେତି ‘ୟେନାହଂ ଗଚ୍ଛାମି, ତ୍ୱମ୍ପି ତେନ ଗଚ୍ଛାହୀ’ତି, ପଚ୍ଛିମୋ ୱା ପୁରିସୋ ପୁରିମଂ ପୁରିସଂ ଆଣାପେତି ‘ୟେନ ତ୍ୱଂ ଗଚ୍ଛିସ୍ସସି, ଅହମ୍ପି ତେନ ଗଚ୍ଛିସ୍ସାମୀ’ତି। ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ଅନାଲାପୋ ତେସଂ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି, ଦ୍ୱାରତ୍ତା ଗଚ୍ଛନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଦ୍ୱାରତ୍ତା ୟତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ତତ୍ଥ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣମ୍ପି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ନ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଆଣାପେତି ‘ୟତ୍ଥାହଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜାମି , ତ୍ୱମ୍ପି ତତ୍ଥ ଉପ୍ପଜ୍ଜାହୀ’ତି, ନାପି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଆଣାପେତି ‘ୟତ୍ଥ ତ୍ୱଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସସି, ଅହମ୍ପି ତତ୍ଥ ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସାମୀ’ତି, ଅନାଲାପୋ ତେସଂ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି, ଦ୍ୱାରତ୍ତା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘କଥଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଚିଣ୍ଣତ୍ତା ୟତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ତତ୍ଥ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣମ୍ପି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି?ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ମହାରାଜ, ପଠମଂ ଏକଂ ସକଟଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ଅଥ ଦୁତିୟଂ ସକଟଂ କତମେନ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ୟେନ, ଭନ୍ତେ, ପୁରିମଂ ସକଟଂ ଗତଂ, ତମ୍ପି ତେନ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟା’’ତି।

‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପୁରିମଂ ସକଟଂ ପଚ୍ଛିମଂ ସକଟଂ ଆଣାପେତି ‘ୟେନାହଂ ଗଚ୍ଛାମି, ତ୍ୱମ୍ପି ତେନ ଗଚ୍ଛାହୀ’ତି, ପଚ୍ଛିମଂ ୱା ସକଟଂ ପୁରିମଂ ସକଟଂ ଆଣାପେତି ‘ୟେନ ତ୍ୱଂ ଗଚ୍ଛିସ୍ସସି, ଅହମ୍ପି ତେନ ଗଚ୍ଛିସ୍ସାମୀ’’’ତି। ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ଅନାଲାପୋ ତେସଂ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି, ଚିଣ୍ଣତ୍ତା ଗଚ୍ଛନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଚିଣ୍ଣତ୍ତା ୟତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ତତ୍ଥ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣମ୍ପି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ନ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଆଣାପେତି ‘ୟତ୍ଥାହଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜାମି, ତ୍ୱମ୍ପି ତତ୍ଥ ଉପ୍ପଜ୍ଜାହୀ’ତି, ନାପି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଆଣାପେତି ‘ୟତ୍ଥ ତ୍ୱଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସସି, ଅହମ୍ପି ତତ୍ଥ ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସାମୀ’ତି, ଅନାଲାପୋ ତେସଂ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି, ଚିଣ୍ଣତ୍ତା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘କଥଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସମୁଦାଚରିତତ୍ତା ୟତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ତତ୍ଥ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣମ୍ପି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି? ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ମୁଦ୍ଦାଗଣନାସଙ୍ଖ୍ୟାଲେଖାସିପ୍ପଟ୍ଠାନେସୁ ଆଦିକମ୍ମିକସ୍ସ ଦନ୍ଧାୟନା ଭୱତି, ଅଥାପରେନ ସମୟେନ ନିସମ୍ମକିରିୟାୟ ସମୁଦାଚରିତତ୍ତା ଅଦନ୍ଧାୟନା ଭୱତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସମୁଦାଚରିତତ୍ତା ୟତ୍ଥ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ତତ୍ଥ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣମ୍ପି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ନ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଆଣାପେତି ‘ୟତ୍ଥାହଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜାମି, ତ୍ୱମ୍ପି ତତ୍ଥ ଉପ୍ପଜ୍ଜାହୀ’ତି, ନାପି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଆଣାପେତି ‘ୟତ୍ଥ ତ୍ୱଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସସି, ଅହମ୍ପି ତତ୍ଥ ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସାମୀ’ତି, ଅନାଲାପୋ ତେସଂ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି, ସମୁଦାଚରିତତ୍ତା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟତ୍ଥ ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ତତ୍ଥ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣମ୍ପି ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀତି…ପେ॰… ୟତ୍ଥ ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି…ପେ॰… ୟତ୍ଥ ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି …ପେ॰… ୟତ୍ଥ କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ତତ୍ଥ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣମ୍ପି ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ୟତ୍ଥ କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ତତ୍ଥ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣମ୍ପି ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି।

‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ପଠମଂ କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ପଚ୍ଛା ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଉଦାହୁ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ପଠମଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ପଚ୍ଛା କାୟୱିଞ୍ଞାଣ’’ନ୍ତି? ‘‘କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ, ମହାରାଜ, ପଠମଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ପଚ୍ଛା ମନୋୱିଞ୍ଞାଣ’’ନ୍ତି।

‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ,…ପେ॰… ଅନାଲାପୋ ତେସଂ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି, ସମୁଦାଚରିତତ୍ତା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣାଦିପଞ୍ହୋ ସତ୍ତମୋ।

୮. ଫସ୍ସଲକ୍ଖଣପଞ୍ହୋ

୮ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟତ୍ଥ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଫସ୍ସୋପି ୱେଦନାପି ତତ୍ଥ ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ୟତ୍ଥ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଫସ୍ସୋପି ତତ୍ଥ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ୱେଦନାପି ତତ୍ଥ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ସଞ୍ଞାପି ତତ୍ଥ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଚେତନାପି ତତ୍ଥ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ୱିତକ୍କୋପି ତତ୍ଥ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ୱିଚାରୋପି ତତ୍ଥ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ସବ୍ବେପି ଫସ୍ସପ୍ପମୁଖା ଧମ୍ମା ତତ୍ଥ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କିଂଲକ୍ଖଣୋ ଫସ୍ସୋ’’ତି? ‘‘ଫୁସନଲକ୍ଖଣୋ, ମହାରାଜ, ଫସ୍ସୋ’’ତି।

‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଦ୍ୱେ ମେଣ୍ଡା ୟୁଜ୍ଝେୟ୍ୟୁଂ, ତେସୁ ୟଥା ଏକୋ ମେଣ୍ଡୋ, ଏୱଂ ଚକ୍ଖୁ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ ୟଥା ଦୁତିୟୋ ମେଣ୍ଡୋ, ଏୱଂ ରୂପଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ୟଥା ତେସଂ ସନ୍ନିପାତୋ, ଏୱଂ ଫସ୍ସୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଦ୍ୱେ ପାଣୀ ୱଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ, ତେସୁ ୟଥା ଏକୋ ପାଣି, ଏୱଂ ଚକ୍ଖୁ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ୟଥା ଦୁତିୟୋ ପାଣି, ଏୱଂ ରୂପଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ୟଥା ତେସଂ ସନ୍ନିପାତୋ, ଏୱଂ ଫସ୍ସୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଦ୍ୱେ ସମ୍ମା ୱଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ, ତେସୁ ୟଥା ଏକୋ ସମ୍ମୋ, ଏୱଂ ଚକ୍ଖୁ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ୟଥା ଦୁତିୟୋ ସମ୍ମୋ, ଏୱଂ ରୂପଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ୟଥା ତେସଂ ସନ୍ନିପାତୋ, ଏୱଂ ଫସ୍ସୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ଫସ୍ସଲକ୍ଖଣପଞ୍ହୋ ଅଟ୍ଠମୋ।

୯. ୱେଦନାଲକ୍ଖଣପଞ୍ହୋ

୯ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କିଂଲକ୍ଖଣା ୱେଦନା’’ତି? ‘‘ୱେଦୟିତଲକ୍ଖଣା, ମହାରାଜ, ୱେଦନା ଅନୁଭୱନଲକ୍ଖଣା ଚା’’ତି।

‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କୋଚିଦେୱ ପୁରିସୋ ରଞ୍ଞୋ ଅଧିକାରଂ କରେୟ୍ୟ, ତସ୍ସ ରାଜା ତୁଟ୍ଠୋ ଅଧିକାରଂ ଦଦେୟ୍ୟ, ସୋ ତେନ ଅଧିକାରେନ ପଞ୍ଚହି କାମଗୁଣେହି ସମପ୍ପିତୋ ସମଙ୍ଗିଭୂତୋ ପରିଚରେୟ୍ୟ, ତସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ ‘ମୟା ଖୋ ପୁବ୍ବେ ରଞ୍ଞୋ ଅଧିକାରୋ କତୋ, ତସ୍ସ ମେ ରାଜା ତୁଟ୍ଠୋ ଅଧିକାରଂ ଅଦାସି, ସ୍ୱାହଂ ତତୋନିଦାନଂ ଇମଂ ଏୱରୂପଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀ’ତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, କୋଚିଦେୱ ପୁରିସୋ କୁସଲଂ କମ୍ମଂ କତ୍ୱା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ସୋ ଚ ତତ୍ଥ ଦିବ୍ବେହି ପଞ୍ଚହି କାମଗୁଣେହି ସମପ୍ପିତୋ ସମଙ୍ଗିଭୂତୋ ପରିଚରେୟ୍ୟ, ତସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ ‘ସ୍ୱାହଂ ଖୋ ପୁବ୍ବେ କୁସଲଂ କମ୍ମଂ ଅକାସିଂ, ସୋହଂ ତତୋନିଦାନଂ ଇମଂ ଏୱରୂପଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟାମୀ’ତି, ଏୱଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୱେଦୟିତଲକ୍ଖଣା ୱେଦନା ଅନୁଭୱନଲକ୍ଖଣା ଚା’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି , ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ୱେଦନାଲକ୍ଖଣପଞ୍ହୋ ନୱମୋ।

୧୦. ସଞ୍ଞାଲକ୍ଖଣପଞ୍ହୋ

୧୦ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କିଂଲକ୍ଖଣା ସଞ୍ଞା’’ତି? ‘‘ସଞ୍ଜାନନଲକ୍ଖଣା, ମହାରାଜ, ସଞ୍ଞା। କିଂ ସଞ୍ଜାନାତି? ନୀଲମ୍ପି ସଞ୍ଜାନାତି, ପୀତମ୍ପି ସଞ୍ଜାନାତି, ଲୋହିତମ୍ପି ସଞ୍ଜାନାତି, ଓଦାତମ୍ପି ସଞ୍ଜାନାତି, ମଞ୍ଜିଟ୍ଠମ୍ପି [ମଞ୍ଜେଟ୍ଠମ୍ପି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସଞ୍ଜାନାତି। ଏୱଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସଞ୍ଜାନନଲକ୍ଖଣା ସଞ୍ଞା’’ତି।

‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ରଞ୍ଞୋ ଭଣ୍ଡାଗାରିକୋ ଭଣ୍ଡାଗାରଂ ପୱିସିତ୍ୱା ନୀଲପୀତଲୋହିତୋଦାତମଞ୍ଜିଟ୍ଠାନି [ମଞ୍ଜେଟ୍ଠାନି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ରାଜଭୋଗାନି ରୂପାନି ପସ୍ସିତ୍ୱା ସଞ୍ଜାନାତି। ଏୱଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସଞ୍ଜାନନଲକ୍ଖଣା ସଞ୍ଞା’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ସଞ୍ଞାଲକ୍ଖଣପଞ୍ହୋ ଦସମୋ।

୧୧. ଚେତନାଲକ୍ଖଣପଞ୍ହୋ

୧୧ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କିଂଲକ୍ଖଣା ଚେତନା’’ତି? ‘‘ଚେତୟିତଲକ୍ଖଣା, ମହାରାଜ, ଚେତନା ଅଭିସଙ୍ଖରଣଲକ୍ଖଣା ଚା’’ତି।

‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କୋଚିଦେୱ ପୁରିସୋ ୱିସଂ ଅଭିସଙ୍ଖରିତ୍ୱା ଅତ୍ତନା ଚ ପିୱେୟ୍ୟ, ପରେ ଚ ପାୟେୟ୍ୟ, ସୋ ଅତ୍ତନାପି ଦୁକ୍ଖିତୋ ଭୱେୟ୍ୟ, ପରେପି ଦୁକ୍ଖିତା ଭୱେୟ୍ୟୁଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅକୁସଲଂ କମ୍ମଂ ଚେତନାୟ ଚେତୟିତ୍ୱା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ୟେପି ତସ୍ସ ଅନୁସିକ୍ଖନ୍ତି , ତେପି କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, କୋଚିଦେୱ ପୁରିସୋ ସପ୍ପିନୱନୀତତେଲମଧୁଫାଣିତଂ ଏକଜ୍ଝଂ ଅଭିସଙ୍ଖରିତ୍ୱା ଅତ୍ତନା ଚ ପିୱେୟ୍ୟ, ପରେ ଚ ପାୟେୟ୍ୟ, ସୋ ଅତ୍ତନା ସୁଖିତୋ ଭୱେୟ୍ୟ, ପରେପି ସୁଖିତା ଭୱେୟ୍ୟୁଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ କୁସଲଂ କମ୍ମଂ ଚେତନାୟ ଚେତୟିତ୍ୱା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ୟେପି ତସ୍ସ ଅନୁସିକ୍ଖନ୍ତି, ତେପି କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଚେତୟିତଲକ୍ଖଣା ଚେତନା ଅଭିସଙ୍ଖରଣଲକ୍ଖଣା ଚା’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ଚେତନାଲକ୍ଖଣପଞ୍ହୋ ଏକାଦସମୋ।

୧୨. ୱିଞ୍ଞାଣଲକ୍ଖଣପଞ୍ହୋ

୧୨ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କିଂଲକ୍ଖଣଂ ୱିଞ୍ଞାଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ୱିଜାନନଲକ୍ଖଣଂ, ମହାରାଜ, ୱିଞ୍ଞାଣ’’ନ୍ତି।

‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ନଗରଗୁତ୍ତିକୋ ମଜ୍ଝେ ନଗରସିଙ୍ଘାଟକେ ନିସିନ୍ନୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ ପୁରତ୍ଥିମଦିସତୋ ପୁରିସଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ, ପସ୍ସେୟ୍ୟ ଦକ୍ଖିଣଦିସତୋ ପୁରିସଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ, ପସ୍ସେୟ୍ୟ ପଚ୍ଛିମଦିସତୋ ପୁରିସଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ, ପସ୍ସେୟ୍ୟ ଉତ୍ତରଦିସତୋ ପୁରିସଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟଞ୍ଚ ପୁରିସୋ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ପସ୍ସତି, ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣେନ ୱିଜାନାତି। ୟଞ୍ଚ ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁଣାତି, ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣେନ ୱିଜାନାତି। ୟଞ୍ଚ ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟତି, ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣେନ ୱିଜାନାତି। ୟଞ୍ଚ ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟତି, ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣେନ ୱିଜାନାତି। ୟଞ୍ଚ କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସତି, ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣେନ ୱିଜାନାତି, ୟଞ୍ଚ ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଜାନାତି, ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣେନ ୱିଜାନାତି। ଏୱଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୱିଜାନନଲକ୍ଖଣଂ ୱିଞ୍ଞାଣ’’ନ୍ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି , ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ୱିଞ୍ଞାଣଲକ୍ଖଣପଞ୍ହୋ ଦ୍ୱାଦସମୋ।

୧୩. ୱିତକ୍କଲକ୍ଖଣପଞ୍ହୋ

୧୩ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କିଂଲକ୍ଖଣୋ ୱିତକ୍କୋ’’ତି? ‘‘ଅପ୍ପନାଲକ୍ଖଣୋ ମହାରାଜ, ୱିତକ୍କୋ’’ତି।

‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ୱଡ୍ଢକୀ ସୁପରିକମ୍ମକତଂ ଦାରୁଂ ସନ୍ଧିସ୍ମିଂ ଅପ୍ପେତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅପ୍ପନାଲକ୍ଖଣୋ ୱିତକ୍କୋ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ୱିତକ୍କଲକ୍ଖଣପଞ୍ହୋ ତେରସମୋ।

୧୪. ୱିଚାରଲକ୍ଖଣପଞ୍ହୋ

୧୪ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କିଂଲକ୍ଖଣୋ ୱିଚାରୋ’’ତି? ‘‘ଅନୁମଜ୍ଜନଲକ୍ଖଣୋ, ମହାରାଜ, ୱିଚାରୋ’’ତି।

‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କଂସଥାଲଂ ଆକୋଟିତଂ ପଚ୍ଛା ଅନୁରୱତି ଅନୁସନ୍ଦହତି [ଅନୁସଦ୍ଦାୟତି (କ॰)] , ୟଥା, ମହାରାଜ, ଆକୋଟନା, ଏୱଂ ୱିତକ୍କୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ। ୟଥା ଅନୁରୱନା [ଅନୁମଜ୍ଜନା (କ॰)] , ଏୱଂ ୱିଚାରୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି , ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ୱିଚାରଲକ୍ଖଣପଞ୍ହୋ ଚୁଦ୍ଦସମୋ।

ୱିଚାରୱଗ୍ଗୋ ତତିୟୋ।

ଇମସ୍ମିଂ ୱଗ୍ଗେ ଚୁଦ୍ଦସ ପଞ୍ହା।

୪. ନିବ୍ବାନୱଗ୍ଗୋ

୧. ଫସ୍ସାଦିୱିନିବ୍ଭୁଜନପଞ୍ହୋ

୧ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସକ୍କା ଇମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ଏକତୋଭାୱଗତାନଂ ୱିନିବ୍ଭୁଜିତ୍ୱା ୱିନିବ୍ଭୁଜିତ୍ୱା ନାନାକରଣଂ ପଞ୍ଞାପେତୁଂ ‘ଅୟଂ ଫସ୍ସୋ, ଅୟଂ ୱେଦନା, ଅୟଂ ସଞ୍ଞା, ଅୟଂ ଚେତନା, ଇଦଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଅୟଂ ୱିତକ୍କୋ, ଅୟଂ ୱିଚାରୋ’ତି’’? ‘‘ନ ସକ୍କା, ମହାରାଜ, ଇମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ଏକତୋଭାୱଗତାନଂ ୱିନିବ୍ଭୁଜିତ୍ୱା ୱିନିବ୍ଭୁଜିତ୍ୱା ନାନାକରଣଂ ପଞ୍ଞାପେତୁଂ ‘ଅୟଂ ଫସ୍ସୋ, ଅୟଂ ୱେଦନା, ଅୟଂ ସଞ୍ଞା, ଅୟଂ ଚେତନା, ଇଦଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଅୟଂ ୱିତକ୍କୋ, ଅୟଂ ୱିଚାରୋ’’’ତି।

‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ରଞ୍ଞୋ ସୂଦୋ ଅରସଂ ୱା ରସଂ ୱା [ୟୂସଂ ୱା ରସଂ ୱା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] କରେୟ୍ୟ, ସୋ ତତ୍ଥ ଦଧିମ୍ପି ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, ଲୋଣମ୍ପି ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, ସିଙ୍ଗିୱେରମ୍ପି ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, ଜୀରକମ୍ପି ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, ମରିଚମ୍ପି ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, ଅଞ୍ଞାନିପି ପକାରାନି ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, ତମେନଂ ରାଜା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ, ‘ଦଧିସ୍ସ ମେ ରସଂ ଆହର, ଲୋଣସ୍ସ ମେ ରସଂ ଆହର, ସିଙ୍ଗିୱେରସ୍ସ ମେ ରସଂ ଆହର, ଜୀରକସ୍ସ ମେ ରସଂ ଆହର, ମରିଚସ୍ସ ମେ ରସଂ ଆହର, ସବ୍ବେସଂ ମେ ପକ୍ଖିତ୍ତାନଂ ରସଂ ଆହରା’ତି। ସକ୍କା ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତେସଂ ରସାନଂ ଏକତୋଭାୱଗତାନଂ ୱିନିବ୍ଭୁଜିତ୍ୱା ୱିନିବ୍ଭୁଜିତ୍ୱା ରସଂ ଆହରିତୁଂ ଅମ୍ବିଲତ୍ତଂ ୱା ଲୱଣତ୍ତଂ ୱା ତିତ୍ତକତ୍ତଂ ୱା କଟୁକତ୍ତଂ ୱା କସାୟତ୍ତଂ ୱା ମଧୁରତ୍ତଂ ୱା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ସକ୍କା ତେସଂ ରସାନଂ ଏକତୋଭାୱଗତାନଂ ୱିନିବ୍ଭୁଜିତ୍ୱା ୱିନିବ୍ଭୁଜିତ୍ୱା ରସଂ ଆହରିତୁଂ ଅମ୍ବିଲତ୍ତଂ ୱା ଲୱଣତ୍ତଂ ୱା ତିତ୍ତକତ୍ତଂ ୱା କଟୁକତ୍ତଂ ୱା କସାୟତ୍ତଂ ୱା ମଧୁରତ୍ତଂ ୱା, ଅପି ଚ ଖୋ ପନ ସକେନ ସକେନ ଲକ୍ଖଣେନ ଉପଟ୍ଠହନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନ ସକ୍କା ଇମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ଏକତୋଭାୱଗତାନଂ ୱିନିବ୍ଭୁଜିତ୍ୱା ୱିନିବ୍ଭୁଜିତ୍ୱା ନାନାକରଣଂ ପଞ୍ଞାପେତୁଂ ‘ଅୟଂ ଫସ୍ସୋ, ଅୟଂ ୱେଦନା, ଅୟଂ ସଞ୍ଞା, ଅୟଂ ଚେତନା, ଇଦଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଅୟଂ ୱିତକ୍କୋ, ଅୟଂ ୱିଚାରୋ’ତି, ଅପି ଚ ଖୋ ପନ ସକେନ ସକେନ ଲକ୍ଖଣେନ ଉପଟ୍ଠହନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି , ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ଫସ୍ସାଦିୱିନିବ୍ଭୁଜନପଞ୍ହୋ ପଠମୋ।

୨. ନାଗସେନପଞ୍ହୋ

୨ . ଥେରୋ ଆହ ‘‘ଲୋଣଂ, ମହାରାଜ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ‘‘ସୁଟ୍ଠୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଜାନାହୀ’’ତି। ‘‘କିଂ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ‘‘କିଂ ପନ, ଭନ୍ତେ, ସବ୍ବଂ ଲୋଣଂ ଜିୱ୍ହାୟ ୱିଜାନାତୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ସବ୍ବଂ ଲୋଣଂ ଜିୱ୍ହାୟ ୱିଜାନାତି’’।

‘‘ୟଦି, ଭନ୍ତେ, ସବ୍ବଂ ଲୋଣଂ ଜିୱ୍ହାୟ ୱିଜାନାତି, କିସ୍ସ ପନ ତଂ ସକଟେହି ବଲୀବଦ୍ଦା [ବଲିବଦ୍ଦା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଆହରନ୍ତି, ନନୁ ଲୋଣମେୱ ଆହରିତବ୍ବ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ସକ୍କା, ମହାରାଜ, ଲୋଣମେୱ ଆହରିତୁଂ ଏକତୋଭାୱଗତା ଏତେ ଧମ୍ମା ଗୋଚରନାନତ୍ତଗତା ଲୋଣଂ ଗରୁଭାୱୋ ଚାତି। ସକ୍କା ପନ, ମହାରାଜ, ଲୋଣଂ ତୁଲାୟ ତୁଲୟିତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ସକ୍କା’’ତି। ‘‘ନ ସକ୍କା, ମହାରାଜ, ଲୋଣଂ ତୁଲାୟ ତୁଲୟିତୁଂ, ଗରୁଭାୱୋ ତୁଲାୟ ତୁଲିୟତୀ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ନାଗସେନପଞ୍ହୋ ଦୁତିୟୋ।

୩. ପଞ୍ଚାୟତନକମ୍ମନିବ୍ବତ୍ତପଞ୍ହୋ

୩ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟାନିମାନି ପଞ୍ଚାୟତନାନି, କିଂ ନୁ ତାନି ନାନାକମ୍ମେହି ନିବ୍ବତ୍ତାନି, ଉଦାହୁ ଏକେନ କମ୍ମେନା’’ତି? ‘‘ନାନାକମ୍ମେହି, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବତ୍ତାନି, ନ ଏକେନ କମ୍ମେନା’’ତି।

‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ମହାରାଜ, ଏକସ୍ମିଂ ଖେତ୍ତେ ନାନାବୀଜାନି ୱପ୍ପେୟ୍ୟୁଂ , ତେସଂ ନାନାବୀଜାନଂ ନାନାଫଲାନି ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟୁ’’ନ୍ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟାନି ୟାନି ପଞ୍ଚାୟତନାନି, ତାନି ତାନି ନାନାକମ୍ମେହି ନିବ୍ବତ୍ତାନି, ନ ଏକେନ କମ୍ମେନା’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ପଞ୍ଚାୟତନକମ୍ମନିବ୍ବତ୍ତପଞ୍ହୋ ତତିୟୋ।

୪. କମ୍ମନାନାକରଣପଞ୍ହୋ

୪ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କେନ କାରଣେନ ମନୁସ୍ସା ନ ସବ୍ବେ ସମକା, ଅଞ୍ଞେ ଅପ୍ପାୟୁକା, ଅଞ୍ଞେ ଦୀଘାୟୁକା, ଅଞ୍ଞେ ବହ୍ୱାବାଧା ଅଞ୍ଞେ ଅପ୍ପାବାଧା, ଅଞ୍ଞେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣା, ଅଞ୍ଞେ ୱଣ୍ଣୱନ୍ତୋ, ଅଞ୍ଞେ ଅପ୍ପେସକ୍ଖା, ଅଞ୍ଞେ ମହେସକ୍ଖା, ଅଞ୍ଞେ ଅପ୍ପଭୋଗା, ଅଞ୍ଞେ ମହାଭୋଗା, ଅଞ୍ଞେ ନୀଚକୁଲୀନା, ଅଞ୍ଞେ ମହାକୁଲୀନା, ଅଞ୍ଞେ ଦୁପ୍ପଞ୍ଞା, ଅଞ୍ଞେ ପଞ୍ଞୱନ୍ତୋ’’ତି?

ଥେରୋ ଆହ ‘‘କିସ୍ସ ପନ, ମହାରାଜ, ରୁକ୍ଖା ନ ସବ୍ବେ ସମକା, ଅଞ୍ଞେ ଅମ୍ବିଲା, ଅଞ୍ଞେ ଲୱଣା, ଅଞ୍ଞେ ତିତ୍ତକା, ଅଞ୍ଞେ କଟୁକା, ଅଞ୍ଞେ କସାୱା, ଅଞ୍ଞେ ମଧୁରା’’ତି? ‘‘ମଞ୍ଞାମି, ଭନ୍ତେ, ବୀଜାନଂ ନାନାକରଣେନା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, କମ୍ମାନଂ ନାନାକରଣେନ ମନୁସ୍ସା ନ ସବ୍ବେ ସମକା, ଅଞ୍ଞେ ଅପ୍ପାୟୁକା, ଅଞ୍ଞେ ଦୀଘାୟୁକା, ଅଞ୍ଞେ ବହ୍ୱାବାଧା, ଅଞ୍ଞେ ଅପ୍ପାବାଧା, ଅଞ୍ଞେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣା, ଅଞ୍ଞେ ୱଣ୍ଣୱନ୍ତୋ, ଅଞ୍ଞେ ଅପ୍ପେସକ୍ଖା, ଅଞ୍ଞେ ମହେସକ୍ଖା, ଅଞ୍ଞେ ଅପ୍ପଭୋଗା, ଅଞ୍ଞେ ମହାଭୋଗା, ଅଞ୍ଞେ ନୀଚକୁଲୀନା, ଅଞ୍ଞେ ମହାକୁଲୀନା, ଅଞ୍ଞେ ଦୁପ୍ପଞ୍ଞା, ଅଞ୍ଞେ ପଞ୍ଞୱନ୍ତୋ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ ମହାରାଜ ଭଗୱତା – ‘କମ୍ମସ୍ସକା, ମାଣୱ, ସତ୍ତା କମ୍ମଦାୟାଦା କମ୍ମୟୋନୀ କମ୍ମବନ୍ଧୂ କମ୍ମପ୍ପଟିସରଣା, କମ୍ମଂ ସତ୍ତେ ୱିଭଜତି ୟଦିଦଂ ହୀନପ୍ପଣୀତତାୟା’’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

କମ୍ମନାନାକରଣପଞ୍ହୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

୫. ୱାୟାମକରଣପଞ୍ହୋ

୫ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତୁମ୍ହେ ଭଣଥ ‘କିନ୍ତି ଇମଂ ଦୁକ୍ଖଂ ନିରୁଜ୍ଝେୟ୍ୟ, ଅଞ୍ଞଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ନୁପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟା’ତି । ଏତଦତ୍ଥା, ମହାରାଜ, ଅମ୍ହାକଂ ପବ୍ବଜ୍ଜା’’ତି। ‘‘କିଂ ପଟିକଚ୍ଚେୱ ୱାୟମିତେନ, ନନୁ ସମ୍ପତ୍ତେ କାଲେ ୱାୟମିତବ୍ବ’’ନ୍ତି? ଥେରୋ ଆହ ‘‘ସମ୍ପତ୍ତେ କାଲେ, ମହାରାଜ, ୱାୟାମୋ ଅକିଚ୍ଚକରୋ ଭୱତି, ପଟିକଚ୍ଚେୱ ୱାୟାମୋ କିଚ୍ଚକରୋ ଭୱତୀ’’ତି।

‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ମହାରାଜ, ୟଦା ତ୍ୱଂ ପିପାସିତୋ ଭୱେୟ୍ୟାସି, ତଦା ତ୍ୱଂ ଉଦପାନଂ ଖଣାପେୟ୍ୟାସି, ତଳାକଂ ଖଣାପେୟ୍ୟାସି ‘ପାନୀୟଂ ପିୱିସ୍ସାମୀ’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସମ୍ପତ୍ତେ କାଲେ ୱାୟାମୋ ଅକିଚ୍ଚକରୋ ଭୱତି, ପଟିକଚ୍ଚେୱ ୱାୟାମୋ କିଚ୍ଚକରୋ ଭୱତୀ’’ତି।

‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ମହାରାଜ, ୟଦା ତ୍ୱଂ ବୁଭୁକ୍ଖିତୋ ଭୱେୟ୍ୟାସି, ତଦା ତ୍ୱଂ ଖେତ୍ତଂ କସାପେୟ୍ୟାସି, ସାଲିଂ ରୋପାପେୟ୍ୟାସି, ଧଞ୍ଞଂ ଅତିହରାପେୟ୍ୟାସି ‘ଭତ୍ତଂ ଭୁଞ୍ଜିସ୍ସାମୀ’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସମ୍ପତ୍ତେ କାଲେ ୱାୟାମୋ ଅକିଚ୍ଚକରୋ ଭୱତି, ପଟିକଚ୍ଚେୱ ୱାୟାମୋ କିଚ୍ଚକରୋ ଭୱତୀତି।

‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ମହାରାଜ, ୟଦା ତେ ସଙ୍ଗାମୋ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତୋ ଭୱେୟ୍ୟ, ତଦା ତ୍ୱଂ ପରିଖଂ ଖଣାପେୟ୍ୟାସି, ପାକାରଂ କାରାପେୟ୍ୟାସି, ଗୋପୁରଂ କାରାପେୟ୍ୟାସି, ଅଟ୍ଟାଲକଂ କାରାପେୟ୍ୟାସି, ଧଞ୍ଞଂ ଅତିହରାପେୟ୍ୟାସି, ତଦା ତ୍ୱଂ ହତ୍ଥିସ୍ମିଂ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟାସି, ଅସ୍ସସ୍ମିଂ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟାସି, ରଥସ୍ମିଂ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟାସି, ଧନୁସ୍ମିଂ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟାସି, ଥରୁସ୍ମିଂ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟାସୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସମ୍ପତ୍ତେ କାଲେ ୱାୟାମୋ ଅକିଚ୍ଚକରୋ ଭୱତି, ପଟିକଚ୍ଚେୱ ୱାୟାମୋ କିଚ୍ଚକରୋ ଭୱତି। ଭାସିତମ୍ପେତଂ ମହାରାଜ ଭଗୱତା –

‘‘‘ପଟିକଚ୍ଚେୱ ତଂ କୟିରା, ୟଂ ଜଞ୍ଞା ହିତମତ୍ତନୋ।

ନ ସାକଟିକଚିନ୍ତାୟ, ମନ୍ତା ଧୀରୋ ପରକ୍କମେ॥

‘‘‘ୟଥା ସାକଟିକୋ ମଟ୍ଠଂ [ନାମ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰) ସଂ॰ ନି॰ ୧.୧୦୩] , ସମଂ ହିତ୍ୱା ମହାପଥଂ।

ୱିସମଂ ମଗ୍ଗମାରୁୟ୍ହ, ଅକ୍ଖଚ୍ଛିନ୍ନୋୱ ଝାୟତି॥

‘‘‘ଏୱଂ ଧମ୍ମା ଅପକ୍କମ୍ମ, ଅଧମ୍ମମନୁୱତ୍ତିୟ।

ମନ୍ଦୋ ମଚ୍ଚୁ ମୁଖଂ ପତ୍ତୋ, ଅକ୍ଖଚ୍ଛିନ୍ନୋୱ ଝାୟତୀ’’’ତି [ସୋଚତୀତି (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ॥

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ୱାୟାମକରଣପଞ୍ହୋ ପଞ୍ଚମୋ।

୬. ନେରୟିକଗ୍ଗିଉଣ୍ହଭାୱପଞ୍ହୋ

୬ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତୁମ୍ହେ ଭଣଥ ‘ପାକତିକଅଗ୍ଗିତୋ ନେରୟିକୋ ଅଗ୍ଗି ମହାଭିତାପତରୋ ହୋତି, ଖୁଦ୍ଦକୋପି ପାସାଣୋ ପାକତିକେ ଅଗ୍ଗିମ୍ହି ପକ୍ଖିତ୍ତୋ ଦିୱସମ୍ପି ପଚ୍ଚମାନୋ [ଧମମାନୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ନ ୱିଲୟଂ ଗଚ୍ଛତି, କୂଟାଗାରମତ୍ତୋପି ପାସାଣୋ ନେରୟିକଗ୍ଗିମ୍ହି ପକ୍ଖିତ୍ତୋ ଖଣେନ ୱିଲୟଂ ଗଚ୍ଛତୀ’ତି, ଏତଂ ୱଚନଂ ନ ସଦ୍ଦହାମି, ଏୱଞ୍ଚ ପନ ୱଦେଥ ‘ୟେ ଚ ତତ୍ଥ ଉପ୍ପନ୍ନା ସତ୍ତା, ତେ ଅନେକାନିପି ୱସ୍ସସହସ୍ସାନି ନିରୟେ ପଚ୍ଚମାନା ନ ୱିଲୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତୀ’ତି, ତମ୍ପି ୱଚନଂ ନ ସଦ୍ଦହାମୀ’’ତି।

ଥେରୋ ଆହ ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ମହାରାଜ, ୟା ତା ସନ୍ତି ମକରିନିୟୋପି ସୁସୁମାରିନିୟୋପି କଚ୍ଛପିନିୟୋପି ମୋରିନିୟୋପି କପୋତିନିୟୋପି, କିଂନୁ ତା କକ୍ଖଳାନି ପାସାଣାନି ସକ୍ଖରାୟୋ ଚ ଖାଦନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ଖାଦନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘କିଂ ପନ ତାନି ତାସଂ କୁଚ୍ଛିୟଂ କୋଟ୍ଠବ୍ଭନ୍ତରଗତାନି ୱିଲୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ୱିଲୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ୟୋ ପନ ତାସଂ କୁଚ୍ଛିୟଂ ଗବ୍ଭୋ, ସୋପି ୱିଲୟଂ ଗଚ୍ଛତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କେନ କାରଣେନା’’ତି? ‘‘ମଞ୍ଞାମି, ଭନ୍ତେ, କମ୍ମାଧିକତେନ ନ ୱିଲୟଂ ଗଚ୍ଛତୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, କମ୍ମାଧିକତେନ ନେରୟିକା ସତ୍ତା ଅନେକାନିପି ୱସ୍ସସହସ୍ସାନି ନିରୟେ ପଚ୍ଚମାନା ନ ୱିଲୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା – ‘ସୋ ନ ତାୱ କାଲଂ କରୋତି, ୟାୱ ନ ତଂ ପାପକମ୍ମଂ ବ୍ୟନ୍ତୀହୋତୀ’’’ତି।

‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ମହାରାଜ, ୟା ତା ସନ୍ତି ସୀହିନିୟୋପି ବ୍ୟଗ୍ଘିନିୟୋପି ଦୀପିନିୟୋପି କୁକ୍କୁରିନିୟୋପି, କିଂନୁ ତା କକ୍ଖଳାନି ଅଟ୍ଠିକାନି ମଂସାନି ଖାଦନ୍ତୀତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ଖାଦନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘କିଂ ପନ ତାନି ତାସଂ କୁଚ୍ଛିୟଂ କୋଟ୍ଠବ୍ଭନ୍ତରଗତାନି ୱିଲୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ୱିଲୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ୟୋ ପନ ତାସଂ କୁଚ୍ଛିୟଂ ଗବ୍ଭୋ, ସୋପି ୱିଲୟଂ ଗଚ୍ଛତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କେନ କାରଣେନା’’ତି? ‘‘ମଞ୍ଞାମି, ଭନ୍ତେ, କମ୍ମାଧିକତେନ ନ ୱିଲୟଂ ଗଚ୍ଛତୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, କମ୍ମାଧିକତେନ ନେରୟିକା ସତ୍ତା ଅନେକାନିପି ୱସ୍ସସହସ୍ସାନି ନିରୟେ ପଚ୍ଚମାନା ନ ୱିଲୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ମହାରାଜ, ୟା ତା ସନ୍ତି ୟୋନକସୁଖୁମାଲିନିୟୋପି ଖତ୍ତିୟସୁଖୁମାଲିନିୟୋପି ବ୍ରାହ୍ମଣସୁଖୁମାଲିନିୟୋପି ଗହପତିସୁଖୁମାଲିନିୟୋପି, କିଂନୁ ତା କକ୍ଖଳାନି ଖଜ୍ଜକାନି ମଂସାନି ଖାଦନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ଖାଦନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘କିଂ ପନ ତାନି ତାସଂ କୁଚ୍ଛିୟଂ କୋଟ୍ଠବ୍ଭନ୍ତରଗତାନି ୱିଲୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ୱିଲୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ୟୋ ପନ ତାସଂ କୁଚ୍ଛିୟଂ ଗବ୍ଭୋ ସୋପି ୱିଲୟଂ ଗଚ୍ଛତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କେନ କାରଣେନା’’ତି। ‘‘ମଞ୍ଞାମି, ଭନ୍ତେ, କମ୍ମାଧିକତେନ ନ ୱିଲୟଂ ଗଚ୍ଛତୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, କମ୍ମାଧିକତେନ ନେରୟିକା ସତ୍ତା ଅନେକାନିପି ୱସ୍ସସହସ୍ସାନି ନିରୟେ ପଚ୍ଚମାନା ନ ୱିଲୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା – ‘‘ସୋ ନ ତାୱ କାଲଂ କରୋତି, ୟାୱ ନ ତଂ ପାପକମ୍ମଂ ବ୍ୟନ୍ତୀହୋତୀ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ନେରୟିକଗ୍ଗିଉଣ୍ହଭାୱପଞ୍ହୋ ଛଟ୍ଠୋ।

୭. ପଥୱିସନ୍ଧାରକପଞ୍ହୋ

୭ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତୁମ୍ହେ ଭଣଥ ‘ଅୟଂ ମହା ପଥୱୀ ଉଦକେ ପତିଟ୍ଠିତା, ଉଦକଂ ୱାତେ ପତିଟ୍ଠିତଂ, ୱାତୋ ଆକାସେ ପତିଟ୍ଠିତୋ’ତି, ଏତମ୍ପି ୱଚନଂ ନ ସଦ୍ଦହାମୀ’’ତି। ଥେରୋ ଧମ୍ମକରକେନ [ଧମ୍ମକରଣେନ (କ॰)] ଉଦକଂ ଗହେତ୍ୱା ରାଜାନଂ ମିଲିନ୍ଦଂ ସଞ୍ଞାପେସି ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଇମଂ ଉଦକଂ ୱାତେନ ଆଧାରିତଂ, ଏୱଂ ତମ୍ପି ଉଦକଂ ୱାତେନ ଆଧାରିତ’’ନ୍ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି , ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ପଥୱିସନ୍ଧାରକପଞ୍ହୋ ସତ୍ତମୋ।

୮. ନିରୋଧନିବ୍ବାନପଞ୍ହୋ

୮ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନ’’ନ୍ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନ’’ନ୍ତି। ‘‘କଥଂ, ଭନ୍ତେ , ନାଗସେନ, ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନ’’ନ୍ତି? ‘‘ସବ୍ବେ ବାଲପୁଥୁଜ୍ଜନା ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅଜ୍ଝତ୍ତିକବାହିରେ ଆୟତନେ ଅଭିନନ୍ଦନ୍ତି ଅଭିୱଦନ୍ତି ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠନ୍ତି, ତେ ତେନ ସୋତେନ ୱୁୟ୍ହନ୍ତି, ନ ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେନ ପରିଦେୱେନ ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି ନ ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ଦୁକ୍ଖସ୍ମାତି ୱଦାମି। ସୁତୱା ଚ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅରିୟସାୱକୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକବାହିରେ ଆୟତନେ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନାଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି, ତସ୍ସ ତଂ ଅନଭିନନ୍ଦତୋ ଅନଭିୱଦତୋ ଅନଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୋ ତଣ୍ହା ନିରୁଜ୍ଝତି, ତଣ୍ହାନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ, ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋ, ଭୱନିରୋଧା ଜାତିନିରୋଧୋ, ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି, ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତି, ଏୱଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନ’’ନ୍ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ନିରୋଧନିବ୍ବାନପଞ୍ହୋ ଅଟ୍ଠମୋ।

୯. ନିବ୍ବାନଲଭନପଞ୍ହୋ

୯ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସବ୍ବେୱ ଲଭନ୍ତି ନିବ୍ବାନ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସବ୍ବେୱ ଲଭନ୍ତି ନିବ୍ବାନଂ, ଅପି ଚ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋ ସମ୍ମା ପଟିପନ୍ନୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟେ ଧମ୍ମେ ଅଭିଜାନାତି, ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟେ ଧମ୍ମେ ପରିଜାନାତି, ପହାତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ପଜହତି, ଭାୱେତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ଭାୱେତି, ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ସଚ୍ଛିକରୋତି, ସୋ ଲଭତି ନିବ୍ବାନ’’ନ୍ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି , ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ନିବ୍ବାନଲଭନପଞ୍ହୋ ନୱମୋ।

୧୦. ନିବ୍ବାନସୁଖଜାନନପଞ୍ହୋ

୧୦ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟୋ ନ ଲଭତି ନିବ୍ବାନଂ, ଜାନାତି ସୋ ‘ସୁଖଂ ନିବ୍ବାନ’’’ନ୍ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ୟୋ ନ ଲଭତି ନିବ୍ବାନଂ, ଜାନାତି ସୋ ‘ସୁଖଂ ନିବ୍ବାନ’’’ନ୍ତି। ‘‘କଥଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅଲଭନ୍ତୋ ଜାନାତି ‘ସୁଖଂ ନିବ୍ବାନ’’’ନ୍ତି? ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ମହାରାଜ, ୟେସଂ ନଚ୍ଛିନ୍ନା ହତ୍ଥପାଦା , ଜାନେୟ୍ୟୁଂ ତେ, ମହାରାଜ, ‘ଦୁକ୍ଖଂ ହତ୍ଥପାଦଚ୍ଛେଦନ’’’ନ୍ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ଜାନେୟ୍ୟୁ’’ନ୍ତି। ‘‘କଥଂ ଜାନେୟ୍ୟୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ଅଞ୍ଞେସଂ, ଭନ୍ତେ, ଛିନ୍ନହତ୍ଥପାଦାନଂ ପରିଦେୱିତସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା ଜାନନ୍ତି ‘ଦୁକ୍ଖଂ ହତ୍ଥପାଦଚ୍ଛେଦନ’’’ନ୍ତି । ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟେସଂ ଦିଟ୍ଠଂ ନିବ୍ବାନଂ, ତେସଂ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା ଜାନାତି ‘ସୁଖଂ ନିବ୍ବାନ’’’ନ୍ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ନିବ୍ବାନସୁଖଜାନନପଞ୍ହୋ ଦସମୋ।

ନିବ୍ବାନୱଗ୍ଗୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

ଇମସ୍ମିଂ ୱଗ୍ଗେ ଦସ ପଞ୍ହା।

୫. ବୁଦ୍ଧୱଗ୍ଗୋ

୧. ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଅତ୍ଥିନତ୍ଥିଭାୱପଞ୍ହୋ

୧ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ବୁଦ୍ଧୋ ତୟା ଦିଟ୍ଠୋ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘ଅଥ ତେ ଆଚରିୟେହି ବୁଦ୍ଧୋ ଦିଟ୍ଠୋ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ନତ୍ଥି ବୁଦ୍ଧୋ’’ତି। ‘‘କିଂ ପନ, ମହାରାଜ, ହିମୱତି ଊହା ନଦୀ ତୟା ଦିଟ୍ଠା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଅଥ ତେ ପିତରା ଊହା ନଦୀ ଦିଟ୍ଠା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ମହାରାଜ, ନତ୍ଥି ଊହା ନଦୀ’’ତି। ‘‘ଅତ୍ଥି, ଭନ୍ତେ, କିଞ୍ଚାପି ମୟା ଊହା ନଦୀ ନ ଦିଟ୍ଠା, ପିତରାପି ମେ ଊହା ନଦୀ ନ ଦିଟ୍ଠା, ଅପି ଚ ଅତ୍ଥି ଊହା ନଦୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, କିଞ୍ଚାପି ମୟା ଭଗୱା ନ ଦିଟ୍ଠୋ, ଆଚରିୟେହିପି ମେ ଭଗୱା ନ ଦିଟ୍ଠୋ, ଅପି ଚ ଅତ୍ଥି ଭଗୱା’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଅତ୍ଥିନତ୍ଥିଭାୱପଞ୍ହୋ ପଠମୋ।

୨. ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଅନୁତ୍ତରଭାୱପଞ୍ହୋ

୨ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ବୁଦ୍ଧୋ ଅନୁତ୍ତରୋ’’ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ଭଗୱା ଅନୁତ୍ତରୋ’’ତି। ‘‘କଥଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅଦିଟ୍ଠପୁବ୍ବଂ ଜାନାସି ‘ବୁଦ୍ଧୋ ଅନୁତ୍ତରୋ’’’ତି? ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ମହାରାଜ, ୟେହି ଅଦିଟ୍ଠପୁବ୍ବୋ ମହାସମୁଦ୍ଦୋ, ଜାନେୟ୍ୟୁଂ ତେ, ମହାରାଜ, ମହନ୍ତୋ ଖୋ ମହାସମୁଦ୍ଦୋ ଗମ୍ଭୀରୋ ଅପ୍ପମେୟ୍ୟୋ ଦୁପ୍ପରିୟୋଗାହୋ, ୟତ୍ଥିମା ପଞ୍ଚ ମହାନଦିୟୋ ସତତଂ ସମିତଂ ଅପ୍ପେନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ, ଗଙ୍ଗା ୟମୁନା ଅଚିରୱତୀ ସରଭୂ ମହୀ, ନେୱ ତସ୍ସ ଊନତ୍ତଂ ୱା ପୂରତ୍ତଂ ୱା ପଞ୍ଞାୟତୀ’’ତି ? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ଜାନେୟ୍ୟୁ’’ନ୍ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସାୱକେ ମହନ୍ତେ ପରିନିବ୍ବୁତେ ପସ୍ସିତ୍ୱା ଜାନାମି ‘ଭଗୱା ଅନୁତ୍ତରୋ’’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଅନୁତ୍ତରଭାୱପଞ୍ହୋ ଦୁତିୟୋ।

୩. ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଅନୁତ୍ତରଭାୱଜାନନପଞ୍ହୋ

୩ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସକ୍କା ଜାନିତୁଂ ‘ବୁଦ୍ଧୋ ଅନୁତ୍ତରୋ’’’ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ସକ୍କା ଜାନିତୁଂ ‘ଭଗୱା ଅନୁତ୍ତରୋ’’’ତି। ‘‘କଥଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସକ୍କା ଜାନିତୁଂ ‘ବୁଦ୍ଧୋ ଅନୁତ୍ତରୋ’’’ତି। ‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ମହାରାଜ, ତିସ୍ସତ୍ଥେରୋ ନାମ ଲେଖାଚରିୟୋ ଅହୋସି, ବହୂନି ୱସ୍ସାନି ଅବ୍ଭତୀତାନି କାଲଙ୍କତସ୍ସ କଥଂ ସୋ ଞାୟତୀ’’ତି। ‘‘ଲେଖେନ ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋ ଧମ୍ମଂ ପସ୍ସତି, ସୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ପସ୍ସତି, ଧମ୍ମୋ ହି, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେସିତୋ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଅନୁତ୍ତରଭାୱଜାନନପଞ୍ହୋ ତତିୟୋ।

୪. ଧମ୍ମଦିଟ୍ଠପଞ୍ହୋ

୪ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଧମ୍ମୋ ତୟା ଦିଟ୍ଠୋ’’ତି। ‘‘ବୁଦ୍ଧନେତ୍ତିୟା ଖୋ, ମହାରାଜ, ବୁଦ୍ଧପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ୟାୱଜୀୱଂ ସାୱକେହି ୱତ୍ତିତବ୍ବ’’ନ୍ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ଧମ୍ମଦିଟ୍ଠପଞ୍ହୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

୫. ଅସଙ୍କମନପଟିସନ୍ଦହନପଞ୍ହୋ

୫ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ନ ଚ ସଙ୍କମତି ପଟିସନ୍ଦହତି ଚା’’ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ନ ଚ ସଙ୍କମତି ପଟିସନ୍ଦହତି ଚା’’ତି। ‘‘କଥଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ନ ଚ ସଙ୍କମତି ପଟିସନ୍ଦହତି ଚ, ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କୋଚିଦେୱ ପୁରିସୋ ପଦୀପତୋ ପଦୀପଂ ପଦୀପେୟ୍ୟ, କିଂନୁ ଖୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ପଦୀପୋ ପଦୀପମ୍ହା ସଙ୍କନ୍ତୋ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନ ଚ ସଙ୍କମତି ପଟିସନ୍ଦହତି ଚା’’ତି।

‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ଅଭିଜାନାସି ନୁ, ତ୍ୱଂ ମହାରାଜ, ଦହରକୋ ସନ୍ତୋ ସିଲୋକାଚରିୟସ୍ସ ସନ୍ତିକେ କିଞ୍ଚି ସିଲୋକଂ ଗହିତ’’ନ୍ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ’’ତି । ‘‘କିଂନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସୋ ସିଲୋକୋ ଆଚରିୟମ୍ହା ସଙ୍କନ୍ତୋ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନ ଚ ସଙ୍କମତି ପଟିସନ୍ଦହତି ଚାତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ଅସଙ୍କମନପଟିସନ୍ଦହନପଞ୍ହୋ ପଞ୍ଚମୋ।

୬. ୱେଦଗୂପଞ୍ହୋ

୬ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୱେଦଗୂ ଉପଲବ୍ଭତୀ’’ତି? ଥେରୋ ଆହ ‘‘ପରମତ୍ଥେନ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୱେଦଗୂ ନୁପଲବ୍ଭତୀ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ୱେଦଗୂପଞ୍ହୋ ଛଟ୍ଠୋ।

୭. ଅଞ୍ଞକାୟସଙ୍କମନପଞ୍ହୋ

୭ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅତ୍ଥି କୋଚି ସତ୍ତୋ ୟୋ ଇମମ୍ହା କାୟା ଅଞ୍ଞଂ କାୟଂ ସଙ୍କମତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଇମମ୍ହା କାୟା ଅଞ୍ଞଂ କାୟଂ ସଙ୍କମନ୍ତୋ ନତ୍ଥି, ନନୁ ମୁତ୍ତୋ ଭୱିସ୍ସତି ପାପକେହି କମ୍ମେହୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ୟଦି ନ ପଟିସନ୍ଦହେୟ୍ୟ, ମୁତ୍ତୋ ଭୱିସ୍ସତି ପାପକେହି କମ୍ମେହୀତି, ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପଟିସନ୍ଦହତି, ତସ୍ମା ନ ପରିମୁତ୍ତୋ ପାପକେହି କମ୍ମେହୀ’’ତି।

‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କୋଚିଦେୱ ପୁରିସୋ ଅଞ୍ଞତରସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ଅମ୍ବଂ ଅୱହରେୟ୍ୟ, କିଂ ସୋ ଦଣ୍ଡପ୍ପତ୍ତୋ ଭୱେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ଦଣ୍ଡପ୍ପତ୍ତୋ ଭୱେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘ନ ଖୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ତାନି ଅମ୍ବାନି ଅୱହରି, ୟାନି ତେନ ରୋପିତାନି, କସ୍ମା ଦଣ୍ଡପ୍ପତ୍ତୋ ଭୱେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ତାନି, ଭନ୍ତେ, ଅମ୍ବାନି ନିସ୍ସାୟ ଜାତାନି, ତସ୍ମା ଦଣ୍ଡପ୍ପତ୍ତୋ ଭୱେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଇମିନା ନାମରୂପେନ କମ୍ମଂ କରୋତି ସୋଭନଂ ୱା ଅସୋଭନଂ ୱା, ତେନ କମ୍ମେନ ଅଞ୍ଞଂ ନାମରୂପଂ ପଟିସନ୍ଦହତି, ତସ୍ମା ନ ପରିମୁତ୍ତୋ ପାପକେହି କମ୍ମେହୀ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ଅଞ୍ଞକାୟସଙ୍କମନପଞ୍ହୋ ସତ୍ତମୋ।

୮. କମ୍ମଫଲଅତ୍ଥିଭାୱପଞ୍ହୋ

୮ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଇମିନା ନାମରୂପେନ କମ୍ମଂ କତଂ କୁସଲଂ ୱା ଅକୁସଲଂ ୱା, କୁହିଂ ତାନି କମ୍ମାନି ତିଟ୍ଠନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଅନୁବନ୍ଧେୟ୍ୟୁଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତାନି କମ୍ମାନି ଛାୟାୱ ଅନପାୟିନୀ’’ତି [ଅନୁପାୟିନୀତି (କ॰)] । ‘‘ସକ୍କା ପନ, ଭନ୍ତେ, ତାନି କମ୍ମାନି ଦସ୍ସେତୁଂ ‘ଇଧ ୱା ଇଧ ୱା ତାନି କମ୍ମାନି ତିଟ୍ଠନ୍ତୀ’’’ତି? ‘‘ନ ସକ୍କା, ମହାରାଜ, ତାନି କମ୍ମାନି ଦସ୍ସେତୁଂ ‘ଇଧ ୱା ଇଧ ୱା ତାନି କମ୍ମାନି ତିଟ୍ଠନ୍ତୀ’’’ତି।

‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ମହାରାଜ, ୟାନିମାନି ରୁକ୍ଖାନି ଅନିବ୍ବତ୍ତଫଲାନି, ସକ୍କା ତେସଂ ଫଲାନି ଦସ୍ସେତୁଂ ‘ଇଧ ୱା ଇଧ ୱା ତାନି ଫଲାନି ତିଟ୍ଠନ୍ତୀ’’’ତି। ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅବ୍ବୋଚ୍ଛିନ୍ନାୟ ସନ୍ତତିୟା ନ ସକ୍କା ତାନି କମ୍ମାନି ଦସ୍ସେତୁଂ ‘ଇଧ ୱା ଇଧ ୱା ତାନି କମ୍ମାନି ତିଟ୍ଠନ୍ତୀ’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

କମ୍ମଫଲଅତ୍ଥିଭାୱପଞ୍ହୋ ଅଟ୍ଠମୋ।

୯. ଉପ୍ପଜ୍ଜତିଜାନନପଞ୍ହୋ

୯ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଜାନାତି ସୋ ‘ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସାମୀ’’’ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ୟୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଜାନାତି ସୋ ‘ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସାମୀ’’’ତି। ‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କସ୍ସକୋ ଗହପତିକୋ ବୀଜାନି ପଥୱିୟଂ ନିକ୍ଖିପିତ୍ୱା ସମ୍ମା ଦେୱେ ୱସ୍ସନ୍ତେ ଜାନାତି ‘ଧଞ୍ଞଂ ନିବ୍ବତ୍ତିସ୍ସତୀ’’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ଜାନେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଜାନାତି ସୋ ‘ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସାମୀ’’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ଉପ୍ପଜ୍ଜତିଜାନନପଞ୍ହୋ ନୱମୋ।

୧୦. ବୁଦ୍ଧନିଦସ୍ସନପଞ୍ହୋ

୧୦ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ବୁଦ୍ଧୋ ଅତ୍ଥୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ଭଗୱା ଅତ୍ଥୀ’’ତି। ‘‘ସକ୍କା ପନ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ବୁଦ୍ଧୋ ନିଦସ୍ସେତୁଂ ଇଧୱା ଇଧୱା’’ତି? ‘‘ପରିନିବ୍ବୁତୋ, ମହାରାଜ, ଭଗୱା ଅନୁପାଦିସେସାୟ ନିବ୍ବାନଧାତୁୟା, ନ ସକ୍କା ଭଗୱା ନିଦସ୍ସେତୁଂ ‘ଇଧ ୱା ଇଧ ୱା’’’ତି।

‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ମହାରାଜ, ମହତୋ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଜଲମାନସ୍ସ ୟା ଅଚ୍ଚି ଅତ୍ଥଙ୍ଗତା, ସକ୍କା ସା ଅଚ୍ଚି ଦସ୍ସେତୁଂ ‘ଇଧ ୱା ଇଧ ୱା’’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ନିରୁଦ୍ଧା ସା ଅଚ୍ଚି ଅପ୍ପଞ୍ଞତ୍ତିଂ ଗତା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭଗୱା ଅନୁପାଦିସେସାୟ ନିବ୍ବାନଧାତୁୟା ପରିନିବ୍ବୁତୋ ଅତ୍ଥଙ୍ଗତୋ, ନ ସକ୍କା ଭଗୱା ନିଦସ୍ସେତୁଂ ‘ଇଧ ୱା ଇଧ ୱା’ ତି, ଧମ୍ମକାୟେନ ପନ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସକ୍କା ଭଗୱା ନିଦସ୍ସେତୁଂ। ଧମ୍ମୋ ହି, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେସିତୋ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ବୁଦ୍ଧନିଦସ୍ସନପଞ୍ହୋ ଦସମୋ।

ବୁଦ୍ଧୱଗ୍ଗୋ ପଞ୍ଚମୋ।

ଇମସ୍ମିଂ ୱଗ୍ଗେ ଦସ ପଞ୍ହା।

୬. ସତିୱଗ୍ଗୋ

୧. କାୟପିୟାୟନପଞ୍ହୋ

୧ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ପିୟୋ ପବ୍ବଜିତାନଂ କାୟୋ’’ତି? ‘‘ନ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପିୟୋ ପବ୍ବଜିତାନଂ କାୟୋ’’ତି। ‘‘ଅଥ କିସ୍ସ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, କେଲାୟଥ ମମାୟଥା’’ତି? ‘‘କିଂ ପନ ତେ, ମହାରାଜ, କଦାଚି କରହଚି ସଙ୍ଗାମଗତସ୍ସ କଣ୍ଡପ୍ପହାରୋ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ହୋତୀ’’ତି। ‘‘କିଂନୁ ଖୋ , ମହାରାଜ, ସୋ ୱଣୋ ଆଲେପେନ ଚ ଆଲିମ୍ପୀୟତି ତେଲେନ ଚ ମକ୍ଖୀୟତି ସୁଖୁମେନ ଚ ଚୋଳପଟ୍ଟେନ ପଲିୱେଠୀୟତୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ଆଲେପେନ ଚ ଆଲିମ୍ପୀୟତି ତେଲେନ ଚ ମକ୍ଖୀୟତି ସୁଖୁମେନ ଚ ଚୋଳପଟ୍ଟେନ ପଲିୱେଠୀୟତୀ’’ତି। ‘‘କିଂନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପିୟୋ ତେ ୱଣୋ, ତେନ ଆଲେପେନ ଚ ଆଲିମ୍ପୀୟତି ତେଲେନ ଚ ମକ୍ଖୀୟତି ସୁଖୁମେନ ଚ ଚୋଳପଟ୍ଟେନ ପଲିୱେଠୀୟତୀ’’ତି? ‘‘ନ ମେ, ଭନ୍ତେ, ପିୟୋ ୱଣୋ, ଅପି ଚ ମଂସସ୍ସ ରୁହନତ୍ଥାୟ ଆଲେପେନ ଚ ଆଲିମ୍ପୀୟତି ତେଲେନ ଚ ମକ୍ଖୀୟତି ସୁଖୁମେନ ଚ ଚୋଳପଟ୍ଟେନ ପଲିୱେଠୀୟତୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅପ୍ପିୟୋ ପବ୍ବଜିତାନଂ କାୟୋ, ଅଥ ଚ ପବ୍ବଜିତା ଅନଜ୍ଝୋସିତା କାୟଂ ପରିହରନ୍ତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟାନୁଗ୍ଗହାୟ। ଅପି ଚ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୱଣୂପମୋ କାୟୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ତେନ ପବ୍ବଜିତା ୱଣମିୱ କାୟଂ ପରିହରନ୍ତି ଅନଜ୍ଝୋସିତା। ଭାସିତମ୍ପେତଂ ମହାରାଜ ଭଗୱତା –

‘‘‘ଅଲ୍ଲଚମ୍ମପଟିଚ୍ଛନ୍ନୋ, ନୱଦ୍ୱାରୋ ମହାୱଣୋ।

ସମନ୍ତତୋ ପଗ୍ଘରତି, ଅସୁଚିପୂତିଗନ୍ଧିୟୋ’’’ତି॥

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

କାୟପିୟାୟନପଞ୍ହୋ ପଠମୋ।

୨. ସବ୍ବଞ୍ଞୂଭାୱପଞ୍ହୋ

୨ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ବୁଦ୍ଧୋ ସବ୍ବଞ୍ଞୂ ସବ୍ବଦସ୍ସାୱୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ଭଗୱା ସବ୍ବଞ୍ଞୂ ସବ୍ବଦସ୍ସାୱୀ’’ତି। ‘‘ଅଥ କିସ୍ସ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସାୱକାନଂ ଅନୁପୁବ୍ବେନ ସିକ୍ଖାପଦଂ ପଞ୍ଞପେସୀ’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି ପନ ତେ ମହାରାଜ, କୋଚି ୱେଜ୍ଜୋ, ୟୋ ଇମିସ୍ସଂ ପଥୱିୟଂ ସବ୍ବଭେସଜ୍ଜାନି ଜାନାତୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ଅତ୍ଥୀ’’ତି। ‘‘କିଂନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସୋ ୱେଜ୍ଜୋ ଗିଲାନକଂ ସମ୍ପତ୍ତେ କାଲେ ଭେସଜ୍ଜଂ ପାୟେତି, ଉଦାହୁ ଅସମ୍ପତ୍ତେ କାଲେ’’ତି? ‘‘ସମ୍ପତ୍ତେ କାଲେ, ଭନ୍ତେ, ଗିଲାନକଂ ଭେସଜ୍ଜଂ ପାୟେତି, ନୋ ଅସମ୍ପତ୍ତେ କାଲେ’’ତି? ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭଗୱା ସବ୍ବଞ୍ଞୂ ସବ୍ବଦସ୍ସାୱୀ ନ ଅସମ୍ପତ୍ତେ କାଲେ ସାୱକାନଂ ସିକ୍ଖାପଦଂ ପଞ୍ଞାପେତି, ସମ୍ପତ୍ତେ କାଲେ ସାୱକାନଂ ସିକ୍ଖାପଦଂ ପଞ୍ଞାପେତି ୟାୱଜୀୱଂ ଅନତିକ୍କମନୀୟ’’ନ୍ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ସବ୍ବଞ୍ଞୂଭାୱପଞ୍ହୋ ଦୁତିୟୋ।

୩. ମହାପୁରିସଲକ୍ଖଣପଞ୍ହୋ

୩ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ବୁଦ୍ଧୋ ଦ୍ୱତ୍ତିଂସମହାପୁରିସଲକ୍ଖଣେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସୀତିୟା ଚ ଅନୁବ୍ୟଞ୍ଜନେହି ପରିରଞ୍ଜିତୋ ସୁୱଣ୍ଣୱଣ୍ଣୋ କଞ୍ଚନସନ୍ନିଭତ୍ତଚୋ ବ୍ୟାମପ୍ପଭୋ’’ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ଭଗୱା ଦ୍ୱତ୍ତିଂସମହାପୁରିସଲକ୍ଖଣେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସୀତିୟା ଚ ଅନୁବ୍ୟଞ୍ଜନେହି ପରିରଞ୍ଜିତୋ ସୁୱଣ୍ଣୱଣ୍ଣୋ କଞ୍ଚନସନ୍ନିଭତ୍ତଚୋ ବ୍ୟାମପ୍ପଭୋ’’ତି।

‘‘କିଂ ପନସ୍ସ, ଭନ୍ତେ, ମାତାପିତରୋପି ଦ୍ୱତ୍ତିଂସମହାପୁରିସଲକ୍ଖଣେହି ସମନ୍ନାଗତା ଅସୀତିୟା ଚ ଅନୁବ୍ୟଞ୍ଜନେହି ପରିରଞ୍ଜିତା ସୁୱଣ୍ଣୱଣ୍ଣା କଞ୍ଚନସନ୍ନିଭତ୍ତଚା ବ୍ୟାମପ୍ପଭା’’ତି? ‘‘ନୋ ଚସ୍ସ, ମହାରାଜ, ମାତାପିତରୋ ଦ୍ୱତ୍ତିଂସମହାପୁରିସଲକ୍ଖଣେହି ସମନ୍ନାଗତା ଅସୀତିୟା ଚ ଅନୁବ୍ୟଞ୍ଜନେହି ପରିରଞ୍ଜିତା ସୁୱଣ୍ଣୱଣ୍ଣା କଞ୍ଚନସନ୍ନିଭତ୍ତଚା ବ୍ୟାମପ୍ପଭା’’ତି।

‘‘ଏୱଂ ସନ୍ତେ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ବୁଦ୍ଧୋ ଦ୍ୱତ୍ତିଂସମହାପୁରିସଲକ୍ଖଣେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସୀତିୟା ଚ ଅନୁବ୍ୟଞ୍ଜନେହି ପରିରଞ୍ଜିତୋ ସୁୱଣ୍ଣୱଣ୍ଣୋ କଞ୍ଚନସନ୍ନିଭତ୍ତଚୋ ବ୍ୟାମପ୍ପଭୋତି, ଅପି ଚ ମାତୁସଦିସୋ ୱା ପୁତ୍ତୋ ହୋତି ମାତୁପକ୍ଖୋ ୱା, ପିତୁସଦିସୋ ୱା ପୁତ୍ତୋ ହୋତି ପିତୁପକ୍ଖୋ ୱା’’ତି। ଥେରୋ ଆହ ‘‘ଅତ୍ଥି ପନ, ମହାରାଜ, କିଞ୍ଚି ପଦୁମଂ ସତପତ୍ତ’’ନ୍ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ଅତ୍ଥୀ’’ତି। ‘‘ତସ୍ସ ପନ କୁହିଂ ସମ୍ଭୱୋ’’ତି? ‘‘କଦ୍ଦମେ ଜାୟତି ଉଦକେ ଆସୀୟତୀ’’ତି । ‘‘କିଂନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପଦୁମଂ କଦ୍ଦମେନ ସଦିସଂ ୱଣ୍ଣେନ ୱା ଗନ୍ଧେନ ୱା ରସେନ ୱା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଅଥ ଉଦକେନ ୱା ଗନ୍ଧେନ ୱା ରସେନ ୱା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭଗୱା ଦ୍ୱତ୍ତିଂସମହାପୁରିସଲକ୍ଖଣେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସୀତିୟା ଚ ଅନୁବ୍ୟଞ୍ଜନେହି ପରିରଞ୍ଜିତୋ ସୁୱଣ୍ଣୱଣ୍ଣୋ କଞ୍ଚନସନ୍ନିଭତ୍ତଚୋ ବ୍ୟାମପ୍ପଭୋ, ନୋ ଚସ୍ସ ମାତାପିତରୋ ଦ୍ୱତ୍ତିଂସମହାପୁରିସଲକ୍ଖଣେହି ସମନ୍ନାଗତା ଅସୀତିୟା ଚ ଅନୁବ୍ୟଞ୍ଜନେହି ପରିରଞ୍ଜିତା ସୁୱଣ୍ଣୱଣ୍ଣା କଞ୍ଚନସନ୍ନିଭତ୍ତଚା ବ୍ୟାମପ୍ପଭା’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ମହାପୁରିସଲକ୍ଖଣପଞ୍ହୋ ତତିୟୋ।

୪. ଭଗୱତୋ ବ୍ରହ୍ମଚାରିପଞ୍ହୋ

୪ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ବୁଦ୍ଧୋ ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ଭଗୱା ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ବୁଦ୍ଧୋ ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ସିସ୍ସୋ’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି ପନ ତେ, ମହାରାଜ, ହତ୍ଥିପାମୋକ୍ଖୋ’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି , ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କିଂନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସୋ ହତ୍ଥୀ କଦାଚି କରହଚି କୋଞ୍ଚନାଦଂ ନଦତୀତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ନଦତୀ’’ତି ‘‘ତେନ ହି, ମହାରାଜ, ସୋ ହତ୍ଥୀ କୋଞ୍ଚସକୁଣସ୍ସ ସିସ୍ସୋ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କିଂ ପନ, ମହାରାଜ, ବ୍ରହ୍ମା ସବୁଦ୍ଧିକୋ ଅବୁଦ୍ଧିକୋ’’ତି? ‘‘ସବୁଦ୍ଧିକୋ, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ମହାରାଜ, ବ୍ରହ୍ମା ଭଗୱତୋ ସିସ୍ସୋ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ଭଗୱତୋ ବ୍ରହ୍ମଚାରିପଞ୍ହୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

୫. ଭଗୱତୋ ଉପସମ୍ପଦାପଞ୍ହୋ

୫ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଉପସମ୍ପଦା ସୁନ୍ଦରା’’ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ଉପସମ୍ପଦା ସୁନ୍ଦରା’’ତି। ‘‘ଅତ୍ଥି ପନ, ଭନ୍ତେ, ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଉପସମ୍ପଦା, ଉଦାହୁ ନତ୍ଥୀ’’ତି? ‘‘ଉପସମ୍ପନ୍ନୋ ଖୋ, ମହାରାଜ , ଭଗୱା ବୋଧିରୁକ୍ଖମୂଲେ ସହ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣେନ, ନତ୍ଥି ଭଗୱତୋ ଉପସମ୍ପଦା ଅଞ୍ଞେହି ଦିନ୍ନା, ୟଥା ସାୱକାନଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱା ସିକ୍ଖାପଦଂ ପଞ୍ଞପେତି ୟାୱଜୀୱଂ ଅନତିକ୍କମନୀୟ’’ନ୍ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ଭଗୱତୋ ଉପସମ୍ପଦାପଞ୍ହୋ ପଞ୍ଚମୋ।

୬. ଅସ୍ସୁଭେସଜ୍ଜାଭେସଜ୍ଜପଞ୍ହୋ

୬ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟୋ ଚ ମାତରି ମତାୟ ରୋଦତି, ୟୋ ଚ ଧମ୍ମପେମେନ ରୋଦତି, ଉଭିନ୍ନଂ ତେସଂ ରୋଦନ୍ତାନଂ କସ୍ସ ଅସ୍ସୁ ଭେସଜ୍ଜଂ, କସ୍ସ ନ ଭେସଜ୍ଜ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏକସ୍ସ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅସ୍ସୁ ରାଗଦୋସମୋହେହି ସମଲଂ ଉଣ୍ହଂ, ଏକସ୍ସ ପୀତିସୋମନସ୍ସେନ ୱିମଲଂ ସୀତଲଂ। ୟଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସୀତଲଂ, ତଂ ଭେସଜ୍ଜଂ, ୟଂ ଉଣ୍ହଂ, ତଂ ନ ଭେସଜ୍ଜ’’ନ୍ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ଅସ୍ସୁଭେସଜ୍ଜାଭେସଜ୍ଜପଞ୍ହୋ ଛଟ୍ଠୋ।

୭. ସରାଗୱୀତରାଗନାନାକରଣପଞ୍ହୋ

୭ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କିଂ ନାନାକରଣଂ ସରାଗସ୍ସ ଚ ୱୀତରାଗସ୍ସ ଚା’’ତି? ‘‘ଏକୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅଜ୍ଝୋସିତୋ, ଏକୋ ଅନଜ୍ଝୋସିତୋ’’ତି। ‘‘କିଂ ଏତଂ, ଭନ୍ତେ, ଅଜ୍ଝୋସିତୋ ଅନଜ୍ଝୋସିତୋ ନାମା’’ତି? ‘‘ଏକୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅତ୍ଥିକୋ, ଏକୋ ଅନତ୍ଥିକୋ’’ତି। ‘‘ପସ୍ସାମହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱରୂପଂ ୟୋ ଚ ସରାଗୋ, ୟୋ ଚ ୱୀତରାଗୋ, ସବ୍ବୋପେସୋ ସୋଭନଂ ୟେୱ ଇଚ୍ଛତି ଖାଦନୀୟଂ ୱା ଭୋଜନୀୟଂ ୱା, ନ କୋଚି ପାପକଂ ଇଚ୍ଛତୀ’’ତି। ‘‘ଅୱୀତରାଗୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ରସପଟିସଂୱେଦୀ ଚ ରସରାଗପଟିସଂୱେଦୀ ଚ ଭୋଜନଂ ଭୁଞ୍ଜତି, ୱୀତରାଗୋ ପନ ରସପଟିସଂୱେଦୀ ଭୋଜନଂ ଭୁଞ୍ଜତି, ନୋ ଚ ଖୋ ରସରାଗପଟିସଂୱେଦୀ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି , ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ସରାଗୱୀତରାଗନାନାକରଣପଞ୍ହୋ ସତ୍ତମୋ।

୮. ପଞ୍ଞାପତିଟ୍ଠାନପଞ୍ହୋ

୮ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ପଞ୍ଞା କୁହିଂ ପଟିୱସତୀ’’ତି? ‘‘ନ କତ୍ଥଚି ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ନତ୍ଥି ପଞ୍ଞା’’ତି। ‘‘ୱାତୋ, ମହାରାଜ, କୁହିଂ ପଟିୱସତୀ’’ତି? ‘‘ନ କତ୍ଥଚି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ମହାରାଜ, ନତ୍ଥି ୱାତୋ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ପଞ୍ଞାପତିଟ୍ଠାନପଞ୍ହୋ ଅଟ୍ଠମୋ।

୯. ସଂସାରପଞ୍ହୋ

୯ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟଂ ପନେତଂ ବ୍ରୂସି ‘ସଂସାରୋ’ତି, କତମୋ ସୋ ସଂସାରୋ’’ତି? ‘‘ଇଧ, ମହାରାଜ, ଜାତୋ ଇଧେୱ ମରତି, ଇଧ ମତୋ ଅଞ୍ଞତ୍ର ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ତହିଂ ଜାତୋ ତହିଂ ୟେୱ ମରତି, ତହିଂ ମତୋ ଅଞ୍ଞତ୍ର ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଏୱଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସଂସାରୋ ହୋତୀ’’ତି। ‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କୋଚିଦେୱ ପୁରିସୋ ପକ୍କଂ ଅମ୍ବଂ ଖାଦିତ୍ୱା ଅଟ୍ଠିଂ ରୋପେୟ୍ୟ, ତତୋ ମହନ୍ତୋ ଅମ୍ବରୁକ୍ଖୋ ନିବ୍ବତ୍ତିତ୍ୱା ଫଲାନି ଦଦେୟ୍ୟ, ଅଥ ସୋ ପୁରିସୋ ତତୋପି ପକ୍କଂ ଅମ୍ବଂ ଖାଦିତ୍ୱା ଅଟ୍ଠିଂ ରୋପେୟ୍ୟ, ତତୋପି ମହନ୍ତୋ ଅମ୍ବରୁକ୍ଖୋ ନିବ୍ବତ୍ତିତ୍ୱା ଫଲାନି ଦଦେୟ୍ୟ, ଏୱମେତେସଂ ରୁକ୍ଖାନଂ କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଇଧ ଜାତୋ ଇଧେୱ ମରତି, ଇଧ ମତୋ ଅଞ୍ଞତ୍ର ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ତହିଂ ଜାତୋ ତହିଂ ୟେୱ ମରତି, ତହିଂ ମତୋ ଅଞ୍ଞତ୍ର ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଏୱଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସଂସାରୋ ହୋତୀ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ସଂସାରପଞ୍ହୋ ନୱମୋ।

୧୦. ଚିରକତସରଣପଞ୍ହୋ

୧୦ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କେନ ଅତୀତଂ ଚିରକତଂ ସରତୀ’’ତି? ‘‘ସତିୟା, ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘ନନୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଚିତ୍ତେନ ସରତି ନୋ ସତିୟା’’ତି? ‘‘ଅଭିଜାନାସି ନୁ, ତ୍ୱଂ ମହାରାଜ, କିଞ୍ଚିଦେୱ କରଣୀୟଂ କତ୍ୱା ପମୁଟ୍ଠ’’ନ୍ତି? ‘‘ଆମ ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ତ୍ୱଂ ମହାରାଜ, ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଅଚିତ୍ତକୋ ଅହୋସୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ସତି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ନାହୋସୀ’’ତି। ‘‘ଅଥ କସ୍ମା, ତ୍ୱଂ ମହାରାଜ, ଏୱମାହ ‘ଚିତ୍ତେନ ସରତି, ନୋ ସତିୟା’’’ତି?

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ଚିରକତସରଣପଞ୍ହୋ ଦସମୋ।

୧୧. ଅଭିଜାନନ୍ତସତିପଞ୍ହୋ

୧୧ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସବ୍ବା ସତି ଅଭିଜାନନ୍ତୀ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି , ଉଦାହୁ କଟୁମିକାୱ ସତୀ’’ତି? ‘‘ଅଭିଜାନନ୍ତୀପି, ମହାରାଜ, କଟୁମିକାପି ସତୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଞ୍ହି ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସବ୍ବା ସତି ଅଭିଜାନନ୍ତୀ, ନତ୍ଥି କଟୁମିକା ସତୀ’’ତି? ‘‘ୟଦି ନତ୍ଥି, ମହାରାଜ, କଟୁମିକା ସତି, ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚି ସିପ୍ପିକାନଂ କମ୍ମାୟତନେହି ୱା ସିପ୍ପାୟତନେହି ୱା ୱିଜ୍ଜାଟ୍ଠାନେହି ୱା କରଣୀୟଂ, ନିରତ୍ଥକା ଆଚରିୟା, ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅତ୍ଥି କଟୁମିକା ସତି, ତସ୍ମା ଅତ୍ଥି କମ୍ମାୟତନେହି ୱା ସିପ୍ପାୟତନେହି ୱା ୱିଜ୍ଜାଟ୍ଠାନେହି ୱା କରଣୀୟଂ, ଅତ୍ଥୋ ଚ ଆଚରିୟେହୀ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ଅଭିଜାନନ୍ତସତିପଞ୍ହୋ ଏକାଦସମୋ।

ସତିୱଗ୍ଗୋ ଛଟ୍ଠୋ।

ଇମସ୍ମିଂ ୱଗ୍ଗେ ଏକାଦସ ପଞ୍ହା।

୭. ଅରୂପଧମ୍ମୱୱତ୍ତନୱଗ୍ଗୋ

୧. ସତିଉପ୍ପଜ୍ଜନପଞ୍ହୋ

୧ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କତିହାକାରେହି ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି? ‘‘ସତ୍ତରସହାକାରେହି, ମହାରାଜ, ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ‘‘କତମେହି ସତ୍ତରସହାକାରେହୀ’’ତି? ‘‘ଅଭିଜାନତୋପି, ମହାରାଜ, ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, କଟୁମିକାୟପି ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଓଳାରିକୱିଞ୍ଞାଣତୋପି ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ହିତୱିଞ୍ଞାଣତୋପି ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଅହିତୱିଞ୍ଞାଣତୋପି ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ସଭାଗନିମିତ୍ତତୋପି ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ୱିସଭାଗନିମିତ୍ତତୋପି ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, କଥାଭିଞ୍ଞାଣତୋପି ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଲକ୍ଖଣତୋପି ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ସାରଣତୋପି ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ମୁଦ୍ଦାତୋପି ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଗଣନାତୋପି ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଧାରଣତୋପି ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଭାୱନତୋପି ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ପୋତ୍ଥକନିବନ୍ଧନତୋପି ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପନିକ୍ଖେପତୋପି ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଅନୁଭୂତତୋପି ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀତି।

‘‘କଥଂ ଅଭିଜାନତୋ ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି? ୟଥା, ମହାରାଜ, ଆୟସ୍ମା ଚ ଆନନ୍ଦୋ ଖୁଜ୍ଜୁତ୍ତରା ଚ ଉପାସିକା, ୟେ ୱା ପନ ଅଞ୍ଞେପି କେଚି ଜାତିସ୍ସରା ଜାତିଂ ସରନ୍ତି, ଏୱଂ ଅଭିଜାନତୋ ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି।

‘‘କଥଂ କଟୁମିକାୟ ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି? ୟୋ ପକତିୟା ମୁଟ୍ଠସ୍ସତିକୋ, ପରେ ଚ ତଂ ସରାପନତ୍ଥଂ ନିବନ୍ଧନ୍ତି, ଏୱଂ କଟୁମିକାୟ ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି।

‘‘କଥଂ ଓଳାରିକୱିଞ୍ଞାଣତୋ ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି? ୟଦା ରଜ୍ଜେ ୱା ଅଭିସିତ୍ତୋ ହୋତି, ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ ୱା ପତ୍ତୋ ହୋତି, ଏୱଂ ଓଳାରିକୱିଞ୍ଞାଣତୋ ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି।

‘‘କଥଂ ହିତୱିଞ୍ଞାଣତୋ ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି? ୟମ୍ହି ସୁଖାପିତୋ, ‘ଅମୁକସ୍ମିଂ ଏୱଂ ସୁଖାପିତୋ’ତି ସରତି, ଏୱଂ ହିତୱିଞ୍ଞାଣତୋ ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି।

‘‘କଥଂ ଅହିତୱିଞ୍ଞାଣତୋ ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି? ୟମ୍ହି ଦୁକ୍ଖାପିତୋ, ‘ଅମୁକସ୍ମିଂ ଏୱଂ ଦୁକ୍ଖାପିତୋ’ତି ସରତି, ଏୱଂ ଅହିତୱିଞ୍ଞାଣତୋ ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି।

‘‘କଥଂ ସଭାଗନିମିତ୍ତତୋ ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି? ସଦିସଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଦିସ୍ୱା ମାତରଂ ୱା ପିତରଂ ୱା ଭାତରଂ ୱା ଭଗିନିଂ ୱା ସରତି, ଓଟ୍ଠଂ ୱା ଗୋଣଂ ୱା ଗଦ୍ରଭଂ ୱା ଦିସ୍ୱା ଅଞ୍ଞଂ ତାଦିସଂ ଓଟ୍ଠଂ ୱା ଗୋଣଂ ୱା ଗଦ୍ରଭଂ ୱା ସରତି, ଏୱଂ ସଭାଗନିମିତ୍ତତୋ ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି।

‘‘କଥଂ ୱିସଭାଗନିମତ୍ତତୋ ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି? ଅସୁକସ୍ସ ନାମ ୱଣ୍ଣୋ ଏଦିସୋ, ସଦ୍ଦୋ ଏଦିସୋ, ଗନ୍ଧୋ ଏଦିସୋ, ରସୋ ଏଦିସୋ, ଫୋଟ୍ଠବ୍ବୋ ଏଦିସୋତି ସରତି, ଏୱମ୍ପି ୱିସଭାଗନିମିତ୍ତତୋପି ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି।

‘‘କଥଂ କଥାଭିଞ୍ଞାଣତୋ ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି? ୟୋ ପକତିୟା ମୁଟ୍ଠସ୍ସତିକୋ ହୋତି, ତଂ ପରେ ସରାପେନ୍ତି, ତେନ ସୋ ସରତି, ଏୱଂ କଥାଭିଞ୍ଞାଣତୋ ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି।

‘‘କଥଂ ଲକ୍ଖଣତୋ ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି? ୟୋ ପକତିୟା ବଲୀବଦ୍ଦାନଂ ଅଙ୍ଗେନ ଜାନାତି, ଲକ୍ଖଣେନ ଜାନାତି, ଏୱଂ ଲକ୍ଖଣତୋ ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି।

‘‘କଥଂ ସାରଣତୋ ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି? ୟୋ ପକତିୟା ମୁଟ୍ଠସ୍ସତିକୋ ହୋତି, ୟୋ ତଂ ‘ସରାହି ଭୋ, ସରାହି ଭୋ’ତି ପୁନପ୍ପୁନଂ ସରାପେତି, ଏୱଂ ସାରଣତୋ ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି।

‘‘କଥଂ ମୁଦ୍ଦାତୋ ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି? ଲିପିୟା ସିକ୍ଖିତତ୍ତା ଜାନାତି ‘ଇମସ୍ସ ଅକ୍ଖରସ୍ସ ଅନନ୍ତରଂ ଇମଂ ଅକ୍ଖରଂ କାତବ୍ବ’ନ୍ତି ଏୱଂ ମୁଦ୍ଦାତୋ ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି।

‘‘କଥଂ ଗଣନାତୋ ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି? ଗଣନାୟ ସିକ୍ଖିତତ୍ତା ଗଣକା ବହୁମ୍ପି ଗଣେନ୍ତି, ଏୱଂ ଗଣନାତୋ ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି।

‘‘କଥଂ ଧାରଣତୋ ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି? ଧାରଣାୟ ସିକ୍ଖିତତ୍ତା ଧାରଣକା ବହୁମ୍ପି ଧାରେନ୍ତି , ଏୱଂ ଧାରଣତୋ ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି।

‘‘କଥଂ ଭାୱନାତୋ ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି, ସେୟ୍ୟଥୀଦଂ, ଏକମ୍ପି ଜାତିଂ ଦ୍ୱେପି ଜାତିୟୋ…ପେ॰… ଇତି ସାକାରଂ ସଉଦ୍ଦେସଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି, ଏୱଂ ଭାୱନାତୋ ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି।

‘‘କଥଂ ପୋତ୍ଥକନିବନ୍ଧନତୋ ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି? ରାଜାନୋ ଅନୁସାସନିୟଂ ଅସ୍ସରନ୍ତା [ଅନୁସ୍ସରନ୍ତା (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ଏତଂ ପୋତ୍ଥକଂ ଆହରଥାତି, ତେନ ପୋତ୍ଥକେନ ଅନୁସ୍ସରନ୍ତି, ଏୱଂ ପୋତ୍ଥକନିବନ୍ଧନତୋ ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି।

‘‘କଥଂ ଉପନିକ୍ଖେପତୋ ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି? ଉପନିକ୍ଖିତ୍ତଂ ଭଣ୍ଡଂ ଦିସ୍ୱା ସରତି, ଏୱଂ ଉପନିକ୍ଖେପତୋ ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି।

‘‘କଥଂ ଅନୁଭୂତତୋ ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି? ଦିଟ୍ଠତ୍ତା ରୂପଂ ସରତି, ସୁତତ୍ତା ସଦ୍ଦଂ ସରତି, ଘାୟିତତ୍ତା ଗନ୍ଧଂ ସରତି, ସାୟିତତ୍ତା ରସଂ ସରତି, ଫୁଟ୍ଠତ୍ତା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ସରତି, ୱିଞ୍ଞାତତ୍ତା ଧମ୍ମଂ ସରତି, ଏୱଂ ଅନୁଭୂତତୋ ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ଇମେହି ଖୋ, ମହାରାଜ, ସତ୍ତରସହାକାରେହି ସତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ସତିଉପ୍ପଜ୍ଜନପଞ୍ହୋ ପଠମୋ।

୨. ବୁଦ୍ଧଗୁଣସତିପଟିଲାଭପଞ୍ହୋ

୨ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତୁମ୍ହେ ଏତଂ ଭଣଥ ‘ୟୋ ୱସ୍ସସତଂ ଅକୁସଲଂ କରେୟ୍ୟ, ମରଣକାଲେ ଚ ଏକଂ ବୁଦ୍ଧଗୁଣଂ ସତିଂ ପଟିଲଭେୟ୍ୟ, ସୋ ଦେୱେସୁ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟା’ତି ଏତଂ ନ ସଦ୍ଦହାମି, ଏୱଞ୍ଚ ପନ ୱଦେଥ ‘ଏତେନ ପାଣାତିପାତେନ ନିରୟେ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟା’ତି ଏତମ୍ପି ନ ସଦ୍ଦହାମୀ’’ତି।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ମହାରାଜ, ଖୁଦ୍ଦକୋପି ପାସାଣୋ ୱିନା ନାୱାୟ ଉଦକେ ଉପ୍ପିଲୱେୟ୍ୟା’’ତି । ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୱାହସତମ୍ପି ପାସାଣାନଂ ନାୱାୟ ଆରୋପିତଂ ଉଦକେ ଉପ୍ପିଲୱେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ନାୱା, ଏୱଂ କୁସଲାନି କମ୍ମାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନୀ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ବୁଦ୍ଧଗୁଣସତିପଟିଲାଭପଞ୍ହୋ ଦୁତିୟୋ।

୩. ଦୁକ୍ଖପ୍ପହାନୱାୟମପଞ୍ହୋ

୩ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କିଂ ତୁମ୍ହେ ଅତୀତସ୍ସ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପହାନାୟ ୱାୟମଥା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘କିଂ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଅନାଗତସ୍ସ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପହାନାୟ ୱାୟମଥା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘କିଂ ପନ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପହାନାୟ ୱାୟମଥା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘ୟଦି ତୁମ୍ହେ ନ ଅତୀତସ୍ସ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପହାନାୟ ୱାୟମଥ, ନ ଅନାଗତସ୍ସ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପହାନାୟ ୱାୟମଥ, ନ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପହାନାୟ ୱାୟମଥ, ଅଥ କିମତ୍ଥାୟ ୱାୟମଥା’’ତି। ଥେରୋ ଆହ ‘କିନ୍ତି, ମହାରାଜ, ଇଦଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ନିରୁଜ୍ଝେୟ୍ୟ, ଅଞ୍ଞଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ନୁପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟା’ତି ଏତଦତ୍ଥାୟ ୱାୟମାମା’’ତି।

‘‘ଅତ୍ଥି ପନ ତେ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅନାଗତଂ ଦୁକ୍ଖ’’ନ୍ତି? ‘‘ନତ୍ଥି [କଥା॰ ୮୨୮, ୮୨୯ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] , ମହାରାଜା’’ତି ‘‘ତୁମ୍ହେ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅତିପଣ୍ଡିତା, ୟେ ତୁମ୍ହେ ଅସନ୍ତାନଂ ଅନାଗତାନଂ ଦୁକ୍ଖାନଂ ପହାନାୟ ୱାୟମଥା’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି ପନ ତେ, ମହାରାଜ, କେଚି ପଟିରାଜାନୋ ପଚ୍ଚତ୍ଥିକା ପଚ୍ଚାମିତ୍ତା ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତା ହୋନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ଅତ୍ଥୀ’’ତି। ‘‘କିଂନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଦା ତୁମ୍ହେ ପରିଖଂ ଖଣାପେୟ୍ୟାଥ, ପାକାରଂ ଚିନାପେୟ୍ୟାଥ ଗୋପୁରଂ କାରାପେୟ୍ୟାଥ, ଅଟ୍ଟାଲକଂ କାରାପେୟ୍ୟାଥ, ଧଞ୍ଞଂ ଅତିହରାପେୟ୍ୟାଥା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ପଟିକଚ୍ଚେୱ ତଂ ପଟିୟତ୍ତଂ ହୋତୀ’’ତି। ‘‘କିଂ ତୁମ୍ହେ, ମହାରାଜ, ତଦା ହତ୍ଥିସ୍ମିଂ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟାଥ, ଅସ୍ସସ୍ମିଂ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟାଥ, ରଥସ୍ମିଂ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟାଥ, ଧନୁସ୍ମିଂ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟାଥ, ଥରୁସ୍ମିଂ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟାଥା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ପଟିକଚ୍ଚେୱ ତଂ ସିକ୍ଖିତଂ ହୋତୀ’’ତି। ‘‘କିସ୍ସତ୍ଥାୟା’’ତି? ‘‘ଅନାଗତାନଂ, ଭନ୍ତେ, ଭୟାନଂ ପଟିବାହନତ୍ଥାୟା’’ତି। ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅତ୍ଥି ଅନାଗତଂ ଭୟ’’ନ୍ତି? ‘‘ନତ୍ଥି, ଭନ୍ତେ’’ତି । ‘‘ତୁମ୍ହେ ଚ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅତିପଣ୍ଡିତା, ୟେ ତୁମ୍ହେ ଅସନ୍ତାନଂ ଅନାଗତାନଂ ଭୟାନଂ ପଟିବାହନତ୍ଥାୟ ପଟିୟାଦେଥା’’ତି।

‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀତି। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ମହାରାଜ, ୟଦା ତ୍ୱଂ ପିପାସିତୋ ଭୱେୟ୍ୟାସି, ତଦା ତ୍ୱଂ ଉଦପାନଂ ଖଣାପେୟ୍ୟାସି, ପୋକ୍ଖରଣିଂ ଖଣାପେୟ୍ୟାସି, ତଳାକଂ ଖଣାପେୟ୍ୟାସି ‘ପାନୀୟଂ ପିୱିସ୍ସାମୀ’’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ପଟିକଚ୍ଚେୱ ତଂ ପଟିୟତ୍ତଂ ହୋତୀ’’ତି। ‘‘କିସ୍ସତ୍ଥାୟା’’ତି? ‘‘ଅନାଗତାନଂ, ଭନ୍ତେ, ପିପାସାନଂ ପଟିବାହନତ୍ଥାୟ ପଟିୟତ୍ତଂ ହୋତୀ’’ତି। ‘‘ଅତ୍ଥି ପନ, ମହାରାଜ, ଅନାଗତା ପିପାସା’’ତି? ‘‘ନତ୍ଥି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ତୁମ୍ହେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅତିପଣ୍ଡିତା , ୟେ ତୁମ୍ହେ ଅସନ୍ତାନଂ ଅନାଗତାନଂ ପିପାସାନଂ ପଟିବାହନତ୍ଥାୟ ତଂ ପଟିୟାଦେଥା’’ତି।

‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ମହାରାଜ, ୟଦା ତ୍ୱଂ ବୁଭୁକ୍ଖିତୋ ଭୱେୟ୍ୟାସି, ତଦା ତ୍ୱଂ ଖେତ୍ତଂ କସାପେୟ୍ୟାସି, ସାଲିଂ ୱପାପେୟ୍ୟାସି ‘ଭତ୍ତଂ ଭୁଞ୍ଜିସ୍ସାମୀ’’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ପଟିକଚ୍ଚେୱ ତଂ ପଟିୟତ୍ତଂ ହୋତୀ’’ତି। ‘‘କିସ୍ସତ୍ଥାୟା’’ତି। ‘‘ଅନାଗତାନଂ, ଭନ୍ତେ, ବୁଭୁକ୍ଖାନଂ ପଟିବାହନତ୍ଥାୟା’’ତି। ‘‘ଅତ୍ଥି ପନ, ମହାରାଜ, ଅନାଗତା ବୁଭୁକ୍ଖା’’ତି? ‘‘ନତ୍ଥି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ତୁମ୍ହେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅତିପଣ୍ଡିତା, ୟେ ତୁମ୍ହେ ଅସନ୍ତାନଂ ଅନାଗତାନଂ ବୁଭୁକ୍ଖାନଂ ପଟିବାହନତ୍ଥାୟ ପଟିୟାଦେଥା’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ଦୁକ୍ଖପ୍ପହାନୱାୟମପଞ୍ହୋ ତତିୟୋ।

୪. ବ୍ରହ୍ମଲୋକପଞ୍ହୋ

୪ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କୀୱଦୂରୋ ଇତୋ ବ୍ରହ୍ମଲୋକୋ’’ତି? ‘‘ଦୂରୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଇତୋ ବ୍ରହ୍ମଲୋକୋ କୂଟାଗାରମତ୍ତା ସିଲା ତମ୍ହା ପତିତା ଅହୋରତ୍ତେନ ଅଟ୍ଠଚତ୍ତାଲୀସୟୋଜନସହସ୍ସାନି ଭସ୍ସମାନା ଚତୂହି ମାସେହି ପଥୱିୟଂ ପତିଟ୍ଠହେୟ୍ୟା’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତୁମ୍ହେ ଏୱଂ ଭଣଥ ‘ସେୟ୍ୟଥାପି ବଲୱା ପୁରିସୋ ସମିଞ୍ଜିତଂ ୱା ବାହଂ ପସାରେୟ୍ୟ , ପସାରିତଂ ୱା ବାହଂ ସମିଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱ ଇଦ୍ଧିମା ଭିକ୍ଖୁ ଚେତୋୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ଜମ୍ବୁଦୀପେ ଅନ୍ତରହିତୋ ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ପାତୁଭୱେୟ୍ୟା’ତି ଏତଂ ୱଚନଂ ନ ସଦ୍ଦହାମି, ଏୱଂ ଅତିସୀଘଂ ତାୱ ବହୂନି ୟୋଜନସତାନି ଗଚ୍ଛିସ୍ସତୀ’’ତି।

ଥେରୋ ଆହ ‘‘କୁହିଂ ପନ, ମହାରାଜ, ତୱ ଜାତଭୂମୀ’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି, ଭନ୍ତେ, ଅଲସନ୍ଦୋ ନାମ ଦୀପୋ, ତତ୍ଥାହଂ ଜାତୋ’’ତି। ‘‘କୀୱ ଦୂରୋ, ମହାରାଜ, ଇତୋ ଅଲସନ୍ଦୋ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଦ୍ୱିମତ୍ତାନି, ଭନ୍ତେ, ୟୋଜନସତାନୀ’’ତି। ‘‘ଅଭିଜାନାସି ନୁ ତ୍ୱଂ, ମହାରାଜ, ତତ୍ଥ କିଞ୍ଚିଦେୱ କରଣୀୟଂ କରିତ୍ୱା ସରିତା’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ସରାମୀ’’ତି। ‘‘ଲହୁଂ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ମହାରାଜ, ଗତୋସି ଦ୍ୱିମତ୍ତାନି ୟୋଜନସତାନୀ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ବ୍ରହ୍ମଲୋକପଞ୍ହୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

୫. ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଲୋକୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ସମକଭାୱପଞ୍ହୋ

୫ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟୋ ଇଧ କାଲଙ୍କତୋ ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ୟୋ ଚ ଇଧ କାଲଙ୍କତୋ କସ୍ମୀରେ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, କୋ ଚିରତରଂ କୋ ସୀଘତର’’ନ୍ତି? ‘‘ସମକଂ, ମହାରାଜା’’ତି।

‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘କୁହିଂ ପନ, ମହାରାଜ, ତୱ ଜାତନଗର’’ନ୍ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି, ଭନ୍ତେ, କଲସିଗାମୋ ନାମ, ତତ୍ଥାହଂ ଜାତୋ’’ତି। ‘‘କୀୱ ଦୂରୋ, ମହାରାଜ, ଇତୋ କଲସିଗାମୋ ହୋତୀ’’ତି। ‘‘ଦ୍ୱିମତ୍ତାନି, ଭନ୍ତେ, ୟୋଜନସତାନୀ’’ତି। ‘‘କୀୱ ଦୂରଂ, ମହାରାଜ, ଇତୋ କସ୍ମୀରଂ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଦ୍ୱାଦସ, ଭନ୍ତେ, ୟୋଜନାନୀ’’ତି। ‘‘ଇଙ୍ଘ, ତ୍ୱଂ ମହାରାଜ, କଲସିଗାମଂ ଚିନ୍ତେହୀ’’ତି। ‘‘ଚିନ୍ତିତୋ, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଇଙ୍ଘ, ତ୍ୱଂ ମହାରାଜ, କସ୍ମୀରଂ ଚିନ୍ତେହୀ’’ତି। ‘‘ଚିନ୍ତିତଂ ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କତମଂ ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଚିରେନ ଚିନ୍ତିତଂ, କତମଂ ସୀଘତର’’ନ୍ତି? ‘‘ସମକଂ ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋ ଇଧ କାଲଙ୍କତୋ ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ୟୋ ଚ ଇଧ କାଲଙ୍କତୋ କସ୍ମୀରେ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ସମକଂ ୟେୱ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ଭିୟ୍ୟୋ ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ମହାରାଜ, ଦ୍ୱେ ସକୁଣା ଆକାସେନ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ , ତେସୁ ଏକୋ ଉଚ୍ଚେ ରୁକ୍ଖେ ନିସୀଦେୟ୍ୟ, ଏକୋ ନୀଚେ ରୁକ୍ଖେ ନିସୀଦେୟ୍ୟ, ତେସଂ ସମକଂ ପତିଟ୍ଠିତାନଂ କତମସ୍ସ ଛାୟା ପଠମତରଂ ପଥୱିୟଂ ପତିଟ୍ଠହେୟ୍ୟ, କତମସ୍ସ ଛାୟା ଚିରେନ ପଥୱିୟଂ ପତିଟ୍ଠହେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ସମକଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋ ଇଧ କାଲଙ୍କତୋ ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ୟୋ ଚ ଇଧ କାଲଙ୍କତୋ କସ୍ମୀରେ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ସମକଂ ୟେୱ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଲୋକୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ସମକଭାୱପଞ୍ହୋ ପଞ୍ଚମୋ।

୬. ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୬ . ରାଜା ଆହ ‘‘କତି ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା’’ତି? ‘‘ସତ୍ତ ଖୋ, ମହାରାଜ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା’’ତି। ‘‘କତିହି ପନ, ଭନ୍ତେ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେହି ବୁଜ୍ଝତୀ’’ତି? ‘‘ଏକେନ ଖୋ, ମହାରାଜ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେନ ବୁଜ୍ଝତି ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେନା’’ତି। ‘‘ଅଥ କିସ୍ସ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ‘ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା’’’ତି? ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ମହାରାଜ, ଅସି କୋସିୟା ପକ୍ଖିତ୍ତୋ ଅଗ୍ଗହିତୋ ହତ୍ଥେନ ଉସ୍ସହତି ଛେଜ୍ଜଂ ଛିନ୍ଦିତୁ’’ନ୍ତି। ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେନ ୱିନା ଛହି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେହି ନ ବୁଜ୍ଝତୀ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଛଟ୍ଠୋ।

୭. ପାପପୁଞ୍ଞାନଂ ଅପ୍ପାନପ୍ପଭାୱପଞ୍ହୋ

୭ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କତରଂ ନୁ ଖୋ ବହୁତରଂ ପୁଞ୍ଞଂ ୱା ଅପୁଞ୍ଞଂ ୱା’’ତି? ‘‘ପୁଞ୍ଞଂ ଖୋ, ମହାରାଜ , ବହୁତରଂ, ଅପୁଞ୍ଞଂ ଥୋକ’’ନ୍ତି। ‘‘କେନ କାରଣେନା’’ତି? ‘‘ଅପୁଞ୍ଞଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, କରୋନ୍ତୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୀ ହୋତି ‘ପାପକମ୍ମଂ ମୟା କତ’ନ୍ତି, ତେନ ପାପଂ ନ ୱଡ୍ଢତି। ପୁଞ୍ଞଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, କରୋନ୍ତୋ ଅୱିପ୍ପଟିସାରୀ ହୋତି, ଅୱିପ୍ପଟିସାରିନୋ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି, ପମୁଦିତସ୍ସ ପୀତି ଜାୟତି, ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋ ପସ୍ସମ୍ଭତି, ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱେଦେତି, ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି, ସମାହିତୋ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ତେନ କାରଣେନ ପୁଞ୍ଞଂ ୱଡ୍ଢତି। ପୁରିସୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଛିନ୍ନହତ୍ଥପାଦୋ ଭଗୱତୋ ଏକଂ ଉପ୍ପଲହତ୍ଥଂ ଦତ୍ୱା ଏକନୱୁତିକପ୍ପାନି ୱିନିପାତଂ ନ ଗଚ୍ଛିସ୍ସତି। ଇମିନାପି, ମହାରାଜ, କାରଣେନ ଭଣାମି ‘ପୁଞ୍ଞଂ ବହୁତରଂ, ଅପୁଞ୍ଞଂ ଥୋକ’’’ନ୍ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ପାପପୁଞ୍ଞାନଂ ଅପ୍ପାନପ୍ପଭାୱପଞ୍ହୋ ସତ୍ତମୋ।

୮. ଜାନନ୍ତାଜାନନ୍ତପାପକରଣପଞ୍ହୋ

୮ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟୋ ଜାନନ୍ତୋ ପାପକମ୍ମଂ କରୋତି, ୟୋ ଅଜାନନ୍ତୋ ପାପକମ୍ମଂ କରୋତି, କସ୍ସ ବହୁତରଂ ଅପୁଞ୍ଞ’’ନ୍ତି? ଥେରୋ ଆହ ‘‘ୟୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅଜାନନ୍ତୋ ପାପକମ୍ମଂ କରୋତି, ତସ୍ସ ବହୁତରଂ ଅପୁଞ୍ଞ’’ନ୍ତି। ‘‘ତେନ ହି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟୋ ଅମ୍ହାକଂ ରାଜପୁତ୍ତୋ ୱା ରାଜମହାମତ୍ତୋ ୱା ଅଜାନନ୍ତୋ ପାପକମ୍ମଂ କରୋତି, ତଂ ମୟଂ ଦିଗୁଣଂ ଦଣ୍ଡେମା’’ତି? ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ମହାରାଜ, ତତ୍ତଂ ଅୟୋଗୁଳଂ ଆଦିତ୍ତଂ ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତଂ ସଜୋତିଭୂତଂ ଏକୋ ଜାନନ୍ତୋ ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ, ଏକୋ ଅଜାନନ୍ତୋ ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ, କତମୋ [କସ୍ସ (କ॰)] ବଲୱତରଂ ଡୟ୍ହେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘ୟୋ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଅଜାନନ୍ତୋ ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ, ସୋ [ତସ୍ସ (ପୀ॰ କ॰)] ବଲୱତରଂ ଡୟ୍ହେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋ ଅଜାନନ୍ତୋ ପାପକମ୍ମଂ କରୋତି, ତସ୍ସ ବହୁତରଂ ଅପୁଞ୍ଞ’’ନ୍ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ଜାନନ୍ତାଜାନନ୍ତପାପକରଣପଞ୍ହୋ ଅଟ୍ଠମୋ।

୯. ଉତ୍ତରକୁରୁକାଦିଗମନପଞ୍ହୋ

୯ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅତ୍ଥି କୋଚି, ୟୋ ଇମିନା ସରୀରେନ ଉତ୍ତରକୁରୁଂ ୱା ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ବ୍ରହ୍ମଲୋକଂ ୱା, ଅଞ୍ଞଂ ୱା ପନ ଦୀପ’’ନ୍ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି, ମହାରାଜ, ୟୋ ଇମିନା ଚାତୁମ୍ମହାଭୂତିକେନ କାୟେନ ଉତ୍ତରକୁରୁଂ ୱା ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ବ୍ରହ୍ମଲୋକଂ ୱା, ଅଞ୍ଞଂ ୱା ପନ ଦୀପ’’ନ୍ତି।

‘‘କଥଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଇମିନା ଚାତୁମ୍ମହାଭୂତିକେନ କାୟେନ ଉତ୍ତରକୁରୁଂ ୱା ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ବ୍ରହ୍ମଲୋକଂ ୱା, ଅଞ୍ଞଂ ୱା ପନ ଦୀପ’’ନ୍ତି? ‘‘ଅଭିଜାନାସି ନୁ, ତ୍ୱଂ ମହାରାଜ, ଇମିସ୍ସା ପଥୱିୟା ୱିଦତ୍ଥିଂ ୱା ରତନଂ ୱା ଲଙ୍ଘିତା’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ଅଭିଜାନାମି ‘ଅହଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅଟ୍ଠପି ରତନିୟୋ ଲଙ୍ଘେମୀ’’’ତି। ‘‘କଥଂ, ତ୍ୱଂ ମହାରାଜ, ଅଟ୍ଠପି ରତନିୟୋ ଲଙ୍ଘେସୀ’’ତି? ‘‘ଅହଞ୍ହି, ଭନ୍ତେ, ଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପାଦେମି ‘ଏତ୍ଥ ନିପତିସ୍ସାମୀ’ତି ସହ ଚିତ୍ତୁପ୍ପାଦେନ କାୟୋ ମେ ଲହୁକୋ ହୋତୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଇଦ୍ଧିମା ଭିକ୍ଖୁ ଚେତୋୱସିପ୍ପତ୍ତୋ କାୟଂ ଚିତ୍ତେ ସମାରୋପେତ୍ୱା ଚିତ୍ତୱସେନ ୱେହାସଂ ଗଚ୍ଛତୀ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ଉତ୍ତରକୁରୁକାଦିଗମନପଞ୍ହୋ ନୱମୋ।

୧୦. ଦୀଘଟ୍ଠିପଞ୍ହୋ

୧୦ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତୁମ୍ହେ ଏୱଂ ଭଣଥ ‘ଅଟ୍ଠିକାନି ଦୀଘାନି ୟୋଜନସତିକାନିପୀ’ତି, ରୁକ୍ଖୋପି ତାୱ ନତ୍ଥି ୟୋଜନସତିକୋ, କୁତୋ ପନ ଅଟ୍ଠିକାନି ଦୀଘାନି ୟୋଜନସତିକାନି ଭୱିସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି?

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ମହାରାଜ, ସୁତଂ ତେ ‘ମହାସମୁଦ୍ଦେ ପଞ୍ଚୟୋଜନସତିକାପି ମଚ୍ଛା ଅତ୍ଥୀ’’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ସୁତ’’ନ୍ତି। ‘‘ନନୁ ମହାରାଜ, ପଞ୍ଚୟୋଜନସତିକସ୍ସ ମଚ୍ଛସ୍ସ ଅଟ୍ଠିକାନି ଦୀଘାନି ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ୟୋଜନସତିକାନିପୀ’’ତି?

‘‘କଲ୍ଲୋସି , ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ଦୀଘଟ୍ଠିପଞ୍ହୋ ଦସମୋ।

୧୧. ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସନିରୋଧପଞ୍ହୋ

୧୧ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତୁମ୍ହେ ଏୱଂ ଭଣଥ ‘ସକ୍କା ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସେ ନିରୋଧେତୁ’’’ନ୍ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ସକ୍କା ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସେ ନିରୋଧେତୁ’’ନ୍ତି। ‘‘କଥଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସକ୍କା ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସେ ନିରୋଧେତୁ’’ନ୍ତି। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ମହାରାଜ, ସୁତପୁବ୍ବୋ ତେ କୋଚି କାକଚ୍ଛମାନୋ’’ତି। ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ସୁତପୁବ୍ବୋ’’ତି। ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସୋ ସଦ୍ଦୋ କାୟେ ନମିତେ ୱିରମେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ୱିରମେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘ସୋ ହି ନାମ, ମହାରାଜ, ସଦ୍ଦୋ ଅଭାୱିତକାୟସ୍ସ ଅଭାୱିତସୀଲସ୍ସ ଅଭାୱିତଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭାୱିତପଞ୍ଞସ୍ସ କାୟେ ନମିତେ ୱିରମିସ୍ସତି, କିଂ ପନ ଭାୱିତକାୟସ୍ସ ଭାୱିତସୀଲସ୍ସ ଭାୱିତଚିତ୍ତସ୍ସ ଭାୱିତପଞ୍ଞସ୍ସ ଚତୁତ୍ଥଜ୍ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସା ନ ନିରୁଜ୍ଝିସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସନିରୋଧପଞ୍ହୋ ଏକାଦସମୋ।

୧୨. ସମୁଦ୍ଦପଞ୍ହୋ

୧୨ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ସମୁଦ୍ଦୋ ସମୁଦ୍ଦୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତି, କେନ କାରଣେନ ଉଦକଂ ‘ସମୁଦ୍ଦୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି? ଥେରୋ ଆହ ‘‘ୟତ୍ତକଂ, ମହାରାଜ, ଉଦକଂ, ତତ୍ତକଂ ଲୋଣଂ। ୟତ୍ତକଂ ଲୋଣଂ, ତତ୍ତକଂ ଉଦକଂ। ତସ୍ମା ‘ସମୁଦ୍ଦୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ସମୁଦ୍ଦପଞ୍ହୋ ଦ୍ୱାଦସମୋ।

୧୩. ସମୁଦ୍ଦଏକରସପଞ୍ହୋ

୧୩ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କେନ କାରଣେନ ସମୁଦ୍ଦୋ ଏକରସୋ ଲୋଣରସୋ’’ତି? ‘‘ଚିରସଣ୍ଠିତତ୍ତା ଖୋ, ମହାରାଜ, ଉଦକସ୍ସ ସମୁଦ୍ଦୋ ଏକରସୋ ଲୋଣରସୋ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ସମୁଦ୍ଦଏକରସପଞ୍ହୋ ତେରସମୋ।

୧୪. ସୁଖୁମପଞ୍ହୋ

୧୪ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସକ୍କା ସବ୍ବଂ ସୁଖୁମଂ ଛିନ୍ଦିତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ସକ୍କା ସବ୍ବଂ ସୁଖୁମଂ ଛିନ୍ଦିତୁ’’ନ୍ତି। ‘‘କିଂ ପନ, ଭନ୍ତେ, ସବ୍ବଂ ସୁଖୁମ’’ନ୍ତି? ‘‘ଧମ୍ମୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସବ୍ବସୁଖୁମୋ, ନ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଧମ୍ମା ସବ୍ବେ ସୁଖୁମା, ‘ସୁଖୁମ’ନ୍ତି ୱା ‘ଥୂଲ’ନ୍ତି ୱା ଧମ୍ମାନମେତମଧିୱଚନଂ। ୟଂ କିଞ୍ଚି ଛିନ୍ଦିତବ୍ବଂ, ସବ୍ବଂ ତଂ ପଞ୍ଞାୟ ଛିନ୍ଦତି, ନତ୍ଥି ଦୁତିୟଂ ପଞ୍ଞାୟ ଛେଦନ’’ନ୍ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ସୁଖୁମପଞ୍ହୋ ଚୁଦ୍ଦସମୋ।

୧୫. ୱିଞ୍ଞାଣନାନତ୍ଥପଞ୍ହୋ

୧୫ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ୱିଞ୍ଞାଣ’ନ୍ତି ୱା ‘ପଞ୍ଞା’ତି ୱା ‘ଭୂତସ୍ମିଂ ଜୀୱୋ’ତି ୱା ଇମେ ଧମ୍ମା ନାନତ୍ଥା ଚେୱ ନାନାବ୍ୟଞ୍ଜନା ଚ, ଉଦାହୁ ଏକତ୍ଥା ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନ’’ନ୍ତି ? ‘‘ୱିଜାନନଲକ୍ଖଣଂ, ମହାରାଜ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ପଜାନନଲକ୍ଖଣା ପଞ୍ଞା, ଭୂତସ୍ମିଂ ଜୀୱୋ ନୁପଲବ୍ଭତୀ’’ତି। ‘‘ୟଦି ଜୀୱୋ ନୁପଲବ୍ଭତି, ଅଥ କୋ ଚରହି ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ପସ୍ସତି, ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁଣାତି, ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟତି, ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟତି, କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସତି, ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଜାନାତୀ’’ତି? ଥେରୋ ଆହ ‘‘ୟଦି ଜୀୱୋ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ପସ୍ସତି…ପେ॰… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଜାନାତି, ସୋ ଜୀୱୋ ଚକ୍ଖୁଦ୍ୱାରେସୁ ଉପ୍ପାଟିତେସୁ ମହନ୍ତେନ ଆକାସେନ ବହିମୁଖୋ ସୁଟ୍ଠୁତରଂ ରୂପଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ସୋତେସୁ ଉପ୍ପାଟିତେସୁ, ଘାନେ ଉପ୍ପାଟିତେ, ଜିୱ୍ହାୟ ଉପ୍ପାଟିତାୟ, କାୟେ ଉପ୍ପାଟିତେ ମହନ୍ତେନ ଆକାସେନ ସୁଟ୍ଠୁତରଂ ସଦ୍ଦଂ ସୁଣେୟ୍ୟ, ଗନ୍ଧଂ ଘାୟେୟ୍ୟ, ରସଂ ସାୟେୟ୍ୟ, ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନ ହି , ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ମହାରାଜ, ଭୂତସ୍ମିଂ ଜୀୱୋ ନୁପଲବ୍ଭତୀ’’ତି।

‘‘କଲ୍ଲୋସି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନା’’ତି।

ୱିଞ୍ଞାଣନାନତ୍ଥପଞ୍ହୋ ପନ୍ନରସମୋ।

୧୬. ଅରୂପଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନଦୁକ୍କରପଞ୍ହୋ

୧୬ . ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଦୁକ୍କରଂ ନୁ ଖୋ ଭଗୱତା କତ’’ନ୍ତି? ଥେରୋ ଆହ ‘‘ଦୁକ୍କରଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା କତ’’ନ୍ତି। ‘‘କିଂ ପନ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭଗୱତା ଦୁକ୍କରଂ କତ’’ନ୍ତି। ‘‘ଦୁକ୍କରଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା କତଂ ଇମେସଂ ଅରୂପୀନଂ ଚିତ୍ତଚେତସିକାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଏକାରମ୍ମଣେ ୱତ୍ତମାନାନଂ ୱୱତ୍ଥାନଂ ଅକ୍ଖାତଂ ‘ଅୟଂ ଫସ୍ସୋ, ଅୟଂ ୱେଦନା, ଅୟଂ ସଞ୍ଞା, ଅୟଂ ଚେତନା, ଇଦଂ ଚିତ୍ତ’’’ନ୍ତି।

‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କୋଚିଦେୱ ପୁରିସୋ ନାୱାୟ ମହାସମୁଦ୍ଦଂ ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା ହତ୍ଥପୁଟେନ ଉଦକଂ ଗହେତ୍ୱା ଜିୱ୍ହାୟ ସାୟିତ୍ୱା ଜାନେୟ୍ୟ ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସୋ ପୁରିସୋ ‘‘ଇଦଂ ଗଙ୍ଗାୟ ଉଦକଂ, ଇଦଂ ୟମୁନାୟ ଉଦକଂ, ଇଦଂ ଅଚିରୱତିୟା ଉଦକଂ, ଇଦଂ ସରଭୁୟା ଉଦକଂ, ଇଦଂ ମହିୟା ଉଦକ’’’ନ୍ତି? ‘‘ଦୁକ୍କରଂ, ଭନ୍ତେ, ଜାନିତୁ’’ନ୍ତି। ‘‘ଇତୋ ଦୁକ୍କରତରଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା କତଂ ଇମେସଂ ଅରୂପୀନଂ ଚିତ୍ତଚେତସିକାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଏକାରମ୍ମଣେ ୱତ୍ତମାନାନଂ ୱୱତ୍ଥାନଂ ଅକ୍ଖାତଂ ‘ଅୟଂ ଫସ୍ସୋ, ଅୟଂ ୱେଦନା, ଅୟଂ ସଞ୍ଞା, ଅୟଂ ଚେତନା, ଇଦଂ ଚିତ୍ତ’’’ନ୍ତି। ‘‘ସୁଟ୍ଠୁ, ଭନ୍ତେ’’ତି ରାଜା ଅବ୍ଭାନୁମୋଦୀତି।

ଅରୂପଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନଦୁକ୍କରପଞ୍ହୋ ସୋଳସମୋ।

ଅରୂପଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନୱଗ୍ଗୋ ସତ୍ତମୋ।

ଇମସ୍ମିଂ ୱଗ୍ଗେ ସୋଳସ ପଞ୍ହା।

ମିଲିନ୍ଦପଞ୍ହପୁଚ୍ଛାୱିସଜ୍ଜନା

ଥେରୋ ଆହ ‘‘ଜାନାସି ଖୋ, ମହାରାଜ, ସମ୍ପତି କା ୱେଲା’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ଜାନାମି ‘ସମ୍ପତି ପଠମୋ ୟାମୋ ଅତିକ୍କନ୍ତୋ, ମଜ୍ଝିମୋ ୟାମୋ ପୱତ୍ତତି, ଉକ୍କା ପଦୀପୀୟନ୍ତି, ଚତ୍ତାରି ପଟାକାନି ଆଣତ୍ତାନି ଗମିସ୍ସନ୍ତି ଭଣ୍ଡତୋ ରାଜଦେୟ୍ୟାନୀ’’’ତି।

ୟୋନକା ଏୱମାହଂସୁ ‘‘କଲ୍ଲୋସି, ମହାରାଜ, ପଣ୍ଡିତୋ ଥେରୋ’’ତି। ‘‘ଆମ, ଭଣେ, ପଣ୍ଡିତୋ ଥେରୋ, ଏଦିସୋ ଆଚରିୟୋ ଭୱେୟ୍ୟ ମାଦିସୋ ଚ ଅନ୍ତେୱାସୀ, ନଚିରସ୍ସେୱ ପଣ୍ଡିତୋ ଧମ୍ମଂ ଆଜାନେୟ୍ୟା’’ତି। ତସ୍ସ ପଞ୍ହୱେୟ୍ୟାକରଣେନ ତୁଟ୍ଠୋ ରାଜା ଥେରଂ ନାଗସେନଂ ସତସହସ୍ସଗ୍ଘନକେନ କମ୍ବଲେନ ଅଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ତେ ଅଟ୍ଠସତଂ ଭତ୍ତଂ ପଞ୍ଞପେମି, ୟଂ କିଞ୍ଚି ଅନ୍ତେପୁରେ କପ୍ପିୟଂ, ତେନ ଚ ପୱାରେମୀ’’ତି ଆହ। ଅଲଂ ମହାରାଜ ଜୀୱାମୀ’’ତି। ‘‘ଜାନାମି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଜୀୱସି, ଅପି ଚ ଅତ୍ତାନଞ୍ଚ ରକ୍ଖ, ମମଞ୍ଚ ରକ୍ଖାହୀ’’ତି। ‘‘କଥଂ ଅତ୍ତାନଂ ରକ୍ଖସି, ‘ନାଗସେନୋ ମିଲିନ୍ଦଂ ରାଜାନଂ ପସାଦେତି, ନ ଚ କିଞ୍ଚି ଅଲଭୀ’ତି ପରାପୱାଦୋ [ପରପ୍ପୱାଦୋ (କ॰)] ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟାତି, ଏୱଂ ଅତ୍ତାନଂ ରକ୍ଖ। କଥଂ ମମଂ ରକ୍ଖସି, ‘ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ପସନ୍ନୋ ପସନ୍ନାକାରଂ ନ କରୋତୀ’ତି ପରାପୱାଦୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟାତି, ଏୱଂ ମମଂ ରକ୍ଖାହୀ’’ତି। ‘‘ତଥା ହୋତୁ, ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭନ୍ତେ, ସୀହୋ ମିଗରାଜା ସୁୱଣ୍ଣପଞ୍ଜରେ ପକ୍ଖିତ୍ତୋପି ବହିମୁଖୋ ୟେୱ ହୋତି, ଏୱମେୱ ଖୋ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, କିଞ୍ଚାପି ଅଗାରଂ ଅଜ୍ଝାୱସାମି ବହିମୁଖୋ ୟେୱ ପନ ଅଚ୍ଛାମି। ସଚେ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ଅଗାରସ୍ମା ଅନାଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜେୟ୍ୟଂ, ନ ଚିରଂ ଜୀୱେୟ୍ୟଂ, ବହୂ ମେ ପଚ୍ଚତ୍ଥିକା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ନାଗସେନୋ ମିଲିନ୍ଦସ୍ସ ରଞ୍ଞୋ ପଞ୍ହଂ ୱିସଜ୍ଜେତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ସଙ୍ଘାରାମଂ ଅଗମାସି। ଅଚିରପକ୍କନ୍ତେ ଚ ଆୟସ୍ମନ୍ତେ ନାଗସେନେ ମିଲିନ୍ଦସ୍ସ ରଞ୍ଞୋ ଏତଦହୋସି ‘‘କିଂ ମୟା ପୁଚ୍ଛିତଂ, କିଂ ଭଦନ୍ତେନ ନାଗସେନେନ ୱିସଜ୍ଜିତ’’ନ୍ତି? ଅଥ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦସ୍ସ ରଞ୍ଞୋ ଏତଦହୋସି ‘‘ସବ୍ବଂ ମୟା ସୁପୁଚ୍ଛିତଂ, ସବ୍ବଂ ଭଦନ୍ତେନ ନାଗସେନେନ ସୁୱିସଜ୍ଜିତ’’ନ୍ତି। ଆୟସ୍ମତୋପି ନାଗସେନସ୍ସ ସଙ୍ଘାରାମଗତସ୍ସ ଏତଦହୋସି ‘‘କିଂ ମିଲିନ୍ଦେନ ରଞ୍ଞା ପୁଚ୍ଛିତଂ, କିଂ ମୟା ୱିସଜ୍ଜିତ’’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ନାଗସେନସ୍ସ ଏତଦହୋସି ‘‘ସବ୍ବଂ ମିଲିନ୍ଦେନ ରଞ୍ଞା ସୁପୁଚ୍ଛିତଂ, ସବ୍ବଂ ମୟା ସୁୱିସଜ୍ଜିତ’’ନ୍ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ନାଗସେନୋ ତସ୍ସା ରତ୍ତିୟା ଅଚ୍ଚୟେନ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନ ମିଲିନ୍ଦସ୍ସ ରଞ୍ଞୋ ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମି, ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ଅଥ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି, ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ମା ଖୋ ଭଦନ୍ତସ୍ସ ଏୱଂ ଅହୋସି ‘ନାଗସେନୋ ମୟା ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛିତୋ’ତି ତେନେୱ ସୋମନସ୍ସେନ ତଂ ରତ୍ତାୱସେସଂ ୱୀତିନାମେସୀତି ନ ତେ ଏୱଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ତଂ ରତ୍ତାୱସେସଂ ଏତଦହୋସି ‘କିଂ ମୟା ପୁଚ୍ଛିତଂ, କିଂ ଭଦନ୍ତେନ ୱିସଜ୍ଜିତ’ନ୍ତି, ‘ସବ୍ବଂ ମୟା ସୁପୁଚ୍ଛିତଂ, ସବ୍ବଂ ଭଦନ୍ତେନ ସୁୱିସଜ୍ଜିତ’’’ନ୍ତି।

ଥେରୋପି ଏୱମାହ – ‘‘ମା ଖୋ ମହାରାଜସ୍ସ ଏୱଂ ଅହୋସି ‘ମିଲିନ୍ଦସ୍ସ ରଞ୍ଞୋ ମୟା ପଞ୍ହୋ ୱିସଜ୍ଜିତୋ’ତି ତେନେୱ ସୋମନସ୍ସେନ ତଂ ରତ୍ତାୱସେସଂ ୱୀତିନାମେସୀତି ନ ତେ ଏୱଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ମହାରାଜ, ତଂ ରତ୍ତାୱସେସଂ ଏତଦହୋସି ‘କିଂ ମିଲିନ୍ଦେନ ରଞ୍ଞା ପୁଚ୍ଛିତଂ, କିଂ ମୟା ୱିସଜ୍ଜିତ’ନ୍ତି, ‘ସବ୍ବଂ ମିଲିନ୍ଦେନ ରଞ୍ଞା ସୁପୁଚ୍ଛିତଂ, ସବ୍ବଂ ମୟା ସୁୱିସଜ୍ଜିତ’’’ନ୍ତି ଇତିହ ତେ ମହାନାଗା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞସ୍ସ ସୁଭାସିତଂ ସମନୁମୋଦିଂସୂତି।

ମିଲିନ୍ଦପଞ୍ହପୁଚ୍ଛାୱିସଜ୍ଜନା ନିଟ୍ଠିତା।

ମେଣ୍ଡକପଞ୍ହାରମ୍ଭକଥା

ଅଟ୍ଠମନ୍ତପରିୱଜ୍ଜନୀୟଟ୍ଠାନାନି

ଭସ୍ସପ୍ପୱାଦୋ [ଭସ୍ସପ୍ପୱେଦୀ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୱେତଣ୍ଡୀ, ଅତିବୁଦ୍ଧି ୱିଚକ୍ଖଣୋ।

ମିଲିନ୍ଦୋ ଞାଣଭେଦାୟ, ନାଗସେନମୁପାଗମି॥

ୱସନ୍ତୋ ତସ୍ସ ଛାୟାୟ, ପରିପୁଚ୍ଛଂ ପୁନପ୍ପୁନଂ।

ପଭିନ୍ନବୁଦ୍ଧି ହୁତ୍ୱାନ, ସୋପି ଆସି ତିପେଟକୋ॥

ନୱଙ୍ଗଂ ଅନୁମଜ୍ଜନ୍ତୋ, ରତ୍ତିଭାଗେ ରହୋଗତୋ।

ଅଦ୍ଦକ୍ଖି ମେଣ୍ଡକେ ପଞ୍ହେ, ଦୁନ୍ନିୱେଠେ ସନିଗ୍ଗହେ॥

‘‘ପରିୟାୟଭାସିତଂ ଅତ୍ଥି, ଅତ୍ଥି ସନ୍ଧାୟଭାସିତଂ।

ସଭାୱଭାସିତଂ ଅତ୍ଥି, ଧମ୍ମରାଜସ୍ସ ସାସନେ॥

‘‘ତେସମତ୍ଥଂ ଅୱିଞ୍ଞାୟ, ମେଣ୍ଡକେ ଜିନଭାସିତେ।

ଅନାଗତମ୍ହି ଅଦ୍ଧାନେ, ୱିଗ୍ଗହୋ ତତ୍ଥ ହେସ୍ସତି॥

‘‘ହନ୍ଦ କଥିଂ ପସାଦେତ୍ୱା, ଛେଜ୍ଜାପେସ୍ସାମି ମେଣ୍ଡକେ।

ତସ୍ସ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠମଗ୍ଗେନ, ନିଦ୍ଦିସିସ୍ସନ୍ତ୍ୟନାଗତେ’’ତି॥

ଅଥ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ପଭାତାୟ ରତ୍ତିୟା ଉଦ୍ଧସ୍ତେ [ଉଟ୍ଠିତେ (ସ୍ୟା॰), ଉଗ୍ଗତେ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଅରୁଣେ ସୀସଂ ନ୍ହତ୍ୱା ସିରସି ଅଞ୍ଜଲିଂ ପଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେ ଅନୁସ୍ସରିତ୍ୱା ଅଟ୍ଠ ୱତ୍ତପଦାନି ସମାଦିୟି ‘‘ଇତୋ ମେ ଅନାଗତାନି ସତ୍ତ ଦିୱସାନି ଅଟ୍ଠ ଗୁଣେ ସମାଦିୟିତ୍ୱା ତପୋ ଚରିତବ୍ବୋ ଭୱିସ୍ସତି , ସୋହଂ ଚିଣ୍ଣତପୋ ସମାନୋ ଆଚରିୟଂ ଆରାଧେତ୍ୱା ମେଣ୍ଡକେ ପଞ୍ହେ ପୁଚ୍ଛିସ୍ସାମୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ପକତିଦୁସ୍ସୟୁଗଂ ଅପନେତ୍ୱା ଆଭରଣାନି ଚ ଓମୁଞ୍ଚିତ୍ୱା କାସାୱଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ମୁଣ୍ଡକପଟିସୀସକଂ ସୀସେ ପଟିମୁଞ୍ଚିତ୍ୱା ମୁନିଭାୱମୁପଗନ୍ତ୍ୱା ଅଟ୍ଠ ଗୁଣେ ସମାଦିୟି ‘‘ଇମଂ ସତ୍ତାହଂ ମୟା ନ ରାଜତ୍ଥୋ ଅନୁସାସିତବ୍ବୋ, ନ ରାଗୂପସଞ୍ହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପାଦେତବ୍ବଂ, ନ ଦୋସୂପସଞ୍ହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପାଦେତବ୍ବଂ, ନ ମୋହୂପସଞ୍ହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପାଦେତବ୍ବଂ, ଦାସକମ୍ମକରପୋରିସେ ଜନେପି ନିୱାତୱୁତ୍ତିନା ଭୱିତବ୍ବଂ, କାୟିକଂ ୱାଚସିକଂ ଅନୁରକ୍ଖିତବ୍ବଂ, ଛପି ଆୟତନାନି ନିରୱସେସତୋ ଅନୁରକ୍ଖିତବ୍ବାନି, ମେତ୍ତାଭାୱନାୟ ମାନସଂ ପକ୍ଖିପିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ଇମେ ଅଟ୍ଠ ଗୁଣେ ସମାଦିୟିତ୍ୱା ତେସ୍ୱେୱ ଅଟ୍ଠସୁ ଗୁଣେସୁ ମାନସଂ ପତିଟ୍ଠପେତ୍ୱା ବହି ଅନିକ୍ଖମିତ୍ୱା ସତ୍ତାହଂ ୱୀତିନାମେତ୍ୱା ଅଟ୍ଠମେ ଦିୱସେ ପଭାତାୟ ରତ୍ତିୟା ପଗେୱ ପାତରାସଂ କତ୍ୱା ଓକ୍ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୁ ମିତଭାଣୀ ସୁସଣ୍ଠିତେନ ଇରିୟାପଥେନ ଅୱିକ୍ଖିତ୍ତେନ ଚିତ୍ତେନ ହଟ୍ଠେନ ଉଦଗ୍ଗେନ ୱିପ୍ପସନ୍ନେନ ଥେରଂ ନାଗସେନଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଥେରସ୍ସ ପାଦେ ସିରସା ୱନ୍ଦିତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ଇଦମୱୋଚ –

‘‘ଅତ୍ଥି ମେ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କୋଚି ଅତ୍ଥୋ ତୁମ୍ହେହି ସଦ୍ଧିଂ ମନ୍ତୟିତବ୍ବୋ, ନ ତତ୍ଥ ଅଞ୍ଞୋ କୋଚି ତତିୟୋ ଇଚ୍ଛିତବ୍ବୋ, ସୁଞ୍ଞେ ଓକାସେ ପୱିୱିତ୍ତେ ଅରଞ୍ଞେ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗୁପାଗତେ ସମଣସାରୁପ୍ପେ। ତତ୍ଥ ସୋ ପଞ୍ହୋ ପୁଚ୍ଛିତବ୍ବୋ ଭୱିସ୍ସତି, ତତ୍ଥ ମେ ଗୁୟ୍ହଂ ନ କାତବ୍ବଂ ନ ରହସ୍ସକଂ, ଅରହାମହଂ ରହସ୍ସକଂ ସୁଣିତୁଂ ସୁମନ୍ତନେ ଉପଗତେ, ଉପମାୟପି ସୋ ଅତ୍ଥୋ ଉପପରିକ୍ଖିତବ୍ବୋ, ୟଥା କିଂ ୱିୟ, ୟଥା ନାମ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ମହାପଥୱୀ ନିକ୍ଖେପଂ ଅରହତି ନିକ୍ଖେପେ ଉପଗତେ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅରହାମହଂ ରହସ୍ସକଂ ସୁଣିତୁଂ ସୁମନ୍ତନେ ଉପଗତେ’’ତି। ଗରୁନା ସହ ପୱିୱିତ୍ତପୱନଂ ପୱିସିତ୍ୱା ଇଦମୱୋଚ – ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଇଧ ପୁରିସେନ ମନ୍ତୟିତୁକାମେନ ଅଟ୍ଠ ଠାନାନି ପରିୱଜ୍ଜୟିତବ୍ବାନି ଭୱନ୍ତି, ନ ତେସୁ ଠାନେସୁ ୱିଞ୍ଞୂ ପୁରିସୋ ଅତ୍ଥଂ ମନ୍ତେତି, ମନ୍ତିତୋପି ଅତ୍ଥୋ ପରିପତତି ନ ସମ୍ଭୱତି। କତମାନି ଅଟ୍ଠ ଠାନାନି? ୱିସମଟ୍ଠାନଂ ପରିୱଜ୍ଜନୀୟଂ, ସଭୟଂ ପରିୱଜ୍ଜନୀୟଂ, ଅତିୱାତଟ୍ଠାନଂ ପରିୱଜ୍ଜନୀୟଂ, ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଟ୍ଠାନଂ ପରିୱଜ୍ଜନୀୟଂ, ଦେୱଟ୍ଠାନଂ ପରିୱଜ୍ଜନୀୟଂ, ପନ୍ଥୋ ପରିୱଜ୍ଜନୀୟୋ, ସଙ୍ଗାମୋ [ସଙ୍କମୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ପରିୱଜ୍ଜନୀୟୋ, ଉଦକତିତ୍ଥଂ ପରିୱଜ୍ଜନୀୟଂ। ଇମାନି ଅଟ୍ଠ ଠାନାନି ପରିୱଜ୍ଜନୀୟାନୀ’’ତି।

ଥେରୋ ଆହ ‘‘କୋ ଦୋସୋ ୱିସମଟ୍ଠାନେ, ସଭୟେ, ଅତିୱାତେ, ପଟିଚ୍ଛନ୍ନେ, ଦେୱଟ୍ଠାନେ, ପନ୍ଥେ, ସଙ୍ଗାମେ, ଉଦକତିତ୍ଥେ’’ତି? ‘‘ୱିସମେ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ମନ୍ତିତୋ ଅତ୍ଥୋ ୱିକିରତି ୱିଧମତି ପଗ୍ଘରତି ନ ସମ୍ଭୱତି, ସଭୟେ ମନୋ ସନ୍ତସ୍ସତି, ସନ୍ତସ୍ସିତୋ ନ ସମ୍ମା ଅତ୍ଥଂ ସମନୁପସ୍ସତି, ଅତିୱାତେ ସଦ୍ଦୋ ଅୱିଭୂତୋ ହୋତି, ପଟିଚ୍ଛନ୍ନେ ଉପସ୍ସୁତିଂ ତିଟ୍ଠନ୍ତି, ଦେୱଟ୍ଠାନେ ମନ୍ତିତୋ ଅତ୍ଥୋ ଗରୁକଂ ପରିଣମତି, ପନ୍ଥେ ମନ୍ତିତୋ ଅତ୍ଥୋ ତୁଚ୍ଛୋ ଭୱତି, ସଙ୍ଗାମେ ଚଞ୍ଚଲୋ ଭୱତି, ଉଦକତିତ୍ଥେ ପାକଟୋ ଭୱତି। ଭୱତୀହ –

‘‘‘ୱିସମଂ ସଭୟଂ ଅତିୱାତୋ, ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ଦେୱନିସ୍ସିତଂ।

ପନ୍ଥୋ ଚ ସଙ୍ଗାମୋ ତିତ୍ଥଂ, ଅଟ୍ଠେତେ ପରିୱଜ୍ଜିୟା’’’ତି॥

ଅଟ୍ଠ ମନ୍ତନସ୍ସ ପରିୱଜ୍ଜନୀୟଟ୍ଠାନାନି।

ଅଟ୍ଠମନ୍ତୱିନାସକପୁଗ୍ଗଲା

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅଟ୍ଠିମେ ପୁଗ୍ଗଲା ମନ୍ତିୟମାନା ମନ୍ତିତଂ ଅତ୍ଥଂ ବ୍ୟାପାଦେନ୍ତି। କତମେ ଅଟ୍ଠ? ରାଗଚରିତୋ ଦୋସଚରିତୋ ମୋହଚରିତୋ ମାନଚରିତୋ ଲୁଦ୍ଧୋ ଅଲସୋ ଏକଚିନ୍ତୀ ବାଲୋତି। ଇମେ ଅଟ୍ଠ ପୁଗ୍ଗଲା ମନ୍ତିତଂ ଅତ୍ଥଂ ବ୍ୟାପାଦେନ୍ତୀ’’ତି।

ଥେରୋ ଆହ ‘‘ତେସଂ କୋ ଦୋସୋ’’ତି? ‘‘ରାଗଚରିତୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ରାଗୱସେନ ମନ୍ତିତଂ ଅତ୍ଥଂ ବ୍ୟାପାଦେତି, ଦୋସଚରିତୋ ଦୋସୱସେନ ମନ୍ତିତଂ ଅତ୍ଥଂ ବ୍ୟାପାଦେତି, ମୋହଚରିତୋ ମୋହୱସେନ ମନ୍ତିତଂ ଅତ୍ଥଂ ବ୍ୟାପାଦେତି, ମାନଚରିତୋ ମାନୱସେନ ମନ୍ତିତଂ ଅତ୍ଥଂ ବ୍ୟାପାଦେତି, ଲୁଦ୍ଧୋ ଲୋଭୱସେନ ମନ୍ତିତଂ ଅତ୍ଥଂ ବ୍ୟାପାଦେତି, ଅଲସୋ ଅଲସତାୟ ମନ୍ତିତଂ ଅତ୍ଥଂ ବ୍ୟାପାଦେତି, ଏକଚିନ୍ତୀ ଏକଚିନ୍ତିତାୟ ମନ୍ତିତଂ ଅତ୍ଥଂ ବ୍ୟାପାଦେତି, ବାଲୋ ବାଲତାୟ ମନ୍ତିତଂ ଅତ୍ଥଂ ବ୍ୟାପାଦେତି। ଭୱତୀହ –

‘‘‘ରତ୍ତୋ ଦୁଟ୍ଠୋ ଚ ମୂଳ୍ହୋ ଚ, ମାନୀ ଲୁଦ୍ଧୋ ତଥାଲସୋ।

ଏକଚିନ୍ତୀ ଚ ବାଲୋ ଚ, ଏତେ ଅତ୍ଥୱିନାସକା’’’ତି॥

ଅଟ୍ଠ ମନ୍ତୱିନାସକପୁଗ୍ଗଲା।

ନୱଗୁୟ୍ହମନ୍ତୱିଧଂସକଂ

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ନୱିମେ ପୁଗ୍ଗଲା ମନ୍ତିତଂ ଗୁୟ୍ହଂ ୱିୱରନ୍ତି ନ ଧାରେନ୍ତି। କତମେ ନୱ? ରାଗଚରିତୋ ଦୋସଚରିତୋ ମୋହଚରିତୋ ଭୀରୁକୋ ଆମିସଗରୁକୋ ଇତ୍ଥୀ ସୋଣ୍ଡୋ ପଣ୍ଡକୋ ଦାରକୋ’’ତି।

ଥେରୋ ଆହ ‘‘ତେସଂ କୋ ଦୋସୋ’’ତି? ‘‘ରାଗଚରିତୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ରାଗୱସେନ ମନ୍ତିତଂ ଗୁୟ୍ହଂ ୱିୱରତି ନ ଧାରେତି, ଦୋସଚରିତୋ, ଭନ୍ତେ , ଦୋସୱସେନ ମନ୍ତିତଂ ଗୁୟ୍ହଂ ୱିୱରତି ନ ଧାରେତି, ମୂଳ୍ହୋ ମୋହୱସେନ ମନ୍ତିତଂ ଗୁୟ୍ହଂ ୱିୱରତି ନ ଧାରେତି, ଭୀରୁକୋ ଭୟୱସେନ ମନ୍ତିତଂ ଗୁୟ୍ହଂ ୱିୱରତି ନ ଧାରେତି, ଆମିସଗରୁକୋ ଆମିସହେତୁ ମନ୍ତିତଂ ଗୁୟ୍ହଂ ୱିୱରତି ନ ଧାରେତି, ଇତ୍ଥୀ ପଞ୍ଞାୟ ଇତ୍ତରତାୟ ମନ୍ତିତଂ ଗୁୟ୍ହଂ ୱିୱରତି ନ ଧାରେତି, ସୋଣ୍ଡିକୋ ସୁରାଲୋଲତାୟ ମନ୍ତିତଂ ଗୁୟ୍ହଂ ୱିୱରତି ନ ଧାରେତି, ପଣ୍ଡକୋ ଅନେକଂସିକତାୟ ମନ୍ତିତଂ ଗୁୟ୍ହଂ ୱିୱରତି ନ ଧାରେତି, ଦାରକୋ ଚପଲତାୟ ମନ୍ତିତଂ ଗୁୟ୍ହଂ ୱିୱରତି ନ ଧାରେତି। ଭୱତୀହ –

‘‘‘ରତ୍ତୋ ଦୁଟ୍ଠୋ ଚ ମୂଳ୍ହୋ ଚ, ଭୀରୁ ଆମିସଗରୁକୋ [ଆମିସଚକ୍ଖୁକୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ।

ଇତ୍ଥୀ ସୋଣ୍ଡୋ ପଣ୍ଡକୋ ଚ, ନୱମୋ ଭୱତି ଦାରକୋ॥

‘‘ନୱେତେ ପୁଗ୍ଗଲା ଲୋକେ, ଇତ୍ତରା ଚଲିତା ଚଲା।

ଏତେହି ମନ୍ତିତଂ ଗୁୟ୍ହଂ, ଖିପ୍ପଂ ଭୱତି ପାକଟ’’’ନ୍ତି॥

ନୱ ଗୁୟ୍ହମନ୍ତୱିଧଂସକା ପୁଗ୍ଗଲା।

ଅଟ୍ଠ ପଞ୍ଞାପଟିଲାଭକାରଣଂ

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅଟ୍ଠହି କାରଣେହି ବୁଦ୍ଧି ପରିଣମତି ପରିପାକଂ ଗଚ୍ଛତି। କତମେହି ଅଟ୍ଠହି? ୱୟପରିଣାମେନ ବୁଦ୍ଧି ପରିଣମତି ପରିପାକଂ ଗଚ୍ଛତି, ୟସପରିଣାମେନ ବୁଦ୍ଧି ପରିଣମତି ପରିପାକଂ ଗଚ୍ଛତି, ପରିପୁଚ୍ଛାୟ ବୁଦ୍ଧି ପରିଣମତି ପରିପାକଂ ଗଚ୍ଛତି, ତିତ୍ଥସଂୱାସେନ ବୁଦ୍ଧି ପରିଣମତି ପରିପାକଂ ଗଚ୍ଛତି, ୟୋନିସୋ ମନସିକାରେନ ବୁଦ୍ଧି ପରିଣମତି ପରିପାକଂ ଗଚ୍ଛତି, ସାକଚ୍ଛାୟ ବୁଦ୍ଧି ପରିଣମତି ପରିପାକଂ ଗଚ୍ଛତି, ସ୍ନେହୂପସେୱନେନ ବୁଦ୍ଧି ପରିଣମତି ପରିପାକଂ ଗଚ୍ଛତି, ପତିରୂପଦେସୱାସେନ ବୁଦ୍ଧି ପରିଣମତି ପରିପାକଂ ଗଚ୍ଛତି। ଭୱତୀହ –

‘‘‘ୱୟେନ ୟସପୁଚ୍ଛାହି, ତିତ୍ଥୱାସେନ ୟୋନିସୋ।

ସାକଚ୍ଛା ସ୍ନେହସଂସେୱା, ପତିରୂପୱସେନ ଚ॥

‘‘ଏତାନି ଅଟ୍ଠ ଠାନାନି, ବୁଦ୍ଧିୱିସଦକାରଣା।

ୟେସଂ ଏତାନି ସମ୍ଭୋନ୍ତି, ତେସଂ ବୁଦ୍ଧି ପଭିଜ୍ଜତୀ’’’ତି॥

ଅଟ୍ଠ ପଞ୍ଞାପଟିଲାଭକାରଣାନି।

ଆଚରିୟଗୁଣଂ

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅୟଂ ଭୂମିଭାଗୋ ଅଟ୍ଠ ମନ୍ତଦୋସୱିୱଜ୍ଜିତୋ, ଅହଞ୍ଚ ଲୋକେ ପରମୋ ମନ୍ତିସହାୟୋ [ମନ୍ତସହାୟୋ (ସୀ॰)] , ଗୁୟ୍ହମନୁରକ୍ଖୀ ଚାହଂ ୟାୱାହଂ ଜୀୱିସ୍ସାମି ତାୱ ଗୁୟ୍ହମନୁରକ୍ଖିସ୍ସାମି, ଅଟ୍ଠହି ଚ ମେ କାରଣେହି ବୁଦ୍ଧି ପରିଣାମଂ ଗତା, ଦୁଲ୍ଲଭୋ ଏତରହି ମାଦିସୋ ଅନ୍ତେୱାସୀ, ସମ୍ମା ପଟିପନ୍ନେ ଅନ୍ତେୱାସିକେ ୟେ ଆଚରିୟାନଂ ପଞ୍ଚୱୀସତି ଆଚରିୟଗୁଣା, ତେହି ଗୁଣେହି ଆଚରିୟେନ ସମ୍ମା ପଟିପଜ୍ଜିତବ୍ବଂ। କତମେ ପଞ୍ଚୱୀସତି ଗୁଣା?

‘‘ଇଧ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଆଚରିୟେନ ଅନ୍ତେୱାସିମ୍ହି ସତତଂ ସମିତଂ ଆରକ୍ଖା ଉପଟ୍ଠପେତବ୍ବା, ଅସେୱନସେୱନା ଜାନିତବ୍ବା, ପମତ୍ତାପ୍ପମତ୍ତା ଜାନିତବ୍ବା, ସେୟ୍ୟୱକାସୋ ଜାନିତବ୍ବୋ, ଗେଲଞ୍ଞଂ ଜାନିତବ୍ବଂ, ଭୋଜନସ୍ସ [ଭୋଜନୀୟଂ (ସ୍ୟା॰)] ଲଦ୍ଧାଲଦ୍ଧଂ ଜାନିତବ୍ବଂ, ୱିସେସୋ ଜାନିତବ୍ବୋ, ପତ୍ତଗତଂ ସଂୱିଭଜିତବ୍ବଂ, ଅସ୍ସାସିତବ୍ବୋ ‘ମା ଭାୟି, ଅତ୍ଥୋ ତେ ଅଭିକ୍କମତୀ’ତି, ‘ଇମିନା ପୁଗ୍ଗଲେନ ପଟିଚରତୀ’ତି [ପଟିଚରାହୀତି (କ॰)] ପଟିଚାରୋ ଜାନିତବ୍ବୋ, ଗାମେ ପଟିଚାରୋ ଜାନିତବ୍ବୋ, ୱିହାରେ ପଟିଚାରୋ ଜାନିତବ୍ବୋ, ନ ତେନ ହାସୋ ଦୱୋ କାତବ୍ବୋ [ନ ତେନ ସହ ସଲ୍ଲାପୋ କାତବ୍ବୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ତେନ ସହ ଆଲାପୋ କାତବ୍ବୋ, ଛିଦ୍ଦଂ ଦିସ୍ୱା ଅଧିୱାସେତବ୍ବଂ, ସକ୍କଚ୍ଚକାରିନା ଭୱିତବ୍ବଂ, ଅଖଣ୍ଡକାରିନା ଭୱିତବ୍ବଂ, ଅରହସ୍ସକାରିନା ଭୱିତବ୍ବଂ, ନିରୱସେସକାରିନା ଭୱିତବ୍ବଂ, ‘ଜନେମିମଂ [ଜାନେମିମଂ (ସ୍ୟା॰)] ସିପ୍ପେସୂ’ତି ଜନକଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠପେତବ୍ବଂ, ‘କଥଂ ଅୟଂ ନ ପରିହାୟେୟ୍ୟା’ତି ୱଡ୍ଢିଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠପେତବ୍ବଂ, ‘ବଲୱଂ ଇମଂ କରୋମି ସିକ୍ଖାବଲେନା’ତି ଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠପେତବ୍ବଂ, ମେତ୍ତଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠପେତବ୍ବଂ, ଆପଦାସୁ ନ ୱିଜହିତବ୍ବଂ, କରଣୀୟେ ନପ୍ପମଜ୍ଜିତବ୍ବଂ, ଖଲିତେ ଧମ୍ମେନ ପଗ୍ଗହେତବ୍ବୋତି। ଇମେ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ପଞ୍ଚୱୀସତି ଆଚରିୟସ୍ସ ଆଚରିୟଗୁଣା, ତେହି ଗୁଣେହି ମୟି ସମ୍ମା ପଟିପଜ୍ଜସ୍ସୁ, ସଂସୟୋ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଉପ୍ପନ୍ନୋ, ଅତ୍ଥି ମେଣ୍ଡକପଞ୍ହା ଜିନଭାସିତା , ଅନାଗତେ ଅଦ୍ଧାନେ ତତ୍ଥ ୱିଗ୍ଗହୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସତି, ଅନାଗତେ ଚ ଅଦ୍ଧାନେ ଦୁଲ୍ଲଭା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ତୁମ୍ହାଦିସା ବୁଦ୍ଧିମନ୍ତୋ, ତେସୁ ମେ ପଞ୍ହେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଦେହି ପରୱାଦାନଂ ନିଗ୍ଗହାୟା’’ତି।

ଉପାସକଗୁଣଂ

ଥେରୋ ‘‘ସାଧୂ’’ତି ସମ୍ପଟିଚ୍ଛିତ୍ୱା ଦସ ଉପାସକସ୍ସ ଉପାସକଗୁଣେ ପରିଦୀପେସି। ‘‘ଦସ ଇମେ, ମହାରାଜ, ଉପାସକସ୍ସ ଉପାସକଗୁଣା। କତମେ ଦସ , ଇଧ, ମହାରାଜ, ଉପାସକୋ ସଙ୍ଘେନ ସମାନସୁଖଦୁକ୍ଖୋ ହୋତି, ଧମ୍ମାଧିପତେୟ୍ୟୋ ହୋତି, ୟଥାବଲଂ ସଂୱିଭାଗରତୋ ହୋତି, ଜିନସାସନପରିହାନିଂ ଦିସ୍ୱା ଅଭିୱଡ୍ଢିୟା ୱାୟମତି। ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକୋ ହୋତି, ଅପଗତକୋତୂହଲମଙ୍ଗଲିକୋ ଜୀୱିତହେତୁପି ନ ଅଞ୍ଞଂ ସତ୍ଥାରଂ ଉଦ୍ଦିସତି, କାୟିକୱାଚସିକଞ୍ଚସ୍ସ ରକ୍ଖିତଂ ହୋତି, ସମଗ୍ଗାରାମୋ ହୋତି ସମଗ୍ଗରତୋ, ଅନୁସୂୟକୋ ହୋତି, ନ ଚ କୁହନୱସେନ ସାସନେ ଚରତି, ବୁଦ୍ଧଂ ସରଣଂ ଗତୋ ହୋତି, ଧମ୍ମଂ ସରଣଂ ଗତୋ ହୋତି, ସଙ୍ଘଂ ସରଣଂ ଗତୋ ହୋତି। ଇମେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଦସ ଉପାସକସ୍ସ ଉପାସକଗୁଣା, ତେ ସବ୍ବେ ଗୁଣା ତୟି ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି, ତଂ ତେ ୟୁତ୍ତଂ ପତ୍ତଂ ଅନୁଚ୍ଛୱିକଂ ପତିରୂପଂ ୟଂ ତ୍ୱଂ ଜିନସାସନପରିହାନିଂ ଦିସ୍ୱା ଅଭିୱଡ୍ଢିଂ ଇଚ୍ଛସି, କରୋମି ତେ ଓକାସଂ, ପୁଚ୍ଛ ମଂ ତ୍ୱଂ ୟଥାସୁଖ’’ନ୍ତି।

ମେଣ୍ଡକପଞ୍ହାରମ୍ଭକଥା ନିଟ୍ଠିତା।

୪. ମେଣ୍ଡକପଞ୍ହୋ

୧. ଇଦ୍ଧିବଲୱଗ୍ଗୋ

୧. କତାଧିକାରସଫଲପଞ୍ହୋ

୧ . ଅଥ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା କତାୱକାସୋ ନିପଚ୍ଚ ଗରୁନୋ ପାଦେ ସିରସି ଅଞ୍ଜଲିଂ କତ୍ୱା ଏତଦୱୋଚ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଇମେ ତିତ୍ଥିୟା ଏୱଂ ଭଣନ୍ତି [ୱଞ୍ଚୋ ଭୱତି ଅଫଲୋ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ‘ୟଦି ବୁଦ୍ଧୋ ପୂଜଂ ସାଦିୟତି, ନ ପରିନିବ୍ବୁତୋ ବୁଦ୍ଧୋ ସଂୟୁତ୍ତୋ ଲୋକେନ ଅନ୍ତୋଭୱିକୋ ଲୋକସ୍ମିଂ ଲୋକସାଧାରଣୋ, ତସ୍ମା ତସ୍ସ କତୋ ଅଧିକାରୋ ଅୱଞ୍ଝୋ ଭୱତି ସଫଲୋ। ୟଦି ପରିନିବ୍ବୁତୋ ୱିସଂୟୁତ୍ତୋ ଲୋକେନ ନିସ୍ସଟୋ ସବ୍ବଭୱେହି, ତସ୍ସ ପୂଜା ନୁପ୍ପଜ୍ଜତି, ପରିନିବ୍ବୁତୋ ନ କିଞ୍ଚି ସାଦିୟତି, ଅସାଦିୟନ୍ତସ୍ସ କତୋ ଅଧିକାରୋ ୱଞ୍ଝୋ ଭୱତି ଅଫଲୋ’ତି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ଏସୋ ପଞ୍ହୋ, ନେସୋ ୱିସୟୋ ଅପ୍ପତ୍ତମାନସାନଂ, ମହନ୍ତାନଂ ୟେୱେସୋ ୱିସୟୋ, ଭିନ୍ଦେତଂ ଦିଟ୍ଠିଜାଲଂ ଏକଂସେ ଠପୟ, ତୱେସୋ ପଞ୍ହୋ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ଅନାଗତାନଂ ଜିନପୁତ୍ତାନଂ ଚକ୍ଖୁଂ ଦେହି ପରୱାଦନିଗ୍ଗହାୟା’’ତି।

ଥେରୋ ଆହ ‘‘ପରିନିବ୍ବୁତୋ, ମହାରାଜ, ଭଗୱା, ନ ଚ ଭଗୱା ପୂଜଂ ସାଦିୟତି, ବୋଧିମୂଲେ ୟେୱ ତଥାଗତସ୍ସ ସାଦିୟନା ପହୀନା, କିଂ ପନ ଅନୁପାଦିସେସାୟ ନିବ୍ବାନଧାତୁୟା ପରିନିବ୍ବୁତସ୍ସ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ସାରିପୁତ୍ତେନ ଧମ୍ମସେନାପତିନା –

‘‘‘ପୂଜିୟନ୍ତା [ପୂଜିତା (ସ୍ୟା॰)] ଅସମସମା, ସଦେୱମାନୁସେହି ତେ।

ନ ସାଦିୟନ୍ତି ସକ୍କାରଂ, ବୁଦ୍ଧାନଂ ଏସ ଧମ୍ମତା’’’ତି॥

ରାଜା ଆହ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ପୁତ୍ତୋ ୱା ପିତୁନୋ ୱଣ୍ଣଂ ଭାସତି, ପିତା ୱା ପୁତ୍ତସ୍ସ ୱଣ୍ଣଂ ଭାସତି, ନ ଚେତଂ କାରଣଂ ପରୱାଦାନଂ ନିଗ୍ଗହାୟ, ପସାଦପ୍ପକାସନଂ ନାମେତଂ, ଇଙ୍ଘ ମେ ତ୍ୱଂ ତତ୍ଥ କାରଣଂ ସମ୍ମା ବ୍ରୂହି ସକୱାଦସ୍ସ ପତିଟ୍ଠାପନାୟ ଦିଟ୍ଠିଜାଲୱିନିୱେଠନାୟା’’ତି।

ଥେରୋ ଆହ ‘‘ପରିନିବ୍ବୁତୋ, ମହାରାଜ, ଭଗୱା, ନ ଚ ଭଗୱା ପୂଜଂ ସାଦିୟତି, ଅସାଦିୟନ୍ତସ୍ସେୱ ତଥାଗତସ୍ସ ଦେୱମନୁସ୍ସା ଧାତୁରତନଂ ୱତ୍ଥୁଂ କରିତ୍ୱା ତଥାଗତସ୍ସ ଞାଣରତନାରମ୍ମଣେନ ସମ୍ମାପଟିପତ୍ତିଂ ସେୱନ୍ତା ତିସ୍ସୋ ସମ୍ପତ୍ତିୟୋ ପଟିଲଭନ୍ତି।

‘‘ୟଥା , ମହାରାଜ, ମହତିମହାଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ପଜ୍ଜଲିତ୍ୱା ନିବ୍ବାୟେୟ୍ୟ, ଅପି ନୁ ଖୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ମହାଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ସାଦିୟତି ତିଣକଟ୍ଠୁପାଦାନ’’ନ୍ତି? ‘‘ଜଲମାନୋପି ସୋ, ଭନ୍ତେ, ମହାଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ତିଣକଟ୍ଠୁପାଦାନଂ ନ ସାଦିୟତି, କିଂ ପନ ନିବ୍ବୁତୋ ଉପସନ୍ତୋ ଅଚେତନୋ ସାଦିୟତି? ‘‘ତସ୍ମିଂ ପନ, ମହାରାଜ, ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧେ ଉପରତେ ଉପସନ୍ତେ ଲୋକେ ଅଗ୍ଗି ସୁଞ୍ଞୋ ହୋତୀ’’ତି। ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, କଟ୍ଠଂ ଅଗ୍ଗିସ୍ସ ୱତ୍ଥୁ ହୋତି ଉପାଦାନଂ, ୟେ କେଚି ମନୁସ୍ସା ଅଗ୍ଗିକାମା, ତେ ଅତ୍ତନୋ ଥାମବଲୱୀରିୟେନ ପଚ୍ଚତ୍ତପୁରିସକାରେନ କଟ୍ଠଂ ମନ୍ଥୟିତ୍ୱା [ମଦ୍ଦିତ୍ୱା (କ॰)] ଅଗ୍ଗିଂ ନିବ୍ବତ୍ତେତ୍ୱା ତେନ ଅଗ୍ଗିନା ଅଗ୍ଗିକରଣୀୟାନି କମ୍ମାନି କରୋନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ମହାରାଜ, ତିତ୍ଥିୟାନଂ ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା ଭୱତି ‘ଅସାଦିୟନ୍ତସ୍ସ କତୋ ଅଧିକାରୋ ୱଞ୍ଝୋ ଭୱତି ଅଫଲୋ’ତି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ମହତିମହାଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ପଜ୍ଜଲି, ଏୱମେୱ ଭଗୱା ଦସସହସ୍ସିୟା [ଦସସହସ୍ସିମ୍ହି (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଲୋକଧାତୁୟା ବୁଦ୍ଧସିରିୟା ପଜ୍ଜଲି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ମହତିମହାଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ପଜ୍ଜଲିତ୍ୱା ନିବ୍ବୁତୋ, ଏୱମେୱ ଭଗୱା ଦସସହସ୍ସିୟା ଲୋକଧାତୁୟା ବୁଦ୍ଧସିରିୟା ପଜ୍ଜଲିତ୍ୱା ଅନୁପାଦିସେସାୟ ନିବ୍ବାନଧାତୁୟା ପରିନିବ୍ବୁତୋ। ୟଥା, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବୁତୋ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ତିଣକଟ୍ଠୁପାଦାନଂ ନ ସାଦିୟତି, ଏୱମେୱ ଖୋ ଲୋକହିତସ୍ସ ସାଦିୟନା ପହୀନା ଉପସନ୍ତା। ୟଥା, ମହାରାଜ, ମନୁସ୍ସା ନିବ୍ବୁତେ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧେ ଅନୁପାଦାନେ ଅତ୍ତନୋ ଥାମବଲୱୀରିୟେନ ପଚ୍ଚତ୍ତପୁରିସକାରେନ କଟ୍ଠଂ ମନ୍ଥୟିତ୍ୱା ଅଗ୍ଗିଂ ନିବ୍ବତ୍ତେତ୍ୱା ତେନ ଅଗ୍ଗିନା ଅଗ୍ଗିକରଣୀୟାନି କମ୍ମାନି କରୋନ୍ତି, ଏୱମେୱ ଖୋ ଦେୱମନୁସ୍ସା ତଥାଗତସ୍ସ ପରିନିବ୍ବୁତସ୍ସ ଅସାଦିୟନ୍ତସ୍ସେୱ ଧାତୁରତନଂ ୱତ୍ଥୁଂ କରିତ୍ୱା ତଥାଗତସ୍ସ ଞାଣରତନାରମ୍ମଣେନ ସମ୍ମାପଟିପତ୍ତିଂ ସେୱନ୍ତା ତିସ୍ସୋ ସମ୍ପତ୍ତିୟୋ ପଟିଲଭନ୍ତି, ଇମିନାପି, ମହାରାଜ, କାରଣେନ ତଥାଗତସ୍ସ ପରିନିବ୍ବୁତସ୍ସ ଅସାଦିୟନ୍ତସ୍ସେୱ କତୋ ଅଧିକାରୋ ଅୱଞ୍ଝୋ ଭୱତି ସଫଲୋ।

‘‘ଅପରମ୍ପି, ମହାରାଜ, ଉତ୍ତରିଂ କାରଣଂ ସୁଣୋହି ୟେନ କାରଣେନ ତଥାଗତସ୍ସ ପରିନିବ୍ବୁତସ୍ସ ଅସାଦିୟନ୍ତସ୍ସେୱ କତୋ ଅଧିକାରୋ ଅୱଞ୍ଝୋ ଭୱତି ସଫଲୋ। ୟଥା, ମହାରାଜ, ମହତିମହାୱାତୋ ୱାୟିତ୍ୱା ଉପରମେୟ୍ୟ, ଅପି ନୁ ଖୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ଉପରତୋ ୱାତୋ ସାଦିୟତି ପୁନ ନିବ୍ବତ୍ତାପନ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ଉପରତସ୍ସ ୱାତସ୍ସ ଆଭୋଗୋ ୱା ମନସିକାରୋ ୱା ପୁନ ନିବ୍ବତ୍ତାପନାୟ’’। ‘‘କିଂ କାରଣଂ’’? ‘‘ଅଚେତନା ସା ୱାୟୋଧାତୂ’’ତି। ‘‘ଅପି ନୁ ତସ୍ସ, ମହାରାଜ, ଉପରତସ୍ସ ୱାତସ୍ସ ୱାତୋତି ସମଞ୍ଞା ଅପଗଚ୍ଛତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ତାଲୱଣ୍ଟୱିଧୂପନାନି ୱାତସ୍ସ ଉପ୍ପତ୍ତିୟା ପଚ୍ଚୟା, ୟେ କେଚି ମନୁସ୍ସା ଉଣ୍ହାଭିତତ୍ତା ପରିଳାହପରିପୀଳିତା, ତେ ତାଲୱଣ୍ଟେନ ୱା ୱିଧୂପନେନ ୱା ଅତ୍ତନୋ ଥାମବଲୱୀରିୟେନ ପଚ୍ଚତ୍ତପୁରିସକାରେନ ତଂ ନିବ୍ବତ୍ତେତ୍ୱା ତେନ ୱାତେନ ଉଣ୍ହଂ ନିବ୍ବାପେନ୍ତି ପରିଳାହଂ ୱୂପସମେନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ମହାରାଜ, ତିତ୍ଥିୟାନଂ ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା ଭୱତି ‘ଅସାଦିୟନ୍ତସ୍ସ କତୋ ଅଧିକାରୋ ୱଞ୍ଝୋ ଭୱତି ଅଫଲୋ’ତି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ମହତିମହାୱାତୋ ୱାୟି, ଏୱମେୱ ଭଗୱା ଦସସହସ୍ସିୟା ଲୋକଧାତୁୟା ସୀତଲମଧୁରସନ୍ତସୁଖୁମମେତ୍ତାୱାତେନ ଉପୱାୟି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ମହତିମହାୱାତୋ ୱାୟିତ୍ୱା ଉପରତୋ, ଏୱମେୱ ଭଗୱା ସୀତଲମଧୁରସନ୍ତସୁଖୁମମେତ୍ତାୱାତେନ ଉପୱାୟିତ୍ୱା ଅନୁପାଦିସେସାୟ ନିବ୍ବାନଧାତୁୟା ପରିନିବ୍ବୁତୋ। ୟଥା, ମହାରାଜ, ଉପରତୋ ୱାତୋ ପୁନ ନିବ୍ବତ୍ତାପନଂ ନ ସାଦିୟତି, ଏୱମେୱ ଲୋକହିତସ୍ସ ସାଦିୟନା ପହୀନା ଉପସନ୍ତା। ୟଥା, ମହାରାଜ, ତେ ମନୁସ୍ସା ଉଣ୍ହାଭିତତ୍ତା ପରିଳାହପରିପୀଳିତା, ଏୱମେୱ ଦେୱମନୁସ୍ସା ତିୱିଧଗ୍ଗିସନ୍ତାପପରିଳାହପରିପୀଳିତା। ୟଥା ତାଲୱଣ୍ଟୱିଧୂପନାନି ୱାତସ୍ସ ନିବ୍ବତ୍ତିୟା ପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଏୱମେୱ ତଥାଗତସ୍ସ ଧାତୁ ଚ ଞାଣରତନଞ୍ଚ ପଚ୍ଚୟୋ ହୋତି ତିସ୍ସନ୍ନଂ ସମ୍ପତ୍ତୀନଂ ପଟିଲାଭାୟ। ୟଥା ମନୁସ୍ସା ଉଣ୍ହାଭିତତ୍ତା ପରିଳାହପରିପୀଳିତା ତାଲୱଣ୍ଟେନ ୱା ୱିଧୂପନେନ ୱା ୱାତଂ ନିବ୍ବତ୍ତେତ୍ୱା ଉଣ୍ହଂ ନିବ୍ବାପେନ୍ତି ପରିଳାହଂ ୱୂପସମେନ୍ତି, ଏୱମେୱ ଦେୱମନୁସ୍ସା ତଥାଗତସ୍ସ ପରିନିବ୍ବୁତସ୍ସ ଅସାଦିୟନ୍ତସ୍ସେୱ ଧାତୁଞ୍ଚ ଞାଣରତନଞ୍ଚ ପୂଜେତ୍ୱା କୁସଲଂ ନିବ୍ବତ୍ତେତ୍ୱା ତେନ କୁସଲେନ ତିୱିଧଗ୍ଗିସନ୍ତାପପରିଳାହଂ ନିବ୍ବାପେନ୍ତି ୱୂପସମେନ୍ତି। ଇମିନାପି, ମହାରାଜ, କାରଣେନ ତଥାଗତସ୍ସ ପରିନିବ୍ବୁତସ୍ସ ଅସାଦିୟନ୍ତସ୍ସେୱ କତୋ ଅଧିକାରୋ ଅୱଞ୍ଝୋ ଭୱତି ସଫଲୋତି।

‘‘ଅପରମ୍ପି, ମହାରାଜ, ଉତ୍ତରିଂ କାରଣଂ ସୁଣୋହି ପରୱାଦାନଂ ନିଗ୍ଗହାୟ। ୟଥା, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ଭେରିଂ ଆକୋଟେତ୍ୱା ସଦ୍ଦଂ ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ, ୟୋ ସୋ ଭେରିସଦ୍ଦୋ ପୁରିସେନ ନିବ୍ବତ୍ତିତୋ, ସୋ ସଦ୍ଦୋ ଅନ୍ତରଧାୟେୟ୍ୟ, ଅପି ନୁ ଖୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ସଦ୍ଦୋ ସାଦିୟତି ପୁନ ନିବ୍ବତ୍ତାପନ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ଅନ୍ତରହିତୋ ସୋ ସଦ୍ଦୋ, ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ପୁନ ଉପ୍ପାଦାୟ ଆଭୋଗୋ ୱା ମନସିକାରୋ ୱା, ସକିଂ ନିବ୍ବତ୍ତେ ଭେରିସଦ୍ଦେ ଅନ୍ତରହିତେ ସୋ ଭେରିସଦ୍ଦୋ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନୋ ହୋତି। ଭେରୀ ପନ, ଭନ୍ତେ, ପଚ୍ଚୟୋ ହୋତି ସଦ୍ଦସ୍ସ ନିବ୍ବତ୍ତିୟା, ଅଥ ପୁରିସୋ ପଚ୍ଚୟେ ସତି ଅତ୍ତଜେନ ୱାୟାମେନ ଭେରିଂ ଅକୋଟେତ୍ୱା ସଦ୍ଦଂ ନିବ୍ବତ୍ତେତୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭଗୱା ସୀଲସମାଧିପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନପରିଭାୱିତଂ ଧାତୁରତନଞ୍ଚ ଧମ୍ମଞ୍ଚ ୱିନୟଞ୍ଚ ଅନୁସିଟ୍ଠଞ୍ଚ [ଅନୁସତ୍ଥିଞ୍ଚ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସତ୍ଥାରଂ ଠପୟିତ୍ୱା ସୟଂ ଅନୁପାଦିସେସାୟ ନିବ୍ବାନଧାତୁୟା ପରିନିବ୍ବୁତୋ, ନ ଚ ପରିନିବ୍ବୁତେ ଭଗୱତି ସମ୍ପତ୍ତିଲାଭୋ ଉପଚ୍ଛିନ୍ନୋ ହୋତି, ଭୱଦୁକ୍ଖପଟିପୀଳିତା ସତ୍ତା ଧାତୁରତନଞ୍ଚ ଧମ୍ମଞ୍ଚ ୱିନୟଞ୍ଚ ଅନୁସିଟ୍ଠଞ୍ଚ ପଚ୍ଚୟଂ କରିତ୍ୱା ସମ୍ପତ୍ତିକାମା ସମ୍ପତ୍ତିୟୋ ପଟିଲଭନ୍ତି, ଇମିନାପି, ମହାରାଜ, କାରଣେନ ତଥାଗତସ୍ସ ପରିନିବ୍ବୁତସ୍ସ ଅସାଦିୟନ୍ତସ୍ସେୱ କତୋ ଅଧିକାରୋ ଅୱଞ୍ଝୋ ଭୱତି ସଫଲୋତି।

‘‘ଦିଟ୍ଠଞ୍ଚେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ। କଥିତଞ୍ଚ ଭଣିତଞ୍ଚ ଆଚିକ୍ଖିତଞ୍ଚ ‘ସିୟା ଖୋ ପନାନନ୍ଦ, ତୁମ୍ହାକଂ ଏୱମସ୍ସ ଅତୀତସତ୍ଥୁକଂ ପାୱଚନଂ ନତ୍ଥି ନୋ ସତ୍ଥାତି, ନ ଖୋ ପନେତଂ, ଆନନ୍ଦ, ଏୱଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ୟୋ ୱୋ, ଆନନ୍ଦ, ମୟା ଧମ୍ମୋ ଚ ୱିନୟୋ ଚ ଦେସିତୋ ପଞ୍ଞତ୍ତୋ, ସୋ ୱୋ ମମଚ୍ଚୟେନ ସତ୍ଥା’ତି। ପରିନିବ୍ବୁତସ୍ସ ତଥାଗତସ୍ସ ଅସାଦିୟନ୍ତସ୍ସ କତୋ ଅଧିକାରୋ ୱଞ୍ଝୋ ଭୱତି ଅଫଲୋତି, ତଂ ତେସଂ ତିତ୍ଥିୟାନଂ ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା ଅଭୂତଂ ୱିତଥଂ ଅଲିକଂ ୱିରୁଦ୍ଧଂ ୱିପରୀତଂ ଦୁକ୍ଖଦାୟକଂ ଦୁକ୍ଖୱିପାକଂ ଅପାୟଗମନୀୟନ୍ତି।

‘‘ଅପରମ୍ପି, ମହାରାଜ, ଉତ୍ତରିଂ କାରଣଂ ସୁଣୋହି ୟେନ କାରଣେନ ତଥାଗତସ୍ସ ପରିନିବ୍ବୁତସ୍ସ ଅସାଦିୟନ୍ତସ୍ସେୱ କତୋ ଅଧିକାରୋ ଅୱଞ୍ଝୋ ଭୱତି ସଫଲୋ। ସାଦିୟତି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅୟଂ ମହାପଥୱୀ ‘ସବ୍ବବୀଜାନି ମୟି ସଂୱିରୁହନ୍ତୂ’’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କିସ୍ସ ପନ ତାନି, ମହାରାଜ, ବୀଜାନି ଅସାଦିୟନ୍ତିୟା ମହାପଥୱିୟା ସଂୱିରୁହିତ୍ୱା ଦଳ୍ହମୂଲଜଟାପତିଟ୍ଠିତା ଖନ୍ଧସାରସାଖାପରିୱିତ୍ଥିଣ୍ଣା ପୁପ୍ଫଫଲଧରା ହୋନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଅସାଦିୟନ୍ତୀପି, ଭନ୍ତେ, ମହାପଥୱୀ ତେସଂ ବୀଜାନଂ ୱତ୍ଥୁଂ ହୋତି ପଚ୍ଚୟଂ ଦେତି ୱିରୁହନାୟ, ତାନି ବୀଜାନି ତଂ ୱତ୍ଥୁଂ ନିସ୍ସାୟ ତେନ ପଚ୍ଚୟେନ ସଂୱିରୁହିତ୍ୱା ଦଳ୍ହମୂଲଜଟାପତିଟ୍ଠିତା ଖନ୍ଧସାରସାଖାପରିୱିତ୍ଥିଣ୍ଣା ପୁପ୍ଫଫଲଧରା ହୋନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ମହାରାଜ, ତିତ୍ଥିୟା ସକେ ୱାଦେ ନଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି ହତା ୱିରୁଦ୍ଧା, ସଚେ ତେ ଭଣନ୍ତି ‘ଅସାଦିୟନ୍ତସ୍ସ କତୋ ଅଧିକାରୋ ୱଞ୍ଝୋ ଭୱତି ଅଫଲୋ’ ତି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ମହାପଥୱୀ, ଏୱଂ ତଥାଗତୋ ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ। ୟଥା, ମହାରାଜ, ମହାପଥୱୀ ନ କିଞ୍ଚି ସାଦିୟତି, ଏୱଂ ତଥାଗତୋ ନ କିଞ୍ଚି ସାଦିୟତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ତାନି ବୀଜାନି ପଥୱିଂ ନିସ୍ସାୟ ସଂୱିରୁହିତ୍ୱା ଦଳ୍ହମୂଲଜଟାପତିଟ୍ଠିତା ଖନ୍ଧସାରସାଖାପରିୱିତ୍ଥିଣ୍ଣା ପୁପ୍ଫଫଲଧରା ହୋନ୍ତି, ଏୱଂ ଦେୱମନୁସ୍ସା ତଥାଗତସ୍ସ ପରିନିବ୍ବୁତସ୍ସ ଅସାଦିୟନ୍ତସ୍ସେୱ ଧାତୁଞ୍ଚ ଞାଣରତନଞ୍ଚ ନିସ୍ସାୟ ଦଳ୍ହକୁସଲମୂଲପତିଟ୍ଠିତା ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧଧମ୍ମସାରସୀଲସାଖାପରିୱିତ୍ଥିଣ୍ଣା ୱିମୁତ୍ତିପୁପ୍ଫସାମଞ୍ଞଫଲଧରା ହୋନ୍ତି, ଇମିନାପି, ମହାରାଜ , କାରଣେନ ତଥାଗତସ୍ସ ପରିନିବ୍ବୁତସ୍ସ ଅସାଦିୟନ୍ତସ୍ସେୱ କତୋ ଅଧିକାରୋ ଅୱଞ୍ଝୋ ଭୱତି ସଫଲୋତି।

‘‘ଅପରମ୍ପି, ମହାରାଜ, ଉତ୍ତରିଂ କାରଣଂ ସୁଣୋହି ୟେନ କାରଣେନ ତଥାଗତସ୍ସ ପରିନିବ୍ବୁତସ୍ସ ଅସାଦିୟନ୍ତସ୍ସେୱ କତୋ ଅଧିକାରୋ ଅୱଞ୍ଝୋ ଭୱତି ସଫଲୋ। ସାଦିୟନ୍ତି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଇମେ ଓଟ୍ଠା ଗୋଣା ଗଦ୍ରଭା ଅଜା ପସୂ ମନୁସ୍ସା ଅନ୍ତୋକୁଚ୍ଛିସ୍ମିଂ କିମିକୁଲାନଂ ସମ୍ଭୱ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କିସ୍ସ ପନ ତେ, ମହାରାଜ, କିମୟୋ ତେସଂ ଅସାଦିୟନ୍ତାନଂ ଅନ୍ତୋକୁଚ୍ଛିସ୍ମିଂ ସମ୍ଭୱିତ୍ୱା ବହୁପୁତ୍ତନତ୍ତା ୱେପୁଲ୍ଲତଂ ପାପୁଣନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ପାପସ୍ସ, ଭନ୍ତେ, କମ୍ମସ୍ସ ବଲୱତାୟ ଅସାଦିୟନ୍ତାନଂ ୟେୱ ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ଅନ୍ତୋକୁଚ୍ଛିସ୍ମିଂ କିମୟୋ ସମ୍ଭୱିତ୍ୱା ବହୁପୁତ୍ତନତ୍ତା ୱେପୁଲ୍ଲତଂ ପାପୁଣନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତସ୍ସ ପରିନିବ୍ବୁତସ୍ସ ଅସାଦିୟନ୍ତସ୍ସେୱ ଧାତୁସ୍ସ ଚ ଞାଣାରମ୍ମଣସ୍ସ ଚ ବଲୱତାୟ ତଥାଗତେ କତୋ ଅଧିକାରୋ ଅୱଞ୍ଝୋ ଭୱତି ସଫଲୋତି।

‘‘ଅପରମ୍ପି, ମହାରାଜ, ଉତ୍ତରିଂ କାରଣଂ ସୁଣୋହି ୟେନ କାରଣେନ ତଥାଗତସ୍ସ ପରିନିବ୍ବୁତସ୍ସ ଅସାଦିୟନ୍ତସ୍ସେୱ କତୋ ଅଧିକାରୋ ଅୱଞ୍ଝୋ ଭୱତି ସଫଲୋ। ସାଦିୟନ୍ତି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଇମେ ମନୁସ୍ସା ଇମେ ଅଟ୍ଠନୱୁତି ରୋଗା କାୟେ ନିବ୍ବତ୍ତନ୍ତୂ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କିସ୍ସ ପନ ତେ, ମହାରାଜ, ରୋଗା ଅସାଦିୟନ୍ତାନଂ କାୟେ ନିପତନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ପୁବ୍ବେ କତେନ, ଭନ୍ତେ, ଦୁଚ୍ଚରିତେନା’’ତି। ‘‘ୟଦି, ମହାରାଜ, ପୁବ୍ବେ କତଂ ଅକୁସଲଂ ଇଧ ୱେଦନୀୟଂ ହୋତି, ତେନ ହି, ମହାରାଜ, ପୁବ୍ବେ କତମ୍ପି ଇଧ କତମ୍ପି କୁସଲାକୁସଲଂ କମ୍ମଂ ଅୱଞ୍ଝଂ ଭୱତି ସଫଲନ୍ତି। ଇମିନାପି, ମହାରାଜ, କାରଣେନ ତଥାଗତସ୍ସ ପରିନିବ୍ବୁତସ୍ସ ଅସାଦିୟନ୍ତସ୍ସେୱ କତୋ ଅଧିକାରୋ ଅୱଞ୍ଝୋ ଭୱତି ସଫଲୋତି।

‘‘ସୁତପୁବ୍ବଂ ପନ ତୟା, ମହାରାଜ, ନନ୍ଦକୋ ନାମ ୟକ୍ଖୋ ଥେରଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଆସାଦୟିତ୍ୱା ପଥୱିଂ ପୱିଟ୍ଠୋ’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ସୁୟ୍ୟତି, ଲୋକେ ପାକଟୋ ଏସୋ’’ତି। ‘‘ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଥେରୋ ସାରିପୁତ୍ତୋ ସାଦିୟି ନନ୍ଦକସ୍ସ ୟକ୍ଖସ୍ସ ମହାପଥୱିଗିଲନ’’ନ୍ତି [ପୱତ୍ତମାନେପି (ସ୍ୟା॰)] । ‘‘ଉବ୍ବତ୍ତିୟନ୍ତେପି, ଭନ୍ତେ, ସଦେୱକେ ଲୋକେ ପତମାନେପି ଛମାୟଂ ଚନ୍ଦିମସୂରିୟେ ୱିକିରନ୍ତେପି ସିନେରୁପବ୍ବତରାଜେ ଥେରୋ ସାରିପୁତ୍ତୋ ନ ପରସ୍ସ ଦୁକ୍ଖଂ ସାଦିୟେୟ୍ୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ୟେନ ହେତୁନା ଥେରୋ ସାରିପୁତ୍ତୋ କୁଜ୍ଝେୟ୍ୟ ୱା ଦୁସ୍ସେୟ୍ୟ ୱା, ସୋ ହେତୁ ଥେରସ୍ସ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ସମୂହତୋ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନୋ, ହେତୁନୋ ସମୁଗ୍ଘାତିତତ୍ତା, ଭନ୍ତେ, ଥେରୋ ସାରିପୁତ୍ତୋ ଜୀୱିତହାରକେପି କୋପଂ ନ କରେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘ୟଦି, ମହାରାଜ , ଥେରୋ ସାରିପୁତ୍ତୋ ନନ୍ଦକସ୍ସ ୟକ୍ଖସ୍ସ ପଥୱିଗିଲନଂ ନ ସାଦିୟି, କିସ୍ସ ପନ ନନ୍ଦକୋ ୟକ୍ଖୋ ପଥୱିଂ ପୱିଟ୍ଠୋ’’ତି? ‘‘ଅକୁସଲସ୍ସ, ଭନ୍ତେ, କମ୍ମସ୍ସ ବଲୱତାୟା’’ତି। ‘‘ୟଦି, ମହାରାଜ, ଅକୁସଲସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ବଲୱତାୟ ନନ୍ଦକୋ ୟକ୍ଖୋ ପଥୱିଂ ପୱିଟ୍ଠୋ, ଅସାଦିୟନ୍ତସ୍ସାପି କତୋ ଅପରାଧୋ ଅୱଞ୍ଝୋ ଭୱତି ସଫଲୋ। ତେନ ହି, ମହାରାଜ, ଅକୁସଲସ୍ସପି କମ୍ମସ୍ସ ବଲୱତାୟ ଅସାଦିୟନ୍ତସ୍ସ କତୋ ଅଧିକାରୋ ଅୱଞ୍ଝୋ ଭୱତି ସଫଲୋତି। ଇମିନାପି, ମହାରାଜ, କାରଣେନ ତଥାଗତସ୍ସ ପରିନିବ୍ବୁତସ୍ସ ଅସାଦିୟନ୍ତସ୍ସେୱ କତୋ ଅଧିକାରୋ ଅୱଞ୍ଝୋ ଭୱତି ସଫଲୋତି।

‘‘କତି ନୁ ଖୋ ତେ, ମହାରାଜ, ମନୁସ୍ସା, ୟେ ଏତରହି ମହାପଥୱିଂ ପୱିଟ୍ଠା, ଅତ୍ଥି ତେ ତତ୍ଥ ସୱଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ସୁୟ୍ୟତୀ’’ତି। ‘‘ଇଙ୍ଘ ତ୍ୱଂ, ମହାରାଜ, ସାୱେହୀ’’ତି? ‘‘ଚିଞ୍ଚମାଣୱିକା, ଭନ୍ତେ, ସୁପ୍ପବୁଦ୍ଧୋ ଚ ସକ୍କୋ, ଦେୱଦତ୍ତୋ ଚ ଥେରୋ, ନନ୍ଦକୋ ଚ ୟକ୍ଖୋ, ନନ୍ଦୋ ଚ ମାଣୱକୋତି। ସୁତମେତଂ, ଭନ୍ତେ, ଇମେ ପଞ୍ଚ ଜନା ମହାପଥୱିଂ ପୱିଟ୍ଠା’’ତି। ‘‘କିସ୍ମିଂ ତେ, ମହାରାଜ, ଅପରଦ୍ଧା’’ତି? ‘‘ଭଗୱତି ଚ, ଭନ୍ତେ, ସାୱକେସୁ ଚା’’ତି। ‘‘ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ , ଭଗୱା ୱା ସାୱକା ୱା ସାଦିୟିଂସୁ ଇମେସଂ ମହାପଥୱିପୱିସନ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ମହାରାଜ, ତଥାଗତସ୍ସ ପରିନିବ୍ବୁତସ୍ସ ଅସାଦିୟନ୍ତସ୍ସେୱ କତୋ ଅଧିକାରୋ ଅୱଞ୍ଝୋ ଭୱତି ସଫଲୋ’’ତି। ‘‘ସୁୱିଞ୍ଞାପିତୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ପଞ୍ହୋ ଗମ୍ଭୀରୋ ଉତ୍ତାନୀକତୋ, ଗୁୟ୍ହଂ ୱିଦଂସିତଂ , ଗଣ୍ଠି ଭିନ୍ନୋ, ଗହନଂ ଅଗହନଂ କତଂ, ନଟ୍ଠା ପରୱାଦା, ଭଗ୍ଗା କୁଦିଟ୍ଠୀ, ନିପ୍ପଭା ଜାତା କୁତିତ୍ଥିୟା, ତ୍ୱଂ ଗଣୀୱରପୱରମାସଜ୍ଜା’’ତି।

କତାଧିକାରସଫଲପଞ୍ହୋ ପଠମୋ।

୨. ସବ୍ବଞ୍ଞୁଭାୱପଞ୍ହୋ

୨ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ବୁଦ୍ଧୋ ସବ୍ବଞ୍ଞୂ’’ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ଭଗୱା ସବ୍ବଞ୍ଞୂ, ନ ଚ ଭଗୱତୋ ସତତଂ ସମିତଂ ଞାଣଦସ୍ସନଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତଂ, ଆୱଜ୍ଜନପଟିବଦ୍ଧଂ ଭଗୱତୋ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣଂ, ଆୱଜ୍ଜିତ୍ୱା ୟଦିଚ୍ଛକଂ ଜାନାତୀ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ବୁଦ୍ଧୋ ଅସବ୍ବଞ୍ଞୂତି। ୟଦି ତସ୍ସ ପରିୟେସନାୟ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣଂ ହୋତୀ’’ତି। ‘‘ୱାହସତଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୱୀହୀନଂ ଅଡ୍ଢଚୂଳଞ୍ଚ ୱାହା ୱୀହିସତ୍ତମ୍ବଣାନି ଦ୍ୱେ ଚ ତୁମ୍ବା ଏକଚ୍ଛରାକ୍ଖଣେ ପୱତ୍ତଚିତ୍ତସ୍ସ ଏତ୍ତକା ୱୀହୀ ଲକ୍ଖଂ ଠପୀୟମାନା [ଠପୀୟମାନେ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ପରିକ୍ଖୟଂ ପରିୟାଦାନଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ?

‘‘ତତ୍ରିମେ ସତ୍ତୱିଧା ଚିତ୍ତା ପୱତ୍ତନ୍ତି, ୟେ ତେ, ମହାରାଜ, ସରାଗା ସଦୋସା ସମୋହା ସକିଲେସା ଅଭାୱିତକାୟା ଅଭାୱିତସୀଲା ଅଭାୱିତଚିତ୍ତା ଅଭାୱିତପଞ୍ଞା, ତେସଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଗରୁକଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦନ୍ଧଂ ପୱତ୍ତତି। କିଂ କାରଣା? ଅଭାୱିତତ୍ତା ଚିତ୍ତସ୍ସ। ୟଥା, ମହାରାଜ, ୱଂସନାଳସ୍ସ ୱିତତସ୍ସ ୱିସାଲସ୍ସ ୱିତ୍ଥିଣ୍ଣସ୍ସ ସଂସିବ୍ବିତୱିସିବ୍ବିତସ୍ସ ସାଖାଜଟାଜଟିତସ୍ସ ଆକଡ୍ଢିୟନ୍ତସ୍ସ ଗରୁକଂ ହୋତି ଆଗମନଂ ଦନ୍ଧଂ। କିଂ କାରଣା? ସଂସିବ୍ବିତୱିସିବ୍ବିତତ୍ତା ସାଖାନଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟେ ତେ ସରାଗା ସଦୋସା ସମୋହା ସକିଲେସା ଅଭାୱିତକାୟା ଅଭାୱିତସୀଲା ଅଭାୱିତଚିତ୍ତା ଅଭାୱିତପଞ୍ଞା, ତେସଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଗରୁକଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦନ୍ଧଂ ପୱତ୍ତତି। କିଂ କାରଣା? ସଂସିବ୍ବିତୱିସିବ୍ବିତତ୍ତା କିଲେସେହି, ଇଦଂ ପଠମଂ ଚିତ୍ତଂ।

‘‘ତତ୍ରିଦଂ ଦୁତିୟଂ ଚିତ୍ତଂ ୱିଭତ୍ତମାପଜ୍ଜତି – ୟେ ତେ, ମହାରାଜ, ସୋତାପନ୍ନା ପିହିତାପାୟା ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତା ୱିଞ୍ଞାତସତ୍ଥୁସାସନା, ତେସଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ତୀସୁ ଠାନେସୁ ଲହୁକଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଲହୁକଂ ପୱତ୍ତତି। ଉପରିଭୂମୀସୁ ଗରୁକଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦନ୍ଧଂ ପୱତ୍ତତି। କିଂ କାରଣା? ତୀସୁ ଠାନେସୁ ଚିତ୍ତସ୍ସ ପରିସୁଦ୍ଧତ୍ତା ଉପରି କିଲେସାନଂ ଅପ୍ପହୀନତ୍ତା। ୟଥା, ମହାରାଜ, ୱଂସନାଳସ୍ସ ତିପବ୍ବଗଣ୍ଠିପରିସୁଦ୍ଧସ୍ସ ଉପରି ସାଖାଜଟାଜଟିତସ୍ସ ଆକଡ୍ଢିୟନ୍ତସ୍ସ ୟାୱ ତିପବ୍ବଂ ତାୱ ଲହୁକଂ ଏତି, ତତୋ ଉପରି ଥଦ୍ଧଂ। କିଂ କାରଣା? ହେଟ୍ଠା ପରିସୁଦ୍ଧତ୍ତା ଉପରି ସାଖାଜଟାଜଟିତତ୍ତା। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟେ ତେ ସୋତାପନ୍ନା ପିହିତାପାୟା ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତା ୱିଞ୍ଞାତସତ୍ଥୁସାସନା, ତେସଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ତୀସୁ ଠାନେସୁ ଲହୁକଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଲହୁକଂ ପୱତ୍ତତି, ଉପରିଭୂମୀସୁ ଗରୁକଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦନ୍ଧଂ ପୱତ୍ତତି। କିଂ କାରଣା? ତୀସୁ ଠାନେସୁ ଚିତ୍ତସ୍ସ ପରିସୁଦ୍ଧତ୍ତା ଉପରି କିଲେସାନଂ ଅପ୍ପହୀନତ୍ତା, ଇଦଂ ଦୁତିୟଂ ଚିତ୍ତଂ।

‘‘ତତ୍ରିଦଂ ତତିୟଂ ଚିତ୍ତଂ ୱିଭତ୍ତମାପଜ୍ଜତି – ୟେ ତେ, ମହାରାଜ, ସକଦାଗାମିନୋ, ୟେସଂ ରାଗଦୋସମୋହା ତନୁଭୂତା, ତେସଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ପଞ୍ଚସୁ ଠାନେସୁ ଲହୁକଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଲହୁକଂ ପୱତ୍ତତି, ଉପରିଭୂମୀସୁ ଗରୁକଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦନ୍ଧଂ ପୱତ୍ତତି। କିଂ କାରଣା? ପଞ୍ଚସୁ ଠାନେସୁ ଚିତ୍ତସ୍ସ ପରିସୁଦ୍ଧତ୍ତା ଉପରି କିଲେସାନଂ ଅପ୍ପହୀନତ୍ତା। ୟଥା, ମହାରାଜ, ୱଂସନାଳସ୍ସ ପଞ୍ଚପବ୍ବଗଣ୍ଠିପରିସୁଦ୍ଧସ୍ସ ଉପରି ସାଖାଜଟାଜଟିତସ୍ସ ଆକଡ୍ଢିୟନ୍ତସ୍ସ ୟାୱ ପଞ୍ଚପବ୍ବଂ ତାୱ ଲହୁକଂ ଏତି, ତତୋ ଉପରି ଥଦ୍ଧଂ। କିଂ କାରଣା? ହେଟ୍ଠା ପରିସୁଦ୍ଧତ୍ତା ଉପରି ସାଖାଜଟାଜଟିତତ୍ତା। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟେ ତେ ସକଦାଗାମିନୋ, ୟେସଂ ରାଗଦୋସମୋହା ତନୁଭୂତା, ତେସଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ପଞ୍ଚସୁ ଠାନେସୁ ଲହୁକଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଲହୁକଂ ପୱତ୍ତତି, ଉପରିଭୂମୀସୁ ଗରୁକଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦନ୍ଧଂ ପୱତ୍ତତି। କିଂ କାରଣା? ପଞ୍ଚସୁ ଠାନେସୁ ଚିତ୍ତସ୍ସ ପରିସୁଦ୍ଧତ୍ତା ଉପରି କିଲେସାନଂ ଅପ୍ପହୀନତ୍ତା, ଇଦଂ ତତିୟଂ ଚିତ୍ତଂ।

‘‘ତତ୍ରିଦଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଚିତ୍ତଂ ୱିଭତ୍ତମାପଜ୍ଜତି – ୟେ ତେ, ମହାରାଜ, ଅନାଗାମିନୋ, ୟେସଂ ପଞ୍ଚୋରମ୍ଭାଗିୟାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି ପହୀନାନି, ତେସଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଦସସୁ ଠାନେସୁ ଲହୁକଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଲହୁକଂ ପୱତ୍ତତି, ଉପରିଭୂମୀସୁ ଗରୁକଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦନ୍ଧଂ ପୱତ୍ତତି। କିଂ କାରଣା? ଦସସୁ ଠାନେସୁ ଚିତ୍ତସ୍ସ ପରିସୁଦ୍ଧତ୍ତା ଉପରି କିଲେସାନଂ ଅପ୍ପହୀନତ୍ତା। ୟଥା, ମହାରାଜ, ୱଂସନାଳସ୍ସ ଦସପବ୍ବଗଣ୍ଠିପରିସୁଦ୍ଧସ୍ସ ଉପରି ସାଖାଜଟାଜଟିତସ୍ସ ଆକଡ୍ଢିୟନ୍ତସ୍ସ ୟାୱ ଦସପବ୍ବଂ ତାୱ ଲହୁକଂ ଏତି, ତତୋ ଉପରି ଥଦ୍ଧଂ। କିଂ କାରଣା? ହେଟ୍ଠା ପରିସୁଦ୍ଧତ୍ତା ଉପରି ସାଖାଜଟାଜଟିତତ୍ତା। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟେ ତେ ଅନାଗାମିନୋ, ୟେସଂ ପଞ୍ଚୋରମ୍ଭାଗିୟାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି ପହୀନାନି, ତେସଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଦସସୁ ଠାନେସୁ ଲହୁକଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଲହୁକଂ ପୱତ୍ତତି, ଉପରିଭୂମୀସୁ ଗରୁକଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦନ୍ଧଂ ପୱତ୍ତତି। କିଂ କାରଣା? ଦସସୁ ଠାନେସୁ ଚିତ୍ତସ୍ସ ପରିସୁଦ୍ଧତ୍ତା ଉପରି କିଲେସାନଂ ଅପ୍ପହୀନତ୍ତା, ଇଦଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଚିତ୍ତଂ।

‘‘ତତ୍ରିଦଂ ପଞ୍ଚମଂ ଚିତ୍ତଂ ୱିଭତ୍ତମାପଜ୍ଜତି – ୟେ ତେ, ମହାରାଜ, ଅରହନ୍ତୋ ଖୀଣାସୱା ଧୋତମଲା ୱନ୍ତକିଲେସା ୱୁସିତୱନ୍ତୋ କତକରଣୀୟା ଓହିତଭାରା ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥା ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଞ୍ଞୋଜନା ପତ୍ତପଟିସମ୍ଭିଦା ସାୱକଭୂମୀସୁ ପରିସୁଦ୍ଧା, ତେସଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ସାୱକୱିସୟେ ଲହୁକଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଲହୁକଂ ପୱତ୍ତତି, ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧଭୂମୀସୁ ଗରୁକଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦନ୍ଧଂ ପୱତ୍ତତି। କିଂ କାରଣା? ପରିସୁଦ୍ଧତ୍ତା ସାୱକୱିସୟେ, ଅପରିସୁଦ୍ଧତ୍ତା ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧୱିସୟେ। ୟଥା, ମହାରାଜ, ୱଂସନାଳସ୍ସ ସବ୍ବପବ୍ବଗଣ୍ଠିପରିସୁଦ୍ଧସ୍ସ ଆକଡ୍ଢିୟନ୍ତସ୍ସ ଲହୁକଂ ହୋତି ଆଗମନଂ ଅଦନ୍ଧଂ। କିଂ କାରଣା? ସବ୍ବପବ୍ବଗଣ୍ଠିପରିସୁଦ୍ଧତ୍ତା ଅଗହନତ୍ତା ୱଂସସ୍ସ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟେ ତେ ଅରହନ୍ତୋ ଖୀଣାସୱା ଧୋତମଲା ୱନ୍ତକିଲେସା ୱୁସିତୱନ୍ତୋ କତକରଣୀୟା ଓହିତଭାରା ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥା ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଞ୍ଞୋଜନା ପତ୍ତପଟିସମ୍ଭିଦା ସାୱକଭୂମୀସୁ ପରିସୁଦ୍ଧା, ତେସଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ସାୱକୱିସୟେ ଲହୁକଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଲହୁକଂ ପୱତ୍ତତି, ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧଭୂମୀସୁ ଗରୁକଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦନ୍ଧଂ ପୱତ୍ତତି। କିଂ କାରଣା? ପରିସୁଦ୍ଧତ୍ତା ସାୱକୱିସୟେ, ଅପରିସୁଦ୍ଧତ୍ତା ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧୱିସୟେ, ଇଦଂ ପଞ୍ଚମଂ ଚିତ୍ତଂ।

‘‘ତତ୍ରିଦଂ ଛଟ୍ଠଂ ଚିତ୍ତଂ ୱିଭତ୍ତମାପଜ୍ଜତି – ୟେ ତେ, ମହାରାଜ, ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧା ସୟମ୍ଭୁନୋ ଅନାଚରିୟକା ଏକଚାରିନୋ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପା ସକୱିସୟେ ପରିସୁଦ୍ଧୱିମଲଚିତ୍ତା, ତେସଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ସକୱିସୟେ ଲହୁକଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଲହୁକଂ ପୱତ୍ତତି, ସବ୍ବଞ୍ଞୁବୁଦ୍ଧଭୂମୀସୁ ଗରୁକଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦନ୍ଧଂ ପୱତ୍ତତି। କିଂ କାରଣା? ପରିସୁଦ୍ଧତ୍ତା ସକୱିସୟେ ମହନ୍ତତ୍ତା ସବ୍ବଞ୍ଞୁବୁଦ୍ଧୱିସୟସ୍ସ। ୟଥା, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ସକୱିସୟଂ ପରିତ୍ତଂ ନଦିଂ ରତ୍ତିମ୍ପି ଦିୱାପି ୟଦିଚ୍ଛକ ଅଚ୍ଛମ୍ଭିତୋ ଓତରେୟ୍ୟ, ଅଥ ପରତୋ ମହାସମୁଦ୍ଦଂ ଗମ୍ଭୀରଂ ୱିତ୍ଥତଂ ଅଗାଧମପାରଂ ଦିସ୍ୱା ଭାୟେୟ୍ୟ, ଦନ୍ଧାୟେୟ୍ୟ ନ ୱିସହେୟ୍ୟ ଓତରିତୁଂ। କିଂ କାରଣା? ତିଣ୍ଣତ୍ତା [ଚିଣ୍ଣତ୍ତା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ସକୱିସୟସ୍ସ, ମହନ୍ତତ୍ତା ଚ ମହାସମୁଦ୍ଦସ୍ସ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟେ ତେ ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧା ସୟମ୍ଭୁନୋ ଅନାଚରିୟକା ଏକଚାରିନୋ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପା ସକୱିସୟେ ପରିସୁଦ୍ଧୱିମଲଚିତ୍ତା, ତେସଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ସକୱିସୟେ ଲହୁକଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଲହୁକଂ ପୱତ୍ତତି, ସବ୍ବଞ୍ଞୁବୁଦ୍ଧଭୂମୀସୁ ଗରୁକଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦନ୍ଧଂ ପୱତ୍ତତି। କିଂ କାରଣା? ପରିସୁଦ୍ଧତ୍ତା ସକୱିସୟେ ମହନ୍ତତ୍ତା ସବ୍ବଞ୍ଞୁବୁଦ୍ଧୱିସୟସ୍ସ, ଇଦଂ ଛଟ୍ଠଂ ଚିତ୍ତଂ।

‘‘ତତ୍ରିଦଂ ସତ୍ତମଂ ଚିତ୍ତଂ ୱିଭତ୍ତମାପଜ୍ଜତି – ୟେ ତେ, ମହାରାଜ, ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧା ସବ୍ବଞ୍ଞୁନୋ ଦସବଲଧରା ଚତୁୱେସାରଜ୍ଜୱିସାରଦା ଅଟ୍ଠାରସହି ବୁଦ୍ଧଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତା ଅନନ୍ତଜିନା ଅନାୱରଣଞାଣା, ତେସଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ସବ୍ବତ୍ଥ ଲହୁକଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଲହୁକଂ ପୱତ୍ତତି। କିଂ କାରଣା? ସବ୍ବତ୍ଥ ପରିସୁଦ୍ଧତ୍ତା। ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନାରାଚସ୍ସ ସୁଧୋତସ୍ସ ୱିମଲସ୍ସ ନିଗ୍ଗଣ୍ଠିସ୍ସ ସୁଖୁମଧାରସ୍ସ ଅଜିମ୍ହସ୍ସ ଅୱଙ୍କସ୍ସ ଅକୁଟିଲସ୍ସ ଦଳ୍ହଚାପସମାରୂଳ୍ହସ୍ସ ଖୋମସୁଖୁମେ ୱା କପ୍ପାସସୁଖୁମେ ୱା କମ୍ବଲସୁଖୁମେ ୱା ବଲୱନିପାତିତସ୍ସ ଦନ୍ଧାୟିତତ୍ତଂ ୱା ଲଗ୍ଗନଂ ୱା ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ‘‘କିଂ କାରଣା’’? ‘‘ସୁଖୁମତ୍ତା ୱତ୍ଥାନଂ ସୁଧୋତତ୍ତା ନାରାଚସ୍ସ ନିପାତସ୍ସ ଚ ବଲୱତ୍ତା’’ତି , ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟେ ତେ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧା ସବ୍ବଞ୍ଞୁନୋ ଦସବଲଧରା ଚତୁୱେସାରଜ୍ଜୱିସାରଦା ଅଟ୍ଠାରସହି ବୁଦ୍ଧଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତା ଅନନ୍ତଜିନା ଅନାୱରଣଞାଣା, ତେସଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ସବ୍ବତ୍ଥ ଲହୁକଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଲହୁକଂ ପୱତ୍ତତି। କିଂ କାରଣା? ସବ୍ବତ୍ଥ ପରିସୁଦ୍ଧତ୍ତା, ଇଦଂ ସତ୍ତମଂ ଚିତ୍ତଂ।

‘‘ତତ୍ର, ମହାରାଜ, ୟଦିଦଂ ସବ୍ବଞ୍ଞୁବୁଦ୍ଧାନଂ ଚିତ୍ତଂ, ତଂ ଛନ୍ନମ୍ପି ଚିତ୍ତାନଂ ଗଣନଂ ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ଅସଙ୍ଖ୍ୟେୟ୍ୟେନ ଗୁଣେନ ପରିସୁଦ୍ଧଞ୍ଚ ଲହୁକଞ୍ଚ। ୟସ୍ମା ଚ ଭଗୱତୋ ଚିତ୍ତଂ ପରିସୁଦ୍ଧଞ୍ଚ ଲହୁକଞ୍ଚ, ତସ୍ମା, ମହାରାଜ, ଭଗୱା ୟମକପାଟିହୀରଂ ଦସ୍ସେତି। ୟମକପାଟିହୀରେ, ମହାରାଜ, ଞାତବ୍ବଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ଭଗୱନ୍ତାନଂ ଚିତ୍ତଂ ଏୱଂ ଲହୁପରିୱତ୍ତନ୍ତି, ନ ତତ୍ଥ ସକ୍କା ଉତ୍ତରିଂ କାରଣଂ ୱତ୍ତୁଂ, ତେପି, ମହାରାଜ, ପାଟିହୀରା ସବ୍ବଞ୍ଞୁବୁଦ୍ଧାନଂ ଚିତ୍ତଂ ଉପାଦାୟ ଗଣନମ୍ପି ସଙ୍ଖମ୍ପି କଲମ୍ପି କଲଭାଗମ୍ପି ନ ଉପେନ୍ତି, ଆୱଜ୍ଜନପଟିବଦ୍ଧଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତୋ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣଂ, ଆୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ୟଦିଚ୍ଛକଂ ଜାନାତି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ହତ୍ଥେ ଠପିତଂ ୟଂ କିଞ୍ଚି ଦୁତିୟେ ହତ୍ଥେ ଠପେୟ୍ୟ ୱିୱଟେନ ମୁଖେନ ୱାଚଂ ନିଚ୍ଛାରେୟ୍ୟ, ମୁଖଗତଂ ଭୋଜନଂ ଗିଲେୟ୍ୟ, ଉମ୍ମୀଲେତ୍ୱା ୱା ନିମୀଲେୟ୍ୟ, ନିମୀଲେତ୍ୱା ୱା ଉମ୍ମୀଲେୟ୍ୟ, ସମିଞ୍ଜିତଂ ୱା ବାହଂ ପସାରେୟ୍ୟ, ପସାରିତଂ ୱା ବାହଂ ସମିଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଚିରତରଂ ଏତଂ, ମହାରାଜ, ଲହୁତରଂ ଭଗୱତୋ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣଂ, ଲହୁତରଂ ଆୱଜ୍ଜନଂ, ଆୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ୟଦିଚ୍ଛକଂ ଜାନାତି , ଆୱଜ୍ଜନୱିକଲମତ୍ତକେନ ନ ତାୱତା ବୁଦ୍ଧା ଭଗୱନ୍ତୋ ଅସବ୍ବଞ୍ଞୁନୋ ନାମ ହୋନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ଆୱଜ୍ଜନମ୍ପି , ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ପରିୟେସନାୟ କାତବ୍ବଂ, ଇଙ୍ଘ ମଂ ତତ୍ଥ କାରଣେନ ସଞ୍ଞାପେହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ପୁରିସସ୍ସ ଅଡ୍ଢସ୍ସ ମହଦ୍ଧନସ୍ସ ମହାଭୋଗସ୍ସ ପହୂତଜାତରୂପରଜତସ୍ସ ପହୂତୱିତ୍ତୂପକରଣସ୍ସ ପହୂତଧନଧଞ୍ଞସ୍ସ ସାଲିୱୀହିୟୱତଣ୍ଡୁଲତିଲମୁଗ୍ଗମାସପୁବ୍ବଣ୍ଣାପରଣ୍ଣସପ୍ପିତେଲନୱନୀତଖୀରଦଧିମଧୁଗୁଳଫାଣିତା ଚ ଖଳୋପିକୁମ୍ଭିପୀଠରକୋଟ୍ଠଭାଜନଗତା ଭୱେୟ୍ୟୁଂ, ତସ୍ସ ଚ ପୁରିସସ୍ସ ପାହୁନକୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଭତ୍ତାରହୋ ଭତ୍ତାଭିକଙ୍ଖୀ, ତସ୍ସ ଚ ଗେହେ ୟଂ ରନ୍ଧଂ ଭୋଜନଂ, ତଂ ପରିନିଟ୍ଠିତଂ ଭୱେୟ୍ୟ, କୁମ୍ଭିତୋ ତଣ୍ଡୁଲେ ନୀହରିତ୍ୱା ଭୋଜନଂ ରନ୍ଧେୟ୍ୟ, ଅପି ଚ ଖୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ତାୱତକେନ ଭୋଜନୱେକଲ୍ଲମତ୍ତକେନ ଅଧନୋ ନାମ କପଣୋ ନାମ ଭୱେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ଚକ୍କୱତ୍ତିରଞ୍ଞୋ ଘରେପି, ଭନ୍ତେ, ଅକାଲେ ଭୋଜନୱେକଲ୍ଲଂ ହୋତି, କିଂ ପନ ଗହପତିକସ୍ସା’’ତି? ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତସ୍ସ ଆୱଜ୍ଜନୱିକଲମତ୍ତକଂ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣଂ ଆୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ୟଦିଚ୍ଛକଂ ଜାନାତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ରୁକ୍ଖୋ ଅସ୍ସ ଫଲିତୋ ଓଣତୱିନତୋ ପିଣ୍ଡିଭାରଭରିତୋ, ନ କିଞ୍ଚି ତତ୍ଥ ପତିତଂ ଫଲଂ ଭୱେୟ୍ୟ, ଅପି ନୁ ଖୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ରୁକ୍ଖୋ ତାୱତକେନ ପତିତଫଲୱେକଲ୍ଲମତ୍ତକେନ ଅଫଲୋ ନାମ ଭୱେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ପତନପଟିବଦ୍ଧାନି ତାନି ରୁକ୍ଖଫଲାନି, ପତିତେ ୟଦିଚ୍ଛକଂ ଲଭତୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତସ୍ସ ଆୱଜ୍ଜନପଟିବଦ୍ଧଂ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣଂ ଆୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ୟଦିଚ୍ଛକଂ ଜାନାତୀ’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଆୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଆୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ବୁଦ୍ଧୋ ୟଦିଚ୍ଛକଂ ଜାନାତୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ଭଗୱା ଆୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଆୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ୟଦିଚ୍ଛକଂ ଜାନାତୀ’’ତି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ରାଜା ୟଦା ଚକ୍କରତନଂ ସରତି ‘ଉପେତୁ ମେ ଚକ୍କରତନ’ନ୍ତି, ସରିତେ ଚକ୍କରତନଂ ଉପେତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ଆୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଆୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ୟଦିଚ୍ଛକଂ ଜାନାତୀ’’ତି। ‘‘ଦଳ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କାରଣଂ, ବୁଦ୍ଧୋ ସବ୍ବଞ୍ଞୂ, ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମ ବୁଦ୍ଧୋ ସବ୍ବଞ୍ଞୂ’’ତି।

ବୁଦ୍ଧସବ୍ବଞ୍ଞୁଭାୱପଞ୍ହୋ ଦୁତିୟୋ।

୩. ଦେୱଦତ୍ତପବ୍ବଜ୍ଜପଞ୍ହୋ

୩ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଦେୱଦତ୍ତୋ କେନ ପବ୍ବାଜିତୋ’’ତି? ‘‘ଛ ୟିମେ, ମହାରାଜ, ଖତ୍ତିୟକୁମାରା ଭଦ୍ଦିୟୋ ଚ ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ଚ ଆନନ୍ଦୋ ଚ ଭଗୁ ଚ କିମିଲୋ [କିମ୍ବିଲୋ (ସୀ॰ ପୀ॰) ମ॰ ନି॰ ୨.୧୬୬ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] ଚ ଦେୱଦତ୍ତୋ ଚ ଉପାଲିକପ୍ପକୋ ସତ୍ତମୋ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧେ ସତ୍ଥରି ସକ୍ୟକୁଲାନନ୍ଦଜନନେ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅନୁପବ୍ବଜନ୍ତା ନିକ୍ଖମିଂସୁ, ତେ ଭଗୱା ପବ୍ବାଜେସୀ’’ତି। ‘‘ନନୁ, ଭନ୍ତେ, ଦେୱଦତ୍ତେନ ପବ୍ବଜିତ୍ୱା ସଙ୍ଘୋ ଭିନ୍ନୋ’’ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ଦେୱଦତ୍ତେନ ପବ୍ବଜିତ୍ୱା ସଙ୍ଘୋ ଭିନ୍ନୋ, ନ ଗିହୀ ସଙ୍ଘଂ ଭିନ୍ଦତି, ନ ଭିକ୍ଖୁନୀ, ନ ସିକ୍ଖମାନା, ନ ସାମଣେରୋ, ନ ସାମଣେରୀ ସଙ୍ଘଂ ଭିନ୍ଦତି, ଭିକ୍ଖୁ ପକତତ୍ତୋ ସମାନସଂୱାସକୋ ସମାନସୀମାୟଂ ଠିତୋ ସଙ୍ଘଂ ଭିନ୍ଦତୀତି। ସଙ୍ଘଭେଦକୋ, ଭନ୍ତେ, ପୁଗ୍ଗଲୋ କିଂ କମ୍ମଂ ଫୁସତୀ’’ତି? ‘‘କପ୍ପଟ୍ଠିତିକଂ, ମହାରାଜ, କମ୍ମଂ ଫୁସତୀ’’ତି।

‘‘କିଂ ପନ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ବୁଦ୍ଧୋ ଜାନାତି ‘ଦେୱଦତ୍ତୋ ପବ୍ବଜିତ୍ୱା ସଙ୍ଘଂ ଭିନ୍ଦିସ୍ସତି, ସଙ୍ଘଂ ଭିନ୍ଦିତ୍ୱା କପ୍ପଂ ନିରୟେ ପଚ୍ଚିସ୍ସତୀ’’’ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ଜାନାତି ‘ଦେୱଦତ୍ତୋ ପବ୍ବଜିତ୍ୱା ସଙ୍ଘଂ ଭିନ୍ଦିସ୍ସତି, ସଙ୍ଘଂ ଭିନ୍ଦିତ୍ୱା କପ୍ପଂ ନିରୟେ ପଚ୍ଚିସ୍ସତୀ’’’ତି। ‘‘ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ବୁଦ୍ଧୋ ଜାନାତି ‘ଦେୱଦତ୍ତୋ ପବ୍ବଜିତ୍ୱା ସଙ୍ଘଂ ଭିନ୍ଦିସ୍ସତି, ସଙ୍ଘଂ ଭିନ୍ଦିତ୍ୱା କପ୍ପଂ ନିରୟେ ପଚ୍ଚିସ୍ସତୀ’ତି, ତେନ ହି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ବୁଦ୍ଧୋ କାରୁଣିକୋ ଅନୁକମ୍ପକୋ ହିତେସୀ ସବ୍ବସତ୍ତାନଂ ଅହିତଂ ଅପନେତ୍ୱା ହିତମୁପଦହତୀତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ତଂ ଅଜାନିତ୍ୱା ପବ୍ବାଜେସି, ତେନ ହି ବୁଦ୍ଧୋ ଅସବ୍ବଞ୍ଞୂତି, ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ୱିଜଟେହି ଏତଂ ମହାଜଟଂ, ଭିନ୍ଦ ପରାପୱାଦଂ, ଅନାଗତେ ଅଦ୍ଧାନେ ତୟା ସଦିସା ବୁଦ୍ଧିମନ୍ତୋ ଭିକ୍ଖୂ ଦୁଲ୍ଲଭା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ଏତ୍ଥ ତୱ ବଲଂ ପକାସେହୀ’’ତି।

‘‘କାରୁଣିକୋ, ମହାରାଜ, ଭଗୱା ସବ୍ବଞ୍ଞୂ ଚ, କାରୁଞ୍ଞେନ, ମହାରାଜ, ଭଗୱା ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣେନ ଦେୱଦତ୍ତସ୍ସ ଗତିଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ ଅଦ୍ଦସ ଦେୱଦତ୍ତଂ ଆପାୟିକଂ କମ୍ମଂ [ଅପରାପରିୟକମ୍ମଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଆୟୂହିତ୍ୱା ଅନେକାନି କପ୍ପକୋଟିସତସହସ୍ସାନି ନିରୟେନ ନିରୟଂ ୱିନିପାତେନ ୱିନିପାତଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତଂ, ତଂ ଭଗୱା ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣେନ ଜାନିତ୍ୱା ଇମସ୍ସ ଅପରିୟନ୍ତକତଂ କମ୍ମଂ ମମ ସାସନେ ପବ୍ବଜିତସ୍ସ ପରିୟନ୍ତକତଂ ଭୱିସ୍ସତି, ପୁରିମଂ ଉପାଦାୟ ପରିୟନ୍ତକତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଭୱିସ୍ସତି, ଅପବ୍ବଜିତୋପି ଅୟଂ ମୋଘପୁରିସୋ କପ୍ପଟ୍ଠିୟମେୱ କମ୍ମଂ ଆୟୂହିସ୍ସତୀତି କାରୁଞ୍ଞେନ ଦେୱଦତ୍ତଂ ପବ୍ବାଜେସୀ’’ତି।

‘‘ତେନ ହି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ବୁଦ୍ଧୋ ୱଧିତ୍ୱା ତେଲେନ ମକ୍ଖେତି, ପପାତେ ପାତେତ୍ୱା ହତ୍ଥଂ ଦେତି, ମାରେତ୍ୱା ଜୀୱିତଂ ପରିୟେସତି, ୟଂ ସୋ ପଠମଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦତ୍ୱା ପଚ୍ଛା ସୁଖଂ ଉପଦହତୀ’’ତି? ‘‘ୱଧେତିପି, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ସତ୍ତାନଂ ହିତୱସେନ, ପାତେତିପି ସତ୍ତାନଂ ହିତୱସେନ, ମାରେତିପି ସତ୍ତାନଂ ହିତୱସେନ, ୱଧିତ୍ୱାପି, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ସତ୍ତାନଂ ହିତମେୱ ଉପଦହତି, ପାତେତ୍ୱାପି ସତ୍ତାନଂ ହିତମେୱ ଉପଦହତି, ମାରେତ୍ୱାପି ସତ୍ତାନଂ ହିତମେୱ ଉପଦହତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ମାତାପିତରୋ ନାମ ୱଧିତ୍ୱାପି ପାତୟିତ୍ୱାପି ପୁତ୍ତାନଂ ହିତମେୱ ଉପଦହନ୍ତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ୱଧେତିପି ସତ୍ତାନଂ ହିତୱସେନ, ପାତେତିପି ସତ୍ତାନଂ ହିତୱସେନ, ମାରେତିପି ସତ୍ତାନଂ ହିତୱସେନ, ୱଧିତ୍ୱାପି, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ସତ୍ତାନଂ ହିତମେୱ ଉପଦହତି, ପାତେତ୍ୱାପି ସତ୍ତାନଂ ହିତମେୱ ଉପଦହତି, ମାରେତ୍ୱାପି ସତ୍ତାନଂ ହିତମେୱ ଉପଦହତି, ୟେନ ୟେନ ୟୋଗେନ ସତ୍ତାନଂ ଗୁଣୱୁଡ୍ଢି ହୋତି, ତେନ ତେନ ୟୋଗେନ ସବ୍ବସତ୍ତାନଂ ହିତମେୱ ଉପଦହତି। ସଚେ, ମହାରାଜ, ଦେୱଦତ୍ତୋ ନ ପବ୍ବାଜେୟ୍ୟ, ଗିହିଭୂତୋ ସମାନୋ ନିରୟସଂୱତ୍ତନିକଂ ବହୁଂ ପାପକମ୍ମଂ କତ୍ୱା ଅନେକାନି କପ୍ପକୋଟିସତସହସ୍ସାନି ନିରୟେନ ନିରୟଂ ୱିନିପାତେନ ୱିନିପାତଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତୋ ବହୁଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱେଦୟିସ୍ସତି, ତଂ ଭଗୱା ଜାନମାନୋ କାରୁଞ୍ଞେନ ଦେୱଦତ୍ତଂ ପବ୍ବାଜେସି, ‘ମମ ସାସନେ ପବ୍ବଜିତସ୍ସ ଦୁକ୍ଖଂ ପରିୟନ୍ତକତଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି କାରୁଞ୍ଞେନ ଗରୁକଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଲହୁକଂ ଅକାସି।

‘‘ୟଥା ୱା, ମହାରାଜ, ଧନୟସସିରିଞାତିବଲେନ ବଲୱା ପୁରିସୋ ଅତ୍ତନୋ ଞାତିଂ ୱା ମିତ୍ତଂ ୱା ରଞ୍ଞା ଗରୁକଂ ଦଣ୍ଡଂ ଧାରେନ୍ତଂ ଅତ୍ତନୋ ବହୁୱିସ୍ସତ୍ଥଭାୱେନ ସମତ୍ଥତାୟ ଗରୁକଂ ଦଣ୍ଡଂ ଲହୁକଂ ଅକାସି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭଗୱା ବହୂନି କପ୍ପକୋଟିସତସହସ୍ସାନି ଦୁକ୍ଖଂ ୱେଦୟମାନଂ ଦେୱଦତ୍ତଂ ପବ୍ବାଜେତ୍ୱା ସୀଲସମାଧିପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିବଲସମତ୍ଥଭାୱେନ ଗରୁକଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଲହୁକଂ ଅକାସି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, କୁସଲୋ ଭିସକ୍କୋ ସଲ୍ଲକତ୍ତୋ ଗରୁକଂ ରୋଗଂ ବଲୱୋସଧବଲେନ ଲହୁକଂ କରୋତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ବହୂନି କପ୍ପକୋଟିସତସହସ୍ସାନି ଦୁକ୍ଖଂ ୱେଦୟମାନଂ ଦେୱଦତ୍ତଂ ଭଗୱା ରୋଗଞ୍ଞୁତାୟ ପବ୍ବାଜେତ୍ୱା କାରୁଞ୍ଞବଲୋ ପତ୍ଥଦ୍ଧଧମ୍ମୋସଧବଲେନ ଗରୁକଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଲହୁକଂ ଅକାସି। ଅପି ନୁ ଖୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ଭଗୱା ବହୁୱେଦନୀୟଂ ଦେୱଦତ୍ତଂ ଅପ୍ପୱେଦନୀୟଂ କରୋନ୍ତୋ କିଞ୍ଚି ଅପୁଞ୍ଞଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନ କିଞ୍ଚି, ଭନ୍ତେ, ଅପୁଞ୍ଞଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟ ଅନ୍ତମସୋ ଗଦ୍ଦୂହନମତ୍ତମ୍ପୀ’’ତି। ‘‘ଇମମ୍ପି ଖୋ, ମହାରାଜ, କାରଣଂ ଅତ୍ଥତୋ ସମ୍ପଟିଚ୍ଛ, ୟେନ କାରଣେନ ଭଗୱା ଦେୱଦତ୍ତଂ ପବ୍ବାଜେସି।

‘‘ଅପରମ୍ପି , ମହାରାଜ, ଉତ୍ତରିଂ କାରଣଂ ସୁଣୋହି, ୟେନ କାରଣେନ ଭଗୱା ଦେୱଦତ୍ତଂ ପବ୍ବାଜେସି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ଚୋରଂ ଆଗୁଚାରିଂ ଗହେତ୍ୱା ରଞ୍ଞୋ ଦସ୍ସେୟ୍ୟୁଂ, ‘ଅୟଂ ଖୋ, ଦେୱ, ଚୋରୋ ଆଗୁଚାରୀ, ଇମସ୍ସ ୟଂ ଇଚ୍ଛସି, ତଂ ଦଣ୍ଡଂ ପଣେହୀ’ତି। ତମେନଂ ରାଜା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ ‘ତେନ ହି , ଭଣେ, ଇମଂ ଚୋରଂ ବହିନଗରଂ ନୀହରିତ୍ୱା ଆଘାତନେ ସୀସଂ ଛିନ୍ଦଥା’’ତି, ‘ଏୱଂ ଦେୱା’ତି ଖୋ ତେ ରଞ୍ଞୋ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ତଂ ବହିନଗରଂ ନୀହରିତ୍ୱା ଆଘାତନଂ ନୟେୟ୍ୟୁଂ। ତମେନଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ କୋଚିଦେୱ ପୁରିସୋ ରଞ୍ଞୋ ସନ୍ତିକା ଲଦ୍ଧୱରୋ ଲଦ୍ଧୟସଧନଭୋଗୋ ଆଦେୟ୍ୟୱଚନୋ ବଲୱିଚ୍ଛିତକାରୀ, ସୋ ତସ୍ସ କାରୁଞ୍ଞଂ କତ୍ୱା ତେ ପୁରିସେ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ ‘ଅଲଂ, ଭୋ, କିଂ ତୁମ୍ହାକଂ ଇମସ୍ସ ସୀସଚ୍ଛେଦନେନ, ତେନ ହି ଭୋ ଇମସ୍ସ ହତ୍ଥଂ ୱା ପାଦଂ ୱା ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ଜୀୱିତଂ ରକ୍ଖଥ, ଅହମେତସ୍ସ କାରଣା ରଞ୍ଞୋ ସନ୍ତିକେ ପଟିୱଚନଂ କରିସ୍ସାମୀ’ତି। ତେ ତସ୍ସ ବଲୱତୋ ୱଚନେନ ତସ୍ସ ଚୋରସ୍ସ ହତ୍ଥଂ ୱା ପାଦଂ ୱା ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ଜୀୱିତଂ ରକ୍ଖେୟ୍ୟୁଂ। ଅପି ନୁ ଖୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ଏୱଂ କାରୀ ତସ୍ସ ଚୋରସ୍ସ କିଚ୍ଚକାରୀ ଅସ୍ସା’’ତି? ‘‘ଜୀୱିତଦାୟକୋ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ପୁରିସୋ ତସ୍ସ ଚୋରସ୍ସ, ଜୀୱିତେ ଦିନ୍ନେ କିଂ ତସ୍ସ ଅକତଂ ନାମ ଅତ୍ଥୀ’’ତି? ‘‘ୟା ପନ ହତ୍ଥପାଦଚ୍ଛେଦନେ ୱେଦନା, ସୋ ତାୟ ୱେଦନାୟ କିଞ୍ଚି ଅପୁଞ୍ଞଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ଅତ୍ତନୋ କତେନ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ଚୋରୋ ଦୁକ୍ଖୱେଦନଂ ୱେଦୟତି, ଜୀୱିତଦାୟକୋ ପନ ପୁରିସୋ ନ କିଞ୍ଚି ଅପୁଞ୍ଞଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭଗୱା କାରୁଞ୍ଞେନ ଦେୱଦତ୍ତଂ ପବ୍ବାଜେସି ‘ମମ ସାସନେ ପବ୍ବଜିତସ୍ସ ଦୁକ୍ଖଂ ପରିୟନ୍ତକତଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ପରିୟନ୍ତକତଞ୍ଚ, ମହାରାଜ, ଦେୱଦତ୍ତସ୍ସ ଦୁକ୍ଖଂ, ଦେୱଦତ୍ତୋ, ମହାରାଜ, ମରଣକାଲେ –

‘‘‘ଇମେହି ଅଟ୍ଠୀହି ତମଗ୍ଗପୁଗ୍ଗଲଂ, ଦେୱାତିଦେୱଂ ନରଦମ୍ମସାରଥିଂ।

ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁଂ ସତପୁଞ୍ଞଲକ୍ଖଣଂ, ପାଣେହି ବୁଦ୍ଧଂ ସରଣଂ ଉପେମୀ’ତି॥

‘‘ପାଣୁପେତଂ ସରଣମଗମାସି। ଦେୱଦତ୍ତୋ, ମହାରାଜ, ଛ କୋଟ୍ଠାସେ କତେ କପ୍ପେ ଅତିକ୍କନ୍ତେ ପଠମକୋଟ୍ଠାସେ ସଙ୍ଘଂ ଭିନ୍ଦି, ପଞ୍ଚ କୋଟ୍ଠାସେ ନିରୟେ ପଚ୍ଚିତ୍ୱା ତତୋ ମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ଅଟ୍ଠିସ୍ସରୋ ନାମ ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧୋ ଭୱିସ୍ସତି। ଅପି ନୁ ଖୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ଭଗୱା ଏୱଂ କାରୀ ଦେୱଦତ୍ତସ୍ସ କିଚ୍ଚକାରୀ ଅସ୍ସା’’ତି? ‘‘ସବ୍ବଦଦୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତଥାଗତୋ ଦେୱଦତ୍ତସ୍ସ, ୟଂ ତଥାଗତୋ ଦେୱଦତ୍ତଂ ପଚ୍ଚେକବୋଧିଂ ପାପେସ୍ସତି, କିଂ ତଥାଗତେନ ଦେୱଦତ୍ତସ୍ସ ଅକତଂ ନାମ ଅତ୍ଥୀ’’ତି? ‘‘ୟଂ ପନ, ମହାରାଜ, ଦେୱଦତ୍ତୋ ସଙ୍ଘଂ ଭିନ୍ଦିତ୍ୱା ନିରୟେ ଦୁକ୍ଖୱେଦନଂ ୱେଦୟତି, ଅପି ନୁ ଖୋ ଭଗୱା ତତୋନିଦାନଂ କିଞ୍ଚି ଅପୁଞ୍ଞଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ଅତ୍ତନା କତେନ, ଭନ୍ତେ, ଦେୱଦତ୍ତୋ କପ୍ପଂ ନିରୟେ ପଚ୍ଚତି, ଦୁକ୍ଖପରିୟନ୍ତକାରକୋ ସତ୍ଥା ନ କିଞ୍ଚି ଅପୁଞ୍ଞଂ ଆପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ‘‘ଇମମ୍ପି ଖୋ, ତ୍ୱଂ ମହାରାଜ, କାରଣଂ ଅତ୍ଥତୋ ସମ୍ପଟିଚ୍ଛ, ୟେନ କାରଣେନ ଭଗୱା ଦେୱଦତ୍ତଂ ପବ୍ବାଜେସି।

‘‘ଅପରମ୍ପି, ମହାରାଜ, ଉତ୍ତରିଂ କାରଣଂ ସୁଣୋହି, ୟେନ କାରଣେନ ଭଗୱା ଦେୱଦତ୍ତଂ ପବ୍ବାଜେସି । ୟଥା, ମହାରାଜ, କୁସଲୋ ଭିସକ୍କୋ ସଲ୍ଲକତ୍ତୋ ୱାତପିତ୍ତସେମ୍ହସନ୍ନିପାତଉତୁପରିଣାମୱିସମପରିହାରଓପକ୍କମିକୋପକ୍କନ୍ତଂ ପୂତିକୁଣପଦୁଗ୍ଗନ୍ଧାଭିସଞ୍ଛନ୍ନଂ ଅନ୍ତୋସଲ୍ଲଂ ସୁସିରଗତଂ ପୁବ୍ବରୁହିରସମ୍ପୁଣ୍ଣଂ ୱଣଂ ୱୂପସମେନ୍ତୋ ୱଣମୁଖଂ କକ୍ଖଳତିଖିଣଖାରକଟୁକେନ ଭେସଜ୍ଜେନ ଅନୁଲିମ୍ପତି ପରିପଚ୍ଚନାୟ, ପରିପଚ୍ଚିତ୍ୱା ମୁଦୁଭାୱମୁପଗତଂ ସତ୍ଥେନ ୱିକନ୍ତୟିତ୍ୱା ଡହତି ସଲାକାୟ, ଦଡ୍ଢେ ଖାରଲୱଣଂ ଦେତି, ଭେସଜ୍ଜେନ ଅନୁଲିମ୍ପତି ୱଣରୁହନାୟ ବ୍ୟାଧିତସ୍ସ ସୋତ୍ଥିଭାୱମନୁପ୍ପତ୍ତିୟା, ଅପି ନୁ ଖୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ଭିସକ୍କୋ ସଲ୍ଲକତ୍ତୋ ଅହିତଚିତ୍ତୋ ଭେସଜ୍ଜେନ ଅନୁଲିମ୍ପତି, ସତ୍ଥେନ ୱିକନ୍ତେତି, ଡହତି ସଲାକାୟ, ଖାରଲୱଣଂ ଦେତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ହିତଚିତ୍ତୋ ସୋତ୍ଥିକାମୋ ତାନି କିରିୟାନି କରୋତୀ’’ତି। ‘‘ୟା ପନସ୍ସ ଭେସଜ୍ଜକିରିୟାକରଣେନ ଉପ୍ପନ୍ନା ଦୁକ୍ଖୱେଦନା, ତତୋନିଦାନଂ ସୋ ଭିସକ୍କୋ ସଲ୍ଲକତ୍ତୋ କିଞ୍ଚି ଅପୁଞ୍ଞଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ହିତଚିତ୍ତୋ, ଭନ୍ତେ, ସୋତ୍ଥିକାମୋ ଭିସକ୍କୋ ସଲ୍ଲକତ୍ତୋ ତାନି କିରିୟାନି କରୋତି, କିଂ ସୋ ତତୋନିଦାନଂ ଅପୁଞ୍ଞଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ସଗ୍ଗଗାମୀ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ଭିସକ୍କୋ ସଲ୍ଲକତ୍ତୋ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, କାରୁଞ୍ଞେନ ଭଗୱା ଦେୱଦତ୍ତଂ ପବ୍ବାଜେସି ଦୁକ୍ଖପରିମୁତ୍ତିୟା।

‘‘ଅପରମ୍ପି, ମହାରାଜ, ଉତ୍ତରିଂ କାରଣଂ ସୁଣୋହି, ୟେନ କାରଣେନ ଭଗୱା ଦେୱଦତ୍ତଂ ପବ୍ବାଜେସି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ କଣ୍ଟକେନ ୱିଦ୍ଧୋ ଅସ୍ସ, ଅଥଞ୍ଞତରୋ ପୁରିସୋ ତସ୍ସ ହିତକାମୋ ସୋତ୍ଥିକାମୋ ତିଣ୍ହେନ କଣ୍ଟକେନୱା ସତ୍ଥମୁଖେନ ୱା ସମନ୍ତତୋ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ପଗ୍ଘରନ୍ତେନ ଲୋହିତେନ ତଂ କଣ୍ଟକଂ ନୀହରେୟ୍ୟ, ଅପି ନୁ ଖୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ଅହିତକାମୋ ତଂ କଣ୍ଟକଂ ନୀହରତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ହିତକାମୋ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ପୁରିସୋ ସୋତ୍ଥିକାମୋ ତଂ କଣ୍ଟକଂ ନୀହରତି। ସଚେ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ତଂ କଣ୍ଟକଂ ନ ନୀହରେୟ୍ୟ, ମରଣଂ ୱା ସୋ ତେନ ପାପୁଣେୟ୍ୟ ମରଣମତ୍ତଂ ୱା ଦୁକ୍ଖ’’ନ୍ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ କାରୁଞ୍ଞେନ ଦେୱଦତ୍ତଂ ପବ୍ବାଜେସି ଦୁକ୍ଖପରିମୁତ୍ତିୟା। ସଚେ ମହାରାଜ, ଭଗୱା ଦେୱଦତ୍ତଂ ନ ପବ୍ବାଜେୟ୍ୟ, କପ୍ପକୋଟିସତସହସ୍ସମ୍ପି ଦେୱଦତ୍ତୋ ଭୱପରମ୍ପରାୟ ନିରୟେ ପଚ୍ଚେୟ୍ୟା’’ତି।

‘‘ଅନୁସୋତଗାମିଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଦେୱଦତ୍ତଂ ତଥାଗତୋ ପଟିସୋତଂ ପାପେସି, ୱିପନ୍ଥପଟିପନ୍ନଂ ଦେୱଦତ୍ତଂ ପନ୍ଥେ ପଟିପାଦେସି, ପପାତେ ପତିତସ୍ସ ଦେୱଦତ୍ତସ୍ସ ପତିଟ୍ଠଂ ଅଦାସି, ୱିସମଗତଂ ଦେୱଦତ୍ତଂ ତଥାଗତୋ ସମଂ ଆରୋପେସି, ଇମେ ଚ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ହେତୂ ଇମାନି ଚ କାରଣାନି ନ ସକ୍କା ଅଞ୍ଞେନ ସନ୍ଦସ୍ସେତୁଂ ଅଞ୍ଞତ୍ର ତୱାଦିସେନ ବୁଦ୍ଧିମତା’’ତି।

ଦେୱଦତ୍ତପବ୍ବଜ୍ଜପଞ୍ହୋ ତତିୟୋ।

୪. ପଥୱିଚଲନପଞ୍ହୋ

୪ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା – ‘ଅଟ୍ଠିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ [ଅଟ୍ଠିମେ ଆନନ୍ଦ (ଅ॰ ନି॰ ୮.୭୦)] , ହେତୂ ଅଟ୍ଠ ପଚ୍ଚୟା ମହତୋ ଭୂମିଚାଲସ୍ସ ପାତୁଭାୱାୟା’ତି। ଅସେସୱଚନଂ ଇଦଂ, ନିସ୍ସେସୱଚନଂ ଇଦଂ, ନିପ୍ପରିୟାୟୱଚନଂ ଇଦଂ, ନତ୍ଥଞ୍ଞୋ ନୱମୋ ହେତୁ ମହତୋ ଭୂମିଚାଲସ୍ସ ପାତୁଭାୱାୟ। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅଞ୍ଞୋ ନୱମୋ ହେତୁ ଭୱେୟ୍ୟ ମହତୋ ଭୂମିଚାଲସ୍ସ ପାତୁଭାୱାୟ, ତମ୍ପି ହେତୁଂ ଭଗୱା କଥେୟ୍ୟ। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ନତ୍ଥଞ୍ଞୋ ନୱମୋ ହେତୁ ମହତୋ ଭୂମିଚାଲସ୍ସ ପାତୁଭାୱାୟ, ତସ୍ମା ଅନାଚିକ୍ଖିତୋ ଭଗୱତା, ଅୟଞ୍ଚ ନୱମୋ ହେତୁ ଦିସ୍ସତି ମହତୋ ଭୂମିଚାଲସ୍ସ ପାତୁଭାୱାୟ, ୟଂ ୱେସ୍ସନ୍ତରେନ ରଞ୍ଞା ମହାଦାନେ ଦୀୟମାନେ ସତ୍ତକ୍ଖତ୍ତୁଂ ମହାପଥୱୀ କମ୍ପିତାତି। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅଟ୍ଠେୱ ହେତୂ ଅଟ୍ଠ ପଚ୍ଚୟା ମହତୋ ଭୂମିଚାଲସ୍ସ ପାତୁଭାୱାୟ, ତେନ ହି ୱେସ୍ସନ୍ତରେନ ରଞ୍ଞା ମହାଦାନେ ଦୀୟମାନେ ସତ୍ତକ୍ଖତ୍ତୁଂ ମହାପଥୱୀ କମ୍ପିତାତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ୱେସ୍ସନ୍ତରେନ ରଞ୍ଞା ମହାଦାନେ ଦୀୟମାନେ ସତ୍ତକ୍ଖତ୍ତୁଂ ମହାପଥୱୀ କମ୍ପିତା, ତେନ ହି ଅଟ୍ଠେୱ ହେତୂ ଅଟ୍ଠ ପଚ୍ଚୟା ମହତୋ ଭୂମିଚାଲସ୍ସ ପାତୁଭାୱାୟାତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ସୁଖୁମୋ ଦୁନ୍ନିୱେଠିୟୋ ଅନ୍ଧକରଣୋ ଚେୱ ଗମ୍ଭୀରୋ ଚ, ସୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ନେସୋ ଅଞ୍ଞେନ ଇତ୍ତରପଞ୍ଞେନ ସକ୍କା ୱିସଜ୍ଜେତୁଂ ଅଞ୍ଞତ୍ର ତୱାଦିସେନ ବୁଦ୍ଧିମତା’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା – ‘ଅଟ୍ଠିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ହେତୂ ଅଟ୍ଠ ପଚ୍ଚୟା ମହତୋ ଭୂମିଚାଲସ୍ସ ପାତୁଭାୱାୟା’ତି। ୟଂ ୱେସ୍ସନ୍ତରେନ ରଞ୍ଞା ମହାଦାନେ ଦୀୟମାନେ ସତ୍ତକ୍ଖତ୍ତୁଂ ମହାପଥୱୀ କମ୍ପିତା, ତଞ୍ଚ ପନ ଅକାଲିକଂ କଦାଚୁପ୍ପତ୍ତିକଂ ଅଟ୍ଠହି ହେତୂହି ୱିପ୍ପମୁତ୍ତଂ, ତସ୍ମା ଅଗଣିତଂ ଅଟ୍ଠହି ହେତୂହି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଲୋକେ ତୟୋ ୟେୱ ମେଘା ଗଣୀୟନ୍ତି ୱସ୍ସିକୋ ହେମନ୍ତିକୋ ପାୱୁସକୋତି। ୟଦି ତେ ମୁଞ୍ଚିତ୍ୱା ଅଞ୍ଞୋ ମେଘୋ ପୱସ୍ସତି, ନ ସୋ ମେଘୋ ଗଣୀୟତି ସମ୍ମତେହି ମେଘେହି, ଅକାଲମେଘୋତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୱେସ୍ସନ୍ତରେନ ରଞ୍ଞା ମହାଦାନେ ଦୀୟମାନେ ୟଂ ସତ୍ତକ୍ଖତ୍ତୁଂ ମହାପଥୱୀ କମ୍ପିତା, ଅକାଲିକଂ ଏତଂ କଦାଚୁପ୍ପତ୍ତିକଂ ଅଟ୍ଠହି ହେତୂହି ୱିପ୍ପମୁତ୍ତଂ, ନ ତଂ ଗଣୀୟତି ଅଟ୍ଠହି ହେତୂହି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ହିମୱନ୍ତା ପବ୍ବତା ପଞ୍ଚ ନଦିସତାନି ସନ୍ଦନ୍ତି, ତେସଂ, ମହାରାଜ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ନଦିସତାନଂ ଦସେୱ ନଦିୟୋ ନଦିଗଣନାୟ ଗଣୀୟନ୍ତି। ସେୟ୍ୟଥୀଦଂ, ଗଙ୍ଗା ୟମୁନା ଅଚିରୱତୀ ସରଭୂ ମହୀ ସିନ୍ଧୁ ସରସ୍ସତୀ ୱେତ୍ରୱତୀ ୱୀତଂସା ଚନ୍ଦଭାଗାତି, ଅୱସେସା ନଦିୟୋ ନଦିଗଣନାୟ ଅଗଣିତା। କିଂ କାରଣା? ନ ତା ନଦିୟୋ ଧୁୱସଲିଲା। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୱେସ୍ସନ୍ତରେନ ରଞ୍ଞା ମହାଦାନେ ଦୀୟମାନେ ୟଂ ସତ୍ତକ୍ଖତ୍ତୁଂ ମହାପଥୱୀ କମ୍ପିତା, ଅକାଲିକଂ ଏତଂ କଦାଚୁପ୍ପତ୍ତିକଂ ଅଟ୍ଠହି ହେତୂହି ୱିପ୍ପମୁତ୍ତଂ, ନ ତଂ ଗଣୀୟତି ଅଟ୍ଠହି ହେତୂହି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ରଞ୍ଞୋ ସତମ୍ପି ଦ୍ୱିସତମ୍ପି ତିସତମ୍ପି ଅମଚ୍ଚା ହୋନ୍ତି, ତେସଂ ଛ ୟେୱ ଜନା ଅମଚ୍ଚଗଣନାୟ ଗଣୀୟନ୍ତି। ସେୟ୍ୟଥୀଦଂ, ସେନାପତି ପୁରୋହିତୋ ଅକ୍ଖଦସ୍ସୋ ଭଣ୍ଡାଗାରିକୋ ଛତ୍ତଗ୍ଗାହକୋ ଖଗ୍ଗଗ୍ଗାହକୋ। ଏତେ ୟେୱ ଅମଚ୍ଚଗଣନାୟ ଗଣୀୟନ୍ତି। କିଂ କାରଣା? ୟୁତ୍ତତ୍ତା ରାଜଗୁଣେହି, ଅୱସେସା ଅଗଣିତା, ସବ୍ବେ ଅମଚ୍ଚାତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି । ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୱେସ୍ସନ୍ତରେନ ରଞ୍ଞା ମହାଦାନେ ଦୀୟମାନେ ୟଂ ସତ୍ତକ୍ଖତ୍ତୁଂ ମହାପଥୱୀ କମ୍ପିତା, ଅକାଲିକଂ ଏତଂ କଦାଚୁପ୍ପତ୍ତିକଂ ଅଟ୍ଠହି ହେତୂହି ୱିପ୍ପମୁତ୍ତଂ, ନ ତଂ ଗଣୀୟତି ଅଟ୍ଠହି ହେତୂହି।

‘‘ସୁୟ୍ୟତି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଏତରହି ଜିନସାସନେ କତାଧିକାରାନଂ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମସୁଖୱେଦନୀୟକମ୍ମଂ, କିତ୍ତି ଚ ୟେସଂ ଅବ୍ଭୁଗ୍ଗତା ଦେୱମନୁସ୍ସେସୂ’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ସୁୟ୍ୟତି ଏତରହି ଜିନସାସନେ କତାଧିକାରାନଂ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମସୁଖୱେଦନୀୟକମ୍ମଂ, କିତ୍ତି ଚ ୟେସଂ ଅବ୍ଭୁଗ୍ଗତା ଦେୱମନୁସ୍ସେସୁ ସତ୍ତ ଜନାତି’’। ‘‘କେ ଚ ତେ, ମହାରାଜା’’ତି? ‘‘ସୁମନୋ ଚ, ଭନ୍ତେ, ମାଲାକାରୋ, ଏକସାଟକୋ ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ, ପୁଣ୍ଣୋ ଚ ଭତକୋ, ମଲ୍ଲିକା ଚ ଦେୱୀ, ଗୋପାଲମାତା ଚ ଦେୱୀ, ସୁପ୍ପିୟା ଚ ଉପାସିକା, ପୁଣ୍ଣା ଚ ଦାସୀତି ଇମେ ସତ୍ତ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମସୁଖୱେଦନୀୟା ସତ୍ତା, କିତ୍ତି ଚ ଇମେସଂ ଅବ୍ଭୁଗ୍ଗତା ଦେୱମନୁସ୍ସେସୂ’’ତି।

‘‘ଅପରେପି ସୁୟ୍ୟନ୍ତି ନୁ ଖୋ ଅତୀତେ ମାନୁସକେନେୱ ସରୀରଦେହେନ ତିଦସଭୱନଂ ଗତା’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ସୁୟ୍ୟନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘କେ ଚ ତେ, ମହାରାଜା’’ତି? ‘‘ଗୁତ୍ତିଲୋ ଚ ଗନ୍ଧବ୍ବୋ, ସାଧୀନୋ ଚ ରାଜା, ନିମି ଚ ରାଜା, ମନ୍ଧାତା ଚ ରାଜାତି ଇମେ ଚତୁରୋ ଜନା ସୁୟ୍ୟନ୍ତି, ତେନେୱ ମାନୁସକେନ ସରୀରଦେହେନ ତିଦସଭୱନଂ ଗତା’’ତି। ‘‘ସୁଚିରମ୍ପି କତଂ ସୁୟ୍ୟତି ସୁକତଦୁକ୍କଟନ୍ତି? ସୁତପୁବ୍ବଂ ପନ ତୟା, ମହାରାଜ, ଅତୀତେ ୱା ଅଦ୍ଧାନେ ୱତ୍ତମାନେ ୱା ଅଦ୍ଧାନେ ଇତ୍ଥନ୍ନାମସ୍ସ ଦାନେ ଦୀୟମାନେ ସକିଂ ୱା ଦ୍ୱିକ୍ଖତ୍ତୁଂ ୱା ତିକ୍ଖତ୍ତୁଂ ୱା ମହାପଥୱୀ କମ୍ପିତା’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଅତ୍ଥି ମେ, ମହାରାଜ, ଆଗମୋ ଅଧିଗମୋ ପରିୟତ୍ତି ସୱନଂ ସିକ୍ଖାବଲଂ ସୁସ୍ସୂସା ପରିପୁଚ୍ଛା ଆଚରିୟୁପାସନଂ, ମୟାପି ନ ସୁତପୁବ୍ବଂ ‘ଇତ୍ଥନ୍ନାମସ୍ସ ଦାନେ ଦୀୟମାନେ ସକିଂ ୱା ଦ୍ୱିକ୍ଖତ୍ତୁଂ ୱା ତିକ୍ଖତ୍ତୁଂ ୱା ମହାପଥୱୀ କମ୍ପିତା’ତି ଠପେତ୍ୱା ୱେସ୍ସନ୍ତରସ୍ସ ରାଜୱସଭସ୍ସ ଦାନୱରଂ । ଭଗୱତୋ ଚ, ମହାରାଜ, କସ୍ସପସ୍ସ, ଭଗୱତୋ ଚ ସକ୍ୟମୁନିନୋତି ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ଅନ୍ତରେ ଗଣନପଥଂ ୱୀତିୱତ୍ତା ୱସ୍ସକୋଟିୟୋ ଅତିକ୍କନ୍ତା, ତତ୍ଥପି ମେ ସୱନଂ ନତ୍ଥି ‘ଇତ୍ଥନ୍ନାମସ୍ସ ଦାନେ ଦୀୟମାନେ ସକିଂ ୱା ଦ୍ୱିକ୍ଖତ୍ତୁଂ ୱା ତିକ୍ଖତ୍ତୁଂ ୱା ମହାପଥୱୀ କମ୍ପିତା’ତି। ନ, ମହାରାଜ, ତାୱତକେନ ୱୀରିୟେନ ତାୱତକେନ ପରକ୍କମେନ ମହାପଥୱୀ କମ୍ପତି, ଗୁଣଭାରଭରିତା, ମହାରାଜ, ସବ୍ବସୋଚେୟ୍ୟକିରିୟଗୁଣଭାରଭରିତା ଧାରେତୁଂ ନ ୱିସହନ୍ତୀ ମହାପଥୱୀ ଚଲତି କମ୍ପତି ପୱେଧତି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ସକଟସ୍ସ ଅତିଭାରଭରିତସ୍ସ ନାଭିୟୋ ଚ ନେମିୟୋ ଚ ଫଲନ୍ତି ଅକ୍ଖୋ ଭିଜ୍ଜତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସବ୍ବସୋଚେୟ୍ୟକିରିୟଗୁଣଭାରଭରିତା ମହାପଥୱୀ ଧାରେତୁଂ ନ ୱିସହନ୍ତୀ ଚଲତି କମ୍ପତି ପୱେଧତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଗଗନଂ ଅନିଲଜଲୱେଗସଞ୍ଛାଦିତଂ ଉସ୍ସନ୍ନଜଲଭାରଭରିତଂ ଅତିୱାତେନ ଫୁଟିତତ୍ତା ନଦତି ରୱତି ଗଳଗଳାୟତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ମହାପଥୱୀ ରଞ୍ଞୋ ୱେସ୍ସନ୍ତରସ୍ସ ଦାନବଲୱିପୁଲଉସ୍ସନ୍ନଭାରଭରିତା ଧାରେତୁଂ ନ ୱିସହନ୍ତୀ ଚଲତି କମ୍ପତି ପୱେଧତି। ନ ହି, ମହାରାଜ, ରଞ୍ଞୋ ୱେସ୍ସନ୍ତରସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ରାଗୱସେନ ପୱତ୍ତତି, ନ ଦୋସୱସେନ ପୱତ୍ତତି, ନ ମୋହୱସେନ ପୱତ୍ତତି, ନ ମାନୱସେନ ପୱତ୍ତତି, ନ ଦିଟ୍ଠିୱସେନ ପୱତ୍ତତି, ନ କିଲେସୱସେନ ପୱତ୍ତତି, ନ ୱିତକ୍କୱସେନ ପୱତ୍ତତି, ନ ଅରତିୱସେନ ପୱତ୍ତତି, ଅଥ ଖୋ ଦାନୱସେନ ବହୁଲଂ ପୱତ୍ତତି ‘କିନ୍ତି ଅନାଗତା ୟାଚକା ମମ ସନ୍ତିକେ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ, ଆଗତା ଚ ୟାଚକା ୟଥାକାମଂ ଲଭିତ୍ୱା ଅତ୍ତମନା ଭୱେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି ସତତଂ ସମିତଂ ଦାନଂ ପତି ମାନସଂ ଠପିତଂ ହୋତି। ରଞ୍ଞୋ, ମହାରାଜ, ୱେସ୍ସନ୍ତରସ୍ସ ସତତଂ ସମିତଂ ଦସସୁ ଠାନେସୁ ମାନସଂ ଠପିତଂ ହୋତି ଦମେ ସମେ ଖନ୍ତିୟଂ ସଂୱରେ ୟମେ ନିୟମେ ଅକ୍କୋଧେ ଅୱିହିଂସାୟଂ ସଚ୍ଚେ ସୋଚେୟ୍ୟେ। ରଞ୍ଞୋ, ମହାରାଜ, ୱେସ୍ସନ୍ତରସ୍ସ କାମେସନା ପହୀନା, ଭୱେସନା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେସନାୟ ୟେୱ ଉସ୍ସୁକ୍କଂ ଆପନ୍ନୋ, ରଞ୍ଞୋ, ମହାରାଜ, ୱେସ୍ସନ୍ତରସ୍ସ ଅତ୍ତରକ୍ଖା [ପରରକ୍ଖାୟ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ପହୀନା, ସବ୍ବସତ୍ତରକ୍ଖାୟ ଉସ୍ସୁକ୍କଂ ଆପନ୍ନୋ ‘କିନ୍ତି ଇମେ ସତ୍ତା ସମଗ୍ଗା ଅସ୍ସୁ ଅରୋଗା ସଧନା ଦୀଘାୟୁକା’ତି ବହୁଲଂ ୟେୱ ମାନସଂ ପୱତ୍ତତି। ଦଦମାନୋ ଚ, ମହାରାଜ, ୱେସ୍ସନ୍ତରୋ ରାଜା ତଂ ଦାନଂ ନ ଭୱସମ୍ପତ୍ତିହେତୁ ଦେତି, ନ ଧନହେତୁ ଦେତି, ନ ପଟିଦାନହେତୁ ଦେତି, ନ ଉପଲାପନହେତୁ ଦେତି, ନ ଆୟୁହେତୁ ଦେତି, ନ ୱଣ୍ଣହେତୁ ଦେତି, ନ ସୁଖହେତୁ ଦେତି, ନ ବଲହେତୁ ଦେତି, ନ ୟସହେତୁ ଦେତି, ନ ପୁତ୍ତହେତୁ ଦେତି, ନ ଧୀତୁହେତୁ ଦେତି, ଅଥ ଖୋ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣହେତୁ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣରତନସ୍ସ କାରଣା ଏୱରୂପେ ଅତୁଲୱିପୁଲାନୁତ୍ତରେ ଦାନୱରେ ଅଦାସି, ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଂ ପତ୍ତୋ ଚ ଇମଂ ଗାଥଂ ଅଭାସି –

‘‘‘ଜାଲିଂ କଣ୍ହାଜିନଂ ଧୀତଂ, ମଦ୍ଦିଦେୱିଂ ପତିବ୍ବତଂ।

ଚଜମାନୋ ନ ଚିନ୍ତେସିଂ, ବୋଧିୟା ୟେୱ କାରଣା’ତି॥

‘‘ୱେସ୍ସନ୍ତରୋ, ମହାରାଜ, ରାଜା ଅକ୍କୋଧେନ କୋଧଂ ଜିନାତି, ଅସାଧୁଂ ସାଧୁନା ଜିନାତି, କଦରିୟଂ ଦାନେନ ଜିନାତି, ଅଲିକୱାଦିନଂ ସଚ୍ଚେନ ଜିନାତି, ସବ୍ବଂ ଅକୁସଲଂ କୁସଲେନ ଜିନାତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ଦଦମାନସ୍ସ ଧମ୍ମାନୁଗତସ୍ସ ଧମ୍ମସୀସକସ୍ସ [ଧମ୍ମାସୀସକସ୍ସ (କ॰)] ଦାନନିସ୍ସନ୍ଦବଲୱ [ଦାନନିସ୍ସନ୍ଦବଲ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୱୀରିୟୱିପୁଲୱିପ୍ଫାରେନ ହେଟ୍ଠା ମହାୱାତା ସଞ୍ଚଲନ୍ତି ସଣିକଂ ସଣିକଂ ସକିଂ ସକିଂ ଆକୁଲାକୁଲା ୱାୟନ୍ତି ଓନମନ୍ତି ଉନ୍ନମନ୍ତି ୱିନମନ୍ତି, ଛିନ୍ନପତ୍ତପାଦପା [ସୀନ୍ନପ୍ପତ୍ତପାଦପା (ସୀ॰)] ପପତନ୍ତି, ଗୁମ୍ବଂ ଗୁମ୍ବଂ ୱଲାହକା ଗଗନେ ସନ୍ଧାୱନ୍ତି, ରଜୋସଞ୍ଚିତା ୱାତା ଦାରୁଣା ହୋନ୍ତି, ଗଗନଂ ଉପ୍ପୀଳିତା ୱାତା ୱାୟନ୍ତି, ସହସା ଧମଧମାୟନ୍ତି, ମହାଭୀମୋ ସଦ୍ଦୋ ନିଚ୍ଛରତି, ତେସୁ ୱାତେସୁ କୁପିତେସୁ ଉଦକଂ ସଣିକଂ ସଣିକଂ ଚଲତି, ଉଦକେ ଚଲିତେ ଖୁବ୍ଭନ୍ତି ମଚ୍ଛକଚ୍ଛପା, ୟମକୟମକା ଊମିୟୋ ଜାୟନ୍ତି, ଜଲଚରା ସତ୍ତା ତସନ୍ତି, ଜଲୱୀଚି ୟୁଗନଦ୍ଧୋ ୱତ୍ତତି, ୱୀଚିନାଦୋ ପୱତ୍ତତି, ଘୋରା ବୁବ୍ବୁଳା [ପୁବ୍ବୁଳା (କ॰)] ଉଟ୍ଠହନ୍ତି, ଫେଣମାଲା ଭୱନ୍ତି, ଉତ୍ତରତି ମହାସମୁଦ୍ଦୋ, ଦିସାୱିଦିସଂ ଧାୱତି ଉଦକଂ, ଉଦ୍ଧଂସୋତପଟିସୋତମୁଖା ସନ୍ଦନ୍ତି ସଲିଲଧାରା, ତସନ୍ତି ଅସୁରା ଗରୁଳା ନାଗା ୟକ୍ଖା, ଉବ୍ବିଜ୍ଜନ୍ତି ‘କିଂ ନୁ ଖୋ, କଥଂ ନୁ ଖୋ, ସାଗରୋ ୱିପରିୱତ୍ତତୀ’ତି, ଗମନପଥମେସନ୍ତି ଭୀତଚିତ୍ତା, ଖୁଭିତେ ଲୁଳିତେ ଜଲଧାରେ ପକମ୍ପତି ମହାପଥୱୀ ସନଗା ସସାଗରା , ପରିୱତ୍ତତି ସିନେରୁଗିରି କୂଟସେଲସିଖରୋ ୱିନମମାନୋ ହୋତି, ୱିମନା ହୋନ୍ତି ଅହିନକୁଲବିଳାରକୋଟ୍ଠୁକସୂକରମିଗପକ୍ଖିନୋ, ରୁଦନ୍ତି ୟକ୍ଖା ଅପ୍ପେସକ୍ଖା, ହସନ୍ତି ୟକ୍ଖା ମହେସକ୍ଖା କମ୍ପମାନାୟ ମହାପଥୱିୟା।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ମହତି ମହାପରିୟୋଗେ ଉଦ୍ଧନଗତେ ଉଦକସମ୍ପୁଣ୍ଣେ ଆକିଣ୍ଣତଣ୍ଡୁଲେ ହେଟ୍ଠତୋ ଅଗ୍ଗି ଜଲମାନୋ ପଠମଂ ତାୱ ପରିୟୋଗଂ ସନ୍ତାପେତି, ପରିୟୋଗୋ ସନ୍ତତ୍ତୋ ଉଦକଂ ସନ୍ତାପେତି, ଉଦକଂ ସନ୍ତତ୍ତଂ ତଣ୍ଡୁଲଂ ସନ୍ତାପେତି, ତଣ୍ଡୁଲଂ ସନ୍ତତ୍ତଂ ଉମ୍ମୁଜ୍ଜତି ନିମୁଜ୍ଜତି, ବୁବ୍ବୁଳକଜାତଂ ହୋତି, ଫେଣମାଲା ଉତ୍ତରତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୱେସ୍ସନ୍ତରୋ ରାଜା ୟଂ ଲୋକେ ଦୁଚ୍ଚଜଂ, ତଂ ଚଜି, ତସ୍ସ ତଂ ଦୁଚ୍ଚଜଂ ଚଜନ୍ତସ୍ସ ଦାନସ୍ସ ସଭାୱନିସ୍ସନ୍ଦେନ ହେଟ୍ଠା ମହାୱାତା ଧାରେତୁଂ ନ ୱିସହନ୍ତା ପରିକୁପ୍ପିଂସୁ [ପରିକମ୍ପିଂସୁ (କ॰)] , ମହାୱାତେସୁ ପରିକୁପିତେସୁ [ପରିଖୁବ୍ଭିତେସୁ (ସ୍ୟା॰)] ଉଦକଂ କମ୍ପି, ଉଦକେ କମ୍ପିତେ ମହାପଥୱୀ କମ୍ପି, ଇତି ତଦା ମହାୱାତା ଚ ଉଦକଞ୍ଚ ମହାପଥୱୀ ଚାତି ଇମେ ତୟୋ ଏକମନା ୱିୟ ଅହେସୁଂ ମହାଦାନନିସ୍ସନ୍ଦେନ ୱିପୁଲବଲୱୀରିୟେନ ନତ୍ଥେଦିସୋ, ମହାରାଜ, ଅଞ୍ଞସ୍ସ ଦାନାନୁଭାୱୋ, ୟଥା ୱେସ୍ସନ୍ତରସ୍ସ ରଞ୍ଞୋ ମହାଦାନାନୁଭାୱୋ। ୟଥା, ମହାରାଜ, ମହିୟା ବହୁୱିଧା ମଣୟୋ ୱିଜ୍ଜନ୍ତି। ସେୟ୍ୟଥୀଦଂ, ଇନ୍ଦନୀଲୋ ମହାନୀଲୋ ଜୋତିରସୋ ୱେଳୁରିୟୋ ଉମ୍ମାପୁପ୍ଫୋ ସିରୀସପୁପ୍ଫୋ ମନୋହରୋ ସୂରିୟକନ୍ତୋ ଚନ୍ଦକନ୍ତୋ ୱଜିରୋ ଖଜ୍ଜୋପନକୋ ଫୁସ୍ସରାଗୋ ଲୋହିତଙ୍ଗୋ ମସାରଗଲ୍ଲୋତି, ଏତେ ସବ୍ବେ ଅତିକ୍କମ୍ମ ଚକ୍କୱତ୍ତିମଣି ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି, ଚକ୍କୱତ୍ତିମଣି, ମହାରାଜ, ସମନ୍ତା ୟୋଜନଂ ଓଭାସେତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟଂ କିଞ୍ଚି ମହିୟା ଦାନଂ ୱିଜ୍ଜତି ଅପି ଅସଦିସଦାନଂ ପରମଂ, ତଂ ସବ୍ବଂ ଅତିକ୍କମ୍ମ ୱେସ୍ସନ୍ତରସ୍ସ ରଞ୍ଞୋ ମହାଦାନଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି, ୱେସ୍ସନ୍ତରସ୍ସ, ମହାରାଜ, ରଞ୍ଞୋ ମହାଦାନେ ଦୀୟମାନେ ସତ୍ତକ୍ଖତ୍ତୁଂ ମହାପଥୱୀ କମ୍ପିତା’’ତି।

‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ବୁଦ୍ଧାନଂ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ବୁଦ୍ଧାନଂ, ୟଂ ତଥାଗତୋ ବୋଧିସତ୍ତୋ ସମାନୋ ଅସମୋ ଲୋକେନ ଏୱଂଖନ୍ତି ଏୱଂଚିତ୍ତୋ ଏୱଂଅଧିମୁତ୍ତି ଏୱଂଅଧିପ୍ପାୟୋ, ବୋଧିସତ୍ତାନଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ପରକ୍କମୋ ଦକ୍ଖାପିତୋ, ପାରମୀ ଚ ଜିନାନଂ ଭିୟ୍ୟୋ ଓଭାସିତା, ଚରିୟଂ ଚରତୋପି ତାୱ ତଥାଗତସ୍ସ ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସେଟ୍ଠଭାୱୋ ଅନୁଦସ୍ସିତୋ। ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଥୋମିତଂ ଜିନସାସନଂ, ଜୋତିତା ଜିନପାରମୀ, ଛିନ୍ନୋ ତିତ୍ଥିୟାନଂ ୱାଦଗଣ୍ଠି, ଭିନ୍ନୋ ପରାପୱାଦକୁମ୍ଭୋ [ଗୁମ୍ବୋ ତୟା ୱିଦ୍ଧଂସିତୋ (ସ୍ୟା॰)] , ପଞ୍ହୋ ଗମ୍ଭୀରୋ ଉତ୍ତାନୀକତୋ, ଗହନଂ ଅଗହନଂ କତଂ, ସମ୍ମା ଲଦ୍ଧଂ ଜିନପୁତ୍ତାନଂ ନିବ୍ବାହନଂ [ନିବ୍ବାୟନଂ (କ॰)] , ଏୱମେତଂ ଗଣିୱରପୱର ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମା’’ତି।

ପଥୱିଚଲନପଞ୍ହୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

୫. ସିୱିରାଜଚକ୍ଖୁଦାନପଞ୍ହୋ

୫ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତୁମ୍ହେ ଏୱଂ ଭଣଥ ‘ସିୱିରାଜେନ ୟାଚକସ୍ସ ଚକ୍ଖୂନି ଦିନ୍ନାନି, ଅନ୍ଧସ୍ସ ସତୋ ପୁନ ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୂନି ଉପ୍ପନ୍ନାନୀ’ତି, ଏତମ୍ପି ୱଚନଂ ସକସଟଂ ସନିଗ୍ଗହଂ ସଦୋସଂ ‘ହେତୁସମୁଗ୍ଘାତେ ଅହେତୁସ୍ମିଂ ଅୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ନତ୍ଥି ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁସ୍ସ ଉପ୍ପାଦୋ’ତି ସୁତ୍ତେ ୱୁତ୍ତଂ, ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସିୱିରାଜେନ ୟାଚକସ୍ସ ଚକ୍ଖୂନି ଦିନ୍ନାନି, ତେନ ହି ‘ପୁନ ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୂନି ଉପ୍ପନ୍ନାନୀ’ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା; ୟଦି ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୂନି ଉପ୍ପନ୍ନାନି, ତେନ ହି ‘ସିୱିରାଜେନ ୟାଚକସ୍ସ ଚକ୍ଖୂନି ଦିନ୍ନାନୀ’ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତମ୍ପି ମିଚ୍ଛା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ଗଣ୍ଠିତୋପି ଗଣ୍ଠିତରୋ ୱେଠତୋପି ୱେଠତରୋ ଗହନତୋପି ଗହନତରୋ, ସୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ତତ୍ଥ ଛନ୍ଦମଭିଜନେହି ନିବ୍ବାହନାୟ ପରୱାଦାନଂ ନିଗ୍ଗହାୟା’’ତି।

‘‘ଦିନ୍ନାନି , ମହାରାଜ, ସିୱିରାଜେନ ୟାଚକସ୍ସ ଚକ୍ଖୂନି, ତତ୍ଥ ମା ୱିମତିଂ ଉପ୍ପାଦେହି, ପୁନ ଦିବ୍ବାନି ଚ ଚକ୍ଖୂନି ଉପ୍ପନ୍ନାନି, ତତ୍ଥାପି ମା ୱିମତିଂ ଜନେହୀ’’ତି। ‘‘ଅପି ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ହେତୁସମୁଗ୍ଘାତେ ଅହେତୁସ୍ମିଂ ଅୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁ ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘କିଂ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଏତ୍ଥ କାରଣଂ, ୟେନ କାରଣେନ ହେତୁସମୁଗ୍ଘାତେ ଅହେତୁସ୍ମିଂ ଅୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଇଙ୍ଘ ତାୱ କାରଣେନ ମଂ ସଞ୍ଞାପେହୀ’’ତି?

‘‘କିଂ ପନ, ମହାରାଜ, ଅତ୍ଥି ଲୋକେ ସଚ୍ଚଂ ନାମ, ୟେନ ସଚ୍ଚୱାଦିନୋ ସଚ୍ଚକିରିୟଂ କରୋନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ଅତ୍ଥି ଲୋକେ ସଚ୍ଚଂ ନାମ, ସଚ୍ଚେନ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସଚ୍ଚୱାଦିନୋ ସଚ୍ଚକିରିୟଂ କତ୍ୱା ଦେୱଂ ୱସ୍ସାପେନ୍ତି, ଅଗ୍ଗିଂ ନିବ୍ବାପେନ୍ତି, ୱିସଂ ପଟିହନନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମ୍ପି ୱିୱିଧଂ କତ୍ତବ୍ବଂ କରୋନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ମହାରାଜ, ୟୁଜ୍ଜତି ସମେତି ସିୱିରାଜସ୍ସ ସଚ୍ଚବଲେନ ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୂନି ଉପ୍ପନ୍ନାନୀତି, ସଚ୍ଚବଲେନ, ମହାରାଜ, ଅୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ସଚ୍ଚଂ ୟେୱ ତତ୍ଥ ୱତ୍ଥୁ ଭୱତି ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ୟେ କେଚି ସତ୍ତା ସଚ୍ଚମନୁଗାୟନ୍ତି ‘ମହାମେଘୋ ପୱସ୍ସତୂ’ତି, ତେସଂ ସହ ସଚ୍ଚମନୁଗୀତେନ ମହାମେଘୋ ପୱସ୍ସତି, ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅତ୍ଥି ଆକାସେ ୱସ୍ସହେତୁ ସନ୍ନିଚିତୋ ‘ୟେନ ହେତୁନା ମହାମେଘୋ ପୱସ୍ସତୀ’’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ସଚ୍ଚଂ ୟେୱ ତତ୍ଥ ହେତୁ ଭୱତି ମହତୋ ମେଘସ୍ସ ପୱସ୍ସନାୟା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ପକତିହେତୁ, ସଚ୍ଚଂ ୟେୱେତ୍ଥ ୱତ୍ଥୁ ଭୱତି ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟାତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ୟେ କେଚି ସତ୍ତା ସଚ୍ଚମନୁଗାୟନ୍ତି ‘ଜଲିତପଜ୍ଜଲିତମହାଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ପଟିନିୱତ୍ତତୂ’ତି, ତେସଂ ସହ ସଚ୍ଚମନୁଗୀତେନ ଜଲିତପଜ୍ଜଲିତମହାଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ଖଣେନ ପଟିନିୱତ୍ତତି। ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅତ୍ଥି ତସ୍ମିଂ ଜଲିତପଜ୍ଜଲିତେ ମହାଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧେ ହେତୁ ସନ୍ନିଚିତୋ ‘ୟେନ ହେତୁନା ଜଲିତପଜ୍ଜଲିତମହାଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ଖଣେନ ପଟିନିୱତ୍ତତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ସଚ୍ଚଂ ୟେୱ ତତ୍ଥ ୱତ୍ଥୁ ହୋତି ତସ୍ସ ଜଲିତପଜ୍ଜଲିତସ୍ସ ମହାଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଖଣେନ ପଟିନିୱତ୍ତନାୟା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ପକତିହେତୁ, ସଚ୍ଚଂ ୟେୱେତ୍ଥ ୱତ୍ଥୁ ଭୱତି ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟାତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ୟେ କେଚି ସତ୍ତା ସଚ୍ଚମନୁଗାୟନ୍ତି ‘ୱିସଂ ହଲାହଲଂ ଅଗଦଂ ଭୱତୂ’ତି। ତେସଂ ସହ ସଚ୍ଚମନୁଗୀତେନ ୱିସଂ ହଲାହଲଂ ଖଣେନ ଅଗଦଂ ଭୱତି, ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅତ୍ଥି ତସ୍ମିଂ ହଲାହଲୱିସେ ହେତୁ ସନ୍ନିଚିତୋ ‘ୟେନ ହେତୁନା ୱିସଂ ହଲାହଲଂ ଖଣେନ ଅଗଦଂ ଭୱତୀ’’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ସଚ୍ଚଂ ୟେୱ ତତ୍ଥ ହେତୁ ଭୱତି ୱିସସ୍ସ ହଲାହଲସ୍ସ ଖଣେନ ପଟିଘାତାୟା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୱିନା ପକତିହେତୁଂ ସଚ୍ଚଂ ୟେୱେତ୍ଥ ୱତ୍ଥୁ ଭୱତି ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟାତି।

‘‘ଚତୁନ୍ନମ୍ପି, ମହାରାଜ, ଅରିୟସଚ୍ଚାନଂ ପଟିୱେଧାୟ ନତ୍ଥଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ, ସଚ୍ଚଂ ୱତ୍ଥୁଂ କତ୍ୱା ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତୀତି। ଅତ୍ଥି, ମହାରାଜ, ଚୀନୱିସୟେ ଚୀନରାଜା, ସୋ ମହାସମୁଦ୍ଦେ କୀଳିତୁକାମୋ [ବଲିଂ କାତୁକାମୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଚତୁମାସେ ଚତୁମାସେ ସଚ୍ଚକିରିୟଂ କତ୍ୱା ସହ ରଥେନ ଅନ୍ତୋମହାସମୁଦ୍ଦେ ୟୋଜନଂ ପୱିସତି, ତସ୍ସ ରଥସୀସସ୍ସ ପୁରତୋ ପୁରତୋ ମହାୱାରିକ୍ଖନ୍ଧୋ ପଟିକ୍କମତି, ନିକ୍ଖନ୍ତସ୍ସ ପୁନ ଓତ୍ଥରତି, ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସୋ ମହାସମୁଦ୍ଦୋ ସଦେୱମନୁସ୍ସେନପି ଲୋକେନ ପକତିକାୟବଲେନ ସକ୍କା ପଟିକ୍କମାପେତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ଅତିପରିତ୍ତକେପି, ଭନ୍ତେ, ତଳାକେ ଉଦକଂ ନ ସକ୍କା ସଦେୱମନୁସ୍ସେନପି ଲୋକେନ ପକତିକାୟବଲେନ ପଟିକ୍କମାପେତୁଂ, କିଂ ପନ ମହାସମୁଦ୍ଦେ ଉଦକ’’ନ୍ତି? ‘‘ଇମିନାପି, ମହାରାଜ, କାରଣେନ ସଚ୍ଚବଲଂ ଞାତବ୍ବଂ ‘ନତ୍ଥି ତଂ ଠାନଂ, ୟଂ ସଚ୍ଚେନ ନ ପତ୍ତବ୍ବ’ନ୍ତି।

‘‘ନଗରେ, ମହାରାଜ, ପାଟଲିପୁତ୍ତେ ଅସୋକୋ ଧମ୍ମରାଜା ସନେଗମଜାନପଦଅମଚ୍ଚଭଟବଲମହାମତ୍ତେହି ପରିୱୁତୋ ଗଙ୍ଗଂ ନଦିଂ [ଗଙ୍ଗାନଦିଂ (ସୀ॰)] ନୱସଲିଲସମ୍ପୁଣ୍ଣଂ ସମତିତ୍ଥିକଂ ସମ୍ଭରିତଂ ପଞ୍ଚୟୋଜନସତାୟାମଂ ୟୋଜନପୁଥୁଲଂ ସନ୍ଦମାନଂ ଦିସ୍ୱା ଅମଚ୍ଚେ ଏୱମାହ ‘ଅତ୍ଥି କୋଚି, ଭଣେ, ସମତ୍ଥୋ, ୟୋ ଇମଂ ମହାଗଙ୍ଗଂ ପଟିସୋତଂ ସନ୍ଦାପେତୁ’ନ୍ତି। ଅମଚ୍ଚା ଆହଂସୁ ‘ଦୁକ୍କରଂ ଦେୱା’ତି।

‘‘ତସ୍ମିଂ ୟେୱ ଗଙ୍ଗାକୂଲେ ଠିତା ବନ୍ଧୁମତୀ ନାମ ଗଣିକା ଅସ୍ସୋସି ରଞ୍ଞା କିର ଏୱଂ ୱୁତ୍ତଂ ‘ସକ୍କା ନୁ ଖୋ ଇମଂ ମହାଗଙ୍ଗଂ ପଟିସୋତଂ ସନ୍ଦାପେତୁ’ନ୍ତି, ସା ଏୱମାହ ‘ଅହଞ୍ହି ନଗରେ ପାଟଲିପୁତ୍ତେ ଗଣିକା ରୂପୂପଜୀୱିନୀ ଅନ୍ତିମଜୀୱିକା, ମମ ତାୱ ରାଜା ସଚ୍ଚକିରିୟଂ ପସ୍ସତୂ’ତି। ଅଥ ସା ସଚ୍ଚକିରିୟଂ ଅକାସି, ସହ ତସ୍ସା ସଚ୍ଚକିରିୟାୟ ଖଣେନ ସା ମହାଗଙ୍ଗା ଗଳଗଳାୟନ୍ତୀ ପଟିସୋତଂ ସନ୍ଦିତ୍ଥ ମହତୋ ଜନକାୟସ୍ସ ପସ୍ସତୋ।

‘‘ଅଥ ରାଜା ଗଙ୍ଗାୟ ଆୱଟ୍ଟଊମିୱେଗଜନିତଂ ହଲାହଲସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା ୱିମ୍ହିତୋ ଅଚ୍ଛରିୟବ୍ଭୁତଜାତୋ ଅମଚ୍ଚେ ଏୱମାହ ‘କିସ୍ସାୟଂ, ଭଣେ, ମହାଗଙ୍ଗା ପଟିସୋତଂ ସନ୍ଦତୀ’ତି? ‘ବନ୍ଧୁମତୀ, ମହାରାଜ, ଗଣିକା ତୱ ୱଚନଂ ସୁତ୍ୱା ସଚ୍ଚକିରିୟଂ ଅକାସି, ତସ୍ସା ସଚ୍ଚକିରିୟାୟ ମହାଗଙ୍ଗା ଉଦ୍ଧଂମୁଖା ସନ୍ଦତୀ’ତି।

‘‘ଅଥ ସଂୱିଗ୍ଗହଦୟୋ ରାଜା ତୁରିତତୁରିତୋ ସୟଂ ଗନ୍ତ୍ୱା ତଂ ଗଣିକଂ ପୁଚ୍ଛି ‘ସଚ୍ଚଂ କିର, ଜେ , ତୟା ସଚ୍ଚକିରିୟାୟ ଅୟଂ ଗଙ୍ଗା ପଟିସୋତଂ ସନ୍ଦାପିତା’ତି? ‘ଆମ ଦେୱା’ତି। ରାଜା ଆହ ‘କିଂ ତେ ତତ୍ଥ ବଲଂ ଅତ୍ଥି, କୋ ୱା ତେ ୱଚନଂ ଆଦିୟତି ଅନୁମ୍ମତ୍ତୋ, କେନ ତ୍ୱଂ ବଲେନ ଇମଂ ମହାଗଙ୍ଗଂ ପଟିସୋତଂ ସନ୍ଦାପେସୀ’ତି? ସା ଆହ ‘ସଚ୍ଚବଲେନାହଂ, ମହାରାଜ, ଇମଂ ମହାଗଙ୍ଗଂ ପଟିସୋତଂ ସନ୍ଦାପେସି’ନ୍ତି। ରାଜା ଆହ ‘କିଂ ତେ ସଚ୍ଚବଲଂ ଅତ୍ଥି ଚୋରିୟା ଧୁତ୍ତିୟା ଅସତିୟା ଛିନ୍ନିକାୟ ପାପିୟା ଭିନ୍ନସୀଲାୟ [ପାପିକାୟ ଭିନ୍ନସୀମାୟ (ସୀ॰)] ହିରିଅତିକ୍କନ୍ତିକାୟ ଅନ୍ଧଜନପଲୋଭିକାୟା’ତି। ‘ସଚ୍ଚଂ, ମହାରାଜ, ତାଦିସିକା ଅହଂ, ତାଦିସିକାୟପି ମେ, ମହାରାଜ, ସଚ୍ଚକିରିୟା ଅତ୍ଥି, ୟାୟାହଂ ଇଚ୍ଛମାନା ସଦେୱକମ୍ପି ଲୋକଂ ପରିୱତ୍ତେୟ୍ୟ’ନ୍ତି। ରାଜା ଆହ ‘କତମା ପନ ସା ହୋତି ସଚ୍ଚକିରିୟା, ଇଙ୍ଘ ମଂ ସାୱେହୀ’ତି। ‘ୟୋ ମେ, ମହାରାଜ, ଧନଂ ଦେତି ଖତ୍ତିୟୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ୱେସ୍ସୋ ୱା ସୁଦ୍ଦୋ ୱା ଅଞ୍ଞୋ ୱା କୋଚି, ତେସଂ ସମକଂ ୟେୱ ଉପଟ୍ଠହାମି, ‘‘ଖତ୍ତିୟୋ’’ତି ୱିସେସୋ ନତ୍ଥି, ‘‘ସୁଦ୍ଦୋ’’ତି ଅତିମଞ୍ଞନା [ଅତିମଞ୍ଞମାନୋ (କ॰)] ନତ୍ଥି, ଅନୁନୟପ୍ପଟିଘୱିପ୍ପମୁତ୍ତା ଧନସ୍ସାମିକଂ ପରିଚରାମି, ଏସା ମେ ଦେୱ ସଚ୍ଚକିରିୟା, ୟାୟାହଂ ଇମଂ ମହାଗଙ୍ଗଂ ପଟିସୋତଂ ସନ୍ଦାପେସି’ନ୍ତି।

‘‘ଇତିପି, ମହାରାଜ, ସଚ୍ଚେ ଠିତା ନ କିଞ୍ଚି ଅତ୍ଥଂ ନ ୱିନ୍ଦନ୍ତି। ଦିନ୍ନାନି ଚ, ମହାରାଜ, ସିୱିରାଜେନ ୟାଚକସ୍ସ ଚକ୍ଖୂନି , ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୂନି ଚ ଉପ୍ପନ୍ନାନି, ତଞ୍ଚ ସଚ୍ଚକିରିୟାୟ। ୟଂ ପନ ସୁତ୍ତେ ୱୁତ୍ତଂ ‘ମଂସଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ ନଟ୍ଠେ ଅହେତୁସ୍ମିଂ ଅୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ନତ୍ଥି ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁସ୍ସ ଉପ୍ପାଦୋ’ତି। ତଂ ଭାୱନାମୟଂ ଚକ୍ଖୁଂ ସନ୍ଧାୟ ୱୁତ୍ତଂ, ଏୱମେତଂ, ମହାରାଜ, ଧାରେହୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସୁନିବ୍ବେଠିତୋ ପଞ୍ହୋ, ସୁନିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ ନିଗ୍ଗହୋ, ସୁମଦ୍ଦିତା ପରୱାଦା, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ସିୱିରାଜଚକ୍ଖୁଦାନପଞ୍ହୋ ପଞ୍ଚମୋ।

୬. ଗବ୍ଭାୱକ୍କନ୍ତିପଞ୍ହୋ

୬ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା ‘ତିଣ୍ଣଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସନ୍ନିପାତା ଗବ୍ଭସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି [ଗବ୍ଭସ୍ସାୱକ୍କନ୍ତି (ମ॰ ନି॰ ୧.୪୦୮)] ହୋତି, ଇଧ ମାତାପିତରୋ ଚ ସନ୍ନିପତିତା ହୋନ୍ତି, ମାତା ଚ ଉତୁନୀ ହୋତି, ଗନ୍ଧବ୍ବୋ ଚ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତୋ ହୋତି, ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିଣ୍ଣଂ ସନ୍ନିପାତା ଗବ୍ଭସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି ହୋତୀ’ତି, ଅସେସୱଚନମେତଂ, ନିସ୍ସେସୱଚନମେତଂ, ନିପ୍ପରିୟାୟୱଚନମେତଂ, ଅରହସ୍ସୱଚନମେତଂ, ସଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ମଜ୍ଝେ ନିସୀଦିତ୍ୱା ଭଣିତଂ, ଅୟଞ୍ଚ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ସନ୍ନିପାତା ଗବ୍ଭସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି ଦିସ୍ସତି, ଦୁକୂଲେନ ତାପସେନ ପାରିକାୟ ତାପସିୟା ଉତୁନିକାଲେ ଦକ୍ଖିଣେନ ହତ୍ଥଙ୍ଗୁଟ୍ଠେନ ନାଭି ପରାମଟ୍ଠା, ତସ୍ସ ତେନ ନାଭିପରାମସନେନ ସାମକୁମାରୋ ନିବ୍ବତ୍ତୋ। ମାତଙ୍ଗେନାପି ଇସିନା ବ୍ରାହ୍ମଣକଞ୍ଞାୟ ଉତୁନିକାଲେ ଦକ୍ଖିଣେନ ହତ୍ଥଙ୍ଗୁଟ୍ଠେନ ନାଭି ପରାମଟ୍ଠା, ତସ୍ସ ତେନ ନାଭିପରାମସନେନ ମଣ୍ଡବ୍ୟୋ ନାମ ମାଣୱକୋ ନିବ୍ବତ୍ତୋତି। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ତିଣ୍ଣଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସନ୍ନିପାତା ଗବ୍ଭସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି ହୋତୀ’ତି। ତେନ ହି ସାମୋ ଚ କୁମାରୋ ମଣ୍ଡବ୍ୟୋ ଚ ମାଣୱକୋ ଉଭୋପି ତେ ନାଭିପରାମସନେନ ନିବ୍ବତ୍ତାତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି, ଭନ୍ତେ, ତଥାଗତେନ ଭଣିତଂ ‘ସାମୋ ଚ କୁମାରୋ ମଣ୍ଡବ୍ୟୋ ଚ ମାଣୱକୋ ନାଭିପରାମସନେନ ନିବ୍ବତ୍ତା’’ତି, ତେନ ହି ‘ତିଣ୍ଣଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସନ୍ନିପାତା ଗବ୍ଭସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି ହୋତୀ’ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତମ୍ପି ମିଚ୍ଛା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ସୁଗମ୍ଭୀରୋ ସୁନିପୁଣୋ ୱିସୟୋ ବୁଦ୍ଧିମନ୍ତାନଂ, ସୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ଛିନ୍ଦ ୱିମତିପଥଂ, ଧାରେହି ଞାଣୱରପ୍ପଜ୍ଜୋତ’’ନ୍ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ‘ତିଣ୍ଣଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସନ୍ନିପାତା ଗବ୍ଭସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି ହୋତି, ଇଧ ମାତାପିତରୋ ଚ ସନ୍ନିପତିତା ହୋନ୍ତି, ମାତା ଚ ଉତୁନୀ ହୋତି, ଗନ୍ଧବ୍ବୋ ଚ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତୋ ହୋତି, ଏୱଂ ତିଣ୍ଣଂ ସନ୍ନିପାତା ଗବ୍ଭସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି ହୋତୀ’ତି। ଭଣିତଞ୍ଚ ‘ସାମୋ ଚ କୁମାରୋ ମଣ୍ଡବ୍ୟୋ ଚ ମାଣୱକୋ ନାଭିପରାମସନେନ ନିବ୍ବତ୍ତା’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟେନ କାରଣେନ ପଞ୍ହୋ ସୁୱିନିଚ୍ଛିତୋ ହୋତି, ତେନ କାରଣେନ ମଂ ସଞ୍ଞାପେହୀ’’ତି।

‘‘ସୁତପୁବ୍ବଂ ପନ ତୟା, ମହାରାଜ, ସଂକିଚ୍ଚୋ ଚ କୁମାରୋ ଇସିସିଙ୍ଗୋ ଚ ତାପସୋ ଥେରୋ ଚ କୁମାରକସ୍ସପୋ ‘ଇମିନା ନାମ ତେ ନିବ୍ବତ୍ତା’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ସୁୟ୍ୟତି, ଅବ୍ଭୁଗ୍ଗତା ତେସଂ ଜାତି, ଦ୍ୱେ ମିଗଧେନୁୟୋ ତାୱ ଉତୁନିକାଲେ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ତାପସାନଂ ପସ୍ସାୱଟ୍ଠାନଂ ଆଗନ୍ତ୍ୱା ସସମ୍ଭୱଂ ପସ୍ସାୱଂ ପିୱିଂସୁ, ତେନ ପସ୍ସାୱସମ୍ଭୱେନ ସଂକିଚ୍ଚୋ ଚ କୁମାରୋ ଇସିସିଙ୍ଗୋ ଚ ତାପସୋ ନିବ୍ବତ୍ତା। ଥେରସ୍ସ ଉଦାୟିସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୁପସ୍ସୟଂ ଉପଗତସ୍ସ ରତ୍ତଚିତ୍ତେନ ଭିକ୍ଖୁନିୟା ଅଙ୍ଗଜାତଂ ଉପନିଜ୍ଝାୟନ୍ତସ୍ସ ସମ୍ଭୱଂ କାସାୱେ ମୁଚ୍ଚି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଉଦାୟି ତଂ ଭିକ୍ଖୁନିଂ ଏତଦୱୋଚ ‘ଗଚ୍ଛ ଭଗିନି, ଉଦକଂ ଆହର ଅନ୍ତରୱାସକଂ ଧୋୱିସ୍ସାମୀ’ତି। ‘ଆହରୟ୍ୟ ଅହମେୱ ଧୋୱିସ୍ସାମୀ’ତି। ତତୋ ସା ଭିକ୍ଖୁନୀ ଉତୁନିସମୟେ ତଂ ସମ୍ଭୱଂ ଏକଦେସଂ ମୁଖେନ ଅଗ୍ଗହେସି, ଏକଦେସଂ ଅଙ୍ଗଜାତେ ପକ୍ଖିପି, ତେନ ଥେରୋ କୁମାରକସ୍ସପୋ ନିବ୍ବତ୍ତୋତି ଏତଂ ଜନୋ ଆହା’’ତି।

‘‘ଅପି ନୁ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ମହାରାଜ, ସଦ୍ଦହସି ତଂ ୱଚନ’’ନ୍ତି? ‘‘ଆମ ଭନ୍ତେ, ବଲୱଂ ତତ୍ଥ ମୟଂ କାରଣଂ ଉପଲଭାମ, ୟେନ ମୟଂ କାରଣେନ ସଦ୍ଦହାମ ‘ଇମିନା କାରଣେନ ନିବ୍ବତ୍ତା’’ତି। ‘‘କିଂ ପନେତ୍ଥ, ମହାରାଜ, କାରଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ସୁପରିକମ୍ମକତେ , ଭନ୍ତେ, କଲଲେ ବୀଜଂ ନିପତିତ୍ୱା ଖିପ୍ପଂ ସଂୱିରୁହତୀ’’ତି । ‘‘ଆମ ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସା ଭିକ୍ଖୁନୀ ଉତୁନୀ ସମାନା ସଣ୍ଠିତେ କଲଲେ ରୁହିରେ ପଚ୍ଛିନ୍ନୱେଗେ ଠିତାୟ ଧାତୁୟା ତଂ ସମ୍ଭୱଂ ଗହେତ୍ୱା ତସ୍ମିଂ କଲଲେ ପକ୍ଖିପି, ତେନ ତସ୍ସା ଗବ୍ଭୋ ସଣ୍ଠାସି, ଏୱଂ ତତ୍ଥ କାରଣଂ ପଚ୍ଚେମ ତେସଂ ନିବ୍ବତ୍ତିୟା’’ତି। ‘‘ଏୱମେତଂ, ମହାରାଜ, ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମି, ୟୋନିପ୍ପୱେସେନ ଗବ୍ଭୋ ସମ୍ଭୱତୀତି। ସମ୍ପଟିଚ୍ଛସି ପନ, ତ୍ୱଂ ମହାରାଜ, ଥେରସ୍ସ କୁମାରକସ୍ସପସ୍ସ ଗବ୍ଭାୱକ୍କମନ’’ନ୍ତି? ‘‘ଆମ ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ମହାରାଜ, ପଚ୍ଚାଗତୋସି ମମ ୱିସୟଂ, ଏକୱିଧେନପି ଗବ୍ଭାୱକ୍କନ୍ତିଂ କଥୟନ୍ତୋ ମମାନୁବଲଂ ଭୱିସ୍ସସି, ଅଥ ୟା ପନ ତା ଦ୍ୱେ ମିଗଧେନୁୟୋ ପସ୍ସାୱଂ ପିୱିତ୍ୱା ଗବ୍ଭଂ ପଟିଲଭିଂସୁ, ତାସଂ ତ୍ୱଂ ସଦ୍ଦହସି ଗବ୍ଭସ୍ସାୱକ୍କମନ’’ନ୍ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ୟଂ କିଞ୍ଚି ଭୁତ୍ତଂ ପୀତଂ ଖାୟିତଂ ଲେହିତଂ, ସବ୍ବଂ ତଂ କଲଲଂ ଓସରତି, ଠାନଗତଂ ୱୁଡ୍ଢିମାପଜ୍ଜତି। ୟଥା, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟା କାଚି ସରିତା ନାମ, ସବ୍ବା ତା ମହାସମୁଦ୍ଦଂ ଓସରନ୍ତି, ଠାନଗତା ୱୁଡ୍ଢିମାପଜ୍ଜନ୍ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟଂ କିଞ୍ଚି ଭୁତ୍ତଂ ପୀତଂ ଖାୟିତଂ ଲେହିତଂ, ସବ୍ବଂ ତଂ କଲଲଂ ଓସରତି, ଠାନଗତଂ ୱୁଡ୍ଢିମାପଜ୍ଜତି, ତେନାହଂ କାରଣେନ ସଦ୍ଦହାମି ମୁଖଗତେନପି ଗବ୍ଭସ୍ସ ଅୱକ୍କନ୍ତି ହୋତୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ମହାରାଜ, ଗାଳ୍ହତରଂ ଉପଗତୋସି ମମ ୱିସୟଂ, ମୁଖପାନେନପି ଦ୍ୱୟସନ୍ନିପାତୋ ଭୱତି। ସଂକିଚ୍ଚସ୍ସ ଚ, ମହାରାଜ, କୁମାରସ୍ସ ଇସିସିଙ୍ଗସ୍ସ ଚ ତାପସସ୍ସ ଥେରସ୍ସ ଚ କୁମାରକସ୍ସପସ୍ସ ଗବ୍ଭାୱକ୍କମନଂ ସମ୍ପଟିଚ୍ଛସୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ସନ୍ନିପାତୋ ଓସରତୀ’’ତି।

‘‘ସାମୋପି, ମହାରାଜ, କୁମାରୋ ମଣ୍ଡବ୍ୟୋପି ମାଣୱକୋ ତୀସୁ ସନ୍ନିପାତେସୁ ଅନ୍ତୋଗଧା, ଏକରସା ୟେୱ ପୁରିମେନ, ତତ୍ଥ କାରଣଂ ୱକ୍ଖାମି। ଦୁକୂଲୋ ଚ, ମହାରାଜ, ତାପସୋ ପାରିକା ଚ ତାପସୀ ଉଭୋପି ତେ ଅରଞ୍ଞୱାସା ଅହେସୁଂ ପୱିୱେକାଧିମୁତ୍ତା ଉତ୍ତମତ୍ଥଗୱେସକା, ତପତେଜେନ ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକଂ ସନ୍ତାପେସୁଂ । ତେସଂ ତଦା ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ସାୟଂ ପାତଂ ଉପଟ୍ଠାନଂ ଆଗଚ୍ଛତି। ସୋ ତେସଂ ଗରୁକତମେତ୍ତତାୟ ଉପଧାରେନ୍ତୋ ଅଦ୍ଦସ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନେ ଦ୍ୱିନ୍ନମ୍ପି ତେସଂ ଚକ୍ଖୂନଂ ଅନ୍ତରଧାନଂ, ଦିସ୍ୱା ତେ ଏୱମାହ ‘ଏକଂ ମେ, ଭୋନ୍ତୋ, ୱଚନଂ କରୋଥ, ସାଧୁ ଏକଂ ପୁତ୍ତଂ ଜନେୟ୍ୟାଥ, ସୋ ତୁମ୍ହାକଂ ଉପଟ୍ଠାକୋ ଭୱିସ୍ସତି ଆଲମ୍ବନୋ ଚା’ତି। ‘ଅଲଂ, କୋସିୟ, ମା ଏୱଂ ଭଣୀ’ତି। ତେ ତସ୍ସ ତଂ ୱଚନଂ ନ ସମ୍ପଟିଚ୍ଛିଂସୁ। ଅନୁକମ୍ପକୋ ଅତ୍ଥକାମୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଦୁତିୟମ୍ପି…ପେ॰… ତତିୟମ୍ପି ତେ ଏୱମାହ ‘ଏକଂ ମେ, ଭୋନ୍ତୋ, ୱଚନଂ କରୋଥ, ସାଧୁ ଏକଂ ପୁତ୍ତଂ ଜନେୟ୍ୟାଥ, ସୋ ତୁମ୍ହାକଂ ଉପଟ୍ଠାକୋ ଭୱିସ୍ସତି ଆଲମ୍ବନୋ ଚା’ତି। ତତିୟମ୍ପି ତେ ଆହଂସୁ ‘ଅଲଂ, କୋସିୟ, ମା ତ୍ୱଂ ଖୋ ଅମ୍ହେ ଅନତ୍ଥେ ନିୟୋଜେହି, କଦାୟଂ କାୟୋ ନ ଭିଜ୍ଜିସ୍ସତି, ଭିଜ୍ଜତୁ ଅୟଂ କାୟୋ ଭେଦନଧମ୍ମୋ, ଭିଜ୍ଜନ୍ତିୟାପି ଧରଣିୟା ପତନ୍ତେପି ସେଲସିଖରେ ଫଲନ୍ତେପି ଆକାସେ ପତନ୍ତେପି ଚନ୍ଦିମସୂରିୟେ ନେୱ ମୟଂ ଲୋକଧମ୍ମେହି ମିସ୍ସୟିସ୍ସାମ, ମା ତ୍ୱଂ ଅମ୍ହାକଂ ସମ୍ମୁଖଭାୱଂ ଉପଗଚ୍ଛ, ଉପଗତସ୍ସ ତେ ଏସୋ ୱିସ୍ସାସୋ, ଅନତ୍ଥଚରୋ ତ୍ୱଂ ମଞ୍ଞେ’ତି।

ତତୋ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ତେସଂ ମନଂ ଅଲଭମାନୋ ଗରୁକତୋ ପଞ୍ଜଲିକୋ ପୁନ ୟାଚି ‘ୟଦି ମେ ୱଚନଂ ନ ଉସ୍ସହଥ କାତୁଂ, ୟଦା ତାପସୀ ଉତୁନୀ ହୋତି ପୁପ୍ଫୱତୀ, ତଦା ତ୍ୱଂ, ଭନ୍ତେ, ଦକ୍ଖିଣେନ ହତ୍ଥଙ୍ଗୁଟ୍ଠେନ ନାଭିଂ ପରାମସେୟ୍ୟାସି, ତେନ ସା ଗବ୍ଭଂ ଲଚ୍ଛତି, ସନ୍ନିପାତୋ ୟେୱେସ ଗବ୍ଭାୱକ୍କନ୍ତିୟା’ତି। ‘ସକ୍କୋମହଂ, କୋସିୟ, ତଂ ୱଚନଂ କାତୁଂ, ନ ତାୱତକେନ ଅମ୍ହାକଂ ତପୋ ଭିଜ୍ଜତି, ହୋତୂ’ତି ସମ୍ପଟିଚ୍ଛିଂସୁ। ତାୟ ଚ ପନ ୱେଲାୟ ଦେୱଭୱନେ ଅତ୍ଥି ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଉସ୍ସନ୍ନକୁସଲମୂଲୋ ଖୀଣାୟୁକୋ ଆୟୁକ୍ଖୟପ୍ପତ୍ତୋ ୟଦିଚ୍ଛକଂ ସମତ୍ଥୋ ଓକ୍କମିତୁଂ ଅପି ଚକ୍କୱତ୍ତିକୁଲେପି। ଅଥ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ତଂ ଦେୱପୁତ୍ତଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱମାହ ‘ଏହି ଖୋ, ମାରିସ, ସୁପଭାତୋ ତେ ଦିୱସୋ, ଅତ୍ଥସିଦ୍ଧି ଉପଗତା, ୟମହଂ ତେ ଉପଟ୍ଠାନମାଗମିଂ, ରମଣୀୟେ ତେ ଓକାସେ ୱାସୋ ଭୱିସ୍ସତି, ପତିରୂପେ କୁଲେ ପଟିସନ୍ଧି ଭୱିସ୍ସତି, ସୁନ୍ଦରେହି ମାତାପିତୂହି ୱଡ୍ଢେତବ୍ବୋ, ଏହି ମେ ୱଚନଂ କରୋହୀ’ତି ୟାଚି। ଦୁତିୟମ୍ପି…ପେ॰… ତତିୟମ୍ପି ୟାଚି ସିରସି ପଞ୍ଜଲିକତୋ।

ତତୋ ସୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଏୱମାହ ‘କତମଂ ତଂ, ମାରିସ, କୁଲଂ, ୟଂ ତ୍ୱଂ ଅଭିକ୍ଖଣଂ କିତ୍ତୟସି ପୁନପ୍ପୁନ’ନ୍ତି। ‘ଦୁକୂଲୋ ଚ ତାପସୋ ପାରିକା ଚ ତାପସୀ’ତି। ସୋ ତସ୍ସ ୱଚନଂ ସୁତ୍ୱା ତୁଟ୍ଠୋ ସମ୍ପଟିଚ୍ଛି ‘ସାଧୁ, ମାରିସ, ୟୋ ତୱ ଛନ୍ଦୋ, ସୋ ହୋତୁ, ଆକଙ୍ଖମାନୋ ଅହଂ, ମାରିସ, ପତ୍ଥିତେ କୁଲେ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟଂ, କିମ୍ହି କୁଲେ ଉପ୍ପଜ୍ଜାମି ଅଣ୍ଡଜେ ୱା ଜଲାବୁଜେ ୱା ସଂସେଦଜେ ୱା ଓପପାତିକେ ୱା’ତି? ‘ଜଲାବୁଜାୟ, ମାରିସ, ୟୋନିୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜାହୀ’ତି। ଅଥ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ଉପ୍ପତ୍ତିଦିୱସଂ ୱିଗଣେତ୍ୱା ଦୁକୂଲସ୍ସ ତାପସସ୍ସ ଆରୋଚେସି ‘ଅସୁକସ୍ମିଂ ନାମ ଦିୱସେ ତାପସୀ ଉତୁନୀ ଭୱିସ୍ସତି ପୁପ୍ଫୱତୀ, ତଦା ତ୍ୱଂ, ଭନ୍ତେ, ଦକ୍ଖିଣେନ ହତ୍ଥଙ୍ଗୁଟ୍ଠେନ ନାଭିଂ ପରାମସେୟ୍ୟାସୀ’ତି। ତସ୍ମିଂ, ମହାରାଜ, ଦିୱସେ ତାପସୀ ଚ ଉତୁନୀ ପୁପ୍ଫୱତୀ ଅହୋସି, ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଚ ତତ୍ଥୂପଗୋ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତୋ ଅହୋସି, ତାପସୋ ଚ ଦକ୍ଖିଣେନ ହତ୍ଥଙ୍ଗୁଟ୍ଠେନ ତାପସିୟା ନାଭିଂ ପରାମସି, ଇତି ତେ ତୟୋ ସନ୍ନିପାତା ଅହେସୁଂ, ନାଭିପରାମସନେନ ତାପସିୟା ରାଗୋ ଉଦପାଦି, ସୋ ପନସ୍ସା ରାଗୋ ନାଭିପରାମସନଂ ପଟିଚ୍ଚ ମା ତ୍ୱଂ ସନ୍ନିପାତଂ ଅଜ୍ଝାଚାରମେୱ ମଞ୍ଞି, ଊହସନମ୍ପି [ହସନମ୍ପି (କ॰)] ସନ୍ନିପାତୋ, ଉଲ୍ଲପନମ୍ପି ସନ୍ନିପାତୋ, ଉପନିଜ୍ଝାୟନମ୍ପି ସନ୍ନିପାତୋ, ପୁବ୍ବଭାଗଭାୱତୋ ରାଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ ଆମସନେନ ସନ୍ନିପାତୋ ଜାୟତି, ସନ୍ନିପାତା ଓକ୍କମନଂ ହୋତୀତି।

‘‘ଅନଜ୍ଝାଚାରେପି, ମହାରାଜ, ପରାମସନେନ ଗବ୍ଭାୱକ୍କନ୍ତି ହୋତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ଅଗ୍ଗି ଜଲମାନୋ ଅପରାମସନୋପି ଉପଗତସ୍ସ ସୀତଂ ବ୍ୟପହନ୍ତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅନଜ୍ଝାଚାରେପି ପରାମସନେନ ଗବ୍ଭାୱକ୍କନ୍ତି ହୋତି।

‘‘ଚତୁନ୍ନଂ, ମହାରାଜ, ୱସେନ ସତ୍ତାନଂ ଗବ୍ଭାୱକ୍କନ୍ତି ହୋତି କମ୍ମୱସେନ ୟୋନିୱସେନ କୁଲୱସେନ ଆୟାଚନୱସେନ, ଅପି ଚ ସବ୍ବେପେତେ ସତ୍ତା କମ୍ମସମ୍ଭୱା କମ୍ମସମୁଟ୍ଠାନା ।

‘‘କଥଂ, ମହାରାଜ, କମ୍ମୱସେନ ସତ୍ତାନଂ ଗବ୍ଭାୱକ୍କନ୍ତି ହୋତି? ଉସ୍ସନ୍ନକୁସଲମୂଲା, ମହାରାଜ, ସତ୍ତା ୟଦିଚ୍ଛକଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ଖତ୍ତିୟମହାସାଲକୁଲେ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲକୁଲେ ୱା ଗହପତିମହାସାଲକୁଲେ ୱା ଦେୱେସୁ ୱା ଅଣ୍ଡଜାୟ ୱା ୟୋନିୟା ଜଲାବୁଜାୟ ୱା ୟୋନିୟା ସଂସେଦଜାୟ ୱା ୟୋନିୟା ଓପପାତିକାୟ ୱା ୟୋନିୟା। ୟଥା, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ଅଡ୍ଢୋ ମହଦ୍ଧନୋ ମହାଭୋଗୋ ପହୂତଜାତରୂପରଜତୋ ପହୂତୱିତ୍ତୂପକରଣୋ ପହୂତଧନଧଞ୍ଞୋ ପହୂତଞାତିପକ୍ଖୋ ଦାସିଂ ୱା ଦାସଂ ୱା ଖେତ୍ତଂ ୱା ୱତ୍ଥୁଂ ୱା ଗାମଂ ୱା ନିଗମଂ ୱା ଜନପଦଂ ୱା ୟଂ କିଞ୍ଚି ମନସା ଅଭିପତ୍ଥିତଂ, ୟଦିଚ୍ଛକଂ ଦ୍ୱିଗୁଣତିଗୁଣମ୍ପି ଧନଂ ଦତ୍ୱା କିଣାତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଉସ୍ସନ୍ନକୁସଲମୂଲା ସତ୍ତା ୟଦିଚ୍ଛକଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ଖତ୍ତିୟମହାସାଲକୁଲେ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲକୁଲେ ୱା ଗହପତିମହାସାଲକୁଲେ ୱା ଦେୱେସୁ ୱା ଅଣ୍ଡଜାୟ ୱା ୟୋନିୟା ଜଲାବୁଜାୟ ୱା ୟୋନିୟା ସଂସେଦଜୟ ୱା ୟୋନିୟା ଓପପାତିକାୟ ୱା ୟୋନିୟା। ଏୱଂ କମ୍ମୱସେନ ସତ୍ତାନଂ ଗବ୍ଭାୱକ୍କନ୍ତି ହୋତି।

‘‘କଥଂ ୟୋନିୱସେନ ସତ୍ତାନଂ ଗବ୍ଭାୱକ୍କନ୍ତି ହୋତି? କୁକ୍କୁଟାନଂ, ମହାରାଜ, ୱାତେନ ଗବ୍ଭାୱକ୍କନ୍ତି ହୋତି। ବଲାକାନଂ ମେଘସଦ୍ଦେନ ଗବ୍ଭାୱକ୍କନ୍ତି ହୋତି। ସବ୍ବେପି ଦେୱା ଅଗବ୍ଭସେୟ୍ୟକା ସତ୍ତା ୟେୱ, ତେସଂ ନାନାୱଣ୍ଣେନ ଗବ୍ଭାୱକ୍କନ୍ତି ହୋତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ମନୁସ୍ସା ନାନାୱଣ୍ଣେନ ମହିୟା ଚରନ୍ତି, କେଚି ପୁରତୋ ପଟିଚ୍ଛାଦେନ୍ତି, କେଚି ପଚ୍ଛତୋ ପଟିଚ୍ଛାଦେନ୍ତି, କେଚି ନଗ୍ଗା ହୋନ୍ତି, କେଚି ଭଣ୍ଡୂ ହୋନ୍ତି ସେତପଟଧରା, କେଚି ମୋଳିବଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି, କେଚି ଭଣ୍ଡୂ କାସାୱୱସନା ହୋନ୍ତି, କେଚି କାସାୱୱସନା ମୋଳିବଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି, କେଚି ଜଟିନୋ ୱାକଚୀରଧରା [ୱାକଚୀରା (କ॰)] ହୋନ୍ତି, କେଚି ଚମ୍ମୱସନା ହୋନ୍ତି, କେଚି ରସ୍ମିୟୋ ନିୱାସେନ୍ତି, ସବ୍ବେପେତେ ମନୁସ୍ସା ନାନାୱଣ୍ଣେନ ମହିୟା ଚରନ୍ତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସତ୍ତା ୟେୱ ତେ ସବ୍ବେ, ତେସଂ ନାନାୱଣ୍ଣେନ ଗବ୍ଭାୱକ୍କନ୍ତି ହୋତି। ଏୱଂ ୟୋନିୱସେନ ସତ୍ତାନଂ ଗବ୍ଭାୱକ୍କନ୍ତି ହୋତି।

‘‘କଥଂ କୁଲୱସେନ ସତ୍ତାନଂ ଗବ୍ଭାୱକ୍କନ୍ତି ହୋତି? କୁଲଂ ନାମ, ମହାରାଜ, ଚତ୍ତାରି କୁଲାନି ଅଣ୍ଡଜଂ ଜଲାବୁଜଂ ସଂସେଦଜଂ ଓପପାତିକଂ। ୟଦି ତତ୍ଥ ଗନ୍ଧବ୍ବୋ ୟତୋ କୁତୋଚି ଆଗନ୍ତ୍ୱା ଅଣ୍ଡଜେ କୁଲେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ସୋ ତତ୍ଥ ଅଣ୍ଡଜୋ ହୋତି…ପେ॰… ଜଲାବୁଜେ କୁଲେ…ପେ॰… ସଂସେଦଜେ କୁଲେ…ପେ॰… ଓପପାତିକେ କୁଲେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ସୋ ତତ୍ଥ ଓପପାତିକୋ ହୋତି। ତେସୁ ତେସୁ କୁଲେସୁ ତାଦିସା ୟେୱ ସତ୍ତା ସମ୍ଭୱନ୍ତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ହିମୱତି ନେରୁପବ୍ବତଂ ୟେ କେଚି ମିଗପକ୍ଖିନୋ ଉପେନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ସକୱଣ୍ଣଂ ୱିଜହିତ୍ୱା ସୁୱଣ୍ଣୱଣ୍ଣା ହୋନ୍ତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋ କୋଚି ଗନ୍ଧବ୍ବୋ ୟତୋ କୁତୋଚି ଆଗନ୍ତ୍ୱା ଅଣ୍ଡଜଂ ୟୋନିଂ ଉପଗନ୍ତ୍ୱା ସଭାୱୱଣ୍ଣଂ ୱିଜହିତ୍ୱା ଅଣ୍ଡଜୋ ହୋତି…ପେ॰… ଜଲାବୁଜଂ…ପେ॰… ସଂସେଦଜଂ…ପେ॰… ଓପପାତିକଂ ୟୋନିଂ ଉପଗନ୍ତ୍ୱା ସଭାୱୱଣ୍ଣଂ ୱିଜହିତ୍ୱା ଓପପାତିକୋ ହୋତି, ଏୱଂ କୁଲୱସେନ ସତ୍ତାନଂ ଗବ୍ଭାୱକ୍କନ୍ତି ହୋତି।

‘‘କଥଂ ଆୟାଚନୱସେନ ସତ୍ତାନଂ ଗବ୍ଭାୱକ୍କନ୍ତି ହୋତି? ଇଧ, ମହାରାଜ, କୁଲଂ ହୋତି ଅପୁତ୍ତକଂ ବହୁସାପତେୟ୍ୟଂ ସଦ୍ଧଂ ପସନ୍ନଂ ସୀଲୱନ୍ତଂ କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମଂ ତପନିସ୍ସିତଂ, ଦେୱପୁତ୍ତୋ ଚ ଉସ୍ସନ୍ନକୁସଲମୂଲୋ ଚୱନଧମ୍ମୋ ହୋତି। ଅଥ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ତସ୍ସ କୁଲସ୍ସ ଅନୁକମ୍ପାୟ ତଂ ଦେୱପୁତ୍ତଂ ଆୟାଚତି ‘ପଣିଧେହି, ମାରିସ, ଅସୁକସ୍ସ କୁଲସ୍ସ ମହେସିୟା କୁଚ୍ଛି’ନ୍ତି। ସୋ ତସ୍ସ ଆୟାଚନହେତୁ ତଂ କୁଲଂ ପଣିଧେତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ମନୁସ୍ସା ପୁଞ୍ଞକାମା ସମଣଂ ମନୋଭାୱନୀୟଂ ଆୟାଚିତ୍ୱା ଗେହଂ ଉପନେନ୍ତି, ଅୟଂ ଉପଗନ୍ତ୍ୱା ସବ୍ବସ୍ସ କୁଲସ୍ସ ସୁଖାୱହୋ ଭୱିସ୍ସତୀତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ତଂ ଦେୱପୁତ୍ତଂ ଆୟାଚିତ୍ୱା ତଂ କୁଲଂ ଉପନେତି। ଏୱଂ ଆୟାଚନୱସେନ ସତ୍ତାନଂ ଗବ୍ଭାୱକ୍କନ୍ତି ହୋତି।

‘‘ସାମୋ, ମହାରାଜ, କୁମାରୋ ସକ୍କେନ ଦେୱାନମିନ୍ଦେନ ଆୟାଚିତୋ ପାରିକାୟ ତାପସିୟା କୁଚ୍ଛିଂ ଓକ୍କନ୍ତୋ। ସାମୋ, ମହାରାଜ, କୁମାରୋ କତପୁଞ୍ଞୋ, ମାତାପିତରୋ ସୀଲୱନ୍ତୋ କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମା, ଆୟାଚକୋ ସକ୍କୋ, ତିଣ୍ଣଂ ଚେତୋପଣିଧିୟା ସାମୋ କୁମାରୋ ନିବ୍ବତ୍ତୋ। ଇଧ, ମହାରାଜ, ନୟକୁସଲୋ ପୁରିସୋ ସୁକଟ୍ଠେ ଅନୂପଖେତ୍ତେ ବୀଜଂ ରୋପେୟ୍ୟ, ଅପି ନୁ ତସ୍ସ ବୀଜସ୍ସ ଅନ୍ତରାୟଂ ୱିୱଜ୍ଜେନ୍ତସ୍ସ ୱୁଡ୍ଢିୟା କୋଚି ଅନ୍ତରାୟୋ ଭୱେୟ୍ୟା’’ତି ? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ନିରୁପଘାତଂ ବୀଜଂ ଖିପ୍ପଂ ସଂୱିରୁହେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସାମୋ କୁମାରୋ ମୁତ୍ତୋ ଉପ୍ପନ୍ନନ୍ତରାୟେହି ତିଣ୍ଣଂ ଚେତୋପଣିଧିୟା ନିବ୍ବତ୍ତୋ।

‘‘ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସୁତପୁବ୍ବଂ ତୟା ଇସୀନଂ ମନୋପଦୋସେନ ଇଦ୍ଧୋ ଫୀତୋ ମହାଜନପଦୋ ସଜନୋ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନୋ’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ସୁୟ୍ୟତି। ମହିୟା ଦଣ୍ଡକାରଞ୍ଞଂ [ଦଣ୍ଡକୀରଞ୍ଞଂ (ମ॰ ନି॰ ୨.୬୫)] ମଜ୍ଝାରଞ୍ଞଂ କାଲିଙ୍ଗାରଞ୍ଞଂ ମାତଙ୍ଗାରଞ୍ଞଂ, ସବ୍ବଂ ତଂ ଅରଞ୍ଞଂ ଅରଞ୍ଞଭୂତଂ, ସବ୍ବେପେତେ ଜନପଦା ଇସୀନଂ ମନୋପଦୋସେନ ଖୟଂ ଗତା’’ତି। ‘‘ୟଦି , ମହାରାଜ, ତେସଂ ମନୋପଦୋସେନ ସୁସମିଦ୍ଧା ଜନପଦା ଉଚ୍ଛିଜ୍ଜନ୍ତି, ଅପି ନୁ ଖୋ ତେସଂ ମନୋପସାଦେନ କିଞ୍ଚି ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ଆମ ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ମହାରାଜ, ସାମୋ କୁମାରୋ ତିଣ୍ଣଂ ବଲୱନ୍ତାନଂ ଚେତୋପସାଦେନ ନିବ୍ବତ୍ତୋ ଇସିନିମ୍ମିତୋ ଦେୱନିମ୍ମିତୋ ପୁଞ୍ଞନିମ୍ମିତୋତି। ଏୱମେତଂ, ମହାରାଜ, ଧାରେହି।

‘‘ତୟୋମେ, ମହାରାଜ, ଦେୱପୁତ୍ତା ସକ୍କେନ ଦେୱାନମିନ୍ଦେନ ଆୟାଚିତା କୁଲଂ ଉପ୍ପନ୍ନା। କତମେ ତୟୋ? ସାମୋ କୁମାରୋ ମହାପନାଦୋ କୁସରାଜା, ତୟୋପେତେ ବୋଧିସତ୍ତା’’ତି। ‘‘ସୁନିଦ୍ଦିଟ୍ଠା, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଗବ୍ଭାୱକ୍କନ୍ତି, ସୁକଥିତଂ କାରଣଂ, ଅନ୍ଧକାରୋ ଆଲୋକୋ କତୋ, ଜଟା ୱିଜଟିତା, ନିଚ୍ଛୁଦ୍ଧା ପରୱାଦା, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଗବ୍ଭାୱକ୍କନ୍ତିପଞ୍ହୋ ଛଟ୍ଠୋ।

୭. ସଦ୍ଧମ୍ମନ୍ତରଧାନପଞ୍ହୋ

୭ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା ‘ପଞ୍ଚେୱ ଦାନି, ଆନନ୍ଦ, ୱସ୍ସସତାନି [ୱସ୍ସସହସ୍ସାନି (ସୀ॰) ପସ୍ସ ଅ॰ ନି॰ ୮.୫୧] ସଦ୍ଧମ୍ମୋ ଠସ୍ସତୀ’ତି। ପୁନ ଚ ପରିନିବ୍ବାନସମୟେ ସୁଭଦ୍ଦେନ ପରିବ୍ବାଜକେନ ପଞ୍ହଂ ପୁଟ୍ଠେନ ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ଇମେ ଚ, ସୁଭଦ୍ଦ [ଦୀ॰ ନି॰ ୨.୨୧୪ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] , ଭିକ୍ଖୂ ସମ୍ମା ୱିହରେୟ୍ୟୁଂ, ଅସୁଞ୍ଞୋ ଲୋକୋ ଅରହନ୍ତେହି ଅସ୍ସା’ତି, ଅସେସୱଚନମେତଂ, ନିସ୍ସେସୱଚନମେତଂ, ନିପ୍ପରିୟାୟୱଚନମେତଂ। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତଥାଗତେନ ଭଣିତଂ ‘ପଞ୍ଚେୱ ଦାନି, ଆନନ୍ଦ, ୱସ୍ସସତାନି ସଦ୍ଧମ୍ମୋ ଠସ୍ସତୀ’ତି, ତେନ ହି ‘ଅସୁଞ୍ଞୋ ଲୋକୋ ଅରହନ୍ତେହି ଅସ୍ସା’ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ତଥାଗତେନ ଭଣିତଂ ‘ଅସୁଞ୍ଞୋ ଲୋକୋ ଅରହନ୍ତେହି ଅସ୍ସା’ତି, ତେନ ହି ‘ପଞ୍ଚେୱ ଦାନି, ଆନନ୍ଦ, ୱସ୍ସସତାନି ସଦ୍ଧମ୍ମୋ ଠସ୍ସତୀ’ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ଗହନତୋପି ଗହନତରୋ ବଲୱତୋପି ବଲୱତରୋ ଗଣ୍ଠିତୋପି ଗଣ୍ଠିତରୋ, ସୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ତତ୍ଥ ତେ ଞାଣବଲୱିପ୍ଫାରଂ ଦସ୍ସେହି ମକରୋ ୱିୟ ସାଗରବ୍ଭନ୍ତରଗତୋ’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ‘ପଞ୍ଚେୱ ଦାନି, ଆନନ୍ଦ, ୱସ୍ସସତାନି ସଦ୍ଧମ୍ମୋ ଠସ୍ସତୀ’ତି। ପରିନିବ୍ବାନସମୟେ ଚ ସୁଭଦ୍ଦସ୍ସ ପରିବ୍ବାଜକସ୍ସ ଭଣିତଂ ‘ଇମେ ଚ, ସୁଭଦ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୂ ସମ୍ମା ୱିହରେୟ୍ୟୁଂ, ଅସୁଞ୍ଞୋ ଲୋକୋ ଅରହନ୍ତେହି ଅସ୍ସା’ତି। ତଞ୍ଚ ପନ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତୋ ୱଚନଂ ନାନତ୍ଥଞ୍ଚେୱ ହୋତି ନାନାବ୍ୟଞ୍ଜନଞ୍ଚ, ଅୟଂ ସାସନପରିଚ୍ଛେଦୋ, ଅୟଂ ପଟିପତ୍ତି ପରିଦୀପନାତି ଦୂରଂ ୱିୱଜ୍ଜିତା ତେ ଉଭୋ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ। ୟଥା, ମହାରାଜ, ନଭଂ ପଥୱିତୋ ଦୂରଂ ୱିୱଜ୍ଜିତଂ , ନିରୟଂ ସଗ୍ଗତୋ ଦୂରଂ ୱିୱଜ୍ଜିତଂ, କୁସଲଂ ଅକୁସଲତୋ ଦୂରଂ ୱିୱଜ୍ଜିତଂ, ସୁଖଂ ଦୁକ୍ଖତୋ ଦୂରଂ ୱିୱଜ୍ଜିତଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତେ ଉଭୋ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ଦୂରଂ ୱିୱଜ୍ଜିତା।

‘‘ଅପି ଚ, ମହାରାଜ, ମା ତେ ପୁଚ୍ଛା ମୋଘା ଅସ୍ସ [ଅସ୍ସୁ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] , ରସତୋ ତେ ସଂସନ୍ଦିତ୍ୱା କଥୟିସ୍ସାମି ‘ପଞ୍ଚେୱ ଦାନି, ଆନନ୍ଦ, ୱସ୍ସସତାନି ସଦ୍ଧମ୍ମୋ ଠସ୍ସତୀ’ତି ୟଂ ଭଗୱା ଆହ, ତଂ ଖୟଂ ପରିଦୀପୟନ୍ତୋ ସେସକଂ ପରିଚ୍ଛିନ୍ଦି, ୱସ୍ସସହସ୍ସଂ, ଆନନ୍ଦ, ସଦ୍ଧମ୍ମୋ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ, ସଚେ ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ନ ପବ୍ବାଜେୟ୍ୟୁଂ। ପଞ୍ଚେୱ ଦାନି, ଆନନ୍ଦ, ୱସ୍ସସତାନି ସଦ୍ଧମ୍ମୋ ଠସ୍ସତୀତି। ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭଗୱା ଏୱଂ ୱଦନ୍ତୋ ସଦ୍ଧମ୍ମସ୍ସ ଅନ୍ତରଧାନଂ ୱା ୱଦେତି ଅଭିସମୟଂ ୱା ପଟିକ୍କୋସତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ନଟ୍ଠଂ, ମହାରାଜ, ପରିକିତ୍ତୟନ୍ତୋ ସେସକଂ ପରିଦୀପୟନ୍ତୋ ପରିଚ୍ଛିନ୍ଦି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ନଟ୍ଠାୟିକୋ ସବ୍ବସେସକଂ ଗହେତ୍ୱା ଜନସ୍ସ ପରିଦୀପେୟ୍ୟ ‘ଏତ୍ତକଂ ମେ ଭଣ୍ଡଂ ନଟ୍ଠଂ, ଇଦଂ ସେସକ’ନ୍ତି । ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭଗୱା ନଟ୍ଠଂ ପରିଦୀପୟନ୍ତୋ ସେସକଂ ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ କଥେସି ‘ପଞ୍ଚେୱ ଦାନି, ଆନନ୍ଦ, ୱସ୍ସସତାନି ସଦ୍ଧମ୍ମୋ ଠସ୍ସତୀ’ତି। ୟଂ ପନ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ପଞ୍ଚେୱ ଦାନି, ଆନନ୍ଦ, ୱସ୍ସସତାନି ସଦ୍ଧମ୍ମୋ ଠସ୍ସତୀ’ତି, ସାସନପରିଚ୍ଛେଦୋ ଏସୋ।

‘‘ୟଂ ପନ ପରିନିବ୍ବାନସମୟେ ସୁଭଦ୍ଦସ୍ସ ପରିବ୍ବାଜକସ୍ସ ସମଣେ ପରିକିତ୍ତୟନ୍ତୋ ଆହ ‘ଇମେ ଚ, ସୁଭଦ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୂ ସମ୍ମା ୱିହରେୟ୍ୟୁଂ, ଅସୁଞ୍ଞୋ ଲୋକୋ ଅରହନ୍ତେହି ଅସ୍ସା’ତି, ପଟିପତ୍ତିପରିଦୀପନା ଏସା, ତ୍ୱଂ ପନ ତଂ ପରିଚ୍ଛେଦଞ୍ଚ ପରିଦୀପନଞ୍ଚ ଏକରସଂ କରୋସି। ୟଦି ପନ ତେ ଛନ୍ଦୋ, ଏକରସଂ କତ୍ୱା କଥୟିସ୍ସାମି, ସାଧୁକଂ ସୁଣୋହି ମନସିକରୋହି ଅୱିକ୍ଖିତ୍ତମାନସୋ [ଅୱିଚଲମାନସୋ (ସୀ॰) ଅୱିମାନସୋ (ପୀ॰ କ॰)] ।

‘‘ଇଧ, ମହାରାଜ, ତଳାକୋ ଭୱେୟ୍ୟ ନୱସଲିଲସମ୍ପୁଣ୍ଣୋ ସମ୍ମୁଖମୁତ୍ତରିୟମାନୋ ପରିଚ୍ଛିନ୍ନୋ ପରିୱଟୁମକତୋ, ଅପରିୟାଦିଣ୍ଣେ ୟେୱ ତସ୍ମିଂ ତଳାକେ ଉଦକୂପରି ମହାମେଘୋ ଅପରାପରଂ ଅନୁପ୍ପବନ୍ଧୋ ଅଭିୱସ୍ସେୟ୍ୟ, ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତସ୍ମିଂ ତଳାକେ ଉଦକଂ ପରିକ୍ଖୟଂ ପରିୟାଦାନଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କେନ କାରଣେନ ମହାରାଜା’’ତି? ‘‘ମେଘସ୍ସ, ଭନ୍ତେ, ଅନୁପ୍ପବନ୍ଧତାୟା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଜିନସାସନୱରସଦ୍ଧମ୍ମତଳାକୋ ଆଚାରସୀଲଗୁଣୱତ୍ତପଟିପତ୍ତିୱିମଲନୱସଲିଲସମ୍ପୁଣ୍ଣୋ ଉତ୍ତରିୟମାନୋ ଭୱଗ୍ଗମଭିଭୱିତ୍ୱା ଠିତୋ। ୟଦି ତତ୍ଥ ବୁଦ୍ଧପୁତ୍ତା ଆଚାରସୀଲଗୁଣୱତ୍ତପଟିପତ୍ତିମେଘୱସ୍ସଂ ଅପରାପରଂ ଅନୁପ୍ପବନ୍ଧାପେୟ୍ୟୁଂ ଅଭିୱସ୍ସାପେୟ୍ୟୁଂ। ଏୱମିଦଂ ଜିନସାସନୱରସଦ୍ଧମ୍ମତଳାକୋ ଚିରଂ ଦୀଘମଦ୍ଧାନଂ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ, ଅରହନ୍ତେହି ଲୋକୋ ଅସୁଞ୍ଞୋ ଭୱେୟ୍ୟ, ଇମମତ୍ଥଂ ଭଗୱତା ସନ୍ଧାୟ ଭାସିତଂ ‘ଇମେ ଚ, ସୁଭଦ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୂ ସମ୍ମା ୱିହରେୟ୍ୟୁଂ, ଅସୁଞ୍ଞୋ ଲୋକୋ ଅରହନ୍ତେହି ଅସ୍ସା’ତି।

‘‘ଇଧ ପନ, ମହାରାଜ, ମହତି ମହାଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧେ ଜଲମାନେ ଅପରାପରଂ ସୁକ୍ଖତିଣକଟ୍ଠଗୋମୟାନି ଉପସଂହରେୟ୍ୟୁଂ, ଅପି ନୁ ଖୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ନିବ୍ବାୟେୟ୍ୟା’’ତି ? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ଭିୟ୍ୟୋ ଭିୟ୍ୟୋ ସୋ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ଜଲେୟ୍ୟ, ଭିୟ୍ୟୋ ଭିୟ୍ୟୋ ପଭାସେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଦସସହସ୍ସିୟା [ଦସସହସ୍ସିମ୍ହି (ବହୂସୁ)] ଲୋକଧାତୁୟା ଜିନସାସନୱରମ୍ପି ଆଚାରସୀଲଗୁଣୱତ୍ତପଟିପତ୍ତିୟା ଜଲତି ପଭାସତି। ୟଦି ପନ, ମହାରାଜ, ତଦୁତ୍ତରିଂ ବୁଦ୍ଧପୁତ୍ତା ପଞ୍ଚହି ପଧାନିୟଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତା ସତତମପ୍ପମତ୍ତା ପଦହେୟ୍ୟୁଂ, ତୀସୁ ସିକ୍ଖାସୁ ଛନ୍ଦଜାତା ସିକ୍ଖେୟ୍ୟୁଂ, ଚାରିତ୍ତଞ୍ଚ ସୀଲଂ ସମତ୍ତଂ ପରିପୂରେୟ୍ୟୁଂ, ଏୱମିଦଂ ଜିନସାସନୱରଂ ଭିୟ୍ୟୋ ଭିୟ୍ୟୋ ଚିରଂ ଦୀଘମଦ୍ଧାନଂ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ, ଅସୁଞ୍ଞୋ ଲୋକୋ ଅରହନ୍ତେହି ଅସ୍ସାତି ଇମମତ୍ଥଂ ଭଗୱତା ସନ୍ଧାୟ ଭାସିତଂ ‘ଇମେ ଚ, ସୁଭଦ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୂ ସମ୍ମା ୱିହରେୟ୍ୟୁଂ, ଅସୁଞ୍ଞୋ ଲୋକୋ ଅରହନ୍ତେହି ଅସ୍ସା’ତି।

‘‘ଇଧ ପନ, ମହାରାଜ, ସିନିଦ୍ଧସମସୁମଜ୍ଜିତସପ୍ପଭାସୱିମଲାଦାସଂ [ସପ୍ପଭଂ ସୁୱିମଲାଦାସଂ (ସୀ॰)] ସଣ୍ହସୁଖୁମଗେରୁକଚୁଣ୍ଣେନ ଅପରାପରଂ ମଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ, ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତସ୍ମିଂ ଆଦାସେ ମଲକଦ୍ଦମରଜୋଜଲ୍ଲଂ ଜାୟେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ଅଞ୍ଞଦତ୍ଥୁ ୱିମଲତରଂ ୟେୱ ଭୱେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଜିନସାସନୱରଂ ପକତିନିମ୍ମଲଂ ବ୍ୟପଗତକିଲେସମଲରଜୋଜଲ୍ଲଂ, ୟଦି ତଂ ବୁଦ୍ଧପୁତ୍ତା ଆଚାରସୀଲଗୁଣୱତ୍ତପଟିପତ୍ତିସଲ୍ଲେଖଧୁତଗୁଣେନ ଜିନସାସନୱରଂ ସଲ୍ଲକ୍ଖେୟ୍ୟୁଂ [ସଲ୍ଲିକ୍ଖେୟ୍ୟୁଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ଏୱମିଦଂ ଜିନସାସନୱରଂ ଚିରଂ ଦୀଘମଦ୍ଧାନଂ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ, ଅସୁଞ୍ଞୋ ଚ ଲୋକୋ ଅରହନ୍ତେହି ଅସ୍ସାତି ଇମମତ୍ଥଂ ଭଗୱତା ସନ୍ଧାୟ ଭାସିତଂ ‘ଇମେ ଚ, ସୁଭଦ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୂ ସମ୍ମା ୱିହରେୟ୍ୟୁଂ, ଅସୁଞ୍ଞୋ ଲୋକୋ ଅରହନ୍ତେହି ଅସ୍ସା’ତି। ପଟିପତ୍ତିମୂଲକଂ, ମହାରାଜ, ସତ୍ଥୁସାସନଂ ପଟିପତ୍ତିକାରଣଂ ପଟିପତ୍ତିୟା ଅନନ୍ତରହିତାୟ ତିଟ୍ଠତୀ’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ସଦ୍ଧମ୍ମନ୍ତରଧାନ’ନ୍ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମଂ ତଂ ସଦ୍ଧମ୍ମନ୍ତରଧାନ’’ନ୍ତି? ‘‘ତୀଣିମାନି, ମହାରାଜ, ସାସନନ୍ତରଧାନାନି। କତମାନି ତୀଣି? ଅଧିଗମନ୍ତରଧାନଂ ପଟିପତ୍ତନ୍ତରଧାନଂ ଲିଙ୍ଗନ୍ତରଧାନଂ , ଅଧିଗମେ, ମହାରାଜ, ଅନ୍ତରହିତେ ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନସ୍ସାପି ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ ନ ହୋତି, ପଟିପତ୍ତିୟା ଅନ୍ତରହିତାୟ ସିକ୍ଖାପଦପଞ୍ଞତ୍ତି ଅନ୍ତରଧାୟତି, ଲିଙ୍ଗଂୟେୱ ତିଟ୍ଠତି, ଲିଙ୍ଗେ ଅନ୍ତରହିତେ ପୱେଣୁପଚ୍ଛେଦୋ ହୋତି, ଇମାନି ଖୋ, ମହାରାଜ, ତୀଣି ଅନ୍ତରଧାନାନୀ’’ତି।

‘‘ସୁୱିଞ୍ଞାପିତୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ପଞ୍ହୋ, ଗମ୍ଭୀରୋ ଉତ୍ତାନୀକତୋ, ଗଣ୍ଠି ଭିନ୍ନୋ, ନଟ୍ଠା ପରୱାଦା ଭଗ୍ଗା ନିପ୍ପଭା କତା, ତ୍ୱଂ ଗଣିୱରୱସଭମାସଜ୍ଜାତି।

ସଦ୍ଧମ୍ମନ୍ତରଧାନପଞ୍ହୋ ସତ୍ତମୋ।

୮. ଅକୁସଲଚ୍ଛେଦନପଞ୍ହୋ

୮ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତଥାଗତୋ ସବ୍ବଂ ଅକୁସଲଂ ଝାପେତ୍ୱା ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଂ ପତ୍ତୋ, ଉଦାହୁ ସାୱସେସେ ଅକୁସଲେ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଂ ପତ୍ତୋ’’ତି? ‘‘ସବ୍ବଂ, ମହାରାଜ, ଅକୁସଲଂ ଝାପେତ୍ୱା ଭଗୱା ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଂ ପତ୍ତୋ, ନତ୍ଥି ଭଗୱତୋ ସେସେକଂ ଅକୁସଲ’’ନ୍ତି।

‘‘କିଂ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ତଥାଗତସ୍ସ କାୟେ ଉପ୍ପନ୍ନପୁବ୍ବା’’ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ରାଜଗହେ ଭଗୱତୋ ପାଦୋ ସକଲିକାୟ [ସକ୍ଖଲିକାୟ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଖତୋ, ଲୋହିତପକ୍ଖନ୍ଦିକାବାଧୋ ଉପ୍ପନ୍ନୋ, କାୟେ ଅଭିସନ୍ନେ ଜୀୱକେନ ୱିରେକୋ କାରିତୋ, ୱାତାବାଧେ ଉପ୍ପନ୍ନେ ଉପଟ୍ଠାକେନ ଥେରେନ ଉଣ୍ହୋଦକଂ ପରିୟିଟ୍ଠ’’ନ୍ତି।

‘‘ୟଦି , ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତଥାଗତୋ ସବ୍ବଂ ଅକୁସଲଂ ଝାପେତ୍ୱା ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଂ ପତ୍ତୋ, ତେନ ହି ଭଗୱତୋ ପାଦୋ ସକଲିକାୟ ଖତୋ, ଲୋହିତପକ୍ଖନ୍ଦିକା ଚ ଆବାଧୋ ଉପ୍ପନ୍ନୋତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ତଥାଗତସ୍ସ ପାଦୋ ସକଲିକାୟ ଖତୋ, ଲୋହିତପକ୍ଖନ୍ଦିକା ଚ ଆବାଧୋ ଉପ୍ପନ୍ନୋ, ତେନ ହି ତଥାଗତୋ ସବ୍ବଂ ଅକୁସଲଂ ଝାପେତ୍ୱା ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଂ ପତ୍ତୋତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ନତ୍ଥି, ଭନ୍ତେ, ୱିନା କମ୍ମେନ ୱେଦୟିତଂ, ସବ୍ବଂ ତଂ ୱେଦୟିତଂ କମ୍ମମୂଲକଂ, ତଂ କମ୍ମେନେୱ ୱେଦୟତି, ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି [ନିବ୍ବାୟିତବ୍ବୋତି (କ॰)] ।

‘‘ନ ହି, ମହାରାଜ, ସବ୍ବଂ ତଂ ୱେଦୟିତଂ କମ୍ମମୂଲକଂ। ଅଟ୍ଠହି, ମହାରାଜ, କାରଣେହି ୱେଦୟିତାନି ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ୟେହି କାରଣେହି ପୁଥୂ ସତ୍ତା ୱେଦନା ୱେଦିୟନ୍ତି। କତମେହି ଅଟ୍ଠହି? ୱାତସମୁଟ୍ଠାନାନିପି ଖୋ, ମହାରାଜ, ଇଧେକଚ୍ଚାନି ୱେଦୟିତାନି ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ପିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନାନିପି ଖୋ, ମହାରାଜ…ପେ॰… ସେମ୍ହସମୁଟ୍ଠାନାନିପି ଖୋ, ମହାରାଜ…ପେ॰… ସନ୍ନିପାତିକାନିପି ଖୋ, ମହାରାଜ…ପେ॰… ଉତୁପରିଣାମଜାନିପି ଖୋ, ମହାରାଜ…ପେ॰… ୱିସମପରିହାରଜାନିପି ଖୋ, ମହାରାଜ…ପେ॰… ଓପକ୍କମିକାନିପି ଖୋ, ମହାରାଜ…ପେ॰… କମ୍ମୱିପାକଜାନିପି ଖୋ, ମହାରାଜ, ଇଧେକଚ୍ଚାନି ୱେଦୟିତାନି ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ଇମେହି ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅଟ୍ଠହି କାରଣେହି ପୁଥୂ ସତ୍ତା ୱେଦନା ୱେଦୟନ୍ତି। ତତ୍ଥ ୟେ ତେ ପୁଗ୍ଗଲା ‘ସତ୍ତେ କମ୍ମଂ ୱିବାଧତୀ’ତି ୱଦେୟ୍ୟୁଂ, ତେ ଇମେ ପୁଗ୍ଗଲା ସତ୍ତକାରଣଂ ପଟିବାହନ୍ତି। ତେସଂ ତଂ ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା’’ତି। ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟଞ୍ଚ ୱାତିକଂ ୟଞ୍ଚ ପିତ୍ତିକଂ ୟଞ୍ଚ ସେମ୍ହିକଂ ୟଞ୍ଚ ସନ୍ନିପାତିକଂ ୟଞ୍ଚ ଉତୁପରିଣାମଜଂ ୟଞ୍ଚ ୱିସମପରିହାରଜଂ ୟଞ୍ଚ ଓପକ୍କମିକଂ, ସବ୍ବେତେ କମ୍ମସମୁଟ୍ଠାନା ୟେୱ, କମ୍ମେନେୱ ତେ ସବ୍ବେ ସମ୍ଭୱନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ୟଦି, ମହାରାଜ, ତେପି ସବ୍ବେ କମ୍ମସମୁଟ୍ଠାନାୱ ଆବାଧା ଭୱେୟ୍ୟୁଂ, ନ ତେସଂ କୋଟ୍ଠାସତୋ ଲକ୍ଖଣାନି ଭୱେୟ୍ୟୁଂ। ୱାତୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, କୁପ୍ପମାନୋ ଦସୱିଧେନ କୁପ୍ପତି ସୀତେନ ଉଣ୍ହେନ ଜିଘଚ୍ଛାୟ ୱିପାସାୟ ଅତିଭୁତ୍ତେନ ଠାନେନ ପଧାନେନ ଆଧାୱନେନ ଉପକ୍କମେନ କମ୍ମୱିପାକେନ। ତତ୍ର ୟେ ତେ ନୱ ୱିଧା, ନ ତେ ଅତୀତେ, ନ ଅନାଗତେ, ୱତ୍ତମାନକେ ଭୱେ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ତସ୍ମା ନ ୱତ୍ତବ୍ବା ‘କମ୍ମସମ୍ଭୱା ସବ୍ବା ୱେଦନା’ତି। ପିତ୍ତଂ, ମହାରାଜ, କୁପ୍ପମାନଂ ତିୱିଧେନ କୁପ୍ପତି ସୀତେନ ଉଣ୍ହେନ ୱିସମଭୋଜନେନ। ସେମ୍ହଂ, ମହାରାଜ, କୁପ୍ପମାନଂ ତିୱିଧେନ କୁପ୍ପତି ସୀତେନ ଉଣ୍ହେନ ଅନ୍ନପାନେନ। ୟୋ ଚ, ମହାରାଜ, ୱାତୋ ୟଞ୍ଚ ପିତ୍ତଂ ୟଞ୍ଚ ସେମ୍ହଂ, ତେହି ତେହି କୋପେହି କୁପ୍ପିତ୍ୱା ମିସ୍ସୀ ହୁତ୍ୱା ସକଂ ସକଂ ୱେଦନଂ ଆକଡ୍ଢତି। ଉତୁପରିଣାମଜା, ମହାରାଜ, ୱେଦନା ଉତୁପରିୟାମେନ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ୱିସମପରିହାରଜା ୱେଦନା ୱିସମପରିହାରେନ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ଓପକ୍କମିକା, ମହାରାଜ, ୱେଦନା ଅତ୍ଥି କିରିୟା, ଅତ୍ଥି କମ୍ମୱିପାକା, କମ୍ମୱିପାକଜା ୱେଦନା ପୁବ୍ବେ କତେନ କମ୍ମେନ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ଇତି ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅପ୍ପଂ କମ୍ମୱିପାକଜଂ, ବହୁତରଂ ଅୱସେସଂ। ତତ୍ଥ ବାଲା ‘ସବ୍ବଂ କମ୍ମୱିପାକଜଂ ୟେୱା’ତି ଅତିଧାୱନ୍ତି। ତଂ କମ୍ମଂ ନ ସକ୍କା ୱିନା ବୁଦ୍ଧଞାଣେନ ୱୱତ୍ଥାନଂ କାତୁଂ।

‘‘ୟଂ ପନ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତୋ ପାଦୋ ସକଲିକାୟ ଖତୋ, ତଂ ୱେଦୟିତଂ ନେୱ ୱାତସମୁଟ୍ଠାନଂ, ନ ପିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନଂ, ନ ସେମ୍ହସମୁଟ୍ଠାନଂ, ନ ସନ୍ନିପାତିକଂ, ନ ଉତୁପରିଣାମଜଂ, ନ ୱିସମପରିହାରଜଂ, ନ କମ୍ମୱିପାକଜଂ, ଓପକ୍କମିକଂ ୟେୱ। ଦେୱଦତ୍ତୋ ହି, ମହାରାଜ, ବହୂନି ଜାତିସତସହସ୍ସାନି ତଥାଗତେ ଆଘାତଂ ବନ୍ଧି, ସୋ ତେନ ଆଘାତେନ ମହତିଂ ଗରୁଂ ସିଲଂ ଗହେତ୍ୱା ‘ମତ୍ଥକେ ପାତେସ୍ସାମୀ’ତି ମୁଞ୍ଚି, ଅଥଞ୍ଞେ ଦ୍ୱେ ସେଲା ଆଗନ୍ତ୍ୱା ତଂ ସିଲଂ ତଥାଗତଂ ଅସମ୍ପତ୍ତଂ ୟେୱ ସମ୍ପଟିଚ୍ଛିଂସୁ, ତାସଂ ପହାରେନ ପପଟିକା ଭିଜ୍ଜିତ୍ୱା ଭଗୱତୋ ପାଦେ ପତିତ୍ୱା ରୁହିରଂ [ନିପତିତ୍ୱା ରୁଧିରଂ (ସ୍ୟା॰)] ଉପ୍ପାଦେସି, କମ୍ମୱିପାକତୋ ୱା, ମହାରାଜ, ଭଗୱତୋ ଏସା ୱେଦନା ନିବ୍ବତ୍ତା କିରିୟତୋ ୱା, ତତୁଦ୍ଧଂ ନତ୍ଥଞ୍ଞା ୱେଦନା।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଖେତ୍ତଦୁଟ୍ଠତାୟ ୱା ବୀଜଂ ନ ସମ୍ଭୱତି ବୀଜଦୁଟ୍ଠତାୟ ୱା। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, କମ୍ମୱିପାକତୋ ୱା ଭଗୱତୋ ଏସା ୱେଦନା ନିବ୍ବତ୍ତା କିରିୟତୋ ୱା, ତତୁଦ୍ଧଂ ନତ୍ଥଞ୍ଞା ୱେଦନା।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, କୋଟ୍ଠଦୁଟ୍ଠତାୟ ୱା ଭୋଜନଂ ୱିସମଂ ପରିଣମତି ଆହାରଦୁଟ୍ଠତାୟ ୱା, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, କମ୍ମୱିପାକତୋ ୱା ଭଗୱତୋ ଏସା ୱେଦନା ନିବ୍ବତ୍ତା କିରିୟତୋ ୱା, ତତୁଦ୍ଧଂ ନତ୍ଥଞ୍ଞା ୱେଦନା। ଅପି ଚ, ମହାରାଜ, ନତ୍ଥି ଭଗୱତୋ କମ୍ମୱିପାକଜା ୱେଦନା, ନତ୍ଥି ୱିସମପରିହାରଜା ୱେଦନା, ଅୱସେସେହି ସମୁଟ୍ଠାନେହି ଭଗୱତୋ ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ତାୟ ଚ ପନ ୱେଦନାୟ ନ ସକ୍କା ଭଗୱନ୍ତଂ ଜୀୱିତା ୱୋରୋପେତୁଂ।

‘‘ନିପତନ୍ତି , ମହାରାଜ, ଇମସ୍ମିଂ ଚାତୁମହାଭୂତିକେ [ଚାତୁମ୍ମହାଭୂତିକେ (ସୀ॰)] କାୟେ ଇଟ୍ଠାନିଟ୍ଠା ସୁଭାସୁଭୱେଦନା। ଇଧ, ମହାରାଜ, ଆକାସେ ଖିତ୍ତୋ ଲେଡ୍ଡୁ ମହାପଥୱିୟା ନିପତତି, ଅପି ନୁ ଖୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ଲେଡ୍ଡୁ ପୁବ୍ବେ କତେନ ମହାପଥୱିୟା ନିପତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ନତ୍ଥି ସୋ, ଭନ୍ତେ, ହେତୁ ମହାପଥୱିୟା, ୟେନ ହେତୁନା ମହାପଥୱୀ କୁସଲାକୁସଲୱିପାକଂ ପଟିସଂୱେଦେୟ୍ୟ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେନ , ଭନ୍ତେ, ଅକମ୍ମକେନ ହେତୁନା ସୋ ଲେଡ୍ଡୁ ମହାପଥୱିୟଂ ନିପତତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ମହାପଥୱୀ, ଏୱଂ ତଥାଗତୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ। ୟଥା ଲେଡ୍ଡୁ ପୁବ୍ବେ ଅକତେନ ମହାପଥୱିୟଂ ନିପତତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତସ୍ସ ପୁବ୍ବେ ଅକତେନ ସା ସକଲିକାପାଦେ ନିପତିତା।

‘‘ଇଧ ପନ, ମହାରାଜ, ମନୁସ୍ସା ମହାପଥୱିଂ ଭିନ୍ଦନ୍ତି ଚ ଖଣନ୍ତି ଚ, ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତେ ମନୁସ୍ସା ପୁବ୍ବେ କତେନ ମହାପଥୱିଂ ଭିନ୍ଦନ୍ତି ଚ ଖଣନ୍ତି ଚା’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟା ସା ସକଲିକା ଭଗୱତୋ ପାଦେ ନିପତିତା, ନ ସା ସକଲିକା ପୁବ୍ବେ କତେନ ଭଗୱତୋ ପାଦେ ନିପତିତା। ୟୋପି, ମହାରାଜ, ଭଗୱତୋ ଲୋହିତପକ୍ଖନ୍ଦିକାବାଧୋ ଉପ୍ପନ୍ନୋ, ସୋପି ଆବାଧୋ ନ ପୁବ୍ବେ କତେନ ଉପ୍ପନ୍ନୋ, ସନ୍ନିପାତିକେନେୱ ଉପ୍ପନ୍ନୋ, ୟେ କେଚି, ମହାରାଜ, ଭଗୱତୋ କାୟିକା ଆବାଧା ଉପ୍ପନ୍ନା, ନ ତେ କମ୍ମାଭିନିବ୍ବତ୍ତା, ଛନ୍ନଂ ଏତେସଂ ସମୁଟ୍ଠାନାନଂ ଅଞ୍ଞତରତୋ ନିବ୍ବତ୍ତା।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ସଂୟୁତ୍ତନିକାୟୱରଲଞ୍ଛକେ ମୋଳିୟସୀୱକେ [ମୋଲିୟସିୱକେ (ସ୍ୟା॰ କ॰) ସଂ॰ ନି॰ ୪.୨୬୯ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] ୱେୟ୍ୟାକରଣେ –

‘‘‘ପିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନାନିପି ଖୋ, ସୀୱକ, ଇଧେକଚ୍ଚାନି ୱେଦୟିତାନି ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ସାମମ୍ପି ଖୋ ଏତଂ, ସୀୱକ, ୱେଦିତବ୍ବଂ, ୟଥା ପିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନାନିପି ଇଧେକଚ୍ଚାନି ୱେଦୟିତାନି ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ଲୋକସ୍ସପି ଖୋ ଏତଂ, ସୀୱକ, ସଚ୍ଚସମ୍ମତଂ, ୟଥା ପିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନାନିପି ଇଧେକଚ୍ଚାନି ୱେଦୟିତାନି ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ତତ୍ର, ସୀୱକ, ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏୱଂୱାଦିନୋ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିନୋ ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚାୟଂ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ ପଟିସଂୱେଦେତି ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା, ସବ୍ବଂ ତଂ ପୁବ୍ବେ କତହେତୂ’’ତି । ୟଞ୍ଚ ସାମଂ ଞାତଂ, ତଞ୍ଚ ଅତିଧାୱନ୍ତି, ୟଞ୍ଚ ଲୋକେ ସଚ୍ଚସମ୍ମତଂ, ତଞ୍ଚ ଅତିଧାୱନ୍ତି। ତସ୍ମା ତେସଂ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ମିଚ୍ଛାତି ୱଦାମି।

‘‘‘ସେମ୍ହସମୁଟ୍ଠାନାନିପି ଖୋ, ସୀୱକ, ଇଧେକଚ୍ଚାନି ୱେଦୟିତାନି ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ୱାତସମୁଟ୍ଠାନାନିପି ଖୋ, ସୀୱକ…ପେ॰… ସନ୍ନିପାତିକାନିପି ଖୋ, ସୀୱକ…ପେ॰… ଉତୁପରିଣାମଜାନିପି ଖୋ, ସୀୱକ…ପେ॰… ୱିସମପରିହାରଜାନିପି ଖୋ , ସୀୱକ…ପେ॰… ଓପକ୍କମିକାନିପି ଖୋ, ସୀୱକ…ପେ॰… କମ୍ମୱିପାକଜାନିପି ଖୋ, ସୀୱକ, ଇଧେକଚ୍ଚାନି ୱେଦୟିତାନି ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ସାମମ୍ପି ଖୋ ଏତଂ, ସୀୱକ, ୱେଦିତବ୍ବଂ, ୟଥା କମ୍ମୱିପାକଜାନିପି ଇଧେକଚ୍ଚାନି ୱେଦୟିତାନି ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ଲୋକସ୍ସପି ଖୋ ଏତଂ, ସୀୱକ, ସଚ୍ଚସମ୍ମତଂ, ୟଥା କମ୍ମୱିପାକଜାନିପି ଇଧେକଚ୍ଚାନି ୱେଦୟିତାନି ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ତତ୍ର, ସୀୱକ, ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏୱଂୱାଦିନୋ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିନୋ ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚାୟଂ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ ପଟିସଂୱେଦେତି ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା, ସବ୍ବଂ ତଂ ପୁବ୍ବେ କତହେତୂ’’ତି। ୟଞ୍ଚ ସାମଂ ଞାତଂ, ତଞ୍ଚ ଅତିଧାୱନ୍ତି, ୟଞ୍ଚ ଲୋକେ ସଚ୍ଚସମ୍ମତଂ, ତଞ୍ଚ ଅତିଧାୱନ୍ତି। ତସ୍ମା ତେସଂ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ମିଚ୍ଛାତି ୱଦାମୀ’’’ତି।

‘‘ଇତିପି, ମହାରାଜ, ନ ସବ୍ବା ୱେଦନା କମ୍ମୱିପାକଜା, ସବ୍ବଂ, ମହାରାଜ, ଅକୁସଲଂ ଝାପେତ୍ୱା ଭଗୱା ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଂ ପତ୍ତୋତି ଏୱମେତଂ ଧାରେହୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଅକୁସଲଚ୍ଛେଦନପଞ୍ହୋ ଅଟ୍ଠମୋ।

୯. ଉତ୍ତରିକରଣୀୟପଞ୍ହୋ

୯ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତୁମ୍ହେ ଭଣଥ ‘ୟଂ କିଞ୍ଚି କରଣୀୟଂ ତଥାଗତସ୍ସ, ସବ୍ବଂ ତଂ ବୋଧିୟା ୟେୱ ମୂଲେ ପରିନିଟ୍ଠିତଂ, ନତ୍ଥି ତଥାଗତସ୍ସ ଉତ୍ତରିଂ କରଣୀୟଂ, କତସ୍ସ ୱା ପତିଚୟୋ’ତି, ଇଦଞ୍ଚ ତେମାସଂ ପଟିସଲ୍ଲାନଂ ଦିସ୍ସତି। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟଂ କିଞ୍ଚି କରଣୀୟଂ ତଥାଗତସ୍ସ, ସବ୍ବଂ ତଂ ବୋଧିୟା ୟେୱ ମୂଲେ ପରିନିଟ୍ଠିତଂ, ନତ୍ଥି ତଥାଗତସ୍ସ ଉତ୍ତରିଂ କରଣୀୟଂ, କତସ୍ସ ୱା ପତିଚୟୋ, ତେନ ହି ‘ତେମାସଂ ପଟିସଲ୍ଲୀନୋ’ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ତେମାସଂ ପଟିସଲ୍ଲୀନୋ, ତେନ ହି ‘ୟଂ କିଞ୍ଚି କରଣୀୟଂ, ତଥାଗତସ୍ସ, ସବ୍ବଂ ତଂ ବୋଧିୟା ୟେୱ ମୂଲେ ପରିନିଟ୍ଠିତ’ନ୍ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା । ନତ୍ଥି କତକରଣୀୟସ୍ସ ପଟିସଲ୍ଲାନଂ, ସକରଣୀୟସ୍ସେୱ ପଟିସଲ୍ଲାନଂ ୟଥା ନାମ ବ୍ୟାଧିତସ୍ସେୱ ଭେସଜ୍ଜେନ କରଣୀୟଂ ହୋତି, ଅବ୍ୟାଧିତସ୍ସ କିଂ ଭେସଜ୍ଜେନ। ଛାତସ୍ସେୱ ଭୋଜନେନ କରଣୀୟଂ ହୋତି, ଅଛାତସ୍ସ କିଂ ଭୋଜନେନ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ନତ୍ଥି କତକରଣୀୟସ୍ସ ପଟିସଲ୍ଲାନଂ, ସକରଣୀୟସ୍ସେୱ ପଟିସଲ୍ଲାନଂ। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି, ମହାରାଜ, କରଣୀୟଂ ତଥାଗତସ୍ସ, ସବ୍ବଂ ତଂ ବୋଧିୟା ୟେୱ ମୂଲେ ପରିନିଟ୍ଠିତଂ, ନତ୍ଥି ତଥାଗତସ୍ସ ଉତ୍ତରିଂ କରଣୀୟଂ, କତସ୍ସ ୱା ପତିଚୟୋ, ଭଗୱା ଚ ତେମାସଂ ପଟିସଲ୍ଲୀନୋ, ପଟିସଲ୍ଲାନଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ବହୁଗୁଣଂ, ସବ୍ବେପି ତଥାଗତା ପଟିସଲ୍ଲୀୟିତ୍ୱା ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଂ ପତ୍ତା, ତଂ ତେ ସୁକତଗୁଣମନୁସ୍ସରନ୍ତା ପଟିସଲ୍ଲାନଂ ସେୱନ୍ତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ରଞ୍ଞୋ ସନ୍ତିକା ଲଦ୍ଧୱରୋ ପଟିଲଦ୍ଧଭୋଗୋ ତଂ ସୁକତଗୁଣମନୁସ୍ସରନ୍ତୋ ଅପରାପରଂ ରଞ୍ଞୋ ଉପଟ୍ଠାନଂ ଏତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସବ୍ବେପି ତଥାଗତା ପଟିସଲ୍ଲୀୟିତ୍ୱା ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଂ ପତ୍ତା, ତଂ ତେ ସୁକତଗୁଣମନୁସ୍ସରନ୍ତା ପଟିସଲ୍ଲାନଂ ସେୱନ୍ତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ଆତୁରୋ ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ ଭିସକ୍କମୁପସେୱିତ୍ୱା ସୋତ୍ଥିମନୁପ୍ପତ୍ତୋ ତଂ ସୁକତଗୁଣମନୁସ୍ସରନ୍ତୋ ଅପରାପରଂ ଭିସକ୍କମୁପସେୱତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସବ୍ବେପି ତଥାଗତା ପଟିସଲ୍ଲୀୟିତ୍ୱା ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଂ ପତ୍ତା, ତଂ ତେ ସୁକତଗୁଣମନୁସ୍ସରନ୍ତା ପଟିସଲ୍ଲାନଂ ସେୱନ୍ତି।

‘‘ଅଟ୍ଠୱୀସତି ଖୋ ପନିମେ, ମହାରାଜ, ପଟିସଲ୍ଲାନଗୁଣା, ୟେ ଗୁଣେ ସମନୁସ୍ସରନ୍ତା [ସମନୁପସ୍ସନ୍ତା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ତଥାଗତା ପଟିସଲ୍ଲାନଂ ସେୱନ୍ତି। କତମେ ଅଟ୍ଠୱୀସତି? ଇଧ, ମହାରାଜ, ପଟିସଲ୍ଲାନଂ ପଟିସଲ୍ଲୀୟମାନଂ ଅତ୍ତାନଂ ରକ୍ଖତି, ଆୟୁଂ ୱଡ୍ଢେତି, ବଲଂ ଦେତି, ୱଜ୍ଜଂ ପିଦହତି, ଅୟସମପନେତି, ୟସମୁପନେତି, ଅରତିଂ ୱିନୋଦେତି, ରତିମୁପଦହତି, ଭୟମପନେତି, ୱେସାରଜ୍ଜଂ କରୋତି, କୋସଜ୍ଜମପନେତି, ୱୀରିୟମଭିଜନେତି, ରାଗମପନେତି, ଦୋସମପନେତି, ମୋହମପନେତି, ମାନଂ ନିହନ୍ତି, ୱିତକ୍କଂ ଭଞ୍ଜତି, ଚିତ୍ତଂ ଏକଗ୍ଗଂ କରୋତି, ମାନସଂ ସ୍ନେହୟତି [ସୋଭୟତି (ସୀ॰)] , ହାସଂ ଜନେତି, ଗରୁକଂ କରୋତି, ଲାଭମୁପ୍ପାଦୟତି, ନମସ୍ସିୟଂ କରୋତି , ପୀତିଂ ପାପେତି, ପାମୋଜ୍ଜଂ କରୋତି, ସଙ୍ଖାରାନଂ ସଭାୱଂ ଦସ୍ସୟତି, ଭୱପ୍ପଟିସନ୍ଧିଂ ଉଗ୍ଘାଟେତି, ସବ୍ବସାମଞ୍ଞଂ ଦେତି। ଇମେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅଟ୍ଠୱୀସତି ପଟିସଲ୍ଲାନଗୁଣା, ୟେ ଗୁଣେ ସମନୁସ୍ସରନ୍ତା ତଥାଗତା ପଟିସଲ୍ଲାନଂ ସେୱନ୍ତି।

‘‘ଅପି ଚ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତା ସନ୍ତଂ ସୁଖଂ ସମାପତ୍ତିରତିଂ ଅନୁଭୱିତୁକାମା ପଟିସଲ୍ଲାନଂ ସେୱନ୍ତି ପରିୟୋସିତସଙ୍କପ୍ପା। ଚତୂହି ଖୋ, ମହାରାଜ, କାରଣେହି ତଥାଗତା ପଟିସଲ୍ଲାନଂ ସେୱନ୍ତି। କତମେହି ଚତୂହି? ୱିହାରଫାସୁତାୟପି, ମହାରାଜ, ତଥାଗତା ପଟିସଲ୍ଲାନଂ ସେୱନ୍ତି, ଅନୱଜ୍ଜଗୁଣବହୁଲତାୟପି ତଥାଗତା ପଟିସଲ୍ଲାନଂ ସେୱନ୍ତି, ଅସେସଅରିୟୱୀଥିତୋପି ତଥାଗତା ପଟିସଲ୍ଲାନଂ ସେୱନ୍ତି, ସବ୍ବବୁଦ୍ଧାନଂ ଥୁତଥୋମିତୱଣ୍ଣିତପସତ୍ଥତୋପି ତଥାଗତା ପଟିସଲ୍ଲାନଂ ସେୱନ୍ତି। ଇମେହି ଖୋ, ମହାରାଜ, ଚତୂହି କାରଣେହି ତଥାଗତା ପଟିସଲ୍ଲାନଂ ସେୱନ୍ତି। ଇତି ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତା ପଟିସଲ୍ଲାନଂ ସେୱନ୍ତି ନ ସକରଣୀୟତାୟ, ନ କତସ୍ସ ୱା ପତିଚୟାୟ, ଅଥ ଖୋ ଗୁଣୱିସେସଦସ୍ସାୱିତାୟ ତଥାଗତା ପଟିସଲ୍ଲାନଂ ସେୱନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଉତ୍ତରିକରଣୀୟପଞ୍ହୋ ନୱମୋ।

୧୦. ଇଦ୍ଧିବଲଦସ୍ସନପଞ୍ହୋ

୧୦ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା ‘ତଥାଗତସ୍ସ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ୟାନୀକତା ୱତ୍ଥୁକତା ଅନୁଟ୍ଠିତା ପରିଚିତା ସୁସମାରଦ୍ଧା, ସୋ ଆକଙ୍ଖମାନୋ, ଆନନ୍ଦ, ତଥାଗତୋ କପ୍ପଂ ୱା ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ କପ୍ପାୱସେସଂ ୱା’ତି। ପୁନ ଚ ଭଣିତଂ ‘ଇତୋ ତିଣ୍ଣଂ ମାସାନଂ ଅଚ୍ଚୟେନ ତଥାଗତୋ ପରିନିବ୍ବାୟିସ୍ସତୀ’ତି। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ତଥାଗତସ୍ସ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ଭାୱିତା…ପେ॰… କପ୍ପାୱସେସଂ ୱା’ତି, ତେନ ହି ତେମାସପରିଚ୍ଛେଦୋ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି, ଭନ୍ତେ, ତଥାଗତେନ ଭଣିତଂ ‘ଇତୋ ତିଣ୍ଣଂ ମାସାନଂ ଅଚ୍ଚୟେନ ତଥାଗତୋ ପରିନିବ୍ବାୟିସ୍ସତୀ’ତି, ତେନ ହି ‘‘ତଥାଗତସ୍ସ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ଭାୱିତା…ପେ॰… କପ୍ପାୱସେସଂ ୱା’ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ନତ୍ଥି ତଥାଗତାନଂ ଅଟ୍ଠାନେ ଗଜ୍ଜିତଂ। ଅମୋଘୱଚନା ବୁଦ୍ଧା ଭଗୱନ୍ତୋ ତଥୱଚନା ଅଦ୍ୱେଜ୍ଝୱଚନା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ଗମ୍ଭୀରୋ ସୁନିପୁଣୋ ଦୁନ୍ନିଜ୍ଝାପୟୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ଭିନ୍ଦେତଂ ଦିଟ୍ଠିଜାଲଂ, ଏକଂସେ ଠପୟ, ଭିନ୍ଦ ପରୱାଦ’’ନ୍ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ‘ତଥାଗତସ୍ସ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ଭାୱିତା…ପେ॰… କପ୍ପାୱସେସଂ ୱା’ତି, ତେମାସପରିଚ୍ଛେଦୋ ଚ ଭଣିତୋ, ସୋ ଚ ପନ କପ୍ପୋ ଆୟୁକପ୍ପୋ ୱୁଚ୍ଚତି। ନ, ମହାରାଜ, ଭଗୱା ଅତ୍ତନୋ ବଲଂ କିତ୍ତୟମାନୋ ଏୱମାହ, ଇଦ୍ଧିବଲଂ ପନ ମହାରାଜ, ଭଗୱା ପରିକିତ୍ତୟମାନୋ ଏୱମାହ ‘ତଥାଗତସ୍ସ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ଭାୱିତା…ପେ॰… କପ୍ପାୱସେସଂ ୱା’ତି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ରଞ୍ଞୋ ଅସ୍ସାଜାନୀୟୋ ଭୱେୟ୍ୟ ସୀଘଗତି ଅନିଲଜୱୋ, ତସ୍ସ ରାଜା ଜୱବଲଂ ପରିକିତ୍ତୟନ୍ତୋ ସନେଗମଜାନପଦଭଟବଲବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକଅମଚ୍ଚଜନମଜ୍ଝେ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ ‘ଆକଙ୍ଖମାନୋ ମେ, ଭୋ, ଅୟଂ ହୟୱରୋ ସାଗରଜଲପରିୟନ୍ତଂ ମହିଂ ଅନୁୱିଚରିତ୍ୱା ଖଣେନ ଇଧାଗଚ୍ଛେୟ୍ୟା’ତି, ନ ଚ ତଂ ଜୱଗତିଂ ତସ୍ସଂ ପରିସାୟଂ ଦସ୍ସେୟ୍ୟ, ୱିଜ୍ଜତି ଚ ସୋ ଜୱୋ ତସ୍ସ, ସମତ୍ଥୋ ଚ ସୋ ଖଣେନ ସାଗରଜଲପରିୟନ୍ତଂ ମହିଂ ଅନୁୱିଚରିତୁଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭଗୱା ଅତ୍ତନୋ ଇଦ୍ଧିବଲଂ ପରିକିତ୍ତୟମାନୋ ଏୱମାହ, ତମ୍ପି ତେୱିଜ୍ଜାନଂ ଛଳଭିଞ୍ଞାନଂ ଅରହନ୍ତାନଂ ୱିମଲଖୀଣାସୱାନଂ ଦେୱମନୁସ୍ସାନଞ୍ଚ ମଜ୍ଝେ ନିସୀଦିତ୍ୱା ଭଣିତଂ ‘ତଥାଗତସ୍ସ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ୟାନୀକତା ୱତ୍ଥୁକତା ଅନୁଟ୍ଠିତା ପରିଚିତା ସୁସମାରଦ୍ଧା, ସୋ ଆକଙ୍ଖମାନୋ, ଆନନ୍ଦ, ତଥାଗତୋ କପ୍ପଂ ୱା ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ କପ୍ପାୱସେସଂ ୱା’ତି। ୱିଜ୍ଜତି ଚ ତଂ, ମହାରାଜ, ଇଦ୍ଧିବଲଂ ଭଗୱତୋ, ସମତ୍ଥୋ ଚ ଭଗୱା ଇଦ୍ଧିବଲେନ କପ୍ପଂ ୱା ଠାତୁଂ କପ୍ପାୱସେସଂ ୱା, ନ ଚ ଭଗୱା ତଂ ଇଦ୍ଧିବଲଂ ତସ୍ସଂ ପରିସାୟଂ ଦସ୍ସେତି, ଅନତ୍ଥିକୋ, ମହାରାଜ, ଭଗୱା ସବ୍ବଭୱେହି, ଗରହିତା ଚ ତଥାଗତସ୍ସ ସବ୍ବଭୱା। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପମତ୍ତକୋପି ଗୂଥୋ ଦୁଗ୍ଗନ୍ଧୋ ହୋତି । ଏୱମେୱ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପମତ୍ତକମ୍ପି ଭୱଂ ନ ୱଣ୍ଣେମି ଅନ୍ତମସୋ ଅଚ୍ଛରାସଙ୍ଘାତମତ୍ତମ୍ପୀ’ତି ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭଗୱା ସବ୍ବଭୱଗତିୟୋନିୟୋ ଗୂଥସମଂ ଦିସ୍ୱା ଇଦ୍ଧିବଲଂ ନିସ୍ସାୟ ଭୱେସୁ ଛନ୍ଦରାଗଂ କରେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ମହାରାଜ, ଭଗୱା ଇଦ୍ଧିବଲଂ ପରିକିତ୍ତୟମାନୋ ଏୱରୂପଂ ବୁଦ୍ଧସୀହନାଦମଭିନଦୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଇଦ୍ଧିବଲଦସ୍ସନପଞ୍ହୋ ଦସମୋ।

ଇଦ୍ଧିବଲୱଗ୍ଗୋ ପଠମୋ।

ଇମସ୍ମିଂ ୱଗ୍ଗେ ଦସ ପଞ୍ହା।

୨. ଅଭେଜ୍ଜୱଗ୍ଗୋ

୧. ଖୁଦ୍ଦାନୁଖୁଦ୍ଦକପଞ୍ହୋ

୧ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା ‘ଅଭିଞ୍ଞାୟାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମଂ ଦେସେମି ନୋ ଅନଭିଞ୍ଞାୟା’ତି। ପୁନ ଚ ୱିନୟପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ଏୱଂ ଭଣିତଂ ‘ଆକଙ୍ଖମାନୋ, ଆନନ୍ଦ, ସଙ୍ଘୋ ମମଚ୍ଚୟେନ ଖୁଦ୍ଦାନୁଖୁଦ୍ଦକାନି ସିକ୍ଖାପଦାନି ସମୂହନତୂ’ତି। କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଖୁଦ୍ଦାନୁଖୁଦ୍ଦକାନି ସିକ୍ଖାପଦାନି ଦୁପ୍ପଞ୍ଞତ୍ତାନି, ଉଦାହୁ ଅୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ଅଜାନିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତାନି, ୟଂ ଭଗୱା ଅତ୍ତନୋ ଅଚ୍ଚୟେନ ଖୁଦ୍ଦାନୁଖୁଦ୍ଦକାନି ସିକ୍ଖାପଦାନି ସମୂହନାପେତି? ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ଅଭିଞ୍ଞାୟାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମଂ ଦେସେମି ନୋ ଅନଭିଞ୍ଞାୟା’ତି, ତେନ ହି ‘ଆକଙ୍ଖମାନୋ, ଆନନ୍ଦ, ସଙ୍ଘୋ ମମଚ୍ଚୟେନ ଖୁଦ୍ଦାନୁଖୁଦ୍ଦକାନି ସିକ୍ଖାପଦାନି ସମୂହନତୂ’ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ତଥାଗତେ ୱିନୟପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ଏୱଂ ଭଣିତଂ ‘ଆକଙ୍ଖମାନୋ, ଆନନ୍ଦ, ସଙ୍ଘୋ ମମଚ୍ଚୟେନ ଖୁଦ୍ଦାନୁଖୁଦ୍ଦକାନି ସିକ୍ଖାପଦାନି ସମୂହନତୂ’ତି ତେନ ହି ‘ଅଭିଞ୍ଞାୟାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମଂ ଦେସେମି ନୋ ଅନଭିଞ୍ଞାୟା’ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ସୁଖୁମୋ ନିପୁଣୋ ଗମ୍ଭୀରୋ ସୁଗମ୍ଭୀରୋ ଦୁନ୍ନିଜ୍ଝାପୟୋ, ସୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ତତ୍ଥ ତେ ଞାଣବଲୱିପ୍ଫାରଂ ଦସ୍ସେହୀ’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ‘ଅଭିଞ୍ଞାୟାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମଂ ଦେସେମି ନୋ ଅନଭିଞ୍ଞାୟା’ତି, ୱିନୟପଞ୍ଞତ୍ତିୟାପି ଏୱଂ ଭଣିତଂ ‘ଆକଙ୍ଖମାନୋ, ଆନନ୍ଦ, ସଙ୍ଘୋ ମମଚ୍ଚୟେନ ଖୁଦ୍ଦାନୁଖୁଦ୍ଦକାନି ସିକ୍ଖାପଦାନି ସମୂହନତୂ’ତି, ତଂ ପନ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ଭିକ୍ଖୂ ୱୀମଂସମାନୋ ଆହ ‘ଉକ୍କଲେସ୍ସନ୍ତି [ଉକ୍କଡ୍ଢିସ୍ସନ୍ତି (ସୀ॰), ଉସ୍ସକ୍କିସ୍ସନ୍ତି (ସ୍ୟା॰)] ନୁ ଖୋ ମମ ସାୱକା ମୟା ୱିସ୍ସଜ୍ଜାପୀୟମାନା ମମଚ୍ଚୟେନ ଖୁଦ୍ଦାନୁଖୁଦ୍ଦକାନି ସିକ୍ଖାପଦାନି, ଉଦାହୁ ଆଦିୟିସ୍ସନ୍ତୀ’ତି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ରାଜା ପୁତ୍ତେ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ ‘ଅୟଂ ଖୋ, ତାତା, ମହାଜନପଦୋ ସବ୍ବଦିସାସୁ ସାଗରପରିୟନ୍ତୋ, ଦୁକ୍କରୋ, ତାତା, ତାୱତକେନ ବଲେନ ଧାରେତୁଂ, ଏଥ ତୁମ୍ହେ, ତାତା, ମମଚ୍ଚୟେନ ପଚ୍ଚନ୍ତେ ପଚ୍ଚନ୍ତେ ଦେସେ ପଜହଥା’ତି। ଅପି ନୁ ଖୋ ତେ, ମହାରାଜ, କୁମାରା ପିତୁଅଚ୍ଚୟେନ ହତ୍ଥଗତେ ଜନପଦେ ସବ୍ବେ ତେ ପଚ୍ଚନ୍ତେ ପଚ୍ଚନ୍ତେ ଦେସେ ମୁଞ୍ଚେୟ୍ୟୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ, ରାଜତୋ [ରାଜାନୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ଭନ୍ତେ, ଲୁଦ୍ଧତରା [ଲଦ୍ଧତରା (କ॰)] କୁମାରା ରଜ୍ଜଲୋଭେନ ତଦୁତ୍ତରିଂ ଦିଗୁଣତିଗୁଣଂ ଜନପଦଂ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହେୟ୍ୟୁଂ [ପରିକଡ୍ଢେୟ୍ୟୁଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , କିଂ ପନ ତେ ହତ୍ଥଗତଂ ଜନପଦଂ ମୁଞ୍ଚେୟ୍ୟୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ଭିକ୍ଖୂ ୱୀମଂସମାନୋ ଏୱମାହ ‘ଆକଙ୍ଖମାନୋ, ଆନନ୍ଦ, ସଙ୍ଘୋ ମମଚ୍ଚୟେନ ଖୁଦ୍ଦାନୁଖୁଦ୍ଦକାନି ସିକ୍ଖାପଦାନି ସମୂହନତୂ’ତି। ଦୁକ୍ଖପରିମୁତ୍ତିୟା, ମହାରାଜ, ବୁଦ୍ଧପୁତ୍ତା ଧମ୍ମଲୋଭେନ ଅଞ୍ଞମ୍ପି ଉତ୍ତରିଂ ଦିୟଡ୍ଢସିକ୍ଖାପଦସତଂ ଗୋପେୟ୍ୟୁଂ, କିଂ ପନ ପକତିପଞ୍ଞତ୍ତଂ ସିକ୍ଖାପଦଂ ମୁଞ୍ଚେୟ୍ୟୁ’’ନ୍ତି?

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟଂ ଭଗୱା ଆହ ‘ଖୁଦ୍ଦାନୁଖୁଦ୍ଦକାନି ସିକ୍ଖାପଦାନୀ’ତି, ଏତ୍ଥାୟଂ ଜନୋ ସମ୍ମୂଳ୍ହୋ ୱିମତିଜାତୋ ଅଧିକତୋ ସଂସୟପକ୍ଖନ୍ଦୋ। କତମାନି ତାନି ଖୁଦ୍ଦକାନି ସିକ୍ଖାପଦାନି, କତମାନି ଅନୁଖୁଦ୍ଦକାନି ସିକ୍ଖାପଦାନୀତି? ଦୁକ୍କଟଂ, ମହାରାଜ, ଖୁଦ୍ଦକଂ ସିକ୍ଖାପଦଂ, ଦୁବ୍ଭାସିତଂ ଅନୁଖୁଦ୍ଦକଂ ସିକ୍ଖାପଦଂ, ଇମାନି ଦ୍ୱେ ଖୁଦ୍ଦାନୁଖୁଦ୍ଦକାନି ସିକ୍ଖାପଦାନି, ପୁବ୍ବକେହିପି, ମହାରାଜ, ମହାଥେରେହି ଏତ୍ଥ ୱିମତି ଉପ୍ପାଦିତା, ତେହିପି ଏକଜ୍ଝଂ ନ କତୋ ଧମ୍ମସଣ୍ଠିତିପରିୟାୟେ ଭଗୱତା ଏସୋ ପଞ୍ହୋ ଉପଦିଟ୍ଠୋତି। ଚିରନିକ୍ଖିତ୍ତଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଜିନରହସ୍ସଂ ଅଜ୍ଜେତରହି ଲୋକେ ୱିୱଟଂ ପାକଟଂ କତ’’ନ୍ତି।

ଖୁଦ୍ଦାନୁଖୁଦ୍ଦକପଞ୍ହୋ ପଠମୋ।

୨. ଅବ୍ୟାକରଣୀୟପଞ୍ହୋ

୨ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା ‘ନତ୍ଥାନନ୍ଦ ତଥାଗତସ୍ସ ଧମ୍ମେସୁ ଆଚରିୟମୁଟ୍ଠୀ’ତି, ପୁନ ଚ ଥେରେନ ମାଲୁକ୍ୟପୁତ୍ତେନ [ମାଲୁଙ୍କ୍ୟପୁତ୍ତେନ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰) ସଂ॰ ନି॰ ୪.୯୫; ଅ॰ ନି॰ ୧.୪.୨୫୭ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] ପଞ୍ହଂ ପୁଟ୍ଠୋ ନ ବ୍ୟାକାସି। ଏସୋ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ପଞ୍ହୋ ଦ୍ୱୟନ୍ତୋ [ଦ୍ୱୟତୋ (ସୀ॰)] ଏକନ୍ତନିସ୍ସିତୋ ଭୱିସ୍ସତି ଅଜାନନେନ ୱା ଗୁୟ୍ହକରଣେନ ୱା। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ନତ୍ଥାନନ୍ଦ ତଥାଗତସ୍ସ ଧମ୍ମେସୁ ଆଚରିୟମୁଟ୍ଠୀ’ତି, ତେନ ହି ଥେରସ୍ସ ମାଲୁକ୍ୟପୁତ୍ତସ୍ସ ଅଜାନନ୍ତେନ ନ ବ୍ୟାକତଂ। ୟଦି ଜାନନ୍ତେନ ନ ବ୍ୟାକତଂ, ତେନ ହି ଅତ୍ଥି ତଥାଗତସ୍ସ ଧମ୍ମେସୁ ଆଚରିୟମୁଟ୍ଠି। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ‘ନତ୍ଥାନନ୍ଦ ତଥାଗତସ୍ସ ଧମ୍ମେସୁ ଆଚରିୟମୁଟ୍ଠୀ’ତି, ଅବ୍ୟାକତୋ ଚ ଥେରେନ ମାଲୁକ୍ୟପୁତ୍ତେନ ପୁଚ୍ଛିତୋ ପଞ୍ହୋ, ତଞ୍ଚ ପନ ନ ଅଜାନନ୍ତେନ ନ ଗୁୟ୍ହକରଣେନ। ଚତ୍ତାରିମାନି, ମହାରାଜ, ପଞ୍ହବ୍ୟାକରଣାନି। କତମାନି ଚତ୍ତାରି? ଏକଂସବ୍ୟାକରଣୀୟୋ ପଞ୍ହୋ ୱିଭଜ୍ଜବ୍ୟାକରଣୀୟୋ ପଞ୍ହୋ ପଟିପୁଚ୍ଛାବ୍ୟାକରଣୀୟୋ ପଞ୍ହୋ ଠପନୀୟୋ ପଞ୍ହୋତି।

‘‘କତମୋ ଚ, ମହାରାଜ, ଏକଂସବ୍ୟାକରଣୀୟୋ ପଞ୍ହୋ? ‘ରୂପଂ ଅନିଚ୍ଚ’ନ୍ତି ଏକଂସବ୍ୟାକରଣୀୟୋ ପଞ୍ହୋ, ‘ୱେଦନା ଅନିଚ୍ଚା’ତି…ପେ॰… ‘ସଞ୍ଞା ଅନିଚ୍ଚା’ତି…ପେ॰… ‘ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’ତି…ପେ॰… ‘ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚ’’ନ୍ତି ଏକଂସବ୍ୟାକରଣୀୟୋ ପଞ୍ହୋ, ଅୟଂ ଏକଂସବ୍ୟାକରଣୀୟୋ ପଞ୍ହୋ।

‘‘କତମୋ ୱିଭଜ୍ଜବ୍ୟାକରଣୀୟୋ ପଞ୍ହୋ? ‘ଅନିଚ୍ଚଂ ପନ ରୂପ’ନ୍ତି ୱିଭଜ୍ଜବ୍ୟାକରଣୀୟୋ ପଞ୍ହୋ, ‘ଅନିଚ୍ଚା ପନ ୱେଦନା’ତି…ପେ॰… ‘ଅନିଚ୍ଚା ପନ ସଞ୍ଞା’ତି…ପେ॰… ‘ଅନିଚ୍ଚା ପନ ସଙ୍ଖାରା’ତି…ପେ॰… ‘ଅନିଚ୍ଚଂ ପନ ୱିଞ୍ଞାଣ’ନ୍ତି ୱିଭଜ୍ଜବ୍ୟାକରଣୀୟୋ ପଞ୍ହୋ, ଅୟଂ ୱିଭଜ୍ଜବ୍ୟାକରଣୀୟୋ ପଞ୍ହୋ।

‘‘କତମୋ ପଟିପୁଚ୍ଛାବ୍ୟାକରଣୀୟୋ ପଞ୍ହୋ? ‘କିଂ ନୁ ଖୋ ଚକ୍ଖୁନା ସବ୍ବଂ ୱିଜାନାତୀ’ତି ଅୟଂ ପଟିପୁଚ୍ଛାବ୍ୟାକରଣୀୟୋ ପଞ୍ହୋ।

‘‘କତମୋ ଠପନୀୟୋ ପଞ୍ହୋ? ‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’ତି ଠପନୀୟୋ ପଞ୍ହୋ, ‘ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’ତି। ‘ଅନ୍ତୱା ଲୋକୋ’ତି। ‘ଅନନ୍ତୱା ଲୋକୋ’ତି। ‘ଅନ୍ତୱା ଚ ଅନନ୍ତୱା ଚ ଲୋକୋ’ତି। ‘ନେୱନ୍ତୱା ନାନନ୍ତୱା ଲୋକୋ’ତି। ‘ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀର’ନ୍ତି। ‘ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀର’ନ୍ତି। ‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି। ‘ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି। ‘ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି। ‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’ତି ଠପନୀୟୋ ପଞ୍ହୋ, ଅୟଂ ଠପନୀୟୋ ପଞ୍ହୋ।

‘‘ଭଗୱା, ମହାରାଜ, ଥେରସ୍ସ ମାଲୁକ୍ୟପୁତ୍ତସ୍ସ ତଂ ଠପନୀୟଂ ପଞ୍ହଂ ନ ବ୍ୟାକାସି। ସୋ ପନ ପଞ୍ହୋ କିଂ କାରଣା ଠପନୀୟୋ? ନ ତସ୍ସ ଦୀପନାୟ ହେତୁ ୱା କାରଣଂ ୱା ଅତ୍ଥି, ତସ୍ମା ସୋ ପଞ୍ହୋ ଠପନୀୟୋ। ନତ୍ଥି ବୁଦ୍ଧାନଂ ଭଗୱନ୍ତାନଂ ଅକାରଣମହେତୁକଂ ଗିରମୁଦୀରଣ’’ନ୍ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଅବ୍ୟାକରଣୀୟପଞ୍ହୋ ଦୁତିୟୋ।

୩. ମଚ୍ଚୁଭାୟନାଭାୟନପଞ୍ହୋ

୩ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା ‘ସବ୍ବେ ତସନ୍ତି ଦଣ୍ଡସ୍ସ, ସବ୍ବେ ଭାୟନ୍ତି ମଚ୍ଚୁନୋ’ତି, ପୁନ ଭଣିତଂ ‘ଅରହା ସବ୍ବଭୟମତିକ୍କନ୍ତୋ’ତି। କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅରହା ଦଣ୍ଡଭୟା ତସତି , ନିରୟେ ୱା ନେରୟିକା ସତ୍ତା ଜଲିତା କୁଥିତା ତତ୍ତା ସନ୍ତତ୍ତା ତମ୍ହା ଜଲିତଗ୍ଗିଜାଲକା ମହାନିରୟା ଚୱମାନା ମଚ୍ଚୁନୋ ଭାୟନ୍ତି। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ସବ୍ବେ ତସନ୍ତି ଦଣ୍ଡସ୍ସ, ସବ୍ବେ ଭାୟନ୍ତି ମଚ୍ଚୁନୋ’ତି, ତେନ ହି ‘ଅରହା ସବ୍ବଭୟମତିକ୍କନ୍ତୋ’ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ଅରହା ସବ୍ବଭୟମତିକ୍କନ୍ତୋ’ତି, ତେନ ହି ‘ସବ୍ବେ ତସନ୍ତି ଦଣ୍ଡସ୍ସ, ସବ୍ବେ ଭାୟନ୍ତି ମଚ୍ଚୁନୋ’ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ଅୟଂ ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ନେତଂ, ମହାରାଜ, ୱଚନଂ ଭଗୱତା ଅରହନ୍ତେ ଉପାଦାୟ ଭଣିତଂ ‘ସବ୍ବେ ତସନ୍ତି ଦଣ୍ଡସ୍ସ, ସବ୍ବେ ଭାୟନ୍ତି ମଚ୍ଚୁନୋ’ତି। ଠପିତୋ ଅରହା ତସ୍ମିଂ ୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ, ସମୂହତୋ ଭୟହେତୁ ଅରହତୋ। ୟେ ତେ, ମହାରାଜ, ସତ୍ତା ସକିଲେସା, ୟେସଞ୍ଚ ଅଧିମତ୍ତା ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି, ୟେ ଚ ସୁଖଦୁକ୍ଖେସୁ ଉନ୍ନତାୱନତା, ତେ ଉପାଦାୟ ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ସବ୍ବେ ତସନ୍ତି ଦଣ୍ଡସ୍ସ, ସବ୍ବେ ଭାୟନ୍ତି ମଚ୍ଚୁନୋ’ତି। ଅରହତୋ, ମହାରାଜ, ସବ୍ବଗତି ଉପଚ୍ଛିନ୍ନା, ୟୋନି ୱିଦ୍ଧଂସିତା, ପଟିସନ୍ଧି ଉପହତା, ଭଗ୍ଗା ଫାସୁକା, ସମୂହତା ସବ୍ବଭୱାଲୟା, ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ସବ୍ବସଙ୍ଖାରା, ହତଂ କୁସଲାକୁସଲଂ, ୱିହତା ଅୱିଜ୍ଜା, ଅବୀଜଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ କତଂ, ଦଡ୍ଢା ସବ୍ବକିଲେସା, ଅତିୱତ୍ତା ଲୋକଧମ୍ମା, ତସ୍ମା ଅରହା ନ ତସତି ସବ୍ବଭୟେହି।

‘‘ଇଧ, ମହାରାଜ, ରଞ୍ଞୋ ଚତ୍ତାରୋ ମହାମତ୍ତା ଭୱେୟ୍ୟୁଂ ଅନୁରକ୍ଖା ଲଦ୍ଧୟସା ୱିସ୍ସାସିକା ଠପିତା ମହତି ଇସ୍ସରିୟେ ଠାନେ। ଅଥ ରାଜା କିସ୍ମିଞ୍ଚି ଦେୱ କରଣୀୟେ ସମୁପ୍ପନ୍ନେ ୟାୱତା ସକୱିଜିତେ ସବ୍ବଜନସ୍ସ ଆଣାପେୟ୍ୟ ‘ସବ୍ବେୱ ମେ ବଲିଂ କରୋନ୍ତୁ, ସାଧେଥ ତୁମ୍ହେ ଚତ୍ତାରୋ ମହାମତ୍ତା ତଂ କରଣୀୟ’ନ୍ତି। ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ ମହାମତ୍ତାନଂ ବଲିଭୟା ସନ୍ତାସୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କେନ କାରଣେନ ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘ଠପିତା ତେ, ଭନ୍ତେ, ରଞ୍ଞା ଉତ୍ତମଟ୍ଠାନେ, ନତ୍ଥି ତେସଂ ବଲି, ସମତିକ୍କନ୍ତବଲିନୋ ତେ, ଅୱସେସେ ଉପାଦାୟ ରଞ୍ଞା ଆଣାପିତଂ ‘ସବ୍ବେୱ ମେ ବଲିଂ କରୋନ୍ତୂ’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନେତଂ ୱଚନଂ ଭଗୱତା ଅରହନ୍ତେ ଉପାଦାୟ ଭଣିତଂ, ଠପିତୋ ଅରହା ତସ୍ମିଂ ୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ, ସମୂହତୋ ଭୟହେତୁ ଅରହତୋ, ୟେ ତେ, ମହାରାଜ, ସତ୍ତା ସକିଲେସା, ୟେସଞ୍ଚ ଅଧିମତ୍ତା ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି, ୟେ ଚ ସୁଖଦୁକ୍ଖେସୁ ଉନ୍ନତାୱନତା , ତେ ଉପାଦାୟ ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ସବ୍ବେ ତସନ୍ତି ଦଣ୍ଡସ୍ସ, ସବ୍ବେ ଭାୟନ୍ତି ମଚ୍ଚୁନୋ’ତି। ତସ୍ମା ଅରହା ନ ତସତି ସବ୍ବଭୟେହୀ’’ତି।

‘‘ନେତଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୱଚନଂ ସାୱସେସଂ, ନିରୱସେସୱଚନମେତଂ ‘ସବ୍ବେ’ତି। ତତ୍ଥ ମେ ଉତ୍ତରିଂ କାରଣଂ ବ୍ରୂହି ତଂ ୱଚନଂ ପତିଟ୍ଠାପେତୁ’’ନ୍ତି।

‘‘ଇଧ, ମହାରାଜ, ଗାମେ ଗାମସ୍ସାମିକୋ ଆଣାପକଂ ଆଣାପେୟ୍ୟ ‘ଏହି, ଭୋ ଆଣାପକ, ୟାୱତା ଗାମେ ଗାମିକା, ତେ ସବ୍ବେ ସୀଘଂ ମମ ସନ୍ତିକେ ସନ୍ନିପାତେହୀ’ତି। ସୋ ‘ସାଧୁ ସାମୀ’ତି ସମ୍ପଟିଚ୍ଛିତ୍ୱା ଗାମମଜ୍ଝେ ଠତ୍ୱା ତିକ୍ଖତ୍ତୁଂ ସଦ୍ଦମନୁସ୍ସାୱେୟ୍ୟ ‘ୟାୱତା ଗାମେ ଗାମିକା, ତେ ସବ୍ବେ ସୀଘସୀଘଂ ସାମିନୋ ସନ୍ତିକେ ସନ୍ନିପତନ୍ତୂ’ତି। ତତୋ ତେ ଗାମିକା ଆଣାପକସ୍ସ ୱଚନେନ ତୁରିତତୁରିତା ସନ୍ନିପତିତ୍ୱା ଗାମସ୍ସାମିକସ୍ସ ଆରୋଚେନ୍ତି ‘ସନ୍ନିପତିତା, ସାମି, ସବ୍ବେ ଗାମିକା, ୟଂ ତେ କରଣୀୟଂ ତଂ କରୋହୀ’ତି। ଇତି ସୋ, ମହାରାଜ, ଗାମସ୍ସାମିକୋ କୁଟିପୁରିସେ ସନ୍ନିପାତେନ୍ତୋ ସବ୍ବେ ଗାମିକେ ଆଣାପେତି, ତେ ଚ ଆଣତ୍ତା ନ ସବ୍ବେ ସନ୍ନିପତନ୍ତି, କୁଟିପୁରିସା ୟେୱ ସନ୍ନିପତନ୍ତି, ‘ଏତ୍ତକା ୟେୱ ମେ ଗାମିକା’ତି ଗାମସ୍ସାମିକୋ ଚ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛତି, ଅଞ୍ଞେ ବହୁତରା ଅନାଗତା ଇତ୍ଥିପୁରିସା ଦାସିଦାସା ଭତକା କମ୍ମକରା ଗାମିକା ଗିଲାନା ଗୋମହିଂସା ଅଜେଳକା ସୁୱାନା, ୟେ ଅନାଗତା, ସବ୍ବେ ତେ ଅଗଣିତା, କୁଟିପୁରିସେ ୟେୱ ଉପାଦାୟ ଆଣାପିତତ୍ତା ‘ସବ୍ବେ ସନ୍ନିପତନ୍ତୂ’ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନେତଂ ୱଚନଂ ଭଗୱତା ଅରହନ୍ତେ ଉପାଦାୟ ଭଣିତଂ, ଠପିତୋ ଅରହା ତସ୍ମିଂ ୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ, ସମୂହତୋ ଭୟହେତୁ ଅରହତୋ, ୟେ ତେ, ମହାରାଜ, ସତ୍ତା ସକିଲେସା, ୟେସଞ୍ଚ ଅଧିମତ୍ତା ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି, ୟେ ଚ ସୁଖଦୁକ୍ଖେସୁ ଉନ୍ନତାୱନତା, ତେ ଉପାଦାୟ ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ସବ୍ବେ ତସନ୍ତି ଦଣ୍ଡସ୍ସ, ସବ୍ବେ ଭାୟନ୍ତି ମଚ୍ଚୁନୋ’ତି । ତସ୍ମା ଅରହା ନ ତସତି ସବ୍ବଭୟେହି।

‘‘ଅତ୍ଥି, ମହାରାଜ, ସାୱସେସଂ ୱଚନଂ ସାୱସେସୋ ଅତ୍ଥୋ, ଅତ୍ଥି ସାୱସେସଂ ୱଚନଂ ନିରୱସେସୋ ଅତ୍ଥୋ, ଅତ୍ଥି ନିରୱସେସଂ ୱଚନଂ ସାୱସେସୋ ଅତ୍ଥୋ, ଅତ୍ଥି ନିରୱସେସଂ ୱଚନଂ ନିରୱସେସୋ ଅତ୍ଥୋ। ତେନ ତେନ ଅତ୍ଥୋ ସମ୍ପଟିଚ୍ଛିତବ୍ବୋ।

‘‘ପଞ୍ଚୱିଧେହି, ମହାରାଜ, କାରଣେହି ଅତ୍ଥୋ ସମ୍ପଟିଚ୍ଛିତବ୍ବୋ ଆହଚ୍ଚପଦେନ ରସେନ ଆଚରିୟୱଂସେନ [ଆଚରିୟୱଂସତାୟ (ପୀ॰ କ॰)] ଅଧିପ୍ପାୟା କାରଣୁତ୍ତରିୟତାୟ। ଏତ୍ଥ ହି ଆହଚ୍ଚପଦ ନ୍ତି ସୁତ୍ତଂ ଅଧିପ୍ପେତଂ। ରସୋ ତି ସୁତ୍ତାନୁଲୋମଂ। ଆଚରିୟୱଂସୋ ତି ଆଚରିୟୱାଦୋ। ଅଧିପ୍ପାୟୋ ତି ଅତ୍ତନୋ ମତି। କାରଣୁତ୍ତରିୟତା ତି ଇମେହି ଚତୂହି ସମେନ୍ତଂ [ସମେତଂ (ସୀ॰)] କାରଣଂ। ଇମେହି ଖୋ, ମହାରାଜ, ପଞ୍ଚହି କାରଣେହି ଅତ୍ଥୋ ସମ୍ପଟିଚ୍ଛିତବ୍ବୋ। ଏୱମେସୋ ପଞ୍ହୋ ସୁୱିନିଚ୍ଛିତୋ ହୋତୀ’’ତି।

‘‘ହୋତୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତଥା ତଂ ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମି। ଠପିତୋ ହୋତୁ ଅରହା ତସ୍ମିଂ ୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ, ତସନ୍ତୁ ଅୱସେସା ସତ୍ତା, ନିରୟେ ପନ ନେରୟିକା ସତ୍ତା ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦୟମାନା ଜଲିତପଜ୍ଜଲିତସବ୍ବଙ୍ଗପଚ୍ଚଙ୍ଗା ରୁଣ୍ଣକାରୁଞ୍ଞକନ୍ଦିତପରିଦେୱିତଲାଲପ୍ପିତମୁଖା ଅସୟ୍ହତିବ୍ବଦୁକ୍ଖାଭିଭୂତା ଅତାଣା ଅସରଣା ଅସରଣୀଭୂତା ଅନପ୍ପସୋକାତୁରା ଅନ୍ତିମପଚ୍ଛିମଗତିକା ଏକନ୍ତସୋକପରାୟଣା ଉଣ୍ହତିଖିଣଚଣ୍ଡଖରତପନତେଜୱନ୍ତୋ ଭୀମଭୟଜନକନିନାଦମହାସଦ୍ଦା ସଂସିବ୍ବିତଛବ୍ବିଧଜାଲାମାଲାକୁଲା ସମନ୍ତା ସତୟୋଜନାନୁଫରଣଚ୍ଚିୱେଗା କଦରିୟା ତପନା ମହାନିରୟା ଚୱମାନା ମଚ୍ଚୁନୋ ଭାୟନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜା’’ତି।

‘‘ନନୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ନିରୟୋ ଏକନ୍ତଦୁକ୍ଖୱେଦନୀୟୋ, କିସ୍ସ ପନ ତେ ନେରୟିକା ସତ୍ତା ଏକନ୍ତଦୁକ୍ଖୱେଦନୀୟା ନିରୟା ଚୱମାନା ମଚ୍ଚୁନୋ ଭାୟନ୍ତି, କିସ୍ସ ନିରୟେ ରମନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ନ ତେ, ମହାରାଜ, ନେରୟିକା ସତ୍ତା ନିରୟେ ରମନ୍ତି, ମୁଞ୍ଚିତୁକାମାୱ ତେ ନିରୟା। ମରଣସ୍ସେୱ ସୋ [ମରଣସ୍ସେସୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ମହାରାଜ, ଆନୁଭାୱୋ, ୟେନ ତେସଂ ସନ୍ତାସୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ‘‘ଏତଂ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ନ ସଦ୍ଦହାମି, ୟଂ ମୁଚ୍ଚିତୁକାମାନଂ ଚୁତିୟା ସନ୍ତାସୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀତି, ହାସନୀୟଂ , ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତଂ ଠାନଂ, ୟଂ ତେ ପତ୍ଥିତଂ ଲଭନ୍ତି, କାରଣେନ ମଂ ସଞ୍ଞାପେହୀ’’ତି।

‘‘ମରଣନ୍ତି ଖୋ, ମହାରାଜ, ଏତଂ ଅଦିଟ୍ଠସଚ୍ଚାନଂ ତାସନୀୟଟ୍ଠାନଂ, ଏତ୍ଥାୟଂ ଜନୋ ତସତି ଚ ଉବ୍ବିଜ୍ଜତି ଚ। ୟୋ ଚ, ମହାରାଜ, କଣ୍ହସପ୍ପସ୍ସ ଭାୟତି, ସୋ ମରଣସ୍ସ ଭାୟନ୍ତୋ କଣ୍ହସପ୍ପସ୍ସ ଭାୟତି। ୟୋ ଚ ହତ୍ଥିସ୍ସ ଭାୟତି…ପେ॰… ସୀହସ୍ସ…ପେ॰… ବ୍ୟଗ୍ଘସ୍ସ…ପେ॰… ଦୀପିସ୍ସ…ପେ॰… ଅଚ୍ଛସ୍ସ…ପେ॰… ତରଚ୍ଛସ୍ସ…ପେ॰… ମହିଂସସ୍ସ…ପେ॰… ଗୱୟସ୍ସ…ପେ॰… ଅଗ୍ଗିସ୍ସ…ପେ॰… ଉଦକସ୍ସ…ପେ॰… ଖାଣୁକସ୍ସ…ପେ॰… କଣ୍ଟକସ୍ସ ଭାୟତି। ୟୋ ଚ ସତ୍ତିୟା ଭାୟତି, ସୋ ମରଣସ୍ସ ଭାୟନ୍ତୋ ସତ୍ତିୟା ଭାୟତି। ମରଣସ୍ସେୱ ସୋ [ମରଣସ୍ସେସୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ମହାରାଜ, ସରସସଭାୱତେଜୋ [ସରସଭାୱତେଜୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ତସ୍ସ ସରସସଭାୱତେଜେନ ସକିଲେସା ସତ୍ତା ମରଣସ୍ସ ତସନ୍ତି ଭାୟନ୍ତି, ମୁଚ୍ଚିତୁକାମାପି, ମହାରାଜ, ନେରୟିକା ସତ୍ତା ମରଣସ୍ସ ତସନ୍ତି ଭାୟନ୍ତି।

‘‘ଇଧ, ମହାରାଜ, ପୁରିସସ୍ସ କାୟେ ମେଦୋ ଗଣ୍ଠି ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ସୋ ତେନ ରୋଗେନ ଦୁକ୍ଖିତୋ ଉପଦ୍ଦୱା ପରିମୁଚ୍ଚିତୁକାମୋ ଭିସକ୍କଂ ସଲ୍ଲକତ୍ତଂ ଆମନ୍ତାପେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ୱଚନଂ ସୋ ଭିସକ୍କୋ ସଲ୍ଲକତ୍ତୋ ସମ୍ପଟିଚ୍ଛିତ୍ୱା ତସ୍ସ ରୋଗସ୍ସ ଉଦ୍ଧରଣାୟ ଉପକରଣଂ ଉପଟ୍ଠାପେୟ୍ୟ, ସତ୍ଥକଂ ତିଖିଣଂ କରେୟ୍ୟ , ୟମକସଲାକା [ଦହନସଲାକଂ (କ॰)] ଅଗ୍ଗିମ୍ହି ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, ଖାରଲୱଣଂ ନିସଦାୟ ପିସାପେୟ୍ୟ, ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତସ୍ସ ଆତୁରସ୍ସ ତିଖିଣସତ୍ଥକଚ୍ଛେଦନେନ ୟମକସଲାକାଦହନେନ ଖାରଲୋଣପ୍ପୱେସନେନ ତାସୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ଆମ ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଇତି, ମହାରାଜ, ତସ୍ସ ଆତୁରସ୍ସ ରୋଗା ମୁଚ୍ଚିତୁକାମସ୍ସାପି ୱେଦନାଭୟା ସନ୍ତାସୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନିରୟା ମୁଚ୍ଚିତୁକାମାନମ୍ପି ନେରୟିକାନଂ ସତ୍ତାନଂ ମରଣଭୟା ସନ୍ତାସୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି।

‘‘ଇଧ, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ଇସ୍ସରାପରାଧିକୋ ବଦ୍ଧୋ ସଙ୍ଖଲିକବନ୍ଧନେନ ଗବ୍ଭେ ପକ୍ଖିତ୍ତୋ ପରିମୁଚ୍ଚିତୁକାମୋ ଅସ୍ସ, ତମେନଂ ସୋ ଇସ୍ସରୋ ମୋଚେତୁକାମୋ ପକ୍କୋସାପେୟ୍ୟ। ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତସ୍ସ ଇସ୍ସରାପରାଧିକସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ‘କତଦୋସୋ ଅହ’ନ୍ତି ଜାନନ୍ତସ୍ସ ଇସ୍ସରଦସ୍ସନେନ ସନ୍ତାସୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ଆମ ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଇତି, ମହାରାଜ, ତସ୍ସ ଇସ୍ସରାପରାଧିକସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ପରିମୁଚ୍ଚିତୁକାମାସ୍ସାପି ଇସ୍ସରଭୟା ସନ୍ତାସୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନିରୟା ମୁଚ୍ଚିତୁକାମାନମ୍ପି ନେରୟିକାନଂ ସତ୍ତାନଂ ମରଣଭୟା ସନ୍ତାସୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି।

‘‘ଅପରମ୍ପି , ଭନ୍ତେ, ଉତ୍ତରିଂ କାରଣଂ ବ୍ରୂହି, ୟେନାହଂ କାରଣେନ ଓକପ୍ପେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ‘‘ଇଧ, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ଦଟ୍ଠୱିସେନ ଆସୀୱିସେନ ଦଟ୍ଠୋ ଭୱେୟ୍ୟ, ସୋ ତେନ ୱିସୱିକାରେନ ପତେୟ୍ୟ ଉପ୍ପତେୟ୍ୟ ୱଟ୍ଟେୟ୍ୟ ପୱଟ୍ଟେୟ୍ୟ, ଅଥଞ୍ଞତରୋ ପୁରିସୋ ବଲୱନ୍ତେନ ମନ୍ତପଦେନ ତଂ ଦଟ୍ଠୱିସଂ ଆସୀୱିସଂ ଆନେତ୍ୱା ତଂ ଦଟ୍ଠୱିସଂ ପଚ୍ଚାଚମାପେୟ୍ୟ, ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତସ୍ସ ୱିସଗତସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ଦଟ୍ଠୱିସେ ସପ୍ପେ ସୋତ୍ଥିହେତୁ ଉପଗଚ୍ଛନ୍ତେ ସନ୍ତାସୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ଆମ ଭନ୍ତେ’’ତି। ଇତି, ମହାରାଜ, ତଥାରୂପେ ଅହିମ୍ହି ସୋତ୍ଥିହେତୁପି ଉପଗଚ୍ଛନ୍ତେ ତସ୍ସ ସନ୍ତାସୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନିରୟା ମୁଚ୍ଚିତୁକାମାନମ୍ପି ନେରୟିକାନଂ ସନ୍ତାନଂ ମରଣଭୟା ସନ୍ତାସୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ଅନିଟ୍ଠଂ, ମହାରାଜ, ସବ୍ବସତ୍ତାନଂ ମରଣଂ, ତସ୍ମା ନେରୟିକା ସତ୍ତା ନିରୟା ପରିମୁଚ୍ଚିତୁକାମାପି ମଚ୍ଚୁନୋ ଭାୟନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ମଚ୍ଚୁଭାୟନାଭାୟନପଞ୍ହୋ ତତିୟୋ।

୪. ମଚ୍ଚୁପାସମୁତ୍ତିପଞ୍ହୋ

୪ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା –

‘‘‘ନ ଅନ୍ତଲିକ୍ଖେ ନ ସମୁଦ୍ଦମଜ୍ଝେ, ନ ପବ୍ବତାନଂ ୱିୱରଂ ପୱିସ୍ସ।

ନ ୱିଜ୍ଜତୀ ସୋ ଜଗତିପ୍ପଦେସୋ, ୟତ୍ଥଟ୍ଠିତୋ ମୁଚ୍ଚେୟ୍ୟ ମଚ୍ଚୁପାସା’ତି॥

‘‘ପୁନ ଭଗୱତା ପରିତ୍ତା ଚ ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠା। ସେୟ୍ୟଥିଦଂ, ରତନସୁତ୍ତଂ ମେତ୍ତସୁତ୍ତଂ ଖନ୍ଧପରିତ୍ତଂ ମୋରପରିତ୍ତଂ ଧଜଗ୍ଗପରିତ୍ତଂ ଆଟାନାଟିୟପରିତ୍ତଂ ଅଙ୍ଗୁଲିମାଲପରିତ୍ତଂ। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଆକାସଗତୋପି ସମୁଦ୍ଦମଜ୍ଝଗତୋପି ପାସାଦକୁଟିଲେଣଗୁହାପବ୍ଭାରଦରିବିଲଗିରି ୱିୱରପବ୍ବତନ୍ତରଗତୋପି ନ ମୁଚ୍ଚତି ମଚ୍ଚୁପାସା, ତେନ ହି ପରିତ୍ତକମ୍ମଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ପରିତ୍ତକରଣେନ ମଚ୍ଚୁପାସା ପରିମୁତ୍ତି ଭୱତି, ତେନ ହି ‘ନ ଅନ୍ତଲିକ୍ଖେ…ପେ॰… ମଚ୍ଚୁପାସା’ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ଗଣ୍ଠିତୋପି ଗଣ୍ଠିତରୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ , ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ‘ନ ଅନ୍ତଲିକ୍ଖେ…ପେ॰… ମଚ୍ଚୁପାସା’ତି, ପରିତ୍ତା ଚ ଭଗୱତା ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠା, ତଞ୍ଚ ପନ ସାୱସେସାୟୁକସ୍ସ ୱୟସମ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଅପେତକମ୍ମାୱରଣସ୍ସ, ନତ୍ଥି, ମହାରାଜ, ଖୀଣାୟୁକସ୍ସ ଠିତିୟା କିରିୟା ୱା ଉପକ୍କମୋ ୱା।

‘‘ୟଥା ମହାରାଜ ମତସ୍ସ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ସୁକ୍ଖସ୍ସ କୋଳାପସ୍ସ ନିସ୍ନେହସ୍ସ ଉପରୁଦ୍ଧଜୀୱିତସ୍ସ ଗତାୟୁସଙ୍ଖାରସ୍ସ କୁମ୍ଭସହସ୍ସେନପି ଉଦକେ ଆକିରନ୍ତେ ଅଲ୍ଲତ୍ତଂ ୱା ପଲ୍ଲୱିତହରିତଭାୱୋ ୱା ନ ଭୱେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭେସଜ୍ଜପରିତ୍ତକମ୍ମେନ ନତ୍ଥି ଖୀଣାୟୁକସ୍ସ ଠିତିୟା କିରିୟା ୱା ଉପକ୍କମୋ ୱା, ୟାନି ତାନି, ମହାରାଜ, ମହିୟା ଓସଧାନି ଭେସଜ୍ଜାନି, ତାନିପି ଖୀଣାୟୁକସ୍ସ ଅକିଚ୍ଚକରାନି ଭୱନ୍ତି। ସାୱସେସାୟୁକଂ, ମହାରାଜ, ୱୟସମ୍ପନ୍ନଂ ଅପେତକମ୍ମାୱରଣଂ ପରିତ୍ତଂ ରକ୍ଖତି ଗୋପେତି, ତସ୍ସତ୍ଥାୟ ଭଗୱତା ପରିତ୍ତା ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠା।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କସ୍ସକୋ ପରିପକ୍କେ ଧଞ୍ଞେ ମତେ ସସ୍ସନାଳେ ଉଦକପ୍ପୱେସନଂ ୱାରେୟ୍ୟ, ୟଂ ପନ ସସ୍ସଂ ତରୁଣଂ ମେଘସନ୍ନିଭଂ ୱୟସମ୍ପନ୍ନଂ, ତଂ ଉଦକୱଡ୍ଢିୟା ୱଡ୍ଢତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଖୀଣାୟୁକସ୍ସ ଭେସଜ୍ଜପରିତ୍ତକିରିୟା ଠପିତା ପଟିକ୍ଖିତ୍ତା , ୟେ ପନ ତେ ମନୁସ୍ସା ସାୱସେସାୟୁକା ୱୟସମ୍ପନ୍ନା, ତେସଂ ଅତ୍ଥାୟ ପରିତ୍ତଭେସଜ୍ଜାନି ଭଣିତାନି, ତେ ପରିତ୍ତଭେସଜ୍ଜେହି ୱଡ୍ଢନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଖୀଣାୟୁକୋ ମରତି, ସାୱସେସାୟୁକୋ ଜୀୱତି, ତେନ ହି ପରିତ୍ତଭେସଜ୍ଜାନି ନିରତ୍ଥକାନି ହୋନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଦିଟ୍ଠପୁବ୍ବୋ ପନ ତୟା, ମହାରାଜ, କୋଚି ରୋଗୋ ଭେସଜ୍ଜେହି ପଟିନିୱତ୍ତିତୋ’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ଅନେକସତାନି ଦିଟ୍ଠାନୀ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ମହାରାଜ, ‘ପରିତ୍ତଭେସଜ୍ଜକିରିୟା ନିରତ୍ଥକା’ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା ଭୱତୀ’’ତି।

‘‘ଦିସ୍ସନ୍ତି , ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୱେଜ୍ଜାନଂ ଉପକ୍କମା ଭେସଜ୍ଜପାନାନୁଲେପା, ତେନ ତେସଂ ଉପକ୍କମେନ ରୋଗୋ ପଟିନିୱତ୍ତତୀ’’ତି। ‘‘ପରିତ୍ତାନମ୍ପି, ମହାରାଜ, ପୱତ୍ତୀୟମାନାନଂ ସଦ୍ଦୋ ସୁୟ୍ୟତି, ଜିୱ୍ହା ସୁକ୍ଖତି, ହଦୟଂ ବ୍ୟାୱଟ୍ଟତି, କଣ୍ଠୋ ଆତୁରତି। ତେନ ତେସଂ ପୱତ୍ତେନ ସବ୍ବେ ବ୍ୟାଧୟୋ ୱୂପସମନ୍ତି, ସବ୍ବା ଈତିୟୋ ଅପଗଚ୍ଛନ୍ତୀତି।

‘‘ଦିଟ୍ଠପୁବ୍ବୋ ପନ ତୟା, ମହାରାଜ, କୋଚି ଅହିନା ଦଟ୍ଠୋ ମନ୍ତପଦେନ ୱିସଂ ପାତୀୟମାନୋ ୱିସଂ ଚିକ୍ଖସ୍ସନ୍ତୋ ଉଦ୍ଧମଧୋ ଆଚମୟମାନୋ’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ , ଅଜ୍ଜେତରହିପି ତଂ ଲୋକେ ୱତ୍ତତୀ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ମହାରାଜ, ‘ପରିତ୍ତଭେସଜ୍ଜକିରିୟା ନିରତ୍ଥକା’ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା ଭୱତି। କତପରିତ୍ତଞ୍ହି, ମହାରାଜ, ପୁରିସଂ ଡଂସିତୁକାମୋ ଅହି ନ ଡଂସତି, ୱିୱଟଂ ମୁଖଂ ପିଦହତି, ଚୋରାନଂ ଉକ୍ଖିତ୍ତଲଗୁଳମ୍ପି ନ ସମ୍ଭୱତି, ତେ ଲଗୁଳଂ ମୁଞ୍ଚିତ୍ୱା ପେମଂ କରୋନ୍ତି, କୁପିତୋପି ହତ୍ଥିନାଗୋ ସମାଗନ୍ତ୍ୱା ଉପରମତି, ପଜ୍ଜଲିତମହାଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋପି ଉପଗନ୍ତ୍ୱା ନିବ୍ବାୟତି, ୱିସଂ ହଲାହଲମ୍ପି ଖାୟିତଂ ଅଗଦଂ ସମ୍ପଜ୍ଜତି, ଆହାରତ୍ଥଂ ୱା ଫରତି, ୱଧକା ହନ୍ତୁକାମା ଉପଗନ୍ତ୍ୱା ଦାସଭୂତା ସମ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ଅକ୍କନ୍ତୋପି ପାସୋ ନ ସଂୱରତି [ନ ସଂଚରତି (ସୀ॰)] ।

‘‘ସୁତପୁବ୍ବଂ ପନ ତୟା, ମହାରାଜ, ‘ମୋରସ୍ସ କତପରିତ୍ତସ୍ସ ସତ୍ତୱସ୍ସସତାନି ଲୁଦ୍ଦକୋ ନାସକ୍ଖି ପାସଂ ଉପନେତୁଂ, ଅକତପରିତ୍ତସ୍ସ ତଂ ୟେୱ ଦିୱସଂ ପାସଂ ଉପନେସୀ’’ତି ? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ସୁୟ୍ୟତି, ଅବ୍ଭୁଗ୍ଗତୋ ସୋ ସଦ୍ଦୋ ସଦେୱକେ ଲୋକେ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ମହାରାଜ ‘ପରିତ୍ତଭେସଜ୍ଜକିରିୟା ନିରତ୍ଥକା’ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା ଭୱତି।

‘‘ସୁତପୁବ୍ବଂ ପନ ତୟା, ମହାରାଜ, ‘ଦାନୱୋ ଭରିୟଂ ପରିରକ୍ଖନ୍ତୋ ସମୁଗ୍ଗେ ପକ୍ଖିପିତ୍ୱା ଗିଲିତ୍ୱା କୁଚ୍ଛିନା ପରିହରତି, ଅଥେକୋ ୱିଜ୍ଜାଧରୋ ତସ୍ସ ଦାନୱସ୍ସ ମୁଖେନ ପୱିସିତ୍ୱା ତାୟ ସଦ୍ଧିଂ ଅଭିରମତି, ୟଦା ସୋ ଦାନୱୋ ଅଞ୍ଞାସି, ଅଥ ସମୁଗ୍ଗଂ ୱମିତ୍ୱା ୱିୱରି, ସହ ସମୁଗ୍ଗେ ୱିୱଟେ ୱିଜ୍ଜାଧରୋ ୟଥାକାମଂ [ୟେନ କାମଂ (କ॰)] ପକ୍କାମୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ସୁୟ୍ୟତି, ଅବ୍ଭୁଗ୍ଗତୋ ସୋପି ସଦ୍ଦୋ ସଦେୱକେ ଲୋକେ’’ତି। ‘‘ନନୁ ସୋ, ମହାରାଜ, ୱିଜ୍ଜାଧରୋ ପରିତ୍ତବଲେନ [ମନ୍ତବଲେନ (?)] ଗହଣା ମୁତ୍ତୋ’’ତି। ‘‘ଆମ ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ମହାରାଜ, ଅତ୍ଥି ପରିତ୍ତବଲଂ।

‘‘ସୁତପୁବ୍ବଂ ପନ ତୟା, ମହାରାଜ, ‘ଅପରୋପି ୱିଜ୍ଜାଧରୋ ବାରାଣସିରଞ୍ଞୋ ଅନ୍ତେପୁରେ ମହେସିୟା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ପଦୁଟ୍ଠୋ [ସଂସଟ୍ଠୋ (ସୀ॰)] ଗହଣପ୍ପତ୍ତୋ ସମାନୋ ଖଣେନ ଅଦସ୍ସନଂ ଗତୋ ମନ୍ତବଲେନା’’ତି। ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ସୁୟ୍ୟତୀ’’ତି। ‘‘ନନୁ ସୋ, ମହାରାଜ, ୱିଜ୍ଜାଧରୋ ପରିତ୍ତବଲେନ ଗହଣା ମୁତ୍ତୋ’’ତି? ‘‘ଆମ ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ମହାରାଜ, ଅତ୍ଥି ପରିତ୍ତବଲ’’ନ୍ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘କିଂ ସବ୍ବେ ୟେୱ ପରିତ୍ତଂ ରକ୍ଖତୀ’ତି? ‘‘ଏକଚ୍ଚେ, ମହାରାଜ, ରକ୍ଖତି, ଏକଚ୍ଚେ ନ ରକ୍ଖତୀ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ପରିତ୍ତଂ ନ ସବ୍ବତ୍ଥିକ’’ନ୍ତି? ‘‘ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭୋଜନଂ ସବ୍ବେସଂ ଜୀୱିତଂ ରକ୍ଖତୀ’’ତି? ‘‘ଏକଚ୍ଚେ, ଭନ୍ତେ , ରକ୍ଖତି, ଏକଚ୍ଚେ ନ ରକ୍ଖତୀ’’ତି। ‘‘କିଂ କାରଣା’’ତି। ‘‘ୟତୋ, ଭନ୍ତେ, ଏକଚ୍ଚେ ତଂ ୟେୱ ଭୋଜନଂ ଅତିଭୁଞ୍ଜିତ୍ୱା ୱିସୂଚିକାୟ ମରନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ମହାରାଜ, ଭୋଜନଂ ନ ସବ୍ବେସଂ ଜୀୱିତଂ ରକ୍ଖତୀ’’ତି? ‘‘ଦ୍ୱୀହି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କାରଣେହି ଭୋଜନଂ ଜୀୱିତଂ ହରତି ଅତିଭୁତ୍ତେନ ୱା ଉସ୍ମାଦୁବ୍ବଲତାୟ ୱା, ଆୟୁଦଦଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭୋଜନଂ ଦୁରୁପଚାରେନ ଜୀୱିତଂ ହରତୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପରିତ୍ତଂ ଏକଚ୍ଚେ ରକ୍ଖତି, ଏକଚ୍ଚେ ନ ରକ୍ଖତି।

‘‘ତୀହି, ମହାରାଜ, କାରଣେହି ପରିତ୍ତଂ ନ ରକ୍ଖତି କମ୍ମାୱରଣେନ, କିଲେସାୱରଣେନ, ଅସଦ୍ଦହନତାୟ। ସତ୍ତାନୁରକ୍ଖଣଂ, ମହାରାଜ, ପରିତ୍ତଂ ଅତ୍ତନା କତେନ ଆରକ୍ଖଂ ଜହତି, ୟଥା, ମହାରାଜ, ମାତା ପୁତ୍ତଂ କୁଚ୍ଛିଗତଂ ପୋସେତି, ହିତେନ ଉପଚାରେନ ଜନେତି, ଜନୟିତ୍ୱା ଅସୁଚିମଲସିଙ୍ଘାଣିକମପନେତ୍ୱା ଉତ୍ତମୱରସୁଗନ୍ଧଂ ଉପଲିମ୍ପତି, ସୋ ଅପରେନ ସମୟେନ ପରେସଂ ପୁତ୍ତେ ଅକ୍କୋସନ୍ତେ ୱା ପହରନ୍ତେ ୱା ପହାରଂ ଦେତି। ତେ ତସ୍ସ କୁଜ୍ଝିତ୍ୱା ପରିସାୟ ଆକଡ୍ଢିତ୍ୱା ତଂ ଗହେତ୍ୱା ସାମିନୋ ଉପନେନ୍ତି, ୟଦି ପନ ତସ୍ସା ପୁତ୍ତୋ ଅପରଦ୍ଧୋ ହୋତି ୱେଲାତିୱତ୍ତୋ। ଅଥ ନଂ ସାମିନୋ ମନୁସ୍ସା ଆକଡ୍ଢୟମାନା ଦଣ୍ଡମୁଗ୍ଗରଜାଣୁମୁଟ୍ଠୀହି ତାଳେନ୍ତି ପୋଥେନ୍ତି, ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତସ୍ସ ମାତା ଲଭତି ଆକଡ୍ଢନପରିକଡ୍ଢନଂ ଗାହଂ ସାମିନୋ ଉପନୟନଂ କାତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କେନ କାରଣେନ, ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘ଅତ୍ତନୋ, ଭନ୍ତେ, ଅପରାଧେନା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସତ୍ତାନଂ ଆରକ୍ଖଂ ପରିତ୍ତଂ ଅତ୍ତନୋ ଅପରାଧେନ ୱଞ୍ଝଂ କରୋତୀ’’ତି [କାରେତୀତି (ସୀ॰)] । ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସୁୱିନିଚ୍ଛିତୋ ପଞ୍ହୋ, ଗହନଂ ଅଗହନଂ କତଂ, ଅନ୍ଧକାରୋ ଆଲୋକୋ କତୋ, ୱିନିୱେଠିତଂ ଦିଟ୍ଠିଜାଲଂ, ତ୍ୱଂ ଗଣିୱରପୱରମାସଜ୍ଜା’’ତି।

ମଚ୍ଚୁପାସମୁତ୍ତିପଞ୍ହୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

୫. ବୁଦ୍ଧଲାଭନ୍ତରାୟପଞ୍ହୋ

୫ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତୁମ୍ହେ ଭଣଥ ‘ଲାଭୀ ତଥାଗତୋ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନ’ନ୍ତି। ପୁନ ଚ ତଥାଗତୋ ପଞ୍ଚସାଲଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଗାମଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସିତ୍ୱା କିଞ୍ଚିଦେୱ ଅଲଭିତ୍ୱା ୟଥାଧୋତେନ ପତ୍ତେନ ନିକ୍ଖନ୍ତୋତି। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତଥାଗତୋ ଲାଭୀ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନଂ, ତେନ ହି ପଞ୍ଚସାଲଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଗାମଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସିତ୍ୱା କିଞ୍ଚିଦେୱ ଅଲଭିତ୍ୱା ୟଥାଧୋତେନ ପତ୍ତେନ ନିକ୍ଖନ୍ତୋତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ପଞ୍ଚସାଲଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଗାମଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସିତ୍ୱା କିଞ୍ଚିଦେୱ ଅଲଭିତ୍ୱା ୟଥାଧୋତେନ ପତ୍ତେନ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ, ତେନ ହି ଲାଭୀ ତଥାଗତୋ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନନ୍ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ସୁମହନ୍ତୋ ଦୁନ୍ନିବ୍ବେଠୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ଲାଭୀ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନଂ, ପଞ୍ଚସାଲଞ୍ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣଗାମଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସିତ୍ୱା କିଞ୍ଚିଦେୱ ଅଲଭିତ୍ୱା ୟଥାଧୋତେନ ପତ୍ତେନ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ, ତଞ୍ଚ ପନ ମାରସ୍ସ ପାପିମତୋ କାରଣା’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭଗୱତୋ ଗଣନପଥଂ ୱୀତିୱତ୍ତକପ୍ପେ [ଗଣନପଥୱୀତିୱତ୍ତେ କପ୍ପେ (ସୀ॰)] ଅଭିସଙ୍ଖତଂ କୁସଲଂ କିନ୍ତି ନିଟ୍ଠିତଂ, ଅଧୁନୁଟ୍ଠିତେନ ମାରେନ ପାପିମତା ତସ୍ସ କୁସଲସ୍ସ ବଲୱେଗଂ [ତଂ କୁସଲବଲୱେଗୱିପ୍ଫାରଂ (ସୀ॰)] କିନ୍ତି ପିହିତଂ, ତେନ ହି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତସ୍ମିଂ ୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ଦ୍ୱୀସୁ ଠାନେସୁ ଉପୱାଦୋ ଆଗଚ୍ଛତି, କୁସଲତୋପି ଅକୁସଲଂ ବଲୱତରଂ ହୋତି, ବୁଦ୍ଧବଲତୋପି ମାରବଲଂ ବଲୱତରଂ ହୋତୀତି, ତେନ ହି ରୁକ୍ଖସ୍ସ ମୂଲତୋପି ଅଗ୍ଗଂ ଭାରତରଂ ହୋତି, ଗୁଣସମ୍ପରିକିଣ୍ଣତୋପି ପାପିୟଂ ବଲୱତରଂ ହୋତୀ’’ତି। ‘‘ନ, ମହାରାଜ, ତାୱତକେନ କୁସଲତୋପି ଅକୁସଲଂ ବଲୱତରଂ ନାମ ହୋତି, ନ ବୁଦ୍ଧବଲତୋପି ମାରବଲଂ ବଲୱତରଂ ନାମ ହୋତି। ଅପି ଚେତ୍ଥ କାରଣଂ ଇଚ୍ଛିତବ୍ବଂ।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ରଞ୍ଞୋ ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ମଧୁଂ ୱା ମଧୁପିଣ୍ଡିକଂ ୱା ଅଞ୍ଞଂ ୱା ଉପାୟନଂ ଅଭିହରେୟ୍ୟ, ତମେନଂ ରଞ୍ଞୋ ଦ୍ୱାରପାଲୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ ‘ଅକାଲୋ, ଭୋ, ଅୟଂ ରଞ୍ଞୋ ଦସ୍ସନାୟ, ତେନ ହି, ଭୋ, ତୱ ଉପାୟନଂ ଗହେତ୍ୱା ସୀଘସୀଘଂ ପଟିନିୱତ୍ତ, ପୁରେ ତୱ ରାଜା ଦଣ୍ଡଂ ଧାରେସ୍ସତୀ’ତି [ମା ତେ ରାଜା ଦଣ୍ଡଂ ପାପେୟ୍ୟାତି (ସୀ॰)] । ତତୋ ସୋ ପୁରିସୋ ଦଣ୍ଡଭୟା ତସିତୋ ଉବ୍ବିଗ୍ଗୋ ତଂ ଉପାୟନଂ ଆଦାୟ ସୀଘସୀଘଂ ପଟିନିୱତ୍ତେୟ୍ୟ, ଅପି ନୁ ଖୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ରାଜା ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ତାୱତକେନ ଉପାୟନୱିକଲମତ୍ତକେନ ଦ୍ୱାରପାଲତୋ ଦୁବ୍ବଲତରୋ ନାମ ହୋତି , ଅଞ୍ଞଂ ୱା ପନ କିଞ୍ଚି ଉପାୟନଂ ନ ଲଭେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ଇସ୍ସାପକତୋ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ଦ୍ୱାରପାଲୋ ଉପାୟନଂ ନିୱାରେସି, ଅଞ୍ଞେନ ପନ ଦ୍ୱାରେନ ସତସହସ୍ସଗୁଣମ୍ପି ରଞ୍ଞୋ ଉପାୟନଂ ଉପେତୀ’’ତି । ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଇସ୍ସାପକତୋ ମାରୋ ପାପିମା ପଞ୍ଚସାଲକେ ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକେ ଅନ୍ୱାୱିସି, ଅଞ୍ଞାନି ପନ ଅନେକାନି ଦେୱତାସତସହସ୍ସାନି ଅମତଂ ଦିବ୍ବଂ ଓଜଂ ଗହେତ୍ୱା ଉପଗତାନି ‘ଭଗୱତୋ କାୟେ ଓଜଂ ଓଦହିସ୍ସାମା’ତି ଭଗୱନ୍ତଂ ନମସ୍ସମାନାନି ପଞ୍ଜଲିକାନି ଠିତାନୀ’’ତି।

‘‘ହୋତୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସୁଲଭା ଭଗୱତୋ ଚତ୍ତାରୋ ପଚ୍ଚୟା ଲୋକେ ଉତ୍ତମପୁରିସସ୍ସ, ୟାଚିତୋୱ ଭଗୱା ଦେୱମନୁସ୍ସୋହି ଚତ୍ତାରୋ ପଚ୍ଚୟେ ପରିଭୁଞ୍ଜତି, ଅପି ଚ ଖୋ ପନ ମାରସ୍ସ ୟୋ ଅଧିପ୍ପାୟୋ, ସୋ ତାୱତକେନ ସିଦ୍ଧୋ, ୟଂ ସୋ ଭଗୱତୋ ଭୋଜନସ୍ସ ଅନ୍ତରାୟମକାସି। ଏତ୍ଥ ମେ, ଭନ୍ତେ, କଙ୍ଖା ନ ଛିଜ୍ଜତି, ୱିମତିଜାତୋହଂ ତତ୍ଥ ସଂସୟପକ୍ଖନ୍ଦୋ। ନ ମେ ତତ୍ଥ ମାନସଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତି, ୟଂ ତଥାଗତସ୍ସ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସଦେୱକେ ଲୋକେ ଅଗ୍ଗପୁଗ୍ଗଲୱରସ୍ସ କୁସଲୱରପୁଞ୍ଞସମ୍ଭୱସ୍ସ ଅସମସମସ୍ସ ଅନୁପମସ୍ସ ଅପ୍ପଟିସମସ୍ସ ଛୱକଂ ଲାମକଂ ପରିତ୍ତଂ ପାପଂ ଅନରିୟଂ ୱିପନ୍ନଂ ମାରୋ ଲାଭନ୍ତରାୟମକାସୀ’’ତି।

‘‘ଚତ୍ତାରୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅନ୍ତରାୟା ଅଦିଟ୍ଠନ୍ତରାୟୋ ଉଦ୍ଦିସ୍ସ କତନ୍ତରାୟୋ ଉପକ୍ଖଟନ୍ତରାୟୋ ପରିଭୋଗନ୍ତରାୟୋତି। ତତ୍ଥ କତମୋ ଅଦିଟ୍ଠନ୍ତରାୟୋ? ଅନୋଦିସ୍ସ ଅଦସ୍ସନେନ ଅନଭିସଙ୍ଖତଂ କୋଚି ଅନ୍ତରାୟଂ କରୋତି ‘କିଂ ପରସ୍ସ ଦିନ୍ନେନା’ତି, ଅୟଂ ଅଦିଟ୍ଠନ୍ତରାୟୋ ନାମ।

‘‘କତମୋ ଉଦ୍ଦିସ୍ସ କତନ୍ତରାୟୋ? ଇଧେକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଉପଦିସିତ୍ୱା ଉଦ୍ଦିସ୍ସ ଭୋଜନଂ ପଟିୟତ୍ତଂ ହୋତି, ତଂ କୋଚି ଅନ୍ତରାୟଂ କରୋତି, ଅୟଂ ଉଦ୍ଦିସ୍ସ କତନ୍ତରାୟୋ ନାମ।

‘‘କତମୋ ଉପକ୍ଖଟନ୍ତରାୟୋ? ଇଧ ୟଂ କିଞ୍ଚି ଉପକ୍ଖଟଂ ହୋତି ଅପ୍ପଟିଗ୍ଗହିତଂ, ତତ୍ଥ କୋଚି ଅନ୍ତରାୟଂ କରୋତି, ଅୟଂ ଉପକ୍ଖଟନ୍ତରାୟୋ ନାମ।

‘‘କତମୋ ପରିଭୋଗନ୍ତରାୟୋ? ଇଧ ୟଂ କିଞ୍ଚି ପରିଭୋଗଂ, ତତ୍ଥ କୋଚି ଅନ୍ତରାୟଂ କରୋତି, ଅୟଂ ପରିଭୋଗନ୍ତରାୟୋ ନାମ। ଇମେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଚତ୍ତାରୋ ଅନ୍ତରାୟା।

‘‘ୟଂ ପନ ମାରୋ ପାପିମା ପଞ୍ଚସାଲକେ ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକେ ଅନ୍ୱାୱିସି, ତଂ ନେୱ ଭଗୱତୋ ପରିଭୋଗଂ ନ ଉପକ୍ଖଟଂ ନ ଉଦ୍ଦିସ୍ସକତଂ, ଅନାଗତଂ ଅସମ୍ପତ୍ତଂ ଅଦସ୍ସନେନ ଅନ୍ତରାୟଂ କତଂ, ତଂ ପନ ନେକସ୍ସ ଭଗୱତୋ ୟେୱ, ଅଥ ଖୋ ୟେ ତେ ତେନ ସମୟେନ ନିକ୍ଖନ୍ତା ଅବ୍ଭାଗତା, ସବ୍ବେପି ତେ ତଂ ଦିୱସଂ ଭୋଜନଂ ନ ଲଭିଂସୁ, ନାହଂ ତଂ, ମହାରାଜ, ପସ୍ସାମି ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ, ୟୋ ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଉଦ୍ଦିସ୍ସ କତଂ ଉପକ୍ଖଟଂ ପରିଭୋଗଂ ଅନ୍ତରାୟଂ କରେୟ୍ୟ। ସଚେ କୋଚି ଇସ୍ସାୟ ଉଦ୍ଦିସ୍ସ କତଂ ଉପକ୍ଖଟଂ ପରିଭୋଗଂ ଅନ୍ତରାୟଂ କରେୟ୍ୟ, ଫଲେୟ୍ୟ ତସ୍ସ ମୁଦ୍ଧା ସତଧା ୱା ସହସ୍ସଧା ୱା।

‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତସ୍ସ କେନଚି ଅନାୱରଣୀୟା ଗୁଣା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଲାଭୋ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତୋ ଉଦ୍ଦିସ୍ସ କତୋ ଉପକ୍ଖଟୋ ନ ସକ୍କା କେନଚି ଅନ୍ତରାୟଂ କାତୁଂ; ସରୀରାନୁଗତା , ମହାରାଜ, ଭଗୱତୋ ବ୍ୟାମପ୍ପଭା ନ ସକ୍କା କେନଚି ଅନ୍ତରାୟଂ କାତୁଂ; ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତୋ ଞାଣରତନଂ ନ ସକ୍କା କେନଚି ଅନ୍ତରାୟଂ କାତୁଂ; ଜୀୱିତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତୋ ନ ସକ୍କା କେନଚି ଅନ୍ତରାୟଂ କାତୁଂ। ଇମେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଚତ୍ତାରୋ ତଥାଗତସ୍ସ କେନଚି ଅନାୱରଣୀୟା ଗୁଣା, ସବ୍ବେପେତେ, ମହାରାଜ, ଗୁଣା ଏକରସା ଅରୋଗା ଅକୁପ୍ପା ଅପରୂପକ୍କମା ଅଫୁସାନି କିରିୟାନି। ଅଦସ୍ସନେନ, ମହାରାଜ, ମାରୋ ପାପିମା ନିଲୀୟିତ୍ୱା ପଞ୍ଚସାଲକେ ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକେ ଅନ୍ୱାୱିସି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ରଞ୍ଞୋ ପଚ୍ଚନ୍ତେ ଦେସେ ୱିସମେ ଅଦସ୍ସନେନ ନିଲୀୟିତ୍ୱା ଚୋରା ପନ୍ଥଂ ଦୂସେନ୍ତି। ୟଦି ପନ ରାଜା ତେ ଚୋରେ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ଅପି ନୁ ଖୋ ତେ ଚୋରା ସୋତ୍ଥିଂ ଲଭେୟ୍ୟୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ଫରସୁନା ଫାଲାପେୟ୍ୟ ସତଧା ୱା ସହସ୍ସଧା ୱା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅଦସ୍ସନେନ ମାରୋ ପାପିମା ନିଲୀୟିତ୍ୱା ପଞ୍ଚସାଲକେ ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକେ ଅନ୍ୱାୱିସି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଇତ୍ଥୀ ସପତିକା ଅଦସ୍ସନେନ ନିଲୀୟିତ୍ୱା ପରପୁରିସଂ ସେୱତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅଦସ୍ସନେନ ମାରୋ ପାପିମା ନିଲୀୟିତ୍ୱା ପଞ୍ଚସାଲକେ ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକେ ଅନ୍ୱାୱିସି। ୟଦି, ମହାରାଜ, ଇତ୍ଥୀ ସାମିକସ୍ସ ସମ୍ମୁଖା ପରପୁରିସଂ ସେୱତି, ଅପି ନୁ ଖୋ ସା ଇତ୍ଥୀ ସୋତ୍ଥିଂ ଲଭେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ହନେୟ୍ୟାପି ତଂ, ଭନ୍ତେ, ସାମିକୋ ୱଧେୟ୍ୟାପି ବନ୍ଧେୟ୍ୟାପି ଦାସିତ୍ତଂ ୱା ଉପନେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅଦସ୍ସନେନ ମାରୋ ପାପିମା ନିଲୀୟିତ୍ୱା ପଞ୍ଚସାଲକେ ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକେ ଅନ୍ୱାୱିସି। ୟଦି, ମହାରାଜ, ମାରୋ ପାପିମା ଭଗୱତୋ ଉଦ୍ଦିସ୍ସ କତଂ ଉପକ୍ଖଟଂ ପରିଭୋଗଂ ଅନ୍ତରାୟଂ କରେୟ୍ୟ, ଫଲେୟ୍ୟ ତସ୍ସ ମୁଦ୍ଧା ସତଧା ୱା ସହସ୍ସଧା ୱା’’ତି। ‘‘ଏୱମେତଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଚୋରିକାୟ କତଂ ମାରେନ ପାପିମତା, ନିଲୀୟିତ୍ୱା ମାରୋ ପାପିମା ପଞ୍ଚସାଲକେ ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକେ ଅନ୍ୱାୱିସି। ସଚେ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ମାରୋ ପାପିମା ଭଗୱତୋ ଉଦ୍ଦିସ୍ସ କତଂ ଉପକ୍ଖଟଂ ପରିଭୋଗଂ ଅନ୍ତରାୟଂ କରେୟ୍ୟ, ମୁଦ୍ଧା ୱାସ୍ସ ଫଲେୟ୍ୟ ସତଧା ୱା ସହସ୍ସଧା ୱା, କାୟୋ ୱାସ୍ସ ଭୁସମୁଟ୍ଠି ୱିୟ ୱିକିରେୟ୍ୟ, ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ବୁଦ୍ଧଲାଭନ୍ତରାୟପଞ୍ହୋ ପଞ୍ଚମୋ।

୬. ଅପୁଞ୍ଞପଞ୍ହୋ

୬ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତୁମ୍ହେ ଭଣଥ ‘ୟୋ ଅଜାନନ୍ତୋ ପାଣାତିପାତଂ କରୋତି, ସୋ ବଲୱତରଂ ଅପୁଞ୍ଞଂ ପସୱତୀ’ତି। ପୁନ ଚ ଭଗୱତା ୱିନୟପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ଭଣିତଂ ‘ଅନାପତ୍ତି ଅଜାନନ୍ତସ୍ସା’ତି। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅଜାନିତ୍ୱା ପାଣାତିପାତଂ କରୋନ୍ତୋ ବଲୱତରଂ ଅପୁଞ୍ଞଂ ପସୱତି, ତେନ ହି ‘ଅନାପତ୍ତି ଅଜାନନ୍ତସ୍ସା’ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ଅନାପତ୍ତି ଅଜାନନ୍ତସ୍ସ, ତେନ ହି ‘ଅଜାନିତ୍ୱା ପାଣାତିପାତଂ କରୋନ୍ତୋ ବଲୱତରଂ ଅପୁଞ୍ଞଂ ପସୱତୀ’ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ଦୁରୁତ୍ତରୋ ଦୁରତିକ୍କମୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ‘ୟୋ ଅଜାନନ୍ତୋ ପାଣାତିପାତଂ କରୋତି, ସୋ ବଲୱତରଂ ଅପୁଞ୍ଞଂ ପସୱତୀ’ତି। ପୁନ ଚ ୱିନୟପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ଅନାପତ୍ତି ଅଜାନନ୍ତସ୍ସା’ତି। ତତ୍ଥ ଅତ୍ଥନ୍ତରଂ ଅତ୍ଥି। କତମଂ ଅତ୍ଥନ୍ତରଂ ? ଅତ୍ଥି, ମହାରାଜ, ଆପତ୍ତି ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖା, ଅତ୍ଥି ଆପତ୍ତି ନୋସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖା। ୟାୟଂ, ମହାରାଜ, ଆପତ୍ତି ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖା, ତଂ ଆପତ୍ତିଂ ଆରବ୍ଭ ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ଅନାପତ୍ତି ଅଜାନନ୍ତସ୍ସା’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଅପୁଞ୍ଞପଞ୍ହୋ ଛଟ୍ଠୋ।

୭. ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘପରିହରଣପଞ୍ହୋ

୭ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା ‘ତଥାଗତସ୍ସ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ନ ଏୱଂ ହୋତି ‘‘ଅହଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ପରିହରିସ୍ସାମୀ’’’ତି ୱା, ‘‘ମମୁଦ୍ଦେସିକୋ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘୋ’’ତି ୱା’ତି। ପୁନ ଚ ମେତ୍ତେୟ୍ୟସ୍ସ ଭଗୱତୋ ସଭାୱଗୁଣଂ ପରିଦୀପୟମାନେନ ଭଗୱତା ଏୱଂ ଭଣିତଂ ‘‘ସୋ ଅନେକସହସ୍ସଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ପରିହରିସ୍ସତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ଅହଂ ଏତରହି ଅନେକସତଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ପରିହରାମୀ’’ତି। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ତଥାଗତସ୍ସ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ନ ଏୱଂ ହୋତି ‘‘ଅହଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ପରିହରିସ୍ସାମୀ’’ତି ୱା, ‘‘ମମୁଦ୍ଦେସିକୋ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘୋ’’ତି ୱା’ତି, ତେନ ହି ଅନେକସତଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ପରିହରାମୀତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ତଥାଗତେନ ଭଣିତଂ ‘ସୋ ଅନେକସହସ୍ସଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ପରିହରିସ୍ସତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ଅହଂ ଏତରହି ଅନେକସତଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ପରିହରାମୀ’ତି, ତେନ ହି ତଥାଗତସ୍ସ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ନ ଏୱଂ ହୋତି ‘ଅହଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ପରିହରିସ୍ସାମୀ’ତି ୱା, ‘ମମୁଦ୍ଦେସିକୋ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘୋ’ତି ୱାତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା, ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ‘ତଥାଗତସ୍ସ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ନ ଏୱଂ ହୋତି ‘‘ଅହଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ପରିହରିସ୍ସାମୀ’’ତି ୱା, ‘‘ମମୁଦ୍ଦେସିକୋ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘୋ’’ତି ୱା’ତି। ପୁନ ଚ ମେତ୍ତେୟ୍ୟସ୍ସାପି ଭଗୱତୋ ସଭାୱଗୁଣଂ ପରିଦୀପୟମାନେନ ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ସୋ ଅନେକସହସ୍ସଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ପରିହରିସ୍ସତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ଅହଂ ଏତରହି ଅନେକସତଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ପରିହରାମୀ’ତି। ଏତସ୍ମିଞ୍ଚ, ମହାରାଜ, ପଞ୍ହେ ଏକୋ ଅତ୍ଥୋ ସାୱସେସୋ, ଏକୋ ଅତ୍ଥୋ ନିରୱସେସୋ। ନ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ପରିସାୟ ଅନୁଗାମିକୋ, ପରିସା ପନ ତଥାଗତସ୍ସ ଅନୁଗାମିକା । ସମ୍ମୁତି, ମହାରାଜ, ଏସା ‘ଅହ’ନ୍ତି ‘ମମା’ତି, ନ ପରମତ୍ଥୋ ଏସୋ, ୱିଗତଂ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତସ୍ସ ପେମଂ, ୱିଗତୋ ସିନେହୋ, ‘ମୟ୍ହ’ନ୍ତିପି ତଥାଗତସ୍ସ ଗହଣଂ ନତ୍ଥି, ଉପାଦାୟ ପନ ଅୱସ୍ସୟୋ ହୋତି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ପଥୱୀ ଭୂମଟ୍ଠାନଂ ସତ୍ତାନଂ ପତିଟ୍ଠା ହୋତି ଉପସ୍ସୟଂ, ପଥୱିଟ୍ଠା ଚେତେ ସତ୍ତା, ନ ଚ ମହାପଥୱିୟା ‘ମୟ୍ହେତେ’ତି ଅପେକ୍ଖା ହୋତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ସବ୍ବସତ୍ତାନଂ ପତିଟ୍ଠା ହୋତି ଉପସ୍ସୟଂ, ତଥାଗତଟ୍ଠା [ତଥାଗତପତିଟ୍ଠା ଏୱ (ସୀ॰)] ଚେତେ ସତ୍ତା, ନ ଚ ତଥାଗତସ୍ସ ‘ମୟ୍ହେତେ’ତି ଅପେକ୍ଖା ହୋତି। ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ମହତିମହାମେଘୋ ଅଭିୱସ୍ସନ୍ତୋ ତିଣରୁକ୍ଖପସୁମନୁସ୍ସାନଂ ୱୁଡ୍ଢିଂ ଦେତି ସନ୍ତତିଂ ଅନୁପାଲେତି। ୱୁଟ୍ଠୂପଜୀୱିନୋ ଚେତେ ସତ୍ତା ସବ୍ବେ, ନ ଚ ମହାମେଘସ୍ସ ‘ମୟ୍ହେତେ’ତି ଅପେକ୍ଖା ହୋତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ସବ୍ବସତ୍ତାନଂ କୁସଲଧମ୍ମେ ଜନେତି ଅନୁପାଲେତି, ସତ୍ଥୂପଜୀୱିନୋ ଚେତେ ସତ୍ତା ସବ୍ବେ, ନ ଚ ତଥାଗତସ୍ସ ‘ମୟ୍ହେତେ’ତି ଅପେକ୍ଖା ହୋତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିୟା ପହୀନତ୍ତା’’ତି।

‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସୁନିବ୍ବେଠିତୋ ପଞ୍ହୋ ବହୁୱିଧେହି କାରଣେହି, ଗମ୍ଭୀରୋ ଉତ୍ତାନୀକତୋ, ଗଣ୍ଠି ଭିନ୍ନୋ, ଗହନଂ ଅଗହନଂ କତଂ, ଅନ୍ଧକାରୋ ଆଲୋକୋ କତୋ, ଭଗ୍ଗା ପରୱାଦା, ଜିନପୁତ୍ତାନଂ ଚକ୍ଖୁଂ ଉପ୍ପାଦିତ’’ନ୍ତି।

ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘପରିହରଣପଞ୍ହୋ ସତ୍ତମୋ।

୮. ଅଭେଜ୍ଜପରିସପଞ୍ହୋ

୮ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତୁମ୍ହେ ଭଣଥ ‘ତଥାଗତୋ ଅଭେଜ୍ଜପରିସୋ’ତି, ପୁନ ଚ ଭଣଥ ‘ଦେୱଦତ୍ତେନ ଏକପ୍ପହାରଂ ପଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୁସତାନି ଭିନ୍ନାନୀ’ତି। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତଥାଗତୋ ଅଭେଜ୍ଜପରିସୋ, ତେନ ହି ଦେୱଦତ୍ତେନ ଏକପ୍ପହାରଂ ପଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୁସତାନି ଭିନ୍ନାନୀତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ଦେୱଦତ୍ତେନ ଏକପ୍ପହାରଂ ପଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୁସତାନି ଭିନ୍ନାନି, ତେନ ହି ‘ତଥାଗତୋ ଅଭେଜ୍ଜପରିସୋ’ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ଗମ୍ଭୀରୋ ଦୁନ୍ନିୱେଠିୟୋ, ଗଣ୍ଠିତୋପି ଗଣ୍ଠିତରୋ, ଏତ୍ଥାୟଂ ଜନୋ ଆୱଟୋ ନିୱୁତୋ ଓୱୁତୋ ପିହିତୋ ପରିୟୋନଦ୍ଧୋ, ଏତ୍ଥ ତୱ ଞାଣବଲଂ ଦସ୍ସେହି ପରୱାଦେସୂ’’ତି।

‘‘ଅଭେଜ୍ଜପରିସୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ, ଦେୱଦତ୍ତେନ ଚ ଏକପ୍ପହାରଂ ପଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୁସତାନି ଭିନ୍ନାନି, ତଞ୍ଚ ପନ ଭେଦକସ୍ସ ବଲେନ, ଭେଦକେ ୱିଜ୍ଜମାନେ ନତ୍ଥି, ମହାରାଜ, ଅଭେଜ୍ଜଂ ନାମ। ଭେଦକେ ସତି ମାତାପି ପୁତ୍ତେନ ଭିଜ୍ଜତି, ପୁତ୍ତୋପି ମାତରା ଭିଜ୍ଜତି, ପିତାପି ପୁତ୍ତେନ ଭିଜ୍ଜତି, ପୁତ୍ତୋପି ପିତରା ଭିଜ୍ଜତି, ଭାତାପି ଭଗିନିୟା ଭିଜ୍ଜତି, ଭଗିନୀପି ଭାତରା ଭିଜ୍ଜତି, ସହାୟୋପି ସହାୟେନ ଭିଜ୍ଜତି, ନାୱାପି ନାନାଦାରୁସଙ୍ଘଟିତା ଊମିୱେଗସମ୍ପହାରେନ ଭିଜ୍ଜତି, ରୁକ୍ଖୋପି ମଧୁକପ୍ପସମ୍ପନ୍ନଫଲୋ ଅନିଲବଲୱେଗାଭିହତୋ ଭିଜ୍ଜତି, ସୁୱଣ୍ଣମ୍ପି ଜାତିମନ୍ତଂ [ଜାତରୂପମ୍ପି (ସୀ॰)] ଲୋହେନ ଭିଜ୍ଜତି। ଅପି ଚ, ମହାରାଜ, ନେସୋ ଅଧିପ୍ପାୟୋ ୱିଞ୍ଞୂନଂ, ନେସା ବୁଦ୍ଧାନଂ ଅଧିମୁତ୍ତି, ନେସୋ ପଣ୍ଡିତାନଂ ଛନ୍ଦୋ ‘ତଥାଗତୋ ଭେଜ୍ଜପରିସୋ’ତି। ଅପି ଚେତ୍ଥ କାରଣଂ ଅତ୍ଥି, ୟେନ କାରଣେନ ତଥାଗତୋ ୱୁଚ୍ଚତି ‘ଅଭେଜ୍ଜପରିସୋ’ତି। କତମଂ ଏତ୍ଥ କାରଣଂ? ତଥାଗତସ୍ସ, ମହାରାଜ, କତେନ ଅଦାନେନ ୱା ଅପ୍ପିୟୱଚନେନ ୱା ଅନତ୍ଥଚରିୟାୟ ୱା ଅସମାନତ୍ତତାୟ ୱା ୟତୋ କୁତୋଚି ଚରିୟଂ ଚରନ୍ତସ୍ସପି ପରିସା ଭିନ୍ନାତି ନ ସୁତପୁବ୍ବଂ, ତେନ କାରଣେନ ତଥାଗତୋ ୱୁଚ୍ଚତି ‘ଅଭେଜ୍ଜପରିସୋ’ତି। ତୟାପେତଂ, ମହାରାଜ, ଞାତବ୍ବଂ ‘ଅତ୍ଥି କିଞ୍ଚି ନୱଙ୍ଗେ ବୁଦ୍ଧୱଚନେ ସୁତ୍ତାଗତଂ, ଇମିନା ନାମ କାରଣେନ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ କତେନ ତଥାଗତସ୍ସ ପରିସା ଭିନ୍ନା’ତି? ‘‘ନତ୍ଥି ଭନ୍ତେ, ନୋ ଚେତଂ ଲୋକେ ଦିସ୍ସତି ନୋପି ସୁୟ୍ୟତି। ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଅଭେଜ୍ଜପରିସପଞ୍ହୋ ଅଟ୍ଠମୋ।

ଅଭେଜ୍ଜୱଗ୍ଗୋ ଦୁତିୟୋ।

ଇମସ୍ମିଂ ୱଗ୍ଗେ ଅଟ୍ଠ ପଞ୍ହା।

୩. ପଣାମିତୱଗ୍ଗୋ

୧. ସେଟ୍ଠଧମ୍ମପଞ୍ହୋ

୧ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା ‘ଧମ୍ମୋ ହି, ୱାସେଟ୍ଠ, ସେଟ୍ଠୋ ଜନେତସ୍ମିଂ ଦିଟ୍ଠେ ଚେୱ ଧମ୍ମେ ଅଭିସମ୍ପରାୟେ ଚା’ତି। ପୁନ ଚ ‘ଉପାସକୋ ଗିହୀ ସୋତାପନ୍ନୋ ପିହିତାପାୟୋ ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତୋ ୱିଞ୍ଞାତସାସନୋ ଭିକ୍ଖୁଂ ୱା ସାମଣେରଂ ୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନଂ ଅଭିୱାଦେତି ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠେତୀ’ତି। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ଧମ୍ମୋ ହି, ୱାସେଟ୍ଠ, ସେଟ୍ଠୋ ଜନେତସ୍ମିଂ ଦିଟ୍ଠେ ଚେୱ ଧମ୍ମେ ଅଭିସମ୍ପରାୟେ ଚା’ତି, ତେନ ହି ‘ଉପାସକୋ ଗିହୀ ସୋତାପନ୍ନୋ ପିହିତାପାୟୋ ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତୋ ୱିଞ୍ଞାତସାସନୋ ଭିକ୍ଖୁଂ ୱା ସାମଣେରଂ ୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନଂ ଅଭିୱାଦେତି ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠେତୀ’ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ‘ଉପାସକୋ ଗିହୀ ସୋତାପନ୍ନୋ ପିହିତାପାୟୋ ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତୋ ୱିଞ୍ଞାତସାସନୋ ଭିକ୍ଖୁଂ ୱା ସାମଣେରଂ ୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନଂ ଅଭିୱାଦେତି ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠେତି’, ତେନ ହି ‘ଧମ୍ମୋ ହି, ୱାସେଟ୍ଠ, ସେଟ୍ଠୋ ଜନେତସ୍ମିଂ ଦିଟ୍ଠେ ଚେୱ ଧମ୍ମେ ଅଭିସମ୍ପରାୟେ ଚାତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ‘ଧମ୍ମୋ ହି, ୱାସେଟ୍ଠ, ସେଟ୍ଠୋ ଜନେତସ୍ମିଂ ଦିଟ୍ଠେ ଚେୱ ଧମ୍ମେ ଅଭିସମ୍ପରାୟେ ଚା’ତି, ‘ଉପାସକୋ ଚ ଗିହୀ ସୋତାପନ୍ନୋ ପିହିତାପାୟୋ ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତୋ ୱିଞ୍ଞାତସାସନୋ ଭିକ୍ଖୁଂ ୱା ସାମଣେରଂ ୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନଂ ଅଭିୱାଦେତି ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠେତି’। ତତ୍ଥ ପନ କାରଣଂ ଅତ୍ଥି। କତମଂ ତଂ କାରଣଂ?

‘‘ୱୀସତି ଖୋ ପନିମେ, ମହାରାଜ, ସମଣସ୍ସ ସମଣକରଣା ଧମ୍ମା ଦ୍ୱେ ଚ ଲିଙ୍ଗାନି, ୟେହି ସମଣୋ ଅଭିୱାଦନପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାନସମାନନପୂଜନାରହୋ ହୋତି। କତମେ ୱୀସତି ସମଣସ୍ସ ସମଣକରଣା ଧମ୍ମା ଦ୍ୱେ ଚ ଲିଙ୍ଗାନି? ସେଟ୍ଠୋ [ସେଟ୍ଠଭୂମିସୟୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰), ସେଟ୍ଠୋ ୟମୋ (ପୀ॰)] ଧମ୍ମାରାମୋ, ଅଗ୍ଗୋ ନିୟମୋ, ଚାରୋ ୱିହାରୋ ସଂୟମୋ ସଂୱରୋ ଖନ୍ତି ସୋରଚ୍ଚଂ ଏକତ୍ତଚରିୟା ଏକତ୍ତାଭିରତି ପଟିସଲ୍ଲାନଂ ହିରିଓତ୍ତପ୍ପଂ ୱୀରିୟଂ ଅପ୍ପମାଦୋ ସିକ୍ଖାସମାଦାନଂ [ସିକ୍ଖାପଧାନଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰), ସୁକ୍କାୱଦାନଂ (କ॰)] ଉଦ୍ଦେସୋ ପରିପୁଚ୍ଛା ସୀଲାଦିଅଭିରତି ନିରାଲୟତା ସିକ୍ଖାପଦପାରିପୂରିତା, କାସାୱଧାରଣଂ , ଭଣ୍ଡୁଭାୱୋ । ଇମେ ଖୋ , ମହାରାଜ, ୱୀସତି ସମଣସ୍ସ ସମଣକରଣା ଧମ୍ମା ଦ୍ୱେ ଚ ଲିଙ୍ଗାନି। ଏତେ ଗୁଣେ ଭିକ୍ଖୁ ସମାଦାୟ ୱତ୍ତତି, ସୋ ତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନୂନତ୍ତା ପରିପୁଣ୍ଣତ୍ତା ସମ୍ପନ୍ନତ୍ତା ସମନ୍ନାଗତତ୍ତା ଅସେକ୍ଖଭୂମିଂ ଅରହନ୍ତଭୂମିଂ ଓକ୍କମତି, ସେଟ୍ଠଂ ଭୂମନ୍ତରଂ ଓକ୍କମତି, ଅରହତ୍ତାସନ୍ନଗତୋତି ଅରହତି ଉପାସକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ଭିକ୍ଖୁଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନଂ ଅଭିୱାଦେତୁଂ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାତୁଂ।

‘‘‘ଖୀଣାସୱେହି ସୋ ସାମଞ୍ଞଂ ଉପଗତୋ, ନତ୍ଥି ମେ ସୋ ସମୟୋ’ତି [ତଂ ସାମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି (?)] ଅରହତି ଉପାସକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ଭିକ୍ଖୁଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନଂ ଅଭିୱାଦେତୁଂ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାତୁଂ।

‘‘‘ଅଗ୍ଗପରିସଂ ସୋ ଉପଗତୋ, ନାହଂ ତଂ ଠାନଂ ଉପଗତୋ’ତି ଅରହତି ଉପାସକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ଭିକ୍ଖୁଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନଂ ଅଭିୱାଦେତୁଂ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାତୁଂ।

‘‘‘ଲଭତି ସୋ ପାତିମୋକ୍ଖୁଦ୍ଦେସଂ ସୋତୁଂ, ନାହଂ ତଂ ଲଭାମି ସୋତୁ’ନ୍ତି ଅରହତି ଉପାସକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ଭିକ୍ଖୁଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନଂ ଅଭିୱାଦେତୁଂ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାତୁଂ।

‘‘‘ସୋ ଅଞ୍ଞେ ପବ୍ବାଜେତି ଉପସମ୍ପାଦେତି ଜିନସାସନଂ ୱଡ୍ଢେତି, ଅହମେତଂ ନ ଲଭାମି କାତୁ’ନ୍ତି ଅରହତି ଉପାସକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ଭିକ୍ଖୁଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନଂ ଅଭିୱାଦେତୁଂ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାତୁଂ।

‘‘‘ଅପ୍ପମାଣେସୁ ସୋ ସିକ୍ଖାପଦେସୁ ସମତ୍ତକାରୀ, ନାହଂ ତେସୁ ୱତ୍ତାମୀ’ତି ଅରହତି ଉପାସକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ଭିକ୍ଖୁଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନଂ ଅଭିୱାଦେତୁଂ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାତୁଂ।

‘‘‘ଉପଗତୋ ସୋ ସମଣଲିଙ୍ଗଂ, ବୁଦ୍ଧାଧିପ୍ପାୟେ ଠିତୋ, ତେନାହଂ ଲିଙ୍ଗେନ ଦୂରମପଗତୋ’ତି ଅରହତି ଉପାସକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ଭିକ୍ଖୁଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନଂ ଅଭିୱାଦେତୁଂ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାତୁଂ।

‘‘‘ପରୂଳ୍ହକଚ୍ଛଲୋମୋ ସୋ ଅନଞ୍ଜିତଅମଣ୍ଡିତୋ ଅନୁଲିତ୍ତସୀଲଗନ୍ଧୋ, ଅହଂ ପନ ମଣ୍ଡନୱିଭୂସନାଭିରତୋ’ତି ଅରହତି ଉପାସକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ଭିକ୍ଖୁଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନଂ ଅଭିୱାଦେତୁଂ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାତୁଂ।

‘‘ଅପି ଚ, ମହାରାଜ, ‘ୟେ ତେ ୱୀସତି ସମଣକରଣା ଧମ୍ମା ଦ୍ୱେ ଚ ଲିଙ୍ଗାନି, ସବ୍ବେପେତେ ଧମ୍ମା ଭିକ୍ଖୁସ୍ସ ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି, ସୋ ୟେୱ ତେ ଧମ୍ମେ ଧାରେତି, ଅଞ୍ଞେପି ତତ୍ଥ ସିକ୍ଖାପେତି, ସୋ ମେ ଆଗମୋ ସିକ୍ଖାପନଞ୍ଚ ନତ୍ଥୀ’ତି ଅରହତି ଉପାସକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ଭିକ୍ଖୁଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନଂ ଅଭିୱାଦେତୁଂ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାତୁଂ ।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ରାଜକୁମାରୋ ପୁରୋହିତସ୍ସ ସନ୍ତିକେ ୱିଜ୍ଜଂ ଅଧୀୟତି, ଖତ୍ତିୟଧମ୍ମଂ ସିକ୍ଖତି, ସୋ ଅପରେନ ସମୟେନ ଅଭିସିତ୍ତୋ ଆଚରିୟଂ ଅଭିୱାଦେତି ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠେତି ‘ସିକ୍ଖାପକୋ ମେ ଅୟ’ନ୍ତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ‘ଭିକ୍ଖୁ ସିକ୍ଖାପକୋ ୱଂସଧରୋ’ତି ଅରହତି ଉପାସକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ଭିକ୍ଖୁଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନଂ ଅଭିୱାଦେତୁଂ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାତୁଂ।

‘‘ଅପି ଚ, ମହାରାଜ, ଇମିନାପେତଂ ପରିୟାୟେନ ଜାନାହି ଭିକ୍ଖୁଭୂମିୟା ମହନ୍ତତଂ ଅସମୱିପୁଲଭାୱଂ। ୟଦି, ମହାରାଜ, ଉପାସକୋ ସୋତାପନ୍ନୋ ଅରହତ୍ତଂ ସଚ୍ଛିକରୋତି, ଦ୍ୱେୱ ତସ୍ସ ଗତିୟୋ ଭୱନ୍ତି ଅନଞ୍ଞା ତସ୍ମିଂ ୟେୱ ଦିୱସେ ପରିନିବ୍ବାୟେୟ୍ୟ ୱା, ଭିକ୍ଖୁଭାୱଂ ୱା ଉପଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ। ଅଚଲା ହି ସା, ମହାରାଜ, ପବ୍ବଜ୍ଜା, ମହତୀ ଅଚ୍ଚୁଗ୍ଗତା, ୟଦିଦଂ ଭିକ୍ଖୁଭୂମୀ’’ତି। ‘‘ଞାଣଗତୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ପଞ୍ହୋ ସୁନିବ୍ବେଠିତୋ ବଲୱତା ଅତିବୁଦ୍ଧିନା ତୟା, ନ ୟିମଂ ପଞ୍ହଂ ସମତ୍ଥୋ ଅଞ୍ଞୋ ଏୱଂ ୱିନିୱେଠେତୁଂ ଅଞ୍ଞତ୍ର ତୱାଦିସେନ ବୁଦ୍ଧିମତା’’ତି।

ସେଟ୍ଠଧମ୍ମପଞ୍ହୋ ପଠମୋ।

୨. ସବ୍ବସତ୍ତହିତଫରଣପଞ୍ହୋ

୨ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତୁମ୍ହେ ଭଣଥ ‘ତଥାଗତୋ ସବ୍ବସତ୍ତାନଂ ଅହିତମପନେତ୍ୱା ହିତମୁପଦହତୀ’ତି। ପୁନ ଚ ଭଣଥ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୂପମେ ଧମ୍ମପରିୟାୟେ ଭଞ୍ଞମାନେ ‘ସଟ୍ଠିମତ୍ତାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଉଣ୍ହଂ ଲୋହିତଂ ମୁଖତୋ ଉଗ୍ଗତ’ନ୍ତି। ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୂପମଂ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମପରିୟାୟଂ ଦେସେନ୍ତେନ ତଥାଗତେନ ସଟ୍ଠିମତ୍ତାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ହିତମପନେତ୍ୱା ଅହିତମୁପଦହିତଂ। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତଥାଗତୋ ସବ୍ବସତ୍ତାନଂ ଅହିତମପନେତ୍ୱା ହିତମୁପଦହତି, ତେନ ହି ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୂପମେ ଧମ୍ମପରିୟାୟେ ଭଞ୍ଞମାନେ ସଟ୍ଠିମତ୍ତାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଉଣ୍ହଂ ଲୋହିତଂ ମୁଖତୋ ଉଗ୍ଗତନ୍ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୂପମେ ଧମ୍ମପରିୟାୟେ ଭଞ୍ଞମାନେ ସଟ୍ଠିମତ୍ତାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଉଣ୍ହଂ ଲୋହିତଂ ମୁଖତୋ ଉଗ୍ଗତଂ, ତେନ ହି ତଥାଗତୋ ସବ୍ବସତ୍ତାନଂ ଅହିତମପନେତ୍ୱା ହିତମୁପଦହତୀତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ତଥାଗତୋ , ମହାରାଜ, ସବ୍ବସତ୍ତାନଂ ଅହିତମପନେତ୍ୱା ହିତମୁପଦହତି, ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୂପମେ ଧମ୍ମପରିୟାୟେ ଭଞ୍ଞମାନେ ସଟ୍ଠିମତ୍ତାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଉଣ୍ହଂ ଲୋହିତଂ ମୁଖତୋ ଉଗ୍ଗତଂ, ତଞ୍ଚ ପନ ନ ତଥାଗତସ୍ସ କତେନ, ତେସଂ ୟେୱ ଅତ୍ତନୋ କତେନା’’ତି।

‘‘ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତଥାଗତୋ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୂପମଂ ଧମ୍ମପରିୟାୟଂ ନ ଭାସେୟ୍ୟ, ଅପି ନୁ ତେସଂ ଉଣ୍ହଂ ଲୋହିତଂ ମୁଖତୋ ଉଗ୍ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟାତି, ନ ହି, ମହାରାଜ, ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନାନଂ ତେସଂ ଭଗୱତୋ ଧମ୍ମପରିୟାୟଂ ସୁତ୍ୱା ପରିଳାହୋ କାୟେ ଉପ୍ପଜ୍ଜି, ତେନ ତେସଂ ପରିଳାହେନ ଉଣ୍ହଂ ଲୋହିତଂ ମୁଖତୋ ଉଗ୍ଗତ’’ନ୍ତି। ‘‘ତେନ ହି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତଥାଗତସ୍ସେୱ କତେନ ତେସଂ ଉଣ୍ହଂ ଲୋହିତଂ ମୁଖତୋ ଉଗ୍ଗତଂ, ତଥାଗତୋ ୟେୱ ତତ୍ଥ ଅଧିକାରୋ ତେସଂ ନାସନାୟ, ୟଥା ନାମ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅହି ୱମ୍ମିକଂ ପୱିସେୟ୍ୟ, ଅଥଞ୍ଞତରୋ ପଂସୁକାମୋ ପୁରିସୋ ୱମ୍ମିକଂ ଭିନ୍ଦିତ୍ୱା ପଂସୁଂ ହରେୟ୍ୟ, ତସ୍ସ ପଂସୁହରଣେନ ୱମ୍ମିକସ୍ସ ସୁସିରଂ ପିଦହେୟ୍ୟ, ଅଥ ତତ୍ଥେୱ ସୋ ଅସ୍ସାସଂ ଅଲଭମାନୋ ମରେୟ୍ୟ, ନନୁ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ଅହି ତସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ କତେନ ମରଣପ୍ପତ୍ତୋ’’ତି। ‘‘ଆମ ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତଥାଗତୋ ୟେୱ ତତ୍ଥ ଅଧିକାରୋ ତେସଂ ନାସନାୟା’’ତି।

‘‘ତଥାଗତୋ, ମହାରାଜ, ଧମ୍ମଂ ଦେସୟମାନୋ ଅନୁନୟପ୍ପଟିଘଂ ନ କରୋତି, ଅନୁନୟପ୍ପଟିଘୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି, ଏୱଂ ଧମ୍ମେ ଦେସୀୟମାନେ ୟେ ତତ୍ଥ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନା, ତେ ବୁଜ୍ଝନ୍ତି। ୟେ ପନ ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନା, ତେ ପତନ୍ତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ପୁରିସସ୍ସ ଅମ୍ବଂ ୱା ଜମ୍ବୁଂ ୱା ମଧୁକଂ ୱା ଚାଲୟମାନସ୍ସ ୟାନି ତତ୍ଥ ଫଲାନି ସାରାନି ଦଳ୍ହବନ୍ଧନାନି, ତାନି ତତ୍ଥେୱ ଅଚ୍ଚୁତାନି ତିଟ୍ଠନ୍ତି, ୟାନି ତତ୍ଥ ଫଲାନି ପୂତିୱଣ୍ଟମୂଲାନି ଦୁବ୍ବଲବନ୍ଧନାନି, ତାନି ପତନ୍ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସୟମାନୋ ଅନୁନୟପ୍ପଟିଘଂ ନ କରୋତି, ଅନୁନୟପ୍ପଟିଘୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି, ଏୱଂ ଧମ୍ମେ ଦେସୀୟମାନେ ୟେ ତତ୍ଥ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନା, ତେ ବୁଜ୍ଝନ୍ତି। ୟେ ପନ ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନା, ତେ ପତନ୍ତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, କସ୍ସକୋ ଧଞ୍ଞଂ ରୋପେତୁକାମୋ ଖେତ୍ତଂ କସତି, ତସ୍ସ କସନ୍ତସ୍ସ ଅନେକସତସହସ୍ସାନି ତିଣାନି ମରନ୍ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ପରିପକ୍କମାନସେ ସତ୍ତେ ବୋଧେନ୍ତୋ [ବୋଧେତୁଂ (ସୀ॰)] ଅନୁନୟପ୍ପଟିଘୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି, ଏୱଂ ଧମ୍ମେ ଦେସୀୟମାନେ ୟେ ତତ୍ଥ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନା, ତେ ବୁଜ୍ଝନ୍ତି। ୟେ ପନ ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନା, ତେ ତିଣାନି ୱିୟ ମରନ୍ତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ମନୁସ୍ସା ରସହେତୁ ୟନ୍ତେନ ଉଚ୍ଛୁଂ ପୀଳୟନ୍ତି, ତେସଂ ଉଚ୍ଛୁଂ ପୀଳୟମାନାନଂ ୟେ ତତ୍ଥ ୟନ୍ତମୁଖଗତା କିମୟୋ, ତେ ପୀଳିୟନ୍ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ପରିପକ୍କମାନସେ ସତ୍ତେ ବୋଧେନ୍ତୋ ଧମ୍ମୟନ୍ତମଭିପୀଳୟତି [ଧମ୍ମୟନ୍ତମତିପୀଳୟତି (କ॰)] , ୟେ ତତ୍ଥ ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନା, ତେ କିମୀ ୱିୟ ମରନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ନନୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତେ ଭିକ୍ଖୂ ତାୟ ଧମ୍ମଦେସନାୟ ପତିତା’’ତି? ‘‘ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଚ୍ଛକୋ ରୁକ୍ଖଂ ତଚ୍ଛନ୍ତୋ [ରକ୍ଖନ୍ତୋ (ସୀ॰ ପୀ॰] ଉଜୁକଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ କରୋତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ୱଜ୍ଜନୀୟଂ ଅପନେତ୍ୱା ତଚ୍ଛକୋ ରୁକ୍ଖଂ ଉଜୁକଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ କରୋତୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ପରିସଂ ରକ୍ଖନ୍ତୋ ନ ସକ୍କୋତି ବୋଧନେୟ୍ୟେ [ଅବୋଧନୀୟେ (ସ୍ୟା॰)] ସତ୍ତେ ବୋଧେତୁଂ, ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନେ ପନ ସତ୍ତେ ଅପନେତ୍ୱା ବୋଧନେୟ୍ୟେ ସତ୍ତେ ବୋଧେତି, ଅତ୍ତକତେନ ପନ ତେ, ମହାରାଜ, ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନା ପତନ୍ତି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କଦଲୀ ୱେଳୁ ଅସ୍ସତରୀ ଅତ୍ତଜେନ [ଅତ୍ତଜେନ ଫଲେନ (ସୀ॰)] ହଞ୍ଞତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟେ ତେ ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନା, ତେ ଅତ୍ତକତେନ ହଞ୍ଞନ୍ତି ପତନ୍ତି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଚୋରା ଅତ୍ତକତେନ ଚକ୍ଖୁପ୍ପାଟନଂ ସୂଲାରୋପନଂ ସୀସଚ୍ଛେଦନଂ ପାପୁଣନ୍ତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟେ ତେ ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନା, ତେ ଅତ୍ତକତେନ ହଞ୍ଞନ୍ତି ପତନ୍ତି [ଜିନସାସନା ପତନ୍ତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] । ୟେସଂ, ମହାରାଜ, ସଟ୍ଠିମତ୍ତାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଉଣ୍ହଂ ଲୋହିତଂ ମୁଖତୋ ଉଗ୍ଗତଂ, ତେସଂ ତଂ ନେୱ ଭଗୱତୋ କତେନ, ନ ପରେସଂ କତେନ, ଅଥ ଖୋ ଅତ୍ତନୋ ୟେୱ କତେନ।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ସବ୍ବଜନସ୍ସ ଅମତଂ ଦଦେୟ୍ୟ, ତେ ତଂ ଅମତଂ ଅସିତ୍ୱା ଅରୋଗା ଦୀଘାୟୁକା ସବ୍ବୀତିତୋ [ସବ୍ବୀତିୟା (ସୀ॰)] ପରିମୁଚ୍ଚେୟ୍ୟୁଂ, ଅଥଞ୍ଞତରୋ ପୁରିସୋ ଦୁରୁପଚାରେନ ତଂ ଅସିତ୍ୱା ମରଣଂ ପାପୁଣେୟ୍ୟ, ଅପି ନୁ ଖୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ଅମତଦାୟକୋ ପୁରିସୋ ତତୋନିଦାନଂ କିଞ୍ଚି ଅପୁଞ୍ଞଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ଦସସହସ୍ସିୟା ଲୋକଧାତୁୟା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ଅମତଂ ଧମ୍ମଦାନଂ ଦେତି, ୟେ ତେ ସତ୍ତା ଭବ୍ବା, ତେ ଧମ୍ମାମତେନ ବୁଜ୍ଝନ୍ତି। ୟେ ପନ ତେ ସତ୍ତା ଅଭବ୍ବା, ତେ ଧମ୍ମାମତେନ ହଞ୍ଞନ୍ତି ପତନ୍ତି। ଭୋଜନଂ, ମହାରାଜ, ସବ୍ବସତ୍ତାନଂ ଜୀୱିତଂ ରକ୍ଖତି, ତମେକଚ୍ଚେ ଭୁଞ୍ଜିତ୍ୱା ୱିସୂଚିକାୟ ମରନ୍ତି, ଅପି ନୁ ଖୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ଭୋଜନଦାୟକୋ ପୁରିସୋ ତତୋନିଦାନଂ କିଞ୍ଚି ଅପୁଞ୍ଞଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ଦସସହସ୍ସିୟା ଲୋକଧାତୁୟା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ଅମତଂ ଧମ୍ମଦାନଂ ଦେତି, ୟେ ତେ ସତ୍ତା ଭବ୍ବା, ତେ ଧମ୍ମାମତେନ ବୁଜ୍ଝନ୍ତି। ୟେ ପନ ତେ ସତ୍ତା ଅଭବ୍ବା, ତେ ଧମ୍ମାମତେନ ହଞ୍ଞନ୍ତି ପତନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ସବ୍ବସତ୍ତହିତଫରଣପଞ୍ହୋ ଦୁତିୟୋ।

୩. ୱତ୍ଥଗୁୟ୍ହନିଦସ୍ସନପଞ୍ହୋ

୩ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ତଥାଗତେନ –

‘‘‘କାୟେନ ସଂୱରୋ ସାଧୁ [ଧ॰ ପ॰ ୩୬୧] , ସାଧୁ ୱାଚାୟ ସଂୱରୋ।

ମନସା ସଂୱରୋ ସାଧୁ, ସାଧୁ ସବ୍ବତ୍ଥ ସଂୱରୋ’ତି॥

‘‘ପୁନ ଚ ତଥାଗତୋ ଚତୁନ୍ନଂ ପରିସାନଂ ମଜ୍ଝେ ନିସୀଦିତ୍ୱା ପୁରତୋ ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ସେଲସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ କୋସୋହିତଂ ୱତ୍ଥଗୁୟ୍ହଂ ଦସ୍ସେସି। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘କାୟେନ ସଂୱରୋ ସାଧୂ’ତି, ତେନ ହି ସେଲସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ କୋସୋହିତଂ ୱତ୍ଥଗୁୟ୍ହଂ ଦସ୍ସେସୀତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ସେଲସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ କୋସୋହିତଂ ୱତ୍ଥଗୁୟ୍ହଂ ଦସ୍ସେତି, ତେନ ହି ‘କାୟେନ ସଂୱରୋ ସାଧୂ’ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ‘କାୟେନ ସଂୱରୋ ସାଧୂ’ତି, ସେଲସ୍ସ ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ କୋସୋହିତଂ ୱତ୍ଥଗୁୟ୍ହଂ ଦସ୍ସିତଂ। ୟସ୍ସ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତେ କଙ୍ଖା ଉପ୍ପନ୍ନା, ତସ୍ସ ବୋଧନତ୍ଥାୟ ଭଗୱା ଇଦ୍ଧିୟା ତପ୍ପଟିଭାଗଂ କାୟଂ ଦସ୍ସେତି, ସୋ ୟେୱ ତଂ ପାଟିହାରିୟଂ ପସ୍ସତୀ’’ତି।

‘‘କୋ ପନେତଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସଦ୍ଦହିସ୍ସତି, ୟଂ ପରିସଗତୋ ଏକୋ ୟେୱ ତଂ ଗୁୟ୍ହଂ ପସ୍ସତି, ଅୱସେସା ତତ୍ଥେୱ ୱସନ୍ତା ନ ପସ୍ସନ୍ତୀତି। ଇଙ୍ଘ ମେ ତ୍ୱଂ ତତ୍ଥ କାରଣଂ ଉପଦିସ, କାରଣେନ ମଂ ସଞ୍ଞାପେହୀ’’ତି। ‘‘ଦିଟ୍ଠପୁବ୍ବୋ ପନ ତୟା, ମହାରାଜ, କୋଚି ବ୍ୟାଧିତୋ ପୁରିସୋ ପରିକିଣ୍ଣୋ ଞାତିମିତ୍ତେହୀ’’ତି। ‘‘ଆମ ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଅପି ନୁ ଖୋ ସା, ମହାରାଜ, ପରିସା ପସ୍ସତେତଂ ୱେଦନଂ, ୟାୟ ସୋ ପୁରିସୋ ୱେଦନାୟ ୱେଦୟତୀ’’ତି। ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ, ଅତ୍ତନା ୟେୱ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ପୁରିସୋ ୱେଦୟତୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟସ୍ସେୱ ତଥାଗତେ କଙ୍ଖା ଉପ୍ପନ୍ନା, ତସ୍ସେୱ ତଥାଗତୋ ବୋଧନତ୍ଥାୟ ଇଦ୍ଧିୟା ତପ୍ପଟିଭାଗଂ କାୟଂ ଦସ୍ସେତି, ସୋ ୟେୱ ତଂ ପାଟିହାରିୟଂ ପସ୍ସତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, କଞ୍ଚିଦେୱ ପୁରିସଂ ଭୂତୋ ଆୱିସେୟ୍ୟ, ଅପି ନୁ ଖୋ ସା, ମହାରାଜ, ପରିସା ପସ୍ସତି ତଂ ଭୂତାଗମନ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ସୋ ୟେୱ ଆତୁରୋ ତସ୍ସ ଭୂତସ୍ସ ଆଗମନଂ ପସ୍ସତୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟସ୍ସେୱ ତଥାଗତେ କଙ୍ଖା ଉପ୍ପନ୍ନା, ତସ୍ସେୱ ତଥାଗତୋ ବୋଧନତ୍ଥାୟ ଇଦ୍ଧିୟା ତପ୍ପଟିଭାଗଂ କାୟଂ ଦସ୍ସେତି, ସୋ ୟେୱ ତଂ ପାଟିହାରିୟଂ ପସ୍ସତୀ’’ତି।

‘‘ଦୁକ୍କରଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭଗୱତା କତଂ, ୟଂ ଏକସ୍ସପି ଅଦସ୍ସନୀୟଂ, ତଂ ଦସ୍ସେନ୍ତେନା’’ତି। ‘‘ନ, ମହାରାଜ, ଭଗୱା ଗୁୟ୍ହଂ ଦସ୍ସେସି , ଇଦ୍ଧିୟା ପନ ଛାୟଂ ଦସ୍ସେସୀ’’ତି। ‘‘ଛାୟାୟପି, ଭନ୍ତେ, ଦିଟ୍ଠାୟ ଦିଟ୍ଠଂ ୟେୱ ହୋତି ଗୁୟ୍ହଂ, ୟଂ ଦିସ୍ୱା ନିଟ୍ଠଂ ଗତୋ’’ତି। ‘‘ଦୁକ୍କରଞ୍ଚାପି, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ କରୋତି ବୋଧନେୟ୍ୟେ ସତ୍ତେ ବୋଧେତୁଂ। ୟଦି, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ କିରିୟଂ ହାପେୟ୍ୟ, ବୋଧନେୟ୍ୟା ସତ୍ତା ନ ବୁଜ୍ଝେୟ୍ୟୁଂ। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗଞ୍ଞୂ ତଥାଗତୋ ବୋଧନେୟ୍ୟେ ସତ୍ତେ ବୋଧେତୁଂ, ତସ୍ମା ତଥାଗତୋ ୟେନ ୟେନ ୟୋଗେନ ବୋଧନେୟ୍ୟା ବୁଜ୍ଝନ୍ତି, ତେନ ତେନ ୟୋଗେନ ବୋଧନେୟ୍ୟେ ବୋଧେତି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଭିସକ୍କୋ ସଲ୍ଲକତ୍ତୋ ୟେନ ୟେନ ଭେସଜ୍ଜେନ ଆତୁରୋ ଅରୋଗୋ ହୋତି, ତେନ ତେନ ଭେସଜ୍ଜେନ ଆତୁରଂ ଉପସଙ୍କମତି, ୱମନୀୟଂ ୱମେତି, ୱିରେଚନୀୟଂ ୱିରେଚେତି, ଅନୁଲେପନୀୟଂ ଅନୁଲିମ୍ପେତି, ଅନୁୱାସନୀୟଂ ଅନୁୱାସେତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ୟେନ ୟେନ ୟୋଗେନ ବୋଧନେୟ୍ୟା ସତ୍ତା ବୁଜ୍ଝନ୍ତି, ତେନ ତେନ ୟୋଗେନ ବୋଧେତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଇତ୍ଥୀ ମୂଳ୍ହଗବ୍ଭା ଭିସକ୍କସ୍ସ ଅଦସ୍ସନୀୟଂ ଗୁୟ୍ହଂ ଦସ୍ସେତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ବୋଧନେୟ୍ୟେ ସତ୍ତେ ବୋଧେତୁଂ ଅଦସ୍ସନୀୟଂ ଗୁୟ୍ହଂ ଇଦ୍ଧିୟା ଛାୟଂ ଦସ୍ସେସି। ନତ୍ଥି, ମହାରାଜ, ଅଦସ୍ସନୀୟୋ ନାମ ଓକାସୋ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଉପାଦାୟ। ୟଦି, ମହାରାଜ, କୋଚି ଭଗୱତୋ ହଦୟଂ ଦିସ୍ୱା ବୁଜ୍ଝେୟ୍ୟ, ତସ୍ସପି ଭଗୱା ୟୋଗେନ ହଦୟଂ ଦସ୍ସେୟ୍ୟ, ୟୋଗଞ୍ଞୂ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ଦେସନାକୁସଲୋ।

‘‘ନନୁ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ଥେରସ୍ସ ନନ୍ଦସ୍ସ ଅଧିମୁତ୍ତିଂ ଜାନିତ୍ୱା ତଂ ଦେୱଭୱନଂ ନେତ୍ୱା ଦେୱକଞ୍ଞାୟୋ ଦସ୍ସେସି ‘ଇମିନାୟଂ କୁଲପୁତ୍ତୋ ବୁଜ୍ଝିସ୍ସତୀ’ତି, ତେନ ଚ ସୋ କୁଲପୁତ୍ତୋ ବୁଜ୍ଝି। ଇତି ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ଅନେକପରିୟାୟେନ ସୁଭନିମିତ୍ତଂ ହୀଳେନ୍ତୋ ଗରହନ୍ତୋ ଜିଗୁଚ୍ଛନ୍ତୋ ତସ୍ସ ବୋଧନହେତୁ କକୁଟପାଦିନିୟୋ ଅଚ୍ଛରାୟୋ ଦସ୍ସେସି। ଏୱମ୍ପି ତଥାଗତୋ ୟୋଗଞ୍ଞୂ ଦେସନାକୁସଲୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ଥେରସ୍ସ ଚୂଳପନ୍ଥକସ୍ସ ଭାତରା ନିକ୍କଡ୍ଢିତସ୍ସ ଦୁକ୍ଖିତସ୍ସ ଦୁମ୍ମନସ୍ସ ଉପଗନ୍ତ୍ୱା ସୁଖୁମଂ ଚୋଳଖଣ୍ଡଂ ଅଦାସି ‘ଇମିନାୟଂ କୁଲପୁତ୍ତୋ ବୁଜ୍ଝିସ୍ସତୀ’ତି , ସୋ ଚ କୁଲପୁତ୍ତୋ ତେନ କାରଣେନ ଜିନସାସନେ ୱସୀଭାୱଂ ପାପୁଣି। ଏୱମ୍ପି, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ୟୋଗଞ୍ଞୂ ଦେସନାକୁସଲୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ମୋଘରାଜସ୍ସ ୟାୱ ତତିୟଂ ପଞ୍ହଂ ପୁଟ୍ଠୋ ନ ବ୍ୟାକାସି ‘ଏୱମିମସ୍ସ କୁଲପୁତ୍ତସ୍ସ ମାନୋ ଉପସମିସ୍ସତି, ମାନୂପସମା ଅଭିସମୟୋ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି, ତେନ ଚ ତସ୍ସ କୁଲପୁତ୍ତସ୍ସ ମାନୋ ଉପସମି, ମାନୂପସମା ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଛସୁ ଅଭିଞ୍ଞାସୁ ୱସୀଭାୱଂ ପାପୁଣି। ଏୱମ୍ପି, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ୟୋଗଞ୍ଞୂ ଦେସନାକୁସଲୋ’’ତି।

‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସୁନିବ୍ବେଠିତୋ ପଞ୍ହୋ ବହୁୱିଧେହି କାରଣେହି, ଗହନଂ ଅଗହନଂ କତଂ, ଅନ୍ଧକାରୋ ଆଲୋକୋ କତୋ, ଗଣ୍ଠି ଭିନ୍ନୋ, ଭଗ୍ଗା ପରୱାଦା, ଜିନପୁତ୍ତାନଂ ଚକ୍ଖୁଂ ତୟା ଉପ୍ପାଦିତଂ, ନିପ୍ପଟିଭାନା ତିତ୍ଥିୟା, ତ୍ୱଂ ଗଣିୱରପୱରମାସଜ୍ଜା’’ତି।

ୱତ୍ଥଗୁୟ୍ହନିଦସ୍ସନପଞ୍ହୋ ତତିୟୋ।

୪. ଫରୁସୱାଚାଭାୱପଞ୍ହୋ

୪ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଥେରେନ ସାରିପୁତ୍ତେନ ଧମ୍ମସେନାପତିନା ‘ପରିସୁଦ୍ଧୱଚୀସମାଚାରୋ ଆୱୁସୋ ତଥାଗତୋ, ନତ୍ଥି ତଥାଗତସ୍ସ ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତଂ, ୟଂ ତଥାଗତୋ ରକ୍ଖେୟ୍ୟ ‘ମା ମେ ଇଦଂ ପରୋ ଅଞ୍ଞାସୀ’ତି। ପୁନ ଚ ତଥାଗତୋ ଥେରସ୍ସ ସୁଦିନ୍ନସ୍ସ କଲନ୍ଦପୁତ୍ତସ୍ସ ଅପରାଧେ ପାରାଜିକଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତୋ ଫରୁସାହି ୱାଚାହି ମୋଘପୁରିସୱାଦେନ ସମୁଦାଚରି, ତେନ ଚ ସୋ ଥେରୋ ମୋଘପୁରିସୱାଦେନ ମଙ୍କୁଚିତ୍ତୱସେନ ରୁନ୍ଧିତତ୍ତା ୱିପ୍ପଟିସାରୀ ନାସକ୍ଖି ଅରିୟମଗ୍ଗଂ ପଟିୱିଜ୍ଝିତୁଂ। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ପରିସୁଦ୍ଧୱଚୀସମାଚାରୋ ତଥାଗତୋ, ନତ୍ଥି ତଥାଗତସ୍ସ ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତଂ, ତେନ ହି ତଥାଗତେନ ଥେରସ୍ସ ସୁଦିନ୍ନସ୍ସ କଲନ୍ଦପୁତ୍ତସ୍ସ ଅପରାଧେ ମୋଘପୁରିସୱାଦେନ ସମୁଦାଚିଣ୍ଣନ୍ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ଭଗୱତା ଥେରସ୍ସ ସୁଦିନ୍ନସ୍ସ କଲନ୍ଦପୁତ୍ତସ୍ସ ଅପରାଧେ ମୋଘପୁରିସୱାଦେନ ସମୁଦାଚିଣ୍ଣଂ, ତେନ ହି ପରିସୁଦ୍ଧୱଚୀସମାଚାରୋ ତଥାଗତୋ, ନତ୍ଥି ତଥାଗତସ୍ସ ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତନ୍ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ସାରିପୁତ୍ତେନ ଧମ୍ମସେନାପତିନା ‘ପରିସୁଦ୍ଧୱଚୀସମାଚାରୋ ଆୱୁସୋ ତଥାଗତୋ, ନତ୍ଥି ତଥାଗତସ୍ସ ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତଂ, ୟଂ ତଥାଗତୋ ରକ୍ଖେୟ୍ୟ ‘ମା ମେ ଇଦଂ ପରୋ ଅଞ୍ଞାସୀ’ତି। ଆୟସ୍ମତୋ ଚ ସୁଦିନ୍ନସ୍ସ କଲନ୍ଦପୁତ୍ତସ୍ସ ଅପରାଧେ ପାରାଜିକଂ ପଞ୍ଞପେନ୍ତେନ ଭଗୱତା ମୋଘପୁରିସୱାଦେନ ସମୁଦାଚିଣ୍ଣଂ, ତଞ୍ଚ ପନ ଅଦୁଟ୍ଠଚିତ୍ତେନ ଅସାରମ୍ଭେନ ୟାଥାୱଲକ୍ଖଣେନ। କିଞ୍ଚ ତତ୍ଥ ୟାଥାୱଲକ୍ଖଣଂ, ୟସ୍ସ, ମହାରାଜ, ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଇମସ୍ମିଂ ଅତ୍ତଭାୱେ ଚତୁସଚ୍ଚାଭିସମୟୋ ନ ହୋତି, ତସ୍ସ ପୁରିସତ୍ତନଂ ମୋଘଂ ଅଞ୍ଞଂ କୟିରମାନଂ ଅଞ୍ଞେନ ସମ୍ଭୱତି, ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି ‘ମୋଘପୁରିସୋ’ତି। ଇତି, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଆୟସ୍ମତୋ ସୁଦିନ୍ନସ୍ସ କଲନ୍ଦପୁତ୍ତସ୍ସ ସତାୱୱଚନେନ ସମୁଦାଚିଣ୍ଣଂ, ନୋ ଅଭୂତୱାଦେନା’’ତି।

‘‘ସଭାୱମ୍ପି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟୋ ଅକ୍କୋସନ୍ତୋ ଭଣତି, ତସ୍ସ ମୟଂ କହାପଣଂ ଦଣ୍ଡଂ ଧାରେମ, ଅପରାଧୋ ୟେୱ ସୋ ୱତ୍ଥୁଂ ନିସ୍ସାୟ ୱିସୁଂ ୱୋହାରଂ ଆଚରନ୍ତୋ ଅକ୍କୋସତୀ’’ତି। ‘‘ଅତ୍ଥି ପନ, ମହାରାଜ, ସୁତପୁବ୍ବଂ ତୟା ଖଲିତସ୍ସ ଅଭିୱାଦନଂ ୱା ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାନଂ ୱା ସକ୍କାରଂ ୱା ଉପାୟନାନୁପ୍ପଦାନଂ ୱା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ୟତୋ କୁତୋଚି ୟତ୍ଥ କତ୍ଥଚି ଖଲିତୋ, ସୋ ପରିଭାସନାରହୋ ହୋତି ତଜ୍ଜନାରହୋ, ଉତ୍ତମଙ୍ଗମ୍ପିସ୍ସ ଛିନ୍ଦନ୍ତି ହନନ୍ତିପି ବନ୍ଧନ୍ତିପି ଘାତେନ୍ତିପି ଝାପେନ୍ତିପୀ’’ତି [ଜାପେନ୍ତିପୀତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] । ‘‘ତେନ ହି, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା କିରିୟା ୟେୱ କତା, ନୋ ଅକିରିୟା’’ତି।

‘‘କିରିୟମ୍ପି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କୁରୁମାନେନ ପତିରୂପେନ କାତବ୍ବଂ ଅନୁଚ୍ଛୱିକେନ, ସୱନେନପି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତଥାଗତସ୍ସ ସଦେୱକୋ ଲୋକୋ ଓତ୍ତପ୍ପତି ହିରିୟତି ଭିୟ୍ୟୋ ଦସ୍ସନେନ ତତୁତ୍ତରିଂ ଉପସଙ୍କମନେନ ପୟିରୁପାସନେନା’’ତି। ‘‘ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତିକିଚ୍ଛକୋ ଅଭିସନ୍ନେ କାୟେ କୁପିତେ ଦୋସେ ସିନେହନୀୟାନି ଭେସଜ୍ଜାନି ଦେତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ତିଣ୍ହାନି ଲେଖନୀୟାନି ଭେସଜ୍ଜାନି ଦେତୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ସବ୍ବକିଲେସବ୍ୟାଧିୱୂପସମାୟ ଅନୁସିଟ୍ଠିଂ ଦେତି, ଫରୁସାପି, ମହାରାଜ, ତଥାଗତସ୍ସ ୱାଚା ସତ୍ତେ ସିନେହୟତି, ମୁଦୁକେ କରୋତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ଉଣ୍ହମ୍ପି ଉଦକଂ ୟଂ କିଞ୍ଚି ସିନେହନୀୟଂ ସିନେହୟତି, ମୁଦୁକଂ କରୋତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଫରୁସାପି ତଥାଗତସ୍ସ ୱାଚା ଅତ୍ଥୱତୀ ହୋତି କରୁଣାସହଗତା। ୟଥା, ମହାରାଜ, ପିତୁୱଚନଂ ପୁତ୍ତାନଂ ଅତ୍ଥୱନ୍ତଂ ହୋତି କରୁଣାସହଗତଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଫରୁସାପି ତଥାଗତସ୍ସ ୱାଚା ଅତ୍ଥୱତୀ ହୋତି କରୁଣାସହଗତା। ଫରୁସାପି, ମହାରାଜ, ତଥାଗତସ୍ସ ୱାଚା ସତ୍ତାନଂ କିଲେସପ୍ପହାନା [କିଲେସପ୍ପହାନାୟ (ସୀ॰)] ହୋତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ଦୁଗ୍ଗନ୍ଧମ୍ପି ଗୋମୁତ୍ତଂ ପୀତଂ ୱିରସମ୍ପି ଅଗଦଂ ଖାୟିତଂ ସତ୍ତାନଂ ବ୍ୟାଧିଂ ହନତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଫରୁସାପି ତଥାଗତସ୍ସ ୱାଚା ଅତ୍ଥୱତୀ କରୁଣାସହଗତା। ୟଥା, ମହାରାଜ, ମହନ୍ତୋପି ତୂଲପୁଞ୍ଜୋ [ତୂଲପିଚୁ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ପରସ୍ସ କାୟେ ନିପତିତ୍ୱା ରୁଜଂ ନ କରୋତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଫରୁସାପି ତଥାଗତସ୍ସ ୱାଚା ନ କସ୍ସଚି ଦୁକ୍ଖଂ ଉପ୍ପାଦେତୀ’’ତି। ‘‘ସୁୱିନିଚ୍ଛିତୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ପଞ୍ହୋ ବହୂହି କାରଣେହି, ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଫରୁସୱାଚାଭାୱପଞ୍ହୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

୫. ରୁକ୍ଖଅଚେତନାଭାୱପଞ୍ହୋ

୫ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ତଥାଗତେନ –

‘‘‘ଅଚେତନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଅସ୍ସୁଣନ୍ତଂ, ଜାନୋ ଅଜାନନ୍ତମିମଂ ପଲାସଂ।

ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ଧୁୱଂ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ, ସୁଖସେୟ୍ୟଂ ପୁଚ୍ଛସି କିସ୍ସ ହେତୂ’ତି [ଜା॰ ୧.୪.୨୫] ॥

ପୁନ ଚ ଭଣିତଂ –

‘‘‘ଇତି ଫନ୍ଦନରୁକ୍ଖୋପି, ତାୱଦେ ଅଜ୍ଝଭାସଥ।

ମୟ୍ହମ୍ପି ୱଚନଂ ଅତ୍ଥି, ଭାରଦ୍ୱାଜ ସୁଣୋହି ମେ’ତି [ଜା॰ ୧.୧୩.୨୦] ॥

‘‘ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ରୁକ୍ଖୋ ଅଚେତନୋ, ତେନ ହି ଫନ୍ଦନେନ ରୁକ୍ଖେନ ଭାରଦ୍ୱାଜେନ ସହ ସଲ୍ଲପିତନ୍ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ଫନ୍ଦନେନ ରୁକ୍ଖେନ ଭାରଦ୍ୱାଜେନ ସଦ୍ଧିଂ ସଲ୍ଲପିତଂ, ତେନ ହି ରୁକ୍ଖୋ ଅଚେତନୋତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ‘ରୁକ୍ଖୋ ଅଚେତନୋ’ତି, ଫନ୍ଦନେନ ଚ ରୁକ୍ଖେନ ଭାରଦ୍ୱାଜେନ ସଦ୍ଧିଂ ସଲ୍ଲପିତଂ, ତଞ୍ଚ ପନ ୱଚନଂ ଲୋକସମଞ୍ଞାୟ ଭଣିତଂ। ନତ୍ଥି, ମହାରାଜ, ଅଚେତନସ୍ସ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ସଲ୍ଲାପୋ ନାମ, ଅପି ଚ, ମହାରାଜ, ତସ୍ମିଂ ରୁକ୍ଖେ ଅଧିୱତ୍ଥାୟ ଦେୱତାୟେତଂ ଅଧିୱଚନଂ ରୁକ୍ଖୋତି, ରୁକ୍ଖୋ ସଲ୍ଲପତୀତି ଚେସା ଲୋକପଣ୍ଣତ୍ତି, ୟଥା, ମହାରାଜ, ସକଟଂ ଧଞ୍ଞସ୍ସ ପରିପୂରିତଂ ଧଞ୍ଞସକଟନ୍ତି ଜନୋ ୱୋହରତି, ନ ଚ ତଂ ଧଞ୍ଞମୟଂ ସକଟଂ, ରୁକ୍ଖମୟଂ ସକଟଂ, ତସ୍ମିଂ ସକଟେ ଧଞ୍ଞସ୍ସ ପନ ଆକିରିତତ୍ତା ଧଞ୍ଞସକଟନ୍ତି ଜନୋ ୱୋହରତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନ ରୁକ୍ଖୋ ସଲ୍ଲପତି, ରୁକ୍ଖୋ ଅଚେତନୋ, ୟା ପନ ତସ୍ମିଂ ରୁକ୍ଖେ ଅଧିୱତ୍ଥା ଦେୱତା, ତସ୍ସା ୟେୱ ତଂ ଅଧିୱଚନଂ ରୁକ୍ଖୋତି, ରୁକ୍ଖୋ ସଲ୍ଲପତୀତି ଚେସା ଲୋକପଣ୍ଣତ୍ତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଦଧିଂ ମନ୍ଥୟମାନୋ ତକ୍କଂ ମନ୍ଥେମୀତି ୱୋହରତି, ନ ତଂ ତକ୍କଂ, ୟଂ ସୋ ମନ୍ଥେତି, ଦଧିଂ ୟେୱ ସୋ ମନ୍ଥେନ୍ତୋ ତକ୍କଂ ମନ୍ଥେମୀତି ୱୋହରତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନ ରୁକ୍ଖୋ ସଲ୍ଲପତି, ରୁକ୍ଖୋ ଅଚେତନୋ । ୟା ପନ ତସ୍ମିଂ ରୁକ୍ଖେ ଅଧିୱତ୍ଥା ଦେୱତା, ତସ୍ସାୟେୱ ତଂ ଅଧିୱଚନଂ ରୁକ୍ଖୋତି, ରୁକ୍ଖୋ ସଲ୍ଲପତୀତି ଚେସା ଲୋକପଣ୍ଣତ୍ତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଅସନ୍ତଂ ସାଧେତୁକାମୋ ସନ୍ତଂ ସାଧେମୀତି ୱୋହରତି , ଅସିଦ୍ଧଂ ସିଦ୍ଧନ୍ତି ୱୋହରତି, ଏୱମେସା ଲୋକସମଞ୍ଞା, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନ ରୁକ୍ଖୋ ସଲ୍ଲପତି, ରୁକ୍ଖୋ ଅଚେତନୋ। ୟା ପନ ତସ୍ମିଂ ରୁକ୍ଖେ ଅଧିୱତ୍ଥା ଦେୱତା, ତସ୍ସାୟେୱ ତଂ ଅଧିୱଚନଂ ରୁକ୍ଖୋତି, ରୁକ୍ଖୋ ସଲ୍ଲପତୀତି ଚେସା ଲୋକପଣ୍ଣତ୍ତି, ୟାୟ, ମହାରାଜ, ଲୋକସମଞ୍ଞାୟ ଜନୋ ୱୋହରତି, ତଥାଗତୋପି ତାୟେୱ ଲୋକସମଞ୍ଞାୟ ସତ୍ତାନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ରୁକ୍ଖଅଚେତନାଭାୱପଞ୍ହୋ ପଞ୍ଚମୋ।

୬. ପିଣ୍ଡପାତମହପ୍ଫଲପଞ୍ହୋ

୬ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଧମ୍ମସଙ୍ଗୀତିକାରକେହି ଥେରେହି –

‘‘‘ଚୁନ୍ଦସ୍ସ ଭତ୍ତଂ ଭୁଞ୍ଜିତ୍ୱା, କମ୍ମାରସ୍ସାତି ମେ ସୁତଂ।

ଆବାଧଂ ସମ୍ଫୁସୀ ଧୀରୋ, ପବାଳ୍ହଂ ମାରଣନ୍ତିକ’ନ୍ତି [ଦୀ॰ ନି॰ ୨.୧୯୦] ॥

‘‘ପୁନ ଚ ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ଦ୍ୱେମେ, ଆନନ୍ଦ, ପିଣ୍ଡପାତା ସମସମଫଲା ସମୱିପାକା ଅତିୱିୟ ଅଞ୍ଞେହି ପିଣ୍ଡପାତେହି ମହପ୍ଫଲତରା ଚ ମହାନିସଂସତରା ଚ। କତମେ ଦ୍ୱେ? ୟଞ୍ଚ ପିଣ୍ଡପାତଂ ପରିଭୁଞ୍ଜିତ୍ୱା ତଥାଗତୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଜ୍ଝି, ୟଞ୍ଚ ପିଣ୍ଡପାତଂ ପରିଭୁଞ୍ଜିତ୍ୱା ତଥାଗତୋ ଅନୁପାଦିସେସାୟ ନିବ୍ବାନଧାତୁୟା ପରିନିବ୍ବାୟତି। ଇମେ ଦ୍ୱେ ପିଣ୍ଡପାତା ସମସମଫଲା ସମୱିପାକା, ଅତିୱିୟ ଅଞ୍ଞେହି ପିଣ୍ଡପାତେହି ମହପ୍ଫଲତରା ଚ ମହାନିସଂସତରା ଚା’ତି। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭଗୱତୋ ଚୁନ୍ଦସ୍ସ ଭତ୍ତଂ ଭୁତ୍ତାୱିସ୍ସ [ଭୁଞ୍ଜିତ୍ୱା (ସୀ॰)] ଖରୋ ଆବାଧୋ ଉପ୍ପନ୍ନୋ, ପବାଳ୍ହା ଚ ୱେଦନା ପୱତ୍ତା ମାରଣନ୍ତିକା, ତେନ ହି ‘ଦ୍ୱେମେ, ଆନନ୍ଦ, ପିଣ୍ଡପାତା ସମସମଫଲା ସମୱିପାକା ଅତିୱିୟ ଅଞ୍ଞେହି ପିଣ୍ଡପାତେହି ମହପ୍ଫଲତରା ଚ ମହାନିସଂସତରା ଚା’ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ଦ୍ୱେମେ ପିଣ୍ଡପାତା ସମସମଫଲା ସମୱିପାକା ଅତିୱିୟ ଅଞ୍ଞେହି ପିଣ୍ଡପାତେହି ମହପ୍ଫଲତରା ଚ ମହାନିସଂସତରା ଚ, ତେନ ହି ଭଗୱତୋ ଚୁନ୍ଦସ୍ସ ଭତ୍ତଂ ଭୁତ୍ତାୱିସ୍ସ [ଭୁଞ୍ଜିତ୍ୱା (ସୀ॰)] ଖରୋ ଆବାଧୋ ଉପ୍ପନ୍ନୋ, ପବାଳ୍ହା ଚ ୱେଦନା ପୱତ୍ତା ମାରଣନ୍ତିକାତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। କିଂନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସୋ ପିଣ୍ଡପାତୋ ୱିସଗତତାୟ ମହପ୍ଫଲୋ, ରୋଗୁପ୍ପାଦକତାୟ ମହପ୍ଫଲୋ , ଆୟୁୱିନାସକତାୟ ମହପ୍ଫଲୋ, ଭଗୱତୋ ଜୀୱିତହରଣତାୟ ମହପ୍ଫଲୋ? ତତ୍ଥ ମେ କାରଣଂ ବ୍ରୂହି ପରୱାଦାନଂ ନିଗ୍ଗହାୟ, ଏତ୍ଥାୟଂ ଜନୋ ସମ୍ମୂଳ୍ହୋ ଲୋଭୱସେନ ଅତିବହୁଂ ଖାୟିତେନ ଲୋହିତପକ୍ଖନ୍ଦିକା ଉପ୍ପନ୍ନାତି। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଧମ୍ମସଙ୍ଗୀତିକାରକେହି ଥେରେହି –

‘‘‘ଚୁନ୍ଦସ୍ସ ଭତ୍ତଂ ଭୁଞ୍ଜିତ୍ୱା, କମ୍ମାରସ୍ସାତି ମେ ସୁତଂ।

ଆବାଧଂ ସମ୍ଫୁସୀ ଧୀରୋ, ପବାଳ୍ହଂ ମାରଣନ୍ତିକ’ନ୍ତି॥

‘‘ଭଗୱତା ଚ ଭଣିତଂ ‘ଦ୍ୱେମେ, ଆନନ୍ଦ, ପିଣ୍ଡପାତା ସମସମଫଲା ସମୱିପାକା ଅତିୱିୟ ଅଞ୍ଞେହି ପିଣ୍ଡପାତେହି ମହପ୍ଫଲତରା ଚ ମହାନିସଂସତରା ଚ। କତମେ ଦ୍ୱେ? ୟଞ୍ଚ ପିଣ୍ଡପାତଂ ପରିଭୁଞ୍ଜିତ୍ୱା ତଥାଗତୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଜ୍ଝି, ୟଞ୍ଚ ପିଣ୍ଡପାତଂ ପରିଭୁଞ୍ଜିତ୍ୱା ତଥାଗତୋ ଅନୁପାଦିସେସାୟ ନିବ୍ବାନଧାତୁୟା ପରିନିବ୍ବାୟତି [ପରିନିବ୍ବାୟି (ସୀ॰)] , ଇମେ ଦ୍ୱେ ପିଣ୍ଡପାତା ସମସମଫଲା ସମୱିପାକା, ଅତିୱିୟ ଅଞ୍ଞେହି ପିଣ୍ଡପାତେହି ମହପ୍ଫଲତରା ଚ ମହାନିସଂସତରା ଚା’ତି।

‘‘ସୋ ପନ ପିଣ୍ଡପାତୋ ବହୁଗୁଣୋ ଅନେକାନିସଂସୋ। ଦେୱତା, ମହାରାଜ, ହଟ୍ଠା ପସନ୍ନମାନସା ‘ଅୟଂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଛିମୋ ପିଣ୍ଡପାତୋ’ତି ଦିବ୍ବଂ ଓଜଂ ସୂକରମଦ୍ଦୱେ ଆକିରିଂସୁ। ତଞ୍ଚ ପନ ସମ୍ମାପାକଂ ଲହୁପାକଂ [ବହୁପାକଂ (ସୀ॰)] ମନୁଞ୍ଞଂ ବହୁରସଂ ଜଟ୍ଠରଗ୍ଗିତେଜସ୍ସ ହିତଂ। ନ, ମହାରାଜ, ତତୋନିଦାନଂ ଭଗୱତୋ କୋଚି ଅନୁପ୍ପନ୍ନୋ ରୋଗୋ ଉପ୍ପନ୍ନୋ, ଅପି ଚ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତୋ ପକତିଦୁବ୍ବଲେ ସରୀରେ ଖୀଣେ ଆୟୁସଙ୍ଖାରେ ଉପ୍ପନ୍ନୋ ରୋଗୋ ଭିୟ୍ୟୋ ଅଭିୱଡ୍ଢି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ପକତିୟା ଜଲମାନୋ ଅଗ୍ଗି ଅଞ୍ଞସ୍ମିଂ ଉପାଦାନେ ଦିନ୍ନେ ଭିୟ୍ୟୋ ପଜ୍ଜଲତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତୋ ପକତିଦୁବ୍ବଲେ ସରୀରେ ଖୀଣେ ଆୟୁସଙ୍ଖାରେ ଉପ୍ପନ୍ନୋ ରୋଗୋ ଭିୟ୍ୟୋ ଅଭିୱଡ୍ଢି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ସୋତୋ ପକତିୟା ସନ୍ଦମାନୋ ଅଭିୱୁଟ୍ଠେ ମହାମେଘେ ଭିୟ୍ୟୋ ମହୋଘୋ ଉଦକୱାହକୋ ହୋତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତୋ ପକତିଦୁବ୍ବଲେ ସରୀରେ ଖୀଣେ ଆୟୁସଙ୍ଖାରେ ଉପ୍ପନ୍ନୋ ରୋଗୋ ଭିୟ୍ୟୋ ଅଭିୱଡ୍ଢି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ପକତିୟା ଅଭିସନ୍ନଧାତୁ କୁଚ୍ଛି ଅଞ୍ଞସ୍ମିଂ ଅଜ୍ଝୋହରିତେ ଭିୟ୍ୟୋ ଆୟମେୟ୍ୟ [ଆମୟେୟ୍ୟ (ସୀ॰)] , ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତୋ ପକତିଦୁବ୍ବଲେ ସରୀରେ ଖୀଣେ ଆୟୁସଙ୍ଖାରେ ଉପ୍ପନ୍ନୋ ରୋଗୋ ଭିୟ୍ୟୋ ଅଭିୱଡ୍ଢି, ନତ୍ଥି, ମହାରାଜ, ତସ୍ମିଂ ପିଣ୍ଡପାତେ ଦୋସୋ, ନ ଚ ତସ୍ସ ସକ୍କା ଦୋସଂ ଆରୋପେତୁ’’ନ୍ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କେନ କାରଣେନ ତେ ଦ୍ୱେ ପିଣ୍ଡପାତା ସମସମଫଲା ସମୱିପାକା ଅତିୱିୟ ଅଞ୍ଞେହି ପିଣ୍ଡପାତେହି ମହପ୍ଫଲତରା ଚ ମହାନିସଂସତରା ଚା’’ତି? ‘‘ଧମ୍ମାନୁମଜ୍ଜନସମାପତ୍ତିୱସେନ, ମହାରାଜ, ତେ ଦ୍ୱେ ପିଣ୍ଡପାତା ସମସମଫଲା ସମୱିପାକା ଅତିୱିୟ ଅଞ୍ଞେହି ପିଣ୍ଡପାତେହି ମହପ୍ଫଲତରା ଚ ମହାନିସଂସତରା ଚା’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କତମେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନୁମଜ୍ଜନସମାପତ୍ତିୱସେନ ତେ ଦ୍ୱେ ପିଣ୍ଡପାତା ସମସମଫଲା ସମୱିପାକା ଅତିୱିୟ ଅଞ୍ଞେହି ପିଣ୍ଡପାତେହି ମହପ୍ଫଲତରା ଚ ମହାନିସଂସତରା ଚା’’ତି? ‘‘ନୱନ୍ନଂ, ମହାରାଜ, ଅନୁପୁବ୍ବୱିହାରସମାପତ୍ତୀନଂ ଅନୁଲୋମପ୍ପଟିଲୋମସମାପଜ୍ଜନୱସେନ ତେ ଦ୍ୱେ ପିଣ୍ଡପାତା ସମସମଫଲା ସମୱିପାକା ଅତିୱିୟ ଅଞ୍ଞେହି ପିଣ୍ଡପାତେହି ମହପ୍ଫଲତରା ଚ ମହାନିସଂସତରା ଚା’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଦ୍ୱୀସୁ ୟେୱ ଦିୱସେସୁ ଅଧିମତ୍ତଂ ତଥାଗତୋ ନୱାନୁପୁବ୍ବୱିହାରସମାପତ୍ତିୟୋ ଅନୁଲୋମପ୍ପଟିଲୋମଂ ସମାପଜ୍ଜୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅବ୍ଭୁତଂ ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ। ୟଂ ଇମସ୍ମିଂ ବୁଦ୍ଧକ୍ଖେତ୍ତେ ଅସଦିସଂ ପରମଦାନଂ, ତମ୍ପି ଇମେହି ଦ୍ୱୀହି ପିଣ୍ଡପାତେହି ଅଗଣିତଂ। ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ। ୟାୱ ମହନ୍ତା ନୱାନୁପୁବ୍ବୱିହାରସମାପତ୍ତିୟୋ, ୟତ୍ର ହି ନାମ ନୱାନୁପୁବ୍ବୱିହାରସମାପତ୍ତିୱସେନ ଦାନଂ ମହପ୍ଫଲତରଂ ହୋତି ମହାନିସଂସତରଞ୍ଚ। ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ପିଣ୍ଡପାତମହପ୍ଫଲପଞ୍ହୋ ଛଟ୍ଠୋ।

୭. ବୁଦ୍ଧପୂଜନପଞ୍ହୋ

୭ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ତଥାଗତେନ ‘ଅବ୍ୟାୱଟା ତୁମ୍ହେ, ଆନନ୍ଦ, ହୋଥ ତଥାଗତସ୍ସ ସରୀରପୂଜାୟା’ତି। ପୁନ ଚ ଭଣିତଂ –

‘‘‘ପୂଜେଥ ନଂ ପୂଜନିୟସ୍ସ ଧାତୁଂ।

ଏୱଂ କିର ସଗ୍ଗମିତୋ ଗମିସ୍ସଥା’ତି॥

‘‘ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତଥାଗତେନ ଭଣିତଂ ‘ଅବ୍ୟାୱଟା ତୁମ୍ହେ, ଆନନ୍ଦ, ହୋଥ ତଥାଗତସ୍ସ ସରୀରପୂଜାୟା’ତି, ତେନ ହି ‘ପୂଜେଥ ନଂ ପୂଜନିୟସ୍ସ ଧାତୁଂ, ଏୱଂ କରା ସଗ୍ଗମିତୋ ଗମିସ୍ସଥା’ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ତଥାଗତେନ ଭଣିତଂ ‘ପୂଜେଥ ନଂ ପୂଜନିୟସ୍ସ ଧାତୁଂ, ଏୱଂ କରା ସଗ୍ଗମିତୋ ଗମିସ୍ସଥା’ତି, ତେନ ହି ‘ଅବ୍ୟାୱଟା ତୁମ୍ହେ ଆନନ୍ଦ, ହୋଥ ତଥାଗତସ୍ସ ସରୀରପୂଜାୟା’ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ‘ଅବ୍ୟାୱଟା ତୁମ୍ହେ, ଆନନ୍ଦ, ହୋଥ ତଥାଗତସ୍ସ ସରୀରପୂଜାୟା’ତି, ପୁନ ଚ ଭଣିତଂ ‘ପୂଜେଥ ନଂ ପୂଜନିୟସ୍ସ ଧାତୁଂ, ଏୱଂ କରା ସଗ୍ଗମିତୋ ଗମିସ୍ସଥା’ତି, ତଞ୍ଚ ପନ ନ ସବ୍ବେସଂ ଜିନପୁତ୍ତାନଂ ୟେୱ ଆରବ୍ଭ ଭଣିତଂ ‘ଅବ୍ୟାୱଟା ତୁମ୍ହେ, ଆନନ୍ଦ, ହୋଥ ତଥାଗତସ୍ସ ସରୀରପୂଜାୟା’ତି। ଅକମ୍ମଂ ହେତଂ, ମହାରାଜ, ଜିନପୁତ୍ତାନଂ ୟଦିଦଂ ପୂଜା, ସମ୍ମସନଂ ସଙ୍ଖାରାନଂ, ୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ, ସତିପଟ୍ଠାନାନୁପସ୍ସନା, ଆରମ୍ମଣସାରଗ୍ଗାହୋ, କିଲେସୟୁଦ୍ଧଂ, ସଦତ୍ଥମନୁୟୁଞ୍ଜନା, ଏତଂ ଜିନପୁତ୍ତାନଂ କରଣୀୟଂ, ଅୱସେସାନଂ ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ପୂଜା କରଣୀୟା।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ମହିୟା ରାଜପୁତ୍ତାନଂ ହତ୍ଥିଅସ୍ସରଥଧନୁଥରୁଲେଖମୁଦ୍ଦାସିକ୍ଖାଖଗ୍ଗମନ୍ତସୁତି- ସମ୍ମୁତିୟୁଦ୍ଧୟୁଜ୍ଝାପନକିରିୟା କରଣୀୟା, ଅୱସେସାନଂ ପୁଥୁୱେସ୍ସସୁଦ୍ଦାନଂ କସି ୱଣିଜ୍ଜା ଗୋରକ୍ଖା କରଣୀୟା, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅକମ୍ମଂ ହେତଂ ଜିନପୁତ୍ତାନଂ ୟଦିଦଂ ପୂଜା, ସମ୍ମସନଂ ସଙ୍ଖାରାନଂ, ୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ, ସତିପଟ୍ଠାନାନୁପସ୍ସନା, ଆରମ୍ମଣସାରଗ୍ଗାହୋ, କିଲେସୟୁଦ୍ଧଂ, ସଦତ୍ଥମନୁୟୁଞ୍ଜନା, ଏତଂ ଜିନପୁତ୍ତାନଂ କରଣୀୟଂ, ଅୱସେସାନଂ ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ପୂଜା କରଣୀୟା।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ବ୍ରାହ୍ମଣମାଣୱକାନଂ ଇରୁୱେଦଂ ୟଜୁୱେଦଂ ସାମୱେଦଂ ଅଥବ୍ବଣୱେଦଂ ଲକ୍ଖଣଂ ଇତିହାସଂ ପୁରାଣଂ ନିଘଣ୍ଡୁ କେଟୁଭଂ ଅକ୍ଖରପ୍ପଭେଦଂ ପଦଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ଭାସମଗ୍ଗଂ ଉପ୍ପାତଂ ସୁପିନଂ ନିମିତ୍ତଂ ଛଳଙ୍ଗଂ ଚନ୍ଦଗ୍ଗାହଂ ସୂରିୟଗ୍ଗାହଂ ସୁକ୍କରାହୁଚରିତଂ ଉଳୁଗ୍ଗହୟୁଦ୍ଧଂ [ଓଳୁଗ୍ଗହୟୁଦ୍ଧଂ (କ॰)] ଦେୱଦୁନ୍ଦୁଭିସ୍ସରଂ ଓକ୍କନ୍ତି ଉକ୍କାପାତଂ ଭୂମିକମ୍ମଂ [ଭୂମିକମ୍ପଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଦିସାଦାହଂ ଭୁମ୍ମନ୍ତଲିକ୍ଖଂ ଜୋତିସଂ ଲୋକାୟତିକଂ ସାଚକ୍କଂ ମିଗଚକ୍କଂ ଅନ୍ତରଚକ୍କଂ ମିସ୍ସକୁପ୍ପାଦଂ ସକୁଣରୁତରୱିତଂ [ସକୁଣରୁତଂ (ସୀ॰)] ସିକ୍ଖା କରଣୀୟା, ଅୱସେସାନଂ ପୁଥୁୱେସ୍ସସୁଦ୍ଦାନଂ କସି ୱଣିଜ୍ଜା ଗୋରକ୍ଖା କରଣୀୟା, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅକମ୍ମଂ ହେତଂ ଜିନପୁତ୍ତାନଂ ୟଦିଦଂ ପୂଜା, ସମ୍ମସନଂ ସଙ୍ଖାରାନଂ, ୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ, ସତିପଟ୍ଠାନାନୁପସ୍ସନା, ଆରମ୍ମଣସାରଗ୍ଗାହୋ, କିଲେସୟୁଦ୍ଧଂ, ସଦତ୍ଥମନୁୟୁଞ୍ଜନା, ଏତଂ ଜିନପୁତ୍ତାନଂ କରଣୀୟଂ, ଅୱସେସାନଂ ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ପୂଜା କରଣୀୟା, ତସ୍ମା, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ‘ମା ଇମେ ଅକମ୍ମେ ୟୁଞ୍ଜନ୍ତୁ, କମ୍ମେ ଇମେ ୟୁଞ୍ଜନ୍ତୂ’ତି ଆହ ‘ଅବ୍ୟାୱଟା ତୁମ୍ହେ, ଆନନ୍ଦ, ହୋଥ ତଥାଗତସ୍ସ ସରୀରପୂଜାୟା’ତି। ୟଦେତଂ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ନ ଭଣେୟ୍ୟ, ପତ୍ତଚୀୱରମ୍ପି ଅତ୍ତନୋ ପରିୟାଦାପେତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ବୁଦ୍ଧପୂଜଂ ୟେୱ କରେୟ୍ୟୁ’’ନ୍ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ବୁଦ୍ଧପୂଜନପଞ୍ହୋ ସତ୍ତମୋ।

୮. ପାଦସକଲିକାହତପଞ୍ହୋ

୮ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତୁମ୍ହେ ଭଣଥ ‘ଭଗୱତୋ ଗଚ୍ଛନ୍ତସ୍ସ ଅୟଂ ଅଚେତନା ମହାପଥୱୀ ନିନ୍ନଂ ଉନ୍ନମତି, ଉନ୍ନତଂ ଓନମତୀ’ତି, ପୁନ ଚ ଭଣଥ ‘ଭଗୱତୋ ପାଦୋ ସକଲିକାୟ ଖତୋ’ତି। ୟା ସା ସକଲିକା ଭଗୱତୋ ପାଦେ ପତିତା, କିସ୍ସ ପନ ସା ସକଲିକା ଭଗୱତୋ ପାଦା ନ ନିୱତ୍ତା। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭଗୱତୋ ଗଚ୍ଛନ୍ତସ୍ସ ଅୟଂ ଅଚେତନା ମହାପଥୱୀ ନିନ୍ନଂ ଉନ୍ନମତି, ଉନ୍ନତଂ ଓନମତି, ତେନ ହି ‘ଭଗୱତୋ ପାଦୋ ସକଲିକାୟ ଖତୋ’ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ଭଗୱତୋ ପାଦୋ ସକଲିକାୟ ଖତୋ, ତେନ ହି ‘ଭଗୱତୋ ଗଚ୍ଛନ୍ତସ୍ସ ଅୟଂ ଅଚେତନା ମହାପଥୱୀ ନିନ୍ନଂ ଉନ୍ନମତି ଉନ୍ନତଂ ଓନମତୀ’ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ସଚ୍ଚଂ , ମହାରାଜ, ଅତ୍ଥେତଂ ଭଗୱତୋ ଗଚ୍ଛନ୍ତସ୍ସ ଅୟଂ ଅଚେତନା ମହାପଥୱୀ ନିନ୍ନଂ ଉନ୍ନମତି ଉନ୍ନତଂ ଓନମତି, ଭଗୱତୋ ଚ ପାଦୋ ସକଲିକାୟ ଖତୋ, ନ ଚ ପନ ସା ସକଲିକା ଅତ୍ତନୋ ଧମ୍ମତାୟ ପତିତା, ଦେୱଦତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କମେନ ପତିତା। ଦେୱଦତ୍ତୋ, ମହାରାଜ, ବହୂନି ଜାତିସତସହସ୍ସାନି ଭଗୱତି ଆଘାତଂ ବନ୍ଧି, ସୋ ତେନ ଆଘାତେନ ‘ମହନ୍ତଂ କୂଟାଗାରପ୍ପମାଣଂ ପାସାଣଂ ଭଗୱତୋ ଉପରି ପାତେସ୍ସାମୀ’ତି ମୁଞ୍ଚି। ଅଥ ଦ୍ୱେ ସେଲା ପଥୱିତୋ ଉଟ୍ଠହିତ୍ୱା ତଂ ପାସାଣଂ ସମ୍ପଟିଚ୍ଛିଂସୁ, ଅଥ ନେସଂ ସମ୍ପହାରେନ ପାସାଣତୋ ପପଟିକା ଭିଜ୍ଜିତ୍ୱା ୟେନ ୱା ତେନ ୱା ପତନ୍ତୀ ଭଗୱତୋ ପାଦେ ପତିତା’’ତି।

‘‘ୟଥା ଚ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଦ୍ୱେ ସେଲା ପାସାଣଂ ସମ୍ପଟିଚ୍ଛିଂସୁ, ତଥେୱ ପପଟିକାପି ସମ୍ପଟିଚ୍ଛିତବ୍ବା’’ତି? ‘‘ସମ୍ପଟିଚ୍ଛିତମ୍ପି, ମହାରାଜ, ଇଧେକଚ୍ଚଂ ପଗ୍ଘରତି ପସୱତି ନ ଠାନମୁପଗଚ୍ଛତି, ୟଥା, ମହାରାଜ, ଉଦକଂ ପାଣିନା ଗହିତଂ ଅଙ୍ଗୁଲନ୍ତରିକାହି ପଗ୍ଘରତି ପସୱତି ନ ଠାନମୁପଗଚ୍ଛତି, ଖୀରଂ ତକ୍କଂ ମଧୁଂ ସପ୍ପି ତେସଂ ମଚ୍ଛରସଂ ମଂସରସଂ ପାଣିନା ଗହିତଂ ଅଙ୍ଗୁଲନ୍ତରିକାହି ପଗ୍ଘରତି ପସୱତି ନ ଠାନମୁପଗଚ୍ଛତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସମ୍ପଟିଚ୍ଛନତ୍ଥଂ ଉପଗତାନଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ସେଲାନଂ ସମ୍ପହାରେନ ପାସାଣତୋ ପପଟିକା ଭିଜ୍ଜିତ୍ୱା ୟେନ ୱା ତେନ ୱା ପତନ୍ତୀ ଭଗୱତୋ ପାଦେ ପତିତା।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ସଣ୍ହସୁଖୁମଅଣୁରଜସମଂ ପୁଳିନଂ ମୁଟ୍ଠିନା ଗହିତଂ ଅଙ୍ଗୁଲନ୍ତରିକାହି ପଗ୍ଘରତି ପସୱତି ନ ଠାନମୁପଗଚ୍ଛତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସମ୍ପଟିଚ୍ଛନତ୍ଥଂ ଉପଗତାନଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ସେଲାନଂ ସମ୍ପହାରେନ ପାସାଣତୋ ପପଟିକା ଭିଜ୍ଜିତ୍ୱା ୟେନ ୱା ତେନ ୱା ପତନ୍ତୀ ଭଗୱତୋ ପାଦେ ପତିତା।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, କବଳୋ ମୁଖେନ ଗହିତୋ ଇଧେକଚ୍ଚସ୍ସ ମୁଖତୋ ମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ପଗ୍ଘରତି ପସୱତି ନ ଠାନମୁପଗଚ୍ଛତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସମ୍ପଟିଚ୍ଛନତ୍ଥଂ ଉପଗତାନଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ସେଲାନଂ ସମ୍ପହାରେନ ପାସାଣତୋ ପପଟିକା ଭିଜ୍ଜିତ୍ୱା ୟେନ ୱା ତେନ ୱା ପତନ୍ତୀ ଭଗୱତୋ ପାଦେ ପତିତା’’ତି।

‘‘ହୋତୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସେଲେହି ପାସାଣୋ ସମ୍ପଟିଚ୍ଛିତୋ, ଅଥ ପପଟିକାୟପି ଅପଚିତି କାତବ୍ବା ୟଥେୱ ମହାପଥୱିୟା’’ତି? ‘‘ଦ୍ୱାଦସିମେ, ମହାରାଜ, ଅପଚିତିଂ ନ କରୋନ୍ତି। କତମେ ଦ୍ୱାଦସ? ରତ୍ତୋ ରାଗୱସେନ ଅପଚିତିଂ ନ କରୋତି, ଦୁଟ୍ଠୋ ଦୋସୱସେନ, ମୂଳ୍ହୋ ମୋହୱସେନ, ଉନ୍ନତୋ ମାନୱସେନ, ନିଗ୍ଗୁଣୋ ଅୱିସେସତାୟ, ଅତିଥଦ୍ଧୋ ଅନିସେଧନତାୟ, ହୀନୋ ହୀନସଭାୱତାୟ, ୱଚନକରୋ ଅନିସ୍ସରତାୟ, ପାପୋ କଦରିୟତାୟ, ଦୁକ୍ଖାପିତୋ ପଟିଦୁକ୍ଖାପନତାୟ, ଲୁଦ୍ଧୋ ଲୋଭାଭିଭୂତତାୟ, ଆୟୂହିତୋ ଅତ୍ଥସାଧନତାୟ [ଅତ୍ଥସାଧନେନ (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰ କ॰)] ଅପଚିତିଂ ନ କରୋତି। ଇମେ ଖୋ ମହାରାଜ ଦ୍ୱାଦସ ଅପଚିତିଂ ନ କରୋନ୍ତି। ସା ଚ ପନ ପପଟିକା ପାସାଣସମ୍ପହାରେନ ଭିଜ୍ଜିତ୍ୱା ଅନିମିତ୍ତକତଦିସା ୟେନ ୱା ତେନ ୱା ପତମାନା ଭଗୱତୋ ପାଦେ ପତିତା।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ସଣ୍ହସୁଖୁମଅଣୁରଜୋ ଅନିଲବଲସମାହତୋ ଅନିମିତ୍ତକତଦିସୋ ୟେନ ୱା ତେନ ୱା ଅଭିକିରତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସା ପପଟିକା ପାସାଣସମ୍ପହାରେନ ଭିଜ୍ଜିତ୍ୱା ଅନିମିତ୍ତକତଦିସା ୟେନ ୱା ତେନ ୱା ପତମାନା ଭଗୱତୋ ପାଦେ ପତିତା। ୟଦି ପନ, ମହାରାଜ, ସା ପପଟିକା ପାସାଣତୋ ୱିସୁଂ ନ ଭୱେୟ୍ୟ, ତମ୍ପି ତେ ସେଲା ପାସାଣପପଟିକଂ ଉପ୍ପତିତ୍ୱା ଗଣ୍ହେୟ୍ୟୁଂ। ଏସା ପନ, ମହାରାଜ, ପପଟିକା ନ ଭୂମଟ୍ଠା ନ ଆକାସଟ୍ଠା, ପାସାଣସମ୍ପହାରୱେଗେନ ଭିଜ୍ଜିତ୍ୱା ଅନିମିତ୍ତକତଦିସା ୟେନ ୱା ତେନ ୱା ପତମାନା ଭଗୱତୋ ପାଦେ ପତିତା।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ୱାତମଣ୍ଡଲିକାୟ ଉକ୍ଖିତ୍ତଂ ପୁରାଣପଣ୍ଣଂ ଅନିମିତ୍ତକତଦିସଂ ୟେନ ୱା ତେନ ୱା ପତତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଏସା ପପଟିକା ପାସାଣସମ୍ପହାରୱେଗେନ ଅନିମିତ୍ତକତଦିସା ୟେନ ୱା ତେନ ୱା ପତମାନା ଭଗୱତୋ ପାଦେ ପତିତା। ଅପି ଚ, ମହାରାଜ, ଅକତଞ୍ଞୁସ୍ସ କଦରିୟସ୍ସ ଦେୱଦତ୍ତସ୍ସ ଦୁକ୍ଖାନୁଭୱନାୟ ପପଟିକା ଭଗୱତୋ ପାଦେ ପତିତା’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ପାଦସକଲିକାହତପଞ୍ହୋ ଅଟ୍ଠମୋ।

୯. ଅଗ୍ଗଗ୍ଗସମଣପଞ୍ହୋ

୯ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା ‘ଆସୱାନଂ ଖୟା ସମଣୋ ହୋତୀ’ତି। ପୁନ ଚ ଭଣିତଂ –

‘‘‘ଚତୁବ୍ଭି ଧମ୍ମେହି ସମଙ୍ଗିଭୂତଂ, ତଂ ୱେ ନରଂ ସମଣଂ ଆହୁ ଲୋକେ’ତି॥

ତତ୍ରିମେ ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା ଖନ୍ତି ଅପ୍ପାହାରତା ରତିୱିପ୍ପହାନଂ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞଂ। ସବ୍ବାନି ପନେତାନି ଅପରିକ୍ଖୀଣାସୱସ୍ସ ସକିଲେସସ୍ସେୱ ହୋନ୍ତି। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଆସୱାନଂ ଖୟା ସମଣୋ ହୋତି, ତେନ ହି ‘ଚତୁବ୍ଭି ଧମ୍ମେହି ସମଙ୍ଗିଭୂତଂ, ତଂ ୱେ ନରଂ ସମଣଂ ଆହୁ ଲୋକେ’ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ଚତୁବ୍ଭି ଧମ୍ମେହି ସମଙ୍ଗିଭୂତୋ ସମଣୋ ହୋତି, ତେନ ହି ‘ଆସୱାନଂ ଖୟା ସମଣୋ ହୋତୀ’ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା, ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ‘ଆସୱାନଂ ଖୟା ସମଣୋ ହୋତୀ’ତି। ପୁନ ଚ ଭଣିତଂ ‘ଚତୁବ୍ଭି ଧମ୍ମେହି ସମଙ୍ଗିଭୂତଂ, ତଂ ୱେ ନରଂ ସମଣଂ ଆହୁ ଲୋକେ’ତି। ତଦିଦଂ, ମହାରାଜ, ୱଚନଂ ତେସଂ ତେସଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଗୁଣୱସେନ ଭଣିତଂ ‘ଚତୁବ୍ଭି ଧମ୍ମେହି ସମଙ୍ଗିଭୂତଂ, ତଂ ୱେ ନରଂ ସମଣଂ ଆହୁ ଲୋକେ’ତି, ଇଦଂ ପନ ନିରୱସେସୱଚନଂ ‘ଆସୱାନଂ ଖୟା ସମଣୋ ହୋତୀ’ତି।

‘‘ଅପି ଚ, ମହାରାଜ, ୟେ କେଚି କିଲେସୂପସମାୟ ପଟିପନ୍ନା, ତେ ସବ୍ବେ ଉପାଦାୟୁପାଦାୟ ସମଣୋ ଖୀଣାସୱୋ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ୟାନି କାନିଚି ଜଲଜଥଲଜପୁପ୍ଫାନି, ୱସ୍ସିକଂ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି, ଅୱସେସାନି ୟାନି କାନିଚି ୱିୱିଧାନି ପୁପ୍ଫଜାତାନି, ସବ୍ବାନି ତାନି ପୁପ୍ଫାନି ୟେୱ, ଉପାଦାୟୁପାଦାୟ ପନ ୱସ୍ସିକଂ ୟେୱ ପୁପ୍ଫଂ ଜନସ୍ସ ପତ୍ଥିତଂ ପିହୟିତଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟେ କେଚି କିଲେସୂପସମାୟ ପଟିପନ୍ନା, ତେ ସବ୍ବେ ଉପାଦାୟୁପାଦାୟ ସମଣୋ ଖୀଣାସୱୋ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ସବ୍ବଧଞ୍ଞାନଂ ସାଲି ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି, ୟା କାଚି ଅୱସେସା ୱିୱିଧା ଧଞ୍ଞଜାତିୟୋ, ତା ସବ୍ବା ଉପାଦାୟୁପାଦାୟ ଭୋଜନାନି ସରୀରୟାପନାୟ, ସାଲି ୟେୱ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟେ କେଚି କିଲେସୂପସମାୟ ପଟିପନ୍ନା, ତେ ସବ୍ବେ ଉପାଦାୟୁପାଦାୟ ସମଣୋ ଖୀଣାସୱୋ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଅଗ୍ଗଗ୍ଗସମଣପଞ୍ହୋ ନୱମୋ।

୧୦. ୱଣ୍ଣଭଣନପଞ୍ହୋ

୧୦ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା ‘ମମଂ ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରେ ୱଣ୍ଣଂ ଭାସେୟ୍ୟୁଂ, ଧମ୍ମସ୍ସ ୱା, ସଙ୍ଘସ୍ସ ୱା ୱଣ୍ଣଂ ଭାସେୟ୍ୟୁଂ, ତତ୍ର ତୁମ୍ହେହି ନ ଆନନ୍ଦୋ, ନ ସୋମନସ୍ସଂ, ନ ଚେତସୋ ଉପ୍ପିଲାୱିତତ୍ତଂ କରଣୀୟ’ନ୍ତି ପୁନ ଚ ତଥାଗତୋ ସେଲସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୟଥାଭୁଚ୍ଚେ ୱଣ୍ଣେ ଭଞ୍ଞମାନେ ଆନନ୍ଦିତୋ ସୁମନୋ ଉପ୍ପିଲାୱିତୋ ଭିୟ୍ୟୋ ଉତ୍ତରିଂ ସକଗୁଣଂ ପକିତ୍ତେସି –

‘‘‘ରାଜାହମସ୍ମି ସେଲାତି, ଧମ୍ମରାଜା ଅନୁତ୍ତରୋ।

ଧମ୍ମେନ ଚକ୍କଂ ୱତ୍ତେମି, ଚକ୍କଂ ଅପ୍ପଟିୱତ୍ତିୟ’ନ୍ତି [ମ॰ ନି॰ ୨.୩୯୯] ॥

‘‘ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ମମଂ ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରେ ୱଣ୍ଣଂ ଭାସେୟ୍ୟୁଂ, ଧମ୍ମସ୍ସ ୱା ସଙ୍ଘସ୍ସ ୱା ୱଣ୍ଣଂ ଭାସେୟ୍ୟୁଂ, ତତ୍ର ତୁମ୍ହେହି ନ ଆନନ୍ଦୋ, ନ ସୋମନସ୍ସଂ, ନ ଚେତସୋ ଉପ୍ପିଲାୱିତତ୍ତଂ କରଣୀୟ’ନ୍ତି, ତେନ ହି ସେଲସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୟଥାଭୁଚ୍ଚେ ୱଣ୍ଣେ ଭଞ୍ଞମାନେ ଆନନ୍ଦିତୋ ସୁମନୋ ଉପ୍ପିଲାୱିତୋ ଭିୟ୍ୟୋ ଉତ୍ତରିଂ ସକଗୁଣଂ ପକିତ୍ତେସୀତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ସେଲସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୟଥାଭୁଚ୍ଚେ ୱଣ୍ଣେ ଭଞ୍ଞମାନେ ଆନନ୍ଦିତୋ ସୁମନୋ ଉପ୍ପିଲାୱିତୋ ଭିୟ୍ୟୋ ଉତ୍ତରିଂ ସକଗୁଣଂ ପକିତ୍ତେସି, ତେନ ହି ‘ମମଂ ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରେ ୱଣ୍ଣଂ ଭାସେୟ୍ୟୁଂ, ଧମ୍ମସ୍ସ ୱା ସଙ୍ଘସ୍ସ ୱା ୱଣ୍ଣଂ ଭାସେୟ୍ୟୁଂ, ତତ୍ର ତୁମ୍ହେହି ନ ଆନନ୍ଦୋ, ନ ସୋମନସ୍ସଂ, ନ ଚେତସୋ ଉପ୍ପିଲାୱିତତ୍ତଂ କରଣୀୟ’ନ୍ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ , ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ‘ମମଂ ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରେ ୱଣ୍ଣଂ ଭାସେୟ୍ୟୁଂ, ଧମ୍ମସ୍ସ ୱା ସଙ୍ଘସ୍ସ ୱା ୱଣ୍ଣଂ ଭାସେୟ୍ୟୁଂ, ତତ୍ର ତୁମ୍ହେହି ନ ଆନନ୍ଦୋ, ନ ସୋମନସ୍ସଂ, ନ ଚେତସୋ ଉପ୍ପିଲାୱିତତ୍ତଂ କରଣୀୟ’ନ୍ତି। ସେଲସ୍ସ ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୟଥାଭୁଚ୍ଚେ ୱଣ୍ଣେ ଭଞ୍ଞମାନେ ଭିୟ୍ୟୋ ଉତ୍ତରିଂ ସକଗୁଣଂ ପକିତ୍ତିତଂ –

‘‘‘ରାଜାହମସ୍ମି ସେଲାତି, ଧମ୍ମରାଜା ଅନୁତ୍ତରୋ।

ଧମ୍ମେନ ଚକ୍କଂ ୱତ୍ତେମି, ଚକ୍କଂ ଅପ୍ପଟିୱତ୍ତିୟ’ନ୍ତି॥

‘‘ପଠମଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଧମ୍ମସ୍ସ ସଭାୱସରସଲକ୍ଖଣଂ ସଭାୱଂ ଅୱିତଥଂ ଭୂତଂ ତଚ୍ଛଂ ତଥତ୍ଥଂ ପରିଦୀପୟମାନେନ ଭଣିତଂ ‘ମମଂ ୱା ଭିକ୍ଖୱେ, ପରେ ୱଣ୍ଣଂ ଭାସେୟ୍ୟୁଂ, ଧମ୍ମସ୍ସ ୱା ସଙ୍ଘସ୍ସ ୱା ୱଣ୍ଣଂ ଭାସେୟ୍ୟୁଂ, ତତ୍ର ତୁମ୍ହେହି ନ ଆନନ୍ଦୋ, ନ ସୋମନସ୍ସଂ, ନ ଚେତସୋ ଉପ୍ପିଲାୱିତତ୍ତଂ କରଣୀୟ’ନ୍ତି। ୟଂ ପନ ଭଗୱତା ସେଲସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୟଥାଭୁଚ୍ଚେ ୱଣ୍ଣେ ଭଞ୍ଞମାନେ ଭିୟ୍ୟୋ ଉତ୍ତରିଂ ସକଗୁଣଂ ପକିତ୍ତିତଂ ‘ରାଜାହମସ୍ମି ସେଲାତି, ଧମ୍ମରାଜା ଅନୁତ୍ତରୋ’ତି ତଂ ନ ଲାଭହେତୁ, ନ ୟସହେତୁ, ନ ଅତ୍ତହେତୁ, ନ ପକ୍ଖହେତୁ, ନ ଅନ୍ତେୱାସିକମ୍ୟତାୟ, ଅଥ ଖୋ ଅନୁକମ୍ପାୟ କାରୁଞ୍ଞେନ ହିତୱସେନ ଏୱଂ ଇମସ୍ସ ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ ଭୱିସ୍ସତି ତିଣ୍ଣଞ୍ଚ ମାଣୱକସତାନନ୍ତି, ଏୱଂ ଭିୟ୍ୟୋ ଉତ୍ତରିଂ ସକଗୁଣଂ ଭଣିତଂ ‘ରାଜାହମସ୍ମି ସେଲାତି, ଧମ୍ମରାଜା ଅନୁତ୍ତରୋ’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ୱଣ୍ଣଭଣନପଞ୍ହୋ ଦସମୋ।

୧୧. ଅହିଂସାନିଗ୍ଗହପଞ୍ହୋ

୧୧ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା ‘ଅହିଂସୟଂ ପରଂ ଲୋକେ, ପିୟୋ ହୋହିସି ମାମକୋ’ତି। ପୁନ ଚ ଭଣିତଂ ‘ନିଗ୍ଗଣ୍ହେ ନିଗ୍ଗହାରହଂ, ପଗ୍ଗଣ୍ହେ ପଗ୍ଗହାରହ’ନ୍ତି। ନିଗ୍ଗହୋ ନାମ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ହତ୍ଥଚ୍ଛେଦୋ ପାଦଚ୍ଛେଦୋ ୱଧୋ ବନ୍ଧନଂ କାରଣା ମାରଣଂ ସନ୍ତତିୱିକୋପନଂ, ନ ଏତଂ ୱଚନଂ ଭଗୱତୋ ୟୁତ୍ତଂ, ନ ଚ ଭଗୱା ଅରହତି ଏତଂ ୱଚନଂ ୱତ୍ତୁଂ। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ଅହିଂସୟଂ ପରଂ ଲୋକେ, ପିୟୋ ହୋହିସି ମାମକୋ’’ତି, ତେନ ହି ‘‘ନିଗ୍ଗଣ୍ହେ ନିଗ୍ଗହାରହଂ, ପଗ୍ଗଣ୍ହେ ପଗ୍ଗହାରହ’’ନ୍ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ତଥାଗତେନ ଭଣିତଂ ‘‘ନିଗ୍ଗଣ୍ହେ ନିଗ୍ଗହାରହଂ, ପଗ୍ଗଣ୍ହେ ପଗ୍ଗହାରହ’’ନ୍ତି, ତେନ ହି ‘‘ଅହିଂସୟଂ ପରଂ ଲୋକେ, ପିୟୋ ହୋହିସି ମାମକୋ’’ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ‘ଅହିଂସୟଂ ପରଂ ଲୋକେ, ପିୟୋ ହୋହିସି ମାମକୋ’ତି, ଭଣିତଞ୍ଚ ‘ନିଗ୍ଗଣ୍ହେ ନିଗ୍ଗହାରହଂ, ପଗ୍ଗଣ୍ହେ ପଗ୍ଗହାରହ’ନ୍ତି । ‘ଅହିଂସୟଂ ପରଂ ଲୋକେ, ପିୟୋ ହୋହିସି ମାମକୋ’ତି ସବ୍ବେସଂ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତାନଂ ଅନୁମତଂ ଏତଂ, ଏସା ଅନୁସିଟ୍ଠି, ଏସା ଧମ୍ମଦେସନା, ଧମ୍ମୋ ହି, ମହାରାଜ, ଅହିଂସାଲକ୍ଖଣୋ, ସଭାୱୱଚନଂ ଏତଂ। ୟଂ ପନ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ଆହ ‘ନିଗ୍ଗଣ୍ହେ ନିଗ୍ଗହାରହଂ, ପଗ୍ଗଣ୍ହେ ପଗ୍ଗହାରହ’ନ୍ତି, ଭାସା ଏସା, ଉଦ୍ଧତଂ, ମହାରାଜ, ଚିତ୍ତଂ ନିଗ୍ଗହେତବ୍ବଂ, ଲୀନଂ ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗହେତବ୍ବଂ। ଅକୁସଲଂ ଚିତ୍ତଂ ନିଗ୍ଗହେତବ୍ବଂ, କୁସଲଂ ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗହେତବ୍ବଂ। ଅୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ ନିଗ୍ଗହେତବ୍ବୋ, ୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ ପଗ୍ଗହେତବ୍ବୋ। ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନୋ ନିଗ୍ଗହେତବ୍ବୋ, ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ପଗ୍ଗହେତବ୍ବୋ। ଅନରିୟୋ ନିଗ୍ଗହେତବ୍ବୋ ଅରିୟୋ ପଗ୍ଗହେତବ୍ବୋ। ଚୋରୋ ନିଗ୍ଗହେତବ୍ବୋ, ଅଚୋରୋ ପଗ୍ଗହେତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ହୋତୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଇଦାନି ତ୍ୱଂ ପଚ୍ଚାଗତୋସି ମମ ୱିସୟଂ, ୟମହଂ ପୁଚ୍ଛାମି, ସୋ ମେ ଅତ୍ଥୋ ଉପଗତୋ। ଚୋରୋ ପନ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ନିଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତେନ କଥଂ ନିଗ୍ଗହେତବ୍ବୋ’’ତି? ‘‘ଚୋରୋ, ମହାରାଜ, ନିଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତେନ ଏୱଂ ନିଗ୍ଗହେତବ୍ବୋ, ପରିଭାସନୀୟୋ ପରିଭାସିତବ୍ବୋ, ଦଣ୍ଡନୀୟୋ ଦଣ୍ଡେତବ୍ବୋ, ପବ୍ବାଜନୀୟୋ ପବ୍ବାଜେତବ୍ବୋ, ବନ୍ଧନୀୟୋ ବନ୍ଧିତବ୍ବୋ, ଘାତନୀୟୋ ଘାତେତବ୍ବୋ’’ତି। ‘‘ୟଂ ପନ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଚୋରାନଂ ଘାତନଂ, ତଂ ତଥାଗତାନଂ ଅନୁମତ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ହି, ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘କିସ୍ସ ପନ ଚୋରୋ ଅନୁସାସନୀୟୋ ଅନୁମତୋ ତଥାଗତାନ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ଘାତୀୟତି, ନ ସୋ ତଥାଗତାନଂ ଅନୁମତିୟା ଘାତୀୟତି, ସୟଂକତେନ ସୋ ଘାତୀୟତି, ଅପି ଚ ଧମ୍ମାନୁସିଟ୍ଠିୟା ଅନୁସାସୀୟତି, ସକ୍କା ପନ, ମହାରାଜ, ତୟା ପୁରିସଂ ଅକାରକଂ ଅନପରାଧଂ ୱୀଥିୟଂ ଚରନ୍ତଂ ଗହେତ୍ୱା ଘାତୟିତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ସକ୍କା, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କେନ କାରଣେନ, ମହାରାଜା’’ତି? ‘‘ଅକାରକତ୍ତା, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନ ଚୋରୋ ତଥାଗତାନଂ ଅନୁମତିୟା ହଞ୍ଞତି, ସୟଂକତେନ ସୋ ହଞ୍ଞତି, କିଂ ପନେତ୍ଥ ଅନୁସାସକୋ କିଞ୍ଚି ଦୋସଂ ଆପଜ୍ଜତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ମହାରାଜ, ତଥାଗତାନଂ ଅନୁସିଟ୍ଠି ସମ୍ମାନୁସିଟ୍ଠି ହୋତୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଅହିଂସାନିଗ୍ଗହପଞ୍ହୋ ଏକାଦସମୋ।

୧୨. ଭିକ୍ଖୁପଣାମିତପଞ୍ହୋ

୧୨ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା ‘ଅକ୍କୋଧନୋ ୱିଗତଖିଲୋହମସ୍ମୀ’ତି, ପୁନ ଚ ତଥାଗତୋ ଥେରେ ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନେ ସପରିସେ ପଣାମେସି, କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତଥାଗତୋ କୁପିତୋ ପରିସଂ ପଣାମେସି, ଉଦାହୁ ତୁଟ୍ଠୋ ପଣାମେସି, ଏତଂ ତାୱ ଜାନାହି ଇମଂ ନାମାତି? ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କୁପିତୋ ପରିସଂ ପଣାମେସି, ତେନ ହି ତଥାଗତସ୍ସ କୋଧୋ ଅପ୍ପଟିୱତ୍ତିତୋ, ୟଦି ତୁଟ୍ଠୋ ପଣାମେସି, ତେନ ହି ଅୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ଅଜାନନ୍ତେନ ପଣାମିତା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ‘ଅକ୍କୋଧନୋ ୱିଗତଖିଲୋହମସ୍ମୀ’ତି, ପଣାମିତା ଚ ଥେରା ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନା ସପରିସା, ତଞ୍ଚ ପନ ନ କୋପେନ, ଇଧ, ମହାରାଜ, କୋଚିଦେୱ ପୁରିସୋ ମହାପଥୱିୟା ମୂଲେ ୱା ଖାଣୁକେ ୱା ପାସାଣେ ୱା କଠଲେ ୱା ୱିସମେ ୱା ଭୂମିଭାଗେ ଖଲିତ୍ୱା ପତତି, ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ମହାପଥୱୀ କୁପିତା ତଂ ପାତେତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ନତ୍ଥି ମହାପଥୱିୟା କୋପୋ ୱା ପସାଦୋ ୱା, ଅନୁନୟପ୍ପଟିଘୱିପ୍ପମୁତ୍ତା ମହାପଥୱୀ, ସୟମେୱ ସୋ ଅଲସୋ ଖଲିତ୍ୱା ପତିତୋତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନତ୍ଥି ତଥାଗତାନଂ କୋପୋ ୱା ପସାଦୋ ୱା, ଅନୁନୟପ୍ପଟିଘୱିପ୍ପମୁତ୍ତା ତଥାଗତା ଅରହନ୍ତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧା, ଅଥ ଖୋ ସୟଂ କତେନେୱ ତେ ଅତ୍ତନୋ ଅପରାଧେନ ପଣାମିତା।

‘‘ଇଧ ପନ, ମହାରାଜ, ମହାସମୁଦ୍ଦୋ ନ ମତେନ କୁଣପେନ ସଂୱସତି, ୟଂ ହୋତି ମହାସମୁଦ୍ଦେ ମତଂ କୁଣପଂ, ତଂ ଖିପ୍ପମେୱ ନିଚ୍ଛୁଭତି ଥଲଂ ଉସ୍ସାରେତି। ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ମହାସମୁଦ୍ଦୋ କୁପିତୋ ତଂ କୁଣପଂ ନିଚ୍ଛୁଭତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ନତ୍ଥି ମହାସମୁଦ୍ଦସ୍ସ କୋପୋ ୱା ପସାଦୋ ୱା, ଅନୁନୟପ୍ପଟିଘୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ମହାସମୁଦ୍ଦୋ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନତ୍ଥି ତଥାଗତାନଂ କୋପୋ ୱା ପସାଦୋ ୱା, ଅନୁନୟପ୍ପଟିଘୱିପ୍ପମୁତ୍ତା ତଥାଗତା ଅରହନ୍ତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧା, ଅଥ ଖୋ ସୟଂ କତେନେୱ ତେ ଅତ୍ତନୋ ଅପରାଧେନ ପଣାମିତା।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ପଥୱିୟା ଖଲିତୋ ପତୀୟତି, ଏୱଂ ଜିନସାସନୱରେ ଖଲିତୋ ପଣାମୀୟତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ସମୁଦ୍ଦେ ମତଂ କୁଣପଂ ନିଚ୍ଛୁଭୀୟତି , ଏୱଂ ଜିନସାସନୱରେ ଖଲିତୋ ପଣାମୀୟତି। ୟଂ ପନ ତେ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ପଣାମେସି, ତେସଂ ଅତ୍ଥକାମୋ ହିତକାମୋ ସୁଖକାମୋ ୱିସୁଦ୍ଧିକାମୋ ‘ଏୱଂ ଇମେ ଜାତିଜରାବ୍ୟାଧିମରଣେହି ପରିମୁଚ୍ଚିସ୍ସନ୍ତୀ’ତି ପଣାମେସୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଭିକ୍ଖୁପଣାମିତପଞ୍ହୋ ଦ୍ୱାଦସମୋ।

ପଣାମିତୱଗ୍ଗୋ ତତିୟୋ।

ଇମସ୍ମିଂ ୱଗ୍ଗେ ଦ୍ୱାଦସ ପଞ୍ହା।

୪. ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣୱଗ୍ଗୋ

୧. ଇଦ୍ଧିକମ୍ମୱିପାକପଞ୍ହୋ

୧ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା ‘ଏତଦଗ୍ଗଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମମ ସାୱକାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଇଦ୍ଧିମନ୍ତାନଂ ୟଦିଦଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ’ତି। ପୁନ ଚ କିର ସୋ ଲଗୁଳେହି ପରିପୋଥିତୋ ଭିନ୍ନସୀସୋ ସଞ୍ଚୁଣ୍ଣିତଟ୍ଠିମଂସଧମନିଛିନ୍ନପରିଗତ୍ତୋ ପରିନିବ୍ବୁତୋ [ଧମନିମଜ୍ଜପରିକତ୍ତୋ (ସୀ॰ ପୀ॰), ଧମ୍ମନିମିଞ୍ଜପରିଗତ୍ତୋ (ସ୍ୟା॰)] । ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଥେରୋ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଇଦ୍ଧିୟା କୋଟିଂ ଗତୋ, ତେନ ହି ଲଗୁଳେହି ପୋଥିତୋ ପରିନିବ୍ବୁତୋତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ଲଗୁଳେହି ପରିପୋଥିତୋ ପରିନିବ୍ବୁତୋ, ତେନ ହି ଇଦ୍ଧିୟା କୋଟିଂ ଗତୋତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। କିଂ ନ ସମତ୍ଥୋ ଇଦ୍ଧିୟା ଅତ୍ତନୋ ଉପଘାତଂ ଅପନୟିତୁଂ, ସଦେୱକସ୍ସପି ଲୋକସ୍ସ ପଟିସରଣଂ ଭୱିତୁଂ ଅରହୋତି? ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ‘ଏତଦଗ୍ଗଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମମ ସାୱକାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଇଦ୍ଧିମନ୍ତାନଂ ୟଦିଦଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ’ତି। ଆୟସ୍ମା ଚ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଲଗୁଳହତୋ ପରିନିବ୍ବୁତୋ, ତଞ୍ଚ ପନ କମ୍ମାଧିଗ୍ଗହିତେନା’’ତି।

‘‘ନନୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଇଦ୍ଧିମତୋ ଇଦ୍ଧିୱିସୟୋପି କମ୍ମୱିପାକୋପି ଦ୍ୱେ ଅଚିନ୍ତିୟା, ଅଚିନ୍ତିୟେନ ଅଚିନ୍ତିୟଂ ଅପନୟିତବ୍ବଂ। ୟଥା ନାମ, ଭନ୍ତେ, କେଚି ଫଲକାମା କପିତ୍ଥେନ କପିତ୍ଥଂ ପୋଥେନ୍ତି, ଅମ୍ବେନ ଅମ୍ବଂ ପୋଥେନ୍ତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅଚିନ୍ତିୟେନ ଅଚିନ୍ତିୟଂ ପୋଥୟିତ୍ୱା ଅପନେତବ୍ବ’’ନ୍ତି? ‘‘ଅଚିନ୍ତିୟାନମ୍ପି, ମହାରାଜ, ଏକଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ବଲୱତରଂ, ୟଥା, ମହାରାଜ, ମହିୟା ରାଜାନୋ ହୋନ୍ତି ସମଜଚ୍ଚା, ସମଜଚ୍ଚାନମ୍ପି ତେସଂ ଏକୋ ସବ୍ବେ ଅଭିଭୱିତ୍ୱା ଆଣଂ ପୱତ୍ତେତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତେସଂ ଅଚିନ୍ତିୟାନଂ କମ୍ମୱିପାକଂ ୟେୱ ଅଧିମତ୍ତଂ ବଲୱତରଂ, କମ୍ମୱିପାକଂ ୟେୱ ସବ୍ବେ ଅଭିଭୱିୟ ଆଣଂ ପୱତ୍ତେତି, କମ୍ମାଧିଗ୍ଗହିତସ୍ସ ଅୱସେସା କିରିୟା ଓକାସଂ ନ ଲଭନ୍ତି।

‘‘ଇଧ ପନ, ମହାରାଜ, କୋଚି ପୁରିସୋ କିସ୍ମିଞ୍ଚିଦେୱ ପକରଣେ ଅପରଜ୍ଝତି, ନ ତସ୍ସ ମାତା ୱା ପିତା ୱା ଭଗିନୀ ୱା ଭାତରୋ ୱା ସଖୀ ୱା ସହାୟକା ୱା [ଭଗିନିଭାତରୋ ୱା ସଖିସହାୟକା ୱା (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ତାୟନ୍ତି, ଅଥ ଖୋ ରାଜା ୟେୱ ତତ୍ଥ ଅଭିଭୱିୟ ଆଣଂ ପୱତ୍ତେତି। କିଂ ତତ୍ଥ କାରଣଂ? ଅପରାଧିକତା। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତେସଂ ଅଚିନ୍ତିୟାନଂ କମ୍ମୱିପାକଂ ୟେୱ ଅଧିମତ୍ତଂ ବଲୱତରଂ, କମ୍ମୱିପାକଂ ୟେୱ ସବ୍ବେ ଅଭିଭୱିୟ ଆଣଂ ପୱତ୍ତେତି, କମ୍ମାଧିଗ୍ଗହିତସ୍ସ ଅୱସେସା କିରିୟା ଓକାସଂ ନ ଲଭନ୍ତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ମହିୟା ଦୱଡାହେ ସମୁଟ୍ଠିତେ ଘଟସହସ୍ସମ୍ପି ଉଦକଂ ନ ସକ୍କୋତି ନିବ୍ବାପେତୁଂ, ଅଥ ଖୋ ଅଗ୍ଗି ୟେୱ ତତ୍ଥ ଅଭିଭୱିୟ ଆଣଂ ପୱତ୍ତେତି। କିଂ ତତ୍ଥ କାରଣଂ? ବଲୱତା ତେଜସ୍ସ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତେସଂ ଅଚିନ୍ତିୟାନଂ କମ୍ମୱିପାକଂ ୟେୱ ଅଧିମତ୍ତଂ ବଲୱତରଂ, କମ୍ମୱିପାକଂ ୟେୱ ସବ୍ବେ ଅଭିଭୱିୟ ଆଣଂ ପୱତ୍ତେତି, କମ୍ମାଧିଗ୍ଗହିତସ୍ସ ଅୱସେସା କିରିୟା ଓକାସଂ ନ ଲଭନ୍ତି, ତସ୍ମା, ମହାରାଜ, ଆୟସ୍ମତୋ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସ୍ସ କମ୍ମାଧିଗ୍ଗହିତସ୍ସ ଲଗୁଳେହି ପୋଥିୟମାନସ୍ସ ଇଦ୍ଧିୟା ସମନ୍ନାହାରୋ ନାହୋସୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଇଦ୍ଧିକମ୍ମୱିପାକପଞ୍ହୋ ପଠମୋ।

୨. ଧମ୍ମୱିନୟପଟିଚ୍ଛନ୍ନାପଟିଚ୍ଛନ୍ନପଞ୍ହୋ

୨ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା ‘ତଥାଗତପ୍ପୱେଦିତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମୱିନୟୋ ୱିୱଟୋ ୱିରୋଚତି ନୋ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନୋ’ତି। ପୁନ ଚ ପାତିମୋକ୍ଖୁଦ୍ଦେସୋ କେୱଲଞ୍ଚ ୱିନୟପିଟକଂ ପିହିତଂ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଜିନସାସନେ ୟୁତ୍ତଂ ୱା ପତ୍ତଂ ୱା ସମୟଂ ଲଭେଥ, ୱିନୟପଣ୍ଣତ୍ତି ୱିୱଟା ସୋଭେୟ୍ୟ। କେନ କାରଣେନ? କେୱଲଂ ତତ୍ଥ ସିକ୍ଖା ସଂୟମୋ ନିୟମୋ ସୀଲଗୁଣଆଚାରପଣ୍ଣତ୍ତି ଅତ୍ଥରସୋ ଧମ୍ମରସୋ ୱିମୁତ୍ତିରସୋ। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ତଥାଗତପ୍ପୱେଦିତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମୱିନୟୋ ୱିୱଟୋ ୱିରୋଚତି ନୋ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନୋ’ତି, ତେନ ହି ‘ପାତିମୋକ୍ଖୁଦ୍ଦେସୋ କେୱଲଞ୍ଚ ୱିନୟପିଟକଂ ପିହିତଂ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନ’ନ୍ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ପାତିମୋକ୍ଖୁଦ୍ଦେସୋ କେୱଲଞ୍ଚ ୱିନୟପିଟକଂ ପିହିତଂ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ, ତେନ ହି ‘ତଥାଗତପ୍ପୱେଦିତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମୱିନୟୋ ୱିୱଟୋ ୱିରୋଚତି ନୋ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନୋ’ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ , ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ‘ତଥାଗତପ୍ପୱେଦିତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମୱିନୟୋ ୱିୱଟୋ ୱିରୋଚତି ନୋ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନୋ’ତି। ପୁନ ଚ ପାତିମୋକ୍ଖୁଦ୍ଦେସୋ କେୱଲଞ୍ଚ ୱିନୟପିଟକଂ ପିହିତଂ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ, ତଞ୍ଚ ପନ ନ ସବ୍ବେସଂ, ସୀମଂ କତ୍ୱା ପିହିତଂ।

‘‘ତିୱିଧେନ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ପାତିମୋକ୍ଖୁଦ୍ଦେସୋ ସୀମଂ କତ୍ୱା ପିହିତୋ, ପୁବ୍ବକାନଂ ତଥାଗତାନଂ ୱଂସୱସେନ ପାତିମୋକ୍ଖୁଦ୍ଦେସୋ ସୀମଂ କତ୍ୱା ପିହିତୋ, ଧମ୍ମସ୍ସ ଗରୁକତ୍ତା ପିହିତୋ, ଭିକ୍ଖୁଭୂମିୟା ଗରୁକତ୍ତା ପିହିତୋ।

‘‘କଥଂ ପୁବ୍ବକାନଂ ତଥାଗତାନଂ ୱଂସୱସେନ ପାତିମୋକ୍ଖୁଦ୍ଦେସୋ ସୀମଂ କତ୍ୱା ପିହିତୋ, ଏସୋ ୱଂସୋ, ମହାରାଜ, ସବ୍ବେସଂ ପୁବ୍ବକାନଂ ତଥାଗତାନଂ ୟଦିଦଂ ଭିକ୍ଖୁମଜ୍ଝେ ପାତିମୋକ୍ଖୁଦ୍ଦେସୋ ଅୱସେସାନଂ ପିହିତୋ। ୟଥା, ମହାରାଜ, ଖତ୍ତିୟାନଂ ଖତ୍ତିୟମାୟା ଖତ୍ତିୟେସୁ ୟେୱ ଚରତି, ଏୱମେତଂ ଖତ୍ତିୟାନଂ ଲୋକସ୍ସ ପୱେଣୀ ଅୱସେସାନଂ ପିହିତା। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଏସୋ ୱଂସୋ ସବ୍ବେସଂ ପୁବ୍ବକାନଂ ତଥାଗତାନଂ ୟଦିଦଂ ଭିକ୍ଖୁମଜ୍ଝେ ପାତିମୋକ୍ଖୁଦ୍ଦେସୋ ଅୱସେସାନଂ ପିହିତୋ।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ମହିୟା ଗଣା ୱତ୍ତନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ, ମଲ୍ଲା ଅତୋଣା ପବ୍ବତା ଧମ୍ମଗିରିୟା ବ୍ରହ୍ମଗିରିୟା ନଟକା ନଚ୍ଚକା ଲଙ୍ଘକା ପିସାଚା ମଣିଭଦ୍ଦା ପୁଣ୍ଣବଦ୍ଧା ଚନ୍ଦିମସୂରିୟା ସିରିଦେୱତା କାଲିଦେୱତା, ସିୱା ୱସୁଦେୱା ଘନିକା ଅସିପାସା ଭଦ୍ଦିପୁତ୍ତାତି, ତେସଂ ତେସଂ ରହସ୍ସଂ ତେସୁ ତେସୁ ଗଣେସୁ ୟେୱ ଚରତି, ଅୱସେସାନଂ ପିହିତଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଏସୋ ୱଂସୋ ସବ୍ବେସଂ ପୁବ୍ବକାନଂ ତଥାଗତାନଂ ୟଦିଦଂ ଭିକ୍ଖୁମଜ୍ଝେ ପାତିମୋକ୍ଖୁଦ୍ଦେସୋ ଅୱସେସାନଂ ପିହିତୋ। ଏୱଂ ପୁବ୍ବକାନଂ ତଥାଗତାନଂ ୱଂସୱସେନ ପାତିମୋକ୍ଖୁଦ୍ଦେସୋ ସୀମଂ କତ୍ୱା ପିହିତୋ।

‘‘କଥଂ ଧମ୍ମସ୍ସ ଗରୁକତ୍ତା ପାତିମୋକ୍ଖୁଦ୍ଦେସୋ ସୀମଂ କତ୍ୱା ପିହିତୋ? ଧମ୍ମୋ, ମହାରାଜ, ଗରୁକୋ ଭାରିୟୋ, ତତ୍ଥ ସମ୍ମତ୍ତକାରୀ ଅଞ୍ଞଂ ଆରାଧେତି, ତଂ ତତ୍ଥ ପରମ୍ପରାସମ୍ମତ୍ତକାରିତାୟ ପାପୁଣାତି, ନ ତଂ ତତ୍ଥ ପରମ୍ପରାସମ୍ମତ୍ତକାରିତାୟ ପାପୁଣାତି, ମା ଚାୟଂ ସାରଧମ୍ମୋ ୱରଧମ୍ମୋ ଅସମ୍ମତ୍ତକାରୀନଂ ହତ୍ଥଗତୋ ଓଞ୍ଞାତୋ ଅୱଞ୍ଞାତୋ ହୀଳିତୋ ଖୀଳିତୋ ଗରହିତୋ ଭୱତୁ, ମା ଚାୟଂ ସାରଧମ୍ମୋ ୱରଧମ୍ମୋ ଦୁଜ୍ଜନଗତୋ ଓଞ୍ଞାତୋ ଅୱଞ୍ଞାତୋ ହୀଳିତୋ ଖୀଳିତୋ ଗରହିତୋ ଭୱତୂତି। ଏୱଂ ଧମ୍ମସ୍ସ ଗରୁକତ୍ତା ପାତିମୋକ୍ଖୁଦ୍ଦେସୋ ସୀମଂ କତ୍ୱା ପିହିତୋ।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ସାରୱରପୱରଅଭିଜାତଜାତିମନ୍ତରତ୍ତଲୋହିତଚନ୍ଦନଂ ନାମ ସୱରପୁରମନୁଗତଂ ଓଞ୍ଞାତଂ ଅୱଞ୍ଞାତଂ ହୀଳିତଂ ଖୀଳିତଂ ଗରହିତଂ ଭୱତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ମା ଚାୟଂ ସାରଧମ୍ମୋ ୱରଧମ୍ମୋ ପରମ୍ପରାଅସମ୍ମତ୍ତକାରୀନଂ ହତ୍ଥଗତୋ ଓଞ୍ଞାତୋ ଅୱଞ୍ଞାତୋ ହୀଳିତୋ ଖୀଳିତୋ ଗରହିତୋ ଭୱତୁ, ମା ଚାୟଂ ସାରଧମ୍ମୋ ୱରଧମ୍ମୋ ଦୁଜ୍ଜନଗତୋ ଓଞ୍ଞାତୋ ଅୱଞ୍ଞାତୋ ହୀଳିତୋ ଖୀଳିତୋ ଗରହିତୋ ଭୱତୂତି। ଏୱଂ ଧମ୍ମସ୍ସ ଗରୁକତ୍ତା ପାତିମୋକ୍ଖୁଦ୍ଦେସୋ ସୀମଂ କତ୍ୱା ପିହିତୋ ।

‘‘କଥଂ ଭିକ୍ଖୁଭୂମିୟା ଗରୁକତ୍ତା ପାତିମୋକ୍ଖୁଦ୍ଦେସୋ ସୀମଂ କତ୍ୱା ପିହିତୋ, ଭିକ୍ଖୁଭାୱୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଲୋକେ ଅତୁଲିୟୋ ଅପ୍ପମାଣୋ ଅନଗ୍ଘିୟୋ, ନ ସକ୍କା କେନଚି ଅଗ୍ଘାପେତୁଂ ତୁଲେତୁଂ ପରିମେତୁଂ, ମାୟଂ ଏୱରୂପେ ଭିକ୍ଖୁଭାୱେ ଠିତୋ ଲୋକେନ ସମସମୋ ଭୱତୂତି ଭିକ୍ଖୂନଂ ୟେୱ ଅନ୍ତରେ ପାତିମୋକ୍ଖୁଦ୍ଦେସୋ ଚରତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ଲୋକେ ୱରପୱରଭଣ୍ଡଂ ୱତ୍ଥଂ ୱା ଅତ୍ଥରଣଂ ୱା ଗଜତୁରଙ୍ଗରଥସୁୱଣ୍ଣରଜତମଣିମୁତ୍ତାଇତ୍ଥିରତନାଦୀନି ୱା ୱିଜିତକମ୍ମସୂରା ୱା [ନିଜ୍ଜିତକମ୍ମସୂରା ୱା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସବ୍ବେ ତେ ରାଜାନମୁପଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟାୱତା ଲୋକେ [ଲୋକେ ସିକ୍ଖା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସୁଗତାଗମପରିୟତ୍ତିଆଚାରସଂୟମସୀଲସଂୱରଗୁଣା, ସବ୍ବେ ତେ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘମୁପଗତା ଭୱନ୍ତି। ଏୱଂ ଭିକ୍ଖୁଭୂମିୟା ଗରୁକତ୍ତା ପାତିମୋକ୍ଖୁଦ୍ଦେସୋ ସୀମଂ କତ୍ୱା ପିହିତୋ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପିଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଧମ୍ମୱିନୟପଟିଚ୍ଛନ୍ନାପଟିଚ୍ଛନ୍ନପଞ୍ହୋ ଦୁତିୟୋ।

୩. ମୁସାୱାଦଗରୁଲହୁଭାୱପଞ୍ହୋ

୩ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା ‘ସମ୍ପଜାନମୁସାୱାଦେ ପାରାଜିକୋ ହୋତୀ’ତି। ପୁନ ଚ ଭଣିତଂ ‘ସମ୍ପଜାନମୁସାୱାଦେ ଲହୁକଂ ଆପତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜତି ଏକସ୍ସ ସନ୍ତିକେ ଦେସନାୱତ୍ଥୁକ’ନ୍ତି। ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କୋ ପନେତ୍ଥ ୱିସେସୋ, କିଂ କାରଣଂ, ୟଞ୍ଚେକେନ ମୁସାୱାଦେନ ଉଚ୍ଛିଜ୍ଜତି, ୟଞ୍ଚେକେନ ମୁସାୱାଦେନ ସତେକିଚ୍ଛୋ ହୋତି? ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ସମ୍ପଜାନମୁସାୱାଦେ ପାରାଜିକୋ ହୋତୀ’ତି, ତେନ ହି ‘ସମ୍ପଜାନମୁସାୱାଦେ ଲହୁକଂ ଆପତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜତି ଏକସ୍ସ ସନ୍ତିକେ ଦେସନାୱତ୍ଥୁକ’ନ୍ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ତଥାଗତେନ ଭଣିତଂ ‘ସମ୍ପଜାନମୁସାୱାଦେ ଲହୁକଂ ଆପତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜତି ଏକସ୍ସ ସନ୍ତିକେ ଦେସନାୱତ୍ଥୁକ’ନ୍ତି, ତେନ ହି ‘ସମ୍ପଜାନମୁସାୱାଦେ ପାରାଜିକୋ ହୋତୀ’ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ , ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ‘ସମ୍ପଜାନମୁସାୱାଦେ ପାରାଜିକୋ ହୋତୀ’ତି। ଭଣିତଞ୍ଚ ‘ସମ୍ପଜାନମୁସାୱାଦେ ଲହୁକଂ ଆପତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜତି ଏକସ୍ସ ସନ୍ତିକେ ଦେସନାୱତ୍ଥୁକ’ନ୍ତି, ତଞ୍ଚ ପନ ୱତ୍ଥୁୱସେନ ଗରୁକଲହୁକଂ ହୋତି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ମହାରାଜ, ଇଧ କୋଚି ପୁରିସୋ ପରସ୍ସ ପାଣିନା ପହାରଂ ଦଦେୟ୍ୟ, ତସ୍ସ ତୁମ୍ହେ କିଂ ଦଣ୍ଡଂ ଧାରେଥା’’ତି? ‘‘ୟଦି ସୋ, ଭନ୍ତେ, ଆହ ‘ନକ୍ଖମାମୀ’ତି, ତସ୍ସ ମୟଂ ଅକ୍ଖମମାନେ କହାପଣଂ ହରାପେମା’’ତି ‘‘ଇଧ ପନ, ମହାରାଜ, ସୋ ୟେୱ ପୁରିସୋ ତୱ ପାଣିନା ପହାରଂ ଦଦେୟ୍ୟ, ତସ୍ସ ପନ କୋ ଦଣ୍ଡୋ’’ତି? ‘‘ହତ୍ଥମ୍ପିସ୍ସ, ଭନ୍ତେ, ଛେଦାପେୟ୍ୟାମ, ପାଦମ୍ପି ଛେଦାପେୟ୍ୟାମ, ୟାୱ ସୀସଂ କଳୀରଚ୍ଛେଜ୍ଜଂ ଛେଦାପେୟ୍ୟାମ, ସବ୍ବମ୍ପି ତଂ ଗେହଂ ୱିଲୁମ୍ପାପେୟ୍ୟାମ, ଉଭତୋପକ୍ଖେ [ଉଭତୋପସ୍ସେ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ୟାୱ ସତ୍ତମଂ କୁଲଂ ସମୁଗ୍ଘାତାପେୟ୍ୟାମା’’ତି। ‘‘କୋ ପନେତ୍ଥ, ମହାରାଜ, ୱିସେସୋ, କିଂ କାରଣଂ, ୟଂ ଏକସ୍ସ ପାଣିପ୍ପହାରେ ସୁଖୁମୋ କହାପଣୋ ଦଣ୍ଡୋ, ୟଂ ତୱ ପାଣିପ୍ପହାରେ ହତ୍ଥଚ୍ଛେଜ୍ଜଂ ପାଦଚ୍ଛେଜ୍ଜଂ ୟାୱ କଳୀରଚ୍ଛେଜ୍ଜଂ ସବ୍ବଗେହାଦାନଂ ଉଭତୋପକ୍ଖେ ୟାୱ ସତ୍ତମକୁଲା ସମୁଗ୍ଘାତୋ’’ତି? ‘‘ମନୁସ୍ସନ୍ତରେନ, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସମ୍ପଜାନମୁସାୱାଦୋ ୱତ୍ଥୁୱସେନ ଗରୁକଲହୁକୋ ହୋତୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ମୁସାୱାଦଗରୁଲହୁଭାୱପଞ୍ହୋ ତତିୟୋ।

୪. ବୋଧିସତ୍ତଧମ୍ମତାପଞ୍ହୋ

୪ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା ଧମ୍ମତାଧମ୍ମପରିୟାୟେ ‘ପୁବ୍ବେୱ ବୋଧିସତ୍ତାନଂ ମାତାପିତରୋ ନିୟତା ହୋନ୍ତି, ବୋଧି ନିୟତା ହୋତି, ଅଗ୍ଗସାୱକା ନିୟତା ହୋନ୍ତି, ପୁତ୍ତୋ ନିୟତୋ ହୋତି, ଉପଟ୍ଠାକୋ ନିୟତୋ ହୋତୀ’ତି। ପୁନ ଚ ତୁମ୍ହେ ଭଣଥ ‘ତୁସିତେ କାୟେ ଠିତୋ ବୋଧିସତ୍ତୋ ଅଟ୍ଠ ମହାୱିଲୋକନାନି ୱିଲୋକେତି, କାଲଂ ୱିଲୋକେତି, ଦୀପଂ ୱିଲୋକେତି, ଦେସଂ ୱିଲୋକେତି, କୁଲଂ ୱିଲୋକେତି, ଜନେତ୍ତିଂ ୱିଲୋକେତି, ଆୟୁଂ ୱିଲୋକେତି, ମାସଂ ୱିଲୋକେତି, ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ୱିଲୋକେତୀ’ତି। ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅପରିପକ୍କେ ଞାଣେ ବୁଜ୍ଝନଂ ନତ୍ଥି, ପରିପକ୍କେ ଞାଣେ ନ ସକ୍କା ନିମେସନ୍ତରମ୍ପି ଆଗମେତୁଂ, ଅନତିକ୍କମନୀୟଂ ପରିପକ୍କମାନସଂ। କସ୍ମା ବୋଧିସତ୍ତୋ କାଲଂ ୱିଲୋକେହି ‘କମ୍ହି କାଲେ ଉପ୍ପଜ୍ଜାମୀ’ତି। ଅପରିପକ୍କେ ଞାଣେ ବୁଜ୍ଝନଂ ନତ୍ଥି, ପରିପକ୍କେ ଞାଣେ ନ ସକ୍କା ନିମେସନ୍ତରମ୍ପି ଆଗମେତୁଂ, କସ୍ମା ବୋଧିସତ୍ତୋ କୁଲଂ ୱିଲୋକେତି ‘କୁମ୍ହି କୁଲେ ଉପ୍ପଜ୍ଜାମୀ’ତି। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ପୁବ୍ବେୱ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ମାତାପିତରୋ ନିୟତା, ତେନ ହି ‘କୁଲଂ ୱିଲୋକେତୀ’ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି କୁଲଂ ୱିଲୋକେତି, ତେନ ହି ‘ପୁବ୍ବେୱ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ମାତାପିତରୋ ନିୟତା’ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ନିୟତା, ମହାରାଜ, ପୁବ୍ବେୱ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ମାତାପିତରୋ, କୁଲଞ୍ଚ ବୋଧିସତ୍ତୋ ୱିଲୋକେତି। କିନ୍ତି ପନ କୁଲଂ ୱିଲୋକେତି ‘ୟେ ମେ ମାତାପିତରୋ, ତେ ଖତ୍ତିୟା ଉଦାହୁ ବ୍ରାହ୍ମଣା’ତି। ଏୱଂ କୁଲଂ ୱିଲୋକେତି।

‘‘ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ, ମହାରାଜ, ପୁବ୍ବେୱ ଅନାଗତଂ ଓଲୋକେତବ୍ବଂ ହୋତି। କତମେସଂ ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ? ୱାଣିଜସ୍ସ, ମହାରାଜ, ପୁବ୍ବେୱ ୱିକ୍କୟଭଣ୍ଡଂ ଓଲୋକେତବ୍ବଂ ହୋତି, ହତ୍ଥିନାଗସ୍ସ ପୁବ୍ବେୱ ସୋଣ୍ଡାୟ ଅନାଗତୋ ମଗ୍ଗୋ ଓଲୋକେତବ୍ବୋ ହୋତି, ସାକଟିକସ୍ସ ପୁବ୍ବେୱ ଅନାଗତଂ ତିତ୍ଥଂ ଓଲୋକେତବ୍ବଂ ହୋତି, ନିୟାମକସ୍ସ ପୁବ୍ବେୱ ଅନାଗତଂ ତୀରଂ ଓଲୋକେତ୍ୱା ନାୱା ପେସେତବ୍ବା ହୋତି, ଭିସକ୍କସ୍ସ ପୁବ୍ବେୱ ଆୟୁଂ ଓଲୋକେତ୍ୱା ଆତୁରୋ ଉପସଙ୍କମିତବ୍ବୋ ହୋତି, ଉତ୍ତରସେତୁସ୍ସ ପୁବ୍ବେୱ ଥିରାଥିରଭାୱଂ ଜାନିତ୍ୱା ଅଭିରୁହିତବ୍ବଂ ହୋତି, ଭିକ୍ଖୁସ୍ସ ପୁବ୍ବେୱ ଅନାଗତଂ କାଲଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିତ୍ୱା ଭୋଜନଂ ଭୁଞ୍ଜିତବ୍ବଂ ହୋତି, ବୋଧିସତ୍ତାନଂ ପୁବ୍ବେୱ କୁଲଂ ଓଲୋକେତବ୍ବଂ ହୋତି ‘ଖତ୍ତିୟକୁଲଂ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣକୁଲଂ ୱା’ତି। ଇମେସଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ ପୁବ୍ବେୱ ଅନାଗତଂ ଓଲୋକେତବ୍ବଂ ହୋତୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ବୋଧିସତ୍ତଧମ୍ମତାପଞ୍ହୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

୫. ଅତ୍ତନିପାତନପଞ୍ହୋ

୫ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା ‘ନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ତାନଂ ପାତେତବ୍ବଂ, ୟୋ ପାତେୟ୍ୟ, ୟଥାଧମ୍ମୋ କାରେତବ୍ବୋ’ତି। ପୁନ ଚ ତୁମ୍ହେ ଭଣଥ ‘ୟତ୍ଥ କତ୍ଥଚି ଭଗୱା ସାୱକାନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସୟମାନୋ ଅନେକପରିୟାୟେନ ଜାତିୟା ଜରାୟ ବ୍ୟାଧିନୋ ମରଣସ୍ସ ସମୁଚ୍ଛେଦାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି, ୟୋ ହି କୋଚି ଜାତିଜରାବ୍ୟାଧିମରଣଂ ସମତିକ୍କମତି, ତଂ ପରମାୟ ପସଂସାୟ ପସଂସତୀ’ତି। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ତାନଂ ପାତେତବ୍ବଂ, ୟୋ ପାତେୟ୍ୟ, ୟଥାଧମ୍ମୋ କାରେତବ୍ବୋ’ତି, ତେନ ହି ‘ଜାତିୟା ଜରାୟ ବ୍ୟାଧିନୋ ମରଣସ୍ସ ସମୁଚ୍ଛେଦାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୀ’ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ଜାତିୟା ଜରାୟ ବ୍ୟାଧିନୋ ମରଣସ୍ସ ସମୁଚ୍ଛେଦାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି, ତେନ ହି ‘ନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ତାନଂ ପାତେତବ୍ବଂ, ୟୋ ପାତେୟ୍ୟ, ୟଥାଧମ୍ମୋ କାରେତବ୍ବୋ’’ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ‘ନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ତାନଂ ପାତେତବ୍ବଂ, ୟୋ ପାତେୟ୍ୟ, ୟଥାଧମ୍ମୋ କାରେତବ୍ବୋ’ତି। ୟତ୍ଥ କତ୍ଥଚି ଭଗୱତା ସାୱକାନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସୟାମାନେନ ଚ ଅନେକପରିୟାୟେନ ଜାତିୟା ଜରାୟ ବ୍ୟାଧିନୋ ମରଣସ୍ସ ସମୁଚ୍ଛେଦାୟ ଧମ୍ମୋ ଦେସିତୋ, ତତ୍ଥ ପନ କାରଣଂ ଅତ୍ଥି, ୟେନ ଭଗୱା କାରଣେନ ପଟିକ୍ଖିପି ସମାଦପେସି ଚା’’ତି।

‘‘କିଂ ପନେତ୍ଥ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କାରଣଂ, ୟେନ ଭଗୱା କାରଣେନ ପଟିକ୍ଖିପି ସମାଦପେସି ଚା’’ତି? ‘‘ସୀଲୱା, ମହାରାଜ, ସୀଲସମ୍ପନ୍ନୋ ଅଗଦସମୋ ସତ୍ତାନଂ କିଲେସୱିସୱିନାସନେ, ଓସଧସମୋ ସତ୍ତାନଂ କିଲେସବ୍ୟାଧିୱୂପସମେ, ଉଦକସମୋ ସତ୍ତାନଂ କିଲେସରଜୋଜଲ୍ଲାପହରଣେ, ମଣିରତନସମୋ ସତ୍ତାନଂ ସବ୍ବସମ୍ପତ୍ତିଦାନେ, ନାୱାସମୋ ସତ୍ତାନଂ ଚତୁରୋଘପାରଗମନେ, ସତ୍ଥୱାହସମୋ ସତ୍ତାନଂ ଜାତିକନ୍ତାରତାରଣେ, ୱାତସମୋ ସତ୍ତାନଂ ତିୱିଧଗ୍ଗିସନ୍ତାପନିବ୍ବାପନେ, ମହାମେଘସମୋ ସତ୍ତାନଂ ମାନସପରିପୂରଣେ, ଆଚରିୟସମୋ ସତ୍ତାନଂ କୁସଲସିକ୍ଖାପନେ, ସୁଦେସକସମୋ ସତ୍ତାନଂ ଖେମପଥମାଚିକ୍ଖଣେ। ଏୱରୂପୋ, ମହାରାଜ, ବହୁଗୁଣୋ ଅନେକଗୁଣୋ ଅପ୍ପମାଣଗୁଣୋ ଗୁଣରାସି ଗୁଣପୁଞ୍ଜୋ ସତ୍ତାନଂ ୱଡ୍ଢିକରୋ ସୀଲୱା ‘ମା ୱିନସ୍ସୀ’ତି ସତ୍ତାନଂ ଅନୁକମ୍ପାୟ ଭଗୱା ସିକ୍ଖାପଦଂ ପଞ୍ଞପେସି ‘ନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ତାନଂ ପାତେତବ୍ବଂ, ୟୋ ପାତେୟ୍ୟ, ୟଥାଧମ୍ମୋ କାରେତବ୍ବୋ’ତି। ଇଦମେତ୍ଥ, ମହାରାଜ, କାରଣଂ, ୟେନ କାରଣେନ ଭଗୱା ପଟିକ୍ଖିପି। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ କୁମାରକସ୍ସପେନ ୱିଚିତ୍ରକଥିକେନ ପାୟାସିରାଜଞ୍ଞସ୍ସ ପରଲୋକଂ ଦୀପୟମାନେନ ‘ୟଥା ୟଥା ଖୋ ରାଜଞ୍ଞ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସୀଲୱନ୍ତୋ କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମା ଚିରଂ ଦୀଘମଦ୍ଧାନଂ ତିଟ୍ଠନ୍ତି, ତଥା ତଥା ବହୁଂ ପୁଞ୍ଞଂ ପସୱନ୍ତି, ବହୁଜନହିତାୟ ଚ ପଟିପଜ୍ଜନ୍ତି ବହୁଜନସୁଖାୟ ଲୋକାନୁକମ୍ପାୟ ଅତ୍ଥାୟ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଦେୱମନୁସ୍ସାନ’ନ୍ତି।

‘‘କେନ ପନ କାରଣେନ ଭଗୱା ସମାଦପେସି? ଜାତିପି, ମହାରାଜ, ଦୁକ୍ଖା, ଜରାପି ଦୁକ୍ଖା, ବ୍ୟାଧିପି ଦୁକ୍ଖୋ, ମରଣମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ସୋକୋପି ଦୁକ୍ଖୋ, ପରିଦେୱୋପି ଦୁକ୍ଖୋ, ଦୁକ୍ଖମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ଦୋମନସ୍ସମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ଉପାୟାସୋପି ଦୁକ୍ଖୋ, ଅପ୍ପିୟେହି ସମ୍ପୟୋଗୋପି ଦୁକ୍ଖୋ, ପିୟେହି ୱିପ୍ପୟୋଗୋପି ଦୁକ୍ଖୋ, ମାତୁମରଣମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ପିତୁମରଣମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ଭାତୁମରଣମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ଭଗିନିମରଣମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ପୁତ୍ତମରଣମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ଦାରମରଣମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ଦାସମରଣମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ [ଇଦଂ ୱାକ୍ୟଂ ସୀ॰ ପୀ॰ ପୋତ୍ଥକେସୁ ନତ୍ଥି] , ଞାତିମରଣମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ଞାତିବ୍ୟସନମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ରୋଗବ୍ୟସନମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ଭୋଗବ୍ୟସନମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ସୀଲବ୍ୟସନମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ଦିଟ୍ଠିବ୍ୟସନମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ରାଜଭୟମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ଚୋରଭୟମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ୱେରିଭୟମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ଦୁବ୍ଭିକ୍ଖଭୟମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ଅଗ୍ଗିଭୟମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ଉଦକଭୟମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ଊମିଭୟମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ଆୱଟ୍ଟଭୟମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, କୁମ୍ଭୀଲଭୟମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ସୁସୁକାଭୟମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ଅତ୍ତାନୁୱାଦଭୟମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ପରାନୁୱାଦଭୟମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ଦଣ୍ଡଭୟମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ଦୁଗ୍ଗତିଭୟମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ପରିସାସାରଜ୍ଜଭୟମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ଆଜୀୱକଭୟମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ମରଣଭୟମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ୱେତ୍ତେହି ତାଳନମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, କସାହି ତାଳନମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ଅଦ୍ଧଦଣ୍ଡକେହି ତାଳନମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ହତ୍ଥଚ୍ଛେଦନମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ପାଦଚ୍ଛେଦନମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ହତ୍ଥପାଦଚ୍ଛେଦନମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, କଣ୍ଣଚ୍ଛେଦନମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ନାସଚ୍ଛେଦନମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, କଣ୍ଣନାସଚ୍ଛେଦନମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ବିଲଙ୍ଗଥାଲିକମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ସଙ୍ଖମୁଣ୍ଡିକମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ରାହୁମୁଖମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ଜୋତିମାଲିକମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ହତ୍ଥପଜ୍ଜୋତିକମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ଏରକୱତ୍ତିକମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ଚୀରକୱାସିକମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ଏଣେୟ୍ୟକମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ , ବଳିସମଂସିକମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, କହାପଣିକମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ଖାରାପତଚ୍ଛିକମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ପଲିଘପରିୱତ୍ତିକମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ପଲାଲପୀଠକମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ତତ୍ତେନ ତେଲେନ ଓସିଞ୍ଚନମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ସୁନଖେହି ଖାଦାପନମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ଜୀୱସୂଲାରୋପନମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ଅସିନା ସୀସଚ୍ଛେଦନମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ଏୱରୂପାନି, ମହାରାଜ, ବହୁୱିଧାନି ଅନେକୱିଧାନି ଦୁକ୍ଖାନି ସଂସାରଗତୋ ଅନୁଭୱତି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ହିମୱନ୍ତପବ୍ବତେ ଅଭିୱୁଟ୍ଠଂ ଉଦକଂ ଗଙ୍ଗାୟ ନଦିୟା ପାସାଣ ସକ୍ଖର ଖର ମରୁମ୍ବ ଆୱଟ୍ଟ ଗଗ୍ଗଲକ ଊମିକୱଙ୍କଚଦିକ ଆୱରଣନୀୱରଣମୂଲକସାଖାସୁ ପରିୟୋତ୍ଥରତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଏୱରୂପାନି ବହୁୱିଧାନି ଅନେକୱିଧାନି ଦୁକ୍ଖାନି ସଂସାରଗତୋ ଅନୁଭୱତି। ପୱତ୍ତଂ, ମହାରାଜ, ଦୁକ୍ଖଂ, ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ସୁଖଂ। ଅପ୍ପୱତ୍ତସ୍ସ ଗୁଣଂ ପୱତ୍ତସ୍ସ [ପୱତ୍ତେ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଚ ଭୟଂ ଦୀପୟମାନୋ, ମହାରାଜ, ଭଗୱା ଅପ୍ପୱତ୍ତସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ଜାତିଜରାବ୍ୟାଧିମରଣସମତିକ୍କମାୟ ସମାଦପେସି, ଇଦମେତ୍ଥ, ମହାରାଜ, କାରଣଂ, ୟେନ କାରଣେନ ଭଗୱା ସମାଦପେସୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସୁନିବ୍ବେଠିତୋ ପଞ୍ହୋ, ସୁକଥିତଂ କାରଣଂ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଅତ୍ତନିପାତନପଞ୍ହୋ ପଞ୍ଚମୋ।

୬. ମେତ୍ତାଭାୱନାନିସଂସପଞ୍ହୋ

୬ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା ‘ମେତ୍ତାୟ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଆସେୱିତାୟ ଭାୱିତାୟ ବହୁଲୀକତାୟ ୟାନୀକତାୟ ୱତ୍ଥୁକତାୟ ଅନୁଟ୍ଠିତାୟ ପରିଚିତାୟ ସୁସମାରଦ୍ଧାୟ ଏକାଦସାନିସଂସା ପାଟିକଙ୍ଖା। କତମେ ଏକାଦସ? ସୁଖଂ ସୁପତି, ସୁଖଂ ପଟିବୁଜ୍ଝତି , ନ ପାପକଂ ସୁପିନଂ ପସ୍ସତି, ମନୁସ୍ସାନଂ ପିୟୋ ହୋତି, ଅମନୁସ୍ସାନଂ ପିୟୋ ହୋତି, ଦେୱତା ରକ୍ଖନ୍ତି, ନାସ୍ସ ଅଗ୍ଗି ୱା ୱିସଂ ୱା ସତ୍ଥଂ ୱା କମତି [ସତ୍ଥଂ କମତି (ସ୍ୟା॰) ଅ॰ ନି॰ ୧୧.୧୫ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] , ତୁୱଟଂ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି, ମୁଖୱଣ୍ଣୋ ୱିପ୍ପସୀଦତି, ଅସମ୍ମୂଳ୍ହୋ କାଲଂ କରୋତି, ଉତ୍ତରିଂ ଅପ୍ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତୋ ବ୍ରହ୍ମଲୋକୂପଗୋ ହୋତୀ’ତି। ପୁନ ଚ ତୁମ୍ହେ ଭଣଥ ‘ସାମୋ କୁମାରୋ ମେତ୍ତାୱିହାରୀ ମିଗସଙ୍ଘେନ ପରିୱୁତୋ ପୱନେ ୱିଚରନ୍ତୋ ପୀଳିୟକ୍ଖେନ ରଞ୍ଞା ୱିଦ୍ଧୋ ୱିସପୀତେନ ସଲ୍ଲେନ ତତ୍ଥେୱ ମୁଚ୍ଛିତୋ ପତିତୋ’ତି।

‘‘ୟଦି , ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ମେତ୍ତାୟ ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ବ୍ରହ୍ମଲୋକୂପଗୋ ହୋତୀ’ତି, ତେନ ହି ‘‘ସାମୋ କୁମାରୋ ମେତ୍ତାୱିହାରୀ ମିଗସଙ୍ଘେନ ପରିୱୁତୋ ପୱନେ ୱିଚରନ୍ତୋ ପୀଳିୟକ୍ଖେନ ରଞ୍ଞା ୱିଦ୍ଧୋ ୱିସପୀତେନ ସଲ୍ଲେନ ତତ୍ଥେୱ ମୁଚ୍ଛିତୋ ପତିତୋ’ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ସାମୋ କୁମାରୋ ମେତ୍ତାୱିହାରୀ ମିଗସଙ୍ଘେନ ପରିୱୁତୋ ପୱନେ ୱିଚରନ୍ତୋ ପୀଳିୟକ୍ଖେନ ରଞ୍ଞା ୱିଦ୍ଧୋ ୱିସପୀତେନ ସଲ୍ଲେନ ତତ୍ଥେୱ ମୁଚ୍ଛିତୋ ପତିତୋ, ତେନ ହି ‘ମେତ୍ତାୟ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ସତ୍ଥଂ ୱା କମତୀ’ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ସୁନିପୁଣୋ ପରିସଣ୍ହୋ ସୁଖୁମୋ ଗମ୍ଭୀରୋ, ଅପି ସୁନିପୁଣାନଂ ମନୁଜାନଂ ଗତ୍ତେ ସେଦଂ ମୋଚେୟ୍ୟ, ସୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ୱିଜଟେହି ତଂ ମହାଜଟାଜଟିତଂ, ଅନାଗତାନଂ ଜିନପୁତ୍ତାନଂ ଚକ୍ଖୁଂ ଦେହି ନିବ୍ବାହନାୟା’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ‘ମେତ୍ତାୟ ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰.. ସତ୍ଥଂ ୱା କମତୀ’ତି। ସାମୋ ଚ କୁମାରୋ ମେତ୍ତାୱିହାରୀ ମିଗସଙ୍ଘେନ ପରିୱୁତୋ ପୱନେ ୱିଚରନ୍ତୋ ପୀଳିୟକ୍ଖେନ ରଞ୍ଞା ୱିଦ୍ଧୋ ୱିସପୀତେନ ସଲ୍ଲେନ ତତ୍ଥେୱ ମୁଚ୍ଛିତୋ ପତିତୋ, ତତ୍ଥ ପନ, ମହାରାଜ, କାରଣଂ ଅତ୍ଥି। କତମଂ ତତ୍ଥ କାରଣଂ? ନେତେ, ମହାରାଜ, ଗୁଣା ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ, ମେତ୍ତାଭାୱନାୟେତେ ଗୁଣା, ସାମୋ, ମହାରାଜ, କୁମାରୋ ଘଟଂ ଉକ୍ଖିପନ୍ତୋ ତସ୍ମିଂ ଖଣେ ମେତ୍ତାଭାୱନାୟ ପମତ୍ତୋ ଅହୋସି।

‘‘ୟସ୍ମିଂ, ମହାରାଜ, ଖଣେ ପୁଗ୍ଗଲୋ ମେତ୍ତଂ ସମାପନ୍ନୋ ହୋତି, ନ ତସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ଖଣେ ଅଗ୍ଗି ୱା ୱିସଂ ୱା ସତ୍ଥଂ ୱା କମତି। ତସ୍ସ ୟେ କେଚି ଅହିତକାମା ଉପଗନ୍ତ୍ୱା ତଂ ନ ପସ୍ସନ୍ତି, ନ ତସ୍ମିଂ ଓକାସଂ ଲଭନ୍ତି। ନେତେ, ମହାରାଜ, ଗୁଣା ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ, ମେତ୍ତାଭାୱନାୟେତେ ଗୁଣା। ଇଧ, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ସଙ୍ଗାମସୂରୋ ଅଭେଜ୍ଜକୱଚଜାଲିକଂ ସନ୍ନୟ୍ହିତ୍ୱା ସଙ୍ଗାମଂ ଓତରେୟ୍ୟ, ତସ୍ସ ସରା ଖିତ୍ତା ଉପଗନ୍ତ୍ୱା ପତନ୍ତି ୱିକିରନ୍ତି, ନ ତସ୍ମିଂ ଓକାସଂ ଲଭନ୍ତି, ନେସୋ, ମହାରାଜ, ଗୁଣୋ ସଙ୍ଗାମସୂରସ୍ସ, ଅଭେଜ୍ଜକୱଚଜାଲିକାୟେସୋ ଗୁଣୋ, ୟସ୍ସ ସରା ଖିତ୍ତା ଉପଗନ୍ତ୍ୱା ପତନ୍ତି ୱିକିରନ୍ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନେତେ ଗୁଣା ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ, ମେତ୍ତାଭାୱନାୟେତେ ଗୁଣା।

‘‘ୟସ୍ମିଂ , ମହାରାଜ, ଖଣେ ପୁଗ୍ଗଲୋ ମେତ୍ତଂ ସମାପନ୍ନୋ ହୋତି, ନ ତସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ଖଣେ ଅଗ୍ଗି ୱା ୱିସଂ ୱା ସତ୍ଥଂ ୱା କମତି। ତସ୍ସ ୟେ କେଚି ଅହିତକାମା ଉପଗନ୍ତ୍ୱା ତଂ ନ ପସ୍ସନ୍ତି, ତସ୍ମିଂ ଓକାସଂ ନ ଲଭନ୍ତି, ନେତେ , ମହାରାଜ, ଗୁଣା ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ, ମେତ୍ତାଭାୱନାୟେତେ ଗୁଣା। ଇଧ ପନ, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ଦିବ୍ବଂ ଅନ୍ତରଧାନଂ ମୂଲଂ ହତ୍ଥେ କରେୟ୍ୟ, ୟାୱ ତଂ ମୂଲଂ ତସ୍ସ ହତ୍ଥଗତଂ ହୋତି, ତାୱ ନ ଅଞ୍ଞୋ କୋଚି ପକତିମନୁସ୍ସୋ ତଂ ପୁରିସଂ ପସ୍ସତି। ନେସୋ, ମହାରାଜ, ଗୁଣୋ ପୁରିସସ୍ସ, ମୂଲସ୍ସେସୋ ଗୁଣୋ ଅନ୍ତରଧାନସ୍ସ, ୟଂ ସୋ ପକତିମନୁସ୍ସାନଂ ଚକ୍ଖୁପଥେ ନ ଦିସ୍ସତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନେତେ ଗୁଣା ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ, ମେତ୍ତାଭାୱନାୟେତେ ଗୁଣା।

‘‘ୟସ୍ମିଂ, ମହାରାଜ, ଖଣେ ପୁଗ୍ଗଲୋ ମେତ୍ତଂ ସମାପନ୍ନୋ ହୋତି, ନ ତସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ଖଣେ ଅଗ୍ଗି ୱା ୱିସଂ ୱା ସତ୍ଥଂ ୱା କମତି। ତସ୍ସ ୟେ କେଚି ଅହିତକାମା ଉପଗନ୍ତ୍ୱା ତଂ ନ ପସ୍ସନ୍ତି, ନ ତସ୍ମିଂ ଓକାସଂ ଲଭନ୍ତି। ନେତେ, ମହାରାଜ, ଗୁଣା ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ, ମେତ୍ତାଭାୱନାୟେତେ ଗୁଣା। ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ପୁରିସଂ ସୁକତଂ ମହାଲେଣମନୁପ୍ପୱିଟ୍ଠଂ ମହତିମହାମେଘୋ ଅଭିୱସ୍ସନ୍ତୋ ନ ସକ୍କୋତି ତେମୟିତୁଂ, ନେସୋ, ମହାରାଜ, ଗୁଣୋ ପୁରିସସ୍ସ, ମହାଲେଣସ୍ସେସୋ ଗୁଣୋ, ୟଂ ମହାମେଘୋ ଅଭିୱସ୍ସମାନୋ ନ ତଂ ତେମେତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନେତେ ଗୁଣା ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ, ମେତ୍ତାଭାୱନାୟେତେ ଗୁଣା।

‘‘ୟସ୍ମିଂ, ମହାରାଜ, ଖଣେ ପୁଗ୍ଗଲୋ ମେତ୍ତଂ ସମାପନ୍ନୋ ହୋତି, ନ ତସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ଖଣେ ଅଗ୍ଗି ୱା ୱିସଂ ୱା ସତ୍ଥଂ ୱା କମତି। ତସ୍ସ ୟେ କେଚି ଅହିତକାମା ଉପଗନ୍ତ୍ୱା ତଂ ନ ପସ୍ସନ୍ତି, ନ ତସ୍ସ ସକ୍କୋନ୍ତି ଅହିତଂ କାତୁଂ ନେତେ, ମହାରାଜ, ଗୁଣା ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ, ମେତ୍ତାଭାୱନାୟେତେ ଗୁଣା’’ତି। ‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅବ୍ଭୁତଂ ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସବ୍ବପାପନିୱାରଣା ମେତ୍ତାଭାୱନା’’ତି। ‘‘ସବ୍ବକୁସଲଗୁଣାୱହା, ମହାରାଜ, ମେତ୍ତାଭାୱନା ହିତାନମ୍ପି ଅହିତାନମ୍ପି, ୟେ ତେ ସତ୍ତା ୱିଞ୍ଞାଣବଦ୍ଧା, ସବ୍ବେସଂ ମହାନିସଂସା ମେତ୍ତାଭାୱନା ସଂୱିଭଜିତବ୍ବା’’ତି।

ମେତ୍ତାଭାୱନାନିସଂସପଞ୍ହୋ ଛଟ୍ଠୋ।

୭. କୁସଲାକୁସଲସମୱିସମପଞ୍ହୋ

୭ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ ‘କୁସଲକାରିସ୍ସପି ଅକୁସଲକାରିସ୍ସପି ୱିପାକୋ ସମସମୋ, ଉଦାହୁ କୋଚି ୱିସେସୋ ଅତ୍ଥୀ’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି, ମହାରାଜ, କୁସଲସ୍ସ ଚ ଅକୁସଲସ୍ସ ଚ ୱିସେସୋ, କୁସଲଂ, ମହାରାଜ, ସୁଖୱିପାକଂ ସଗ୍ଗସଂୱତ୍ତନିକଂ, ଅକୁସଲଂ ଦୁକ୍ଖୱିପାକଂ ନିରୟସଂୱତ୍ତନିକ’’ନ୍ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତୁମ୍ହେ ଭଣଥ ‘ଦେୱଦତ୍ତୋ ଏକନ୍ତକଣ୍ହୋ, ଏକନ୍ତକଣ୍ହେହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ, ବୋଧିସତ୍ତୋ ଏକନ୍ତସୁକ୍କୋ, ଏକନ୍ତସୁକ୍କେହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ’ତି। ପୁନ ଚ ଦେୱଦତ୍ତୋ ଭୱେ ଭୱେ ୟସେନ ଚ ପକ୍ଖେନ ଚ ବୋଧିସତ୍ତେନ ସମସମୋ ହୋତି, କଦାଚି ଅଧିକତରୋ ୱା। ୟଦା ଦେୱଦତ୍ତୋ ନଗରେ ବାରାଣସିୟଂ ବ୍ରହ୍ମଦତ୍ତସ୍ସ ରଞ୍ଞୋ ପୁରୋହିତପୁତ୍ତୋ ଅହୋସି, ତଦା ବୋଧିସତ୍ତୋ ଛୱକଚଣ୍ଡାଲୋ ଅହୋସି ୱିଜ୍ଜାଧରୋ, ୱିଜ୍ଜଂ ପରିଜପ୍ପିତ୍ୱା ଅକାଲେ ଅମ୍ବଫଲାନି ନିବ୍ବତ୍ତେସି, ଏତ୍ଥ ତାୱ ବୋଧିସତ୍ତୋ ଦେୱଦତ୍ତତୋ ଜାତିୟା ନିହୀନୋ ୟସେନ ଚ ନିହୀନୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ ୟଦା ଦେୱଦତ୍ତୋ ରାଜା ଅହୋସି ମହା ମହୀପତି ସବ୍ବକାମସମଙ୍ଗୀ, ତଦା ବୋଧିସତ୍ତୋ ତସ୍ସୂପଭୋଗୋ ଅହୋସି ହତ୍ଥିନାଗୋ ସବ୍ବଲକ୍ଖଣସମ୍ପନ୍ନୋ, ତସ୍ସ ଚାରୁଗତିୱିଲାସଂ ଅସହମାନୋ ରାଜା ୱଧମିଚ୍ଛନ୍ତୋ ହତ୍ଥାଚରିୟଂ ଏୱମୱୋଚ ‘ଅସିକ୍ଖିତୋ ତେ, ଆଚରିୟ, ହତ୍ଥିନାଗୋ, ତସ୍ସ ଆକାସଗମନଂ ନାମ କାରଣଂ କରୋହୀ’ତି, ତତ୍ଥପି ତାୱ ବୋଧିସତ୍ତୋ ଦେୱଦତ୍ତତୋ ଜାତିୟା ନିହୀନୋ ଲାମକୋ ତିରଚ୍ଛାନଗତୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ ୟଦା ଦେୱଦତ୍ତୋ ମନୁସ୍ସୋ ଅହୋସି ପୱନେ ନଟ୍ଠାୟିକୋ, ତଦା ବୋଧିସତ୍ତୋ ମହାପଥୱୀ ନାମ ମକ୍କଟୋ ଅହୋସି, ଏତ୍ଥପି ତାୱ ଦିସ୍ସତି ୱିସେସୋ ମନୁସ୍ସସ୍ସ ଚ ତିରଚ୍ଛାନଗତସ୍ସ ଚ, ତତ୍ଥପି ତାୱ ବୋଧିସତ୍ତୋ ଦେୱଦତ୍ତତୋ ଜାତିୟା ନିହୀନୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ ୟଦା ଦେୱଦତ୍ତୋ ମନୁସ୍ସୋ ଅହୋସି ସୋଣୁତ୍ତରୋ ନାମ ନେସାଦୋ ବଲୱା ବଲୱତରୋ ନାଗବଲୋ, ତଦା ବୋଧିସତ୍ତୋ ଛଦ୍ଦନ୍ତୋ ନାମ ନାଗରାଜା ଅହୋସି। ତଦା ସୋ ଲୁଦ୍ଦକୋ ତଂ ହତ୍ଥିନାଗଂ ଘାତେସି, ତତ୍ଥପି ତାୱ ଦେୱଦତ୍ତୋୱ ଅଧିକତରୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ ୟଦା ଦେୱଦତ୍ତୋ ମନୁସ୍ସୋ ଅହୋସି ୱନଚରକୋ ଅନିକେତୱାସୀ, ତଦା ବୋଧିସତ୍ତୋ ସକୁଣୋ ଅହୋସି ତିତ୍ତିରୋ ମନ୍ତଜ୍ଝାୟୀ, ତଦାପି ସୋ ୱନଚରକୋ ତଂ ସକୁଣଂ ଘାତେସି, ତତ୍ଥପି ତାୱ ଦେୱଦତ୍ତୋୱ ଜାତିୟା ଅଧିକତରୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ ୟଦା ଦେୱଦତ୍ତୋ କଲାବୁ ନାମ କାସିରାଜା [କାସିକରାଜା (କ॰)] ଅହୋସି, ତଦା ବୋଧିସତ୍ତୋ ତାପସୋ ଅହୋସି ଖନ୍ତିୱାଦୀ। ତଦା ସୋ ରାଜା ତସ୍ସ ତାପସସ୍ସ କୁଦ୍ଧୋ ହତ୍ଥପାଦେ ୱଂସକଳୀରେ ୱିୟ ଛେଦାପେସି, ତତ୍ଥପି ତାୱ ଦେୱଦତ୍ତୋ ୟେୱ ଅଧିକତରୋ ଜାତିୟା ଚ ୟସେନ ଚ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ ୟଦା ଦେୱଦତ୍ତୋ ମନୁସ୍ସୋ ଅହୋସି ୱନଚରୋ, ତଦା ବୋଧିସତ୍ତୋ ନନ୍ଦିୟୋ ନାମ ୱାନରିନ୍ଦୋ ଅହୋସି, ତଦାପି ସୋ ୱନଚରୋ ତଂ ୱାନରିନ୍ଦଂ ଘାତେସି ସଦ୍ଧିଂ ମାତରା କନିଟ୍ଠଭାତିକେନ ଚ, ତତ୍ଥପି ତାୱ ଦେୱଦତ୍ତୋ ୟେୱ ଅଧିକତରୋ ଜାତିୟା।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ ୟଦା ଦେୱଦତ୍ତୋ ମନୁସ୍ସୋ ଅହୋସି ଅଚେଲକୋ କାରମ୍ଭିୟୋ ନାମ, ତଦା ବୋଧିସତ୍ତୋ ପଣ୍ଡରକୋ ନାମ ନାଗରାଜା ଅହୋସି, ତତ୍ଥପି ତାୱ ଦେୱଦତ୍ତୋ ୟେୱ ଅଧିକତରୋ ଜାତିୟା।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ ୟଦା ଦେୱଦତ୍ତୋ ମନୁସ୍ସୋ ଅହୋସି ପୱନେ ଜଟିଲକୋ, ତଦା ବୋଧିସତ୍ତୋ ତଚ୍ଛକୋ ନାମ ମହାସୂକରୋ ଅହୋସି, ତତ୍ଥପି ତାୱ ଦେୱଦତ୍ତୋ ୟେୱ ଜାତିୟା ଅଧିକତରୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ ୟଦା ଦେୱଦତ୍ତୋ ଚେତୀସୁ ସୂରପରିଚରୋ ନାମ ରାଜା ଅହୋସି ଉପରି ପୁରିସମତ୍ତେ ଗଗନେ ୱେହାସଙ୍ଗମୋ, ତଦା ବୋଧିସତ୍ତୋ କପିଲୋ ନାମ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଅହୋସି, ତତ୍ଥପି ତାୱ ଦେୱଦତ୍ତୋ ୟେୱ ଅଧିକତରୋ ଜାତିୟା ଚ ୟସେନ ଚ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ ୟଦା ଦେୱଦତ୍ତୋ ମନୁସ୍ସୋ ଅହୋସି ସାମୋ ନାମ, ତଦା ବୋଧିସତ୍ତୋ ରୁରୁ ନାମ ମିଗରାଜା ଅହୋସି, ତତ୍ଥପି ତାୱ ଦେୱଦତ୍ତୋ ୟେୱ ଜାତିୟା ଅଧିକତରୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ ୟଦା ଦେୱଦତ୍ତୋ ମନୁସ୍ସୋ ଅହୋସି ଲୁଦ୍ଦକୋ ପୱନଚରୋ, ତଦା ବୋଧିସତ୍ତୋ ହତ୍ଥିନାଗୋ ଅହୋସି, ସୋ ଲୁଦ୍ଦକୋ ତସ୍ସ ହତ୍ଥିନାଗସ୍ସ ସତ୍ତକ୍ଖତ୍ତୁଂ ଦନ୍ତେ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ହରି, ତତ୍ଥପି ତାୱ ଦେୱଦତ୍ତୋ ୟେୱ ୟୋନିୟା ଅଧିକତରୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ ୟଦା ଦେୱଦତ୍ତୋ ସିଙ୍ଗାଲୋ ଅହୋସି ଖତ୍ତିୟଧମ୍ମୋ, ସୋ ୟାୱତା ଜମ୍ବୁଦୀପେ ପଦେସରାଜାନୋ ତେ ସବ୍ବେ ଅନୁୟୁତ୍ତେ ଅକାସି, ତଦା ବୋଧିସତ୍ତୋ ୱିଧୁରୋ ନାମ ପଣ୍ଡିତୋ ଅହୋସି, ତତ୍ଥପି ତାୱ ଦେୱଦତ୍ତୋ ୟେୱ ୟସେନ ଅଧିକତରୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ ୟଦା ଦେୱଦତ୍ତୋ ହତ୍ଥିନାଗୋ ହୁତ୍ୱା ଲଟୁକିକାୟ ସକୁଣିକାୟ ପୁତ୍ତକେ ଘାତେସି, ତଦା ବୋଧିସତ୍ତୋପି ହତ୍ଥିନାଗୋ ଅହୋସି ୟୂଥପତି, ତତ୍ଥ ତାୱ ଉଭୋପି ତେ ସମସମା ଅହେସୁଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ ୟଦା ଦେୱଦତ୍ତୋ ୟକ୍ଖୋ ଅହୋସି ଅଧମ୍ମୋ ନାମ, ତଦା ବୋଧିସତ୍ତୋପି ୟକ୍ଖୋ ଅହୋସି ଧମ୍ମୋ ନାମ, ତତ୍ଥପି ତାୱ ଉଭୋପି ସମସମା ଅହେସୁଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ ୟଦା ଦେୱଦତ୍ତୋ ନାୱିକୋ ଅହୋସି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ କୁଲସତାନଂ ଇସ୍ସରୋ, ତଦା ବୋଧିସତ୍ତୋପି ନାୱିକୋ ଅହୋସି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ କୁଲସତାନଂ ଇସ୍ସରୋ, ତତ୍ଥପି ତାୱ ଉଭୋପି ସମସମା ଅହେସୁଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ ୟଦା ଦେୱଦତ୍ତୋ ସତ୍ଥୱାହୋ ଅହୋସି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ସକଟସତାନଂ ଇସ୍ସରୋ, ତଦା ବୋଧିସତ୍ତୋପି ସତ୍ଥୱାହୋ ଅହୋସି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ସକଟସତାନଂ ଇସ୍ସରୋ, ତତ୍ଥପି ତାୱ ଉଭୋପି ସମସମା ଅହେସୁଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ ୟଦା ଦେୱଦତ୍ତୋ ସାଖୋ ନାମ ମିଗରାଜା ଅହୋସି, ତଦା ବୋଧିସତ୍ତୋପି ନିଗ୍ରୋଧୋ ନାମ ମିଗରାଜା ଅହୋସି, ତତ୍ଥପି ତାୱ ଉଭୋପି ସମସମା ଅହେସୁଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ ୟଦା ଦେୱଦତ୍ତୋ ସାଖୋ ନାମ ସେନାପତି ଅହୋସି, ତଦା ବୋଧିସତ୍ତୋପି ନିଗ୍ରୋଧୋ ନାମ ରାଜା ଅହୋସି, ତତ୍ଥପି ତାୱ ଉଭୋପି ସମସମା ଅହେସୁଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ ୟଦା ଦେୱଦତ୍ତୋ ଖଣ୍ଡହାଲୋ ନାମ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଅହୋସି, ତଦା ବୋଧିସତ୍ତୋ ଚନ୍ଦୋ ନାମ ରାଜକୁମାରୋ ଅହୋସି, ତଦା ସୋ ଖଣ୍ଡହାଲୋ ୟେୱ ଅଧିକତରୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ ୟଦା ଦେୱଦତ୍ତୋ ବ୍ରହ୍ମଦତ୍ତୋ ନାମ ରାଜା ଅହୋସି, ତଦା ବୋଧିସତ୍ତୋ ତସ୍ସ ପୁତ୍ତୋ ମହାପଦୁମୋ ନାମ କୁମାରୋ ଅହୋସି, ତଦା ସୋ ରାଜା ସକପୁତ୍ତଂ ଚୋରପପାତେ ଖିପାପେସି, ୟତୋ କୁତୋଚି ପିତାୱ ପୁତ୍ତାନଂ ଅଧିକତରୋ ହୋତି ୱିସିଟ୍ଠୋତି, ତତ୍ଥପି ତାୱ ଦେୱଦତ୍ତୋ ୟେୱ ଅଧିକତରୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ ୟଦା ଦେୱଦତ୍ତୋ ମହାପତାପୋ ନାମ ରାଜା ଅହୋସି, ତଦା ବୋଧିସତ୍ତୋ ତସ୍ସ ପୁତ୍ତୋ ଧମ୍ମପାଲୋ ନାମ କୁମାରୋ ଅହୋସି, ତଦା ସୋ ରାଜା ସକପୁତ୍ତସ୍ସ ହତ୍ଥପାଦେ ସୀସଞ୍ଚ ଛେଦାପେସି, ତତ୍ଥପି ତାୱ ଦେୱଦତ୍ତୋ ୟେୱ ଉତ୍ତରୋ ଅଧିକତରୋ।

ଅଜ୍ଜେତରହି ଉଭୋପି ସକ୍ୟକୁଲେ ଜାୟିଂସୁ। ବୋଧିସତ୍ତୋ ବୁଦ୍ଧୋ ଅହୋସି ସବ୍ବଞ୍ଞୂ ଲୋକନାୟକୋ, ଦେୱଦତ୍ତୋ ତସ୍ସ ଦେୱାତିଦେୱସ୍ସ ସାସନେ ପବ୍ବଜିତ୍ୱା ଇଦ୍ଧିଂ ନିବ୍ବତ୍ତେତ୍ୱା ବୁଦ୍ଧାଲୟଂ ଅକାସି। କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟଂ ମୟା ଭଣିତଂ, ତଂ ସବ୍ବଂ ତଥଂ ଉଦାହୁ ୱିତଥ’’ନ୍ତି?

‘‘ୟଂ ତ୍ୱଂ, ମହାରାଜ, ବହୁୱିଧଂ କାରଣଂ ଓସାରେସି, ସବ୍ବଂ ତଂ ତଥେୱ, ନୋ ଅଞ୍ଞଥା’’ତି। ‘‘ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କଣ୍ହୋପି ସୁକ୍କୋପି ସମସମଗତିକା ହୋନ୍ତି, ତେନ ହି କୁସଲମ୍ପି ଅକୁସଲମ୍ପି ସମସମୱିପାକଂ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ମହାରାଜ, କୁସଲମ୍ପି ଅକୁସଲମ୍ପି ସମସମୱିପାକଂ ହୋତି, ନ ହି, ମହାରାଜ, ଦେୱଦତ୍ତୋ ସବ୍ବଜନେହି ପଟିୱିରୁଦ୍ଧୋ, ବୋଧିସତ୍ତେନେୱ ପଟିୱିରୁଦ୍ଧୋ। ୟୋ ତସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତେନ ପଟିୱିରୁଦ୍ଧୋ, ସୋ ତସ୍ମିଂ ତସ୍ମିଂ ୟେୱ ଭୱେ ପଚ୍ଚତି ଫଲଂ ଦେତି। ଦେୱଦତ୍ତୋପି, ମହାରାଜ, ଇସ୍ସରିୟେ ଠିତୋ ଜନପଦେସୁ ଆରକ୍ଖଂ ଦେତି, ସେତୁଂ ସଭଂ ପୁଞ୍ଞସାଲଂ କାରେତି, ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ କପଣଦ୍ଧିକୱଣିବ୍ବକାନଂ ନାଥାନାଥାନଂ ୟଥାପଣିହିତଂ ଦାନଂ ଦେତି। ତସ୍ସ ସୋ ୱିପାକେନ ଭୱେ ଭୱେ ସମ୍ପତ୍ତିୟୋ ପଟିଲଭତି। କସ୍ସେତଂ, ମହାରାଜ, ସକ୍କା ୱତ୍ତୁଂ ୱିନା ଦାନେନ ଦମେନ ସଂୟମେନ ଉପୋସଥକମ୍ମେନ ସମ୍ପତ୍ତିଂ ଅନୁଭୱିସ୍ସତୀତି?

‘‘ୟଂ ପନ ତ୍ୱଂ, ମହାରାଜ, ଏୱଂ ୱଦେସି ‘ଦେୱଦତ୍ତୋ ଚ ବୋଧିସତ୍ତୋ ଚ ଏକତୋ ଅନୁପରିୱତ୍ତନ୍ତୀ’ତି, ସୋ ନ ଜାତିସତସ୍ସ ଅଚ୍ଚୟେନ ସମାଗମୋ ଅହୋସି, ନ ଜାତିସହସ୍ସସ୍ସ ଅଚ୍ଚୟେନ, ନ ଜାତିସତସହସ୍ସସ୍ସ ଅଚ୍ଚୟେନ, କଦାଚି କରହଚି ବହୂନଂ ଅହୋରତ୍ତାନଂ ଅଚ୍ଚୟେନ ସମାଗମୋ ଅହୋସି। ୟଂ ପନେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା କାଣକଚ୍ଛପୋପମଂ ଉପଦସ୍ସିତଂ ମନୁସ୍ସତ୍ତପ୍ପଟିଲାଭାୟ, ତଥୂପମଂ, ମହାରାଜ, ଇମେସଂ ସମାଗମଂ ଧାରେହି।

‘‘ନ, ମହାରାଜ, ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ଦେୱଦତ୍ତେନେୱ ସଦ୍ଧିଂ ସମାଗମୋ ଅହୋସି, ଥେରୋପି, ମହାରାଜ, ସାରିପୁତ୍ତୋ ଅନେକେସୁ ଜାତିସତସହସ୍ସେସୁ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ପିତା ଅହୋସି, ମହାପିତା ଅହୋସି, ଚୂଳପିତା ଅହୋସି , ଭାତା ଅହୋସି, ପୁତ୍ତୋ ଅହୋସି, ଭାଗିନେୟ୍ୟୋ ଅହୋସି, ମିତ୍ତୋ ଅହୋସି।

‘‘ବୋଧିସତ୍ତୋପି, ମହାରାଜ, ଅନେକେସୁ ଜାତିସତସହସ୍ସେସୁ ଥେରସ୍ସ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ପିତା ଅହୋସି, ମହାପିତା ଅହୋସି, ଚୂଳପିତା ଅହୋସି, ଭାତା ଅହୋସି, ପୁତ୍ତୋ ଅହୋସି, ଭାଗିନେୟ୍ୟୋ ଅହୋସି , ମିତ୍ତୋ ଅହୋସି, ସବ୍ବେପି, ମହାରାଜ, ସତ୍ତନିକାୟପରିୟାପନ୍ନା ସଂସାରସୋତମନୁଗତା ସଂସାରସୋତେନ ୱୁୟ୍ହନ୍ତା ଅପ୍ପିୟେହିପି ପିୟେହିପି ସମାଗଚ୍ଛନ୍ତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ଉଦକଂ ସୋତେନ ୱୁୟ୍ହମାନଂ ସୁଚିଅସୁଚିକଲ୍ୟାଣପାପକେନ ସମାଗଚ୍ଛତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସବ୍ବେପି ସତ୍ତନିକାୟପରିୟାପନ୍ନା ସଂସାରସୋତମନୁଗତା ସଂସାରସୋତେନ ୱୁୟ୍ହନ୍ତା ଅପ୍ପିୟେହିପି ପିୟେହିପି ସମାଗଚ୍ଛନ୍ତି। ଦେୱଦତ୍ତୋ, ମହାରାଜ, ୟକ୍ଖୋ ସମାନୋ ଅତ୍ତନା ଅଧମ୍ମୋ ପରେ ଅଧମ୍ମେ ନିୟୋଜେତ୍ୱା ସତ୍ତପଞ୍ଞାସୱସ୍ସକୋଟିୟୋ ସଟ୍ଠି ଚ ୱସ୍ସସତସହସ୍ସାନି ମହାନିରୟେ ପଚ୍ଚି , ବୋଧିସତ୍ତୋପି, ମହାରାଜ, ୟକ୍ଖୋ ସମାନୋ ଅତ୍ତନା ଧମ୍ମୋ ପରେ ଧମ୍ମେ ନିୟୋଜେତ୍ୱା ସତ୍ତପଞ୍ଞାସୱସ୍ସକୋଟିୟୋ ସଟ୍ଠି ଚ ୱସ୍ସସତସହସ୍ସାନି ସଗ୍ଗେ ମୋଦି ସବ୍ବକାମସମଙ୍ଗୀ, ଅପି ଚ, ମହାରାଜ, ଦେୱଦତ୍ତୋ ଇମସ୍ମିଂ ଭୱେ ବୁଦ୍ଧଂ ଅନାସାଦନୀୟମାସାଦୟିତ୍ୱା ସମଗ୍ଗଞ୍ଚ ସଙ୍ଘଂ ଭିନ୍ଦିତ୍ୱା ପଥୱିଂ ପାୱିସି, ତଥାଗତୋ ବୁଜ୍ଝିତ୍ୱା ସବ୍ବଧମ୍ମେ ପରିନିବ୍ବୁତୋ ଉପଧିସଙ୍ଖୟେ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

କୁସଲାକୁସଲସମୱିସମପଞ୍ହୋ ସତ୍ତମୋ।

୮. ଅମରାଦେୱୀପଞ୍ହୋ

୮ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା –

‘‘‘ସଚେ ଲଭେଥ ଖଣଂ ୱା ରହୋ ୱା, ନିମନ୍ତକଂ [ନିୱାତକଂ (କୁଣାଲଜାତକେ)] ୱାପି ଲଭେଥ ତାଦିସଂ।

ସବ୍ବାୱ [ସବ୍ବାପି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଇତ୍ଥୀ କୟିରୁଂ [କରେୟ୍ୟୁଂ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ନୁ ପାପଂ, ଅଞ୍ଞଂ ଅଲଦ୍ଧା ପୀଠସପ୍ପିନା ସଦ୍ଧି’ନ୍ତି॥

‘‘ପୁନ ଚ କଥୀୟତି ‘ମହୋସଧସ୍ସ ଭରିୟା ଅମରା ନାମ ଇତ୍ଥୀ ଗାମକେ ଠପିତା ପୱୁତ୍ଥପତିକା ରହୋ ନିସିନ୍ନା ୱିୱିତ୍ତା ରାଜପ୍ପଟିସମଂ ସାମିକଂ କରିତ୍ୱା ସହସ୍ସେନ ନିମନ୍ତୀୟମାନା ପାପଂ ନାକାସୀ’ତି। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ସଚେ…ପେ॰… ସଦ୍ଧି’ନ୍ତି ତେନ ହି ‘ମହୋସଧସ୍ସ ଭରିୟା…ପେ॰… ନାକାସୀ’ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ମହୋସଧସ୍ସ ଭରିୟା…ପେ॰… ନାକାସି, ତେନ ହି ‘ସଚେ…ପେ॰… ସଦ୍ଧି’ନ୍ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ‘ସଚେ…ପେ॰… ସଦ୍ଧି’ନ୍ତି। କଥୀୟତି ଚ ‘ମହୋସଧସ୍ସ ଭରିୟା …ପେ॰… ନାକାସୀ’ତି। କରେୟ୍ୟ ସା, ମହାରାଜ, ଇତ୍ଥୀ ସହସ୍ସଂ ଲଭମାନା ତାଦିସେନ ପୁରିସେନ ସଦ୍ଧିଂ ପାପକମ୍ମଂ, ନ ସା କରେୟ୍ୟ ସଚେ ଖଣଂ ୱା ରହୋ ୱା ନିମନ୍ତକଂ ୱାପି ତାଦିସଂ ଲଭେୟ୍ୟ, ୱିଚିନନ୍ତୀ ସା, ମହାରାଜ, ଅମରା ଇତ୍ଥୀ ନ ଅଦ୍ଦସ ଖଣଂ ୱା ରହୋ ୱା ନିମନ୍ତକଂ ୱାପି ତାଦିସଂ।

‘‘ଇଧ ଲୋକେ ଗରହଭୟା ଖଣଂ ନ ପସ୍ସି, ପରଲୋକେ ନିରୟଭୟା ଖଣଂ ନ ପସ୍ସି, କଟୁକୱିପାକଂ ପାପନ୍ତି ଖଣଂ ନ ପସ୍ସି, ପିୟଂ ଅମୁଞ୍ଚିତୁକାମା ଖଣଂ ନ ପସ୍ସି, ସାମିକସ୍ସ ଗରୁକତାୟ ଖଣଂ ନ ପସ୍ସି, ଧମ୍ମଂ ଅପଚାୟନ୍ତୀ ଖଣଂ ନ ପସ୍ସି, ଅନରିୟଂ ଗରହନ୍ତୀ ଖଣଂ ନ ପସ୍ସି, କିରିୟଂ ଅଭିନ୍ଦିତୁକାମା ଖଣଂ ନ ପସ୍ସି। ଏୱରୂପେହି ବହୂହି କାରଣେହି ଖଣଂ ନ ପସ୍ସି।

‘‘ରହୋପି ସା ଲୋକେ ୱିଚିନିତ୍ୱା ଅପସ୍ସନ୍ତୀ ପାପଂ ନାକାସି। ସଚେ ସା ମନୁସ୍ସେହି ରହୋ ଲଭେୟ୍ୟ, ଅଥ ଅମନୁସ୍ସେହି ରହୋ ନ ଲଭେୟ୍ୟ। ସଚେ ଅମନୁସ୍ସେହି ରହୋ ଲଭେୟ୍ୟ, ଅଥ ପରଚିତ୍ତୱିଦୂହି ପବ୍ବଜିତେହି ରହୋ ନ ଲଭେୟ୍ୟ। ସଚେ ପରଚିତ୍ତୱିଦୂହି ପବ୍ବଜିତେହି ରହୋ ଲଭେୟ୍ୟ, ଅଥ ପରଚିତ୍ତୱିଦୂନୀହି ଦେୱତାହି ରହୋ ନ ଲଭେୟ୍ୟ। ସଚେ ପରଚିତ୍ତୱିଦୂନୀହି ଦେୱତାହି ରହୋ ଲଭେୟ୍ୟ, ଅତ୍ତନାୱ ପାପେହି ରହୋ ନ ଲଭେୟ୍ୟ। ସଚେ ଅତ୍ତନାୱ ପାପେହି ରହୋ ଲଭେୟ୍ୟ, ଅଥ ଅଧମ୍ମେନ ରହୋ ନ ଲଭେୟ୍ୟ। ଏୱରୂପେହି ବହୁୱିଧେହି କାରଣେହି ରହୋ ଅଲଭିତ୍ୱା ପାପଂ ନାକାସି।

‘‘ନିମନ୍ତକମ୍ପି ସା ଲୋକେ ୱିଚିନିତ୍ୱା ତାଦିସଂ ଅଲଭନ୍ତୀ ପାପଂ ନାକାସି। ମହୋସଧୋ, ମହାରାଜ, ପଣ୍ଡିତୋ ଅଟ୍ଠୱୀସତିୟା ଅଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ। କତମେହି ଅଟ୍ଠୱୀସତିୟା ଅଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ? ମହୋସଧୋ, ମହାରାଜ, ସୂରୋ ହିରିମା ଓତ୍ତପ୍ପୀ ସପକ୍ଖୋ ମିତ୍ତସମ୍ପନ୍ନୋ ଖମୋ ସୀଲୱା ସଚ୍ଚୱାଦୀ ସୋଚେୟ୍ୟସମ୍ପନ୍ନୋ ଅକ୍କୋଧନୋ ଅନତିମାନୀ ଅନୁସୂୟକୋ ୱୀରିୟୱା ଆୟୂହକୋ ସଙ୍ଗାହକୋ ସଂୱିଭାଗୀ ସଖିଲୋ ନିୱାତୱୁତ୍ତି ସଣ୍ହୋ ଅସଠୋ ଅମାୟାୱୀ ଅତିବୁଦ୍ଧିସମ୍ପନ୍ନୋ କିତ୍ତିମା ୱିଜ୍ଜାସମ୍ପନ୍ନୋ ହିତେସୀ ଉପନିସ୍ସିତାନଂ ପତ୍ଥିତୋ ସବ୍ବଜନସ୍ସ ଧନୱା ୟସୱା। ମହୋସଧୋ, ମହାରାଜ, ପଣ୍ଡିତୋ ଇମେହି ଅଟ୍ଠୱୀସତିୟା ଅଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ। ସା ଅଞ୍ଞଂ ତାଦିସଂ ନିମନ୍ତକଂ ଅଲଭିତ୍ୱା ପାପଂ ନାକାସୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଅମରାଦେୱୀପଞ୍ହୋ ଅଟ୍ଠମୋ।

୯. ଅରହନ୍ତଅଭାୟନପଞ୍ହୋ

୯ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା ‘ୱିଗତଭୟସନ୍ତାସା ଅରହନ୍ତୋ’ତି। ପୁନ ଚ ନଗରେ ରାଜଗହେ ଧନପାଲକଂ ହତ୍ଥିଂ ଭଗୱତି ଓପତନ୍ତଂ ଦିସ୍ୱା ପଞ୍ଚ ଖୀଣାସୱସତାନି ପରିଚ୍ଚଜିତ୍ୱା ଜିନୱରଂ ପକ୍କନ୍ତାନି ଦିସାୱିଦିସଂ ଏକଂ ଠପେତ୍ୱା ଥେରଂ ଆନନ୍ଦଂ। କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତେ ଅରହନ୍ତୋ ଭୟା ପକ୍କନ୍ତା, ପଞ୍ଞାୟିସ୍ସତି ସକେନ କମ୍ମେନାତି ଦସବଲଂ ପାତେତୁକାମା ପକ୍କନ୍ତା , ଉଦାହୁ ତଥାଗତସ୍ସ ଅତୁଲଂ ୱିପୁଲମସମଂ ପାଟିହାରିୟଂ ଦଟ୍ଠୁକାମା ପକ୍କନ୍ତା? ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ୱିଗତଭୟସନ୍ତାସା ଅରହନ୍ତୋ’ତି, ତେନ ହି ‘ନଗରେ…ପେ॰… ଆନନ୍ଦ’ନ୍ତି ୟଂ ୱଚନଂ ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ନଗରେ ରାଜଗହେ ଧନପାଲକଂ ହତ୍ଥିଂ ଭଗୱତି ଓପତନ୍ତଂ ଦିସ୍ୱା ପଞ୍ଚ ଖୀଣାସୱସତାନି ପରିଚ୍ଚଜିତ୍ୱା ଜିନୱରଂ ପକ୍କନ୍ତାନି ଦିସାୱିଦିସଂ ଏକଂ ଠପେତ୍ୱା ଥେରଂ ଆନନ୍ଦଂ, ତେନ ହି ‘ୱିଗତଭୟସନ୍ତାସା ଅରହନ୍ତୋ’ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ‘ୱିଗତଭୟସନ୍ତାସା ଅରହନ୍ତୋ’ତି, ନଗରେ ରାଜଗହେ ଧନପାଲକଂ ହତ୍ଥିଂ ଭଗୱତି ଓପତନ୍ତଂ ଦିସ୍ୱା ପଞ୍ଚ ଖୀଣାସୱସତାନି ପରିଚ୍ଚଜିତ୍ୱା ଜିନୱରଂ ପକ୍କନ୍ତାନି ଦିସାୱିଦିସଂ ଏକଂ ଠପେତ୍ୱା ଥେରଂ ଆନନ୍ଦଂ, ତଞ୍ଚ ପନ ନ ଭୟା, ନାପି ଭଗୱନ୍ତଂ ପାତେତୁକାମତାୟ।

‘‘ୟେନ ପନ, ମହାରାଜ, ହେତୁନା ଅରହନ୍ତୋ ଭାୟେୟ୍ୟୁଂ ୱା ତାସେୟ୍ୟୁଂ ୱା, ସୋ ହେତୁ ଅରହନ୍ତାନଂ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନୋ, ତସ୍ମା ୱିଗତଭୟସନ୍ତାସା ଅରହନ୍ତୋ, ଭାୟତି ନୁ, ମହାରାଜ, ମହାପଥୱୀ ଖଣନ୍ତେପି ଭିନ୍ଦନ୍ତେପି ଧାରେନ୍ତେପି ସମୁଦ୍ଦପବ୍ବତଗିରିସିଖରେତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କେନ କାରଣେନ ମହାରାଜା’’ତି? ‘‘ନତ୍ଥି, ଭନ୍ତେ, ମହାପଥୱିୟା ସୋ ହେତୁ, ୟେନ ହେତୁନା ମହାପଥୱୀ ଭାୟେୟ୍ୟ ୱା ତାସେୟ୍ୟ ୱା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନତ୍ଥି ଅରହନ୍ତାନଂ ସୋ ହେତୁ, ୟେନ ହେତୁନା ଅରହନ୍ତୋ ଭାୟେୟ୍ୟୁଂ ୱା ତାସେୟ୍ୟୁଂ ୱା।

‘‘ଭାୟତି ନୁ, ମହାରାଜ, ଗିରିସିଖରଂ ଛିନ୍ଦନ୍ତେ ୱା ଭିନ୍ଦନ୍ତେ ୱା ପତନ୍ତେ ୱା ଅଗ୍ଗିନା ଦହନ୍ତେ ୱା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କେନ କାରଣେନ ମହାରାଜା’’ତି? ‘‘ନତ୍ଥି, ଭନ୍ତେ, ଗିରିସିଖରସ୍ସ ସୋ ହେତୁ, ୟେନ ହେତୁନା ଗିରିସିଖରଂ ଭାୟେୟ୍ୟ ୱା ତାସେୟ୍ୟ ୱା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନତ୍ଥି ଅରହନ୍ତାନଂ ସୋ ହେତୁ, ୟେନ ହେତୁନା ଅରହନ୍ତୋ ଭାୟେୟ୍ୟୁଂ ୱା ତାସେୟ୍ୟୁଂ ୱା।

‘‘ୟଦିପି , ମହାରାଜ, ଲୋକଧାତୁସତସହସ୍ସେସୁ ୟେ କେଚି ସତ୍ତନିକାୟପରିୟାପନ୍ନା ସବ୍ବେପି ତେ ସତ୍ତିହତ୍ଥା ଏକଂ ଅରହନ୍ତଂ ଉପଧାୱିତ୍ୱା ତାସେୟ୍ୟୁଂ, ନ ଭୱେୟ୍ୟ ଅରହତୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ କିଞ୍ଚି ଅଞ୍ଞଥତ୍ତଂ। କିଂ କାରଣଂ? ଅଟ୍ଠାନମନୱକାସତାୟ।

‘‘ଅପି ଚ, ମହାରାଜ, ତେସଂ ଖୀଣାସୱାନଂ ଏୱଂ ଚେତୋପରିୱିତକ୍କୋ ଅହୋସି ‘ଅଜ୍ଜ ନରୱରପୱରେ ଜିନୱରୱସଭେ ନଗରୱରମନୁପ୍ପୱିଟ୍ଠେ ୱୀଥିୟା ଧନପାଲକୋ ହତ୍ଥୀ ଆପତିସ୍ସତି, ଅସଂସୟମତିଦେୱଦେୱଂ ଉପଟ୍ଠାକୋ ନ ପରିଚ୍ଚଜିସ୍ସତି, ୟଦି ମୟଂ ସବ୍ବେପି ଭଗୱନ୍ତଂ ନ ପରିଚ୍ଚଜିସ୍ସାମ, ଆନନ୍ଦସ୍ସ ଗୁଣୋ ପାକଟୋ ନ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ହେୱ ଚ ତଥାଗତଂ ସମୁପଗମିସ୍ସତି ହତ୍ଥିନାଗୋ, ହନ୍ଦ ମୟଂ ଅପଗଚ୍ଛାମ, ଏୱମିଦଂ ମହତୋ ଜନକାୟସ୍ସ କିଲେସବନ୍ଧନମୋକ୍ଖୋ ଭୱିସ୍ସତି, ଆନନ୍ଦସ୍ସ ଚ ଗୁଣୋ ପାକଟୋ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱଂ ତେ ଅରହନ୍ତୋ ଆନିସଂସଂ ଦିସ୍ୱା ଦିସାୱିଦିସଂ ପକ୍କନ୍ତା’’ତି। ‘‘ସୁୱିଭତ୍ତୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ପଞ୍ହୋ, ଏୱମେତଂ ନତ୍ଥି ଅରହନ୍ତାନଂ ଭୟଂ ୱା ସନ୍ତାସୋ ୱା, ଆନିସଂସଂ ଦିସ୍ୱା ଅରହନ୍ତୋ ପକ୍କନ୍ତା ଦିସାୱିଦିସ’’ନ୍ତି।

ଅରହନ୍ତଅଭାୟନପଞ୍ହୋ ନୱମୋ।

୧୦. ବୁଦ୍ଧସବ୍ବଞ୍ଞୁଭାୱପଞ୍ହୋ

୧୦ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତୁମ୍ହେ ଭଣଥ ‘ତଥାଗତୋ ସବ୍ବଞ୍ଞୂ’ତି। ପୁନ ଚ ଭଣଥ ‘ତଥାଗତେନ ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନପ୍ପମୁଖେ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେ ପଣାମିତେ ଚାତୁମେୟ୍ୟକା ଚ ସକ୍ୟା ବ୍ରହ୍ମା ଚ ସହମ୍ପତି ବୀଜୂପମଞ୍ଚ ୱଚ୍ଛତରୁଣୂପମଞ୍ଚ ଉପଦସ୍ସେତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ପସାଦେସୁଂ ଖମାପେସୁଂ ନିଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅକଂସୂ’ତି। କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅଞ୍ଞାତା ତା ଉପମା ତଥାଗତସ୍ସ, ୟାହି ତଥାଗତୋ ଉପମାହି ଓରତୋ ଖମିତୋ ଉପସନ୍ତୋ ନିଜ୍ଝତ୍ତଂ ଗତୋ? ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତଥାଗତସ୍ସ ତା ଉପମା ଅଞ୍ଞାତା, ତେନ ହି ବୁଦ୍ଧୋ ଅସବ୍ବଞ୍ଞୂ, ୟଦି ଞାତା, ତେନ ହି ଓକସ୍ସ ପସୟ୍ହ ୱୀମଂସାପେକ୍ଖୋ ପଣାମେସି, ତେନ ହି ତସ୍ସ ଅକାରୁଞ୍ଞତା ସମ୍ଭୱତି। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ସବ୍ବଞ୍ଞୂ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ, ତାହି ଚ ଉପମାହି ଭଗୱା ପସନ୍ନୋ ଓରତୋ ଖମିତୋ ଉପସନ୍ତୋ ନିଜ୍ଝତ୍ତଂ ଗତୋ। ଧମ୍ମସ୍ସାମୀ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ, ତଥାଗତପ୍ପୱେଦିତେହେୱ ତେ ଓପମ୍ମେହି ତଥାଗତଂ ଆରାଧେସୁଂ ତୋସେସୁଂ ପସାଦେସୁଂ, ତେସଞ୍ଚ ତଥାଗତୋ ପସନ୍ନୋ ‘ସାଧୂ’ତି ଅବ୍ଭାନୁମୋଦି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଇତ୍ଥୀ ସାମିକସ୍ସ ସନ୍ତକେନେୱ ଧନେନ ସାମିକଂ ଆରାଧେତି ତୋସେତି ପସାଦେତି, ତଞ୍ଚ ସାମିକୋ ‘ସାଧୂ’ତି ଅବ୍ଭାନୁମୋଦତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଚାତୁମେୟ୍ୟକା ଚ ସକ୍ୟା ବ୍ରହ୍ମା ଚ ସହମ୍ପତି ତଥାଗତପ୍ପୱେଦିତେହେୱ ଓପମ୍ମେହି ତଥାଗତଂ ଆରାଧେସୁଂ ତୋସେସୁଂ ପସାଦେସୁଂ, ତେସଞ୍ଚ ତଥାଗତୋ ପସନ୍ନୋ ‘ସାଧୂ’ତି ଅବ୍ଭାନୁମୋଦି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, କପ୍ପକୋ ରଞ୍ଞୋ ସନ୍ତକେନେୱ ସୁୱଣ୍ଣଫଣକେନ ରଞ୍ଞୋ ଉତ୍ତମଙ୍ଗଂ ପସାଧୟମାନୋ ରାଜାନଂ ଆରାଧେତି ତୋସେତି ପସାଦେତି, ତସ୍ସ ଚ ରାଜା ପସନ୍ନୋ ‘ସାଧୂ’ତି ଅବ୍ଭାନୁମୋଦତି, ୟଥିଚ୍ଛିତମନୁପ୍ପଦେତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଚାତୁମେୟ୍ୟକା ଚ ସକ୍ୟା ବ୍ରହ୍ମା ଚ ସହମ୍ପତି ତଥାଗତପ୍ପୱେଦିତେହେୱ ଓପମ୍ମେହି ତଥାଗତଂ ଆରାଧେସୁଂ ତୋସେସୁଂ ପସାଦେସୁଂ, ତେସଞ୍ଚ ତଥାଗତୋ ପସନ୍ନୋ ‘ସାଧୂ’ତି ଅବ୍ଭାନୁମୋଦି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ସଦ୍ଧିୱିହାରିକୋ ଉପଜ୍ଝାୟାଭତଂ ପିଣ୍ଡପାତଂ ଗହେତ୍ୱା ଉପଜ୍ଝାୟସ୍ସ ଉପନାମେନ୍ତୋ ଉପଜ୍ଝାୟଂ ଆରାଧେତି ତୋସେତି ପସାଦେତି, ତଞ୍ଚ ଉପଜ୍ଝାୟୋ ପସନ୍ନୋ ‘ସାଧୂ’ତି ଅବ୍ଭାନୁମୋଦତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଚାତୁମେୟ୍ୟକା ଚ ସକ୍ୟା ବ୍ରହ୍ମା ଚ ସହମ୍ପତି ତଥାଗତପ୍ପୱେଦିତେହେୱ ଓପମ୍ମେହି ତଥାଗତଂ ଆରାଧେସୁଂ ତୋସେସୁଂ ପସାଦେସୁଂ, ତେସଞ୍ଚ ତଥାଗତୋ ପସନ୍ନୋ ‘ସାଧୂ’ତି ଅବ୍ଭାନୁମୋଦିତ୍ୱା ସବ୍ବଦୁକ୍ଖପରିମୁତ୍ତିୟା ଧମ୍ମଂ ଦେସେସୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀତି।

ବୁଦ୍ଧସବ୍ବଞ୍ଞୁଭାୱପଞ୍ହୋ ଦସମୋ।

ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣୱଗ୍ଗୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

ଇମସ୍ମିଂ ୱଗ୍ଗେ ଦସ ପଞ୍ହା।

୫. ସନ୍ଥୱୱଗ୍ଗୋ

୧. ସନ୍ଥୱପଞ୍ହୋ

୧ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା –

‘‘‘ସନ୍ଥୱତୋ ଭୟଂ ଜାତଂ, ନିକେତା ଜାୟତେ ରଜୋ।

ଅନିକେତମସନ୍ଥୱଂ, ଏତଂ ୱେ ମୁନିଦସ୍ସନ’ନ୍ତି॥

‘‘ପୁନ ଚ ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ୱିହାରେ କାରୟେ ରମ୍ମେ, ୱାସୟେତ୍ଥ ବହୁସ୍ସୁତେ’ତି। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତଥାଗତେନ ଭଣିତଂ ‘ସନ୍ଥୱତୋ ଭୟଂ ଜାତଂ, ନିକେତା ଜାୟତେ ରଜୋ। ଅନିକେତମସନ୍ଥୱଂ, ଏତଂ ୱେ ମୁନିଦସ୍ସନ’ନ୍ତି, ତେନ ହି ‘ୱିହାରେ କାରୟେ ରମ୍ମେ, ୱାସୟେତ୍ଥ ବହୁସ୍ସୁତେ’ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ତଥାଗତେନ ଭଣିତଂ ‘ୱିହାରେ କାରୟେ ରମ୍ମେ, ୱାସୟେତ୍ଥ ବହୁସ୍ସୁତେ’ତି, ତେନ ହି ‘ସନ୍ଥୱତୋ ଭୟଂ ଜାତଂ, ନିକେତା ଜାୟତେ ରଜୋ। ଅନିକେତମସନ୍ଥୱଂ, ଏତଂ ୱେ ମୁନିଦସ୍ସନ’ନ୍ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ , ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ‘ସନ୍ଥୱତୋ ଭୟଂ ଜାତଂ, ନିକେତା ଜାୟତେ ରଜୋ। ଅନିକେତମସନ୍ଥୱଂ, ଏତଂ ୱେ ମୁନିଦସ୍ସନ’ନ୍ତି। ଭଣିତଞ୍ଚ ‘ୱିହାରେ କାରୟେ ରମ୍ମେ, ୱାସୟେତ୍ଥ ବହୁସ୍ସୁତେ’ତି। ୟଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ସନ୍ଥୱତୋ ଭୟଂ ଜାତଂ, ନିକେତା ଜାୟତେ ରଜୋ। ଅନିକେତମସନ୍ଥୱଂ, ଏତଂ ୱେ ମୁନିଦସ୍ସନ’ନ୍ତି, ତଂ ସଭାୱୱଚନଂ ଅସେସୱଚନଂ ନିସ୍ସେସୱଚନଂ ନିପ୍ପରିୟାୟୱଚନଂ ସମଣାନୁଚ୍ଛୱଂ ସମଣସାରୁପ୍ପଂ ସମଣପ୍ପତିରୂପଂ ସମଣାରହଂ ସମଣଗୋଚରଂ ସମଣପ୍ପଟିପଦା ସମଣପ୍ପଟିପତ୍ତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ଆରଞ୍ଞକୋ ମିଗୋ ଅରଞ୍ଞେ ପୱନେ ଚରମାନୋ ନିରାଲୟୋ ଅନିକେତୋ ୟଥିଚ୍ଛକଂ ସୟତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୁନା ‘ସନ୍ଥୱତୋ ଭୟଂ ଜାତଂ, ନିକେତା ଜାୟତେ ରଜୋ। ଅନିକେତମସନ୍ଥୱଂ, ଏତଂ ୱେ ମୁନିଦସ୍ସନ’ନ୍ତି ଚିନ୍ତେତବ୍ବଂ।

‘‘ୟଂ ପନ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ୱିହାରେ କାରୟେ ରମ୍ମେ, ୱାସୟେତ୍ଥ ବହୁସ୍ସୁତେ’ତି, ତଂ ଦ୍ୱେ ଅତ୍ଥୱସେ ସମ୍ପସ୍ସମାନେନ ଭଗୱତା ଭଣିତଂ। କତମେ ଦ୍ୱେ? ୱିହାରଦାନଂ ନାମ ସବ୍ବବୁଦ୍ଧେହି ୱଣ୍ଣିତଂ ଅନୁମତଂ ଥୋମିତଂ ପସତ୍ଥଂ, ତଂ ତେ ୱିହାରଦାନଂ ଦତ୍ୱା ଜାତିଜରାମରଣା ପରିମୁଚ୍ଚିସ୍ସନ୍ତୀତି। ଅୟଂ ତାୱ ପଠମୋ ଆନିସଂସୋ ୱିହାରଦାନେ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ ୱିହାରେ ୱିଜ୍ଜମାନେ ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ବ୍ୟତ୍ତସଙ୍କେତା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ସୁଲଭଂ ଦସ୍ସନଂ ଦସ୍ସନକାମାନଂ, ଅନିକେତେ ଦୁଦ୍ଦସ୍ସନା ଭୱିସ୍ସନ୍ତୀତି। ଅୟଂ ଦୁତିୟୋ ଆନିସଂସୋ ୱିହାରଦାନେ। ଇମେ ଦ୍ୱେ ଅତ୍ଥୱସେ ସମ୍ପସ୍ସମାନେନ ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ୱିହାରେ କାରୟେ ରମ୍ମେ, ୱାସୟେତ୍ଥ ବହୁସ୍ସୁତେ’ତି, ନ ତତ୍ଥ ବୁଦ୍ଧପୁତ୍ତେନ ଆଲୟୋ କରଣୀୟୋ ନିକେତେ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ସନ୍ଥୱପଞ୍ହୋ ପଠମୋ।

୨. ଉଦରସଂୟତପଞ୍ହୋ

୨ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା –

‘‘‘ଉତ୍ତିଟ୍ଠେ ନପ୍ପମଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଉଦରେ ସଂୟତୋ ସିୟା’ତି॥

‘‘ପୁନ ଚ ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ଅହଂ ଖୋ ପନୁଦାୟି, ଅପ୍ପେକଦା ଇମିନା ପତ୍ତେନ ସମତିତ୍ତିକମ୍ପି ଭୁଞ୍ଜାମି, ଭିୟ୍ୟୋପି ଭୁଞ୍ଜାମୀ’ତି। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ଉତ୍ତିଟ୍ଠେ ନପ୍ପମଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଉଦରେ ସଂୟତୋ ସିୟା’ତି, ତେନ ହି ‘ଅହଂ ଖୋ ପନୁଦାୟି, ଅପ୍ପେକଦା ଇମିନା ପତ୍ତେନ ସମତିତ୍ଥିକମ୍ପି ଭୁଞ୍ଜାମି, ଭିୟ୍ୟୋପି ଭୁଞ୍ଜାମୀ’ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ତଥାଗତେନ ଭଣିତଂ ‘ଅହଂ ଖୋ ପନୁଦାୟି, ଅପ୍ପେକଦା ଇମିନା ପତ୍ତେନ ସମତିତ୍ଥିକମ୍ପି ଭୁଞ୍ଜାମି, ଭିୟ୍ୟୋପି ଭୁଞ୍ଜାମୀ’ତି, ତେନ ହି ‘ଉତ୍ତିଟ୍ଠେ ନପ୍ପମଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଉଦରେ ସଂୟତୋ ସିୟା’ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ‘ଉତ୍ତିଟ୍ଠେ ନପ୍ପମଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଉଦରେ ସଂୟତୋ ସିୟା’ତି, ଭଣିତଞ୍ଚ ‘ଅହଂ ଖୋ ପନୁଦାୟି, ଅପ୍ପେକଦା ଇମିନା ପତ୍ତେନ ସମତିତ୍ତିକମ୍ପି ଭୁଞ୍ଜାମି, ଭିୟ୍ୟୋପି ଭୁଞ୍ଜାମୀ’ତି । ୟଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ଉତ୍ତିଟ୍ଠେ ନପ୍ପମଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଉଦରେ ସଂୟତୋ ସିୟା’ତି, ତଂ ସଭାୱୱଚନଂ ଅସେସୱଚନଂ ନିସ୍ସେସୱଚନଂ ନିପ୍ପରିୟାୟୱଚନଂ ଭୂତୱଚନଂ ତଚ୍ଛୱଚନଂ ୟାଥାୱୱଚନଂ ଅୱିପରୀତୱଚନଂ ଇସିୱଚନଂ ମୁନିୱଚନଂ ଭଗୱନ୍ତୱଚନଂ ଅରହନ୍ତୱଚନଂ ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧୱଚନଂ ଜିନୱଚନଂ ସବ୍ବଞ୍ଞୁୱଚନଂ ତଥାଗତସ୍ସ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ୱଚନଂ।

‘‘ଉଦରେ ଅସଂୟତୋ, ମହାରାଜ, ପାଣମ୍ପି ହନତି, ଅଦିନ୍ନମ୍ପି ଆଦିୟତି, ପରଦାରମ୍ପି ଗଚ୍ଛତି, ମୁସାପି ଭଣତି, ମଜ୍ଜମ୍ପି ପିୱତି, ମାତରମ୍ପି ଜୀୱିତା ୱୋରୋପେତି, ପିତରମ୍ପି ଜୀୱିତା ୱୋରୋପେତି, ଅରହନ୍ତମ୍ପି ଜୀୱିତା ୱୋରୋପେତି, ସଙ୍ଘମ୍ପି ଭିନ୍ଦତି, ଦୁଟ୍ଠେନ ଚିତ୍ତେନ ତଥାଗତସ୍ସ ଲୋହିତମ୍ପି ଉପ୍ପାଦେତି। ନନୁ, ମହାରାଜ, ଦେୱଦତ୍ତୋ ଉଦରେ ଅସଂୟତୋ ସଙ୍ଘଂ ଭିନ୍ଦିତ୍ୱା କପ୍ପଟ୍ଠିୟଂ କମ୍ମଂ ଆୟୂହି [ଆୟୂହତି (କ॰)] । ଏୱରୂପାନି, ମହାରାଜ, ଅଞ୍ଞାନିପି ବହୁୱିଧାନି କାରଣାନି ଦିସ୍ୱା ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ଉତ୍ତିଟ୍ଠେ ନପ୍ପମଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଉଦରେ ସଂୟତୋ ସିୟା’ତି।

‘‘ଉଦରେ ସଂୟତୋ, ମହାରାଜ, ଚତୁସଚ୍ଚାଭିସମୟଂ ଅଭିସମେତି, ଚତ୍ତାରି ସାମଞ୍ଞଫଲାନି ସଚ୍ଛିକରୋତି, ଚତୂସୁ ପଟିସମ୍ଭିଦାସୁ ଅଟ୍ଠସୁ ସମାପତ୍ତୀସୁ ଛସୁ ଅଭିଞ୍ଞାସୁ ୱସୀଭାୱଂ ପାପୁଣାତି, କେୱଲଞ୍ଚ ସମଣଧମ୍ମଂ ପୂରେତି। ନନୁ, ମହାରାଜ, ସୁକପୋତକୋ ଉଦରେ ସଂୟତୋ ହୁତ୍ୱା ୟାୱ ତାୱତିଂସଭୱନଂ କମ୍ପେତ୍ୱା ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ ଉପଟ୍ଠାନମୁପନେସି, ଏୱରୂପାନି, ମହାରାଜ, ଅଞ୍ଞାନିପି ବହୁୱିଧାନି କାରଣାନି ଦିସ୍ୱା ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ଉତ୍ତିଟ୍ଠେ ନପ୍ପମଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଉଦରେ ସଂୟତୋ ସିୟା’ତି।

‘‘ୟଂ ପନ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ଅହଂ ଖୋ ପନୁଦାୟି ଅପ୍ପେକଦା ଇମିନା ପତ୍ତେନ ସମତିତ୍ତିକମ୍ପି ଭୁଞ୍ଜାମି, ଭିୟ୍ୟୋପି ଭୁଞ୍ଜାମୀ’ତି, ତଂ କତକିଚ୍ଚେନ ନିଟ୍ଠିତକିରିୟେନ ସିଦ୍ଧତ୍ଥେନ ୱୁସିତୱୋସାନେନ ନିରାୱରଣେନ ସବ୍ବଞ୍ଞୁନା ସୟମ୍ଭୁନା ତଥାଗତେନ ଅତ୍ତାନଂ ଉପାଦାୟ ଭଣିତଂ।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ୱନ୍ତସ୍ସ ୱିରିତ୍ତସ୍ସ ଅନୁୱାସିତସ୍ସ ଆତୁରସ୍ସ ସପ୍ପାୟକିରିୟା ଇଚ୍ଛିତବ୍ବା ହୋତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସକିଲେସସ୍ସ ଅଦିଟ୍ଠସଚ୍ଚସ୍ସ ଉଦରେ ସଂୟମୋ କରଣୀୟୋ ହୋତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ମଣିରତନସ୍ସ ସପ୍ପଭାସସ୍ସ ଜାତିମନ୍ତସ୍ସ ଅଭିଜାତିପରିସୁଦ୍ଧସ୍ସ ମଜ୍ଜନନିଘଂସନପରିସୋଧନେନ କରଣୀୟଂ ନ ହୋତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତସ୍ସ ବୁଦ୍ଧୱିସୟେ ପାରମିଂ ଗତସ୍ସ କିରିୟାକରଣେସୁ ଆୱରଣଂ ନ ହୋତୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଉଦରସଂୟତପଞ୍ହୋ ଦୁତିୟୋ।

୩. ବୁଦ୍ଧଅପ୍ପାବାଧପଞ୍ହୋ

୩ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା ‘ଅହମସ୍ମି, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟାଚୟୋଗୋ ସଦା ପୟତପାଣି ଅନ୍ତିମଦେହଧରୋ ଅନୁତ୍ତରୋ ଭିସକ୍କୋ ସଲ୍ଲକତ୍ତୋ’ତି। ପୁନ ଚ ଭଣିତଂ ଭଗୱତା ‘ଏତଦଗ୍ଗଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମମ ସାୱକାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଅପ୍ପାବାଧାନଂ ୟଦିଦଂ ବାକୁଲୋ’ତି। ଭଗୱତୋ ଚ ସରୀରେ ବହୁକ୍ଖତ୍ତୁଂ ଆବାଧୋ ଉପ୍ପନ୍ନୋ ଦିସ୍ସତି। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତଥାଗତୋ ଅନୁତ୍ତରୋ, ତେନ ହି ‘ଏତଦଗ୍ଗଂ…ପେ॰… ବାକୁଲୋ’ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ଥେରୋ ବାକୁଲୋ ଅପ୍ପାବାଧାନଂ ଅଗ୍ଗୋ, ତେନ ହି ‘ଅହମସ୍ମି…ପେ॰… ସଲ୍ଲକତ୍ତୋ’ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ‘ଅହମସ୍ମି…ପେ॰… ସଲ୍ଲକତ୍ତୋ’ତି, ଭଣିତଞ୍ଚ ‘ଏତଦଗ୍ଗଂ…ପେ॰… ବାକୁଲୋ’ତି, ତଞ୍ଚ ପନ ବାହିରାନଂ ଆଗମାନଂ ଅଧିଗମାନଂ ପରିୟତ୍ତୀନଂ ଅତ୍ତନି ୱିଜ୍ଜମାନତଂ ସନ୍ଧାୟ ଭାସିତଂ।

‘‘ସନ୍ତି ଖୋ ପନ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତୋ ସାୱକା ଠାନଚଙ୍କମିକା, ତେ ଠାନେନ ଚଙ୍କମେନ ଦିୱାରତ୍ତିଂ ୱୀତିନାମେନ୍ତି, ଭଗୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଠାନେନ ଚଙ୍କମେନ ନିସଜ୍ଜାୟ ସୟନେନ ଦିୱାରତ୍ତିଂ ୱୀତିନାମେତି, ୟେ ତେ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ଠାନଚଙ୍କମିକା, ତେ ତେନ ଅଙ୍ଗେନ ଅତିରେକା।

‘‘ସନ୍ତି ଖୋ ପନ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତୋ ସାୱକା ଏକାସନିକା, ତେ ଜୀୱିତହେତୁପି ଦୁତିୟଂ ଭୋଜନଂ ନ ଭୁଞ୍ଜନ୍ତି, ଭଗୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଦୁତିୟମ୍ପି ୟାୱ ତତିୟମ୍ପି ଭୋଜନଂ ଭୁଞ୍ଜତି, ୟେ ତେ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ଏକାସନିକା, ତେ ତେନ ଅଙ୍ଗେନ ଅତିରେକା, ଅନେକୱିଧାନି, ମହାରାଜ, ତାନି କାରଣାନି ତେସଂ ତେସଂ ତଂ ତଂ ସନ୍ଧାୟ ଭଣିତାନି। ଭଗୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଅନୁତ୍ତରୋ ସୀଲେନ ସମାଧିନା ପଞ୍ଞାୟ ୱିମୁତ୍ତିୟା ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନେନ ଦସହି ଚ ବଲେହି ଚତୂହି ୱେସାରଜ୍ଜେହି ଅଟ୍ଠାରସହି ବୁଦ୍ଧଧମ୍ମେହି ଛହି ଅସାଧାରଣେହି ଞାଣେହି, କେୱଲେ ଚ ବୁଦ୍ଧୱିସୟେ ତଂ ସନ୍ଧାୟ ଭଣିତଂ ‘ଅହମସ୍ମି…ପେ॰… ସଲ୍ଲକତ୍ତୋ’ତି।

‘‘ଇଧ, ମହାରାଜ, ମନୁସ୍ସେସୁ ଏକୋ ଜାତିମା ହୋତି, ଏକୋ ଧନୱା, ଏକୋ ୱିଜ୍ଜୱା, ଏକୋ ସିପ୍ପୱା, ଏକୋ ସୂରୋ, ଏକୋ ୱିଚକ୍ଖଣୋ, ସବ୍ବେପେତେ ଅଭିଭୱିୟ ରାଜା ୟେୱ ତେସଂ ଉତ୍ତମୋ ହୋତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭଗୱା ସବ୍ବସତ୍ତାନଂ ଅଗ୍ଗୋ ଜେଟ୍ଠୋ ସେଟ୍ଠୋ।

‘‘ୟଂ ପନ ଆୟସ୍ମା ବାକୁଲୋ ଅପ୍ପାବାଧୋ ଅହୋସି, ତଂ ଅଭିନୀହାରୱସେନ, ସୋ ହି, ମହାରାଜ, ଅନୋମଦସ୍ସିସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଉଦରୱାତାବାଧେ ଉପ୍ପନ୍ନେ ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ଚ ଭଗୱତୋ ଅଟ୍ଠସଟ୍ଠିୟା ଚ ଭିକ୍ଖୁସତସହସ୍ସାନଂ ତିଣପୁପ୍ଫକରୋଗେ ଉପ୍ପନ୍ନେ ସୟଂ ତାପସୋ ସମାନୋ ନାନାଭେସଜ୍ଜେହି ତଂ ବ୍ୟାଧିଂ ଅପନେତ୍ୱା ଅପ୍ପାବାଧତଂ ପତ୍ତୋ, ଭଣିତୋ ଚ ‘ଏତଦଗ୍ଗଂ…ପେ॰… ବାକୁଲୋ’ତି।

‘‘ଭଗୱତୋ, ମହାରାଜ, ବ୍ୟାଧିମ୍ହି ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତେପି ଅନୁପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତେପି ଧୁତଙ୍ଗଂ ଆଦିୟନ୍ତେପି ଅନାଦିୟନ୍ତେପି ନତ୍ଥି ଭଗୱତା ସଦିସୋ କୋଚି ସତ୍ତୋ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ ମହାରାଜ ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ସଂୟୁତ୍ତନିକାୟ ୱରଲଞ୍ଛକେ –

‘‘‘ୟାୱତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ଅପଦା ୱା ଦ୍ୱିପଦା ୱା ଚତୁପ୍ପଦା ୱା ବହୁପ୍ପଦା ୱା ରୂପିନୋ ୱା ଅରୂପିନୋ ୱା ସଞ୍ଞିନୋ ୱା ଅସଞ୍ଞିନୋ ୱା ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞିନୋ ୱା, ତଥାଗତୋ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ’ତି। ‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’’ତି।

ବୁଦ୍ଧଅପ୍ପାବାଧପଞ୍ହୋ ତତିୟୋ।

୪. ମଗ୍ଗୁପ୍ପାଦନପଞ୍ହୋ

୪ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା ‘ତଥାଗତୋ ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦେତା’ତି। ପୁନ ଚ ଭଣିତଂ ‘ଅଦ୍ଦସଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରାଣଂ ମଗ୍ଗଂ ପୁରାଣଂ ଅଞ୍ଜସଂ ପୁବ୍ବକେହି ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେହି ଅନୁୟାତ’ନ୍ତି। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତଥାଗତୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦେତା, ତେନ ହି ‘ଅଦ୍ଦସଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରାଣଂ ମଗ୍ଗଂ ପୁରାଣଂ ଅଞ୍ଜସଂ ପୁବ୍ବକେହି ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେହି ଅନୁୟାତ’ନ୍ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ତଥାଗତେନ ଭଣିତଂ ‘ଅଦ୍ଦସଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରାଣଂ ମଗ୍ଗଂ ପୁରାଣଂ ଅଞ୍ଜସଂ ପୁବ୍ବକେହି ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେହି ଅନୁୟାତ’ନ୍ତି, ତେନ ହି ‘ତଥାଗତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦେତା’ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ , ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ‘ତଥାଗତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦେତା’ତି। ଭଣିତଞ୍ଚ ‘ଅଦ୍ଦସଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରାଣଂ ମଗ୍ଗଂ ପୁରାଣଂ ଅଞ୍ଜସଂ ପୁବ୍ବକେହି ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେହି ଅନୁୟାତ’ନ୍ତି, ତଂ ଦ୍ୱୟମ୍ପି ସଭାୱୱଚନମେୱ, ପୁବ୍ବକାନଂ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତାନଂ ଅନ୍ତରଧାନେନ ଅସତି ଅନୁସାସକେ ମଗ୍ଗୋ ଅନ୍ତରଧାୟି, ତଂ [ସୋ ତଂ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ତଥାଗତୋ ମଗ୍ଗଂ ଲୁଗ୍ଗଂ ପଲୁଗ୍ଗଂ ଗୂଳ୍ହଂ ପିହିତଂ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ଅସଞ୍ଚରଣଂ ପଞ୍ଞାଚକ୍ଖୁନା ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ [ସମ୍ମସମାନୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଅଦ୍ଦସ ପୁବ୍ବକେହି ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେହି ଅନୁୟାତଂ, ତଂକାରଣା ଆହ ‘ଅଦ୍ଦସଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରାଣଂ ମଗ୍ଗଂ ପୁରାଣଂ ଅଞ୍ଜସଂ ପୁବ୍ବକେହି ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେହି ଅନୁୟାତ’ନ୍ତି।

‘‘ପୁବ୍ବକାନଂ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତାନଂ ଅନ୍ତରଧାନେନ ଅସତି ଅନୁସାସକେ ଲୁଗ୍ଗଂ ପଲୁଗ୍ଗଂ ଗୂଳ୍ହଂ ପିହିତଂ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ଅସଞ୍ଚରଣଂ ମଗ୍ଗଂ ୟଂ ଦାନି ତଥାଗତୋ ସଞ୍ଚରଣଂ ଅକାସି, ତଂକାରଣା ଆହ ‘ତଥାଗତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦେତା’ତି।

‘‘ଇଧ, ମହାରାଜ, ରଞ୍ଞୋ ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ଅନ୍ତରଧାନେନ ମଣିରତନଂ ଗିରିସିଖନ୍ତରେ ନିଲୀୟତି, ଅପରସ୍ସ ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ସମ୍ମାପଟିପତ୍ତିୟା ଉପଗଚ୍ଛତି, ଅପି ନୁ ଖୋ ତଂ, ମହାରାଜ, ମଣିରତନଂ ତସ୍ସ ପକତ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ପାକତିକଂ ୟେୱ ତଂ ମଣିରତନଂ, ତେନ ପନ ନିବ୍ବତ୍ତିତ’’ନ୍ତି [ନିବ୍ବତ୍ତନ୍ତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] । ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପାକତିକଂ ପୁବ୍ବକେହି ତଥାଗତେହି ଅନୁଚିଣ୍ଣଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ସିୱଂ ମଗ୍ଗଂ ଅସତି ଅନୁସାସକେ ଲୁଗ୍ଗଂ ପଲୁଗ୍ଗଂ ଗୂଳ୍ହଂ ପିହିତଂ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ଅସଞ୍ଚରଣଂ ଭଗୱା ପଞ୍ଞାଚକ୍ଖୁନା ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଉପ୍ପାଦେସି, ସଞ୍ଚରଣଂ ଅକାସି, ତଂକାରଣା ଆହ ‘ତଥାଗତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦେତା’ତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ସନ୍ତଂ ୟେୱ ପୁତ୍ତଂ ୟୋନିୟା ଜନୟିତ୍ୱା ମାତା ‘ଜନିକା’ତି ୱୁଚ୍ଚତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ସନ୍ତଂ ୟେୱ ମଗ୍ଗଂ ଲୁଗ୍ଗଂ ପଲୁଗ୍ଗଂ ଗୂଳ୍ହଂ ପିହିତଂ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ଅସଞ୍ଚରଣଂ ପଞ୍ଞାଚକ୍ଖୁନା ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଉପ୍ପାଦେସି, ସଞ୍ଚରଣଂ ଅକାସି, ତଂକାରଣା ଆହ ‘ତଥାଗତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦେତା’ତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, କୋଚି ପୁରିସୋ ୟଂ କିଞ୍ଚି ନଟ୍ଠଂ ପସ୍ସତି, ‘ତେନ ତଂ ଭଣ୍ଡଂ ନିବ୍ବତ୍ତିତ’ନ୍ତି ଜନୋ ୱୋହରତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ସନ୍ତଂ ୟେୱ ମଗ୍ଗଂ ଲୁଗ୍ଗଂ ପଲୁଗ୍ଗଂ ଗୂଳ୍ହଂ ପିହିତଂ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ଅସଞ୍ଚରଣଂ ପଞ୍ଞାଚକ୍ଖୁନା ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଉପ୍ପାଦେସି, ସଞ୍ଚରଣଂ ଅକାସି, ତଂକାରଣା ଆହ ‘ତଥାଗତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦେତା’ତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, କୋଚି ପୁରିସୋ ୱନଂ ସୋଧେତ୍ୱା ଭୂମିଂ ନୀହରତି, ‘ତସ୍ସ ସା ଭୂମୀ’ତି ଜନୋ ୱୋହରତି, ନ ଚେସା ଭୂମି ତେନ ପୱତ୍ତିତା, ତଂ ଭୂମିଂ କାରଣଂ କତ୍ୱା ଭୂମିସାମିକୋ ନାମ ହୋତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ସନ୍ତଂ ୟେୱ ମଗ୍ଗଂ ଲୁଗ୍ଗଂ ପଲୁଗ୍ଗଂ ଗୂଳ୍ହଂ ପିହିତଂ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ଅସଞ୍ଚରଣଂ ପଞ୍ଞାୟ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଉପ୍ପାଦେସି, ସଞ୍ଚରଣଂ ଅକାସି, ତଂକାରଣା ଆହ ‘ତଥାଗତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦେତା’’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ମଗ୍ଗୁପ୍ପାଦନପଞ୍ହୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

୫. ବୁଦ୍ଧଅୱିହେଠକପଞ୍ହୋ

୫ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା ‘ପୁବ୍ବେ ୱାହଂ ମନୁସ୍ସଭୂତୋ ସମାନୋ ସତ୍ତାନଂ ଅୱିହେଠକଜାତିକୋ ଅହୋସି’ନ୍ତି। ପୁନ ଚ ଭଣିତଂ ‘ଲୋମସକସ୍ସପୋ ନାମ ଇସି ସମାନୋ ଅନେକସତେ ପାଣେ ଘାତୟିତ୍ୱା ୱାଜପେୟ୍ୟଂ ମହାୟଞ୍ଞଂ ୟଜୀ’ତି। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ପୁବ୍ବେ ୱାହଂ ମନୁସ୍ସଭୂତୋ ସମାନୋ ସତ୍ତାନଂ ଅୱିହେଠକଜାତିକୋ ଅହୋସି’ନ୍ତି, ତେନ ହି ‘ଲୋମସକସ୍ସପେନ ଇସିନା ଅନେକସତେ ପାଣେ ଘାତୟିତ୍ୱା ୱାଜପେୟ୍ୟଂ ମହାୟଞ୍ଞଂ ୟଜିତ’ନ୍ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ‘ଲୋମସକସ୍ସପେନ ଇସିନା ଅନେକସତେ ପାଣେ ଘାତୟିତ୍ୱା ୱାଜପେୟ୍ୟଂ ମହାୟଞ୍ଞଂ ୟଜିତଂ’, ତେନ ହି ‘ପୁବ୍ବେ ୱାହଂ ମନୁସ୍ସଭୂତୋ ସମାନୋ ସତ୍ତାନଂ ଅୱିହେଠକଜାତିକୋ ଅହୋସି’ନ୍ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ‘ପୁବ୍ବେ ୱାହଂ ମନୁସ୍ସଭୂତୋ ସମାନୋ ସତ୍ତାନଂ ଅୱିହେଠକଜାତିକୋ ଅହୋସି’ନ୍ତି, ‘ଲୋମସକସ୍ସପେନ ଇସିନା ଅନେକସତେ ପାଣେ ଘାତୟିତ୍ୱା ୱାଜପେୟ୍ୟଂ ମହାୟଞ୍ଞଂ ୟଜିତଂ’, ତଞ୍ଚ ପନ ରାଗୱସେନ ୱିସଞ୍ଞିନା, ନୋ ସଚେତନେନା’’ତି।

‘‘ଅଟ୍ଠିମେ , ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ପୁଗ୍ଗଲା ପାଣଂ ହନନ୍ତି। କତମେ ଅଟ୍ଠ? ରତ୍ତୋ ରାଗୱସେନ ପାଣଂ ହନତି, ଦୁଟ୍ଠୋ ଦୋସୱସେନ ପାଣଂ ହନତି, ମୂଳ୍ହୋ ମୋହୱସେନ ପାଣଂ ହନତି, ମାନୀ ମାନୱସେନ ପାଣଂ ହନତି, ଲୁଦ୍ଧୋ ଲୋଭୱସେନ ପାଣଂ ହନତି, ଅକିଞ୍ଚନୋ ଜୀୱିକତ୍ଥାୟ ପାଣଂ ହନତି, ବାଲୋ ହସ୍ସୱସେନ [ଅଞ୍ଞାଣୱସେନ (କ॰ ସୀ॰)] ପାଣଂ ହନତି, ରାଜା ୱିନୟନୱସେନ ପାଣଂ ହନତି। ଇମେ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅଟ୍ଠ ପୁଗ୍ଗଲା ପାଣଂ ହନନ୍ତି। ପାକତିକଂ ୟେୱ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ବୋଧିସତ୍ତେନ କତ’’ନ୍ତି । ‘‘ନ, ମହାରାଜ, ପାକତିକଂ ବୋଧିସତ୍ତେନ କତଂ, ୟଦି, ମହାରାଜ, ବୋଧିସତ୍ତୋ ପକତିଭାୱେନ ଓନମେୟ୍ୟ ମହାୟଞ୍ଞଂ ୟଜିତୁଂ, ନ ୟିମଂ ଗାଥଂ ଭଣେୟ୍ୟ –

‘‘‘ସସମୁଦ୍ଦପରିୟାୟଂ, ମହିଂ ସାଗରକୁଣ୍ଡଲଂ।

ନ ଇଚ୍ଛେ ସହ ନିନ୍ଦାୟ, ଏୱଂ ସେୟ୍ହ [ସୟ୍ହ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୱିଜାନହୀ’ତି॥

‘‘ଏୱଂୱାଦୀ, ମହାରାଜ, ବୋଧିସତ୍ତୋ ସହ ଦସ୍ସନେନ ଚନ୍ଦୱତିୟା ରାଜକଞ୍ଞାୟ ୱିସଞ୍ଞୀ ଅହୋସି ଖିତ୍ତଚିତ୍ତୋ ରତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞିଭୂତୋ ଆକୁଲାକୁଲୋ ତୁରିତତୁରିତୋ ତେନ ୱିକ୍ଖିତ୍ତଭନ୍ତଲୁଳିତଚିତ୍ତେନ ମହତିମହାପସୁଘାତଗଲରୁହିରସଞ୍ଚୟଂ ୱାଜପେୟ୍ୟଂ ମହାୟଞ୍ଞଂ ୟଜି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଉମ୍ମତ୍ତକୋ ଖିତ୍ତଚିତ୍ତୋ ଜଲିତମ୍ପି ଜାତୱେଦଂ ଅକ୍କମତି, କୁପିତମ୍ପି ଆସୀୱିସଂ ଗଣ୍ହାତି, ମତ୍ତମ୍ପି ହତ୍ଥିଂ ଉପେତି, ସମୁଦ୍ଦମ୍ପି ଅତୀରଦସ୍ସିଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତି, ଚନ୍ଦନିକମ୍ପି ଓଳିଗଲ୍ଲମ୍ପି ଓମଦ୍ଦତି, କଣ୍ଟକାଧାନମ୍ପି ଅଭିରୁହତି, ପପାତେପି ପତତି, ଅସୁଚିମ୍ପି ଭକ୍ଖେତି, ନଗ୍ଗୋପି ରଥିୟା ଚରତି, ଅଞ୍ଞମ୍ପି ବହୁୱିଧଂ ଅକିରିୟଂ କରୋତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ବୋଧିସତ୍ତୋ ସହ ଦସ୍ସନେନ ଚନ୍ଦୱତିୟା ରାଜକଞ୍ଞାୟ ୱିସଞ୍ଞୀ ଅହୋସି ଖିତ୍ତଚିତ୍ତୋ ରତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞିଭୂତୋ ଆକୁଲାକୁଲୋ ତୁରିତତୁରିତୋ, ତେନ ୱିକ୍ଖିତ୍ତଭନ୍ତଲୁଳିତଚିତ୍ତେନ ମହତିମହାପସୁଘାତଗଲରୁହିରସଞ୍ଚୟଂ ୱାଜପେୟ୍ୟଂ ମହାୟଞ୍ଞଂ ୟଜି।

‘‘ଖିତ୍ତଚିତ୍ତେନ, ମହାରାଜ, କତଂ ପାପଂ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମେପି ନ ମହାସାୱଜ୍ଜଂ ହୋତି, ସମ୍ପରାୟେ ୱିପାକେନପି ନୋ ତଥା। ଇଧ, ମହାରାଜ, କୋଚି ଉମ୍ମତ୍ତକୋ ୱଜ୍ଝମାପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ତସ୍ସ ତୁମ୍ହେ କିଂ ଦଣ୍ଡଂ ଧାରେଥା’’ତି? ‘‘କୋ, ଭନ୍ତେ, ଉମ୍ମତ୍ତକସ୍ସ ଦଣ୍ଡୋ ଭୱିସ୍ସତି, ତଂ ମୟଂ ପୋଥାପେତ୍ୱା ନୀହରାପେମ, ଏସୋୱ ତସ୍ସ ଦଣ୍ଡୋ’’ତି। ‘‘ଇତି ଖୋ, ମହାରାଜ, ଉମ୍ମତ୍ତକସ୍ସ ଅପରାଧେ ଦଣ୍ଡୋପି ନ ଭୱତି , ତସ୍ମା ଉମ୍ମତ୍ତକସ୍ସ କତେପି ନ ଦୋସୋ ଭୱତି ସତେକିଚ୍ଛୋ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଲୋମସକସ୍ସପୋ ଇସି ସହ ଦସ୍ସନେନ ଚନ୍ଦୱତିୟା ରାଜକଞ୍ଞାୟ ୱିସଞ୍ଞୀ ଅହୋସି ଖିତ୍ତଚିତ୍ତୋ ରତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞିଭୂତୋ ୱିସଟପୟାତୋ ଆକୁଲାକୁଲୋ ତୁରିତତୁରିତୋ, ତେନ ୱିକ୍ଖିତ୍ତଭନ୍ତଲୁଳିତଚିତ୍ତେନ ମହତିମହାପସୁଘାତଗଲରୁହିରସଞ୍ଚୟଂ ୱାଜପେୟ୍ୟଂ ମହାୟଞ୍ଞଂ ୟଜି। ୟଦା ଚ ପନ ପକତିଚିତ୍ତୋ ଅହୋସି ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସତି, ତଦା ପୁନଦେୱ ପବ୍ବଜିତ୍ୱା ପଞ୍ଚାଭିଞ୍ଞାୟୋ ନିବ୍ବତ୍ତେତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଲୋକୂପଗୋ ଅହୋସୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ବୁଦ୍ଧଅୱିହେଠକପଞ୍ହୋ ପଞ୍ଚମୋ।

୬. ଛଦ୍ଦନ୍ତଜୋତିପାଲାରବ୍ଭପଞ୍ହୋ

୬ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା ଛଦ୍ଦନ୍ତୋ ନାଗରାଜା –

‘‘‘ୱଧିସ୍ସମେତନ୍ତି ପରାମସନ୍ତୋ, କାସାୱମଦ୍ଦକ୍ଖି ଧଜଂ ଇସୀନଂ।

ଦୁକ୍ଖେନ ଫୁଟ୍ଠସ୍ସୁଦପାଦି ସଞ୍ଞା, ଅରହଦ୍ଧଜୋ ସବ୍ଭି ଅୱଜ୍ଝରୂପୋ’ତି॥

‘‘ପୁନ ଚ ଭଣିତଂ ‘ଜୋତିପାଲମାଣୱୋ ସମାନୋ କସ୍ସପଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅରହନ୍ତଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ ମୁଣ୍ଡକୱାଦେନ ସମଣକୱାଦେନ ଅସବ୍ଭାହି ଫରୁସାହି ୱାଚାହି ଅକ୍କୋସି ପରିଭାସୀ’ତି। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ବୋଧିସତ୍ତୋ ତିରଚ୍ଛାନଗତୋ ସମାନୋ କାସାୱଂ ଅଭିପୂଜୟି, ତେନ ହି ‘ଜୋତିପାଲେନ ମାଣୱେନ କସ୍ସପୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ମୁଣ୍ଡକୱାଦେନ ସମଣକୱାଦେନ ଅସବ୍ଭାହି ଫରୁସାହି ୱାଚାହି ଅକ୍କୁଟ୍ଠୋ ପରିଭାସିତୋ’ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ଜୋତିପାଲେନ ମାଣୱେନ କସ୍ସପୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ମୁଣ୍ଡକୱାଦେନ ସମଣକୱାଦେନ ଅସବ୍ଭାହି ଫରୁସାହି ୱାଚାହି ଅକ୍କୁଟ୍ଠୋ ପରିଭାସିତୋ, ତେନ ହି ‘ଛଦ୍ଦନ୍ତେନ ନାଗରାଜେନ କାସାୱଂ ପୂଜିତ’ନ୍ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ତିରଚ୍ଛାନଗତେନ ବୋଧିସତ୍ତେନ କକ୍ଖଳଖରକଟୁକୱେଦନଂ ୱେଦୟମାନେନ ଲୁଦ୍ଦକେନ ନିୱତ୍ଥଂ କାସାୱଂ ପୂଜିତଂ, କିଂ ମନୁସ୍ସଭୂତୋ ସମାନୋ ପରିପକ୍କଞାଣୋ ପରିପକ୍କାୟ ବୋଧିୟା କସ୍ସପଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅରହନ୍ତଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ ଦସବଲଂ ଲୋକନାୟକଂ ଉଦିତୋଦିତଂ ଜଲିତବ୍ୟାମୋଭାସଂ ପୱରୁତ୍ତମଂ ପୱରରୁଚିରକାସିକକାସାୱମଭିପାରୁତଂ ଦିସ୍ୱା ନ ପୂଜୟି? ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଛଦ୍ଦନ୍ତୋ ନାଗରାଜା ‘ୱଧିସ୍ସମେତନ୍ତି…ପେ॰… ଅୱଜ୍ଝରୂପୋ’ତି। ଜୋତିପାଲେନ ଚ ମାଣୱେନ କସ୍ସପୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ମୁଣ୍ଡକୱାଦେନ ସମଣକୱାଦେନ ଅସବ୍ଭାହି ଫରୁସାହି ୱାଚାହି ଅକ୍କୁଟ୍ଠୋ ପରିଭାସିତୋ, ତଞ୍ଚ ପନ ଜାତିୱସେନ କୁଲୱସେନ। ଜୋତିପାଲୋ, ମହାରାଜ, ମାଣୱୋ ଅସ୍ସଦ୍ଧେ ଅପ୍ପସନ୍ନେ କୁଲେ ପଚ୍ଚାଜାତୋ, ତସ୍ସ ମାତାପିତରୋ ଭଗିନିଭାତରୋ ଦାସିଦାସଚେଟକପରିୱାରକମନୁସ୍ସା ବ୍ରହ୍ମଦେୱତା ବ୍ରହ୍ମଗରୁକା, ତେ ‘ବ୍ରାହ୍ମଣା ଏୱ ଉତ୍ତମା ପୱରା’ତି ଅୱସେସେ ପବ୍ବଜିତେ ଗରହନ୍ତି ଜିଗୁଚ୍ଛନ୍ତି, ତେସଂ ତଂ ୱଚନଂ ସୁତ୍ୱା ଜୋତିପାଲୋ ମାଣୱୋ ଘଟିକାରେନ କୁମ୍ଭକାରେନ ସତ୍ଥାରଂ ଦସ୍ସନାୟ ପକ୍କୋସିତୋ ଏୱମାହ ‘କିଂ ପନ ତେନ ମୁଣ୍ଡକେନ ସମଣକେନ ଦିଟ୍ଠେନା’ତି।

‘‘ୟଥା , ମହାରାଜ , ଅମତଂ ୱିସମାସଜ୍ଜ ତିତ୍ତକଂ ହୋତି, ୟଥା ଚ ସୀତୋଦକଂ ଅଗ୍ଗିମାସଜ୍ଜ ଉଣ୍ହଂ ହୋତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଜୋତିପାଲୋ ମାଣୱୋ ଅସ୍ସଦ୍ଧେ ଅପ୍ପସନ୍ନେ କୁଲେ ପଚ୍ଚାଜାତୋ, ସୋ କୁଲୱସେନ ଅନ୍ଧୋ ହୁତ୍ୱା [ସୋ କୁଲଜାତିୱସେନ ଅନ୍ଧୋ ଭୱିତ୍ୱା (ସ୍ୟା॰)] ତଥାଗତଂ ଅକ୍କୋସି ପରିଭାସି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଜଲିତପଜ୍ଜଲିତୋ ମହାଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ସପ୍ପଭାସୋ ଉଦକମାସଜ୍ଜ ଉପହତପ୍ପଭାତେଜୋ ସୀତଲୋ କାଳକୋ ଭୱତି ପରିପକ୍କନିଗ୍ଗୁଣ୍ଡିଫଲସଦିସୋ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଜୋତିପାଲୋ ମାଣୱୋ ପୁଞ୍ଞୱା ସଦ୍ଧୋ ଞାଣୱିପୁଲସପ୍ପଭାସୋ ଅସ୍ସଦ୍ଧେ ଅପ୍ପସନ୍ନେ କୁଲେ ପଚ୍ଚାଜାତୋ, ସୋ କୁଲୱସେନ ଅନ୍ଧୋ ହୁତ୍ୱା ତଥାଗତଂ ଅକ୍କୋସି ପରିଭାସି, ଉପଗନ୍ତ୍ୱା ଚ ବୁଦ୍ଧଗୁଣମଞ୍ଞାୟ ଚେଟକଭୂତୋ ୱିୟ ଅହୋସି, ଜିନସାସନେ ପବ୍ବଜିତ୍ୱା ଅଭିଞ୍ଞା ଚ ସମାପତ୍ତିୟୋ ଚ ନିବ୍ବତ୍ତେତ୍ୱା ବ୍ରହ୍ମଲୋକୂପଗୋ ଅହୋସୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଛଦ୍ଦନ୍ତଜୋତିପାଲାରବ୍ଭପଞ୍ହୋ ଛଟ୍ଠୋ।

୭. ଘଟିକାରପଞ୍ହୋ

୭ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା ‘ଘଟିକାରସ୍ସ କୁମ୍ଭକାରସ୍ସ ଆୱେସନଂ ସବ୍ବଂ ତେମାସଂ ଆକାସଚ୍ଛଦନଂ ଅଟ୍ଠାସି, ନ ଦେୱୋତିୱସ୍ସୀ’ତି। ପୁନ ଚ ଭଣିତଂ ‘କସ୍ସପସ୍ସ ତଥାଗତସ୍ସ [ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ (ମ॰ ନି॰ ୨.୨୮୯)] କୁଟି ଓୱସ୍ସତୀ’ତି। କିସ୍ସ ପନ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତଥାଗତସ୍ସ ଏୱମୁସ୍ସନ୍ନକୁସଲମୂଲସ୍ସ [ଏୱରୂପସ୍ସ ଉସ୍ସନ୍ନକୁସଲମୂଲସ୍ସ (କ॰)] କୁଟି ଓୱସ୍ସତି, ତଥାଗତସ୍ସ ନାମ ସୋ ଆନୁଭାୱୋ ଇଚ୍ଛିତବ୍ବୋ? ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଘଟିକାରସ୍ସ କୁମ୍ଭକାରସ୍ସ ଆୱେସନଂ ଅନୋୱସ୍ସଂ ଆକାସଚ୍ଛଦନଂ ଅହୋସି, ତେନ ହି ‘ତଥାଗତସ୍ସ କୁଟି ଓୱସ୍ସତୀ’ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ତଥାଗତସ୍ସ କୁଟି ଓୱସ୍ସତି, ତେନ ହି ‘ଘଟିକାରସ୍ସ କୁମ୍ଭକାରସ୍ସ ଆୱେସନଂ ଅନୋୱସ୍ସକଂ ଅହୋସି ଆକାସଚ୍ଛଦନ’ନ୍ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ‘ଘଟିକାରସ୍ସ କୁମ୍ଭକାରସ୍ସ ଆୱେସନଂ ସବ୍ବଂ ତେମାସଂ ଆକାସଚ୍ଛଦନଂ ଅଟ୍ଠାସି, ନ ଦେୱୋତିୱସ୍ସୀ’ତି। ଭଣିତଞ୍ଚ ‘କସ୍ସପସ୍ସ ତଥାଗତସ୍ସ କୁଟି ଓୱସ୍ସତୀ’ତି। ଘଟିକାରୋ, ମହାରାଜ, କୁମ୍ଭକାରୋ ସୀଲୱା କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମୋ ଉସ୍ସନ୍ନକୁସଲମୂଲୋ ଅନ୍ଧେ ଜିଣ୍ଣେ ମାତାପିତରୋ ପୋସେତି, ତସ୍ସ ଅସମ୍ମୁଖା ଅନାପୁଚ୍ଛାୟେୱସ୍ସ ଘରେ ତିଣଂ ହରିତ୍ୱା ଭଗୱତୋ କୁଟିଂ ଛାଦେସୁଂ, ସୋ ତେନ ତିଣହରଣେନ ଅକମ୍ପିତଂ ଅସଞ୍ଚଲିତଂ ସୁସଣ୍ଠିତଂ ୱିପୁଲମସମଂ ପୀତିଂ ପଟିଲଭତି, ଭିୟ୍ୟୋ ସୋମନସ୍ସଞ୍ଚ ଅତୁଲଂ ଉପ୍ପାଦେସି ‘ଅହୋ ୱତ ମେ ଭଗୱା ଲୋକୁତ୍ତମୋ ସୁୱିସ୍ସତ୍ଥୋ’ତି, ତେନ ତସ୍ସ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକୋ ୱିପାକୋ ନିବ୍ବତ୍ତୋ। ନ ହି, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ତାୱତକେନ ୱିକାରେନ ଚଲତି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ସିନେରୁ ଗିରିରାଜା ଅନେକସତସହସ୍ସୱାତସମ୍ପହାରେନପି ନ କମ୍ପତି ନ ଚଲତି, ମହୋଦଧି ୱରପ୍ପୱରସାଗରୋ ଅନେକସତନହୁତମହାଗଙ୍ଗାସତସହସ୍ସେହିପି ନ ପୂରତି ନ ୱିକାରମାପଜ୍ଜତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ନ ତାୱତକେନ ୱିକାରେନ ଚଲତି।

‘‘ୟଂ ପନ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତସ୍ସ କୁଟି ଓୱସ୍ସତି, ତଂ ମହତୋ ଜନକାୟସ୍ସ ଅନୁକମ୍ପାୟ। ଦ୍ୱେମେ, ମହାରାଜ, ଅତ୍ଥୱସେ ସମ୍ପସ୍ସମାନା ତଥାଗତା ସୟଂ ନିମ୍ମିତଂ ପଚ୍ଚୟଂ ନପ୍ପଟିସେୱନ୍ତି, ‘ଅୟଂ ଅଗ୍ଗଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟୋ ସତ୍ଥା’ତି ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚୟଂ ଦତ୍ୱା ଦେୱମନୁସ୍ସା ସବ୍ବଦୁଗ୍ଗତିତୋ ପରିମୁଚ୍ଚିସ୍ସନ୍ତୀତି, ଦସ୍ସେତ୍ୱା ୱୁତ୍ତିଂ ପରିୟେସନ୍ତୀତି ‘ମା ଅଞ୍ଞେ ଉପୱଦେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି। ଇମେ ଦ୍ୱେ ଅତ୍ଥୱସେ ସମ୍ପସ୍ସମାନା ତଥାଗତା ସୟଂ ନିମ୍ମିତଂ ପଚ୍ଚୟଂ ନପ୍ପଟିସେୱନ୍ତି। ୟଦି, ମହାରାଜ, ସକ୍କୋ ୱା ତଂ କୁଟିଂ ଅନୋୱସ୍ସଂ କରେୟ୍ୟ ବ୍ରହ୍ମା ୱା ସୟଂ ୱା, ସାୱଜ୍ଜଂ ଭୱେୟ୍ୟ ତଂ ୟେୱ କରଣଂ [କାରଣଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସଦୋସଂ ସନିଗ୍ଗହଂ, ଇମେ ୱିଭୂତଂ [ୱିଭୂସଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] କତ୍ୱା ଲୋକଂ ସମ୍ମୋହେନ୍ତି ଅଧିକତଂ କରୋନ୍ତୀତି, ତସ୍ମା ତଂ କରଣଂ ୱଜ୍ଜନୀୟଂ। ନ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତା ୱତ୍ଥୁଂ ୟାଚନ୍ତି, ତାୟ ଅୱତ୍ଥୁୟାଚନାୟ ଅପରିଭାସିୟା ଭୱନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଘଟିକାରପଞ୍ହୋ ସତ୍ତମୋ।

୮. ବ୍ରାହ୍ମଣରାଜୱାଦପଞ୍ହୋ

୮ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ତଥାଗତେନ ‘ଅହମସ୍ମି, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟାଚୟୋଗୋ’ତି। ପୁନ ଚ ଭଣିତଂ ‘ରାଜାହମସ୍ମି ସେଲା’ତି। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ଅହମସ୍ମି, ଭିକ୍ଖୱେ , ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟାଚୟୋଗୋ’ତି, ତେନ ହି ‘ରାଜାହମସ୍ମି ସେଲା’ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ତଥାଗତେନ ଭଣିତଂ ‘ରାଜାହମସ୍ମି ସେଲା’ତି, ତେନ ହି ‘ଅହମସ୍ମି, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟାଚୟୋଗୋ’ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ଖତ୍ତିୟୋ ୱା ହି ଭୱେୟ୍ୟ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା, ନତ୍ଥି ଏକାୟ ଜାତିୟା ଦ୍ୱେ ୱଣ୍ଣା ନାମ, ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ‘ଅହମସ୍ମି, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟାଚୟୋଗୋ’ତି, ପୁନ ଚ ଭଣିତଂ ‘ରାଜାହମସ୍ମି ସେଲା’ତି, ତତ୍ଥ କାରଣଂ ଅତ୍ଥି, ୟେନ କାରଣେନ ତଥାଗତୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଚ ରାଜା ଚ ହୋତୀ’’ତି।

‘‘କିଂ ପନ ତଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କାରଣଂ, ୟେନ କାରଣେନ ତଥାଗତୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଚ ରାଜା ଚ ହୋତି’’? ‘‘ସବ୍ବେ, ମହାରାଜ, ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ତଥାଗତସ୍ସ ବାହିତା ପହୀନା ଅପଗତା ବ୍ୟପଗତା ଉଚ୍ଛିନ୍ନା ଖୀଣା ଖୟଂ ପତ୍ତା ନିବ୍ବୁତା ଉପସନ୍ତା, ତସ୍ମା ତଥାଗତୋ ‘ବ୍ରାହ୍ମଣୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ନାମ ସଂସୟମନେକଂସଂ ୱିମତିପଥଂ ୱୀତିୱତ୍ତୋ, ଭଗୱାପି, ମହାରାଜ, ସଂସୟମନେକଂସଂ ୱିମତିପଥଂ ୱୀତିୱତ୍ତୋ, ତେନ କାରଣେନ ତଥାଗତୋ ‘ବ୍ରାହ୍ମଣୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ନାମ ସବ୍ବଭୱଗତିୟୋନିନିସ୍ସଟୋ ମଲରଜଗତୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ଅସହାୟୋ, ଭଗୱାପି, ମହାରାଜ, ସବ୍ବଭୱଗତିୟୋନିନିସ୍ସଟୋ ମଲରଜଗତୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ଅସହାୟୋ, ତେନ କାରଣେନ ତଥାଗତୋ ‘ବ୍ରାହ୍ମଣୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘ବ୍ରାହ୍ମଣା ନାମ ଅଗ୍ଗସେଟ୍ଠୱରପୱରଦିବ୍ବୱିହାରବହୁଲୋ, ଭଗୱାପି, ମହାରାଜ, ଅଗ୍ଗସେଟ୍ଠୱରପୱରଦିବ୍ବୱିହାରବହୁଲୋ, ତେନାପି କପରଣେନ ତଥାଗତୋ ‘‘ବ୍ରାହ୍ମଣୋ’’ତି ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ନାମ ଅଜ୍ଝୟନ ଅଜ୍ଝାପନ ଦାନପ୍ପଟିଗ୍ଗହଣ ଦମ ସଂୟମନିୟମପୁବ୍ବମନୁସିଟ୍ଠି ପୱେଣି ୱଂସ ଧରଣୋ, ଭଗୱାପି, ମହାରାଜ, ଅଜ୍ଝୟନ ଅଜ୍ଝାପନ ଦାନପ୍ପଟିଗ୍ଗହଣ ଦମ ସଂୟମ ନିୟମ ପୁବ୍ବଜିନାଚିଣ୍ଣ ଅନୁସିଟ୍ଠି ପୱେଣି ୱଂସ ଧରଣୋ ତେନାପି କାରଣେନ ତଥାଗତୋ ‘ବ୍ରାହ୍ମଣୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ନାମ ବ୍ରହାସୁଖୱିହାରଜ୍ଝାନଝାୟୀ; ଭଗୱାପି, ମହାରାଜ, ବ୍ରହାସୁଖୱିହାରଜ୍ଝାନଝାୟୀ, ତେନାପି କାରଣେନ ତଥାଗତୋ ‘ବ୍ରାହ୍ମଣୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ନାମ ସବ୍ବଭୱାଭୱଗତୀସୁ ଅଭିଜାତିୱତ୍ତିତମନୁଚରିତଂ ଜାନାତି, ଭଗୱାପି, ମହାରାଜ, ସବ୍ବଭୱାଭୱଗତୀସୁ ଅଭିଜାତିୱତ୍ତିତମନୁଚରିତଂ ଜାନାତି, ତେନାପି କାରଣେନ ତଥାଗତୋ ‘ବ୍ରାହ୍ମଣୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘ବ୍ରାହ୍ମଣୋତି, ମହାରାଜ, ଭଗୱତୋ ନେତଂ ନାମଂ ମାତରା କତଂ, ନ ପିତରା କତଂ, ନ ଭାତରା କତଂ, ନ ଭଗିନିୟା କତଂ, ନ ମିତ୍ତାମଚ୍ଚେହି କତଂ, ନ ଞାତିସାଲୋହିତେହି କତଂ, ନ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣେହି କତଂ, ନ ଦେୱତାହି କତଂ, ୱିମୋକ୍ଖନ୍ତିକମେତଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ଭଗୱନ୍ତାନଂ ନାମଂ ବୋଧିୟା ୟେୱ ମୂଲେ ମାରସେନଂ ୱିଧମିତ୍ୱା ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ପାପକେ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ ବାହେତ୍ୱା ସହ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣସ୍ସ ପଟିଲାଭା ପଟିଲଦ୍ଧପାତୁଭୂତସମୁପ୍ପନ୍ନମତ୍ତେ ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି ୟଦିଦଂ ବ୍ରାହ୍ମଣୋତି, ତେନ କାରଣେନ ତଥାଗତୋ ୱୁଚ୍ଚତି ‘ବ୍ରାହ୍ମଣୋ’’’ତି।

‘‘କେନ ପନ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କାରଣେନ ତଥାଗତୋ ୱୁଚ୍ଚତି ‘ରାଜା’’’ତି? ‘‘ରାଜା ନାମ, ମହାରାଜ, ୟୋ କୋଚି ରଜ୍ଜଂ କାରେତି ଲୋକମନୁସାସତି, ଭଗୱାପି, ମହାରାଜ, ଦସସହସ୍ସିୟା ଲୋକଧାତୁୟା ଧମ୍ମେନ ରଜ୍ଜଂ କାରେତି, ସଦେୱକଂ ଲୋକଂ ସମାରକଂ ସବ୍ରହ୍ମକଂ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିଂ ପଜଂ ସଦେୱମନୁସ୍ସଂ ଅନୁସାସତି, ତେନାପି କାରଣେନ ତଥାଗତୋ ୱୁଚ୍ଚତି ‘ରାଜା’ତି।

‘‘ରାଜା ନାମ, ମହାରାଜ, ସବ୍ବଜନମନୁସ୍ସେ ଅଭିଭୱିତ୍ୱା ନନ୍ଦୟନ୍ତୋ ଞାତିସଙ୍ଘଂ, ସୋଚୟନ୍ତୋ ଅମିତ୍ତସଙ୍ଘଂ, ମହତିମହାୟସସିରିହରଂ ଥିରସାରଦଣ୍ଡଂ ଅନୂନସତସଲାକାଲଙ୍କତଂ ଉସ୍ସାପେତି ପଣ୍ଡରୱିମଲସେତଚ୍ଛତ୍ତଂ, ଭଗୱାପି, ମହାରାଜ, ସୋଚୟନ୍ତୋ ମାରସେନଂ ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନଂ, ନନ୍ଦୟନ୍ତୋ ଦେୱମନୁସ୍ସେ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନେ ଦସସହସ୍ସିୟା ଲୋକଧାତୁୟା ମହତିମହାୟସସିରିହରଂ ଖନ୍ତିଥିରସାରଦଣ୍ଡଂ ଞାଣୱରସତସଲାକାଲଙ୍କତଂ ଉସ୍ସାପେତି ଅଗ୍ଗୱରୱିମୁତ୍ତିପଣ୍ଡରୱିମଲସେତଚ୍ଛତ୍ତଂ, ତେନାପି କାରଣେନ ତଥାଗତୋ ୱୁଚ୍ଚତି ‘ରାଜା’ତି।

‘‘ରାଜା ନାମ ଉପଗତସମ୍ପତ୍ତଜନାନଂ ବହୂନମଭିୱନ୍ଦନୀୟୋ ଭୱତି, ଭଗୱାପି, ମହାରାଜ, ଉପଗତସମ୍ପତ୍ତଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବହୂନମଭିୱନ୍ଦନୀୟୋ, ତେନାପି କାରଣେନ ତଥାଗତୋ ୱୁଚ୍ଚତି ‘ରାଜା’ତି।

‘‘ରାଜା ନାମ ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି ଆରାଧକସ୍ସ ପସୀଦିତ୍ୱା ୱରିତଂ ୱରଂ ଦତ୍ୱା କାମେନ ତପ୍ପୟତି, ଭଗୱାପି, ମହାରାଜ, ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି କାୟେନ ୱାଚାୟ ମନସା ଆରାଧକସ୍ସ ପସୀଦିତ୍ୱା ୱରିତଂ ୱରମନୁତ୍ତରଂ ସବ୍ବଦୁକ୍ଖପରିମୁତ୍ତିଂ ଦତ୍ୱା ଅସେସକାମୱରେନ ଚ ତପ୍ପୟତି, ତେନାପି କାରଣେନ ତଥାଗତୋ ୱୁଚ୍ଚତି ‘ରାଜା’ତି।

‘‘ରାଜା ନାମ ଆଣଂ ୱୀତିକ୍କମନ୍ତଂ ୱିଗରହତି ଝାପେତି [ଜାପେତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଧଂସେତି, ଭଗୱତୋପି, ମହାରାଜ, ସାସନୱରେ ଆଣଂ ଅତିକ୍କମନ୍ତୋ ଅଲଜ୍ଜୀ ମଙ୍କୁଭାୱେନ ଓଞ୍ଞାତୋ ହୀଳିତୋ ଗରହିତୋ ଭୱିତ୍ୱା ୱଜ୍ଜତି ଜିନସାସନୱରମ୍ହା, ତେନାପି କାରଣେନ ତଥାଗତୋ ୱୁଚ୍ଚତି ‘ରାଜା’ତି।

‘‘ରାଜା ନାମ ପୁବ୍ବକାନଂ ଧମ୍ମିକାନଂ ରାଜୂନଂ ପୱେଣିମନୁସିଟ୍ଠିୟା ଧମ୍ମାଧମ୍ମମନୁଦୀପୟିତ୍ୱା ଧମ୍ମେନ ରଜ୍ଜଂ କାରୟମାନୋ ପିହୟିତୋ ପିୟୋ ପତ୍ଥିତୋ ଭୱତି ଜନମନୁସ୍ସାନଂ, ଚିରଂ ରାଜକୁଲୱଂସଂ ଠପୟତି ଧମ୍ମଗୁଣବଲେନ, ଭଗୱାପି, ମହାରାଜ, ପୁବ୍ବକାନଂ ସୟମ୍ଭୂନଂ ପୱେଣିମନୁସିଟ୍ଠିୟା ଧମ୍ମାଧମ୍ମମନୁଦୀପୟିତ୍ୱା ଧମ୍ମେନ ଲୋକମନୁସାସମାନୋ ପିହୟିତୋ ପିୟୋ ପତ୍ଥିତୋ ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ଚିରଂ ସାସନଂ ପୱତ୍ତେତି ଧମ୍ମଗୁଣବଲେନ, ତେନାପି କାରଣେନ ତଥାଗତୋ ୱୁଚ୍ଚତି ‘ରାଜା’ତି। ଏୱମନେକୱିଧଂ, ମହାରାଜ, କାରଣଂ, ୟେନ କାରଣେନ ତଥାଗତୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋପି ଭୱେୟ୍ୟ ରାଜାପି ଭୱେୟ୍ୟ, ସୁନିପୁଣୋ ଭିକ୍ଖୁ କପ୍ପମ୍ପି ନୋ ନଂ ସମ୍ପାଦେୟ୍ୟ, କିଂ ଅତିବହୁଂ ଭଣିତେନ, ସଂଖିତ୍ତଂ ସମ୍ପଟିଚ୍ଛିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ବ୍ରାହ୍ମଣରାଜୱାଦପଞ୍ହୋ ଅଟ୍ଠମୋ।

୯. ଗାଥାଭିଗୀତଭୋଜନକଥାପଞ୍ହୋ

୯ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା –

‘‘‘ଗାଥାଭିଗୀତଂ ମେ ଅଭୋଜନେୟ୍ୟଂ [ଅଭୋଜନୀୟଂ (କ॰) ସୁ॰ ନି॰ ୮୧ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] , ସମ୍ପସ୍ସତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ ନେସ ଧମ୍ମା।

ଗାଥାଭିଗୀତଂ ପନୁଦନ୍ତି ବୁଦ୍ଧା, ଧମ୍ମେ ସତୀ ବ୍ରାହ୍ମଣ ୱୁତ୍ତିରେସା’ତି॥

‘‘ପୁନ ଚ ଭଗୱା ପରିସାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେନ୍ତୋ କଥେନ୍ତୋ ଅନୁପୁବ୍ବିକଥଂ ପଠମଂ ତାୱ ଦାନକଥଂ କଥେତି, ପଚ୍ଛା ସୀଲକଥଂ, ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ସବ୍ବଲୋକିସ୍ସରସ୍ସ ଭାସିତଂ ସୁତ୍ୱା ଦେୱମନୁସ୍ସା ଅଭିସଙ୍ଖରିତ୍ୱା ଦାନଂ ଦେନ୍ତି, ତସ୍ସ ତଂ ଉୟ୍ୟୋଜିତଂ ଦାନଂ ସାୱକା ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତି। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭଗୱତା ଭଣିତଂ ‘ଗାଥାଭିଗୀତଂ ମେ ଅଭୋଜନେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ତେନ ହି ‘ଭଗୱା ଦାନକଥଂ ପଠମଂ କଥେତୀ’ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ଦାନକଥଂ ପଠମଂ କଥେତି, ତେନ ହି ‘ଗାଥାଭିଗୀତଂ ମେ ଅଭୋଜନେୟ୍ୟ’ନ୍ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। କିଂ କାରଣଂ? ୟୋ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟୋ ଗିହୀନଂ ପିଣ୍ଡପାତଦାନସ୍ସ ୱିପାକଂ କଥେତି, ତସ୍ସ ତେ ଧମ୍ମକଥଂ ସୁତ୍ୱା ପସନ୍ନଚିତ୍ତା ଅପରାପରଂ ଦାନଂ ଦେନ୍ତି, ୟେ ତଂ ଦାନଂ ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଗାଥାଭିଗୀତଂ ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତି। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ନିପୁଣୋ ଗମ୍ଭୀରୋ ତପାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ‘ଗାଥାଭିଗୀତଂ ମେ ଅଭୋଜନେୟ୍ୟଂ, ସମ୍ପସ୍ସତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ ନେସ ଧମ୍ମୋ। ଗାଥାଭିଗୀତଂ ପନୁଦନ୍ତି ବୁଦ୍ଧା, ଧମ୍ମେ ସତୀ ବ୍ରାହ୍ମଣ ୱୁତ୍ତିରେସା’ତି, କଥେତି ଚ ଭଗୱା ପଠମଂ ଦାନକଥଂ, ତଞ୍ଚ ପନ କିରିୟଂ ସବ୍ବେସଂ ତଥାଗତାନଂ ପଠମଂ ଦାନକଥାୟ, ତତ୍ଥ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିରମାପେତ୍ୱା ପଚ୍ଛା ସୀଲେ ନିୟୋଜେନ୍ତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ମନୁସ୍ସା ତରୁଣଦାରକାନଂ ପଠମଂ ତାୱ କୀଳାଭଣ୍ଡକାନି ଦେନ୍ତି। ସେୟ୍ୟଥିଦଂ, ୱଙ୍କକଂ ଘଟିକଂ ଚିଙ୍ଗୁଲକଂ ପତ୍ତାଳ୍ହକଂ ରଥକଂ ଧନୁକଂ, ପଚ୍ଛା ତେ ସକେ ସକେ କମ୍ମେ ନିୟୋଜେନ୍ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ପଠମଂ ଦାନକଥାୟ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିରମାପେତ୍ୱା ପଚ୍ଛା ସୀଲେ ନିୟୋଜେତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଭିସକ୍କୋ ନାମ ଆତୁରାନଂ ପଠମଂ ତାୱ ଚତୂହପଞ୍ଚାହଂ ତେଲଂ ପାୟେତି ବଲକରଣାୟ ସିନେହନାୟ, ପଚ୍ଛା ୱିରେଚେତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ପଠମଂ ତାୱ ଦାନକଥାୟ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିରମାପେତ୍ୱା ପଚ୍ଛା ସୀଲେ ନିୟୋଜେତି। ଦାୟକାନଂ, ମହାରାଜ, ଦାନପତୀନଂ ଚିତ୍ତଂ ମୁଦୁକଂ ହୋତି ମଦ୍ଦୱଂ ସିନିଦ୍ଧଂ, ତେନ ତେ ଦାନସେତୁସଙ୍କମେନ ଦାନନାୱାୟ ସଂସାରସାଗରପାରମନୁଗଚ୍ଛନ୍ତି, ତସ୍ମା ତେସଂ ପଠମଂ କମ୍ମଭୂମିମନୁସାସତି, ନ ଚ କେନଚି [ତେନ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୱିଞ୍ଞତ୍ତିମାପଜ୍ଜତୀ’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ୱିଞ୍ଞତ୍ତି’ନ୍ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତି ପନ ତା ୱିଞ୍ଞତ୍ତିୟୋ’’ତି? ‘‘ଦ୍ୱେମା, ମହାରାଜ, ୱିଞ୍ଞତ୍ତିୟୋ କାୟୱିଞ୍ଞତ୍ତି ୱଚୀୱିଞ୍ଞତ୍ତି ଚାତି। ତତ୍ଥ ଅତ୍ଥି କାୟୱିଞ୍ଞତ୍ତି ସାୱଜ୍ଜା, ଅତ୍ଥି ଅନୱଜ୍ଜା। ଅତ୍ଥି ୱଚୀୱିଞ୍ଞତ୍ତି ସାୱଜ୍ଜା, ଅତ୍ଥି ଅନୱଜ୍ଜା।

‘‘କତମା କାୟୱିଞ୍ଞତ୍ତି ସାୱଜ୍ଜା? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ କୁଲାନି ଉପଗନ୍ତ୍ୱା ଅନୋକାସେ ଠିତୋ ଠାନଂ ଭଞ୍ଜତି, ଅୟଂ କାୟୱିଞ୍ଞତ୍ତି ସାୱଜ୍ଜା। ତାୟ ଚ ୱିଞ୍ଞାପିତଂ ଅରିୟା ନ ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତି, ସୋ ଚ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅରିୟାନଂ ସମୟେ ଓଞ୍ଞାତୋ ହୋତି ହୀଳିତୋ ଖୀଳିତୋ ଗରହିତୋ ପରିଭୂତୋ ଅଚିତ୍ତୀକତୋ, ଭିନ୍ନାଜୀୱୋତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ କୁଲାନି ଉପଗନ୍ତ୍ୱା ଅନୋକାସେ ଠିତୋ ଗଲଂ ପଣାମେତ୍ୱା ମୋରପେକ୍ଖିତଂ ପେକ୍ଖତି ‘ଏୱଂ ଇମେ ପସ୍ସନ୍ତୀ’ତି, ତେନ ଚ ତେ ପସ୍ସନ୍ତି। ଅୟମ୍ପି କାୟୱିଞ୍ଞତ୍ତି ସାୱଜ୍ଜା। ତାୟ ଚ ୱିଞ୍ଞାପିତଂ ଅରିୟା ନ ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତି, ସୋ ଚ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅରିୟାନଂ ସମୟେ ଓଞ୍ଞାତୋ ହୋତି ହୀଳିତୋ ଖୀଳିତୋ ଗରହିତୋ ପରିଭୂତୋ ଅଚିତ୍ତୀକତୋ, ଭିନ୍ନାଜୀୱୋତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ ହନୁକାୟ ୱା ଭମୁକାୟ ୱା ଅଙ୍ଗୁଟ୍ଠେନ ୱା ୱିଞ୍ଞାପେତି, ଅୟମ୍ପି କାୟୱିଞ୍ଞତ୍ତି ସାୱଜ୍ଜା, ତାୟ ଚ ୱିଞ୍ଞାପିତଂ ଅରିୟା ନ ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତି, ସୋ ଚ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅରିୟାନଂ ସମୟେ ଓଞ୍ଞାତୋ ହୋତି ହୀଳିତୋ ଖୀଳିତୋ ଗରହିତୋ ପରିଭୂତୋ ଅଚିତ୍ତୀକତୋ, ଭିନ୍ନାଜୀୱୋତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘କତମା କାୟୱିଞ୍ଞତ୍ତି ଅନୱଜ୍ଜା? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ କୁଲାନି ଉପଗନ୍ତ୍ୱା ସତୋ ସମାହିତୋ ସମ୍ପଜାନୋ ଠାନେପି ଅଟ୍ଠାନେପି ୟଥାନୁସିଟ୍ଠିଂ ଗନ୍ତ୍ୱା ଠାନେ ତିଟ୍ଠତି, ଦାତୁକାମେସୁ ତିଟ୍ଠତି, ଅଦାତୁକାମେସୁ ପକ୍କମତି। ଅୟଂ କାୟୱିଞ୍ଞତ୍ତି ଅନୱଜ୍ଜା, ତାୟ ଚ ୱିଞ୍ଞାପିତଂ ଅରିୟା ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତି, ସୋ ଚ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅରିୟାନଂ ସମୟେ ୱଣ୍ଣିତୋ ହୋତି ଥୁତୋ ପସତ୍ଥୋ ସଲ୍ଲେଖିତାଚାରୋ, ପରିସୁଦ୍ଧାଜୀୱୋତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ –

‘ନ ୱେ ୟାଚନ୍ତି ସପ୍ପଞ୍ଞା, ଧୀରୋ ଚ ୱେଦିତୁମରହତି [ଅରିୟା ଗରହନ୍ତି ୟାଚନଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ।

ଉଦ୍ଦିସ୍ସ ଅରିୟା ତିଟ୍ଠନ୍ତି, ଏସା ଅରିୟାନ ୟାଚନା’ତି॥

‘‘କତମା ୱଚୀୱିଞ୍ଞତ୍ତି ସାୱଜ୍ଜା? ଇଧ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୁ ୱାଚାୟ ବହୁୱିଧଂ ୱିଞ୍ଞାପେତି ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ, ଅୟଂ ୱଚୀୱିଞ୍ଞତ୍ତି ସାୱଜ୍ଜା, ତାୟ ଚ ୱିଞ୍ଞାପିତଂ ଅରିୟା ନ ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତି, ସୋ ଚ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅରିୟାନଂ ସମୟେ ଓଞ୍ଞାତୋ ହୋତି ହୀଳିତୋ ଖୀଳିତୋ ଗରହିତୋ ପରିଭୂତୋ ଅଚିତ୍ତୀକତୋ, ଭିନ୍ନାଜୀୱୋତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ ପରେସଂ ସାୱେନ୍ତୋ ଏୱଂ ଭଣତି ‘ଇମିନା ମେ ଅତ୍ଥୋ’ତି, ତାୟ ଚ ୱାଚାୟ ପରେସଂ ସାୱିତାୟ ତସ୍ସ ଲାଭୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଅୟମ୍ପି ୱଚୀୱିଞ୍ଞତ୍ତି ସାୱଜ୍ଜା, ତାୟ ଚ ୱିଞ୍ଞାପିତଂ ଅରିୟା ନ ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତି, ସୋ ଚ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅରିୟାନଂ ସମୟେ ଓଞ୍ଞାତୋ ହୋତି ହୀଳିତୋ ଖୀଳିତୋ ଗରହିତୋ ପରିଭୂତୋ ଅଚିତ୍ତୀକତୋ, ଭିନ୍ନାଜୀୱୋତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ ୱଚୀୱିପ୍ଫାରେନ ପରିସାୟ ସାୱେତି ‘ଏୱଞ୍ଚ ଏୱଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଦାତବ୍ବ’ନ୍ତି, ତଞ୍ଚ ତେ ୱଚନଂ ସୁତ୍ୱା ପରିକିତ୍ତିତଂ ଅଭିହରନ୍ତି, ଅୟମ୍ପି ୱଚୀୱିଞ୍ଞତ୍ତି ସାୱଜ୍ଜା, ତାୟ ଚ ୱିଞ୍ଞାପିତଂ ଅରିୟା ନ ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତି, ସୋ ଚ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅରିୟାନଂ ସମୟେ ଓଞ୍ଞାତୋ ହୋତି ହୀଳିତୋ ଖୀଳିତୋ ଗରହିତୋ ପରିଭୂତୋ ଅଚିତ୍ତୀକତୋ, ଭିନ୍ନାଜୀୱୋତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ନନୁ, ମହାରାଜ, ଥେରୋପି ସାରିପୁତ୍ତୋ ଅତ୍ଥଙ୍ଗତେ ସୂରିୟେ ରତ୍ତିଭାଗେ ଗିଲାନୋ ସମାନୋ ଥେରେନ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନେନ ଭେସଜ୍ଜଂ ପୁଚ୍ଛୀୟମାନୋ ୱାଚଂ ଭିନ୍ଦି, ତସ୍ସ ତେନ ୱଚୀଭେଦେନ ଭେସଜ୍ଜଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜି। ଅଥ ଥେରୋ ସାରିପୁତ୍ତୋ ‘ୱଚୀଭେଦେନ ମେ ଇମଂ ଭେସଜ୍ଜଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ, ମା ମେ ଆଜୀୱୋ ଭିଜ୍ଜୀ’ତି ଆଜୀୱଭେଦଭୟା ତଂ ଭେସଜ୍ଜଂ ପଜହି ନ ଉପଜୀୱି। ଏୱମ୍ପି ୱଚୀୱିଞ୍ଞତ୍ତି ସାୱଜ୍ଜା, ତାୟ ଚ ୱିଞ୍ଞାପିତଂ ଅରିୟା ନ ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତି। ସୋ ଚ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅରିୟାନଂ ସମୟେ ଓଞ୍ଞାତୋ ହୋତି ହୀଳିତୋ ଖୀଳିତୋ ଗରହିତୋ ପରିଭୂତୋ ଅଚିତ୍ତୀକତୋ, ଭିନ୍ନାଜୀୱୋତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘କତମା ୱଚୀୱିଞ୍ଞତ୍ତି ଅନୱଜ୍ଜା? ଇଧ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୁ ସତି ପଚ୍ଚୟେ ଭେସଜ୍ଜଂ ୱିଞ୍ଞାପେତି ଞାତିପୱାରିତେସୁ କୁଲେସୁ, ଅୟଂ ୱଚୀୱିଞ୍ଞତ୍ତି ଅନୱଜ୍ଜା, ତାୟ ଚ ୱିଞ୍ଞାପିତଂ ଅରିୟା ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତି, ସୋ ଚ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅରିୟାନଂ ସମୟେ ୱଣ୍ଣିତୋ ହୋତି ଥୋମିତୋ ପସତ୍ଥୋ, ପରିସୁଦ୍ଧାଜୀୱୋତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି, ଅନୁମତୋ ତଥାଗତେହି ଅରହନ୍ତେହି ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେହି।

‘‘ୟଂ ପନ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ କସିଭାରଦ୍ୱାଜସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଭୋଜନଂ ପଜହି [ପଜହତି (କ॰)] , ତଂ ଆୱେଠନୱିନିୱେଠନକଡ୍ଢନନିଗ୍ଗହପ୍ପଟିକମ୍ମେନ ନିବ୍ବତ୍ତି, ତସ୍ମା ତଥାଗତୋ ତଂ ପିଣ୍ଡପାତଂ ପଟିକ୍ଖିପି ନ ଉପଜୀୱୀ’’ତି।

‘‘ସବ୍ବକାଲଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତଥାଗତେ ଭୁଞ୍ଜମାନେ ଦେୱତା ଦିବ୍ବଂ ଓଜଂ ପତ୍ତେ ଆକିରନ୍ତି, ଉଦାହୁ ‘ସୂକରମଦ୍ଦୱେ ଚ ମଧୁପାୟାସେ ଚା’ତି ଦ୍ୱୀସୁ ୟେୱ ପିଣ୍ଡପାତେସୁ ଆକିରିଂସୂ’’ତି? ‘‘ସବ୍ବକାଲଂ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତେ ଭୁଞ୍ଜମାନେ ଦେୱତା ଦିବ୍ବଂ ଓଜଂ ଗହେତ୍ୱା ଉପତିଟ୍ଠିତ୍ୱା ଉଦ୍ଧଟୁଦ୍ଧଟେ ଆଲୋପେ ଆକିରନ୍ତି।

‘‘ୟଥା , ମହାରାଜ, ରଞ୍ଞୋ ସୂଦୋ ରଞ୍ଞୋ ଭୁଞ୍ଜନ୍ତସ୍ସ ସୂପଂ ଗହେତ୍ୱା ଉପତିଟ୍ଠିତ୍ୱା କବଳେ କବଳେ ସୂପଂ ଆକିରତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସବ୍ବକାଲଂ ତଥାଗତେ ଭୁଞ୍ଜମାନେ ଦେୱତା ଦିବ୍ବଂ ଓଜଂ ଗହେତ୍ୱା ଉପତିଟ୍ଠିତ୍ୱା ଉଦ୍ଧଟୁଦ୍ଧଟେ ଆଲୋପେ ଦିବ୍ବଂ ଓଜଂ ଆକିରନ୍ତି। ୱେରଞ୍ଜାୟମ୍ପି, ମହାରାଜ , ତଥାଗତସ୍ସ ସୁକ୍ଖୟୱପୁଲକେ [ସୁକ୍ଖୟୱମୂଲକେ (କ॰)] ଭୁଞ୍ଜମାନସ୍ସ ଦେୱତା ଦିବ୍ବେନ ଓଜେନ ତେମୟିତ୍ୱା ତେମୟିତ୍ୱା ଉପସଂହରିଂସୁ, ତେନ ତଥାଗତସ୍ସ କାୟୋ ଉପଚିତୋ ଅହୋସୀ’’ତି। ‘‘ଲାଭା ୱତ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତାସଂ ଦେୱତାନଂ, ୟା ତଥାଗତସ୍ସ ସରୀରପ୍ପଟିଜଗ୍ଗନେ ସତତଂ ସମିତଂ ଉସ୍ସୁକ୍କମାପନ୍ନା। ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଗାଥାଭିଗୀତଭୋଜନକଥାପଞ୍ହୋ ନୱମୋ।

୧୦. ଧମ୍ମଦେସନାୟ ଅପ୍ପୋସ୍ସୁକ୍କପଞ୍ହୋ

୧୦ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତୁମ୍ହେ ଭଣଥ ‘ତଥାଗତେନ ଚତୂହି ଚ ଅସଙ୍ଖ୍ୟେୟ୍ୟେହି କପ୍ପାନଂ ସତସହସ୍ସେନ ଚ ଏତ୍ଥନ୍ତରେ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣଂ ପରିପାଚିତଂ ମହତୋ ଜନକାୟସ୍ସ ସମୁଦ୍ଧରଣାୟା’ତି। ପୁନ ଚ ‘ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଂ ପତ୍ତସ୍ସ ଅପ୍ପୋସ୍ସୁକ୍କତାୟ ଚିତ୍ତଂ ନମି, ନୋ ଧମ୍ମଦେସନାୟା’ତି।

‘‘ୟଥା ନାମ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଇସ୍ସାସୋ ୱା ଇସ୍ସାସନ୍ତେୱାସୀ ୱା ବହୁକେ ଦିୱସେ ସଙ୍ଗାମତ୍ଥାୟ ଉପାସନଂ ସିକ୍ଖିତ୍ୱା ସମ୍ପତ୍ତେ ମହାୟୁଦ୍ଧେ ଓସକ୍କେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତଥାଗତେନ ଚତୂହି ଚ ଅସଙ୍ଖ୍ୟେୟ୍ୟେହି କପ୍ପାନଂ ସତସହସ୍ସେନ ଚ ଏତ୍ଥନ୍ତରେ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣଂ ପରିପାଚେତ୍ୱା ମହତୋ ଜନକାୟସ୍ସ ସମୁଦ୍ଧରଣାୟ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଂ ପତ୍ତେନ ଧମ୍ମଦେସନାୟ ଓସକ୍କିତଂ।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ମଲ୍ଲୋ ୱା ମଲ୍ଲନ୍ତେୱାସୀ ୱା ବହୁକେ ଦିୱସେ ନିବ୍ବୁଦ୍ଧଂ ସିକ୍ଖିତ୍ୱା ସମ୍ପତ୍ତେ ମଲ୍ଲୟୁଦ୍ଧେ ଓସକ୍କେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତଥାଗତେନ ଚତୂହି ଚ ଅସଙ୍ଖ୍ୟେୟ୍ୟେହି କପ୍ପାନଂ ସତସହସ୍ସେନ ଚ ଏତ୍ଥନ୍ତରେ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣଂ ପରିପାଚେତ୍ୱା ମହତୋ ଜନକାୟସ୍ସ ସମୁଦ୍ଧରଣାୟ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଂ ପତ୍ତେନ ଧମ୍ମଦେସନାୟ ଓସକ୍କିତଂ।

‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତଥାଗତେନ ଭୟା ଓସକ୍କିତଂ, ଉଦାହୁ ଅପାକଟତାୟ ଓସକ୍କିତଂ, ଉଦାହୁ ଦୁବ୍ବଲତାୟ ଓସକ୍କିତଂ, ଉଦାହୁ ଅସବ୍ବଞ୍ଞୁତାୟ ଓସକ୍କିତଂ, କିଂ ତତ୍ଥ କାରଣଂ, ଇଙ୍ଘ ମେ ତ୍ୱଂ କାରଣଂ ବ୍ରୂହି କଙ୍ଖାୱିତରଣାୟ। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତଥାଗତେନ ଚତୂହି ଚ ଅସଙ୍ଖ୍ୟେୟ୍ୟେହି କପ୍ପାନଂ ସତସହସ୍ସେନ ଚ ଏତ୍ଥନ୍ତରେ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣଂ ପରିପାଚିତଂ ମହତୋ ଜନକାୟସ୍ସ ସମୁଦ୍ଧରଣାୟ, ତେନ ହି ‘ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଂ ପତ୍ତସ୍ସ ଅପ୍ପୋସ୍ସୁକ୍କତାୟ ଚିତ୍ତଂ ନମି, ନୋ ଧମ୍ମଦେସନାୟା’ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଂ ପତ୍ତସ୍ସ ଅପ୍ପୋସ୍ସୁକ୍କତାୟ ଚିତ୍ତଂ ନମି ନୋ ଧମ୍ମଦେସନାୟ, ତେନ ହି ‘ତଥାଗତେନ ଚତୂହି ଚ ଅସଙ୍ଖ୍ୟେୟ୍ୟେତି କପ୍ପାନଂ ସତସହସ୍ସେନ ଚ ଏତ୍ଥନ୍ତରେ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣଂ ପରିପାଚିତଂ ମହତୋ ଜନକାୟସ୍ସ ସମୁଦ୍ଧରଣାୟା’ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ଗମ୍ଭୀରୋ ଦୁନ୍ନିବ୍ବେଠୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ପରିପାଚିତଞ୍ଚ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତେନ ଚତୂହି ଚ ଅସଙ୍ଖ୍ୟେୟ୍ୟେହି କପ୍ପାନଂ ସତସହସ୍ସେନ ଚ ଏତ୍ଥନ୍ତରେ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣଂ ମହତୋ ଜନକାୟସ୍ସ ସମୁଦ୍ଧରଣାୟ, ପତ୍ତସବ୍ବଞ୍ଞୁତସ୍ସ ଚ ଅପ୍ପୋସ୍ସୁକ୍କତାୟ ଚିତ୍ତଂ ନମି, ନୋ ଧମ୍ମଦେସନାୟ। ତଞ୍ଚ ପନ ଧମ୍ମସ୍ସ ଗମ୍ଭୀରନିପୁଣଦୁଦ୍ଦସଦୁରନୁବୋଧସୁଖୁମଦୁପ୍ପଟିୱେଧତଂ ସତ୍ତାନଞ୍ଚ ଆଲୟାରାମତଂ ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିୟା ଦଳ୍ହସୁଗ୍ଗହିତତଞ୍ଚ ଦିସ୍ୱା ‘କିଂ ନୁ ଖୋ, କଥଂ ନୁ ଖୋ’ତି ଅପ୍ପୋସ୍ସୁକ୍କତାୟ ଚିତ୍ତଂ ନମି, ନୋ ଧମ୍ମଦେସନାୟ, ସତ୍ତାନଂ ପଟିୱେଧଚିନ୍ତନମାନସଂ ୟେୱେତଂ।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଭିସକ୍କୋ ସଲ୍ଲକତ୍ତୋ ଅନେକବ୍ୟାଧିପରିପୀଳିତଂ ନରଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱଂ ଚିନ୍ତୟତି ‘କେନ ନୁ ଖୋ ଉପକ୍କମେନ କତମେନ ୱା ଭେସଜ୍ଜେନ ଇମସ୍ସ ବ୍ୟାଧି ୱୂପସମେୟ୍ୟା’ତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତସ୍ସ ସବ୍ବକିଲେସବ୍ୟାଧିପରିପୀଳିତଂ ଜନଂ ଧମ୍ମସ୍ସ ଚ ଗମ୍ଭୀରନିପୁଣଦୁଦ୍ଦସଦୁରନୁବୋଧସୁଖୁମଦୁପ୍ପଟିୱେଧତଂ ଦିସ୍ୱା ‘କିଂ ନୁ ଖୋ, କଥଂ ନୁ ଖୋ’ତି ଅପ୍ପୋସ୍ସୁକ୍କତାୟ ଚିତ୍ତଂ ନମି, ନୋ ଧମ୍ମଦେସନାୟ, ସତ୍ତାନଂ ପଟିୱେଧଚିନ୍ତନମାନସଂ ୟେୱେତଂ।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ରଞ୍ଞୋ ଖତ୍ତିୟସ୍ସ ମୁଦ୍ଧାୱସିତ୍ତସ୍ସ ଦୋୱାରିକଅନୀକଟ୍ଠପାରିସଜ୍ଜନେଗମଭଟବଲ [ବଲତ୍ଥ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଅମଚ୍ଚରାଜଞ୍ଞରାଜୂପଜୀୱିନେ ଜନେ ଦିସ୍ୱା ଏୱଂ ଚିତ୍ତମୁପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ ‘କିଂ ନୁ ଖୋ, କଥଂ ନୁ ଖୋ ଇମେ ସଙ୍ଗଣ୍ହିସ୍ସାମୀ’ତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତସ୍ସ ଧମ୍ମସ୍ସ ଗମ୍ଭୀରନିପୁଣଦୁଦ୍ଦସଦୁରନୁବୋଧସୁଖୁମଦୁପ୍ପଟିୱେଧତଂ ସତ୍ତାନଞ୍ଚ ଆଲୟାରାମତଂ ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିୟା ଦଳ୍ହସୁଗ୍ଗହିତତଞ୍ଚ ଦିସ୍ୱା ‘କିଂ ନୁ ଖୋ, କଥଂ ନୁ ଖୋ’ତି ଅପ୍ପୋସ୍ସୁକ୍କତାୟ ଚିତ୍ତଂ ନମି, ନୋ ଧମ୍ମଦେସନାୟ, ସତ୍ତାନଂ ପଟିୱେଧଚିନ୍ତନମାନସଂ ୟେୱେତଂ।

‘‘ଅପି ଚ, ମହାରାଜ, ସବ୍ବେସଂ ତଥାଗତାନଂ ଧମ୍ମତା ଏସା, ୟଂ ବ୍ରହ୍ମୁନା ଆୟାଚିତା ଧମ୍ମଂ ଦେସେନ୍ତି। ତତ୍ଥ ପନ କିଂ କାରଣଂ? ୟେ ତେନ ସମୟେନ ମନୁସ୍ସା ତାପସପରିବ୍ବାଜକା ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା, ସବ୍ବେତେ ବ୍ରହ୍ମଦେୱତା ହୋନ୍ତି ବ୍ରହ୍ମଗରୁକା ବ୍ରହ୍ମପରାୟଣା, ତସ୍ମା ତସ୍ସ ବଲୱତୋ ୟସୱତୋ ଞାତସ୍ସ ପଞ୍ଞାତସ୍ସ ଉତ୍ତରସ୍ସ ଅଚ୍ଚୁଗ୍ଗତସ୍ସ ଓନମନେନ ସଦେୱକୋ ଲୋକୋ ଓନମିସ୍ସତି ଓକପ୍ପେସ୍ସତି ଅଧିମୁଚ୍ଚିସ୍ସତୀତି ଇମିନା ଚ, ମହାରାଜ, କାରଣେନ ତଥାଗତା ବ୍ରହ୍ମୁନା ଆୟାଚିତା ଧମ୍ମଂ ଦେସେନ୍ତି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କୋଚି ରାଜା ୱା ରାଜମହାମତ୍ତୋ ୱା ୟସ୍ସ ଓନମତି ଅପଚିତିଂ କରୋତି, ବଲୱତରସ୍ସ ତସ୍ସ ଓନମନେନ ଅୱସେସା ଜନତା ଓନମତି ଅପଚିତିଂ କରୋତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ବ୍ରହ୍ମେ ଓନମିତେ ତଥାଗତାନଂ ସଦେୱକୋ ଲୋକୋ ଓନମିସ୍ସତି, ପୂଜିତପୂଜକୋ ମହାରାଜ, ଲୋକୋ, ତସ୍ମା ସୋ ବ୍ରହ୍ମା ସବ୍ବେସଂ ତଥାଗତାନଂ ଆୟାଚତି ଧମ୍ମଦେସନାୟ, ତେନ ଚ କାରଣେନ ତଥାଗତା ବ୍ରହ୍ମୁନା ଆୟାଚିତା ଧମ୍ମଂ ଦେସେନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସୁନିବ୍ବେଠିତୋ ପଞ୍ହୋ, ଅତିଭଦ୍ରକଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଧମ୍ମଦେସନାୟ ଅପ୍ପୋସ୍ସୁକ୍କପଞ୍ହୋ ଦସମୋ।

୧୧. ଆଚରିୟାନାଚରିୟପଞ୍ହୋ

୧୧ . ‘‘ଭନ୍ତେ, ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା –

‘‘‘ନ ମେ ଆଚରିୟୋ ଅତ୍ଥି, ସଦିସୋ ମେ ନ ୱିଜ୍ଜତି।

ସଦେୱକସ୍ମିଂ ଲୋକସ୍ମିଂ, ନତ୍ଥି ମେ ପଟିପୁଗ୍ଗଲୋ’ତି [ମହାୱ॰ ୧୧] ॥

‘‘ପୁନ ଚ ଭଣିତଂ ‘ଇତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆଳାରୋ କାଲାମୋ ଆଚରିୟୋ ମେ ସମାନୋ ଅନ୍ତେୱାସିଂ ମଂ ସମାନଂ ଅତ୍ତନା ସମସମଂ ଠପେସି, ଉଳାରାୟ ଚ ମଂ ପୂଜାୟ ପୂଜେସୀ’ତି। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତଥାଗତେନ ଭଣିତଂ ‘ନ ମେ ଆଚରିୟୋ ଅତ୍ଥି, ସଦିସୋ ମେ ନ ୱିଜ୍ଜତି। ସଦେୱକସ୍ମିଂ ଲୋକସ୍ମିଂ, ନତ୍ଥି ମେ ପଟିପୁଗ୍ଗଲୋ’ତି, ତେନ ହି ‘ଇତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆଳାରୋ କାଲାମୋ ଆଚରିୟୋ ମେ ସମାନୋ ଅନ୍ତେୱାସିଂ ମଂ ସମାନଂ ଅତ୍ତନା ସମସମଂ ଠପେସୀ’ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା। ୟଦି ତଥାଗତେନ ଭଣିତଂ ‘ଇତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆଳାରୋ କାଲାମୋ ଆଚରିୟୋ ମେ ସମାନୋ ଅନ୍ତେୱାସିଂ ମଂ ସମାନଂ ଅତ୍ତନା ସମସମଂ ଠପେସୀ’ତି, ତେନ ହି ‘ନ ମେ ଆଚରିୟୋ ଅତ୍ଥି, ସଦିସୋ ମେ ନ ୱିଜ୍ଜତି। ସଦେୱକସ୍ମିଂ ଲୋକସ୍ମିଂ, ନତ୍ଥି ମେ ପଟିପୁଗ୍ଗଲୋ’ତି ତମ୍ପି ୱଚନଂ ମିଚ୍ଛା। ଅୟମ୍ପି ଉଭତୋ କୋଟିକୋ ପଞ୍ହୋ ତୱାନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତୟା ନିବ୍ବାହିତବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ , ମହାରାଜ, ତଥାଗତେନ ‘ନ ମେ ଆଚରିୟୋ ଅତ୍ଥି, ସଦିସୋ ମେ ନ ୱିଜ୍ଜତି। ସଦେୱକସ୍ମିଂ ଲୋକସ୍ମିଂ, ନତ୍ଥି ମେ ପଟିପୁଗ୍ଗଲୋ’ତି, ଭଣିତଞ୍ଚ ‘ଇତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆଳାରୋ କାଲାମୋ ଆଚରିୟୋ ମେ ସମାନୋ ଅନ୍ତେୱାସିଂ ମଂ ସମାନଂ ଅତ୍ତନା ସମସମଂ ଠପେସି, ଉଳାରାୟ ଚ ମଂ ପୂଜାୟ ପୂଜେସୀ’ତି।

‘‘ତଞ୍ଚ ପନ ୱଚନଂ ପୁବ୍ବେୱ ସମ୍ବୋଧା ଅନଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସେୱ ସତୋ ଆଚରିୟଭାୱଂ ସନ୍ଧାୟ ଭାସିତଂ।

‘ପଞ୍ଚିମେ, ମହାରାଜ, ପୁବ୍ବେୱ ସମ୍ବୋଧା ଅନଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ସତୋ ଆଚରିୟା, ୟେହି ଅନୁସିଟ୍ଠୋ ବୋଧିସତ୍ତୋ ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ଦିୱସଂ ୱୀତିନାମେସି। କତମେ ପଞ୍ଚ? ୟେ ତେ, ମହାରାଜ, ଅଟ୍ଠ ବ୍ରାହ୍ମଣା ଜାତମତ୍ତେ ବୋଧିସତ୍ତେ ଲକ୍ଖଣାନି ପରିଗ୍ଗଣ୍ହିଂସୁ, ସେୟ୍ୟଥୀଦଂ, ରାମୋ ଧଜୋ ଲକ୍ଖଣୋ ମନ୍ତୀ ୟଞ୍ଞୋ ସୁୟାମୋ ସୁଭୋଜୋ ସୁଦତ୍ତୋତି। ତେ ତସ୍ସ ସୋତ୍ଥିଂ ପୱେଦୟିତ୍ୱା ରକ୍ଖାକମ୍ମଂ ଅକଂସୁ, ତେ ଚ ପଠମଂ ଆଚରିୟା।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ପିତା ସୁଦ୍ଧୋଦନୋ ରାଜା ୟଂ ତେନ ସମୟେନ ଅଭିଜାତଂ ଉଦିଚ୍ଚଜାତିମନ୍ତଂ ପଦକଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ଛଳଙ୍ଗୱନ୍ତଂ ସବ୍ବମିତ୍ତଂ ନାମ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ଉପନେତ୍ୱା ସୋୱଣ୍ଣେନ ଭିଙ୍ଗାରେନ [ଭିଙ୍କାରେନ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଉଦକଂ ଓଣୋଜେତ୍ୱା ‘ଇମଂ କୁମାରଂ ସିକ୍ଖାପେହୀ’ତି ଅଦାସି, ଅୟଂ ଦୁତିୟୋ ଆଚରିୟୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ୟା ସା ଦେୱତା ବୋଧିସତ୍ତଂ ସଂୱେଜେସୀ, ୟସ୍ସା ୱଚନଂ ସୁତ୍ୱା ବୋଧିସତ୍ତୋ ସଂୱିଗ୍ଗୋ ଉବ୍ବିଗ୍ଗୋ ତସ୍ମିଂ ୟେୱ ଖଣେ ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ନିକ୍ଖମିତ୍ୱା ପବ୍ବଜି, ଅୟଂ ତତିୟୋ ଆଚରିୟୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଆଳାରୋ କାଲାମୋ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସ୍ସ ପରିକମ୍ମଂ ଆଚିକ୍ଖି, ଅୟଂ ଚତୁତ୍ଥୋ ଆଚରିୟୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଉଦକୋ ରାମପୁତ୍ତୋ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସ୍ସ ପରିକମ୍ମଂ ଆଚିକ୍ଖି [ଆଚିକ୍ଖତି (କ॰)] , ଅୟଂ ପଞ୍ଚମୋ ଆଚରିୟୋ। ଇମେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପୁବ୍ବେୱ ସମ୍ବୋଧା ଅନଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ସତୋ ପଞ୍ଚ ଆଚରିୟା। ତେ ଚ ପନ ଆଚରିୟା ଲୋକିୟେ ଧମ୍ମେ। ଇମସ୍ମିଞ୍ଚ ପନ, ମହାରାଜ, ଲୋକୁତ୍ତରେ ଧମ୍ମେ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣପ୍ପଟିୱେଧାୟ ନତ୍ଥି ତଥାଗତସ୍ସ ଅନୁତ୍ତରୋ ଅନୁସାସକୋ, ସୟମ୍ଭୂ , ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ଅନାଚରିୟକୋ, ତସ୍ମା କାରଣା ତଥାଗତେନ ଭଣିତଂ ‘ନ ମେ ଆଚରିୟୋ ଅତ୍ଥି, ସଦିସୋ ମେ ନ ୱିଜ୍ଜତି। ସଦେୱକସ୍ମିଂ ଲୋକସ୍ମିଂ, ନତ୍ଥି ମେ ପଟିପୁଗ୍ଗଲୋ’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଆଚରିୟାନାଚରିୟପଞ୍ହୋ ଏକାଦସମୋ।

ସନ୍ଥୱୱଗ୍ଗୋ ପଞ୍ଚମୋ।

ଇମସ୍ମିଂ ୱଗ୍ଗେ ଏକାଦସ ପଞ୍ହୋ।

ମେଣ୍ଡକପଞ୍ହୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।

୫. ଅନୁମାନପଞ୍ହୋ

୧. ବୁଦ୍ଧୱଗ୍ଗୋ

୧. ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ଅନୁପ୍ପଜ୍ଜମାନପଞ୍ହୋ

୧ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା ‘ଅଟ୍ଠାନମେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୱକାସୋ, ୟଂ ଏକିସ୍ସା ଲୋକଧାତୁୟା ଦ୍ୱେ ଅରହନ୍ତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଅପୁବ୍ବଂ ଅଚରିମଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ, ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି। ଦେସେନ୍ତା ଚ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସବ୍ବେପି ତଥାଗତା ସତ୍ତତିଂସ ବୋଧିପକ୍ଖିୟଧମ୍ମେ ଦେସେନ୍ତି, କଥୟମାନା ଚ ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି କଥେନ୍ତି, ସିକ୍ଖାପେନ୍ତା ଚ ତୀସୁ ସିକ୍ଖାସୁ ସିକ୍ଖାପେନ୍ତି, ଅନୁସାସମାନା ଚ ଅପ୍ପମାଦପ୍ପଟିପତ୍ତିୟଂ ଅନୁସାସନ୍ତି। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସବ୍ବେସମ୍ପି ତଥାଗତାନଂ ଏକା ଦେସନା ଏକା କଥା ଏକା ସିକ୍ଖା ଏକା ଅନୁସିଟ୍ଠି, କେନ କାରଣେନ ଦ୍ୱେ ତଥାଗତା ଏକକ୍ଖଣେ ନୁପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି? ଏକେନପି ତାୱ ବୁଦ୍ଧୁପ୍ପାଦେନ ଅୟଂ ଲୋକୋ ଓଭାସଜାତୋ, ୟଦି ଦୁତିୟୋ ବୁଦ୍ଧୋ ଭୱେୟ୍ୟ, ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ପଭାୟ ଅୟଂ ଲୋକୋ ଭିୟ୍ୟୋସୋମତ୍ତାୟ ଓଭାସଜାତୋ ଭୱେୟ୍ୟ, ଓୱଦମାନା ଚ ଦ୍ୱେ ତଥାଗତା ସୁଖଂ ଓୱଦେୟ୍ୟୁଂ, ଅନୁସାସମାନା ଚ ସୁଖଂ ଅନୁସାସେୟ୍ୟୁଂ, ତତ୍ଥ ମେ କାରଣଂ ବ୍ରୂହି, ୟଥାହଂ ନିସ୍ସଂସୟୋ ଭୱେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।

‘‘ଅୟଂ, ମହାରାଜ, ଦସସହସ୍ସୀ ଲୋକଧାତୁ ଏକବୁଦ୍ଧଧାରଣୀ, ଏକସ୍ସେୱ ତଥାଗତସ୍ସ ଗୁଣଂ ଧାରେତି, ୟଦି ଦୁତିୟୋ ବୁଦ୍ଧୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ନାୟଂ ଦସସହସ୍ସୀ ଲୋକଧାତୁ ଧାରେୟ୍ୟ, ଚଲେୟ୍ୟ କମ୍ପେୟ୍ୟ ନମେୟ୍ୟ ଓନମେୟ୍ୟ ୱିନମେୟ୍ୟ ୱିକିରେୟ୍ୟ ୱିଧମେୟ୍ୟ ୱିଦ୍ଧଂସେୟ୍ୟ, ନ ଠାନମୁପଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ନାୱା ଏକପୁରିସସନ୍ଧାରଣୀ [ଏକପୁରିସସନ୍ତାରଣୀ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଭୱେୟ୍ୟ, ଏକସ୍ମିଂ ପୁରିସେ ଅଭିରୂଳ୍ହେ ସା ନାୱା ସମୁପାଦିକା [ସମୁଦକା (କ॰)] ଭୱେୟ୍ୟ। ଅଥ ଦୁତିୟୋ ପୁରିସୋ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ତାଦିସୋ ଆୟୁନା ୱଣ୍ଣେନ ୱୟେନ ପମାଣେନ କିସଥୂଲେନ ସବ୍ବଙ୍ଗପଚ୍ଚଙ୍ଗେନ, ସୋ ତଂ ନାୱଂ ଅଭିରୂହେୟ୍ୟ, ଅପି ନୁ ସା, ମହାରାଜ, ନାୱା ଦ୍ୱିନ୍ନମ୍ପି ଧାରେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ଚଲେୟ୍ୟ କମ୍ପେୟ୍ୟ ନମେୟ୍ୟ ଓନମେୟ୍ୟ ୱିନମେୟ୍ୟ ୱିକିରେୟ୍ୟ ୱିଧମେୟ୍ୟ ୱିଦ୍ଧଂସେୟ୍ୟ, ନ ଠାନମୁପଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ଓସୀଦେୟ୍ୟ ଉଦକେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅୟଂ ଦସସହସ୍ସୀ ଲୋକଧାତୁ ଏକବୁଦ୍ଧଧାରଣୀ, ଏକସ୍ସେୱ ତଥାଗତସ୍ସ ଗୁଣଂ ଧାରେତି, ୟଦି ଦୁତିୟୋ ବୁଦ୍ଧୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ନାୟଂ ଦସସହସ୍ସୀ ଲୋକଧାତୁ ଧାରେୟ୍ୟ, ଚଲେୟ୍ୟ କମ୍ପେୟ୍ୟ ନମେୟ୍ୟ ଓନମେୟ୍ୟ ୱିନମେୟ୍ୟ ୱିକିରେୟ୍ୟ ୱିଧମେୟ୍ୟ ୱିଦ୍ଧଂସେୟ୍ୟ, ନ ଠାନମୁପଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ୟାୱଦତ୍ଥଂ ଭୋଜନଂ ଭୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ ଛାଦେନ୍ତଂ ୟାୱ କଣ୍ଠମଭିପୂରୟିତ୍ୱା, ସୋ ଧାତୋ ପୀଣିତୋ ପରିପୁଣ୍ଣୋ ନିରନ୍ତରୋ ତନ୍ଦିକତୋ ଅନୋନମିତଦଣ୍ଡଜାତୋ ପୁନଦେୱ ତତ୍ତକଂ ଭୋଜନଂ ଭୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଅପି ନୁ ଖୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ସୁଖିତୋ ଭୱେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ସକିଂ ଭୁତ୍ତୋୱ ମରେୟ୍ୟା’’ତି [ଭୁତ୍ତୋ ୱମେୟ୍ୟାତି (କ॰)] । ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅୟଂ ଦସସହସ୍ସୀ ଲୋକଧାତୁ ଏକବୁଦ୍ଧଧାରଣୀ, ଏକସ୍ସେୱ ତଥାଗତସ୍ସ ଗୁଣଂ ଧାରେତି, ୟଦି ଦୁତିୟୋ ବୁଦ୍ଧୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ନାୟଂ ଦସସହସ୍ସୀ ଲୋକଧାତୁ ଧାରେୟ୍ୟ, ଚଲେୟ୍ୟ କମ୍ପେୟ୍ୟ ନମେୟ୍ୟ ଓନମେୟ୍ୟ ୱିନମେୟ୍ୟ ୱିକିରେୟ୍ୟ ୱିଧମେୟ୍ୟ ୱିଦ୍ଧଂସେୟ୍ୟ, ନ ଠାନମୁପଗଚ୍ଛେୟ୍ୟା’’ତି।

‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅତିଧମ୍ମଭାରେନ ପଥୱୀ ଚଲତୀ’’ତି? ‘‘ଇଧ, ମହାରାଜ, ଦ୍ୱେ ସକଟା ରତନପରିପୂରିତା ଭୱେୟ୍ୟୁଂ ୟାୱ ମୁଖସମା, ଏକସ୍ମା ସକଟତୋ ରତନଂ ଗହେତ୍ୱା ଏକସ୍ମିଂ ସକଟେ ଆକିରେୟ୍ୟୁଂ, ଅପି ନୁ ଖୋ ତଂ, ମହାରାଜ, ସକଟଂ ଦ୍ୱିନ୍ନମ୍ପି ସକଟାନଂ ରତନଂ ଧାରେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ନାଭିପି ତସ୍ସ ଫଲେୟ୍ୟ, ଅରାପି ତସ୍ସ ଭିଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ, ନେମିପି ତସ୍ସ ଓପତେୟ୍ୟ, ଅକ୍ଖୋପି ତସ୍ସ ଭିଜ୍ଜେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅତିରତନଭାରେନ ସକଟଂ ଭିଜ୍ଜତୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅତିଧମ୍ମଭାରେନ ପଥୱୀ ଚଲତି।

‘‘ଅପି ଚ, ମହାରାଜ, ଇମଂ କାରଣଂ ବୁଦ୍ଧବଲପରିଦୀପନାୟ ଓସାରିତଂ। ଅଞ୍ଞମ୍ପି ତତ୍ଥ ଅଭିରୂପଂ କାରଣଂ ସୁଣୋହି, ୟେନ କାରଣେନ ଦ୍ୱେ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଏକକ୍ଖଣେ ନୁପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ୟଦି, ମହାରାଜ, ଦ୍ୱେ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧା ଏକକ୍ଖଣେ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ, ତେସଂ ପରିସାୟ ୱିୱାଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ ‘ତୁମ୍ହାକଂ ବୁଦ୍ଧୋ, ଅମ୍ହାକଂ ବୁଦ୍ଧୋ’ତି, ଉଭତୋ ପକ୍ଖଜାତା ଭୱେୟ୍ୟୁଂ, ୟଥା, ମହାରାଜ, ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ବଲୱାମଚ୍ଚାନଂ ପରିସାୟ ୱିୱାଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ ‘ତୁମ୍ହାକଂ ଅମଚ୍ଚୋ, ଅମ୍ହାକଂ ଅମଚ୍ଚୋ’ତି, ଉଭତୋ ପକ୍ଖଜାତା ହୋନ୍ତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟଦି ଦ୍ୱେ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧା ଏକକ୍ଖଣେ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ, ତେସଂ ପରିସାୟ ୱିୱାଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ ‘ତୁମ୍ହାକଂ ବୁଦ୍ଧୋ, ଅମ୍ହାକଂ ବୁଦ୍ଧୋ’ତି, ଉଭତୋ ପକ୍ଖଜାତା ଭୱେୟ୍ୟୁଂ । ଇଦଂ ତାୱ, ମହାରାଜ, ଏକଂ କାରଣଂ, ୟେନ କାରଣେନ ଦ୍ୱେ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧା ଏକକ୍ଖଣେ ନୁପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି।

‘‘ଅପରମ୍ପି, ମହାରାଜ, ଉତ୍ତରିଂ କାରଣଂ ସୁଣୋହି, ୟେନ କାରଣେନ ଦ୍ୱେ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧା ଏକକ୍ଖଣେ ନୁପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ୟଦି, ମହାରାଜ, ଦ୍ୱେ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧା ଏକକ୍ଖଣେ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ, ‘ଅଗ୍ଗୋ ବୁଦ୍ଧୋ’ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା ଭୱେୟ୍ୟ, ‘ଜେଟ୍ଠୋ ବୁଦ୍ଧୋ’ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା ଭୱେୟ୍ୟ, ‘ସେଟ୍ଠୋ ବୁଦ୍ଧୋ’ତି, ‘ୱିସିଟ୍ଠୋ ବୁଦ୍ଧୋ’ତି, ‘ଉତ୍ତମୋ ବୁଦ୍ଧୋ’ତି, ‘ପୱରୋ ବୁଦ୍ଧୋ’ତି, ‘ଅସମୋ ବୁଦ୍ଧୋ’ତି, ‘ଅସମସମୋ ବୁଦ୍ଧୋ’ତି, ‘ଅପ୍ପଟିମୋ ବୁଦ୍ଧୋ’ତି, ‘ଅପ୍ପଟିଭାଗୋ ବୁଦ୍ଧୋ’ତି, ‘ଅପ୍ପଟିପୁଗ୍ଗଲୋ ବୁଦ୍ଧୋ’ତି ୟଂ ୱଚନଂ, ତଂ ମିଚ୍ଛା ଭୱେୟ୍ୟ। ଇଦମ୍ପି ଖୋ ତ୍ୱଂ, ମହାରାଜ, କାରଣଂ ଅତ୍ଥତୋ ସମ୍ପଟିଚ୍ଛ, ୟେନ କାରଣେନ ଦ୍ୱେ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧା ଏକକ୍ଖଣେ ନୁପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି।

‘‘ଅପି ଚ ଖୋ, ମହାରାଜ, ବୁଦ୍ଧାନଂ ଭଗୱନ୍ତାନଂ ସଭାୱପକତି ଏସାୟଂ, ଏକୋ ୟେୱ ବୁଦ୍ଧୋ ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। କସ୍ମା କାରଣା? ମହନ୍ତତାୟ ସବ୍ବଞ୍ଞୁବୁଦ୍ଧଗୁଣାନଂ। ଅଞ୍ଞମ୍ପି, ମହାରାଜ, ୟଂ ଲୋକେ ମହନ୍ତଂ, ତଂ ଏକଂ ୟେୱ ହୋତି। ପଥୱୀ, ମହାରାଜ, ମହନ୍ତୀ, ସା ଏକା ୟେୱ। ସାଗରୋ ମହନ୍ତୋ, ସୋ ଏକୋ ୟେୱ। ସିନେରୁ ଗିରିରାଜା ମହନ୍ତୋ, ସୋ ଏକୋ ୟେୱ। ଆକାସୋ ମହନ୍ତୋ, ସୋ ଏକୋ ୟେୱ। ସକ୍କୋ ମହନ୍ତୋ, ସୋ ଏକୋ ୟେୱ। ମାରୋ ମହନ୍ତୋ, ସୋ ଏକୋ ୟେୱ। ମହାବ୍ରହ୍ମା ମହନ୍ତୋ, ସୋ ଏକୋ ୟେୱ। ତଥାଗତୋ ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ମହନ୍ତୋ, ସୋ ଏକୋ ୟେୱ ଲୋକସ୍ମିଂ। ୟତ୍ଥ ତେ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ତତ୍ଥ ଅଞ୍ଞସ୍ସ ଓକାସୋ ନ ହୋତି, ତସ୍ମା, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଏକୋ ୟେୱ ଲୋକସ୍ମିଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି।

‘‘ସୁକଥିତୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ପଞ୍ହୋ ଓପମ୍ମେହି କାରଣେହି। ଅନିପୁଣୋପେତଂ ସୁତ୍ୱା ଅତ୍ତମନୋ ଭୱେୟ୍ୟ, କିଂ ପନ ମାଦିସୋ ମହାପଞ୍ଞୋ। ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ଅନୁପ୍ପଜ୍ଜମାନପଞ୍ହୋ ପଠମୋ।

୨. ଗୋତମିୱତ୍ଥଦାନପଞ୍ହୋ

୨ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା ମାତୁଚ୍ଛାୟ ମହାପଜାପତିୟା ଗୋତମିୟା ୱସ୍ସିକସାଟିକାୟ ଦୀୟମାନାୟ ‘ସଙ୍ଘେ ଗୋତମି ଦେହି, ସଙ୍ଘେ ତେ ଦିନ୍ନେ ଅହଞ୍ଚେୱ ପୂଜିତୋ ଭୱିସ୍ସାମି ସଙ୍ଘୋ ଚା’ତି। କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତଥାଗତୋ ସଙ୍ଘରତନତୋ ନ ଭାରିକୋ ନ ଗରୁକୋ ନ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟୋ, ୟଂ ତଥାଗତୋ ସକାୟ ମାତୁଚ୍ଛାୟ ସୟଂ ପିଞ୍ଜିତଂ [ପିଚ୍ଛିତଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସୟଂ ଲୁଞ୍ଚିତଂ ସୟଂ ପୋଥିତଂ ସୟଂ କନ୍ତିତଂ ସୟଂ ୱାୟିତଂ ୱସ୍ସିକସାଟିକଂ ଅତ୍ତନୋ ଦୀୟମାନଂ ସଙ୍ଘସ୍ସ ଦାପେସି। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତଥାଗତୋ ସଙ୍ଘରତନତୋ ଉତ୍ତରୋ ଭୱେୟ୍ୟ ଅଧିକୋ ୱା ୱିସିଟ୍ଠୋ ୱା, ‘ମୟି ଦିନ୍ନେ ମହପ୍ଫଲଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି ନ ତଥାଗତୋ ମାତୁଚ୍ଛାୟ ସୟଂ ପିଞ୍ଜିତଂ ସୟଂ ଲୁଞ୍ଚିତଂ ସୟଂ ପୋଥିତଂ ୱସ୍ସିକସାଟିକଂ ସଙ୍ଘେ ଦାପେୟ୍ୟ, ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ ତଥାଗତୋ ଅତ୍ତାନଂ ନ ପତ୍ଥୟତି [ନ ପତ୍ଥୀୟତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ନ ଉପନିସ୍ସୟତି, ତସ୍ମା ତଥାଗତୋ ମାତୁଚ୍ଛାୟ ତଂ ୱସ୍ସିକସାଟିକଂ ସଙ୍ଘସ୍ସ ଦାପେସୀ’’ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ମାତୁଚ୍ଛାୟ ମହାପଜାପତିୟା ଗୋତମିୟା ୱସ୍ସିକସାଟିକାୟ ଦୀୟମାନାୟ ‘ସଙ୍ଘେ ଗୋତମି ଦେହି, ସଙ୍ଘେ ତେ ଦିନ୍ନେ ଅହଞ୍ଚେୱ ପୂଜିତୋ ଭୱିସ୍ସାମି ସଙ୍ଘୋ ଚା’ତି। ତଂ ପନ ନ ଅତ୍ତନୋ ପତିମାନନସ୍ସ ଅୱିପାକତାୟ ନ ଅଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟତାୟ, ଅପି ଚ ଖୋ, ମହାରାଜ, ହିତତ୍ଥାୟ ଅନୁକମ୍ପାୟ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ସଙ୍ଘୋ ମମଚ୍ଚୟେନ ଚିତ୍ତୀକତୋ ଭୱିସ୍ସତୀତି ୱିଜ୍ଜମାନେ ୟେୱ ଗୁଣେ ପରିକିତ୍ତୟନ୍ତୋ ଏୱମାହ ‘ସଙ୍ଘେ ଗୋତମି ଦେହି, ସଙ୍ଘେ ତେ ଦିନ୍ନେ ଅହଞ୍ଚେୱ ପୂଜିତୋ ଭୱିସ୍ସାମି ସଙ୍ଘୋ ଚା’ତି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ପିତା ଧରମାନୋ ୟେୱ ଅମଚ୍ଚଭଟବଲଦୋୱାରିକଅନୀକଟ୍ଠପାରିସଜ୍ଜଜନମଜ୍ଝେ ରଞ୍ଞୋ ସନ୍ତିକେ ପୁତ୍ତସ୍ସ ୱିଜ୍ଜମାନଂ ୟେୱ ଗୁଣଂ ପକିତ୍ତେତି [ପରିକିତ୍ତେତି (କ॰)] ‘ଇଧ ଠପିତୋ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ଜନମଜ୍ଝେ ପୂଜିତୋ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ହିତତ୍ଥାୟ ଅନୁକମ୍ପାୟ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ସଙ୍ଘୋ ମମଚ୍ଚୟେନ ଚିତ୍ତୀକତୋ ଭୱିସ୍ସତୀତି ୱିଜ୍ଜମାନେ ୟେୱ ଗୁଣେ ପକିତ୍ତୟନ୍ତୋ ଏୱମାହ ‘ସଙ୍ଘେ ଗୋତମି ଦେହି, ସଙ୍ଘେ ତେ ଦିନ୍ନେ ଅହଞ୍ଚେୱ ପୁଜିତୋ ଭୱିସ୍ସାମି ସଙ୍ଘୋ ଚା’ତି।

‘‘ନ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତାୱତକେନ ୱସ୍ସିକସାଟିକାନୁପ୍ପଦାନମତ୍ତକେନ ସଙ୍ଘୋ ତଥାଗତତୋ ଅଧିକୋ ନାମ ହୋତି ୱିସିଟ୍ଠୋ ୱା। ୟଥା, ମହାରାଜ, ମାତାପିତରୋ ପୁତ୍ତାନଂ ଉଚ୍ଛାଦେନ୍ତି ପରିମଦ୍ଦନ୍ତି ନହାପେନ୍ତି ସମ୍ବାହେନ୍ତି, ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତାୱତକେନ ଉଚ୍ଛାଦନପରିମଦ୍ଦନନହାପନସମ୍ବାହନମତ୍ତକେନ ‘ପୁତ୍ତୋ ମାତାପିତୂହି ଅଧିକୋ ନାମ ହୋତି ୱିସିଟ୍ଠୋ ୱା’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ଅକାମକରଣୀୟା ଭନ୍ତେ ପୁତ୍ତା ମାତାପିତୂନଂ, ତସ୍ମା ମାତାପିତରୋ ପୁତ୍ତାନଂ ଉଚ୍ଛାଦନପରିମଦ୍ଦନନହାପନସମ୍ବାହନଂ କରୋନ୍ତୀ’’ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନ ତାୱତକେନ ୱସ୍ସିକସାଟିକାନୁପ୍ପଦାନମତ୍ତକେନ ସଙ୍ଘୋ ତଥାଗତତୋ ଅଧିକୋ ନାମ ହୋତି ୱିସିଟ୍ଠୋ ୱାତି। ଅପି ଚ ତଥାଗତୋ ଅକାମକରଣୀୟଂ କରୋନ୍ତୋ ମାତୁଚ୍ଛାୟ ତଂ ୱସ୍ସିକସାଟିକଂ ସଙ୍ଘସ୍ସ ଦାପେସି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, କୋଚିଦେୱ ପୁରିସୋ ରଞ୍ଞୋ ଉପାୟନଂ ଆହରେୟ୍ୟ, ତଂ ରାଜା ଉପାୟନଂ ଅଞ୍ଞତରସ୍ସ ଭଟସ୍ସ ୱା ବଲସ୍ସ ୱା ସେନାପତିସ୍ସ ୱା ପୁରୋହିତସ୍ସ ୱା ଦଦେୟ୍ୟ। ଅପି ନୁ ଖୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ତାୱତକେନ ଉପାୟନପଟିଲାଭମତ୍ତକେନ ରଞ୍ଞା ଅଧିକୋ ନାମ ହୋତି ୱିସିଟ୍ଠୋ ୱା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ରାଜଭତ୍ତିକୋ, ଭନ୍ତେ, ସୋ ପୁରିସୋ ରାଜୂପଜୀୱୀ, ତଟ୍ଠାନେ ଠପେନ୍ତୋ ରାଜା ଉପାୟନଂ ଦେତୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନ ତାୱତକେନ ୱସ୍ସିକସାଟିକାନୁପ୍ପଦାନମତ୍ତକେନ ସଙ୍ଘୋ ତଥାଗତତୋ ଅଧିକୋ ନାମ ହୋତି ୱିସିଟ୍ଠୋ ୱା, ଅଥ ଖୋ ତଥାଗତଭତ୍ତିକୋ ତଥାଗତୂପଜୀୱୀ। ତଟ୍ଠାନେ ଠପେନ୍ତୋ ତଥାଗତୋ ସଙ୍ଘସ୍ସ ୱସ୍ସିକସାଟିକଂ ଦାପେସି।

‘‘ଅପି ଚ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତସ୍ସ ଏୱଂ ଅହୋସି ‘ସଭାୱପଟିପୂଜନୀୟୋ ସଙ୍ଘୋ, ମମ ସନ୍ତକେନ ସଙ୍ଘଂ ପଟିପୂଜେସ୍ସାମୀ’ତି ସଙ୍ଘସ୍ସ ୱସ୍ସିକସାଟିକଂ ଦାପେସି, ନ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ଅତ୍ତନୋ ୟେୱ ପଟିପୂଜନଂ ୱଣ୍ଣେତି, ଅଥ ଖୋ ୟେ ଲୋକେ ପଟିପୂଜନାରହା, ତେସମ୍ପି ତଥାଗତୋ ପଟିପୂଜନଂ ୱଣ୍ଣେତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ମଜ୍ଝିମନିକାୟୱରଲଞ୍ଛକେ ଧମ୍ମଦାୟାଦଧମ୍ମପରିୟାୟେ ଅପ୍ପିଚ୍ଛପ୍ପଟିପତ୍ତିଂ ପକିତ୍ତୟମାନେନ ‘ଅସୁ ୟେୱ ମେ ପୁରିମୋ ଭିକ୍ଖୁ ପୁଜ୍ଜତରୋ ଚ ପାସଂସତରୋ ଚା’ତି। ‘‘ନତ୍ଥି, ମହାରାଜ, ଭୱେସୁ କୋଚି ସତ୍ତୋ ତଥାଗତତୋ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟୋ ୱା ଉତ୍ତରୋ ୱା ଅଧିକୋ ୱା ୱିସିଟ୍ଠୋ ୱା, ତଥାଗତୋୱ ଉତ୍ତରୋ ଅଧିକୋ ୱିସିଟ୍ଠୋ।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ସଂୟୁତ୍ତନିକାୟୱରେ ମାଣୱଗାମିକେନ ଦେୱପୁତ୍ତେନ ଭଗୱତୋ ପୁରତୋ ଠତ୍ୱା ଦେୱମନୁସ୍ସମଜ୍ଝେ –

‘‘‘ୱିପୁଲୋ ରାଜଗହୀୟାନଂ [ରାଜଗହିକାନଂ (କ॰) ସଂ॰ ନି॰ ୧.୧୧୧ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] , ଗିରି ସେଟ୍ଠୋ ପୱୁଚ୍ଚତି।

ସେତୋ ହିମୱତଂ ସେଟ୍ଠୋ, ଆଦିଚ୍ଚୋ ଅଘଗାମିନଂ॥

‘‘‘ସମୁଦ୍ଦୋ ଉଦଧିନଂ ସେଟ୍ଠୋ, ନକ୍ଖତ୍ତାନଞ୍ଚ ଚନ୍ଦିମା।

ସଦେୱକସ୍ସ ଲୋକସ୍ସ, ବୁଦ୍ଧୋ ଅଗ୍ଗୋ ପୱୁଚ୍ଚତୀ’ତି॥

‘‘ତା ଖୋ ପନେତା, ମହାରାଜ, ମାଣୱଗାମିକେନ ଦେୱପୁତ୍ତେନ ଗାଥା ସୁଗୀତା ନ ଦୁଗ୍ଗୀତା, ସୁଭାସିତା ନ ଦୁବ୍ଭାସିତା, ଅନୁମତା ଚ ଭଗୱତା, ନନୁ, ମହାରାଜ, ଥେରେନପି ସାରିପୁତ୍ତେନ ଧମ୍ମସେନାପତିନା ଭଣିତଂ –

‘‘‘ଏକୋ ମନୋପସାଦୋ। ସରଣଗମନମଞ୍ଜଲିପଣାମୋ ୱା।

ଉସ୍ସହତେ ତାରୟିତୁଂ, ମାରବଲନିସୂଦନେ ବୁଦ୍ଧେ’ତି॥

‘‘ଭଗୱତା ଚ ଭଣିତଂ ଦେୱାତିଦେୱେନ ‘ଏକପୁଗ୍ଗଲୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ବହୁଜନହିତାୟ ବହୁଜନସୁଖାୟ ଲୋକାନୁକମ୍ପାୟ ଅତ୍ଥାୟ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ। କତମୋ ଏକପୁଗ୍ଗଲୋ? ତଥାଗତୋ ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ…ପେ॰… ଦେୱମନୁସ୍ସାନ’’’ନ୍ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଗୋତମିୱତ୍ଥଦାନପଞ୍ହୋ ଦୁତିୟୋ।

୩. ଗିହିପବ୍ବଜିତସମ୍ମାପଟିପତ୍ତିପଞ୍ହୋ

[୩] ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା ‘ଗିହିନୋ ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପବ୍ବଜିତସ୍ସ ୱା ସମ୍ମାପଟିପତ୍ତିଂ ୱଣ୍ଣେମି, ଗିହୀ ୱା ଭିକ୍ଖୱେ ପବ୍ବଜିତୋ ୱା ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ସମ୍ମାପଟିପତ୍ତାଧିକରଣହେତୁ ଆରାଧକୋ ହୋତି ଞାୟଂ ଧମ୍ମଂ କୁସଲ’’ନ୍ତି। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଗିହୀ ଓଦାତୱସନୋ କାମଭୋଗୀ ପୁତ୍ତଦାରସମ୍ବାଧସୟନଂ ଅଜ୍ଝାୱସନ୍ତୋ କାସିକଚନ୍ଦନଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋନ୍ତୋ ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନଂ ଧାରେନ୍ତୋ ଜାତରୂପରଜତଂ ସାଦିୟନ୍ତୋ ମଣିକୁଣ୍ଡଲ [ମଣିକନକ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୱିଚିତ୍ତମୋଳିବଦ୍ଧୋ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ଆରାଧକୋ ହୋତି ଞାୟଂ ଧମ୍ମଂ କୁସଲଂ, ପବ୍ବଜିତୋପି ଭଣ୍ଡୁକାସାୱୱତ୍ଥୱସନୋ ପରପିଣ୍ଡମଜ୍ଝୁପଗତୋ ଚତୂସୁ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧେସୁ ସମ୍ମାପରିପୂରକାରୀ ଦିୟଡ୍ଢେସୁ ସିକ୍ଖାପଦସତେସୁ ସମାଦାୟ ୱତ୍ତନ୍ତୋ ତେରସସୁ ଧୁତଗୁଣେସୁ ଅନୱସେସଂ ୱତ୍ତନ୍ତୋ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ଆରାଧକୋ ହୋତି ଞାୟଂ ଧମ୍ମଂ କୁସଲଂ। ତତ୍ଥ, ଭନ୍ତେ, କୋ ୱିସେସୋ ଗିହିନୋ ୱା ପବ୍ବଜିତସ୍ସ ୱା? ଅଫଲଂ ହୋତି ତପୋକମ୍ମଂ, ନିରତ୍ଥକା ପବ୍ବଜ୍ଜା। ୱଞ୍ଝା ସିକ୍ଖାପଦଗୋପନା, ମୋଘଂ ଧୁତଗୁଣସମାଦାନଂ, କିଂ ତତ୍ଥ ଦୁକ୍ଖମନୁଚିଣ୍ଣେନ, ନନୁ ନାମ ସୁଖେନେୱ ସୁଖଂ ଅଧିଗନ୍ତବ୍ବ’’ନ୍ତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ‘ଗିହିନୋ ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପବ୍ବଜିତସ୍ସ ୱା ସମ୍ମାପଟିପତ୍ତିଂ ୱଣ୍ଣେମି, ଗିହୀ ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପବ୍ବଜିତୋ ୱା ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ସମ୍ମାପଟିପତ୍ତାଧିକରଣହେତୁ ଆରାଧକୋ ହୋତି ଞାୟଂ ଧମ୍ମଂ କୁସଲ’’ନ୍ତି। ଏୱମେତଂ, ମହାରାଜ, ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋୱ ସେଟ୍ଠୋ, ପବ୍ବଜିତୋପି, ମହାରାଜ, ‘ପବ୍ବଜିତୋମ୍ହୀ’ତି ନ ସମ୍ମା ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଅଥ ଖୋ ସୋ ଆରକାୱ ସାମଞ୍ଞା, ଆରକାୱ ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞା, ପଗେୱ ଗିହୀ ଓଦାତୱସନୋ। ଗିହୀପି, ମହାରାଜ, ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ଆରାଧକୋ ହୋତି ଞାୟଂ ଧମ୍ମଂ କୁସଲଂ, ପବ୍ବଜିତୋପି, ମହାରାଜ, ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ଆରାଧକୋ ହୋତି ଞାୟଂ ଧମ୍ମଂ କୁସଲଂ।

‘‘ଅପି ଚ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପବ୍ବଜିତୋୱ ସାମଞ୍ଞସ୍ସ ଇସ୍ସରୋ ଅଧିପତି; ପବ୍ବଜ୍ଜା, ମହାରାଜ, ବହୁଗୁଣା ଅନେକଗୁଣା ଅପ୍ପମାଣଗୁଣା, ନ ସକ୍କା ପବ୍ବଜ୍ଜାୟ ଗୁଣଂ ପରିମାଣଂ କାତୁଂ।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କାମଦଦସ୍ସ ମଣିରତନସ୍ସ ନ ସକ୍କା ଧନେନ ଅଗ୍ଘୋ ପରିମାଣଂ କାତୁଂ ‘ଏତ୍ତକଂ ମଣିରତନସ୍ସ ମୂଲ’ନ୍ତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପବ୍ବଜ୍ଜା ବହୁଗୁଣା ଅନେକଗୁଣା ଅପ୍ପମାଣଗୁଣା, ନ ସକ୍କା ପବ୍ବଜ୍ଜାୟ ଗୁଣଂ ପରିମାଣଂ କାତୁଂ।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ମହାସମୁଦ୍ଦେ ଊମିୟୋ ନ ସକ୍କା ପରିମାଣଂ କାତୁଂ ‘ଏତ୍ତକା ମହାସମୁଦ୍ଦେ ଊମିୟୋ’ତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପବ୍ବଜ୍ଜା ବହୁଗୁଣା ଅନେକଗୁଣା ଅପ୍ପମାଣଗୁଣା, ନ ସକ୍କା ପବ୍ବଜ୍ଜାୟ ଗୁଣଂ ପରିମାଣଂ କାତୁଂ।

‘‘ପବ୍ବଜିତସ୍ସ, ମହାରାଜ, ୟଂ କିଞ୍ଚି କରଣୀୟଂ, ସବ୍ବଂ ତଂ ଖିପ୍ପମେୱ ସମିଜ୍ଝତି ନୋ ଚିରରତ୍ତାୟ। କିଂ କାରଣା? ପବ୍ବଜିତୋ, ମହାରାଜ, ଅପ୍ପିଚ୍ଛୋ ହୋତି ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ପୱିୱିତ୍ତୋ ଅସଂସଟ୍ଠୋ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ନିରାଲୟୋ ଅନିକେତୋ ପରିପୁଣ୍ଣସୀଲୋ ସଲ୍ଲେଖିତାଚାରୋ ଧୁତପ୍ପଟିପତ୍ତିକୁସଲୋ ହୋତି, ତଂ କାରଣା ପବ୍ବଜିତସ୍ସ ୟଂ କିଞ୍ଚି କରଣୀୟଂ, ସବ୍ବଂ ତଂ ଖିପ୍ପମେୱ ସମିଜ୍ଝତି ନୋ ଚିରରତ୍ତାୟ। ୟଥା, ମହାରାଜ, ନିଗ୍ଗଣ୍ଠିସମସୁଧୋତଉଜୁୱିମଲନାରାଚୋ ସୁସଜ୍ଜିତୋ ସମ୍ମା ୱହତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପବ୍ବଜିତସ୍ସ ୟଂ କିଞ୍ଚି କରଣୀୟଂ, ସବ୍ବଂ ତଂ ଖିପ୍ପମେୱ ସମିଜ୍ଝତି ନୋ ଚିରରତ୍ତାୟା’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଗିହିପବ୍ବଜିତସମ୍ମାପଟିପତ୍ତିପଞ୍ହୋ ତତିୟୋ।

୪. ପଟିପଦାଦୋସପଞ୍ହୋ

୪ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟଦା ବୋଧିସତ୍ତୋ ଦୁକ୍କରକାରିକଂ ଅକାସି, ନେତାଦିସୋ ଅଞ୍ଞତ୍ର ଆରମ୍ଭୋ ଅହୋସି ନିକ୍କମୋ କିଲେସୟୁଦ୍ଧଂ ମଚ୍ଚୁସେନଂ ୱିଧମନଂ ଆହାରପରିଗ୍ଗହୋ ଦୁକ୍କରକାରିକା, ଏୱରୂପେ ପରକ୍କମେ କିଞ୍ଚି ଅସ୍ସାଦଂ ଅଲଭିତ୍ୱା ତମେୱ ଚିତ୍ତଂ ପରିହାପେତ୍ୱା ଏୱମୱୋଚ ‘ନ ଖୋ ପନାହଂ ଇମାୟ କଟୁକାୟ ଦୁକ୍କରକାରିକାୟ ଅଧିଗଚ୍ଛାମି ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମଂ ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସଂ, ସିୟା ନୁ ଖୋ ଅଞ୍ଞୋ ମଗ୍ଗୋ ବୋଧାୟା’ତି, ତତୋ ନିବ୍ବିନ୍ଦିତ୍ୱା ଅଞ୍ଞେନ ମଗେନ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଂ ପତ୍ତୋ, ପୁନ ତାୟ ପଟିପଦାୟ ସାୱକେ ଅନୁସାସତି ସମାଦପେତି।

‘‘‘ଆରମ୍ଭଥ ନିକ୍ଖମଥ, ୟୁଞ୍ଜଥ ବୁଦ୍ଧସାସନେ।

ଧୁନାଥ ମଚ୍ଚୁନୋ ସେନଂ, ନଳାଗାରଂୱ କୁଞ୍ଜରୋ’ତି [ସଂ॰ ନି॰ ୧.୧୮୫] ॥

‘‘କେନ ନ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କାରଣେନ ତଥାଗତୋ ୟାୟ ପଟିପଦାୟ ଅତ୍ତନା ନିବ୍ବିନ୍ନୋ ୱିରତ୍ତରୂପୋ, ତତ୍ଥ ସାୱକେ ଅନୁସାସତି ସମାଦପେତୀ’’ତି?

‘‘ତଦାପି , ମହାରାଜ, ଏତରହିପି ସା ୟେୱ ପଟିପଦା, ତଂ ୟେୱ ପଟିପଦଂ ପଟିପଜ୍ଜିତ୍ୱା ବୋଧିସତ୍ତୋ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଂ ପତ୍ତୋ। ଅପି ଚ, ମହାରାଜ, ବୋଧିସତ୍ତୋ ଅତିୱୀରିୟଂ କରୋନ୍ତୋ ନିରୱସେସତୋ ଆହାରଂ ଉପରୁନ୍ଧି। ତସ୍ସ ଆହାରୂପରୋଧେନ ଚିତ୍ତଦୁବ୍ବଲ୍ୟଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜି। ସୋ ତେନ ଦୁବ୍ବଲ୍ୟେନ ନାସକ୍ଖି ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଂ ପାପୁଣିତୁଂ, ସୋ ମତ୍ତମତ୍ତଂ କବଳୀକାରାହାରଂ ସେୱନ୍ତୋ ତାୟେୱ ପଟିପଦାୟ ନଚିରସ୍ସେୱ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଂ ପାପୁଣି। ସୋ ୟେୱ, ମହାରାଜ, ପଟିପଦା ସବ୍ବେସଂ ତଥାଗତାନଂ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣପ୍ପଟିଲାଭାୟ।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ସବ୍ବେସଂ ସତ୍ତାନଂ ଆହାରୋ ଉପତ୍ଥମ୍ଭୋ, ଆହାରୂପନିସ୍ସିତା ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ସୁଖଂ ଅନୁଭୱନ୍ତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସା ୟେୱ ପଟିପଦା ସବ୍ବେସଂ ତଥାଗତାନଂ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣପ୍ପଟିଲାଭାୟ, ନେସୋ, ମହାରାଜ, ଦୋସୋ ଆରମ୍ଭସ୍ସ, ନ ନିକ୍କମସ୍ସ, ନ କିଲେସୟୁଦ୍ଧସ୍ସ, ୟେନ ତଥାଗତୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ନ ପାପୁଣି ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣଂ, ଅଥ ଖୋ ଆହାରୂପରୋଧସ୍ସେୱେସୋ ଦୋସୋ, ସଦା ପଟିୟତ୍ତା ୟେୱେସା ପଟିପଦା।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ଅଦ୍ଧାନଂ ଅତିୱେଗେନ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ତେନ ସୋ ପକ୍ଖହତୋ ୱା ଭୱେୟ୍ୟ ପୀଠସପ୍ପୀ ୱା ଅସଞ୍ଚରୋ ପଥୱିତଲେ। ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ମହାପଥୱିୟା ଦୋସୋ ଅତ୍ଥି, ୟେନ ସୋ ପୁରିସୋ ପକ୍ଖହତୋ ଅହୋସୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ; ସଦା ପଟିୟତ୍ତା, ଭନ୍ତେ, ମହାପଥୱୀ, କୁତୋ ତସ୍ସା ଦୋସୋ? ୱାୟାମସ୍ସେୱେସୋ ଦୋସୋ, ୟେନ ସୋ ପୁରିସୋ ପକ୍ଖହତୋ ଅହୋସୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନେସୋ ଦୋସୋ ଆରମ୍ଭସ୍ସ, ନ ନିକ୍କମସ୍ସ, ନ କିଲେସୟୁଦ୍ଧସ୍ସ, ୟେନ ତଥାଗତୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ନ ପାପୁଣି ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣଂ, ଅଥ ଖୋ ଆହାରୂପରୋଧସ୍ସେୱେସୋ ଦୋସୋ ସଦା ପଟିୟତ୍ତା ୟେୱେସା ପଟିପଦା।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ କିଲିଟ୍ଠଂ ସାଟକଂ ନିୱାସେୟ୍ୟ, ନ ସୋ ତଂ ଧୋୱାପେୟ୍ୟ, ନେସୋ ଦୋସୋ ଉଦକସ୍ସ, ସଦା ପଟିୟତ୍ତଂ ଉଦକଂ। ପୁରିସସ୍ସେୱେସୋ ଦୋସୋ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନେସୋ ଦୋସୋ ଆରମ୍ଭସ୍ସ, ନ ନିକ୍କମସ୍ସ, ନ କିଲେସୟୁଦ୍ଧସ୍ସ, ୟେନ ତଥାଗତୋ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ନ ପାପୁଣି ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣଂ, ଅଥ ଖୋ ଆହାରୂପରୋଧସ୍ସେୱେସୋ ଦୋସୋ, ସଦା ପଟିୟତ୍ତା ୟେୱେସା ପଟିପଦା, ତସ୍ମା ତଥାଗତୋ ତାୟେୱ ପଟିପଦାୟ ସାୱକେ ଅନୁସାସତି ସମାଦପେତି, ଏୱଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସଦା ପଟିୟତ୍ତା ଅନୱଜ୍ଜା ସା ପଟିପଦା’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ପଟିପଦାଦୋସପଞ୍ହୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

୫. ହୀନାୟାୱତ୍ତନପଞ୍ହୋ

୫ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ମହନ୍ତଂ ଇଦଂ ତଥାଗତସାସନଂ ସାରଂ ୱରଂ ସେଟ୍ଠଂ ପୱରଂ ଅନୁପମଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ୱିମଲଂ ପଣ୍ଡରଂ ଅନୱଜ୍ଜଂ, ନ ୟୁତ୍ତଂ ଗିହିଂ ତାୱତକଂ ପବ୍ବଜେତୁଂ, ଗିହୀ ୟେୱ [ଗିହିଂ ୟେୱ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଏକସ୍ମିଂ ଫଲେ ୱିନେତ୍ୱା ୟଦା ଅପୁନରାୱତ୍ତୀ ହୋତି ତଦା ସୋ ପବ୍ବାଜେତବ୍ବୋ। କିଂ କାରଣା? ଇମେ ଦୁଜ୍ଜନା ତାୱ ତତ୍ଥ ସାସନେ ୱିସୁଦ୍ଧେ ପବ୍ବଜିତ୍ୱା ପଟିନିୱତ୍ତିତ୍ୱା ହୀନାୟାୱତ୍ତନ୍ତି, ତେସଂ ପଚ୍ଚାଗମନେନ ଅୟଂ ମହାଜନୋ ଏୱଂ ୱିଚିନ୍ତେତି ‘ତୁଚ୍ଛକଂ ୱତ ଭୋ ଏତଂ ସମଣସ୍ସ ଗୋତମସ୍ସ ସାସନଂ ଭୱିସ୍ସତି, ୟଂ ଇମେ ପଟିନିୱତ୍ତନ୍ତୀ’ତି, ଇଦମେତ୍ଥ କାରଣ’’ନ୍ତି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ତଳାକୋ ଭୱେୟ୍ୟ ସମ୍ପୁଣ୍ଣସୁଚିୱିମଲସୀତଲସଲିଲୋ, ଅଥ ୟୋ କୋଚି କିଲିଟ୍ଠୋ ମଲକଦ୍ଦମଗତୋ ତଂ ତଳାକଂ ଗନ୍ତ୍ୱା ଅନହାୟିତ୍ୱା କିଲିଟ୍ଠୋୱ ପଟିନିୱତ୍ତେୟ୍ୟ, ତତ୍ଥ, ମହାରାଜ, କତମଂ ଜନୋ ଗରହେୟ୍ୟ କିଲିଟ୍ଠଂ ୱା ତଳାକଂ ୱା’’ତି? ‘‘କିଲିଟ୍ଠଂ, ଭନ୍ତେ, ଜନୋ ଗରହେୟ୍ୟ ‘ଅୟଂ ତଳାକଂ ଗନ୍ତ୍ୱା ଅନହାୟିତ୍ୱା କିଲିଟ୍ଠୋୱ ପଟିନିୱତ୍ତୋ, କିଂ ଇମଂ ଅନହାୟିତୁକାମଂ ତଳାକୋ ସୟଂ ନହାପେସ୍ସତି, କୋ ଦୋସୋ ତଳାକସ୍ସା’ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ , ତଥାଗତୋ ୱିମୁତ୍ତିୱରସଲିଲସମ୍ପୁଣ୍ଣଂ ସଦ୍ଧମ୍ମୱରତଳାକଂ ମାପେସି ‘ୟେ କେଚି କିଲେସମଲକିଲିଟ୍ଠା ସଚେତନା ବୁଧା, ତେ ଇଧ ନହାୟିତ୍ୱା ସବ୍ବକିଲେସେ ପୱାହୟିସ୍ସନ୍ତୀ’ତି। ୟଦି କୋଚି ତଂ ସଦ୍ଧମ୍ମୱରତଳାକଂ ଗନ୍ତ୍ୱା ଅନହାୟିତ୍ୱା ସକିଲେସୋୱ ପଟିନିୱତ୍ତିତ୍ୱା ହୀନାୟାୱତ୍ତତି ତଂ ୟେୱ ଜନୋ ଗରହିସ୍ସତି ‘ଅୟଂ ଜିନସାସନେ ପବ୍ବଜିତ୍ୱା ତତ୍ଥ ପତିଟ୍ଠଂ ଅଲଭିତ୍ୱା ହୀନାୟାୱତ୍ତୋ, କିଂ ଇମଂ ଅପ୍ପଟିପଜ୍ଜନ୍ତଂ ଜିନସାସନଂ ସୟଂ ବୋଧେସ୍ସତି, କୋ ଦୋସୋ ଜିନସାସନସ୍ସା’ତି?

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ପରମବ୍ୟାଧିତୋ ରୋଗୁପ୍ପତ୍ତିକୁସଲଂ ଅମୋଘଧୁୱସିଦ୍ଧକମ୍ମଂ ଭିସକ୍କଂ ସଲ୍ଲକତ୍ତଂ ଦିସ୍ୱା ଅତିକିଚ୍ଛାପେତ୍ୱା ସବ୍ୟାଧିକୋୱ ପଟିନିୱତ୍ତେୟ୍ୟ, ତତ୍ଥ କତମଂ ଜନୋ ଗରହେୟ୍ୟ ଆତୁରଂ ୱା ଭିସକ୍କଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଆତୁରଂ, ଭନ୍ତେ, ଜନୋ ଗରହେୟ୍ୟ ‘ଅୟଂ ରୋଗୁପ୍ପତ୍ତିକୁସଲଂ ଅମୋଘଧୁୱସିଦ୍ଧକମ୍ମଂ ଭିସକ୍କଂ ସଲ୍ଲକତ୍ତଂ ଦିସ୍ୱା ଅତିକିଚ୍ଛାପେତ୍ୱା ସବ୍ୟାଧିକୋୱ ପଟିନିୱତ୍ତୋ, କିଂ ଇମଂ ଅତିକିଚ୍ଛାପେନ୍ତଂ ଭିସକ୍କୋ ସୟଂ ତିକିଚ୍ଛିସ୍ସତି, କୋ ଦୋସୋ ଭିସକ୍କସ୍ସା’’’ତି? ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ଅନ୍ତୋସାସନସମୁଗ୍ଗେ କେୱଲଂ ସକଲକିଲେସବ୍ୟାଧିୱୂପସମନସମତ୍ଥଂ ଅମତୋସଧଂ ପକ୍ଖିପି, ‘ୟେ କେଚି କିଲେସବ୍ୟାଧିପୀଳିତା ସଚେତନା ବୁଧା, ତେ ଇମଂ ଅମତୋସଧଂ ପିୱିତ୍ୱା ସବ୍ବକିଲେସବ୍ୟାଧିଂ ୱୂପସମେସ୍ସନ୍ତୀ’ତି। ୟଦି କୋଚି ୟଂ ଅମତୋସଧଂ ଅପିୱିତ୍ୱା ସକିଲେସୋୱ ପଟିନିୱତ୍ତିତ୍ୱା ହୀନାୟାୱତ୍ତତି, ତଂ ୟେୱ ଜନୋ ଗରହିସ୍ସତି ‘ଅୟଂ ଜିନସାସନେ ପବ୍ବଜିତ୍ୱା ତତ୍ଥ ପତିଟ୍ଠଂ ଅଲଭିତ୍ୱା ହୀନାୟାୱତ୍ତୋ, କିଂ ଇମଂ ଅପ୍ପଟିପଜ୍ଜନ୍ତଂ ଜିନସାସନଂ ସୟଂ ବୋଧେସ୍ସତି, କୋ ଦୋସୋ ଜିନସାସନସ୍ସା’ତି?

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଛାତୋ ପୁରିସୋ ମହତିମହାପୁଞ୍ଞଭତ୍ତପରିୱେସନଂ ଗନ୍ତ୍ୱା ତଂ ଭତ୍ତଂ ଅଭୁଞ୍ଜିତ୍ୱା ଛାତୋୱ ପଟିନିୱତ୍ତେୟ୍ୟ, ତତ୍ଥ କତମଂ ଜନୋ ଗରହେୟ୍ୟ ଛାତଂ ୱା ପୁଞ୍ଞଭତ୍ତଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଛାତଂ, ଭନ୍ତେ, ଜନୋ ଗରହେୟ୍ୟ ‘ଅୟଂ ଖୁଦାପୀଳିତୋ ପୁଞ୍ଞଭତ୍ତଂ ପଟିଲଭିତ୍ୱା ଅଭୁଞ୍ଜିତ୍ୱା ଛାତୋୱ ପଟିନିୱତ୍ତୋ, କିଂ ଇମସ୍ସ ଅଭୁଞ୍ଜନ୍ତସ୍ସ ଭୋଜନଂ ସୟଂ ମୁଖଂ ପୱିସିସ୍ସତି, କୋ ଦୋସୋ ଭୋଜନସ୍ସା’’’ତି? ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ଅନ୍ତୋସାସନସମୁଗ୍ଗେ ପରମପୱରଂ ସନ୍ତଂ ସିୱଂ ପଣୀତଂ ଅମତଂ ପରମମଧୁରଂ କାୟଗତାସତିଭୋଜନଂ ଠପେସି ‘ୟେ କେଚି କିଲେସଛାତଜ୍ଝତ୍ତା ତଣ୍ହାପରେତମାନସା ସଚେତନା ବୁଧା, ତେ ଇମଂ ଭୋଜନଂ ଭୁଞ୍ଜିତ୍ୱା କାମରୂପାରୂପଭୱେସୁ ସବ୍ବଂ ତଣ୍ହମପନେସ୍ସନ୍ତୀ’ତି। ୟଦି କୋଚି ତଂ ଭୋଜନଂ ଅଭୁଞ୍ଜିତ୍ୱା ତଣ୍ହାସିତୋୱ ପଟିନିୱତ୍ତିତ୍ୱା ହୀନାୟାୱତ୍ତତି, ତଞ୍ଞେୱ ଜନୋ ଗରହିସ୍ସତି ‘ଅୟଂ ଜିନସାସନେ ପବ୍ବଜିତ୍ୱା ତତ୍ଥ ପତିଟ୍ଠଂ ଅଲଭିତ୍ୱା ହୀନାୟାୱତ୍ତୋ, କିଂ ଇମଂ ଅପ୍ପଟିପଜ୍ଜନ୍ତଂ ଜିନସାସନଂ ସୟଂ ବୋଧେସ୍ସସି, କୋ ଦୋସୋ ଜିନସାସନସ୍ସା’ତି।

‘‘ୟଦି, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋ ଗିହିଂ ୟେୱ ଏକସ୍ମିଂ ଫଲେ ୱିନୀତଂ ପବ୍ବାଜେୟ୍ୟ, ନ ନାମାୟଂ ପବ୍ବଜ୍ଜା କିଲେସପ୍ପହାନାୟ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା ୱା, ନତ୍ଥି ପବ୍ବଜ୍ଜାୟ କରଣୀୟଂ। ୟଥା, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ଅନେକସତେନ କମ୍ମେନ ତଳାକଂ ଖଣାପେତ୍ୱା ପରିସାୟ ଏୱମନୁସ୍ସାୱେୟ୍ୟ ‘ମା ମେ, ଭୋନ୍ତୋ, କେଚି ସଂକିଲିଟ୍ଠା ଇମଂ ତଳାକଂ ଓତରଥ, ପୱାହିତରଜୋଜଲ୍ଲା ପରିସୁଦ୍ଧା ୱିମଲମଟ୍ଠା ଇମଂ ତଳାକଂ ଓତରଥା’ତି। ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତେସଂ ପୱାହିତରଜୋଜଲ୍ଲାନଂ ପରିସୁଦ୍ଧାନଂ ୱିମଲମଟ୍ଠାନଂ ତେନ ତଳାକେନ କରଣୀୟଂ ଭୱେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ୟସ୍ସତ୍ଥାୟ ତେ ତଂ ତଳାକଂ ଉପଗଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ, ତଂ ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ ତେସଂ କତଂ କରଣୀୟଂ, କିଂ ତେସଂ ତେନ ତଳାକେନା’’ତି? ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟଦି ତଥାଗତୋ ଗିହିଂ ୟେୱ ଏକସ୍ମିଂ ଫଲେ ୱିନୀତଂ ପବ୍ବାଜେୟ୍ୟ, ତତ୍ଥେୱ ତେସଂ କତଂ କରଣୀୟଂ, କିଂ ତେସଂ ପବ୍ବଜ୍ଜାୟ।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ସଭାୱଇସିଭତ୍ତିକୋ ସୁତମନ୍ତପଦଧରୋ ଅତକ୍କିକୋ ରୋଗୁପ୍ପତ୍ତିକୁସଲୋ ଅମୋଘଧୁୱସିଦ୍ଧକମ୍ମୋ ଭିସକ୍କୋ ସଲ୍ଲକତ୍ତୋ ସବ୍ବରୋଗୂପସମଭେସଜ୍ଜଂ ସନ୍ନିପାତେତ୍ୱା ପରିସାୟ ଏୱମନୁସ୍ସାୱେୟ୍ୟ ‘ମା ଖୋ, ଭୋନ୍ତୋ , କେଚି ସବ୍ୟାଧିକା ମମ ସନ୍ତିକେ ଉପଗଚ୍ଛଥ, ଅବ୍ୟାଧିକା ଅରୋଗା ମମ ସନ୍ତିକେ ଉପଗଚ୍ଛଥା’ତି। ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତେସଂ ଅବ୍ୟାଧିକାନଂ ଅରୋଗାନଂ ପରିପୁଣ୍ଣାନଂ ଉଦଗ୍ଗାନଂ ତେନ ଭିସକ୍କେନ କରଣୀୟଂ ଭୱେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ୟସ୍ସତ୍ଥାୟ ତେ ତଂ ଭିସକ୍କଂ ସଲ୍ଲକତ୍ତଂ ଉପଗଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ, ତଂ ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ ତେସଂ କତଂ କରଣୀୟଂ, କିଂ ତେସଂ ତେନ ଭିସକ୍କେନା’’ତି? ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟଦି ତଥାଗତୋ ଗିହିଂ ୟେୱ ଏକସ୍ମିଂ ଫଲେ ୱିନୀତଂ ପବ୍ବାଜେୟ୍ୟ, ତତ୍ଥେୱ ତେସଂ କତଂ କରଣୀୟଂ, କିଂ ତେସଂ ପବ୍ବଜ୍ଜାୟ?

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, କୋଚି ପୁରିସୋ ଅନେକଥାଲିପାକସତଂ ଭୋଜନଂ ପଟିୟାଦାପେତ୍ୱା ପରିସାୟ ଏୱମନୁସ୍ସାୱେୟ୍ୟ ‘ମା ମେ, ଭୋନ୍ତୋ, କେଚି ଛାତା ଇମଂ ପରିୱେସନଂ ଉପଗଚ୍ଛଥ, ସୁଭୁତ୍ତା ତିତ୍ତା ସୁହିତା ଧାତା ପୀଣିତା ପରିପୁଣ୍ଣା ଇମଂ ପରିୱେସନଂ ଉପଗଚ୍ଛଥା’’ତି। ଅପି ନୁ ଖୋ ମହାରାଜ, ତେସଂ ଭୁତ୍ତାୱୀନଂ ତିତ୍ତାନଂ ସୁହିତାନଂ ଧାତାନଂ ପୀଣିତାନଂ ପରିପୁଣ୍ଣାନଂ ତେନ ଭୋଜନେନ କରଣୀୟଂ ଭୱେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ୟସ୍ସତ୍ଥାୟ ତେ ତଂ ପରିୱେସନଂ ଉପଗଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ, ତଂ ଅଞ୍ଞତ୍ରେୱ ତେସଂ କତଂ କରଣୀୟଂ, କିଂ ତେସଂ ତାୟ ପରିୱେସନାୟା’’ତି? ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟଦି ତଥାଗତୋ ଗିହିଂ ୟେୱ ଏକସ୍ମିଂ ଫଲେ ୱିନୀତଂ ପବ୍ବାଜେୟ୍ୟ, ତତ୍ଥେୱ ତେସଂ କତଂ କରଣୀୟଂ, କିଂ ତେସଂ ପବ୍ବଜ୍ଜାୟ?

‘‘ଅପି ଚ, ମହାରାଜ, ୟେ ହୀନାୟାୱତ୍ତନ୍ତି, ତେ ଜିନସାସନସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଅତୁଲିୟେ ଗୁଣେ ଦସ୍ସେନ୍ତି। କତମେ ପଞ୍ଚ? ଭୂମିମହନ୍ତଭାୱଂ ଦସ୍ସେନ୍ତି, ପରିସୁଦ୍ଧୱିମଲଭାୱଂ ଦସ୍ସେନ୍ତି, ପାପେହି ଅସଂୱାସିୟଭାୱଂ ଦସ୍ସେନ୍ତି, ଦୁପ୍ପଟିୱେଧଭାୱଂ ଦସ୍ସେନ୍ତି, ବହୁସଂୱରରକ୍ଖିୟଭାୱଂ ଦସ୍ସେନ୍ତି।

‘‘କଥଂ ଭୂମିମହନ୍ତଭାୱଂ ଦସ୍ସେନ୍ତି? ୟଥା, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ଅଧନୋ ହୀନଜଚ୍ଚୋ ନିବ୍ବିସେସୋ ବୁଦ୍ଧିପରିହୀନୋ ମହାରଜ୍ଜଂ ପଟିଲଭିତ୍ୱା ନ ଚିରସ୍ସେୱ ପରିପତତି ପରିଧଂସତି ପରିହାୟତି ୟସତୋ, ନ ସକ୍କୋତି ଇସ୍ସରିୟଂ ସନ୍ଧାରେତୁଂ। କିଂ କାରଣଂ ? ମହନ୍ତତ୍ତା ଇସ୍ସରିୟସ୍ସ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟେ କେଚି ନିବ୍ବିସେସା ଅକତପୁଞ୍ଞା ବୁଦ୍ଧିପରିହୀନା ଜିନସାସନେ ପବ୍ବଜନ୍ତି, ତେ ତଂ ପବ୍ବଜ୍ଜଂ ପୱରୁତ୍ତମଂ ସନ୍ଧାରେତୁଂ ଅୱିସହନ୍ତା ନ ଚିରସ୍ସେୱ ଜିନସାସନା ପରିପତିତ୍ୱା ପରିଧଂସିତ୍ୱା ପରିହାୟିତ୍ୱା ହୀନାୟାୱତ୍ତନ୍ତି, ନ ସକ୍କୋନ୍ତି ଜିନସାସନଂ ସନ୍ଧାରେତୁଂ। କିଂ କାରଣଂ? ମହନ୍ତତ୍ତା ଜିନସାସନଭୂମିୟା। ଏୱଂ ଭୂମିମହନ୍ତଭାୱଂ ଦସ୍ସେନ୍ତି।

‘‘କଥଂ ପରିସୁଦ୍ଧୱିମଲଭାୱଂ ଦସ୍ସେନ୍ତି? ୟଥା, ମହାରାଜ, ୱାରି ପୋକ୍ଖରପତ୍ତେ ୱିକିରତି ୱିଧମତି ୱିଧଂସେତି, ନ ଠାନମୁପଗଚ୍ଛତି ନୂପଲିମ୍ପତି। କିଂ କାରଣଂ? ପରିସୁଦ୍ଧୱିମଲତ୍ତା ପଦୁମସ୍ସ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟେ କେଚି ସଠା କୂଟା ୱଙ୍କା କୁଟିଲା ୱିସମଦିଟ୍ଠିନୋ ଜିନସାସନେ ପବ୍ବଜନ୍ତି, ତେ ପରିସୁଦ୍ଧୱିମଲନିକ୍କଣ୍ଟକପଣ୍ଡରୱରପ୍ପୱରସାସନତୋ ନ ଚିରସ୍ସେୱ ୱିକିରିତ୍ୱା ୱିଧମିତ୍ୱା ୱିଧଂସେତ୍ୱା ଅସଣ୍ଠହିତ୍ୱା ଅନୁପଲିମ୍ପିତ୍ୱା ହୀନାୟାୱତ୍ତନ୍ତି। କିଂ କାରଣଂ? ପରିସୁଦ୍ଧୱିମଲତ୍ତା ଜିନସାସନସ୍ସ। ଏୱଂ ପରିସୁଦ୍ଧୱିମଲଭାୱଂ ଦସ୍ସେନ୍ତି।

‘‘କଥଂ ପାପେହି ଅସଂୱାସିୟଭାୱଂ ଦସ୍ସେନ୍ତି? ୟଥା, ମହାରାଜ, ମହାସମୁଦ୍ଦୋ ନ ମତେନ କୁଣପେନ ସଂୱସତି, ୟଂ ହୋତି ମହାସମୁଦ୍ଦେ ମତଂ କୁଣପଂ, ତଂ ଖିପ୍ପମେୱ ତୀରଂ ଉପନେତି ଥଲଂ ୱା ଉସ୍ସାରେତି। କିଂ କାରଣଂ? ମହାଭୂତାନଂ ଭୱନତ୍ତା ମହାସମୁଦ୍ଦସ୍ସ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟେ କେଚି ପାପକା ଅସଂୱୁତା ଅହିରିକା ଅକିରିୟା ଓସନ୍ନୱୀରିୟା କୁସୀତା କିଲିଟ୍ଠା ଦୁଜ୍ଜନା ମନୁସ୍ସା ଜିନସାସନେ ପବ୍ବଜନ୍ତି, ତେ ନ ଚିରସ୍ସେୱ ଜିନସାସନତୋ ଅରହନ୍ତୱିମଲଖୀଣାସୱମହାଭୂତଭୱନତୋ ନିକ୍ଖମିତ୍ୱା ଅସଂୱସିତ୍ୱା ହୀନାୟାୱତ୍ତନ୍ତି। କିଂ କାରଣଂ? ପାପେହି ଅସଂୱାସିୟତ୍ତା ଜିନସାସନସ୍ସ। ଏୱଂ ପାପେହି ଅସଂୱାସିୟଭାୱଂ ଦସ୍ସେନ୍ତି।

‘‘କଥଂ ଦୁପ୍ପଟିୱେଧଭାୱଂ ଦସ୍ସେନ୍ତି? ୟଥା, ମହାରାଜ, ୟେ କେଚି ଅଛେକା ଅସିକ୍ଖିତା ଅସିପ୍ପିନୋ ମତିୱିପ୍ପହୀନା ଇସ୍ସାସା [ଇସ୍ସତ୍ଥା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ୱାଲଗ୍ଗୱେଧଂ ଅୱିସହନ୍ତା ୱିଗଳନ୍ତି ପକ୍କମନ୍ତି। କିଂ କାରଣଂ? ସଣ୍ହସୁଖୁମଦୁପ୍ପଟିୱେଧତ୍ତା ୱାଲଗ୍ଗସ୍ସ । ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟେ କେଚି ଦୁପ୍ପଞ୍ଞା ଜଳା ଏଳମୂଗା ମୂଳ୍ହା ଦନ୍ଧଗତିକା ଜନା ଜିନସାସନେ ପବ୍ବଜନ୍ତି, ତେ ତଂ ପରମସଣ୍ହସୁଖୁମଚତୁସଚ୍ଚପ୍ପଟିୱେଧଂ ପଟିୱିଜ୍ଝିତୁଂ ଅୱିସହନ୍ତା ଜିନସାସନା ୱିଗଳିତ୍ୱା ପକ୍କମିତ୍ୱା ନ ଚିରସ୍ସେୱ ହୀନାୟାୱତ୍ତନ୍ତି। କିଂ କାରଣଂ? ପରମସଣ୍ହସୁଖୁମଦୁପ୍ପଟିୱେଧତାୟ ସଚ୍ଚାନଂ। ଏୱଂ ଦୁପ୍ପଟିୱେଧଭାୱଂ ଦସ୍ସେନ୍ତି।

‘‘କଥଂ ବହୁସଂୱରରକ୍ଖିୟଭାୱଂ ଦସ୍ସେନ୍ତି? ୟଥା, ମହାରାଜ, କୋଚିଦେୱ ପୁରିସୋ ମହତିମହାୟୁଦ୍ଧଭୂମିମୁପଗତୋ ପରସେନାୟ ଦିସାୱିଦିସାହି ସମନ୍ତା ପରିୱାରିତୋ ସତ୍ତିହତ୍ଥଂ ଜନମୁପେନ୍ତଂ ଦିସ୍ୱା ଭୀତୋ ଓସକ୍କତି ପଟିନିୱତ୍ତତି ପଲାୟତି। କିଂ କାରଣଂ? ବହୁୱିଧୟୁଦ୍ଧମୁଖରକ୍ଖଣଭୟା। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟେ କେଚି ପାପକା ଅସଂୱୁତା ଅହିରିକା ଅକିରିୟା ଅକ୍ଖନ୍ତୀ ଚପଲା ଚଲିତା ଇତ୍ତରା ବାଲଜନା ଜିନସାସନେ ପବ୍ବଜନ୍ତି, ତେ ବହୁୱିଧଂ ସିକ୍ଖାପଦଂ ପରିରକ୍ଖିତୁଂ ଅୱିସହନ୍ତା ଓସକ୍କିତ୍ୱା ପଟିନିୱତ୍ତିତ୍ୱା ପଲାୟିତ୍ୱା ନ ଚିରସ୍ସେୱ ହୀନାୟାୱତ୍ତନ୍ତି। କିଂ କାରଣଂ? ବହୁୱିଧସଂୱରରକ୍ଖିୟଭାୱତ୍ତା ଜିନସାସନସ୍ସ। ଏୱଂ ବହୁୱିଧସଂୱରରକ୍ଖିୟଭାୱଂ ଦସ୍ସେନ୍ତି।

‘‘ଥଲଜୁତ୍ତମେପି, ମହାରାଜ, ୱସ୍ସିକାଗୁମ୍ବେ କିମିୱିଦ୍ଧାନି ପୁପ୍ଫାନି ହୋନ୍ତି, ତାନି ଅଙ୍କୁରାନି ସଙ୍କୁଟିତାନି ଅନ୍ତରା ୟେୱ ପରିପତନ୍ତି, ନ ଚ ତେସୁ ପରିପତିତେସୁ ୱସ୍ସିକାଗୁମ୍ବୋ ହୀଳିତୋ ନାମ ହୋତି। ୟାନି ତତ୍ଥ ଠିତାନି ପୁପ୍ଫାନି, ତାନି ସମ୍ମା ଗନ୍ଧେନ ଦିସାୱିଦିସଂ ଅଭିବ୍ୟାପେନ୍ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟେ ତେ ଜିନସାସନେ ପବ୍ବଜିତ୍ୱା ହୀନାୟାୱତ୍ତନ୍ତି, ତେ ଜିନସାସନେ କିମିୱିଦ୍ଧାନି ୱସ୍ସିକାପୁପ୍ଫାନି ୱିୟ ୱଣ୍ଣଗନ୍ଧରହିତା ନିବ୍ବଣ୍ଣାକାରସୀଲା ଅଭବ୍ବା ୱେପୁଲ୍ଲାୟ, ନ ଚ ତେସଂ ହୀନାୟାୱତ୍ତନେନ ଜିନସାସନଂ ହୀଳିତଂ ନାମ ହୋତି। ୟେ ତତ୍ଥ ଠିତା ଭିକ୍ଖୂ, ତେ ସଦେୱକଂ ଲୋକଂ ସୀଲୱରଗନ୍ଧେନ ଅଭିବ୍ୟାପେନ୍ତି।

‘‘ସାଲୀନମ୍ପି, ମହାରାଜ, ନିରାତଙ୍କାନଂ ଲୋହିତକାନଂ ଅନ୍ତରେ କରୁମ୍ଭକଂ ନାମ ସାଲିଜାତି ଉପ୍ପଜ୍ଜିତ୍ୱା ଅନ୍ତରା ୟେୱ ୱିନସ୍ସତି, ନ ଚ ତସ୍ସା ୱିନଟ୍ଠତ୍ତା ଲୋହିତକସାଲୀ ହୀଳିତା ନାମ ହୋନ୍ତି। ୟେ ତତ୍ଥ ଠିତା ସାଲୀ, ତେ ରାଜୂପଭୋଗା ହୋନ୍ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟେ ତେ ଜିନସାସନେ ପବ୍ବଜିତ୍ୱା ହୀନାୟାୱତ୍ତନ୍ତି, ତେ ଲୋହିତକସାଲୀନମନ୍ତରେ କରୁମ୍ଭକା ୱିୟ ଜିନସାସନେ ନ ୱଡ୍ଢିତ୍ୱା ୱେପୁଲ୍ଲତଂ ନ ପାପୁଣିତ୍ୱା [ୱଡ୍ଢିତ୍ୱା ୱେପୁଲ୍ଲତଂ ଅପାପୁଣିତ୍ୱା (ସୀ॰ କ॰)] ଅନ୍ତରା ୟେୱ ହୀନାୟାୱତ୍ତନ୍ତି, ନ ଚ ତେସଂ ହୀନାୟାୱତ୍ତନେନ ଜିନସାସନଂ ହୀଳିତଂ ନାମ ହୋତି। ୟେ ତତ୍ଥ ଠିତା ଭିକ୍ଖୂ ତେ ଅରହତ୍ତସ୍ସ ଅନୁଚ୍ଛୱିକା ହୋନ୍ତି।

‘‘କାମଦଦସ୍ସାପି , ମହାରାଜ, ମଣିରତନସ୍ସ ଏକଦେସଂ [ଏକଦେସେ (କ॰)] କକ୍କସଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ନ ଚ ତତ୍ଥ କକ୍କସୁପ୍ପନ୍ନତ୍ତା ମଣିରତନଂ ହୀଳିତଂ ନାମ ହୋତି। ୟଂ ତତ୍ଥ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ମଣିରତନସ୍ସ, ତଂ ଜନସ୍ସ ହାସକରଂ ହୋତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟେ ତେ ଜିନସାସନେ ପବ୍ବଜିତ୍ୱା ହୀନାୟାୱତ୍ତନ୍ତି, କକ୍କସା ତେ ଜିନସାସନେ ପପଟିକା, ନ ଚ ତେସଂ ହୀନାୟାୱତ୍ତନେନ ଜିନସାସନଂ ହୀଳିତଂ ନାମ ହୋତି। ୟେ ତତ୍ଥ ଠିତା ଭିକ୍ଖୂ, ତେ ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ହାସଜନକା ହୋନ୍ତି।

‘‘ଜାତିସମ୍ପନ୍ନସ୍ସପି, ମହାରାଜ, ଲୋହିତଚନ୍ଦନସ୍ସ ଏକଦେସଂ ପୂତିକଂ ହୋତି ଅପ୍ପଗନ୍ଧଂ। ନ ତେନ ଲୋହିତଚନ୍ଦନଂ ହୀଳିତଂ ନାମ ହୋତି। ୟଂ ତତ୍ଥ ଅପୂତିକଂ ସୁଗନ୍ଧଂ, ତଂ ସମନ୍ତା ୱିଧୂପେତି ଅଭିବ୍ୟାପେତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟେ ତେ ଜିନସାସନେ ପବ୍ବଜିତ୍ୱା ହୀନାୟାୱତ୍ତନ୍ତି, ତେ ଲୋହିତଚନ୍ଦନସାରନ୍ତରେ ପୂତିକଦେସମିୱ ଛଡ୍ଡନୀୟା ଜିନସାସନେ, ନ ଚ ତେସଂ ହୀନାୟାୱତ୍ତନେନ ଜିନସାସନଂ ହୀଳିତଂ ନାମ ହୋତି। ୟେ ତତ୍ଥ ଠିତା ଭିକ୍ଖୂ, ତେ ସଦେୱକଂ ଲୋକଂ ସୀଲୱରଚନ୍ଦନଗନ୍ଧେନ ଅନୁଲିମ୍ପୟନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତେନ ତେନ ଅନୁଚ୍ଛୱିକେନ ତେନ ତେନ ସଦିସେନ କାରଣେନ ନିରୱଜ୍ଜମନୁପାପିତଂ ଜିନସାସନଂ ସେଟ୍ଠଭାୱେନ ପରିଦୀପିତଂ, ହୀନାୟାୱତ୍ତମାନାପି ତେ ଜିନସାସନସ୍ସ ସେଟ୍ଠଭାୱଂ ୟେୱ ପରିଦୀପେନ୍ତୀ’’ତି।

ହୀନାୟାୱତ୍ତନପଞ୍ହୋ ପଞ୍ଚମୋ।

୬. ଅରହନ୍ତୱେଦନାୱେଦିୟନପଞ୍ହୋ

୬ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତୁମ୍ହେ ଭଣଥ ‘ଅରହା ଏକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି କାୟିକଂ, ନ ଚେତସିକ’ନ୍ତି। କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅରହତୋ ଚିତ୍ତଂ ୟଂ କାୟଂ ନିସ୍ସାୟ ପୱତ୍ତତି, ତତ୍ଥ ଅରହା ଅନିସ୍ସରୋ ଅସ୍ସାମୀ ଅୱସୱତ୍ତୀ’’ତି ? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘ନ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟୁତ୍ତମେତଂ, ୟଂ ସୋ ସକଚିତ୍ତସ୍ସ ପୱତ୍ତମାନେ କାୟେ ଅନିସ୍ସରୋ ହୋତି ଅସ୍ସାମୀ ଅୱସୱତ୍ତୀ; ସକୁଣୋପି ତାୱ, ଭନ୍ତେ, ୟସ୍ମିଂ କୁଲାୱକେ ପଟିୱସତି, ତତ୍ଥ ସୋ ଇସ୍ସରୋ ହୋତି ସାମୀ ୱସୱତ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ଦସୟିମେ, ମହାରାଜ, କାୟାନୁଗତା ଧମ୍ମା ଭୱେ ଭୱେ କାୟଂ ଅନୁଧାୱନ୍ତି ଅନୁପରିୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ଦସ? ସୀତଂ ଉଣ୍ହଂ ଜିଘଚ୍ଛା ପିପାସା ଉଚ୍ଚାରୋ ପସ୍ସାୱୋ ମିଦ୍ଧଂ ଜରା ବ୍ୟାଧି ମରଣଂ। ଇମେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଦସ କାୟାନୁଗତା ଧମ୍ମା ଭୱେ ଭୱେ କାୟଂ ଅନୁଧାୱନ୍ତି ଅନୁପରିୱତ୍ତନ୍ତି, ତତ୍ଥ ଅରହା ଅନିସ୍ସରୋ ଅସ୍ସାମୀ ଅୱସୱତ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କେନ କାରଣେନ ଅରହତୋ କାୟେ ଆଣା ନପ୍ପୱତ୍ତତି ଇସ୍ସରିୟଂ ୱା, ତତ୍ଥ ମେ କାରଣଂ ବ୍ରୂହୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ୟେ କେଚି ପଥୱିନିସ୍ସିତା ସତ୍ତା, ସବ୍ବେ ତେ ପଥୱିଂ ନିସ୍ସାୟ ଚରନ୍ତି ୱିହରନ୍ତି ୱୁତ୍ତିଂ କପ୍ପେନ୍ତି, ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତେସଂ ପଥୱିୟା ଆଣା ପୱତ୍ତତି ଇସ୍ସରିୟଂ ୱା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅରହତୋ ଚିତ୍ତଂ କାୟଂ ନିସ୍ସାୟ ପୱତ୍ତତି, ନ ଚ ଅରହତୋ କାୟେ ଆଣା ପୱତ୍ତତି ଇସ୍ସରିୟଂ ୱା’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କେନ କାରଣେନ ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ କାୟିକମ୍ପି ଚେତସିକମ୍ପି ୱେଦନଂ ୱେଦୟତୀ’’ତି? ‘‘ଅଭାୱିତତ୍ତା, ମହାରାଜ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ କାୟିକମ୍ପି ଚେତସିକମ୍ପି ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ଗୋଣୋ ଛାତୋ ପରିତସିତୋ ଅବଲଦୁବ୍ବଲପରିତ୍ତକତିଣେସୁ ୱା ଲତାୟ ୱା ଉପନିବଦ୍ଧୋ ଅସ୍ସ, ୟଦା ସୋ ଗୋଣୋ ପରିକୁପିତୋ ହୋତି, ତଦା ସହ ଉପନିବନ୍ଧନେନ ପକ୍କମତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅଭାୱିତଚିତ୍ତସ୍ସ ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜିତ୍ୱା ଚିତ୍ତଂ ପରିକୋପେତି, ଚିତ୍ତଂ ପରିକୁପିତଂ କାୟଂ ଆଭୁଜତି ନିବ୍ଭୁଜତି ସମ୍ପରିୱତ୍ତକଂ କରୋତି। ଅଥ ଖୋ ସୋ ଅଭାୱିତଚିତ୍ତୋ ତସତି ରୱତି ଭେରୱରାୱମଭିରୱତି, ଇଦମେତ୍ଥ, ମହାରାଜ, କାରଣଂ, ୟେନ କାରଣେନ ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ କାୟିକମ୍ପି ଚେତସିକମ୍ପି ୱେଦନଂ ୱେଦୟତୀ’’ତି।

‘‘କିଂ ପନ ତଂ କାରଣଂ, ୟେନ କାରଣେନ ଅରହା ଏକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି କାୟିକଂ, ନ ଚେତସିକ’’ନ୍ତି? ‘‘ଅରହତୋ, ମହାରାଜ, ଚିତ୍ତଂ ଭାୱିତଂ ହୋତି ସୁଭାୱିତଂ ଦନ୍ତଂ ସୁଦନ୍ତଂ ଅସ୍ସୱଂ ୱଚନକରଂ, ସୋ ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ‘ଅନିଚ୍ଚ’ନ୍ତି ଦଳ୍ହଂ ଗଣ୍ହାତି, ସମାଧିଥମ୍ଭେ ଚିତ୍ତଂ ଉପନିବନ୍ଧତି, ତସ୍ସ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିଥମ୍ଭେ ଉପନିବନ୍ଧନଂ ନ ୱେଧତି ନ ଚଲତି, ଠିତଂ ହୋତି ଅୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ, ତସ୍ସ ୱେଦନାୱିକାରୱିପ୍ଫାରେନ କାୟୋ ଆଭୁଜତି ନିବ୍ଭୁଜତି ସମ୍ପରିୱତ୍ତତି, ଇଦମେତ୍ଥ, ମହାରାଜ, କାରଣଂ, ୟେନ କାରଣେନ ଅରହା ଏକଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟତି କାୟିକଂ, ନ ଚେତସିକ’’ନ୍ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତଂ ନାମ ଲୋକେ ଅଚ୍ଛରିୟଂ ୟଂ କାୟେ ଚଲମାନେ ଚିତ୍ତଂ ନ ଚଲତି, ତତ୍ଥ ମେ କାରଣଂ ବ୍ରୂହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ମହତିମହାରୁକ୍ଖେ ଖନ୍ଧସାଖାପଲାସସମ୍ପନ୍ନେ ଅନିଲବଲସମାହତେ ସାଖା ଚଲତି, ଅପି ନୁ ତସ୍ସ ଖନ୍ଧୋପି ଚଲତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି । ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅରହା ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ ସମାନୋ ‘ଅନିଚ୍ଚ’ନ୍ତି ଦଳ୍ହଂ ଗଣ୍ହାତି, ସମାଧିଥମ୍ଭେ ଚିତ୍ତଂ ଉପନିବନ୍ଧତି, ତସ୍ସ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିଥମ୍ଭେ ଉପନିବନ୍ଧନଂ ନ ୱେଧତି ନ ଚଲତି, ଠିତଂ ହୋତି ଅୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ, ତସ୍ସ ୱେଦନାୱିକାରୱିପ୍ଫାରେନ କାୟୋ ଆଭୁଜତି ନିବ୍ଭୁଜତି ସମ୍ପରିୱତ୍ତତି, ଚିତ୍ତଂ ପନ ତସ୍ସ ନ ୱେଧତି ନ ଚଲତି ଖନ୍ଧୋ ୱିୟ ମହାରୁକ୍ଖସ୍ସା’’ତି। ‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ନ ମେ ଏୱରୂପୋ ସବ୍ବକାଲିକୋ ଧମ୍ମପଦୀପୋ ଦିଟ୍ଠପୁବ୍ବୋ’’ତି।

ଅରହନ୍ତୱେଦନାୱେଦିୟନପଞ୍ହୋ ଛଟ୍ଠୋ।

୭. ଅଭିସମୟନ୍ତରାୟକରପଞ୍ହୋ

୭ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଇଧ ୟୋ କୋଚି ଗିହୀ ପାରାଜିକଂ ଅଜ୍ଝାପନ୍ନୋ ଭୱେୟ୍ୟ, ସୋ ଅପରେନ ସମୟେନ ପବ୍ବାଜେୟ୍ୟ, ଅତ୍ତନାପି ସୋ ନ ଜାନେୟ୍ୟ ‘ଗିହିପାରାଜିକଂ ଅଜ୍ଝାପନ୍ନୋସ୍ମୀ’ତି, ନପି ତସ୍ସ ଅଞ୍ଞୋ କୋଚି ଆଚିକ୍ଖେୟ୍ୟ ‘ଗିହିପାରାଜିକଂ ଅଜ୍ଝାପନ୍ନୋସୀ’ତି। ସୋ ଚ ତଥତ୍ତାୟ ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଅପି ନୁ ତସ୍ସ ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ ଭୱେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘କେନ, ଭନ୍ତେ, କାରଣେନା’’ତି? ‘‘ୟୋ ତସ୍ସ ହେତୁ ଧମ୍ମାଭିସମୟାୟ, ସୋ ତସ୍ସ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନୋ, ତସ୍ମା ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ ନ ଭୱତୀ’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତୁମ୍ହେ ଭଣଥ ‘ଜାନନ୍ତସ୍ସ କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ହୋତି, କୁକ୍କୁଚ୍ଚେ ସତି ଆୱରଣଂ ହୋତି, ଆୱଟେ ଚିତ୍ତେ ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ ନ ହୋତୀ’ତି। ଇମସ୍ସ ପନ ଅଜାନନ୍ତସ୍ସ ଅକୁକ୍କୁଚ୍ଚଜାତସ୍ସ ସନ୍ତଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ କେନ କାରଣେନ ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ ନ ହୋତି, ୱିସମେନ ୱିସମେନେସୋ ପଞ୍ହୋ ଗଚ୍ଛତି, ଚିନ୍ତେତ୍ୱା ୱିସଜ୍ଜେଥା’’ତି।

‘‘ରୁହତି , ମହାରାଜ, ସୁକଟ୍ଠେ ସୁକଲଲେ ମଣ୍ଡଖେତ୍ତେ ସାରଦଂ ସୁଖସୟିତଂ ବୀଜ’’ନ୍ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଅପି ନୁ, ମହାରାଜ, ତଞ୍ଞେୱ ବୀଜଂ ଘନସେଲସିଲାତଲେ ରୁହେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କିସ୍ସ ପନ, ମହାରାଜ, ତଞ୍ଞେୱ ବୀଜଂ କଲଲେ ରୁହତି, କିସ୍ସ ଘନସେଲେ ନ ରୁହତୀ’’ତି? ‘‘ନତ୍ଥି, ଭନ୍ତେ, ତସ୍ସ ବୀଜସ୍ସ ରୁହନାୟ ଘନସେଲେ ହେତୁ, ଅହେତୁନା ବୀଜଂ ନ ରୁହତୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟେନ ହେତୁନା ତସ୍ସ ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ ଭୱେୟ୍ୟ, ସୋ ତସ୍ସ ହେତୁ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନୋ, ଅହେତୁନା ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ ନ ହୋତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଦଣ୍ଡଲେଡ୍ଡୁଲଗୁଳମୁଗ୍ଗରା ପଥୱିୟା ଠାନମୁପଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଅପି ନୁ, ମହାରାଜ, ତେ ୟେୱ ଦଣ୍ଡଲେଡ୍ଡୁଲଗୁଳମୁଗ୍ଗରା ଗଗନେ ଠାନମୁପଗଚ୍ଛନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କିଂ ପନେତ୍ଥ, ମହାରାଜ, କାରଣଂ, ୟେନ କାରଣେନ ତେ ୟେୱ ଦଣ୍ଡଲେଡ୍ଡୁଲଗୁଳମୁଗ୍ଗରା ପଥୱିୟା ଠାନମୁପଗଚ୍ଛନ୍ତି, କେନ କାରଣେନ ଗଗନେ ନ ତିଟ୍ଠନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ନତ୍ଥି, ଭନ୍ତେ, ତେସଂ ଦଣ୍ଡଲେଡ୍ଡୁଲଗୁଳମୁଗ୍ଗରାନଂ ପତିଟ୍ଠାନାୟ ଆକାସେ ହେତୁ, ଅହେତୁନା ନ ତିଟ୍ଠନ୍ତୀ’’ତି । ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତସ୍ସ ତେନ ଦୋସେନ ଅଭିସମୟହେତୁ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନୋ, ହେତୁସମୁଗ୍ଘାତେ ଅହେତୁନା ଅଭିସମୟୋ ନ ହୋତୀତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଥଲେ ଅଗ୍ଗି ଜଲତି, ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସୋ ୟେୱ ଅଗ୍ଗି ଉଦକେ ଜଲତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କିଂ ପନେତ୍ଥ, ମହାରାଜ, କାରଣଂ, ୟେନ କାରଣେନ ସୋ ୟେୱ ଅଗ୍ଗି ଥଲେ ଜଲତି, କେନ କାରଣେନ ଉଦକେ ନ ଜଲତୀ’’ତି? ‘‘ନତ୍ଥି, ଭନ୍ତେ, ଅଗ୍ଗିସ୍ସ ଜଲନାୟ ଉଦକେ ହେତୁ, ଅହେତୁନା ନ ଜଲତୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତସ୍ସ ତେନ ଦୋସେନ ଅଭିସମୟହେତୁ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନୋ, ହେତୁସମୁଗ୍ଘାତେ ଅହେତୁନା ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ ନ ହୋତୀ’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ପୁନପେତଂ ଅତ୍ଥଂ ଚିନ୍ତେହି, ନ ମେ ତତ୍ଥ ଚିତ୍ତସଞ୍ଞତ୍ତି ଭୱତି, ଅଜାନନ୍ତସ୍ସ ଅସତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚେ ଆୱରଣଂ ହୋତୀତି, କାରଣେନ ମଂ ସଞ୍ଞାପେହୀ’’ତି। ‘‘ଅପି ନୁ, ମହାରାଜ, ୱିସଂ ହଲାହଲଂ ଅଜାନନ୍ତେନ ଖାୟିତଂ ଜୀୱିତଂ ହରତୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅଜାନନ୍ତେନପି କତଂ ପାପଂ ଅଭିସମୟନ୍ତରାୟକରଂ ହୋତି।

‘‘ଅପି ନୁ, ମହାରାଜ, ଅଗ୍ଗି ଅଜାନିତ୍ୱା ଅକ୍କମନ୍ତଂ ଡହତୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅଜାନନ୍ତେନପି କତଂ ପାପଂ ଅଭିସମୟନ୍ତରାୟକରଂ ହୋତି।

‘‘ଅପି ନୁ, ମହାରାଜ, ଅଜାନନ୍ତଂ ଆସୀୱିସୋ ଡଂସିତ୍ୱା ଜୀୱିତଂ ହରତୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅଜାନନ୍ତେନପି କତଂ ପାପଂ ଅଭିସମୟନ୍ତରାୟକରଂ ହୋତି।

‘‘ନନୁ, ମହାରାଜ, କାଲିଙ୍ଗରାଜା ସମଣକୋଲଞ୍ଞୋ ସତ୍ତରତନପରିକିଣ୍ଣୋ ହତ୍ଥିରତନମଭିରୁୟ୍ହ କୁଲଦସ୍ସନାୟ ଗଚ୍ଛନ୍ତୋ ଅଜାନନ୍ତୋପି ନାସକ୍ଖି ବୋଧିମଣ୍ଡସ୍ସ ଉପରିତୋ ଗନ୍ତୁଂ, ଇଦମେତ୍ଥ, ମହାରାଜ, କାରଣଂ, ୟେନ କାରଣେନ ଅଜାନନ୍ତେନପି କତଂ ପାପଂ ଅଭିସମୟନ୍ତରାୟକରଂ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଜିନଭାସିତଂ , ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କାରଣଂ ନ ସକ୍କା ପଟିକ୍କୋସିତୁଂ, ଏସୋୱେତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଅଭିସମୟନ୍ତରାୟକରପଞ୍ହୋ ସତ୍ତମୋ।

୮. ଦୁସ୍ସୀଲପଞ୍ହୋ

୮ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଗିହିଦୁସ୍ସୀଲସ୍ସ ଚ ସମଣଦୁସ୍ସୀଲସ୍ସ ଚ କୋ ୱିସେସୋ, କିଂ ନାନାକରଣଂ, ଉଭୋପେତେ ସମସମଗତିକା, ଉଭିନ୍ନମ୍ପି ସମସମୋ ୱିପାକୋ ହୋତି, ଉଦାହୁ କିଞ୍ଚି ନାନାକାରଣଂ ଅତ୍ଥୀ’’ତି?

‘‘ଦସ ୟିମେ, ମହାରାଜ, ଗୁଣା ସମଣଦୁସ୍ସୀଲସ୍ସ ଗିହିଦୁସ୍ସୀଲତୋ ୱିସେସେନ ଅତିରେକା, ଦସହି ଚ କାରଣେହି ଉତ୍ତରିଂ ଦକ୍ଖିଣଂ ୱିସୋଧେତି।

‘‘କତମେ ଦସ ଗୁଣା ସମଣଦୁସ୍ସୀଲସ୍ସ ଗିହିଦୁସ୍ସୀଲତୋ ୱିସେସେନ ଅତିରେକା? ଇଧ, ମହାରାଜ, ସମଣଦୁସ୍ସୀଲୋ ବୁଦ୍ଧେ ସଗାରୱୋ ହୋତି, ଧମ୍ମେ ସଗାରୱୋ ହୋତି, ସଙ୍ଘେ ସଗାରୱୋ ହୋତି, ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ ସଗାରୱୋ ହୋତି, ଉଦ୍ଦେସପରିପୁଚ୍ଛାୟ ୱାୟମତି, ସୱନବହୁଲୋ ହୋତି, ଭିନ୍ନସୀଲୋପି, ମହାରାଜ, ଦୁସ୍ସୀଲୋ ପରିସଗତୋ ଆକପ୍ପଂ ଉପଟ୍ଠପେତି, ଗରହଭୟା କାୟିକଂ ୱାଚସିକଂ ରକ୍ଖତି, ପଧାନାଭିମୁଖଞ୍ଚସ୍ସ ହୋତି ଚିତ୍ତଂ, ଭିକ୍ଖୁସାମଞ୍ଞଂ ଉପଗତୋ ହୋତି। କରୋନ୍ତୋପି, ମହାରାଜ, ସମଣଦୁସ୍ସୀଲୋ ପାପଂ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ଆଚରତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ଇତ୍ଥୀ ସପତିକା ନିଲୀୟିତ୍ୱା ରହସ୍ସେନେୱ ପାପମାଚରତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, କରୋନ୍ତୋପି ସମଣଦୁସ୍ସୀଲୋ ପାପଂ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ଆଚରତି। ଇମେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଦସ ଗୁଣା ସମଣଦୁସ୍ସୀଲସ୍ସ ଗିହିଦୁସ୍ସୀଲତୋ ୱିସେସେନ ଅତିରେକା।

‘‘କତମେହି ଦସହି କାରଣେହି ଉତ୍ତରିଂ ଦକ୍ଖିଣଂ ୱିସୋଧେତି? ଅନୱଜ୍ଜକୱଚଧାରଣତାୟପି ଦକ୍ଖିଣଂ ୱିସୋଧେତି, ଇସିସାମଞ୍ଞଭଣ୍ଡୁଲିଙ୍ଗଧାରଣତୋପି ଦକ୍ଖିଣଂ ୱିସୋଧେତି, ସଙ୍ଘସମୟମନୁପ୍ପୱିଟ୍ଠତାୟପି ଦକ୍ଖିଣଂ ୱିସୋଧେତି, ବୁଦ୍ଧଧମ୍ମସଙ୍ଘସରଣଗତତାୟପି ଦକ୍ଖିଣଂ ୱିସୋଧେତି, ପଧାନାସୟନିକେତୱାସିତାୟପି ଦକ୍ଖିଣଂ ୱିସୋଧେତି, ଜିନସାସନଧର [ଜିନସାସନଧନ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ପରିୟେସନତୋପି ଦକ୍ଖିଣଂ ୱିସୋଧେତି, ପୱରଧମ୍ମଦେସନତୋପି ଦକ୍ଖିଣଂ ୱିସୋଧେତି, ଧମ୍ମଦୀପଗତିପରାୟଣତାୟପି ଦକ୍ଖିଣଂ ୱିସୋଧେତି, ‘ଅଗ୍ଗୋ ବୁଦ୍ଧୋ’ତି ଏକନ୍ତଉଜୁଦିଟ୍ଠିତାୟପି ଦକ୍ଖିଣଂ ୱିସୋଧେତି, ଉପୋସଥସମାଦାନତୋପି ଦକ୍ଖିଣଂ ୱିସୋଧେତି। ଇମେହି ଖୋ, ମହାରାଜ, ଦସହି କାରଣେହି ଉତ୍ତରିଂ ଦକ୍ଖିଣଂ ୱିସୋଧେତି ।

‘‘ସୁୱିପନ୍ନୋପି ହି, ମହାରାଜ, ସମଣଦୁସ୍ସୀଲୋ ଦାୟକାନଂ ଦକ୍ଖିଣଂ ୱିସୋଧେତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ଉଦକଂ ସୁବହଲମ୍ପି କଲଲକଦ୍ଦମରଜୋଜଲ୍ଲଂ ଅପନେତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସୁୱିପନ୍ନୋପି ସମଣଦୁସ୍ସୀଲୋ ଦାୟକାନଂ ଦକ୍ଖିଣଂ ୱିସୋଧେତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଉଣ୍ହୋଦକଂ ସୁକୁଧିତମ୍ପି [ସୁକଠିତମ୍ପି (ସୀ॰ ପୀ), ସୁଖୁଠିତମ୍ପି (ସ୍ୟା॰)] ଜ୍ଜଲନ୍ତଂ ମହନ୍ତଂ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧଂ ନିବ୍ବାପେତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସୁୱିପନ୍ନୋପି ସମଣଦୁସ୍ସୀଲୋ ଦାୟକାନଂ ଦକ୍ଖିଣଂ ୱିସୋଧେତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଭୋଜନଂ ୱିରସମ୍ପି ଖୁଦାଦୁବ୍ବଲ୍ୟଂ ଅପନେତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସୁୱିପନ୍ନୋପି ସମଣଦୁସ୍ସୀଲୋ ଦାୟକାନଂ ଦକ୍ଖିଣଂ ୱିସୋଧେତି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତେନ ଦେୱାତିଦେୱେନ ମଜ୍ଝିମନିକାୟୱରଲଞ୍ଛକେ ଦକ୍ଖିଣୱିଭଙ୍ଗେ ୱେୟ୍ୟାକରଣେ –

‘‘‘ୟୋ ସୀଲୱା ଦୁସ୍ସୀଲେସୁ ଦଦାତି ଦାନଂ, ଧମ୍ମେନ ଲଦ୍ଧଂ ସୁପସନ୍ନଚିତ୍ତୋ।

ଅଭିସଦ୍ଦହଂ କମ୍ମଫଲଂ ଉଳାରଂ, ସା ଦକ୍ଖିଣା ଦାୟକତୋ ୱିସୁଜ୍ଝତୀ’’’ତି [ମ॰ ନି॰ ୩.୩୮୨] ॥

‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ , ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତାୱତକଂ ମୟଂ ପଞ୍ହଂ ଅପୁଚ୍ଛିମ୍ହ, ତଂ ତ୍ୱଂ ଓପମ୍ମେହି କାରଣେହି ୱିଭାୱେନ୍ତୋ ଅମତମଧୁରଂ ସୱନୂପଗଂ ଅକାସି। ୟଥା ନାମ, ଭନ୍ତେ, ସୂଦୋ ୱା ସୂଦନ୍ତେୱାସୀ ୱା ତାୱତକଂ ମଂସଂ ଲଭିତ୍ୱା ନାନାୱିଧେହି ସମ୍ଭାରେହି ସମ୍ପାଦେତ୍ୱା ରାଜୂପଭୋଗଂ କରୋତି; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତାୱତକଂ ମୟଂ ପଞ୍ହଂ ଅପୁଚ୍ଛିମ୍ହ, ତଂ ତ୍ୱଂ ଓପମ୍ମେହି କାରଣେହି ୱିଭାୱେତ୍ୱା ଅମତମଧୁରଂ ସୱନୂପଗଂ ଅକାସୀ’’ତି।

ଦୁସ୍ସୀଲପଞ୍ହୋ ଅଟ୍ଠମୋ।

୯. ଉଦକସତ୍ତଜୀୱପଞ୍ହୋ

୯ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଇମଂ ଉଦକଂ ଅଗ୍ଗିମ୍ହି ତପ୍ପମାନଂ ଚିଚ୍ଚିଟାୟତି ଚିଟିଚିଟାୟତି ସଦ୍ଦାୟତି ବହୁୱିଧଂ, କିଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଉଦକଂ ଜୀୱତି, କିଂ କୀଳମାନଂ ସଦ୍ଦାୟତି, ଉଦାହୁ ଅଞ୍ଞେନ ପଟିପୀଳିତଂ ସଦ୍ଦାୟତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ମହାରାଜ, ଉଦକଂ ଜୀୱତି, ନତ୍ଥି ଉଦକେ ଜୀୱୋ ୱା ସତ୍ତୋ ୱା, ଅପି ଚ, ମହାରାଜ, ଅଗ୍ଗିସନ୍ତାପୱେଗସ୍ସ ମହନ୍ତତାୟ ଉଦକଂ ଚିଚ୍ଚିଟାୟତି ଚିଟିଚିଟାୟତି ସଦ୍ଦାୟତି ବହୁୱିଧ’’ନ୍ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଇଧେକଚ୍ଚେ ତିତ୍ଥିୟା ଉଦକଂ ଜୀୱତୀତି ସୀତୋଦକଂ ପଟିକ୍ଖିପିତ୍ୱା ଉଦକଂ ତାପେତ୍ୱା ୱେକତିକୱେକତିକଂ ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତି, ତେ ତୁମ୍ହେ ଗରହନ୍ତି ପରିଭୱନ୍ତି ‘ଏକିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମଣା ସକ୍ୟପୁତ୍ତିୟା ଜୀୱଂ ୱିହେଠେନ୍ତୀ’ତି, ତଂ ତେସଂ ଗରହଂ ପରିଭୱଂ ୱିନୋଦେହି ଅପନେହି ନିଚ୍ଛାରେହୀ’’ତି। ‘‘ନ ହି, ମହାରାଜ, ଉଦକଂ ଜୀୱତି, ନତ୍ଥି, ମହାରାଜ, ଉଦକେ ଜୀୱୋ ୱା ସତ୍ତୋ ୱା, ଅପି ଚ, ମହାରାଜ, ଅଗ୍ଗିସନ୍ତାପୱେଗସ୍ସ ମହନ୍ତତାୟ ଉଦକଂ ଚିଚ୍ଚିଟାୟତି ଚିଟିଚିଟାୟତି ସଦ୍ଦାୟତି ବହୁୱିଧଂ।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଉଦକଂ ସୋବ୍ଭସରସରିତଦହତଳାକକନ୍ଦରପଦରଉଦପାନନିନ୍ନପୋକ୍ଖରଣିଗତଂ ୱାତାତପୱେଗସ୍ସ ମହନ୍ତତାୟ ପରିୟାଦିୟତି ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛତି, ଅପି ନୁ ତତ୍ଥ ଉଦକଂ ଚିଚ୍ଚିଟାୟତି ଚିଟିଚିଟାୟତି ସଦ୍ଦାୟତି ବହୁୱିଧ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ୟଦି, ମହାରାଜ, ଉଦକଂ ଜୀୱେୟ୍ୟ, ତତ୍ଥାପି ଉଦକଂ ସଦ୍ଦାୟେୟ୍ୟ, ଇମିନାପି, ମହାରାଜ, କାରଣେନ ଜାନାହି ‘ନତ୍ଥି ଉଦକେ ଜୀୱୋ ୱା ସତ୍ତୋ ୱା, ଅଗ୍ଗିସନ୍ତାପୱେଗସ୍ସ ମହନ୍ତତାୟ ଉଦକଂ ଚିଚ୍ଚିଟାୟତି ଚିଟିଚିଟାୟତି ସଦ୍ଦାୟତି ବହୁୱିଧ’ନ୍ତି।

‘‘ଅପରମ୍ପି , ମହାରାଜ, ଉତ୍ତରିଂ କାରଣଂ ସୁଣୋହି ‘ନତ୍ଥି ଉଦକେ ଜୀୱୋ ୱା ସତ୍ତୋ ୱା, ଅଗ୍ଗିସନ୍ତାପୱେଗସ୍ସ ମହନ୍ତତାୟ ଉଦକଂ ସଦ୍ଦାୟତୀ’ତି। ୟଦା ପନ, ମହାରାଜ, ଉଦକଂ ତଣ୍ଡୁଲେହି ସମ୍ମିସ୍ସିତଂ ଭାଜନଗତଂ ହୋତି ପିହିତଂ ଉଦ୍ଧନେ ଅଠପିତଂ, ଅପି ନୁ ତତ୍ଥ ଉଦକଂ ସଦ୍ଦାୟତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ଅଚଲଂ ହୋତି ସନ୍ତସନ୍ତ’’ନ୍ତି। ‘‘ତଂ ୟେୱ ପନ, ମହାରାଜ, ଉଦକଂ ଭାଜନଗତଂ ଅଗ୍ଗିଂ ଉଜ୍ଜାଲେତ୍ୱା ଉଦ୍ଧନେ ଠପିତଂ ହୋତି, ଅପି ନୁ ତତ୍ଥ ଉଦକଂ ଅଚଲଂ ହୋତି ସନ୍ତସନ୍ତ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ଚଲତି ଖୁବ୍ଭତି ଲୁଳତି ଆୱିଲତି ଊମିଜାତଂ ହୋତି, ଉଦ୍ଧମଧୋ ଦିସାୱିଦିସଂ ଗଚ୍ଛତି, ଉତ୍ତରତି ପତରତି ଫେଣମାଲୀ ହୋତୀତି। କିସ୍ସ ପନ ତଂ, ମହାରାଜ , ପାକତିକଂ ଉଦକଂ ନ ଚଲତି ସନ୍ତସନ୍ତଂ ହୋତି, କିସ୍ସ ପନ ଅଗ୍ଗିଗତଂ ଚଲତି ଖୁବ୍ଭତି ଲୁଳତି ଆୱିଲତି ଊମିଜାତଂ ହୋତି, ଉଦ୍ଧମଧୋ ଦିସାୱିଦିସଂ ଗଚ୍ଛତି, ଉତ୍ତରତି ପତରତି ଫେଣମାଲୀ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ପାକତିକଂ, ଭନ୍ତେ, ଉଦକଂ ନ ଚଲତି, ଅଗ୍ଗିକତଂ ପନ ଉଦକଂ ଅଗ୍ଗିସନ୍ତାପୱେଗସ୍ସ ମହନ୍ତତାୟ ଚିଚ୍ଚିଟାୟତି ଚିଟିଚିଟାୟତି ସଦ୍ଦାୟତି ବହୁୱିଧ’’ନ୍ତି। ‘‘ଇମିନାପି ମହାରାଜ, କାରଣେନ ଜାନାହି ‘ନତ୍ଥି ଉଦକେ ଜୀୱୋ ୱା ସତ୍ତୋ ୱା, ଅଗ୍ଗିସନ୍ତାପୱେଗସ୍ସ ମହନ୍ତତାୟ ଉଦକଂ ସଦ୍ଦାୟତୀ’ତି।

‘‘ଅପରମ୍ପି, ମହାରାଜ, ଉତ୍ତରଂ କାରଣଂ ସୁଣୋହି, ନତ୍ଥି ଉଦକେ ଜୀୱୋ ୱା ସତ୍ତୋ ୱା, ଅଗ୍ଗିସନ୍ତାପୱେଗସ୍ସ ମହନ୍ତତାୟ ଉଦକଂ ସଦ୍ଦାୟତି। ହୋତି ତଂ, ମହାରାଜ, ଉଦକଂ ଘରେ ଘରେ ଉଦକୱାରକଗତଂ ପିହିତ’’ନ୍ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଅପି ନୁ ତଂ, ମହାରାଜ, ଉଦକଂ ଚଲତି ଖୁବ୍ଭତି ଲୁଳତି ଆୱିଲତି ଊମିଜାତଂ ହୋତି, ଉଦ୍ଧମଧୋ ଦିସାୱିଦିସଂ ଗଚ୍ଛତି, ଉତ୍ତରତି ପତରତି ଫେଣମାଲୀ ହୋତୀ’’ତି। ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ଅଚଲଂ ତଂ ହୋତି ପାକତିକଂ ଉଦକୱାରକଗତଂ ଉଦକ’’ନ୍ତି।

‘‘ସୁତପୁବ୍ବଂ ପନ ତୟା, ମହାରାଜ, ‘ମହାସମୁଦ୍ଦେ ଉଦକଂ ଚଲତି ଖୁବ୍ଭତି ଲୁଳତି ଆୱିଲତି ଊମିଜାତଂ ହୋତି, ଉଦ୍ଧମଧୋ ଦିସାୱିଦିସଂ ଗଚ୍ଛତି, ଉତ୍ତରତି ପତରତି ଫେଣମାଲୀ ହୋତି, ଉସ୍ସକ୍କିତ୍ୱା ଓସ୍ସକ୍କିତ୍ୱା [ଓସ୍ସକ୍କିତ୍ୱା’’ତି ପଦଂ ସୀ॰ ପୀ॰ ପୋତ୍ଥକେସୁ ନତ୍ଥି] ୱେଲାୟ ପହରତି ସଦ୍ଦାୟତି ବହୁୱିଧ’’’ନ୍ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ସୁତପୁବ୍ବଂ ଏତଂ ମୟା ଦିଟ୍ଠପୁବ୍ବଞ୍ଚ ‘ମହାସମୁଦ୍ଦେ ଉଦକଂ ହତ୍ଥସତମ୍ପି ଦ୍ୱେପି ହତ୍ଥସତାନି ଗଗନେ ଉସ୍ସକ୍କତୀ’’’ତି। ‘‘କିସ୍ସ, ମହାରାଜ, ଉଦକୱାରକଗତଂ ଉଦକଂ ନ ଚଲତି ନ ସଦ୍ଦାୟତି, କିସ୍ସ ପନ ମହାସମୁଦ୍ଦେ ଉଦକଂ ଚଲତି ସଦ୍ଦାୟତୀ’’ତି? ‘‘ୱାତୱେଗସ୍ସ ମହନ୍ତତାୟ, ଭନ୍ତେ, ମହାସମୁଦ୍ଦେ ଉଦକଂ ଚଲତି ସଦ୍ଦାୟତି, ଉଦକୱାରକଗତଂ ଉଦକଂ ଅଘଟ୍ଟିତଂ କେହିଚି ନ ଚଲତି ନ ସଦ୍ଦାୟତୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ୱାତୱେଗସ୍ସ ମହନ୍ତତାୟ ମହାସମୁଦ୍ଦେ ଉଦକଂ ଚଲତି ସଦ୍ଦାୟତି ଏୱମେୱ ଅଗ୍ଗିସନ୍ତାପୱେଗସ୍ସ ମହନ୍ତତାୟ ଉଦକଂ ସଦ୍ଦାୟତୀ’’ତି।

‘‘ନନୁ, ମହାରାଜ, ଭେରିପୋକ୍ଖରଂ ସୁକ୍ଖଂ ସୁକ୍ଖେନ ଗୋଚମ୍ମେନ ଓନନ୍ଧନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଅପି ନୁ, ମହାରାଜ, ଭେରିୟା ଜୀୱୋ ୱା ସତ୍ତୋ ୱା ଅତ୍ଥୀ’’ତି। ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କିସ୍ସ ପନ, ମହାରାଜ, ଭେରୀ ସଦ୍ଦାୟତୀ’’ତି? ‘‘ଇତ୍ଥିୟା ୱା, ଭନ୍ତେ, ପୁରିସସ୍ସ ୱା ତଜ୍ଜେନ ୱାୟାମେନା’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଇତ୍ଥିୟା ୱା ପୁରିସସ୍ସ ୱା ତଜ୍ଜେନ ୱାୟାମେନ ଭେରୀ ସଦ୍ଦାୟତି, ଏୱମେୱ ଅଗ୍ଗିସନ୍ତାପୱେଗସ୍ସ ମହନ୍ତତାୟ ଉଦକଂ ସଦ୍ଦାୟତି। ଇମିନାପି, ମହାରାଜ , କାରଣେନ ଜାନାହି ‘ନତ୍ଥି ଉଦକେ ଜୀୱୋ ୱା ସତ୍ତୋ ୱା, ଅଗ୍ଗିସନ୍ତାପୱେଗସ୍ସ ମହନ୍ତତାୟ ଉଦକଂ ସଦ୍ଦାୟତୀ’ତି।

‘‘ମୟ୍ହମ୍ପି ତାୱ, ମହାରାଜ, ତୱ ପୁଚ୍ଛିତବ୍ବଂ ଅତ୍ଥି, ଏୱମେସୋ ପଞ୍ହୋ ସୁୱିନିଚ୍ଛିତୋ ହୋତି, କିଂ ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସବ୍ବେହିପି ଭାଜନେହି ଉଦକଂ ତପ୍ପମାନଂ ସଦ୍ଦାୟତି, ଉଦାହୁ ଏକଚ୍ଚେହି ୟେୱ ଭାଜନେହି ତପ୍ପମାନଂ ସଦ୍ଦାୟତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ସବ୍ବେହିପି ଭାଜନେହି ଉଦକଂ ତପ୍ପମାନଂ ସଦ୍ଦାୟତି, ଏକଚ୍ଚେହି ୟେୱ ଭାଜନେହି ଉଦକଂ ତପ୍ପମାନଂ ସଦ୍ଦାୟତୀ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ମହାରାଜ, ଜହିତୋସି ସକସମୟଂ, ପଚ୍ଚାଗତୋସି ମମ ୱିସୟଂ, ନତ୍ଥି ଉଦକେ ଜୀୱୋ ୱା ସତ୍ତୋ ୱା। ୟଦି, ମହାରାଜ, ସବ୍ବେହିପି ଭାଜନେହି ଉଦକଂ ତପ୍ପମାନଂ ସଦ୍ଦାୟେୟ୍ୟ, ୟୁତ୍ତମିଦଂ ‘ଉଦକଂ ଜୀୱତୀ’ତି ୱତ୍ତୁଂ। ନ ହି, ମହାରାଜ, ଉଦକଂ ଦ୍ୱୟଂ ହୋତି, ୟଂ ସଦ୍ଦାୟତି, ତଂ ଜୀୱତି, ୟଂ ନ ସଦ୍ଦାୟତି, ତଂ ନ ଜୀୱତୀତି। ୟଦି, ମହାରାଜ, ଉଦକଂ ଜୀୱେୟ୍ୟ, ମହନ୍ତାନଂ ହତ୍ଥିନାଗାନଂ ଉସ୍ସନ୍ନକାୟାନଂ ପଭିନ୍ନାନଂ ସୋଣ୍ଡାୟ ଉସ୍ସିଞ୍ଚିତ୍ୱା ମୁଖେ ପକ୍ଖିପିତ୍ୱା କୁଚ୍ଛିଂ ପୱେସୟନ୍ତାନଂ, ତମ୍ପି ଉଦକଂ ତେସଂ ଦନ୍ତନ୍ତରେ ଚିପ୍ପିୟମାନଂ ସଦ୍ଦାୟେୟ୍ୟ। ହତ୍ଥସତିକାପି ମହାନାୱା ଗରୁକା ଭାରିକା ଅନେକସତସହସ୍ସଭାରପରିପୂରା ମହାସମୁଦ୍ଦେ ୱିଚରନ୍ତି, ତାହିପି ଚିପ୍ପିୟମାନଂ ଉଦକଂ ସଦ୍ଦାୟେୟ୍ୟ। ମହତିମହନ୍ତାପି ମଚ୍ଛା ଅନେକସତୟୋଜନିକକାୟା ତିମୀ ତିମିଙ୍ଗଲା ତିମିରପିଙ୍ଗଲା ଅବ୍ଭନ୍ତରେ ନିମୁଗ୍ଗା ମହାସମୁଦ୍ଦେ ନିୱାସଟ୍ଠାନତାୟ ପଟିୱସନ୍ତା ମହାଉଦକଧାରା ଆଚମନ୍ତି ଧମନ୍ତି ଚ, ତେସମ୍ପି ତଂ ଦନ୍ତନ୍ତରେପି ଉଦରନ୍ତରେପି ଚିପ୍ପିୟମାନଂ ଉଦକଂ ସଦ୍ଦାୟେୟ୍ୟ। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଏୱରୂପେହି ଏୱରୂପେହି ମହନ୍ତେହି ପଟିପୀଳନେହି ପଟିପୀଳିତଂ ଉଦକଂ ନ ସଦ୍ଦାୟତି ତସ୍ମାପି ନତ୍ଥି ଉଦକେ ଜୀୱୋ ୱା ସତ୍ତୋ ୱାତି, ଏୱମେତଂ, ମହାରାଜ, ଧାରେହୀ’’ତି।

‘‘ସାଧୁ , ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଦୋସାଗତୋ ପଞ୍ହୋ ଅନୁଚ୍ଛୱିକାୟ ୱିଭତ୍ତିୟା ୱିଭତ୍ତୋ, ୟଥା ନାମ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ମହଗ୍ଘଂ ମଣିରତନଂ ଛେକଂ ଆଚରିୟଂ କୁସଲଂ ସିକ୍ଖିତଂ ମଣିକାରଂ ପାପୁଣିତ୍ୱା କିତ୍ତିଂ ଲଭେୟ୍ୟ ଥୋମନଂ ପସଂସଂ, ମୁତ୍ତାରତନଂ ୱା ମୁତ୍ତିକଂ ଦୁସ୍ସରତନଂ ୱା ଦୁସ୍ସିକଂ, ଲୋହିତଚନ୍ଦନଂ ୱା ଗନ୍ଧିକଂ ପାପୁଣିତ୍ୱା କିତ୍ତିଂ ଲଭେୟ୍ୟ ଥୋମନଂ ପସଂସଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଦୋସାଗତୋ [ଦେସାଗତୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ପଞ୍ହୋ ଅନୁଚ୍ଛୱିକାୟ ୱିଭତ୍ତିୟା ୱିଭତ୍ତୋ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଉଦକସତ୍ତଜୀୱପଞ୍ହୋ ନୱମୋ।

ବୁଦ୍ଧୱଗ୍ଗୋ ପଠମୋ।

ଇମସ୍ମିଂ ୱଗ୍ଗେ ନୱ ପଞ୍ହା।

୨. ନିପ୍ପପଞ୍ଚୱଗ୍ଗୋ

୧. ନିପ୍ପପଞ୍ଚପଞ୍ହୋ

୧ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ ଭଗୱତା ‘ନିପ୍ପପଞ୍ଚାରାମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିହରଥ ନିପ୍ପପଞ୍ଚରତିନୋ’ତି, କତମଂ ତଂ ନିପ୍ପପଞ୍ଚ’’ନ୍ତି? ‘‘ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ, ମହାରାଜ, ନିପ୍ପପଞ୍ଚଂ, ସକଦାଗାମିଫଲଂ ନିପ୍ପପଞ୍ଚଂ, ଅନାଗାମିଫଲଂ ନିପ୍ପପଞ୍ଚଂ, ଅରହତ୍ତଫଲଂ ନିପ୍ପପଞ୍ଚ’’ନ୍ତି।

‘‘ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ ନିପ୍ପପଞ୍ଚଂ, ସକଦାଗାମିଅନାଗାମିଅରହତ୍ତଫଲଂ ନିପ୍ପପଞ୍ଚଂ , କିସ୍ସ ପନ ଇମେ ଭିକ୍ଖୂ ଉଦ୍ଦିସନ୍ତି ପରିପୁଚ୍ଛନ୍ତି ସୁତ୍ତଂ ଗେୟ୍ୟଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ଗାଥଂ ଉଦାନଂ ଇତିୱୁତ୍ତକଂ ଜାତକଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ୱେଦଲ୍ଲଂ, ନୱକମ୍ମେନ ପଲିବୁଜ୍ଝନ୍ତି ଦାନେନ ଚ ପୂଜାୟ ଚ, ନନୁ ତେ ଜିନପ୍ପଟିକ୍ଖିତ୍ତଂ କମ୍ମଂ କରୋତୀ’’ତି?

‘‘ୟେ ତେ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ଉଦ୍ଦିସନ୍ତି ପରିପୁଚ୍ଛନ୍ତି ସୁତ୍ତଂ ଗେୟ୍ୟଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ଗାଥଂ ଉଦାନଂ ଇତିୱୁତ୍ତକଂ ଜାତକଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ୱେଦଲ୍ଲଂ, ନୱକମ୍ମେନ ପଲିବୁଜ୍ଝନ୍ତି ଦାନେନ ଚ ପୂଜାୟ ଚ, ସବ୍ବେ ତେ ନିପ୍ପପଞ୍ଚସ୍ସ ପତ୍ତିୟା କରୋନ୍ତି। ୟେ ତେ, ମହାରାଜ, ସଭାୱପରିସୁଦ୍ଧା ପୁବ୍ବେ ୱାସିତୱାସନା, ତେ ଏକଚିତ୍ତକ୍ଖଣେନ ନିପ୍ପପଚ ହୋନ୍ତି। ୟେ ପନ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ମହାରଜକ୍ଖା, ତେ ଇମେହି ପୟୋଗେହି ନିପ୍ପପଞ୍ଚା ହୋନ୍ତି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଏକୋ ପୁରିସୋ ଖେତ୍ତେ ବୀଜଂ ରୋପେତ୍ୱା ଅତ୍ତନୋ ୟଥାବଲୱୀରିୟେନ ୱିନା ପାକାରୱତିୟା ଧଞ୍ଞଂ ଉଦ୍ଧରେୟ୍ୟ, ଏକୋ ପୁରିସୋ ଖେତ୍ତେ ବୀଜଂ ରୋପେତ୍ୱା ୱନଂ ପୱିସିତ୍ୱା କଟ୍ଠଞ୍ଚ ସାଖଞ୍ଚ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ୱତିପାକାରଂ କତ୍ୱା ଧଞ୍ଞଂ ଉଦ୍ଧରେୟ୍ୟ। ୟା ତତ୍ଥ ତସ୍ସ ୱତିପାକାରପରିୟେସନା, ସା ଧଞ୍ଞତ୍ଥାୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟେ ତେ ସଭାୱପରିସୁଦ୍ଧା ପୁବ୍ବେ ୱାସିତୱାସନା, ତେ ଏକଚିତ୍ତକ୍ଖଣେନ ନିପ୍ପପଞ୍ଚା ହୋନ୍ତି, ୱିନା ୱତିପାକାରଂ ପୁରିସୋ ୱିୟ ଧଞ୍ଞୁଦ୍ଧାରୋ। ୟେ ପନ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ମହାରଜକ୍ଖା, ତେ ଇମେହି ପୟୋଗେହି ନିପ୍ପପଞ୍ଚା ହୋନ୍ତି, ୱତିପାକାରଂ କତ୍ୱା ପୁରିସୋ ୱିୟ ଧଞ୍ଞୁଦ୍ଧାରୋ।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ମହତିମହନ୍ତେ ଅମ୍ବରୁକ୍ଖମତ୍ଥକେ ଫଲପିଣ୍ଡି ଭୱେୟ୍ୟ, ଅଥ ତତ୍ଥ ୟୋ କୋଚି ଇଦ୍ଧିମା ଆଗନ୍ତ୍ୱା ତସ୍ସ ଫଲଂ ହରେୟ୍ୟ, ୟୋ ପନ ତତ୍ଥ ଅନିଦ୍ଧିମା, ସୋ କଟ୍ଠଞ୍ଚ ୱଲ୍ଲିଞ୍ଚ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ନିସ୍ସେଣିଂ ବନ୍ଧିତ୍ୱା ତାୟ ତଂ ରୁକ୍ଖଂ ଅଭିରୁହିତ୍ୱା ଫଲଂ ହରେୟ୍ୟ। ୟା ତତ୍ଥ ତସ୍ସ ନିସ୍ସେଣିପରିୟେସନା, ସା ଫଲତ୍ଥାୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟେ ତେ ସଭାୱପରିସୁଦ୍ଧା ପୁବ୍ବେ ୱାସିତୱାସନା, ତେ ଏକଚିତ୍ତକ୍ଖଣେନ ନିପ୍ପପଞ୍ଚା ହୋନ୍ତି, ଇଦ୍ଧିମା ୱିୟ ରୁକ୍ଖଫଲଂ ହରନ୍ତୋ। ୟେ ପନ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ମହାରଜକ୍ଖା, ତେ ଇମିନା ପୟୋଗେନ ସଚ୍ଚାନି ଅଭିସମେନ୍ତି, ନିସ୍ସେଣିୟା ୱିୟ ପୁରିସୋ ରୁକ୍ଖଫଲଂ ହରନ୍ତୋ ।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଏକୋ ପୁରିସୋ ଅତ୍ଥକରଣିକୋ ଏକକୋ ୟେୱ ସାମିକଂ ଉପଗନ୍ତ୍ୱା ଅତ୍ଥଂ ସାଧେତି। ଏକୋ ଧନୱା ଧନୱସେନ ପରିସଂ ୱଡ୍ଢେତ୍ୱା ପରିସାୟ ଅତ୍ଥଂ ସାଧେତି। ୟା ତତ୍ଥ ତସ୍ସ ପରିସପରିୟେସନା, ସା ଅତ୍ଥତ୍ଥାୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟେ ତେ ସଭାୱପରିସୁଦ୍ଧା ପୁବ୍ବେ ୱାସିତୱାସନା, ତେ ଏକଚିତ୍ତକ୍ଖଣେନ ଛସୁ ଅଭିଞ୍ଞାସୁ ୱସିଭାୱଂ ପାପୁଣନ୍ତି, ପୁରିସୋ ୱିୟ ଏକକୋ ଅତ୍ଥସିଦ୍ଧିଂ କରୋନ୍ତୋ। ୟେ ପନ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ମହାରଜକ୍ଖା, ତେ ଇମେହି ପୟୋଗେହି ସାମଞ୍ଞତ୍ଥମଭିସାଧେନ୍ତି, ପରିସାୟ ୱିୟ ପୁରିସୋ ଅତ୍ଥସିଦ୍ଧିଂ କରୋନ୍ତୋ।

‘‘ଉଦ୍ଦେସୋପି, ମହାରାଜ, ବହୁକାରୋ, ପରିପୁଚ୍ଛାପି ବହୁକାରା, ନୱକମ୍ମମ୍ପି ବହୁକାରଂ, ଦାନମ୍ପି ବହୁକାରଂ, ପୂଜାପି ବହୁକାରା ତେସୁ ତେସୁ କରଣୀୟେସୁ। ୟଥା, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ରାଜୂପସେୱୀ କତାୱୀ ଅମଚ୍ଚଭଟବଲଦୋୱାରିକଅନୀକଟ୍ଠପାରିସଜ୍ଜଜନେହି, ତେ ତସ୍ସ କରଣୀୟେ ଅନୁପ୍ପତ୍ତେ ସବ୍ବେପି ଉପକାରା ହୋନ୍ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଉଦ୍ଦେସୋପି ବହୁକାରୋ, ପରିପୁଚ୍ଛାପି ବହୁକାରା, ନୱକମ୍ମମ୍ପି ବହୁକାରଂ, ଦାନମ୍ପି ବହୁକାରଂ, ପୂଜାପି ବହୁକାରା ତେସୁ ତେସୁ କରଣୀୟେସୁ। ୟଦି, ମହାରାଜ, ସବ୍ବେପି ଅଭିଜାତିପରିସୁଦ୍ଧା ଭୱେୟ୍ୟୁଂ, ଅନୁସାସନେନ [ଅନୁସାସକେନ (ସୀ॰ ପୀ॰)] କରଣୀୟଂ ନ ଭୱେୟ୍ୟ। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସୱନେନ କରଣୀୟଂ ହୋତି, ଥେରୋ, ମହାରାଜ, ସାରିପୁତ୍ତୋ ଅପରିମିତମସଙ୍ଖେୟ୍ୟକପ୍ପଂ ଉପାଦାୟ ଉପଚିତକୁସଲମୂଲୋ ପଞ୍ଞାୟ କୋଟିଂ ଗତୋ, ସୋପି ୱିନା ସୱନେନ ନାସକ୍ଖି ଆସୱକ୍ଖୟଂ ପାପୁଣିତୁଂ। ତସ୍ମା, ମହାରାଜ, ବହୁକାରଂ ସୱନଂ, ତଥା ଉଦ୍ଦେସୋପି ପରିପୁଚ୍ଛାପି। ତସ୍ମା ଉଦ୍ଦେସପରିପୁଚ୍ଛାପି ନିପ୍ପପଞ୍ଚା ସଙ୍ଖତା’’ତି। ‘‘ସୁନିଜ୍ଝାପିତୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ପଞ୍ହୋ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ନିପ୍ପପଞ୍ଚପଞ୍ହୋ ପଠମୋ।

୨. ଖୀଣାସୱଭାୱପଞ୍ହୋ

୨ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତୁମ୍ହେ ଭଣଥ ‘ୟୋ ଗିହୀ ଅରହତ୍ତଂ ପତ୍ତୋ, ଦ୍ୱେ ୱାସ୍ସ ଗତିୟୋ ଭୱନ୍ତି ଅନଞ୍ଞା, ତସ୍ମିଂ ୟେୱ ଦିୱସେ ପବ୍ବଜତି ୱା ପରିନିବ୍ବାୟତି ୱା। ନ ସୋ ଦିୱସୋ ସକ୍କା ଅତିକ୍କମେତୁ’ନ୍ତି। ସଚେ ସୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତସ୍ମିଂ ଦିୱସେ ଆଚରିୟଂ ୱା ଉପଜ୍ଝାୟଂ ୱା ପତ୍ତଚୀୱରଂ ୱା ନ ଲଭେଥ, ଅପି ନୁ ଖୋ ସୋ ଅରହା ସୟଂ ୱା ପବ୍ବଜେୟ୍ୟ ଦିୱସଂ ୱା ଅତିକ୍କମେୟ୍ୟ, ଅଞ୍ଞୋ କୋଚି ଅରହା ଇଦ୍ଧିମା ଆଗନ୍ତ୍ୱା ତଂ ପବ୍ବାଜେୟ୍ୟ ୱା ପରିନିବ୍ବାୟେୟ୍ୟ ୱା’’ତି? ‘‘ନ ସୋ, ମହାରାଜ, ଅରହା ସୟଂ ପବ୍ବଜେୟ୍ୟ, ସୟଂ ପବ୍ବଜନ୍ତୋ ଥେୟ୍ୟଂ ଆପଜ୍ଜତି, ନ ଚ ଦିୱସଂ ଅତିକ୍କମେୟ୍ୟ, ଅଞ୍ଞସ୍ସ ଅରହନ୍ତସ୍ସ ଆଗମନଂ ଭୱେୟ୍ୟ ୱା ନ ୱା ଭୱେୟ୍ୟ, ତସ୍ମିଂ ୟେୱ ଦିୱସେ ପରିନିବ୍ବାୟେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅରହତ୍ତସ୍ସ ସନ୍ତଭାୱୋ ୱିଜହିତୋ ହୋତି, ୟେନ ଅଧିଗତସ୍ସ ଜୀୱିତହାରୋ ଭୱତୀ’’ତି।

‘‘ୱିସମଂ, ମହାରାଜ, ଗିହିଲିଙ୍ଗଂ, ୱିସମେ ଲିଙ୍ଗେ ଲିଙ୍ଗଦୁବ୍ବଲତାୟ ଅରହତ୍ତଂ ପତ୍ତୋ ଗିହୀ ତସ୍ମିଂ ୟେୱ ଦିୱସେ ପବ୍ବଜତି ୱା ପରିନିବ୍ବାୟତି ୱା। ନେସୋ, ମହାରାଜ, ଦୋସୋ ଅରହତ୍ତସ୍ସ, ଗିହିଲିଙ୍ଗସ୍ସେୱେସୋ ଦୋସୋ ୟଦିଦଂ ଲିଙ୍ଗଦୁବ୍ବଲତା।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଭୋଜନଂ ସବ୍ବସତ୍ତାନଂ ଆୟୁପାଲକଂ ଜୀୱିତରକ୍ଖକଂ ୱିସମକୋଟ୍ଠସ୍ସ ମନ୍ଦଦୁବ୍ବଲଗହଣିକସ୍ସ ଅୱିପାକେନ ଜୀୱିତଂ ହରତି। ନେସୋ, ମହାରାଜ, ଦୋସୋ ଭୋଜନସ୍ସ, କୋଟ୍ଠସ୍ସେୱେସୋ ଦୋସୋ ୟଦିଦଂ ଅଗ୍ଗିଦୁବ୍ବଲତା। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୱିସମେ ଲିଙ୍ଗେ ଲିଙ୍ଗଦୁବ୍ବଲତାୟ ଅରହତ୍ତଂ ପତ୍ତୋ ଗିହୀ ତସ୍ମିଂ ୟେୱ ଦିୱସେ ପବ୍ବଜତି ୱା ପରିନିବ୍ବାୟତି ୱା। ନେସୋ, ମହାରାଜ, ଦୋସୋ ଅରହତ୍ତସ୍ସ, ଗିହିଲିଙ୍ଗସ୍ସେୱେସୋ ଦୋସୋ ୟଦିଦଂ ଲିଙ୍ଗଦୁବ୍ବଲତା।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ପରିତ୍ତଂ ତିଣସଲାକଂ ଉପରି ଗରୁକେ ପାସାଣେ ଠପିତେ ଦୁବ୍ବଲତାୟ ଭିଜ୍ଜିତ୍ୱା ପତତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅରହତ୍ତଂ ପତ୍ତୋ ଗିହୀ ତେନ ଲିଙ୍ଗେନ ଅରହତ୍ତଂ ଧାରେତୁଂ ଅସକ୍କୋନ୍ତୋ ତସ୍ମିଂ ୟେୱ ଦିୱସେ ପବ୍ବଜତି ୱା ପରିନିବ୍ବାୟତି ୱା।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ଅବଲୋ ଦୁବ୍ବଲୋ ନିହୀନଜଚ୍ଚୋ ପରିତ୍ତପୁଞ୍ଞୋ ମହତିମହାରଜ୍ଜଂ ଲଭିତ୍ୱା ଖଣେନ ପରିପତତି ପରିଧଂସତି ଓସକ୍କତି, ନ ସକ୍କୋତି ଇସ୍ସରିୟଂ ଧାରେତୁଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅରହତ୍ତଂ ପତ୍ତୋ ଗିହୀ ତେନ ଲିଙ୍ଗେନ ଅରହତ୍ତଂ ଧାରେତୁଂ ନ ସକ୍କୋତି , ତେନ କାରଣେନ ତସ୍ମିଂ ୟେୱ ଦିୱସେ ପବ୍ବଜତି ୱା ପରିନିବ୍ବାୟତି ୱା’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଖୀଣାସୱଭାୱପଞ୍ହୋ ଦୁତିୟୋ।

୩. ଖୀଣାସୱସତିସମ୍ମୋସପଞ୍ହୋ

୩ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅତ୍ଥି ଅରହତୋ ସତିସମ୍ମୋସୋ’’ତି? ‘‘ୱିଗତସତିସମ୍ମୋସା ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅରହନ୍ତୋ, ନତ୍ଥି ଅରହନ୍ତାନଂ ସତିସମ୍ମୋସୋ’’ତି। ‘‘ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଅରହା ଆପତ୍ତି’’ନ୍ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘କିସ୍ମିଂ ୱତ୍ଥୁସ୍ମି’’ନ୍ତି? ‘‘କୁଟିକାରେ, ମହାରାଜ, ସଞ୍ଚରିତ୍ତେ, ୱିକାଲେ କାଲସଞ୍ଞାୟ, ପୱାରିତେ ଅପ୍ପୱାରିତସଞ୍ଞାୟ, ଅନତିରିତ୍ତେ ଅତିରିତ୍ତସଞ୍ଞାୟା’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତୁମ୍ହେ ଭଣଥ ‘ୟେ ଆପତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତି, ତେ ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ଆପଜ୍ଜନ୍ତି ଅନାଦରିୟେନ ୱା ଅଜାନନେନ ୱା’ତି। ଅପି ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଅରହତୋ ଅନାଦରିୟଂ ହୋତି, ୟଂ ଅରହା ଆପତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ମହାରାଜା’’ତି।

‘‘ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅରହା ଆପତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜତି, ନତ୍ଥି ଚ ଅରହତୋ ଅନାଦରିୟଂ, ତେନ ହି ଅତ୍ଥି ଅରହତୋ ସତିସମ୍ମୋସୋ’’ତି? ‘‘ନତ୍ଥି, ମହାରାଜ, ଅରହତୋ ସତିସମ୍ମୋସୋ, ଆପତ୍ତିଞ୍ଚ ଅରହା ଆପଜ୍ଜତୀ’’ତି।

‘‘ତେନ ହି, ଭନ୍ତେ, କାରଣେନ ମଂ ସଞ୍ଞାପେହି, କିଂ ତତ୍ଥ କାରଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ଦ୍ୱେମେ, ମହାରାଜ, କିଲେସା ଲୋକୱଜ୍ଜଂ ପଣ୍ଣତ୍ତିୱଜ୍ଜଞ୍ଚାତି। କତମଂ, ମହାରାଜ, ଲୋକୱଜ୍ଜଂ? ଦସ ଅକୁସଲକମ୍ମପଥା, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଲୋକୱଜ୍ଜଂ। କତମଂ ପଣ୍ଣତ୍ତିୱଜ୍ଜଂ? ୟଂ ଲୋକେ ଅତ୍ଥି ସମଣାନଂ ଅନନୁଚ୍ଛୱିକଂ ଅନନୁଲୋମିକଂ, ଗିହୀନଂ ଅନୱଜ୍ଜଂ। ତତ୍ଥ ଭଗୱା ସାୱକାନଂ ସିକ୍ଖାପଦଂ ପଞ୍ଞପେତି ‘ୟାୱଜୀୱଂ ଅନତିକ୍କମନୀୟ’ନ୍ତି। ୱିକାଲଭୋଜନଂ, ମହାରାଜ, ଲୋକସ୍ସ ଅନୱଜ୍ଜଂ, ତଂ ଜିନସାସନେ ୱଜ୍ଜଂ। ଭୂତଗାମୱିକୋପନଂ, ମହାରାଜ, ଲୋକସ୍ସ ଅନୱଜ୍ଜଂ, ତଂ ଜିନସାସନେ ୱଜ୍ଜଂ। ଉଦକେ ହସ୍ସଧମ୍ମଂ, ମହାରାଜ, ଲୋକସ୍ସ ଅନୱଜ୍ଜଂ, ତଂ ଜିନସାସନେ ୱଜ୍ଜଂ। ଇତି ଏୱରୂପାନି ଏୱରୂପାନି, ମହାରାଜ , ଜିନସାସନେ ୱଜ୍ଜାନି, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପଣ୍ଣତ୍ତିୱଜ୍ଜଂ।

‘‘ଲୋକୱଜ୍ଜଂ ଅଭବ୍ବୋ ଖୀଣାସୱୋ ତଂ ଅଜ୍ଝାଚରିତୁଂ, ୟଂ କିଲେସଂ ପଣ୍ଣତ୍ତିୱଜ୍ଜଂ, ତଂ ଅଜାନନ୍ତୋ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ଅୱିସୟୋ, ମହାରାଜ, ଏକଚ୍ଚସ୍ସ ଅରହତୋ ସବ୍ବଂ ଜାନିତୁଂ, ନ ହି ତସ୍ସ ବଲଂ ଅତ୍ଥି ସବ୍ବଂ ଜାନିତୁଂ। ଅନଞ୍ଞାତଂ, ମହାରାଜ, ଅରହତୋ ଇତ୍ଥିପୁରିସାନଂ ନାମମ୍ପି ଗୋତ୍ତମ୍ପି, ମଗ୍ଗୋପି ତସ୍ସ ମହିୟା ଅନଞ୍ଞାତୋ; ୱିମୁତ୍ତିଂ ୟେୱ, ମହାରାଜ, ଏକଚ୍ଚୋ ଅରହା ଜାନେୟ୍ୟ; ଛଳଭିଞ୍ଞୋ ଅରହା ସକୱିସୟଂ ଜାନେୟ୍ୟ; ସବ୍ବଞ୍ଞୂ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତୋୱ ସବ୍ବଂ ଜାନାତୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଖୀଣାସୱସତିସମ୍ମୋସପଞ୍ହୋ ତତିୟୋ।

୪. ଲୋକେ ନତ୍ଥିଭାୱପଞ୍ହୋ

୪ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଦିସ୍ସନ୍ତି ଲୋକେ ବୁଦ୍ଧା, ଦିସ୍ସନ୍ତି ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧା, ଦିସ୍ସନ୍ତି ତଥାଗତସ୍ସ ସାୱକା, ଦିସ୍ସନ୍ତି ଚକ୍କୱତ୍ତିରାଜାନୋ, ଦିସ୍ସନ୍ତି ପଦେସରାଜାନୋ, ଦିସ୍ସନ୍ତି ଦେୱମନୁସ୍ସା, ଦିସ୍ସନ୍ତି ସଧନା, ଦିସ୍ସନ୍ତି ଅଧନା, ଦିସ୍ସନ୍ତି ସୁଗତା, ଦିସ୍ସନ୍ତି ଦୁଗ୍ଗତା, ଦିସ୍ସତି ପୁରିସସ୍ସ ଇତ୍ଥିଲିଙ୍ଗଂ ପାତୁଭୂତଂ, ଦିସ୍ସତି ଇତ୍ଥିୟା ପୁରିସଲିଙ୍ଗଂ ପାତୁଭୂତଂ, ଦିସ୍ସତି ସୁକତଂ ଦୁକ୍କତଂ କମ୍ମଂ, ଦିସ୍ସନ୍ତି କଲ୍ୟାଣପାପକାନଂ କମ୍ମାନଂ ୱିପାକୂପଭୋଗିନୋ ସତ୍ତା, ଅତ୍ଥି ଲୋକେ ସତ୍ତା ଅଣ୍ଡଜା ଜଲାବୁଜା ସଂସେଦଜା ଓପପାତିକା, ଅତ୍ଥି ସତ୍ତା ଅପଦା ଦ୍ୱିପଦା ଚତୁପ୍ପଦା ବହୁପ୍ପଦା, ଅତ୍ଥି ଲୋକେ ୟକ୍ଖା ରକ୍ଖସା କୁମ୍ଭଣ୍ଡା ଅସୁରା ଦାନୱା ଗନ୍ଧବ୍ବା ପେତା ପିସାଚା, ଅତ୍ଥି କିନ୍ନରା ମହୋରଗା ନାଗା ସୁପଣ୍ଣା ସିଦ୍ଧା ୱିଜ୍ଜାଧରା, ଅତ୍ଥି ହତ୍ଥୀ ଅସ୍ସା ଗାୱୋ ମହିଂସା [ମହିସା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଓଟ୍ଠା ଗଦ୍ରଭା ଅଜା ଏଳକା ମିଗା ସୂକରା ସୀହା ବ୍ୟଗ୍ଘା ଦୀପୀ ଅଚ୍ଛା କୋକା ତରଚ୍ଛା ସୋଣା ସିଙ୍ଗାଲା, ଅତ୍ଥି ବହୁୱିଧା ସକୁଣା, ଅତ୍ଥି ସୁୱଣ୍ଣଂ ରଜତଂ ମୁତ୍ତା ମଣି ସଙ୍ଖୋ ସିଲା ପୱାଳଂ ଲୋହିତଙ୍କୋ ମସାରଗଲ୍ଲଂ ୱେଳୁରିୟୋ ୱଜିରଂ ଫଲିକଂ କାଳଲୋହଂ ତମ୍ବଲୋହଂ ୱଟ୍ଟଲୋହଂ କଂସଲୋହଂ, ଅତ୍ଥି ଖୋମଂ କୋସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପାସିକଂ ସାଣଂ ଭଙ୍ଗଂ କମ୍ବଲଂ, ଅତ୍ଥି ସାଲି ୱୀହି ୟୱୋ କଙ୍ଗୁ କୁଦ୍ରୂସୋ ୱରକୋ ଗୋଧୂମୋ ମୁଗ୍ଗୋ, ମାସୋ ତିଲଂ କୁଲତ୍ଥଂ, ଅତ୍ଥି ମୂଲଗନ୍ଧୋ ସାରଗନ୍ଧୋ ଫେଗ୍ଗୁଗନ୍ଧୋ ତଚଗନ୍ଧୋ ପତ୍ତଗନ୍ଧୋ ପୁପ୍ଫଗନ୍ଧୋ ଫଲଗନ୍ଧୋ ସବ୍ବଗନ୍ଧୋ, ଅତ୍ଥି ତିଣ ଲତା ଗଚ୍ଛ ରୁକ୍ଖ ଓସଧି ୱନପ୍ପତି ନଦୀ ପବ୍ବତ ସମୁଦ୍ଦ ମଚ୍ଛକଚ୍ଛପା ସବ୍ବଂ ଲୋକେ ଅତ୍ଥି। ୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଲୋକେ ନତ୍ଥି, ତଂ ମେ କଥେହୀ’’ତି।

‘‘ତୀଣିମାନି, ମହାରାଜ, ଲୋକେ ନତ୍ଥି। କତମାନି ତୀଣି? ସଚେତନା ୱା ଅଚେତନା ୱା ଅଜରାମରା ଲୋକେ ନତ୍ଥି, ସଙ୍ଖାରାନଂ ନିଚ୍ଚତା ନତ୍ଥି, ପରମତ୍ଥେନ ସତ୍ତୂପଲଦ୍ଧି ନତ୍ଥି, ଇମାନି ଖୋ, ମହାରାଜ, ତୀଣି ଲୋକେ ନତ୍ଥୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଲୋକେ ନତ୍ଥିଭାୱପଞ୍ହୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

୫. ଅକମ୍ମଜାଦିପଞ୍ହୋ

୫ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଦିସ୍ସନ୍ତି ଲୋକେ କମ୍ମନିବ୍ବତ୍ତା, ଦିସ୍ସନ୍ତି ହେତୁନିବ୍ବତ୍ତା, ଦିସ୍ସନ୍ତି ଉତୁନିବ୍ବତ୍ତା, ୟଂ ଲୋକେ ଅକମ୍ମଜଂ ଅହେତୁଜଂ ଅନୁତୁଜଂ, ତଂ ମେ କଥେହୀ’’ତି। ‘‘ଦ୍ୱେମେ, ମହାରାଜ, ଲୋକସ୍ମିଂ ଅକମ୍ମଜା ଅହେତୁଜା ଅନୁତୁଜା। କତମେ ଦ୍ୱେ? ଆକାସୋ, ମହାରାଜ, ଅକମ୍ମଜୋ ଅହେତୁଜୋ ଅନୁତୁଜୋ; ନିବ୍ବାନଂ, ମହାରାଜ, ଅକମ୍ମଜଂ ଅହେତୁଜଂ ଅନୁତୁଜଂ। ଇମେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଦ୍ୱେ ଅକମ୍ମଜା ଅହେତୁଜା ଅନୁତୁଜା’’ତି।

‘‘ମା, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଜିନୱଚନଂ ମକ୍ଖେହି, ମା ଅଜାନିତ୍ୱା ପଞ୍ହଂ ବ୍ୟାକରୋହୀ’’ତି। ‘‘କିଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅହଂ ୱଦାମି, ୟଂ ମଂ ତ୍ୱଂ ଏୱଂ ୱଦେସି ‘ମା, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଜିନୱଚନଂ ମକ୍ଖେହି, ମା ଅଜାନିତ୍ୱା ପଞ୍ହଂ ବ୍ୟାକରୋହୀ’’’ତି? ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟୁତ୍ତମିଦଂ ତାୱ ୱତ୍ତୁଂ ‘ଆକାସୋ ଅକମ୍ମଜୋ ଅହେତୁଜୋ ଅନୁତୁଜୋ’ତି। ଅନେକସତେହି ପନ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କାରଣେହି ଭଗୱତା ସାୱକାନଂ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ମଗ୍ଗୋ ଅକ୍ଖାତୋ, ଅଥ ଚ ପନ ତ୍ୱଂ ଏୱଂ ୱଦେସି ‘ଅହେତୁଜଂ ନିବ୍ବାନ’’’ନ୍ତି। ‘‘ସଚ୍ଚଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଅନେକସତେହି କାରଣେହି ସାୱକାନଂ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ମଗ୍ଗୋ ଅକ୍ଖାତୋ, ନ ଚ ପନ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ ହେତୁ ଅକ୍ଖାତୋ’’ତି।

‘‘ଏତ୍ଥ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅନ୍ଧକାରତୋ ଅନ୍ଧକାରତରଂ ପୱିସାମ, ୱନତୋ ୱନତରଂ ପୱିସାମ, ଗହନତୋ ଗହନତରଂ [ଗହନନ୍ତରତୋ ଗହନନ୍ତରଂ (କ॰)] ପୱିସାମ, ୟତ୍ର ହି ନାମ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ହେତୁ ଅତ୍ଥି, ତସ୍ସ ପନ ଧମ୍ମସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ ହେତୁ ନତ୍ଥି। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ହେତୁ ଅତ୍ଥି, ତେନ ହି ନିବ୍ବାନସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟପି ହେତୁ ଇଚ୍ଛିତବ୍ବୋ।

‘‘ୟଥା ପନ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ପୁତ୍ତସ୍ସ ପିତା ଅତ୍ଥି, ତେନ କାରଣେନ ପିତୁନୋପି ପିତା ଇଚ୍ଛିତବ୍ବୋ। ୟଥା ଅନ୍ତେୱାସିକସ୍ସ ଆଚରିୟୋ ଅତ୍ଥି, ତେନ କାରଣେନ ଆଚରିୟସ୍ସପି ଆଚରିୟୋ ଇଚ୍ଛିତବ୍ବୋ । ୟଥା ଅଙ୍କୁରସ୍ସ ବୀଜଂ ଅତ୍ଥି, ତେନ କାରଣେନ ବୀଜସ୍ସପି ବୀଜଂ ଇଚ୍ଛିତବ୍ବଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟଦି ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ହେତୁ ଅତ୍ଥି, ତେନ କାରଣେନ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟପି ହେତୁ ଇଚ୍ଛିତବ୍ବୋ।

‘‘ୟଥା ରୁକ୍ଖସ୍ସ ୱା ଲତାୟ ୱା ଅଗ୍ଗେ ସତି ତେନ କାରଣେନ ମଜ୍ଝମ୍ପି ଅତ୍ଥି, ମୂଲମ୍ପି ଅତ୍ଥି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟଦି ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ହେତୁ ଅତ୍ଥି, ତେନ କାରଣେନ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟପି ହେତୁ ଇଚ୍ଛିତବ୍ବୋ’’’ତି।

‘‘ଅନୁପ୍ପାଦନୀୟଂ, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ, ତସ୍ମା ନ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ ହେତୁ ଅକ୍ଖାତୋ’’ତି। ‘‘ଇଙ୍ଘ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କାରଣଂ ଦସ୍ସେତ୍ୱା କାରଣେନ ମଂ ସଞ୍ଞାପେହି, ୟଥାହଂ ଜାନେୟ୍ୟଂ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ହେତୁ ଅତ୍ଥି, ନିବ୍ବାନସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ ହେତୁ ନତ୍ଥୀ’’ତି।

‘‘ତେନ ହି, ମହାରାଜ, ସକ୍କଚ୍ଚଂ ସୋତଂ ଓଦହ, ସାଧୁକଂ ସୁଣୋହି, ୱକ୍ଖାମି ତତ୍ଥ କାରଣଂ, ସକ୍କୁଣେୟ୍ୟ, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ପାକତିକେନ ବଲେନ ଇତୋ ହିମୱନ୍ତଂ ପବ୍ବତରାଜଂ ଉପଗନ୍ତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ସକ୍କୁଣେୟ୍ୟ ପନ ସୋ, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ପାକତିକେନ ବଲେନ ହିମୱନ୍ତଂ ପବ୍ବତରାଜଂ ଇଧ ଆହରିତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସକ୍କା ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ମଗ୍ଗୋ ଅକ୍ଖାତୁଂ, ନ ସକ୍କା ନିବ୍ବାନସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ ହେତୁ ଦସ୍ସେତୁଂ।

‘‘ସକ୍କୁଣେୟ୍ୟ, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ପାକତିକେନ ବଲେନ ମହାସମୁଦ୍ଦଂ ନାୱାୟ ଉତ୍ତରିତ୍ୱା ପାରିମତୀରଂ ଗନ୍ତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ’’ତି? ‘‘ସକ୍କୁଣେୟ୍ୟ ପନ ସୋ, ମହାରାଜ , ପୁରିସୋ ପାକତିକେନ ବଲେନ ମହାସମୁଦ୍ଦସ୍ସ ପାରିମତୀରଂ ଇଧ ଆହରିତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସକ୍କା ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ମଗ୍ଗୋ ଅକ୍ଖାତୁଂ, ନ ସକ୍କା ନିବ୍ବାନସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ ହେତୁ ଦସ୍ସେତୁଂ। କିଂ କାରଣା? ଅସଙ୍ଖତତ୍ତା ଧମ୍ମସ୍ସା’’ତି।

‘‘ଅସଙ୍ଖତଂ , ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ନିବ୍ବାନ’’ନ୍ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ଅସଙ୍ଖତଂ ନିବ୍ବାନଂ ନ କେହିଚି କତଂ, ନିବ୍ବାନଂ, ମହାରାଜ, ନ ୱତ୍ତବ୍ବଂ ଉପ୍ପନ୍ନନ୍ତି ୱା ଅନୁପ୍ପନ୍ନନ୍ତି ୱା ଉପ୍ପାଦନୀୟନ୍ତି ୱା ଅତୀତନ୍ତି ୱା ଅନାଗତନ୍ତି ୱା ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନନ୍ତି ୱା ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟନ୍ତି ୱା ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟନ୍ତି ୱା ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟନ୍ତି ୱା ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟନ୍ତି ୱା କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟନ୍ତି ୱା’’ତି। ‘‘ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ନିବ୍ବାନଂ ନ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ନ ଅନୁପ୍ପନ୍ନଂ ନ ଉପ୍ପାଦନୀୟଂ ନ ଅତୀତଂ ନ ଅନାଗତଂ ନ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ନ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ନ ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ନ ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ନ ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ନ କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ, ତେନ ହି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତୁମ୍ହେ ନତ୍ଥିଧମ୍ମଂ ନିବ୍ବାନଂ ଅପଦିସଥ ‘ନତ୍ଥି ନିବ୍ବାନ’ନ୍ତି। ‘‘ଅତ୍ଥି, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ, ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ନିବ୍ବାନଂ, ୱିସୁଦ୍ଧେନ ମାନସେନ ପଣୀତେନ ଉଜୁକେନ ଅନାୱରଣେନ ନିରାମିସେନ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ଅରିୟସାୱକୋ ନିବ୍ବାନଂ ପସ୍ସତୀ’’ତି।

‘‘କୀଦିସଂ ପନ ତଂ, ଭନ୍ତେ, ନିବ୍ବାନଂ, ୟଂ ତଂ ଓପମ୍ମେହି ଆଦୀପନୀୟଂ କାରଣେହି ମଂ ସଞ୍ଞାପେହି, ୟଥା ଅତ୍ଥିଧମ୍ମଂ ଓପମ୍ମେହି ଆଦୀପନୀୟ’’ନ୍ତି। ‘‘ଅତ୍ଥି, ମହାରାଜ, ୱାତୋ ନାମା’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଇଙ୍ଘ, ମହାରାଜ, ୱାତଂ ଦସ୍ସେହି ୱଣ୍ଣତୋ ୱା ସଣ୍ଠାନତୋ ୱା ଅଣୁଂ ୱା ଥୂଲଂ ୱା ଦୀଘଂ ୱା ରସ୍ସଂ ୱା’’ତି। ‘‘ନ ସକ୍କା, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୱାତୋ ଉପଦସ୍ସୟିତୁଂ, ନ ସୋ ୱାତୋ ହତ୍ଥଗ୍ଗହଣଂ ୱା ନିମ୍ମଦ୍ଦନଂ ୱା ଉପେତି, ଅପି ଚ ଅତ୍ଥି ସୋ ୱାତୋ’’ତି। ‘‘ୟଦି, ମହାରାଜ, ନ ସକ୍କା ୱାତୋ ଉପଦସ୍ସୟିତୁଂ, ତେନ ହି ନତ୍ଥି ୱାତୋ’’ତି? ‘‘ଜାନାମହଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୱାତୋ ଅତ୍ଥୀତି ମେ ହଦୟେ ଅନୁପୱିଟ୍ଠଂ, ନ ଚାହଂ ସକ୍କୋମି ୱାତଂ ଉପଦସ୍ସୟିତୁ’’ନ୍ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅତ୍ଥି ନିବ୍ବାନଂ, ନ ଚ ସକ୍କା ନିବ୍ବାନଂ ଉପଦସ୍ସୟିତୁଂ ୱଣ୍ଣେନ ୱା ସଣ୍ଠାନେନ ୱା’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସୂପଦସ୍ସିତଂ ଓପମ୍ମଂ, ସୁନିଦ୍ଦିଟ୍ଠଂ କାରଣଂ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମି ‘ଅତ୍ଥି ନିବ୍ବାନ’’’ନ୍ତି।

ଅକମ୍ମଜାଦିପଞ୍ହୋ ପଞ୍ଚମୋ।

୬. କମ୍ମଜାଦିପଞ୍ହୋ

୬ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କତମେ ଏତ୍ଥ କମ୍ମଜା, କତମେ ହେତୁଜା, କତମେ ଉତୁଜା, କତମେ ନ କମ୍ମଜା, ନ ହେତୁଜା, ନ ଉତୁଜା’’ତି? ‘‘ୟେ କେଚି, ମହାରାଜ, ସତ୍ତା ସଚେତନା, ସବ୍ବେ ତେ କମ୍ମଜା; ଅଗ୍ଗି ଚ ସବ୍ବାନି ଚ ବୀଜଜାତାନି ହେତୁଜାନି; ପଥୱୀ ଚ ପବ୍ବତା ଚ ଉଦକଞ୍ଚ ୱାତୋ ଚ, ସବ୍ବେ ତେ ଉତୁଜା; ଆକାସୋ ଚ ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ ଇମେ ଦ୍ୱେ ଅକମ୍ମଜା ଅହେତୁଜା ଅନୁତୁଜା। ନିବ୍ବାନଂ ପନ, ମହାରାଜ, ନ ୱତ୍ତବ୍ବଂ କମ୍ମଜନ୍ତି ୱା ହେତୁଜନ୍ତି ୱା ଉତୁଜନ୍ତି ୱା ଉପ୍ପନ୍ନନ୍ତି ୱା ଅନୁପ୍ପନ୍ନନ୍ତି ୱା ଉପ୍ପାଦନୀୟନ୍ତି ୱା ଅତୀତନ୍ତି ୱା ଅନାଗତନ୍ତି ୱା ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନନ୍ତି ୱା ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟନ୍ତି ୱା ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟନ୍ତି ୱା ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟନ୍ତି ୱା ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟନ୍ତି ୱା କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟନ୍ତି ୱା, ଅପି ଚ, ମହାରାଜ, ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ନିବ୍ବାନଂ, ୟଂ ସୋ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ଅରିୟସାୱକୋ ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଞାଣେନ ପସ୍ସତୀ’’ତି। ‘‘ରମଣୀୟୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ପଞ୍ହୋ ସୁୱିନିଚ୍ଛିତୋ ନିସ୍ସଂସୟୋ ଏକନ୍ତଗତୋ, ୱିମତି ଉପ୍ପଚ୍ଛିନ୍ନା, ତ୍ୱଂ ଗଣିୱରପୱରମାସଜ୍ଜା’’ତି।

କମ୍ମଜାଦିପଞ୍ହୋ ଛଟ୍ଠୋ।

୭. ୟକ୍ଖପଞ୍ହୋ

୭ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅତ୍ଥି ଲୋକେ ୟକ୍ଖା ନାମା’’ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ଅତ୍ଥି ଲୋକେ ୟକ୍ଖା ନାମା’’ତି। ‘‘ଚୱନ୍ତି ପନ ତେ, ଭନ୍ତେ, ୟକ୍ଖା ତମ୍ହା ୟୋନିୟା’’ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ଚୱନ୍ତି ତେ ୟକ୍ଖା ତମ୍ହା ୟୋନିୟା’’ତି। ‘‘କିସ୍ସ ପନ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତେସଂ ମତାନଂ ୟକ୍ଖାନଂ ସରୀରଂ ନ ଦିସ୍ସତି, କୁଣପଗନ୍ଧୋପି ନ ୱାୟତୀ’’ତି? ‘‘ଦିସ୍ସତି, ମହାରାଜ, ମତାନଂ ୟକ୍ଖାନଂ ସରୀରଂ, କୁଣପଗନ୍ଧୋପି ତେସଂ ୱାୟତି, ମତାନଂ, ମହାରାଜ, ୟକ୍ଖାନଂ ସରୀରଂ କୀଟୱଣ୍ଣେନ ୱା ଦିସ୍ସତି, କିମିୱଣ୍ଣେନ ୱା ଦିସ୍ସତି, କିପିଲ୍ଲିକୱଣ୍ଣେନ ୱା ଦିସ୍ସତି, ପଟଙ୍ଗୱଣ୍ଣେନ ୱା ଦିସ୍ସତି, ଅହିୱଣ୍ଣେନ ୱା ଦିସ୍ସତି, ୱିଚ୍ଛିକୱଣ୍ଣେନ ୱା ଦିସ୍ସତି, ସତପଦିୱଣ୍ଣେନ ୱା ଦିସ୍ସତି, ଦିଜୱଣ୍ଣେନ ୱା ଦିସ୍ସତି, ମିଗୱଣ୍ଣେନ ୱା ଦିସ୍ସତୀ’’ତି। ‘‘କୋ ହି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅଞ୍ଞୋ ଇଦଂ ପଞ୍ହଂ ପୁଟ୍ଠୋ ୱିସଜ୍ଜେୟ୍ୟ ଅଞ୍ଞତ୍ର ତୱାଦିସେନ ବୁଦ୍ଧିମତା’’ତି।

ୟକ୍ଖପଞ୍ହୋ ସତ୍ତମୋ।

୮. ଅନୱସେସସିକ୍ଖାପଦପଞ୍ହୋ

୮ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟେ ତେ ଅହେସୁଂ ତିକିଚ୍ଛକାନଂ ପୁବ୍ବକା ଆଚରିୟା ସେୟ୍ୟଥିଦଂ, ନାରଦୋ ଧମ୍ମନ୍ତରୀ [ଧନ୍ୱନ୍ତରୀ (?)] ଅଙ୍ଗିରସୋ କପିଲୋ କଣ୍ଡରଗ୍ଗି ସାମୋ ଅତୁଲୋ ପୁବ୍ବକଚ୍ଚାୟନୋ, ସବ୍ବେପେତେ ଆଚରିୟା ସକିଂ ୟେୱ ରୋଗୁପ୍ପତ୍ତିଞ୍ଚ ନିଦାନଞ୍ଚ ସଭାୱଞ୍ଚ ସମୁଟ୍ଠାନଞ୍ଚ ତିକିଚ୍ଛଞ୍ଚ କିରିୟଞ୍ଚ ସିଦ୍ଧାସିଦ୍ଧଞ୍ଚ ସବ୍ବଂ ତଂ [ସନ୍ତଂ (କ॰)] ନିରୱସେସଂ ଜାନିତ୍ୱା ‘ଇମସ୍ମିଂ କାୟେ ଏତ୍ତକା ରୋଗା ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସନ୍ତୀ’ତି ଏକପ୍ପହାରେନ କଲାପଗ୍ଗାହଂ କରିତ୍ୱା ସୁତ୍ତଂ ବନ୍ଧିଂସୁ, ଅସବ୍ବଞ୍ଞୁନୋ ଏତେ ସବ୍ବେ, କିସ୍ସ ପନ ତଥାଗତୋ ସବ୍ବଞ୍ଞୂ ସମାନୋ ଅନାଗତଂ କିରିୟଂ ବୁଦ୍ଧଞାଣେନ ଜାନିତ୍ୱା ‘ଏତ୍ତକେ ନାମ ୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ଏତ୍ତକଂ ନାମ ସିକ୍ଖାପଦଂ ପଞ୍ଞପେତବ୍ବଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି ପରିଚ୍ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୱସେସତୋ ସିକ୍ଖାପଦଂ ନ ପଞ୍ଞପେସି, ଉପ୍ପନ୍ନୁପ୍ପନ୍ନେ ୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ଅୟସେ ପାକଟେ ଦୋସେ ୱିତ୍ଥାରିକେ ପୁଥୁଗତେ ଉଜ୍ଝାୟନ୍ତେସୁ ମନୁସ୍ସେସୁ ତସ୍ମିଂ ତସ୍ମିଂ କାଲେ ସାୱକାନଂ ସିକ୍ଖାପଦଂ ପଞ୍ଞପେସୀ’’ତି?

‘‘ଞାତମେତଂ, ମହାରାଜ, ତଥାଗତସ୍ସ ‘ଇମସ୍ମିଂ ସମୟେ ଇମେସୁ ମନୁସ୍ସେସୁ ସାଧିକଂ ଦିୟଡ୍ଢସିକ୍ଖାପଦସତଂ ପଞ୍ଞପେତବ୍ବଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି, ଅପି ଚ ତଥାଗତସ୍ସ ଏୱଂ ଅହୋସି ‘ସଚେ ଖୋ ଅହଂ ସାଧିକଂ ଦିୟଡ୍ଢସିକ୍ଖାପଦସତଂ ଏକପ୍ପହାରଂ ପଞ୍ଞପେସ୍ସାମି, ମହାଜନୋ ସନ୍ତାସମାପଜ୍ଜିସ୍ସତି ‘ବହୁକଂ ଇଧ ରକ୍ଖିତବ୍ବଂ, ଦୁକ୍କରଂ ୱତ ଭୋ ସମଣସ୍ସ ଗୋତମସ୍ସ ସାସନେ ପବ୍ବଜିତୁ’ନ୍ତି, ପବ୍ବଜିତୁକାମାପି ନ ପବ୍ବଜିସ୍ସନ୍ତି, ୱଚନଞ୍ଚ ମେ ନ ସଦ୍ଦହିସ୍ସନ୍ତି, ଅସଦ୍ଦହନ୍ତା ତେ ମନୁସ୍ସା ଅପାୟଗାମିନୋ ଭୱିସ୍ସନ୍ନ-ତି ଉପ୍ପନ୍ନୁପ୍ପନ୍ନେ ୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ଧମ୍ମଦେସନାୟ ୱିଞ୍ଞାପେତ୍ୱା ପାକଟେ ଦୋସେ ସିକ୍ଖାପଦଂ ପଞ୍ଞପେସ୍ସାମୀ’’’ତି। ‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ବୁଦ୍ଧାନଂ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ବୁଦ୍ଧାନଂ, ୟାୱ ମହନ୍ତଂ ତଥାଗତସ୍ସ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣଂ, ଏୱମେତଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସୁନିଦ୍ଦିଟ୍ଠୋ ଏସୋ ଅତ୍ଥୋ ତଥାଗତେନ, ‘ବହୁକଂ ଇଧ ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’ନ୍ତି ସୁତ୍ୱା ସତ୍ତାନଂ ସନ୍ତାସୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଏକୋପି ଜିନସାସନେ ନ ପବ୍ବଜେୟ୍ୟ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଅନୱସେସସିକ୍ଖାପଦପଞ୍ହୋ ଅଟ୍ଠମୋ।

୯. ସୂରିୟତପନପଞ୍ହୋ

୯ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅୟଂ ସୂରିୟୋ ସବ୍ବକାଲଂ କଠିନଂ ତପତି, ଉଦାହୁ କିଞ୍ଚିକାଲଂ ମନ୍ଦଂ ତପତୀ’’ତି? ‘‘ସବ୍ବକାଲଂ, ମହାରାଜ, ସୂରିୟୋ କଠିନଂ ତପତି , ନ କିଞ୍ଚିକାଲଂ ମନ୍ଦଂ ତପତୀ’’ତି। ‘‘ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସୂରିୟୋ ସବ୍ବକାଲଂ କଠିନଂ ତପତି, କିସ୍ସ ପନ ଅପ୍ପେକଦା ସୂରିୟୋ କଠିନଂ ତପତି, ଅପ୍ପେକଦା ମନ୍ଦଂ ତପତୀ’’ତି? ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ, ମହାରାଜ, ସୂରିୟସ୍ସ ରୋଗା, ୟେସଂ ଅଞ୍ଞତରେନ ରୋଗେନ ପଟିପୀଳିତୋ ସୂରିୟୋ ମନ୍ଦଂ ତପତି। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଅବ୍ଭଂ, ମହାରାଜ, ସୂରିୟସ୍ସ ରୋଗୋ, ତେନ ରୋଗେନ ପଟିପୀଳିତୋ ସୂରିୟୋ ମନ୍ଦଂ ତପତି। ମହିକା, ମହାରାଜ, ସୂରିୟସ୍ସ ରୋଗୋ, ତେନ ରୋଗେନ ପଟିପୀଳିତୋ ସୂରିୟୋ ମନ୍ଦଂ ତପତି। ମେଘୋ, ମହାରାଜ, ସୂରିୟସ୍ସ ରୋଗୋ, ତେନ ରୋଗେନ ପଟିପୀଳିତୋ ସୂରିୟୋ ମନ୍ଦଂ ତପତି। ରାହୁ, ମହାରାଜ, ସୂରିୟସ୍ସ ରୋଗୋ, ତେନ ରୋଗେନ ପଟିପୀଳିତୋ ସୂରିୟୋ ମନ୍ଦଂ ତପତି। ଇମେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଚତ୍ତାରୋ ସୂରିୟସ୍ସ ରୋଗା, ୟେସଂ ଅଞ୍ଞତରେନ ରୋଗେନ ପଟିପୀଳିତୋ ସୂରିୟୋ ମନ୍ଦଂ ତପତୀ’’ତି। ‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସୂରିୟସ୍ସପି ତାୱ ତେଜୋସମ୍ପନ୍ନସ୍ସ ରୋଗୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସତି, କିମଙ୍ଗଂ ପନ ଅଞ୍ଞେସଂ ସତ୍ତାନଂ, ନତ୍ଥି, ଭନ୍ତେ, ଏସା ୱିଭତ୍ତି ଅଞ୍ଞସ୍ସ ଅଞ୍ଞତ୍ର ତୱାଦିସେନ ବୁଦ୍ଧିମତା’’ତି।

ସୂରିୟତପନପଞ୍ହୋ ନୱମୋ।

୧୦. କଠିନତପନପଞ୍ହୋ

୧୦ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କିସ୍ସ ହେମନ୍ତେ ସୂରିୟୋ କଠିନଂ ତପତି, ନୋ ତଥା ଗିମ୍ହେ’’ତି? ‘‘ଗିମ୍ହେ, ମହାରାଜ, ଅନୁପହତଂ ହୋତି ରଜୋଜଲ୍ଲଂ, ୱାତକ୍ଖୁଭିତା ରେଣୂ ଗଗନାନୁଗତା ହୋନ୍ତି, ଆକାସେପି ଅବ୍ଭା ସୁବହଲା ହୋନ୍ତି, ମହାୱାତୋ ଚ ଅଧିମତ୍ତଂ ୱାୟତି, ତେ ସବ୍ବେ ନାନାକୁଲା ସମାୟୁତା ସୂରିୟରଂସିୟୋ ପିଦହନ୍ତି, ତେନ ଗିମ୍ହେ ସୂରିୟୋ ମନ୍ଦଂ ତପତି।

‘‘ହେମନ୍ତେ ପନ, ମହାରାଜ, ହେଟ୍ଠା ପଥୱୀ ନିବ୍ବୁତା ହୋତି, ଉପରି ମହାମେଘୋ ଉପଟ୍ଠିତୋ ହୋତି, ଉପସନ୍ତଂ ହୋତି ରଜୋଜଲ୍ଲଂ, ରେଣୁ ଚ ସନ୍ତସନ୍ତଂ ଗଗନେ ଚରତି, ୱିଗତୱଲାହକୋ ଚ ହୋତି ଆକାସୋ, ୱାତୋ ଚ ମନ୍ଦମନ୍ଦଂ ୱାୟତି, ଏତେସଂ ଉପରତିୟା ୱିସୁଦ୍ଧା [ୱିସଦା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ହୋନ୍ତି ସୂରିୟରଂସିୟୋ, ଉପଘାତୱିମୁତ୍ତସ୍ସ ସୂରିୟସ୍ସ ତାପୋ ଅତି ୱିୟ ତପତି। ଇଦମେତ୍ଥ, ମହାରାଜ, କାରଣଂ, ୟେନ କାରଣେନ ସୂରିୟୋ ହେମନ୍ତେ କଠିନଂ ତପତି, ନୋ ତଥା ଗିମ୍ହେ’’ତି। ‘‘ସବ୍ବୀତିମୁତ୍ତୋ, ଭନ୍ତେ, ସୂରିୟୋ କଠିନଂ ତପତି, ମେଘାଦିସହଗତୋ କଠିନଂ ନ ତପତୀ’’ତି।

କଠିନତପନପଞ୍ହୋ ଦସମୋ।

ନିପ୍ପପଞ୍ଚୱଗ୍ଗୋ ଦୁତିୟୋ।

ଇମସ୍ମିଂ ୱଗ୍ଗେ ଦସ ପଞ୍ହା।

୩. ୱେସ୍ସନ୍ତରୱଗ୍ଗୋ

୧. ୱେସ୍ସନ୍ତରପଞ୍ହୋ

୧ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସବ୍ବେୱ ବୋଧିସତ୍ତା ପୁତ୍ତଦାରଂ ଦେନ୍ତି, ଉଦାହୁ ୱେସ୍ସନ୍ତରେନେୱ ରଞ୍ଞା ପୁତ୍ତଦାରଂ ଦିନ୍ନ’’ନ୍ତି? ‘‘ସବ୍ବେପି, ମହାରାଜ, ବୋଧିସତ୍ତା ପୁତ୍ତଦାରଂ ଦେନ୍ତି, ନ ୱେସ୍ସନ୍ତରେନେୱ ରଞ୍ଞା ପୁତ୍ତଦାରଂ ଦିନ୍ନ’’ନ୍ତି। ‘‘ଅପି ଚ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତେସଂ ଅନୁମତେନ ଦେନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ଭରିୟା, ମହାରାଜ, ଅନୁମତା, ଦାରକା ପନ ବାଲତାୟ ୱିଲପିଂସୁ [ଲାଲପିଂସୁ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ୟଦି ତେ ଅତ୍ଥତୋ ଜାନେୟ୍ୟୁଂ, ତେପି ଅନୁମୋଦେୟ୍ୟୁଂ, ନ ତେ ୱିଲପେୟ୍ୟୁ’’ନ୍ତି।

‘‘ଦୁକ୍କରଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ବୋଧିସତ୍ତେନ କତଂ, ୟଂ ସୋ ଅତ୍ତନୋ ଓରସେ ପିୟେ ପୁତ୍ତେ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଦାସତ୍ଥାୟ ଅଦାସି।

‘‘ଇଦମ୍ପି ଦୁତିୟଂ ଦୁକ୍କରତୋ ଦୁକ୍କରତରଂ, ୟଂ ସୋ ଅତ୍ତନୋ ଓରସେ ପିୟେ ପୁତ୍ତେ ବାଲକେ ତରୁଣକେ ଲତାୟ ବନ୍ଧିତ୍ୱା ତେନ ବ୍ରାହ୍ମଣେନ ଲତାୟ ଅନୁମଜ୍ଜୀୟନ୍ତେ ଦିସ୍ୱା ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖି।

‘‘ଇଦମ୍ପି ତତିୟଂ ଦୁକ୍କରତୋ ଦୁକ୍କରତରଂ, ୟଂ ସୋ ସକେନ ବଲେନ ବନ୍ଧନା ମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା ଆଗତେ ଦାରକେ ସାରଜ୍ଜମୁପଗତେ ପୁନଦେୱ ଲତାୟ ବନ୍ଧିତ୍ୱା ଅଦାସି।

‘‘ଇଦମ୍ପି ଚତୁତ୍ଥଂ ଦୁକ୍କରତୋ ଦୁକ୍କରତରଂ, ୟଂ ସୋ ଦାରକେ ‘ଅୟଂ ଖୋ, ତାତ, ୟକ୍ଖୋ ଖାଦିତୁଂ ନେତି ଅମ୍ହେ’ତି ୱିଲପନ୍ତେ ‘ମା ଭାୟିତ୍ଥା’ତି ନ ଅସ୍ସାସେସି।

‘‘ଇଦମ୍ପି ପଞ୍ଚମଂ ଦୁକ୍କରତୋ ଦୁକ୍କରତରଂ, ୟଂ ସୋ ଜାଲିସ୍ସ କୁମାରସ୍ସ ରୁଦମାନସ୍ସ ପାଦେସୁ ନିପତିତ୍ୱା ‘ଅଲଂ, ତାତ, କଣ୍ହାଜିନଂ ନିୱତ୍ତେହି, ଅହମେୱ ଗଚ୍ଛାମି ୟକ୍ଖେନ ସହ, ଖାଦତୁ ମଂ ୟକ୍ଖୋ’ତି ୟାଚମାନସ୍ସ ଏୱଂ ନ ସମ୍ପଟିଚ୍ଛି।

‘‘ଇଦମ୍ପି ଛଟ୍ଠଂ ଦୁକ୍କରତୋ ଦୁକ୍କରତରଂ, ୟଂ ସୋ ଜାଲିସ୍ସ କୁମାରସ୍ସ ‘ପାସାଣସମଂ ନୂନ ତେ, ତାତ, ହଦୟଂ, ୟଂ ତ୍ୱଂ ଅମ୍ହାକଂ ଦୁକ୍ଖିତାନଂ ପେକ୍ଖମାନୋ ନିମ୍ମନୁସ୍ସକେ ବ୍ରହାରଞ୍ଞେ ୟକ୍ଖେନ ନୀୟମାନେ ନ ନିୱାରେସୀ’ତି ୱିଲପମାନସ୍ସ କାରୁଞ୍ଞଂ ନାକାସି।

‘‘ଇଦମ୍ପି ସତ୍ତମଂ ଦୁକ୍କରତୋ ଦୁକ୍କରତରଂ, ୟଂ ତସ୍ସ ରୁଳରୁଳସ୍ସ ଭୀମଭୀମସ୍ସ ନୀତେ ଦାରକେ ଅଦସ୍ସନଂ ଗମିତେ ନ ଫଲି ହଦୟଂ ସତଧା ୱା ସହସ୍ସଧା ୱା, ପୁଞ୍ଞକାମେନ ମନୁଜେନ କିଂ ପରଦୁକ୍ଖାପନେନ, ନନୁ ନାମ ସକଦାନଂ ଦାତବ୍ବଂ ହୋତୀ’’ତି?

‘‘ଦୁକ୍କରସ୍ସ, ମହାରାଜ, କତତ୍ତା ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ କିତ୍ତିସଦ୍ଦୋ ଦସସହସ୍ସିୟା ଲୋକଧାତୁୟା ସଦେୱମନୁସ୍ସେସୁ ଅବ୍ଭୁଗ୍ଗତୋ, ଦେୱା ଦେୱଭୱନେ ପକିତ୍ତେନ୍ତି, ଅସୁରା ଅସୁରଭୱନେ ପକିତ୍ତେନ୍ତି, ଗରୁଳା ଗରୁଳଭୱନେ ପକିତ୍ତେନ୍ତି, ନାଗା ନାଗଭୱନେ ପକିତ୍ତେନ୍ତି, ୟକ୍ଖା ୟକ୍ଖଭୱନେ ପକିତ୍ତେନ୍ତି, ଅନୁପୁବ୍ବେନ ତସ୍ସ କିତ୍ତିସଦ୍ଦୋ ପରମ୍ପରାୟ ଅଜ୍ଜେତରହି ଇଧ ଅମ୍ହାକଂ ସମୟଂ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ତଂ ମୟଂ ଦାନଂ ପକିତ୍ତେନ୍ତା ୱିକୋପେନ୍ତା ନିସିନ୍ନା ସୁଦିନ୍ନଂ, ଉଦାହୁ ଦୁଦ୍ଦିନ୍ନନ୍ତି। ସୋ ଖୋ ପନାୟଂ, ମହାରାଜ, କିତ୍ତିସଦ୍ଦୋ ନିପୁଣାନଂ ୱିଞ୍ଞୂନଂ ୱିଦୂନଂ ୱିଭାୱୀନଂ ବୋଧିସତ୍ତାନଂ ଦସ ଗୁଣେ ଅନୁଦସ୍ସତି। କତମେ ଦସ? ଅଗେଧତା ନିରାଲୟତା ଚାଗୋ ପହାନଂ ଅପୁନରାୱତ୍ତିତା ସୁଖୁମତା ମହନ୍ତତା ଦୁରନୁବୋଧତା ଦୁଲ୍ଲଭତା ଅସଦିସତା ବୁଦ୍ଧଧମ୍ମସ୍ସ, ସୋ ଖୋ ପନାୟଂ, ମହାରାଜ, କିତ୍ତିସଦ୍ଦୋ ନିପୁଣାନଂ ୱିଞ୍ଞୂନଂ ୱିଦୂନଂ ୱିଭାୱୀନଂ ବୋଧିସତ୍ତାନଂ ଇମେ ଦସ ଗୁଣେ ଅନୁଦସ୍ସତୀ’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟୋ ପରଂ ଦୁକ୍ଖାପେତ୍ୱା ଦାନଂ ଦେତି, ଅପି ନୁ ତଂ ଦାନଂ ସୁଖୱିପାକଂ ହୋତି ସଗ୍ଗସଂୱତ୍ତନିକ’’ନ୍ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, କିଂ ୱତ୍ତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ‘‘ଇଙ୍ଘ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କାରଣଂ ଉପଦସ୍ସେହୀ’’ତି। ‘‘ଇଧ, ମହାରାଜ, କୋଚି ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ସୀଲୱା ହୋତି କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମୋ, ସୋ ଭୱେୟ୍ୟ ପକ୍ଖହତୋ ୱା ପୀଠସପ୍ପୀ ୱା ଅଞ୍ଞତରଂ ୱା ବ୍ୟାଧିଂ ଆପନ୍ନୋ, ତମେନଂ ୟୋ କୋଚି ପୁଞ୍ଞକାମୋ ୟାନଂ ଆରୋପେତ୍ୱା ପତ୍ଥିତଂ ଦେସମନୁପାପେୟ୍ୟ, ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ତତୋନିଦାନଂ କିଞ୍ଚି ସୁଖଂ ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ ସଗ୍ଗସଂୱତ୍ତନିକଂ ତଂ କମ୍ମ’’ନ୍ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, କିଂ ୱତ୍ତବ୍ବଂ? ହତ୍ଥିୟାନଂ ୱା ସୋ, ଭନ୍ତେ, ପୁରିସୋ ଲଭେୟ୍ୟ ଅସ୍ସୟାନଂ ୱା ରଥୟାନଂ ୱା, ଥଲେ ଥଲୟାନଂ ଜଲେ ଜଲୟାନଂ ଦେୱେସୁ ଦେୱୟାନଂ ମନୁସ୍ସେସୁ ମନୁସ୍ସୟାନଂ, ତଦନୁଚ୍ଛୱିକଂ ତଦନୁଲୋମିକଂ ଭୱେ ଭୱେ ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ, ତଦନୁଚ୍ଛୱିକାନି ତଦନୁଲୋମିକାନି ଚସ୍ସ ସୁଖାନି ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟୁଂ, ସୁଗତିତୋ ସୁଗତିଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ତେନେୱ କମ୍ମାଭିସନ୍ଦେନ ଇଦ୍ଧିୟାନଂ ଅଭିରୁୟ୍ହ ପତ୍ଥିତଂ ନିବ୍ବାନନଗରଂ ପାପୁଣେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ମହାରାଜ, ପରଦୁକ୍ଖାପନେନ ଦିନ୍ନଦାନଂ ସୁଖୱିପାକଂ ହୋତି ସଗ୍ଗସଂୱତ୍ତନିକଂ , ୟଂ ସୋ ପୁରିସୋ ବଲୀବଦ୍ଦେ ଦୁକ୍ଖାପେତ୍ୱା ଏୱରୂପଂ ସୁଖଂ ଅନୁଭୱତି।

‘‘ଅପରମ୍ପି , ମହାରାଜ, ଉତ୍ତରିଂ କାରଣଂ ସୁଣୋହି, ୟଥା ପରଦୁକ୍ଖାପନେନ ଦିନ୍ନଦାନଂ ସୁଖୱିପାକଂ ହୋତି ସଗ୍ଗସଂୱତ୍ତନିକଂ। ଇଧ, ମହାରାଜ, ୟୋ କୋଚି ରାଜା ଜନପଦତୋ ଧମ୍ମିକଂ ବଲିଂ ଉଦ୍ଧରାପେତ୍ୱା ଆଣାପୱତ୍ତନେନ ଦାନଂ ଦଦେୟ୍ୟ, ଅପି ନୁ ଖୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ରାଜା ତତୋନିଦାନଂ କିଞ୍ଚି ସୁଖଂ ଅନୁଭୱେୟ୍ୟ ସଗ୍ଗସଂୱତ୍ତନିକଂ ତଂ ଦାନ’’ନ୍ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, କିଂ ୱତ୍ତବ୍ବଂ, ତତୋନିଦାନଂ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ରାଜା ଉତ୍ତରିଂ ଅନେକସତସହସ୍ସଗୁଣଂ ଲଭେୟ୍ୟ। ରାଜୂନଂ ଅତିରାଜା ଭୱେୟ୍ୟ, ଦେୱାନଂ ଅତିଦେୱୋ ଭୱେୟ୍ୟ, ବ୍ରହ୍ମାନଂ ଅତିବ୍ରହ୍ମା ଭୱେୟ୍ୟ, ସମଣାନଂ ଅତିସମଣୋ ଭୱେୟ୍ୟ, ବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ଅତିବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭୱେୟ୍ୟ, ଅରହନ୍ତାନଂ ଅତିଅରହା [ଅତିଅରହନ୍ତୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଭୱେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ମହାରାଜ, ପରଦୁକ୍ଖାପନେନ ଦିନ୍ନଦାନଂ ସୁଖୱିପାକଂ ହୋତି ସଗ୍ଗସଂୱତ୍ତନିକଂ, ୟଂ ସୋ ରାଜା ବଲିନା ଜନଂ ପୀଳେତ୍ୱା ଦିନ୍ନଦାନେନ ଏୱରୂପଂ ଉତ୍ତରିଂ ୟସସୁଖଂ ଅନୁଭୱତୀ’’ତି।

‘‘ଅତିଦାନଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୱେସ୍ସନ୍ତରେନ ରଞ୍ଞା ଦିନ୍ନଂ, ୟଂ ସୋ ସକଂ ଭରିୟଂ ପରସ୍ସ ଭରିୟତ୍ଥାୟ ଅଦାସି, ସକେ ଓରସେ ପୁତ୍ତେ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଦାସତ୍ଥାୟ ଅଦାସି, ଅତିଦାନଂ ନାମ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଲୋକେ ୱିଦୂହି ନିନ୍ଦିତଂ ଗରହିତଂ, ୟଥା ନାମ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅତିଭାରେନ ସକଟସ୍ସ ଅକ୍ଖୋ ଭିଜ୍ଜତି, ଅତିଭାରେନ ନାୱା ଓସୀଦତି, ଅତିଭୁତ୍ତେନ ଭୋଜନଂ ୱିସମଂ ପରିଣମତି, ଅତିୱସ୍ସେନ ଧଞ୍ଞଂ ୱିନସ୍ସତି, ଅତିଦାନେନ ଭୋଗକ୍ଖୟଂ ଉପେତି, ଅତିତାପେନ ପଥୱୀ ଉପଡୟ୍ହତି, ଅତିରାଗେନ ଉମ୍ମତ୍ତକୋ ହୋତି, ଅତିଦୋସେନ ୱଜ୍ଝୋ ହୋତି, ଅତିମୋହେନ ଅନୟଂ ଆପଜ୍ଜତି, ଅତିଲୋଭେନ ଚୋରଗ୍ଗହଣମୁପଗଚ୍ଛତି, ଅତିଭୟେନ ନିରୁଜ୍ଝତି, ଅତିପୂରେନ ନଦୀ ଉତ୍ତରତି, ଅତିୱାତେନ ଅସନି ପତତି, ଅତିଅଗ୍ଗିନା ଓଦନଂ ଉତ୍ତରତି, ଅତିସଞ୍ଚରଣେନ ନ ଚିରଂ ଜୀୱତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅତିଦାନଂ ନାମ ଲୋକେ ୱିଦୂହି ନିନ୍ଦିତଂ ଗରହିତଂ, ଅତିଦାନଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୱେସ୍ସନ୍ତରେନ ରଞ୍ଞା ଦିନ୍ନଂ, ନ ତତ୍ଥ କିଞ୍ଚି ଫଲଂ ଇଚ୍ଛିତବ୍ବ’’ନ୍ତି।

‘‘ଅତିଦାନଂ, ମହାରାଜ, ଲୋକେ ୱିଦୂହି ୱଣ୍ଣିତଂ ଥୁତଂ ପସତ୍ଥଂ, ୟେ କେଚି ୟାଦିସଂ କୀଦିସଂ ଦାନଂ ଦେନ୍ତି [କେଚି ୟାଦିସଂ ତାଦିସଂ ଦାନଂ ଦେନ୍ତି (ସ୍ୟା॰)] , ଅତିଦାନଦାୟୀ ଲୋକେ କିତ୍ତିଂ ପାପୁଣାତି। ୟଥା , ମହାରାଜ, ଅତିପୱରତାୟ ଦିବ୍ବଂ ୱନମୂଲଂ ଗହିତମ୍ପି ହତ୍ଥପାସେ ଠିତାନଂ ପରଜନାନଂ ନ ଦସ୍ସୟତି, ଅଗଦୋ ଅତିଜଚ୍ଚତାୟ [ଅତିଉସଭତାୟ (କ॰)] ପୀଳାୟ ସମୁଗ୍ଘାତକୋ ରୋଗାନଂ ଅନ୍ତକରୋ, ଅଗ୍ଗି ଅତିଜୋତିତାୟ ଡହତି, ଉଦକଂ ଅତିସୀତତାୟ ନିବ୍ବାପେତି, ପଦୁମଂ ପରିସୁଦ୍ଧତାୟ ନ ଉପଲିମ୍ପତି ୱାରିକଦ୍ଦମେନ, ମଣି ଅତିଗୁଣତାୟ କାମଦଦୋ, ୱଜିରଂ ଅତିତିଖିଣତାୟ ୱିଜ୍ଝତି ମଣିମୁତ୍ତାଫଲିକଂ, ପଥୱୀ ଅତିମହନ୍ତତାୟ ନରୋରଗମିଗପକ୍ଖିଜଲସେଲପବ୍ବତଦୁମେ ଧାରେତି, ସମୁଦ୍ଦୋ ଅତିମହନ୍ତତାୟ ଅପରିପୂରଣୋ, ସିନେରୁ ଅତିଭାରତାୟ ଅଚଲୋ, ଆକାସୋ ଅତିୱିତ୍ଥାରତାୟ ଅନନ୍ତୋ, ସୂରିୟୋ ଅତିପ୍ପଭତାୟ ତିମିରଂ ଘାତେତି, ସୀହୋ ଅତିଜାତିତାୟ ୱିଗତଭୟୋ, ମଲ୍ଲୋ ଅତିବଲୱତାୟ ପଟିମଲ୍ଲଂ ଖିପ୍ପଂ ଉକ୍ଖିପତି , ରାଜା ଅତିପୁଞ୍ଞତାୟ ଅଧିପତି, ଭିକ୍ଖୁ ଅତିସୀଲୱନ୍ତତାୟ ନାଗୟକ୍ଖନରମରୂହି ନମସ୍ସନୀୟୋ, ବୁଦ୍ଧୋ ଅତିଅଗ୍ଗତାୟ [ଅତିୱିସିଟ୍ଠତାୟ (ସ୍ୟା॰)] ଅନୁପମୋ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅତିଦାନଂ ନାମ ଲୋକେ ୱିଦୂହି ୱଣ୍ଣିତଂ ଥୁତଂ ପସତ୍ଥଂ, ୟେ କେଚି ୟାଦିସଂ କୀଦିସଂ ଦାନଂ ଦେନ୍ତି, ଅତିଦାନଦାୟୀ ଲୋକେ କିତ୍ତିଂ ପାପୁଣାତି, ଅତିଦାନେନ ୱେସ୍ସନ୍ତରୋ ରାଜା ଦସସହସ୍ସିୟା ଲୋକଧାତୁୟା ୱଣ୍ଣିତୋ ଥୁତୋ ପସତ୍ଥୋ ମହିତୋ କିତ୍ତିତୋ, ତେନେୱ ଅତିଦାନେନ ୱେସ୍ସନ୍ତରୋ ରାଜା ଅଜ୍ଜେତରହି ବୁଦ୍ଧୋ ଜାତୋ ଅଗ୍ଗୋ ସଦେୱକେ ଲୋକେ।

‘‘ଅତ୍ଥି ପନ, ମହାରାଜ, ଲୋକେ ଠପନୀୟଂ ଦାନଂ, ୟଂ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟେ ଅନୁପ୍ପତ୍ତେ ନ ଦାତବ୍ବ’’ନ୍ତି? ‘‘ଦସ ଖୋ ପନିମାନି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଦାନାନି, ୟାନି ଲୋକେ ଅଦାନସମ୍ମତାନି, ୟୋ ତାନି ଦାନାନି ଦେତି, ସୋ ଅପାୟଗାମୀ ହୋତି। କତମାନି ଦସ? ମଜ୍ଜଦାନଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଲୋକେ ଅଦାନସମ୍ମତଂ, ୟୋ ତଂ ଦାନଂ ଦେତି, ସୋ ଅପାୟଗାମୀ ହୋତି। ସମଜ୍ଜଦାନଂ…ପେ॰… ଇତ୍ଥିଦାନଂ…ପେ॰… ଉସଭଦାନଂ…ପେ॰… ଚିତ୍ତକମ୍ମଦାନଂ…ପେ॰… ସତ୍ଥଦାନଂ …ପେ॰… ୱିସଦାନଂ…ପେ॰… ସଙ୍ଖଲିକଦାନଂ…ପେ॰… କୁକ୍କୁଟସୂକରଦାନଂ…ପେ॰… ତୁଲାକୂଟମାନକୂଟଦାନଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଲୋକେ ଅଦାନସମ୍ମତଂ ହୋତି, ୟୋ ତଂ ଦାନଂ ଦେତି, ସୋ ଅପାୟଗାମୀ ହୋତି। ଇମାନି ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଦସ ଦାନାନି ଲୋକେ ଅଦାନସମ୍ମତାନି, ୟୋ ତାନି ଦାନାନି ଦେତି, ସୋ ଅପାୟଗାମୀ ହୋତୀ’’ତି।

‘‘ନାହଂ ତଂ, ମହାରାଜ, ଅଦାନସମ୍ମତଂ ପୁଚ୍ଛାମି, ଇମଂ ଖ୍ୱାହଂ, ମହାରାଜ, ତଂ ପୁଚ୍ଛାମି ‘ଅତ୍ଥି ପନ, ମହାରାଜ, ଲୋକେ ଠପନୀୟଂ ଦାନଂ, ୟଂ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟେ ଅନୁପ୍ପତ୍ତେ ନ ଦାତବ୍ବ’ନ୍ତି। ‘‘ନତ୍ଥି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଲୋକେ ଠପନୀୟଂ ଦାନଂ। ୟଂ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟେ ଅନୁପ୍ପତ୍ତେ ନ ଦାତବ୍ବଂ, ଚିତ୍ତପ୍ପସାଦେ ଉପ୍ପନ୍ନେ କେଚି ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟାନଂ ଭୋଜନଂ ଦେନ୍ତି, କେଚି ଅଚ୍ଛାଦନଂ, କେଚି ସୟନଂ, କେଚି ଆୱସଥଂ, କେଚି ଅତ୍ଥରଣପାୱୁରଣଂ, କେଚି ଦାସିଦାସଂ, କେଚି ଖେତ୍ତୱତ୍ଥୁଂ, କେଚି ଦ୍ୱିପଦଚତୁପ୍ପଦଂ, କେଚି ସତଂ ସହସ୍ସଂ ସତସହସ୍ସଂ, କେଚି ମହାରଜ୍ଜଂ, କେଚି ଜୀୱିତମ୍ପି ଦେନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ୟଦି ପନ, ମହାରାଜ, କେଚି ଜୀୱିତମ୍ପି ଦେନ୍ତି, କିଂ କାରଣା ୱେସ୍ସନ୍ତରଂ ଦାନପତିଂ ଅତିବାଳ୍ହଂ ପରିପାତେସି ସୁଦିନ୍ନେ ପୁତ୍ତେ ଚ ଦାରେ ଚ?

‘‘ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅତ୍ଥି ଲୋକପକତି ଲୋକାଚିଣ୍ଣଂ, ଲଭତି ପିତା ପୁତ୍ତଂ ଇଣଟ୍ଟୋ ୱା ଆଜୀୱିକପକତୋ ୱା ଆୱପିତୁଂ ୱା [ଆଧାପେତୁଂ ୱା (ସ୍ୟା॰), ଆଧପିତୁଂ ୱା (କ॰)] ୱିକ୍କିଣିତୁଂ ୱା’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ଲଭତି ପିତା ପୁତ୍ତଂ ଇଣଟ୍ଟୋ ୱା ଆଜୀୱିକପକତୋ ୱା ଆୱପିତୁଂ ୱା ୱିକ୍କିଣିତୁଂ ୱା’’ତି। ‘‘ୟଦି, ମହାରାଜ, ଲଭତି ପିତା ପୁତ୍ତଂ ଇଣଟ୍ଟୋ ୱା ଆଜୀୱିକପକତୋ ୱା ଆୱପିତୁଂ ୱା ୱିକ୍କିଣିତୁଂ ୱା , ୱେସ୍ସନ୍ତରୋପି, ମହାରାଜ, ରାଜା ଅଲଭମାନୋ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣଂ ଉପଦ୍ଦୁତୋ ଦୁକ୍ଖିତୋ ତସ୍ସ ଧମ୍ମଧନସ୍ସ ପଟିଲାଭାୟ ପୁତ୍ତଦାରଂ ଆୱପେସି ଚ ୱିକ୍କିଣି ଚ। ଇତି, ମହାରାଜ, ୱେସ୍ସନ୍ତରେନ ରଞ୍ଞା ଅଞ୍ଞେସଂ ଦିନ୍ନଂ ୟେୱ ଦିନ୍ନଂ, କତଂ ୟେୱ କତଂ। କିସ୍ସ ପନ ତ୍ୱଂ, ମହାରାଜ, ତେନ ଦାନେନ ୱେସ୍ସନ୍ତରଂ ଦାନପତିଂ ଅତିବାଳ୍ହଂ ଅପସାଦେସୀ’’ତି?

‘‘ନାହଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୱେସ୍ସନ୍ତରସ୍ସ ଦାନପତିନୋ ଦାନଂ ଗରହାମି, ଅପି ଚ ପୁତ୍ତଦାରଂ ୟାଚନ୍ତେ ନିମିନିତ୍ୱା ଅତ୍ତାନଂ ଦାତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ‘‘ଏତଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅସବ୍ଭିକାରଣଂ, ୟଂ ପୁତ୍ତଦାରଂ ୟାଚନ୍ତେ ଅତ୍ତାନଂ ଦଦେୟ୍ୟ, ୟଂ ୟଂ ହି ୟାଚନ୍ତେ ତଂ ତଦେୱ ଦାତବ୍ବଂ, ଏତଂ ସପ୍ପୁରିସାନଂ କମ୍ମଂ। ୟଥା, ମହାରାଜ, କୋଚି ପୁରିସୋ ପାନୀୟଂ ଆହରାପେୟ୍ୟ, ତସ୍ସ ୟୋ ଭୋଜନଂ ଦଦେୟ୍ୟ, ଅପି ନୁ ସୋ, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ତସ୍ସ କିଚ୍ଚକାରୀ ଅସ୍ସା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ୟଂ ସୋ ଆହରାପେତି, ତମେୱ ତସ୍ସ ଦେନ୍ତୋ କିଚ୍ଚକାରୀ ଅସ୍ସା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୱେସ୍ସନ୍ତରୋ ରାଜା ବ୍ରାହ୍ମଣେ ପୁତ୍ତଦାରଂ ୟାଚନ୍ତେ ପୁତ୍ତଦାରଂ ୟେୱ ଅଦାସି। ସଚେ, ମହାରାଜ, ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱେସ୍ସନ୍ତରସ୍ସ ସରୀରଂ ୟାଚେୟ୍ୟ, ନ ସୋ, ମହାରାଜ, ଅତ୍ତାନଂ ରକ୍ଖେୟ୍ୟ ନ କମ୍ପେୟ୍ୟ ନ ରଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ତସ୍ସ ଦିନ୍ନଂ ପରିଚ୍ଚତ୍ତଂ ୟେୱ ସରୀରଂ ଭୱେୟ୍ୟ। ସଚେ, ମହାରାଜ, କୋଚି ୱେସ୍ସନ୍ତରଂ ଦାନପତିଂ ଉପଗନ୍ତ୍ୱା ୟାଚେୟ୍ୟ ‘ଦାସତ୍ତଂ ମେ ଉପେହୀ’ତି, ଦିନ୍ନଂ ପରିଚ୍ଚତ୍ତଂ ୟେୱସ୍ସ ସରୀରଂ ଭୱେୟ୍ୟ, ନ ସୋ ଦତ୍ୱା ତପେୟ୍ୟ [ଠପେୟ୍ୟ (ସୀ॰)] , ରଞ୍ଞୋ, ମହାରାଜ, ୱେସ୍ସନ୍ତରସ୍ସ କାୟୋ ବହୁସାଧାରଣୋ।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ପକ୍କା ମଂସପେସି ବହୁସାଧାରଣା, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ରଞ୍ଞୋ ୱେସ୍ସନ୍ତରସ୍ସ କାୟୋ ବହୁସାଧାରଣୋ। ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଫଲିତୋ [ଫଲିନୋ (?)] ରୁକ୍ଖୋ ନାନାଦିଜଗଣସାଧାରଣୋ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ରଞ୍ଞୋ ୱେସ୍ସନ୍ତରସ୍ସ କାୟୋ ବହୁସାଧାରଣୋ। କିଂ କାରଣା? ‘ଏୱାହଂ ପଟିପଜ୍ଜନ୍ତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ପାପୁଣିସ୍ସାମୀ’ତି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ଅଧନୋ ଧନତ୍ଥିକୋ ଧନପରିୟେସନଂ ଚରମାନୋ ଅଜପଥଂ ସଙ୍କୁପଥଂ ୱେତ୍ତପଥଂ ଗଚ୍ଛତି, ଜଲଥଲୱାଣିଜ୍ଜଂ କରୋତି, କାୟେନ ୱାଚାୟ ମନସା ଧନଂ ଆରାଧେତି, ଧନପ୍ପଟିଲାଭାୟ ୱାୟମତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୱେସ୍ସନ୍ତରୋ ଦାନପତି ଅଧନୋ ବୁଦ୍ଧଧନେନ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣରତନପ୍ପଟିଲାଭାୟ ୟାଚକାନଂ ଧନଧଞ୍ଞଂ ଦାସିଦାସଂ ୟାନୱାହନଂ ସକଲସାପତେୟ୍ୟଂ ସକଂ ପୁତ୍ତଦାରଂ ଅତ୍ତାନଞ୍ଚ ଚଜିତ୍ୱା ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ୟେୱ ପରିୟେସତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଅମଚ୍ଚୋ ମୁଦ୍ଦକାମୋ ମୁଦ୍ଦାଧିକରଣଂ ୟଂ କିଞ୍ଚି ଗେହେ ଧନଧଞ୍ଞଂ ହିରଞ୍ଞସୁୱଣ୍ଣଂ, ତଂ ସବ୍ବଂ ଦତ୍ୱାପି ମୁଦ୍ଦପ୍ପଟିଲାଭାୟ ୱାୟମତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୱେସ୍ସନ୍ତରୋ ଦାନପତି ସବ୍ବଂ ତଂ ବାହିରବ୍ଭନ୍ତରଧନଂ ଦତ୍ୱା ଜୀୱିତମ୍ପି ପରେସଂ ଦତ୍ୱା ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ୟେୱ ପରିୟେସତି।

‘‘ଅପି ଚ, ମହାରାଜ, ୱେସ୍ସନ୍ତରସ୍ସ ଦାନପତିନୋ ଏୱଂ ଅହୋସି ‘ୟଂ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟାଚତି, ତମେୱାହଂ ତସ୍ସ ଦେନ୍ତୋ କିଚ୍ଚକାରୀ ନାମ ହୋମୀ’ତି, ଏୱଂ ସୋ ତସ୍ସ ପୁତ୍ତଦାରମଦାସି। ନ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୱେସ୍ସନ୍ତରୋ ଦାନପତି ଦେସ୍ସତାୟ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ପୁତ୍ତଦାରମଦାସି, ନ ଅଦସ୍ସନକାମତାୟ ପୁତ୍ତଦାରମଦାସି, ନ ଅତିବହୁକା ମେ ପୁତ୍ତଦାରା, ‘ନ ସକ୍କୋମି ତେ ପୋସେତୁ’ନ୍ତି ପୁତ୍ତଦାରମଦାସି, ନ ଉକ୍କଣ୍ଠିତୋ ‘ଅପ୍ପିୟା ମେ’ତି ନୀହରିତୁକାମତାୟ ପୁତ୍ତଦାରମଦାସି। ଅଥ ଖୋ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣରତନସ୍ସେୱ ପିୟତ୍ତା ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣସ୍ସ କାରଣା ୱେସ୍ସନ୍ତରୋ ରାଜା ଏୱରୂପଂ ଅତୁଲଂ ୱିପୁଲମନୁତ୍ତରଂ ପିୟଂ ମନାପଂ ଦୟିତଂ ପାଣସମଂ ପୁତ୍ତଦାରଦାନୱରଂ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଅଦାସି।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ , ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ଚରିୟାପିଟକେ –

‘‘‘ନ ମେ ଦେସ୍ସା ଉଭୋ ପୁତ୍ତା, ମଦ୍ଦୀ ଦେୱୀ ନ ଦେସ୍ସିୟା।

ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଂ ପିୟଂ ମୟ୍ହଂ, ତସ୍ମା ପିୟେ ଅଦାସହ’ନ୍ତି॥

‘‘ତସ୍ମା, ମହାରାଜ, ୱେସ୍ସତରୋ ରାଜା ପୁତ୍ତଦାନଂ [ପୁତ୍ତଦାରଂ (କ॰)] ଦତ୍ୱା ପଣ୍ଣସାଲଂ ପୱିସିତ୍ୱା ନିପଜ୍ଜି। ତସ୍ସ ଅତିପେମେନ ଦୁକ୍ଖିତସ୍ସ ବଲୱସୋକୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜି, ହଦୟୱତ୍ଥୁ ଉଣ୍ହମହୋସି। ନାସିକାୟ ଅପ୍ପହୋନ୍ତିୟା ମୁଖେନ ଉଣ୍ହେ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସେ ୱିସ୍ସଜ୍ଜେସି, ଅସ୍ସୂନି ପରିୱତ୍ତିତ୍ୱା ଲୋହିତବିନ୍ଦୂନି ହୁତ୍ୱା ନେତ୍ତେହି ନିକ୍ଖମିଂସୁ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଦୁକ୍ଖେନ ୱେସ୍ସନ୍ତରୋ ରାଜା ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ପୁତ୍ତଦାରମଦାସି ‘ମା ମେ ଦାନପଥୋ ପରିହାୟୀ’ତି।

‘‘ଅପି ଚ, ମହାରାଜ, ୱେସ୍ସନ୍ତରୋ ରାଜା ଦ୍ୱେ ଅତ୍ଥୱସେ ପଟିଚ୍ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଦାରକେ ଅଦାସି। କତମେ ଦ୍ୱେ? ଦାନପଥୋ ଚ ମେ ଅପରିହୀନୋ ଭୱିସ୍ସତି, ଦୁକ୍ଖିତେ ଚ ମେ ପୁତ୍ତକେ ୱନମୂଲଫଲେହି ଇତୋନିଦାନଂ ଅୟ୍ୟକୋ ମୋଚେସ୍ସତୀତି। ଜାନାତି ହି, ମହାରାଜ, ୱେସ୍ସନ୍ତରୋ ରାଜା ‘ନ ମେ ଦାରକା ସକ୍କା କେନଚି ଦାସଭୋଗେନ ଭୁଞ୍ଜିତୁଂ, ଇମେ ଚ ଦାରକେ ଅୟ୍ୟକୋ ନିକ୍କିଣିସ୍ସତି, ଏୱଂ ଅମ୍ହାକମ୍ପି ଗମନଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ଇମେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଦ୍ୱେ ଅତ୍ଥୱସେ ପଟିଚ୍ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଦାରକେ ଅଦାସି।

‘‘ଅପି ଚ, ମହାରାଜ, ୱେସ୍ସନ୍ତରୋ ରାଜା ଜାନାତି ‘ଅୟଂ ଖୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଜିଣ୍ଣୋ ୱୁଡ୍ଢୋ ମହଲ୍ଲକୋ ଦୁବ୍ବଲୋ ଭଗ୍ଗୋ ଦଣ୍ଡପରାୟଣୋ ଖୀଣାୟୁକୋ ପରିତ୍ତପୁଞ୍ଞୋ, ନେସୋ ସମତ୍ଥୋ ଇମେ ଦାରକେ ଦାସଭୋଗେନ ଭୁଞ୍ଜିତୁ’ନ୍ତି। ସକ୍କୁଣେୟ୍ୟ ପନ, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ପାକତିକେନ ବଲେନ ଇମେ ଚନ୍ଦିମସୂରିୟେ ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକେ ଏୱଂମହାନୁଭାୱେ ଗହେତ୍ୱା ପେଳାୟ ୱା ସମୁଗ୍ଗେ ୱା ପକ୍ଖିପିତ୍ୱା ନିପ୍ପଭେ କତ୍ୱା ଥାଲକପରିଭୋଗେନ [ପଦୀପପରିଭୋଗେନ (ସ୍ୟା॰)] ପରିଭୁଞ୍ଜିତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଇମସ୍ମିଂ ଲୋକେ ଚନ୍ଦିମସୂରିୟପ୍ପଟିଭାଗସ୍ସ ୱେସ୍ସନ୍ତରସ୍ସ ଦାରକା ନ ସକ୍କା କେନଚି ଦାସଭୋଗେନ ଭୁଞ୍ଜିତୁନ୍ତି।

‘‘ଅପରମ୍ପି, ମହାରାଜ, ଉତ୍ତରିଂ କାରଣଂ ସୁଣୋହି, ୟେନ କାରଣେନ ୱେସ୍ସନ୍ତରସ୍ସ ଦାରକା ନ ସକ୍କା କେନଚି ଦାସଭୋଗେନ ଭୁଞ୍ଜିତୁଂ। ୟଥା, ମହାରାଜ, ରଞ୍ଞୋ ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ମଣିରତନଂ ସୁଭଂ ଜାତିମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠଂସଂ ସୁପରିକମ୍ମକତଂ ଚତୁହତ୍ଥାୟାମଂ ସକଟନାଭିପରିଣାହଂ ନ ସକ୍କା କେନଚି ପିଲୋତିକାୟ ୱେଠେତ୍ୱା ପେଳାୟ ପକ୍ଖିପିତ୍ୱା ସତ୍ଥକନିସାନପରିଭୋଗେନ ପରିଭୁଞ୍ଜିତୁଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଲୋକେ ଚକ୍କୱତ୍ତିରଞ୍ଞୋ ମଣିରତନପ୍ପଟିଭାଗସ୍ସ ୱେସ୍ସନ୍ତରସ୍ସ ଦାରକା ନ ସକ୍କା କେନଚି ଦାସଭୋଗେନ ଭୁଞ୍ଜିତୁଂ।

‘‘ଅପରମ୍ପି, ମହାରାଜ, ଉତ୍ତରିଂ କାରଣଂ ସୁଣୋହି, ୟେନ କାରଣେନ ୱେସ୍ସନ୍ତରସ୍ସ ଦାରକା ନ ସକ୍କା କେନଚି ଦାସଭୋଗେନ ଭୁଞ୍ଜିତୁଂ। ୟଥା, ମହାରାଜ, ତିଧା ପଭିନ୍ନୋ ସବ୍ବସେତୋ ସତ୍ତପ୍ପତିଟ୍ଠିତୋ ଅଟ୍ଠରତନୁବ୍ବେଧୋ ନୱରତନାୟାମପରିଣାହୋ ପାସାଦିକୋ ଦସ୍ସନୀୟୋ ଉପୋସଥୋ ନାଗରାଜା ନ ସକ୍କା କେନଚି ସୁପ୍ପେନ ୱା ସରାୱେନ ୱା ପିଦହିତୁଂ, ଗୋୱଚ୍ଛକୋ ୱିୟ ୱଚ୍ଛକସାଲାୟ ପକ୍ଖିପିତ୍ୱା ପରିହରିତୁଂ ୱା, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଲୋକେ ଉପୋସଥନାଗରାଜପ୍ପଟିଭାଗସ୍ସ ୱେସ୍ସନ୍ତରସ୍ସ ଦାରକା ନ ସକ୍କା କେନଚି ଦାସଭୋଗେନ ଭୁଞ୍ଜିତୁଂ।

‘‘ଅପରମ୍ପି, ମହାରାଜ, ଉତ୍ତରିଂ କାରଣଂ ସୁଣୋହି, ୟେନ କାରଣେନ ୱେସ୍ସନ୍ତରସ୍ସ ଦାରକା ନ ସକ୍କା କେନଚି ଦାସଭୋଗେନ ଭୁଞ୍ଜିତୁଂ। ୟଥା, ମହାରାଜ, ମହାସମୁଦ୍ଦୋ ଦୀଘପୁଥୁଲୱିତ୍ଥିଣ୍ଣୋ ଗମ୍ଭୀରୋ ଅପ୍ପମେୟ୍ୟୋ ଦୁରୁତ୍ତରୋ ଅପରିୟୋଗାଳ୍ହୋ ଅନାୱଟୋ ନ ସକ୍କା କେନଚି ସବ୍ବତ୍ଥ ପିଦହିତ୍ୱା ଏକତିତ୍ଥେନ ପରିଭୋଗଂ କାତୁଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଲୋକେ ମହାସମୁଦ୍ଦପ୍ପଟିଭାଗସ୍ସ ୱେସ୍ସନ୍ତରସ୍ସ ଦାରକା ନ ସକ୍କା କେନଚି ଦାସଭୋଗେନ ଭୁଞ୍ଜିତୁଂ।

‘‘ଅପରମ୍ପି, ମହାରାଜ, ଉତ୍ତରିଂ କାରଣଂ ସୁଣୋହି, ୟେନ କାରଣେନ ୱେସ୍ସନ୍ତରସ୍ସ ଦାରକା ନ ସକ୍କା କେନଚି ଦାସଭୋଗେନ ଭୁଞ୍ଜିତୁଂ। ୟଥା, ମହାରାଜ, ହିମୱନ୍ତୋ ପବ୍ବତରାଜା ପଞ୍ଚୟୋଜନସତଂ ଅଚ୍ଚୁଗ୍ଗତୋ ନଭେ ତିସହସ୍ସୟୋଜନାୟାମୱିତ୍ଥାରୋ ଚତୁରାସୀତିକୂଟସହସ୍ସପ୍ପଟିମଣ୍ଡିତୋ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ମହାନଦୀସତାନଂ ପଭୱୋ ମହାଭୂତଗଣାଲୟୋ ନାନାୱିଧଗନ୍ଧଧରୋ ଦିବ୍ବୋସଧସତସମଲଙ୍କତୋ ନଭେ ୱଲାହକୋ ୱିୟ ଅଚ୍ଚୁଗ୍ଗତୋ ଦିସ୍ସତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଲୋକେ ହିମୱନ୍ତପବ୍ବତରାଜପ୍ପଟିଭାଗସ୍ସ ୱେସ୍ସନ୍ତରସ୍ସ ଦାରକା ନ ସକ୍କା କେନଚି ଦାସଭୋଗେନ ଭୁଞ୍ଜିତୁଂ।

‘‘ଅପରମ୍ପି, ମହାରାଜ, ଉତ୍ତରିଂ କାରଣଂ ସୁଣୋହି, ୟେନ କାରଣେନ ୱେସ୍ସନ୍ତରସ୍ସ ଦାରକା ନ ସକ୍କା କେନଚି ଦାସଭୋଗେନ ଭୁଞ୍ଜିତୁଂ। ୟଥା, ମହାରାଜ, ରତ୍ତନ୍ଧକାରତିମିସାୟଂ ଉପରିପବ୍ବତଗ୍ଗେ ଜଲମାନୋ ମହାଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ସୁୱିଦୂରେପି ପଞ୍ଞାୟତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୱେସ୍ସନ୍ତରୋ ରାଜା ପବ୍ବତଗ୍ଗେ ଜଲମାନୋ ମହାଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ୱିୟ ସୁୱିଦୂରେପି ପାକଟୋ ପଞ୍ଞାୟତି, ତସ୍ସ ଦାରକା ନ ସକ୍କା କେନଚି ଦାସଭୋଗେନ ଭୁଞ୍ଜିତୁଂ।

‘‘ଅପରମ୍ପି, ମହାରାଜ, ଉତ୍ତରିଂ କାରଣଂ ସୁଣୋହି, ୟେନ କାରଣେନ ୱେସ୍ସନ୍ତରସ୍ସ ଦାରକା ନ ସକ୍କା କେନଚି ଦାସଭୋଗେନ ଭୁଞ୍ଜିତୁଂ। ୟଥା, ମହାରାଜ, ହିମୱନ୍ତେ ପବ୍ବତେ ନାଗପୁପ୍ଫସମୟେ ଉଜୁୱାତେ ୱାୟନ୍ତେ ଦସ ଦ୍ୱାଦସ ୟୋଜନାନି ପୁପ୍ଫଗନ୍ଧୋ ୱାୟତି, ଏୱମେୱ ଖୋ , ମହାରାଜ, ୱେସ୍ସନ୍ତରସ୍ସ ରଞ୍ଞୋ ଅପି ୟୋଜନସହସ୍ସେହିପି ୟାୱ ଅକନିଟ୍ଠଭୱନଂ ଏତ୍ଥନ୍ତରେ ସୁରାସୁରଗରୁଳଗନ୍ଧବ୍ବୟକ୍ଖରକ୍ଖସମହୋରଗକିନ୍ନରଇନ୍ଦଭୱନେସୁ କିତ୍ତିସଦ୍ଦୋ ଅବ୍ଭୁଗ୍ଗତୋ, ସୀଲୱରଗନ୍ଧୋ ଚସ୍ସ ସମ୍ପୱାୟତି, ତେନ ତସ୍ସ ଦାରକା ନ ସକ୍କା କେନଚି ଦାସଭୋଗେନ ଭୁଞ୍ଜିତୁଂ। ଅନୁସିଟ୍ଠୋ, ମହାରାଜ, ଜାଲୀ କୁମାରୋ ପିତରା ୱେସ୍ସନ୍ତରେନ ରଞ୍ଞା ‘ଅୟ୍ୟକୋ ତେ, ତାତ, ତୁମ୍ହେ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଧନଂ ଦତ୍ୱା ନିକ୍କିଣନ୍ତୋ ତଂ ନିକ୍ଖସହସ୍ସଂ ଦତ୍ୱା ନିକ୍କିଣାତୁ, କଣ୍ହାଜିନଂ ନିକ୍କିଣନ୍ତୋ ଦାସସତଂ ଦାସିସତଂ ହତ୍ଥିସତଂ ଅସ୍ସସତଂ ଧେନୁସତଂ ଉସଭସତଂ ନିକ୍ଖସତନ୍ତି ସବ୍ବସତଂ ଦତ୍ୱା ନିକ୍କିଣାତୁ, ୟଦି ତେ, ତାତ, ଅୟ୍ୟକୋ ତୁମ୍ହେ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ହତ୍ଥତୋ ଆଣାୟ ବଲସା ମୁଧା ଗଣ୍ହାତି, ମା ତୁମ୍ହେ ଅୟ୍ୟକସ୍ସ ୱଚନଂ କରିତ୍ଥ, ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସେୱ ଅନୁୟାୟିନୋ ହୋଥା’ତି, ଏୱମନୁସାସିତ୍ୱା ପୁତ୍ତେ ପେସେସି, ତତୋ ଜାଲୀକୁମାରୋ ଗନ୍ତ୍ୱା ଅୟ୍ୟକେନ ପୁଟ୍ଠୋ କଥେସି –

‘‘‘ସହସ୍ସଗ୍ଘଂ ହି ମଂ ତାତ, ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ପିତା ଅଦା।

ଅଥୋ କଣ୍ହାଜିନଂ କଞ୍ଞଂ, ହତ୍ଥୀନଞ୍ଚ ସତେନ ଚା’’’ତି॥

‘‘ସୁନିବ୍ବେଠିତୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ପଞ୍ହୋ; ସୁଭିନ୍ନଂ ଦିଟ୍ଠିଜାଲଂ; ସୁମଦ୍ଦିତୋ ପରୱାଦୋ; ସକସମୟୋ ସୁଦୀପିତୋ; ବ୍ୟଞ୍ଜନଂ ସୁପରିସୋଧିତଂ; ସୁୱିଭତ୍ତୋ ଅତ୍ଥୋ; ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ୱେସ୍ସନ୍ତରପଞ୍ହୋ ପଠମୋ।

୨. ଦୁକ୍କରକାରିକପଞ୍ହୋ

୨ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସବ୍ବେୱ ବୋଧିସତ୍ତା ଦୁକ୍କରକାରିକଂ କରୋନ୍ତି, ଉଦାହୁ ଗୋତମେନେୱ ବୋଧିସତ୍ତେନ ଦୁକ୍କରକାରିକା କତା’’ତି? ‘‘ନତ୍ଥି, ମହାରାଜ , ସବ୍ବେସଂ ବୋଧିସତ୍ତାନଂ ଦୁକ୍କରକାରିକା, ଗୋତମେନେୱ ବୋଧିସତ୍ତେନ ଦୁକ୍କରକାରିକା କତା’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟଦି ଏୱଂ ଅୟୁତ୍ତଂ, ୟଂ ବୋଧିସତ୍ତାନଂ ବୋଧିସତ୍ତେହି ୱେମତ୍ତତା ହୋତୀ’’ତି। ‘‘ଚତୂହି , ମହାରାଜ, ଠାନେହି ବୋଧିସତ୍ତାନଂ ବୋଧିସତ୍ତେହି ୱେମତ୍ତତା ହୋତି। କତମେହି ଚତୂହି? କୁଲୱେମତ୍ତତା ପଧାନୱେମତ୍ତତା [ଅଦ୍ଧାନୱେମତ୍ତତା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଆୟୁୱେମତ୍ତତା ପମାଣୱେମତ୍ତତାତି। ଇମେହି ଖୋ, ମହାରାଜ, ଚତୂହି ଠାନେହି ବୋଧିସତ୍ତାନଂ ବୋଧିସତ୍ତେହି ୱେମତ୍ତତା ହୋତି। ସବ୍ବେସମ୍ପି, ମହାରାଜ, ବୁଦ୍ଧାନଂ ରୂପେ ସୀଲେ ସମାଧିମ୍ହି ପଞ୍ଞାୟ ୱିମୁତ୍ତିୟା ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନେ ଚତୁୱେସାରଜ୍ଜେ ଦସତଥାଗତବଲେ ଛଅସାଧାରଣଞାଣେ ଚୁଦ୍ଦସବୁଦ୍ଧଞାଣେ ଅଟ୍ଠାରସବୁଦ୍ଧଧମ୍ମେ କେୱଲେ ଚ ବୁଦ୍ଧଗୁଣେ [ବୁଦ୍ଧଧମ୍ମେ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ନତ୍ଥି ୱେମତ୍ତତା, ସବ୍ବେପି ବୁଦ୍ଧା ବୁଦ୍ଧଧମ୍ମେହି ସମସମା’’ତି।

‘‘ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସବ୍ବେପି ବୁଦ୍ଧା ବୁଦ୍ଧଧମ୍ମେହି ସମସମା, କେନ କାରଣେନ ଗୋତମେନେୱ ବୋଧିସତ୍ତେନ ଦୁକ୍କରକାରିକା କତା’’ତି? ‘‘ଅପରିପକ୍କେ, ମହାରାଜ, ଞାଣେ ଅପରିପକ୍କାୟ ବୋଧିୟା ଗୋତମୋ ବୋଧିସତ୍ତୋ ନେକ୍ଖମ୍ମମଭିନିକ୍ଖନ୍ତୋ ଅପରିପକ୍କଂ ଞାଣଂ ପରିପାଚୟମାନେନ ଦୁକ୍କରକାରିକା କତା’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କେନ କାରଣେନ ବୋଧିସତ୍ତୋ ଅପରିପକ୍କେ ଞାଣେ ଅପରିପକ୍କାୟ ବୋଧିୟା ମହାଭିନିକ୍ଖମନଂ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ, ନନୁ ନାମ ଞାଣଂ ପରିପାଚେତ୍ୱା ପରିପକ୍କେ ଞାଣେ ନିକ୍ଖମିତବ୍ବ’’ନ୍ତି?

‘‘ବୋଧିସତ୍ତୋ, ମହାରାଜ, ୱିପରୀତଂ ଇତ୍ଥାଗାରଂ ଦିସ୍ୱା ୱିପ୍ପଟିସାରୀ ଅହୋସି, ତସ୍ସ ୱିପ୍ପଟିସାରିସ୍ସ ଅରତି ଉପ୍ପଜ୍ଜି, ଅରତିଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଦିସ୍ୱା ଅଞ୍ଞତରୋ ମାରକାୟିକୋ ଦେୱପୁତ୍ତୋ ‘ଅୟଂ ଖୋ କାଲୋ ଅରତିଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିନୋଦନାୟା’ତି ୱେହାସେ ଠତ୍ୱା ଇଦଂ ୱଚନମବ୍ରୱି –

‘‘ମାରିସ, ମା ଖୋ ତ୍ୱଂ ଉକ୍କଣ୍ଠିତୋ ଅହୋସି, ଇତୋ ତେ ସତ୍ତମେ ଦିୱସେ ଦିବ୍ବଂ ଚକ୍କରତନଂ ପାତୁଭୱିସ୍ସତି ସହସ୍ସାରଂ ସନେମିକଂ ସନାଭିକଂ ସବ୍ବାକାରପରିପୂରଂ, ପଥୱିଗତାନି ଚ ତେ ରତନାନି ଆକାସଟ୍ଠାନି ଚ ସୟମେୱ ଉପଗଚ୍ଛିସ୍ସନ୍ତି, ଦ୍ୱିସହସ୍ସପରିତ୍ତଦୀପପରିୱାରେସୁ ଚତୂସୁ ମହାଦୀପେସୁ ଏକମୁଖେନ ଆଣା ପୱତ୍ତିସ୍ସତି, ପରୋସହସ୍ସଞ୍ଚ ତେ ପୁତ୍ତା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ସୂରା ୱୀରଙ୍ଗରୂପା ପରସେନପ୍ପମଦ୍ଦନା , ତେହି ପୁତ୍ତେହି ପରିକିଣ୍ଣୋ ସତ୍ତରତନସମନ୍ନାଗତୋ ଚତୁଦ୍ଦୀପମନୁସାସିସ୍ସସୀ’ତି।

‘‘ୟଥା ନାମ ଦିୱସସନ୍ତତ୍ତଂ ଅୟୋସୂଲଂ ସବ୍ବତ୍ଥ ଉପଡହନ୍ତଂ କଣ୍ଣସୋତଂ ପୱିସେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ତଂ ୱଚନଂ କଣ୍ଣସୋତଂ ପୱିସିତ୍ଥ, ଇତି ସୋ ପକତିୟାୱ ଉକ୍କଣ୍ଠିତୋ ତସ୍ସା ଦେୱତାୟ ୱଚନେନ ଭିୟ୍ୟୋସୋମତ୍ତାୟ ଉବ୍ବିଜ୍ଜି ସଂୱିଜ୍ଜି ସଂୱେଗମାପଜ୍ଜି।

‘‘ୟଥା ପନ, ମହାରାଜ, ମହତିମହାଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ଜଲମାନୋ ଅଞ୍ଞେନ କଟ୍ଠେନ ଉପଡହିତୋ ଭିୟ୍ୟୋସୋମତ୍ତାୟ ଜଲେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ବୋଧିସତ୍ତୋ ପକତିୟାୱ ଉକ୍କଣ୍ଠିତୋ ତସ୍ସା ଦେୱତାୟ ୱଚନେନ ଭିୟ୍ୟୋସୋମତ୍ତାୟ ଉବ୍ବିଜ୍ଜି ସଂୱିଜ୍ଜି ସଂୱେଗମାପଜ୍ଜି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ମହାପଥୱୀ ପକତିତିନ୍ତା ନିବ୍ବତ୍ତହରିତସଦ୍ଦଲା ଆସିତ୍ତୋଦକା ଚିକ୍ଖଲ୍ଲଜାତା ପୁନଦେୱ ମହାମେଘେ ଅଭିୱୁଟ୍ଠେ ଭିୟ୍ୟୋସୋମତ୍ତାୟ ଚିକ୍ଖଲ୍ଲତରା ଅସ୍ସ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ବୋଧିସତ୍ତୋ ପକତିୟାୱ ଉକ୍କଣ୍ଠିତୋ ତସ୍ସା ଦେୱତାୟ ୱଚନେନ ଭିୟ୍ୟୋସୋମତ୍ତାୟ ଉବ୍ବିଜ୍ଜି ସଂୱିଜ୍ଜି ସଂୱେଗମାପଜ୍ଜୀ’’ତି।

‘‘ଅପି ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ୟଦି ସତ୍ତମେ ଦିୱସେ ଦିବ୍ବଂ ଚକ୍କରତନଂ ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ, ପଟିନିୱତ୍ତେୟ୍ୟ ବୋଧିସତ୍ତୋ ଦିବ୍ବେ ଚକ୍କରତନେ ନିବ୍ବତ୍ତେ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ମହାରାଜ, ସତ୍ତମେ ଦିୱସେ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ଦିବ୍ବଂ ଚକ୍କରତନଂ ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ, ଅପି ଚ ପଲୋଭନତ୍ଥାୟ ତାୟ ଦେୱତାୟ ମୁସା ଭଣିତଂ, ୟଦିପି, ମହାରାଜ, ସତ୍ତମେ ଦିୱସେ ଦିବ୍ବଂ ଚକ୍କରତନଂ ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ, ବୋଧିସତ୍ତୋ ନ ନିୱତ୍ତେୟ୍ୟ। କିଂ କାରଣଂ? ‘ଅନିଚ୍ଚ’ନ୍ତି, ମହାରାଜ, ବୋଧିସତ୍ତୋ ଦଳ୍ହଂ ଅଗ୍ଗହେସି, ‘ଦୁକ୍ଖଂ ଅନତ୍ତା’ତି ଦଳ୍ହଂ ଅଗ୍ଗହେସି, ଉପାଦାନକ୍ଖୟଂ ପତ୍ତୋ।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଅନୋତତ୍ତଦହତୋ ଉଦକଂ ଗଙ୍ଗଂ ନଦିଂ ପୱିସତି, ଗଙ୍ଗାୟ ନଦିୟା ମହାସମୁଦ୍ଦଂ ପୱିସତି, ମହାସମୁଦ୍ଦତୋ ପାତାଲମୁଖଂ ପୱିସତି, ଅପି ନୁ, ମହାରାଜ, ତଂ ଉଦକଂ ପାତାଲମୁଖଗତଂ ପଟିନିୱତ୍ତିତ୍ୱା ମହାସମୁଦ୍ଦଂ ପୱିସେୟ୍ୟ, ମହାସମୁଦ୍ଦତୋ ଗଙ୍ଗଂ ନଦିଂ ପୱିସେୟ୍ୟ, ଗଙ୍ଗାୟ ନଦିୟା ପୁନ ଅନୋତତ୍ତଂ ପୱିସେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ବୋଧିସତ୍ତେନ କପ୍ପାନଂ ସତସହସ୍ସଂ ଚତୁରୋ ଚ ଅସଙ୍ଖ୍ୟେୟ୍ୟେ କୁସଲଂ ପରିପାଚିତଂ ଇମସ୍ସ ଭୱସ୍ସ କାରଣା, ସୋୟଂ ଅନ୍ତିମଭୱୋ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ ପରିପକ୍କଂ ବୋଧିଞାଣଂ ଛହି ୱସ୍ସେହି ବୁଦ୍ଧୋ ଭୱିସ୍ସତି ସବ୍ବଞ୍ଞୂ ଲୋକେ ଅଗ୍ଗପୁଗ୍ଗଲୋ, ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ବୋଧିସତ୍ତୋ ଚକ୍କରତନକାରଣା [ଚକ୍କରତନସ୍ସ କାରଣା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ପଟିନିୱତ୍ତେୟ୍ୟା’’ତି [ପରିନିୱତ୍ତେୟ୍ୟାତି (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି।

‘‘ଅପି ଚ, ମହାରାଜ, ମହାପଥୱୀ ପରିୱତ୍ତେୟ୍ୟ ସକାନନା ସପବ୍ବତା, ନତ୍ୱେୱ ବୋଧିସତ୍ତୋ ପଟିନିୱତ୍ତେୟ୍ୟ ଅପତ୍ୱା ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ। ଆରୋହେୟ୍ୟପି ଚେ, ମହାରାଜ, ଗଙ୍ଗାୟ ଉଦକଂ ପଟିସୋତଂ, ନତ୍ୱେୱ ବୋଧିସତ୍ତୋ ପଟିନିୱତ୍ତେୟ୍ୟ ଅପତ୍ୱା ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ; ୱିସୁସ୍ସେୟ୍ୟପି ଚେ, ମହାରାଜ, ମହାସମୁଦ୍ଦୋ ଅପରିମିତଜଲଧରୋ ଗୋପଦେ ଉଦକଂ ୱିୟ, ନତ୍ୱେୱ ବୋଧିସତ୍ତୋ ପଟିନିୱତ୍ତେୟ୍ୟ ଅପତ୍ୱା ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ; ଫଲେୟ୍ୟପି ଚେ, ମହାରାଜ, ସିନେରୁପବ୍ବତରାଜା ସତଧା ୱା ସହସ୍ସଧା ୱା, ନତ୍ୱେୱ ବୋଧିସତ୍ତୋ ପଟିନିୱତ୍ତେୟ୍ୟ ଅପତ୍ୱା ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ; ପତେୟ୍ୟୁମ୍ପି ଚେ, ମହାରାଜ, ଚନ୍ଦିମସୂରିୟା ସତାରକା ଲେଡ୍ଡୁ ୱିୟ ଛମାୟଂ, ନତ୍ୱେୱ ବୋଧିସତ୍ତୋ ପଟିନିୱତ୍ତେୟ୍ୟ ଅପତ୍ୱା ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ; ସଂୱତ୍ତେୟ୍ୟପି ଚେ, ମହାରାଜ, ଆକାସୋ କିଲଞ୍ଜମିୱ, ନତ୍ୱେୱ ବୋଧିସତ୍ତୋ ପଟିନିୱତ୍ତେୟ୍ୟ ଅପତ୍ୱା ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ। କିଂ କାରଣା? ପଦାଲିତତ୍ତା ସବ୍ବବନ୍ଧନାନ’’ନ୍ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କତି ଲୋକେ ବନ୍ଧନାନୀ’’ତି? ‘‘ଦସ ଖୋ ପନିମାନି, ମହାରାଜ, ଲୋକେ ବନ୍ଧନାନି, ୟେହି ବନ୍ଧନେହି ବଦ୍ଧା ସତ୍ତା ନ ନିକ୍ଖମନ୍ତି, ନିକ୍ଖମିତ୍ୱାପି ପଟିନିୱତ୍ତନ୍ତି। କତମାନି ଦସ? ମାତା, ମହାରାଜ, ଲୋକେ ବନ୍ଧନଂ, ପିତା, ମହାରାଜ, ଲୋକେ ବନ୍ଧନଂ, ଭରିୟା, ମହାରାଜ, ଲୋକେ ବନ୍ଧନଂ, ପୁତ୍ତା, ମହାରାଜ, ଲୋକେ ବନ୍ଧନଂ, ଞାତୀ, ମହାରାଜ, ଲୋକେ ବନ୍ଧନଂ, ମିତ୍ତଂ, ମହାରାଜ, ଲୋକେ ବନ୍ଧନଂ, ଧନଂ, ମହାରାଜ, ଲୋକେ ବନ୍ଧନଂ, ଲାଭସକ୍କାରୋ, ମହାରାଜ , ଲୋକେ ବନ୍ଧନଂ, ଇସ୍ସରିୟଂ, ମହାରାଜ, ଲୋକେ ବନ୍ଧନଂ, ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା, ମହାରାଜ, ଲୋକେ ବନ୍ଧନଂ, ଇମାନି ଖୋ ମହାରାଜ ଦସ ଲୋକେ ବନ୍ଧନାନି, ୟେହି ବନ୍ଧନେହି ବଦ୍ଧା ସତ୍ତା ନ ନିକ୍ଖମନ୍ତି, ନିକ୍ଖମିତ୍ୱାପି ପଟିନିୱତ୍ତନ୍ତି, ତାନି ଦସ ବନ୍ଧନାନି ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ଛିନ୍ନାନି ପଦାଲିତାନି, ତସ୍ମା, ମହାରାଜ, ବୋଧିସତ୍ତୋ ନ ପଟିନିୱତ୍ତତୀ’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟଦି ବୋଧିସତ୍ତୋ ଉପ୍ପନ୍ନେ ଅରତିଚିତ୍ତେ ଦେୱତାୟ ୱଚନେନ ଅପରିପକ୍କେ ଞାଣେ ଅପରିପକ୍କାୟ ବୋଧିୟା ନେକ୍ଖମ୍ମମଭିନିକ୍ଖନ୍ତୋ, କିଂ ତସ୍ସ ଦୁକ୍କରକାରିକାୟ କତାୟ, ନନୁ ନାମ ସବ୍ବଭକ୍ଖେନ ଭୱିତବ୍ବଂ ଞାଣପରିପାକଂ ଆଗମୟମାନେନା’’ତି?

‘‘ଦସ ଖୋ ପନିମେ, ମହାରାଜ, ପୁଗ୍ଗଲା ଲୋକସ୍ମିଂ ଓଞ୍ଞାତା ଅୱଞ୍ଞାତା ହୀଳିତା ଖୀଳିତା ଗରହିତା ପରିଭୂତା ଅଚିତ୍ତୀକତା। କତମେ ଦସ? ଇତ୍ଥୀ, ମହାରାଜ, ୱିଧୱା ଲୋକସ୍ମିଂ ଓଞ୍ଞାତା ଅୱଞ୍ଞାତା ହୀଳିତା ଖୀଳିତା ଗରହିତା ପରିଭୂତା ଅଚିତ୍ତୀକତା। ଦୁବ୍ବଲୋ, ମହାରାଜ, ପୁଗ୍ଗଲୋ…ପେ॰… ଅମିତ୍ତଞାତି, ମହାରାଜ, ପୁଗ୍ଗଲୋ…ପେ॰… ମହଗ୍ଘସୋ, ମହାରାଜ, ପୁଗ୍ଗଲୋ…ପେ॰… ଅଗରୁକୁଲୱାସିକୋ, ମହାରାଜ, ପୁଗ୍ଗଲୋ…ପେ॰… ପାପମିତ୍ତୋ, ମହାରାଜ, ପୁଗ୍ଗଲୋ…ପେ॰… ଧନହୀନୋ, ମହାରାଜ, ପୁଗ୍ଗଲୋ…ପେ॰… ଆଚାରହୀନୋ, ମହାରାଜ, ପୁଗ୍ଗଲୋ…ପେ॰… କମ୍ମହୀନୋ, ମହାରାଜ, ପୁଗ୍ଗଲୋ…ପେ॰… ପୟୋଗହୀନୋ, ମହାରାଜ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ଲୋକସ୍ମିଂ ଓଞ୍ଞାତୋ ଅୱଞ୍ଞାତୋ ହୀଳିତୋ ଖୀଳିତୋ ଗରହିତୋ ପରିଭୂତୋ ଅଚିତ୍ତୀକତୋ। ଇମେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଦସ ପୁଗ୍ଗଲା ଲୋକସ୍ମିଂ ଓଞ୍ଞାତା ଅୱଞ୍ଞାତା ହୀଳିତା ଖୀଳିତା ଗରହିତା ପରିଭୂତା ଅଚିତ୍ତୀକତା। ଇମାନି ଖୋ, ମହାରାଜ, ଦସ ଠାନାନି ଅନୁସ୍ସରମାନସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ଏୱଂ ସଞ୍ଞା ଉପ୍ପଜ୍ଜି ‘ମାହଂ କମ୍ମହୀନୋ ଅସ୍ସଂ ପୟୋଗହୀନୋ ଗରହିତୋ ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ, ୟଂନୂନାହଂ କମ୍ମସ୍ସାମୀ ଅସ୍ସଂ କମ୍ମଗରୁ କମ୍ମାଧିପତେୟ୍ୟୋ କମ୍ମସୀଲୋ କମ୍ମଧୋରୟ୍ହୋ କମ୍ମନିକେତୱା ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ୱିହରେୟ୍ୟ’ନ୍ତି, ଏୱଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ବୋଧିସତ୍ତୋ ଞାଣଂ ପରିପାଚେନ୍ତୋ ଦୁକ୍କରକାରିକଂ ଅକାସୀ’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ବୋଧିସତ୍ତୋ ଦୁକ୍କରକାରିକଂ କରୋନ୍ତୋ ଏୱମାହ ‘ନ ଖୋ ପନାହଂ ଇମାୟ କଟୁକାୟ ଦୁକ୍କରକାରିକାୟ ଅଧିଗଚ୍ଛାମି ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମଂ ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସଂ, ସିୟା ନୁ ଖୋ ଅଞ୍ଞୋ ମଗ୍ଗୋ ବୋଧାୟା’ତି। ଅପି ନୁ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ମଗ୍ଗଂ ଆରବ୍ଭ ସତିସମ୍ମୋସୋ ଅହୋସୀ’’ତି?

‘‘ପଞ୍ଚୱୀସତି ଖୋ ପନିମେ, ମହାରାଜ, ଚିତ୍ତଦୁବ୍ବଲୀକରଣା ଧମ୍ମା, ୟେହି ଦୁବ୍ବଲୀକତଂ ଚିତ୍ତଂ ନ ସମ୍ମା ସମାଧିୟତି ଆସୱାନଂ ଖୟାୟ। କତମେ ପଞ୍ଚୱୀସତି? କୋଧୋ, ମହାରାଜ, ଚିତ୍ତଦୁବ୍ବଲୀକରଣୋ ଧମ୍ମୋ, ୟେନ ଦୁବ୍ବଲୀକତଂ ଚିତ୍ତଂ ନ ସମ୍ମା ସମାଧିୟତି ଆସୱାନଂ ଖୟାୟ, ଉପନାହୋ…ପେ॰… ମକ୍ଖୋ…ପେ॰… ପଳାସୋ…ପେ॰… ଇସ୍ସା…ପେ॰… ମଚ୍ଛରିୟଂ…ପେ॰… ମାୟା…ପେ॰… ସାଠେୟ୍ୟଂ…ପେ॰… ଥମ୍ଭୋ…ପେ॰… ସାରମ୍ଭୋ…ପେ॰… ମାନୋ…ପେ॰… ଅତିମାନୋ …ପେ॰… ମଦୋ…ପେ॰… ପମାଦୋ…ପେ॰… ଥିନମିଦ୍ଧଂ…ପେ॰… ତନ୍ଦି [ନନ୍ଦୀ (ପୀ॰ କ॰)] …ପେ॰… ଆଲସ୍ୟଂ…ପେ॰… ପାପମିତ୍ତତା…ପେ॰… ରୂପା…ପେ॰… ସଦ୍ଦା…ପେ॰… ଗନ୍ଧା…ପେ॰… ରସା…ପେ॰… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା…ପେ॰… ଖୁଦାପିପାସା…ପେ॰… ଅରତି, ମହାରାଜ, ଚିତ୍ତଦୁବ୍ବଲୀକରଣୋ ଧମ୍ମୋ, ୟେନ ଦୁବ୍ବଲୀକତଂ ଚିତ୍ତଂ ନ ସମ୍ମା ସମାଧିୟତି ଆସୱାନଂ ଖୟାୟ। ଇମେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପଞ୍ଚୱୀସତି ଚିତ୍ତଦୁବ୍ବଲୀକରଣା ଧମ୍ମା, ୟେହି ଦୁବ୍ବଲୀକତଂ ଚିତ୍ତଂ ନ ସମ୍ମା ସମାଧିୟତି ଆସୱାନଂ ଖୟାୟ।

ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଖୁଦାପିପାସା [ଖୁଦାପିପାସା (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] କାୟଂ ପରିୟାଦିୟିଂସୁ, କାୟେ ପରିୟାଦିନ୍ନେ ଚିତ୍ତଂ ନ ସମ୍ମା ସମାଧିୟତି ଆସୱାନଂ ଖୟାୟ। ସତସହସ୍ସଂ, ମହାରାଜ, କପ୍ପାନଂ [କପ୍ପେ (କ॰)] ଚତୁରୋ ଚ ଅସଙ୍ଖ୍ୟେୟ୍ୟେ କପ୍ପେ ବୋଧିସତ୍ତୋ ଚତୁନ୍ନଂ ୟେୱ ଅରିୟସଚ୍ଚାନଂ ଅଭିସମୟଂ ଅନ୍ୱେସି ତାସୁ ତାସୁ ଜାତୀସୁ, କିଂ ପନସ୍ସ ପଚ୍ଛିମେ ଭୱେ ଅଭିସମୟଜାତିୟଂ ମଗ୍ଗଂ ଆରବ୍ଭ ସତିସମ୍ମୋସୋ ହେସ୍ସତି? ଅପି ଚ, ମହାରାଜ, ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ସଞ୍ଞାମତ୍ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜି ‘ସିୟା ନୁ ଖୋ ଅଞ୍ଞୋ ମଗ୍ଗୋ ବୋଧାୟା’ତି। ପୁବ୍ବେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ବୋଧିସତ୍ତୋ ଏକମାସିକୋ ସମାନୋ ପିତୁ ସକ୍କସ୍ସ କମ୍ମନ୍ତେ ସୀତାୟ ଜମ୍ବୁଚ୍ଛାୟାୟ ସିରିସୟନେ ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା ନିସିନ୍ନୋ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିଚିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସି…ପେ॰… ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମି, ଞାଣଂ ପରିପାଚେନ୍ତୋ ବୋଧିସତ୍ତୋ ଦୁକ୍କରକାରିକଂ ଅକାସୀ’’ତି।

ଦୁକ୍କରକାରିକପଞ୍ହୋ ଦୁତିୟୋ।

୩. କୁସଲାକୁସଲବଲୱତରପଞ୍ହୋ

୩ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କତମଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ବଲୱତରଂ କୁସଲଂ ୱା ଅକୁସଲଂ ୱା’’ତି? ‘‘କୁସଲଂ, ମହାରାଜ, ଅଧିମତ୍ତଂ ବଲୱତରଂ, ନୋ ତଥା ଅକୁସଲ’ନ୍ତି। ‘‘ନାହଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତଂ ୱଚନଂ ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମି ‘କୁସଲଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ବଲୱତରଂ, ନୋ ତଥା ଅକୁସଲ’ନ୍ତି, ଦିସ୍ସନ୍ତି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଇଧ ପାଣାତିପାତିନୋ ଅଦିନ୍ନାଦାୟିନୋ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରିନୋ ମୁସାୱାଦିନୋ ଗାମଘାତିକା ପନ୍ଥଦୂସକା ନେକତିକା ୱଞ୍ଚନିକା, ସବ୍ବେ ତେ ତାୱତକେନ ପାପେନ ଲଭନ୍ତି ହତ୍ଥଚ୍ଛେଦଂ ପାଦଚ୍ଛେଦଂ ହତ୍ଥପାଦଚ୍ଛେଦଂ କଣ୍ଣଚ୍ଛେଦଂ ନାସଚ୍ଛେଦଂ କଣ୍ଣନାସଚ୍ଛେଦଂ ବିଲଙ୍ଗଥାଲିକଂ ସଙ୍ଖମୁଣ୍ଡିକଂ ରାହୁମୁଖଂ ଜୋତିମାଲିକଂ ହତ୍ଥପଜ୍ଜୋତିକଂ ଏରକୱତ୍ତିକଂ ଚୀରକୱାସିକଂ ଏଣେୟ୍ୟକଂ ବଳିସମଂସିକଂ କହାପଣିକଂ ଖାରାପତଚ୍ଛିକଂ ପଲିଘପରିୱତ୍ତିକଂ ପଲାଲପୀଠକଂ ତତ୍ତେନପି ତେଲେନ ଓସିଞ୍ଚନଂ ସୁନଖେହିପି ଖାଦାପନଂ ଜୀୱସୂଲାରୋପନଂ ଅସିନାପି ସୀସଚ୍ଛେଦଂ, କେଚି ରତ୍ତିଂ ପାପଂ କତ୍ୱା ରତ୍ତିଂ ୟେୱ ୱିପାକଂ ଅନୁଭୱନ୍ତି, କେଚି ରତ୍ତିଂ କତ୍ୱା ଦିୱା ୟେୱ ଅନୁଭୱନ୍ତି, କେଚି ଦିୱା କତ୍ୱା ଦିୱା ୟେୱ ଅନୁଭୱନ୍ତି, କେଚି ଦିୱା କତ୍ୱା ରତ୍ତିଂ ୟେୱ ଅନୁଭୱନ୍ତି, କେଚି ଦ୍ୱେ ତୟୋ ଦିୱସେ ୱୀତିୱତ୍ତେ ଅନୁଭୱନ୍ତି, ସବ୍ବେପି ତେ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ୱିପାକଂ ଅନୁଭୱନ୍ତି। ଅତ୍ଥି ପନ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କୋଚି ଏକସ୍ସ ୱା ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ୱା ତିଣ୍ଣଂ ୱା ଚତୁନ୍ନଂ ୱା ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ୱା ଦସନ୍ନଂ ୱା ସତସ୍ସ ୱା ସହସ୍ସସ୍ସ ୱା ସତସହସ୍ସସ୍ସ ୱା ସପରିୱାରଂ ଦାନଂ ଦତ୍ୱା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକଂ ଭୋଗଂ ୱା ୟସଂ ୱା ସୁଖଂ ୱା ଅନୁଭୱିତା ସୀଲେନ ୱା ଉପୋସଥକମ୍ମେନ ୱା’’ତି?

‘‘ଅତ୍ଥି, ମହାରାଜ , ଚତ୍ତାରୋ ପୁରିସା ଦାନଂ ଦତ୍ୱା ସୀଲଂ ସମାଦିୟିତ୍ୱା ଉପୋସଥକମ୍ମଂ କତ୍ୱା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ତେନେୱ ସରୀରଦେହେନ ତିଦସପୁରେ ସମନୁପ୍ପତ୍ତା’’ତି [ୟସମନୁପତ୍ତାତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] । ‘‘କୋ ଚ କୋ ଚ ଭନ୍ତେ’’ତି? ‘‘ମନ୍ଧାତା, ମହାରାଜ, ରାଜା, ନିମି ରାଜା, ସାଧୀନୋ ରାଜା, ଗୁତ୍ତିଲୋ ଚ ଗନ୍ଧବ୍ବୋ’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅନେକେହି ତଂ ଭୱସହସ୍ସେହି ଅନ୍ତରିତଂ, ଦ୍ୱିନ୍ନମ୍ପେତଂ ଅମ୍ହାକଂ [ଦୀପିତଂ, ଅମ୍ହାକମ୍ପେତଂ (କ॰)] ପରୋକ୍ଖଂ, ୟଦି ସମତ୍ଥୋସି ୱତ୍ତମାନକେ ଭୱେ ଭଗୱତୋ ଧରମାନକାଲେ କଥେହୀ’’ତି? ‘‘ୱତ୍ତମାନକେପି, ମହାରାଜ, ଭୱେ ପୁଣ୍ଣକୋ ଦାସୋ ଥେରସ୍ସ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ଭୋଜନଂ ଦତ୍ୱା ତଦହେୱ ସେଟ୍ଠିଟ୍ଠାନଂ ଅଜ୍ଝୁପଗତୋ, ସୋ ଏତରହି ପୁଣ୍ଣକୋ ସେଟ୍ଠୀତି ପଞ୍ଞାୟି, ଗୋପାଲମାତା ଦେୱୀ ଅତ୍ତନୋ କେସେ ୱିକ୍କିଣିତ୍ୱା ଲଦ୍ଧେହି ଅଟ୍ଠହି କହାପଣେହି ଥେରସ୍ସ ମହାକଚ୍ଚାୟନସ୍ସ ଅତ୍ତଟ୍ଠମକସ୍ସ ପିଣ୍ଡପାତଂ ଦତ୍ୱା ତଦହେୱ ରଞ୍ଞୋ ଚନ୍ଦପଜ୍ଜୋତସ୍ସ [ଉଦେନସ୍ସ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଅଗ୍ଗମହେସିଟ୍ଠାନଂ ପତ୍ତା। ସୁପ୍ପିୟା ଉପାସିକା ଅଞ୍ଞତରସ୍ସ ଗିଲାନଭିକ୍ଖୁନୋ ଅତ୍ତନୋ ଊରୁମଂସେନ ପଟିଚ୍ଛାଦନୀୟଂ ଦତ୍ୱା ଦୁତିୟଦିୱସେ ୟେୱ ରୂଳ୍ହୱଣା ସଞ୍ଛୱୀ [ସଚ୍ଛୱୀ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଅରୋଗା ଜାତା। ମଲ୍ଲିକା ଦେୱୀ ଭଗୱତୋ ଆଭିଦୋସିକଂ କୁମ୍ମାସପିଣ୍ଡଂ ଦତ୍ୱା ତଦହେୱ ରଞ୍ଞୋ କୋସଲସ୍ସ ଅଗ୍ଗମହେସୀ ଜାତା। ସୁମନୋ ମାଲାକାରୋ ଅଟ୍ଠହି ସୁମନପୁପ୍ଫମୁଟ୍ଠୀହି ଭଗୱନ୍ତଂ ପୂଜେତ୍ୱା ତଂ ଦିୱସଂ ୟେୱ ମହାସମ୍ପତ୍ତିଂ ପତ୍ତୋ। ଏକସାଟକୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଉତ୍ତରସାଟକେନ ଭଗୱନ୍ତଂ ପୂଜେତ୍ୱା ତଂ ଦିୱସଂ ୟେୱ ସବ୍ବଟ୍ଠକଂ ଲଭି, ସବ୍ବେପେତେ, ମହାରାଜ, ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକଂ ଭୋଗଞ୍ଚ ୟସଞ୍ଚ ଅନୁଭୱିଂସୂ’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୱିଚିନିତ୍ୱା ପରିୟେସିତ୍ୱା ଛ ଜନେ ୟେୱ ଅଦ୍ଦସାସୀ’’ତି। ‘‘ଆମ, ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅକୁସଲଂ ୟେୱ ଅଧିମତ୍ତଂ ବଲୱତରଂ, ନୋ ତଥା କୁସଲଂ। ଅହଞ୍ହି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏକଦିୱସଂ ୟେୱ ଦସପି ପୁରିସେ ପସ୍ସାମି ପାପସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକେନ ସୂଲେସୁ ଆରୋପେନ୍ତେ, ୱୀସମ୍ପି ତିଂସମ୍ପି ଚତ୍ତାଲୀସମ୍ପି ପଞ୍ଞାସମ୍ପି ପୁରିସସତମ୍ପି ପୁରିସସହସ୍ସମ୍ପି ପସ୍ସାମି ପାପସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକେନ ସୂଲେସୁ ଆରୋପେନ୍ତେ। ନନ୍ଦକୁଲସ୍ସ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଭଦ୍ଦସାଲୋ ନାମ ସେନାପତିପୁତ୍ତୋ ଅହୋସି। ତେନ ଚ ରଞ୍ଞା ଚନ୍ଦଗୁତ୍ତେନ ସଙ୍ଗାମୋ ସମୁପବ୍ୟୂଳ୍ହୋ ଅହୋସି। ତସ୍ମିଂ ଖୋ ପନ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସଙ୍ଗାମେ ଉଭତୋ ବଲକାୟେ ଅସୀତିକବନ୍ଧରୂପାନି ଅହେସୁଂ, ଏକସ୍ମିଂ କିର ସୀସକବନ୍ଧେ ପରିପାତେ [ପରିପୁଣ୍ଣେ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ଏକଂ କବନ୍ଧରୂପଂ ଉଟ୍ଠହତି, ସବ୍ବେପେତେ ପାପସ୍ସେୱ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକେନ ଅନୟବ୍ୟସନଂ ଆପନ୍ନା। ଇମିନାପି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କାରଣେନ ଭଣାମି ଅକୁସଲଂ ୟେୱ ଅଧିମତ୍ତଂ ବଲୱତରଂ, ନୋ ତଥା କୁସଲ’’ନ୍ତି।

‘‘ସୁୟ୍ୟତି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଇମସ୍ମିଂ ବୁଦ୍ଧସାସନେ କୋସଲେନ ରଞ୍ଞା ଅସଦିସଦାନଂ ଦିନ୍ନ’’ନ୍ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ସୁୟ୍ୟତୀ’’ତି। ‘‘ଅପି ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କୋସଲରାଜା ତଂ ଅସଦିସଂ ଦାନଂ ଦତ୍ୱା ତତୋନିଦାନଂ କଞ୍ଚି ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକଂ ଭୋଗଂ ୱା ୟସଂ ୱା ସୁଖଂ ୱା ପଟିଲଭୀ’’ତି [ପଟିଲଭତୀତି (କ॰)] ? ‘‘ନ ହି, ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କୋସଲରାଜା ଏୱରୂପଂ ଅନୁତ୍ତରଂ ଦାନଂ ଦତ୍ୱାପି ନ ଲଭି [ନ ଲଭତି (କ॰)] ତତୋନିଦାନଂ କଞ୍ଚି ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକଂ ଭୋଗଂ ୱା ୟସଂ ୱା ସୁଖଂ ୱା, ତେନ ହି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅକୁସଲଂ ୟେୱ ଅଧିମତ୍ତଂ ବଲୱତରଂ, ନୋ ତଥା କୁସଲ’’ନ୍ତି।

‘‘ପରିତ୍ତତ୍ତା, ମହାରାଜ, ଅକୁସଲଂ ଖିପ୍ପଂ ପରିଣମତି, ୱିପୁଲତ୍ତା କୁସଲଂ ଦୀଘେନ କାଲେନ ପରିଣମତି, ଉପମାୟପି, ମହାରାଜ, ଏତଂ ଉପପରିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। ୟଥା, ମହାରାଜ, ଅପରନ୍ତେ ଜନପଦେ କୁମୁଦଭଣ୍ଡିକା ନାମ ଧଞ୍ଞଜାତି ମାସଲୂନା [ମାସପୂରା (କ॰)] ଅନ୍ତୋଗେହଗତା ହୋତି, ସାଲୟୋ ଛପ୍ପଞ୍ଚମାସେହି ପରିଣମନ୍ତି , କିଂ ପନେତ୍ଥ, ମହାରାଜ, ଅନ୍ତରଂ କୋ ୱିସେସୋ କୁମୁଦଭଣ୍ଡିକାୟ ଚ ସାଲୀନଞ୍ଚା’’ତି? ‘‘ପରିତ୍ତତ୍ତା, ଭନ୍ତେ, କୁମୁଦଭଣ୍ଡିକାୟ, ୱିପୁଲତ୍ତା ଚ ସାଲୀନଂ। ସାଲୟୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ରାଜାରହା ରାଜଭୋଜନଂ, କୁମୁଦଭଣ୍ଡିକା ଦାସକମ୍ମକରାନଂ ଭୋଜନ’’ନ୍ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପରିତ୍ତତ୍ତା ଅକୁସଲଂ ଖିପ୍ପଂ ପରିଣମତି, ୱିପୁଲତ୍ତା କୁସଲଂ ଦୀଘେନ କାଲେନ ପରିଣମତୀ’’ତି।

‘‘ୟଂ ତତ୍ଥ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଖିପ୍ପଂ ପରିଣମତି, ତଂ ନାମ ଲୋକେ ଅଧିମତ୍ତଂ ବଲୱତରଂ, ତସ୍ମା ଅକୁସଲଂ ବଲୱତରଂ, ନୋ ତଥା କୁସଲଂ। ୟଥା ନାମ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟୋ କୋଚି ୟୋଧୋ ମହତିମହାୟୁଦ୍ଧଂ ପୱିସିତ୍ୱା ପଟିସତ୍ତୁଂ ଉପକଚ୍ଛକେ ଗହେତ୍ୱା ଆକଡ୍ଢିତ୍ୱା ଖିପ୍ପତରଂ ସାମିନୋ ଉପନେୟ୍ୟ, ସୋ ୟୋଧୋ ଲୋକେ ସମତ୍ଥୋ ସୂରୋ ନାମ। ୟୋ ଚ ଭିସକ୍କୋ ଖିପ୍ପଂ ସଲ୍ଲଂ ଉଦ୍ଧରତି ରୋଗମପନେତି, ସୋ ଭିସକ୍କୋ ଛେକୋ ନାମ। ୟୋ ଗଣକୋ ସୀଘସୀଘଂ ଗଣେତ୍ୱା ଖିପ୍ପଂ ଦସ୍ସୟତି, ସୋ ଗଣକୋ ଛେକୋ ନାମ। ୟୋ ମଲ୍ଲୋ ଖିପ୍ପଂ ପଟିମଲ୍ଲଂ ଉକ୍ଖିପିତ୍ୱା ଉତ୍ତାନକଂ ପାତେତି, ସୋ ମଲ୍ଲୋ ସମତ୍ଥୋ ସୂରୋ ନାମ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟଂ ଖିପ୍ପଂ ପରିଣମତି କୁସଲଂ ୱା ଅକୁସଲଂ ୱା, ତଂ ଲୋକେ ଅଧିମତ୍ତଂ ବଲୱତର’’ନ୍ତି।

‘‘ଉଭୟମ୍ପି ତଂ, ମହାରାଜ, କମ୍ମଂ ସମ୍ପରାୟୱେଦନୀୟମେୱ, ଅପି ଚ ଖୋ ଅକୁସଲଂ ସାୱଜ୍ଜତାୟ ଖଣେନ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମୱେଦନୀୟଂ ହୋତି, ପୁବ୍ବକେହି, ମହାରାଜ, ଖତ୍ତିୟେହି ଠପିତୋ ଏସୋ ନିୟମୋ ‘ୟୋ ପାଣଂ ହନତି, ସୋ ଦଣ୍ଡାରହୋ…ପେ॰… ୟୋ ଅଦିନ୍ନଂ ଆଦିୟତି…ପେ॰… ୟୋ ପରଦାରଂ ଗଚ୍ଛତି…ପେ॰… ୟୋ ମୁସା ଭଣତି…ପେ॰… ୟୋ ଗାମଂ ଘାତେତି…ପେ॰… ୟୋ ପନ୍ଥଂ ଦୂସେତି…ପେ॰… ୟୋ ନିକତିଂ କରୋତି…ପେ॰… ୟୋ ୱଞ୍ଚନଂ କରୋତି, ସୋ ଦଣ୍ଡାରହୋ ୱଧିତବ୍ବୋ ଛେତ୍ତବ୍ବୋ ଭେତ୍ତବ୍ବୋ ହନ୍ତବ୍ବୋ’ତି। ତଂ ତେ ଉପାଦାୟ ୱିଚିନିତ୍ୱା ୱିଚିନିତ୍ୱା ଦଣ୍ଡେନ୍ତି ୱଧେନ୍ତି ଛିନ୍ଦନ୍ତି ଭିନ୍ଦନ୍ତି ହନନ୍ତି ଚ, ଅପି ନୁ, ମହାରାଜ, ଅତ୍ଥି କେହିଚି ଠପିତୋ ନିୟମୋ ‘ୟୋ ଦାନଂ ୱା ଦେତି, ସୀଲଂ ୱା ରକ୍ଖତି, ଉପୋସଥକମ୍ମଂ ୱା କରୋତି, ତସ୍ସ ଧନଂ ୱା ୟସଂ ୱା ଦାତବ୍ବ’ନ୍ତି; ଅପି ନୁ ତଂ ୱିଚିନିତ୍ୱା ୱିଚିନିତ୍ୱା ଧନଂ ୱା ୟସଂ ୱା ଦେନ୍ତି, ଚୋରସ୍ସ କତକମ୍ମସ୍ସ ୱଧବନ୍ଧନଂ ୱିୟା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ୟଦି, ମହାରାଜ, ଦାୟକାନଂ ୱିଚିନିତ୍ୱା ୱିଚିନିତ୍ୱା ଧନଂ ୱା ୟସଂ ୱା ଦଦେୟ୍ୟୁଂ, କୁସଲମ୍ପି ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମୱେଦନୀୟଂ ଭୱେୟ୍ୟ, ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଦାୟକେ ନ ୱିଚିନନ୍ତି ‘ଧନଂ ୱା ୟସଂ ୱା ଦସ୍ସାମା’ତି, ତସ୍ମା କୁସଲଂ ନ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମୱେଦନୀୟଂ। ଇମିନା, ମହାରାଜ, କାରଣେନ ଅକୁସଲଂ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମୱେଦନୀୟଂ, ସମ୍ପରାୟେୱ ସୋ ଅଧିମତ୍ତଂ ବଲୱତରଂ ୱେଦନଂ ୱେଦୟତୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତୱାଦିସେନ ବୁଦ୍ଧିମନ୍ତେନ ୱିନା ନେସୋ ପଞ୍ହୋ ସୁନିବ୍ବେଠିୟୋ, ଲୋକିକଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଲୋକୁତ୍ତରେନ ୱିଞ୍ଞାପିତ’’ନ୍ତି।

କୁସଲାକୁସଲବଲୱତରପଞ୍ହୋ ତତିୟୋ।

୪. ପୁବ୍ବପେତାଦିସପଞ୍ହୋ

୪ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଇମେ ଦାୟକା ଦାନଂ ଦତ୍ୱା ପୁବ୍ବପେତାନଂ ଆଦିସନ୍ତି [ଉଦ୍ଦିସନ୍ତି (କ॰ ସୀ॰)] ‘ଇଦଂ ତେସଂ ପାପୁଣାତୂ’ତି, ଅପି ନୁ ତେ କିଞ୍ଚି ତତୋନିଦାନଂ ୱିପାକଂ ପଟିଲଭନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘କେଚି, ମହାରାଜ, ପଟିଲଭନ୍ତି, କେଚି ନପ୍ପଟିଲଭନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘କେ, ଭନ୍ତେ, ପଟିଲଭନ୍ତି, କେ ନପ୍ପଟିଲଭନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ନିରୟୂପପନ୍ନା, ମହାରାଜ, ନପ୍ପଟିଲଭନ୍ତି, ସଗ୍ଗଗତା ନପ୍ପଟିଲଭନ୍ତି, ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିଗତା ନପ୍ପଟିଲଭନ୍ତି, ଚତୁନ୍ନଂ ପେତାନଂ ତୟୋ ପେତା ନପ୍ପଟିଲଭନ୍ତି ୱନ୍ତାସିକା ଖୁପ୍ପିପାସିନୋ ନିଜ୍ଝାମତଣ୍ହିକା, ଲଭନ୍ତି ପେତା ପରଦତ୍ତୂପଜୀୱିନୋ, ତେପି ସରମାନା ୟେୱ ଲଭନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ତେନ ହି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଦାୟକାନଂ ଦାନଂ ୱିସୋସିତଂ [ୱିସୋତଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ହୋତି ଅଫଲଂ, ୟେସଂ ଉଦ୍ଦିସ୍ସ କତଂ ୟଦି ତେ ନପ୍ପଟିଲଭନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି ତଂ, ମହାରାଜ, ଦାନଂ ଅଫଲଂ ହୋତି ଅୱିପାକଂ, ଦାୟକା ୟେୱ ତସ୍ସ ଫଲଂ ଅନୁଭୱନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କାରଣେନ ମଂ ସଞ୍ଞାପେହୀ’’ତି। ‘‘ଇଧ, ମହାରାଜ, କେଚି ମନୁସ୍ସା ମଚ୍ଛମଂସସୁରାଭତ୍ତଖଜ୍ଜକାନି ପଟିୟାଦେତ୍ୱା ଞାତିକୁଲଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ୟଦି ତେ ଞାତକା ତଂ ଉପାୟନଂ ନ ସମ୍ପଟିଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ, ଅପି ନୁ ତଂ ଉପାୟନଂ ୱିସୋସିତଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ୱିନସ୍ସେୟ୍ୟ ୱା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ସାମିକାନଂ ୟେୱ ତଂ ହୋତୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଦାୟକା ୟେୱ ତସ୍ସ ଫଲଂ ଅନୁଭୱନ୍ତି। ୟଥା ପନ , ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ଗବ୍ଭଂ ପୱିଟ୍ଠୋ ଅସତି ପୁରତୋ ନିକ୍ଖମନମୁଖେ କେନ ନିକ୍ଖମେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘ପୱିଟ୍ଠେନେୱ ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଦାୟକା ୟେୱ ତସ୍ସ ଫଲଂ ଅନୁଭୱନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ହୋତୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମି, ଦାୟକା ୟେୱ ତସ୍ସ ଫଲଂ ଅନୁଭୱନ୍ତି, ନ ମୟଂ ତଂ କାରଣଂ ୱିଲୋମେମାତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟଦି ଇମେସଂ ଦାୟକାନଂ ଦିନ୍ନଦାନଂ ପୁବ୍ବପେତାନଂ ପାପୁଣାତି, ତେ ଚ ତସ୍ସ ୱିପାକଂ ଅନୁଭୱନ୍ତି। ତେନ ହି ୟୋ ପାଣାତିପାତୀ ଲୁଦ୍ଦୋ ଲୋହିତପାଣୀ ପଦୁଟ୍ଠମନସଙ୍କପ୍ପୋ ମନୁସ୍ସେ ଘାତେତ୍ୱା ଦାରୁଣଂ କମ୍ମଂ କତ୍ୱା ପୁବ୍ବପେତାନଂ ଆଦିସେୟ୍ୟ ‘ଇମସ୍ସ ମେ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ ପୁବ୍ବପେତାନଂ ପାପୁଣାତୂ’ତି, ଅପି ନୁ ତସ୍ସ ୱିପାକୋ ପୁବ୍ବପେତାନଂ ପାପୁଣାତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ମହାରାଜା’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କୋ ତତ୍ଥ ହେତୁ କିଂ କାରଣଂ, ୟେନ କୁସଲଂ ପାପୁଣାତି ଅକୁସଲଂ ନ ପାପୁଣାତୀ’’ତି? ‘‘ନେସୋ, ମହାରାଜ, ପଞ୍ହୋ ପୁଚ୍ଛିତବ୍ବୋ, ମା ଚ ତ୍ୱଂ, ମହାରାଜ, ‘ୱିସଜ୍ଜକୋ ଅତ୍ଥୀ’ତି ଅପୁଚ୍ଛିତବ୍ବଂ ପୁଚ୍ଛି, ‘କିସ୍ସ ଆକାସୋ ନିରାଲମ୍ବୋ, କିସ୍ସ ଗଙ୍ଗା ଉଦ୍ଧମ୍ମୁଖା ନ ସନ୍ଦତି, କିସ୍ସ ଇମେ ମନୁସ୍ସା ଚ ଦିଜା ଚ ଦ୍ୱିପଦା ମିଗା ଚତୁପ୍ପଦା’ତି ତମ୍ପି ମଂ ତ୍ୱଂ ପୁଚ୍ଛିସ୍ସସୀ’’ତି। ‘‘ନାହଂ ତଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୱିହେସାପେକ୍ଖୋ ପୁଚ୍ଛାମି, ଅପି ଚ ନିବ୍ବାହନତ୍ଥାୟ [ନିବ୍ବାନତ୍ଥାୟ (କ॰)] ସନ୍ଦେହସ୍ସ ପୁଚ୍ଛାମି, ବହୂ ମନୁସ୍ସା ଲୋକେ ୱାମଗାମିନୋ [ପାପଗାହିନୋ (ସ୍ୟା॰)] ୱିଚକ୍ଖୁକା, ‘କିନ୍ତି ତେ ଓତାରଂ ନ ଲଭେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି ଏୱାହଂ ତଂ ପୁଚ୍ଛାମୀ’’ତି। ‘‘ନ ସକ୍କା, ମହାରାଜ, ସହ ଅକତେନ ଅନନୁମତେନ ସହ ପାପଂ କମ୍ମଂ ସଂୱିଭଜିତୁଂ।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ମନୁସ୍ସା ଉଦକନିବ୍ବାହନେନ ଉଦକଂ ସୁୱିଦୂରମ୍ପି ହରନ୍ତି, ଅପି ନୁ, ମହାରାଜ, ସକ୍କା ଘନମହାସେଲପବ୍ବତୋ [ପବ୍ବତତୋ (କ॰)] ନିବ୍ବାହନେନ ୟଥିଚ୍ଛିତଂ ହରିତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସକ୍କା କୁସଲଂ ସଂୱିଭଜିତୁଂ, ନ ସକ୍କା ଅକୁସଲଂ ସଂୱିଭଜିତୁଂ। ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ସକ୍କା ତେଲେନ ପଦୀପୋ ଜାଲେତୁଂ, ଅପି ନୁ, ମହାରାଜ, ସକ୍କା ଉଦକେନ ପଦୀପୋ ଜାଲେତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସକ୍କା କୁସଲଂ ସଂୱିଭଜିତୁଂ, ନ ସକ୍କା ଅକୁସଲଂ ସଂୱିଭଜିତୁଂ। ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, କସ୍ସକା ତଳାକତୋ ଉଦକଂ ନୀହରିତ୍ୱା ଧଞ୍ଞଂ ପରିପାଚେନ୍ତି, ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସକ୍କା ମହାସମୁଦ୍ଦତୋ ଉଦକଂ ନୀହରିତ୍ୱା ଧଞ୍ଞଂ ପରିପାଚେତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସକ୍କା କୁସଲଂ ସଂୱିଭଜିତୁଂ, ନ ସକ୍କା ଅକୁସଲଂ ସଂୱିଭଜିତୁ’’ନ୍ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କେନ କାରଣେନ ସକ୍କା କୁସଲଂ ସଂୱିଭଜିତୁଂ, ନ ସକ୍କା ଅକୁସଲଂ ସଂୱିଭଜିତୁଂ। କାରଣେନ ମଂ ସଞ୍ଞାପେହି, ନାହଂ ଅନ୍ଧୋ ଅନାଲୋକୋ ସୁତ୍ୱା ୱେଦିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଅକୁସଲଂ, ମହାରାଜ, ଥୋକଂ, କୁସଲଂ ବହୁକଂ, ଥୋକତ୍ତା ଅକୁସଲଂ କତ୍ତାରଂ ୟେୱ ପରିୟାଦିୟତି, ବହୁକତ୍ତା କୁସଲଂ ସଦେୱକଂ ଲୋକଂ ଅଜ୍ଝୋତ୍ଥରତୀ’’ତି। ‘‘ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ପରିତ୍ତଂ ଏକଂ ଉଦକବିନ୍ଦୁ ପଥୱିୟଂ ନିପତେୟ୍ୟ, ଅପି ନୁ ଖୋ ତଂ, ମହାରାଜ, ଉଦକବିନ୍ଦୁ ଦସପି ଦ୍ୱାଦସପି ୟୋଜନାନି ଅଜ୍ଝୋତ୍ଥରେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ୟତ୍ଥ ତଂ ଉଦକବିନ୍ଦୁ ନିପତିତଂ, ତତ୍ଥେୱ ପରିୟାଦିୟତୀ’’ତି। ‘‘କେନ କାରଣେନ, ମହାରାଜା’’ତି? ‘‘ପରିତ୍ତତ୍ତା, ଭନ୍ତେ, ଉଦକବିନ୍ଦୁସ୍ସା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପରିତ୍ତଂ ଅକୁସଲଂ ପରିତ୍ତତ୍ତା କତ୍ତାରଂ ୟେୱ ପରିୟାଦିୟତି, ନ ସକ୍କା ସଂୱିଭଜିତୁଂ।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ମହତିମହାମେଘୋ ଅଭିୱସ୍ସେୟ୍ୟ ତପ୍ପୟନ୍ତୋ ଧରଣିତଲଂ, ଅପି ନୁ ଖୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ମହାମେଘୋ ସମନ୍ତତୋ ଓତ୍ଥରେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ପୂରୟିତ୍ୱା ସୋ ମହାମେଘୋ ସୋବ୍ଭସର ସରିତସାଖାକନ୍ଦରପଦରଦହତଳାକ [ମାତିକାତଳାକ (କ॰)] ଉଦପାନପୋକ୍ଖରଣିୟୋ ଦସପି ଦ୍ୱାଦସପି ୟୋଜନାନି ଅଜ୍ଝୋତ୍ଥରେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘କେନ କାରଣେନ, ମହାରାଜା’’ତି? ‘‘ମହନ୍ତତ୍ତା, ଭନ୍ତେ, ମେଘସ୍ସା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, କୁସଲଂ ବହୁକଂ, ବହୁକତ୍ତା ସକ୍କା ଦେୱମନୁସ୍ସେହିପି ସଂୱିଭଜିତୁ’’ନ୍ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କେନ କାରଣେନ ଅକୁସଲଂ ଥୋକଂ କୁସଲଂ ବହୁତର’’ନ୍ତି? ‘‘ଇଧ, ମହାରାଜ, ୟୋ କୋଚି ଦାନଂ ଦେତି, ସୀଲଂ ସମାଦିୟତି, ଉପୋସଥକମ୍ମଂ କରୋତି, ସୋ ହଟ୍ଠୋ ପହଟ୍ଠୋ ହସିତୋ ପମୁଦିତୋ ପସନ୍ନମାନସୋ ୱେଦଜାତୋ ହୋତି, ତସ୍ସ ଅପରାପରଂ ପୀତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ପୀତିମନସ୍ସ ଭିୟ୍ୟୋ ଭିୟ୍ୟୋ କୁସଲଂ ପୱଡ୍ଢତି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଉଦପାନେ ବହୁସଲିଲସମ୍ପୁଣ୍ଣେ ଏକେନ ଦେସେନ ଉଦକଂ ପୱିସେୟ୍ୟ, ଏକେନ ନିକ୍ଖମେୟ୍ୟ, ନିକ୍ଖମନ୍ତେପି ଅପରାପରଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ନ ସକ୍କା ହୋତି ଖୟଂ ପାପେତୁଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ , ମହାରାଜ, କୁସଲଂ ଭିୟ୍ୟୋ ଭିୟ୍ୟୋ ପୱଡ୍ଢତି। ୱସ୍ସସତେପି ଚେ, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ କତଂ କୁସଲଂ ଆୱଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଆୱଜ୍ଜିତେ ଆୱଜ୍ଜିତେ ଭିୟ୍ୟୋ ଭିୟ୍ୟୋ କୁସଲଂ ପୱଡ୍ଢତି। ତସ୍ସ ତଂ କୁସଲଂ ସକ୍କା ହୋତି ୟଥିଚ୍ଛକେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂୱିଭଜିତୁଂ, ଇଦମେତ୍ଥ, ମହାରାଜ, କାରଣଂ, ୟେନ କାରଣେନ କୁସଲଂ ବହୁତରଂ।

‘‘ଅକୁସଲଂ ପନ, ମହାରାଜ, କରୋନ୍ତୋ ପଚ୍ଛା ୱିପ୍ପଟିସାରୀ ହୋତି, ୱିପ୍ପଟିସାରିନୋ ଚିତ୍ତଂ ପଟିଲୀୟତି ପଟିକୁଟତି ପଟିୱତ୍ତତି ନ ସମ୍ପସାରୀୟତି ସୋଚତି ତପ୍ପତି ହାୟତି ଖୀୟତି ନ ପରିୱଡ୍ଢତି ତତ୍ଥେୱ ପରିୟାଦିୟତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ସୁକ୍ଖାୟ ନଦିୟା ମହାପୁଳିନାୟ ଉନ୍ନତାୱନତାୟ କୁଟିଲସଙ୍କୁଟିଲାୟ ଉପରିତୋ ପରିତ୍ତଂ ଉଦକଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ ହାୟତି ଖୀୟତି ନ ପରିୱଡ୍ଢତି ତତ୍ଥେୱ ପରିୟାଦିୟତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅକୁସଲଂ କରୋନ୍ତସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ପଟିଲୀୟତି ପଟିକୁଟତି ପଟିୱତ୍ତତି ନ ସମ୍ପସାରୀୟତି ସୋଚତି ତପ୍ପତି ହାୟତି ଖୀୟତି ନ ପରିୱଡ୍ଢତି ତତ୍ଥେୱ ପରିୟାଦିୟତି, ଇଦମେତ୍ଥ, ମହାରାଜ, କାରଣଂ, ୟେନ କାରଣେନ ଅକୁସଲଂ ଥୋକ’’ନ୍ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ପୁବ୍ବପେତାଦିସପଞ୍ହୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

୫. ସୁପିନପଞ୍ହୋ

୫ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଇମସ୍ମିଂ ଲୋକେ ନରନାରିୟୋ ସୁପିନଂ ପସ୍ସନ୍ତି କଲ୍ୟାଣମ୍ପି ପାପକମ୍ପି, ଦିଟ୍ଠପୁବ୍ବମ୍ପି ଅଦିଟ୍ଠପୁବ୍ବମ୍ପି, କତପୁବ୍ବମ୍ପି ଅକତପୁବ୍ବମ୍ପି, ଖେମମ୍ପି ସଭୟମ୍ପି, ଦୂରେପି ସନ୍ତିକେପି, ବହୁୱିଧାନିପି ଅନେକୱଣ୍ଣସହସ୍ସାନି ଦିସ୍ସନ୍ତି, କିଞ୍ଚେତଂ ସୁପିନଂ ନାମ, କୋ ଚେତଂ ପସ୍ସତୀ’’ତି? ‘‘ନିମିତ୍ତମେତଂ, ମହାରାଜ, ସୁପିନଂ ନାମ, ୟଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଆପାତ [ଆପାଥ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ମୁପଗଚ୍ଛତି। ଛୟିମେ, ମହାରାଜ, ସୁପିନଂ ପସ୍ସନ୍ତି, ୱାତିକୋ ସୁପିନଂ ପସ୍ସତି, ପିତ୍ତିକୋ ସୁପିନଂ ପସ୍ସତି, ସେମ୍ହିକୋ ସୁପିନଂ ପସ୍ସତି, ଦେୱତୂପସଂହାରତୋ ସୁପିନଂ ପସ୍ସତି, ସମୁଦାଚିଣ୍ଣତୋ ସୁପିନଂ ପସ୍ସତି, ପୁବ୍ବନିମିତ୍ତତୋ ସୁପିନଂ ପସ୍ସତି, ତତ୍ର, ମହାରାଜ, ୟଂ ପୁବ୍ବନିମିତ୍ତତୋ ସୁପିନଂ ପସ୍ସତି, ତଂ ୟେୱ ସଚ୍ଚଂ, ଅୱସେସଂ ମିଚ୍ଛା’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟୋ ପୁବ୍ବନିମିତ୍ତତୋ ସୁପିନଂ ପସ୍ସତି, କିଂ ତସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ସୟଂ ଗନ୍ତ୍ୱା ତଂ ନିମିତ୍ତଂ ୱିଚିନାତି, ତଂ ୱା ନିମିତ୍ତଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଆପାତମୁପଗଚ୍ଛତି, ଅଞ୍ଞୋ ୱା ଆଗନ୍ତ୍ୱା ତସ୍ସ ଆରୋଚେତୀ’’ତି? ‘‘ନ, ମହାରାଜ, ତସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ସୟଂ ଗନ୍ତ୍ୱା ତଂ ନିମିତ୍ତଂ ୱିଚିନାତି, ନାପି ଅଞ୍ଞୋ କୋଚି ଆଗନ୍ତ୍ୱା ତସ୍ସ ଆରୋଚେତି, ଅଥ ଖୋ ତଂ ୟେୱ ନିମିତ୍ତଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଆପାତମୁପଗଚ୍ଛତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ଆଦାସୋ ନ ସୟଂ କୁହିଞ୍ଚି ଗନ୍ତ୍ୱା ଛାୟଂ ୱିଚିନାତି, ନାପି ଅଞ୍ଞୋ କୋଚି ଛାୟଂ ଆନେତ୍ୱା ଆଦାସଂ ଆରୋପେତି [ଆରୋଚେତି (କ॰)] , ଅଥ ଖୋ ୟତୋ କୁତୋଚି ଛାୟା ଆଗନ୍ତ୍ୱା ଆଦାସସ୍ସ ଆପାତମୁପଗଚ୍ଛତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନ ତସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ସୟଂ ଗନ୍ତ୍ୱା ତଂ ନିମିତ୍ତଂ ୱିଚିନାତି, ନାପି ଅଞ୍ଞୋ କୋଚି ଆଗନ୍ତ୍ୱା ଆରୋଚେତି, ଅଥ ଖୋ ୟତୋ କୁତୋଚି ନିମିତ୍ତଂ ଆଗନ୍ତ୍ୱା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଆପାତମୁପଗଚ୍ଛତୀ’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ସୁପିନଂ ପସ୍ସତି, ଅପି ନୁ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଜାନାତି ‘ଏୱଂ ନାମ ୱିପାକୋ ଭୱିସ୍ସତି ଖେମଂ ୱା ଭୟଂ ୱା’ତି? ‘‘ନ ହି, ମହାରାଜ, ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଜାନାତି ‘ଏୱଂୱିପାକୋ ଭୱିସ୍ସତି ଖେମଂ ୱା ଭୟଂ ୱା’ତି, ନିମିତ୍ତେ ପନ ଉପ୍ପନ୍ନେ ଅଞ୍ଞେସଂ କଥେତି, ତତୋ ତେ ଅତ୍ଥଂ କଥେନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ଇଙ୍ଘ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କାରଣଂ ମେ ଦସ୍ସେହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ସରୀରେ ତିଲକା ପୀଳକା ଦଦ୍ଦୂନି ଉଟ୍ଠହନ୍ତି ଲାଭାୟ ୱା ଅଲାଭାୟ ୱା, ୟସାୟ ୱା ଅୟସାୟ ୱା, ନିନ୍ଦାୟ ୱା ପସଂସାୟ ୱା, ସୁଖାୟ ୱା ଦୁକ୍ଖାୟ ୱା, ଅପି ନୁ ତା, ମହାରାଜ, ପୀଳକା ଜାନିତ୍ୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ‘ଇମଂ ନାମ ମୟଂ ଅତ୍ଥଂ ନିପ୍ଫାଦେସ୍ସାମା’’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ, ୟାଦିସେ ତା ଓକାସେ ପୀଳକା ସମ୍ଭୱନ୍ତି, ତତ୍ଥ ତା ପୀଳକା ଦିସ୍ୱା ନେମିତ୍ତକା ବ୍ୟାକରୋନ୍ତି ‘ଏୱଂ ନାମ ୱିପାକୋ ଭୱିସ୍ସତୀ’’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ସୁପିନଂ ପସ୍ସତି, ନ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଜାନାତି ‘ଏୱଂ ନାମ ୱିପାକୋ ଭୱିସ୍ସତି ଖେମଂ ୱା ଭୟଂ ୱା’ତି, ନିମିତ୍ତେ ପନ ଉପ୍ପନ୍ନେ ଅଞ୍ଞେସଂ କଥେତି, ତତୋ ତେ ଅତ୍ଥଂ କଥେନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟୋ ସୁପିନଂ ପସ୍ସତି, ସୋ ନିଦ୍ଦାୟନ୍ତୋ, ଉଦାହୁ ଜାଗରନ୍ତୋ [ଜଗ୍ଗନ୍ତୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ପସ୍ସତୀ’’ତି? ‘‘ୟୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ସୁପିନଂ ପସ୍ସତି, ନ ସୋ ନିଦ୍ଦାୟନ୍ତୋ ପସ୍ସତି, ନାପି ଜାଗରନ୍ତୋ ପସ୍ସତି। ଅପି ଚ ଓକ୍କନ୍ତେ ମିଦ୍ଧେ ଅସମ୍ପତ୍ତେ ଭୱଙ୍ଗେ ଏତ୍ଥନ୍ତରେ ସୁପିନଂ ପସ୍ସତି। ମିଦ୍ଧସମାରୂଳ୍ହସ୍ସ, ମହାରାଜ, ଚିତ୍ତଂ ଭୱଙ୍ଗଗତଂ ହୋତି, ଭୱଙ୍ଗଗତଂ ଚିତ୍ତଂ ନପ୍ପୱତ୍ତତି, ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ଚିତ୍ତଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ନପ୍ପଜାନାତି, ଅପ୍ପଟିୱିଜାନନ୍ତସ୍ସ ସୁପିନୋ ନ ହୋତି, ପୱତ୍ତମାନେ ଚିତ୍ତେ ସୁପିନଂ ପସ୍ସତି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ତିମିରେ ଅନ୍ଧକାରେ ଅପ୍ପଭାସେ ସୁପରିସୁଦ୍ଧେପି ଆଦାସେ ଛାୟା ନ ଦିସ୍ସତି , ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ମିଦ୍ଧସମାରୂଳ୍ହେ ଚିତ୍ତେ ଭୱଙ୍ଗଗତେ ତିଟ୍ଠମାନେପି ସରୀରେ ଚିତ୍ତଂ ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ହୋତି, ଅପ୍ପୱତ୍ତେ ଚିତ୍ତେ ସୁପିନଂ ନ ପସ୍ସତି । ୟଥା, ମହାରାଜ, ଆଦାସୋ, ଏୱଂ ସରୀରଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ; ୟଥା ଅନ୍ଧକାରୋ, ଏୱଂ ମିଦ୍ଧଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ; ୟଥା ଆଲୋକୋ, ଏୱଂ ଚିତ୍ତଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ମହିକୋତ୍ଥଟସ୍ସ ସୂରିୟସ୍ସ ପଭା ନ ଦିସ୍ସତି ସନ୍ତା ୟେୱ ସୂରିୟରସ୍ମି ଅପ୍ପୱତ୍ତା ହୋତି, ଅପ୍ପୱତ୍ତାୟ ସୂରିୟରସ୍ମିୟା ଆଲୋକୋ ନ ହୋତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ମିଦ୍ଧସମାରୂଳ୍ହସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ଭୱଙ୍ଗଗତଂ ହୋତି, ଭୱଙ୍ଗଗତଂ ଚିତ୍ତଂ ନପ୍ପୱତ୍ତତି, ଅପ୍ପୱତ୍ତେ ଚିତ୍ତେ ସୁପିନଂ ନ ପସ୍ସତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ସୂରିୟୋ, ଏୱଂ ସରୀରଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ; ୟଥା ମହିକୋତ୍ଥରଣଂ, ଏୱଂ ମିଦ୍ଧଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ; ୟଥା ସୂରିୟରସ୍ମି, ଏୱଂ ଚିତ୍ତଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ।

‘‘ଦ୍ୱିନ୍ନଂ, ମହାରାଜ, ସନ୍ତେପି ସରୀରେ ଚିତ୍ତଂ ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ହୋତି, ମିଦ୍ଧସମାରୂଳ୍ହସ୍ସ ଭୱଙ୍ଗଗତସ୍ସ ସନ୍ତେପି ସରୀରେ ଚିତ୍ତଂ ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ହୋତି, ନିରୋଧସମାପନ୍ନସ୍ସ ସନ୍ତେପି ସରୀରେ ଚିତ୍ତଂ ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ହୋତି, ଜାଗରନ୍ତସ୍ସ, ମହାରାଜ, ଚିତ୍ତଂ ଲୋଲଂ ହୋତି ୱିୱଟଂ ପାକଟଂ ଅନିବଦ୍ଧଂ, ଏୱରୂପସ୍ସ ଚିତ୍ତେ ନିମିତ୍ତଂ ଆପାତଂ ନ ଉପେତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ପୁରିସଂ ୱିୱଟଂ ପାକଟଂ ଅକିରିୟଂ ଅରହସ୍ସଂ ରହସ୍ସକାମା ପରିୱଜ୍ଜେନ୍ତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଜାଗରନ୍ତସ୍ସ ଦିବ୍ବୋ ଅତ୍ଥୋ ଆପାତଂ ନ ଉପେତି, ତସ୍ମା ଜାଗରନ୍ତୋ ସୁପିନଂ ନ ପସ୍ସତି। ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୁଂ ଭିନ୍ନାଜୀୱଂ ଅନାଚାରଂ ପାପମିତ୍ତଂ ଦୁସ୍ସୀଲଂ କୁସୀତଂ ହୀନୱୀରିୟଂ କୁସଲା ବୋଧିପକ୍ଖିୟା ଧମ୍ମା ଆପାତଂ ନ ଉପେନ୍ତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଜାଗରନ୍ତସ୍ସ ଦିବ୍ବୋ ଅତ୍ଥୋ ଆପାତଂ ନ ଉପେତି, ତସ୍ମା ଜାଗରନ୍ତୋ ସୁପିନଂ ନ ପସ୍ସତୀ’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅତ୍ଥି ମିଦ୍ଧସ୍ସ ଆଦିମଜ୍ଝପରିୟୋସାନ’’ନ୍ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ, ଅତ୍ଥି ମିଦ୍ଧସ୍ସ ଆଦିମଜ୍ଝପରିୟୋସାନ’’ନ୍ତି। ‘‘କତମଂ ଆଦି, କତମଂ ମଜ୍ଝଂ, କତମଂ ପରିୟୋସାନ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟୋ, ମହାରାଜ, କାୟସ୍ସ ଓନାହୋ ପରିୟୋନାହୋ ଦୁବ୍ବଲ୍ୟଂ ମନ୍ଦତା ଅକମ୍ମଞ୍ଞତା କାୟସ୍ସ, ଅୟଂ ମିଦ୍ଧସ୍ସ ଆଦି; ୟୋ, ମହାରାଜ, କପିନିଦ୍ଦାପରେତୋ ୱୋକିଣ୍ଣକଂ ଜଗ୍ଗତି [ୱୋକିଣ୍ଣତଂ ଗଚ୍ଛତି (ନିସ୍ୟ)] , ଇଦଂ ମିଦ୍ଧସ୍ସ ମଜ୍ଝଂ; ଭୱଙ୍ଗଗତି ପରିୟୋସନଂ। ମଜ୍ଝୂପଗତୋ, ମହାରାଜ, କପିନିଦ୍ଦାପରେତୋ ସୁପିନଂ ପସ୍ସତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, କୋଚି ୟତଚାରୀ ସମାହିତଚିତ୍ତୋ ଠିତଧମ୍ମୋ ଅଚଲବୁଦ୍ଧି ପହୀନକୋତୂହଲସଦ୍ଦଂ ୱନମଜ୍ଝୋଗାହିତ୍ୱା ସୁଖୁମଂ ଅତ୍ଥଂ ଚିନ୍ତୟତି, ନ ଚ ସୋ ତତ୍ଥ ମିଦ୍ଧଂ ଓକ୍କମତି, ସୋ ତତ୍ଥ ସମାହିତୋ ଏକଗ୍ଗଚିତ୍ତୋ ସୁଖୁମଂ ଅତ୍ଥଂ ପଟିୱିଜ୍ଝତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଜାଗରୋ ନ ମିଦ୍ଧସମାପନ୍ନୋ , ମଜ୍ଝୂପଗତୋ କପିନିଦ୍ଦାପରେତୋ ସୁପିନଂ ପସ୍ସତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, କୋତୂହଲସଦ୍ଦୋ, ଏୱଂ ଜାଗରଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ; ୟଥା ୱିୱିତ୍ତଂ ୱନଂ, ଏୱଂ କପିନିଦ୍ଦାପରେତୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ ; ୟଥା ସୋ କୋତୂହଲସଦ୍ଦଂ ଓହାୟ ମିଦ୍ଧଂ ୱିୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ମଜ୍ଝତ୍ତଭୂତୋ ସୁଖୁମଂ ଅତ୍ଥଂ ପଟିୱିଜ୍ଝତି, ଏୱଂ ଜାଗରୋ ନ ମିଦ୍ଧସମାପନ୍ନୋ କପିନିଦ୍ଦାପରେତୋ ସୁପିନଂ ପସ୍ସତୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ସୁପିନପଞ୍ହୋ ପଞ୍ଚମୋ।

୬. ଅକାଲମରଣପଞ୍ହୋ

୬ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟେ ତେ ସତ୍ତା ମରନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ କାଲେ ୟେୱ ମରନ୍ତି, ଉଦାହୁ ଅକାଲେପି ମରନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି, ମହାରାଜ, କାଲେପି ମରଣଂ, ଅତ୍ଥି ଅକାଲେପି ମରଣ’’ନ୍ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କେ କାଲେ ମରନ୍ତି, କେ ଅକାଲେ ମରନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଦିଟ୍ଠପୁବ୍ବା ପନ, ମହାରାଜ, ତୟା ଅମ୍ବରୁକ୍ଖା ୱା ଜମ୍ବୁରୁକ୍ଖା ୱା, ଅଞ୍ଞସ୍ମା ୱା ପନ ଫଲରୁକ୍ଖା ଫଲାନି ପତନ୍ତାନି ଆମାନି ଚ ପକ୍କାନି ଚା’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ୟାନି ତାନି, ମହାରାଜ, ଫଲାନି ରୁକ୍ଖତୋ ପତନ୍ତି, ସବ୍ବାନି ତାନି କାଲେ ୟେୱ ପତନ୍ତି, ଉଦାହୁ ଅକାଲେପୀ’’ତି? ‘‘ୟାନି ତାନି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଫଲାନି ପରିପକ୍କାନି ୱିଲୀନାନି ପତନ୍ତି, ସବ୍ବାନି ତାନି କାଲେ ପତନ୍ତି। ୟାନି ପନ ତାନି ଅୱସେସାନି ଫଲାନି ତେସୁ କାନିଚି କିମିୱିଦ୍ଧାନି ପତନ୍ତି, କାନିଚି ଲଗୁଳହତାନି [ସକୁଣପହତା (ସ୍ୟା॰), ଲକୁଟହତାନି (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ପତନ୍ତି, କାନିଚି ୱାତପ୍ପହତାନି ପତନ୍ତି, କାନିଚି ଅନ୍ତୋପୂତିକାନି ହୁତ୍ୱା ପତନ୍ତି, ସବ୍ବାନି ତାନି ଅକାଲେ ପତନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟେ ତେ ଜରାୱେଗହତା ମରନ୍ତି, ତେ ୟେୱ କାଲେ ମରନ୍ତି, ଅୱସେସା କେଚି କମ୍ମପ୍ପଟିବାଳ୍ହା ମରନ୍ତି, କେଚି ଗତିପ୍ପଟିବାଳ୍ହା ମରନ୍ତି, କେଚି କିରିୟପ୍ପଟିବାଳ୍ହା ମରନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟେ ତେ କମ୍ମପ୍ପଟିବାଳ୍ହା ମରନ୍ତି, ୟେପି ତେ ଗତିପ୍ପଟିବାଳ୍ହା ମରନ୍ତି, ୟେପି ତେ କିରିୟପ୍ପଟିବାଳ୍ହା ମରନ୍ତି, ୟେପି ତେ ଜରାୱେଗପ୍ପଟିବାଳ୍ହା ମରନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ କାଲେ ୟେୱ ମରନ୍ତି, ୟୋପି ମାତୁକୁଚ୍ଛିଗତୋ ମରତି, ସୋ ତସ୍ସ କାଲୋ, କାଲେ ୟେୱ ସୋ ମରତି। ୟୋପି ୱିଜାତଘରେ ମରତି, ସୋ ତସ୍ସ କାଲୋ , ସୋପି କାଲେ ୟେୱ ମରତି। ୟୋପି ମାସିକୋ ମରତି…ପେ॰… ୟୋପି ୱସ୍ସସତିକୋ ମରତି, ସୋ ତସ୍ସ କାଲୋ, କାଲେ ୟେୱ ସୋ ମରତି, ତେନ ହି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅକାଲେ ମରଣଂ ନାମ ନ ହୋତି, ୟେ କେଚି ମରନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ କାଲେ ୟେୱ ମରନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ସତ୍ତିମେ , ମହାରାଜ, ୱିଜ୍ଜମାନେପି ଉତ୍ତରିଂ ଆୟୁସ୍ମିଂ ଅକାଲେ ମରନ୍ତି। କତମେ ସତ୍ତ? ଜିଘଚ୍ଛିତୋ, ମହାରାଜ, ଭୋଜନଂ ଅଲଭମାନୋ ଉପହତବ୍ଭନ୍ତରୋ ୱିଜ୍ଜମାନେପି ଉତ୍ତରିଂ ଆୟୁସ୍ମିଂ ଅକାଲେ ମରତି, ପିପାସିତୋ, ମହାରାଜ, ପାନୀୟଂ ଅଲଭମାନୋ ପରିସୁକ୍ଖହଦୟୋ ୱିଜ୍ଜମାନେପି ଉତ୍ତରିଂ ଆୟୁସ୍ମିଂ ଅକାଲେ ମରତି, ଅହିନା ଦଟ୍ଠୋ, ମହାରାଜ, ୱିସୱେଗାଭିହତୋ ତିକିଚ୍ଛକଂ ଅଲଭମାନୋ ୱିଜ୍ଜମାନେପି ଉତ୍ତରିଂ ଆୟୁସ୍ମିଂ ଅକାଲେ ମରତି, ୱିସମାସିତୋ, ମହାରାଜ, ଡୟ୍ହନ୍ତେସୁ ଅଙ୍ଗପଚ୍ଚଙ୍ଗେସୁ ଅଗଦଂ ଅଲଭମାନୋ ୱିଜ୍ଜମାନେପି ଉତ୍ତରିଂ ଆୟୁସ୍ମିଂ ଅକାଲେ ମରତି, ଅଗ୍ଗିଗତୋ, ମହାରାଜ, ଝାୟମାନୋ ନିବ୍ବାପନଂ ଅଲଭମାନୋ ୱିଜ୍ଜମାନେପି ଉତ୍ତରିଂ ଆୟୁସ୍ମିଂ ଅକାଲେ ମରତି, ଉଦକଗତୋ, ମହାରାଜ, ପତିଟ୍ଠଂ ଅଲଭମାନୋ ୱିଜ୍ଜମାନେପି ଉତ୍ତରିଂ ଆୟୁସ୍ମିଂ ଅକାଲେ ମରତି, ସତ୍ତିହତୋ, ମହାରାଜ, ଆବାଧିକୋ ଭିସକ୍କଂ ଅଲଭମାନୋ ୱିଜ୍ଜମାନେପି ଉତ୍ତରିଂ ଆୟୁସ୍ମିଂ ଅକାଲେ ମରତି, ଇମେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସତ୍ତ ୱିଜ୍ଜମାନେପି ଉତ୍ତରିଂ ଆୟୁସ୍ମିଂ ଅକାଲେ ମରନ୍ତି। ତତ୍ରାପାହଂ, ମହାରାଜ, ଏକଂସେନ ୱଦାମି।

‘‘ଅଟ୍ଠୱିଧେନ, ମହାରାଜ, ସତ୍ତାନଂ କାଲଙ୍କିରିୟା ହୋତି, ୱାତସମୁଟ୍ଠାନେନ ପିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନେନ ସେମ୍ହସମୁଟ୍ଠାନେନ ସନ୍ନିପାତିକେନ ଉତୁୱିପରିଣାମେନ ୱିସମପରିହାରେନ ଓପକ୍କମିକେନ କମ୍ମୱିପାକେନ, ମହାରାଜ, ସତ୍ତାନଂ କାଲଙ୍କିରିୟା ହୋତି। ତତ୍ର, ମହାରାଜ, ୟଦିଦଂ କମ୍ମୱିପାକେନ କାଲଙ୍କିରିୟା, ସା ୟେୱ ତତ୍ଥ ସାମୟିକା [ସାମାୟିକା (କ॰)] କାଲଙ୍କିରିୟା, ଅୱସେସା ଅସାମୟିକା କାଲଙ୍କିରିୟାତି। ଭୱତି ଚ –

‘‘‘ଜିଘଚ୍ଛାୟ ପିପାସାୟ, ଅହିଦଟ୍ଠା [ଅହିଦଟ୍ଠୋ (ସୀ॰), ଅହିନା ଦଟ୍ଠୋ (ପୀ॰)] ୱିସେନ ଚ।

ଅଗ୍ଗିଉଦକସତ୍ତୀହି, ଅକାଲେ ତତ୍ଥ ମୀୟତି।

ୱାତପିତ୍ତେନ ସେମ୍ହେନ, ସନ୍ନିପାତେନୁତୂହି ଚ।

ୱିସମୋପକ୍କମକମ୍ମେହି, ଅକାଲେ ତତ୍ଥ ମୀୟତୀ’ତି॥

‘‘କେଚି , ମହାରାଜ, ସତ୍ତା ପୁବ୍ବେ କତେନ ତେନ ତେନ ଅକୁସଲକମ୍ମୱିପାକେନ ମରନ୍ତି। ଇଧ, ମହାରାଜ, ୟୋ ପୁବ୍ବେ ପରେ ଜିଘଚ୍ଛାୟ ମାରେତି, ସୋ ବହୂନି ୱସ୍ସସତସହସ୍ସାନି ଜିଘଚ୍ଛାୟ ପରିପୀଳିତୋ ଛାତୋ ପରିକିଲନ୍ତୋ ସୁକ୍ଖମିଲାତହଦୟୋ ବୁଭୁକ୍ଖିତୋ [ସୁକ୍ଖିତୋ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ୱିସୁକ୍ଖିତୋ ଝାୟନ୍ତୋ ଅବ୍ଭନ୍ତରଂ ପରିଡୟ୍ହନ୍ତୋ ଜିଘଚ୍ଛାୟ ୟେୱ ମରତି ଦହରୋପି ମଜ୍ଝିମୋପି ମହଲ୍ଲକୋପି, ଇଦମ୍ପି ତସ୍ସ ସାମୟିକମରଣଂ।

‘‘ୟୋ ପୁବ୍ବେ ପରେ ପିପାସାୟ ମାରେତି, ସୋ ବହୂନି ୱସ୍ସସତସହସ୍ସାନି ପେତୋ ହୁତ୍ୱା ନିଜ୍ଝାମତଣ୍ହିକୋ ସମାନୋ ଲୂଖୋ କିସୋ ପରିସୁକ୍ଖିତହଦୟୋ ପିପାସାୟ ୟେୱ ମରତି ଦହରୋପି ମଜ୍ଝିମୋପି ମହଲ୍ଲକୋପି, ଇଦମ୍ପି ତସ୍ସ ସାମୟିକମରଣଂ।

‘‘ୟୋ ପୁବ୍ବେ ପରେ ଅହିନା ଡଂସାପେତ୍ୱା ମାରେତି, ସୋ ବହୂନି ୱସ୍ସସତସହସ୍ସାନି ଅଜଗରମୁଖେନେୱ ଅଜଗରମୁଖଂ କଣ୍ହସପ୍ପମୁଖେନେୱ କଣ୍ହସପ୍ପମୁଖଂ ପରିୱତ୍ତିତ୍ୱା ତେହି ଖାୟିତଖାୟିତୋ ଅହୀହି ଦଟ୍ଠୋ ୟେୱ ମରତି ଦହରୋପି ମଜ୍ଝିମୋପି ମହଲ୍ଲକୋପି, ଇଦମ୍ପି ତସ୍ସ ସାମୟିକମରଣଂ।

‘‘ୟୋ ପୁବ୍ବେ ପରେ ୱିସଂ ଦତ୍ୱା ମାରେତି, ସୋ ବହୂନି ୱସ୍ସସତସହସ୍ସାନି ଡୟ୍ହନ୍ତେହି ଅଙ୍ଗପଚ୍ଚଙ୍ଗେହି ଭିଜ୍ଜମାନେନ ସରୀରେନ କୁଣପଗନ୍ଧଂ ୱାୟନ୍ତୋ ୱିସେନେୱ ମରତି ଦହରୋପି ମଜ୍ଝିମୋପି ମହଲ୍ଲକୋପି, ଇଦମ୍ପି ତସ୍ସ ସାମୟିକମରଣଂ।

‘‘ୟୋ ପୁବ୍ବେ ପରେ ଅଗ୍ଗିନା ମାରେତି, ସୋ ବହୂନି ୱସ୍ସସତସହସ୍ସାନି ଅଙ୍ଗାରପବ୍ବତେନେୱ ଅଙ୍ଗାରପବ୍ବତଂ ୟମୱିସୟେନେୱ ୟମୱିସୟଂ ପରିୱତ୍ତିତ୍ୱା ଦଡ୍ଢୱିଦଡ୍ଢଗତ୍ତୋ ଅଗ୍ଗିନା ୟେୱ ମରତି ଦହରୋପି ମଜ୍ଝିମୋପି ମଲଲ୍ଲକୋପି, ଇଦମ୍ପି ତସ୍ସ ସାମୟିକମରଣଂ।

‘‘ୟୋ ପୁବ୍ବେ ପରେ ଉଦକେନ ମାରେତି, ସୋ ବହୂନି ୱସ୍ସସତସହସ୍ସାନି ହତୱିଲୁତ୍ତଭଗ୍ଗଦୁବ୍ବଲଗତ୍ତୋ ଖୁବ୍ଭିତଚିତ୍ତୋ [ଖୁଭିତଚିତ୍ତୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଉଦକେନେୱ [ଉଦକେ ୟେୱ (ବହୂସୁ)] ମରତି ଦହରୋପି ମଜ୍ଝିମୋପି ମହଲ୍ଲକୋପି, ଇଦମ୍ପି ତସ୍ସ ସାମୟିକମରଣଂ।

‘‘ୟୋ ପୁବ୍ବେ ପରେ ସତ୍ତିୟା ମାରେତି, ସୋ ବହୂନି ୱସ୍ସସତସହସ୍ସାନି ଛିନ୍ନଭିନ୍ନକୋଟ୍ଟିତୱିକୋଟ୍ଟିତୋ ସତ୍ତିମୁଖସମାହତୋ ସତ୍ତିୟା ୟେୱ ମରତି ଦହରୋପି ମଜ୍ଝିମୋପି ମହଲ୍ଲକୋପି, ଇଦମ୍ପି ତସ୍ସ ସାମୟିକମରଣଂ’’।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅକାଲେ ମରଣଂ ଅତ୍ଥୀତି ୟଂ ୱଦେତି, ଇଙ୍ଘ ମେ ତ୍ୱଂ ତତ୍ଥ କାରଣଂ ଅତିଦିସାତି’’। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ମହତିମହାଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ଆଦିନ୍ନତିଣକଟ୍ଠସାଖାପଲାସୋ ପରିୟାଦିନ୍ନଭକ୍ଖୋ ଉପାଦାନସଙ୍ଖୟା ନିବ୍ବାୟତି, ସୋ ଅଗ୍ଗି ୱୁଚ୍ଚତି ‘ଅନୀତିକୋ ଅନୁପଦ୍ଦୱୋ ସମୟେ ନିବ୍ବୁତୋ ନାମା’ତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋ କୋଚି ବହୂନି ଦିୱସସହସ୍ସାନି ଜୀୱିତ୍ୱା ଜରାଜିଣ୍ଣୋ ଆୟୁକ୍ଖୟା ଅନୀତିକୋ ଅନୁପଦ୍ଦୱୋ ମରତି, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ‘ସମୟେ ମରଣମୁପଗତୋ’ତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ମହତିମହାଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ଆଦିନ୍ନତିଣକଟ୍ଠସାଖାପଲାସୋ ଅସ୍ସ, ତଂ ଅପରିୟାଦିନ୍ନେ ୟେୱ ତିଣକଟ୍ଠସାଖାପଲାସେ ମହତିମହାମେଘୋ ଅଭିପ୍ପୱସ୍ସିତ୍ୱା ନିବ୍ବାପେୟ୍ୟ, ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ମହାଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ସମୟେ ନିବ୍ବୁତୋ ନାମ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କିସ୍ସ ପନ ସୋ, ମହାରାଜ, ପଚ୍ଛିମୋ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ପୁରିମକେନ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧେନ ସମସମଗତିକୋ ନାହୋସୀ’’ତି? ‘‘ଆଗନ୍ତୁକେନ, ଭନ୍ତେ, ମେଘେନ ପଟିପୀଳିତୋ ସୋ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ଅସମୟେ ନିବ୍ବୁତୋ’’ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋ କୋଚି ଅକାଲେ ମରତି, ସୋ ଆଗନ୍ତୁକେନ ରୋଗେନ ପଟିପୀଳିତୋ ୱାତସମୁଟ୍ଠାନେନ ୱା ପିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନେନ ୱା ସେମ୍ହସମୁଟ୍ଠାନେନ ୱା ସନ୍ନିପାତିକେନ ୱା ଉତୁପରିଣାମଜେନ ୱା ୱିସମପରିହାରଜେନ ୱା ଓପକ୍କମିକେନ ୱା ଜିଘଚ୍ଛାୟ ୱା ପିପାସାୟ ୱା ସପ୍ପଦଟ୍ଠେନ ୱା ୱିସମାସିତେନ ୱା ଅଗ୍ଗିନା ୱା ଉଦକେନ ୱା ସତ୍ତିୱେଗପ୍ପଟିପୀଳିତୋ ୱା ଅକାଲେ ମରତି। ଇଦମେତ୍ଥ, ମହାରାଜ, କାରଣଂ, ୟେନ କାରଣେନ ଅକାଲେ ମରଣଂ ଅତ୍ଥି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଗଗନେ ମହତିମହାୱଲାହକୋ ଉଟ୍ଠହିତ୍ୱା ନିନ୍ନଞ୍ଚ ଥଲଞ୍ଚ ପରିପୂରୟନ୍ତୋ ଅଭିୱସ୍ସତି, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ‘ମେଘୋ ଅନୀତିକୋ ଅନୁପଦ୍ଦୱୋ ୱସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋ କୋଚି ଚିରଂ ଜୀୱିତ୍ୱା ଜରାଜିଣ୍ଣୋ ଆୟୁକ୍ଖୟା ଅନୀତିକୋ ଅନୁପଦ୍ଦୱୋ ମରତି, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ‘ସମୟେ ମରଣମୁପଗତୋ’ତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଗଗନେ ମହତିମହାୱଲାହକୋ ଉଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଅନ୍ତରାୟେୱ ମହତା ୱାତେନ ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ଅପି ନୁ ଖୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ମହାୱଲାହକୋ ସମୟେ ୱିଗତୋ ନାମ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କିସ୍ସ ପନ ସୋ, ମହାରାଜ, ପଚ୍ଛିମୋ ୱଲାହକୋ ପୁରିମେନ ୱଲାହକେନ ସମସମଗତିକୋ ନାହୋସୀ’’ତି? ‘‘ଆଗନ୍ତୁକେନ, ଭନ୍ତେ, ୱାତେନ ପଟିପୀଳିତୋ ସୋ ୱଲାହକୋ ଅସମୟପ୍ପତ୍ତୋ ୟେୱ ୱିଗତୋ’’ତି । ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋ କୋଚି ଅକାଲେ ମରତି, ସୋ ଆଗନ୍ତୁକେନ ରୋଗେନ ପଟିପୀଳିତୋ ୱାତସମୁଟ୍ଠାନେନ ୱା…ପେ॰… ସତ୍ତିୱେଗପ୍ପଟିପୀଳିତୋ ୱା ଅକାଲେ ମରତି। ଇଦମେତ୍ଥ, ମହାରାଜ, କାରଣଂ, ୟେନ କାରଣେନ ଅକାଲେ ମରଣଂ ଅତ୍ଥୀତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ବଲୱା ଆସୀୱିସୋ କୁପିତୋ କିଞ୍ଚିଦେୱ ପୁରିସଂ ଡଂସେୟ୍ୟ, ତସ୍ସ ତଂ ୱିସଂ ଅନୀତିକଂ ଅନୁପଦ୍ଦୱଂ ମରଣଂ ପାପେୟ୍ୟ, ତଂ ୱିସଂ ୱୁଚ୍ଚତି ‘ଅନୀତିକମନୁପଦ୍ଦୱଂ କୋଟିଗତ’ନ୍ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋ କୋଚି ଚିରଂ ଜୀୱିତ୍ୱା ଜରାଜିଣ୍ଣୋ ଆୟୁକ୍ଖୟା ଅନୀତିକୋ ଅନୁପଦ୍ଦୱୋ ମରତି, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ‘ଅନୀତିକୋ ଅନୁପଦ୍ଦୱୋ ଜୀୱିତକୋଟିଗତୋ ସାମୟିକଂ ମରଣମୁପଗତୋ’ତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ବଲୱତା ଆସୀୱିସେନ ଦଟ୍ଠସ୍ସ ଅନ୍ତରାୟେୱ ଆହିତୁଣ୍ଡିକୋ ଅଗଦଂ ଦତ୍ୱା ଅୱିସଂ କରେୟ୍ୟ, ଅପି ନୁ ଖୋ ତଂ, ମହାରାଜ, ୱିସଂ ସମୟେ ୱିଗତଂ ନାମ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କିସ୍ସ ପନ ତଂ, ମହାରାଜ, ପଚ୍ଛିମଂ ୱିସଂ ପୁରିମକେନ ୱିସେନ ସମସମଗତିକଂ ନାହୋସୀ’’ତି? ‘‘ଆଗନ୍ତୁକେନ, ଭନ୍ତେ, ଅଗଦେନ ପଟିପୀଳିତଂ ୱିସଂ ଅକୋଟିଗତଂ ୟେୱ ୱିଗତ’’ନ୍ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋ କୋଚି ଅକାଲେ ମରତି, ସୋ ଆଗନ୍ତୁକେନ ରୋଗେନ ପଟିପୀଳିତୋ ୱାତସମୁଟ୍ଠାନେନ ୱା…ପେ॰… ସତ୍ତିୱେଗପ୍ପଟିପୀଳିତୋ ୱା ଅକାଲେ ମରତି। ଇଦମେତ୍ଥ, ମହାରାଜ, କାରଣଂ, ୟେନ କାରଣେନ ଅକାଲେ ମରଣଂ ଅତ୍ଥୀତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଇସ୍ସାସୋ ସରଂ ପାତେୟ୍ୟ, ସଚେ ସୋ ସରୋ ୟଥାଗତିଗମନପଥମତ୍ଥକଂ ଗଚ୍ଛତି, ସୋ ସରୋ ୱୁଚ୍ଚତି ‘ଅନୀତିକୋ ଅନୁପଦ୍ଦୱୋ ୟଥାଗତିଗମନପଥମତ୍ଥକଂ ଗତୋ ନାମା’ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋ କୋଚି ଚିରଂ ଜୀୱିତ୍ୱା ଜରାଜିଣ୍ଣୋ ଆୟୁକ୍ଖୟା ଅନୀତିକୋ ଅନୁପଦ୍ଦୱୋ ମରତି, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ‘ଅନୀତିକୋ ଅନୁପଦ୍ଦୱୋ ସମୟେ ମରଣମୁପଗତୋ’ତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଇସ୍ସାସୋ ସରଂ ପାତେୟ୍ୟ, ତସ୍ସ ତଂ ସରଂ ତସ୍ମିଂ ୟେୱ ଖଣେ କୋଚି ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ, ଅପି ନୁ ଖୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ସରୋ ୟଥାଗତିଗମନପଥମତ୍ଥକଂ ଗତୋ ନାମ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କିସ୍ସ ପନ ସୋ, ମହାରାଜ, ପଚ୍ଛିମୋ ସରୋ ପୁରିମକେନ ସରେନ ସମସମଗତିକୋ ନାହୋସୀ’’ତି? ‘‘ଆଗନ୍ତୁକେନ, ଭନ୍ତେ, ଗହଣେନ ତସ୍ସ ସରସ୍ସ ଗମନଂ ଉପଚ୍ଛିନ୍ନ’’ନ୍ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋ କୋଚି ଅକାଲେ ମରତି, ସୋ ଆଗନ୍ତୁକେନ ରୋଗେନ ପଟିପୀଳିତୋ ୱାତସମୁଟ୍ଠାନେନ ୱା…ପେ॰… ସତ୍ତିୱେଗପ୍ପଟିପୀଳିତୋ ୱା ଅକାଲେ ମରତି। ଇଦମେତ୍ଥ, ମହାରାଜ, କାରଣଂ, ୟେନ କାରଣେନ ଅକାଲେ ମରଣଂ ଅତ୍ଥୀତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ୟୋ କୋଚି ଲୋହମୟଂ ଭାଜନଂ ଆକୋଟେୟ୍ୟ, ତସ୍ସ ଆକୋଟନେନ ସଦ୍ଦୋ ନିବ୍ବତ୍ତିତ୍ୱା ୟଥାଗତିଗମନପଥମତ୍ଥକଂ ଗଚ୍ଛତି, ସୋ ସଦ୍ଦୋ ୱୁଚ୍ଚତି ‘ଅନୀତିକୋ ଅନୁପଦ୍ଦୱୋ ୟଥାଗତିଗମନପଥମତ୍ଥକଂ ଗତୋ ନାମା’ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋ କୋଚି ବହୂନି ଦିୱସସହସ୍ସାନି ଜୀୱିତ୍ୱା ଜରାଜିଣ୍ଣୋ ଆୟୁକ୍ଖୟା ଅନୀତିକୋ ଅନୁପଦ୍ଦୱୋ ମରତି, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ‘ଅନୀତିକୋ ଅନୁପଦ୍ଦୱୋ ସମୟେ ମରଣମୁପାଗତୋ’ତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ୟୋ କୋଚି ଲୋହମୟଂ ଭାଜନଂ ଆକୋଟେୟ୍ୟ, ତସ୍ସ ଆକୋଟନେନ ସଦ୍ଦୋ ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ, ନିବ୍ବତ୍ତେ ସଦ୍ଦେ ଅଦୂରଗତେ କୋଚି ଆମସେୟ୍ୟ, ସହ ଆମସନେନ ସଦ୍ଦୋ ନିରୁଜ୍ଝେୟ୍ୟ , ଅପି ନୁ ଖୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ସଦ୍ଦୋ ୟଥାଗତିଗମନପଥମତ୍ଥକଂ ଗତୋ ନାମ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କିସ୍ସ ପନ, ମହାରାଜ, ପଚ୍ଛିମୋ ସଦ୍ଦୋ ପୁରିମକେନ ସଦ୍ଦେନ ସମସମଗତିକୋ ନାହୋସୀ’’ତି? ‘‘ଆଗନ୍ତୁକେନ, ଭନ୍ତେ, ଆମସନେନ ସୋ ସଦ୍ଦୋ ଉପରତୋ’’ତି । ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋ କୋଚି ଅକାଲେ ମରତି, ସୋ ଆଗନ୍ତୁକେନ ରୋଗେନ ପଟିପୀଳିତୋ ୱାତସମୁଟ୍ଠାନେନ ୱା…ପେ॰… ସତ୍ତିୱେଗପ୍ପଟିପୀଳିତୋ ୱା ଅକାଲେ ମରତି। ଇଦମେତ୍ଥ ମହାରାଜ କାରଣଂ, ୟେନ କାରଣେନ ଅକାଲେ ମରଣଂ ଅତ୍ଥୀତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଖେତ୍ତେ ସୁୱିରୂଳ୍ହଂ ଧଞ୍ଞବୀଜଂ ସମ୍ମା ପୱତ୍ତମାନେନ ୱସ୍ସେନ ଓତତୱିତତଆକିଣ୍ଣବହୁଫଲଂ ହୁତ୍ୱା [ଉଟ୍ଠିତଆକିଣ୍ଣବହୁଫଲଂ ଭୱିତ୍ୱା (ସ୍ୟା॰)] ସସ୍ସୁଟ୍ଠାନସମୟଂ ପାପୁଣାତି, ତଂ ଧଞ୍ଞଂ ୱୁଚ୍ଚତି ‘ଅନୀତିକମନୁପଦ୍ଦୱଂ ସମୟସମ୍ପତ୍ତଂ ନାମ ହୋତୀ’ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋ କୋଚି ବହୂନି ଦିୱସସହସ୍ସାନି ଜୀୱିତ୍ୱା ଜରାଜିଣ୍ଣୋ ଆୟୁକ୍ଖୟା ଅନୀତିକୋ ଅନୁପଦ୍ଦୱୋ ମରତି, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ‘ଅନୀତିକୋ ଅନୁପଦ୍ଦୱୋ ସମୟେ ମରଣମୁପଗତୋ’ତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଖେତ୍ତେ ସୁୱିରୂଳ୍ହଂ ଧଞ୍ଞବୀଜଂ ଉଦକେନ ୱିକଲଂ ମରେୟ୍ୟ, ଅପି ନୁ ଖୋ ତଂ, ମହାରାଜ, ଧଞ୍ଞଂ ଅସମୟସମ୍ପତ୍ତଂ ନାମ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କିସ୍ସ ପନ ତଂ, ମହାରାଜ, ପଚ୍ଛିମଂ ଧଞ୍ଞଂ ପୁରିମକେନ ଧଞ୍ଞେନ ସମସମଗତିକଂ ନାହୋସୀ’’ତି? ‘‘ଆଗନ୍ତୁକେନ, ଭନ୍ତେ, ଉଣ୍ହେନ ପଟିପୀଳିତଂ ତଂ ଧଞ୍ଞଂ ମତ’’ନ୍ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋ କୋଚି ଅକାଲେ ମରତି, ସୋ ଆଗନ୍ତୁକେନ ରୋଗେନ ପଟିପୀଳିତୋ ୱାତସମୁଟ୍ଠାନେନ ୱା…ପେ॰… ସତ୍ତିୱେଗପ୍ପଟିପୀଳିତୋ ୱା ଅକାଲେ ମରତି। ଇଦମେତ୍ଥ, ମହାରାଜ, କାରଣଂ, ୟେନ କାରଣେନ ଅକାଲେ ମରଣଂ ଅତ୍ଥୀତି।

‘‘ସୁତପୁବ୍ବଂ ପନ ତୟା, ମହାରାଜ, ‘ସମ୍ପନ୍ନତରୁଣସସ୍ସଂ କିମୟୋ ଉଟ୍ଠହିତ୍ୱା ସମୂଲଂ ନାସେନ୍ତୀ’’’ତି? ‘‘ସୁତପୁବ୍ବଞ୍ଚେୱ ତଂ, ଭନ୍ତେ, ଅମ୍ହେହି ଦିଟ୍ଠପୁବ୍ବଞ୍ଚା’’ତି। ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ ତଂ, ମହାରାଜ, ସସ୍ସଂ କାଲେ ନଟ୍ଠଂ, ଉଦାହୁ ଅକାଲେ ନଟ୍ଠ’’ନ୍ତି? ‘‘ଅକାଲେ, ଭନ୍ତେ, ୟଦି ଖୋ ତଂ, ଭନ୍ତେ, ସସ୍ସଂ କିମୟୋ ନ ଖାଦେୟ୍ୟୁଂ, ସସ୍ସୁଦ୍ଧରଣସମୟଂ ପାପୁଣେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘କିଂ ପନ, ମହାରାଜ, ଆଗନ୍ତୁକେନ ଉପଘାତେନ ସସ୍ସଂ ୱିନସ୍ସତି, ନିରୁପଘାତଂ ସସ୍ସଂ ସସ୍ସୁଦ୍ଧରଣସମୟଂ ପାପୁଣାତୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋ କୋଚି ଅକାଲେ ମରତି, ସୋ ଆଗନ୍ତୁକେନ ରୋଗେନ ପଟିପୀଳିତୋ ୱାତସମୁଟ୍ଠାନେନ ୱା…ପେ॰… ସତ୍ତିୱେଗପ୍ପଟିପୀଳିତୋ ୱା ମରତି। ଇଦମେତ୍ଥ, ମହାରାଜ, କାରଣଂ, ୟେନ କାରଣେନ ଅକାଲେ ମରଣଂ ଅତ୍ଥୀତି।

‘‘ସୁତପୁବ୍ବଂ ପନ ତୟା, ମହାରାଜ, ‘ସମ୍ପନ୍ନେ ସସ୍ସେ ଫଲଭାରନମିତେ ମଞ୍ଚରିତପତ୍ତେ କରକୱସ୍ସଂ ନାମ ୱସ୍ସଜାତି ନିପତିତ୍ୱା ୱିନାସେତି ଅଫଲଂ କରୋତୀ’ତି? ‘‘ସୁତପୁବ୍ବଞ୍ଚେୱ ତଂ, ଭନ୍ତେ, ଅମ୍ହେହି ଦିଟ୍ଠପୁବ୍ବଞ୍ଚା’’ତି। ‘‘ଅପି ନୁ ଖୋ ତଂ, ମହାରାଜ, ସସ୍ସଂ କାଲେ ନଟ୍ଠଂ, ଉଦାହୁ ଅକାଲେ ନଟ୍ଠ’’ନ୍ତି? ‘‘ଅକାଲେ, ଭନ୍ତେ, ୟଦି ଖୋ ତଂ, ଭନ୍ତେ, ସସ୍ସଂ କରକୱସ୍ସଂ ନ ୱସ୍ସେୟ୍ୟ ସସ୍ସୁଦ୍ଧରଣସମୟଂ ପାପୁଣେୟ୍ୟା’’ତି। ‘‘କିଂ ପନ, ମହାରାଜ, ଆଗନ୍ତୁକେନ ଉପଘାତେନ ସସ୍ସଂ ୱିନସ୍ସତି, ନିରୁପଘାତଂ ସସ୍ସଂ ସସ୍ସୁଦ୍ଧରଣସମୟଂ ପାପୁଣାତୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋ କୋଚି ଅକାଲେ ମରତି, ସୋ ଆଗନ୍ତୁକେନ ରୋଗେନ ପଟିପୀଳିତୋ ୱାତସମୁଟ୍ଠାନେନ ୱା ପିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନେନ ୱା ସେମ୍ହସମୁଟ୍ଠାନେନ ୱା ସନ୍ନିପାତିକେନ ୱା ଉତୁପରିଣାମଜେନ ୱା ୱିସମପରିହାରଜେନ ୱା ଓପକ୍କମିକେନ ୱା ଜିଘଚ୍ଛାୟ ୱା ପିପାସାୟ ୱା ସପ୍ପଦଟ୍ଠେନ ୱା ୱିସମାସିତେନ ୱା ଅଗ୍ଗିନା ୱା ଉଦକେନ ୱା ସତ୍ତିୱେଗପ୍ପଟିପୀଳିତୋ ୱା ଅକାଲେ ମରତି। ୟଦି ପନ ଆଗନ୍ତୁକେନ ରୋଗେନ ପଟିପୀଳିତୋ ନ ଭୱେୟ୍ୟ, ସମୟେୱ ମରଣଂ ପାପୁଣେୟ୍ୟ। ଇଦମେତ୍ଥ, ମହାରାଜ, କାରଣଂ, ୟେନ କାରଣେନ ଅକାଲେ ମରଣଂ ଅତ୍ଥୀ’’ତି।

‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ , ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅବ୍ଭୁତଂ ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସୁଦସ୍ସିତଂ କାରଣଂ, ସୁଦସ୍ସିତଂ ଓପମ୍ମଂ ଅକାଲେ ମରଣସ୍ସ ପରିଦୀପନାୟ, ‘ଅତ୍ଥି ଅକାଲେ ମରଣ’ନ୍ତି ଉତ୍ତାନୀକତଂ ପାକଟଂ କତଂ ୱିଭୂତଂ କତଂ, ଅଚିତ୍ତୱିକ୍ଖିତ୍ତକୋପି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ମନୁଜୋ ଏକମେକେନପି ତାୱ ଓପମ୍ମେନ ନିଟ୍ଠଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ‘ଅତ୍ଥି ଅକାଲେ ମରଣ’ନ୍ତି , କିଂ ପନ ମନୁଜୋ ସଚେତନୋ? ପଠମୋପମ୍ମେନେୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ସଞ୍ଞତ୍ତୋ ‘ଅତ୍ଥି ଅକାଲେ ମରଣ’ନ୍ତି, ଅପି ଚ ଅପରାପରଂ ନିବ୍ବାହନଂ ସୋତୁକାମୋ ନ ସମ୍ପଟିଚ୍ଛି’’ନ୍ତି।

ଅକାଲମରଣପଞ୍ହୋ ଛଟ୍ଠୋ।

୭. ଚେତିୟପାଟିହାରିୟପଞ୍ହୋ

୭ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସବ୍ବେସଂ ପରିନିବ୍ବୁତାନଂ ଚେତିୟେ ପାଟିହୀରଂ ହୋତି, ଉଦାହୁ ଏକଚ୍ଚାନଂ ୟେୱ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଏକଚ୍ଚାନଂ, ମହାରାଜ, ହୋତି, ଏକଚ୍ଚାନଂ ନ ହୋତୀ’’ତି। ‘‘କତମେସଂ, ଭନ୍ତେ, ହୋତି, କତମେସଂ ନ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ତିଣ୍ଣନ୍ନଂ, ମହାରାଜ, ଅଞ୍ଞତରସ୍ସ ଅଧିଟ୍ଠାନା ପରିନିବ୍ବୁତସ୍ସ ଚେତିୟେ ପାଟିହୀରଂ ହୋତି। କତମେସଂ ତିଣ୍ଣନ୍ନଂ? ଇଧ, ମହାରାଜ, ଅରହା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ଅନୁକମ୍ପାୟ ତିଟ୍ଠନ୍ତୋୱ ଅଧିଟ୍ଠାତି ‘ଏୱଂନାମ ଚେତିୟେ ପାଟିହୀରଂ ହୋତୂ’ତି, ତସ୍ସ ଅଧିଟ୍ଠାନୱସେନ ଚେତିୟେ ପାଟିହୀରଂ ହୋତି, ଏୱଂ ଅରହତୋ ଅଧିଟ୍ଠାନୱସେନ ପରିନିବ୍ବୁତସ୍ସ ଚେତିୟେ ପାଟିହୀରଂ ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଦେୱତା ମନୁସ୍ସାନଂ ଅନୁକମ୍ପାୟ ପରିନିବ୍ବୁତସ୍ସ ଚେତିୟେ ପାଟିହୀରଂ ଦସ୍ସେନ୍ତି ‘ଇମିନା ପାଟିହୀରେନ ସଦ୍ଧମ୍ମୋ ନିଚ୍ଚସମ୍ପଗ୍ଗହିତୋ ଭୱିସ୍ସତି, ମନୁସ୍ସା ଚ ପସନ୍ନା କୁସଲେନ ଅଭିୱଡ୍ଢିସ୍ସନ୍ତୀ’ତି, ଏୱଂ ଦେୱତାନଂ ଅଧିଟ୍ଠାନୱସେନ ପରିନିବ୍ବୁତସ୍ସ ଚେତିୟେ ପାଟିହୀରଂ ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଇତ୍ଥୀ ୱା ପୁରିସୋ ୱା ସଦ୍ଧୋ ପସନ୍ନୋ ପଣ୍ଡିତୋ ବ୍ୟତ୍ତୋ ମେଧାୱୀ ବୁଦ୍ଧିସମ୍ପନ୍ନୋ ୟୋନିସୋ ଚିନ୍ତୟିତ୍ୱା ଗନ୍ଧଂ ୱା ମାଲଂ ୱା ଦୁସ୍ସଂ ୱା ଅଞ୍ଞତରଂ ୱା କିଞ୍ଚି ଅଧିଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଚେତିୟେ ଉକ୍ଖିପତି ‘ଏୱଂନାମ ହୋତୂ’ତି, ତସ୍ସପି ଅଧିଟ୍ଠାନୱସେନ ପରିନିବ୍ବୁତସ୍ସ ଚେତିୟେ ପାଟିହୀରଂ ହୋତି, ଏୱଂ ମନୁସ୍ସାନଂ ଅଧିଟ୍ଠାନୱସେନ ପରିନିବ୍ବୁତସ୍ସ ଚେତିୟେ ପାଟିହୀରଂ ହୋତି।

‘‘ଇମେସଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତିଣ୍ଣନ୍ନଂ ଅଞ୍ଞତରସ୍ସ ଅଧିଟ୍ଠାନୱସେନ ପରିନିବ୍ବୁତସ୍ସ ଚେତିୟେ ପାଟିହୀରଂ ହୋତି।

‘‘ୟଦି, ମହାରାଜ, ତେସଂ ଅଧିଟ୍ଠାନଂ ନ ହୋତି, ଖୀଣାସୱସ୍ସପି ଛଳଭିଞ୍ଞସ୍ସ ଚେତୋୱସିପ୍ପତ୍ତସ୍ସ ଚେତିୟେ ପାଟିହୀରଂ ନ ହୋତି, ଅସତିପି , ମହାରାଜ, ପାଟିହୀରେ ଚରିତଂ ଦିସ୍ୱା ସୁପରିସୁଦ୍ଧଂ ଓକପ୍ପେତବ୍ବଂ ନିଟ୍ଠଂ ଗନ୍ତବ୍ବଂ ସଦ୍ଦହିତବ୍ବଂ ‘ସୁପରିନିବ୍ବୁତୋ ଅୟଂ ବୁଦ୍ଧପୁତ୍ତୋ’’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଚେତିୟପାଟିହାରିୟପଞ୍ହୋ ସତ୍ତମୋ।

୮. ଧମ୍ମାଭିସମୟପଞ୍ହୋ

୮ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟେ ତେ ସମ୍ମା ପଟିପଜ୍ଜନ୍ତି, ତେସଂ ସବ୍ବେସଂ ୟେୱ ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ ହୋତି, ଉଦାହୁ କସ୍ସଚି ନ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘କସ୍ସଚି, ମହାରାଜ, ହୋତି, କସ୍ସଚି ନ ହୋତୀ’’ତି। ‘‘କସ୍ସ ଭନ୍ତେ ହୋତି, କସ୍ସ ନ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ତିରଚ୍ଛାନଗତସ୍ସ, ମହାରାଜ, ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନସ୍ସାପି ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ ନ ହୋତି, ପେତ୍ତିୱିସୟୂପପନ୍ନସ୍ସ…ପେ॰… ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକସ୍ସ…ପେ॰… କୁହକସ୍ସ…ପେ॰… ମାତୁଘାତକସ୍ସ…ପେ॰… ପିତୁଘାତକସ୍ସ…ପେ॰… ଅରହନ୍ତଘାତକସ୍ସ…ପେ॰… ସଙ୍ଘଭେଦକସ୍ସ…ପେ॰… ଲୋହିତୁପ୍ପାଦକସ୍ସ…ପେ॰… ଥେୟ୍ୟସଂୱାସକସ୍ସ…ପେ॰… ତିତ୍ଥିୟପକ୍କନ୍ତସ୍ସ…ପେ॰… ଭିକ୍ଖୁନିଦୂସକସ୍ସ…ପେ॰… ତେରସନ୍ନଂ ଗରୁକାପତ୍ତୀନଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ଆପଜ୍ଜିତ୍ୱା ଅୱୁଟ୍ଠିତସ୍ସ…ପେ॰… ପଣ୍ଡକସ୍ସ…ପେ॰… ଉଭତୋବ୍ୟଞ୍ଜନକସ୍ସ ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନସ୍ସାପି ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ ନ ହୋତି…ପେ॰… ୟୋପି ମନୁସ୍ସଦହରକୋ ଊନକସତ୍ତୱସ୍ସିକୋ, ତସ୍ସ ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନସ୍ସାପି ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ ନ ହୋତି। ଇମେସଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସୋଳସନ୍ନଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନାନମ୍ପି ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ ନ ହୋତୀ’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟେ ତେ ପନ୍ନରସ ପୁଗ୍ଗଲା ୱିରୁଦ୍ଧା ୟେୱ, ତେସଂ ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ ହୋତୁ ୱା ମା ୱା ହୋତୁ, ଅଥ କେନ କାରଣେନ ମନୁସ୍ସଦହରକସ୍ସ ଊନକସତ୍ତୱସ୍ସିକସ୍ସ ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନସ୍ସାପି ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ ନ ହୋତି? ଏତ୍ଥ ତାୱ ପଞ୍ହୋ ଭୱତି ‘ନନୁ ନାମ ଦହରକସ୍ସ ନ ରାଗୋ ହୋତି, ନ ଦୋସୋ ହୋତି, ନ ମୋହୋ ହୋତି, ନ ମାନୋ ହୋତି, ନ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ହୋତି, ନ ଅରତି ହୋତି, ନ କାମୱିତକ୍କୋ ହୋତି, ଅମିସ୍ସିତୋ କିଲେସେହି, ସୋ ନାମ ଦହରକୋ ୟୁତ୍ତୋ ଚ ପତ୍ତୋ ଚ ଅରହତି ଚ ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପଟିୱେଧେନ ପଟିୱିଜ୍ଝିତୁ’’’ନ୍ତି।

‘‘ତଞ୍ଞେୱେତ୍ଥ , ମହାରାଜ, କାରଣଂ, ୟେନାହଂ କାରଣେନ ଭଣାମି ‘ଊନକସତ୍ତୱସ୍ସିକସ୍ସ ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନସ୍ସାପି ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ ନ ହୋତୀ’ତି। ୟଦି, ମହାରାଜ, ଊନକସତ୍ତୱସ୍ସିକୋ ରଜନୀୟେ ରଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଦୁସ୍ସନୀୟେ ଦୁସ୍ସେୟ୍ୟ, ମୋହନୀୟେ ମୁୟ୍ହେୟ୍ୟ, ମଦନୀୟେ ମଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଦିଟ୍ଠିଂ ୱିଜାନେୟ୍ୟ, ରତିଞ୍ଚ ଅରତିଞ୍ଚ ୱିଜାନେୟ୍ୟ, କୁସଲାକୁସଲଂ ୱିତକ୍କେୟ୍ୟ, ଭୱେୟ୍ୟ ତସ୍ସ ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ, ଅପି ଚ, ମହାରାଜ, ଊନକସତ୍ତୱସ୍ସିକସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ଅବଲଂ ଦୁବ୍ବଲଂ ପରିତ୍ତଂ ଅପ୍ପଂ ଥୋକଂ ମନ୍ଦଂ ଅୱିଭୂତଂ, ଅସଙ୍ଖତା ନିବ୍ବାନଧାତୁ ଗରୁକା ଭାରିକା ୱିପୁଲା ମହତୀ। ଊନକସତ୍ତୱସ୍ସିକୋ, ମହାରାଜ, ତେନ ଦୁବ୍ବଲେନ ଚିତ୍ତେନ ପରିତ୍ତକେନ ମନ୍ଦେନ ଅୱିଭୂତେନ ନ ସକ୍କୋତି ଗରୁକଂ ଭାରିକଂ ୱିପୁଲଂ ମହତିଂ ଅସଙ୍ଖତଂ ନିବ୍ବାନଧାତୁଂ ପଟିୱିଜ୍ଝିତୁଂ।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ସିନେରୁପବ୍ବତରାଜା ଗରୁକୋ ଭାରିକୋ ୱିପୁଲୋ ମହନ୍ତୋ, ଅପି ନୁ ଖୋ ତଂ, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ଅତ୍ତନୋ ପାକତିକେନ ଥାମବଲୱୀରିୟେନ ସକ୍କୁଣେୟ୍ୟ ସିନେରୁପବ୍ବତରାଜାନଂ ଉଦ୍ଧରିତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କେନ କାରଣେନ ମହାରାଜା’’ତି? ‘‘ଦୁବ୍ବଲତ୍ତା, ଭନ୍ତେ, ପୁରିସସ୍ସ, ମହନ୍ତତ୍ତା ସିନେରୁପବ୍ବତରାଜସ୍ସା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଊନକସତ୍ତୱସ୍ସିକସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ଅବଲଂ ଦୁବ୍ବଲଂ ପରିତ୍ତଂ ଅପ୍ପଂ ଥୋକଂ ମନ୍ଦଂ ଅୱିଭୂତଂ, ଅସଙ୍ଖତା ନିବ୍ବାନଧାତୁ ଗରୁକା ଭାରିକା ୱିପୁଲା ମହତୀ। ଊନକସତ୍ତୱସ୍ସିକୋ ତେନ ଦୁବ୍ବଲେନ ଚିତ୍ତେନ ପରିତ୍ତେନ ମନ୍ଦେନ ଅୱିଭୂତେନ ନ ସକ୍କୋତି ଗରୁକଂ ଭାରିକଂ ୱିପୁଲଂ ମହତିଂ ଅସଙ୍ଖତଂ ନିବ୍ବାନଧାତୁଂ ପଟିୱିଜ୍ଝିତୁଂ, ତେନ କାରଣେନ ଊନକସତ୍ତୱସ୍ସିକସ୍ସ ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନସ୍ସାପି ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ ନ ହୋତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଅୟଂ ମହାପଥୱୀ ଦୀଘା ଆୟତା ପୁଥୁଲା ୱିତ୍ଥତା ୱିସାଲା ୱିତ୍ଥିଣ୍ଣା ୱିପୁଲା ମହନ୍ତା, ଅପି ନୁ ଖୋ ତଂ, ମହାରାଜ, ମହାପଥୱିଂ ସକ୍କା ପରିତ୍ତକେନ ଉଦକବିନ୍ଦୁକେନ ତେମେତ୍ୱା ଉଦକଚିକ୍ଖଲ୍ଲଂ କାତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କେନ କାରଣେନ, ମହାରାଜା’’ତି? ‘‘ପରିତ୍ତତ୍ତା, ଭନ୍ତେ, ଉଦକବିନ୍ଦୁସ୍ସ, ମହନ୍ତତ୍ତା ମହାପଥୱିୟା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଊନକସତ୍ତୱସ୍ସିକସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ଅବଲଂ ଦୁବ୍ବଲଂ ପରିତ୍ତଂ ଅପ୍ପଂ ଥୋକଂ ମନ୍ଦଂ ଅୱିଭୂତଂ, ଅସଙ୍ଖତା ନିବ୍ବାନଧାତୁ ଦୀଘା ଆୟତା ପୁଥୁଲା ୱିତ୍ଥତା ୱିସାଲା ୱିତ୍ଥିଣ୍ଣା ୱିପୁଲା ମହନ୍ତା। ଊନକସତ୍ତୱସ୍ସିକୋ ତେନ ଦୁବ୍ବଲେନ ଚିତ୍ତେନ ପରିତ୍ତକେନ ମନ୍ଦେନ ଅୱିଭୂତେନ ନ ସକ୍କୋତି ମହତିଂ ଅସଙ୍ଖତଂ ନିବ୍ବାନଧାତୁଂ ପଟିୱିଜ୍ଝିତୁଂ, ତେନ କାରଣେନ ଊନକସତ୍ତୱସ୍ସିକସ୍ସ ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନସ୍ସାପି ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ ନ ହୋତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଅବଲଦୁବ୍ବଲପରିତ୍ତଅପ୍ପଥୋକମନ୍ଦଗ୍ଗି ଭୱେୟ୍ୟ, ଅପି ନୁ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତାୱତକେନ ମନ୍ଦେନ ଅଗ୍ଗିନା ସକ୍କା ସଦେୱକେ ଲୋକେ ଅନ୍ଧକାରଂ ୱିଧମିତ୍ୱା ଆଲୋକଂ ଦସ୍ସେତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କେନ କାରଣେନ ମହାରାଜା’’ତି? ‘‘ମନ୍ଦତ୍ତା, ଭନ୍ତେ, ଅଗ୍ଗିସ୍ସ, ଲୋକସ୍ସ ମହନ୍ତତ୍ତା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଊନକସତ୍ତୱସ୍ସିକସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ଅବଲଂ ଦୁବ୍ବଲଂ ପରିତ୍ତଂ ଅପ୍ପଂ ଥୋକଂ ମନ୍ଦଂ ଅୱିଭୂତଂ, ମହତା ଚ ଅୱିଜ୍ଜନ୍ଧକାରେନ ପିହିତଂ। ତସ୍ମା ଦୁକ୍କରଂ ଞାଣାଲୋକଂ ଦସ୍ସୟିତୁଂ, ତେନ କାରଣେନ ଊନକସତ୍ତୱସ୍ସିକସ୍ସ ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନସ୍ସାପି ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ ନ ହୋତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଆତୁରୋ କିସୋ ଅଣୁପରିମିତକାୟୋ ସାଲକକିମି ହତ୍ଥିନାଗଂ ତିଧା ପଭିନ୍ନଂ ନୱାୟତଂ ତିୱିତ୍ଥତଂ ଦସପରିଣାହଂ ଅଟ୍ଠରତନିକଂ ସକଟ୍ଠାନମୁପଗତଂ ଦିସ୍ୱା ଗିଲିତୁଂ ପରିକଡ୍ଢେୟ୍ୟ, ଅପି ନୁ ଖୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ସାଲକକିମି ସକ୍କୁଣେୟ୍ୟ ତଂ ହତ୍ଥିନାଗଂ ଗିଲିତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କେନ କାରଣେନ, ମହାରାଜା’’ତି? ‘‘ପରିତ୍ତତ୍ତା, ଭନ୍ତେ, ସାଲକକିମିସ୍ସ, ମହନ୍ତତ୍ତା ହତ୍ଥିନାଗସ୍ସା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଊନକସତ୍ତୱସ୍ସିକସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ଅବଲଂ ଦୁବ୍ବଲଂ ପରିତ୍ତଂ ଅପ୍ପଂ ଥୋକଂ ମନ୍ଦଂ ଅୱିଭୂତଂ, ମହତୀ ଅସଙ୍ଖତା ନିବ୍ବାନଧାତୁ। ସୋ ତେନ ଦୁବ୍ବଲେନ ଚିତ୍ତେନ ପରିତ୍ତକେନ ମନ୍ଦେନ ଅୱିଭୂତେନ ନ ସକ୍କୋତି ମହତିଂ ଅସଙ୍ଖତଂ ନିବ୍ବାନଧାତୁଂ ପଟିୱିଜ୍ଝିତୁଂ, ତେନ କାରଣେନ ଊନକସତ୍ତୱସ୍ସିକସ୍ସ ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନସ୍ସାପି ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ ନ ହୋତୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଧମ୍ମାଭିସମୟପଞ୍ହୋ ଅଟ୍ଠମୋ।

୯. ଏକନ୍ତସୁଖନିବ୍ବାନପଞ୍ହୋ

୯ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କିଂ ଏକନ୍ତସୁଖଂ ନିବ୍ବାନଂ, ଉଦାହୁ ଦୁକ୍ଖେନ ମିସ୍ସ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏକନ୍ତସୁଖଂ, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ, ଦୁକ୍ଖେନ ଅମିସ୍ସ’’ନ୍ତି।

‘‘ନ ମୟଂ ତଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୱଚନଂ ସଦ୍ଦହାମ ‘ଏକନ୍ତସୁଖଂ ନିବ୍ବାନ’ନ୍ତି, ଏୱମେତ୍ଥ ମୟଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ପଚ୍ଚେମ ‘ନିବ୍ବାନଂ ଦୁକ୍ଖେନ ମିସ୍ସ’ନ୍ତି, କାରଣଞ୍ଚେତ୍ଥ ଉପଲଭାମ ‘ନିବ୍ବାନଂ ଦୁକ୍ଖେନ ମିସ୍ସ’ନ୍ତି। କତମଂ ଏତ୍ଥ କାରଣଂ ? ୟେ ତେ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟେସନ୍ତି, ତେସଂ ଦିସ୍ସତି କାୟସ୍ସ ଚ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଚ ଆତାପୋ ପରିତାପୋ ଠାନଚଙ୍କମନିସଜ୍ଜାସୟନାହାରପରିଗ୍ଗହୋ ମିଦ୍ଧସ୍ସ ଚ ଉପରୋଧୋ ଆୟତନାନଞ୍ଚ ପଟିପୀଳନଂ ଧନଧଞ୍ଞପିୟଞାତିମିତ୍ତପ୍ପଜହନଂ। ୟେ କେଚି ଲୋକେ ସୁଖିତା ସୁଖସମପ୍ପିତା, ତେ ସବ୍ବେପି ପଞ୍ଚହି କାମଗୁଣେହି ଆୟତନେ ରମେନ୍ତି ବ୍ରୂହେନ୍ତି, ମନାପିକମନାପିକବହୁୱିଧସୁଭନିମିତ୍ତେନ ରୂପେନ ଚକ୍ଖୁଂ ରମେନ୍ତି ବ୍ରୂହେନ୍ତି, ମନାପିକମନାପିକଗୀତୱାଦିତବହୁୱିଧସୁଭନିମିତ୍ତେନ ସଦ୍ଦେନ ସୋତଂ ରମେନ୍ତି ବ୍ରୂହେନ୍ତି, ମନାପିକମନାପିକପୁପ୍ଫଫଲପତ୍ତତଚମୂଲସାରବହୁୱିଧସୁଭନିମିତ୍ତେନ ଗନ୍ଧେନ ଘାନଂ ରମେନ୍ତି ବ୍ରୂହେନ୍ତି, ମନାପିକମନାପିକଖଜ୍ଜଭୋଜ୍ଜଲେୟ୍ୟପେୟ୍ୟସାୟନୀୟବହୁୱିଧସୁଭନିମିତ୍ତେନ ରସେନ ଜିୱ୍ହଂ ରମେନ୍ତି ବ୍ରୁହେନ୍ତି, ମନାପିକମନାପିକସଣ୍ହସୁଖୁମମୁଦୁମଦ୍ଦୱବହୁୱିଧସୁଭନିମିତ୍ତେନ ଫସ୍ସେନ କାୟଂ ରମେନ୍ତି ବ୍ରୂହେନ୍ତି, ମନାପିକମନାପିକକଲ୍ୟାଣପାପକସୁଭାସୁଭବହୁୱିଧୱିତକ୍କମନସିକାରେନ ମନଂ ରମେନ୍ତି ବ୍ରୂହେନ୍ତି। ତୁମ୍ହେ ତଂ ଚକ୍ଖୁସୋତଘାନଜିୱ୍ହାକାୟମନୋବ୍ରୂହନଂ ହନଥ ଉପହନଥ, ଛିନ୍ଦଥ ଉପଚ୍ଛିନ୍ଦଥ, ରୁନ୍ଧଥ ଉପରୁନ୍ଧଥ। ତେନ କାୟୋପି ପରିତପତି, ଚିତ୍ତମ୍ପି ପରିତପତି, କାୟେ ପରିତତ୍ତେ କାୟିକଦୁକ୍ଖୱେଦନଂ ୱେଦିୟତି, ଚିତ୍ତେ ପରିତତ୍ତେ ଚେତସିକଦୁକ୍ଖୱେଦନଂ ୱେଦୟତି। ନନୁ ମାଗଣ୍ଡିୟୋପି [ମାଗନ୍ଦିୟୋପି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ପରିବ୍ବାଜକୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଗରହମାନୋ ଏୱମାହ ‘ଭୂନହୁ [ଭୂତହଚ୍ଚୋ (ପୀ॰), ଭୂନହଚ୍ଚୋ (କ॰)] ସମଣୋ ଗୋତମୋ’ତି। ଇଦମେତ୍ଥ କାରଣଂ, ୟେନାହଂ କାରଣେନ ବ୍ରୂମି ‘ନିବ୍ବାନଂ ଦୁକ୍ଖେନ ମିସ୍ସ’’’ନ୍ତି।

‘‘ନ ହି, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ ଦୁକ୍ଖେନ ମିସ୍ସଂ, ଏକନ୍ତସୁଖଂ ନିବ୍ବାନଂ। ୟଂ ପନ ତ୍ୱଂ, ମହାରାଜ , ବ୍ରୂସି ‘ନିବ୍ବାନଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି, ନେତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ନିବ୍ବାନଂ ନାମ, ନିବ୍ବାନସ୍ସ ପନ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ପୁବ୍ବଭାଗୋ ଏସୋ, ନିବ୍ବାନପରିୟେସନଂ ଏତଂ, ଏକନ୍ତସୁଖଂ ୟେୱ, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ, ନ ଦୁକ୍ଖେନ ମିସ୍ସଂ। ଏତ୍ଥ କାରଣଂ ୱଦାମି। ଅତ୍ଥି, ମହାରାଜ, ରାଜୂନଂ ରଜ୍ଜସୁଖଂ ନାମା’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ଅତ୍ଥି ରାଜୂନଂ ରଜ୍ଜସୁଖ’’ନ୍ତି। ‘‘ଅପି ନୁ ଖୋ ତଂ, ମହାରାଜ, ରଜ୍ଜସୁଖଂ ଦୁକ୍ଖେନ ମିସ୍ସ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କିସ୍ସ ପନ ତେ, ମହାରାଜ, ରାଜାନୋ ପଚ୍ଚନ୍ତେ କୁପିତେ ତେସଂ ପଚ୍ଚନ୍ତନିସ୍ସିତାନଂ ପଟିସେଧାୟ ଅମଚ୍ଚେହି ପରିଣାୟକେହି ଭଟେହି ବଲତ୍ଥେହି ପରିୱୁତା ପୱାସଂ ଗନ୍ତ୍ୱା ଡଂସମକସୱାତାତପପଟିପୀଳିତା ସମୱିସମେ ପରିଧାୱନ୍ତି, ମହାୟୁଦ୍ଧଞ୍ଚ କରୋନ୍ତି, ଜୀୱିତସଂସୟଞ୍ଚ ପାପୁଣନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ନେତଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ରଜ୍ଜସୁଖଂ ନାମ, ରଜ୍ଜସୁଖସ୍ସ ପରିୟେସନାୟ ପୁବ୍ବଭାଗୋ ଏସୋ, ଦୁକ୍ଖେନ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ରାଜାନୋ ରଜ୍ଜଂ ପରିୟେସିତ୍ୱା ରଜ୍ଜସୁଖଂ ଅନୁଭୱନ୍ତି, ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ରଜ୍ଜସୁଖଂ ଦୁକ୍ଖେନ ଅମିସ୍ସଂ, ଅଞ୍ଞଂ ତଂ ରଜ୍ଜସୁଖଂ, ଅଞ୍ଞଂ ଦୁକ୍ଖ’’ନ୍ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଏକନ୍ତସୁଖଂ ନିବ୍ବାନଂ, ନ ଦୁକ୍ଖେନ ମିସ୍ସଂ। ୟେ ପନ ତଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟେସନ୍ତି, ତେ କାୟଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଞ୍ଚ ଆତାପେତ୍ୱା ଠାନଚଙ୍କମନିସଜ୍ଜାସୟନାହାରଂ ପରିଗ୍ଗହେତ୍ୱା ମିଦ୍ଧଂ ଉପରୁନ୍ଧିତ୍ୱା ଆୟତନାନି ପଟିପୀଳେତ୍ୱା କାୟଞ୍ଚ ଜୀୱିତଞ୍ଚ ପରିଚ୍ଚଜିତ୍ୱା ଦୁକ୍ଖେନ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟେସିତ୍ୱା ଏକନ୍ତସୁଖଂ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁଭୱନ୍ତି, ନିହତପଚ୍ଚାମିତ୍ତା ୱିୟ ରାଜାନୋ ରଜ୍ଜସୁଖଂ। ଏୱଂ, ମହାରାଜ, ଏକନ୍ତସୁଖଂ ନିବ୍ବାନଂ, ନ ଦୁକ୍ଖେନ ମିସ୍ସଂ, ଅଞ୍ଞଂ ନିବ୍ବାନଂ, ଅଞ୍ଞଂ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି।

‘‘ଅପରମ୍ପି , ମହାରାଜ, ଉତ୍ତରିଂ କାରଣଂ ସୁଣୋହି ଏକନ୍ତସୁଖଂ ନିବ୍ବାନଂ, ନ ଦୁକ୍ଖେନ ମିସ୍ସଂ, ଅଞ୍ଞଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ଅଞ୍ଞଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି। ଅତ୍ଥି, ମହାରାଜ, ଆଚରିୟାନଂ ସିପ୍ପୱନ୍ତାନଂ ସିପ୍ପସୁଖଂ ନାମା’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ଅତ୍ଥି ଆଚରିୟାନଂ ସିପ୍ପୱନ୍ତାନଂ ସିପ୍ପସୁଖ’’ନ୍ତି। ‘‘ଅପି ନୁ ଖୋ ତଂ, ମହାରାଜ, ସିପ୍ପସୁଖଂ ଦୁକ୍ଖେନ ମିସ୍ସ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘କିସ୍ସ ପନ ତେ, ମହାରାଜ, ଆଚରିୟା [ଇଦଂ ପଦଂ ସୀ॰ ପୀ॰ ପୋତ୍ଥକେସୁ ନତ୍ଥି] ଆଚରିୟାନଂ ଅଭିୱାଦନପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାନେନ ଉଦକାହରଣଘରସମ୍ମଜ୍ଜନଦନ୍ତକଟ୍ଠମୁଖୋଦକାନୁପ୍ପଦାନେନ ଉଚ୍ଛିଟ୍ଠପଟିଗ୍ଗହଣଉଚ୍ଛାଦନନହାପନପାଦପରିକମ୍ମେନ ସକଚିତ୍ତଂ ନିକ୍ଖିପିତ୍ୱା ପରଚିତ୍ତାନୁୱତ୍ତନେନ ଦୁକ୍ଖସେୟ୍ୟାୟ ୱିସମଭୋଜନେନ କାୟଂ ଆତାପେନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ନେତଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସିପ୍ପସୁଖଂ ନାମ, ସିପ୍ପପରିୟେସନାୟ ପୁବ୍ବଭାଗୋ ଏସୋ, ଦୁକ୍ଖେନ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଆଚରିୟା ସିପ୍ପଂ ପରିୟେସିତ୍ୱା ସିପ୍ପସୁଖଂ ଅନୁଭୱନ୍ତି, ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ସିପ୍ପସୁଖଂ ଦୁକ୍ଖେନ ଅମିସ୍ସଂ, ଅଞ୍ଞଂ ତଂ ସିପ୍ପସୁଖଂ, ଅଞ୍ଞଂ ଦୁକ୍ଖ’’ନ୍ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଏକନ୍ତସୁଖଂ ନିବ୍ବାନଂ, ନ ଦୁକ୍ଖେନ ମିସ୍ସଂ। ୟେ ପନ ତଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟେସନ୍ତି, ତେ କାୟଞ୍ଚ ଚିତ୍ତଞ୍ଚ ଆତାପେତ୍ୱା ଠାନଚଙ୍କମନିସଜ୍ଜାସୟନାହାରଂ ପରିଗ୍ଗହେତ୍ୱା ମିଦ୍ଧଂ ଉପରୁନ୍ଧିତ୍ୱା ଆୟତନାନି ପଟିପୀଳେତ୍ୱା କାୟଞ୍ଚ ଜୀୱିତଞ୍ଚ ପରିଚ୍ଚଜିତ୍ୱା ଦୁକ୍ଖେନ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟେସିତ୍ୱା ଏକନ୍ତସୁଖଂ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁଭୱନ୍ତି, ଆଚରିୟା ୱିୟ ସିପ୍ପସୁଖଂ। ଏୱଂ, ମହାରାଜ, ଏକନ୍ତସୁଖଂ ନିବ୍ବାନଂ, ନ ଦୁକ୍ଖେନ ମିସ୍ସଂ, ଅଞ୍ଞଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ଅଞ୍ଞଂ ନିବ୍ବାନ’’ନ୍ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ଏକନ୍ତସୁଖନିବ୍ବାନପଞ୍ହୋ ନୱମୋ।

୧୦. ନିବ୍ବାନରୂପସଣ୍ଠାନପଞ୍ହୋ

୧୦ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ନିବ୍ବାନଂ ନିବ୍ବାନ’ନ୍ତି ୟଂ ୱଦେସି, ସକ୍କା ପନ ତସ୍ସ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ରୂପଂ ୱା ସଣ୍ଠାନଂ ୱା ୱୟଂ ୱା ପମାଣଂ ୱା ଓପମ୍ମେନ ୱା କାରଣେନ ୱା ହେତୁନା ୱା ନୟେନ ୱା ଉପଦସ୍ସୟିତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ଅପ୍ପଟିଭାଗଂ, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ, ନ ସକ୍କା ନିବ୍ବାନସ୍ସ ରୂପଂ ୱା ସଣ୍ଠାନଂ ୱା ୱୟଂ ୱା ପମାଣଂ ୱା ଓପମ୍ମେନ ୱା କାରଣେନ ୱା ହେତୁନା ୱା ନୟେନ ୱା ଉପଦସ୍ସୟିତୁ’’ନ୍ତି। ‘‘ଏତମ୍ପାହଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ନ ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମି, ୟଂ ଅତ୍ଥିଧମ୍ମସ୍ସ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ରୂପଂ ୱା ସଣ୍ଠାନଂ ୱା ୱୟଂ ୱା ପମାଣଂ ୱା ଓପମ୍ମେନ ୱା କାରଣେନ ୱା ହେତୁନା ୱା ନୟେନ ୱା ଅପଞ୍ଞାପନଂ, କାରଣେନ ମଂ ସଞ୍ଞାପେହୀ’’ତି। ‘‘ହୋତୁ, ମହାରାଜ, କାରଣେନ ତଂ ସଞ୍ଞାପେସ୍ସାମି। ଅତ୍ଥି, ମହାରାଜ, ମହାସମୁଦ୍ଦୋ ନାମା’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ଅତ୍ଥେସୋ ମହାସମୁଦ୍ଦୋ’’ତି। ‘‘ସଚେ ତଂ, ମହାରାଜ, କୋଚି ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟ ‘କିତ୍ତକଂ, ମହାରାଜ, ମହାସମୁଦ୍ଦେ ଉଦକଂ, କତି ପନ ତେ ସତ୍ତା, ୟେ ମହାସମୁଦ୍ଦେ ପଟିୱସନ୍ତୀ’ତି, ଏୱଂ ପୁଟ୍ଠୋ ତ୍ୱଂ, ମହାରାଜ, କିନ୍ତି ତସ୍ସ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାସୀ’’ତି? ‘‘ସଚେ ମଂ, ଭନ୍ତେ, କୋଚି ଏୱଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟ ‘କିତ୍ତକଂ, ମହାରାଜ, ମହାସମୁଦ୍ଦେ ଉଦକଂ, କତି ପନ ତେ ସତ୍ତା, ୟେ ମହାସମୁଦ୍ଦେ ପଟିୱସନ୍ତୀ’ତି, ତମହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟଂ ‘ଅପୁଚ୍ଛିତବ୍ବଂ ମଂ ତ୍ୱଂ ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ ପୁଚ୍ଛସି, ନେସା ପୁଚ୍ଛା କେନଚି ପୁଚ୍ଛିତବ୍ବା, ଠପନୀୟୋ ଏସୋ ପଞ୍ହୋ। ଅୱିଭତ୍ତୋ ଲୋକକ୍ଖାୟିକେହି ମହାସମୁଦ୍ଦୋ, ନ ସକ୍କା ମହାସମୁଦ୍ଦେ ଉଦକଂ ପରିମିନିତୁଂ ସତ୍ତା ୱା ୟେ ତତ୍ଥ ୱାସମୁପଗତାତି ଏୱାହଂ ଭନ୍ତେ ତସ୍ସ ପଟିୱଚନଂ ଦଦେୟ୍ୟ’’’ନ୍ତି।

‘‘କିସ୍ସ ପନ, ତ୍ୱଂ ମହାରାଜ, ଅତ୍ଥିଧମ୍ମେ ମହାସମୁଦ୍ଦେ ଏୱଂ ପଟିୱଚନଂ ଦଦେୟ୍ୟାସି, ନନୁ ୱିଗଣେତ୍ୱା [ମିନିତ୍ୱା (କ॰)] ତସ୍ସ ଆଚିକ୍ଖିତବ୍ବଂ ‘ଏତ୍ତକଂ ମହାସମୁଦ୍ଦେ ଉଦକଂ, ଏତ୍ତକା ଚ ସତ୍ତା ମହାସମୁଦ୍ଦେ ପଟିୱସନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ନ ସକ୍କା, ଭନ୍ତେ, ଅୱିସୟୋ ଏସୋ ପଞ୍ହୋ’’ତି।

‘‘ୟଥା , ମହାରାଜ, ଅତ୍ଥିଧମ୍ମେ ୟେୱ ମହାସମୁଦ୍ଦେ ନ ସକ୍କା ଉଦକଂ ପରିଗଣେତୁଂ [ପରିମିନିତୁଂ (କ॰)] ସତ୍ତା ୱା ୟେ ତତ୍ଥ ୱାସମୁପଗତା, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅତ୍ଥିଧମ୍ମସ୍ସେୱ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ନ ସକ୍କା ରୂପଂ ୱା ସଣ୍ଠାନଂ ୱା ୱୟଂ ୱା ପମାଣଂ ୱା ଓପମ୍ମେନ ୱା କାରଣେନ ୱା ହେତୁନା ୱା ନୟେନ ୱା ଉପଦସ୍ସୟିତୁଂ, ୱିଗଣେୟ୍ୟ, ମହାରାଜ, ଇଦ୍ଧିମା ଚେତୋୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ମହାସମୁଦ୍ଦେ ଉଦକଂ ତତ୍ରାସୟେ ଚ ସତ୍ତେ, ନ ତ୍ୱେୱ ସୋ ଇଦ୍ଧିମା ଚେତୋୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ସକ୍କୁଣେୟ୍ୟ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ରୂପଂ ୱା ସଣ୍ଠାନଂ ୱା ୱୟଂ ୱା ପମାଣଂ ୱା ଓପମ୍ମେନ ୱା କାରଣେନ ୱା ହେତୁନା ୱା ନୟେନ ୱା ଉପଦସ୍ସୟିତୁଂ।

‘‘ଅପରମ୍ପି, ମହାରାଜ, ଉତ୍ତରିଂ କାରଣଂ ସୁଣୋହି, ଅତ୍ଥିଧମ୍ମସ୍ସେୱ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ନ ସକ୍କା ରୂପଂ ୱା ସଣ୍ଠାନଂ ୱା ୱୟଂ ୱା ପମାଣଂ ୱା ଓପମ୍ମେନ ୱା କାରଣେନ ୱା ହେତୁନା ୱା ନୟେନ ୱା ଉପଦସ୍ସୟିତୁନ୍ତି। ଅତ୍ଥି, ମହାରାଜ, ଦେୱେସୁ ଅରୂପକାୟିକା ନାମ ଦେୱା’’ତି। ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ, ସୁୟ୍ୟତି ‘ଅତ୍ଥି ଦେୱେସୁ ଅରୂପକାୟିକା ନାମ ଦେୱା’’’ତି। ‘‘ସକ୍କା ପନ, ମହାରାଜ, ତେସଂ ଅରୂପକାୟିକାନଂ ଦେୱାନଂ ରୂପଂ ୱା ସଣ୍ଠାନଂ ୱା ୱୟଂ ୱା ପମାଣଂ ୱା ଓପମ୍ମେନ ୱା କାରଣେନ ୱା ହେତୁନା ୱା ନୟେନ ୱା ଉପଦସ୍ସୟିତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ନ ହି, ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ମହାରାଜ, ନତ୍ଥି ଅରୂପକାୟିକା ଦେୱା’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି, ଭନ୍ତେ, ଅରୂପକାୟିକା ଦେୱା, ନ ଚ ସକ୍କା ତେସଂ ରୂପଂ ୱା ସଣ୍ଠାନଂ ୱା ୱୟଂ ୱା ପମାଣଂ ୱା ଓପମ୍ମେନ ୱା କାରଣେନ ୱା ହେତୁନା ୱା ନୟେନ ୱା ଉପଦସ୍ସୟିତୁ’’ନ୍ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଅତ୍ଥିସତ୍ତାନଂ ୟେୱ ଅରୂପକାୟିକାନଂ ଦେୱାନଂ ନ ସକ୍କା ରୂପଂ ୱା ସଣ୍ଠାନଂ ୱା ୱୟଂ ୱା ପମାଣଂ ୱା ଓପମ୍ମେନ ୱା କାରଣେନ ୱା ହେତୁନା ୱା ନୟେନ ୱା ଉପଦସ୍ସୟିତୁଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅତ୍ଥିଧମ୍ମସ୍ସେୱ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ନ ସକ୍କା ରୂପଂ ୱା ସଣ୍ଠାନଂ ୱା ୱୟଂ ୱା ପମାଣଂ ୱା ଓପମ୍ମେନ ୱା କାରଣେନ ୱା ହେତୁନା ୱା ନୟେନ ୱା ଉପଦସ୍ସୟିତୁ’’ନ୍ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ହୋତୁ ଏକନ୍ତସୁଖଂ ନିବ୍ବାନଂ, ନ ଚ ସକ୍କା ତସ୍ସ ରୂପଂ ୱା ସଣ୍ଠାନଂ ୱା ୱୟଂ ୱା ପମାଣଂ ୱା ଓପମ୍ମେନ ୱା କାରଣେନ ୱା ହେତୁନା ୱା ନୟେନ ୱା ଉପଦସ୍ସୟିତୁଂ। ଅତ୍ଥି ପନ, ଭନ୍ତେ, ନିବ୍ବାନସ୍ସ ଗୁଣଂ ଅଞ୍ଞେହି ଅନୁପୱିଟ୍ଠଂ କିଞ୍ଚି ଓପମ୍ମନିଦସ୍ସନମତ୍ତ’’ନ୍ତି? ‘‘ସରୂପତୋ, ମହାରାଜ, ନତ୍ଥି, ଗୁଣତୋ ପନ ସକ୍କା କିଞ୍ଚି ଓପମ୍ମନିଦସ୍ସନମତ୍ତଂ ଉପଦସ୍ସୟିତୁ’’ନ୍ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟଥାହଂ ଲଭାମି ନିବ୍ବାନସ୍ସ ଗୁଣତୋପି ଏକଦେସପରିଦୀପନମତ୍ତଂ, ତଥା ସୀଘଂ ବ୍ରୂହି, ନିବ୍ବାପେହି ମେ ହଦୟପରିଳାହଂ ୱିନୟ ସୀତଲମଧୁରୱଚନମାଲୁତେନା’’ତି।

‘‘ପଦୁମସ୍ସ, ମହାରାଜ, ଏକୋ ଗୁଣୋ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠୋ, ଉଦକସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଗୁଣା, ଅଗଦସ୍ସ ତୟୋ ଗୁଣା, ମହାସମୁଦ୍ଦସ୍ସ ଚତ୍ତାରୋ ଗୁଣା, ଭୋଜନସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଗୁଣା, ଆକାସସ୍ସ ଦସ ଗୁଣା, ମଣିରତନସ୍ସ ତୟୋ ଗୁଣା , ଲୋହିତଚନ୍ଦନସ୍ସ ତୟୋ ଗୁଣା, ସପ୍ପିମଣ୍ଡସ୍ସ ତୟୋ ଗୁଣା, ଗିରିସିଖରସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଗୁଣା ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠା’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ପଦୁମସ୍ସ ଏକୋ ଗୁଣୋ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠୋ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମୋ ପଦୁମସ୍ସ ଏକୋ ଗୁଣୋ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠୋ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ପଦୁମଂ ଅନୁପଲିତ୍ତଂ ଉଦକେନ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ ସବ୍ବକିଲେସେହି ଅନୁପଲିତ୍ତଂ। ଅୟଂ, ମହାରାଜ, ପଦୁମସ୍ସ ଏକୋ ଗୁଣୋ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠୋ’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ଉଦକସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଗୁଣା ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠା’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମେ ଉଦକସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଗୁଣା ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠା’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଉଦକଂ ସୀତଲଂ ପରିଳାହନିବ୍ବାପନଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ ସୀତଲଂ ସବ୍ବକିଲେସପରିଳାହନିବ୍ବାପନଂ। ଅୟଂ, ମହାରାଜ, ଉଦକସ୍ସ ପଠମୋ ଗୁଣୋ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠୋ। ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଉଦକଂ କିଲନ୍ତତସିତପିପାସିତଘମ୍ମାଭିତତ୍ତାନଂ ଜନପସୁପଜାନଂ ପିପାସାୱିନୟନଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ କାମତଣ୍ହାଭୱତଣ୍ହାୱିଭୱତଣ୍ହାପିପାସାୱିନୟନଂ। ଅୟଂ, ମହାରାଜ, ଉଦକସ୍ସ ଦୁତିୟୋ ଗୁଣୋ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠୋ। ଇମେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଉଦକସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଗୁଣା ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠା’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ଅଗଦସ୍ସ ତୟୋ ଗୁଣା ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠା’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମେ ଅଗଦସ୍ସ ତୟୋ ଗୁଣା ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠା’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଅଗଦୋ ୱିସପୀଳିତାନଂ ସତ୍ତାନଂ ପଟିସରଣଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ କିଲେସୱିସପୀଳିତାନଂ ସତ୍ତାନଂ ପଟିସରଣଂ। ଅୟଂ, ମହାରାଜ, ଅଗଦସ୍ସ ପଠମୋ ଗୁଣୋ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠୋ। ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଅଗଦୋ ରୋଗାନଂ ଅନ୍ତକରୋ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ ସବ୍ବଦୁକ୍ଖାନଂ ଅନ୍ତକରଂ। ଅୟଂ, ମହାରାଜ, ଅଗଦସ୍ସ ଦୁତିୟୋ ଗୁଣୋ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠୋ। ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଅଗଦୋ ଅମତଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ ଅମତଂ। ଅୟଂ, ମହାରାଜ, ଅଗଦସ୍ସ ତତିୟୋ ଗୁଣୋ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠୋ। ଇମେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅଗଦସ୍ସ ତୟୋ ଗୁଣା ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠା’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ମହାସମୁଦ୍ଦସ୍ସ ଚତ୍ତାରୋ ଗୁଣା ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠା’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମେ ମହାସମୁଦ୍ଦସ୍ସ ଚତ୍ତାରୋ ଗୁଣା ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠା’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ମହାସମୁଦ୍ଦୋ ସୁଞ୍ଞୋ ସବ୍ବକୁଣପେହି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ , ନିବ୍ବାନଂ ସୁଞ୍ଞଂ ସବ୍ବକିଲେସକୁଣପେହି। ଅୟଂ, ମହାରାଜ , ମହାସମୁଦ୍ଦସ୍ସ ପଠମୋ ଗୁଣୋ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠୋ। ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ମହାସମୁଦ୍ଦୋ ମହନ୍ତୋ ଅନୋରପାରୋ, ନ ପରିପୂରତି ସବ୍ବସୱନ୍ତୀହି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ ମହନ୍ତଂ ଅନୋରପାରଂ, ନ ପୂରତି ସବ୍ବସତ୍ତେହି। ଅୟଂ, ମହାରାଜ, ମହାସମୁଦ୍ଦସ୍ସ ଦୁତିୟୋ ଗୁଣୋ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠୋ। ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ମହାସମୁଦ୍ଦୋ ମହନ୍ତାନଂ ଭୂତାନଂ ଆୱାସୋ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ ମହନ୍ତାନଂ ଅରହନ୍ତାନଂ ୱିମଲଖୀଣାସୱବଲପ୍ପତ୍ତୱସୀଭୂତମହାଭୂତାନଂ ଆୱାସୋ। ଅୟଂ, ମହାରାଜ, ମହାସମୁଦ୍ଦସ୍ସ ତତିୟୋ ଗୁଣୋ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠୋ। ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ମହାସମୁଦ୍ଦୋ ଅପରିମିତୱିୱିଧୱିପୁଲୱୀଚିପୁପ୍ଫସଂକୁସୁମିତୋ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ ଅପରିମିତୱିୱିଧୱିପୁଲପରିସୁଦ୍ଧୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିପୁପ୍ଫସଂକୁସୁମିତଂ। ଅୟଂ, ମହାରାଜ, ମହାସମୁଦ୍ଦସ୍ସ ଚତୁତ୍ଥୋ ଗୁଣୋ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠୋ। ଇମେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ମହାସମୁଦ୍ଦସ୍ସ ଚତ୍ତାରୋ ଗୁଣା ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠା’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ଭୋଜନସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଗୁଣା ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠା’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମେ ଭୋଜନସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଗୁଣା ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠା’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଭୋଜନଂ ସବ୍ବସତ୍ତାନଂ ଆୟୁଧାରଣଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ଜରାମରଣନାସନତୋ ଆୟୁଧାରଣଂ। ଅୟଂ, ମହାରାଜ, ଭୋଜନସ୍ସ ପଠମୋ ଗୁଣୋ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠୋ। ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଭୋଜନଂ ସବ୍ବସତ୍ତାନଂ ବଲୱଡ୍ଢନଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ସବ୍ବସତ୍ତାନଂ ଇଦ୍ଧିବଲୱଡ୍ଢନଂ। ଅୟଂ, ମହାରାଜ, ଭୋଜନସ୍ସ ଦୁତିୟୋ ଗୁଣୋ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠୋ। ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଭୋଜନଂ ସବ୍ବସତ୍ତାନଂ ୱଣ୍ଣଜନନଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ସବ୍ବସତ୍ତାନଂ ଗୁଣୱଣ୍ଣଜନନଂ। ଅୟଂ, ମହାରାଜ, ଭୋଜନସ୍ସ ତତିୟୋ ଗୁଣୋ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠୋ। ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଭୋଜନଂ ସବ୍ବସତ୍ତାନଂ ଦରଥୱୂପସମନଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ସବ୍ବସତ୍ତାନଂ ସବ୍ବକିଲେସଦରଥୱୂପସମନଂ। ଅୟଂ, ମହାରାଜ, ଭୋଜନସ୍ସ ଚତୁତ୍ଥୋ ଗୁଣୋ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠୋ। ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଭୋଜନଂ ସବ୍ବସତ୍ତାନଂ ଜିଘଚ୍ଛାଦୁବ୍ବଲ୍ୟପଟିୱିନୋଦନଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ସବ୍ବସତ୍ତାନଂ ସବ୍ବଦୁକ୍ଖଜିଘଚ୍ଛାଦୁବ୍ବଲ୍ୟପଟିୱିନୋଦନଂ। ଅୟଂ, ମହାରାଜ, ଭୋଜନସ୍ସ ପଞ୍ଚମୋ ଗୁଣୋ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠୋ। ଇମେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭୋଜନସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଗୁଣା ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠା’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ଆକାସସ୍ସ ଦସ ଗୁଣା ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠା’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମେ ଆକାସସ୍ସ ଦସ ଗୁଣା ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠା’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଆକାସୋ ନ ଜାୟତି, ନ ଜୀୟତି, ନ ମୀୟତି, ନ ଚୱତି, ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଦୁପ୍ପସହୋ, ଅଚୋରାହରଣୋ, ଅନିସ୍ସିତୋ, ୱିହଗଗମନୋ, ନିରାୱରଣୋ, ଅନନ୍ତୋ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ ନ ଜାୟତି, ନ ଜୀୟତି , ନ ମୀୟତି, ନ ଚୱତି, ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଦୁପ୍ପସହଂ, ଅଚୋରାହରଣଂ, ଅନିସ୍ସିତଂ, ଅରିୟଗମନଂ, ନିରାୱରଣଂ, ଅନନ୍ତଂ। ଇମେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଆକାସସ୍ସ ଦସ ଗୁଣା ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠା’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ମଣିରତନସ୍ସ ତୟୋ ଗୁଣା ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠା’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମେ ମଣିରତନସ୍ସ ତୟୋ ଗୁଣା ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠା’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ମଣିରତନଂ କାମଦଦଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ କାମଦଦଂ। ଅୟଂ, ମହାରାଜ, ମଣିରତନସ୍ସ ପଠମୋ ଗୁଣୋ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠୋ। ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ମଣିରତନଂ ହାସକରଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ ହାସକରଂ। ଅୟଂ, ମହାରାଜ, ମଣିରତନସ୍ସ ଦୁତିୟୋ ଗୁଣୋ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠୋ। ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ମଣିରତନଂ ଉଜ୍ଜୋତତ୍ତକରଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ ଉଜ୍ଜୋତତ୍ତକରଂ [ଉଜ୍ଜୋତତ୍ଥକରଂ (ସୀ॰ ପୀ॰), ଉଜ୍ଜୋତିତତ୍ଥକରଂ (ସ୍ୟା॰)] । ଅୟଂ, ମହାରାଜ, ମଣିରତନସ୍ସ ତତିୟୋ ଗୁଣୋ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠୋ। ଇମେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ମଣିରତନସ୍ସ ତୟୋ ଗୁଣା ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠା’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ଲୋହିତଚନ୍ଦନସ୍ସ ତୟୋ ଗୁଣା ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠା’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମେ ଲୋହିତଚନ୍ଦନସ୍ସ ତୟୋ ଗୁଣା ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠା’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଲୋହିତଚନ୍ଦନଂ ଦୁଲ୍ଲଭଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ ଦୁଲ୍ଲଭଂ। ଅୟଂ, ମହାରାଜ, ଲୋହିତଚନ୍ଦନସ୍ସ ପଠମୋ ଗୁଣୋ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠୋ। ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଲୋହିତଚନ୍ଦନଂ ଅସମସୁଗନ୍ଧଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ ଅସମସୁଗନ୍ଧଂ। ଅୟଂ, ମହାରାଜ, ଲୋହିତଚନ୍ଦନସ୍ସ ଦୁତିୟୋ ଗୁଣୋ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠୋ। ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଲୋହିତଚନ୍ଦନଂ ସଜ୍ଜନପସତ୍ଥଂ [ସବ୍ବଜନପସତ୍ଥଂ (ସ୍ୟା॰)] , ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ ଅରିୟସଜ୍ଜନପସତ୍ଥଂ। ଅୟଂ, ମହାରାଜ, ଲୋହିତଚନ୍ଦନସ୍ସ ତତିୟୋ ଗୁଣୋ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠୋ। ଇମେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଲୋହିତଚନ୍ଦନସ୍ସ ତୟୋ ଗୁଣା ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠା’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ସପ୍ପିମଣ୍ଡସ୍ସ ତୟୋ ଗୁଣା ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠା’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମେ ସପ୍ପିମଣ୍ଡସ୍ସ ତୟୋ ଗୁଣା ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠା’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ସପ୍ପିମଣ୍ଡୋ ୱଣ୍ଣସମ୍ପନ୍ନୋ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ ଗୁଣୱଣ୍ଣସମ୍ପନ୍ନଂ। ଅୟଂ, ମହାରାଜ, ସପ୍ପିମଣ୍ଡସ୍ସ ପଠମୋ ଗୁଣୋ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠୋ। ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ସପ୍ପିମଣ୍ଡୋ ଗନ୍ଧସମ୍ପନ୍ନୋ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ ସୀଲଗନ୍ଧସମ୍ପନ୍ନଂ। ଅୟଂ, ମହାରାଜ, ସପ୍ପିମଣ୍ଡସ୍ସ ଦୁତିୟୋ ଗୁଣୋ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠୋ। ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ସପ୍ପିମଣ୍ଡୋ ରସସମ୍ପନ୍ନୋ, ଏୱମେୱ ଖୋ , ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ ରସସମ୍ପନ୍ନଂ। ଅୟଂ, ମହାରାଜ, ସପ୍ପିମଣ୍ଡସ୍ସ ତତିୟୋ ଗୁଣୋ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠୋ। ଇମେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସପ୍ପିମଣ୍ଡସ୍ସ ତୟୋ ଗୁଣା ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠା’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ଗିରିସିଖରସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଗୁଣା ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠା’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମେ ଗିରିସିଖରସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଗୁଣା ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠା’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଗିରିସିଖରଂ ଅଚ୍ଚୁଗ୍ଗତଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ ଅଚ୍ଚୁଗତଂ। ଅୟଂ, ମହାରାଜ, ଗିରିସିଖରସ୍ସ ପଠମୋ ଗୁଣୋ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠୋ। ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଗିରିସିଖରଂ ଅଚଲଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ ଅଚଲଂ। ଅୟଂ, ମହାରାଜ, ଗିରିସିଖରସ୍ସ ଦୁତିୟୋ ଗୁଣୋ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠୋ। ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଗିରିସିଖରଂ ଦୁରଧିରୋହଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ ଦୁରଧିରୋହଂ ସବ୍ବକିଲେସାନଂ। ଅୟଂ, ମହାରାଜ, ଗିରିସିଖରସ୍ସ ତତିୟୋ ଗୁଣୋ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠୋ। ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଗିରିସିଖରଂ ସବ୍ବବୀଜାନଂ ଅୱିରୂହନଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ ସବ୍ବକିଲେସାନଂ ଅୱିରୂହନଂ। ଅୟଂ, ମହାରାଜ, ଗିରିସିଖରସ୍ସ ଚତୁତ୍ଥୋ ଗୁଣୋ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠୋ। ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଗିରିସିଖରଂ ଅନୁନୟପ୍ପଟିଘୱିପ୍ପମୁତ୍ତଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁନୟପ୍ପଟିଘୱିପ୍ପମୁତ୍ତଂ। ଅୟଂ, ମହାରାଜ, ଗିରିସିଖରସ୍ସ ପଞ୍ଚମୋ ଗୁଣୋ ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠୋ । ଇମେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଗିରିସିଖରସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଗୁଣା ନିବ୍ବାନଂ ଅନୁପୱିଟ୍ଠା’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ନିବ୍ବାନରୂପସଣ୍ଠାନପଞ୍ହୋ ଦସମୋ।

୧୧. ନିବ୍ବାନସଚ୍ଛିକରଣପଞ୍ହୋ

୧୧ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତୁମ୍ହେ ଭଣଥ ‘ନିବ୍ବାନଂ ନ ଅତୀତଂ, ନ ଅନାଗତଂ, ନ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ, ନ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ନ ଅନୁପ୍ପନ୍ନଂ ନ ଉପ୍ପାଦନୀୟ’ନ୍ତି। ଇଧ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟୋ କୋଚି ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରୋତି, ସୋ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ସଚ୍ଛିକରୋତି, ଉଦାହୁ ଉପ୍ପାଦେତ୍ୱା ସଚ୍ଛିକରୋତୀ’’ତି? ‘‘ୟୋ କୋଚି, ମହାରାଜ, ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରୋତି, ସୋ ନ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ସଚ୍ଛିକରୋତି, ନ ଉପ୍ପାଦେତ୍ୱା ସଚ୍ଛିକରୋତି, ଅପି ଚ, ମହାରାଜ, ଅତ୍ଥେସା ନିବ୍ବାନଧାତୁ, ୟଂ ସୋ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ସଚ୍ଛିକରୋତୀ’’ତି।

‘‘ମା, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଇମଂ ପଞ୍ହଂ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ କତ୍ୱା ଦୀପେହି, ୱିୱଟଂ ପାକଟଂ କତ୍ୱା ଦୀପେହି ଛନ୍ଦଜାତୋ ଉସ୍ସାହଜାତୋ, ୟଂ ତେ ସିକ୍ଖିତଂ, ତଂ ସବ୍ବଂ ଏତ୍ଥେୱାକିରାହି, ଏତ୍ଥାୟଂ ଜନୋ ସମ୍ମୂଳ୍ହୋ ୱିମତିଜାତୋ ସଂସୟପକ୍ଖନ୍ଦୋ, ଭିନ୍ଦେତଂ ଅନ୍ତୋଦୋସସଲ୍ଲ’’ନ୍ତି। ‘‘ଅତ୍ଥେସା, ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନଧାତୁ ସନ୍ତା ସୁଖା ପଣୀତା, ତଂ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ଜିନାନୁସିଟ୍ଠିୟା ସଙ୍ଖାରେ ସମ୍ମସନ୍ତୋ ପଞ୍ଞାୟ ସଚ୍ଛିକରୋତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ଅନ୍ତେୱାସିକୋ ଆଚରିୟାନୁସିଟ୍ଠିୟା ୱିଜ୍ଜଂ ପଞ୍ଞାୟ ସଚ୍ଛିକରୋତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ଜିନାନୁସିଟ୍ଠିୟା ପଞ୍ଞାୟ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରୋତି।

‘‘କଥଂ ପନ ତଂ ନିବ୍ବାନଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବନ୍ତି? ଅନୀତିତୋ ନିରୁପଦ୍ଦୱତୋ ଅଭୟତୋ ଖେମତୋ ସନ୍ତତୋ ସୁଖତୋ ସାତତୋ ପଣୀତତୋ ସୁଚିତୋ ସୀତଲତୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ବହୁକଟ୍ଠପୁଞ୍ଜେନ ଜଲିତକଟ୍ଠିତେନ ଅଗ୍ଗିନା ଦୟ୍ହମାନୋ ୱାୟାମେନ ତତୋ ମୁଞ୍ଚିତ୍ୱା ନିରଗ୍ଗିକୋକାସଂ ପୱିସିତ୍ୱା ତତ୍ଥ ପରମସୁଖଂ ଲଭେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ, ସୋ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରେନ ବ୍ୟପଗତତିୱିଧଗ୍ଗିସନ୍ତାପଂ ପରମସୁଖଂ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରୋତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ଅଗ୍ଗି, ଏୱଂ ତିୱିଧଗ୍ଗି ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ; ୟଥା ଅଗ୍ଗିଗତୋ ପୁରିସୋ, ଏୱଂ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ; ୟଥା ନିରଗ୍ଗିକୋକାସୋ, ଏୱଂ ନିବ୍ବାନଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ଅହିକୁକ୍କୁରମନୁସ୍ସକୁଣପସରୀରୱଳଞ୍ଜକୋଟ୍ଠାସରାସିଗତୋ କୁଣପଜଟାଜଟିତନ୍ତରମନୁପୱିଟ୍ଠୋ ୱାୟାମେନ ତତୋ ମୁଞ୍ଚିତ୍ୱା ନିକ୍କୁଣପୋକାସଂ ପୱିସିତ୍ୱା ତତ୍ଥ ପରମସୁଖଂ ଲଭେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ, ସୋ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରେନ ବ୍ୟପଗତକିଲେସକୁଣପଂ ପରମସୁଖଂ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରୋତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, କୁଣପଂ, ଏୱଂ ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା ଦଟ୍ଠବ୍ବା; ୟଥା କୁଣପଗତୋ ପୁରିସୋ, ଏୱଂ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ; ୟଥା ନିକ୍କୁଣପୋକାସୋ, ଏୱଂ ନିବ୍ବାନଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ଭୀତୋ ତସିତୋ କମ୍ପିତୋ ୱିପରୀତୱିବ୍ଭନ୍ତଚିତ୍ତୋ ୱାୟାମେନ ତତୋ ମୁଞ୍ଚିତ୍ୱା ଦଳ୍ହଂ ଥିରଂ ଅଚଲଂ ଅଭୟଟ୍ଠାନଂ ପୱିସିତ୍ୱା ତତ୍ଥ ପରମସୁଖଂ ଲଭେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ, ସୋ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରେନ ବ୍ୟପଗତଭୟସନ୍ତାସଂ ପରମସୁଖଂ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରୋତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ଭୟଂ, ଏୱଂ ଜାତିଜରାବ୍ୟାଧିମରଣଂ ପଟିଚ୍ଚ ଅପରାପରଂ ପୱତ୍ତଭୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ; ୟଥା ଭୀତୋ ପୁରିସୋ, ଏୱଂ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ; ୟଥା ଅଭୟଟ୍ଠାନଂ, ଏୱଂ ନିବ୍ବାନଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ କିଲିଟ୍ଠମଲିନକଲଲକଦ୍ଦମଦେସେ ପତିତୋ ୱାୟାମେନ ତଂ କଲଲକଦ୍ଦମଂ ଅପୱାହେତ୍ୱା ପରିସୁଦ୍ଧୱିମଲଦେସମୁପଗନ୍ତ୍ୱା ତତ୍ଥ ପରମସୁଖଂ ଲଭେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ, ସୋ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରେନ ବ୍ୟପଗତକିଲେସମଲକଦ୍ଦମଂ ପରମସୁଖଂ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରୋତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, କଲଲଂ, ଏୱଂ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ; ୟଥା କଲଲଗତୋ ପୁରିସୋ, ଏୱଂ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ; ୟଥା ପରିସୁଦ୍ଧୱିମଲଦେସୋ, ଏୱଂ ନିବ୍ବାନଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ।

‘‘ତଞ୍ଚ ପନ ନିବ୍ବାନଂ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ କିନ୍ତି ସଚ୍ଛିକରୋତି? ୟୋ ସୋ, ମହାରାଜ, ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ, ସୋ ସଙ୍ଖାରାନଂ ପୱତ୍ତଂ ସମ୍ମସତି। ପୱତ୍ତଂ ସମ୍ମସମାନୋ ତତ୍ଥ ଜାତିଂ ପସ୍ସତି ଜରଂ ପସ୍ସତି ବ୍ୟାଧିଂ ପସ୍ସତି ମରଣଂ ପସ୍ସତି, ନ ତତ୍ଥ କିଞ୍ଚି ସୁଖଂ ସାତଂ ପସ୍ସତି ଆଦିତୋପି ମଜ୍ଝତୋପି ପରିୟୋସାନତୋପି। ସୋ ତତ୍ଥ କିଞ୍ଚି ନ ଗୟ୍ହୂପଗଂ ପସ୍ସତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ଦିୱସସନ୍ତତ୍ତେ ଅୟୋଗୁଳେ ଜଲିତେ ତତ୍ତେ କଠିତେ ଆଦିତୋପି ମଜ୍ଝତୋପି ପରିୟୋସାନତୋପି ନ କିଞ୍ଚି ଗୟ୍ହୂପଗଂ ପଦେସଂ ପସ୍ସତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋ ସଙ୍ଖାରାନଂ ପୱତ୍ତଂ ସମ୍ମସତି, ସୋ ପୱତ୍ତଂ ସମ୍ମସମାନୋ ତତ୍ଥ ଜାତିଂ ପସ୍ସତି ଜରଂ ପସ୍ସତି ବ୍ୟାଧିଂ ପସ୍ସତି ମରଣଂ ପସ୍ସତି, ନ ତତ୍ଥ କିଞ୍ଚି ସୁଖଂ ସାତଂ ପସ୍ସତି ଆଦିତୋପି ମଜ୍ଝତୋପି ପରିୟୋସାନତୋପି। ସୋ ତତ୍ଥ [ଇଦଂ ପଦଦ୍ୱୟଂ ସୀ॰ ପୀ॰ ପୋତ୍ଥକେସୁ ନତ୍ଥି] ନ କିଞ୍ଚି ଗୟ୍ହୂପଗଂ ପସ୍ସତି, ତସ୍ସ ଗୟ୍ହୂପଗଂ ଅପସ୍ସନ୍ତସ୍ସ ଚିତ୍ତେ ଅରତି ସଣ୍ଠାତି, କାୟସ୍ମିଂ ଡାହୋ ଓକ୍କମତି, ସୋ ଅତାଣୋ ଅସରଣୋ ଅସରଣୀଭୂତୋ ଭୱେସୁ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ଜଲିତଜାଲଂ ମହନ୍ତଂ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧଂ ପୱିସେୟ୍ୟ, ସୋ ତତ୍ଥ ଅତାଣୋ ଅସରଣୋ ଅସରଣୀଭୂତୋ ଅଗ୍ଗିମ୍ହି ନିବ୍ବିନ୍ଦେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତସ୍ସ ଗୟ୍ହୂପଗଂ ଅପସ୍ସନ୍ତସ୍ସ ଚିତ୍ତେ ଅରତି ସଣ୍ଠାତି, କାୟସ୍ମିଂ ଡାହୋ ଓକ୍କମତି, ସୋ ଅତାଣୋ ଅସରଣୋ ଅସରଣୀଭୂତୋ ଭୱେସୁ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି।

‘‘ତସ୍ସ ପୱତ୍ତେ ଭୟଦସ୍ସାୱିସ୍ସ ଏୱଂ ଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ‘ସନ୍ତତ୍ତଂ ଖୋ ପନେତଂ ପୱତ୍ତଂ ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତଂ ବହୁଦୁକ୍ଖଂ ବହୂପାୟାସଂ, ୟଦି କୋଚି ଲଭେଥ ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ଏତଂ ସନ୍ତଂ ଏତଂ ପଣୀତଂ, ୟଦିଦଂ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନ’ନ୍ତି। ଇତି ହେତଂ [ହିତଂ (ସୀ॰), ହି ଇଦଂ (ପୀ॰)] ତସ୍ସ ଅପ୍ପୱତ୍ତେ ଚିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତି ପସୀଦତି ପହଂସୟତି ତୁସୟତି [ପହଂସୀୟତି କୁହୀୟତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ‘ପଟିଲଦ୍ଧଂ ଖୋ ମେ ନିସ୍ସରଣ’ନ୍ତି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ୱିପ୍ପନଟ୍ଠୋ ୱିଦେସପକ୍ଖନ୍ଦୋ ନିବ୍ବାହନମଗ୍ଗଂ ଦିସ୍ୱା ତତ୍ଥ ପକ୍ଖନ୍ଦତି ପସୀଦତି ପହଂସୟତି ତୁସୟତି [ପହଂସୀୟତି କୁହୀୟତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ‘ପଟିଲଦ୍ଧୋ ମେ ନିବ୍ବାହନମଗ୍ଗୋ’ତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପୱତ୍ତେ ଭୟଦସ୍ସାୱିସ୍ସ ଅପ୍ପୱତ୍ତେ ଚିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତି ପସୀଦତି ପହଂସୟତି ତୁସୟତି [ପହଂସୀୟତି କୁହୀୟତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ‘ପଟିଲଦ୍ଧଂ ଖୋ ମେ ନିସ୍ସରଣ’ନ୍ତି।

‘‘ସୋ ଅପ୍ପୱତ୍ତତ୍ଥାୟ ମଗ୍ଗଂ ଆୟୂହତି ଗୱେସତି ଭାୱେତି ବହୁଲୀକରୋତି, ତସ୍ସ ତଦତ୍ଥଂ ସତି ସନ୍ତିଟ୍ଠତି, ତଦତ୍ଥଂ ୱୀରିୟଂ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି, ତଦତ୍ଥଂ ପୀତି ସନ୍ତିଟ୍ଠତି, ତସ୍ସ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅପରାପରଂ ମନସିକରୋତୋ ପୱତ୍ତଂ ସମତିକ୍କମିତ୍ୱା ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ଓକ୍କମତି, ଅପ୍ପୱତ୍ତମନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ମହାରାଜ, ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ‘ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରୋତୀ’ତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଏୱମେତଂ ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ନିବ୍ବାନସଚ୍ଛିକରଣପଞ୍ହୋ ଏକାଦସମୋ।

୧୨. ନିବ୍ବାନସନ୍ନିହିତପଞ୍ହୋ

୧୨ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅତ୍ଥି ସୋ ପଦେସୋ ପୁରତ୍ଥିମାୟ ୱା ଦିସାୟ ଦକ୍ଖିଣାୟ ୱା ଦିସାୟ ପଚ୍ଛିମାୟ ୱା ଦିସାୟ ଉତ୍ତରାୟ ୱା ଦିସାୟ ଉଦ୍ଧଂ ୱା ଅଧୋ ୱା ତିରିୟଂ ୱା, ୟତ୍ଥ ନିବ୍ବାନଂ ସନ୍ନିହିତ’’ନ୍ତି? ‘‘ନତ୍ଥି, ମହାରାଜ, ସୋ ପଦେସୋ ପୁରତ୍ଥିମାୟ ୱା ଦିସାୟ ଦକ୍ଖିଣାୟ ୱା ଦିସାୟ ପଚ୍ଛିମାୟ ୱା ଦିସାୟ ଉତ୍ତରାୟ ୱା ଦିସାୟ ଉଦ୍ଧଂ ୱା ଅଧୋ ୱା ତିରିୟଂ ୱା, ୟତ୍ଥ ନିବ୍ବାନଂ ସନ୍ନିହିତ’’ନ୍ତି।

‘‘ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ନତ୍ଥି ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସନ୍ନିହିତୋକାସୋ, ତେନ ହି ନତ୍ଥି ନିବ୍ବାନଂ? ୟେସଞ୍ଚ ତଂ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକତଂ, ତେସମ୍ପି ସଚ୍ଛିକିରିୟା ମିଚ୍ଛା, କାରଣଂ ତତ୍ଥ ୱକ୍ଖାମି, ୟଥା, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ମହିୟା ଧଞ୍ଞୁଟ୍ଠାନଂ ଖେତ୍ତଂ ଅତ୍ଥି, ଗନ୍ଧୁଟ୍ଠାନଂ ପୁପ୍ଫଂ ଅତ୍ଥି, ପୁପ୍ଫୁଟ୍ଠାନଂ ଗୁମ୍ବୋ ଅତ୍ଥି, ଫଲୁଟ୍ଠାନଂ ରୁକ୍ଖୋ ଅତ୍ଥି, ରତନୁଟ୍ଠାନଂ ଆକରୋ ଅତ୍ଥି, ତତ୍ଥ ୟୋ କୋଚି ୟଂ ୟଂ ଇଚ୍ଛତି, ସୋ ତତ୍ଥ ଗନ୍ତ୍ୱା ତଂ ତଂ ହରତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟଦି ନିବ୍ବାନଂ ଅତ୍ଥି, ତସ୍ସ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ଉଟ୍ଠାନୋକାସୋପି ଇଚ୍ଛିତବ୍ବୋ, ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ନିବ୍ବାନସ୍ସ ଉଟ୍ଠାନୋକାସୋ ନତ୍ଥି, ତସ୍ମା ନତ୍ଥି ନିବ୍ବାନନ୍ତି ବ୍ରୂମି, ୟେସଞ୍ଚ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକତଂ, ତେସମ୍ପି ସଚ୍ଛିକିରିୟା ମିଚ୍ଛା’’ତି।

‘‘ନତ୍ଥି , ମହାରାଜ, ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସନ୍ନିହିତୋକାସୋ, ଅତ୍ଥି ଚେତଂ ନିବ୍ବାନଂ, ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରେନ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରୋତି। ୟଥା ପନ, ମହାରାଜ, ଅତ୍ଥି ଅଗ୍ଗି ନାମ, ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ସନ୍ନିହିତୋକାସୋ, ଦ୍ୱେ କଟ୍ଠାନି ସଙ୍ଘଟ୍ଟେନ୍ତୋ ଅଗ୍ଗିଂ ଅଧିଗଚ୍ଛତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅତ୍ଥି ନିବ୍ବାନଂ, ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ସନ୍ନିହିତୋକାସୋ, ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରେନ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରୋତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଅତ୍ଥି ସତ୍ତ ରତନାନି ନାମ। ସେୟ୍ୟଥିଦଂ, ଚକ୍କରତନଂ ହତ୍ଥିରତନଂ ଅସ୍ସରତନଂ ମଣିରତନଂ ଇତ୍ଥିରତନଂ ଗହପତିରତନଂ ପରିଣାୟକରତନଂ। ନ ଚ ତେସଂ ରତନାନଂ ସନ୍ନିହିତୋକାସୋ ଅତ୍ଥି, ଖତ୍ତିୟସ୍ସ ପନ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନସ୍ସ ପଟିପତ୍ତିବଲେନ ତାନି ରତନାନି ଉପଗଚ୍ଛନ୍ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅତ୍ଥି ନିବ୍ବାନଂ, ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ସନ୍ନିହିତୋକାସୋ, ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରେନ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରୋତୀ’’ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସନ୍ନିହିତୋକାସୋ ମା ହୋତୁ, ଅତ୍ଥି ପନ ତଂ ଠାନଂ, ୟତ୍ଥ ଠିତୋ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରୋତୀ’’ତି? ‘‘ଆମ, ମହାରାଜ , ଅତ୍ଥି ତଂ ଠାନଂ, ୟତ୍ଥ ଠିତୋ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରୋତୀ’’ତି।

‘‘କତମଂ ପନ, ଭନ୍ତେ, ତଂ ଠାନଂ, ୟତ୍ଥ ଠିତୋ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରୋତୀ’’ତି? ‘‘ସୀଲଂ, ମହାରାଜ, ଠାନଂ, ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠିତୋ ୟୋନିସୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ ସକ୍କୟୱନେପି ଚୀନୱିଲାତେପି ଅଲସନ୍ଦେପି ନିଗୁମ୍ବେପି [ନିକୁମ୍ବେପି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] କାସିକୋସଲେପି କସ୍ମୀରେପି ଗନ୍ଧାରେପି ନଗମୁଦ୍ଧନିପି ବ୍ରହ୍ମଲୋକେପି ୟତ୍ଥ କତ୍ଥଚିପି ଠିତୋ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରୋତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ୟୋ କୋଚି ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ସକୟୱନେପି ଚୀନୱିଲାତେପି ଅଲସନ୍ଦେପି ନିଗୁମ୍ବେପି କାସିକୋସଲେପି କସ୍ମୀରେପି ଗନ୍ଧାରେପି ନଗମୁଦ୍ଧନିପି ବ୍ରହ୍ମଲୋକେପି ୟତ୍ଥ କତ୍ଥଚିପି ଠିତୋ ଆକାସଂ ପସ୍ସତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠିତୋ ୟୋନିସୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ ସକୟୱନେପି…ପେ॰… ୟତ୍ଥ କତ୍ଥଚିପି ଠିତୋ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରୋତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ସକୟୱନେପି…ପେ॰… ୟତ୍ଥ କତ୍ଥଚିପି ଠିତସ୍ସ ପୁବ୍ବଦିସା ଅତ୍ଥି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠିତସ୍ସ ୟୋନିସୋ ମନସିକରୋନ୍ତସ୍ସ ସକ୍କୟୱନେପି…ପେ॰… ୟତ୍ଥ କତ୍ଥଚିପି ଠିତସ୍ସ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନସ୍ସ ଅତ୍ଥି ନିବ୍ବାନସଚ୍ଛିକିରିୟା’’ତି। ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଦେସିତଂ ତୟା ନିବ୍ବାନଂ, ଦେସିତା ନିବ୍ବାନସଚ୍ଛିକିରିୟା, ପରିକ୍ଖତା ସୀଲଗୁଣା, ଦସ୍ସିତା ସମ୍ମାପଟିପତ୍ତି, ଉସ୍ସାପିତୋ ଧମ୍ମଦ୍ଧଜୋ, ସଣ୍ଠପିତା ଧମ୍ମନେତ୍ତି, ଅୱଞ୍ଝୋ ସୁପ୍ପୟୁତ୍ତାନଂ ସମ୍ମାପୟୋଗୋ, ଏୱମେତଂ ଗଣିୱରପୱର ତଥା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମୀ’’ତି।

ନିବ୍ବାନସନ୍ନିହିତପଞ୍ହୋ ଦ୍ୱାଦସମୋ।

ୱେସ୍ସନ୍ତରୱଗ୍ଗୋ ତତିୟୋ।

ଇମସ୍ମିଂ ୱଗ୍ଗେ ଦ୍ୱାଦସ ପଞ୍ହା।

୪. ଅନୁମାନୱଗ୍ଗୋ

୧. ଅନୁମାନପଞ୍ହୋ

୧ . ଅଥ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ୟେନାୟସ୍ମା ନାଗସେନୋ ତେନୁପସଙ୍କମି, ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି, ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ଞାତୁକାମୋ ସୋତୁକାମୋ ଧାରେତୁକାମୋ ଞାଣାଲୋକଂ ଦଟ୍ଠୁକାମୋ ଅଞ୍ଞାଣଂ ଭିନ୍ଦିତୁକାମୋ ଞାଣାଲୋକଂ ଉପ୍ପାଦେତୁକାମୋ ଅୱିଜ୍ଜନ୍ଧକାରଂ ନାସେତୁକାମୋ ଅଧିମତ୍ତଂ ଧିତିଞ୍ଚ ଉସ୍ସାହଞ୍ଚ ସତିଞ୍ଚ ସମ୍ପଜଞ୍ଞଞ୍ଚ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କିଂ ପନ ବୁଦ୍ଧୋ ତୟା ଦିଟ୍ଠୋ’’ତି। ‘‘ନ ହି, ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘କିଂ ପନ ତେ ଆଚରିୟେହି ବୁଦ୍ଧୋ ଦିଟ୍ଠୋ’’ତି? ‘‘ନ ହି, ମହାରାଜା’’ତି। ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ନ କିର ତୟା ବୁଦ୍ଧୋ ଦିଟ୍ଠୋ, ନାପି କିର ତେ ଆଚରିୟେହି ବୁଦ୍ଧୋ ଦିଟ୍ଠୋ, ତେନ ହି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ନତ୍ଥି ବୁଦ୍ଧୋ, ନ ହେତ୍ଥ ବୁଦ୍ଧୋ ପଞ୍ଞାୟତୀ’’ତି।

‘‘ଅତ୍ଥି ପନ ତେ, ମହାରାଜ, ପୁବ୍ବକା ଖତ୍ତିୟା, ୟେ ତେ ତୱ ଖତ୍ତିୟୱଂସସ୍ସ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା’’ତି? ‘‘ଆମ, ଭନ୍ତେ। କୋ ସଂସୟୋ, ଅତ୍ଥି ପୁବ୍ବକା ଖତ୍ତିୟା, ୟେ ମମ ଖତ୍ତିୟୱଂସସ୍ସ ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା’’ତି। ‘‘ଦିଟ୍ଠପୁବ୍ବା ତୟା, ମହାରାଜ, ପୁବ୍ବକା ଖତ୍ତିୟା’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ୟେ ପନ ତଂ, ମହାରାଜ, ଅନୁସାସନ୍ତି ପୁରୋହିତା ସେନାପତିନୋ ଅକ୍ଖଦସ୍ସା ମହାମତ୍ତା, ତେହି ପୁବ୍ବକା ଖତ୍ତିୟା ଦିଟ୍ଠପୁବ୍ବା’’ତି? ‘‘ନ ହି ଭନ୍ତେ’’ତି। ‘‘ୟଦି ପନ ତେ, ମହାରାଜ, ପୁବ୍ବକା ଖତ୍ତିୟା ନ ଦିଟ୍ଠା, ନାପି କିର ତେ ଅନୁସାସକେହି ପୁବ୍ବକା ଖତ୍ତିୟା ଦିଟ୍ଠା, ତେନ ହି ନତ୍ଥି ପୁବ୍ବକା ଖତ୍ତିୟା, ନ ହେତ୍ଥ ପୁବ୍ବକା ଖତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞାୟନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ଦିସ୍ସନ୍ତି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ପୁବ୍ବକାନଂ ଖତ୍ତିୟାନଂ ଅନୁଭୂତାନି ପରିଭୋଗଭଣ୍ଡାନି। ସେୟ୍ୟଥିଦଂ, ସେତଚ୍ଛତ୍ତଂ ଉଣ୍ହୀସଂ ପାଦୁକା ୱାଲବୀଜନୀ ଖଗ୍ଗରତନଂ ମହାରହାନି ଚ ସୟନାନି। ୟେହି ମୟଂ ଜାନେୟ୍ୟାମ ସଦ୍ଦହେୟ୍ୟାମ ‘ଅତ୍ଥି ପୁବ୍ବକା ଖତ୍ତିୟା’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ମୟମ୍ପେତଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଜାନେୟ୍ୟାମ ସଦ୍ଦହେୟ୍ୟାମ। ଅତ୍ଥି ତଂ କାରଣଂ, ୟେନ ମୟଂ କାରଣେନ ଜାନେୟ୍ୟାମ ସଦ୍ଦହେୟ୍ୟାମ ‘ଅତ୍ଥି ସୋ ଭଗୱା’ତି। କତମଂ ତଂ କାରଣଂ? ଅତ୍ଥି ଖୋ, ମହାରାଜ, ତେନ ଭଗୱତା ଜାନତା ପସ୍ସତା ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ ଅନୁଭୂତାନି ପରିଭୋଗଭଣ୍ଡାନି। ସେୟ୍ୟଥିଦଂ, ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ୟେହି ସଦେୱକୋ ଲୋକୋ ଜାନାତି ସଦ୍ଦହତି ‘ଅତ୍ଥି ସୋ ଭଗୱା’ତି। ଇମିନା, ମହାରାଜ, କାରଣେନ ଇମିନା ହେତୁନା ଇମିନା ନୟେନ ଇମିନା ଅନୁମାନେନ ଞାତବ୍ବୋ ‘ଅତ୍ଥି ସୋ ଭଗୱା’ତି।

‘‘‘ବହୂ ଜନେ ତାରୟିତ୍ୱା, ନିବ୍ବୁତୋ ଉପଧିକ୍ଖୟେ।

ଅନୁମାନେନ ଞାତବ୍ବଂ, ଅତ୍ଥି ସୋ ଦ୍ୱିପଦୁତ୍ତମୋ’’’ତି॥

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଓପମ୍ମଂ କରୋହୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ନଗରୱଡ୍ଢକୀ ନଗରଂ ମାପେତୁକାମୋ ପଠମଂ ତାୱ ସମଂ ଅନୁନ୍ନତମନୋନତଂ ଅସକ୍ଖରପାସାଣଂ ନିରୁପଦ୍ଦୱମନୱଜ୍ଜଂ ରମଣୀୟଂ ଭୂମିଭାଗଂ ଅନୁୱିଲୋକେତ୍ୱା ୟଂ ତତ୍ଥ ୱିସମଂ, ତଂ ସମଂ କାରାପେତ୍ୱା ଖାଣୁକଣ୍ଟକଂ ୱିସୋଧାପେତ୍ୱା ତତ୍ଥ ନଗରଂ ମାପେୟ୍ୟ ସୋଭନଂ ୱିଭତ୍ତଂ ଭାଗସୋ ମିତଂ ଉକ୍କିଣ୍ଣପରିଖାପାକାରଂ ଦଳ୍ହଗୋପୁରଟ୍ଟାଲକୋଟ୍ଟକଂ ପୁଥୁଚଚ୍ଚରଚତୁକ୍କସନ୍ଧିସିଙ୍ଘାଟକଂ ସୁଚିସମତଲରାଜମଗ୍ଗଂ ସୁୱିଭତ୍ତଅନ୍ତରାପଣଂ ଆରାମୁୟ୍ୟାନତଳାକପୋକ୍ଖରଣିଉଦପାନସମ୍ପନ୍ନଂ ବହୁୱିଧଦେୱଟ୍ଠାନପ୍ପଟିମଣ୍ଡିତଂ ସବ୍ବଦୋସୱିରହିତଂ, ସୋ ତସ୍ମିଂ ନଗରେ ସବ୍ବଥା ୱେପୁଲ୍ଲତ୍ତଂ ପତ୍ତେ ଅଞ୍ଞଂ ଦେସଂ ଉପଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ଅଥ ତଂ ନଗରଂ ଅପରେନ ସମୟେନ ଇଦ୍ଧଂ ଭୱେୟ୍ୟ ଫୀତଂ ସୁଭିକ୍ଖଂ ଖେମଂ ସମିଦ୍ଧଂ ସିୱଂ ଅନୀତିକଂ ନିରୁପଦ୍ଦୱଂ ନାନାଜନସମାକୁଲଂ, ପୁଥୂ ଖତ୍ତିୟା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱେସ୍ସା ସୁଦ୍ଦା ହତ୍ଥାରୋହା ଅସ୍ସାରୋହା ରଥିକା ପତ୍ତିକା ଧନୁଗ୍ଗହା ଥରୁଗ୍ଗହା ଚେଲକା ଚଲକା ପିଣ୍ଡଦାୟକା ଉଗ୍ଗା ରାଜପୁତ୍ତା ପକ୍ଖନ୍ଦିନୋ ମହାନାଗା ସୂରା ୱମ୍ମିନୋ ୟୋଧିନୋ ଦାସିକପୁତ୍ତା ଭଟିପୁତ୍ତା [ଦାସପୁତ୍ତା ଭଟ୍ଟିପୁତ୍ତା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ମଲ୍ଲକା ଗଣକା ଆଳାରିକା ସୂଦା କପ୍ପକା ନହାପକା ଚୁନ୍ଦା ମାଲାକାରା ସୁୱଣ୍ଣକାରା ସଜ୍ଝୁକାରା ସୀସକାରା ତିପୁକାରା ଲୋହକାରା ୱଟ୍ଟକାରା ଅୟୋକାରା ମଣିକାରା ପେସକାରା କୁମ୍ଭକାରା ୱେଣୁକାରା ଲୋଣକାରା ଚମ୍ମକାରା ରଥକାରା ଦନ୍ତକାରା ରଜ୍ଜୁକାରା କୋଚ୍ଛକାରା ସୁତ୍ତକାରା ୱିଲୀୱକାରା ଧନୁକାରା ଜିୟକାରା ଉସୁକାରା ଚିତ୍ତକାରା ରଙ୍ଗକାରା ରଜକା ତନ୍ତୱାୟା ତୁନ୍ନୱାୟା ହେରଞ୍ଞିକା ଦୁସ୍ସିକା ଗନ୍ଧିକା ତିଣହାରକା କଟ୍ଠହାରକା ଭତକା ପଣ୍ଣିକା ଫଲିକା [ଫଲ୍ଲିକା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ମୂଲିକା ଓଦନିକା ପୂୱିକା ମଚ୍ଛିକା ମଂସିକା ମଜ୍ଜିକା ନଟକା ନଚ୍ଚକା ଲଙ୍ଘକା ଇନ୍ଦଜାଲିକା ୱେତାଲିକା ମଲ୍ଲା ଛୱଡାହକା ପୁପ୍ଫଛଡ୍ଡକା ୱେନା ନେସାଦା ଗଣିକା ଲାସିକା କୁମ୍ଭଦାସିୟୋ ସକ୍କୟୱନଚୀନୱିଲାତା ଉଜ୍ଜେନକା ଭାରୁକଚ୍ଛକା କାସିକୋସଲା ପରନ୍ତକା ମାଗଧକା ସାକେତକା ସୋରେୟ୍ୟକା [ସୋରଟ୍ଠକା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ପାୱେୟ୍ୟକା କୋଟୁମ୍ବରମାଥୁରକା ଅଲସନ୍ଦକସ୍ମୀରଗନ୍ଧାରା ତଂ ନଗରଂ ୱାସାୟ ଉପଗତା ନାନାୱିସୟିନୋ ଜନା ନୱଂ ସୁୱିଭତ୍ତଂ ଅଦୋସମନୱଜ୍ଜଂ ରମଣୀୟଂ ତଂ ନଗରଂ ପସ୍ସିତ୍ୱା ଅନୁମାନେନ ଜାନନ୍ତି ‘ଛେକୋ ୱତ ଭୋ ସୋ ନଗରୱଡ୍ଢକୀ, ୟୋ ଇମସ୍ସ ନଗରସ୍ସ ମାପେତା’ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସୋ ଭଗୱା ଅସମୋ ଅସମସମୋ ଅପ୍ପଟିସମୋ ଅସଦିସୋ ଅତୁଲୋ ଅସଙ୍ଖ୍ୟେୟୋ ଅପ୍ପମେୟ୍ୟୋ ଅପରିମେୟ୍ୟୋ ଅମିତଗୁଣୋ ଗୁଣପାରମିପ୍ପତ୍ତୋ ଅନନ୍ତଧିତି ଅନନ୍ତତେଜୋ ଅନନ୍ତୱୀରିୟୋ ଅନନ୍ତବଲୋ ବୁଦ୍ଧବଲପାରମିଂ ଗତୋ ସସେନମାରଂ ପରାଜେତ୍ୱା ଦିଟ୍ଠିଜାଲଂ ପଦାଲେତ୍ୱା ଅୱିଜ୍ଜଂ ଖେପେତ୍ୱା ୱିଜ୍ଜଂ ଉପ୍ପାଦେତ୍ୱା ଧମ୍ମୁକ୍କଂ ଧାରୟିତ୍ୱା ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଂ ପାପୁଣିତ୍ୱା ୱିଜିତସଙ୍ଗାମୋ ଧମ୍ମନଗରଂ ମାପେସି।

‘‘ଭଗୱତୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଧମ୍ମନଗରଂ ସୀଲପାକାରଂ ହିରିପରିଖଂ ଞାଣଦ୍ୱାରକୋଟ୍ଠକଂ ୱୀରିୟଅଟ୍ଟାଲକଂ ସଦ୍ଧାଏସିକଂ ସତିଦୋୱାରିକଂ ପଞ୍ଞାପାସାଦଂ ସୁତ୍ତନ୍ତଚଚ୍ଚରଂ ଅଭିଧମ୍ମସିଙ୍ଘାଟକଂ ୱିନୟୱିନିଚ୍ଛୟଂ ସତିପଟ୍ଠାନୱୀଥିକଂ, ତସ୍ସ ଖୋ ପନ, ମହାରାଜ, ସତିପଟ୍ଠାନୱୀଥିୟଂ ଏୱରୂପା ଆପଣା ପସାରିତା ହୋନ୍ତି। ସେୟ୍ୟଥୀଦଂ, ପୁପ୍ଫାପଣଂ ଗନ୍ଧାପଣଂ ଫଲାପଣଂ ଅଗଦାପଣଂ ଓସଧାପଣଂ ଅମତାପଣଂ ରତନାପଣଂ ସବ୍ବାପଣ’’ନ୍ତି।

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କତମଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ପୁପ୍ଫାପଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ ପନ, ମହାରାଜ, ତେନ ଭଗୱତା ଜାନତା ପସ୍ସତା ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ ଆରମ୍ମଣୱିଭତ୍ତିୟୋ ଅକ୍ଖାତା। ସେୟ୍ୟଥୀଦଂ, ଅନିଚ୍ଚସଞ୍ଞା ଦୁକ୍ଖସଞ୍ଞା ଅନତ୍ତସଞ୍ଞା ଅସୁଭସଞ୍ଞା ଆଦୀନୱସଞ୍ଞା ପହାନସଞ୍ଞା ୱିରାଗସଞ୍ଞା ନିରୋଧସଞ୍ଞା ସବ୍ବଲୋକେ ଅନଭିରତିସଞ୍ଞା ସବ୍ବସଙ୍ଖାରେସୁ ଅନିଚ୍ଚସଞ୍ଞା ଆନାପାନସ୍ସତି ଉଦ୍ଧୁମାତକସଞ୍ଞା ୱିନୀଲକସଞ୍ଞା ୱିପୁବ୍ବକସଞ୍ଞା ୱିଚ୍ଛିଦ୍ଦକସଞ୍ଞା ୱିକ୍ଖାୟିତକସଞ୍ଞା ୱିକ୍ଖିତ୍ତକସଞ୍ଞା ହତୱିକ୍ଖିତ୍ତକସଞ୍ଞା ଲୋହିତକସଞ୍ଞା ପୁଳୱକସଞ୍ଞା ଅଟ୍ଠିକସଞ୍ଞା ମେତ୍ତାସଞ୍ଞା କରୁଣାସଞ୍ଞା ମୁଦିତାସଞ୍ଞା ଉପେକ୍ଖାସଞ୍ଞା ମରଣାନୁସ୍ସତି କାୟଗତାସତି, ଇମେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ବୁଦ୍ଧେନ ଭଗୱତା ଆରମ୍ମଣୱିଭତ୍ତିୟୋ ଅକ୍ଖାତା। ତତ୍ଥ ୟୋ କୋଚି ଜରାମରଣା ମୁଚ୍ଚିତୁକାମୋ, ସୋ ତେସୁ ଅଞ୍ଞତରଂ ଆରମ୍ମଣଂ ଗଣ୍ହାତି, ତେନ ଆରମ୍ମଣେନ ରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି, ଦୋସା ୱିମୁଚ୍ଚତି, ମୋହା ୱିମୁଚ୍ଚତି, ମାନତୋ ୱିମୁଚ୍ଚତି, ଦିଟ୍ଠିତୋ ୱିମୁଚ୍ଚତି, ସଂସାରଂ ତରତି, ତଣ୍ହାସୋତଂ ନିୱାରେତି, ତିୱିଧଂ ମଲଂ ୱିସୋଧେତି, ସବ୍ବକିଲେସେ ଉପହନ୍ତ୍ୱା ଅମଲଂ ୱିରଜଂ ସୁଦ୍ଧଂ ପଣ୍ଡରଂ ଅଜାତିଂ ଅଜରଂ ଅମରଂ ସୁଖଂ ସୀତିଭୂତଂ ଅଭୟଂ ନଗରୁତ୍ତମଂ ନିବ୍ବାନନଗରଂ ପୱିସିତ୍ୱା ଅରହତ୍ତେ ଚିତ୍ତଂ ୱିମୋଚେତି, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମହାରାଜ ‘ଭଗୱତୋ ପୁପ୍ଫାପଣ’ନ୍ତି।

‘‘‘କମ୍ମମୂଲଂ ଗହେତ୍ୱାନ, ଆପଣଂ ଉପଗଚ୍ଛଥ।

ଆରମ୍ମଣଂ କିଣିତ୍ୱାନ, ତତୋ ମୁଚ୍ଚଥ ମୁତ୍ତିୟା’’’ତି॥

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କତମଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଗନ୍ଧାପଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ ପନ, ମହାରାଜ, ତେନ ଭଗୱତା ସୀଲୱିଭତ୍ତିୟୋ ଅକ୍ଖାତା, ୟେନ ସୀଲଗନ୍ଧେନ ଅନୁଲିତ୍ତା ଭଗୱତୋ ପୁତ୍ତା ସଦେୱକଂ ଲୋକଂ ସୀଲଗନ୍ଧେନ ଧୂପେନ୍ତି ସମ୍ପଧୂପେନ୍ତି, ଦିସମ୍ପି ଅନୁଦିସମ୍ପି ଅନୁୱାତମ୍ପି ପଟିୱାତମ୍ପି ୱାୟନ୍ତି ଅତିୱାୟନ୍ତି, ଫରିତ୍ୱା ତିଟ୍ଠନ୍ତି। କତମା ତା ସୀଲୱିଭତ୍ତିୟୋ? ସରଣସୀଲଂ ପଞ୍ଚଙ୍ଗସୀଲଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗସୀଲଂ ଦସଙ୍ଗସୀଲଂ ପଞ୍ଚୁଦ୍ଦେସପରିୟାପନ୍ନଂ ପାତିମୋକ୍ଖସଂୱରସୀଲଂ। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ମହାରାଜ, ‘ଭଗୱତୋ ଗନ୍ଧାପଣ’ନ୍ତି। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ –

‘‘‘ନ ପୁପ୍ଫଗନ୍ଧୋ ପଟିୱାତମେତି, ନ ଚନ୍ଦନଂ ତଗ୍ଗରମଲ୍ଲିକା ୱା।

ସତଞ୍ଚ ଗନ୍ଧୋ ପଟିୱାତମେତି, ସବ୍ବା ଦିସା ସପ୍ପୁରିସୋ ପୱାୟତି [ପୱାତି (ସୀ॰ ପୀ॰) ଧ॰ ପ॰ ୫୪ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] ॥

‘‘‘ଚନ୍ଦନଂ ତଗରଂ ୱାପି, ଉପ୍ପଲଂ ଅଥ ୱସ୍ସିକୀ।

ଏତେସଂ ଗନ୍ଧଜାତାନଂ, ସୀଲଗନ୍ଧୋ ଅନୁତ୍ତରୋ॥

‘‘‘ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଅୟଂ ଗନ୍ଧୋ, ୟ୍ୱାୟଂ ତଗରଚନ୍ଦନଂ।

ୟୋ ଚ ସୀଲୱତଂ ଗନ୍ଧୋ, ୱାତି ଦେୱେସୁ ଉତ୍ତମୋ’’’ତି॥

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କତମଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଫଲାପଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ଫଲାନି ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଅକ୍ଖାତାନି। ସେୟ୍ୟଥୀଦଂ, ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ ସକଦାଗାମିଫଲଂ ଅନାଗାମିଫଲଂ ଅରହତ୍ତଫଲଂ ସୁଞ୍ଞତଫଲସମାପତ୍ତି ଅନିମିତ୍ତଫଲସମାପତ୍ତି ଅପ୍ପଣିହିତଫଲସମାପତ୍ତି । ତତ୍ଥ ୟୋ କୋଚି ୟଂ ଫଲଂ ଇଚ୍ଛତି, ସୋ କମ୍ମମୂଲଂ ଦତ୍ୱା ପତ୍ଥିତଂ ଫଲଂ କିଣାତି। ୟଦି ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ, ୟଦି ସକଦାଗାମିଫଲଂ, ୟଦି ଅନାଗାମିଫଲଂ, ୟଦି ଅରହତ୍ତଫଲଂ, ୟଦି ସୁଞ୍ଞତଫଲସମାପତ୍ତିଂ, ୟଦି ଅନିମିତ୍ତଫଲସମାପତ୍ତିଂ, ୟଦି ଅପ୍ପଣିହିତଫଲସମାପତ୍ତିଂ। ୟଥା, ମହାରାଜ, କସ୍ସଚି ପୁରିସସ୍ସ ଧୁୱଫଲୋ ଅମ୍ବୋ ଭୱେୟ୍ୟ, ସୋ ନ ତାୱ ତତୋ ଫଲାନି ପାତେତି, ୟାୱ କୟିକା ନ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଅନୁପ୍ପତ୍ତେ ପନ କୟିକେ ମୂଲଂ ଗହେତ୍ୱା ଏୱଂ ଆଚିକ୍ଖତି ‘ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ ଏସୋ ଖୋ ଧୁୱଫଲୋ ଅମ୍ବୋ, ତତୋ ୟଂ ଇଚ୍ଛସି, ଏତ୍ତକଂ ଫଲଂ ଗଣ୍ହାହି ସଲାଟୁକଂ ୱା ଦୋୱିଲଂ ୱା କେସିକଂ ୱା ଆମଂ ୱା ପକ୍କଂ ୱା’ତି, ସୋ ତେନ ଅତ୍ତନା ଦିନ୍ନମୂଲେନ ୟଦି ସଲାଟୁକଂ ଇଚ୍ଛତି, ସଲାଟୁକଂ ଗଣ୍ହାତି, ୟଦି ଦୋୱିଲଂ ଇଚ୍ଛତି, ଦୋୱିଲଂ ଗଣ୍ହାତି, ୟଦି କେସିକଂ ଇଚ୍ଛତି, କେସିକଂ ଗଣ୍ହାତି, ୟଦି ଆମକଂ ଇଚ୍ଛତି, ଆମକଂ ଗଣ୍ହାତି, ୟଦି ପକ୍କଂ ଇଚ୍ଛତି, ପକ୍କଂ ଗଣ୍ହାତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋ ୟଂ ଫଲଂ ଇଚ୍ଛତି, ସୋ କମ୍ମମୂଲଂ ଦତ୍ୱା ପତ୍ଥିତଂ ଫଲଂ ଗଣ୍ହାତି, ୟଦି ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ…ପେ॰… ୟଦି ଅପ୍ପଣିହିତଫଲସମାପତ୍ତିଂ, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ମହାରାଜ, ‘ଭଗୱତୋ ଫଲାପଣ’ନ୍ତି।

‘‘‘କମ୍ମମୂଲଂ ଜନା ଦତ୍ୱା, ଗଣ୍ହନ୍ତି ଅମତମ୍ଫଲଂ।

ତେନ ତେ ସୁଖିତା ହୋନ୍ତି, ୟେ କୀତା ଅମତପ୍ଫଲ’’’ନ୍ତି॥

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କତମଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅଗଦାପଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ଅଗଦାନି ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଅକ୍ଖାତାନି, ୟେହି ଅଗଦେହି ସୋ ଭଗୱା ସଦେୱକଂ ଲୋକଂ କିଲେସୱିସତୋ ପରିମୋଚେତି। କତମାନି ପନ ତାନି ଅଗଦାନି? ୟାନିମାନି, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ଅକ୍ଖାତାନି। ସେୟ୍ୟଥୀଦଂ, ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚଂ, ତତ୍ଥ ୟେ କେଚି ଅଞ୍ଞାପେକ୍ଖା ଚତୁସଚ୍ଚଂ ଧମ୍ମଂ ସୁଣନ୍ତି, ତେ ଜାତିୟା ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି , ଜରାୟ ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି, ମରଣା ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି, ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସେହି ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମହାରାଜ ‘ଭଗୱତୋ ଅଗଦାପଣ’ନ୍ତି।

‘‘‘ୟେ କେଚି ଅଗଦା ଲୋକେ [ଲୋକେ ଅଗଦା (ପୀ॰)] , ୱିସାନଂ ପଟିବାହକା।

ଧମ୍ମାଗଦସମଂ ନତ୍ଥି, ଏତଂ ପିୱଥ ଭିକ୍ଖୱୋ’’’ତି॥

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କତମଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଓସଧାପଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ଓସଧାନି ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଅକ୍ଖାତାନି, ୟେହି ଓସଧେହି ସୋ ଭଗୱା ଦେୱମନୁସ୍ସେ ତିକିଚ୍ଛତି। ସେୟ୍ୟଥୀଦଂ, ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ଏତେହି ଓସଧେହି ଭଗୱା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିଂ ୱିରେଚେତି, ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପଂ ୱିରେଚେତି, ମିଚ୍ଛାୱାଚଂ ୱିରେଚେତି, ମିଚ୍ଛାକମ୍ମନ୍ତଂ ୱିରେଚେତି, ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱଂ ୱିରେଚେତି, ମିଚ୍ଛାୱାୟାମଂ ୱିରେଚେତି, ମିଚ୍ଛାସତିଂ ୱିରେଚେତି, ମିଚ୍ଛାସମାଧିଂ ୱିରେଚେତି, ଲୋଭୱମନଂ କାରେତି, ଦୋସୱମନଂ କାରେତି, ମୋହୱମନଂ କାରେତି, ମାନୱମନଂ କାରେତି, ଦିଟ୍ଠିୱମନଂ କାରେତି, ୱିଚିକିଚ୍ଛାୱମନଂ କାରେତି, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚୱମନଂ କାରେତି, ଥିନମିଦ୍ଧୱମନଂ କାରେତି, ଅହିରିକାନୋତ୍ତପ୍ପୱମନଂ କାରେତି, ସବ୍ବକିଲେସୱମନଂ କାରେତି, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ମହାରାଜ, ‘ଭଗୱତୋ ଓସଧାପଣ’ନ୍ତି।

‘‘‘ୟେ କେଚି ଓସଧା ଲୋକେ, ୱିଜ୍ଜନ୍ତି ୱିୱିଧା ବହୂ।

ଧମ୍ମୋସଧସମଂ ନତ୍ଥି, ଏତଂ ପିୱଥ ଭିକ୍ଖୱୋ॥

‘‘‘ଧମ୍ମୋସଧଂ ପିୱିତ୍ୱାନ, ଅଜରାମରଣା ସିୟୁଂ।

ଭାୱୟିତ୍ୱା ଚ ପସ୍ସିତ୍ୱା, ନିବ୍ବୁତା ଉପଧିକ୍ଖୟେ’’’ତି॥

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କତମଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅମତାପଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ଅମତଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଅକ୍ଖାତଂ, ୟେନ ଅମତେନ ସୋ ଭଗୱା ସଦେୱକଂ ଲୋକଂ ଅଭିସିଞ୍ଚି , ୟେନ ଅମତେନ ଅଭିସିତ୍ତା ଦେୱମନୁସ୍ସା ଜାତିଜରାବ୍ୟାଧିମରଣସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସେହି ପରିମୁଚ୍ଚିଂସୁ। କତମଂ ତଂ ଅମତଂ? ୟଦିଦଂ କାୟଗତାସତି। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ‘ଅମତଂ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତି, ୟେ କାୟଗତାସତିଂ ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତୀ’ତି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ମହାରାଜ, ‘ଭଗୱତୋ ଅମତାପଣ’ନ୍ତି।

‘‘‘ବ୍ୟାଧିତଂ ଜନତଂ ଦିସ୍ୱା, ଅମତାପଣଂ ପସାରୟି।

କମ୍ମେନ ତଂ କିଣିତ୍ୱାନ, ଅମତଂ ଆଦେଥ ଭିକ୍ଖୱୋ’’’ତି॥

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କତମଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ରତନାପଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ରତନାନି ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଅକ୍ଖାତାନି, ୟେହି ରତନେହି ୱିଭୂସିତା ଭଗୱତୋ ପୁତ୍ତା ସଦେୱକଂ ଲୋକଂ ୱିରୋଚନ୍ତି ଓଭାସେନ୍ତି ପଭାସେନ୍ତି ଜଲନ୍ତି ପଜ୍ଜଲନ୍ତି ଉଦ୍ଧଂ ଅଧୋ ତିରିୟଂ ଆଲୋକଂ ଦସ୍ସେନ୍ତି। କତମାନି ତାନି ରତନାନି? ସୀଲରତନଂ ସମାଧିରତନଂ ପଞ୍ଞାରତନଂ ୱିମୁତ୍ତିରତନଂ ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନରତନଂ ପଟିସମ୍ଭିଦାରତନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗରତନଂ।

‘‘କତମଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତୋ ସୀଲରତନଂ? ପାତିମୋକ୍ଖସଂୱରସୀଲଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରସୀଲଂ ଆଜୀୱପାରିସୁଦ୍ଧିସୀଲଂ ପଚ୍ଚୟସନ୍ନିସ୍ସିତସୀଲଂ ଚୂଳସୀଲଂ ମଜ୍ଝିମସୀଲଂ ମହାସୀଲଂ ମଗ୍ଗସୀଲଂ ଫଲସୀଲଂ। ସୀଲରତନେନ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୱିଭୂସିତସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ସଦେୱକୋ ଲୋକୋ ସମାରକୋ ସବ୍ରହ୍ମକୋ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣୀ ପଜା ପିହୟତି ପତ୍ଥେତି, ସୀଲରତନପିଳନ୍ଧୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୁ ଦିସମ୍ପି ଅନୁଦିସମ୍ପି ଉଦ୍ଧମ୍ପି ଅଧୋପି ତିରିୟମ୍ପି ୱିରୋଚତି ଅତିୱିରୋଚତି [ଅତିରୋଚତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ହେଟ୍ଠତୋ ଅୱୀଚିଂ ଉପରିତୋ ଭୱଗ୍ଗଂ ଉପାଦାୟ ଏତ୍ଥନ୍ତରେ ସବ୍ବରତନାନି ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା [ଅତିସୟିତ୍ୱା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଅଭିଭୱିତ୍ୱା ଅଜ୍ଝୋତ୍ଥରିତ୍ୱା ତିଟ୍ଠତି, ଏୱରୂପାନି ଖୋ, ମହାରାଜ, ସୀଲରତନାନି ଭଗୱତୋ ରତନାପଣେ ପସାରିତାନି, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମହାରାଜ ‘ଭଗୱତୋ ସୀଲରତନ’ନ୍ତି।

‘‘‘ଏୱରୂପାନି ସୀଲାନି, ସନ୍ତି ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଆପଣେ।

କମ୍ମେନ ତଂ କିଣିତ୍ୱାନ, ରତନଂ ୱୋ ପିଳନ୍ଧଥା’ତି॥

‘‘କତମଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତୋ ସମାଧିରତନଂ? ସୱିତକ୍କସୱିଚାରୋ ସମାଧି, ଅୱିତକ୍କୱିଚାରମତ୍ତୋ ସମାଧି, ଅୱିତକ୍କଅୱିଚାରୋ ସମାଧି, ସୁଞ୍ଞତୋ ସମାଧି, ଅନିମିତ୍ତୋ ସମାଧି, ଅପ୍ପଣିହିତୋ ସମାଧି। ସମାଧିରତନଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପିଳନ୍ଧସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ୟେ ତେ କାମୱିତକ୍କବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୱିହିଂସାୱିତକ୍କମାନୁଦ୍ଧଚ୍ଚଦିଟ୍ଠିୱିଚିକିଚ୍ଛାକିଲେସୱତ୍ଥୂନି ୱିୱିଧାନି ଚ କୁୱିତକ୍କାନି, ତେ ସବ୍ବେ ସମାଧିଂ ଆସଜ୍ଜ ୱିକିରନ୍ତି ୱିଧମନ୍ତି ୱିଦ୍ଧଂସନ୍ତି ନ ସଣ୍ଠନ୍ତି [ନ ସଣ୍ଠହନ୍ତି (ସୀ॰)] ନ ଉପଲିମ୍ପନ୍ତି [ନ ଉପଲିପ୍ପନ୍ତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] । ୟଥା, ମହାରାଜ, ୱାରି ପୋକ୍ଖରପତ୍ତେ ୱିକିରତି ୱିଧମତି ୱିଦ୍ଧଂସତି ନ ସଣ୍ଠାତି ନ ଉପଲିମ୍ପତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ପରିସୁଦ୍ଧତ୍ତା ପଦୁମସ୍ସ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସମାଧିରତନଂ ପିଳନ୍ଧସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ୟେ ତେ କାମୱିତକ୍କବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୱିହିଂସାୱିତକ୍କମାନୁଦ୍ଧଚ୍ଚ ଦିଟ୍ଠିୱିଚିକିଚ୍ଛାକିଲେସୱତ୍ଥୂନି ୱିୱିଧାନି ଚ କୁୱିତକ୍କାନି, ତେ ସବ୍ବେ ସମାଧିଂ ଆସଜ୍ଜ ୱିକିରନ୍ତି ୱିଧମନ୍ତି ୱିଦ୍ଧଂସନ୍ତି ନ ସଣ୍ଠନ୍ତି ନ ଉପଲିମ୍ପନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ପରିସୁଦ୍ଧତ୍ତା ସମାଧିସ୍ସ। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ମହାରାଜ, ‘ଭଗୱତୋ ସମାଧିରତନ’ନ୍ତି, ଏୱରୂପାନି ଖୋ, ମହାରାଜ, ସମାଧିରତନାନି ଭଗୱତୋ ରତନାପଣେ ପସାରିତାନି।

‘‘‘ସମାଧିରତନମାଲସ୍ସ , କୁୱିତକ୍କା ନ ଜାୟରେ।

ନ ଚ ୱିକ୍ଖିପତେ ଚିତ୍ତଂ, ଏତଂ ତୁମ୍ହେ ପିଳନ୍ଧଥା’ତି॥

‘‘କତମଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତୋ ପଞ୍ଞାରତନଂ? ୟାୟ, ମହାରାଜ, ପଞ୍ଞାୟ ଅରିୟସାୱକୋ ‘ଇଦଂ କୁସଲ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଇଦଂ ଅକୁସଲ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଇଦଂ ସାୱଜ୍ଜଂ, ଇଦଂ ଅନୱଜ୍ଜଂ, ଇଦଂ ସେୱିତବ୍ବଂ, ଇଦଂ ନ ସେୱିତବ୍ବଂ, ଇଦଂ ହୀନଂ, ଇଦଂ ପଣୀତଂ, ଇଦଂ କଣ୍ହଂ, ଇଦଂ ସୁକ୍କଂ, ଇଦଂ କଣ୍ହସୁକ୍କସପ୍ପଟିଭାଗ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମହାରାଜ ‘ଭଗୱତୋ ପଞ୍ଞାରତନ’ନ୍ତି।

‘‘‘ପଞ୍ଞାରତନମାଲସ୍ସ, ନ ଚିରଂ ୱତ୍ତତେ ଭୱୋ।

ଖିପ୍ପଂ ଫସ୍ସେତି [ଫୁସ୍ସେତି (ସ୍ୟା॰), ପସ୍ସତି (କ॰)] ଅମତଂ, ନ ଚ ସୋ ରୋଚତେ ଭୱେ’ତି॥

‘‘କତମଂ , ମହାରାଜ, ଭଗୱତୋ ୱିମୁତ୍ତିରତନଂ’’? ‘‘ୱିମୁତ୍ତିରତନଂ [ୱିମୁତ୍ତିରତନନ୍ତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅରହତ୍ତଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଅରହତ୍ତଂ ପତ୍ତୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୁ ‘ୱିମୁତ୍ତିରତନଂ ପିଳନ୍ଧୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ପୁରିସୋ ମୁତ୍ତାକଲାପମଣିକଲାପପୱାଳକଲାପାଭରଣପ୍ପଟିମଣ୍ଡିତୋ [ପୱାଳାଭରଣପଟିପଣ୍ଡିତୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଅଗଲୁତଗରତାଲୀସକଲୋହିତଚନ୍ଦନାନୁଲିତ୍ତଗତ୍ତୋ ନାଗପୁନ୍ନାଗସାଲସଲଳଚମ୍ପକୟୂଥିକାତିମୁତ୍ତକପାଟଲୁପ୍ପଲୱସ୍ସିକମଲ୍ଲିକାୱିଚିତ୍ତୋ ସେସଜନେ ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ୱିରୋଚତି ଅତିୱିରୋଚତି ଓଭାସତି ପଭାସତି ସମ୍ପଭାସତି ଜଲତି ପଜ୍ଜଲତି ଅଭିଭୱତି ଅଜ୍ଝୋତ୍ଥରତି ମାଲାଗନ୍ଧରତନାଭରଣେହି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅରହତ୍ତଂ ପତ୍ତୋ ଖୀଣାସୱୋ ୱିମୁତ୍ତିରତନପିଳନ୍ଧୋ ଉପାଦାୟୁପାଦାୟ ୱିମୁତ୍ତାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ସମତିକ୍କମିତ୍ୱା ୱିରୋଚତି ଅତିୱିରୋଚତି ଓଭାସତି ପଭାସତି ସମ୍ପଭାସତି ଜଲତି ପଜ୍ଜଲତି ଅଭିଭୱତି ଅଜ୍ଝୋତ୍ଥରତି ୱିମୁତ୍ତିୟା। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅଗ୍ଗଂ, ମହାରାଜ, ଏତଂ ପିଳନ୍ଧନଂ ସବ୍ବପିଳନ୍ଧନାନଂ, ୟଦିଦଂ ୱିମୁତ୍ତିପିଳନ୍ଧନଂ। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ମହାରାଜ, ‘ଭଗୱତୋ ୱିମୁତ୍ତିରତନ’ନ୍ତି।

‘‘‘ମଣିମାଲାଧରଂ ଗେହ, ଜନୋ [ଗେହଂ, ଜନୋ (କ॰)] ସାମିଂ ଉଦିକ୍ଖତି।

ୱିମୁତ୍ତିରତନମାଲନ୍ତୁ, ଉଦିକ୍ଖନ୍ତି ସଦେୱକା’ତି॥

‘‘କତମଂ ମହାରାଜ, ଭଗୱତୋ ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନରତନଂ? ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖଣଞାଣଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତୋ ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନରତନନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି, ୟେନ ଞାଣେନ ଅରିୟସାୱକୋ ମଗ୍ଗଫଲନିବ୍ବାନାନି ପହୀନକିଲେସାୱସିଟ୍ଠକିଲେସେ ଚ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତି।

‘‘‘ୟେ ଞାଣେନ ବୁଜ୍ଝନ୍ତି, ଅରିୟା କତକିଚ୍ଚତଂ।

ତଂ ଞାଣରତନଂ ଲଦ୍ଧୁଂ, ୱାୟମେଥ ଜିନୋରସା’ତି॥

‘‘କତମଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତୋ ପଟିସମ୍ଭିଦାରତନଂ? ଚତସ୍ସୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପଟିସମ୍ଭିଦାୟୋ ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦା ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦା ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦା ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦାତି। ଇମେହି ଖୋ, ମହାରାଜ, ଚତୂହି ପଟିସମ୍ଭିଦାରତନେହି ସମଲଙ୍କତୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟଂ ୟଂ ପରିସଂ ଉପସଙ୍କମତି, ୟଦି ଖତ୍ତିୟପରିସଂ, ୟଦି ବ୍ରାହ୍ମଣପରିସଂ, ୟଦି ଗହପତିପରିସଂ, ୟଦି ସମଣପରିସଂ, ୱିସାରଦୋ ଉପସଙ୍କମତି ଅମଙ୍କୁଭୂତୋ ଅଭୀରୁ ଅଚ୍ଛମ୍ଭୀ ଅନୁତ୍ରାସୀ ୱିଗତଲୋମହଂସୋ ପରିସଂ ଉପସଙ୍କମତି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ୟୋଧୋ ସଙ୍ଗାମସୂରୋ ସନ୍ନଦ୍ଧପଞ୍ଚାୱୁଧୋ ଅଚ୍ଛମ୍ଭିତୋ [ଅସମ୍ଭୀତୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସଙ୍ଗାମଂ ଓତରତି, ‘ସଚେ ଅମିତ୍ତା ଦୂରେ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ଉସୁନା ପାତୟିସ୍ସାମି, ତତୋ ଓରତୋ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ସତ୍ତିୟା ପହରିସ୍ସାମି, ତତୋ ଓରତୋ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି କଣୟେନ ପହରିସ୍ସାମି, ଉପଗତଂ ସନ୍ତଂ ମଣ୍ଡଲଗ୍ଗେନ ଦ୍ୱିଧା ଛିନ୍ଦିସ୍ସାମି, କାୟୂପଗତଂ ଛୁରିକାୟ ୱିନିୱିଜ୍ଝିସ୍ସାମୀ’ତି [ୱିଜ୍ଝିସ୍ସାମୀତି (ସୀ॰)] , ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଚତୁପଟିସମ୍ଭିଦାରତନମଣ୍ଡିତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅଚ୍ଛମ୍ଭିତୋ ପରିସଂ ଉପସଙ୍କମତି। ୟୋ କୋଚି ମଂ ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦେ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛିସ୍ସତି, ତସ୍ସ ଅତ୍ଥେନ ଅତ୍ଥଂ କଥୟିସ୍ସାମି, କାରଣେନ କାରଣଂ କଥୟିସ୍ସାମି, ହେତୁନା ହେତୁଂ କଥୟିସ୍ସାମି, ନୟେନ ନୟଂ କଥୟିସ୍ସାମି, ନିସ୍ସଂସୟଂ କରିସ୍ସାମି, ୱିମତିଂ ୱିୱେଚେସ୍ସାମି, ତୋସୟିସ୍ସାମି ପଞ୍ହୱେୟ୍ୟାକରଣେନ।

‘‘ୟୋ କୋଚି ମଂ ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦେ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛିସ୍ସତି, ତସ୍ସ ଧମ୍ମେନ ଧମ୍ମଂ କଥୟିସ୍ସାମି, ଅମତେନ ଅମତଂ କଥୟିସ୍ସାମି, ଅସଙ୍ଖତେନ ଅସଙ୍ଖତଂ କଥୟିସ୍ସାମି, ନିବ୍ବାନେନ ନିବ୍ବାନଂ କଥୟିସ୍ସାମି, ସୁଞ୍ଞତେନ ସୁଞ୍ଞତଂ କଥୟିସ୍ସାମି , ଅନିମିତ୍ତେନ ଅନିମିତ୍ତଂ କଥୟିସ୍ସାମି, ଅପ୍ପଣିହିତେନ ଅପ୍ପଣିହିତଂ କଥୟିସ୍ସାମି, ଅନେଜେନ ଅନେଜଂ କଥୟିସ୍ସାମି, ନିସ୍ସଂସୟଂ କରିସ୍ସାମି, ୱିମତିଂ ୱିୱେଚେସ୍ସାମି, ତୋସୟିସ୍ସାମି ପଞ୍ହାୱେୟ୍ୟାକରଣେନ।

‘‘ୟୋ କୋଚି ମଂ ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦେ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛିସ୍ସତି, ତସ୍ସ ନିରୁତ୍ତିୟା ନିରୁତ୍ତିଂ କଥୟିସ୍ସାମି, ପଦେନ ପଦଂ କଥୟିସ୍ସାମି, ଅନୁପଦେନ ଅନୁପଦଂ କଥୟିସ୍ସାମି, ଅକ୍ଖରେନ ଅକ୍ଖରଂ କଥୟିସ୍ସାମି, ସନ୍ଧିୟା ସନ୍ଧିଂ କଥୟିସ୍ସାମି, ବ୍ୟଞ୍ଜନେନ ବ୍ୟଞ୍ଜନଂ କଥୟିସ୍ସାମି, ଅନୁବ୍ୟଞ୍ଜନେନ ଅନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଂ କଥୟିସ୍ସାମି, ୱଣ୍ଣେନ ୱଣ୍ଣଂ କଥୟିସ୍ସାମି, ସରେନ ସରଂ କଥୟିସ୍ସାମି, ପଞ୍ଞତ୍ତିୟା ପଞ୍ଞତ୍ତିଂ କଥୟିସ୍ସାମି, ୱୋହାରେନ ୱୋହାରଂ କଥୟିସ୍ସାମି, ନିସ୍ସଂସୟଂ କରିସ୍ସାମି, ୱିମତିଂ ୱିୱେଚେସ୍ସାମି, ତୋସୟିସ୍ସାମି ପଞ୍ହୱେୟ୍ୟାକରଣେନ।

‘‘ୟୋ କୋଚି ମଂ ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦେ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛିସ୍ସତି, ତସ୍ସ ପଟିଭାନେନ ପଟିଭାନଂ କଥୟିସ୍ସାମି, ଓପମ୍ମେନ ଓପମ୍ମଂ କଥୟିସ୍ସାମି, ଲକ୍ଖଣେନ ଲକ୍ଖଣଂ କଥୟିସ୍ସାମି, ରସେନ ରସଂ କଥୟିସ୍ସାମି, ନିସ୍ସଂସୟଂ କରିସ୍ସାମି, ୱିମତିଂ ୱିୱେଚେସ୍ସାମି, ତୋସୟିସ୍ସାମି ପଞ୍ହୱେୟ୍ୟାକରଣେନାତି, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ମହାରାଜ, ‘ଭଗୱତୋ ପଟିସମ୍ଭିଦାରତନ’ନ୍ତି।

‘‘‘ପଟିସମ୍ଭିଦା କିଣିତ୍ୱାନ, ଞାଣେନ ଫସ୍ସୟେୟ୍ୟ ୟୋ।

ଅଚ୍ଛମ୍ଭିତୋ ଅନୁବ୍ବିଗ୍ଗୋ, ଅତିରୋଚତି ସଦେୱକେ’ତି॥

‘‘କତମଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତୋ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗରତନଂ? ସତ୍ତିମେ, ମହାରାଜ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ। ଇମେହି ଖୋ, ମହାରାଜ, ସତ୍ତହି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗରତନେହି ପଟିମଣ୍ଡିତୋ ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବଂ ତମଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ସଦେୱକଂ ଲୋକଂ ଓଭାସେତି ପଭାସେତି ଆଲୋକଂ ଜନେତି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ମହାରାଜ, ‘ଭଗୱତୋ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗରତନ’ନ୍ତି।

‘‘‘ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗରତନମାଲସ୍ସ , ଉଟ୍ଠହନ୍ତି [ଉପଟ୍ଠହନ୍ତି (କ॰), ଉଦିକ୍ଖନ୍ତି (ସ୍ୟା॰)] ସଦେୱକା।

କମ୍ମେନ ତଂ କିଣିତ୍ୱାନ, ରତନଂ ୱୋ ପିଳନ୍ଧଥା’’’ତି॥

‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କତମଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ସବ୍ବାପଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ସବ୍ବାପଣଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତୋ ନୱଙ୍ଗଂ ବୁଦ୍ଧୱଚନଂ ସାରୀରିକାନି ପାରିଭୋଗିକାନି ଚେତିୟାନି ସଙ୍ଘରତନଞ୍ଚ। ସବ୍ବାପଣେ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଜାତିସମ୍ପତ୍ତି ପସାରିତା, ଭୋଗସମ୍ପତ୍ତି ପସାରିତା, ଆୟୁସମ୍ପତ୍ତି ପସାରିତା, ଆରୋଗ୍ୟସମ୍ପତ୍ତି ପସାରିତା, ୱଣ୍ଣସମ୍ପତ୍ତି ପସାରିତା, ପଞ୍ଞାସମ୍ପତ୍ତି ପସାରିତା, ମାନୁସିକସମ୍ପତ୍ତି ପସାରିତା, ଦିବ୍ବସମ୍ପତ୍ତି ପସାରିତା, ନିବ୍ବାନସମ୍ପତ୍ତି ପସାରିତା। ତତ୍ଥ ୟେ ତଂ ତଂ ସମ୍ପତ୍ତିଂ ଇଚ୍ଛନ୍ତି, ତେ କମ୍ମମୂଲଂ ଦତ୍ୱା ପତ୍ଥିତପତ୍ଥିତଂ ସମ୍ପତ୍ତିଂ କିଣନ୍ତି, କେଚି ସୀଲସମାଦାନେନ କିଣନ୍ତି, କେଚି ଉପୋସଥକମ୍ମେନ କିଣନ୍ତି, ଅପ୍ପମତ୍ତକେନପି କମ୍ମମୂଲେନ ଉପାଦାୟୁପାଦାୟ ସମ୍ପତ୍ତିୟୋ ପଟିଲଭନ୍ତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ଆପଣିକସ୍ସ ଆପଣେ ତିଲମୁଗ୍ଗମାସେ ପରିତ୍ତକେନପି ତଣ୍ଡୁଲମୁଗ୍ଗମାସେନ ଅପ୍ପକେନପି ମୂଲେନ ଉପାଦାୟୁପାଦାୟ ଗଣ୍ହନ୍ତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତୋ ସବ୍ବାପଣେ ଅପ୍ପମତ୍ତକେନପି କମ୍ମମୂଲେନ ଉପାଦାୟୁପାଦାୟ ସମ୍ପତ୍ତିୟୋ ପଟିଲଭନ୍ତି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ମହାରାଜ, ‘ଭଗୱତୋ ସବ୍ବାପଣ’ନ୍ତି।

‘‘‘ଆୟୁ ଅରୋଗତା ୱଣ୍ଣଂ, ସଗ୍ଗଂ ଉଚ୍ଚାକୁଲୀନତା।

ଅସଙ୍ଖତଞ୍ଚ ଅମତଂ, ଅତ୍ଥି ସବ୍ବାପଣେ ଜିନେ॥

‘‘‘ଅପ୍ପେନ ବହୁକେନାପି, କମ୍ମମୂଲେନ ଗୟ୍ହତି।

କିଣିତ୍ୱା ସଦ୍ଧାମୂଲେନ, ସମିଦ୍ଧା ହୋଥ ଭିକ୍ଖୱୋ’ତି॥

‘‘ଭଗୱତୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଧମ୍ମନଗରେ ଏୱରୂପା ଜନା ପଟିୱସନ୍ତି, ସୁତ୍ତନ୍ତିକା ୱେନୟିକା ଆଭିଧମ୍ମିକା ଧମ୍ମକଥିକା ଜାତକଭାଣକା ଦୀଘଭାଣକା ମଜ୍ଝିମଭାଣକା ସଂୟୁତ୍ତଭାଣକା ଅଙ୍ଗୁତ୍ତରଭାଣକା ଖୁଦ୍ଦକଭାଣକା ସୀଲସମ୍ପନ୍ନା ସମାଧିସମ୍ପନ୍ନା ପଞ୍ଞାସମ୍ପନ୍ନା ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଭାୱନାରତା ୱିପସ୍ସକା ସଦତ୍ଥମନୁୟୁତ୍ତା ଆରଞ୍ଞିକା ରୁକ୍ଖମୂଲିକା ଅବ୍ଭୋକାସିକା ପଲାଲପୁଞ୍ଜିକା ସୋସାନିକା ନେସଜ୍ଜିକା ପଟିପନ୍ନକା ଫଲଟ୍ଠା ସେକ୍ଖା ଫଲସମଙ୍ଗିନୋ ସୋତାପନ୍ନା ସକଦାଗାମିନୋ ଅନାଗାମିନୋ ଅରହନ୍ତୋ ତେୱିଜ୍ଜା ଛଳଭିଞ୍ଞା ଇଦ୍ଧିମନ୍ତୋ ପଞ୍ଞାୟ ପାରମିଂଗତା ସତିପଟ୍ଠାନସମ୍ମପ୍ପଧାନଇଦ୍ଧିପାଦଇନ୍ଦ୍ରିୟବଲବୋଜ୍ଝଙ୍ଗମଗ୍ଗୱରଝାନୱିମୋକ୍ଖରୂ ପାରୂପସନ୍ତସୁଖସମାପତ୍ତିକୁସଲା, ତେହି ଅରହନ୍ତେହି ଆକୁଲଂ ସମାକୁଲଂ ଆକିଣ୍ଣଂ ସମାକିଣ୍ଣଂ ନଳୱନସରୱନମିୱ ଧମ୍ମନଗରଂ ଅହୋସି। ଭୱତୀହ –

‘‘‘ୱୀତରାଗା ୱୀତଦୋସା, ୱୀତମୋହା ଅନାସୱା।

ୱୀତତଣ୍ହା ଅନାଦାନା, ଧମ୍ମନଗରେ ୱସନ୍ତି ତେ॥

‘‘‘ଆରଞ୍ଞିକା ଧୁତଧରା, ଝାୟିନୋ ଲୂଖଚୀୱରା।

ୱିୱେକାଭିରତା ଧୀରା, ଧମ୍ମନଗରେ ୱସନ୍ତି ତେ॥

‘‘‘ନେସଜ୍ଜିକା ସନ୍ଥତିକା, ଅଥୋପି ଠାନଚଙ୍କମା।

ପଂସୁକୂଲଧରା ସବ୍ବେ, ଧମ୍ମନଗରେ ୱସନ୍ତି ତେ॥

‘‘‘ତିଚୀୱରଧରା ସନ୍ତା, ଚମ୍ମଖଣ୍ଡଚତୁତ୍ଥକା।

ରତା ଏକାସନେ ୱିଞ୍ଞୂ, ଧମ୍ମନଗରେ ୱସନ୍ତି ତେ॥

‘‘‘ଅପ୍ପିଚ୍ଛା ନିପକା ଧୀରା, ଅପ୍ପାହାରା ଅଲୋଲୁପା।

ଲାଭାଲାଭେନ ସନ୍ତୁଟ୍ଠା, ଧମ୍ମନଗରେ ୱସନ୍ତି ତେ॥

‘‘‘ଝାୟୀ ଝାନରତା ଧୀରା, ସନ୍ତଚିତ୍ତା ସମାହିତା।

ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞଂ ପତ୍ଥୟାନା, ଧମ୍ମନଗରେ ୱସନ୍ତି ତେ॥

‘‘‘ପଟିପନ୍ନା ଫଲଟ୍ଠା ଚ, ସେକ୍ଖା ଫଲସମଙ୍ଗିନୋ।

ଆସୀସକା [ଆସିଂସକା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଉତ୍ତମତ୍ଥଂ, ଧମ୍ମନଗରେ ୱସନ୍ତି ତେ॥

‘‘‘ସୋତାପନ୍ନା ଚ ୱିମଲା, ସକଦାଗାମିନୋ ଚ ୟେ।

ଅନାଗାମୀ ଚ ଅରହନ୍ତୋ, ଧମ୍ମନଗରେ ୱସନ୍ତି ତେ॥

‘‘‘ସତିପଟ୍ଠାନକୁସଲା , ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଭାୱନାରତା।

ୱିପସ୍ସକା ଧମ୍ମଧରା, ଧମ୍ମନଗରେ ୱସନ୍ତି ତେ॥

‘‘‘ଇଦ୍ଧିପାଦେସୁ କୁସଲା, ସମାଧିଭାୱନାରତା।

ସମ୍ମପ୍ପଧାନାନୁୟୁତ୍ତା, ଧମ୍ମନଗରେ ୱସନ୍ତି ତେ॥

‘‘‘ଅଭିଞ୍ଞାପାରମିପ୍ପତ୍ତା, ପେତ୍ତିକେ ଗୋଚରେ ରତା।

ଅନ୍ତଲିକ୍ଖମ୍ହି ଚରଣା, ଧମ୍ମନଗରେ ୱସନ୍ତି ତେ॥

‘‘‘ଓକ୍ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୂ ମିତଭାଣୀ, ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରା ସୁସଂୱୁତା।

ସୁଦନ୍ତା ଉତ୍ତମେ ଦମ୍ମେ [ଧମ୍ମେ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ଧମ୍ମନଗରେ ୱସନ୍ତି ତେ॥

‘‘‘ତେୱିଜ୍ଜା ଛଳଭିଞ୍ଞା ଚ, ଇଦ୍ଧିୟା ପାରମିଂ ଗତା।

ପଞ୍ଞାୟ ପାରମିପ୍ପତ୍ତା, ଧମ୍ମନଗରେ ୱସନ୍ତି ତେ’ତି॥

‘‘ୟେ ଖୋ ତେ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ଅପରିମିତଞାଣୱରଧରା ଅସଙ୍ଗା ଅତୁଲଗୁଣା [ଅତୁଲିୟଗୁଣା (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଅତୁଲୟସା ଅତୁଲବଲା ଅତୁଲତେଜା ଧମ୍ମଚକ୍କାନୁପ୍ପୱତ୍ତକା ପଞ୍ଞାପାରମିଂ ଗତା, ଏୱରୂପା ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଧମ୍ମନଗରେ ‘ଧମ୍ମସେନାପତିନୋ’ ତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି।

‘‘ୟେ ପନ ତେ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ଇଦ୍ଧିମନ୍ତୋ ଅଧିଗତପ୍ପଟିସମ୍ଭିଦାପତ୍ତୱେସାରଜ୍ଜା ଗଗନଚରା ଦୁରାସଦା ଦୁପ୍ପସହା ଅନାଲମ୍ବଚରା ସସାଗରମହିଧରପଥୱିକମ୍ପକୋ ଚନ୍ଦସୂରିୟପରିମଜ୍ଜକା ୱିକୁବ୍ବନାଧିଟ୍ଠାନାଭିନୀହାରକୁସଲା ଇଦ୍ଧିୟା ପାରମିଂ ଗତା, ଏୱରୂପା ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଧମ୍ମନଗରେ ‘ପୁରୋହିତା’ ତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି।

‘‘ୟେ ପନ ତେ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ଧୁତଙ୍ଗମନୁଗତା ଅପ୍ପିଚ୍ଛା ସନ୍ତୁଟ୍ଠା ୱିଞ୍ଞତ୍ତିମନେସନଜିଗୁଚ୍ଛକା ପିଣ୍ଡାୟ ସପଦାନଚାରିନୋ ଭମରାୱ ଗନ୍ଧମନୁଘାୟିତ୍ୱା ପୱିସନ୍ତି ୱିୱିତ୍ତକାନନଂ, କାୟେ ଚ ଜୀୱିତେ ଚ ନିରପେକ୍ଖା ଅରହତ୍ତମନୁପ୍ପତ୍ତା ଧୁତଙ୍ଗଗୁଣେ ଅଗ୍ଗନିକ୍ଖିତ୍ତା, ଏୱରୂପା ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଧମ୍ମନଗରେ ‘ଅକ୍ଖଦସ୍ସା’ ତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି।

‘‘ୟେ ପନ ତେ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ପରିସୁଦ୍ଧା ୱିମଲା ନିକ୍କିଲେସା ଚୁତୂପପାତକୁସଲା ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁମ୍ହି ପାରମିଂ ଗତା, ଏୱରୂପା ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଧମ୍ମନଗରେ ‘ନଗରଜୋତକା’ ତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି।

‘‘ୟେ ପନ ତେ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ବହୁସ୍ସୁତା ଆଗତାଗମା ଧମ୍ମଧରା ୱିନୟଧରା ମାତିକାଧରା ସିଥିଲଧନିତଦୀଘରସ୍ସଗରୁକଲହୁକକ୍ଖରପରିଚ୍ଛେଦକୁସଲା ନୱଙ୍ଗସାସନଧରା, ଏୱରୂପା ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଧମ୍ମନଗରେ ‘ଧମ୍ମରକ୍ଖା’ ତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି।

‘‘ୟେ ପନ ତେ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ୱିନୟଞ୍ଞୂ ୱିନୟକୋୱିଦା ଠାନାଟ୍ଠାନକୁସଲା [ନିଦାନପଠନକୁସଲା (ସୀ॰ ପୀ॰), ନିଦାନୱତ୍ଥୁକୁସଲା (ସ୍ୟା॰)] ଆପତ୍ତାନାପତ୍ତିଗରୁକଲହୁକସତେକିଚ୍ଛଅତେକିଚ୍ଛୱୁଟ୍ଠାନଦେସନାନିଗ୍ଗହ- ପଟିକମ୍ମଓସାରଣନିସ୍ସାରଣପଟିସାରଣକୁସଲା ୱିନୟେ ପାରମିଂ ଗତା, ଏୱରୂପା ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଧମ୍ମନଗରେ ‘ରୂପରକ୍ଖା’ ତି [ରୂପଦକ୍ଖାତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି।

‘‘ୟେ ପନ ତେ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ୱିମୁତ୍ତିୱରକୁସୁମମାଲବଦ୍ଧା ୱରପୱରମହଗ୍ଘସେଟ୍ଠଭାୱମନୁପ୍ପତ୍ତା ବହୁଜନକନ୍ତମଭିପତ୍ଥିତା, ଏୱରୂପା ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଧମ୍ମନଗରେ ‘ପୁପ୍ଫାପଣିକା’ ତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି।

‘‘ୟେ ପନ ତେ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ଚତୁସଚ୍ଚାଭିସମୟପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧା ଦିଟ୍ଠସଚ୍ଚା ୱିଞ୍ଞାତସାସନା ଚତୂସୁ ସାମଞ୍ଞଫଲେସୁ ତିଣ୍ଣୱିଚିକିଚ୍ଛା ପଟିଲଦ୍ଧଫଲସୁଖା ଅଞ୍ଞେସମ୍ପି ପଟିପନ୍ନାନଂ ତେ ଫଲେ ସଂୱିଭଜନ୍ତି, ଏୱରୂପା ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଧମ୍ମନଗରେ ‘ଫଲାପଣିକା’ ତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି।

‘‘ୟେ ପନ ତେ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ସୀଲସଂୱରଗନ୍ଧମନୁଲିତ୍ତା [ସୀଲୱରସୁଗନ୍ଧମନୁଲିତ୍ତା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଅନେକୱିଧବହୁଗୁଣଧରା କିଲେସମଲଦୁଗ୍ଗନ୍ଧୱିଧମକା, ଏୱରୂପା ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଧମ୍ମନଗରେ ‘ଗନ୍ଧାପଣିକା’ ତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି।

‘‘ୟେ ପନ ତେ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ଧମ୍ମକାମା ପିୟସମୁଦାହାରା ଅଭିଧମ୍ମେ ଅଭିୱିନୟେ ଉଳାରପାମୋଜ୍ଜା ଅରଞ୍ଞଗତାପି ରୁକ୍ଖମୂଲଗତାପି ସୁଞ୍ଞାଗାରଗତାପି ଧମ୍ମୱରରସଂ ପିୱନ୍ତି, କାୟେନ ୱାଚାୟ ମନସା ଧମ୍ମୱରରସମୋଗାଳ୍ହା ଅଧିମତ୍ତପଟିଭାନା ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମେସନପ୍ପଟିପନ୍ନା ଇତୋ ୱା ତତୋ ୱା ୟତ୍ଥ ୟତ୍ଥ ଅପ୍ପିଚ୍ଛକଥା ସନ୍ତୁଟ୍ଠିକଥା ପୱିୱେକକଥା ଅସଂସଗ୍ଗକଥା ୱୀରିୟାରମ୍ଭକଥା ସୀଲକଥା ସମାଧିକଥା ପଞ୍ଞାକଥା ୱିମୁତ୍ତିକଥା ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନକଥା , ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ଗନ୍ତ୍ୱା ତଂ ତଂ କଥାରସଂ ପିୱନ୍ତି, ଏୱରୂପା ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଧମ୍ମନଗରେ ‘ସୋଣ୍ଡା ପିପାସା’ ତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି।

‘‘ୟେ ପନ ତେ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ପୁବ୍ବରତ୍ତାପରରତ୍ତଂ ଜାଗରିୟାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତା ନିସଜ୍ଜଟ୍ଠାନଚଙ୍କମେହି ରତ୍ତିନ୍ଦିୱଂ ୱୀତିନାମେନ୍ତି, ଭାୱନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତା କିଲେସପଟିବାହନାୟ ସଦତ୍ଥପ୍ପସୁତା, ଏୱରୂପା ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଧମ୍ମନଗରେ ‘ନଗରଗୁତ୍ତିକା’ ତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି।

‘‘ୟେ ପନ ତେ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ନୱଙ୍ଗଂ ବୁଦ୍ଧୱଚନଂ ଅତ୍ଥତୋ ଚ ବ୍ୟଞ୍ଜନତୋ ଚ ନୟତୋ ଚ କାରଣତୋ ଚ ହେତୁତୋ ଚ ଉଦାହରଣତୋ ଚ ୱାଚେନ୍ତି ଅନୁୱାଚେନ୍ତି ଭାସନ୍ତି ଅନୁଭାସନ୍ତି, ଏୱରୂପା ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଧମ୍ମନଗରେ ‘ଧମ୍ମାପଣିକା’ ତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି।

‘‘ୟେ ପନ ତେ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ଧମ୍ମରତନଭୋଗେନ ଆଗମପରିୟତ୍ତିସୁତଭୋଗେନ ଭୋଗିନୋ ଧନିନୋ ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠସରବ୍ୟଞ୍ଜନଲକ୍ଖଣପ୍ପଟିୱେଧା ୱିଞ୍ଞୂ ଫରଣା, ଏୱରୂପା ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଧମ୍ମନଗରେ ‘ଧମ୍ମସେଟ୍ଠିନୋ’ ତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି।

‘‘ୟେ ପନ ତେ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ଉଳାରଦେସନାପଟିୱେଧା ପରିଚିଣ୍ଣାରମ୍ମଣୱିଭତ୍ତିନିଦ୍ଦେସା ସିକ୍ଖାଗୁଣପାରମିପ୍ପତ୍ତା, ଏୱରୂପା ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଧମ୍ମନଗରେ ‘ୱିସ୍ସୁତଧମ୍ମିକା’ ତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି।

‘‘ଏୱଂ ସୁୱିଭତ୍ତଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତୋ ଧମ୍ମନଗରଂ ଏୱଂ ସୁମାପିତଂ ଏୱଂ ସୁୱିହିତଂ ଏୱଂ ସୁପରିପୂରିତଂ ଏୱଂ ସୁୱୱତ୍ଥାପିତଂ ଏୱଂ ସୁରକ୍ଖିତଂ ଏୱଂ ସୁଗୋପିତଂ ଏୱଂ ଦୁପ୍ପସୟ୍ହଂ ପଚ୍ଚତ୍ଥିକେହି ପଚ୍ଚାମିତ୍ତେହି, ଇମିନା, ମହାରାଜ, କାରଣେନ ଇମିନା ହେତୁନା ଇମିନା ନୟେନ ଇମିନା ଅନୁମାନେନ ଞାତବ୍ବଂ ଅତ୍ଥି ସୋ ଭଗୱାତି।

‘‘‘ୟଥାପି ନଗରଂ ଦିସ୍ୱା, ସୁୱିଭତ୍ତଂ ମନୋରମଂ।

ଅନୁମାନେନ ଜାନନ୍ତି, ୱଡ୍ଢକିସ୍ସ ମହତ୍ତନଂ॥

‘‘‘ତଥେୱ ଲୋକନାଥସ୍ସ, ଦିସ୍ୱା ଧମ୍ମପୁରଂ ୱରଂ।

ଅନୁମାନେନ ଜାନନ୍ତି, ଅତ୍ଥି ସୋ ଭଗୱା ଇତି॥

‘‘‘ଅନୁମାନେନ ଜାନନ୍ତି, ଊମିଂ ଦିସ୍ୱାନ ସାଗରେ।

ୟଥାୟଂ ଦିସ୍ସତେ ଊମି, ମହନ୍ତୋ ସୋ ଭୱିସ୍ସତି॥

‘‘‘ତଥା ବୁଦ୍ଧଂ ସୋକନୁଦଂ, ସବ୍ବତ୍ଥମପରାଜିତଂ।

ତଣ୍ହକ୍ଖୟମନୁପ୍ପତ୍ତଂ, ଭୱସଂସାରମୋଚନଂ॥

‘‘‘ଅନୁମାନେନ ଞାତବ୍ବଂ, ଊମିଂ ଦିସ୍ୱା ସଦେୱକେ।

ୟଥା ଧମ୍ମୂମିୱିପ୍ଫାରୋ, ଅଗ୍ଗୋ ବୁଦ୍ଧୋ ଭୱିସ୍ସତି॥

‘‘‘ଅନୁମାନେନ ଜାନନ୍ତି, ଦିସ୍ୱା ଅଚ୍ଚୁଗ୍ଗତଂ ଗିରିଂ।

ୟଥା ଅଚ୍ଚୁଗ୍ଗତୋ ଏସୋ, ହିମୱା ସୋ ଭୱିସ୍ସତି॥

‘‘‘ତଥା ଦିସ୍ୱା ଧମ୍ମଗିରିଂ, ସୀତୀଭୂତଂ ନିରୂପଧିଂ।

ଅଚ୍ଚୁଗ୍ଗତଂ ଭଗୱତୋ, ଅଚଲଂ ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠିତଂ॥

‘‘‘ଅନୁମାନେନ ଞାତବ୍ବଂ, ଦିସ୍ୱାନ ଧମ୍ମପବ୍ବତଂ।

ତଥା ହି ସୋ ମହାୱୀରୋ, ଅଗ୍ଗୋ ବୁଦ୍ଧୋ ଭୱିସ୍ସତି॥

‘‘‘ୟଥାପି ଗଜରାଜସ୍ସ, ପଦଂ ଦିସ୍ୱାନ ମାନୁସା।

ଅନୁମାନେନ ଜାନନ୍ତି, ମହା ଏସୋ ଗଜୋ ଇତି॥

‘‘‘ତଥେୱ ବୁଦ୍ଧନାଗସ୍ସ, ପଦଂ ଦିସ୍ୱା ୱିଭାୱିନୋ।

ଅନୁମାନେନ ଜାନନ୍ତି, ଉଳାରୋ ସୋ ଭୱିସ୍ସତି॥

‘‘‘ଅନୁମାନେନ ଜାନନ୍ତି, ଭୀତେ ଦିସ୍ୱାନ କୁମ୍ମିଗେ।

ମିଗରାଜସ୍ସ ସଦ୍ଦେନ, ଭୀତାମେ କୁମ୍ମିଗା ଇତି॥

‘‘‘ତଥେୱ ତିତ୍ଥିୟେ ଦିସ୍ୱା, ୱିତ୍ଥତେ ଭୀତମାନସେ।

ଅନୁମାନେନ ଞାତବ୍ବଂ, ଧମ୍ମରାଜେନ ଗଜ୍ଜିତଂ॥

‘‘‘ନିବ୍ବୁତଂ ପଥୱିଂ ଦିସ୍ୱା, ହରିତପତ୍ତଂ ମହୋଦିକଂ।

ଅନୁମାନେନ ଜାନନ୍ତି, ମହାମେଘେନ ନିବ୍ବୁତଂ॥

‘‘‘ତଥେୱିମଂ ଜନଂ ଦିସ୍ୱା, ଆମୋଦିତପମୋଦିତଂ।

ଅନୁମାନେନ ଞାତବ୍ବଂ, ଧମ୍ମମେଘେନ ତପ୍ପିତଂ॥

‘‘‘ଲଗ୍ଗଂ ଦିସ୍ୱା ଭୁସଂ ପଙ୍କଂ, କଲଲଦ୍ଦଗତଂ ମହିଂ।

ଅନୁମାନେନ ଜାନନ୍ତି, ୱାରିକ୍ଖନ୍ଧୋ ମହା ଗତୋ॥

‘‘‘ତଥେୱିମଂ ଜନଂ ଦିସ୍ୱା, ରଜପଙ୍କସମୋହିତଂ।

ୱହିତଂ ଧମ୍ମନଦିୟା, ୱିସଟ୍ଠଂ ଧମ୍ମସାଗରେ॥

‘‘‘ଧମ୍ମାମତଗତଂ ଦିସ୍ୱା, ସଦେୱକମିମଂ ମହିଂ।

ଅନୁମାନେନ ଞାତବ୍ବଂ, ଧମ୍ମକ୍ଖନ୍ଧୋ ମହା ଗତୋ॥

‘‘‘ଅନୁମାନେନ ଜାନନ୍ତି, ଘାୟିତ୍ୱା ଗନ୍ଧମୁତ୍ତମଂ।

ୟଥାୟଂ ୱାୟତେ ଗନ୍ଧୋ, ହେସ୍ସନ୍ତି ପୁପ୍ଫିତା ଦୁମା॥

‘‘‘ତଥେୱାୟଂ ସୀଲଗନ୍ଧୋ, ପୱାୟତି ସଦେୱକେ।

ଅନୁମାନେନ ଞାତବ୍ବଂ, ଅତ୍ଥି ବୁଦ୍ଧୋ ଅନୁତ୍ତରୋ’ତି॥

‘‘ଏୱରୂପେନ ଖୋ, ମହାରାଜ, କାରଣସତେନ କାରଣସହସ୍ସେନ ହେତୁସତେନ ହେତୁସହସ୍ସେନ ନୟସତେନ ନୟସହସ୍ସେନ ଓପମ୍ମସତେନ ଓପମ୍ମସହସ୍ସେନ ସକ୍କା ବୁଦ୍ଧବଲଂ ଉପଦସ୍ସୟିତୁଂ। ୟଥା, ମହାରାଜ, ଦକ୍ଖୋ ମାଲାକାରୋ ନାନାପୁପ୍ଫରାସିମ୍ହା ଆଚରିୟାନୁସିଟ୍ଠିୟା ପଚ୍ଚତ୍ତପୁରିସକାରେନ ୱିଚିତ୍ତଂ ମାଲାଗୁଣରାସିଂ କରେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସୋ ଭଗୱା ୱିଚିତ୍ତପୁପ୍ଫରାସି ୱିୟ ଅନନ୍ତଗୁଣୋ ଅପ୍ପମେୟ୍ୟଗୁଣୋ, ଅହମେତରହି ଜିନସାସନେ ମାଲାକାରୋ ୱିୟ ପୁପ୍ଫଗନ୍ଥକୋ ପୁବ୍ବକାନଂ ଆଚରିୟାନଂ ମଗ୍ଗେନପି ମୟ୍ହଂ ବୁଦ୍ଧିବଲେନପି ଅସଙ୍ଖ୍ୟେୟ୍ୟେନପି କାରଣେନ ଅନୁମାନେନ ବୁଦ୍ଧବଲଂ ଦୀପୟିସ୍ସାମି, ତ୍ୱଂ ପନେତ୍ଥ ଛନ୍ଦଂ ଜନେହି ସୱନାୟା’’ତି।

‘‘ଦୁକ୍କରଂ , ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅଞ୍ଞେସଂ ଏୱରୂପେନ କାରଣେନ ଅନୁମାନେନ ବୁଦ୍ଧବଲଂ ଉପଦସ୍ସୟିତୁଂ, ନିବ୍ବୁତୋସ୍ମି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ତୁମ୍ହାକଂ ପରମୱିଚିତ୍ତେନ ପଞ୍ହୱେୟ୍ୟାକରଣେନା’’ତି।

ଅନୁମାନପଞ୍ହୋ ପଠମୋ।

୨. ଧୁତଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

‘‘ପସ୍ସତାରଞ୍ଞକେ ଭିକ୍ଖୂ, ଅଜ୍ଝୋଗାଳ୍ହେ ଧୁତେ ଗୁଣେ।

ପୁନ ପସ୍ସତି ଗିହୀ ରାଜା, ଅନାଗାମିଫଲେ ଠିତେ॥

‘‘ଉଭୋପି ତେ ୱିଲୋକେତ୍ୱା, ଉପ୍ପଜ୍ଜି ସଂସୟୋ ମହା।

ବୁଜ୍ଝେୟ୍ୟ ଚେ ଗିହୀ ଧମ୍ମେ, ଧୁତଙ୍ଗଂ ନିପ୍ଫଲଂ ସିୟା॥

‘‘ପରୱାଦିୱାଦମଥନଂ, ନିପୁଣଂ ପିଟକତ୍ତୟେ।

ହନ୍ଦ ପୁଚ୍ଛେ କଥିସେଟ୍ଠଂ, ସୋ ମେ କଙ୍ଖଂ ୱିନେସ୍ସତୀ’’ତି॥

ଅଥ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ୟେନାୟସ୍ମା ନାଗସେନୋ ତେନୁପସଙ୍କମି, ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି, ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗସେନଂ ଏତଦୱୋଚ ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଅତ୍ଥି କୋଚି ଗିହୀ ଅଗାରିକୋ କାମଭୋଗୀ ପୁତ୍ତଦାରସମ୍ବାଧସୟନଂ ଅଜ୍ଝାୱସନ୍ତୋ କାସିକଚନ୍ଦନଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋନ୍ତୋ ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନଂ ଧାରୟନ୍ତୋ ଜାତରୂପରଜତଂ ସାଦିୟନ୍ତୋ ମଣିମୁତ୍ତାକଞ୍ଚନୱିଚିତ୍ତମୋଳିବଦ୍ଧୋ ୟେନ ସନ୍ତଂ ପରମତ୍ଥଂ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକତ’’ନ୍ତି?

‘‘ନ, ମହାରାଜ, ଏକଞ୍ଞେୱ ସତଂ ନ ଦ୍ୱେ ସତାନି ନ ତୀଣି ଚତ୍ତାରି ପଞ୍ଚ ସତାନି ନ ସହସ୍ସଂ ନ ସତସହସ୍ସଂ ନ କୋଟିସତଂ ନ କୋଟିସହସ୍ସଂ ନ କୋଟିସତସହସ୍ସଂ, ତିଟ୍ଠତୁ ମହାରାଜ ଦସନ୍ନଂ ୱୀସତିୟା ସତସ୍ସ ସହସ୍ସସ୍ସ ଅଭିସମୟୋ, କତମେନ ତେ ପରିୟାୟେନ ଅନୁୟୋଗଂ ଦମ୍ମୀ’’ତି।

‘‘ତ୍ୱମେୱେତଂ ବ୍ରୂହୀ’’ତି। ‘‘ତେନହି ତେ, ମହାରାଜ, କଥୟିସ୍ସାମି ସତେନ ୱା ସହସ୍ସେନ ୱା ସତସହସ୍ସେନ ୱା କୋଟିୟା ୱା କୋଟିସତେନ ୱା କୋଟିସହସ୍ସେନ ୱା କୋଟିସତସହସ୍ସେନ ୱା, ୟା କାଚି ନୱଙ୍ଗେ ବୁଦ୍ଧୱଚନେ ସଲ୍ଲେଖିତାଚାରପ୍ପଟିପତ୍ତିଧୁତୱରଙ୍ଗଗୁଣନିସ୍ସିତା [ଧୁତୱରଙ୍ଗଗୁଣନିସ୍ସିତା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଥା, ତା ସବ୍ବା ଇଧ ସମୋସରିସ୍ସନ୍ତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, ନିନ୍ନୁନ୍ନତସମୱିସମଥଲାଥଲଦେସଭାଗେ ଅଭିୱୁଟ୍ଠଂ ଉଦକଂ, ସବ୍ବଂ ତଂ ତତୋ ୱିନିଗଳିତ୍ୱା ମହୋଦଧିଂ ସାଗରଂ ସମୋସରତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସମ୍ପାଦକେ ସତି ୟା କାଚି ନୱଙ୍ଗେ ବୁଦ୍ଧୱଚନେ ସଲ୍ଲେଖିତାଚାରପ୍ପଟିପତ୍ତିଧୁତଙ୍ଗଗୁଣଧରନିସ୍ସିତା କଥା, ତା ସବ୍ବା ଇଧ ସମୋସରିସ୍ସନ୍ତି।

‘‘ମୟ୍ହମ୍ପେତ୍ଥ , ମହାରାଜ, ପରିବ୍ୟତ୍ତତାୟ ବୁଦ୍ଧିୟା କାରଣପରିଦୀପନଂ ସମୋସରିସ୍ସତି, ତେନେସୋ ଅତ୍ଥୋ ସୁୱିଭତ୍ତୋ ୱିଚିତ୍ତୋ ପରିପୁଣ୍ଣୋ ପରିସୁଦ୍ଧୋ ସମାନୀତୋ ଭୱିସ୍ସତି। ୟଥା, ମହାରାଜ, କୁସଲୋ ଲେଖାଚରିୟୋ ଅନୁସିଟ୍ଠୋ ଲେଖଂ ଓସାରେନ୍ତୋ ଅତ୍ତନୋ ବ୍ୟତ୍ତତାୟ ବୁଦ୍ଧିୟା କାରଣପରିଦୀପନେନ ଲେଖଂ ପରିପୂରେତି, ଏୱଂ ସା ଲେଖା ସମତ୍ତା ପରିପୁଣ୍ଣା ଅନୂନିକା ଭୱିସ୍ସତି। ଏୱମେୱ ମୟ୍ହମ୍ପେତ୍ଥ ପରିବ୍ୟତ୍ତତାୟ ବୁଦ୍ଧିୟା କାରଣପରିଦୀପନଂ ସମୋସରିସ୍ସତି, ତେନେସୋ ଅତ୍ଥୋ ସୁୱିଭତ୍ତୋ ୱିଚିତ୍ତୋ ପରିପୁଣ୍ଣୋ ପରିସୁଦ୍ଧୋ ସମାନୀତୋ ଭୱିସ୍ସତି।

‘‘ନଗରେ, ମହାରାଜ, ସାୱତ୍ଥିୟା ପଞ୍ଚକୋଟିମତ୍ତା ଅରିୟସାୱକା ଭଗୱତୋ ଉପାସକଉପାସିକାୟୋ ସତ୍ତପଣ୍ଣାସସହସ୍ସାନି ତୀଣି ଚ ସତସହସ୍ସାନି ଅନାଗାମିଫଲେ ପତିଟ୍ଠିତା, ତେ ସବ୍ବେପି ଗିହୀ ୟେୱ, ନ ପବ୍ବଜିତା। ପୁନ ତତ୍ଥେୱ କଣ୍ଡମ୍ବମୂଲେ ୟମକପାଟିହାରିୟେ ୱୀସତି ପାଣକୋଟିୟୋ ଅଭିସମିଂସୁ, ପୁନ ଚୂଳରାହୁଲୋୱାଦେ [ମହାରାହୁଲୋୱାଦେ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ମହାମଙ୍ଗଲସୁତ୍ତନ୍ତେ, ସମଚିତ୍ତପରିୟାୟେ, ପରାଭୱସୁତ୍ତନ୍ତେ, ପୁରାଭେଦସୁତ୍ତନ୍ତେ, କଲହୱିୱାଦସୁତ୍ତନ୍ତେ, ଚୂଳବ୍ୟୂହସୁତ୍ତନ୍ତେ, ମହାବ୍ୟୂହସୁତ୍ତନ୍ତେ, ତୁୱଟକସୁତ୍ତନ୍ତେ, ସାରିପୁତ୍ତସୁତ୍ତନ୍ତେ ଗଣନପଥମତୀତାନଂ ଦେୱତାନଂ ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ ଅହୋସି।

‘‘ନଗରେ ରାଜଗହେ ପଞ୍ଞାସସହସ୍ସାନି ତୀଣି ଚ ସତସହସ୍ସାନି ଅରିୟସାୱକା ଭଗୱତୋ ଉପାସକଉପାସିକାୟୋ, ପୁନ ତତ୍ଥେୱ ଧନପାଲହତ୍ଥିନାଗଦମନେ ନୱୁତି ପାଣକୋଟିୟୋ, ପାରାୟନସମାଗମେ ପାସାଣକଚେତିୟେ ଚୁଦ୍ଦସ ପାଣକୋଟିୟୋ, ପୁନ ଇନ୍ଦସାଲଗୁହାୟଂ ଅସୀତି ଦେୱତାକୋଟିୟୋ, ପୁନ ବାରାଣସିୟଂ ଇସିପତନେ ମିଗଦାୟେ ପଠମେ ଧମ୍ମଦେସନେ ଅଟ୍ଠାରସ ବ୍ରହ୍ମକୋଟିୟୋ ଅପରିମାଣା ଚ ଦେୱତାୟୋ, ପୁନ ତାୱତିଂସଭୱନେ ପଣ୍ଡୁକମ୍ବଲସିଲାୟଂ ଅଭିଧମ୍ମଦେସନାୟ ଅସୀତି ଦେୱତାକୋଟିୟୋ, ଦେୱୋରୋହଣେ ସଙ୍କସ୍ସନଗରଦ୍ୱାରେ ଲୋକୱିୱରଣପାଟିହାରିୟେ ପସନ୍ନାନଂ ନରମରୂନଂ ତିଂସ କୋଟିୟୋ ଅଭିସମିଂସୁ।

ପୁନ ସକ୍କେସୁ କପିଲୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ନିଗ୍ରୋଧାରାମେ ବୁଦ୍ଧୱଂସଦେସନାୟ ମହାସମୟସୁତ୍ତନ୍ତଦେସନାୟ ଚ ଗଣନପଥମତୀତାନଂ ଦେୱତାନଂ ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ ଅହୋସି । ପୁନ ସୁମନମାଲାକାରସମାଗମେ, ଗରହଦିନ୍ନସମାଗମେ, ଆନନ୍ଦସେଟ୍ଠିସମାଗମେ, ଜମ୍ବୁକାଜୀୱକସମାଗମେ, ମଣ୍ଡୁକଦେୱପୁତ୍ତସମାଗମେ, ମଟ୍ଠକୁଣ୍ଡଲିଦେୱପୁତ୍ତସମାଗମେ, ସୁଲସାନଗରସୋଭିନିସମାଗମେ, ସିରିମାନଗରସୋଭିନିସମାଗମେ, ପେସକାରଧୀତୁସମାଗମେ, ଚୂଳସୁଭଦ୍ଦାସମାଗମେ, ସାକେତବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଆଳାହନଦସ୍ସନସମାଗମେ, ସୂନାପରନ୍ତକସମାଗମେ, ସକ୍କପଞ୍ହସମାଗମେ, ତିରୋକୁଟ୍ଟସମାଗମେ [ତିରୋକୁଡ୍ଡସମାଗମେ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ରତନସୁତ୍ତସମାଗମେ ପଚ୍ଚେକଂ ଚତୁରାସୀତିୟା ପାଣସହସ୍ସାନଂ ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ ଅହୋସି, ୟାୱତା, ମହାରାଜ, ଭଗୱା ଲୋକେ ଅଟ୍ଠାସି, ତାୱ ତୀସୁ ମଣ୍ଡଲେସୁ ସୋଳସସୁ ମହାଜନପଦେସୁ ୟତ୍ଥ ୟତ୍ଥ ଭଗୱା ୱିହାସି, ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ୟେଭୁୟ୍ୟେନ ଦ୍ୱେ ତୟୋ ଚତ୍ତାରୋ ପଞ୍ଚ ସତଂ ସହସ୍ସଂ ସତସହସ୍ସଂ ଦେୱା ଚ ମନୁସ୍ସା ଚ ସନ୍ତଂ ପରମତ୍ଥଂ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରିଂସୁ। ୟେ ତେ, ମହାରାଜ, ଦେୱା ଗିହୀ ୟେୱ, ନ ତେ ପବ୍ବଜିତା, ଏତାନି ଚେୱ, ମହାରାଜ, ଅଞ୍ଞାନି ଚ ଅନେକାନି ଦେୱତାକୋଟିସତସହସ୍ସାନି ଗିହୀ ଅଗାରିକା କାମଭୋଗିନୋ ସନ୍ତଂ ପରମତ୍ଥଂ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରିଂସୂ’’ତି।

‘‘ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଗିହୀ ଅଗାରିକା କାମଭୋଗିନୋ ସନ୍ତଂ ପରମତ୍ଥଂ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତି, ଅଥ ଇମାନି ଧୁତଙ୍ଗାନି କିମତ୍ଥଂ ସାଧେନ୍ତି, ତେନ କାରଣେନ ଧୁତଙ୍ଗାନି ଅକିଚ୍ଚକରାନି ହୋନ୍ତି। ୟଦି, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୱିନା ମନ୍ତୋସଧେହି ବ୍ୟାଧୟୋ ୱୂପସମନ୍ତି, କିଂ ୱମନୱିରେଚନାଦିନା ସରୀରଦୁବ୍ବଲକରଣେନ? ୟଦି ମୁଟ୍ଠୀହି ପଟିସତ୍ତୁନିଗ୍ଗହୋ ଭୱତି, କିଂ ଅସିସତ୍ତିସରଧନୁକୋଦଣ୍ଡଲଗୁଳମୁଗ୍ଗରେହି? ୟଦି ଗଣ୍ଠିକୁଟିଲସୁସିରକଣ୍ଟଲତାସାଖା ଆଲମ୍ବିତ୍ୱା ରୁକ୍ଖମଭିରୂହନଂ ଭୱତି, କିଂ ଦୀଘଦଳ୍ହନିସ୍ସେଣିପରିୟେସନେନ? ୟଦି ଥଣ୍ଡିଲସେୟ୍ୟାୟ ଧାତୁସମତା ଭୱତି, କିଂ ସୁଖସମ୍ଫସ୍ସମହତିମହାସିରିସୟନପରିୟେସନେନ? ୟଦି ଏକକୋ ସାସଙ୍କସପ୍ପଟିଭୟୱିସମକନ୍ତାରତରଣସମତ୍ଥୋ ଭୱତି, କିଂ ସନ୍ନଦ୍ଧସଜ୍ଜମହତିମହାସତ୍ଥପରିୟେସନେନ? ୟଦି ନଦିସରଂ ବାହୁନା ତରିତୁଂ ସମତ୍ଥୋ ଭୱତି, କିଂ ଧୁୱସେତୁନାୱାପରିୟେସନେନ? ୟଦି ସକସନ୍ତକେନ ଘାସଚ୍ଛାଦନଂ କାତୁଂ ପହୋତି, କିଂ ପରୂପସେୱନପିୟସମୁଲ୍ଲାପପଚ୍ଛାପୁରେଧାୱନେନ? ୟଦି ଅଖାତତଳାକେ ଉଦକଂ ଲଭତି, କିଂ ଉଦପାନତଳାକପୋକ୍ଖରଣିଖଣନେନ? ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟଦି ଗିହୀ ଅଗାରିକା କାମଭୋଗିନୋ ସନ୍ତଂ ପରମତ୍ଥଂ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତି, କିଂ ଧୁତଗୁଣୱରସମାଦିୟନେନା’’ତି?

‘‘ଅଟ୍ଠୱୀସତି ଖୋ ପନିମେ, ମହାରାଜ, ଧୁତଙ୍ଗଗୁଣା ୟଥାଭୁଚ୍ଚଗୁଣା, ୟେହି ଗୁଣେହି ଧୁତଙ୍ଗାନି ସବ୍ବବୁଦ୍ଧାନଂ ପିହୟିତାନି ପତ୍ଥିତାନି। କତମେ ଅଟ୍ଠୱୀସତି? ଇଧ, ମହାରାଜ, ଧୁତଙ୍ଗଂ ସୁଦ୍ଧାଜୀୱଂ ସୁଖଫଲଂ ଅନୱଜ୍ଜଂ ନ ପରଦୁକ୍ଖାପନଂ ଅଭୟଂ ଅସମ୍ପୀଳନଂ ଏକନ୍ତୱଡ୍ଢିକଂ ଅପରିହାନିୟଂ ଅମାୟଂ ଆରକ୍ଖା ପତ୍ଥିତଦଦଂ ସବ୍ବସତ୍ତଦମନଂ ସଂୱରହିତଂ ପତିରୂପଂ ଅନିସ୍ସିତଂ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତଂ ରାଗକ୍ଖୟଂ ଦୋସକ୍ଖୟଂ ମୋହକ୍ଖୟଂ ମାନପ୍ପହାନଂ କୁୱିତକ୍କଚ୍ଛେଦନଂ କଙ୍ଖାୱିତରଣଂ କୋସଜ୍ଜୱିଦ୍ଧଂସନଂ ଅରତିପ୍ପହାନଂ ଖମନଂ ଅତୁଲଂ ଅପ୍ପମାଣଂ ସବ୍ବଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟଗମନଂ, ଇମେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଅଟ୍ଠୱୀସତି ଧୁତଙ୍ଗଗୁଣା ୟଥାଭୁଚ୍ଚଗୁଣା ୟେହି ଗୁଣେହି ଧୁତଙ୍ଗାନି ସବ୍ବବୁଦ୍ଧାନଂ ପିହୟିତାନି ପତ୍ଥିତାନି।

‘‘ୟେ ଖୋ ତେ, ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣେ ସମ୍ମା ଉପସେୱନ୍ତି, ତେ ଅଟ୍ଠାରସହି ଗୁଣେହି ସମୁପେତା ଭୱନ୍ତି। କତମେହି ଅଟ୍ଠାରସହି? ଆଚାରୋ ତେସଂ ସୁୱିସୁଦ୍ଧୋ ହୋତି, ପଟିପଦା ସୁପୂରିତା ହୋତି, କାୟିକଂ ୱାଚସିକଂ ସୁରକ୍ଖିତଂ ହୋତି, ମନୋସମାଚାରୋ ସୁୱିସୁଦ୍ଧୋ ହୋତି, ୱୀରିୟଂ ସୁପଗ୍ଗହିତଂ ହୋତି, ଭୟଂ ୱୂପସମ୍ମତି, ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିବ୍ୟପଗତା ହୋତି, ଆଘାତୋ ଉପରତୋ ହୋତି, ମେତ୍ତା ଉପଟ୍ଠିତା ହୋତି, ଆହାରୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ହୋତି, ସବ୍ବସତ୍ତାନଂ ଗରୁକତୋ ହୋତି, ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୂ ହୋତି, ଜାଗରିୟମନୁୟୁତ୍ତୋ ହୋତି, ଅନିକେତୋ ହୋତି, ୟତ୍ଥ ଫାସୁ ତତ୍ଥ ୱିହାରୀ ହୋତି, ପାପଜେଗୁଚ୍ଛୀ ହୋତି, ୱିୱେକାରାମୋ ହୋତି, ସତତଂ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ହୋତି, ୟେ ତେ, ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣେ ସମ୍ମା ଉପସେୱନ୍ତି, ତେ ଇମେହି ଅଟ୍ଠାରସହି ଗୁଣେହି ସମୁପେତା ଭୱନ୍ତି।

‘‘ଦସ ଇମେ, ମହାରାଜ, ପୁଗ୍ଗଲା ଧୁତଗୁଣାରହା। କତମେ ଦସ? ସଦ୍ଧୋ ହୋତି ହିରିମା ଧିତିମା ଅକୁହୋ ଅତ୍ଥୱସୀ ଅଲୋଲୋ ସିକ୍ଖାକାମୋ ଦଳ୍ହସମାଦାନୋ ଅନୁଜ୍ଝାନବହୁଲୋ ମେତ୍ତାୱିହାରୀ, ଇମେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଦସ ପୁଗ୍ଗଲା ଧୁତଗୁଣାରହା।

‘‘ୟେ ତେ, ମହାରାଜ, ଗିହୀ ଅଗାରିକା କାମଭୋଗିନୋ ସନ୍ତଂ ପରମତ୍ଥଂ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ପୁରିମାସୁ ଜାତୀସୁ ତେରସସୁ ଧୁତଗୁଣେସୁ କତୂପାସନା କତଭୂମିକମ୍ମା, ତେ ତତ୍ଥ ଚାରଞ୍ଚ ପଟିପତ୍ତିଞ୍ଚ ସୋଧୟିତ୍ୱା ଅଜ୍ଜେତରହି ଗିହୀ ୟେୱ ସନ୍ତା ସନ୍ତଂ ପରମତ୍ତଂ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତି।

‘‘ୟଥା , ମହାରାଜ, କୁସଲୋ ଇସ୍ସାସୋ ଅନ୍ତେୱାସିକେ ପଠମଂ ତାୱ ଉପାସନସାଲାୟଂ ଚାପଭେଦଚାପାରୋପନଗ୍ଗହଣମୁଟ୍ଠିପ୍ପଟିପୀଳନଅଙ୍ଗୁଲିୱିନାମନପାଦଠପନସରଗ୍ଗହଣସନ୍ନହନଆକଡ୍ଢନ ସଦ୍ଧାରଣଲକ୍ଖନିୟମନଖିପନେ ତିଣପୁରିସକଛକଣ [ଖଣକ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ତିଣପଲାଲମତ୍ତିକାପୁଞ୍ଜଫଲକଲକ୍ଖୱେଧେ ଅନୁସିକ୍ଖାପେତ୍ୱା ରଞ୍ଞୋ ସନ୍ତିକେ ଉପାସନଂ ଆରାଧୟିତ୍ୱା ଆଜଞ୍ଞରଥଗଜତୁରଙ୍ଗଧନଧଞ୍ଞହିରଞ୍ଞସୁୱଣ୍ଣଦାସିଦାସଭରିୟଗାମୱରଂ ଲଭତି , ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟେ ତେ ଗିହୀ ଅଗାରିକା କାମଭୋଗିନୋ ସନ୍ତଂ ପରମତ୍ଥଂ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତି, ତେ ସବ୍ବେ ପୁରିମାସୁ ଜାତୀସୁ ତେରସସୁ ଧୁତଗୁଣେସୁ କତୂପାସନା କତଭୂମିକମ୍ମା, ତେ ତତ୍ଥେୱ ଚାରଞ୍ଚ ପଟିପତ୍ତିଞ୍ଚ ସୋଧୟିତ୍ୱା ଅଜ୍ଜେତରହି ଗିହୀ ୟେୱ ସନ୍ତା ସନ୍ତଂ ପରମତ୍ଥଂ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତି। ନ, ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣେସୁ ପୁବ୍ବାସେୱନଂ ୱିନା ଏକିସ୍ସା ୟେୱ ଜାତିୟା ଅରହତ୍ତଂ ସଚ୍ଛିକିରିୟା ହୋତି, ଉତ୍ତମେନ ପନ ୱୀରିୟେନ ଉତ୍ତମାୟ ପଟିପତ୍ତିୟା ତଥାରୂପେନ ଆଚରିୟେନ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତେନ ଅରହତ୍ତଂ ସଚ୍ଛିକିରିୟା ହୋତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଭିସକ୍କୋ ସଲ୍ଲକତ୍ତୋ ଆଚରିୟଂ ଧନେନ ୱା ୱତ୍ତପ୍ପଟିପତ୍ତିୟା ୱା ଆରାଧେତ୍ୱା ସତ୍ତଗ୍ଗହଣଛେଦନଲେଖନୱେଧନସଲ୍ଲୁଦ୍ଧରଣୱଣଧୋୱନସୋସନଭେସଜ୍ଜାନୁଲିମ୍ପନୱମନ ୱିରେଚନାନୁୱାସନକିରିୟମନୁସିକ୍ଖିତ୍ୱା ୱିଜ୍ଜାସୁ କତସିକ୍ଖୋ କତୂପାସନୋ କତହତ୍ଥୋ ଆତୁରେ ଉପସଙ୍କମତି ତିକିଚ୍ଛାୟ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟେ ତେ ଗିହୀ ଅଗାରିକା କାମଭୋଗିନୋ ସନ୍ତଂ ପରମତ୍ଥଂ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତି, ତେ ସବ୍ବେ ପୁରିମାସୁ ଜାତୀସୁ ତେରସସୁ ଧୁତଗୁଣେସୁ କତୂପାସନା କତଭୂମିକମ୍ମା, ତେ ତତ୍ଥେୱ ଚାରଞ୍ଚ ପଟିପତ୍ତିଞ୍ଚ ସୋଧୟିତ୍ୱା ଅଜ୍ଜେତରହି ଗିହୀ ୟେୱ ସନ୍ତା ସନ୍ତଂ ପରମତ୍ଥଂ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତି, ନ, ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣେହି ଅୱିସୁଦ୍ଧାନଂ ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ ହୋତି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଉଦକସ୍ସ ଅସେଚନେନ ବୀଜାନଂ ଅୱିରୂହନଂ ହୋତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣେହି ଅୱିସୁଦ୍ଧାନଂ ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ ନ ହୋତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଅକତକୁସଲାନଂ ଅକତକଲ୍ୟାଣାନଂ ସୁଗତିଗମନଂ ନ ହୋତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣେହି ଅୱିସୁଦ୍ଧାନଂ ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ ନ ହୋତି।

‘‘ପଥୱିସମଂ , ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣଂ ୱିସୁଦ୍ଧିକାମାନଂ ପତିଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ। ଆପୋସମଂ, ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣଂ ୱିସୁଦ୍ଧିକାମାନଂ ସବ୍ବକିଲେସମଲଧୋୱନଟ୍ଠେନ। ତେଜୋସମଂ, ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣଂ ୱିସୁଦ୍ଧିକାମାନଂ ସବ୍ବକିଲେସୱନଜ୍ଝାପନଟ୍ଠେନ । ୱାୟୋସମଂ, ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣଂ ୱିସୁଦ୍ଧିକାମାନଂ ସବ୍ବକିଲେସମଲରଜୋପୱାହନଟ୍ଠେନ। ଅଗଦସମଂ, ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣଂ ୱିସୁଦ୍ଧିକାମାନଂ ସବ୍ବକିଲେସବ୍ୟାଧିୱୂପସମନଟ୍ଠେନ। ଅମତସମଂ, ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣଂ ୱିସୁଦ୍ଧିକାମାନଂ ସବ୍ବକିଲେସୱିସନାସନଟ୍ଠେନ। ଖେତ୍ତସମଂ, ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣଂ ୱିସୁଦ୍ଧିକାମାନଂ ସବ୍ବସାମଞ୍ଞଗୁଣସସ୍ସୱିରୂହନଟ୍ଠେନ। ମନୋହରସମଂ, ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣଂ ୱିସୁଦ୍ଧିକାମାନଂ ପତ୍ଥିତିଚ୍ଛିତସବ୍ବସମ୍ପତ୍ତିୱରଦଦଟ୍ଠେନ। ନାୱାସମଂ, ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣଂ ୱିସୁଦ୍ଧିକାମାନଂ ସଂସାରମହଣ୍ଣୱପାରଗମନଟ୍ଠେନ। ଭୀରୁତ୍ତାଣସମଂ, ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣଂ ୱିସୁଦ୍ଧିକାମାନଂ ଜରାମରଣଭୀତାନଂ ଅସ୍ସାସକରଣଟ୍ଠେନ। ମାତୁସମଂ, ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣଂ ୱିସୁଦ୍ଧିକାମାନଂ କିଲେସଦୁକ୍ଖପ୍ପଟିପୀଳିତାନଂ ଅନୁଗ୍ଗାହକଟ୍ଠେନ। ପିତୁସମଂ, ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣଂ ୱିସୁଦ୍ଧିକାମାନଂ କୁସଲୱଡ୍ଢିକାମାନଂ ସବ୍ବସାମଞ୍ଞଗୁଣଜନକଟ୍ଠେନ। ମିତ୍ତସମଂ, ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣଂ ୱିସୁଦ୍ଧିକାମାନଂ ସବ୍ବସାମଞ୍ଞଗୁଣପରିୟେସନଅୱିସଂୱାଦକଟ୍ଠେନ। ପଦୁମସମଂ, ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣଂ ୱିସୁଦ୍ଧିକାମାନଂ ସବ୍ବକିଲେସମଲେହି ଅନୁପଲିତ୍ତଟ୍ଠେନ। ଚତୁଜ୍ଜାତିୟୱରଗନ୍ଧସମଂ , ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣଂ ୱିସୁଦ୍ଧିକାମାନଂ କିଲେସଦୁଗ୍ଗନ୍ଧପଟିୱିନୋଦନଟ୍ଠେନ। ଗିରିରାଜୱରସମଂ, ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣଂ ୱିସୁଦ୍ଧିକାମାନଂ ଅଟ୍ଠଲୋକଧମ୍ମୱାତେହି ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ। ଆକାସସମଂ, ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣଂ ୱିସୁଦ୍ଧିକାମାନଂ ସବ୍ବତ୍ଥ ଗହଣାପଗତଉରୁୱିସଟୱିତ୍ଥତମହନ୍ତଟ୍ଠେନ। ନଦୀସମଂ, ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣଂ ୱିସୁଦ୍ଧିକାମାନଂ କିଲେସମଲପୱାହନଟ୍ଠେନ। ସୁଦେସକସମଂ, ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣଂ ୱିସୁଦ୍ଧିକାମାନଂ ଜାତିକନ୍ତାରକିଲେସୱନଗହନନିତ୍ଥରଣଟ୍ଠେନ। ମହାସତ୍ଥୱାହସମଂ, ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣଂ ୱିସୁଦ୍ଧିକାମାନଂ ସବ୍ବଭୟସୁଞ୍ଞଖେମଅଭୟୱରପୱରନିବ୍ବାନନଗରସମ୍ପାପନଟ୍ଠେନ । ସୁମଜ୍ଜିତୱିମଲାଦାସସମଂ, ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣଂ ୱିସୁଦ୍ଧିକାମାନଂ ସଙ୍ଖାରାନଂ ସଭାୱଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ। ଫଲକସମଂ, ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣଂ ୱିସୁଦ୍ଧିକାମାନଂ କିଲେସଲଗୁଳସରସତ୍ତିପଟିବାହନଟ୍ଠେନ। ଛତ୍ତସମଂ, ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣଂ ୱିସୁଦ୍ଧିକାମାନଂ କିଲେସୱସ୍ସତିୱିଧଗ୍ଗିସନ୍ତାପାତପପଟିବାହନଟ୍ଠେନ। ଚନ୍ଦସମଂ, ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣଂ ୱିସୁଦ୍ଧିକାମାନଂ ପିହୟିତପତ୍ଥିତଟ୍ଠେନ। ସୂରିୟସମଂ, ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣଂ ୱିସୁଦ୍ଧିକାମାନଂ ମୋହତମତିମିରନାସନଟ୍ଠେନ। ସାଗରସମଂ, ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣଂ ୱିସୁଦ୍ଧିକାମାନଂ ଅନେକୱିଧସାମଞ୍ଞଗୁଣୱରରତନୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ, ଅପରିମିତଅସଙ୍ଖ୍ୟେୟ୍ୟଅପ୍ପମେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ଚ। ଏୱଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣଂ ୱିସୁଦ୍ଧିକାମାନଂ ବହୂପକାରଂ ସବ୍ବଦରଥପରିଳାହନୁଦଂ ଅରତିନୁଦଂ ଭୟନୁଦଂ ଭୱନୁଦଂ ଖୀଲନୁଦଂ ମଲନୁଦଂ ସୋକନୁଦଂ ଦୁକ୍ଖନୁଦଂ ରାଗନୁଦଂ ଦୋସନୁଦଂ ମୋହନୁଦଂ ମାନନୁଦଂ ଦିଟ୍ଠିନୁଦଂ ସବ୍ବାକୁସଲଧମ୍ମନୁଦଂ ୟସାୱହଂ ହିତାୱହଂ ସୁଖାୱହଂ ଫାସୁକରଂ ପୀତିକରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମକରଂ ଅନୱଜ୍ଜଂ ଇଟ୍ଠସୁଖୱିପାକଂ ଗୁଣରାସିଗୁଣପୁଞ୍ଜଂ ଅପରିମିତଅସଙ୍ଖ୍ୟେୟ୍ୟ ଅପ୍ପମେୟ୍ୟଗୁଣଂ ୱରଂ ପୱରଂ ଅଗ୍ଗଂ।

‘‘ୟଥା , ମହାରାଜ, ମନୁସ୍ସା ଉପତ୍ଥମ୍ଭୱସେନ ଭୋଜନଂ ଉପସେୱନ୍ତି, ହିତୱସେନ ଭେସଜ୍ଜଂ ଉପସେୱନ୍ତି, ଉପକାରୱସେନ ମିତ୍ତଂ ଉପସେୱନ୍ତି, ତାରଣୱସେନ ନାୱଂ ଉପସେୱନ୍ତି, ସୁଗନ୍ଧୱସେନ ମାଲାଗନ୍ଧଂ ଉପସେୱନ୍ତି, ଅଭୟୱସେନ ଭୀରୁତ୍ତାଣଂ ଉପସେୱନ୍ତି, ପତିଟ୍ଠାୱସେନ [ପତିଟ୍ଠାନୱସେନ (କ॰)] ପଥୱିଂ ଉପସେୱନ୍ତି, ସିପ୍ପୱସେନ ଆଚରିୟଂ ଉପସେୱନ୍ତି, ୟସୱସେନ ରାଜାନଂ ଉପସେୱନ୍ତି, କାମଦଦୱସେନ ମଣିରତନଂ ଉପସେୱନ୍ତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ସବ୍ବସାମଞ୍ଞଗୁଣଦଦୱସେନ ଅରିୟା ଧୁତଗୁଣଂ ଉପସେୱନ୍ତି।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଉଦକଂ ବୀଜୱିରୂହନାୟ, ଅଗ୍ଗି ଝାପନାୟ, ଆହାରୋ ବଲାହରଣାୟ, ଲତା ବନ୍ଧନାୟ, ସତ୍ଥଂ ଛେଦନାୟ, ପାନୀୟଂ ପିପାସାୱିନୟନାୟ, ନିଧି ଅସ୍ସାସକରଣାୟ, ନାୱା ତୀରସମ୍ପାପନାୟ, ଭେସଜ୍ଜଂ ବ୍ୟାଧିୱୂପସମନାୟ, ୟାନଂ ସୁଖଗମନାୟ, ଭୀରୁତ୍ତାଣଂ ଭୟୱିନୋଦନାୟ, ରାଜା ଆରକ୍ଖତ୍ଥାୟ, ଫଲକଂ ଦଣ୍ଡଲେଡ୍ଡୁଲଗୁଳସରସତ୍ତିପଟିବାହନାୟ, ଆଚରିୟୋ ଅନୁସାସନାୟ, ମାତା ପୋସନାୟ, ଆଦାସୋ ଓଲୋକନାୟ, ଅଲଙ୍କାରୋ ସୋଭନାୟ, ୱତ୍ଥଂ ପଟିଚ୍ଛାଦନାୟ, ନିସ୍ସେଣୀ ଆରୋହନାୟ, ତୁଲା ୱିସମୱିକ୍ଖେପନାୟ [ନିକ୍ଖେପନାୟ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ମନ୍ତଂ ପରିଜପ୍ପନାୟ, ଆୱୁଧଂ ତଜ୍ଜନୀୟପଟିବାହନାୟ , ପଦୀପୋ ଅନ୍ଧକାରୱିଧମନାୟ, ୱାତୋ ପରିଳାହନିବ୍ବାପନାୟ, ସିପ୍ପଂ ୱୁତ୍ତିନିପ୍ଫାଦନାୟ, ଅଗଦଂ ଜୀୱିତରକ୍ଖଣାୟ, ଆକରୋ ରତନୁପ୍ପାଦନାୟ, ରତନଂ ଅଲଙ୍କରାୟ, ଆଣା ଅନତିକ୍କମନାୟ, ଇସ୍ସରିୟଂ ୱସୱତ୍ତନାୟ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣଂ ସାମଞ୍ଞବୀଜୱିରୂହନାୟ, କିଲେସମଲଝାପନାୟ, ଇଦ୍ଧିବଲାହରଣାୟ, ସତିସଂୱରନିବନ୍ଧନାୟ, ୱିମତିୱିଚିକିଚ୍ଛାସମୁଚ୍ଛେଦନାୟ, ତଣ୍ହାପିପାସାୱିନୟନାୟ, ଅଭିସମୟଅସ୍ସାସକରଣାୟ, ଚତୁରୋଘନିତ୍ଥରଣାୟ, କିଲେସବ୍ୟାଧିୱୂପସମାୟ, ନିବ୍ବାନସୁଖପ୍ପଟିଲାଭାୟ, ଜାତିଜରାବ୍ୟାଧିମରଣସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସଭୟୱିନୋଦନାୟ, ସାମଞ୍ଞଗୁଣପରିରକ୍ଖଣାୟ, ଅରତିକୁୱିତକ୍କପଟିବାହନାୟ, ସକଲସାମଞ୍ଞତ୍ଥାନୁସାସନାୟ, ସବ୍ବସାମଞ୍ଞଗୁଣପୋସନାୟ, ସମଥୱିପସ୍ସନାମଗ୍ଗଫଲନିବ୍ବାନଦସ୍ସନାୟ, ସକଲଲୋକଥୁତଥୋମିତମହତିମହାସୋଭନକରଣାୟ, ସବ୍ବାପାୟପିଦହନାୟ, ସାମଞ୍ଞତ୍ଥସେଲସିଖରମୁଦ୍ଧନି ଅଭିରୂହନାୟ, ୱଙ୍କକୁଟିଲୱିସମଚିତ୍ତୱିକ୍ଖେପନାୟ [ଚିତ୍ତନିକ୍ଖେପନାୟ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ସେୱିତବ୍ବାସେୱିତବ୍ବଧମ୍ମେ ସାଧୁସଜ୍ଝାୟକରଣାୟ, ସବ୍ବକିଲେସପଟିସତ୍ତୁତଜ୍ଜନାୟ , ଅୱିଜ୍ଜନ୍ଧକାରୱିଧମନାୟ, ତିୱିଧଗ୍ଗିସନ୍ତାପପରିଳାହନିବ୍ବାପନାୟ, ସଣ୍ହସୁଖୁମସନ୍ତସମାପତ୍ତିନିପ୍ଫାଦନାୟ, ସକଲସାମଞ୍ଞଗୁଣପରିରକ୍ଖଣାୟ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୱରରତନୁପ୍ପାଦନାୟ, ୟୋଗିଜନାଲଙ୍କରଣାୟ, ଅନୱଜ୍ଜନିପୁଣସୁଖୁମସନ୍ତିସୁଖମନତିକ୍କମନାୟ , ସକଲସାମଞ୍ଞଅରିୟଧମ୍ମୱସୱତ୍ତନାୟ। ଇତି, ମହାରାଜ, ଇମେସଂ ଗୁଣାନଂ ଅଧିଗମାୟ ୟଦିଦଂ ଏକମେକଂ ଧୁତଗୁଣଂ, ଏୱଂ, ମହାରାଜ, ଅତୁଲିୟଂ ଧୁତଗୁଣଂ ଅପ୍ପମେୟ୍ୟଂ ଅସମଂ ଅପ୍ପଟିସମଂ ଅପ୍ପଟିଭାଗଂ ଅପ୍ପଟିସେଟ୍ଠଂ ଉତ୍ତରଂ ସେଟ୍ଠଂ ୱିସିଟ୍ଠଂ ଅଧିକଂ ଆୟତଂ ପୁଥୁଲଂ ୱିସଟଂ ୱିତ୍ଥତଂ ଗରୁକଂ ଭାରିୟଂ ମହନ୍ତଂ।

‘‘ୟୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ପାପିଚ୍ଛୋ ଇଚ୍ଛାପକତୋ କୁହକୋ ଲୁଦ୍ଧୋ ଓଦରିକୋ ଲାଭକାମୋ ୟସକାମୋ କିତ୍ତିକାମୋ ଅୟୁତ୍ତୋ ଅପ୍ପତ୍ତୋ ଅନନୁଚ୍ଛୱିକୋ ଅନରହୋ ଅପ୍ପତିରୂପୋ ଧୁତଙ୍ଗଂ [ତଧୁଗୁଣଂ (କ॰) ଏୱମୁପରିପି] ସମାଦିୟତି, ସୋ ଦିଗୁଣଂ ଦଣ୍ଡମାପଜ୍ଜତି, ସବ୍ବଗୁଣଘାତମାପଜ୍ଜତି, ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକଂ ହୀଳନଂ ଖୀଳନଂ ଗରହନଂ ଉପ୍ପଣ୍ଡନଂ ଖିପନଂ ଅସମ୍ଭୋଗଂ ନିସ୍ସାରଣଂ ନିଚ୍ଛୁଭନଂ ପୱାହନଂ ପବ୍ବାଜନଂ ପଟିଲଭତି, ସମ୍ପରାୟେପି ସତୟୋଜନିକେ ଅୱୀଚିମହାନିରୟେ ଉଣ୍ହକଠିତତତ୍ତସନ୍ତତ୍ତଅଚ୍ଚିଜାଲାମାଲକେ ଅନେକୱସ୍ସକୋଟିସତସହସ୍ସାନି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ଫେଣୁଦ୍ଦେହକଂ ସମ୍ପରିୱତ୍ତକଂ ପଚ୍ଚତି, ତତୋ ମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା [ମୁଚ୍ଚିତ୍ୱା (ସୀ॰ ପୀ॰)] କିସଫରୁସକାଳଙ୍ଗପଚ୍ଚଙ୍ଗୋ ସୂନୁଦ୍ଧୁମାତସୁସିରୁତ୍ତମଙ୍ଗୋ [ସୂନୁଦ୍ଧୁମାତସୂଚିମୁଖପମାଣସୁସିରୁତ୍ତମଙ୍ଗୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଛାତୋ ପିପାସିତୋ ୱିସମଭୀମରୂପୱଣ୍ଣୋ ଭଗ୍ଗକଣ୍ଣସୋତୋ ଉମ୍ମୀଲିତନିମୀଲିତନେତ୍ତନୟନୋ ଅରୁଗତ୍ତପକ୍କଗତ୍ତୋ ପୁଳୱାକିଣ୍ଣସବ୍ବକାୟୋ ୱାତମୁଖେ ଜଲମାନୋ ୱିୟ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ଅନ୍ତୋ ଜଲମାନୋ ପଜ୍ଜଲମାନୋ ଅତାଣୋ ଅସରଣୋ ଆରୁଣ୍ଣରୁଣ୍ଣକାରୁଞ୍ଞରୱଂ ପରିଦେୱମାନୋ ନିଜ୍ଝାମତଣ୍ହିକୋ ସମଣମହାପେତୋ ହୁତ୍ୱା ଆହିଣ୍ଡମାନୋ ମହିୟା ଅଟ୍ଟସ୍ସରଂ କରୋତି।

‘‘ୟଥା , ମହାରାଜ, କୋଚି ଅୟୁତ୍ତୋ ଅପ୍ପତ୍ତୋ ଅନନୁଚ୍ଛୱିକୋ ଅନରହୋ ଅପ୍ପତିରୂପୋ ହୀନୋ କୁଜାତିକୋ ଖତ୍ତିୟାଭିସେକେନ ଅଭିସିଞ୍ଚତି, ସୋ ଲଭତି ହତ୍ଥଚ୍ଛେଦଂ ପାଦଚ୍ଛେଦଂ ହତ୍ଥପାଦଚ୍ଛେଦଂ କଣ୍ଣଚ୍ଛେଦଂ ନାସଚ୍ଛେଦଂ କଣ୍ଣନାସଚ୍ଛେଦଂ ବିଲଙ୍ଗଥାଲିକଂ ସଙ୍ଖମୁଣ୍ଡିକଂ ରାହୁମୁଖଂ ଜୋତିମାଲିକଂ ହତ୍ଥପଜ୍ଜୋତିକଂ ଏରକୱତ୍ତିକଂ ଚୀରକୱାସିକଂ ଏଣେୟ୍ୟକଂ ବଳିସମଂସିକଂ କହାପଣକଂ ଖାରାପତଚ୍ଛିକଂ ପଲିଘପରିୱତ୍ତିକଂ ପଲାଲପୀଠକଂ ତତ୍ତେନ ତେଲେନ ଓସିଞ୍ଚନଂ ସୁନଖେହି ଖାଦାପନଂ ଜୀୱସୂଲାରୋପନଂ ଅସିନା ସୀସଚ୍ଛେଦଂ ଅନେକୱିହିତମ୍ପି କମ୍ମକାରଣଂ ଅନୁଭୱତି। କିଂ କାରଣା? ଅୟୁତ୍ତୋ ଅପ୍ପତ୍ତୋ ଅନନୁଚ୍ଛୱିକୋ ଅନରହୋ ଅପ୍ପତିରୂପୋ ହୀନୋ କୁଜାତିକୋ ମହନ୍ତେ ଇସ୍ସରିୟେ ଠାନେ ଅତ୍ତାନଂ ଠପେସି, ୱେଲଂ ଘାତେସି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋ କୋଚି ପୁଗ୍ଗଲୋ ପାପିଚ୍ଛୋ…ପେ॰… ମହିୟା ଅଟ୍ଟସ୍ସରଂ କରୋତି।

‘‘ୟୋ ପନ, ମହାରାଜ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ୟୁତ୍ତୋ ପତ୍ତୋ ଅନୁଚ୍ଛୱିକୋ ଅରହୋ ପତିରୂପୋ ଅପ୍ପିଚ୍ଛୋ ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ପୱିୱିତ୍ତୋ ଅସଂସଟ୍ଠୋ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ପହିତତ୍ତୋ ଅସଠୋ ଅମାୟୋ ଅନୋଦରିକୋ ଅଲାଭକାମୋ ଅୟସକାମୋ ଅକିତ୍ତିକାମୋ ସଦ୍ଧୋ ସଦ୍ଧାପବ୍ବଜିତୋ ଜରାମରଣା ମୁଚ୍ଚିତୁକାମୋ ‘ସାସନଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହିସ୍ସାମୀ’ତି ଧୁତଙ୍ଗଂ ସମାଦିୟତି, ସୋ ଦିଗୁଣଂ ପୂଜଂ ଅରହତି ଦେୱାନଞ୍ଚ ପିୟୋ ହୋତି ମନାପୋ ପିହୟିତୋ ପତ୍ଥିତୋ, ଜାତିସୁମନମଲ୍ଲିକାଦୀନଂ ୱିୟ ପୁପ୍ଫଂ ନହାତାନୁଲିତ୍ତସ୍ସ, ଜିଘଚ୍ଛିତସ୍ସ ୱିୟ ପଣୀତଭୋଜନଂ, ପିପାସିତସ୍ସ ୱିୟ ସୀତଲୱିମଲସୁରଭିପାନୀୟଂ, ୱିସଗତସ୍ସ ୱିୟ ଓସଧୱରଂ, ସୀଘଗମନକାମସ୍ସ ୱିୟ ଆଜଞ୍ଞରଥୱରୁତ୍ତମଂ, ଅତ୍ଥକାମସ୍ସ ୱିୟ ମନୋହରମଣିରତନଂ, ଅଭିସିଞ୍ଚିତୁକାମସ୍ସ ୱିୟ ପଣ୍ଡରୱିମଲସେତଚ୍ଛତ୍ତଂ, ଧମ୍ମକାମସ୍ସ ୱିୟ ଅରହତ୍ତଫଲାଧିଗମମନୁତ୍ତରଂ। ତସ୍ସ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି, ସମଥୱିପସ୍ସନା ଅଧିଗଚ୍ଛତି, ଅଧିଗମପ୍ପଟିପତ୍ତି ପରିଣମତି, ଚତ୍ତାରି ସାମଞ୍ଞଫଲାନି ଚତସ୍ସୋ ପଟିସମ୍ଭିଦା ତିସ୍ସୋ ୱିଜ୍ଜା ଛଳଭିଞ୍ଞା କେୱଲୋ ଚ ସମଣଧମ୍ମୋ ସବ୍ବେ ତସ୍ସାଧେୟ୍ୟା ହୋନ୍ତି, ୱିମୁତ୍ତିପଣ୍ଡରୱିମଲସେତଚ୍ଛତ୍ତେନ ଅଭିସିଞ୍ଚତି।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ରଞ୍ଞୋ ଖତ୍ତିୟସ୍ସ ଅଭିଜାତକୁଲକୁଲୀନସ୍ସ ଖତ୍ତିୟାଭିସେକେନ ଅଭିସିତ୍ତସ୍ସ ପରିଚରନ୍ତି ସରଟ୍ଠନେଗମଜାନପଦଭଟବଲା [ବଲତ୍ଥା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଅଟ୍ଠତ୍ତିଂସା ଚ ରାଜପରିସା ନଟନଚ୍ଚକା ମୁଖମଙ୍ଗଲିକା ସୋତ୍ଥିୱାଚକା ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣସବ୍ବପାସଣ୍ଡଗଣା ଅଭିଗଚ୍ଛନ୍ତି, ୟଂ କିଞ୍ଚି ପଥୱିୟା ପଟ୍ଟନରତନାକରନଗରସୁଙ୍କଟ୍ଠାନୱେରଜ୍ଜକଛେଜ୍ଜଭେଜ୍ଜଜନମନୁସାସନଂ ସବ୍ବତ୍ଥ ସାମିକୋ ଭୱତି, ଏୱମେୱ ଖୋ , ମହାରାଜ, ୟୋ କୋଚି ପୁଗ୍ଗଲୋ ୟୁତ୍ତୋ ପତ୍ତୋ…ପେ॰… ୱିମୁତ୍ତିପଣ୍ଡରୱିମଲସେତଚ୍ଛତ୍ତେନ ଅଭିସିଞ୍ଚତି।

‘‘ତେରସିମାନି , ମହାରାଜ, ଧୁତଙ୍ଗାନି, ୟେହି ସୁଦ୍ଧିକତୋ ନିବ୍ବାନମହାସମୁଦ୍ଦଂ ପୱିସିତ୍ୱା ବହୁୱିଧଂ ଧମ୍ମକୀଳମଭିକୀଳତି, ରୂପାରୂପଅଟ୍ଠସମାପତ୍ତିୟୋ ୱଳଞ୍ଜେତି, ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ଦିବ୍ବସୋତଧାତୁଂ ପରଚିତ୍ତୱିଜାନନଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସାନୁସ୍ସତିଂ ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁଂ ସବ୍ବାସୱକ୍ଖୟଞ୍ଚ ପାପୁଣାତି। କତମେ ତେରସ? ପଂସୁକୂଲିକଙ୍ଗଂ ତେଚୀୱରିକଙ୍ଗଂ ପିଣ୍ଡପାତିକଙ୍ଗଂ ସପଦାନଚାରିକଙ୍ଗଂ ଏକାସନିକଙ୍ଗଂ ପତ୍ତପିଣ୍ଡିକଙ୍ଗଂ ଖଲୁପଚ୍ଛାଭତ୍ତିକଙ୍ଗଂ ଆରଞ୍ଞିକଙ୍ଗଂ ରୁକ୍ଖମୂଲିକଙ୍ଗଂ ଅବ୍ଭୋକାସିକଙ୍ଗଂ ସୋସାନିକଙ୍ଗଂ ୟଥାସନ୍ଥତିକଙ୍ଗଂ ନେସଜ୍ଜିକଙ୍ଗଂ, ଇମେହି ଖୋ, ମହାରାଜ, ତେରସହି ଧୁତଗୁଣେହି ପୁବ୍ବେ ଆସେୱିତେହି ନିସେୱିତେହି ଚିଣ୍ଣେହି ପରିଚିଣ୍ଣେହି ଚରିତେହି ଉପଚରିତେହି ପରିପୂରିତେହି କେୱଲଂ ସାମଞ୍ଞଂ ପଟିଲଭତି, ତସ୍ସାଧେୟ୍ୟା ହୋନ୍ତି କେୱଲା ସନ୍ତା ସୁଖା ସମାପତ୍ତିୟୋ।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ସଧନୋ ନାୱିକୋ ପଟ୍ଟନେ ସୁଟ୍ଠୁ କତସୁଙ୍କୋ ମହାସମୁଦ୍ଦଂ ପୱିସିତ୍ୱା ୱଙ୍ଗଂ ତକ୍କୋଲଂ ଚୀନଂ ସୋୱୀରଂ ସୁରଟ୍ଠଂ ଅଲସନ୍ଦଂ କୋଲପଟ୍ଟନଂ ସୁୱଣ୍ଣଭୂମିଂ ଗଚ୍ଛତି ଅଞ୍ଞମ୍ପି ୟଂ କିଞ୍ଚି ନାୱାସଞ୍ଚରଣଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଇମେହି ତେରସହି ଧୁତଗୁଣେହି ପୁବ୍ବେ ଆସେୱିତେହି ନିସେୱିତେହି ଚିଣ୍ଣେହି ପରିଚିଣ୍ଣେହି ଚରିତେହି ଉପଚରିତେହି ପରିପୂରିତେହି କେୱଲଂ ସାମଞ୍ଞଂ ପଟିଲଭତି, ତସ୍ସାଧେୟ୍ୟା ହୋନ୍ତି କେୱଲା ସନ୍ତା ସୁଖା ସମାପତ୍ତିୟୋ।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କସ୍ସକୋ ପଠମଂ ଖେତ୍ତଦୋସଂ ତିଣକଟ୍ଠପାସାଣଂ ଅପନେତ୍ୱା କସିତ୍ୱା ୱପିତ୍ୱା ସମ୍ମା ଉଦକଂ ପୱେସେତ୍ୱା ରକ୍ଖିତ୍ୱା ଗୋପେତ୍ୱା ଲୱନମଦ୍ଦନେନ ବହୁଧଞ୍ଞକୋ ହୋତି, ତସ୍ସାଧେୟ୍ୟା ଭୱନ୍ତି ୟେ କେଚି ଅଧନା କପଣା ଦଲିଦ୍ଦା ଦୁଗ୍ଗତଜନା, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଇମେହି ତେରସହି ଧୁତଗୁଣେହି ପୁବ୍ବେ ଆସେୱିତେହି…ପେ॰… କେୱଲା ସନ୍ତା ସୁଖା ସମାପତ୍ତିୟୋ।

‘‘ୟଥା ୱା ପନ, ମହାରାଜ, ଖତ୍ତିୟୋ ମୁଦ୍ଧାୱସିତ୍ତୋ ଅଭିଜାତକୁଲୀନୋ ଛେଜ୍ଜଭେଜ୍ଜଜନମନୁସାସନେ ଇସ୍ସରୋ ହୋତି ୱସୱତ୍ତୀ ସାମିକୋ ଇଚ୍ଛାକରଣୋ, କେୱଲା ଚ ମହାପଥୱୀ ତସ୍ସାଧେୟ୍ୟା ହୋତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଇମେହି ତେରସହି ଧୁତଗୁଣେହି ପୁବ୍ବେ ଆସେୱିତେହି ନିସେୱିତେହି ଚିଣ୍ଣେହି ପରିଚିଣ୍ଣେହି ଚରିତେହି ଉପଚରିତେହି ପରିପୂରିତେହି ଜିନସାସନୱରେ ଇସ୍ସରୋ ହୋତି ୱସୱତ୍ତୀ ସାମିକୋ ଇଚ୍ଛାକରଣୋ, କେୱଲା ଚ ସମଣଗୁଣା ତସ୍ସାଧେୟ୍ୟା ହୋନ୍ତି।

‘‘ନନୁ , ମହାରାଜ, ଥେରୋ ଉପସେନୋ ୱଙ୍ଗନ୍ତପୁତ୍ତୋ ସଲ୍ଲେଖଧୁତଗୁଣେ ପରିପୂରକାରିତାୟ ଅନାଦିୟିତ୍ୱା ସାୱତ୍ଥିୟା ସଙ୍ଘସ୍ସ କତିକଂ ସପରିସୋ ନରଦମ୍ମସାରଥିଂ ପଟିସଲ୍ଲାନଗତଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତୋ ପାଦେ ସିରସା ୱନ୍ଦିତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି, ଭଗୱା ଚ ତଂ ସୁୱିନୀତଂ ପରିସଂ ଓଲୋକେତ୍ୱା ହଟ୍ଠତୁଟ୍ଠୋ ପମୁଦିତୋ ଉଦଗ୍ଗୋ ପରିସାୟ ସଦ୍ଧିଂ ସଲ୍ଲାପଂ ସଲ୍ଲପିତ୍ୱା ଅସମ୍ଭିନ୍ନେନ ବ୍ରହ୍ମସ୍ସରେନ ଏତଦୱୋଚ ‘ପାସାଦିକା ଖୋ ପନ ତ୍ୟାୟଂ ଉପସେନ ପରିସା, କତଂ ତ୍ୱଂ ଉପସେନ ପରିସଂ ୱିନେସୀ’ତି। ସୋପି ସବ୍ବଞ୍ଞୁନା ଦସବଲେନ ଦେୱାତିଦେୱେନ ପୁଟ୍ଠୋ ୟଥାଭୂତସଭାୱଗୁଣୱସେନ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ୟୋ କୋଚି ମଂ, ଭନ୍ତେ, ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପବ୍ବଜ୍ଜଂ ୱା ନିସ୍ସୟଂ ୱା ୟାଚତି, ତମହଂ ଏୱଂ ୱଦାମି ‘‘ଅହଂ ଖୋ ଆୱୁସୋ ଆରଞ୍ଞିକୋ ପିଣ୍ଡପାତିକୋ ପଂସୁକୂଲିକୋ ତେଚୀୱରିକୋ। ସଚେ ତ୍ୱମ୍ପି ଆରଞ୍ଞିକୋ ଭୱିସ୍ସସି ପିଣ୍ଡପାତିକୋ ପଂସୁକୂଲିକୋ ତେଚୀୱରିକୋ, ଏୱାହଂ ତଂ ପବ୍ବାଜେସ୍ସାମି ନିସ୍ସୟଂ ଦସ୍ସାମୀ’’ତି, ସଚେ ସୋ ମେ, ଭନ୍ତେ, ପଟିସ୍ସୁଣିତ୍ୱା ନନ୍ଦତି ଓରମତି, ଏୱାହଂ ତଂ ପବ୍ବାଜେମି ନିସ୍ସୟଂ ଦେମି, ସଚେ ନ ନନ୍ଦତି ନ ଓରମତି, ନ ତଂ ପବ୍ବାଜେମି, ନ ନିସ୍ସୟଂ ଦେମି, ଏୱାହଂ, ଭନ୍ତେ, ପରିସଂ ୱିନେମୀ’’ତି। ଏୱଂ ଖୋ [ଏୱମ୍ପି (କ॰)] , ମହାରାଜ, ଧୁତଗୁଣୱରସମାଦିଣ୍ଣୋ ଜିନସାସନୱରେ ଇସ୍ସରୋ ହୋତି। ୱସୱତ୍ତୀ ସାମିକୋ ଇଚ୍ଛାକରଣୋ, ତସ୍ସାଧେୟ୍ୟା ହୋନ୍ତି କେୱଲା ସନ୍ତା ସୁଖା ସମାପତ୍ତିୟୋ।

‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ପଦୁମଂ ଅଭିୱୁଦ୍ଧପରିସୁଦ୍ଧଉଦିଚ୍ଚଜାତିପ୍ପଭୱଂ ସିନିଦ୍ଧଂ ମୁଦୁ ଲୋଭନୀୟଂ ସୁଗନ୍ଧଂ ପିୟଂ ପତ୍ଥିତଂ ପସତ୍ଥଂ ଜଲକଦ୍ଦମମନୁପଲିତ୍ତଂ ଅଣୁପତ୍ତକେସରକଣ୍ଣିକାଭିମଣ୍ଡିତଂ ଭମରଗଣସେୱିତଂ ସୀତଲସଲିଲସଂୱଦ୍ଧଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ଇମେହି ତେରସହି ଧୁତଗୁଣେହି ପୁବ୍ବେ ଆସେୱିତେହି ନିସେୱିତେହି ଚିଣ୍ଣେହି ପରିଚିଣ୍ଣେହି ଚରିତେହି ଉପଚରିତେହି ପରିପୂରିତେହି ଅରିୟସାୱକୋ ତିଂସଗୁଣୱରେହି ସମୁପେତୋ ହୋତି।

‘‘କତମେହି ତିଂସଗୁଣୱରେହି? ସିନିଦ୍ଧମୁଦୁମଦ୍ଦୱମେତ୍ତଚିତ୍ତୋ ହୋତି, ଘାତିତହତୱିହତକିଲେସୋ ହୋତି, ହତନିହତମାନଦବ୍ବୋ ହୋତି, ଅଚଲଦଳ୍ହନିୱିଟ୍ଠନିବ୍ବେମତିକସଦ୍ଧୋ ହୋତି, ପରିପୁଣ୍ଣପୀଣିତପହଟ୍ଠଲୋଭନୀୟସନ୍ତସୁଖସମାପତ୍ତିଲାଭୀ ହୋତି, ସୀଲୱରପୱରଅସମସୁଚିଗନ୍ଧପରିଭାୱିତୋ ହୋତି, ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ପିୟୋ ହୋତି ମନାପୋ, ଖୀଣାସୱଅରିୟୱରପୁଗ୍ଗଲପତ୍ଥିତୋ, ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ୱନ୍ଦିତପୂଜିତୋ, ବୁଧୱିବୁଧପଣ୍ଡିତଜନାନଂ ଥୁତଥୱିତଥୋମିତପସତ୍ଥୋ , ଇଧ ୱା ହୁରଂ ୱା ଲୋକେନ ଅନୁପଲିତ୍ତୋ, ଅପ୍ପଥୋକୱଜ୍ଜେପି [ଅପ୍ପସାୱଜ୍ଜେପି (କ॰)] ଭୟଦସ୍ସାୱୀ, ୱିପୁଲୱରସମ୍ପତ୍ତିକାମାନଂ ମଗ୍ଗଫଲୱରତ୍ଥସାଧନୋ, ଆୟାଚିତୱିପୁଲପଣୀତପଚ୍ଚୟଭାଗୀ, ଅନିକେତସୟନୋ, ଝାନଜ୍ଝୋସିତତପ୍ପୱରୱିହାରୀ , ୱିଜଟିତକିଲେସଜାଲୱତ୍ଥୁ, ଭିନ୍ନଭଗ୍ଗସଙ୍କୁଟିତସଞ୍ଛିନ୍ନଗତିନୀୱରଣୋ, ଅକୁପ୍ପଧମ୍ମୋ, ଅଭିନୀତୱାସୋ, ଅନୱଜ୍ଜଭୋଗୀ , ଗତିୱିମୁତ୍ତୋ, ଉତ୍ତିଣ୍ଣସବ୍ବୱିଚିକିଚ୍ଛୋ, ୱିମୁତ୍ତିଜ୍ଝୋସିତତ୍ଥୋ [ୱିମୁତ୍ତିଜ୍ଝାସିତତ୍ତୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମୋ, ଅଚଲଦଳ୍ହଭୀରୁତ୍ତାଣମୁପଗତୋ, ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନାନୁସୟୋ, ସବ୍ବାସୱକ୍ଖୟଂ ପତ୍ତୋ, ସନ୍ତସୁଖସମାପତ୍ତିୱିହାରବହୁଲୋ, ସବ୍ବସମଣଗୁଣସମୁପେତୋ, ଇମେହି ତିଂସଗୁଣୱରେହି ସମୁପେତୋ ହୋତି।

‘‘ନନୁ, ମହାରାଜ, ଥେରୋ ସାରିପୁତ୍ତୋ ଦସସହସ୍ସିଲୋକଧାତୁୟା ଅଗ୍ଗପୁରିସୋ ଠପେତ୍ୱା ଦସବଲଂ ଲୋକାଚରିୟଂ, ସୋପି ଅପରିମିତମସଙ୍ଖ୍ୟେୟ୍ୟକପ୍ପେ ସମାଚିତକୁସଲମୂଲୋ [ସମାଚିଣ୍ଣକୁସଲମୂଲୋ (କ॰)] ବ୍ରାହ୍ମଣକୁଲକୁଲୀନୋ ମନାପିକଂ କାମରତିଂ ଅନେକସତସଙ୍ଖଂ ଧନୱରଞ୍ଚ ଓହାୟ ଜିନସାସନେ ପବ୍ବଜିତ୍ୱା ଇମେହି ତେରସହି ଧୁତଗୁଣେହି କାୟୱଚୀଚିତ୍ତଂ ଦମୟିତ୍ୱା ଅଜ୍ଜେତରହି ଅନନ୍ତଗୁଣସମନ୍ନାଗତୋ ଗୋତମସ୍ସ ଭଗୱତୋ ସାସନୱରେ ଧମ୍ମଚକ୍କମନୁପ୍ପୱତ୍ତକୋ ଜାତୋ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ଏକଙ୍ଗୁତ୍ତରନିକାୟୱରଲଞ୍ଛକେ –

‘‘ନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞଂ ଏକପୁଗ୍ଗଲମ୍ପି ସମନୁପସ୍ସାମି, ୟୋ ଏୱଂ ତଥାଗତେନ ଅନୁତ୍ତରଂ ଧମ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତିତଂ ସମ୍ମଦେୱ ଅନୁପ୍ପୱତ୍ତେତି, ୟଥୟିଦଂ ଭିକ୍ଖୱେ, ସାରିପୁତ୍ତୋ, ସାରିପୁତ୍ତୋ। ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତେନ ଅନୁତ୍ତରଂ ଧମ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତିତଂ ସମ୍ମଦେୱ ଅନୁପ୍ପୱତ୍ତେତୀ’’’ତି।

‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ୟଂ କିଞ୍ଚି ନୱଙ୍ଗଂ ବୁଦ୍ଧୱଚନଂ, ୟା ଚ ଲୋକୁତ୍ତରା କିରିୟା, ୟା ଚ ଲୋକେ ଅଧିଗମୱିପୁଲୱରସମ୍ପତ୍ତିୟୋ, ସବ୍ବଂ ତଂ ତେରସସୁ ଧୁତଗୁଣେସୁ ସମୋଧାନୋପଗତ’’ [ସମୋଧାନେତବ୍ବଂ (କ॰)] ନ୍ତି।

ଧୁତଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଦୁତିୟୋ।

ଅନୁମାନୱଗ୍ଗୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

୬. ଓପମ୍ମକଥାପଞ୍ହୋ

ମାତିକା

ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, କତିହଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅରହତ୍ତଂ ସଚ୍ଛିକରୋତୀତି?

ଇଧ, ମହାରାଜ, ଅରହତ୍ତଂ ସଚ୍ଛିକାତୁକାମେନ ଭିକ୍ଖୁନା –

ଗଦ୍ରଭସ୍ସ [ଘୋରସ୍ସରସ୍ସ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

କୁକ୍କୁଟସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

କଲନ୍ଦକସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

ଦୀପିନିୟା ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

ଦୀପିକସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

କୁମ୍ମସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ୱଂସସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

ଚାପସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

ୱାୟସସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ମକ୍କଟସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ଗଦ୍ରଭୱଗ୍ଗୋ ପଠମୋ।

ଲାବୁଲତାୟ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

ପଦୁମସ୍ସ ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ବୀଜସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ସାଲକଲ୍ୟାଣିକାୟ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

ନାୱାୟ ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ନାୱାଲଗ୍ଗନକସ୍ସ [ନାୱାଲଗନକସ୍ସ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

କୂପସ୍ସ [କୂପକସ୍ସ (କ॰)] ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

ନିୟାମକସ୍ସ ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

କମ୍ମକାରସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

ସମୁଦ୍ଦସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ସମୁଦ୍ଦୱଗ୍ଗୋ ଦୁତିୟୋ।

ପଥୱିୟା ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ଆପସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ତେଜସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ୱାୟୁସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ପବ୍ବତସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ଆକାସସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ଚନ୍ଦସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ସୂରିୟସ୍ସ ସତ୍ତ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ସକ୍କସ୍ସ ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ଚତ୍ତାରି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ପଥୱୀୱଗ୍ଗୋ ତତିୟୋ।

ଉପଚିକାୟ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

ବିଳାରସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ଉନ୍ଦୂରସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

ୱିଚ୍ଛିକସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

ନକୁଲସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

ଜରସିଙ୍ଗାଲସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ମିଗସ୍ସ ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ଗୋରୂପସ୍ସ ଚତ୍ତାରି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ୱରାହସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ହତ୍ଥିସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ଉପଚିକାୱଗ୍ଗୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

ସୀହସ୍ସ ସତ୍ତ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ଚକ୍କୱାକସ୍ସ ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ପେଣାହିକାୟ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ଘରକପୋତସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

ଉଲୂକସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ସତପତ୍ତସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

ୱଗ୍ଗୁଲିସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ଜଲୂକାୟ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

ସପ୍ପସ୍ସ ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ଅଜଗରସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

ସୀହୱଗ୍ଗୋ ପଞ୍ଚମୋ।

ପନ୍ଥମକ୍କଟକସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

ଥନସିତଦାରକସ୍ସ [ଥନପୀତଦାରକସ୍ସ (ସ୍ୟା॰)] ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

ଚିତ୍ତକଧରକୁମ୍ମସ୍ସ [ଚିତ୍ତକଥଲକୁମ୍ମସ୍ସ (କ॰)] ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

ପୱନସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ମେଘସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ମଣିରତନସ୍ସ ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ମାଗୱିକସ୍ସ ଚତ୍ତାରି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ବାଳିସିକସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ତଚ୍ଛକସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ମକ୍କଟୱଗ୍ଗୋ ଛଟ୍ଠୋ।

କୁମ୍ଭସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

କାଳାୟସସ୍ସ [କାଳହଂସସ୍ସ (କ॰)] ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ଛତ୍ତସ୍ସ ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ଖେତ୍ତସ୍ସ ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ଅଗଦସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ଭୋଜନସ୍ସ ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ଇସ୍ସାସସ୍ସ ଚତ୍ତାରି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

କୁମ୍ଭୱଗ୍ଗୋ ସତ୍ତମୋ।

ରଞ୍ଞୋ ଚତ୍ତାରି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ଦୋୱାରିକସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ନିସଦାୟ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

ପଦୀପସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ମୟୂରସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ତୁରଙ୍ଗସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ସୋଣ୍ଡିକସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ଇନ୍ଦଖୀଲସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ତୁଲାୟ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

ଖଗ୍ଗସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ମଚ୍ଛସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ଇଣଗ୍ଗାହକସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

ବ୍ୟାଧିତସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ମତସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ନଦିୟା ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ଉସଭସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

ମଗ୍ଗସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ସୁଙ୍କସାୟିକସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

ଚୋରସ୍ସ ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ସକୁଣଗ୍ଘିୟା ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

ସୁନଖସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

ତିକିଚ୍ଛକସ୍ସ ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ଗବ୍ଭିନିୟା ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ଚମରିୟା ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

କିକିୟା ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

କପୋତିକାୟ ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ଏକନୟନସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

କସ୍ସକସ୍ସ ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ଜମ୍ବୁକସିଙ୍ଗାଲିୟା ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

ଚଙ୍ଗୱାରକସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ଦବ୍ବିୟା ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

ଇଣସାଧକସ୍ସ ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ଅନୁୱିଚିନକସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

ସାରଥିସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ଭୋଜକସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନି।

ତୁନ୍ନୱାୟସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

ନାୱିକସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

ଭମରସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀତି।

ମାତିକା ନିଟ୍ଠିତା।

୧. ଗଦ୍ରଭୱଗ୍ଗୋ

୧. ଗଦ୍ରଭଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୧ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ଗଦ୍ରଭସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’ନ୍ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମଂ ତଂ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଗଦ୍ରଭୋ ନାମ ସଙ୍କାରକୂଟେପି ଚତୁକ୍କେପି ସିଙ୍ଘାଟକେପି ଗାମଦ୍ୱାରେପି ଥୁସରାସିମ୍ହିପି ୟତ୍ଥ କତ୍ଥଚି ସୟତି, ନ ସୟନବହୁଲୋ ହୋତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ତିଣସନ୍ଥାରେପି ପଣ୍ଣସନ୍ଥାରେପି କଟ୍ଠମଞ୍ଚକେପି ଛମାୟପି ୟତ୍ଥ କତ୍ଥଚି ଚମ୍ମଖଣ୍ଡଂ ପତ୍ଥରିତ୍ୱା ୟତ୍ଥ କତ୍ଥଚି ସୟିତବ୍ବଂ, ନ ସୟନବହୁଲେନ ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଗଦ୍ରଭସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ‘କଲିଙ୍ଗରୂପଧାନା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତରହି ମମ ସାୱକା ୱିହରନ୍ତି ଅପ୍ପମତ୍ତା ଆତାପିନୋ ପଧାନସ୍ମି’ନ୍ତି। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ସାରିପୁତ୍ତେନ ଧମ୍ମସେନାପତିନାପି –

‘‘‘ପଲ୍ଲଙ୍କେନ ନିସିନ୍ନସ୍ସ, ଜଣ୍ଣୁକେନାଭିୱସ୍ସତି।

ଅଲଂ ଫାସୁୱିହାରାୟ, ପହିତତ୍ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ’’’ତି॥

ଗଦ୍ରଭଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ପଠମୋ।

୨. କୁକ୍କୁଟଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୨ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘କୁକ୍କୁଟସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କୁକ୍କୁଟୋ କାଲେନ ସମୟେନ ପଟିସଲ୍ଲୀୟତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ କାଲେନ ସମୟେନେୱ ଚେତିୟଙ୍ଗଣଂ ସମ୍ମଜ୍ଜିତ୍ୱା ପାନୀୟଂ ପରିଭୋଜନୀୟଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା ସରୀରଂ ପଟିଜଗ୍ଗିତ୍ୱା ନହାୟିତ୍ୱା ଚେତିୟଂ ୱନ୍ଦିତ୍ୱା ୱୁଡ୍ଢାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଦସ୍ସନାୟ ଗନ୍ତ୍ୱା କାଲେନ ସମୟେନ ସୁଞ୍ଞାଗାରଂ ପୱିସିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, କୁକ୍କୁଟସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, କୁକ୍କୁଟୋ କାଲେନ ସମୟେନେୱ ୱୁଟ୍ଠାତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ କାଲେନ ସମୟେନେୱ ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଚେତିୟଙ୍ଗଣଂ ସମ୍ମଜ୍ଜିତ୍ୱା ପାନୀୟଂ ପରିଭୋଜନୀୟଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା ସରୀରଂ ପଟିଜଗ୍ଗିତ୍ୱା ଚେତିୟଂ ୱନ୍ଦିତ୍ୱା ପୁନଦେୱ ସୁଞ୍ଞାଗାରଂ ପୱିସିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, କୁକ୍କୁଟସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, କୁକ୍କୁଟୋ ପଥୱିଂ ଖଣିତ୍ୱା ଖଣିତ୍ୱା ଅଜ୍ଝୋହାରଂ ଅଜ୍ଝୋହରତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିତ୍ୱା ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିତ୍ୱା ଅଜ୍ଝୋହାରଂ ଅଜ୍ଝୋହରିତବ୍ବଂ ‘ନେୱ ଦୱାୟ ନ ମଦାୟ ନ ମଣ୍ଡନାୟ ନ ୱିଭୂସନାୟ, ୟାୱଦେୱ ଇମସ୍ସ କାୟସ୍ସ ଠିତିୟା ୟାପନାୟ ୱିହିଂସୂପରତିୟା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟାନୁଗ୍ଗହାୟ, ଇତି ପୁରାଣଞ୍ଚ ୱେଦନଂ ପଟିହଙ୍ଖାମି ନୱଞ୍ଚ ୱେଦନଂ ନ ଉପ୍ପାଦେସ୍ସାମି, ୟାତ୍ରା ଚ ମେ ଭୱିସ୍ସତି ଅନୱଜ୍ଜତା ଚ ଫାସୁୱିହାରୋ ଚା’ତି। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, କୁକ୍କୁଟସ୍ସ ତତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ –

‘‘‘କନ୍ତାରେ ପୁତ୍ତମଂସଂୱ, ଅକ୍ଖସ୍ସବ୍ଭଞ୍ଜନଂ ୟଥା।

ଏୱଂ ଆହରି ଆହାରଂ, ୟାପନତ୍ଥମମୁଚ୍ଛିତୋ’ତି॥

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, କୁକ୍କୁଟୋ ସଚକ୍ଖୁକୋପି ରତ୍ତିଂ ଅନ୍ଧୋ ହୋତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଅନନ୍ଧେନେୱ ଅନ୍ଧେନ ୱିୟ ଭୱିତବ୍ବଂ, ଅରଞ୍ଞେପି ଗୋଚରଗାମେ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରନ୍ତେନପି ରଜନୀୟେସୁ ରୂପସଦ୍ଦଗନ୍ଧରସଫୋଟ୍ଠବ୍ବଧମ୍ମେସୁ ଅନ୍ଧେନ ବଧିରେନ ମୂଗେନ ୱିୟ ଭୱିତବ୍ବଂ, ନ ନିମିତ୍ତଂ ଗହେତବ୍ବଂ, ନାନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, କୁକ୍କୁଟସ୍ସ ଚତୁତ୍ଥଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ମହାକଚ୍ଚାୟନେନ –

‘ଚକ୍ଖୁମାସ୍ସ ୟଥା ଅନ୍ଧୋ, ସୋତୱା ବଧିରୋ ୟଥା।

ପଞ୍ଞୱାସ୍ସ [ଜିୱ୍ହାୱସ୍ସ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୟଥା ମୂଗୋ, ବଲୱା ଦୁବ୍ବଲୋରିୱ।

ଅତ୍ତଅତ୍ଥେ [ଅଥ ଅତ୍ଥେ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସମୁପ୍ପନ୍ନେ, ସୟେଥ ମତସାୟିକ’ନ୍ତି॥

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, କୁକ୍କୁଟୋ ଲେଡ୍ଡୁଦଣ୍ଡଲଗୁଳମୁଗ୍ଗରେହି ପରିପାତିୟନ୍ତୋପି ସକଂ ଗେହଂ ନ ୱିଜହତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଚୀୱରକମ୍ମଂ କରୋନ୍ତେନପି ନୱକମ୍ମଂ କରୋନ୍ତେନପି ୱତ୍ତପ୍ପଟିୱତ୍ତଂ କରୋନ୍ତେନପି ଉଦ୍ଦିସନ୍ତେନପି ଉଦ୍ଦିସାପେନ୍ତେନପି ୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ ନ ୱିଜହିତବ୍ବୋ, ସକଂ ଖୋ ପନେତଂ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନୋ ଗେହଂ, ୟଦିଦଂ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ । ଇଦଂ, ମହାରାଜ, କୁକ୍କୁଟସ୍ସ ପଞ୍ଚମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ । ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଗୋଚରୋ ସକୋ ପେତ୍ତିକୋ ୱିସୟୋ? ୟଦିଦଂ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା’ତି। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ସାରିପୁତ୍ତେନ ଧମ୍ମସେନାପତିନାପି –

‘‘‘ୟଥା ସୁଦନ୍ତୋ ମାତଙ୍ଗୋ, ସକଂ ସୋଣ୍ଡଂ ନ ମଦ୍ଦତି।

ଭକ୍ଖାଭକ୍ଖଂ ୱିଜାନାତି, ଅତ୍ତନୋ ୱୁତ୍ତିକପ୍ପନଂ॥

‘‘‘ତଥେୱ ବୁଦ୍ଧପୁତ୍ତେନ, ଅପ୍ପମତ୍ତେନ ୱା ପନ।

ଜିନୱଚନଂ ନ ମଦ୍ଦିତବ୍ବଂ, ମନସିକାରୱରୁତ୍ତମ’’’ନ୍ତି॥

କୁକ୍କୁଟଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଦୁତିୟୋ।

୩. କଲନ୍ଦକଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୩ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘କଲନ୍ଦକସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’ନ୍ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମଂ ତଂ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କଲନ୍ଦକୋ ପଟିସତ୍ତୁମ୍ହି ଓପତନ୍ତେ ନଙ୍ଗୁଟ୍ଠଂ ପପ୍ଫୋଟେତ୍ୱା ମହନ୍ତଂ କତ୍ୱା ତେନେୱ ନଙ୍ଗୁଟ୍ଠଲଗୁଳେନ ପଟିସତ୍ତୁଂ ପଟିବାହତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ କିଲେସସତ୍ତୁମ୍ହି ଓପତନ୍ତେ ସତିପଟ୍ଠାନଲଗୁଳଂ ପପ୍ଫୋଟେତ୍ୱା ମହନ୍ତଂ କତ୍ୱା ତେନେୱ ସତିପଟ୍ଠାନଲଗୁଳେନ ସବ୍ବକିଲେସା ପଟିବାହିତବ୍ବା। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, କଲନ୍ଦକସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ଚୂଳପନ୍ଥକେନ –

‘ୟଦା କିଲେସା ଓପତନ୍ତି, ସାମଞ୍ଞଗୁଣଧଂସନା।

ସତିପଟ୍ଠାନଲଗୁଳେନ, ହନ୍ତବ୍ବା ତେ ପୁନପ୍ପୁନ’’’ନ୍ତି॥

କଲନ୍ଦକଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ତତିୟୋ।

୪. ଦୀପିନିୟଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୪ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ଦୀପିନିୟା ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’ନ୍ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମଂ ତଂ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଦୀପିନୀ ସକିଂ ୟେୱ ଗବ୍ଭଂ ଗଣ୍ହାତି, ନ ପୁନପ୍ପୁନଂ ପୁରିସଂ ଉପେତି? ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଆୟତିଂ ପଟିସନ୍ଧିଂ ଉପ୍ପତ୍ତିଂ ଗବ୍ଭସେୟ୍ୟଂ ଚୁତିଂ ଭେଦଂ ଖୟଂ ୱିନାସଂ ସଂସାରଭୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିସମଂ ସମ୍ପୀଳିତଂ ଦିସ୍ୱା ‘ପୁନବ୍ଭୱେ ନପ୍ପଟିସନ୍ଦହିସ୍ସାମୀ’ତି ୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ କରଣୀୟୋ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଦୀପିନିୟା ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ସୁତ୍ତନିପାତେ ଧନିୟଗୋପାଲକସୁତ୍ତେ –

‘‘‘ଉସଭୋରିୱ ଛେତ୍ୱ ବନ୍ଧନାନି, ନାଗୋ ପୂତିଲତଂୱ ଦାଲୟିତ୍ୱା।

ନାହଂ ପୁନୁପେସ୍ସଂ ଗବ୍ଭସେୟ୍ୟଂ, ଅଥ ଚେ ପତ୍ଥୟସୀ ପୱସ୍ସ ଦେୱା’’’ତି॥

ଦୀପିନିୟଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

୫. ଦୀପିକଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୫ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ଦୀପିକସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଦୀପିକୋ ଅରଞ୍ଞେ ତିଣଗହନଂ ୱା ୱନଗହନଂ ୱା ପବ୍ବତଗହନଂ ୱା ନିସ୍ସାୟ ନିଲୀୟିତ୍ୱା ମିଗେ ଗଣ୍ହାତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ୱିୱେକଂ ସେୱିତବ୍ବଂ ଅରଞ୍ଞଂ ରୁକ୍ଖମୂଲଂ ପବ୍ବତଂ କନ୍ଦରଂ ଗିରିଗୁହଂ ସୁସାନଂ ୱନପତ୍ଥଂ ଅବ୍ଭୋକାସଂ ପଲାଲପୁଞ୍ଜଂ ଅପ୍ପସଦ୍ଦଂ ଅପ୍ପନିଗ୍ଘୋସଂ ୱିଜନୱାତଂ ମନୁସ୍ସରାହସେୟ୍ୟକଂ ପଟିସଲ୍ଲାନସାରୁପ୍ପଂ; ୱିୱେକଂ ସେୱମାନୋ ହି, ମହାରାଜ, ୟୋଗୀ ୟୋଗାୱଚରୋ ନଚିରସ୍ସେୱ ଛଳଭିଞ୍ଞାସୁ ଚ ୱସିଭାୱଂ ପାପୁଣାତି। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଦୀପିକସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେହି ଧମ୍ମସଙ୍ଗାହକେହି –

‘‘‘ୟଥାପି ଦୀପିକୋ ନାମ, ନିଲୀୟିତ୍ୱା ଗଣ୍ହତେ [ଗଣ୍ହତୀ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ମିଗେ।

ତଥେୱାୟଂ ବୁଦ୍ଧପୁତ୍ତୋ, ୟୁତ୍ତୟୋଗୋ ୱିପସ୍ସକୋ।

ଅରଞ୍ଞଂ ପୱିସିତ୍ୱାନ, ଗଣ୍ହାତି ଫଲମୁତ୍ତମ’ନ୍ତି॥

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଦୀପିକୋ ୟଂ କିଞ୍ଚି ପସୁଂ ୱଧିତ୍ୱା ୱାମେନ ପସ୍ସେନ ପତିତଂ ନ ଭକ୍ଖେତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ୱେଳୁଦାନେନ ୱା ପତ୍ତଦାନେନ ୱା ପୁପ୍ଫଦାନେନ ୱା ଫଲଦାନେନ ୱା ସିନାନଦାନେନ ୱା ମତ୍ତିକାଦାନେନ ୱା ଚୁଣ୍ଣଦାନେନ ୱା ଦନ୍ତକଟ୍ଠଦାନେନ ୱା ମୁଖୋଦକଦାନେନ ୱା ଚାତୁକମ୍ୟତାୟ ୱା ମୁଗ୍ଗସୁପ୍ୟତାୟ [ମୁଗ୍ଗସୁପ୍ପତାୟ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୱା ପାରିଭଟ [ପାରିଭଟ୍ଟତାୟ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୟତାୟ ୱା ଜଙ୍ଘପେସନୀୟେନ ୱା ୱେଜ୍ଜକମ୍ମେନ ୱା ଦୂତକମ୍ମେନ ୱା ପହିଣଗମନେନ ୱା ପିଣ୍ଡପଟିପିଣ୍ଡେନ ୱା ଦାନାନୁପ୍ପଦାନେନ ୱା ୱତ୍ଥୁୱିଜ୍ଜାୟ ୱା ନକ୍ଖତ୍ତୱିଜ୍ଜାୟ ୱା ଅଙ୍ଗୱିଜ୍ଜାୟ [ନଗୱିଜ୍ଜାୟ (କ॰)] ୱା ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ୱା ବୁଦ୍ଧପ୍ପଟିକୁଟ୍ଠେନ ମିଚ୍ଛାଜୀୱେନ ନିପ୍ଫାଦିତଂ ଭୋଜନଂ ନ ଭୁଞ୍ଜିତବ୍ବଂ [ପରିଭୁଞ୍ଜିତବ୍ବଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୱାମେନ ପସ୍ସେନ ପତିତଂ ପସୁଂ ୱିୟ ଦୀପିକୋ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଦୀପିକସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ସାରିପୁତ୍ତେନ ଧମ୍ମସେନାପତିନା –

‘‘‘ୱଚୀୱିଞ୍ଞତ୍ତିୱିପ୍ଫାରା, ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମଧୁପାୟସଂ।

ସଚେ ଭୁତ୍ତୋ ଭୱେୟ୍ୟାହଂ, ସାଜୀୱୋ ଗରହିତୋ ମମ॥

‘‘‘ୟଦିପି ମେ ଅନ୍ତଗୁଣଂ, ନିକ୍ଖମିତ୍ୱା ବହୀ ଚରେ।

ନେୱ ଭିନ୍ଦେୟ୍ୟମାଜୀୱଂ, ଚଜମାନୋପି ଜୀୱିତ’’’ନ୍ତି॥

ଦୀପିକଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ପଞ୍ଚମୋ।

୬. କୁମ୍ମଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୬ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘କୁମ୍ମସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କୁମ୍ମୋ ଉଦକଚରୋ ଉଦକେୟେୱ ୱାସଂ କପ୍ପେତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ସବ୍ବପାଣଭୂତପୁଗ୍ଗଲାନଂ ହିତାନୁକମ୍ପିନା ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, କୁମ୍ମସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, କୁମ୍ମୋ ଉଦକେ ଉପ୍ପିଲୱନ୍ତୋ ସୀସଂ ଉକ୍ଖିପିତ୍ୱା ୟଦି କୋଚି ପସ୍ସତି, ତତ୍ଥେୱ ନିମୁଜ୍ଜତି ଗାଳ୍ହମୋଗାହତି ‘ମା ମଂ ତେ ପୁନ ପସ୍ସେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ କିଲେସେସୁ ଓପତନ୍ତେସୁ ଆରମ୍ମଣସରେ ନିମୁଜ୍ଜିତବ୍ବଂ ଗାଳ୍ହମୋଗାହିତବ୍ବଂ ‘ମା ମଂ କିଲେସା ପୁନ ପସ୍ସେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, କୁମ୍ମସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ , ମହାରାଜ, କୁମ୍ମୋ ଉଦକତୋ ନିକ୍ଖମିତ୍ୱା କାୟଂ ଓତାପେତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ନିସଜ୍ଜଟ୍ଠାନସୟନଚଙ୍କମତୋ ମାନସଂ ନୀହରିତ୍ୱା ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ ମାନସଂ ଓତାପେତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, କୁମ୍ମସ୍ସ ତତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, କୁମ୍ମୋ ପଥୱିଂ ଖଣିତ୍ୱା ୱିୱିତ୍ତେ ୱାସଂ କପ୍ପେତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକଂ ପଜହିତ୍ୱା ସୁଞ୍ଞଂ ୱିୱିତ୍ତଂ କାନନଂ ୱନପତ୍ଥଂ ପବ୍ବତଂ କନ୍ଦରଂ ଗିରିଗୁହଂ ଅପ୍ପସଦ୍ଦଂ ଅପ୍ପନିଗ୍ଘୋସଂ ପୱିୱିତ୍ତମୋଗାହିତ୍ୱା ୱିୱିତ୍ତେ ୟେୱ ୱାସଂ ଉପଗନ୍ତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, କୁମ୍ମସ୍ସ ଚତୁତ୍ଥଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ଉପସେନେନ ୱଙ୍ଗନ୍ତପୁତ୍ତେନ –

‘‘‘ୱିୱିତ୍ତଂ ଅପ୍ପନିଗ୍ଘୋସଂ, ୱାଳମିଗନିସେୱିତଂ।

ସେୱେ ସେନାସନଂ ଭିକ୍ଖୁ, ପଟିସଲ୍ଲାନକାରଣା’ତି॥

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, କୁମ୍ମୋ ଚାରିକଂ ଚରମାନୋ ୟଦି କଞ୍ଚି ପସ୍ସତି ୱା, ସଦ୍ଦଂ ସୁଣାତି ୱା, ସୋଣ୍ଡିପଞ୍ଚମାନି ଅଙ୍ଗାନି ସକେ କପାଲେ ନିଦହିତ୍ୱା ଅପ୍ପୋସ୍ସୁକ୍କୋ ତୁଣ୍ହୀଭୂତୋ ତିଟ୍ଠତି କାୟମନୁରକ୍ଖନ୍ତୋ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ସବ୍ବତ୍ଥ ରୂପସଦ୍ଦଗନ୍ଧରସଫୋଟ୍ଠବ୍ବଧମ୍ମେସୁ ଆପତନ୍ତେସୁ ଛସୁ ଦ୍ୱାରେସୁ ସଂୱରକୱାଟଂ ଅନୁଗ୍ଘାଟେତ୍ୱା ମାନସଂ ସମୋଦହିତ୍ୱା ସଂୱରଂ କତ୍ୱା ସତେନ ସମ୍ପଜାନେନ ୱିହାତବ୍ବଂ ସମଣଧମ୍ମଂ ଅନୁରକ୍ଖମାନେନ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, କୁମ୍ମସ୍ସ ପଞ୍ଚମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ସଂୟୁତ୍ତନିକାୟୱରେ କୁମ୍ମୂପମସୁତ୍ତନ୍ତେ –

‘‘‘କୁମ୍ମୋୱ ଅଙ୍ଗାନି ସକେ କପାଲେ, ସମୋଦହଂ ଭିକ୍ଖୁ ମନୋୱିତକ୍କେ।

ଅନିସ୍ସିତୋ ଅଞ୍ଞମହେଠୟାନୋ, ପରିନିବ୍ବୁତୋନୂପୱଦେୟ୍ୟ କଞ୍ଚୀ’’’ତି॥

କୁମ୍ମଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଛଟ୍ଠୋ।

୭. ୱଂସଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୭ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ୱଂସସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’ନ୍ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମଂ ତଂ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ୱଂସୋ ୟତ୍ଥ ୱାତୋ, ତତ୍ଥ ଅନୁଲୋମେତି, ନାଞ୍ଞତ୍ଥମନୁଧାୱତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ୟଂ ବୁଦ୍ଧେନ ଭଗୱତା ଭାସିତଂ ନୱଙ୍ଗଂ ସତ୍ଥୁ ସାସନଂ, ତଂ ଅନୁଲୋମୟିତ୍ୱା କପ୍ପିୟେ ଅନୱଜ୍ଜେ ଠତ୍ୱା ସମଣଧମ୍ମଂ ୟେୱ ପରିୟେସିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ୱଂସସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ ମହାରାଜ ଥେରେନ ରାହୁଲେନ –

‘‘‘ନୱଙ୍ଗଂ ବୁଦ୍ଧୱଚନଂ, ଅନୁଲୋମେତ୍ୱାନ ସବ୍ବଦା।

କପ୍ପିୟେ ଅନୱଜ୍ଜସ୍ମିଂ, ଠତ୍ୱାପାୟଂ ସମୁତ୍ତରି’’’ନ୍ତି॥

ୱଂସଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ସତ୍ତମୋ।

୮. ଚାପଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୮ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ଚାପସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’ନ୍ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମଂ ତଂ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଚାପୋ ସୁତଚ୍ଛିତୋ ନମିତୋ [ମିତୋ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ୟାୱଗ୍ଗମୂଲଂ ସମକମେୱ ଅନୁନମତି ନପ୍ପଟିତ୍ଥମ୍ଭତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଥେରନୱମଜ୍ଝିମସମକେସୁ ଅନୁନମିତବ୍ବଂ ନପ୍ପଟିଫରିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଚାପସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ୱିଧୁର [ପୁଣ୍ଣକ] ଜାତକେ –

‘‘‘ଚାପୋୱୂନୁଦରୋ ଧୀରୋ, ୱଂସୋ ୱାପି ପକମ୍ପୟେ [ଚାପୋ ୱା ନୁନ ମେ ଧୀରୋ, ୱଂସୋୱ ଅନୁଲୋମୟଂ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ।

ପଟିଲୋମଂ ନ ୱତ୍ତେୟ୍ୟ, ସ ରାଜୱସତିଂ ୱସେ’’’ତି॥

ଚାପଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଅଟ୍ଠମୋ।

୯. ୱାୟସଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୯ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ୱାୟସସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ୱାୟସୋ ଆସଙ୍କିତପରିସଙ୍କିତୋ ୟତ୍ତପ୍ପୟତ୍ତୋ ଚରତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଆସଙ୍କିତପରିସଙ୍କିତେନ ୟତ୍ତପୟତ୍ତେନ ଉପଟ୍ଠିତାୟ ସତିୟା ସଂୱୁତେହି ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି ଚରିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ୱାୟସସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ୱାୟସୋ ୟଂ କିଞ୍ଚି ଭୋଜନଂ ଦିସ୍ୱା ଞାତୀହି ସଂୱିଭଜିତ୍ୱା ଭୁଞ୍ଜତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ୟେ ତେ ଲାଭା ଧମ୍ମିକା ଧମ୍ମଲଦ୍ଧା ଅନ୍ତମସୋ ପତ୍ତପରିୟାପନ୍ନମତ୍ତମ୍ପି, ତଥାରୂପେହି ଲାଭେହି ପଟିୱିଭତ୍ତଭୋଗିନା ଭୱିତବ୍ବଂ ସୀଲୱନ୍ତେହି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀହି। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ୱାୟସସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ସାରିପୁତ୍ତେନ ଧମ୍ମସେନାପତିନା –

‘‘‘ସଚେ ମେ ଉପନାମେନ୍ତି, ୟଥାଲଦ୍ଧଂ ତପସ୍ସିନୋ।

ସବ୍ବେ ସଂୱିଭଜିତ୍ୱାନ, ତତୋ ଭୁଞ୍ଜାମି ଭୋଜନ’’’ନ୍ତି॥

ୱାୟସଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ନୱମୋ।

୧୦. ମକ୍କଟଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୧୦ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ମକ୍କଟସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ମକ୍କଟୋ ୱାସମୁପଗଚ୍ଛନ୍ତୋ ତଥାରୂପେ ଓକାସେ ମହତିମହାରୁକ୍ଖେ ପୱିୱିତ୍ତେ ସବ୍ବଟ୍ଠକସାଖେ [ସବ୍ବତ୍ଥକସାଖେ (ସ୍ୟା॰), ସବ୍ବଟ୍ଠସାଖେ (କ॰)] ଭୀରୁତ୍ତାଣେ ୱାସମୁପଗଚ୍ଛତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ , ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଲଜ୍ଜିଂ ପେସଲଂ ସୀଲୱନ୍ତଂ କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମଂ ବହୁସ୍ସୁତଂ ଧମ୍ମଧରଂ ୱିନୟଧରଂ ପିୟଂ ଗରୁଭାୱନୀୟଂ ୱତ୍ତାରଂ ୱଚନକ୍ଖମଂ ଓୱାଦକଂ ୱିଞ୍ଞାପକଂ ସନ୍ଦସ୍ସକଂ ସମାଦପକଂ ସମୁତ୍ତେଜକଂ ସମ୍ପହଂସକଂ ଏୱରୂପଂ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତଂ ଆଚରିୟଂ ନିସ୍ସାୟ ୱିହରିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ମକ୍କଟସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ମକ୍କଟୋ ରୁକ୍ଖେ ୟେୱ ଚରତି ତିଟ୍ଠତି ନିସୀଦତି, ୟଦି ନିଦ୍ଦଂ ଓକ୍କମତି, ତତ୍ଥେୱ ରତ୍ତିଂ ୱାସମନୁଭୱତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ପୱନାଭିମୁଖେନ ଭୱିତବ୍ବଂ, ପୱନେ ୟେୱ ଠାନଚଙ୍କମନିସଜ୍ଜାସୟନଂ ନିଦ୍ଦଂ ଓକ୍କମିତବ୍ବଂ, ତତ୍ଥେୱ ସତିପଟ୍ଠାନମନୁଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ମକ୍କଟସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ସାରିପୁତ୍ତେନ ଧମ୍ମସେନାପତିନା –

‘‘‘ଚଙ୍କମନ୍ତୋପି ତିଟ୍ଠନ୍ତୋ, ନିସଜ୍ଜାସୟନେନ ୱା।

ପୱନେ ସୋଭତେ ଭିକ୍ଖୁ, ପୱନନ୍ତଂୱ ୱଣ୍ଣିତ’’’ନ୍ତି॥

ମକ୍କଟଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଦସମୋ।

ଗଦ୍ରଭୱଗ୍ଗୋ ପଠମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଗଦ୍ରଭୋ ଚେୱ [ଘୋରସ୍ସରୋ ଚ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] କୁକ୍କୁଟୋ, କଲନ୍ଦୋ ଦୀପିନି ଦୀପିକୋ।

କୁମ୍ମୋ ୱଂସୋ ଚ ଚାପୋ ଚ, ୱାୟସୋ ଅଥ ମକ୍କଟୋତି॥

୨. ସମୁଦ୍ଦୱଗ୍ଗୋ

୧. ଲାବୁଲତଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୧ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ଲାବୁଲତାୟ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’ନ୍ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମଂ ତଂ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଲାବୁଲତା ତିଣେ ୱା କଟ୍ଠେ ୱା ଲତାୟ ୱା ସୋଣ୍ଡିକାହି ଆଲମ୍ବିତ୍ୱା ତସ୍ସୂପରି ୱଡ୍ଢତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଅରହତ୍ତେ ଅଭିୱଡ୍ଢିତୁକାମେନ ମନସା ଆରମ୍ମଣଂ ଆଲମ୍ବିତ୍ୱା ଅରହତ୍ତେ ଅଭିୱଡ୍ଢିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଲାବୁଲତାୟ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ସାରିପୁତ୍ତେନ ଧମ୍ମସେନାପତିନା –

‘‘‘ୟଥା ଲାବୁଲତା ନାମ, ତିଣେ କଟ୍ଠେ ଲତାୟ ୱା।

ଆଲମ୍ବିତ୍ୱା ସୋଣ୍ଡିକାହି, ତତୋ ୱଡ୍ଢତି ଉପ୍ପରି॥

‘‘‘ତଥେୱ ବୁଦ୍ଧପୁତ୍ତେନ, ଅରହତ୍ତଫଲକାମିନା।

ଆରମ୍ମଣଂ ଆଲମ୍ବିତ୍ୱା, ୱଡ୍ଢିତବ୍ବଂ ଅସେକ୍ଖଫଲେ’’’ତି॥

ଲାବୁଲତଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ପଠମୋ।

୨. ପଦୁମଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୨ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ପଦୁମସ୍ସ ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି ? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ପଦୁମଂ ଉଦକେ ଜାତଂ ଉଦକେ ସଂୱଦ୍ଧଂ ଅନୁପଲିତ୍ତଂ ଉଦକେନ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ କୁଲେ ଗଣେ ଲାଭେ ୟସେ ସକ୍କାରେ ସମ୍ମାନନାୟ ପରିଭୋଗପଚ୍ଚୟେସୁ ଚ ସବ୍ବତ୍ଥ ଅନୁପଲିତ୍ତେନ ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ପଦୁମସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ପଦୁମଂ ଉଦକା ଅଚ୍ଚୁଗ୍ଗମ୍ମ ଠାତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ସବ୍ବଲୋକଂ ଅଭିଭୱିତ୍ୱା ଅଚ୍ଚୁଗ୍ଗମ୍ମ ଲୋକୁତ୍ତରଧମ୍ମେ ଠାତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ପଦୁମସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ପଦୁମଂ ଅପ୍ପମତ୍ତକେନପି ଅନିଲେନ ଏରିତଂ ଚଲତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଅପ୍ପମତ୍ତକେସୁପି କିଲେସେସୁ ସଂୟମୋ କରଣୀୟୋ, ଭୟଦସ୍ସାୱିନା ୱିହରିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ପଦୁମସ୍ସ ତତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ‘ଅଣୁମତ୍ତେସୁ ୱଜ୍ଜେସୁ ଭୟଦସ୍ସାୱୀ ସମାଦାୟ ସିକ୍ଖତି ସିକ୍ଖାପଦେସୂ’ତି।

ପଦୁମଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଦୁତିୟୋ।

୩. ବୀଜଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୩ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ବୀଜସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ବୀଜଂ ଅପ୍ପକମ୍ପି ସମାନଂ ଭଦ୍ଦକେ ଖେତ୍ତେ ୱୁତ୍ତଂ ଦେୱେ ସମ୍ମା ଧାରଂ ପୱେଚ୍ଛନ୍ତେ ସୁବହୂନି ଫଲାନି ଅନୁଦସ୍ସତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ୟଥା ପଟିପାଦିତଂ ସୀଲଂ କେୱଲଂ ସାମଞ୍ଞଫଲମନୁଦସ୍ସତି। ଏୱଂ ସମ୍ମା ପଟିପଜ୍ଜିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ବୀଜସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ବୀଜଂ ସୁପରିସୋଧିତେ ଖେତ୍ତେ ରୋପିତଂ ଖିପ୍ପମେୱ ସଂୱିରୂହତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ମାନସଂ ସୁପରିଗ୍ଗହିତଂ ସୁଞ୍ଞାଗାରେ ପରିସୋଧିତଂ ସତିପଟ୍ଠାନଖେତ୍ତୱରେ ଖିତ୍ତଂ ଖିପ୍ପମେୱ ୱିରୂହତି। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ବୀଜସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ । ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ଅନୁରୁଦ୍ଧେନ –

‘‘‘ୟଥାପି ଖେତ୍ତେ [ୟଥା ଖେତ୍ତେ (ସୀ॰)] ପରିସୁଦ୍ଧେ, ବୀଜଞ୍ଚସ୍ସ ପତିଟ୍ଠିତଂ।

ୱିପୁଲଂ ତସ୍ସ ଫଲଂ ହୋତି, ଅପି ତୋସେତି କସ୍ସକଂ॥

‘‘‘ତଥେୱ ୟୋଗିନୋ ଚିତ୍ତଂ, ସୁଞ୍ଞାଗାରେ ୱିସୋଧିତଂ।

ସତିପଟ୍ଠାନଖେତ୍ତମ୍ହି, ଖିପ୍ପମେୱ ୱିରୂହତୀ’’’ତି॥

ବୀଜଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ତତିୟୋ।

୪. ସାଲକଲ୍ୟାଣିକଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୪ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ସାଲକଲ୍ୟାଣିକାୟ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’ନ୍ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମଂ ତଂ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ସାଲକଲ୍ୟାଣିକା ନାମ ଅନ୍ତୋପଥୱିୟଂ ୟେୱ ଅଭିୱଡ୍ଢତି ହତ୍ଥସତମ୍ପି ଭିୟ୍ୟୋପି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଚତ୍ତାରି ସାମଞ୍ଞଫଲାନି ଚତସ୍ସୋ ପଟିସମ୍ଭିଦା ଛଳଭିଞ୍ଞାୟୋ କେୱଲଞ୍ଚ ସମଣଧମ୍ମଂ ସୁଞ୍ଞାଗାରେ ୟେୱ ପରିପୂରୟିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ସାଲକଲ୍ୟାଣିକାୟ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ରାହୁଲେନ –

‘‘‘ସାଲକଲ୍ୟାଣିକା ନାମ, ପାଦପୋ ଧରଣୀରୁହୋ।

ଅନ୍ତୋପଥୱିୟଂ ୟେୱ, ସତହତ୍ଥୋପି ୱଡ୍ଢତି॥

‘‘‘ୟଥା କାଲମ୍ହି ସମ୍ପତ୍ତେ, ପରିପାକେନ ସୋ ଦୁମୋ।

ଉଗ୍ଗଞ୍ଛିତ୍ୱାନ ଏକାହଂ, ସତହତ୍ଥୋପି ୱଡ୍ଢତି॥

‘‘‘ଏୱମେୱାହଂ ମହାୱୀର, ସାଲକଲ୍ୟାଣିକା ୱିୟ।

ଅବ୍ଭନ୍ତରେ ସୁଞ୍ଞାଗାରେ, ଧମ୍ମତୋ ଅଭିୱଡ୍ଢୟି’’’ନ୍ତି॥

ସାଲକଲ୍ୟାଣିକଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

୫. ନାୱଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୫ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ନାୱାୟ ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ନାୱା ବହୁୱିଧଦାରୁସଙ୍ଘାଟସମୱାୟେନ ବହୁମ୍ପି ଜନଂ ତାରୟତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଆଚାରସୀଲଗୁଣୱତ୍ତପ୍ପଟିୱତ୍ତବହୁୱିଧଧମ୍ମସଙ୍ଘାଟସମୱାୟେନ ସଦେୱକୋ ଲୋକୋ ତାରୟିତବ୍ବୋ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ନାୱାୟ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ନାୱା ବହୁୱିଧଊମିତ୍ଥନିତୱେଗୱିସଟମାୱଟ୍ଟୱେଗଂ ସହତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ବହୁୱିଧକିଲେସଊମିୱେଗଂ ଲାଭସକ୍କାରୟସସିଲୋକପୂଜନୱନ୍ଦନା ପରକୁଲେସୁ ନିନ୍ଦାପସଂସାସୁଖଦୁକ୍ଖସମ୍ମାନନୱିମାନନବହୁୱିଧଦୋସଊମିୱେଗଞ୍ଚ ସହିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ନାୱାୟ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ନାୱା ଅପରିମିତମନନ୍ତମପାରମକ୍ଖୋଭିତଗମ୍ଭୀରେ ମହତିମହାଘୋସେ ତିମିତିମିଙ୍ଗଲମକରମଚ୍ଛଗଣାକୁଲେ ମହତିମହାସମୁଦ୍ଦେ ଚରତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ତିପରିୱଟ୍ଟ ଦ୍ୱାଦସାକାର ଚତୁସଚ୍ଚାଭିସମୟପ୍ପଟିୱେଧେ ମାନସଂ ସଞ୍ଚାରୟିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ନାୱାୟ ତତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ସଂୟୁତ୍ତନିକାୟୱରେ ସଚ୍ଚସଂୟୁତ୍ତେ –

‘‘‘ୱିତକ୍କେନ୍ତା ଚ ଖୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’’ନ୍ତି ୱିତକ୍କେୟ୍ୟାଥ, ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’’ତି ୱିତକ୍କେୟ୍ୟାଥ, ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’’ତି ୱିତକ୍କେୟ୍ୟାଥ, ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’’ତି ୱିତକ୍କେୟ୍ୟାଥା’’’ତି।

ନାୱଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ପଞ୍ଚମୋ।

୬. ନାୱାଲଗ୍ଗନକଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୬ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ନାୱାଲଗ୍ଗନକସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ନାୱାଲଗ୍ଗନକଂ ବହୁଊମିଜାଲାକୁଲୱିକ୍ଖୋଭିତସଲିଲତଲେ ମହତିମହାସମୁଦ୍ଦେ ନାୱଂ ଲଗ୍ଗେତି ଠପେତି, ନ ଦେତି ଦିସାୱିଦିସଂ ହରିତୁଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ରାଗଦୋସମୋହୂମିଜାଲେ ମହତିମହାୱିତକ୍କସମ୍ପହାରେ ଚିତ୍ତଂ ଲଗ୍ଗେତବ୍ବଂ, ନ ଦାତବ୍ବଂ ଦିସାୱିଦିସଂ ହରିତୁଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ନାୱାଲଗ୍ଗନକସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ନାୱାଲଗ୍ଗନକଂ ନ ପ୍ଲୱତି [ନ ପିଲୱତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୱିସୀଦତି, ହତ୍ଥସତେପି ଉଦକେ ନାୱଂ ଲଗ୍ଗେତି ଠାନମୁପନେତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଲାଭୟସସକ୍କାରମାନନୱନ୍ଦନପୂଜନଅପଚିତୀସୁ ଲାଭଗ୍ଗୟସଗ୍ଗେପି ନ ପ୍ଲୱିତବ୍ବଂ, ସରୀରୟାପନମତ୍ତକେ ୟେୱ ଚିତ୍ତଂ ଠପେତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ନାୱାଲଗ୍ଗନକସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ସାରିପୁତ୍ତେନ ଧମ୍ମସେନାପତିନା –

‘‘‘ୟଥା ସମୁଦ୍ଦେ ଲଗ୍ଗନକଂ, ନ ପ୍ଲୱତି ୱିସୀଦତି।

ତଥେୱ ଲାଭସକ୍କାରେ, ମା ପ୍ଲୱଥ ୱିସୀଦଥା’’’ତି॥

ନାୱାଲଗ୍ଗନକଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଛଟ୍ଠୋ।

୭. କୂପଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୭ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘କୂପସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’ନ୍ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମଂ ତଂ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କୂପୋ ରଜ୍ଜୁଞ୍ଚ ୱରତ୍ତଞ୍ଚ ଲଙ୍କାରଞ୍ଚ ଧାରେତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞସମନ୍ନାଗତେନ ଭୱିତବ୍ବଂ, ଅଭିକ୍କନ୍ତେ ପଟିକ୍କନ୍ତେ ଆଲୋକିତେ ୱିଲୋକିତେ ସମିଞ୍ଜିତେ ପସାରିତେ ସଙ୍ଘାଟିପତ୍ତଚୀୱରଧାରଣେ ଅସିତେ ପୀତେ ଖାୟିତେ ସାୟିତେ ଉଚ୍ଚାରପସ୍ସାୱକମ୍ମେ ଗତେ ଠିତେ ନିସିନ୍ନେ ସୁତ୍ତେ ଜାଗରିତେ ଭାସିତେ ତୁଣ୍ହୀଭାୱେ ସମ୍ପଜାନକାରିନା ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, କୂପସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ‘ସତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିହରେୟ୍ୟ ସମ୍ପଜାନୋ, ଅୟଂ ୱୋ ଅମ୍ହାକଂ ଅନୁସାସନୀ’’’ତି।

କୂପଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ସତ୍ତମୋ।

୮. ନିୟାମକଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୮ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ନିୟାମକସ୍ସ ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ନିୟାମକୋ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱଂ ସତତଂ ସମିତଂ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ୟତ୍ତପ୍ପୟତ୍ତୋ ନାୱଂ ସାରେତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଚିତ୍ତଂ ନିୟାମୟମାନେନ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱଂ ସତତଂ ସମିତଂ ଅପ୍ପମତ୍ତେନ ୟତ୍ତପ୍ପୟତ୍ତେନ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରେନ ଚିତ୍ତଂ ନିୟାମେତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ନିୟାମକସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ଧମ୍ମପଦେ –

‘‘‘ଅପ୍ପମାଦରତା ହୋଥ, ସଚିତ୍ତମନୁରକ୍ଖଥ।

ଦୁଗ୍ଗା ଉଦ୍ଧରଥତ୍ତାନଂ, ପଙ୍କେ ସନ୍ନୋୱ [ସତ୍ତୋୱ (ସୀ॰ ପୀ॰)] କୁଞ୍ଜରୋ’ତି॥

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ନିୟାମକସ୍ସ ୟଂ କିଞ୍ଚି ମହାସମୁଦ୍ଦେ କଲ୍ୟାଣଂ ୱା ପାପକଂ ୱା, ସବ୍ବଂ ତଂ ୱିଦିତଂ ହୋତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ କୁସଲାକୁସଲଂ ସାୱଜ୍ଜାନୱଜ୍ଜଂ ହୀନପ୍ପଣୀତଂ କଣ୍ହସୁକ୍କସପ୍ପଟିଭାଗଂ ୱିଜାନିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ନିୟାମକସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ନିୟାମକୋ ୟନ୍ତେ ମୁଦ୍ଦିକଂ ଦେତି ‘ମା କୋଚି ୟନ୍ତଂ ଆମସିତ୍ଥା’ତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଚିତ୍ତେ ସଂୱରମୁଦ୍ଦିକା ଦାତବ୍ବା ‘ମା କିଞ୍ଚି ପାପକଂ ଅକୁସଲୱିତକ୍କଂ ୱିତକ୍କେସୀ’ତି, ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ନିୟାମକସ୍ସ ତତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ସଂୟୁତ୍ତନିକାୟୱରେ ‘ମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପାପକେ ଅକୁସଲେ ୱିତକ୍କେ ୱିତକ୍କେୟ୍ୟାଥ, ସେୟ୍ୟଥୀଦଂ, କାମୱିତକ୍କଂ ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କଂ ୱିହିଂସାୱିତକ୍କ’’’ନ୍ତି।

ନିୟାମକଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଅଟ୍ଠମୋ।

୯. କମ୍ମକାରଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୯ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘କମ୍ମକାରସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’ନ୍ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମଂ ତଂ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କମ୍ମକାରୋ ଏୱଂ ଚିନ୍ତୟତି ‘ଭତକୋ ଅହଂ ଇମାୟ ନାୱାୟ କମ୍ମଂ କରୋମି, ଇମାୟାହଂ ନାୱାୟ ୱାହସା ଭତ୍ତୱେତନଂ ଲଭାମି, ନ ମେ ପମାଦୋ କରଣୀୟୋ, ଅପ୍ପମାଦେନ ମେ ଅୟଂ ନାୱା ୱାହେତବ୍ବା’ତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଏୱଂ ଚିନ୍ତୟିତବ୍ବଂ ‘ଇମଂ ଖୋ ଅହଂ ଚାତୁମହାଭୂତିକଂ କାୟଂ ସମ୍ମସନ୍ତୋ ସତତଂ ସମିତଂ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତି ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ ସମାହିତୋ ଏକଗ୍ଗଚିତ୍ତୋ ଜାତିଜରାବ୍ୟାଧିମରଣସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସେହି ପରିମୁଚ୍ଚିସ୍ସାମୀତି ଅପ୍ପମାଦୋ ମେ କରଣୀୟୋ’ତି, ଇଦଂ, ମହାରାଜ, କମ୍ମକାରସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ସାରିପୁତ୍ତେନ ଧମ୍ମସେନାପତିନା –

‘‘‘କାୟଂ ଇମଂ ସମ୍ମସଥ, ପରିଜାନାଥ ପୁନପ୍ପୁନଂ।

କାୟେ ସଭାୱଂ ଦିସ୍ୱାନ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରିସ୍ସଥା’ତି॥

କମ୍ମକାରଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ନୱମୋ।

୧୦. ସମୁଦ୍ଦଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୧୦ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ସମୁଦ୍ଦସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ମହାସମୁଦ୍ଦୋ ମତେନ କୁଣପେନ ସଦ୍ଧିଂ ନ ସଂୱସତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ରାଗଦୋସମୋହମାନଦିଟ୍ଠିମକ୍ଖପଳାସଇସ୍ସାମଚ୍ଛରିୟମାୟାସାଠେୟ୍ୟକୁଟିଲୱିସମଦୁଚ୍ଚରିତକିଲେସମଲେହି ସଦ୍ଧିଂ ନ ସଂୱସିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ସମୁଦ୍ଦସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ମହାସମୁଦ୍ଦୋ ମୁତ୍ତାମଣିୱେଳୁରିୟସଙ୍ଖସିଲାପୱାଳଫଲିକମଣିୱିୱିଧରତନନିଚୟଂ ଧାରେନ୍ତୋ ପିଦହତି, ନ ବହି ୱିକିରତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ମଗ୍ଗଫଲଝାନୱିମୋକ୍ଖସମାଧିସମାପତ୍ତିୱିପସ୍ସନାଭିଞ୍ଞାୱିୱିଧଗୁଣରତନାନି ଅଧିଗନ୍ତ୍ୱା ପିଦହିତବ୍ବାନି, ନ ବହି ନୀହରିତବ୍ବାନି। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ସମୁଦ୍ଦସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ମହାସମୁଦ୍ଦୋ ମହନ୍ତେହି ମହାଭୂତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂୱସତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଅପ୍ପିଚ୍ଛଂ ସନ୍ତୁଟ୍ଠଂ ଧୁତୱାଦଂ ସଲ୍ଲେଖୱୁତ୍ତିଂ ଆଚାରସମ୍ପନ୍ନଂ ଲଜ୍ଜିଂ ପେସଲଂ ଗରୁଂ ଭାୱନୀୟଂ ୱତ୍ତାରଂ ୱଚନକ୍ଖମଂ ଚୋଦକଂ ପାପଗରହିଂ ଓୱାଦକଂ ଅନୁସାସକଂ ୱିଞ୍ଞାପକଂ ସନ୍ଦସ୍ସକଂ ସମାଦପକଂ ସମୁତ୍ତେଜକଂ ସମ୍ପହଂସକଂ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରିଂ ନିସ୍ସାୟ ୱସିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ମହାସମୁଦ୍ଦସ୍ସ ତତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ମହାସମୁଦ୍ଦୋ ନୱସଲିଲସମ୍ପୁଣ୍ଣାହି ଗଙ୍ଗାୟମୁନାଅଚିରୱତୀସରଭୂମହୀଆଦୀହି ନଦୀସତସହସ୍ସେହି ଅନ୍ତଲିକ୍ଖେ ସଲିଲଧାରାହି ଚ ପୂରିତୋପି ସକଂ ୱେଲଂ ନାତିୱତ୍ତତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକୱନ୍ଦନମାନନପୂଜନକାରଣା ଜୀୱିତହେତୁପି ସଞ୍ଚିଚ୍ଚ ସିକ୍ଖାପଦୱୀତିକ୍କମୋ ନ କରଣୀୟୋ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ମହାସମୁଦ୍ଦସ୍ସ ଚତୁତ୍ଥଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ –

‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ମହାରାଜ [ପହାରାଧ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ମହାସମୁଦ୍ଦୋ ଠିତଧମ୍ମୋ ୱେଲଂ ନାତିକ୍କମତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟଂ ମହା ସାୱକାନଂ ସିକ୍ଖାପଦଂ ପଞ୍ଞତ୍ତଂ, ତଂ ମମ ସାୱକା ଜୀୱିତହେତୁପି ନାତିକ୍କମନ୍ତୀ’ତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ମହାସମୁଦ୍ଦୋ ସବ୍ବସୱନ୍ତୀହି ଗଙ୍ଗାୟମୁନାଅଚିରୱତୀସରଭୂମହୀହି ଅନ୍ତଲିକ୍ଖେ ଉଦକଧାରାହିପି ନ ପରିପୂରତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଉଦ୍ଦେସପରିପୁଚ୍ଛାସୱନଧାରଣୱିନିଚ୍ଛୟଅଭିଧମ୍ମୱିନୟଗାଳ୍ହସୁତ୍ତନ୍ତୱିଗ୍ଗହପଦନିକ୍ଖେପପଦସନ୍ଧି ପଦୱିଭତ୍ତିନୱଙ୍ଗଜିନସାସନୱରଂ ସୁଣନ୍ତେନାପି ନ ତପ୍ପିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ମହାସମୁଦ୍ଦସ୍ସ ପଞ୍ଚମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ସୁତସୋମଜାତକେ –

‘‘‘ଅଗ୍ଗି ୟଥା ତିଣକଟ୍ଠଂ ଦହନ୍ତୋ, ନ ତପ୍ପତି ସାଗରୋ ୱା ନଦୀହି।

ଏୱମ୍ପି ଚେ [ଏୱମ୍ପି ୱେ (ସ୍ୟା॰), ଏୱଂ ହି ମେ (କ॰) ଜା॰ ୧ ଅସୀତିନିପାତେ] ପଣ୍ଡିତା ରାଜସେଟ୍ଠ, ସୁତ୍ୱା ନ ତପ୍ପନ୍ତି ସୁଭାସିତେନା’’’ତି॥

ସମୁଦ୍ଦଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଦସମୋ।ସମୁଦ୍ଦୱଗ୍ଗୋ ଦୁତିୟୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଲାବୁଲତା ଚ ପଦୁମଂ, ବୀଜଂ ସାଲକଲ୍ୟାଣିକା।

ନାୱା ଚ ନାୱାଲଗ୍ଗନଂ, କୂପୋ ନିୟାମକୋ ତଥା।

କମ୍ମକାରୋ ସମୁଦ୍ଦୋ ଚ, ୱଗ୍ଗୋ ତେନ ପୱୁଚ୍ଚତୀତି॥

୩. ପଥୱୀୱଗ୍ଗୋ

୧. ପଥୱୀଅଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୧ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ପଥୱିୟା ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ପଥୱୀ ଇଟ୍ଠାନିଟ୍ଠାନି କପ୍ପୂରାଗରୁତଗରଚନ୍ଦନକୁଙ୍କୁମାଦୀନି ଆକିରନ୍ତେପି ପିତ୍ତସେମ୍ହପୁବ୍ବରୁହିରସେଦମେଦଖେଳସିଙ୍ଘାଣିକଲସିକ- ମୁତ୍ତକରୀସାଦୀନି ଆକିରନ୍ତେପି ତାଦିସା ୟେୱ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଇଟ୍ଠାନିଟ୍ଠେ ଲାଭାଲାଭେ ୟସାୟସେ ନିନ୍ଦାପସଂସାୟ ସୁଖଦୁକ୍ଖେ ସବ୍ବତ୍ଥ ତାଦିନା ୟେୱ ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ପଥୱିୟା ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ପଥୱୀ ମଣ୍ଡନୱିଭୂସନାପଗତା ସକଗନ୍ଧପରିଭାୱିତା, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ୱିଭୂସନାପଗତେନ ସକସୀଲଗନ୍ଧପରିଭାୱିତେନ ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ପଥୱିୟା ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ପଥୱୀ ନିରନ୍ତରା ଅଖଣ୍ଡଚ୍ଛିଦ୍ଦା ଅସୁସିରା ବହଲା ଘନା ୱିତ୍ଥିଣ୍ଣା, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ନିରନ୍ତରମଖଣ୍ଡଚ୍ଛିଦ୍ଦମସୁସିରବହଲଘନୱିତ୍ଥିଣ୍ଣସୀଲେନ ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ପଥୱିୟା ତତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ପଥୱୀ ଗାମନିଗମନଗରଜନପଦରୁକ୍ଖପବ୍ବତନଦୀତଳାକପୋକ୍ଖରଣୀମିଗପକ୍ଖିମନୁଜନରନାରିଗଣଂ ଧାରେନ୍ତୀପି ଅକିଲାସୁ ହୋତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଓୱଦନ୍ତେନପି ଅନୁସାସନ୍ତେନପି ୱିଞ୍ଞାପେନ୍ତେନପି ସନ୍ଦସ୍ସେନ୍ତେନପି ସମାଦପେନ୍ତେନପି ସମୁତ୍ତେଜେନ୍ତେନପି ସମ୍ପହଂସେନ୍ତେନପି ଧମ୍ମଦେସନାସୁ ଅକିଲାସୁନା ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ପଥୱିୟା ଚତୁତ୍ଥଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ପଥୱୀ ଅନୁନୟପ୍ପଟିଘୱିପ୍ପମୁତ୍ତା, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଅନୁନୟପ୍ପଟିଘୱିପ୍ପମୁତ୍ତେନ ପଥୱିସମେନ ଚେତସା ୱିହରିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ପଥୱିୟା ପଞ୍ଚମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ , ମହାରାଜ, ଉପାସିକାୟ ଚୂଳସୁଭଦ୍ଦାୟ ସକସମଣେ ପରିକିତ୍ତୟମାନାୟ –

‘‘‘ଏକଞ୍ଚେ ବାହଂ ୱାସିୟା, ତଚ୍ଛେ କୁପିତମାନସା [କୁପିତମାନସୋ (କ॰)] ।

ଏକଞ୍ଚେବାହଂ ଗନ୍ଧେନ, ଆଲିମ୍ପେୟ୍ୟ ପମୋଦିତା [ପମୋଦିତୋ (କ॰)] ॥

‘‘‘ଅମୁସ୍ମିଂ ପଟିଘୋ ନତ୍ଥି, ରାଗୋ ଅସ୍ମିଂ ନ ୱିଜ୍ଜତି।

ପଥୱୀସମଚିତ୍ତା ତେ, ତାଦିସା ସମଣା ମମା’’’ତି॥

ପଥୱୀଅଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ପଠମୋ।

୨. ଆପଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୨ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ଆପସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଆପୋ ସୁସଣ୍ଠିତମକମ୍ପିତମଲୁଳିତସଭାୱପରିସୁଦ୍ଧୋ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ କୁହନଲପନନେମିତ୍ତକନିପ୍ପେସିକତଂ ଅପନେତ୍ୱା ସୁସଣ୍ଠିତମକମ୍ପିତମଲୁଳିତସଭାୱପରିସୁଦ୍ଧାଚାରେନ ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଆପସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଆପୋ ସୀତଲସଭାୱସଣ୍ଠିତୋ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ସବ୍ବସତ୍ତେସୁ ଖନ୍ତିମେତ୍ତାନୁଦ୍ଦୟସମ୍ପନ୍ନେନ ହିତେସିନା ଅନୁକମ୍ପକେନ ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଆପସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଆପୋ ଅସୁଚିଂ ସୁଚିଂ କରୋତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଗାମେ ୱା ଅରଞ୍ଞେ ୱା ଉପଜ୍ଝାୟେ ଉପଜ୍ଝାୟମତ୍ତେସୁ ଆଚରିୟେ ଆଚରିୟମତ୍ତେସୁ ସବ୍ବତ୍ଥ ଅନଧିକରଣେନ ଭୱିତବ୍ବଂ ଅନୱସେସକାରିନା। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଆପସ୍ସ ତତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଆପୋ ବହୁଜନପତ୍ଥିତୋ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଅପ୍ପିଚ୍ଛସନ୍ତୁଟ୍ଠପୱିୱିତ୍ତପଟିସଲ୍ଲାନେନ ସତତଂ ସବ୍ବଲୋକମଭିପତ୍ଥିତେନ ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଆପସ୍ସ ଚତୁତ୍ଥଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଆପୋ ନ କସ୍ସଚି ଅହିତମୁପଦହତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ପରଭଣ୍ଡନକଲହୱିଗ୍ଗହୱିୱାଦରିତ୍ତଜ୍ଝାନଅରତିଜନନଂ କାୟୱଚୀଚିତ୍ତେହି ପାପକଂ ନ କରଣୀୟଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଆପସ୍ସ ପଞ୍ଚମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ ମହାରାଜ, ଭଗୱତା, ଦେୱାତିଦେୱେନ କଣ୍ହଜାତକେ –

‘‘‘ୱରଞ୍ଚେ ମେ ଅଦୋ ସକ୍କ, ସବ୍ବଭୂତାନମିସ୍ସର।

ନ ମନୋ ୱା ସରୀରଂ ୱା, ମଂ-କତେ ସକ୍କ କସ୍ସଚି।

କଦାଚି ଉପହଞ୍ଞେଥ, ଏତଂ ସକ୍କ ୱରଂ ୱରେ’’’ତି॥

ଆପଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଦୁତିୟୋ।

୩. ତେଜଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୩ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ତେଜସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ତେଜୋ ତିଣକଟ୍ଠସାଖାପଲାସଂ ଡହତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ୟେ ତେ ଅବ୍ଭନ୍ତରା ୱା ବାହିରା ୱା କିଲେସା ଇଟ୍ଠାନିଟ୍ଠାରମ୍ମଣାନୁଭୱନା, ସବ୍ବେ ତେ ଞାଣଗ୍ଗିନା ଡହିତବ୍ବା। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ତେଜସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ତେଜୋ ନିଦ୍ଦୟୋ ଅକାରୁଣିକୋ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ସବ୍ବକିଲେସେସୁ କାରୁଞ୍ଞାନୁଦ୍ଦୟା ନ କାତବ୍ବା। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ତେଜସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ତେଜୋ ସୀତଂ ପଟିହନତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ୱୀରିୟସନ୍ତାପତେଜଂ ଅଭିଜନେତ୍ୱା କିଲେସା ପଟିହନ୍ତବ୍ବା। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ତେଜସ୍ସ ତତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ତେଜୋ ଅନୁନୟପ୍ପଟିଘୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ଉଣ୍ହମଭିଜନେତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଅନୁନୟପ୍ପଟିଘୱିପ୍ପମୁତ୍ତେନ ତେଜୋସମେନ ଚେତସା ୱିହରିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ତେଜସ୍ସ ଚତୁତ୍ଥଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ତେଜୋ ଅନ୍ଧକାରଂ ୱିଧମିତ୍ୱା [ୱିଧମତି (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଆଲୋକଂ ଦସ୍ସୟତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଅୱିଜ୍ଜନ୍ଧକାରଂ ୱିଧମିତ୍ୱା ଞାଣାଲୋକଂ ଦସ୍ସୟିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ତେଜସ୍ସ ପଞ୍ଚମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ସକଂ ପୁତ୍ତଂ ରାହୁଲଂ ଓୱଦନ୍ତେନ –

‘ତେଜୋସମଂ [ମ॰ ନି॰ ୨.୧୧୯] , ରାହୁଲ, ଭାୱନଂ ଭାୱେହି, ତେଜୋସମଂ ହି ତେ, ରାହୁଲ, ଭାୱନଂ ଭାୱୟତୋ ଉପ୍ପନ୍ନା? ମନାପାମନାପା ଫସ୍ସା ଚିତ୍ତଂ ନ ପରିୟାଦାୟ ଠସ୍ସନ୍ତୀ’’’ତି।

ତେଜଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ତତିୟୋ।

୪. ୱାୟୁଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୪ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ୱାୟୁସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ୱାୟୁ ସୁପୁପ୍ଫିତୱନସଣ୍ଡନ୍ତରଂ ଅଭିୱାୟତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ୱିମୁତ୍ତିୱରକୁସୁମପୁପ୍ଫିତାରମ୍ମଣୱନନ୍ତରେ ରମିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ୱାୟୁସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ୱାୟୁ ଧରଣୀରୁହପାଦପଗଣେ ମଥୟତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ୱନନ୍ତରଗତେନ ସଙ୍ଖାରେ ୱିଚିନନ୍ତେନ କିଲେସା ମଥୟିତବ୍ବା। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ୱାୟୁସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ୱାୟୁ ଆକାସେ ଚରତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଲୋକୁତ୍ତରଧମ୍ମେସୁ ମାନସଂ ସଞ୍ଚାରୟିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ୱାୟୁସ୍ସ ତତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ୱାୟୁ ଗନ୍ଧଂ ଅନୁଭୱତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଅତ୍ତନୋ ସୀଲୱରସୁରଭିଗନ୍ଧୋ [ସୀଲସୁରଭିଗନ୍ଦୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଅନୁଭୱିତବ୍ବୋ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ୱାୟୁସ୍ସ ଚତୁତ୍ଥଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ୱାୟୁ ନିରାଲୟୋ ଅନିକେତୱାସୀ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ନିରାଲୟମନିକେତମସନ୍ଥୱେନ ସବ୍ବତ୍ଥ ୱିମୁତ୍ତେନ ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ୱାୟୁସ୍ସ ପଞ୍ଚମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ସୁତ୍ତନିପାତେ –

‘‘‘ସନ୍ଥୱାତୋ ଭୟଂ ଜାତଂ, ନିକେତା ଜାୟତେ ରଜୋ।

ଅନିକେତମସନ୍ଥୱଂ, ଏତଂ ୱେ ମୁନିଦସ୍ସନ’’’ନ୍ତି॥

ୱାୟୁଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

୫. ପବ୍ବତଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୫ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ପବ୍ବତସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି ? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ପବ୍ବତୋ ଅଚଲୋ ଅକମ୍ପିତୋ [ଅକମ୍ପିୟୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଅସମ୍ପୱେଧୀ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ସମ୍ମାନନେ ୱିମାନନେ ସକ୍କାରେ ଅସକ୍କାରେ ଗରୁକାରେ ଅଗରୁକାରେ ୟସେ ଅୟସେ ନିନ୍ଦାୟ ପସଂସାୟ ସୁଖେ ଦୁକ୍ଖେ ଇଟ୍ଠାନିଟ୍ଠେସୁ ସବ୍ବତ୍ଥ ରୂପସଦ୍ଦଗନ୍ଧରସଫୋଟ୍ଠବ୍ବଧମ୍ମେସୁ ରଜନୀୟେସୁ ନ ରଜ୍ଜିତବ୍ବଂ, ଦୁସ୍ସନୀୟେସୁ ନ ଦୁସ୍ସିତବ୍ବଂ, ମୁୟ୍ହନୀୟେସୁ ନ ମୁୟ୍ହିତବ୍ବଂ, ନ କମ୍ପିତବ୍ବଂ ନ ଚଲିତବ୍ବଂ, ପବ୍ବତେନ ୱିୟ ଅଚଲେନ ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ପବ୍ବତସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ –

‘‘‘ସେଲୋ ୟଥା ଏକଘନୋ [ଏକଗ୍ଘନୋ (କ॰) ଧ॰ ପ॰ ୮୧ ଧମ୍ମପଦେ] , ୱାତେନ ନ ସମୀରତି।

ଏୱଂ ନିନ୍ଦାପସଂସାସୁ, ନ ସମିଞ୍ଜନ୍ତି ପଣ୍ଡିତା’ତି॥

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ପବ୍ବତୋ ଥଦ୍ଧୋ ନ କେନଚି ସଂସଟ୍ଠୋ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଥଦ୍ଧେନ ଅସଂସଟ୍ଠେନ ଭୱିତବ୍ବଂ, ନ କେନଚି ସଂସଗ୍ଗୋ କରଣୀୟୋ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ପବ୍ବତସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ –

‘‘‘ଅସଂସଟ୍ଠଂ ଗହଟ୍ଠେହି, ଅନାଗାରେହି ଚୂଭୟଂ।

ଅନୋକସାରିମପ୍ପିଚ୍ଛଂ, ତମହଂ ବ୍ରୂମି ବ୍ରାହ୍ମଣ’ନ୍ତି॥

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ପବ୍ବତେ ବୀଜଂ ନ ୱିରୂହତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ସକମାନସେ କିଲେସା ନ ୱିରୂହାପେତବ୍ବା। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ପବ୍ବତସ୍ସ ତତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ସୁଭୂତିନା –

‘‘‘ରାଗୂପସଂହିତଂ ଚିତ୍ତଂ, ୟଦା ଉପ୍ପଜ୍ଜତେ ମମ।

ସୟଂୱ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖାମି [ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିତ୍ୱା (ସବ୍ବତ୍ଥ)] , ଏକଗ୍ଗୋ [ଏକକୋ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ତଂ ଦମେମହଂ॥

‘‘‘ରଜ୍ଜସେ [ରଜ୍ଜସି (ସୀ॰), ରଞ୍ଜସି (ପୀ॰)] ରଜନୀୟେ ଚ, ଦୁସ୍ସନୀୟେ ଚ ଦୁସ୍ସସେ।

ମୁୟ୍ହସେ [ମୁୟ୍ହସି (ସୀ॰)] ମୋହନୀୟେ ଚ, ନିକ୍ଖମସ୍ସୁ ୱନା ତୁୱଂ॥

‘‘‘ୱିସୁଦ୍ଧାନଂ ଅୟଂ ୱାସୋ, ନିମ୍ମଲାନଂ ତପସ୍ସିନଂ।

ମା ଖୋ ୱିସୁଦ୍ଧଂ ଦୂସେସି, ନିକ୍ଖମସ୍ସୁ ୱନା ତୁୱ’ନ୍ତି॥

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ପବ୍ବତୋ ଅଚ୍ଚୁଗ୍ଗତୋ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଞାଣଚ୍ଚୁଗ୍ଗତେନ ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ପବ୍ବତସ୍ସ ଚତୁତ୍ଥଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ –

‘‘‘ପମାଦଂ ଅପ୍ପମାଦେନ, ୟଦା ନୁଦତି ପଣ୍ଡିତୋ।

ପଞ୍ଞାପାସାଦମାରୁୟ୍ହ, ଅସୋକୋ ସୋକିନିଂ ପଜଂ।

ପବ୍ବତଟ୍ଠୋୱ ଭୂମଟ୍ଠେ [ଭୁମ୍ମଟ୍ଠେ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ଧୀରୋ ବାଲେ ଅୱେକ୍ଖତୀ’ତି॥

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ପବ୍ବତୋ ଅନୁନ୍ନତୋ ଅନୋନତୋ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଉନ୍ନତାୱନତି ନ କରଣୀୟା। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ପବ୍ବତସ୍ସ ପଞ୍ଚମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଉପାସିକାୟ ଚୂଳସୁଭଦ୍ଦାୟ ସକସମଣେ ପରିକିତ୍ତୟମାନାୟ –

‘‘‘ଲାଭେନ ଉନ୍ନତୋ ଲୋକୋ, ଅଲାଭେନ ଚ ଓନତୋ।

ଲାଭାଲାଭେନ ଏକତ୍ଥା [ଏକଟ୍ଠା (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ତାଦିସା ସମଣା ମମା’’’ତି॥

ପବ୍ବତଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ପଞ୍ଚମୋ।

୬. ଆକାସଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୬ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ଆକାସସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଆକାସୋ ସବ୍ବସୋ ଅଗୟ୍ହୋ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ସବ୍ବସୋ କିଲେସେହି ଅଗୟ୍ହେନ ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଆକାସସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଆକାସୋ ଇସିତାପସଭୂତଦିଜଗଣାନୁସଞ୍ଚରିତୋ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ‘ଅନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅନତ୍ତା’ତି ସଙ୍ଖାରେସୁ ମାନସଂ ସଞ୍ଚାରୟିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଆକାସସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଆକାସୋ ସନ୍ତାସନୀୟୋ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ , ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ସବ୍ବଭୱପଟିସନ୍ଧୀସୁ ମାନସଂ ଉବ୍ବେଜୟିତବ୍ବଂ, ଅସ୍ସାଦୋ ନ କାତବ୍ବୋ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଆକାସସ୍ସ ତତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଆକାସୋ ଅନନ୍ତୋ ଅପ୍ପମାଣୋ ଅପରିମେୟ୍ୟୋ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଅନନ୍ତସୀଲେନ ଅପରିମିତଞାଣେନ ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଆକାସସ୍ସ ଚତୁତ୍ଥଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଆକାସୋ ଅଲଗ୍ଗୋ ଅସତ୍ତୋ ଅପ୍ପତିଟ୍ଠିତୋ ଅପଲିବୁଦ୍ଧୋ, ଏୱମେୱ ଖୋ , ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ କୁଲେ ଗଣେ ଲାଭେ ଆୱାସେ ପଲିବୋଧେ ପଚ୍ଚୟେ ସବ୍ବକିଲେସେସୁ ଚ ସବ୍ବତ୍ଥ ଅଲଗ୍ଗେନ ଭୱିତବ୍ବଂ, ଅନାସତ୍ତେନ ଅପ୍ପତିଟ୍ଠିତେନ ଅପଲିବୁଦ୍ଧେନ ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଆକାସସ୍ସ ପଞ୍ଚମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ସକଂ ପୁତ୍ତଂ ରାହୁଲଂ ଓୱଦନ୍ତେନ – ‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ରାହୁଲ [ମ॰ ନି॰ ୨.୧୧୯] , ଆକାସୋ ନ କତ୍ଥଚି ପତିଟ୍ଠିତୋ, ଏୱମେୱ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ରାହୁଲ, ଆକାସସମଂ ଭାୱନଂ ଭାୱେହି, ଆକାସସମଂ ହି ତେ, ରାହୁଲ, ଭାୱନଂ ଭାୱୟତୋ ଉପ୍ପନ୍ନା ମନାପାମନାପା ଫସ୍ସା ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ଠସ୍ସନ୍ତୀ’’’ତି।

ଆକାସଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଛଟ୍ଠୋ।

୭. ଚନ୍ଦଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୭ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ଚନ୍ଦସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଚନ୍ଦୋ ସୁକ୍କପକ୍ଖେ ଉଦୟନ୍ତୋ ଉତ୍ତରୁତ୍ତରିଂ ୱଡ୍ଢତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଆଚାରସୀଲଗୁଣୱତ୍ତପ୍ପଟିପତ୍ତିୟା ଆଗମାଧିଗମେ ପଟିସଲ୍ଲାନେ ସତିପଟ୍ଠାନେ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରତାୟ ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୁତାୟ ଜାଗରିୟାନୁୟୋଗେ ଉତ୍ତରୁତ୍ତରିଂ ୱଡ୍ଢିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଚନ୍ଦସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଚନ୍ଦୋ ଉଳାରାଧିପତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଉଳାରେନ ଛନ୍ଦାଧିପତିନା ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଚନ୍ଦସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଚନ୍ଦୋ ନିସାୟ ଚରତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ପୱିୱିତ୍ତେନ ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଚନ୍ଦସ୍ସ ତତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଚନ୍ଦୋ ୱିମାନକେତୁ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ସୀଲକେତୁନା ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଚନ୍ଦସ୍ସ ଚତୁତ୍ଥଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଚନ୍ଦୋ ଆୟାଚିତପତ୍ଥିତୋ ଉଦେତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଆୟାଚିତପତ୍ଥିତେନ କୁଲାନି ଉପସଙ୍କମିତବ୍ବାନି। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଚନ୍ଦସ୍ସ ପଞ୍ଚମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ସଂୟୁତ୍ତନିକାୟୱରେ ‘ଚନ୍ଦୂପମା, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁଲାନି ଉପସଙ୍କମଥ, ଅପକସ୍ସେୱ କାୟଂ ଅପକସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ନିଚ୍ଚନୱକା କୁଲେସୁ ଅପ୍ପଗବ୍ଭା’’’ତି [ଅପ୍ପଗବ୍ବାତି (କ॰) ସଂ॰ ନି॰ ୨.୧୪୬] ।

ଚନ୍ଦଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ସତ୍ତମୋ।

୮. ସୂରିୟଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୮ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ସୂରିୟସ୍ସ [ସୁରିୟସ୍ସ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ସତ୍ତ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ସତ୍ତ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ସୂରିୟୋ ସବ୍ବଂ ଉଦକଂ ପରିସୋସେତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ସବ୍ବକିଲେସା ଅନୱସେସଂ ପରିସୋସେତବ୍ବା। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ସୂରିୟସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ସୂରିୟୋ ତମନ୍ଧକାରଂ ୱିଧମତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ସବ୍ବଂ ରାଗତମଂ ଦୋସତମଂ ମୋହତମଂ ମାନତମଂ ଦିଟ୍ଠିତମଂ କିଲେସତମଂ ସବ୍ବଂ ଦୁଚ୍ଚରିତତମଂ ୱିଧମୟିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ସୂରିୟସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ସୂରିୟୋ ଅଭିକ୍ଖଣଂ ଚରତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଅଭିକ୍ଖଣଂ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ କାତବ୍ବୋ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ସୂରିୟସ୍ସ ତତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ସୂରିୟୋ ରଂସିମାଲୀ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଆରମ୍ମଣମାଲିନା ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ସୂରିୟସ୍ସ ଚତୁତ୍ଥଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ସୂରିୟୋ ମହାଜନକାୟଂ ସନ୍ତାପେନ୍ତୋ ଚରତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଆଚାରସୀଲଗୁଣୱତ୍ତପ୍ପଟିପତ୍ତିୟା ଝାନୱିମୋକ୍ଖସମାଧିସମାପତ୍ତିଇନ୍ଦ୍ରିୟବଲବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସତିପଟ୍ଠାନସମ୍ମପ୍ପଧାନଇଦ୍ଧିପାଦେହି ସଦେୱକୋ ଲୋକୋ ସନ୍ତାପୟିତବ୍ବୋ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ସୂରିୟସ୍ସ ପଞ୍ଚମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ସୂରିୟୋ ରାହୁଭୟା ଭୀତୋ ଚରତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଦୁଚ୍ଚରିତଦୁଗ୍ଗତିୱିସମକନ୍ତାରୱିପାକୱିନିପାତକିଲେସଜାଲଜଟିତେ ଦିଟ୍ଠିସଙ୍ଘାଟପଟିମୁକ୍କେ କୁପଥପକ୍ଖନ୍ଦେ କୁମ୍ମଗ୍ଗପଟିପନ୍ନେ [କୁମଗ୍ଗପଟିପନ୍ନେ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ସତ୍ତେ ଦିସ୍ୱା ମହତା ସଂୱେଗଭୟେନ ମାନସଂ ସଂୱେଜେତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ସୂରିୟସ୍ସ ଛଟ୍ଠଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ସୂରିୟୋ କଲ୍ୟାଣପାପକେ ଦସ୍ସେତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟବଲବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସତିପଟ୍ଠାନସମ୍ମପ୍ପଧାନଇଦ୍ଧିପାଦଲୋକିୟଲୋକୁତ୍ତରଧମ୍ମା ଦସ୍ସେତବ୍ବା। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ସୂରିୟସ୍ସ ସତ୍ତମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ୱଙ୍ଗୀସେନ –

‘‘‘ୟଥାପି ସୂରିୟୋ ଉଦୟନ୍ତୋ, ରୂପଂ ଦସ୍ସେତି ପାଣିନଂ।

ସୁଚିଞ୍ଚ ଅସୁଚିଞ୍ଚାପି, କଲ୍ୟାଣଞ୍ଚାପି ପାପକଂ॥

‘‘‘ତଥା ଭିକ୍ଖୁ ଧମ୍ମଧରୋ, ଅୱିଜ୍ଜାପିହିତଂ ଜନଂ।

ପଥଂ ଦସ୍ସେତି ୱିୱିଧଂ, ଆଦିଚ୍ଚୋୱୁଦୟଂ ୟଥା’’’ତି॥

ସୂରିୟଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଅଟ୍ଠମୋ।

୯. ସକ୍କଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୯ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ସକ୍କସ୍ସ ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ସକ୍କୋ ଏକନ୍ତସୁଖସମପ୍ପିତୋ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଏକନ୍ତପୱିୱେକସୁଖାଭିରତେନ ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ସକ୍କସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ସକ୍କୋ ଦେୱେ ଦିସ୍ୱା ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି, ହାସମଭିଜନେତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅଲୀନମତନ୍ଦିତଂ ସନ୍ତଂ ମାନସଂ ପଗ୍ଗହେତବ୍ବଂ, ହାସମଭିଜନେତବ୍ବଂ, ଉଟ୍ଠହିତବ୍ବଂ ଘଟିତବ୍ବଂ ୱାୟମିତବ୍ବଂ । ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ସକ୍କସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ସକ୍କସ୍ସ ଅନଭିରତି ନୁପ୍ପଜ୍ଜତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ସୁଞ୍ଞାଗାରେ ଅନଭିରତି ନ ଉପ୍ପାଦେତବ୍ବା। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ସକ୍କସ୍ସ ତତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ସୁଭୂତିନା –

‘‘‘ସାସନେ ତେ ମହାୱୀର, ୟତୋ ପବ୍ବଜିତୋ ଅହଂ।

ନାଭିଜାନାମି ଉପ୍ପନ୍ନଂ, ମାନସଂ କାମସଂହିତ’’’ନ୍ତି॥

ସକ୍କଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ନୱମୋ।

୧୦. ଚକ୍କୱତ୍ତିଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୧୦ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ଚତ୍ତାରି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ଚତ୍ତାରି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ , ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ଚତୂହି ସଙ୍ଗହୱତ୍ଥୂହି ଜନଂ ସଙ୍ଗଣ୍ହାତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଚତସ୍ସନ୍ନଂ ପରିସାନଂ ମାନସଂ ସଙ୍ଗହେତବ୍ବଂ ଅନୁଗ୍ଗହେତବ୍ବଂ ସମ୍ପହଂସେତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ୱିଜିତେ ଚୋରା ନ ଉଟ୍ଠହନ୍ତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ କାମରାଗବ୍ୟାପାଦୱିହିଂସାୱିତକ୍କା ନ ଉପ୍ପାଦେତବ୍ବା। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ –

‘‘‘ୱିତକ୍କୂପସମେ ଚ ୟୋ ରତୋ, ଅସୁଭଂ ଭାୱୟତେ [ଭାୱୟତୀ (ସ୍ୟା॰) ଧ॰ ପ॰ ୩୫୦ ଧମ୍ମପଦେ] ସଦା ସତୋ।

ଏସ ଖୋ ବ୍ୟନ୍ତିକାହିତି, ଏସ ଛେଚ୍ଛତି ମାରବନ୍ଧନ’ନ୍ତି॥

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ଦିୱସେ ଦିୱସେ ସମୁଦ୍ଦପରିୟନ୍ତଂ ମହାପଥୱିଂ ଅନୁୟାୟତି କଲ୍ୟାଣପାପକାନି ୱିଚିନମାନୋ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ କାୟକମ୍ମଂ ୱଚୀକମ୍ମଂ ମନୋକମ୍ମଂ ଦିୱସେ ଦିୱସେ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିତବ୍ବଂ ‘କିଂ ନୁ ଖୋ ମେ ଇମେହି ତୀହି ଠାନେହି ଅନୁପୱଜ୍ଜସ୍ସ ଦିୱସୋ ୱୀତିୱତ୍ତତୀ’ତି। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ତତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ଅଙ୍ଗୁତ୍ତରନିକାୟୱରେ –

‘କଥମ୍ଭୂତସ୍ସ ମେ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱା ୱୀତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି [ୱୀତିପତନ୍ତୀତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ପବ୍ବଜିତେନ ଅଭିଣ୍ହଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିତବ୍ବ’ନ୍ତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ଅବ୍ଭନ୍ତରବାହିରାରକ୍ଖା ସୁସଂୱିହିତା ହୋତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଅବ୍ଭନ୍ତରାନଂ ବାହିରାନଂ କିଲେସାନଂ ଆରକ୍ଖାୟ ସତିଦୋୱାରିକୋ ଠପେତବ୍ବୋ। ଇଦଂ , ମହାରାଜ, ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ଚତୁତ୍ଥଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ –

‘ସତିଦୋୱାରିକୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଅକୁସଲଂ ପଜହତି କୁସଲଂ ଭାୱେତି, ସାୱଜ୍ଜଂ ପଜହତି, ଅନୱଜ୍ଜଂ ଭାୱେତି, ସୁଦ୍ଧମତ୍ତାନଂ ପରିହରତୀ’’’ତି।

ଚକ୍କୱତ୍ତିଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଦସମୋ।

ପଥୱୀୱଗ୍ଗୋ ତତିୟୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ପଥୱୀ ଆପୋ ଚ ତେଜୋ ଚ, ୱାୟୋ ଚ ପବ୍ବତେନ ଚ।

ଆକାସୋ ଚନ୍ଦସୂରିୟୋ ଚ, ସକ୍କୋ ଚ ଚକ୍କୱତ୍ତିନାତି॥

୪. ଉପଚିକାୱଗ୍ଗୋ

୧. ଉପଚିକଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୧ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ଉପଚିକାୟ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’ନ୍ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମଂ ତଂ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଉପଚିକା ଉପରି ଛଦନଂ କତ୍ୱା ଅତ୍ତାନଂ ପିଦହିତ୍ୱା ଗୋଚରାୟ ଚରତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ସୀଲସଂୱରଛଦନଂ କତ୍ୱା ମାନସଂ ପିଦହିତ୍ୱା ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତବ୍ବଂ, ସୀଲସଂୱରଛଦନେନ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗୀ ୟୋଗାୱଚରୋ ସବ୍ବଭୟସମତିକ୍କନ୍ତୋ ହୋତି। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଉପଚିକାୟ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ, ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ଉପସେନେନ ୱଙ୍ଗନ୍ତପୁତ୍ତେନ –

‘‘‘ସୀଲସଂୱରଛଦନଂ, ୟୋଗୀ କତ୍ୱାନ ମାନସଂ।

ଅନୁପଲିତ୍ତୋ ଲୋକେନ, ଭୟା ଚ ପରିମୁଚ୍ଚତୀ’’’ତି॥

ଉପଚିକଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ପଠମୋ।

୨. ବିଳାରଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୨ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ବିଳାରସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ବିଳାରୋ ଗୁହାଗତୋପି ସୁସିରଗତୋପି ହମ୍ମିୟନ୍ତରଗତୋପି ଉନ୍ଦୂରଂ ୟେୱ ପରିୟେସତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଗାମଗତେନାପି ଅରଞ୍ଞଗତେନାପି ରୁକ୍ଖମୂଲଗତେନାପି ସୁଞ୍ଞାଗାରଗତେନାପି ସତତଂ ସମିତଂ ଅପ୍ପମତ୍ତେନ କାୟଗତାସତିଭୋଜନଂ ୟେୱ ପରିୟେସିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ବିଳାରସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ବିଳାରୋ ଆସନ୍ନେ ୟେୱ ଗୋଚରଂ ପରିୟେସତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଇମେସୁ ୟେୱ ପଞ୍ଚସୁ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧେସୁ ଉଦୟବ୍ବୟାନୁପସ୍ସିନା ୱିହରିତବ୍ବଂ ‘ଇତି ରୂପଂ ଇତି ରୂପସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ଇତି ରୂପସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ, ଇତି ୱେଦନା ଇତି ୱେଦନାୟ ସମୁଦୟୋ ଇତି ୱେଦନାୟ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ, ଇତି ସଞ୍ଞା ଇତି ସଞ୍ଞାୟ ସମୁଦୟୋ ଇତି ସଞ୍ଞାୟ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ, ଇତି ସଙ୍ଖାରା ଇତି ସଙ୍ଖାରାନଂ ସମୁଦୟୋ ଇତି ସଙ୍ଖାରାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ, ଇତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଇତି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ଇତି ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ’ତି। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ବିଳାରସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ –

‘‘‘ନ ଇତୋ ଦୂରେ ଭୱିତବ୍ବଂ, ଭୱଗ୍ଗଂ କିଂ କରିସ୍ସତି।

ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନମ୍ହି ୱୋହାରେ, ସକେ କାୟମ୍ହି ୱିନ୍ଦଥା’’’ତି॥

ବିଳାରଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଦୁତିୟୋ।

୩. ଉନ୍ଦୂରଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୩ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ଉନ୍ଦୂରସ୍ସ [ଉନ୍ଦୁରସ୍ସ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’ନ୍ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମଂ ତଂ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଉନ୍ଦୂରୋ ଇତୋଚିତୋ ଚ ୱିଚରନ୍ତୋ ଆହାରୂପାସୀସକୋ ୟେୱ ଚରତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ , ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଇତୋଚିତୋ ଚ ୱିଚରନ୍ତେନ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରୂପାସୀସକେନେୱ ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଉନ୍ଦୂରସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ଉପସେନେନ ୱଙ୍ଗନ୍ତପୁତ୍ତେନ –

‘‘‘ଧମ୍ମାସୀସଂ [ଧମ୍ମସୀସଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] କରିତ୍ୱାନ, ୱିହରନ୍ତୋ ୱିପସ୍ସକୋ।

ଅନୋଲୀନୋ ୱିହରତି, ଉପସନ୍ତୋ ସଦା ସତୋ’’’ତି॥

ଉନ୍ଦୂରଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ତତିୟୋ।

୪. ୱିଚ୍ଛିକଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୪ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ୱିଚ୍ଛିକସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’ନ୍ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମଂ ତଂ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ୱିଚ୍ଛିକୋ ନଙ୍ଗୁଲାୱୁଧୋ ନଙ୍ଗୁଲଂ ଉସ୍ସାପେତ୍ୱା ଚରତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଞାଣାୱୁଧେନ ଭୱିତବ୍ବଂ, ଞାଣଂ ଉସ୍ସାପେତ୍ୱା ୱିହରିତବ୍ବଂ । ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ୱିଚ୍ଛିକସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ଉପସେନେନ ୱଙ୍ଗନ୍ତପୁତ୍ତେନ –

‘‘‘ଞାଣଖଗ୍ଗଂ ଗହେତ୍ୱାନ, ୱିହରନ୍ତୋ ୱିପସ୍ସକୋ।

ପରିମୁଚ୍ଚତି ସବ୍ବଭୟା, ଦୁପ୍ପସହୋ ଚ ସୋ ଭୱେ’’’ତି॥

ୱିଚ୍ଛିକଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

୫. ନକୁଲଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୫ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ନକୁଲସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’ନ୍ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମଂ ତଂ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ନକୁଲୋ ଉରଗମୁପଗଚ୍ଛନ୍ତୋ ଭେସଜ୍ଜେନ କାୟଂ ପରିଭାୱେତ୍ୱା ଉରଗମୁପଗଚ୍ଛତି ଗହେତୁଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ କୋଧାଘାତବହୁଲଂ କଲହୱିଗ୍ଗହୱିୱାଦୱିରୋଧାଭିଭୂତଂ ଲୋକମୁପଗଚ୍ଛନ୍ତେନ ମେତ୍ତାଭେସଜ୍ଜେନ ମାନସଂ ଅନୁଲିମ୍ପିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ନକୁଲସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ସାରିପୁତ୍ତେନ ଧମ୍ମସେନାପତିନା –

‘‘‘ତସ୍ମା ସକଂ ପରେସମ୍ପି, କାତବ୍ବା ମେତ୍ତଭାୱନା।

ମେତ୍ତଚିତ୍ତେନ ଫରିତବ୍ବଂ, ଏତଂ ବୁଦ୍ଧାନ ସାସନ’’’ନ୍ତି॥

ନକୁଲଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ପଞ୍ଚମୋ।

୬. ଜରସିଙ୍ଗାଲଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୬ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ଜରସିଙ୍ଗାଲସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଜରସିଙ୍ଗାଲୋ ଭୋଜନଂ ପଟିଲଭିତ୍ୱା ଅଜିଗୁଚ୍ଛମାନୋ ୟାୱଦତ୍ଥଂ ଆହରୟତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଭୋଜନଂ ପଟିଲଭିତ୍ୱା ଅଜିଗୁଚ୍ଛମାନେନ ସରୀରୟାପନମତ୍ତମେୱ ପରିଭୁଞ୍ଜିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଜରସିଙ୍ଗାଲସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ମହାକସ୍ସପେନ –

‘‘‘ସେନାସନମ୍ହା ଓରୁୟ୍ହ, ଗାମଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସିଂ।

ଭୁଞ୍ଜନ୍ତଂ ପୁରିସଂ କୁଟ୍ଠିଂ, ସକ୍କଚ୍ଚ ନଂ ଉପଟ୍ଠହିଂ॥

‘‘‘ସୋ ମେ ପକ୍କେନ ହତ୍ଥେନ, ଆଲୋପଂ ଉପନାମୟି।

ଆଲୋପଂ ପକ୍ଖିପନ୍ତସ୍ସ, ଅଙ୍ଗୁଲିପେତ୍ଥ ଛିଜ୍ଜଥ॥

‘‘‘କୁଟ୍ଟମୂଲଞ୍ଚ ନିସ୍ସାୟ, ଆଲୋପଂ ତଂ ଅଭୁଞ୍ଜିସଂ।

ଭୁଞ୍ଜମାନେ ୱା ଭୁତ୍ତେ ୱା, ଜେଗୁଚ୍ଛଂ ମେ ନ ୱିଜ୍ଜତୀ’ତି॥

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଜରସିଙ୍ଗାଲୋ ଭୋଜନଂ ପଟିଲଭିତ୍ୱା ନ ୱିଚିନାତି ଲୂଖଂ ୱା ପଣୀତଂ ୱାତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଭୋଜନଂ ପଟିଲଭିତ୍ୱା ନ ୱିଚିନିତବ୍ବଂ ‘ଲୂଖଂ ୱା ପଣୀତଂ ୱା ସମ୍ପନ୍ନଂ ୱା ଅସମ୍ପନ୍ନଂ ୱା’ତି, ୟଥାଲଦ୍ଧେନ ସନ୍ତୁସ୍ସିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଜରସିଙ୍ଗାଲସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ଉପସେନେନ ୱଙ୍ଗନ୍ତପୁତ୍ତେନ –

‘‘‘ଲୂଖେନପି ଚ ସନ୍ତୁସ୍ସେ, ନାଞ୍ଞଂ ପତ୍ଥେ ରସଂ ବହୁଂ।

ରସେସୁ ଅନୁଗିଦ୍ଧସ୍ସ, ଝାନେ ନ ରମତେ [ରମତୀ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ମନୋ।

ଇତରୀତରେନ ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ [ସନ୍ତୁଟ୍ଠେ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ସାମଞ୍ଞଂ ପରିପୂରତୀ’’’ତି॥

ଜରସିଙ୍ଗାଲଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଛଟ୍ଠୋ।

୭. ମିଗଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୭ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ମିଗସ୍ସ ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ମିଗୋ ଦିୱା ଅରଞ୍ଞେ ଚରତି, ରତ୍ତିଂ ଅବ୍ଭୋକାସେ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଦିୱା ଅରଞ୍ଞେ ୱିହରିତବ୍ବଂ, ରତ୍ତିଂ ଅବ୍ଭୋକାସେ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ମିଗସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ଲୋମହଂସନପରିୟାୟେ –

‘ସୋ ଖୋ ଅହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ୟା ତା ରତ୍ତିୟୋ ସୀତା ହେମନ୍ତିକା ଅନ୍ତରଟ୍ଠକା ହିମପାତସମୟା [ଅନ୍ତରଟ୍ଠକେ ହିମପାତସମୟେ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] , ତଥାରୂପାସୁ ରତ୍ତୀସୁ ରତ୍ତିଂ ଅବ୍ଭୋକାସେ ୱିହରାମି, ଦିୱା ୱନସଣ୍ଡେ। ଗିମ୍ହାନଂ ପଚ୍ଛିମେ ମାସେ ଦିୱା ଅବ୍ଭୋକାସେ ୱିହରାମି, ରତ୍ତିଂ ୱନସଣ୍ଡେ’ତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ମିଗୋ ସତ୍ତିମ୍ହି ୱା ସରେ ୱା ଓପତନ୍ତେ ୱଞ୍ଚେତି [ୱଜ୍ଜେତି (କ॰)] ପଲାୟତି, ନ କାୟମୁପନେତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ କିଲେସେସୁ ଓପତନ୍ତେସୁ ୱଞ୍ଚୟିତବ୍ବଂ [ୱଜ୍ଜୟିତବ୍ବଂ (କ॰)] ପଲାୟିତବ୍ବଂ, ନ ଚିତ୍ତମୁପନେତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ମିଗସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ମିଗୋ ମନୁସ୍ସେ ଦିସ୍ୱା ୟେନ ୱା ତେନ ୱା ପଲାୟତି ‘ମା ମଂ ତେ ଅଦ୍ଦସଂସୂ’ତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଭଣ୍ଡନକଲହୱିଗ୍ଗହୱିୱାଦସୀଲେ ଦୁସ୍ସୀଲେ କୁସୀତେ ସଙ୍ଗଣିକାରାମେ ଦିସ୍ୱା ୟେନ ୱା ତେନ ୱା ପଲାୟିତବ୍ବଂ ‘ମା ମଂ ତେ ଅଦ୍ଦସଂସୁ, ଅହଞ୍ଚ ତେ ମା ଅଦ୍ଦସ’ନ୍ତି। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ମିଗସ୍ସ ତତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ସାରିପୁତ୍ତେନ ଧମ୍ମସେନାପତିନା –

‘‘‘ମା ମେ କଦାଚି ପାପିଚ୍ଛୋ, କୁସୀତୋ ହୀନୱୀରିୟୋ।

ଅପ୍ପସ୍ସୁତୋ ଅନାଚାରୋ, ସମ୍ମତୋ [ସମେତୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଅହୁ କତ୍ଥଚୀ’’’ତି॥

ମିଗଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ସତ୍ତମୋ।

୮. ଗୋରୂପଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୮ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ଗୋରୂପସ୍ସ ଚତ୍ତାରି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ଚତ୍ତାରି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଗୋରୂପୋ ସକଂ ଗେହଂ ନ ୱିଜହତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ସକୋ କାୟୋ ନ ୱିଜହିତବ୍ବୋ ‘ଅନିଚ୍ଚୁଚ୍ଛାଦନପରିମଦ୍ଦନଭେଦନୱିକିରଣୱିଦ୍ଧଂସନଧମ୍ମୋ ଅୟଂ କାୟୋ’ତି। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଗୋରୂପସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଗୋରୂପୋ ଆଦିନ୍ନଧୁରୋ ସୁଖଦୁକ୍ଖେନ ଧୁରଂ ୱହତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଆଦିନ୍ନବ୍ରହ୍ମଚରିୟେନ ସୁଖଦୁକ୍ଖେନ ୟାୱ ଜୀୱିତପରିୟାଦାନା ଆପାଣକୋଟିକଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଗୋରୂପସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଗୋରୂପୋ ଛନ୍ଦେନ ଘାୟମାନୋ ପାନୀୟଂ ପିୱତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଆଚରିୟୁପଜ୍ଝାୟାନଂ ଅନୁସିଟ୍ଠି ଛନ୍ଦେନ ପେମେନ ପସାଦେନ ଘାୟମାନେନ ପଟିଗ୍ଗହେତବ୍ବା। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଗୋରୂପସ୍ସ ତତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଗୋରୂପୋ ୟେନ କେନଚି ୱାହିୟମାନୋ ୱହତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଥେରନୱମଜ୍ଝିମଭିକ୍ଖୂନମ୍ପି ଗିହିଉପାସକସ୍ସାପି ଓୱାଦାନୁସାସନୀ ସିରସା ସମ୍ପଟିଚ୍ଛିତବ୍ବା। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଗୋରୂପସ୍ସ ଚତୁତ୍ଥଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ସାରିପୁତ୍ତେନ ଧମ୍ମସେନାପତିନା –

‘‘‘ତଦହୁ ପବ୍ବଜିତୋ ସନ୍ତୋ, ଜାତିୟା ସତ୍ତୱସ୍ସିକୋ।

ସୋପି ମଂ ଅନୁସାସେୟ୍ୟ, ସମ୍ପଟିଚ୍ଛାମି ମତ୍ଥକେ [ମୁଦ୍ଧନା (ସୀ॰)] ॥

‘‘‘ତିବ୍ବଂ ଛନ୍ଦଞ୍ଚ ପେମଞ୍ଚ, ତସ୍ମିଂ ଦିସ୍ୱା ଉପଟ୍ଠପେ।

ଠପେୟ୍ୟାଚରିୟଟ୍ଠାନେ, ସକ୍କଚ୍ଚ ନଂ ପୁନପ୍ପୁନ’’’ନ୍ତି॥

ଗୋରୂପଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଅଟ୍ଠମୋ।

୯. ୱରାହଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୯ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ୱରାହସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ୱରାହୋ ସନ୍ତତ୍ତକଠିତେ [ସନ୍ତତ୍ତକଠିନେ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଗିମ୍ହସମୟେ ସମ୍ପତ୍ତେ ଉଦକଂ ଉପଗଚ୍ଛତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଦୋସେନ ଚିତ୍ତେ ଆଲୁଳିତଖଲିତୱିବ୍ଭନ୍ତସନ୍ତତ୍ତେ ସୀତଲାମତପଣୀତମେତ୍ତାଭାୱନଂ ଉପଗନ୍ତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ୱରାହସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ୱରାହୋ ଚିକ୍ଖଲ୍ଲମୁଦକମୁପଗନ୍ତ୍ୱା ନାସିକାୟ ପଥୱିଂ ଖଣିତ୍ୱା ଦୋଣିଂ କତ୍ୱା ଦୋଣିକାୟ ସୟତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ମାନସେ କାୟଂ ନିକ୍ଖିପିତ୍ୱା ଆରମ୍ମଣନ୍ତରଗତେନ ସୟିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ୱରାହସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ପିଣ୍ଡୋଲଭାରଦ୍ୱାଜେନ –

‘‘‘କାୟେ [କାୟେନ (କ॰)] ସଭାୱଂ ଦିସ୍ୱାନ, ୱିଚିନିତ୍ୱା ୱିପସ୍ସକୋ।

ଏକାକିୟୋ ଅଦୁତିୟୋ, ସେତି ଆରମ୍ମଣନ୍ତରେ’’’ତି॥

ୱରାହଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ନୱମୋ।

୧୦. ହତ୍ଥିଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୧୦ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ହତ୍ଥିସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ହତ୍ଥୀ ନାମ ଚରନ୍ତୋ ୟେୱ ପଥୱିଂ ଦାଲେତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ କାୟଂ ସମ୍ମସମାନେନେୱ ସବ୍ବେ କିଲେସା ଦାଲେତବ୍ବା। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ହତ୍ଥିସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ହତ୍ଥୀ ସବ୍ବକାୟେନେୱ ଅପଲୋକେତି, ଉଜୁକଂ ୟେୱ ପେକ୍ଖତି, ନ ଦିସାୱିଦିସା ୱିଲୋକେତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ସବ୍ବକାୟେନ ଅପଲୋକିନା ଭୱିତବ୍ବଂ, ନ ଦିସାୱିଦିସା ୱିଲୋକେତବ୍ବା, ନ ଉଦ୍ଧଂ ଉଲ୍ଲୋକେତବ୍ବଂ, ନ ଅଧୋ ଓଲୋକେତବ୍ବଂ, ୟୁଗମତ୍ତପେକ୍ଖିନା ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ହତ୍ଥିସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ହତ୍ଥୀ ଅନିବଦ୍ଧସୟନୋ ଗୋଚରାୟମନୁଗନ୍ତ୍ୱା ନ ତମେୱ ଦେସଂ ୱାସତ୍ଥମୁପଗଚ୍ଛତି, ନ ଧୁୱପ୍ପତିଟ୍ଠାଲୟୋ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଅନିବଦ୍ଧସୟନେନ ଭୱିତବ୍ବଂ, ନିରାଲୟେନ ପିଣ୍ଡାୟ ଗନ୍ତବ୍ବଂ, ୟଦି ପସ୍ସତି ୱିପସ୍ସକୋ ମନୁଞ୍ଞଂ ପତିରୂପଂ ରୁଚିରଦେସେ ଭୱଂ ମଣ୍ଡପଂ ୱା ରୁକ୍ଖମୂଲଂ ୱା ଗୁହଂ ୱା ପବ୍ଭାରଂ ୱା, ତତ୍ଥେୱ ୱାସମୁପଗନ୍ତବ୍ବଂ, ଧୁୱପ୍ପତିଟ୍ଠାଲୟୋ ନ କାତବ୍ବୋ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ହତ୍ଥିସ୍ସ ତତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ହତ୍ଥୀ ଉଦକଂ ଓଗାହିତ୍ୱା ସୁଚିୱିମଲସୀତଲସଲିଲପରିପୁଣ୍ଣଂ କୁମୁଦୁପ୍ପଲପଦୁମପୁଣ୍ଡରୀକସଞ୍ଛନ୍ନଂ ମହତିମହନ୍ତଂ ପଦୁମସରଂ ଓଗାହିତ୍ୱା କୀଳତି ଗଜୱରକୀଳଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ସୁଚିୱିମଲୱିପ୍ପସନ୍ନମନାୱିଲଧମ୍ମୱରୱାରିପୁଣ୍ଣଂ ୱିମୁତ୍ତିକୁସୁମସଞ୍ଛନ୍ନଂ ମହାସତିପଟ୍ଠାନପୋକ୍ଖରଣିଂ ଓଗାହିତ୍ୱା ଞାଣେନ ସଙ୍ଖାରା ଓଧୁନିତବ୍ବା ୱିଧୁନିତବ୍ବା, ୟୋଗାୱଚରକୀଳା କୀଳିତବ୍ବା। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ହତ୍ଥିସ୍ସ ଚତୁତ୍ଥଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ହତ୍ଥୀ ସତୋ ପାଦଂ ଉଦ୍ଧରତି, ସତୋ ପାଦଂ ନିକ୍ଖିପତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ସତେନ ସମ୍ପଜାନେନ ପାଦଂ ଉଦ୍ଧରିତବ୍ବଂ, ସତେନ ସମ୍ପଜାନେନ ପାଦଂ ନିକ୍ଖିପିତବ୍ବଂ, ଅଭିକ୍କମପଟିକ୍କମେ ସମିଞ୍ଜନପସାରଣେ ସବ୍ବତ୍ଥ ସତେନ ସମ୍ପଜାନେନ ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ହତ୍ଥିସ୍ସ ପଞ୍ଚମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ସଂୟୁତ୍ତନିକାୟୱରେ –

‘‘‘କାୟେନ ସଂୱରୋ ସାଧୁ, ସାଧୁ ୱାଚାୟ ସଂୱରୋ।

ମନସା ସଂୱରୋ ସାଧୁ, ସାଧୁ ସବ୍ବତ୍ଥ ସଂୱରୋ।

ସବ୍ବତ୍ଥ ସଂୱୁତୋ ଲଜ୍ଜୀ, ରକ୍ଖିତୋତି ପୱୁଚ୍ଚତୀ’’’ତି॥

ହତ୍ଥିଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଦସମୋ।ଉପଚିକାୱଗ୍ଗୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଉପଚିକା ବିଳାରୋ ଚ, ଉନ୍ଦୂରୋ ୱିଚ୍ଛିକେନ ଚ।

ନକୁଲୋ ସିଙ୍ଗାଲୋ ମିଗୋ,

ଗୋରୂପୋ ୱରାହୋ ହତ୍ଥିନା ଦସାତି॥

୫. ସୀହୱଗ୍ଗୋ

୧. ସୀହଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୧ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ସୀହସ୍ସ ସତ୍ତ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ସତ୍ତ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ସୀହୋ ନାମ ସେତୱିମଲପରିସୁଦ୍ଧପଣ୍ଡରୋ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ସେତୱିମଲପରିସୁଦ୍ଧପଣ୍ଡରଚିତ୍ତେନ ବ୍ୟପଗତକୁକ୍କୁଚ୍ଚେନ ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ସୀହସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ସୀହୋ ଚତୁଚରଣୋ ୱିକ୍କନ୍ତଚାରୀ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଚତୁରିଦ୍ଧିପାଦଚରଣେନ ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ସୀହସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ସୀହୋ ଅଭିରୂପରୁଚିରକେସରୀ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଅଭିରୂପରୁଚିରସୀଲକେସରିନା ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ସୀହସ୍ସ ତତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ସୀହୋ ଜୀୱିତପରିୟାଦାନେପି ନ କସ୍ସଚି ଓନମତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରପରିୟାଦାନେପି ନ କସ୍ସଚି ଓନମିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ସୀହସ୍ସ ଚତୁତ୍ଥଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ସୀହୋ ସପଦାନଭକ୍ଖୋ ୟସ୍ମିଂ ଓକାସେ ନିପତତି, ତତ୍ଥେୱ ୟାୱଦତ୍ଥଂ ଭକ୍ଖୟତି, ନ ୱରମଂସଂ ୱିଚିନାତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ସପଦାନଭକ୍ଖେନ ଭୱିତବ୍ବଂ, ନ କୁଲାନି ୱିଚିନିତବ୍ବାନି, ନ ପୁବ୍ବଗେହଂ ହିତ୍ୱା କୁଲାନି ଉପସଙ୍କମିତବ୍ବାନି, ନ ଭୋଜନଂ ୱିଚିନିତବ୍ବଂ, ୟସ୍ମିଂ ଓକାସେ କବଳଂ ଆଦୀୟତି, ତସ୍ମିଂ ୟେୱ ଓକାସେ ଭୁଞ୍ଜିତବ୍ବଂ ସରୀରୟାପନତ୍ଥଂ [ସରୀରୟାପନମତ୍ତଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ନ ୱରଭୋଜନଂ ୱିଚିନିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ସୀହସ୍ସ ପଞ୍ଚମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ସୀହୋ ଅସନ୍ନିଧିଭକ୍ଖୋ, ସକିଂ ଗୋଚରଂ ଭକ୍ଖୟିତ୍ୱା ନ ପୁନ ତଂ ଉପଗଚ୍ଛତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଅସନ୍ନିଧିକାରପରିଭୋଗିନା ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ସୀହସ୍ସ ଛଟ୍ଠଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ , ମହାରାଜ, ସୀହୋ ଭୋଜନଂ ଅଲଦ୍ଧା ନ ପରିତସ୍ସତି, ଲଦ୍ଧାପି ଭୋଜନଂ ଅଗଧିତୋ [ଅଗଥିତୋ (ସୀ॰)] ଅମୁଚ୍ଛିତୋ ଅନଜ୍ଝୋସନ୍ନୋ ପରିଭୁଞ୍ଜତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଭୋଜନଂ ଅଲଦ୍ଧା ନ ପରିତସ୍ସିତବ୍ବଂ, ଲଦ୍ଧାପି ଭୋଜନଂ ଅଗଧିତେନ ଅମୁଚ୍ଛିତେନ ଅନଜ୍ଝୋସନ୍ନେନ ଆଦୀନୱଦସ୍ସାୱିନା ନିସ୍ସରଣପଞ୍ଞେନ ପରିଭୁଞ୍ଜିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ସୀହସ୍ସ ସତ୍ତମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ସଂୟୁତ୍ତନିକାୟୱରେ ଥେରଂ ମହାକସ୍ସପଂ ପରିକିତ୍ତୟମାନେନ –

‘ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କସ୍ସପୋ ଇତରୀତରେନ ପିଣ୍ଡପାତେନ, ଇତରୀତରପିଣ୍ଡପାତସନ୍ତୁଟ୍ଠିୟା ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ନ ଚ ପିଣ୍ଡପାତହେତୁ ଅନେସନଂ ଅପ୍ପତିରୂପଂ ଆପଜ୍ଜତି, ଅଲଦ୍ଧା ଚ ପିଣ୍ଡପାତଂ ନ ପରିତସ୍ସତି, ଲଦ୍ଧା ଚ ପିଣ୍ଡପାତଂ ଅଗଧିତୋ ଅମୁଚ୍ଛିତୋ ଅନଜ୍ଝୋସନ୍ନୋ ଆଦୀନୱଦସ୍ସାୱୀ ନିସ୍ସରଣପଞ୍ଞୋ ପରିଭୁଞ୍ଜତୀ’’’ତି।

ସୀହଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ପଠମୋ।

୨. ଚକ୍କୱାକଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୨ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ଚକ୍କୱାକସ୍ସ ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀତି’’? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଚକ୍କୱାକୋ ୟାୱ ଜୀୱିତପରିୟାଦାନା ଦୁତିୟିକଂ ନ ୱିଜହତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ୟାୱ ଜୀୱିତପରିୟାଦାନା ୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ ନ ୱିଜହିତବ୍ବୋ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଚକ୍କୱାକସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଚକ୍କୱାକୋ ସେୱାଲପଣକଭକ୍ଖୋ, ତେନ ଚ ସନ୍ତୁଟ୍ଠିଂ ଆପଜ୍ଜତି, ତାୟ ଚ ସନ୍ତୁଟ୍ଠିୟା ବଲେନ ଚ ୱଣ୍ଣେନ ଚ ନ ପରିହାୟତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ୟଥାଲାଭସନ୍ତୋସୋ କରଣୀୟୋ, ୟଥାଲାଭସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗୀ ୟୋଗାୱଚରୋ ନ ପରିହାୟତି ସୀଲେନ, ନ ପରିହାୟତି ସମାଧିନା, ନ ପରିହାୟତି ପଞ୍ଞାୟ, ନ ପରିହାୟତି ୱିମୁତ୍ତିୟା, ନ ପରିହାୟତି ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନେନ, ନ ପରିହାୟତି ସବ୍ବେହି କୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଚକ୍କୱାକସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଚକ୍କୱାକୋ ପାଣେ ନ ୱିହେଠୟତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ନିହିତଦଣ୍ଡେନ ନିହିତସତ୍ଥେନ ଲଜ୍ଜିନା ଦୟାପନ୍ନେନ ସବ୍ବପାଣଭୂତହିତାନୁକମ୍ପିନା ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଚକ୍କୱାକସ୍ସ ତତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ଚକ୍କୱାକଜାତକେ –

‘‘‘ୟୋ ନ ହନ୍ତି ନ ଘାତେତି, ନ ଜିନାତି ନ ଜାପୟେ।

ମେତ୍ତଂସୋ [ଅହିଂସା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସବ୍ବଭୂତେସୁ, ୱେରଂ ତସ୍ସ ନ କେନଚୀ’’’ତି॥

ଚକ୍କୱାକଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଦୁତିୟୋ।

୩. ପେଣାହିକଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୩ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ପେଣାହିକାୟ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ପେଣାହିକା ସକପତିମ୍ହି ଉସୂୟାୟ ଛାପକେ ନ ପୋସୟତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ସକମନେ [ସକମନୋ (କ॰)] କିଲେସେ ଉପ୍ପନ୍ନେ ଉସୂୟାୟିତବ୍ବଂ, ସତିପଟ୍ଠାନେନ ସମ୍ମାସଂୱରସୁସିରେ ପକ୍ଖିପିତ୍ୱା ମନୋଦ୍ୱାରେ କାୟଗତାସତି ଭାୱେତବ୍ବା। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ପେଣାହିକାୟ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ପେଣାହିକା ପୱନେ ଦିୱସଂ ଗୋଚରଂ ଚରିତ୍ୱା ସାୟଂ ପକ୍ଖିଗଣଂ ଉପେତି ଅତ୍ତନୋ ଗୁତ୍ତିୟା, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଏକକେନ ପୱିୱେକଂ ସେୱିତବ୍ବଂ ସଂୟୋଜନପରିମୁତ୍ତିୟା, ତତ୍ର ରତିଂ ଅଲଭମାନେନ ଉପୱାଦଭୟପରିରକ୍ଖଣାୟ ସଙ୍ଘଂ ଓସରିତ୍ୱା ସଙ୍ଘରକ୍ଖିତେନ ୱସିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ପେଣାହିକାୟ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ବ୍ରହ୍ମୁନା ସହମ୍ପତିନା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ –

‘‘‘ସେୱେଥ ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି, ଚରେୟ୍ୟ ସଂୟୋଜନୱିପ୍ପମୋକ୍ଖା।

ସଚେ ରତିଂ ନାଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ତତ୍ଥ, ସଙ୍ଘେ ୱସେ ରକ୍ଖିତତ୍ତୋ ସତୀମା’’’ତି॥

ପେଣାହିକଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ତତିୟୋ।

୪. ଘରକପୋତଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୪ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ଘରକପୋତସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’ନ୍ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମଂ ତଂ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଘରକପୋତୋ ପରଗେହେ ୱସମାନୋ ନ ତେସଂ କିଞ୍ଚି ଭଣ୍ଡସ୍ସ ନିମିତ୍ତଂ ଗଣ୍ହାତି, ମଜ୍ଝତ୍ତୋ ୱସତି ସଞ୍ଞାବହୁଲୋ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ପରକୁଲଂ ଉପଗତେନ ତସ୍ମିଂ କୁଲେ ଇତ୍ଥୀନଂ ୱା ପୁରିସାନଂ ୱା ମଞ୍ଚେ ୱା ପୀଠେ ୱା ୱତ୍ଥେ ୱା ଅଲଙ୍କାରେ ୱା ଉପଭୋଗେ ୱା ପରିଭୋଗେ ୱା ଭୋଜନୱିକତୀସୁ ୱା ନ ନିମିତ୍ତଂ ଗହେତବ୍ବଂ, ମଜ୍ଝତ୍ତେନ ଭୱିତବ୍ବଂ, ସମଣସଞ୍ଞା ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠପେତବ୍ବା। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଘରକପୋତସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ଚୂଳନାରଦଜାତକେ –

‘‘‘ପୱିସିତ୍ୱା ପରକୁଲଂ, ପାନତ୍ଥଂ ଭୋଜନାୟ ୱା [ପାନେସୁ ଭୋଜନେସୁ ୱା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ।

ମିତଂ ଖାଦେ ମିତଂ ଭୁଞ୍ଜେ, ନ ଚ ରୂପେ ମନଂ କରେ’’’ତି॥

ଘରକପୋତଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

୫. ଉଲୂକଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୫ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ଉଲୂକସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଉଲୂକୋ କାକେହି ପଟିୱିରୁଦ୍ଧୋ, ରତ୍ତିଂ କାକସଙ୍ଘଂ ଗନ୍ତ୍ୱା ବହୂପି କାକେ ହନତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଅଞ୍ଞାଣେନ ପଟିୱିରୁଦ୍ଧୋ କାତବ୍ବୋ, ଏକେନ ରହୋ ନିସୀଦିତ୍ୱା ଅଞ୍ଞାଣଂ ସମ୍ପମଦ୍ଦିତବ୍ବଂ, ମୂଲତୋ ଛିନ୍ଦିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଉଲୂକସ୍ସ ପଠମଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଉଲୂକୋ ସୁପ୍ପଟିସଲ୍ଲୀନୋ ହୋତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ପଟିସଲ୍ଲାନାରାମେନ ଭୱିତବ୍ବଂ ପଟିସଲ୍ଲାନରତେନ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଉଲୂକସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ସଂୟୁତ୍ତନିକାୟୱରେ –

‘‘‘ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଟିସଲ୍ଲାନାରାମୋ ପଟିସଲ୍ଲାନରତୋ ‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’’ତି ୟଥା ଭୂଥଂ ପଜାନାତି , ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତୀ’’’ତି।

ଉଲୂକଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ପଞ୍ଚମୋ।

୬. ସତପତ୍ତଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୬ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ସତପତ୍ତସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’ନ୍ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମଂ ତଂ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ସତପତ୍ତୋ ରୱିତ୍ୱା ପରେସଂ ଖେମଂ ୱା ଭୟଂ ୱା ଆଚିକ୍ଖତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ପରେସଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସୟମାନେନ ୱିନିପାତଂ ଭୟତୋ ଦସ୍ସୟିତବ୍ବଂ, ନିବ୍ବାନଂ ଖେମତୋ ଦସ୍ସୟିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ସତପତ୍ତସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ପିଣ୍ଡୋଲଭାରଦ୍ୱାଜେନ –

‘‘‘ନିରୟେ ଭୟସନ୍ତାସଂ, ନିବ୍ବାନେ ୱିପୁଲଂ ସୁଖଂ।

ଉଭୟାନେତାନତ୍ଥାନି ଦସ୍ସେତବ୍ବାନି ୟୋଗିନା’’’ତି॥

ସତପତ୍ତଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଛଟ୍ଠୋ।

୭. ୱଗ୍ଗୁଲିଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୭ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ୱଗ୍ଗୁଲିସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ୱଗ୍ଗୁଲି ଗେହଂ ପୱିସିତ୍ୱା ୱିଚରିତ୍ୱା ନିକ୍ଖମତି, ନ ତତ୍ଥ ପଲିବୁଦ୍ଧତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଗାମଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସିତ୍ୱା ସପଦାନଂ ୱିଚରିତ୍ୱା ପଟିଲଦ୍ଧଲାଭେନ ଖିପ୍ପମେୱ ନିକ୍ଖମିତବ୍ବଂ, ନ ତତ୍ଥ ପଲିବୁଦ୍ଧେନ ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ୱଗ୍ଗୁଲିସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ୱଗ୍ଗୁଲି ପରଗେହେ ୱସମାନୋ ନ ତେସଂ ପରିହାନିଂ କରୋତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ କୁଲାନି ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଅତିୟାଚନାୟ ୱା ୱିଞ୍ଞତ୍ତିବହୁଲତାୟ ୱା କାୟଦୋସବହୁଲତାୟ ୱା ଅତିଭାଣିତାୟ ୱା ସମାନସୁଖଦୁକ୍ଖତାୟ ୱା ନ ତେସଂ କୋଚି ୱିପ୍ପଟିସାରୋ କରଣୀୟୋ, ନପି ତେସଂ ମୂଲକମ୍ମଂ ପରିହାପେତବ୍ବଂ, ସବ୍ବଥା ୱଡ୍ଢି ୟେୱ ଇଚ୍ଛିତବ୍ବା। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ୱଗ୍ଗୁଲିସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ଦୀଘନିକାୟୱରେ ଲକ୍ଖଣସୁତ୍ତନ୍ତେ –

‘‘‘ସଦ୍ଧାୟ ସୀଲେନ ସୁତେନ ବୁଦ୍ଧିୟା, ଚାଗେନ ଧମ୍ମେନ ବହୂହି ସାଧୁହି।

ଧନେନ ଧଞ୍ଞେନ ଚ ଖେତ୍ତୱତ୍ଥୁନା, ପୁତ୍ତେହି ଦାରେହି ଚତୁପ୍ପଦେହି ଚ॥

‘‘‘ଞାତୀହି ମିତ୍ତେହି ଚ ବନ୍ଧୱେହି, ବଲେନ ୱଣ୍ଣେନ ସୁଖେନ ଚୂଭୟଂ।

କଥଂ ନ ହାୟେୟ୍ୟୁଂ ପରେତି ଇଚ୍ଛତି, ଅତ୍ଥସମିଦ୍ଧିଞ୍ଚ ପନାଭିକଙ୍ଖତୀ’’’ତି॥

ୱଗ୍ଗୁଲିଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ସତ୍ତମୋ।

୮. ଜଲୂକଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୮ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ଜଲୂକାୟ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’ନ୍ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମଂ ତଂ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଜଲୂକା ୟତ୍ଥ ଅଲ୍ଲୀୟତି, ତତ୍ଥେୱ ଦଳ୍ହଂ ଅଲ୍ଲୀୟିତ୍ୱା ରୁହିରଂ ପିୱତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ୟସ୍ମିଂ ଆରମ୍ମଣେ ଚିତ୍ତଂ ଅଲ୍ଲୀୟତି, ତଂ ଆରମ୍ମଣଂ ୱଣ୍ଣତୋ ଚ ସଣ୍ଠାନତୋ ଚ ଦିସତୋ ଚ ଓକାସତୋ ଚ ପରିଚ୍ଛେଦତୋ ଚ ଲିଙ୍ଗତୋ ଚ ନିମିତ୍ତତୋ ଚ ଦଳ୍ହଂ ପତିଟ୍ଠାପେତ୍ୱା ତେନେୱାରମ୍ମଣେନ ୱିମୁତ୍ତିରସମସେଚନକଂ ପାତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଜଲୂକାୟ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ଅନୁରୁଦ୍ଧେନ –

‘‘‘ପରିସୁଦ୍ଧେନ ଚିତ୍ତେନ, ଆରମ୍ମଣେ ପତିଟ୍ଠାୟ।

ତେନ ଚିତ୍ତେନ ପାତବ୍ବଂ, ୱିମୁତ୍ତିରସମସେଚନ’’’ନ୍ତି॥

ଜଲୂକଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଅଟ୍ଠମୋ।

୯. ସପ୍ପଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୯ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ସପ୍ପସ୍ସ ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ସପ୍ପୋ ଉରେନ ଗଚ୍ଛତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ପଞ୍ଞାୟ ଚରିତବ୍ବଂ, ପଞ୍ଞାୟ ଚରମାନସ୍ସ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନୋ ଚିତ୍ତଂ ଞାୟେ ଚରତି, ୱିଲକ୍ଖଣଂ ୱିୱଜ୍ଜେତି, ସଲକ୍ଖଣଂ ଭାୱେତି। ଇଦଂ, ମହାରାଜ , ସପ୍ପସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ସପ୍ପୋ ଚରମାନୋ ଓସଧଂ ପରିୱଜ୍ଜେନ୍ତୋ ଚରତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ପରିୱଜ୍ଜେନ୍ତେନ ଚରିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ସପ୍ପସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ସପ୍ପୋ ମନୁସ୍ସେ ଦିସ୍ୱା ତପ୍ପତି [ମନୁସ୍ସଂ ଦିସ୍ୱା କମ୍ପତି (କ॰)] ସୋଚତି ଚିନ୍ତୟତି, ଏୱମେୱ ଖୋ ମହାରାଜ ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ କୁୱିତକ୍କେ, ୱିତକ୍କେତ୍ୱା ଅରତିଂ ଉପ୍ପାଦୟିତ୍ୱା ତପ୍ପିତବ୍ବଂ ସୋଚିତବ୍ବଂ ଚିନ୍ତୟିତବ୍ବଂ ‘ପମାଦେନ ମେ ଦିୱସୋ ୱୀତିନାମିତୋ, ନ ସୋ ପୁନ ସକ୍କା ଲଦ୍ଧୁ’ନ୍ତି। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ସପ୍ପସ୍ସ ତତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଭଲ୍ଲାଟିୟଜାତକେ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ କିନ୍ନରାନଂ –

‘‘‘ମୟେକରତ୍ତଂ [ୟମେକରତ୍ତିଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୱିପ୍ପୱସିମ୍ହ ଲୁଦ୍ଦ, ଅକାମକା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ସରନ୍ତା।

ତମେକରତ୍ତଂ [ତମେକରତ୍ତିଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଅନୁତପ୍ପମାନା, ସୋଚାମ ‘ସା ରତ୍ତି ପୁନ ନହେସ୍ସତୀ’’’ତି॥

ସପ୍ପଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ନୱମୋ।

୧୦. ଅଜଗରଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୧୦ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ଅଜଗରସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’ନ୍ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମଂ ତଂ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଅଜଗରୋ ମହତିମହାକାୟୋ ବହୂପି ଦିୱସେ ଊନୂଦରୋ ଦୀନତରୋ କୁଚ୍ଛିପୂରଂ ଆହାରଂ ନ ଲଭତି, ଅପରିପୁଣ୍ଣୋ ୟେୱ ୟାୱଦେୱ ସରୀରୟାପନମତ୍ତକେନ ୟାପେତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନୋ ୟୋଗାୱଚରସ୍ସ ଭିକ୍ଖାଚରିୟପ୍ପସୁତସ୍ସ ପରପିଣ୍ଡମୁପଗତସ୍ସ ପରଦିନ୍ନପ୍ପାଟିକଙ୍ଖିସ୍ସ ସୟଂଗାହପ୍ପଟିୱିରତସ୍ସ ଦୁଲ୍ଲଭଂ ଉଦରପରିପୂରଂ ଆହାରଂ, ଅପି ଚ ଅତ୍ଥୱସିକେନ କୁଲପୁତ୍ତେନ ଚତ୍ତାରୋ ପଞ୍ଚ ଆଲୋପେ ଅଭୁଞ୍ଜିତ୍ୱା ଅୱସେସଂ ଉଦକେନ ପରିପୂରେତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଅଜଗରସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ସାରିପୁତ୍ତେନ ଧମ୍ମସେନାପତିନା –

‘‘‘ଅଲ୍ଲଂ ସୁକ୍ଖଂ ୱା ଭୁଞ୍ଜନ୍ତୋ, ନ ବାଳ୍ହଂ ସୁହିତୋ ସିୟା।

ଊନୂଦରୋ ମିତାହାରୋ, ସତୋ ଭିକ୍ଖୁ ପରିବ୍ବଜେ॥

‘‘‘ଚତ୍ତାରୋ ପଞ୍ଚ ଆଲୋପେ, ଅଭୁତ୍ୱା ଉଦକଂ ପିୱେ।

ଅଲଂ ଫାସୁ ୱିହାରାୟ, ପହିତତ୍ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ’’’ତି॥

ଅଜଗରଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଦସମୋ।

ସୀହୱଗ୍ଗୋ ପଞ୍ଚମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

କେସରୀ ଚକ୍କୱାକୋ ଚ, ପେଣାହି ଘରକପୋତକୋ।

ଉଲୂକୋ ସତପତ୍ତୋ ଚ, ୱଗ୍ଗୁଲି ଚ ଜଲୂପିକା।

ସପ୍ପୋ ଅଜଗରୋ ଚେୱ, ୱଗ୍ଗୋ ତେନ ପୱୁଚ୍ଚତୀତି॥

୬. ମକ୍କଟକୱଗ୍ଗୋ

୧. ପନ୍ଥମକ୍କଟକଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୧ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ପନ୍ଥମକ୍କଟକସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’ନ୍ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମଂ ତଂ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ପନ୍ଥମକ୍କଟକୋ ପନ୍ଥେ ମକ୍କଟଜାଲୱିତାନଂ କତ୍ୱା ୟଦି ତତ୍ଥ ଜାଲକେ ଲଗ୍ଗତି କିମି ୱା ମକ୍ଖିକା ୱା ପଟଙ୍ଗୋ ୱା, ତଂ ଗହେତ୍ୱା ଭକ୍ଖୟତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଛସୁ ଦ୍ୱାରେସୁ ସତିପଟ୍ଠାନଜାଲୱିତାନଂ କତ୍ୱା ୟଦି ତତ୍ଥ କିଲେସମକ୍ଖିକା ବଜ୍ଝନ୍ତି, ତତ୍ଥେୱ ଘାତେତବ୍ବା। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ପନ୍ଥମକ୍କଟକସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ଅନୁରୁଦ୍ଧେନ –

‘‘‘ଚିତ୍ତଂ ନିୟମେ ଛସୁ ଦ୍ୱାରେସୁ, ସତିପଟ୍ଠାନୱରୁତ୍ତମେ।

କିଲେସା ତତ୍ଥ ଲଗ୍ଗା ଚେ, ହନ୍ତବ୍ବା ତେ ୱିପସ୍ସିନା’’’ତି॥

ପନ୍ଥମକ୍କଟକଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ପଠମୋ।

୨. ଥନସ୍ସିତଦାରକଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୨ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ଥନସ୍ସିତଦାରକସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’ନ୍ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମଂ ତଂ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’’ନ୍ତି ? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଥନସ୍ସିତଦାରକୋ ସଦତ୍ଥେ ଲଗ୍ଗତି, ଖୀରତ୍ଥିକୋ ରୋଦତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ସଦତ୍ଥେ ଲଗ୍ଗିତବ୍ବଂ, ସବ୍ବତ୍ଥ ଧମ୍ମଞାଣେନ ଭୱିତବ୍ବଂ, ଉଦ୍ଦେସେ ପରିପୁଚ୍ଛାୟ ସମ୍ମପ୍ପୟୋଗେ ପୱିୱେକେ ଗରୁସଂୱାସେ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତସେୱନେ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଥନସ୍ସିତଦାରକସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ଦୀଘନିକାୟୱରେ ପରିନିବ୍ବାନସୁତ୍ତନ୍ତେ –

‘‘‘ଇଙ୍ଘଂ ତୁମ୍ହେ, ଆନନ୍ଦ, ସାରତ୍ଥେ [ସଦତ୍ଥେ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଘଟଥ, ସାରତ୍ଥେ ଅନୁୟୁଞ୍ଜଥ।

ସାରତ୍ଥେ ଅପ୍ପମତ୍ତା ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତା ୱିହରଥା’’’ତି॥

ଥନସ୍ସିତଦାରକଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଦୁତିୟୋ।

୩. ଚିତ୍ତକଧରକୁମ୍ମଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୩ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ଚିତ୍ତକଧରକୁମ୍ମସ୍ସ [ଚିତ୍ତକଥଲକୁମ୍ମସ୍ସ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’ନ୍ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମଂ ତଂ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଚିତ୍ତକଧରକୁମ୍ମୋ ଉଦକଭୟା ଉଦକଂ ପରିୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ୱିଚରତି, ତାୟ ଚ ପନ ଉଦକଂ ପରିୱଜ୍ଜନାୟ ଆୟୁନା ନ ପରିହାୟତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ପମାଦେ ଭୟଦସ୍ସାୱିନା ଭୱିତବ୍ବଂ, ଅପ୍ପମାଦେ ଗୁଣୱିସେସଦସ୍ସାୱିନା। ତାୟ ଚ ପନ ଭୟଦସ୍ସାୱିତାୟ ନ ପରିହାୟତି ସାମଞ୍ଞା, ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସନ୍ତିକେ ଉପେତି [ଠପେତି (କ॰)] । ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଚିତ୍ତକଧରକୁମ୍ମସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ଧମ୍ମପଦେ –

‘‘‘ଅପ୍ପମାଦରତୋ ଭିକ୍ଖୁ, ପମାଦେ ଭୟଦସ୍ସି ୱା।

ଅଭବ୍ବୋ ପରିହାନାୟ, ନିବ୍ବାନସ୍ସେୱ ସନ୍ତିକେ’’’ତି॥

ଚିତ୍ତକଧରକୁମ୍ମଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

୪. ପୱନଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୪ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ପୱନସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ପୱନଂ ନାମ ଅସୁଚିଜନଂ ପଟିଚ୍ଛାଦେତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ପରେସଂ ଅପରଦ୍ଧଂ ଖଲିତଂ ପଟିଚ୍ଛାଦେତବ୍ବଂ ନ ୱିୱରିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ପୱନସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ପୱନଂ ସୁଞ୍ଞଂ ପଚୁରଜନେହି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ରାଗଦୋସମୋହମାନଦିଟ୍ଠିଜାଲେହି ସବ୍ବେହି ଚ କିଲେସେହି ସୁଞ୍ଞେନ ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ପୱନସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ପୱନଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ଜନସମ୍ବାଧରହିତଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ପାପକେହି ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ଅନରିୟେହି ପୱିୱିତ୍ତେନ ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ପୱନସ୍ସ ତତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ପୱନଂ ସନ୍ତଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ସନ୍ତେନ ପରିସୁଦ୍ଧେନ ଭୱିତବ୍ବଂ, ନିବ୍ବୁତେନ ପହୀନମାନେନ ପହୀନମକ୍ଖେନ ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ପୱନସ୍ସ ଚତୁତ୍ଥଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ପୱନଂ ଅରିୟଜନସଂସେୱିତଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଅରିୟଜନସଂସେୱିତେନ ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ପୱନସ୍ସ ପଞ୍ଚମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ସଂୟୁତ୍ତନିକାୟୱରେ –

‘‘‘ପୱିୱିତ୍ତେହି ଅରିୟେହି, ପହିତତ୍ତେହି ଝାୟିଭି।

ନିଚ୍ଚଂ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟେହି, ପଣ୍ଡିତେହି ସହାୱସେ’’’ତି॥

ପୱନଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

୫. ରୁକ୍ଖଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୫ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ରୁକ୍ଖୋ ନାମ ପୁପ୍ଫଫଲଧରୋ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ୱିମୁତ୍ତିପୁପ୍ଫସାମଞ୍ଞଫଲଧାରିନା ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ରୁକ୍ଖସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ରୁକ୍ଖୋ ଉପଗତାନମନୁପ୍ପୱିଟ୍ଠାନଂ ଜନାନଂ ଛାୟଂ ଦେତି, ଏୱମେୱ ଖୋ , ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଉପଗତାନମନୁପ୍ପୱିଟ୍ଠାନଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଆମିସପ୍ପଟିସନ୍ଧାରେନ ୱା ଧମ୍ମପ୍ପଟିସନ୍ଥାରେନ ୱା ପଟିସନ୍ଥରିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ରୁକ୍ଖସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ରୁକ୍ଖୋ ଛାୟାୱେମତ୍ତଂ ନ କରୋତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ସବ୍ବସତ୍ତେସୁ ୱେମତ୍ତତା ନ କାତବ୍ବା, ଚୋରୱଧକପଚ୍ଚତ୍ଥିକେସୁପି ଅତ୍ତନିପି ସମସମା ମେତ୍ତାଭାୱନା କାତବ୍ବା, ‘କିନ୍ତି ଇମେ ସତ୍ତା ଅୱେରା ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜା [ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝା (ସୀ॰)] ଅନୀଘା ସୁଖୀ ଅତ୍ତାନଂ ପରିହରେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ରୁକ୍ଖସ୍ସ ତତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ସାରିପୁତ୍ତେନ ଧମ୍ମସେନାପତିନା –

‘‘‘ୱଧକେ ଦେୱଦତ୍ତମ୍ହି, ଚୋରେ ଅଙ୍ଗୁଲିମାଲକେ।

ଧନପାଲେ ରାହୁଲେ ଚ, ସବ୍ବତ୍ଥ ସମକୋ ମୁନୀ’’’ତି॥

ରୁକ୍ଖଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ପଞ୍ଚମୋ।

୬. ମେଘଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୬ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ମେଘସ୍ସ ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ପଞ୍ଚ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ମେଘୋ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ରଜୋଜଲ୍ଲଂ ୱୂପସମେତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଉପ୍ପନ୍ନଂ କିଲେସରଜୋଜଲ୍ଲଂ ୱୂପସମେତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ମେଘସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ମେଘୋ ପଥୱିୟା ଉଣ୍ହଂ ନିବ୍ବାପେତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ମେତ୍ତାଭାୱନାୟ ସଦେୱକୋ ଲୋକୋ ନିବ୍ବାପେତବ୍ବୋ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ମେଘସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ମେଘୋ ସବ୍ବବୀଜାନି ୱିରୁହାପେତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ସବ୍ବସତ୍ତାନଂ ସଦ୍ଧଂ ଉପ୍ପାଦେତ୍ୱା ତଂ ସଦ୍ଧାବୀଜଂ ତୀସୁ ସମ୍ପତ୍ତୀସୁ ରୋପେତବ୍ବଂ, ଦିବ୍ବମାନୁସିକାସୁ ସୁଖସମ୍ପତ୍ତୀସୁ ୟାୱପରମତ୍ଥନିବ୍ବାନସୁଖସମ୍ପତ୍ତି। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ମେଘସ୍ସ ତତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ମେଘୋ ଉତୁତୋ ସମୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଧରଣିତଲରୁହେ ତିଣରୁକ୍ଖଲତାଗୁମ୍ବଓସଧିୱନପ୍ପତୟୋ ପରିରକ୍ଖତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରଂ ନିବ୍ବତ୍ତେତ୍ୱା ତେନ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରେନ ସମଣଧମ୍ମୋ ପରିରକ୍ଖିତବ୍ବୋ, ୟୋନିସୋ ମନସିକାରମୂଲକା ସବ୍ବେ କୁସଲା ଧମ୍ମା। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ମେଘସ୍ସ ଚତୁତ୍ଥଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ , ମହାରାଜ, ମେଘୋ ୱସ୍ସମାନୋ ନଦିତଳାକପୋକ୍ଖରଣିୟୋ କନ୍ଦରପଦରସରସୋବ୍ଭଉଦପାନାନି ଚ ପରିପୂରେତି ଉଦକଧାରାହି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଆଗମପରିୟତ୍ତିୟା ଧମ୍ମମେଘମଭିୱସ୍ସୟିତ୍ୱା ଅଧିଗମକାମାନଂ ମାନସଂ ପରିପୂରୟିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ମେଘସ୍ସ ପଞ୍ଚମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ସାରିପୁତ୍ତେନ ଧମ୍ମସେନାପତିନା –

‘‘‘ବୋଧନେୟ୍ୟଂ ଜନଂ ଦିସ୍ୱା, ସତସହସ୍ସେପି ୟୋଜନେ।

ଖଣେନ ଉପଗନ୍ତ୍ୱାନ, ବୋଧେତି ତଂ ମହାମୁନୀ’’’ତି॥

ମେଘଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଛଟ୍ଠୋ।

୭. ମଣିରତନଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୭ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ମଣିରତନସ୍ସ ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ମଣିରତନଂ ଏକନ୍ତପରିସୁଦ୍ଧଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଏକନ୍ତପରିସୁଦ୍ଧାଜୀୱେନ ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ମଣିରତନସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ମଣିରତନଂ ନ କେନଚି ସଦ୍ଧିଂ ମିସ୍ସୀୟତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ପାପେହି ପାପସହାୟେହି ସଦ୍ଧିଂ ନ ମିସ୍ସିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ମଣିରତନସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ମଣିରତନଂ ଜାତିରତନେହି ୟୋଜୀୟତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଉତ୍ତମୱରଜାତିମନ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂୱସିତବ୍ବଂ, ପଟିପନ୍ନକଫଲଟ୍ଠସେକ୍ଖଫଲସମଙ୍ଗୀହି ସୋତାପନ୍ନସକଦାଗାମିଅନାଗାମିଅରହନ୍ତତେୱିଜ୍ଜଛଳଭିଞ୍ଞସମଣମଣିରତନେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂୱସିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ମଣିରତନସ୍ସ ତତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ସୁତ୍ତନିପାତେ –

‘‘‘ସୁଦ୍ଧା ସୁଦ୍ଧେହି ସଂୱାସଂ, କପ୍ପୟୱ୍ହୋ ପତିସ୍ସତା।

ତତୋ ସମଗ୍ଗା ନିପକା, ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରିସ୍ସଥା’’’ତି॥

ମଣିରତନପଞ୍ହୋ ସତ୍ତମୋ।

୮. ମାଗୱିକଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୮ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ମାଗୱିକସ୍ସ ଚତ୍ତାରି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ଚତ୍ତାରି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ମାଗୱିକୋ ଅପ୍ପମିଦ୍ଧୋ ହୋତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଅପ୍ପମିଦ୍ଧେନ ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ମାଗୱିକସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ମାଗୱିକୋ ମିଗେସୁ ୟେୱ ଚିତ୍ତଂ ଉପନିବନ୍ଧତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଆରମ୍ମଣେସୁ ୟେୱ ଚିତ୍ତଂ ଉପନିବନ୍ଧିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ମାଗୱିକସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ମାଗୱିକୋ କାଲଂ କମ୍ମସ୍ସ ଜାନାତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ପଟିସଲ୍ଲାନସ୍ସ କାଲୋ ଜାନିତବ୍ବୋ ‘ଅୟଂ କାଲୋ ପଟିସଲ୍ଲାନସ୍ସ, ଅୟଂ କାଲୋ ନିକ୍ଖମନାୟା’ତି। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ମାଗୱିକସ୍ସ ତତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ମାଗୱିକୋ ମିଗଂ ଦିସ୍ୱା ହାସମଭିଜନେତି ‘ଇମଂ ଲଚ୍ଛାମୀ’ତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଆରମ୍ମଣେ ଅଭିରମିତବ୍ବଂ, ହାସମଭିଜନେତବ୍ବଂ ‘ଉତ୍ତରିଂ ୱିସେସମଧିଗଚ୍ଛିସ୍ସାମୀ’ତି। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ମାଗୱିକସ୍ସ ଚତୁତ୍ଥଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ ମହାରାଜ ଥେରେନ ମୋଘରାଜେନ –

‘‘‘ଆରମ୍ମଣେ ଲଭିତ୍ୱାନ, ପହିତତ୍ତେନ ଭିକ୍ଖୁନା।

ଭିୟ୍ୟୋ ହାସୋ ଜନେତବ୍ବୋ, ଅଧିଗଚ୍ଛିସ୍ସାମି ଉତ୍ତରି’’’ନ୍ତି॥

ମାଗୱିକଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଅଟ୍ଠମୋ।

୯. ବାଳିସିକଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୯ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ବାଳିସିକସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ବାଳିସିକୋ ବଳିସେନ ମଚ୍ଛେ ଉଦ୍ଧରତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଞାଣେନ ଉତ୍ତରିଂ ସାମଞ୍ଞଫଲାନି ଉଦ୍ଧରିତବ୍ବାନି। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ବାଳିସିକସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ବାଳିସିକୋ ପରିତ୍ତକଂ ୱଧିତ୍ୱା ୱିପୁଲଂ ଲାଭମଧିଗଚ୍ଛତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ପରିତ୍ତଲୋକାମିସମତ୍ତଂ ପରିଚ୍ଚଜିତବ୍ବଂ। ଲୋକାମିସମତ୍ତଂ, ମହାରାଜ, ପରିଚ୍ଚଜିତ୍ୱା ୟୋଗୀ ୟୋଗାୱଚରୋ ୱିପୁଲଂ ସାମଞ୍ଞଫଲଂ ଅଧିଗଚ୍ଛତି। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ବାଳିସିକସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ରାହୁଲେନ –

‘‘‘ସୁଞ୍ଞତଞ୍ଚାନିମିତ୍ତଞ୍ଚ, ୱିମୋକ୍ଖଞ୍ଚାପ୍ପଣିହିତଂ।

ଚତୁରୋ ଫଲେ ଛଳଭିଞ୍ଞା, ଚଜିତ୍ୱା ଲୋକାମିସଂ ଲଭେ’’’ତି॥

ବାଳିସିକଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ନୱମୋ।

୧୦. ତଚ୍ଛକଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୧୦ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ତଚ୍ଛକସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ତଚ୍ଛକୋ କାଳସୁତ୍ତଂ ଅନୁଲୋମେତ୍ୱା ରୁକ୍ଖଂ ତଚ୍ଛତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଜିନସାସନମନୁଲୋମୟିତ୍ୱା ସୀଲପଥୱିୟଂ ପତିଟ୍ଠହିତ୍ୱା ସଦ୍ଧାହତ୍ଥେନ ପଞ୍ଞାୱାସିଂ ଗହେତ୍ୱା କିଲେସା ତଚ୍ଛେତବ୍ବା। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ତଚ୍ଛକସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ତଚ୍ଛକୋ ଫେଗ୍ଗୁଂ ଅପହରିତ୍ୱା ସାରମାଦିୟତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ସସ୍ସତଂ ଉଚ୍ଛେଦଂ ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀରଂ ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀରଂ ତଦୁତ୍ତମଂ ଅଞ୍ଞଦୁତ୍ତମଂ ଅକତମଭବ୍ବଂ ଅପୁରିସକାରଂ ଅବ୍ରହ୍ମଚରିୟୱାସଂ ସତ୍ତୱିନାସଂ ନୱସତ୍ତପାତୁଭାୱଂ ସଙ୍ଖାରସସ୍ସତଭାୱଂ ୟୋ କରୋତି, ସୋ ପଟିସଂୱେଦେତି, ଅଞ୍ଞୋ କରୋତି, ଅଞ୍ଞୋ ପଟିସଂୱେଦେତି, କମ୍ମଫଲଦସ୍ସନା ଚ କିରିୟଫଲଦିଟ୍ଠି ଚ ଇତି ଏୱରୂପାନି ଚେୱ ଅଞ୍ଞାନି ଚ ୱିୱାଦପଥାନି ଅପନେତ୍ୱା ସଙ୍ଖାରାନଂ ସଭାୱଂ ପରମସୁଞ୍ଞତଂ ନିରୀହନିଜ୍ଜୀୱତଂ [ନିସତ୍ତନିଜୀୱତଂ (କ॰)] ଅଚ୍ଚନ୍ତଂ ସୁଞ୍ଞତଂ ଆଦିୟିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ତଚ୍ଛକସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ସୁତ୍ତନିପାତେ –

‘‘‘କାରଣ୍ଡୱଂ ନିଦ୍ଧମଥ, କସମ୍ବୁଂ ଅପକସ୍ସଥ।

ତତୋ ପଲାପେ ୱାହେଥ, ଅସ୍ସମଣେ ସମଣମାନିନେ॥

‘‘‘ନିଦ୍ଧମିତ୍ୱାନ ପାପିଚ୍ଛେ, ପାପଆଚାରଗୋଚରେ।

ସୁଦ୍ଧା ସୁଦ୍ଧେହି ସଂୱାସଂ, କପ୍ପୟୱ୍ହୋ ପତିସ୍ସତା।

ତତୋ ସମଗ୍ଗା ନିପକା, ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରିସ୍ସଥା’’’ତି॥

ତଚ୍ଛକଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଦସମୋ।

ମକ୍କଟକୱଗ୍ଗୋ ଛଟ୍ଠୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ମକ୍କଟୋ ଦାରକୋ କୁମ୍ମୋ, ୱନଂ ରୁକ୍ଖୋ ଚ ପଞ୍ଚମୋ।

ମେଘୋ ମଣି ମାଗୱିକୋ, ବାଳିସୀ ତଚ୍ଛକେନ ଚାତି॥

୭. କୁମ୍ଭୱଗ୍ଗୋ

୧. କୁମ୍ଭଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୧ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘କୁମ୍ଭସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’ନ୍ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମଂ ତଂ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବ’’ନ୍ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କୁମ୍ଭୋ ସମ୍ପୁଣ୍ଣୋ ନ ସଣତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଆଗମେ ଅଧିଗମେ ପରିୟତ୍ତିୟଂ ସାମଞ୍ଞେ ପାରମିଂ ପତ୍ୱା ନ ସଣିତବ୍ବଂ, ନ ତେନ ମାନୋ କରଣୀୟୋ, ନ ଦବ୍ବୋ [ଦପ୍ପୋ (ସୀ॰)] ଦସ୍ସେତବ୍ବୋ, ନିହତମାନେନ ନିହତଦବ୍ବେନ ଭୱିତବ୍ବଂ, ଉଜୁକେନ ଅମୁଖରେନ ଅୱିକତ୍ଥିନା। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, କୁମ୍ଭସ୍ସ ଏକଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ ସୁତ୍ତନିପାତେ –

‘‘‘ୟଦୂନକଂ ତଂ ସଣତି, ୟଂ ପୂରଂ ସନ୍ତମେୱ ତଂ।

ଅଡ୍ଢକୁମ୍ଭୂପମୋ [ରିତ୍ତକୁମ୍ଭୂପମୋ (ସୀ॰)] ବାଲୋ, ରହଦୋ ପୂରୋୱ ପଣ୍ଡିତୋ’’’ତି॥

କୁମ୍ଭଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ପଠମୋ।

୨. କାଳାୟସଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୨ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘କାଳାୟସସ୍ସ [କାଳହଂସସ୍ସ (କ॰)] ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି ? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, କାଳାୟସୋ ସୁପୀତୋ [ସୁଥିତୋ (କ॰)] ୱମତି [ୱହତି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନୋ ୟୋଗାୱଚରସ୍ସ ମାନସଂ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରେନ [ୟୋନିସୋ ମନସିକାରେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଅପୀତଂ ୱମତି। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, କାଳାୟସସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, କାଳାୟସୋ ସକିଂ ପୀତଂ ଉଦକଂ ନ ୱମତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ , ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ୟୋ ସକିଂ ଉପ୍ପନ୍ନୋ ପସାଦୋ, ନ ପୁନ ସୋ ୱମିତବ୍ବୋ ‘ଉଳାରୋ ସୋ ଭଗୱା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ, ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଧମ୍ମୋ, ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ସଙ୍ଘୋ’ତି। ‘ରୂପଂ ଅନିଚ୍ଚଂ, ୱେଦନା ଅନିଚ୍ଚା, ସଞ୍ଞା ଅନିଚ୍ଚା, ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚନ୍ତି ୟଂ ସକିଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଞାଣଂ, ନ ପୁନ ତଂ ୱମିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ , ମହାରାଜ, କାଳାୟସସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ –

‘‘‘ଦସ୍ସନମ୍ହି ପରିସୋଧିତୋ [ପରିସୋଧିକେ (ସୀ॰ କ॰)] ନରୋ, ଅରିୟଧମ୍ମେ ନିୟତୋ ୱିସେସଗୂ।

ନପ୍ପୱେଧତି ଅନେକଭାଗସୋ, ସବ୍ବସୋ ଚ ମୁଖଭାୱମେୱ ସୋ’’’ତି॥

କାଳାୟସଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଦୁତିୟୋ।

୩. ଛତ୍ତଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୩ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ଛତ୍ତସ୍ସ ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଛତ୍ତଂ ଉପରି ମୁଦ୍ଧନି ଚରତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ କିଲେସାନଂ ଉପରି ମୁଦ୍ଧନି ଚରେନ ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଛତ୍ତସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଛତ୍ତଂ ମୁଦ୍ଧନୁପତ୍ଥମ୍ଭଂ ହୋତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରୁପତ୍ଥମ୍ଭେନ ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଛତ୍ତସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଛତ୍ତଂ ୱାତାତପମେଘୱୁଟ୍ଠିୟୋ ପଟିହନତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ନାନାୱିଧଦିଟ୍ଠିପୁଥୁସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ [ମହାୱାତ (କ॰)] ମତୱାତତିୱିଧଗ୍ଗିସନ୍ତାପକିଲେସୱୁଟ୍ଠିୟୋ ପଟିହନ୍ତବ୍ବା । ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଛତ୍ତସ୍ସ ତତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ସାରିପୁତ୍ତେନ ଧମ୍ମସେନାପତିନା –

‘‘‘ୟଥାପି ଛତ୍ତଂ ୱିପୁଲଂ, ଅଚ୍ଛିଦ୍ଦଂ ଥିରସଂହିତଂ।

ୱାତାତପଂ ନିୱାରେତି, ମହତୀ ମେଘୱୁଟ୍ଠିୟୋ॥

‘‘‘ତଥେୱ ବୁଦ୍ଧପୁତ୍ତୋପି, ସୀଲଛତ୍ତଧରୋ ସୁଚି।

କିଲେସୱୁଟ୍ଠିଂ ୱାରେତି, ସନ୍ତାପତିୱିଧଗ୍ଗୟୋ’’’ତି॥

ଛତ୍ତଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ତତିୟୋ।

୪. ଖେତ୍ତଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୪ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ଖେତ୍ତସ୍ସ ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଖେତ୍ତଂ ମାତିକାସମ୍ପନ୍ନଂ ହୋତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ସୁଚରିତୱତ୍ତପ୍ପଟିୱତ୍ତମାତିକାସମ୍ପନ୍ନେନ ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଖେତ୍ତସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଖେତ୍ତଂ ମରିୟାଦାସମ୍ପନ୍ନଂ ହୋତି, ତାୟ ଚ ମରିୟାଦାୟ ଉଦକଂ ରକ୍ଖିତ୍ୱା ଧଞ୍ଞଂ ପରିପାଚେତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ସୀଲହିରିମରିୟାଦାସମ୍ପନ୍ନେନ ଭୱିତବ୍ବଂ, ତାୟ ଚ ସୀଲହିରିମରିୟାଦାୟ ସାମଞ୍ଞଂ ରକ୍ଖିତ୍ୱା ଚତ୍ତାରି ସାମଞ୍ଞଫଲାନି ଗହେତବ୍ବାନି। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଖେତ୍ତସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଖେତ୍ତଂ ଉଟ୍ଠାନସମ୍ପନ୍ନଂ ହୋତି, କସ୍ସକସ୍ସ ହାସଜନକଂ ଅପ୍ପମ୍ପି ବୀଜଂ ୱୁତ୍ତଂ ବହୁ ହୋତି, ବହୁ ୱୁତ୍ତଂ ବହୁତରଂ ହୋତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଉଟ୍ଠାନସମ୍ପନ୍ନେନ ୱିପୁଲଫଲଦାୟିନା ଭୱିତବ୍ବଂ, ଦାୟକାନଂ ହାସଜନକେନ ଭୱିତବ୍ବଂ, ୟଥା ଅପ୍ପଂ ଦିନ୍ନଂ ବହୁ ହୋତି, ବହୁ ଦିନ୍ନଂ ବହୁତରଂ ହୋତି। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଖେତ୍ତସ୍ସ ତତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ଉପାଲିନା ୱିନୟଧରେନ –

‘‘‘ଖେତ୍ତୂପମେନ ଭୱିତବ୍ବଂ, ଉଟ୍ଠାନୱିପୁଲଦାୟିନା।

ଏସ ଖେତ୍ତୱରୋ ନାମ, ୟୋ ଦଦାତି ୱିପୁଲଂ ଫଲ’’’ନ୍ତି॥

ଖେତ୍ତଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।

୫. ଅଗଦଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୫ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ଅଗଦସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ଦ୍ୱେ ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି। ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଅଗଦେ କିମୀ ନ ସଣ୍ଠହନ୍ତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ମାନସେ କିଲେସା ନ ସଣ୍ଠପେତବ୍ବା। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଅଗଦସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଅଗଦୋ ଦଟ୍ଠଫୁଟ୍ଠଦିଟ୍ଠଅସିତପୀତଖାୟିତସାୟିତଂ ସବ୍ବଂ ୱିସଂ ପଟିହନତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ରାଗଦୋସମୋହମାନଦିଟ୍ଠିୱିସଂ ସବ୍ବଂ ପଟିହନିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଅଗଦସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଭଗୱତା ଦେୱାତିଦେୱେନ –

‘‘‘ସଙ୍ଖାରାନଂ ସଭାୱତ୍ଥଂ, ଦଟ୍ଠୁକାମେନ ୟୋଗିନା।

ଅଗଦେନେୱ ହୋତବ୍ବଂ, କିଲେସୱିସନାସନେ’’’ତି॥

ଅଗଦଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ପଞ୍ଚମୋ।

୬. ଭୋଜନଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୬ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ଭୋଜନସ୍ସ ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ତୀଣି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଭୋଜନଂ ସବ୍ବସତ୍ତାନଂ ଉପତ୍ଥମ୍ଭୋ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ସବ୍ବସତ୍ତାନଂ ମଗ୍ଗୁପତ୍ଥମ୍ଭେନ ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଭୋଜନସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଭୋଜନଂ ସବ୍ବସତ୍ତାନଂ ବଲଂ ୱଡ୍ଢେତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ପୁଞ୍ଞୱଡ୍ଢିୟା ୱଡ୍ଢିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଭୋଜନସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଭୋଜନଂ ସବ୍ବସତ୍ତାନଂ ଅଭିପତ୍ଥିତଂ, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ସବ୍ବଲୋକାଭିପତ୍ଥିତେନ ଭୱିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଭୋଜନସ୍ସ ତତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନେନ –

‘‘‘ସଂୟମେନ ନିୟମେନ, ସୀଲେନ ପଟିପତ୍ତିୟା।

ପତ୍ଥିତେନ ଭୱିତବ୍ବଂ, ସବ୍ବଲୋକସ୍ସ ୟୋଗିନା’’’ତି॥

ଭୋଜନଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ଛଟ୍ଠୋ।

୭. ଇସ୍ସାସଙ୍ଗପଞ୍ହୋ

୭ . ‘‘ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ‘ଇସ୍ସାସସ୍ସ ଚତ୍ତାରି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’ତି ୟଂ ୱଦେସି, କତମାନି ତାନି ଚତ୍ତାରି ଅଙ୍ଗାନି ଗହେତବ୍ବାନୀ’’ତି? ‘‘ୟଥା, ମହାରାଜ, ଇସ୍ସାସୋ ସରେ ପାତୟନ୍ତୋ ଉଭୋ ପାଦେ ପଥୱିୟଂ ଦଳ୍ହଂ ପତିଟ୍ଠାପେତି, ଜଣ୍ଣୁଅୱେକଲ୍ଲଂ କରୋତି, ସରକଲାପଂ କଟିସନ୍ଧିମ୍ହି ଠପେତି, କାୟଂ ଉପତ୍ଥଦ୍ଧଂ କରୋତି, ଦ୍ୱେ ହତ୍ଥେ ସନ୍ଧିଟ୍ଠାନଂ ଆରୋପେତି, ମୁଟ୍ଠିଂ ପୀଳୟତି, ଅଙ୍ଗୁଲିୟୋ ନିରନ୍ତରଂ କରୋତି, ଗୀୱଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି, ଚକ୍ଖୂନି ମୁଖଞ୍ଚ ପିଦହତି, ନିମିତ୍ତଂ ଉଜୁଂ କରୋତି, ହାସମୁପ୍ପାଦେତି ‘ୱିଜ୍ଝିସ୍ସାମୀ’ତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ସୀଲପଥୱିୟଂ ୱୀରିୟପାଦେ ପତିଟ୍ଠାପେତବ୍ବଂ, ଖନ୍ତିସୋରଚ୍ଚଂ ଅୱେକଲ୍ଲଂ କାତବ୍ବଂ, ସଂୱରେ ଚିତ୍ତଂ ଠପେତବ୍ବଂ, ସଂୟମନିୟମେ ଅତ୍ତା ଉପନେତବ୍ବୋ, ଇଚ୍ଛା ମୁଚ୍ଛା ପୀଳୟିତବ୍ବା, ୟୋନିସୋ ମନସିକାରେ ଚିତ୍ତଂ ନିରନ୍ତରଂ କାତବ୍ବଂ, ୱୀରିୟଂ ପଗ୍ଗହେତବ୍ବଂ, ଛ ଦ୍ୱାରା ପିଦହିତବ୍ବା, ସତି ଉପଟ୍ଠପେତବ୍ବା, ହାସମୁପ୍ପାଦେତବ୍ବଂ ‘ସବ୍ବକିଲେସେ ଞାଣନାରାଚେନ ୱିଜ୍ଝିସ୍ସାମୀ’ତି। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଇସ୍ସାସସ୍ସ ପଠମଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଇସ୍ସାସୋ ଆଳକଂ ପରିହରତି ୱଙ୍କଜିମ୍ହକୁଟିଲନାରାଚସ୍ସ ଉଜୁକରଣାୟ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଇମସ୍ମିଂ କାୟେ ସତିପଟ୍ଠାନଆଳକଂ ପରିହରିତବ୍ବଂ ୱଙ୍କଜିମ୍ହକୁଟିଲଚିତ୍ତସ୍ସ ଉଜୁକରଣାୟ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଇସ୍ସାସସ୍ସ ଦୁତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଇସ୍ସାସୋ ଲକ୍ଖେ ଉପାସେତି, ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଇମସ୍ମିଂ କାୟେ ଉପାସିତବ୍ବଂ। କଥଂ ମହାରାଜ ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଇମସ୍ମିଂ କାୟେ ଉପାସିତବ୍ବଂ? ଅନିଚ୍ଚତୋ ଉପାସିତବ୍ବଂ, ଦୁକ୍ଖତୋ ଉପାସିତବ୍ବଂ, ଅନତ୍ତତୋ ଉପାସିତବ୍ବଂ, ରୋଗତୋ…ପେ॰… ଗଣ୍ଡତୋ…ପେ॰… ସଲ୍ଲତୋ…ପେ॰… ଅଘତୋ…ପେ॰… ଆବାଧତୋ…ପେ॰… ପରତୋ…ପେ॰… ପଲୋକତୋ…ପେ॰… ଈତିତୋ…ପେ॰… ଉପଦ୍ଦୱତୋ…ପେ॰… ଭୟତୋ…ପେ॰… ଉପସଗ୍ଗତୋ…ପେ॰… ଚଲତୋ…ପେ॰… ପଭଙ୍ଗୁତୋ…ପେ॰… ଅଦ୍ଧୁୱତୋ…ପେ॰… ଅତାଣତୋ…ପେ॰… ଅଲେଣତୋ…ପେ॰… ଅସରଣତୋ…ପେ॰… ରିତ୍ତତୋ…ପେ॰… ତୁଚ୍ଛତୋ…ପେ॰… ସୁଞ୍ଞତୋ…ପେ॰… ଆଦୀନୱତୋ…ପେ॰… ୱିପରିଣାମଧମ୍ମତୋ…ପେ॰… ଅସାରତୋ …ପେ॰… ଅଘମୂଲତୋ…ପେ॰… ୱଧକତୋ…ପେ॰… ୱିଭୱତୋ…ପେ॰… ସାସୱତୋ…ପେ॰… ସଙ୍ଖତତୋ…ପେ॰… ମାରାମିସତୋ…ପେ॰… ଜାତିଧମ୍ମତୋ…ପେ॰… ଜରାଧମ୍ମତୋ…ପେ॰… ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମତୋ…ପେ॰… ମରଣଧମ୍ମତୋ…ପେ॰… ସୋକଧମ୍ମତୋ…ପେ॰… ପରିଦେୱଧମ୍ମତୋ…ପେ॰… ଉପାୟାସଧମ୍ମତୋ…ପେ॰… ସଂକିଲେସଧମ୍ମତୋ…ପେ॰… ଏୱଂ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ଇମସ୍ମିଂ କାୟେ ଉପାସିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଇସ୍ସାସସ୍ସ ତତିୟଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାରାଜ, ଇସ୍ସାସୋ ସାୟଂ ପାତଂ ଉପାସତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ମହାରାଜ, ୟୋଗିନା ୟୋଗାୱଚରେନ ସାୟଂ ପାତଂ ଆରମ୍ମଣେ ଉପାସିତବ୍ବଂ। ଇଦଂ, ମହାରାଜ, ଇସ୍ସାସସ୍ସ ଚତୁତ୍ଥଂ ଅଙ୍ଗଂ ଗହେତବ୍ବଂ। ଭାସିତମ୍ପେତଂ, ମହାରାଜ, ଥେରେନ ସାରିପୁତ୍ତେନ ଧମ୍ମସେନାପତିନା –

‘‘‘ୟଥା ଇସ୍ସାସକୋ ନାମ, ସାୟଂ ପାତଂ ଉପାସତି।

ଉପାସନଂ ଅରିଞ୍ଚନ୍ତୋ [ନ ରିଚ୍ଛନ୍ତୋ (ସୀ॰ କ॰)] , ଲଭତେ ଭତ୍ତୱେତନଂ॥

‘‘‘ତଥେୱ ବୁଦ୍ଧପୁତ୍ତୋପି, କରୋତି କାୟୁପାସନଂ।

କାୟୁପାସନଂ ଅରିଞ୍ଚନ୍ତୋ, ଅରହତ୍ତମଧିଗଚ୍ଛତୀ’’’ତି॥

ଇସ୍ସାସଙ୍ଗପଞ୍ହୋ ସତ୍ତମୋ।

କୁମ୍ଭୱଗ୍ଗୋ ସତ୍ତମୋ [ଇତୋ ପରଂ ରାଜଙ୍ଗପଞ୍ହାଦିକା ଅଟ୍ଠତିଂସ ପଞ୍ହା ୱିନଟ୍ଠା, ୟେହି ତା ଦିଟ୍ଠା,§ତେହି ନୋ ଆରୋଚେତବ୍ବା ପୁନ ମୁଦ୍ଦାପନକାଲେ ପକ୍ଖିପନତ୍ଥାୟାତି (ନ, ବୁ, ସ)] ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

କୁମ୍ଭୋ ଚ କାଳାୟସୋ ଚ, ଛତ୍ତଂ ଖେତ୍ତଞ୍ଚ ଅଗଦୋ।

ଭୋଜନେନ ଚ ଇସ୍ସାସୋ, ୱୁତ୍ତଂ ଦାନି ୱିଦୂହୀତି॥

ଓପମ୍ମକଥାପଞ୍ହୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।

ନିଗମନଂ

ଇତି ଛସୁ କଣ୍ଡେସୁ ବାୱୀସତିୱଗ୍ଗପତିମଣ୍ଡିତେସୁ ଦ୍ୱାସଟ୍ଠିଅଧିକା ଦ୍ୱେସତା ଇମସ୍ମିଂ ପୋତ୍ଥକେ ଆଗତା ମିଲିନ୍ଦପଞ୍ହା ସମତ୍ତା, ଅନାଗତା ଚ ପନ ଦ୍ୱାଚତ୍ତାଲୀସା ହୋନ୍ତି, ଆଗତା ଚ ଅନାଗତା ଚ ସବ୍ବା ସମୋଧାନେତ୍ୱା ଚତୂହି ଅଧିକା ତିସତପଞ୍ହା ହୋନ୍ତି, ସବ୍ବାୱ ମିଲିନ୍ଦପଞ୍ହାତି ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି।

ରଞ୍ଞୋ ଚ ଥେରସ୍ସ ଚ ପୁଚ୍ଛାୱିସଜ୍ଜନାୱସାନେ ଚତୁରାସୀତିସତସହସ୍ସୟୋଜନବହଲା ଉଦକପରିୟନ୍ତଂ କତ୍ୱା ଅୟଂ ମହାପଥୱୀ ଛଧା କମ୍ପିତ୍ଥ, ୱିଜ୍ଜୁଲ୍ଲତା ନିଚ୍ଛରିଂସୁ, ଦେୱତା ଦିବ୍ବପୁପ୍ଫୱସ୍ସଂ ପୱସ୍ସିଂସୁ, ମହାବ୍ରହ୍ମା ସାଧୁକାରମଦାସି, ମହାସମୁଦ୍ଦକୁଚ୍ଛିୟଂ ମେଘତ୍ଥନିତନିଗ୍ଘୋସୋ ୱିୟ ମହାଘୋସୋ ଅହୋସି, ଇତି ସୋ ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ଚ ଓରୋଧଗଣା ଚ ସିରସା ଅଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତ୍ୱା ୱନ୍ଦିଂସୁ।

ମିଲିନ୍ଦୋ ରାଜା ଅତିୱିୟ ପମୁଦିତହଦୟୋ ସୁମଥିତମାନହଦୟୋ ବୁଦ୍ଧସାସନେ ସାରମତିନୋ ରତନତ୍ତୟେ ସୁନିକ୍କଙ୍ଖୋ ନିଗ୍ଗୁମ୍ବୋ ନିତ୍ଥଦ୍ଧୋ ହୁତ୍ୱା ଥେରସ୍ସ ଗୁଣେସୁ ପବ୍ବଜ୍ଜାସୁ ପଟିପଦାଇରିୟାପଥେସୁ ଚ ଅତିୱିୟ ପସନ୍ନୋ ୱିସ୍ସତ୍ଥୋ ନିରାଲୟୋ ନିହତମାନତ୍ଥମ୍ଭୋ ଉଦ୍ଧଟଦାଠୋ ୱିୟ ଭୁଜଗିନ୍ଦୋ ଏୱମାହ ‘‘ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ବୁଦ୍ଧୱିସୟୋ ପଞ୍ହୋ ତୟା ୱିସଜ୍ଜିତୋ, ଇମସ୍ମିଂ ବୁଦ୍ଧସାସନେ ଠପେତ୍ୱା ଧମ୍ମସେନାପତିଂ ସାରିପୁତ୍ତତ୍ଥେରଂ ଅଞ୍ଞୋ ତୟା ସଦିସୋ ପଞ୍ହୱିସଜ୍ଜନେ ନତ୍ଥି, ଖମଥ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ମମ ଅଚ୍ଚୟଂ, ଉପାସକଂ ମଂ, ଭନ୍ତେ ନାଗସେନ, ଧାରେଥ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି।

ତଦା ରାଜା ସହ ବଲକାୟେହି ନାଗସେନତ୍ଥେରଂ ପୟିରୁପାସିତ୍ୱା ମିଲିନ୍ଦଂ ନାମ ୱିହାରଂ କାରେତ୍ୱା ଥେରସ୍ସ ନିୟ୍ୟାତେତ୍ୱା ଚତୂହି ପଚ୍ଚୟେହି ନାଗସେନଂ କୋଟିସତେହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧିଂ ପରିଚରି, ପୁନପି ଥେରସ୍ସ ପଞ୍ଞାୟ ପସୀଦିତ୍ୱା ପୁତ୍ତସ୍ସ ରଜ୍ଜଂ ନିୟ୍ୟାତେତ୍ୱା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତ୍ୱା ୱିପସ୍ସନଂ ୱଡ୍ଢେତ୍ୱା ଅରହତ୍ତଂ ପାପୁଣି, ତେନ ୱୁତ୍ତଂ –

‘‘ପଞ୍ଞା ପସତ୍ଥା ଲୋକସ୍ମିଂ, କତା ସଦ୍ଧମ୍ମଟ୍ଠିତିୟା।

ପଞ୍ଞାୟ ୱିମତିଂ ହନ୍ତ୍ୱା, ସନ୍ତିଂ ପପ୍ପୋନ୍ତି ପଣ୍ଡିତା॥

ୟସ୍ମିଂ ଖନ୍ଧେ ଠିତା ପଞ୍ଞା, ସତି ତତ୍ଥ ଅନୂନକା।

ପୂଜା ୱିସେସସ୍ସାଧାରୋ, ଅଗ୍ଗୋ ସେଟ୍ଠୋ [ସୋ ୱ (ପୀ॰)] ଅନୁତ୍ତରୋ।

ତସ୍ମା ହି ପଣ୍ଡିତୋ ପୋସୋ, ସମ୍ପସ୍ସଂ ହିତମତ୍ତନୋ [ଅତ୍ଥମତ୍ତନୋ (ପୀ॰)] ।

ପଞ୍ଞୱନ୍ତଂଭିପୂଜେୟ୍ୟ, ଚେତିୟଂ ୱିୟ ସାଦରୋ’’ତି [ପୂଜିୟନ୍ତି (ପୀ॰) ଇତୋ ପରଂ ତିସ୍ସୋ ଗାଥାୟୋ ସୀ॰ ପୀ॰ ପୋତ୍ଥକେସୁ ନତ୍ଥି] ॥

ଲଙ୍କାୟଂ ଦୋଣିନଗରେ, ୱସତା ଦୋଣିନାମିନା।

ମହାଥେରେନ ଲେଖିତ୍ୱା, ସୁଟ୍ଠପିତଂ ୟଥାସୁତଂ।

ମିଲିନ୍ଦରାଜପଞ୍ହୋ ଚ, ନାଗସେନୱିସଜ୍ଜନଂ।

ମିଲିନ୍ଦୋ ହି ମହାପଞ୍ଞୋ, ନାଗସେନୋ ସୁପଣ୍ଡିତୋ।

ଇମିନା ପୁଞ୍ଞକମ୍ମେନ, ଇତୋ ଗଚ୍ଛାମି ତୁସ୍ସିତଂ।

ମେତ୍ତେୟ୍ୟଂନାଗତେ ପସ୍ସେ, ସୁଣେୟ୍ୟଂ ଧମ୍ମମୁତ୍ତମନ୍ତି॥

ମିଲିନ୍ଦପଞ୍ହୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।