ପଟିସମ୍ଭିଦାମଗ୍ଗ
॥ ନମୋ ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ॥
ଖୁଦ୍ଦକନିକାୟେ
ପଟିସମ୍ଭିଦାମଗ୍ଗ
୧. ମହାୱଗ୍ଗୋ
ମାତିକା
୧ . ସୋତାୱଧାନେ ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣଂ।
୨ . ସୁତ୍ୱାନ ସଂୱରେ ପଞ୍ଞା ସୀଲମୟେ ଞାଣଂ।
୩ . ସଂୱରିତ୍ୱା ସମାଦହନେ ପଞ୍ଞା ସମାଧିଭାୱନାମୟେ ଞାଣଂ।
୪ . ପଚ୍ଚୟପରିଗ୍ଗହେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମଟ୍ଠିତିଞାଣଂ।
୫ . ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ସଙ୍ଖିପିତ୍ୱା ୱୱତ୍ଥାନେ ପଞ୍ଞା ସମ୍ମସନେ ଞାଣଂ।
୬ . ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ୱିପରିଣାମାନୁପସ୍ସନେ ପଞ୍ଞା ଉଦୟବ୍ବୟାନୁପସ୍ସନେ ଞାଣଂ।
୭ . ଆରମ୍ମଣଂ ପଟିସଙ୍ଖା ଭଙ୍ଗାନୁପସ୍ସନେ ପଞ୍ଞା ୱିପସ୍ସନେ ଞାଣଂ।
୮ . ଭୟତୁପଟ୍ଠାନେ ପଞ୍ଞା ଆଦୀନୱେ ଞାଣଂ।
୯ . ମୁଞ୍ଚିତୁକମ୍ୟତାପଟିସଙ୍ଖାସନ୍ତିଟ୍ଠନା ପଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାସୁ ଞାଣଂ।
୧୦ . ବହିଦ୍ଧା ୱୁଟ୍ଠାନୱିୱଟ୍ଟନେ ପଞ୍ଞା ଗୋତ୍ରଭୁଞାଣଂ।
୧୧ . ଦୁଭତୋ ୱୁଟ୍ଠାନୱିୱଟ୍ଟନେ ପଞ୍ଞା ମଗ୍ଗେ ଞାଣଂ।
୧୨ . ପୟୋଗପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧି ପଞ୍ଞା ଫଲେ ଞାଣଂ ।
୧୩ . ଛିନ୍ନୱଟୁମାନୁପସ୍ସନେ [ଛିନ୍ନମନୁପସ୍ସନେ (ସ୍ୟା॰), ଛିନ୍ନୱଟ୍ଟମନୁପସ୍ସନେ (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ପଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଂ।
୧୪ . ତଦା ସମୁଦାଗତେ [ସମୁପାଗତେ (ସ୍ୟା॰)] ଧମ୍ମେ ପସ୍ସନେ ପଞ୍ଞା ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖଣେ ଞାଣଂ।
୧୫ . ଅଜ୍ଝତ୍ତୱୱତ୍ଥାନେ ପଞ୍ଞା ୱତ୍ଥୁନାନତ୍ତେ ଞାଣଂ।
୧୬ . ବହିଦ୍ଧାୱୱତ୍ଥାନେ ପଞ୍ଞା ଗୋଚରନାନତ୍ତେ ଞାଣଂ।
୧୭ . ଚରିୟାୱୱତ୍ଥାନେ ପଞ୍ଞା ଚରିୟାନାନତ୍ତେ ଞାଣଂ।
୧୮ . ଚତୁଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନେ ପଞ୍ଞା ଭୂମିନାନତ୍ତେ ଞାଣଂ।
୧୯ . ନୱଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମନାନତ୍ତେ ଞାଣଂ।
୨୦ . ଅଭିଞ୍ଞାପଞ୍ଞା ଞାତଟ୍ଠେ ଞାଣଂ।
୨୧ . ପରିଞ୍ଞାପଞ୍ଞା ତୀରଣଟ୍ଠେ ଞାଣଂ।
୨୨ . ପହାନେ ପଞ୍ଞା ପରିଚ୍ଚାଗଟ୍ଠେ ଞାଣଂ।
୨୩ . ଭାୱନାପଞ୍ଞା ଏକରସଟ୍ଠେ ଞାଣଂ।
୨୪ . ସଚ୍ଛିକିରିୟାପଞ୍ଞା ଫସ୍ସନଟ୍ଠେ [ଫୁସନଟ୍ଠେ (କ॰)] ଞାଣଂ।
୨୫ . ଅତ୍ଥନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ।
୨୬ . ଧମ୍ମନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ।
୨୭ . ନିରୁତ୍ତିନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ।
୨୮ . ପଟିଭାନନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା [ପଟିଭାଣନାନତ୍ତେ (ସ୍ୟା॰)] ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ।
୨୯ . ୱିହାରନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ୱିହାରଟ୍ଠେ ଞାଣଂ।
୩୦ . ସମାପତ୍ତିନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ସମାପତ୍ତଟ୍ଠେ ଞାଣଂ।
୩୧ . ୱିହାରସମାପତ୍ତିନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ୱିହାରସମାପତ୍ତଟ୍ଠେ ଞାଣଂ।
୩୨ . ଅୱିକ୍ଖେପପରିସୁଦ୍ଧତ୍ତା ଆସୱସମୁଚ୍ଛେଦେ ପଞ୍ଞା ଆନନ୍ତରିକସମାଧିମ୍ହି ଞାଣଂ।
୩୩ . ଦସ୍ସନାଧିପତେୟ୍ୟଂ ସନ୍ତୋ ଚ ୱିହାରାଧିଗମୋ ପଣୀତାଧିମୁତ୍ତତା ପଞ୍ଞା ଅରଣୱିହାରେ ଞାଣଂ।
୩୪ . ଦ୍ୱୀହି ବଲେହି ସମନ୍ନାଗତତ୍ତା ତୟୋ ଚ ସଙ୍ଖାରାନଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ସୋଳସହି ଞାଣଚରିୟାହି ନୱହି ସମାଧିଚରିୟାହି ୱସିଭାୱତା ପଞ୍ଞା ନିରୋଧସମାପତ୍ତିୟା ଞାଣଂ।
୩୫ . ସମ୍ପଜାନସ୍ସ ପୱତ୍ତପରିୟାଦାନେ ପଞ୍ଞା ପରିନିବ୍ବାନେ ଞାଣଂ।
୩୬ . ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ ସମ୍ମା ସମୁଚ୍ଛେଦେ ନିରୋଧେ ଚ ଅନୁପଟ୍ଠାନତା ପଞ୍ଞା ସମସୀସଟ୍ଠେ ଞାଣଂ।
୩୭ . ପୁଥୁନାନତ୍ତତେଜପରିୟାଦାନେ ପଞ୍ଞା ସଲ୍ଲେଖଟ୍ଠେ ଞାଣଂ।
୩୮ . ଅସଲ୍ଲୀନତ୍ତପହିତତ୍ତପଗ୍ଗହଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ୱୀରିୟାରମ୍ଭେ ଞାଣଂ।
୩୯ . ନାନାଧମ୍ମପ୍ପକାସନତା ପଞ୍ଞା ଅତ୍ଥସନ୍ଦସ୍ସନେ ଞାଣଂ।
୪୦ . ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ ଏକସଙ୍ଗହତାନାନତ୍ତେକତ୍ତପଟିୱେଧେ ପଞ୍ଞା ଦସ୍ସନୱିସୁଦ୍ଧିଞାଣଂ।
୪୧ . ୱିଦିତତ୍ତା ପଞ୍ଞା ଖନ୍ତିଞାଣଂ।
୪୨ . ଫୁଟ୍ଠତ୍ତା ପଞ୍ଞା ପରିୟୋଗାହଣେ [ପରିୟୋଗାହନେ (ସ୍ୟା॰)] ଞାଣଂ।
୪୩ . ସମୋଦହନେ ପଞ୍ଞା ପଦେସୱିହାରେ ଞାଣଂ।
୪୪ . ଅଧିପତତ୍ତା ପଞ୍ଞା ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ।
୪୫ . ନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ଚେତୋୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ।
୪୬ . ଅଧିଟ୍ଠାନେ ପଞ୍ଞା ଚିତ୍ତୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ।
୪୭ . ସୁଞ୍ଞତେ ପଞ୍ଞା ଞାଣୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ।
୪୮ . ୱୋସଗ୍ଗେ [ୱୋସ୍ସଗ୍ଗେ (ବହୂସୁ)] ପଞ୍ଞା ୱିମୋକ୍ଖୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ।
୪୯ . ତଥଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ସଚ୍ଚୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ।
୫୦ . କାୟମ୍ପି ଚିତ୍ତମ୍ପି ଏକୱୱତ୍ଥାନତା ସୁଖସଞ୍ଞଞ୍ଚ ଲହୁସଞ୍ଞଞ୍ଚ ଅଧିଟ୍ଠାନୱସେନ ଇଜ୍ଝନଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ଇଦ୍ଧିୱିଧେ ଞାଣଂ।
୫୧ . ୱିତକ୍କୱିପ୍ଫାରୱସେନ ନାନତ୍ତେକତ୍ତସଦ୍ଦନିମିତ୍ତାନଂ ପରିୟୋଗାହଣେ ପଞ୍ଞା ସୋତଧାତୁୱିସୁଦ୍ଧିଞାଣଂ।
୫୨ . ତିଣ୍ଣନ୍ନଂ ଚିତ୍ତାନଂ ୱିପ୍ଫାରତ୍ତା ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ପସାଦୱସେନ ନାନତ୍ତେକତ୍ତୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା ପରିୟୋଗାହଣେ ପଞ୍ଞା ଚେତୋପରିୟଞାଣଂ।
୫୩ . ପଚ୍ଚୟପ୍ପୱତ୍ତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ନାନତ୍ତେକତ୍ତକମ୍ମୱିପ୍ଫାରୱସେନ ପରିୟୋଗାହଣେ ପଞ୍ଞା ପୁବ୍ବେନିୱାସାନୁସ୍ସତିଞାଣଂ।
୫୪ . ଓଭାସୱସେନ ନାନତ୍ତେକତ୍ତରୂପନିମିତ୍ତାନଂ ଦସ୍ସନଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁଞାଣଂ।
୫୫ . ଚତୁସଟ୍ଠିୟା ଆକାରେହି ତିଣ୍ଣନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ୱସୀଭାୱତା ପଞ୍ଞା ଆସୱାନଂ ଖୟେ ଞାଣଂ।
୫୬ . ପରିଞ୍ଞଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ଦୁକ୍ଖେ ଞାଣଂ।
୫୭ . ପହାନଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ସମୁଦୟେ ଞାଣଂ।
୫୮ . ସଚ୍ଛିକିରିୟଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ନିରୋଧେ ଞାଣଂ।
୫୯ . ଭାୱନଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ମଗ୍ଗେ ଞାଣଂ।
୬୩ . ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଞାଣଂ।
୬୮ . ଇନ୍ଦ୍ରିୟପରୋପରିୟତ୍ତେ ଞାଣଂ।
ଇମାନି ତେସତ୍ତତି ଞାଣାନି। ଇମେସଂ ତେସତ୍ତତିୟା ଞାଣାନଂ ସତ୍ତସଟ୍ଠି ଞାଣାନି ସାୱକସାଧାରଣାନି; ଛ ଞାଣାନି ଅସାଧାରଣାନି ସାୱକେହି।
ମାତିକା ନିଟ୍ଠିତା।
୧. ଞାଣକଥା
୧. ସୁତମୟଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୧ . କଥଂ ସୋତାୱଧାନେ ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣଂ?
‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା’’ତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣଂ।
‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା’’ତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣଂ।
‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ପହାତବ୍ବା’’ତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣଂ।
‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା’’ତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣଂ।
‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା’’ତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣଂ।
‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ହାନଭାଗିୟା’’ତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣଂ।
‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ଠିତିଭାଗିୟା’’ତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣଂ।
‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ୱିସେସଭାଗିୟା’’ତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣଂ।
‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟା’’ତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣଂ।
‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣଂ।
‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣଂ।
‘‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା’’ତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣଂ।
‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚ’’ନ୍ତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣଂ।
‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ [ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ (ସ୍ୟା॰)] ଅରିୟସଚ୍ଚ’’ନ୍ତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣଂ।
‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ [ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ (ସ୍ୟା॰) ଅଟ୍ଠକଥା ଓଲୋକେତବ୍ବା] ଅରିୟସଚ୍ଚ’’ନ୍ତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣଂ।
‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚ’’ନ୍ତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣଂ।
୨ . କଥଂ ‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା’’ତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣଂ?
ଏକୋ ଧମ୍ମୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ – ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ଆହାରଟ୍ଠିତିକା। ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା – ଦ୍ୱେ ଧାତୁୟୋ। ତୟୋ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା – ତିସ୍ସୋ ଧାତୁୟୋ। ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା – ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି। ପଞ୍ଚ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା – ପଞ୍ଚ ୱିମୁତ୍ତାୟତନାନି। ଛ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା – ଛ ଅନୁତ୍ତରିୟାନି। ସତ୍ତ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା – ସତ୍ତ ନିଦ୍ଦସୱତ୍ଥୂନି। ଅଟ୍ଠ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା – ଅଟ୍ଠ ଅଭିଭାୟତନାନି। ନୱ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା – ନୱ ଅନୁପୁବ୍ବୱିହାରା। ଦସ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା – ଦସ ନିଜ୍ଜରୱତ୍ଥୂନି।
୩ . ‘‘ସବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ? ଚକ୍ଖୁ [ଚକ୍ଖୁଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ରୂପା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୟମ୍ପିଦଂ [ୟମିଦଂ (କ॰) ସଂ॰ ନି॰ ୪.୫୨ ପସ୍ସିତବ୍ବୋ] ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା, ତମ୍ପି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ସୋତଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ସଦ୍ଦା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା…ପେ॰… ଘାନଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଗନ୍ଧା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା… ଜିୱ୍ହା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ରସା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା… କାୟୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା… ମନୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା, ତମ୍ପି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ।’’
ରୂପଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ୱେଦନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ସଞ୍ଞା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ସଙ୍ଖାରା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ।
ଚକ୍ଖୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ସୋତଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଘାନଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଜିୱ୍ହା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; କାୟୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ମନୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ। ରୂପା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ସଦ୍ଦା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଗନ୍ଧା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ରସା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା। ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ; ସୋତସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଘାନସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; କାୟସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ସୋତସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଘାନସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ; ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; କାୟସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା। ରୂପସଞ୍ଞା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ସଦ୍ଦସଞ୍ଞା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଗନ୍ଧସଞ୍ଞା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ; ରସସଞ୍ଞା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଫୋଟ୍ଠବ୍ବସଞ୍ଞା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଧମ୍ମସଞ୍ଞା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା। ରୂପସଞ୍ଚେତନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ସଦ୍ଦସଞ୍ଚେତନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଗନ୍ଧସଞ୍ଚେତନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ରସସଞ୍ଚେତନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଫୋଟ୍ଠବ୍ବସଞ୍ଚେତନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଧମ୍ମସଞ୍ଚେତନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା। ରୂପତଣ୍ହା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ସଦ୍ଦତଣ୍ହା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଗନ୍ଧତଣ୍ହା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ରସତଣ୍ହା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଫୋଟ୍ଠବ୍ବତଣ୍ହା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଧମ୍ମତଣ୍ହା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା। ରୂପୱିତକ୍କୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସଦ୍ଦୱିତକ୍କୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଗନ୍ଧୱିତକ୍କୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ରସୱିତକ୍କୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଫୋଟ୍ଠବ୍ବୱିତକ୍କୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଧମ୍ମୱିତକ୍କୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ। ରୂପୱିଚାରୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସଦ୍ଦୱିଚାରୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ; ଗନ୍ଧୱିଚାରୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ରସୱିଚାରୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଫୋଟ୍ଠବ୍ବୱିଚାରୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଧମ୍ମୱିଚାରୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ।
୪ . ପଥୱୀଧାତୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଆପୋଧାତୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ତେଜୋଧାତୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ୱାୟୋଧାତୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଆକାସଧାତୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା।
ପଥୱୀକସିଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଆପୋକସିଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ତେଜୋକସିଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ୱାୟୋକସିଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ନୀଲକସିଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ପୀତକସିଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଲୋହିତକସିଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଓଦାତକସିଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଆକାସକସିଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ୱିଞ୍ଞାଣକସିଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ।
କେସା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଲୋମା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ନଖା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଦନ୍ତା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ତଚୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ, ମଂସଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ନ୍ହାରୂ [ନହାରୂ (ସ୍ୟା॰)] ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଅଟ୍ଠୀ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଅଟ୍ଠିମିଞ୍ଜା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା [ଅଟ୍ଠିମଞ୍ଜଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ; ୱକ୍କଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ହଦୟଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ୟକନଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; କିଲୋମକଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ପିହକଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ପପ୍ଫାସଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଅନ୍ତଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅନ୍ତଗୁଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଉଦରିୟଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; କରୀସଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ପିତ୍ତଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ସେମ୍ହଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ପୁବ୍ବୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଲୋହିତଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ସେଦୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ମେଦୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଅସ୍ସୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ୱସା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଖେଳୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସିଙ୍ଘାଣିକା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଲସିକା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ମୁତ୍ତଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ମତ୍ଥଲୁଙ୍ଗଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ।
ଚକ୍ଖାୟତନଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ରୂପାୟତନଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ସୋତାୟତନଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ସଦ୍ଦାୟତନଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ । ଘାନାୟତନଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଗନ୍ଧାୟତନଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଜିୱ୍ହାୟତନଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ରସାୟତନଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। କାୟାୟତନଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାୟତନଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ମନାୟତନଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଧମ୍ମାୟତନଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ।
ଚକ୍ଖୁଧାତୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ରୂପଧାତୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା। ସୋତଧାତୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ସଦ୍ଦଧାତୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା। ଘାନଧାତୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଗନ୍ଧଧାତୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା। ଜିୱ୍ହାଧାତୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ; ରସଧାତୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା। କାୟଧାତୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଧାତୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; କାୟୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା। ମନୋଧାତୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଧମ୍ମଧାତୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା।
ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ସୋତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଘାନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଜିୱ୍ହିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; କାୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଜୀୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଇତ୍ଥିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ପୁରିସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ [ୱିରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ (ସ୍ୟା॰)] ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଅନଞ୍ଞାତଞ୍ଞସ୍ସାମୀତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଅଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଅଞ୍ଞାତାୱିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ।
୫ . କାମଧାତୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ରୂପଧାତୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଅରୂପଧାତୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା। କାମଭୱୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ରୂପଭୱୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ; ଅରୂପଭୱୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ। ସଞ୍ଞାଭୱୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଅସଞ୍ଞାଭୱୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାଭୱୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ। ଏକୱୋକାରଭୱୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଚତୁୱୋକାରଭୱୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ପଞ୍ଚୱୋକାରଭୱୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ।
୬ . ପଠମଂ ଝାନଂ [ପଠମଜ୍ଝାନଂ (ସ୍ୟା॰) ଏୱମୀଦିସେସୁ ଠାନେସୁ] ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ତତିୟଂ ଝାନଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; କରୁଣାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ମୁଦିତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଉପେକ୍ଖାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା। ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା।
ଅୱିଜ୍ଜା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ସଙ୍ଖାରା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ନାମରୂପଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ସଳାୟତନଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଫସ୍ସୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱେଦନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ତଣ୍ହା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଉପାଦାନଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଭୱୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଜାତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଜରାମରଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ।
୭ . ଦୁକ୍ଖଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା। ରୂପଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ରୂପସମୁଦୟୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ରୂପନିରୋଧୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ରୂପନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା। ୱେଦନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା…ପେ॰… ସଞ୍ଞା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା…ପେ॰… ସଙ୍ଖାରା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା…ପେ॰… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଚକ୍ଖୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଜରାମରଣସମୁଦୟୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଜରାମରଣନିରୋଧୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଜରାମରଣନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା।
ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପରିଞ୍ଞଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟସ୍ସ ପହାନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଦୁକ୍ଖନିରୋଧସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଭାୱନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ। ରୂପସ୍ସ ପରିଞ୍ଞଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ରୂପସମୁଦୟସ୍ସ ପହାନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ରୂପନିରୋଧସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ରୂପନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଭାୱନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ। ୱେଦନାୟ…ପେ॰… ସଞ୍ଞାୟ… ସଙ୍ଖାରାନଂ… ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ… ଚକ୍ଖୁସ୍ସ…ପେ॰… ଜରାମରଣସ୍ସ ପରିଞ୍ଞଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଜରାମରଣସମୁଦୟସ୍ସ ପହାନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଜରାମରଣନିରୋଧସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଜରାମରଣନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଭାୱନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ।
ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାପଟିୱେଧଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟସ୍ସ ପହାନପଟିୱେଧଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଦୁକ୍ଖନିରୋଧସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାପଟିୱେଧଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଭାୱନାପଟିୱେଧଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ। ରୂପସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାପଟିୱେଧଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ରୂପସମୁଦୟସ୍ସ ପହାନପଟିୱେଧଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ରୂପନିରୋଧସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାପଟିୱେଧଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ରୂପନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଭାୱନାପଟିୱେଧଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ। ୱେଦନାୟ…ପେ॰… ସଞ୍ଞାୟ… ସଙ୍ଖାରାନଂ… ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ… ଚକ୍ଖୁସ୍ସ…ପେ॰… ଜରାମରଣସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାପଟିୱେଧଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଜରାମରଣସମୁଦୟସ୍ସ ପହାନପଟିୱେଧଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଜରାମରଣନିରୋଧସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାପଟିୱେଧଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଜରାମରଣନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଭାୱନାପଟିୱେଧଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ।
୮ . ଦୁକ୍ଖଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମୁଦୟନିରୋଧୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଛନ୍ଦରାଗନିରୋଧୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ରୂପଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ରୂପସମୁଦୟୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ରୂପନିରୋଧୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ରୂପସ୍ସ ସମୁଦୟନିରୋଧୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ରୂପସ୍ସ ଛନ୍ଦରାଗନିରୋଧୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ରୂପସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ରୂପସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ରୂପସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ୱେଦନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା…ପେ॰… ସଞ୍ଞା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା… ସଙ୍ଖାରା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ… ଚକ୍ଖୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଜରାମରଣସମୁଦୟୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଜରାମରଣନିରୋଧୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଜରାମରଣସ୍ସ ସମୁଦୟନିରୋଧୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଜରାମରଣସ୍ସ ଛନ୍ଦରାଗନିରୋଧୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଜରାମରଣସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଜରାମରଣସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଜରାମରଣସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ।
ଦୁକ୍ଖଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ; ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ରୂପଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ରୂପସମୁଦୟୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ରୂପନିରୋଧୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ରୂପନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ରୂପସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ରୂପସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ରୂପସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ୱେଦନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା…ପେ॰… ସଞ୍ଞା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା… ସଙ୍ଖାରା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ… ଚକ୍ଖୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଜରାମରଣସମୁଦୟୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଜରାମରଣନିରୋଧୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଜରାମରଣନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଜରାମରଣସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଜରାମରଣସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଜରାମରଣସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ।
୯ . ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା। ରୂପେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ରୂପେ ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ରୂପେ ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ରୂପେ ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ରୂପେ ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ରୂପେ ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ରୂପେ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା। ୱେଦନାୟ…ପେ॰… ସଞ୍ଞାୟ… ସଙ୍ଖାରେସୁ… ୱିଞ୍ଞାଣେ… ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଜରାମରଣେ ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଜରାମରଣେ ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଜରାମରଣେ ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଜରାମରଣେ ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ; ଜରାମରଣେ ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଜରାମରଣେ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା।
୧୦ . ଉପ୍ପାଦୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ପୱତ୍ତଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ନିମିତ୍ତଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଆୟୂହନା [ଆୟୁହନା (ସ୍ୟା॰) ଏୱମୁପରିପି] ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ପଟିସନ୍ଧି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଗତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ନିବ୍ବତ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଉପପତ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଜାତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଜରା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ବ୍ୟାଧି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ , ମରଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ସୋକୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ପରିଦେୱୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଉପାୟାସୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ।
ଅନୁପ୍ପାଦୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଅନିମିତ୍ତଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଅନାୟୂହନା [ଅନାୟୁହନା (ସ୍ୟା॰) ଏୱମୁପରିପି] ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଅପ୍ପଟିସନ୍ଧି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଅଗତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଅନିବ୍ବତ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଅନୁପପତ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଅଜାତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଅଜରା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଅବ୍ୟାଧି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଅମତଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଅସୋକୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଅପରିଦେୱୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଅନୁପାୟାସୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ।
ଉପ୍ପାଦୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଅନୁପ୍ପାଦୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ପୱତ୍ତଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ନିମିତ୍ତଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଅନିମିତ୍ତଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଆୟୂହନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଅନାୟୂହନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା। ପଟିସନ୍ଧି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଅପ୍ପଟିସନ୍ଧି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା। ଗତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଅଗତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା। ନିବ୍ବତ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଅନିବ୍ବତ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା। ଉପପତ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଅନୁପପତ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା । ଜାତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଅଜାତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା। ଜରା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଅଜରା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା। ବ୍ୟାଧି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଅବ୍ୟାଧି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ। ମରଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଅମତଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ସୋକୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଅସୋକୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ। ପରିଦେୱୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଅପରିଦେୱୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ। ଉପାୟାସୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଅନୁପାୟାସୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ।
ଉପ୍ପାଦୋ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ପୱତ୍ତଂ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ନିମିତ୍ତଂ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଆୟୂହନା ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ପଟିସନ୍ଧି ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଗତି ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ନିବ୍ବତ୍ତି ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଉପପତ୍ତି ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଜାତି ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଜରା ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ବ୍ୟାଧି ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ମରଣଂ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ସୋକୋ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ପରିଦେୱୋ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଉପାୟାସୋ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ।
ଅନୁପ୍ପାଦୋ ସୁଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ସୁଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅନିମିତ୍ତଂ ସୁଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅନାୟୂହନା ସୁଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅପ୍ପଟିସନ୍ଧି ସୁଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅଗତି ସୁଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅନିବ୍ବତ୍ତି ସୁଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅନୁପପତ୍ତି ସୁଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅଜାତି ସୁଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅଜରା ସୁଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅବ୍ୟାଧି ସୁଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅମତଂ ସୁଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅସୋକୋ ସୁଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅପରିଦେୱୋ ସୁଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅନୁପାୟାସୋ ସୁଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ।
ଉପ୍ପାଦୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ଅନୁପ୍ପାଦୋ ସୁଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ପୱତ୍ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ସୁଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ନିମିତ୍ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ଅନିମିତ୍ତଂ ସୁଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଆୟୂହନା ଦୁକ୍ଖଂ, ଅନାୟୂହନା ସୁଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ପଟିସନ୍ଧି ଦୁକ୍ଖଂ, ଅପ୍ପଟିସନ୍ଧି ସୁଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଗତି ଦୁକ୍ଖଂ, ଅଗତି ସୁଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ନିବ୍ବତ୍ତି ଦୁକ୍ଖଂ, ଅନିବ୍ବତ୍ତି ସୁଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଉପପତ୍ତି ଦୁକ୍ଖଂ, ଅନୁପପତ୍ତି ସୁଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଜାତି ଦୁକ୍ଖଂ, ଅଜାତି ସୁଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଜରା ଦୁକ୍ଖଂ, ଅଜରା ସୁଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ବ୍ୟାଧି ଦୁକ୍ଖଂ, ଅବ୍ୟାଧି ସୁଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ମରଣଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ଅମତଂ ସୁଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ସୋକୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ଅସୋକୋ ସୁଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ପରିଦେୱୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ଅପରିଦେୱୋ ସୁଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଉପାୟାସୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ଅନୁପାୟାସୋ ସୁଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ।
ଉପ୍ପାଦୋ ଭୟନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ପୱତ୍ତଂ ଭୟନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ନିମିତ୍ତଂ ଭୟନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଆୟୂହନା ଭୟନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ପଟିସନ୍ଧି ଭୟନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଗତି ଭୟନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ନିବ୍ବତ୍ତି ଭୟନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଉପପତ୍ତି ଭୟନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଜାତି ଭୟନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଜରା ଭୟନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ବ୍ୟାଧି ଭୟନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ମରଣଂ ଭୟନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ସୋକୋ ଭୟନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ପରିଦେୱୋ ଭୟନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଉପାୟାସୋ ଭୟନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ।
ଅନୁପ୍ପାଦୋ ଖେମନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ଖେମନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅନିମିତ୍ତଂ ଖେମନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅନାୟୂହନା ଖେମନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅପ୍ପଟିସନ୍ଧି ଖେମନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅଗତି ଖେମନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅନିବ୍ବତ୍ତି ଖେମନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅନୁପପତ୍ତି ଖେମନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅଜାତି ଖେମନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ । ଅଜରା ଖେମନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅବ୍ୟାଧି ଖେମନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅମତଂ ଖେମନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅସୋକୋ ଖେମନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅପରିଦେୱୋ ଖେମନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅନୁପାୟାସୋ ଖେମନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ।
ଉପ୍ପାଦୋ ଭୟଂ, ଅନୁପ୍ପାଦୋ ଖେମନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ପୱତ୍ତଂ ଭୟଂ, ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ଖେମନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ନିମିତ୍ତଂ ଭୟଂ, ଅନିମିତ୍ତଂ ଖେମନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଆୟୂହନା ଭୟଂ, ଅନାୟୂହନା ଖେମନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ପଟିସନ୍ଧି ଭୟଂ, ଅପ୍ପଟିସନ୍ଧି ଖେମନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଗତି ଭୟଂ, ଅଗତି ଖେମନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ନିବ୍ବତ୍ତି ଭୟଂ, ଅନିବ୍ବତ୍ତି ଖେମନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଉପପତ୍ତି ଭୟଂ, ଅନୁପପତ୍ତି ଖେମନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଜାତି ଭୟଂ, ଅଜାତି ଖେମନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଜରା ଭୟଂ, ଅଜରା ଖେମନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ବ୍ୟାଧି ଭୟଂ, ଅବ୍ୟାଧି ଖେମନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ମରଣଂ ଭୟଂ, ଅମତଂ ଖେମନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ସୋକୋ ଭୟଂ, ଅସୋକୋ ଖେମନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ପରିଦେୱୋ ଭୟଂ, ଅପରିଦେୱୋ ଖେମନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଉପାୟାସୋ ଭୟଂ, ଅନୁପାୟାସୋ ଖେମନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ।
ଉପ୍ପାଦୋ ସାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ପୱତ୍ତଂ ସାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ । ନିମିତ୍ତଂ ସାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଆୟୂହନା ସାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ପଟିସନ୍ଧି ସାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଗତି ସାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ନିବ୍ବତ୍ତି ସାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଉପପତ୍ତି ସାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଜାତି ସାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଜରା ସାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ବ୍ୟାଧି ସାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ମରଣଂ ସାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ସୋକୋ ସାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ପରିଦେୱୋ ସାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଉପାୟାସୋ ସାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ।
ଅନୁପ୍ପାଦୋ ନିରାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ନିରାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅନିମିତ୍ତଂ ନିରାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅନାୟୂହନା ନିରାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅପ୍ପଟିସନ୍ଧି ନିରାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅଗତି ନିରାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅନିବ୍ବତ୍ତି ନିରାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅନୁପପତ୍ତି ନିରାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅଜାତି ନିରାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅଜରା ନିରାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅବ୍ୟାଧି ନିରାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅମତଂ ନିରାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅସୋକୋ ନିରାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅପରିଦେୱୋ ନିରାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅନୁପାୟାସୋ ନିରାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ।
ଉପ୍ପାଦୋ ସାମିସଂ, ଅନୁପ୍ପାଦୋ ନିରାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ପୱତ୍ତଂ ସାମିସଂ, ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ନିରାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ନିମିତ୍ତଂ ସାମିସଂ, ଅନିମିତ୍ତଂ ନିରାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଆୟୂହନା ସାମିସଂ, ଅନାୟୂହନା ନିରାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ପଟିସନ୍ଧି ସାମିସଂ, ଅପ୍ପଟିସନ୍ଧି ନିରାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ । ଗତି ସାମିସଂ, ଅଗତି ନିରାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ନିବ୍ବତ୍ତି ସାମିସଂ, ଅନିବ୍ବତ୍ତି ନିରାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଉପପତ୍ତି ସାମିସଂ, ଅନୁପପତ୍ତି ନିରାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଜାତି ସାମିସଂ, ଅଜାତି ନିରାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଜରା ସାମିସଂ, ଅଜରା ନିରାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ବ୍ୟାଧି ସାମିସଂ, ଅବ୍ୟାଧି ନିରାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ମରଣଂ ସାମିସଂ, ଅମତଂ ନିରାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ସୋକୋ ସାମିସଂ, ଅସୋକୋ ନିରାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ପରିଦେୱୋ ସାମିସଂ, ଅପରିଦେୱୋ ନିରାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଉପାୟାସୋ ସାମିସଂ, ଅନୁପାୟାସୋ ନିରାମିସନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ।
ଉପ୍ପାଦୋ ସଙ୍ଖାରାତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ପୱତ୍ତଂ ସଙ୍ଖାରାତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ନିମିତ୍ତଂ ସଙ୍ଖାରାତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଆୟୂହନା ସଙ୍ଖାରାତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ପଟିସନ୍ଧି ସଙ୍ଖାରାତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଗତି ସଙ୍ଖାରାତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ନିବ୍ବତ୍ତି ସଙ୍ଖାରାତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଉପପତ୍ତି ସଙ୍ଖାରାତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଜାତି ସଙ୍ଖାରାତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଜରା ସଙ୍ଖାରାତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ବ୍ୟାଧି ସଙ୍ଖାରାତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ମରଣଂ ସଙ୍ଖାରାତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ସୋକୋ ସଙ୍ଖାରାତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ପରିଦେୱୋ ସଙ୍ଖାରାତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଉପାୟାସୋ ସଙ୍ଖାରାତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ।
ଅନୁପ୍ପାଦୋ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅନିମିତ୍ତଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅନାୟୂହନା ନିବ୍ବାନନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅପ୍ପଟିସନ୍ଧି ନିବ୍ବାନନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅଗତି ନିବ୍ବାନନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅନିବ୍ବତ୍ତି ନିବ୍ବାନନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅନୁପପତ୍ତି ନିବ୍ବାନନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅଜାତି ନିବ୍ବାନନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅଜରଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅବ୍ୟାଧି ନିବ୍ବାନନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅମତଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ । ଅସୋକୋ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅପରିଦେୱୋ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଅନୁପାୟାସୋ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ।
ଉପ୍ପାଦୋ ସଙ୍ଖାରା, ଅନୁପ୍ପାଦୋ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ପୱତ୍ତଂ ସଙ୍ଖାରା, ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ନିମିତ୍ତଂ ସଙ୍ଖାରା, ଅନିମିତ୍ତଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଆୟୂହନା ସଙ୍ଖାରା, ଅନାୟୂହନା ନିବ୍ବାନନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ପଟିସନ୍ଧି ସଙ୍ଖାରା, ଅପ୍ପଟିସନ୍ଧି ନିବ୍ବାନନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଗତି ସଙ୍ଖାରା, ଅଗତି ନିବ୍ବାନନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ନିବ୍ବତ୍ତି ସଙ୍ଖାରା, ଅନିବ୍ବତ୍ତି ନିବ୍ବାନନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଉପପତ୍ତି ସଙ୍ଖାରା, ଅନୁପପତ୍ତି ନିବ୍ବାନନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଜାତି ସଙ୍ଖାରା, ଅଜାତି ନିବ୍ବାନନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଜରା ସଙ୍ଖାରା, ଅଜରା ନିବ୍ବାନନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ବ୍ୟାଧି ସଙ୍ଖାରା, ଅବ୍ୟାଧି ନିବ୍ବାନ’’ନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ମରଣଂ ସଙ୍ଖାରା, ଅମତଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ସୋକୋ ସଙ୍ଖାରା, ଅସୋକୋ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ପରିଦେୱୋ ସଙ୍ଖାରା, ଅପରିଦେୱୋ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଉପାୟାସୋ ସଙ୍ଖାରା, ଅନୁପାୟାସୋ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ।
ପଠମଭାଣୱାରୋ।
୧୧ . ପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ପରିୱାରଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ପରିପୂରଟ୍ଠୋ [ପରିପୂରଣଟ୍ଠୋ (କ॰), ପରିପୂରିଟ୍ଠୋ (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକଗ୍ଗଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ; ପଗ୍ଗହଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଅୱିସାରଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଅନାୱିଲଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଅନିଞ୍ଜନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତୁପଟ୍ଠାନୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଠିତଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଆରମ୍ମଣଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଗୋଚରଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ପହାନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ପରିଚ୍ଚାଗଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱିୱଟ୍ଟନଟ୍ଠୋ [ନିୱତ୍ତନଟ୍ଠୋ (କ॰)] ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସନ୍ତଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ପଣୀତଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱିମୁତ୍ତଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଅନାସୱଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ତରଣଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଅନିମିତ୍ତଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଅପ୍ପଣିହିତଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସୁଞ୍ଞତଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକରସଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ; ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୟୁଗନଦ୍ଧଟ୍ଠୋ [ୟୁଗନନ୍ଧନଟ୍ଠୋ (କ॰)] ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ନିୟ୍ୟାନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ହେତୁଟ୍ଠୋ [ହେତଟ୍ଠୋ (ସ୍ୟା॰)] ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ।
୧୨ . ସମଥସ୍ସ ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱିପସ୍ସନାୟ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସମଥୱିପସ୍ସନାନଂ ଏକରସଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୟୁଗନଦ୍ଧସ୍ସ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସିକ୍ଖାୟ ସମାଦାନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଆରମ୍ମଣସ୍ସ ଗୋଚରଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଲୀନସ୍ସ ଚିତ୍ତସ୍ସ ପଗ୍ଗହଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଉଦ୍ଧତସ୍ସ ଚିତ୍ତସ୍ସ ନିଗ୍ଗହଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଉଭୋୱିସୁଦ୍ଧାନଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱିସେସାଧିଗମଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଉତ୍ତରି ପଟିୱେଧଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସଚ୍ଚାଭିସମୟଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ନିରୋଧେ ପତିଟ୍ଠାପକଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ।
ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ପଗ୍ଗହଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ।
ସଦ୍ଧାବଲସ୍ସ ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱୀରିୟବଲସ୍ସ କୋସଜ୍ଜେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସତିବଲସ୍ସ ପମାଦେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସମାଧିବଲସ୍ସ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ପଞ୍ଞାବଲସ୍ସ ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ।
ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ପୱିଚୟଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ପଗ୍ଗହଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଫରଣଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପସମଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ପଟିସଙ୍ଖାନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ।
ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପସ୍ସ ଅଭିନିରୋପନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସମ୍ମାୱାଚାୟ ପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତସ୍ସ ସମୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସମ୍ମାଆଜୀୱସ୍ସ ୱୋଦାନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ; ସମ୍ମାୱାୟାମସ୍ସ ପଗ୍ଗହଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସମ୍ମାସତିୟା ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସମ୍ମାସମାଧିସ୍ସ ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ।
୧୩ . ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ବଲାନଂ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ନିୟ୍ୟାନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ମଗ୍ଗସ୍ସ ହେତୁଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସମ୍ମପ୍ପଧାନାନଂ ପଦହନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଇଜ୍ଝନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସଚ୍ଚାନଂ ତଥଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ପୟୋଗାନଂ [ମଗ୍ଗାନଂ (ସବ୍ବତ୍ଥ) ଅଟ୍ଠକଥା ପସ୍ସିତବ୍ବା] ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଫଲାନଂ ସଚ୍ଛିକିରିୟଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ।
ୱିତକ୍କସ୍ସ ଅଭିନିରୋପନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱିଚାରସ୍ସ ଉପୱିଚାରଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ପୀତିୟା ଫରଣଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସୁଖସ୍ସ ଅଭିସନ୍ଦନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ। ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ। ଆୱଜ୍ଜନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱିଜାନନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ପଜାନନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସଞ୍ଜାନନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକୋଦଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ । ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଞାତଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ପରିଞ୍ଞାୟ ତୀରଣଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ପହାନସ୍ସ ପରିଚ୍ଚାଗଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଭାୱନାୟ ଏକରସଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ଫସ୍ସନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଖନ୍ଧାନଂ ଖନ୍ଧଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଧାତୂନଂ ଧାତୁଟ୍ଠୋ [ଧାତଟ୍ଠୋ (ସ୍ୟା॰)] ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଆୟତନାନଂ ଆୟତନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସଙ୍ଖତାନଂ ସଙ୍ଖତଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଅସଙ୍ଖତସ୍ସ ଅସଙ୍ଖତଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ।
୧୪ . ଚିତ୍ତଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଚିତ୍ତାନନ୍ତରିୟଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିୱଟ୍ଟନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଚିତ୍ତସ୍ସ ହେତୁଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଚିତ୍ତସ୍ସ ପଚ୍ଚୟଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱତ୍ଥୁଟ୍ଠୋ [ୱତ୍ଥଟ୍ଠୋ (ସ୍ୟା॰)] ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଚିତ୍ତସ୍ସ ଭୂମଟ୍ଠୋ [ଭୁମ୍ମଟ୍ଠୋ (ସ୍ୟା॰ ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰) (ଏକତ୍ତେ ଉପନିବନ୍ଧନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ) (କ॰) ଅଟ୍ଠକଥା ପସ୍ସିତବ୍ବା] ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଚିତ୍ତସ୍ସ ଆରମ୍ମଣଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଚିତ୍ତସ୍ସ ଗୋଚରଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଚିତ୍ତସ୍ସ ଚରିୟଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଚିତ୍ତସ୍ସ ଗତଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିନୀହାରଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଚିତ୍ତସ୍ସ ନିୟ୍ୟାନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଚିତ୍ତସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ।
୧୫ . ଏକତ୍ତେ ଆୱଜ୍ଜନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ୱିଜାନନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ; ଏକତ୍ତେ ପଜାନନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ସଞ୍ଜାନନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ଏକଦଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ଉପନିବନ୍ଧଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ପକ୍ଖନ୍ଦନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ପସୀଦନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ; ଏକତ୍ତେ ସନ୍ତିଟ୍ଠନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ୱିମୁଚ୍ଚନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ‘‘ଏତଂ ସନ୍ତ’’ନ୍ତି ପସ୍ସନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ୟାନୀକତଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ୱତ୍ଥୁକତଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ଅନୁଟ୍ଠିତଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ପରିଚିତଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ସୁସମାରଦ୍ଧଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ; ଏକତ୍ତେ ପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ପରିୱାରଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ପରିପୂରଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ସମୋଧାନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ଅଧିଟ୍ଠାନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ଆସେୱନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ଭାୱନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ବହୁଲୀକମ୍ମଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ସୁସମୁଗ୍ଗତଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ସୁୱିମୁତ୍ତଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ; ଏକତ୍ତେ ବୁଜ୍ଝନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ଅନୁବୁଜ୍ଝନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ପଟିବୁଜ୍ଝନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ସମ୍ବୁଜ୍ଝନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ବୋଧନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ଅନୁବୋଧନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ପଟିବୋଧନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ସମ୍ବୋଧନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ବୋଧିପକ୍ଖିୟଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ଅନୁବୋଧିପକ୍ଖିୟଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ପଟିବୋଧିପକ୍ଖିୟଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ସମ୍ବୋଧିପକ୍ଖିୟଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ଜୋତନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ଉଜ୍ଜୋତନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ଅନୁଜୋତନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ପଟିଜୋତନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଏକତ୍ତେ ସଞ୍ଜୋତନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ।
୧୬ . ପତାପନଟ୍ଠୋ [ପକାସନଟ୍ଠୋ (କ॰)] ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱିରୋଚନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; କିଲେସାନଂ ସନ୍ତାପନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଅମଲଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱିମଲଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ନିମ୍ମଲଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସମଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସମୟଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱିୱେକଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱିୱେକଚରିୟଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱିରାଗଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱିରାଗଚରିୟଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ନିରୋଧଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ନିରୋଧଚରିୟଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱୋସଗ୍ଗଟ୍ଠୋ [ୱୋସ୍ସଗ୍ଗଟ୍ଠୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱୋସଗ୍ଗଚରିୟଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱିମୁତ୍ତଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱିମୁତ୍ତିଚରିୟଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ।
ଛନ୍ଦଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଛନ୍ଦସ୍ସ ମୂଲଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଛନ୍ଦସ୍ସ ପାଦଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଛନ୍ଦସ୍ସ ପଧାନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଛନ୍ଦସ୍ସ ଇଜ୍ଝନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଛନ୍ଦସ୍ସ ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଛନ୍ଦସ୍ସ ପଗ୍ଗହଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଛନ୍ଦସ୍ସ ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଛନ୍ଦସ୍ସ ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଛନ୍ଦସ୍ସ ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ।
ୱୀରିୟଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱୀରିୟସ୍ସ ମୂଲଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱୀରିୟସ୍ସ ପାଦଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱୀରିୟସ୍ସ ପଧାନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱୀରିୟସ୍ସ ଇଜ୍ଝନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱୀରିୟସ୍ସ ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱୀରିୟସ୍ସ ପଗ୍ଗହଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱୀରିୟସ୍ସ ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱୀରିୟସ୍ସ ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱୀରିୟସ୍ସ ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ।
ଚିତ୍ତଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଚିତ୍ତସ୍ସ ମୂଲଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଚିତ୍ତସ୍ସ ପାଦଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଚିତ୍ତସ୍ସ ପଧାନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଚିତ୍ତସ୍ସ ଇଜ୍ଝନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଚିତ୍ତସ୍ସ ପଗ୍ଗହଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଚିତ୍ତସ୍ସ ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ।
ୱୀମଂସଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱୀମଂସାୟ ମୂଲଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱୀମଂସାୟ ପାଦଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱୀମଂସାୟ ପଧାନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱୀମଂସାୟ ଇଜ୍ଝନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱୀମଂସାୟ ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱୀମଂସାୟ ପଗ୍ଗହଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱୀମଂସାୟ ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱୀମଂସାୟ ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱୀମଂସାୟ ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ।
୧୭ . ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପୀଳନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସଙ୍ଖତଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସନ୍ତାପଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ୱିପରିଣାମଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ। ସମୁଦୟଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସମୁଦୟସ୍ସ ଆୟୂହନଟ୍ଠୋ [ଆୟୁହନଟ୍ଠୋ (ସ୍ୟା॰)] ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସମୁଦୟସ୍ସ ନିଦାନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସମୁଦୟସ୍ସ ସଞ୍ଞୋଗଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସମୁଦୟସ୍ସ ପଲିବୋଧଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ନିରୋଧଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ; ନିରୋଧସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ନିରୋଧସ୍ସ ୱିୱେକଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ନିରୋଧସ୍ସ ଅସଙ୍ଖତଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ନିରୋଧସ୍ସ ଅମତଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ। ମଗ୍ଗଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ମଗ୍ଗସ୍ସ ନିୟ୍ୟାନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ମଗ୍ଗସ୍ସ ହେତୁଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ମଗ୍ଗସ୍ସ ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ମଗ୍ଗସ୍ସ ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ।
ତଥଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଅନତ୍ତଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସଚ୍ଚଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ପଟିୱେଧଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଅଭିଜାନନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ପରିଜାନନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଧମ୍ମଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଧାତୁଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଞାତଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସଚ୍ଛିକିରିୟଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଫସ୍ସନଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଅଭିସମୟଟ୍ଠୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ।
୧୮ . ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଅବ୍ୟାପାଦୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଆଲୋକସଞ୍ଞା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଅୱିକ୍ଖେପୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଞାଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ପାମୋଜ୍ଜଂ [ପାମୁଜ୍ଜଂ (ସ୍ୟା॰)] ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ।
ପଠମଂ ଝାନଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ତତିୟଂ ଝାନଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା।
ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଖୟାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ୱୟାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ୱିପରିଣାମାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଅନିମିତ୍ତାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଅପ୍ପଣିହିତାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଅଧିପଞ୍ଞାଧମ୍ମୱିପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ୟଥାଭୂତଞାଣଦସ୍ସନଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ପଟିସଙ୍ଖାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ୱିୱଟ୍ଟନାନୁପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା।
୧୯ . ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସୋତାପତ୍ତିଫଲସମାପତ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସକଦାଗାମିଫଲସମାପତ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଅନାଗାମିମଗ୍ଗୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ; ଅନାଗାମିଫଲସମାପତ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଅରହତ୍ତଫଲସମାପତ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା।
ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧାବଲଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; କୋସଜ୍ଜେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟବଲଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ପମାଦେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ସତିବଲଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ସମାଧିବଲଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞାବଲଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ପୱିଚୟଟ୍ଠେନ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଫରଣଟ୍ଠେନ ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ; ଉପସମଟ୍ଠେନ ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ପଟିସଙ୍ଖାନଟ୍ଠେନ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ।
ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଅଭିନିରୋପନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାୱାଚା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ସମୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱୋଦାନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସମାଧି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ।
ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ବଲା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ନିୟ୍ୟାନଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ହେତୁଟ୍ଠେନ ମଗ୍ଗୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିପଟ୍ଠାନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ପଦହନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଇଜ୍ଝନଟ୍ଠେନ ଇଦ୍ଧିପାଦା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ତଥଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମଥୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଏକରସଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ।
ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ଚିତ୍ତୱିସୁଦ୍ଧି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ଦିଟ୍ଠିୱିସୁଦ୍ଧି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ମୁତ୍ତଟ୍ଠେନ ୱିମୋକ୍ଖୋ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ ୱିଜ୍ଜା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ; ପରିଚ୍ଚାଗଟ୍ଠେନ ୱିମୁତ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ସମୁଚ୍ଛେଦଟ୍ଠେନ ଖୟେ ଞାଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧଟ୍ଠେନ ଅନୁପ୍ପାଦେ ଞାଣଂ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ।
୨୦ . ଛନ୍ଦୋ ମୂଲଟ୍ଠେନ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ମନସିକାରୋ ସମୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଫସ୍ସୋ ସମୋଧାନଟ୍ଠେନ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୱେଦନା ସମୋସରଣଟ୍ଠେନ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ସମାଧି ପମୁଖଟ୍ଠେନ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ସତି ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ପଞ୍ଞା ତତୁତ୍ତରଟ୍ଠେନ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ୱିମୁତ୍ତି ସାରଟ୍ଠେନ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଅମତୋଗଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟୋସାନଟ୍ଠେନ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ।
ୟେ ୟେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞାତା ହୋନ୍ତି ତେ ତେ ଧମ୍ମା ଞାତା ହୋନ୍ତି। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟାତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣ’’ନ୍ତି।
ଦୁତିୟଭାଣୱାରୋ।
୨୧ . କଥଂ ‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା’’ତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣଂ?
ଏକୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ – ଫସ୍ସୋ ସାସୱୋ ଉପାଦାନିୟୋ। ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା – ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ। ତୟୋ ଧମ୍ମା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା – ତିସ୍ସୋ ୱେଦନା। ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା – ଚତ୍ତାରୋ ଆହାରା। ପଞ୍ଚ ଧମ୍ମା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା – ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା। ଛ ଧମ୍ମା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା – ଛ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନି ଆୟତନାନି। ସତ୍ତ ଧମ୍ମା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା – ସତ୍ତ ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତିୟୋ। ଅଟ୍ଠ ଧମ୍ମା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା – ଅଟ୍ଠ ଲୋକଧମ୍ମା। ନୱ ଧମ୍ମା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା – ନୱ ସତ୍ତାୱାସା। ଦସ ଧମ୍ମା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା – ଦସାୟତନାନି।
‘‘ସବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବଂ ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ? ଚକ୍ଖୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ରୂପା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା, ତମ୍ପି ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ସୋତଂ ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ସଦ୍ଦା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା…ପେ॰… ଘାନଂ ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ, ଗନ୍ଧା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା… ଜିୱ୍ହା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା; ରସା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା… କାୟୋ ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା…ପେ॰… ମନୋ ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ଧମ୍ମା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ; ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ; ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା, ତମ୍ପି ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ।’’ ରୂପଂ ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ…ପେ॰… ୱେଦନା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା… ସଞ୍ଞା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା… ସଙ୍ଖାରା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ… ଚକ୍ଖୁ ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣଂ ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ… ଅମତୋଗଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟୋସାନଟ୍ଠେନ ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ। ୟେସଂ ୟେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ତେ ତେ ଧମ୍ମା ପଟିଲଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି, ଏୱଂ ତେ ଧମ୍ମା ପରିଞ୍ଞାତା ଚେୱ ହୋନ୍ତି ତୀରିତା ଚ।
୨୨ . ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ପଟିଲଦ୍ଧଂ ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ। ଅବ୍ୟାପାଦଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ଅବ୍ୟାପାଦୋ ପଟିଲଦ୍ଧୋ ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ। ଆଲୋକସଞ୍ଞଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ଆଲୋକସଞ୍ଞା ପଟିଲଦ୍ଧା ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ। ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ଅୱିକ୍ଖେପୋ ପଟିଲଦ୍ଧୋ ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ। ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନଂ ପଟିଲଦ୍ଧଂ ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ। ଞାଣଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ଞାଣଂ ପଟିଲଦ୍ଧଂ ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ। ପାମୋଜ୍ଜଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ପାମୋଜ୍ଜଂ ପଟିଲଦ୍ଧଂ ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ।
ପଠମଂ ଝାନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ପଠମଂ ଝାନଂ ପଟିଲଦ୍ଧଂ ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ। ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ…ପେ॰… ତତିୟଂ ଝାନଂ… ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ପଟିଲଦ୍ଧଂ ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ। ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତି ପଟିଲଦ୍ଧା ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ। ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତି ପଟିଲଦ୍ଧା ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ। ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତି ପଟିଲଦ୍ଧା ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ। ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତି ପଟିଲଦ୍ଧା ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ।
ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ପଟିଲଦ୍ଧା ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ। ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା ପଟିଲଦ୍ଧା ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ। ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା ପଟିଲଦ୍ଧା ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ। ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନା ପଟିଲଦ୍ଧା ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ। ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନା ପଟିଲଦ୍ଧା ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ। ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନା ପଟିଲଦ୍ଧା ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ। ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନା ପଟିଲଦ୍ଧା ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ। ଖୟାନୁପସ୍ସନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ଖୟାନୁପସ୍ସନା ପଟିଲଦ୍ଧା ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ। ୱୟାନୁପସ୍ସନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ୱୟାନୁପସ୍ସନା ପଟିଲଦ୍ଧା ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ। ୱିପରିଣାମାନୁପସ୍ସନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ୱିପରିଣାମାନୁପସ୍ସନା ପଟିଲଦ୍ଧା ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ। ଅନିମିତ୍ତାନୁପସ୍ସନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ଅନିମିତ୍ତାନୁପସ୍ସନା ପଟିଲଦ୍ଧା ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ। ଅପ୍ପଣିହିତାନୁପସ୍ସନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ଅପ୍ପଣିହିତାନୁପସ୍ସନା ପଟିଲଦ୍ଧା ହୋତି । ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ। ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନା ପଟିଲଦ୍ଧା ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ।
ଅଧିପଞ୍ଞାଧମ୍ମୱିପସ୍ସନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ଅଧିପଞ୍ଞାଧମ୍ମୱିପସ୍ସନା ପଟିଲଦ୍ଧା ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ। ୟଥାଭୂତଞାଣଦସ୍ସନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ୟଥାଭୂତଞାଣଦସ୍ସନଂ ପଟିଲଦ୍ଧଂ ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ। ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସନା ପଟିଲଦ୍ଧା ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ। ପଟିସଙ୍ଖାନୁପସ୍ସନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ପଟିସଙ୍ଖାନୁପସ୍ସନା ପଟିଲଦ୍ଧା ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ। ୱିୱଟ୍ଟନାନୁପସ୍ସନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ୱିୱଟ୍ଟନାନୁପସ୍ସନା ପଟିଲଦ୍ଧା ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ।
ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗୋ ପଟିଲଦ୍ଧୋ ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ। ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗୋ ପଟିଲଦ୍ଧୋ ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ। ଅନାଗାମିମଗ୍ଗଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ଅନାଗାମିମଗ୍ଗୋ ପଟିଲଦ୍ଧୋ ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ। ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୋ ପଟିଲଦ୍ଧୋ ହୋତି। ଏୱଂ ସୋ ଧମ୍ମୋ ପରିଞ୍ଞାତୋ ଚେୱ ହୋତି ତୀରିତୋ ଚ।
ୟେସଂ ୟେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱାୟମନ୍ତସ୍ସ ତେ ତେ ଧମ୍ମା ପଟିଲଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି। ଏୱଂ ତେ ଧମ୍ମା ପରିଞ୍ଞାତା ଚେୱ ହୋନ୍ତି ତୀରିତା ଚ। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟାତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣ’’ନ୍ତି।
୨୩ . କଥଂ ‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ପହାତବ୍ବା’’ତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣଂ?
ଏକୋ ଧମ୍ମୋ ପହାତବ୍ବୋ – ଅସ୍ମିମାନୋ। ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମା ପହାତବ୍ବା – ଅୱିଜ୍ଜା ଚ ଭୱତଣ୍ହା ଚ। ତୟୋ ଧମ୍ମା ପହାତବ୍ବା – ତିସ୍ସୋ ତଣ୍ହା। ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା ପହାତବ୍ବା – ଚତ୍ତାରୋ ଓଘା। ପଞ୍ଚ ଧମ୍ମା ପହାତବ୍ବା – ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣାନି। ଛ ଧମ୍ମା ପହାତବ୍ବା – ଛ ତଣ୍ହାକାୟା। ସତ୍ତ ଧମ୍ମା ପହାତବ୍ବା – ସତ୍ତାନୁସୟା। ଅଟ୍ଠ ଧମ୍ମା ପହାତବ୍ବା – ଅଟ୍ଠ ମିଚ୍ଛତ୍ତା। ନୱ ଧମ୍ମା ପହାତବ୍ବା – ନୱ ତଣ୍ହାମୂଲକା। ଦସ ଧମ୍ମା ପହାତବ୍ବା – ଦସ ମିଚ୍ଛତ୍ତା।
୨୪ . ଦ୍ୱେ ପହାନାନି – ସମୁଚ୍ଛେଦପ୍ପହାନଂ, ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିପ୍ପହାନଂ। ସମୁଚ୍ଛେଦପ୍ପହାନଞ୍ଚ ଲୋକୁତ୍ତରଂ ଖୟଗାମିମଗ୍ଗଂ ଭାୱୟତୋ; ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିପ୍ପହାନଞ୍ଚ ଫଲକ୍ଖଣେ। ତୀଣି ପହାନାନି – କାମାନମେତଂ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଦିଦଂ ନେକ୍ଖମ୍ମଂ; ରୂପାନମେତଂ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଦିଦଂ ଆରୁପ୍ପଂ; ୟଂ ଖୋ ପନ କିଞ୍ଚି ଭୂତଂ ସଙ୍ଖତଂ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ, ନିରୋଧୋ ତସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ। ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ କାମା ପହୀନା ଚେୱ ହୋନ୍ତି ପରିଚ୍ଚତ୍ତା ଚ। ଆରୁପ୍ପଂ ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ ରୂପା ପହୀନା ଚେୱ ହୋନ୍ତି ପରିଚ୍ଚତ୍ତା ଚ। ନିରୋଧଂ ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ ସଙ୍ଖାରା ପହୀନା ଚେୱ ହୋନ୍ତି ପରିଚ୍ଚତ୍ତା ଚ। ଚତ୍ତାରି ପହାନାନି ଦୁକ୍ଖସଚ୍ଚଂ ପରିଞ୍ଞାପଟିୱେଧଂ ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତୋ ପଜହତି; ସମୁଦୟସଚ୍ଚଂ ପହାନପଟିୱେଧଂ ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତୋ ପଜହତି; ନିରୋଧସଚ୍ଚଂ ସଚ୍ଛିକିରିୟାପଟିୱେଧଂ ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତୋ ପଜହତି; ମଗ୍ଗସଚ୍ଚଂ ଭାୱନାପଟିୱେଧଂ ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତୋ ପଜହତି। ପଞ୍ଚ ପହାନାନି – ୱିକ୍ଖମ୍ଭନପ୍ପହାନଂ, ତଦଙ୍ଗପ୍ପହାନଂ, ସମୁଚ୍ଛେଦପ୍ପହାନଂ, ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିପ୍ପହାନଂ, ନିସ୍ସରଣପ୍ପହାନଂ। ୱିକ୍ଖମ୍ଭନପ୍ପହାନଞ୍ଚ ନୀୱରଣାନଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଭାୱୟତୋ; ତଦଙ୍ଗପ୍ପହାନଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠିଗତାନଂ ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟଂ ସମାଧିଂ ଭାୱୟତୋ; ସମୁଚ୍ଛେଦପ୍ପହାନଞ୍ଚ ଲୋକୁତ୍ତରଂ ଖୟଗାମିମଗ୍ଗଂ ଭାୱୟତୋ; ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିପ୍ପହାନଞ୍ଚ ଫଲକ୍ଖଣେ; ନିସ୍ସରଣପ୍ପହାନଞ୍ଚ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ।
‘‘ସବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପହାତବ୍ବଂ। କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବଂ ପହାତବ୍ବଂ? ଚକ୍ଖୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପହାତବ୍ବଂ; ରୂପା ପହାତବ୍ବା; ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ପହାତବ୍ବଂ; ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ପହାତବ୍ବୋ; ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା, ତମ୍ପି ପହାତବ୍ବଂ। ସୋତଂ ପହାତବ୍ବଂ; ସଦ୍ଦା ପହାତବ୍ବା…ପେ॰… ଘାନଂ ପହାତବ୍ବଂ; ଗନ୍ଧା ପହାତବ୍ବା… ଜିୱ୍ହା ପହାତବ୍ବା; ରସା ପହାତବ୍ବା… କାୟୋ ପହାତବ୍ବୋ; ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ପହାତବ୍ବା… ମନୋ ପହାତବ୍ବୋ; ଧମ୍ମା ପହାତବ୍ବା… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ପହାତବ୍ବଂ;… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ପହାତବ୍ବୋ; ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା, ତମ୍ପି ପହାତବ୍ବଂ।’’ ରୂପଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ପଜହତି, ୱେଦନଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ପଜହତି, ସଞ୍ଞଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ପଜହତି, ସଙ୍ଖାରେ ପସ୍ସନ୍ତୋ ପଜହତି, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ପଜହତି। ଚକ୍ଖୁଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣଂ…ପେ॰… ଅମତୋଗଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟୋସାନଟ୍ଠେନ ପସ୍ସନ୍ତୋ ପଜହତି। ୟେ ୟେ ଧମ୍ମା ପହୀନା ହୋନ୍ତି ତେ ତେ ଧମ୍ମା ପରିଚ୍ଚତ୍ତା ହୋନ୍ତି। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ପହାତବ୍ବାତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂ ପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣ’’ନ୍ତି।
ତତିୟଭାଣୱାରୋ।
୨୫ . କଥଂ ‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା’’ତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣଂ?
ଏକୋ ଧମ୍ମୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ – କାୟଗତାସତି ସାତସହଗତା। ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା – ସମଥୋ ଚ ୱିପସ୍ସନା ଚ। ତୟୋ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା – ତୟୋ ସମାଧୀ। ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା – ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା। ପଞ୍ଚ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା – ପଞ୍ଚଙ୍ଗିକୋ ସମାଧି [ସମ୍ମାସମାଧୀ (ସ୍ୟା॰)] । ଛ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା – ଛ ଅନୁସ୍ସତିଟ୍ଠାନାନି। ସତ୍ତ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା – ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଅଟ୍ଠ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା – ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ। ନୱ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା – ନୱ ପାରିସୁଦ୍ଧିପଧାନିୟଙ୍ଗାନି। ଦସ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା – ଦସ କସିଣାୟତନାନି।
୨୬ . ଦ୍ୱେ ଭାୱନା – ଲୋକିୟା ଚ ଭାୱନା, ଲୋକୁତ୍ତରା ଚ ଭାୱନା। ତିସ୍ସୋ ଭାୱନା – ରୂପାୱଚରକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଭାୱନା, ଅରୂପାୱଚରକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଭାୱନା, ଅପରିୟାପନ୍ନକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଭାୱନା। ରୂପାୱଚରକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଭାୱନା ଅତ୍ଥି ହୀନା, ଅତ୍ଥି ମଜ୍ଝିମା, ଅତ୍ଥି ପଣୀତା। ଅରୂପାୱଚରକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଭାୱନା ଅତ୍ଥି ହୀନା , ଅତ୍ଥି ମଜ୍ଝିମା, ଅତ୍ଥି ପଣୀତା। ଅପରିୟାପନ୍ନକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଭାୱନା ପଣୀତା।
୨୭ . ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା – ଦୁକ୍ଖସଚ୍ଚଂ ପରିଞ୍ଞାପଟିୱେଧଂ ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତୋ ଭାୱେତି, ସମୁଦୟସଚ୍ଚଂ ପହାନପ୍ପଟିୱେଧଂ ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତୋ ଭାୱେତି, ନିରୋଧସଚ୍ଚଂ ସଚ୍ଛିକିରିୟାପଟିୱେଧଂ ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତୋ ଭାୱେତି, ମଗ୍ଗସଚ୍ଚଂ ଭାୱନାପଟିୱେଧଂ ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତୋ ଭାୱେତି। ଇମା ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା।
ଅପରାପି ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା – ଏସନାଭାୱନା, ପଟିଲାଭାଭାୱନା, ଏକରସାଭାୱନା, ଆସେୱନାଭାୱନା। କତମା ଏସନାଭାୱନା? ସବ୍ବେସଂ ସମାଧିଂ ସମାପଜ୍ଜନ୍ତାନଂ ତତ୍ଥ ଜାତା ଧମ୍ମା ଏକରସା ହୋନ୍ତୀତି – ଅୟଂ ଏସନାଭାୱନା। କତମା ପଟିଲାଭାଭାୱନା? ସବ୍ବେସଂ ସମାଧିଂ ସମାପନ୍ନାନଂ ତତ୍ଥ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ଅୟଂ ପଟିଲାଭାଭାୱନା। କତମା ଏକରସାଭାୱନା? ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱୟତୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଚତ୍ତାରି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଏକରସା ହୋନ୍ତୀତି – ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱୟତୋ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଚତ୍ତାରି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଏକରସା ହୋନ୍ତୀତି – ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା । ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱୟତୋ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଚତ୍ତାରି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଏକରସା ହୋନ୍ତୀତି – ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱୟତୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଚତ୍ତାରି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଏକରସା ହୋନ୍ତୀତି – ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱୟତୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଚତ୍ତାରି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଏକରସା ହୋନ୍ତୀତି – ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା।
ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧାବଲଂ ଭାୱୟତୋ ସଦ୍ଧାବଲସ୍ସ ୱସେନ ଚତ୍ତାରି ବଲାନି ଏକରସା ହୋନ୍ତୀତି – ବଲାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। କୋସଜ୍ଜେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟବଲଂ ଭାୱୟତୋ ୱୀରିୟବଲସ୍ସ ୱସେନ ଚତ୍ତାରି ବଲାନି ଏକରସା ହୋନ୍ତୀତି – ବଲାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ପମାଦେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ସତିବଲଂ ଭାୱୟତୋ ସତିବଲସ୍ସ ୱସେନ ଚତ୍ତାରି ବଲାନି ଏକରସା ହୋନ୍ତୀତି – ବଲାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ସମାଧିବଲଂ ଭାୱୟତୋ ସମାଧିବଲସ୍ସ ୱସେନ ଚତ୍ତାରି ବଲାନି ଏକରସା ହୋନ୍ତୀତି – ବଲାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞାବଲଂ ଭାୱୟତୋ ପଞ୍ଞାବଲସ୍ସ ୱସେନ ଚତ୍ତାରି ବଲାନି ଏକରସା ହୋନ୍ତୀତି – ବଲାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା।
ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱୟତୋ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ୱସେନ ଛ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଏକରସା ହୋନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ପୱିଚୟଟ୍ଠେନ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱୟତୋ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ୱସେନ ଛ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଏକରସା ହୋନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱୟତୋ ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ୱସେନ ଛ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଏକରସା ହୋନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଫରଣଟ୍ଠେନ ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱୟତୋ ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ୱସେନ ଛ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଏକରସା ହୋନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଉପସମଟ୍ଠେନ ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱୟତୋ ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ୱସେନ ଛ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଏକରସା ହୋନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱୟତୋ ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ୱସେନ ଛ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଏକରସା ହୋନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ପଟିସଙ୍ଖାନଟ୍ଠେନ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱୟତୋ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ୱସେନ ଛ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଏକରସା ହୋନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା।
ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱୟତୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା ୱସେନ ସତ୍ତ ମଗ୍ଗଙ୍ଗା ଏକରସା ହୋନ୍ତୀତି – ମଗ୍ଗଙ୍ଗାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଅଭିନିରୋପନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପଂ ଭାୱୟତୋ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପସ୍ସ ୱସେନ ସତ୍ତ ମଗ୍ଗଙ୍ଗା ଏକରସା ହୋନ୍ତୀତି – ମଗ୍ଗଙ୍ଗାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାୱାଚଂ ଭାୱୟତୋ ସମ୍ମାୱାଚାୟ ୱସେନ ସତ୍ତ ମଗ୍ଗଙ୍ଗା ଏକରସା ହୋନ୍ତୀତି – ମଗ୍ଗଙ୍ଗାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ସମୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତଂ ଭାୱୟତୋ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତସ୍ସ ୱସେନ ସତ୍ତ ମଗ୍ଗଙ୍ଗା ଏକରସା ହୋନ୍ତୀତି – ମଗ୍ଗଙ୍ଗାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ୱୋଦାନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଆଜୀୱଂ ଭାୱୟତୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱସ୍ସ ୱସେନ ସତ୍ତ ମଗ୍ଗଙ୍ଗା ଏକରସା ହୋନ୍ତୀତି – ମଗ୍ଗଙ୍ଗାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା । ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାୱାୟାମଂ ଭାୱୟତୋ ସମ୍ମାୱାୟାମସ୍ସ ୱସେନ ସତ୍ତ ମଗ୍ଗଙ୍ଗା ଏକରସା ହୋନ୍ତୀତି – ମଗ୍ଗଙ୍ଗାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସତିଂ ଭାୱୟତୋ ସମ୍ମାସତିୟା ୱସେନ ସତ୍ତ ମଗ୍ଗଙ୍ଗା ଏକରସା ହୋନ୍ତୀତି – ମଗ୍ଗଙ୍ଗାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱୟତୋ ସମ୍ମାସମାଧିସ୍ସ ୱସେନ ସତ୍ତ ମଗ୍ଗଙ୍ଗା ଏକରସା ହୋନ୍ତୀତି – ମଗ୍ଗଙ୍ଗାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଅୟଂ ଏକରସାଭାୱନା।
କତମା ଆସେୱନାଭାୱନା? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ଆସେୱତି, ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟମ୍ପି [ମଜ୍ଝନ୍ତିକସମୟମ୍ପି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଆସେୱତି, ସାୟନ୍ହସମୟମ୍ପି ଆସେୱତି, ପୁରେଭତ୍ତମ୍ପି ଆସେୱତି, ପଚ୍ଛାଭତ୍ତମ୍ପି ଆସେୱତି, ପୁରିମେପି ୟାମେ ଆସେୱତି, ମଜ୍ଝିମେପି ୟାମେ ଆସେୱତି, ପଚ୍ଛିମେପି ୟାମେ ଆସେୱତି, ରତ୍ତିମ୍ପି ଆସେୱତି, ଦିୱାପି ଆସେୱତି, ରତ୍ତିନ୍ଦିୱାପି [ରତ୍ତିଦିୱାପି (କ॰)] ଆସେୱତି, କାଳେପି ଆସେୱତି, ଜୁଣ୍ହେପି ଆସେୱତି, ୱସ୍ସେପି ଆସେୱତି, ହେମନ୍ତେପି ଆସେୱତି, ଗିମ୍ହେପି ଆସେୱତି, ପୁରିମେପି ୱୟୋଖନ୍ଧେ ଆସେୱତି, ମଜ୍ଝିମେପି ୱୟୋଖନ୍ଧେ ଆସେୱତି, ପଚ୍ଛିମେପି ୱୟୋଖନ୍ଧେ ଆସେୱତି – ଅୟଂ ଆସେୱନାଭାୱନା। ଇମା ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା।
୨୮ . ଅପରାପି ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, ତଦୁପଗୱୀରିୟୱାହନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। କଥଂ ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା? କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ପଜହତୋ ନେକ୍ଖମ୍ମୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ବ୍ୟାପାଦଂ ପଜହତୋ ଅବ୍ୟାପାଦୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଥିନମିଦ୍ଧଂ [ଥୀନମିଦ୍ଧଂ (ସ୍ୟା॰ ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ପଜହତୋ ଆଲୋକସଞ୍ଞାୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ପଜହତୋ ଅୱିକ୍ଖେପୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ୱିଚିକିଚ୍ଛଂ ପଜହତୋ ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଅୱିଜ୍ଜଂ ପଜହତୋ ଞାଣୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା । ଅରତିଂ ପଜହତୋ ପାମୋଜ୍ଜୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ନୀୱରଣେ ପଜହତୋ ପଠମଜ୍ଝାନୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ୱିତକ୍କୱିଚାରେ ପଜହତୋ ଦୁତିୟଜ୍ଝାନୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ପୀତିଂ ପଜହତୋ ତତିୟଜ୍ଝାନୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ସୁଖଦୁକ୍ଖେ ପଜହତୋ ଚତୁତ୍ଥଜ୍ଝାନୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା।
ରୂପସଞ୍ଞଂ ପଟିଘସଞ୍ଞଂ ନାନତ୍ତସଞ୍ଞଂ ପଜହତୋ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା । ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞଂ ପଜହତୋ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞଂ ପଜହତୋ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞଂ ପଜହତୋ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା।
ନିଚ୍ଚସଞ୍ଞଂ ପଜହତୋ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନାୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ସୁଖସଞ୍ଞଂ ପଜହତୋ ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନାୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଅତ୍ତସଞ୍ଞଂ ପଜହତୋ ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନାୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ନନ୍ଦିଂ ପଜହତୋ ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନାୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ରାଗଂ ପଜହତୋ ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନାୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ସମୁଦୟଂ ପଜହତୋ ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନାୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା । ଆଦାନଂ ପଜହତୋ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନାୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଘନସଞ୍ଞଂ ପଜହତୋ ଖୟାନୁପସ୍ସନାୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଆୟୂହନଂ ପଜହତୋ ୱୟାନୁପସ୍ସନାୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଧୁୱସଞ୍ଞଂ ପଜହତୋ ୱିପରିଣାମାନୁପସ୍ସନାୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ନିମିତ୍ତଂ ପଜହତୋ ଅନିମିତ୍ତାନୁପସ୍ସନାୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ପଣିଧିଂ ପଜହତୋ ଅପ୍ପଣିହିତାନୁପସ୍ସନାୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଅଭିନିୱେସଂ ପଜହତୋ ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନାୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ସାରାଦାନାଭିନିୱେସଂ ପଜହତୋ ଅଧିପଞ୍ଞା ଧମ୍ମୱିପସ୍ସନାୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ସମ୍ମୋହାଭିନିୱେସଂ ପଜହତୋ ୟଥାଭୂତଞାଣଦସ୍ସନୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଆଲୟାଭିନିୱେସଂ ପଜହତୋ ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସନାୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଅପ୍ପଟିସଙ୍ଖଂ ପଜହତୋ ପଟିସଙ୍ଖାନୁପସ୍ସନାୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ସଞ୍ଞୋଗାଭିନିୱେସଂ ପଜହତୋ ୱିୱଟ୍ଟନାନୁପସ୍ସନାୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା।
ଦିଟ୍ଠେକଟ୍ଠେ କିଲେସେ ପଜହତୋ ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଓଳାରିକେ କିଲେସେ ପଜହତୋ ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଅନୁସହଗତେ କିଲେସେ ପଜହତୋ ଅନାଗାମିମଗ୍ଗୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ସବ୍ବକିଲେସେ ପଜହତୋ ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୱସେନ ଜାତା ଧମ୍ମା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଏୱଂ ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା।
କଥଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା? କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ପଜହତୋ ନେକ୍ଖମ୍ମୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଏକରସା ହୋନ୍ତୀତି – ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ବ୍ୟାପାଦଂ ପଜହତୋ ଅବ୍ୟାପାଦୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଏକରସା ହୋନ୍ତୀତି – ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା…ପେ॰… ସବ୍ବକିଲେସେ ପଜହତୋ ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଏକରସା ହୋନ୍ତୀତି – ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଏୱଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା।
କଥଂ ତଦୁପଗୱୀରିୟୱାହନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା? କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ପଜହତୋ ନେକ୍ଖମ୍ମୱସେନ ୱୀରିୟଂ ୱାହେତୀତି – ତଦୁପଗୱୀରିୟୱାହନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ବ୍ୟାପାଦଂ ପଜହତୋ ଅବ୍ୟାପାଦୱସେନ ୱୀରିୟଂ ୱାହେତୀତି – ତଦୁପଗୱୀରିୟୱାହନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା…ପେ॰… ସବ୍ବକିଲେସେ ପଜହତୋ ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୱସେନ ୱୀରିୟଂ ୱାହେତୀତି – ତଦୁପଗୱୀରିୟୱାହନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଏୱଂ ତଦୁପଗୱୀରିୟୱାହନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା।
କଥଂ ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା? କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ପଜହନ୍ତୋ ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ଆସେୱତୀତି – ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ବ୍ୟାପାଦଂ ପଜହନ୍ତୋ ଅବ୍ୟାପାଦଂ ଆସେୱତୀତି – ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା…ପେ॰… ସବ୍ବକିଲେସେ ପଜହନ୍ତୋ ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗଂ ଆସେୱତୀତି – ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଏୱଂ ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା।
ଇମା ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା ରୂପଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଭାୱେତି, ୱେଦନଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଭାୱେତି, ସଞ୍ଞଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଭାୱେତି, ସଙ୍ଖାରେ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଭାୱେତି, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଭାୱେତି, ଚକ୍ଖୁଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣଂ…ପେ॰… ଅମତୋଗଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟୋସାନଟ୍ଠେନ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଭାୱେତି। ୟେ ୟେ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ହୋନ୍ତି ତେ ତେ ଧମ୍ମା ଏକରସା ହୋନ୍ତି। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବାତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣ’’ନ୍ତି।
ଚତୁତ୍ଥଭାଣୱାରୋ।
୨୯ . କଥଂ ‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା’’ତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣଂ?
ଏକୋ ଧମ୍ମୋ ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବୋ – ଅକୁପ୍ପା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି। ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା – ୱିଜ୍ଜା ଚ ୱିମୁତ୍ତି ଚ। ତୟୋ ଧମ୍ମା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା – ତିସ୍ସୋ ୱିଜ୍ଜା। ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା – ଚତ୍ତାରି ସାମଞ୍ଞଫଲାନି। ପଞ୍ଚ ଧମ୍ମା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା – ପଞ୍ଚ ଧମ୍ମକ୍ଖନ୍ଧା। ଛ ଧମ୍ମା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା – ଛ ଅଭିଞ୍ଞା। ସତ୍ତ ଧମ୍ମା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା – ସତ୍ତ ଖୀଣାସୱବଲାନି। ଅଟ୍ଠ ଧମ୍ମା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା – ଅଟ୍ଠ ୱିମୋକ୍ଖା। ନୱ ଧମ୍ମା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା – ନୱ ଅନୁପୁବ୍ବନିରୋଧା। ଦସ ଧମ୍ମା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା – ଦସ ଅସେକ୍ଖା ଧମ୍ମା।
‘‘ସବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ। କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ? ଚକ୍ଖୁ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ; ରୂପା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା; ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ; ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବୋ ; ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା, ତମ୍ପି ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ। ସୋତଂ ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ; ସଦ୍ଦା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା…ପେ॰… ଘାନଂ ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ; ଗନ୍ଧା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା… ଜିୱ୍ହା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା; ରସା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା… କାୟୋ ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବୋ; ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା… ମନୋ ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବୋ; ଧମ୍ମା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା; ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ; ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବୋ ; ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା, ତମ୍ପି ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ’’। ରୂପଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ସଚ୍ଛିକରୋତି, ୱେଦନଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ସଚ୍ଛିକରୋତି, ସଞ୍ଞଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ସଚ୍ଛିକରୋତି, ସଙ୍ଖାରେ ପସ୍ସନ୍ତୋ ସଚ୍ଛିକରୋତି, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ସଚ୍ଛିକରୋତି। ଚକ୍ଖୁଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣଂ…ପେ॰… ଅମତୋଗଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟୋସାନଟ୍ଠେନ ପସ୍ସନ୍ତୋ ସଚ୍ଛିକରୋତି। ୟେ ୟେ ଧମ୍ମା ସଚ୍ଛିକତା ହୋନ୍ତି ତେ ତେ ଧମ୍ମା ଫସ୍ସିତା [ଫୁସିତା (ସ୍ୟା॰)] ହୋନ୍ତି। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବାତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣ’’ନ୍ତି।
୩୦ . କଥଂ ‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ହାନଭାଗିୟା, ଇମେ ଧମ୍ମା ଠିତିଭାଗିୟା, ଇମେ ଧମ୍ମା ୱିସେସଭାଗିୟା, ଇମେ ଧମ୍ମା ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟା’’ତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣଂ?
ପଠମସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଲାଭିଂ କାମସହଗତା ସଞ୍ଞାମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି – ହାନଭାଗିୟୋ ଧମ୍ମୋ। ତଦନୁଧମ୍ମତା ସତି ସନ୍ତିଟ୍ଠତି – ଠିତିଭାଗିୟୋ ଧମ୍ମୋ। ଅୱିତକ୍କସହଗତା ସଞ୍ଞାମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି – ୱିସେସଭାଗିୟୋ ଧମ୍ମୋ। ନିବ୍ବିଦାସହଗତା ସଞ୍ଞାମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି ୱିରାଗୂପସଂହିତା – ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟୋ ଧମ୍ମୋ।
ଦୁତିୟସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଲାଭିଂ ୱିତକ୍କସହଗତା ସଞ୍ଞାମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି – ହାନଭାଗିୟୋ ଧମ୍ମୋ। ତଦନୁଧମ୍ମତା ସତି ସନ୍ତିଟ୍ଠତି – ଠିତିଭାଗିୟୋ ଧମ୍ମୋ। ଉପେକ୍ଖାସୁଖସହଗତା ସଞ୍ଞାମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି – ୱିସେସଭାଗିୟୋ ଧମ୍ମୋ। ନିବ୍ବିଦାସହଗତା ସଞ୍ଞାମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି ୱିରାଗୂପସଂହିତା – ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟୋ ଧମ୍ମୋ।
ତତିୟସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଲାଭିଂ ପୀତିସୁଖସହଗତା ସଞ୍ଞାମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି – ହାନଭାଗିୟୋ ଧମ୍ମୋ। ତଦନୁଧମ୍ମତା ସତି ସନ୍ତିଟ୍ଠତି – ଠିତିଭାଗିୟୋ ଧମ୍ମୋ। ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖସହଗତା ସଞ୍ଞାମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି – ୱିସେସଭାଗିୟୋ ଧମ୍ମୋ। ନିବ୍ବିଦାସହଗତା ସଞ୍ଞାମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି ୱିରାଗୂପସଂହିତା – ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟୋ ଧମ୍ମୋ।
ଚତୁତ୍ଥସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଲାଭିଂ ଉପେକ୍ଖାସହଗତା ସଞ୍ଞାମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି – ହାନଭାଗିୟୋ ଧମ୍ମୋ। ତଦନୁଧମ୍ମତା ସତି ସନ୍ତିଟ୍ଠତି – ଠିତିଭାଗିୟୋ ଧମ୍ମୋ। ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସହଗତା ସଞ୍ଞାମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି – ୱିସେସଭାଗିୟୋ ଧମ୍ମୋ। ନିବ୍ବିଦାସହଗତା ସଞ୍ଞାମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି ୱିରାଗୂପସଂହିତା – ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟୋ ଧମ୍ମୋ।
ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସ୍ସ ଲାଭିଂ ରୂପସହଗତା ସଞ୍ଞାମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି – ହାନଭାଗିୟୋ ଧମ୍ମୋ। ତଦନୁଧମ୍ମତା ସତି ସନ୍ତିଟ୍ଠତି – ଠିତିଭାଗିୟୋ ଧମ୍ମୋ। ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସହଗତା ସଞ୍ଞାମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି – ୱିସେସଭାଗିୟୋ ଧମ୍ମୋ। ନିବ୍ବିଦାସହଗତା ସଞ୍ଞାମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି ୱିରାଗୂପସଂହିତା – ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟୋ ଧମ୍ମୋ।
ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସ୍ସ ଲାଭିଂ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସହଗତା ସଞ୍ଞାମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି – ହାନଭାଗିୟୋ ଧମ୍ମୋ। ତଦନୁଧମ୍ମତା ସତି ସନ୍ତିଟ୍ଠତି – ଠିତିଭାଗିୟୋ ଧମ୍ମୋ। ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସହଗତା ସଞ୍ଞାମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି – ୱିସେସଭାଗିୟୋ ଧମ୍ମୋ। ନିବ୍ବିଦାସହଗତା ସଞ୍ଞାମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି ୱିରାଗୂପସଂହିତା – ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟୋ ଧମ୍ମୋ।
ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସ୍ସ ଲାଭିଂ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସହଗତା ସଞ୍ଞାମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି – ହାନଭାଗିୟୋ ଧମ୍ମୋ। ତଦନୁଧମ୍ମତା ସତି ସନ୍ତିଟ୍ଠତି – ଠିତିଭାଗିୟୋ ଧମ୍ମୋ। ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସହଗତା ସଞ୍ଞାମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି – ୱିସେସଭାଗିୟୋ ଧମ୍ମୋ। ନିବ୍ବିଦାସହଗତା ସଞ୍ଞାମନସିକାରା ସମୁଦାଚରନ୍ତି ୱିରାଗୂପସଂହିତା – ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟୋ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ହାନଭାଗିୟା, ଇମେ ଧମ୍ମା ଠିତିଭାଗିୟା, ଇମେ ଧମ୍ମା ୱିସେସଭାଗିୟା, ଇମେ ଧମ୍ମା ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟାତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣଂ’’।
୩୧ . କଥଂ ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା, ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା, ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା’’ତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣଂ? ‘‘ରୂପଂ ଅନିଚ୍ଚଂ ଖୟଟ୍ଠେନ, ଦୁକ୍ଖଂ ଭୟଟ୍ଠେନ, ଅନତ୍ତା ଅସାରକଟ୍ଠେନା’’ତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣଂ। ‘‘ୱେଦନା…ପେ॰… ସଞ୍ଞା… ସଙ୍ଖାରା… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଚକ୍ଖୁ…ପେ॰… ଜରାମରଣଂ ଅନିଚ୍ଚଂ ଖୟଟ୍ଠେନ, ଦୁକ୍ଖଂ ଭୟଟ୍ଠେନ, ଅନତ୍ତା ଅସାରକଟ୍ଠେନା’’ତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣଂ। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା, ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା, ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା’’ତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣଂ।
୩୨ . କଥଂ ‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ, ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ, ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ, ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚ’’ନ୍ତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣଂ?
୩୩ . ତତ୍ଥ କତମଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ? ଜାତିପି ଦୁକ୍ଖା, ଜରାପି ଦୁକ୍ଖା, ମରଣମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସାପି ଦୁକ୍ଖା, ଅପ୍ପିୟେହି ସମ୍ପୟୋଗୋ ଦୁକ୍ଖୋ, ପିୟେହି ୱିପ୍ପୟୋଗୋ ଦୁକ୍ଖୋ, ୟମ୍ପିଚ୍ଛଂ ନ ଲଭତି ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ; ସଙ୍ଖିତ୍ତେନ ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା [ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧାପି (କ॰) ସତିପଟ୍ଠାନସୁତ୍ତେ ସଚ୍ଚୱିଭଙ୍ଗେ ଚ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] ଦୁକ୍ଖା।
ତତ୍ଥ କତମା ଜାତି? ୟା ତେସଂ ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ତମ୍ହି ତମ୍ହି ସତ୍ତନିକାୟେ ଜାତି ସଞ୍ଜାତି ଓକ୍କନ୍ତି ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତି ଖନ୍ଧାନଂ ପାତୁଭାୱୋ ଆୟତନାନଂ ପଟିଲାଭୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଜାତି।
ତତ୍ଥ କତମା ଜରା ୟା ତେସଂ ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ତମ୍ହି ତମ୍ହି ସତ୍ତନିକାୟେ ଜରା ଜୀରଣତା ଖଣ୍ଡିଚ୍ଚଂ ପାଲିଚ୍ଚଂ ୱଲିତ୍ତଚତା ଆୟୁନୋ ସଂହାନି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ପରିପାକୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଜରା।
ତତ୍ଥ କତମଂ ମରଣଂ? ୟା ତେସଂ ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ତମ୍ହା ତମ୍ହା ସତ୍ତନିକାୟା ଚୁତି ଚୱନତା ଭେଦୋ ଅନ୍ତରଧାନଂ ମଚ୍ଚୁ ମରଣଂ କାଲକିରିୟା [କାଲଂକିରିୟା (କ॰)] ଖନ୍ଧାନଂ ଭେଦୋ କଳେୱରସ୍ସ ନିକ୍ଖେପୋ ଜୀୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସୁପଚ୍ଛେଦୋ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମରଣଂ।
ତତ୍ଥ କତମୋ ସୋକୋ? ଞାତିବ୍ୟସନେନ [ୟୋ ଞାତିବ୍ୟସନେନ (ସ୍ୟା॰) ପସ୍ସ ସଚ୍ଚୱିଭଙ୍ଗେ] ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ, ଭୋଗବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ, ରୋଗବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ, ସୀଲବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ, ଦିଟ୍ଠିବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ, ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ବ୍ୟସନେନ ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ, ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ଦୁକ୍ଖଧମ୍ମେନ ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ସୋକୋ ସୋଚନା ସୋଚିତତ୍ତଂ ଅନ୍ତୋସୋକୋ ଅନ୍ତୋପରିସୋକୋ ଚେତସୋ ପରିଜ୍ଝାୟନା ଦୋମନସ୍ସଂ ସୋକସଲ୍ଲଂ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସୋକୋ।
ତତ୍ଥ କତମୋ ପରିଦେୱୋ? ଞାତିବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ, ଭୋଗବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ, ରୋଗବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ, ସୀଲବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ, ଦିଟ୍ଠିବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ, ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ବ୍ୟସନେନ ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ, ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ଦୁକ୍ଖଧମ୍ମେନ ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ଆଦେୱୋ ପରିଦେୱୋ ଆଦେୱନା, ପରିଦେୱନା ଆଦେୱିତତ୍ତଂ ପରିଦେୱିତତ୍ତଂ ୱାଚା ପଲାପୋ ୱିପ୍ପଲାପୋ ଲାଲପ୍ପୋ ଲାଲପ୍ପନା ଲାଲପ୍ପିତତ୍ତଂ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପରିଦେୱୋ।
ତତ୍ଥ କତମଂ ଦୁକ୍ଖଂ? ୟଂ କାୟିକଂ ଅସାତଂ କାୟିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ କାୟସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ଅସାତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱେଦୟିତଂ, କାୟସମ୍ଫସ୍ସଜା ଅସାତା ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଦୁକ୍ଖଂ।
ତତ୍ଥ କତମଂ ଦୋମନସ୍ସଂ? ୟଂ ଚେତସିକଂ ଅସାତଂ ଚେତସିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ଚେତୋସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ଅସାତଂ ୱେଦୟିତଂ, ଚେତୋସମ୍ଫସ୍ସଜା ଅସାତା ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଦୋମନସ୍ସଂ।
ତତ୍ଥ କତମୋ ଉପାୟାସୋ? ଞାତିବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ, ଭୋଗବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ, ରୋଗବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ, ସୀଲବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ, ଦିଟ୍ଠିବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ, ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ବ୍ୟସନେନ ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ, ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ଦୁକ୍ଖଧମ୍ମେନ ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ଆୟାସୋ ଉପାୟାସୋ ଆୟାସନା ଉପାୟାସନା ଆୟାସିତତ୍ତଂ ଉପାୟାସିତତ୍ତଂ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଉପାୟାସୋ।
ତତ୍ଥ କତମୋ ଅପ୍ପିୟେହି ସମ୍ପୟୋଗୋ ଦୁକ୍ଖୋ? ଇଧ ୟସ୍ସ ତେ ହୋନ୍ତି ଅନିଟ୍ଠା ଅକନ୍ତା ଅମନାପା ରୂପା ସଦ୍ଦା ଗନ୍ଧା ରସା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା, ୟେ ୱା ପନସ୍ସ ତେ ହୋନ୍ତି ଅନତ୍ଥକାମା ଅହିତକାମା ଅଫାସୁକାମା ଅୟୋଗକ୍ଖେମକାମା, ୟା ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଙ୍ଗତି ସମାଗମୋ ସମୋଧାନଂ ମିସ୍ସୀଭାୱୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅପ୍ପିୟେହି ସମ୍ପୟୋଗୋ ଦୁକ୍ଖୋ।
ତତ୍ଥ କତମୋ ପିୟେହି ୱିପ୍ପୟୋଗୋ ଦୁକ୍ଖୋ? ଇଧ ୟସ୍ସ ତେ ହୋନ୍ତି ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ରୂପା ସଦ୍ଦା ଗନ୍ଧା ରସା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା, ୟେ ୱା ପନସ୍ସ ତେ ହୋନ୍ତି ଅତ୍ଥକାମା ହିତକାମା ଫାସୁକାମା ୟୋଗକ୍ଖେମକାମା ମାତା ୱା ପିତା ୱା ଭାତା ୱା ଭଗିନୀ ୱା ମିତ୍ତା ୱା ଅମଚ୍ଚା ୱା ଞାତୀ ୱା ସାଲୋହିତା ୱା, ୟା ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ଅସଙ୍ଗତି ଅସମାଗମୋ ଅସମୋଧାନଂ ଅମିସ୍ସୀଭାୱୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପିୟେହି ୱିପ୍ପୟୋଗୋ ଦୁକ୍ଖୋ।
ତତ୍ଥ କତମଂ ୟମ୍ପିଚ୍ଛଂ ନ ଲଭତି ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ? ଜାତିଧମ୍ମାନଂ ସତ୍ତାନଂ ଏୱଂ ଇଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି – ‘‘ଅହୋ ୱତ ମୟଂ ନ ଜାତିଧମ୍ମା ଅସ୍ସାମ, ନ ଚ ୱତ ନୋ ଜାତି ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟା’’ତି। ନ ଖୋ ପନେତଂ ଇଚ୍ଛାୟ ପତ୍ତବ୍ବଂ – ଇଦମ୍ପି ୟମ୍ପିଚ୍ଛଂ ନ ଲଭତି ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ। ଜରାଧମ୍ମାନଂ ସତ୍ତାନଂ…ପେ॰… ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମାନଂ ସତ୍ତାନଂ… ମରଣଧମ୍ମାନଂ ସତ୍ତାନଂ… ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସଧମ୍ମାନଂ ସତ୍ତାନଂ ଏୱଂ ଇଚ୍ଛା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି – ‘‘ଅହୋ ୱତ ମୟଂ ନ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସଧମ୍ମା ଅସ୍ସାମ, ନ ଚ ୱତ ନୋ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟୁ’’ନ୍ତି। ନ ଖୋ ପନେତଂ ଇଚ୍ଛାୟ ପତ୍ତବ୍ବଂ – ଇଦମ୍ପି ୟମ୍ପିଚ୍ଛଂ ନ ଲଭତି ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ।
ତତ୍ଥ କତମେ ସଙ୍ଖିତ୍ତେନ ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା ଦୁକ୍ଖା? ସେୟ୍ୟଥିଦଂ [ସେୟ୍ୟଥୀଦଂ (ସ୍ୟା॰ ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] – ରୂପୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, [ରୂପୂପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ (ସ୍ୟା॰) ଏୱମୁପରିପି] , ୱେଦନୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ ସଞ୍ଞୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ସଙ୍ଖାରୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ, ୱିଞ୍ଞାଣୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧୋ – ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ସଙ୍ଖିତ୍ତେନ ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା ଦୁକ୍ଖା। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ।
୩୪ . ତତ୍ଥ କତମଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ? ୟାୟଂ ତଣ୍ହା ପୋନୋଭୱିକା [ପୋନୋବ୍ଭୱିକା (ସ୍ୟା॰)] ନନ୍ଦିରାଗସହଗତା ତତ୍ରତତ୍ରାଭିନନ୍ଦିନୀ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – କାମତଣ୍ହା ଭୱତଣ୍ହା ୱିଭୱତଣ୍ହା , ସା ଖୋ ପନେସା ତଣ୍ହା କତ୍ଥ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, କତ୍ଥ ନିୱିସମାନା ନିୱିସତି? ୟଂ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଏତ୍ଥ ନିୱିସମାନା ନିୱିସତି। କିଞ୍ଚ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ? ଚକ୍ଖୁ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଏତ୍ଥ ନିୱିସମାନା ନିୱିସତି। ସୋତଂ ଲୋକେ…ପେ॰… ଘାନଂ ଲୋକେ… ଜିୱ୍ହା ଲୋକେ… କାୟୋ ଲୋକେ… ମନୋ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଏତ୍ଥ ନିୱିସମାନା ନିୱିସତି। ରୂପା ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଏତ୍ଥ ନିୱିସମାନା ନିୱିସତି। ସଦ୍ଦା ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ…ପେ॰… ଧମ୍ମା ଲୋକେ… ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଲୋକେ…ପେ॰… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଲୋକେ… ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ଲୋକେ…ପେ॰… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ଲୋକେ… ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା ଲୋକେ…ପେ॰… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା ଲୋକେ… ରୂପସଞ୍ଞା ଲୋକେ…ପେ॰… ଧମ୍ମସଞ୍ଞା ଲୋକେ… ରୂପସଞ୍ଚେତନା ଲୋକେ…ପେ॰… ଧମ୍ମସଞ୍ଚେତନା ଲୋକେ… ରୂପତଣ୍ହା ଲୋକେ…ପେ॰… ଧମ୍ମତଣ୍ହା ଲୋକେ… ରୂପୱିତକ୍କୋ ଲୋକେ…ପେ॰… ଧମ୍ମୱିତକ୍କୋ ଲୋକେ… ରୂପୱିଚାରୋ ଲୋକେ…ପେ॰… ଧମ୍ମୱିଚାରୋ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଏତ୍ଥ ନିୱିସମାନା ନିୱିସତି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ।
୩୫ . ତତ୍ଥ କତମଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ? ୟୋ ତସ୍ସାୟେୱ ତଣ୍ହାୟ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧୋ ଚାଗୋ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ମୁତ୍ତି ଅନାଲୟୋ, ସା ଖୋ ପନେସା ତଣ୍ହା କତ୍ଥ ପହୀୟମାନା ପହୀୟତି, କତ୍ଥ ନିରୁଜ୍ଝମାନା ନିରୁଜ୍ଝତି? ୟଂ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ପହୀୟମାନା ପହୀୟତି, ଏତ୍ଥ ନିରୁଜ୍ଝମାନା ନିରୁଜ୍ଝତି। କିଞ୍ଚ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ? ଚକ୍ଖୁଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ପହୀୟମାନା ପହୀୟତି, ଏତ୍ଥ ନିରୁଜ୍ଝମାନା ନିରୁଜ୍ଝତି…ପେ॰… ଧମ୍ମୱିଚାରୋ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଏତ୍ଥେସା ତଣ୍ହା ପହୀୟମାନା ପହୀୟତି, ଏତ୍ଥ ନିରୁଜ୍ଝମାନା ନିରୁଜ୍ଝତି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ।
୩୬ . ତତ୍ଥ କତମଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚଂ? ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ସମ୍ମାୱାଚା ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ସମ୍ମାସତି ସମ୍ମାସମାଧି। ତତ୍ଥ କତମା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି? ଦୁକ୍ଖେ ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟେ ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧେ ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଞାଣଂ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି।
ତତ୍ଥ କତମୋ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ? ନେକ୍ଖମ୍ମସଙ୍କପ୍ପୋ, ଅବ୍ୟାପାଦସଙ୍କପ୍ପୋ, ଅୱିହିଂସାସଙ୍କପ୍ପୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ।
ତତ୍ଥ କତମା ସମ୍ମାୱାଚା? ମୁସାୱାଦା ୱେରମଣୀ [ୱେରମଣି (କ॰)] , ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ୱେରମଣୀ, ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ୱେରମଣୀ, ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ୱେରମଣୀ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସମ୍ମାୱାଚା।
ତତ୍ଥ କତମୋ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ? ପାଣାତିପାତା ୱେରମଣୀ, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ୱେରମଣୀ, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ୱେରମଣୀ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ।
ତତ୍ଥ କତମୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ? ଇଧ ଅରିୟସାୱକୋ ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱଂ ପହାୟ ସମ୍ମାଆଜୀୱେନ ଜୀୱିକଂ [ଜୀୱିତଂ (କ॰)] କପ୍ପେତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ।
ତତ୍ଥ କତମୋ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନୁପ୍ପାଦାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି, ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ…ପେ॰… ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପ୍ପାଦାୟ …ପେ॰… ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଠିତିୟା ଅସମ୍ମୋସାୟ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସମ୍ମାୱାୟାମୋ।
ତତ୍ଥ କତମା ସମ୍ମାସତି? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସମ୍ମାସତି।
ତତ୍ଥ କତମୋ ସମ୍ମାସମାଧି? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ୱିହରତି ସତୋ ଚ ସମ୍ପଜାନୋ ସୁଖଞ୍ଚ କାୟେନ ପଟିସଂୱେଦେତି, ୟଂ ତଂ ଅରିୟା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି – ‘‘ଉପେକ୍ଖକୋ ସତିମା ସୁଖୱିହାରୀ’’ତି ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସମ୍ମାସମାଧି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚଂ। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ, ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ, ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ, ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚ’’ନ୍ତି ସୋତାୱଧାନଂ, ତଂପଜାନନା ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣଂ। ଏୱଂ ସୋତାୱଧାନେ ପଞ୍ଞା ସୁତମୟେ ଞାଣଂ।
ସୁତମୟଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ପଠମୋ।
୨. ସୀଲମୟଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୩୭ . କଥଂ ସୁତ୍ୱାନ ସଂୱରେ ପଞ୍ଞା ସୀଲମୟେ ଞାଣଂ? ପଞ୍ଚ ସୀଲାନି – ପରିୟନ୍ତପାରିସୁଦ୍ଧିସୀଲଂ, ଅପରିୟନ୍ତପାରିସୁଦ୍ଧିସୀଲଂ, ପରିପୁଣ୍ଣପାରିସୁଦ୍ଧିସୀଲଂ, ଅପରାମଟ୍ଠପାରିସୁଦ୍ଧିସୀଲଂ, ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିପାରିସୁଦ୍ଧିସୀଲନ୍ତି।
ତତ୍ଥ କତମଂ ପରିୟନ୍ତପାରିସୁଦ୍ଧିସୀଲଂ? ଅନୁପସମ୍ପନ୍ନାନଂ ପରିୟନ୍ତସିକ୍ଖାପଦାନଂ – ଇଦଂ ପରିୟନ୍ତପାରିସୁଦ୍ଧିସୀଲଂ। କତମଂ ଅପରିୟନ୍ତପାରିସୁଦ୍ଧିସୀଲଂ? ଉପସମ୍ପନ୍ନାନଂ ଅପରିୟନ୍ତସିକ୍ଖାପଦାନଂ – ଇଦଂ ଅପରିୟନ୍ତପାରିସୁଦ୍ଧିସୀଲଂ। କତମଂ ପରିପୁଣ୍ଣପାରିସୁଦ୍ଧିସୀଲଂ? ପୁଥୁଜ୍ଜନକଲ୍ୟାଣକାନଂ କୁସଲଧମ୍ମେ ୟୁତ୍ତାନଂ ସେକ୍ଖପରିୟନ୍ତେ [ସେଖପରିୟନ୍ତେ (କ॰)] ପରିପୂରକାରୀନଂ କାୟେ ଚ ଜୀୱିତେ ଚ ଅନପେକ୍ଖାନଂ ପରିଚ୍ଚତ୍ତଜୀୱିତାନଂ – ଇଦଂ ପରିପୁଣ୍ଣପାରିସୁଦ୍ଧିସୀଲଂ। କତମଂ ଅପରାମଟ୍ଠପାରିସୁଦ୍ଧିସୀଲଂ? ସତ୍ତନ୍ନଂ ସେକ୍ଖାନଂ – ଇଦଂ ଅପରାମଟ୍ଠପାରିସୁଦ୍ଧିସୀଲଂ। କତମଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିପାରିସୁଦ୍ଧିସୀଲଂ? ତଥାଗତସାୱକାନଂ ଖୀଣାସୱାନଂ ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧାନଂ ତଥାଗତାନଂ ଅରହନ୍ତାନଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧାନଂ – ଇଦଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିପାରିସୁଦ୍ଧିସୀଲଂ।
୩୮ . ଅତ୍ଥି ସୀଲଂ ପରିୟନ୍ତଂ, ଅତ୍ଥି ସୀଲଂ ଅପରିୟନ୍ତଂ। ତତ୍ଥ କତମଂ ତଂ ସୀଲଂ ପରିୟନ୍ତଂ? ଅତ୍ଥି ସୀଲଂ ଲାଭପରିୟନ୍ତଂ, ଅତ୍ଥି ସୀଲଂ ୟସପରିୟନ୍ତଂ, ଅତ୍ଥି ସୀଲଂ ଞାତିପରିୟନ୍ତଂ, ଅତ୍ଥି ସୀଲଂ ଅଙ୍ଗପରିୟନ୍ତଂ, ଅତ୍ଥି ସୀଲଂ ଜୀୱିତପରିୟନ୍ତଂ।
କତମଂ ତଂ ସୀଲଂ ଲାଭପରିୟନ୍ତଂ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଲାଭହେତୁ ଲାଭପଚ୍ଚୟା ଲାଭକାରଣା ୟଥାସମାଦିନ୍ନଂ [ୟଥାସମାଦିଣ୍ଣଂ (କ॰)] ସିକ୍ଖାପଦଂ ୱୀତିକ୍କମତି – ଇଦଂ ତଂ ସୀଲଂ ଲାଭପରିୟନ୍ତଂ। କତମଂ ତଂ ସୀଲଂ ୟସପରିୟନ୍ତଂ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ୟସହେତୁ ୟସପଚ୍ଚୟା ୟସକାରଣା ୟଥାସମାଦିନ୍ନଂ ସିକ୍ଖାପଦଂ ୱୀତିକ୍କମତି – ଇଦଂ ତଂ ସୀଲଂ ୟସପରିୟନ୍ତଂ। କତମଂ ତଂ ସୀଲଂ ଞାତିପରିୟନ୍ତଂ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଞାତିହେତୁ ଞାତିପଚ୍ଚୟା ଞାତିକାରଣା ୟଥାସମାଦିନ୍ନଂ ସିକ୍ଖାପଦଂ ୱୀତିକ୍କମତି – ଇଦଂ ତଂ ସୀଲଂ ଞାତିପରିୟନ୍ତଂ। କତମଂ ତଂ ସୀଲଂ ଅଙ୍ଗପରିୟନ୍ତଂ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଅଙ୍ଗହେତୁ ଅଙ୍ଗପଚ୍ଚୟା ଅଙ୍ଗକାରଣା ୟଥାସମାଦିନ୍ନଂ ସିକ୍ଖାପଦଂ ୱୀତିକ୍କମତି – ଇଦଂ ତଂ ସୀଲଂ ଅଙ୍ଗପରିୟନ୍ତଂ। କତମଂ ତଂ ସୀଲଂ ଜୀୱିତପରିୟନ୍ତଂ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଜୀୱିତହେତୁ ଜୀୱିତପଚ୍ଚୟା ଜୀୱିତକାରଣା ୟଥାସମାଦିନ୍ନଂ ସିକ୍ଖାପଦଂ ୱୀତିକ୍କମତି – ଇଦଂ ତଂ ସୀଲଂ ଜୀୱିତପରିୟନ୍ତଂ। ଏୱରୂପାନି ସୀଲାନି ଖଣ୍ଡାନି ଛିଦ୍ଦାନି ସବଲାନି କମ୍ମାସାନି ନ ଭୁଜିସ୍ସାନି ନ ୱିଞ୍ଞୁପ୍ପସତ୍ଥାନି [ନ ୱିଞ୍ଞୂପସତ୍ଥାନି (କ॰)] ପରାମଟ୍ଠାନି ଅସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକାନି [ନ ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକାନି (କ॰)] ନ ଅୱିପ୍ପଟିସାରୱତ୍ଥୁକାନି ନ ପାମୋଜ୍ଜୱତ୍ଥୁକାନି ନ ପୀତିୱତ୍ଥୁକାନି ନ ପସ୍ସଦ୍ଧିୱତ୍ଥୁକାନି ନ ସୁଖୱତ୍ଥୁକାନି ନ ସମାଧିୱତ୍ଥୁକାନି ନ ୟଥାଭୂତଞାଣଦସ୍ସନୱତ୍ଥୁକାନି ନ ଏକନ୍ତନିବ୍ବିଦାୟ ନ ୱିରାଗାୟ ନ ନିରୋଧାୟ ନ ଉପସମାୟ ନ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ନ ସମ୍ବୋଧାୟ ନ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି – ଇଦଂ ତଂ ସୀଲଂ ପରିୟନ୍ତଂ।
କତମଂ ତଂ ସୀଲଂ ଅପରିୟନ୍ତଂ? ଅତ୍ଥି ସୀଲଂ ନ ଲାଭପରିୟନ୍ତଂ , ଅତ୍ଥି ସୀଲଂ ନ ୟସପରିୟନ୍ତଂ, ଅତ୍ଥି ସୀଲଂ ନ ଞାତିପରିୟନ୍ତଂ, ଅତ୍ଥି ସୀଲଂ ନ ଅଙ୍ଗପରିୟନ୍ତଂ, ଅତ୍ଥି ସୀଲଂ ନ ଜୀୱିତପରିୟନ୍ତଂ।
କତମଂ ତଂ ସୀଲଂ ନ ଲାଭପରିୟନ୍ତଂ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଲାଭହେତୁ ଲାଭପଚ୍ଚୟା ଲାଭକାରଣା ୟଥାସମାଦିନ୍ନଂ ସିକ୍ଖାପଦଂ ୱୀତିକ୍କମାୟ ଚିତ୍ତମ୍ପି ନ ଉପ୍ପାଦେତି, କିଂ ସୋ ୱୀତିକ୍କମିସ୍ସତି! ଇଦଂ ତଂ ସୀଲଂ ନ ଲାଭପରିୟନ୍ତଂ। କତମଂ ତଂ ସୀଲଂ ନ ୟସପରିୟନ୍ତଂ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ୟସହେତୁ ୟସପଚ୍ଚୟା ୟସକାରଣା ୟଥାସମାଦିନ୍ନଂ ସିକ୍ଖାପଦଂ ୱୀତିକ୍କମାୟ ଚିତ୍ତମ୍ପି ନ ଉପ୍ପାଦେତି , କିଂ ସୋ ୱୀତିକ୍କମିସ୍ସତି! ଇଦଂ ତଂ ସୀଲଂ ନ ୟସପରିୟନ୍ତଂ। କତମଂ ତଂ ସୀଲଂ ନ ଞାତିପରିୟନ୍ତଂ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଞାତିହେତୁ ଞାତିପଚ୍ଚୟା ଞାତିକାରଣା ୟଥାସମାଦିନ୍ନଂ ସିକ୍ଖାପଦଂ ୱୀତିକ୍କମାୟ ଚିତ୍ତମ୍ପି ନ ଉପ୍ପାଦେତି, କିଂ ସୋ ୱୀତିକ୍କମିସ୍ସତି! ଇଦଂ ତଂ ସୀଲଂ ନ ଞାତିପରିୟନ୍ତଂ। କତମଂ ତଂ ସୀଲଂ ନ ଅଙ୍ଗପରିୟନ୍ତଂ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଅଙ୍ଗହେତୁ ଅଙ୍ଗପଚ୍ଚୟା ଅଙ୍ଗକାରଣା ୟଥାସମାଦିନ୍ନଂ ସିକ୍ଖାପଦଂ ୱୀତିକ୍କମାୟ ଚିତ୍ତମ୍ପି ନ ଉପ୍ପାଦେତି, କିଂ ସୋ ୱୀତିକ୍କମିସ୍ସତି! ଇଦଂ ତଂ ସୀଲଂ ନ ଅଙ୍ଗପରିୟନ୍ତଂ। କତମଂ ତଂ ସୀଲଂ ନ ଜୀୱିତପରିୟନ୍ତଂ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଜୀୱିତହେତୁ ଜୀୱିତପଚ୍ଚୟା ଜୀୱିତକାରଣା ୟଥାସମାଦିନ୍ନଂ ସିକ୍ଖାପଦଂ ୱୀତିକ୍କମାୟ ଚିତ୍ତମ୍ପି ନ ଉପ୍ପାଦେତି, କିଂ ସୋ ୱୀତିକ୍କମିସ୍ସତି! ଇଦଂ ତଂ ସୀଲଂ ନ ଜୀୱିତପରିୟନ୍ତଂ। ଏୱରୂପାନି ସୀଲାନି ଅଖଣ୍ଡାନି ଅଚ୍ଛିଦ୍ଦାନି ଅସବଲାନି ଅକମ୍ମାସାନି ଭୁଜିସ୍ସାନି ୱିଞ୍ଞୁପ୍ପସତ୍ଥାନି ଅପରାମଟ୍ଠାନି ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକାନି ଅୱିପ୍ପଟିସାରୱତ୍ଥୁକାନି ପାମୋଜ୍ଜୱତ୍ଥୁକାନି ପୀତିୱତ୍ଥୁକାନି ପସ୍ସଦ୍ଧିୱତ୍ଥୁକାନି ସୁଖୱତ୍ଥୁକାନି ସମାଧିୱତ୍ଥୁକାନି ୟଥାଭୂତଞାଣଦସ୍ସନୱତ୍ଥୁକାନି ଏକନ୍ତନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି – ଇଦଂ ତଂ ସୀଲଂ ଅପରିୟନ୍ତଂ।
୩୯ . କିଂ ସୀଲଂ? କତି ସୀଲାନି? କିଂ ସମୁଟ୍ଠାନଂ ସୀଲଂ? କତି ଧମ୍ମସମୋଧାନଂ ସୀଲଂ?
କିଂ ସୀଲ ନ୍ତି ଚେତନା ସୀଲଂ, ଚେତସିକଂ ସୀଲଂ, ସଂୱରୋ ସୀଲଂ, ଅୱୀତିକ୍କମୋ ସୀଲଂ। କତି ସୀଲାନୀ ତି ତୀଣି ସୀଲାନି – କୁସଲସୀଲଂ, ଅକୁସଲସୀଲଂ, ଅବ୍ୟାକତସୀଲଂ। କିଂ ସମୁଟ୍ଠାନଂ ସୀଲ ନ୍ତି କୁସଲଚିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନଂ କୁସଲସୀଲଂ , ଅକୁସଲଚିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନଂ ଅକୁସଲସୀଲଂ, ଅବ୍ୟାକତଚିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନଂ ଅବ୍ୟାକତସୀଲଂ। କତି ଧମ୍ମସମୋଧାନଂ ସୀଲ ନ୍ତି ସଂୱରସମୋଧାନଂ ସୀଲଂ, ଅୱୀତିକ୍କମସମୋଧାନଂ ସୀଲଂ, ତଥାଭାୱେ ଜାତଚେତନାସମୋଧାନଂ ସୀଲଂ।
୪୦ . ପାଣାତିପାତଂ ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲଂ, ଅୱୀତିକ୍କମଟ୍ଠେନ ସୀଲଂ। ଅଦିନ୍ନାଦାନଂ ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲଂ, ଅୱୀତିକ୍କମଟ୍ଠେନ ସୀଲଂ। କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରଂ ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲଂ, ଅୱୀତିକ୍କମଟ୍ଠେନ ସୀଲଂ। ମୁସାୱାଦଂ ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲଂ, ଅୱୀତିକ୍କମଟ୍ଠେନ ସୀଲଂ। ପିସୁଣଂ ୱାଚଂ [ପିସୁଣାୱାଚଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰) ଦୀ॰ ନି॰ ୧.୯ ପସ୍ସିତବ୍ବା] ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲଂ, ଅୱୀତିକ୍କମଟ୍ଠେନ ସୀଲଂ। ଫରୁସଂ ୱାଚଂ [ଫରୁସୱାଚଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲଂ, ଅୱୀତିକ୍କମଟ୍ଠେନ ସୀଲଂ। ସମ୍ଫପ୍ପଲାପଂ ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲଂ, ଅୱୀତିକ୍କମଟ୍ଠେନ ସୀଲଂ । ଅଭିଜ୍ଝଂ ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲଂ, ଅୱୀତିକ୍କମଟ୍ଠେନ ସୀଲଂ। ବ୍ୟାପାଦଂ ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲଂ, ଅୱୀତିକ୍କମଟ୍ଠେନ ସୀଲଂ। ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିଂ ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲଂ, ଅୱୀତିକ୍କମଟ୍ଠେନ ସୀଲଂ।
୪୧ . ନେକ୍ଖମ୍ମେନ କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲଂ, ଅୱୀତିକ୍କମଟ୍ଠେନ ସୀଲଂ। ଅବ୍ୟାପାଦେନ ବ୍ୟାପାଦଂ ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲଂ, ଅୱୀତିକ୍କମଟ୍ଠେନ ସୀଲଂ। ଆଲୋକସଞ୍ଞାୟ ଥିନମିଦ୍ଧଂ…ପେ॰… ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ… ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନେନ ୱିଚିକିଚ୍ଛଂ… ଞାଣେନ ଅୱିଜ୍ଜଂ… ପାମୋଜ୍ଜେନ ଅରତିଂ…।
ପଠମେନ ଝାନେନ [ପଠମଜ୍ଝାନେନ (ସ୍ୟା॰) ଏୱମୀଦିସେସୁ ଠାନେସୁ] ନୀୱରଣେ…ପେ॰… ଦୁତିୟେନ ଝାନେନ ୱିତକ୍କୱିଚାରେ… ତତିୟେନ ଝାନେନ ପୀତିଂ… ଚତୁତ୍ଥେନ ଝାନେନ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ… ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ରୂପସଞ୍ଞଂ ପଟିଘସଞ୍ଞଂ ନାନତ୍ତସଞ୍ଞଂ… ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞଂ… ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞଂ… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞଂ।
ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନାୟ ନିଚ୍ଚସଞ୍ଞଂ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନାୟ ସୁଖସଞ୍ଞଂ… ଅନତ୍ତା ଅନୁପସ୍ସନାୟ ଅତ୍ତସଞ୍ଞଂ… ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନାୟ ନନ୍ଦିଂ… ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନାୟ ରାଗଂ… ନିରୋଧା ଅନୁପସ୍ସନାୟ ସମୁଦୟଂ… ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନାୟ ଆଦାନଂ… ଖୟାନୁପସ୍ସନାୟ ଘନସଞ୍ଞଂ… ୱୟାନୁପସ୍ସନାୟ ଆୟୂହନଂ.. ୱିପରିଣାମାନୁପସ୍ସନାୟ ଧୁୱସଞ୍ଞଂ… ଅନିମିତ୍ତାନୁପସ୍ସନାୟ ନିମିତ୍ତଂ…. ଅପ୍ପଣିହିତାନୁପସ୍ସନାୟ ପଣିଧିଂ… ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନାୟ ଅଭିନିୱେସଂ… ଅଧିପଞ୍ଞାଧମ୍ମୱିପସ୍ସନାୟ ସାରାଦାନାଭିନିୱେସଂ… ୟଥାଭୂତଞାଣଦସ୍ସନେନ ସମ୍ମୋହାଭିନିୱେସଂ… ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସନାୟ ଆଲୟାଭିନିୱେସଂ… ପଟିସଙ୍ଖାନୁପସ୍ସନାୟ ଅପ୍ପଟିସଙ୍ଖଂ… ୱିୱଟ୍ଟନାନୁପସ୍ସନାୟ ସଞ୍ଞୋଗାଭିନିୱେସଂ…।
ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗେନ ଦିଟ୍ଠେକଟ୍ଠେ କିଲେସେ…ପେ॰… ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗେନ ଓଳାରିକେ କିଲେସେ… ଅନାଗାମିମଗ୍ଗେନ ଅଣୁସହଗତେ କିଲେସେ… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ସବ୍ବକିଲେସେ ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲଂ, ଅୱୀତିକ୍କମଟ୍ଠେନ ସୀଲଂ।
ପଞ୍ଚ ସୀଲାନି – ପାଣାତିପାତସ୍ସ ପହାନଂ ସୀଲଂ, ୱେରମଣୀ ସୀଲଂ, ଚେତନା ସୀଲଂ, ସଂୱରୋ ସୀଲଂ, ଅୱୀତିକ୍କମୋ ସୀଲଂ। ଏୱରୂପାନି ସୀଲାନି ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅୱିପ୍ପଟିସାରାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ପାମୋଜ୍ଜାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ପୀତିୟା ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ସୋମନସ୍ସାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ଆସେୱନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ଭାୱନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ବହୁଲୀକମ୍ମାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ଅଲଙ୍କାରାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ପରିକ୍ଖାରାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ପରିୱାରାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ପାରିପୂରିୟା ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ଏକନ୍ତନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି।
ଏୱରୂପାନଂ ସୀଲାନଂ ସଂୱରପାରିସୁଦ୍ଧି ଅଧିସୀଲଂ, ସଂୱରପାରିସୁଦ୍ଧିୟା ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ନ ୱିକ୍ଖେପଂ ଗଚ୍ଛତି, ଅୱିକ୍ଖେପପାରିସୁଦ୍ଧି ଅଧିଚିତ୍ତଂ ସଂୱରପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମା ପସ୍ସତି, ଅୱିକ୍ଖେପପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମା ପସ୍ସତି। ଦସ୍ସନପାରିସୁଦ୍ଧି ଅଧିପଞ୍ଞା। ୟୋ ତତ୍ଥ ସଂୱରଟ୍ଠୋ, ଅୟଂ ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖା । ୟୋ ତତ୍ଥ ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠୋ, ଅୟଂ ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖା। ୟୋ ତତ୍ଥ ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ, ଅୟଂ ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା।
ଇମା ତିସ୍ସୋ ସିକ୍ଖାୟୋ ଆୱଜ୍ଜନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ପସ୍ସନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ସଦ୍ଧାୟ ଅଧିମୁଚ୍ଚନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ୱୀରିୟଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ଚିତ୍ତଂ ସମାଦହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ପଞ୍ଞାୟ ପଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ପହାତବ୍ବଂ ପଜହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ଭାୱେତବ୍ବଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି।
ପଞ୍ଚ ସୀଲାନି – ଅଦିନ୍ନାଦାନସ୍ସ…ପେ॰… କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରସ୍ସ… ମୁସାୱାଦସ୍ସ… ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ… ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ… ସମ୍ଫପ୍ପଲାପସ୍ସ… ଅଭିଜ୍ଝାୟ… ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ… ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିୟା… ଭାୱେତବ୍ବଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସିକ୍ଖନ୍ତି।
ନେକ୍ଖମ୍ମେନ କାମଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ…ପେ॰… ଅବ୍ୟାପାଦେନ ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ… ଆଲୋକସଞ୍ଞାୟ ଥିନମିଦ୍ଧସ୍ସ… ଅୱିକ୍ଖେପେନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସ୍ସ… … ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନେନ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ… ଞାଣେନ ଅୱିଜ୍ଜାୟ… ପାମୋଜ୍ଜେନ ଅରତିୟା… ଭାୱେତବ୍ବଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି।
ପଠମେନ ଝାନେନ ନୀୱରଣାନଂ…ପେ॰… ଦୁତିୟେନ ଝାନେନ ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ… ତତିୟେନ ଝାନେନ ପୀତିୟା… ଚତୁତ୍ଥେନ ଝାନେନ ସୁଖଦୁକ୍ଖାନଂ… ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ରୂପସଞ୍ଞାୟ ପଟିଘସଞ୍ଞାୟ ନାନତ୍ତସଞ୍ଞାୟ… ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞାୟ… ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞାୟ… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞାୟ… ଭାୱେତବ୍ବଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି।
ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନାୟ ନିଚ୍ଚସଞ୍ଞାୟ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନାୟ ସୁଖସଞ୍ଞାୟ… ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନାୟ ଅତ୍ତସଞ୍ଞାୟ… ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନାୟ ନନ୍ଦିୟା… ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନାୟ ରାଗସ୍ସ… ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନାୟ ସମୁଦୟସ୍ସ… ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନାୟ ଆଦାନସ୍ସ… ଖୟାନୁପସ୍ସନାୟ ଘନସଞ୍ଞାୟ… ୱୟାନୁପସ୍ସନାୟ ଆୟୂହନସ୍ସ… ୱିପରିଣାମାନୁପସ୍ସନାୟ ଧୁୱସଞ୍ଞାୟ… ଅନିମିତ୍ତାନୁପସ୍ସନାୟ ନିମିତ୍ତସ୍ସ… ଅପ୍ପଣିହିତାନୁପସ୍ସନାୟ ପଣିଧିୟା… ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନାୟ ଅଭିନିୱେସସ୍ସ… ଅଧିପଞ୍ଞାଧମ୍ମୱିପସ୍ସନାୟ ସାରାଗାଭିନିୱେସସ୍ସ… ୟଥାଭୂତଞାଣଦସ୍ସନେନ ସମ୍ମୋହାଭିନିୱେସସ୍ସ… ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସନାୟ ଆଲୟାଭିନିୱେସସ୍ସ… ପଟିସଙ୍ଖାନୁପସ୍ସନାୟ ଅପ୍ପଟିସଙ୍ଖାୟ… ୱିୱଟ୍ଟନାନୁପସ୍ସନାୟ ସଞ୍ଞୋଗାଭିନିୱେସସ୍ସ ଭାୱେତବ୍ବଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି।
ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗେନ ଦିଟ୍ଠେକଟ୍ଠାନଂ କିଲେସାନଂ…ପେ॰… ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗେନ ଓଳାରିକାନଂ କିଲେସାନଂ… ଅନାଗାମିମଗ୍ଗେନ ଅନୁସହଗତାନଂ କିଲେସାନଂ… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ସବ୍ବକିଲେସାନଂ ପହାନଂ ସୀଲଂ, ୱେରମଣୀ ସୀଲଂ, ଚେତନା ସୀଲଂ, ସଂୱରୋ ସୀଲଂ, ଅୱୀତିକ୍କମୋ ସୀଲଂ। ଏୱରୂପାନି ସୀଲାନି ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅୱିପ୍ପଟିସାରାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ପାମୋଜ୍ଜାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ପୀତିୟା ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ସୋମନସ୍ସାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ଆସେୱନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ଭାୱନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ବହୁଲୀକମ୍ମାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ଅଲଙ୍କାରାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ପରିକ୍ଖାରାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ପରିୱାରାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ପାରିପୂରିୟା ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ଏକନ୍ତନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି।
୪୨ . ଏୱରୂପାନଂ ସୀଲାନଂ ସଂୱରପାରିସୁଦ୍ଧି ଅଧିସୀଲଂ। ସଂୱରପାରିସୁଦ୍ଧିୟା ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ଗଚ୍ଛତି, ଅୱିକ୍ଖେପପାରିସୁଦ୍ଧି ଅଧିଚିତ୍ତଂ। ସଂୱରପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମା ପସ୍ସତି, ଅୱିକ୍ଖେପପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମା ପସ୍ସତି। ଦସ୍ସନପାରିସୁଦ୍ଧି ଅଧିପଞ୍ଞା। ୟୋ ତତ୍ଥ ସଂୱରଟ୍ଠୋ, ଅୟଂ ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖା। ୟୋ ତତ୍ଥ ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠୋ, ଅୟଂ ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖା। ୟୋ ତତ୍ଥ ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ, ଅୟଂ ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା। ଇମା ତିସ୍ସୋ ସିକ୍ଖାୟୋ ଆୱଜ୍ଜନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ପସ୍ସନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ସଦ୍ଧାୟ ଅଧିମୁଚ୍ଚନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ୱୀରିୟଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ଚିତ୍ତଂ ସମାଦହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ପଞ୍ଞାୟ ପଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି ପହାତବ୍ବଂ ପଜହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ଭାୱେତବ୍ବଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସୁତ୍ୱାନ ସଂୱରେ ପଞ୍ଞା ସୀଲମୟେ ଞାଣଂ’’।
ସୀଲମୟଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ଦୁତିୟୋ।
୩. ସମାଧିଭାୱନାମୟଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୪୩ . କଥଂ ସଂୱରିତ୍ୱା ସମାଦହନେ ପଞ୍ଞା ସମାଧିଭାୱନାମୟେ ଞାଣଂ? ଏକୋ ସମାଧି – ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା। ଦ୍ୱେ ସମାଧୀ – ଲୋକିୟୋ ସମାଧି, ଲୋକୁତ୍ତରୋ ସମାଧି। ତୟୋ ସମାଧୀ – ସୱିତକ୍କସୱିଚାରୋ ସମାଧି, ଅୱିତକ୍କୱିଚାରମତ୍ତୋ ସମାଧି, ଅୱିତକ୍କଅୱିଚାରୋ ସମାଧି। ଚତ୍ତାରୋ ସମାଧୀ – ହାନଭାଗିୟୋ ସମାଧି, ଠିତିଭାଗିୟୋ ସମାଧି, ୱିସେସଭାଗିୟୋ ସମାଧି, ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟୋ ସମାଧି। ପଞ୍ଚ ସମାଧୀ – ପୀତିଫରଣତା, ସୁଖଫରଣତା, ଚେତୋଫରଣତା, ଆଲୋକଫରଣତା, ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖଣାନିମିତ୍ତଂ [ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖନାନିମିତ୍ତଂ (କ॰)] ।
ଛ ସମାଧୀ – ବୁଦ୍ଧାନୁସ୍ସତିୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି, ଧମ୍ମାନୁସ୍ସତିୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି, ସଙ୍ଘାନୁସ୍ସତିୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି, ସୀଲାନୁସ୍ସତିୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି, ଚାଗାନୁସ୍ସତିୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି, ଦେୱତାନୁସ୍ସତିୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି। ସତ୍ତ ସମାଧୀ – ସମାଧିକୁସଲତା, ସମାଧିସ୍ସ ସମାପତ୍ତିକୁସଲତା, ସମାଧିସ୍ସ ଠିତିକୁସଲତା, ସମାଧିସ୍ସ ୱୁଟ୍ଠାନକୁସଲତା , ସମାଧିସ୍ସ କଲ୍ଲତାକୁସଲତା [କଲ୍ଲିତକୁସଲତା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ସମାଧିସ୍ସ ଗୋଚରକୁସଲତା, ସମାଧିସ୍ସ ଅଭିନୀହାରକୁସଲତା। ଅଟ୍ଠ ସମାଧୀ – ପଥୱୀକସିଣୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି, ଆପୋକସିଣୱସେନ…ପେ॰… ତେଜୋକସିଣୱସେନ… ୱାୟୋକସିଣୱସେନ… ନୀଲକସିଣୱସେନ… ପୀତକସିଣୱସେନ… ଲୋହିତକସିଣୱସେନ… ଓଦାତକସିଣୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି। ନୱ ସମାଧୀ – ରୂପାୱଚରୋ ସମାଧି ଅତ୍ଥି ହୀନୋ, ଅତ୍ଥି ମଜ୍ଝୋମୋ, ଅତ୍ଥି ପଣୀତୋ; ଅରୂପାୱଚରୋ ସମାଧି ଅତ୍ଥି ହୀନୋ, ଅତ୍ଥି ମଜ୍ଝୋମୋ, ଅତ୍ଥି ପଣୀତୋ; ସୁଞ୍ଞତୋ ସମାଧି, ଅନିମିତ୍ତୋ ସମାଧି, ଅପ୍ପଣିହିତୋ ସମାଧି। ଦସ ସମାଧୀ – ଉଦ୍ଧୁମାତକସଞ୍ଞାୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି, ୱିନୀଲକସଞ୍ଞାୱସେନ…ପେ॰… ୱିପୁବ୍ବକସଞ୍ଞାୱସେନ… ୱିଚ୍ଛିଦ୍ଦକସଞ୍ଞାୱସେନ… ୱିକ୍ଖାୟିତକସଞ୍ଞାୱସେନ… ୱିକ୍ଖିତ୍ତକସଞ୍ଞାୱସେନ… ହତୱିକ୍ଖିତ୍ତକସଞ୍ଞାୱସେନ… ଲୋହିତକସଞ୍ଞାୱସେନ… ପୁଳୱକସଞ୍ଞାୱସେନ [ପୁଳୁୱକ ସଞ୍ଞାୱସେନ (କ॰)] … ଅଟ୍ଠିକସଞ୍ଞାୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି। ଇମେ ପଞ୍ଚପଞ୍ଞାସ ସମାଧି।
୪୪ . ଅପି ଚ, ପଞ୍ଚୱୀସତି ସମାଧିସ୍ସ ସମାଧିଟ୍ଠା – ପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ସମାଧି, ପରିୱାରଟ୍ଠେନ ସମାଧି, ପରିପୂରଟ୍ଠେନ ସମାଧି, ଏକଗ୍ଗଟ୍ଠେନ ସମାଧି, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧି, ଅୱିସାରଟ୍ଠେନ ସମାଧି, ଅନାୱିଲଟ୍ଠେନ ସମାଧି, ଅନିଞ୍ଜନଟ୍ଠେନ ସମାଧି, ୱିମୁତ୍ତଟ୍ଠେନ ସମାଧି, ଏକତ୍ତୁପଟ୍ଠାନୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଠିତତ୍ତା ସମାଧି, ସମଂ ଏସତୀତି ସମାଧି, ୱିସମଂ ନେସତୀତି ସମାଧି, ସମଂ ଏସିତତ୍ତା ସମାଧି, ୱିସମଂ ନେସିତତ୍ତା ସମାଧି, ସମଂ ଆଦିୟତୀତି ସମାଧି, ୱିସମଂ ନାଦିୟତୀତି ସମାଧି, ସମଂ ଆଦିନ୍ନତ୍ତା ସମାଧି, ୱିସମଂ ଅନାଦିନ୍ନତ୍ତା ସମାଧି, ସମଂ ପଟିପଜ୍ଜତୀତି ସମାଧି, ୱିସମଂ ନପ୍ପଟିପଜ୍ଜତୀତି ସମାଧି, ସମଂ ପଟିପନ୍ନତ୍ତା ସମାଧି, ୱିସମଂ ନପ୍ପଟିପନ୍ନତ୍ତା ସମାଧି, ସମଂ ଝାୟତୀତି ସମାଧି, ୱିସମଂ ଝାପେତୀତି ସମାଧି, ସମଂ ଝାତତ୍ତା ସମାଧି, ୱିସମଂ ଝାପିତତ୍ତା ସମାଧି, ସମୋ ଚ ହିତୋ ଚ ସୁଖୋ ଚାତି ସମାଧି। ଇମେ ପଞ୍ଚୱୀସତି ସମାଧିସ୍ସ ସମାଧିଟ୍ଠା। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସଂୱରିତ୍ୱା ସମାଦହନେ ପଞ୍ଞା ସମାଧିଭାୱନାମୟେ ଞାଣଂ’’।
ସମାଧିଭାୱନାମୟଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ତତିୟୋ।
୪. ଧମ୍ମଟ୍ଠିତିଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୪୫ . କଥଂ ପଚ୍ଚୟପରିଗ୍ଗହେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମଟ୍ଠିତିଞାଣଂ? ଅୱିଜ୍ଜା ସଙ୍ଖାରାନଂ ଉପ୍ପାଦଟ୍ଠିତି ଚ ପୱତ୍ତଟ୍ଠିତି ଚ ନିମିତ୍ତଟ୍ଠିତି ଚ ଆୟୂହନଟ୍ଠିତି ଚ ସଞ୍ଞୋଗଟ୍ଠିତି ଚ ପଲିବୋଧଟ୍ଠିତି ଚ ସମୁଦୟଟ୍ଠିତି ଚ ହେତୁଟ୍ଠିତି ଚ ପଚ୍ଚୟଟ୍ଠିତି ଚ। ଇମେହି ନୱହାକାରେହି ଅୱିଜ୍ଜା ପଚ୍ଚୟୋ, ସଙ୍ଖାରା ପଚ୍ଚୟସମୁପ୍ପନ୍ନା। ଉଭୋପେତେ ଧମ୍ମା ପଚ୍ଚୟସମୁପ୍ପନ୍ନାତି – ପଚ୍ଚୟପରିଗ୍ଗହେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମଟ୍ଠିତିଞାଣଂ। ଅତୀତମ୍ପି ଅଦ୍ଧାନଂ… ଅନାଗତମ୍ପି ଅଦ୍ଧାନଂ ଅୱିଜ୍ଜା ସଙ୍ଖାରାନଂ ଉପ୍ପାଦଟ୍ଠିତି ଚ ପୱତ୍ତଟ୍ଠିତି ଚ ନିମିତ୍ତଟ୍ଠିତି ଚ ଆୟୂହନଟ୍ଠିତି ଚ ସଞ୍ଞୋଗଟ୍ଠିତି ଚ ପଲିବୋଧଟ୍ଠିତି ଚ ସମୁଦୟଟ୍ଠିତି ଚ ହେତୁଟ୍ଠିତି ଚ ପଚ୍ଚୟଟ୍ଠିତି ଚ। ଇମେହି ନୱହାକାରେହି ଅୱିଜ୍ଜା ପଚ୍ଚୟୋ, ସଙ୍ଖାରା ପଚ୍ଚୟସମୁପ୍ପନ୍ନା। ଉଭୋପେତେ ଧମ୍ମା ପଚ୍ଚୟସମୁପ୍ପନ୍ନାତି – ପଚ୍ଚୟପରିଗ୍ଗହେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମଟ୍ଠିତିଞାଣଂ।
ସଙ୍ଖାରା ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ…ପେ॰… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନାମରୂପସ୍ସ… ନାମରୂପଂ ସଳାୟତନସ୍ସ… ସଳାୟତନଂ ଫସ୍ସସ୍ସ… ଫସ୍ସୋ ୱେଦନାୟ… ୱେଦନା ତଣ୍ହାୟ… ତଣ୍ହା ଉପାଦାନସ୍ସ… ଉପାଦାନଂ ଭୱସ୍ସ… ଭୱୋ ଜାତିୟା… ଜାତି ଜରାମରଣସ୍ସ ଉପ୍ପାଦଟ୍ଠିତି ଚ ପୱତ୍ତଟ୍ଠିତି ଚ ନିମିତ୍ତଟ୍ଠିତି ଚ ଆୟୂହନଟ୍ଠିତି ଚ ସଞ୍ଞୋଗଟ୍ଠିତି ଚ ପଲିବୋଧଟ୍ଠିତି ଚ ସମୁଦୟଟ୍ଠିତି ଚ ହେତୁଟ୍ଠିତି ଚ ପଚ୍ଚୟଟ୍ଠିତି ଚ। ଇମେହି ନୱହାକାରେହି ଜାତି ପଚ୍ଚୟୋ, ଜରାମରଣଂ ପଚ୍ଚୟସମୁପ୍ପନ୍ନଂ। ଉଭୋପେତେ ଧମ୍ମା ପଚ୍ଚୟସମୁପ୍ପନ୍ନାତି – ପଚ୍ଚୟପରିଗ୍ଗହେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମଟ୍ଠିତିଞାଣଂ। ଅତୀତମ୍ପି ଅଦ୍ଧାନଂ… ଅନାଗତମ୍ପି ଅଦ୍ଧାନଂ ଜାତି ଜରାମରଣସ୍ସ ଉପ୍ପାଦଟ୍ଠିତି ଚ ପୱତ୍ତଟ୍ଠିତି ଚ ନିମିତ୍ତଟ୍ଠିତି ଚ ଆୟୂହନଟ୍ଠିତି ଚ ସଞ୍ଞୋଗଟ୍ଠିତି ଚ ପଲିବୋଧଟ୍ଠିତି ଚ ସମୁଦୟଟ୍ଠିତି ଚ ହେତୁଟ୍ଠିତି ଚ ପଚ୍ଚୟଟ୍ଠିତି ଚ। ଇମେହି ନୱହାକାରେହି ଜାତି ପଚ୍ଚୟୋ, ଜରାମରଣଂ ପଚ୍ଚୟସମୁପ୍ପନ୍ନଂ। ଉଭୋପେତେ ଧମ୍ମା ପଚ୍ଚୟସମୁପ୍ପନ୍ନାତି – ପଚ୍ଚୟପରିଗ୍ଗହେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମଟ୍ଠିତିଞାଣଂ।
୪୬ . ଅୱିଜ୍ଜା ହେତୁ, ସଙ୍ଖାରା ହେତୁସମୁପ୍ପନ୍ନା। ଉଭୋପେତେ ଧମ୍ମା ହେତୁସମୁପ୍ପନ୍ନାତି – ପଚ୍ଚୟପରିଗ୍ଗହେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମଟ୍ଠିତିଞାଣଂ। ଅତୀତମ୍ପି ଅଦ୍ଧାନଂ… ଅନାଗତମ୍ପି ଅଦ୍ଧାନଂ ଅୱିଜ୍ଜା ହେତୁ, ସଙ୍ଖାରା ହେତୁସମୁପ୍ପନ୍ନା। ଉଭୋପେତେ ଧମ୍ମା ହେତୁସମୁପ୍ପନ୍ନାତି – ପଚ୍ଚୟପରିଗ୍ଗହେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମଟ୍ଠିତିଞାଣଂ।
ସଙ୍ଖାରା ହେତୁ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହେତୁସମୁପ୍ପନ୍ନଂ…ପେ॰… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହେତୁ, ନାମରୂପଂ ହେତୁସମୁପ୍ପନ୍ନଂ… ନାମରୂପଂ ହେତୁ, ସଳାୟତନଂ ହେତୁସମୁପ୍ପନ୍ନଂ… ସଳାୟତନଂ ହେତୁ, ଫସ୍ସୋ ହେତୁସମୁପ୍ପନ୍ନୋ… ଫସ୍ସୋ ହେତୁ, ୱେଦନା ହେତୁସମୁପ୍ପନ୍ନା… ୱେଦନା ହେତୁ, ତଣ୍ହା ହେତୁସମୁପ୍ପନ୍ନା… ତଣ୍ହା ହେତୁ, ଉପାଦାନଂ ହେତୁସମୁପ୍ପନ୍ନଂ… ଉପାଦାନଂ ହେତୁ, ଭୱୋ ହେତୁସମୁପ୍ପନ୍ନୋ… ଭୱୋ ହେତୁ, ଜାତି ହେତୁସମୁପ୍ପନ୍ନା… ଜାତି ହେତୁ, ଜରାମରଣଂ ହେତୁସମୁପ୍ପନ୍ନଂ। ଉଭୋପେତେ ଧମ୍ମା ହେତୁସମୁପ୍ପନ୍ନାତି – ପଚ୍ଚୟପରିଗ୍ଗହେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମଟ୍ଠିତିଞାଣଂ। ଅତୀତମ୍ପି ଅଦ୍ଧାନଂ… ଅନାଗତମ୍ପି ଅଦ୍ଧାନଂ ଜାତି ହେତୁ, ଜରାମରଣଂ ହେତୁସମୁପ୍ପନ୍ନଂ। ଉଭୋପେତେ ଧମ୍ମା ହେତୁସମୁପ୍ପନ୍ନାତି – ପଚ୍ଚୟପରିଗ୍ଗହେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମଟ୍ଠିତିଞାଣଂ।
ଅୱିଜ୍ଜା ପଟିଚ୍ଚା, ସଙ୍ଖାରା ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନା। ଉଭୋପେତେ ଧମ୍ମା ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନାତି – ପଚ୍ଚୟପରିଗ୍ଗହେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମଟ୍ଠିତିଞାଣଂ। ଅତୀତମ୍ପି ଅଦ୍ଧାନଂ… ଅନାଗତମ୍ପି ଅଦ୍ଧାନଂ ଅୱିଜ୍ଜା ପଟିଚ୍ଚା, ସଙ୍ଖାରା ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନା। ଉଭୋପେତେ ଧମ୍ମା ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନାତି – ପଚ୍ଚୟପରିଗ୍ଗହେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମଟ୍ଠିତିଞାଣଂ।
ସଙ୍ଖାରା ପଟିଚ୍ଚା, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ…ପେ॰… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ପଟିଚ୍ଚା, ନାମରୂପଂ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ… ନାମରୂପଂ ପଟିଚ୍ଚା, ସଳାୟତନଂ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ… ସଳାୟତନଂ ପଟିଚ୍ଚା, ଫସ୍ସୋ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନୋ… ଫସ୍ସୋ ପଟିଚ୍ଚା, ୱେଦନା ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନା… ୱେଦନା ପଟିଚ୍ଚା, ତଣ୍ହା ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନା… ତଣ୍ହା ପଟିଚ୍ଚା, ଉପାଦାନଂ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ… ଉପାଦାନଂ ପଟିଚ୍ଚା, ଭୱୋ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନୋ… ଭୱୋ ପଟିଚ୍ଚା, ଜାତି ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନା… ଜାତି ପଟିଚ୍ଚା, ଜରାମରଣଂ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ। ଉଭୋପେତେ ଧମ୍ମା ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନାତି – ପଚ୍ଚୟପରିଗ୍ଗହେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମଟ୍ଠିତିଞାଣଂ। ଅତୀତମ୍ପି ଅଦ୍ଧାନଂ… ଅନାଗତମ୍ପି ଅଦ୍ଧାନଂ ଜାତି ପଟିଚ୍ଚା, ଜରାମରଣଂ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ। ଉଭୋପେତେ ଧମ୍ମା ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନାତି – ପଚ୍ଚୟପରିଗ୍ଗହେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମଟ୍ଠିତିଞାଣଂ।
ଅୱିଜ୍ଜା ପଚ୍ଚୟୋ, ସଙ୍ଖାରା ପଚ୍ଚୟସମୁପ୍ପନ୍ନା। ଉଭୋପେତେ ଧମ୍ମା ପଚ୍ଚୟସମୁପ୍ପନ୍ନାତି – ପଚ୍ଚୟପରିଗ୍ଗହେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମଟ୍ଠିତିଞାଣଂ । ଅତୀତମ୍ପି ଅଦ୍ଧାନଂ… ଅନାଗତମ୍ପି ଅଦ୍ଧାନଂ ଅୱିଜ୍ଜା ପଚ୍ଚୟୋ, ସଙ୍ଖାରା ପଚ୍ଚୟସମୁପ୍ପନ୍ନା। ଉଭୋପେତେ ଧମ୍ମା ପଚ୍ଚୟସମୁପ୍ପନ୍ନାତି – ପଚ୍ଚୟପରିଗ୍ଗହେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମଟ୍ଠିତିଞାଣଂ।
ସଙ୍ଖାରା ପଚ୍ଚୟା, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ପଚ୍ଚୟସମୁପ୍ପନ୍ନଂ…ପେ॰… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ପଚ୍ଚୟୋ, ନାମରୂପଂ ପଚ୍ଚୟସମୁପ୍ପନ୍ନଂ… ନାମରୂପଂ ପଚ୍ଚୟୋ, ସଳାୟତନଂ ପଚ୍ଚୟସମୁପ୍ପନ୍ନଂ… ସଳାୟତନଂ ପଚ୍ଚୟୋ, ଫସ୍ସୋ ପଚ୍ଚୟସମୁପ୍ପନ୍ନୋ… ଫସ୍ସୋ ପଚ୍ଚୟୋ, ୱେଦନା ପଚ୍ଚୟସମୁପ୍ପନ୍ନା… ୱେଦନା ପଚ୍ଚୟୋ, ତଣ୍ହା ପଚ୍ଚୟସମୁପ୍ପନ୍ନା… ତଣ୍ହା ପଚ୍ଚୟୋ, ଉପାଦାନଂ ପଚ୍ଚୟସମୁପ୍ପନ୍ନଂ… ଉପାଦାନଂ ପଚ୍ଚୟୋ, ଭୱୋ ପଚ୍ଚୟସମୁପ୍ପନ୍ନୋ… ଭୱୋ ପଚ୍ଚୟୋ, ଜାତି ପଚ୍ଚୟସମୁପ୍ପନ୍ନା… ଜାତି ପଚ୍ଚୟୋ, ଜରାମରଣଂ ପଚ୍ଚୟସମୁପ୍ପନ୍ନଂ। ଉଭୋପେତେ ଧମ୍ମା ପଚ୍ଚୟସମୁପ୍ପନ୍ନାତି – ପଚ୍ଚୟପରିଗ୍ଗହେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମଟ୍ଠିତିଞାଣଂ। ଅତୀତମ୍ପି ଅଦ୍ଧାନଂ… ଅନାଗତମ୍ପି ଅଦ୍ଧାନଂ ଜାତି ପଚ୍ଚୟୋ, ଜରାମରଣଂ ପଚ୍ଚୟସମୁପ୍ପନ୍ନଂ। ଉଭୋପେତେ ଧମ୍ମା ପଚ୍ଚୟସମୁପ୍ପନ୍ନାତି – ପଚ୍ଚୟପରିଗ୍ଗହେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମଟ୍ଠିତିଞାଣଂ।
୪୭ . ପୁରିମକମ୍ମଭୱସ୍ମିଂ ମୋହୋ ଅୱିଜ୍ଜା, ଆୟୂହନା ସଙ୍ଖାରା, ନିକନ୍ତି ତଣ୍ହା, ଉପଗମନଂ ଉପାଦାନଂ, ଚେତନା ଭୱୋ। ଇମେ ପଞ୍ଚ ଧମ୍ମା ପୁରିମକମ୍ମଭୱସ୍ମିଂ ଇଧ ପଟିସନ୍ଧିୟା ପଚ୍ଚୟା। ଇଧ ପଟିସନ୍ଧି ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଓକ୍କନ୍ତି ନାମରୂପଂ, ପସାଦୋ ଆୟତନଂ, ଫୁଟ୍ଠୋ ଫସ୍ସୋ, ୱେଦୟିତଂ ୱେଦନା। ଇମେ ପଞ୍ଚ ଧମ୍ମା ଇଧୁପପତ୍ତିଭୱସ୍ମିଂ ପୁରେକତସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ପଚ୍ଚୟା। ଇଧ ପରିପକ୍କତ୍ତା ଆୟତନାନଂ ମୋହୋ ଅୱିଜ୍ଜା, ଆୟୂହନା ସଙ୍ଖାରା, ନିକନ୍ତି ତଣ୍ହା ଉପଗମନଂ ଉପାଦାନଂ, ଚେତନା ଭୱୋ। ଇମେ ପଞ୍ଚ ଧମ୍ମା ଇଧ କମ୍ମଭୱସ୍ମିଂ ଆୟତିଂ ପଟିସନ୍ଧିୟା ପଚ୍ଚୟା। ଆୟତିଂ ପଟିସନ୍ଧି ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଓକ୍କନ୍ତି ନାମରୂପଂ, ପସାଦୋ ଆୟତନଂ, ଫୁଟ୍ଠୋ ଫସ୍ସୋ, ୱେଦୟିତଂ ୱେଦନା। ଇମେ ପଞ୍ଚ ଧମ୍ମା ଆୟତିଂ ଉପପତ୍ତିଭୱସ୍ମିଂ ଇଧ କତସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ପଚ୍ଚୟା। ଇତିମେ ଚତୁସଙ୍ଖେପେ ତୟୋ ଅଦ୍ଧେ ତିସନ୍ଧିଂ ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦଂ ଜାନାତି ପସ୍ସତି ଅଞ୍ଞାତି ପଟିୱିଜ୍ଝତି। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ପଚ୍ଚୟପରିଗ୍ଗହେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମଟ୍ଠିତିଞାଣଂ’’।
ଧମ୍ମଟ୍ଠିତିଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।
୫. ସମ୍ମସନଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୪୮ . କଥଂ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ସଙ୍ଖିପିତ୍ୱା ୱୱତ୍ଥାନେ ପଞ୍ଞା ସମ୍ମସନେ ଞାଣଂ?
ୟଂ କିଞ୍ଚି ରୂପଂ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଓଳାରିକଂ ୱା ସୁଖୁମଂ ୱା ହୀନଂ ୱା ପଣୀତଂ ୱା ୟଂ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ୱା, ସବ୍ବଂ ରୂପଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ୱୱତ୍ଥେତି ଏକଂ ସମ୍ମସନଂ, ଦୁକ୍ଖତୋ ୱୱତ୍ଥେତି ଏକଂ ସମ୍ମସନଂ, ଅନତ୍ତତୋ ୱୱତ୍ଥେତି ଏକଂ ସମ୍ମସନଂ।
ୟା କାଚି ୱେଦନା…ପେ॰… ୟା କାଚି ସଞ୍ଞା… ୟେ କେଚି ସଙ୍ଖାରା… ୟଂ କିଞ୍ଚି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଓଳାରିକଂ ୱା ସୁଖୁମଂ ୱା ହୀନଂ ୱା ପଣୀତଂ ୱା ୟଂ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ୱା, ସବ୍ବଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ୱୱତ୍ଥେତି ଏକଂ ସମ୍ମସନଂ, ଦୁକ୍ଖତୋ ୱୱତ୍ଥେତି ଏକଂ ସମ୍ମସନଂ, ଅନତ୍ତତୋ ୱୱତ୍ଥେତି ଏକଂ ସମ୍ମସନଂ।
ଚକ୍ଖୁଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣଂ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ୱୱତ୍ଥେତି ଏକଂ ସମ୍ମସନଂ, ଦୁକ୍ଖତୋ ୱୱତ୍ଥେତି ଏକଂ ସମ୍ମସନଂ, ଅନତ୍ତତୋ ୱୱତ୍ଥେତି ଏକଂ ସମ୍ମସନଂ।
ରୂପଂ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅନିଚ୍ଚଂ ଖୟଟ୍ଠେନ, ଦୁକ୍ଖଂ ଭୟଟ୍ଠେନ ଅନତ୍ତା ଅସାରକଟ୍ଠେନାତି ସଙ୍ଖିପିତ୍ୱା ୱୱତ୍ଥାନେ ପଞ୍ଞା ସମ୍ମସନେ ଞାଣଂ। ୱେଦନା…ପେ॰… ସଞ୍ଞା…ପେ॰… ସଙ୍ଖାରା…ପେ॰… ୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଚକ୍ଖୁ…ପେ॰… ଜରାମରଣଂ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅନିଚ୍ଚଂ ଖୟଟ୍ଠେନ, ଦୁକ୍ଖଂ ଭୟଟ୍ଠେନ, ଅନତ୍ତା ଅସାରକଟ୍ଠେନାତି ସଙ୍ଖିପିତ୍ୱା ୱୱତ୍ଥାନେ ପଞ୍ଞା ସମ୍ମସନେ ଞାଣଂ।
ରୂପଂ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅନିଚ୍ଚଂ ସଙ୍ଖତଂ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ଖୟଧମ୍ମଂ ୱୟଧମ୍ମଂ ୱିରାଗଧମ୍ମଂ ନିରୋଧଧମ୍ମନ୍ତି ସଙ୍ଖିପିତ୍ୱା ୱୱତ୍ଥାନେ ପଞ୍ଞା ସମ୍ମସନେ ଞାଣଂ। ୱେଦନା…ପେ॰… ସଞ୍ଞା… ସଙ୍ଖାରା… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଚକ୍ଖୁ…ପେ॰… ଜରାମରଣଂ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅନିଚ୍ଚଂ ସଙ୍ଖତଂ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ଖୟଧମ୍ମଂ ୱୟଧମ୍ମଂ ୱିରାଗଧମ୍ମଂ ନିରୋଧଧମ୍ମନ୍ତି ସଙ୍ଖିପିତ୍ୱା ୱୱତ୍ଥାନେ ପଞ୍ଞା ସମ୍ମସନେ ଞାଣଂ।
ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣଂ, ଅସତି ଜାତିୟା ନତ୍ଥି ଜରାମରଣନ୍ତି ସଙ୍ଖିପିତ୍ୱା ୱୱତ୍ଥାନେ ପଞ୍ଞା ସମ୍ମସନେ ଞାଣଂ। ଅତୀତମ୍ପି ଅଦ୍ଧାନଂ… ଅନାଗତମ୍ପି ଅଦ୍ଧାନଂ ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣଂ, ଅସତି ଜାତିୟା ନତ୍ଥି ଜରାମରଣନ୍ତି ସଙ୍ଖିପିତ୍ୱା ୱୱତ୍ଥାନେ ପଞ୍ଞା ସମ୍ମସନେ ଞାଣଂ। ଭୱପଚ୍ଚୟା ଜାତି, ଅସତି…ପେ॰… ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋ, ଅସତି…ପେ॰… ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନଂ, ଅସତି…ପେ॰… ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା, ଅସତି…ପେ॰… ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା, ଅସତି…ପେ॰… ସଳାୟତନପଚ୍ଚୟା ଫସ୍ସୋ, ଅସତି…ପେ॰… ନାମରୂପପଚ୍ଚୟା ସଳାୟତନଂ, ଅସତି…ପେ॰… ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟା ନାମରୂପଂ, ଅସତି…ପେ॰… ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଅସତି…ପେ॰… ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା, ଅସତି ଅୱିଜ୍ଜାୟ ନତ୍ଥି ସଙ୍ଖାରାତି ସଙ୍ଖିପିତ୍ୱା ୱୱତ୍ଥାନେ ପଞ୍ଞା ସମ୍ମସନେ ଞାଣଂ। ଅତୀତମ୍ପି ଅଦ୍ଧାନଂ… ଅନାଗତମ୍ପି ଅଦ୍ଧାନଂ ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା, ଅସତି ଅୱିଜ୍ଜାୟ ନତ୍ଥି ସଙ୍ଖାରାତି ସଙ୍ଖିପିତ୍ୱା ୱୱତ୍ଥାନେ ପଞ୍ଞା ସମ୍ମସନେ ଞାଣଂ। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ସଙ୍ଖିପିତ୍ୱା ୱୱତ୍ଥାନେ ପଞ୍ଞା ସମ୍ମସନେ ଞାଣଂ’’।
ସମ୍ମସନଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ପଞ୍ଚମୋ।
୬. ଉଦୟବ୍ବୟଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୪୯ . କଥଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ୱିପରିଣାମାନୁପସ୍ସନେ ପଞ୍ଞା ଉଦୟବ୍ବୟାନୁପସ୍ସନେ ଞାଣଂ? ଜାତଂ ରୂପଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ, ତସ୍ସ ନିବ୍ବତ୍ତିଲକ୍ଖଣଂ ଉଦୟୋ, ୱିପରିଣାମଲକ୍ଖଣଂ ୱୟୋ, ଅନୁପସ୍ସନା ଞାଣଂ। ଜାତା ୱେଦନା…ପେ॰… ଜାତା ସଞ୍ଞା… ଜାତା ସଙ୍ଖାରା… ଜାତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଜାତଂ ଚକ୍ଖୁ…ପେ॰… ଜାତୋ ଭୱୋ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନୋ, ତସ୍ସ ନିବ୍ବତ୍ତିଲକ୍ଖଣଂ ଉଦୟୋ, ୱିପରିଣାମଲକ୍ଖଣଂ ୱୟୋ, ଅନୁପସ୍ସନା ଞାଣଂ।
୫୦ . ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ଉଦୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ କତି ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି, ୱୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ କତି ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି, ଉଦୟବ୍ବୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ କତି ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି? ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ଉଦୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ପଞ୍ଚୱୀସତି ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି, ୱୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ପଞ୍ଚୱୀସତି ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି ; ଉଦୟବ୍ବୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ପଞ୍ଞାସ ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି।
ରୂପକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଉଦୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ କତି ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି, ୱୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ କତି ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି, ଉଦୟବ୍ବୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ କତି ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି? ୱେଦନାକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ…ପେ॰… ସଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ…ପେ॰… ସଙ୍ଖାରକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ…ପେ॰… ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଉଦୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ କତି ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି, ୱୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ କତି ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି, ଉଦୟବ୍ବୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ କତି ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି? ରୂପକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଉଦୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ପଞ୍ଚ ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି, ୱୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ପଞ୍ଚ ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି; ଉଦୟବ୍ବୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଦସ ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି। ୱେଦନାକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ…ପେ॰… ସଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ… ସଙ୍ଖାରକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ… ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଉଦୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ପଞ୍ଚ ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି, ୱୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ପଞ୍ଚ ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି; ଉଦୟବ୍ବୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଦସ ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି।
ରୂପକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଉଦୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ କତମାନି ପଞ୍ଚ ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି? ଅୱିଜ୍ଜାସମୁଦୟା ରୂପସମୁଦୟୋତି – ପଚ୍ଚୟସମୁଦୟଟ୍ଠେନ ରୂପକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଉଦୟଂ ପସ୍ସତି। ତଣ୍ହାସମୁଦୟା ରୂପସମୁଦୟୋତି – ପଚ୍ଚୟସମୁଦୟଟ୍ଠେନ ରୂପକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଉଦୟଂ ପସ୍ସତି। କମ୍ମସମୁଦୟା ରୂପସମୁଦୟୋତି – ପଚ୍ଚୟସମୁଦୟଟ୍ଠେନ ରୂପକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଉଦୟଂ ପସ୍ସତି। ଆହାରସମୁଦୟା ରୂପସମୁଦୟୋତି – ପଚ୍ଚୟସମୁଦୟଟ୍ଠେନ ରୂପକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଉଦୟଂ ପସ୍ସତି। ନିବ୍ବତ୍ତିଲକ୍ଖଣଂ ପସ୍ସନ୍ତୋପି ରୂପକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଉଦୟଂ ପସ୍ସତି। ରୂପକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଉଦୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଇମାନି ପଞ୍ଚ ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି।
ୱୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ କତମାନି ପଞ୍ଚ ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି? ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ରୂପନିରୋଧୋତି – ପଚ୍ଚୟନିରୋଧଟ୍ଠେନ ରୂପକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସତି। ତଣ୍ହାନିରୋଧା ରୂପନିରୋଧୋତି – ପଚ୍ଚୟନିରୋଧଟ୍ଠେନ ରୂପକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସତି। କମ୍ମନିରୋଧା ରୂପନିରୋଧୋତି – ପଚ୍ଚୟନିରୋଧଟ୍ଠେନ ରୂପକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସତି। ଆହାରନିରୋଧା ରୂପନିରୋଧୋତି – ପଚ୍ଚୟନିରୋଧଟ୍ଠେନ ରୂପକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସତି । ୱିପରିଣାମଲକ୍ଖଣଂ ପସ୍ସନ୍ତୋପି ରୂପକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସତି। ରୂପକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଇମାନି ପଞ୍ଚ ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି। ଉଦୟବ୍ବୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଇମାନି ଦସ ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି।
ୱେଦନାକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଉଦୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ କତମାନି ପଞ୍ଚ ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି? ଅୱିଜ୍ଜାସମୁଦୟା ୱେଦନାସମୁଦୟୋତି – ପଚ୍ଚୟସମୁଦୟଟ୍ଠେନ ୱେଦନାକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଉଦୟଂ ପସ୍ସତି। ତଣ୍ହାସମୁଦୟା ୱେଦନାସମୁଦୟୋତି – ପଚ୍ଚୟସମୁଦୟଟ୍ଠେନ ୱେଦନାକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଉଦୟଂ ପସ୍ସତି। କମ୍ମସମୁଦୟା ୱେଦନାସମୁଦୟୋତି – ପଚ୍ଚୟସମୁଦୟଟ୍ଠେନ ୱେଦନାକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଉଦୟଂ ପସ୍ସତି। ଫସ୍ସସମୁଦୟା ୱେଦନାସମୁଦୟୋତି – ପଚ୍ଚୟସମୁଦୟଟ୍ଠେନ ୱେଦନାକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଉଦୟଂ ପସ୍ସତି। ନିବ୍ବତ୍ତିଲକ୍ଖଣଂ ପସ୍ସନ୍ତୋପି ୱେଦନାକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଉଦୟଂ ପସ୍ସତି। ୱେଦନାକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଉଦୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଇମାନି ପଞ୍ଚ ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି।
ୱୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ କତମାନି ପଞ୍ଚ ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି? ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ୱେଦନାନିରୋଧୋତି – ପଚ୍ଚୟନିରୋଧଟ୍ଠେନ ୱେଦନାକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସତି। ତଣ୍ହାନିରୋଧା ୱେଦନାନିରୋଧୋତି – ପଚ୍ଚୟନିରୋଧଟ୍ଠେନ ୱେଦନାକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସତି। କମ୍ମନିରୋଧା ୱେଦନାନିରୋଧୋତି – ପଚ୍ଚୟନିରୋଧଟ୍ଠେନ ୱେଦନାକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସତି। ଫସ୍ସନିରୋଧା ୱେଦନାନିରୋଧୋତି – ପଚ୍ଚୟନିରୋଧଟ୍ଠେନ ୱେଦନାକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସତି। ୱିପରିଣାମଲକ୍ଖଣଂ ପସ୍ସନ୍ତୋପି ୱେଦନାକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସତି। ୱେଦନାକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଇମାନି ପଞ୍ଚ ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି। ଉଦୟବ୍ବୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଇମାନି ଦସ ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି।
ସଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ…ପେ॰… ସଙ୍ଖାରକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ…ପେ॰… ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଉଦୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ କତମାନି ପଞ୍ଚ ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି? ଅୱିଜ୍ଜାସମୁଦୟା ୱିଞ୍ଞାଣସମୁଦୟୋତି – ପଚ୍ଚୟସମୁଦୟଟ୍ଠେନ ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଉଦୟଂ ପସ୍ସତି। ତଣ୍ହାସମୁଦୟା ୱିଞ୍ଞାଣସମୁଦୟୋତିପଚ୍ଚୟସମୁଦୟଟ୍ଠେନ ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଉଦୟଂ ପସ୍ସତି। କମ୍ମସମୁଦୟା ୱିଞ୍ଞାଣସମୁଦୟୋତି – ପଚ୍ଚୟସମୁଦୟଟ୍ଠେନ ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଉଦୟଂ ପସ୍ସତି। ନାମରୂପସମୁଦୟା ୱିଞ୍ଞାଣସମୁଦୟୋତି – ପଚ୍ଚୟସମୁଦୟଟ୍ଠେନ ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଉଦୟଂ ପସ୍ସତି। ନିବ୍ବତ୍ତିଲକ୍ଖଣଂ ପସ୍ସନ୍ତୋପି ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଉଦୟଂ ପସ୍ସତି। ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଉଦୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଇମାନି ପଞ୍ଚ ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି।
ୱୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ କତମାନି ପଞ୍ଚ ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି? ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋତି – ପଚ୍ଚୟନିରୋଧଟ୍ଠେନ ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସତି। ତଣ୍ହାନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋତି – ପଚ୍ଚୟନିରୋଧଟ୍ଠେନ ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସତି। କମ୍ମନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋତି – ପଚ୍ଚୟନିରୋଧଟ୍ଠେନ ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସତି। ନାମରୂପନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋତି – ପଚ୍ଚୟନିରୋଧଟ୍ଠେନ ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସତି। ୱିପରିଣାମଲକ୍ଖଣଂ ପସ୍ସନ୍ତୋପି ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସତି। ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଇମାନି ପଞ୍ଚ ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି। ଉଦୟବ୍ବୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଇମାନି ଦସ ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି।
ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ଉଦୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଇମାନି ପଞ୍ଚୱୀସତି ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି, ୱୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଇମାନି ପଞ୍ଚୱୀସତି ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି, ଉଦୟବ୍ବୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଇମାନି ପଞ୍ଞାସ ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ୱିପରିଣାମାନୁପସ୍ସନେ ପଞ୍ଞା ଉଦୟବ୍ବୟାନୁପସ୍ସନେ ଞାଣଂ’’। ରୂପକ୍ଖନ୍ଧୋ [ରୂପକ୍ଖନ୍ଧା (ସ୍ୟା॰)] ଆହାରସମୁଦୟୋ । ୱେଦନା, ସଞ୍ଞା, ସଙ୍ଖାରା – ତୟୋ [ସଙ୍ଖାରାତି ସେସା (ସ୍ୟା॰)] ଖନ୍ଧା ଫସ୍ସସମୁଦୟା। ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧୋ ନାମରୂପସମୁଦୟୋ।
ଉଦୟବ୍ବୟଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ଛଟ୍ଠୋ।
୭. ଭଙ୍ଗାନୁପସ୍ସନାଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୫୧ . କଥଂ ଆରମ୍ମଣଂ ପଟିସଙ୍ଖା ଭଙ୍ଗାନୁପସ୍ସନେ ପଞ୍ଞା ୱିପସ୍ସନେ ଞାଣଂ? ରୂପାରମ୍ମଣତା ଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜିତ୍ୱା ଭିଜ୍ଜତି। ତଂ ଆରମ୍ମଣଂ ପଟିସଙ୍ଖା ତସ୍ସ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଭଙ୍ଗଂ ଅନୁପସ୍ସତି। ଅନୁପସ୍ସତୀତି, କଥଂ ଅନୁପସ୍ସତି? ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପସ୍ସତି, ନୋ ନିଚ୍ଚତୋ। ଦୁକ୍ଖତୋ ଅନୁପସ୍ସତି, ନୋ ସୁଖତୋ। ଅନତ୍ତତୋ ଅନୁପସ୍ସତି, ନୋ ଅତ୍ତତୋ। ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ନୋ ନନ୍ଦତି, ୱିରଜ୍ଜତି, ନୋ ରଜ୍ଜତି। ନିରୋଧେତି, ନୋ ସମୁଦେତି। ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜତି, ନୋ ଆଦିୟତି।
୫୨ . ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ନିଚ୍ଚସଞ୍ଞଂ ପଜହତି। ଦୁକ୍ଖତୋ ଅନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ସୁଖସଞ୍ଞଂ ପଜହତି। ଅନତ୍ତତୋ ଅନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ଅତ୍ତସଞ୍ଞଂ ପଜହତି। ନିବ୍ବିନ୍ଦନ୍ତୋ ନନ୍ଦିଂ ପଜହତି। ୱିରଜ୍ଜନ୍ତୋ ରାଗଂ ପଜହତି। ନିରୋଧେନ୍ତୋ ସମୁଦୟଂ ପଜହତି। ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜନ୍ତୋ ଆଦାନଂ ପଜହତି।
ୱେଦନାରମ୍ମଣତା…ପେ॰… ସଞ୍ଞାରମ୍ମଣତା… ସଙ୍ଖାରାରମ୍ମଣତା… ୱିଞ୍ଞାଣାରମ୍ମଣତା… ଚକ୍ଖୁ…ପେ॰… ଜରାମରଣାରମ୍ମଣତା ଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜିତ୍ୱା ଭିଜ୍ଜତି। ତଂ ଆରମ୍ମଣଂ ପଟିସଙ୍ଖା ତସ୍ସ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଭଙ୍ଗଂ ଅନୁପସ୍ସତି। ଅନୁପସ୍ସତୀତି, କଥଂ ଅନୁପସ୍ସତି? ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପସ୍ସତି, ନୋ ନିଚ୍ଚତୋ। ଦୁକ୍ଖତୋ ଅନୁପସ୍ସତି, ନୋ ସୁଖତୋ। ଅନତ୍ତତୋ ଅନୁପସ୍ସତି, ନୋ ଅତ୍ତତୋ। ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ନୋ ନନ୍ଦତି। ୱିରଜ୍ଜତି, ନୋ ରଜ୍ଜତି। ନିରୋଧେତି, ନୋ ସମୁଦେତି। ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜତି, ନୋ ଆଦିୟତି।
ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ନିଚ୍ଚସଞ୍ଞଂ ପଜହତି। ଦୁକ୍ଖତୋ ଅନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ସୁଖସଞ୍ଞଂ ପଜହତି। ଅନତ୍ତତୋ ଅନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ଅତ୍ତସଞ୍ଞଂ ପଜହତି। ନିବ୍ବିନ୍ଦନ୍ତୋ ନନ୍ଦିଂ ପଜହତି। ୱିରଜ୍ଜନ୍ତୋ ରାଗଂ ପଜହତି। ନିରୋଧେନ୍ତୋ ସମୁଦୟଂ ପଜହତି। ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜନ୍ତୋ ଆଦାନଂ ପଜହତି।
ୱତ୍ଥୁସଙ୍କମନା ଚେୱ, ପଞ୍ଞାୟ ଚ ୱିୱଟ୍ଟନା।
ଆୱଜ୍ଜନା ବଲଞ୍ଚେୱ, ପଟିସଙ୍ଖା ୱିପସ୍ସନା॥
ଆରମ୍ମଣଅନ୍ୱୟେନ , ଉଭୋ ଏକୱୱତ୍ଥନା [ଏକୱୱତ୍ଥାନା (କ॰)] ।
ନିରୋଧେ ଅଧିମୁତ୍ତତା, ୱୟଲକ୍ଖଣୱିପସ୍ସନା॥
ଆରମ୍ମଣଞ୍ଚ ପଟିସଙ୍ଖା, ଭଙ୍ଗଞ୍ଚ ଅନୁପସ୍ସତି।
ସୁଞ୍ଞତୋ ଚ ଉପଟ୍ଠାନଂ, ଅଧିପଞ୍ଞା ୱିପସ୍ସନା॥
କୁସଲୋ ତୀସୁ ଅନୁପସ୍ସନାସୁ, ଚତସ୍ସୋ ଚ [ଚତୂସୁ ଚ (ସ୍ୟା॰)] ୱିପସ୍ସନାସୁ।
ତୟୋ ଉପଟ୍ଠାନେ କୁସଲତା, ନାନାଦିଟ୍ଠୀସୁ ନ କମ୍ପତୀତି॥
ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଆରମ୍ମଣଂ ପଟିସଙ୍ଖା ଭଙ୍ଗାନୁପସ୍ସନେ ପଞ୍ଞା ୱିପସ୍ସନେ ଞାଣଂ’’।
ଭଙ୍ଗାନୁପସ୍ସନାଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ସତ୍ତମୋ।
୮. ଆଦୀନୱଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୫୩ . କଥଂ ଭୟତୁପଟ୍ଠାନେ ପଞ୍ଞା ଆଦୀନୱେ ଞାଣଂ? ଉପ୍ପାଦୋ ଭୟନ୍ତି – ଭୟତୁପଟ୍ଠାନେ ପଞ୍ଞା ଆଦୀନୱେ ଞାଣଂ। ପୱତ୍ତଂ ଭୟନ୍ତି – ଭୟତୁପଟ୍ଠାନେ ପଞ୍ଞା ଆଦୀନୱେ ଞାଣଂ। ନିମିତ୍ତଂ ଭୟନ୍ତି…ପେ॰… ଆୟୂହନା ଭୟନ୍ତି…ପେ॰… ପଟିସନ୍ଧି ଭୟନ୍ତି… ଗତି ଭୟନ୍ତି… ନିବ୍ବତ୍ତି ଭୟନ୍ତି… ଉପପତ୍ତି ଭୟନ୍ତି… ଜାତି ଭୟନ୍ତି… ଜରା ଭୟନ୍ତି… ବ୍ୟାଧି ଭୟନ୍ତି … ମରଣଂ ଭୟନ୍ତି… ସୋକୋ ଭୟନ୍ତି… ପରିଦେୱୋ ଭୟନ୍ତି… ଉପାୟାସୋ ଭୟନ୍ତି – ଭୟତୁପଟ୍ଠାନେ ପଞ୍ଞା ଆଦୀନୱେ ଞାଣଂ।
ଅନୁପ୍ପାଦୋ ଖେମନ୍ତି – ସନ୍ତିପଦେ ଞାଣଂ। ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ଖେମନ୍ତି – ସନ୍ତିପଦେ ଞାଣଂ…ପେ॰… ଅନୁପାୟାସୋ ଖେମନ୍ତି – ସନ୍ତିପଦେ ଞାଣଂ।
ଉପ୍ପାଦୋ ଭୟଂ, ଅନୁପ୍ପାଦୋ ଖେମନ୍ତି – ସନ୍ତିପଦେ ଞାଣଂ। ପୱତ୍ତଂ ଭୟଂ, ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ଖେମନ୍ତି – ସନ୍ତିପଦେ ଞାଣଂ…ପେ॰… ଉପାୟାସୋ ଭୟଂ, ଅନୁପାୟାସୋ ଖେମନ୍ତି – ସନ୍ତିପଦେ ଞାଣଂ।
ଉପ୍ପାଦୋ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି – ଭୟତୁପଟ୍ଠାନେ ପଞ୍ଞା ଆଦୀନୱେ ଞାଣଂ। ପୱତ୍ତଂ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି – ଭୟତୁପଟ୍ଠାନେ ପଞ୍ଞା ଆଦୀନୱେ ଞାଣଂ…ପେ॰… ଉପାୟାସୋ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି – ଭୟତୁପଟ୍ଠାନେ ପଞ୍ଞା ଆଦୀନୱେ ଞାଣଂ।
ଅନୁପ୍ପାଦୋ ସୁଖନ୍ତି – ସନ୍ତିପଦେ ଞାଣଂ। ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ସୁଖନ୍ତି – ସନ୍ତିପଦେ ଞାଣଂ…ପେ॰… ଅନୁପାୟାସୋ ସୁଖନ୍ତି – ସନ୍ତିପଦେ ଞାଣଂ।
ଉପ୍ପାଦୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ଅନୁପ୍ପାଦୋ ସୁଖନ୍ତି – ସନ୍ତିପଦେ ଞାଣଂ। ପୱତ୍ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ସୁଖନ୍ତି – ସନ୍ତିପଦେ ଞାଣଂ…ପେ॰… ଉପାୟାସୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ଅନୁପାୟାସୋ ସୁଖନ୍ତି – ସନ୍ତିପଦେ ଞାଣଂ।
ଉପ୍ପାଦୋ ସାମିସନ୍ତି – ଭୟତୁପଟ୍ଠାନେ ପଞ୍ଞା ଆଦୀନୱେ ଞାଣଂ। ପୱତ୍ତଂ ସାମିସନ୍ତି – ଭୟତୁପଟ୍ଠାନେ ପଞ୍ଞା ଆଦୀନୱେ ଞାଣଂ…ପେ॰… ଉପାୟାସୋ ସାମିସନ୍ତି – ଭୟତୁପଟ୍ଠାନେ ପଞ୍ଞା ଆଦୀନୱେ ଞାଣଂ।
ଅନୁପ୍ପାଦୋ ନିରାମିସନ୍ତି – ସନ୍ତିପଦେ ଞାଣଂ। ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ନିରାମିସନ୍ତି – ସନ୍ତିପଦେ ଞାଣଂ…ପେ॰… ଅନୁପାୟାସୋ ନିରାମିସନ୍ତି – ସନ୍ତିପଦେ ଞାଣଂ।
ଉପ୍ପାଦୋ ସାମିସଂ, ଅନୁପ୍ପାଦୋ ନିରାମିସନ୍ତି – ସନ୍ତିପଦେ ଞାଣଂ। ପୱତ୍ତଂ ସାମିସଂ, ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ନିରାମିସନ୍ତି – ସନ୍ତିପଦେ ଞାଣଂ…ପେ॰… ଉପାୟାସୋ ସାମିସଂ, ଅନୁପାୟାସୋ ନିରାମିସନ୍ତି – ସନ୍ତିପଦେ ଞାଣଂ।
ଉପ୍ପାଦୋ ସଙ୍ଖାରାତି – ଭୟତୁପଟ୍ଠାନେ ପଞ୍ଞା ଆଦୀନୱେ ଞାଣଂ। ପୱତ୍ତଂ ସଙ୍ଖାରାତି – ଭୟତୁପଟ୍ଠାନେ ପଞ୍ଞା ଆଦୀନୱେ ଞାଣଂ…ପେ॰… ଉପାୟାସୋ ସଙ୍ଖାରାତି – ଭୟତୁପଟ୍ଠାନେ ପଞ୍ଞା ଆଦୀନୱେ ଞାଣଂ।
ଅନୁପ୍ପାଦୋ ନିବ୍ବାନନ୍ତି – ସନ୍ତିପଦେ ଞାଣଂ। ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି – ସନ୍ତିପଦେ ଞାଣଂ…ପେ॰… ଅନୁପାୟାସୋ ନିବ୍ବାନନ୍ତି – ସନ୍ତିପଦେ ଞାଣଂ।
ଉପ୍ପାଦୋ ସଙ୍ଖାରା, ଅନୁପ୍ପାଦୋ ନିବ୍ବାନନ୍ତି – ସନ୍ତିପଦେ ଞାଣଂ। ପୱତ୍ତଂ ସଙ୍ଖାରା, ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି – ସନ୍ତିପଦେ ଞାଣଂ…ପେ॰… ଉପାୟାସୋ ସଙ୍ଖାରା, ଅନୁପାୟାସୋ ନିବ୍ବାନନ୍ତି – ସନ୍ତିପଦେ ଞାଣଂ।
ଉପ୍ପାଦଞ୍ଚ ପୱତ୍ତଞ୍ଚ, ନିମିତ୍ତଂ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ପସ୍ସତି।
ଆୟୂହନଂ ପଟିସନ୍ଧିଂ, ଞାଣଂ ଆଦୀନୱେ ଇଦଂ॥
ଅନୁପ୍ପାଦଂ ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ, ଅନିମିତ୍ତଂ ସୁଖନ୍ତି ଚ।
ଅନାୟୂହନଂ ଅପ୍ପଟିସନ୍ଧିଂ, ଞାଣଂ ସନ୍ତିପଦେ ଇଦଂ॥
ଇଦଂ ଆଦୀନୱେ ଞାଣଂ, ପଞ୍ଚଠାନେସୁ ଜାୟତି।
ପଞ୍ଚଠାନେ ସନ୍ତିପଦେ, ଦସ ଞାଣେ ପଜାନାତି।
ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଞାଣାନଂ କୁସଲତା, ନାନାଦିଟ୍ଠୀସୁ ନ କମ୍ପତୀତି॥
ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଭୟତୁପଟ୍ଠାନେ ପଞ୍ଞା ଆଦୀନୱେ ଞାଣଂ’’।
ଆଦୀନୱଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ଅଟ୍ଠମୋ।
୯. ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୫୪ . କଥଂ ମୁଞ୍ଚିତୁକମ୍ୟତାପଟିସଙ୍ଖାସନ୍ତିଟ୍ଠନା [ମୁଚ୍ଚିତୁକମ୍ୟତାପଟିସଙ୍ଖାସନ୍ତିଟ୍ଠନା (କ॰)] ପଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାସୁ ଞାଣଂ? ଉପ୍ପାଦଂ ମୁଞ୍ଚିତୁକମ୍ୟତାପଟିସଙ୍ଖାସନ୍ତିଟ୍ଠନା [ଉପ୍ପାଦମୁଞ୍ଚିତୁକମ୍ୟତା… (ସ୍ୟା॰)] ପଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାସୁ ଞାଣଂ, ପୱତ୍ତଂ ମୁଞ୍ଚିତୁକମ୍ୟତାପଟିସଙ୍ଖାସନ୍ତିଟ୍ଠନା ପଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାସୁ ଞାଣଂ, ନିମିତ୍ତଂ ମୁଞ୍ଚିତୁକମ୍ୟତା…ପେ॰… ଆୟୂହନଂ ମୁଞ୍ଚିତୁକମ୍ୟତା… ପଟିସନ୍ଧିଂ ମୁଞ୍ଚିତୁକମ୍ୟତା… ଗତିଂ ମୁଞ୍ଚିତୁକମ୍ୟତା… ନିବ୍ବତ୍ତିଂ ମୁଞ୍ଚିତୁକମ୍ୟତା… ଉପପତ୍ତିଂ ମୁଞ୍ଚିତୁକମ୍ୟତା… ଜାତିଂ ମୁଞ୍ଚିତୁକମ୍ୟତା… ଜରଂ ମୁଞ୍ଚିତୁକମ୍ୟତା… ବ୍ୟାଧିଂ ମୁଞ୍ଚିତୁକମ୍ୟତା… ମରଣଂ ମୁଞ୍ଚିତୁକମ୍ୟତା… ସୋକଂ ମୁଞ୍ଚିତୁକମ୍ୟତା… ପରିଦେୱଂ ମୁଞ୍ଚିତୁକମ୍ୟତା…ପେ॰… ଉପାୟାସଂ ମୁଞ୍ଚିତୁକମ୍ୟତାପଟିସଙ୍ଖାସନ୍ତିଟ୍ଠନା ପଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାସୁ ଞାଣଂ।
ଉପ୍ପାଦୋ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି – ମୁଞ୍ଚିତୁକମ୍ୟତାପଟିସଙ୍ଖାସନ୍ତିଟ୍ଠନା ପଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାସୁ ଞାଣଂ। ପୱତ୍ତଂ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି – ମୁଞ୍ଚିତୁକମ୍ୟତାପଟିସଙ୍ଖାସନ୍ତିଟ୍ଠନା ପଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାସୁ ଞାଣଂ…ପେ॰… ଉପାୟାସୋ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି – ମୁଞ୍ଚିତୁକମ୍ୟତାପଟିସଙ୍ଖାସନ୍ତିଟ୍ଠନା ପଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାସୁ ଞାଣଂ।
ଉପ୍ପାଦୋ ଭୟନ୍ତି – ମୁଞ୍ଚିତୁକମ୍ୟତାପଟିସଙ୍ଖାସନ୍ତିଟ୍ଠନା ପଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାସୁ ଞାଣଂ। ପୱତ୍ତଂ ଭୟନ୍ତି – ମୁଞ୍ଚିତୁକମ୍ୟତାପଟିସଙ୍ଖାସନ୍ତିଟ୍ଠନା ପଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାସୁ ଞାଣଂ…ପେ॰… ଉପାୟାସୋ ଭୟନ୍ତି – ମୁଞ୍ଚିତୁକମ୍ୟତାପଟିସଙ୍ଖାସନ୍ତିଟ୍ଠନା ପଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାସୁ ଞାଣଂ।
ଉପ୍ପାଦୋ ସାମିସନ୍ତି – ମୁଞ୍ଚିତୁକମ୍ୟତାପଟିସଙ୍ଖାସନ୍ତିଟ୍ଠନା ପଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାସୁ ଞାଣଂ। ପୱତ୍ତଂ ସାମିସନ୍ତି – ମୁଞ୍ଚିତୁକମ୍ୟତାପଟିସଙ୍ଖାସନ୍ତିଟ୍ଠନା ପଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାସୁ ଞାଣଂ…ପେ॰… ଉପାୟାସୋ ସାମିସନ୍ତି – ମୁଞ୍ଚିତୁକମ୍ୟତାପଟିସଙ୍ଖାସନ୍ତିଟ୍ଠନା ପଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାସୁ ଞାଣଂ।
ଉପ୍ପାଦୋ ସଙ୍ଖାରାତି – ମୁଞ୍ଚିତୁକମ୍ୟତାପଟିସଙ୍ଖାସନ୍ତିଟ୍ଠନା ପଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାସୁ ଞାଣଂ। ପୱତ୍ତଂ ସଙ୍ଖାରାତି – ମୁଞ୍ଚିତୁକମ୍ୟତାପଟିସଙ୍ଖାସନ୍ତିଟ୍ଠନା ପଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାସୁ ଞାଣଂ…ପେ॰… ଉପାୟାସୋ ସଙ୍ଖାରାତି – ମୁଞ୍ଚିତୁକମ୍ୟତାପଟିସଙ୍ଖାସନ୍ତିଟ୍ଠନା ପଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାସୁ ଞାଣଂ।
ଉପ୍ପାଦୋ ସଙ୍ଖାରା, ତେ ସଙ୍ଖାରେ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖତୀତି – ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖା। ୟେ ଚ ସଙ୍ଖାରା ୟା ଚ ଉପେକ୍ଖା ଉଭୋପେତେ ସଙ୍ଖାରା, ତେ ସଙ୍ଖାରେ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖତୀତି – ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖା। ପୱତ୍ତଂ ସଙ୍ଖାରା…ପେ॰… ନିମିତ୍ତଂ ସଙ୍ଖାରା… ଆୟୂହନା ସଙ୍ଖାରା… ପଟିସନ୍ଧି ସଙ୍ଖାରା… ଗତି ସଙ୍ଖାରା… ନିବ୍ବତ୍ତି ସଙ୍ଖାରା… ଉପପତ୍ତି ସଙ୍ଖାରା… ଜାତି ସଙ୍ଖାରା… ଜରା ସଙ୍ଖାରା… ବ୍ୟାଧି ସଙ୍ଖାରା… ମରଣଂ ସଙ୍ଖାରା… ସୋକୋ ସଙ୍ଖାରା… ପରିଦେୱୋ ସଙ୍ଖାରା…ପେ॰… ଉପାୟାସୋ ସଙ୍ଖାରା, ତେ ସଙ୍ଖାରେ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖତୀତି – ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖା। ୟେ ଚ ସଙ୍ଖାରା ୟା ଚ ଉପେକ୍ଖା ଉଭୋପେତେ ସଙ୍ଖାରା, ତେ ସଙ୍ଖାରେ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖତୀତି – ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖା।
୫୫ . କତିହାକାରେହି ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାୟ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିନୀହାରୋ ହୋତି? ଅଟ୍ଠହାକାରେହି ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାୟ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିନୀହାରୋ ହୋତି। ପୁଥୁଜ୍ଜନସ୍ସ କତିହାକାରେହି ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାୟ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିନୀହାରୋ ହୋତି? ସେକ୍ଖସ୍ସ କତିହାକାରେହି ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାୟ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିନୀହାରୋ ହୋତି? ୱୀତରାଗସ୍ସ କତିହାକାରେହି ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାୟ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିନୀହାରୋ ହୋତି? ପୁଥୁଜ୍ଜନସ୍ସ ଦ୍ୱୀହାକାରେହି ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାୟ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିନୀହାରୋ ହୋତି। ସେକ୍ଖସ୍ସ ତୀହାକାରେହି ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାୟ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିନୀହାରୋ ହୋତି। ୱୀତରାଗସ୍ସ ତୀହାକାରେହି ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାୟ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିନୀହାରୋ ହୋତି।
ପୁଥୁଜ୍ଜନସ୍ସ କତମେହି ଦ୍ୱୀହାକାରେହି ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାୟ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିନୀହାରୋ ହୋତି? ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖଂ ଅଭିନନ୍ଦତି ୱା ୱିପସ୍ସତି ୱା। ପୁଥୁଜ୍ଜନସ୍ସ ଇମେହି ଦ୍ୱୀହାକାରେହି ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାୟ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିନୀହାରୋ ହୋତି। ସେକ୍ଖସ୍ସ କତମେହି ତୀହାକାରେହି ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାୟ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିନୀହାରୋ ହୋତି? ସେକ୍ଖୋ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖଂ ଅଭିନନ୍ଦତି ୱା ୱିପସ୍ସତି ୱା ପଟିସଙ୍ଖାୟ ୱା ଫଲସମାପତ୍ତିଂ ସମାପଜ୍ଜତି। ସେକ୍ଖସ୍ସ ଇମେହି ତୀହାକାରେହି ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାୟ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିନୀହାରୋ ହୋତି। ୱୀତରାଗସ୍ସ କତମେହି ତୀହାକାରେହି ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାୟ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିନୀହାରୋ ହୋତି? ୱୀତରାଗୋ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖଂ ୱିପସ୍ସତି ୱା ପଟିସଙ୍ଖାୟ ୱା ଫଲସମାପତ୍ତିଂ ସମାପଜ୍ଜତି, ତଦଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତ୍ୱା ସୁଞ୍ଞତୱିହାରେନ ୱା ଅନିମିତ୍ତୱିହାରେନ ୱା ଅପ୍ପଣିହିତୱିହାରେନ ୱା ୱିହରତି। ୱୀତରାଗସ୍ସ ଇମେହି ତୀହାକାରେହି ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାୟ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିନୀହାରୋ ହୋତି।
୫୬ . କଥଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନସ୍ସ ଚ ସେକ୍ଖସ୍ସ ଚ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାୟ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିନୀହାରୋ ଏକତ୍ତଂ ହୋତି? ପୁଥୁଜ୍ଜନସ୍ସ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖଂ ଅଭିନନ୍ଦତୋ ଚିତ୍ତଂ କିଲିସ୍ସତି, ଭାୱନାୟ ପରିପନ୍ଥୋ ହୋତି, ପଟିୱେଧସ୍ସ ଅନ୍ତରାୟୋ ହୋତି, ଆୟତିଂ ପଟିସନ୍ଧିୟା ପଚ୍ଚୟୋ ହୋତି। ସେକ୍ଖସ୍ସପି ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖଂ ଅଭିନନ୍ଦତୋ ଚିତ୍ତଂ କିଲିସ୍ସତି, ଭାୱନାୟ ପରିପନ୍ଥୋ ହୋତି, ଉତ୍ତରିପଟିୱେଧସ୍ସ ଅନ୍ତରାୟୋ ହୋତି, ଆୟତିଂ ପଟିସନ୍ଧିୟା ପଚ୍ଚୟୋ ହୋତି। ଏୱଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନସ୍ସ ଚ ସେକ୍ଖସ୍ସ ଚ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାୟ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିନୀହାରୋ ଏକତ୍ତଂ ହୋତି ଅଭିନନ୍ଦଟ୍ଠେନ।
କଥଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନସ୍ସ ଚ ସେକ୍ଖସ୍ସ ଚ ୱୀତରାଗସ୍ସ ଚ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାୟ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିନୀହାରୋ ଏକତ୍ତଂ ହୋତି? ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖଂ ଅନିଚ୍ଚତୋପି ଦୁକ୍ଖତୋପି ଅନତ୍ତତୋପି ୱିପସ୍ସତି। ସେକ୍ଖୋପି ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖଂ ଅନିଚ୍ଚତୋପି ଦୁକ୍ଖତୋପି ଅନତ୍ତତୋପି ୱିପସ୍ସତି। ୱୀତରାଗୋପି ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖଂ ଅନିଚ୍ଚତୋପି ଦୁକ୍ଖତୋପି ଅନତ୍ତତୋପି ୱିପସ୍ସତି। ଏୱଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନସ୍ସ ଚ ସେକ୍ଖସ୍ସ ଚ ୱୀତରାଗସ୍ସ ଚ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାୟ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିନୀହାରୋ ଏକତ୍ତଂ ହୋତି ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ।
କଥଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନସ୍ସ ଚ ସେକ୍ଖସ୍ସ ଚ ୱୀତରାଗସ୍ସ ଚ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାୟ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିନୀହାରୋ ନାନତ୍ତଂ ହୋତି? ପୁଥୁଜ୍ଜନସ୍ସ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖା କୁସଲା ହୋତି। ସେକ୍ଖସ୍ସପି ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖା କୁସଲା ହୋତି। ୱୀତରାଗସ୍ସ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖା ଅବ୍ୟାକତା ହୋତି। ଏୱଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନସ୍ସ ଚ ସେକ୍ଖସ୍ସ ଚ ୱୀତରାଗସ୍ସ ଚ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାୟ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିନୀହାରୋ ନାନତ୍ତଂ ହୋତି କୁସଲାବ୍ୟାକତଟ୍ଠେନ।
କଥଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନସ୍ସ ଚ ସେକ୍ଖସ୍ସ ଚ ୱୀତରାଗସ୍ସ ଚ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାୟ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିନୀହାରୋ ନାନତ୍ତଂ ହୋତି? ପୁଥୁଜ୍ଜନସ୍ସ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖା କିଞ୍ଚିକାଲେ ସୁୱିଦିତା ହୋତି, କିଞ୍ଚିକାଲେ ନ ସୁୱିଦିତା ହୋତି। ସେକ୍ଖସ୍ସପି ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖା କିଞ୍ଚିକାଲେ ସୁୱିଦିତା ହୋତି, କିଞ୍ଚିକାଲେ ନ ସୁୱିଦିତା ହୋତି। ୱୀତରାଗସ୍ସ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖା ଅଚ୍ଚନ୍ତଂ ସୁୱିଦିତା ହୋତି। ଏୱଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନସ୍ସ ଚ ସେକ୍ଖସ୍ସ ଚ ୱୀତରାଗସ୍ସ ଚ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାୟ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିନୀହାରୋ ନାନତ୍ତଂ ହୋତି ୱିଦିତଟ୍ଠେନ ଚ ଅୱିଦିତଟ୍ଠେନ ଚ।
କଥଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନସ୍ସ ଚ ସେକ୍ଖସ୍ସ ଚ ୱୀତରାଗସ୍ସ ଚ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାୟ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିନୀହାରୋ ନାନତ୍ତଂ ହୋତି? ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖଂ ଅତିତ୍ତତ୍ତା ୱିପସ୍ସତି। ସେକ୍ଖୋପି ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖଂ ଅତିତ୍ତତ୍ତା ୱିପସ୍ସତି। ୱୀତରାଗୋ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖଂ ତିତ୍ତତ୍ତା ୱିପସ୍ସତି। ଏୱଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନସ୍ସ ଚ ସେକ୍ଖସ୍ସ ଚ ୱୀତରାଗସ୍ସ ଚ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାୟ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିନୀହାରୋ ନାନତ୍ତଂ ହୋତି ତିତ୍ତଟ୍ଠେନ ଚ ଅତିତ୍ତଟ୍ଠେନ ଚ।
କଥଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନସ୍ସ ଚ ସେକ୍ଖସ୍ସ ଚ ୱୀତରାଗସ୍ସ ଚ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାୟ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିନୀହାରୋ ନାନତ୍ତଂ ହୋତି? ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖଂ ତିଣ୍ଣଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ପହାନାୟ ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱିପସ୍ସତି। ସେକ୍ଖୋ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖଂ ତିଣ୍ଣଂ ସଞ୍ଞୋଜନାନଂ ପହୀନତ୍ତା ଉତ୍ତରିପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱିପସ୍ସତି। ୱୀତରାଗୋ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖଂ ସବ୍ବକିଲେସାନଂ ପହୀନତ୍ତା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମସୁଖୱିହାରତ୍ଥାୟ ୱିପସ୍ସତି। ଏୱଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନସ୍ସ ଚ ସେକ୍ଖସ୍ସ ଚ ୱୀତରାଗସ୍ସ ଚ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାୟ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିନୀହାରୋ ନାନତ୍ତଂ ହୋତି ପହୀନଟ୍ଠେନ ଚ ଅପ୍ପହୀନଟ୍ଠେନ ଚ।
କଥଂ ସେକ୍ଖସ୍ସ ଚ ୱୀତରାଗସ୍ସ ଚ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାୟ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିନୀହାରୋ ନାନତ୍ତଂ ହୋତି? ସେକ୍ଖୋ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖଂ ଅଭିନନ୍ଦତି ୱା ୱିପସ୍ସତି ୱା ପଟିସଙ୍ଖାୟ ୱା ଫଲସମାପତ୍ତିଂ ସମାପଜ୍ଜତି। ୱୀତରାଗୋ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖଂ ୱିପସ୍ସତି ୱା ପଟିସଙ୍ଖାୟ ୱା ଫଲସମାପତ୍ତିଂ ସମାପଜ୍ଜତି, ତଦଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତ୍ୱା ସୁଞ୍ଞତୱିହାରେନ ୱା ଅନିମିତ୍ତୱିହାରେନ ୱା ଅପ୍ପଣିହିତୱିହାରେନ ୱା ୱିହରତି। ଏୱଂ ସେକ୍ଖସ୍ସ ଚ ୱୀତରାଗସ୍ସ ଚ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାୟ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିନୀହାରୋ ନାନତ୍ତଂ ହୋତି ୱିହାରସମାପତ୍ତଟ୍ଠେନ।
୫୭ . କତି ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖା ସମଥୱସେନ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି? କତି ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖା ୱିପସ୍ସନାୱସେନ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି? ଅଟ୍ଠ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖା ସମଥୱସେନ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ଦସ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖା ୱିପସ୍ସନାୱସେନ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି।
କତମା ଅଟ୍ଠ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖା ସମଥୱସେନ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି? ପଠମଂ ଝାନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ନୀୱରଣେ ପଟିସଙ୍ଖାସନ୍ତିଟ୍ଠନା ପଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାସୁ ଞାଣଂ। ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱିତକ୍କୱିଚାରେ ପଟିସଙ୍ଖାସନ୍ତିଟ୍ଠନା ପଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାସୁ ଞାଣଂ। ତତିୟଂ ଝାନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ପୀତିଂ ପଟିସଙ୍ଖାସନ୍ତିଟ୍ଠନା ପଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାସୁ ଞାଣଂ । ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ସୁଖଦୁକ୍ଖେ ପଟିସଙ୍ଖାସନ୍ତିଟ୍ଠନା ପଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାସୁ ଞାଣଂ। ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ରୂପସଞ୍ଞଂ ପଟିଘସଞ୍ଞଂ ନାନତ୍ତସଞ୍ଞଂ ପଟିସଙ୍ଖାସନ୍ତିଟ୍ଠନା ପଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାସୁ ଞାଣଂ। ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞଂ ପଟିସଙ୍ଖାସନ୍ତିଟ୍ଠନା ପଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାସୁ ଞାଣଂ। ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞଂ ପଟିସଙ୍ଖାସନ୍ତିଟ୍ଠନା ପଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାସୁ ଞାଣଂ। ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞଂ ପଟିସଙ୍ଖାସନ୍ତିଟ୍ଠନା ପଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାସୁ ଞାଣଂ। ଇମା ଅଟ୍ଠ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖା ସମଥୱସେନ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି।
କତମା ଦସ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖା ୱିପସ୍ସନାୱସେନ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି? ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ଉପ୍ପାଦଂ ପୱତ୍ତଂ ନିମିତ୍ତଂ ଆୟୂହନଂ ପଟିସନ୍ଧିଂ ଗତିଂ ନିବ୍ବତ୍ତିଂ ଉପପତ୍ତିଂ ଜାତିଂ ଜରଂ ବ୍ୟାଧିଂ ମରଣଂ ସୋକଂ ପରିଦେୱଂ ଉପାୟାସଂ ପଟିସଙ୍ଖାସନ୍ତିଟ୍ଠନା ପଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାସୁ ଞାଣଂ। ସୋତାପତ୍ତିଫଲସମାପତ୍ତତ୍ଥାୟ ଉପ୍ପାଦଂ ପୱତ୍ତଂ ନିମିତ୍ତଂ ଆୟୂହନଂ ପଟିସନ୍ଧିଂ…ପେ॰… ପଟିସଙ୍ଖାସନ୍ତିଟ୍ଠନା ପଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାସୁ ଞାଣଂ। ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ…ପେ॰… ସକଦାଗାମିଫଲସମାପତ୍ତତ୍ଥାୟ…ପେ॰… ଅନାଗାମିମଗ୍ଗଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ…ପେ॰… ଅନାଗାମିଫଲସମାପତ୍ତତ୍ଥାୟ …ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ଉପ୍ପାଦଂ ପୱତ୍ତଂ ନିମିତ୍ତଂ ଆୟୂହନଂ ପଟିସନ୍ଧିଂ ଗତିଂ ନିବ୍ବତ୍ତିଂ ଉପପତ୍ତିଂ ଜାତିଂ ଜରଂ ବ୍ୟାଧିଂ ମରଣଂ ସୋକଂ ପରିଦେୱଂ ଉପାୟାସଂ ପଟିସଙ୍ଖାସନ୍ତିଟ୍ଠନା ପଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାସୁ ଞାଣଂ। ଅରହତ୍ତଫଲସମାପତ୍ତତ୍ଥାୟ…ପେ॰… ସୁଞ୍ଞତୱିହାରସମାପତ୍ତତ୍ଥାୟ…ପେ॰… ଅନିମିତ୍ତୱିହାରସମାପତ୍ତତ୍ଥାୟ ଉପ୍ପାଦଂ ପୱତ୍ତଂ ନିମିତ୍ତଂ ଆୟୂହନଂ ପଟିସନ୍ଧିଂ…ପେ॰… ପଟିସଙ୍ଖାସନ୍ତିଟ୍ଠନା ପଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାସୁ ଞାଣଂ। ଇମା ଦସ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖା ୱିପସ୍ସନାୱସେନ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି।
୫୮ . କତି ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖା କୁସଲା, କତି ଅକୁସଲା, କତି ଅବ୍ୟାକତା? ପନ୍ନରସ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖା କୁସଲା, ତିସ୍ସୋ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖା ଅବ୍ୟାକତା। ନତ୍ଥି ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖା ଅକୁସଲା।
ପଟିସଙ୍ଖାସନ୍ତିଟ୍ଠନା ପଞ୍ଞା, ଅଟ୍ଠ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଗୋଚରା।
ପୁଥୁଜ୍ଜନସ୍ସ ଦ୍ୱେ ହୋନ୍ତି, ତୟୋ ସେକ୍ଖସ୍ସ ଗୋଚରା।
ତୟୋ ଚ ୱୀତରାଗସ୍ସ, ୟେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିୱଟ୍ଟତି॥
ଅଟ୍ଠ ସମାଧିସ୍ସ ପଚ୍ଚୟା, ଦସ ଞାଣସ୍ସ ଗୋଚରା।
ଅଟ୍ଠାରସ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖା, ତିଣ୍ଣଂ ୱିମୋକ୍ଖାନ ପଚ୍ଚୟା॥
ଇମେ ଅଟ୍ଠାରସାକାରା, ପଞ୍ଞା ୟସ୍ସ ପରିଚ୍ଚିତା।
କୁସଲୋ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାସୁ, ନାନାଦିଟ୍ଠୀସୁ ନ କମ୍ପତୀତି॥
ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ମୁଞ୍ଚିତୁକମ୍ୟତାପଟିସଙ୍ଖାସନ୍ତିଟ୍ଠନା ପଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାସୁ ଞାଣଂ’’।
ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖାଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ନୱମୋ।
୧୦. ଗୋତ୍ରଭୁଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୫୯ . କଥଂ ବହିଦ୍ଧା ୱୁଟ୍ଠାନୱିୱଟ୍ଟନେ ପଞ୍ଞା ଗୋତ୍ରଭୁଞାଣଂ? ଉପ୍ପାଦଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ପୱତ୍ତଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ନିମିତ୍ତଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ଆୟୂହନଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ପଟିସନ୍ଧିଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ଗତିଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ନିବ୍ବତ୍ତିଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ଉପପତ୍ତିଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ଜାତିଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ଜରଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ବ୍ୟାଧିଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ମରଣଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ସୋକଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ପରିଦେୱଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ଉପାୟାସଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ବହିଦ୍ଧା ସଙ୍ଖାରନିମିତ୍ତଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ଅନୁପ୍ପାଦଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ…ପେ॰… ନିରୋଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ।
ଉପ୍ପାଦଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟିତ୍ୱା ଅନୁପ୍ପାଦଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ପୱତ୍ତଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟିତ୍ୱା ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ନିମିତ୍ତଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟିତ୍ୱା ଅନିମିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ …ପେ॰… ବହିଦ୍ଧା ସଙ୍ଖାରନିମିତ୍ତଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟିତ୍ୱା ନିରୋଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ।
ଉପ୍ପାଦା ୱୁଟ୍ଠାତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ପୱତ୍ତା ୱୁଟ୍ଠାତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ନିମିତ୍ତା ୱୁଟ୍ଠାତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ଆୟୂହନା ୱୁଟ୍ଠାତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ପଟିସନ୍ଧିୟା ୱୁଟ୍ଠାତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ଗତିୟା ୱୁଟ୍ଠାତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ନିବ୍ବତ୍ତିୟା ୱୁଟ୍ଠାତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ଉପପତ୍ତିୟା ୱୁଟ୍ଠାତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ଜାତିୟା ୱୁଟ୍ଠାତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ଜରାୟ ୱୁଟ୍ଠାତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ବ୍ୟାଧିମ୍ହା ୱୁଟ୍ଠାତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ମରଣା ୱୁଟ୍ଠାତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ସୋକା ୱୁଟ୍ଠାତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ପରିଦେୱା ୱୁଟ୍ଠାତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ଉପାୟାସା ୱୁଟ୍ଠାତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ବହିଦ୍ଧା ସଙ୍ଖାରନିମିତ୍ତା ୱୁଟ୍ଠାତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ଅନୁପ୍ପାଦଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ…ପେ॰… ନିରୋଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ।
ଉପ୍ପାଦା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା [ୱୁଟ୍ଠିତ୍ୱା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଅନୁପ୍ପାଦଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ପୱତ୍ତା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ନିମିତ୍ତା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଅନିମିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ଆୟୂହନା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଅନାୟୂହନଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ପଟିସନ୍ଧିୟା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଅପ୍ପଟିସନ୍ଧିଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ଗତିୟା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଅଗତିଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ନିବ୍ବତ୍ତିୟା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଅନିବ୍ବତ୍ତିଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ଉପପତ୍ତିୟା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଅନୁପପତ୍ତିଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ଜାତିୟା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଅଜାତିଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ଜରାୟ ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଅଜରଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ବ୍ୟାଧିମ୍ହା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଅବ୍ୟାଧିଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ମରଣା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଅମତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ସୋକା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଅସୋକଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ପରିଦେୱା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଅପରିଦେୱଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ଉପାୟାସା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଅନୁପାୟାସଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ବହିଦ୍ଧା ସଙ୍ଖାରନିମିତ୍ତା ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ନିରୋଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ।
ଉପ୍ପାଦା ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ପୱତ୍ତା ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ…ପେ॰… ବହିଦ୍ଧା ସଙ୍ଖାରନିମିତ୍ତା ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ଅନୁପ୍ପାଦଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ…ପେ॰… ନିରୋଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ।
ଉପ୍ପାଦା ୱିୱଟ୍ଟିତ୍ୱା ଅନୁପ୍ପାଦଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ପୱତ୍ତା ୱିୱଟ୍ଟିତ୍ୱା ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ…ପେ॰… ବହିଦ୍ଧା ସଙ୍ଖାରନିମିତ୍ତା ୱିୱଟ୍ଟିତ୍ୱା ନିରୋଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ।
୬୦ . କତି ଗୋତ୍ରଭୂ ଧମ୍ମା ସମଥୱସେନ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି? କତି ଗୋତ୍ରଭୂ ଧମ୍ମା ୱିପସ୍ସନାୱସେନ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି? ଅଟ୍ଠ ଗୋତ୍ରଭୂ ଧମ୍ମା ସମଥୱସେନ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ଦସ ଗୋତ୍ରଭୂ ଧମ୍ମା ୱିପସ୍ସନାୱସେନ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି।
କତମେ ଅଟ୍ଠ ଗୋତ୍ରଭୂ ଧମ୍ମା ସମଥୱସେନ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି? ପଠମଂ ଝାନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ନୀୱରଣେ ଅଭିଭୁୟ୍ୟତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱିତକ୍କୱିଚାରେ ଅଭିଭୁୟ୍ୟତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ତତିୟଂ ଝାନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ପୀତିଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ସୁଖଦୁକ୍ଖେ ଅଭିଭୁୟ୍ୟତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ରୂପସଞ୍ଞଂ ପଟିଘସଞ୍ଞଂ ନାନତ୍ତସଞ୍ଞଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ । ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ଇମେ ଅଟ୍ଠ ଗୋତ୍ରଭୂ ଧମ୍ମା ସମଥୱସେନ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି।
କତମେ ଦସ ଗୋତ୍ରଭୂ ଧମ୍ମା ୱିପସ୍ସନାୱସେନ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି? ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ଉପ୍ପାଦଂ ପୱତ୍ତଂ ନିମିତ୍ତଂ ଆୟୂହନଂ ପଟିସନ୍ଧିଂ ଗତିଂ ନିବ୍ବତ୍ତିଂ ଉପପତ୍ତିଂ ଜାତିଂ ଜରଂ ବ୍ୟାଧିଂ ମରଣଂ ସୋକଂ ପରିଦେୱଂ ଉପାୟାସଂ ବହିଦ୍ଧା ସଙ୍ଖାରନିମିତ୍ତଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ସୋତାପତ୍ତିଫଲସମାପତ୍ତତ୍ଥାୟ ଉପ୍ପାଦଂ ପୱତ୍ତଂ ନିମିତ୍ତଂ ଆୟୂହନଂ ପଟିସନ୍ଧିଂ…ପେ॰… ଅଭିଭୁୟ୍ୟତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ…ପେ॰… ସକଦାଗାମିଫଲସମାପତ୍ତତ୍ଥାୟ… ଅନାଗାମିମଗ୍ଗଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ… ଅନାଗାମିଫଲସମାପତ୍ତତ୍ଥାୟ… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ଉପ୍ପାଦଂ ପୱତ୍ତଂ ନିମିତ୍ତଂ ଆୟୂହନଂ ପଟିସନ୍ଧିଂ ଗତିଂ ନିବ୍ବତ୍ତିଂ ଉପପତ୍ତିଂ ଜାତିଂ ଜରଂ ବ୍ୟାଧିଂ ମରଣଂ ସୋକଂ ପରିଦେୱଂ ଉପାୟାସଂ ବହିଦ୍ଧା ସଙ୍ଖାରନିମିତ୍ତଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ଅରହତ୍ତଫଲସମାପତ୍ତତ୍ଥାୟ… ସୁଞ୍ଞତୱିହାରସମାପତ୍ତତ୍ଥାୟ… ଅନିମିତ୍ତୱିହାରସମାପତ୍ତତ୍ଥାୟ ଉପ୍ପାଦଂ ପୱତ୍ତଂ ନିମିତ୍ତଂ ଆୟୂହନଂ ପଟିସନ୍ଧିଂ…ପେ॰… ଅଭିଭୁୟ୍ୟତୀତି – ଗୋତ୍ରଭୁ। ଇମେ ଦସ ଗୋତ୍ରଭୂ ଧମ୍ମା ୱିପସ୍ସନାୱସେନ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି।
କତି ଗୋତ୍ରଭୂ ଧମ୍ମା କୁସଲା, କତି ଅକୁସଲା, କତି ଅବ୍ୟାକତା? ପନ୍ନରସ ଗୋତ୍ରଭୂ ଧମ୍ମା କୁସଲା, ତୟୋ ଗୋତ୍ରଭୂ ଧମ୍ମା ଅବ୍ୟାକତା। ନତ୍ଥି ଗୋତ୍ରଭୂ ଧମ୍ମା ଅକୁସଲାତି।
ସାମିସଞ୍ଚ ନିରାମିସଂ, ପଣିହିତଞ୍ଚ ଅପ୍ପଣିହିତଂ।
ସଞ୍ଞୁତ୍ତଞ୍ଚ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତଂ, ୱୁଟ୍ଠିତଞ୍ଚ ଅୱୁଟ୍ଠିତଂ॥
ଅଟ୍ଠ ସମାଧିସ୍ସ ପଚ୍ଚୟା, ଦସ ଞାଣସ୍ସ ଗୋଚରା।
ଅଟ୍ଠାରସ ଗୋତ୍ରଭୂ ଧମ୍ମା, ତିଣ୍ଣଂ ୱିମୋକ୍ଖାନ ପଚ୍ଚୟା॥
ଇମେ ଅଟ୍ଠାରସାକାରା, ପଞ୍ଞା ୟସ୍ସ ପରିଚ୍ଚିତା।
କୁସଲୋ ୱିୱଟ୍ଟେ ୱୁଟ୍ଠାନେ, ନାନାଦିଟ୍ଠୀସୁ ନ କମ୍ପତୀତି॥
ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ବହିଦ୍ଧା ୱୁଟ୍ଠାନୱିୱଟ୍ଟନେ ପଞ୍ଞା ଗୋତ୍ରଭୁଞାଣଂ’’।
ଗୋତ୍ରଭୁଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ଦସମୋ।
୧୧. ମଗ୍ଗଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୬୧ . କଥଂ ଦୁଭତୋ ୱୁଟ୍ଠାନୱିୱଟ୍ଟନେ ପଞ୍ଞା ମଗ୍ଗେ ଞାଣଂ? ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିୟା ୱୁଟ୍ଠାତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱୁଟ୍ଠାତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱୁଟ୍ଠାତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଦୁଭତୋ ୱୁଟ୍ଠାନୱିୱଟ୍ଟନେ ପଞ୍ଞା ମଗ୍ଗେ ଞାଣଂ’’। ଅଭିନିରୋପନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପା ୱୁଟ୍ଠାତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱୁଟ୍ଠାତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱୁଟ୍ଠାତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଦୁଭତୋ ୱୁଟ୍ଠାନୱିୱଟ୍ଟନେ ପଞ୍ଞା ମଗ୍ଗେ ଞାଣଂ’’।
ପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାୱାଚା ମିଚ୍ଛାୱାଚାୟ ୱୁଟ୍ଠାତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱୁଟ୍ଠାତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱୁଟ୍ଠାତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଦୁଭତୋ ୱୁଟ୍ଠାନୱିୱଟ୍ଟନେ ପଞ୍ଞା ମଗ୍ଗେ ଞାଣଂ’’।
ସମୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ମିଚ୍ଛାକମ୍ମନ୍ତା ୱୁଟ୍ଠାତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱୁଟ୍ଠାତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱୁଟ୍ଠାତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଦୁଭତୋ ୱୁଟ୍ଠାନୱିୱଟ୍ଟନେ ପଞ୍ଞା ମଗ୍ଗେ ଞାଣଂ’’।
ୱୋଦାନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱା ୱୁଟ୍ଠାତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱୁଟ୍ଠାତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱୁଟ୍ଠାତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଦୁଭତୋ ୱୁଟ୍ଠାନୱିୱଟ୍ଟନେ ପଞ୍ଞା ମଗ୍ଗେ ଞାଣଂ’’।
ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ମିଚ୍ଛାୱାୟାମା ୱୁଟ୍ଠାତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱୁଟ୍ଠାତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱୁଟ୍ଠାତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଦୁଭତୋ ୱୁଟ୍ଠାନୱିୱଟ୍ଟନେ ପଞ୍ଞା ମଗ୍ଗେ ଞାଣଂ’’।
ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସତି ମିଚ୍ଛାସତିୟା ୱୁଟ୍ଠାତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱୁଟ୍ଠାତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱୁଟ୍ଠାତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଦୁଭତୋ ୱୁଟ୍ଠାନୱିୱଟ୍ଟନେ ପଞ୍ଞା ମଗ୍ଗେ ଞାଣଂ’’।
ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସମାଧି ମିଚ୍ଛାସମାଧିତୋ ୱୁଟ୍ଠାତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱୁଟ୍ଠାତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱୁଟ୍ଠାତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଦୁଭତୋ ୱୁଟ୍ଠାନୱିୱଟ୍ଟନେ ପଞ୍ଞା ମଗ୍ଗେ ଞାଣଂ’’।
ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି …ପେ॰… ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସମାଧି ଓଳାରିକା କାମରାଗସଞ୍ଞୋଜନା ପଟିଘସଞ୍ଞୋଜନା ଓଳାରିକା କାମରାଗାନୁସୟା ପଟିଘାନୁସୟା ୱୁଟ୍ଠାତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱୁଟ୍ଠାତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱୁଟ୍ଠାତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଦୁଭତୋ ୱୁଟ୍ଠାନୱିୱଟ୍ଟନେ ପଞ୍ଞା ମଗ୍ଗେ ଞାଣଂ’’।
ଅନାଗାମିମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସମାଧି ଅନୁସହଗତା କାମରାଗସଞ୍ଞୋଜନା ପଟିଘସଞ୍ଞୋଜନା ଅନୁସହଗତା କାମରାଗାନୁସୟା ପଟିଘାନୁସୟା ୱୁଟ୍ଠାତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱୁଟ୍ଠାତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱୁଟ୍ଠାତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଦୁଭତୋ ୱୁଟ୍ଠାନୱିୱଟ୍ଟନେ ପଞ୍ଞା ମଗ୍ଗେ ଞାଣଂ’’।
ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସମାଧି ରୂପରାଗା ଅରୂପରାଗା ମାନା ଉଦ୍ଧଚ୍ଚା ଅୱିଜ୍ଜାୟ ମାନାନୁସୟା ଭୱରାଗାନୁସୟା ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟା ୱୁଟ୍ଠାତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱୁଟ୍ଠାତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱୁଟ୍ଠାତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଦୁଭତୋ ୱୁଟ୍ଠାନୱିୱଟ୍ଟନେ ପଞ୍ଞା ମଗ୍ଗେ ଞାଣଂ’’।
ଅଜାତଂ ଝାପେତି ଜାତେନ, ଝାନଂ ତେନ ପୱୁଚ୍ଚତି।
ଝାନୱିମୋକ୍ଖେ କୁସଲତା, ନାନାଦିଟ୍ଠୀସୁ ନ କମ୍ପତି॥
ସମାଦହିତ୍ୱା ୟଥା ଚେ ୱିପସ୍ସତି, ୱିପସ୍ସମାନୋ ତଥା ଚେ ସମାଦହେ।
ୱିପସ୍ସନା ଚ ସମଥୋ ତଦା ଅହୁ, ସମାନଭାଗା ୟୁଗନଦ୍ଧା ୱତ୍ତରେ॥
ଦୁକ୍ଖା ସଙ୍ଖାରା ସୁଖୋ, ନିରୋଧୋ ଇତି ଦସ୍ସନଂ [ନିରୋଧୋତି ଦସ୍ସନଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ।
ଦୁଭତୋ ୱୁଟ୍ଠିତା ପଞ୍ଞା, ଫସ୍ସେତି ଅମତଂ ପଦଂ॥
ୱିମୋକ୍ଖଚରିୟଂ ଜାନାତି, ନାନତ୍ତେକତ୍ତକୋୱିଦୋ।
ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଞାଣାନଂ କୁସଲତା, ନାନାଦିଟ୍ଠୀସୁ ନ କମ୍ପତୀତି॥
ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଦୁଭତୋ ୱୁଟ୍ଠାନୱିୱଟ୍ଟନେ ପଞ୍ଞା ମଗ୍ଗେ ଞାଣଂ’’।
ମଗ୍ଗଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ଏକାଦସମୋ।
୧୨. ଫଲଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୬୩ . କଥଂ ପୟୋଗପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିପଞ୍ଞା ଫଲେ ଞାଣଂ? ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିୟା ୱୁଟ୍ଠାତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱୁଟ୍ଠାତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱୁଟ୍ଠାତି। ତଂପୟୋଗପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧତ୍ତା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ମଗ୍ଗସ୍ସେତଂ ଫଲଂ।
ଅଭିନିରୋପନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପା ୱୁଟ୍ଠାତି ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱୁଟ୍ଠାତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱୁଟ୍ଠାତି। ତଂପୟୋଗପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧତ୍ତା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ। ମଗ୍ଗସ୍ସେତଂ ଫଲଂ।
ପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାୱାଚା ମିଚ୍ଛାୱାଚାୟ ୱୁଟ୍ଠାତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱୁଟ୍ଠାତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱୁଟ୍ଠାତି। ତଂପୟୋଗପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧତ୍ତା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସମ୍ମାୱାଚା। ମଗ୍ଗସ୍ସେତଂ ଫଲଂ।
ସମୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ମିଚ୍ଛାକମ୍ମନ୍ତା ୱୁଟ୍ଠାତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱୁଟ୍ଠାତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱୁଟ୍ଠାତି। ତଂପୟୋଗପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧତ୍ତା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ। ମଗ୍ଗସ୍ସେତଂ ଫଲଂ।
ୱୋଦାନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱା ୱୁଟ୍ଠାତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱୁଟ୍ଠାତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱୁଟ୍ଠାତି। ତଂପୟୋଗପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧତ୍ତା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ। ମଗ୍ଗସ୍ସେତଂ ଫଲଂ।
ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ମିଚ୍ଛାୱାୟାମା ୱୁଟ୍ଠାତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱୁଟ୍ଠାତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱୁଟ୍ଠାତି। ତଂପୟୋଗପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧତ୍ତା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସମ୍ମାୱାୟାମୋ। ମଗ୍ଗସ୍ସେତଂ ଫଲଂ।
ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସତି ମିଚ୍ଛାସତିୟା ୱୁଟ୍ଠାତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱୁଟ୍ଠାତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱୁଟ୍ଠାତି। ତଂପୟୋଗପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧତ୍ତା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସମ୍ମାସତି। ମଗ୍ଗସ୍ସେତଂ ଫଲଂ।
ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସମାଧି ମିଚ୍ଛାସମାଧିତୋ ୱୁଟ୍ଠାତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱୁଟ୍ଠାତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱୁଟ୍ଠାତି। ତଂପୟୋଗପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧତ୍ତା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସମ୍ମାସମାଧି। ମଗ୍ଗସ୍ସେତଂ ଫଲଂ।
ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସମାଧି ଓଳାରିକା କାମରାଗସଞ୍ଞୋଜନା ପଟିଘସଞ୍ଞୋଜନା ଓଳାରିକା କାମରାଗାନୁସୟା ପଟିଘାନୁସୟା ୱୁଟ୍ଠାତି , ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱୁଟ୍ଠାତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱୁଟ୍ଠାତି। ତଂପୟୋଗପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧତ୍ତା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସମ୍ମାସମାଧି। ମଗ୍ଗସ୍ସେତଂ ଫଲଂ।
ଅନାଗାମିମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସମାଧି ଅନୁସହଗତା କାମରାଗସଞ୍ଞୋଜନା ପଟିଘସଞ୍ଞୋଜନା ଅନୁସହଗତା କାମରାଗାନୁସୟା ପଟିଘାନୁସୟା ୱୁଟ୍ଠାତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱୁଟ୍ଠାତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱୁଟ୍ଠାତି। ତଂପୟୋଗପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧତ୍ତା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସମ୍ମାସମାଧି। ମଗ୍ଗସ୍ସେତଂ ଫଲଂ।
ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସମାଧି ରୂପରାଗା ଅରୂପରାଗା ମାନା ଉଦ୍ଧଚ୍ଚା ଅୱିଜ୍ଜାୟ ମାନାନୁସୟା ଭୱରାଗାନୁସୟା ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟା ୱୁଟ୍ଠାତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱୁଟ୍ଠାତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱୁଟ୍ଠାତି। ତଂପୟୋଗପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧତ୍ତା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସମ୍ମାସମାଧି। ମଗ୍ଗସ୍ସେତଂ ଫଲଂ। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ପୟୋଗପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିପଞ୍ଞା ଫଲେ ଞାଣଂ’’।
ଫଲଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ଦ୍ୱାଦସମୋ।
୧୩. ୱିମୁତ୍ତିଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୬୪ . କଥଂ ଛିନ୍ନୱଟୁମାନୁପସ୍ସନେ ପଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଂ? ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗେନ ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି, ୱିଚିକିଚ୍ଛା, ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ, ଦିଟ୍ଠାନୁସୟୋ, ୱିଚିକିଚ୍ଛାନୁସୟୋ ଅତ୍ତନୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସା ସମ୍ମା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ପଞ୍ଚହି ଉପକ୍କିଲେସେହି ସପରିୟୁଟ୍ଠାନେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ହୋତି ସୁୱିମୁତ୍ତଂ। ତଂୱିମୁତ୍ତି ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଛିନ୍ନୱଟୁମାନୁପସ୍ସନେ ପଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଂ’’।
ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗେନ ଓଳାରିକଂ କାମରାଗସଞ୍ଞୋଜନଂ, ପଟିଘସଞ୍ଞୋଜନଂ, ଓଳାରିକୋ କାମରାଗାନୁସୟୋ, ପଟିଘାନୁସୟୋ – ଅତ୍ତନୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସା ସମ୍ମା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ଚତୂହି ଉପକ୍କିଲେସେହି ସପରିୟୁଟ୍ଠାନେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ହୋତି ସୁୱିମୁତ୍ତଂ। ତଂୱିମୁତ୍ତି ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଛିନ୍ନୱଟୁମାନୁପସ୍ସନେ ପଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଂ’’।
ଅନାଗାମିମଗ୍ଗେନ ଅନୁସହଗତଂ କାମରାଗସଞ୍ଞୋଜନଂ, ପଟିଘସଞ୍ଞୋଜନଂ, ଅନୁସହଗତୋ କାମରାଗାନୁସୟୋ, ପଟିଘାନୁସୟୋ – ଅତ୍ତନୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସା ସମ୍ମା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ଚତୂହି ଉପକ୍କିଲେସେହି ସପରିୟୁଟ୍ଠାନେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ହୋତି ସୁୱିମୁତ୍ତଂ। ତଂୱିମୁତ୍ତି ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଛିନ୍ନୱଟୁମାନୁପସ୍ସନେ ପଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଂ’’।
ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ରୂପରାଗୋ, ଅରୂପରାଗୋ, ମାନୋ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ, ଅୱିଜ୍ଜା, ମାନାନୁସୟୋ, ଭୱରାଗାନୁସୟୋ, ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟୋ – ଅତ୍ତନୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସା ସମ୍ମା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ଅଟ୍ଠହି ଉପକ୍କିଲେସେହି ସପରିୟୁଟ୍ଠାନେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ହୋତି ସୁୱିମୁତ୍ତଂ। ତଂୱିମୁତ୍ତି ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଛିନ୍ନୱଟୁମାନୁପସ୍ସନେ ପଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଂ’’। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଛିନ୍ନୱଟୁମାନୁପସ୍ସନେ ପଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଂ’’।
ୱିମୁତ୍ତିଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ତେରସମୋ।
୧୪. ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖଣଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୬୫ . କଥଂ ତଦା ସମୁଦାଗତେ ଧମ୍ମେ ପସ୍ସନେ ପଞ୍ଞା ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖଣେ ଞାଣଂ? ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ତଦା ସମୁଦାଗତା। ଅଭିନିରୋପନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ତଦା ସମୁଦାଗତୋ। ପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାୱାଚା ତଦା ସମୁଦାଗତା। ସମୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ତଦା ସମୁଦାଗତୋ। ୱୋଦାନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ତଦା ସମୁଦାଗତୋ। ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ତଦା ସମୁଦାଗତୋ। ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସତି ତଦା ସମୁଦାଗତା। ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସମାଧି ତଦା ସମୁଦାଗତୋ।
ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତଦା ସମୁଦାଗତୋ। ପୱିଚୟଟ୍ଠେନ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତଦା ସମୁଦାଗତୋ। ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତଦା ସମୁଦାଗତୋ। ଫରଣଟ୍ଠେନ ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତଦା ସମୁଦାଗତୋ। ଉପସମଟ୍ଠେନ ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତଦା ସମୁଦାଗତୋ। ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତଦା ସମୁଦାଗତୋ। ପଟିସଙ୍ଖାନଟ୍ଠେନ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତଦା ସମୁଦାଗତୋ।
ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧାବଲଂ ତଦା ସମୁଦାଗତଂ। କୋସଜ୍ଜେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟବଲଂ ତଦା ସମୁଦାଗତଂ। ପମାଦେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ସତିବଲଂ ତଦା ସମୁଦାଗତଂ। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ସମାଧିବଲଂ ତଦା ସମୁଦାଗତଂ। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞାବଲଂ ତଦା ସମୁଦାଗତଂ।
ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତଦା ସମୁଦାଗତଂ। ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତଦା ସମୁଦାଗତଂ। ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତଦା ସମୁଦାଗତଂ। ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତଦା ସମୁଦାଗତଂ। ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତଦା ସମୁଦାଗତଂ।
ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟା ତଦା ସମୁଦାଗତା। ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ବଲା ତଦା ସମୁଦାଗତା। ନିୟ୍ୟାନଟ୍ଠେନ ସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ତଦା ସମୁଦାଗତା। ହେତୁଟ୍ଠେନ ମଗ୍ଗୋ ତଦା ସମୁଦାଗତୋ। ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିପଟ୍ଠାନା ତଦା ସମୁଦାଗତା। ପଦହନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ତଦା ସମୁଦାଗତା। ଇଜ୍ଝନଟ୍ଠେନ ଇଦ୍ଧିପାଦା ତଦା ସମୁଦାଗତା। ତଥଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚା ତଦା ସମୁଦାଗତା। ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମଥୋ ତଦା ସମୁଦାଗତୋ। ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା ତଦା ସମୁଦାଗତା। ଏକରସଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନା ତଦା ସମୁଦାଗତା। ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ତଦା ସମୁଦାଗତଂ। ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି ତଦା ସମୁଦାଗତା। ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ଚିତ୍ତୱିସୁଦ୍ଧି ତଦା ସମୁଦାଗତା। ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ଦିଟ୍ଠିୱିସୁଦ୍ଧି ତଦା ସମୁଦାଗତା। ୱିମୁତ୍ତଟ୍ଠେନ ୱିମୋକ୍ଖୋ ତଦା ସମୁଦାଗତୋ। ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ ୱିଜ୍ଜା ତଦା ସମୁଦାଗତା। ପରିଚ୍ଚାଗଟ୍ଠେନ ୱିମୁତ୍ତି ତଦା ସମୁଦାଗତା। ସମୁଚ୍ଛେଦଟ୍ଠେନ ଖୟେ ଞାଣଂ ତଦା ସମୁଦାଗତଂ।
ଛନ୍ଦୋ ମୂଲଟ୍ଠେନ ତଦା ସମୁଦାଗତୋ। ମନସିକାରୋ ସମୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ତଦା ସମୁଦାଗତୋ। ଫସ୍ସୋ ସମୋଧାନଟ୍ଠେନ ତଦା ସମୁଦାଗତୋ। ୱେଦନା ସମୋସରଣଟ୍ଠେନ ତଦା ସମୁଦାଗତା। ସମାଧି ପମୁଖଟ୍ଠେନ ତଦା ସମୁଦାଗତୋ। ସତି ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ତଦା ସମୁଦାଗତା। ପଞ୍ଞା ତଦୁତ୍ତରଟ୍ଠେନ ତଦା ସମୁଦାଗତା । ୱିମୁତ୍ତି ସାରଟ୍ଠେନ ତଦା ସମୁଦାଗତା। ଅମତୋଗଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟୋସାନଟ୍ଠେନ ତଦା ସମୁଦାଗତଂ। ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତି, ଇମେ ଧମ୍ମା ତଦା ସମୁଦାଗତା।
ସୋତାପତ୍ତିଫଲକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ତଦା ସମୁଦାଗତା। ଅଭିନିରୋପନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ତଦା ସମୁଦାଗତୋ…ପେ॰… ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧଟ୍ଠେନ ଅନୁପ୍ପାଦେ ଞାଣଂ ତଦା ସମୁଦାଗତଂ। ଛନ୍ଦୋ ମୂଲଟ୍ଠେନ ତଦା ସମୁଦାଗତୋ। ମନସିକାରୋ ସମୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ତଦା ସମୁଦାଗତୋ। ଫସ୍ସୋ ସମୋଧାନଟ୍ଠେନ ତଦା ସମୁଦାଗତୋ। ୱେଦନା ସମୋସରଣଟ୍ଠେନ ତଦା ସମୁଦାଗତା। ସମାଧି ପମୁଖଟ୍ଠେନ ତଦା ସମୁଦାଗତୋ। ସତି ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ତଦା ସମୁଦାଗତା। ପଞ୍ଞା ତଦୁତ୍ତରଟ୍ଠେନ ତଦା ସମୁଦାଗତା। ୱିମୁତ୍ତି ସାରଟ୍ଠେନ ତଦା ସମୁଦାଗତା। ଅମତୋଗଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟୋସାନଟ୍ଠେନ ତଦା ସମୁଦାଗତଂ। ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତି, ଇମେ ଧମ୍ମା ତଦା ସମୁଦାଗତା।
ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ…ପେ॰… ସକଦାଗାମିଫଲକ୍ଖଣେ…ପେ॰… ଅନାଗାମିମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ…ପେ॰… ଅନାଗାମିଫଲକ୍ଖଣେ…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ତଦା ସମୁଦାଗତା…ପେ॰… ସମୁଚ୍ଛେଦଟ୍ଠେନ ଖୟେ ଞାଣଂ ତଦା ସମୁଦାଗତଂ। ଛନ୍ଦୋ ମୂଲଟ୍ଠେନ ତଦା ସମୁଦାଗତୋ…ପେ॰… ଅମତୋଗଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟୋସାନଟ୍ଠେନ ତଦା ସମୁଦାଗତଂ। ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତି, ଇମେ ଧମ୍ମା ତଦା ସମୁଦାଗତା।
ଅରହତ୍ତଫଲକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ତଦା ସମୁଦାଗତା …ପେ॰… ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧଟ୍ଠେନ ଅନୁପ୍ପାଦେ ଞାଣଂ ତଦା ସମୁଦାଗତଂ। ଛନ୍ଦୋ ମୂଲଟ୍ଠେନ ତଦା ସମୁଦାଗତୋ …ପେ॰… ଅମତୋଗଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟୋସାନଟ୍ଠେନ ତଦା ସମୁଦାଗତଂ। ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତି, ଇମେ ଧମ୍ମା ତଦା ସମୁଦାଗତା। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ତଦା ସମୁଦାଗତେ ଧମ୍ମେ ପସ୍ସନେ ପଞ୍ଞା ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖଣେ ଞାଣଂ’’।
ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖଣଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ଚୁଦ୍ଦସମୋ।
୧୫. ୱତ୍ଥୁନାନତ୍ତଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୬୬ . କଥଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତୱୱତ୍ଥାନେ ପଞ୍ଞା ୱତ୍ଥୁନାନତ୍ତେ ଞାଣଂ? କଥଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଧମ୍ମେ ୱୱତ୍ଥେତି? ଚକ୍ଖୁଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱୱତ୍ଥେତି, ସୋତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱୱତ୍ଥେତି, ଘାନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱୱତ୍ଥେତି, ଜିୱ୍ହଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱୱତ୍ଥେତି, କାୟଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱୱତ୍ଥେତି, ମନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱୱତ୍ଥେତି।
କଥଂ ଚକ୍ଖୁଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱୱତ୍ଥେତି? ଚକ୍ଖୁ ଅୱିଜ୍ଜାସମ୍ଭୂତନ୍ତି ୱୱତ୍ଥେତି, ଚକ୍ଖୁ ତଣ୍ହାସମ୍ଭୂତନ୍ତି ୱୱତ୍ଥେତି, ଚକ୍ଖୁ କମ୍ମସମ୍ଭୂତନ୍ତି ୱୱତ୍ଥେତି, ଚକ୍ଖୁ ଆହାରସମ୍ଭୂତନ୍ତି ୱୱତ୍ଥେତି, ଚକ୍ଖୁ ଚତୁନ୍ନଂ ମହାଭୂତାନଂ ଉପାଦାୟାତି ୱୱତ୍ଥେତି, ଚକ୍ଖୁ ଉପ୍ପନ୍ନନ୍ତି ୱୱତ୍ଥେତି, ଚକ୍ଖୁ ସମୁଦାଗତନ୍ତି ୱୱତ୍ଥେତି। ଚକ୍ଖୁ ଅହୁତ୍ୱା ସମ୍ଭୂତଂ, ହୁତ୍ୱା ନ ଭୱିସ୍ସତୀତି ୱୱତ୍ଥେତି। ଚକ୍ଖୁଂ ଅନ୍ତୱନ୍ତତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ଚକ୍ଖୁ ଅଦ୍ଧୁୱଂ ଅସସ୍ସତଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମନ୍ତି ୱୱତ୍ଥେତି, ଚକ୍ଖୁ ଅନିଚ୍ଚଂ ସଙ୍ଖତଂ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ଖୟଧମ୍ମଂ ୱୟଧମ୍ମଂ ୱିରାଗଧମ୍ମଂ ନିରୋଧଧମ୍ମନ୍ତି ୱୱତ୍ଥେତି । ଚକ୍ଖୁଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ନୋ ନିଚ୍ଚତୋ; ଦୁକ୍ଖତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ନୋ ସୁଖତୋ; ଅନତ୍ତତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ନୋ ଅତ୍ତତୋ; ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ନୋ ନନ୍ଦତି; ୱିରଜ୍ଜତି, ନୋ ରଜ୍ଜତି; ନିରୋଧେତି, ନୋ ସମୁଦେତି; ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜତି, ନୋ ଆଦିୟତି। ଅନିଚ୍ଚତୋ ୱୱତ୍ଥେନ୍ତୋ ନିଚ୍ଚସଞ୍ଞଂ ପଜହତି, ଦୁକ୍ଖତୋ ୱୱତ୍ଥେନ୍ତୋ ସୁଖସଞ୍ଞଂ ପଜହତି, ଅନତ୍ତତୋ ୱୱତ୍ଥେନ୍ତୋ ଅତ୍ତସଞ୍ଞଂ ପଜହତି, ନିବ୍ବିନ୍ଦନ୍ତୋ ନନ୍ଦିଂ ପଜହତି, ୱିରଜ୍ଜନ୍ତୋ ରାଗଂ ପଜହତି, ନିରୋଧେନ୍ତୋ ସମୁଦୟଂ ପଜହତି, ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜନ୍ତୋ ଆଦାନଂ ପଜହତି। ଏୱଂ ଚକ୍ଖୁଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱୱତ୍ଥେତି।
କଥଂ ସୋତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱୱତ୍ଥେତି? ସୋତଂ ଅୱିଜ୍ଜାସମ୍ଭୂତନ୍ତି ୱୱତ୍ଥେତି…ପେ॰… ଏୱଂ ସୋତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱୱତ୍ଥେତି। କଥଂ ଘାନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱୱତ୍ଥେତି? ଘାନଂ ଅୱିଜ୍ଜାସମ୍ଭୂତନ୍ତି ୱୱତ୍ଥେତି…ପେ॰… ଏୱଂ ଘାନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱୱତ୍ଥେତି। କଥଂ ଜିୱ୍ହଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱୱତ୍ଥେତି? ଜିୱ୍ହା ଅୱିଜ୍ଜାସମ୍ଭୂତାତି ୱୱତ୍ଥେତି, ଜିୱ୍ହା ତଣ୍ହାସମ୍ଭୂତାତି ୱୱତ୍ଥେତି, ଜିୱ୍ହା କମ୍ମସମ୍ଭୂତାତି ୱୱତ୍ଥେତି, ଜିୱ୍ହା ଆହାରସମ୍ଭୂତାତି ୱୱତ୍ଥେତି, ଜିୱ୍ହା ଚତୁନ୍ନଂ ମହାଭୂତାନଂ ଉପାଦାୟାତି ୱୱତ୍ଥେତି, ଜିୱ୍ହା ଉପ୍ପନ୍ନାତି ୱୱତ୍ଥେତି ଜିୱ୍ହା ସମୁଦାଗତାତି ୱୱତ୍ଥେତି। ଜିୱ୍ହା ଅହୁତ୍ୱା ସମ୍ଭୂତା, ହୁତ୍ୱା ନ ଭୱିସ୍ସତୀତି ୱୱତ୍ଥେତି। ଜିୱ୍ହଂ ଅନ୍ତୱନ୍ତତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ଜିୱ୍ହା ଅଦ୍ଧୁୱା ଅସସ୍ସତା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମାତି ୱୱତ୍ଥେତି, ଜିୱ୍ହା ଅନିଚ୍ଚା ସଙ୍ଖତା ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନା ଖୟଧମ୍ମା ୱୟଧମ୍ମା ୱିରାଗଧମ୍ମା ନିରୋଧଧମ୍ମାତି ୱୱତ୍ଥେତି। ଜିୱ୍ହଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ନୋ ନିଚ୍ଚତୋ…ପେ॰… ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜତି, ନୋ ଆଦିୟତି। ଅନିଚ୍ଚତୋ ୱୱତ୍ଥେନ୍ତୋ ନିଚ୍ଚସଞ୍ଞଂ ପଜହତି…ପେ॰… ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜନ୍ତୋ ଆଦାନଂ ପଜହତି। ଏୱଂ ଜିୱ୍ହଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱୱତ୍ଥେତି।
କଥଂ କାୟଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱୱତ୍ଥେତି? କାୟୋ ଅୱିଜ୍ଜାସମ୍ଭୂତୋତି ୱୱତ୍ଥେତି, କାୟୋ ତଣ୍ହାସମ୍ଭୂତୋତି ୱୱତ୍ଥେତି, କାୟୋ କମ୍ମସମ୍ଭୂତୋତି ୱୱତ୍ଥେତି, କାୟୋ ଆହାରସମ୍ଭୂତୋତି ୱୱତ୍ଥେତି, କାୟୋ ଚତୁନ୍ନଂ ମହାଭୂତାନଂ ଉପାଦାୟାତି ୱୱତ୍ଥେତି, କାୟୋ ଉପ୍ପନ୍ନୋତି ୱୱତ୍ଥେତି, କାୟୋ ସମୁଦାଗତୋତି ୱୱତ୍ଥେତି। କାୟୋ ଅହୁତ୍ୱା ସମ୍ଭୂତୋ, ହୁତ୍ୱା ନ ଭୱିସ୍ସତୀତି ୱୱତ୍ଥେତି। କାୟଂ ଅନ୍ତୱନ୍ତତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, କାୟୋ ଅଦ୍ଧୁୱୋ ଅସସ୍ସତୋ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମୋତି ୱୱତ୍ଥେତି, କାୟୋ ଅନିଚ୍ଚୋ ସଙ୍ଖତୋ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନୋ ଖୟଧମ୍ମୋ ୱୟଧମ୍ମୋ ୱିରାଗଧମ୍ମୋ ନିରୋଧଧମ୍ମୋତି ୱୱତ୍ଥେତି। କାୟଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ନୋ ନିଚ୍ଚତୋ; ଦୁକ୍ଖତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ନୋ ସୁଖତୋ…ପେ॰… ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜତି, ନୋ ଆଦିୟତି। ଅନିଚ୍ଚତୋ ୱୱତ୍ଥେନ୍ତୋ ନିଚ୍ଚସଞ୍ଞଂ ପଜହତି, ଦୁକ୍ଖତୋ ୱୱତ୍ଥେନ୍ତୋ ସୁଖସଞ୍ଞଂ ପଜହତି…ପେ॰… ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜନ୍ତୋ ଆଦାନଂ ପଜହତି। ଏୱଂ କାୟଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱୱତ୍ଥେତି।
କଥଂ ମନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱୱତ୍ଥେତି? ମନୋ ଅୱିଜ୍ଜାସମ୍ଭୂତୋତି ୱୱତ୍ଥେତି, ମନୋ ତଣ୍ହାସମ୍ଭୂତୋତି ୱୱତ୍ଥେତି, ମନୋ କମ୍ମସମ୍ଭୂତୋତି ୱୱତ୍ଥେତି, ମନୋ ଆହାରସମ୍ଭୂତୋତି ୱୱତ୍ଥେତି, ମନୋ ଉପ୍ପନ୍ନୋତି ୱୱତ୍ଥେତି , ମନୋ ସମୁଦାଗତୋତି ୱୱତ୍ଥେତି। ମନୋ ଅହୁତ୍ୱା ସମ୍ଭୂତୋ, ହୁତ୍ୱା ନ ଭୱିସ୍ସତୀତି ୱୱତ୍ଥେତି। ମନଂ ଅନ୍ତୱନ୍ତତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ମନୋ ଅଦ୍ଧୁୱୋ ଅସସ୍ସତୋ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମୋତି ୱୱତ୍ଥେତି, ମନୋ ଅନିଚ୍ଚୋ ସଙ୍ଖତୋ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନୋ ଖୟଧମ୍ମୋ ୱୟଧମ୍ମୋ ୱିରାଗଧମ୍ମୋ ନିରୋଧଧମ୍ମୋତି ୱୱତ୍ଥେତି। ମନଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ନୋ ନିଚ୍ଚତୋ; ଦୁକ୍ଖତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ନୋ ସୁଖତୋ; ଅନତ୍ତତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ନୋ ଅତ୍ତତୋ; ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ନୋ ନନ୍ଦତି; ୱିରଜ୍ଜତି, ନୋ ରଜ୍ଜତି; ନିରୋଧେତି, ନୋ ସମୁଦେତି; ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜତି, ନୋ ଆଦିୟତି। ଅନିଚ୍ଚତୋ ୱୱତ୍ଥେନ୍ତୋ ନିଚ୍ଚସଞ୍ଞଂ ପଜହତି, ଦୁକ୍ଖତୋ ୱୱତ୍ଥେନ୍ତୋ ସୁଖସଞ୍ଞଂ ପଜହତି, ଅନତ୍ତତୋ ୱୱତ୍ଥେନ୍ତୋ ଅତ୍ତସଞ୍ଞଂ ପଜହତି, ନିବ୍ବିନ୍ଦନ୍ତୋ ନନ୍ଦିଂ ପଜହତି, ୱିରଜ୍ଜନ୍ତୋ ରାଗଂ ପଜହତି, ନିରୋଧେନ୍ତୋ ସମୁଦୟଂ ପଜହତି, ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜନ୍ତୋ ଆଦାନଂ ପଜହତି। ଏୱଂ ମନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱୱତ୍ଥେତି। ଏୱଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଧମ୍ମେ ୱୱତ୍ଥେତି। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଅଜ୍ଝତ୍ତୱୱତ୍ଥାନେ ପଞ୍ଞା ୱତ୍ଥୁନାନତ୍ତେ ଞାଣଂ’’।
ୱତ୍ଥୁନାନତ୍ତଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ପନ୍ନରସମୋ।
୧୬. ଗୋଚରନାନତ୍ତଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୬୭ . କଥଂ ବହିଦ୍ଧା ୱୱତ୍ଥାନେ ପଞ୍ଞା ଗୋଚରନାନତ୍ତେ ଞାଣଂ? କଥଂ ବହିଦ୍ଧା ଧମ୍ମେ ୱୱତ୍ଥେତି? ରୂପେ ବହିଦ୍ଧା ୱୱତ୍ଥେତି, ସଦ୍ଦେ ବହିଦ୍ଧା ୱୱତ୍ଥେତି, ଗନ୍ଧେ ବହିଦ୍ଧା ୱୱତ୍ଥେତି, ରସେ ବହିଦ୍ଧା ୱୱତ୍ଥେତି, ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ବହିଦ୍ଧା ୱୱତ୍ଥେତି, ଧମ୍ମେ ବହିଦ୍ଧା ୱୱତ୍ଥେତି ।
କଥଂ ରୂପେ ବହିଦ୍ଧା ୱୱତ୍ଥେତି? ରୂପା ଅୱିଜ୍ଜାସମ୍ଭୂତାତି ୱୱତ୍ଥେତି ରୂପା ତଣ୍ହାସମ୍ଭୂତାତି ୱୱତ୍ଥେତି, ରୂପା କମ୍ମସମ୍ଭୂତାତି ୱୱତ୍ଥେତି, ରୂପା ଆହାରସମ୍ଭୂତାତି ୱୱତ୍ଥେତି, ରୂପା ଚତୁନ୍ନଂ ମହାଭୂତାନଂ ଉପାଦାୟାତି ୱୱତ୍ଥେତି, ରୂପା ଉପ୍ପନ୍ନାତି ୱୱତ୍ଥେତି, ରୂପା ସମୁଦାଗତାତି ୱୱତ୍ଥେତି। ରୂପା ଅହୁତ୍ୱା ସମ୍ଭୂତା, ହୁତ୍ୱା ନ ଭୱିସ୍ସନ୍ତୀତି ୱୱତ୍ଥେତି। ରୂପେ ଅନ୍ତୱନ୍ତତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ରୂପା ଅଦ୍ଧୁୱା ଅସସ୍ସତା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମାତି ୱୱତ୍ଥେତି । ରୂପା ଅନିଚ୍ଚା ସଙ୍ଖତା ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନା ଖୟଧମ୍ମା ୱୟଧମ୍ମା ୱିରାଗଧମ୍ମା ନିରୋଧଧମ୍ମାତି ୱୱତ୍ଥେତି। ରୂପେ ଅନିଚ୍ଚତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ନୋ ନିଚ୍ଚତୋ; ଦୁକ୍ଖତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ନୋ ସୁଖତୋ; ଅନତ୍ତତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ନୋ ଅତ୍ତତୋ; ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ନୋ ନନ୍ଦତି ; ୱିରଜ୍ଜତି, ନୋ ରଜ୍ଜତି; ନିରୋଧେତି, ନୋ ସମୁଦେତି; ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜତି, ନୋ ଆଦିୟତି। ଅନିଚ୍ଚତୋ ୱୱତ୍ଥେନ୍ତୋ ନିଚ୍ଚସଞ୍ଞଂ ପଜହତି, ଦୁକ୍ଖତୋ ୱୱତ୍ଥେନ୍ତୋ ସୁଖସଞ୍ଞଂ ପଜହତି, ଅନତ୍ତତୋ ୱୱତ୍ଥେନ୍ତୋ ଅତ୍ତସଞ୍ଞଂ ପଜହତି, ନିବ୍ବିନ୍ଦନ୍ତୋ ନନ୍ଦିଂ ପଜହତି, ୱିରଜ୍ଜନ୍ତୋ ରାଗଂ ପଜହତି, ନିରୋଧେନ୍ତୋ ସମୁଦୟଂ ପଜହତି, ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜନ୍ତୋ ଆଦାନଂ ପଜହତି। ଏୱଂ ରୂପେ ବହିଦ୍ଧା ୱୱତ୍ଥେତି।
କଥଂ ସଦ୍ଦେ ବହିଦ୍ଧା ୱୱତ୍ଥେତି? ସଦ୍ଦା ଅୱିଜ୍ଜାସମ୍ଭୂତାତି ୱୱତ୍ଥେତି…ପେ॰… ସଦ୍ଦା ଚତୁନ୍ନଂ ମହାଭୂତାନଂ ଉପାଦାୟାତି ୱୱତ୍ଥେତି, ସଦ୍ଦା ଉପ୍ପନ୍ନାତି ୱୱତ୍ଥେତି, ସଦ୍ଦା ସମୁଦାଗତାତି ୱୱତ୍ଥେତି। ସଦ୍ଦା ଅହୁତ୍ୱା ସମ୍ଭୂତା, ହୁତ୍ୱା ନ ଭୱିସ୍ସନ୍ତୀତି ୱୱତ୍ଥେତି। ସଦ୍ଦେ ଅନ୍ତୱନ୍ତତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ସଦ୍ଦା ଅଦ୍ଧୁୱା ଅସସ୍ସତା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମାତି ୱୱତ୍ଥେତି, ସଦ୍ଦା ଅନିଚ୍ଚା ସଙ୍ଖତା ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନା ଖୟଧମ୍ମା ୱୟଧମ୍ମା ୱିରାଗଧମ୍ମା ନିରୋଧଧମ୍ମାତି ୱୱତ୍ଥେତି। ସଦ୍ଦେ ଅନିଚ୍ଚତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ନୋ ନିଚ୍ଚତୋ…ପେ॰… ଏୱଂ ସଦ୍ଦେ ବହିଦ୍ଧା ୱୱତ୍ଥେତି।
କଥଂ ଗନ୍ଧେ ବହିଦ୍ଧା ୱୱତ୍ଥେତି? ଗନ୍ଧା ଅୱିଜ୍ଜାସମ୍ଭୂତାତି ୱୱତ୍ଥେତି, ଗନ୍ଧା ତଣ୍ହାସମ୍ଭୂତାତି ୱୱତ୍ଥେତି…ପେ॰… ଏୱଂ ଗନ୍ଧେ ବହିଦ୍ଧା ୱୱତ୍ଥେତି। କଥଂ ରସେ ବହିଦ୍ଧା ୱୱତ୍ଥେତି? ରସା ଅୱିଜ୍ଜାସମ୍ଭୂତାତି ୱୱତ୍ଥେତି, ରସା ତଣ୍ହାସମ୍ଭୂତାତି ୱୱତ୍ଥେତି…ପେ॰… ଏୱଂ ରସେ ବହିଦ୍ଧା ୱୱତ୍ଥେତି। କଥଂ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ବହିଦ୍ଧା ୱୱତ୍ଥେତି? ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଅୱିଜ୍ଜାସମ୍ଭୂତାତି ୱୱତ୍ଥେତି, ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ତଣ୍ହାସମ୍ଭୂତାତି ୱୱତ୍ଥେତି, ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା କମ୍ମସମ୍ଭୂତାତି ୱୱତ୍ଥେତି, ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଆହାରସମ୍ଭୂତାତି ୱୱତ୍ଥେତି, ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଉପ୍ପନ୍ନାତି ୱୱତ୍ଥେତି। ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ସମୁଦାଗତାତି ୱୱତ୍ଥେତି…ପେ॰… ଏୱଂ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ବହିଦ୍ଧା ୱୱତ୍ଥେତି।
କଥଂ ଧମ୍ମେ ବହିଦ୍ଧା ୱୱତ୍ଥେତି? ଧମ୍ମା ଅୱିଜ୍ଜାସମ୍ଭୂତାତି ୱୱତ୍ଥେତି, ଧମ୍ମା ତଣ୍ହାସମ୍ଭୂତାତି ୱୱତ୍ଥେତି, ଧମ୍ମା କମ୍ମସମ୍ଭୂତାତି ୱୱତ୍ଥେତି, ଧମ୍ମା ଆହାରସମ୍ଭୂତାତି ୱୱତ୍ଥେତି, ଧମ୍ମା ଉପ୍ପନ୍ନାତି ୱୱତ୍ଥେତି, ଧମ୍ମା ସମୁଦାଗତାତି ୱୱତ୍ଥେତି। ଧମ୍ମା ଅହୁତ୍ୱା ସମ୍ଭୂତା , ହୁତ୍ୱା ନ ଭୱିସ୍ସନ୍ତୀତି ୱୱତ୍ଥେତି। ଧମ୍ମେ ଅନ୍ତୱନ୍ତତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ଧମ୍ମା ଅଦ୍ଧୁୱା ଅସସ୍ସତା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମାତି ୱୱତ୍ଥେତି, ଧମ୍ମା ଅନିଚ୍ଚା ସଙ୍ଖତା ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନା ଖୟଧମ୍ମା ୱୟଧମ୍ମା ୱିରାଗଧମ୍ମା ନିରୋଧଧମ୍ମାତି ୱୱତ୍ଥେତି। ଧମ୍ମେ ଅନିଚ୍ଚତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ନୋ ନିଚ୍ଚତୋ; ଦୁକ୍ଖତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ନୋ ସୁଖତୋ; ଅନତ୍ତତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ନୋ ଅତ୍ତତୋ; ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ନୋ ନନ୍ଦତି; ୱିରଜ୍ଜତି, ନୋ ରଜ୍ଜତି; ନିରୋଧେତି, ନୋ ସମୁଦେତି; ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜତି, ନୋ ଆଦିୟତି…ପେ॰… ଅନିଚ୍ଚତୋ ୱୱତ୍ଥେନ୍ତୋ ନିଚ୍ଚସଞ୍ଞଂ ପଜହତି, ଦୁକ୍ଖତୋ ୱୱତ୍ଥେନ୍ତୋ ସୁଖସଞ୍ଞଂ ପଜହତି, ଅନତ୍ତତୋ ୱୱତ୍ଥେନ୍ତୋ ଅତ୍ତସଞ୍ଞଂ ପଜହତି, ନିବ୍ବିନ୍ଦନ୍ତୋ ନନ୍ଦିଂ ପଜହତି, ୱିରଜ୍ଜନ୍ତୋ ରାଗଂ ପଜହତି, ନିରୋଧେନ୍ତୋ ସମୁଦୟଂ ପଜହତି, ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜନ୍ତୋ ଆଦାନଂ ପଜହତି। ଏୱଂ ଧମ୍ମେ ବହିଦ୍ଧା ୱୱତ୍ଥେତି। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ବହିଦ୍ଧା ୱୱତ୍ଥାନେ ପଞ୍ଞା ଗୋଚରନାନତ୍ତେ ଞାଣଂ’’।
ଗୋଚରନାନତ୍ତଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ସୋଳସମୋ।
୧୭. ଚରିୟାନାନତ୍ତଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୬୮ . କଥଂ ଚରିୟାୱୱତ୍ଥାନେ ପଞ୍ଞା ଚରିୟାନାନତ୍ତେ ଞାଣଂ? ଚରିୟା ତି ତିସ୍ସୋ ଚରିୟାୟୋ – ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା, ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା, ଞାଣଚରିୟା।
କତମା ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା? ଦସ୍ସନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନକିରିୟାବ୍ୟାକତା ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା ରୂପେସୁ, ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା ରୂପେସୁ, ଦିଟ୍ଠତ୍ତା ଅଭିନିରୋପନା ୱିପାକମନୋଧାତୁ [ଅଭିନିରୋପନୱିପାକମନୋଧାତୁ (ସ୍ୟା॰)] ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା ରୂପେସୁ, ଅଭିନିରୋପିତତ୍ତା ୱିପାକମନୋୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା ରୂପେସୁ। ସୱନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନକିରିୟାବ୍ୟାକତା ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା ସଦ୍ଦେସୁ, ସୱନତ୍ଥୋ ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା ସଦ୍ଦେସୁ, ସୁତତ୍ତା ଅଭିନିରୋପନା ୱିପାକମନୋଧାତୁ ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା ସଦ୍ଦେସୁ, ଅଭିନିରୋପିତତ୍ତା ୱିପାକମନୋୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା ସଦ୍ଦେସୁ। ଘାୟନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନକିରିୟାବ୍ୟାକତା ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା ଗନ୍ଧେସୁ, ଘାୟନଟ୍ଠୋ [ଘାୟନତ୍ଥୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା ଗନ୍ଧେସୁ, ଘାୟିତତ୍ତା ଅଭିନିରୋପନା ୱିପାକମନୋଧାତୁ ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା ଗନ୍ଧେସୁ, ଅଭିନିରୋପିତତ୍ତା ୱିପାକମନୋୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା ଗନ୍ଧେସୁ। ସାୟନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନକିରିୟାବ୍ୟାକତା ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା ରସେସୁ, ସାୟନଟ୍ଠୋ ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା ରସେସୁ, ସାୟିତତ୍ତା ଅଭିନିରୋପନା ୱିପାକମନୋଧାତୁ ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା ରସେସୁ, ଅଭିନିରୋପିତତ୍ତା ୱିପାକମନୋୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା ରସେସୁ। ଫୁସନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନକିରିୟାବ୍ୟାକତା ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେସୁ, ଫୁସନଟ୍ଠୋ କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେସୁ, ଫୁଟ୍ଠତ୍ତା ଅଭିନିରୋପନା ୱିପାକମନୋଧାତୁ ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେସୁ, ଅଭିନିରୋପିତତ୍ତା ୱିପାକମନୋୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେସୁ। ୱିଜାନନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନକିରିୟାବ୍ୟାକତା ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା ଧମ୍ମେସୁ, ୱିଜାନନଟ୍ଠୋ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା ଧମ୍ମେସୁ, ୱିଞ୍ଞାତତ୍ତା ଅଭିନିରୋପନା ୱିପାକମନୋଧାତୁ ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା ଧମ୍ମେସୁ, ଅଭିନିରୋପିତତ୍ତା ୱିପାକମନୋୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା ଧମ୍ମେସୁ।
୬୯ . ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା ତି କେନଟ୍ଠେନ ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା? ନୀରାଗା ଚରତୀତି – ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ନିଦ୍ଦୋସା ଚରତୀତି – ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ନିମ୍ମୋହା ଚରତୀତି – ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ନିମ୍ମାନା ଚରତୀତି – ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠି ଚରତୀତି – ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା ନିଉଦ୍ଧଚ୍ଚା ଚରତୀତି – ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ନିବ୍ବିଚିକିଚ୍ଛା ଚରତୀତି – ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ନାନୁସୟା ଚରତୀତି – ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ରାଗୱିପ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ଦୋସୱିପ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ମୋହୱିପ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ମାନୱିପ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ଦିଟ୍ଠିୱିପ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚୱିପ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ୱିଚିକିଚ୍ଛାୱିପ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ଅନୁସୟୱିପ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା। କୁସଲେହି କମ୍ମେହି ସମ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ଅକୁସଲେହି କମ୍ମେହି ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ସାୱଜ୍ଜେହି କମ୍ମେହି ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ଅନୱଜ୍ଜେହି କମ୍ମେହି ସମ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା। କଣ୍ହେହି କମ୍ମେହି ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ସୁକ୍କେହି କମ୍ମେହି ସମ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ସୁଖୁଦ୍ରୟେହି କମ୍ମେହି ସମ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ଦୁକ୍ଖୁଦ୍ରୟେହି କମ୍ମେହି ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ସୁଖୱିପାକେହି କମ୍ମେହି ସମ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ଦୁକ୍ଖୱିପାକେହି କମ୍ମେହି ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ୱିଞ୍ଞାତେ ଚରତୀତି – ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଏୱରୂପା ଚରିୟା ହୋତୀତି – ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ପକତିପରିସୁଦ୍ଧମିଦଂ ଚିତ୍ତଂ ନିକ୍କିଲେସଟ୍ଠେନାତି – ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ଅୟଂ ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା।
କତମା ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା? ମନାପିୟେସୁ ରୂପେସୁ ରାଗସ୍ସ ଜୱନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନକିରିୟାବ୍ୟାକତା ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା; ରାଗସ୍ସ ଜୱନା ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ଅମନାପିୟେସୁ ରୂପେସୁ ଦୋସସ୍ସ ଜୱନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନକିରିୟାବ୍ୟାକତା ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା; ଦୋସସ୍ସ ଜୱନା ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ତଦୁଭୟେନ ଅସମପେକ୍ଖନସ୍ମିଂ ୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ମୋହସ୍ସ ଜୱନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନକିରିୟାବ୍ୟାକତା ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା; ମୋହସ୍ସ ଜୱନା ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ୱିନିବନ୍ଧସ୍ସ ମାନସ୍ସ ଜୱନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନକିରିୟାବ୍ୟାକତା ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା; ମାନସ୍ସ ଜୱନା ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ପରାମଟ୍ଠାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ଜୱନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନକିରିୟାବ୍ୟାକତା ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା; ଦିଟ୍ଠିୟା ଜୱନା ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ୱିକ୍ଖେପଗତସ୍ସ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସ୍ସ ଜୱନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନକିରିୟାବ୍ୟାକତା ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା; ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସ୍ସ ଜୱନା ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ଅନିଟ୍ଠଙ୍ଗତାୟ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ଜୱନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନକିରିୟାବ୍ୟାକତା ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା; ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ଜୱନା ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ଥାମଗତସ୍ସ ଅନୁସୟସ୍ସ ଜୱନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନକିରିୟାବ୍ୟାକତା ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା ; ଅନୁସୟସ୍ସ ଜୱନା ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା।
ମନାପିୟେସୁ ସଦ୍ଦେସୁ…ପେ॰… ମନାପିୟେସୁ ଗନ୍ଧେସୁ…ପେ॰… ମନାପିୟେସୁ ରସେସୁ…ପେ॰… ମନାପିୟେସୁ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେସୁ…ପେ॰… ମନାପିୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ରାଗସ୍ସ ଜୱନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନକିରିୟାବ୍ୟାକତା ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା; ରାଗସ୍ସ ଜୱନା ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ଅମନାପିୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଦୋସସ୍ସ ଜୱନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନକିରିୟାବ୍ୟାକତା ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା; ଦୋସସ୍ସ ଜୱନା ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ତଦୁଭୟେନ ଅସମପେକ୍ଖନସ୍ମିଂ ୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ମୋହସ୍ସ ଜୱନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନକିରିୟାବ୍ୟାକତା ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା; ମୋହସ୍ସ ଜୱନା ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ୱିନିବନ୍ଧସ୍ସ ମାନସ୍ସ ଜୱନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନକିରିୟାବ୍ୟାକତା ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା; ମାନସ୍ସ ଜୱନା ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ପରାମଟ୍ଠାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ଜୱନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନକିରିୟାବ୍ୟାକତା ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା; ଦିଟ୍ଠିୟା ଜୱନା ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ୱିକ୍ଖେପଗତସ୍ସ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସ୍ସ ଜୱନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନକିରିୟାବ୍ୟାକତା ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା; ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସ୍ସ ଜୱନା ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା; ଅନିଟ୍ଠଙ୍ଗତାୟ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ଜୱନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନକିରିୟାବ୍ୟାକତା ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା; ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ଜୱନା ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ଥାମଗତସ୍ସ ଅନୁସୟସ୍ସ ଜୱନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନକିରିୟାବ୍ୟାକତା ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା; ଅନୁସୟସ୍ସ ଜୱନା ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା।
୭୦ . ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା ତି କେନଟ୍ଠେନ ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା? ସରାଗା ଚରତୀତି – ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ସଦୋସା ଚରତୀତି – ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ସମୋହା ଚରତୀତି – ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ସମାନା ଚରତୀତି – ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ସଦିଟ୍ଠି ଚରତୀତି – ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ସଉଦ୍ଧଚ୍ଚା ଚରତୀତି – ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ସୱିଚିକିଚ୍ଛା ଚରତୀତି – ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ସାନୁସୟା ଚରତୀତି – ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା । ରାଗସମ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ଦୋସସମ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ମୋହସମ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ମାନସମ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା । ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସମ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ୱିଚିକିଚ୍ଛାସମ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ଅନୁସୟସମ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। କୁସଲେହି କମ୍ମେହି ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ଅକୁସଲେହି କମ୍ମେହି ସମ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ସାୱଜ୍ଜେହି କମ୍ମେହି ସମ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ଅନୱଜ୍ଜେହି କମ୍ମେହି ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା । କଣ୍ହେହି କମ୍ମେହି ସମ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ସୁକ୍କେହି କମ୍ମେହି ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ସୁଖୁଦ୍ରୟେହି କମ୍ମେହି ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ଦୁକ୍ଖୁଦ୍ରୟେହି କମ୍ମେହି ସମ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ସୁଖୱିପାକେହି କମ୍ମେହି ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ଦୁକ୍ଖୱିପାକେହି କମ୍ମେହି ସମ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ଅଞ୍ଞାତେ ଚରତୀତି – ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ଅଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଏୱରୂପା ଚରିୟା ହୋତୀତି – ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା। ଅୟଂ ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା।
୭୧ . କତମା ଞାଣଚରିୟା? ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନକିରିୟାବ୍ୟାକତା ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା; ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ଞାଣଚରିୟା। ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନକିରିୟାବ୍ୟାକତା ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା; ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା ଞାଣଚରିୟା। ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନକିରିୟାବ୍ୟାକତା ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା; ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା ଞାଣଚରିୟା। ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନତ୍ଥାୟ…ପେ॰… ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନତ୍ଥାୟ… ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନତ୍ଥାୟ… ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନତ୍ଥାୟ… ଖୟାନୁପସ୍ସନତ୍ଥାୟ… ୱୟାନୁପସ୍ସନତ୍ଥାୟ… ୱିପରିଣାମାନୁପସ୍ସନତ୍ଥାୟ… ଅନିମିତ୍ତାନୁପସ୍ସନତ୍ଥାୟ… ଅପ୍ପଣିହିତାନୁପସ୍ସନତ୍ଥାୟ… ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନତ୍ଥାୟ… ଅଧିପଞ୍ଞାଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନତ୍ଥାୟ… ୟଥାଭୂତଞାଣଦସ୍ସନତ୍ଥାୟ… ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସନତ୍ଥାୟ… ପଟିସଙ୍ଖାନୁପସ୍ସନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନକିରିୟାବ୍ୟାକତା ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା; ପଟିସଙ୍ଖାନୁପସ୍ସନା ଞାଣଚରିୟା। ୱିୱଟ୍ଟନାନୁପସ୍ସନା ଞାଣଚରିୟା। ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗୋ ଞାଣଚରିୟା। ସୋତାପତ୍ତିଫଲସମାପତ୍ତି ଞାଣଚରିୟା। ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗୋ ଞାଣଚରିୟା। ସକଦାଗାମିଫଲସମାପତ୍ତି ଞାଣଚରିୟା। ଅନାଗାମିମଗ୍ଗୋ ଞାଣଚରିୟା। ଅନାଗାମିଫଲସମାପତ୍ତି ଞାଣଚରିୟା। ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୋ ଞାଣଚରିୟା। ଅରହତ୍ତଫଲସମାପତ୍ତି ଞାଣଚରିୟା।
ଞାଣଚରିୟା ତି କେନଟ୍ଠେନ ଞାଣଚରିୟା? ନୀରାଗା ଚରତୀତି – ଞାଣଚରିୟା। ନିଦ୍ଦୋସା ଚରତୀତି – ଞାଣଚରିୟା…ପେ॰… ନାନୁସୟା ଚରତୀତି – ଞାଣଚରିୟା। ରାଗୱିପ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ଞାଣଚରିୟା। ଦୋସୱିପ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ଞାଣଚରିୟା। ମୋହୱିପ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ଞାଣଚରିୟା। ମାନୱିପ୍ପୟୁତ୍ତା…ପେ॰… ଦିଟ୍ଠିୱିପ୍ପୟୁତ୍ତା… ଉଦ୍ଧଚ୍ଚୱିପ୍ପୟୁତ୍ତା… ୱିଚିକିଚ୍ଛାୱିପ୍ପୟୁତ୍ତା… ଅନୁସୟୱିପ୍ପୟୁତ୍ତା… କୁସଲେହି କମ୍ମେହି ସମ୍ପୟୁତ୍ତା… ଅକୁସଲେହି କମ୍ମେହି ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତା… ସାୱଜ୍ଜେହି କମ୍ମେହି ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତା… ଅନୱଜ୍ଜେହି କମ୍ମେହି ସମ୍ପୟୁତ୍ତା… କଣ୍ହେହି କମ୍ମେହି ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତା… ସୁକ୍କେହି କମ୍ମେହି ସମ୍ପୟୁତ୍ତା… ସୁଖୁଦ୍ରୟେହି କମ୍ମେହି ସମ୍ପୟୁତ୍ତା… ଦୁକ୍ଖୁଦ୍ରୟେହି କମ୍ମେହି ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତା… ସୁଖୱିପାକେହି କମ୍ମେହି ସମ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ଞାଣଚରିୟା। ଦୁକ୍ଖୱିପାକେହି କମ୍ମେହି ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତା ଚରତୀତି – ଞାଣଚରିୟା। ଞାତେ ଚରତୀତି – ଞାଣଚରିୟା । ଞାଣସ୍ସ ଏୱରୂପା ଚରିୟା ହୋତୀତି – ଞାଣଚରିୟା। ଅୟଂ ଞାଣଚରିୟା। ଅଞ୍ଞା ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟା, ଅଞ୍ଞା ଅଞ୍ଞାଣଚରିୟା, ଅଞ୍ଞା ଞାଣଚରିୟାତି। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଚରିୟାୱୱତ୍ଥାନେ ପଞ୍ଞା ଚରିୟାନାନତ୍ତେ ଞାଣଂ’’।
ଚରିୟାନାନତ୍ତଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ସତ୍ତରସମୋ।
୧୮. ଭୂମିନାନତ୍ତଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୭୨ . କଥଂ ଚତୁଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନେ ପଞ୍ଞା ଭୂମିନାନତ୍ତେ ଞାଣଂ? ଚତସ୍ସୋ ଭୂମିୟୋ – କାମାୱଚରା ଭୂମି, ରୂପାୱଚରା ଭୂମି, ଅରୂପାୱଚରା ଭୂମି, ଅପରିୟାପନ୍ନା ଭୂମି। କତମା କାମାୱଚରା ଭୂମି? ହେଟ୍ଠତୋ ଅୱୀଚିନିରୟଂ ପରିୟନ୍ତଂ କରିତ୍ୱା ଉପରିତୋ ପରନିମ୍ମିତୱସୱତ୍ତୀ ଦେୱେ [ପରନିମ୍ମିତୱସୱତ୍ତିଦେୱେ (କ॰)] ଅନ୍ତୋକରିତ୍ୱା ୟଂ ଏତସ୍ମିଂ ଅନ୍ତରେ ଏତ୍ଥାୱଚରା ଏତ୍ଥ ପରିୟାପନ୍ନା ଖନ୍ଧଧାତୁଆୟତନା ରୂପଂ ୱେଦନା ସଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରା ୱିଞ୍ଞାଣଂ – ଅୟଂ କାମାୱଚରା ଭୂମି।
କତମା ରୂପାୱଚରା ଭୂମି? ହେଟ୍ଠତୋ ବ୍ରହ୍ମଲୋକଂ ପରିୟନ୍ତଂ କରିତ୍ୱା ଉପରିତୋ ଅକନିଟ୍ଠେ ଦେୱେ ଅନ୍ତୋକରିତ୍ୱା ୟଂ ଏତସ୍ମିଂ ଅନ୍ତରେ ଏତ୍ଥାୱଚରା ଏତ୍ଥ ପରିୟାପନ୍ନା ସମାପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଉପପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମସୁଖୱିହାରିସ୍ସ ୱା ଚିତ୍ତଚେତସିକା ଧମ୍ମା – ଅୟଂ ରୂପାୱଚରା ଭୂମି।
କତମା ଅରୂପାୱଚରା ଭୂମି? ହେଟ୍ଠତୋ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନୂପଗେ ଦେୱେ ପରିୟନ୍ତଂ କରିତ୍ୱା ଉପରିତୋ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନୂପଗେ ଦେୱେ ଅନ୍ତୋକରିତ୍ୱା ୟଂ ଏତସ୍ମିଂ ଅନ୍ତରେ ଏତ୍ଥାୱଚରା ଏତ୍ଥ ପରିୟାପନ୍ନା ସମାପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଉପପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମସୁଖୱିହାରିସ୍ସ ୱା ଚିତ୍ତଚେତସିକା ଧମ୍ମା – ଅୟଂ ଅରୂପାୱଚରା ଭୂମି।
କତମା ଅପରିୟାପନ୍ନା ଭୂମି? ଅପରିୟାପନ୍ନା ମଗ୍ଗା ଚ ମଗ୍ଗଫଲାନି ଚ ଅସଙ୍ଖତା ଚ ଧାତୁ – ଅୟଂ ଅପରିୟାପନ୍ନା ଭୂମି। ଇମା ଚତସ୍ସୋ ଭୂମିୟୋ।
ଅପରାପି ଚତସ୍ସୋ ଭୂମିୟୋ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା, ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା, ଚତ୍ତାରି ଝାନାନି, ଚତସ୍ସୋ ଅପ୍ପମଞ୍ଞାୟୋ, ଚତସ୍ସୋ ଅରୂପସମାପତ୍ତିୟୋ, ଚତସ୍ସୋ ପଟିସମ୍ଭିଦା, ଚତସ୍ସୋ ପଟିପଦା, ଚତ୍ତାରି ଆରମ୍ମଣାନି, ଚତ୍ତାରୋ ଅରିୟୱଂସା, ଚତ୍ତାରି ସଙ୍ଗହୱତ୍ଥୂନି , ଚତ୍ତାରି ଚକ୍କାନି, ଚତ୍ତାରି ଧମ୍ମପଦାନି – ଇମା ଚତସ୍ସୋ ଭୂମିୟୋ। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଚତୁଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନେ ପଞ୍ଞା ଭୂମିନାନତ୍ତେ ଞାଣଂ’’।
ଭୂମିନାନତ୍ତଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ଅଟ୍ଠାରସମୋ।
୧୯. ଧମ୍ମନାନତ୍ତଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୭୩ . କଥଂ ନୱଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମନାନତ୍ତେ ଞାଣଂ? କଥଂ ଧମ୍ମେ ୱୱତ୍ଥେତି? କାମାୱଚରେ ଧମ୍ମେ କୁସଲତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ଅକୁସଲତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ଅବ୍ୟାକତତୋ ୱୱତ୍ଥେତି। ରୂପାୱଚରେ ଧମ୍ମେ କୁସଲତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ଅବ୍ୟାକତତୋ ୱୱତ୍ଥେତି। ଅରୂପାୱଚରେ ଧମ୍ମେ କୁସଲତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ଅବ୍ୟାକତତୋ ୱୱତ୍ଥେତି। ଅପରିୟାପନ୍ନେ ଧମ୍ମେ କୁସଲତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ଅବ୍ୟାକତତୋ ୱୱତ୍ଥେତି।
କଥଂ କାମାୱଚରେ ଧମ୍ମେ କୁସଲତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ଅକୁସଲତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ଅବ୍ୟାକତତୋ ୱୱତ୍ଥେତି? ଦସ କୁସଲକମ୍ମପଥେ କୁସଲତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ଦସ ଅକୁସଲକମ୍ମପଥେ ଅକୁସଲତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ରୂପଞ୍ଚ ୱିପାକଞ୍ଚ କିରିୟଞ୍ଚ ଅବ୍ୟାକତତୋ ୱୱତ୍ଥେତି – ଏୱଂ କାମାୱଚରେ ଧମ୍ମେ କୁସଲତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ଅକୁସଲତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ଅବ୍ୟାକତତୋ ୱୱତ୍ଥେତି।
କଥଂ ରୂପାୱଚରେ ଧମ୍ମେ କୁସଲତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ଅବ୍ୟାକତତୋ ୱୱତ୍ଥେତି? ଇଧଟ୍ଠସ୍ସ ଚତ୍ତାରି ଝାନାନି କୁସଲତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ତତ୍ରୂପପନ୍ନସ୍ସ ଚତ୍ତାରି ଝାନାନି ଅବ୍ୟାକତତୋ ୱୱତ୍ଥେତି – ଏୱଂ ରୂପାୱଚରେ ଧମ୍ମେ କୁସଲତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ଅବ୍ୟାକତତୋ ୱୱତ୍ଥେତି।
କଥଂ ଅରୂପାୱଚରେ ଧମ୍ମେ କୁସଲତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ଅବ୍ୟାକତତୋ ୱୱତ୍ଥେତି? ଇଧଟ୍ଠସ୍ସ ଚତସ୍ସୋ ଅରୂପାୱଚରସମାପତ୍ତିୟୋ କୁସଲତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ତତ୍ରୂପପନ୍ନସ୍ସ ଚତସ୍ସୋ ଅରୂପାୱଚରସମାପତ୍ତିୟୋ ଅବ୍ୟାକତତୋ ୱୱତ୍ଥେତି – ଏୱଂ ଅରୂପାୱଚରେ ଧମ୍ମେ କୁସଲତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ଅବ୍ୟାକତତୋ ୱୱତ୍ଥେତି।
କଥଂ ଅପରିୟାପନ୍ନେ ଧମ୍ମେ କୁସଲତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ଅବ୍ୟାକତତୋ ୱୱତ୍ଥେତି? ଚତ୍ତାରୋ ଅରିୟମଗ୍ଗେ କୁସଲତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ଚତ୍ତାରି ଚ ସାମଞ୍ଞଫଲାନି ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ ଅବ୍ୟାକତତୋ ୱୱତ୍ଥେତି – ଏୱଂ ଅପରିୟାପନ୍ନେ ଧମ୍ମେ କୁସଲତୋ ୱୱତ୍ଥେତି, ଅବ୍ୟାକତତୋ ୱୱତ୍ଥେତି। ଏୱଂ ଧମ୍ମେ ୱୱତ୍ଥେତି।
ନୱ ପାମୋଜ୍ଜମୂଲକା ଧମ୍ମା। ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି, ପମୁଦିତସ୍ସ ପୀତି ଜାୟତି, ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋ ପସ୍ସମ୍ଭତି, ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱେଦେତି, ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି। ସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି ପସ୍ସତି। ୟଥାଭୂତଂ ଜାନଂ ପସ୍ସଂ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି, ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି। ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି…ପେ॰… ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି…ପେ॰… ୱିମୁଚ୍ଚତି।
ରୂପଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି…ପେ॰… ରୂପଂ ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ…ପେ॰… ୱେଦନଂ… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଚକ୍ଖୁଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି…ପେ॰… ଜରାମରଣଂ ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି…ପେ॰… ଜରାମରଣଂ ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି, ପମୁଦିତସ୍ସ ପୀତି ଜାୟତି, ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋ ପସ୍ସମ୍ଭତି, ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱେଦେତି, ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି। ସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି ପସ୍ସତି। ୟଥାଭୂତଂ ଜାନଂ ପସ୍ସଂ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ନିବ୍ବିନ୍ଦଂ ୱିରଜ୍ଜତି, ୱିରାଗା ୱିମୁଚ୍ଚତି। ଇମେ ନୱ ପାମୋଜ୍ଜମୂଲକା ଧମ୍ମା ।
୭୪ . ନୱ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରମୂଲକା ଧମ୍ମା। ଅନିଚ୍ଚତୋ ୟୋନିସୋ ମନସିକରୋତୋ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି, ପମୁଦିତସ୍ସ ପୀତି ଜାୟତି, ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋ ପସ୍ସମ୍ଭତି, ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱେଦେତି, ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି। ସମାହିତେନ ଚିତ୍ତେନ ‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ଦୁକ୍ଖତୋ ୟୋନିସୋ ମନସିକରୋତୋ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି, ପମୁଦିତସ୍ସ ପୀତି ଜାୟତି, ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋ ପସ୍ସମ୍ଭତି, ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱେଦେତି, ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି। ସମାହିତେନ ଚିତ୍ତେନ ‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ଅନତ୍ତତୋ ୟୋନିସୋ ମନସିକରୋତୋ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି…ପେ॰…।
ରୂପଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ୟୋନିସୋ ମନସିକରୋତୋ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି…ପେ॰… ରୂପଂ ଦୁକ୍ଖତୋ ୟୋନିସୋ ମନସିକରୋତୋ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି…ପେ॰… ରୂପଂ ଅନତ୍ତତୋ ୟୋନିସୋ ମନସିକରୋତୋ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି…ପେ॰… ୱେଦନଂ… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଚକ୍ଖୁଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ୟୋନିସୋ ମନସିକରୋତୋ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି…ପେ॰… ଜରାମରଣଂ ଦୁକ୍ଖତୋ ୟୋନିସୋ ମନସିକରୋତୋ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି…ପେ॰… ଜରାମରଣଂ ଅନତ୍ତତୋ ୟୋନିସୋ ମନସିକରୋତୋ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଜାୟତି, ପମୁଦିତସ୍ସ ପୀତି ଜାୟତି, ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋ ପସ୍ସମ୍ଭତି, ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱେଦେତି, ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି। ସମାହିତେନ ଚିତ୍ତେନ ‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ଇମେ ନୱ ୟୋନିସୋ ମନସିକାରମୂଲକା ଧମ୍ମା।
ନୱ ନାନତ୍ତା – ଧାତୁନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ, ଫସ୍ସନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦନାନାନତ୍ତଂ, ୱେଦନାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ, ସଞ୍ଞାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସଙ୍କପ୍ପନାନତ୍ତଂ, ସଙ୍କପ୍ପନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଛନ୍ଦନାନତ୍ତଂ, ଛନ୍ଦନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପରିଳାହନାନତ୍ତଂ, ପରିଳାହନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପରିୟେସନାନାନତ୍ତଂ, ପରିୟେସନାନାନତ୍ତଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଲାଭନାନତ୍ତଂ – ଇମେ ନୱ ନାନତ୍ତା। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ନୱଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମନାନତ୍ତେ ଞାଣଂ’’।
ଧମ୍ମନାନତ୍ତଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ଏକୂନୱୀସତିମୋ।
୨୦-୨୪. ଞାଣପଞ୍ଚକନିଦ୍ଦେସୋ
୭୫ . କଥଂ ଅଭିଞ୍ଞାପଞ୍ଞା ଞାତଟ୍ଠେ ଞାଣଂ, ପରିଞ୍ଞାପଞ୍ଞା ତୀରଣଟ୍ଠେ ଞାଣଂ, ପହାନେପଞ୍ଞା ପରିଚ୍ଚାଗଟ୍ଠେ ଞାଣଂ, ଭାୱନା ପଞ୍ଞା ଏକରସଟ୍ଠେ ଞାଣଂ, ସଚ୍ଛିକିରିୟାପଞ୍ଞା ଫସ୍ସନଟ୍ଠେ ଞାଣଂ? ୟେ ୟେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞାତା ହୋନ୍ତି, ତେ ତେ ଧମ୍ମା ଞାତା ହୋନ୍ତି। ୟେ ୟେ ଧମ୍ମା ପରିଞ୍ଞାତା ହୋନ୍ତି, ତେ ତେ ଧମ୍ମା ତୀରିତା ହୋନ୍ତି। ୟେ ୟେ ଧମ୍ମା ପହୀନା ହୋନ୍ତି, ତେ ତେ ଧମ୍ମା ପରିଚ୍ଚତ୍ତା ହୋନ୍ତି। ୟେ ୟେ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ହୋନ୍ତି, ତେ ତେ ଧମ୍ମା ଏକରସା ହୋନ୍ତି। ୟେ ୟେ ଧମ୍ମା ସଚ୍ଛିକତା ହୋନ୍ତି, ତେ ତେ ଧମ୍ମା ଫସ୍ସିତା ହୋନ୍ତି। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଅଭିଞ୍ଞା ପଞ୍ଞା ଞାତଟ୍ଠେ ଞାଣଂ, ପରିଞ୍ଞା ପଞ୍ଞା ତୀରଣଟ୍ଠେ ଞାଣଂ, ପହାନେ ପଞ୍ଞା ପରିଚ୍ଚାଗଟ୍ଠେ ଞାଣଂ, ଭାୱନା ପଞ୍ଞା ଏକରସଟ୍ଠେ ଞାଣଂ, ସଚ୍ଛିକିରିୟା ପଞ୍ଞା ଫୁସନଟ୍ଠେ ଞାଣଂ’’।
ଞାଣପଞ୍ଚକନିଦ୍ଦେସୋ ଚତୁୱୀସତିମୋ।
୨୫-୨୮. ପଟିସମ୍ଭିଦାଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୭୬ . କଥଂ ଅତ୍ଥନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ଧମ୍ମନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ନିରୁତ୍ତିନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ପଟିଭାନନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଧମ୍ମୋ, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଧମ୍ମୋ, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଧମ୍ମୋ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଧମ୍ମୋ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଧମ୍ମୋ। ଅଞ୍ଞୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଧମ୍ମୋ, ଅଞ୍ଞୋ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଧମ୍ମୋ, ଅଞ୍ଞୋ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଧମ୍ମୋ, ଅଞ୍ଞୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଧମ୍ମୋ, ଅଞ୍ଞୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଧମ୍ମୋ। ୟେନ ଞାଣେନ ଇମେ ନାନା ଧମ୍ମା ଞାତା, ତେନେୱ ଞାଣେନ ଇମେ ନାନା ଧମ୍ମା ପଟିୱିଦିତାତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଧମ୍ମନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ’’।
ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ପଗ୍ଗହଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ। ଅଞ୍ଞୋ ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଅଞ୍ଞୋ ପଗ୍ଗହଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଅଞ୍ଞୋ ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଅଞ୍ଞୋ ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଅଞ୍ଞୋ ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ। ୟେନ ଞାଣେନ ଇମେ ନାନା ଅତ୍ଥା ଞାତା, ତେନେୱ ଞାଣେନ ଇମେ ନାନା ଅତ୍ଥା ପଟିୱିଦିତାତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି ‘‘ଅତ୍ଥନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ’’।
ପଞ୍ଚ ଧମ୍ମେ ସନ୍ଦସ୍ସେତୁଂ ବ୍ୟଞ୍ଜନନିରୁତ୍ତାଭିଲାପା, ପଞ୍ଚ ଅତ୍ଥେ ସନ୍ଦସ୍ସେତୁଂ ବ୍ୟଞ୍ଜନନିରୁତ୍ତାଭିଲାପା। ଅଞ୍ଞା ଧମ୍ମନିରୁତ୍ତିୟୋ, ଅଞ୍ଞା ଅତ୍ଥନିରୁତ୍ତିୟୋ। ୟେନ ଞାଣେନ ଇମା ନାନା ନିରୁତ୍ତିୟୋ ଞାତା, ତେନେୱ ଞାଣେନ ଇମା ନାନା ନିରୁତ୍ତିୟୋ ପଟିୱିଦିତାତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ନିରୁତ୍ତିନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ’’।
ପଞ୍ଚସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଞାଣାନି, ପଞ୍ଚସୁ ଅତ୍ଥେସୁ ଞାଣାନି, ଦସସୁ ନିରୁତ୍ତୀସୁ ଞାଣାନି। ଅଞ୍ଞାନି ଧମ୍ମେସୁ ଞାଣାନି, ଅଞ୍ଞାନି ଅତ୍ଥେସୁ ଞାଣାନି, ଅଞ୍ଞାନି ନିରୁତ୍ତୀସୁ ଞାଣାନି। ୟେନ ଞାଣେନ ଇମେ ନାନା ଞାଣା ଞାତା, ତେନେୱ ଞାଣେନ ଇମେ ନାନା ଞାଣା ପଟିୱିଦିତାତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ପଟିଭାନନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ’’।
୭୭ . ସଦ୍ଧାବଲଂ ଧମ୍ମୋ, ୱୀରିୟବଲଂ ଧମ୍ମୋ, ସତିବଲଂ ଧମ୍ମୋ, ସମାଧିବଲଂ ଧମ୍ମୋ, ପଞ୍ଞାବଲଂ ଧମ୍ମୋ। ଅଞ୍ଞୋ ସଦ୍ଧାବଲଂ ଧମ୍ମୋ, ଅଞ୍ଞୋ ୱୀରିୟବଲଂ ଧମ୍ମୋ, ଅଞ୍ଞୋ ସତିବଲଂ ଧମ୍ମୋ, ଅଞ୍ଞୋ ସମାଧିବଲଂ ଧମ୍ମୋ, ଅଞ୍ଞୋ ପଞ୍ଞାବଲଂ ଧମ୍ମୋ। ୟେନ ଞାଣେନ ଇମେ ନାନା ଧମ୍ମା ଞାତା, ତେନେୱ ଞାଣେନ ଇମେ ନାନା ଧମ୍ମା ପଟିୱିଦିତାତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଧମ୍ମନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ’’।
ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ। କୋସଜ୍ଜେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ। ପମାଦେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ। ଅଞ୍ଞୋ ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଅଞ୍ଞୋ କୋସଜ୍ଜେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଅଞ୍ଞୋ ପମାଦେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଅଞ୍ଞୋ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଅଞ୍ଞୋ ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ। ୟେନ ଞାଣେନ ଇମେ ନାନା ଅତ୍ଥା ଞାତା, ତେନେୱ ଞାଣେନ ଇମେ ନାନା ଅତ୍ଥା ପଟିୱିଦିତାତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଅତ୍ଥନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ’’।
ପଞ୍ଚ ଧମ୍ମେ ସନ୍ଦସ୍ସେତୁଂ ବ୍ୟଞ୍ଜନନିରୁତ୍ତାଭିଲାପା, ପଞ୍ଚ ଅତ୍ଥେ ସନ୍ଦସ୍ସେତୁଂ ବ୍ୟଞ୍ଜନନିରୁତ୍ତାଭିଲାପା। ଅଞ୍ଞା ଧମ୍ମନିରୁତ୍ତିୟୋ, ଅଞ୍ଞା ଅତ୍ଥନିରୁତ୍ତିୟୋ। ୟେନ ଞାଣେନ ଇମା ନାନା ନିରୁତ୍ତିୟୋ ଞାତା, ତେନେୱ ଞାଣେନ ଇମା ନାନା ନିରୁତ୍ତିୟୋ ପଟିୱିଦିତାତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ନିରୁତ୍ତିନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ’’।
ପଞ୍ଚସୁ [ପଞ୍ଚ (?)] ଧମ୍ମେସୁ ଞାଣାନି, ପଞ୍ଚସୁ [ପଞ୍ଚ (?)] ଅତ୍ଥେସୁ ଞାଣାନି, ଦସସୁ [ଦସ (?)] ନିରୁତ୍ତୀସୁ ଞାଣାନି। ଅଞ୍ଞାନି ଧମ୍ମେସୁ ଞାଣାନି, ଅଞ୍ଞାନି ଅତ୍ଥେସୁ ଞାଣାନି, ଅଞ୍ଞାନି ନିରୁତ୍ତୀସୁ ଞାଣାନି। ୟେନ ଞାଣେନ ଇମେ ନାନା ଞାଣା ଞାତା, ତେନେୱ ଞାଣେନ ଇମେ ନାନା ଞାଣା ପଟିୱିଦିତାତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ପଟିଭାନନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ’’।
ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଧମ୍ମୋ, ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଧମ୍ମୋ, ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଧମ୍ମୋ, ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଧମ୍ମୋ, ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଧମ୍ମୋ, ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଧମ୍ମୋ, ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଧମ୍ମୋ। ଅଞ୍ଞୋ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଧମ୍ମୋ, ଅଞ୍ଞୋ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଧମ୍ମୋ, ଅଞ୍ଞୋ ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଧମ୍ମୋ, ଅଞ୍ଞୋ ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଧମ୍ମୋ, ଅଞ୍ଞୋ ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଧମ୍ମୋ, ଅଞ୍ଞୋ ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଧମ୍ମୋ, ଅଞ୍ଞୋ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଧମ୍ମୋ। ୟେନ ଞାଣେନ ଇମେ ନାନା ଧମ୍ମା ଞାତା, ତେନେୱ ଞାଣେନ ଇମେ ନାନା ଧମ୍ମା ପଟିୱିଦିତାତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଧମ୍ମନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ’’।
ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ପୱିଚୟଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ପଗ୍ଗହଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଫରଣଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଉପସମଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ପଟିସଙ୍ଖାନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ। ଅଞ୍ଞୋ ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଅଞ୍ଞୋ ପୱିଚୟଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଅଞ୍ଞୋ ପଗ୍ଗହଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଅଞ୍ଞୋ ଫରଣଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଅଞ୍ଞୋ ଉପସମଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଅଞ୍ଞୋ ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଅଞ୍ଞୋ ପଟିସଙ୍ଖାନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ। ୟେନ ଞାଣେନ ଇମେ ନାନା ଅତ୍ଥା ଞାତା, ତେନେୱ ଞାଣେନ ଇମେ ନାନା ଅତ୍ଥା ପଟିୱିଦିତାତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଅତ୍ଥନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ’’।
ସତ୍ତ ଧମ୍ମେ ସନ୍ଦସ୍ସେତୁଂ ବ୍ୟଞ୍ଜନନିରୁତ୍ତାଭିଲାପା, ସତ୍ତ ଅତ୍ଥେ ସନ୍ଦସ୍ସେତୁଂ ବ୍ୟଞ୍ଜନନିରୁତ୍ତାଭିଲାପା। ଅଞ୍ଞା ଧମ୍ମନିରୁତ୍ତିୟୋ, ଅଞ୍ଞା ଅତ୍ଥନିରୁତ୍ତିୟୋ। ୟେନ ଞାଣେନ ଇମା ନାନା ନିରୁତ୍ତିୟୋ ଞାତା, ତେନେୱ ଞାଣେନ ଇମା ନାନା ନିରୁତ୍ତିୟୋ ପଟିୱିଦିତାତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ନିରୁତ୍ତିନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ’’।
ସତ୍ତସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଞାଣାନି, ସତ୍ତସୁ ଅତ୍ଥେସୁ ଞାଣାନି, ଚୁଦ୍ଦସସୁ ନିରୁତ୍ତୀସୁ ଞାଣାନି। ଅଞ୍ଞାନି ଧମ୍ମେସୁ ଞାଣାନି, ଅଞ୍ଞାନି ଅତ୍ଥେସୁ ଞାଣାନି, ଅଞ୍ଞାନି ନିରୁତ୍ତୀସୁ ଞାଣାନି। ୟେନ ଞାଣେନ ଇମେ ନାନା ଞାଣା ଞାତା, ତେନେୱ ଞାଣେନ ଇମେ ନାନା ଞାଣା ପଟିୱିଦିତାତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ପଟିଭାନନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ’’।
ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ଧମ୍ମୋ, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ଧମ୍ମୋ, ସମ୍ମାୱାଚା ଧମ୍ମୋ, ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ଧମ୍ମୋ, ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ଧମ୍ମୋ, ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ଧମ୍ମୋ, ସମ୍ମାସତି ଧମ୍ମୋ, ସମ୍ମାସମାଧି ଧମ୍ମୋ। ଅଞ୍ଞୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ଧମ୍ମୋ, ଅଞ୍ଞୋ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ଧମ୍ମୋ, ଅଞ୍ଞୋ ସମ୍ମାୱାଚା ଧମ୍ମୋ, ଅଞ୍ଞୋ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ଧମ୍ମୋ, ଅଞ୍ଞୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ଧମ୍ମୋ, ଅଞ୍ଞୋ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ଧମ୍ମୋ, ଅଞ୍ଞୋ ସମ୍ମାସତି ଧମ୍ମୋ, ଅଞ୍ଞୋ ସମ୍ମାସମାଧି ଧମ୍ମୋ। ୟେନ ଞାଣେନ ଇମେ ନାନା ଧମ୍ମା ଞାତା, ତେନେୱ ଞାଣେନ ଇମେ ନାନା ଧମ୍ମା ପଟିୱିଦିତାତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଧମ୍ମନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ’’।
ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଅଭିନିରୋପନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ସମୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ୱୋଦାନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ପଗ୍ଗହଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ। ଅଞ୍ଞୋ ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଅଞ୍ଞୋ ଅଭିନିରୋପନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଅଞ୍ଞୋ ପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଅଞ୍ଞୋ ସମୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଅଞ୍ଞୋ ୱୋଦାନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଅଞ୍ଞୋ ପଗ୍ଗହଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଅଞ୍ଞୋ ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଅଞ୍ଞୋ ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ। ୟେନ ଞାଣେନ ଇମେ ନାନା ଅତ୍ଥା ଞାତା ତେନେୱ ଞାଣେନ ଇମେ ନାନା ଅତ୍ଥା ପଟିୱିଦିତାତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଅତ୍ଥନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ’’।
ଅଟ୍ଠ ଧମ୍ମେ ସନ୍ଦସ୍ସେତୁଂ ବ୍ୟଞ୍ଜନନିରୁତ୍ତାଭିଲାପା, ଅଟ୍ଠ ଅତ୍ଥେ ସନ୍ଦସ୍ସେତୁଂ ବ୍ୟଞ୍ଜନନିରୁତ୍ତାଭିଲାପା। ଅଞ୍ଞା ଧମ୍ମନିରୁତ୍ତିୟୋ, ଅଞ୍ଞା ଅତ୍ଥନିରୁତ୍ତିୟୋ। ୟେନ ଞାଣେନ ଇମା ନାନା ନିରୁତ୍ତିୟୋ ଞାତା , ତେନେୱ ଞାଣେନ ଇମା ନାନା ନିରୁତ୍ତିୟୋ ପଟିୱିଦିତାତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ନିରୁତ୍ତିନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ’’।
ଅଟ୍ଠସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଞାଣାନି, ଅଟ୍ଠସୁ ଅତ୍ଥେସୁ ଞାଣାନି ସୋଳସସୁ ନିରୁତ୍ତୀସୁ ଞାଣାନି। ଅଞ୍ଞାନି ଧମ୍ମେସୁ ଞାଣାନି, ଅଞ୍ଞାନି ଅତ୍ଥେସୁ ଞାଣାନି, ଅଞ୍ଞାନି ନିରୁତ୍ତୀସୁ ଞାଣାନି। ୟେନ ଞାଣେନ ଇମେ ନାନା ଞାଣା ଞାତା, ତେନେୱ ଞାଣେନ ଇମେ ନାନା ଞାଣା ପଟିୱିଦିତାତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ପଟିଭାନନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ’’। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଅତ୍ଥନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ। ଧମ୍ମନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ। ନିରୁତ୍ତିନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ। ପଟିଭାନନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ’’।
ପଟିସମ୍ଭିଦାଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ଅଟ୍ଠୱୀସତିମୋ।
୨୯-୩୧. ଞାଣତ୍ତୟନିଦ୍ଦେସୋ
୭୮ . କଥଂ ୱିହାରନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ୱିହାରଟ୍ଠେ ଞାଣଂ, ସମାପତ୍ତିନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ସମାପତ୍ତଟ୍ଠେ ଞାଣଂ, ୱିହାରସମାପତ୍ତିନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ୱିହାରସମାପତ୍ତଟ୍ଠେ ଞାଣଂ? ନିମିତ୍ତଂ ଭୟତୋ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଅନିମିତ୍ତେ ଅଧିମୁତ୍ତତ୍ତା ଫୁସ୍ସ ଫୁସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସତି – ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିହାରୋ। ପଣିଧିଂ ଭୟତୋ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଅପ୍ପଣିହିତେ ଅଧିମୁତ୍ତତ୍ତା ଫୁସ୍ସ ଫୁସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସତି – ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିହାରୋ। ଅଭିନିୱେସଂ ଭୟତୋ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ସୁଞ୍ଞତେ ଅଧିମୁତ୍ତତ୍ତା ଫୁସ୍ସ ଫୁସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସତି – ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିହାରୋ।
ନିମିତ୍ତଂ ଭୟତୋ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଅନିମିତ୍ତେ ଅଧିମୁତ୍ତତ୍ତା ପୱତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତ୍ୱା ନିରୋଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ଅନିମିତ୍ତଂ ଆୱଜ୍ଜିତ୍ୱା ସମାପଜ୍ଜତି – ଅନିମିତ୍ତା ସମାପତ୍ତି। ପଣିଧିଂ ଭୟତୋ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଅପ୍ପଣିହିତେ ଅଧିମୁତ୍ତତ୍ତା ପୱତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତ୍ୱା ନିରୋଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ଅପ୍ପଣିହିତଂ ଆୱଜ୍ଜିତ୍ୱା ସମାପଜ୍ଜତି – ଅପ୍ପଣିହିତା ସମାପତ୍ତି। ଅଭିନିୱେସଂ ଭୟତୋ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ସୁଞ୍ଞତେ ଅଧିମୁତ୍ତତ୍ତା ପୱତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତ୍ୱା ନିରୋଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ସୁଞ୍ଞତଂ ଆୱଜ୍ଜିତ୍ୱା ସମାପଜ୍ଜତି – ସୁଞ୍ଞତା ସମାପତ୍ତି।
ନିମିତ୍ତଂ ଭୟତୋ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଅନିମିତ୍ତେ ଅଧିମୁତ୍ତତ୍ତା ଫୁସ୍ସ ଫୁସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସତି, ପୱତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତ୍ୱା ନିରୋଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ଅନିମିତ୍ତଂ ଆୱଜ୍ଜିତ୍ୱା ସମାପଜ୍ଜତି – ଅନିମିତ୍ତୱିହାରସମାପତ୍ତି। ପଣିଧିଂ ଭୟତୋ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଅପ୍ପଣିହିତେ ଅଧିମୁତ୍ତତ୍ତା ଫୁସ୍ସ ଫୁସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସତି, ପୱତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତ୍ୱା ନିରୋଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ଅପ୍ପଣିହିତଂ ଆୱଜ୍ଜିତ୍ୱା ସମାପଜ୍ଜତି – ଅପ୍ପଣିହିତୱିହାରସମାପତ୍ତି। ଅଭିନିୱେସଂ ଭୟତୋ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ସୁଞ୍ଞତେ ଅଧିମୁତ୍ତତ୍ତା ଫୁସ୍ସ ଫୁସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସତି, ପୱତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତ୍ୱା ନିରୋଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ସୁଞ୍ଞତଂ ଆୱଜ୍ଜିତ୍ୱା ସମାପଜ୍ଜତି – ସୁଞ୍ଞତୱିହାରସମାପତ୍ତି।
୭୯ . ରୂପନିମିତ୍ତଂ ଭୟତୋ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଅନିମିତ୍ତେ ଅଧିମୁତ୍ତତ୍ତା ଫୁସ୍ସ ଫୁସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସତି – ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିହାରୋ। ରୂପପଣିଧିଂ ଭୟତୋ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଅପ୍ପଣିହିତେ ଅଧିମୁତ୍ତତ୍ତା ଫୁସ୍ସ ଫୁସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସତି – ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିହାରୋ। ରୂପାଭିନିୱେସଂ ଭୟତୋ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ସୁଞ୍ଞତେ ଅଧିମୁତ୍ତତ୍ତା ଫୁସ୍ସ ଫୁସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସତି – ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିହାରୋ।
ରୂପନିମିତ୍ତଂ ଭୟତୋ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଅନିମିତ୍ତେ ଅଧିମୁତ୍ତତ୍ତା ପୱତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତ୍ୱା ନିରୋଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ଅନିମିତ୍ତଂ ଆୱଜ୍ଜିତ୍ୱା ସମାପଜ୍ଜତି – ଅନିମିତ୍ତା ସମାପତ୍ତି । ରୂପପଣିଧିଂ ଭୟତୋ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଅପ୍ପଣିହିତେ ଅଧିମୁତ୍ତତ୍ତା ପୱତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତ୍ୱା ନିରୋଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ଅପ୍ପଣିହିତଂ ଆୱଜ୍ଜିତ୍ୱା ସମାପଜ୍ଜତି – ଅପ୍ପଣିହିତା ସମାପତ୍ତି। ରୂପାଭିନିୱେସଂ ଭୟତୋ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ସୁଞ୍ଞତେ ଅଧିମୁତ୍ତତ୍ତା ପୱତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତ୍ୱା ନିରୋଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ସୁଞ୍ଞତଂ ଆୱଜ୍ଜିତ୍ୱା ସମାପଜ୍ଜତି – ସୁଞ୍ଞତା ସମାପତ୍ତି।
ରୂପନିମିତ୍ତଂ ଭୟତୋ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଅନିମିତ୍ତେ ଅଧିମୁତ୍ତତ୍ତା ଫୁସ୍ସ ଫୁସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସତି, ପୱତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତ୍ୱା ନିରୋଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ଅନିମିତ୍ତଂ ଆୱଜ୍ଜିତ୍ୱା ସମାପଜ୍ଜତି – ଅନିମିତ୍ତୱିହାରସମାପତ୍ତି। ରୂପପଣିଧିଂ ଭୟତୋ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଅପ୍ପଣିହିତେ ଅଧିମୁତ୍ତତ୍ତା ଫୁସ୍ସ ଫୁସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସତି, ପୱତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତ୍ୱା ନିରୋଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ଅପ୍ପଣିହିତଂ ଆୱଜ୍ଜିତ୍ୱା ସମାପଜ୍ଜତି – ଅପ୍ପଣିହିତୱିହାରସମାପତ୍ତି। ରୂପାଭିନିୱେସଂ ଭୟତୋ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ସୁଞ୍ଞତେ ଅଧିମୁତ୍ତତ୍ତା ଫୁସ୍ସ ଫୁସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସତି, ପୱତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତ୍ୱା ନିରୋଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ସୁଞ୍ଞତଂ ଆୱଜ୍ଜିତ୍ୱା ସମାପଜ୍ଜତି – ସୁଞ୍ଞତୱିହାରସମାପତ୍ତି।
ୱେଦନାନିମିତ୍ତଂ …ପେ॰… ସଞ୍ଞାନିମିତ୍ତଂ… ସଙ୍ଖାରନିମିତ୍ତଂ… ୱିଞ୍ଞାଣନିମିତ୍ତଂ… ଚକ୍ଖୁନିମିତ୍ତଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣନିମିତ୍ତଂ ଭୟତୋ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଅନିମିତ୍ତେ ଅଧିମୁତ୍ତତ୍ତା ଫୁସ୍ସ ଫୁସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସତି – ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିହାରୋ। ଜରାମରଣପଣିଧିଂ ଭୟତୋ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଅପ୍ପଣିହିତେ ଅଧିମୁତ୍ତତ୍ତା ଫୁସ୍ସ ଫୁସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସତି – ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିହାରୋ। ଜରାମରଣାଭିନିୱେସଂ ଭୟତୋ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ସୁଞ୍ଞତେ ଅଧିମୁତ୍ତତ୍ତା ଫୁସ୍ସ ଫୁସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସତି – ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିହାରୋ।
ଜରାମରଣନିମିତ୍ତଂ ଭୟତୋ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଅନିମିତ୍ତେ ଅଧିମୁତ୍ତତ୍ତା ପୱତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତ୍ୱା ନିରୋଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ଅନିମିତ୍ତଂ ଆୱଜ୍ଜିତ୍ୱା ସମାପଜ୍ଜତି – ଅନିମିତ୍ତା ସମାପତ୍ତି। ଜରାମରଣପଣିଧିଂ ଭୟତୋ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଅପ୍ପଣିହିତେ ଅଧିମୁତ୍ତତ୍ତା ପୱତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତ୍ୱା ନିରୋଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ଅପ୍ପଣିହିତଂ ଆୱଜ୍ଜିତ୍ୱା ସମାପଜ୍ଜତି – ଅପ୍ପଣିହିତା ସମାପତ୍ତି। ଜରାମରଣାଭିନିୱେସଂ ଭୟତୋ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ସୁଞ୍ଞତେ ଅଧିମୁତ୍ତତ୍ତା ପୱତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତ୍ୱା ନିରୋଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ସୁଞ୍ଞତଂ ଆୱଜ୍ଜିତ୍ୱା ସମାପଜ୍ଜତି – ସୁଞ୍ଞତା ସମାପତ୍ତି।
ଜରାମରଣନିମିତ୍ତଂ ଭୟତୋ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଅନିମିତ୍ତେ ଅଧିମୁତ୍ତତ୍ତା ଫୁସ୍ସ ଫୁସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସତି, ପୱତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତ୍ୱା ନିରୋଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ଅନିମିତ୍ତଂ ଆୱଜ୍ଜିତ୍ୱା ସମାପଜ୍ଜତି – ଅନିମିତ୍ତୱିହାରସମାପତ୍ତି। ଜରାମରଣପଣିଧିଂ ଭୟତୋ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଅପ୍ପଣିହିତେ ଅଧିମୁତ୍ତତ୍ତା ଫୁସ୍ସ ଫୁସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସତି, ପୱତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତ୍ୱା ନିରୋଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ଅପ୍ପଣିହିତଂ ଆୱଜ୍ଜିତ୍ୱା ସମାପଜ୍ଜତି – ଅପ୍ପଣିହିତୱିହାରସମାପତ୍ତି। ଜରାମରଣାଭିନିୱେସଂ ଭୟତୋ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ସୁଞ୍ଞତେ ଅଧିମୁତ୍ତତ୍ତା ଫୁସ୍ସ ଫୁସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସତି, ପୱତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତ୍ୱା ନିରୋଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ସୁଞ୍ଞତଂ ଆୱଜ୍ଜିତ୍ୱା ସମାପଜ୍ଜତି – ସୁଞ୍ଞତୱିହାରସମାପତ୍ତି। ଅଞ୍ଞୋ ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିହାରୋ, ଅଞ୍ଞୋ ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିହାରୋ, ଅଞ୍ଞୋ ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିହାରୋ। ଅଞ୍ଞା ଅନିମିତ୍ତସମାପତ୍ତି, ଅଞ୍ଞା ଅପ୍ପଣିହିତସମାପତ୍ତି, ଅଞ୍ଞା ସୁଞ୍ଞତସମାପତ୍ତି। ଅଞ୍ଞା ଅନିମିତ୍ତା ୱିହାରସମାପତ୍ତି, ଅଞ୍ଞା ଅପ୍ପଣିହିତା ୱିହାରସମାପତ୍ତି, ଅଞ୍ଞା ସୁଞ୍ଞତା ୱିହାରସମାପତ୍ତି। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ୱିହାରନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ୱିହାରଟ୍ଠେ ଞାଣଂ, ସମାପତ୍ତିନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ସମାପତ୍ତଟ୍ଠେ ଞାଣଂ, ୱିହାରସମାପତ୍ତିନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ୱିହାରସମାପତ୍ତଟ୍ଠେ ଞାଣଂ’’।
ଞାଣତ୍ତୟନିଦ୍ଦେସୋ ଏକତିଂସତିମୋ।
୩୨. ଆନନ୍ତରିକସମାଧିଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୮୦ . କଥଂ ଅୱିକ୍ଖେପପରିସୁଦ୍ଧତ୍ତା ଆସୱସମୁଚ୍ଛେଦେ ପଞ୍ଞା ଆନନ୍ତରିକସମାଧିମ୍ହି ଞାଣଂ? ନେକ୍ଖମ୍ମୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି। ତସ୍ସ ସମାଧିସ୍ସ ୱସେନ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଞାଣଂ। ତେନ ଞାଣେନ ଆସୱା ଖୀୟନ୍ତି। ଇତି ପଠମଂ ସମଥୋ, ପଚ୍ଛା ଞାଣଂ। ତେନ ଞାଣେନ ଆସୱାନଂ ଖୟୋ ହୋତି । ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଅୱିକ୍ଖେପପରିସୁଦ୍ଧତ୍ତା ଆସୱସମୁଚ୍ଛେଦେ ପଞ୍ଞା ଆନନ୍ତରିକସମାଧିମ୍ହି ଞାଣଂ’’।
ଆସୱା ତି କତମେ ତେ ଆସୱା? କାମାସୱୋ, ଭୱାସୱୋ, ଦିଟ୍ଠାସୱୋ, ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ। କତ୍ଥେତେ ଆସୱା ଖୀୟନ୍ତି? ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗେନ ଅନୱସେସୋ ଦିଟ୍ଠାସୱୋ ଖୀୟତି, ଅପାୟଗମନୀୟୋ କାମାସୱୋ ଖୀୟତି, ଅପାୟଗମନୀୟୋ ଭୱାସୱୋ ଖୀୟତି, ଅପାୟଗମନୀୟୋ ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ ଖୀୟତି। ଏତ୍ଥେତେ ଆସୱା ଖୀୟନ୍ତି। ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗେନ ଓଳାରିକୋ କାମାସୱୋ ଖୀୟତି, ତଦେକଟ୍ଠୋ ଭୱାସୱୋ ଖୀୟତି, ତଦେକଟ୍ଠୋ ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ ଖୀୟତି। ଏତ୍ଥେତେ ଆସୱା ଖୀୟନ୍ତି। ଅନାଗାମିମଗ୍ଗେନ ଅନୱସେସୋ କାମାସୱୋ ଖୀୟତି, ତଦେକଟ୍ଠୋ ଭୱାସୱୋ ଖୀୟତି, ତଦେକଟ୍ଠୋ ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ ଖୀୟତି। ଏତ୍ଥେତେ ଆସୱା ଖୀୟନ୍ତି। ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ଅନୱସେସୋ ଭୱାସୱୋ ଖୀୟତି, ଅନୱସେସୋ ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ ଖୀୟତି। ଏତ୍ଥେତେ ଆସୱା ଖୀୟନ୍ତି।
ଅବ୍ୟାପାଦୱସେନ …ପେ॰… ଆଲୋକସଞ୍ଞାୱସେନ… ଅୱିକ୍ଖେପୱସେନ… ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନୱସେନ… ଞାଣୱସେନ… ପାମୋଜ୍ଜୱସେନ… ପଠମଜ୍ଝାନୱସେନ… ଦୁତିୟଜ୍ଝାନୱସେନ… ତତିୟଜ୍ଝାନୱସେନ… ଚତୁତ୍ଥଜ୍ଝାନୱସେନ… ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୱସେନ… ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୱସେନ… ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୱସେନ… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୱସେନ… ପଥୱୀକସିଣୱସେନ… ଆପୋକସିଣୱସେନ … ତେଜୋକସିଣୱସେନ… ୱାୟୋକସିଣୱସେନ… ନୀଲକସିଣୱସେନ… ପୀତକସିଣୱସେନ… ଲୋହିତକସିଣୱସେନ… ଓଦାତକସିଣୱସେନ… ଆକାସକସିଣୱସେନ… ୱିଞ୍ଞାଣକସିଣୱସେନ… ବୁଦ୍ଧାନୁସ୍ସତିୱସେନ… ଧମ୍ମାନୁସ୍ସତିୱସେନ… ସଙ୍ଘାନୁସ୍ସତିୱସେନ… ସୀଲାନୁସ୍ସତିୱସେନ… ଚାଗାନୁସ୍ସତିୱସେନ… ଦେୱତାନୁସ୍ସତିୱସେନ… ଆନାପାନସ୍ସତିୱସେନ… ମରଣସ୍ସତିୱସେନ… କାୟଗତାସତିୱସେନ… ଉପସମାନୁସ୍ସତିୱସେନ… ଉଦ୍ଧୁମାତକସଞ୍ଞାୱସେନ… ୱିନୀଲକସଞ୍ଞାୱସେନ… ୱିପୁବ୍ବକସଞ୍ଞାୱସେନ… ୱିଚ୍ଛିଦ୍ଦକସଞ୍ଞାୱସେନ… ୱିକ୍ଖାୟିତକସଞ୍ଞାୱସେନ… ୱିକ୍ଖିତ୍ତକସଞ୍ଞାୱସେନ… ହତୱିକ୍ଖିତ୍ତକସଞ୍ଞାୱସେନ … ଲୋହିତକସଞ୍ଞାୱସେନ… ପୁଳୱକସଞ୍ଞାୱସେନ… ଅଟ୍ଠିକସଞ୍ଞାୱସେନ।
୮୧ . ଦୀଘଂ ଅସ୍ସାସୱସେନ…ପେ॰… ଦୀଘଂ ପସ୍ସାସୱସେନ… ରସ୍ସଂ ଅସ୍ସାସୱସେନ… ରସ୍ସଂ ପସ୍ସାସୱସେନ… ସବ୍ବକାୟପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସାସୱସେନ… ସବ୍ବକାୟପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସାସୱସେନ… ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ଅସ୍ସାସୱସେନ… ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ପସ୍ସାସୱସେନ… ପୀତିପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସାସୱସେନ… ପୀତିପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସାସୱସେନ… ସୁଖପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସାସୱସେନ… ସୁଖପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସାସୱସେନ… ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସାସୱସେନ… ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସାସୱସେନ… ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରଂ ଅସ୍ସାସୱସେନ… ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରଂ ପସ୍ସାସୱସେନ… ଚିତ୍ତପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସାସୱସେନ… ଚିତ୍ତପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସାସୱସେନ… ଅଭିପ୍ପମୋଦୟଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସାସୱସେନ… ଅଭିପ୍ପମୋଦୟଂ ଚିତ୍ତଂ ପସ୍ସାସୱସେନ… ସମାଦହଂ ଚିତ୍ତଂ…ପେ॰… ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ… ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ … ୱିରାଗାନୁପସ୍ସୀ… ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ… ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସାସୱସେନ… ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି। ତସ୍ସ ସମାଧିସ୍ସ ୱସେନ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଞାଣଂ, ତେନ ଞାଣେନ ଆସୱା ଖୀୟନ୍ତି। ଇତି ପଠମଂ ସମଥୋ, ପଚ୍ଛା ଞାଣଂ। ତେନ ଞାଣେନ ଆସୱାନଂ ଖୟୋ ହୋତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଅୱିକ୍ଖେପପରିସୁଦ୍ଧତ୍ତା ଆସୱସମୁଚ୍ଛେଦେ ପଞ୍ଞା ଆନନ୍ତରିକସମାଧିମ୍ହି ଞାଣଂ’’।
ଆସୱା ତି କତମେ ତେ ଆସୱା? କାମାସୱୋ, ଭୱାସୱୋ, ଦିଟ୍ଠାସୱୋ, ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ। କତ୍ଥେତେ ଆସୱା ଖୀୟନ୍ତି? ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗେନ ଅନୱସେସୋ ଦିଟ୍ଠାସୱୋ ଖୀୟତି, ଅପାୟଗମନୀୟୋ କାମାସୱୋ ଖୀୟତି, ଅପାୟଗମନୀୟୋ ଭୱାସୱୋ ଖୀୟତି, ଅପାୟଗମନୀୟୋ ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ ଖୀୟତି। ଏତ୍ଥେତେ ଆସୱା ଖୀୟନ୍ତି। ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗେନ ଓଳାରିକୋ କାମାସୱୋ ଖୀୟତି, ତଦେକଟ୍ଠୋ ଭୱାସୱୋ ଖୀୟତି, ତଦେକଟ୍ଠୋ ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ ଖୀୟତି। ଏତ୍ଥେତେ ଆସୱା ଖୀୟନ୍ତି। ଅନାଗାମିମଗ୍ଗେନ ଅନୱସେସୋ କାମାସୱୋ ଖୀୟତି, ତଦେକଟ୍ଠୋ ଭୱାସୱୋ ଖୀୟତି, ତଦେକଟ୍ଠୋ ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ ଖୀୟତି। ଏତ୍ଥେତେ ଆସୱା ଖୀୟନ୍ତି। ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ଅନୱସେସୋ ଭୱାସୱୋ ଖୀୟତି, ଅନୱସେସୋ ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ ଖୀୟତି। ଏତ୍ଥେତେ ଆସୱା ଖୀୟନ୍ତି। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ , ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଅୱିକ୍ଖେପପରିସୁଦ୍ଧତ୍ତା ଆସୱସମୁଚ୍ଛେଦେ ପଞ୍ଞା ଆନନ୍ତରିକସମାଧିମ୍ହି ଞାଣଂ’’।
ଆନନ୍ତରିକସମାଧିଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ଦ୍ୱତ୍ତିଂସତିମୋ।
୩୩. ଅରଣୱିହାରଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୮୨ . କଥଂ ଦସ୍ସନାଧିପତେୟ୍ୟଂ ସନ୍ତୋ ଚ ୱିହାରାଧିଗମୋ ପଣୀତାଧିମୁତ୍ତତା ପଞ୍ଞା ଅରଣୱିହାରେ ଞାଣଂ? ଦସ୍ସନାଧିପତେୟ୍ୟ ନ୍ତି ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ଦସ୍ସନାଧିପତେୟ୍ୟଂ, ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା ଦସ୍ସନାଧିପତେୟ୍ୟଂ, ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା ଦସ୍ସନାଧିପତେୟ୍ୟଂ, ରୂପେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ଦସ୍ସନାଧିପତେୟ୍ୟଂ, ରୂପେ ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା ଦସ୍ସନାଧିପତେୟ୍ୟଂ, ରୂପେ ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା ଦସ୍ସନାଧିପତେୟ୍ୟଂ; ୱେଦନାୟ…ପେ॰… ସଞ୍ଞାୟ… ସଙ୍ଖାରେସୁ… ୱିଞ୍ଞାଣେ… ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ଦସ୍ସନାଧିପତେୟ୍ୟଂ, ଜରାମରଣେ ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା ଦସ୍ସନାଧିପତେୟ୍ୟଂ, ଜରାମରଣେ ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା ଦସ୍ସନାଧିପତେୟ୍ୟଂ।
ସନ୍ତୋ ଚ ୱିହାରାଧିଗମୋ ତି ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିହାରୋ ସନ୍ତୋ ୱିହାରାଧିଗମୋ। ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିହାରୋ ସନ୍ତୋ ୱିହାରାଧିଗମୋ। ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିହାରୋ ସନ୍ତୋ ୱିହାରାଧିଗମୋ।
ପଣୀତାଧିମୁତ୍ତତା ତି ସୁଞ୍ଞତେ ଅଧିମୁତ୍ତତା ପଣୀତାଧିମୁତ୍ତତା। ଅନିମିତ୍ତେ ଅଧିମୁତ୍ତତା ପଣୀତାଧିମୁତ୍ତତା। ଅପ୍ପଣିହିତେ ଅଧିମୁତ୍ତତା ପଣୀତାଧିମୁତ୍ତତା।
ଅରଣୱିହାରୋ ତି ପଠମଂ ଝାନଂ ଅରଣୱିହାରୋ। ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଅରଣୱିହାରୋ। ତତିୟଂ ଝାନଂ ଅରଣୱିହାରୋ। ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଅରଣୱିହାରୋ। ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତି ଅରଣୱିହାରୋ…ପେ॰… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତି ଅରଣୱିହାରୋ।
ଅରଣୱିହାରୋ ତି କେନଟ୍ଠେନ ଅରଣୱିହାରୋ? ପଠମେନ ଝାନେନ ନୀୱରଣେ ହରତୀତି – ଅରଣୱିହାରୋ। ଦୁତିୟେନ ଝାନେନ ୱିତକ୍କୱିଚାରେ ହରତୀତି – ଅରଣୱିହାରୋ। ତତିୟେନ ଝାନେନ ପୀତିଂ ହରତୀତି – ଅରଣୱିହାରୋ। ଚତୁତ୍ଥେନ ଝାନେନ ସୁଖଦୁକ୍ଖେ ହରତୀତି – ଅରଣୱିହାରୋ। ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ରୂପସଞ୍ଞଂ ପଟିଘସଞ୍ଞଂ ନାନତ୍ତସଞ୍ଞଂ ହରତୀତି – ଅରଣୱିହାରୋ। ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞଂ ହରତୀତି – ଅରଣୱିହାରୋ। ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞଂ ହରତୀତି – ଅରଣୱିହାରୋ। ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞଂ ହରତୀତି – ଅରଣୱିହାରୋ। ଅୟଂ ଅରଣୱିହାରୋ। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଦସ୍ସନାଧିପତେୟ୍ୟଂ ସନ୍ତୋ ଚ ୱିହାରାଧିଗମୋ ପଣୀତାଧିମୁତ୍ତତା ପଞ୍ଞା ଅରଣୱିହାରେ ଞାଣଂ’’।
ଅରଣୱିହାରଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ତେତ୍ତିଂସତିମୋ।
୩୪. ନିରୋଧସମାପତ୍ତିଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୮୩ . କଥଂ ଦ୍ୱୀହି ବଲେହି ସମନ୍ନାଗତତ୍ତା ତୟୋ ଚ ସଙ୍ଖାରାନଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ସୋଳସହି ଞାଣଚରିୟାହି ନୱହି ସମାଧିଚରିୟାହି ୱସିଭାୱତା ପଞ୍ଞା ନିରୋଧସମାପତ୍ତିୟା ଞାଣଂ?
ଦ୍ୱୀହି ବଲେହୀ ତି ଦ୍ୱେ ବଲାନି – ସମଥବଲଂ, ୱିପସ୍ସନାବଲଂ। କତମଂ ସମଥବଲଂ? ନେକ୍ଖମ୍ମୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସେକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମଥବଲଂ। ଅବ୍ୟାପାଦୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସେକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମଥବଲଂ। ଆଲୋକସଞ୍ଞାୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସେକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମଥବଲଂ। ଅୱିକ୍ଖେପୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସେକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମଥବଲଂ…ପେ॰… ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସେକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମଥବଲଂ। ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସେକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମଥବଲଂ।
ସମଥବଲ ନ୍ତି କେନଟ୍ଠେନ ସମଥବଲଂ? ପଠମେନ ଝାନେନ ନୀୱରଣେ ନ କମ୍ପତୀତି – ସମଥବଲଂ। ଦୁତିୟେନ ଝାନେନ ୱିତକ୍କୱିଚାରେ ନ କମ୍ପତୀତି – ସମଥବଲଂ। ତତିୟେନ ଝାନେନ ପୀତିୟା ନ କମ୍ପତୀତି – ସମଥବଲଂ। ଚତୁତ୍ଥେନ ଝାନେନ ସୁଖଦୁକ୍ଖେ ନ କମ୍ପତୀତି – ସମଥବଲଂ। ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ରୂପସଞ୍ଞାୟ ପଟିଘସଞ୍ଞାୟ ନାନତ୍ତସଞ୍ଞାୟ ନ କମ୍ପତୀତି – ସମଥବଲଂ। ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞାୟ ନ କମ୍ପତୀତି – ସମଥବଲଂ। ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞାୟ ନ କମ୍ପତୀତି – ସମଥବଲଂ। ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞାୟ ନ କମ୍ପତୀତି – ସମଥବଲଂ। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେ ଚ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସହଗତକିଲେସେ ଚ ଖନ୍ଧେ ଚ ନ କମ୍ପତି ନ ଚଲତି ନ ୱେଧତୀତି – ସମଥବଲଂ। ଇଦଂ ସମଥବଲଂ।
କତମଂ ୱିପସ୍ସନାବଲଂ? ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ୱିପସ୍ସନାବଲଂ। ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା ୱିପସ୍ସନାବଲଂ। ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା ୱିପସ୍ସନାବଲଂ। ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନା ୱିପସ୍ସନାବଲଂ। ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନା ୱିପସ୍ସନାବଲଂ । ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନା ୱିପସ୍ସନାବଲଂ। ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନା ୱିପସ୍ସନାବଲଂ। ରୂପେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ୱିପସ୍ସନାବଲଂ …ପେ॰… ରୂପେ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନା ୱିପସ୍ସନାବଲଂ। ୱେଦନାୟ…ପେ॰… ସଞ୍ଞାୟ… ସଙ୍ଖାରେସୁ… ୱିଞ୍ଞାଣେ… ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ୱିପସ୍ସନାବଲଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣେ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନା ୱିପସ୍ସନାବଲଂ।
ୱିପସ୍ସନାବଲନ୍ତି କେନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନାବଲଂ? ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନାୟ ନିଚ୍ଚସଞ୍ଞାୟ ନ କମ୍ପତୀତି – ୱିପସ୍ସନାବଲଂ। ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନାୟ ସୁଖସଞ୍ଞାୟ ନ କମ୍ପତୀତି – ୱିପସ୍ସନାବଲଂ। ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନାୟ ଅତ୍ତସଞ୍ଞାୟ ନ କମ୍ପତୀତି – ୱିପସ୍ସନାବଲଂ। ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନାୟ ନନ୍ଦିୟା ନ କମ୍ପତୀତି – ୱିପସ୍ସନାବଲଂ। ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନାୟ ରାଗେ ନ କମ୍ପତୀତି – ୱିପସ୍ସନାବଲଂ। ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନାୟ ସମୁଦୟେ ନ କମ୍ପତୀତି – ୱିପସ୍ସନାବଲଂ। ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନାୟ ଆଦାନେ ନ କମ୍ପତୀତି – ୱିପସ୍ସନାବଲଂ। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଚ ଅୱିଜ୍ଜା ସହଗତକିଲେସେ ଚ ଖନ୍ଧେ ଚ ନ କମ୍ପତି ନ ଚଲତି ନ ୱେଧତୀତି – ୱିପସ୍ସନାବଲଂ। ଇଦଂ ୱିପସ୍ସନାବଲଂ।
ତୟୋ ଚ ସଙ୍ଖାରାନଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ତି କତମେସଂ ତିଣ୍ଣନ୍ନଂ ସଙ୍ଖାରାନଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୟା? ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ୱିତକ୍କୱିଚାରା ୱଚୀସଙ୍ଖାରା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସା କାୟସଙ୍ଖାରା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି। ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ସଞ୍ଞା ଚ ୱେଦନା ଚ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି। ଇମେସଂ ତିଣ୍ଣନ୍ନଂ ସଙ୍ଖାରାନଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ।
୮୪ . ସୋଳସହି ଞାଣଚରିୟାହୀ ତି କତମାହି ସୋଳସହି ଞାଣଚରିୟାହି? ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ଞାଣଚରିୟା, ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା ଞାଣଚରିୟା, ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା ଞାଣଚରିୟା, ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନା ଞାଣଚରିୟା, ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନା ଞାଣଚରିୟା, ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନା ଞାଣଚରିୟା, ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନା ଞାଣଚରିୟା, ୱିୱଟ୍ଟନାନୁପସ୍ସନା ଞାଣଚରିୟା, ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗୋ ଞାଣଚରିୟା, ସୋତାପତ୍ତିଫଲସମାପତ୍ତି ଞାଣଚରିୟା, ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗୋ ଞାଣଚରିୟା, ସକଦାଗାମିଫଲସମାପତ୍ତି ଞାଣଚରିୟା, ଅନାଗାମିମଗ୍ଗୋ ଞାଣଚରିୟା, ଅନାଗାମିଫଲସମାପତ୍ତି ଞାଣଚରିୟା, ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୋ ଞାଣଚରିୟା, ଅରହତ୍ତଫଲସମାପତ୍ତି ଞାଣଚରିୟା – ଇମାହି ସୋଳସହି ଞାଣଚରିୟାହି।
୮୫ . ନୱହି ସମାଧିଚରିୟାହୀ ତି କତମାହି ନୱହି ସମାଧିଚରିୟାହି? ପଠମଂ ଝାନଂ ସମାଧିଚରିୟା, ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ସମାଧିଚରିୟା, ତତିୟଂ ଝାନଂ ସମାଧିଚରିୟା, ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ସମାଧିଚରିୟା, ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତି…ପେ॰… ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତି… ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତି… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତି ସମାଧିଚରିୟା। ପଠମଂ ଝାନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱିତକ୍କୋ ଚ ୱିଚାରୋ ଚ ପୀତି ଚ ସୁଖଞ୍ଚ ଚିତ୍ତେକଗ୍ଗତା ଚ…ପେ॰… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱିତକ୍କୋ ଚ ୱିଚାରୋ ଚ ପୀତି ଚ ସୁଖଞ୍ଚ ଚିତ୍ତେକଗ୍ଗତା ଚ – ଇମାହି ନୱହି ସମାଧିଚରିୟାହି।
ୱସୀ ତି ପଞ୍ଚ ୱସିୟୋ। ଆୱଜ୍ଜନୱସୀ, ସମାପଜ୍ଜନୱସୀ, ଅଧିଟ୍ଠାନୱସୀ , ୱୁଟ୍ଠାନୱସୀ, ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖଣାୱସୀ। ପଠମଂ ଝାନଂ ୟତ୍ଥିଚ୍ଛକଂ ୟଦିଚ୍ଛକଂ ୟାୱତିଚ୍ଛକଂ ଆୱଜ୍ଜତି; ଆୱଜ୍ଜନାୟ ଦନ୍ଧାୟିତତ୍ତଂ ନତ୍ଥୀତି – ଆୱଜ୍ଜନୱସୀ। ପଠମଂ ଝାନଂ ୟତ୍ଥିଚ୍ଛକଂ ୟଦିଚ୍ଛକଂ ୟାୱତିଚ୍ଛକଂ ସମାପଜ୍ଜତି; ସମାପଜ୍ଜନାୟ ଦନ୍ଧାୟିତତ୍ତଂ ନତ୍ଥୀତି – ସମାପଜ୍ଜନୱସୀ। ପଠମଂ ଝାନଂ ୟତ୍ଥିଚ୍ଛକଂ ୟଦିଚ୍ଛକଂ ୟାୱତିଚ୍ଛକଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି ; ଅଧିଟ୍ଠାନେ ଦନ୍ଧାୟିତତ୍ତଂ ନତ୍ଥୀତି – ଅଧିଟ୍ଠାନୱସୀ। ପଠମଂ ଝାନଂ ୟତ୍ଥିଚ୍ଛକଂ ୟଦିଚ୍ଛକଂ ୟାୱତିଚ୍ଛକଂ ୱୁଟ୍ଠାତି; ୱୁଟ୍ଠାନେ ଦନ୍ଧାୟିତତ୍ତଂ ନତ୍ଥୀତି – ୱୁଟ୍ଠାନୱସୀ। ପଠମଂ ଝାନଂ ୟତ୍ଥିଚ୍ଛକଂ ୟଦିଚ୍ଛକଂ ୟାୱତିଚ୍ଛକଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତି; ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖଣାୟ ଦନ୍ଧାୟିତତ୍ତଂ ନତ୍ଥୀତି – ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖଣାୱସୀ।
ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ…ପେ॰… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ୟତ୍ଥିଚ୍ଛକଂ ୟଦିଚ୍ଛକଂ ୟାୱତିଚ୍ଛକଂ ଆୱଜ୍ଜତି; ଆୱଜ୍ଜନାୟ ଦନ୍ଧାୟିତତ୍ତଂ ନତ୍ଥୀତି – ଆୱଜ୍ଜନୱସୀ। ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ୟତ୍ଥିଚ୍ଛକଂ ୟଦିଚ୍ଛକଂ ୟାୱତିଚ୍ଛକଂ ସମାପଜ୍ଜତି…ପେ॰… ଅଧିଟ୍ଠାତି… ୱୁଟ୍ଠାତି… ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତି; ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖଣାୟ ଦନ୍ଧାୟିତତ୍ତଂ ନତ୍ଥୀତି – ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖଣାୱସୀ। ଇମା ପଞ୍ଚ ୱସିୟୋ। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଦ୍ୱୀହି ବଲେହି ସମନ୍ନାଗତତ୍ତା ତୟୋ ଚ ସଙ୍ଖାରାନଂ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ସୋଳସହି ଞାଣଚରିୟାହି ନୱହି ସମାଧିଚରିୟାହି ୱସୀଭାୱତା ପଞ୍ଞା ନିରୋଧସମାପତ୍ତିୟା ଞାଣଂ’’।
ନିରୋଧସମାପତ୍ତିଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ଚତୁତ୍ତିଂସତିମୋ।
୩୫. ପରିନିବ୍ବାନଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୮୬ . କଥଂ ସମ୍ପଜାନସ୍ସ ପୱତ୍ତପରିୟାଦାନେ ପଞ୍ଞା ପରିନିବ୍ବାନେ ଞାଣଂ? ଇଧ ସମ୍ପଜାନୋ ନେକ୍ଖମ୍ମେନ କାମଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ପୱତ୍ତଂ ପରିୟାଦିୟତି, ଅବ୍ୟାପାଦେନ ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ପୱତ୍ତଂ ପରିୟାଦିୟତି, ଆଲୋକସଞ୍ଞାୟ ଥିନମିଦ୍ଧସ୍ସ ପୱତ୍ତଂ ପରିୟାଦିୟତି, ଅୱିକ୍ଖେପେନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସ୍ସ ପୱତ୍ତଂ ପରିୟାଦିୟତି, ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନେନ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ…ପେ॰… ଞାଣେନ ଅୱିଜ୍ଜାୟ… ପାମୋଜ୍ଜେନ ଅରତିୟା … ପଠମେନ ଝାନେନ ନୀୱରଣାନଂ ପୱତ୍ତଂ ପରିୟାଦିୟତି…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ସବ୍ବକିଲେସାନଂ ପୱତ୍ତଂ ପରିୟାଦିୟତି।
ଅଥ ୱା ପନ ସମ୍ପଜାନସ୍ସ ଅନୁପାଦିସେସାୟ ନିବ୍ବାନଧାତୁୟା ପରିନିବ୍ବାୟନ୍ତସ୍ସ ଇଦଞ୍ଚେୱ ଚକ୍ଖୁପୱତ୍ତଂ ପରିୟାଦିୟତି, ଅଞ୍ଞଞ୍ଚ ଚକ୍ଖୁପୱତ୍ତଂ ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ଇଦଞ୍ଚେୱ ସୋତପୱତ୍ତଂ…ପେ॰… ଘାନପୱତ୍ତଂ… ଜିୱ୍ହାପୱତ୍ତଂ… କାୟପୱତ୍ତଂ… ମନୋପୱତ୍ତଂ ପରିୟାଦିୟତି, ଅଞ୍ଞଞ୍ଚ ମନୋପୱତ୍ତଂ ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ଇଦଂ ସମ୍ପଜାନସ୍ସ ପୱତ୍ତପରିୟାଦାନେ ପଞ୍ଞା ପରିନିବ୍ବାନେ ଞାଣଂ। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସମ୍ପଜାନସ୍ସ ପୱତ୍ତପରିୟାଦାନେ ପଞ୍ଞା ପରିନିବ୍ବାନେ ଞାଣଂ’’।
ପରିନିବ୍ବାନଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ପଞ୍ଚତିଂସତିମୋ।
୩୬. ସମସୀସଟ୍ଠଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୮୭ . କଥଂ ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ ସମ୍ମା ସମୁଚ୍ଛେଦେ ନିରୋଧେ ଚ ଅନୁପଟ୍ଠାନତା ପଞ୍ଞା ସମସୀସଟ୍ଠେ ଞାଣଂ? ସବ୍ବଧମ୍ମାନ ନ୍ତି – ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧା, ଦ୍ୱାଦସାୟତନାନି, ଅଟ୍ଠାରସ ଧାତୁୟୋ , କୁସଲା ଧମ୍ମା, ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା, ଅବ୍ୟାକତା ଧମ୍ମା, କାମାୱଚରା ଧମ୍ମା, ରୂପାୱଚରା ଧମ୍ମା, ଅରୂପାୱଚରା ଧମ୍ମା, ଅପରିୟାପନ୍ନା ଧମ୍ମା। ସମ୍ମା ସମୁଚ୍ଛେଦେ ତି ନେକ୍ଖମ୍ମେନ କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ସମ୍ମା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ଦତି। ଅବ୍ୟାପାଦେନ ବ୍ୟାପାଦଂ ସମ୍ମା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ଦତି। ଆଲୋକସଞ୍ଞାୟ ଥିନମିଦ୍ଧଂ ସମ୍ମା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ଦତି। ଅୱିକ୍ଖେପେନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ସମ୍ମା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ଦତି। ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନେନ ୱିଚିକିଚ୍ଛଂ ସମ୍ମା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ଦତି। ଞାଣେନ ଅୱିଜ୍ଜଂ ସମ୍ମା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ଦତି। ପାମୋଜ୍ଜେନ ଅରତିଂ ସମ୍ମା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ଦତି। ପଠମେନ ଝାନେନ ନୀୱରଣେ ସମ୍ମା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ଦତି…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ସବ୍ବକିଲେସେ ସମ୍ମା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ଦତି।
ନିରୋଧେ ତି ନେକ୍ଖମ୍ମେନ କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ନିରୋଧେତି। ଅବ୍ୟାପାଦେନ ବ୍ୟାପାଦଂ ନିରୋଧେତି। ଆଲୋକସଞ୍ଞାୟ ଥିନମିଦ୍ଧଂ ନିରୋଧେତି। ଅୱିକ୍ଖେପେନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ନିରୋଧେତି। ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନେନ ୱିଚିକିଚ୍ଛଂ ନିରୋଧେତି। ଞାଣେନ ଅୱିଜ୍ଜଂ ନିରୋଧେତି। ପାମୋଜ୍ଜେନ ଅରତିଂ ନିରୋଧେତି। ପଠମେନ ଝାନେନ ନୀୱରଣେ ନିରୋଧେତି…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ସବ୍ବକିଲେସେ ନିରୋଧେତି।
ଅନୁପଟ୍ଠାନତା ତି ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ନ ଉପଟ୍ଠାତି। ଅବ୍ୟାପାଦଂ ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ ବ୍ୟାପାଦୋ ନ ଉପଟ୍ଠାତି। ଆଲୋକସଞ୍ଞଂ ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ ଥିନମିଦ୍ଧଂ ନ ଉପଟ୍ଠାତି। ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ନ ଉପଟ୍ଠାତି। ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନଂ ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ନ ଉପଟ୍ଠାତି। ଞାଣଂ ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ ଅୱିଜ୍ଜା ନ ଉପଟ୍ଠାତି। ପାମୋଜ୍ଜଂ ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ ଅରତି ନ ଉପଟ୍ଠାତି। ପଠମଂ ଝାନଂ ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ ନୀୱରଣା ନ ଉପଟ୍ଠହନ୍ତି…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗଂ ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ ସବ୍ବକିଲେସା ନ ଉପଟ୍ଠହନ୍ତି।
ସମ ନ୍ତି କାମଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ସମଂ। ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ଅବ୍ୟାପାଦୋ ସମଂ। ଥିନମିଦ୍ଧସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ଆଲୋକସଞ୍ଞା ସମଂ। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମଂ। ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ପହୀନତ୍ତା ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନଂ ସମଂ। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ପହୀନତ୍ତା ଞାଣଂ ସମଂ। ଅରତିୟା ପହୀନତ୍ତା ପାମୋଜ୍ଜଂ ସମଂ। ନୀୱରଣାନଂ ପହୀନତ୍ତା ପଠମଂ ଝାନଂ ସମଂ…ପେ॰… ସବ୍ବକିଲେସାନଂ ପହୀନତ୍ତା ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୋ ସମଂ।
ସୀସ ନ୍ତି ତେରସ ସୀସାନି – ପଲିବୋଧସୀସଞ୍ଚ ତଣ୍ହା, ୱିନିବନ୍ଧନସୀସଞ୍ଚ ମାନୋ, ପରାମାସସୀସଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠି, ୱିକ୍ଖେପସୀସଞ୍ଚ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ, ସଂକିଲେସସୀସଞ୍ଚ ଅୱିଜ୍ଜା, ଅଧିମୋକ୍ଖସୀସଞ୍ଚ ସଦ୍ଧା, ପଗ୍ଗହସୀସଞ୍ଚ ୱୀରିୟଂ, ଉପଟ୍ଠାନସୀସଞ୍ଚ ସତି, ଅୱିକ୍ଖେପସୀସଞ୍ଚ ସମାଧି, ଦସ୍ସନସୀସଞ୍ଚ ପଞ୍ଞା, ପୱତ୍ତସୀସଞ୍ଚ ଜୀୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଗୋଚରସୀସଞ୍ଚ ୱିମୋକ୍ଖୋ, ସଙ୍ଖାରସୀସଞ୍ଚ ନିରୋଧୋ। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ ସମ୍ମା ସମୁଚ୍ଛେଦେ ନିରୋଧେ ଚ ଅନୁପଟ୍ଠାନତା ପଞ୍ଞା ସମସୀସଟ୍ଠେ ଞାଣଂ’’।
ସମସୀସଟ୍ଠଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ଛତ୍ତିଂସତିମୋ।
୩୭. ସଲ୍ଲେଖଟ୍ଠଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୮୮ . କଥଂ ପୁଥୁନାନତ୍ତେକତ୍ତତେଜପରିୟାଦାନେ ପଞ୍ଞା ସଲ୍ଲେଖଟ୍ଠେ [ପୁଥୁନାନତ୍ତେକତ୍ତତେଜପରିୟାଦାନେ (କ॰)] ଞାଣଂ? ପୁଥୂ ତି – ରାଗୋ ପୁଥୁ, ଦୋସୋ ପୁଥୁ, ମୋହୋ ପୁଥୁ, କୋଧୋ…ପେ॰… ଉପନାହୋ… ମକ୍ଖୋ… ପଳାସୋ… ଇସ୍ସା… ମଚ୍ଛରିୟଂ… ମାୟା… ସାଠେୟ୍ୟଂ… ଥମ୍ଭୋ… ସାରମ୍ଭୋ… ମାନୋ… ଅତିମାନୋ… ମଦୋ… ପମାଦୋ… ସବ୍ବେ କିଲେସା… ସବ୍ବେ ଦୁଚ୍ଚରିତା… ସବ୍ବେ ଅଭିସଙ୍ଖାରା… ସବ୍ବେ ଭୱଗାମିକମ୍ମା।
ନାନତ୍ତେକତ୍ତ ନ୍ତି କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ନାନତ୍ତଂ, ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ଏକତ୍ତଂ। ବ୍ୟାପାଦୋ ନାନତ୍ତଂ, ଅବ୍ୟାପାଦୋ ଏକତ୍ତଂ। ଥିନମିଦ୍ଧଂ ନାନତ୍ତଂ, ଆଲୋକସଞ୍ଞା ଏକତ୍ତଂ। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ନାନତ୍ତଂ, ଅୱିକ୍ଖେପୋ ଏକତ୍ତଂ। ୱିଚିକିଚ୍ଛା ନାନତ୍ତଂ, ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନଂ ଏକତ୍ତଂ। ଅୱିଜ୍ଜା ନାନତ୍ତଂ, ଞାଣଂ ଏକତ୍ତଂ। ଅରତି ନାନତ୍ତଂ, ପାମୋଜ୍ଜଂ ଏକତ୍ତଂ। ନୀୱରଣା ନାନତ୍ତଂ, ପଠମଂ ଝାନଂ ଏକତ୍ତଂ…ପେ॰… ସବ୍ବେ କିଲେସା ନାନତ୍ତଂ, ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୋ ଏକତ୍ତଂ।
ତେଜୋ ତି ପଞ୍ଚ ତେଜା – ଚରଣତେଜୋ, ଗୁଣତେଜୋ, ପଞ୍ଞାତେଜୋ, ପୁଞ୍ଞତେଜୋ, ଧମ୍ମତେଜୋ। ଚରଣତେଜେନ ତେଜିତତ୍ତା ଦୁସ୍ସୀଲ୍ୟତେଜଂ ପରିୟାଦିୟତି। ଗୁଣତେଜେନ ତେଜିତତ୍ତା ଅଗୁଣତେଜଂ ପରିୟାଦିୟତି। ପଞ୍ଞାତେଜେନ ତେଜିତତ୍ତା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞତେଜଂ ପରିୟାଦିୟତି। ପୁଞ୍ଞତେଜେନ ତେଜିତତ୍ତା ଅପୁଞ୍ଞତେଜଂ ପରିୟାଦିୟତି। ଧମ୍ମତେଜେନ ତେଜିତତ୍ତା ଅଧମ୍ମତେଜଂ ପରିୟାଦିୟତି।
ସଲ୍ଲେଖୋ ତି କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ଅସଲ୍ଲେଖୋ, ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ସଲ୍ଲେଖୋ । ବ୍ୟାପାଦୋ ଅସଲ୍ଲେଖୋ, ଅବ୍ୟାପାଦୋ ସଲ୍ଲେଖୋ। ଥିନମିଦ୍ଧଂ ଅସଲ୍ଲେଖୋ, ଆଲୋକସଞ୍ଞା ସଲ୍ଲେଖୋ। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ଅସଲ୍ଲେଖୋ, ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସଲ୍ଲେଖୋ। ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଅସଲ୍ଲେଖୋ, ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନଂ ସଲ୍ଲେଖୋ। ଅୱିଜ୍ଜା ଅସଲ୍ଲେଖୋ, ଞାଣଂ ସଲ୍ଲେଖୋ। ଅରତି ଅସଲ୍ଲେଖୋ, ପାମୋଜ୍ଜଂ ସଲ୍ଲେଖୋ। ନୀୱରଣା ଅସଲ୍ଲେଖୋ, ପଠମଂ ଝାନଂ ସଲ୍ଲେଖୋ…ପେ॰… ସବ୍ବକିଲେସା ଅସଲ୍ଲେଖୋ, ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୋ ସଲ୍ଲେଖୋ। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ପୁଥୁନାନତ୍ତତେଜପରିୟାଦାନେ ପଞ୍ଞା ସଲ୍ଲେଖଟ୍ଠେ ଞାଣଂ’’।
ସଲ୍ଲେଖଟ୍ଠଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ସତ୍ତତିଂସତିମୋ।
୩୮. ୱୀରିୟାରମ୍ଭଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୮୯ . କଥଂ ଅସଲ୍ଲୀନତ୍ତପହିତତ୍ତପଗ୍ଗହଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ୱୀରିୟାରମ୍ଭେ ଞାଣଂ? ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନୁପ୍ପାଦାୟ ଅସଲ୍ଲୀନତ୍ତପହିତତ୍ତପଗ୍ଗହଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ୱୀରିୟାରମ୍ଭେ ଞାଣଂ। ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ଅସଲ୍ଲୀନତ୍ତପହିତତ୍ତପଗ୍ଗହଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ୱୀରିୟାରମ୍ଭେ ଞାଣଂ। ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପ୍ପାଦାୟ ଅସଲ୍ଲୀନତ୍ତପହିତତ୍ତପଗ୍ଗହଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ୱୀରିୟାରମ୍ଭେ ଞାଣଂ। ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଠିତିୟା ଅସମ୍ମୋସାୟ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା ଅସଲ୍ଲୀନତ୍ତପହିତତ୍ତପଗ୍ଗହଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ୱୀରିୟାରମ୍ଭେ ଞାଣଂ।
ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ କାମଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ଅନୁପ୍ପାଦାୟ ଅସଲ୍ଲୀନତ୍ତପହିତତ୍ତପଗ୍ଗହଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ୱୀରିୟାରମ୍ଭେ ଞାଣଂ। ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ କାମଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ପହାନାୟ ଅସଲ୍ଲୀନତ୍ତପହିତତ୍ତପଗ୍ଗହଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ୱୀରିୟାରମ୍ଭେ ଞାଣଂ। ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ନେକ୍ଖମ୍ମସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ ଅସଲ୍ଲୀନତ୍ତପହିତତ୍ତପଗ୍ଗହଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ୱୀରିୟାରମ୍ଭେ ଞାଣଂ। ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ନେକ୍ଖମ୍ମସ୍ସ ଠିତିୟା ଅସମ୍ମୋସାୟ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା ଅସଲ୍ଲୀନତ୍ତପହିତତ୍ତପଗ୍ଗହଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ୱୀରିୟାରମ୍ଭେ ଞାଣଂ…ପେ॰…।
ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ସବ୍ବକିଲେସାନଂ ଅନୁପ୍ପାଦାୟ ଅସଲ୍ଲୀନତ୍ତପହିତତ୍ତପଗ୍ଗହଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ୱୀରିୟାରମ୍ଭେ ଞାଣଂ। ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ ସବ୍ବକିଲେସାନଂ ପହାନାୟ ଅସଲ୍ଲୀନତ୍ତପହିତତ୍ତପଗ୍ଗହଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ୱୀରିୟାରମ୍ଭେ ଞାଣଂ…ପେ॰… ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ ଅସଲ୍ଲୀନତ୍ତପହିତତ୍ତପଗ୍ଗହଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ୱୀରିୟାରମ୍ଭେ ଞାଣଂ। ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗସ୍ସ ଠିତିୟା ଅସମ୍ମୋସାୟ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା ଅସଲ୍ଲୀନତ୍ତପହିତତ୍ତପଗ୍ଗହଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ୱୀରିୟାରମ୍ଭେ ଞାଣଂ। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଅସଲ୍ଲୀନତ୍ତପହିତତ୍ତପଗ୍ଗହଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ୱୀରିୟାରମ୍ଭେ ଞାଣଂ’’।
ୱୀରିୟାରମ୍ଭଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ଅଟ୍ଠତିଂସତିମୋ।
୩୯. ଅତ୍ଥସନ୍ଦସ୍ସନଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୯୦ . କଥଂ ନାନାଧମ୍ମପ୍ପକାସନତା ପଞ୍ଞା ଅତ୍ଥସନ୍ଦସ୍ସନେ ଞାଣଂ? ନାନାଧମ୍ମା ତି ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧା, ଦ୍ୱାଦସାୟତନାନି, ଅଟ୍ଠାରସ ଧାତୁୟୋ, କୁସଲା ଧମ୍ମା, ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା, ଅବ୍ୟାକତା ଧମ୍ମା, କାମାୱଚରା ଧମ୍ମା, ରୂପାୱଚରା ଧମ୍ମା, ଅରୂପାୱଚରା ଧମ୍ମା, ଅପରିୟାପନ୍ନା ଧମ୍ମା।
ପକାସନତା ତି ରୂପଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ପକାସେତି, ରୂପଂ ଦୁକ୍ଖତୋ ପକାସେତି, ରୂପଂ ଅନତ୍ତତୋ ପକାସେତି। ୱେଦନଂ…ପେ॰… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଚକ୍ଖୁଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ପକାସେତି, ଜରାମରଣଂ ଦୁକ୍ଖତୋ ପକାସେତି, ଜରାମରଣଂ ଅନତ୍ତତୋ ପକାସେତି।
ଅତ୍ଥସନ୍ଦସ୍ସନେ ତି କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ପଜହନ୍ତୋ ନେକ୍ଖମ୍ମତ୍ଥଂ ସନ୍ଦସ୍ସେତି। ବ୍ୟାପାଦଂ ପଜହନ୍ତୋ ଅବ୍ୟାପାଦତ୍ଥଂ ସନ୍ଦସ୍ସେତି। ଥିନମିଦ୍ଧଂ ପଜହନ୍ତୋ ଆଲୋକସଞ୍ଞତ୍ଥଂ ସନ୍ଦସ୍ସେତି। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ପଜହନ୍ତୋ ଅୱିକ୍ଖେପତ୍ଥଂ ସନ୍ଦସ୍ସେତି। ୱିଚିକିଚ୍ଛଂ ପଜହନ୍ତୋ ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନତ୍ଥଂ ସନ୍ଦସ୍ସେତି। ଅୱିଜ୍ଜଂ ପଜହନ୍ତୋ ଞାଣତ୍ଥଂ ସନ୍ଦସ୍ସେତି। ଅରତିଂ ପଜହନ୍ତୋ ପାମୋଜ୍ଜତ୍ଥଂ ସନ୍ଦସ୍ସେତି। ନୀୱରଣେ ପଜହନ୍ତୋ ପଠମଝାନତ୍ଥଂ ସନ୍ଦସ୍ସେତି …ପେ॰… ସବ୍ବକିଲେସେ ପଜହନ୍ତୋ ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗତ୍ଥଂ ସନ୍ଦସ୍ସେତି। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ନାନାଧମ୍ମପକାସନତା ପଞ୍ଞା ଅତ୍ଥସନ୍ଦସ୍ସନେ ଞାଣଂ’’।
ଅତ୍ଥସନ୍ଦସ୍ସନଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ନୱତିଂସତିମୋ।
୪୦. ଦସ୍ସନୱିସୁଦ୍ଧିଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୯୧ . କଥଂ ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ ଏକସଙ୍ଗହତାନାନତ୍ତେକତ୍ତପଟିୱେଧେ ପଞ୍ଞା ଦସ୍ସନୱିସୁଦ୍ଧିଞାଣଂ? ସବ୍ବଧମ୍ମାନ ନ୍ତି ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧା…ପେ॰… ଅପରିୟାପନ୍ନା ଧମ୍ମା।
ଏକସଙ୍ଗହତା ତି ଦ୍ୱାଦସହି ଆକାରେହି ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଏକସଙ୍ଗହିତା। ତଥଟ୍ଠେନ, ଅନତ୍ତଟ୍ଠେନ, ସଚ୍ଚଟ୍ଠେନ, ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ, ଅଭିଜାନନଟ୍ଠେନ, ପରିଜାନନଟ୍ଠେନ, ଧମ୍ମଟ୍ଠେନ, ଧାତୁଟ୍ଠେନ, ଞାତଟ୍ଠେନ, ସଚ୍ଛିକିରିୟଟ୍ଠେନ, ଫୁସନଟ୍ଠେନ, ଅଭିସମୟଟ୍ଠେନ – ଇମେହି ଦ୍ୱାଦସହି ଆକାରେହି ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଏକସଙ୍ଗହିତା।
ନାନତ୍ତେକତ୍ତ ନ୍ତି କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ନାନତ୍ତଂ, ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ଏକତ୍ତଂ…ପେ॰… ସବ୍ବକିଲେସା ନାନତ୍ତଂ, ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୋ ଏକତ୍ତଂ।
ପଟିୱେଧେ ତି ଦୁକ୍ଖସଚ୍ଚଂ ପରିଞ୍ଞାପଟିୱେଧଂ ପଟିୱିଜ୍ଝତି। ସମୁଦୟସଚ୍ଚଂ ପହାନପଟିୱେଧଂ ପଟିୱିଜ୍ଝତି। ନିରୋଧସଚ୍ଚଂ ସଚ୍ଛିକିରିୟାପଟିୱେଧଂ ପଟିୱିଜ୍ଝତି। ମଗ୍ଗସଚ୍ଚଂ ଭାୱନାପଟିୱେଧଂ ପଟିୱିଜ୍ଝତି।
ଦସ୍ସନୱିସୁଦ୍ଧୀ ତି ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନଂ ୱିସୁଜ୍ଝତି; ସୋତାପତ୍ତିଫଲକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନଂ ୱିସୁଦ୍ଧଂ। ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନଂ ୱିସୁଜ୍ଝତି; ସକଦାଗାମିଫଲକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନଂ ୱିସୁଦ୍ଧଂ। ଅନାଗାମିମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନଂ ୱିସୁଜ୍ଝତି; ଅନାଗାମିଫଲକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନଂ ୱିସୁଦ୍ଧଂ। ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନଂ ୱିସୁଜ୍ଝତି; ଅରହତ୍ତଫଲକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନଂ ୱିସୁଦ୍ଧଂ। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ ଏକସଙ୍ଗହତାନାନତ୍ତେକତ୍ତପଟିୱେଧେ ପଞ୍ଞା ଦସ୍ସନୱିସୁଦ୍ଧିଞାଣଂ’’।
ଦସ୍ସନୱିସୁଦ୍ଧିଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ଚତ୍ତାଲୀସମୋ।
୪୧. ଖନ୍ତିଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୯୨ . କଥଂ ୱିଦିତତ୍ତା ପଞ୍ଞା ଖନ୍ତିଞାଣଂ? ରୂପଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ୱିଦିତଂ , ରୂପଂ ଦୁକ୍ଖତୋ ୱିଦିତଂ, ରୂପଂ ଅନତ୍ତତୋ ୱିଦିତଂ। ୟଂ ୟଂ ୱିଦିତଂ ତଂ ତଂ ଖମତୀତି – ୱିଦିତତ୍ତା ପଞ୍ଞା ଖନ୍ତିଞାଣଂ। ୱେଦନା…ପେ॰… ସଞ୍ଞା… ସଙ୍ଖାରା… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଚକ୍ଖୁ…ପେ॰… ଜରାମରଣଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ୱିଦିତଂ, ଜରାମରଣଂ ଦୁକ୍ଖତୋ ୱିଦିତଂ, ଜରାମରଣଂ ଅନତ୍ତତୋ ୱିଦିତଂ। ୟଂ ୟଂ ୱିଦିତଂ ତଂ ତଂ ଖମତୀତି – ୱିଦିତତ୍ତା ପଞ୍ଞା ଖନ୍ତିଞାଣଂ। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ୱିଦିତତ୍ତା ପଞ୍ଞା ଖନ୍ତିଞାଣଂ’’।
ଖନ୍ତିଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ଏକଚତ୍ତାଲୀସମୋ।
୪୨. ପରିୟୋଗାହଣଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୯୩ . କଥଂ ଫୁଟ୍ଠତ୍ତା ପଞ୍ଞା ପରିୟୋଗାହଣେ ଞାଣଂ? ରୂପଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ଫୁସତି, ରୂପଂ ଦୁକ୍ଖତୋ ଫୁସତି, ରୂପଂ ଅନତ୍ତତୋ ଫୁସତି। ୟଂ ୟଂ ଫୁସତି ତଂ ତଂ ପରିୟୋଗାହତୀତି – ଫୁଟ୍ଠତ୍ତା ପଞ୍ଞା ପରିୟୋଗାହଣେ ଞାଣଂ। ୱେଦନଂ…ପେ॰… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଚକ୍ଖୁଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ଫୁସତି, ଦୁକ୍ଖତୋ ଫୁସତି, ଅନତ୍ତତୋ ଫୁସତି। ୟଂ ୟଂ ଫୁସତି ତଂ ତଂ ପରିୟୋଗାହତୀତି – ଫୁଟ୍ଠତ୍ତା ପଞ୍ଞା ପରିୟୋଗାହଣେ ଞାଣଂ। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଫୁଟ୍ଠତ୍ତା ପଞ୍ଞା ପରିୟୋଗାହଣେ ଞାଣଂ’’।
ପରିୟୋଗାହଣଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ଦ୍ୱେଚତ୍ତାଲୀସମୋ।
୪୩. ପଦେସୱିହାରଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୯୪ . କଥଂ ସମୋଦହନେ ପଞ୍ଞା ପଦେସୱିହାରେ ଞାଣଂ? ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ, ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିୱୂପସମପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ। ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୱୂପସମପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ। ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ, ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପୱୂପସମପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ। ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୱୂପସମପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ…ପେ॰… ମିଚ୍ଛାୱିମୁତ୍ତିପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ, ମିଚ୍ଛାୱିମୁତ୍ତିୱୂପସମପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ। ସମ୍ମାୱିମୁତ୍ତିପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ, ସମ୍ମାୱିମୁତ୍ତିୱୂପସମପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ। ଛନ୍ଦପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ, ଛନ୍ଦୱୂପସମପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ। ୱିତକ୍କପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ, ୱିତକ୍କୱୂପସମପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ। ସଞ୍ଞାପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ, ସଞ୍ଞାୱୂପସମପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ।
ଛନ୍ଦୋ ଚ ଅୱୂପସନ୍ତୋ ହୋତି, ୱିତକ୍କୋ ଚ ଅୱୂପସନ୍ତୋ ହୋତି, ସଞ୍ଞା ଚ ଅୱୂପସନ୍ତା ହୋତି, ତପ୍ପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ। ଛନ୍ଦୋ ଚ ୱୂପସନ୍ତୋ ହୋତି, ୱିତକ୍କୋ ଚ ଅୱୂପସନ୍ତୋ ହୋତି, ସଞ୍ଞା ଚ ଅୱୂପସନ୍ତା ହୋତି, ତପ୍ପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ। ଛନ୍ଦୋ ଚ ୱୂପସନ୍ତୋ ହୋତି, ୱିତକ୍କୋ ଚ ୱୂପସନ୍ତୋ ହୋତି, ସଞ୍ଞା ଚ ଅୱୂପସନ୍ତା ହୋତି, ତପ୍ପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ। ଛନ୍ଦୋ ଚ ୱୂପସନ୍ତୋ ହୋତି, ୱିତକ୍କୋ ଚ ୱୂପସନ୍ତୋ ହୋତି, ସଞ୍ଞା ଚ ୱୂପସନ୍ତା ହୋତି, ତପ୍ପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ। ଅପ୍ପତ୍ତସ୍ସ ପତ୍ତିୟା ଅତ୍ଥି ଆସୱଂ, ତସ୍ମିମ୍ପି ଠାନେ ଅନୁପ୍ପତ୍ତେ ତପ୍ପଚ୍ଚୟାପି ୱେଦୟିତଂ। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସମୋଦହନେ ପଞ୍ଞା ପଦେସୱିହାରେ ଞାଣଂ’’।
ପଦେସୱିହାରଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ତେଚତ୍ତାଲୀସମୋ।
୪୪-୪୯. ଛୱିୱଟ୍ଟଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୯୫ . କଥଂ ଅଧିପତତ୍ତା ପଞ୍ଞା ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ? ନେକ୍ଖମ୍ମାଧିପତତ୍ତା ପଞ୍ଞା କାମଚ୍ଛନ୍ଦତୋ ସଞ୍ଞାୟ ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ଅଧିପତତ୍ତା ପଞ୍ଞା ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ। ଅବ୍ୟାପାଦାଧିପତତ୍ତା ପଞ୍ଞା ବ୍ୟାପାଦତୋ ସଞ୍ଞାୟ ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ଅଧିପତତ୍ତା ପଞ୍ଞା ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ। ଆଲୋକସଞ୍ଞାଧିପତତ୍ତା ପଞ୍ଞା ଥିନମିଦ୍ଧତୋ ସଞ୍ଞାୟ ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ଅଧିପତତ୍ତା ପଞ୍ଞା ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ। ଅୱିକ୍ଖେପାଧିପତତ୍ତା ପଞ୍ଞା ଉଦ୍ଧଚ୍ଚତୋ ସଞ୍ଞାୟ ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ଅଧିପତତ୍ତା ପଞ୍ଞା ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ। ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନାଧିପତତ୍ତା ପଞ୍ଞା ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ସଞ୍ଞାୟ ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ଅଧିପତତ୍ତା ପଞ୍ଞା ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ। ଞାଣାଧିପତତ୍ତା ପଞ୍ଞା ଅୱିଜ୍ଜାୟ ସଞ୍ଞାୟ ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ଅଧିପତତ୍ତା ପଞ୍ଞା ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ। ପାମୋଜ୍ଜାଧିପତତ୍ତା ପଞ୍ଞା ଅରତିୟା ସଞ୍ଞାୟ ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ଅଧିପତତ୍ତା ପଞ୍ଞା ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ। ପଠମଜ୍ଝାନାଧିପତତ୍ତା ପଞ୍ଞା ନୀୱରଣେହି ସଞ୍ଞାୟ ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ଅଧିପତତ୍ତା ପଞ୍ଞା ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗାଧିପତତ୍ତା ପଞ୍ଞା ସବ୍ବକିଲେସେହି ସଞ୍ଞାୟ ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ଅଧିପତତ୍ତା ପଞ୍ଞା ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ । ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଅଧିପତତ୍ତା ପଞ୍ଞା ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ’’।
୯୬ . କଥଂ ନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ଚେତୋୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ? କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ନାନତ୍ତଂ, ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ଏକତ୍ତଂ। ନେକ୍ଖମ୍ମେକତ୍ତଂ ଚେତୟତୋ କାମଚ୍ଛନ୍ଦତୋ ଚିତ୍ତଂ ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ଚେତୋୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ। ବ୍ୟାପାଦୋ ନାନତ୍ତଂ, ଅବ୍ୟାପାଦୋ ଏକତ୍ତଂ। ଅବ୍ୟାପାଦେକତ୍ତଂ ଚେତୟତୋ ବ୍ୟାପାଦତୋ ଚିତ୍ତଂ ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ଚେତୋୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ। ଥିନମିଦ୍ଧଂ ନାନତ୍ତଂ, ଆଲୋକସଞ୍ଞା ଏକତ୍ତଂ। ଆଲୋକସଞ୍ଞେକତ୍ତଂ ଚେତୟତୋ ଥିନମିଦ୍ଧତୋ ଚିତ୍ତଂ ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ଚେତୋୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ…ପେ॰… ସବ୍ବକିଲେସା ନାନତ୍ତଂ, ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୋ ଏକତ୍ତଂ। ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେକତ୍ତଂ ଚେତୟତୋ ସବ୍ବକିଲେସେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ଚେତୋୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ଚେତୋୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ’’।
୯୭ . କଥଂ ଅଧିଟ୍ଠାନେ ପଞ୍ଞା ଚିତ୍ତୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ? କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ପଜହନ୍ତୋ ନେକ୍ଖମ୍ମୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠାତୀତି – ଅଧିଟ୍ଠାନେ ପଞ୍ଞା ଚିତ୍ତୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ। ବ୍ୟାପାଦଂ ପଜହନ୍ତୋ ଅବ୍ୟାପାଦୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠାତୀତି – ଅଧିଟ୍ଠାନେ ପଞ୍ଞା ଚିତ୍ତୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ। ଥିନମିଦ୍ଧଂ ପଜହନ୍ତୋ ଆଲୋକସଞ୍ଞାୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠାତୀତି – ଅଧିଟ୍ଠାନେ ପଞ୍ଞା ଚିତ୍ତୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ…ପେ॰… ସବ୍ବକିଲେସେ ପଜହନ୍ତୋ ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠାତୀତି – ଅଧିଟ୍ଠାନେ ପଞ୍ଞା ଚିତ୍ତୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଅଧିଟ୍ଠାନେ ପଞ୍ଞା ଚିତ୍ତୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ’’।
୯୮ . କଥଂ ସୁଞ୍ଞତେ ପଞ୍ଞା ଞାଣୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ? ‘‘ଚକ୍ଖୁ ସୁଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା ନିଚ୍ଚେନ ୱା ଧୁୱେନ ୱା ସସ୍ସତେନ ୱା ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମେନ ୱା’’ତି ୟଥାଭୂତଂ ଜାନତୋ [ପଜାନତୋ (ସ୍ୟା॰)] ପସ୍ସତୋ ଚକ୍ଖାଭିନିୱେସତୋ [କାମାଭିନିୱେସତୋ (ସ୍ୟା॰) ଅଟ୍ଠକଥା ଓଲୋକେତବ୍ବା] ଞାଣଂ ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ସୁଞ୍ଞତେ ପଞ୍ଞା ଞାଣୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ। ‘‘ସୋତଂ ସୁଞ୍ଞଂ…ପେ॰… ଘାନଂ ସୁଞ୍ଞଂ… ଜିୱ୍ହା ସୁଞ୍ଞା… କାୟୋ ସୁଞ୍ଞୋ… ମନୋ ସୁଞ୍ଞୋ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା ନିଚ୍ଚେନ ୱା ଧୁୱେନ ୱା ସସ୍ସତେନ ୱା ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମେନ ୱା’’ତି ୟଥାଭୂତଂ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ମନାଭିନିୱେସତୋ ଞାଣଂ ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ସୁଞ୍ଞତେ ପଞ୍ଞା ଞାଣୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସୁଞ୍ଞତେ ପଞ୍ଞା ଞାଣୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ’’।
୯୯ . କଥଂ ୱୋସଗ୍ଗେ ପଞ୍ଞା ୱିମୋକ୍ଖୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ? ନେକ୍ଖମ୍ମେନ କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ୱୋସଜ୍ଜତୀତି – ୱୋସଗ୍ଗେ ପଞ୍ଞା ୱିମୋକ୍ଖୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ। ଅବ୍ୟାପାଦେନ ବ୍ୟାପାଦଂ ୱୋସଜ୍ଜତୀତି – ୱୋସଗ୍ଗେ ପଞ୍ଞା ୱିମୋକ୍ଖୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ। ଆଲୋକସଞ୍ଞାୟ ଥିନମିଦ୍ଧଂ ୱୋସଜ୍ଜତୀତି – ୱୋସଗ୍ଗେ ପଞ୍ଞା ୱିମୋକ୍ଖୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ । ଅୱିକ୍ଖେପେନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ୱୋସଜ୍ଜତୀତି – ୱୋସଗ୍ଗେ ପଞ୍ଞା ୱିମୋକ୍ଖୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ। ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନେନ ୱିଚିକିଚ୍ଛଂ ୱୋସଜ୍ଜତୀତି – ୱୋସଗ୍ଗେ ପଞ୍ଞା ୱିମୋକ୍ଖୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ସବ୍ବକିଲେସେ ୱୋସଜ୍ଜତୀତି – ୱୋସଗ୍ଗେ ପଞ୍ଞା ୱିମୋକ୍ଖୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ୱୋସଗ୍ଗେ ପଞ୍ଞା ୱିମୋକ୍ଖୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ’’।
୧୦୦ . କଥଂ ତଥଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ସଚ୍ଚୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ? ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପୀଳନଟ୍ଠଂ ସଙ୍ଖତଟ୍ଠଂ ସନ୍ତାପଟ୍ଠଂ ୱିପରିଣାମଟ୍ଠଂ ପରିଜାନନ୍ତୋ ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ତଥଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ସଚ୍ଚୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ। ସମୁଦୟସ୍ସ ଆୟୂହନଟ୍ଠଂ ନିଦାନଟ୍ଠଂ ସଞ୍ଞୋଗଟ୍ଠଂ ପଲିବୋଧଟ୍ଠଂ ପଜହନ୍ତୋ ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ତଥଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ସଚ୍ଚୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ। ନିରୋଧସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଟ୍ଠଂ ୱିୱେକଟ୍ଠଂ ଅସଙ୍ଖତଟ୍ଠଂ ଅମତଟ୍ଠଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତୋ ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ତଥଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ସଚ୍ଚୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ। ମଗ୍ଗସ୍ସ ନିୟ୍ୟାନଟ୍ଠଂ ହେତୁଟ୍ଠଂ ଦସ୍ସନଟ୍ଠଂ ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ତଥଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ସଚ୍ଚୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ।
ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟୋ, ଚେତୋୱିୱଟ୍ଟୋ, ଚିତ୍ତୱିୱଟ୍ଟୋ, ଞାଣୱିୱଟ୍ଟୋ, ୱିମୋକ୍ଖୱିୱଟ୍ଟୋ , ସଚ୍ଚୱିୱଟ୍ଟୋ। ସଞ୍ଜାନନ୍ତୋ ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟୋ। ଚେତୟନ୍ତୋ ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ଚେତୋୱିୱଟ୍ଟୋ। ୱିଜାନନ୍ତୋ ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ଚିତ୍ତୱିୱଟ୍ଟୋ। ଞାଣଂ କରୋନ୍ତୋ ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ଞାଣୱିୱଟ୍ଟୋ। ୱୋସଜ୍ଜନ୍ତୋ ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ୱିମୋକ୍ଖୱିୱଟ୍ଟୋ। ତଥଟ୍ଠେ ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ସଚ୍ଚୱିୱଟ୍ଟୋ।
ୟତ୍ଥ ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟୋ, ତତ୍ଥ ଚେତୋୱିୱଟ୍ଟୋ। ୟତ୍ଥ ଚେତୋୱିୱଟ୍ଟୋ, ତତ୍ଥ ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟୋ। ୟତ୍ଥ ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟୋ ଚେତୋୱିୱଟ୍ଟୋ ତତ୍ଥ ଚିତ୍ତୱିୱଟ୍ଟୋ। ୟତ୍ଥ ଚିତ୍ତୱିୱଟ୍ଟୋ, ତତ୍ଥ ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟୋ ଚେତୋୱିୱଟ୍ଟୋ। ୟତ୍ଥ ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟୋ ଚେତୋୱିୱଟ୍ଟୋ ଚିତ୍ତୱିୱଟ୍ଟୋ, ତତ୍ଥ ଞାଣୱିୱଟ୍ଟୋ। ୟତ୍ଥ ଞାଣୱିୱଟ୍ଟୋ, ତତ୍ଥ ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟୋ ଚେତୋୱିୱଟ୍ଟୋ ଚିତ୍ତୱିୱଟ୍ଟୋ। ୟତ୍ଥ ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟୋ ଚେତୋୱିୱଟ୍ଟୋ ଚିତ୍ତୱିୱଟ୍ଟୋ ଞାଣୱିୱଟ୍ଟୋ, ତତ୍ଥ ୱିମୋକ୍ଖୱିୱଟ୍ଟୋ। ୟତ୍ଥ ୱିମୋକ୍ଖୱିୱଟ୍ଟୋ, ତତ୍ଥ ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟୋ ଚେତୋୱିୱଟ୍ଟୋ ଚିତ୍ତୱିୱଟ୍ଟୋ ଞାଣୱିୱଟ୍ଟୋ। ୟତ୍ଥ ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟୋ ଚେତୋୱିୱଟ୍ଟୋ ଚିତ୍ତୱିୱଟ୍ଟୋ ଞାଣୱିୱଟ୍ଟୋ ୱିମୋକ୍ଖୱିୱଟ୍ଟୋ, ତତ୍ଥ ସଚ୍ଚୱିୱଟ୍ଟୋ। ୟତ୍ଥ ସଚ୍ଚୱିୱଟ୍ଟୋ, ତତ୍ଥ ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟୋ ଚେତୋୱିୱଟ୍ଟୋ ଚିତ୍ତୱିୱଟ୍ଟୋ ଞାଣୱିୱଟ୍ଟୋ ୱିମୋକ୍ଖୱିୱଟ୍ଟୋ। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ , ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ତଥଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ସଚ୍ଚୱିୱଟ୍ଟେ ଞାଣଂ’’।
ଛୱିୱଟ୍ଟଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ନୱଚତ୍ତାଲୀସମୋ।
୫୦. ଇଦ୍ଧିୱିଧଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୧୦୧ . କଥଂ କାୟମ୍ପି ଚିତ୍ତମ୍ପି ଏକୱୱତ୍ଥାନତା ସୁଖସଞ୍ଞଞ୍ଚ ଲହୁସଞ୍ଞଞ୍ଚ ଅଧିଟ୍ଠାନୱସେନ ଇଜ୍ଝନଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ଇଦ୍ଧିୱିଧେ ଞାଣଂ? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ଚିତ୍ତସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀମଂସାସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି। ସୋ ଇମେସୁ ଚତୂସୁ ଇଦ୍ଧିପାଦେସୁ ଚିତ୍ତଂ ପରିଭାୱେତି ପରିଦମେତି, ମୁଦୁଂ କରୋତି କମ୍ମନିୟଂ। ସୋ ଇମେସୁ ଚତୂସୁ ଇଦ୍ଧିପାଦେସୁ ଚିତ୍ତଂ ପରିଭାୱେତ୍ୱା ପରିଦମେତ୍ୱା ମୁଦୁଂ କରିତ୍ୱା କମ୍ମନିୟଂ କାୟମ୍ପି ଚିତ୍ତେ ସମୋଦହତି, ଚିତ୍ତମ୍ପି କାୟେ ସମୋଦହତି, କାୟୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ପରିଣାମେତି, ଚିତ୍ତୱସେନ କାୟଂ ପରିଣାମେତି, କାୟୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି, ଚିତ୍ତୱସେନ କାୟଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି; କାୟୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ପରିଣାମେତ୍ୱା ଚିତ୍ତୱସେନ କାୟଂ ପରିଣାମେତ୍ୱା କାୟୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଚିତ୍ତୱସେନ କାୟଂ ଅଧିଟ୍ଠହିତ୍ୱା ସୁଖସଞ୍ଞଞ୍ଚ ଲହୁସଞ୍ଞଞ୍ଚ କାୟେ ଓକ୍କମିତ୍ୱା ୱିହରତି। ସୋ ତଥାଭାୱିତେନ ଚିତ୍ତେନ ପରିସୁଦ୍ଧେନ ପରିୟୋଦାତେନ ଇଦ୍ଧିୱିଧଞାଣାୟ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନୀହରତି ଅଭିନିନ୍ନାମେତି। ସୋ ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋତି।
୧୦୨ . ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ହୋତି, ବହୁଧାପି ହୁତ୍ୱା ଏକୋ ହୋତି; ଆୱିଭାୱଂ ତିରୋଭାୱଂ; ତିରୋକୁଟ୍ଟଂ [ତିରୋକୁଡ୍ଡଂ (ସ୍ୟା॰)] ତିରୋପାକାରଂ ତିରୋପବ୍ବତଂ ଅସଜ୍ଜମାନୋ ଗଚ୍ଛତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ଆକାସେ; ପଥୱିୟାପି ଉମ୍ମୁଜ୍ଜନିମୁଜ୍ଜଂ କରୋତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ଉଦକେ; ଉଦକେପି ଅଭିଜ୍ଜମାନେ ଗଚ୍ଛତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ପଥୱିୟଂ ; ଆକାସେପି ପଲ୍ଲଙ୍କେନ କମତି [ଚଙ୍କମତି (ସ୍ୟା॰) ଦୀ॰ ନି॰ ୧.୨୩୮ ପସ୍ସିତବ୍ବା] ସେୟ୍ୟଥାପି ପକ୍ଖୀ ସକୁଣୋ ଇମେପି ଚନ୍ଦିମସୂରିୟେ ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକେ ଏୱଂମହାନୁଭାୱେ ପାଣିନା ପରାମସତି [ପରିମସତି (ସ୍ୟା॰)] ପରିମଜ୍ଜତି; ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେତି। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘କାୟମ୍ପି ଚିତ୍ତମ୍ପି ଏକୱୱତ୍ଥାନତା ସୁଖସଞ୍ଞଞ୍ଚ ଲହୁସଞ୍ଞଞ୍ଚ ଅଧିଟ୍ଠାନୱସେନ ଇଜ୍ଝନଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ଇଦ୍ଧିୱିଧେ ଞାଣଂ’’।
ଇଦ୍ଧିୱିଧଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ପଞ୍ଞାସମୋ।
୫୧. ସୋତଧାତୁୱିସୁଦ୍ଧିଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୧୦୩ . କଥଂ ୱିତକ୍କୱିପ୍ଫାରୱସେନ ନାନତ୍ତେକତ୍ତସଦ୍ଦନିମିତ୍ତାନଂ ପରିୟୋଗାହଣେ ପଞ୍ଞା ସୋତଧାତୁୱିସୁଦ୍ଧିଞାଣଂ ? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧି…ପେ॰… ୱୀରିୟସମାଧି… ଚିତ୍ତସମାଧି… ୱୀମଂସାସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି। ସୋ ଇମେସୁ ଚତୂସୁ ଇଦ୍ଧିପାଦେସୁ ଚିତ୍ତଂ ପରିଭାୱେତି ପରିଦମେତି, ମୁଦୁଂ କରୋତି କମ୍ମନିୟଂ। ସୋ ଇମେସୁ ଚତୂସୁ ଇଦ୍ଧିପାଦେସୁ ଚିତ୍ତଂ ପରିଭାୱେତ୍ୱା ପରିଦମେତ୍ୱା, ମୁଦୁଂ କରିତ୍ୱା କମ୍ମନିୟଂ ଦୂରେପି ସଦ୍ଦାନଂ ସଦ୍ଦନିମିତ୍ତଂ ମନସି କରୋତି, ସନ୍ତିକେପି ସଦ୍ଦାନଂ ସଦ୍ଦନିମିତ୍ତଂ ମନସି କରୋତି, ଓଳାରିକାନମ୍ପି ସଦ୍ଦାନଂ ସଦ୍ଦନିମିତ୍ତଂ ମନସି କରୋତି, ସୁଖୁମାନମ୍ପି ସଦ୍ଦାନଂ ସଦ୍ଦନିମିତ୍ତଂ ମନସି କରୋତି, ସଣ୍ହସଣ୍ହାନମ୍ପି ସଦ୍ଦାନଂ ସଦ୍ଦନିମିତ୍ତଂ ମନସି କରୋତି, ପୁରତ୍ଥିମାୟପି ଦିସାୟ ସଦ୍ଦାନଂ ସଦ୍ଦନିମିତ୍ତଂ ମନସି କରୋତି, ପଚ୍ଛିମାୟପି ଦିସାୟ ସଦ୍ଦାନଂ ସଦ୍ଦନିମିତ୍ତଂ ମନସି କରୋତି, ଉତ୍ତରାୟପି ଦିସାୟ ସଦ୍ଦାନଂ ସଦ୍ଦନିମିତ୍ତଂ ମନସି କରୋତି, ଦକ୍ଖିଣାୟପି ଦିସାୟ ସଦ୍ଦାନଂ ସଦ୍ଦନିମିତ୍ତଂ ମନସି କରୋତି, ପୁରତ୍ଥିମାୟପି ଅନୁଦିସାୟ ସଦ୍ଦାନଂ ସଦ୍ଦନିମିତ୍ତଂ ମନସି କରୋତି, ପଚ୍ଛିମାୟପି ଅନୁଦିସାୟ ସଦ୍ଦାନଂ ସଦ୍ଦନିମିତ୍ତଂ ମନସି କରୋତି, ଉତ୍ତରାୟପି ଅନୁଦିସାୟ ସଦ୍ଦାନଂ ସଦ୍ଦନିମିତ୍ତଂ ମନସି କରୋତି, ଦକ୍ଖିଣାୟପି ଅନୁଦିସାୟ ସଦ୍ଦାନଂ ସଦ୍ଦନିମିତ୍ତଂ ମନସି କରୋତି, ହେଟ୍ଠିମାୟପି ଦିସାୟ ସଦ୍ଦାନଂ ସଦ୍ଦନିମିତ୍ତଂ ମନସି କରୋତି, ଉପରିମାୟପି ଦିସାୟ ସଦ୍ଦାନଂ ସଦ୍ଦନିମିତ୍ତଂ ମନସି କରୋତି। ସୋ ତଥାଭାୱିତେନ ଚିତ୍ତେନ ପରିସୁଦ୍ଧେନ ପରିୟୋଦାତେନ ସୋତଧାତୁୱିସୁଦ୍ଧିଞାଣାୟ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନୀହରତି ଅଭିନିନ୍ନାମେତି। ସୋ ଦିବ୍ବାୟ ସୋତଧାତୁୟା ୱିସୁଦ୍ଧାୟ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସିକାୟ ଉଭୋ ସଦ୍ଦେ ସୁଣାତି – ଦିବ୍ବେ ଚ ମାନୁସେ ଚ ୟେ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ଚ। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ୱିତକ୍କୱିପ୍ଫାରୱସେନ ନାନତ୍ତେକତ୍ତସଦ୍ଦନିମିତ୍ତାନଂ ପରିୟୋଗାହଣେ ପଞ୍ଞା ସୋତଧାତୁୱିସୁଦ୍ଧିଞାଣଂ’’।
ସୋତଧାତୁୱିସୁଦ୍ଧିଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ଏକପଞ୍ଞାସମୋ।
୫୨. ଚେତୋପରିୟଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୧୦୪ . କଥଂ ତିଣ୍ଣଂ ଚିତ୍ତାନଂ ୱିପ୍ଫାରତ୍ତା ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ପସାଦୱସେନ ନାନତ୍ତେକତ୍ତୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟାପରିୟୋଗାହଣେ ପଞ୍ଞା ଚେତୋପରିୟଞାଣଂ? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟସମାଧି…ପେ॰… ଚିତ୍ତସମାଧି…ପେ॰… ୱୀମଂସାସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି। ସୋ ଇମେସୁ ଚତୂସୁ ଇଦ୍ଧିପାଦେସୁ ଚିତ୍ତଂ ପରିଭାୱେତି ପରିଦମେତି, ମୁଦୁଂ କରୋତି କମ୍ମନିୟଂ। ସୋ ଇମେସୁ ଚତୂସୁ ଇଦ୍ଧିପାଦେସୁ ଚିତ୍ତଂ ପରିଭାୱେତ୍ୱା ପରିଦମେତ୍ୱା, ମୁଦୁଂ କରିତ୍ୱା କମ୍ମନିୟଂ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘‘ଇଦଂ ରୂପଂ ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟସମୁଟ୍ଠିତଂ, ଇଦଂ ରୂପଂ ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟସମୁଟ୍ଠିତଂ, ଇଦଂ ରୂପଂ ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟସମୁଟ୍ଠିତ’’ନ୍ତି । ସୋ ତଥାଭାୱିତେନ ଚିତ୍ତେନ ପରିସୁଦ୍ଧେନ ପରିୟୋଦାତେନ ଚେତୋପରିୟଞାଣାୟ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନୀହରତି ଅଭିନିନ୍ନାମେତି। ସୋ ପରସତ୍ତାନଂ ପରପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାତି – ସରାଗଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘‘ସରାଗଂ ଚିତ୍ତ’’ନ୍ତି ପଜାନାତି, ୱୀତରାଗଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘‘ୱୀତରାଗଂ ଚିତ୍ତ’’ନ୍ତି ପଜାନାତି, ସଦୋସଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ…ପେ॰… ୱୀତଦୋସଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ସମୋହଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ୱୀତମୋହଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ସଂଖିତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ମହଗ୍ଗତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ଅମହଗ୍ଗତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ସଉତ୍ତରଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ଅନୁତ୍ତରଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ସମାହିତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ଅସମାହିତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ୱିମୁତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ଅୱିମୁତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ‘‘ଅୱିମୁତ୍ତଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାତି। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ତିଣ୍ଣଂ ଚିତ୍ତାନଂ ୱିପ୍ଫାରତ୍ତା ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ପସାଦୱସେନ ନାନତ୍ତେକତ୍ତୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟାପରିୟୋଗାହଣେ ପଞ୍ଞା ଚେତୋପରିୟଞାଣଂ’’।
ଚେତୋପରିୟଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ଦ୍ୱେପଞ୍ଞାସମୋ।
୫୩. ପୁବ୍ବେନିୱାସାନୁସ୍ସତିଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୧୦୫ . କଥଂ ପଚ୍ଚୟପୱତ୍ତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ନାନତ୍ତେକତ୍ତକମ୍ମୱିପ୍ଫାରୱସେନ ପରିୟୋଗାହଣେ ପଞ୍ଞା ପୁବ୍ବେନିୱାସାନୁସ୍ସତିଞାଣଂ? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧି…ପେ॰… ମୁଦୁଂ କରିତ୍ୱା କମ୍ମନିୟଂ ଏୱଂ ପଜାନାତି – ‘‘ଇମସ୍ମିଂ ସତି ଇଦଂ ହୋତି, ଇମସ୍ସୁପ୍ପାଦା ଇଦଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ୟଦିଦଂ – ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା, ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟା ନାମରୂପଂ, ନାମରୂପପଚ୍ଚୟା ସଳାୟତନଂ, ସଳାୟତନପଚ୍ଚୟା ଫସ୍ସୋ, ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା, ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା, ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନଂ, ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋ, ଭୱପଚ୍ଚୟା ଜାତି, ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ସମ୍ଭୱନ୍ତି; ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି’’।
ସୋ ତଥାଭାୱିତେନ ଚିତ୍ତେନ ପରିସୁଦ୍ଧେନ ପରିୟୋଦାତେନ ପୁବ୍ବେନିୱାସାନୁସ୍ସତିଞାଣାୟ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନୀହରତି ଅଭିନିନ୍ନାମେତି। ସୋ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଏକମ୍ପି ଜାତିଂ ଦ୍ୱେପି ଜାତିୟୋ ତିସ୍ସୋପି ଜାତିୟୋ ଚତସ୍ସୋପି ଜାତିୟୋ ପଞ୍ଚପି ଜାତିୟୋ ଦସପି ଜାତିୟୋ ୱୀସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ତିଂସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ଚତ୍ତାଲୀସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ପଞ୍ଞାସମ୍ପି ଜାତିୟୋ, ଜାତିସତମ୍ପି ଜାତିସହସ୍ସମ୍ପି ଜାତିସତସହସ୍ସମ୍ପି, ଅନେକେପି ସଂୱଟ୍ଟକପ୍ପେ ଅନେକେପି ୱିୱଟ୍ଟକପ୍ପେ ଅନେକେପି ସଂୱଟ୍ଟୱିୱଟ୍ଟକପ୍ପେ – ‘‘ଅମୁତ୍ରାସିଂ ଏୱଂନାମୋ ଏୱଂଗୋତ୍ତୋ ଏୱଂୱଣ୍ଣୋ ଏୱମାହାରୋ ଏୱଂସୁଖଦୁକ୍ଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଏୱମାୟୁପରିୟନ୍ତୋ, ସୋ ତତୋ ଚୁତୋ ଅମୁତ୍ର ଉଦପାଦିଂ; ତତ୍ରାପାସିଂ ଏୱଂନାମୋ ଏୱଂଗୋତ୍ତୋ ଏୱଂୱଣ୍ଣୋ ଏୱମାହାରୋ ଏୱଂସୁଖଦୁକ୍ଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଏୱମ ଆୟୁପରିୟନ୍ତୋ, ସୋ ତତୋ ଚୁତୋ ଇଧୂପପନ୍ନୋ’’ତି। ଇତି ସାକାରଂ ସଉଦ୍ଦେସଂ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ପଚ୍ଚୟପୱତ୍ତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ନାନତ୍ତେକତ୍ତକମ୍ମୱିପ୍ଫାରୱସେନ ପରିୟୋଗାହଣେ ପଞ୍ଞା ପୁବ୍ବେନିୱାସାନୁସ୍ସତିଞାଣଂ’’।
ପୁବ୍ବେନିୱାସାନୁସ୍ସତିଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ତେପଞ୍ଞାସମୋ।
୫୪. ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୧୦୬ . କଥଂ ଓଭାସୱସେନ ନାନତ୍ତେକତ୍ତରୂପନିମିତ୍ତାନଂ ଦସ୍ସନଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁଞାଣଂ? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟସମାଧି…ପେ॰… ଚିତ୍ତସମାଧି…ପେ॰… ୱୀମଂସାସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି। ସୋ ଇମେସୁ ଚତୂସୁ ଇଦ୍ଧିପାଦେସୁ ଚିତ୍ତଂ ପରିଭାୱେତି ପରିଦମେତି, ମୁଦୁଂ କରୋତି କମ୍ମନିୟଂ। ସୋ ଇମେସୁ ଚତୂସୁ ଇଦ୍ଧିପାଦେସୁ ଚିତ୍ତଂ ପରିଭାୱେତ୍ୱା ପରିଦମେତ୍ୱା, ମୁଦୁଂ କରିତ୍ୱା କମ୍ମନିୟଂ ଆଲୋକସଞ୍ଞଂ ମନସି କରୋତି, ଦିୱାସଞ୍ଞଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି – ‘‘ୟଥା ଦିୱା ତଥା ରତ୍ତିଂ, ୟଥା ରତ୍ତିଂ ତଥା ଦିୱା’’। ଇତି ୱିୱଟେନ ଚେତସା ଅପରିୟୋନଦ୍ଧେନ ସପ୍ପଭାସଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି। ସୋ ତଥାଭାୱିତେନ ଚିତ୍ତେନ ପରିସୁଦ୍ଧେନ ପରିୟୋଦାତେନ ସତ୍ତାନଂ ଚୁତୂପପାତଞାଣାୟ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନୀହରତି ଅଭିନିନ୍ନାମେତି। ସୋ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ, ସତ୍ତେ ପସ୍ସତି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି – ‘‘ଇମେ ୱତ ଭୋନ୍ତୋ ସତ୍ତା କାୟଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା, ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା, ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା, ଅରିୟାନଂ ଉପୱାଦକା, ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକା, ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା; ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନା। ଇମେ ୱା ପନ ଭୋନ୍ତୋ ସତ୍ତା କାୟସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା, ୱଚୀସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା, ମନୋସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଅନୁପୱାଦକା, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା; ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପନ୍ନା’’ତି। ଇତି ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସତି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ, ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଓଭାସୱସେନ ନାନତ୍ତେକତ୍ତରୂପନିମିତ୍ତାନଂ ଦସ୍ସନଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁଞାଣଂ’’।
ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ଚତୁପଞ୍ଞାସମୋ।
୫୫. ଆସୱକ୍ଖୟଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୧୦୭ . କଥଂ ଚତୁସଟ୍ଠିୟା ଆକାରେହି ତିଣ୍ଣନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ୱସିଭାୱତା ପଞ୍ଞା ଆସୱାନଂ ଖୟେ ଞାଣଂ? କତମେସଂ ତିଣ୍ଣନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ? ଅନଞ୍ଞାତଞ୍ଞସ୍ସାମୀତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅଞ୍ଞାତାୱିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ।
ଅନଞ୍ଞାତଞ୍ଞସ୍ସାମୀତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ କତି ଠାନାନି ଗଚ୍ଛତି, ଅଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ କତି ଠାନାନି ଗଚ୍ଛତି, ଅଞ୍ଞାତାୱିନ୍ଦ୍ରିୟଂ କତି ଠାନାନି ଗଚ୍ଛତି? ଅନଞ୍ଞାତଞ୍ଞସ୍ସାମୀତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଏକଂ ଠାନଂ ଗଚ୍ଛତି – ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗଂ। ଅଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଛ ଠାନାନି ଗଚ୍ଛତି – ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ , ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗଂ , ସକଦାଗାମିଫଲଂ, ଅନାଗାମିମଗ୍ଗଂ, ଅନାଗାମିଫଲଂ, ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗଂ। ଅଞ୍ଞାତାୱିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଏକଂ ଠାନଂ ଗଚ୍ଛତି – ଅରହତ୍ତଫଲଂ।
ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଅନଞ୍ଞାତଞ୍ଞସ୍ସାମୀତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମୋକ୍ଖପରିୱାରଂ ହୋତି, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଗ୍ଗହପରିୱାରଂ ହୋତି, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଉପଟ୍ଠାନପରିୱାରଂ ହୋତି, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅୱିକ୍ଖେପପରିୱାରଂ ହୋତି, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦସ୍ସନପରିୱାରଂ ହୋତି, ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୱିଜାନନପରିୱାରଂ ହୋତି, ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଭିସନ୍ଦନପରିୱାରଂ ହୋତି, ଜୀୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପୱତ୍ତସନ୍ତତାଧିପତେୟ୍ୟପରିୱାରଂ ହୋତି। ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଜାତା ଧମ୍ମା ଠପେତ୍ୱା ଚିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନଂ ରୂପଂ ସବ୍ବେୱ କୁସଲା ହୋନ୍ତି, ସବ୍ବେୱ ଅନାସୱା ହୋନ୍ତି, ସବ୍ବେୱ ନିୟ୍ୟାନିକା ହୋନ୍ତି, ସବ୍ବେୱ ଅପଚୟଗାମିନୋ ହୋନ୍ତି, ସବ୍ବେୱ ଲୋକୁତ୍ତରା ହୋନ୍ତି, ସବ୍ବେୱ ନିବ୍ବାନାରମ୍ମଣା ହୋନ୍ତି। ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଅନଞ୍ଞାତଞ୍ଞସ୍ସାମୀତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଇମାନି ଅଟ୍ଠିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସହଜାତପରିୱାରା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପରିୱାରା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପରିୱାରା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପରିୱାରା ହୋନ୍ତି, ସହଗତା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତା ହୋନ୍ତି, ସଂସଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତା ହୋନ୍ତି। ତେୱ ତସ୍ସ ଆକାରା ଚେୱ ହୋନ୍ତି ପରିୱାରା ଚ।
ସୋତାପତ୍ତିଫଲକ୍ଖଣେ ଅଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମୋକ୍ଖପରିୱାରଂ ହୋତି, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଗ୍ଗହପରିୱାରଂ ହୋତି, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଉପଟ୍ଠାନପରିୱାରଂ ହୋତି, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅୱିକ୍ଖେପପରିୱାରଂ ହୋତି, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦସ୍ସନପରିୱାରଂ ହୋତି, ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୱିଜାନନପରିୱାରଂ ହୋତି, ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଭିସନ୍ଦନପରିୱାରଂ ହୋତି, ଜୀୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପୱତ୍ତସନ୍ତତାଧିପତେୟ୍ୟପରିୱାରଂ ହୋତି। ସୋତାପତ୍ତିଫଲକ୍ଖଣେ ଜାତା ଧମ୍ମା ସବ୍ବେୱ ଅବ୍ୟାକତା ହୋନ୍ତି, ଠପେତ୍ୱା ଚିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନଂ ରୂପଂ ସବ୍ବେୱ ଅନାସୱା ହୋନ୍ତି, ସବ୍ବେୱ ଲୋକୁତ୍ତରା ହୋନ୍ତି, ସବ୍ବେୱ ନିବ୍ବାନାରମ୍ମଣା ହୋନ୍ତି। ସୋତାପତ୍ତିଫଲକ୍ଖଣେ ଅଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଇମାନି ଅଟ୍ଠିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସହଜାତପରିୱାରା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପରିୱାରା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପରିୱାରା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପରିୱାରା ହୋନ୍ତି, ସହଗତା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତା ହୋନ୍ତି, ସଂସଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତା ହୋନ୍ତି। ତେୱ ତସ୍ସ ଆକାରା ଚେୱ ହୋନ୍ତି ପରିୱାରା ଚ।
ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ …ପେ॰… ସକଦାଗାମିଫଲକ୍ଖଣେ…ପେ॰… ଅନାଗାମିମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ…ପେ॰… ଅନାଗାମିଫଲକ୍ଖଣେ…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଅଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମୋକ୍ଖପରିୱାରଂ ହୋତି…ପେ॰… ଜୀୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପୱତ୍ତସନ୍ତତାଧିପତେୟ୍ୟପରିୱାରଂ ହୋତି। ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଜାତା ଧମ୍ମା ଠପେତ୍ୱା ଚିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନଂ ରୂପଂ ସବ୍ବେୱ କୁସଲା ହୋନ୍ତି, ସବ୍ବେୱ ଅନାସୱା ହୋନ୍ତି, ସବ୍ବେୱ ନିୟ୍ୟାନିକା ହୋନ୍ତି, ସବ୍ବେୱ ଅପଚୟଗାମିନୋ ହୋନ୍ତି, ସବ୍ବେୱ ଲୋକୁତ୍ତରା ହୋନ୍ତି, ସବ୍ବେୱ ନିବ୍ବାନାରମ୍ମଣା ହୋନ୍ତି। ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଅଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଇମାନି ଅଟ୍ଠିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସହଜାତପରିୱାରା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପରିୱାରା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପରିୱାରା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପରିୱାରା ହୋନ୍ତି, ସହଗତା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତା ହୋନ୍ତି, ସଂସଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତା ହୋନ୍ତି। ତେୱ ତସ୍ସ ଆକାରା ଚେୱ ହୋନ୍ତି ପରିୱାରା ଚ।
ଅରହତ୍ତଫଲକ୍ଖଣେ ଅଞ୍ଞାତାୱିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମୋକ୍ଖପରିୱାରଂ ହୋତି, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଗ୍ଗହପରିୱାରଂ ହୋତି, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଉପଟ୍ଠାନପରିୱାରଂ ହୋତି, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅୱିକ୍ଖେପପରିୱାରଂ ହୋତି, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦସ୍ସନପରିୱାରଂ ହୋତି, ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୱିଜାନନପରିୱାରଂ ହୋତି, ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଭିସନ୍ଦନପରିୱାରଂ ହୋତି, ଜୀୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପୱତ୍ତସନ୍ତତାଧିପତେୟ୍ୟପରିୱାରଂ ହୋତି। ଅରହତ୍ତଫଲକ୍ଖଣେ ଜାତା ଧମ୍ମା ସବ୍ବେୱ ଅବ୍ୟାକତା ହୋନ୍ତି, ଠପେତ୍ୱା ଚିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନଂ ରୂପଂ ସବ୍ବେୱ ଅନାସୱା ହୋନ୍ତି, ସବ୍ବେୱ ଲୋକୁତ୍ତରା ହୋନ୍ତି, ସବ୍ବେୱ ନିବ୍ବାନାରମ୍ମଣା ହୋନ୍ତି। ଅରହତ୍ତଫଲକ୍ଖଣେ ଅଞ୍ଞାତାୱିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଇମାନି ଅଟ୍ଠିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସହଜାତପରିୱାରା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପରିୱାରା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପରିୱାରା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପରିୱାରା ହୋନ୍ତି, ସହଗତା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତା ହୋନ୍ତି, ସଂସଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତା ହୋନ୍ତି। ତେୱ ତସ୍ସ ଆକାରା ଚେୱ ହୋନ୍ତି ପରିୱାରା ଚ। ଇତି ଇମାନି ଅଟ୍ଠଟ୍ଠକାନି ଚତୁସଟ୍ଠି ହୋନ୍ତି।
ଆସୱା ତି କତମେ ତେ ଆସୱା? କାମାସୱୋ, ଭୱାସୱୋ, ଦିଟ୍ଠାସୱୋ, ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ। କତ୍ଥେତେ ଆସୱା ଖୀୟନ୍ତି? ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗେନ ଅନୱସେସୋ ଦିଟ୍ଠାସୱୋ ଖୀୟତି, ଅପାୟଗମନୀୟୋ କାମାସୱୋ ଖୀୟତି, ଅପାୟଗମନୀୟୋ ଭୱାସୱୋ ଖୀୟତି, ଅପାୟଗମନୀୟୋ ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ ଖୀୟତି। ଏତ୍ଥେତେ ଆସୱା ଖୀୟନ୍ତି। ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗେନ ଓଳାରିକୋ କାମାସୱୋ ଖୀୟତି, ତଦେକଟ୍ଠୋ ଭୱାସୱୋ ଖୀୟତି, ତଦେକଟ୍ଠୋ ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ ଖୀୟତି। ଏତ୍ଥେତେ ଆସୱା ଖୀୟନ୍ତି। ଅନାଗାମିମଗ୍ଗେନ ଅନୱସେସୋ କାମାସୱୋ ଖୀୟତି, ତଦେକଟ୍ଠୋ ଭୱାସୱୋ ଖୀୟତି, ତଦେକଟ୍ଠୋ ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ ଖୀୟତି। ଏତ୍ଥେତେ ଆସୱା ଖୀୟନ୍ତି। ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ଅନୱସେସୋ ଭୱାସୱୋ ଖୀୟତି, ଅନୱସେସୋ ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ ଖୀୟତି। ଏତ୍ଥେତେ ଆସୱା ଖୀୟନ୍ତି। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଚତୁସଟ୍ଠିୟା ଆକାରେହି ତିଣ୍ଣନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ୱସିଭାୱତା ପଞ୍ଞା ଆସୱାନଂ ଖୟେ ଞାଣଂ’’।
ଆସୱକ୍ଖୟଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ପଞ୍ଚପଞ୍ଞାସମୋ।
୫୬-୬୩. ସଚ୍ଚଞାଣଚତୁକ୍କଦ୍ୱୟନିଦ୍ଦେସୋ
୧୦୮ . କଥଂ ପରିଞ୍ଞଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ଦୁକ୍ଖେ ଞାଣଂ, ପହାନଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ସମୁଦୟେ ଞାଣଂ, ସଚ୍ଛିକିରିୟଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ନିରୋଧେ ଞାଣଂ, ଭାୱନଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ମଗ୍ଗେ ଞାଣଂ? ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପୀଳନଟ୍ଠୋ ସଙ୍ଖତଟ୍ଠୋ ସନ୍ତାପଟ୍ଠୋ ୱିପରିଣାମଟ୍ଠୋ ପରିଞ୍ଞାତଟ୍ଠୋ; ସମୁଦୟସ୍ସ ଆୟୂହନଟ୍ଠୋ ନିଦାନଟ୍ଠୋ ସଞ୍ଞୋଗଟ୍ଠୋ ପଲିବୋଧଟ୍ଠୋ ପହାନଟ୍ଠୋ; ନିରୋଧସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଟ୍ଠୋ ୱିୱେକଟ୍ଠୋ ଅସଙ୍ଖତଟ୍ଠୋ ଅମତଟ୍ଠୋ ସଚ୍ଛିକିରିୟଟ୍ଠୋ; ମଗ୍ଗସ୍ସ ନିୟ୍ୟାନଟ୍ଠୋ ହେତୁଟ୍ଠୋ ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠୋ ଭାୱନଟ୍ଠୋ। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ପରିଞ୍ଞଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ଦୁକ୍ଖେ ଞାଣଂ, ପହାନଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ସମୁଦୟେ ଞାଣଂ, ସଚ୍ଛିକିରିୟଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ନିରୋଧେ ଞାଣଂ, ଭାୱନଟ୍ଠେ ପଞ୍ଞା ମଗ୍ଗେ ଞାଣଂ’’।
୧୦୯ . କଥଂ ଦୁକ୍ଖେ ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟେ ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧେ ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଞାଣଂ? ମଗ୍ଗସମଙ୍ଗିସ୍ସ ଞାଣଂ ଦୁକ୍ଖେ ପେତଂ ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟେ ପେତଂ ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧେ ପେତଂ ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ପେତଂ ଞାଣଂ।
ତତ୍ଥ କତମଂ ଦୁକ୍ଖେ ଞାଣଂ? ଦୁକ୍ଖଂ ଆରବ୍ଭ ୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପଞ୍ଞା ପଜାନନା ୱିଚୟୋ ପୱିଚୟୋ ଧମ୍ମୱିଚୟୋ ସଲ୍ଲକ୍ଖଣା ଉପଲକ୍ଖଣା ପଚ୍ଚୁପଲକ୍ଖଣା ପଣ୍ଡିଚ୍ଚଂ କୋସଲ୍ଲଂ ନେପୁଞ୍ଞଂ ୱେଭବ୍ୟା ଚିନ୍ତା ଉପପରିକ୍ଖା ଭୂରି ମେଧା ପରିଣାୟିକା ୱିପସ୍ସନା ସମ୍ପଜଞ୍ଞଂ ପତୋଦୋ ପଞ୍ଞା ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଞ୍ଞାବଲଂ ପଞ୍ଞାସତ୍ଥଂ ପଞ୍ଞାପାସାଦୋ ପଞ୍ଞାଆଲୋକୋ ପଞ୍ଞାଓଭାସୋ ପଞ୍ଞାପଜ୍ଜୋତୋ ପଞ୍ଞାରତନଂ ଅମୋହୋ ଧମ୍ମୱିଚୟୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଦୁକ୍ଖେ ଞାଣଂ। ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଆରବ୍ଭ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଆରବ୍ଭ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ଆରବ୍ଭ ୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପଞ୍ଞା ପଜାନନା…ପେ॰… ଅମୋହୋ ଧମ୍ମୱିଚୟୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଞାଣଂ। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଦୁକ୍ଖେ ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟେ ଞାଣଂ , ଦୁକ୍ଖନିରୋଧେ ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଞାଣଂ’’।
ସଚ୍ଚଞାଣଚତୁକ୍କଦ୍ୱୟନିଦ୍ଦେସୋ ତେସଟ୍ଠିମୋ।
୬୪-୬୭. ସୁଦ୍ଧିକପଟିସମ୍ଭିଦାଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୧୧୦ . କଥଂ ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ? ଅତ୍ଥେସୁ ଞାଣଂ ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦା, ଧମ୍ମେସୁ ଞାଣଂ ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦା, ନିରୁତ୍ତୀସୁ ଞାଣଂ ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦା, ପଟିଭାନେସୁ ଞାଣଂ ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦା। ଅତ୍ଥନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ଧମ୍ମନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ନିରୁତ୍ତିନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ପଟିଭାନନାନତ୍ତେ ପଞ୍ଞା ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ଅତ୍ଥୱୱତ୍ଥାନେ ପଞ୍ଞା ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ ନିରୁତ୍ତିୱୱତ୍ଥାନେ ପଞ୍ଞା ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ପଟିଭାନୱୱତ୍ଥାନେ ପଞ୍ଞା ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ।
ଅତ୍ଥସଲ୍ଲକ୍ଖଣେ ପଞ୍ଞା ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ଧମ୍ମସଲ୍ଲକ୍ଖଣେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ନିରୁତ୍ତିସଲ୍ଲକ୍ଖଣେ ପଞ୍ଞା ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ପଟିଭାନସଲ୍ଲକ୍ଖଣେ ପଞ୍ଞା ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ। ଅତ୍ଥୂପଲକ୍ଖଣେ ପଞ୍ଞା ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ଧମ୍ମୂପଲକ୍ଖଣେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ନିରୁତ୍ତୂପଲକ୍ଖଣେ ପଞ୍ଞା ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ପଟିଭାନୂପଲକ୍ଖଣେ ପଞ୍ଞା ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ।
ଅତ୍ଥପ୍ପଭେଦେ ପଞ୍ଞା ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ଧମ୍ମପ୍ପଭେଦେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ନିରୁତ୍ତିପ୍ପଭେଦେ ପଞ୍ଞା ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ପଟିଭାନପ୍ପଭେଦେ ପଞ୍ଞା ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ। ଅତ୍ଥପ୍ପଭାୱନେ ପଞ୍ଞା ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ଧମ୍ମପ୍ପଭାୱନେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ନିରୁତ୍ତିପ୍ପଭାୱନେ ପଞ୍ଞା ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ପଟିଭାନପ୍ପଭାୱନେ ପଞ୍ଞା ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ।
ଅତ୍ଥଜୋତନେ ପଞ୍ଞା ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ଧମ୍ମଜୋତନେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ନିରୁତ୍ତିଜୋତନେ ପଞ୍ଞା ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ପଟିଭାନଜୋତନେ ପଞ୍ଞା ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ। ଅତ୍ଥୱିରୋଚନେ ପଞ୍ଞା ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ଧମ୍ମୱିରୋଚନେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ନିରୁତ୍ତିୱିରୋଚନେ ପଞ୍ଞା ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ପଟିଭାନୱିରୋଚନେ ପଞ୍ଞା ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ। ଅତ୍ଥପ୍ପକାସନେ ପଞ୍ଞା ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ଧମ୍ମପ୍ପକାସନେ ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ନିରୁତ୍ତିପ୍ପକାସନେ ପଞ୍ଞା ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ପଟିଭାନପ୍ପକାସନେ ପଞ୍ଞା ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ। ତଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ, ପଜାନନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ, ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ’’।
ସୁଦ୍ଧିକପଟିସମ୍ଭିଦାଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ସତ୍ତସଟ୍ଠିମୋ।
୬୮. ଇନ୍ଦ୍ରିୟପରୋପରିୟତ୍ତଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୧୧୧ . କତମଂ ତଥାଗତସ୍ସ ଇନ୍ଦ୍ରିୟପରୋପରିୟତ୍ତ ଞାଣଂ? ଇଧ ତଥାଗତୋ ସତ୍ତେ ପସ୍ସତି ଅପ୍ପରଜକ୍ଖେ ମହାରଜକ୍ଖେ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟେ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟେ ସ୍ୱାକାରେ ଦ୍ୱାକାରେ ସୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ଦୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱିନୋ ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ନ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱିନୋ।
ଅପ୍ପରଜକ୍ଖେ ମହାରଜକ୍ଖେ ତି ସଦ୍ଧୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅପ୍ପରଜକ୍ଖୋ, ଅସ୍ସଦ୍ଧୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ମହାରଜକ୍ଖୋ। ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅପ୍ପରଜକ୍ଖୋ, କୁସୀତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ମହାରଜକ୍ଖୋ। ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତି ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅପ୍ପରଜକ୍ଖୋ, ମୁଟ୍ଠସ୍ସତି ପୁଗ୍ଗଲୋ ମହାରଜକ୍ଖୋ। ସମାହିତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅପ୍ପରଜକ୍ଖୋ, ଅସମାହିତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ମହାରଜକ୍ଖୋ। ପଞ୍ଞୱା ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅପ୍ପରଜକ୍ଖୋ, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ମହାରଜକ୍ଖୋ।
ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟେ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟେ ତି ସଦ୍ଧୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟୋ, ଅସ୍ସଦ୍ଧୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟୋ। ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟୋ, କୁସୀତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟୋ। ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତି ପୁଗ୍ଗଲୋ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟୋ, ମୁଟ୍ଠସ୍ସତି ପୁଗ୍ଗଲୋ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟୋ। ସମାହିତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟୋ, ଅସମାହିତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟୋ। ପଞ୍ଞୱା ପୁଗ୍ଗଲୋ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟୋ, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟୋ।
ସ୍ୱାକାରେ ଦ୍ୱାକାରେ ତି ସଦ୍ଧୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସ୍ୱାକାରୋ, ଅସ୍ସଦ୍ଧୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଦ୍ୱାକାରୋ। ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସ୍ୱାକାରୋ, କୁସୀତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଦ୍ୱାକାରୋ। ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତି ପୁଗ୍ଗଲୋ ସ୍ୱାକାରୋ, ମୁଟ୍ଠସ୍ସତି ପୁଗ୍ଗଲୋ ଦ୍ୱାକାରୋ। ସମାହିତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସ୍ୱାକାରୋ, ଅସମାହିତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଦ୍ୱାକାରୋ। ପଞ୍ଞୱା ପୁଗ୍ଗଲୋ ସ୍ୱାକାରୋ, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଦ୍ୱାକାରୋ।
ସୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ଦୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ତି ସଦ୍ଧୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସୁୱିଞ୍ଞାପୟୋ, ଅସ୍ସଦ୍ଧୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଦୁୱିଞ୍ଞାପୟୋ। ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସୁୱିଞ୍ଞାପୟୋ, କୁସୀତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଦୁୱିଞ୍ଞାପୟୋ। ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତି ପୁଗ୍ଗଲୋ ସୁୱିଞ୍ଞାପୟୋ, ମୁଟ୍ଠସ୍ସତି ପୁଗ୍ଗଲୋ ଦୁୱିଞ୍ଞାପୟୋ। ସମାହିତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସୁୱିଞ୍ଞାପୟୋ , ଅସମାହିତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଦୁୱିଞ୍ଞାପୟୋ। ପଞ୍ଞୱା ପୁଗ୍ଗଲୋ ସୁୱିଞ୍ଞାପୟୋ, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଦୁୱିଞ୍ଞାପୟୋ।
ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱିନୋ, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ନ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱିନୋ ତି ସଦ୍ଧୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱୀ, ଅସ୍ସଦ୍ଧୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ନ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱୀ। ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱୀ, କୁସୀତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ନ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱୀ। ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତି ପୁଗ୍ଗଲୋ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱୀ, ମୁଟ୍ଠସ୍ସତି ପୁଗ୍ଗଲୋ ନ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱୀ। ସମାହିତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱୀ, ଅସମାହିତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ନ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱୀ। ପଞ୍ଞୱା ପୁଗ୍ଗଲୋ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱୀ, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ନ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱୀ।
୧୧୨ . ଲୋକୋ ତି – ଖନ୍ଧଲୋକୋ, ଧାତୁଲୋକୋ, ଆୟତନଲୋକୋ, ୱିପତ୍ତିଭୱଲୋକୋ , ୱିପତ୍ତିସମ୍ଭୱଲୋକୋ, ସମ୍ପତ୍ତିଭୱଲୋକୋ, ସମ୍ପତ୍ତିସମ୍ଭୱଲୋକୋ।
ଏକୋ ଲୋକୋ – ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ଆହାରଟ୍ଠିତିକା। ଦ୍ୱେ ଲୋକା – ନାମଞ୍ଚ, ରୂପଞ୍ଚ। ତୟୋ ଲୋକା – ତିସ୍ସୋ ୱେଦନା। ଚତ୍ତାରୋ ଲୋକା – ଚତ୍ତାରୋ ଆହାରା। ପଞ୍ଚ ଲୋକା – ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା। ଛ ଲୋକା – ଛ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନି ଆୟତନାନି। ସତ୍ତ ଲୋକା – ସତ୍ତ ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତିୟୋ । ଅଟ୍ଠ ଲୋକା – ଅଟ୍ଠ ଲୋକଧମ୍ମା। ନୱ ଲୋକା – ନୱ ସତ୍ତାୱାସା। ଦସ ଲୋକା – ଦସାୟତନାନି। ଦ୍ୱାଦସଲୋକା – ଦ୍ୱାଦସାୟତନାନି। ଅଟ୍ଠାରସ ଲୋକା – ଅଟ୍ଠାରସ ଧାତୁୟୋ।
ୱଜ୍ଜ ନ୍ତି ସବ୍ବେ କିଲେସା ୱଜ୍ଜା, ସବ୍ବେ ଦୁଚ୍ଚରିତା ୱଜ୍ଜା, ସବ୍ବେ ଅଭିସଙ୍ଖାରା ୱଜ୍ଜା, ସବ୍ବେ ଭୱଗାମିକମ୍ମା ୱଜ୍ଜା। ଇତି ଇମସ୍ମିଞ୍ଚ ଲୋକେ ଇମସ୍ମିଞ୍ଚ ୱଜ୍ଜେ ତିବ୍ବା ଭୟସଞ୍ଞା ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତା ହୋତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ଉକ୍ଖିତ୍ତାସିକେ ୱଧକେ। ଇମେହି ପଞ୍ଞାସାୟ ଆକାରେହି ଇମାନି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଜାନାତି ପସ୍ସତି ଅଞ୍ଞାତି ପଟିୱିଜ୍ଝତି – ଇଦଂ ତଥାଗତସ୍ସ ଇନ୍ଦ୍ରିୟପରୋପରିୟତ୍ତେ ଞାଣଂ।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟପରୋପରିୟତ୍ତଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ଅଟ୍ଠସଟ୍ଠିମୋ।
୬୯. ଆସୟାନୁସୟଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୧୧୩ . କତମଂ ତଥାଗତସ୍ସ ସତ୍ତାନଂ ଆସୟାନୁସୟେ ଞାଣଂ? ଇଧ ତଥାଗତୋ ସତ୍ତାନଂ ଆସୟଂ ଜାନାତି, ଅନୁସୟଂ ଜାନାତି, ଚରିତଂ ଜାନାତି , ଅଧିମୁତ୍ତିଂ ଜାନାତି, ଭବ୍ବାଭବ୍ବେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି। କତମୋ [କତମୋ ଚ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ସତ୍ତାନଂ ଆସୟୋ? ‘‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’’ତି ୱା, ‘‘ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’’ତି ୱା, ‘‘ଅନ୍ତୱା ଲୋକୋ’’ତି ୱା, ‘‘ଅନନ୍ତୱା ଲୋକୋ’’ତି ୱା, ‘‘ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀର’’ନ୍ତି ୱା, ‘‘ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀର’’ନ୍ତି ୱା, ‘‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି ୱା, ‘‘ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି ୱା, ‘‘ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି ୱା, ‘‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି ୱା। ଇତି ଭୱଦିଟ୍ଠିସନ୍ନିସ୍ସିତା ୱା ସତ୍ତା ହୋନ୍ତି ୱିଭୱଦିଟ୍ଠିସନ୍ନିସ୍ସିତା ୱା।
ଏତେ ୱା ପନ ଉଭୋ ଅନ୍ତେ ଅନୁପଗମ୍ମ ଇଦପ୍ପଚ୍ଚୟତାପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅନୁଲୋମିକା ଖନ୍ତି ପଟିଲଦ୍ଧା ହୋତି, ୟଥାଭୂତଂ ୱା ଞାଣଂ। କାମଂ ସେୱନ୍ତଞ୍ଞେୱ ଜାନାତି – ‘‘ଅୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ କାମଗରୁକୋ କାମାସୟୋ କାମାଧିମୁତ୍ତୋ’’ତି। କାମଂ ସେୱନ୍ତଞ୍ଞେୱ ଜାନାତି – ‘‘ଅୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ନେକ୍ଖମ୍ମଗରୁକୋ ନେକ୍ଖମ୍ମାସୟୋ ନେକ୍ଖମ୍ମାଧିମୁତ୍ତୋ’’ତି। ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ସେୱନ୍ତଞ୍ଞେୱ ଜାନାତି – ‘‘ଅୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ (ନେକ୍ଖମ୍ମଗରୁକୋ ନେକ୍ଖମ୍ମାସୟୋ ନେକ୍ଖମ୍ମାଧିମୁତ୍ତୋ’’ତି। ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ସେୱନ୍ତଞ୍ଞେୱ ଜାନାତି – ‘‘ଅୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ କାମଗରୁକୋ କାମାସୟୋ କାମାଧିମୁତ୍ତୋ’’ତି। ବ୍ୟାପାଦଂ ସେୱନ୍ତଞ୍ଞେୱ ଜାନାତି) [( ) ଏତ୍ଥନ୍ତରେ ପାଠା ନତ୍ଥି ସ୍ୟାମପୋତ୍ଥକେ, ଏୱମୁପରିପି] – ‘‘ଅୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ବ୍ୟାପାଦଗରୁକୋ ବ୍ୟାପାଦାସୟୋ ବ୍ୟାପାଦାଧିମୁତ୍ତୋ’’ତି। ବ୍ୟାପାଦଂ ସେୱନ୍ତଞ୍ଞେୱ ଜାନାତି – ‘‘ଅୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ (ଅବ୍ୟାପାଦଗରୁକୋ ଅବ୍ୟାପାଦାସୟୋ ଅବ୍ୟାପାଦାଧିମୁତ୍ତୋ’’ତି। ଅବ୍ୟାପାଦଂ ସେୱନ୍ତଞ୍ଞେୱ ଜାନାତି – ‘‘ଅୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅବ୍ୟାପାଦଗରୁକୋ ଅବ୍ୟାପାଦାସୟୋ ଅବ୍ୟାପାଦାଧିମୁତ୍ତୋ’’ତି। ଅବ୍ୟାପାଦଂ ସେୱନ୍ତଞ୍ଞେୱ ଜାନାତି – ‘‘ଅୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ବ୍ୟାପାଦଗରୁକୋ ବ୍ୟାପାଦାସୟୋ ବ୍ୟାପାଦାଧିମୁତ୍ତୋ’’ତି। ଥିନମିଦ୍ଧଂ ସେୱନ୍ତଞ୍ଞେୱ ଜାନାତି) – ‘‘ଅୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଥିନମିଦ୍ଧଗରୁକୋ ଥିନମିଦ୍ଧାସୟୋ ଥିନମିଦ୍ଧାଧିମୁତ୍ତୋ’’ତି। ଥିନମିଦ୍ଧଂ ସେୱନ୍ତଞ୍ଞେୱ ଜାନାତି – ‘‘ଅୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଆଲୋକସଞ୍ଞାଗରୁକୋ ଆଲୋକସଞ୍ଞାସୟୋ ଆଲୋକସଞ୍ଞାଧିମୁତ୍ତୋ’’ତି। ଆଲୋକସଞ୍ଞଂ ସେୱନ୍ତଞ୍ଞେୱ ଜାନାତି – ‘‘ଅୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ (ଆଲୋକସଞ୍ଞାଗରୁକୋ ଆଲୋକସଞ୍ଞାସୟୋ ଆଲୋକସଞ୍ଞାଧିମୁତ୍ତୋ’’ତି। ଆଲୋକସଞ୍ଞଂ ସେୱନ୍ତଞ୍ଞେୱ ଜାନାତି – ‘‘ଅୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଥିନମିଦ୍ଧଗରୁକୋ ଥିନମିଦ୍ଧାସୟୋ ଥିନମିଦ୍ଧାଧିମୁତ୍ତୋ’’ତି।) ଅୟଂ ସତ୍ତାନଂ ଆସୟୋ।
୧୧୪ . କତମୋ ଚ ସତ୍ତାନଂ ଅନୁସୟୋ? ସତ୍ତାନୁସୟା – କାମରାଗାନୁସୟୋ, ପଟିଘାନୁସୟୋ, ମାନାନୁସୟୋ, ଦିଟ୍ଠାନୁସୟୋ, ୱିଚିକିଚ୍ଛାନୁସୟୋ, ଭୱରାଗାନୁସୟୋ , ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟୋ। ୟଂ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଏତ୍ଥ ସତ୍ତାନଂ କାମରାଗାନୁସୟୋ ଅନୁସେତି। ୟଂ ଲୋକେ ଅପ୍ପିୟରୂପଂ ଅସାତରୂପଂ , ଏତ୍ଥ ସତ୍ତାନଂ ପଟିଘାନୁସୟୋ ଅନୁସେତି। ଇତି ଇମେସୁ ଦ୍ୱୀସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅୱିଜ୍ଜା ଅନୁପତିତା, ତଦେକଟ୍ଠୋ ମାନୋ ଚ ଦିଟ୍ଠି ଚ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଚ ଦଟ୍ଠବ୍ବା। ଅୟଂ ସତ୍ତାନଂ ଅନୁସୟୋ।
କତମଞ୍ଚ ସତ୍ତାନଂ ଚରିତଂ? ପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରୋ ଅପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରୋ ଆନେଞ୍ଜାଭିସଙ୍ଖାରୋ ପରିତ୍ତଭୂମକୋ ୱା ମହାଭୂମକୋ ୱା। ଇଦଂ ସତ୍ତାନଂ ଚରିତଂ।
୧୧୫ . କତମା ଚ ସତ୍ତାନଂ ଅଧିମୁତ୍ତି? ସନ୍ତି ସତ୍ତା ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକା, ସନ୍ତି ସତ୍ତା ପଣୀତାଧିମୁତ୍ତିକା। ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକା ସତ୍ତା ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକେ ସତ୍ତେ ସେୱନ୍ତି ଭଜନ୍ତି ପୟିରୁପାସନ୍ତି। ପଣୀତାଧିମୁତ୍ତିକା ସତ୍ତା ପଣୀତାଧିମୁତ୍ତିକେ ସତ୍ତେ ସେୱନ୍ତି ଭଜନ୍ତି ପୟିରୁପାସନ୍ତି। ଅତୀତମ୍ପି ଅଦ୍ଧାନଂ ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକା ସତ୍ତା ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକେ ସତ୍ତେ ସେୱିଂସୁ ଭଜିଂସୁ ପୟିରୁପାସିଂସୁ; ପଣୀତାଧିମୁତ୍ତିକା ସତ୍ତା ପଣୀତାଧିମୁତ୍ତିକେ ସତ୍ତେ ସେୱିଂସୁ ଭଜିଂସୁ ପୟିରୁପାସିଂସୁ। ଅନାଗତମ୍ପି ଅଦ୍ଧାନଂ ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକା ସତ୍ତା ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକେ ସତ୍ତେ ସେୱିସ୍ସନ୍ତି ଭଜିସ୍ସନ୍ତି ପୟିରୁପାସିସ୍ସନ୍ତି; ପଣୀତାଧିମୁତ୍ତିକା ସତ୍ତା ପଣୀତାଧିମୁତ୍ତିକେ ସତ୍ତେ ସେୱିସ୍ସନ୍ତି ଭଜିସ୍ସନ୍ତି ପୟିରୁପାସିସ୍ସନ୍ତି। ଅୟଂ ସତ୍ତାନଂ ଅଧିମୁତ୍ତି।
କତମେ ସତ୍ତା ଅଭବ୍ବା? ୟେ ତେ ସତ୍ତା କମ୍ମାୱରଣେନ ସମନ୍ନାଗତା, କିଲେସାୱରଣେନ ସମନ୍ନାଗତା, ୱିପାକାୱରଣେନ ସମନ୍ନାଗତା , ଅସ୍ସଦ୍ଧା ଅଚ୍ଛନ୍ଦିକା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞା, ଅଭବ୍ବା ନିୟାମଂ ଓକ୍କମିତୁଂ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସମ୍ମତ୍ତଂ – ଇମେ ତେ ସତ୍ତା ଅଭବ୍ବା।
କତମେ ସତ୍ତା ଭବ୍ବା? ୟେ ତେ ସତ୍ତା ନ କମ୍ମାୱରଣେନ ସମନ୍ନାଗତା, ନ କିଲେସାୱରଣେନ ସମନ୍ନାଗତା, ନ ୱିପାକାୱରଣେନ ସମନ୍ନାଗତା, ସଦ୍ଧା ଛନ୍ଦିକା ପଞ୍ଞୱନ୍ତୋ, ଭବ୍ବା ନିୟାମଂ ଓକ୍କମିତୁଂ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସମ୍ମତ୍ତଂ – ଇମେ ତେ ସତ୍ତା ଭବ୍ବା। ଇଦଂ ତଥାଗତସ୍ସ ସତ୍ତାନଂ ଆସୟାନୁସୟେ ଞାଣଂ।
ଆସୟାନୁସୟଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ନୱସଟ୍ଠିମୋ।
୭୦. ୟମକପାଟିହୀରଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୧୧୬ . କତମଂ ତଥାଗତସ୍ସ ୟମକପାଟିହୀରେ ଞାଣଂ? ଇଧ ତଥାଗତୋ ୟମକପାଟିହୀରଂ କରୋତି ଅସାଧାରଣଂ ସାୱକେହି। ଉପରିମକାୟତୋ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ପୱତ୍ତତି, ହେଟ୍ଠିମକାୟତୋ ଉଦକଧାରା ପୱତ୍ତତି; ହେଟ୍ଠିମକାୟତୋ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ପୱତ୍ତତି, ଉପରିମକାୟତୋ ଉଦକଧାରା ପୱତ୍ତତି; ପୁରତ୍ଥିମକାୟତୋ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ପୱତ୍ତତି, ପଚ୍ଛିମକାୟତୋ ଉଦକଧାରା ପୱତ୍ତତି; ପଚ୍ଛିମକାୟତୋ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ପୱତ୍ତତି, ପୁରତ୍ଥିମକାୟତୋ ଉଦକଧାରା ପୱତ୍ତତି; ଦକ୍ଖିଣଅକ୍ଖିତୋ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ପୱତ୍ତତି, ୱାମଅକ୍ଖିତୋ ଉଦକଧାରା ପୱତ୍ତତି; ୱାମଅକ୍ଖିତୋ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ପୱତ୍ତତି, ଦକ୍ଖିଣଅକ୍ଖିତୋ ଉଦକଧାରା ପୱତ୍ତତି; ଦକ୍ଖିଣକଣ୍ଣସୋତତୋ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ପୱତ୍ତତି, ୱାମକଣ୍ଣସୋତତୋ ଉଦକଧାରା ପୱତ୍ତତି; ୱାମକଣ୍ଣସୋତତୋ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ପୱତ୍ତତି, ଦକ୍ଖିଣକଣ୍ଣସୋତତୋ ଉଦକଧାରା ପୱତ୍ତତି; ଦକ୍ଖିଣନାସିକାସୋତତୋ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ପୱତ୍ତତି, ୱାମନାସିକାସୋତତୋ ଉଦକଧାରା ପୱତ୍ତତି; ୱାମନାସିକାସୋତତୋ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ପୱତ୍ତତି, ଦକ୍ଖିଣନାସିକାସୋତତୋ ଉଦକଧାରା ପୱତ୍ତତି; ଦକ୍ଖିଣଅଂସକୂଟତୋ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ପୱତ୍ତତି, ୱାମଅଂସକୂଟତୋ ଉଦକଧାରା ପୱତ୍ତତି; ୱାମଅଂସକୂଟତୋ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ପୱତ୍ତତି, ଦକ୍ଖିଣଅଂସକୂଟତୋ ଉଦକଧାରା ପୱତ୍ତତି; ଦକ୍ଖିଣହତ୍ଥତୋ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ପୱତ୍ତତି, ୱାମହତ୍ଥତୋ ଉଦକଧାରା ପୱତ୍ତତି; ୱାମହତ୍ଥତୋ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ପୱତ୍ତତି, ଦକ୍ଖିଣହତ୍ଥତୋ ଉଦକଧାରା ପୱତ୍ତତି; ଦକ୍ଖିଣପସ୍ସତୋ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ପୱତ୍ତତି, ୱାମପସ୍ସତୋ ଉଦକଧାରା ପୱତ୍ତତି; ୱାମପସ୍ସତୋ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ପୱତ୍ତତି, ଦକ୍ଖିଣପସ୍ସତୋ ଉଦକଧାରା ପୱତ୍ତତି; ଦକ୍ଖିଣପାଦତୋ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ପୱତ୍ତତି , ୱାମପାଦତୋ ଉଦକଧାରା ପୱତ୍ତତି; ୱାମପାଦତୋ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ପୱତ୍ତତି, ଦକ୍ଖିଣପାଦତୋ ଉଦକଧାରା ପୱତ୍ତତି; ଅଙ୍ଗୁଲଙ୍ଗୁଲେହି ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ପୱତ୍ତତି, ଅଙ୍ଗୁଲନ୍ତରିକାହି ଉଦକଧାରା ପୱତ୍ତତି; ଅଙ୍ଗୁଲନ୍ତରିକାହି ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ପୱତ୍ତତି, ଅଙ୍ଗୁଲଙ୍ଗୁଲେହି ଉଦକଧାରା ପୱତ୍ତତି; ଏକେକଲୋମତୋ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ପୱତ୍ତତି, ଏକେକଲୋମତୋ ଉଦକଧାରା ପୱତ୍ତତି; ଲୋମକୂପତୋ ଲୋମକୂପତୋ ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୋ ପୱତ୍ତତି, ଲୋମକୂପତୋ ଲୋମକୂପତୋ ଉଦକଧାରା ପୱତ୍ତତି।
ଛନ୍ନଂ ୱଣ୍ଣାନଂ – ନୀଲାନଂ, ପୀତକାନଂ, ଲୋହିତକାନଂ, ଓଦାତାନଂ, ମଞ୍ଜିଟ୍ଠାନଂ [ମଞ୍ଜେଟ୍ଠାନଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ପଭସ୍ସରାନଂ ଭଗୱା ଚଙ୍କମତି, ନିମ୍ମିତୋ ତିଟ୍ଠତି ୱା ନିସୀଦତି ୱା ସେୟ୍ୟଂ ୱା କପ୍ପେତି। ଭଗୱା ତିଟ୍ଠତି, ନିମ୍ମିତୋ ଚଙ୍କମତି ୱା ନିସୀଦତି ୱା ସେୟ୍ୟଂ ୱା କପ୍ପେତି। ଭଗୱା ନିସୀଦତି, ନିମ୍ମିତୋ ଚଙ୍କମତି ୱା ତିଟ୍ଠତି ୱା ସେୟ୍ୟଂ ୱା କପ୍ପେତି। ଭଗୱା ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି, ନିମ୍ମିତୋ ଚଙ୍କମତି ୱା ତିଟ୍ଠତି ୱା ନିସୀଦତି ୱା। ନିମ୍ମିତୋ ଚଙ୍କମତି, ଭଗୱା ତିଟ୍ଠତି ୱା ନିସୀଦତି ୱା ସେୟ୍ୟଂ ୱା କପ୍ପେତି। ନିମ୍ମିତୋ ତିଟ୍ଠତି, ଭଗୱା ଚଙ୍କମତି ୱା ନିସୀଦତି ୱା ସେୟ୍ୟଂ ୱା କପ୍ପେତି। ନିମ୍ମିତୋ ନିସୀଦତି, ଭଗୱା ଚଙ୍କମତି ୱା ତିଟ୍ଠତି ୱା ସେୟ୍ୟଂ ୱା କପ୍ପେତି। ନିମ୍ମିତୋ ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି, ଭଗୱା ଚଙ୍କମତି ୱା ତିଟ୍ଠତି ୱା ନିସୀଦତି ୱା। ଇଦଂ ତଥାଗତସ୍ସ ୟମକପାଟିହୀରେ ଞାଣଂ।
ୟମକପାଟିହୀରଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ସତ୍ତତିମୋ।
୭୧. ମହାକରୁଣାଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୧୧୭ . କତମଂ ତଥାଗତସ୍ସ ମହାକରୁଣାସମାପତ୍ତିୟା ଞାଣଂ? ବହୁକେହି ଆକାରେହି ପସ୍ସନ୍ତାନଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ଭଗୱନ୍ତାନଂ ସତ୍ତେସୁ ମହାକରୁଣା ଓକ୍କମତି। ଆଦିତ୍ତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ଭଗୱନ୍ତାନଂ ସତ୍ତେସୁ ମହାକରୁଣା ଓକ୍କମତି। ଉୟ୍ୟୁତ୍ତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ଭଗୱନ୍ତାନଂ ସତ୍ତେସୁ ମହାକରୁଣା ଓକ୍କମତି। ପୟାତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ଭଗୱନ୍ତାନଂ ସତ୍ତେସୁ ମହାକରୁଣା ଓକ୍କମତି। କୁମ୍ମଗ୍ଗପ୍ପଟିପନ୍ନୋ [କୁମ୍ମଗ୍ଗଂ ପଟିପନ୍ନୋ (ସ୍ୟା॰)] ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ଭଗୱନ୍ତାନଂ ସତ୍ତେସୁ ମହାକରୁଣା ଓକ୍କମତି। ଉପନୀୟତି ଲୋକୋ ଅଦ୍ଧୁୱୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ଭଗୱନ୍ତାନଂ ସତ୍ତେସୁ ମହାକରୁଣା ଓକ୍କମତି। ଅତାଣୋ [ଅତ୍ତାଣୋ (ସ୍ୟା॰)] ଲୋକୋ ଅନଭିସ୍ସରୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ଭଗୱନ୍ତାନଂ ସତ୍ତେସୁ ମହାକରୁଣା ଓକ୍କମତି। ଅସ୍ସକୋ ଲୋକୋ , ସବ୍ବଂ ପହାୟ ଗମନୀୟନ୍ତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ଭଗୱନ୍ତାନଂ ସତ୍ତେସୁ ମହାକରୁଣା ଓକ୍କମତି। ଊନୋ ଲୋକୋ ଅତୀତୋ ତଣ୍ହାଦାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ଭଗୱନ୍ତାନଂ ସତ୍ତେସୁ ମହାକରୁଣା ଓକ୍କମତି। ଅତାୟନୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଅଲେଣୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ …ପେ॰… ଅସରଣୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଅସରଣୀଭୂତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰…।
ଉଦ୍ଧତୋ ଲୋକୋ ଅୱୂପସନ୍ତୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ସସଲ୍ଲୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋ, ୱିଦ୍ଧୋ ପୁଥୁସଲ୍ଲେହି; ତସ୍ସ ନତ୍ଥଞ୍ଞୋ କୋଚି ସଲ୍ଲାନଂ ଉଦ୍ଧତା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ମୟାତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଅୱିଜ୍ଜନ୍ଧକାରାୱରଣୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋ ଅଣ୍ଡଭୂତୋ କିଲେସପଞ୍ଜରପକ୍ଖିତ୍ତୋ; ତସ୍ସ ନତ୍ଥଞ୍ଞୋ କୋଚି ଆଲୋକଂ ଦସ୍ସେତା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ମୟାତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଅୱିଜ୍ଜାଗତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋ ଅଣ୍ଡଭୂତୋ ପରିୟୋନଦ୍ଧୋ ତନ୍ତାକୁଲକଜାତୋ [ତନ୍ତାକୁଲଜାତୋ (ସ୍ୟା॰)] କୁଲାଗଣ୍ଡିକଜାତୋ [ଗୁଳାଗୁଣ୍ଠିକଜାତୋ (ସ୍ୟା॰), ଗୁଲାଗୁଣ୍ଡିକଜାତୋ (କ॰ ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰) ଦୀ॰ ନି॰ ୨.୯୫ ପସ୍ସିତବ୍ବା] ମୁଞ୍ଜପବ୍ବଜଭୂତୋ ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ସଂସାରଂ ନାତିୱତ୍ତତୀତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଅୱିଜ୍ଜାୱିସଦୋସସଂଲିତ୍ତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋ କିଲେସକଲଲୀଭୂତୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ରାଗଦୋସମୋହଜଟାଜଟିତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋ; ତସ୍ସ ନତ୍ଥଞ୍ଞୋ କୋଚି ଜଟଂ ୱିଜଟେତା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ମୟାତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰…।
ତଣ୍ହାସଙ୍ଘାଟପଟିମୁକ୍କୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ତଣ୍ହାଜାଲେନ ଓତ୍ଥଟୋ [ଓତ୍ଥତୋ (କ॰)] ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ତଣ୍ହାସୋତେନ ୱୁୟ୍ହତି ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ତଣ୍ହାସଞ୍ଞୋଜନେନ ସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ତଣ୍ହାନୁସୟେନ ଅନୁସଟୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ତଣ୍ହାସନ୍ତାପେନ ସନ୍ତପ୍ପତି ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ତଣ୍ହାପରିଳାହେନ ପରିଡୟ୍ହତି ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰…।
ଦିଟ୍ଠିସଙ୍ଘାଟପଟିମୁକ୍କୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଦିଟ୍ଠିଜାଲେନ ଓତ୍ଥଟୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଦିଟ୍ଠିସୋତେନ ୱୁୟ୍ହତି ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଦିଟ୍ଠିସଞ୍ଞୋଜନେନ ସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଦିଟ୍ଠାନୁସୟେନ ଅନୁସଟୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଦିଟ୍ଠିସନ୍ତାପେନ ସନ୍ତପ୍ପତି ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଦିଟ୍ଠିପରିଳାହେନ ପରିଡୟ୍ହତି ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰…।
ଜାତିୟା ଅନୁଗତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଜରାୟ ଅନୁସଟୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ବ୍ୟାଧିନା ଅଭିଭୂତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ …ପେ॰… ମରଣେନ ଅବ୍ଭାହତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖେ ପତିଟ୍ଠିତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰…।
ତଣ୍ହାୟ ଉଡ୍ଡିତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଜରାପାକାରପରିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ମଚ୍ଚୁପାସେନ ପରିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ମହାବନ୍ଧନବନ୍ଧୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋ – ରାଗବନ୍ଧନେନ ଦୋସବନ୍ଧନେନ ମୋହବନ୍ଧନେନ ମାନବନ୍ଧନେନ ଦିଟ୍ଠିବନ୍ଧନେନ କିଲେସବନ୍ଧନେନ ଦୁଚ୍ଚରିତବନ୍ଧନେନ; ତସ୍ସ ନତ୍ଥଞ୍ଞୋ କୋଚି ବନ୍ଧନଂ ମୋଚେତା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ମୟାତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ମହାସମ୍ବାଧପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋ; ତସ୍ସ ନତ୍ଥଞ୍ଞୋ କୋଚି ଓକାସଂ ଦସ୍ସେତା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ମୟାତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ… ମହାପଲିବୋଧେନ ପଲିବୁଦ୍ଧୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋ; ତସ୍ସ ନତ୍ଥଞ୍ଞୋ କୋଚି ପଲିବୋଧଂ ଛେତା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ମୟାତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ମହାପପାତେ ପତିତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋ; ତସ୍ସ ନତ୍ଥଞ୍ଞୋ କୋଚି ପପାତା ଉଦ୍ଧତା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ମୟାତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ମହାକନ୍ତାରପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋ; ତସ୍ସ ନତ୍ଥଞ୍ଞୋ କୋଚି କନ୍ତାରଂ ତାରେତା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ମୟାତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ମହାସଂସାରପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋ; ତସ୍ସ ନତ୍ଥଞ୍ଞୋ କୋଚି ସଂସାରା ମୋଚେତା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ମୟାତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ମହାୱିଦୁଗ୍ଗେ ସମ୍ପରିୱତ୍ତତି ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋ; ତସ୍ସ ନତ୍ଥଞ୍ଞୋ କୋଚି ୱିଦୁଗ୍ଗା ଉଦ୍ଧତା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ମୟାତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ମହାପଲିପେ [ମହାପଲ୍ଲେପେ (ସ୍ୟା॰)] ପଲିପନ୍ନୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋ ; ତସ୍ସ ନତ୍ଥଞ୍ଞୋ କୋଚି ପଲିପା ଉଦ୍ଧତା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ମୟାତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰…।
ଅବ୍ଭାହତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଆଦିତ୍ତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋ – ରାଗଗ୍ଗିନା ଦୋସଗ୍ଗିନା ମୋହଗ୍ଗିନା ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି; ତସ୍ସ ନତ୍ଥଞ୍ଞୋ କୋଚି ନିବ୍ବାପେତା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ମୟାତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଉନ୍ନୀତକୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋ ହଞ୍ଞତି ନିଚ୍ଚମତାଣୋ ପତ୍ତଦଣ୍ଡୋ ତକ୍କରୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ୱଜ୍ଜବନ୍ଧନବଦ୍ଧୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋ ଆଘାତନପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତୋ; ତସ୍ସ ନତ୍ଥଞ୍ଞୋ କୋଚି ବନ୍ଧନଂ ମୋଚେତା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ମୟାତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଅନାଥୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋ ପରମକାରୁଞ୍ଞପ୍ପତ୍ତୋ; ତସ୍ସ ନତ୍ଥଞ୍ଞୋ କୋଚି ତାୟେତା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ମୟାତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖାଭିତୁନ୍ନୋ [ଦୁକ୍ଖାଭିତୁଣ୍ଣୋ (କ॰)] ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋ ଚିରରତ୍ତଂ ପୀଳିତୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଗଧିତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋ ନିଚ୍ଚଂ ପିପାସିତୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰…।
ଅନ୍ଧୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋ ଅଚକ୍ଖୁକୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ହତନେତ୍ତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋ ଅପରିଣାୟକୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ୱିପଥପକ୍ଖନ୍ଦୋ [ୱିପଥଂ ପକ୍ଖନ୍ତୋ (ସ୍ୟା॰)] ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋ ଅଞ୍ଜସାପରଦ୍ଧୋ; ତସ୍ସ ନତ୍ଥଞ୍ଞୋ କୋଚି ଅରିୟପଥଂ ଆନେତା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ମୟାତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ମହୋଘପକ୍ଖନ୍ଦୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋ; ତସ୍ସ ନତ୍ଥଞ୍ଞୋ କୋଚି ଓଘା ଉଦ୍ଧତା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ମୟାତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰…।
୧୧୮ . ଦ୍ୱୀହି ଦିଟ୍ଠିଗତେହି ପରିୟୁଟ୍ଠିତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ତୀହି ଦୁଚ୍ଚରିତେହି ୱିପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଚତୂହି ୟୋଗେହି ୟୁତ୍ତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋ ଚତୁୟୋଗୟୋଜିତୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଚତୂହି ଗନ୍ଥେହି [ଗଣ୍ଠେହି (ସ୍ୟା॰)] ଗନ୍ଥିତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଚତୂହି ଉପାଦାନେହି ଉପାଦିୟତି ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଚଗତିସମାରୁଳ୍ହୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଚହି କାମଗୁଣେହି ରଜ୍ଜତି ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଚହି ନୀୱରଣେହି ଓତ୍ଥଟୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଛହି ୱିୱାଦମୂଲେହି ୱିୱଦତି ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଛହି ତଣ୍ହାକାୟେହି ରଜ୍ଜତି ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଛହି ଦିଟ୍ଠିଗତେହି ପରିୟୁଟ୍ଠିତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ …ପେ॰… ସତ୍ତହି ଅନୁସୟେହି ଅନୁସଟୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ସତ୍ତହି ସଞ୍ଞୋଜନେହି ସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ସତ୍ତହି ମାନେହି ଉନ୍ନତୋ [ଉଣ୍ଣତୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଅଟ୍ଠହି ଲୋକଧମ୍ମେହି ସମ୍ପରିୱତ୍ତତି ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଅଟ୍ଠହି ମିଚ୍ଛତ୍ତେହି ନିୟ୍ୟାତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଅଟ୍ଠହି ପୁରିସଦୋସେହି ଦୁସ୍ସତି ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ନୱହି ଆଘାତୱତ୍ଥୂହି ଆଘାତିତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ …ପେ॰… ନୱୱିଧମାନେହି ଉନ୍ନତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ନୱହି ତଣ୍ହାମୂଲକେହି ଧମ୍ମେହି ରଜ୍ଜତି ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଦସହି କିଲେସୱତ୍ଥୂହି କିଲିସ୍ସତି ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଦସହି ଆଘାତୱତ୍ଥୂହି ଆଘାତିତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଦସହି ଅକୁସଲକମ୍ମପଥେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଦସହି ସଞ୍ଞୋଜନେହି ସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଦସହି ମିଚ୍ଛତ୍ତେହି ନିୟ୍ୟାତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଦସୱତ୍ଥୁକାୟ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଦସୱତ୍ଥୁକାୟ ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଅଟ୍ଠସତତଣ୍ହାପପଞ୍ଚସତେହି ପପଞ୍ଚିତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ଭଗୱନ୍ତାନଂ ସତ୍ତେସୁ ମହାକରୁଣା ଓକ୍କମତି। ଦ୍ୱାସଟ୍ଠିୟା ଦିଟ୍ଠିଗତେହି ପରିୟୁଟ୍ଠିତୋ ଲୋକସନ୍ନିୱାସୋତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ଭଗୱନ୍ତାନଂ ସତ୍ତେସୁ ମହାକରୁଣା ଓକ୍କମତି।
ଅହଞ୍ଚମ୍ହି ତିଣ୍ଣୋ, ଲୋକୋ ଚ ଅତିଣ୍ଣୋ ଅହଂ ଚମ୍ହି ମୁତ୍ତୋ, ଲୋକୋ ଚ ଅମୁତ୍ତୋ; ଅହଞ୍ଚମ୍ହି ଦନ୍ତୋ, ଲୋକୋ ଚ ଅଦନ୍ତୋ; ଅହଂ ଚମ୍ହି ସନ୍ତୋ, ଲୋକୋ ଚ ଅସନ୍ତୋ; ଅହଂ ଚମ୍ହି ଅସ୍ସତ୍ଥୋ, ଲୋକୋ ଚ ଅନସ୍ସତ୍ଥୋ; ଅହଂ ଚମ୍ହି ପରିନିବ୍ବୁତୋ, ଲୋକୋ ଚ ଅପରିନିବ୍ବୁତୋ; ପହୋମି ଖ୍ୱାହଂ ତିଣ୍ଣୋ ତାରେତୁଂ, ମୁତ୍ତୋ ମୋଚେତୁଂ, ଦନ୍ତୋ ଦମେତୁଂ, ସନ୍ତୋ ସମେତୁଂ, ଅସ୍ସତ୍ଥୋ ଅସ୍ସାସେତୁଂ, ପରିନିବ୍ବୁତୋ ପରେ ଚ ପରିନିବ୍ବାପେତୁନ୍ତି – ପସ୍ସନ୍ତାନଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ଭଗୱନ୍ତାନଂ ସତ୍ତେସୁ ମହାକରୁଣା ଓକ୍କମତି। ଇଦଂ ତଥାଗତସ୍ସ ମହାକରୁଣାସମାପତ୍ତିୟା ଞାଣଂ।
ମହାକରୁଣାଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ଏକସତ୍ତତିମୋ।
୭୨-୭୩. ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୧୧୯ . କତମଂ ତଥାଗତସ୍ସ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞ୍ଞାଣଂ? ସବ୍ବଂ ସଙ୍ଖତମସଙ୍ଖତଂ ଅନୱସେସଂ ଜାନାତୀତି – ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞ୍ଞାଣଂ। ତତ୍ଥ ଆୱରଣଂ ନତ୍ଥୀତି – ଅନାୱରଣଞାଣଂ [ଅନାୱରଣଂ ଞାଣଂ (ସ୍ୟା॰) ଏୱମୁପରିପି] ।
୧୨୦ . ଅତୀତଂ ସବ୍ବଂ ଜାନାତୀତି – ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞ୍ଞାଣଂ। ତତ୍ଥ ଆୱରଣଂ ନତ୍ଥୀତି – ଅନାୱରଣଞାଣଂ। ଅନାଗତଂ ସବ୍ବଂ ଜାନାତୀତି – ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞ୍ଞାଣଂ। ତତ୍ଥ ଆୱରଣଂ ନତ୍ଥୀତି – ଅନାୱରଣଞାଣଂ। ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ସବ୍ବଂ ଜାନାତୀତି – ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞ୍ଞାଣଂ। ତତ୍ଥ ଆୱରଣଂ ନତ୍ଥୀତି – ଅନାୱରଣଞାଣଂ।
ଚକ୍ଖୁ ଚେୱ ରୂପା ଚ, ଏୱଂ ତଂ ସବ୍ବଂ ଜାନାତୀତି – ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞ୍ଞାଣଂ। ତତ୍ଥ ଆୱରଣଂ ନତ୍ଥୀତି – ଅନାୱରଣଞାଣଂ। ସୋତଞ୍ଚେୱ ସଦ୍ଦା ଚ…ପେ॰… ଘାନଞ୍ଚେୱ ଗନ୍ଧା ଚ… ଜିୱ୍ହା ଚେୱ ରସା ଚ… କାୟୋ ଚେୱ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଚ… ମନୋ ଚେୱ ଧମ୍ମା ଚ, ଏୱଂ ତଂ ସବ୍ବଂ ଜାନାତୀତି – ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞ୍ଞାଣଂ। ତତ୍ଥ ଆୱରଣଂ ନତ୍ଥୀତି – ଅନାୱରଣଞାଣଂ।
ୟାୱତା ଅନିଚ୍ଚଟ୍ଠଂ ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠଂ ଅନତ୍ତଟ୍ଠଂ, ତଂ ସବ୍ବଂ ଜାନାତୀତି – ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞ୍ଞାଣଂ। ତତ୍ଥ ଆୱରଣଂ ନତ୍ଥୀତି – ଅନାୱରଣଞାଣଂ। ୟାୱତା ରୂପସ୍ସ ଅନିଚ୍ଚଟ୍ଠଂ ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠଂ ଅନତ୍ତଟ୍ଠଂ, ତଂ ସବ୍ବଂ ଜାନାତୀତି – ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞ୍ଞାଣଂ। ତତ୍ଥ ଆୱରଣଂ ନତ୍ଥୀତି – ଅନାୱରଣଞାଣଂ। ୟାୱତା ୱେଦନାୟ…ପେ॰… ୟାୱତା ସଞ୍ଞାୟ…ପେ॰… ୟାୱତା ସଙ୍ଖାରାନଂ…ପେ॰… ୟାୱତା ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ …ପେ॰… ୟାୱତା ଚକ୍ଖୁସ୍ସ…ପେ॰… ଜରାମରଣସ୍ସ ଅନିଚ୍ଚଟ୍ଠଂ ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠଂ ଅନତ୍ତଟ୍ଠଂ, ତଂ ସବ୍ବଂ ଜାନାତୀତି – ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞ୍ଞାଣଂ। ତତ୍ଥ ଆୱରଣଂ ନତ୍ଥୀତି – ଅନାୱରଣଞାଣଂ।
ୟାୱତା ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଅଭିଞ୍ଞଟ୍ଠଂ, ତଂ ସବ୍ବଂ ଜାନାତୀତି – ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞ୍ଞାଣଂ। ତତ୍ଥ ଆୱରଣଂ ନତ୍ଥୀତି – ଅନାୱରଣଞାଣଂ। ୟାୱତା ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞଟ୍ଠଂ…ପେ॰… ୟାୱତା ପହାନସ୍ସ [ପହାନାୟ (ସ୍ୟା॰)] ପହାନଟ୍ଠଂ…ପେ॰… ୟାୱତା ଭାୱନାୟ ଭାୱନଟ୍ଠଂ…ପେ॰… ୟାୱତା ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ସଚ୍ଛିକିରିୟଟ୍ଠଂ, ତଂ ସବ୍ବଂ ଜାନାତୀତି – ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞ୍ଞାଣଂ। ତତ୍ଥ ଆୱରଣଂ ନତ୍ଥୀତି – ଅନାୱରଣଞାଣଂ।
ୟାୱତା ଖନ୍ଧାନଂ ଖନ୍ଧଟ୍ଠଂ, ତଂ ସବ୍ବଂ ଜାନାତୀତି – ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞ୍ଞାଣଂ। ତତ୍ଥ ଆୱରଣଂ ନତ୍ଥୀତି – ଅନାୱରଣଞାଣଂ। ୟାୱତା ଧାତୂନଂ ଧାତୁଟ୍ଠଂ…ପେ॰… ୟାୱତା ଆୟତନାନଂ ଆୟତନଟ୍ଠଂ…ପେ॰… ୟାୱତା ସଙ୍ଖତାନଂ ସଙ୍ଖତଟ୍ଠଂ…ପେ॰… ୟାୱତା ଅସଙ୍ଖତସ୍ସ ଅସଙ୍ଖତଟ୍ଠଂ, ତଂ ସବ୍ବଂ ଜାନାତୀତି – ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞ୍ଞାଣଂ। ତତ୍ଥ ଆୱରଣଂ ନତ୍ଥୀତି – ଅନାୱରଣଞାଣଂ।
ୟାୱତା କୁସଲେ ଧମ୍ମେ, ସବ୍ବଂ [ସବ୍ବେ (ଅଟ୍ଠକଥା)] ଜାନାତୀତି – ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞ୍ଞାଣଂ। ତତ୍ଥ ଆୱରଣଂ ନତ୍ଥୀତି – ଅନାୱରଣଞାଣଂ। ୟାୱତା ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ୟାୱତା ଅବ୍ୟାକତେ ଧମ୍ମେ… ୟାୱତା କାମାୱଚରେ ଧମ୍ମେ… ୟାୱତା ରୂପାୱଚରେ ଧମ୍ମେ… ୟାୱତା ଅରୂପାୱଚରେ ଧମ୍ମେ… ୟାୱତା ଅପରିୟାପନ୍ନେ ଧମ୍ମେ, ସବ୍ବଂ [ସବ୍ବେ (ଅଟ୍ଠକଥା)] ଜାନାତୀତି – ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞ୍ଞାଣଂ। ତତ୍ଥ ଆୱରଣଂ ନତ୍ଥୀତି – ଅନାୱରଣଞାଣଂ।
ୟାୱତା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠଂ, ତଂ ସବ୍ବଂ ଜାନାତୀତି – ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞ୍ଞାଣଂ। ତତ୍ଥ ଆୱରଣଂ ନତ୍ଥୀତି – ଅନାୱରଣଞାଣଂ। ୟାୱତା ସମୁଦୟସ୍ସ ସମୁଦୟଟ୍ଠଂ…ପେ॰… ୟାୱତା ନିରୋଧସ୍ସ ନିରୋଧଟ୍ଠଂ…ପେ॰… ୟାୱତା ମଗ୍ଗସ୍ସ ମଗ୍ଗଟ୍ଠଂ, ତଂ ସବ୍ବଂ ଜାନାତୀତି – ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞ୍ଞାଣଂ। ତତ୍ଥ ଆୱରଣଂ ନତ୍ଥୀତି – ଅନାୱରଣଞାଣଂ।
ୟାୱତା ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦଟ୍ଠଂ, ତଂ ସବ୍ବଂ ଜାନାତୀତି – ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞ୍ଞାଣଂ। ତତ୍ଥ ଆୱରଣଂ ନତ୍ଥୀତି – ଅନାୱରଣଞାଣଂ। ୟାୱତା ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦଟ୍ଠଂ…ପେ॰… ୟାୱତା ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦଟ୍ଠଂ…ପେ॰… ୟାୱତା ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦଟ୍ଠଂ, ତଂ ସବ୍ବଂ ଜାନାତୀତି – ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞ୍ଞାଣଂ। ତତ୍ଥ ଆୱରଣଂ ନତ୍ଥୀତି – ଅନାୱରଣଞାଣଂ।
ୟାୱତା ଇନ୍ଦ୍ରିୟପରୋପରିୟତ୍ତଞାଣଂ, ତଂ ସବ୍ବଂ ଜାନାତୀତି – ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞ୍ଞାଣଂ। ତତ୍ଥ ଆୱରଣଂ ନତ୍ଥୀତି – ଅନାୱରଣଞାଣଂ। ୟାୱତା ସତ୍ତାନଂ ଆସୟାନୁସୟେ ଞାଣଂ…ପେ॰… ୟାୱତା ୟମକପାଟିହୀରେ ଞାଣଂ…ପେ॰… ୟାୱତା ମହାକରୁଣାସମାପତ୍ତିୟା ଞାଣଂ, ତଂ ସବ୍ବଂ ଜାନାତୀତି – ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞ୍ଞାଣଂ। ତତ୍ଥ ଆୱରଣଂ ନତ୍ଥୀତି – ଅନାୱରଣଞାଣଂ।
ୟାୱତା ସଦେୱକସ୍ସ ଲୋକସ୍ସ ସମାରକସ୍ସ ସବ୍ରହ୍ମକସ୍ସ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ଦିଟ୍ଠଂ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱିଞ୍ଞାତଂ ପତ୍ତଂ ପରିୟେସିତଂ ଅନୁୱିଚରିତଂ ମନସା, ତଂ ସବ୍ବଂ ଜାନାତୀତି – ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞ୍ଞାଣଂ। ତତ୍ଥ ଆୱରଣଂ ନତ୍ଥୀତି – ଅନାୱରଣଞାଣଂ।
ନ ତସ୍ସ ଅଦ୍ଦିଟ୍ଠମିଧତ୍ଥି କିଞ୍ଚି, ଅଥୋ ଅୱିଞ୍ଞାତମଜାନିତବ୍ବଂ।
ସବ୍ବଂ ଅଭିଞ୍ଞାସି ୟଦତ୍ଥି ନେୟ୍ୟଂ, ତଥାଗତୋ ତେନ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୂତି [ମହାନି॰ ୧୫୬; ଚୂଳନି॰ ମୋଘରାଜମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସ ୮୫] ॥
ସମନ୍ତଚକ୍ଖୂ ତି କେନଟ୍ଠେନ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ? ଚୁଦ୍ଦସ ବୁଦ୍ଧଞାଣାନି। ଦୁକ୍ଖେ ଞାଣଂ ବୁଦ୍ଧଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟେ ଞାଣଂ ବୁଦ୍ଧଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧେ ଞାଣଂ ବୁଦ୍ଧଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଞାଣଂ ବୁଦ୍ଧଞାଣଂ, ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ ବୁଦ୍ଧଞାଣଂ, ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ ବୁଦ୍ଧଞାଣଂ, ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ ବୁଦ୍ଧଞାଣଂ, ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦେ ଞାଣଂ ବୁଦ୍ଧଞାଣଂ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟପରୋପରିୟତ୍ତେ ଞାଣଂ ବୁଦ୍ଧଞାଣଂ, ସତ୍ତାନଂ ଆସୟାନୁସୟେ ଞାଣଂ ବୁଦ୍ଧଞାଣଂ, ୟମକପାଟିହୀରେ ଞାଣଂ ବୁଦ୍ଧଞାଣଂ, ମହାକରୁଣାସମାପତ୍ତିୟା ଞାଣଂ ବୁଦ୍ଧଞାଣଂ, ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞ୍ଞାଣଂ ବୁଦ୍ଧଞାଣଂ, ଅନାୱରଣଞାଣଂ ବୁଦ୍ଧଞାଣଂ – ଇମାନି ଚୁଦ୍ଦସ ବୁଦ୍ଧଞାଣାନି। ଇମେସଂ ଚୁଦ୍ଦସନ୍ନଂ ବୁଦ୍ଧଞାଣାନଂ ଅଟ୍ଠ ଞାଣାନି ସାୱକସାଧାରଣାନି; ଛ ଞାଣାନି ଅସାଧାରଣାନି ସାୱକେହି।
ୟାୱତା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠୋ, ସବ୍ବୋ ଞାତୋ; ଅଞ୍ଞାତୋ ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠୋ ନତ୍ଥୀତି – ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞ୍ଞାଣଂ। ତତ୍ଥ ଆୱରଣଂ ନତ୍ଥୀତି – ଅନାୱରଣଞାଣଂ। ୟାୱତା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠୋ, ସବ୍ବୋ ଞାତୋ, ସବ୍ବୋ ଦିଟ୍ଠୋ, ସବ୍ବୋ ୱିଦିତୋ, ସବ୍ବୋ ସଚ୍ଛିକତୋ, ସବ୍ବୋ ଫସ୍ସିତୋ ପଞ୍ଞାୟ; ଅଫସ୍ସିତୋ ପଞ୍ଞାୟ ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠୋ ନତ୍ଥୀତି – ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞ୍ଞାଣଂ। ତତ୍ଥ ଆୱରଣଂ ନତ୍ଥୀତି – ଅନାୱରଣଞାଣଂ। ୟାୱତା ସମୁଦୟସ୍ସ ସମୁଦୟଟ୍ଠୋ…ପେ॰… ୟାୱତା ନିରୋଧସ୍ସ ନିରୋଧଟ୍ଠୋ… ୟାୱତା ମଗ୍ଗସ୍ସ ମଗ୍ଗଟ୍ଠୋ…ପେ॰… ୟାୱତା ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦଟ୍ଠୋ… ୟାୱତା ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦଟ୍ଠୋ… ୟାୱତା ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦଟ୍ଠୋ… ୟାୱତା ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦଟ୍ଠୋ, ସବ୍ବୋ ଞାତୋ, ସବ୍ବୋ ଦିଟ୍ଠୋ, ସବ୍ବୋ ୱିଦିତୋ , ସବ୍ବୋ ସଚ୍ଛିକତୋ, ସବ୍ବୋ ଫସ୍ସିତୋ ପଞ୍ଞାୟ; ଅଫସ୍ସିତୋ ପଞ୍ଞାୟ ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦଟ୍ଠୋ ନତ୍ଥୀତି – ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞ୍ଞାଣଂ। ତତ୍ଥ ଆୱରଣଂ ନତ୍ଥୀତି – ଅନାୱରଣଞାଣଂ।
ୟାୱତା ଇନ୍ଦ୍ରିୟପରୋପରିୟତ୍ତଞାଣଂ…ପେ॰… ୟାୱତା ସତ୍ତାନଂ ଆସୟାନୁସୟେ ଞାଣଂ… ୟାୱତା ୟମକପାଟିହୀରେ ଞାଣଂ… ୟାୱତା ମହାକରୁଣାସମାପତ୍ତିୟା ଞାଣଂ; ସବ୍ବ ଞାତଂ, ସବ୍ବଂ ଦିଟ୍ଠଂ, ସବ୍ବଂ ୱିଦିତଂ, ସବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକତଂ, ସବ୍ବଂ ଫସ୍ସିତଂ ପଞ୍ଞାୟ; ଅଫସ୍ସିତଂ ପଞ୍ଞାୟ ମହାକରୁଣାସମାପତ୍ତିୟା ଞାଣଂ ନତ୍ଥୀତି – ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞ୍ଞାଣଂ। ତତ୍ଥ ଆୱରଣଂ ନତ୍ଥୀତି – ଅନାୱରଣଞାଣଂ।
ୟାୱତା ସଦେୱକସ୍ସ ଲୋକସ୍ସ ସମାରକସ୍ସ ସବ୍ରହ୍ମକସ୍ସ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ଦିଟ୍ଠଂ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱିଞ୍ଞାତଂ ପତ୍ତଂ ପରିୟେସିତଂ ଅନୁୱିଚରିତଂ ମନସା, ସବ୍ବଂ ଞାତଂ, ସବ୍ବଂ ଦିଟ୍ଠଂ, ସବ୍ବଂ ୱିଦିତଂ, ସବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକତଂ, ସବ୍ବଂ ଫସ୍ସିତଂ ପଞ୍ଞାୟ; ଅଫସ୍ସିତଂ ପଞ୍ଞାୟ ନତ୍ଥୀତି – ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞ୍ଞାଣଂ। ତତ୍ଥ ଆୱରଣଂ ନତ୍ଥୀତି – ଅନାୱରଣଞାଣଂ।
ନ ତସ୍ସ ଅଦ୍ଦିଟ୍ଠମିଧତ୍ଥି କିଞ୍ଚି, ଅଥୋ ଅୱିଞ୍ଞାତମଜାନିତବ୍ବଂ।
ସବ୍ବଂ ଅଭିଞ୍ଞାସି ୟଦତ୍ଥି ନେୟ୍ୟଂ, ତଥାଗତୋ ତେନ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୂତି॥
ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ତେସତ୍ତତିମୋ।
ଞାଣକଥା ନିଟ୍ଠିତା।
୨. ଦିଟ୍ଠିକଥା
୧୨୨ . କା ଦିଟ୍ଠି, କତି ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନାନି, କତି ଦିଟ୍ଠିପରିୟୁଟ୍ଠାନାନି, କତି ଦିଟ୍ଠିୟୋ, କତି ଦିଟ୍ଠାଭିନିୱେସା, କତମୋ ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନସମୁଗ୍ଘାତୋତି?
[୧] କା ଦିଟ୍ଠୀ ତି ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। [୨] କତି ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନାନୀ ତି ଅଟ୍ଠ ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନାନି। [୩] କତି ଦିଟ୍ଠିପରିୟୁଟ୍ଠାନାନୀ ତି ଅଟ୍ଠାରସ ଦିଟ୍ଠିପରିୟୁଟ୍ଠାନାନି। [୪] କତି ଦିଟ୍ଠିୟୋ ତି ସୋଳସ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। [୫] କତି ଦିଟ୍ଠାଭିନିୱେସା ତି ତୀଣି ସତଂ ଦିଟ୍ଠାଭିନିୱେସା। [୬] କତମୋ ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନସମୁଗ୍ଘାତୋ ତି ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗୋ ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନସମୁଗ୍ଘାତୋ ।
୧୨୩ . କଥଂ ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି? [କତି ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠୀତି (ସ୍ୟା॰)] ରୂପଂ ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତାତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ୱେଦନଂ ଏତଂ ମମ…ପେ॰… ସଞ୍ଞଂ ଏତଂ ମମ… ସଙ୍ଖାରେ ଏତଂ ମମ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତାତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ଚକ୍ଖୁଂ ଏତଂ ମମ…ପେ॰… ସୋତଂ ଏତଂ ମମ… ଘାନଂ ଏତଂ ମମ… ଜିୱ୍ହଂ ଏତଂ ମମ… କାୟଂ ଏତଂ ମମ… ମନଂ ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତାତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ରୂପେ [ରୂପଂ (ସ୍ୟା॰) ତଥା ପଞ୍ଚସୁ ଆରମ୍ମଣେସୁ ଏକୱଚନେନ] ଏତଂ ମମ…ପେ॰… ସଦ୍ଦେ ଏତଂ ମମ… ଗନ୍ଧେ ଏତଂ ମମ… ରସେ ଏତଂ ମମ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ଏତଂ ମମ… ଧମ୍ମେ ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତାତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଏତଂ ମମ…ପେ॰… ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂ ଏତଂ ମମ… ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଂ ଏତଂ ମମ… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ ଏତଂ ମମ… କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ ଏତଂ ମମ… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତାତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଂ ଏତଂ ମମ…ପେ॰… ସୋତସମ୍ଫସ୍ସଂ ଏତଂ ମମ… ଘାନସମ୍ଫସ୍ସଂ ଏତଂ ମମ… ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସଂ ଏତଂ ମମ… କାୟସମ୍ଫସ୍ସଂ ଏତଂ ମମ… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଂ ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତାତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ…ପେ॰… ସୋତସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ… ଘାନସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ… ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ… କାୟସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତାତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି।
ରୂପସଞ୍ଞଂ ଏତଂ ମମ…ପେ॰… ସଦ୍ଦସଞ୍ଞଂ ଏତଂ ମମ… ଗନ୍ଧସଞ୍ଞଂ ଏତଂ ମମ… ରସସଞ୍ଞଂ ଏତଂ ମମ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବସଞ୍ଞଂ ଏତଂ ମମ… ଧମ୍ମସଞ୍ଞଂ ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତାତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ରୂପସଞ୍ଚେତନଂ ଏତଂ ମମ…ପେ॰… ସଦ୍ଦସଞ୍ଚେତନଂ ଏତଂ ମମ… ଗନ୍ଧସଞ୍ଚେତନଂ ଏତଂ ମମ… ରସସଞ୍ଚେତନଂ ଏତଂ ମମ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବସଞ୍ଚେତନଂ ଏତଂ ମମ… ଧମ୍ମସଞ୍ଚେତନଂ ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତାତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ରୂପତଣ୍ହଂ ଏତଂ ମମ…ପେ॰… ସଦ୍ଦତଣ୍ହଂ ଏତଂ ମମ… ଗନ୍ଧତଣ୍ହଂ ଏତଂ ମମ… ରସତଣ୍ହଂ ଏତଂ ମମ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବତଣ୍ହଂ ଏତଂ ମମ… ଧମ୍ମତଣ୍ହଂ ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତାତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ରୂପୱିତକ୍କଂ ଏତଂ ମମ…ପେ॰… ସଦ୍ଦୱିତକ୍କଂ ଏତଂ ମମ… ଗନ୍ଧୱିତକ୍କଂ ଏତଂ ମମ… ରସୱିତକ୍କଂ ଏତଂ ମମ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବୱିତକ୍କଂ ଏତଂ ମମ… ଧମ୍ମୱିତକ୍କଂ ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତାତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ରୂପୱିଚାରଂ ଏତଂ ମମ…ପେ॰… ସଦ୍ଦୱିଚାରଂ ଏତଂ ମମ… ଗନ୍ଧୱିଚାରଂ ଏତଂ ମମ… ରସୱିଚାରଂ ଏତଂ ମମ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବୱିଚାରଂ ଏତଂ ମମ… ଧମ୍ମୱିଚାରଂ ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତାତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି।
ପଥୱୀଧାତୁଂ ଏତଂ ମମ…ପେ॰… ଆପୋଧାତୁଂ ଏତଂ ମମ… ତେଜୋଧାତୁଂ ଏତଂ ମମ… ୱାୟୋଧାତୁଂ ଏତଂ ମମ… ଆକାସଧାତୁଂ ଏତଂ ମମ… ୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁଂ ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତାତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ପଥୱୀକସିଣଂ ଏତଂ ମମ…ପେ॰… ଆପୋକସିଣଂ… ତେଜୋକସିଣଂ… ୱାୟୋକସିଣଂ … ନୀଲକସିଣଂ… ପୀତକସିଣଂ… ଲୋହିତକସିଣଂ… ଓଦାତକସିଣଂ… ଆକାସକସିଣଂ… ୱିଞ୍ଞାଣକସିଣଂ ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତାତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି।
କେସଂ ଏତଂ ମମ…ପେ॰… ଲୋମଂ ଏତଂ ମମ… ନଖଂ ଏତଂ ମମ… ଦନ୍ତଂ ଏତଂ ମମ… ତଚଂ ଏତଂ ମମ… ମଂସଂ ଏତଂ ମମ… ନ୍ହାରୁଂ ଏତଂ ମମ… ଅଟ୍ଠିଂ ଏତଂ ମମ… ଅଟ୍ଠିମିଞ୍ଜଂ ଏତଂ ମମ… ୱକ୍କଂ ଏତଂ ମମ… ହଦୟଂ ଏତଂ ମମ… ୟକନଂ ଏତଂ ମମ… କିଲୋମକଂ ଏତଂ ମମ… ପିହକଂ ଏତଂ ମମ… ପପ୍ଫାସଂ ଏତଂ ମମ… ଅନ୍ତଂ ଏତଂ ମମ… ଅନ୍ତଗୁଣଂ ଏତଂ ମମ… ଉଦରିୟଂ ଏତଂ ମମ… କରୀସଂ ଏତଂ ମମ… ପିତ୍ତଂ ଏତଂ ମମ… ସେମ୍ହଂ ଏତଂ ମମ… ପୁବ୍ବଂ ଏତଂ ମମ … ଲୋହିତଂ ଏତଂ ମମ… ସେଦଂ ଏତଂ ମମ… ମେଦଂ ଏତଂ ମମ… ଅସ୍ସୁଂ ଏତଂ ମମ… ୱସଂ ଏତଂ ମମ … ଖେଳଂ ଏତଂ ମମ… ସିଙ୍ଘାଣିକଂ ଏତଂ ମମ… ଲସିକଂ ଏତଂ ମମ… ମୁତ୍ତଂ ଏତଂ ମମ… ମତ୍ଥଲୁଙ୍ଗଂ ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତାତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି।
ଚକ୍ଖାୟତନଂ ଏତଂ ମମ…ପେ॰… ରୂପାୟତନଂ ଏତଂ ମମ… ସୋତାୟତନଂ ଏତଂ ମମ… ସଦ୍ଦାୟତନଂ ଏତଂ ମମ… ଘାନାୟତନଂ ଏତଂ ମମ… ଗନ୍ଧାୟତନଂ ଏତଂ ମମ… ଜିୱ୍ହାୟତନଂ ଏତଂ ମମ… ରସାୟତନଂ ଏତଂ ମମ… କାୟାୟତନଂ ଏତଂ ମମ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାୟତନଂ ଏତଂ ମମ… ମନାୟତନଂ ଏତଂ ମମ… ଧମ୍ମାୟତନଂ ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତାତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି।
ଚକ୍ଖୁଧାତୁଂ ଏତଂ ମମ…ପେ॰… ରୂପଧାତୁଂ ଏତଂ ମମ… ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁଂ ଏତଂ ମମ… ସୋତଧାତୁଂ ଏତଂ ମମ… ସଦ୍ଦଧାତୁଂ ଏତଂ ମମ… ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁଂ ଏତଂ ମମ… ଘାନଧାତୁଂ ଏତଂ ମମ… ଗନ୍ଧଧାତୁଂ ଏତଂ ମମ… ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁଂ ଏତଂ ମମ… ଜିୱ୍ହାଧାତୁଂ ଏତଂ ମମ… ରସଧାତୁଂ ଏତଂ ମମ… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁଂ ଏତଂ ମମ… କାୟଧାତୁଂ ଏତଂ ମମ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଧାତୁଂ ଏତଂ ମମ… କାୟୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁଂ ଏତଂ ମମ… ମନୋଧାତୁଂ ଏତଂ ମମ… ଧମ୍ମଧାତୁଂ ଏତଂ ମମ… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁଂ ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତାତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି।
ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଏତଂ ମମ…ପେ॰… ସୋତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଏତଂ ମମ… ଘାନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଏତଂ ମମ… ଜିୱ୍ହିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଏତଂ ମମ… କାୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଏତଂ ମମ… ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଏତଂ ମମ… ଜୀୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଏତଂ ମମ… ଇତ୍ଥିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଏତଂ ମମ… ପୁରିସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଏତଂ ମମ… ସୁଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଏତଂ ମମ… ଦୁକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଏତଂ ମମ… ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଏତଂ ମମ… ଦୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଏତଂ ମମ… ଉପେକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଏତଂ ମମ… ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଏତଂ ମମ… ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଏତଂ ମମ… ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଏତଂ ମମ… ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଏତଂ ମମ… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତାତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି।
କାମଧାତୁଂ ଏତଂ ମମ…ପେ॰… ରୂପଧାତୁଂ ଏତଂ ମମ… ଅରୂପଧାତୁଂ ଏତଂ ମମ… କାମଭୱଂ ଏତଂ ମମ… ରୂପଭୱଂ ଏତଂ ମମ… ଅରୂପଭୱଂ ଏତଂ ମମ… ସଞ୍ଞାଭୱଂ ଏତଂ ମମ… ଅସଞ୍ଞାଭୱଂ ଏତଂ ମମ… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାଭୱଂ ଏତଂ ମମ… ଏକୱୋକାରଭୱଂ ଏତଂ ମମ… ଚତୁୱୋକାରଭୱଂ ଏତଂ ମମ… ପଞ୍ଚୱୋକାରଭୱଂ ଏତଂ ମମ… ପଠମଜ୍ଝାନଂ ଏତଂ ମମ… ଦୁତିୟଜ୍ଝାନଂ ଏତଂ ମମ… ତତିୟଜ୍ଝାନଂ ଏତଂ ମମ… ଚତୁତ୍ଥଜ୍ଝାନଂ ଏତଂ ମମ… ମେତ୍ତଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ଏତଂ ମମ… କରୁଣଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ଏତଂ ମମ… ମୁଦିତଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ଏତଂ ମମ… ଉପେକ୍ଖଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ଏତଂ ମମ… ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ଏତଂ ମମ… ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ଏତଂ ମମ… ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ଏତଂ ମମ… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତାତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି।
ଅୱିଜ୍ଜଂ ଏତଂ ମମ…ପେ॰… ସଙ୍ଖାରେ ଏତଂ ମମ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଏତଂ ମମ… ନାମରୂପଂ ଏତଂ ମମ… ସଳାୟତନଂ ଏତଂ ମମ… ଫସ୍ସଂ ଏତଂ ମମ… ୱେଦନଂ ଏତଂ ମମ… ତଣ୍ହଂ ଏତଂ ମମ… ଉପାଦାନଂ ଏତଂ ମମ… ଭୱଂ ଏତଂ ମମ … ଜାତିଂ ଏତଂ ମମ… ଜରାମରଣଂ ଏତଂ ମମ, ଏସୋହମସ୍ମି, ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତାତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ଏୱଂ ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି।
୧୨୪ . କତମାନି ଅଟ୍ଠ ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନାନି? ଖନ୍ଧାପି ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନଂ, ଅୱିଜ୍ଜାପି ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନଂ, ଫସ୍ସୋପି ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନଂ, ସଞ୍ଞାପି ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନଂ, ୱିତକ୍କୋପି [ୱିତକ୍କାପି (ସ୍ୟା॰)] ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନଂ, ଅୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋପି ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନଂ, ପାପମିତ୍ତୋପି ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନଂ, ପରତୋଘୋସୋପି ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନଂ।
ଖନ୍ଧା ହେତୁ ଖନ୍ଧା ପଚ୍ଚୟୋ ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନଂ ଉପାଦାୟ ସମୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ – ଏୱଂ ଖନ୍ଧାପି ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନଂ। ଅୱିଜ୍ଜା ହେତୁ ଅୱିଜ୍ଜା ପଚ୍ଚୟୋ ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନଂ ଉପାଦାୟ ସମୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ – ଏୱଂ ଅୱିଜ୍ଜାପି ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନଂ। ଫସ୍ସୋ ହେତୁ ଫସ୍ସୋ ପଚ୍ଚୟୋ ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନଂ ଉପାଦାୟ ସମୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ – ଏୱଂ ଫସ୍ସୋପି ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନଂ। ସଞ୍ଞା ହେତୁ ସଞ୍ଞା ପଚ୍ଚୟୋ ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନଂ ଉପାଦାୟ ସମୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ – ଏୱଂ ସଞ୍ଞାପି ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନଂ। ୱିତକ୍କୋ ହେତୁ ୱିତକ୍କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନଂ ଉପାଦାୟ, ସମୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ – ଏୱଂ ୱିତକ୍କୋପି ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନଂ। ଅୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ ହେତୁ ଅୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ ପଚ୍ଚୟୋ ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନଂ ଉପାଦାୟ ସମୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ – ଏୱଂ ଅୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋପି ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନଂ। ପାପମିତ୍ତୋ ହେତୁ ପାପମିତ୍ତୋ ପଚ୍ଚୟୋ ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନଂ ଉପାଦାୟ, ସମୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ – ଏୱଂ ପାପମିତ୍ତୋପି ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନଂ। ପରତୋଘୋସୋ ହେତୁ ପରତୋଘୋସୋ ପଚ୍ଚୟୋ ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନଂ ଉପାଦାୟ ସମୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ – ଏୱଂ ପରତୋଘୋସୋପି ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନଂ। ଇମାନି ଅଟ୍ଠ ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନାନି।
୧୨୫ . କତମାନି ଅଟ୍ଠାରସ ଦିଟ୍ଠିପରିୟୁଟ୍ଠାନାନି? ୟା ଦିଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତଂ, ଦିଟ୍ଠିଗହନଂ, ଦିଟ୍ଠିକନ୍ତାରଂ, ଦିଟ୍ଠିୱିସୂକଂ, ଦିଟ୍ଠିୱିପ୍ଫନ୍ଦିତଂ, ଦିଟ୍ଠିସଞ୍ଞୋଜନଂ, ଦିଟ୍ଠିସଲ୍ଲଂ, ଦିଟ୍ଠିସମ୍ବାଧୋ, ଦିଟ୍ଠିପଲିବୋଧୋ, ଦିଟ୍ଠିବନ୍ଧନଂ, ଦିଟ୍ଠିପପାତୋ, ଦିଟ୍ଠାନୁସୟୋ, ଦିଟ୍ଠିସନ୍ତାପୋ, ଦିଟ୍ଠିପରିଳାହୋ , ଦିଟ୍ଠିଗନ୍ଥୋ, ଦିଟ୍ଠୁପାଦାନଂ, ଦିଟ୍ଠାଭିନିୱେସୋ, ଦିଟ୍ଠିପରାମାସୋ – ଇମାନି ଅଟ୍ଠାରସ ଦିଟ୍ଠିପରିୟୁଟ୍ଠାନାନି।
୧୨୬ . କତମା ସୋଳସ ଦିଟ୍ଠିୟୋ? ଅସ୍ସାଦଦିଟ୍ଠି, ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି, ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି, ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି, ସକ୍କାୟୱତ୍ଥୁକା ସସ୍ସତଦିଟ୍ଠି, ସକ୍କାୟୱତ୍ଥୁକା ଉଚ୍ଛେଦଦିଟ୍ଠି, ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାଦିଟ୍ଠି, ପୁବ୍ବନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି, ଅପରନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି, ସଞ୍ଞୋଜନିକା ଦିଟ୍ଠି, ଅହନ୍ତି ମାନୱିନିବନ୍ଧା ଦିଟ୍ଠି, ମମନ୍ତି ମାନୱିନିବନ୍ଧା ଦିଟ୍ଠି, ଅତ୍ତୱାଦପଟିସଂୟୁତ୍ତା ଦିଟ୍ଠି, ଲୋକୱାଦପଟିସଂୟୁତ୍ତା ଦିଟ୍ଠି, ଭୱଦିଟ୍ଠି, ୱିଭୱଦିଟ୍ଠି – ଇମା ସୋଳସ ଦିଟ୍ଠିୟୋ।
୧୨୭ . କତମେ ତୀଣି ସତଂ ଦିଟ୍ଠାଭିନିୱେସା? ଅସ୍ସାଦଦିଟ୍ଠିୟା କତିହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିୟା କତିହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିୟା କତିହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିୟା କତିହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ସକ୍କାୟୱତ୍ଥୁକାୟ ସସ୍ସତଦିଟ୍ଠିୟା କତିହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ସକ୍କାୟୱତ୍ଥୁକାୟ ଉଚ୍ଛେଦଦିଟ୍ଠିୟା କତିହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା କତିହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ପୁବ୍ବନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିୟା କତିହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ଅପରନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିୟା କତିହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ସଞ୍ଞୋଜନିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା କତିହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ଅହନ୍ତି ମାନୱିନିବନ୍ଧାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା କତିହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ମମନ୍ତି ମାନୱିନିବନ୍ଧାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା କତିହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ଅତ୍ତୱାଦପଟିସଂୟୁତ୍ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା କତିହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ଲୋକୱାଦପଟିସଂୟୁତ୍ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା କତିହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ଭୱଦିଟ୍ଠିୟା କତିହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ୱିଭୱଦିଟ୍ଠିୟା କତିହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି?
ଅସ୍ସାଦଦିଟ୍ଠିୟା ପଞ୍ଚତିଂସାୟ ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି। ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିୟା ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି। ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିୟା ଦସହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି। ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିୟା ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି। ସକ୍କାୟୱତ୍ଥୁକାୟ ସସ୍ସତଦିଟ୍ଠିୟା ପନ୍ନରସହି ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି। ସକ୍କାୟୱତ୍ଥୁକାୟ ଉଚ୍ଛେଦଦିଟ୍ଠିୟା ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି। ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ପଞ୍ଞାସାୟ ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି । ପୁବ୍ବନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିୟା ଅଟ୍ଠାରସହି ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି। ଅପରନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିୟା ଚତୁଚତ୍ତାଲୀସାୟ ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି। ସଞ୍ଞୋଜନିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ଅଟ୍ଠାରସହି ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି। ଅହନ୍ତି ମାନୱିନିବନ୍ଧାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ଅଟ୍ଠାରସହି ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି। ମମନ୍ତି ମାନୱିନିବନ୍ଧାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ଅଟ୍ଠାରସହି ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି। ଅତ୍ତୱାଦପଟିସଂୟୁତ୍ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି। ଲୋକୱାଦପଟିସଂୟୁତ୍ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ଅଟ୍ଠହି ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି। ଭୱଦିଟ୍ଠିୟା ଏକେନ ଆକାରେନ [ଏକୂନୱୀସତିୟା ଆକାରେନ (ସ୍ୟା॰)] ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି। ୱିଭୱଦିଟ୍ଠିୟା ଏକେନ ଆକାରେନ ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି।
୧. ଅସ୍ସାଦଦିଟ୍ଠିନିଦ୍ଦେସୋ
୧୨୮ . ଅସ୍ସାଦଦିଟ୍ଠିୟା କତମେହି ପଞ୍ଚତିଂସାୟ ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ୟଂ ରୂପଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ, ଅୟଂ ରୂପସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ଅସ୍ସାଦୋ, ଅସ୍ସାଦୋ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞୋ ଅସ୍ସାଦୋ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟୋ ଚ ଅସ୍ସାଦୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅସ୍ସାଦଦିଟ୍ଠି।
ଅସ୍ସାଦଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିୱିପତ୍ତି। ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୱିପତ୍ତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଦିଟ୍ଠିୱିପନ୍ନୋ। ଦିଟ୍ଠିୱିପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ନ ସେୱିତବ୍ବୋ ନ ଭଜିତବ୍ବୋ ନ ପୟିରୁପାସିତବ୍ବୋ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଦିଟ୍ଠି ହିସ୍ସ ପାପିକା। ୟୋ ଦିଟ୍ଠିୟା ରାଗୋ [ୟା ଦିଟ୍ଠି ୟୋ ରାଗୋ (ସ୍ୟା॰)] , ସୋ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ରାଗୋ। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞୋ ରାଗୋ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟୋ ଚ ରାଗୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଦିଟ୍ଠିରାଗୋ। ତାୟ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟା ତେନ ଚ ରାଗେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଦିଟ୍ଠିରାଗରତ୍ତୋ। ଦିଟ୍ଠିରାଗରତ୍ତେ ପୁଗ୍ଗଲେ ଦିନ୍ନଂ ଦାନଂ ନ ମହପ୍ଫଲଂ ହୋତି ନ ମହାନିସଂସଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଦିଟ୍ଠି ହିସ୍ସ ପାପିକା ଅସ୍ସାଦଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି।
ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଦ୍ୱେୱ ଗତିୟୋ – ନିରୟୋ ୱା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନି ୱା। ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୟଞ୍ଚେୱ କାୟକମ୍ମଂ ୟଥାଦିଟ୍ଠି ସମତ୍ତଂ ସମାଦିନ୍ନଂ, ୟଞ୍ଚ ୱଚୀକମ୍ମଂ…ପେ॰… ୟଞ୍ଚ ମନୋକମ୍ମଂ ୟଥାଦିଟ୍ଠି ସମତ୍ତଂ ସମାଦିନ୍ନଂ, ୟା ଚ ଚେତନା ୟା ଚ ପତ୍ଥନା ୟୋ ଚ ପଣିଧି ୟେ ଚ ସଙ୍ଖାରା, ସବ୍ବେ ତେ ଧମ୍ମା ଅନିଟ୍ଠାୟ ଅକନ୍ତାୟ ଅମନାପାୟ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଦିଟ୍ଠି ହିସ୍ସ ପାପିକା। ସେୟ୍ୟଥାପି ନିମ୍ବବୀଜଂ ୱା କୋସାତକୀବୀଜଂ ୱା ତିତ୍ତକାଲାବୁବୀଜଂ ୱା ଅଲ୍ଲାୟ ପଥୱିୟା ନିକ୍ଖିତ୍ତଂ ୟଂ ଚେୱ ପଥୱିରସଂ ଉପାଦିୟତି, ୟଞ୍ଚ ଆପୋରସଂ ଉପାଦିୟତି, ସବ୍ବଂ ତଂ ତିତ୍ତକତ୍ତାୟ କଟୁକତ୍ତାୟ ଅସାତତ୍ତାୟ [ଅସାରତାୟ (ସ୍ୟା॰)] ସଂୱତ୍ତତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ବୀଜଂ ହିସ୍ସ ପାପିକଂ। ଏୱମେୱଂ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୟଞ୍ଚେୱ କାୟକମ୍ମଂ ୟଥାଦିଟ୍ଠି ସମତ୍ତଂ ସମାଦିନ୍ନଂ, ୟଞ୍ଚ ୱଚୀକମ୍ମଂ…ପେ॰… ୟଞ୍ଚ ମନୋକମ୍ମଂ ୟଥାଦିଟ୍ଠି ସମତ୍ତଂ ସମାଦିନ୍ନଂ, ୟା ଚ ଚେତନା ୟା ଚ ପତ୍ଥନା ୟୋ ଚ ପଣିଧି ୟେ ଚ ସଙ୍ଖାରା, ସବ୍ବେ ତେ ଧମ୍ମା ଅନିଟ୍ଠାୟ ଅକନ୍ତାୟ ଅମନାପାୟ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଦିଟ୍ଠି ହିସ୍ସ ପାପିକା ଅସ୍ସାଦଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି।
ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତଂ, ଦିଟ୍ଠିଗହନଂ, ଦିଟ୍ଠିକନ୍ତାରଂ, ଦିଟ୍ଠିୱିସୂକଂ, ଦିଟ୍ଠିୱିପ୍ଫନ୍ଦିତଂ, ଦିଟ୍ଠିସଞ୍ଞୋଜନଂ, ଦିଟ୍ଠିସଲ୍ଲଂ, ଦିଟ୍ଠିସମ୍ବାଧୋ, ଦିଟ୍ଠିପଲିବୋଧୋ, ଦିଟ୍ଠିବନ୍ଧନଂ, ଦିଟ୍ଠିପପାତୋ, ଦିଟ୍ଠାନୁସୟୋ, ଦିଟ୍ଠିସନ୍ତାପୋ, ଦିଟ୍ଠିପରିଳାହୋ, ଦିଟ୍ଠିଗନ୍ଥୋ, ଦିଟ୍ଠୁପାଦାନଂ, ଦିଟ୍ଠାଭିନିୱେସୋ, ଦିଟ୍ଠିପରାମାସୋ – ଇମେହି ଅଟ୍ଠାରସହି ଆକାରେହି ପରିୟୁଟ୍ଠିତଚିତ୍ତସ୍ସ ସଞ୍ଞୋଗୋ।
୧୨୯ . ଅତ୍ଥି ସଞ୍ଞୋଜନାନି ଚେୱ ଦିଟ୍ଠିୟୋ ଚ, ଅତ୍ଥି ସଞ୍ଞୋଜନାନି ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। କତମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି ଚେୱ ଦିଟ୍ଠିୟୋ ଚ? ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି, ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ – ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି ଚେୱ ଦିଟ୍ଠିୟୋ ଚ। କତମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ? କାମରାଗସଞ୍ଞୋଜନଂ, ପଟିଘସଞ୍ଞୋଜନଂ, ମାନସଞ୍ଞୋଜନଂ, ୱିଚିକିଚ୍ଛାସଞ୍ଞୋଜନଂ, ଭୱରାଗସଞ୍ଞୋଜନଂ, ଇସ୍ସାସଞ୍ଞୋଜନଂ, ମଚ୍ଛରିୟସଞ୍ଞୋଜନଂ, ଅନୁନୟସଞ୍ଞୋଜନଂ, ଅୱିଜ୍ଜାସଞ୍ଞୋଜନଂ – ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ।
ୟଂ ୱେଦନଂ ପଟିଚ୍ଚ…ପେ॰… ୟଂ ସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ…ପେ॰… ୟଂ ସଙ୍ଖାରେ [ୟେ ସଙ୍ଖାରେ (କ॰) ସଂ॰ ନି॰ ୩.୨୮ ପସ୍ସିତବ୍ବା] ପଟିଚ୍ଚ…ପେ॰… ୟଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ପଟିଚ୍ଚ… ୟଂ ଚକ୍ଖୁଂ ପଟିଚ୍ଚ… ୟଂ ସୋତଂ ପଟିଚ୍ଚ… ୟଂ ଘାନଂ ପଟିଚ୍ଚ… ୟଂ ଜିୱ୍ହଂ ପଟିଚ୍ଚ… ୟଂ କାୟଂ ପଟିଚ୍ଚ… ୟଂ ମନଂ ପଟିଚ୍ଚ… ୟଂ ରୂପେ ପଟିଚ୍ଚ… ୟଂ ସଦ୍ଦେ ପଟିଚ୍ଚ… ୟଂ ଗନ୍ଧେ ପଟିଚ୍ଚ … ୟଂ ରସେ ପଟିଚ୍ଚ… ୟଂ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ପଟିଚ୍ଚ… ୟଂ ଧମ୍ମେ ପଟିଚ୍ଚ… ୟଂ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ପଟିଚ୍ଚ… ୟଂ ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂ ପଟିଚ୍ଚ… ୟଂ ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଂ ପଟିଚ୍ଚ… ୟଂ ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ ପଟିଚ୍ଚ… ୟଂ କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ ପଟିଚ୍ଚ… ୟଂ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ପଟିଚ୍ଚ … ୟଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ… ୟଂ ସୋତସମ୍ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ… ୟଂ ଘାନସମ୍ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ… ୟଂ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ… ୟଂ କାୟସମ୍ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ… ୟଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ… ୟଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ ପଟିଚ୍ଚ… ୟଂ ସୋତସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ ପଟିଚ୍ଚ… ୟଂ ଘାନସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ ପଟିଚ୍ଚ… ୟଂ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ ପଟିଚ୍ଚ… ୟଂ କାୟସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ ପଟିଚ୍ଚ… ୟଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ, ଅୟଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜାୟ ୱେଦନାୟ ଅସ୍ସାଦୋତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ଅସ୍ସାଦୋ, ଅସ୍ସାଦୋ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞୋ ଅସ୍ସାଦୋ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟୋ ଚ ଅସ୍ସାଦୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅସ୍ସାଦଦିଟ୍ଠି।
ଅସ୍ସାଦଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିୱିପତ୍ତି। ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୱିପତ୍ତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଦିଟ୍ଠିୱିପନ୍ନୋ। ଦିଟ୍ଠିୱିପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ନ ସେୱିତବ୍ବୋ ନ ଭଜିତବ୍ବୋ ନ ପୟିରୁପାସିତବ୍ବୋ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଦିଟ୍ଠି ହିସ୍ସ ପାପିକା। ୟୋ ଦିଟ୍ଠିୟା ରାଗୋ, ସୋ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ରାଗୋ। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞୋ ରାଗୋ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟୋ ଚ ରାଗୋ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଦିଟ୍ଠିରାଗୋ। ତାୟ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟା ତେନ ଚ ରାଗେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଦିଟ୍ଠିରାଗରତ୍ତୋ। ଦିଟ୍ଠିରାଗରତ୍ତେ ପୁଗ୍ଗଲେ ଦିନ୍ନଂ ଦାନଂ ନ ମହପ୍ଫଲଂ ହୋତି ନ ମହାନିସଂସଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଦିଟ୍ଠି ହିସ୍ସ ପାପିକା ଅସ୍ସାଦଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି।
ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଦ୍ୱେୱ ଗତିୟୋ – ନିରୟୋ ୱା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନି ୱା। ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୟଞ୍ଚେୱ କାୟକମ୍ମଂ ୟଥାଦିଟ୍ଠି ସମତ୍ତଂ ସମାଦିନ୍ନଂ, ୟଞ୍ଚ ୱଚୀକମ୍ମଂ…ପେ॰… ୟଞ୍ଚ ମନୋକମ୍ମଂ ୟଥାଦିଟ୍ଠି ସମତ୍ତଂ ସମାଦିନ୍ନଂ, ୟା ଚ ଚେତନା ୟା ଚ ପତ୍ଥନା ୟୋ ଚ ପଣିଧି ୟେ ଚ ସଙ୍ଖାରା, ସବ୍ବେ ତେ ଧମ୍ମା ଅନିଟ୍ଠାୟ ଅକନ୍ତାୟ ଅମନାପାୟ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଦିଟ୍ଠି ହିସ୍ସ ପାପିକା। ସେୟ୍ୟଥାପି ନିମ୍ବବୀଜଂ ୱା କୋସାତକୀବୀଜଂ ୱା ତିତ୍ତକାଲାବୁବୀଜଂ ୱା ଅଲ୍ଲାୟ ପଥୱିୟା ନିକ୍ଖିତ୍ତଂ ୟଞ୍ଚେୱ ପଥୱିରସଂ ଉପାଦିୟତି ୟଞ୍ଚ ଆପୋରସଂ ଉପାଦିୟତି, ସବ୍ବଂ ତଂ ତିତ୍ତକତ୍ତାୟ କଟୁକତ୍ତାୟ ଅସାତତ୍ତାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ବୀଜଂ ହିସ୍ସ ପାପିକଂ। ଏୱମେୱଂ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୟଞ୍ଚେୱ କାୟକମ୍ମଂ ୟଥାଦିଟ୍ଠି ସମତ୍ତଂ ସମାଦିନ୍ନଂ ୟଞ୍ଚ ୱଚୀକମ୍ମଂ…ପେ॰… ୟଞ୍ଚ ମନୋକମ୍ମଂ ୟଥାଦିଟ୍ଠି ସମତ୍ତଂ ସମାଦିନ୍ନଂ, ୟା ଚ ଚେତନା ୟା ଚ ପତ୍ଥନା ୟୋ ଚ ପଣିଧି ୟେ ଚ ସଙ୍ଖାରା, ସବ୍ବେ ତେ ଧମ୍ମା ଅନିଟ୍ଠାୟ ଅକନ୍ତାୟ ଅମନାପାୟ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଦିଟ୍ଠି ହିସ୍ସ ପାପିକା ଅସ୍ସାଦଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି।
ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଦିଟ୍ଠିଗହନଂ…ପେ॰… ଦିଟ୍ଠାଭିନିୱେସୋ ଦିଟ୍ଠିପରାମାସୋ – ଇମେହି ଅଟ୍ଠାରସହି ଆକାରେହି ପରିୟୁଟ୍ଠିତଚିତ୍ତସ୍ସ ସଞ୍ଞୋଗୋ।
ଅତ୍ଥି ସଞ୍ଞୋଜନାନି ଚେୱ ଦିଟ୍ଠିୟୋ ଚ, ଅତ୍ଥି ସଞ୍ଞୋଜନାନି ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। କତମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି ଚେୱ ଦିଟ୍ଠିୟୋ ଚ? ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି, ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ – ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି ଚେୱ ଦିଟ୍ଠିୟୋ ଚ। କତମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ? କାମରାଗସଞ୍ଞୋଜନଂ, ପଟିଘସଞ୍ଞୋଜନଂ, ମାନସଞ୍ଞୋଜନଂ, ୱିଚିକିଚ୍ଛାସଞ୍ଞୋଜନଂ, ଭୱରାଗସଞ୍ଞୋଜନଂ, ଇସ୍ସାସଞ୍ଞୋଜନଂ, ମଚ୍ଛରିୟସଞ୍ଞୋଜନଂ, ଅନୁନୟସଞ୍ଞୋଜନଂ, ଅୱିଜ୍ଜାସଞ୍ଞୋଜନଂ – ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଅସ୍ସାଦଦିଟ୍ଠିୟା ଇମେହି ପଞ୍ଚତିଂସାୟ ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି।
ଅସ୍ସାଦଦିଟ୍ଠିନିଦ୍ଦେସୋ ପଠମୋ।
୨. ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିନିଦ୍ଦେସୋ
୧୩୦ . ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିୟା କତମେହି ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ଇଧ ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ଅରିୟାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ଅରିୟଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ଅରିୟଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ, ସପ୍ପୁରିସାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି ରୂପୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ ଅତ୍ତନି ୱା ରୂପଂ ରୂପସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ; ୱେଦନଂ…ପେ॰… ସଞ୍ଞଂ…ପେ॰… ସଙ୍ଖାରେ…ପେ॰… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି ୱିଞ୍ଞାଣୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ ଅତ୍ତନି ୱା ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ।
୧୩୧ . କଥଂ ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପଥୱୀକସିଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି – ‘‘ୟଂ ପଥୱୀକସିଣଂ, ସୋ ଅହଂ; ୟୋ ଅହଂ, ତଂ ପଥୱୀକସିଣ’’ନ୍ତି। ପଥୱୀକସିଣଞ୍ଚ ଅତ୍ତଞ୍ଚ ଅଦ୍ୱୟଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ତେଲପ୍ପଦୀପସ୍ସ ଝାୟତୋ ‘‘ୟା ଅଚ୍ଚି ସୋ ୱଣ୍ଣୋ, ୟୋ ୱଣ୍ଣୋ ସା ଅଚ୍ଚୀ’’ତି – ଅଚ୍ଚିଞ୍ଚ ୱଣ୍ଣଞ୍ଚ ଅଦ୍ୱୟଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଏୱମେୱଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପଥୱୀକସିଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି – ‘‘ୟଂ ପଥୱୀକସିଣଂ, ସୋ ଅହଂ; ୟୋ ଅହଂ , ତଂ ପଥୱୀକସିଣ’’ନ୍ତି। ପଥୱୀକସିଣଞ୍ଚ ଅତ୍ତଞ୍ଚ ଅଦ୍ୱୟଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ପଠମା ରୂପୱତ୍ଥୁକା ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି। ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିୱିପତ୍ତି…ପେ॰… ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି। ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଦ୍ୱେୱ ଗତିୟୋ…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ।
ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଆପୋକସିଣଂ… ତେଜୋକସିଣଂ… ୱାୟୋକସିଣଂ… ନୀଲକସିଣଂ… ପୀତକସିଣଂ… ଲୋହିତକସିଣଂ… ଓଦାତକସିଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି – ‘‘ୟଂ ଓଦାତକସିଣଂ, ସୋ ଅହଂ; ୟୋ ଅହଂ, ତଂ ଓଦାତକସିଣ’’ନ୍ତି। ଓଦାତକସିଣଞ୍ଚ ଅତ୍ତଞ୍ଚ ଅଦ୍ୱୟଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ତେଲପ୍ପଦୀପସ୍ସ ଝାୟତୋ ‘‘ୟା ଅଚ୍ଚି, ସୋ ୱଣ୍ଣୋ; ୟୋ ୱଣ୍ଣୋ, ସା ଅଚ୍ଚୀ’’ତି – ଅଚ୍ଚିଞ୍ଚ ୱଣ୍ଣଞ୍ଚ ଅଦ୍ୱୟଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଏୱମେୱ ଇଧେକଚ୍ଚୋ…ପେ॰… ଓଦାତକସିଣଞ୍ଚ ଅତ୍ତଞ୍ଚ ଅଦ୍ୱୟଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ପଠମା ରୂପୱତ୍ଥୁକା ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି। ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିୱିପତ୍ତି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଏୱଂ ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି।
କଥଂ ରୂପୱନ୍ତଂ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ୱେଦନଂ… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ମେ ଅତ୍ତା। ସୋ ଖୋ ପନ ମେ ଅୟଂ ଅତ୍ତା ଇମିନା ରୂପେନ ରୂପୱା’’ତି। ରୂପୱନ୍ତଂ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ରୁକ୍ଖୋ ଛାୟାସମ୍ପନ୍ନୋ ଅସ୍ସ। ତମେନଂ ପୁରିସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘‘ଅୟଂ ରୁକ୍ଖୋ, ଅୟଂ ଛାୟା। ଅଞ୍ଞୋ ରୁକ୍ଖୋ, ଅଞ୍ଞା ଛାୟା। ସୋ ଖୋ ପନାୟଂ ରୁକ୍ଖୋ ଇମାୟ ଛାୟାୟ ଛାୟାୱା’’ତି। ଛାୟାୱନ୍ତଂ ରୁକ୍ଖଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଏୱମେୱଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ୱେଦନଂ…ପେ॰… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ମେ ଅତ୍ତା। ସୋ ଖୋ ପନ ଅୟଂ ଅତ୍ତା ଇମିନା ରୂପେନ ରୂପୱା’’ତି। ରୂପୱନ୍ତଂ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ଦୁତିୟା ରୂପୱତ୍ଥୁକା ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି। ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିୱିପତ୍ତି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଏୱଂ ରୂପୱନ୍ତଂ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି।
କଥଂ ଅତ୍ତନି ରୂପଂ ସମନୁପସ୍ସତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ୱେଦନଂ… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ମେ ଅତ୍ତା। ଇମସ୍ମିଞ୍ଚ ପନ ଅତ୍ତନି ଇଦଂ ରୂପ’’ନ୍ତି। ଅତ୍ତନି ରୂପଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ପୁପ୍ଫଂ ଗନ୍ଧସମ୍ପନ୍ନଂ ଅସ୍ସ। ତମେନଂ ପୁରିସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘‘ଇଦଂ ପୁପ୍ଫଂ, ଅୟଂ ଗନ୍ଧୋ; ଅଞ୍ଞଂ ପୁପ୍ଫଂ, ଅଞ୍ଞୋ ଗନ୍ଧୋ। ସୋ ଖୋ ପନାୟଂ ଗନ୍ଧୋ ଇମସ୍ମିଂ ପୁପ୍ଫେ’’ତି। ପୁପ୍ଫସ୍ମିଂ ଗନ୍ଧଂ ସମନୁପସ୍ସତି । ଏୱମେୱଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ୱେଦନଂ…ପେ॰… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ମେ ଅତ୍ତା। ଇମସ୍ମିଞ୍ଚ ପନ ଅତ୍ତନି ଇଦଂ ରୂପ’’ନ୍ତି। ଅତ୍ତନି ରୂପଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ତତିୟା ରୂପୱତ୍ଥୁକା ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି। ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିୱିପତ୍ତି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଏୱଂ ଅତ୍ତନି ରୂପଂ ସମନୁପସ୍ସତି।
କଥଂ ରୂପସ୍ମିଂ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ୱେଦନଂ…ପେ॰… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ମେ ଅତ୍ତା। ସୋ ଖୋ ପନ ମେ ଅୟଂ ଅତ୍ତା ଇମସ୍ମିଂ ରୂପେ’’ତି। ରୂପସ୍ମିଂ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ମଣି କରଣ୍ଡକେ ପକ୍ଖିତ୍ତୋ ଅସ୍ସ। ତମେନଂ ପୁରିସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘‘ଅୟଂ ମଣି, ଅୟଂ କରଣ୍ଡକୋ। ଅଞ୍ଞୋ ମଣି, ଅଞ୍ଞୋ କରଣ୍ଡକୋ। ସୋ ଖୋ ପନାୟଂ ମଣି ଇମସ୍ମିଂ କରଣ୍ଡକେ’’ତି। କରଣ୍ଡକସ୍ମିଂ ମଣିଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଏୱମେୱଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ୱେଦନଂ…ପେ॰… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି । ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ମେ ଅତ୍ତା। ସୋ ଖୋ ପନ ମେ ଅୟଂ ଅତ୍ତା ଇମସ୍ମିଂ ରୂପେ’’ତି। ରୂପସ୍ମିଂ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ଚତୁତ୍ଥା ରୂପୱତ୍ଥୁକା ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି। ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିୱିପତ୍ତି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଏୱଂ ରୂପସ୍ମିଂ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି।
୧୩୨ . କଥଂ ୱେଦନଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ ସୋତସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ ଘାନସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ କାୟସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ‘‘ୟା ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା ସୋ ଅହଂ, ୟୋ ଅହଂ ସା ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା’’ତି – ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଞ୍ଚ ଅତ୍ତଞ୍ଚ ଅଦ୍ୱୟଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ତେଲପ୍ପଦୀପସ୍ସ ଝାୟତୋ ‘‘ୟା ଅଚ୍ଚି ସୋ ୱଣ୍ଣୋ, ୟୋ ୱଣ୍ଣୋ ସା ଅଚ୍ଚୀ’’ତି – ଅଚ୍ଚିଞ୍ଚ ୱଣ୍ଣଞ୍ଚ ଅଦ୍ୱୟଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଏୱମେୱଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ‘‘ୟା ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା ସୋ ଅହଂ, ୟୋ ଅହଂ ସା ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା’’ତି – ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଞ୍ଚ ଅତ୍ତଞ୍ଚ ଅଦ୍ୱୟଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ପଠମା ୱେଦନାୱତ୍ଥୁକା ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି। ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିୱିପତ୍ତି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଏୱଂ ୱେଦନଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି।
କଥଂ ୱେଦନାୱନ୍ତଂ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ସଞ୍ଞଂ…ପେ॰… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ମେ ଅତ୍ତା। ସୋ ଖୋ ପନ ମେ ଅୟଂ ଅତ୍ତା ଇମାୟ ୱେଦନାୟ ୱେଦନାୱା’’ତି। ୱେଦନାୱନ୍ତଂ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ରୁକ୍ଖୋ ଛାୟାସମ୍ପନ୍ନୋ ଅସ୍ସ। ତମେନଂ ପୁରିସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘‘ଅୟଂ ରୁକ୍ଖୋ, ଅୟଂ ଛାୟା। ଅଞ୍ଞୋ ରୁକ୍ଖୋ, ଅଞ୍ଞା ଛାୟା। ସୋ ଖୋ ପନାୟଂ ରୁକ୍ଖୋ ଇମାୟ ଛାୟାୟ ଛାୟାୱା’’ତି। ଛାୟାୱନ୍ତଂ ରୁକ୍ଖଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଏୱମେୱଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ସଞ୍ଞଂ…ପେ॰… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ମେ ଅତ୍ତା। ସୋ ଖୋ ପନ ମେ ଅୟଂ ଅତ୍ତା ଇମାୟ ୱେଦନାୟ ୱେଦନାୱା’’ତି। ୱେଦନାୱନ୍ତଂ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ଦୁତିୟା ୱେଦନାୱତ୍ଥୁକା ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି। ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିୱିପତ୍ତି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଏୱଂ ୱେଦନାୱନ୍ତଂ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି।
କଥଂ ଅତ୍ତନି ୱେଦନଂ ସମନୁପସ୍ସତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ସଞ୍ଞଂ…ପେ॰… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ମେ ଅତ୍ତା। ଇମସ୍ମିଞ୍ଚ ପନ ଅତ୍ତନି ଅୟଂ ୱେଦନା’’ତି। ଅତ୍ତନି ୱେଦନଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ପୁପ୍ଫଂ ଗନ୍ଧସମ୍ପନ୍ନଂ ଅସ୍ସ। ତମେନଂ ପୁରିସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘‘ଇଦଂ ପୁପ୍ଫଂ, ଅୟଂ ଗନ୍ଧୋ; ଅଞ୍ଞଂ ପୁପ୍ଫଂ, ଅଞ୍ଞୋ ଗନ୍ଧୋ। ସୋ ଖୋ ପନାୟଂ ଗନ୍ଧୋ ଇମସ୍ମିଂ ପୁପ୍ଫେ’’ତି। ପୁପ୍ଫସ୍ମିଂ ଗନ୍ଧଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଏୱମେୱଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ସଞ୍ଞଂ…ପେ॰… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ମେ ଅତ୍ତା। ଇମସ୍ମିଞ୍ଚ ପନ ଅତ୍ତନି ଅୟଂ ୱେଦନା’’ତି। ଅତ୍ତନି ୱେଦନଂ ସମନୁପସ୍ସତି । ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ତତିୟା ୱେଦନାୱତ୍ଥୁକା ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି। ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିୱିପତ୍ତି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଏୱଂ ଅତ୍ତନି ୱେଦନଂ ସମନୁପସ୍ସତି।
କଥଂ ୱେଦନାୟ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ସଞ୍ଞଂ…ପେ॰… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ମେ ଅତ୍ତା। ସୋ ଖୋ ପନ ମେ ଅୟଂ ଅତ୍ତା ଇମାୟ ୱେଦନାୟା’’ତି। ୱେଦନାୟ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ମଣି କରଣ୍ଡକେ ପକ୍ଖିତ୍ତୋ ଅସ୍ସ। ତମେନଂ ପୁରିସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘‘ଅୟଂ ମଣି, ଅୟଂ କରଣ୍ଡକୋ। ଅଞ୍ଞୋ ମଣି, ଅଞ୍ଞୋ କରଣ୍ଡକୋ। ସୋ ଖୋ ପନାୟଂ ମଣି ଇମସ୍ମିଂ କରଣ୍ଡକେ’’ତି। କରଣ୍ଡକସ୍ମିଂ ମଣିଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଏୱମେୱଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ମେ ଅତ୍ତା। ସୋ ଖୋ ପନ ମେ ଅୟଂ ଅତ୍ତା ଇମାୟ ୱେଦନାୟା’’ତି। ୱେଦନାୟ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ଚତୁତ୍ଥା ୱେଦନାୱତ୍ଥୁକା ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି। ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିୱିପତ୍ତି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଏୱଂ ୱେଦନାୟ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି।
୧୩୩ . କଥଂ ସଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ସଞ୍ଞଂ…ପେ॰… ସୋତସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ସଞ୍ଞଂ… ଘାନସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ସଞ୍ଞଂ… ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ସଞ୍ଞଂ… କାୟସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ସଞ୍ଞଂ… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ସଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ୟା ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜା ସଞ୍ଞା ସୋ ଅହଂ, ୟୋ ଅହଂ ସା ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜା ସଞ୍ଞା’’ତି। ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ସଞ୍ଞଞ୍ଚ ଅତ୍ତଞ୍ଚ ଅଦ୍ୱୟଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ତେଲପ୍ପଦୀପସ୍ସ ଝାୟତୋ ‘‘ୟା ଅଚ୍ଚି ସୋ ୱଣ୍ଣୋ, ୟୋ ୱଣ୍ଣୋ ସା ଅଚ୍ଚୀ’’ତି – ଅଚ୍ଚିଞ୍ଚ ୱଣ୍ଣଞ୍ଚ ଅଦ୍ୱୟଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଏୱମେୱଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ସଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି – ‘‘ୟା ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜା ସଞ୍ଞା ସୋ ଅହଂ, ୟୋ ଅହଂ ସା ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜା ସଞ୍ଞା’’ତି। ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ସଞ୍ଞଞ୍ଚ ଅତ୍ତଞ୍ଚ ଅଦ୍ୱୟଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ପଠମା ସଞ୍ଞାୱତ୍ଥୁକା ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି। ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିୱିପତ୍ତି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଏୱଂ ସଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି।
କଥଂ ସଞ୍ଞାୱନ୍ତଂ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ସଙ୍ଖାରେ…ପେ॰… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ରୂପଂ… ୱେଦନଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ମେ ଅତ୍ତା। ସୋ ଖୋ ପନ ମେ ଅୟଂ ଅତ୍ତା ଇମାୟ ସଞ୍ଞାୟ ସଞ୍ଞାୱା’’ତି। ସଞ୍ଞାୱନ୍ତଂ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ରୁକ୍ଖୋ ଛାୟାସମ୍ପନ୍ନୋ ଅସ୍ସ। ତମେନଂ ପୁରିସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘‘ଅୟଂ ରୁକ୍ଖୋ, ଅୟଂ ଛାୟା। ଅଞ୍ଞୋ ରୁକ୍ଖୋ, ଅଞ୍ଞା ଛାୟା। ସୋ ଖୋ ପନାୟଂ ରୁକ୍ଖୋ ଇମାୟ ଛାୟାୟ ଛାୟାୱା’’ତି। ଛାୟାୱନ୍ତଂ ରୁକ୍ଖଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଏୱମେୱଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ରୂପଂ… ୱେଦନଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ମେ ଅତ୍ତା। ସୋ ଖୋ ପନ ମେ ଅୟଂ ଅତ୍ତା ଇମାୟ ସଞ୍ଞାୟ ସଞ୍ଞାୱା’’ତି। ସଞ୍ଞାୱନ୍ତଂ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ଦୁତିୟା ସଞ୍ଞାୱତ୍ଥୁକା ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି। ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଏୱଂ ସଞ୍ଞାୱନ୍ତଂ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି।
କଥଂ ଅତ୍ତନି ସଞ୍ଞଂ ସମନୁପସ୍ସତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ସଙ୍ଖାରେ…ପେ॰… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ରୂପଂ… ୱେଦନଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ମେ ଅତ୍ତା। ଇମସ୍ମିଞ୍ଚ ପନ ଅତ୍ତନି ଅୟଂ ସଞ୍ଞା’’ତି। ଅତ୍ତନି ସଞ୍ଞଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ପୁପ୍ଫଂ ଗନ୍ଧସମ୍ପନ୍ନଂ ଅସ୍ସ। ତମେନଂ ପୁରିସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘‘ଇଦଂ ପୁପ୍ଫଂ, ଅୟଂ ଗନ୍ଧୋ। ଅଞ୍ଞଂ ପୁପ୍ଫଂ, ଅଞ୍ଞୋ ଗନ୍ଧୋ। ସୋ ଖୋ ପନାୟଂ ଗନ୍ଧୋ ଇମସ୍ମିଂ ପୁପ୍ଫେ’’ତି। ପୁପ୍ଫସ୍ମିଂ ଗନ୍ଧଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଏୱମେୱଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ରୂପଂ… ୱେଦନଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ମେ ଅତ୍ତା। ଇମସ୍ମିଞ୍ଚ ପନ ଅତ୍ତନି ଅୟଂ ସଞ୍ଞା’’ତି। ଅତ୍ତନି ସଞ୍ଞଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ତତିୟା ସଞ୍ଞାୱତ୍ଥୁକା ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି। ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଏୱଂ ଅତ୍ତନି ସଞ୍ଞଂ ସମନୁପସ୍ସତି।
କଥଂ ସଞ୍ଞାୟ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ସଙ୍ଖାରେ …ପେ॰… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ରୂପଂ… ୱେଦନଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ମେ ଅତ୍ତା। ସୋ ଖୋ ପନ ମେ ଅୟଂ ଅତ୍ତା ଇମାୟ ସଞ୍ଞାୟା’’ତି। ସଞ୍ଞାୟ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ମଣି କରଣ୍ଡକେ ପକ୍ଖିତ୍ତୋ ଅସ୍ସ। ତମେନଂ ପୁରିସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘‘ଅୟଂ ମଣି, ଅୟଂ କରଣ୍ଡକୋ। ଅଞ୍ଞୋ ମଣି, ଅଞ୍ଞୋ କରଣ୍ଡକୋ। ସୋ ଖୋ ପନାୟଂ ମଣି ଇମସ୍ମିଂ କରଣ୍ଡକେ’’ତି। କରଣ୍ଡକସ୍ମିଂ ମଣିଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଏୱମେୱ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ରୂପଂ… ୱେଦନଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ମେ ଅତ୍ତା। ସୋ ଖୋ ପନ ମେ ଅୟଂ ଅତ୍ତା ଇମାୟ ସଞ୍ଞାୟା’’ତି। ସଞ୍ଞାୟ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ଚତୁତ୍ଥା ସଞ୍ଞାୱତ୍ଥୁକା ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି। ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଏୱଂ ସଞ୍ଞାୟ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି।
୧୩୪ . କଥଂ ସଙ୍ଖାରେ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ଚେତନଂ ସୋତସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ଚେତନଂ ଘାନସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ଚେତନଂ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ଚେତନଂ କାୟସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ଚେତନଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ଚେତନଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ‘‘ୟା ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜା ଚେତନା, ସୋ ଅହଂ; ୟୋ ଅହଂ ସା ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜା ଚେତନା’’ତି – ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ଚେତନଞ୍ଚ ଅତ୍ତଞ୍ଚ ଅଦ୍ୱୟଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ତେଲପ୍ପଦୀପସ୍ସ ଝାୟତୋ ‘‘ୟା ଅଚ୍ଚି ସୋ ୱଣ୍ଣୋ, ୟୋ ୱଣ୍ଣୋ ସା ଅଚ୍ଚୀ’’ତି – ଅଚ୍ଚିଞ୍ଚ ୱଣ୍ଣଞ୍ଚ ଅଦ୍ୱୟଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଏୱମେୱଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ଚେତନଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ‘‘ୟା ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜା ଚେତନା ସୋ ଅହଂ, ୟୋ ଅହଂ ସା ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜା ଚେତନା’’ତି – ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ଚେତନଞ୍ଚ ଅତ୍ତଞ୍ଚ ଅଦ୍ୱୟଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ପଠମା ସଙ୍ଖାରୱତ୍ଥୁକା ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି। ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଏୱଂ ସଙ୍ଖାରେ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି।
କଥଂ ସଙ୍ଖାରୱନ୍ତଂ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ରୂପଂ… ୱେଦନଂ… ସଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ମେ ଅତ୍ତା। ସୋ ଖୋ ପନ ମେ ଅୟଂ ଅତ୍ତା ଇମେହି ସଙ୍ଖାରେହି ସଙ୍ଖାରୱା’’ତି। ସଙ୍ଖାରୱନ୍ତଂ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ରୁକ୍ଖୋ ଛାୟାସମ୍ପନ୍ନୋ ଅସ୍ସ। ତମେନଂ ପୁରିସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘‘ଅୟଂ ରୁକ୍ଖୋ, ଅୟଂ ଛାୟା। ଅଞ୍ଞୋ ରୁକ୍ଖୋ, ଅଞ୍ଞା ଛାୟା। ସୋ ଖୋ ପନାୟଂ ରୁକ୍ଖୋ ଇମାୟ ଛାୟାୟ ଛାୟାୱା’’ତି। ଛାୟାୱନ୍ତଂ ରୁକ୍ଖଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଏୱମେୱ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ରୂପଂ… ୱେଦନଂ… ସଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ମେ ଅତ୍ତା। ସୋ ଖୋ ପନ ମେ ଅୟଂ ଅତ୍ତା। ଇମେହି ସଙ୍ଖାରେହି ସଙ୍ଖାରୱା’’ତି। ସଙ୍ଖାରୱନ୍ତଂ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ଦୁତିୟା ସଙ୍ଖାରୱତ୍ଥୁକା ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି। ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଏୱଂ ସଙ୍ଖାରୱନ୍ତଂ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି।
କଥଂ ଅତ୍ତନି ସଙ୍ଖାରେ ସମନୁପସ୍ସତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ରୂପଂ… ୱେଦନଂ… ସଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ମେ ଅତ୍ତା। ଇମସ୍ମିଞ୍ଚ ପନ ଅତ୍ତନି ଇମେ ସଙ୍ଖାରା’’ତି। ଅତ୍ତନି ସଙ୍ଖାରେ ସମନୁପସ୍ସତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ପୁପ୍ଫଂ ଗନ୍ଧସମ୍ପନ୍ନଂ ଅସ୍ସ। ତମେନଂ ପୁରିସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘‘ଇଦଂ ପୁପ୍ଫଂ, ଅୟଂ ଗନ୍ଧୋ; ଅଞ୍ଞଂ ପୁପ୍ଫଂ, ଅଞ୍ଞୋ ଗନ୍ଧୋ। ସୋ ଖୋ ପନାୟଂ ଗନ୍ଧୋ ଇମସ୍ମିଂ ପୁପ୍ଫେ’’ତି। ପୁପ୍ଫସ୍ମିଂ ଗନ୍ଧଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଏୱମେୱଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ରୂପଂ… ୱେଦନଂ… ସଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ମେ ଅତ୍ତା। ଇମସ୍ମିଞ୍ଚ ପନ ଅତ୍ତନି ଇମେ ସଙ୍ଖାରା’’ତି। ଅତ୍ତନି ସଙ୍ଖାରେ ସମନୁପସ୍ସତି। ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ତତିୟା ସଙ୍ଖାରୱତ୍ଥୁକା ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି। ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଏୱଂ ଅତ୍ତନି ସଙ୍ଖାରେ ସମନୁପସ୍ସତି।
କଥଂ ସଙ୍ଖାରେସୁ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ରୂପଂ… ୱେଦନଂ… ସଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ମେ ଅତ୍ତା। ସୋ ଖୋ ପନ ମେ ଅୟଂ ଅତ୍ତା ଇମେସୁ ସଙ୍ଖାରେସୂ’’ତି। ସଙ୍ଖାରେସୁ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ମଣି କରଣ୍ଡକେ ପକ୍ଖିତ୍ତୋ ଅସ୍ସ। ତମେନଂ ପୁରିସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘‘ଅୟଂ ମଣି, ଅୟଂ କରଣ୍ଡକୋ। ଅଞ୍ଞୋ ମଣି, ଅଞ୍ଞୋ କରଣ୍ଡକୋ। ସୋ ଖୋ ପନାୟଂ ମଣି ଇମସ୍ମିଂ କରଣ୍ଡକେ’’ତି। କରଣ୍ଡକସ୍ମିଂ ମଣିଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଏୱମେୱ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ରୂପଂ… ୱେଦନଂ… ସଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ମେ ଅତ୍ତା। ସୋ ଖୋ ପନ ମେ ଅୟଂ ଅତ୍ତା ଇମେସୁ ସଙ୍ଖାରେସୂ’’ତି। ସଙ୍ଖାରେସୁ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ଚତୁତ୍ଥା ସଙ୍ଖାରୱତ୍ଥୁକା ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି। ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଏୱଂ ସଙ୍ଖାରେସୁ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି।
୧୩୫ . କଥଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ… ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ‘‘ୟଂ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ, ସୋ ଅହଂ; ୟୋ ଅହଂ, ତଂ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣ’’ନ୍ତି – ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚ ଅତ୍ତଞ୍ଚ ଅଦ୍ୱୟଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ତେଲପ୍ପଦୀପସ୍ସ ଝାୟତୋ ‘‘ୟା ଅଚ୍ଚି ସୋ ୱଣ୍ଣୋ, ୟୋ ୱଣ୍ଣୋ ସା ଅଚ୍ଚୀ’’ତି – ଅଚ୍ଚିଞ୍ଚ ୱଣ୍ଣଞ୍ଚ ଅଦ୍ୱୟଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଏୱମେୱଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି । ‘‘ୟଂ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ, ସୋ ଅହଂ; ୟୋ ଅହଂ ତଂ ମନୋୱିଞ୍ଞାଣ’’ନ୍ତି – ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚ ଅତ୍ତଞ୍ଚ ଅଦ୍ୱୟଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ପଠମା ୱିଞ୍ଞାଣୱତ୍ଥୁକା ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି। ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଏୱଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି।
କଥଂ ୱିଞ୍ଞାଣୱନ୍ତଂ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ରୂପଂ… ୱେଦନଂ… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ମେ ଅତ୍ତା। ସୋ ଖୋ ପନ ମେ ଅୟଂ ଅତ୍ତା ଇମିନା ୱିଞ୍ଞାଣେନ ୱିଞ୍ଞାଣୱା’’ତି। ୱିଞ୍ଞାଣୱନ୍ତଂ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ରୁକ୍ଖୋ ଛାୟାସମ୍ପନ୍ନୋ ଅସ୍ସ। ତମେନଂ ପୁରିସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘‘ଅୟଂ ରୁକ୍ଖୋ, ଅୟଂ ଛାୟା। ଅଞ୍ଞୋ ରୁକ୍ଖୋ, ଅଞ୍ଞା ଛାୟା। ସୋ ଖୋ ପନାୟଂ ରୁକ୍ଖୋ ଇମାୟ ଛାୟାୟ ଛାୟାୱା’’ତି। ଛାୟାୱନ୍ତଂ ରୁକ୍ଖଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଏୱମେୱଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ରୂପଂ… ୱେଦନଂ… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ମେ ଅତ୍ତା। ସୋ ଖୋ ପନ ମେ ଅୟଂ ଅତ୍ତା ଇମିନା ୱିଞ୍ଞାଣେନ ୱିଞ୍ଞାଣୱା’’ତି। ୱିଞ୍ଞାଣୱନ୍ତଂ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ଦୁତିୟା ୱିଞ୍ଞାଣୱତ୍ଥୁକା ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି। ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଏୱଂ ୱିଞ୍ଞାଣୱନ୍ତଂ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି।
କଥଂ ଅତ୍ତନି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସମନୁପସ୍ସତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ରୂପଂ… ୱେଦନଂ… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ମେ ଅତ୍ତା । ଇମସ୍ମିଞ୍ଚ ପନ ଅତ୍ତନି ଇଦଂ ୱିଞ୍ଞାଣ’’ନ୍ତି। ଅତ୍ତନି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ପୁପ୍ଫଂ ଗନ୍ଧସମ୍ପନ୍ନଂ ଅସ୍ସ। ତମେନଂ ପୁରିସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘‘ଇଦଂ ପୁପ୍ଫଂ, ଅୟଂ ଗନ୍ଧୋ; ଅଞ୍ଞଂ ପୁପ୍ଫଂ, ଅଞ୍ଞୋ ଗନ୍ଧୋ। ସୋ ଖୋ ପନାୟଂ ଗନ୍ଧୋ ଇମସ୍ମିଂ ପୁପ୍ଫେ’’ତି। ପୁପ୍ଫସ୍ମିଂ ଗନ୍ଧଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଏୱମେୱଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ରୂପଂ… ୱେଦନଂ… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ମେ ଅତ୍ତା। ଇମସ୍ମିଞ୍ଚ ପନ ଅତ୍ତନି ଇଦଂ ୱିଞ୍ଞାଣ’’ନ୍ତି। ଅତ୍ତନି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ତତିୟା ୱିଞ୍ଞାଣୱତ୍ଥୁକା ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି। ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଏୱଂ ଅତ୍ତନି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସମନୁପସ୍ସତି।
କଥଂ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ରୂପଂ… ୱେଦନଂ… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ମେ ଅତ୍ତା। ସୋ ଖୋ ପନ ମେ ଅୟଂ ଅତ୍ତା ଇମସ୍ମିଂ ୱିଞ୍ଞାଣେ’’ତି। ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ମଣି କରଣ୍ଡକେ ପକ୍ଖିତ୍ତୋ ଅସ୍ସ। ତମେନଂ ପୁରିସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘‘ଅୟଂ ମଣି, ଅୟଂ କରଣ୍ଡକୋ। ଅଞ୍ଞୋ ମଣି, ଅଞ୍ଞୋ କରଣ୍ଡକୋ। ସୋ ଖୋ ପନାୟଂ ମଣି ଇମସ୍ମିଂ କରଣ୍ଡକେ’’ତି। କରଣ୍ଡକସ୍ମିଂ ମଣିଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଏୱମେୱଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ରୂପଂ… ୱେଦନଂ… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ମେ ଅତ୍ତା। ସୋ ଖୋ ପନ ମେ ଅୟଂ ଅତ୍ତା ଇମସ୍ମିଂ ୱିଞ୍ଞାଣେ’’ତି। ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ଚତୁତ୍ଥା ୱିଞ୍ଞାଣୱତ୍ଥୁକା ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି। ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଏୱଂ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିୟା ଇମେହି ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି।
ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିନିଦ୍ଦେସୋ ଦୁତିୟୋ।
୩. ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିନିଦ୍ଦେସୋ
୧୩୬ . ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିୟା କତମେହି ଦସହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ‘‘ନତ୍ଥି ଦିନ୍ନ’’ନ୍ତି – ୱତ୍ଥୁ [ୱତ୍ଥୁଂ (ସ୍ୟା॰) ଏୱମୁପରିପି] । ଏୱଂୱାଦୋ ମିଚ୍ଛାଭିନିୱେସପରାମାସୋ [ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠାଭିନିୱେସପରାମାସୋ (ସ୍ୟା॰)] ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ପଠମା ମିଚ୍ଛାୱତ୍ଥୁକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି। ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିୱିପତ୍ତି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ‘‘ନତ୍ଥି ୟିଟ୍ଠ’’ନ୍ତି – ୱତ୍ଥୁ…ପେ॰… ‘‘ନତ୍ଥି ହୁତ’’ନ୍ତି – ୱତ୍ଥୁ… ‘‘ନତ୍ଥି ସୁକତଦୁକ୍କଟାନଂ କମ୍ମାନଂ ଫଲଂ ୱିପାକୋ’’ତି – ୱତ୍ଥୁ… ‘‘ନତ୍ଥି ଅୟଂ ଲୋକୋ’’ତି – ୱତ୍ଥୁ… ‘‘ନତ୍ଥି ପରୋ ଲୋକୋ’’ତି – ୱତ୍ଥୁ… ‘‘ନତ୍ଥି ମାତା’’ତି – ୱତ୍ଥୁ… ‘‘ନତ୍ଥି ପିତା’’ତି – ୱତ୍ଥୁ… ‘‘ନତ୍ଥି ସତ୍ତା ଓପପାତିକା’’ତି – ୱତ୍ଥୁ… ‘‘ନତ୍ଥି ଲୋକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସମ୍ମଗ୍ଗତା [ସମଗ୍ଗତା (କ॰)] ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନା, ୟେ ଇମଞ୍ଚ ଲୋକଂ, ପରଞ୍ଚ ଲୋକଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ପୱେଦେନ୍ତୀ’’ତି – ୱତ୍ଥୁ। ଏୱଂୱାଦୋ ମିଚ୍ଛାଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ଦସମା ମିଚ୍ଛାୱତ୍ଥୁକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି। ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିୱିପତ୍ତି…ପେ॰… ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଦ୍ୱେୱ ଗତିୟୋ…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିୟା ଇମେହି ଦସହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି।
ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିନିଦ୍ଦେସୋ ତତିୟୋ।
୪. ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିନିଦ୍ଦେସୋ
୧୩୭ . ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିୟା କତମେହି ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ଇଧ ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ଅରିୟାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ଅରିୟଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ଅରିୟଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ, ସପ୍ପୁରିସାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି ରୂପୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ ଅତ୍ତନି ୱା ରୂପଂ ରୂପସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ। ୱେଦନଂ… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି ୱିଞ୍ଞାଣୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ ଅତ୍ତନି ୱା ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ।
କଥଂ ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପଥୱୀକସିଣଂ…ପେ॰… ଓଦାତକସିଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ‘‘ୟଂ ଓଦାତକସିଣଂ, ସୋ ଅହଂ; ୟୋ ଅହଂ, ତଂ ଓଦାତକସିଣ’’ନ୍ତି – ଓଦାତକସିଣଞ୍ଚ ଅତ୍ତଞ୍ଚ ଅଦ୍ୱୟଂ ସମନୁପସ୍ସତି । ସେୟ୍ୟଥାପି ତେଲପ୍ପଦୀପସ୍ସ ଝାୟତୋ…ପେ॰… ଏୱମେୱଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଓଦାତକସିଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଅୟଂ ପଠମା ରୂପୱତ୍ଥୁକା ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି। ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଏୱଂ ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି…ପେ॰… ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିୟା ଇମେହି ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି।
ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିନିଦ୍ଦେସୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।
୫. ସସ୍ସତଦିଟ୍ଠିନିଦ୍ଦେସୋ
୧୩୮ . ସକ୍କାୟୱତ୍ଥୁକାୟ ସସ୍ସତଦିଟ୍ଠିୟା କତମେହି ପନ୍ନରସହି ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ଇଧ ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ଅରିୟାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ଅରିୟଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ଅରିୟଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ ସପ୍ପୁରିସାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ ରୂପୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ ଅତ୍ତନି ୱା ରୂପଂ ରୂପସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ। ୱେଦନାୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ…ପେ॰… ସଞ୍ଞାୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ… ସଙ୍ଖାରୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ… ୱିଞ୍ଞାଣୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ ଅତ୍ତନି ୱା ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ।
କଥଂ ରୂପୱନ୍ତଂ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ୱେଦନଂ… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ମେ ଅତ୍ତା। ସୋ ଖୋ ପନ ମେ ଅୟଂ ଅତ୍ତା ଇମିନା ରୂପେନ ରୂପୱା’’ତି। ରୂପୱନ୍ତଂ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ରୁକ୍ଖୋ ଛାୟାସମ୍ପନ୍ନୋ ଅସ୍ସ। ତମେନଂ ପୁରିସୋ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘‘ଅୟଂ ରୁକ୍ଖୋ, ଅୟଂ ଛାୟା; ଅଞ୍ଞୋ ରୁକ୍ଖୋ, ଅଞ୍ଞା ଛାୟା। ସୋ ଖୋ ପନାୟଂ ରୁକ୍ଖୋ ଇମାୟ ଛାୟାୟ ଛାୟାୱା’’ତି। ଛାୟାୱନ୍ତଂ ରୁକ୍ଖଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଏୱମେୱଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ୱେଦନଂ…ପେ॰… ଅୟଂ ପଠମା ସକ୍କାୟୱତ୍ଥୁକା ସସ୍ସତଦିଟ୍ଠି। ସସ୍ସତଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଏୱଂ ରୂପୱନ୍ତଂ ଅତ୍ତାନଂ ସମନୁପସ୍ସତି…ପେ॰… ସକ୍କାୟୱତ୍ଥୁକାୟ ସସ୍ସତଦିଟ୍ଠିୟା ଇମେହି ପନ୍ନରସହି ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି।
ସସ୍ସତଦିଟ୍ଠିନିଦ୍ଦେସୋ ପଞ୍ଚମୋ।
୬. ଉଚ୍ଛେଦଦିଟ୍ଠିନିଦ୍ଦେସୋ
୧୩୯ . ସକ୍କାୟୱତ୍ଥୁକାୟ ଉଚ୍ଛେଦଦିଟ୍ଠିୟା କତମେହି ପଞ୍ଚହି ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ଇଧ ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ଅରିୟାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ଅରିୟଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ଅରିୟଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ ସପ୍ପୁରିସାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି, ୱେଦନଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି, ସଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି, ସଙ୍ଖାରେ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି।
କଥଂ ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପଥୱୀକସିଣଂ…ପେ॰… ଓଦାତକସିଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ‘‘ୟଂ ଓଦାତକସିଣଂ, ସୋ ଅହଂ ; ୟୋ ଅହଂ, ତଂ ଓଦାତକସିଣ’’ନ୍ତି – ଓଦାତକସିଣଞ୍ଚ ଅତ୍ତଞ୍ଚ ଅଦ୍ୱୟଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ତେଲପ୍ପଦୀପସ୍ସ ଝାୟତୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ପଠମା ସକ୍କାୟୱତ୍ଥୁକା ଉଚ୍ଛେଦଦିଟ୍ଠି। ଉଚ୍ଛେଦଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଏୱଂ ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି…ପେ॰… ସକ୍କାୟୱତ୍ଥୁକାୟ ଉଚ୍ଛେଦଦିଟ୍ଠିୟା ଇମେହି ପଞ୍ଚହି ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି।
ଉଚ୍ଛେଦଦିଟ୍ଠିନିଦ୍ଦେସୋ ଛଟ୍ଠୋ।
୭. ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାଦିଟ୍ଠିନିଦ୍ଦେସୋ
୧୪୦ . ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା କତମେହି ପଞ୍ଞାସାୟ ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ‘‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା କତିହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ‘‘ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା କତିହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ‘‘ଅନ୍ତୱା ଲୋକୋ’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା… ‘‘ଅନନ୍ତୱା ଲୋକୋ’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା… ‘‘ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀର’’ନ୍ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା… ‘‘ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀର’’ନ୍ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା… ‘‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି…ପେ॰… ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି… ‘‘ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି… ‘‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା କତିହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି?
‘‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି…ପେ॰… ‘‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି।
[କ] ‘‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା କତମେହି ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ରୂପଂ ଲୋକୋ ଚେୱ ସସ୍ସତଂ ଚାତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସୋ ଅନ୍ତୋ ଗହିତୋତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ପଠମା ‘‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି। ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି …ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ।
ୱେଦନା ଲୋକୋ ଚେୱ ସସ୍ସତା ଚାତି…ପେ॰… ସଞ୍ଞା ଲୋକୋ ଚେୱ ସସ୍ସତା ଚାତି…ପେ॰… ସଙ୍ଖାରା ଲୋକୋ ଚେୱ ସସ୍ସତା ଚାତି…ପେ॰… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଲୋକୋ ଚେୱ ସସ୍ସତଞ୍ଚାତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସୋ ଅନ୍ତୋ ଗହିତୋତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ପଞ୍ଚମୀ ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି। ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ‘‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ଇମେହି ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି।
[ଖ] ‘‘ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା କତମେହି ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ରୂପଂ ଲୋକୋ ଚେୱ ଅସସ୍ସତଞ୍ଚାତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସୋ ଅନ୍ତୋ ଗହିତୋତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଅୟଂ ପଠମା ‘‘ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି। ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିୱିପତ୍ତି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ।
ୱେଦନା ଲୋକୋ ଚେୱ ଅସସ୍ସତା ଚାତି…ପେ॰… ସଞ୍ଞା ଲୋକୋ ଚେୱ ଅସସ୍ସତା ଚାତି…ପେ॰… ସଙ୍ଖାରା ଲୋକୋ ଚେୱ ଅସସ୍ସତା ଚାତି…ପେ॰… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଲୋକୋ ଚେୱ ଅସସ୍ସତଞ୍ଚାତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସୋ ଅନ୍ତୋ ଗହିତୋତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି। ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ । ‘‘ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ଇମେହି ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି।
[ଗ] ‘‘ଅନ୍ତୱା ଲୋକୋ’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା କତମେହି ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପରିତ୍ତଂ ଓକାସଂ ନୀଲକତୋ ଫରତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅନ୍ତୱା ଅୟଂ ଲୋକୋ ପରିୱଟୁମୋ’’ତି। ଅନ୍ତସଞ୍ଞୀ ହୋତି। ୟଂ ଫରତି, ତଂ ୱତ୍ଥୁ ଚେୱ ଲୋକୋ ଚ। ୟେନ ଫରତି, ସୋ ଅତ୍ତା ଚେୱ ଲୋକୋ ଚାତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସୋ ଅନ୍ତୋ ଗହିତୋତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ପଠମା ‘‘ଅନ୍ତୱା ଲୋକୋ’’ତି ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି। ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ।
ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପରିତ୍ତଂ ଓକାସଂ ପୀତକତୋ ଫରତି… ଲୋହିତକତୋ ଫରତି… ଓଦାତକତୋ ଫରତି… ଓଭାସକତୋ ଫରତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅନ୍ତୱା ଅୟଂ ଲୋକୋ ପରିୱଟୁମୋ’’ତି। ଅନ୍ତସଞ୍ଞୀ ହୋତି। ୟଂ ଫରତି ତଂ ୱତ୍ଥୁ ଚେୱ ଲୋକୋ ଚ। ୟେନ ଫରତି ସୋ ଅତ୍ତା ଚେୱ ଲୋକୋ ଚାତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସୋ ଅନ୍ତୋ ଗହିତୋତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଅନ୍ତୱା ଲୋକୋତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ଇମେହି ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି।
[ଘ] ‘‘ଅନନ୍ତୱା ଲୋକୋ’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା କତମେହି ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ୱିପୁଲଂ ଓକାସଂ ନୀଲକତୋ ଫରତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅନନ୍ତୱା ଅୟଂ ଲୋକୋ ଅପରିୟନ୍ତୋ’’ତି। ଅନନ୍ତସଞ୍ଞୀ ହୋତି। ୟଂ ଫରତି ତଂ ୱତ୍ଥୁ ଚେୱ ଲୋକୋ ଚ; ୟେନ ଫରତି ସୋ ଅତ୍ତା ଚେୱ ଲୋକୋ ଚାତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସୋ ଅନ୍ତୋ ଗହିତୋତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ପଠମା ‘‘ଅନନ୍ତୱା ଲୋକୋ’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି। ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ।
ଇଧେକଚ୍ଚୋ ୱିପୁଲଂ ଓକାସଂ ପୀତକତୋ ଫରତି… ଲୋହିତକତୋ ଫରତି… ଓଦାତକତୋ ଫରତି… ଓଭାସକତୋ ଫରତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅନନ୍ତୱା ଅୟଂ ଲୋକୋ ଅପରିୟନ୍ତୋ’’ତି। ଅନନ୍ତସଞ୍ଞୀ ହୋତି। ୟଂ ଫରତି ତଂ ୱତ୍ଥୁ ଚେୱ ଲୋକୋ ଚ; ୟେନ ଫରତି ସୋ ଅତ୍ତା ଚେୱ ଲୋକୋ ଚାତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସୋ ଅନ୍ତୋ ଗହିତୋତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଅନନ୍ତୱା ଲୋକୋତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ଇମେହି ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି।
[ଙ] ‘‘ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀର’’ନ୍ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା କତମେହି ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ରୂପଂ ଜୀୱଞ୍ଚେୱ ସରୀରଞ୍ଚ; ୟଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀରଂ, ୟଂ ସରୀରଂ ତଂ ଜୀୱନ୍ତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସୋ ଅନ୍ତୋ ଗହିତୋତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ପଠମା ‘‘ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀର’’ନ୍ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି। ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ।
ୱେଦନା ଜୀୱା ଚେୱ ସରୀରଂ ଚ… ସଞ୍ଞା ଜୀୱା ଚେୱ ସରୀରଂ ଚ… ସଙ୍ଖାରା ଜୀୱା ଚେୱ ସରୀରଂ ଚ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଜୀୱଞ୍ଚେୱ ସରୀରଞ୍ଚ; ୟଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀରଂ, ୟଂ ସରୀରଂ ତଂ ଜୀୱନ୍ତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସୋ ଅନ୍ତୋ ଗହିତୋତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ‘‘ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀର’’ନ୍ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ଇମେହି ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି।
[ଚ] ‘‘ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀର’’ନ୍ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା କତମେହି ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ରୂପଂ ସରୀରଂ, ନ ଜୀୱଂ; ଜୀୱଂ ନ ସରୀରଂ। ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀରନ୍ତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସୋ ଅନ୍ତୋ ଗହିତୋତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ପଠମା ‘‘ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀର’’ନ୍ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି। ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ।
ୱେଦନା ସରୀରଂ, ନ ଜୀୱଂ… ସଞ୍ଞା ସରୀରଂ, ନ ଜୀୱଂ… ସଙ୍ଖାରା ସରୀରଂ, ନ ଜୀୱଂ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସରୀରଂ, ନ ଜୀୱଂ; ଜୀୱଂ ନ ସରୀରଂ। ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ, ଅଞ୍ଞଂ ସରୀରନ୍ତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସୋ ଅନ୍ତୋ ଗହିତୋତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ, ଅଞ୍ଞଂ ସରୀରନ୍ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ଇମେହି ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି।
[ଛ] ‘‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା କତମେହି ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ରୂପଂ ଇଧେୱ ମରଣଧମ୍ମଂ। ତଥାଗତୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ହୋତିପି ତିଟ୍ଠତିପି ଉପ୍ପଜ୍ଜତିପି ନିବ୍ବତ୍ତତିପୀତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସୋ ଅନ୍ତୋ ଗହିତୋତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ପଠମା ‘‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି। ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ।
ୱେଦନା ଇଧେୱ ମରଣଧମ୍ମା…ପେ॰… ସଞ୍ଞା ଇଧେୱ ମରଣଧମ୍ମା… ସଙ୍ଖାରା ଇଧେୱ ମରଣଧମ୍ମା… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଇଧେୱ ମରଣଧମ୍ମଂ। ତଥାଗତୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ହୋତିପି ତିଟ୍ଠତିପି ଉପ୍ପଜ୍ଜତିପି ନିବ୍ବତ୍ତତିପୀତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସୋ ଅନ୍ତୋ ଗହିତୋତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ‘‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ଇମେହି ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି।
[ଜ] ‘‘ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା କତମେହି ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ରୂପଂ ଇଧେୱ ମରଣଧମ୍ମଂ। ତଥାଗତୋପି କାୟସ୍ସ ଭେଦା ଉଚ୍ଛିଜ୍ଜତି ୱିନସ୍ସତି; ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣାତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସୋ ଅନ୍ତୋ ଗହିତୋତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ପଠମା ‘‘ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି। ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ।
ୱେଦନା ଇଧେୱ ମରଣଧମ୍ମା…ପେ॰… ସଞ୍ଞା ଇଧେୱ ମରଣଧମ୍ମା… ସଙ୍ଖାରା ଇଧେୱ ମରଣଧମ୍ମା… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଇଧେୱ ମରଣଧମ୍ମଂ। ତଥାଗତୋପି କାୟସ୍ସ ଭେଦା ଉଚ୍ଛିଜ୍ଜତି ୱିନସ୍ସତି। ‘‘ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସୋ ଅନ୍ତୋ ଗହିତୋତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ‘‘ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ଇମେହି ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି।
[ଝ] ‘‘ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା କତମେହି ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ରୂପଂ ଇଧେୱ ମରଣଧମ୍ମଂ। ତଥାଗତୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତୀତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସୋ ଅନ୍ତୋ ଗହିତୋତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ପଠମା ‘‘ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି। ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ।
ୱେଦନା ଇଧେୱ ମରଣଧମ୍ମା…ପେ॰… ସଞ୍ଞା ଇଧେୱ ମରଣଧମ୍ମା… ସଙ୍ଖାରା ଇଧେୱ ମରଣଧମ୍ମା… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଇଧେୱ ମରଣଧମ୍ମଂ। ତଥାଗତୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତୀତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସୋ ଅନ୍ତୋ ଗହିତୋତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ‘‘ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ଇମେହି ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି।
[ଞ] ‘‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା କତମେହି ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ରୂପଂ ଇଧେୱ ମରଣଧମ୍ମଂ। ତଥାଗତୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତୀତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସୋ ଅନ୍ତୋ ଗହିତୋତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ପଠମା ‘‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି। ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ।
ୱେଦନା ଇଧେୱ ମରଣଧମ୍ମା…ପେ॰… ସଞ୍ଞା ଇଧେୱ ମରଣଧମ୍ମା… ସଙ୍ଖାରା ଇଧେୱ ମରଣଧମ୍ମା… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଇଧେୱ ମରଣଧମ୍ମଂ। ତଥାଗତୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତୀତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠି। ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସୋ ଅନ୍ତୋ ଗହିତୋତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ପଞ୍ଚମୀ ‘‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି। ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ‘‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ଇମେହି ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି। ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ଇମେହି ପଞ୍ଞାସାୟ ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି।
ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାଦିଟ୍ଠିନିଦ୍ଦେସୋ ସତ୍ତମୋ।
୮. ପୁବ୍ବନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିନିଦ୍ଦେସୋ
୧୪୧ . ପୁବ୍ବନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିୟା କତମେହି ଅଟ୍ଠାରସହି ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ଚତ୍ତାରୋ ସସ୍ସତୱାଦା, ଚତ୍ତାରୋ ଏକଚ୍ଚସସ୍ସତିକା, ଚତ୍ତାରୋ ଅନ୍ତାନନ୍ତିକା, ଚତ୍ତାରୋ ଅମରାୱିକ୍ଖେପିକା, ଦ୍ୱେ ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନିକା – ପୁବ୍ବନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିୟା ଇମେହି ଅଟ୍ଠାରସହି ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି।
ପୁବ୍ବନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିନିଦ୍ଦେସୋ ଅଟ୍ଠମୋ।
୯. ଅପରନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିନିଦ୍ଦେସୋ
୧୪୨ . ଅପରନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିୟା କତମେହି ଚତୁଚତ୍ତାଲୀସାୟ ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ସୋଳସ ସଞ୍ଞୀୱାଦା, ଅଟ୍ଠ ଅସଞ୍ଞୀୱାଦା, ଅଟ୍ଠ ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞୀୱାଦା , ସତ୍ତ ଉଚ୍ଛେଦୱାଦା, ପଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମନିବ୍ବାନୱାଦା – ଅପରନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିୟା ଇମେହି ଚତୁଚତ୍ତାଲୀସାୟ ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି।
ଅପରନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିନିଦ୍ଦେସୋ ନୱମୋ।
୧୦-୧୨. ସଞ୍ଞୋଜନିକାଦିଦିଟ୍ଠିନିଦ୍ଦେସୋ
୧୪୩ . ସଞ୍ଞୋଜନିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା କତମେହି ଅଟ୍ଠାରସହି ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ୟା ଦିଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଦିଟ୍ଠିଗହନଂ…ପେ॰… ଦିଟ୍ଠାଭିନିୱେସୋ ଦିଟ୍ଠିପରାମାସୋ – ସଞ୍ଞୋଜନିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ଇମେହି ଅଟ୍ଠାରସହି ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି।
୧୪୪ . ‘‘ଅହ’’ନ୍ତି – ମାନୱିନିବନ୍ଧାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା କତମେହି ଅଟ୍ଠାରସହି ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ଚକ୍ଖୁ ଅହନ୍ତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ। ଅହନ୍ତି – ମାନୱିନିବନ୍ଧା ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ପଠମା ‘‘ଅହ’’ନ୍ତି – ମାନୱିନିବନ୍ଧା ଦିଟ୍ଠି। ମାନୱିନିବନ୍ଧା ଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ।
ସୋତଂ ଅହନ୍ତି…ପେ॰… ଘାନଂ ଅହନ୍ତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ଅହନ୍ତି…ପେ॰… କାୟୋ ଅହନ୍ତି…ପେ॰… ମନୋ ଅହନ୍ତି…ପେ॰… ରୂପା ଅହନ୍ତି…ପେ॰… ଧମ୍ମା ଅହନ୍ତି… ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅହନ୍ତି…ପେ॰… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅହନ୍ତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ। ଅହନ୍ତି – ମାନୱିନିବନ୍ଧା ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ଅଟ୍ଠାରସମୀ ‘‘ଅହ’’ନ୍ତି – ମାନୱିନିବନ୍ଧା ଦିଟ୍ଠି। ମାନୱିନିବନ୍ଧା ଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ‘‘ଅହ’’ନ୍ତି – ମାନୱିନିବନ୍ଧାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ଇମେହି ଅଟ୍ଠାରସହି ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି।
୧୪୫ . ‘‘ମମ’’ନ୍ତି – ମାନୱିନିବନ୍ଧାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା କତମେହି ଅଟ୍ଠାରସହି ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ଚକ୍ଖୁ ମମନ୍ତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ। ମମନ୍ତି – ମାନୱିନିବନ୍ଧା ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ପଠମା ‘‘ମମ’’ନ୍ତି – ମାନୱିନିବନ୍ଧା ଦିଟ୍ଠି। ମାନୱିନିବନ୍ଧା ଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ।
ସୋତଂ ମମନ୍ତି…ପେ॰… ଘାନଂ ମମନ୍ତି…ପେ॰… ଜିୱ୍ହା ମମନ୍ତି…ପେ॰… କାୟୋ ମମନ୍ତି…ପେ॰… ମନୋ ମମନ୍ତି…ପେ॰… ରୂପା ମମନ୍ତି…ପେ॰… ଧମ୍ମା ମମନ୍ତି…ପେ॰… ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ମମନ୍ତି…ପେ॰… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ମମନ୍ତି ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ। ମମନ୍ତି ମାନୱିନିବନ୍ଧା ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ଅଟ୍ଠାରସମୀ ‘‘ମମ’’ନ୍ତି – ମାନୱିନିବନ୍ଧା ଦିଟ୍ଠି। ମାନୱିନିବନ୍ଧା ଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ‘‘ମମ’’ନ୍ତି – ମାନୱିନିବନ୍ଧାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ଇମେହି ଅଟ୍ଠାରସହି ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି।
ସଞ୍ଞୋଜନିକାଦିଦିଟ୍ଠିନିଦ୍ଦେସୋ ଦ୍ୱାଦସମୋ।
୧୩. ଅତ୍ତୱାଦପଟିସଂୟୁତ୍ତଦିଟ୍ଠିନିଦ୍ଦେସୋ
୧୪୬ . ଅତ୍ତୱାଦପଟିସଂୟୁତ୍ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା କତମେହି ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ଇଧ ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ଅରିୟାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ଅରିୟଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ଅରିୟଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ ସପ୍ପୁରିସାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି ରୂପୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ ଅତ୍ତନି ୱା ରୂପଂ ରୂପସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ…ପେ॰… ୱେଦନଂ… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି ୱିଞ୍ଞାଣୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ ଅତ୍ତନି ୱା ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ…ପେ॰…।
କଥଂ ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପଥୱୀକସିଣଂ…ପେ॰… ଓଦାତକସିଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି। ‘‘ୟଂ ଓଦାତକସିଣଂ, ସୋ ଅହଂ; ୟୋ ଅହଂ, ତଂ ଓଦାତକସିଣ’’ନ୍ତି – ଓଦାତକସିଣଞ୍ଚ ଅତ୍ତଞ୍ଚ ଅଦ୍ୱୟଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ସେୟ୍ୟଥାପି ତେଲପ୍ପଦୀପସ୍ସ ଝାୟତୋ ‘‘ୟା ଅଚ୍ଚି, ସୋ ୱଣ୍ଣୋ; ୟୋ ୱଣ୍ଣୋ, ସା ଅଚ୍ଚୀ’’ତି – ଅଚ୍ଚିଞ୍ଚ ୱଣ୍ଣଞ୍ଚ ଅଦ୍ୱୟଂ ସମନୁପସ୍ସତି। ଏୱମେୱଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଓଦାତକସିଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି…ପେ॰… ଅୟଂ ପଠମା ରୂପୱତ୍ଥୁକା ଅତ୍ତୱାଦପଟିସଂୟୁତ୍ତା ଦିଟ୍ଠି। ଅତ୍ତୱାଦପଟିସଂୟୁତ୍ତା ଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଏୱଂ ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି…ପେ॰… ଅତ୍ତୱାଦପଟିସଂୟୁତ୍ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ଇମେହି ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି।
ଅତ୍ତୱାଦପଟିସଂୟୁତ୍ତଦିଟ୍ଠିନିଦ୍ଦେସୋ ତେରସମୋ।
୧୪. ଲୋକୱାଦପଟିସଂୟୁତ୍ତଦିଟ୍ଠିନିଦ୍ଦେସୋ
୧୪୭ . ଲୋକୱାଦପଟିସଂୟୁତ୍ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା କତମେହି ଅଟ୍ଠହି ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି? ସସ୍ସତୋ ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚାତି – ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଲୋକୱାଦପଟିସଂୟୁତ୍ତା ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା, ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ପଠମା ଲୋକୱାଦପଟିସଂୟୁତ୍ତା ଦିଟ୍ଠି। ଲୋକୱାଦପଟିସଂୟୁତ୍ତା ଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ।
ଅସସ୍ସତୋ ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚାତି…ପେ॰… ସସ୍ସତୋ ଚ ଅସସ୍ସତୋ ଚ ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚାତି…ପେ॰… ନେୱ ସସ୍ସତୋ ନାସସ୍ସତୋ ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚାତି… ଅନ୍ତୱା ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚାତି… ଅନନ୍ତୱା ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚାତି… ଅନ୍ତୱା ଚ ଅନନ୍ତୱା ଚ ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚାତି… ନେୱ ଅନ୍ତୱା ନ ଅନନ୍ତୱା ଅତ୍ତା ଚ ଲୋକୋ ଚାତି ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଲୋକୱାଦପଟିସଂୟୁତ୍ତା ଦିଟ୍ଠି। ଦିଟ୍ଠି ନ ୱତ୍ଥୁ, ୱତ୍ଥୁ ନ ଦିଟ୍ଠି। ଅଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠି, ଅଞ୍ଞଂ ୱତ୍ଥୁ। ୟା ଚ ଦିଟ୍ଠି ୟଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ – ଅୟଂ ଅଟ୍ଠମୀ ଲୋକୱାଦପଟିସଂୟୁତ୍ତା ଦିଟ୍ଠି। ଲୋକୱାଦପଟିସଂୟୁତ୍ତା ଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି …ପେ॰… ଇମାନି ସଞ୍ଞୋଜନାନି, ନ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଲୋକୱାଦପଟିସଂୟୁତ୍ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ଇମେହି ଅଟ୍ଠହି ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ହୋତି।
ଲୋକୱାଦପଟିସଂୟୁତ୍ତଦିଟ୍ଠିନିଦ୍ଦେସୋ ଚୁଦ୍ଦସମୋ।
୧୫-୧୬. ଭୱ-ୱିଭୱଦିଟ୍ଠିନିଦ୍ଦେସୋ
୧୪୮ . ଓଲୀୟନାଭିନିୱେସୋ ଭୱଦିଟ୍ଠି। ଅତିଧାୱନାଭିନିୱେସୋ ୱିଭୱଦିଟ୍ଠି। ଅସ୍ସାଦଦିଟ୍ଠିୟା ପଞ୍ଚତିଂସାୟ ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ କତି ଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ, କତି ୱିଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ? ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିୟା ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ କତି ଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ କତି ୱିଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ…ପେ॰… ଲୋକୱାଦପଟିସଂୟୁତ୍ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ଅଟ୍ଠହି ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ କତି ଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ କତି ୱିଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ?
ଅସ୍ସାଦଦିଟ୍ଠିୟା ପଞ୍ଚତିଂସାୟ ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ସିୟା ଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ, ସିୟା ୱିଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିୟା ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ପନ୍ନରସ ଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ, ପଞ୍ଚ ୱିଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ। ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିୟା ଦସହି ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ସବ୍ବାୱ ତା ୱିଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ। ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିୟା ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ପନ୍ନରସ ଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ, ପଞ୍ଚ ୱିଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ। ସକ୍କାୟୱତ୍ଥୁକାୟ ସସ୍ସତଦିଟ୍ଠିୟା ପନ୍ନରସହି ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ସବ୍ବାୱ ତା ଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ। ସକ୍କାୟୱତ୍ଥୁକାୟ ଉଚ୍ଛେଦଦିଟ୍ଠିୟା ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ସବ୍ବାୱ ତା ୱିଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ।
‘‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ସବ୍ବାୱ ତା ଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ। ‘‘ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ସବ୍ବାୱ ତା ୱିଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ । ‘‘ଅନ୍ତୱା ଲୋକୋ’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ସିୟା ଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ, ସିୟା ୱିଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ। ‘‘ଅନନ୍ତୱା ଲୋକୋ’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ସିୟା ଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ, ସିୟା ୱିଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ। ‘‘ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀର’’ନ୍ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ସବ୍ବାୱ ତା ୱିଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ। ‘‘ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀର’’ନ୍ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ସବ୍ବାୱ ତା ଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ। ‘‘ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ସବ୍ବାୱ ତା ଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ। ‘‘ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ସବ୍ବାୱ ତା ୱିଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ। ‘‘ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ସିୟା ଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ, ସିୟା ୱିଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ ‘‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି – ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ସିୟା ଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ, ସିୟା ୱିଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ।
ପୁବ୍ବନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିୟା ଅଟ୍ଠାରସହି ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ସିୟା ଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ, ସିୟା ୱିଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଅପରନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିୟା ଚତୁଚତ୍ତାରୀସାୟ ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ସିୟା ଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ, ସିୟା ୱିଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ। ସଞ୍ଞୋଜନିକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ଅଟ୍ଠାରସହି ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ସିୟା ଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ, ସିୟା ୱିଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଅହନ୍ତି – ମାନୱିନିବନ୍ଧାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ଅଟ୍ଠାରସହି ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ସବ୍ବାୱ ତା ୱିଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ। ମମନ୍ତି – ମାନୱିନିବନ୍ଧାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ଅଟ୍ଠାରସହି ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ସବ୍ବାୱ ତା ଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଅତ୍ତୱାଦପଟିସଂୟୁତ୍ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ପନ୍ନରସ ଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ, ପଞ୍ଚ ୱିଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଲୋକୱାଦପଟିସଂୟୁତ୍ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ଅଟ୍ଠହି ଆକାରେହି ଅଭିନିୱେସୋ ସିୟା ଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ, ସିୟା ୱିଭୱଦିଟ୍ଠିୟୋ।
ସବ୍ବାୱ ତା ଦିଟ୍ଠିୟୋ ଅସ୍ସାଦଦିଟ୍ଠିୟୋ। ସବ୍ବାୱ ତା ଦିଟ୍ଠିୟୋ ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିୟୋ। ସବ୍ବାୱ ତା ଦିଟ୍ଠିୟୋ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିୟୋ। ସବ୍ବାୱ ତା ଦିଟ୍ଠିୟୋ ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିୟୋ। ସବ୍ବାୱ ତା ଦିଟ୍ଠିୟୋ ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ସବ୍ବାୱ ତା ଦିଟ୍ଠିୟୋ ସଞ୍ଞୋଜନିକା ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ସବ୍ବାୱ ତା ଦିଟ୍ଠିୟୋ ଅତ୍ତୱାଦପଟିସଂୟୁତ୍ତା ଦିଟ୍ଠିୟୋ।
ଭୱଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠିଂ ୱିଭୱଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠିଂ, ଏତଂ ଦ୍ୱୟଂ ତକ୍କିକା ନିସ୍ସିତାସେ।
ତେସଂ ନିରୋଧମ୍ହି ନ ହତ୍ଥି ଞାଣଂ, ୟତ୍ଥାୟଂ ଲୋକୋ ୱିପରୀତସଞ୍ଞୀତି॥
୧୪୯ . ‘‘ଦ୍ୱୀହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦିଟ୍ଠିଗତେହି ପରିୟୁଟ୍ଠିତା ଦେୱମନୁସ୍ସା ଓଲୀୟନ୍ତି [ଓଲିୟନ୍ତି (ସ୍ୟା॰ କ॰) ଇତିୱୁ॰ ୪୯ ପସ୍ସିତବ୍ବା] ଏକେ, ଅତିଧାୱନ୍ତି ଏକେ; ଚକ୍ଖୁମନ୍ତୋ ଚ ପସ୍ସନ୍ତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଓଲୀୟନ୍ତି ଏକେ? ଭୱାରାମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱମନୁସ୍ସା ଭୱରତା ଭୱସମ୍ମୁଦିତା। ତେସଂ ଭୱନିରୋଧାୟ ଧମ୍ମେ ଦେସିୟମାନେ ଚିତ୍ତଂ ନ ପକ୍ଖନ୍ଦତି ନ ପସୀଦତି ନ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ନାଧିମୁଚ୍ଚତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଓଲୀୟନ୍ତି ଏକେ।
‘‘କଥଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତିଧାୱନ୍ତି ଏକେ? ଭୱେନେୱ ଖୋ ପନେକେ ଅଟ୍ଟୀୟମାନା [ଅଟ୍ଟିୟମାନା (ସ୍ୟା॰ କ॰) ଇତିୱୁ॰ ୪୯ ପସ୍ସିତବ୍ବା] ହରାୟମାନା ଜିଗୁଚ୍ଛମାନା ୱିଭୱଂ ଅଭିନନ୍ଦନ୍ତି – ‘‘ୟତୋ କିର, ଭୋ, ଅୟଂ ଅତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଉଚ୍ଛିଜ୍ଜତି ୱିନସ୍ସତି ନ ହୋତି ପରଂ ମରଣା, ଏତଂ ସନ୍ତଂ ଏତଂ ପଣୀତଂ ଏତଂ ୟାଥାୱନ୍ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତିଧାୱନ୍ତି ଏକେ।
‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁମନ୍ତୋ ଚ ପସ୍ସନ୍ତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଭୂତଂ ଭୂତତୋ ପସ୍ସତି। ଭୂତଂ ଭୂତତୋ ଦିସ୍ୱା ଭୂତସ୍ସ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁମନ୍ତୋ ଚ ପସ୍ସନ୍ତି।
‘‘ୟୋ [ଅୟଂ ଗାଥା ଇତିୱୁ॰ ୪୯ ଦିସ୍ସତି] ଭୂତଂ ଭୂତତୋ ଦିସ୍ୱା, ଭୂତସ୍ସ ଚ ଅତିକ୍କମଂ।
ୟଥାଭୂତେଧିମୁଚ୍ଚତି, ଭୱତଣ୍ହା ପରିକ୍ଖୟା॥
‘‘ସ ୱେ ଭୂତପରିଞ୍ଞାତୋ, ୱୀତତଣ୍ହୋ ଭୱାଭୱେ।
ଭୂତସ୍ସ ୱିଭୱା ଭିକ୍ଖୁ, ନାଗଚ୍ଛତି ପୁନବ୍ଭୱ’’ନ୍ତି॥
୧୫୦ . ତୟୋ ପୁଗ୍ଗଲା ୱିପନ୍ନଦିଟ୍ଠୀ, ତୟୋ ପୁଗ୍ଗଲା ସମ୍ପନ୍ନଦିଟ୍ଠୀ। କତମେ ତୟୋ ପୁଗ୍ଗଲା ୱିପନ୍ନଦିଟ୍ଠୀ? ତିତ୍ଥିୟୋ ଚ, ତିତ୍ଥିୟସାୱକୋ ଚ, ୟୋ ଚ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକୋ – ଇମେ ତୟୋ ପୁଗ୍ଗଲା ୱିପନ୍ନଦିଟ୍ଠୀ।
କତମେ ତୟୋ ପୁଗ୍ଗଲା ସମ୍ପନ୍ନଦିଟ୍ଠୀ? ତଥାଗତୋ ଚ, ତଥାଗତସାୱକୋ ଚ, ୟୋ ଚ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକୋ – ଇମେ ତୟୋ ପୁଗ୍ଗଲା ସମ୍ପନ୍ନଦିଟ୍ଠୀ।
‘‘କୋଧନୋ ଉପନାହୀ ଚ, ପାପମକ୍ଖୀ ଚ ୟୋ ନରୋ।
ୱିପନ୍ନଦିଟ୍ଠି ମାୟାୱୀ, ତଂ ଜଞ୍ଞା ୱସଲୋ ଇତି’’ [ଇମେ (ସ୍ୟା॰) ସୁ॰ ନି॰ ୧୧୬ ପସ୍ସିତବ୍ବା] ॥
ଅକ୍କୋଧନୋ ଅନୁପନାହୀ, ୱିସୁଦ୍ଧୋ [ଅମକ୍ଖୀ (ସ୍ୟା॰) ଅଟ୍ଠକଥା ଓଲୋକେତବ୍ବା] ସୁଦ୍ଧତଂ ଗତୋ।
ସମ୍ପନ୍ନଦିଟ୍ଠି ମେଧାୱୀ, ତଂ ଜଞ୍ଞା ଅରିୟୋ ଇତୀତି॥
ତିସ୍ସୋ ୱିପନ୍ନଦିଟ୍ଠିୟୋ, ତିସ୍ସୋ ସମ୍ପନ୍ନଦିଟ୍ଠିୟୋ। କତମା ତିସ୍ସୋ ୱିପନ୍ନଦିଟ୍ଠିୟୋ? ଏତଂ ମମାତି – ୱିପନ୍ନଦିଟ୍ଠି। ଏସୋହମସ୍ମୀତି – ୱିପନ୍ନଦିଟ୍ଠି। ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତାତି – ୱିପନ୍ନଦିଟ୍ଠି। ଇମା ତିସ୍ସୋ ୱିପନ୍ନଦିଟ୍ଠିୟୋ।
କତମା ତିସ୍ସୋ ସମ୍ପନ୍ନଦିଟ୍ଠିୟୋ? ନେତଂ ମମାତି – ସମ୍ପନ୍ନଦିଟ୍ଠି। ନେସୋହମସ୍ମୀତି – ସମ୍ପନ୍ନଦିଟ୍ଠି। ନ ମେସୋ ଅତ୍ତାତି – ସମ୍ପନ୍ନଦିଟ୍ଠି। ଇମା ତିସ୍ସୋ ସମ୍ପନ୍ନଦିଟ୍ଠିୟୋ।
ଏତଂ ମମା ତି – କା ଦିଟ୍ଠି, କତି ଦିଟ୍ଠିୟୋ, କତମନ୍ତାନୁଗ୍ଗହିତା ତା ଦିଟ୍ଠିୟୋ? ଏସୋହମସ୍ମୀ ତି – କା ଦିଟ୍ଠି, କତି ଦିଟ୍ଠିୟୋ, କତମନ୍ତାନୁଗ୍ଗହିତା ତା ଦିଟ୍ଠିୟୋ? ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା ତି – କା ଦିଟ୍ଠି, କତି ଦିଟ୍ଠିୟୋ, କତମନ୍ତାନୁଗ୍ଗହିତା ତା ଦିଟ୍ଠିୟୋ?
ଏତଂ ମମା ତି – ପୁବ୍ବନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି। ଅଟ୍ଠାରସ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ପୁବ୍ବନ୍ତାନୁଗ୍ଗହିତା ତା ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଏସୋହମସ୍ମୀ ତି – ଅପରନ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି। ଚତୁଚତ୍ତାରୀସଂ ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଅପରନ୍ତାନୁଗ୍ଗହିତା ତା ଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଏସୋ ମେ ଅତ୍ତା ତି – ୱୀସତିୱତ୍ଥୁକା ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି। ୱୀସତିୱତ୍ଥୁକା ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି। ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିପ୍ପମୁଖାନି [ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିପ୍ପମୁଖେନ (ସ୍ୟା॰)] ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି। ପୁବ୍ବନ୍ତାପରନ୍ତାନୁଗ୍ଗହିତା ତା ଦିଟ୍ଠିୟୋ।
୧୫୧ . ‘‘ୟେ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟି ନିଟ୍ଠଂ ଗତା, ସବ୍ବେ ତେ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନା। ତେସଂ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନାନଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇଧ ନିଟ୍ଠା, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇଧ ୱିହାୟ ନିଟ୍ଠା। କତମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇଧ ନିଟ୍ଠା? ସତ୍ତକ୍ଖତ୍ତୁପରମସ୍ସ, କୋଲଂକୋଲସ୍ସ, ଏକବୀଜିସ୍ସ, ସକଦାଗାମିସ୍ସ, ୟୋ ଚ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅରହା – ଇମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇଧ ନିଟ୍ଠା।
‘‘କତମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇଧ ୱିହାୟ ନିଟ୍ଠା? ଅନ୍ତରାପରିନିବ୍ବାୟିସ୍ସ, ଉପହଚ୍ଚପରିନିବ୍ବାୟିସ୍ସ, ଅସଙ୍ଖାରପରିନିବ୍ବାୟିସ୍ସ, ସସଙ୍ଖାରପରିନିବ୍ବାୟିସ୍ସ, ଉଦ୍ଧଂସୋତସ୍ସ, ଅକନିଟ୍ଠଗାମିନୋ – ଇମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇଧ ୱିହାୟ ନିଟ୍ଠା।
‘‘ୟେ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟି ନିଟ୍ଠଂ ଗତା, ସବ୍ବେ ତେ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନା। ତେସଂ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନାନଂ ଇମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇଧ ନିଟ୍ଠା, ଇମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇଧ ୱିହାୟ ନିଟ୍ଠା।
‘‘ୟେ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟି ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସନ୍ନା, ସବ୍ବେ ତେ ସୋତାପନ୍ନା। ତେସଂ ସୋତାପନ୍ନାନଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇଧ ନିଟ୍ଠା, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇଧ ୱିହାୟ ନିଟ୍ଠା। କତମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇଧ ନିଟ୍ଠା? ସତ୍ତକ୍ଖତ୍ତୁପରମସ୍ସ , କୋଲଂକୋଲସ୍ସ, ଏକବୀଜିସ୍ସ, ସକଦାଗାମିସ୍ସ, ୟୋ ଚ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅରହା – ଇମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇଧ ନିଟ୍ଠା।
‘‘କତମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇଧ ୱିହାୟ ନିଟ୍ଠା? ଅନ୍ତରାପରିନିବ୍ବାୟିସ୍ସ, ଉପହଚ୍ଚପରିନିବ୍ବାୟିସ୍ସ, ଅସଙ୍ଖାରପରିନିବ୍ବାୟିସ୍ସ, ସସଙ୍ଖାରପରିନିବ୍ବାୟିସ୍ସ, ଉଦ୍ଧଂସୋତସ୍ସ, ଅକନିଟ୍ଠଗାମିନୋ – ଇମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇଧ ୱିହାୟ ନିଟ୍ଠା।
‘‘ୟେ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୟି ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସନ୍ନା, ସବ୍ବେ ତେ ସୋତାପନ୍ନା। ତେସଂ ସୋତାପନ୍ନାନଂ ଇମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇଧ ନିଟ୍ଠା। ଇମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇଧ ୱିହାୟ ନିଟ୍ଠାତି’’।
ଭୱୱିଭୱଦିଟ୍ଠିନିଦ୍ଦେସୋ ସୋଳସମୋ।
ଦିଟ୍ଠିକଥା ନିଟ୍ଠିତା।
୩. ଆନାପାନସ୍ସତିକଥା
୧. ଗଣନୱାର
୧୫୨ . ସୋଳସୱତ୍ଥୁକଂ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧିଂ [ଆନାପାନସତିସମାଧିଂ (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ଭାୱୟତୋ ସମାଧିକାନି ଦ୍ୱେ ଞାଣସତାନି ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି – ଅଟ୍ଠ ପରିପନ୍ଥେ [ପରିବନ୍ଧେ (କ॰)] ଞାଣାନି, ଅଟ୍ଠ ଚ ଉପକାରେ ଞାଣାନି, ଅଟ୍ଠାରସ ଉପକ୍କିଲେସେ ଞାଣାନି, ତେରସ ୱୋଦାନେ ଞାଣାନି, ବାତ୍ତିଂସ ସତୋକାରିସ୍ସ [ସତୋକାରୀସୁ (ସ୍ୟା॰)] ଞାଣାନି, ଚତୁୱୀସତି ସମାଧିୱସେନ ଞାଣାନି, ଦ୍ୱେସତ୍ତତି ୱିପସ୍ସନାୱସେନ ଞାଣାନି, ଅଟ୍ଠ ନିବ୍ବିଦାଞାଣାନି, ଅଟ୍ଠ ନିବ୍ବିଦାନୁଲୋମଞାଣାନି, ଅଟ୍ଠ ନିବ୍ବିଦାପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିଞାଣାନି, ଏକୱୀସତି ୱିମୁତ୍ତିସୁଖେ ଞାଣାନି।
କତମାନି ଅଟ୍ଠ ପରିପନ୍ଥେ ଞାଣାନି, ଅଟ୍ଠ ଚ ଉପକାରେ ଞାଣାନି? କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ସମାଧିସ୍ସ ପରିପନ୍ଥୋ, ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ସମାଧିସ୍ସ ଉପକାରଂ। ବ୍ୟାପାଦୋ ସମାଧିସ୍ସ ପରିପନ୍ଥୋ, ଅବ୍ୟାପାଦୋ ସମାଧିସ୍ସ ଉପକାରଂ। ଥିନମିଦ୍ଧଂ ସମାଧିସ୍ସ ପରିପନ୍ଥୋ, ଆଲୋକସଞ୍ଞା ସମାଧିସ୍ସ ଉପକାରଂ। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ସମାଧିସ୍ସ ପରିପନ୍ଥୋ, ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧିସ୍ସ ଉପକାରଂ। ୱିଚିକିଚ୍ଛା ସମାଧିସ୍ସ ପରିପନ୍ଥୋ, ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନଂ ସମାଧିସ୍ସ ଉପକାରଂ। ଅୱିଜ୍ଜା ସମାଧିସ୍ସ ପରିପନ୍ଥୋ, ଞାଣଂ ସମାଧିସ୍ସ ଉପକାରଂ। ଅରତି ସମାଧିସ୍ସ ପରିପନ୍ଥୋ, ପାମୋଜ୍ଜଂ ସମାଧିସ୍ସ ଉପକାରଂ। ସବ୍ବେପି ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସମାଧିସ୍ସ ପରିପନ୍ଥା, ସବ୍ବେପି କୁସଲା ଧମ୍ମା ସମାଧିସ୍ସ ଉପକାରା। ଇମାନି ଅଟ୍ଠ ପରିପନ୍ଥେ ଞାଣାନି, ଅଟ୍ଠ ଚ ଉପକାରେ ଞାଣାନି।
ଗଣନୱାରୋ ପଠମୋ।
୨. ସୋଳସଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୧୫୩ . ଇମେହି ସୋଳସହି ଆକାରେହି ଉଦୁଚିତ୍ତଂ ଚିତ୍ତଂ ସମୁଦୁଚିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଏକତ୍ତେ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି, ନୀୱରଣେହି ୱିସୁଜ୍ଝତି। କତମେ ତେ ଏକତ୍ତା? ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ଏକତ୍ତଂ, ଅବ୍ୟାପାଦୋ ଏକତ୍ତଂ, ଆଲୋକସଞ୍ଞା ଏକତ୍ତଂ, ଅୱିକ୍ଖେପୋ ଏକତ୍ତଂ, ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନଂ ଏକତ୍ତଂ, ଞାଣଂ ଏକତ୍ତଂ, ପାମୋଜ୍ଜଂ ଏକତ୍ତଂ, ସବ୍ବେପି କୁସଲା ଧମ୍ମା ଏକତ୍ତା।
ନୀୱରଣା ତି, କତମେ ତେ ନୀୱରଣା? କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ନୀୱରଣଂ, ବ୍ୟାପାଦୋ ନୀୱରଣଂ, ଥିନମିଦ୍ଧଂ ନୀୱରଣଂ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ନୀୱରଣଂ, ୱିଚିକିଚ୍ଛା ନୀୱରଣଂ, ଅୱିଜ୍ଜା ନୀୱରଣଂ, ଅରତି ନୀୱରଣଂ, ସବ୍ବେପି ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ନୀୱରଣା।
ନୀୱରଣା ତି, କେନଟ୍ଠେନ ନୀୱରଣା? ନିୟ୍ୟାନାୱରଣଟ୍ଠେନ ନୀୱରଣା। କତମେ ତେ ନିୟ୍ୟାନା? ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ଅରିୟାନଂ ନିୟ୍ୟାନଂ। ତେନ ଚ ନେକ୍ଖମ୍ମେନ ଅରିୟା ନିୟ୍ୟନ୍ତି। କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ନିୟ୍ୟାନାୱରଣଂ। ତେନ ଚ କାମଚ୍ଛନ୍ଦେନ ନିୱୁତତ୍ତା ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ଅରିୟାନଂ ନିୟ୍ୟାନଂ ନପ୍ପଜାନାତୀତି – କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ନିୟ୍ୟାନାୱରଣଂ। ଅବ୍ୟାପାଦୋ ଅରିୟାନଂ ନିୟ୍ୟାନଂ। ତେନ ଚ ଅବ୍ୟାପାଦେନ ଅରିୟା ନିୟ୍ୟନ୍ତି। ବ୍ୟାପାଦୋ ନିୟ୍ୟାନାୱରଣଂ। ତେନ ଚ ବ୍ୟାପାଦେନ ନିୱୁତତ୍ତା ଅବ୍ୟାପାଦଂ ଅରିୟାନଂ ନିୟ୍ୟାନଂ ନପ୍ପଜାନାତୀତି – ବ୍ୟାପାଦୋ ନିୟ୍ୟାନାୱରଣଂ। ଆଲୋକସଞ୍ଞା ଅରିୟାନଂ ନିୟ୍ୟାନଂ। ତାୟ ଚ ଆଲୋକସଞ୍ଞାୟ ଅରିୟା ନିୟ୍ୟନ୍ତି । ଥିନମିଦ୍ଧଂ ନିୟ୍ୟାନାୱରଣଂ। ତେନ ଚ ଥିନମିଦ୍ଧେନ ନିୱୁତତ୍ତା ଆଲୋକସଞ୍ଞଂ ଅରିୟାନଂ ନିୟ୍ୟାନଂ ନପ୍ପଜାନାତୀତି – ଥିନମିଦ୍ଧଂ ନିୟ୍ୟାନାୱରଣଂ। ଅୱିକ୍ଖେପୋ ଅରିୟାନଂ ନିୟ୍ୟାନଂ। ତେନ ଚ ଅୱିକ୍ଖେପେନ ଅରିୟା ନିୟ୍ୟନ୍ତି। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ନିୟ୍ୟାନାୱରଣଂ । ତେନ ଚ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେନ ନିୱୁତତ୍ତା ଅୱିକ୍ଖେପଂ ଅରିୟାନଂ ନିୟ୍ୟାନଂ ନପ୍ପଜାନାତୀତି – ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ନିୟ୍ୟାନାୱରଣଂ। ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନଂ ଅରିୟାନଂ ନିୟ୍ୟାନଂ। ତେନ ଚ ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନେନ ଅରିୟା ନିୟ୍ୟନ୍ତି। ୱିଚିକିଚ୍ଛା ନିୟ୍ୟାନାୱରଣଂ। ତାୟ ଚ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ନିୱୁତତ୍ତା ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନଂ ଅରିୟାନଂ ନିୟ୍ୟାନଂ ନପ୍ପଜାନାତୀତି – ୱିଚିକିଚ୍ଛା ନିୟ୍ୟାନାୱରଣଂ। ଞାଣଂ ଅରିୟାନଂ ନିୟ୍ୟାନଂ। ତେନ ଚ ଞାଣେନ ଅରିୟା ନିୟ୍ୟନ୍ତି। ଅୱିଜ୍ଜା ନିୟ୍ୟାନାୱରଣଂ। ତାୟ ଚ ଅୱିଜ୍ଜାୟ ନିୱୁତତ୍ତା ଞାଣଂ ଅରିୟାନଂ ନିୟ୍ୟାନଂ ନପ୍ପଜାନାତୀତି – ଅୱିଜ୍ଜା ନିୟ୍ୟାନାୱରଣଂ। ପାମୋଜ୍ଜଂ ଅରିୟାନଂ ନିୟ୍ୟାନଂ। ତେନ ଚ ପାମୋଜ୍ଜେନ ଅରିୟା ନିୟ୍ୟନ୍ତି। ଅରତି ନିୟ୍ୟାନାୱରଣଂ। ତାୟ ଚ ଅରତିୟା ନିୱୁତତ୍ତା ପାମୋଜ୍ଜଂ ଅରିୟାନଂ ନିୟ୍ୟାନଂ ନପ୍ପଜାନାତୀତି – ଅରତି ନିୟ୍ୟାନାୱରଣଂ। ସବ୍ବେପି କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅରିୟାନଂ ନିୟ୍ୟାନଂ। ତେହି ଚ କୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ଅରିୟା ନିୟ୍ୟନ୍ତି। ସବ୍ବେପି ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ନିୟ୍ୟାନାୱରଣା। ତେହି ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ନିୱୁତତ୍ତା କୁସଲେ ଧମ୍ମେ ଅରିୟାନଂ ନିୟ୍ୟାନଂ ନପ୍ପଜାନାତୀତି – ସବ୍ବେପି ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ନିୟ୍ୟାନାୱରଣା। ଇମେହି ଚ ପନ ନୀୱରଣେହି ୱିସୁଦ୍ଧଚିତ୍ତସ୍ସ ସୋଳସୱତ୍ଥୁକଂ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧିଂ ଭାୱୟତୋ ଖଣିକସମୋଧାନା।
ସୋଳସଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ଦୁତିୟୋ।
୩. ଉପକ୍କିଲେସଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
ପଠମଚ୍ଛକ୍କଂ
୧୫୪ . ଇମେହି ଚ ପନ ନୀୱରଣେହି ୱିସୁଦ୍ଧଚିତ୍ତସ୍ସ ସୋଳସୱତ୍ଥୁକଂ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧିଂ ଭାୱୟତୋ ଖଣିକସମୋଧାନା କତମେ ଅଟ୍ଠାରସ ଉପକ୍କିଲେସା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି? ଅସ୍ସାସାଦିମଜ୍ଝପରିୟୋସାନଂ ସତିୟା ଅନୁଗଚ୍ଛତୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତୱିକ୍ଖେପଗତଂ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିସ୍ସ ପରିପନ୍ଥୋ। ପସ୍ସାସାଦିମଜ୍ଝପରିୟୋସାନଂ ସତିୟା ଅନୁଗଚ୍ଛତୋ ବହିଦ୍ଧାୱିକ୍ଖେପଗତଂ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିସ୍ସ ପରିପନ୍ଥୋ। ଅସ୍ସାସପଟିକଙ୍ଖନା ନିକନ୍ତି ତଣ୍ହାଚରିୟା ସମାଧିସ୍ସ ପରିପନ୍ଥୋ। ପସ୍ସାସପଟିକଙ୍ଖନା ନିକନ୍ତି ତଣ୍ହାଚରିୟା ସମାଧିସ୍ସ ପରିପନ୍ଥୋ। ଅସ୍ସାସେନାଭିତୁନ୍ନସ୍ସ ପସ୍ସାସପଟିଲାଭେ ମୁଚ୍ଛନା ସମାଧିସ୍ସ ପରିପନ୍ଥୋ। ପସ୍ସାସେନାଭିତୁନ୍ନସ୍ସ ଅସ୍ସାସପଟିଲାଭେ ମୁଚ୍ଛନା ସମାଧିସ୍ସ ପରିପନ୍ଥୋ।
ଅନୁଗଚ୍ଛନା ଚ ଅସ୍ସାସଂ, ପସ୍ସାସଂ ଅନୁଗଚ୍ଛନା।
ସତି ଅଜ୍ଝତ୍ତୱିକ୍ଖେପା, କଙ୍ଖନା ବହିଦ୍ଧାୱିକ୍ଖେପପତ୍ଥନା [ୱିକ୍ଖେପପନ୍ଥନା (ସ୍ୟା॰)] ॥
ଅସ୍ସାସେନାଭିତୁନ୍ନସ୍ସ, ପସ୍ସାସପଟିଲାଭେ ମୁଚ୍ଛନା।
ପସ୍ସାସେନାଭିତୁନ୍ନସ୍ସ, ଅସ୍ସାସପଟିଲାଭେ ମୁଚ୍ଛନା॥
ଛ ଏତେ ଉପକ୍କିଲେସା, ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧିସ୍ସ।
ୟେହି ୱିକ୍ଖିପ୍ପମାନସ୍ସ [ୱିକମ୍ପମାନସ୍ସ (ସ୍ୟା॰)] , ନୋ ଚ ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି।
ୱିମୋକ୍ଖଂ ଅପ୍ପଜାନନ୍ତା, ତେ ହୋନ୍ତି ପରପତ୍ତିୟାତି॥
ଦୁତିୟଚ୍ଛକ୍କଂ
୧୫୫ . ନିମିତ୍ତଂ ଆୱଜ୍ଜତୋ ଅସ୍ସାସେ ଚିତ୍ତଂ ୱିକମ୍ପତି – ସମାଧିସ୍ସ ପରିପନ୍ଥୋ। ଅସ୍ସାସଂ ଆୱଜ୍ଜତୋ ନିମିତ୍ତେ ଚିତ୍ତଂ ୱିକମ୍ପତି – ସମାଧିସ୍ସ ପରିପନ୍ଥୋ। ନିମିତ୍ତଂ ଆୱଜ୍ଜତୋ ପସ୍ସାସେ ଚିତ୍ତଂ ୱିକମ୍ପତି – ସମାଧିସ୍ସ ପରିପନ୍ଥୋ। ପସ୍ସାସଂ ଆୱଜ୍ଜତୋ ନିମିତ୍ତେ ଚିତ୍ତଂ ୱିକମ୍ପତି – ସମାଧିସ୍ସ ପରିପନ୍ଥୋ। ଅସ୍ସାସଂ ଆୱଜ୍ଜତୋ ପସ୍ସାସେ ଚିତ୍ତଂ ୱିକମ୍ପତି – ସମାଧିସ୍ସ ପରିପନ୍ଥୋ। ପସ୍ସାସଂ ଆୱଜ୍ଜତୋ ଅସ୍ସାସେ ଚିତ୍ତଂ ୱିକମ୍ପତି – ସମାଧିସ୍ସ ପରିପନ୍ଥୋ।
ନିମିତ୍ତଂ ଆୱଜ୍ଜମାନସ୍ସ, ଅସ୍ସାସେ ୱିକ୍ଖିପତେ ମନୋ।
ଅସ୍ସାସଂ ଆୱଜ୍ଜମାନସ୍ସ, ନିମିତ୍ତେ ଚିତ୍ତଂ ୱିକମ୍ପତି॥
ନିମିତ୍ତଂ ଆୱଜ୍ଜମାନସ୍ସ, ପସ୍ସାସେ ୱିକ୍ଖିପତେ ମନୋ।
ପସ୍ସାସଂ ଆୱଜ୍ଜମାନସ୍ସ, ନିମିତ୍ତେ ଚିତ୍ତଂ ୱିକମ୍ପତି॥
ଅସ୍ସାସଂ ଆୱଜ୍ଜମାନସ୍ସ, ପସ୍ସାସେ ୱିକ୍ଖିପତେ ମନୋ।
ପସ୍ସାସଂ ଆୱଜ୍ଜମାନସ୍ସ, ଅସ୍ସାସେ ଚିତ୍ତଂ ୱିକମ୍ପତି॥
ଛ ଏତେ ଉପକ୍କିଲେସା, ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧିସ୍ସ।
ୟେହି ୱିକ୍ଖିପ୍ପମାନସ୍ସ, ନୋ ଚ ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି।
ୱିମୋକ୍ଖଂ ଅପ୍ପଜାନନ୍ତା, ତେ ହୋନ୍ତି ପରପତ୍ତିୟାତି॥
ତତିୟଚ୍ଛକ୍କଂ
୧୫୬ . ଅତୀତାନୁଧାୱନଂ ଚିତ୍ତଂ ୱିକ୍ଖେପାନୁପତିତଂ – ସମାଧିସ୍ସ ପରିପନ୍ଥୋ। ଅନାଗତପଟିକଙ୍ଖନଂ ଚିତ୍ତଂ ୱିକମ୍ପିତଂ – ସମାଧିସ୍ସ ପରିପନ୍ଥୋ। ଲୀନଂ ଚିତ୍ତଂ କୋସଜ୍ଜାନୁପତିତଂ – ସମାଧିସ୍ସ ପରିପନ୍ଥୋ। ଅତିପଗ୍ଗହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚାନୁପତିତଂ – ସମାଧିସ୍ସ ପରିପନ୍ଥୋ। ଅଭିନତଂ ଚିତ୍ତଂ ରାଗାନୁପତିତଂ – ସମାଧିସ୍ସ ପରିପନ୍ଥୋ। ଅପନତଂ ଚିତ୍ତଂ ବ୍ୟାପାଦାନୁପତିତଂ – ସମାଧିସ୍ସ ପରିପନ୍ଥୋ।
ଅତୀତାନୁଧାୱନଂ ଚିତ୍ତଂ, ଅନାଗତପଟିକଙ୍ଖନଂ ଲୀନଂ।
ଅତିପଗ୍ଗହିତଂ ଅଭିନତଂ, ଅପନତଂ ଚିତ୍ତଂ ନ ସମାଧିୟତି॥
ଛ ଏତେ ଉପକ୍କିଲେସା, ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧିସ୍ସ।
ୟେହି ଉପକ୍କିଲିଟ୍ଠସଙ୍କପ୍ପୋ, ଅଧିଚିତ୍ତଂ ନପ୍ପଜାନାତୀତି॥
୧୫୭ . ଅସ୍ସାସାଦିମଜ୍ଝପରିୟୋସାନଂ ସତିୟା ଅନୁଗଚ୍ଛତୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱିକ୍ଖେପଗତେନ ଚିତ୍ତେନ କାୟୋପି ଚିତ୍ତମ୍ପି ସାରଦ୍ଧା ଚ ହୋନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତା ଚ ଫନ୍ଦିତା ଚ। ପସ୍ସାସାଦିମଜ୍ଝପରିୟୋସାନଂ ସତିୟା ଅନୁଗଚ୍ଛତୋ ବହିଦ୍ଧାୱିକ୍ଖେପଗତେନ ଚିତ୍ତେନ କାୟୋପି ଚିତ୍ତମ୍ପି ସାରଦ୍ଧା ଚ ହୋନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତା ଚ ଫନ୍ଦିତା ଚ। ଅସ୍ସାସପଟିକଙ୍ଖନାୟ ନିକନ୍ତିୟା ତଣ୍ହାଚରିୟାୟ କାୟୋପି ଚିତ୍ତମ୍ପି ସାରଦ୍ଧା ଚ ହୋନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତା ଚ ଫନ୍ଦିତା ଚ। ପସ୍ସାସପଟିକଙ୍ଖନାୟ ନିକନ୍ତିୟା ତଣ୍ହାଚରିୟାୟ କାୟୋପି ଚିତ୍ତମ୍ପି ସାରଦ୍ଧା ଚ ହୋନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତା ଚ ଫନ୍ଦିତା ଚ। ଅସ୍ସାସେନାଭିତୁନ୍ନସ୍ସ ପସ୍ସାସପଟିଲାଭେ ମୁଚ୍ଛିତତ୍ତା କାୟୋପି ଚିତ୍ତମ୍ପି ସାରଦ୍ଧା ଚ ହୋନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତା ଚ ଫନ୍ଦିତା ଚ। ପସ୍ସାସେନାଭିତୁନ୍ନସ୍ସ ଅସ୍ସାସପଟିଲାଭେ ମୁଚ୍ଛିତତ୍ତା କାୟୋପି ଚିତ୍ତମ୍ପି ସାରଦ୍ଧା ଚ ହୋନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତା ଚ ଫନ୍ଦିତା ଚ। ନିମିତ୍ତଂ ଆୱଜ୍ଜତୋ ଅସ୍ସାସେ ଚିତ୍ତଂ ୱିକମ୍ପିତତ୍ତା କାୟୋପି ଚିତ୍ତମ୍ପି ସାରଦ୍ଧା ଚ ହୋନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତା ଚ ଫନ୍ଦିତା ଚ। ଅସ୍ସାସଂ ଆୱଜ୍ଜତୋ ନିମିତ୍ତେ ଚିତ୍ତଂ ୱିକମ୍ପିତତ୍ତା କାୟୋପି ଚିତ୍ତମ୍ପି ସାରଦ୍ଧା ଚ ହୋନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତା ଚ ଫନ୍ଦିତା ଚ। ନିମିତ୍ତଂ ଆୱଜ୍ଜତୋ ପସ୍ସାସେ ଚିତ୍ତଂ ୱିକମ୍ପିତତ୍ତା କାୟୋପି ଚିତ୍ତମ୍ପି ସାରଦ୍ଧା ଚ ହୋନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତା ଚ ଫନ୍ଦିତା ଚ। ପସ୍ସାସଂ ଆୱଜ୍ଜତୋ ନିମିତ୍ତେ ଚିତ୍ତଂ ୱିକମ୍ପିତତ୍ତା କାୟୋପି ଚିତ୍ତମ୍ପି ସାରଦ୍ଧା ଚ ହୋନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତା ଚ ଫନ୍ଦିତା ଚ। ଅସ୍ସାସଂ ଆୱଜ୍ଜତୋ ପସ୍ସାସେ ଚିତ୍ତଂ ୱିକମ୍ପିତତ୍ତା କାୟୋପି ଚିତ୍ତମ୍ପି ସାରଦ୍ଧା ଚ ହୋନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତା ଚ ଫନ୍ଦିତା ଚ। ପସ୍ସାସଂ ଆୱଜ୍ଜତୋ ଅସ୍ସାସେ ଚିତ୍ତଂ ୱିକମ୍ପିତତ୍ତା କାୟୋପି ଚିତ୍ତମ୍ପି ସାରଦ୍ଧା ଚ ହୋନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତା ଚ ଫନ୍ଦିତା ଚ। ଅତୀତାନୁଧାୱନେନ ଚିତ୍ତେନ ୱିକ୍ଖେପାନୁପତିତେନ କାୟୋପି ଚିତ୍ତମ୍ପି ସାରଦ୍ଧା ଚ ହୋନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତା ଚ ଫନ୍ଦିତା ଚ। ଅନାଗତପଟିକଙ୍ଖନେନ ଚିତ୍ତେନ ୱିକମ୍ପିତେନ କାୟୋପି ଚିତ୍ତମ୍ପି ସାରଦ୍ଧା ଚ ହୋନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତା ଚ ଫନ୍ଦିତା ଚ। ଲୀନେନ ଚିତ୍ତେନ କୋସଜ୍ଜାନୁପତିତେନ କାୟୋପି ଚିତ୍ତମ୍ପି ସାରଦ୍ଧା ଚ ହୋନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତା ଚ ଫନ୍ଦିତା ଚ। ଅତିପଗ୍ଗହିତେନ ଚିତ୍ତେନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚାନୁପତିତେନ କାୟୋପି ଚିତ୍ତମ୍ପି ସାରଦ୍ଧା ଚ ହୋନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତା ଚ ଫନ୍ଦିତା ଚ। ଅଭିନତେନ ଚିତ୍ତେନ ରାଗାନୁପତିତେନ କାୟୋପି ଚିତ୍ତମ୍ପି ସାରଦ୍ଧା ଚ ହୋନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତା ଚ ଫନ୍ଦିତା ଚ। ଅପନତେନ ଚିତ୍ତେନ ବ୍ୟାପାଦାନୁପତିତେନ କାୟୋପି ଚିତ୍ତମ୍ପି ସାରଦ୍ଧା ଚ ହୋନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତା ଚ ଫନ୍ଦିତା ଚ।
ଆନାପାନସ୍ସତି ୟସ୍ସ, ପରିପୁଣ୍ଣା ଅଭାୱିତା।
କାୟୋପି ଇଞ୍ଜିତୋ ହୋତି, ଚିତ୍ତମ୍ପି ହୋତି ଇଞ୍ଜିତଂ।
କାୟୋପି ଫନ୍ଦିତୋ ହୋତି, ଚିତ୍ତମ୍ପି ହୋତି ଫନ୍ଦିତଂ॥
ଆନାପାନସ୍ସତି ୟସ୍ସ, ପରିପୁଣ୍ଣା ସୁଭାୱିତା।
କାୟୋପି ଅନିଞ୍ଜିତୋ ହୋତି, ଚିତ୍ତମ୍ପି ହୋତି ଅନିଞ୍ଜିତଂ।
କାୟୋପି ଅଫନ୍ଦିତୋ ହୋତି, ଚିତ୍ତମ୍ପି ହୋତି ଅଫନ୍ଦିତନ୍ତି॥
ଇମେହି ଚ ପନ ନୀୱରଣେହି ୱିସୁଦ୍ଧଚିତ୍ତସ୍ସ ସୋଳସୱତ୍ଥୁକଂ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧିଂ ଭାୱୟତୋ ଖଣିକସମୋଧାନା ଇମେ ଅଟ୍ଠାରସ ଉପକ୍କିଲେସା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି।
ଉପକ୍କିଲେସଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ତତିୟୋ।
୪. ୱୋଦାନଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୧୫୮ . କତମାନି ତେରସ ୱୋଦାନେ ଞାଣାନି? ଅତୀତାନୁଧାୱନଂ ଚିତ୍ତଂ ୱିକ୍ଖେପାନୁପତିତଂ; ତଂ ୱିୱଜ୍ଜୟିତ୍ୱା ଏକଟ୍ଠାନେ ସମାଦହତି – ଏୱମ୍ପି ଚିତ୍ତଂ ନ ୱିକ୍ଖେପଂ ଗଚ୍ଛତି। ଅନାଗତପଟିକଙ୍ଖନଂ ଚିତ୍ତଂ ୱିକମ୍ପିତଂ ; ତଂ ୱିୱଜ୍ଜୟିତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱ ଅଧିମୋଚେତି – ଏୱମ୍ପି ଚିତ୍ତଂ ନ ୱିକ୍ଖେପଂ ଗଚ୍ଛତି। ଲୀନଂ ଚିତ୍ତଂ କୋସଜ୍ଜାନୁପତିତଂ; ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହିତ୍ୱା କୋସଜ୍ଜଂ ପଜହତି – ଏୱମ୍ପି ଚିତ୍ତଂ ନ ୱିକ୍ଖେପଂ ଗଚ୍ଛତି। ଅତିପଗ୍ଗହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚାନୁପତିତଂ; ତଂ ୱିନିଗ୍ଗଣ୍ହିତ୍ୱା ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ପଜହତି – ଏୱମ୍ପି ଚିତ୍ତଂ ନ ୱିକ୍ଖେପଂ ଗଚ୍ଛତି। ଅଭିନତଂ ଚିତ୍ତଂ ରାଗାନୁପତିତଂ; ତଂ ସମ୍ପଜାନୋ ହୁତ୍ୱା ରାଗଂ ପଜହତି – ଏୱମ୍ପି ଚିତ୍ତଂ ନ ୱିକ୍ଖେପଂ ଗଚ୍ଛତି। ଅପନତଂ ଚିତ୍ତଂ ବ୍ୟାପାଦାନୁପତିତଂ; ତଂ ସମ୍ପଜାନୋ ହୁତ୍ୱା ବ୍ୟାପାଦଂ ପଜହତି – ଏୱମ୍ପି ଚିତ୍ତଂ ନ ୱିକ୍ଖେପଂ ଗଚ୍ଛତି। ଇମେହି ଛହି ଠାନେହି ପରିସୁଦ୍ଧଂ ଚିତ୍ତଂ ପରିୟୋଦାତଂ ଏକତ୍ତଗତଂ ହୋତି।
କତମେ ତେ ଏକତ୍ତା? ଦାନୱୋସଗ୍ଗୁପଟ୍ଠାନେକତ୍ତଂ, ସମଥନିମିତ୍ତୁପଟ୍ଠାନେକତ୍ତଂ, ୱୟଲକ୍ଖଣୁପଟ୍ଠାନେକତ୍ତଂ, ନିରୋଧୁପଟ୍ଠାନେକତ୍ତଂ। ଦାନୱୋସଗ୍ଗୁପଟ୍ଠାନେକତ୍ତଂ ଚାଗାଧିମୁତ୍ତାନଂ, ସମଥନିମିତ୍ତୁପଟ୍ଠାନେକତ୍ତଞ୍ଚ ଅଧିଚିତ୍ତମନୁୟୁତ୍ତାନଂ, ୱୟଲକ୍ଖଣୁପଟ୍ଠାନେକତ୍ତଞ୍ଚ ୱିପସ୍ସକାନଂ, ନିରୋଧୁପଟ୍ଠାନେକତ୍ତଞ୍ଚ ଅରିୟପୁଗ୍ଗଲାନଂ – ଇମେହି ଚତୂହି ଠାନେହି ଏକତ୍ତଗତଂ ଚିତ୍ତଂ ପଟିପଦାୱିସୁଦ୍ଧିପକ୍ଖନ୍ଦଞ୍ଚେୱ ହୋତି, ଉପେକ୍ଖାନୁବ୍ରୂହିତଞ୍ଚ, ଞାଣେନ ଚ ସମ୍ପହଂସିତଂ।
ପଠମସ୍ସ ଝାନସ୍ସ କୋ ଆଦି, କିଂ ମଜ୍ଝେ, କିଂ ପରିୟୋସାନଂ? ପଠମସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ପଟିପଦାୱିସୁଦ୍ଧି ଆଦି, ଉପେକ୍ଖାନୁବ୍ରୂହନା ମଜ୍ଝେ, ସମ୍ପହଂସନା ପରିୟୋସାନଂ। ପଠମସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ପଟିପଦାୱିସୁଦ୍ଧି ଆଦି। ଆଦିସ୍ସ କତି ଲକ୍ଖଣାନି? ଆଦିସ୍ସ ତୀଣି ଲକ୍ଖଣାନି। ୟୋ ତସ୍ସ ପରିପନ୍ଥୋ ତତୋ ଚିତ୍ତଂ ୱିସୁଜ୍ଝତି, ୱିସୁଦ୍ଧତ୍ତା ଚିତ୍ତଂ ମଜ୍ଝିମଂ ସମଥନିମିତ୍ତଂ ପଟିପଜ୍ଜତି, ପଟିପନ୍ନତ୍ତା ତତ୍ଥ ଚିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତି। ୟଞ୍ଚ ପରିପନ୍ଥତୋ ଚିତ୍ତଂ ୱିସୁଜ୍ଝତି, ୟଞ୍ଚ ୱିସୁଦ୍ଧତ୍ତା ଚିତ୍ତଂ ମଜ୍ଝିମଂ ସମଥନିମିତ୍ତଂ ପଟିପଜ୍ଜତି, ୟଞ୍ଚ ପଟିପନ୍ନତ୍ତା ତତ୍ଥ ଚିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତି। ପଠମସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ପଟିପଦାୱିସୁଦ୍ଧି ଆଦି। ଆଦିସ୍ସ ଇମାନି ତୀଣି ଲକ୍ଖଣାନି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ପଠମଂ ଝାନଂ ଆଦିକଲ୍ୟାଣଞ୍ଚେୱ ହୋତି ଲକ୍ଖଣସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ’’।
ପଠମସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଉପେକ୍ଖାନୁବ୍ରୂହନା ମଜ୍ଝେ। ମଜ୍ଝସ୍ସ କତି ଲକ୍ଖଣାନି? ମଜ୍ଝସ୍ସ ତୀଣି ଲକ୍ଖଣାନି। ୱିସୁଦ୍ଧଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖତି, ସମଥପଟିପନ୍ନଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖତି, ଏକତ୍ତୁପଟ୍ଠାନଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖତି। ୟଞ୍ଚ ୱିସୁଦ୍ଧଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖତି, ୟଞ୍ଚ ସମଥପଟିପନ୍ନଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖତି, ୟଞ୍ଚ ଏକତ୍ତୁପଟ୍ଠାନଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖତି – ପଠମସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଉପେକ୍ଖାନୁବ୍ରୂହନା ମଜ୍ଝେ। ମଜ୍ଝସ୍ସ ଇମାନି ତୀଣି ଲକ୍ଖଣାନି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ପଠମଂ ଝାନଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଞ୍ଚେୱ ହୋତି ଲକ୍ଖଣସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ’’।
ପଠମସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ସମ୍ପହଂସନା ପରିୟୋସାନଂ। ପରିୟୋସାନସ୍ସ କତି ଲକ୍ଖଣାନି? ପରିୟୋସାନସ୍ସ ଚତ୍ତାରି ଲକ୍ଖଣାନି। ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ସମ୍ପହଂସନା, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ସମ୍ପହଂସନା, ତଦୁପଗୱୀରିୟୱାହନଟ୍ଠେନ ସମ୍ପହଂସନା, ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ସମ୍ପହଂସନା। ପଠମସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ସମ୍ପହଂସନା ପରିୟୋସାନଂ। ପରିୟୋସାନସ୍ସ ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ଲକ୍ଖଣାନି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ପଠମଂ ଝାନଂ ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣଞ୍ଚେୱ ହୋତି ଲକ୍ଖଣସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ’’। ଏୱଂ ତିୱତ୍ତଗତଂ ଚିତ୍ତଂ ତିୱିଧକଲ୍ୟାଣକଂ ଦସଲକ୍ଖଣସମ୍ପନ୍ନଂ ୱିତକ୍କସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚେୱ ହୋତି ୱିଚାରସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ପୀତିସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ସୁଖସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଧିଟ୍ଠାନସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ସଦ୍ଧାସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ୱୀରିୟସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ସତିସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ସମାଧିସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ପଞ୍ଞାସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ।
ଦୁତିୟସ୍ସ ଝାନସ୍ସ କୋ ଆଦି, କିଂ ମଜ୍ଝେ, କିଂ ପରିୟୋସାନଂ? ଦୁତିୟସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ପଟିପଦାୱିସୁଦ୍ଧି ଆଦି, ଉପେକ୍ଖାନୁବ୍ରୂହନା ମଜ୍ଝେ, ସମ୍ପହଂସନା ପରିୟୋସାନଂ…ପେ॰… ଏୱଂ ତିୱତ୍ତଗତଂ ଚିତ୍ତଂ ତିୱିଧକଲ୍ୟାଣକଂ ଦସଲକ୍ଖଣସମ୍ପନ୍ନଂ ପୀତିସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚେୱ ହୋତି ସୁଖସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଧିଟ୍ଠାନସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ସଦ୍ଧାସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ୱୀରିୟସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ସତିସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ସମାଧିସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ପଞ୍ଞାସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ।
ତତିୟସ୍ସ ଝାନସ୍ସ କୋ ଆଦି, କିଂ ମଜ୍ଝେ, କିଂ ପରିୟୋସାନଂ…ପେ॰… ଏୱଂ ତିୱତ୍ତଗତଂ ଚିତ୍ତଂ ତିୱିଧକଲ୍ୟାଣକଂ ଦସଲକ୍ଖଣସମ୍ପନ୍ନଂ ସୁଖସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚେୱ ହୋତି ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଧିଟ୍ଠାନସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ସଦ୍ଧାସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ୱୀରିୟସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ସତିସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ସମାଧିସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ପଞ୍ଞାସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ।
ଚତୁତ୍ଥସ୍ସ ଝାନସ୍ସ କୋ ଆଦି, କିଂ ମଜ୍ଝେ, କିଂ ପରିୟୋସାନଂ…ପେ॰… ଏୱଂ ତିୱତ୍ତଗତଂ ଚିତ୍ତଂ ତିୱିଧକଲ୍ୟାଣକଂ ଦସଲକ୍ଖଣସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚେୱ ହୋତି ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଧିଟ୍ଠାନସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ସଦ୍ଧାସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ୱୀରିୟସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ସତିସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ସମାଧିସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ପଞ୍ଞାସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ।
ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା…ପେ॰… ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା… ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା କୋ ଆଦି, କିଂ ମଜ୍ଝେ, କିଂ ପରିୟୋସାନଂ…ପେ॰… ଏୱଂ ତିୱତ୍ତଗତଂ ଚିତ୍ତଂ ତିୱିଧକଲ୍ୟାଣକଂ ଦସଲକ୍ଖଣସମ୍ପନ୍ନଂ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚେୱ ହୋତି ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଧିଟ୍ଠାନସମ୍ପନ୍ନଂ ଚ…ପେ॰… ପଞ୍ଞାସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ।
ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନାୟ କୋ ଆଦି, କିଂ ମଜ୍ଝେ, କିଂ ପରିୟୋସାନଂ…ପେ॰… ଏୱଂ ତିୱତ୍ତଗତଂ ଚିତ୍ତଂ ତିୱିଧକଲ୍ୟାଣକଂ ଦସଲକ୍ଖଣସମ୍ପନ୍ନଂ ୱିତକ୍କସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚେୱ ହୋତି ୱିଚାରସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ପୀତିସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ସୁଖସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଧିଟ୍ଠାନସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ସଦ୍ଧାସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ୱୀରିୟସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ସତିସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ସମାଧିସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ପଞ୍ଞାସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ। ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନାୟ…ପେ॰… ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନାୟ… ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନାୟ… ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନାୟ… ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନାୟ… ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନାୟ… ଖୟାନୁପସ୍ସନାୟ… ୱୟାନୁପସ୍ସନାୟ… ୱିପରିଣାମାନୁପସ୍ସନାୟ… ଅନିମିତ୍ତାନୁପସ୍ସନାୟ… ଅପ୍ପଣିହିତାନୁପସ୍ସନାୟ… ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନାୟ… ଅଧିପଞ୍ଞାଧମ୍ମୱିପସ୍ସନାୟ… ୟଥାଭୂତଞାଣଦସ୍ସନାୟ… ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସନାୟ… ପଟିସଙ୍ଖାନୁପସ୍ସନାୟ… ୱିୱଟ୍ଟନାନୁପସ୍ସନାୟ… ପଞ୍ଞାସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ।
ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗସ୍ସ…ପେ॰… ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗସ୍ସ… ଅନାଗାମିମଗ୍ଗସ୍ସ… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗସ୍ସ କୋ ଆଦି, କିଂ ମଜ୍ଝେ, କିଂ ପରିୟୋସାନଂ? ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗସ୍ସ ପଟିପଦାୱିସୁଦ୍ଧି ଆଦି ଉପେକ୍ଖାନୁବ୍ରୂହନା ମଜ୍ଝେ, ସମ୍ପହଂସନା ପରିୟୋସାନଂ। ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗସ୍ସ ପଟିପଦାୱିସୁଦ୍ଧି ଆଦି। ଆଦିସ୍ସ କତି ଲକ୍ଖଣାନି? ଆଦିସ୍ସ ତୀଣି ଲକ୍ଖଣାନି। ୟୋ ତସ୍ସ ପରିପନ୍ଥୋ ତତୋ ଚିତ୍ତଂ ୱିସୁଜ୍ଝତି, ୱିସୁଦ୍ଧତ୍ତା ଚିତ୍ତଂ ମଜ୍ଝିମଂ ସମଥନିମିତ୍ତଂ ପଟିପଜ୍ଜତି, ପଟିପନ୍ନତ୍ତା ତତ୍ଥ ଚିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତି । ୟଞ୍ଚ ପରିପନ୍ଥତୋ ଚିତ୍ତଂ ୱିସୁଜ୍ଝତି, ୟଞ୍ଚ ୱିସୁଦ୍ଧତ୍ତା ଚିତ୍ତଂ ମଜ୍ଝିମଂ ସମଥନିମିତ୍ତଂ ପଟିପଜ୍ଜତି, ୟଞ୍ଚ ପଟିପନ୍ନତ୍ତା ତତ୍ଥ ଚିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତି – ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗସ୍ସ ପଟିପଦାୱିସୁଦ୍ଧି ଆଦି। ଆଦିସ୍ସ ଇମାନି ତୀଣି ଲକ୍ଖଣାନି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୋ ଆଦିକଲ୍ୟାଣୋ ଚେୱ ହୋତି ଲକ୍ଖଣସମ୍ପନ୍ନୋ ଚ’’।
ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗସ୍ସ ଉପେକ୍ଖାନୁବ୍ରୂହନା ମଜ୍ଝେ। ମଜ୍ଝସ୍ସ କତି ଲକ୍ଖଣାନି? ମଜ୍ଝସ୍ସ ତୀଣି ଲକ୍ଖଣାନି। ୱିସୁଦ୍ଧଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖତି, ସମଥପଟିପନ୍ନଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖତି, ଏକତ୍ତୁପଟ୍ଠାନଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖତି। ୟଞ୍ଚ ୱିସୁଦ୍ଧଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖତି, ୟଞ୍ଚ ସମଥପଟିପନ୍ନଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖତି, ୟଞ୍ଚ ଏକତ୍ତୁପଟ୍ଠାନଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୋ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣୋ ଚେୱ ହୋତି ଲକ୍ଖଣସମ୍ପନ୍ନୋ ଚ’’।
ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗସ୍ସ ସମ୍ପହଂସନା ପରିୟୋସାନଂ। ପରିୟୋସାନସ୍ସ କତି ଲକ୍ଖଣାନି? ପରିୟୋସାନସ୍ସ ଚତ୍ତାରି ଲକ୍ଖଣାନି। ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ସମ୍ପହଂସନା, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ସମ୍ପହଂସନା, ତଦୁପଗୱୀରିୟୱାହନଟ୍ଠେନ ସମ୍ପହଂସନା, ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ସମ୍ପହଂସନା। ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗସ୍ସ ସମ୍ପହଂସନା ପରିୟୋସାନଂ। ପରିୟୋସାନସ୍ସ ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ଲକ୍ଖଣାନି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୋ ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣୋ ଚେୱ ହୋତି ଲକ୍ଖଣସମ୍ପନ୍ନୋ ଚ’’। ଏୱଂ ତିୱତ୍ତଗତଂ ଚିତ୍ତଂ ତିୱିଧକଲ୍ୟାଣକଂ ଦସଲକ୍ଖଣସମ୍ପନ୍ନଂ ୱିତକ୍କସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚେୱ ହୋତି ୱିଚାରସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ପୀତିସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ସୁଖସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଧିଟ୍ଠାନସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ସଦ୍ଧାସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ୱୀରିୟସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ସତିସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ସମାଧିସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ପଞ୍ଞାସମ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ।
ନିମିତ୍ତଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସା, ଅନାରମ୍ମଣମେକଚିତ୍ତସ୍ସ।
ଅଜାନତୋ ଚ ତୟୋ ଧମ୍ମେ, ଭାୱନା ନୁପଲବ୍ଭତି॥
ନିମିତ୍ତଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସା, ଅନାରମ୍ମଣମେକଚିତ୍ତସ୍ସ।
ଜାନତୋ ଚ ତୟୋ ଧମ୍ମେ, ଭାୱନା ଉପଲବ୍ଭତୀତି॥
କଥଂ ଇମେ ତୟୋ ଧମ୍ମା ଏକଚିତ୍ତସ୍ସ ଆରମ୍ମଣା ନ ହୋନ୍ତି, ନ ଚିମେ ତୟୋ ଧମ୍ମା ଅୱିଦିତା ହୋନ୍ତି, ନ ଚ ଚିତ୍ତଂ ୱିକ୍ଖେପଂ ଗଚ୍ଛତି, ପଧାନଞ୍ଚ ପଞ୍ଞାୟତି, ପୟୋଗଞ୍ଚ ସାଧେତି, ୱିସେସମଧିଗଚ୍ଛତି? ସେୟ୍ୟଥାପି ରୁକ୍ଖୋ ସମେ ଭୂମିଭାଗେ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ। ତମେନଂ ପୁରିସୋ କକଚେନ ଛିନ୍ଦେୟ୍ୟ। ରୁକ୍ଖେ ଫୁଟ୍ଠକକଚଦନ୍ତାନଂ ୱସେନ ପୁରିସସ୍ସ ସତି ଉପଟ୍ଠିତା ହୋତି; ନ ଆଗତେ ୱା ଗତେ ୱା କକଚଦନ୍ତେ ମନସି କରୋତି। ନ ଆଗତା ୱା ଗତା ୱା କକଚଦନ୍ତା ଅୱିଦିତା ହୋନ୍ତି , ପଧାନଞ୍ଚ ପଞ୍ଞାୟତି, ପୟୋଗଞ୍ଚ ସାଧେତି। ୟଥା ରୁକ୍ଖୋ ସମେ ଭୂମିଭାଗେ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ। ଏୱଂ ଉପନିବନ୍ଧନା ନିମିତ୍ତଂ। ୟଥା କକଚଦନ୍ତା, ଏୱଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସା। ୟଥା ରୁକ୍ଖେ ଫୁଟ୍ଠକକଚଦନ୍ତାନଂ ୱସେନ ପୁରିସସ୍ସ ସତି ଉପଟ୍ଠିତା ହୋତି, ନ ଆଗତେ ୱା ଗତେ ୱା କକଚଦନ୍ତେ ମନସି କରୋତି, ନ ଆଗତା ୱା ଗତା ୱା କକଚଦନ୍ତା ଅୱିଦିତା ହୋନ୍ତି, ପଧାନଞ୍ଚ ପଞ୍ଞାୟତି, ପୟୋଗଞ୍ଚ ସାଧେତି। ଏୱମେୱଂ ଭିକ୍ଖୁ ନାସିକଗ୍ଗେ ୱା ମୁଖନିମିତ୍ତେ ୱା ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି, ନ ଆଗତେ ୱା ଗତେ ୱା ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସେ ମନସି କରୋତି, ନ ଆଗତା ୱା ଗତା ୱା ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସା ଅୱିଦିତା ହୋନ୍ତି, ପଧାନଞ୍ଚ ପଞ୍ଞାୟତି, ପୟୋଗଞ୍ଚ ସାଧେତି। ୱିସେସମଧିଗଚ୍ଛତି ପଧାନଞ୍ଚ।
କତମଂ ପଧାନଂ? ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟସ୍ସ କାୟୋପି ଚିତ୍ତମ୍ପି କମ୍ମନିୟଂ ହୋତି – ଇଦଂ ପଧାନଂ। କତମୋ ପୟୋଗୋ? ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସା ପହୀୟନ୍ତି, ୱିତକ୍କା ୱୂପସମନ୍ତି – ଅୟଂ ପୟୋଗୋ। କତମୋ ୱିସେସୋ? ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟସ୍ସ ସଞ୍ଞୋଜନା ପହୀୟନ୍ତି, ଅନୁସୟା ବ୍ୟନ୍ତୀହୋନ୍ତି [ଅନୁସୟା ବ୍ୟାସନ୍ତି (ସ୍ୟା॰)] । ଅୟଂ ୱିସେସୋ। ଏୱଂ ଇମେ ତୟୋ ଧମ୍ମା ଏକଚିତ୍ତସ୍ସ ଆରମ୍ମଣା ନ ହୋନ୍ତି , ନ ଚିମେ ତୟୋ ଧମ୍ମା ଅୱିଦିତା ହୋନ୍ତି, ନ ଚ ଚିତ୍ତଂ ୱିକ୍ଖେପଂ ଗଚ୍ଛତି, ପଧାନଞ୍ଚ ପଞ୍ଞାୟତି, ପୟୋଗଞ୍ଚ ସାଧେତି, ୱିସେସମଧିଗଚ୍ଛତି।
ଆନାପାନସ୍ସତି ୟସ୍ସ, ପରିପୁଣ୍ଣା ସୁଭାୱିତା।
ଅନୁପୁବ୍ବଂ ପରିଚିତା, ୟଥା ବୁଦ୍ଧେନ ଦେସିତା।
ସୋ ଇମଂ ଲୋକଂ ପଭାସେତି, ଅବ୍ଭା ମୁତ୍ତୋୱ ଚନ୍ଦିମାତି॥
ଆନ ନ୍ତି ଅସ୍ସାସୋ, ନୋ ପସ୍ସାସୋ। ଅପାନ ନ୍ତି [ଅପାନନ୍ତି (କ॰)] ପସ୍ସାସୋ, ନୋ ଅସ୍ସାସୋ। ଅସ୍ସାସୱସେନ ଉପଟ୍ଠାନଂ ସତି, ପସ୍ସାସୱସେନ ଉପଟ୍ଠାନଂ ସତି।
ୟୋ ଅସ୍ସସତି ତସ୍ସୁପଟ୍ଠାତି, ୟୋ ପସ୍ସସତି ତସ୍ସୁପଟ୍ଠାତି। ପରିପୁଣ୍ଣା ତି ପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ପରିପୁଣ୍ଣା, ପରିୱାରଟ୍ଠେନ ପରିପୁଣ୍ଣା, ପରିପୂରଟ୍ଠେନ ପରିପୁଣ୍ଣା । ସୁଭାୱିତା ତି ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, ତଦୁପଗୱୀରିୟୱାହନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ତସ୍ସିମେ ଚତ୍ତାରୋ ଭାୱନଟ୍ଠା ୟାନୀକତା ହୋନ୍ତି ୱତ୍ଥୁକତା ଅନୁଟ୍ଠିତା ପରିଚିତା ସୁସମାରଦ୍ଧା।
ୟାନୀକତା ତି ୟତ୍ଥ ୟତ୍ଥ ଆକଙ୍ଖତି ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ହୋତି ବଲପ୍ପତ୍ତୋ ୱେସାରଜ୍ଜପ୍ପତ୍ତୋ । ତସ୍ସ ମେ ତେ ଧମ୍ମା ଆୱଜ୍ଜନପଟିବଦ୍ଧା [ଆୱଜ୍ଜନପଟିବନ୍ଧା (କ॰) ଏୱମୀଦିସେସୁ ପଦେସୁ] ହୋନ୍ତି ଆକଙ୍ଖପଟିବଦ୍ଧା ମନସିକାରପଟିବଦ୍ଧା ଚିତ୍ତୁପ୍ପାଦପଟିବଦ୍ଧା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ୟାନୀକତା’’ତି। ୱତ୍ଥୁକତା ତି ୟସ୍ମିଂ ୟସ୍ମିଂ ୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ଚିତ୍ତଂ ସ୍ୱାଧିଟ୍ଠିତଂ ହୋତି, ତସ୍ମିଂ ତସ୍ମିଂ ୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ସତି ସୁପଟ୍ଠିତା ହୋତି। ୟସ୍ମିଂ ୟସ୍ମିଂ ୱା ପନ ୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ସତି ସୂପଟ୍ଠିତା [ସୁପଟ୍ଠିତା (କ॰)] ହୋତି, ତସ୍ମିଂ ତସ୍ମିଂ ୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ଚିତ୍ତଂ ସ୍ୱାଧିଟ୍ଠିତଂ ହୋତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ୱତ୍ଥୁକତା’’ତି। ଅନୁଟ୍ଠିତା ତି ୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ୟେନ ୟେନ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନୀହରତି ତେନ ତେନ ସତି ଅନୁପରିୱତ୍ତତି। ୟେନ ୟେନ ୱା ପନ ସତି ଅନୁପରିୱତ୍ତତି ତେନ ତେନ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନୀହରତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଅନୁଟ୍ଠିତା’’ତି। ପରିଚିତା ତି ପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ପରିଚିତା, ପରିୱାରଟ୍ଠେନ ପରିଚିତା, ପରିପୂରଟ୍ଠେନ ପରିଚିତା। ସତିୟା ପରିଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତୋ ଜିନାତି ପାପକେ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ପରିଚିତା’’ତି। ସୁସମାରଦ୍ଧା ତି ଚତ୍ତାରୋ ସୁସମାରଦ୍ଧା – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ସୁସମାରଦ୍ଧା, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ସୁସମାରଦ୍ଧା, ତଦୁପଗୱୀରିୟୱାହନଟ୍ଠେନ ସୁସମାରଦ୍ଧା, ତପ୍ପଚ୍ଚନୀକାନଂ କିଲେସାନଂ ସୁସମୂହତତ୍ତା [ସୁସମୁହତତ୍ତା (କ॰)] ସୁସମାରଦ୍ଧା।
୧୬୧ . ସୁସମ ନ୍ତି ଅତ୍ଥି ସମଂ, ଅତ୍ଥି ସୁସମଂ। କତମଂ ସମଂ? ୟେ ତତ୍ଥ ଜାତା ଅନୱଜ୍ଜା କୁସଲା ବୋଧିପକ୍ଖିୟା – ଇଦଂ ସମଂ। କତମଂ ସୁସମଂ? ୟଂ ତେସଂ ତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ଆରମ୍ମଣଂ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ – ଇଦଂ ସୁସମଂ। ଇତି ଇଦଞ୍ଚ ସମଂ ଇଦଞ୍ଚ ସୁସମଂ ଞାତଂ ହୋତି ଦିଟ୍ଠଂ ୱିଦିତଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ଫସ୍ସିତଂ ପଞ୍ଞାୟ। ଆରଦ୍ଧଂ ହୋତି ୱୀରିୟଂ ଅସଲ୍ଲୀନଂ, ଉପଟ୍ଠିତା ସତି ଅସମ୍ମୂଳା [ଅପମୁଟ୍ଠା (ସ୍ୟା॰)] , ପସ୍ସଦ୍ଧୋ କାୟୋ ଅସାରଦ୍ଧୋ, ସମାହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଏକଗ୍ଗଂ। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସୁସମାରଦ୍ଧା’’ତି।
ଅନୁପୁବ୍ବଂ ପରିଚିତା ତି ଦୀଘଂ ଅସ୍ସାସୱସେନ ପୁରିମା ପୁରିମା ପରିଚିତା, ପଚ୍ଛିମା ପଚ୍ଛିମା ଅନୁପରିଚିତା। ଦୀଘଂ ପସ୍ସାସୱସେନ ପୁରିମା ପୁରିମା ପରିଚିତା, ପଚ୍ଛିମା ପଚ୍ଛିମା ଅନୁପରିଚିତା। ରସ୍ସଂ ଅସ୍ସାସୱସେନ ପୁରିମା ପୁରିମା ପରିଚିତା , ପଚ୍ଛିମା ପଚ୍ଛିମା ଅନୁପରିଚିତା। ରସ୍ସଂ ପସ୍ସାସୱସେନ ପୁରିମା ପୁରିମା ପରିଚିତା, ପଚ୍ଛିମା ପଚ୍ଛିମା ଅନୁପରିଚିତା…ପେ॰… ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସାସୱସେନ ପୁରିମା ପୁରିମା ପରିଚିତା, ପଚ୍ଛିମା ପଚ୍ଛିମା ଅନୁପରିଚିତା। ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସାସୱସେନ ପୁରିମା ପୁରିମା ପରିଚିତା, ପଚ୍ଛିମା ପଚ୍ଛିମା ଅନୁପରିଚିତା। ସବ୍ବାପି ସୋଳସୱତ୍ଥୁକା ଆନାପାନସ୍ସତିୟୋ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ପରିଚିତା ଚେୱ ହୋନ୍ତି ଅନୁପରିଚିତା ଚ। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଅନୁପୁବ୍ବପରିଚିତା’’ତି।
ୟଥା ତି ଦସ ୟଥତ୍ଥା – ଅତ୍ତଦମଥତ୍ଥୋ ୟଥତ୍ଥୋ, ଅତ୍ତସମଥତ୍ଥୋ ୟଥତ୍ଥୋ, ଅତ୍ତପରିନିବ୍ବାପନତ୍ଥୋ ୟଥତ୍ଥୋ, ଅଭିଞ୍ଞତ୍ଥୋ ୟଥତ୍ଥୋ, ପରିଞ୍ଞତ୍ଥୋ ୟଥତ୍ଥୋ, ପହାନତ୍ଥୋ ୟଥତ୍ଥୋ, ଭାୱନତ୍ଥୋ ୟଥତ୍ଥୋ, ସଚ୍ଛିକିରିୟତ୍ଥୋ ୟଥତ୍ଥୋ, ସଚ୍ଚାଭିସମୟତ୍ଥୋ ୟଥତ୍ଥୋ, ନିରୋଧେ ପତିଟ୍ଠାପକତ୍ଥୋ ୟଥତ୍ଥୋ।
ବୁଦ୍ଧୋ ତି ୟୋ ସୋ ଭଗୱା ସୟମ୍ଭୂ ଅନାଚରିୟକୋ ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସାମଂ ସଚ୍ଚାନି ଅଭିସମ୍ବୁଜ୍ଝି, ତତ୍ଥ ଚ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଂ ପାପୁଣି, ବଲେସୁ ଚ ୱସୀଭାୱଂ।
୧୬୨ . ବୁଦ୍ଧୋ ତି କେନଟ୍ଠେନ ବୁଦ୍ଧୋ? ବୁଜ୍ଝିତା ସଚ୍ଚାନୀତି – ବୁଦ୍ଧୋ। ବୋଧେତା ପଜାୟାତି – ବୁଦ୍ଧୋ। ସବ୍ବଞ୍ଞୁତାୟ ବୁଦ୍ଧୋ। ସବ୍ବଦସ୍ସାୱିତାୟ ବୁଦ୍ଧୋ। ଅନଞ୍ଞନେୟ୍ୟତାୟ ବୁଦ୍ଧୋ। ୱିସୱିତାୟ [ୱିକତିତାୟ (ସ୍ୟା॰)] ବୁଦ୍ଧୋ। ଖୀଣାସୱସଙ୍ଖାତେନ ବୁଦ୍ଧୋ। ନିରୁପଲେପସଙ୍ଖାତେନ [ନିରୁପକ୍କିଲେସସଙ୍ଖାତେନ (ସ୍ୟା॰)] ବୁଦ୍ଧୋ। ଏକନ୍ତୱୀତରାଗୋତି – ବୁଦ୍ଧୋ। ଏକନ୍ତୱୀତଦୋସୋତି – ବୁଦ୍ଧୋ। ଏକନ୍ତୱୀତମୋହୋତି – ବୁଦ୍ଧୋ। ଏକନ୍ତନିକ୍କିଲେସୋତି – ବୁଦ୍ଧୋ। ଏକାୟନମଗ୍ଗଂ ଗତୋତି – ବୁଦ୍ଧୋ। ଏକୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋତି – ବୁଦ୍ଧୋ। ଅବୁଦ୍ଧିୱିହତତ୍ତା ବୁଦ୍ଧିପଟିଲାଭା – ବୁଦ୍ଧୋ। ବୁଦ୍ଧୋତି ନେତଂ ନାମଂ ମାତରା କତଂ, ନ ପିତରା କତଂ, ନ ଭାତରା କତଂ, ନ ଭଗିନିୟା କତଂ, ନ ମିତ୍ତାମଚ୍ଚେହି କତଂ, ନ ଞାତିସାଲୋହିତେହି କତଂ, ନ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣେହି କତଂ, ନ ଦେୱତାହି କତଂ। ୱିମୋକ୍ଖନ୍ତିକମେତଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ଭଗୱନ୍ତାନଂ ବୋଧିୟା ମୂଲେ ସହ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣସ୍ସ ପଟିଲାଭା ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି ୟଦିଦଂ – ବୁଦ୍ଧୋତି। ଦେସିତା ତି ଅତ୍ତଦମଥତ୍ଥୋ ୟଥତ୍ଥୋ ୟଥା ବୁଦ୍ଧେନ ଦେସିତୋ, ଅତ୍ତସମଥତ୍ଥୋ ୟଥତ୍ଥୋ ୟଥା ବୁଦ୍ଧେନ ଦେସିତୋ, ଅତ୍ତପରିନିବ୍ବାପନତ୍ଥୋ ୟଥତ୍ଥୋ ୟଥା ବୁଦ୍ଧେନ ଦେସିତୋ…ପେ॰… ନିରୋଧେ ପତିଟ୍ଠାପକତ୍ଥୋ ୟଥତ୍ଥୋ ୟଥା ବୁଦ୍ଧେନ ଦେସିତୋ।
ସୋ ତି ଗହଟ୍ଠୋ ୱା ହୋତି ପବ୍ବଜିତୋ ୱା। ଲୋକୋ ତି। ଖନ୍ଧଲୋକୋ ଧାତୁଲୋକୋ ଆୟତନଲୋକୋ ୱିପତ୍ତିଭୱଲୋକୋ ୱିପତ୍ତିସମ୍ଭୱଲୋକୋ ସମ୍ପତ୍ତିଭୱଲୋକୋ ସମ୍ପତ୍ତିସମ୍ଭୱଲୋକୋ। ଏକୋ ଲୋକୋ – ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ଆହାରଟ୍ଠିତିକା…ପେ॰… ଅଟ୍ଠାରସ ଲୋକା – ଅଟ୍ଠାରସ ଧାତୁୟୋ। ପଭାସେତୀ ତି ଅତ୍ତଦମଥତ୍ଥଂ ୟଥତ୍ଥଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧତ୍ତା । ସୋ ଇମଂ ଲୋକଂ ଓଭାସେତି ଭାସେତି ପଭାସେତି। ଅତ୍ତସମଥତ୍ଥଂ ୟଥତ୍ଥଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧତ୍ତା। ସୋ ଇମଂ ଲୋକଂ ଓଭାସେତି ଭାସେତି ପଭାସେତି। ଅତ୍ତପରିନିବ୍ବାପନତ୍ଥଂ ୟଥତ୍ଥଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧତ୍ତା। ସୋ ଇମଂ ଲୋକଂ ଓଭାସେତି ଭାସେତି ପଭାସେତି…ପେ॰… ନିରୋଧେ ପତିଟ୍ଠାପକତ୍ଥଂ ୟଥତ୍ଥଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧତ୍ତା। ସୋ ଇମଂ ଲୋକଂ ଓଭାସେତି ଭାସେତି ପଭାସେତି।
ଅବ୍ଭା ମୁତ୍ତୋୱ ଚନ୍ଦିମା ତି ୟଥା ଅବ୍ଭା, ଏୱଂ କିଲେସା। ୟଥା ଚନ୍ଦୋ, ଏୱଂ ଅରିୟଞାଣଂ। ୟଥା ଚନ୍ଦିମା ଦେୱପୁତ୍ତୋ, ଏୱଂ ଭିକ୍ଖୁ। ୟଥା ଚନ୍ଦୋ ଅବ୍ଭା ମୁତ୍ତୋ ମହିକା ମୁତ୍ତୋ ଧୂମରଜା ମୁତ୍ତୋ ରାହୁଗହଣା [ରାହୁପାଣା (ସ୍ୟା॰)] ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ଭାସତେ ଚ ତପତେ ଚ ୱିରୋଚତେ [ୱିରୋଚତି (ସ୍ୟା॰)] ଚ, ଏୱମେୱଂ ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବକିଲେସେହି ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ଭାସତେ ଚ ତପତେ ଚ ୱିରୋଚତେ ଚ। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ଅବ୍ଭା ମୁତ୍ତୋୱ ଚନ୍ଦିମାତି। ଇମାନି ତେରସ ୱୋଦାନେ ଞାଣାନି।
ୱୋଦାନଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।
ଭାଣୱାରୋ।
୫. ସତୋକାରିଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ
୧୬୩ . କତମାନି ବାତ୍ତିଂସ ସତୋକାରିସ୍ସ ଞାଣାନି? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ଅରଞ୍ଞଗତୋ ୱା ରୁକ୍ଖମୂଲଗତୋ ୱା ସୁଞ୍ଞାଗାରଗତୋ ୱା ନିସୀଦତି ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା। ସୋ ସତୋୱ ଅସ୍ସସତି ସତୋ ପସ୍ସସତି। ଦୀଘଂ ୱା ଅସ୍ସସନ୍ତୋ ‘‘ଦୀଘଂ ଅସ୍ସସାମୀ’’ତି ପଜାନାତି। ଦୀଘଂ ୱା ପସ୍ସସନ୍ତୋ ‘‘ଦୀଘଂ ପସ୍ସସାମୀ’’ତି ପଜାନାତି। ରସ୍ସଂ ୱା ଅସ୍ସସନ୍ତୋ ‘‘ରସ୍ସଂ ଅସ୍ସସାମୀ’’ତି ପଜାନାତି। ରସ୍ସଂ ୱା ପସ୍ସସନ୍ତୋ ‘‘ରସ୍ସଂ ପସ୍ସସାମୀ’’ତି ପଜାନାତି। ‘‘ସବ୍ବକାୟପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି। ‘‘ସବ୍ବକାୟପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି। ‘‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି। ‘‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି। ପୀତିପଟିସଂୱେଦୀ…ପେ॰… ସୁଖପଟିସଂୱେଦୀ… ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରପଟିସଂୱେଦୀ … ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରଂ… ଚିତ୍ତପଟିସଂୱେଦୀ… ଅଭିପ୍ପମୋଦୟଂ ଚିତ୍ତଂ… ସମାଦହଂ ଚିତ୍ତଂ… ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ… ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ… ୱିରାଗାନୁପସ୍ସୀ… ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ… ‘‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି। ‘‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି।
୧୬୪ . ଇଧା ତି ଇମିସ୍ସା ଦିଟ୍ଠିୟା, ଇମିସ୍ସା ଖନ୍ତିୟା, ଇମିସ୍ସା ରୁଚିୟା, ଇମସ୍ମିଂ ଆଦାୟେ, ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମେ, ଇମସ୍ମିଂ ୱିନୟେ, ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ, ଇମସ୍ମିଂ ପାୱଚନେ, ଇମସ୍ମିଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେ, ଇମସ୍ମିଂ ସତ୍ଥୁସାସନେ। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଇଧା’’ତି। ଭିକ୍ଖୂ ତି ପୁଥୁଜ୍ଜନକଲ୍ୟାଣକୋ ୱା ହୋତି ଭିକ୍ଖୁ ସେକ୍ଖୋ ୱା ଅରହା ୱା ଅକୁପ୍ପଧମ୍ମୋ। ଅରଞ୍ଞ ନ୍ତି ନିକ୍ଖମିତ୍ୱା ବହି ଇନ୍ଦଖୀଲା ସବ୍ବମେତଂ ଅରଞ୍ଞଂ। ରୁକ୍ଖମୂଲ ନ୍ତି ୟତ୍ଥ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଆସନଂ ପଞ୍ଞତ୍ତଂ ହୋତି ମଞ୍ଚୋ ୱା ପୀଠଂ ୱା ଭିସି ୱା ତଟ୍ଟିକା ୱା ଚମ୍ମଖଣ୍ଡୋ ୱା ତିଣସନ୍ଥରୋ [ତିଣସଣ୍ଠରୋ (ସ୍ୟା॰)] ୱା ପଣ୍ଣସନ୍ଥରୋ ୱା ପଲାଲସନ୍ଥରୋ [ପଲାସସଣ୍ଠରୋ (ସ୍ୟା॰)] ୱା, ତତ୍ଥ ଭିକ୍ଖୁ ଚଙ୍କମତି ୱା ତିଟ୍ଠତି ୱା ନିସୀଦତି ୱା ସେୟ୍ୟଂ ୱା କପ୍ପେତି। ସୁଞ୍ଞ ନ୍ତି କେନଚି ଅନାକିଣ୍ଣଂ ହୋତି ଗହଟ୍ଠେହି ୱା ପବ୍ବଜିତେହି ୱା। ଅଗାର ନ୍ତି [ଆଗାରନ୍ତି (ସ୍ୟା॰)] ୱିହାରୋ ଅଡ୍ଢୟୋଗୋ ପାସାଦୋ ହମ୍ମିୟଂ ଗୁହା। ନିସୀଦତି ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା ତି ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା । ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟା ତି ଉଜୁକୋ ହୋତି କାୟୋ ଠିତୋ [ପନିଧିତୋ (ସ୍ୟା॰)] ସୁପଣିହିତୋ। ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା ତି। ପରୀ ତି ପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠୋ। ମୁଖ ନ୍ତି ନିୟ୍ୟାନଟ୍ଠୋ। ସତୀ ତି ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠୋ। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା’’ତି।
୧୬୫ . ସତୋୱ ଅସ୍ସସତି, ସତୋ ପସ୍ସସତୀ ତି ବାତ୍ତିଂସାୟ ଆକାରେହି ସତୋ କାରୀ ହୋତି। ଦୀଘଂ ଅସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ ସତି ଉପଟ୍ଠିତା ହୋତି। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ସତୋ କାରୀ ହୋତି। ଦୀଘଂ ପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ ସତି ଉପଟ୍ଠିତା ହୋତି। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ସତୋ କାରୀ ହୋତି। ରସ୍ସଂ ଅସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ ସତି ଉପଟ୍ଠିତା ହୋତି। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ସତୋ କାରୀ ହୋତି। ରସ୍ସଂ ପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ ସତି ଉପଟ୍ଠିତା ହୋତି। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ସତୋ କାରୀ ହୋତି…ପେ॰… ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସାସୱସେନ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ ସତି ଉପଟ୍ଠିତା ହୋତି। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ସତୋ କାରୀ ହୋତି।
ପଠମଚତୁକ୍କନିଦ୍ଦେସୋ
୧୬୬ . କଥଂ ଦୀଘଂ ଅସ୍ସସନ୍ତୋ ‘‘ଦୀଘଂ ଅସ୍ସସାମୀ’’ତି ପଜାନାତି, ଦୀଘଂ ପସ୍ସସନ୍ତୋ ‘‘ଦୀଘଂ ପସ୍ସସାମୀ’’ତି ପଜାନାତି? ଦୀଘଂ ଅସ୍ସାସଂ ଅଦ୍ଧାନସଙ୍ଖାତେ ଅସ୍ସସତି, ଦୀଘଂ ପସ୍ସାସଂ ଅଦ୍ଧାନସଙ୍ଖାତେ ପସ୍ସସତି, ଦୀଘଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସଂ ଅଦ୍ଧାନସଙ୍ଖାତେ ଅସ୍ସସତିପି ପସ୍ସସତିପି। ଦୀଘଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସଂ ଅଦ୍ଧାନସଙ୍ଖାତେ ଅସ୍ସସତୋପି ପସ୍ସସତୋପି ଛନ୍ଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ଛନ୍ଦୱସେନ ତତୋ ସୁଖୁମତରଂ ଦୀଘଂ ଅସ୍ସାସଂ ଅଦ୍ଧାନସଙ୍ଖାତେ ଅସ୍ସସତି, ଛନ୍ଦୱସେନ ତତୋ ସୁଖୁମତରଂ ଦୀଘଂ ପସ୍ସାସଂ ଅଦ୍ଧାନସଙ୍ଖାତେ ପସ୍ସସତି, ଛନ୍ଦୱସେନ ତତୋ ସୁଖୁମତରଂ ଦୀଘଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସଂ ଅଦ୍ଧାନସଙ୍ଖାତେ ଅସ୍ସସତିପି ପସ୍ସସତିପି। ଛନ୍ଦୱସେନ ତତୋ ସୁଖୁମତରଂ ଦୀଘଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସଂ ଅଦ୍ଧାନସଙ୍ଖାତେ ଅସ୍ସସତୋପି ପସ୍ସସତୋପି ପାମୋଜ୍ଜଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ପାମୋଜ୍ଜୱସେନ ତତୋ ସୁଖୁମତରଂ ଦୀଘଂ ଅସ୍ସାସଂ ଅଦ୍ଧାନସଙ୍ଖାତେ ଅସ୍ସସତି, ପାମୋଜ୍ଜୱସେନ ତତୋ ସୁଖୁମତରଂ ଦୀଘଂ ପସ୍ସାସଂ ଅଦ୍ଧାନସଙ୍ଖାତେ ପସ୍ସସତି, ପାମୋଜ୍ଜୱସେନ ତତୋ ସୁଖୁମତରଂ ଦୀଘଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସଂ ଅଦ୍ଧାନସଙ୍ଖାତେ ଅସ୍ସସତିପି ପସ୍ସସତିପି। ପାମୋଜ୍ଜୱସେନ ତତୋ ସୁଖୁମତରଂ ଦୀଘଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସଂ ଅଦ୍ଧାନସଙ୍ଖାତେ ଅସ୍ସସତୋପି ପସ୍ସସତୋପି ଦୀଘଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସାପି ଚିତ୍ତଂ ୱିୱତ୍ତତି, ଉପେକ୍ଖା ସଣ୍ଠାତି। ଇମେହି ନୱହାକାରେହି ଦୀଘଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସା କାୟୋ। ଉପଟ୍ଠାନଂ ସତି। ଅନୁପସ୍ସନା ଞାଣଂ। କାୟୋ ଉପଟ୍ଠାନଂ, ନୋ ସତି; ସତି ଉପଟ୍ଠାନଞ୍ଚେୱ ସତି ଚ। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ତଂ କାୟଂ ଅନୁପସ୍ସତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଭାୱନା’’ତି।
୧୬୭ . ଅନୁପସ୍ସତୀ ତି କଥଂ ତଂ କାୟଂ ଅନୁପସ୍ସତି? ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପସ୍ସତି, ନୋ ନିଚ୍ଚତୋ। ଦୁକ୍ଖତୋ ଅନୁପସ୍ସତି, ନୋ ସୁଖତୋ। ଅନତ୍ତତୋ ଅନୁପସ୍ସତି, ନୋ ଅତ୍ତତୋ। ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ନୋ ନନ୍ଦତି। ୱିରଜ୍ଜତି, ନୋ ରଜ୍ଜତି। ନିରୋଧେତି, ନୋ ସମୁଦେତି। ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜତି, ନୋ ଆଦିୟତି। ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ନିଚ୍ଚସଞ୍ଞଂ ପଜହତି। ଦୁକ୍ଖତୋ ଅନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ସୁଖସଞ୍ଞଂ ପଜହତି। ଅନତ୍ତତୋ ଅନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ଅତ୍ତସଞ୍ଞଂ ପଜହତି। ନିବ୍ବିନ୍ଦନ୍ତୋ ନନ୍ଦିଂ ପଜହତି। ୱିରଜ୍ଜନ୍ତୋ ରାଗଂ ପଜହତି। ନିରୋଧେନ୍ତୋ ସମୁଦୟଂ ପଜହତି। ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜନ୍ତୋ ଆଦାନଂ ପଜହତି। ଏୱଂ ତଂ କାୟଂ ଅନୁପସ୍ସତି।
ଭାୱନା ତି ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, ତଦୁପଗୱୀରିୟୱାହନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଦୀଘଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ ୱିଦିତା ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ୱିଦିତା ଉପଟ୍ଠହନ୍ତି, ୱିଦିତା ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ୱିଦିତା ସଞ୍ଞା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ୱିଦିତା ଉପଟ୍ଠହନ୍ତି, ୱିଦିତା ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ୱିଦିତା ୱିତକ୍କା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ୱିଦିତା ଉପଟ୍ଠହନ୍ତି, ୱିଦିତା ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି।
କଥଂ ୱିଦିତା ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ୱିଦିତା ଉପଟ୍ଠହନ୍ତି, ୱିଦିତା ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି? କଥଂ ୱେଦନାୟ ଉପ୍ପାଦୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି? ଅୱିଜ୍ଜାସମୁଦୟା ୱେଦନାସମୁଦୟୋତି – ପଚ୍ଚୟସମୁଦୟଟ୍ଠେନ ୱେଦନାୟ ଉପ୍ପାଦୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି। ତଣ୍ହାସମୁଦୟା ୱେଦନାସମୁଦୟୋତି… କମ୍ମସମୁଦୟା ୱେଦନାସମୁଦୟୋତି… ଫସ୍ସସମୁଦୟା ୱେଦନାସମୁଦୟୋତି ପଚ୍ଚୟସମୁଦୟଟ୍ଠେନ ୱେଦନାୟ ଉପ୍ପାଦୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି। ନିବ୍ବତ୍ତିଲକ୍ଖଣଂ ପସ୍ସତୋପି ୱେଦନାୟ ଉପ୍ପାଦୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି। ଏୱଂ ୱେଦନାୟ ଉପ୍ପାଦୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି।
କଥଂ ୱେଦନାୟ ଉପଟ୍ଠାନଂ ୱିଦିତଂ ହୋତି? ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ ଖୟତୁପଟ୍ଠାନଂ ୱିଦିତଂ ହୋତି। ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ ଭୟତୁପଟ୍ଠାନଂ ୱିଦିତଂ ହୋତି। ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ ସୁଞ୍ଞତୁପଟ୍ଠାନଂ ୱିଦିତଂ ହୋତି। ଏୱଂ ୱେଦନାୟ ଉପଟ୍ଠାନଂ ୱିଦିତଂ ହୋତି।
କଥଂ ୱେଦନାୟ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି? ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ୱେଦନାନିରୋଧୋତି – ପଚ୍ଚୟନିରୋଧଟ୍ଠେନ ୱେଦନାୟ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି। ତଣ୍ହାନିରୋଧା ୱେଦନାନିରୋଧୋତି …ପେ॰… କମ୍ମନିରୋଧା ୱେଦନାନିରୋଧୋତି…ପେ॰… ଫସ୍ସନିରୋଧା ୱେଦନାନିରୋଧୋତି ପଚ୍ଚୟନିରୋଧଟ୍ଠେନ ୱେଦନାୟ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି। ୱିପରିଣାମଲକ୍ଖଣଂ ପସ୍ସତୋପି ୱେଦନାୟ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି। ଏୱଂ ୱେଦନାୟ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି। ଏୱଂ ୱିଦିତା ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ୱିଦିତା ଉପଟ୍ଠହନ୍ତି, ୱିଦିତା ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି।
କଥଂ ୱିଦିତା ସଞ୍ଞା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ୱିଦିତା ଉପଟ୍ଠହନ୍ତି, ୱିଦିତା ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି? କଥଂ ସଞ୍ଞାୟ ଉପ୍ପାଦୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି? ଅୱିଜ୍ଜାସମୁଦୟା ସଞ୍ଞାସମୁଦୟୋତି – ପଚ୍ଚୟସମୁଦୟଟ୍ଠେନ ସଞ୍ଞାୟ ଉପ୍ପାଦୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି। ତଣ୍ହାସମୁଦୟା ସଞ୍ଞାସମୁଦୟୋତି…ପେ॰… କମ୍ମସମୁଦୟା ସଞ୍ଞାସମୁଦୟୋତି…ପେ॰… ଫସ୍ସସମୁଦୟା ସଞ୍ଞାସମୁଦୟୋତି – ପଚ୍ଚୟସମୁଦୟଟ୍ଠେନ ସଞ୍ଞାୟ ଉପ୍ପାଦୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି। ନିବ୍ବତ୍ତିଲକ୍ଖଣଂ ପସ୍ସତୋପି ସଞ୍ଞାୟ ଉପ୍ପାଦୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି। ଏୱଂ ସଞ୍ଞାୟ ଉପ୍ପାଦୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି।
କଥଂ ସଞ୍ଞାୟ ଉପଟ୍ଠାନଂ ୱିଦିତଂ ହୋତି? ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ ଖୟତୁପଟ୍ଠାନଂ ୱିଦିତଂ ହୋତି। ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ ଭୟତୁପଟ୍ଠାନଂ ୱିଦିତଂ ହୋତି। ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ ସୁଞ୍ଞତୁପଟ୍ଠାନଂ ୱିଦିତଂ ହୋତି। ଏୱଂ ସଞ୍ଞାୟ ଉପଟ୍ଠାନଂ ୱିଦିତଂ ହୋତି।
କଥଂ ସଞ୍ଞାୟ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି? ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ସଞ୍ଞାନିରୋଧୋତି – ପଚ୍ଚୟନିରୋଧଟ୍ଠେନ ସଞ୍ଞାୟ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି। ତଣ୍ହାନିରୋଧା ସଞ୍ଞାନିରୋଧୋତି…ପେ॰… କମ୍ମନିରୋଧା ସଞ୍ଞାନିରୋଧୋତି…ପେ॰… ଫସ୍ସନିରୋଧା ସଞ୍ଞାନିରୋଧୋତି – ପଚ୍ଚୟନିରୋଧଟ୍ଠେନ ସଞ୍ଞାୟ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି। ୱିପରିଣାମଲକ୍ଖଣଂ ପସ୍ସତୋପି ସଞ୍ଞାୟ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି। ଏୱଂ ସଞ୍ଞାୟ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି। ଏୱଂ ୱିଦିତା ସଞ୍ଞା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ୱିଦିତା ଉପଟ୍ଠହନ୍ତି, ୱିଦିତା ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି।
କଥଂ ୱିଦିତା ୱିତକ୍କା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ୱିଦିତା ଉପଟ୍ଠହନ୍ତି, ୱିଦିତା ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି? କଥଂ ୱିତକ୍କାନଂ ଉପ୍ପାଦୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି? ଅୱିଜ୍ଜାସମୁଦୟା ୱିତକ୍କସମୁଦୟୋତି – ପଚ୍ଚୟସମୁଦୟଟ୍ଠେନ ୱିତକ୍କାନଂ ଉପ୍ପାଦୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି। ତଣ୍ହାସମୁଦୟା ୱିତକ୍କସମୁଦୟୋତି…ପେ॰… କମ୍ମସମୁଦୟା ୱିତକ୍କସମୁଦୟୋତି…ପେ॰… ସଞ୍ଞାସମୁଦୟା ୱିତକ୍କସମୁଦୟୋତି – ପଚ୍ଚୟସମୁଦୟଟ୍ଠେନ ୱିତକ୍କାନଂ ଉପ୍ପାଦୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି। ନିବ୍ବତ୍ତିଲକ୍ଖଣଂ ପସ୍ସତୋପି ୱିତକ୍କାନଂ ଉପ୍ପାଦୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି। ଏୱଂ ୱିତକ୍କାନଂ ଉପ୍ପାଦୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି।
କଥଂ ୱିତକ୍କାନଂ ଉପଟ୍ଠାନଂ ୱିଦିତଂ ହୋତି? ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ ଖୟତୁପଟ୍ଠାନଂ ୱିଦିତଂ ହୋତି। ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ ଭୟତୁପଟ୍ଠାନଂ ୱିଦିତଂ ହୋତି। ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ ସୁଞ୍ଞତୁପଟ୍ଠାନଂ ୱିଦିତଂ ହୋତି। ଏୱଂ ୱିତକ୍କାନଂ ଉପଟ୍ଠାନଂ ୱିଦିତଂ ହୋତି।
କଥଂ ୱିତକ୍କାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି? ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ୱିତକ୍କନିରୋଧୋତି – ପଚ୍ଚୟନିରୋଧଟ୍ଠେନ ୱିତକ୍କାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି। ତଣ୍ହାନିରୋଧା ୱିତକ୍କନିରୋଧୋତି…ପେ॰… କମ୍ମନିରୋଧା ୱିତକ୍କନିରୋଧୋତି…ପେ॰… ସଞ୍ଞାନିରୋଧା ୱିତକ୍କନିରୋଧୋତି – ପଚ୍ଚୟନିରୋଧଟ୍ଠେନ ୱିତକ୍କାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି। ୱିପରିଣାମଲକ୍ଖଣଂ ପସ୍ସତୋପି ୱିତକ୍କାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି। ଏୱଂ ୱିତକ୍କାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି। ଏୱଂ ୱିଦିତା ୱିତକ୍କା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ୱିଦିତା ଉପଟ୍ଠହନ୍ତି, ୱିଦିତା ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି।
୧୬୮ . ଦୀଘଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନନ୍ତୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସମୋଧାନେତି, ଗୋଚରଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ସମତ୍ଥଞ୍ଚ ପଟିୱିଜ୍ଝତି…ପେ॰… ମଗ୍ଗଂ ସମୋଧାନେତି, ଧମ୍ମେ ସମୋଧାନେତି, ଗୋଚରଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ସମତ୍ଥଞ୍ଚ ପଟିୱିଜ୍ଝତି।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସମୋଧାନେତୀ ତି କଥଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସମୋଧାନେତି? ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମୋଧାନେତି, ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମୋଧାନେତି, ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମୋଧାନେତି, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମୋଧାନେତି, ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମୋଧାନେତି। ଅୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଇମାନି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଇମସ୍ମିଂ ଆରମ୍ମଣେ ସମୋଧାନେତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସମୋଧାନେତୀ’’ତି।
ଗୋଚରଞ୍ଚ ପଜାନାତୀ ତି ୟଂ ତସ୍ସ ଆରମ୍ମଣଂ, ତଂ ତସ୍ସ ଗୋଚରଂ। ୟଂ ତସ୍ସ ଗୋଚରଂ, ତଂ ତସ୍ସ ଆରମ୍ମଣଂ। ପଜାନାତୀ ତି ପୁଗ୍ଗଲୋ। ପଜାନନା ପଞ୍ଞା।
ସମ ନ୍ତି ଆରମ୍ମଣସ୍ସ ଉପଟ୍ଠାନଂ ସମଂ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମଂ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଧିଟ୍ଠାନଂ ସମଂ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱୋଦାନଂ ସମଂ। ଅତ୍ଥୋ ତି ଅନୱଜ୍ଜଟ୍ଠୋ ନିକ୍କିଲେସଟ୍ଠୋ ୱୋଦାନଟ୍ଠୋ ପରମଟ୍ଠୋ। ପଟିୱିଜ୍ଝତୀ ତି ଆରମ୍ମଣସ୍ସ ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠଂ ପଟିୱିଜ୍ଝତି, ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠଂ ପଟିୱିଜ୍ଝତି, ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଧିଟ୍ଠାନଟ୍ଠଂ ପଟିୱିଜ୍ଝତି, ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱୋଦାନଟ୍ଠଂ ପଟିୱିଜ୍ଝତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସମତ୍ଥଞ୍ଚ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀ’’ତି।
ବଲାନି ସମୋଧାନେତୀ ତି କଥଂ ବଲାନି ସମୋଧାନେତି? ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧାବଲଂ ସମୋଧାନେତି, କୋସଜ୍ଜେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟବଲଂ ସମୋଧାନେତି, ପମାଦେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ସତିବଲଂ ସମୋଧାନେତି, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ସମାଧିବଲଂ ସମୋଧାନେତି , ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞାବଲଂ ସମୋଧାନେତି। ଅୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଇମାନି ବଲାନି ଇମସ୍ମିଂ ଆରମ୍ମଣେ ସମୋଧାନେତି । ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ବଲାନି ସମୋଧାନେତୀତି। ଗୋଚରଞ୍ଚ ପଜାନାତୀତି…ପେ॰… ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସମତ୍ଥଞ୍ଚ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀ’’ତି।
ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ସମୋଧାନେତୀ ତି କଥଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ସମୋଧାନେତି? ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ସମୋଧାନେତି, ପୱିଚୟଟ୍ଠେନ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ସମୋଧାନେତି, ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ସମୋଧାନେତି, ଫରଣଟ୍ଠେନ ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ସମୋଧାନେତି, ଉପସମଟ୍ଠେନ ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ସମୋଧାନେତି, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ସମୋଧାନେତି, ପଟିସଙ୍ଖାନଟ୍ଠେନ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ସମୋଧାନେତି। ଅୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଇମେ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଇମସ୍ମିଂ ଆରମ୍ମଣେ ସମୋଧାନେତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ସମୋଧାନେତୀ’’ତି। ଗୋଚରଞ୍ଚ ପଜାନାତୀତି…ପେ॰… ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସମତ୍ଥଞ୍ଚ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀ’’ତି।
ମଗ୍ଗଂ ସମୋଧାନେତୀ ତି କଥଂ ମଗ୍ଗଂ ସମୋଧାନେତି? ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ସମୋଧାନେତି, ଅଭିନିରୋପନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପଂ ସମୋଧାନେତି, ପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାୱାଚଂ ସମୋଧାନେତି, ସମୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତଂ ସମୋଧାନେତି, ୱୋଦାନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଆଜୀୱଂ ସମୋଧାନେତି, ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାୱାୟାମଂ ସମୋଧାନେତି, ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସତିଂ ସମୋଧାନେତି, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସମାଧିଂ ସମୋଧାନେତି। ଅୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଇମଂ ମଗ୍ଗଂ ଇମସ୍ମିଂ ଆରମ୍ମଣେ ସମୋଧାନେତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ମଗ୍ଗଂ ସମୋଧାନେତୀ’’ତି। ଗୋଚରଞ୍ଚ ପଜାନାତୀତି…ପେ॰… ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସମତ୍ଥଞ୍ଚ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀ’’ତି।
ଧମ୍ମେ ସମୋଧାନେତୀ ତି କଥଂ ଧମ୍ମେ ସମୋଧାନେତି? ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସମୋଧାନେତି, ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ବଲାନି ସମୋଧାନେତି, ନିୟ୍ୟାନଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ସମୋଧାନେତି, ହେତୁଟ୍ଠେନ ମଗ୍ଗଂ ସମୋଧାନେତି, ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିପଟ୍ଠାନଂ ସମୋଧାନେତି, ପଦହନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମପ୍ପଧାନଂ ସମୋଧାନେତି, ଇଜ୍ଝନଟ୍ଠେନ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ସମୋଧାନେତି ତଥଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ ସମୋଧାନେତି, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମଥଂ ସମୋଧାନେତି, ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନଂ ସମୋଧାନେତି, ଏକରସଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ସମୋଧାନେତି, ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ସମୋଧାନେତି, ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧିଂ ସମୋଧାନେତି, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ଚିତ୍ତୱିସୁଦ୍ଧିଂ ସମୋଧାନେତି, ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ଦିଟ୍ଠିୱିସୁଦ୍ଧିଂ ସମୋଧାନେତି, ୱିମୁତ୍ତଟ୍ଠେନ ୱିମୋକ୍ଖଂ ସମୋଧାନେତି , ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ ୱିଜ୍ଜଂ ସମୋଧାନେତି, ପରିଚ୍ଚାଗଟ୍ଠେନ ୱିମୁତ୍ତିଂ ସମୋଧାନେତି, ସମୁଚ୍ଛେଦଟ୍ଠେନ ଖୟେ ଞାଣଂ ସମୋଧାନେତି , ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧଟ୍ଠେନ ଅନୁପ୍ପାଦେ ଞାଣଂ ସମୋଧାନେତି, ଛନ୍ଦଂ ମୂଲଟ୍ଠେନ ସମୋଧାନେତି, ମନସିକାରଂ ସମୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସମୋଧାନେତି, ଫସ୍ସଂ ସମୋଧାନଟ୍ଠେନ ସମୋଧାନେତି, ୱେଦନଂ ସମୋସରଣଟ୍ଠେନ ସମୋଧାନେତି, ସମାଧିଂ ପମୁଖଟ୍ଠେନ ସମୋଧାନେତି, ସତିଂ ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ସମୋଧାନେତି, ପଞ୍ଞଂ ତତୁତ୍ତରଟ୍ଠେନ ସମୋଧାନେତି, ୱିମୁତ୍ତିଂ ସାରଟ୍ଠେନ ସମୋଧାନେତି, ଅମତୋଗଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟୋସାନଟ୍ଠେନ ସମୋଧାନେତି। ଅୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଇମେ ଧମ୍ମେ ଇମସ୍ମିଂ ଆରମ୍ମଣେ ସମୋଧାନେତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଧମ୍ମେ ସମୋଧାନେତୀ’’ତି।
ଗୋଚରଞ୍ଚ ପଜାନାତୀ ତି ୟଂ ତସ୍ସ ଆରମ୍ମଣଂ, ତଂ ତସ୍ସ ଗୋଚରଂ। ୟଂ ତସ୍ସ ଗୋଚରଂ, ତଂ ତସ୍ସ ଆରମ୍ମଣଂ ପଜାନାତୀ ତି ପୁଗ୍ଗଲୋ। ପଜାନନା ପଞ୍ଞା। ସମ ନ୍ତି ଆରମ୍ମଣସ୍ସ ଉପଟ୍ଠାନଂ ସମଂ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମଂ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଧିଟ୍ଠାନଂ ସମଂ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱୋଦାନଂ ସମଂ। ଅତ୍ଥୋ ତି ଅନୱଜ୍ଜଟ୍ଠୋ ନିକ୍କିଲେସଟ୍ଠୋ ୱୋଦାନଟ୍ଠୋ ପରମଟ୍ଠୋ। ପଟିୱିଜ୍ଝତୀ ତି ଆରମ୍ମଣସ୍ସ ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠଂ ପଟିୱିଜ୍ଝତି, ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠଂ ପଟିୱିଜ୍ଝତି, ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଧିଟ୍ଠାନଟ୍ଠଂ ପଟିୱିଜ୍ଝତି, ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱୋଦାନଟ୍ଠଂ ପଟିୱିଜ୍ଝତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସମତ୍ଥଞ୍ଚ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀ’’ତି।
୧୬୯ . କଥଂ ରସ୍ସଂ ଅସ୍ସସନ୍ତୋ ‘‘ରସ୍ସଂ ଅସ୍ସସାମୀ’’ତି ପଜାନାତି, ରସ୍ସଂ ପସ୍ସସନ୍ତୋ ‘‘ରସ୍ସଂ ପସ୍ସସାମୀ’’ତି ପଜାନାତି? ରସ୍ସଂ ଅସ୍ସାସଂ ଇତ୍ତରସଙ୍ଖାତେ ଅସ୍ସସତି, ରସ୍ସଂ ପସ୍ସାସଂ ଇତ୍ତରସଙ୍ଖାତେ ପସ୍ସସତି, ରସ୍ସଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସଂ ଇତ୍ତରସଙ୍ଖାତେ ଅସ୍ସସତିପି ପସ୍ସସତିପି। ରସ୍ସଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସଂ ଇତ୍ତରସଙ୍ଖାତେ ଅସ୍ସସତୋପି ପସ୍ସସତୋପି ଛନ୍ଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ଛନ୍ଦୱସେନ ତତୋ ସୁଖୁମତରଂ ରସ୍ସଂ ଅସ୍ସାସଂ ଇତ୍ତରସଙ୍ଖାତେ ଅସ୍ସସତି। ଛନ୍ଦୱସେନ ତତୋ ସୁଖୁମତରଂ ରସ୍ସଂ ପସ୍ସାସଂ ଇତ୍ତରସଙ୍ଖାତେ ପସ୍ସସତି। ଛନ୍ଦୱସେନ ତତୋ ସୁଖୁମତରଂ ରସ୍ସଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସଂ ଇତ୍ତରସଙ୍ଖାତେ ଅସ୍ସସତିପି ପସ୍ସସତିପି। ଛନ୍ଦୱସେନ ତତୋ ସୁଖୁମତରଂ ରସ୍ସଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସଂ ଇତ୍ତରସଙ୍ଖାତେ ଅସ୍ସସତୋପି ପସ୍ସସତୋପି ପାମୋଜ୍ଜଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ପାମୋଜ୍ଜୱସେନ ତତୋ ସୁଖୁମତରଂ ରସ୍ସଂ ଅସ୍ସାସଂ ଇତ୍ତରସଙ୍ଖାତେ ଅସ୍ସସତି, ପାମୋଜ୍ଜୱସେନ ତତୋ ସୁଖୁମତରଂ ରସ୍ସଂ ପସ୍ସାସଂ ଇତ୍ତରସଙ୍ଖାତେ ପସ୍ସସତି, ପାମୋଜ୍ଜୱସେନ ତତୋ ସୁଖୁମତରଂ ରସ୍ସଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସଂ ଇତ୍ତରସଙ୍ଖାତେ ଅସ୍ସସତିପି ପସ୍ସସତିପି। ପାମୋଜ୍ଜୱସେନ ତତୋ ସୁଖୁମତରଂ ରସ୍ସଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସଂ ଇତ୍ତରସଙ୍ଖାତେ ଅସ୍ସସତୋପି ପସ୍ସସତୋପି ରସ୍ସା ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସା ଚିତ୍ତଂ ୱିୱତ୍ତତି, ଉପେକ୍ଖା ସଣ୍ଠାତି। ଇମେହି ନୱହାକାରେହି ରସ୍ସା ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସା କାୟୋ ଉପଟ୍ଠାନଂ ସତି ଅନୁପସ୍ସନା ଞାଣଂ। କାୟୋ ଉପଟ୍ଠାନଂ, ନୋ ସତି; ସତି ଉପଟ୍ଠାନଞ୍ଚେୱ ସତି ଚ। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ତଂ କାୟଂ ଅନୁପସ୍ସତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଭାୱନା’’ତି।
ଅନୁପସ୍ସତୀ ତି କଥଂ ତଂ କାୟଂ ଅନୁପସ୍ସତି…ପେ॰… ଏୱଂ ତଂ କାୟଂ ଅନୁପସ୍ସତି। ଭାୱନା ତି ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା…ପେ॰… ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ରସ୍ସଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ ୱିଦିତା ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି…ପେ॰… ରସ୍ସଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନନ୍ତୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସମୋଧାନେତି…ପେ॰… ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସମତ୍ଥଞ୍ଚ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀ’’ତି।
୧୭୦ . କଥଂ ‘‘ସବ୍ବକାୟପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘‘ସବ୍ବକାୟପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି? କାୟୋ ତି ଦ୍ୱେ କାୟା – ନାମକାୟୋ ଚ ରୂପକାୟୋ ଚ। କତମୋ ନାମକାୟୋ? ୱେଦନା, ସଞ୍ଞା, ଚେତନା, ଫସ୍ସୋ, ମନସିକାରୋ, ନାମଞ୍ଚ ନାମକାୟୋ ଚ, ୟେ ଚ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରା – ଅୟଂ ନାମକାୟୋ। କତମୋ ରୂପକାୟୋ? ଚତ୍ତାରୋ ଚ ମହାଭୂତା, ଚତୁନ୍ନଞ୍ଚ ମହାଭୂତାନଂ ଉପାଦାୟରୂପଂ, ଅସ୍ସାସୋ ଚ ପସ୍ସାସୋ ଚ, ନିମିତ୍ତଞ୍ଚ ଉପନିବନ୍ଧନା, ୟେ ଚ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କାୟସଙ୍ଖାରା – ଅୟଂ ରୂପକାୟୋ।
କଥଂ ତେ କାୟା ପଟିୱିଦିତା ହୋନ୍ତି? ଦୀଘଂ ଅସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ ସତି ଉପଟ୍ଠିତା ହୋତି। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ତେ କାୟା ପଟିୱିଦିତା ହୋନ୍ତି। ଦୀଘଂ ପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ ସତି ଉପଟ୍ଠିତା ହୋତି। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ତେ କାୟା ପଟିୱିଦିତା ହୋନ୍ତି। ରସ୍ସଂ ଅସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ ସତି ଉପଟ୍ଠିତା ହୋତି। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ତେ କାୟା ପଟିୱିଦିତା ହୋନ୍ତି। ରସ୍ସଂ ପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ ସତି ଉପଟ୍ଠିତା ହୋତି। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ତେ କାୟା ପଟିୱିଦିତା ହୋନ୍ତି।
ଆୱଜ୍ଜତୋ ତେ କାୟା ପଟିୱିଦିତା ହୋନ୍ତି, ପଜାନତୋ ତେ କାୟା ପଟିୱିଦିତା ହୋନ୍ତି, ପସ୍ସତୋ ତେ କାୟା ପଟିୱିଦିତା ହୋନ୍ତି, ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତୋ ତେ କାୟା ପଟିୱିଦିତା ହୋନ୍ତି, ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠହତୋ ତେ କାୟା ପଟିୱିଦିତା ହୋନ୍ତି, ସଦ୍ଧାୟ ଅଧିମୁଚ୍ଚତୋ ତେ କାୟା ପଟିୱିଦିତା ହୋନ୍ତି, ୱୀରିୟଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହତୋ ତେ କାୟା ପଟିୱିଦିତା ହୋନ୍ତି, ସତିଂ ଉପଟ୍ଠାପୟତୋ ତେ କାୟା ପଟିୱିଦିତା ହୋନ୍ତି, ଚିତ୍ତଂ ସମାଦହତୋ ତେ କାୟା ପଟିୱିଦିତା ହୋନ୍ତି, ପଞ୍ଞାୟ ପଜାନତୋ ତେ କାୟା ପଟିୱିଦିତା ହୋନ୍ତି, ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଜାନତୋ ତେ କାୟା ପଟିୱିଦିତା ହୋନ୍ତି, ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଜାନତୋ ତେ କାୟା ପଟିୱିଦିତା ହୋନ୍ତି, ପହାତବ୍ବଂ ପଜହତୋ ତେ କାୟା ପଟିୱିଦିତା ହୋନ୍ତି, ଭାୱେତବ୍ବଂ ଭାୱୟତୋ ତେ କାୟା ପଟିୱିଦିତା ହୋନ୍ତି, ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକରୋତୋ ତେ କାୟା ପଟିୱିଦିତା ହୋନ୍ତି। ଏୱଂ ତେ କାୟା ପଟିୱିଦିତା ହୋନ୍ତି। ସବ୍ବକାୟପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସା କାୟୋ ଉପଟ୍ଠାନଂ ସତି ଅନୁପସ୍ସନା ଞାଣଂ। କାୟୋ ଉପଟ୍ଠାନଂ, ନୋ ସତି। ସତି ଉପଟ୍ଠାନଞ୍ଚେୱ ସତି ଚ। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ତଂ କାୟଂ ଅନୁପସ୍ସତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଭାୱନା’’ତି।
ଅନୁପସ୍ସତୀ ତି କଥଂ ତଂ କାୟଂ ଅନୁପସ୍ସତି…ପେ॰… ଏୱଂ ତଂ କାୟଂ ଅନୁପସ୍ସତି। ଭାୱନା ତି ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା…ପେ॰… ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା।
ସବ୍ବକାୟପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସାନଂ [ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସା (ସ୍ୟା॰)] ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ଚିତ୍ତୱିସୁଦ୍ଧି, ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ଦିଟ୍ଠିୱିସୁଦ୍ଧି। ୟୋ ତତ୍ଥ ସଂୱରଟ୍ଠୋ, ଅୟଂ ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖା। ୟୋ ତତ୍ଥ ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠୋ, ଅୟଂ ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖା। ୟୋ ତତ୍ଥ ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ, ଅୟଂ ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା। ଇମା ତିସ୍ସୋ ସିକ୍ଖାୟୋ ଆୱଜ୍ଜନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ପସ୍ସନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ସଦ୍ଧାୟ ଅଧିମୁଚ୍ଚନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ୱୀରିୟଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ଚିତ୍ତଂ ସମାଦହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ପଞ୍ଞାୟ ପଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ପହାତବ୍ବଂ ପଜହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ଭାୱେତବ୍ବଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି।
ସବ୍ବକାୟପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ ୱିଦିତା ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି…ପେ॰… ସବ୍ବକାୟପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନନ୍ତୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସମୋଧାନେତି…ପେ॰… ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସମତ୍ଥଞ୍ଚ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀ’’ତି।
୧୭୧ . କଥଂ ‘‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି? କତମୋ କାୟସଙ୍ଖାରୋ? ଦୀଘଂ ଅସ୍ସାସା କାୟିକା। ଏତେ ଧମ୍ମା କାୟପଟିବଦ୍ଧା କାୟସଙ୍ଖାରା। ତେ କାୟସଙ୍ଖାରେ ପସ୍ସମ୍ଭେନ୍ତୋ ନିରୋଧେନ୍ତୋ ୱୂପସମେନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି। ଦୀଘଂ ପସ୍ସାସା କାୟିକା। ଏତେ ଧମ୍ମା କାୟପଟିବଦ୍ଧା କାୟସଙ୍ଖାରା। ତେ କାୟସଙ୍ଖାରେ ପସ୍ସମ୍ଭେନ୍ତୋ ନିରୋଧେନ୍ତୋ ୱୂପସମେନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି। ରସ୍ସଂ ଅସ୍ସାସା ରସ୍ସଂ ପସ୍ସାସା। ସବ୍ବକାୟପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସାସା ସବ୍ବକାୟପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସାସା କାୟିକା। ଏତେ ଧମ୍ମା କାୟପଟିବଦ୍ଧା କାୟସଙ୍ଖାରା। ତେ କାୟସଙ୍ଖାରେ ପସ୍ସମ୍ଭେନ୍ତୋ ନିରୋଧେନ୍ତୋ ୱୂପସମେନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି।
ୟଥାରୂପେହି କାୟସଙ୍ଖାରେହି ୟା କାୟସ୍ସ ଆନମନା ୱିନମନା ସନ୍ନମନା ପଣମନା ଇଞ୍ଜନା ଫନ୍ଦନା ଚଲନା ପକମ୍ପନା – ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀତି ସିକ୍ଖତି, ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀତି ସିକ୍ଖତି। ୟଥାରୂପେହି କାୟସଙ୍ଖାରେହି ୟା କାୟସ୍ସ ନ ଆନମନା ନ ୱିନମନା ନ ସନ୍ନମନା ନ ପଣମନା ଅନିଞ୍ଜନା ଅଫନ୍ଦନା ଅଚଲନା ଅକମ୍ପନା ସନ୍ତଂ ସୁଖୁମଂ ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀତି ସିକ୍ଖତି, ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀତି ସିକ୍ଖତି।
ଇତି କିର ‘‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି। ଏୱଂ ସନ୍ତେ ୱାତୂପଲଦ୍ଧିୟା ଚ ପଭାୱନା ନ ହୋତି, ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସାନଞ୍ଚ ପଭାୱନା ନ ହୋତି, ଆନାପାନସ୍ସତିୟା ଚ ପଭାୱନା ନ ହୋତି, ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧିସ୍ସ ଚ ପଭାୱନା ନ ହୋତି; ନ ଚ ନଂ ତଂ ସମାପତ୍ତିଂ ପଣ୍ଡିତା ସମାପଜ୍ଜନ୍ତିପି ୱୁଟ୍ଠହନ୍ତିପି।
ଇତି କିର ‘‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି। ଏୱଂ ସନ୍ତେ ୱାତୂପଲଦ୍ଧିୟା ଚ ପଭାୱନା ହୋତି, ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସାନଞ୍ଚ ପଭାୱନା ହୋତି, ଆନାପାନସ୍ସତିୟା ଚ ପଭାୱନା ହୋତି। ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧିସ୍ସ ଚ ପଭାୱନା ହୋତି; ତଞ୍ଚ ନଂ ସମାପତ୍ତିଂ ପଣ୍ଡିତା ସମାପଜ୍ଜନ୍ତିପି ୱୁଟ୍ଠହନ୍ତିପି। ୟଥା କଥଂ ୱିୟ? ସେୟ୍ୟଥାପି କଂସେ ଆକୋଟିତେ ପଠମଂ ଓଳାରିକା ସଦ୍ଦା ପୱତ୍ତନ୍ତି। ଓଳାରିକାନଂ ସଦ୍ଦାନଂ ନିମିତ୍ତଂ ସୁଗ୍ଗହିତତ୍ତା ସୁମନସିକତତ୍ତା ସୂପଧାରିତତ୍ତା ନିରୁଦ୍ଧେପି ଓଳାରିକେ ସଦ୍ଦେ, ଅଥ ପଚ୍ଛା ସୁଖୁମକା ସଦ୍ଦା ପୱତ୍ତନ୍ତି। ସୁଖୁମକାନଂ ସଦ୍ଦାନଂ ନିମିତ୍ତଂ ସୁଗ୍ଗହିତତ୍ତା ସୁମନସିକତତ୍ତା ସୂପଧାରିତତ୍ତା ନିରୁଦ୍ଧେପି ସୁଖୁମକେ ସଦ୍ଦେ, ଅଥ ପଚ୍ଛା ସୁଖୁମସଦ୍ଦନିମିତ୍ତାରମ୍ମଣତାପି ଚିତ୍ତଂ ପୱତ୍ତତି। ଏୱମେୱଂ ପଠମଂ ଓଳାରିକା ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସା ପୱତ୍ତନ୍ତି; ଓଳାରିକାନଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସାନଂ ନିମିତ୍ତଂ ସୁଗ୍ଗହିତତ୍ତା ସୁମନସିକତତ୍ତା ସୂପଧାରିତତ୍ତା ନିରୁଦ୍ଧେପି ଓଳାରିକେ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସେ, ଅଥ ପଚ୍ଛା ସୁଖୁମକା ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସା ପୱତ୍ତନ୍ତି। ସୁଖୁମକାନଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସାନଂ ନିମିତ୍ତଂ ସୁଗ୍ଗହିତତ୍ତା ସୁମନସିକତତ୍ତା ସୂପଧାରିତତ୍ତା ନିରୁଦ୍ଧେପି ସୁଖୁମକେ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସେ, ଅଥ ପଚ୍ଛା ସୁଖୁମକଅସ୍ସାସପସ୍ସାସାନଂ ନିମିତ୍ତାରମ୍ମଣତାପି ଚିତ୍ତଂ ନ ୱିକ୍ଖେପଂ ଗଚ୍ଛତି।
ଏୱଂ ସନ୍ତେ ୱାତୂପଲଦ୍ଧିୟା ଚ ପଭାୱନା ହୋତି, ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସାନଞ୍ଚ ପଭାୱନା ହୋତି, ଆନାପାନସ୍ସତିୟା ଚ ପଭାୱନା ହୋତି, ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧିସ୍ସ ଚ ପଭାୱନା ହୋତି; ତଞ୍ଚ ନଂ ସମାପତ୍ତିଂ ପଣ୍ଡିତା ସମାପଜ୍ଜନ୍ତିପି ୱୁଟ୍ଠହନ୍ତିପି। ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସା କାୟୋ ଉପଟ୍ଠାନଂ ସତି ଅନୁପସ୍ସନା ଞାଣଂ। କାୟୋ ଉପଟ୍ଠାନଂ, ନୋ ସତି; ସତି ଉପଟ୍ଠାନଞ୍ଚେୱ ସତି ଚ। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ତଂ କାୟଂ ଅନୁପସ୍ସତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଭାୱନା’’ତି।
ଅନୁପସ୍ସତୀ ତି କଥଂ ତଂ କାୟଂ ଅନୁପସ୍ସତି…ପେ॰… ଏୱଂ ତଂ କାୟଂ ଅନୁପସ୍ସତି। ଭାୱନା ତି ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା…ପେ॰… ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ, ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସାନଂ ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ଚିତ୍ତୱିସୁଦ୍ଧି, ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ଦିଟ୍ଠିୱିସୁଦ୍ଧି। ୟୋ ତତ୍ଥ ସଂୱରଟ୍ଠୋ, ଅୟଂ ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖା; ୟୋ ତତ୍ଥ ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠୋ, ଅୟଂ ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖା; ୟୋ ତତ୍ଥ ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ ଅୟଂ ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା। ଇମା ତିସ୍ସୋ ସିକ୍ଖାୟୋ ଆୱଜ୍ଜନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ ୱିଦିତା ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି…ପେ॰… ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନନ୍ତୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସମୋଧାନେତି…ପେ॰… ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସମତ୍ଥଞ୍ଚ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀ’’ତି।
ଅଟ୍ଠ ଅନୁପସ୍ସନାଞାଣାନି, ଅଟ୍ଠ ଚ ଉପଟ୍ଠାନାନୁସ୍ସତିୟୋ , ଚତ୍ତାରି ସୁତ୍ତନ୍ତିକୱତ୍ଥୂନି କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନାୟ।
ଭାଣୱାରୋ।
ଦୁତିୟଚତୁକ୍କନିଦ୍ଦେସୋ
୧୭୨ . କଥଂ ‘‘ପୀତିପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି ‘‘ପୀତିପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି? କତମା ପୀତି? ଦୀଘଂ ଅସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପୀତି ପାମୋଜ୍ଜଂ। ୟା ପୀତି ପାମୋଜ୍ଜଂ ଆମୋଦନା ପମୋଦନା ହାସୋ ପହାସୋ ୱିତ୍ତି ଓଦଗ୍ୟଂ ଅତ୍ତମନତା। ଚିତ୍ତସ୍ସ ଦୀଘଂ ପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପୀତି ପାମୋଜ୍ଜଂ…ପେ॰… ରସ୍ସଂ ଅସ୍ସାସୱସେନ, ରସ୍ସଂ ପସ୍ସାସୱସେନ, ସବ୍ବକାୟପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସାସୱସେନ, ସବ୍ବକାୟପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସାସୱସେନ, ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ଅସ୍ସାସୱସେନ, ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପୀତି ପାମୋଜ୍ଜଂ। ୟା ପୀତି ପାମୋଜ୍ଜଂ ଆମୋଦନା ପମୋଦନା ହାସୋ ପହାସୋ ୱିତ୍ତି ଓଦଗ୍ୟଂ ଅତ୍ତମନତା ଚିତ୍ତସ୍ସ – ଅୟଂ ପୀତି।
କଥଂ ସା ପୀତି ପଟିୱିଦିତା ହୋତି? ଦୀଘଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ ସତି ଉପଟ୍ଠିତା ହୋତି। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ସା ପୀତି ପଟିୱିଦିତା ହୋତି। ଦୀଘଂ ପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ ସତି ଉପଟ୍ଠିତା ହୋତି। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ସା ପୀତି ପଟିୱିଦିତା ହୋତି। ରସ୍ସଂ ଅସ୍ସାସୱସେନ…ପେ॰… ରସ୍ସଂ ପସ୍ସାସୱସେନ… ସବ୍ବକାୟପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସାସୱସେନ… ସବ୍ବକାୟପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସାସୱସେନ… ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ଅସ୍ସାସୱସେନ… ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ କାୟସଙ୍ଖାରଂ ପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ ସତି ଉପଟ୍ଠିତା ହୋତି। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ସା ପୀତି ପଟିୱିଦିତା ହୋତି। ଆୱଜ୍ଜତୋ ସା ପୀତି ପଟିୱିଦିତା ହୋତି, ଜାନତୋ…ପେ॰… ପସ୍ସତୋ… ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତୋ… ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠହତୋ… ସଦ୍ଧାୟ ଅଧିମୁଚ୍ଚତୋ… ୱୀରିୟଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହତୋ… ସତିଂ ଉପଟ୍ଠାପୟତୋ… ଚିତ୍ତଂ ସମାଦହତୋ… ପଞ୍ଞାୟ ପଜାନତୋ… ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଜାନତୋ… ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଜାନତୋ… ପହାତବ୍ବଂ ପଜହତୋ… ଭାୱେତବ୍ବଂ ଭାୱୟତୋ… ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକରୋତୋ ସା ପୀତି ପଟିୱିଦିତା ହୋତି। ଏୱଂ ସା ପୀତି ପଟିୱିଦିତା ହୋତି।
ପୀତିପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ୱେଦନା ଉପଟ୍ଠାନଂ ସତି ଅନୁପସ୍ସନା ଞାଣଂ। ୱେଦନା ଉପଟ୍ଠାନଂ, ନୋ ସତି; ସତି ଉପଟ୍ଠାନଞ୍ଚେୱ ସତି ଚ। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ତଂ ୱେଦନଂ ଅନୁପସ୍ସତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଭାୱନା’’ତି।
ଅନୁପସ୍ସତୀ ତି କଥଂ ତଂ ୱେଦନଂ ଅନୁପସ୍ସତି? ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପସ୍ସତି…ପେ॰… ଏୱଂ ତଂ ୱେଦନଂ ଅନୁପସ୍ସତି। ଭାୱନା ତି ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା…ପେ॰… ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ପୀତିପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସାନଂ ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି…ପେ॰… ପୀତିପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ…ପେ॰… ପଜାନନ୍ତୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସମୋଧାନେତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସମତ୍ଥଞ୍ଚ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀ’’ତି।
୧୭୩ . କଥଂ ‘‘ସୁଖପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘‘ସୁଖପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି? ସୁଖ ନ୍ତି ଦ୍ୱେ ସୁଖାନି – କାୟିକଞ୍ଚ ସୁଖଂ, ଚେତସିକଞ୍ଚ ସୁଖଂ। କତମଂ କାୟିକଂ ସୁଖଂ? ୟଂ କାୟିକଂ ସାତଂ କାୟିକଂ ସୁଖଂ, କାୟସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ସାତଂ ସୁଖଂ ୱେଦୟିତଂ, କାୟସମ୍ଫସ୍ସଜା ସାତା ସୁଖା ୱେଦନା – ଇଦଂ କାୟିକଂ ସୁଖଂ। କତମଂ ଚେତସିକଂ ସୁଖଂ? ୟଂ ଚେତସିକଂ ସାତଂ ଚେତସିକଂ ସୁଖଂ, ଚେତୋସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ସାତଂ ସୁଖଂ ୱେଦୟିତଂ, ଚେତୋସମ୍ଫସ୍ସଜା ସାତା ସୁଖା ୱେଦନା – ଇଦଂ ଚେତସିକଂ ସୁଖଂ।
କଥଂ ତେ ସୁଖା ପଟିୱିଦିତା ହୋନ୍ତି? ଦୀଘଂ ଅସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ ସତି ଉପଟ୍ଠିତା ହୋତି। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ତେ ସୁଖା ପଟିୱିଦିତା ହୋନ୍ତି। ଦୀଘଂ ପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ ସତି ଉପଟ୍ଠିତା ହୋତି। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ତେ ସୁଖା ପଟିୱିଦିତା ହୋନ୍ତି…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକରୋତୋ ତେ ସୁଖା ପଟିୱିଦିତା ହୋନ୍ତି। ଏୱଂ ତେ ସୁଖା ପଟିୱିଦିତା ହୋନ୍ତି। ସୁଖପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ୱେଦନା ଉପଟ୍ଠାନଂ ସତି ଅନୁପସ୍ସନା ଞାଣଂ। ୱେଦନା ଉପଟ୍ଠାନଂ, ନୋ ସତି; ସତି ଉପଟ୍ଠାନଞ୍ଚେୱ ସତି ଚ। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ତଂ ୱେଦନଂ ଅନୁପସ୍ସତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଭାୱନା’’ତି।
ଅନୁପସ୍ସତୀ ତି କଥଂ ତଂ ୱେଦନଂ ଅନୁପସ୍ସତି। ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପସ୍ସତି…ପେ॰… ଏୱଂ ତଂ ୱେଦନଂ ଅନୁପସ୍ସତି। ଭାୱନା ତି ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା…ପେ॰… ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ସୁଖପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସାନଂ ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି…ପେ॰… ସୁଖପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ…ପେ॰… ପଜାନନ୍ତୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସମୋଧାନେତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସମତ୍ଥଞ୍ଚ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀ’’ତି।
୧୭୪ . କଥଂ ‘‘ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘‘ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି? କତମୋ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରୋ? ଦୀଘଂ ଅସ୍ସାସୱସେନ ସଞ୍ଞା ଚ ୱେଦନା ଚ ଚେତସିକା – ଏତେ ଧମ୍ମା ଚିତ୍ତପଟିବଦ୍ଧା ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରା। ଦୀଘଂ ପସ୍ସାସୱସେନ ସଞ୍ଞା ଚ ୱେଦନା ଚ ଚେତସିକା – ଏତେ ଧମ୍ମା ଚିତ୍ତପଟିବଦ୍ଧା ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରା…ପେ॰… ସୁଖପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସାସୱସେନ… ସୁଖପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସାସୱସେନ ସଞ୍ଞା ଚ ୱେଦନା ଚ ଚେତସିକା – ଏତେ ଧମ୍ମା ଚିତ୍ତପଟିବଦ୍ଧା ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରା – ଅୟଂ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରୋ।
କଥଂ ତେ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରା ପଟିୱିଦିତା ହୋନ୍ତି? ଦୀଘଂ ଅସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ ସତି ଉପଟ୍ଠିତା ହୋତି। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ତେ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରା ପଟିୱିଦିତା ହୋନ୍ତି। ଦୀଘଂ ପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ ସତି ଉପଟ୍ଠିତା ହୋତି। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ତେ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରା ପଟିୱିଦିତା ହୋନ୍ତି…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକରୋତୋ ତେ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରା ପଟିୱିଦିତା ହୋନ୍ତି। ଏୱଂ ତେ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରା ପଟିୱିଦିତା ହୋନ୍ତି। ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ୱେଦନା ଉପଟ୍ଠାନଂ ସତି ଅନୁପସ୍ସନା ଞାଣଂ ୱେଦନା ଉପଟ୍ଠାନଂ, ନୋ ସତି; ସତି ଉପଟ୍ଠାନଞ୍ଚେୱ ସତି ଚ। ତାୟ ସତିୟା ତେ ଞାଣେନ ତଂ ୱେଦନଂ ଅନୁପସ୍ସତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଭାୱନା’’ତି।
ଅନୁପସ୍ସତୀ ତି କଥଂ ତଂ ୱେଦନଂ ଅନୁପସ୍ସତି? ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପସ୍ସତି…ପେ॰… ଏୱଂ ତଂ ୱେଦନଂ ଅନୁପସ୍ସତି। ଭାୱନା ତି ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା…ପେ॰… ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସାନଂ ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି…ପେ॰… ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ…ପେ॰… ପଜାନନ୍ତୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସମୋଧାନେତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସମତ୍ଥଞ୍ଚ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀ’’ତି।
୧୭୫ . କଥଂ ‘‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘‘ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି? କତମୋ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରୋ? ଦୀଘଂ ଅସ୍ସାସୱସେନ ସଞ୍ଞା ଚ ୱେଦନା ଚ ଚେତସିକା – ଏତେ ଧମ୍ମା ଚିତ୍ତପଟିବଦ୍ଧା ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରା। ତେ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରେ ପସ୍ସମ୍ଭେନ୍ତୋ ନିରୋଧେନ୍ତୋ ୱୂପସମେନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି। ଦୀଘଂ ପସ୍ସାସୱସେନ ସଞ୍ଞା ଚ ୱେଦନା ଚ ଚେତସିକା – ଏତେ ଧମ୍ମା ଚିତ୍ତପଟିବଦ୍ଧା ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରା। ତେ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରେ ପସ୍ସମ୍ଭେନ୍ତୋ ନିରୋଧେନ୍ତୋ ୱୂପସମେନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି। ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସାସୱସେନ… ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସାସୱସେନ ସଞ୍ଞା ଚ ୱେଦନା ଚ ଚେତସିକା – ଏତେ ଧମ୍ମା ଚିତ୍ତପଟିବଦ୍ଧା ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରା। ତେ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରେ ପସ୍ସମ୍ଭେନ୍ତୋ ନିରୋଧେନ୍ତୋ ୱୂପସମେନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି। ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ୱେଦନା ଉପଟ୍ଠାନଂ ସତି ଅନୁପସ୍ସନା ଞାଣଂ। ୱେଦନା ଉପଟ୍ଠାନଂ, ନୋ ସତି; ସତି ଉପଟ୍ଠାନଞ୍ଚେୱ ସତି ଚ। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ତଂ ୱେଦନଂ ଅନୁପସ୍ସତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଭାୱନା’’ତି।
ଅନୁପସ୍ସତୀ ତି କଥଂ ତଂ ୱେଦନଂ ଅନୁପସ୍ସତି…ପେ॰… ଏୱଂ ତଂ ୱେଦନଂ ଅନୁପସ୍ସତି। ଭାୱନା ତି ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା…ପେ॰… ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସାନଂ ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି…ପେ॰… ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ…ପେ॰… ପଜାନନ୍ତୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସମୋଧାନେତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସମତ୍ଥଞ୍ଚ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀ’’ତି।
ଅଟ୍ଠ ଅନୁପସ୍ସନାଞାଣାନି ଅଟ୍ଠ ଚ ଉପଟ୍ଠାନାନୁସ୍ସତିୟୋ ଚତ୍ତାରି ସୁତ୍ତନ୍ତିକୱତ୍ଥୂନି ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସନାୟ।
ତତିୟଚତୁକ୍କନିଦ୍ଦେସୋ
୧୭୬ . କଥଂ ‘‘ଚିତ୍ତପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘‘ଚିତ୍ତପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି? କତମଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ? ଦୀଘଂ ଅସ୍ସାସୱସେନ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଚିତ୍ତଂ। ୟଂ ଚିତ୍ତଂ ମନୋ ମାନସଂ ହଦୟଂ ପଣ୍ଡରଂ ମନୋ ମନାୟତନଂ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧୋ ତଜ୍ଜା ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ। ଦୀଘଂ ପସ୍ସାସୱସେନ …ପେ॰… ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରଂ ଅସ୍ସାସୱସେନ… ପସ୍ସମ୍ଭୟଂ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରଂ ପସ୍ସାସୱସେନ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଚିତ୍ତଂ। ୟଂ ଚିତ୍ତଂ ମନୋ ମାନସଂ ହଦୟଂ ପଣ୍ଡରଂ ମନୋ ମାନୟତନଂ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧୋ ତଜ୍ଜା ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ – ଇଦଂ ଚିତ୍ତଂ।
କଥଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ପଟିୱିଦିତଂ ହୋତି? ଦୀଘଂ ଅସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ ସତି ଉପଟ୍ଠିତା ହୋତି। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ପଟିୱିଦିତଂ ହୋତି। ଦୀଘଂ ପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ ସତି ଉପଟ୍ଠିତା ହୋତି। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ପଟିୱିଦିତଂ ହୋତି…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକରୋତୋ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ପଟିୱିଦିତଂ ହୋତି। ଏୱଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ପଟିୱିଦିତଂ ହୋତି। ଚିତ୍ତପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠାନଂ ସତି ଅନୁପସ୍ସନା ଞାଣଂ। ଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠାନଂ, ନୋ ସତି; ସତି ଉପଟ୍ଠାନଞ୍ଚେୱ ସତି ଚ। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅନୁପସ୍ସତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଭାୱନା’’ତି।
ଅନୁପସ୍ସତୀ ତି କଥଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅନୁପସ୍ସତି…ପେ॰… ଏୱଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅନୁପସ୍ସତି। ଭାୱନା ତି ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା…ପେ॰… ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଚିତ୍ତପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସାନଂ ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି…ପେ॰… ଚିତ୍ତପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ…ପେ॰… ପଜାନନ୍ତୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସମୋଧାନେତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସମତ୍ଥଞ୍ଚ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀ’’ତି।
୧୭୭ . କଥଂ ‘‘ଅଭିପ୍ପମୋଦୟଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି, ‘‘ଅଭିପ୍ପମୋଦୟଂ ଚିତ୍ତଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି? କତମୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିପ୍ପମୋଦୋ? ଦୀଘଂ ଅସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିପ୍ପମୋଦୋ। ୟା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଆମୋଦନା ପମୋଦନା ହାସୋ ପହାସୋ ୱିତ୍ତି ଓଦଗ୍ୟଂ ଅତ୍ତମନତା। ଚିତ୍ତସ୍ସ ଦୀଘଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିପ୍ପମୋଦୋ। ୟା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଆମୋଦନା ପମୋଦନା ହାସୋ ପହାସୋ ୱିତ୍ତି ଓଦଗ୍ୟଂ ଅତ୍ତମନତା ଚିତ୍ତସ୍ସ…ପେ॰… ଚିତ୍ତପଟିସଂୱେଦୀ ଅସ୍ସାସୱସେନ… ଚିତ୍ତପଟିସଂୱେଦୀ ପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିପ୍ପମୋଦୋ। ୟା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଆମୋଦନା ପମୋଦନା ହାସୋ ପହାସୋ ୱିତ୍ତି ଓଦଗ୍ୟଂ ଅତ୍ତମନତା ଚିତ୍ତସ୍ସ – ଅୟଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିପ୍ପମୋଦୋ। ଅଭିପ୍ପମୋଦୟଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠାନଂ ସତି ଅନୁପସ୍ସନା ଞାଣଂ। ଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠାନଂ, ନୋ ସତି; ସତି ଉପଟ୍ଠାନଞ୍ଚେୱ ସତି ଚ। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅନୁପସ୍ସତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଭାୱନା’’ତି।
ଅନୁପସ୍ସତୀତି କଥଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅନୁପସ୍ସତି…ପେ॰… ଏୱଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅନୁପସ୍ସତୀତି। ଭାୱନା ତି ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା…ପେ॰… ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଅଭିପ୍ପମୋଦୟଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସାନଂ ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି…ପେ॰… ଅଭିପ୍ପମୋଦୟଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ…ପେ॰… ପଜାନନ୍ତୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସମୋଧାନେତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସମତ୍ଥଞ୍ଚ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀ’’ତି।
୧୭୮ . କଥଂ ‘‘ସମାଦହଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘‘ସମାଦହଂ ଚିତ୍ତଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି? କତମୋ ସମାଧି [କତମଞ୍ଚ ସମାଧିନ୍ଦିୟଂ (ସ୍ୟା॰)] ? ଦୀଘଂ ଅସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି, ୟା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଠିତି ସଣ୍ଠିତି ଅୱଟ୍ଠିତି [ଅଧିଟ୍ଟିତି (ସ୍ୟା॰)] ଅୱିସାହାରୋ ଅୱିକ୍ଖେପୋ ଅୱିସାହଟମାନସତା [ଅୱିସାହତମାନସତା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ସମଥୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମାଧିବଲଂ ସମ୍ମାସମାଧି। ଦୀଘଂ ପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି…ପେ॰… ସମାଦହଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସାସୱସେନ…ପେ॰… ସମାଦହଂ ଚିତ୍ତଂ ପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି। ୟା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଠିତି ସଣ୍ଠିତି ଅୱଟ୍ଠିତି ଅୱିସାହାରୋ ଅୱିକ୍ଖେପୋ ଅୱିସାହଟମାନସତା ସମଥୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମାଧିବଲଂ ସମ୍ମାସମାଧି – ଅୟଂ ସମାଧି। ସମାଦହଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠାନଂ ସତି ଅନୁପସ୍ସନା ଞାଣଂ। ଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠାନଂ, ନୋ ସତି; ସତି ଉପଟ୍ଠାନଞ୍ଚେୱ ସତି ଚ। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅନୁପସ୍ସତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଭାୱନା’’ତି।
ଅନୁପସ୍ସତୀତି କଥଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅନୁପସ୍ସତି…ପେ॰… ଏୱଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅନୁପସ୍ସତି। ଭାୱନା ତି ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା…ପେ॰… ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ସମାଦହଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସାନଂ ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି…ପେ॰… ସମାଦହଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ…ପେ॰… ପଜାନନ୍ତୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସମୋଧାନେତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସମତ୍ଥଞ୍ଚ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀ’’ତି।
୧୭୯ . କଥଂ ‘‘ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘‘ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି? ‘‘ରାଗତୋ ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘‘ରାଗତୋ ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି। ‘‘ଦୋସତୋ ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘‘ଦୋସତୋ ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି। ‘‘ମୋହତୋ ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି…ପେ॰… ମାନତୋ ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ… ଦିଟ୍ଠିୟା ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ… ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ… ଥିନତୋ ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ… ଉଦ୍ଧଚ୍ଚତୋ ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ… ଅହିରିକତୋ ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ… ‘‘ଅନୋତ୍ତପ୍ପତୋ ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘‘ଅନୋତ୍ତପ୍ପତୋ ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି। ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠାନଂ ସତି…ପେ॰…।
ଅନୁପସ୍ସତୀ ତି କଥଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅନୁପସ୍ସତି …ପେ॰… ଏୱଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅନୁପସ୍ସତି । ଭାୱନା ତି ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା…ପେ॰… ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସାନଂ ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି…ପେ॰… ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ …ପେ॰… ପଜାନନ୍ତୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସମୋଧାନେତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସମତ୍ଥଞ୍ଚ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀ’’ତି।
ଅଟ୍ଠ ଅନୁପସ୍ସନାଞାଣାନି ଅଟ୍ଠ ଚ ଉପଟ୍ଠାନାନୁସ୍ସତିୟୋ ଚତ୍ତାରି ସୁତ୍ତନ୍ତିକୱତ୍ଥୂନି ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସନାୟ।
ଚତୁତ୍ଥଚତୁକ୍କନିଦ୍ଦେସୋ
୧୮୦ . କଥଂ ‘‘ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘‘ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି? ଅନିଚ୍ଚ ନ୍ତି କିଂ ଅନିଚ୍ଚଂ? ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧା ଅନିଚ୍ଚା। କେନଟ୍ଠେନ ଅନିଚ୍ଚା? ଉପ୍ପାଦୱୟଟ୍ଠେନ ଅନିଚ୍ଚା। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ଉଦୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ କତି ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି, ୱୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ କତି ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି, ଉଦୟବ୍ବୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ କତି ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି? ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ଉଦୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ପଞ୍ଚୱୀସତି ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି, ୱୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ପଞ୍ଚୱୀସତି ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ଉଦୟବ୍ବୟଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଇମାନି ପଞ୍ଞାସ ଲକ୍ଖଣାନି ପସ୍ସତି।
‘‘ରୂପେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘‘ରୂପେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି। ‘‘ୱେଦନାୟ…ପେ॰… ସଞ୍ଞାୟ… ସଙ୍ଖାରେସୁ… ୱିଞ୍ଞାଣେ… ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘‘ଜରାମରଣେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି। ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ଧମ୍ମା ଉପଟ୍ଠାନଂ ସତି ଅନୁପସ୍ସନା ଞାଣଂ। ଧମ୍ମା ଉପଟ୍ଠାନଂ, ନୋ ସତି; ସତି ଉପଟ୍ଠାନଞ୍ଚେୱ ସତି ଚ। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ତେ ଧମ୍ମେ ଅନୁପସ୍ସତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଭାୱନା’’ତି।
ଅନୁପସ୍ସତୀତି କଥଂ ତେ ଧମ୍ମେ ଅନୁପସ୍ସତି…ପେ॰… ଏୱଂ ତେ ଧମ୍ମେ ଅନୁପସ୍ସତି। ଭାୱନା ତି ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା…ପେ॰… ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସାନଂ ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି…ପେ॰… ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ…ପେ॰… ପଜାନନ୍ତୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସମୋଧାନେତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସମତ୍ଥଞ୍ଚ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀ’’ତି।
କଥଂ ‘‘ୱିରାଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘‘ୱିରାଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି? ରୂପେ ଆଦୀନୱଂ ଦିସ୍ୱା ରୂପୱିରାଗେ ଛନ୍ଦଜାତୋ ହୋତି ସଦ୍ଧାଧିମୁତ୍ତୋ, ଚିତ୍ତଞ୍ଚସ୍ସ ସ୍ୱାଧିଟ୍ଠିତଂ। ‘‘ରୂପେ ୱିରାଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘‘ରୂପେ ୱିରାଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି। ୱେଦନାୟ…ପେ॰… ସଞ୍ଞାୟ… ସଙ୍ଖାରେସୁ… ୱିଞ୍ଞାଣେ… ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣେ ଆଦୀନୱଂ ଦିସ୍ୱା ଜରାମରଣୱିରାଗେ ଛନ୍ଦଜାତୋ ହୋତି ସଦ୍ଧାଧିମୁତ୍ତୋ, ଚିତ୍ତଞ୍ଚସ୍ସ ସ୍ୱାଧିଟ୍ଠିତଂ। ‘‘ଜରାମରଣେ ୱିରାଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘‘ଜରାମରଣେ ୱିରାଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି। ୱିରାଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ଧମ୍ମା ଉପଟ୍ଠାନଂ ସତି ଅନୁପସ୍ସନା ଞାଣଂ। ଧମ୍ମା ଉପଟ୍ଠାନଂ, ନୋ ସତି; ସତି ଉପଟ୍ଠାନଞ୍ଚେୱ ସତି ଚ। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ତେ ଧମ୍ମେ ଅନୁପସ୍ସତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଭାୱନା’’ତି।
ଅନୁପସ୍ସତୀ ତି କଥଂ ତେ ଧମ୍ମେ ଅନୁପସ୍ସତି…ପେ॰… ଏୱଂ ତେ ଧମ୍ମେ ଅନୁପସ୍ସତି। ଭାୱନା ତି ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା…ପେ॰… ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ୱିରାଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସାନଂ ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି…ପେ॰… ୱିରାଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ…ପେ॰… ପଜାନନ୍ତୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସମୋଧାନେତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସମତ୍ଥଞ୍ଚ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀ’’ତି।
କଥଂ ‘‘ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘‘ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି? ରୂପେ ଆଦୀନୱଂ ଦିସ୍ୱା ରୂପନିରୋଧେ ଛନ୍ଦଜାତୋ ହୋତି ସଦ୍ଧାଧିମୁତ୍ତୋ, ଚିତ୍ତଞ୍ଚସ୍ସ ସ୍ୱାଧିଟ୍ଠିତଂ। ‘‘ରୂପେ ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘‘ରୂପେ ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି। ୱେଦନାୟ…ପେ॰… ସଞ୍ଞାୟ… ସଙ୍ଖାରେସୁ… ୱିଞ୍ଞାଣେ… ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣେ ଆଦୀନୱଂ ଦିସ୍ୱା ଜରାମରଣନିରୋଧେ ଛନ୍ଦଜାତୋ ହୋତି ସଦ୍ଧାଧିମୁତ୍ତୋ, ଚିତ୍ତଞ୍ଚସ୍ସ ସ୍ୱାଧିଟ୍ଠିତଂ। ‘‘ଜରାମରଣେ ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘‘ଜରାମରଣେ ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି।
୧୮୧ . କତିହାକାରେହି ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି? କତିହାକାରେହି ଅୱିଜ୍ଜା ନିରୁଜ୍ଝତି? ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି। ଅଟ୍ଠହାକାରେହି ଅୱିଜ୍ଜା ନିରୁଜ୍ଝତି।
କତମେହି ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି? ଅନିଚ୍ଚଟ୍ଠେନ ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠେନ ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, ଅନତ୍ତଟ୍ଠେନ ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, ସନ୍ତାପଟ୍ଠେନ ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, ୱିପରିଣାମଟ୍ଠେନ ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି – ଇମେହି ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି।
କତମେହି ଅଟ୍ଠହାକାରେହି ଅୱିଜ୍ଜା ନିରୁଜ୍ଝତି? ନିଦାନନିରୋଧେନ ଅୱିଜ୍ଜା ନିରୁଜ୍ଝତି, ସମୁଦୟନିରୋଧେନ ଅୱିଜ୍ଜା ନିରୁଜ୍ଝତି, ଜାତିନିରୋଧେନ ଅୱିଜ୍ଜା ନିରୁଜ୍ଝତି, ପଭୱନିରୋଧେନ [ଆହାରନିରୋଧେନ (ସ୍ୟା॰)] ଅୱିଜ୍ଜା ନିରୁଜ୍ଝତି, ହେତୁନିରୋଧେନ ଅୱିଜ୍ଜା ନିରୁଜ୍ଝତି, ପଚ୍ଚୟନିରୋଧେନ ଅୱିଜ୍ଜା ନିରୁଜ୍ଝତି, ଞାଣୁପ୍ପାଦେନ ଅୱିଜ୍ଜା ନିରୁଜ୍ଝତି, ନିରୋଧୁପଟ୍ଠାନେନ ଅୱିଜ୍ଜା ନିରୁଜ୍ଝତି – ଇମେହି ଅଟ୍ଠହାକାରେହି ଅୱିଜ୍ଜା ନିରୁଜ୍ଝତି। ଇମେହି ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଆଦୀନୱଂ ଦିସ୍ୱା – ଇମେହି ଅଟ୍ଠହାକାରେହି ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧେ ଛନ୍ଦଜାତୋ ହୋତି ସଦ୍ଧାଧିମୁତ୍ତୋ, ଚିତ୍ତଞ୍ଚସ୍ସ ସ୍ୱାଧିଟ୍ଠିତଂ। ‘‘ଅୱିଜ୍ଜାୟ ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘‘ଅୱିଜ୍ଜାୟ ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି।
କତିହାକାରେହି ସଙ୍ଖାରେସୁ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, କତିହାକାରେହି ସଙ୍ଖାରା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି…ପେ॰… କତିହାକାରେହି ୱିଞ୍ଞାଣେ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, କତିହାକାରେହି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନିରୁଜ୍ଝତି… କତିହାକାରେହି ନାମରୂପେ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, କତିହାକାରେହି ନାମରୂପଂ ନିରୁଜ୍ଝତି… କତିହାକାରେହି ସଳାୟତନେ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, କତିହାକାରେହି ସଳାୟତନଂ ନିରୁଜ୍ଝତି… କତିହାକାରେହି ଫସ୍ସେ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, କତିହାକାରେହି ଫସ୍ସୋ ନିରୁଜ୍ଝତି… କତିହାକାରେହି ୱେଦନାୟ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, କତିହାକାରେହି ୱେଦନା ନିରୁଜ୍ଝତି… କତିହାକାରେହି ତଣ୍ହାୟ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, କତିହାକାରେହି ତଣ୍ହା ନିରୁଜ୍ଝତି… କତିହାକାରେହି ଉପାଦାନେ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, କତିହାକାରେହି ଉପାଦାନଂ ନିରୁଜ୍ଝତି… କତିହାକାରେହି ଭୱେ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, କତିହାକାରେହି ଭୱୋ ନିରୁଜ୍ଝତି… କତିହାକାରେହି ଜାତିୟା ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, କତିହାକାରେହି ଜାତି ନିରୁଜ୍ଝତି… କତିହାକାରେହି ଜରାମରଣେ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, କତିହାକାରେହି ଜରାମରଣଂ ନିରୁଜ୍ଝତି? ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଜରାମରଣେ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, ଅଟ୍ଠହାକାରେହି ଜରାମରଣଂ ନିରୁଜ୍ଝତି।
କତମେହି ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଜରାମରଣେ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି? ଅନିଚ୍ଚଟ୍ଠେନ ଜରାମରଣେ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠେନ…ପେ॰… ଅନତ୍ତଟ୍ଠେନ…ପେ॰… ସନ୍ତାପଟ୍ଠେନ…ପେ॰… ୱିପରିଣାମଟ୍ଠେନ ଜରାମରଣେ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି – ଇମେହି ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଜରାମରଣେ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି।
କତମେହି ଅଟ୍ଠହାକାରେହି ଜରାମରଣଂ ନିରୁଜ୍ଝତି? ନିଦାନନିରୋଧେନ ଜରାମରଣଂ ନିରୁଜ୍ଝତି, ସମୁଦୟନିରୋଧେନ…ପେ॰… ଜାତିନିରୋଧେନ…ପେ॰… ପଭୱନିରୋଧେନ [ଭୱନିରୋଧେନ (ସ୍ୟା॰)] … ହେତୁନିରୋଧେନ… ପଚ୍ଚୟନିରୋଧେନ… ଞାଣୁପ୍ପାଦେନ…ପେ॰… ନିରୋଧୁପଟ୍ଠାନେନ ଜରାମରଣଂ ନିରୁଜ୍ଝତି – ଇମେହି ଅଟ୍ଠହାକାରେହି ଜରାମରଣଂ ନିରୁଜ୍ଝତି। ଇମେହି ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଜରାମରଣେ ଆଦୀନୱଂ ଦିସ୍ୱା ଇମେହି ଅଟ୍ଠହାକାରେହି ଜରାମରଣନିରୋଧେ ଛନ୍ଦଜାତୋ ହୋତି ସଦ୍ଧାଧିମୁତ୍ତୋ, ଚିତ୍ତଞ୍ଚସ୍ସ ସ୍ୱାଧିଟ୍ଠିତଂ। ‘‘ଜରାମରଣେ ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘‘ଜରାମରଣେ ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି। ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ଧମ୍ମା ଉପଟ୍ଠାନଂ ସତି ଅନୁପସ୍ସନା ଞାଣଂ। ଧମ୍ମା ଉପଟ୍ଠାନଂ, ନୋ ସତି; ସତି ଉପଟ୍ଠାନଞ୍ଚେୱ ସତି ଚ। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ତେ ଧମ୍ମେ ଅନୁପସ୍ସତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଭାୱନା’’ତି।
ଅନୁପସ୍ସତୀ ତି କଥଂ ତେ ଧମ୍ମେ ଅନୁପସ୍ସତି…ପେ॰… ଏୱଂ ତେ ଧମ୍ମେ ଅନୁପସ୍ସତି। ଭାୱନା ତି ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା…ପେ॰… ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସାନଂ ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି…ପେ॰… ନିରୋଧାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ…ପେ॰… ପଜାନନ୍ତୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସମୋଧାନେତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସମତ୍ଥଞ୍ଚ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀ’’ତି।
୧୮୨ . କଥଂ ‘‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘‘ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି? ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗା ତି ଦ୍ୱେ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗା – ପରିଚ୍ଚାଗପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ଚ ପକ୍ଖନ୍ଦନପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ଚ। ରୂପଂ ପରିଚ୍ଚଜତୀତି – ପରିଚ୍ଚାଗପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ। ରୂପନିରୋଧେ ନିବ୍ବାନେ ଚିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ପକ୍ଖନ୍ଦନପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ। ‘‘ରୂପେ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘‘ରୂପେ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି। ୱେଦନଂ…ପେ॰… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଚକ୍ଖୁଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣଂ ପରିଚ୍ଚଜତୀତି – ପରିଚ୍ଚାଗପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ। ଜରାମରଣନିରୋଧେ ନିବ୍ବାନେ ଚିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ପକ୍ଖନ୍ଦନପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ। ‘‘ଜରାମରଣେ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି, ‘‘ଜରାମରଣେ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସସିସ୍ସାମୀ’’ତି ସିକ୍ଖତି। ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ଧମ୍ମା ଉପଟ୍ଠାନଂ ସତି ଅନୁପସ୍ସନା ଞାଣଂ। ଧମ୍ମା ଉପଟ୍ଠାନଂ, ନୋ ସତି; ସତି ଉପଟ୍ଠାନଞ୍ଚେୱ ସତି ଚ। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ତେ ଧମ୍ମେ ଅନୁପସ୍ସତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଭାୱନା’’ତି।
ଅନୁପସ୍ସତୀ ତି କଥଂ ତେ ଧମ୍ମେ ଅନୁପସ୍ସତି? ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପସ୍ସତି, ନୋ ନିଚ୍ଚତୋ…ପେ॰… ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜତି, ନୋ ଆଦିୟତି। ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ନିଚ୍ଚସଞ୍ଞଂ ପଜହତି…ପେ॰… ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜନ୍ତୋ ଆଦାନଂ ପଜହତି। ଏୱଂ ତେ ଧମ୍ମେ ଅନୁପସ୍ସତି। ଭାୱନା ତି ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା। ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା…ପେ॰… ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସାନଂ ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ଚିତ୍ତୱିସୁଦ୍ଧି, ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ଦିଟ୍ଠିୱିସୁଦ୍ଧି। ୟୋ ତତ୍ଥ ସଂୱରଟ୍ଠୋ, ଅୟଂ ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖା; ୟୋ ତତ୍ଥ ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠୋ, ଅୟଂ ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖା; ୟୋ ତତ୍ଥ ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ, ଅୟଂ ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା – ଇମା ତିସ୍ସୋ ସିକ୍ଖାୟୋ ଆୱଜ୍ଜନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି ଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି।
ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନତୋ ୱିଦିତା ୱେଦନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ୱିଦିତା ଉପଟ୍ଠହନ୍ତି, ୱିଦିତା ଅବ୍ଭତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି …ପେ॰… ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଜାନନ୍ତୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସମୋଧାନେତି ଗୋଚରଞ୍ଚ ପଜାନାତି ସମତ୍ଥଞ୍ଚ ପଟିୱିଜ୍ଝତି; ବଲାନି ସମୋଧାନେତି… ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ସମୋଧାନେତି… ମଗ୍ଗଂ ସମୋଧାନେତି… ଧମ୍ମେ ସମୋଧାନେତି ଗୋଚରଞ୍ଚ ପଜାନାତି ସମତ୍ଥଞ୍ଚ ପଟିୱିଜ୍ଝତି।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସମୋଧାନେତୀ ତି କଥଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସମୋଧାନେତି? ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମୋଧାନେତି…ପେ॰… ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସମତ୍ଥଞ୍ଚ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀ’’ତି।
ଅଟ୍ଠ ଅନୁପସ୍ସନେ ଞାଣାନି ଅଟ୍ଠ ଚ ଉପଟ୍ଠାନାନୁସ୍ସତିୟୋ ଚତ୍ତାରି ସୁତ୍ତନ୍ତିକୱତ୍ଥୂନି ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନାୟ। ଇମାନି ବାତ୍ତିଂସ ସତୋକାରିସ୍ସ ଞାଣାନି।
ସତୋକାରିଞାଣନିଦ୍ଦେସୋ ପଞ୍ଚମୋ।
୬. ଞାଣରାସିଛକ୍କନିଦ୍ଦେସୋ
୧୮୩ . କତମାନି ଚତୁୱୀସତି ସମାଧିୱସେନ ଞାଣାନି? ଦୀଘଂ ଅସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି, ଦୀଘଂ ପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି…ପେ॰… ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି, ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ ପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି। ଇମାନି ଚତୁୱୀସତି ସମାଧିୱସେନ ଞାଣାନି।
କତମାନି ଦ୍ୱେସତ୍ତତି ୱିପସ୍ସନାୱସେନ ଞାଣାନି? ଦୀଘଂ ଅସ୍ସାସଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା, ଦୁକ୍ଖତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା, ଅନତ୍ତତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା, ଦୀଘଂ ପସ୍ସାସଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା, ଦୁକ୍ଖତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା, ଅନତ୍ତତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା…ପେ॰… ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସାସଂ, ୱିମୋଚୟଂ ଚିତ୍ତଂ ପସ୍ସାସଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା, ଦୁକ୍ଖତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା, ଅନତ୍ତତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା। ଇମାନି ଦ୍ୱେସତ୍ତତି ୱିପସ୍ସନାୱସେନ ଞାଣାନି।
କତମାନି ଅଟ୍ଠ ନିବ୍ବିଦାଞାଣାନି? ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସାସଂ ୟଥାଭୂତଂ ଜାନାତି ପସ୍ସତୀତି – ନିବ୍ବିଦାଞାଣଂ, ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସାସଂ ୟଥାଭୂତଂ ଜାନାତି ପସ୍ସତୀତି – ନିବ୍ବିଦାଞାଣଂ…ପେ॰… ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସାସଂ ୟଥାଭୂତଂ ଜାନାତି ପସ୍ସତୀତି – ନିବ୍ବିଦାଞାଣଂ, ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସାସଂ ୟଥାଭୂତଂ ଜାନାତି ପସ୍ସତୀତି – ନିବ୍ବିଦାଞାଣଂ। ଇମାନି ଅଟ୍ଠ ନିବ୍ବିଦାଞାଣାନି।
କତମାନି ଅଟ୍ଠ ନିବ୍ବିଦାନୁଲୋମେ ଞାଣାନି? ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସାସଂ ଭୟତୁପଟ୍ଠାନେ ପଞ୍ଞା ନିବ୍ବିଦାନୁଲୋମେ ଞାଣଂ, ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସାସଂ ଭୟତୁପଟ୍ଠାନେ ପଞ୍ଞା ନିବ୍ବିଦାନୁଲୋମେ ଞାଣଂ…ପେ॰… ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସାସଂ ଭୟତୁପଟ୍ଠାନେ ପଞ୍ଞା ନିବ୍ବିଦାନୁଲୋମେ ଞାଣଂ, ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସାସଂ ଭୟତୁପଟ୍ଠାନେ ପଞ୍ଞା ନିବ୍ବିଦାନୁଲୋମେ ଞାଣଂ – ଇମାନି ଅଟ୍ଠ ନିବ୍ବିଦାନୁଲୋମେ ଞାଣାନି।
କତମାନି ଅଟ୍ଠ ନିବ୍ବିଦାପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିଞାଣାନି? ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସାସଂ ପଟିସଙ୍ଖା ସନ୍ତିଟ୍ଠନା ପଞ୍ଞା ନିବ୍ବିଦାପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିଞାଣଂ, ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସାସଂ ପଟିସଙ୍ଖା ସନ୍ତିଟ୍ଠନା ପଞ୍ଞା ନିବ୍ବିଦାପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିଞାଣଂ…ପେ॰… ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସାସଂ ପଟିସଙ୍ଖା ସନ୍ତିଟ୍ଠନା ପଞ୍ଞା ନିବ୍ବିଦାପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିଞାଣଂ, ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସାସଂ ପଟିସଙ୍ଖା ସନ୍ତିଟ୍ଠନା ପଞ୍ଞା ନିବ୍ବିଦାପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିଞାଣଂ – ଇମାନି ଅଟ୍ଠ ନିବ୍ବିଦାପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିଞାଣାନି।
କତମାନି ଏକୱୀସତି ୱିମୁତ୍ତିସୁଖେ ଞାଣାନି? ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗେନ ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିୟା ପହୀନତ୍ତା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନତ୍ତା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱିମୁତ୍ତିସୁଖେ ଞାଣଂ, ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ପହୀନତ୍ତା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନତ୍ତା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱିମୁତ୍ତିସୁଖେ ଞାଣଂ, ସୀଲବ୍ବତପରାମାସସ୍ସ…ପେ॰… ଦିଟ୍ଠାନୁସୟସ୍ସ, ୱିଚିକିଚ୍ଛାନୁସୟସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନତ୍ତା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱିମୁତ୍ତିସୁଖେ ଞାଣଂ, ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗେନ ଓଳାରିକସ୍ସ, କାମରାଗସଞ୍ଞୋଜନସ୍ସ…ପେ॰… ପଟିଘସଞ୍ଞୋଜନସ୍ସ, ଓଳାରିକସ୍ସ କାମରାଗାନୁସୟସ୍ସ, ପଟିଘାନୁସୟସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନତ୍ତା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱିମୁତ୍ତିସୁଖେ ଞାଣଂ, ଅନାଗାମିମଗ୍ଗେନ ଅନୁସହଗତସ୍ସ କାମରାଗସଞ୍ଞୋଜନସ୍ସ…ପେ॰… ପଟିଘସଞ୍ଞୋଜନସ୍ସ, ଅନୁସହଗତସ୍ସ କାମରାଗାନୁସୟସ୍ସ, ପଟିଘାନୁସୟସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନତ୍ତା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱିମୁତ୍ତିସୁଖେ ଞାଣଂ, ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ, ରୂପରାଗସ୍ସ…ପେ॰… ଅରୂପରାଗସ୍ସ, ମାନସ୍ସ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସ୍ସ, ଅୱିଜ୍ଜାୟ, ମାନାନୁସୟସ୍ସ, ଭୱରାଗାନୁସୟସ୍ସ, ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନତ୍ତା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱିମୁତ୍ତିସୁଖେ ଞାଣଂ। ଇମାନି ଏକୱୀସତି ୱିମୁତ୍ତିସୁଖେ ଞାଣାନି। ସୋଳସୱତ୍ଥୁକଂ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧିଂ ଭାୱୟତୋ ସମଧିକାନି ଇମାନି ଦ୍ୱେ ଞାଣସତାନି ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି।
ଞାଣରାସିଛକ୍କନିଦ୍ଦେସୋ ଛଟ୍ଠୋ।
ଆନାପାନସ୍ସତିକଥା [ଆନାପାନକଥା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ନିଟ୍ଠିତା।
୪. ଇନ୍ଦ୍ରିୟକଥା
୧. ପଠମସୁତ୍ତନ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ
୧୮୪ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି [‘‘ଭଦ୍ଦନ୍ତେ’’ତି (କ॰)] ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –
‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି’’ [ସଂ॰ ନି॰ ୫.୪୭୧] ।
୧୮୫ . ଇମାନି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି କତିହାକାରେହି ୱିସୁଜ୍ଝନ୍ତି? ଇମାନି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପନ୍ନରସହି ଆକାରେହି ୱିସୁଜ୍ଝନ୍ତି। ଅସ୍ସଦ୍ଧେ ପୁଗ୍ଗଲେ ପରିୱଜ୍ଜୟତୋ, ସଦ୍ଧେ ପୁଗ୍ଗଲେ ସେୱତୋ ଭଜତୋ ପୟିରୁପାସତୋ, ପସାଦନୀୟେ ସୁତ୍ତନ୍ତେ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତୋ – ଇମେହି ତୀହାକାରେହି ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୱିସୁଜ୍ଝତି। କୁସୀତେ ପୁଗ୍ଗଲେ ପରିୱଜ୍ଜୟତୋ, ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟେ ପୁଗ୍ଗଲେ ସେୱତୋ ଭଜତୋ ପୟିରୁପାସତୋ, ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତୋ – ଇମେହି ତୀହାକାରେହି ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୱିସୁଜ୍ଝତି। ମୁଟ୍ଠସ୍ସତୀ ପୁଗ୍ଗଲେ ପରିୱଜ୍ଜୟତୋ, ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତୀ ପୁଗ୍ଗଲେ ସେୱତୋ ଭଜତୋ ପୟିରୁପାସତୋ, ସତିପଟ୍ଠାନେ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତୋ – ଇମେହି ତୀହାକାରେହି ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୱିସୁଜ୍ଝତି। ଅସମାହିତେ ପୁଗ୍ଗଲେ ପରିୱଜ୍ଜୟତୋ, ସମାହିତେ ପୁଗ୍ଗଲେ ସେୱତୋ ଭଜତୋ ପୟିରୁପାସତୋ, ଝାନୱିମୋକ୍ଖେ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତୋ – ଇମେହି ତୀହାକାରେହି ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୱିସୁଜ୍ଝତି। ଦୁପ୍ପଞ୍ଞେ ପୁଗ୍ଗଲେ ପରିୱଜ୍ଜୟତୋ, ପଞ୍ଞୱନ୍ତେ ପୁଗ୍ଗଲେ ସେୱତୋ ଭଜତୋ ପୟିରୁପାସତୋ, ଗମ୍ଭୀରଞାଣଚରିୟଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତୋ – ଇମେହି ତୀହାକାରେହି ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୱିସୁଜ୍ଝତି। ଇତି ଇମେ ପଞ୍ଚ ପୁଗ୍ଗଲେ ପରିୱଜ୍ଜୟତୋ , ପଞ୍ଚ ପୁଗ୍ଗଲେ ସେୱତୋ ଭଜତୋ ପୟିରୁପାସତୋ, ପଞ୍ଚ ସୁତ୍ତନ୍ତକ୍ଖନ୍ଧେ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତୋ – ଇମେହି ପନ୍ନରସହି ଆକାରେହି ଇମାନି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ୱିସୁଜ୍ଝନ୍ତି।
କତିହାକାରେହି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିୟନ୍ତି, କତିହାକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଭାୱନା ହୋତି? ଦସହାକାରେହି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିୟନ୍ତି, ଦସହାକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଭାୱନା ହୋତି। ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟଂ ପଜହନ୍ତୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେତି, ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟଂ ପଜହତି; କୋସଜ୍ଜଂ ପଜହନ୍ତୋ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେନ୍ତୋ କୋସଜ୍ଜଂ ପଜହତି; ପମାଦଂ ପଜହନ୍ତୋ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେତି, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ପମାଦଂ ପଜହତି; ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ପଜହନ୍ତୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେତି, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ପଜହତି; ଅୱିଜ୍ଜଂ ପଜହନ୍ତୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେତି, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅୱିଜ୍ଜଂ ପଜହତି। ଇମେହି ଦସହାକାରେହି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିୟନ୍ତି, ଇମେହି ଦସହାକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଭାୱନା ହୋତି।
କତିହାକାରେହି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ହୋନ୍ତି ସୁଭାୱିତାନି? ଦସହାକାରେହି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ହୋନ୍ତି ସୁଭାୱିତାନି। ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ସୁପ୍ପହୀନତ୍ତା ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱିତଂ ହୋତି ସୁଭାୱିତଂ; ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଭାୱିତତ୍ତା ସୁଭାୱିତତ୍ତା ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟଂ ପହୀନଂ ହୋତି ସୁପ୍ପହୀନଂ। କୋସଜ୍ଜସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ସୁପ୍ପହୀନତ୍ତା ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱିତଂ ହୋତି ସୁଭାୱିତଂ; ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଭାୱିତତ୍ତା ସୁଭାୱିତତ୍ତା କୋସଜ୍ଜଂ ପହୀନଂ ହୋତି ସୁପ୍ପହୀନଂ। ପମାଦସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ସୁପ୍ପହୀନତ୍ତା ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱିତଂ ହୋତି ସୁଭାୱିତଂ; ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଭାୱିତତ୍ତା ସୁଭାୱିତତ୍ତା ପମାଦୋ ପହୀନୋ ହୋତି ସୁପ୍ପହୀନୋ। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ସୁପ୍ପହୀନତ୍ତା ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱିତଂ ହୋତି ସୁଭାୱିତଂ; ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଭାୱିତତ୍ତା ସୁଭାୱିତତ୍ତା ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ପହୀନଂ ହୋତି ସୁପ୍ପହୀନଂ। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ପହୀନତ୍ତା ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱିତଂ ହୋତି ସୁଭାୱିତଂ; ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଭାୱିତତ୍ତା ସୁଭାୱିତତ୍ତା ଅୱିଜ୍ଜା ପହୀନା ହୋତି ସୁପ୍ପହୀନା। ଇମେହି ଦସହାକାରେହି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ହୋନ୍ତି ସୁଭାୱିତାନି।
୧୮୬ . କତିହାକାରେହି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିୟନ୍ତି, କତିହାକାରେହି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ଚେୱ ହୋନ୍ତି ସୁଭାୱିତାନି ଚ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧାନି ଚ ସୁପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧାନି ଚ? ଚତୂହାକାରେହି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିୟନ୍ତି ଚତୂହାକାରେହି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ଚେୱ ହୋନ୍ତି ସୁଭାୱିତାନି ଚ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧାନି ଚ ସୁପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧାନି ଚ। ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିୟନ୍ତି; ସୋତାପତ୍ତିଫଲକ୍ଖଣେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ଚେୱ ହୋନ୍ତି ସୁଭାୱିତାନି ଚ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧାନି ଚ ସୁପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧାନି ଚ। ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିୟନ୍ତି; ସକଦାଗାମିଫଲକ୍ଖଣେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ଚେୱ ହୋନ୍ତି ସୁଭାୱିତାନି ଚ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧାନି ଚ ସୁପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧାନି ଚ। ଅନାଗାମିମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିୟନ୍ତି; ଅନାଗାମିଫଲକ୍ଖଣେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ଚେୱ ହୋନ୍ତି ସୁଭାୱିତାନି ଚ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧାନି ଚ ସୁପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧାନି ଚ। ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିୟନ୍ତି; ଅରହତ୍ତଫଲକ୍ଖଣେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ଚେୱ ହୋନ୍ତି ସୁଭାୱିତାନି ଚ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧାନି ଚ ସୁପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧାନି ଚ। ଇତି ଚତସ୍ସୋ ମଗ୍ଗୱିସୁଦ୍ଧିୟୋ, ଚତସ୍ସୋ ଫଲୱିସୁଦ୍ଧିୟୋ, ଚତସ୍ସୋ ସମୁଚ୍ଛେଦୱିସୁଦ୍ଧିୟୋ, ଚତସ୍ସୋ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୱିସୁଦ୍ଧିୟୋ। ଇମେହି ଚତୂହାକାରେହି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିୟନ୍ତି; ଇମେହି ଚତୂହାକାରେହି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ଚେୱ ହୋନ୍ତି ସୁଭାୱିତାନି ଚ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧାନି ଚ ସୁପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧାନି ଚ।
କତିନଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭାୱନା; କତି ପୁଗ୍ଗଲା ଭାୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟା? ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭାୱନା; ତୟୋ ପୁଗ୍ଗଲା ଭାୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟା। କତମେସଂ ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭାୱନା? ସତ୍ତନ୍ନଞ୍ଚ ସେକ୍ଖାନଂ, ପୁଥୁଜ୍ଜନକଲ୍ୟାଣକସ୍ସ ଚ – ଇମେସଂ ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭାୱନା। କତମେ ତୟୋ ପୁଗ୍ଗଲା ଭାୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟା? ସୱନେନ ବୁଦ୍ଧୋ ତଥାଗତସ୍ସ ସାୱକୋ ଖୀଣାସୱୋ ଭାୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟୋ, ସୟଂ ଭୂତଟ୍ଠେନ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଭାୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟୋ, ଅପ୍ପମେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ତଥାଗତୋ ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଭାୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟୋ – ଇମେ ତୟୋ ପୁଗ୍ଗଲା ଭାୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟା। ଇତି ଇମେସଂ ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭାୱନା; ଇମେ ତୟୋ ପୁଗ୍ଗଲା ଭାୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟା।
ସୁତ୍ତନ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ ପଠମୋ।
୨. ଦୁତିୟସୁତ୍ତନ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ
୧୮୭ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ , ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଇମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ନ ମେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମଣେସୁ [ଚେୱ (କ॰) ସଂ॰ ନି॰ ୫.୪୭୬] ୱା ସମଣସମ୍ମତା, ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସମ୍ମତା; ନ ଚ ପନେତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତା [ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ସଂ॰ ନି॰ ୫.୪୭୬] ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଂ ୱା ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଂ ୱା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତି। ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି [ୟେ କେଚି ଖୋ (ସ୍ୟା॰), ୟେ ହି କେଚି ଖୋ (କ॰) ସଂ॰ ନି॰ ୫.୪୭୬ ପସ୍ସିତବ୍ବା] ଭିକ୍ଖୱେ ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ଇମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତି, ତେ ଖୋ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମଣେସୁ ୱା ସମଣସମ୍ମତା, ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସମ୍ମତା; ତେ ଚ ପନାୟସ୍ମନ୍ତା ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତୀ’’ତି।
୧୮୮ . କତିହାକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସମୁଦୟୋ ହୋତି; କତିହାକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସମୁଦୟଂ ପଜାନାତି? କତିହାକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି; କତିହାକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଂ ପଜାନାତି? କତିହାକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଅସ୍ସାଦୋ ହୋତି, କତିହାକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଅସ୍ସାଦଂ ପଜାନାତି? କତିହାକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି; କତିହାକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଆଦୀନୱଂ ପଜାନାତି? କତିହାକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ନିସ୍ସରଣଂ ହୋତି; କତିହାକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ନିସ୍ସରଣଂ ପଜାନାତି?
ଚତ୍ତାରୀସାୟ ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସମୁଦୟୋ ହୋତି; ଚତ୍ତାରୀସାୟ ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସମୁଦୟଂ ପଜାନାତି। ଚତ୍ତାରୀସାୟ ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି; ଚତ୍ତାରୀସାୟ ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଂ ପଜାନାତି। ପଞ୍ଚୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଅସ୍ସାଦୋ ହୋତି; ପଞ୍ଚୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଅସ୍ସାଦଂ ପଜାନାତି। ପଞ୍ଚୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି; ପଞ୍ଚୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଆଦୀନୱଂ ପଜାନାତି। ଅସୀତିସତଂ ଆକାରେହି [ଅସୀତିସତାକାରେହି (ସ୍ୟା॰)] ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ନିସ୍ସରଣଂ ହୋତି; ଅସୀତିସତଂ ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ନିସ୍ସରଣଂ ପଜାନାତି।
କତମେହି ଚତ୍ତାରୀସାୟ ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସମୁଦୟୋ ହୋତି; କତମେହି ଚତ୍ତାରୀସାୟ ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସମୁଦୟଂ ପଜାନାତି? ଅଧିମୋକ୍ଖତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନାୟ ସମୁଦୟୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି, ଅଧିମୋକ୍ଖୱସେନ ଛନ୍ଦସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି, ଅଧିମୋକ୍ଖୱସେନ ମନସିକାରସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି, ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଏକତ୍ତୁପଟ୍ଠାନଂ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି; ପଗ୍ଗହତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନାୟ ସମୁଦୟୋ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି, ପଗ୍ଗହୱସେନ ଛନ୍ଦସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି, ପଗ୍ଗହୱସେନ ମନସିକାରସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଏକତ୍ତୁପଟ୍ଠାନଂ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି; ଉପଟ୍ଠାନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନାୟ ସମୁଦୟୋ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି, ଉପଟ୍ଠାନୱସେନ ଛନ୍ଦସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି, ଉପଟ୍ଠାନୱସେନ ମନସିକାରସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଏକତ୍ତୁପଟ୍ଠାନଂ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି; ଅୱିକ୍ଖେପତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନାୟ ସମୁଦୟୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି, ଅୱିକ୍ଖେପୱସେନ ଛନ୍ଦସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି, ଅୱିକ୍ଖେପୱସେନ ମନସିକାରସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଏକତ୍ତୁପଟ୍ଠାନଂ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି; ଦସ୍ସନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନାୟ ସମୁଦୟୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି, ଦସ୍ସନୱସେନ ଛନ୍ଦସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି, ଦସ୍ସନୱସେନ ମନସିକାରସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଏକତ୍ତୁପଟ୍ଠାନଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି। ଅଧିମୋକ୍ଖତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନାୟ ସମୁଦୟୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି, ପଗ୍ଗହତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନାୟ ସମୁଦୟୋ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି, ଉପଟ୍ଠାନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନାୟ ସମୁଦୟୋ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି, ଅୱିକ୍ଖେପତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନାୟ ସମୁଦୟୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି, ଦସ୍ସନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନାୟ ସମୁଦୟୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି। ଅଧିମୋକ୍ଖୱସେନ ଛନ୍ଦସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି, ପଗ୍ଗହୱସେନ ଛନ୍ଦସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି, ଉପଟ୍ଠାନୱସେନ ଛନ୍ଦସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି, ଅୱିକ୍ଖେପୱସେନ ଛନ୍ଦସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି, ଦସ୍ସନୱସେନ ଛନ୍ଦସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି। ଅଧିମୋକ୍ଖୱସେନ ମନସିକାରସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି, ପଗ୍ଗହୱସେନ ମନସିକାରସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି, ଉପଟ୍ଠାନୱସେନ ମନସିକାରସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି, ଅୱିକ୍ଖେପୱସେନ ମନସିକାରସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି, ଦସ୍ସନୱସେନ ମନସିକାରସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି। ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଏକତ୍ତୁପଟ୍ଠାନଂ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଏକତ୍ତୁପଟ୍ଠାନଂ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଏକତ୍ତୁପଟ୍ଠାନଂ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଏକତ୍ତୁପଟ୍ଠାନଂ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି , ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଏକତ୍ତୁପଟ୍ଠାନଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି।
ଇମେହି ଚତ୍ତାରୀସାୟ ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସମୁଦୟୋ ହୋତି, ଇମେହି ଚତ୍ତାରୀସାୟ ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ସମୁଦୟଂ ପଜାନାତି।
କତମେହି ଚତ୍ତାରୀସାୟ ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି; କତମେହି ଚତ୍ତାରୀସାୟ ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଂ ପଜାନାତି? ଅଧିମୋକ୍ଖତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନାୟ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି, ଅଧିମୋକ୍ଖୱସେନ ଛନ୍ଦସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି, ଅଧିମୋକ୍ଖୱସେନ ମନସିକାରସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି, ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଏକତ୍ତଅନୁପଟ୍ଠାନଂ [ଏକତ୍ତଂ ଅନୁପଟ୍ଠାନଂ (ସ୍ୟା॰)] ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି; ପଗ୍ଗହତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନାୟ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି, ପଗ୍ଗହୱସେନ ଛନ୍ଦସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି, ପଗ୍ଗହୱସେନ ମନସିକାରସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଏକତ୍ତଅନୁପଟ୍ଠାନଂ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି; ଉପଟ୍ଠାନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନାୟ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି, ଉପଟ୍ଠାନୱସେନ ଛନ୍ଦସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି, ଉପଟ୍ଠାନୱସେନ ମନସିକାରସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଏକତ୍ତଅନୁପଟ୍ଠାନଂ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି; ଅୱିକ୍ଖେପତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନାୟ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି, ଅୱିକ୍ଖେପୱସେନ ଛନ୍ଦସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି, ଅୱିକ୍ଖେପୱସେନ ମନସିକାରସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଏକତ୍ତଅନୁପଟ୍ଠାନଂ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି; ଦସ୍ସନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନାୟ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି, ଦସ୍ସନୱସେନ ଛନ୍ଦସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି, ଦସ୍ସନୱସେନ ମନସିକାରସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଏକତ୍ତଅନୁପଟ୍ଠାନଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି।
ଅଧିମୋକ୍ଖତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନାୟ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି, ପଗ୍ଗହତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନାୟ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି, ଉପଟ୍ଠାନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନାୟ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି, ଅୱିକ୍ଖେପତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନାୟ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି, ଦସ୍ସନତ୍ଥାୟ ଆୱଜ୍ଜନାୟ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି। ଅଧିମୋକ୍ଖୱସେନ ଛନ୍ଦସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି, ପଗ୍ଗହୱସେନ ଛନ୍ଦସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି, ଉପଟ୍ଠାନୱସେନ ଛନ୍ଦସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି, ଅୱିକ୍ଖେପୱସେନ ଛନ୍ଦସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି, ଦସ୍ସନୱସେନ ଛନ୍ଦସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି। ଅଧିମୋକ୍ଖୱସେନ ମନସିକାରସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି, ପଗ୍ଗହୱସେନ ମନସିକାରସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି, ଉପଟ୍ଠାନୱସେନ ମନସିକାରସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି, ଅୱିକ୍ଖେପୱସେନ ମନସିକାରସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି, ଦସ୍ସନୱସେନ ମନସିକାରସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି। ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଏକତ୍ତଅନୁପଟ୍ଠାନଂ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଏକତ୍ତଅନୁପଟ୍ଠାନଂ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଏକତ୍ତଅନୁପଟ୍ଠାନଂ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଏକତ୍ତଅନୁପଟ୍ଠାନଂ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଏକତ୍ତଅନୁପଟ୍ଠାନଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି।
ଇମେହି ଚତ୍ତାରୀସାୟ ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମୋ ହୋତି; ଇମେହି ଚତ୍ତାରୀସାୟ ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଂ ପଜାନାତି।
କ. ଅସ୍ସାଦନିଦ୍ଦେସୋ
୧୮୯ . କତମେହି ପଞ୍ଚୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଅସ୍ସାଦୋ ହୋତି; କତମେହି ପଞ୍ଚୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଅସ୍ସାଦଂ ପଜାନାତି? ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟସ୍ସ ଅନୁପଟ୍ଠାନଂ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ହୋତି, ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟପରିଳାହସ୍ସ ଅନୁପଟ୍ଠାନଂ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ହୋତି, ଅଧିମୋକ୍ଖଚରିୟାୟ ୱେସାରଜ୍ଜଂ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ହୋତି, ସନ୍ତୋ ଚ ୱିହାରାଧିଗମୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ହୋତି, ୟଂ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ଅୟଂ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ।
କୋସଜ୍ଜସ୍ସ ଅନୁପଟ୍ଠାନଂ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ହୋତି, କୋସଜ୍ଜପରିଳାହସ୍ସ ଅନୁପଟ୍ଠାନଂ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ହୋତି, ପଗ୍ଗହଚରିୟାୟ ୱେସାରଜ୍ଜଂ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ହୋତି, ସନ୍ତୋ ଚ ୱିହାରାଧିଗମୋ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ହୋତି, ୟଂ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ଅୟଂ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ।
ପମାଦସ୍ସ ଅନୁପଟ୍ଠାନଂ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ହୋତି, ପମାଦପରିଳାହସ୍ସ ଅନୁପଟ୍ଠାନଂ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ହୋତି, ଉପଟ୍ଠାନଚରିୟାୟ ୱେସାରଜ୍ଜଂ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ହୋତି, ସନ୍ତୋ ଚ ୱିହାରାଧିଗମୋ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ହୋତି, ୟଂ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ଅୟଂ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ।
ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସ୍ସ ଅନୁପଟ୍ଠାନଂ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ହୋତି, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚପରିଳାହସ୍ସ ଅନୁପଟ୍ଠାନଂ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ହୋତି, ଅୱିକ୍ଖେପଚରିୟାୟ ୱେସାରଜ୍ଜଂ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ହୋତି, ସନ୍ତୋ ଚ ୱିହାରାଧିଗମୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ହୋତି, ୟଂ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ଅୟଂ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ।
ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଅନୁପଟ୍ଠାନଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ହୋତି, ଅୱିଜ୍ଜାପରିଳାହସ୍ସ ଅନୁପଟ୍ଠାନଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ହୋତି, ଦସ୍ସନଚରିୟାୟ ୱେସାରଜ୍ଜଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ହୋତି , ସନ୍ତୋ ଚ ୱିହାରାଧିଗମୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ ହୋତି, ୟଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ ଅୟଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ।
ଇମେହି ପଞ୍ଚୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଅସ୍ସାଦୋ ହୋତି; ଇମେହି ପଞ୍ଚୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଅସ୍ସାଦଂ ପଜାନାତି।
ଖ. ଆଦୀନୱନିଦ୍ଦେସୋ
୧୯୦ . କତମେହି ପଞ୍ଚୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି; କତମେହି ପଞ୍ଚୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଆଦୀନୱଂ ପଜାନାତି? ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟସ୍ସ ଉପଟ୍ଠାନଂ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟପରିଳାହସ୍ସ ଉପଟ୍ଠାନଂ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, ଅନିଚ୍ଚଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, ଅନତ୍ତଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି।
କୋସଜ୍ଜସ୍ସ ଉପଟ୍ଠାନଂ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, କୋସଜ୍ଜପରିଳାହସ୍ସ ଉପଟ୍ଠାନଂ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, ଅନିଚ୍ଚଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠେନ…ପେ॰… ଅନତ୍ତଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି।
ପମାଦସ୍ସ ଉପଟ୍ଠାନଂ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, ପମାଦପରିଳାହସ୍ସ ଉପଟ୍ଠାନଂ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, ଅନିଚ୍ଚଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠେନ…ପେ॰… ଅନତ୍ତଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି।
ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସ୍ସ ଉପଟ୍ଠାନଂ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚପରିଳାହସ୍ସ ଉପଟ୍ଠାନଂ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, ଅନିଚ୍ଚଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠେନ…ପେ॰… ଅନତ୍ତଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି।
ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଉପଟ୍ଠାନଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, ଅୱିଜ୍ଜାପରିଳାହସ୍ସ ଉପଟ୍ଠାନଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, ଅନିଚ୍ଚଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି, ଅନତ୍ତଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି।
ଇମେହି ପଞ୍ଚୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଆଦୀନୱୋ ହୋତି; ଇମେହି ପଞ୍ଚୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଆଦୀନୱଂ ପଜାନାତି।
ଗ. ନିସ୍ସରଣନିଦ୍ଦେସୋ
୧୯୧ . କତମେହି ଅସୀତିସତଂ ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ନିସ୍ସରଣଂ ହୋତି; କତମେହି ଅସୀତିସତଂ ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ନିସ୍ସରଣଂ ପଜାନାତି? ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟା ନିସ୍ସଟଂ ହୋତି, ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟପରିଳାହା ନିସ୍ସଟଂ ହୋତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ନିସ୍ସଟଂ ହୋତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ନିସ୍ସଟଂ ହୋତି, ତତୋ ପଣୀତତରସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ପଟିଲାଭା ପୁରିମତରସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟା ନିସ୍ସଟଂ ହୋତି; ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ କୋସଜ୍ଜା ନିସ୍ସଟଂ ହୋତି, କୋସଜ୍ଜପରିଳାହା ନିସ୍ସଟଂ ହୋତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ନିସ୍ସଟଂ ହୋତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ନିସ୍ସଟଂ ହୋତି, ତତୋ ପଣୀତତରୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ପଟିଲାଭା ପୁରିମତରୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟା ନିସ୍ସଟଂ ହୋତି; ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପମାଦା ନିସ୍ସଟଂ ହୋତି, ପମାଦପରିଳାହା ନିସ୍ସଟଂ ହୋତି , ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ନିସ୍ସଟଂ ହୋତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ନିସ୍ସଟଂ ହୋତି, ତତୋ ପଣୀତତରସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ପଟିଲାଭା ପୁରିମତରସତିନ୍ଦ୍ରିୟା ନିସ୍ସଟଂ ହୋତି; ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚା ନିସ୍ସଟଂ ହୋତି, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚପରିଳାହା ନିସ୍ସଟଂ ହୋତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ନିସ୍ସଟଂ ହୋତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ନିସ୍ସଟଂ ହୋତି, ତତୋ ପଣୀତତରସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ପଟିଲାଭା ପୁରିମତରସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟା ନିସ୍ସଟଂ ହୋତି; ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅୱିଜ୍ଜାୟ ନିସ୍ସଟଂ ହୋତି, ଅୱିଜ୍ଜାପରିଳାହା ନିସ୍ସଟଂ ହୋତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ନିସ୍ସଟଂ ହୋତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ନିସ୍ସଟଂ ହୋତି, ତତୋ ପଣୀତତରପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ପଟିଲାଭା ପୁରିମତରପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟା ନିସ୍ସଟଂ ହୋତି।
୧୯୨ . ପୁବ୍ବଭାଗେ ପଞ୍ଚହି ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି ପଠମଜ୍ଝାନୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ପଠମେ ଝାନେ ପଞ୍ଚହିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ଦୁତିୟଜ୍ଝାନୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ଦୁତିୟେ ଝାନେ ପଞ୍ଚହିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ତତିୟଜ୍ଝାନୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ତତିୟେ ଝାନେ ପଞ୍ଚହିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ଚତୁତ୍ଥଜ୍ଝାନୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ଚତୁତ୍ଥେ ଝାନେ ପଞ୍ଚହିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି , ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ପଞ୍ଚହିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ପଞ୍ଚହିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ପଞ୍ଚହିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ପଞ୍ଚହିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନାୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି।
ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ପଞ୍ଚହିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନାୱସେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା ପଞ୍ଚହିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନାୱସେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା ପଞ୍ଚହିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନାୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନାୟ ପଞ୍ଚହିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନାୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନାୟ ପଞ୍ଚହିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନାୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନାୟ ପଞ୍ଚହିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନାୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନାୟ ପଞ୍ଚହିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ଖୟାନୁପସ୍ସନାୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ଖୟାନୁପସ୍ସନାୟ ପଞ୍ଚହିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ୱୟାନୁପସ୍ସନାୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ୱୟାନୁପସ୍ସନାୟ ପଞ୍ଚହିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ୱିପରିଣାମାନୁପସ୍ସନାୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ୱିପରିଣାମାନୁପସ୍ସନାୟ ପଞ୍ଚହିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ଅନିମିତ୍ତାନୁପସ୍ସନାୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ଅନିମିତ୍ତାନୁପସ୍ସନାୟ ପଞ୍ଚହିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ଅପ୍ପଣିହିତାନୁପସ୍ସନାୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ଅପ୍ପଣିହିତାନୁପସ୍ସନାୟ ପଞ୍ଚହିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନାୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନାୟ ପଞ୍ଚହିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ଅଧିପଞ୍ଞାଧମ୍ମୱିପସ୍ସନାୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି। ଅଧିପଞ୍ଞାଧମ୍ମୱିପସ୍ସନାୟ ପଞ୍ଚହିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ୟଥାଭୂତଞାଣଦସ୍ସନୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ୟଥାଭୂତଞାଣଦସ୍ସନେ ପଞ୍ଚହିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସନାୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସନାୟ ପଞ୍ଚହିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ପଟିସଙ୍ଖାନୁପସ୍ସନାୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ପଟିସଙ୍ଖାନୁପସ୍ସନାୟ ପଞ୍ଚହିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ୱିୱଟ୍ଟନାନୁପସ୍ସନାୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି। ୱିୱଟ୍ଟନାନୁପସ୍ସନାୟ ପଞ୍ଚହିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି।
ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗେ ପଞ୍ଚହିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ସୋତାପତ୍ତିଫଲସମାପତ୍ତିୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ସୋତାପତ୍ତିଫଲସମାପତ୍ତିୟା ପଞ୍ଚହିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗେ ପଞ୍ଚହିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ସକଦାଗାମିଫଲସମାପତ୍ତିୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ସକଦାଗାମିଫଲସମାପତ୍ତିୟା ପଞ୍ଚହିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ଅନାଗାମିମଗ୍ଗୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ଅନାଗାମିମଗ୍ଗେ ପଞ୍ଚହିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ଅନାଗାମିଫଲସମାପତ୍ତିୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ଅନାଗାମିଫଲସମାପତ୍ତିୟା ପଞ୍ଚହିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେ ପଞ୍ଚହିନ୍ଦ୍ରିୟେହି ଅରହତ୍ତଫଲସମାପତ୍ତିୱସେନ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି।
ନେକ୍ଖମ୍ମେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି କାମଚ୍ଛନ୍ଦତୋ ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ଅବ୍ୟାପାଦେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ବ୍ୟାପାଦତୋ ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ଆଲୋକସଞ୍ଞାୟ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଥିନମିଦ୍ଧତୋ ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ଅୱିକ୍ଖେପେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଉଦ୍ଧଚ୍ଚତୋ ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ଞାଣେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଅୱିଜ୍ଜାୟ ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ପାମୋଜ୍ଜେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଅରତିୟା ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି।
୧୯୩ . ପଠମେ ଝାନେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନୀୱରଣେହି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ଦୁତିୟେ ଝାନେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ୱିତକ୍କୱିଚାରେହି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ତତିୟେ ଝାନେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପୀତିୟା ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ଚତୁତ୍ଥେ ଝାନେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସୁଖଦୁକ୍ଖେହି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ରୂପସଞ୍ଞାୟ ପଟିଘସଞ୍ଞାୟ ନାନତ୍ତସଞ୍ଞାୟ ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞାୟ ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞାୟ ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞାୟ ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି।
ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିଚ୍ଚସଞ୍ଞାୟ ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସୁଖସଞ୍ଞାୟ ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଅତ୍ତସଞ୍ଞାୟ ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନାୟ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନନ୍ଦିୟା ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନାୟ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ରାଗତୋ ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନାୟ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସମୁଦୟତୋ ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନାୟ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଆଦାନତୋ ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ଖୟାନୁପସ୍ସନାୟ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଘନସଞ୍ଞାୟ ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି , ୱୟାନୁପସ୍ସନାୟ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଆୟୂହନତୋ ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ୱିପରିଣାମାନୁପସ୍ସନାୟ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଧୁୱସଞ୍ଞାୟ ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ଅନିମିତ୍ତାନୁପସ୍ସନାୟ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିମିତ୍ତତୋ ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ଅପ୍ପଣିହିତାନୁପସ୍ସନାୟ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପଣିଧିୟା ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନାୟ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଅଭିନିୱେସତୋ ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି। ଅଧିପଞ୍ଞାଧମ୍ମୱିପସ୍ସନାୟ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସାରାଦାନାଭିନିୱେସତୋ ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ୟଥାଭୂତଞାଣଦସ୍ସନେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସମ୍ମୋହାଭିନିୱେସତୋ ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସନାୟ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଆଲୟାଭିନିୱେସତୋ ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ପଟିସଙ୍ଖାନୁପସ୍ସନାୟ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଅପ୍ପଟିସଙ୍ଖାୟ ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ୱିୱଟ୍ଟନାନୁପସ୍ସନାୟ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସଞ୍ଞୋଗାଭିନିୱେସତୋ ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି।
ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦିଟ୍ଠେକଟ୍ଠେହି କିଲେସେହି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଓଳାରିକେହି କିଲେସେହି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ଅନାଗାମିମଗ୍ଗେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଅନୁସହଗତେହି କିଲେସେହି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସବ୍ବକିଲେସେହି ନିସ୍ସଟାନି ହୋନ୍ତି, ସବ୍ବେସଞ୍ଞେୱ ଖୀଣାସୱାନଂ ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନିସ୍ସଟାନି ଚେୱ ହୋନ୍ତି ସୁନିସ୍ସଟାନି ଚ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧାନି ଚ ସୁପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧାନି ଚ।
ଇମେହି ଅସୀତିସତଂ ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ନିସ୍ସରଣଂ ହୋତି; ଇମେହି ଅସୀତିସତଂ ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ନିସ୍ସରଣଂ ପଜାନାତି।
ସୁତ୍ତନ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ ଦୁତିୟୋ।
ପଠମଭାଣୱାରୋ।
୩. ତତିୟସୁତ୍ତନ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ
୧୯୪ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ [ସଂ॰ ନି॰ ୫.୪୭୮-୪୭୯ ପସ୍ସିତବ୍ବା] । ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। କତ୍ଥ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ? ଚତୂସୁ ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେସୁ – ଏତ୍ଥ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। କତ୍ଥ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ? ଚତୂସୁ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେସୁ – ଏତ୍ଥ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। କତ୍ଥ ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ? ଚତୂସୁ ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ – ଏତ୍ଥ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। କତ୍ଥ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ? ଚତୂସୁ ଝାନେସୁ – ଏତ୍ଥ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। କତ୍ଥ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ? ଚତୂସୁ ଅରିୟସଚ୍ଚେସୁ – ଏତ୍ଥ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ’’।
ଚତୂସୁ ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେସୁ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ କତିହାକାରେହି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି? ଚତୂସୁ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେସୁ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ କତିହାକାରେହି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି? ଚତୂସୁ ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ କତିହାକାରେହି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି? ଚତୂସୁ ଝାନେସୁ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ କତିହାକାରେହି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି? ଚତୂସୁ ଅରିୟସଚ୍ଚେସୁ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ କତିହାକାରେହି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି?
ଚତୂସୁ ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେସୁ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି। ଚତୂସୁ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେସୁ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି। ଚତୂସୁ ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି। ଚତୂସୁ ଝାନେସୁ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି। ଚତୂସୁ ଅରିୟସଚ୍ଚେସୁ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି।
କ. ପଭେଦଗଣନନିଦ୍ଦେସୋ
୧୯୫ . ଚତୂସୁ ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେସୁ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ କତମେହି ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି? ସପ୍ପୁରିସସଂସେୱେ ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେ ଅଧିମୋକ୍ଖାଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ , ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ; ସଦ୍ଧମ୍ମସୱନେ ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେ… ୟୋନିସୋମନସିକାରେ ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେ… ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପଟିପତ୍ତିୟା ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେ ଅଧିମୋକ୍ଖାଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଚତୂସୁ ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେସୁ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଇମେହି ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି।
ଚତୂସୁ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେସୁ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ କତମେହି ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି? ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନୁପ୍ପାଦାୟ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ ପଗ୍ଗହାଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ…ପେ॰… ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପ୍ପାଦାୟ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ…ପେ॰… ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଠିତିୟା ଅସମ୍ମୋସାୟ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ ପଗ୍ଗହାଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଚତୂସୁ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେସୁ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଇମେହି ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି।
ଚତୂସୁ ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ କତମେହି ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି? କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନେ ଉପଟ୍ଠାନାଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନେ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନେ… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନେ ଉପଟ୍ଠାନାଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଚତୂସୁ ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଇମେହି ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି।
ଚତୂସୁ ଝାନେସୁ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ କତମେହି ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି? ପଠମେ ଝାନେ ଅୱିକ୍ଖେପାଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଦୁତିୟେ ଝାନେ…ପେ॰… ତତିୟେ ଝାନେ… ଚତୁତ୍ଥେ ଝାନେ ଅୱିକ୍ଖେପାଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଚତୂସୁ ଝାନେସୁ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଇମେହି ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି।
ଚତୂସୁ ଅରିୟସଚ୍ଚେସୁ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ କତମେହି ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି? ଦୁକ୍ଖେ ଅରିୟସଚ୍ଚେ ଦସ୍ସନାଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟେ ଅରିୟସଚ୍ଚେ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖନିରୋଧେ ଅରିୟସଚ୍ଚେ… ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଅରିୟସଚ୍ଚେ ଦସ୍ସନାଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଚତୂସୁ ଅରିୟସଚ୍ଚେସୁ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଇମେହି ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି।
ଖ. ଚରିୟୱାରୋ
୧୯୬ . ଚତୂସୁ ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେସୁ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ କତିହାକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା?
ଚତୂସୁ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେସୁ…ପେ॰… ଚତୂସୁ ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ… ଚତୂସୁ ଝାନେସୁ… ଚତୂସୁ ଅରିୟସଚ୍ଚେସୁ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ କତିହାକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା? ଚତୂସୁ ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେସୁ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା। ଚତୂସୁ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେସୁ…ପେ॰… ଚତୂସୁ ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ… ଚତୂସୁ ଝାନେସୁ… ଚତୂସୁ ଅରିୟସଚ୍ଚେସୁ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା।
ଚତୂସୁ ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେସୁ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ କତମେହି ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା? ସପ୍ପୁରିସସଂସେୱେ ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେ ଅଧିମୋକ୍ଖାଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା, ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା, ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା, ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା। ସଦ୍ଧମ୍ମସୱନେ ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେ…ପେ॰… ୟୋନିସୋ ମନସିକାରେ ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେ… ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପଟିପତ୍ତିୟା ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେ ଅଧିମୋକ୍ଖାଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା, ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା, ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା, ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା। ଚତୂସୁ ସୋତାପତ୍ତିୟଙ୍ଗେସୁ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଇମେହି ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା।
ଚତୂସୁ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେସୁ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ କତମେହି ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା? ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନୁପ୍ପାଦାୟ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ ପଗ୍ଗହାଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା, ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା, ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା। ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ…ପେ॰… ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପ୍ପାଦାୟ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ…ପେ॰… ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଠିତିୟା ଅସମ୍ମୋସାୟ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ ପଗ୍ଗହାଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା…ପେ॰… ଚତୂସୁ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେସୁ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଇମେହି ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା।
ଚତୂସୁ ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ କତମେହି ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା? କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନେ ଉପଟ୍ଠାନାଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା, ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା, ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା, ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା। ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନେ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନେ ଉପଟ୍ଠାନାଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା…ପେ॰… ଚତୂସୁ ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଇମେହି ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା।
ଚତୂସୁ ଝାନେସୁ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ କତମେହି ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା? ପଠମେ ଝାନେ ଅୱିକ୍ଖେପାଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା, ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା, ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା, ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା। ଦୁତିୟେ ଝାନେ…ପେ॰… ତତିୟେ ଝାନେ…ପେ॰… ଚତୁତ୍ଥେ ଝାନେ ଅୱିକ୍ଖେପାଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା…ପେ॰… ଚତୂସୁ ଝାନେସୁ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଇମେହି ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା।
ଚତୂସୁ ଅରିୟସଚ୍ଚେସୁ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ କତମେହି ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା? ଦୁକ୍ଖେ ଅରିୟସଚ୍ଚେ ଦସ୍ସନାଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା, ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା, ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା। ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟେ ଅରିୟସଚ୍ଚେ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖନିରୋଧେ ଅରିୟସଚ୍ଚେ… ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଅରିୟସଚ୍ଚେ ଦସ୍ସନାଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା, ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା, ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା। ଚତୂସୁ ଅରିୟସଚ୍ଚେସୁ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଇମେହି ୱୀସତିୟା ଆକାରେହି ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଚରିୟା ଦଟ୍ଠବ୍ବା।
ଗ. ଚାରୱିହାରନିଦ୍ଦେସୋ
୧୯୭ . ଚାରୋ ଚ ୱିହାରୋ ଚ ଅନୁବୁଦ୍ଧୋ ହୋତି ପଟିୱିଦ୍ଧୋ, ୟଥାଚରନ୍ତଂ ୟଥାୱିହରନ୍ତଂ ୱିଞ୍ଞୂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଗମ୍ଭୀରେସୁ ଠାନେସୁ ଓକପ୍ପେୟ୍ୟୁଂ – ‘‘ଅଦ୍ଧା, ଅୟମାୟସ୍ମା ପତ୍ତୋ ୱା ପାପୁଣିସ୍ସତି ୱା’’।
ଚରିୟା ତି ଅଟ୍ଠ ଚରିୟାୟୋ – ଇରିୟାପଥଚରିୟା, ଆୟତନଚରିୟା, ସତିଚରିୟା, ସମାଧିଚରିୟା, ଞାଣଚରିୟା, ମଗ୍ଗଚରିୟା, ପତ୍ତିଚରିୟା, ଲୋକତ୍ଥଚରିୟାତି। ଇରିୟାପଥଚରିୟା ତି ଚତୂସୁ ଇରିୟାପଥେସୁ। ଆୟତନଚରିୟା ତି ଛସୁ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକବାହିରେସୁ ଆୟତନେସୁ। ସତିଚରିୟା ତି ଚତୂସୁ ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ। ସମାଧିଚରିୟା ତି ଚତୂସୁ ଝାନେସୁ। ଞାଣଚରିୟା ତି ଚତୂସୁ ଅରିୟସଚ୍ଚେସୁ। ମଗ୍ଗଚରିୟା ତି ଚତୂସୁ ଅରିୟମଗ୍ଗେସୁ। ପତ୍ତିଚରିୟା ତି ଚତୂସୁ ସାମଞ୍ଞଫଲେସୁ। ଲୋକତ୍ଥଚରିୟା ତି ତଥାଗତେସୁ ଅରହନ୍ତେସୁ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେସୁ, ପଦେସେ ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧେସୁ, ପଦେସେ ସାୱକେସୁ। ଇରିୟାପଥଚରିୟା ଚ ପଣିଧିସମ୍ପନ୍ନାନଂ, ଆୟତନଚରିୟା ଚ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରାନଂ, ସତିଚରିୟା ଚ ଅପ୍ପମାଦୱିହାରୀନଂ, ସମାଧିଚରିୟା ଚ ଅଧିଚିତ୍ତମନୁୟୁତ୍ତାନଂ, ଞାଣଚରିୟା ଚ ବୁଦ୍ଧିସମ୍ପନ୍ନାନଂ, ମଗ୍ଗଚରିୟା ଚ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନାନଂ, ପତ୍ତିଚରିୟା ଚ ଅଧିଗତଫଲାନଂ, ଲୋକତ୍ଥଚରିୟା ଚ ତଥାଗତାନଂ ଅରହନ୍ତାନଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧାନଂ, ପଦେସେ ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧାନଂ, ପଦେସେ ସାୱକାନଂ। ଇମା ଅଟ୍ଠ ଚରିୟାୟୋ।
ଅପରାପି ଅଟ୍ଠ ଚରିୟାୟୋ। ଅଧିମୁଚ୍ଚନ୍ତୋ ସଦ୍ଧାୟ ଚରତି, ପଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତୋ ୱୀରିୟେନ ଚରତି, ଉପଟ୍ଠାପେନ୍ତୋ ସତିୟା ଚରତି, ଅୱିକ୍ଖେପଂ କରୋନ୍ତୋ ସମାଧିନା ଚରତି, ପଜାନନ୍ତୋ ପଞ୍ଞାୟ ଚରତି, ୱିଜାନନ୍ତୋ ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟାୟ ଚରତି, ଏୱଂ ପଟିପନ୍ନସ୍ସ କୁସଲା ଧମ୍ମା ଆୟାପେନ୍ତୀତି ଆୟତନଚରିୟାୟ ଚରତି, ଏୱଂ ପଟିପନ୍ନୋ ୱିସେସମଧିଗଚ୍ଛତୀତି ୱିସେସଚରିୟାୟ ଚରତି – ଇମା ଅଟ୍ଠ ଚରିୟାୟୋ।
ଅପରାପି ଅଟ୍ଠ ଚରିୟାୟୋ। ଦସ୍ସନଚରିୟା ଚ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା, ଅଭିନିରୋପନଚରିୟା ଚ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପସ୍ସ, ପରିଗ୍ଗହଚରିୟା ଚ ସମ୍ମାୱାଚାୟ, ସମୁଟ୍ଠାନଚରିୟା ଚ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତସ୍ସ, ୱୋଦାନଚରିୟା ଚ ସମ୍ମାଆଜୀୱସ୍ସ, ପଗ୍ଗହଚରିୟା ଚ ସମ୍ମାୱାୟାମସ୍ସ, ଉପଟ୍ଠାନଚରିୟା ଚ ସମ୍ମାସତିୟା, ଅୱିକ୍ଖେପଚରିୟା ଚ ସମ୍ମାସମାଧିସ୍ସ – ଇମା ଅଟ୍ଠ ଚରିୟାୟୋ।
ୱିହାରୋ ତି ଅଧିମୁଚ୍ଚନ୍ତୋ ସଦ୍ଧାୟ ୱିହରତି, ପଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତୋ ୱୀରିୟେନ ୱିହରତି, ଉପଟ୍ଠାପେନ୍ତୋ ସତିୟା ୱିହରତି, ଅୱିକ୍ଖେପଂ କରୋନ୍ତୋ ସମାଧିନା ୱିହରତି, ପଜାନନ୍ତୋ ପଞ୍ଞାୟ ୱିହରତି।
ଅନୁବୁଦ୍ଧୋ ତି ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠୋ ଅନୁବୁଦ୍ଧୋ ହୋତି, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ପଗ୍ଗହଟ୍ଠୋ ଅନୁବୁଦ୍ଧୋ ହୋତି, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠୋ ଅନୁବୁଦ୍ଧୋ ହୋତି, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠୋ ଅନୁବୁଦ୍ଧୋ ହୋତି, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ ଅନୁବୁଦ୍ଧୋ ହୋତି।
ପଟିୱିଦ୍ଧୋ ତି ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠୋ ପଟିୱିଦ୍ଧୋ ହୋତି, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ପଗ୍ଗହଟ୍ଠୋ ପଟିୱିଦ୍ଧୋ ହୋତି, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠୋ ପଟିୱିଦ୍ଧୋ ହୋତି, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠୋ ପଟିୱିଦ୍ଧୋ ହୋତି, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ ପଟିୱିଦ୍ଧୋ ହୋତି। ୟଥାଚରନ୍ତ ନ୍ତି ଏୱଂ ସଦ୍ଧାୟ ଚରନ୍ତଂ, ଏୱଂ ୱୀରିୟେନ ଚରନ୍ତଂ, ଏୱଂ ସତିୟା ଚରନ୍ତଂ, ଏୱଂ ସମାଧିନା ଚରନ୍ତଂ, ଏୱଂ ପଞ୍ଞାୟ ଚରନ୍ତଂ। ୟଥାୱିହରନ୍ତ ନ୍ତି ଏୱଂ ସଦ୍ଧାୟ ୱିହରନ୍ତଂ, ଏୱଂ ୱୀରିୟେନ ୱିହରନ୍ତଂ, ଏୱଂ ସତିୟା ୱିହରନ୍ତଂ, ଏୱଂ ସମାଧିନା ୱିହରନ୍ତଂ, ଏୱଂ ପଞ୍ଞାୟ ୱିହରନ୍ତଂ। ୱିଞ୍ଞୂ ତି ୱିଞ୍ଞୂ ୱିଭାୱୀ ମେଧାୱୀ ପଣ୍ଡିତା ବୁଦ୍ଧିସମ୍ପନ୍ନା। ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ତି ଏକକମ୍ମଂ ଏକୁଦ୍ଦେସୋ ସମସିକ୍ଖତା। ଗମ୍ଭୀରେସୁ ଠାନେସୂ ତି ଗମ୍ଭୀରାନି ଠାନାନି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଝାନା ଚ ୱିମୋକ୍ଖା ଚ ସମାଧୀ ଚ ସମାପତ୍ତିୟୋ ଚ ମଗ୍ଗା ଚ ଫଲାନି ଚ ଅଭିଞ୍ଞାୟୋ ଚ ପଟିସମ୍ଭିଦା ଚ। ଓକପ୍ପେୟ୍ୟୁ ନ୍ତି ସଦ୍ଦହେୟ୍ୟୁଂ ଅଧିମୁଚ୍ଚେୟ୍ୟୁଂ। ଅଦ୍ଧା ତି ଏକଂସୱଚନମେତଂ ନିସ୍ସଂସୟୱଚନମେତଂ ନିକ୍କଙ୍ଖୱଚନମେତଂ ଅଦ୍ୱେଜ୍ଝୱଚନମେତଂ ଅଦ୍ୱେଳ୍ହକୱଚନମେତଂ ନିୟୋଗୱଚନମେତଂ ଅପଣ୍ଣକୱଚନମେତଂ ଅୱତ୍ଥାପନୱଚନମେତଂ – ଅଦ୍ଧାତି। ଆୟସ୍ମା ତି ପିୟୱଚନମେତଂ ଗରୁୱଚନମେତଂ ସଗାରୱସପ୍ପତିସ୍ସାଧିୱଚନମେତଂ – ଆୟସ୍ମାତି। ପତ୍ତୋ ୱା ତି ଅଧିଗତୋ ୱା। ପାପୁଣିସ୍ସତି ୱା ତି ଅଧିଗମିସ୍ସତି ୱା।
ସୁତ୍ତନ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ ତତିୟୋ।
୪. ଚତୁତ୍ଥସୁତ୍ତନ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ
୧୯୮ . ପୁରିମନିଦାନଂ [ପରିପୁଣ୍ଣନିଦାନଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] । ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି। ଇମାନି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି କତିହାକାରେହି କେନଟ୍ଠେନ ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି? ଇମାନି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଛହାକାରେହି ତେନଟ୍ଠେନ ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି – ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ଆଦିୱିସୋଧନଟ୍ଠେନ ଅଧିମତ୍ତଟ୍ଠେନ, ଅଧିଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ, ପରିୟାଦାନଟ୍ଠେନ, ପତିଟ୍ଠାପକଟ୍ଠେନ’’।
କ. ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠନିଦ୍ଦେସୋ
୧୯୯ . କଥଂ ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି? ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟଂ ପଜହତୋ ଅଧିମୋକ୍ଖାଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। କୋସଜ୍ଜଂ ପଜହତୋ ପଗ୍ଗହାଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ପମାଦଂ ପଜହତୋ ଉପଟ୍ଠାନାଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ପଜହତୋ ଅୱିକ୍ଖେପାଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଅୱିଜ୍ଜଂ ପଜହତୋ ଦସ୍ସନାଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ।
କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ପଜହତୋ ନେକ୍ଖମ୍ମୱସେନ ଅଧିମୋକ୍ଖାଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ପଜହତୋ ନେକ୍ଖମ୍ମୱସେନ ପଗ୍ଗହାଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ପଜହତୋ ନେକ୍ଖମ୍ମୱସେନ ଉପଟ୍ଠାନାଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ପଜହତୋ ନେକ୍ଖମ୍ମୱସେନ ଅୱିକ୍ଖେପାଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ପଜହତୋ ନେକ୍ଖମ୍ମୱସେନ ଦସ୍ସନାଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ।
ବ୍ୟାପାଦଂ ପଜହତୋ ଅବ୍ୟାପାଦୱସେନ…ପେ॰… ଥିନମିଦ୍ଧଂ ପଜହତୋ ଆଲୋକସଞ୍ଞାୱସେନ…ପେ॰… ସବ୍ବକିଲେସେ ପଜହତୋ ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୱସେନ ଅଧିମୋକ୍ଖାଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ…ପେ॰… ସବ୍ବକିଲେସେ ପଜହତୋ ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୱସେନ ଦସ୍ସନାଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଏୱଂ ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି।
ଖ. ଆଦିୱିସୋଧନଟ୍ଠନିଦ୍ଦେସୋ
୨୦୦ . କଥଂ ଆଦିୱିସୋଧନଟ୍ଠେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି? ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟସଂୱରଟ୍ଠେନ [ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟଂ ସଂୱରଟ୍ଠେନ (ସ୍ୟା॰ କ॰) ଏୱମୀଦିସେସୁ ପଦେସୁପି] ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି – ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଆଦିୱିସୋଧନା। ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, କୋସଜ୍ଜସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି – ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଆଦିୱିସୋଧନା। ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ପମାଦସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି – ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଆଦିୱିସୋଧନା। ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି – ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଆଦିୱିସୋଧନା। ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଅୱିଜ୍ଜାସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି – ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଆଦିୱିସୋଧନା। ନେକ୍ଖମ୍ମେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି, କାମଚ୍ଛନ୍ଦସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି – ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଆଦିୱିସୋଧନା। ଅବ୍ୟାପାଦେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି, ବ୍ୟାପାଦସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି – ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଆଦିୱିସୋଧନା…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି, ସବ୍ବକିଲେସସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି – ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଆଦିୱିସୋଧନା। ଏୱଂ ଆଦିୱିସୋଧନଟ୍ଠେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି।
ଗ. ଅଧିମତ୍ତଟ୍ଠନିଦ୍ଦେସୋ
୨୦୧ . କଥଂ ଅଧିମତ୍ତଟ୍ଠେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଭାୱନାୟ ଛନ୍ଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି – ଛନ୍ଦୱସେନ ସଦ୍ଧାୱସେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି । ଛନ୍ଦୱସେନ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି – ପାମୋଜ୍ଜୱସେନ ସଦ୍ଧାୱସେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ପାମୋଜ୍ଜୱସେନ ପୀତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି – ପୀତିୱସେନ ସଦ୍ଧାୱସେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ପୀତିୱସେନ ପସ୍ସଦ୍ଧି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି – ପସ୍ସଦ୍ଧିୱସେନ ସଦ୍ଧାୱସେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ପସ୍ସଦ୍ଧିୱସେନ ସୁଖଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି – ସୁଖୱସେନ ସଦ୍ଧାୱସେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ସୁଖୱସେନ ଓଭାସୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି – ଓଭାସୱସେନ ସଦ୍ଧାୱସେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ଓଭାସୱସେନ ସଂୱେଗୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି – ସଂୱେଗୱସେନ ସଦ୍ଧାୱସେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ସଂୱେଜେତ୍ୱା ଚିତ୍ତଂ ସମାଦହତି – ସମାଧିୱସେନ ସଦ୍ଧାୱସେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ତଥା ସମାହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ସାଧୁକଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି – ପଗ୍ଗହୱସେନ ସଦ୍ଧାୱସେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ତଥାପଗ୍ଗହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ସାଧୁକଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖତି – ଉପେକ୍ଖାୱସେନ ସଦ୍ଧାୱସେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ଉପେକ୍ଖାୱସେନ ନାନତ୍ତକିଲେସେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି – ୱିମୋକ୍ଖୱସେନ ସଦ୍ଧାୱସେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ୱିମୁତ୍ତତ୍ତା ତେ ଧମ୍ମା ଏକରସା ହୋନ୍ତି – ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନାୱସେନ ସଦ୍ଧାୱସେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ଭାୱିତତ୍ତା ତତୋ ପଣୀତତରେ ୱିୱଟ୍ଟନ୍ତି – ୱିୱଟ୍ଟନାୱସେନ ସଦ୍ଧାୱସେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ୱିୱଟ୍ଟିତତ୍ତା ତତୋ ୱୋସଜ୍ଜତି [ୱୋସ୍ସଜ୍ଜତି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] – ୱୋସଗ୍ଗୱସେନ ସଦ୍ଧାୱସେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ୱୋସଜ୍ଜିତତ୍ତା ତତୋ ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି – ନିରୋଧୱସେନ ସଦ୍ଧାୱସେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ନିରୋଧୱସେନ ଦ୍ୱେ ୱୋସଗ୍ଗା – ପରିଚ୍ଚାଗୱୋସଗ୍ଗୋ ଚ, ପକ୍ଖନ୍ଦନୱୋସଗ୍ଗୋ ଚ। କିଲେସେ ଚ ଖନ୍ଧେ ଚ ପରିଚ୍ଚଜତୀତି – ପରିଚ୍ଚାଗୱୋସଗ୍ଗୋ। ନିରୋଧନିବ୍ବାନଧାତୁୟା ଚିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ପକ୍ଖନ୍ଦନୱୋସଗ୍ଗୋ। ନିରୋଧୱସେନ ଇମେ ଦ୍ୱେ ୱୋସଗ୍ଗା।
ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟସ୍ସ ପହାନାୟ ଛନ୍ଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି…ପେ॰… ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟପରିଳାହସ୍ସ ପହାନାୟ ଛନ୍ଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି… ଦିଟ୍ଠେକଟ୍ଠାନଂ କିଲେସାନଂ ପହାନାୟ ଛନ୍ଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି… ଓଳାରିକାନଂ କିଲେସାନଂ ପହାନାୟ ଛନ୍ଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି… ଅନୁସହଗତାନଂ କିଲେସାନଂ ପହାନାୟ ଛନ୍ଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି… ସବ୍ବକିଲେସାନଂ ପହାନାୟ ଛନ୍ଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି – ଛନ୍ଦୱସେନ ସଦ୍ଧାୱସେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି…ପେ॰… ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଭାୱନାୟ ଛନ୍ଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି…ପେ॰… କୋସଜ୍ଜସ୍ସ ପହାନାୟ ଛନ୍ଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି… କୋସଜ୍ଜପରିଳାହସ୍ସ ପହାନାୟ ଛନ୍ଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି… ଦିଟ୍ଠେକଟ୍ଠାନଂ କିଲେସାନଂ ପହାନାୟ ଛନ୍ଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି…ପେ॰… ସବ୍ବକିଲେସାନଂ ପହାନାୟ ଛନ୍ଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି… ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଭାୱନାୟ ଛନ୍ଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି…ପେ॰… ପମାଦସ୍ସ ପହାନାୟ ଛନ୍ଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି… ପମାଦପରିଳାହସ୍ସ ପହାନାୟ ଛନ୍ଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି…ପେ॰… ସବ୍ବକିଲେସାନଂ ପହାନାୟ ଛନ୍ଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି… ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଭାୱନାୟ ଛନ୍ଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି…ପେ॰… ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସ୍ସ ପହାନାୟ ଛନ୍ଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଉଦ୍ଧଚ୍ଚପରିଳାହସ୍ସ ପହାନାୟ ଛନ୍ଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି…ପେ॰… ସବ୍ବକିଲେସାନଂ ପହାନାୟ ଛନ୍ଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଭାୱନାୟ ଛନ୍ଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି…ପେ॰… ଅୱିଜ୍ଜାୟ ପହାନାୟ ଛନ୍ଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି… ଅୱିଜ୍ଜାପରିଳାହସ୍ସ ପହାନାୟ ଛନ୍ଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି… ଦିଟ୍ଠେକଟ୍ଠାନଂ କିଲେସାନଂ ପହାନାୟ ଛନ୍ଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି… ଓଳାରିକାନଂ କିଲେସାନଂ ପହାନାୟ ଛନ୍ଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି… ଅନୁସହଗତାନଂ କିଲେସାନଂ ପହାନାୟ ଛନ୍ଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି… ସବ୍ବକିଲେସାନଂ ପହାନାୟ ଛନ୍ଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି – ଛନ୍ଦୱସେନ ପଞ୍ଞାୱସେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ଛନ୍ଦୱସେନ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି – ପାମୋଜ୍ଜୱସେନ ପଞ୍ଞାୱସେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ପାମୋଜ୍ଜୱସେନ ପୀତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି – ପୀତିୱସେନ ପଞ୍ଞା ୱସେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ପୀତିୱସେନ ପସ୍ସଦ୍ଧି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି – ପସ୍ସଦ୍ଧିୱସେନ ପଞ୍ଞାୱସେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ପସ୍ସଦ୍ଧିୱସେନ ସୁଖଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି – ସୁଖୱସେନ ପଞ୍ଞାୱସେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ସୁଖୱସେନ ଓଭାସୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି – ଓଭାସୱସେନ ପଞ୍ଞାୱସେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ଓଭାସୱସେନ ସଂୱେଗୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି – ସଂୱେଗୱସେନ ପଞ୍ଞାୱସେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ସଂୱେଜେତ୍ୱା ଚିତ୍ତଂ ସମାଦହତି – ସମାଧିୱସେନ ପଞ୍ଞାୱସେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ତଥାସମାହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ସାଧୁକଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି – ପଗ୍ଗହୱସେନ ପଞ୍ଞାୱସେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ତଥାପଗ୍ଗହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ସାଧୁକଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖତି – ଉପେକ୍ଖାୱସେନ ପଞ୍ଞାୱସେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ଉପେକ୍ଖାୱସେନ ନାନତ୍ତକିଲେସେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି – ୱିମୋକ୍ଖୱସେନ ପଞ୍ଞାୱସେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ୱିମୁତ୍ତତ୍ତା ତେ ଧମ୍ମା ଏକରସା ହୋନ୍ତି – ଭାୱନାୱସେନ [ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନାୱସେନ (ସ୍ୟା॰ କ॰) ଅଟ୍ଠକଥା ଓଲୋକେତବ୍ବୋ] ପଞ୍ଞାୱସେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ଭାୱିତତ୍ତା ତତୋ ପଣୀତତରେ ୱିୱଟ୍ଟନ୍ତି – ୱିୱଟ୍ଟନାୱସେନ ପଞ୍ଞାୱସେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ୱିୱଟ୍ଟିତତ୍ତା ତତୋ ୱୋସଜ୍ଜତି – ୱୋସଗ୍ଗୱସେନ ପଞ୍ଞାୱସେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ୱୋସଜ୍ଜିତତ୍ତା ତତୋ ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି – ନିରୋଧୱସେନ ପଞ୍ଞାୱସେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ନିରୋଧୱସେନ ଦ୍ୱେ ୱୋସଗ୍ଗା – ପରିଚ୍ଚାଗୱୋସଗ୍ଗୋ ଚ, ପକ୍ଖନ୍ଦନୱୋସଗ୍ଗୋ ଚ। କିଲେସେ ଚ ଖନ୍ଧେ ଚ ପରିଚ୍ଚଜତୀତି – ପରିଚ୍ଚାଗୱୋସଗ୍ଗୋ। ନିରୋଧନିବ୍ବାନଧାତୁୟା ଚିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତୀତି – ପକ୍ଖନ୍ଦନୱୋସଗ୍ଗୋ। ନିରୋଧୱସେନ ଇମେ ଦ୍ୱେ ୱୋସଗ୍ଗା। ଏୱଂ ଅଧିମତ୍ତଟ୍ଠେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି।
ଦୁତିୟଭାଣୱାରୋ।
ଘ. ଅଧିଟ୍ଠାନଟ୍ଠନିଦ୍ଦେସୋ
୨୦୨ . କଥଂ ଅଧିଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଭାୱନାୟ ଛନ୍ଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି – ଛନ୍ଦୱସେନ ସଦ୍ଧାୱସେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି। ଛନ୍ଦୱସେନ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି – ପାମୋଜ୍ଜୱସେନ ସଦ୍ଧାୱସେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି…ପେ॰… ଏୱଂ ଅଧିଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି।
ଙ. ପରିୟାଦାନଟ୍ଠନିଦ୍ଦେସୋ
କଥଂ ପରିୟାଦାନଟ୍ଠେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି? ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟଂ ପରିୟାଦିୟତି , ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟପରିଳାହଂ ପରିୟାଦିୟତି। ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ କୋସଜ୍ଜଂ ପରିୟାଦିୟତି, କୋସଜ୍ଜପରିଳାହଂ ପରିୟାଦିୟତି। ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପମାଦଂ ପରିୟାଦିୟତି, ପମାଦପରିଳାହଂ ପରିୟାଦିୟତି। ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ପରିୟାଦିୟତି, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚପରିଳାହଂ ପରିୟାଦିୟତି। ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅୱିଜ୍ଜଂ ପରିୟାଦିୟତି, ଅୱିଜ୍ଜାପରିଳାହଂ ପରିୟାଦିୟତି। ନେକ୍ଖମ୍ମେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ପରିୟାଦିୟନ୍ତି। ଅବ୍ୟାପାଦେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ବ୍ୟାପାଦଂ ପରିୟାଦିୟନ୍ତି। ଆଲୋକସଞ୍ଞାୟ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଥିନମିଦ୍ଧଂ ପରିୟାଦିୟନ୍ତି। ଅୱିକ୍ଖେପେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ପରିୟାଦିୟନ୍ତି…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସବ୍ବକିଲେସେ ପରିୟାଦିୟନ୍ତି। ଏୱଂ ପରିୟାଦାନଟ୍ଠେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି।
ଚ. ପତିଟ୍ଠାପକଟ୍ଠନିଦ୍ଦେସୋ
୨୦୩ . କଥଂ ପତିଟ୍ଠାପକଟ୍ଠେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି? ସଦ୍ଧୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମୋକ୍ଖେ ପତିଟ୍ଠାପେତି, ସଦ୍ଧସ୍ସ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମୋକ୍ଖେ ପତିଟ୍ଠାପେତି। ୱୀରିୟୱା ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଗ୍ଗହେ ପତିଟ୍ଠାପେତି, ୱୀରିୟୱତୋ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଗ୍ଗହେ ପତିଟ୍ଠାପେତି। ସତିମା ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଉପଟ୍ଠାନେ ପତିଟ୍ଠାପେତି, ସତିମତୋ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଉପଟ୍ଠାନେ ପତିଟ୍ଠାପେତି। ସମାହିତୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅୱିକ୍ଖେପେ ପତିଟ୍ଠାପେତି, ସମାହିତସ୍ସ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅୱିକ୍ଖେପେ ପତିଟ୍ଠାପେତି। ପଞ୍ଞୱା ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦସ୍ସନେ ପତିଟ୍ଠାପେତି, ପଞ୍ଞୱତୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦସ୍ସନେ ପତିଟ୍ଠାପେତି। ୟୋଗାୱଚରୋ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନେକ୍ଖମ୍ମେ ପତିଟ୍ଠାପେତି, ୟୋଗାୱଚରସ୍ସ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନେକ୍ଖମ୍ମେ ପତିଟ୍ଠାପେନ୍ତି। ୟୋଗାୱଚରୋ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଅବ୍ୟାପାଦେ ପତିଟ୍ଠାପେତି, ୟୋଗାୱଚରସ୍ସ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଅବ୍ୟାପାଦେ ପତିଟ୍ଠାପେନ୍ତି। ୟୋଗାୱଚରୋ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଆଲୋକସଞ୍ଞାୟ ପତିଟ୍ଠାପେତି, ୟୋଗାୱଚରସ୍ସ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଆଲୋକସଞ୍ଞାୟ ପତିଟ୍ଠାପେନ୍ତି। ୟୋଗାୱଚରୋ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଅୱିକ୍ଖେପେ ପତିଟ୍ଠାପେତି , ୟୋଗାୱଚରସ୍ସ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଅୱିକ୍ଖେପେ ପତିଟ୍ଠାପେନ୍ତି…ପେ॰… ୟୋଗାୱଚରୋ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେ ପତିଟ୍ଠାପେତି, ୟୋଗାୱଚରସ୍ସ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେ ପତିଟ୍ଠାପେନ୍ତି। ଏୱଂ ପତିଟ୍ଠାପକଟ୍ଠେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଦଟ୍ଠବ୍ବାନି।
ସୁତ୍ତନ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।
୫. ଇନ୍ଦ୍ରିୟସମୋଧାନଂ
୨୦୪ . ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ସମାଧିଂ ଭାୱେନ୍ତୋ କତିହାକାରେହି ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି? ସେକ୍ଖୋ ସମାଧିଂ ଭାୱେନ୍ତୋ କତିହାକାରେହି ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି? ୱୀତରାଗୋ ସମାଧିଂ ଭାୱେନ୍ତୋ କତିହାକାରେହି ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି? ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ସମାଧିଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତ୍ତହି ଆକାରେହି ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି। ସେକ୍ଖୋ ସମାଧିଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅଟ୍ଠହି ଆକାରେହି ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି। ୱୀତରାଗୋ ସମାଧିଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଦସହି ଆକାରେହି ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି।
ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ସମାଧିଂ ଭାୱେନ୍ତୋ କତମେହି ସତ୍ତହାକାରେହି ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି? ଆୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ଆରମ୍ମଣୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ସମଥନିମିତ୍ତୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ପଗ୍ଗହନିମିତ୍ତୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ଅୱିକ୍ଖେପୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ଓଭାସୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ସମ୍ପହଂସନୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ଉପେକ୍ଖୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି – ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ସମାଧିଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଇମେହି ସତ୍ତହି ଆକାରେହି ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି।
ସେକ୍ଖୋ ସମାଧିଂ ଭାୱେନ୍ତୋ କତମେହି ଅଟ୍ଠହି ଆକାରେହି ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି? ଆୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ଆରମ୍ମଣୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ସମଥନିମିତ୍ତୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ପଗ୍ଗହନିମିତ୍ତୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ଅୱିକ୍ଖେପୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ଓଭାସୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ସମ୍ପହଂସନୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ଉପେକ୍ଖୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ଏକତ୍ତୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି – ସେକ୍ଖୋ ସମାଧିଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଇମେହି ଅଟ୍ଠହି ଆକାରେହି ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି।
ୱୀତରାଗୋ ସମାଧିଂ ଭାୱେନ୍ତୋ କତମେହି ଦସହି ଆକାରେହି ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି? ଆୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ଆରମ୍ମଣୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି…ପେ॰… ଏକତ୍ତୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ଞାଣୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ୱିମୁତ୍ତୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି – ୱୀତରାଗୋ ସମାଧିଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଇମେହି ଦସହି ଆକାରେହି ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି।
୨୦୫ . ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ୱିପସ୍ସନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ କତିହାକାରେହି ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, କତିହାକାରେହି ଅନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି? ସେକ୍ଖୋ ୱିପସ୍ସନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ କତିହାକାରେହି ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି , କତିହାକାରେହି ଅନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି? ୱୀତରାଗୋ ୱିପସ୍ସନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ କତିହାକାରେହି ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, କତିହାକାରେହି ଅନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି?
ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ୱିପସ୍ସନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ନୱହି ଆକାରେହି ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ନୱହି ଆକାରେହି ଅନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି। ସେକ୍ଖୋ ୱିପସ୍ସନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଦସହି ଆକାରେହି ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ଦସହି ଆକାରେହି ଅନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି। ୱୀତରାଗୋ ୱିପସ୍ସନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଦ୍ୱାଦସହି ଆକାରେହି ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ଦ୍ୱାଦସହି ଆକାରେହି ଅନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି।
ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ୱିପସ୍ସନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ କତମେହି ନୱହି ଆକାରେହି ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, କତମେହି ନୱହି ଆକାରେହି ଅନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି? ଅନିଚ୍ଚତୋ ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି। ଦୁକ୍ଖତୋ ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ସୁଖତୋ ଅନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି। ଅନତ୍ତତୋ ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ଅତ୍ତତୋ ଅନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି। ଖୟତୋ ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ଘନତୋ ଅନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି। ୱୟତୋ ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ଆୟୂହନାନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି। ୱିପରିଣାମୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ଧୁୱତୋ ଅନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି। ଅନିମିତ୍ତୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ନିମିତ୍ତାନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି। ଅପ୍ପଣିହିତୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ପଣିଧିଅନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ [ପଣିଧାନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ (ସ୍ୟା॰)] ହୋତି। ସୁଞ୍ଞତୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ଅଭିନିୱେସାନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି – ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ୱିପସ୍ସନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଇମେହି ନୱହି ଆକାରେହି ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ଇମେହି ନୱହି ଆକାରେହି ଅନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି।
୨୦୬ . ସେକ୍ଖୋ ୱିପସ୍ସନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ କତମେହି ଦସହି ଆକାରେହି ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, କତମେହି ଦସହି ଆକାରେହି ଅନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି? ଅନିଚ୍ଚତୋ ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି…ପେ॰… ସୁଞ୍ଞତୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ଅଭିନିୱେସାନୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି। ଞାଣୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ଅଞାଣଅନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି – ସେକ୍ଖୋ ୱିପସ୍ସନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଇମେହି ଦସହି ଆକାରେହି ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ଇମେହି ଦସହି ଆକାରେହି ଅନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି।
ୱୀତରାଗୋ ୱିପସ୍ସନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ କତମେହି ଦ୍ୱାଦସହି ଆକାରେହି ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, କତମେହି ଦ୍ୱାଦସହି ଆକାରେହି ଅନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି? ଅନିଚ୍ଚତୋ ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି…ପେ॰… ଞାଣୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ଅଞାଣାନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି। ୱିସଞ୍ଞୋଗୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ସଞ୍ଞୋଗାନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି। ନିରୋଧୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ସଙ୍ଖାରାନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି – ୱୀତରାଗୋ ୱିପସ୍ସନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଇମେହି ଦ୍ୱାଦସହି ଆକାରେହି ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ଇମେହି ଦ୍ୱାଦସହି ଆକାରେହି ଅନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି।
ଆୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ଆରମ୍ମଣୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସମୋଧାନେତି, ଗୋଚରଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ସମତ୍ଥଞ୍ଚ ପଟିୱିଜ୍ଝତି…ପେ॰… ଧମ୍ମେ ସମୋଧାନେତି, ଗୋଚରଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ସମତ୍ଥଞ୍ଚ ପଟିୱିଜ୍ଝତି। ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସମୋଧାନେତୀ ତି କଥଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସମୋଧାନେତି? ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମୋଧାନେତି…ପେ॰… ସମଥନିମିତ୍ତୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ, ପଗ୍ଗହନିମିତ୍ତୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ, ଅୱିକ୍ଖେପୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ, ଓଭାସୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ, ସମ୍ପହଂସନୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ, ଉପେକ୍ଖୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ , ଏକତ୍ତୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ, ଞାଣୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ, ୱିମୁତ୍ତୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ।
ଅନିଚ୍ଚତୋ ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ, ନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ, ଦୁକ୍ଖତୋ ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ, ସୁଖତୋ ଅନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ, ଅନତ୍ତତୋ ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ, ଅତ୍ତତୋ ଅନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ, ଖୟତୋ ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ, ଘନତୋ ଅନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ, ୱୟତୋ ଉପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ, ଆୟୂହନାନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ, ୱିପରିଣାମୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ, ଧୁୱତୋ ଅନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ, ଅନିମିତ୍ତୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ, ନିମିତ୍ତାନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ, ଅପ୍ପଣିହିତୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ, ପଣିଧିଅନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ, ସୁଞ୍ଞତୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ, ଅଭିନିୱେସାନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ, ଞାଣୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ, ଅଞାଣାନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ, ୱିସଞ୍ଞୋଗୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ, ସଞ୍ଞୋଗାନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ , ନିରୋଧୂପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ, ସଙ୍ଖାରାନୁପଟ୍ଠାନକୁସଲୱସେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସମୋଧାନେତି, ଗୋଚରଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ସମତ୍ଥଞ୍ଚ ପଟିୱିଜ୍ଝତି।
୨୦୭ . ଚତୁସଟ୍ଠିୟା ଆକାରେହି ତିଣ୍ଣନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ୱସୀଭାୱତାପଞ୍ଞା ଆସୱାନଂ ଖୟେ ଞାଣଂ। କତମେସଂ ତିଣ୍ଣନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ? ଅନଞ୍ଞାତଞ୍ଞସ୍ସାମୀତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ, ଅଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ, ଅଞ୍ଞାତାୱିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ।
ଅନଞ୍ଞାତଞ୍ଞସ୍ସାମୀତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ କତି ଠାନାନି ଗଚ୍ଛତି? ଅଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ କତି ଠାନାନି ଗଚ୍ଛତି? ଅଞ୍ଞାତାୱିନ୍ଦ୍ରିୟଂ କତି ଠାନାନି ଗଚ୍ଛତି? ଅନଞ୍ଞାତଞ୍ଞସ୍ସାମୀତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଏକଂ ଠାନଂ ଗଚ୍ଛତି – ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗଂ। ଅଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଛ ଠାନାନି ଗଚ୍ଛତି – ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ, ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗଂ, ସକଦାଗାମିଫଲଂ, ଅନାଗାମିମଗ୍ଗଂ, ଅନାଗାମିଫଲଂ, ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗଂ। ଅଞ୍ଞାତାୱିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଏକଂ ଠାନଂ ଗଚ୍ଛତି – ଅରହତ୍ତଫଲଂ।
ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଅନଞ୍ଞାତଞ୍ଞସ୍ସାମୀତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମୋକ୍ଖପରିୱାରଂ ହୋତି, ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଗ୍ଗହପରିୱାରଂ ହୋତି, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଉପଟ୍ଠାନପରିୱାରଂ ହୋତି, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅୱିକ୍ଖେପପରିୱାରଂ ହୋତି, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଦସ୍ସନପରିୱାରଂ ହୋତି, ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୱିଜାନନପରିୱାରଂ ହୋତି, ସୋମନସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଭିସନ୍ଦନପରିୱାରଂ ହୋତି, ଜୀୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପୱତ୍ତସନ୍ତତାଧିପତେୟ୍ୟପରିୱାରଂ ହୋତି। ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଜାତା ଧମ୍ମା, ଠପେତ୍ୱା ଚିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନଂ ରୂପଂ, ସବ୍ବେୱ କୁସଲା ହୋନ୍ତି, ସବ୍ବେୱ ଅନାସୱା ହୋନ୍ତି, ସବ୍ବେୱ ନିୟ୍ୟାନିକା ହୋନ୍ତି, ସବ୍ବେୱ ଅପଚୟଗାମିନୋ ହୋନ୍ତି, ସବ୍ବେୱ ଲୋକୁତ୍ତରା ହୋନ୍ତି, ସବ୍ବେୱ ନିବ୍ବାନାରମ୍ମଣା ହୋନ୍ତି। ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଅନଞ୍ଞାତଞ୍ଞସ୍ସାମୀତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଇମାନି ଅଟ୍ଠିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସହଜାତପରିୱାରା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପରିୱାରା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପରିୱାରା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପରିୱାରା ହୋନ୍ତି, ସହଗତା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତା ହୋନ୍ତି, ସଂସଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତା ହୋନ୍ତି। ତେୱ ତସ୍ସ ଆକାରା ଚେୱ ହୋନ୍ତି ପରିୱାରା ଚ।
ସୋତାପତ୍ତିଫଲକ୍ଖଣେ…ପେ॰… ଅରହତ୍ତଫଲକ୍ଖଣେ ଅଞ୍ଞାତାୱିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମୋକ୍ଖପରିୱାରଂ ହୋତି…ପେ॰… ଜୀୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପୱତ୍ତସନ୍ତତାଧିପତେୟ୍ୟପରିୱାରଂ ହୋତି। ଅରହତ୍ତଫଲକ୍ଖଣେ ଜାତା ଧମ୍ମା ସବ୍ବେୱ ଅବ୍ୟାକତା ହୋନ୍ତି, ଠପେତ୍ୱା ଚିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନଂ ରୂପଂ ସବ୍ବେୱ ଅନାସୱା ହୋନ୍ତି, ସବ୍ବେୱ ଲୋକୁତ୍ତରା ହୋନ୍ତି, ସବ୍ବେୱ ନିବ୍ବାନାରମ୍ମଣା ହୋନ୍ତି। ଅରହତ୍ତଫଲକ୍ଖଣେ ଅଞ୍ଞାତାୱିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଇମାନି ଅଟ୍ଠିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସହଜାତପରିୱାରା ହୋନ୍ତି । ତେୱ ତସ୍ସ ଆକାରା ଚେୱ ହୋନ୍ତି ପରିୱାରା ଚ। ଇତି ଇମାନି ଅଟ୍ଠ ଅଟ୍ଠକାନି ଚତୁସଟ୍ଠି ହୋନ୍ତି।
ଆସୱା ତି କତମେ ତେ ଆସୱା? କାମାସୱୋ, ଭୱାସୱୋ, ଦିଟ୍ଠାସୱୋ, ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ। କତ୍ଥେତେ ଆସୱା ଖୀୟନ୍ତି [ଖିୟ୍ୟନ୍ତି (କ॰)] ? ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗେନ ଅନୱସେସୋ ଦିଟ୍ଠାସୱୋ ଖୀୟତି। ଅପାୟଗମନୀୟୋ କାମାସୱୋ ଖୀୟତି, ଅପାୟଗମନୀୟୋ ଭୱାସୱୋ ଖୀୟତି, ଅପାୟଗମନୀୟୋ ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ ଖୀୟତି। ଏତ୍ଥେତେ ଆସୱା ଖୀୟନ୍ତି। ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗେନ ଓଳାରିକୋ କାମାସୱୋ ଖୀୟତି, ତଦେକଟ୍ଠୋ ଭୱାସୱୋ ଖୀୟତି, ତଦେକଟ୍ଠୋ ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ ଖୀୟତି। ଏତ୍ଥେତେ ଆସୱା ଖୀୟନ୍ତି। ଅନାଗାମିମଗ୍ଗେନ ଅନୱସେସୋ କାମାସୱୋ ଖୀୟତି, ତଦେକଟ୍ଠୋ ଭୱାସୱୋ ଖୀୟତି, ତଦେକଟ୍ଠୋ ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ ଖୀୟତି। ଏତ୍ଥେତେ ଆସୱା ଖୀୟନ୍ତି। ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ଅନୱସେସୋ ଭୱାସୱୋ ଖୀୟତି, ଅନୱସେସୋ ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ ଖୀୟତି। ଏତ୍ଥେତେ ଆସୱା ଖୀୟନ୍ତି।
ନ ତସ୍ସ ଅଦ୍ଦିଟ୍ଠମିଧତ୍ଥି କିଞ୍ଚି, ଅଥୋ ଅୱିଞ୍ଞାତମଜାନିତବ୍ବଂ।
ସବ୍ବଂ ଅଭିଞ୍ଞାସି ୟଦତ୍ଥି ନେୟ୍ୟଂ, ତଥାଗତୋ ତେନ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୂତି॥
ସମନ୍ତଚକ୍ଖୂ ତି କେନଟ୍ଠେନ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ? ଚୁଦ୍ଦସ ବୁଦ୍ଧଞାଣାନି – ଦୁକ୍ଖେ ଞାଣଂ ବୁଦ୍ଧଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟେ ଞାଣଂ ବୁଦ୍ଧଞାଣଂ…ପେ॰… ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣଂ ବୁଦ୍ଧଞାଣଂ, ଅନାୱରଣଞାଣଂ ବୁଦ୍ଧଞାଣଂ। ଇମାନି ଚୁଦ୍ଦସ ବୁଦ୍ଧଞାଣାନି। ଇମେସଂ ଚୁଦ୍ଦସନ୍ନଂ ବୁଦ୍ଧଞାଣାନଂ ଅଟ୍ଠ ଞାଣାନି ସାୱକସାଧାରଣାନି, ଛ ଞାଣାନି ଅସାଧାରଣାନି ସାୱକେହି।
ୟାୱତା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠୋ ଞାତୋ, ଅଞ୍ଞାତୋ ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠୋ ନତ୍ଥୀତି – ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ। ୟଂ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ ତଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ୟାୱତା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠୋ ଦିଟ୍ଠୋ ୱିଦିତୋ ସଚ୍ଛିକତୋ ଫସ୍ସିତୋ ପଞ୍ଞାୟ; ଅଫସ୍ସିତୋ ପଞ୍ଞାୟ ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠୋ ନତ୍ଥୀତି – ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ। ୟଂ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ ତଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ୟାୱତା ସମୁଦୟସ୍ସ ସମୁଦୟଟ୍ଠୋ…ପେ॰… ୟାୱତା ନିରୋଧସ୍ସ ନିରୋଧଟ୍ଠୋ… ୟାୱତା ମଗ୍ଗସ୍ସ ମଗ୍ଗଟ୍ଠୋ… ୟାୱତା ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦଟ୍ଠୋ… ୟାୱତା ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦଟ୍ଠୋ… ୟାୱତା ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦଟ୍ଠୋ… ୟାୱତା ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦଟ୍ଠୋ… ୟାୱତା ଇନ୍ଦ୍ରିୟପରୋପରିୟତ୍ତେ ଞାଣଂ… ୟାୱତା ସତ୍ତାନଂ ଆସୟାନୁସୟେ ଞାଣଂ… ୟାୱତା ୟମକପାଟିହୀରେ ଞାଣଂ… ୟାୱତା ମହାକରୁଣାସମାପତ୍ତିୟା ଞାଣଂ… ୟାୱତା ସଦେୱକସ୍ସ ଲୋକସ୍ସ ସମାରକସ୍ସ ସବ୍ରହ୍ମକସ୍ସ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ଦିଟ୍ଠଂ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱିଞ୍ଞାତଂ ପତ୍ତଂ ପରିୟେସିତଂ ଅନୁୱିଚରିତଂ ମନସା, ତଂ ଞାତଂ ଦିଟ୍ଠଂ ୱିଦିତଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ଫସ୍ସିତଂ ପଞ୍ଞାୟ। ଅଫସ୍ସିତଂ ପଞ୍ଞାୟ ନତ୍ଥୀତି – ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ। ୟଂ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ ତଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।
ସଦ୍ଦହନ୍ତୋ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି, ପଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତୋ ସଦ୍ଦହତି। ସଦ୍ଦହନ୍ତୋ ଉପଟ୍ଠାପେତି, ଉପଟ୍ଠାପେନ୍ତୋ ସଦ୍ଦହତି। ସଦ୍ଦହନ୍ତୋ ସମାଦହତି, ସମାଦହନ୍ତୋ ସଦ୍ଦହତି। ସଦ୍ଦହନ୍ତୋ ପଜାନାତି, ପଜାନନ୍ତୋ ସଦ୍ଦହତି। ପଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତୋ ଉପଟ୍ଠାପେତି, ଉପଟ୍ଠାପେନ୍ତୋ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି। ପଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତୋ ସମାଦହତି, ସମାଦହନ୍ତୋ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି। ପଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତୋ ପଜାନାତି, ପଜାନନ୍ତୋ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି। ପଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତୋ ସଦ୍ଦହତି, ସଦ୍ଦହନ୍ତୋ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି। ଉପଟ୍ଠାପେନ୍ତୋ ସମାଦହତି, ସମାଦହନ୍ତୋ ଉପଟ୍ଠାପେତି। ଉପଟ୍ଠାପେନ୍ତୋ ପଜାନାତି, ପଜାନନ୍ତୋ ଉପଟ୍ଠାପେତି। ଉପଟ୍ଠାପେନ୍ତୋ ସଦ୍ଦହତି, ସଦ୍ଦହନ୍ତୋ ଉପଟ୍ଠାପେତି। ଉପଟ୍ଠାପେନ୍ତୋ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି, ପଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତୋ ଉପଟ୍ଠାପେତି। ସମାଦହନ୍ତୋ ପଜାନାତି, ପଜାନନ୍ତୋ ସମାଦହତି। ସମାଦହନ୍ତୋ ସଦ୍ଦହତି, ସଦ୍ଦହନ୍ତୋ ସମାଦହତି। ସମାଦହନ୍ତୋ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି, ପଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତୋ ସମାଦହତି। ସମାଦହନ୍ତୋ ଉପଟ୍ଠାପେତି, ଉପଟ୍ଠାପେନ୍ତୋ ସମାଦହତି। ପଜାନନ୍ତୋ ସଦ୍ଦହତି, ସଦ୍ଦହନ୍ତୋ ପଜାନାତି। ପଜାନନ୍ତୋ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି, ପଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତୋ ପଜାନାତି। ପଜାନନ୍ତୋ ଉପଟ୍ଠାପେତି, ଉପଟ୍ଠାପେନ୍ତୋ ପଜାନାତି। ପଜାନନ୍ତୋ ସମାଦହତି, ସମାଦହନ୍ତୋ ପଜାନାତି।
ସଦ୍ଦହିତତ୍ତା ପଗ୍ଗହିତଂ, ପଗ୍ଗହିତତ୍ତା ସଦ୍ଦହିତଂ। ସଦ୍ଦହିତତ୍ତା ଉପଟ୍ଠାପିତଂ, ଉପଟ୍ଠାପିତତ୍ତା ସଦ୍ଦହିତଂ। ସଦ୍ଦହିତତ୍ତା ସମାଦହିତଂ, ସମାଦହିତତ୍ତା ସଦ୍ଦହିତଂ। ସଦ୍ଦହିତତ୍ତା ପଜାନିତଂ, ପଜାନିତତ୍ତା ସଦ୍ଦହିତଂ। ପଗ୍ଗହିତତ୍ତା ଉପଟ୍ଠାପିତଂ , ଉପଟ୍ଠାପିତତ୍ତା ପଗ୍ଗହିତଂ। ପଗ୍ଗହିତତ୍ତା ସମାଦହିତଂ, ସମାଦହିତତ୍ତା ପଗ୍ଗହିତଂ। ପଗ୍ଗହିତତ୍ତା ପଜାନିତଂ ପଜାନିତତ୍ତା ପଗ୍ଗହିତଂ। ପଗ୍ଗହିତତ୍ତା ସଦ୍ଦହିତଂ, ସଦ୍ଦହିତତ୍ତା ପଗ୍ଗହିତଂ। ଉପଟ୍ଠାପିତତ୍ତା ସମାଦହିତଂ, ସମାଦହିତତ୍ତା ଉପଟ୍ଠାପିତଂ। ଉପଟ୍ଠାପିତତ୍ତା ପଜାନିତଂ, ପଜାନିତତ୍ତା ଉପଟ୍ଠାପିତଂ। ଉପଟ୍ଠାପିତତ୍ତା ସଦ୍ଦହିତଂ, ସଦ୍ଦହିତତ୍ତା ଉପଟ୍ଠାପିତଂ। ଉପଟ୍ଠାପିତତ୍ତା ପଗ୍ଗହିତଂ, ପଗ୍ଗହିତତ୍ତା ଉପଟ୍ଠାପିତଂ। ସମାଦହିତତ୍ତା ପଜାନିତଂ, ପଜାନିତତ୍ତା ସମାଦହିତଂ। ସମାଦହିତତ୍ତା ସଦ୍ଦହିତଂ, ସଦ୍ଦହିତତ୍ତା ସମାଦହିତଂ। ସମାଦହିତତ୍ତା ପଗ୍ଗହିତଂ, ପଗ୍ଗହିତତ୍ତା ସମାଦହିତଂ। ସମାଦହିତତ୍ତା ଉପଟ୍ଠାପିତଂ, ଉପଟ୍ଠାପିତତ୍ତା ସମାଦହିତଂ। ପଜାନିତତ୍ତା ସଦ୍ଦହିତଂ, ସଦ୍ଦହିତତ୍ତା ପଜାନିତଂ। ପଜାନିତତ୍ତା ପଗ୍ଗହିତଂ, ପଗ୍ଗହିତତ୍ତା ପଜାନିତଂ। ପଜାନିତତ୍ତା ଉପଟ୍ଠାପିତଂ, ଉପଟ୍ଠାପିତତ୍ତା ପଜାନିତଂ। ପଜାନିତତ୍ତା ସମାଦହିତଂ, ସମାଦହିତତ୍ତା ପଜାନିତଂ।
ୟଂ ବୁଦ୍ଧଚକ୍ଖୁ ତଂ ବୁଦ୍ଧଞାଣଂ, ୟଂ ବୁଦ୍ଧଞାଣଂ ତଂ ବୁଦ୍ଧଚକ୍ଖୁ, ୟେନ ଚକ୍ଖୁନା ତଥାଗତୋ ସତ୍ତେ ପସ୍ସତି ଅପ୍ପରଜକ୍ଖେ ମହାରଜକ୍ଖେ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟେ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟେ ସ୍ୱାକାରେ ଦ୍ୱାକାରେ ସୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ଦୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱିନୋ [ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱିନେ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ନପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱିନୋ।
ଅପ୍ପରଜକ୍ଖେ ମହାରଜକ୍ଖେ ତି ସଦ୍ଧୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅପ୍ପରଜକ୍ଖୋ, ଅସ୍ସଦ୍ଧୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ମହାରଜକ୍ଖୋ। ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅପ୍ପରଜକ୍ଖୋ, କୁସୀତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ମହାରଜକ୍ଖୋ। ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତି ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅପ୍ପରଜକ୍ଖୋ, ମୁଟ୍ଠସ୍ସତି ପୁଗ୍ଗଲୋ ମହାରଜକ୍ଖୋ। ସମାହିତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅପ୍ପରଜକ୍ଖୋ, ଅସମାହିତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ମହାରଜକ୍ଖୋ। ପଞ୍ଞୱା ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅପ୍ପରଜକ୍ଖୋ, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ମହାରଜକ୍ଖୋ।
ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟେ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟେ ତି ସଦ୍ଧୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟୋ, ଅସ୍ସଦ୍ଧୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟୋ…ପେ॰… ପଞ୍ଞୱା ପୁଗ୍ଗଲୋ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟୋ, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟୋ। ସ୍ୱାକାରେ ଦ୍ୱାକାରେ ତି ସଦ୍ଧୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସ୍ୱାକାରୋ, ଅସ୍ସଦ୍ଧୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଦ୍ୱାକାରୋ…ପେ॰… ପଞ୍ଞୱା ପୁଗ୍ଗଲୋ ସ୍ୱାକାରୋ, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଦ୍ୱାକାରୋ। ସୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ଦୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ତି ସଦ୍ଧୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସୁୱିଞ୍ଞାପୟୋ, ଅସ୍ସଦ୍ଧୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଦୁୱିଞ୍ଞାପୟୋ…ପେ॰… ପଞ୍ଞୱା ପୁଗ୍ଗଲୋ ସୁୱିଞ୍ଞାପୟୋ, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଦୁୱିଞ୍ଞାପୟୋ।
ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱିନୋ, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ନପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱିନୋ ତି ସଦ୍ଧୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱୀ, ଅସ୍ସଦ୍ଧୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ନପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱୀ। ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱୀ , କୁସୀତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ନପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱୀ…ପେ॰… ପଞ୍ଞୱା ପୁଗ୍ଗଲୋ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱୀ, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ନପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱୀ।
ଲୋକୋ ତି ଖନ୍ଧଲୋକୋ ଧାତୁଲୋକୋ ଆୟତନଲୋକୋ ୱିପତ୍ତିଭୱଲୋକୋ ୱିପତ୍ତିସମ୍ଭୱଲୋକୋ ସମ୍ପତ୍ତିଭୱଲୋକୋ ସମ୍ପତ୍ତିସମ୍ଭୱଲୋକୋ।
ଏକୋ ଲୋକୋ – ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ଆହାରଟ୍ଠିତିକା। ଦ୍ୱେ ଲୋକା – ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ। ତୟୋ ଲୋକା – ତିସ୍ସୋ ୱେଦନା। ଚତ୍ତାରୋ ଲୋକା – ଚତ୍ତାରୋ ଆହାରା। ପଞ୍ଚ ଲୋକା – ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା। ଛ ଲୋକା – ଛ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନି ଆୟତନାନି। ସତ୍ତ ଲୋକା – ସତ୍ତ ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତିୟୋ। ଅଟ୍ଠ ଲୋକା – ଅଟ୍ଠ ଲୋକଧମ୍ମା। ନୱ ଲୋକା – ନୱ ସତ୍ତାୱାସା। ଦସ ଲୋକା – ଦସାୟତନାନି। ଦ୍ୱାଦସ ଲୋକା – ଦ୍ୱାଦସାୟତନାନି। ଅଟ୍ଠାରସ ଲୋକା – ଅଟ୍ଠାରସ ଧାତୁୟୋ।
ୱଜ୍ଜ ନ୍ତି ସବ୍ବେ କିଲେସା ୱଜ୍ଜା, ସବ୍ବେ ଦୁଚ୍ଚରିତା ୱଜ୍ଜା, ସବ୍ବେ ଅଭିସଙ୍ଖାରା ୱଜ୍ଜା, ସବ୍ବେ ଭୱଗାମିକମ୍ମା ୱଜ୍ଜା। ଇତି ଇମସ୍ମିଞ୍ଚ ଲୋକେ ଇମସ୍ମିଞ୍ଚ ୱଜ୍ଜେ ତିବ୍ବା ଭୟସଞ୍ଞା ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତା ହୋନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ଉକ୍ଖିତ୍ତାସିକେ ୱଧକେ। ଇମେହି ପଞ୍ଞାସାୟ ଆକାରେହି ଇମାନି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଜାନାତି ପସ୍ସତି ଅଞ୍ଞାତି ପଟିୱିଜ୍ଝତୀତି।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟସମୋଧାନୋ ପଞ୍ଚମୋ।
ତତିୟଭାଣୱାରୋ।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟକଥା ନିଟ୍ଠିତା।
୫. ୱିମୋକ୍ଖକଥା
୧. ଉଦ୍ଦେସୋ
୨୦୯ . ପୁରିମନିଦାନଂ । ‘‘ତୟୋମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିମୋକ୍ଖା। କତମେ ତୟୋ? ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ, ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ, ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ୱିମୋକ୍ଖା।
‘‘ଅପି ଚ, ଅଟ୍ଠସଟ୍ଠି ୱିମୋକ୍ଖା – ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ, ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ, ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ; ଅଜ୍ଝତ୍ତୱୁଟ୍ଠାନୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ, ବହିଦ୍ଧାୱୁଟ୍ଠାନୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ, ଦୁଭତୋ ୱୁଟ୍ଠାନୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ; ଅଜ୍ଝତ୍ତୱୁଟ୍ଠାନା ଚତ୍ତାରୋ ୱିମୋକ୍ଖା, ବହିଦ୍ଧାୱୁଟ୍ଠାନା ଚତ୍ତାରୋ ୱିମୋକ୍ଖା, ଦୁଭତୋ ୱୁଟ୍ଠାନା ଚତ୍ତାରୋ ୱିମୋକ୍ଖା; ଅଜ୍ଝତ୍ତୱୁଟ୍ଠାନାନଂ ଅନୁଲୋମା ଚତ୍ତାରୋ ୱିମୋକ୍ଖା, ବହିଦ୍ଧାୱୁଟ୍ଠାନାନଂ ଅନୁଲୋମା ଚତ୍ତାରୋ ୱିମୋକ୍ଖା, ଦୁଭତୋ ୱୁଟ୍ଠାନାନଂ ଅନୁଲୋମା ଚତ୍ତାରୋ ୱିମୋକ୍ଖା; ଅଜ୍ଝତ୍ତୱୁଟ୍ଠାନପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୀ [ଅଜ୍ଝତ୍ତୱୁଟ୍ଠାନା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୀ (ସ୍ୟା॰)] ଚତ୍ତାରୋ ୱିମୋକ୍ଖା, ବହିଦ୍ଧାୱୁଟ୍ଠାନପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୀ ଚତ୍ତାରୋ ୱିମୋକ୍ଖା, ଦୁଭତୋ ୱୁଟ୍ଠାନପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୀ ଚତ୍ତାରୋ ୱିମୋକ୍ଖା; ରୂପୀ ରୂପାନି ପସ୍ସତୀତି ୱିମୋକ୍ଖୋ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅରୂପସଞ୍ଞୀ ବହିଦ୍ଧା ରୂପାନି ପସ୍ସତୀତି ୱିମୋକ୍ଖୋ, ସୁଭଂ ତେୱ ଅଧିମୁତ୍ତୋ ହୋତୀତି ୱିମୋକ୍ଖୋ; ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତି ୱିମୋକ୍ଖୋ, ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତି ୱିମୋକ୍ଖୋ, ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତି ୱିମୋକ୍ଖୋ; ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତି ୱିମୋକ୍ଖୋ, ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧସମାପତ୍ତି ୱିମୋକ୍ଖୋ; ସମୟୱିମୋକ୍ଖୋ, ଅସମୟୱିମୋକ୍ଖୋ; ସାମୟିକୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ, ଅସାମୟିକୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ; କୁପ୍ପୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ, ଅକୁପ୍ପୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ; ଲୋକିୟୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ, ଲୋକୁତ୍ତରୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ; ସାସୱୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ, ଅନାସୱୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ; ସାମିସୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ, ନିରାମିସୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ; ନିରାମିସାନିରାମିସତରୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ, ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ, ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ, ପଣିହିତପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧି ୱିମୋକ୍ଖୋ; ସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ, ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ; ଏକତ୍ତୱିମୋକ୍ଖୋ, ନାନତ୍ତୱିମୋକ୍ଖୋ , ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖୋ, ଞାଣୱିମୋକ୍ଖୋ; ସୀତିସିୟାୱିମୋକ୍ଖୋ [ସୀତୀସିୟାୱିମୋକ୍ଖୋ (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] , ଝାନୱିମୋକ୍ଖୋ, ଅନୁପାଦାଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖୋ’’।
୨. ନିଦ୍ଦେସୋ
୨୧୦ . କତମୋ ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ଅରଞ୍ଞଗତୋ ୱା ରୁକ୍ଖମୂଲଗତୋ ୱା ସୁଞ୍ଞାଗାରଗତୋ ୱା ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘‘ସୁଞ୍ଞମିଦଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା’’ତି। ସୋ ତତ୍ଥ ଅଭିନିୱେସଂ ନ କରୋତୀତି – ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଅୟଂ ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ।
କତମୋ ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ଅରଞ୍ଞଗତୋ ୱା ରୁକ୍ଖମୂଲଗତୋ ୱା ସୁଞ୍ଞାଗାରଗତୋ ୱା ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘‘ସୁଞ୍ଞମିଦଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା’’ତି। ସୋ ତତ୍ଥ ନିମିତ୍ତଂ ନ କରୋତୀତି – ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଅୟଂ ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ।
କତମୋ ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ଅରଞ୍ଞଗତୋ ୱା ରୁକ୍ଖମୂଲଗତୋ ୱା ସୁଞ୍ଞାଗାରଗତୋ ୱା ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘‘ସୁଞ୍ଞମିଦଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା’’ତି। ସୋ ତତ୍ଥ ପଣିଧିଂ ନ କରୋତୀତି – ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଅୟଂ ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ।
କତମୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତୱୁଟ୍ଠାନୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ? ଚତ୍ତାରି ଝାନାନି – ଅୟଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତୱୁଟ୍ଠାନୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। କତମୋ ବହିଦ୍ଧାୱୁଟ୍ଠାନୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ? ଚତସ୍ସୋ ଅରୂପସମାପତ୍ତିୟୋ – ଅୟଂ ବହିଦ୍ଧାୱୁଟ୍ଠାନୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। କତମୋ ଦୁଭତୋ ୱୁଟ୍ଠାନୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ? ଚତ୍ତାରୋ ଅରିୟମଗ୍ଗା – ଅୟଂ ଦୁଭତୋ ୱୁଟ୍ଠାନୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ।
କତମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତୱୁଟ୍ଠାନା ଚତ୍ତାରୋ ୱିମୋକ୍ଖା? ପଠମଂ ଝାନଂ ନୀୱରଣେହି ୱୁଟ୍ଠାତି। ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ୱିତକ୍କୱିଚାରେହି ୱୁଟ୍ଠାତି। ତତିୟଂ ଝାନଂ ପୀତିୟା ୱୁଟ୍ଠାତି। ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖେହି ୱୁଟ୍ଠାତି। ଇମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତୱୁଟ୍ଠାନା ଚତ୍ତାରୋ ୱିମୋକ୍ଖା।
କତମେ ବହିଦ୍ଧାୱୁଟ୍ଠାନା ଚତ୍ତାରୋ ୱିମୋକ୍ଖା? ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତି ରୂପସଞ୍ଞାୟ ପଟିଘସଞ୍ଞାୟ ନାନତ୍ତସଞ୍ଞାୟ ୱୁଟ୍ଠାତି। ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତି ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞାୟ ୱୁଟ୍ଠାତି। ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତି ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞାୟ ୱୁଟ୍ଠାତି। ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞାୟ ୱୁଟ୍ଠାତି। ଇମେ ବହିଦ୍ଧାୱୁଟ୍ଠାନା ଚତ୍ତାରୋ ୱିମୋକ୍ଖା।
କତମେ ଦୁଭତୋ ୱୁଟ୍ଠାନା ଚତ୍ତାରୋ ୱିମୋକ୍ଖା? ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗୋ ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିୱିଚିକିଚ୍ଛାସୀଲବ୍ବତପରାମାସା ଦିଟ୍ଠାନୁସୟା ୱିଚିକିଚ୍ଛାନୁସୟା ୱୁଟ୍ଠାତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱୁଟ୍ଠାତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱୁଟ୍ଠାତି। ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗୋ ଓଳାରିକା କାମରାଗସଞ୍ଞୋଜନା ପଟିଘସଞ୍ଞୋଜନା ଓଳାରିକା କାମରାଗାନୁସୟା ପଟିଘାନୁସୟା ୱୁଟ୍ଠାତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱୁଟ୍ଠାତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱୁଟ୍ଠାତି । ଅନାଗାମିମଗ୍ଗୋ ଅନୁସହଗତା କାମରାଗସଞ୍ଞୋଜନା ପଟିଘସଞ୍ଞୋଜନା ଅନୁସହଗତା କାମରାଗାନୁସୟା ପଟିଘାନୁସୟା ୱୁଟ୍ଠାତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱୁଟ୍ଠାତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱୁଟ୍ଠାତି। ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୋ ରୂପରାଗା ଅରୂପରାଗା ମାନା ଉଦ୍ଧଚ୍ଚା ଅୱିଜ୍ଜାୟ ମାନାନୁସୟା ଭୱରାଗାନୁସୟା ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟା ୱୁଟ୍ଠାତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱୁଟ୍ଠାତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱୁଟ୍ଠାତି। ଇମେ ଦୁଭତୋ ୱୁଟ୍ଠାନା ଚତ୍ତାରୋ ୱିମୋକ୍ଖା।
୨୧୧ . କତମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତୱୁଟ୍ଠାନାନଂ ଅନୁଲୋମା ଚତ୍ତାରୋ ୱିମୋକ୍ଖା? ପଠମଂ ଝାନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱିତକ୍କୋ ଚ ୱିଚାରୋ ଚ ପୀତି ଚ ସୁଖଞ୍ଚ ଚିତ୍ତେକଗ୍ଗତା ଚ, ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ…ପେ॰… ତତିୟଂ ଝାନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ…ପେ॰… ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱିତକ୍କୋ ଚ ୱିଚାରୋ ଚ ପୀତି ଚ ସୁଖଞ୍ଚ ଚିତ୍ତେକଗ୍ଗତା ଚ – ଇମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତୱୁଟ୍ଠାନାନଂ ଅନୁଲୋମା ଚତ୍ତାରୋ ୱିମୋକ୍ଖା।
କତମେ ବହିଦ୍ଧାୱୁଟ୍ଠାନାନଂ ଅନୁଲୋମା ଚତ୍ତାରୋ ୱିମୋକ୍ଖା? ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱିତକ୍କୋ ଚ ୱିଚାରୋ ଚ ପୀତି ଚ ସୁଖଞ୍ଚ ଚିତ୍ତେକଗ୍ଗତା ଚ, ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିଂ…ପେ॰… ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିଂ …ପେ॰… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ୱିତକ୍କୋ ଚ ୱିଚାରୋ ଚ ପୀତି ଚ ସୁଖଞ୍ଚ ଚିତ୍ତେକଗ୍ଗତା ଚ – ଇମେ ବହିଦ୍ଧାୱୁଟ୍ଠାନାନଂ ଅନୁଲୋମା ଚତ୍ତାରୋ ୱିମୋକ୍ଖା।
କତମେ ଦୁଭତୋ ୱୁଟ୍ଠାନାନଂ ଅନୁଲୋମା ଚତ୍ତାରୋ ୱିମୋକ୍ଖା? ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା, ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା, ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା । ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ…ପେ॰… ଅନାଗାମିମଗ୍ଗଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗଂ ପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା, ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା, ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା – ଇମେ ଦୁଭତୋ ୱୁଟ୍ଠାନାନଂ ଅନୁଲୋମା ଚତ୍ତାରୋ ୱିମୋକ୍ଖା।
କତମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତୱୁଟ୍ଠାନପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୀ ଚତ୍ତାରୋ ୱିମୋକ୍ଖା? ପଠମସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ପଟିଲାଭୋ ୱା ୱିପାକୋ ୱା, ଦୁତିୟସ୍ସ ଝାନସ୍ସ…ପେ॰… ତତିୟସ୍ସ ଝାନସ୍ସ…ପେ॰… ଚତୁତ୍ଥସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ପଟିଲାଭୋ ୱା ୱିପାକୋ ୱା – ଇମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତୱୁଟ୍ଠାନପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୀ ଚତ୍ତାରୋ ୱିମୋକ୍ଖା।
କତମେ ବହିଦ୍ଧାୱୁଟ୍ଠାନପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୀ ଚତ୍ତାରୋ ୱିମୋକ୍ଖା? ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ପଟିଲାଭୋ ୱା ୱିପାକୋ ୱା, ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା…ପେ॰… ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା…ପେ॰… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ପଟିଲାଭୋ ୱା ୱିପାକୋ ୱା – ଇମେ ବହିଦ୍ଧାୱୁଟ୍ଠାନପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୀ ଚତ୍ତାରୋ ୱିମୋକ୍ଖା।
କତମେ ଦୁଭତୋ ୱୁଟ୍ଠାନପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୀ ଚତ୍ତାରୋ ୱିମୋକ୍ଖା? ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗସ୍ସ ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ, ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗସ୍ସ ସକଦାଗାମିଫଲଂ , ଅନାଗାମିମଗ୍ଗସ୍ସ ଅନାଗାମିଫଲଂ, ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗସ୍ସ ଅରହତ୍ତଫଲଂ – ଇମେ ଦୁଭତୋ ୱୁଟ୍ଠାନପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୀ ଚତ୍ତାରୋ ୱିମୋକ୍ଖା।
୨୧୨ . କଥଂ ରୂପୀ ରୂପାନି ପସ୍ସତୀତି – ୱିମୋକ୍ଖୋ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ନୀଲନିମିତ୍ତଂ ମନସିକରୋତି, ନୀଲସଞ୍ଞଂ ପଟିଲଭତି। ସୋ ତଂ ନିମିତ୍ତଂ ସୁଗ୍ଗହିତଂ କରୋତି, ସୂପଧାରିତଂ ଉପଧାରେତି, ସ୍ୱାୱତ୍ଥିତଂ ଅୱତ୍ଥାପେତି। ସୋ ତଂ ନିମିତ୍ତଂ ସୁଗ୍ଗହିତଂ କତ୍ୱା ସୂପଧାରିତଂ [ସୁପଧାରିତଂ (କ॰)] ଉପଧାରେତ୍ୱା ସ୍ୱାୱତ୍ଥିତଂ ଅୱତ୍ଥାପେତ୍ୱା ବହିଦ୍ଧା ନୀଲନିମିତ୍ତେ ଚିତ୍ତଂ ଉପସଂହରତି, ନୀଲସଞ୍ଞଂ ପଟିଲଭତି। ସୋ ତଂ ନିମିତ୍ତଂ ସୁଗ୍ଗହିତଂ କରୋତି, ସୂପଧାରିତଂ ଉପଧାରେତି, ସ୍ୱାୱତ୍ଥିତଂ ଅୱତ୍ଥାପେତି। ସୋ ତଂ ନିମିତ୍ତଂ ସୁଗ୍ଗହିତଂ କତ୍ୱା ଉପଧାରେତ୍ୱା ସ୍ୱାୱତ୍ଥିତଂ ଅୱତ୍ଥାପେତ୍ୱା ଆସେୱତି ଭାୱେତି ବହୁଲୀକରୋତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅଜ୍ଝତ୍ତଞ୍ଚ ବହିଦ୍ଧା ଚ ଉଭୟମିଦଂ ରୂପ’’ନ୍ତି, ରୂପସଞ୍ଞୀ ହୋତି। ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ପୀତନିମିତ୍ତଂ…ପେ॰… ଲୋହିତନିମିତ୍ତଂ…ପେ॰… ଓଦାତନିମିତ୍ତଂ ମନସିକରୋତି, ଓଦାତସଞ୍ଞଂ ପଟିଲଭତି। ସୋ ତଂ ନିମିତ୍ତଂ ସୁଗ୍ଗହିତଂ କରୋତି, ସୂପଧାରିତଂ ଉପଧାରେତି, ସ୍ୱାୱତ୍ଥିତଂ ଅୱତ୍ଥାପେତି। ସୋ ତଂ ନିମିତ୍ତଂ ସୁଗ୍ଗହିତଂ କତ୍ୱା ସୂପଧାରିତଂ ଉପଧାରେତ୍ୱା ସ୍ୱାୱତ୍ଥିତଂ ଅୱତ୍ଥାପେତ୍ୱା ବହିଦ୍ଧା ଓଦାତନିମିତ୍ତେ ଚିତ୍ତଂ ଉପସଂହରତି, ଓଦାତସଞ୍ଞଂ ପଟିଲଭତି। ସୋ ତଂ ନିମିତ୍ତଂ ସୁଗ୍ଗହିତଂ କରୋତି, ସୂପଧାରିତଂ ଉପଧାରେତି, ସ୍ୱାୱତ୍ଥିତଂ ଅୱତ୍ଥାପେତି। ସୋ ତଂ ନିମିତ୍ତଂ ସୁଗ୍ଗହିତଂ କତ୍ୱା ସୂପଧାରିତଂ ଉପଧାରେତ୍ୱା ସ୍ୱାୱତ୍ଥିତଂ ଅୱତ୍ଥାପେତ୍ୱା ଆସେୱତି ଭାୱେତି ବହୁଲୀକରୋତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅଜ୍ଝତ୍ତଞ୍ଚ ବହିଦ୍ଧା ଚ ଉଭୟମିଦଂ ରୂପ’’ନ୍ତି, ରୂପସଞ୍ଞୀ ହୋତି। ଏୱଂ ରୂପୀ ରୂପାନି ପସ୍ସତୀତି – ୱିମୋକ୍ଖୋ।
କଥଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅରୂପସଞ୍ଞୀ ବହିଦ୍ଧା ରୂପାନି ପସ୍ସତୀତି – ୱିମୋକ୍ଖୋ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ନୀଲନିମିତ୍ତଂ ନ ମନସିକରୋତି, ନୀଲସଞ୍ଞଂ ନ ପଟିଲଭତି; ବହିଦ୍ଧା ନୀଲନିମିତ୍ତେ ଚିତ୍ତଂ ଉପସଂହରତି, ନୀଲସଞ୍ଞଂ ପଟିଲଭତି। ସୋ ତଂ ନିମିତ୍ତଂ ସୁଗ୍ଗହିତଂ କରୋତି, ସୂପଧାରିତଂ ଉପଧାରେତି, ସ୍ୱାୱତ୍ଥିତଂ ଅୱତ୍ଥାପେତି। ସୋ ତଂ ନିମିତ୍ତଂ ସୁଗ୍ଗହିତଂ କତ୍ୱା ସୂପଧାରିତଂ ଉପଧାରେତ୍ୱା ସ୍ୱାୱତ୍ଥିତଂ ଅୱତ୍ଥାପେତ୍ୱା ଆସେୱତି ଭାୱେତି ବହୁଲୀକରୋତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅରୂପଂ, ବହିଦ୍ଧା ରୂପମିଦ’’ନ୍ତି, ରୂପସଞ୍ଞୀ ହୋତି। ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ପୀତନିମିତ୍ତଂ…ପେ॰… ଲୋହିତନିମିତ୍ତଂ…ପେ॰… ଓଦାତନିମିତ୍ତଂ ନ ମନସିକରୋତି, ଓଦାତସଞ୍ଞଂ ନ ପଟିଲଭତି; ବହିଦ୍ଧା ଓଦାତନିମିତ୍ତେ ଚିତ୍ତଂ ଉପସଂହରତି, ଓଦାତସଞ୍ଞଂ ପଟିଲଭତି। ସୋ ତଂ ନିମିତ୍ତଂ ସୁଗ୍ଗହିତଂ କରୋତି, ସୂପଧାରିତଂ ଉପଧାରେତି, ସ୍ୱାୱତ୍ଥିତଂ ଅୱତ୍ଥାପେତି। ସୋ ତଂ ନିମିତ୍ତଂ ସୁଗ୍ଗହିତଂ କତ୍ୱା ସୂପଧାରିତଂ ଉପଧାରେତ୍ୱା ସ୍ୱାୱତ୍ଥିତଂ ଅୱତ୍ଥାପେତ୍ୱା ଆସେୱତି ଭାୱେତି ବହୁଲୀକରୋତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅରୂପଂ ବହିଦ୍ଧା ରୂପମିଦ’’ନ୍ତି, ରୂପସଞ୍ଞୀ ହୋତି। ଏୱଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅରୂପସଞ୍ଞୀ ବହିଦ୍ଧା ରୂପାନି ପସ୍ସତୀତି – ୱିମୋକ୍ଖୋ।
କଥଂ ‘‘ସୁଭ’’ନ୍ତେୱ ଅଧିମୁତ୍ତୋ ହୋତୀତି – ୱିମୋକ୍ଖୋ? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି, ତଥା ଦୁତିୟଂ, ତଥା ତତିୟଂ, ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ। ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ [ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝେନ (ସ୍ୟା॰)] ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି। ମେତ୍ତାୟ ଭାୱିତତ୍ତା ସତ୍ତା ଅପ୍ପଟିକୂଲା ହୋନ୍ତି। କରୁଣାସହଗତେନ ଚେତସା…ପେ॰… କରୁଣାୟ ଭାୱିତତ୍ତା ସତ୍ତା ଅପ୍ପଟିକୂଲା ହୋନ୍ତି। ମୁଦିତାସହଗତେନ ଚେତସା…ପେ॰… ମୁଦିତାୟ ଭାୱିତତ୍ତା ସତ୍ତା ଅପ୍ପଟିକୂଲା ହୋନ୍ତି। ଉପେକ୍ଖାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାୟ ଭାୱିତତ୍ତା ସତ୍ତା ଅପ୍ପଟିକୂଲା ହୋନ୍ତି। ଏୱଂ ‘‘ସୁଭଂ’’ ତେୱ ଅଧିମୁତ୍ତୋ ହୋତୀତି – ୱିମୋକ୍ଖୋ।
୨୧୩ . କତମୋ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତି ୱିମୋକ୍ଖୋ? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ରୂପସଞ୍ଞାନଂ ସମତିକ୍କମା ପଟିଘସଞ୍ଞାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ନାନତ୍ତସଞ୍ଞାନଂ ଅମନସିକାରା ‘‘ଅନନ୍ତୋ ଆକାସୋ’’ତି ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି – ଅୟଂ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତି ୱିମୋକ୍ଖୋ।
କତମୋ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତି ୱିମୋକ୍ଖୋ? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ‘‘ଅନନ୍ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣ’’ନ୍ତି ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି – ଅୟଂ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତି ୱିମୋକ୍ଖୋ।
କତମୋ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତି ୱିମୋକ୍ଖୋ? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ‘‘ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀ’’ତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି – ଅୟଂ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତି ୱିମୋକ୍ଖୋ ।
କତମୋ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତି ୱିମୋକ୍ଖୋ? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି – ଅୟଂ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତି ୱିମୋକ୍ଖୋ।
କତମୋ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧସମାପତ୍ତି ୱିମୋକ୍ଖୋ? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି – ଅୟଂ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧସମାପତ୍ତି ୱିମୋକ୍ଖୋ।
କତମୋ ସମୟୱିମୋକ୍ଖୋ? ଚତ୍ତାରି ଚ ଝାନାନି ଚତସ୍ସୋ ଚ ଅରୂପସମାପତ୍ତିୟୋ – ଅୟଂ ସମୟୱିମୋକ୍ଖୋ।
କତମୋ ଅସମୟୱିମୋକ୍ଖୋ? ଚତ୍ତାରୋ ଚ ଅରିୟମଗ୍ଗା, ଚତ୍ତାରି ଚ ସାମଞ୍ଞଫଲାନି, ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ – ଅୟଂ ଅସମୟୱିମୋକ୍ଖୋ।
କତମୋ ସାମୟିକୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ? ଚତ୍ତାରି ଚ ଝାନାନି, ଚତସ୍ସୋ ଚ ଅରୂପସମାପତ୍ତିୟୋ – ଅୟଂ ସାମୟିକୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ।
କତମୋ ଅସାମୟିକୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ? ଚତ୍ତାରୋ ଚ ଅରିୟମଗ୍ଗା, ଚତ୍ତାରି ଚ ସାମଞ୍ଞଫଲାନି, ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ – ଅୟଂ ଅସାମୟିକୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ।
କତମୋ କୁପ୍ପୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ? ଚତ୍ତାରି ଚ ଝାନାନି, ଚତସ୍ସୋ ଚ ଅରୂପସମାପତ୍ତିୟୋ – ଅୟଂ କୁପ୍ପୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ।
କତମୋ ଅକୁପ୍ପୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ? ଚତ୍ତାରୋ ଚ ଅରିୟମଗ୍ଗା, ଚତ୍ତାରି ଚ ସାମଞ୍ଞଫଲାନି, ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ – ଅୟଂ ଅକୁପ୍ପୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ।
କତମୋ ଲୋକିୟୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ? ଚତ୍ତାରି ଚ ଝାନାନି, ଚତସ୍ସୋ ଚ ଅରୂପସମାପତ୍ତିୟୋ – ଅୟଂ ଲୋକିୟୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ।
କତମୋ ଲୋକୁତ୍ତରୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ? ଚତ୍ତାରୋ ଚ ଅରିୟମଗ୍ଗା, ଚତ୍ତାରି ଚ ସାମଞ୍ଞଫଲାନି, ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ – ଅୟଂ ଲୋକୁତ୍ତରୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ।
କତମୋ ସାସୱୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ? ଚତ୍ତାରି ଚ ଝାନାନି, ଚତସ୍ସୋ ଚ ଅରୂପସମାପତ୍ତିୟୋ – ଅୟଂ ସାସୱୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ।
କତମୋ ଅନାସୱୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ? ଚତ୍ତାରୋ ଚ ଅରିୟମଗ୍ଗା, ଚତ୍ତାରି ଚ ସାମଞ୍ଞଫଲାନି, ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ – ଅୟଂ ଅନାସୱୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ।
କତମୋ ସାମିସୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ? ରୂପପ୍ପଟିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ – ଅୟଂ ସାମିସୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ।
କତମୋ ନିରାମିସୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ? ଅରୂପପ୍ପଟିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ – ଅୟଂ ନିରାମିସୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ।
କତମୋ ନିରାମିସା ନିରାମିସତରୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ? ଚତ୍ତାରୋ ଚ ଅରିୟମଗ୍ଗା, ଚତ୍ତାରି ଚ ସାମଞ୍ଞଫଲାନି, ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ – ଅୟଂ ନିରାମିସାନିରାମିସତରୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ।
କତମୋ ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ? ଚତ୍ତାରି ଚ ଝାନାନି, ଚତସ୍ସୋ ଚ ଅରୂପସମାପତ୍ତିୟୋ – ଅୟଂ ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। କତମୋ ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ? ଚତ୍ତାରୋ ଚ ଅରିୟମଗ୍ଗା, ଚତ୍ତାରି ଚ ସାମଞ୍ଞଫଲାନି, ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ – ଅୟଂ ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ।
କତମୋ ପଣିହିତପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧି ୱିମୋକ୍ଖୋ? ପଠମସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ପଟିଲାଭୋ ୱା ୱିପାକୋ ୱା …ପେ॰… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ପଟିଲାଭୋ ୱା ୱିପାକୋ ୱା – ଅୟଂ ପଣିହିତପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧି ୱିମୋକ୍ଖୋ।
କତମୋ ସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ? ଚତ୍ତାରି ଚ ଝାନାନି, ଚତସ୍ସୋ ଚ ଅରୂପସମାପତ୍ତିୟୋ – ଅୟଂ ସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ।
କତମୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ? ଚତ୍ତାରୋ ଚ ଅରିୟମଗ୍ଗା, ଚତ୍ତାରି ଚ ସାମଞ୍ଞଫଲାନି, ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ – ଅୟଂ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ।
କତମୋ ଏକତ୍ତୱିମୋକ୍ଖୋ? ଚତ୍ତାରୋ ଚ ଅରିୟମଗ୍ଗା, ଚତ୍ତାରି ଚ ସାମଞ୍ଞଫଲାନି, ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ – ଅୟଂ ଏକତ୍ତୱିମୋକ୍ଖୋ।
କତମୋ ନାନତ୍ତୱିମୋକ୍ଖୋ? ଚତ୍ତାରି ଚ ଝାନାନି, ଚତସ୍ସୋ ଚ ଅରୂପସମାପତ୍ତିୟୋ – ଅୟଂ ନାନତ୍ତୱିମୋକ୍ଖୋ।
୨୧୪ . କତମୋ ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖୋ? ସିୟା ଏକୋ ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖୋ ଦସ ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖା ହୋନ୍ତି, ଦସ ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖା ଏକୋ ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖୋ ହୋତି, ୱତ୍ଥୁୱସେନ ପରିୟାୟେନ। କଥଞ୍ଚ ସିୟା? ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନାଞାଂ ନିଚ୍ଚତୋ ସଞ୍ଞାୟ ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖୋ । ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନାଞାଂ ସୁଖତୋ ସଞ୍ଞାୟ ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖୋ। ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସଞ୍ଞାୟ ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖୋ। ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ନନ୍ଦିୟା ସଞ୍ଞାୟ ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖୋ। ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ରାଗତୋ ସଞ୍ଞାୟ ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖୋ। ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ସମୁଦୟତୋ ସଞ୍ଞାୟ ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖୋ। ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଆଦାନତୋ ସଞ୍ଞାୟ ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖୋ। ଅନିମିତ୍ତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ନିମିତ୍ତତୋ ସଞ୍ଞାୟ ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖୋ। ଅପ୍ପଣିହିତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ପଣିଧିୟା ସଞ୍ଞାୟ ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖୋ। ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଅଭିନିୱେସତୋ ସଞ୍ଞାୟ ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖୋ। ଏୱଂ ସିୟା ଏକୋ ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖୋ ଦସ ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖା ହୋନ୍ତି, ଦସ ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖା ଏକୋ ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖୋ ହୋତି ୱତ୍ଥୁୱସେନ ପରିୟାୟେନ।
ରୂପେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ନିଚ୍ଚତୋ ସଞ୍ଞାୟ ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖୋ…ପେ॰… ରୂପେ ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଅଭିନିୱେସତୋ ସଞ୍ଞାୟ ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖୋ। ଏୱଂ ସିୟା ଏକୋ ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖୋ ଦସ ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖା ହୋନ୍ତି, ଦସ ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖା ଏକୋ ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖୋ ହୋତି ୱତ୍ଥୁୱସେନ ପରିୟାୟେନ।
ୱେଦନାୟ…ପେ॰… ସଞ୍ଞାୟ… ସଙ୍ଖାରେସୁ… ୱିଞ୍ଞାଣେ… ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ନିଚ୍ଚତୋ ସଞ୍ଞାୟ ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖୋ…ପେ॰… ଜରାମରଣେ ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଅଭିନିୱେସତୋ ସଞ୍ଞାୟ ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖୋ । ଏୱଂ ସିୟା, ଏକୋ ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖୋ ଦସ ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖା ହୋନ୍ତି, ଦସ ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖା ଏକୋ ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖୋ ହୋତି ୱତ୍ଥୁୱସେନ ପରିୟାୟେନ – ଅୟଂ ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖୋ।
୨୧୫ . କତମୋ ଞାଣୱିମୋକ୍ଖୋ? ସିୟା ଏକୋ ଞାଣୱିମୋକ୍ଖୋ ଦସ ଞାଣୱିମୋକ୍ଖା ହୋନ୍ତି, ଦସ ଞାଣୱିମୋକ୍ଖା ଏକୋ ଞାଣୱିମୋକ୍ଖୋ ହୋତି ୱତ୍ଥୁୱସେନ ପରିୟାୟେନ ସିୟା ତି । କଥଞ୍ଚ ସିୟା? ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଂ ନିଚ୍ଚତୋ ସମ୍ମୋହା ଅଞ୍ଞାଣା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଞାଣୱିମୋକ୍ଖୋ। ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଂ ସୁଖତୋ ସମ୍ମୋହା ଅଞ୍ଞାଣା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଞାଣୱିମୋକ୍ଖୋ। ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମ୍ମୋହା ଅଞ୍ଞାଣା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଞାଣୱିମୋକ୍ଖୋ। ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନା ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଂ ନନ୍ଦିୟା ସମ୍ମୋହା ଅଞ୍ଞାଣା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଞାଣୱିମୋକ୍ଖୋ। ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନା ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଂ ରାଗତୋ ସମ୍ମୋହା ଅଞ୍ଞାଣା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଞାଣୱିମୋକ୍ଖୋ। ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନା ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଂ ସମୁଦୟତୋ ସମ୍ମୋହା ଅଞ୍ଞାଣା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଞାଣୱିମୋକ୍ଖୋ। ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନା ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଂ ଆଦାନତୋ ସମ୍ମୋହା ଅଞ୍ଞାଣା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଞାଣୱିମୋକ୍ଖୋ। ଅନିମିତ୍ତାନୁପସ୍ସନା ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଂ ନିମିତ୍ତତୋ ସମ୍ମୋହା ଅଞ୍ଞାଣା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଞାଣୱିମୋକ୍ଖୋ। ଅପ୍ପଣିହିତାନୁପସ୍ସନା ଥାଭୂତଂ ଞାଣଂ ପଣିଧିୟା ସମ୍ମୋହା ଅଞ୍ଞାଣା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଞାଣୱିମୋକ୍ଖୋ। ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନା ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଂ ଅଭିନିୱେସତୋ ସମ୍ମୋହା ଅଞ୍ଞାଣା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଞାଣୱିମୋକ୍ଖୋ। ଏୱଂ ସିୟା ଏକୋ ଞାଣୱିମୋକ୍ଖୋ ଦସ ଞାଣୱିମୋକ୍ଖା ହୋନ୍ତି, ଦସ ଞାଣୱିମୋକ୍ଖା ଏକୋ ଞାଣୱିମୋକ୍ଖୋ ହୋତି ୱତ୍ଥୁୱସେନ ପରିୟାୟେନ।
ରୂପେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଂ ନିଚ୍ଚତୋ ସମ୍ମୋହା ଅଞ୍ଞାଣା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଞାଣୱିମୋକ୍ଖୋ…ପେ॰… ରୂପେ ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନା ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଂ ଅଭିନିୱେସତୋ ସମ୍ମୋହା ଅଞ୍ଞାଣା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଞାଣୱିମୋକ୍ଖୋ। ଏୱଂ ସିୟା ଏକୋ ଞାଣୱିମୋକ୍ଖୋ ଦସ ଞାଣୱିମୋକ୍ଖା ହୋନ୍ତି, ଦସ ଞାଣୱିମୋକ୍ଖା ଏକୋ ଞାଣୱିମୋକ୍ଖୋ ହୋତି ୱତ୍ଥୁୱସେନ ପରିୟାୟେନ।
ୱେଦନାୟ …ପେ॰… ସଞ୍ଞାୟ… ସଙ୍ଖାରେସୁ… ୱିଞ୍ଞାଣେ… ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଂ ନିଚ୍ଚତୋ ସମ୍ମୋହା ଅଞ୍ଞାଣା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଞାଣୱିମୋକ୍ଖୋ…ପେ॰… ଜରାମରଣେ ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନା ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଂ ଅଭିନିୱେସତୋ ସମ୍ମୋହା ଅଞ୍ଞାଣା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଞାଣୱିମୋକ୍ଖୋ। ଏୱଂ ସିୟା ଏକୋ ଞାଣୱିମୋକ୍ଖୋ ଦସ ଞାଣୱିମୋକ୍ଖା ହୋନ୍ତି, ଦସ ଞାଣୱିମୋକ୍ଖା ଏକୋ ଞାଣୱିମୋକ୍ଖୋ ହୋତି ୱତ୍ଥୁୱସେନ ପରିୟାୟେନ – ଅୟଂ ଞାଣୱିମୋକ୍ଖୋ।
୨୧୬ . କତମୋ ସୀତିସିୟାୱିମୋକ୍ଖୋ? ସିୟା ଏକୋ ସୀତିସିୟାୱିମୋକ୍ଖୋ ଦସ ସୀତିସିୟାୱିମୋକ୍ଖା ହୋନ୍ତି, ଦସ ସୀତିସିୟାୱିମୋକ୍ଖା ଏକୋ ସୀତିସିୟାୱିମୋକ୍ଖୋ ହୋତି ୱତ୍ଥୁୱସେନ ପରିୟାୟେନ ସିୟା ତି। କଥଞ୍ଚ ସିୟା? ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ଅନୁତ୍ତରଂ ସୀତିଭାୱଂ ଞାଣଂ ନିଚ୍ଚତୋ ସନ୍ତାପପରିଳାହଦରଥା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସୀତିସିୟାୱିମୋକ୍ଖୋ। ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା ଅନୁତ୍ତରଂ ସୀତିଭାୱଂ ଞାଣଂ ସୁଖତୋ ସନ୍ତାପପରିଳାହଦରଥା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସୀତିସିୟାୱିମୋକ୍ଖୋ। ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା ଅନୁତ୍ତରଂ ସୀତିଭାୱଂ ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସନ୍ତାପପରିଳାହଦରଥା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସୀତିସିୟାୱିମୋକ୍ଖୋ। ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନା ଅନୁତ୍ତରଂ ସୀତିଭାୱଂ ଞାଣଂ ନନ୍ଦିୟା ସନ୍ତାପପରିଳାହଦରଥା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସୀତିସିୟାୱିମୋକ୍ଖୋ। ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନା ଅନୁତ୍ତରଂ ସୀତିଭାୱଂ ଞାଣଂ ରାଗତୋ ସନ୍ତାପପରିଳାହଦରଥା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସୀତିସିୟାୱିମୋକ୍ଖୋ । ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନା ଅନୁତ୍ତରଂ ସୀତିଭାୱଂ ଞାଣଂ ସମୁଦୟତୋ ସନ୍ତାପପରିଳାହଦରଥା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସୀତିସିୟାୱିମୋକ୍ଖୋ। ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନା ଅନୁତ୍ତରଂ ସୀତିଭାୱଂ ଞାଣଂ ଆଦାନତୋ ସନ୍ତାପପରିଳାହଦରଥା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସୀତିସିୟାୱିମୋକ୍ଖୋ। ଅନିମିତ୍ତାନୁପସ୍ସନା ଅନୁତ୍ତରଂ ସୀତିଭାୱଂ ଞାଣଂ ନିମିତ୍ତତୋ ସନ୍ତାପପରିଳାହଦରଥା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସୀତିସିୟାୱିମୋକ୍ଖୋ। ଅପ୍ପଣିହିତାନୁପସ୍ସନା ଅନୁତ୍ତରଂ ସୀତିଭାୱଂ ଞାଣଂ ପଣିଧିୟା ସନ୍ତାପପରିଳାହଦରଥା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସୀତିସିୟାୱିମୋକ୍ଖୋ। ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନା ଅନୁତ୍ତରଂ ସୀତିଭାୱଂ ଞାଣଂ ଅଭିନିୱେସତୋ ସନ୍ତାପପରିଳାହଦରଥା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସୀତିସିୟାୱିମୋକ୍ଖୋ। ଏୱଂ ସିୟା ଏକୋ ସୀତିସିୟାୱିମୋକ୍ଖୋ ଦସ ସୀତିସିୟାୱିମୋକ୍ଖା ହୋନ୍ତି, ଦସ ସୀତିସିୟାୱିମୋକ୍ଖା ଏକୋ ସୀତିସିୟାୱିମୋକ୍ଖୋ ହୋତି ୱତ୍ଥୁୱସେନ ପରିୟାୟେନ।
ରୂପେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ଅନୁତ୍ତରଂ ସୀତିଭାୱଂ ଞାଣଂ ନିଚ୍ଚତୋ ସନ୍ତାପପରିଳାହଦରଥା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସୀତିସିୟାୱିମୋକ୍ଖୋ…ପେ॰… ରୂପେ ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନା ଅନୁତ୍ତରଂ ସୀତିଭାୱଂ ଞାଣଂ ଅଭିନିୱେସତୋ ସନ୍ତାପପରିଳାହଦରଥା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସୀତିସିୟାୱିମୋକ୍ଖୋ। ଏୱଂ ସିୟା ଏକୋ ସୀତିସିୟାୱିମୋକ୍ଖୋ ଦସ ସୀତିସିୟାୱିମୋକ୍ଖା ହୋନ୍ତି, ଦସ ସୀତିସିୟାୱିମୋକ୍ଖା ଏକୋ ସୀତିସିୟାୱିମୋକ୍ଖୋ ହୋତି ୱତ୍ଥୁୱସେନ ପରିୟାୟେନ।
ୱେଦନାୟ…ପେ॰… ସଞ୍ଞାୟ… ସଙ୍ଖାରେସୁ… ୱିଞ୍ଞାଣେ… ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ଅନୁତ୍ତରଂ ସୀତିଭାୱଂ ଞାଣଂ ନିଚ୍ଚତୋ ସନ୍ତାପପରିଳାହଦରଥା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସୀତିସିୟାୱିମୋକ୍ଖୋ…ପେ॰… ଜରାମରଣେ ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନା ଅନୁତ୍ତରଂ ସୀତିଭାୱଂ ଞାଣଂ ଅଭିନିୱେସତୋ ସନ୍ତାପପରିଳାହଦରଥା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସୀତିସିୟାୱିମୋକ୍ଖୋ। ଏୱଂ ସିୟା ଏକୋ ସୀତିସିୟାୱିମୋକ୍ଖୋ ଦସ ସୀତିସିୟାୱିମୋକ୍ଖା ହୋନ୍ତି, ଦସ ସୀତିସିୟାୱିମୋକ୍ଖା ଏକୋ ସୀତିସିୟାୱିମୋକ୍ଖୋ ହୋତି ୱତ୍ଥୁୱସେନ ପରିୟାୟେନ – ଅୟଂ ସୀତିସିୟାୱିମୋକ୍ଖୋ।
୨୧୭ . କତମୋ ଝାନୱିମୋକ୍ଖୋ? ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ଝାୟତୀତି [ଜାୟତୀତି (ସ୍ୟା॰)] ଝାନଂ। କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ଝାପେତୀତି – ଝାନଂ। ଝାୟନ୍ତୋ [ଜାୟନ୍ତୋ (ସ୍ୟା॰)] ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଝାନୱିମୋକ୍ଖୋ। ଝାପେନ୍ତୋ ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଝାନୱିମୋକ୍ଖୋ। ଝାୟନ୍ତୀତି – ଧମ୍ମା। ଝାପେତୀତି – କିଲେସେ। ଝାତେ ଚ ଝାପେ ଚ ଜାନାତୀତି – ଝାନୱିମୋକ୍ଖୋ। ଅବ୍ୟାପାଦୋ ଝାୟତୀତି – ଝାନଂ। ବ୍ୟାପାଦଂ ଝାପେତୀତି – ଝାନଂ। ଝାୟନ୍ତୋ ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଝାନୱିମୋକ୍ଖୋ। ଝାପେନ୍ତୋ ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଝାନୱିମୋକ୍ଖୋ। ଝାୟନ୍ତୀତି – ଧମ୍ମା। ଝାପେତୀତି – କିଲେସେ। ଝାତେ ଚ ଝାପେ ଚ ଜାନାତୀତି – ଝାନୱିମୋକ୍ଖୋ। ଆଲୋକସଞ୍ଞା ଝାୟତୀତି – ଝାନଂ। ଥିନମିଦ୍ଧଂ ଝାପେତୀତି – ଝାନଂ…ପେ॰… ଅୱିକ୍ଖେପୋ ଝାୟତୀତି – ଝାନଂ। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ଝାପେତୀତି – ଝାନଂ। ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନଂ ଝାୟତୀତି – ଝାନଂ। ୱିଚିକିଚ୍ଛଂ ଝାପେତୀତି – ଝାନଂ। ଞାଣଂ ଝାୟତୀତି – ଝାନଂ। ଅୱିଜ୍ଜଂ ଝାପେତୀତି – ଝାନଂ। ପାମୋଜ୍ଜଂ ଝାୟତୀତି – ଝାନଂ। ଅରତିଂ ଝାପେତୀତି – ଝାନଂ। ପଠମଂ ଝାନଂ ଝାୟତୀତି – ଝାନଂ। ନୀୱରଣେ ଝାପେତୀତି – ଝାନଂ…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୋ ଝାୟତୀତି – ଝାନଂ। ସବ୍ବକିଲେସେ ଝାପେତୀତି – ଝାନଂ। ଝାୟନ୍ତୋ ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଝାନୱିମୋକ୍ଖୋ। ଝାପେନ୍ତୋ ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଝାନୱିମୋକ୍ଖୋ। ଝାୟନ୍ତୀତି – ଧମ୍ମା। ଝାପେତୀତି – କିଲେସେ। ଝାତେ ଚ ଝାପେ ଚ ଜାନାତୀତି – ଝାନୱିମୋକ୍ଖୋ – ଅୟଂ ଝାନୱିମୋକ୍ଖୋ।
୨୧୮ . କତମୋ ଅନୁପାଦା ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖୋ? ସିୟା ଏକୋ ଅନୁପାଦାଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖୋ ଦସ ଅନୁପାଦାଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖା ହୋନ୍ତି, ଦସ ଅନୁପାଦାଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖା ଏକୋ ଅନୁପାଦାଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖୋ ହୋତି ୱତ୍ଥୁୱସେନ ପରିୟାୟେନ ସିୟା ତି । କଥଞ୍ଚ ସିୟା? ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ନିଚ୍ଚତୋ ଉପାଦାନା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅନୁପାଦାଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ସୁଖତୋ ଉପାଦାନା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅନୁପାଦାଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ଉପାଦାନା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅନୁପାଦାଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ନନ୍ଦିୟା ଉପାଦାନା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅନୁପାଦାଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ରାଗତୋ ଉପାଦାନା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅନୁପାଦାଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ସମୁଦୟତୋ ଉପାଦାନା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅନୁପାଦାଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଆଦାନତୋ ଉପାଦାନା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅନୁପାଦାଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଅନିମିତ୍ତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ନିମିତ୍ତତୋ ଉପାଦାନା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅନୁପାଦାଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଅପ୍ପଣିହିତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ପଣିଧିୟା ଉପାଦାନା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅନୁପାଦାଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଅଭିନିୱେସତୋ ଉପାଦାନା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅନୁପାଦାଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଏୱଂ ସିୟା ଏକୋ ଅନୁପାଦାଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖୋ ଦସ ଅନୁପାଦାଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖା ହୋନ୍ତି, ଦସ ଅନୁପାଦାଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖା ଏକୋ ଅନୁପାଦାଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖୋ ହୋତି ୱତ୍ଥୁୱସେନ ପରିୟାୟେନ।
ରୂପେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ନିଚ୍ଚତୋ ଉପାଦାନା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅନୁପାଦାଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖୋ…ପେ॰… ରୂପେ ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଅଭିନିୱେସତୋ ଉପାଦାନା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅନୁପାଦାଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଏୱଂ ସିୟା ଏକୋ ଅନୁପାଦାଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖୋ ଦସ ଅନୁପାଦାଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖା ହୋନ୍ତି, ଦସ ଅନୁପାଦାଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖା ଏକୋ ଅନୁପାଦାଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖୋ ହୋତି ୱତ୍ଥୁୱସେନ ପରିୟାୟେନ।
ୱେଦନାୟ…ପେ॰… ସଞ୍ଞାୟ… ସଙ୍ଖାରେସୁ… ୱିଞ୍ଞାଣେ… ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ନିଚ୍ଚତୋ ଉପାଦାନା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅନୁପାଦାଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖୋ…ପେ॰… ଜରାମରଣେ ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଅଭିନିୱେସତୋ ଉପାଦାନା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅନୁପାଦାଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଏୱଂ ସିୟା ଏକୋ ଅନୁପାଦାଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖୋ ଦସ ଅନୁପାଦାଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖା ହୋନ୍ତି , ଦସ ଅନୁପାଦାଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖା ଏକୋ ଅନୁପାଦାଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖୋ ହୋତି ୱତ୍ଥୁୱସେନ ପରିୟାୟେନ।
ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ କତିହୁପାଦାନେହି ମୁଚ୍ଚତି? ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ କତିହୁପାଦାନେହି ମୁଚ୍ଚତି? ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ କତିହୁପାଦାନେହି ମୁଚ୍ଚତି? ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ…ପେ॰… ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ… ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ… ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ… ଅନିମିତ୍ତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ… ଅପ୍ପଣିହିତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ… ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ କତିହୁପାଦାନେହି ମୁଚ୍ଚତୀତି?
ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ତୀହୁପାଦାନେହି ମୁଚ୍ଚତି। ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଏକୁପାଦାନା ମୁଚ୍ଚତି। ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ତୀହୁପାଦାନେହି ମୁଚ୍ଚତି। ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଏକୁପାଦାନା ମୁଚ୍ଚତି। ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଏକୁପାଦାନା ମୁଚ୍ଚତି। ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଚତୂହୁପାଦାନେହି ମୁଚ୍ଚତି। ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଚତୂହୁପାଦାନେହି ମୁଚ୍ଚତି। ଅନିମିତ୍ତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ତୀହୁପାଦାନେହି ମୁଚ୍ଚତି। ଅପ୍ପଣିହିତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଏକୁପାଦାନା ମୁଚ୍ଚତି। ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ତୀହୁପାଦାନେହି ମୁଚ୍ଚତି।
ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ କତମେହି ତୀହୁପାଦାନେହି ମୁଚ୍ଚତି? ଦିଟ୍ଠୁପାଦାନା, ସୀଲବ୍ବତୁପାଦାନା, ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନା – ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଇମେହି ତୀହୁପାଦାନେହି ମୁଚ୍ଚତି। ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ କତମା ଏକୁପାଦାନା [ଏକୂପାଦାନା (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ମୁଚ୍ଚତି? କାମୁପାଦାନା – ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଇଦଂ ଏକୁପାଦାନା ମୁଚ୍ଚତି। [ଇମା ଏକୁପାଦାନା (ସ୍ୟା॰)] ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ କତମେହି ତୀହୁପାଦାନେହି ମୁଚ୍ଚତି? ଦିଟ୍ଠୁପାଦାନା, ସୀଲବ୍ବତୁପାଦାନା, ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନା – ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଇମେହି ତୀହୁପାଦାନେହି ମୁଚ୍ଚତି। ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ କତମା ଏକୁପାଦାନା ମୁଚ୍ଚତି? କାମୁପାଦାନା – ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଇଦଂ ଏକୁପାଦାନା ମୁଚ୍ଚତି। ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ କତମା ଏକୁପାଦାନା ମୁଚ୍ଚତି? କାମୁପାଦାନା – ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଇଦଂ ଏକୁପାଦାନା ମୁଚ୍ଚତି। ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ କତମେହି ଚତୂହୁପାଦାନେହି ମୁଚ୍ଚତି? କାମୁପାଦାନା, ଦିଟ୍ଠୁପାଦାନା, ସୀଲବ୍ବତୁପାଦାନା, ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନା – ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଇମେହି ଚତୂହୁପାଦାନେହି ମୁଚ୍ଚତି। ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ କତମେହି ଚତୂହୁପାଦାନେହି ମୁଚ୍ଚତି? କାମୁପାଦାନା, ଦିଟ୍ଠୁପାଦାନା, ସୀଲବ୍ବତୁପାଦାନା, ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନା – ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଇମେହି ଚତୂହୁପାଦାନେହି ମୁଚ୍ଚତି। ଅନିମିତ୍ତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ କତମେହି ତୀହୁପାଦାନେହି ମୁଚ୍ଚତି? ଦିଟ୍ଠୁପାଦାନା, ସୀଲବ୍ବତୁପାଦାନା, ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନା – ଅନିମିତ୍ତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଇମେହି ତୀହୁପାଦାନେହି ମୁଚ୍ଚତି। ଅପ୍ପଣିହିତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ କତମା ଏକୁପାଦାନା ମୁଚ୍ଚତି? କାମୁପାଦାନା – ଅପ୍ପଣିହିତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଇଦଂ ଏକୁପାଦାନା ମୁଚ୍ଚତି। ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ କତମେହି ତୀହୁପାଦାନେହି ମୁଚ୍ଚତି? ଦିଟ୍ଠୁପାଦାନା, ସୀଲବ୍ବତୁପାଦାନା, ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନା – ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଇମେହି ତୀହୁପାଦାନେହି ମୁଚ୍ଚତି।
ୟଞ୍ଚ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ, ୟଞ୍ଚ ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ, ୟଞ୍ଚ ଅନିମିତ୍ତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ, ୟଞ୍ଚ ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ – ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ଞାଣାନି ତୀହୁପାଦାନେହି ମୁଚ୍ଚନ୍ତି – ଦିଟ୍ଠୁପାଦାନା, ସୀଲବ୍ବତୁପାଦାନା, ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନା। ୟଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ, ୟଂ ଚ ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ, ୟଞ୍ଚ ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ, ୟଞ୍ଚ ଅପ୍ପଣିହିତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ – ଇମାନି ଚତ୍ତାରି ଞାଣାନି ଏକୁପାଦାନା ମୁଚ୍ଚନ୍ତି – କାମୁପାଦାନା। ୟଞ୍ଚ ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ, ୟଞ୍ଚ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ – ଇମାନି ଦ୍ୱେ ଞାଣାନି ଚତୂହୁପାଦାନେହି ମୁଚ୍ଚନ୍ତି – କାମୁପାଦାନା, ଦିଟ୍ଠୁପାଦାନା, ସୀଲବ୍ବତୁପାଦାନା, ଅତ୍ତୱାଦୁପାଦାନା – ଅୟଂ ଅନୁପାଦାଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖୋ।
ୱିମୋକ୍ଖକଥାୟ ପଠମଭାଣୱାରୋ।
୨୧୯ . ତୀଣି ଖୋ ପନିମାନି ୱିମୋକ୍ଖମୁଖାନି ଲୋକନିୟ୍ୟାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। ସବ୍ବସଙ୍ଖାରେ ପରିଚ୍ଛେଦପରିୱଟୁମତୋ [ପରିଚ୍ଛେଦପରିୱଟ୍ଟୁମତୋ (ସ୍ୟା॰)] ସମନୁପସ୍ସନତାୟ ଅନିମିତ୍ତାୟ ଚ ଧାତୁୟା ଚିତ୍ତସମ୍ପକ୍ଖନ୍ଦନତାୟ, ସବ୍ବସଙ୍ଖାରେସୁ ମନୋସମୁତ୍ତେଜନତାୟ ଅପ୍ପଣିହିତାୟ ଚ ଧାତୁୟା ଚିତ୍ତସମ୍ପକ୍ଖନ୍ଦନତାୟ, ସବ୍ବଧମ୍ମେ ପରତୋ ସମନୁପସ୍ସନତାୟ ସୁଞ୍ଞତାୟ ଚ ଧାତୁୟା ଚିତ୍ତସମ୍ପକ୍ଖନ୍ଦନତାୟ – ଇମାନି ତୀଣି ୱିମୋକ୍ଖମୁଖାନି ଲୋକନିୟ୍ୟାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି।
ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ କଥଂ ସଙ୍ଖାରା ଉପଟ୍ଠନ୍ତି? ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ କଥଂ ସଙ୍ଖାରା ଉପଟ୍ଠନ୍ତି? ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ କଥଂ ସଙ୍ଖାରା ଉପଟ୍ଠନ୍ତି? ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ ଖୟତୋ ସଙ୍ଖାରା ଉପଟ୍ଠନ୍ତି, ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ ଭୟତୋ ସଙ୍ଖାରା ଉପଟ୍ଠନ୍ତି, ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ ସୁଞ୍ଞତୋ ସଙ୍ଖାରା ଉପଟ୍ଠନ୍ତି।
ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ କିଂ ବହୁଲଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି? ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ କିଂ ବହୁଲଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି? ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ କିଂ ବହୁଲଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି? ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ ଅଧିମୋକ୍ଖବହୁଲଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି । ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ ପସ୍ସଦ୍ଧିବହୁଲଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି। ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ ୱେଦବହୁଲଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି।
ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ ଅଧିମୋକ୍ଖବହୁଲୋ କତମିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଟିଲଭତି? ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ ପସ୍ସଦ୍ଧିବହୁଲୋ କତମିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଟିଲଭତି? ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ ୱେଦବହୁଲୋ କତମିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଟିଲଭତି? ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ ଅଧିମୋକ୍ଖବହୁଲୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଟିଲଭତି। ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ ପସ୍ସଦ୍ଧିବହୁଲୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଟିଲଭତି। ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ ୱେଦବହୁଲୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଟିଲଭତି।
ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ ଅଧିମୋକ୍ଖବହୁଲସ୍ସ କତମିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଆଧିପତେୟ୍ୟଂ ହୋତି, ଭାୱନାୟ କତିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ତଦନ୍ୱୟା [ତଦନ୍ୱୟାନି (ସ୍ୟା॰)] ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଏକରସା ହୋନ୍ତି, କେନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, କୋ ଭାୱେତି? ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ ପସ୍ସଦ୍ଧିବହୁଲସ୍ସ କତମିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଆଧିପତେୟ୍ୟଂ ହୋତି, ଭାୱନାୟ କତିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଏକରସା ହୋନ୍ତି, କେନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, କୋ ଭାୱେତି? ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ ୱେଦବହୁଲସ୍ସ କତମିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଆଧିପତେୟ୍ୟଂ ହୋତି, ଭାୱନାୟ କତିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଏକରସା ହୋନ୍ତି, କେନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, କୋ ଭାୱେତି? ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ ଅଧିମୋକ୍ଖବହୁଲସ୍ସ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଆଧିପତେୟ୍ୟଂ ହୋତି। ଭାୱନାୟ ଚତ୍ତାରିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଏକରସା ହୋନ୍ତି। ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ୟୋ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ସୋ ଭାୱେତି; ନତ୍ଥି ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନସ୍ସ ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭାୱନା। ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ ପସ୍ସଦ୍ଧିବହୁଲସ୍ସ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଆଧିପତେୟ୍ୟଂ ହୋତି। ଭାୱନାୟ ଚତ୍ତାରିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି , ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି , ଏକରସା ହୋନ୍ତି। ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ୟୋ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ସୋ ଭାୱେତି; ନତ୍ଥି ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନସ୍ସ ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭାୱନା। ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ ୱେଦବହୁଲସ୍ସ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଆଧିପତେୟ୍ୟଂ ହୋତି। ଭାୱନାୟ ଚତ୍ତାରିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଏକରସା ହୋନ୍ତି। ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ୟୋ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ସୋ ଭାୱେତି; ନତ୍ଥି ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନସ୍ସ ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭାୱନା।
୨୨୦ . ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ ଅଧିମୋକ୍ଖବହୁଲସ୍ସ କତମିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଆଧିପତେୟ୍ୟଂ ହୋତି? ଭାୱନାୟ କତିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି? ପଟିୱେଧକାଲେ କତମିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଆଧିପତେୟ୍ୟଂ ହୋତି? ପଟିୱେଧାୟ କତିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଏକରସା ହୋନ୍ତି? କେନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା? କେନଟ୍ଠେନ ପଟିୱେଧୋ? ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ ପସ୍ସଦ୍ଧିବହୁଲସ୍ସ କତମିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଆଧିପତେୟ୍ୟଂ ହୋତି? ଭାୱନାୟ କତିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି , ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି? ପଟିୱେଧକାଲେ କତମିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଆଧିପତେୟ୍ୟଂ ହୋତି? ପଟିୱେଧାୟ କତିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଏକରସା ହୋନ୍ତି? କେନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା? କେନଟ୍ଠେନ ପଟିୱେଧୋ? ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ ୱେଦବହୁଲସ୍ସ କତମିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଆଧିପତେୟ୍ୟଂ ହୋତି? ଭାୱନାୟ କତିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି? ପଟିୱେଧକାଲେ କତମିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଆଧିପତେୟ୍ୟଂ ହୋତି? ପଟିୱେଧାୟ କତିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଏକରସା ହୋନ୍ତି? କେନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା? କେନଟ୍ଠେନ ପଟିୱେଧୋ?
ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ ଅଧିମୋକ୍ଖବହୁଲସ୍ସ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଆଧିପତେୟ୍ୟଂ ହୋତି। ଭାୱନାୟ ଚତ୍ତାରିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି , ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିୱେଧକାଲେ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଆଧିପତେୟ୍ୟଂ ହୋତି। ପଟିୱେଧାୟ ଚତ୍ତାରିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଏକରସା ହୋନ୍ତି। ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଟିୱେଧୋ। ଏୱଂ ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତୋପି ଭାୱେତି, ଭାୱେନ୍ତୋପି ପଟିୱିଜ୍ଝତି। ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ ପସ୍ସଦ୍ଧିବହୁଲସ୍ସ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଆଧିପତେୟ୍ୟଂ ହୋତି। ଭାୱନାୟ ଚତ୍ତାରିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିୱେଧକାଲେ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଆଧିପତେୟ୍ୟଂ ହୋତି। ପଟିୱେଧାୟ ଚତ୍ତାରିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଏକରସା ହୋନ୍ତି। ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଟିୱେଧୋ। ଏୱଂ ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତୋପି ଭାୱେତି, ଭାୱେନ୍ତୋପି ପଟିୱିଜ୍ଝତି। ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ ୱେଦବହୁଲସ୍ସ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଆଧିପତେୟ୍ୟଂ ହୋତି। ଭାୱନାୟ ଚତ୍ତାରିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିୱେଧକାଲେପି ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଆଧିପତେୟ୍ୟଂ ହୋତି। ପଟିୱେଧାୟ ଚତ୍ତାରିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଏକରସା ହୋନ୍ତି। ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଟିୱେଧୋ। ଏୱଂ ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତୋପି ଭାୱେତି, ଭାୱେନ୍ତୋପି ପଟିୱିଜ୍ଝତି।
୨୨୧ . ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ କତମିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି? କତମିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତତ୍ତା ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତୋ [ସଦ୍ଧାଧିମୁତ୍ତୋ (ସ୍ୟା॰)] ହୋତି? ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ କତମିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି? କତମିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତତ୍ତା କାୟସକ୍ଖୀ [କାୟସକ୍ଖି (ସ୍ୟା॰ କ॰) ଅଭି॰ ପୁ॰ ପ॰ ୯୫ ପସ୍ସିତବ୍ବା] ହୋତି? ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ କତମିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି? କତମିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତତ୍ତା ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତୋ ହୋତି?
ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତତ୍ତା ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି। ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତତ୍ତା କାୟସକ୍ଖୀ ହୋତି। ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତତ୍ତା ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତୋ ହୋତି।
ସଦ୍ଦହନ୍ତୋ ୱିମୁତ୍ତୋତି – ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତୋ। ଫୁଟ୍ଠତ୍ତା ସଚ୍ଛିକତୋତି [ସଚ୍ଛିକରୋତୀତି (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] – କାୟସକ୍ଖୀ। ଦିଟ୍ଠତ୍ତା ପତ୍ତୋତି – ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତୋ। ସଦ୍ଦହନ୍ତୋ ୱିମୁଚ୍ଚତୀତି – ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତୋ। ଝାନଫସ୍ସଂ ପଠମଂ ଫୁସତି, ପଚ୍ଛା ନିରୋଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରୋତୀତି – କାୟସକ୍ଖୀ। ‘‘ଦୁକ୍ଖା ସଙ୍ଖାରା, ସୁଖୋ ନିରୋଧୋ’’ତି ଞାତଂ ହୋତି ଦିଟ୍ଠଂ ୱିଦିତଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ଫସ୍ସିତଂ ପଞ୍ଞାୟାତି – ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତୋ। ୟୋ ଚାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତୋ, ୟୋ ଚ କାୟସକ୍ଖୀ, ୟୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତୋ, ସିୟା ଇମେ ତୟୋ ପୁଗ୍ଗଲା ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତାପି କାୟସକ୍ଖୀପି ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତାପି ୱତ୍ଥୁୱସେନ ପରିୟାୟେନ ସିୟା ତି। କଥଞ୍ଚ ସିୟା? ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତତ୍ତା ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି। ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତତ୍ତା ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି। ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତତ୍ତା ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି। ଏୱଂ ଇମେ ତୟୋ ପୁଗ୍ଗଲା ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତା।
ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତତ୍ତା କାୟସକ୍ଖୀ ହୋତି। ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତତ୍ତା କାୟସକ୍ଖୀ ହୋତି। ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତତ୍ତା କାୟସକ୍ଖୀ ହୋତି। ଏୱଂ ଇମେ ତୟୋ ପୁଗ୍ଗଲା ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ କାୟସକ୍ଖୀ।
ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତତ୍ତା ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତୋ ହୋତି। ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତତ୍ତା ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତୋ ହୋତି। ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତତ୍ତା ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତୋ ହୋତି। ଏୱଂ ଇମେ ତୟୋ ପୁଗ୍ଗଲା ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତା।
ୟୋ ଚାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତୋ, ୟୋ ଚ କାୟସକ୍ଖୀ, ୟୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତୋ, ଏୱଂ ସିୟା ଇମେ ତୟୋ ପୁଗ୍ଗଲା ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତାପି କାୟସକ୍ଖୀପି ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତାପି ୱତ୍ଥୁୱସେନ ପରିୟାୟେନ। ୟୋ ଚାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତୋ, ୟୋ ଚ କାୟସକ୍ଖୀ, ୟୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତୋ, ସିୟା ଇମେ ତୟୋ ପୁଗ୍ଗଲା…ପେ॰… ଅଞ୍ଞୋୟେୱ ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତୋ, ଅଞ୍ଞୋ କାୟସକ୍ଖୀ, ଅଞ୍ଞୋ ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତୋ ସିୟା ତି। କଥଞ୍ଚ ସିୟା? ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତତ୍ତା ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି। ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତତ୍ତା କାୟସକ୍ଖୀ ହୋତି। ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି। ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତତ୍ତା ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତୋ ହୋତି। ୟୋ ଚାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତୋ, ୟୋ ଚ କାୟସକ୍ଖୀ, ୟୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତୋ, ଏୱଂ ସିୟା ଇମେ ତୟୋ ପୁଗ୍ଗଲା ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତାପି କାୟସକ୍ଖୀପି ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତାପି ୱତ୍ଥୁୱସେନ ପରିୟାୟେନ। ଅଞ୍ଞୋୟେୱ ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତୋ, ଅଞ୍ଞୋ କାୟସକ୍ଖୀ, ଅଞ୍ଞୋ ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତୋ।
ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି, ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତତ୍ତା ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗଂ ପଟିଲଭତି; ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସଦ୍ଧାନୁସାରୀ’’। ଚତ୍ତାରିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଚତୁନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଭାୱନା ହୋତି। ୟେ ହି କେଚି ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗଂ ପଟିଲଭନ୍ତି , ସବ୍ବେ ତେ ସଦ୍ଧାନୁସାରିନୋ।
ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି, ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତତ୍ତା ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ହୋତି; ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତୋ’’। ଚତ୍ତାରିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଚତ୍ତାରିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ହୋନ୍ତି ସୁଭାୱିତାନି । ୟେହି କେଚି ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ ସଚ୍ଛିକତା, ସବ୍ବେ ତେ ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତା।
ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି, ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତତ୍ତା ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗଂ ପଟିଲଭତି…ପେ॰… ସକଦାଗାମିଫଲଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ହୋତି…ପେ॰… ଅନାଗାମିମଗ୍ଗଂ ପଟିଲଭତି… ଅନାଗାମିଫଲଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ହୋତି…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗଂ ପଟିଲଭତି… ଅରହତ୍ତଂ [ଅରହତ୍ତଫଲଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰) ଅଟ୍ଠକଥା ଓଲୋକେତବ୍ବା] ସଚ୍ଛିକତଂ ହୋତି; ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତୋ’’। ଚତ୍ତାରିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି…ପେ॰… ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଚତ୍ତାରିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ହୋନ୍ତି ସୁଭାୱିତାନି। ୟେହି କେଚି ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଅରହତ୍ତଂ ସଚ୍ଛିକତା, ସବ୍ବେ ତେ ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତା।
ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତତ୍ତା ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗଂ ପଟିଲଭତି; ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘କାୟସକ୍ଖୀ’’। ଚତ୍ତାରିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି , ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଚତୁନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଭାୱନା ହୋତି। ୟେ ହି କେଚି ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗଂ ପଟିଲଭନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ କାୟସକ୍ଖୀ।
ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତତ୍ତା ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ହୋତି…ପେ॰… ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗଂ ପଟିଲଭତି…ପେ॰… ସକଦାଗାମିଫଲଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ହୋତି…ପେ॰… ଅନାଗାମିମଗ୍ଗଂ ପଟିଲଭତି…ପେ॰… ଅନାଗାମିଫଲଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ହୋତି…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗଂ ପଟିଲଭତି…ପେ॰… ଅରହତ୍ତଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ହୋତି; ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘କାୟସକ୍ଖୀ’’। ଚତ୍ତାରିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଚତ୍ତାରିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ହୋନ୍ତି ସୁଭାୱିତାନି। ୟେହି କେଚି ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଅରହତ୍ତଂ ସଚ୍ଛିକତା, ସବ୍ବେ ତେ କାୟସକ୍ଖୀ।
ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତତ୍ତା ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗଂ ପଟିଲଭତି; ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଧମ୍ମାନୁସାରୀ’’। ଚତ୍ତାରିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି…ପେ॰… ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଚତୁନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଭାୱନା ହୋତି। ୟେ ହି କେଚି ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗଂ ପଟିଲଭନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଧମ୍ମାନୁସାରିନୋ।
ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତତ୍ତା ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ହୋତି; ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତୋ’’। ଚତ୍ତାରିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି…ପେ॰… ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଚତ୍ତାରିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ହୋନ୍ତି ସୁଭାୱିତାନି। ୟେହି କେଚି ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ ସଚ୍ଛିକତା, ସବ୍ବେ ତେ ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତା।
ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତତ୍ତା ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗଂ ପଟିଲଭତି…ପେ॰… ସକଦାଗାମିଫଲଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ହୋତି…ପେ॰… ଅନାଗାମିମଗ୍ଗଂ ପଟିଲଭତି…ପେ॰… ଅନାଗାମିଫଲଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ହୋତି…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗଂ ପଟିଲଭତି…ପେ॰… ଅରହତ୍ତଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ହୋତି; ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତୋ’’। ଚତ୍ତାରିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଚତ୍ତାରିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ହୋନ୍ତି ସୁଭାୱିତାନି। ୟେହି କେଚି ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଅରହତ୍ତଂ ସଚ୍ଛିକତା, ସବ୍ବେ ତେ ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତା।
୨୨୨ . ୟେ ହି କେଚି ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ଭାୱିତା ୱା ଭାୱେନ୍ତି ୱା ଭାୱିସ୍ସନ୍ତି ୱା, ଅଧିଗତା ୱା ଅଧିଗଚ୍ଛନ୍ତି ୱା ଅଧିଗମିସ୍ସନ୍ତି ୱା, ପତ୍ତା ୱା ପାପୁଣନ୍ତି ୱା ପାପୁଣିସ୍ସନ୍ତି ୱା, ପଟିଲଦ୍ଧା ୱା ପଟିଲଭନ୍ତି ୱା ପଟିଲଭିସ୍ସନ୍ତି ୱା, ପଟିୱିଦ୍ଧା ୱା ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତି ୱା ପଟିୱିଜ୍ଝିସ୍ସନ୍ତି ୱା, ସଚ୍ଛିକତା ୱା ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତି ୱା ସଚ୍ଛିକରିସ୍ସନ୍ତି ୱା, ଫସ୍ସିତା ୱା ଫସ୍ସନ୍ତି ୱା ଫସ୍ସିସ୍ସନ୍ତି ୱା, ୱସିପ୍ପତ୍ତା ୱା ପାପୁଣନ୍ତି ୱା ପାପୁଣିସ୍ସନ୍ତି ୱା, ପାରମିପ୍ପତ୍ତା ୱା ପାପୁଣନ୍ତି ୱା ପାପୁଣିସ୍ସନ୍ତି ୱା, ୱେସାରଜ୍ଜପ୍ପତ୍ତା ୱା ପାପୁଣନ୍ତି ୱା ପାପୁଣିସ୍ସନ୍ତି ୱା, ସବ୍ବେ ତେ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତା, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ କାୟସକ୍ଖୀ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତା।
ୟେ ହି କେଚି ଅବ୍ୟାପାଦଂ…ପେ॰… ଆଲୋକସଞ୍ଞଂ… ଅୱିକ୍ଖେପଂ… ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନଂ… ଞାଣଂ… ପାମୋଜ୍ଜଂ… ପଠମଂ ଝାନଂ… ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ… ତତିୟଂ ଝାନଂ… ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ… ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିଂ… ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିଂ … ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିଂ… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିଂ… ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନଂ… ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନଂ… ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନଂ… ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନଂ… ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନଂ … ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନଂ… ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନଂ… ଖୟାନୁପସ୍ସନଂ… ୱୟାନୁପସ୍ସନଂ… ୱିପରିଣାମାନୁପସ୍ସନଂ… ଅନିମିତ୍ତାନୁପସ୍ସନଂ… ଅପ୍ପଣିହିତାନୁପସ୍ସନଂ… ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନଂ… ଅଧିପଞ୍ଞାଧମ୍ମୱିପସ୍ସନଂ… ୟଥାଭୂତଞାଣଦସ୍ସନଂ… ଆଦୀନୱାନୁପସ୍ସନଂ… ପଟିସଙ୍ଖାନୁପସ୍ସନଂ… ୱିୱଟ୍ଟନାନୁପସ୍ସନଂ… ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗଂ… ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗଂ… ଅନାଗାମିମଗ୍ଗଂ… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗଂ…।
ୟେ ହି କେଚି ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ… ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ… ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦେ… ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି… ପଞ୍ଚ ବଲାନି… ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ… ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ… ୟେ ହି କେଚି ଅଟ୍ଠ ୱିମୋକ୍ଖେ ଭାୱିତା ୱା ଭାୱେନ୍ତି ୱା ଭାୱିସ୍ସନ୍ତି ୱା, ଅଧିଗତା ୱା ଅଧିଗଚ୍ଛନ୍ତି ୱା ଅଧିଗମିସ୍ସନ୍ତି ୱା, ପତ୍ତା ୱା ପାପୁଣନ୍ତି ୱା ପାପୁଣିସ୍ସନ୍ତି ୱା, ପଟିଲଦ୍ଧା ୱା ପଟିଲଭନ୍ତି ୱା ପଟିଲଭିସ୍ସନ୍ତି ୱା, ପଟିୱିଦ୍ଧା ୱା ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତି ୱା ପଟିୱିଜ୍ଝିସ୍ସନ୍ତି ୱା, ସଚ୍ଛିକତା ୱା ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତି ୱା ସଚ୍ଛିକରିସ୍ସନ୍ତି ୱା, ଫସ୍ସିତା ୱା ଫସ୍ସନ୍ତି ୱା ଫସ୍ସିସ୍ସନ୍ତି ୱା, ୱସିପ୍ପତ୍ତା ୱା ପାପୁଣନ୍ତି ୱା ପାପୁଣିସ୍ସନ୍ତି ୱା ପାରମିପ୍ପତ୍ତା ୱା ପାପୁଣନ୍ତି ୱା ପାପୁଣିସ୍ସନ୍ତି ୱା, ୱେସାରଜ୍ଜପ୍ପତ୍ତା ୱା ପାପୁଣନ୍ତି ୱା ପାପୁଣିସ୍ସନ୍ତି ୱା, ସବ୍ବେ ତେ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତା, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ କାୟସକ୍ଖୀ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତା।
ୟେ ହି କେଚି ଚତସ୍ସୋ ପଟିସମ୍ଭିଦା ପତ୍ତା ୱା ପାପୁଣନ୍ତି ୱା ପାପୁଣିସ୍ସନ୍ତି ୱା…ପେ॰… ସବ୍ବେ ତେ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତା, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ କାୟସକ୍ଖୀ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତା।
ୟେ ହି କେଚି ତିସ୍ସୋ ୱିଜ୍ଜା ପଟିୱିଦ୍ଧା ୱା ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତି ୱା ପଟିୱିଜ୍ଝିସ୍ସନ୍ତି ୱା…ପେ॰… ସବ୍ବେ ତେ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତା, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ କାୟସକ୍ଖୀ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତା।
ୟେ ହି କେଚି ତିସ୍ସୋ ସିକ୍ଖା ସିକ୍ଖିତା ୱା ସିକ୍ଖନ୍ତି ୱା ସିକ୍ଖିସ୍ସନ୍ତି ୱା, ସଚ୍ଛିକତା ୱା ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତି ୱା ସଚ୍ଛିକରିସ୍ସନ୍ତି ୱା, ଫସ୍ସିତା ୱା ଫସ୍ସନ୍ତି ୱା ଫସ୍ସିସ୍ସନ୍ତି ୱା, ୱସିପ୍ପତ୍ତା ୱା ପାପୁଣନ୍ତି ୱା ପାପୁଣିସ୍ସନ୍ତି ୱା, ପାରମିପ୍ପତ୍ତା ୱା ପାପୁଣନ୍ତି ୱା ପାପୁଣିସ୍ସନ୍ତି ୱା, ୱେସାରଜ୍ଜପ୍ପତ୍ତା ୱା ପାପୁଣନ୍ତି ୱା ପାପୁଣିସ୍ସନ୍ତି ୱା, ସବ୍ବେ ତେ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତା, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ କାୟସକ୍ଖୀ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତା।
ୟେ ହି କେଚି ଦୁକ୍ଖଂ ପରିଜାନନ୍ତି ସମୁଦୟଂ ପଜହନ୍ତି ନିରୋଧଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତି ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତା, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ କାୟସକ୍ଖୀ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତା।
କତିହାକାରେହି ସଚ୍ଚପ୍ପଟିୱେଧୋ ହୋତି? କତିହାକାରେହି ସଚ୍ଚାନି ପଟିୱିଜ୍ଝତି? ଚତୂହାକାରେହି ସଚ୍ଚପ୍ପଟିୱେଧୋ ହୋତି। ଚତୂହାକାରେହି ସଚ୍ଚାନି ପଟିୱିଜ୍ଝତି। ଦୁକ୍ଖସଚ୍ଚଂ ପରିଞ୍ଞାପଟିୱେଧଂ ପଟିୱିଜ୍ଝତି, ସମୁଦୟସଚ୍ଚଂ ପହାନପ୍ପଟିୱେଧଂ ପଟିୱିଜ୍ଝତି, ନିରୋଧସଚ୍ଚଂ ସଚ୍ଛିକିରିୟାପଟିୱେଧଂ ପଟିୱିଜ୍ଝତି, ମଗ୍ଗସଚ୍ଚଂ ଭାୱନାପଟିୱେଧଂ ପଟିୱିଜ୍ଝତି। ଇମେହି ଚତୂହାକାରେହି ସଚ୍ଚପ୍ପଟିୱେଧୋ ହୋତି। ଇମେହି ଚତୂହାକାରେହି ସଚ୍ଚାନି ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତୋ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ କାୟସକ୍ଖୀ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତୋ।
କତିହାକାରେହି ସଚ୍ଚପ୍ପଟିୱେଧୋ ହୋତି? କତିହାକାରେହି ସଚ୍ଚାନି ପଟିୱିଜ୍ଝତି ? ନୱହାକାରେହି ସଚ୍ଚପ୍ପଟିୱେଧୋ ହୋତି, ନୱହାକାରେହି ସଚ୍ଚାନି ପଟିୱିଜ୍ଝତି। ଦୁକ୍ଖସଚ୍ଚଂ ପରିଞ୍ଞାପଟିୱେଧଂ ପଟିୱିଜ୍ଝତି, ସମୁଦୟସଚ୍ଚଂ ପହାନପ୍ପଟିୱେଧଂ ପଟିୱିଜ୍ଝତି, ନିରୋଧସଚ୍ଚଂ ସଚ୍ଛିକିରିୟାପଟିୱେଧଂ ପଟିୱିଜ୍ଝତି, ମଗ୍ଗସଚ୍ଚଂ ଭାୱନାପଟିୱେଧଂ ପଟିୱିଜ୍ଝତି। ଅଭିଞ୍ଞାପଟିୱେଧୋ ଚ ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ, ପରିଞ୍ଞାପଟିୱେଧୋ ଚ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରାନଂ, ପହାନପ୍ପଟିୱେଧୋ ଚ ସବ୍ବାକୁସଲାନଂ, ଭାୱନାପଟିୱେଧୋ ଚ ଚତୁନ୍ନଂ ମଗ୍ଗାନଂ, ସଚ୍ଛିକିରିୟାପଟିୱେଧୋ ଚ ନିରୋଧସ୍ସ। ଇମେହି ନୱହାକାରେହି ସଚ୍ଚପ୍ପଟିୱେଧୋ ହୋତି। ଇମେହି ନୱହାକାରେହି ସଚ୍ଚାନି ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତୋ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ କାୟସକ୍ଖୀ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ୱସେନ ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତୋ।
ଦୁତିୟଭାଣୱାରୋ।
୨୨୩ . ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ କଥଂ ସଙ୍ଖାରା ଉପଟ୍ଠନ୍ତି? ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ କଥଂ ସଙ୍ଖାରା ଉପଟ୍ଠନ୍ତି? ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ କଥଂ ସଙ୍ଖାରା ଉପଟ୍ଠନ୍ତି? ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ ଖୟତୋ ସଙ୍ଖାରା ଉପଟ୍ଠନ୍ତି। ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ ଭୟତୋ ସଙ୍ଖାରା ଉପଟ୍ଠନ୍ତି। ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ ସୁଞ୍ଞତୋ ସଙ୍ଖାରା ଉପଟ୍ଠନ୍ତି।
ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ କିଂ ବହୁଲଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି? ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ କିଂ ବହୁଲଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି? ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ କିଂ ବହୁଲଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି? ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ ଅଧିମୋକ୍ଖବହୁଲଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି। ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ ପସ୍ସଦ୍ଧିବହୁଲଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି। ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ ୱେଦବହୁଲଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି।
ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ ଅଧିମୋକ୍ଖବହୁଲୋ କତମଂ ୱିମୋକ୍ଖଂ ପଟିଲଭତି? ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ ପସ୍ସଦ୍ଧିବହୁଲୋ କତମଂ ୱିମୋକ୍ଖଂ ପଟିଲଭତି? ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ ୱେଦବହୁଲୋ କତମଂ ୱିମୋକ୍ଖଂ ପଟିଲଭତି? ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ ଅଧିମୋକ୍ଖବହୁଲୋ ଅନିମିତ୍ତଂ ୱିମୋକ୍ଖଂ ପଟିଲଭତି। ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ ପସ୍ସଦ୍ଧିବହୁଲୋ ଅପ୍ପଣିହିତଂ ୱିମୋକ୍ଖଂ ପଟିଲଭତି। ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ ୱେଦବହୁଲୋ ସୁଞ୍ଞତଂ ୱିମୋକ୍ଖଂ ପଟିଲଭତି।
୨୨୪ . ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ ଅଧିମୋକ୍ଖବହୁଲସ୍ସ କତମୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ ଆଧିପତେୟ୍ୟୋ ହୋତି, ଭାୱନାୟ କତି ୱିମୋକ୍ଖା ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଏକରସା ହୋନ୍ତି, କେନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, କୋ ଭାୱେତି? ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ ପସ୍ସଦ୍ଧିବହୁଲସ୍ସ କତମୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ ଆଧିପତେୟ୍ୟୋ ହୋତି, ଭାୱନାୟ କତି ୱିମୋକ୍ଖା ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଏକରସା ହୋନ୍ତି, କେନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, କୋ ଭାୱେତି? ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ ୱେଦବହୁଲସ୍ସ କତମୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ ଆଧିପତେୟ୍ୟୋ ହୋତି, ଭାୱନାୟ କତି ୱିମୋକ୍ଖା ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି , ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଏକରସା ହୋନ୍ତି, କେନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, କୋ ଭାୱେତି?
ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ ଅଧିମୋକ୍ଖବହୁଲସ୍ସ ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ ଆଧିପତେୟ୍ୟୋ ହୋତି। ଭାୱନାୟ ଦ୍ୱେ ୱିମୋକ୍ଖା ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଏକରସା ହୋନ୍ତି। ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ୟୋ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ସୋ ଭାୱେତି; ନତ୍ଥି ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖଭାୱନା। ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ ପସ୍ସଦ୍ଧିବହୁଲସ୍ସ ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ ଆଧିପତେୟ୍ୟୋ ହୋତି। ଭାୱନାୟ ଦ୍ୱେ ୱିମୋକ୍ଖା ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଏକରସା ହୋନ୍ତି। ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ୟୋ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ସୋ ଭାୱେତି; ନତ୍ଥି ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖଭାୱନା। ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ ୱେଦବହୁଲସ୍ସ ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ ଆଧିପତେୟ୍ୟୋ ହୋତି। ଭାୱନାୟ ଦ୍ୱେ ୱିମୋକ୍ଖା ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଏକରସା ହୋନ୍ତି। ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ୟୋ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ ସୋ ଭାୱେତି; ନତ୍ଥି ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖଭାୱନା।
ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ ଅଧିମୋକ୍ଖବହୁଲସ୍ସ କତମୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ ଆଧିପତେୟ୍ୟୋ ହୋତି, ଭାୱନାୟ କତି ୱିମୋକ୍ଖା ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଏକରସା ହୋନ୍ତି, ପଟିୱେଧକାଲେ କତମୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ ଆଧିପତେୟ୍ୟୋ ହୋତି, ପଟିୱେଧାୟ କତି ୱିମୋକ୍ଖା ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଏକରସା ହୋନ୍ତି, କେନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, କେନଟ୍ଠେନ ପଟିୱେଧୋ? ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ ପସ୍ସଦ୍ଧିବହୁଲସ୍ସ କତମୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ ଆଧିପତେୟ୍ୟୋ ହୋତି, ଭାୱନାୟ କତି ୱିମୋକ୍ଖା ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଏକରସା ହୋନ୍ତି, ପଟିୱେଧକାଲେ କତମୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ ଆଧିପତେୟ୍ୟୋ ହୋତି, ପଟିୱେଧାୟ କତି ୱିମୋକ୍ଖା ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଏକରସା ହୋନ୍ତି, କେନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, କେନଟ୍ଠେନ ପଟିୱେଧୋ? ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ ୱେଦବହୁଲସ୍ସ କତମୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ ଆଧିପତେୟ୍ୟୋ ହୋତି, ଭାୱନାୟ କତି ୱିମୋକ୍ଖା ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଏକରସା ହୋନ୍ତି, ପଟିୱେଧକାଲେ କତମୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ ଆଧିପତେୟ୍ୟୋ ହୋତି, ପଟିୱେଧାୟ କତିୱିମୋକ୍ଖା ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି , ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଏକରସା ହୋନ୍ତି, କେନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, କେନଟ୍ଠେନ ପଟିୱେଧୋ?
୨୨୫ . ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ ଅଧିମୋକ୍ଖବହୁଲସ୍ସ ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ ଆଧିପତେୟ୍ୟୋ ହୋତି, ଭାୱନାୟ ଦ୍ୱେ ୱିମୋକ୍ଖା ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଏକରସା ହୋନ୍ତି, ପଟିୱେଧକାଲେପି ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ ଆଧିପତେୟ୍ୟୋ ହୋତି, ପଟିୱେଧାୟ ଦ୍ୱେ ୱିମୋକ୍ଖା ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଏକରସା ହୋନ୍ତି, ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଟିୱେଧୋ, ଏୱଂ ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତୋପି ଭାୱେତି, ଭାୱେନ୍ତୋପି ପଟିୱିଜ୍ଝତି। ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ ପସ୍ସଦ୍ଧିବହୁଲସ୍ସ ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ ଆଧିପତେୟ୍ୟୋ ହୋତି, ଭାୱନାୟ ଦ୍ୱେ ୱିମୋକ୍ଖା ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଏକରସା ହୋନ୍ତି, ପଟିୱେଧକାଲେପି ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ ଆଧିପତେୟ୍ୟୋ ହୋତି, ପଟିୱେଧାୟ ଦ୍ୱେ ୱିମୋକ୍ଖା ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଏକରସା ହୋନ୍ତି, ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଟିୱେଧୋ, ଏୱଂ ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତୋପି ଭାୱେତି, ଭାୱେନ୍ତୋପି ପଟିୱିଜ୍ଝତି। ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ ୱେଦବହୁଲସ୍ସ ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ ଆଧିପତେୟ୍ୟୋ ହୋତି, ଭାୱନାୟ ଦ୍ୱେ ୱିମୋକ୍ଖା ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଏକରସା ହୋନ୍ତି, ପଟିୱେଧକାଲେପି ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ ଆଧିପତେୟ୍ୟୋ ହୋତି, ପଟିୱେଧାୟ ଦ୍ୱେ ୱିମୋକ୍ଖା ତଦନ୍ୱୟା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଏକରସା ହୋନ୍ତି, ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଟିୱେଧୋ, ଏୱଂ ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତୋପି ଭାୱେତି, ଭାୱେନ୍ତୋପି ପଟିୱିଜ୍ଝତି।
୨୨୬ . ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ କତମୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ ଅଧିମତ୍ତୋ ହୋତି? କତମୱିମୋକ୍ଖସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତତ୍ତା ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି ? ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ କତମୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ ଅଧିମତ୍ତୋ ହୋତି? କତମୱିମୋକ୍ଖସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତତ୍ତା କାୟସକ୍ଖୀ ହୋତି? ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ କତମୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ ଅଧିମତ୍ତୋ ହୋତି? କତମୱିମୋକ୍ଖସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତତ୍ତା ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତୋ ହୋତି?
ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ ଅଧିମତ୍ତୋ ହୋତି। ଅନିମିତ୍ତୱିମୋକ୍ଖସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତତ୍ତା ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି। ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ ଅଧିମତ୍ତୋ ହୋତି। ଅପ୍ପଣିହିତୱିମୋକ୍ଖସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତତ୍ତା କାୟସକ୍ଖୀ ହୋତି। ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ ଅଧିମତ୍ତୋ ହୋତି। ସୁଞ୍ଞତୱିମୋକ୍ଖସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତତ୍ତା ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତୋ ହୋତି।
ସଦ୍ଦହନ୍ତୋ ୱିମୁତ୍ତୋତି – ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତୋ। ଫୁଟ୍ଠତ୍ତା ସଚ୍ଛିକତୋତି – କାୟସକ୍ଖୀ। ଦିଟ୍ଠତ୍ତା ପତ୍ତୋତି – ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତୋ। ସଦ୍ଦହନ୍ତୋ ୱିମୁଚ୍ଚତୀତି – ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତୋ। ଝାନଫସ୍ସଂ ପଠମଂ ଫୁସତି, ପଚ୍ଛା ନିରୋଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରୋତୀତି – କାୟସକ୍ଖୀ। ‘‘ଦୁକ୍ଖା ସଙ୍ଖାରା, ସୁଖୋ ନିରୋଧୋ’’ତି ୱିଞ୍ଞାତଂ ହୋତି ଦିଟ୍ଠଂ ୱିଦିତଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ଫସ୍ସିତଂ ପଞ୍ଞାୟାତି – ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତୋ…ପେ॰… ୟେ ହି କେଚି ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ଭାୱିତା ୱା ଭାୱେନ୍ତି ୱା ଭାୱିସ୍ସନ୍ତି ୱା…ପେ॰… ସବ୍ବେ ତେ ଅନିମିତ୍ତୱିମୋକ୍ଖସ୍ସ ୱସେନ ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତା, ଅପ୍ପଣିହିତୱିମୋକ୍ଖସ୍ସ ୱସେନ କାୟସକ୍ଖୀ, ସୁଞ୍ଞତୱିମୋକ୍ଖସ୍ସ ୱସେନ ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତା।
ୟେ ହି କେଚି ଅବ୍ୟାପାଦଂ… ଆଲୋକସଞ୍ଞଂ… ଅୱିକ୍ଖେପଂ… ୟେ ହି କେଚି ଦୁକ୍ଖଂ ପରିଜାନନ୍ତି, ସମୁଦୟଂ ପଜହନ୍ତି, ନିରୋଧଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତି, ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ଅନିମିତ୍ତୱିମୋକ୍ଖସ୍ସ ୱସେନ ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତା, ଅପ୍ପଣିହିତୱିମୋକ୍ଖସ୍ସ ୱସେନ କାୟସକ୍ଖୀ, ସୁଞ୍ଞତୱିମୋକ୍ଖସ୍ସ ୱସେନ ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତା।
କତିହାକାରେହି ସଚ୍ଚପ୍ପଟିୱେଧୋ ହୋତି? କତିହାକାରେହି ସଚ୍ଚାନି ପଟିୱିଜ୍ଝତି? ଚତୂହାକାରେହି ସଚ୍ଚପ୍ପଟିୱେଧୋ ହୋତି। ଚତୂହାକାରେହି ସଚ୍ଚାନି ପଟିୱିଜ୍ଝତି। ଦୁକ୍ଖସଚ୍ଚଂ ପରିଞ୍ଞାପଟିୱେଧଂ ପଟିୱିଜ୍ଝତି, ସମୁଦୟସଚ୍ଚଂ ପହାନପଟିୱେଧଂ ପଟିୱିଜ୍ଝତି। ନିରୋଧସଚ୍ଚଂ ସଚ୍ଛିକିରିୟାପଟିୱେଧଂ ପଟିୱିଜ୍ଝତି। ମଗ୍ଗସଚ୍ଚଂ ଭାୱନାପଟିୱେଧଂ ପଟିୱିଜ୍ଝତି। ଇମେହି ଚତୂହାକାରେହି ସଚ୍ଚପ୍ପଟିୱେଧୋ ହୋତି। ଇମେହି ଚତୂହାକାରେହି ସଚ୍ଚାନି ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତୋ ଅନିମିତ୍ତୱିମୋକ୍ଖସ୍ସ ୱସେନ ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତୋ, ଅପ୍ପଣିହିତୱିମୋକ୍ଖସ୍ସ ୱସେନ କାୟସକ୍ଖୀ, ସୁଞ୍ଞତୱିମୋକ୍ଖସ୍ସ ୱସେନ ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତୋ।
କତିହାକାରେହି ସଚ୍ଚପ୍ପଟିୱେଧୋ ହୋତି? କତିହାକାରେହି ସଚ୍ଚାନି ପଟିୱିଜ୍ଝତି? ନୱହାକାରେହି ସଚ୍ଚପ୍ପଟିୱେଧୋ ହୋତି। ନୱହାକାରେହି ସଚ୍ଚାନି ପଟିୱିଜ୍ଝତି। ଦୁକ୍ଖସଚ୍ଚଂ ପରିଞ୍ଞାପଟିୱେଧଂ ପଟିୱିଜ୍ଝତି…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକିରିୟାପଟିୱେଧୋ ଚ ନିରୋଧସ୍ସ। ଇମେହି ନୱହାକାରେହି ସଚ୍ଚପ୍ପଟିୱେଧୋ ହୋତି। ଇମେହି ନୱହାକାରେହି ସଚ୍ଚାନି ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତୋ ଅନିମିତ୍ତୱିମୋକ୍ଖସ୍ସ ୱସେନ ସଦ୍ଧାୱିମୁତ୍ତୋ, ଅପ୍ପଣିହିତୱିମୋକ୍ଖସ୍ସ ୱସେନ କାୟସକ୍ଖୀ, ସୁଞ୍ଞତୱିମୋକ୍ଖସ୍ସ ୱସେନ ଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତୋ।
୨୨୭ . ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ କତମେ ଧମ୍ମେ ୟଥାଭୂତଂ ଜାନାତି ପସ୍ସତି? କଥଂ ସମ୍ମାଦସ୍ସନଂ ହୋତି? କଥଂ ତଦନ୍ୱୟେନ ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚତୋ ସୁଦିଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି? କତ୍ଥ କଙ୍ଖା ପହୀୟତି? ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ କତମେ ଧମ୍ମେ ୟଥାଭୂତଂ ଜାନାତି ପସ୍ସତି? କଥଂ ସମ୍ମାଦସ୍ସନଂ ହୋତି? କଥଂ ତଦନ୍ୱୟେନ ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖତୋ ସୁଦିଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି? କତ୍ଥ କଙ୍ଖା ପହୀୟତି? ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ କତମେ ଧମ୍ମେ ୟଥାଭୂତଂ ଜାନାତି ପସ୍ସତି? କଥଂ ସମ୍ମାଦସ୍ସନଂ ହୋତି? କଥଂ ତଦନ୍ୱୟେନ ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତତୋ ସୁଦିଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି? କତ୍ଥ କଙ୍ଖା ପହୀୟତି?
ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ ନିମିତ୍ତଂ ୟଥାଭୂତଂ ଜାନାତି ପସ୍ସତି; ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ସମ୍ମାଦସ୍ସନଂ। ଏୱଂ ତଦନ୍ୱୟେନ ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚତୋ ସୁଦିଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି। ଏତ୍ଥ କଙ୍ଖା ପହୀୟତି। ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ ପୱତ୍ତଂ ୟଥାଭୂତଂ ଜାନାତି ପସ୍ସତି; ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ସମ୍ମାଦସ୍ସନଂ। ଏୱଂ ତଦନ୍ୱୟେନ ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖତୋ ସୁଦିଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି। ଏତ୍ଥ କଙ୍ଖା ପହୀୟତି। ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ ନିମିତ୍ତଞ୍ଚ ପୱତ୍ତଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ଜାନାତି ପସ୍ସତି; ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ସମ୍ମାଦସ୍ସନଂ। ଏୱଂ ତଦନ୍ୱୟେନ ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତତୋ ସୁଦିଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି। ଏତ୍ଥ କଙ୍ଖା ପହୀୟତି।
ୟଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଂ ୟଞ୍ଚ ସମ୍ମାଦସ୍ସନଂ ୟା ଚ କଙ୍ଖାୱିତରଣା, ଇମେ ଧମ୍ମା ନାନତ୍ଥା ଚେୱ ନାନାବ୍ୟଞ୍ଜନା ଚ, ଉଦାହୁ ଏକତ୍ଥା, ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନନ୍ତି? ୟଞ୍ଚ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଂ ୟଞ୍ଚ ସମ୍ମାଦସ୍ସନଂ ୟା ଚ କଙ୍ଖାୱିତରଣା, ଇମେ ଧମ୍ମା ଏକତ୍ଥା, ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନଂ।
ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ କିଂ ଭୟତୋ ଉପଟ୍ଠାତି? ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ କିଂ ଭୟତୋ ଉପଟ୍ଠାତି? ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ କିଂ ଭୟତୋ ଉପଟ୍ଠାତି? ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ ନିମିତ୍ତଂ ଭୟତୋ ଉପଟ୍ଠାତି । ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ ପୱତ୍ତଂ ଭୟତୋ ଉପଟ୍ଠାତି। ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ ନିମିତ୍ତଞ୍ଚ ପୱତ୍ତଞ୍ଚ ଭୟତୋ ଉପଟ୍ଠାତି।
ୟା ଚ ଭୟତୁପଟ୍ଠାନେ ପଞ୍ଞା ୟଞ୍ଚ ଆଦୀନୱେ ଞାଣଂ ୟା ଚ ନିବ୍ବିଦା, ଇମେ ଧମ୍ମା ନାନତ୍ଥା ଚେୱ ନାନାବ୍ୟଞ୍ଜନା ଚ, ଉଦାହୁ ଏକତ୍ଥା, ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନନ୍ତି? ୟା ଚ ଭୟତୁପଟ୍ଠାନେ ପଞ୍ଞା ୟଞ୍ଚ ଆଦୀନୱେ ଞାଣଂ ୟା ଚ ନିବ୍ବିଦା, ଇମେ ଧମ୍ମା ଏକତ୍ଥା, ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନଂ।
ୟା ଚ ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା ୟା ଚ ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନା, ଇମେ ଧମ୍ମା ନାନତ୍ଥା ଚେୱ ନାନାବ୍ୟଞ୍ଜନା ଚ, ଉଦାହୁ ଏକତ୍ଥା, ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନନ୍ତି? ୟା ଚ ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା ୟା ଚ ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନା, ଇମେ ଧମ୍ମା ଏକତ୍ଥା, ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନଂ।
ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ କିଂ ପଟିସଙ୍ଖା ଞାଣଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି? ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ କିଂ ପଟିସଙ୍ଖା ଞାଣଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି? ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ କିଂ ପଟିସଙ୍ଖା ଞାଣଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି? ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ ନିମିତ୍ତଂ ପଟିସଙ୍ଖା ଞାଣଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ ପୱତ୍ତଂ ପଟିସଙ୍ଖା ଞାଣଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ ନିମିତ୍ତଞ୍ଚ ପୱତ୍ତଞ୍ଚ ପଟିସଙ୍ଖା ଞାଣଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି।
ୟା ଚ ମୁଚ୍ଚିତୁକମ୍ୟତା ୟା ଚ ପଟିସଙ୍ଖାନୁପସ୍ସନା ୟା ଚ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖା, ଇମେ ଧମ୍ମା ନାନତ୍ଥା ଚେୱ ନାନାବ୍ୟଞ୍ଜନା ଚ, ଉଦାହୁ ଏକତ୍ଥା, ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନନ୍ତି? ୟା ଚ ମୁଚ୍ଚିତୁକମ୍ୟତା ୟା ଚ ପଟିସଙ୍ଖାନୁପସ୍ସନା ୟା ଚ ସଙ୍ଖାରୁପେକ୍ଖା, ଇମେ ଧମ୍ମା ଏକତ୍ଥା, ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନଂ।
ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ କୁତୋ ଚିତ୍ତଂ ୱୁଟ୍ଠାତି, କତ୍ଥ ଚିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତି? ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ କୁତୋ ଚିତ୍ତଂ ୱୁଟ୍ଠାତି, କତ୍ଥ ଚିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତି? ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ କୁତୋ ଚିତ୍ତଂ ୱୁଟ୍ଠାତି, କତ୍ଥ ଚିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତି? ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ ନିମିତ୍ତା ଚିତ୍ତଂ ୱୁଟ୍ଠାତି, ଅନିମିତ୍ତେ ଚିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତି। ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ ପୱତ୍ତା ଚିତ୍ତଂ ୱୁଟ୍ଠାତି, ଅପ୍ପୱତ୍ତେ ଚିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତି। ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ ନିମିତ୍ତା ଚ ପୱତ୍ତା ଚ ଚିତ୍ତଂ ୱୁଟ୍ଠାତି, ଅନିମିତ୍ତେ ଅପ୍ପୱତ୍ତେ ନିରୋଧେ ନିବ୍ବାନଧାତୁୟା [ନିରୋଧନିବ୍ବାନଧାତୁୟା (ସୀ॰)] ଚିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତି।
ୟା ଚ ବହିଦ୍ଧାୱୁଟ୍ଠାନୱିୱଟ୍ଟନେ ପଞ୍ଞା ୟେ ଚ ଗୋତ୍ରଭୂ ଧମ୍ମା, ଇମେ ଧମ୍ମା ନାନତ୍ଥା ଚେୱ ନାନାବ୍ୟଞ୍ଜନା ଚ, ଉଦାହୁ ଏକତ୍ଥା, ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନନ୍ତି? ୟା ଚ ବହିଦ୍ଧାୱୁଟ୍ଠାନୱିୱଟ୍ଟନେ ପଞ୍ଞା ୟେ ଚ ଗୋତ୍ରଭୂ ଧମ୍ମା, ଇମେ ଧମ୍ମା ଏକତ୍ଥା, ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନଂ।
ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ କତମେନ ୱିମୋକ୍ଖେନ ୱିମୁଚ୍ଚତି? ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ କତମେନ ୱିମୋକ୍ଖେନ ୱିମୁଚ୍ଚତି? ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ କତମେନ ୱିମୋକ୍ଖେନ ୱିମୁଚ୍ଚତି? ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ ଅନିମିତ୍ତୱିମୋକ୍ଖେନ ୱିମୁଚ୍ଚତି। ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ ଅପ୍ପଣିହିତୱିମୋକ୍ଖେନ ୱିମୁଚ୍ଚତି। ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ ସୁଞ୍ଞତୱିମୋକ୍ଖେନ ୱିମୁଚ୍ଚତି। ୟା ଚ ଦୁଭତୋୱୁଟ୍ଠାନୱିୱଟ୍ଟନେ ପଞ୍ଞା ୟଞ୍ଚ ମଗ୍ଗେ ଞାଣଂ , ଇମେ ଧମ୍ମା ନାନତ୍ଥା ଚେୱ ନାନାବ୍ୟଞ୍ଜନା ଚ, ଉଦାହୁ ଏକତ୍ଥା, ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନନ୍ତି? ୟା ଚ ଦୁଭତୋୱୁଟ୍ଠାନୱିୱଟ୍ଟନେ ପଞ୍ଞା ୟଞ୍ଚ ମଗ୍ଗେ ଞାଣଂ, ଇମେ ଧମ୍ମା ଏକତ୍ଥା, ବ୍ୟଞ୍ଜନମେୱ ନାନଂ।
୨୨୮ . କତିହାକାରେହି ତୟୋ ୱିମୋକ୍ଖା ନାନାକ୍ଖଣେ [ନାନାଖଣେ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ହୋନ୍ତି? କତିହାକାରେହି ତୟୋ ୱିମୋକ୍ଖା ଏକକ୍ଖଣେ ହୋନ୍ତି? ଚତୂହାକାରେହି ତୟୋ ୱିମୋକ୍ଖା ନାନାକ୍ଖଣେ ହୋନ୍ତି। ସତ୍ତହାକାରେହି ତୟୋ ୱିମୋକ୍ଖା ଏକକ୍ଖଣେ ହୋନ୍ତି।
କତମେହି ଚତୂହାକାରେହି ତୟୋ ୱିମୋକ୍ଖା ନାନାକ୍ଖଣେ ହୋନ୍ତି? ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ, ଅଧିଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ, ଅଭିନୀହାରଟ୍ଠେନ, ନିୟ୍ୟାନଟ୍ଠେନ। କଥଂ ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ତୟୋ ୱିମୋକ୍ଖା ନାନାକ୍ଖଣେ ହୋନ୍ତି? ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ ଆଧିପତେୟ୍ୟୋ ହୋତି, ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ ଆଧିପତେୟ୍ୟୋ ହୋତି, ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ ଆଧିପତେୟ୍ୟୋ ହୋତି। ଏୱଂ ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ତୟୋ ୱିମୋକ୍ଖା ନାନାକ୍ଖଣେ ହୋନ୍ତି।
କଥଂ ଅଧିଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ତୟୋ ୱିମୋକ୍ଖା ନାନାକ୍ଖଣେ ହୋନ୍ତି? ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ ଅନିମିତ୍ତୱିମୋକ୍ଖସ୍ସ ୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି, ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ ଅପ୍ପଣିହିତୱିମୋକ୍ଖସ୍ସ ୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି, ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ ସୁଞ୍ଞତୱିମୋକ୍ଖସ୍ସ ୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି। ଏୱଂ ଅଧିଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ତୟୋ ୱିମୋକ୍ଖା ନାନାକ୍ଖଣେ ହୋନ୍ତି।
କଥଂ ଅଭିନୀହାରଟ୍ଠେନ ତୟୋ ୱିମୋକ୍ଖା ନାନାକ୍ଖଣେ ହୋନ୍ତି? ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ ଅନିମିତ୍ତୱିମୋକ୍ଖସ୍ସ ୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନୀହରତି, ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ ଅପ୍ପଣିହିତୱିମୋକ୍ଖସ୍ସ ୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନୀହରତି, ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ ସୁଞ୍ଞତୱିମୋକ୍ଖସ୍ସ ୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନୀହରତି। ଏୱଂ ଅଭିନୀହାରଟ୍ଠେନ ତୟୋ ୱିମୋକ୍ଖା ନାନାକ୍ଖଣେ ହୋନ୍ତି।
କଥଂ ନିୟ୍ୟାନଟ୍ଠେନ ତୟୋ ୱିମୋକ୍ଖା ନାନାକ୍ଖଣେ ହୋନ୍ତି? ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ ଅନିମିତ୍ତୱିମୋକ୍ଖସ୍ସ ୱସେନ ନିରୋଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ନିୟ୍ୟାତି, ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ ଅପ୍ପଣିହିତୱିମୋକ୍ଖସ୍ସ ୱସେନ ନିରୋଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ନିୟ୍ୟାତି, ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ ସୁଞ୍ଞତୱିମୋକ୍ଖସ୍ସ ୱସେନ ନିରୋଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ନିୟ୍ୟାତି। ଏୱଂ ନିୟ୍ୟାନଟ୍ଠେନ ତୟୋ ୱିମୋକ୍ଖା ନାନାକ୍ଖଣେ ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ଚତୂହାକାରେହି ତୟୋ ୱିମୋକ୍ଖା ନାନାକ୍ଖଣେ ହୋନ୍ତି।
କତମେହି ସତ୍ତହାକାରେହି ତୟୋ ୱିମୋକ୍ଖା ଏକକ୍ଖଣେ ହୋନ୍ତି ? ସମୋଧାନଟ୍ଠେନ, ଅଧିଗମନଟ୍ଠେନ, ପଟିଲାଭଟ୍ଠେନ ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ, ସଚ୍ଛିକିରିୟଟ୍ଠେନ, ଫସ୍ସନଟ୍ଠେନ, ଅଭିସମୟଟ୍ଠେନ। କଥଂ ସମୋଧାନଟ୍ଠେନ ଅଧିଗମନଟ୍ଠେନ ପଟିଲାଭଟ୍ଠେନ ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଛିକିରିୟଟ୍ଠେନ ଫସ୍ସନଟ୍ଠେନ ଅଭିସମୟଟ୍ଠେନ ତୟୋ ୱିମୋକ୍ଖା ଏକକ୍ଖଣେ ହୋନ୍ତି? ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ ନିମିତ୍ତା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ୟତୋ ମୁଚ୍ଚତି, ତତ୍ଥ ନ ପଣିଦହତୀତି – ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ୟତ୍ଥ ନ ପଣିଦହତି, ତେନ ସୁଞ୍ଞୋତି – ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ୟେନ ସୁଞ୍ଞୋ, ତେନ ନିମିତ୍ତେନ ଅନିମିତ୍ତୋତି – ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଏୱଂ ସମୋଧାନଟ୍ଠେନ ଅଧିଗମନଟ୍ଠେନ ପଟିଲାଭଟ୍ଠେନ ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଛିକିରିୟଟ୍ଠେନ ଫସ୍ସନଟ୍ଠେନ ଅଭିସମୟଟ୍ଠେନ ତୟୋ ୱିମୋକ୍ଖା ଏକକ୍ଖଣେ ହୋନ୍ତି।
ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ ପଣିଧିୟା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ୟତ୍ଥ ନ ପଣିଦହତି, ତେନ ସୁଞ୍ଞୋତି – ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ୟେନ ସୁଞ୍ଞୋ, ତେନ ନିମିତ୍ତେନ ଅନିମିତ୍ତୋତି – ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ୟେନ ନିମିତ୍ତେନ ଅନିମିତ୍ତୋ, ତତ୍ଥ ନ ପଣିଦହତୀତି – ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଏୱଂ ସମୋଧାନଟ୍ଠେନ ଅଧିଗମନଟ୍ଠେନ ପଟିଲାଭଟ୍ଠେନ ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଛିକିରିୟଟ୍ଠେନ ଫସ୍ସନଟ୍ଠେନ ଅଭିସମୟଟ୍ଠେନ ତୟୋ ୱିମୋକ୍ଖା ଏକକ୍ଖଣେ ହୋନ୍ତି।
ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋନ୍ତୋ ଅଭିନିୱେସା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ୟେନ ସୁଞ୍ଞୋ, ତେନ ନିମିତ୍ତେନ ଅନିମିତ୍ତୋତି – ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ୟେନ ନିମିତ୍ତେନ ଅନିମିତ୍ତୋ, ତତ୍ଥ ନ ପଣିଦହତୀତି – ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ୟତ୍ଥ ନ ପଣିଦହତି, ତେନ ସୁଞ୍ଞୋତି – ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଏୱଂ ସମୋଧାନଟ୍ଠେନ ଅଧିଗମନଟ୍ଠେନ ପଟିଲାଭଟ୍ଠେନ ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଛିକିରିୟଟ୍ଠେନ ଫସ୍ସନଟ୍ଠେନ ଅଭିସମୟଟ୍ଠେନ ତୟୋ ୱିମୋକ୍ଖା ଏକକ୍ଖଣେ ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ସତ୍ତହାକାରେହି ତୟୋ ୱିମୋକ୍ଖା ଏକକ୍ଖଣେ ହୋନ୍ତି।
୨୨୯ . ଅତ୍ଥି ୱିମୋକ୍ଖୋ, ଅତ୍ଥି ମୁଖଂ, ଅତ୍ଥି ୱିମୋକ୍ଖମୁଖଂ, ଅତ୍ଥି ୱିମୋକ୍ଖପଚ୍ଚନୀକଂ, ଅତ୍ଥି ୱିମୋକ୍ଖାନୁଲୋମଂ, ଅତ୍ଥି ୱିମୋକ୍ଖୱିୱଟ୍ଟୋ, ଅତ୍ଥି ୱିମୋକ୍ଖଭାୱନା, ଅତ୍ଥି ୱିମୋକ୍ଖପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧି।
କତମୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ? ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ, ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ, ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। କତମୋ ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ? ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ନିଚ୍ଚତୋ ଅଭିନିୱେସା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ସୁଖତୋ ଅଭିନିୱେସା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ଅଭିନିୱେସା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ନନ୍ଦିୟା ଅଭିନିୱେସା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ରାଗତୋ ଅଭିନିୱେସା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ସମୁଦୟତୋ ଅଭିନିୱେସା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଆଦାନତୋ ଅଭିନିୱେସା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଅନିମିତ୍ତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ନିମିତ୍ତତୋ ଅଭିନିୱେସା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଅପ୍ପଣିହିତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ପଣିଧିୟା ଅଭିନିୱେସା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ସବ୍ବାଭିନିୱେସେହି ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ।
ରୂପେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ନିଚ୍ଚତୋ ଅଭିନିୱେସା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ…ପେ॰… ରୂପେ ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ସବ୍ବାଭିନିୱେସେହି ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ୱେଦନାୟ…ପେ॰… ସଞ୍ଞାୟ… ସଙ୍ଖାରେସୁ… ୱିଞ୍ଞାଣେ… ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ନିଚ୍ଚତୋ ଅଭିନିୱେସା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ…ପେ॰… ଜରାମରଣେ ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ସବ୍ବାଭିନିୱେସେହି ମୁଚ୍ଚତୀତି – ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଅୟଂ ସୁଞ୍ଞତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ।
କତମୋ ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ? ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ନିଚ୍ଚତୋ ନିମିତ୍ତା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ସୁଖତୋ ନିମିତ୍ତା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ନିମିତ୍ତା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ନନ୍ଦିୟା ନିମିତ୍ତା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ରାଗତୋ ନିମିତ୍ତା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ସମୁଦୟତୋ ନିମିତ୍ତା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଆଦାନତୋ ନିମିତ୍ତା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଅନିମିତ୍ତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଅପ୍ପଣିହିତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ପଣିଧିୟା ନିମିତ୍ତା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଅଭିନିୱେସତୋ ନିମିତ୍ତା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ।
ରୂପେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ନିଚ୍ଚତୋ ନିମିତ୍ତା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ …ପେ॰… ରୂପେ ଅନିମିତ୍ତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ରୂପେ ଅପ୍ପଣିହିତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ପଣିଧିୟା ନିମିତ୍ତା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ରୂପେ ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଅଭିନିୱେସତୋ ନିମିତ୍ତା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ୱେଦନାୟ…ପେ॰… ସଞ୍ଞାୟ… ସଙ୍ଖାରେସୁ… ୱିଞ୍ଞାଣେ… ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ନିଚ୍ଚତୋ ନିମିତ୍ତା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ…ପେ॰… ଜରାମରଣେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଜରାମରଣେ ଅପ୍ପଣିହିତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ପଣିଧିୟା ନିମିତ୍ତା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଜରାମରଣେ ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଅଭିନିୱେସତୋ ନିମିତ୍ତା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଅୟଂ ଅନିମିତ୍ତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ।
କତମୋ ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ? ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ନିଚ୍ଚତୋ ପଣିଧିୟା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ସୁଖତୋ ପଣିଧିୟା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ପଣିଧିୟା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ନନ୍ଦିୟା ପଣିଧିୟା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ରାଗତୋ ପଣିଧିୟା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ସମୁଦୟତୋ ପଣିଧିୟା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଆଦାନତୋ ପଣିଧିୟା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଅନିମିତ୍ତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ନିମିତ୍ତତୋ ପଣିଧିୟା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଅପ୍ପଣିହିତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ସବ୍ବପଣିଧୀହି ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଅଭିନିୱେସତୋ ପଣିଧିୟା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ।
ରୂପେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ନିଚ୍ଚତୋ ପଣିଧିୟା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ…ପେ॰… ରୂପେ ଅପ୍ପଣିହିତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ସବ୍ବପଣିଧୀହି ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ରୂପେ ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଅଭିନିୱେସତୋ ପଣିଧିୟା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ୱେଦନାୟ…ପେ॰… ସଞ୍ଞାୟ… ସଙ୍ଖାରେସୁ… ୱିଞ୍ଞାଣେ… ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ନିଚ୍ଚତୋ ପଣିଧିୟା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ…ପେ॰… ଜରାମରଣେ ଅପ୍ପଣିହିତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ସବ୍ବପଣିଧୀହି ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଜରାମରଣେ ସୁଞ୍ଞତାନୁପସ୍ସନାଞାଣଂ ଅଭିନିୱେସତୋ ପଣିଧିୟା ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଅୟଂ ଅପ୍ପଣିହିତୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଅୟଂ ୱିମୋକ୍ଖୋ।
୨୩୦ . କତମଂ ମୁଖଂ? ୟେ ତତ୍ଥ ଜାତା ଅନୱଜ୍ଜା କୁସଲା ବୋଧିପକ୍ଖିୟାଧମ୍ମା, ଇଦଂ ମୁଖଂ।
କତମଂ ୱିମୋକ୍ଖମୁଖଂ? ୟଂ ତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ଆରମ୍ମଣଂ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ, ଇଦଂ ୱିମୋକ୍ଖମୁଖଂ। ୱିମୋକ୍ଖଞ୍ଚ ମୁଖଞ୍ଚ ୱିମୋକ୍ଖମୁଖଂ, ଇଦଂ ୱିମୋକ୍ଖମୁଖଂ।
କତମଂ ୱିମୋକ୍ଖପଚ୍ଚନୀକଂ? ତୀଣି ଅକୁସଲମୂଲାନି ୱିମୋକ୍ଖପଚ୍ଚନୀକାନି, ତୀଣି ଦୁଚ୍ଚରିତାନି ୱିମୋକ୍ଖପଚ୍ଚନୀକାନି, ସବ୍ବେପି ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ୱିମୋକ୍ଖପଚ୍ଚନୀକା, ଇଦଂ ୱିମୋକ୍ଖପଚ୍ଚନୀକଂ।
କତମଂ ୱିମୋକ୍ଖାନୁଲୋମଂ? ତୀଣି କୁସଲମୂଲାନି ୱିମୋକ୍ଖାନୁଲୋମାନି, ତୀଣି ସୁଚରିତାନି ୱିମୋକ୍ଖାନୁଲୋମାନି, ସବ୍ବେପି କୁସଲା ଧମ୍ମା ୱିମୋକ୍ଖାନୁଲୋମା, ଇଦଂ ୱିମୋକ୍ଖାନୁଲୋମଂ।
କତମୋ ୱିମୋକ୍ଖୱିୱଟ୍ଟୋ? ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟୋ, ଚେତୋୱିୱଟ୍ଟୋ, ଚିତ୍ତୱିୱଟ୍ଟୋ, ଞାଣୱିୱଟ୍ଟୋ, ୱିମୋକ୍ଖୱିୱଟ୍ଟୋ, ସଚ୍ଚୱିୱଟ୍ଟୋ। ସଞ୍ଜାନନ୍ତୋ ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟୋ। ଚେତୟନ୍ତୋ ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ଚେତୋୱିୱଟ୍ଟୋ। ୱିଜାନନ୍ତୋ ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ଚିତ୍ତୱିୱଟ୍ଟୋ। ଞାଣଂ କରୋନ୍ତୋ ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ଞାଣୱିୱଟ୍ଟୋ। ୱୋସଜ୍ଜନ୍ତୋ ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ୱିମୋକ୍ଖୱିୱଟ୍ଟୋ। ତଥଟ୍ଠେନ ୱିୱଟ୍ଟତୀତି – ସଚ୍ଚୱିୱଟ୍ଟୋ।
ୟତ୍ଥ ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟୋ ତତ୍ଥ ଚେତୋୱିୱଟ୍ଟୋ, ୟତ୍ଥ ଚେତୋୱିୱଟ୍ଟୋ ତତ୍ଥ ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟୋ, ୟତ୍ଥ ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟୋ ଚେତୋୱିୱଟ୍ଟୋ ତତ୍ଥ ଚିତ୍ତୱିୱଟ୍ଟୋ, ୟତ୍ଥ ଚିତ୍ତୱିୱଟ୍ଟୋ ତତ୍ଥ ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟୋ ଚେତୋୱିୱଟ୍ଟୋ। ୟତ୍ଥ ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟୋ ଚେତୋୱିୱଟ୍ଟୋ ଚିତ୍ତୱିୱଟ୍ଟୋ ତତ୍ଥ ଞାଣୱିୱଟ୍ଟୋ, ୟତ୍ଥ ଞାଣୱିୱଟ୍ଟୋ ତତ୍ଥ ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟୋ ଚେତୋୱିୱଟ୍ଟୋ ଚିତ୍ତୱିୱଟ୍ଟୋ। ୟତ୍ଥ ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟୋ ଚେତୋୱିୱଟ୍ଟୋ ଚିତ୍ତୱିୱଟ୍ଟୋ ଞାଣୱିୱଟ୍ଟୋ ତତ୍ଥ ୱିମୋକ୍ଖୱିୱଟ୍ଟୋ, ୟତ୍ଥ ୱିମୋକ୍ଖୱିୱଟ୍ଟୋ ତତ୍ଥ ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟୋ ଚେତୋୱିୱଟ୍ଟୋ ଚିତ୍ତୱିୱଟ୍ଟୋ ଞାଣୱିୱଟ୍ଟୋ। ୟତ୍ଥ ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟୋ ଚେତୋୱିୱଟ୍ଟୋ ଚିତ୍ତୱିୱଟ୍ଟୋ ଞାଣୱିୱଟ୍ଟୋ ୱିମୋକ୍ଖୱିୱଟ୍ଟୋ ତତ୍ଥ ସଚ୍ଚୱିୱଟ୍ଟୋ, ୟତ୍ଥ ସଚ୍ଚୱିୱଟ୍ଟୋ ତତ୍ଥ ସଞ୍ଞାୱିୱଟ୍ଟୋ ଚେତୋୱିୱଟ୍ଟୋ ଚିତ୍ତୱିୱଟ୍ଟୋ ଞାଣୱିୱଟ୍ଟୋ ୱିମୋକ୍ଖୱିୱଟ୍ଟୋ। ଅୟଂ ୱିମୋକ୍ଖୱିୱଟ୍ଟୋ।
କତମା ୱିମୋକ୍ଖଭାୱନା? ପଠମସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଆସେୱନା ଭାୱନା ବହୁଲୀକମ୍ମଂ, ଦୁତିୟସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଆସେୱନା ଭାୱନା ବହୁଲୀକମ୍ମଂ, ତତିୟସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଆସେୱନା ଭାୱନା ବହୁଲୀକମ୍ମଂ, ଚତୁତ୍ଥସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଆସେୱନା ଭାୱନା ବହୁଲୀକମ୍ମଂ, ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଆସେୱନା ଭାୱନା ବହୁଲୀକମ୍ମଂ, ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା…ପେ॰… ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଆସେୱନା ଭାୱନା ବହୁଲୀକମ୍ମଂ, ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗସ୍ସ ଆସେୱନା ଭାୱନା ବହୁଲୀକମ୍ମଂ, ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗସ୍ସ ଆସେୱନା ଭାୱନା ବହୁଲୀକମ୍ମଂ, ଅନାଗାମିମଗ୍ଗସ୍ସ ଆସେୱନା ଭାୱନା ବହୁଲୀକମ୍ମଂ, ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗସ୍ସ ଆସେୱନା ଭାୱନା ବହୁଲୀକମ୍ମଂ, ଅୟଂ ୱିମୋକ୍ଖଭାୱନା।
କତମା ୱିମୋକ୍ଖପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧି? ପଠମସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ପଟିଲାଭୋ ୱା ୱିପାକୋ ୱା, ଦୁତିୟସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ପଟିଲାଭୋ ୱା ୱିପାକୋ ୱା, ତତିୟସ୍ସ ଝାନସ୍ସ…ପେ॰… ଚତୁତ୍ଥସ୍ସ ଝାନସ୍ସ… ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା… ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା… ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ପଟିଲାଭୋ ୱା ୱିପାକୋ ୱା, ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗସ୍ସ ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ, ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗସ୍ସ ସକଦାଗାମିଫଲଂ, ଅନାଗାମିମଗ୍ଗସ୍ସ ଅନାଗାମିଫଲଂ, ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗସ୍ସ ଅରହତ୍ତଫଲଂ, ଅୟଂ ୱିମୋକ୍ଖପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୀତି।
ତତିୟଭାଣୱାରୋ।
ୱିମୋକ୍ଖକଥା ନିଟ୍ଠିତା।
୬. ଗତିକଥା
୨୩୧ . ଗତିସମ୍ପତ୍ତିୟା ଞାଣସମ୍ପୟୁତ୍ତେ କତିନଂ ହେତୂନଂ ପଚ୍ଚୟା ଉପପତ୍ତି ହୋତି? ଖତ୍ତିୟମହାସାଲାନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲାନଂ ଗହପତିମହାସାଲାନଂ କାମାୱଚରାନଂ ଦେୱାନଂ ଞାଣସମ୍ପୟୁତ୍ତେ କତିନଂ ହେତୂନଂ ପଚ୍ଚୟା ଉପପତ୍ତି ହୋତି? ରୂପାୱଚରାନଂ ଦେୱାନଂ କତିନଂ ହେତୂନଂ ପଚ୍ଚୟା ଉପପତ୍ତି ହୋତି? ଅରୂପାୱଚରାନଂ ଦେୱାନଂ କତିନଂ ହେତୂନଂ ପଚ୍ଚୟା ଉପପତ୍ତି ହୋତି?
ଗତିସମ୍ପତ୍ତିୟା ଞାଣସମ୍ପୟୁତ୍ତେ ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ ହେତୂନଂ ପଚ୍ଚୟା ଉପପତ୍ତି ହୋତି। ଖତ୍ତିୟମହାସାଲାନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲାନଂ ଗହପତିମହାସାଲାନଂ କାମାୱଚରାନଂ ଦେୱାନଂ ଞାଣସମ୍ପୟୁତ୍ତେ ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ ହେତୂନଂ ପଚ୍ଚୟା ଉପପତ୍ତି ହୋତି। ରୂପାୱଚରାନଂ ଦେୱାନଂ ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ ହେତୂନଂ ପଚ୍ଚୟା ଉପପତ୍ତି ହୋତି। ଅରୂପାୱଚରାନଂ ଦେୱାନଂ ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ ହେତୂନଂ ପଚ୍ଚୟା ଉପପତ୍ତି ହୋତି।
୨୩୨ . ଗତିସମ୍ପତ୍ତିୟା ଞାଣସମ୍ପୟୁତ୍ତେ କତମେସଂ ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ ହେତୂନଂ ପଚ୍ଚୟା ଉପପତ୍ତି ହୋତି? କୁସଲକମ୍ମସ୍ସ ଜୱନକ୍ଖଣେ ତୟୋ ହେତୂ କୁସଲା; ତସ୍ମିଂ ଖଣେ ଜାତଚେତନାୟ ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – କୁସଲମୂଲପଚ୍ଚୟାପି ସଙ୍ଖାରା। ନିକନ୍ତିକ୍ଖଣେ ଦ୍ୱେ ହେତୂ ଅକୁସଲା; ତସ୍ମିଂ ଖଣେ ଜାତଚେତନାୟ ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ଅକୁସଲମୂଲପଚ୍ଚୟାପି ସଙ୍ଖାରା। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ତୟୋ ହେତୂ ଅବ୍ୟାକତା; ତସ୍ମିଂ ଖଣେ ଜାତଚେତନାୟ ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ନାମରୂପପଚ୍ଚୟାପି ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟାପି ନାମରୂପଂ’’ ।
ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧା ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ଚତ୍ତାରୋ ମହାଭୂତା ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ତୟୋ ଜୀୱିତସଙ୍ଖାରା ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି , ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ଇମେ ଚୁଦ୍ଦସ ଧମ୍ମା ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ଚତ୍ତାରୋ ଖନ୍ଧା ଅରୂପିନୋ ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ତୟୋ ହେତୂ ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ନାମଞ୍ଚ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚ ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ଇମେ ଚୁଦ୍ଦସ ଧମ୍ମା ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ଇମେ ଅଟ୍ଠୱୀସତି ଧମ୍ମା ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ଗତିସମ୍ପତ୍ତିୟା ଞାଣସମ୍ପୟୁତ୍ତେ ଇମେସଂ ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ ହେତୂନଂ ପଚ୍ଚୟା ଉପପତ୍ତି ହୋତି।
ଖତ୍ତିୟମହାସାଲାନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲାନଂ ଗହପତିମହାସାଲାନଂ କାମାୱଚରାନଂ ଦେୱାନଂ ଞାଣସମ୍ପୟୁତ୍ତେ କତମେସଂ ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ ହେତୂନଂ ପଚ୍ଚୟା ଉପପତ୍ତି ହୋତି? କୁସଲକମ୍ମସ୍ସ ଜୱନକ୍ଖଣେ ତୟୋ ହେତୂ କୁସଲା; ତସ୍ମିଂ ଖଣେ ଜାତଚେତନାୟ ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘କୁସଲମୂଲପଚ୍ଚୟାପି ସଙ୍ଖାରା’’। ନିକନ୍ତିକ୍ଖଣେ ଦ୍ୱେ ହେତୂ ଅକୁସଲା; ତସ୍ମିଂ ଖଣେ ଜାତଚେତନାୟ ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଅକୁସଲମୂଲପଚ୍ଚୟାପି ସଙ୍ଖାରା’’। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ତୟୋ ହେତୂ ଅବ୍ୟାକତା; ତସ୍ମିଂ ଖଣେ ଜାତଚେତନାୟ ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ନାମରୂପପଚ୍ଚୟାପି ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟାପି ନାମରୂପଂ’’।
ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧା ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ଚତ୍ତାରୋ ମହାଭୂତା ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ତୟୋ ଜୀୱିତସଙ୍ଖାରା ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ଇମେ ଚୁଦ୍ଦସ ଧମ୍ମା ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ଚତ୍ତାରୋ ଖନ୍ଧା ଅରୂପିନୋ ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ତୟୋ ହେତୂ ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ନାମଞ୍ଚ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚ ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ଇମେ ଚୁଦ୍ଦସ ଧମ୍ମା ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ଇମେ ଅଟ୍ଠୱୀସତି ଧମ୍ମା ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ଖତ୍ତିୟମହାସାଲାନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲାନଂ ଗହପତିମହାସାଲାନଂ କାମାୱଚରାନଂ ଦେୱାନଂ ଞାଣସମ୍ପୟୁତ୍ତେ ଇମେସଂ ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ ହେତୂନଂ ପଚ୍ଚୟା ଉପପତ୍ତି ହୋତି।
ରୂପାୱଚରାନଂ ଦେୱାନଂ କତମେସଂ ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ ହେତୂନଂ ପଚ୍ଚୟା ଉପପତ୍ତି ହୋତି? କୁସଲକମ୍ମସ୍ସ ଜୱନକ୍ଖଣେ ତୟୋ ହେତୂ କୁସଲା…ପେ॰… ରୂପାୱଚରାନଂ ଦେୱାନଂ ଇମେସଂ ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ ହେତୂନଂ ପଚ୍ଚୟା ଉପପତ୍ତି ହୋତି।
ଅରୂପାୱଚରାନଂ ଦେୱାନଂ କତମେସଂ ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ ହେତୂନଂ ପଚ୍ଚୟା ଉପପତ୍ତି ହୋତି? କୁସଲକମ୍ମସ୍ସ ଜୱନକ୍ଖଣେ ତୟୋ ହେତୂ କୁସଲା; ତସ୍ମିଂ ଖଣେ ଜାତଚେତନାୟ ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘କୁସଲମୂଲପଚ୍ଚୟାପି ସଙ୍ଖାରା’’। ନିକନ୍ତିକ୍ଖଣେ ଦ୍ୱେ ହେତୂ ଅକୁସଲା; ତସ୍ମିଂ ଖଣେ ଜାତଚେତନାୟ ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଅକୁସଲମୂଲପଚ୍ଚୟାପି ସଙ୍ଖାରା’’। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ତୟୋ ହେତୂ ଅବ୍ୟାକତା; ତସ୍ମିଂ ଖଣେ ଜାତଚେତନାୟ ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ନାମପଚ୍ଚୟାପି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟାପି ନାମଂ’’।
ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ଚତ୍ତାରୋ ଖନ୍ଧା ଅରୂପିନୋ ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ତୟୋ ହେତୂ ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ନାମଞ୍ଚ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚ ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ଇମେ ଚୁଦ୍ଦସ ଧମ୍ମା ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ଅରୂପାୱଚରାନଂ ଦେୱାନଂ ଇମେସଂ ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ ହେତୂନଂ ପଚ୍ଚୟା ଉପପତ୍ତି ହୋତି।
୨୩୩ . ଗତିସମ୍ପତ୍ତିୟା ଞାଣୱିପ୍ପୟୁତ୍ତେ କତିନଂ ହେତୂନଂ ପଚ୍ଚୟା ଉପପତ୍ତି ହୋତି? ଖତ୍ତିୟମହାସାଲାନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲାନଂ ଗହପତିମହାସାଲାନଂ କାମାୱଚରାନଂ ଦେୱାନଂ ଞାଣୱିପ୍ପୟୁତ୍ତେ କତିନଂ ହେତୂନଂ ପଚ୍ଚୟା ଉପପତ୍ତି ହୋତି?
ଗତିସମ୍ପତ୍ତିୟା ଞାଣୱିପ୍ପୟୁତ୍ତେ ଛନ୍ନଂ ହେତୂନଂ ପଚ୍ଚୟା ଉପପତ୍ତି ହୋତି। ଖତ୍ତିୟମହାସାଲାନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲାନଂ ଗହପତିମହାସାଲାନଂ କାମାୱଚରାନଂ ଦେୱାନଂ ଞାଣୱିପ୍ପୟୁତ୍ତେ ଛନ୍ନଂ ହେତୂନଂ ପଚ୍ଚୟା ଉପପତ୍ତି ହୋତି ।
ଗତିସମ୍ପତ୍ତିୟା ଞାଣୱିପ୍ପୟୁତ୍ତେ କତମେସଂ ଛନ୍ନଂ ହେତୂନଂ ପଚ୍ଚୟା ଉପପତ୍ତି ହୋତି? କୁସଲକମ୍ମସ୍ସ ଜୱନକ୍ଖଣେ ଦ୍ୱେ ହେତୂ କୁସଲା; ତସ୍ମିଂ ଖଣେ ଜାତଚେତନାୟ ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – କୁସଲମୂଲପଚ୍ଚୟାପି ସଙ୍ଖାରା। ନିକନ୍ତିକ୍ଖଣେ ଦ୍ୱେ ହେତୂ ଅକୁସଲା; ତସ୍ମିଂ ଖଣେ ଜାତଚେତନାୟ ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ଅକୁସଲମୂଲପଚ୍ଚୟାପି ସଙ୍ଖାରା। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ଦ୍ୱେ ହେତୂ ଅବ୍ୟାକତା; ତସ୍ମିଂ ଖଣେ ଜାତଚେତନାୟ ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ନାମରୂପପଚ୍ଚୟାପି ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟାପି ନାମରୂପଂ’’।
ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧା ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ଚତ୍ତାରୋ ମହାଭୂତା ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ତୟୋ ଜୀୱିତସଙ୍ଖାରା ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ଇମେ ଚୁଦ୍ଦସ ଧମ୍ମା ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ଚତ୍ତାରୋ ଖନ୍ଧା ଅରୂପିନୋ ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ଚତ୍ତାରି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ଦ୍ୱେ ହେତୂ ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ନାମଞ୍ଚ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚ ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ଇମେ ଦ୍ୱାଦସ ଧମ୍ମା ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି । ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖଣେ ଇମେ ଛବ୍ବୀସତି ଧମ୍ମା ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ନିସ୍ସୟପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି, ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ଗତିସମ୍ପତ୍ତିୟା ଞାଣୱିପ୍ପୟୁତ୍ତେ ଇମେସଂ ଛନ୍ନଂ ହେତୂନଂ ପଚ୍ଚୟା ଉପପତ୍ତି ହୋତି।
ଖତ୍ତିୟମହାସାଲାନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲାନଂ ଗହପତିମହାସାଲାନଂ କାମାୱଚରାନଂ ଦେୱାନଂ ଞାଣୱିପ୍ପୟୁତ୍ତେ କତମେସଂ ଛନ୍ନଂ ହେତୂନଂ ପଚ୍ଚୟା ଉପପତ୍ତି ହୋତି? କୁସଲକମ୍ମସ୍ସ ଜୱନକ୍ଖଣେ ଦ୍ୱେ ହେତୂ କୁସଲା; ତସ୍ମିଂ ଖଣେ ଜାତଚେତନାୟ ସହଜାତପଚ୍ଚୟା ହୋନ୍ତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘କୁସଲମୂଲପଚ୍ଚୟାପି ସଙ୍ଖାରା…ପେ॰… ଖତ୍ତିୟମହାସାଲାନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲାନଂ ଗହପତିମହାସାଲାନଂ କାମାୱଚରାନଂ ଦେୱାନଂ ଞାଣୱିପ୍ପୟୁତ୍ତେ ଇମେସଂ ଛନ୍ନଂ ହେତୂନଂ ପଚ୍ଚୟା ଉପପତ୍ତି ହୋତୀ’’ତି।
ଗତିକଥା ନିଟ୍ଠିତା।
୭. କମ୍ମକଥା
୨୩୪ . ଅହୋସି କମ୍ମଂ, ଅହୋସି କମ୍ମୱିପାକୋ। ଅହୋସି କମ୍ମଂ, ନାହୋସି କମ୍ମୱିପାକୋ। ଅହୋସି କମ୍ମଂ, ଅତ୍ଥି କମ୍ମୱିପାକୋ। ଅହୋସି କମ୍ମଂ, ନତ୍ଥି କମ୍ମୱିପାକୋ। ଅହୋସି କମ୍ମଂ, ଭୱିସ୍ସତି କମ୍ମୱିପାକୋ। ଅହୋସି କମ୍ମଂ, ନ ଭୱିସ୍ସତି କମ୍ମୱିପାକୋ। [ଅତୀତକମ୍ମଂ]
ଅତ୍ଥି କମ୍ମଂ, ଅତ୍ଥି କମ୍ମୱିପାକୋ। ଅତ୍ଥି କମ୍ମଂ, ନତ୍ଥି କମ୍ମୱିପାକୋ। ଅତ୍ଥି କମ୍ମଂ, ଭୱିସ୍ସତି କମ୍ମୱିପାକୋ । ଅତ୍ଥି କମ୍ମଂ, ନ ଭୱିସ୍ସତି କମ୍ମୱିପାକୋ। [ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନକମ୍ମଂ]
ଭୱିସ୍ସତି କମ୍ମଂ, ଭୱିସ୍ସତି କମ୍ମୱିପାକୋ। ଭୱିସ୍ସତି କମ୍ମଂ, ନ ଭୱିସ୍ସତି କମ୍ମୱିପାକୋ। [ଅନାଗତକମ୍ମଂ]
୨୩୫ . ଅହୋସି କୁସଲଂ କମ୍ମଂ, ଅହୋସି କୁସଲସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ। ଅହୋସି କୁସଲଂ କମ୍ମଂ, ନାହୋସି କୁସଲସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ। ଅହୋସି କୁସଲଂ କମ୍ମଂ, ଅତ୍ଥି କୁସଲସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ। ଅହୋସି କୁସଲଂ କମ୍ମଂ, ନତ୍ଥି କୁସଲସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ। ଅହୋସି କୁସଲଂ କମ୍ମଂ, ଭୱିସ୍ସତି କୁସଲସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ। ଅହୋସି କୁସଲଂ କମ୍ମଂ, ନ ଭୱିସ୍ସତି କୁସଲସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ।
ଅତ୍ଥି କୁସଲଂ କମ୍ମଂ, ଅତ୍ଥି କୁସଲସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ। ଅତ୍ଥି କୁସଲଂ କମ୍ମଂ, ନତ୍ଥି କୁସଲସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ। ଅତ୍ଥି କୁସଲଂ କମ୍ମଂ, ଭୱିସ୍ସତି କୁସଲସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ। ଅତ୍ଥି କୁସଲଂ କମ୍ମଂ, ନ ଭୱିସ୍ସତି କୁସଲସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ।
ଭୱିସ୍ସତି କୁସଲଂ କମ୍ମଂ, ଭୱିସ୍ସତି କୁସଲସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ। ଭୱିସ୍ସତି କୁସଲଂ କମ୍ମଂ, ନ ଭୱିସ୍ସତି କୁସଲସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ।
ଅହୋସି ଅକୁସଲଂ କମ୍ମଂ, ଅହୋସି ଅକୁସଲସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ। ଅହୋସି ଅକୁସଲଂ କମ୍ମଂ, ନାହୋସି ଅକୁସଲସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ। ଅହୋସି ଅକୁସଲଂ କମ୍ମଂ, ଅତ୍ଥି ଅକୁସଲସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ। ଅହୋସି ଅକୁସଲଂ କମ୍ମଂ, ନତ୍ଥି ଅକୁସଲସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ। ଅହୋସି ଅକୁସଲଂ କମ୍ମଂ, ଭୱିସ୍ସତି ଅକୁସଲସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ। ଅହୋସି ଅକୁସଲଂ କମ୍ମଂ, ନ ଭୱିସ୍ସତି ଅକୁସଲସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ।
ଅତ୍ଥି ଅକୁସଲଂ କମ୍ମଂ, ଅତ୍ଥି ଅକୁସଲସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ। ଅତ୍ଥି ଅକୁସଲଂ କମ୍ମଂ, ନତ୍ଥି ଅକୁସଲସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ। ଅତ୍ଥି ଅକୁସଲଂ କମ୍ମଂ, ଭୱିସ୍ସତି ଅକୁସଲସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ। ଅତ୍ଥି ଅକୁସଲଂ କମ୍ମଂ, ନ ଭୱିସ୍ସତି ଅକୁସଲସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ।
ଭୱିସ୍ସତି ଅକୁସଲଂ କମ୍ମଂ, ଭୱିସ୍ସତି ଅକୁସଲସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ। ଭୱିସ୍ସତି ଅକୁସଲଂ କମ୍ମଂ, ନ ଭୱିସ୍ସତି ଅକୁସଲସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ।
ଅହୋସି ସାୱଜ୍ଜଂ କମ୍ମଂ…ପେ॰… ଅହୋସି ଅନୱଜ୍ଜଂ କମ୍ମଂ…ପେ॰… ଅହୋସି କଣ୍ହଂ କମ୍ମଂ…ପେ॰… ଅହୋସି ସୁକ୍କଂ କମ୍ମଂ…ପେ॰… ଅହୋସି ସୁଖୁଦ୍ରୟଂ କମ୍ମଂ…ପେ॰… ଅହୋସି ଦୁକ୍ଖୁଦ୍ରୟଂ କମ୍ମଂ…ପେ॰… ଅହୋସି ସୁଖୱିପାକଂ କମ୍ମଂ…ପେ॰… ଅହୋସି ଦୁକ୍ଖୱିପାକଂ କମ୍ମଂ, ଅହୋସି ଦୁକ୍ଖୱିପାକସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ। ଅହୋସି ଦୁକ୍ଖୱିପାକଂ କମ୍ମଂ, ନାହୋସି ଦୁକ୍ଖୱିପାକସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ। ଅହୋସି ଦୁକ୍ଖୱିପାକଂ କମ୍ମଂ, ଅତ୍ଥି ଦୁକ୍ଖୱିପାକସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ। ଅହୋସି ଦୁକ୍ଖୱିପାକଂ କମ୍ମଂ, ନତ୍ଥି ଦୁକ୍ଖୱିପାକସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ। ଅହୋସି ଦୁକ୍ଖୱିପାକଂ କମ୍ମଂ, ଭୱିସ୍ସତି ଦୁକ୍ଖୱିପାକସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ। ଅହୋସି ଦୁକ୍ଖୱିପାକଂ କମ୍ମଂ, ନ ଭୱିସ୍ସତି ଦୁକ୍ଖୱିପାକସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ।
ଅତ୍ଥି ଦୁକ୍ଖୱିପାକଂ କମ୍ମଂ, ଅତ୍ଥି ଦୁକ୍ଖୱିପାକସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ। ଅତ୍ଥି ଦୁକ୍ଖୱିପାକଂ କମ୍ମଂ, ନତ୍ଥି ଦୁକ୍ଖୱିପାକସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ। ଅତ୍ଥି ଦୁକ୍ଖୱିପାକଂ କମ୍ମଂ, ଭୱିସ୍ସତି ଦୁକ୍ଖୱିପାକସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ। ଅତ୍ଥି ଦୁକ୍ଖୱିପାକଂ କମ୍ମଂ, ନ ଭୱିସ୍ସତି ଦୁକ୍ଖୱିପାକସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ।
ଭୱିସ୍ସତି ଦୁକ୍ଖୱିପାକଂ କମ୍ମଂ, ଭୱିସ୍ସତି ଦୁକ୍ଖୱିପାକସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ। ଭୱିସ୍ସତି ଦୁକ୍ଖୱିପାକଂ କମ୍ମଂ, ନ ଭୱିସ୍ସତି ଦୁକ୍ଖୱିପାକସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋତି।
କମ୍ମକଥା ନିଟ୍ଠିତା।
୮. ୱିପଲ୍ଲାସକଥା
୨୩୬ . ପୁରିମନିଦାନଂ । ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ , ଭିକ୍ଖୱେ [ଅ॰ ନି॰ ୪.୪୯ ପସ୍ସିତବ୍ବା] , ସଞ୍ଞାୱିପଲ୍ଲାସା ଚିତ୍ତୱିପଲ୍ଲାସା ଦିଟ୍ଠିୱିପଲ୍ଲାସା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଅନିଚ୍ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିଚ୍ଚନ୍ତି ସଞ୍ଞାୱିପଲ୍ଲାସୋ ଚିତ୍ତୱିପଲ୍ଲାସୋ ଦିଟ୍ଠିୱିପଲ୍ଲାସୋ। ଦୁକ୍ଖେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଖନ୍ତି ସଞ୍ଞାୱିପଲ୍ଲାସୋ ଚିତ୍ତୱିପଲ୍ଲାସୋ ଦିଟ୍ଠିୱିପଲ୍ଲାସୋ। ଅନତ୍ତନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ତାତି ସଞ୍ଞାୱିପଲ୍ଲାସୋ ଚିତ୍ତୱିପଲ୍ଲାସୋ ଦିଟ୍ଠିୱିପଲ୍ଲାସୋ। ଅସୁଭେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଭନ୍ତି ସଞ୍ଞାୱିପଲ୍ଲାସୋ ଚିତ୍ତୱିପଲ୍ଲାସୋ ଦିଟ୍ଠିୱିପଲ୍ଲାସୋ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ସଞ୍ଞାୱିପଲ୍ଲାସା ଚିତ୍ତୱିପଲ୍ଲାସା ଦିଟ୍ଠିୱିପଲ୍ଲାସା।
‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନସଞ୍ଞାୱିପଲ୍ଲାସା ନଚିତ୍ତୱିପଲ୍ଲାସା ନଦିଟ୍ଠିୱିପଲ୍ଲାସା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଅନିଚ୍ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନିଚ୍ଚନ୍ତି ନସଞ୍ଞାୱିପଲ୍ଲାସୋ ନଚିତ୍ତୱିପଲ୍ଲାସୋ ନଦିଟ୍ଠିୱିପଲ୍ଲାସୋ। ଦୁକ୍ଖେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ନସଞ୍ଞାୱିପଲ୍ଲାସୋ ନଚିତ୍ତୱିପଲ୍ଲାସୋ ନଦିଟ୍ଠିୱିପଲ୍ଲାସୋ। ଅନତ୍ତନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନତ୍ତାତି ନସଞ୍ଞାୱିପଲ୍ଲାସୋ ନଚିତ୍ତୱିପଲ୍ଲାସୋ ନଦିଟ୍ଠିୱିପଲ୍ଲାସୋ। ଅସୁଭେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସୁଭନ୍ତି ନସଞ୍ଞାୱିପଲ୍ଲାସୋ ନଚିତ୍ତୱିପଲ୍ଲାସୋ ନଦିଟ୍ଠିୱିପଲ୍ଲାସୋ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ନସଞ୍ଞାୱିପଲ୍ଲାସା ନଚିତ୍ତୱିପଲ୍ଲାସା ନଦିଟ୍ଠିୱିପଲ୍ଲାସା’’ତି।
‘‘ଅନିଚ୍ଚେ ନିଚ୍ଚସଞ୍ଞିନୋ, ଦୁକ୍ଖେ ଚ ସୁଖସଞ୍ଞିନୋ।
ଅନତ୍ତନି ଚ ଅତ୍ତାତି [ଅତ୍ତସଞ୍ଞିନୋ (ସ୍ୟା॰) ଅ॰ ନି॰ ୪.୪୯ ପସ୍ସିତବ୍ବା] , ଅସୁଭେ ସୁଭସଞ୍ଞିନୋ।
ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିହତା ସତ୍ତା, ଖିତ୍ତଚିତ୍ତା ୱିସଞ୍ଞିନୋ॥
‘‘ତେ ୟୋଗୟୁତ୍ତା ମାରସ୍ସ, ଅୟୋଗକ୍ଖେମିନୋ ଜନା।
ସତ୍ତା ଗଚ୍ଛନ୍ତି ସଂସାରଂ, ଜାତିମରଣଗାମିନୋ॥
‘‘ୟଦା ଚ ବୁଦ୍ଧା ଲୋକସ୍ମିଂ, ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ପଭଙ୍କରା।
ତେ ଇମଂ ଧମ୍ମଂ ପକାସେନ୍ତି, ଦୁକ୍ଖୂପସମଗାମିନଂ॥
‘‘ତେସଂ ସୁତ୍ୱାନ ସପ୍ପଞ୍ଞା, ସଚିତ୍ତଂ ପଚ୍ଚଲଦ୍ଧୁ [ପଚ୍ଚଲଦ୍ଧୁଂ (ସ୍ୟା॰), ପଚ୍ଚଲଦ୍ଧା ଅ॰ ନି॰ ୪.୪୯] ତେ।
ଅନିଚ୍ଚଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ଦକ୍ଖୁଂ, ଦୁକ୍ଖମଦ୍ଦକ୍ଖୁ ଦୁକ୍ଖତୋ॥
‘‘ଅନତ୍ତନି ଅନତ୍ତାତି, ଅସୁଭଂ ଅସୁଭତଦ୍ଦସୁଂ।
ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିସମାଦାନା, ସବ୍ବଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଉପଚ୍ଚଗୁ’’ନ୍ତି॥
ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ୱିପଲ୍ଲାସା ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ପହୀନା, ଅପ୍ପହୀନାତି। କେଚି ପହୀନା, କେଚି ଅପ୍ପହୀନା? ଅନିଚ୍ଚେ ନିଚ୍ଚନ୍ତି ସଞ୍ଞାୱିପଲ୍ଲାସୋ ଚିତ୍ତୱିପଲ୍ଲାସୋ ଦିଟ୍ଠିୱିପଲ୍ଲାସୋ ପହୀନୋ। ଦୁକ୍ଖେ ସୁଖନ୍ତି ସଞ୍ଞା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଦିଟ୍ଠିୱିପଲ୍ଲାସୋ ପହୀନୋ। ଅନତ୍ତନି ଅତ୍ତାତି ସଞ୍ଞାୱିପଲ୍ଲାସୋ ଚିତ୍ତୱିପଲ୍ଲାସୋ ଦିଟ୍ଠିୱିପଲ୍ଲାସୋ ପହୀନୋ। ଅସୁଭେ ସୁଭନ୍ତି ସଞ୍ଞା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଚିତ୍ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଦିଟ୍ଠିୱିପଲ୍ଲାସୋ ପହୀନୋ। ଦ୍ୱୀସୁ ୱତ୍ଥୂସୁ ଛ ୱିପଲ୍ଲାସା ପହୀନା । ଦ୍ୱୀସୁ ୱତ୍ଥୂସୁ ଦ୍ୱେ ୱିପଲ୍ଲାସା ପହୀନା, ଚତ୍ତାରୋ ୱିପଲ୍ଲାସା ଅପ୍ପହୀନା। ଚତୂସୁ ୱତ୍ଥୂସୁ ଅଟ୍ଠ ୱିପଲ୍ଲାସା ପହୀନା, ଚତ୍ତାରୋ ୱିପଲ୍ଲାସା ଅପ୍ପହୀନାତି।
ୱିପଲ୍ଲାସକଥା ନିଟ୍ଠିତା।
୯. ମଗ୍ଗକଥା
୨୩୭ . ମଗ୍ଗୋତି କେନଟ୍ଠେନ ମଗ୍ଗୋ? ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିୟା ପହାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ସହଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପତ୍ଥମ୍ଭନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, କିଲେସାନଂ ପରିୟାଦାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ପଟିୱେଧାଦିୱିସୋଧନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଧିଟ୍ଠାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱୋଦାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ୱିସେସାଧିଗମାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ଉତ୍ତରି ପଟିୱେଧାୟ [ଉତ୍ତରିଂ ପଟିୱେଧାୟ (ସ୍ୟା॰)] ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ସଚ୍ଚାଭିସମୟାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ନିରୋଧେ ପତିଟ୍ଠାପନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ।
ଅଭିନିରୋପନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପସ୍ସ ପହାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ସହଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପତ୍ଥମ୍ଭନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, କିଲେସାନଂ ପରିୟାଦାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ପଟିୱେଧାଦିୱିସୋଧନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଧିଟ୍ଠାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱୋଦାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ୱିସେସାଧିଗମାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ଉତ୍ତରି ପଟିୱେଧାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ସଚ୍ଚାଭିସମୟାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ନିରୋଧେ ପତିଟ୍ଠାପନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ।
ପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାୱାଚା ମିଚ୍ଛାୱାଚାୟ ପହାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ସହଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପତ୍ଥମ୍ଭନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, କିଲେସାନଂ ପରିୟାଦାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ପଟିୱେଧାଦିୱିସୋଧନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଧିଟ୍ଠାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱୋଦାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ୱିସେସାଧିଗମାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ଉତ୍ତରି ପଟିୱେଧାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ସଚ୍ଚାଭିସମୟାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ନିରୋଧେ ପତିଟ୍ଠାପନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ।
ସମୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ମିଚ୍ଛାକମ୍ମନ୍ତସ୍ସ ପହାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ସହଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପତ୍ଥମ୍ଭନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, କିଲେସାନଂ ପରିୟାଦାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ ପଟିୱେଧାଦିୱିସୋଧନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଧିଟ୍ଠାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱୋଦାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ୱିସେସାଧିଗମାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ଉତ୍ତରି ପଟିୱେଧାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ସଚ୍ଚାଭିସମୟାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ନିରୋଧେ ପତିଟ୍ଠାପନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ।
ୱୋଦାନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱସ୍ସ ପହାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ…ପେ॰… ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ମିଚ୍ଛାୱାୟାମସ୍ସ ପହାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ…ପେ॰… ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସତି ମିଚ୍ଛାସତିୟା ପହାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ…ପେ॰… ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସମାଧି ମିଚ୍ଛାସମାଧିସ୍ସ ପହାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ସହଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପତ୍ଥମ୍ଭନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, କିଲେସାନଂ ପରିୟାଦାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ପଟିୱେଧାଦିୱିସୋଧନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଧିଟ୍ଠାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱୋଦାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ୱିସେସାଧିଗମାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ଉତ୍ତରି ପଟିୱେଧାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ସଚ୍ଚାଭିସମୟାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ନିରୋଧେ ପତିଟ୍ଠାପନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ।
ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସମାଧି ଓଳାରିକସ୍ସ କାମରାଗସଞ୍ଞୋଜନସ୍ସ ପଟିଘସଞ୍ଞୋଜନସ୍ସ ଓଳାରିକସ୍ସ କାମରାଗାନୁସୟସ୍ସ ପଟିଘାନୁସୟସ୍ସ ପହାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ସହଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପତ୍ଥମ୍ଭନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, କିଲେସାନଂ ପରିୟାଦାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ପଟିୱେଧାଦିୱିସୋଧନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଧିଟ୍ଠାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱୋଦାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ୱିସେସାଧିଗମାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ଉତ୍ତରି ପଟିୱେଧାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ସଚ୍ଚାଭିସମୟାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ନିରୋଧେ ପତିଟ୍ଠାପନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ।
ଅନାଗାମିମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସମାଧି ଅନୁସହଗତସ୍ସ କାମରାଗସଞ୍ଞୋଜନସ୍ସ ପଟିଘସଞ୍ଞୋଜନସ୍ସ, ଅନୁସହଗତସ୍ସ କାମରାଗାନୁସୟସ୍ସ ପଟିଘାନୁସୟସ୍ସ ପହାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ସହଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପତ୍ଥମ୍ଭନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, କିଲେସାନଂ ପରିୟାଦାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ପଟିୱେଧାଦିୱିସୋଧନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଧିଟ୍ଠାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱୋଦାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ , ୱିସେସାଧିଗମାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ଉତ୍ତରି ପଟିୱେଧାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ସଚ୍ଚାଭିସମୟାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ନିରୋଧେ ପତିଟ୍ଠାପନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ।
ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସମାଧି ରୂପରାଗସ୍ସ ଅରୂପରାଗସ୍ସ ମାନସ୍ସ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସ୍ସ ଅୱିଜ୍ଜାୟ, ମାନାନୁସୟସ୍ସ ଭୱରାଗାନୁସୟସ୍ସ ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟସ୍ସ ପହାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ସହଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପତ୍ଥମ୍ଭନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, କିଲେସାନଂ ପରିୟାଦାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ପଟିୱେଧାଦିୱିସୋଧନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଧିଟ୍ଠାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ଚିତ୍ତସ୍ସ, ୱୋଦାନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ୱିସେସାଧିଗମାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ଉତ୍ତରି ପଟିୱେଧାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ, ସଚ୍ଚାଭିସମୟାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ, ହେତୁ ଚ, ନିରୋଧେ ପତିଟ୍ଠାପନାୟ ମଗ୍ଗୋ ଚେୱ ହେତୁ ଚ।
ଦସ୍ସନମଗ୍ଗୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, ଅଭିନିରୋପନମଗ୍ଗୋ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ , ପରିଗ୍ଗହମଗ୍ଗୋ ସମ୍ମାୱାଚା, ସମୁଟ୍ଠାନମଗ୍ଗୋ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ, ୱୋଦାନମଗ୍ଗୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ, ପଗ୍ଗହମଗ୍ଗୋ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ, ଉପଟ୍ଠାନମଗ୍ଗୋ ସମ୍ମାସତି, ଅୱିକ୍ଖେପମଗ୍ଗୋ ସମ୍ମାସମାଧି। ଉପଟ୍ଠାନମଗ୍ଗୋ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ପୱିଚୟମଗ୍ଗୋ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ପଗ୍ଗହମଗ୍ଗୋ ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ଫରଣମଗ୍ଗୋ ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ଉପସମମଗ୍ଗୋ ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ଅୱିକ୍ଖେପମଗ୍ଗୋ ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ପଟିସଙ୍ଖାନମଗ୍ଗୋ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ।
ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟେ ଅକମ୍ପିୟମଗ୍ଗୋ ସଦ୍ଧାବଲଂ, କୋସଜ୍ଜେ ଅକମ୍ପିୟମଗ୍ଗୋ ୱୀରିୟବଲଂ, ପମାଦେ ଅକମ୍ପିୟମଗ୍ଗୋ ସତିବଲଂ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେ ଅକମ୍ପିୟମଗ୍ଗୋ ସମାଧିବଲଂ, ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଅକମ୍ପିୟମଗ୍ଗୋ ପଞ୍ଞାବଲଂ। ଅଧିମୋକ୍ଖମଗ୍ଗୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ପଗ୍ଗହମଗ୍ଗୋ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଉପଟ୍ଠାନମଗ୍ଗୋ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଅୱିକ୍ଖେପମଗ୍ଗୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଦସ୍ସନମଗ୍ଗୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।
ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟା ମଗ୍ଗୋ, ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ବଲା ମଗ୍ଗୋ, ନିୟ୍ୟାନଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ମଗ୍ଗୋ, ହେତୁଟ୍ଠେନ ମଗ୍ଗଙ୍ଗା ମଗ୍ଗୋ, ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିପଟ୍ଠାନା ମଗ୍ଗୋ, ପଦହନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ମଗ୍ଗୋ, ଇଜ୍ଝନଟ୍ଠେନ ଇଦ୍ଧିପାଦା ମଗ୍ଗୋ, ତଥଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚାନି ମଗ୍ଗୋ, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମଥୋ ମଗ୍ଗୋ, ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା ମଗ୍ଗୋ, ଏକରସଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନା ମଗ୍ଗୋ, ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ୟୁଗନଦ୍ଧା ମଗ୍ଗୋ, ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି ମଗ୍ଗୋ, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ଚିତ୍ତୱିସୁଦ୍ଧି ମଗ୍ଗୋ, ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ଦିଟ୍ଠିୱିସୁଦ୍ଧି ମଗ୍ଗୋ, ମୁତ୍ତଟ୍ଠେନ ୱିମୋକ୍ଖୋ ମଗ୍ଗୋ, ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ ୱିଜ୍ଜା ମଗ୍ଗୋ, ପରିଚ୍ଚାଗଟ୍ଠେନ ୱିମୁତ୍ତି ମଗ୍ଗୋ, ସମୁଚ୍ଛେଦଟ୍ଠେନ ଖୟେ ଞାଣଂ ମଗ୍ଗୋ, ଛନ୍ଦୋ ମୂଲଟ୍ଠେନ ମଗ୍ଗୋ, ମନସିକାରୋ ସମୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ମଗ୍ଗୋ, ଫସ୍ସୋ ସମୋଧାନଟ୍ଠେନ ମଗ୍ଗୋ, ୱେଦନା ସମୋସରଣଟ୍ଠେନ ମଗ୍ଗୋ, ସମାଧି ପମୁଖଟ୍ଠେନ ମଗ୍ଗୋ, ସତି ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ମଗ୍ଗୋ, ପଞ୍ଞା ତତୁତ୍ତରଟ୍ଠେନ ମଗ୍ଗୋ, ୱିମୁତ୍ତି ସାରଟ୍ଠେନ ମଗ୍ଗୋ, ଅମତୋଗଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟୋସାନଟ୍ଠେନ ମଗ୍ଗୋତି।
ମଗ୍ଗକଥା ନିଟ୍ଠିତା।
୧୦. ମଣ୍ଡପେୟ୍ୟକଥା
୨୩୮ . ‘‘ମଣ୍ଡପେୟ୍ୟମିଦଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ। ସତ୍ଥା ସମ୍ମୁଖୀଭୂତୋ ତିଧତ୍ତମଣ୍ଡୋ [ତିୱିଧୋ ମଣ୍ଡୋ (ବହୂସୁ) ଅଟ୍ଠକଥା ଓଲୋକେତବ୍ବା] । ସତ୍ଥରି ସମ୍ମୁଖୀଭୂତେ ଦେସନାମଣ୍ଡୋ, ପଟିଗ୍ଗହମଣ୍ଡୋ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟମଣ୍ଡୋ’’।
କତମୋ ଦେସନାମଣ୍ଡୋ? ଚତୁନ୍ନଂ ଅରିୟସଚ୍ଚାନଂ ଆଚିକ୍ଖନା ଦେସନା ପଞ୍ଞାପନା ପଟ୍ଠପନା ୱିୱରଣା ୱିଭଜନା ଉତ୍ତାନୀକମ୍ମଂ [ଉତ୍ତାନିକମ୍ମଂ (କ॰)] , ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ…ପେ॰… ଚତୁନ୍ନଂ ସମ୍ମପ୍ପଧାନାନଂ… ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ… ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ… ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ବଲାନଂ… ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ… ଅରିୟସ୍ସ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଆଚିକ୍ଖନା ଦେସନା ପଞ୍ଞାପନା ପଟ୍ଠପନା ୱିୱରଣା ୱିଭଜନା ଉତ୍ତାନୀକମ୍ମଂ – ଅୟଂ ଦେସନାମଣ୍ଡୋ।
କତମୋ ପଟିଗ୍ଗହମଣ୍ଡୋ? ଭିକ୍ଖୂ ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଉପାସକା ଉପାସିକାୟୋ ଦେୱା ମନୁସ୍ସା ୟେ ୱା ପନଞ୍ଞେପି କେଚି ୱିଞ୍ଞାତାରୋ – ଅୟଂ ପଟିଗ୍ଗହମଣ୍ଡୋ।
କତମୋ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟମଣ୍ଡୋ? ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ, ସମ୍ମାୱାଚା, ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ, ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ, ସମ୍ମାୱାୟାମୋ, ସମ୍ମାସତି, ସମ୍ମାସମାଧି – ଅୟଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟମଣ୍ଡୋ।
୨୩୯ . ଅଧିମୋକ୍ଖମଣ୍ଡୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟଂ କସଟୋ; ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟଂ କସଟଂ ଛଡ୍ଡେତ୍ୱା ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅଧିମୋକ୍ଖମଣ୍ଡଂ ପିୱତୀତି – ମଣ୍ଡପେୟ୍ୟଂ। ପଗ୍ଗହମଣ୍ଡୋ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, କୋସଜ୍ଜଂ କସଟୋ; କୋସଜ୍ଜଂ କସଟଂ ଛଡ୍ଡେତ୍ୱା ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ପଗ୍ଗହମଣ୍ଡଂ ପିୱତୀତି – ମଣ୍ଡପେୟ୍ୟଂ। ଉପଟ୍ଠାନମଣ୍ଡୋ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ପମାଦୋ କସଟୋ; ପମାଦଂ କସଟଂ ଛଡ୍ଡେତ୍ୱା ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଉପଟ୍ଠାନମଣ୍ଡଂ ପିୱତୀତି – ମଣ୍ଡପେୟ୍ୟଂ। ଅୱିକ୍ଖେପମଣ୍ଡୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ କସଟୋ; ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ କସଟଂ ଛଡ୍ଡେତ୍ୱା ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅୱିକ୍ଖେପମଣ୍ଡଂ ପିୱତୀତି – ମଣ୍ଡପେୟ୍ୟଂ। ଦସ୍ସନମଣ୍ଡୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଅୱିଜ୍ଜଂ କସଟୋ; ଅୱିଜ୍ଜଂ କସଟଂ ଛଡ୍ଡେତ୍ୱା ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଦସ୍ସନମଣ୍ଡଂ ପିୱତୀତି – ମଣ୍ଡପେୟ୍ୟଂ।
ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟେ ଅକମ୍ପିୟମଣ୍ଡୋ ସଦ୍ଧାବଲଂ, ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟଂ କସଟୋ; ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟଂ କସଟଂ ଛଡ୍ଡେତ୍ୱା ସଦ୍ଧାବଲସ୍ସ ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟେ ଅକମ୍ପିୟମଣ୍ଡଂ ପିୱତୀତି – ମଣ୍ଡପେୟ୍ୟଂ। କୋସଜ୍ଜେ ଅକମ୍ପିୟମଣ୍ଡୋ ୱୀରିୟବଲଂ, କୋସଜ୍ଜଂ କସଟୋ; କୋସଜ୍ଜଂ କସଟଂ ଛଡ୍ଡେତ୍ୱା ୱୀରିୟବଲସ୍ସ କୋସଜ୍ଜେ ଅକମ୍ପିୟମଣ୍ଡଂ ପିୱତୀତି – ମଣ୍ଡପେୟ୍ୟଂ। ପମାଦେ ଅକମ୍ପିୟମଣ୍ଡୋ ସତିବଲଂ, ପମାଦୋ କସଟୋ; ପମାଦଂ କସଟଂ ଛଡ୍ଡେତ୍ୱା ସତିବଲସ୍ସ ପମାଦେ ଅକମ୍ପିୟମଣ୍ଡଂ ପିୱତୀତି – ମଣ୍ଡପେୟ୍ୟଂ। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେ ଅକମ୍ପିୟମଣ୍ଡୋ ସମାଧିବଲଂ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ କସଟୋ; ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ କସଟଂ ଛଡ୍ଡେତ୍ୱା ସମାଧିବଲସ୍ସ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେ ଅକମ୍ପିୟମଣ୍ଡଂ ପିୱତୀତି – ମଣ୍ଡପେୟ୍ୟଂ। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଅକମ୍ପିୟମଣ୍ଡୋ ପଞ୍ଞାବଲଂ, ଅୱିଜ୍ଜା କସଟୋ; ଅୱିଜ୍ଜଂ କସଟଂ ଛଡ୍ଡେତ୍ୱା ପଞ୍ଞାବଲସ୍ସ ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଅକମ୍ପିୟମଣ୍ଡଂ ପିୱତୀତି – ମଣ୍ଡପେୟ୍ୟଂ।
ଉପଟ୍ଠାନମଣ୍ଡୋ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ପମାଦୋ କସଟୋ; ପମାଦଂ କସଟଂ ଛଡ୍ଡେତ୍ୱା ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପଟ୍ଠାନମଣ୍ଡଂ ପିୱତୀତି – ମଣ୍ଡପେୟ୍ୟଂ। ପୱିଚୟମଣ୍ଡୋ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ଅୱିଜ୍ଜା କସଟୋ; ଅୱିଜ୍ଜଂ କସଟଂ ଛଡ୍ଡେତ୍ୱା ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ପୱିଚୟମଣ୍ଡଂ ପିୱତୀତି – ମଣ୍ଡପେୟ୍ୟଂ। ପଗ୍ଗହମଣ୍ଡୋ ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, କୋସଜ୍ଜଂ କସଟୋ; କୋସଜ୍ଜଂ କସଟଂ ଛଡ୍ଡେତ୍ୱା ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ପଗ୍ଗହମଣ୍ଡଂ ପିୱତୀତି – ମଣ୍ଡପେୟ୍ୟଂ। ଫରଣମଣ୍ଡୋ ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ପରିଳାହୋ କସଟୋ; ପରିଳାହଂ କସଟଂ ଛଡ୍ଡେତ୍ୱା ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଫରଣମଣ୍ଡଂ ପିୱତୀତି – ମଣ୍ଡପେୟ୍ୟଂ। ଉପସମମଣ୍ଡୋ ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ , ଦୁଟ୍ଠୁଲ୍ଲଂ କସଟୋ; ଦୁଟ୍ଠୁଲ୍ଲଂ କସଟଂ ଛଡ୍ଡେତ୍ୱା ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପସମମଣ୍ଡଂ ପିୱତୀତି – ମଣ୍ଡପେୟ୍ୟଂ। ଅୱିକ୍ଖେପମଣ୍ଡୋ ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ କସଟୋ; ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ କସଟଂ ଛଡ୍ଡେତ୍ୱା ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଅୱିକ୍ଖେପମଣ୍ଡଂ ପିୱତୀତି – ମଣ୍ଡପେୟ୍ୟଂ। ପଟିସଙ୍ଖାନମଣ୍ଡୋ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ଅପ୍ପଟିସଙ୍ଖା କସଟୋ; ଅପ୍ପଟିସଙ୍ଖଂ କସଟଂ ଛଡ୍ଡେତ୍ୱା ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ପଟିସଙ୍ଖାନମଣ୍ଡଂ ପିୱତୀତି – ମଣ୍ଡପେୟ୍ୟଂ।
ଦସ୍ସନମଣ୍ଡୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି କସଟୋ; ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିଂ କସଟଂ ଛଡ୍ଡେତ୍ୱା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା ଦସ୍ସନମଣ୍ଡଂ ପିୱତୀତି – ମଣ୍ଡପେୟ୍ୟଂ। ଅଭିନିରୋପନମଣ୍ଡୋ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ, ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପୋ କସଟୋ; ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପଂ କସଟଂ ଛଡ୍ଡେତ୍ୱା ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପସ୍ସ ଅଭିନିରୋପନମଣ୍ଡଂ ପିୱତୀତି – ମଣ୍ଡପେୟ୍ୟଂ। ପରିଗ୍ଗହମଣ୍ଡୋ ସମ୍ମାୱାଚା, ମିଚ୍ଛାୱାଚା କସଟୋ; ମିଚ୍ଛାୱାଚଂ କସଟଂ ଛଡ୍ଡେତ୍ୱା ସମ୍ମାୱାଚାୟ ପରିଗ୍ଗହମଣ୍ଡଂ ପିୱତୀତି – ମଣ୍ଡପେୟ୍ୟଂ। ସମୁଟ୍ଠାନମଣ୍ଡୋ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ, ମିଚ୍ଛାକମ୍ମନ୍ତୋ କସଟୋ; ମିଚ୍ଛାକମ୍ମନ୍ତଂ କସଟଂ ଛଡ୍ଡେତ୍ୱା ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତସ୍ସ ସମୁଟ୍ଠାନମଣ୍ଡଂ ପିୱତୀତି – ମଣ୍ଡପେୟ୍ୟଂ। ୱୋଦାନମଣ୍ଡୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ, ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱୋ କସଟୋ; ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱଂ କସଟଂ ଛଡ୍ଡେତ୍ୱା ସମ୍ମାଆଜୀୱସ୍ସ ୱୋଦାନମଣ୍ଡଂ ପିୱତୀତି – ମଣ୍ଡପେୟ୍ୟଂ। ପଗ୍ଗହମଣ୍ଡୋ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ, ମିଚ୍ଛାୱାୟାମୋ କସଟୋ; ମିଚ୍ଛାୱାୟାମଂ କସଟଂ ଛଡ୍ଡେତ୍ୱା ସମ୍ମାୱାୟାମସ୍ସ ପଗ୍ଗହମଣ୍ଡଂ ପିୱତୀତି – ମଣ୍ଡପେୟ୍ୟଂ। ଉପଟ୍ଠାନମଣ୍ଡୋ ସମ୍ମାସତି, ମିଚ୍ଛାସତି କସଟୋ; ମିଚ୍ଛାସତିଂ କସଟଂ ଛଡ୍ଡେତ୍ୱା ସମ୍ମାସତିୟା ଉପଟ୍ଠାନମଣ୍ଡଂ ପିୱତୀତି – ମଣ୍ଡପେୟ୍ୟଂ। ଅୱିକ୍ଖେପମଣ୍ଡୋ ସମ୍ମାସମାଧି, ମିଚ୍ଛାସମାଧି କସଟୋ; ମିଚ୍ଛାସମାଧିଂ କସଟଂ ଛଡ୍ଡେତ୍ୱା ସମ୍ମାସମାଧିସ୍ସ ଅୱିକ୍ଖେପମଣ୍ଡଂ ପିୱତୀତି – ମଣ୍ଡପେୟ୍ୟଂ।
୨୪୦ . ଅତ୍ଥି ମଣ୍ଡୋ, ଅତ୍ଥି ପେୟ୍ୟଂ, ଅତ୍ଥି କସଟୋ। ଅଧିମୋକ୍ଖମଣ୍ଡୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟଂ କସଟୋ; ୟୋ ତତ୍ଥ ଅତ୍ଥରସୋ ଧମ୍ମରସୋ ୱିମୁତ୍ତିରସୋ – ଇଦଂ ପେୟ୍ୟଂ। ପଗ୍ଗହମଣ୍ଡୋ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, କୋସଜ୍ଜଂ କସଟୋ; ୟୋ ତତ୍ଥ ଅତ୍ଥରସୋ ଧମ୍ମରସୋ ୱିମୁତ୍ତିରସୋ – ଇଦଂ ପେୟ୍ୟଂ। ଉପଟ୍ଠାନମଣ୍ଡୋ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ପମାଦୋ କସଟୋ; ୟୋ ତତ୍ଥ ଅତ୍ଥରସୋ ଧମ୍ମରସୋ ୱିମୁତ୍ତିରସୋ – ଇଦଂ ପେୟ୍ୟଂ। ଅୱିକ୍ଖେପମଣ୍ଡୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ କସଟୋ; ୟୋ ତତ୍ଥ ଅତ୍ଥରସୋ ଧମ୍ମରସୋ ୱିମୁତ୍ତିରସୋ – ଇଦଂ ପେୟ୍ୟଂ। ଦସ୍ସନମଣ୍ଡୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଅୱିଜ୍ଜା କସଟୋ; ୟୋ ତତ୍ଥ ଅତ୍ଥରସୋ ଧମ୍ମରସୋ ୱିମୁତ୍ତିରସୋ – ଇଦଂ ପେୟ୍ୟଂ।
ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟେ ଅକମ୍ପିୟମଣ୍ଡୋ ସଦ୍ଧାବଲଂ, ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟଂ କସଟୋ; ୟୋ ତତ୍ଥ ଅତ୍ଥରସୋ ଧମ୍ମରସୋ ୱିମୁତ୍ତିରସୋ – ଇଦଂ ପେୟ୍ୟଂ। କୋସଜ୍ଜେ ଅକମ୍ପିୟମଣ୍ଡୋ ୱୀରିୟବଲଂ, କୋସଜ୍ଜଂ କସଟୋ; ୟୋ ତତ୍ଥ ଅତ୍ଥରସୋ ଧମ୍ମରସୋ ୱିମୁତ୍ତିରସୋ – ଇଦଂ ପେୟ୍ୟଂ। ପମାଦେ ଅକମ୍ପିୟମଣ୍ଡୋ ସତିବଲଂ, ପମାଦୋ କସଟୋ; ୟୋ ତତ୍ଥ ଅତ୍ଥରସୋ ଧମ୍ମରସୋ ୱିମୁତ୍ତିରସୋ – ଇଦଂ ପେୟ୍ୟଂ। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେ ଅକମ୍ପିୟମଣ୍ଡୋ ସମାଧିବଲଂ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ କସଟୋ; ୟୋ ତତ୍ଥ ଅତ୍ଥରସୋ ଧମ୍ମରସୋ ୱିମୁତ୍ତିରସୋ – ଇଦଂ ପେୟ୍ୟଂ। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଅକମ୍ପିୟମଣ୍ଡୋ ପଞ୍ଞାବଲଂ, ଅୱିଜ୍ଜା କସଟୋ; ୟୋ ତତ୍ଥ ଅତ୍ଥରସୋ ଧମ୍ମରସୋ ୱିମୁତ୍ତିରସୋ – ଇଦଂ ପେୟ୍ୟଂ।
ଉପଟ୍ଠାନମଣ୍ଡୋ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ପମାଦୋ କସଟୋ; ୟୋ ତତ୍ଥ ଅତ୍ଥରସୋ ଧମ୍ମରସୋ ୱିମୁତ୍ତିରସୋ – ଇଦଂ ପେୟ୍ୟଂ। ପୱିଚୟମଣ୍ଡୋ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ଅୱିଜ୍ଜା କସଟୋ; ୟୋ ତତ୍ଥ ଅତ୍ଥରସୋ ଧମ୍ମରସୋ ୱିମୁତ୍ତିରସୋ – ଇଦଂ ପେୟ୍ୟଂ। ପଗ୍ଗହମଣ୍ଡୋ ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, କୋସଜ୍ଜଂ କସଟୋ; ୟୋ ତତ୍ଥ ଅତ୍ଥରସୋ ଧମ୍ମରସୋ ୱିମୁତ୍ତିରସୋ – ଇଦଂ ପେୟ୍ୟଂ। ଫରଣମଣ୍ଡୋ ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ପରିଳାହୋ କସଟୋ; ୟୋ ତତ୍ଥ ଅତ୍ଥରସୋ ଧମ୍ମରସୋ ୱିମୁତ୍ତିରସୋ – ଇଦଂ ପେୟ୍ୟଂ। ଉପସମମଣ୍ଡୋ ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ଦୁଟ୍ଠୁଲ୍ଲଂ କସଟୋ; ୟୋ ତତ୍ଥ ଅତ୍ଥରସୋ ଧମ୍ମରସୋ ୱିମୁତ୍ତିରସୋ – ଇଦଂ ପେୟ୍ୟଂ। ଅୱିକ୍ଖେପମଣ୍ଡୋ ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ କସଟୋ; ୟୋ ତତ୍ଥ ଅତ୍ଥରସୋ ଧମ୍ମରସୋ ୱିମୁତ୍ତିରସୋ – ଇଦଂ ପେୟ୍ୟଂ। ପଟିସଙ୍ଖାନମଣ୍ଡୋ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ଅପଟିସଙ୍ଖା କସଟୋ; ୟୋ ତତ୍ଥ ଅତ୍ଥରସୋ ଧମ୍ମରସୋ ୱିମୁତ୍ତିରସୋ – ଇଦଂ ପେୟ୍ୟଂ।
ଦସ୍ସନମଣ୍ଡୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି କସଟୋ; ୟୋ ତତ୍ଥ ଅତ୍ଥରସୋ ଧମ୍ମରସୋ ୱିମୁତ୍ତିରସୋ – ଇଦଂ ପେୟ୍ୟଂ। ଅଭିନିରୋପନମଣ୍ଡୋ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ, ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପୋ କସଟୋ; ୟୋ ତତ୍ଥ ଅତ୍ଥରସୋ ଧମ୍ମରସୋ ୱିମୁତ୍ତିରସୋ – ଇଦଂ ପେୟ୍ୟଂ। ପରିଗ୍ଗହମଣ୍ଡୋ ସମ୍ମାୱାଚା, ମିଚ୍ଛାୱାଚା କସଟୋ; ୟୋ ତତ୍ଥ ଅତ୍ଥରସୋ ଧମ୍ମରସୋ ୱିମୁତ୍ତିରସୋ – ଇଦଂ ପେୟ୍ୟଂ। ସମୁଟ୍ଠାନମଣ୍ଡୋ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ, ମିଚ୍ଛାକମ୍ମନ୍ତୋ କସଟୋ; ୟୋ ତତ୍ଥ ଅତ୍ଥରସୋ ଧମ୍ମରସୋ ୱିମୁତ୍ତିରସୋ – ଇଦଂ ପେୟ୍ୟଂ। ୱୋଦାନମଣ୍ଡୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ, ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱୋ କସଟୋ; ୟୋ ତତ୍ଥ ଅତ୍ଥରସୋ ଧମ୍ମରସୋ ୱିମୁତ୍ତିରସୋ – ଇଦଂ ପେୟ୍ୟଂ। ପଗ୍ଗହମଣ୍ଡୋ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ, ମିଚ୍ଛାୱାୟାମୋ କସଟୋ; ୟୋ ତତ୍ଥ ଅତ୍ଥରସୋ ଧମ୍ମରସୋ ୱିମୁତ୍ତିରସୋ – ଇଦଂ ପେୟ୍ୟଂ। ଉପଟ୍ଠାନମଣ୍ଡୋ ସମ୍ମାସତି, ମିଚ୍ଛାସତି କସଟୋ; ୟୋ ତତ୍ଥ ଅତ୍ଥରସୋ ଧମ୍ମରସୋ ୱିମୁତ୍ତିରସୋ – ଇଦଂ ପେୟ୍ୟଂ। ଅୱିକ୍ଖେପମଣ୍ଡୋ ସମ୍ମାସମାଧି, ମିଚ୍ଛାସମାଧି କସଟୋ; ୟୋ ତତ୍ଥ ଅତ୍ଥରସୋ ଧମ୍ମରସୋ ୱିମୁତ୍ତିରସୋ – ଇଦଂ ପେୟ୍ୟଂ।
ଦସ୍ସନମଣ୍ଡୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି… ଅଭିନିରୋପନମଣ୍ଡୋ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ… ପରିଗ୍ଗହମଣ୍ଡୋ ସମ୍ମାୱାଚା… ସମୁଟ୍ଠାନମଣ୍ଡୋ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ… ୱୋଦାନମଣ୍ଡୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ… ପଗ୍ଗହମଣ୍ଡୋ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ… ଉପଟ୍ଠାନମଣ୍ଡୋ ସମ୍ମାସତି… ଅୱିକ୍ଖେପମଣ୍ଡୋ ସମ୍ମାସମାଧି।
ଉପଟ୍ଠାନମଣ୍ଡୋ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ… ପୱିଚୟମଣ୍ଡୋ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ… ପଗ୍ଗହମଣ୍ଡୋ ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ… ଫରଣମଣ୍ଡୋ ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ… ଉପସମମଣ୍ଡୋ ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ… ଅୱିକ୍ଖେପମଣ୍ଡୋ ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ… ପଟିସଙ୍ଖାନମଣ୍ଡୋ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ।
ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟେ ଅକମ୍ପିୟମଣ୍ଡୋ ସଦ୍ଧାବଲଂ… କୋସଜ୍ଜେ ଅକମ୍ପିୟମଣ୍ଡୋ ୱୀରିୟବଲଂ… ପମାଦେ ଅକମ୍ପିୟମଣ୍ଡୋ ସତିବଲଂ… ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେ ଅକମ୍ପିୟମଣ୍ଡୋ ସମାଧିବଲଂ… ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଅକମ୍ପିୟମଣ୍ଡୋ ପଞ୍ଞାବଲଂ।
ଅଧିମୋକ୍ଖମଣ୍ଡୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ… ପଗ୍ଗହମଣ୍ଡୋ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ… ଉପଟ୍ଠାନମଣ୍ଡୋ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ… ଅୱିକ୍ଖେପମଣ୍ଡୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ… ଦସ୍ସନମଣ୍ଡୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।
ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟା ମଣ୍ଡୋ, ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ବଲା ମଣ୍ଡୋ, ନିୟ୍ୟାନଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ମଣ୍ଡୋ, ହେତୁଟ୍ଠେନ ମଗ୍ଗୋ ମଣ୍ଡୋ, ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିପଟ୍ଠାନା ମଣ୍ଡୋ, ପଦହନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ମଣ୍ଡୋ, ଇଜ୍ଝନଟ୍ଠେନ ଇଦ୍ଧିପାଦା ମଣ୍ଡୋ, ତଥଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚା ମଣ୍ଡୋ, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମଥୋ ମଣ୍ଡୋ, ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା ମଣ୍ଡୋ, ଏକରସଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନା ମଣ୍ଡୋ, ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ୟୁଗନଦ୍ଧା ମଣ୍ଡୋ, ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି ମଣ୍ଡୋ, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ଚିତ୍ତୱିସୁଦ୍ଧି ମଣ୍ଡୋ, ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ଦିଟ୍ଠିୱିସୁଦ୍ଧି ମଣ୍ଡୋ, ମୁତ୍ତଟ୍ଠେନ ୱିମୋକ୍ଖୋ ମଣ୍ଡୋ, ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ ୱିଜ୍ଜା ମଣ୍ଡୋ, ପରିଚ୍ଚାଗଟ୍ଠେନ ୱିମୁତ୍ତି ମଣ୍ଡୋ, ସମୁଚ୍ଛେଦଟ୍ଠେନ ଖୟେ ଞାଣଂ ମଣ୍ଡୋ, ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧଟ୍ଠେନ ଅନୁପ୍ପାଦେ ଞାଣଂ ମଣ୍ଡୋ, ଛନ୍ଦୋ ମୂଲଟ୍ଠେନ ମଣ୍ଡୋ, ମନସିକାରୋ ସମୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ମଣ୍ଡୋ, ଫସ୍ସୋ ସମୋଧାନଟ୍ଠେନ ମଣ୍ଡୋ, ୱେଦନା ସମୋସରଣଟ୍ଠେନ ମଣ୍ଡୋ, ସମାଧି ପମୁଖଟ୍ଠେନ ମଣ୍ଡୋ, ସତି ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ମଣ୍ଡୋ, ପଞ୍ଞା ତତୁତ୍ତରଟ୍ଠେନ ମଣ୍ଡୋ, ୱିମୁତ୍ତି ସାରଟ୍ଠେନ ମଣ୍ଡୋ, ଅମତୋଗଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟୋସାନଟ୍ଠେନ ମଣ୍ଡୋତି।
ଚତୁତ୍ଥଭାଣୱାରୋ।
ମଣ୍ଡପେୟ୍ୟକଥା ନିଟ୍ଠିତା।
ମହାୱଗ୍ଗୋ ପଠମୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ଞାଣଦିଟ୍ଠୀ ଚ ଅସ୍ସାସା, ଇନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୱିମୋକ୍ଖପଞ୍ଚମା।
ଗତିକମ୍ମୱିପଲ୍ଲାସା, ମଗ୍ଗୋ ମଣ୍ଡେନ ତେ ଦସାତି॥
ଏସ ନିକାୟଧରେହି ଠପିତୋ, ଅସମୋ [ଅସ୍ସମୋ (ସ୍ୟା॰)] ପଠମୋ ପୱରୋ
ୱରୱଗ୍ଗୋତି [ୱରମଗ୍ଗୋତି (ସ୍ୟା॰)] ।
୨. ୟୁଗନଦ୍ଧୱଗ୍ଗୋ
୧. ୟୁଗନଦ୍ଧକଥା
୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ କୋସମ୍ବିୟଂ ୱିହରତି ଘୋସିତାରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଆୱୁସୋ ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଆୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ଆନନ୍ଦସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଏତଦୱୋଚ –
‘‘ୟୋ ହି କୋଚି, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ୱା ଭିକ୍ଖୁନୀ ୱା ମମ ସନ୍ତିକେ ଅରହତ୍ତପତ୍ତଂ [ଅରହତ୍ତଂ (ସ୍ୟା॰), ଅରହତ୍ତପତ୍ତିଂ ଅ॰ ନି॰ ୪.୧୭୦] ବ୍ୟାକରୋତି, ସବ୍ବସୋ ଚତୂହି ମଗ୍ଗେହି ଏତେସଂ ୱା ଅଞ୍ଞତରେନ। କତମେହି ଚତୂହି?
‘‘ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ସମଥପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ ୱିପସ୍ସନଂ ଭାୱେତି। ତସ୍ସ ସମଥପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ ୱିପସ୍ସନଂ ଭାୱୟତୋ ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି। ସୋ ତଂ ମଗ୍ଗଂ ଆସେୱତି ଭାୱେତି ବହୁଲୀକରୋତି [ବହୁଲିଂ କରୋତି (କ॰) ଅ॰ ନି॰ ୪.୧୭୦ ପସ୍ସିତବ୍ବା] । ତସ୍ସ ତଂ ମଗ୍ଗଂ ଆସେୱତୋ ଭାୱୟତୋ ବହୁଲୀକରୋତୋ ସଞ୍ଞୋଜନାନି ପହୀୟନ୍ତି, ଅନୁସୟା ବ୍ୟନ୍ତୀହୋନ୍ତି।
‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିପସ୍ସନାପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ ସମଥଂ ଭାୱେତି। ତସ୍ସ ୱିପସ୍ସନାପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ ସମଥଂ ଭାୱୟତୋ ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି। ସୋ ତଂ ମଗ୍ଗଂ ଆସେୱତି ଭାୱେତି ବହୁଲୀକରୋତି। ତସ୍ସ ତଂ ମଗ୍ଗଂ ଆସେୱତୋ ଭାୱୟତୋ ବହୁଲୀକରୋତୋ ସଞ୍ଞୋଜନାନି ପହୀୟନ୍ତି, ଅନୁସୟା ବ୍ୟନ୍ତୀହୋନ୍ତି।
‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ [ୟୁଗନନ୍ଧଂ (କ॰ ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ଭାୱେତି। ତସ୍ସ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱୟତୋ ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି। ସୋ ତଂ ମଗ୍ଗଂ ଆସେୱତି ଭାୱେତି ବହୁଲୀକରୋତି। ତସ୍ସ ତଂ ମଗ୍ଗଂ ଆସେୱତୋ ଭାୱୟତୋ ବହୁଲୀକରୋତୋ ସଞ୍ଞୋଜନାନି ପହୀୟନ୍ତି, ଅନୁସୟା ବ୍ୟନ୍ତୀହୋନ୍ତି।
‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଧମ୍ମୁଦ୍ଧଚ୍ଚୱିଗ୍ଗହିତଂ ମାନସଂ ହୋତି। ସୋ, ଆୱୁସୋ, ସମୟୋ ୟଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ [ଅଜ୍ଝତ୍ତଞ୍ଞେୱ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ସନ୍ନିସୀଦତି ଏକୋଦି ହୋତି ସମାଧିୟତି। ତସ୍ସ ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି। ସୋ ତଂ ମଗ୍ଗଂ ଆସେୱତି ଭାୱେତି ବହୁଲୀକରୋତି। ତସ୍ସ ତଂ ମଗ୍ଗଂ ଆସେୱତୋ ଭାୱୟତୋ ବହୁଲୀକରୋତୋ ସଞ୍ଞୋଜନାନି ପହୀୟନ୍ତି, ଅନୁସୟା ବ୍ୟନ୍ତୀହୋନ୍ତି।
‘‘ୟୋ ହି କୋଚି, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ୱା ଭିକ୍ଖୁନୀ ୱା ମମ ସନ୍ତିକେ ଅରହତ୍ତପତ୍ତଂ ବ୍ୟାକରୋତି, ସବ୍ବସୋ ଇମେହି ଚତୂହି ମଗ୍ଗେହି, ଏତେସଂ ୱା ଅଞ୍ଞତରେନା’’ତି।
୧. ସୁତ୍ତନ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ
୨ . କଥଂ ସମଥପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ ୱିପସ୍ସନଂ ଭାୱେତି? ନେକ୍ଖମ୍ମୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି। ତତ୍ଥ ଜାତେ ଧମ୍ମେ ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା, ଦୁକ୍ଖତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା, ଅନତ୍ତତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା। ଇତି ପଠମଂ ସମଥୋ, ପଚ୍ଛା ୱିପସ୍ସନା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସମଥପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ ୱିପସ୍ସନଂ ଭାୱେତୀ’’ତି। ଭାୱେତୀ ତି ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, ତଦୁପଗୱୀରିୟୱାହନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା।
ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତୀ ତି କଥଂ ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି? ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି, ଅଭିନିରୋପନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି, ପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାୱାଚା ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି, ସମୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି, ୱୋଦାନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି, ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି, ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସତି ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସମାଧି ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି – ଏୱଂ ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି।
ସୋ ତଂ ମଗ୍ଗଂ ଆସେୱତି ଭାୱେତି ବହୁଲୀକରୋତି ଆସେୱତୀ ତି କଥଂ ଆସେୱତି? ଆୱଜ୍ଜନ୍ତୋ ଆସେୱତି, ଜାନନ୍ତୋ ଆସେୱତି, ପସ୍ସନ୍ତୋ ଆସେୱତି, ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖନ୍ତୋ ଆସେୱତି, ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠହନ୍ତୋ ଆସେୱତି, ସଦ୍ଧାୟ ଅଧିମୁଚ୍ଚନ୍ତୋ ଆସେୱତି, ୱୀରିୟଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତୋ ଆସେୱତି, ସତିଂ ଉପଟ୍ଠାପେନ୍ତୋ ଆସେୱତି, ଚିତ୍ତଂ ସମାଦହନ୍ତୋ ଆସେୱତି, ପଞ୍ଞାୟ ପଜାନନ୍ତୋ ଆସେୱତି, ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଜାନନ୍ତୋ ଆସେୱତି, ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଜାନନ୍ତୋ ଆସେୱତି, ପହାତବ୍ବଂ ପଜହନ୍ତୋ ଆସେୱତି , ଭାୱେତବ୍ବଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଆସେୱତି, ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତୋ ଆସେୱତି – ଏୱଂ ଆସେୱତି।
ଭାୱେତୀ ତି କଥଂ ଭାୱେତି? ଆୱଜ୍ଜନ୍ତୋ ଭାୱେତି, ଜାନନ୍ତୋ ଭାୱେତି, ପସ୍ସନ୍ତୋ ଭାୱେତି, ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖନ୍ତୋ ଭାୱେତି, ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠହନ୍ତୋ ଭାୱେତି, ସଦ୍ଧାୟ ଅଧିମୁଚ୍ଚନ୍ତୋ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତୋ ଭାୱେତି, ସତିଂ ଉପଟ୍ଠାପେନ୍ତୋ ଭାୱେତି, ଚିତ୍ତଂ ସମାଦହନ୍ତୋ ଭାୱେତି, ପଞ୍ଞାୟ ପଜାନନ୍ତୋ ଭାୱେତି, ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଜାନନ୍ତୋ ଭାୱେତି, ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଜାନନ୍ତୋ ଭାୱେତି, ପହାତବ୍ବଂ ପଜହନ୍ତୋ ଭାୱେତି, ଭାୱେତବ୍ବଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଭାୱେତି, ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତୋ ଭାୱେତି – ଏୱଂ ଭାୱେତି।
ବହୁଲୀକରୋତୀ ତି କଥଂ ବହୁଲୀକରୋତି? ଆୱଜ୍ଜନ୍ତୋ ବହୁଲୀକରୋତି, ଜାନନ୍ତୋ ବହୁଲୀକରୋତି, ପସ୍ସନ୍ତୋ ବହୁଲୀକରୋତି, ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖନ୍ତୋ ବହୁଲୀକରୋତି, ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠହନ୍ତୋ ବହୁଲୀକରୋତି, ସଦ୍ଧାୟ ଅଧିମୁଚ୍ଚନ୍ତୋ ବହୁଲୀକରୋତି, ୱୀରିୟଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତୋ ବହୁଲୀକରୋତି, ସତିଂ ଉପଟ୍ଠାପେନ୍ତୋ ବହୁଲୀକରୋତି, ଚିତ୍ତଂ ସମାଦହନ୍ତୋ ବହୁଲୀକରୋତି, ପଞ୍ଞାୟ ପଜାନନ୍ତୋ ବହୁଲୀକରୋତି, ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଜାନନ୍ତୋ ବହୁଲୀକରୋତି, ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଜାନନ୍ତୋ ବହୁଲୀକରୋତି, ପହାତବ୍ବଂ ପଜହନ୍ତୋ ବହୁଲୀକରୋତି, ଭାୱେତବ୍ବଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ବହୁଲୀକରୋତି, ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତୋ ବହୁଲୀକରୋତି – ଏୱଂ ବହୁଲୀକରୋତି।
ତସ୍ସ ତଂ ମଗ୍ଗଂ ଆସେୱତୋ ଭାୱୟତୋ ବହୁଲୀକରୋତୋ ସଞ୍ଞୋଜନାନି ପହୀୟନ୍ତି ଅନୁସୟା ବ୍ୟନ୍ତୀହୋନ୍ତୀ ତି କଥଂ ସଞ୍ଞୋଜନାନି ପହୀୟନ୍ତି, ଅନୁସୟା ବ୍ୟନ୍ତୀହୋନ୍ତି? ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗେନ, ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି, ୱିଚିକିଚ୍ଛା, ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ – ଇମାନି ତୀଣି ସଞ୍ଞୋଜନାନି ପହୀୟନ୍ତି; ଦିଟ୍ଠାନୁସୟୋ, ୱିଚିକିଚ୍ଛାନୁସୟୋ – ଇମେ ଦ୍ୱେ ଅନୁସୟା ବ୍ୟନ୍ତୀହୋନ୍ତି। ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗେନ ଓଳାରିକଂ କାମରାଗସଞ୍ଞୋଜନଂ, ପଟିଘସଞ୍ଞୋଜନଂ – ଇମାନି ଦ୍ୱେ ସଞ୍ଞୋଜନାନି ପହୀୟନ୍ତି; ଓଳାରିକୋ କାମରାଗାନୁସୟୋ, ପଟିଘାନୁସୟୋ – ଇମେ ଦ୍ୱେ ଅନୁସୟା ବ୍ୟନ୍ତୀହୋନ୍ତି। ଅନାଗାମିମଗ୍ଗେନ ଅନୁସହଗତଂ କାମରାଗସଞ୍ଞୋଜନଂ, ପଟିଘସଞ୍ଞୋଜନଂ – ଇମାନି ଦ୍ୱେ ସଞ୍ଞୋଜନାନି ପହୀୟନ୍ତି; ଅନୁସହଗତୋ କାମରାଗାନୁସୟୋ, ପଟିଘାନୁସୟୋ – ଇମେ ଦ୍ୱେ ଅନୁସୟା ବ୍ୟନ୍ତୀହୋନ୍ତି। ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ରୂପରାଗୋ, ଅରୂପରାଗୋ, ମାନୋ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ, ଅୱିଜ୍ଜା – ଇମାନି ପଞ୍ଚ ସଞ୍ଞୋଜନାନି ପହୀୟନ୍ତି; ମାନାନୁସୟୋ, ଭୱରାଗାନୁସୟୋ , ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟୋ – ଇମେ ତୟୋ ଅନୁସୟା ବ୍ୟନ୍ତୀହୋନ୍ତି। ଏୱଂ ସଞ୍ଞୋଜନାନି ପହୀୟନ୍ତି, ଅନୁସୟା ବ୍ୟନ୍ତୀହୋନ୍ତି।
୩ . ଅବ୍ୟାପାଦୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି…ପେ॰… ଆଲୋକସଞ୍ଞାୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି…ପେ॰… ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସାସୱସେନ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି। ତତ୍ଥ ଜାତେ ଧମ୍ମେ ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା, ଦୁକ୍ଖତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା, ଅନତ୍ତତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା। ଇତି ପଠମଂ ସମଥୋ, ପଚ୍ଛା ୱିପସ୍ସନା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସମଥପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ ୱିପସ୍ସନଂ ଭାୱେତୀ’’ତି। ଭାୱେତୀ ତି ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, ତଦୁପଗୱୀରିୟୱାହନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା।
ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତୀ ତି କଥଂ ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି? ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି, ଅଭିନିରୋପନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି…ପେ॰… ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସମାଧି ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି। ଏୱଂ ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି।
ସୋ ତଂ ମଗ୍ଗଂ ଆସେୱତି ଭାୱେତି ବହୁଲୀକରୋତି ଆସେୱତୀ ତି କଥଂ ଆସେୱତି? ଆୱଜ୍ଜନ୍ତୋ ଆସେୱତି…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତୋ ଆସେୱତି, ଏୱଂ ଆସେୱତି। ଭାୱେତୀ ତି କଥଂ ଭାୱେତି? ଆୱଜ୍ଜନ୍ତୋ ଭାୱେତି, ଜାନନ୍ତୋ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତୋ ଭାୱେତି, ଏୱଂ ଭାୱେତି। ବହୁଲୀକରୋତୀ ତି କଥଂ ବହୁଲୀକରୋତି? ଆୱଜ୍ଜନ୍ତୋ ବହୁଲୀକରୋତି, ଜାନନ୍ତୋ ବହୁଲୀକରୋତି…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତୋ ବହୁଲୀକରୋତି, ଏୱଂ ବହୁଲୀକରୋତି।
ତସ୍ସ ତଂ ମଗ୍ଗଂ ଆସେୱତୋ ଭାୱୟତୋ ବହୁଲୀକରୋତୋ ସଞ୍ଞୋଜନାନି ପହୀୟନ୍ତି, ଅନୁସୟା ବ୍ୟନ୍ତୀହୋନ୍ତୀ ତି କଥଂ ସଞ୍ଞୋଜନା ପହୀୟନ୍ତି, ଅନୁସୟା ବ୍ୟନ୍ତୀହୋନ୍ତି? ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗେନ ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ୱିଚିକିଚ୍ଛା ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ – ଇମାନି ତୀଣି ସଞ୍ଞୋଜନାନି ପହୀୟନ୍ତି; ଦିଟ୍ଠାନୁସୟୋ, ୱିଚିକିଚ୍ଛାନୁସୟୋ – ଇମେ ଦ୍ୱେ ଅନୁସୟା ବ୍ୟନ୍ତୀହୋନ୍ତି। ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗେନ ଓଳାରିକଂ କାମରାଗସଞ୍ଞୋଜନଂ, ପଟିଘସଞ୍ଞୋଜନଂ – ଇମାନି ଦ୍ୱେ ସଞ୍ଞୋଜନାନି ପହୀୟନ୍ତି; ଓଳାରିକୋ କାମରାଗାନୁସୟୋ ପଟିଘାନୁସୟୋ – ଇମେ ଦ୍ୱେ ଅନୁସୟା ବ୍ୟନ୍ତୀହୋନ୍ତି। ଅନାଗାମିମଗ୍ଗେନ ଅନୁସହଗତଂ କାମରାଗସଞ୍ଞୋଜନଂ, ପଟିଘସଞ୍ଞୋଜନଂ – ଇମାନି ଦ୍ୱେ ସଞ୍ଞୋଜନାନି ପହୀୟନ୍ତି; ଅନୁସହଗତୋ କାମରାଗାନୁସୟୋ, ପଟିଘାନୁସୟୋ – ଇମେ ଦ୍ୱେ ଅନୁସୟା ବ୍ୟନ୍ତୀହୋନ୍ତି। ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ରୂପରାଗୋ, ଅରୂପରାଗୋ, ମାନୋ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ, ଅୱିଜ୍ଜା – ଇମାନି ପଞ୍ଚ ସଞ୍ଞୋଜନାନି ପହୀୟନ୍ତି; ମାନାନୁସୟୋ, ଭୱରାଗାନୁସୟୋ, ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟୋ – ଇମେ ତୟୋ ଅନୁସୟା ବ୍ୟନ୍ତୀହୋନ୍ତି। ଏୱଂ ସଞ୍ଞୋଜନାନି ପହୀୟନ୍ତି, ଅନୁସୟା ବ୍ୟନ୍ତୀହୋନ୍ତି। ଏୱଂ ସମଥପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ ୱିପସ୍ସନଂ ଭାୱେତି।
୪ . କଥଂ ୱିପସ୍ସନାପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ ସମଥଂ ଭାୱେତି? ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା, ଦୁକ୍ଖତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା, ଅନତ୍ତତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା। ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଞ୍ଚ ୱୋସଗ୍ଗାରମ୍ମଣତା [ୱୋସ୍ସଗ୍ଗାରମ୍ମଣତା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ। ସମାଧି ଇତି ପଠମଂ ୱିପସ୍ସନା, ପଚ୍ଛା ସମଥୋ। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ୱିପସ୍ସନାପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ ସମଥଂ ଭାୱେତୀ’’ତି। ଭାୱେତୀ ତି ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା – ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା…ପେ॰… ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତୀ ତି କଥଂ ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି…ପେ॰… ଏୱଂ ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି। ଏୱଂ ସଞ୍ଞୋଜନାନି ପହୀୟନ୍ତି, ଅନୁସୟା ବ୍ୟନ୍ତୀହୋନ୍ତି।
ରୂପଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା, ରୂପଂ ଦୁକ୍ଖତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା, ରୂପଂ ଅନତ୍ତତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା। ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଞ୍ଚ ୱୋସଗ୍ଗାରମ୍ମଣତା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି। ଇତି ପଠମଂ ୱିପସ୍ସନା, ପଚ୍ଛା ସମଥୋ। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ୱିପସ୍ସନାପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ ସମଥଂ ଭାୱେତୀ’’ତି। ଭାୱେତୀ ତି ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା – ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା…ପେ॰… ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତୀ ତି କଥଂ ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି…ପେ॰… ଏୱଂ ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି। ଏୱଂ ସଞ୍ଞୋଜନାନି ପହୀୟନ୍ତି, ଅନୁସୟା ବ୍ୟନ୍ତୀହୋନ୍ତି।
ୱେଦନଂ…ପେ॰… ସଞ୍ଞଂ … ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଚକ୍ଖୁଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା, ଜରାମରଣଂ ଦୁକ୍ଖତୋ…ପେ॰… ଅନତ୍ତତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା। ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଞ୍ଚ ୱୋସଗ୍ଗାରମ୍ମଣତା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି। ଇତି ପଠମଂ ୱିପସ୍ସନା, ପଚ୍ଛା ସମଥୋ। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ୱିପସ୍ସନାପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ ସମଥଂ ଭାୱେତୀ’’ତି। ଭାୱେତୀ ତି ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା – ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା…ପେ॰… ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତୀ ତି କଥଂ ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି…ପେ॰… ଏୱଂ ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି। ଏୱଂ ସଞ୍ଞୋଜନାନି ପହୀୟନ୍ତି, ଅନୁସୟା ବ୍ୟନ୍ତୀହୋନ୍ତି। ଏୱଂ ୱିପସ୍ସନାପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ ସମଥଂ ଭାୱେତି।
୫ . କଥଂ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତି? ସୋଳସହି ଆକାରେହି ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତି। ଆରମ୍ମଣଟ୍ଠେନ ଗୋଚରଟ୍ଠେନ ପହାନଟ୍ଠେନ ପରିଚ୍ଚାଗଟ୍ଠେନ ୱୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ୱିୱଟ୍ଟନଟ୍ଠେନ ସନ୍ତଟ୍ଠେନ ପଣୀତଟ୍ଠେନ ୱିମୁତ୍ତଟ୍ଠେନ ଅନାସୱଟ୍ଠେନ ତରଣଟ୍ଠେନ ଅନିମିତ୍ତଟ୍ଠେନ ଅପ୍ପଣିହିତଟ୍ଠେନ ସୁଞ୍ଞତଟ୍ଠେନ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ୟୁଗନଦ୍ଧଟ୍ଠେନ।
କଥଂ ଆରମ୍ମଣଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତି? ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ପଜହତୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି ନିରୋଧାରମ୍ମଣୋ, ଅୱିଜ୍ଜଂ ପଜହତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା ନିରୋଧାରମ୍ମଣା। ଇତି ଆରମ୍ମଣଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନା ଏକରସା ହୋନ୍ତି, ୟୁଗନଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଆରମ୍ମଣଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତୀ’’ତି। ଭାୱେତୀ ତି ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା – ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା…ପେ॰… ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତୀ ତି କଥଂ ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି…ପେ॰… ଏୱଂ ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି। ଏୱଂ ସଞ୍ଞୋଜନାନି ପହୀୟନ୍ତି, ଅନୁସୟା ବ୍ୟନ୍ତୀହୋନ୍ତି। ଏୱଂ ଆରମ୍ମଣଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତି।
କଥଂ ଗୋଚରଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତି? ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ପଜହତୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି ନିରୋଧଗୋଚରୋ, ଅୱିଜ୍ଜଂ ପଜହତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା ନିରୋଧଗୋଚରା। ଇତି ଗୋଚରଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନା ଏକରସା ହୋନ୍ତି, ୟୁଗନଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି । ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଗୋଚରଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତୀ’’ତି।
କଥଂ ପହାନଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତି? ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସହଗତକିଲେସେ ଚ ଖନ୍ଧେ ଚ ପଜହତୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି ନିରୋଧଗୋଚରୋ, ଅୱିଜ୍ଜାସହଗତକିଲେସେ ଚ ଖନ୍ଧେ ଚ ପଜହତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା ନିରୋଧଗୋଚରା। ଇତି ପହାନଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନା ଏକରସା ହୋନ୍ତି, ୟୁଗନଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ପହାନଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତୀ’’ତି।
କଥଂ ପରିଚ୍ଚାଗଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତି? ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସହଗତକିଲେସେ ଚ ଖନ୍ଧେ ଚ ପରିଚ୍ଚଜତୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି ନିରୋଧଗୋଚରୋ, ଅୱିଜ୍ଜାସହଗତକିଲେସେ ଚ ଖନ୍ଧେ ଚ ପରିଚ୍ଚଜତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା ନିରୋଧଗୋଚରା। ଇତି ପରିଚ୍ଚାଗଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନା ଏକରସା ହୋନ୍ତି, ୟୁଗନଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ପରିଚ୍ଚାଗଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତୀ’’ତି।
କଥଂ ୱୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତି? ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସହଗତକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱୁଟ୍ଠହତୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି ନିରୋଧଗୋଚରୋ, ଅୱିଜ୍ଜାସହଗତକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱୁଟ୍ଠହତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା ନିରୋଧଗୋଚରା। ଇତି ୱୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନା ଏକରସା ହୋନ୍ତି, ୟୁଗନଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ୱୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତୀ’’ତି।
କଥଂ ୱିୱଟ୍ଟନଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତି? ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସହଗତକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱିୱଟ୍ଟତୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି ନିରୋଧଗୋଚରୋ, ଅୱିଜ୍ଜାସହଗତକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱିୱଟ୍ଟତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା ନିରୋଧଗୋଚରା। ଇତି ୱିୱଟ୍ଟନଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନା ଏକରସା ହୋନ୍ତି, ୟୁଗନଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ୱିୱଟ୍ଟନଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତୀ’’ତି।
କଥଂ ସନ୍ତଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତି? ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ପଜହତୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି ସନ୍ତୋ ହୋନ୍ତି ନିରୋଧଗୋଚରୋ, ଅୱିଜ୍ଜଂ ପଜହତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା ସନ୍ତା ହୋତି ନିରୋଧଗୋଚରା। ଇତି ସନ୍ତଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନା ଏକରସା ହୋନ୍ତି, ୟୁଗନଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସନ୍ତଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତୀ’’ତି।
କଥଂ ପଣୀତଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତି? ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ପଜହତୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି ପଣୀତୋ ହୋତି ନିରୋଧଗୋଚରୋ, ଅୱିଜ୍ଜଂ ପଜହତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା ପଣୀତା ହୋତି ନିରୋଧଗୋଚରା । ଇତି ପଣୀତଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନା ଏକରସା ହୋନ୍ତି, ୟୁଗନଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ପଣୀତଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତୀ’’ତି।
କଥଂ ୱିମୁତ୍ତଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତି? ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ପଜହତୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି କାମାସୱା ୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି ନିରୋଧଗୋଚରୋ, ଅୱିଜ୍ଜଂ ପଜହତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା ଅୱିଜ୍ଜାସୱା ୱିମୁତ୍ତା ହୋତି ନିରୋଧଗୋଚରା। ଇତି ରାଗୱିରାଗା ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଅୱିଜ୍ଜାୱିରାଗା ପଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନା ଏକରସା ହୋନ୍ତି, ୟୁଗନଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ୱିମୁତ୍ତଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତୀ’’ତି।
କଥଂ ଅନାସୱଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତି? ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ପଜହତୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି କାମାସୱେନ ଅନାସୱୋ ହୋତି ନିରୋଧଗୋଚରୋ, ଅୱିଜ୍ଜଂ ପଜହତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା ଅୱିଜ୍ଜାସୱେନ ଅନାସୱା ହୋତି ନିରୋଧଗୋଚରା। ଇତି ଅନାସୱଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନା ଏକରସା ହୋନ୍ତି, ୟୁଗନଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଅନାସୱଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତୀ’’ତି।
କଥଂ ତରଣଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତି? ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସହଗତକିଲେସେ ଚ ଖନ୍ଧେ ଚ ତରତୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି ନିରୋଧଗୋଚରୋ, ଅୱିଜ୍ଜାସହଗତକିଲେସେ ଚ ଖନ୍ଧେ ଚ ତରତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା ନିରୋଧଗୋଚରା। ଇତି ତରଣଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନା ଏକରସା ହୋନ୍ତି, ୟୁଗନଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ତରଣଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତୀ’’ତି।
କଥଂ ଅନିମିତ୍ତଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତି? ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ପଜହତୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ଅନିମିତ୍ତୋ ହୋତି ନିରୋଧଗୋଚରୋ, ଅୱିଜ୍ଜଂ ପଜହତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ଅନିମିତ୍ତା ହୋତି ନିରୋଧଗୋଚରା। ଇତି ଅନିମିତ୍ତଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନା ଏକରସା ହୋନ୍ତି, ୟୁଗନଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଅନିମିତ୍ତଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତୀ’’ତି।
କଥଂ ଅପ୍ପଣିହିତଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତି? ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ପଜହତୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି ସବ୍ବପଣିଧୀହି ଅପ୍ପଣିହିତୋ ହୋତି ନିରୋଧଗୋଚରୋ, ଅୱିଜ୍ଜଂ ପଜହତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା ସବ୍ବପଣିଧୀହି ଅପ୍ପଣିହିତା ହୋତି ନିରୋଧଗୋଚରା। ଇତି ଅପ୍ପଣିହିତଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନା ଏକରସା ହୋନ୍ତି, ୟୁଗନଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଅପ୍ପଣିହିତଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତୀ’’ତି।
କଥଂ ସୁଞ୍ଞତଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତି? ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ପଜହତୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମାଧି ସବ୍ବାଭିନିୱେସେହି ସୁଞ୍ଞୋ ହୋତି ନିରୋଧଗୋଚରୋ, ଅୱିଜ୍ଜଂ ପଜହତୋ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା ସବ୍ବାଭିନିୱେସେହି ସୁଞ୍ଞା ହୋତି ନିରୋଧଗୋଚରା। ଇତି ସୁଞ୍ଞତଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନା ଏକରସା ହୋନ୍ତି, ୟୁଗନଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନାତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ସୁଞ୍ଞତଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତୀ’’ତି। ଭାୱେତୀ ତି ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା – ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା…ପେ॰… ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତୀ ତି କଥଂ ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି…ପେ॰… ଏୱଂ ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି। ଏୱଂ ସଞ୍ଞୋଜନାନି ପହୀୟନ୍ତି, ଅନୁସୟା ବ୍ୟନ୍ତୀହୋନ୍ତି। ଏୱଂ ସୁଞ୍ଞତଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତି। ଇମେହି ସୋଳସହି ଆକାରେହି ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତି, ଏୱଂ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଭାୱେତି।
ସୁତ୍ତନ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ।
୨. ଧମ୍ମୁଦ୍ଧଚ୍ଚୱାରନିଦ୍ଦେସୋ
୬ . କଥଂ ଧମ୍ମୁଦ୍ଧଚ୍ଚୱିଗ୍ଗହିତଂ ମାନସଂ ହୋତି? ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ ଓଭାସୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଓଭାସୋ ଧମ୍ମୋତି ଓଭାସଂ ଆୱଜ୍ଜତି, ତତୋ ୱିକ୍ଖେପୋ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ। ତେନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେନ ୱିଗ୍ଗହିତମାନସୋ ଅନିଚ୍ଚତୋ ଉପଟ୍ଠାନଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି, ଦୁକ୍ଖତୋ ଉପଟ୍ଠାନଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି, ଅନତ୍ତତୋ ଉପଟ୍ଠାନଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଧମ୍ମୁଦ୍ଧଚ୍ଚୱିଗ୍ଗହିତମାନସୋ ହୋତି ସୋ ସମୟୋ, ୟଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ସନ୍ନିସୀଦତି ଏକୋଦି ହୋତି ସମାଧିୟତି । ତସ୍ସ ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତୀ’’ ତି କଥଂ ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି…ପେ॰… ଏୱଂ ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି, ଏୱଂ ସଞ୍ଞୋଜନାନି ପହୀୟନ୍ତି, ଅନୁସୟା ବ୍ୟନ୍ତୀହୋନ୍ତି।
ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ ଞାଣଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ପୀତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ପସ୍ସଦ୍ଧି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ସୁଖଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଅଧିମୋକ୍ଖୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ପଗ୍ଗହୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପଟ୍ଠାନଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପେକ୍ଖା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ନିକନ୍ତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ‘ନିକନ୍ତି ଧମ୍ମୋ’ତି ନିକନ୍ତିଂ ଆୱଜ୍ଜତି। ତତୋ ୱିକ୍ଖେପୋ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ। ତେନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେନ ୱିଗ୍ଗହିତମାନସୋ ଅନିଚ୍ଚତୋ ଉପଟ୍ଠାନଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି, ଦୁକ୍ଖତୋ ଉପଟ୍ଠାନଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି, ଅନତ୍ତତୋ ଉପଟ୍ଠାନଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଧମ୍ମୁଦ୍ଧଚ୍ଚୱିଗ୍ଗହିତମାନସୋ ହୋତି ସୋ ସମୟୋ, ୟଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ସନ୍ନିସୀଦତି ଏକୋଦି ହୋତି ସମାଧିୟତି। ତସ୍ସ ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତୀ ’’ତି। କଥଂ ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି…ପେ॰… ଏୱଂ ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି, ଏୱଂ ସଞ୍ଞୋଜନାନି ପହୀୟନ୍ତି, ଅନୁସୟା ବ୍ୟନ୍ତୀହୋନ୍ତି।
ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ…ପେ॰… ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ ଓଭାସୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି…ପେ॰… ଞାଣଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ପୀତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ପସ୍ସଦ୍ଧି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ସୁଖଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଅଧିମୋକ୍ଖୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ପଗ୍ଗହୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପଟ୍ଠାନଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପେକ୍ଖା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ନିକନ୍ତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ‘ନିକନ୍ତି ଧମ୍ମୋ’ତି ନିକନ୍ତିଂ ଆୱଜ୍ଜତି। ତତୋ ୱିକ୍ଖେପୋ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ। ତେନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେନ ୱିଗ୍ଗହିତମାନସୋ ଅନତ୍ତତୋ ଉପଟ୍ଠାନଂ, ଅନିଚ୍ଚତୋ ଉପଟ୍ଠାନଂ, ଦୁକ୍ଖତୋ ଉପଟ୍ଠାନଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି । ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଧମ୍ମୁଦ୍ଧଚ୍ଚୱିଗ୍ଗହିତମାନସୋ…ପେ॰… ଏୱଂ ସଞ୍ଞୋଜନାନି ପହୀୟନ୍ତି, ଅନୁସୟା ବ୍ୟନ୍ତୀହୋନ୍ତି’’।
ରୂପଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ…ପେ॰… ରୂପଂ ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ… ରୂପଂ ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ… ୱେଦନଂ…ପେ॰… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଚକ୍ଖୁଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ମନସିକରୋତୋ…ପେ॰… ଜରାମରଣଂ ଦୁକ୍ଖତୋ ମନସିକରୋତୋ, ଜରାମରଣଂ ଅନତ୍ତତୋ ମନସିକରୋତୋ ଓଭାସୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି…ପେ॰… ଞାଣଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ପୀତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ପସ୍ସଦ୍ଧି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ସୁଖଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଅଧିମୋକ୍ଖୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ପଗ୍ଗହୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପଟ୍ଠାନଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଉପେକ୍ଖା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ନିକନ୍ତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ‘ନିକନ୍ତି ଧମ୍ମୋ’ତି ନିକନ୍ତିଂ ଆୱଜ୍ଜତି। ତତୋ ୱିକ୍ଖେପୋ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ। ତେନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେନ ୱିଗ୍ଗହିତମାନସୋ। ଜରାମରଣଂ ଅନତ୍ତତୋ ଉପଟ୍ଠାନଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି। ଜରାମରଣଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ଉପଟ୍ଠାନଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି, ଜରାମରଣଂ ଦୁକ୍ଖତୋ ଉପଟ୍ଠାନଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଧମ୍ମୁଦ୍ଧଚ୍ଚୱିଗ୍ଗହିତମାନସୋ ହୋତି। ସୋ ସମୟୋ, ୟଂ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ସନ୍ନିସୀଦତି ଏକୋଦି ହୋତି ସମାଧିୟତି। ତସ୍ସ ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତୀ’’ତି। କଥଂ ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି…ପେ॰… ଏୱଂ ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଜାୟତି। ଏୱଂ ସଞ୍ଞୋଜନାନି ପହୀୟନ୍ତି, ଅନୁସୟା ବ୍ୟନ୍ତୀହୋନ୍ତି। ଏୱଂ ଧମ୍ମୁଦ୍ଧଚ୍ଚୱିଗ୍ଗହିତଂ ମାନସଂ ହୋତି।
ଓଭାସେ ଚେୱ ଞାଣେ ଚ, ପୀତିୟା ଚ ୱିକମ୍ପତି।
ପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ସୁଖେ ଚେୱ, ୟେହି ଚିତ୍ତଂ ପୱେଧତି॥
ଅଧିମୋକ୍ଖେ ଚ ପଗ୍ଗାହେ, ଉପଟ୍ଠାନେ ଚ କମ୍ପତି।
ଉପେକ୍ଖାୱଜ୍ଜନାୟ ଚେୱ, ଉପେକ୍ଖାୟ ଚ ନିକନ୍ତିୟା॥
ଇମାନି ଦସ ଠାନାନି, ପଞ୍ଞା ୟସ୍ସ ପରିଚ୍ଚିତା।
ଧମ୍ମୁଦ୍ଧଚ୍ଚକୁସଲୋ ହୋତି, ନ ଚ ସମ୍ମୋହ ଗଚ୍ଛତି॥
ୱିକ୍ଖିପତି ଚେୱ କିଲିସ୍ସତି ଚ, ଚୱତି ଚିତ୍ତଭାୱନା।
ୱିକ୍ଖିପତି ନ କିଲିସ୍ସତି, ଭାୱନା ପରିହାୟତି॥
ୱିକ୍ଖିପତି ନ କିଲିସ୍ସତି, ଭାୱନା ନ ପରିହାୟତି।
ନ ଚ ୱିକ୍ଖିପତେ ଚିତ୍ତଂ ନ କିଲିସ୍ସତି, ନ ଚୱତି ଚିତ୍ତଭାୱନା॥
ଇମେହି ଚତୂହି ଠାନେହି ଚିତ୍ତସ୍ସ ସଙ୍ଖେପୱିକ୍ଖେପୱିଗ୍ଗହିତଂ [ସଙ୍ଖେପଂ ୱିକ୍ଖେପଂ ୱିଗ୍ଗହିତଂ (ସ୍ୟା॰)] ଦସ ଠାନେ ସମ୍ପଜାନାତୀତି।
ୟୁଗନଦ୍ଧକଥା ନିଟ୍ଠିତା।
୨. ସଚ୍ଚକଥା
୮ . ପୁରିମନିଦାନଂ । ‘‘ଚତ୍ତାରିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ [ସଂ॰ ନି॰ ୫.୧୦୯୦] , ତଥାନି ଅୱିତଥାନି ଅନଞ୍ଞଥାନି। କତମାନି ଚତ୍ତାରି? ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥମେତଂ ଅୱିତଥମେତଂ ଅନଞ୍ଞଥମେତଂ ; ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି ତଥମେତଂ ଅୱିତଥମେତଂ ଅନଞ୍ଞଥମେତଂ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି ତଥମେତଂ ଅୱିତଥମେତଂ ଅନଞ୍ଞଥମେତଂ, ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ତଥମେତଂ ଅୱିତଥମେତଂ ଅନଞ୍ଞଥମେତଂ। ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରି ତଥାନି ଅୱିତଥାନି ଅନଞ୍ଞଥାନି’’।
୧. ପଠମସୁତ୍ତନ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ
କଥଂ ଦୁକ୍ଖଂ ତଥଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ? ଚତ୍ତାରୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠା ତଥା ଅୱିତଥା ଅନଞ୍ଞଥା। ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପୀଳନଟ୍ଠୋ, ସଙ୍ଖତଟ୍ଠୋ, ସନ୍ତାପଟ୍ଠୋ, ୱିପରିଣାମଟ୍ଠୋ – ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠା ତଥା ଅୱିତଥା ଅନଞ୍ଞଥା। ଏୱଂ ଦୁକ୍ଖଂ ତଥଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ।
କଥଂ ସମୁଦୟୋ ତଥଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ? ଚତ୍ତାରୋ ସମୁଦୟସ୍ସ ସମୁଦୟଟ୍ଠା ତଥା ଅୱିତଥା ଅନଞ୍ଞଥା। ସମୁଦୟସ୍ସ ଆୟୂହନଟ୍ଠୋ, ନିଦାନଟ୍ଠୋ, ସଂୟୋଗଟ୍ଠୋ ପଲିବୋଧଟ୍ଠୋ – ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ସମୁଦୟସ୍ସ ସମୁଦୟଟ୍ଠା ତଥା ଅୱିତଥା ଅନଞ୍ଞଥା। ଏୱଂ ସମୁଦୟୋ ତଥଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ।
କଥଂ ନିରୋଧୋ ତଥଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ? ଚତ୍ତାରୋ ନିରୋଧସ୍ସ ନିରୋଧଟ୍ଠା ତଥା ଅୱିତଥା ଅନଞ୍ଞଥା। ନିରୋଧସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଟ୍ଠୋ, ୱିୱେକଟ୍ଠୋ, ଅସଙ୍ଖତଟ୍ଠୋ, ଅମତଟ୍ଠୋ – ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ନିରୋଧସ୍ସ ନିରୋଧଟ୍ଠା ତଥା ଅୱିତଥା ଅନଞ୍ଞଥା। ଏୱଂ ନିରୋଧୋ ତଥଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ।
କଥଂ ମଗ୍ଗୋ ତଥଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ? ଚତ୍ତାରୋ ମଗ୍ଗସ୍ସ ମଗ୍ଗଟ୍ଠା ତଥା ଅୱିତଥା ଅନଞ୍ଞଥା। ମଗ୍ଗସ୍ସ ନିୟ୍ୟାନଟ୍ଠୋ, ହେତୁଟ୍ଠୋ, ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ, ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠୋ – ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ମଗ୍ଗସ୍ସ ମଗ୍ଗଟ୍ଠା ତଥା ଅୱିତଥା ଅନଞ୍ଞଥା। ଏୱଂ ମଗ୍ଗୋ ତଥଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ।
୯ . କତିହାକାରେହି ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି? ଚତୂହାକାରେହି ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି। ତଥଟ୍ଠେନ, ଅନତ୍ତଟ୍ଠେନ, ସଚ୍ଚଟ୍ଠେନ, ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ – ଇମେହି ଚତୂହାକାରେହି ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକସଙ୍ଗହିତାନି। ୟଂ ଏକସଙ୍ଗହିତଂ ତଂ ଏକତ୍ତଂ। ଏକତ୍ତଂ ଏକେନ ଞାଣେନ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀତି – ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି।
କଥଂ ତଥଟ୍ଠେନ ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି? ଚତୂହାକାରେହି ତଥଟ୍ଠେନ ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି। ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠୋ ତଥଟ୍ଠୋ, ସମୁଦୟସ୍ସ ସମୁଦୟଟ୍ଠୋ ତଥଟ୍ଠୋ, ନିରୋଧସ୍ସ ନିରୋଧଟ୍ଠୋ ତଥଟ୍ଠୋ, ମଗ୍ଗସ୍ସ ମଗ୍ଗଟ୍ଠୋ ତଥଟ୍ଠୋ – ଇମେହି ଚତୂହାକାରେହି ତଥଟ୍ଠେନ ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକସଙ୍ଗହିତାନି। ୟଂ ଏକସଙ୍ଗହିତଂ ତଂ ଏକତ୍ତଂ। ଏକତ୍ତଂ ଏକେନ ଞାଣେନ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀତି – ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି।
କଥଂ ଅନତ୍ତଟ୍ଠେନ ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି? ଚତୂହାକାରେହି ଅନତ୍ତଟ୍ଠେନ ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି। ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠୋ ଅନତ୍ତଟ୍ଠୋ, ସମୁଦୟସ୍ସ ସମୁଦୟଟ୍ଠୋ ଅନତ୍ତଟ୍ଠୋ, ନିରୋଧସ୍ସ ନିରୋଧଟ୍ଠୋ ଅନତ୍ତଟ୍ଠୋ, ମଗ୍ଗସ୍ସ ମଗ୍ଗଟ୍ଠୋ ଅନତ୍ତଟ୍ଠୋ – ଇମେହି ଚତୂହାକାରେହି ଅନତ୍ତଟ୍ଠେନ ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକସଙ୍ଗହିତାନି। ୟଂ ଏକସଙ୍ଗହିତଂ ତଂ ଏକତ୍ତଂ। ଏକତ୍ତଂ ଏକେନ ଞାଣେନ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀତି – ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି।
କଥଂ ସଚ୍ଚଟ୍ଠେନ ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି? ଚତୂହାକାରେହି ସଚ୍ଚଟ୍ଠେନ ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି। ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠୋ ସଚ୍ଚଟ୍ଠୋ, ସମୁଦୟସ୍ସ ସମୁଦୟଟ୍ଠୋ ସଚ୍ଚଟ୍ଠୋ, ନିରୋଧସ୍ସ ନିରୋଧଟ୍ଠୋ ସଚ୍ଚଟ୍ଠୋ, ମଗ୍ଗସ୍ସ ମଗ୍ଗଟ୍ଠୋ ସଚ୍ଚଟ୍ଠୋ – ଇମେହି ଚତୂହାକାରେହି ସଚ୍ଚଟ୍ଠେନ ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକସଙ୍ଗହିତାନି। ୟଂ ଏକସଙ୍ଗହିତଂ ତଂ ଏକତ୍ତଂ। ଏକତ୍ତଂ ଏକେନ ଞାଣେନ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀତି – ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି।
କଥଂ ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି? ଚତୂହାକାରେହି ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି। ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠୋ ପଟିୱେଧଟ୍ଠୋ, ସମୁଦୟସ୍ସ ସମୁଦୟଟ୍ଠୋ ପଟିୱେଧଟ୍ଠୋ ନିରୋଧସ୍ସ ନିରୋଧଟ୍ଠୋ ପଟିୱେଧଟ୍ଠୋ, ମଗ୍ଗସ୍ସ ମଗ୍ଗଟ୍ଠୋ ପଟିୱେଧଟ୍ଠୋ – ଇମେହି ଚତୂହାକାରେହି ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକସଙ୍ଗହିତାନି ୟଂ ଏକସଙ୍ଗହିତଂ ତଂ ଏକତ୍ତଂ। ଏକତ୍ତଂ ଏକେନ ଞାଣେନ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀତି – ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି।
୧୦ . କତିହାକାରେହି ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି? ୟଂ ଅନିଚ୍ଚଂ ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ ତଂ ଅନିଚ୍ଚଂ, ୟଂ ଅନିଚ୍ଚଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ତଂ ଅନତ୍ତା। ୟଂ ଅନିଚ୍ଚଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ଅନତ୍ତା ଚ ତଂ ତଥଂ। ୟଂ ଅନିଚ୍ଚଂ ଚ ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ଅନତ୍ତା ଚ ତଥଞ୍ଚ ତଂ ସଚ୍ଚଂ। ୟଂ ଅନିଚ୍ଚଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ଅନତ୍ତା ଚ ତଥଞ୍ଚ ସଚ୍ଚଞ୍ଚ ତଂ ଏକସଙ୍ଗହିତଂ। ୟଂ ଏକସଙ୍ଗହିତଂ ତଂ ଏକତ୍ତଂ। ଏକତ୍ତଂ ଏକେନ ଞାଣେନ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀତି – ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି।
କତିହାକାରେହି ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି? ନୱହାକାରେହି ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି। ତଥଟ୍ଠେନ, ଅନତ୍ତଟ୍ଠେନ, ସଚ୍ଚଟ୍ଠେନ, ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ, ଅଭିଞ୍ଞଟ୍ଠେନ, ପରିଞ୍ଞଟ୍ଠେନ, ପହାନଟ୍ଠେନ, ଭାୱନଟ୍ଠେନ, ସଚ୍ଛିକିରିୟଟ୍ଠେନ – ଇମେହି ନୱହାକାରେହି ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକସଙ୍ଗହିତାନି। ୟଂ ଏକସଙ୍ଗହିତଂ ତଂ ଏକତ୍ତଂ। ଏକତ୍ତଂ ଏକେନ ଞାଣେନ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀତି – ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି।
କଥଂ ତଥଟ୍ଠେନ ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି? ନୱହାକାରେହି ତଥଟ୍ଠେନ ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି। ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠୋ ତଥଟ୍ଠୋ, ସମୁଦୟସ୍ସ ସମୁଦୟଟ୍ଠୋ ତଥଟ୍ଠୋ, ନିରୋଧସ୍ସ ନିରୋଧଟ୍ଠୋ ତଥଟ୍ଠୋ, ମଗ୍ଗସ୍ସ ମଗ୍ଗଟ୍ଠୋ ତଥଟ୍ଠୋ, ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଅଭିଞ୍ଞଟ୍ଠୋ ତଥଟ୍ଠୋ, ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞଟ୍ଠୋ ତଥଟ୍ଠୋ, ପହାନସ୍ସ ପହାନଟ୍ଠୋ ତଥଟ୍ଠୋ, ଭାୱନାୟ ଭାୱନଟ୍ଠୋ ତଥଟ୍ଠୋ, ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ସଚ୍ଛିକିରିୟଟ୍ଠୋ ତଥଟ୍ଠୋ – ଇମେହି ନୱହାକାରେହି ତଥଟ୍ଠେନ ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକସଙ୍ଗହିତାନି। ୟଂ ଏକସଙ୍ଗହିତଂ ତଂ ଏକତ୍ତଂ। ଏକତ୍ତଂ ଏକେନ ଞାଣେନ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀତି – ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି।
କଥଂ ଅନତ୍ତଟ୍ଠେନ… ସଚ୍ଚଟ୍ଠେନ… ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି? ନୱହାକାରେହି ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି। ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠୋ ପଟିୱେଧଟ୍ଠୋ, ସମୁଦୟସ୍ସ ସମୁଦୟଟ୍ଠୋ ପଟିୱେଧଟ୍ଠୋ, ନିରୋଧସ୍ସ ନିରୋଧଟ୍ଠୋ ପଟିୱେଧଟ୍ଠୋ, ମଗ୍ଗସ୍ସ ମଗ୍ଗଟ୍ଠୋ ପଟିୱେଧଟ୍ଠୋ, ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଅଭିଞ୍ଞଟ୍ଠୋ ପଟିୱେଧଟ୍ଠୋ, ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞଟ୍ଠୋ ପଟିୱେଧଟ୍ଠୋ, ପହାନସ୍ସ ପହାନଟ୍ଠୋ ପଟିୱେଧଟ୍ଠୋ, ଭାୱନାୟ ଭାୱନଟ୍ଠୋ ପଟିୱେଧଟ୍ଠୋ, ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ସଚ୍ଛିକିରିୟଟ୍ଠୋ ପଟିୱେଧଟ୍ଠୋ – ଇମେହି ନୱହାକାରେହି ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକସଙ୍ଗହିତାନି। ୟଂ ଏକସଙ୍ଗହିତଂ ତଂ ଏକତ୍ତଂ। ଏକତ୍ତଂ ଏକେନ ଞାଣେନ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀତି – ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି।
୧୧ . କତିହାକାରେହି ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି? ଦ୍ୱାଦସହି ଆକାରେହି ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି। ତଥଟ୍ଠେନ, ଅନତ୍ତଟ୍ଠେନ, ସଚ୍ଚଟ୍ଠେନ, ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ, ଅଭିଜାନନଟ୍ଠେନ, ପରିଜାନନଟ୍ଠେନ, ଧମ୍ମଟ୍ଠେନ, ତଥଟ୍ଠେନ, ଞାତଟ୍ଠେନ, ସଚ୍ଛିକିରିୟଟ୍ଠେନ, ଫସ୍ସନଟ୍ଠେନ, ଅଭିସମୟଟ୍ଠେନ – ଇମେହି ଦ୍ୱାଦସହି ଆକାରେହି ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକସଙ୍ଗହିତାନି। ୟଂ ଏକସଙ୍ଗହିତଂ ତଂ ଏକତ୍ତଂ। ଏକତ୍ତଂ ଏକେନ ଞାଣେନ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀତି – ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି।
କଥଂ ତଥଟ୍ଠେନ ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି? ସୋଳସହି ଆକାରେହି ତଥଟ୍ଠେନ ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି। ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପୀଳନଟ୍ଠୋ, ସଙ୍ଖତଟ୍ଠୋ, ସନ୍ତାପଟ୍ଠୋ, ୱିପରିଣାମଟ୍ଠୋ, ତଥଟ୍ଠୋ; ସମୁଦୟସ୍ସ ଆୟୂହନଟ୍ଠୋ, ନିଦାନଟ୍ଠୋ, ସଂୟୋଗଟ୍ଠୋ, ପଲିବୋଧଟ୍ଠୋ ତଥଟ୍ଠୋ; ନିରୋଧସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଟ୍ଠୋ, ୱିୱେକଟ୍ଠୋ, ଅସଙ୍ଖତଟ୍ଠୋ, ଅମତଟ୍ଠୋ ତଥଟ୍ଠୋ; ମଗ୍ଗସ୍ସ ନିୟ୍ୟାନଟ୍ଠୋ, ହେତୁଟ୍ଠୋ, ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ, ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠୋ ତଥଟ୍ଠୋ – ଇମେହି ସୋଳସହି ଆକାରେହି ତଥଟ୍ଠେନ ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକସଙ୍ଗହିତାନି। ୟଂ ଏକସଙ୍ଗହିତଂ ତଂ ଏକତ୍ତଂ। ଏକତ୍ତଂ ଏକେନ ଞାଣେନ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀତି – ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି।
କଥଂ ଅନତ୍ତଟ୍ଠେନ…ପେ॰… ସଚ୍ଚଟ୍ଠେନ… ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ… ଅଭିଜାନନଟ୍ଠେନ… ପରିଜାନନଟ୍ଠେନ… ଧମ୍ମଟ୍ଠେନ… ତଥଟ୍ଠେନ… ଞାତଟ୍ଠେନ… ସଚ୍ଛିକିରିୟଟ୍ଠେନ… ଫସ୍ସନଟ୍ଠେନ… ଅଭିସମୟଟ୍ଠେନ ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି? ସୋଳସହି ଆକାରେହି ଅଭିସମୟଟ୍ଠେନ ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି। ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପୀଳନଟ୍ଠୋ, ସଙ୍ଖତଟ୍ଠୋ, ସନ୍ତାପଟ୍ଠୋ, ୱିପରିଣାମଟ୍ଠୋ, ଅଭିସମୟଟ୍ଠୋ; ସମୁଦୟସ୍ସ ଆୟୂହନଟ୍ଠୋ, ନିଦାନଟ୍ଠୋ, ସଂୟୋଗଟ୍ଠୋ, ପଲିବୋଧଟ୍ଠୋ, ଅଭିସମୟଟ୍ଠୋ; ନିରୋଧସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଟ୍ଠୋ , ୱିୱେକଟ୍ଠୋ, ଅସଙ୍ଖତଟ୍ଠୋ, ଅମତଟ୍ଠୋ, ଅଭିସମୟଟ୍ଠୋ; ମଗ୍ଗସ୍ସ ନିୟ୍ୟାନଟ୍ଠୋ, ହେତୁଟ୍ଠୋ, ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ, ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠୋ, ଅଭିସମୟଟ୍ଠୋ – ଇମେହି ସୋଳସହି ଆକାରେହି ଅଭିସମୟଟ୍ଠେନ ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକସଙ୍ଗହିତାନି। ୟଂ ଏକସଙ୍ଗହିତଂ ତଂ ଏକତ୍ତଂ। ଏକତ୍ତଂ ଏକେନ ଞାଣେନ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀତି – ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ଏକପ୍ପଟିୱେଧାନି।
୧୨ . ସଚ୍ଚାନଂ କତି ଲକ୍ଖଣାନି? ସଚ୍ଚାନଂ ଦ୍ୱେ ଲକ୍ଖଣାନି। ସଙ୍ଖତଲକ୍ଖଣଞ୍ଚ, ଅସଙ୍ଖତଲକ୍ଖଣଞ୍ଚ – ସଚ୍ଚାନଂ ଇମାନି ଦ୍ୱେ ଲକ୍ଖଣାନି।
ସଚ୍ଚାନଂ କତି ଲକ୍ଖଣାନି? ସଚ୍ଚାନଂ ଛ ଲକ୍ଖଣାନି। ସଙ୍ଖତାନଂ ସଚ୍ଚାନଂ ଉପ୍ପାଦୋ ପଞ୍ଞାୟତି, ୱୟୋ ପଞ୍ଞାୟତି, ଠିତାନଂ ଅଞ୍ଞଥତ୍ତଂ ପଞ୍ଞାୟତି ଅସଙ୍ଖତସ୍ସ ସଚ୍ଚସ୍ସ ନ ଉପ୍ପାଦୋ ପଞ୍ଞାୟତି , ନ ୱୟୋ ପଞ୍ଞାୟତି, ନ ଠିତସ୍ସ ଅଞ୍ଞଥତ୍ତଂ ପଞ୍ଞାୟତି – ସଚ୍ଚାନଂ ଇମାନି ଛ ଲକ୍ଖଣାନି।
ସଚ୍ଚାନଂ କତି ଲକ୍ଖଣାନି? ସଚ୍ଚାନଂ ଦ୍ୱାଦସ ଲକ୍ଖଣାନି। ଦୁକ୍ଖସଚ୍ଚସ୍ସ ଉପ୍ପାଦୋ ପଞ୍ଞାୟତି, ୱୟୋ ପଞ୍ଞାୟତି, ଠିତସ୍ସ ଅଞ୍ଞଥତ୍ତଂ ପଞ୍ଞାୟତି; ସମୁଦୟସଚ୍ଚସ୍ସ ଉପ୍ପାଦୋ ପଞ୍ଞାୟତି, ୱୟୋ ପଞ୍ଞାୟତି, ଠିତସ୍ସ ଅଞ୍ଞଥତ୍ତଂ ପଞ୍ଞାୟତି; ମଗ୍ଗସଚ୍ଚସ୍ସ ଉପ୍ପାଦୋ ପଞ୍ଞାୟତି, ୱୟୋ ପଞ୍ଞାୟତି, ଠିତସ୍ସ ଅଞ୍ଞଥତ୍ତଂ ପଞ୍ଞାୟତି; ନିରୋଧସଚ୍ଚସ୍ସ ନ ଉପ୍ପାଦୋ ପଞ୍ଞାୟତି, ନ ୱୟୋ ପଞ୍ଞାୟତି, ନ ଠିତସ୍ସ ଅଞ୍ଞଥତ୍ତଂ ପଞ୍ଞାୟତି – ସଚ୍ଚାନଂ ଇମାନି ଦ୍ୱାଦସ ଲକ୍ଖଣାନି।
ଚତୁନ୍ନଂ ସଚ୍ଚାନଂ କତି କୁସଲା, କତି ଅକୁସଲା, କତି ଅବ୍ୟାକତା? ସମୁଦୟସଚ୍ଚଂ ଅକୁସଲଂ, ମଗ୍ଗସଚ୍ଚଂ କୁସଲଂ , ନିରୋଧସଚ୍ଚଂ ଅବ୍ୟାକତଂ। ଦୁକ୍ଖସଚ୍ଚଂ ସିୟା କୁସଲଂ, ସିୟା ଅକୁସଲଂ, ସିୟା ଅବ୍ୟାକତଂ।
ସିୟା ତୀଣି ସଚ୍ଚାନି ଏକସଚ୍ଚେନ ସଙ୍ଗହିତାନି, ଏକସଚ୍ଚଂ ତୀହି ସଚ୍ଚେହି ସଙ୍ଗହିତଂ? ୱତ୍ଥୁୱସେନ ପରିୟାୟେନ ସିୟାତି। କଥଞ୍ଚ ସିୟା? ୟଂ ଦୁକ୍ଖସଚ୍ଚଂ ଅକୁସଲଂ, ସମୁଦୟସଚ୍ଚଂ ଅକୁସଲଂ – ଏୱଂ ଅକୁସଲଟ୍ଠେନ ଦ୍ୱେ ସଚ୍ଚାନି ଏକସଚ୍ଚେନ ସଙ୍ଗହିତାନି, ଏକସଚ୍ଚଂ ଦ୍ୱୀହି ସଚ୍ଚେହି ସଙ୍ଗହିତଂ। ୟଂ ଦୁକ୍ଖସଚ୍ଚଂ କୁସଲଂ, ମଗ୍ଗସଚ୍ଚଂ କୁସଲଂ – ଏୱଂ କୁସଲଟ୍ଠେନ ଦ୍ୱେ ସଚ୍ଚାନି ଏକସଚ୍ଚେନ ସଙ୍ଗହିତାନି , ଏକସଚ୍ଚଂ ଦ୍ୱୀହି ସଚ୍ଚେହି ସଙ୍ଗହିତଂ। ୟଂ ଦୁକ୍ଖସଚ୍ଚଂ ଅବ୍ୟାକତଂ, ନିରୋଧସଚ୍ଚଂ ଅବ୍ୟାକତଂ – ଏୱଂ ଅବ୍ୟାକତଟ୍ଠେନ ଦ୍ୱେ ସଚ୍ଚାନି ଏକସଚ୍ଚେନ ସଙ୍ଗହିତାନି, ଏକସଚ୍ଚଂ ଦ୍ୱୀହି ସଚ୍ଚେହି ସଙ୍ଗହିତଂ। ଏୱଂ ସିୟା ତୀଣି ସଚ୍ଚାନି ଏକସଚ୍ଚେନ ସଙ୍ଗହିତାନି, ଏକସଚ୍ଚଂ ତୀହି ସଚ୍ଚେହି ସଙ୍ଗହିତଂ ୱତ୍ଥୁୱସେନ ପରିୟାୟେନାତି।
୨. ଦୁତିୟସୁତ୍ତନ୍ତପାଳି
୧୩ . ‘‘ପୁବ୍ବେ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ [ସଂ॰ ନି॰ ୩.୨୬] , ସମ୍ବୋଧା ଅନଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସେୱ ସତୋ ଏତଦହୋସି – ‘କୋ ନୁ ଖୋ ରୂପସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ, କୋ ଆଦୀନୱୋ, କିଂ ନିସ୍ସରଣଂ; କୋ ୱେଦନାୟ ଅସ୍ସାଦୋ, କୋ ଆଦୀନୱୋ, କିଂ ନିସ୍ସରଣଂ; କୋ ସଞ୍ଞାୟ ଅସ୍ସାଦୋ, କୋ ଆଦୀନୱୋ, କିଂ ନିସ୍ସରଣଂ; କୋ ସଙ୍ଖାରାନଂ ଅସ୍ସାଦୋ, କୋ ଆଦୀନୱୋ, କିଂ ନିସ୍ସରଣଂ; କୋ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ, କୋ ଆଦୀନୱୋ, କିଂ ନିସ୍ସରଣ’ନ୍ତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘ୟଂ ଖୋ ରୂପଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ – ଅୟଂ ରୂପସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ। ୟଂ ରୂପଂ ଅନିଚ୍ଚଂ, ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ – ଅୟଂ ରୂପସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ। ୟୋ ରୂପସ୍ମିଂ ଛନ୍ଦରାଗୱିନୟୋ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପହାନଂ – ଇଦଂ ରୂପସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ। ୟଂ ୱେଦନଂ ପଟିଚ୍ଚ…ପେ॰… ୟଂ ସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ… ୟଂ ସଙ୍ଖାରେ ପଟିଚ୍ଚ… ୟଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ – ଅୟଂ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋ। ୟଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚଂ ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ – ଅୟଂ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ। ୟୋ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ଛନ୍ଦରାଗୱିନୟୋ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପହାନଂ – ଇଦଂ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ’’।
‘‘ୟାୱକୀୱଞ୍ଚାହଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧାନଂ ଏୱଂ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦତୋ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ଆଦୀନୱତୋ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣତୋ ୟଥାଭୂତଂ ନାବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ନେୱ ତାୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ‘ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ’ତି ପଚ୍ଚଞ୍ଞାସିଂ [ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ପଚ୍ଚଞ୍ଞାସିଂ (ସ୍ୟା॰) ସଂ॰ ନି॰ ୩.୨୬ ପସ୍ସିତବ୍ବା] ୟତୋ ଚ ଖ୍ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେସଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧାନଂ ଏୱଂ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦତୋ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ଆଦୀନୱତୋ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣତୋ ୟଥାଭୂତଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସିଂ, ଅଥାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ’ତି ପଚ୍ଚଞ୍ଞାସିଂ। ଞାଣଞ୍ଚ ପନ ମେ ଦସ୍ସନଂ ଉଦପାଦି – ‘ଅକୁପ୍ପା ମେ ୱିମୁତ୍ତି [ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି (ସ୍ୟା॰ କ॰) ସଂ॰ ନି॰ ୩.୨୭ ପସ୍ସିତବ୍ବା] । ଅୟମନ୍ତିମା ଜାତି, ନତ୍ଥି ଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ’’’ତି।
୩. ଦୁତିୟସୁତ୍ତନ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ
୧୪ . ୟଂ ରୂପଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ, ଅୟଂ ରୂପସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋତି – ପହାନପ୍ପଟିୱେଧୋ ସମୁଦୟସଚ୍ଚଂ। ୟଂ ରୂପଂ ଅନିଚ୍ଚଂ ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, ଅୟଂ ରୂପସ୍ସ ଆଦୀନୱୋତି – ପରିଞ୍ଞାପଟିୱେଧୋ ଦୁକ୍ଖସଚ୍ଚଂ। ୟୋ ରୂପସ୍ମିଂ ଛନ୍ଦରାଗୱିନୟୋ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପହାନଂ, ଇଦଂ ରୂପସ୍ସ ନିସ୍ସରଣନ୍ତି – ସଚ୍ଛିକିରିୟାପଟିୱେଧୋ ନିରୋଧସଚ୍ଚଂ। ୟା ଇମେସୁ ତୀସୁ ଠାନେସୁ ଦିଟ୍ଠି ସଙ୍କପ୍ପୋ ୱାଚା କମ୍ମନ୍ତୋ ଆଜୀୱୋ ୱାୟାମୋ ସତି ସମାଧି – ଭାୱନାପଟିୱେଧୋ ମଗ୍ଗସଚ୍ଚଂ।
ୟଂ ୱେଦନଂ ପଟିଚ୍ଚ…ପେ॰… ୟଂ ସଞ୍ଞଂ ପଟିଚ୍ଚ… ୟଂ ସଙ୍ଖାରେ ପଟିଚ୍ଚ… ୟଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ, ଅୟଂ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଅସ୍ସାଦୋତି – ପହାନପ୍ପଟିୱେଧୋ ସମୁଦୟସଚ୍ଚଂ। ୟଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚଂ ତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ, ଅୟଂ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଆଦୀନୱୋତି – ପରିଞ୍ଞାପଟିୱେଧୋ ଦୁକ୍ଖସଚ୍ଚଂ। ୟୋ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ଛନ୍ଦରାଗୱିନୟୋ ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପହାନଂ, ଇଦଂ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ନିସ୍ସରଣନ୍ତି – ସଚ୍ଛିକିରିୟାପଟିୱେଧୋ ନିରୋଧସଚ୍ଚଂ। ୟା ଇମେସୁ ତୀସୁ ଠାନେସୁ ଦିଟ୍ଠି ସଙ୍କପ୍ପୋ ୱାଚା କମ୍ମନ୍ତୋ ଆଜୀୱୋ ୱାୟାମୋ ସତି ସମାଧି – ଭାୱନାପଟିୱେଧୋ ମଗ୍ଗସଚ୍ଚଂ।
୧୫ . ସଚ୍ଚ ନ୍ତି କତିହାକାରେହି ସଚ୍ଚଂ? ଏସନଟ୍ଠେନ , ପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ, ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ। କଥଂ ଏସନଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ? ଜରାମରଣଂ କିଂନିଦାନଂ, କିଂସମୁଦୟଂ, କିଂଜାତିକଂ, କିଂପଭୱନ୍ତି – ଏୱଂ ଏସନଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ। ଜରାମରଣଂ ଜାତିନିଦାନଂ, ଜାତିସମୁଦୟଂ, ଜାତିଜାତିକଂ, ଜାତିପ୍ପଭୱନ୍ତି – ଏୱଂ ପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ। ଜରାମରଣଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଜରାମରଣସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଜରାମରଣନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଜରାମରଣନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଞ୍ଚ ପଜାନାତି – ଏୱଂ ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ।
ଜାତି କିଂନିଦାନା, କିଂସମୁଦୟା, କିଂଜାତିକା, କିଂପଭୱାତି – ଏୱଂ ଏସନଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ। ଜାତି ଭୱନିଦାନା, ଭୱସମୁଦୟା, ଭୱଜାତିକା, ଭୱପ୍ପଭୱାତି – ଏୱଂ ପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ। ଜାତିଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଜାତିସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଜାତିନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଜାତିନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଞ୍ଚ ପଜାନାତି – ଏୱଂ ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ।
ଭୱୋ କିଂନିଦାନୋ, କିଂସମୁଦୟୋ, କିଂଜାତିକୋ, କିଂପଭୱୋତି – ଏୱଂ ଏସନଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ । ଭୱୋ ଉପାଦାନନିଦାନୋ, ଉପାଦାନସମୁଦୟୋ, ଉପାଦାନଜାତିକୋ, ଉପାଦାନପ୍ପଭୱୋତି – ଏୱଂ ପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ। ଭୱଂ ଚ ପଜାନାତି, ଭୱସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଭୱନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଭୱନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଞ୍ଚ ପଜାନାତି – ଏୱଂ ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ।
ଉପାଦାନଂ କିଂନିଦାନଂ, କିଂସମୁଦୟଂ, କିଂଜାତିକଂ, କିଂପଭୱନ୍ତି – ଏୱଂ ଏସନଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ। ଉପାଦାନଂ ତଣ୍ହାନିଦାନଂ, ତଣ୍ହାସମୁଦୟଂ, ତଣ୍ହାଜାତିକଂ, ତଣ୍ହାପଭୱନ୍ତି – ଏୱଂ ପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ। ଉପାଦାନଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଉପାଦାନସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଉପାଦାନନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି ଉପାଦାନନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଞ୍ଚ ପଜାନାତି – ଏୱଂ ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ।
ତଣ୍ହା କିଂନିଦାନା, କିଂସମୁଦୟା, କିଂଜାତିକା, କିଂପଭୱାତି – ଏୱଂ ଏସନଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ। ତଣ୍ହା ୱେଦନାନିଦାନା, ୱେଦନାସମୁଦୟା, ୱେଦନାଜାତିକା, ୱେଦନାପଭୱାତି – ଏୱଂ ପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ। ତଣ୍ହଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ତଣ୍ହାସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ତଣ୍ହାନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ତଣ୍ହାନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଞ୍ଚ ପଜାନାତି – ଏୱଂ ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ।
ୱେଦନା କିଂନିଦାନା, କିଂସମୁଦୟା, କିଂଜାତିକା, କିଂପଭୱାତି – ଏୱଂ ଏସନଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ। ୱେଦନା ଫସ୍ସନିଦାନା, ଫସ୍ସସମୁଦୟା, ଫସ୍ସଜାତିକା, ଫସ୍ସପ୍ପଭୱାତି – ଏୱଂ ପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ। ୱେଦନଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୱେଦନାସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୱେଦନାନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୱେଦନାନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଞ୍ଚ ପଜାନାତି – ଏୱଂ ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ।
ଫସ୍ସୋ କିଂନିଦାନୋ, କିଂସମୁଦୟୋ, କିଂଜାତିକୋ, କିଂପଭୱୋତି – ଏୱଂ ଏସନଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ। ଫସ୍ସୋ ସଳାୟତନନିଦାନୋ, ସଳାୟତନସମୁଦୟୋ, ସଳାୟତନଜାତିକୋ, ସଳାୟତନପ୍ପଭୱୋତି – ଏୱଂ ପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ। ଫସ୍ସଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଫସ୍ସସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଫସ୍ସନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ଫସ୍ସନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଞ୍ଚ ପଜାନାତି – ଏୱଂ ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ।
ସଳାୟତନଂ କିଂନିଦାନଂ, କିଂସମୁଦୟଂ, କିଂଜାତିକଂ, କିଂପଭୱନ୍ତି – ଏୱଂ ଏସନଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ। ସଳାୟତନଂ ନାମରୂପନିଦାନଂ, ନାମରୂପସମୁଦୟଂ, ନାମରୂପଜାତିକଂ, ନାମରୂପପ୍ପଭୱନ୍ତି – ଏୱଂ ପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ। ସଳାୟତନଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ସଳାୟତନସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ସଳାୟତନନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ସଳାୟତନନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଞ୍ଚ ପଜାନାତି – ଏୱଂ ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ।
ନାମରୂପଂ କିଂନିଦାନଂ, କିଂସମୁଦୟଂ, କିଂଜାତିକଂ, କିଂପଭୱନ୍ତି – ଏୱଂ ଏସନଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ। ନାମରୂପଂ ୱିଞ୍ଞାଣନିଦାନଂ, ୱିଞ୍ଞାଣସମୁଦୟଂ, ୱିଞ୍ଞାଣଜାତିକଂ, ୱିଞ୍ଞାଣପ୍ପଭୱନ୍ତି – ଏୱଂ ପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ। ନାମରୂପଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ନାମରୂପସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ନାମରୂପନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ନାମରୂପନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଞ୍ଚ ପଜାନାତି – ଏୱଂ ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ।
ୱିଞ୍ଞାଣଂ କିଂନିଦାନଂ, କିଂସମୁଦୟଂ, କିଂଜାତିକଂ, କିଂପଭୱନ୍ତି – ଏୱଂ ଏସନଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ। ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସଙ୍ଖାରନିଦାନଂ, ସଙ୍ଖାରସମୁଦୟଂ, ସଙ୍ଖାରଜାତିକଂ , ସଙ୍ଖାରପ୍ପଭୱନ୍ତି – ଏୱଂ ପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ। ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୱିଞ୍ଞାଣସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଞ୍ଚ ପଜାନାତି – ଏୱଂ ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ।
ସଙ୍ଖାରା କିଂନିଦାନା, କିଂସମୁଦୟା, କିଂଜାତିକା, କିଂପଭୱାତି – ଏୱଂ ଏସନଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ। ସଙ୍ଖାରା ଅୱିଜ୍ଜାନିଦାନା, ଅୱିଜ୍ଜାସମୁଦୟା, ଅୱିଜ୍ଜାଜାତିକା, ଅୱିଜ୍ଜାପଭୱାତି – ଏୱଂ ପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ। ସଙ୍ଖାରେ ଚ ପଜାନାତି, ସଙ୍ଖାରସମୁଦୟଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଞ୍ଚ ପଜାନାତି – ଏୱଂ ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ।
୧୬ . ଜରାମରଣଂ ଦୁକ୍ଖସଚ୍ଚଂ, ଜାତି ସମୁଦୟସଚ୍ଚଂ, ଉଭିନ୍ନମ୍ପି ନିସ୍ସରଣଂ ନିରୋଧସଚ୍ଚଂ, ନିରୋଧପ୍ପଜାନନା ମଗ୍ଗସଚ୍ଚଂ। ଜାତି ଦୁକ୍ଖସଚ୍ଚଂ, ଭୱୋ ସମୁଦୟସଚ୍ଚଂ, ଉଭିନ୍ନମ୍ପି ନିସ୍ସରଣଂ ନିରୋଧସଚ୍ଚଂ, ନିରୋଧପ୍ପଜାନନା ମଗ୍ଗସଚ୍ଚଂ। ଭୱୋ ଦୁକ୍ଖସଚ୍ଚଂ, ଉପାଦାନଂ ସମୁଦୟସଚ୍ଚଂ, ଉଭିନ୍ନମ୍ପି ନିସ୍ସରଣଂ ନିରୋଧସଚ୍ଚଂ, ନିରୋଧପ୍ପଜାନନା ମଗ୍ଗସଚ୍ଚଂ। ଉପାଦାନଂ ଦୁକ୍ଖସଚ୍ଚଂ, ତଣ୍ହା ସମୁଦୟସଚ୍ଚଂ, ଉଭିନ୍ନମ୍ପି ନିସ୍ସରଣଂ ନିରୋଧସଚ୍ଚଂ, ନିରୋଧପ୍ପଜାନନା ମଗ୍ଗସଚ୍ଚଂ। ତଣ୍ହା ଦୁକ୍ଖସଚ୍ଚଂ, ୱେଦନା ସମୁଦୟସଚ୍ଚଂ, ଉଭିନ୍ନମ୍ପି ନିସ୍ସରଣଂ ନିରୋଧସଚ୍ଚଂ, ନିରୋଧପ୍ପଜାନନା ମଗ୍ଗସଚ୍ଚଂ। ୱେଦନା ଦୁକ୍ଖସଚ୍ଚଂ, ଫସ୍ସୋ ସମୁଦୟସଚ୍ଚଂ, ଉଭିନ୍ନମ୍ପି ନିସ୍ସରଣଂ ନିରୋଧସଚ୍ଚଂ, ନିରୋଧପ୍ପଜାନନା ମଗ୍ଗସଚ୍ଚଂ। ଫସ୍ସୋ ଦୁକ୍ଖସଚ୍ଚଂ, ସଳାୟତନଂ ସମୁଦୟସଚ୍ଚଂ, ଉଭିନ୍ନମ୍ପି ନିସ୍ସରଣଂ ନିରୋଧସଚ୍ଚଂ, ନିରୋଧପ୍ପଜାନନା ମଗ୍ଗସଚ୍ଚଂ। ସଳାୟତନଂ ଦୁକ୍ଖସଚ୍ଚଂ, ନାମରୂପଂ ସମୁଦୟସଚ୍ଚଂ, ଉଭିନ୍ନମ୍ପି ନିସ୍ସରଣଂ ନିରୋଧସଚ୍ଚଂ, ନିରୋଧପ୍ପଜାନନା ମଗ୍ଗସଚ୍ଚଂ। ନାମରୂପଂ ଦୁକ୍ଖସଚ୍ଚଂ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସମୁଦୟସଚ୍ଚଂ, ଉଭିନ୍ନମ୍ପି ନିସ୍ସରଣଂ ନିରୋଧସଚ୍ଚଂ, ନିରୋଧପ୍ପଜାନନା ମଗ୍ଗସଚ୍ଚଂ। ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଦୁକ୍ଖସଚ୍ଚଂ, ସଙ୍ଖାରା ସମୁଦୟସଚ୍ଚଂ, ଉଭିନ୍ନମ୍ପି ନିସ୍ସରଣଂ ନିରୋଧସଚ୍ଚଂ, ନିରୋଧପ୍ପଜାନନା ମଗ୍ଗସଚ୍ଚଂ। ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖସଚ୍ଚଂ, ଅୱିଜ୍ଜା ସମୁଦୟସଚ୍ଚଂ, ଉଭିନ୍ନମ୍ପି ନିସ୍ସରଣଂ ନିରୋଧସଚ୍ଚଂ, ନିରୋଧପ୍ପଜାନନା ମଗ୍ଗସଚ୍ଚଂ।
ଜରାମରଣଂ ସିୟା ଦୁକ୍ଖସଚ୍ଚଂ, ସିୟା ସମୁଦୟସଚ୍ଚଂ, ଉଭିନ୍ନମ୍ପି ନିସ୍ସରଣଂ ନିରୋଧସଚ୍ଚଂ, ନିରୋଧପ୍ପଜାନନା ମଗ୍ଗସଚ୍ଚଂ। ଜାତି ସିୟା ଦୁକ୍ଖସଚ୍ଚଂ , ସିୟା ସମୁଦୟସଚ୍ଚଂ…ପେ॰… ଭୱୋ ସିୟା ଦୁକ୍ଖସଚ୍ଚଂ, ସିୟା ସମୁଦୟସଚ୍ଚଂ, ଉଭିନ୍ନମ୍ପି ନିସ୍ସରଣଂ ନିରୋଧସଚ୍ଚଂ, ନିରୋଧପ୍ପଜାନନା ମଗ୍ଗସଚ୍ଚନ୍ତି।
ଭାଣୱାରୋ।
ସଚ୍ଚକଥା ନିଟ୍ଠିତା।
୩. ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗକଥା
୧୭ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ‘‘ସତ୍ତିମେ , ଭିକ୍ଖୱେ [ସଂ॰ ନି॰ ୫.୨୦୦] , ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। କତମେ ସତ୍ତ? ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ , ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା’’।
ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ତି କେନଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା? ବୋଧାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଅନୁବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ପଟିବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ସମ୍ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
ବୁଜ୍ଝନଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ଅନୁବୁଜ୍ଝନଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ପଟିବୁଜ୍ଝନଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ସମ୍ବୁଜ୍ଝନଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
ବୋଧେନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଅନୁବୋଧେନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ପଟିବୋଧେନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ସମ୍ବୋଧେନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
ବୋଧନଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ଅନୁବୋଧନଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ପଟିବୋଧନଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ସମ୍ବୋଧନଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
ବୋଧିପକ୍ଖିୟଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ଅନୁବୋଧିପକ୍ଖିୟଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ପଟିବୋଧିପକ୍ଖିୟଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ସମ୍ବୋଧିପକ୍ଖିୟଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
ବୁଦ୍ଧିଲଭନଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ବୁଦ୍ଧିପଟିଲଭନଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ବୁଦ୍ଧିରୋପନଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ବୁଦ୍ଧିଅଭିରୋପନଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ବୁଦ୍ଧିପାପନଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ବୁଦ୍ଧିସମ୍ପାପନଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
ମୂଲମୂଲକାଦିଦସକଂ
୧୮ . ମୂଲଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ମୂଲଚରିୟଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ମୂଲପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ମୂଲପରିୱାରଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା , ମୂଲପରିପୂରଣଟ୍ଠେନ [ମୂଲପରିପୂରଟ୍ଠେନ (ସ୍ୟା॰ କ॰) ଏୱମୁପରିପି] ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ମୂଲପରିପାକଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ମୂଲପଟିସମ୍ଭିଦଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ମୂଲପଟିସମ୍ଭିଦାପାପନଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ମୂଲପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ୱସୀଭାୱଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ମୂଲପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ୱସୀଭାୱପ୍ପତ୍ତାନମ୍ପି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
ହେତୁଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ହେତୁଚରିୟଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ହେତୁପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ହେତୁପରିୱାରଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ହେତୁପରିପୂରଣଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ହେତୁପରିପାକଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ହେତୁପଟିସମ୍ଭିଦଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ହେତୁପଟିସମ୍ଭିଦାପାପନଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ହେତୁପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ୱସୀଭାୱଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ହେତୁପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ୱସୀଭାୱପ୍ପତ୍ତାନମ୍ପି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
ପଚ୍ଚୟଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ପଚ୍ଚୟଚରିୟଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ପଚ୍ଚୟପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ପଚ୍ଚୟପରିୱାରଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ପଚ୍ଚୟପରିପୂରଣଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ପଚ୍ଚୟପରିପାକଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ପଚ୍ଚୟପଟିସମ୍ଭିଦଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ପଚ୍ଚୟପଟିସମ୍ଭିଦାପାପନଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ପଚ୍ଚୟପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ୱସୀଭାୱଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ପଚ୍ଚୟପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ୱସୀଭାୱପ୍ପତ୍ତାନମ୍ପି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
ୱିସୁଦ୍ଧଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱିସୁଦ୍ଧିଚରିୟଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱିସୁଦ୍ଧିପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱିସୁଦ୍ଧିପରିୱାରଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱିସୁଦ୍ଧିପରିପୂରଣଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱିସୁଦ୍ଧିପରିପାକଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱିସୁଦ୍ଧିପଟିସମ୍ଭିଦଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱିସୁଦ୍ଧିପଟିସମ୍ଭିଦାପାପନଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱିସୁଦ୍ଧିପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ୱସୀଭାୱଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱିସୁଦ୍ଧିପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ୱସୀଭାୱପ୍ପତ୍ତାନମ୍ପି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
ଅନୱଜ୍ଜଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ଅନୱଜ୍ଜଚରିୟଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ଅନୱଜ୍ଜପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ଅନୱଜ୍ଜପରିୱାରଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ଅନୱଜ୍ଜପରିପୂରଣଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ଅନୱଜ୍ଜପରିପାକଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ଅନୱଜ୍ଜପଟିସମ୍ଭିଦଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ଅନୱଜ୍ଜପଟିସମ୍ଭିଦାପାପନଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ଅନୱଜ୍ଜପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ୱସୀଭାୱଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ଅନୱଜ୍ଜପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ୱସୀଭାୱପ୍ପତ୍ତାନମ୍ପି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
ନେକ୍ଖମ୍ମଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ନେକ୍ଖମ୍ମଚରିୟଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ନେକ୍ଖମ୍ମପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ନେକ୍ଖମ୍ମପରିୱାରଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ନେକ୍ଖମ୍ମପରିପୂରଣଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ନେକ୍ଖମ୍ମପରିପାକଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ନେକ୍ଖମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ନେକ୍ଖମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦାପାପନଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ନେକ୍ଖମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ୱସୀଭାୱଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ନେକ୍ଖମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ୱସୀଭାୱପ୍ପତ୍ତାନମ୍ପି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
ୱିମୁତ୍ତଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱିମୁତ୍ତିଚରିୟଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱିମୁତ୍ତିପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱିମୁତ୍ତିପରିୱାରଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱିମୁତ୍ତିପରିପୂରଣଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱିମୁତ୍ତିପରିପାକଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱିମୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱିମୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦାପାପନଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱିମୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ୱସୀଭାୱଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱିମୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ୱସୀଭାୱପ୍ପତ୍ତାନମ୍ପି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
ଅନାସୱଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ଅନାସୱଚରିୟଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ଅନାସୱପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ଅନାସୱପରିୱାରଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ଅନାସୱପରିପୂରଣଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ଅନାସୱପରିପାକଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା , ଅନାସୱପଟିସମ୍ଭିଦଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ଅନାସୱପଟିସମ୍ଭିଦାପାପନଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ଅନାସୱପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ୱସୀଭାୱଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ଅନାସୱପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ୱସୀଭାୱପ୍ପତ୍ତାନମ୍ପି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
ୱିୱେକଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱିୱେକଚରିୟଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱିୱେକପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱିୱେକପରିୱାରଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱିୱେକପରିପୂରଣଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱିୱେକପରିପାକଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱିୱେକପଟିସମ୍ଭିଦଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱିୱେକପଟିସମ୍ଭିଦାପାପନଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱିୱେକପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ୱସୀଭାୱଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱିୱେକପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ୱସୀଭାୱପ୍ପତ୍ତାନମ୍ପି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
ୱୋସଗ୍ଗଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱୋସଗ୍ଗଚରିୟଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱୋସଗ୍ଗପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱୋସଗ୍ଗପରିୱାରଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱୋସଗ୍ଗପରିପୂରଣଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱୋସଗ୍ଗପରିପାକଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱୋସଗ୍ଗପଟିସମ୍ଭିଦଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱୋସଗ୍ଗପଟିସମ୍ଭିଦାପାପନଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱୋସଗ୍ଗପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ୱସୀଭାୱଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ୱୋସଗ୍ଗପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ୱସୀଭାୱପ୍ପତ୍ତାନମ୍ପି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
୧୯ . ମୂଲଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ହେତୁଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ପଚ୍ଚୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱିସୁଦ୍ଧଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଅନୱଜ୍ଜଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ନେକ୍ଖମ୍ମଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱିମୁତ୍ତଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଅନାସୱଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱିୱେକଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା । ୱୋସଗ୍ଗଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
ମୂଲଚରିୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ହେତୁଚରିୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ପଚ୍ଚୟଚରିୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱିସୁଦ୍ଧିଚରିୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଅନୱଜ୍ଜଚରିୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ନେକ୍ଖମ୍ମଚରିୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱିମୁତ୍ତିଚରିୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଅନାସୱଚରିୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱିୱେକଚରିୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱୋସଗ୍ଗଚରିୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
ମୂଲପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା…ପେ॰… ୱୋସଗ୍ଗପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ମୂଲପରିୱାରଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା…ପେ॰… ୱୋସଗ୍ଗପରିୱାରଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ମୂଲପରିପୂରଣଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା…ପେ॰… ୱୋସଗ୍ଗପରିପୂରଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ମୂଲପରିପାକଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା…ପେ॰… ୱୋସଗ୍ଗପରିପାକଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ମୂଲପଟିସମ୍ଭିଦଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା…ପେ॰… ୱୋସଗ୍ଗପଟିସମ୍ଭିଦଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ମୂଲପଟିସମ୍ଭିଦାପାପନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା…ପେ॰… ୱୋସଗ୍ଗପଟିସମ୍ଭିଦାପାପନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ମୂଲପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ୱସୀଭାୱଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା…ପେ॰… ୱୋସଗ୍ଗପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ୱସୀଭାୱଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା…ପେ॰…।
ପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ପରିୱାରଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ପରିପୂରଣଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକଗ୍ଗଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ପଗ୍ଗହଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଅୱିସାରଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଅନାୱିଲଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଅନିଞ୍ଜନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତୁପଟ୍ଠାନୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଠିତଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଆରମ୍ମଣଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଗୋଚରଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ପହାନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ପରିଚ୍ଚାଗଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱିୱଟ୍ଟନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ସନ୍ତଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ପଣୀତଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱିମୁତ୍ତଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଅନାସୱଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ତରଣଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଅନିମିତ୍ତଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଅପ୍ପଣିହିତଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ସୁଞ୍ଞତଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକରସଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୟୁଗନଦ୍ଧଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ନିୟ୍ୟାନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ହେତୁଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଦସ୍ସନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
ସମଥସ୍ସ ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱିପସ୍ସନାୟ ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ସମଥୱିପସ୍ସନାନଂ ଏକରସଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୟୁଗନଦ୍ଧସ୍ସ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ସିକ୍ଖାୟ ସମାଦାନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଆରମ୍ମଣସ୍ସ ଗୋଚରଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଲୀନସ୍ସ ଚିତ୍ତସ୍ସ ପଗ୍ଗହଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଉଦ୍ଧତସ୍ସ ଚିତ୍ତସ୍ସ ନିଗ୍ଗହଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଉଭୋୱିସୁଦ୍ଧାନଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱିସେସାଧିଗମଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଉତ୍ତରି ପଟିୱେଧଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ସଚ୍ଚାଭିସମୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ନିରୋଧେ ପତିଟ୍ଠାପକଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଦସ୍ସନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ସଦ୍ଧାବଲସ୍ସ ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା…ପେ॰… ପଞ୍ଞାବଲସ୍ସ ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସ୍ସ ପଟିସଙ୍ଖାନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା ଦସ୍ସନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧିସ୍ସ ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ବଲାନଂ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ନିୟ୍ୟାନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ମଗ୍ଗସ୍ସ ହେତୁଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ସମ୍ମପ୍ପଧାନାନଂ ପଦହନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଇଜ୍ଝନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ସଚ୍ଚାନଂ ତଥଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ପୟୋଗାନଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଫଲାନଂ ସଚ୍ଛିକିରିୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
ୱିତକ୍କସ୍ସ ଅଭିନିରୋପନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱିଚାରସ୍ସ ଉପୱିଚାରଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ପୀତିୟା ଫରଣଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ସୁଖସ୍ସ ଅଭିସନ୍ଦନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
ଆୱଜ୍ଜନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱିଜାନନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ପଜାନନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ସଞ୍ଜାନନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକୋଦଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଞାତଟ୍ଠଂ [ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟତ୍ଥଂ (ସ୍ୟା॰)] ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ପରିଞ୍ଞାୟ ତୀରଣଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ପହାନସ୍ସ ପରିଚ୍ଚାଗଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଭାୱନାୟ ଏକରସଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା । ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ଫସ୍ସନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା । ଖନ୍ଧାନଂ ଖନ୍ଧଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଧାତୂନଂ ଧାତୁଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଆୟତନାନଂ ଆୟତନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ସଙ୍ଖତାନଂ ସଙ୍ଖତଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଅସଙ୍ଖତସ୍ସ ଅସଙ୍ଖତଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
ଚିତ୍ତଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଚିତ୍ତାନନ୍ତରିୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱିୱଟ୍ଟନଟ୍ଠଂ [ୱିୱଜ୍ଜନଟ୍ଠଂ (ସ୍ୟା॰)] ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଚିତ୍ତସ୍ସ ହେତୁଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଚିତ୍ତସ୍ସ ପଚ୍ଚୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱତ୍ଥୁଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଚିତ୍ତସ୍ସ ଭୂମଟ୍ଠଂ [ଭୁମ୍ମଟ୍ଠଂ (ସ୍ୟା॰) ପଟି॰ ମ॰ ୧.୧୪ ପସ୍ସିତବ୍ବା] ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଚିତ୍ତସ୍ସ ଆରମ୍ମଣଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଚିତ୍ତସ୍ସ ଗୋଚରଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଚିତ୍ତସ୍ସ ଚରିୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଚିତ୍ତସ୍ସ ଗତଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିନୀହାରଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଚିତ୍ତସ୍ସ ନିୟ୍ୟାନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଚିତ୍ତସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
ଏକତ୍ତେ ଆୱଜ୍ଜନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ୱିଜାନନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ପଜାନନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ସଞ୍ଜାନନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ଏକୋଦଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ( ) [(ଏକତ୍ତେ ଉପନିବନ୍ଧନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା) (ସବ୍ବତ୍ଥ)] । ଏକତ୍ତେ ପକ୍ଖନ୍ଦନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ପସୀଦନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ସନ୍ତିଟ୍ଠନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ୱିମୁଚ୍ଚନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ଏତଂ ସନ୍ତନ୍ତି ପସ୍ସନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ୟାନୀକତଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ୱତ୍ଥୁକତଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ଅନୁଟ୍ଠିତଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ପରିଚିତଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ସୁସମାରଦ୍ଧଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା । ଏକତ୍ତେ ପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ପରିୱାରଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ପରିପୂରଣଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ସମୋଧାନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ଅଧିଟ୍ଠାନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ଆସେୱନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ଭାୱନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ବହୁଲୀକମ୍ମଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ସୁସମୁଗ୍ଗତଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ସୁୱିମୁତ୍ତଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ବୁଜ୍ଝନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ଅନୁବୁଜ୍ଝନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ପଟିବୁଜ୍ଝନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ସମ୍ବୁଜ୍ଝନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ବୋଧନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ଅନୁବୋଧନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ପଟିବୋଧନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ସମ୍ବୁଜ୍ଝନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ବୋଧିପକ୍ଖିୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ଅନୁବୋଧିପକ୍ଖିୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ପଟିବୋଧିପକ୍ଖିୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ସମ୍ବୋଧିପକ୍ଖିୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ଜୋତନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ଉଜ୍ଜୋତନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ଅନୁଜୋତନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ପଟିଜୋତନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଏକତ୍ତେ ସଞ୍ଜୋତନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
ପତାପନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱିରୋଚନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା । କିଲେସାନଂ ସନ୍ତାପନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଅମଲଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱିମଲଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ନିମ୍ମଲଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ସମଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ସମୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱିୱେକଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱିୱେକଚରିୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱିରାଗଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱିରାଗଚରିୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ନିରୋଧଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ନିରୋଧଚରିୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱୋସଗ୍ଗଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱୋସଗ୍ଗଚରିୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱିମୁତ୍ତଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱିମୁତ୍ତିଚରିୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
ଛନ୍ଦଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଛନ୍ଦସ୍ସ ମୂଲଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଛନ୍ଦସ୍ସ ପାଦଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଛନ୍ଦସ୍ସ ପଧାନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଛନ୍ଦସ୍ସ ଇଜ୍ଝନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଛନ୍ଦସ୍ସ ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଛନ୍ଦସ୍ସ ପଗ୍ଗହଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଛନ୍ଦସ୍ସ ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଛନ୍ଦସ୍ସ ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଛନ୍ଦସ୍ସ ଦସ୍ସନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
ୱୀରିୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା…ପେ॰… ଚିତ୍ତଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା…ପେ॰… ୱୀମଂସଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱୀମଂସାୟ ମୂଲଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱୀମଂସାୟ ପାଦଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱୀମଂସାୟ ପଧାନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱୀମଂସାୟ ଇଜ୍ଝନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱୀମଂସାୟ ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱୀମଂସାୟ ପଗ୍ଗହଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱୀମଂସାୟ ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱୀମଂସାୟ ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱୀମଂସାୟ ଦସ୍ସନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପୀଳନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସଙ୍ଖତଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସନ୍ତାପଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ୱିପରିଣାମଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ସମୁଦୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ସମୁଦୟସ୍ସ ଆୟୂହନଟ୍ଠଂ ନିଦାନଟ୍ଠଂ ସଞ୍ଞୋଗଟ୍ଠଂ ପଲିବୋଧଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ନିରୋଧଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ନିରୋଧସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଟ୍ଠଂ ୱିୱେକଟ୍ଠଂ ଅସଙ୍ଖତଟ୍ଠଂ ଅମତଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ମଗ୍ଗଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ମଗ୍ଗସ୍ସ ନିୟ୍ୟାନଟ୍ଠଂ ହେତୁଟ୍ଠଂ ଦସ୍ସନଟ୍ଠଂ ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
ତଥଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଅନତ୍ତଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ସଚ୍ଚଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ପଟିୱେଧଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଅଭିଜାନନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ପରିଜାନନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଧମ୍ମଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଧାତୁଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଞାତଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ସଚ୍ଛିକିରିୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଫସ୍ସନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଅଭିସମୟଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଅବ୍ୟାପାଦଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଆଲୋକସଞ୍ଞଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଅୱିକ୍ଖେପଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଞାଣଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ପାମୋଜ୍ଜଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ପଠମଂ ଝାନଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଅରହତ୍ତଫଲସମାପତ୍ତିଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
ଅଧିମୋକ୍ଖଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା…ପେ॰… ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧାବଲଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା…ପେ॰… ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞାବଲଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା…ପେ॰… ପଟିସଙ୍ଖାନଟ୍ଠେନ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା…ପେ॰… ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସମାଧିଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ବଲଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ନିୟ୍ୟାନଟ୍ଠଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ହେତୁଟ୍ଠେନ ମଗ୍ଗଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିପଟ୍ଠାନଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ପଦହନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମପ୍ପଧାନଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଇଜ୍ଝନଟ୍ଠେନ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ତଥଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମଥଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେ ୱିପସ୍ସନଂ …ପେ॰… ଏକରସଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧିଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ଚିତ୍ତୱିସୁଦ୍ଧିଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ଦିଟ୍ଠିୱିସୁଦ୍ଧିଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ମୁତ୍ତଟ୍ଠେନ ୱିମୋକ୍ଖଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ ୱିଜ୍ଜଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ପରିଚ୍ଚାଗଟ୍ଠେନ ୱିମୁତ୍ତିଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ସମୁଚ୍ଛେଦଟ୍ଠେନ ଖୟେ ଞାଣଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧଟ୍ଠେନ ଅନୁପ୍ପାଦେ ଞାଣଂ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
ଛନ୍ଦଂ ମୂଲଟ୍ଠେନ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ମନସିକାରଂ ସମୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଫସ୍ସଂ ସମୋଧାନଟ୍ଠେନ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱେଦନଂ ସମୋସରଣଟ୍ଠେନ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ସମାଧିଂ ପମୁଖଟ୍ଠେନ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ସତିଂ ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ପଞ୍ଞଂ ତତୁତ୍ତରଟ୍ଠେନ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ୱିମୁତ୍ତିଂ ସାରଟ୍ଠେନ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଅମତୋଗଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟୋସାନଟ୍ଠେନ ବୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା।
୨୦ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ। ତତ୍ର ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଆୱୁସୋ ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି [ଆୱୁସୋତି (ସ୍ୟା॰) ସଂ॰ ନି॰ ୫.୧୮୫ ପସ୍ସିତବ୍ବା] । ‘‘ଆୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଏତଦୱୋଚ –
‘‘ସତ୍ତିମେ, ଆୱୁସୋ, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା । କତମେ ସତ୍ତ? ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ – ଇମେ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା। ଇମେସଂ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ୟେନ ୟେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେନ ଆକଙ୍ଖାମି ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ୱିହରିତୁଂ, ତେନ ତେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେନ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ୱିହରାମି। ୟେନ ୟେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେନ ଆକଙ୍ଖାମି ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟଂ…ପେ॰… ସାୟନ୍ହସମୟଂ ୱିହରିତୁଂ, ତେନ ତେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେନ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ୱିହରାମି। ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଇତି ଚେ ମେ, ‘ଆୱୁସୋ, ହୋତି, ଅପ୍ପମାଣୋ’ତି ମେ ହୋତି, ‘ସୁସମାରଦ୍ଧୋ’ତି ମେ ହୋତି। ତିଟ୍ଠନ୍ତଞ୍ଚ ନଂ [ତିଟ୍ଠନ୍ତଂ ଚରଂ (ସ୍ୟା॰) ସଂ॰ ନି॰ ୫.୧୮୫ ପସ୍ସିତବ୍ବା] ‘ତିଟ୍ଠତୀ’ତି ପଜାନାମି। ସଚେପି ମେ ଚୱତି, ‘ଇଦପ୍ପଚ୍ଚୟା ମେ ଚୱତୀ’ତି ପଜାନାମି। ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଇତି ଚେ ମେ, ଆୱୁସୋ, ହୋତି, ‘ଅପ୍ପମାଣୋ’ତି ମେ ହୋତି, ‘ସୁସମାରଦ୍ଧୋ’ତି ମେ ହୋତି। ତିଟ୍ଠନ୍ତଞ୍ଚ ନଂ ‘ତିଟ୍ଠତୀ’ତି ପଜାନାମି। ସଚେପି ମେ ଚୱତି, ‘ଇଦପ୍ପଚ୍ଚୟା ମେ ଚୱତୀ’ତି ପଜାନାମି।
‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, ରଞ୍ଞୋ ୱା ରାଜମହାମତ୍ତସ୍ସ ୱା ନାନାରତ୍ତାନଂ ଦୁସ୍ସାନଂ ଦୁସ୍ସକରଣ୍ଡକୋ ପୂରୋ ଅସ୍ସ। ସୋ ୟଞ୍ଞଦେୱ ଦୁସ୍ସୟୁଗଂ ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ପାରୁପିତୁଂ, ତଂ ତଦେୱ ଦୁସ୍ସୟୁଗଂ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ପାରୁପେୟ୍ୟ। ୟଞ୍ଞଦେୱ ଦୁସ୍ସୟୁଗଂ ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟଂ…ପେ॰… ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପାରୁପିତୁଂ, ତଂ ତଦେୱ ଦୁସ୍ସୟୁଗଂ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପାରୁପେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱ ଖ୍ୱାହଂ, ଆୱୁସୋ, ଇମେସଂ ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ୟେନ ୟେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେନ ଆକଙ୍ଖାମି ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ୱିହରିତୁଂ, ତେନ ତେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେନ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ୱିହରାମି। ୟେନ ୟେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେନ ଆକଙ୍ଖାମି ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟଂ…ପେ॰… ସାୟନ୍ହସମୟଂ ୱିହରିତୁଂ, ତେନ ତେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେନ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ୱିହରାମି। ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଇତି ଚେ ମେ, ଆୱୁସୋ, ହୋତି, ‘ଅପ୍ପମାଣୋ’ତି ମେ ହୋତି, ‘ସୁସମାରଦ୍ଧୋ’ତି ମେ ହୋତି। ତିଟ୍ଠନ୍ତଞ୍ଚ ନଂ ‘ତିଟ୍ଠତୀ’ତି ପଜାନାମି। ସଚେପି ମେ ଚୱତି, ‘ଇଦପ୍ପଚ୍ଚୟା ମେ ଚୱତୀ’ତି ପଜାନାମି…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଇତି ଚେ ମେ, ଆୱୁସୋ, ହୋତି, ‘ଅପ୍ପମାଣୋ’ତି ମେ ହୋତି, ‘ସୁସମାରଦ୍ଧୋ’ତି ମେ ହୋତି। ତିଟ୍ଠନ୍ତଞ୍ଚ ନଂ ‘ତିଟ୍ଠତୀ’ତି ପଜାନାମି। ସଚେପି ମେ ଚୱତି, ‘ଇଦପ୍ପଚ୍ଚୟା ମେ ଚୱତୀ’ତି ପଜାନାମି’’।
ସୁତ୍ତନ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ
୨୧ . କଥଂ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଇତି ଚେ ମେ ହୋତୀ ତି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ? ୟାୱତା ନିରୋଧୂପଟ୍ଠାତି ତାୱତା ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ। ଇତି ଚେ ମେ ହୋତୀତି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି ତେଲପ୍ପଦୀପସ୍ସ ଝାୟତୋ ୟାୱତା ଅଚ୍ଚି ତାୱତା ୱଣ୍ଣୋ, ୟାୱତା ୱଣ୍ଣୋ ତାୱତା ଅଚ୍ଚି। ଏୱମେୱ ୟାୱତା ନିରୋଧୂପଟ୍ଠାତି ତାୱତା ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ। ଇତି ଚେ ମେ ହୋତୀତି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ।
କଥଂ ଅପ୍ପମାଣୋ ଇତି ଚେ ମେ ହୋତୀ ତି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ? ପମାଣବଦ୍ଧା [ପମାଣୱନ୍ତା (ସ୍ୟା॰), ଅଟ୍ଠକଥା ଓଲୋକେତବ୍ବା] କିଲେସା, ସବ୍ବେ ଚ ପରିୟୁଟ୍ଠାନା, ୟେ ଚ ସଙ୍ଖାରା ପୋନୋଭୱିକା ଅପ୍ପମାଣୋ ନିରୋଧୋ ଅଚଲଟ୍ଠେନ ଅସଙ୍ଖତଟ୍ଠେନ। ୟାୱତା ନିରୋଧୂପଟ୍ଠାତି ତାୱତା ଅପ୍ପମାଣୋ। ଇତି ଚେ ମେ ହୋତୀତି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ।
କଥଂ ସୁସମାରଦ୍ଧୋ ଇତି ଚେ ମେ ହୋତୀ ତି – ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ? ୱିସମା କିଲେସା, ସବ୍ବେ ଚ ପରିୟୁଟ୍ଠାନା, ୟେ ଚ ସଙ୍ଖାରା ପୋନୋଭୱିକା, ସମଧମ୍ମୋ ନିରୋଧୋ ସନ୍ତଟ୍ଠେନ ପଣୀତଟ୍ଠେନ। ୟାୱତା ନିରୋଧୂପଟ୍ଠାତି ତାୱତା ସୁସମାରଦ୍ଧୋ ଇତି ଚେ ମେ ହୋତୀତି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ।
କଥଂ ‘‘ତିଟ୍ଠନ୍ତଞ୍ଚ ନଂ ତିଟ୍ଠତୀ’’ତି ପଜାନାମି; ସଚେପି ଚୱତି ‘‘ଇଦପ୍ପଚ୍ଚୟା ଚୱତୀ’’ତି ପଜାନାମି? କତିହାକାରେହି ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତିଟ୍ଠତି? କତିହାକାରେହି ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଚୱତି? ଅଟ୍ଠହାକାରେହି ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତିଟ୍ଠତି। ଅଟ୍ଠହାକାରେହି ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଚୱତି।
କତମେହି ଅଟ୍ଠହାକାରେହି ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତିଟ୍ଠତି? ଅନୁପ୍ପାଦଂ ଆୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତିଟ୍ଠତି, ଉପ୍ପାଦଂ ଅନାୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତିଟ୍ଠତି, ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ଆୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତିଟ୍ଠତି, ପୱତ୍ତଂ ଅନାୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତିଟ୍ଠତି, ଅନିମିତ୍ତଂ ଆୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତିଟ୍ଠତି, ନିମିତ୍ତଂ ଅନାୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତିଟ୍ଠତି, ନିରୋଧଂ ଆୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତିଟ୍ଠତି, ସଙ୍ଖାରେ ଅନାୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତିଟ୍ଠତି – ଇମେହି ଅଟ୍ଠହାକାରେହି ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତିଟ୍ଠତି।
କତମେହି ଅଟ୍ଠହାକାରେହି ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଚୱତି? ଉପ୍ପାଦଂ ଆୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଚୱତି, ଅନୁପ୍ପାଦଂ ଅନାୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଚୱତି, ପୱତ୍ତଂ ଆୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଚୱତି, ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ଅନାୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଚୱତି, ନିମିତ୍ତଂ ଆୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଚୱତି, ଅନିମିତ୍ତଂ ଅନାୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଚୱତି, ସଙ୍ଖାରେ ଆୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଚୱତି, ନିରୋଧଂ ଅନାୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଚୱତି – ଇମେହି ଅଟ୍ଠହାକାରେହି ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଚୱତି। ଏୱଂ ‘‘ତିଟ୍ଠନ୍ତଞ୍ଚ ନଂ ତିଟ୍ଠତୀ’’ତି ପଜାନାମି। ସଚେପି ଚୱତି, ‘‘ଇଦପ୍ପଚ୍ଚୟା ମେ ଚୱତୀ’’ତି ପଜାନାମି…ପେ॰…।
କଥଂ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଇତି ଚେ ମେ ହୋତୀ ତି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ? ୟାୱତା ନିରୋଧୂପଟ୍ଠାତି ତାୱତା ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଇତି ଚେ ମେ ହୋତୀତି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି ତେଲପ୍ପଦୀପସ୍ସ ଝାୟତୋ ୟାୱତା ଅଚ୍ଚି ତାୱତା ୱଣ୍ଣୋ, ୟାୱତା ୱଣ୍ଣୋ ତାୱତା ଅଚ୍ଚି। ଏୱମେୱ ୟାୱତା ନିରୋଧୂପଟ୍ଠାତି ତାୱତା ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଇତି ଚେ ହୋତୀତି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ।
କଥଂ ଅପ୍ପମାଣୋ ଇତି ଚେ ହୋତୀ ତି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ? ପମାଣବଦ୍ଧା କିଲେସା, ସବ୍ବେ ଚ ପରିୟୁଟ୍ଠାନା, ୟେ ଚ ସଙ୍ଖାରା ପୋନୋଭୱିକା ଅପ୍ପମାଣୋ ନିରୋଧୋ ଅଚଲଟ୍ଠେନ ଅସଙ୍ଖତଟ୍ଠେନ। ୟାୱତା ନିରୋଧୂପଟ୍ଠାତି ତାୱତା ଅପ୍ପମାଣୋ ଇତି ଚେ ହୋତୀତି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ।
କଥଂ ସୁସମାରଦ୍ଧୋ ଇତି ଚେ ହୋତୀ ତି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ? ୱିସମା କିଲେସା, ସବ୍ବେ ଚ ପରିୟୁଟ୍ଠାନା, ୟେ ଚ ସଙ୍ଖାରା ପୋନୋଭୱିକା ସମଧମ୍ମୋ ନିରୋଧୋ ସନ୍ତଟ୍ଠେନ ପଣୀତଟ୍ଠେନ। ୟାୱତା ନିରୋଧୂପଟ୍ଠାତି ତାୱତା ସୁସମାରଦ୍ଧୋ ଇତି ଚେ ହୋତୀତି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ।
କଥଂ ‘‘ତିଟ୍ଠନ୍ତଞ୍ଚ ନଂ ତିଟ୍ଠତୀ’’ତି ପଜାନାମି; ସଚେପି ଚୱତି ‘‘ଇଦପ୍ପଚ୍ଚୟା ମେ ଚୱତୀ’’ତି ପଜାନାମି? କତିହାକାରେହି ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତିଟ୍ଠତି? କତିହାକାରେହି ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଚୱତି ? ଅଟ୍ଠହାକାରେହି ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତିଟ୍ଠତି। ଅଟ୍ଠହାକାରେହି ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଚୱତି।
କତମେହି ଅଟ୍ଠହାକାରେହି ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତିଟ୍ଠତି? ଅନୁପ୍ପାଦଂ ଆୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତିଟ୍ଠତି, ଉପ୍ପାଦଂ ଅନାୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତିଟ୍ଠତି, ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ଆୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତିଟ୍ଠତି, ପୱତ୍ତଂ ଅନାୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତିଟ୍ଠତି, ଅନିମିତ୍ତଂ ଆୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତିଟ୍ଠତି, ନିମିତ୍ତଂ ଅନାୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତିଟ୍ଠତି, ନିରୋଧଂ ଆୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତିଟ୍ଠତି, ସଙ୍ଖାରେ ଅନାୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତିଟ୍ଠତି – ଇମେହି ଅଟ୍ଠହାକାରେହି ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ତିଟ୍ଠତି।
କତମେହି ଅଟ୍ଠହାକାରେହି ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଚୱତି? ଉପ୍ପାଦଂ ଆୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଚୱତି, ଅନୁପ୍ପାଦଂ ଅନାୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଚୱତି, ପୱତ୍ତଂ ଆୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଚୱତି, ଅପ୍ପୱତ୍ତଂ ଅନାୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଚୱତି, ନିମିତ୍ତଂ ଆୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଚୱତି , ଅନିମିତ୍ତଂ ଅନାୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଚୱତି, ସଙ୍ଖାରେ ଆୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଚୱତି, ନିରୋଧଂ ଅନାୱଜ୍ଜିତତ୍ତା ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଚୱତି – ଇମେହି ଅଟ୍ଠହାକାରେହି ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଚୱତି। ଏୱଂ ‘‘ତିଟ୍ଠନ୍ତଞ୍ଚ ନଂ ତିଟ୍ଠତୀ’’ତି ପଜାନାମି; ସଚେପି ଚୱତି, ‘‘ଇଦପ୍ପଚ୍ଚୟା ମେ ଚୱତୀ’’ତି ପଜାନାମି।
ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗକଥା ନିଟ୍ଠିତା।
୪. ମେତ୍ତାକଥା
୨୨ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ମେତ୍ତାୟ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଆସେୱିତାୟ ଭାୱିତାୟ ବହୁଲୀକତାୟ ୟାନୀକତାୟ ୱତ୍ଥୁକତାୟ ଅନୁଟ୍ଠିତାୟ ପରିଚିତାୟ ସୁସମାରଦ୍ଧାୟ ଏକାଦସାନିସଂସା ପାଟିକଙ୍ଖା। କତମେ ଏକାଦସ? ସୁଖଂ ସୁପତି, ସୁଖଂ ପଟିବୁଜ୍ଝତି, ନ ପାପକଂ ସୁପିନଂ ପସ୍ସତି, ମନୁସ୍ସାନଂ ପିୟୋ ହୋତି, ଅମନୁସ୍ସାନଂ ପିୟୋ ହୋତି, ଦେୱତା ରକ୍ଖନ୍ତି, ନାସ୍ସ ଅଗ୍ଗି ୱା ୱିସଂ ୱା ସତ୍ଥଂ ୱା କମତି, ତୁୱଟଂ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି, ମୁଖୱଣ୍ଣୋ ୱିପ୍ପସୀଦତି, ଅସମ୍ମୂଳ୍ହୋ କାଲଙ୍କରୋତି, ଉତ୍ତରି [ଉତ୍ତରିଂ (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰) ଅ॰ ନି॰ ୧୧.୧୫ ପସ୍ସିତବ୍ବା] ଅପ୍ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତୋ ବ୍ରହ୍ମଲୋକୂପଗୋ ହୋତି। ମେତ୍ତାୟ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଆସେୱିତାୟ ଭାୱିତାୟ ବହୁଲୀକତାୟ ୟାନୀକତାୟ ୱତ୍ଥୁକତାୟ ଅନୁଟ୍ଠିତାୟ ପରିଚିତାୟ ସୁସମାରଦ୍ଧାୟ – ଇମେ ଏକାଦସାନିସଂସା ପାଟିକଙ୍ଖା’’ ।
ଅତ୍ଥି ଅନୋଧିସୋ ଫରଣା ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି, ଅତ୍ଥି ଓଧିସୋ ଫରଣା ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି, ଅତ୍ଥି ଦିସାଫରଣା ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି। କତିହାକାରେହି ଅନୋଧିସୋ ଫରଣା ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି, କତିହାକାରେହି ଓଧିସୋ ଫରଣା ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି, କତିହାକାରେହି ଦିସାଫରଣା ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି? ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅନୋଧିସୋ ଫରଣା ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି, ସତ୍ତହାକାରେହି ଓଧିସୋ ଫରଣା ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି, ଦସହାକାରେହି ଦିସାଫରଣା ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
କତମେହି ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅନୋଧିସୋ ଫରଣା ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି? ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ଅୱେରା ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜା [ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝା (ସ୍ୟା॰)] ଅନୀଘା ସୁଖୀ ଅତ୍ତାନଂ ପରିହରନ୍ତୁ। ସବ୍ବେ ପାଣା…ପେ॰… ସବ୍ବେ ଭୂତା…ପେ॰… ସବ୍ବେ ପୁଗ୍ଗଲା…ପେ॰… ସବ୍ବେ ଅତ୍ତଭାୱପରିୟାପନ୍ନା ଅୱେରା ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜା ଅନୀଘା ସୁଖୀ ଅତ୍ତାନଂ ପରିହରନ୍ତୂତି। ଇମେହି ପଞ୍ଚହାକାରେହି ଅନୋଧିସୋ ଫରଣା ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
କତମେହି ସତ୍ତହାକାରେହି ଓଧିସୋ ଫରଣା ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି? ସବ୍ବା ଇତ୍ଥିୟୋ ଅୱେରା ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜା ଅନୀଘା ସୁଖୀ ଅତ୍ତାନଂ ପରିହରନ୍ତୁ। ସବ୍ବେ ପୁରିସା…ପେ॰… ସବ୍ବେ ଅରିୟା…ପେ॰… ସବ୍ବେ ଅନରିୟା…ପେ॰… ସବ୍ବେ ଦେୱା…ପେ॰… ସବ୍ବେ ମନୁସ୍ସା…ପେ॰… ସବ୍ବେ ୱିନିପାତିକା ଅୱେରା ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜା ଅନୀଘା ସୁଖୀ ଅତ୍ତାନଂ ପରିହରନ୍ତୂତି। ଇମେହି ସତ୍ତହାକାରେହି ଓଧିସୋ ଫରଣା ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
କତମେହି ଦସହାକାରେହି ଦିସାଫରଣା ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି? ସବ୍ବେ ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଦିସାୟ ସତ୍ତା ଅୱେରା ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜା ଅନୀଘା ସୁଖୀ ଅତ୍ତାନଂ ପରିହରନ୍ତୁ । ସବ୍ବେ ପଚ୍ଛିମାୟ ଦିସାୟ ସତ୍ତା…ପେ॰… ସବ୍ବେ ଉତ୍ତରାୟ ଦିସାୟ ସତ୍ତା…ପେ॰… ସବ୍ବେ ଦକ୍ଖିଣାୟ ଦିସାୟ ସତ୍ତା…ପେ॰… ସବ୍ବେ ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଅନୁଦିସାୟ ସତ୍ତା…ପେ॰… ସବ୍ବେ ପଚ୍ଛିମାୟ ଅନୁଦିସାୟ ସତ୍ତା…ପେ॰… ସବ୍ବେ ଉତ୍ତରାୟ ଅନୁଦିସାୟ ସତ୍ତା…ପେ॰… ସବ୍ବେ ଦକ୍ଖିଣାୟ ଅନୁଦିସାୟ ସତ୍ତା…ପେ॰… ସବ୍ବେ ହେଟ୍ଠିମାୟ ଦିସାୟ ସତ୍ତା…ପେ॰… ସବ୍ବେ ଉପରିମାୟ ଦିସାୟ ସତ୍ତା ଅୱେରା ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜା ଅନୀଘା ସୁଖୀ ଅତ୍ତାନଂ ପରିହରନ୍ତୁ। ସବ୍ବେ ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଦିସାୟ ପାଣା…ପେ॰… ଭୂତା… ପୁଗ୍ଗଲା… ଅତ୍ତଭାୱପରିୟାପନ୍ନା… ସବ୍ବା ଇତ୍ଥିୟୋ… ସବ୍ବେ ପୁରିସା… ସବ୍ବେ ଅରିୟା… ସବ୍ବେ ଅନରିୟା… ସବ୍ବେ ଦେୱା… ସବ୍ବେ ମନୁସ୍ସା… ସବ୍ବେ ୱିନିପାତିକା ଅୱେରା ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜା ଅନୀଘା ସୁଖୀ ଅତ୍ତାନଂ ପରିହରନ୍ତୁ। ସବ୍ବେ ପଚ୍ଛିମାୟ ଦିସାୟ ୱିନିପାତିକା…ପେ॰… ସବ୍ବେ ଉତ୍ତରାୟ ଦିସାୟ ୱିନିପାତିକା… ସବ୍ବେ ଦକ୍ଖିଣାୟ ଦିସାୟ ୱିନିପାତିକା… ସବ୍ବେ ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଅନୁଦିସାୟ ୱିନିପାତିକା… ସବ୍ବେ ପଚ୍ଛିମାୟ ଅନୁଦିସାୟ ୱିନିପାତିକା… ସବ୍ବେ ଉତ୍ତରାୟ ଅନୁଦିସାୟ ୱିନିପାତିକା… ସବ୍ବେ ଦକ୍ଖିଣାୟ ଅନୁଦିସାୟ ୱିନିପାତିକା… ସବ୍ବେ ହେଟ୍ଠିମାୟ ଦିସାୟ ୱିନିପାତିକା… ସବ୍ବେ ଉପରିମାୟ ଦିସାୟ ୱିନିପାତିକା ଅୱେରା ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜା ଅନୀଘା ସୁଖୀ ଅତ୍ତାନଂ ପରିହରନ୍ତୂତି। ଇମେହି ଦସହାକାରେହି ଦିସାଫରଣା ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
୧. ଇନ୍ଦ୍ରିୟୱାରୋ
୨୩ . ସବ୍ବେସଂ ସତ୍ତାନଂ ପୀଳନଂ ୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଅପୀଳନାୟ, ଉପଘାତଂ ୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଅନୁପଘାତେନ, ସନ୍ତାପଂ ୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଅସନ୍ତାପେନ, ପରିୟାଦାନଂ ୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଅପରିୟାଦାନେନ, ୱିହେସଂ ୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଅୱିହେସାୟ, ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ ମା ୱେରିନୋ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୁ ମା ଦୁକ୍ଖିନୋ, ସୁଖିତତ୍ତା ହୋନ୍ତୁ ମା ଦୁକ୍ଖିତତ୍ତାତି – ଇମେହି ଅଟ୍ଠହାକାରେହି ସବ୍ବେ ସତ୍ତେ ମେତ୍ତାୟତୀତି – ମେତ୍ତା। ତଂ ଧମ୍ମଂ ଚେତୟତୀତି – ଚେତୋ। ସବ୍ବବ୍ୟାପାଦପରିୟୁଟ୍ଠାନେହି ୱିମୁଚ୍ଚତୀତି – ୱିମୁତ୍ତି। ମେତ୍ତା ଚ ଚେତୋ ଚ ୱିମୁତ୍ତି ଚାତି – ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ଖେମିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୂତି – ସଦ୍ଧାୟ ଅଧିମୁଚ୍ଚତି। ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ଖେମିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୂତି – ୱୀରିୟଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି। ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ଖେମିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୂତି – ସତିଂ ଉପଟ୍ଠାପେତି। ସତିନ୍ଦ୍ରିୟପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ଖେମିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୂତି – ଚିତ୍ତଂ ସମାଦହତି। ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ଖେମିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୂତି – ପଞ୍ଞାୟ ପଜାନାତି। ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ଇମାନି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଆସେୱନା ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ପଞ୍ଚହି ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଆସେୱୀୟତି। ଇମାନି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଭାୱନା ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ପଞ୍ଚହି ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଭାୱୀୟତି। ଇମାନି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ବହୁଲୀକତା ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ପଞ୍ଚହି ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ବହୁଲୀକରୀୟତି। ଇମାନି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଅଲଙ୍କାରା ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ପଞ୍ଚହି ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ସ୍ୱାଲଙ୍କତା ହୋତି। ଇମାନି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ପରିକ୍ଖାରା ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ପଞ୍ଚହି ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ସୁପରିକ୍ଖତା ହୋତି। ଇମାନି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ପରିୱାରା ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ପଞ୍ଚହି ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ସୁପରିୱୁତା ହୋତି। ଇମାନି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଆସେୱନା ହୋନ୍ତି, ଭାୱନା ହୋନ୍ତି, ବହୁଲୀକତା ହୋନ୍ତି, ଅଲଙ୍କାରା ହୋନ୍ତି, ପରିକ୍ଖାରା ହୋନ୍ତି, ପରିୱାରା ହୋନ୍ତି, ପାରିପୂରୀ ହୋନ୍ତି, ସହଗତା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତା ହୋନ୍ତି, ସଂସଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତା ହୋନ୍ତି, ପକ୍ଖନ୍ଦନା ହୋନ୍ତି, ପସୀଦନା [ସଂସୀଦନା (କ॰ ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ହୋନ୍ତି, ସନ୍ତିଟ୍ଠନା ହୋନ୍ତି, ୱିମୁଚ୍ଚନା ହୋନ୍ତି, ‘‘ଏତଂ ସନ୍ତ’’ନ୍ତି ଫସ୍ସନା ହୋନ୍ତି, ୟାନୀକତା ହୋନ୍ତି , ୱତ୍ଥୁକତା ହୋନ୍ତି, ଅନୁଟ୍ଠିତା ହୋନ୍ତି, ପରିଚିତା ହୋନ୍ତି, ସୁସମାରଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି, ସୁଭାୱିତା ହୋନ୍ତି, ସ୍ୱାଧିଟ୍ଠିତା ହୋନ୍ତି, ସୁସମୁଗ୍ଗତା ହୋନ୍ତି , ସୁୱିମୁତ୍ତା ହୋନ୍ତି, ନିବ୍ବତ୍ତେନ୍ତି ଜୋତେନ୍ତି ପତାପେନ୍ତି।
୨. ବଲୱାରୋ
୨୪ . ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ଖେମିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୂତି – ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟେ ନ କମ୍ପତି। ସଦ୍ଧାବଲପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ଖେମିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୂତି – କୋସଜ୍ଜେ ନ କମ୍ପତି। ୱୀରିୟବଲପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ଖେମିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୂତି – ପମାଦେ ନ କମ୍ପତି। ସତିବଲପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ଖେମିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୂତି – ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେ ନ କମ୍ପତି। ସମାଧିବଲପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ଖେମିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୂତି – ଅୱିଜ୍ଜାୟ ନ କମ୍ପତି। ପଞ୍ଞାବଲପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ଇମାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଆସେୱନା ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ପଞ୍ଚହି ବଲେହି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଆସେୱୀୟତି। ଇମାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଭାୱନା ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ପଞ୍ଚହି ବଲେହି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଭାୱୀୟତି। ଇମାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ବହୁଲୀକତା ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ପଞ୍ଚହି ବଲେହି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ବହୁଲୀକରୀୟତି। ଇମାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଅଲଙ୍କାରା ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ପଞ୍ଚହି ବଲେହି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ସ୍ୱାଲଙ୍କତା ହୋତି। ଇମାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ପରିକ୍ଖାରା ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ପଞ୍ଚହି ବଲେହି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ସୁପରିକ୍ଖତା ହୋତି। ଇମାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ପରିୱାରା ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ପଞ୍ଚହି ବଲେହି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ସୁପରିୱୁତା ହୋତି। ଇମାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଆସେୱନା ହୋନ୍ତି, ଭାୱନା ହୋନ୍ତି, ବହୁଲୀକତା ହୋନ୍ତି, ଅଲଙ୍କାରା ହୋନ୍ତି, ପରିକ୍ଖାରା ହୋନ୍ତି, ପରିୱାରା ହୋନ୍ତି, ପାରିପୂରୀ ହୋନ୍ତି, ସହଗତା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତା ହୋନ୍ତି, ସଂସଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତା ହୋନ୍ତି, ପକ୍ଖନ୍ଦନା ହୋନ୍ତି, ପସୀଦନା ହୋନ୍ତି, ସନ୍ତିଟ୍ଠନା ହୋନ୍ତି, ୱିମୁଚ୍ଚନା ହୋନ୍ତି, ‘‘ଏତଂ ସନ୍ତ’’ନ୍ତି ଫସ୍ସନା ହୋନ୍ତି, ୟାନୀକତା ହୋନ୍ତି, ୱତ୍ଥୁକତା ହୋନ୍ତି, ଅନୁଟ୍ଠିତା ହୋନ୍ତି, ପରିଚିତା ହୋନ୍ତି, ସୁସମାରଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି, ସୁଭାୱିତା ହୋନ୍ତି, ସ୍ୱାଧିଟ୍ଠିତା ହୋନ୍ତି, ସୁସମୁଗ୍ଗତା ହୋନ୍ତି, ସୁୱିମୁତ୍ତା ହୋନ୍ତି ନିବ୍ବତ୍ତେନ୍ତି ଜୋତେନ୍ତି ପତାପେନ୍ତି।
୩. ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୱାରୋ
୨୫ . ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ଖେମିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୂତି – ସତିଂ ଉପଟ୍ଠାପେତି। ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ଖେମିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୂତି – ପଞ୍ଞାୟ ପୱିଚିନାତି। ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ଖେମିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୂତି – ୱୀରିୟଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି। ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ଖେମିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୂତି – ପରିଳାହଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭେତି। ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ଖେମିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୂତି – ଦୁଟ୍ଠୁଲ୍ଲଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭେତି। ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ଖେମିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୂତି – ଚିତ୍ତଂ ସମାଦହତି। ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ଖେମିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୂତି – ଞାଣେନ କିଲେସେ ପଟିସଙ୍ଖାତି। ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ଇମେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଆସେୱନା ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ସତ୍ତହି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେହି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଆସେୱୀୟତି। ଇମେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଭାୱନା ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ସତ୍ତହି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେହି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଭାୱୀୟତି। ଇମେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ବହୁଲୀକତା ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ସତ୍ତହି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେହି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ବହୁଲୀକରୀୟତି। ଇମେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଅଲଙ୍କାରା ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ସତ୍ତହି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେହି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ସ୍ୱାଲଙ୍କତା ହୋତି। ଇମେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ପରିକ୍ଖାରା ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ସତ୍ତହି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେହି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ସୁପରିକ୍ଖତା ହୋତି। ଇମେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ପରିୱାରା ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ସତ୍ତହି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେହି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ସୁପରିୱୁତା ହୋତି। ଇମେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଆସେୱନା ହୋନ୍ତି, ଭାୱନା ହୋନ୍ତି, ବହୁଲୀକତା ହୋନ୍ତି, ଅଲଙ୍କାରା ହୋନ୍ତି, ପରିକ୍ଖାରା ହୋନ୍ତି, ପରିୱାରା ହୋନ୍ତି, ପାରିପୂରୀ ହୋନ୍ତି, ସହଗତା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତା ହୋନ୍ତି, ସଂସଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତା ହୋନ୍ତି, ପକ୍ଖନ୍ଦନା ହୋନ୍ତି, ପସୀଦନା ହୋନ୍ତି, ସନ୍ତିଟ୍ଠନା ହୋନ୍ତି, ୱିମୁଚ୍ଚନା ହୋନ୍ତି, ‘‘ଏତଂ ସନ୍ତ’’ନ୍ତି ଫସ୍ସନା ହୋନ୍ତି, ୟାନୀକତା ହୋନ୍ତି, ୱତ୍ଥୁକତା ହୋନ୍ତି, ଅନୁଟ୍ଠିତା ହୋନ୍ତି, ପରିଚିତା ହୋନ୍ତି, ସୁସମାରଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି, ସୁଭାୱିତା ହୋନ୍ତି, ସ୍ୱାଧିଟ୍ଠିତା ହୋନ୍ତି, ସୁସମୁଗ୍ଗତା ହୋନ୍ତି, ସୁୱିମୁତ୍ତା ହୋନ୍ତି, ନିବ୍ବତ୍ତେନ୍ତି ଜୋତେନ୍ତି ପତାପେନ୍ତି।
୪. ମଗ୍ଗଙ୍ଗୱାରୋ
୨୬ . ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ଖେମିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୂତି – ସମ୍ମା ପସ୍ସତି। ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ଖେମିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୂତି – ସମ୍ମା ଅଭିନିରୋପେତି। ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ଖେମିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୂତି – ସମ୍ମା ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତି। ସମ୍ମାୱାଚାପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ଖେମିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୂତି – ସମ୍ମା ସମୁଟ୍ଠାପେତି। ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ଖେମିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୂତି – ସମ୍ମା ୱୋଦାପେତି । ସମ୍ମାଆଜୀୱପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ଖେମିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୂତି – ସମ୍ମା ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି। ସମ୍ମାୱାୟାମପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ଖେମିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୂତି – ସମ୍ମା ଉପଟ୍ଠାପେତି। ସମ୍ମାସତିପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ସବ୍ବେ ସତ୍ତା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ଖେମିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୂତି – ସମ୍ମା ସମାଦହତି। ସମ୍ମାସମାଧିପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ଇମେ ଅଟ୍ଠ ମଗ୍ଗଙ୍ଗା ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଆସେୱନା ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ଅଟ୍ଠହି ମଗ୍ଗଙ୍ଗେହି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଆସେୱୀୟତି। ଇମେ ଅଟ୍ଠ ମଗ୍ଗଙ୍ଗା ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଭାୱନା ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ଅଟ୍ଠହି ମଗ୍ଗଙ୍ଗେହି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଭାୱୀୟତି। ଇମେ ଅଟ୍ଠ ମଗ୍ଗଙ୍ଗା ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ବହୁଲୀକତା ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ଅଟ୍ଠହି ମଗ୍ଗଙ୍ଗେହି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ବହୁଲୀକରୀୟତି। ଇମେ ଅଟ୍ଠ ମଗ୍ଗଙ୍ଗା ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଅଲଙ୍କାରା ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ଅଟ୍ଠହି ମଗ୍ଗଙ୍ଗେହି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ସ୍ୱାଲଙ୍କତା ହୋନ୍ତି। ଇମେ ଅଟ୍ଠ ମଗ୍ଗଙ୍ଗା ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ପରିକ୍ଖାରା ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ଅଟ୍ଠହି ମଗ୍ଗଙ୍ଗେହି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ସୁପରିକ୍ଖତା ହୋତି। ଇମେ ଅଟ୍ଠ ମଗ୍ଗଙ୍ଗା ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ପରିୱାରା ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ଅଟ୍ଠହି ମଗ୍ଗଙ୍ଗେହି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ସୁପରିୱୁତା ହୋତି। ଇମେ ଅଟ୍ଠ ମଗ୍ଗଙ୍ଗା ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଆସେୱନା ହୋନ୍ତି , ଭାୱନା ହୋନ୍ତି , ବହୁଲୀକତା ହୋନ୍ତି, ଅଲଙ୍କାରା ହୋନ୍ତି, ପରିକ୍ଖାରା ହୋନ୍ତି, ପରିୱାରା ହୋନ୍ତି, ପାରିପୂରୀ ହୋନ୍ତି, ସହଗତା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତା ହୋନ୍ତି, ସଂସଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତା ହୋନ୍ତି, ପକ୍ଖନ୍ଦନା ହୋନ୍ତି, ପସୀଦନା ହୋନ୍ତି, ସନ୍ତିଟ୍ଠନା ହୋନ୍ତି, ୱିମୁଚ୍ଚନା ହୋନ୍ତି, ‘‘ଏତଂ ସନ୍ତ’’ନ୍ତି ଫସ୍ସନା ହୋନ୍ତି, ୟାନୀକତା ହୋନ୍ତି, ୱତ୍ଥୁକତା ହୋନ୍ତି, ଅନୁଟ୍ଠିତା ହୋନ୍ତି, ପରିଚିତା ହୋନ୍ତି, ସୁସମାରଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି, ସୁଭାୱିତା ହୋନ୍ତି, ସ୍ୱାଧିଟ୍ଠିତା ହୋନ୍ତି, ସୁସମୁଗ୍ଗତା ହୋନ୍ତି, ସୁୱିମୁତ୍ତା ହୋନ୍ତି ନିବ୍ବତ୍ତେନ୍ତି ଜୋତେନ୍ତି ପତାପେନ୍ତି।
୨୭ . ସବ୍ବେସଂ ପାଣାନଂ…ପେ॰… ସବ୍ବେସଂ ଭୂତାନଂ… ସବ୍ବେସଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ… ସବ୍ବେସଂ ଅତ୍ତଭାୱପରିୟାପନ୍ନାନଂ… ସବ୍ବାସଂ ଇତ୍ଥୀନଂ… ସବ୍ବେସଂ ପୁରିସାନଂ… ସବ୍ବେସଂ ଅରିୟାନଂ… ସବ୍ବେସଂ ଅନରିୟାନଂ… ସବ୍ବେସଂ ଦେୱାନଂ… ସବ୍ବେସଂ ମନୁସ୍ସାନଂ… ସବ୍ବେସଂ ୱିନିପାତିକାନଂ ପୀଳନଂ ୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଅପୀଳନାୟ, ଉପଘାତଂ ୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଅନୁପଘାତେନ, ସନ୍ତାପଂ ୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଅସନ୍ତାପେନ, ପରିୟାଦାନଂ ୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଅପରିୟାଦାନେନ, ୱିହେସଂ ୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଅୱିହେସାୟ, ସବ୍ବେ ୱିନିପାତିକା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ ମା ୱେରିନୋ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୁ ମା ଦୁକ୍ଖିନୋ, ସୁଖିତତ୍ତା ହୋନ୍ତୁ ମା ଦୁକ୍ଖିତତ୍ତାତି – ଇମେହି ଅଟ୍ଠହାକାରେହି ସବ୍ବେ ୱିନିପାତିକେ ମେତ୍ତାୟତୀତି – ମେତ୍ତା। ତଂ ଧମ୍ମଂ ଚେତୟତୀତି – ଚେତୋ। ସବ୍ବବ୍ୟାପାଦପରିୟୁଟ୍ଠାନେହି ୱିମୁଚ୍ଚତୀତି – ୱିମୁତ୍ତି। ମେତ୍ତା ଚ ଚେତୋ ଚ ୱିମୁତ୍ତି ଚାତି – ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ସବ୍ବେ ୱିନିପାତିକା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ଖେମିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୂତି – ସଦ୍ଧାୟ ଅଧିମୁଚ୍ଚତି। ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି…ପେ॰… ନିବ୍ବତ୍ତେନ୍ତି ଜୋତେନ୍ତି ପତାପେନ୍ତି।
ସବ୍ବେସଂ ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଦିସାୟ ସତ୍ତାନଂ…ପେ॰… ସବ୍ବେସଂ ପଚ୍ଛିମାୟ ଦିସାୟ ସତ୍ତାନଂ… ସବ୍ବେସଂ ଉତ୍ତରାୟ ଦିସାୟ ସତ୍ତାନଂ… ସବ୍ବେସଂ ଦକ୍ଖିଣାୟ ଦିସାୟ ସତ୍ତାନଂ… ସବ୍ବେସଂ ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଅନୁଦିସାୟ ସତ୍ତାନଂ… ସବ୍ବେସଂ ପଚ୍ଛିମାୟ ଅନୁଦିସାୟ ସତ୍ତାନଂ… ସବ୍ବେସଂ ଉତ୍ତରାୟ ଅନୁଦିସାୟ ସତ୍ତାନଂ… ସବ୍ବେସଂ ଦକ୍ଖିଣାୟ ଅନୁଦିସାୟ ସତ୍ତାନଂ… ସବ୍ବେସଂ ହେଟ୍ଠିମାୟ ଦିସାୟ ସତ୍ତାନଂ… ସବ୍ବେସଂ ଉପରିମାୟ ଦିସାୟ ସତ୍ତାନଂ ପୀଳନଂ ୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଅପୀଳନାୟ, ଉପଘାତଂ ୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଅନୁପଘାତେନ, ସନ୍ତାପଂ ୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଅସନ୍ତାପେନ, ପରିୟାଦାନଂ ୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଅପରିୟାଦାନେନ, ୱିହେସଂ ୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଅୱିହେସାୟ, ସବ୍ବେ ଉପରିମାୟ ଦିସାୟ ସତ୍ତା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ ମା ୱେରିନୋ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୁ ମା ଦୁକ୍ଖିନୋ, ସୁଖିତତ୍ତା ହୋନ୍ତୁ ମା ଦୁକ୍ଖିତତ୍ତାତି – ଇମେହି ଅଟ୍ଠହାକାରେହି ସବ୍ବେ ଉପରିମାୟ ଦିସାୟ ସତ୍ତେ ମେତ୍ତାୟତୀତି – ମେତ୍ତା। ତଂ ଧମ୍ମଂ ଚେତୟତୀତି – ଚେତୋ। ସବ୍ବବ୍ୟାପାଦପରିୟୁଟ୍ଠାନେହି ୱିମୁଚ୍ଚତୀତି – ୱିମୁତ୍ତି। ମେତ୍ତା ଚ ଚେତୋ ଚ ୱିମୁତ୍ତି ଚାତି – ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ସବ୍ବେ ଉପରିମାୟ ଦିସାୟ ସତ୍ତା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ଖେମିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୂତି – ସଦ୍ଧାୟ ଅଧିମୁଚ୍ଚତି। ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି…ପେ॰… ନିବ୍ବତ୍ତେନ୍ତି ଜୋତେନ୍ତି ପତାପେନ୍ତି।
ସବ୍ବେସଂ ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଦିସାୟ ପାଣାନଂ…ପେ॰… ଭୂତାନଂ… ପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଅତ୍ତଭାୱପରିୟାପନ୍ନାନଂ… ସବ୍ବାସଂ ଇତ୍ଥୀନଂ… ସବ୍ବେସଂ ପୁରିସାନଂ… ସବ୍ବେସଂ ଅରିୟାନଂ… ସବ୍ବେସଂ ଅନରିୟାନଂ… ସବ୍ବେସଂ ଦେୱାନଂ… ସବ୍ବେସଂ ମନୁସ୍ସାନଂ… ସବ୍ବେସଂ ୱିନିପାତିକାନଂ… ସବ୍ବେସଂ ପଚ୍ଛିମାୟ ଦିସାୟ ୱିନିପାତିକାନଂ… ସବ୍ବେସଂ ଉତ୍ତରାୟ ଦିସାୟ ୱିନିପାତିକାନଂ… ସବ୍ବେସଂ ଦକ୍ଖିଣାୟ ଦିସାୟ ୱିନିପାତିକାନଂ… ସବ୍ବେସଂ ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଅନୁଦିସାୟ ୱିନିପାତିକାନଂ… ସବ୍ବେସଂ ପଚ୍ଛିମାୟ ଅନୁଦିସାୟ ୱିନିପାତିକାନଂ… ସବ୍ବେସଂ ଉତ୍ତରାୟ ଅନୁଦିସାୟ ୱିନିପାତିକାନଂ… ସବ୍ବେସଂ ଦକ୍ଖିଣାୟ ଅନୁଦିସାୟ ୱିନିପାତିକାନଂ… ସବ୍ବେସଂ ହେଟ୍ଠିମାୟ ଦିସାୟ ୱିନିପାତିକାନଂ… ସବ୍ବେସଂ ଉପରିମାୟ ଦିସାୟ ୱିନିପାତିକାନଂ ପୀଳନଂ ୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଅପୀଳନାୟ, ଉପଘାତଂ ୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଅନୁପଘାତେନ, ସନ୍ତାପଂ ୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଅସନ୍ତାପେନ, ପରିୟାଦାନଂ ୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଅପରିୟାଦାନେନ, ୱିହେସଂ ୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଅୱିହେସାୟ, ସବ୍ବେ ଉପରିମାୟ ଦିସାୟ ୱିନିପାତିକା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ ମା ୱେରିନୋ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୁ ମା ଦୁକ୍ଖିନୋ, ସୁଖିତତ୍ତା ହୋନ୍ତୁ ମା ଦୁକ୍ଖିତତ୍ତାତି – ଇମେହି ଅଟ୍ଠହାକାରେହି ସବ୍ବେ ଉପରିମାୟ ଦିସାୟ ୱିନିପାତିକେ ମେତ୍ତାୟତୀତି – ମେତ୍ତା। ତଂ ଧମ୍ମଂ ଚେତୟତୀତି – ଚେତୋ। ସବ୍ବବ୍ୟାପାଦପରିୟୁଟ୍ଠାନେହି ୱିମୁଚ୍ଚତୀତି – ୱିମୁତ୍ତି। ମେତ୍ତା ଚ ଚେତୋ ଚ ୱିମୁତ୍ତି ଚାତି – ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ସବ୍ବେ ଉପରିମାୟ ଦିସାୟ ୱିନିପାତିକା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ଖେମିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୂତି – ସଦ୍ଧାୟ ଅଧିମୁଚ୍ଚତି। ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ସବ୍ବେ ଉପରିମାୟ ଦିସାୟ ୱିନିପାତିକା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ଖେମିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୂତି – ୱୀରିୟଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି। ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ସତିଂ ଉପଟ୍ଠାପେତି। ସତିନ୍ଦ୍ରିୟପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି। ଚିତ୍ତଂ ସମାଦହତି। ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି। ପଞ୍ଞାୟ ପଜାନାତି। ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ଇମାନି ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଆସେୱନା ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ପଞ୍ଚହି ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଆସେୱୀୟତି…ପେ॰… ନିବ୍ବତ୍ତେନ୍ତି ଜୋତେନ୍ତି ପତାପେନ୍ତି।
ସବ୍ବେ ଉପରିମାୟ ଦିସାୟ ୱିନିପାତିକା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ଖେମିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୂତି – ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟେ ନ କମ୍ପତି। ସଦ୍ଧାବଲପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି। କୋସଜ୍ଜେ ନ କମ୍ପତି। ୱୀରିୟବଲପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି। ପମାଦେ ନ କମ୍ପତି। ସତିବଲପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେ ନ କମ୍ପତି। ସମାଧିବଲପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ନ କମ୍ପତି। ପଞ୍ଞାବଲପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ଇମାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଆସେୱନା ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ପଞ୍ଚହି ବଲେହି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଆସେୱୀୟତି…ପେ॰… ନିବ୍ବତ୍ତେନ୍ତି ଜୋତେନ୍ତି ପତାପେନ୍ତି।
ସବ୍ବେ ଉପରିମାୟ ଦିସାୟ ୱିନିପାତିକା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ଖେମିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୂତି – ସତିଂ ଉପଟ୍ଠାପେତି। ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ପଞ୍ଞାୟ ପୱିଚିନାତି। ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି। ୱୀରିୟଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି। ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି। ପରିଳାହଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭେତି। ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି। ଦୁଟ୍ଠୁଲ୍ଲଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭେତି। ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି। ଚିତ୍ତଂ ସମାଦହତି। ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି। ଞାଣେନ କିଲେସେ ପଟିସଙ୍ଖାତି। ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ଇମେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଆସେୱନା ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ସତ୍ତହି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେହି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଆସେୱୀୟତି…ପେ॰… ନିବ୍ବତ୍ତେନ୍ତି ଜୋତେନ୍ତି ପତାପେନ୍ତି।
ସବ୍ବେ ଉପରିମାୟ ଦିସାୟ ୱିନିପାତିକା ଅୱେରିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ଖେମିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ସୁଖିନୋ ହୋନ୍ତୂତି – ସମ୍ମା ପସ୍ସତି। ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି। ସମ୍ମା ଅଭିନିରୋପେତି। ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି। ସମ୍ମା ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତି। ସମ୍ମାୱାଚାପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି। ସମ୍ମା ସମୁଟ୍ଠାପେତି। ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି। ସମ୍ମା ୱୋଦାପେତି। ସମ୍ମା ଆଜୀୱପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି। ସମ୍ମା ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି। ସମ୍ମାୱାୟାମପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି। ସମ୍ମା ଉପଟ୍ଠାତି। ସମ୍ମାସତିପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି। ସମ୍ମା ସମାଦହତି। ସମ୍ମାସମାଧିପରିଭାୱିତା ହୋତି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି।
ଇମେ ଅଟ୍ଠ ମଗ୍ଗଙ୍ଗା ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଆସେୱନା ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ଅଟ୍ଠହି ମଗ୍ଗଙ୍ଗେହି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଆସେୱୀୟତି…ପେ॰… ଇମେ ଅଟ୍ଠ ମଗ୍ଗଙ୍ଗା ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ପରିଭାୱିତା ହୋନ୍ତି। ଇମେହି ଅଟ୍ଠହି ମଗ୍ଗଙ୍ଗେହି ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ସୁପରିୱୁତା ହୋତି। ଇମେ ଅଟ୍ଠ ମଗ୍ଗଙ୍ଗା ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଆସେୱନା ହୋନ୍ତି, ଭାୱନା ହୋନ୍ତି, ବହୁଲୀକତା ହୋନ୍ତି, ଅଲଙ୍କାରା ହୋନ୍ତି, ପରିକ୍ଖାରା ହୋନ୍ତି, ପରିୱାରା ହୋନ୍ତି, ପାରିପୂରୀ ହୋନ୍ତି, ସହଗତା ହୋନ୍ତି, ସହଜାତା ହୋନ୍ତି , ସଂସଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି, ସମ୍ପୟୁତ୍ତା ହୋନ୍ତି, ପକ୍ଖନ୍ଦନା ହୋନ୍ତି, ପସୀଦନା ହୋନ୍ତି, ସନ୍ତିଟ୍ଠନା ହୋନ୍ତି, ୱିମୁଚ୍ଚନା ହୋନ୍ତି, ‘‘ଏତଂ ସନ୍ତ’’ନ୍ତି ଫସ୍ସନା ହୋନ୍ତି, ୟାନୀକତା ହୋନ୍ତି, ୱତ୍ଥୁକତା ହୋନ୍ତି, ଅନୁଟ୍ଠିତା ହୋନ୍ତି, ପରିଚିତା ହୋନ୍ତି, ସୁସମାରଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି, ସୁଭାୱିତା ହୋନ୍ତି, ସ୍ୱାଧିଟ୍ଠିତା ହୋନ୍ତି, ସୁସମୁଗ୍ଗତା ହୋନ୍ତି, ସୁୱିମୁତ୍ତା ହୋନ୍ତି ନିବ୍ବତ୍ତେନ୍ତି ଜୋତେନ୍ତି ପତାପେନ୍ତୀତି।
ମେତ୍ତାକଥା ନିଟ୍ଠିତା।
୫. ୱିରାଗକଥା
୨୮ . ୱିରାଗୋ ମଗ୍ଗୋ, ୱିମୁତ୍ତି ଫଲଂ। କଥଂ ୱିରାଗୋ ମଗ୍ଗୋ? ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିୟା ୱିରଜ୍ଜତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱିରଜ୍ଜତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱିରଜ୍ଜତି। ୱିରାଗୋ ୱିରାଗାରମ୍ମଣୋ ୱିରାଗଗୋଚରୋ ୱିରାଗେ ସମୁଦାଗତୋ [ସମୁପାଗତୋ (ସ୍ୟା॰)] ୱିରାଗେ ଠିତୋ ୱିରାଗେ ପତିଟ୍ଠିତୋ।
ୱିରାଗୋ ତି ଦ୍ୱେ ୱିରାଗା – ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ ୱିରାଗୋ, ୟେ ଚ ନିବ୍ବାନାରମ୍ମଣତାଜାତା ଧମ୍ମା ସବ୍ବେ ୱିରାଗା ହୋନ୍ତୀତି – ୱିରାଗା। ସହଜାତାନି ସତ୍ତଙ୍ଗାନି ୱିରାଗଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତୀତି – ୱିରାଗୋ ମଗ୍ଗୋ। ଏତେନ ମଗ୍ଗେନ ବୁଦ୍ଧା ଚ ସାୱକା ଚ ଅଗତଂ ଦିସଂ ନିବ୍ବାନଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତୀତି – ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ। ୟାୱତା ପୁଥୁସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ପରପ୍ପୱାଦାନଂ ମଗ୍ଗା, ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଅଗ୍ଗୋ ଚ ସେଟ୍ଠୋ ଚ ପାମୋକ୍ଖୋ [ୱିମୋକ୍ଖୋ (ସ୍ୟା॰), ମୋକ୍ଖୋ (ଅଟ୍ଠ॰)] ଚ ଉତ୍ତମୋ ଚ ପୱରୋ ଚାତି – ମଗ୍ଗାନଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ସେଟ୍ଠୋ।
ଅଭିନିରୋପନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପା ୱିରଜ୍ଜତି। ପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାୱାଚା ମିଚ୍ଛାୱାଚାୟ ୱିରଜ୍ଜତି। ସମୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ମିଚ୍ଛାକମ୍ମନ୍ତା ୱିରଜ୍ଜତି। ୱୋଦାନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱା ୱିରଜ୍ଜତି। ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ମିଚ୍ଛାୱାୟାମା ୱିରଜ୍ଜତି। ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସତି ମିଚ୍ଛାସତିୟା ୱିରଜ୍ଜତି। ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସମାଧି ମିଚ୍ଛାସମାଧିତୋ ୱିରଜ୍ଜତି। ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱିରଜ୍ଜତି। ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱିରଜ୍ଜତି। ୱିରାଗୋ ୱିରାଗାରମ୍ମଣୋ ୱିରାଗଗୋଚରୋ ୱିରାଗେ ସମୁଦାଗତୋ ୱିରାଗେ ଠିତୋ ୱିରାଗେ ପତିଟ୍ଠିତୋ।
ୱିରାଗୋ ତି ଦ୍ୱେ ୱିରାଗା – ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ ୱିରାଗୋ, ୟେ ଚ ନିବ୍ବାନାରମ୍ମଣତାଜାତା ଧମ୍ମା ସବ୍ବେ ୱିରାଗା ହୋନ୍ତୀତି – ୱିରାଗା। ସହଜାତାନି ସତ୍ତଙ୍ଗାନି ୱିରାଗଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତୀତି – ୱିରାଗୋ ମଗ୍ଗୋ । ଏତେନ ମଗ୍ଗେନ ବୁଦ୍ଧା ଚ ସାୱକା ଚ ଅଗତଂ ଦିସଂ ନିବ୍ବାନଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତୀତି – ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ। ୟାୱତା ପୁଥୁସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ପରପ୍ପୱାଦାନଂ ମଗ୍ଗା, ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଅଗ୍ଗୋ ଚ ସେଟ୍ଠୋ ଚ ପାମୋକ୍ଖୋ ଚ ଉତ୍ତମୋ ଚ ପୱରୋ ଚାତି – ମଗ୍ଗାନଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ସେଟ୍ଠୋ।
ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସମାଧି ଓଳାରିକା କାମରାଗସଞ୍ଞୋଜନା ପଟିଘସଞ୍ଞୋଜନା ଓଳାରିକା କାମରାଗାନୁସୟା ପଟିଘାନୁସୟା ୱିରଜ୍ଜତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱିରଜ୍ଜତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱିରଜ୍ଜତି। ୱିରାଗୋ ୱିରାଗାରମ୍ମଣୋ ୱିରାଗଗୋଚରୋ ୱିରାଗେ ସମୁଦାଗତୋ ୱିରାଗେ ଠିତୋ ୱିରାଗେ ପତିଟ୍ଠିତୋ।
ୱିରାଗୋ ତି ଦ୍ୱେ ୱିରାଗା – ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ ୱିରାଗୋ, ୟେ ଚ ନିବ୍ବାନାରମ୍ମଣତାଜାତା ଧମ୍ମା ସବ୍ବେ ୱିରାଗା ହୋନ୍ତୀତି – ୱିରାଗା। ସହଜାତାନି ସତ୍ତଙ୍ଗାନି ୱିରାଗଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତୀତି – ୱିରାଗୋ ମଗ୍ଗୋ। ଏତେନ ମଗ୍ଗେନ ବୁଦ୍ଧା ଚ ସାୱକା ଚ ଅଗତଂ ଦିସଂ ନିବ୍ବାନଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତୀତି – ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ। ୟାୱତା ପୁଥୁସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ପରପ୍ପୱାଦାନଂ ମଗ୍ଗା। ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଅଗ୍ଗୋ ଚ ସେଟ୍ଠୋ ଚ ପାମୋକ୍ଖୋ ଚ ଉତ୍ତମୋ ଚ ପୱରୋ ଚାତି – ମଗ୍ଗାନଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ସେଟ୍ଠୋ।
ଅନାଗାମିମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସମାଧି ଅନୁସହଗତା କାମରାଗସଞ୍ଞୋଜନା ପଟିଘସଞ୍ଞୋଜନା ଅନୁସହଗତା କାମରାଗାନୁସୟା ପଟିଘାନୁସୟା ୱିରଜ୍ଜତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱିରଜ୍ଜତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱିରଜ୍ଜତି। ୱିରାଗୋ ୱିରାଗାରମ୍ମଣୋ…ପେ॰… ମଗ୍ଗାନଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ସେଟ୍ଠୋ।
ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସମାଧି ରୂପରାଗା ଅରୂପରାଗା ମାନା ଉଦ୍ଧଚ୍ଚା ଅୱିଜ୍ଜାୟ ମାନାନୁସୟା ଭୱରାଗାନୁସୟା ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟା ୱିରଜ୍ଜତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱିରଜ୍ଜତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱିରଜ୍ଜତି ୱିରାଗୋ ୱିରାଗାରମ୍ମଣୋ ୱିରାଗଗୋଚରୋ ୱିରାଗେ ସମୁଦାଗତୋ ୱିରାଗେ ଠିତୋ ୱିରାଗେ ପତିଟ୍ଠିତୋ।
ୱିରାଗୋ ତି ଦ୍ୱେ ୱିରାଗା – ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ ୱିରାଗୋ, ୟେ ଚ ନିବ୍ବାନାରମ୍ମଣତାଜାତା ଧମ୍ମା ସବ୍ବେ ୱିରାଗା ହୋନ୍ତୀତି – ୱିରାଗା। ସହଜାତାନି ସତ୍ତଙ୍ଗାନି ୱିରାଗଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତୀତି – ୱିରାଗୋ ମଗ୍ଗୋ। ଏତେନ ମଗ୍ଗେନ ବୁଦ୍ଧା ଚ ସାୱକା ଚ ଅଗତଂ ଦିସଂ ନିବ୍ବାନଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତୀତି – ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ । ୟାୱତା ପୁଥୁସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ପରପ୍ପୱାଦାନଂ ମଗ୍ଗା। ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଅଗ୍ଗୋ ଚ ସେଟ୍ଠୋ ଚ ପାମୋକ୍ଖୋ ଚ ଉତ୍ତମୋ ଚ ପୱରୋ ଚାତି – ମଗ୍ଗାନଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ସେଟ୍ଠୋ।
ଦସ୍ସନୱିରାଗୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ଅଭିନିରୋପନୱିରାଗୋ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ। ପରିଗ୍ଗହୱିରାଗୋ ସମ୍ମାୱାଚା। ସମୁଟ୍ଠାନୱିରାଗୋ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ। ୱୋଦାନୱିରାଗୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ । ପଗ୍ଗହୱିରାଗୋ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ। ଉପଟ୍ଠାନୱିରାଗୋ ସମ୍ମାସତି। ଅୱିକ୍ଖେପୱିରାଗୋ ସମ୍ମାସମାଧି। ଉପଟ୍ଠାନୱିରାଗୋ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ। ପୱିଚୟୱିରାଗୋ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ। ପଗ୍ଗହୱିରାଗୋ ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ। ଫରଣୱିରାଗୋ ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ। ଉପସମୱିରାଗୋ ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ। ଅୱିକ୍ଖେପୱିରାଗୋ ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ। ପଟିସଙ୍ଖାନୱିରାଗୋ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ। ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟେ ଅକମ୍ପିୟୱିରାଗୋ ସଦ୍ଧାବଲଂ। କୋସଜ୍ଜେ ଅକମ୍ପିୟୱିରାଗୋ ୱୀରିୟବଲଂ। ପମାଦେ ଅକମ୍ପିୟୱିରାଗୋ ସତିବଲଂ। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେ ଅକମ୍ପିୟୱିରାଗୋ ସମାଧିବଲଂ। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଅକମ୍ପିୟୱିରାଗୋ ପଞ୍ଞାବଲଂ। ଅଧିମୋକ୍ଖୱିରାଗୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ପଗ୍ଗହୱିରାଗୋ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ଉପଟ୍ଠାନୱିରାଗୋ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ଅୱିକ୍ଖେପୱିରାଗୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ଦସ୍ସନୱିରାଗୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ୱିରାଗୋ। ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ବଲଂ ୱିରାଗୋ। ନିୟ୍ୟାନଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ୱିରାଗୋ। ହେତୁଟ୍ଠେନ ମଗ୍ଗୋ ୱିରାଗୋ। ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିପଟ୍ଠାନା ୱିରାଗୋ। ପଦହନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ୱିରାଗୋ। ଇଜ୍ଝନଟ୍ଠେନ ଇଦ୍ଧିପାଦା ୱିରାଗୋ। ତଥଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚା ୱିରାଗୋ। ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମଥୋ ୱିରାଗୋ। ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା ୱିରାଗୋ। ଏକରସଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନା ୱିରାଗୋ। ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ୱିରାଗୋ। ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି ୱିରାଗୋ। ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ଚିତ୍ତୱିସୁଦ୍ଧି ୱିରାଗୋ। ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ଦିଟ୍ଠିୱିସୁଦ୍ଧି ୱିରାଗୋ। ୱିମୁତ୍ତଟ୍ଠେନ ୱିମୋକ୍ଖୋ ୱିରାଗୋ। ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ ୱିଜ୍ଜା ୱିରାଗୋ। ପରିଚ୍ଚାଗଟ୍ଠେନ ୱିମୁତ୍ତି ୱିରାଗୋ। ସମୁଚ୍ଛେଦଟ୍ଠେନ ଖୟେ ଞାଣଂ ୱିରାଗୋ। ଛନ୍ଦୋ ମୂଲଟ୍ଠେନ ୱିରାଗୋ। ମନସିକାରୋ ସମୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ୱିରାଗୋ। ଫସ୍ସୋ ସମୋଧାନଟ୍ଠେନ ୱିରାଗୋ। ୱେଦନା ସମୋସରଣଟ୍ଠେନ ୱିରାଗୋ। ସମାଧି ପମୁଖଟ୍ଠେନ ୱିରାଗୋ। ସତି ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ୱିରାଗୋ। ପଞ୍ଞା ତତୁତ୍ତରଟ୍ଠେନ ୱିରାଗୋ। ୱିମୁତ୍ତି ସାରଟ୍ଠେନ ୱିରାଗୋ। ଅମତୋଗଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟୋସାନଟ୍ଠେନ ମଗ୍ଗୋ।
ଦସ୍ସନମଗ୍ଗୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, ଅଭିନିରୋପନମଗ୍ଗୋ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ…ପେ॰… ଅମତୋଗଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟୋସାନଟ୍ଠେନ ମଗ୍ଗୋ। ଏୱଂ ୱିରାଗୋ ମଗ୍ଗୋ।
୨୯ . କଥଂ ୱିମୁତ୍ତି ଫଲଂ? ସୋତାପତ୍ତିଫଲକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିୟା ୱିମୁତ୍ତା ହୋତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱିମୁତ୍ତା ହୋତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱିମୁତ୍ତା ହୋତି, ୱିମୁତ୍ତି ୱିମୁତ୍ତାରମ୍ମଣା ୱିମୁତ୍ତିଗୋଚରା ୱିମୁତ୍ତିୟା ସମୁଦାଗତା ୱିମୁତ୍ତିୟା ଠିତା ୱିମୁତ୍ତିୟା ପତିଟ୍ଠିତା। ୱିମୁତ୍ତୀ ତି ଦ୍ୱେ ମୁତ୍ତିୟୋ – ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ ୱିମୁତ୍ତି, ୟେ ଚ ନିବ୍ବାନାରମ୍ମଣତାଜାତା ଧମ୍ମା ସବ୍ବେ ଚ ୱିମୁତ୍ତା ହୋନ୍ତୀତି – ୱିମୁତ୍ତି ଫଲଂ।
ଅଭିନିରୋପନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପା ୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ୱିମୁତ୍ତି ୱିମୁତ୍ତାରମ୍ମଣା ୱିମୁତ୍ତିଗୋଚରା ୱିମୁତ୍ତିୟା ସମୁଦାଗତା ୱିମୁତ୍ତିୟା ଠିତା ୱିମୁତ୍ତିୟା ପତିଟ୍ଠିତା। ୱିମୁତ୍ତୀ ତି ଦ୍ୱେ ୱିମୁତ୍ତିୟୋ – ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ ୱିମୁତ୍ତି, ୟେ ଚ ନିବ୍ବାନାରମ୍ମଣତାଜାତା ଧମ୍ମା ସବ୍ବେ ୱିମୁତ୍ତା ହୋନ୍ତୀତି – ୱିମୁତ୍ତି ଫଲଂ।
ପରିଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାୱାଚା ମିଚ୍ଛାୱାଚାୟ ୱିମୁତ୍ତା ହୋତି, ସମୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ମିଚ୍ଛାକମ୍ମନ୍ତା ୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ୱୋଦାନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱା ୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ପଗ୍ଗହଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ମିଚ୍ଛାୱାୟାମା ୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସତି ମିଚ୍ଛାସତିୟା ୱିମୁତ୍ତା ହୋତି, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସମାଧି ମିଚ୍ଛାସମାଧିତୋ ୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ୱିମୁତ୍ତି ୱିମୁତ୍ତାରମ୍ମଣା ୱିମୁତ୍ତିଗୋଚରା ୱିମୁତ୍ତିୟା ସମୁଦାଗତା ୱିମୁତ୍ତିୟା ଠିତା ୱିମୁତ୍ତିୟା ପତିଟ୍ଠିତା। ୱିମୁତ୍ତୀତି। ଦ୍ୱେ ୱିମୁତ୍ତିୟୋ – ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ ୱିମୁତ୍ତି, ୟେ ଚ ନିବ୍ବାନାରମ୍ମଣତାଜାତା ଧମ୍ମା ସବ୍ବେ ୱିମୁତ୍ତା ହୋନ୍ତୀତି – ୱିମୁତ୍ତି ଫଲଂ।
ସକଦାଗାମିଫଲକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସମାଧି ଓଳାରିକା କାମରାଗସଞ୍ଞୋଜନା ପଟିଘସଞ୍ଞୋଜନା ଓଳାରିକା କାମରାଗାନୁସୟା ପଟିଘାନୁସୟା ୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ୱିମୁତ୍ତି ୱିମୁତ୍ତାରମ୍ମଣା ୱିମୁତ୍ତିଗୋଚରା ୱିମୁତ୍ତିୟା ସମୁଦାଗତା ୱିମୁତ୍ତିୟା ଠିତା ୱିମୁତ୍ତିୟା ପତିଟ୍ଠିତା। ୱିମୁତ୍ତୀ ତି ଦ୍ୱେ ୱିମୁତ୍ତିୟୋ – ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ ୱିମୁତ୍ତି, ୟେ ଚ ନିବ୍ବାନାରମ୍ମଣତାଜାତା ଧମ୍ମା ସବ୍ବେ ୱିମୁତ୍ତା ହୋନ୍ତୀତି – ୱିମୁତ୍ତି ଫଲଂ।
ଅନାଗାମିଫଲକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସମାଧି ଅନୁସହଗତା କାମରାଗସଞ୍ଞୋଜନା ପଟିଘସଞ୍ଞୋଜନା ଅନୁସହଗତା କାମରାଗାନୁସୟା ପଟିଘାନୁସୟା ୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ୱିମୁତ୍ତି ୱିମୁତ୍ତାରମ୍ମଣା ୱିମୁତ୍ତିଗୋଚରା ୱିମୁତ୍ତିୟା ସମୁଦାଗତା ୱିମୁତ୍ତିୟା ଠିତା ୱିମୁତ୍ତିୟା ପତିଟ୍ଠିତା…ପେ॰…।
ଅରହତ୍ତଫଲକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମ୍ମାସମାଧି ରୂପରାଗା ଅରୂପରାଗା ମାନା ଉଦ୍ଧଚ୍ଚା ଅୱିଜ୍ଜାୟ ମାନାନୁସୟା ଭୱରାଗାନୁସୟା ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟା ୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ତଦନୁୱତ୍ତକକିଲେସେହି ଚ ଖନ୍ଧେହି ଚ ୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ୱିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ୱିମୁତ୍ତି ୱିମୁତ୍ତାରମ୍ମଣା ୱିମୁତ୍ତିଗୋଚରା ୱିମୁତ୍ତିୟା ସମୁଦାଗତା ୱିମୁତ୍ତିୟା ଠିତା ୱିମୁତ୍ତିୟା ପତିଟ୍ଠିତା। ୱିମୁତ୍ତୀ ତି ଦ୍ୱେ ୱିମୁତ୍ତିୟୋ – ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ ୱିମୁତ୍ତି, ୟେ ଚ ନିବ୍ବାନାରମ୍ମଣତା ଜାତା ଧମ୍ମା ସବ୍ବେ ୱିମୁତ୍ତା ହୋନ୍ତୀତି – ୱିମୁତ୍ତି ଫଲଂ।
ଦସ୍ସନୱିମୁତ୍ତି ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଅୱିକ୍ଖେପୱିମୁତ୍ତି ସମ୍ମାସମାଧି, ଉପଟ୍ଠାନୱିମୁତ୍ତି ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ପଟିସଙ୍ଖାନୱିମୁତ୍ତି ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ। ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟେ ଅକମ୍ପିୟୱିମୁତ୍ତି ସଦ୍ଧାବଲଂ…ପେ॰… ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଅକମ୍ପିୟୱିମୁତ୍ତି ପଞ୍ଞାବଲଂ। ଅଧିମୋକ୍ଖୱିମୁତ୍ତି ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ଦସ୍ସନୱିମୁତ୍ତି ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ।
ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟା ୱିମୁତ୍ତି। ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ବଲା ୱିମୁତ୍ତି, ନିୟ୍ୟାନଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ୱିମୁତ୍ତି, ହେତୁଟ୍ଠେନ ମଗ୍ଗୋ ୱିମୁତ୍ତି, ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିପଟ୍ଠାନା ୱିମୁତ୍ତି, ପଦହନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ୱିମୁତ୍ତି, ଇଜ୍ଝନଟ୍ଠେନ ଇଦ୍ଧିପାଦା ୱିମୁତ୍ତି, ତଥଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚା ୱିମୁତ୍ତି, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମଥୋ ୱିମୁତ୍ତି, ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା ୱିମୁତ୍ତି, ଏକରସଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନା ୱିମୁତ୍ତି, ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ୱିମୁତ୍ତି, ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି ୱିମୁତ୍ତି, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ଚିତ୍ତୱିସୁଦ୍ଧି ୱିମୁତ୍ତି, ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ଦିଟ୍ଠିୱିସୁଦ୍ଧି ୱିମୁତ୍ତି, ୱିମୁତ୍ତଟ୍ଠେନ ୱିମୋକ୍ଖୋ ୱିମୁତ୍ତି, ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ ୱିଜ୍ଜା ୱିମୁତ୍ତି, ପରିଚ୍ଚାଗଟ୍ଠେନ ୱିମୁତ୍ତି ୱିମୁତ୍ତି, ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୟଟ୍ଠେନ ଅନୁପ୍ପାଦେ ଞାଣଂ ୱିମୁତ୍ତି, ଛନ୍ଦୋ ମୂଲଟ୍ଠେନ ୱିମୁତ୍ତି, ମନସିକାରୋ ସମୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ୱିମୁତ୍ତି, ଫସ୍ସୋ ସମୋଧାନଟ୍ଠେନ ୱିମୁତ୍ତି, ୱେଦନା ସମୋସରଣଟ୍ଠେନ ୱିମୁତ୍ତି, ସମାଧି ପମୁଖଟ୍ଠେନ ୱିମୁତ୍ତି, ସତି ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ୱିମୁତ୍ତି, ପଞ୍ଞା ତତୁତ୍ତରଟ୍ଠେନ ୱିମୁତ୍ତି, ୱିମୁତ୍ତି ସାରଟ୍ଠେନ ୱିମୁତ୍ତି, ଅମତୋଗଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟୋସାନଟ୍ଠେନ ୱିମୁତ୍ତି। ଏୱଂ ୱିମୁତ୍ତି ଫଲଂ। ଏୱଂ ୱିରାଗୋ ମଗ୍ଗୋ , ୱିମୁତ୍ତି ଫଲନ୍ତି।
ୱିରାଗକଥା ନିଟ୍ଠିତା।
୬. ପଟିସମ୍ଭିଦାକଥା
୧. ଧମ୍ମଚକ୍କପୱତ୍ତନୱାରୋ
୩୦ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ବାରାଣସିୟଂ ୱିହରତି ଇସିପତନେ ମିଗଦାୟେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ପଞ୍ଚୱଗ୍ଗିୟେ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି –
‘‘ଦ୍ୱେମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନ୍ତା ପବ୍ବଜିତେନ ନ ସେୱିତବ୍ବା। କତମେ ଦ୍ୱେ? ୟୋ ଚାୟଂ କାମେସୁ କାମସୁଖଲ୍ଲିକାନୁୟୋଗୋ ହୀନୋ ଗମ୍ମୋ ପୋଥୁଜ୍ଜନିକୋ ଅନରିୟୋ ଅନତ୍ଥସଂହିତୋ; ୟୋ ଚାୟଂ ଅତ୍ତକିଲମଥାନୁୟୋଗୋ ଦୁକ୍ଖୋ ଅନରିୟୋ ଅନତ୍ଥସଂହିତୋ। ଏତେ ଖୋ [ଏତେ ତେ (ସ୍ୟା॰ କ॰ ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰) ସଂ॰ ନି॰ ୫.୧୦୮୧; ମହାୱ॰ ୧୩ ପସ୍ସିତବ୍ବା] , ଭିକ୍ଖୱେ, ଉଭୋ ଅନ୍ତେ ଅନୁପଗମ୍ମ ମଜ୍ଝିମା ପଟିପଦା ତଥାଗତେନ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧା ଚକ୍ଖୁକରଣୀ ଞାଣକରଣୀ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି।
‘‘କତମା ଚ ସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଜ୍ଝିମା ପଟିପଦା ତଥାଗତେନ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧା ଚକ୍ଖୁକରଣୀ ଞାଣକରଣୀ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି? ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ଅୟଂ ଖୋ ସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଜ୍ଝିମା ପଟିପଦା ତଥାଗତେନ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧା ଚକ୍ଖୁକରଣୀ ଞାଣକରଣୀ ଉପସମାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସମ୍ବୋଧାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି।
‘‘ଇଦଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ। ଜାତିପି ଦୁକ୍ଖା, ଜରାପି ଦୁକ୍ଖା, ବ୍ୟାଧିପି ଦୁକ୍ଖୋ, ମରଣମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ଅପ୍ପିୟେହି ସମ୍ପୟୋଗୋ ଦୁକ୍ଖୋ, ପିୟେହି ୱିପ୍ପୟୋଗୋ ଦୁକ୍ଖୋ, ୟମ୍ପିଚ୍ଛଂ ନ ଲଭତି ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ; ସଂଖିତ୍ତେନ ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା ଦୁକ୍ଖା। ଇଦଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ – ୟାୟଂ ତଣ୍ହା ପୋନୋଭୱିକା ନନ୍ଦିରାଗସହଗତା ତତ୍ରତତ୍ରାଭିନନ୍ଦିନୀ , ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – କାମତଣ୍ହା, ଭୱତଣ୍ହା, ୱିଭୱତଣ୍ହା। ଇଦଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ – ୟୋ ତସ୍ସାୟେୱ ତଣ୍ହାୟ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧୋ ଚାଗୋ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ମୁତ୍ତି ଅନାଲୟୋ। ଇଦଂ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚଂ – ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି।
‘‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚ’ନ୍ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ‘ତଂ ଖୋ ପନିଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟ’ନ୍ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ପରିଞ୍ଞାତନ୍ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି।
‘‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚ’ନ୍ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ‘ତଂ ଖୋ ପନିଦଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ପହାତବ୍ବ’ନ୍ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ପହୀନନ୍ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି।
‘‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଅରିୟସଚ୍ଚ’ନ୍ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ‘ତଂ ଖୋ ପନିଦଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବ’ନ୍ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକତନ୍ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି।
‘‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚ’ନ୍ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ‘ତଂ ଖୋ ପନିଦଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ଭାୱେତବ୍ବ’ନ୍ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଭାୱିତନ୍ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି।
‘‘ୟାୱକୀୱଞ୍ଚ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେସୁ ଚତୂସୁ ଅରିୟସଚ୍ଚେସୁ ଏୱଂ ତିପରିୱଟ୍ଟଂ ଦ୍ୱାଦସାକାରଂ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଦସ୍ସନଂ ନ ସୁୱିସୁଦ୍ଧଂ ଅହୋସି , ନେୱ ତାୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ , ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ‘ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ’ତି ପଚ୍ଚଞ୍ଞାସିଂ। ୟତୋ ଚ ଖୋ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେସୁ ଚତୂସୁ ଅରିୟସଚ୍ଚେସୁ ଏୱଂ ତିପରିୱଟ୍ଟଂ ଦ୍ୱାଦସାକାରଂ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଦସ୍ସନଂ ସୁୱିସୁଦ୍ଧଂ ଅହୋସି, ଅଥାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ‘ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ’ତି ପଚ୍ଚଞ୍ଞାସିଂ। ଞାଣଞ୍ଚ ପନ ମେ ଦସ୍ସନଂ ଉଦପାଦି – ‘ଅକୁପ୍ପା ମେ ୱିମୁତ୍ତି, ଅୟମନ୍ତିମା ଜାତି, ନତ୍ଥି ଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ’’’ତି।
ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ପଞ୍ଚୱଗ୍ଗିୟା ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।
ଇମସ୍ମିଞ୍ଚ ପନ ୱେୟ୍ୟାକରଣସ୍ମିଂ ଭଞ୍ଞମାନେ ଆୟସ୍ମତୋ କୋଣ୍ଡଞ୍ଞସ୍ସ ୱିରଜଂ ୱୀତମଲଂ ଧମ୍ମଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି – ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ, ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି।
ପୱତ୍ତିତେ ଚ ପନ ଭଗୱତା ଧମ୍ମଚକ୍କେ ଭୁମ୍ମା [ଭୂମା (କ॰)] ଦେୱା ସଦ୍ଦମନୁସ୍ସାୱେସୁଂ – ‘‘ଏତଂ ଭଗୱତା ବାରାଣସିୟଂ ଇସିପତନେ ମିଗଦାୟେ ଅନୁତ୍ତରଂ ଧମ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତିତଂ ଅପ୍ପଟିୱତ୍ତିୟଂ ସମଣେନ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣେନ ୱା ଦେୱେନ ୱା ମାରେନ ୱା ବ୍ରହ୍ମୁନା ୱା କେନଚି ୱା ଲୋକସ୍ମି’’ନ୍ତି। ଭୁମ୍ମାନଂ ଦେୱାନଂ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା ଚାତୁମହାରାଜିକା [ଚାତୁମ୍ମହାରାଜିକା (ସ୍ୟା॰)] ଦେୱା ସଦ୍ଦମନୁସ୍ସାୱେସୁଂ…ପେ॰… ଚାତୁମହାରାଜିକାନଂ ଦେୱାନଂ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା ତାୱତିଂସା ଦେୱା…ପେ॰… ୟାମା ଦେୱା…ପେ॰… ତୁସିତା ଦେୱା…ପେ॰… ନିମ୍ମାନରତୀ ଦେୱା…ପେ॰… ପରନିମ୍ମିତୱସୱତ୍ତୀ ଦେୱା…ପେ॰… ବ୍ରହ୍ମକାୟିକା ଦେୱା ସଦ୍ଦମନୁସ୍ସାୱେସୁଂ – ‘‘ଏତଂ ଭଗୱତା ବାରାଣସିୟଂ ଇସିପତନେ ମିଗଦାୟେ ଅନୁତ୍ତରଂ ଧମ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତିତଂ ଅପ୍ପଟିୱତ୍ତିୟଂ ସମଣେନ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣେନ ୱା ଦେୱେନ ୱା ମାରେନ ୱା ବ୍ରହ୍ମୁନା ୱା କେନଚି ୱା ଲୋକସ୍ମି’’ନ୍ତି।
ଇତିହ ତେନ ଖଣେନ ତେନ ଲୟେନ ତେନ ମୁହୁତ୍ତେନ ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକା ସଦ୍ଦୋ ଅବ୍ଭୁଗ୍ଗଚ୍ଛି। ଅୟଞ୍ଚ ଦସସହସ୍ସୀ ଲୋକଧାତୁ ସଂକମ୍ପି ସମ୍ପକମ୍ପି ସମ୍ପୱେଧି, ଅପ୍ପମାଣୋ ଚ ଉଳାରୋ ଓଭାସୋ ଲୋକେ ପାତୁରହୋସି ଅତିକ୍କମ୍ମ [ଅତିକ୍କମ୍ମେୱ (ସ୍ୟା॰ କ॰) ସଂ॰ ନି॰ ୫.୧୦୮୧ ପସ୍ସିତବ୍ବା] ଦେୱାନଂ ଦେୱାନୁଭାୱନ୍ତି।
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଇମଂ ଉଦାନଂ ଉଦାନେସି – ‘‘ଅଞ୍ଞାସି ୱତ, ଭୋ, କୋଣ୍ଡଞ୍ଞୋ; ଅଞ୍ଞାସି ୱତ, ଭୋ, କୋଣ୍ଡଞ୍ଞୋ’’ତି। ଇତି ହିଦଂ ଆୟସ୍ମତୋ କୋଣ୍ଡଞ୍ଞସ୍ସ ଅଞ୍ଞାସିକୋଣ୍ଡଞ୍ଞୋ ତ୍ୱେୱ [ଅଞ୍ଞାକୋଣ୍ଡଞ୍ଞୋତ୍ୱେୱ (ସ୍ୟା॰)] ନାମଂ ଅହୋସି।
[କ] ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚ’ନ୍ତି ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି’’।
ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ଞାଣଂ ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦୀ ତି – ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ। ଞାଣଂ ଉଦପାଦୀ ତି – ଞାତଟ୍ଠେନ। ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦୀ ତି – ପଜାନନଟ୍ଠେନ। ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦୀ ତି – ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ। ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦୀ ତି – ଓଭାସଟ୍ଠେନ।
ଚକ୍ଖୁଂ ଧମ୍ମୋ, ଞାଣଂ ଧମ୍ମୋ, ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମୋ, ୱିଜ୍ଜା ଧମ୍ମୋ, ଆଲୋକୋ ଧମ୍ମୋ। ଇମେ ପଞ୍ଚ ଧମ୍ମା ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ଆରମ୍ମଣା ଚେୱ ହୋନ୍ତି ଗୋଚରା ଚ। ୟେ ତସ୍ସା ଆରମ୍ମଣା ତେ ତସ୍ସା ଗୋଚରା। ୟେ ତସ୍ସା ଗୋଚରା ତେ ତସ୍ସା ଆରମ୍ମଣା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଧମ୍ମେସୁ ଞାଣଂ ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦା’’।
ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଞାତଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ପଜାନନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ପଟିୱେଧଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଓଭାସଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ। ଇମେ ପଞ୍ଚ ଅତ୍ଥା ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ଆରମ୍ମଣା ଚେୱ ହୋନ୍ତି ଗୋଚରା ଚ। ୟେ ତସ୍ସା ଆରମ୍ମଣା ତେ ତସ୍ସା ଗୋଚରା। ୟେ ତସ୍ସା ଗୋଚରା ତେ ତସ୍ସା ଆରମ୍ମଣା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଅତ୍ଥେସୁ ଞାଣଂ ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦା’’।
ପଞ୍ଚ ଧମ୍ମେ ସନ୍ଦସ୍ସେତୁଂ ବ୍ୟଞ୍ଜନନିରୁତ୍ତାଭିଲାପା, ପଞ୍ଚ ଅତ୍ଥେ ସନ୍ଦସ୍ସେତୁଂ ବ୍ୟଞ୍ଜନନିରୁତ୍ତାଭିଲାପା। ଇମା ଦସ ନିରୁତ୍ତିୟା ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ଆରମ୍ମଣା ଚେୱ ହୋନ୍ତି ଗୋଚରା ଚ। ୟେ ତସ୍ସା ଆରମ୍ମଣା ତେ ତସ୍ସା ଗୋଚରା। ୟେ ତସ୍ସା ଗୋଚରା ତେ ତସ୍ସା ଆରମ୍ମଣା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ନିରୁତ୍ତୀସୁ ଞାଣଂ ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦା’’।
ପଞ୍ଚସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଞାଣାନି, ପଞ୍ଚସୁ ଅତ୍ଥେସୁ ଞାଣାନି, ଦସସୁ ନିରୁତ୍ତୀସୁ ଞାଣାନି। ଇମାନି ୱୀସତି ଞାଣାନି ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ଆରମ୍ମଣା ଚେୱ ହୋନ୍ତି ଗୋଚରା ଚ। ୟେ ତସ୍ସା ଆରମ୍ମଣା ତେ ତସ୍ସା ଗୋଚରା। ୟେ ତସ୍ସା ଗୋଚରା ତେ ତସ୍ସା ଆରମ୍ମଣା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ପଟିଭାନେସୁ ଞାଣଂ ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦା’’।
‘‘‘ତଂ ଖୋ ପନିଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟ’ନ୍ତି…ପେ॰… ପରିଞ୍ଞାତନ୍ତି ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି’’।
ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ଞାଣଂ ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦୀ ତି – ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ। ଞାଣଂ ଉଦପାଦୀ ତି – ଞାତଟ୍ଠେନ। ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦୀ ତି – ପଜାନନଟ୍ଠେନ। ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦୀ ତି – ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ। ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦୀ ତି – ଓଭାସଟ୍ଠେନ।
ଚକ୍ଖୁଂ ଧମ୍ମୋ, ଞାଣଂ ଧମ୍ମୋ, ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମୋ, ୱିଜ୍ଜା ଧମ୍ମୋ, ଆଲୋକୋ ଧମ୍ମୋ। ଇମେ ପଞ୍ଚ ଧମ୍ମା ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ଆରମ୍ମଣା ଚେୱ ହୋନ୍ତି ଗୋଚରା ଚ । ୟେ ତସ୍ସା ଆରମ୍ମଣା ତେ ତସ୍ସା ଗୋଚରା। ୟେ ତସ୍ସା ଗୋଚରା ତେ ତସ୍ସା ଆରମ୍ମଣା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଧମ୍ମେସୁ ଞାଣଂ ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦା’’।
ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଞାତଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ପଜାନନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ପଟିୱେଧଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଓଭାସଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ। ଇମେ ପଞ୍ଚ ଅତ୍ଥା ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ଆରମ୍ମଣା ଚେୱ ହୋନ୍ତି ଗୋଚରା ଚ। ୟେ ତସ୍ସା ଆରମ୍ମଣା ତେ ତସ୍ସା ଗୋଚରା। ୟେ ତସ୍ସା ଗୋଚରା ତେ ତସ୍ସା ଆରମ୍ମଣା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଅତ୍ଥେସୁ ଞାଣଂ ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦା’’।
ପଞ୍ଚ ଧମ୍ମେ ସନ୍ଦସ୍ସେତୁଂ ବ୍ୟଞ୍ଜନନିରୁତ୍ତାଭିଲାପା, ପଞ୍ଚ ଅତ୍ଥେ ସନ୍ଦସ୍ସେତୁଂ ବ୍ୟଞ୍ଜନନିରୁତ୍ତାଭିଲାପା। ଇମା ଦସ ନିରୁତ୍ତିୟୋ ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ଆରମ୍ମଣା ଚେୱ ହୋନ୍ତି ଗୋଚରା ଚ। ୟେ ତସ୍ସା ଆରମ୍ମଣା ତେ ତସ୍ସା ଗୋଚରା। ୟେ ତସ୍ସା ଗୋଚରା ତେ ତସ୍ସା ଆରମ୍ମଣା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ନିରୁତ୍ତୀସୁ ଞାଣଂ ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦା’’।
ପଞ୍ଚସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଞାଣାନି, ପଞ୍ଚସୁ ଅତ୍ଥେସୁ ଞାଣାନି, ଦସସୁ ନିରୁତ୍ତୀସୁ ଞାଣାନି। ଇମାନି ୱୀସତି ଞାଣାନି ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ଆରମ୍ମଣା ଚେୱ ହୋନ୍ତି ଗୋଚରା ଚ। ୟେ ତସ୍ସା ଆରମ୍ମଣା ତେ ତସ୍ସା ଗୋଚରା। ୟେ ତସ୍ସା ଗୋଚରା ତେ ତସ୍ସା ଆରମ୍ମଣା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ପଟିଭାନେସୁ ଞାଣଂ ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦା’’।
ଦୁକ୍ଖେ ଅରିୟସଚ୍ଚେ ପନ୍ନରସ ଧମ୍ମା, ପନ୍ନରସ ଅତ୍ଥା, ତିଂସ ନିରୁତ୍ତିୟୋ, ସଟ୍ଠି ଞାଣାନି।
[ଖ] ‘‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚ’ନ୍ତି ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ‘ତଂ ଖୋ ପନିଦଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ପହାତବ୍ବ’ନ୍ତି…ପେ॰… ପହୀନନ୍ତି ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰ … ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି…ପେ॰…’’।
ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟେ ଅରିୟସଚ୍ଚେ ପନ୍ନରସ ଧମ୍ମା, ପନ୍ନରସ ଅତ୍ଥା, ତିଂସ ନିରୁତ୍ତିୟୋ, ସଟ୍ଠି ଞାଣାନି।
[ଗ] ‘‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଅରିୟସଚ୍ଚ’ନ୍ତି ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ‘ତଂ ଖୋ ପନିଦଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବ’ନ୍ତି…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକତନ୍ତି ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି…ପେ॰…’’।
ଦୁକ୍ଖନିରୋଧେ ଅରିୟସଚ୍ଚେ ପନ୍ନରସ ଧମ୍ମା, ପନ୍ନରସ ଅତ୍ଥା, ତିଂସ ନିରୁତ୍ତିୟୋ, ସଟ୍ଠି ଞାଣାନି।
[ଘ] ‘‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚ’ନ୍ତି ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ‘ତଂ ଖୋ ପନିଦଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ଭାୱେତବ୍ବ’ନ୍ତି…ପେ॰… ଭାୱିତନ୍ତି ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି…ପେ॰…’’।
ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଅରିୟସଚ୍ଚେ ପନ୍ନରସ ଧମ୍ମା, ପନ୍ନରସ ଅତ୍ଥା, ତିଂସ ନିରୁତ୍ତିୟୋ, ସଟ୍ଠି ଞାଣାନି।
ଚତୂସୁ ଅରିୟସଚ୍ଚେସୁ ସଟ୍ଠି ଧମ୍ମା, ସଟ୍ଠି ଅତ୍ଥା, ୱୀସତିସତନିରୁତ୍ତିୟୋ, ଚତ୍ତାଲୀସଞ୍ଚ ଦ୍ୱେ ଚ ଞାଣସତାନି।
୨. ସତିପଟ୍ଠାନୱାରୋ
୩୧ . ‘‘‘ଅୟଂ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନା’ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ସା ଖୋ ପନାୟଂ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନା ଭାୱେତବ୍ବାତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ,…ପେ॰… ଭାୱିତାତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି’’।
‘‘ଅୟଂ ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଅୟଂ ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଅୟଂ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନାତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ସା ଖୋ ପନାୟଂ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନା ଭାୱେତବ୍ବା ତି…ପେ॰… ଭାୱିତାତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି’’।
[କ] ‘‘‘ଅୟଂ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନା’ତି ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ସା ଖୋ ପନାୟଂ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନା ଭାୱେତବ୍ବାତି…ପେ॰… ଭାୱିତାତି ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି’’।
ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ଞାଣଂ ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦୀ ତି – ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ। ଞାଣଂ ଉଦପାଦୀ ତି – ଞାତଟ୍ଠେନ। ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦୀ ତି – ପଜାନନଟ୍ଠେନ। ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦୀ ତି – ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ। ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦୀ ତି – ଓଭାସଟ୍ଠେନ।
ଚକ୍ଖୁଂ ଧମ୍ମୋ, ଞାଣଂ ଧମ୍ମୋ, ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମୋ, ୱିଜ୍ଜା ଧମ୍ମୋ, ଆଲୋକୋ ଧମ୍ମୋ। ଇମେ ପଞ୍ଚ ଧମ୍ମା ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ଆରମ୍ମଣା ଚେୱ ହୋନ୍ତି ଗୋଚରା ଚ। ୟେ ତସ୍ସା ଆରମ୍ମଣା ତେ ତସ୍ସା ଗୋଚରା। ୟେ ତସ୍ସା ଗୋଚରା ତେ ତସ୍ସା ଆରମ୍ମଣା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଧମ୍ମେସୁ ଞାଣଂ ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦା’’।
ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଞାତଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ପଜାନନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ପଟିୱେଧଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଓଭାସଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ। ଇମେ ପଞ୍ଚ ଅତ୍ଥା ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ଆରମ୍ମଣା ଚେୱ ହୋନ୍ତି ଗୋଚରା ଚ। ୟେ ତସ୍ସା ଆରମ୍ମଣା ତେ ତସ୍ସା ଗୋଚରା। ୟେ ତସ୍ସା ଗୋଚରା ତେ ତସ୍ସା ଆରମ୍ମଣା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଅତ୍ଥେସୁ ଞାଣଂ ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦା’’।
ପଞ୍ଚ ଧମ୍ମେ ସନ୍ଦସ୍ସେତୁଂ ବ୍ୟଞ୍ଜନନିରୁତ୍ତାଭିଲାପା, ପଞ୍ଚ ଅତ୍ଥେ ସନ୍ଦସ୍ସେତୁଂ ବ୍ୟଞ୍ଜନନିରୁତ୍ତାଭିଲାପା । ଇମା ଦସ ନିରୁତ୍ତିୟୋ ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ଆରମ୍ମଣା ଚେୱ ହୋନ୍ତି ଗୋଚରା ଚ। ୟେ ତସ୍ସା ଆରମ୍ମଣା ତେ ତସ୍ସା ଗୋଚରା। ୟେ ତସ୍ସା ଗୋଚରା ତେ ତସ୍ସା ଆରମ୍ମଣା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ନିରୁତ୍ତୀସୁ ଞାଣଂ ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦା’’।
ପଞ୍ଚସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଞାଣାନି, ପଞ୍ଚସୁ ଅତ୍ଥେସୁ ଞାଣାନି, ଦସସୁ ନିରୁତ୍ତୀସୁ ଞାଣାନି। ଇମାନି ୱୀସତି ଞାଣାନି ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ଆରମ୍ମଣା ଚେୱ ହୋନ୍ତି ଗୋଚରା ଚ। ୟେ ତସ୍ସା ଆରମ୍ମଣା ତେ ତସ୍ସା ଗୋଚରା। ୟେ ତସ୍ସା ଗୋଚରା ତେ ତସ୍ସା ଆରମ୍ମଣା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ପଟିଭାନେସୁ ଞାଣଂ ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦା’’।
କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନେ ପନ୍ନରସ ଧମ୍ମା, ପନ୍ନରସ ଅତ୍ଥା, ତିଂସ ନିରୁତ୍ତିୟୋ, ସଟ୍ଠି ଞାଣାନି।
[ଖ-ଘ] ‘‘ଅୟଂ ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଅୟଂ ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଅୟଂ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନାତି ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ସା ଖୋ ପନାୟଂ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନା ଭାୱେତବ୍ବା ତି…ପେ॰… ଭାୱିତାତି ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି…ପେ॰…’’।
ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନା ସତିପଟ୍ଠାନେ ପନ୍ନରସ ଧମ୍ମା, ପନ୍ନରସ ଅତ୍ଥା, ତିଂସ ନିରୁତ୍ତିୟୋ, ସଟ୍ଠି ଞାଣାନି।
ଚତୂସୁ ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ ସଟ୍ଠି ଧମ୍ମା, ସଟ୍ଠି ଅତ୍ଥା, ୱୀସତିସତନିରୁତ୍ତିୟୋ, ଚତ୍ତାଲୀସଞ୍ଚ ଦ୍ୱେ ଚ ଞାଣସତାନି।
୩. ଇଦ୍ଧିପାଦୱାରୋ
୩୨ . ‘‘ଅୟଂ ଛନ୍ଦସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତୋ ଇଦ୍ଧିପାଦୋତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ସୋ ଖୋ ପନାୟଂ ଛନ୍ଦସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତୋ ଇଦ୍ଧିପାଦୋ ଭାୱେତବ୍ବୋତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଭାୱିତୋତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି।
‘‘ଅୟଂ ୱୀରିୟସମାଧି…ପେ॰… ଅୟଂ ଚିତ୍ତସମାଧି…ପେ॰… ଅୟଂ ୱୀମଂସାସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତୋ ଇଦ୍ଧିପାଦୋତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ସୋ ଖୋ ପନାୟଂ ୱୀମଂସାସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତୋ ଇଦ୍ଧିପାଦୋ ଭାୱେତବ୍ବୋତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି’’।
[କ] ‘‘‘ଅୟଂ ଛନ୍ଦସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତୋ ଇଦ୍ଧିପାଦୋ’ତି ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ସୋ ଖୋ ପନାୟଂ ଛନ୍ଦସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତୋ ଇଦ୍ଧିପାଦୋ ଭାୱେତବ୍ବୋତି…ପେ॰… ଭାୱିତୋତି ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି’’।
ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ଞାଣଂ ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦୀ ତି – ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ। ଞାଣଂ ଉଦପାଦୀ ତି – ଞାତଟ୍ଠେନ। ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦୀ ତି – ପଜାନନଟ୍ଠେନ। ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦୀ ତି – ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ। ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦୀ ତି – ଓଭାସଟ୍ଠେନ।
ଚକ୍ଖୁଂ ଧମ୍ମୋ, ଞାଣଂ ଧମ୍ମୋ, ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମୋ, ୱିଜ୍ଜା ଧମ୍ମୋ, ଆଲୋକୋ ଧମ୍ମୋ। ଇମେ ପଞ୍ଚ ଧମ୍ମା ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ଆରମ୍ମଣା ଚେୱ ହୋନ୍ତି ଗୋଚରା ଚ। ୟେ ତସ୍ସା ଆରମ୍ମଣା ତେ ତସ୍ସା ଗୋଚରା। ୟେ ତସ୍ସା ଗୋଚରା ତେ ତସ୍ସା ଆରମ୍ମଣା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଧମ୍ମେସୁ ଞାଣଂ ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦା’’।
ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଞାତଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ପଜାନନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ପଟିୱେଧଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ, ଓଭାସଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ। ଇମେ ପଞ୍ଚ ଅତ୍ଥା ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ଆରମ୍ମଣା ଚେୱ ହୋନ୍ତି ଗୋଚରା ଚ। ୟେ ତସ୍ସା ଆରମ୍ମଣା ତେ ତସ୍ସା ଗୋଚରା। ୟେ ତସ୍ସା ଗୋଚରା ତେ ତସ୍ସା ଆରମ୍ମଣା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଅତ୍ଥେସୁ ଞାଣଂ ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦା’’।
ପଞ୍ଚ ଧମ୍ମେ ସନ୍ଦସ୍ସେତୁଂ ବ୍ୟଞ୍ଜନନିରୁତ୍ତାଭିଲାପା, ପଞ୍ଚ ଅତ୍ଥେ ସନ୍ଦସ୍ସେତୁଂ ବ୍ୟଞ୍ଜନନିରୁତ୍ତାଭିଲାପା। ଇମା ଦସ ନିରୁତ୍ତିୟୋ ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ଆରମ୍ମଣା ଚେୱ ହୋନ୍ତି ଗୋଚରା ଚ। ୟେ ତସ୍ସା ଆରମ୍ମଣା ତେ ତସ୍ସା ଗୋଚରା। ୟେ ତସ୍ସା ଗୋଚରା ତେ ତସ୍ସା ଆରମ୍ମଣା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ନିରୁତ୍ତୀସୁ ଞାଣଂ ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦା’’।
ପଞ୍ଚସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଞାଣାନି, ପଞ୍ଚସୁ ଅତ୍ଥେସୁ ଞାଣାନି, ଦସସୁ ନିରୁତ୍ତୀସୁ ଞାଣାନି। ଇମାନି ୱୀସତି ଞାଣାନି ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ଆରମ୍ମଣା ଚେୱ ହୋନ୍ତି ଗୋଚରା ଚ। ୟେ ତସ୍ସା ଆରମ୍ମଣା ତେ ତସ୍ସା ଗୋଚରା। ୟେ ତସ୍ସା ଗୋଚରା ତେ ତସ୍ସା ଆରମ୍ମଣା। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ପଟିଭାନେସୁ ଞାଣଂ ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦା’’।
ଛନ୍ଦସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତେ ଇଦ୍ଧିପାଦେ ପନ୍ନରସ ଧମ୍ମା, ପନ୍ନରସ ଅତ୍ଥା, ତିଂସ ନିରୁତ୍ତିୟୋ, ସଟ୍ଠି ଞାଣାନି।
[ଖ-ଘ] ‘‘ଅୟଂ ୱୀରିୟସମାଧି…ପେ॰… ଅୟଂ ଚିତ୍ତସମାଧି…ପେ॰… ଅୟଂ ୱୀମଂସାସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତୋ ଇଦ୍ଧିପାଦୋତି ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ସୋ ଖୋ ପନାୟଂ ୱୀମଂସାସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତୋ ଇଦ୍ଧିପାଦୋ ଭାୱେତବ୍ବୋତି…ପେ॰… ଭାୱିତୋତି ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି…ପେ॰…’’।
ୱୀମଂସାସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତେ ଇଦ୍ଧିପାଦେ ପନ୍ନରସ ଧମ୍ମା, ପନ୍ନରସ ଅତ୍ଥା, ତିଂସ ନିରୁତ୍ତିୟୋ, ସଟ୍ଠି ଞାଣାନି।
ଚତୂସୁ ଇଦ୍ଧିପାଦେସୁ ସଟ୍ଠି ଧମ୍ମା, ସଟ୍ଠି ଅତ୍ଥା, ୱୀସତିସତନିରୁତ୍ତିୟୋ, ଚତ୍ତାଲୀସଞ୍ଚ ଦ୍ୱେ ଚ ଞାଣସତାନି।
୪. ସତ୍ତବୋଧିସତ୍ତୱାରୋ
୩୩ . ‘‘‘ସମୁଦୟୋ ସମୁଦୟୋ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ‘ନିରୋଧୋ ନିରୋଧୋ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି’’। ୱିପସ୍ସିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ୱେୟ୍ୟାକରଣେ ଦସ ଧମ୍ମା, ଦସ ଅତ୍ଥା, ୱୀସତି ନିରୁତ୍ତିୟୋ, ଚତ୍ତାଲୀସଂ [ଚତ୍ତାଲୀସ (କ॰)] ଞାଣାନି।
‘‘‘ସମୁଦୟୋ ସମୁଦୟୋ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିଖିସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ…ପେ॰… ୱେସ୍ସଭୁସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ…ପେ॰… କକୁସନ୍ଧସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ…ପେ॰… କୋଣାଗମନସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ…ପେ॰… କସ୍ସପସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ‘ନିରୋଧୋ ନିରୋଧୋ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କସ୍ସପସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି’’। କସ୍ସପସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ୱେୟ୍ୟାକରଣେ ଦସ ଧମ୍ମା, ଦସ ଅତ୍ଥା, ୱୀସତି ନିରୁତ୍ତିୟୋ, ଚତ୍ତାଲୀସ ଞାଣାନି।
‘‘‘ସମୁଦୟୋ ସମୁଦୟୋ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗୋତମସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ‘ନିରୋଧୋ ନିରୋଧୋ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗୋତମସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି’’। ଗୋତମସ୍ସ ବୋଧିସତ୍ତସ୍ସ ୱେୟ୍ୟାକରଣେ ଦସ ଧମ୍ମା, ଦସ ଅତ୍ଥା, ୱୀସତି ନିରୁତ୍ତିୟୋ, ଚତ୍ତାଲୀସ ଞାଣାନି।
ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଧିସତ୍ତାନଂ ସତ୍ତସୁ ୱେୟ୍ୟାକରଣେସୁ ସତ୍ତତି ଧମ୍ମା, ସତ୍ତତି ଅତ୍ଥା, ଚତ୍ତାଲୀସସତଂ [ଚତ୍ତାରୀସସତା (ସ୍ୟା॰)] ନିରୁତ୍ତିୟୋ, ଅସୀତି ଚ ଦ୍ୱେ ଚ ଞାଣସତାନି।
୫. ଅଭିଞ୍ଞାଦିୱାରୋ
୩୪ . ‘‘‘ୟାୱତା ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଅଭିଞ୍ଞଟ୍ଠୋ ଞାତୋ ଦିଟ୍ଠୋ ୱିଦିତୋ ସଚ୍ଛିକତୋ ଫସ୍ସିତୋ ପଞ୍ଞାୟ। ଅଫସ୍ସିତୋ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିଞ୍ଞଟ୍ଠୋ ନତ୍ଥୀ’ତି – ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି’’। ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଅଭିଞ୍ଞଟ୍ଠେ ପଞ୍ଚୱୀସତି ଧମ୍ମା , ପଞ୍ଚୱୀସତି ଅତ୍ଥା, ପଞ୍ଞାସ ନିରୁତ୍ତିୟୋ, ସତଂ ଞାଣାନି।
‘‘‘ୟାୱତା ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞଟ୍ଠୋ…ପେ॰… ୟାୱତା ପହାନସ୍ସ ପହାନଟ୍ଠୋ…ପେ॰… ୟାୱତା ଭାୱନାୟ ଭାୱନଟ୍ଠୋ…ପେ॰… ୟାୱତା ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ସଚ୍ଛିକିରିୟଟ୍ଠୋ ଞାତୋ ଦିଟ୍ଠୋ ୱିଦିତୋ ସଚ୍ଛିକତୋ ଫସ୍ସିତୋ ପଞ୍ଞାୟ। ଅଫସ୍ସିତୋ ପଞ୍ଞାୟ ସଚ୍ଛିକିରିୟଟ୍ଠୋ ନତ୍ଥୀ’ତି – ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି’’। ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ସଚ୍ଛିକିରିୟଟ୍ଠେ ପଞ୍ଚୱୀସତି ଧମ୍ମା, ପଞ୍ଚୱୀସତି ଅତ୍ଥା, ପଞ୍ଞାସ ନିରୁତ୍ତିୟୋ, ସତଂ ଞାଣାନି।
ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଅଭିଞ୍ଞଟ୍ଠେ, ପରିଞ୍ଞାୟ ପରିଞ୍ଞଟ୍ଠେ, ପହାନାୟ ପହାନଟ୍ଠେ, ଭାୱନାୟ ଭାୱନଟ୍ଠେ, ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ସଚ୍ଛିକିରିୟଟ୍ଠେ ପଞ୍ଚୱୀସସତଂ ଧମ୍ମା, ପଞ୍ଚୱୀସସତଂ ଅତ୍ଥା, ଅଡ୍ଢତେୟ୍ୟାନି ନିରୁତ୍ତିସତାନି, ପଞ୍ଚ ଞାଣସତାନି।
୬. ଖନ୍ଧାଦିୱାରୋ
୩୫ . ‘‘‘ୟାୱତା ଖନ୍ଧାନଂ ଖନ୍ଧଟ୍ଠୋ, ଞାତୋ ଦିଟ୍ଠୋ ୱିଦିତୋ ସଚ୍ଛିକତୋ ଫସ୍ସିତୋ ପଞ୍ଞାୟ। ଅଫସ୍ସିତୋ ପଞ୍ଞାୟ ଖନ୍ଧଟ୍ଠୋ ନତ୍ଥୀ’ତି – ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି’’। ଖନ୍ଧାନଂ ଖନ୍ଧଟ୍ଠେ ପଞ୍ଚୱୀସତି ଧମ୍ମା, ପଞ୍ଚୱୀସତି ଅତ୍ଥା, ପଞ୍ଞାସ ନିରୁତ୍ତିୟୋ, ସତଂ ଞାଣାନି।
‘‘‘ୟାୱତା ଧାତୂନଂ ଧାତୁଟ୍ଠୋ…ପେ॰… ୟାୱତା ଆୟତନାନଂ ଆୟତନଟ୍ଠୋ…ପେ॰… ୟାୱତା ସଙ୍ଖତାନଂ ସଙ୍ଖତଟ୍ଠୋ…ପେ॰… ୟାୱତା ଅସଙ୍ଖତସ୍ସ ଅସଙ୍ଖତଟ୍ଠୋ ଞାତୋ ଦିଟ୍ଠୋ ୱିଦିତୋ ସଚ୍ଛିକତୋ ଫସ୍ସିତୋ ପଞ୍ଞାୟ। ଅଫସ୍ସିତୋ ପଞ୍ଞାୟ ଅସଙ୍ଖତଟ୍ଠୋ ନତ୍ଥୀ’ତି – ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି’’। ଅସଙ୍ଖତସ୍ସ ଅସଙ୍ଖତଟ୍ଠେ ପଞ୍ଚୱୀସତି ଧମ୍ମା, ପଞ୍ଚୱୀସତି ଅତ୍ଥା, ପଞ୍ଞାସ ନିରୁତ୍ତିୟୋ, ସତଂ ଞାଣାନି।
ଖନ୍ଧାନଂ ଖନ୍ଧଟ୍ଠେ, ଧାତୂନଂ ଧାତୁଟ୍ଠେ, ଆୟତନାନଂ ଆୟତନଟ୍ଠେ ସଙ୍ଖତାନଂ ସଙ୍ଖତଟ୍ଠେ, ଅସଙ୍ଖତସ୍ସ ଅସଙ୍ଖତଟ୍ଠେ ପଞ୍ଚୱୀସତିସତଂ ଧମ୍ମା, ପଞ୍ଚୱୀସତିସତଂ ଅତ୍ଥା, ଅଡ୍ଢତେୟ୍ୟାନି ନିରୁତ୍ତିସତାନି, ପଞ୍ଚ ଞାଣସତାନି।
୭. ସଚ୍ଚୱାରୋ
୩୬ . ‘‘‘ୟାୱତା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠୋ, ଞାତୋ ଦିଟ୍ଠୋ ୱିଦିତୋ ସଚ୍ଛିକତୋ ଫସ୍ସିତୋ ପଞ୍ଞାୟ। ଅଫସ୍ସିତୋ ପଞ୍ଞାୟ ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠୋ ନତ୍ଥୀ’ତି – ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି’’। ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠେ ପଞ୍ଚୱୀସତି ଧମ୍ମା, ପଞ୍ଚୱୀସତି ଅତ୍ଥା, ପଞ୍ଞାସ ନିରୁତ୍ତିୟୋ, ସତଂ ଞାଣାନି।
‘‘‘ୟାୱତା ସମୁଦୟସ୍ସ ସମୁଦୟଟ୍ଠୋ…ପେ॰… ୟାୱତା ନିରୋଧସ୍ସ ନିରୋଧଟ୍ଠୋ…ପେ॰… ୟାୱତା ମଗ୍ଗସ୍ସ ମଗ୍ଗଟ୍ଠୋ ଞାତୋ ଦିଟ୍ଠୋ ୱିଦିତୋ ସଚ୍ଛିକତୋ ଫସ୍ସିତୋ ପଞ୍ଞାୟ। ଅଫସ୍ସିତୋ ପଞ୍ଞାୟ ମଗ୍ଗଟ୍ଠୋ ନତ୍ଥୀ’ତି – ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି’’। ମଗ୍ଗସ୍ସ ମଗ୍ଗଟ୍ଠେ ପଞ୍ଚୱୀସତି ଧମ୍ମା, ପଞ୍ଚୱୀସତି ଅତ୍ଥା, ପଞ୍ଞାସ ନିରୁତ୍ତିୟୋ, ସତଂ ଞାଣାନି।
ଚତୂସୁ ଅରିୟସଚ୍ଚେସୁ ସତଂ ଧମ୍ମା, ସତଂ ଅତ୍ଥା, ଦ୍ୱେ ନିରୁତ୍ତିସତାନି, ଚତ୍ତାରି ଞାଣସତାନି।
୮. ପଟିସମ୍ଭିଦାୱାରୋ
୩୭ . ‘‘‘ୟାୱତା ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦଟ୍ଠୋ, ଞାତୋ ଦିଟ୍ଠୋ ୱିଦିତୋ ସଚ୍ଛିକତୋ ଫସ୍ସିତୋ ପଞ୍ଞାୟ। ଅଫସ୍ସିତୋ ପଞ୍ଞାୟ ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦଟ୍ଠୋ ନତ୍ଥୀ’ତି – ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି’’। ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦଟ୍ଠେ ପଞ୍ଚୱୀସତି ଧମ୍ମା, ପଞ୍ଚୱୀସତି ଅତ୍ଥା, ପଞ୍ଞାସ ନିରୁତ୍ତିୟୋ, ସତଂ ଞାଣାନି।
‘‘‘ୟାୱତା ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦଟ୍ଠୋ…ପେ॰… ୟାୱତା ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦଟ୍ଠୋ…ପେ॰… ୟାୱତା ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦଟ୍ଠୋ, ଞାତୋ ଦିଟ୍ଠୋ ୱିଦିତୋ ସଚ୍ଛିକତୋ ଫସ୍ସିତୋ ପଞ୍ଞାୟ। ଅଫସ୍ସିତୋ ପଞ୍ଞାୟ ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦଟ୍ଠୋ ନତ୍ଥୀ’ତି – ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି …ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି’’। ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦଟ୍ଠେ ପଞ୍ଚୱୀସତି ଧମ୍ମା, ପଞ୍ଚୱୀସତି ଅତ୍ଥା, ପଞ୍ଞାସ ନିରୁତ୍ତିୟୋ, ସତଂ ଞାଣାନି।
ଚତୂସୁ ପଟିସମ୍ଭିଦାସୁ ସତଂ ଧମ୍ମା, ସତଂ ଅତ୍ଥା, ଦ୍ୱେ ନିରୁତ୍ତିସତାନି, ଚତ୍ତାରି ଞାଣସତାନି।
୯. ଛବୁଦ୍ଧଧମ୍ମୱାରୋ
୩୮ . ‘‘‘ୟାୱତା ଇନ୍ଦ୍ରିୟପରୋପରିୟତ୍ତେ ଞାଣଂ, ଞାତଂ ଦିଟ୍ଠଂ ୱିଦିତଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ଫସ୍ସିତଂ ପଞ୍ଞାୟ। ଅଫସ୍ସିତଂ ପଞ୍ଞାୟ ଇନ୍ଦ୍ରିୟପରୋପରିୟତ୍ତେ ଞାଣଂ ନତ୍ଥୀ’ତି – ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି’’। ଇନ୍ଦ୍ରିୟପରୋପରିୟତ୍ତେ ଞାଣେ ପଞ୍ଚୱୀସତି ଧମ୍ମା, ପଞ୍ଚୱୀସତି ଅତ୍ଥା, ପଞ୍ଞାସ ନିରୁତ୍ତିୟୋ, ସତଂ ଞାଣାନି।
‘‘‘ୟାୱତା ସତ୍ତାନଂ ଆସୟାନୁସୟେ ଞାଣଂ…ପେ॰… ୟାୱତା ୟମକପାଟିହୀରେ ଞାଣଂ …ପେ॰… ୟାୱତା ମହାକରୁଣାସମାପତ୍ତିୟା ଞାଣଂ…ପେ॰… ୟାୱତା ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ୟାୱତା ଅନାୱରଣଂ ଞାଣଂ, ଞାତଂ ଦିଟ୍ଠଂ ୱିଦିତଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ଫସ୍ସିତଂ ପଞ୍ଞାୟ। ଅଫସ୍ସିତଂ ପଞ୍ଞାୟ ଅନାୱରଣଂ ଞାଣଂ ନତ୍ଥୀ’ତି – ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି , ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି’’। ଅନାୱରଣେ ଞାଣେ ପଞ୍ଚୱୀସତି ଧମ୍ମା, ପଞ୍ଚୱୀସତି ଅତ୍ଥା, ପଞ୍ଞାସ ନିରୁତ୍ତିୟୋ, ସତଂ ଞାଣାନି।
ଛସୁ ବୁଦ୍ଧଧମ୍ମେସୁ ଦିୟଡ୍ଢସତଂ ଧମ୍ମା, ଦିୟଡ୍ଢସତଂ ଅତ୍ଥା, ତୀଣି ନିରୁତ୍ତିସତାନି, ଛ ଞାଣସତାନି।
ପଟିସମ୍ଭିଦାଧିକରଣେ [ପଟିସମ୍ଭିଦାପକରଣେ (ସ୍ୟା॰)] ଅଡ୍ଢନୱଧମ୍ମସତାନି [ଅଡ୍ଢନୱମାନି ଧମ୍ମସତାନି (ସ୍ୟା॰), ଅଡ୍ଢନୱମଧମ୍ମସତାନି (କ॰)] , ଅଡ୍ଢନୱଅତ୍ଥସତାନି, ନିରୁତ୍ତିସହସ୍ସଞ୍ଚ ସତ୍ତ ଚ ନିରୁତ୍ତିସତାନି, ତୀଣି ଚ ଞାଣସହସ୍ସାନି, ଚତ୍ତାରି ଚ ଞାଣସତାନୀତି।
ପଟିସମ୍ଭିଦାକଥା ନିଟ୍ଠିତା।
୭. ଧମ୍ମଚକ୍କକଥା
୧. ସଚ୍ଚୱାରୋ
୩୯ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ବାରାଣସିୟଂ ୱିହରତି…ପେ॰… ଇତି ହିଦଂ ଆୟସ୍ମତୋ କୋଣ୍ଡଞ୍ଞସ୍ସ ‘‘ଅଞ୍ଞାସିକୋଣ୍ଡଞ୍ଞୋ’’ ତ୍ୱେୱ ନାମଂ ଅହୋସି।
[କ] ‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚ’’ନ୍ତି ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି।
ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ଞାଣଂ ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦୀ ତି – ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ। ଞାଣଂ ଉଦପାଦୀ ତି – ଞାତଟ୍ଠେନ। ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦୀ ତି – ପଜାନନଟ୍ଠେନ । ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦୀ ତି – ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ। ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦୀ ତି – ଓଭାସଟ୍ଠେନ।
ଚକ୍ଖୁଂ ଧମ୍ମୋ, ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ। ଞାଣଂ ଧମ୍ମୋ, ଞାତଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ। ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମୋ, ପଜାନନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ। ୱିଜ୍ଜା ଧମ୍ମୋ, ପଟିୱେଧଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ। ଆଲୋକୋ ଧମ୍ମୋ, ଓଭାସଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ। ଇମେ ପଞ୍ଚ ଧମ୍ମା ପଞ୍ଚ ଅତ୍ଥା ଦୁକ୍ଖୱତ୍ଥୁକା ସଚ୍ଚୱତ୍ଥୁକା ସଚ୍ଚାରମ୍ମଣା ସଚ୍ଚଗୋଚରା ସଚ୍ଚସଙ୍ଗହିତା ସଚ୍ଚପରିୟାପନ୍ନା ସଚ୍ଚେ ସମୁଦାଗତା ସଚ୍ଚେ ଠିତା ସଚ୍ଚେ ପତିଟ୍ଠିତା।
୪୦ . ଧମ୍ମଚକ୍କ ନ୍ତି କେନଟ୍ଠେନ ଧମ୍ମଚକ୍କଂ? ଧମ୍ମଞ୍ଚ ପୱତ୍ତେତି ଚକ୍କଞ୍ଚାତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଚକ୍କଞ୍ଚ ପୱତ୍ତେତି ଧମ୍ମଞ୍ଚାତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମେନ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମଚରିୟାୟ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମେ ଠିତୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମେ ପତିଟ୍ଠିତୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମେ ପତିଟ୍ଠାପେନ୍ତୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମେ ୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମେ ୱସିଂ ପାପେନ୍ତୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ । ଧମ୍ମେ ପାରମିପ୍ପତ୍ତୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମେ ପାରମିଂ ପାପେନ୍ତୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମେ ୱେସାରଜ୍ଜପ୍ପତ୍ତୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମେ ୱେସାରଜ୍ଜଂ ପାପେନ୍ତୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମଂ ସକ୍କରୋନ୍ତୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମଂ ଗରୁଂ କରୋନ୍ତୋ [ଗରୁକରୋନ୍ତୋ (ସ୍ୟା॰)] ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମଂ ମାନେନ୍ତୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମଂ ପୂଜେନ୍ତୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ । ଧମ୍ମଂ ଅପଚାୟମାନୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମଦ୍ଧଜୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମକେତୁ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମାଧିପତେୟ୍ୟୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ତଂ ଖୋ ପନ ଧମ୍ମଚକ୍କଂ ଅପ୍ପଟିୱତ୍ତିୟଂ ସମଣେନ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣେନ ୱା ଦେୱେନ ୱା ମାରେନ ୱା ବ୍ରହ୍ମୁନା ୱା କେନଚି ୱା ଲୋକସ୍ମିନ୍ତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ।
ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ସଦ୍ଧାବଲଂ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ୱୀରିୟବଲଂ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ସତିବଲଂ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ସମାଧିବଲଂ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ପଞ୍ଞାବଲଂ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ । ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ସମ୍ମାୱାଚା ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ସମ୍ମାସତି ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ସମ୍ମାସମାଧି ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ।
ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ବଲଂ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ନିୟ୍ୟାନିକଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ହେତୁଟ୍ଠେନ ମଗ୍ଗୋ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିପଟ୍ଠାନା ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ପଦହନଟ୍ଠେନ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଇଜ୍ଝନଟ୍ଠେନ ଇଦ୍ଧିପାଦା ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ତଥଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚା ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମଥୋ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନା ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଏକରସଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନା ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ୟୁଗନଦ୍ଧଂ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ଚିତ୍ତୱିସୁଦ୍ଧି ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ଦିଟ୍ଠିୱିସୁଦ୍ଧି ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ମୁତ୍ତଟ୍ଠେନ ୱିମୋକ୍ଖୋ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ ୱିଜ୍ଜା ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ପରିଚ୍ଚାଗଟ୍ଠେନ ୱିମୁତ୍ତି ଧମ୍ମୋ । ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ସମୁଚ୍ଛେଦଟ୍ଠେନ ଖୟେ ଞାଣଂ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧଟ୍ଠେନ ଅନୁପ୍ପାଦେ ଞାଣଂ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଛନ୍ଦୋ ମୂଲଟ୍ଠେନ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ମନସିକାରୋ ସମୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଫସ୍ସୋ ସମୋଧାନଟ୍ଠେନ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ୱେଦନା ସମୋସରଣଟ୍ଠେନ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ସମାଧି ପମୁଖଟ୍ଠେନ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ସତି ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ପଞ୍ଞା ତତୁତ୍ତରଟ୍ଠେନ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ୱିମୁତ୍ତି ସାରଟ୍ଠେନ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଅମତୋଗଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟୋସାନଟ୍ଠେନ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ।
‘‘ତଂ ଖୋ ପନିଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି…ପେ॰… ପରିଞ୍ଞାତନ୍ତି ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି।
ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦୀ ତି – ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦୀ ତି – ଓଭାସଟ୍ଠେନ। ଚକ୍ଖୁଂ ଧମ୍ମୋ, ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଧମ୍ମୋ, ଓଭାସଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ। ଇମେ ପଞ୍ଚ ଧମ୍ମା ପଞ୍ଚ ଅତ୍ଥା ଦୁକ୍ଖୱତ୍ଥୁକା ସଚ୍ଚୱତ୍ଥୁକା ସଚ୍ଚାରମ୍ମଣା ସଚ୍ଚଗୋଚରା ସଚ୍ଚସଙ୍ଗହିତା ସଚ୍ଚପରିୟାପନ୍ନା ସଚ୍ଚେ ସମୁଦାଗତା ସଚ୍ଚେ ଠିତା ସଚ୍ଚେ ପତିଟ୍ଠିତା।
ଧମ୍ମଚକ୍କ ନ୍ତି କେନଟ୍ଠେନ ଧମ୍ମଚକ୍କଂ? ଧମ୍ମଞ୍ଚ ପୱତ୍ତେତି ଚକ୍କଞ୍ଚାତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଚକ୍କଞ୍ଚ ପୱତ୍ତେତି ଧମ୍ମଞ୍ଚାତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମେନ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମପରିୟାୟ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମେ ଠିତୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମେ ପତିଟ୍ଠିତୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ…ପେ॰… ଅମତୋଗଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟୋସାନଟ୍ଠେନ ଧମ୍ମୋ ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ।
[ଖ-ଘ] ‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚ’’ନ୍ତି ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ‘‘ତଂ ଖୋ ପନିଦଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟଂ ଅରିୟସଚ୍ଚଂ ପହାତବ୍ବ’’ନ୍ତି…ପେ॰… ‘‘ପହୀନ’’ନ୍ତି ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି।
ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦୀ ତି – ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦୀ ତି – ଓଭାସଟ୍ଠେନ।
ଚକ୍ଖୁଂ ଧମ୍ମୋ, ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଧମ୍ମୋ, ଓଭାସଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ। ଇମେ ପଞ୍ଚ ଧମ୍ମା ପଞ୍ଚ ଅତ୍ଥା ସମୁଦୟୱତ୍ଥୁକା ସଚ୍ଚୱତ୍ଥୁକା…ପେ॰… ନିରୋଧୱତ୍ଥୁକା ସଚ୍ଚୱତ୍ଥୁକା…ପେ॰… ମଗ୍ଗୱତ୍ଥୁକା ସଚ୍ଚୱତ୍ଥୁକା ସଚ୍ଚାରମ୍ମଣା ସଚ୍ଚଗୋଚରା ସଚ୍ଚସଙ୍ଗହିତା ସଚ୍ଚପରିୟାପନ୍ନା ସଚ୍ଚେ ସମୁଦାଗତା ସଚ୍ଚେ ଠିତା ସଚ୍ଚେ ପତିଟ୍ଠିତା।
ଧମ୍ମଚକ୍କ ନ୍ତି କେନଟ୍ଠେନ ଧମ୍ମଚକ୍କଂ? ଧମ୍ମଞ୍ଚ ପୱତ୍ତେତି ଚକ୍କଞ୍ଚାତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଚକ୍କଞ୍ଚ ପୱତ୍ତେତି ଧମ୍ମଞ୍ଚାତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମେନ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମଚରିୟାୟ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମେ ଠିତୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମେ ପତିଟ୍ଠିତୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ…ପେ॰… ଅମତୋଗଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟୋସାନଟ୍ଠେନ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ।
୨. ସତିପଟ୍ଠାନୱାରୋ
୪୧ . ‘‘‘ଅୟଂ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନା’ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ସା ଖୋ ପନାୟଂ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନା ଭାୱେତବ୍ବାତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ,…ପେ॰… ଭାୱିତାତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି’’।
‘‘ଅୟଂ ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଅୟଂ ଚିତ୍ତେ… ଅୟଂ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନାତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ସା ଖୋ ପନାୟଂ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନା ଭାୱେତବ୍ବାତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଭାୱିତାତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି’’।
ଅୟଂ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନାତି ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ସା ଖୋ ପନାୟଂ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନା ଭାୱେତବ୍ବାତି…ପେ॰… ଭାୱିତାତି ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି।
ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦୀ ତି – ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦୀ ତି – ଓଭାସଟ୍ଠେନ।
ଚକ୍ଖୁଂ ଧମ୍ମୋ, ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଧମ୍ମୋ, ଓଭାସଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ। ଇମେ ପଞ୍ଚ ଧମ୍ମା ପଞ୍ଚ ଅତ୍ଥା କାୟୱତ୍ଥୁକା ସତିପଟ୍ଠାନୱତ୍ଥୁକା…ପେ॰… ୱେଦନାୱତ୍ଥୁକା ସତିପଟ୍ଠାନୱତ୍ଥୁକା… ଚିତ୍ତୱତ୍ଥୁକା ସତିପଟ୍ଠାନୱତ୍ଥୁକା… ଧମ୍ମୱତ୍ଥୁକା ସତିପଟ୍ଠାନୱତ୍ଥୁକା ସତିପଟ୍ଠାନାରମ୍ମଣା ସତିପଟ୍ଠାନଗୋଚରା ସତିପଟ୍ଠାନସଙ୍ଗହିତା ସତିପଟ୍ଠାନପରିୟାପନ୍ନା ସତିପଟ୍ଠାନେ ସମୁଦାଗତା ସତିପଟ୍ଠାନେ ଠିତା ସତିପଟ୍ଠାନେ ପତିଟ୍ଠିତା।
ଧମ୍ମଚକ୍କ ନ୍ତି କେନଟ୍ଠେନ ଧମ୍ମଚକ୍କଂ? ଧମ୍ମଞ୍ଚ ପୱତ୍ତେତି ଚକ୍କଞ୍ଚାତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଚକ୍କଞ୍ଚ ପୱତ୍ତେତି ଧମ୍ମଞ୍ଚାତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମେନ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମଚରିୟାୟ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମେ ଠିତୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମେ ପତିଟ୍ଠିତୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ …ପେ॰… ଅମତୋଗଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟୋସାନଟ୍ଠେନ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ।
୩. ଇଦ୍ଧିପାଦୱାରୋ
୪୨ . ‘‘‘ଅୟଂ ଛନ୍ଦସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତୋ ଇଦ୍ଧିପାଦୋ’ତି ମେ , ଭିକ୍ଖୱେ ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ‘ସୋ ଖୋ ପନାୟଂ ଛନ୍ଦସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତୋ ଇଦ୍ଧିପାଦୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ’ତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଭାୱିତୋତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି।
‘‘ଅୟଂ ୱୀରିୟସମାଧି…ପେ॰… ଅୟଂ ଚିତ୍ତସମାଧି…ପେ॰… ଅୟଂ ୱୀମଂସାସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତୋ ଇଦ୍ଧିପାଦୋତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି। ସୋ ଖୋ ପନାୟଂ ୱୀମଂସାସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତୋ ଇଦ୍ଧିପାଦୋ ଭାୱେତବ୍ବୋତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ଭାୱିତୋତି ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି’’।
ଅୟଂ ଛନ୍ଦସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତୋ ଇଦ୍ଧିପାଦୋତି ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ସୋ ଖୋ ପନାୟଂ ଛନ୍ଦସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତୋ ଇଦ୍ଧିପାଦୋ ଭାୱେତବ୍ବୋତି…ପେ॰… ଭାୱିତୋତି ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି, ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦି, ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦି, ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି।
ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ଞାଣଂ ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦୀ ତି – ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ। ଞାଣଂ ଉଦପାଦୀ ତି – ଞାତଟ୍ଠେନ। ପଞ୍ଞା ଉଦପାଦୀ ତି – ପଜାନନଟ୍ଠେନ। ୱିଜ୍ଜା ଉଦପାଦୀ ତି – ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ। ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦୀ ତି – ଓଭାସଟ୍ଠେନ।
ଚକ୍ଖୁଂ ଧମ୍ମୋ, ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ। ଞାଣଂ ଧମ୍ମୋ, ଞାତଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ। ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମୋ, ପଜାନନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ। ୱିଜ୍ଜା ଧମ୍ମୋ, ପଟିୱେଧଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ। ଆଲୋକୋ ଧମ୍ମୋ, ଓଭାସଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ। ଇମେ ପଞ୍ଚ ଧମ୍ମା ପଞ୍ଚ ଅତ୍ଥା ଛନ୍ଦୱତ୍ଥୁକା ଇଦ୍ଧିପାଦୱତ୍ଥୁକା ଇଦ୍ଧିପାଦାରମ୍ମଣା ଇଦ୍ଧିପାଦଗୋଚରା ଇଦ୍ଧିପାଦସଙ୍ଗହିତା ଇଦ୍ଧିପାଦପରିୟାପନ୍ନା ଇଦ୍ଧିପାଦେ ସମୁଦାଗତା ଇଦ୍ଧିପାଦେ ଠିତା ଇଦ୍ଧିପାଦେ ପତିଟ୍ଠିତା।
ଧମ୍ମଚକ୍କ ନ୍ତି କେନଟ୍ଠେନ ଧମ୍ମଚକ୍କଂ? ଧମ୍ମଞ୍ଚ ପୱତ୍ତେତି ଚକ୍କଞ୍ଚାତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଚକ୍କଞ୍ଚ ପୱତ୍ତେତି ଧମ୍ମଞ୍ଚାତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମେନ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମଚରିୟାୟ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମେ ଠିତୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମେ ପତିଟ୍ଠିତୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମେ ପତିଟ୍ଠାପେନ୍ତୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମେ ୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମେ ୱସିଂ ପାପେନ୍ତୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମେ ପାରମିପ୍ପତ୍ତୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମେ ପାରମିଂ ପାପେନ୍ତୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ…ପେ॰… ଧମ୍ମଂ ଅପଚାୟମାନୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମଦ୍ଧଜୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମକେତୁ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମାଧିପତେୟ୍ୟୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ତଂ ଖୋ ପନ ଧମ୍ମଚକ୍କଂ ଅପ୍ପଟିୱତ୍ତିୟଂ ସମଣେନ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣେନ ୱା ଦେୱେନ ୱା ମାରେନ ୱା ବ୍ରହ୍ମୁନା ୱା କେନଚି ୱା ଲୋକସ୍ମିନ୍ତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ।
ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ…ପେ॰… ଅମତୋଗଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟୋସାନଟ୍ଠେନ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ।
ଅୟଂ ୱୀରିୟସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତୋ ଇଦ୍ଧିପାଦୋତି ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ସୋ ଖୋ ପନାୟଂ ୱୀରିୟସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତୋ ଇଦ୍ଧିପାଦୋ ଭାୱେତବ୍ବୋତି…ପେ॰… ଭାୱିତୋତି ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦି।
ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦୀତି – କେନଟ୍ଠେନ? ଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦୀ ତି – ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଉଦପାଦୀ ତି – ଓଭାସଟ୍ଠେନ।
ଚକ୍ଖୁଂ ଧମ୍ମୋ, ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ…ପେ॰… ଆଲୋକୋ ଧମ୍ମୋ, ଓଭାସଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥୋ। ଇମେ ପଞ୍ଚ ଧମ୍ମା ପଞ୍ଚ ଅତ୍ଥା ୱୀରିୟୱତ୍ଥୁକା ଇଦ୍ଧିପାଦୱତ୍ଥୁକା…ପେ॰… ଚିତ୍ତୱତ୍ଥୁକା ଇଦ୍ଧିପାଦୱତ୍ଥୁକା… ୱୀମଂସାୱତ୍ଥୁକା ଇଦ୍ଧିପାଦୱତ୍ଥୁକା ଇଦ୍ଧିପାଦାରମ୍ମଣା ଇଦ୍ଧିପାଦଗୋଚରା ଇଦ୍ଧିପାଦସଙ୍ଗହିତା ଇଦ୍ଧିପାଦପରିୟାପନ୍ନା ଇଦ୍ଧିପାଦେ ସମୁଦାଗତା ଇଦ୍ଧିପାଦେ ଠିତା ଇଦ୍ଧିପାଦେ ପତିଟ୍ଠିତା ।
ଧମ୍ମଚକ୍କ ନ୍ତି କେନଟ୍ଠେନ ଧମ୍ମଚକ୍କଂ? ଧମ୍ମଞ୍ଚ ପୱତ୍ତେତି ଚକ୍କଞ୍ଚାତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଚକ୍କଞ୍ଚ ପୱତ୍ତେତି ଧମ୍ମଞ୍ଚାତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମେନ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମଚରିୟାୟ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମେ ଠିତୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ। ଧମ୍ମେ ପତିଟ୍ଠିତୋ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କଂ…ପେ॰… ଅମତୋଗଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟୋସାନଟ୍ଠେନ ଧମ୍ମୋ। ତଂ ଧମ୍ମଂ ପୱତ୍ତେତୀତି – ଧମ୍ମଚକ୍କନ୍ତି।
ଧମ୍ମଚକ୍କକଥା ନିଟ୍ଠିତା।
୮. ଲୋକୁତ୍ତରକଥା
୪୩ . କତମେ ଧମ୍ମା ଲୋକୁତ୍ତରା? ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା, ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା, ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି, ପଞ୍ଚ ବଲାନି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ଚତ୍ତାରୋ ଅରିୟମଗ୍ଗା, ଚତ୍ତାରି ଚ ସାମଞ୍ଞଫଲାନି, ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ – ଇମେ ଧମ୍ମା ଲୋକୁତ୍ତରା।
ଲୋକୁତ୍ତରା ତି କେନଟ୍ଠେନ ଲୋକୁତ୍ତରା? ଲୋକଂ ତରନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକା ଉତ୍ତରନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକତୋ ଉତ୍ତରନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକମ୍ହା ଉତ୍ତରନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକଂ ଅତିକ୍କମନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକଂ ସମତିକ୍କମନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକଂ ସମତିକ୍କନ୍ତାତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକେନ ଅତିରେକାତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକନ୍ତଂ ତରନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକା ନିସ୍ସରନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକତୋ ନିସ୍ସରନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକମ୍ହା ନିସ୍ସରନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକା ନିସ୍ସଟାତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକେନ ନିସ୍ସଟାତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକମ୍ହା ନିସ୍ସଟାତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକେ ନ ତିଟ୍ଠନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକସ୍ମିଂ ନ ତିଟ୍ଠନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକେ ନ ଲିମ୍ପନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକେନ ନ ଲିମ୍ପନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକେ ଅସଂଲିତ୍ତାତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକେନ ଅସଂଲିତ୍ତାତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକେ ଅନୁପଲିତ୍ତାତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକେନ ଅନୁପଲିତ୍ତାତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକେ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତାତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକେନ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତାତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକା ୱିପ୍ପମୁତ୍ତାତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକତୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତାତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକମ୍ହା ୱିପ୍ପମୁତ୍ତାତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକେ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତାତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକେନ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତାତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକା ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତାତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକସ୍ମିଂ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତାତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତାତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକମ୍ହା ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତାତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକା ସୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକତୋ ସୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକମ୍ହା ସୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକା ୱିସୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକତୋ ୱିସୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକମ୍ହା ୱିସୁଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକା ୱୁଟ୍ଠହନ୍ତୀତି [ଉଦ୍ଧରନ୍ତୀତି (କ॰), ଉଟ୍ଠହନ୍ତୀତି (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକତୋ ୱୁଟ୍ଠହନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକମ୍ହା ୱୁଟ୍ଠହନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକା ୱିୱଟ୍ଟନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା । ଲୋକତୋ ୱିୱଟ୍ଟନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକମ୍ହା ୱିୱଟ୍ଟନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକେ ନ ସଜ୍ଜନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକେ ନ ଗୟ୍ହନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକେ ନ ବଜ୍ଝନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକଂ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ଦନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକଂ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନତ୍ତାତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭେନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭିତତ୍ତାତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକସ୍ସ ଅପଥାତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକସ୍ସ ଅଗତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକସ୍ସ ଅୱିସୟାତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକସ୍ସ ଅସାଧାରଣାତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକଂ ୱମନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକଂ ନ ପଚ୍ଚାୱମନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକଂ ପଜହନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକଂ ନ ଉପାଦିୟନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକଂ ୱିସିନେନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକଂ ନ ଉସ୍ସିନେନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକଂ ୱିଧୂପେନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକଂ ନ ସଂଧୂପେନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା। ଲୋକଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ତିଟ୍ଠନ୍ତୀତି – ଲୋକୁତ୍ତରା।
ଲୋକୁତ୍ତରକଥା ନିଟ୍ଠିତା।
୯. ବଲକଥା
୪୪ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ [ସଂ॰ ନି॰ ୫.୭୦୫-୭୧୬ ପସ୍ସିତବ୍ବା] । ‘‘ପଞ୍ଚିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ବଲାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ସଦ୍ଧାବଲଂ, ୱୀରିୟବଲଂ, ସତିବଲଂ, ସମାଧିବଲଂ, ପଞ୍ଞାବଲଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ ବଲାନି।
‘‘ଅପି ଚ, ଅଟ୍ଠସଟ୍ଠି ବଲାନି – ସଦ୍ଧାବଲଂ, ୱୀରିୟବଲଂ, ସତିବଲଂ, ସମାଧିବଲଂ, ପଞ୍ଞାବଲଂ, ହିରିବଲଂ, ଓତ୍ତପ୍ପବଲଂ, ପଟିସଙ୍ଖାନବଲଂ, ଭାୱନାବଲଂ, ଅନୱଜ୍ଜବଲଂ, ସଙ୍ଗହବଲଂ, ଖନ୍ତିବଲଂ, ପଞ୍ଞତ୍ତିବଲଂ, ନିଜ୍ଝତ୍ତିବଲଂ, ଇସ୍ସରିୟବଲଂ , ଅଧିଟ୍ଠାନବଲଂ, ସମଥବଲଂ, ୱିପସ୍ସନାବଲଂ, ଦସ ସେଖବଲାନି, ଦସ ଅସେଖବଲାନି, ଦସ ଖୀଣାସୱବଲାନି, ଦସ ଇଦ୍ଧିବଲାନି, ଦସ ତଥାଗତବଲାନି’’।
କତମଂ ସଦ୍ଧାବଲଂ? ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟେ ନ କମ୍ପତୀତି – ସଦ୍ଧାବଲଂ। ସହଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପତ୍ଥମ୍ଭନଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧାବଲଂ, କିଲେସାନଂ ପରିୟାଦାନଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧାବଲଂ, ପଟିୱେଧାଦିୱିସୋଧନଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧାବଲଂ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଧିଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧାବଲଂ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱୋଦାନଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧାବଲଂ, ୱିସେସାଧିଗମଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧାବଲଂ, ଉତ୍ତରି ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧାବଲଂ, ସଚ୍ଚାଭିସମୟଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧାବଲଂ, ନିରୋଧେ ପତିଟ୍ଠାପକଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧାବଲଂ। ଇଦଂ ସଦ୍ଧାବଲଂ।
କତମଂ ୱୀରିୟବଲଂ? କୋସଜ୍ଜେ ନ କମ୍ପତୀତି – ୱୀରିୟବଲଂ। ସହଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପତ୍ଥମ୍ଭନଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟବଲଂ, କିଲେସାନଂ ପରିୟାଦାନଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟବଲଂ, ପଟିୱେଧାଦିୱିସୋଧନଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟବଲଂ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଧିଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟବଲଂ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱୋଦାନଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟବଲଂ, ୱିସେସାଧିଗମଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟବଲଂ, ଉତ୍ତରି ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟବଲଂ, ସଚ୍ଚାଭିସମୟଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟବଲଂ, ନିରୋଧେ ପତିଟ୍ଠାପକଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟବଲଂ। ଇଦଂ ୱୀରିୟବଲଂ।
କତମଂ ସତିବଲଂ? ପମାଦେ ନ କମ୍ପତୀତି – ସତିବଲଂ। ସହଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପତ୍ଥମ୍ଭନଟ୍ଠେନ ସତିବଲଂ…ପେ॰… ନିରୋଧେ ପତିଟ୍ଠାପକଟ୍ଠେନ ସତିବଲଂ। ଇଦଂ ସତିବଲଂ।
କତମଂ ସମାଧିବଲଂ? ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେ ନ କମ୍ପତୀତି – ସମାଧିବଲଂ। ସହଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପତ୍ଥମ୍ଭନଟ୍ଠେନ ସମାଧିବଲଂ…ପେ॰… ନିରୋଧେ ପତିଟ୍ଠାପକଟ୍ଠେନ ସମାଧିବଲଂ। ଇଦଂ ସମାଧିବଲଂ।
କତମଂ ପଞ୍ଞାବଲଂ? ଅୱିଜ୍ଜାୟ ନ କମ୍ପତୀତି – ପଞ୍ଞାବଲଂ। ସହଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପତ୍ଥମ୍ଭନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞାବଲଂ…ପେ॰… ନିରୋଧେ ପତିଟ୍ଠାପକଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞାବଲଂ। ଇଦଂ ପଞ୍ଞାବଲଂ।
କତମଂ ହିରିବଲଂ? ନେକ୍ଖମ୍ମେନ କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ହିରୀୟତୀତି [ହିରିୟତୀତି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] – ହିରିବଲଂ। ଅବ୍ୟାପାଦେନ ବ୍ୟାପାଦଂ ହିରୀୟତୀତି – ହିରିବଲଂ। ଆଲୋକସଞ୍ଞାୟ ଥିନମିଦ୍ଧଂ ହିରୀୟତୀତି – ହିରିବଲଂ। ଅୱିକ୍ଖେପେନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ହିରୀୟତୀତି – ହିରିବଲଂ। ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନେନ ୱିଚିକିଚ୍ଛଂ ହିରୀୟତୀତି – ହିରିବଲଂ। ଞାଣେନ ଅୱିଜ୍ଜଂ ହିରୀୟତୀତି – ହିରିବଲଂ। ପାମୋଜ୍ଜେନ ଅରତିଂ ହିରୀୟତୀତି – ହିରିବଲଂ। ପଠମେନ ଝାନେନ ନୀୱରଣେ ହିରୀୟତୀତି – ହିରିବଲଂ…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ସବ୍ବକିଲେସେ ହିରୀୟତୀତି – ହିରିବଲଂ। ଇଦଂ ହିରିବଲଂ।
କତମଂ ଓତ୍ତପ୍ପବଲଂ? ନେକ୍ଖମ୍ମେନ କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ଓତ୍ତପ୍ପତୀତି – ଓତ୍ତପ୍ପବଲଂ। ଅବ୍ୟାପାଦେନ ବ୍ୟାପାଦଂ ଓତ୍ତପ୍ପତୀତି – ଓତ୍ତପ୍ପବଲଂ। ଆଲୋକସଞ୍ଞାୟ ଥିନମିଦ୍ଧଂ ଓତ୍ତପ୍ପତୀତି – ଓତ୍ତପ୍ପବଲଂ। ଅୱିକ୍ଖେପେନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ଓତ୍ତପ୍ପତୀତି – ଓତ୍ତପ୍ପବଲଂ। ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନେନ ୱିଚିକିଚ୍ଛଂ ଓତ୍ତପ୍ପତୀତି – ଓତ୍ତପ୍ପବଲଂ। ଞାଣେନ ଅୱିଜ୍ଜଂ ଓତ୍ତପ୍ପତୀତି – ଓତ୍ତପ୍ପବଲଂ । ପାମୋଜ୍ଜେନ ଅରତିଂ ଓତ୍ତପ୍ପତୀତି – ଓତ୍ତପ୍ପବଲଂ। ପଠମେନ ଝାନେନ ନୀୱରଣେ ଓତ୍ତପ୍ପତୀତି – ଓତ୍ତପ୍ପବଲଂ…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ସବ୍ବକିଲେସେ ଓତ୍ତପ୍ପତୀତି – ଓତ୍ତପ୍ପବଲଂ। ଇଦଂ ଓତ୍ତପ୍ପବଲଂ।
କତମଂ ପଟିସଙ୍ଖାନବଲଂ? ନେକ୍ଖମ୍ମେନ କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ପଟିସଙ୍ଖାତୀତି – ପଟିସଙ୍ଖାନବଲଂ। ଅବ୍ୟାପାଦେନ ବ୍ୟାପାଦଂ ପଟିସଙ୍ଖାତୀତି – ପଟିସଙ୍ଖାନବଲଂ। ଆଲୋକସଞ୍ଞାୟ ଥିନମିଦ୍ଧଂ ପଟିସଙ୍ଖାତୀତି – ପଟିସଙ୍ଖାନବଲଂ। ଅୱିକ୍ଖେପେନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ପଟିସଙ୍ଖାତୀତି – ପଟିସଙ୍ଖାନବଲଂ। ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନେନ ୱିଚିକିଚ୍ଛଂ ପଟିସଙ୍ଖାତୀତି – ପଟିସଙ୍ଖାନବଲଂ। ଞାଣେନ ଅୱିଜ୍ଜଂ ପଟିସଙ୍ଖାତୀତି – ପଟିସଙ୍ଖାନବଲଂ । ପାମୋଜ୍ଜେନ ଅରତିଂ ପଟିସଙ୍ଖାତୀତି – ପଟିସଙ୍ଖାନବଲଂ। ପଠମେନ ଝାନେନ ନୀୱରଣେ ପଟିସଙ୍ଖାତୀତି – ପଟିସଙ୍ଖାନବଲଂ…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ସବ୍ବକିଲେସେ ପଟିସଙ୍ଖାତୀତି – ପଟିସଙ୍ଖାନବଲଂ। ଇଦଂ ପଟିସଙ୍ଖାନବଲଂ।
କତମଂ ଭାୱନାବଲଂ? କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ପଜହନ୍ତୋ ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ଭାୱେତୀତି – ଭାୱନାବଲଂ। ବ୍ୟାପାଦଂ ପଜହନ୍ତୋ ଅବ୍ୟାପାଦଂ ଭାୱେତୀତି – ଭାୱନାବଲଂ। ଥିନମିଦ୍ଧଂ ପଜହନ୍ତୋ ଆଲୋକସଞ୍ଞଂ ଭାୱେତୀତି – ଭାୱନାବଲଂ। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ପଜହନ୍ତୋ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ଭାୱେତୀତି – ଭାୱନାବଲଂ। ୱିଚିକିଚ୍ଛଂ ପଜହନ୍ତୋ ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନଂ ଭାୱେତୀତି – ଭାୱନାବଲଂ। ଅୱିଜ୍ଜଂ ପଜହନ୍ତୋ ଞାଣଂ ଭାୱେତୀତି – ଭାୱନାବଲଂ। ଅରତିଂ ପଜହନ୍ତୋ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଭାୱେତୀତି – ଭାୱନାବଲଂ। ନୀୱରଣେ ପଜହନ୍ତୋ ପଠମଂ ଝାନଂ ଭାୱେତୀତି – ଭାୱନାବଲଂ…ପେ॰… ସବ୍ବକିଲେସେ ପଜହନ୍ତୋ ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତୀତି – ଭାୱନାବଲଂ। ଇଦଂ ଭାୱନାବଲଂ।
କତମଂ ଅନୱଜ୍ଜବଲଂ? କାମଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ନେକ୍ଖମ୍ମେ ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚି ୱଜ୍ଜନ୍ତି – ଅନୱଜ୍ଜବଲଂ। ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ଅବ୍ୟାପାଦେ ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚି ୱଜ୍ଜନ୍ତି – ଅନୱଜ୍ଜବଲଂ। ଥିନମିଦ୍ଧସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ଆଲୋକସଞ୍ଞାୟ ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚି ୱଜ୍ଜନ୍ତି – ଅନୱଜ୍ଜବଲଂ। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ଅୱିକ୍ଖେପେ ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚି ୱଜ୍ଜନ୍ତି – ଅନୱଜ୍ଜବଲଂ। ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ପହୀନତ୍ତା ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନେ ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚି ୱଜ୍ଜନ୍ତି – ଅନୱଜ୍ଜବଲଂ। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ପହୀନତ୍ତା ଞାଣେ ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚି ୱଜ୍ଜନ୍ତି – ଅନୱଜ୍ଜବଲଂ। ଅରତିୟା ପହୀନତ୍ତା ପାମୋଜ୍ଜେ ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚି ୱଜ୍ଜନ୍ତି ଅନୱଜ୍ଜବଲଂ। ନୀୱରଣାନଂ ପହୀନତ୍ତା ପଠମଜ୍ଝାନେ ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚି ୱଜ୍ଜନ୍ତି – ଅନୱଜ୍ଜବଲଂ…ପେ॰… ସବ୍ବକିଲେସାନଂ ପହୀନତ୍ତା ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେ ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚି ୱଜ୍ଜନ୍ତି – ଅନୱଜ୍ଜବଲଂ। ଇଦଂ ଅନୱଜ୍ଜବଲଂ।
କତମଂ ସଙ୍ଗହବଲଂ? କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ପଜହନ୍ତୋ ନେକ୍ଖମ୍ମୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ସଙ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ସଙ୍ଗହବଲଂ। ବ୍ୟାପାଦଂ ପଜହନ୍ତୋ ଅବ୍ୟାପାଦୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ସଙ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ସଙ୍ଗହବଲଂ। ଥିନମିଦ୍ଧଂ ପଜହନ୍ତୋ ଆଲୋକସଞ୍ଞାୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ସଙ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ସଙ୍ଗହବଲଂ…ପେ॰… ସବ୍ବକିଲେସେ ପଜହନ୍ତୋ ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ସଙ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ସଙ୍ଗହବଲଂ। ଇଦଂ ସଙ୍ଗହବଲଂ।
କତମଂ ଖନ୍ତିବଲଂ? କାମଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ଖମତୀତି – ଖନ୍ତିବଲଂ। ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ଅବ୍ୟାପାଦୋ ଖମତୀତି – ଖନ୍ତିବଲଂ। ଥିନମିଦ୍ଧସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ଆଲୋକସଞ୍ଞା ଖମତୀତି – ଖନ୍ତିବଲଂ। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ଖମତୀତି – ଖନ୍ତିବଲଂ। ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ପହୀନତ୍ତା ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନଂ ଖମତୀତି – ଖନ୍ତିବଲଂ। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ପହୀନତ୍ତା ଞାଣଂ ଖମତୀତି – ଖନ୍ତିବଲଂ। ଅରତିୟା ପହୀନତ୍ତା ପାମୋଜ୍ଜଂ ଖମତୀତି – ଖନ୍ତିବଲଂ। ନୀୱରଣାନଂ ପହୀନତ୍ତା ପଠମଂ ଝାନଂ ଖମତୀତି – ଖନ୍ତିବଲଂ…ପେ॰… ସବ୍ବକିଲେସାନଂ ପହୀନତ୍ତା ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୋ ଖମତୀତି – ଖନ୍ତିବଲଂ। ଇଦଂ ଖନ୍ତିବଲଂ।
କତମଂ ପଞ୍ଞତ୍ତିବଲଂ? କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ପଜହନ୍ତୋ ନେକ୍ଖମ୍ମୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ପଞ୍ଞପେତୀତି – ପଞ୍ଞତ୍ତିବଲଂ। ବ୍ୟାପାଦଂ ପଜହନ୍ତୋ ଅବ୍ୟାପାଦୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ପଞ୍ଞପେତୀତି – ପଞ୍ଞତ୍ତିବଲଂ। ଥିନମିଦ୍ଧଂ ପଜହନ୍ତୋ ଆଲୋକସଞ୍ଞାୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ପଞ୍ଞପେତୀତି – ପଞ୍ଞତ୍ତିବଲଂ…ପେ॰… ସବ୍ବକିଲେସେ ପଜହନ୍ତୋ ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ପଞ୍ଞପେତୀତି – ପଞ୍ଞତ୍ତିବଲଂ। ଇଦଂ ପଞ୍ଞତ୍ତିବଲଂ।
କତମଂ ନିଜ୍ଝତ୍ତିବଲଂ? କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ପଜହନ୍ତୋ ନେକ୍ଖମ୍ମୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ନିଜ୍ଝାପେତୀତି – ନିଜ୍ଝତ୍ତିବଲଂ। ବ୍ୟାପାଦଂ ପଜହନ୍ତୋ ଅବ୍ୟାପାଦୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ନିଜ୍ଝାପେତୀତି – ନିଜ୍ଝତ୍ତିବଲଂ। ଥିନମିଦ୍ଧଂ ପଜହନ୍ତୋ ଆଲୋକସଞ୍ଞାୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ନିଜ୍ଝାପେତୀତି – ନିଜ୍ଝତ୍ତିବଲଂ…ପେ॰… ସବ୍ବକିଲେସେ ପଜହନ୍ତୋ ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ନିଜ୍ଝାପେତୀତି – ନିଜ୍ଝତ୍ତିବଲଂ। ଇଦଂ ନିଜ୍ଝତ୍ତିବଲଂ।
କତମଂ ଇସ୍ସରିୟବଲଂ? କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ପଜହନ୍ତୋ ନେକ୍ଖମ୍ମୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ୱସଂ ୱତ୍ତେତୀତି – ଇସ୍ସରିୟବଲଂ। ବ୍ୟାପାଦଂ ପଜହନ୍ତୋ ଅବ୍ୟାପାଦୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ୱସଂ ୱତ୍ତେତୀତି – ଇସ୍ସରିୟବଲଂ। ଥିନମିଦ୍ଧଂ ପଜହନ୍ତୋ ଆଲୋକସଞ୍ଞାୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ୱସଂ ୱତ୍ତେତୀତି – ଇସ୍ସରିୟବଲଂ…ପେ॰… ସବ୍ବକିଲେସେ ପଜହନ୍ତୋ ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ୱସଂ ୱତ୍ତେତୀତି – ଇସ୍ସରିୟବଲଂ। ଇଦଂ ଇସ୍ସରିୟବଲଂ।
କତମଂ ଅଧିଟ୍ଠାନବଲଂ? କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ପଜହନ୍ତୋ ନେକ୍ଖମ୍ମୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠାତୀତି – ଅଧିଟ୍ଠାନବଲଂ। ବ୍ୟାପାଦଂ ପଜହନ୍ତୋ ଅବ୍ୟାପାଦୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠାତୀତି – ଅଧିଟ୍ଠାନବଲଂ। ଥିନମିଦ୍ଧଂ ପଜହନ୍ତୋ ଆଲୋକସଞ୍ଞାୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠାତୀତି – ଅଧିଟ୍ଠାନବଲଂ…ପେ॰… ସବ୍ବକିଲେସେ ପଜହନ୍ତୋ ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠାତୀତି – ଅଧିଟ୍ଠାନବଲଂ। ଇଦଂ ଅଧିଟ୍ଠାନବଲଂ।
କତମଂ ସମଥବଲଂ? ନେକ୍ଖମ୍ମୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମଥବଲଂ, ଅବ୍ୟାପାଦୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମଥବଲଂ, ଆଲୋକସଞ୍ଞାୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମଥବଲଂ…ପେ॰… ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ଅସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମଥବଲଂ, ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସୀ ପସ୍ସାସୱସେନ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମଥବଲଂ।
ସମଥବଲ ନ୍ତି କେନଟ୍ଠେନ ସମଥବଲଂ? ପଠମେନ ଝାନେନ ନୀୱରଣେ ନ କମ୍ପତୀତି – ସମଥବଲଂ। ଦୁତିୟେନ ଝାନେନ ୱିତକ୍କୱିଚାରେ ନ କମ୍ପତୀତି – ସମଥବଲଂ। ତତିୟେନ ଝାନେନ ପୀତିୟା ନ କମ୍ପତୀତି – ସମଥବଲଂ। ଚତୁତ୍ଥେନ ଝାନେନ ସୁଖଦୁକ୍ଖେ ନ କମ୍ପତୀତି – ସମଥବଲଂ। ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ରୂପସଞ୍ଞାୟ ପଟିଘସଞ୍ଞାୟ ନାନତ୍ତସଞ୍ଞାୟ ନ କମ୍ପତୀତି – ସମଥବଲଂ । ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞାୟ ନ କମ୍ପତୀତି – ସମଥବଲଂ। ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞାୟ ନ କମ୍ପତୀତି – ସମଥବଲଂ। ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞାୟ ନ କମ୍ପତୀତି – ସମଥବଲଂ। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେ ଚ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସହଗତକିଲେସେ ଚ ଖନ୍ଧେ ଚ ନ କମ୍ପତୀ ନ ଚଲତି ନ ୱେଧତୀତି – ସମଥବଲଂ। ଇଦଂ ସମଥବଲଂ।
କତମଂ ୱିପସ୍ସନାବଲଂ ? ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ୱିପସ୍ସନାବଲଂ, ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା ୱିପସ୍ସନାବଲଂ…ପେ॰… ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନା ୱିପସ୍ସନାବଲଂ, ରୂପେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ୱିପସ୍ସନାବଲଂ, ରୂପେ ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା ୱିପସ୍ସନାବଲଂ…ପେ॰… ରୂପେ ପଟିନସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନା ୱିପସ୍ସନାବଲଂ, ୱେଦନାୟ…ପେ॰… ସଞ୍ଞାୟ… ସଙ୍ଖାରେସୁ… ୱିଞ୍ଞାଣେ… ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ୱିପସ୍ସନାବଲଂ, ଜରାମରଣେ ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା ୱିପସ୍ସନାବଲଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣେ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନା ୱିପସ୍ସନାବଲଂ। ୱିପସ୍ସନାବଲନ୍ତି କେନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନାବଲଂ? ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନାୟ ନିଚ୍ଚସଞ୍ଞାୟ ନ କମ୍ପତୀତି – ୱିପସ୍ସନାବଲଂ। ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନାୟ ସୁଖସଞ୍ଞାୟ ନ କମ୍ପତୀତି – ୱିପସ୍ସନାବଲଂ। ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନାୟ ଅତ୍ତସଞ୍ଞାୟ କମ୍ପତୀତି – ୱିପସ୍ସନାବଲଂ। ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନାୟ ନନ୍ଦିୟା ନ କମ୍ପତୀତି – ୱିପସ୍ସନାବଲଂ। ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନାୟ ରାଗେ ନ କମ୍ପତୀତି – ୱିପସ୍ସନାବଲଂ। ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନା ସମୁଦୟେ ନ କମ୍ପତୀତି – ୱିପସ୍ସନାବଲଂ । ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନାୟ ଆଦାନେ ନ କମ୍ପତୀତି – ୱିପସ୍ସନାବଲଂ। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଅୱିଜ୍ଜାସହଗତକିଲେସେ ଚ ଖନ୍ଧେ ଚ ନ କମ୍ପତି ନ ଚଲତି ନ ୱେଧତୀତି – ୱିପସ୍ସନାବଲଂ। ଇଦଂ ୱିପସ୍ସନାବଲଂ।
କତମାନି ଦସ ସେଖବଲାନି, ଦସ ଅସେଖବଲାନି? ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ [ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି (କ॰) ଏୱମୀଦିସେସୁ ନୱସୁ ପଦେସୁ ଦୁତିୟନ୍ତୱଚନେନ। ଦୀ॰ ନି॰ ୩.୩୪୮ ପସ୍ସିତବ୍ବା] ସିକ୍ଖତୀତି – ସେଖବଲଂ। ତତ୍ଥ ସିକ୍ଖିତତ୍ତା ଅସେଖବଲଂ। ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପଂ ସିକ୍ଖତୀତି – ସେଖବଲଂ। ତତ୍ଥ ସିକ୍ଖିତତ୍ତା – ଅସେଖବଲଂ । ସମ୍ମାୱାଚଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତଂ… ସମ୍ମାଆଜୀୱଂ… ସମ୍ମାୱାୟାମଂ… ସମ୍ମାସତିଂ… ସମ୍ମାସମାଧିଂ… ସମ୍ମାଞାଣଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାୱିମୁତ୍ତିଂ ସିକ୍ଖତୀତି – ସେଖବଲଂ। ତତ୍ଥ ସିକ୍ଖିତତ୍ତା – ଅସେଖବଲଂ। ଇମାନି ଦସ ସେଖବଲାନି, ଦସ ଅସେଖବଲାନି।
କତମାନି ଦସ ଖୀଣାସୱବଲାନି? [ଅ॰ ନି॰ ୧୦.୯୦ ପସ୍ସିତବ୍ବା] ଇଧ ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅନିଚ୍ଚତୋ ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି। ୟମ୍ପି ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅନିଚ୍ଚତୋ ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି, ଇଦମ୍ପି ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ବଲଂ ହୋତି, ୟଂ ବଲଂ ଆଗମ୍ମ ଖୀଣାସୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆସୱାନଂ ଖୟଂ ପଟିଜାନାତି – ‘‘ଖୀଣା ମେ ଆସୱା’’ତି।
ପୁନ ଚପରଂ ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅଙ୍ଗାରକାସୂପମା କାମା ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି। ୟମ୍ପି ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅଙ୍ଗାରକାସୂପମା କାମା ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି, ଇଦମ୍ପି ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ବଲଂ ହୋତି, ୟଂ ବଲଂ ଆଗମ୍ମ ଖୀଣାସୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆସୱାନଂ ଖୟଂ ପଟିଜାନାତି – ‘‘ଖୀଣା ମେ ଆସୱା’’ତି।
ପୁନ ଚପରଂ ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ୱିୱେକନିନ୍ନଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି ୱିୱେକପୋଣଂ ୱିୱେକପବ୍ଭାରଂ ୱିୱେକଟ୍ଠଂ ନେକ୍ଖମ୍ମାଭିରତଂ ବ୍ୟନ୍ତୀଭୂତଂ [ବ୍ୟନ୍ତିଭୂତଂ (କ॰)] ସବ୍ବସୋ ଆସୱଟ୍ଠାନିୟେହି ଧମ୍ମେହି। ୟମ୍ପି ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ୱିୱେକନିନ୍ନଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି ୱିୱେକପୋଣଂ ୱିୱେକପବ୍ଭାରଂ ୱିୱେକଟ୍ଠଂ ନେକ୍ଖମ୍ମାଭିରତଂ ବ୍ୟନ୍ତିଭୂତଂ ସବ୍ବସୋ ଆସୱଟ୍ଠାନିୟେହି ଧମ୍ମେହି, ଇଦମ୍ପି ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ବଲଂ ହୋତି, ୟଂ ବଲଂ ଆଗମ୍ମ ଖୀଣାସୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆସୱାନଂ ଖୟଂ ପଟିଜାନାତି – ‘‘ଖୀଣା ମେ ଆସୱା’’ତି।
ପୁନ ଚପରଂ ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଭାୱିତା ହୋନ୍ତି ସୁଭାୱିତା। ୟମ୍ପି ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଭାୱିତା ହୋନ୍ତି ସୁଭାୱିତା, ଇଦମ୍ପି ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ବଲଂ ହୋତି, ୟଂ ବଲଂ ଆଗମ୍ମ ଖୀଣାସୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆସୱାନଂ ଖୟଂ ପଟିଜାନାତି – ‘‘ଖୀଣା ମେ ଆସୱା’’ତି।
ପୁନ ଚପରଂ ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ଭାୱିତା ହୋନ୍ତି ସୁଭାୱିତା…ପେ॰… ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ଭାୱିତା ହୋନ୍ତି ସୁଭାୱିତା… ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି ହୋନ୍ତି ସୁଭାୱିତାନି… ପଞ୍ଚ ବଲାନି ଭାୱିତାନି ହୋନ୍ତି ସୁଭାୱିତାନି… ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଭାୱିତା ହୋନ୍ତି ସୁଭାୱିତା…ପେ॰… ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱିତୋ ହୋତି ସୁଭାୱିତୋ। ୟମ୍ପି ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଭାୱିତୋ ହୋତି ସୁଭାୱିତୋ, ଇଦମ୍ପି ଖୀଣାସୱସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ବଲଂ ହୋତି, ୟଂ ବଲଂ ଆଗମ୍ମ ଖୀଣାସୱୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆସୱାନଂ ଖୟଂ ପଟିଜାନାତି – ‘‘ଖୀଣା ମେ ଆସୱା’’ତି। ଇମାନି ଦସ ଖୀଣାସୱବଲାନି।
କତମାନି ଦସ ଇଦ୍ଧିବଲାନି? ଅଧିଟ୍ଠାନା ଇଦ୍ଧି, ୱିକୁବ୍ବନା ଇଦ୍ଧି, ମନୋମୟା ଇଦ୍ଧି, ଞାଣୱିପ୍ଫାରା ଇଦ୍ଧି, ସମାଧିୱିପ୍ଫାରା ଇଦ୍ଧି, ଅରିୟା ଇଦ୍ଧି, କମ୍ମୱିପାକଜା ଇଦ୍ଧି, ପୁଞ୍ଞୱତୋ ଇଦ୍ଧି, ୱିଜ୍ଜାମୟା ଇଦ୍ଧି, ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ସମ୍ମା ପୟୋଗପ୍ପଚ୍ଚୟା ଇଜ୍ଝନଟ୍ଠେନ ଇଦ୍ଧି – ଇମାନି ଦସ ଇଦ୍ଧିବଲାନି।
କତମାନି ଦସ ତଥାଗତବଲାନି? ଇଧ ତଥାଗତୋ ଠାନଞ୍ଚ ଠାନତୋ ଅଟ୍ଠାନଞ୍ଚ ଅଟ୍ଠାନତୋ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ୟମ୍ପି ତଥାଗତୋ ଠାନଞ୍ଚ ଠାନତୋ ଅଟ୍ଠାନଞ୍ଚ ଅଟ୍ଠାନତୋ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଇଦମ୍ପି ତଥାଗତସ୍ସ ତଥାଗତବଲଂ ହୋତି, ୟଂ ବଲଂ ଆଗମ୍ମ ତଥାଗତୋ ଆସଭଂ ଠାନଂ ପଟିଜାନାତି ପରିସାସୁ ସୀହନାଦଂ ନଦତି, ବ୍ରହ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତେତି।
ପୁନ ଚପରଂ ତଥାଗତୋ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାନଂ କମ୍ମସମାଦାନାନଂ ଠାନସୋ ହେତୁସୋ ୱିପାକଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ୟମ୍ପି ତଥାଗତୋ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାନଂ କମ୍ମସମାଦାନାନଂ ଠାନସୋ ହେତୁସୋ ୱିପାକଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଇଦମ୍ପି ତଥାଗତସ୍ସ ତଥାଗତବଲଂ ହୋତି, ୟଂ ବଲଂ ଆଗମ୍ମ ତଥାଗତୋ ଆସଭଂ ଠାନଂ ପଟିଜାନାତି, ପରିସାସୁ ସୀହନାଦଂ, ନଦତି, ବ୍ରହ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତେତି।
ପୁନ ଚପରଂ ତଥାଗତୋ ସବ୍ବତ୍ଥଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ [ସବ୍ବତ୍ଥଗାମିନୀପଟିପଦଂ (ସ୍ୟା॰) ମ॰ ନି॰ ୧.୧୪୮ ପସ୍ସିତବ୍ବା] ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ୟମ୍ପି ତଥାଗତୋ ସବ୍ବତ୍ଥଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଇଦମ୍ପି ତଥାଗତସ୍ସ ତଥାଗତବଲଂ ହୋତି, ୟଂ ବଲଂ ଆଗମ୍ମ ତଥାଗତୋ ଆସଭଂ ଠାନଂ ପଟିଜାନାତି, ପରିସାସୁ ସୀହନାଦଂ ନଦତି, ବ୍ରହ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତେତି।
ପୁନ ଚପରଂ ତଥାଗତୋ ଅନେକଧାତୁନାନାଧାତୁଲୋକଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ୟମ୍ପି ତଥାଗତୋ ଅନେକଧାତୁନାନାଧାତୁଲୋକଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଇଦମ୍ପି ତଥାଗତସ୍ସ…ପେ॰…।
ପୁନ ଚପରଂ ତଥାଗତୋ ସତ୍ତାନଂ ନାନାଧିମୁତ୍ତିକତଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ୟମ୍ପି ତଥାଗତୋ ସତ୍ତାନଂ ନାନାଧିମୁତ୍ତିକତଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଇଦମ୍ପି ତଥାଗତସ୍ସ…ପେ॰…।
ପୁନ ଚପରଂ ତଥାଗତୋ ପରସତ୍ତାନଂ ପରପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟପରୋପରିୟତ୍ତଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ୟମ୍ପି ତଥାଗତୋ ପରସତ୍ତାନଂ ପରପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟପରୋପରିୟତ୍ତଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଇଦମ୍ପି ତଥାଗତସ୍ସ…ପେ॰…।
ପୁନ ଚପରଂ ତଥାଗତୋ ଝାନୱିମୋକ୍ଖସମାଧିସମାପତ୍ତୀନଂ ସଂକିଲେସଂ ୱୋଦାନଂ ୱୁଟ୍ଠାନଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ୟମ୍ପି ତଥାଗତୋ ଝାନୱିମୋକ୍ଖସମାଧିସମାପତ୍ତୀନଂ ସଂକିଲେସଂ ୱୋଦାନଂ ୱୁଟ୍ଠାନଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଇଦମ୍ପି ତଥାଗତସ୍ସ…ପେ॰…।
ପୁନ ଚପରଂ ତଥାଗତୋ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଏକମ୍ପି ଜାତିଂ ଦ୍ୱେପି ଜାତିୟୋ…ପେ॰… ଇତି ସାକାରଂ ସଉଦ୍ଦେସଂ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି। ୟମ୍ପି ତଥାଗତୋ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି। ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଏକମ୍ପି ଜାତିଂ ଦ୍ୱେପି ଜାତିୟୋ…ପେ॰… ଇଦମ୍ପି ତଥାଗତସ୍ସ…ପେ॰…।
ପୁନ ଚପରଂ ତଥାଗତୋ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସତି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ…ପେ॰… ୟମ୍ପି ତଥାଗତୋ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସତି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ…ପେ॰… ଇଦମ୍ପି ତଥାଗତସ୍ସ…ପେ॰…।
ପୁନ ଚପରଂ ତଥାଗତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ୟମ୍ପି ତଥାଗତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି, ଇଦମ୍ପି ତଥାଗତସ୍ସ ତଥାଗତବଲଂ ହୋତି, ୟଂ ବଲଂ ଆଗମ୍ମ ତଥାଗତୋ ଆସଭଂ ଠାନଂ ପଟିଜାନାତି, ପରିସାସୁ ସୀହନାଦଂ ନଦତି, ବ୍ରହ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତେତି। ଇମାନି ଦସ ତଥାଗତବଲାନି।
୪୫ . କେନଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧାବଲଂ? କେନଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟବଲଂ? କେନଟ୍ଠେନ ସତିବଲଂ? କେନଟ୍ଠେନ ସମାଧିବଲଂ? କେନଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞାବଲଂ? କେନଟ୍ଠେନ ହିରିବଲଂ? କେନଟ୍ଠେନ ଓତ୍ତପ୍ପବଲଂ? କେନଟ୍ଠେନ ପଟିସଙ୍ଖାନବଲଂ…ପେ॰… କେନଟ୍ଠେନ ତଥାଗତବଲଂ?
ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ସଦ୍ଧାବଲଂ। କୋସଜ୍ଜେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ୱୀରିୟବଲଂ। ପମାଦେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ସତିବଲଂ। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ସମାଧିବଲଂ। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ପଞ୍ଞାବଲଂ । ହିରୀୟତି ପାପକେ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେତି – ହିରିବଲଂ। ଓତ୍ତପ୍ପତି ପାପକେ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେତି – ଓତ୍ତପ୍ପବଲଂ। ଞାଣେନ କିଲେସେ ପଟିସଙ୍ଖାତୀତି – ପଟିସଙ୍ଖାନବଲଂ। ତତ୍ଥ ଜାତା ଧମ୍ମା ଏକରସା ହୋନ୍ତୀତି – ଭାୱନାବଲଂ। ତତ୍ଥ ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚି ୱଜ୍ଜନ୍ତି – ଅନୱଜ୍ଜବଲଂ। ତେନ ଚିତ୍ତଂ ସଙ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ସଙ୍ଗହବଲଂ। ତଂ ତସ୍ସ ଖମତୀତି – [ତଂ ଖମତୀତି (କ॰)] ଖନ୍ତିବଲଂ। ତେନ ଚିତ୍ତଂ ପଞ୍ଞପେତୀତି – ପଞ୍ଞତ୍ତିବଲଂ। ତେନ ଚିତ୍ତଂ ନିଜ୍ଝାପେତୀତି – ନିଜ୍ଝତ୍ତିବଲଂ। ତେନ ଚିତ୍ତଂ ୱସଂ ୱତ୍ତେତୀତି – ଇସ୍ସରିୟବଲଂ। ତେନ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠାତୀତି – ଅଧିଟ୍ଠାନବଲଂ। ତେନ ଚିତ୍ତଂ ଏକଗ୍ଗନ୍ତି – ସମଥବଲଂ। ତତ୍ଥ ଜାତେ ଧମ୍ମେ ଅନୁପସ୍ସତୀତି – ୱିପସ୍ସନାବଲଂ। ତତ୍ଥ ସିକ୍ଖତୀତି – ସେଖବଲଂ। ତତ୍ଥ ସିକ୍ଖିତତ୍ତା – ଅସେଖବଲଂ। ତେନ ଆସୱା ଖୀଣାତି – ଖୀଣାସୱବଲଂ। ତସ୍ସ ଇଜ୍ଝତୀତି – ଇଦ୍ଧିବଲଂ। ଅପ୍ପମେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ତଥାଗତବଲନ୍ତି।
ବଲକଥା ନିଟ୍ଠିତା।
୧୦. ସୁଞ୍ଞକଥା
୪୬ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –
‘‘‘ସୁଞ୍ଞୋ ଲୋକୋ, ସୁଞ୍ଞୋ ଲୋକୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚତି । କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ‘ସୁଞ୍ଞୋ ଲୋକୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି? ‘‘ୟସ୍ମା ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ସୁଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା, ତସ୍ମା ‘ସୁଞ୍ଞୋ ଲୋକୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତି। କିଞ୍ଚାନନ୍ଦ [କିଞ୍ଚ ଆନନ୍ଦ ସଂ॰ ନି॰ ୪.୮୫] , ସୁଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା? ଚକ୍ଖୁ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ସୁଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା। ରୂପା ସୁଞ୍ଞା ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା। ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ସୁଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା। ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ସୁଞ୍ଞୋ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା। ୟମ୍ପିଦଂ [ୟଦିଦଂ (କ॰) ସଂ॰ ନି॰ ୪.୮୫ ପସ୍ସିତବ୍ବା] ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା, ତମ୍ପି ସୁଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା।
‘‘ସୋତଂ ସୁଞ୍ଞଂ…ପେ॰… ସଦ୍ଦା ସୁଞ୍ଞା… ଘାନଂ ସୁଞ୍ଞଂ… ଗନ୍ଧା ସୁଞ୍ଞା… ଜିୱ୍ହା ସୁଞ୍ଞା… ରସା ସୁଞ୍ଞା… କାୟୋ ସୁଞ୍ଞୋ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ସୁଞ୍ଞା… ମନୋ ସୁଞ୍ଞୋ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା। ଧମ୍ମା ସୁଞ୍ଞା ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା। ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ସୁଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା। ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ସୁଞ୍ଞୋ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା। ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା, ତମ୍ପି ସୁଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା। ୟସ୍ମା ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ସୁଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା ତସ୍ମା ‘ସୁଞ୍ଞୋ ଲୋକୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି।
୧. ମାତିକା
୪୭ . ସୁଞ୍ଞସୁଞ୍ଞଂ [ସୁଞ୍ଞଂ ସୁଞ୍ଞଂ (ସ୍ୟା॰)] , ସଙ୍ଖାରସୁଞ୍ଞଂ, ୱିପରିଣାମସୁଞ୍ଞଂ, ଅଗ୍ଗସୁଞ୍ଞଂ, ଲକ୍ଖଣସୁଞ୍ଞଂ, ୱିକ୍ଖମ୍ଭନସୁଞ୍ଞଂ, ତଦଙ୍ଗସୁଞ୍ଞଂ, ସମୁଚ୍ଛେଦସୁଞ୍ଞଂ, ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିସୁଞ୍ଞଂ , ନିସ୍ସରଣସୁଞ୍ଞଂ, ଅଜ୍ଝତ୍ତସୁଞ୍ଞଂ , ବହିଦ୍ଧାସୁଞ୍ଞଂ, ଦୁଭତୋସୁଞ୍ଞଂ, ସଭାଗସୁଞ୍ଞଂ, ୱିସଭାଗସୁଞ୍ଞଂ, ଏସନାସୁଞ୍ଞଂ, ପରିଗ୍ଗହସୁଞ୍ଞଂ, ପଟିଲାଭସୁଞ୍ଞଂ, ପଟିୱେଧସୁଞ୍ଞଂ, ଏକତ୍ତସୁଞ୍ଞଂ, ନାନତ୍ତସୁଞ୍ଞଂ, ଖନ୍ତିସୁଞ୍ଞଂ, ଅଧିଟ୍ଠାନସୁଞ୍ଞଂ, ପରିୟୋଗାହଣସୁଞ୍ଞଂ [ପରିୟୋଗାହନସୁଞ୍ଞଂ (ସ୍ୟା॰)] , ସମ୍ପଜାନସ୍ସ ପୱତ୍ତପରିୟାଦାନଂ ସବ୍ବସୁଞ୍ଞତାନଂ ପରମତ୍ଥସୁଞ୍ଞଂ।
୨. ନିଦ୍ଦେସୋ
୪୮ . କତମଂ ସୁଞ୍ଞସୁଞ୍ଞଂ? ଚକ୍ଖୁ ସୁଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା ନିଚ୍ଚେନ ୱା ଧୁୱେନ ୱା ସସ୍ସତେନ ୱା ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମେନ ୱା। ସୋତଂ ସୁଞ୍ଞଂ…ପେ॰… ଘାନଂ ସୁଞ୍ଞଂ… ଜିୱ୍ହା ସୁଞ୍ଞା… କାୟୋ ସୁଞ୍ଞୋ… ମନୋ ସୁଞ୍ଞୋ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା ନିଚ୍ଚେନ ୱା ଧୁୱେନ ୱା ସସ୍ସତେନ ୱା ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମେନ ୱା। ଇଦଂ ସୁଞ୍ଞସୁଞ୍ଞଂ।
କତମଂ ସଙ୍ଖାରସୁଞ୍ଞଂ? ତୟୋ ସଙ୍ଖାରା – ପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରୋ, ଅପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରୋ, ଆନେଞ୍ଜାଭିସଙ୍ଖାରୋ। ପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରୋ ଅପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରେନ ଚ ଆନେଞ୍ଜାଭିସଙ୍ଖାରେନ ଚ ସୁଞ୍ଞୋ। ଅପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରେନ ଚ ଆନେଞ୍ଜାଭିସଙ୍ଖାରେନ ଚ ସୁଞ୍ଞୋ। ଆନେଞ୍ଜାଭିସଙ୍ଖାରୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରେନ ଚ ଅପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରେନ ଚ ସୁଞ୍ଞୋ। ଇମେ ତୟୋ ସଙ୍ଖାରା।
ଅପରେପି ତୟୋ ସଙ୍ଖାରା – କାୟସଙ୍ଖାରୋ, ୱଚୀସଙ୍ଖାରୋ, ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରୋ। କାୟସଙ୍ଖାରୋ ୱଚୀସଙ୍ଖାରେନ ଚ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରେନ ଚ ସୁଞ୍ଞୋ। ୱଚୀସଙ୍ଖାରୋ କାୟସଙ୍ଖାରେନ ଚ ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରେନ ଚ ସୁଞ୍ଞୋ। ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରୋ କାୟସଙ୍ଖାରେନ ଚ ୱଚୀସଙ୍ଖାରେନ ଚ ସୁଞ୍ଞୋ। ଇମେ ତୟୋ ସଙ୍ଖାରା।
ଅପରେପି ତୟୋ ସଙ୍ଖାରା – ଅତୀତା ସଙ୍ଖାରା, ଅନାଗତା ସଙ୍ଖାରା, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନା ସଙ୍ଖାରା। ଅତୀତା ସଙ୍ଖାରା ଅନାଗତେହି ଚ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେହି ଚ ସଙ୍ଖାରେହି ସୁଞ୍ଞା। ଅନାଗତା ସଙ୍ଖାରା ଅତୀତେହି ଚ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେହି ଚ ସଙ୍ଖାରେହି ସୁଞ୍ଞା ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନା ସଙ୍ଖାରା ଅତୀତେହି ଚ ଅନାଗତେହି ଚ ସଙ୍ଖାରେହି ସୁଞ୍ଞା। ଇମେ ତୟୋ ସଙ୍ଖାରା; ଇଦଂ ସଙ୍ଖାରସୁଞ୍ଞଂ।
କତମଂ ୱିପରିଣାମସୁଞ୍ଞଂ? ଜାତଂ ରୂପଂ ସଭାୱେନ ସୁଞ୍ଞଂ। ୱିଗତଂ ରୂପଂ ୱିପରିଣତଞ୍ଚେୱ ସୁଞ୍ଞଞ୍ଚ। ଜାତା ୱେଦନା ସଭାୱେନ ସୁଞ୍ଞା। ୱିଗତା ୱେଦନା ୱିପରିଣତା ଚେୱ ସୁଞ୍ଞା ଚ …ପେ॰… ଜାତା ସଞ୍ଞା… ଜାତା ସଙ୍ଖାରା… ଜାତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଜାତଂ ଚକ୍ଖୁ…ପେ॰… ଜାତୋ ଭୱୋ ସଭାୱେନ ସୁଞ୍ଞୋ। ୱିଗତୋ ଭୱୋ ୱିପରିଣତୋ ଚେୱ ସୁଞ୍ଞୋ ଚ। ଇଦଂ ୱିପରିଣାମସୁଞ୍ଞଂ।
କତମଂ ଅଗ୍ଗସୁଞ୍ଞଂ? ଅଗ୍ଗମେତଂ ପଦଂ ସେଟ୍ଠମେତଂ ପଦଂ ୱିସିଟ୍ଠମେତଂ [ୱିସେଟ୍ଠମେତଂ (କ॰)] ପଦଂ ୟଦିଦଂ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ଇଦଂ ଅଗ୍ଗସୁଞ୍ଞଂ।
କତମଂ ଲକ୍ଖଣସୁଞ୍ଞଂ? ଦ୍ୱେ ଲକ୍ଖଣାନି – ବାଲଲକ୍ଖଣଞ୍ଚ ପଣ୍ଡିତଲକ୍ଖଣଞ୍ଚ। ବାଲଲକ୍ଖଣଂ ପଣ୍ଡିତଲକ୍ଖଣେନ ସୁଞ୍ଞଂ। ପଣ୍ଡିତଲକ୍ଖଣଂ ବାଲଲକ୍ଖଣେନ ସୁଞ୍ଞଂ। ତୀଣି ଲକ୍ଖଣାନି – ଉପ୍ପାଦଲକ୍ଖଣଂ, ୱୟଲକ୍ଖଣଂ, ଠିତଞ୍ଞଥତ୍ତଲକ୍ଖଣଂ। ଉପ୍ପାଦଲକ୍ଖଣଂ ୱୟଲକ୍ଖଣେନ ଚ ଠିତଞ୍ଞଥତ୍ତଲକ୍ଖଣେନ ଚ ସୁଞ୍ଞଂ। ୱୟଲକ୍ଖଣଂ ଉପ୍ପାଦଲକ୍ଖଣେନ ଚ ଠିତଞ୍ଞଥତ୍ତଲକ୍ଖଣେନ ଚ ସୁଞ୍ଞଂ, ଠିତଞ୍ଞଥତ୍ତଲକ୍ଖଣଂ ଉପ୍ପାଦଲକ୍ଖଣେନ ଚ ୱୟଲକ୍ଖଣେନ ଚ ସୁଞ୍ଞଂ।
ରୂପସ୍ସ ଉପ୍ପାଦଲକ୍ଖଣଂ ୱୟଲକ୍ଖଣେନ ଚ ଠିତଞ୍ଞଥତ୍ତଲକ୍ଖଣେନ ଚ ସୁଞ୍ଞଂ। ରୂପସ୍ସ ୱୟଲକ୍ଖଣଂ ଉପ୍ପାଦଲକ୍ଖଣେନ ଚ ଠିତଞ୍ଞଥତ୍ତଲକ୍ଖଣେନ ଚ ସୁଞ୍ଞଂ। ରୂପସ୍ସ ଠିତଞ୍ଞଥତ୍ତଲକ୍ଖଣଂ ଉପ୍ପାଦଲକ୍ଖଣେନ ଚ ୱୟଲକ୍ଖଣେନ ଚ ସୁଞ୍ଞଂ। ୱେଦନାୟ…ପେ॰… ସଞ୍ଞାୟ… ସଙ୍ଖାରାନଂ… ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ… ଚକ୍ଖୁସ୍ସ… ଜରାମରଣସ୍ସ ଉପ୍ପାଦଲକ୍ଖଣଂ ୱୟଲକ୍ଖଣେନ ଚ ଠିତଞ୍ଞଥତ୍ତଲକ୍ଖଣେନ ଚ ସୁଞ୍ଞଂ। ଜରାମରଣସ୍ସ ୱୟଲକ୍ଖଣଂ ଉପ୍ପାଦଲକ୍ଖଣେନ ଚ ଠିତଞ୍ଞଥତ୍ତଲକ୍ଖଣେନ ଚ ସୁଞ୍ଞଂ। ଜରାମରଣସ୍ସ ଠିତଞ୍ଞଥତ୍ତଲକ୍ଖଣଂ ଉପ୍ପାଦଲକ୍ଖଣେନ ଚ ୱୟଲକ୍ଖଣେନ ଚ ସୁଞ୍ଞଂ। ଇଦଂ ଲକ୍ଖଣସୁଞ୍ଞଂ।
କତମଂ ୱିକ୍ଖମ୍ଭନସୁଞ୍ଞଂ? ନେକ୍ଖମ୍ମେନ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ୱିକ୍ଖମ୍ଭିତୋ ଚେୱ ସୁଞ୍ଞୋ ଚ। ଅବ୍ୟାପାଦେନ ବ୍ୟାପାଦୋ ୱିକ୍ଖମ୍ଭିତୋ ଚେୱ ସୁଞ୍ଞୋ ଚ। ଆଲୋକସଞ୍ଞାୟ ଥିନମିଦ୍ଧଂ ୱିକ୍ଖମ୍ଭିତଞ୍ଚେୱ ସୁଞ୍ଞଞ୍ଚ। ଅୱିକ୍ଖେପେନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ୱିକ୍ଖମ୍ଭିତଞ୍ଚେୱ ସୁଞ୍ଞଞ୍ଚ। ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନେନ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ୱିକ୍ଖମ୍ଭିତା ଚେୱ ସୁଞ୍ଞା ଚ। ଞାଣେନ ଅୱିଜ୍ଜା ୱିକ୍ଖମ୍ଭିତା ଚେୱ ସୁଞ୍ଞା ଚ। ପାମୋଜ୍ଜେନ ଅରତି ୱିକ୍ଖମ୍ଭିତା ଚେୱ ସୁଞ୍ଞା ଚ। ପଠମେନ ଝାନେନ ନୀୱରଣା ୱିକ୍ଖମ୍ଭିତା ଚେୱ ସୁଞ୍ଞା ଚ…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ସବ୍ବକିଲେସା ୱିକ୍ଖମ୍ଭିତା ଚେୱ ସୁଞ୍ଞା ଚ। ଇଦଂ ୱିକ୍ଖମ୍ଭନସୁଞ୍ଞଂ।
କତମଂ ତଦଙ୍ଗସୁଞ୍ଞଂ? ନେକ୍ଖମ୍ମେନ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ତଦଙ୍ଗସୁଞ୍ଞୋ। ଅବ୍ୟାପାଦେନ ବ୍ୟାପାଦୋ ତଦଙ୍ଗସୁଞ୍ଞୋ। ଆଲୋକସଞ୍ଞାୟ ଥିନମିଦ୍ଧଂ ତଦଙ୍ଗସୁଞ୍ଞଂ। ଅୱିକ୍ଖେପେନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ତଦଙ୍ଗସୁଞ୍ଞଂ। ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନେନ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ତଦଙ୍ଗସୁଞ୍ଞା। ଞାଣେନ ଅୱିଜ୍ଜା ତଦଙ୍ଗସୁଞ୍ଞା। ପାମୋଜ୍ଜେନ ଅରତି ତଦଙ୍ଗସୁଞ୍ଞା। ପଠମେନ ଝାନେନ ନୀୱରଣା ତଦଙ୍ଗସୁଞ୍ଞା…ପେ॰… ୱିୱଟ୍ଟନାନୁପସ୍ସନାୟ ସଞ୍ଞୋଗାଭିନିୱେସୋ ତଦଙ୍ଗସୁଞ୍ଞୋ। ଇଦଂ ତଦଙ୍ଗସୁଞ୍ଞଂ।
କତମଂ ସମୁଚ୍ଛେଦସୁଞ୍ଞଂ? ନେକ୍ଖମ୍ମେନ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନୋ ଚେୱ ସୁଞ୍ଞୋ ଚ। ଅବ୍ୟାପାଦେନ ବ୍ୟାପାଦୋ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନୋ ଚେୱ ସୁଞ୍ଞୋ ଚ। ଆଲୋକସଞ୍ଞାୟ ଥିନମିଦ୍ଧଂ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନଞ୍ଚେୱ ସୁଞ୍ଞଞ୍ଚ। ଅୱିକ୍ଖେପେନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନଞ୍ଚେୱ ସୁଞ୍ଞଞ୍ଚ। ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନେନ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ଚେୱ ସୁଞ୍ଞା ଚ। ଞାଣେନ ଅୱିଜ୍ଜା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ଚେୱ ସୁଞ୍ଞା ଚ। ପାମୋଜ୍ଜେନ ଅରତି ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ଚେୱ ସୁଞ୍ଞା ଚ। ପଠମେନ ଝାନେନ ନୀୱରଣା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ଚେୱ ସୁଞ୍ଞା ଚ…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ସବ୍ବକିଲେସା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ଚେୱ ସୁଞ୍ଞା ଚ। ଇଦଂ ସମୁଚ୍ଛେଦସୁଞ୍ଞଂ।
କତମଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିସୁଞ୍ଞଂ? ନେକ୍ଖମ୍ମେନ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ ଚେୱ ସୁଞ୍ଞୋ ଚ। ଅବ୍ୟାପାଦେନ ବ୍ୟାପାଦୋ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ ଚେୱ ସୁଞ୍ଞୋ ଚ। ଆଲୋକସଞ୍ଞାୟ ଥିନମିଦ୍ଧଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧଞ୍ଚେୱ ସୁଞ୍ଞଞ୍ଚ। ଅୱିକ୍ଖେପେନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧଞ୍ଚେୱ ସୁଞ୍ଞଞ୍ଚ । ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନେନ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା ଚେୱ ସୁଞ୍ଞା ଚ। ଞାଣେନ ଅୱିଜ୍ଜା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା ଚେୱ ସୁଞ୍ଞା ଚ। ପାମୋଜ୍ଜେନ ଅରତି ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା ଚେୱ ସୁଞ୍ଞା ଚ। ପଠମେନ ଝାନେନ ନୀୱରଣା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା ଚେୱ ସୁଞ୍ଞା ଚ…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ସବ୍ବକିଲେସା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା ଚେୱ ସୁଞ୍ଞା ଚ। ଇଦଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିସୁଞ୍ଞଂ।
କତମଂ ନିସ୍ସରଣସୁଞ୍ଞଂ? ନେକ୍ଖମ୍ମେନ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ନିସ୍ସଟୋ ଚେୱ ସୁଞ୍ଞୋ ଚ। ଅବ୍ୟାପାଦେନ ବ୍ୟାପାଦୋ ନିସ୍ସଟୋ ଚେୱ ସୁଞ୍ଞୋ ଚ। ଆଲୋକସଞ୍ଞାୟ ଥିନମିଦ୍ଧଂ ନିସ୍ସଟଞ୍ଚେୱ ସୁଞ୍ଞଞ୍ଚ। ଅୱିକ୍ଖେପେନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ନିସ୍ସଟଞ୍ଚେୱ ସୁଞ୍ଞଞ୍ଚ। ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନେନ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ନିସ୍ସଟା ଚେୱ ସୁଞ୍ଞା ଚ। ଞାଣେନ ଅୱିଜ୍ଜା ନିସ୍ସଟା ଚେୱ ସୁଞ୍ଞା ଚ। ପାମୋଜ୍ଜେନ ଅରତି ନିସ୍ସଟା ଚେୱ ସୁଞ୍ଞା ଚ। ପଠମେନ ଝାନେନ ନୀୱରଣା ନିସ୍ସଟା ଚେୱ ସୁଞ୍ଞା ଚ …ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ସବ୍ବକିଲେସା ନିସ୍ସଟା ଚେୱ ସୁଞ୍ଞା ଚ। ଇଦଂ ନିସ୍ସରଣସୁଞ୍ଞଂ।
କତମଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତସୁଞ୍ଞଂ? ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚକ୍ଖୁଂ ସୁଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା ନିଚ୍ଚେନ ୱା ଧୁୱେନ ୱା ସସ୍ସତେନ ୱା ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମେନ ୱା। ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୋତଂ ସୁଞ୍ଞଂ… ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଘାନଂ ସୁଞ୍ଞଂ… ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଜିୱ୍ହା ସୁଞ୍ଞା… ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ କାୟୋ ସୁଞ୍ଞୋ… ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ମନୋ ସୁଞ୍ଞୋ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା ନିଚ୍ଚେନ ୱା ଧୁୱେନ ୱା ସସ୍ସତେନ ୱା ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମେନ ୱା। ଇଦଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତସୁଞ୍ଞଂ।
କତମଂ ବହିଦ୍ଧାସୁଞ୍ଞଂ? ବହିଦ୍ଧା ରୂପା ସୁଞ୍ଞା…ପେ॰… ବହିଦ୍ଧା ଧମ୍ମା ସୁଞ୍ଞା ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା ନିଚ୍ଚେନ ୱା ଧୁୱେନ ୱା ସସ୍ସତେନ ୱା ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମେନ ୱା। ଇଦଂ ବହିଦ୍ଧାସୁଞ୍ଞଂ।
କତମଂ ଦୁଭତୋସୁଞ୍ଞଂ? ୟଞ୍ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚକ୍ଖୁ ୟେ ଚ ବହିଦ୍ଧା ରୂପା ଉଭୟମେତଂ ସୁଞ୍ଞଂ [ଉଭୟତୋ ତଂ ସୁଞ୍ଞା (ସ୍ୟା॰)] ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା ନିଚ୍ଚେନ ୱା ଧୁୱେନ ୱା ସସ୍ସତେନ ୱା ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମେନ ୱା। ୟଞ୍ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୋତଂ ୟେ ଚ ବହିଦ୍ଧା ସଦ୍ଦା…ପେ॰… ୟଞ୍ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଘାନଂ ୟେ ଚ ବହିଦ୍ଧା ଗନ୍ଧା… ୟା ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଜିୱ୍ହା ୟେ ଚ ବହିଦ୍ଧା ରସା… ୟୋ ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ କାୟୋ ୟେ ଚ ବହିଦ୍ଧା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା… ୟୋ ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ମନୋ ୟେ ଚ ବହିଦ୍ଧା ଧମ୍ମା ଉଭୟମେତଂ ସୁଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା ନିଚ୍ଚେନ ୱା ଧୁୱେନ ୱା ସସ୍ସତେନ ୱା ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମେନ ୱା। ଇଦଂ ଦୁଭତୋସୁଞ୍ଞଂ।
କତମଂ ସଭାଗସୁଞ୍ଞଂ? ଛ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନି ଆୟତନାନି ସଭାଗାନି ଚେୱ ସୁଞ୍ଞାନି ଚ। ଛ ବାହିରାନି ଆୟତନାନି ସଭାଗାନି ଚେୱ ସୁଞ୍ଞାନି ଚ। ଛ ୱିଞ୍ଞାଣକାୟା ସଭାଗା ଚେୱ ସୁଞ୍ଞା ଚ। ଛ ଫସ୍ସକାୟା ସଭାଗା ଚେୱ ସୁଞ୍ଞା ଚ। ଛ ୱେଦନାକାୟା ସଭାଗା ଚେୱ ସୁଞ୍ଞା ଚ। ଛ ସଞ୍ଞାକାୟା ସଭାଗା ଚେୱ ସୁଞ୍ଞା ଚ। ଛ ଚେତନାକାୟା ସଭାଗା ଚେୱ ସୁଞ୍ଞା ଚ। ଇଦଂ ସଭାଗସୁଞ୍ଞଂ।
କତମଂ ୱିସଭାଗସୁଞ୍ଞଂ? ଛ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନି ଆୟତନାନି ଛହି ବାହିରେହି ଆୟତନେହି ୱିସଭାଗାନି ଚେୱ ସୁଞ୍ଞାନି ଚ। ଛ ବାହିରାନି ଆୟତନାନି ଛହି ୱିଞ୍ଞାଣକାୟେହି ୱିସଭାଗାନି ଚେୱ ସୁଞ୍ଞାନି ଚ। ଛ ୱିଞ୍ଞାଣକାୟା ଛହି ଫସ୍ସକାୟେହି ୱିସଭାଗା ଚେୱ ସୁଞ୍ଞା ଚ। ଛ ଫସ୍ସକାୟା ଛହି ୱେଦନାକାୟେହି ୱିସଭାଗା ଚେୱ ସୁଞ୍ଞା ଚ। ଛ ୱେଦନାକାୟା ଛହି ସଞ୍ଞାକାୟେହି ୱିସଭାଗା ଚେୱ ସୁଞ୍ଞା ଚ। ଛ ସଞ୍ଞାକାୟା ଛହି ଚେତନାକାୟେହି ୱିସଭାଗା ଚେୱ ସୁଞ୍ଞା ଚ। ଇଦଂ ୱିସଭାଗସୁଞ୍ଞଂ।
କତମଂ ଏସନାସୁଞ୍ଞଂ? ନେକ୍ଖମ୍ମେସନା କାମଚ୍ଛନ୍ଦେନ ସୁଞ୍ଞା। ଅବ୍ୟାପାଦେସନା ବ୍ୟାପାଦେନ ସୁଞ୍ଞା। ଆଲୋକସଞ୍ଞେସନା ଥିନମିଦ୍ଧେନ ସୁଞ୍ଞା। ଅୱିକ୍ଖେପେସନା ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେନ ସୁଞ୍ଞା। ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନେସନା ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ସୁଞ୍ଞା। ଞାଣେସନା ଅୱିଜ୍ଜାୟ ସୁଞ୍ଞା। ପାମୋଜ୍ଜେସନା ଅରତିୟା ସୁଞ୍ଞା। ପଠମଜ୍ଝାନେସନା ନୀୱରଣେହି ସୁଞ୍ଞା…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେସନା ସବ୍ବକିଲେସେହି ସୁଞ୍ଞା। ଇଦଂ ଏସନାସୁଞ୍ଞଂ।
କତମଂ ପରିଗ୍ଗହସୁଞ୍ଞଂ? ନେକ୍ଖମ୍ମପରିଗ୍ଗହୋ କାମଚ୍ଛନ୍ଦେନ ସୁଞ୍ଞୋ। ଅବ୍ୟାପାଦପରିଗ୍ଗହୋ ବ୍ୟାପାଦେନ ସୁଞ୍ଞୋ। ଆଲୋକସଞ୍ଞାପରିଗ୍ଗହୋ ଥିନମିଦ୍ଧେନ ସୁଞ୍ଞୋ। ଅୱିକ୍ଖେପପରିଗ୍ଗହୋ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେନ ସୁଞ୍ଞୋ । ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନପରିଗ୍ଗହୋ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ସୁଞ୍ଞୋ। ଞାଣପରିଗ୍ଗହୋ ଅୱିଜ୍ଜାୟ ସୁଞ୍ଞୋ। ପାମୋଜ୍ଜପରିଗ୍ଗହୋ ଅରତିୟା ସୁଞ୍ଞୋ। ପଠମଜ୍ଝାନପରିଗ୍ଗହୋ ନୀୱରଣେହି ସୁଞ୍ଞୋ…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗପରିଗ୍ଗହୋ ସବ୍ବକିଲେସେହି ସୁଞ୍ଞୋ। ଇଦଂ ପରିଗ୍ଗହସୁଞ୍ଞଂ।
କତମଂ ପଟିଲାଭସୁଞ୍ଞଂ? ନେକ୍ଖମ୍ମପଟିଲାଭୋ କାମଚ୍ଛନ୍ଦେନ ସୁଞ୍ଞୋ। ଅବ୍ୟାପାଦପଟିଲାଭୋ ବ୍ୟାପାଦେନ ସୁଞ୍ଞୋ। ଆଲୋକସଞ୍ଞାପଟିଲାଭୋ ଥିନମିଦ୍ଧେନ ସୁଞ୍ଞୋ। ଅୱିକ୍ଖେପପଟିଲାଭୋ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେନ ସୁଞ୍ଞୋ। ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନପଟିଲାଭୋ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ସୁଞ୍ଞୋ। ଞାଣପଟିଲାଭୋ ଅୱିଜ୍ଜାୟ ସୁଞ୍ଞୋ। ପାମୋଜ୍ଜପଟିଲାଭୋ ଅରତିୟା ସୁଞ୍ଞୋ। ପଠମଜ୍ଝାନପଟିଲାଭୋ ନୀୱରଣେହି ସୁଞ୍ଞୋ…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗପଟିଲାଭୋ ସବ୍ବକିଲେସେହି ସୁଞ୍ଞୋ। ଇଦଂ ପଟିଲାଭସୁଞ୍ଞଂ।
କତମଂ ପଟିୱେଧସୁଞ୍ଞଂ? ନେକ୍ଖମ୍ମପ୍ପଟିୱେଧୋ କାମଚ୍ଛନ୍ଦେନ ସୁଞ୍ଞୋ। ଅବ୍ୟାପାଦପ୍ପଟିୱେଧୋ ବ୍ୟାପାଦେନ ସୁଞ୍ଞୋ। ଆଲୋକସଞ୍ଞାପ୍ପଟିୱେଧୋ ଥିନମିଦ୍ଧେନ ସୁଞ୍ଞୋ। ଅୱିକ୍ଖେପପ୍ପଟିୱେଧୋ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେନ ସୁଞ୍ଞୋ। ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନପ୍ପଟିୱେଧୋ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ସୁଞ୍ଞୋ। ଞାଣପ୍ପଟିୱେଧୋ ଅୱିଜ୍ଜାୟ ସୁଞ୍ଞୋ। ପାମୋଜ୍ଜପ୍ପଟିୱେଧୋ ଅରତିୟା ସୁଞ୍ଞୋ। ପଠମଜ୍ଝାନପ୍ପଟିୱେଧୋ ନୀୱରଣେହି ସୁଞ୍ଞୋ…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗପ୍ପଟିୱେଧୋ ସବ୍ବକିଲେସେହି ସୁଞ୍ଞୋ। ଇଦଂ ପଟିୱେଧସୁଞ୍ଞଂ।
କତମଂ ଏକତ୍ତସୁଞ୍ଞଂ, ନାନତ୍ତସୁଞ୍ଞଂ? କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ନାନତ୍ତଂ, ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ଏକତ୍ତଂ। ନେକ୍ଖମ୍ମେକତ୍ତଂ ଚେତୟତୋ କାମଚ୍ଛନ୍ଦେନ ସୁଞ୍ଞଂ। ବ୍ୟାପାଦୋ ନାନତ୍ତଂ, ଅବ୍ୟାପାଦୋ ଏକତ୍ତଂ। ଅବ୍ୟାପାଦେକତ୍ତଂ ଚେତୟତୋ ବ୍ୟାପାଦେନ ସୁଞ୍ଞଂ। ଥିନମିଦ୍ଧଂ ନାନତ୍ତଂ, ଆଲୋକସଞ୍ଞା ଏକତ୍ତଂ। ଆଲୋକସଞ୍ଞେକତ୍ତଂ ଚେତୟତୋ ଥିନମିଦ୍ଧେନ ସୁଞ୍ଞଂ। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ନାନତ୍ତଂ, ଅୱିକ୍ଖେପୋ ଏକତ୍ତଂ। ଅୱିକ୍ଖେପେକତ୍ତଂ ଚେତୟତୋ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେନ ସୁଞ୍ଞଂ। ୱିଚିକିଚ୍ଛା ନାନତ୍ତଂ, ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନଂ ଏକତ୍ତଂ। ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନେକତ୍ତଂ ଚେତୟତୋ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ସୁଞ୍ଞଂ। ଅୱିଜ୍ଜା ନାନତ୍ତଂ, ଞାଣଂ ଏକତ୍ତଂ। ଞାଣେକତ୍ତଂ ଚେତୟତୋ ଅୱିଜ୍ଜାୟ ସୁଞ୍ଞଂ। ଅରତି ନାନତ୍ତଂ, ପାମୋଜ୍ଜଂ ଏକତ୍ତଂ। ପାମୋଜ୍ଜେକତ୍ତଂ ଚେତୟତୋ ଅରତିୟା ସୁଞ୍ଞଂ। ନୀୱରଣା ନାନତ୍ତଂ, ପଠମଜ୍ଝାନଂ ଏକତ୍ତଂ। ପଠମଜ୍ଝାନେକତ୍ତଂ ଚେତୟତୋ ନୀୱରଣେହି ସୁଞ୍ଞଂ…ପେ॰… ସବ୍ବକିଲେସା ନାନତ୍ତଂ, ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୋ ଏକତ୍ତଂ। ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେକତ୍ତଂ ଚେତୟତୋ ସବ୍ବକିଲେସେହି ସୁଞ୍ଞଂ। ଇଦଂ ଏକତ୍ତସୁଞ୍ଞଂ ନାନତ୍ତସୁଞ୍ଞଂ।
କତମଂ ଖନ୍ତିସୁଞ୍ଞଂ? ନେକ୍ଖମ୍ମଖନ୍ତି କାମଚ୍ଛନ୍ଦେନ ସୁଞ୍ଞା। ଅବ୍ୟାପାଦଖନ୍ତି ବ୍ୟାପାଦେନ ସୁଞ୍ଞା। ଆଲୋକସଞ୍ଞାଖନ୍ତି ଥିନମିଦ୍ଧେନ ସୁଞ୍ଞା। ଅୱିକ୍ଖେପଖନ୍ତି ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେନ ସୁଞ୍ଞା। ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନଖନ୍ତି ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ସୁଞ୍ଞା। ଞାଣଖନ୍ତି ଅୱିଜ୍ଜାୟ ସୁଞ୍ଞା। ପାମୋଜ୍ଜଖନ୍ତି ଅରତିୟା ସୁଞ୍ଞା। ପଠମଜ୍ଝାନଖନ୍ତି ନୀୱରଣେହି ସୁଞ୍ଞା…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗଖନ୍ତି ସବ୍ବକିଲେସେହି ସୁଞ୍ଞା। ଇଦଂ ଖନ୍ତିସୁଞ୍ଞଂ।
କତମଂ ଅଧିଟ୍ଠାନସୁଞ୍ଞଂ? ନେକ୍ଖମ୍ମାଧିଟ୍ଠାନଂ କାମଚ୍ଛନ୍ଦେନ ସୁଞ୍ଞଂ। ଅବ୍ୟାପାଦାଧିଟ୍ଠାନଂ ବ୍ୟାପାଦେନ ସୁଞ୍ଞଂ। ଆଲୋକସଞ୍ଞାଧିଟ୍ଠାନଂ ଥିନମିଦ୍ଧେନ ସୁଞ୍ଞଂ। ଅୱିକ୍ଖେପାଧିଟ୍ଠାନଂ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେନ ସୁଞ୍ଞଂ। ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନାଧିଟ୍ଠାନଂ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ସୁଞ୍ଞଂ। ଞାଣାଧିଟ୍ଠାନଂ ଅୱିଜ୍ଜାୟ ସୁଞ୍ଞଂ। ପାମୋଜ୍ଜାଧିଟ୍ଠାନଂ ଅରତିୟା ସୁଞ୍ଞଂ। ପଠମଜ୍ଝାନାଧିଟ୍ଠାନଂ ନୀୱରଣେହି ସୁଞ୍ଞଂ…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗାଧିଟ୍ଠାନଂ ସବ୍ବକିଲେସେହି ସୁଞ୍ଞଂ। ଇଦଂ ଅଧିଟ୍ଠାନସୁଞ୍ଞଂ।
କତମଂ ପରିୟୋଗାହଣସୁଞ୍ଞଂ? ନେକ୍ଖମ୍ମପରିୟୋଗାହଣଂ କାମଚ୍ଛନ୍ଦେନ ସୁଞ୍ଞଂ। ଅବ୍ୟାପାଦପରିୟୋଗାହଣଂ ବ୍ୟାପାଦେନ ସୁଞ୍ଞଂ। ଆଲୋକସଞ୍ଞାପରିୟୋଗାହଣଂ ଥିନମିଦ୍ଧେନ ସୁଞ୍ଞଂ। ଅୱିକ୍ଖେପପରିୟୋଗାହଣଂ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେନ ସୁଞ୍ଞଂ। ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନପରିୟୋଗାହଣଂ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ସୁଞ୍ଞଂ। ଞାଣପରିୟୋଗାହଣଂ ଅୱିଜ୍ଜାୟ ସୁଞ୍ଞଂ। ପାମୋଜ୍ଜପରିୟୋଗାହଣଂ ଅରତିୟା ସୁଞ୍ଞଂ। ପଠମଜ୍ଝାନପରିୟୋଗାହଣଂ ନୀୱରଣେହି ସୁଞ୍ଞଂ…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗପରିୟୋଗାହଣଂ ସବ୍ବକିଲେସେହି ସୁଞ୍ଞଂ। ଇଦଂ ପରିୟୋଗାହଣସୁଞ୍ଞଂ।
କତମଂ ସମ୍ପଜାନସ୍ସ ପୱତ୍ତପରିୟାଦାନଂ ସବ୍ବସୁଞ୍ଞତାନଂ ପରମତ୍ଥସୁଞ୍ଞଂ? ଇଧ ସମ୍ପଜାନୋ ନେକ୍ଖମ୍ମେନ କାମଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ପୱତ୍ତଂ ପରିୟାଦିୟତି, ଅବ୍ୟାପାଦେନ ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ପୱତ୍ତଂ ପରିୟାଦିୟତି, ଆଲୋକସଞ୍ଞାୟ ଥିନମିଦ୍ଧସ୍ସ ପୱତ୍ତଂ ପରିୟାଦିୟତି, ଅୱିକ୍ଖେପେନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସ୍ସ ପୱତ୍ତଂ ପରିୟାଦିୟତି, ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନେନ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ପୱତ୍ତଂ ପରିୟାଦିୟତି, ଞାଣେନ ଅୱିଜ୍ଜାୟ ପୱତ୍ତଂ ପରିୟାଦିୟତି, ପାମୋଜ୍ଜେନ ଅରତିୟା ପୱତ୍ତଂ ପରିୟାଦିୟତି, ପଠମେନ ଝାନେନ ନୀୱରଣାନଂ ପୱତ୍ତଂ ପରିୟାଦିୟତି…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ସବ୍ବକିଲେସାନଂ ପୱତ୍ତଂ ପରିୟାଦିୟତି। ଅଥ ୱା ପନ ସମ୍ପଜାନସ୍ସ ଅନୁପାଦିସେସାୟ ନିବ୍ବାନଧାତୁୟା ପରିନିବ୍ବାୟନ୍ତସ୍ସ ଇଦଂ ଚେୱ ଚକ୍ଖୁପୱତ୍ତଂ ପରିୟାଦିୟତି, ଅଞ୍ଞଞ୍ଚ ଚକ୍ଖୁପୱତ୍ତଂ ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ଇଦଞ୍ଚେୱ ସୋତପୱତ୍ତଂ…ପେ॰… ଘାନପୱତ୍ତଂ… ଜିୱ୍ହାପୱତ୍ତଂ… କାୟପୱତ୍ତଂ… ମନୋପୱତ୍ତଂ ପରିୟାଦିୟତି, ଅଞ୍ଞଞ୍ଚ ମନୋପୱତ୍ତଂ ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ଇଦଂ ସମ୍ପଜାନସ୍ସ ପୱତ୍ତପରିୟାଦାନଂ ସବ୍ବସୁଞ୍ଞତାନଂ ପରମତ୍ଥସୁଞ୍ଞନ୍ତି।
ସୁଞ୍ଞକଥା ନିଟ୍ଠିତା।
ୟୁଗନଦ୍ଧୱଗ୍ଗୋ ଦୁତିୟୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ୟୁଗନଦ୍ଧା ସଚ୍ଚବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ମେତ୍ତା ୱିରାଗପଞ୍ଚମା।
ପଟିସମ୍ଭିଦା ଧମ୍ମଚକ୍କଂ, ଲୋକୁତ୍ତରବଲସୁଞ୍ଞାତି॥
ଏସ ନିକାୟଧରେହି ଠପିତୋ, ଅସମୋ ଦୁତିୟୋ ପୱରୋ
ୱରୱଗ୍ଗୋତି।
୩. ପଞ୍ଞାୱଗ୍ଗୋ
୧. ମହାପଞ୍ଞାକଥା
୧ . ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା କତମଂ ପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି? ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା କତମଂ ପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି? ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା କତମଂ ପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି…ପେ॰… ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା କତମଂ ପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି?
ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଜୱନପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି। ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ନିବ୍ବେଧିକପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି। ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ମହାପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି। ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ତିକ୍ଖପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି। ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ୱିପୁଲପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି। ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି। ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅସାମନ୍ତପଞ୍ଞଂ [ଅସ୍ସାମନ୍ତପଞ୍ଞଂ (ସ୍ୟା॰)] ପରିପୂରେତି। ଇମା ସତ୍ତ ପଞ୍ଞା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ପଣ୍ଡିଚ୍ଚଂ ପରିପୂରେନ୍ତି। ଇମା ଅଟ୍ଠ ପଞ୍ଞା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ପୁଥୁପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେନ୍ତି। ଇମା ନୱ ପଞ୍ଞା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ହାସପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେନ୍ତି।
ହାସପଞ୍ଞା ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦା। ତସ୍ସା ଅତ୍ଥୱୱତ୍ଥାନତୋ ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦା ଅଧିଗତା ହୋତି ସଚ୍ଛିକତା ଫସ୍ସିତା ପଞ୍ଞାୟ। ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନତୋ ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦା ଅଧିଗତା ହୋତି ସଚ୍ଛିକତା ଫସ୍ସିତା ପଞ୍ଞାୟ। ନିରୁତ୍ତିୱୱତ୍ଥାନତୋ ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦା ଅଧିଗତା ହୋତି ସଚ୍ଛିକତା ଫସ୍ସିତା ପଞ୍ଞାୟ। ପଟିଭାନୱୱତ୍ଥାନତୋ ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦା ଅଧିଗତା ହୋତି ସଚ୍ଛିକତା ଫସ୍ସିତା ପଞ୍ଞାୟ। ତସ୍ସିମା ଚତସ୍ସୋ ପଟିସମ୍ଭିଦାୟୋ ଅଧିଗତା ହୋନ୍ତି ସଚ୍ଛିକତା ଫସ୍ସିତା ପଞ୍ଞାୟ।
ରୂପେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା କତମଂ ପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି…ପେ॰… ରୂପେ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା କତମଂ ପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି? ରୂପେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଜୱନପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି…ପେ॰… ରୂପେ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅସାମନ୍ତପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି। ଇମା ସତ୍ତ ପଞ୍ଞା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ପଣ୍ଡିଚ୍ଚଂ ପରିପୂରେନ୍ତି। ଇମା ଅଟ୍ଠ ପଞ୍ଞା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ପୁଥୁପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେନ୍ତି। ଇମା ନୱ ପଞ୍ଞା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ହାସପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେନ୍ତି।
ହାସପଞ୍ଞା ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦା। ତସ୍ସା ଅତ୍ଥୱୱତ୍ଥାନତୋ ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦା ଅଧିଗତା ହୋତି ସଚ୍ଛିକତା ଫସ୍ସିତା ପଞ୍ଞାୟ। ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନତୋ ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦା ଅଧିଗତା ହୋତି ସଚ୍ଛିକତା ଫସ୍ସିତା ପଞ୍ଞାୟ। ନିରୁତ୍ତିୱୱତ୍ଥାନତୋ ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦା ଅଧିଗତା ହୋତି ସଚ୍ଛିକତା ଫସ୍ସିତା ପଞ୍ଞାୟ। ପଟିଭାନୱୱତ୍ଥାନତୋ ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦା ଅଧିଗତା ହୋତି, ସଚ୍ଛିକତା ଫସ୍ସିତା ପଞ୍ଞାୟ। ତସ୍ସିମା ଚତସ୍ସୋ ପଟିସମ୍ଭିଦାୟୋ ଅଧିଗତା ହୋନ୍ତି ସଚ୍ଛିକତା ଫସ୍ସିତା ପଞ୍ଞାୟ।
ୱେଦନାୟ…ପେ॰… ସଞ୍ଞାୟ… ସଙ୍ଖାରେସୁ… ୱିଞ୍ଞାଣେ… ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା କତମଂ ପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି…ପେ॰… ଜରାମରଣେ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା କତମଂ ପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି? ଜରାମରଣେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଜୱନପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି…ପେ॰… ଜରାମରଣେ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅସାମନ୍ତପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି। ଇମା ସତ୍ତ ପଞ୍ଞା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ପଣ୍ଡିଚ୍ଚଂ ପରିପୂରେନ୍ତି। ଇମା ଅଟ୍ଠ ପଞ୍ଞା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ପୁଥୁପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେନ୍ତି। ଇମା ନୱ ପଞ୍ଞା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ହାସପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେନ୍ତି।
ହାସପଞ୍ଞା ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦା। ତସ୍ସା ଅତ୍ଥୱୱତ୍ଥାନତୋ ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦା ଅଧିଗତା ହୋତି ସଚ୍ଛିକତା ଫସ୍ସିତା ପଞ୍ଞାୟ । ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନତୋ ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦା ଅଧିଗତା ହୋତି ସଚ୍ଛିକତା ଫସ୍ସିତା ପଞ୍ଞାୟ। ନିରୁତ୍ତିୱୱତ୍ଥାନତୋ ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦା ଅଧିଗତା ହୋତି ସଚ୍ଛିକତା ଫସ୍ସିତା ପଞ୍ଞାୟ। ପଟିଭାନୱୱତ୍ଥାନତୋ ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦା ଅଧିଗତା ହୋତି ସଚ୍ଛିକତା ଫସ୍ସିତା ପଞ୍ଞାୟ। ତସ୍ସିମା ଚତସ୍ସୋ ପଟିସମ୍ଭିଦାୟୋ ଅଧିଗତା ହୋନ୍ତି ସଚ୍ଛିକତା ଫସ୍ସିତା ପଞ୍ଞାୟ।
୨ . ରୂପେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା କତମଂ ପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି? ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ରୂପେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା କତମଂ ପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି? ରୂପେ ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା କତମଂ ପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି? ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ରୂପେ ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା କତମଂ ପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି? ରୂପେ ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା କତମଂ ପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି? ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ରୂପେ ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା କତମଂ ପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି? ରୂପେ ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା କତମଂ ପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି? ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ରୂପେ ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା କତମଂ ପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି? ରୂପେ ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା କତମଂ ପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି? ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ରୂପେ ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା କତମଂ ପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି? ରୂପେ ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା କତମଂ ପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି? ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ରୂପେ ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା କତମଂ ପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି? ରୂପେ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା କତମଂ ପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି? ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ରୂପେ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା କତମଂ ପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି?
ରୂପେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଜୱନପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି। ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ରୂପେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଜୱନପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି। ରୂପେ ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ନିବ୍ବେଧିକପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି। ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ରୂପେ ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଜୱନପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି। ରୂପେ ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ମହାପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି। ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ରୂପେ ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଜୱନପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି। ରୂପେ ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ତିକ୍ଖପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି। ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ରୂପେ ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଜୱନପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି। ରୂପେ ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ୱିପୁଲପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି। ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ରୂପେ ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଜୱନପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି। ରୂପେ ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି। ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ରୂପେ ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଜୱନପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି। ରୂପେ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅସାମନ୍ତପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି। ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ରୂପେ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଜୱନପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି। ଇମା ସତ୍ତ ପଞ୍ଞା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ପଣ୍ଡିଚ୍ଚଂ ପରିପୂରେନ୍ତି। ଇମା ଅଟ୍ଠ ପଞ୍ଞା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ପୁଥୁପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେନ୍ତି। ଇମା ନୱ ପଞ୍ଞା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ହାସପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେନ୍ତି।
ହାସପଞ୍ଞା ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦା। ତସ୍ସା ଅତ୍ଥୱୱତ୍ଥାନତୋ ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦା ଅଧିଗତା ହୋତି ସଚ୍ଛିକତା ଫସ୍ସିତା ପଞ୍ଞାୟ। ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନତୋ ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦା ଅଧିଗତା ହୋତି ସଚ୍ଛିକତା ଫସ୍ସିତା ପଞ୍ଞାୟ। ନିରୁତ୍ତିୱୱତ୍ଥାନତୋ ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦା ଅଧିଗତା ହୋତି ସଚ୍ଛିକତା ଫସ୍ସିତା ପଞ୍ଞାୟ। ପଟିଭାନୱୱତ୍ଥାନତୋ ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦା ଅଧିଗତା ହୋତି ସଚ୍ଛିକତା ଫସ୍ସିତା ପଞ୍ଞାୟ। ତସ୍ସିମା ଚତସ୍ସୋ ପଟିସମ୍ଭିଦାୟୋ ଅଧିଗତା ହୋନ୍ତି ସଚ୍ଛିକତା ଫସ୍ସିତା ପଞ୍ଞାୟ।
ୱେଦନାୟ…ପେ॰… ସଞ୍ଞାୟ… ସଙ୍ଖାରେସୁ… ୱିଞ୍ଞାଣେ… ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ…ପେ॰… ଜରାମରଣେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା କତମଂ ପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି? ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ଜରାମରଣେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା କତମଂ ପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି…ପେ॰… ଜରାମରଣେ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା କତମଂ ପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି? ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ଜରାମରଣେ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା କତମଂ ପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି? ଜରାମରଣେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଜୱନପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି। ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ଜରାମରଣେ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଜୱନପଞ୍ଞଂ ପରିପୂରେତି…ପେ॰… ତସ୍ସିମା ଚତସ୍ସୋ ପଟିସମ୍ଭିଦାୟୋ ଅଧିଗତା ହୋନ୍ତି ସଚ୍ଛିକତା ଫସ୍ସିତା ପଞ୍ଞାୟ।
୩ . ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ , ଭିକ୍ଖୱେ [ସଂ॰ ନି॰ ୫.୧୮୫୧] , ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ସୋତାପତ୍ତିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ସପ୍ପୁରିସସଂସେୱୋ, ସଦ୍ଧମ୍ମସ୍ସୱନଂ, ୟୋନିସୋମନସିକାରୋ, ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପଟିପତ୍ତି – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ସୋତାପତ୍ତିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି।
‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ସକଦାଗାମିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି…ପେ॰… ଅନାଗାମିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି…ପେ॰… ଅରହତ୍ତଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ସପ୍ପୁରିସସଂସେୱୋ, ସଦ୍ଧମ୍ମସ୍ସୱନଂ, ୟୋନିସୋମନସିକାରୋ, ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପଟିପତ୍ତି – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି।
‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ପଞ୍ଞାପଟିଲାଭାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି…ପେ॰… ପଞ୍ଞାବୁଦ୍ଧିୟା ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ପଞ୍ଞାୱେପୁଲ୍ଲାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ମହାପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ପୁଥୁପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ୱିପୁଲପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ଅସାମନ୍ତପଞ୍ଞତାୟ [ଅସ୍ସାମନ୍ତପଞ୍ଞତାୟ (ସ୍ୟା॰) ସଂ॰ ନି॰ ୩ ପସ୍ସିତବ୍ବା] ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ଭୂରିପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ପଞ୍ଞାବାହୁଲ୍ଲାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ସୀଘପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ଲହୁପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ହାସପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ଜୱନପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ତିକ୍ଖପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ନିବ୍ବେଧିକପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ସପ୍ପୁରିସସଂସେୱୋ, ସଦ୍ଧମ୍ମସ୍ସୱନଂ, ୟୋନିସୋମନସିକାରୋ, ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପଟିପତ୍ତି – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ପଞ୍ଞାପଟିଲାଭାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ପଞ୍ଞାବୁଦ୍ଧିୟା ସଂୱତ୍ତନ୍ତି…ପେ॰… ନିବ୍ବେଧିକପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି’’।
୧. ସୋଳସପଞ୍ଞାନିଦ୍ଦେସୋ
୪ . ପଞ୍ଞାପଟିଲାଭାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ ତି କତମୋ ପଞ୍ଞାପଟିଲାଭୋ? ଚତୁନ୍ନଂ ମଗ୍ଗଞାଣାନଂ, ଚତୁନ୍ନଂ ଫଲଞାଣାନଂ, ଚତୁନ୍ନଂ ପଟିସମ୍ଭିଦାଞାଣାନଂ, ଛନ୍ନଂ ଅଭିଞ୍ଞାଞାଣାନଂ, ତେସତ୍ତତୀନଂ ଞାଣାନଂ, ସତ୍ତସତ୍ତତୀନଂ ଞାଣାନଂ ଲାଭୋ ପଟିଲାଭୋ ପତ୍ତି ସମ୍ପତ୍ତି ଫସ୍ସନା [ଫୁସନା (କ॰)] ସଚ୍ଛିକିରିୟା ଉପସମ୍ପଦା। ପଞ୍ଞାପଟିଲାଭାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ଅୟଂ ପଞ୍ଞା ପଟିଲାଭୋ।
ପଞ୍ଞାବୁଦ୍ଧିୟା ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ ତି କତମା ପଞ୍ଞାବୁଦ୍ଧି? ସତ୍ତନ୍ନଞ୍ଚ ସେକ୍ଖାନଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନକଲ୍ୟାଣକସ୍ସ ଚ ପଞ୍ଞା ୱଡ୍ଢତି, ଅରହତୋ ପଞ୍ଞା ୱଡ୍ଢତି। ୱଡ୍ଢିତୱଡ୍ଢନା ପଞ୍ଞାବୁଦ୍ଧିୟା ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ଅୟଂ ପଞ୍ଞାବୁଦ୍ଧି।
ପଞ୍ଞାୱେପୁଲ୍ଲାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ ତି କତମଂ ପଞ୍ଞାୱେପୁଲ୍ଲଂ? ସତ୍ତନ୍ନଂ ସେକ୍ଖାନଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନକଲ୍ୟାଣକସ୍ସ ଚ ପଞ୍ଞାୱେପୁଲ୍ଲଂ ଗଚ୍ଛତି। ଅରହତୋ ପଞ୍ଞା ୱେପୁଲ୍ଲଗତା ପଞ୍ଞାୱେପୁଲ୍ଲାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ଇଦଂ ପଞ୍ଞାୱେପୁଲ୍ଲଂ।
ମହାପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ ତି କତମା ମହାପଞ୍ଞା? ମହନ୍ତେ ଅତ୍ଥେ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ମହାପଞ୍ଞା। ମହନ୍ତେ ଧମ୍ମେ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ମହାପଞ୍ଞା। ମହନ୍ତା ନିରୁତ୍ତିୟୋ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ମହାପଞ୍ଞା। ମହନ୍ତାନି ପଟିଭାନାନି ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ମହାପଞ୍ଞା। ମହନ୍ତେ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧେ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ମହାପଞ୍ଞା। ମହନ୍ତେ ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧେ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ମହାପଞ୍ଞା। ମହନ୍ତେ ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧେ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ମହାପଞ୍ଞା। ମହନ୍ତେ ୱିମୁତ୍ତିକ୍ଖନ୍ଧେ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ମହାପଞ୍ଞା । ମହନ୍ତେ ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନକ୍ଖନ୍ଧେ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ମହାପଞ୍ଞା। ମହନ୍ତାନି ଠାନାଟ୍ଠାନାନି ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ମହାପଞ୍ଞା। ମହନ୍ତା ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟୋ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ମହାପଞ୍ଞା। ମହନ୍ତାନି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ମହାପଞ୍ଞା। ମହନ୍ତେ ସତିପଟ୍ଠାନେ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ମହାପଞ୍ଞା। ମହନ୍ତେ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ମହାପଞ୍ଞା। ମହନ୍ତେ ଇଦ୍ଧିପାଦେ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ମହାପଞ୍ଞା। ମହନ୍ତାନି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ମହାପଞ୍ଞା। ମହନ୍ତାନି ବଲାନି ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ମହାପଞ୍ଞା। ମହନ୍ତେ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ମହାପଞ୍ଞା। ମହନ୍ତଂ ଅରିୟମଗ୍ଗଂ [ମହନ୍ତେ ଅରିୟମଗ୍ଗେ (କ॰)] ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ମହାପଞ୍ଞା। ମହନ୍ତାନି ସାମଞ୍ଞଫଲାନି ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ମହାପଞ୍ଞା। ମହନ୍ତା ଅଭିଞ୍ଞାୟୋ [ମହାଭିଞ୍ଞାୟୋ (କ॰)] ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ମହାପଞ୍ଞା। ମହନ୍ତଂ ପରମତ୍ଥଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ମହାପଞ୍ଞା। ମହାପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ଅୟଂ ମହାପଞ୍ଞା।
ପୁଥୁପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ ତି କତମା ପୁଥୁପଞ୍ଞା? ପୁଥୁନାନାଖନ୍ଧେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ପୁଥୁପଞ୍ଞା। ପୁଥୁନାନାଧାତୂସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ପୁଥୁପଞ୍ଞା। ପୁଥୁନାନାଆୟତନେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ପୁଥୁପଞ୍ଞା। ପୁଥୁନାନାପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ପୁଥୁପଞ୍ଞା। ପୁଥୁନାନାସୁଞ୍ଞତମନୁପଲବ୍ଭେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ପୁଥୁପଞ୍ଞା। ପୁଥୁନାନାଅତ୍ଥେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ପୁଥୁପଞ୍ଞା। ପୁଥୁନାନାଧମ୍ମେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ପୁଥୁପଞ୍ଞା। ପୁଥୁନାନାନିରୁତ୍ତୀସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ପୁଥୁପଞ୍ଞା। ପୁଥୁନାନାପଟିଭାନେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ପୁଥୁପଞ୍ଞା। ପୁଥୁନାନାସୀଲକ୍ଖନ୍ଧେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ପୁଥୁପଞ୍ଞା। ପୁଥୁନାନାସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ପୁଥୁପଞ୍ଞା। ପୁଥୁନାନାପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ପୁଥୁପଞ୍ଞା। ପୁଥୁନାନାୱିମୁତ୍ତିକ୍ଖନ୍ଧେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ପୁଥୁପଞ୍ଞା। ପୁଥୁନାନାୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନକ୍ଖନ୍ଧେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ପୁଥୁପଞ୍ଞା। ପୁଥୁନାନାଠାନାଟ୍ଠାନେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ପୁଥୁପଞ୍ଞା। ପୁଥୁନାନାୱିହାରସମାପତ୍ତୀସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ପୁଥୁପଞ୍ଞା। ପୁଥୁନାନାଅରିୟସଚ୍ଚେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ପୁଥୁପଞ୍ଞା। ପୁଥୁନାନାସତିପଟ୍ଠାନେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ପୁଥୁପଞ୍ଞା। ପୁଥୁନାନାସମ୍ମପ୍ପଧାନେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ପୁଥୁପଞ୍ଞା। ପୁଥୁନାନାଇଦ୍ଧିପାଦେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ପୁଥୁପଞ୍ଞା। ପୁଥୁନାନାଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ପୁଥୁପଞ୍ଞା। ପୁଥୁନାନାବଲେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ପୁଥୁପଞ୍ଞା। ପୁଥୁନାନାବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ପୁଥୁପଞ୍ଞା। ପୁଥୁନାନାଅରିୟମଗ୍ଗେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ପୁଥୁପଞ୍ଞା। ପୁଥୁନାନାସାମଞ୍ଞଫଲେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ପୁଥୁପଞ୍ଞା। ପୁଥୁନାନାଅଭିଞ୍ଞାସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ପୁଥୁପଞ୍ଞା। ପୁଥୁଜ୍ଜନସାଧାରଣେ ଧମ୍ମେ ଅତିକ୍କମ୍ମ [ସମତିକ୍କମ୍ମ (ସ୍ୟା॰)] ପରମତ୍ଥେ ନିବ୍ବାନେ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ପୁଥୁପଞ୍ଞା। ପୁଥୁପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ଅୟଂ ପୁଥୁପଞ୍ଞା।
ୱିପୁଲପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ ତି କତମା ୱିପୁଲପଞ୍ଞା? ୱିପୁଲେ ଅତ୍ଥେ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ୱିପୁଲପଞ୍ଞା। ୱିପୁଲେ ଧମ୍ମେ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ୱିପୁଲପଞ୍ଞା। ୱିପୁଲା ନିରୁତ୍ତିୟୋ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ୱିପୁଲପଞ୍ଞା। ୱିପୁଲାନି ପଟିଭାନାନି ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ୱିପୁଲପଞ୍ଞା। ୱିପୁଲେ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧେ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ୱିପୁଲପଞ୍ଞା। ୱିପୁଲେ ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧେ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ୱିପୁଲପଞ୍ଞା। ୱିପୁଲେ ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧେ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ୱିପୁଲପଞ୍ଞା। ୱିପୁଲେ ୱିମୁତ୍ତିକ୍ଖନ୍ଧେ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ୱିପୁଲପଞ୍ଞା। ୱିପୁଲେ ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନକ୍ଖନ୍ଧେ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ୱିପୁଲପଞ୍ଞା। ୱିପୁଲାନି ଠାନାଟ୍ଠାନାନି ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ୱିପୁଲପଞ୍ଞା। ୱିପୁଲା ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟୋ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ୱିପୁଲପଞ୍ଞା। ୱିପୁଲାନି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ୱିପୁଲପଞ୍ଞା। ୱିପୁଲେ ସତିପଟ୍ଠାନେ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ୱିପୁଲପଞ୍ଞା। ୱିପୁଲେ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ୱିପୁଲପଞ୍ଞା। ୱିପୁଲେ ଇଦ୍ଧିପାଦେ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ୱିପୁଲପଞ୍ଞା। ୱିପୁଲାନି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ୱିପୁଲପଞ୍ଞା। ୱିପୁଲାନି ବଲାନି ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ୱିପୁଲପଞ୍ଞା। ୱିପୁଲେ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ୱିପୁଲପଞ୍ଞା। ୱିପୁଲେ ଅରିୟମଗ୍ଗେ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ୱିପୁଲପଞ୍ଞା। ୱିପୁଲାନି ସାମଞ୍ଞଫଲାନି ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ୱିପୁଲପଞ୍ଞା। ୱିପୁଲା ଅଭିଞ୍ଞାୟୋ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ୱିପୁଲପଞ୍ଞା। ୱିପୁଲଂ ପରମତ୍ଥଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତୀତି – ୱିପୁଲପଞ୍ଞା। ୱିପୁଲପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ଅୟଂ ୱିପୁଲପଞ୍ଞା।
ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ ତି କତମା ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞା? ଗମ୍ଭୀରେସୁ ଖନ୍ଧେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞା। ଗମ୍ଭୀରାସୁ ଧାତୂସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞା। ଗମ୍ଭୀରେସୁ ଆୟତନେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞା। ଗମ୍ଭୀରେସୁ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞା। ଗମ୍ଭୀରେସୁ ସୁଞ୍ଞତମନୁପଲବ୍ଭେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞା। ଗମ୍ଭୀରେସୁ ଅତ୍ଥେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞା। ଗମ୍ଭୀରେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞା। ଗମ୍ଭୀରାସୁ ନିରୁତ୍ତୀସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞା। ଗମ୍ଭୀରେସୁ ପଟିଭାନେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞା। ଗମ୍ଭୀରେସୁ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞା। ଗମ୍ଭୀରେସୁ ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞା । ଗମ୍ଭୀରେସୁ ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞା। ଗମ୍ଭୀରେସୁ ୱିମୁତ୍ତିକ୍ଖନ୍ଧେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞା। ଗମ୍ଭୀରେସୁ ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନକ୍ଖନ୍ଧେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞା। ଗମ୍ଭୀରେସୁ ଠାନାଟ୍ଠାନେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞା। ଗମ୍ଭୀରାସୁ ୱିହାରସମାପତ୍ତୀସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞା। ଗମ୍ଭୀରେସୁ ଅରିୟସଚ୍ଚେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞା। ଗମ୍ଭୀରେସୁ ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞା। ଗମ୍ଭୀରେସୁ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞା। ଗମ୍ଭୀରେସୁ ଇଦ୍ଧିପାଦେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞା। ଗମ୍ଭୀରେସୁ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞା। ଗମ୍ଭୀରେସୁ ବଲେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞା। ଗମ୍ଭୀରେସୁ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞା। ଗମ୍ଭୀରେସୁ ଅରିୟମଗ୍ଗେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞା। ଗମ୍ଭୀରେସୁ ସାମଞ୍ଞଫଲେସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞା। ଗମ୍ଭୀରାସୁ ଅଭିଞ୍ଞାସୁ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞା। ଗମ୍ଭୀରେ ପରମତ୍ଥେ ନିବ୍ବାନେ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତୀତି – ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞା। ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ଅୟଂ ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞା।
ଅସାମନ୍ତପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ ତି କତମା ଅସାମନ୍ତପଞ୍ଞା? ୟସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅତ୍ଥୱୱତ୍ଥାନତୋ ଅତ୍ଥପଟିସମ୍ଭିଦା ଅଧିଗତା ହୋତି ସଚ୍ଛିକତା ଫସ୍ସିତା ପଞ୍ଞାୟ, ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନତୋ ଧମ୍ମପଟିସମ୍ଭିଦା ଅଧିଗତା ହୋତି ସଚ୍ଛିକତା ଫସ୍ସିତା ପଞ୍ଞାୟ, ନିରୁତ୍ତିୱୱତ୍ଥାନତୋ ନିରୁତ୍ତିପଟିସମ୍ଭିଦା ଅଧିଗତା ହୋତି ସଚ୍ଛିକତା ଫସ୍ସିତା ପଞ୍ଞାୟ, ପଟିଭାନୱୱତ୍ଥାନତୋ ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦା ଅଧିଗତା ହୋତି ସଚ୍ଛିକତା ଫସ୍ସିତା ପଞ୍ଞାୟ, ତସ୍ସ ଅତ୍ଥେ ଚ ଧମ୍ମେ ଚ ନିରୁତ୍ତିୟା ଚ ପଟିଭାନେ ଚ ନ ଅଞ୍ଞୋ କୋଚି ସକ୍କୋତି ଅଭିସମ୍ଭୱିତୁଂ। ଅନଭିସମ୍ଭୱନୀୟୋ ଚ ସୋ ଅଞ୍ଞେହୀତି – ଅସାମନ୍ତପଞ୍ଞୋ।
ପୁଥୁଜ୍ଜନକଲ୍ୟାଣକସ୍ସ ପଞ୍ଞା ଅଟ୍ଠମକସ୍ସ ପଞ୍ଞାୟ ଦୂରେ ୱିଦୂରେ ସୁୱିଦୂରେ ନ ସନ୍ତିକେ ନ ସାମନ୍ତା। ପୁଥୁଜ୍ଜନକଲ୍ୟାଣକଂ ଉପାଦାୟ ଅଟ୍ଠମକୋ ଅସାମନ୍ତପଞ୍ଞୋ। ଅଟ୍ଠମକସ୍ସ ପଞ୍ଞା ସୋତାପନ୍ନସ୍ସ ପଞ୍ଞାୟ ଦୂରେ ୱିଦୂରେ ସୁୱିଦୂରେ ନ ସନ୍ତିକେ ନ ସାମନ୍ତା। ଅଟ୍ଠମକଂ ଉପାଦାୟ ସୋତାପନ୍ନୋ ଅସାମନ୍ତପଞ୍ଞୋ। ସୋତାପନ୍ନସ୍ସ ପଞ୍ଞା ସକଦାଗାମିସ୍ସ ପଞ୍ଞାୟ ଦୂରେ ୱିଦୂରେ ସୁୱିଦୂରେ ନ ସନ୍ତିକେ ନ ସାମନ୍ତା। ସୋତାପନ୍ନଂ ଉପାଦାୟ ସକଦାଗାମି ଅସାମନ୍ତପଞ୍ଞୋ। ସକଦାଗାମିସ୍ସ ପଞ୍ଞା ଅନାଗାମିସ୍ସ ପଞ୍ଞାୟ ଦୂରେ ୱିଦୂରେ ସୁୱିଦୂରେ ନ ସନ୍ତିକେ ନ ସାମନ୍ତା। ସକଦାଗାମିଂ ଉପାଦାୟ ଅନାଗାମୀ ଅସାମନ୍ତପଞ୍ଞୋ। ଅନାଗାମିସ୍ସ ପଞ୍ଞା ଅରହତୋ ପଞ୍ଞାୟ ଦୂରେ ୱିଦୂରେ ସୁୱିଦୂରେ ନ ସନ୍ତିକେ ନ ସାମନ୍ତା। ଅନାଗାମିଂ ଉପାଦାୟ ଅରହା ଅସାମନ୍ତପଞ୍ଞୋ। ଅରହତୋ ପଞ୍ଞା ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ [ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧସ୍ସ (ସ୍ୟା॰ କ॰) ଅଟ୍ଠକଥା ଓଲୋକେତବ୍ବା] ପଞ୍ଞାୟ ଦୂରେ ୱିଦୂରେ ସୁୱିଦୂରେ ନ ସନ୍ତିକେ ନ ସାମନ୍ତା। ଅରହନ୍ତଂ ଉପାଦାୟ ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧୋ ଅସାମନ୍ତପଞ୍ଞୋ। ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧଞ୍ଚ ସଦେୱକଞ୍ଚ ଲୋକଂ ଉପାଦାୟ ତଥାଗତୋ ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଅଗ୍ଗୋ ଅସାମନ୍ତପଞ୍ଞୋ।
୫ . ପଞ୍ଞାପଭେଦକୁସଲୋ ପଭିନ୍ନଞାଣୋ ଅଧିଗତପ୍ପଟିସମ୍ଭିଦୋ ଚତୁୱେସାରଜ୍ଜପ୍ପତ୍ତୋ ଦସବଲଧାରୀ ପୁରିସାସଭୋ ପୁରିସସୀହୋ ପୁରିସନାଗୋ ପୁରିସାଜଞ୍ଞୋ ପୁରିସଧୋରୟ୍ହୋ ଅନନ୍ତଞାଣୋ ଅନନ୍ତତେଜୋ ଅନନ୍ତୟସୋ ଅଡ୍ଢୋ ମହଦ୍ଧନୋ ଧନୱା ନେତା ୱିନେତା ଅନୁନେତା ପଞ୍ଞାପେତା ନିଜ୍ଝାପେତା ପେକ୍ଖେତା ପସାଦେତା। ସୋ ହି ଭଗୱା ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦେତା, ଅସଞ୍ଜାତସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ସଞ୍ଜନେତା [ସଞ୍ଜାନେତା (ସ୍ୟା॰)] , ଅନକ୍ଖାତସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଅକ୍ଖାତା, ମଗ୍ଗଞ୍ଞୂ ମଗ୍ଗୱିଦୂ ମଗ୍ଗକୋୱିଦୋ ମଗ୍ଗାନୁଗାମୀ [ମଗ୍ଗାନୁଗା (ସ୍ୟା॰) ମହାନି॰ ୬୯ ପସ୍ସିତବ୍ବୋ] ଚ ପନସ୍ସ ଏତରହି ସାୱକା ୱିହରନ୍ତି ପଚ୍ଛା ସମନ୍ନାଗତା।
ସୋ ହି ଭଗୱା ଜାନଂ ଜାନାତି, ପସ୍ସଂ ପସ୍ସତି, ଚକ୍ଖୁଭୂତୋ ଞାଣଭୂତୋ ଧମ୍ମଭୂତୋ ବ୍ରହ୍ମଭୂତୋ ୱତ୍ତା ପୱତ୍ତା ଅତ୍ଥସ୍ସ ନିନ୍ନେତା ଅମତସ୍ସ ଦାତା ଧମ୍ମସ୍ସାମୀ ତଥାଗତୋ। ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅଞ୍ଞାତଂ ଅଦିଟ୍ଠଂ ଅୱିଦିତଂ ଅସଚ୍ଛିକତଂ ଅଫସ୍ସିତଂ ପଞ୍ଞାୟ। ଅତୀତଂ ଅନାଗତଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ [ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ (ସ୍ୟା॰) ମହାନି॰ ୬୯] ଉପାଦାୟ ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ସବ୍ବାକାରେନ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଞାଣମୁଖେ ଆପାଥଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି। ୟଂ କିଞ୍ଚି ନେୟ୍ୟଂ ନାମ ଅତ୍ଥି ତଂ ସବ୍ବଂ ଜାନିତବ୍ବଂ [ସବ୍ବଂ ଧମ୍ମଂ ଜାନିତବ୍ବଂ (କ॰)] । ଅତ୍ତତ୍ଥୋ ୱା ପରତ୍ଥୋ ୱା ଉଭୟତ୍ଥୋ ୱା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ସମ୍ପରାୟିକୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ଉତ୍ତାନୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ଗମ୍ଭୀରୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ଗୂଳ୍ହୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ନେୟ୍ୟୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ନୀତୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ଅନୱଜ୍ଜୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ନିକ୍କିଲେସୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ୱୋଦାନୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ପରମତ୍ଥୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ସବ୍ବଂ ତଂ ଅନ୍ତୋବୁଦ୍ଧଞାଣେ ପରିୱତ୍ତତି।
ସବ୍ବଂ କାୟକମ୍ମଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଞାଣାନୁପରିୱତ୍ତି । ସବ୍ବଂ ୱଚୀକମ୍ମଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଞାଣାନୁପରିୱତ୍ତି। ସବ୍ବଂ ମନୋକମ୍ମଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଞାଣାନୁପରିୱତ୍ତି। ଅତୀତେ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅପ୍ପଟିହତଂ ଞାଣଂ। ଅନାଗତେ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅପ୍ପଟିହତଂ ଞାଣଂ। ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅପ୍ପଟିହତଂ ଞାଣଂ। ୟାୱତକଂ ନେୟ୍ୟଂ ତାୱତକଂ ଞାଣଂ, ୟାୱତକଂ ଞାଣଂ ତାୱତକଂ ନେୟ୍ୟଂ। ନେୟ୍ୟପରିୟନ୍ତିକଂ ଞାଣଂ, ଞାଣପରିୟନ୍ତିକଂ ନେୟ୍ୟଂ। ନେୟ୍ୟଂ ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ଞାଣଂ ନପ୍ପୱତ୍ତତି। ଞାଣଂ ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ନେୟ୍ୟପଥୋ ନତ୍ଥି। ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପରିୟନ୍ତଟ୍ଠାୟିନୋ ତେ ଧମ୍ମା। ୟଥା ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ସମୁଗ୍ଗପଟଲାନଂ ସମ୍ମା ଫୁସିତାନଂ [ସୁଫୁସ୍ସିତାନଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ହେଟ୍ଠିମଂ ସମୁଗ୍ଗପଟଲଂ ଉପରିମଂ ନାତିୱତ୍ତତି, ଉପରିମଂ ସମୁଗ୍ଗପଟଲଂ ହେଟ୍ଠିମଂ ନାତିୱତ୍ତତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପରିୟନ୍ତଟ୍ଠାୟିନୋ; ଏୱମେୱ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ନେୟ୍ୟଞ୍ଚ ଞାଣଞ୍ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପରିୟନ୍ତଟ୍ଠାୟିନୋ। ୟାୱତକଂ ନେୟ୍ୟଂ ତାୱତକଂ ଞାଣଂ, ୟାୱତକଂ ଞାଣଂ ତାୱତକଂ ନେୟ୍ୟଂ। ନେୟ୍ୟପରିୟନ୍ତିକଂ ଞାଣଂ, ଞାଣପରିୟନ୍ତିକଂ ନେୟ୍ୟଂ। ନେୟ୍ୟଂ ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ଞାଣଂ ନପ୍ପୱତ୍ତତି। ଞାଣଂ ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ନେୟ୍ୟପଥୋ ନତ୍ଥି। ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପରିୟନ୍ତଟ୍ଠାୟିନୋ ତେ ଧମ୍ମା। ସବ୍ବଧମ୍ମେସୁ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତି।
ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଆୱଜ୍ଜନପ୍ପଟିବଦ୍ଧା ଆକଙ୍ଖପ୍ପଟିବଦ୍ଧା ମନସିକାରପ୍ପଟିବଦ୍ଧା ଚିତ୍ତୁପ୍ପାଦପ୍ପଟିବଦ୍ଧା। ସବ୍ବସତ୍ତେସୁ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତି। ସବ୍ବେସଂ ସତ୍ତାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଆସୟଂ ଜାନାତି, ଅନୁସୟଂ ଜାନାତି, ଚରିତଂ [ଚରିୟଂ (ସ୍ୟା॰) ମହାନି॰ ୬୯ ପସ୍ସିତବ୍ବା] ଜାନାତି, ଅଧିମୁତ୍ତିଂ ଜାନାତି । ଅପ୍ପରଜକ୍ଖେ ମହାରଜକ୍ଖେ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟେ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟେ ସ୍ୱାକାରେ ଦ୍ୱାକାରେ ସୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ଦୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ଭବ୍ବାଭବ୍ବେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି। ସଦେୱକୋ ଲୋକୋ ସମାରକୋ ସବ୍ରହ୍ମକୋ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣୀ ପଜା ସଦେୱମନୁସ୍ସା ଅନ୍ତୋବୁଦ୍ଧଞାଣେ ପରିୱତ୍ତତି।
ୟଥା ୟେ କେଚି ମଚ୍ଛକଚ୍ଛପା, ଅନ୍ତମସୋ ତିମିତିମିଙ୍ଗଲଂ ଉପାଦାୟ, ଅନ୍ତୋମହାସମୁଦ୍ଦେ ପରିୱତ୍ତନ୍ତି, ଏୱମେୱଂ ସଦେୱକୋ ଲୋକୋ ସମାରକୋ ସବ୍ରହ୍ମକୋ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣୀ ପଜା ସଦେୱମନୁସ୍ସା ଅନ୍ତୋବୁଦ୍ଧଞାଣେ ପରିୱତ୍ତତି। ୟଥା ୟେ କେଚି ପକ୍ଖିନୋ, ଅନ୍ତମସୋ ଗରୁଳଂ ୱେନତେୟ୍ୟଂ ଉପାଦାୟ, ଆକାସସ୍ସ ପଦେସେ ପରିୱତ୍ତନ୍ତି; ଏୱମେୱ ୟେପି ତେ ସାରିପୁତ୍ତସମା ପଞ୍ଞାୟ ତେପି ବୁଦ୍ଧଞାଣସ୍ସ ପଦେସେ ପରିୱତ୍ତନ୍ତି। ବୁଦ୍ଧଞାଣଂ ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ପଞ୍ଞଂ ଫରିତ୍ୱା ଅତିଘଂସିତ୍ୱା ତିଟ୍ଠତି। ୟେପି ତେ ଖତ୍ତିୟପଣ୍ଡିତା ବ୍ରାହ୍ମଣପଣ୍ଡିତା ଗହପତିପଣ୍ଡିତା ସମଣପଣ୍ଡିତା ନିପୁଣା କତପରପ୍ପୱାଦା ୱାଲୱେଧିରୂପା ୱୋଭିନ୍ଦନ୍ତା [ତେ ଭିନ୍ଦନ୍ତା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ମଞ୍ଞେ ଚରନ୍ତି ପଞ୍ଞାଗତେନ ଦିଟ୍ଠିଗତାନି, ତେ ପଞ୍ହଂ ଅଭିସଙ୍ଖରିତ୍ୱା ଅଭିସଙ୍ଖରିତ୍ୱା ତଥାଗତଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି ଗୂଳ୍ହାନି ଚ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନାନି ଚ, କଥିତା ୱିସଜ୍ଜିତା ଚ ତେ ପଞ୍ହା ଭଗୱତା ହୋନ୍ତି ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠକାରଣା [ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠିକାରଣା (ସ୍ୟା॰)] । ଉପକ୍ଖିତ୍ତକା ଚ ତେ ଭଗୱତୋ ସମ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ତତ୍ଥ ଅତିରୋଚତି ୟଦିଦଂ ପଞ୍ଞାୟାତି। ଅଗ୍ଗୋ ଅସାମନ୍ତପଞ୍ଞୋ, ଅସାମନ୍ତପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ଅୟଂ ଅସାମନ୍ତପଞ୍ଞା।
୬ . ଭୂରିପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ ତି କତମା ଭୂରିପଞ୍ଞା? ରାଗଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟତୀତି – ଭୂରିପଞ୍ଞା। ଅଭିଭୱିତାତି – ଭୂରିପଞ୍ଞା। ଦୋସଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟତୀତି – ଭୂରିପଞ୍ଞା। ଅଭିଭୱିତାତି – ଭୂରିପଞ୍ଞା। ମୋହଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟତୀତି – ଭୂରିପଞ୍ଞା। ଅଭିଭୱିତାତି – ଭୂରିପଞ୍ଞା। କୋଧଂ…ପେ॰… ଉପନାହଂ … ମକ୍ଖଂ… ପଳାସଂ… ଇସ୍ସଂ… ମଚ୍ଛରିୟଂ… ମାୟଂ… ସାଠେୟ୍ୟଂ… ଥମ୍ଭଂ… ସାରମ୍ଭଂ… ମାନଂ… ଅତିମାନଂ… ମଦଂ… ପମାଦଂ… ସବ୍ବେ କିଲେସେ… ସବ୍ବେ ଦୁଚ୍ଚରିତେ… ସବ୍ବେ ଅଭିସଙ୍ଖାରେ…ପେ॰… ସବ୍ବେ ଭୱଗାମିକମ୍ମେ ଅଭିଭୁୟ୍ୟତୀତି – ଭୂରିପଞ୍ଞା। ଅଭିଭୱିତାତି – ଭୂରିପଞ୍ଞା। ରାଗୋ ଅରି। ତଂ ଅରିଂ ମଦ୍ଦନିପଞ୍ଞାତି – ଭୂରିପଞ୍ଞା। ଦୋସୋ ଅରି। ତଂ ଅରିଂ ମଦ୍ଦନିପଞ୍ଞାତି – ଭୂରିପଞ୍ଞା। ମୋହୋ ଅରି। ତଂ ଅରିଂ ମଦ୍ଦନିପଞ୍ଞାତି – ଭୂରିପଞ୍ଞା। କୋଧୋ…ପେ॰… ଉପନାହୋ… ମକ୍ଖୋ… ପଳାସୋ… ଇସ୍ସା… ମଚ୍ଛରିୟଂ… ମାୟା… ସାଠେୟ୍ୟଂ… ଥମ୍ଭୋ… ସାରମ୍ଭୋ… ମାନୋ… ଅତିମାନୋ… ମଦୋ… ପମାଦୋ… ସବ୍ବେ କିଲେସା… ସବ୍ବେ ଦୁଚ୍ଚରିତା… ସବ୍ବେ ଅଭିସଙ୍ଖାରା…ପେ॰… ସବ୍ବେ ଭୱଗାମିକମ୍ମା ଅରି। ତଂ ଅରିଂ ମଦ୍ଦନିପଞ୍ଞାତି – ଭୂରିପଞ୍ଞା। ଭୂରି ୱୁଚ୍ଚତି ପଥୱୀ [ପଠୱୀ (ସ୍ୟା॰)] । ତାୟ ପଥୱିସମାୟ ୱିତ୍ଥତାୟ ୱିପୁଲାୟ ପଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତୋତି – ଭୂରିପଞ୍ଞା। ଅପି ଚ, ପଞ୍ଞାୟ ମେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ଭୂରି ମେଧା ପରିଣାୟିକାତି – ଭୂରିପଞ୍ଞା। ଭୂରିପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ଅୟଂ ଭୂରିପଞ୍ଞା।
ପଞ୍ଞାବାହୁଲ୍ଲାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ ତି କତମଂ ପଞ୍ଞାବାହୁଲ୍ଲଂ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପଞ୍ଞାଗରୁକୋ ହୋତି ପଞ୍ଞାଚରିତୋ ପଞ୍ଞାସୟୋ ପଞ୍ଞାଧିମୁତ୍ତୋ ପଞ୍ଞାଧଜୋ ପଞ୍ଞାକେତୁ ପଞ୍ଞାଧିପତେୟ୍ୟୋ ୱିଚୟବହୁଲୋ ପୱିଚୟବହୁଲୋ ଓକ୍ଖାୟନବହୁଲୋ ସମୋକ୍ଖାୟନବହୁଲୋ [ସମ୍ପେକ୍ଖାୟନବହୁଲୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰) ମହାନି॰ ୨୦୪ ପସ୍ସିତବ୍ବା] ସମ୍ପେକ୍ଖାୟନଧମ୍ମୋ ୱିଭୂତୱିହାରୀ ତଚ୍ଚରିତୋ ତଗ୍ଗରୁକୋ ତବ୍ବହୁଲୋ ତନ୍ନିନ୍ନୋ ତପ୍ପୋଣୋ ତପ୍ପବ୍ଭାରୋ ତଦଧିମୁତ୍ତୋ ତଦଧିପତେୟ୍ୟୋ। ୟଥା ଗଣଗରୁକୋ ୱୁଚ୍ଚତି ‘‘ଗଣବାହୁଲିକୋ’’ତି, ଚୀୱରଗରୁକୋ ୱୁଚ୍ଚତି ‘‘ଚୀୱରବାହୁଲିକୋ’’ତି, ପତ୍ତଗରୁକୋ ୱୁଚ୍ଚତି ‘‘ପତ୍ତବାହୁଲିକୋ’’ତି, ସେନାସନଗରୁକୋ ୱୁଚ୍ଚତି ‘‘ସେନାସନବାହୁଲିକୋ’’ତି; ଏୱମେୱଂ ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପଞ୍ଞା ଗରୁକୋ ହୋତି ପଞ୍ଞାଚରିତୋ ପଞ୍ଞାସୟୋ ପଞ୍ଞାଧିମୁତ୍ତୋ ପଞ୍ଞାଧଜୋ ପଞ୍ଞାକେତୁ ପଞ୍ଞାଧିପତେୟ୍ୟୋ ୱିଚୟବହୁଲୋ ପୱିଚୟବହୁଲୋ ଓକ୍ଖାୟନବହୁଲୋ ସମୋକ୍ଖାୟନବହୁଲୋ ସମ୍ପେକ୍ଖାୟନଧମ୍ମୋ ୱିଭୂତୱିହାରୀ ତଚ୍ଚରିତୋ ତଗ୍ଗରୁକୋ ତବ୍ବହୁଲୋ ତନ୍ନିନ୍ନୋ ତପ୍ପୋଣୋ ତପ୍ପବ୍ଭାରୋ ତଦଧିମୁତ୍ତୋ ତଦଧିପତେୟ୍ୟୋ। ପଞ୍ଞାବାହୁଲ୍ଲାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ଇଦଂ ପଞ୍ଞାବାହୁଲ୍ଲଂ।
ସୀଘପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ ତି କତମା ସୀଘପଞ୍ଞା? ସୀଘଂ ସୀଘଂ ସୀଲାନି ପରିପୂରେତୀତି – ସୀଘପଞ୍ଞା। ସୀଘଂ ସୀଘଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରଂ ପରିପୂରେତୀତି – ସୀଘପଞ୍ଞା। ସୀଘଂ ସୀଘଂ ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୁତଂ ପରିପୂରେତୀତି – ସୀଘପଞ୍ଞା। ସୀଘଂ ସୀଘଂ ଜାଗରିୟାନୁୟୋଗଂ ପରିପୂରେତୀତି – ସୀଘପଞ୍ଞା। ସୀଘଂ ସୀଘଂ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧଂ ପରିପୂରେତୀତି – ସୀଘପଞ୍ଞା। ସୀଘଂ ସୀଘଂ ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧଂ ପରିପୂରେତୀତି – ସୀଘପଞ୍ଞା। ସୀଘଂ ସୀଘଂ ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧଂ ପରିପୂରେତୀତି – ସୀଘପଞ୍ଞା । ସୀଘଂ ସୀଘଂ ୱିମୁତ୍ତିକ୍ଖନ୍ଧଂ ପରିପୂରେତୀତି – ସୀଘପଞ୍ଞା। ସୀଘଂ ସୀଘଂ ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନକ୍ଖନ୍ଧଂ ପରିପୂରେତୀତି – ସୀଘପଞ୍ଞା। ସୀଘଂ ସୀଘଂ ଠାନାଟ୍ଠାନାନି ପଟିୱିଜ୍ଝତୀତି – ସୀଘପଞ୍ଞା। ସୀଘଂ ସୀଘଂ ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟୋ ପରିପୂରେତୀତି – ସୀଘପଞ୍ଞା। ସୀଘଂ ସୀଘଂ ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ପଟିୱିଜ୍ଝତୀତି – ସୀଘପଞ୍ଞା। ସୀଘଂ ସୀଘଂ ସତିପଟ୍ଠାନେ ଭାୱେତୀତି – ସୀଘପଞ୍ଞା। ସୀଘଂ ସୀଘଂ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ ଭାୱେତୀତି – ସୀଘପଞ୍ଞା। ସୀଘଂ ସୀଘଂ ଇଦ୍ଧିପାଦେ ଭାୱେତୀତି – ସୀଘପଞ୍ଞା। ସୀଘଂ ସୀଘଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱେତୀତି – ସୀଘପଞ୍ଞା। ସୀଘଂ ସୀଘଂ ବଲାନି ଭାୱେତୀତି – ସୀଘପଞ୍ଞା। ସୀଘଂ ସୀଘଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେତୀତି – ସୀଘପଞ୍ଞା। ସୀଘଂ ସୀଘଂ ଅରିୟମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତୀତି – ସୀଘପଞ୍ଞା। ସୀଘଂ ସୀଘଂ ସାମଞ୍ଞଫଲାନି ସଚ୍ଛିକରୋତୀତି – ସୀଘପଞ୍ଞା। ସୀଘଂ ସୀଘଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟୋ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀତି – ସୀଘପଞ୍ଞା। ସୀଘଂ ସୀଘଂ ପରମତ୍ଥଂ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରୋତୀତି – ସୀଘପଞ୍ଞା। ସୀଘପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ଅୟଂ ସୀଘପଞ୍ଞା।
ଲହୁପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ ତି କତମା ଲହୁପଞ୍ଞା? ଲହୁଂ ଲହୁଂ ସୀଲାନି ପରିପୂରେତୀତି – ଲହୁପଞ୍ଞା। ଲହୁଂ ଲହୁଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରଂ ପରିପୂରେତୀତି – ଲହୁପଞ୍ଞା। ଲହୁଂ ଲହୁଂ ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୁତଂ ପରିପୂରେତୀତି – ଲହୁପଞ୍ଞା। ଲହୁଂ ଲହୁଂ ଜାଗରିୟାନୁୟୋଗଂ ପରିପୂରେତୀତି – ଲହୁପଞ୍ଞା। ଲହୁଂ ଲହୁଂ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧଂ …ପେ॰… ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧଂ … ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧଂ… ୱିମୁତ୍ତିକ୍ଖନ୍ଧଂ… ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନକ୍ଖନ୍ଧଂ ପରିପୂରେତୀତି – ଲହୁପଞ୍ଞା। ଲହୁଂ ଲହୁଂ ଠାନାଟ୍ଠାନାନି ପଟିୱିଜ୍ଝତୀତି – ଲହୁପଞ୍ଞା। ଲହୁଂ ଲହୁଂ ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟୋ ପରିପୂରେତୀତି – ଲହୁପଞ୍ଞା। ଲହୁଂ ଲହୁଂ ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ପଟିୱିଜ୍ଝତୀତି – ଲହୁପଞ୍ଞା। ଲହୁଂ ଲହୁଂ ସତିପଟ୍ଠାନେ ଭାୱେତୀତି – ଲହୁପଞ୍ଞା। ଲହୁଂ ଲହୁଂ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ ଭାୱେତୀତି – ଲହୁପଞ୍ଞା। ଲହୁଂ ଲହୁଂ ଇଦ୍ଧିପାଦେ ଭାୱେତୀତି – ଲହୁପଞ୍ଞା। ଲହୁଂ ଲହୁଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱେତୀତି – ଲହୁପଞ୍ଞା। ଲହୁଂ ଲହୁଂ ବଲାନି ଭାୱେତୀତି – ଲହୁପଞ୍ଞା। ଲହୁଂ ଲହୁଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେତୀତି – ଲହୁପଞ୍ଞା। ଲହୁଂ ଲହୁଂ ଅରିୟମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତୀତି – ଲହୁପଞ୍ଞା। ଲହୁଂ ଲହୁଂ ସାମଞ୍ଞଫଲାନି ସଚ୍ଛିକରୋତୀତି – ଲହୁପଞ୍ଞା। ଲହୁଂ ଲହୁଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟୋ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀତି – ଲହୁପଞ୍ଞା। ଲହୁଂ ଲହୁଂ ପରମତ୍ଥଂ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରୋତୀତି – ଲହୁପଞ୍ଞା। ଲହୁପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ଅୟଂ ଲହୁପଞ୍ଞା।
ହାସପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ ତି କତମା ହାସପଞ୍ଞା? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ହାସବହୁଲୋ ୱେଦବହୁଲୋ ତୁଟ୍ଠିବହୁଲୋ ପାମୋଜ୍ଜବହୁଲୋ ସୀଲାନି ପରିପୂରେତୀତି – ହାସପଞ୍ଞା। ହାସବହୁଲୋ ୱେଦବହୁଲୋ ତୁଟ୍ଠିବହୁଲୋ ପାମୋଜ୍ଜବହୁଲୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରଂ ପରିପୂରେତୀତି – ହାସପଞ୍ଞା। ହାସବହୁଲୋ ୱେଦବହୁଲୋ ତୁଟ୍ଠିବହୁଲୋ ପାମୋଜ୍ଜବହୁଲୋ ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୁତଂ ପରିପୂରେତୀତି – ହାସପଞ୍ଞା। ହାସବହୁଲୋ ୱେଦବହୁଲୋ ତୁଟ୍ଠିବହୁଲୋ ପାମୋଜ୍ଜବହୁଲୋ ଜାଗରିୟାନୁୟୋଗଂ ପରିପୂରେତୀତି – ହାସପଞ୍ଞା। ହାସବହୁଲୋ ୱେଦବହୁଲୋ ତୁଟ୍ଠିବହୁଲୋ ପାମୋଜ୍ଜବହୁଲୋ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧଂ…ପେ॰… ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧଂ… ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧଂ… ୱିମୁତ୍ତିକ୍ଖନ୍ଧଂ… ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନକ୍ଖନ୍ଧଂ ପରିପୂରେତୀତି…ପେ॰… ଠାନାଟ୍ଠାନାନି ପଟିୱିଜ୍ଝତୀତି… ୱିହାରସମାପତ୍ତିୟୋ ପରିପୂରେତୀତି … ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ପଟିୱିଜ୍ଝତୀତି… ସତିପଟ୍ଠାନେ ଭାୱେତୀତି… ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ ଭାୱେତୀତି… ଇଦ୍ଧିପାଦେ ଭାୱେତୀତି… ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱେତୀତି… ବଲାନି ଭାୱେତୀତି… ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେତୀତି … ଅରିୟମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତୀତି…ପେ॰… ସାମଞ୍ଞଫଲାନି ସଚ୍ଛିକରୋତୀତି – ହାସପଞ୍ଞା। ହାସବହୁଲୋ ୱେଦବହୁଲୋ ତୁଟ୍ଠିବହୁଲୋ ପାମୋଜ୍ଜବହୁଲୋ ଅଭିଞ୍ଞାୟୋ ପଟିୱିଜ୍ଝତୀତି – ହାସପଞ୍ଞା। ହାସବହୁଲୋ ୱେଦବହୁଲୋ ତୁଟ୍ଠିବହୁଲୋ ପାମୋଜ୍ଜବହୁଲୋ ପରମତ୍ଥଂ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରୋତୀତି – ହାସପଞ୍ଞା। ହାସପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ଅୟଂ ହାସପଞ୍ଞା।
୭ . ଜୱନପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ ତି କତମା ଜୱନପଞ୍ଞା? ୟଂ କିଞ୍ଚି ରୂପଂ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଓଳାରିକଂ ୱା ସୁଖୁମଂ ୱା ହୀନଂ ୱା ପଣୀତଂ ୱା ୟଂ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ୱା, ସବ୍ବଂ ରୂପଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ଖିପ୍ପଂ ଜୱତୀତି – ଜୱନପଞ୍ଞା। ଦୁକ୍ଖତୋ ଖିପ୍ପଂ ଜୱତୀତି – ଜୱନପଞ୍ଞା। ଅନତ୍ତତୋ ଖିପ୍ପଂ ଜୱତୀତି – ଜୱନପଞ୍ଞା। ୟା କାଚି ୱେଦନା…ପେ॰… ୟା କାଚି ସଞ୍ଞା… ୟେ କେଚି ସଙ୍ଖାରା… ୟଂ କିଞ୍ଚି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଓଳାରିକଂ ୱା ସୁଖୁମଂ ୱା ହୀନଂ ୱା ପଣୀତଂ ୱା ୟଂ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ୱା, ସବ୍ବଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ଖିପ୍ପଂ ଜୱତୀତି – ଜୱନପଞ୍ଞା। ଦୁକ୍ଖତୋ ଖିପ୍ପଂ ଜୱତୀତି – ଜୱନପଞ୍ଞା। ଅନତ୍ତତୋ ଖିପ୍ପଂ ଜୱତୀତି – ଜୱନପଞ୍ଞା। ଚକ୍ଖୁ…ପେ॰… ଜରାମରଣଂ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ଖିପ୍ପଂ ଜୱତୀତି – ଜୱନପଞ୍ଞା। ଦୁକ୍ଖତୋ ଖିପ୍ପଂ ଜୱତୀତି – ଜୱନପଞ୍ଞା । ଅନତ୍ତତୋ ଖିପ୍ପଂ ଜୱତୀତି – ଜୱନପଞ୍ଞା।
ରୂପଂ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅନିଚ୍ଚଂ ଖୟଟ୍ଠେନ ଦୁକ୍ଖଂ ଭୟଟ୍ଠେନ ଅନତ୍ତା ଅସାରକଟ୍ଠେନାତି ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା ରୂପନିରୋଧେ ନିବ୍ବାନେ ଖିପ୍ପଂ ଜୱତୀତି – ଜୱନପଞ୍ଞା। ୱେଦନା…ପେ॰… ସଞ୍ଞା… ସଙ୍ଖାରା… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଚକ୍ଖୁ…ପେ॰… ଜରାମରଣଂ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅନିଚ୍ଚଂ ଖୟଟ୍ଠେନ ଦୁକ୍ଖଂ ଭୟଟ୍ଠେନ ଅନତ୍ତା ଅସାରକଟ୍ଠେନାତି ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା ଜରାମରଣନିରୋଧେ [ଜରାମରଣଂ ରୂପନିରୋଧେ (ସ୍ୟା॰)] ନିବ୍ବାନେ ଖିପ୍ପଂ ଜୱତୀତି – ଜୱନପଞ୍ଞା।
ରୂପଂ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅନିଚ୍ଚଂ ସଙ୍ଖତଂ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ଖୟଧମ୍ମଂ ୱୟଧମ୍ମଂ ୱିରାଗଧମ୍ମଂ ନିରୋଧଧମ୍ମନ୍ତି ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା ରୂପନିରୋଧେ ନିବ୍ବାନେ ଖିପ୍ପଂ ଜୱତୀତି – ଜୱନପଞ୍ଞା। ୱେଦନା…ପେ॰… ସଞ୍ଞା… ସଙ୍ଖାରା… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଚକ୍ଖୁ…ପେ॰… ଜରାମରଣଂ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅନିଚ୍ଚଂ ସଙ୍ଖତଂ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ଖୟଧମ୍ମଂ ୱୟଧମ୍ମଂ ୱିରାଗଧମ୍ମଂ ନିରୋଧଧମ୍ମନ୍ତି ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା ଜରାମରଣନିରୋଧେ ନିବ୍ବାନେ ଖିପ୍ପଂ ଜୱତୀତି – ଜୱନପଞ୍ଞା। ଜୱନପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ଅୟଂ ଜୱନପଞ୍ଞା।
ତିକ୍ଖପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ ତି କତମା ତିକ୍ଖପଞ୍ଞା? ଖିପ୍ପଂ କିଲେସେ ଛିନ୍ଦତୀତି – ତିକ୍ଖପଞ୍ଞା। ଉପ୍ପନ୍ନଂ କାମୱିତକ୍କଂ ନାଧିୱାସେତି ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି [ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରୋତି (କ॰)] ଅନଭାୱଂ ଗମେତୀତି – ତିକ୍ଖପଞ୍ଞା। ଉପ୍ପନ୍ନଂ ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କଂ ନାଧିୱାସେତି ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତୀତି – ତିକ୍ଖପଞ୍ଞା। ଉପ୍ପନ୍ନଂ ୱିହିଂସାୱିତକ୍କଂ ନାଧିୱାସେତି…ପେ॰… ଉପ୍ପନ୍ନୁପ୍ପନ୍ନେ ପାପକେ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ ନାଧିୱାସେତି ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତୀତି – ତିକ୍ଖପଞ୍ଞା। ଉପ୍ପନ୍ନଂ ରାଗଂ ନାଧିୱାସେତି ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତୀତି – ତିକ୍ଖପଞ୍ଞା। ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଦୋସଂ…ପେ॰… ଉପ୍ପନ୍ନଂ ମୋହଂ … ଉପ୍ପନ୍ନଂ କୋଧଂ… ଉପ୍ପନ୍ନଂ ଉପନାହଂ… ମକ୍ଖଂ… ପଳାସଂ… ଇସ୍ସଂ… ମଚ୍ଛରିୟଂ… ମାୟଂ… ସାଠେୟ୍ୟଂ… ଥମ୍ଭଂ… ସାରମ୍ଭଂ… ମାନଂ… ଅତିମାନଂ… ମଦଂ… ପମାଦଂ… ସବ୍ବେ କିଲେସେ… ସବ୍ବେ ଦୁଚ୍ଚରିତେ… ସବ୍ବେ ଅଭିସଙ୍ଖାରେ…ପେ॰… ସବ୍ବେ ଭୱଗାମିକମ୍ମେ ନାଧିୱାସେତି ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତୀତି – ତିକ୍ଖପଞ୍ଞା। ଏକସ୍ମିଂ ଆସନେ ଚତ୍ତାରୋ ଚ ଅରିୟମଗ୍ଗା ଚତ୍ତାରି ଚ ସାମଞ୍ଞଫଲାନି ଚତସ୍ସୋ ପଟିସମ୍ଭିଦାୟୋ ଛ ଅଭିଞ୍ଞାୟୋ ଅଧିଗତା ହୋନ୍ତି ସଚ୍ଛିକତା ଫସ୍ସିତା ପଞ୍ଞାୟାତି – ତିକ୍ଖପଞ୍ଞା। ତିକ୍ଖପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ଅୟଂ ତିକ୍ଖପଞ୍ଞା।
ନିବ୍ବେଧିକପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ ତି କତମା ନିବ୍ବେଧିକପଞ୍ଞା? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରେସୁ ଉବ୍ବେଗବହୁଲୋ ହୋତି ଉତ୍ତାସବହୁଲୋ ଉକ୍କଣ୍ଠନବହୁଲୋ ଅରତିବହୁଲୋ ଅନଭିରତିବହୁଲୋ। ବହିମୁଖୋ ନ ରମତି ସବ୍ବସଙ୍ଖାରେସୁ। ଅନିବ୍ବିଦ୍ଧପୁବ୍ବଂ ଅପ୍ପଦାଲିତପୁବ୍ବଂ ଲୋଭକ୍ଖନ୍ଧଂ ନିବ୍ବିଜ୍ଝତି ପଦାଲେତୀତି – ନିବ୍ବେଧିକପଞ୍ଞା। ଅନିବ୍ବିଦ୍ଧପୁବ୍ବଂ ଅପ୍ପଦାଲିତପୁବ୍ବଂ ଦୋସକ୍ଖନ୍ଧଂ ନିବ୍ବିଜ୍ଝତି ପଦାଲେତୀତି – ନିବ୍ବେଧିକପଞ୍ଞା। ଅନିବ୍ବିଦ୍ଧପୁବ୍ବଂ ଅପ୍ପଦାଲିତପୁବ୍ବଂ ମୋହକ୍ଖନ୍ଧଂ ନିବ୍ବିଜ୍ଝତି ପଦାଲେତୀତି – ନିବ୍ବେଧିକପଞ୍ଞା । ଅନିବ୍ବିଦ୍ଧପୁବ୍ବଂ ଅପ୍ପଦାଲିତପୁବ୍ବଂ କୋଧଂ…ପେ॰… ଉପନାହଂ… ମକ୍ଖଂ… ପଳାସଂ… ଇସ୍ସଂ… ମଚ୍ଛରିୟଂ… ମାୟଂ… ସାଠେୟ୍ୟଂ… ଥମ୍ଭଂ… ସାରମ୍ଭଂ… ମାନଂ… ଅତିମାନଂ… ମଦଂ… ପମାଦଂ… ସବ୍ବେ କିଲେସେ… ସବ୍ବେ ଦୁଚ୍ଚରିତେ… ସବ୍ବେ ଅଭିସଙ୍ଖାରେ…ପେ॰… ସବ୍ବେ ଭୱଗାମିକମ୍ମେ ନିବ୍ବିଜ୍ଝତି ପଦାଲେତୀତି – ନିବ୍ବେଧିକପଞ୍ଞା। ନିବ୍ବେଧିକପଞ୍ଞତାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ଅୟଂ ନିବ୍ବେଧିକପଞ୍ଞା।
ଇମା ସୋଳସ ପଞ୍ଞାୟୋ। ଇମାହି ସୋଳସହି ପଞ୍ଞାହି ସମନ୍ନାଗତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ପଟିସମ୍ଭିଦପ୍ପତ୍ତୋ।
୨. ପୁଗ୍ଗଲୱିସେସନିଦ୍ଦେସୋ
୮ . ଦ୍ୱେ ପୁଗ୍ଗଲା ପଟିସମ୍ଭିଦପ୍ପତ୍ତା – ଏକୋ ପୁବ୍ବୟୋଗସମ୍ପନ୍ନୋ, ଏକୋ ନ ପୁବ୍ବୟୋଗସମ୍ପନ୍ନୋ। ୟୋ ପୁବ୍ବୟୋଗସମ୍ପନ୍ନୋ ସୋ ତେନ ଅତିରେକୋ ହୋତି, ଅଧିକୋ ହୋତି, ୱିସେସୋ ହୋତି। ତସ୍ସ ଞାଣଂ ପଭିଜ୍ଜତି।
ଦ୍ୱେ ପୁଗ୍ଗଲା ପଟିସମ୍ଭିଦପ୍ପତ୍ତା, ଦ୍ୱେପି ପୁବ୍ବୟୋଗସମ୍ପନ୍ନା – ଏକୋ ବହୁସ୍ସୁତୋ, ଏକୋ ନ ବହୁସ୍ସୁତୋ । ୟୋ ବହୁସ୍ସୁତୋ, ସୋ ତେନ ଅତିରେକୋ ହୋତି, ଅଧିକୋ ହୋତି, ୱିସେସୋ ହୋତି। ତସ୍ସ ଞାଣଂ ପଭିଜ୍ଜତି।
ଦ୍ୱେ ପୁଗ୍ଗଲା ପଟିସମ୍ଭିଦପ୍ପତ୍ତା, ଦ୍ୱେପି ପୁବ୍ବୟୋଗସମ୍ପନ୍ନା, ଦ୍ୱେପି ବହୁସ୍ସୁତା – ଏକୋ ଦେସନାବହୁଲୋ, ଏକୋ ନ ଦେସନାବହୁଲୋ। ୟୋ ଦେସନାବହୁଲୋ, ସୋ ତେନ ଅତିରେକୋ ହୋତି, ଅଧିକୋ ହୋତି, ୱିସେସୋ ହୋତି। ତସ୍ସ ଞାଣଂ ପଭିଜ୍ଜତି।
ଦ୍ୱେ ପୁଗ୍ଗଲା ପଟିସମ୍ଭିଦପ୍ପତ୍ତା, ଦ୍ୱେପି ପୁବ୍ବୟୋଗସମ୍ପନ୍ନା, ଦ୍ୱେପି ବହୁସ୍ସୁତା, ଦ୍ୱେପି ଦେସନାବହୁଲା – ଏକୋ ଗରୂପନିସ୍ସିତୋ, ଏକୋ ନ ଗରୂପନିସ୍ସିତୋ । ୟୋ ଗରୂପନିସ୍ସିତୋ, ସୋ ତେନ ଅତିରେକୋ ହୋତି, ଅଧିକୋ ହୋତି, ୱିସେସୋ ହୋତି। ତସ୍ସ ଞାଣଂ ପଭିଜ୍ଜତି।
ଦ୍ୱେ ପୁଗ୍ଗଲା ପଟିସମ୍ଭିଦପ୍ପତ୍ତା, ଦ୍ୱେପି ପୁବ୍ବୟୋଗସମ୍ପନ୍ନା, ଦ୍ୱେପି ବହୁସ୍ସୁତା, ଦ୍ୱେପି ଦେସନାବହୁଲା, ଦ୍ୱେପି ଗରୂପନିସ୍ସିତା – ଏକୋ ୱିହାରବହୁଲୋ, ଏକୋ ନ ୱିହାରବହୁଲୋ। ୟୋ ୱିହାରବହୁଲୋ, ସୋ ତେନ ଅତିରେକୋ ହୋତି, ଅଧିକୋ ହୋତି, ୱିସେସୋ ହୋତି। ତସ୍ସ ଞାଣଂ ପଭିଜ୍ଜତି।
ଦ୍ୱେ ପୁଗ୍ଗଲା ପଟିସମ୍ଭିଦପ୍ପତ୍ତା, ଦ୍ୱେପି ପୁବ୍ବୟୋଗସମ୍ପନ୍ନା, ଦ୍ୱେପି ବହୁସ୍ସୁତା, ଦ୍ୱେପି ଦେସନାବହୁଲା, ଦ୍ୱେପି ଗରୂପନିସ୍ସିତା, ଦ୍ୱେପି ୱିହାରବହୁଲା – ଏକୋ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖଣାବହୁଲୋ , ଏକୋ ନ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖଣାବହୁଲୋ। ୟୋ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖଣାବହୁଲୋ, ସୋ ତେନ ଅତିରେକୋ ହୋତି, ଅଧିକୋ ହୋତି, ୱିସେସୋ ହୋତି। ତସ୍ସ ଞାଣଂ ପଭିଜ୍ଜତି।
ଦ୍ୱେ ପୁଗ୍ଗଲା ପଟିସମ୍ଭିଦପ୍ପତ୍ତା, ଦ୍ୱେପି ପୁବ୍ବୟୋଗସମ୍ପନ୍ନା, ଦ୍ୱେପି ବହୁସ୍ସୁତା, ଦ୍ୱେପି ଦେସନାବହୁଲା, ଦ୍ୱେପି ଗରୂପନିସ୍ସିତା, ଦ୍ୱେପି ୱିହାରବହୁଲା, ଦ୍ୱେପି ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖଣାବହୁଲା – ଏକୋ ସେଖପଟିସମ୍ଭିଦପ୍ପତ୍ତୋ, ଏକୋ ଅସେଖପଟିସମ୍ଭିଦପ୍ପତ୍ତୋ। ୟୋ ଅସେଖପଟିସମ୍ଭିଦପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋ ତେନ ଅତିରେକୋ ହୋତି, ଅଧିକୋ ହୋତି, ୱିସେସୋ ହୋତି। ତସ୍ସ ଞାଣଂ ପଭିଜ୍ଜତି।
ଦ୍ୱେ ପୁଗ୍ଗଲା ପଟିସମ୍ଭିଦପ୍ପତ୍ତା, ଦ୍ୱେପି ପୁବ୍ବୟୋଗସମ୍ପନ୍ନା, ଦ୍ୱେପି ବହୁସ୍ସୁତା, ଦ୍ୱେପି ଦେସନାବହୁଲା, ଦ୍ୱେପି ଗରୂପନିସ୍ସିତା, ଦ୍ୱେପି ୱିହାରବହୁଲା, ଦ୍ୱେପି ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖଣାବହୁଲା, ଦ୍ୱେପି ଅସେଖପଟିସମ୍ଭିଦପ୍ପତ୍ତା – ଏକୋ ସାୱକପାରମିପ୍ପତ୍ତୋ, ଏକୋ ନ ସାୱକପାରମିପ୍ପତ୍ତୋ। ୟୋ ସାୱକପାରମିପ୍ପତ୍ତୋ , ସୋ ତେନ ଅତିରେକୋ ହୋତି, ଅଧିକୋ ହୋତି, ୱିସେସୋ ହୋତି। ତସ୍ସ ଞାଣଂ ପଭିଜ୍ଜତି।
ଦ୍ୱେ ପୁଗ୍ଗଲା ପଟିସମ୍ଭିଦପ୍ପତ୍ତା, ଦ୍ୱେପି ପୁବ୍ବୟୋଗସମ୍ପନ୍ନା, ଦ୍ୱେପି ବହୁସ୍ସୁତା, ଦ୍ୱେପି ଦେସନାବହୁଲା, ଦ୍ୱେପି ଗରୂପନିସ୍ସିତା, ଦ୍ୱେପି ୱିହାରବହୁଲା, ଦ୍ୱେପି ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖଣାବହୁଲା, ଦ୍ୱେପି ଅସେଖପଟିସମ୍ଭିଦପ୍ପତ୍ତା – ଏକୋ ସାୱକପାରମିପ୍ପତ୍ତୋ, ଏକୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ। ୟୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ, ସୋ ତେନ ଅତିରେକୋ ହୋତି, ଅଧିକୋ ହୋତି, ୱିସେସୋ ହୋତି। ତସ୍ସ ଞାଣଂ ପଭିଜ୍ଜତି।
ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧଞ୍ଚ ସଦେୱକଞ୍ଚ ଲୋକଂ ଉପାଦାୟ ତଥାଗତୋ ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଅଗ୍ଗୋ ପଟିସମ୍ଭିଦପ୍ପତ୍ତୋ ପଞ୍ଞାପଭେଦକୁସଲୋ ପଭିନ୍ନଞାଣୋ ଅଧିଗତପଟିସମ୍ଭିଦୋ ଚତୁୱେସାରଜ୍ଜପ୍ପତ୍ତୋ ଦସବଲଧାରୀ ପୁରିସାସଭୋ ପୁରିସସୀହୋ…ପେ॰… ୟେପି ତେ ଖତ୍ତିୟପଣ୍ଡିତା ବ୍ରାହ୍ମଣପଣ୍ଡିତା ଗହପତିପଣ୍ଡିତା ସମଣପଣ୍ଡିତା ନିପୁଣା କତପରପ୍ପୱାଦା ୱାଲୱେଧିରୂପା ୱୋଭିନ୍ଦନ୍ତା ମଞ୍ଞେ ଚରନ୍ତି ପଞ୍ଞାଗତେନ ଦିଟ୍ଠିଗତାନି, ତେ ପଞ୍ହଂ ଅଭିସଙ୍ଖରିତ୍ୱା ଅଭିସଙ୍ଖରିତ୍ୱା ତଥାଗତଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି ଗୂଳ୍ହାନି ଚ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନାନି ଚ। କଥିତା ୱିସଜ୍ଜିତା ଚ ତେ ପଞ୍ହା ଭଗୱତା ହୋନ୍ତି ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠକାରଣା, ଉପକ୍ଖିତ୍ତକା ଚ ତେ ଭଗୱତୋ ସମ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ତତ୍ଥ ଅତିରୋଚତି, ୟଦିଦଂ ପଞ୍ଞାୟାତି ଅଗ୍ଗୋ ପଟିସମ୍ଭିଦପ୍ପତ୍ତୋତି।
ମହାପଞ୍ଞାକଥା ନିଟ୍ଠିତା।
୨. ଇଦ୍ଧିକଥା
୯ . କା ଇଦ୍ଧି? କତି ଇଦ୍ଧିୟୋ? ଇଦ୍ଧିୟା କତି ଭୂମିୟୋ, କତି ପାଦା, କତି ପଦାନି, କତି ମୂଲାନି? କା ଇଦ୍ଧୀ ତି? ଇଜ୍ଝନଟ୍ଠେନ ଇଦ୍ଧି। କତି ଇଦ୍ଧିୟୋ ତି? ଦସ ଇଦ୍ଧିୟୋ। ଇଦ୍ଧିୟା କତି ଭୂମିୟୋ ତି? ଇଦ୍ଧିୟା ଚତସ୍ସୋ ଭୂମିୟୋ, ଚତ୍ତାରୋ ପାଦା, ଅଟ୍ଠ ପଦାନି, ସୋଳସ ମୂଲାନି।
୧୦ . କତମା ଦସ ଇଦ୍ଧିୟୋ? ଅଧିଟ୍ଠାନା ଇଦ୍ଧି, ୱିକୁବ୍ବନା ଇଦ୍ଧି, ମନୋମୟା ଇଦ୍ଧି, ଞାଣୱିପ୍ଫାରା ଇଦ୍ଧି, ସମାଧିୱିପ୍ଫାରା ଇଦ୍ଧି, ଅରିୟା ଇଦ୍ଧି, କମ୍ମୱିପାକଜା ଇଦ୍ଧି, ପୁଞ୍ଞୱତୋ ଇଦ୍ଧି, ୱିଜ୍ଜାମୟା ଇଦ୍ଧି, ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ସମ୍ମା ପୟୋଗପଚ୍ଚୟା [ସମ୍ମପ୍ପୟୋଗପଚ୍ଚୟା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଇଜ୍ଝନଟ୍ଠେନ ଇଦ୍ଧି।
ଇଦ୍ଧିୟା କତମା ଚତସ୍ସୋ ଭୂମିୟୋ? ୱିୱେକଜାଭୂମି ପଠମଂ ଝାନଂ, ପୀତିସୁଖଭୂମି ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ, ଉପେକ୍ଖାସୁଖଭୂମି ତତିୟଂ ଝାନଂ, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖାଭୂମି ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ। ଇଦ୍ଧିୟା ଇମା ଚତସ୍ସୋ ଭୂମିୟୋ ଇଦ୍ଧିଲାଭାୟ ଇଦ୍ଧିପଟିଲାଭାୟ ଇଦ୍ଧିୱିକୁବ୍ବନତାୟ ଇଦ୍ଧିୱିସୱିତାୟ ଇଦ୍ଧିୱସୀଭାୱାୟ ଇଦ୍ଧିୱେସାରଜ୍ଜାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି।
ଇଦ୍ଧିୟା କତମେ ଚତ୍ତାରୋ ପାଦା? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ଛନ୍ଦସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ଚିତ୍ତସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀରିୟସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି, ୱୀମଂସାସମାଧିପଧାନସଙ୍ଖାରସମନ୍ନାଗତଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଂ ଭାୱେତି। ଇଦ୍ଧିୟା ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ପାଦା ଇଦ୍ଧିଲାଭାୟ ଇଦ୍ଧିପଟିଲାଭାୟ ଇଦ୍ଧିୱିକୁବ୍ବନତାୟ ଇଦ୍ଧିୱିସୱିତାୟ ଇଦ୍ଧିୱସୀଭାୱାୟ ଇଦ୍ଧିୱେସାରଜ୍ଜାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି।
ଇଦ୍ଧିୟା କତମାନି ଅଟ୍ଠ ପଦାନି? ଛନ୍ଦଂ ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନିସ୍ସାୟ ଲଭତି ସମାଧିଂ, ଲଭତି ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ। ଛନ୍ଦୋ ନ ସମାଧି, ସମାଧି ନ ଛନ୍ଦୋ। ଅଞ୍ଞୋ ଛନ୍ଦୋ, ଅଞ୍ଞୋ ସମାଧି। ୱୀରିୟଂ ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନିସ୍ସାୟ ଲଭତି ସମାଧିଂ, ଲଭତି ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ। ୱୀରିୟଂ ନ ସମାଧି, ସମାଧି ନ ୱୀରିୟଂ। ଅଞ୍ଞଂ ୱୀରିୟଂ, ଅଞ୍ଞୋ ସମାଧି। ଚିତ୍ତଂ ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନିସ୍ସାୟ ଲଭତି ସମାଧିଂ, ଲଭତି ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ। ଚିତ୍ତଂ ନ ସମାଧି, ସମାଧି ନ ଚିତ୍ତଂ। ଅଞ୍ଞଂ ଚିତ୍ତଂ, ଅଞ୍ଞୋ ସମାଧି। ୱୀମଂସଂ ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ନିସ୍ସାୟ ଲଭତି ସମାଧିଂ, ଲଭତି ଚିତ୍ତସ୍ସ ଏକଗ୍ଗତଂ। ୱୀମଂସା ନ ସମାଧି, ସମାଧି ନ ୱୀମଂସା। ଅଞ୍ଞା ୱୀମଂସା, ଅଞ୍ଞୋ ସମାଧି। ଇଦ୍ଧିୟା ଇମାନି ଅଟ୍ଠ ପଦାନି ଇଦ୍ଧିଲାଭାୟ ଇଦ୍ଧିପଟିଲାଭାୟ ଇଦ୍ଧିୱିକୁବ୍ବନତାୟ ଇଦ୍ଧିୱିସୱିତାୟ ଇଦ୍ଧିୱସୀଭାୱାୟ ଇଦ୍ଧିୱେସାରଜ୍ଜାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି।
ଇଦ୍ଧିୟା କତମାନି ସୋଳସ ମୂଲାନି? ଅନୋନତଂ [ଅନୋଣତଂ (କ॰)] ଚିତ୍ତଂ କୋସଜ୍ଜେ ନ ଇଞ୍ଜତୀତି – ଆନେଞ୍ଜଂ। ଅନୁନ୍ନତଂ [(ଅନୁଣ୍ଣତଂ (କ॰)] ଚିତ୍ତଂ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେ ନ ଇଞ୍ଜତୀତି – ଆନେଞ୍ଜଂ। ଅନଭିନତଂ ଚିତ୍ତଂ ରାଗେ ନ ଇଞ୍ଜତୀତି – ଆନେଞ୍ଜଂ। ଅନପନତଂ ଚିତ୍ତଂ ବ୍ୟାପାଦେ ନ ଇଞ୍ଜତୀତି – ଆନେଞ୍ଜଂ। ଅନିସ୍ସିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଦିଟ୍ଠିୟା ନ ଇଞ୍ଜତୀତି – ଆନେଞ୍ଜଂ। ଅପ୍ପଟିବଦ୍ଧଂ ଚିତ୍ତଂ ଛନ୍ଦରାଗେ ନ ଇଞ୍ଜତୀତି – ଆନେଞ୍ଜଂ। ୱିପ୍ପମୁତ୍ତଂ ଚିତ୍ତଂ କାମରାଗେ ନ ଇଞ୍ଜତୀତି – ଆନେଞ୍ଜଂ । ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତଂ ଚିତ୍ତଂ କିଲେସେ ନ ଇଞ୍ଜତୀତି – ଆନେଞ୍ଜଂ। ୱିମରିୟାଦିକତଂ ଚିତ୍ତଂ କିଲେସମରିୟାଦେ ନ ଇଞ୍ଜତୀତି – ଆନେଞ୍ଜଂ। ଏକତ୍ତଗତଂ [ଏକଗ୍ଗତଂ (ସ୍ୟା॰)] ଚିତ୍ତଂ ନାନତ୍ତକିଲେସେହି [ନାନତ୍ତକିଲେସେ (ସ୍ୟା॰)] ନ ଇଞ୍ଜତୀତି – ଆନେଞ୍ଜଂ। ସଦ୍ଧାୟ ପରିଗ୍ଗହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟେ ନ ଇଞ୍ଜତୀତି – ଆନେଞ୍ଜଂ। ୱୀରିୟେନ ପରିଗ୍ଗହିତଂ ଚିତ୍ତଂ କୋସଜ୍ଜେ ନ ଇଞ୍ଜତୀତି – ଆନେଞ୍ଜଂ। ସତିୟା ପରିଗ୍ଗହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ପମାଦେ ନ ଇଞ୍ଜତୀତି – ଆନେଞ୍ଜଂ। ସମାଧିନା ପରିଗ୍ଗହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେ ନ ଇଞ୍ଜତୀତି – ଆନେଞ୍ଜଂ। ପଞ୍ଞାୟ ପରିଗ୍ଗହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅୱିଜ୍ଜାୟ ନ ଇଞ୍ଜତୀତି – ଆନେଞ୍ଜଂ। ଓଭାସଗତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅୱିଜ୍ଜନ୍ଧକାରେ ନ ଇଞ୍ଜତୀତି – ଆନେଞ୍ଜଂ। ଇଦ୍ଧିୟା ଇମାନି ସୋଳସ ମୂଲାନି ଇଦ୍ଧିଲାଭାୟ ଇଦ୍ଧିପଟିଲାଭାୟ ଇଦ୍ଧିୱିକୁବ୍ବନତାୟ ଇଦ୍ଧିୱିସୱିତାୟ ଇଦ୍ଧିୱସୀଭାୱାୟ ଇଦ୍ଧିୱେସାରଜ୍ଜାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି।
ଦସଇଦ୍ଧିନିଦ୍ଦେସୋ
୧୦ . କତମା ଅଧିଟ୍ଠାନା ଇଦ୍ଧି? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋତି – ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ହୋତି, ବହୁଧାପି ହୁତ୍ୱା ଏକୋ ହୋତି; ଆୱିଭାୱଂ ତିରୋଭାୱଂ; ତିରୋକୁଟ୍ଟଂ ତିରୋପାକାରଂ ତିରୋପବ୍ବତଂ ଅସଜ୍ଜମାନୋ ଗଚ୍ଛତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ଆକାସେ। ପଥୱିୟାପି ଉମ୍ମୁଜ୍ଜନିମୁଜ୍ଜଂ କରୋତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ଉଦକେ। ଉଦକେପି ଅଭିଜ୍ଜମାନେ [ଅଭିଜ୍ଜମାନୋ (କ॰) ଦୀ॰ ନି॰ ୧.୨୩୮ ପସ୍ସିତବ୍ବା] ଗଚ୍ଛତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ପଥୱିୟଂ। ଆକାସେପି ପଲ୍ଲଙ୍କେନ କମତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ପକ୍ଖୀ ସକୁଣୋ। ଇମେପି ଚନ୍ଦିମସୂରିୟେ ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକେ ଏୱଂମହାନୁଭାୱେ ପାଣିନା ପରାମସତି ପରିମଜ୍ଜତି। ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେତୀତି।
ଇଧା ତି ଇମିସ୍ସା ଦିଟ୍ଠିୟା ଇମିସ୍ସା ଖନ୍ତିୟା ଇମିସ୍ସା ରୁଚିୟା ଇମସ୍ମିଂ ଆଦାୟେ ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମେ ଇମସ୍ମିଂ ୱିନୟେ ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ଇମସ୍ମିଂ ପାୱଚନେ ଇମସ୍ମିଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେ ଇମସ୍ମିଂ ସତ୍ଥୁସାସନେ। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଇଧା’’ତି। ଭିକ୍ଖୂ ତି ପୁଥୁଜ୍ଜନକଲ୍ୟାଣକୋ ୱା ହୋତି ଭିକ୍ଖୁ ସେଖୋ ୱା ଅରହା ୱା ଅକୁପ୍ପଧମ୍ମୋ। ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋତୀ ତି ନାନପ୍ପକାରଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋତି। ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ହୋତୀ ତି ପକତିୟା ଏକୋ ବହୁକଂ ଆୱଜ୍ଜତି, ସତଂ ୱା ସହସ୍ସଂ ୱା ସତସହସ୍ସଂ ୱା ଆୱଜ୍ଜତି। ଆୱଜ୍ଜିତ୍ୱା ଞାଣେନ ଅଧିଟ୍ଠାତି – ‘‘ବହୁଲୋ ହୋମୀ’’ତି [ହୋତୂତି (କ॰)] । ବହୁଲୋ ହୋତି। ୟଥାୟସ୍ମା ଚୂଳପନ୍ଥକୋ [ଚୁଲ୍ଲପନ୍ଥକୋ (ସ୍ୟା॰)] ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ହୋତି, ଏୱମେୱଂ ସୋ ଇଦ୍ଧିମା ଚେତୋୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ହୋତି। ବହୁଧାପି ହୁତ୍ୱା ଏକୋ ହୋତୀ ତି ପକତିୟା ବହୁକୋ ଏକଂ ଆୱଜ୍ଜତି; ଆୱଜ୍ଜିତ୍ୱା ଞାଣେନ ଅଧିଟ୍ଠାତି – ‘‘ଏକୋ ହୋମୀ’’ତି। ଏକୋ ହୋତି। ୟଥାୟସ୍ମା ଚୂଳପନ୍ଥକୋ ବହୁଧାପି ହୁତ୍ୱା ଏକୋ ହୋତି, ଏୱମେୱଂ ସୋ ଇଦ୍ଧିମା ଚେତୋୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ବହୁଧାପି ହୁତ୍ୱା ଏକୋ ହୋତି।
୧୧ . ଆୱିଭାୱ ନ୍ତି କେନଚି ଅନାୱଟଂ ହୋତି ଅପ୍ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ୱିୱଟଂ ପାକଟଂ। ତିରୋଭାୱ ନ୍ତି କେନଚି ଆୱଟଂ ହୋତି ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ପିହିତଂ ପଟିକୁଜ୍ଜିତଂ। ତିରୋକୁଟ୍ଟଂ ତିରୋପାକାରଂ ତିରୋପବ୍ବତଂ ଅସଜ୍ଜମାନୋ ଗଚ୍ଛତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ଆକାସେ ତି ପକତିୟା ଆକାସକସିଣସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭୀ ହୋତି। ତିରୋକୁଟ୍ଟଂ ତିରୋପାକାରଂ ତିରୋପବ୍ବତଂ ଆୱଜ୍ଜତି। ଆୱଜ୍ଜିତ୍ୱା ଞାଣେନ ଅଧିଟ୍ଠାତି – ‘‘ଆକାସୋ ହୋତୂ’’ତି। ଆକାସୋ ହୋତି। ତିରୋକୁଟ୍ଟଂ ତିରୋପାକାରଂ ତିରୋପବ୍ବତଂ ଅସଜ୍ଜମାନୋ ଗଚ୍ଛତି। ୟଥା ମନୁସ୍ସା ପକତିୟା ଅନିଦ୍ଧିମନ୍ତୋ କେନଚି ଅନାୱଟେ ଅପରିକ୍ଖିତ୍ତେ ଅସଜ୍ଜମାନା ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଏୱମେୱଂ ସୋ ଇଦ୍ଧିମା ଚେତୋୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ତିରୋକୁଟ୍ଟଂ ତିରୋପାକାରଂ ତିରୋପବ୍ବତଂ ଅସଜ୍ଜମାନୋ ଗଚ୍ଛତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ଆକାସେ।
ପଥୱିୟାପି ଉମ୍ମୁଜ୍ଜନିମୁଜ୍ଜଂ କରୋତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ଉଦକେ ତି ପକତିୟା ଆପୋକସିଣସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭୀ ହୋତି। ପଥୱିଂ ଆୱଜ୍ଜତି। ଆୱଜ୍ଜିତ୍ୱା ଞାଣେନ ଅଧିଟ୍ଠାତି – ‘‘ଉଦକଂ ହୋତୂ’’ତି। ଉଦକଂ ହୋତି। ସୋ ପଥୱିୟା ଉମ୍ମୁଜ୍ଜନିମୁଜ୍ଜଂ କରୋତି। ୟଥା ମନୁସ୍ସା ପକତିୟା ଅନିଦ୍ଧିମନ୍ତୋ ଉଦକେ ଉମ୍ମୁଜ୍ଜନିମୁଜ୍ଜଂ କରୋନ୍ତି, ଏୱମେୱଂ ସୋ ଇଦ୍ଧିମା ଚେତୋୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ପଥୱିୟା ଉମ୍ମୁଜ୍ଜନିମୁଜ୍ଜଂ କରୋତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ଉଦକେ।
ଉଦକେପି ଅଭିଜ୍ଜମାନେ ଗଚ୍ଛତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ପଥୱିୟ ନ୍ତି ପକତିୟା ପଥୱୀକସିଣସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭୀ ହୋତି। ଉଦକଂ ଆୱଜ୍ଜତି। ଆୱଜ୍ଜିତ୍ୱା ଞାଣେନ ଅଧିଟ୍ଠାତି – ‘‘ପଥୱୀ ହୋତୂ’’ତି। ପଥୱୀ ହୋତି। ସୋ ଅଭିଜ୍ଜମାନେ ଉଦକେ ଗଚ୍ଛତି। ୟଥା ମନୁସ୍ସା ପକତିୟା ଅନିଦ୍ଧିମନ୍ତୋ ଅଭିଜ୍ଜମାନାୟ ପଥୱିୟା ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଏୱମେୱଂ ସୋ ଇଦ୍ଧିମା ଚେତୋୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ଅଭିଜ୍ଜମାନେ ଉଦକେ ଗଚ୍ଛତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ପଥୱିୟଂ।
ଆକାସେପି ପଲ୍ଲଙ୍କେନ କମତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ପକ୍ଖୀ ସକୁଣୋ ତି ପକତିୟା ପଥୱୀକସିଣସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭୀ ହୋତି। ଆକାସଂ ଆୱଜ୍ଜତି । ଆୱଜ୍ଜିତ୍ୱା ଞାଣେନ ଅଧିଟ୍ଠାତି – ‘‘ପଥୱୀ ହୋତୂ’’ତି। ପଥୱୀ ହୋତି। ସୋ ଆକାସେ ଅନ୍ତଲିକ୍ଖେ ଚଙ୍କମତିପି ତିଟ୍ଠତିପି ନିସୀଦତିପି ସେୟ୍ୟମ୍ପି କପ୍ପେତି। ୟଥା ମନୁସ୍ସା ପକତିୟା ଅନିଦ୍ଧିମନ୍ତୋ ପଥୱିୟା ଚଙ୍କମନ୍ତିପି ତିଟ୍ଠନ୍ତିପି ନିସୀଦନ୍ତିପି ସେୟ୍ୟମ୍ପି କପ୍ପେନ୍ତି, ଏୱମେୱଂ ସୋ ଇଦ୍ଧିମା ଚେତୋୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ଆକାସେ ଅନ୍ତଲିକ୍ଖେ ଚଙ୍କମତିପି ତିଟ୍ଠତିପି ନିସୀଦତିପି ସେୟ୍ୟମ୍ପି କପ୍ପେତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ପକ୍ଖୀ ସକୁଣୋ।
୧୨ . ଇମେପି ଚନ୍ଦିମସୂରିୟେ ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକେ ଏୱଂମହାନୁଭାୱେ ପାଣିନା ପରାମସତି ପରିମଜ୍ଜତୀ ତି ଇଧ ସୋ ଇଦ୍ଧିମା ଚେତୋୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ନିସିନ୍ନକୋ ୱା ନିପନ୍ନକୋ ୱା ଚନ୍ଦିମସୂରିୟେ ଆୱଜ୍ଜତି। ଆୱଜ୍ଜିତ୍ୱା ଞାଣେନ ଅଧିଟ୍ଠାତି – ‘‘ହତ୍ଥପାସେ ହୋତୂ’’ତି। ହତ୍ଥପାସେ ହୋତି। ସୋ ନିସିନ୍ନକୋ ୱା ନିପନ୍ନକୋ ୱା ଚନ୍ଦିମସୂରିୟେ ପାଣିନା ଆମସତି ପରାମସତି ପରିମଜ୍ଜତି। ୟଥା ମନୁସ୍ସା ପକତିୟା ଅନିଦ୍ଧିମନ୍ତୋ କିଞ୍ଚିଦେୱ ରୂପଗତଂ ହତ୍ଥପାସେ ଆମସନ୍ତି ପରାମସନ୍ତି ପରିମଜ୍ଜନ୍ତି, ଏୱମେୱଂ ସୋ ଇଦ୍ଧିମା ଚେତୋୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ନିସିନ୍ନକୋ ୱା ନିପନ୍ନକୋ ୱା ଚନ୍ଦିମସୂରିୟେ ପାଣିନା ଆମସତି ପରାମସତି ପରିମଜ୍ଜତି।
ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେତୀ ତି ସଚେ ସୋ ଇଦ୍ଧିମା ଚେତୋୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ବ୍ରହ୍ମଲୋକଂ ଗନ୍ତୁକାମୋ ହୋତି, ଦୂରେପି ସନ୍ତିକେ ଅଧିଟ୍ଠାତି – ‘‘ସନ୍ତିକେ ହୋତୂ’’ତି। ସନ୍ତିକେ ହୋତି। ସନ୍ତିକେପି ଦୂରେ ଅଧିଟ୍ଠାତି – ‘‘ଦୂରେ ହୋତୂ’’ତି। ଦୂରେ ହୋତି। ବହୁକମ୍ପି ଥୋକଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି – ‘‘ଥୋକଂ ହୋତୂ’’ତି। ଥୋକଂ ହୋତି। ଥୋକମ୍ପି ବହୁକଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି – ‘‘ବହୁକଂ ହୋତୂ’’ତି। ବହୁକଂ ହୋତି। ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ତସ୍ସ ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ରୂପଂ ପସ୍ସତି। ଦିବ୍ବାୟ ସୋତଧାତୁୟା ତସ୍ସ ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ସଦ୍ଦଂ ସୁଣାତି। ଚେତୋପରିୟଞାଣେନ ତସ୍ସ ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ଚିତ୍ତଂ ପଜାନାତି। ସଚେ ସୋ ଇଦ୍ଧିମା ଚେତୋୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ଦିସ୍ସମାନେନ କାୟେନ ବ୍ରହ୍ମଲୋକଂ ଗନ୍ତୁକାମୋ ହୋତି, କାୟୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ପରିଣାମେତି, କାୟୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି। କାୟୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ପରିଣାମେତ୍ୱା, କାୟୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠହିତ୍ୱା, ସୁଖସଞ୍ଞଞ୍ଚ ଲହୁସଞ୍ଞଞ୍ଚ ଓକ୍କମିତ୍ୱା ଦିସ୍ସମାନେନ କାୟେନ ବ୍ରହ୍ମଲୋକଂ ଗଚ୍ଛତି। ସଚେ ସୋ ଇଦ୍ଧିମା ଚେତୋୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ଅଦିସ୍ସମାନେନ କାୟେନ ବ୍ରହ୍ମଲୋକଂ ଗନ୍ତୁକାମୋ ହୋତି, ଚିତ୍ତୱସେନ କାୟଂ ପରିଣାମେତି, ଚିତ୍ତୱସେନ କାୟଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି। ଚିତ୍ତୱସେନ କାୟଂ ପରିଣାମେତ୍ୱା, ଚିତ୍ତୱସେନ କାୟଂ ଅଧିଟ୍ଠହିତ୍ୱା ସୁଖସଞ୍ଞଞ୍ଚ ଲହୁସଞ୍ଞଞ୍ଚ ଓକ୍କମିତ୍ୱା ଅଦିସ୍ସମାନେନ କାୟେନ ବ୍ରହ୍ମଲୋକଂ ଗଚ୍ଛତି। ସୋ ତସ୍ସ ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ପୁରତୋ ରୂପିଂ [ରୂପଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰) ଦୀ॰ ନି॰ ୧.୨୩୬ ପସ୍ସିତବ୍ବା] ଅଭିନିମ୍ମିନାତି ମନୋମୟଂ ସବ୍ବଙ୍ଗପଚ୍ଚଙ୍ଗିଂ [ସବ୍ବଙ୍ଗପଚ୍ଚଙ୍ଗଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଅହୀନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ସଚେ ସୋ ଇଦ୍ଧିମା ଚଙ୍କମତି, ନିମ୍ମିତୋପି ତତ୍ଥ ଚଙ୍କମତି। ସଚେ ସୋ ଇଦ୍ଧିମା ତିଟ୍ଠତି, ନିମ୍ମିତୋପି ତତ୍ଥ ତିଟ୍ଠତି। ସଚେ ସୋ ଇଦ୍ଧିମା ନିସୀଦତି, ନିମ୍ମିତୋପି ତତ୍ଥ ନିସୀଦତି। ସଚେ ସୋ ଇଦ୍ଧିମା ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି, ନିମ୍ମିତୋପି ତତ୍ଥ ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି। ସଚେ ସୋ ଇଦ୍ଧିମା ଧୂମାୟତି, ନିମ୍ମିତୋପି ତତ୍ଥ ଧୂମାୟତି। ସଚେ ସୋ ଇଦ୍ଧିମା ପଜ୍ଜଲତି, ନିମ୍ମିତୋପି ତତ୍ଥ ପଜ୍ଜଲତି। ସଚେ ସୋ ଇଦ୍ଧିମା ଧମ୍ମଂ ଭାସତି, ନିମ୍ମିତୋପି ତତ୍ଥ ଧମ୍ମଂ ଭାସତି। ସଚେ ସୋ ଇଦ୍ଧିମା ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛତି, ନିମ୍ମିତୋପି ତତ୍ଥ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛତି। ସଚେ ସୋ ଇଦ୍ଧିମା ପଞ୍ହଂ ପୁଟ୍ଠୋ ୱିସଜ୍ଜେତି, ନିମ୍ମିତୋପି ତତ୍ଥ ପଞ୍ହଂ ପୁଟ୍ଠୋ ୱିସଜ୍ଜେତି। ସଚେ ସୋ ଇଦ୍ଧିମା ତେନ ବ୍ରହ୍ମୁନା ସଦ୍ଧିଂ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ସଲ୍ଲପତି ସାକଚ୍ଛଂ ସମାପଜ୍ଜତି, ନିମ୍ମିତୋପି ତତ୍ଥ ତେନ ବ୍ରହ୍ମୁନା ସଦ୍ଧିଂ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ସଲ୍ଲପତି ସାକଚ୍ଛଂ ସମାପଜ୍ଜତି। ୟଞ୍ଞଦେୱ ସୋ ଇଦ୍ଧିମା କରୋତି, ତଂ ତଦେୱ ହି ସୋ ନିମ୍ମିତୋ କରୋତୀତି – ଅୟଂ ଅଧିଟ୍ଠାନା ଇଦ୍ଧି।
୧୩ . କତମା ୱିକୁବ୍ବନା ଇଦ୍ଧି? ସିଖିସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଅଭିଭୂ ନାମ ସାୱକୋ ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ଠିତୋ ସହସ୍ସିଲୋକଧାତୁଂ [ସହସ୍ସୀଲୋକଧାତୁଂ (ସ୍ୟା॰) ୱତ୍ଥୁ ସଂ॰ ନି॰ ୧.୧୮୫] ସରେନ ୱିଞ୍ଞାପେସି। ସୋ ଦିସ୍ସମାନେନପି କାୟେନ ଧମ୍ମଂ ଦେସେସି; ଅଦିସ୍ସମାନେନପି କାୟେନ ଧମ୍ମଂ ଦେସେସି; ଦିସ୍ସମାନେନପି ହେଟ୍ଠିମେନ ଉପଡ୍ଢକାୟେନ ଅଦିସ୍ସମାନେନପି ଉପରିମେନ ଉପଡ୍ଢକାୟେନ ଧମ୍ମଂ ଦେସେସି। ଦିସ୍ସମାନେନପି ଉପରିମେନ ଉପଡ୍ଢକାୟେନ, ଅଦିସ୍ସମାନେନପି ହେଟ୍ଠିମେନ ଉପଡ୍ଢକାୟେନ ଧମ୍ମଂ ଦେସେସି। ସୋ ପକତିୱଣ୍ଣଂ ୱିଜହିତ୍ୱା କୁମାରକୱଣ୍ଣଂ ୱା ଦସ୍ସେତି, ନାଗୱଣ୍ଣଂ ୱା ଦସ୍ସେତି, ସୁପଣ୍ଣୱଣ୍ଣଂ ୱା ଦସ୍ସେତି, ୟକ୍ଖୱଣ୍ଣଂ ୱା ଦସ୍ସେତି, ଇନ୍ଦୱଣ୍ଣଂ ୱା [ଅସୁରୱଣ୍ଣଂ ୱା ଦସ୍ସେତି, ଇନ୍ଦୱଣ୍ଣଂ ୱା (ସ୍ୟା॰)] ଦସ୍ସେତି, ଦେୱୱଣ୍ଣଂ ୱା ଦସ୍ସେତି , ବ୍ରହ୍ମୱଣ୍ଣଂ ୱା ଦସ୍ସେତି, ସମୁଦ୍ଦୱଣ୍ଣଂ ୱା ଦସ୍ସେତି, ପବ୍ବତୱଣ୍ଣଂ ୱା ଦସ୍ସେତି, ୱନୱଣ୍ଣଂ ୱା ଦସ୍ସେତି, ସୀହୱଣ୍ଣଂ ୱା ଦସ୍ସେତି, ବ୍ୟଗ୍ଘୱଣ୍ଣଂ ୱା ଦସ୍ସେତି, ଦୀପିୱଣ୍ଣଂ ୱା ଦସ୍ସେତି, ହତ୍ଥିମ୍ପି ଦସ୍ସେତି, ଅସ୍ସମ୍ପି ଦସ୍ସେତି, ରଥମ୍ପି ଦସ୍ସେତି, ପତ୍ତିମ୍ପି ଦସ୍ସେତି, ୱିୱିଧମ୍ପି ସେନାବ୍ୟୂହଂ ଦସ୍ସେତୀତି – ଅୟଂ ୱିକୁବ୍ବନା ଇଦ୍ଧି।
୧୪ . କତମା ମନୋମୟା ଇଦ୍ଧି? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ଇମମ୍ହା କାୟା ଅଞ୍ଞଂ କାୟଂ ଅଭିନିମ୍ମିନାତି ରୂପିଂ ମନୋମୟଂ ସବ୍ବଙ୍ଗପଚ୍ଚଙ୍ଗିଂ ଅହୀନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ସେୟ୍ୟଥାପି ପୁରିସୋ ମୁଞ୍ଜମ୍ହା ଈସିକଂ ପୱାହେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ – ‘‘ଅୟଂ ମୁଞ୍ଜୋ, ଅୟଂ ଈସିକା। ଅଞ୍ଞୋ ମୁଞ୍ଜୋ, ଅଞ୍ଞା ଈସିକା। ମୁଞ୍ଜମ୍ହା ତ୍ୱେୱ ଈସିକା ପୱାଳ୍ହା’’ତି। ସେୟ୍ୟଥା ୱା ପନ ପୁରିସୋ ଅସିଂ କୋସିୟା ପୱାହେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ – ‘‘ଅୟଂ ଅସି, ଅୟଂ କୋସି। ଅଞ୍ଞୋ ଅସି, ଅଞ୍ଞା କୋସି। କୋସିୟା ତ୍ୱେୱ ଅସି ପୱାଳ୍ହୋ’’ତି। ସେୟ୍ୟଥା ୱା ପନ ପୁରିସୋ ଅହିଂ କରଣ୍ଡା ଉଦ୍ଧରେୟ୍ୟ। ତସ୍ସ ଏୱମସ୍ସ – ‘‘ଅୟଂ ଅହି, ଅୟଂ କରଣ୍ଡୋ। ଅଞ୍ଞୋ ଅହି, ଅଞ୍ଞୋ କରଣ୍ଡୋ। କରଣ୍ଡା ତ୍ୱେୱ ଅହି ଉବ୍ଭତୋ’’ତି। ଏୱମେୱଂ ଭିକ୍ଖୁ ଇମମ୍ହା କାୟା ଅଞ୍ଞଂ କାୟଂ ଅଭିନିମ୍ମିନାତି ରୂପିଂ ମନୋମୟଂ ସବ୍ବଙ୍ଗପଚ୍ଚଙ୍ଗିଂ ଅହୀନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ଅୟଂ ମନୋମୟା ଇଦ୍ଧି।
୧୫ . କତମା ଞାଣୱିପ୍ଫାରା ଇଦ୍ଧି? ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା ନିଚ୍ଚସଞ୍ଞାୟ ପହାନଟ୍ଠୋ ଇଜ୍ଝତୀତି – ଞାଣୱିପ୍ଫାରା ଇଦ୍ଧି। ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା ସୁଖସଞ୍ଞାୟ… ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା ଅତ୍ତସଞ୍ଞାୟ… ନିବ୍ବିଦାନୁପସ୍ସନାୟ ନନ୍ଦିୟା… ୱିରାଗାନୁପସ୍ସନାୟ ରାଗସ୍ସ… ନିରୋଧାନୁପସ୍ସନାୟ ସମୁଦୟସ୍ସ… ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାନୁପସ୍ସନାୟ ଆଦାନସ୍ସ ପହାନଟ୍ଠୋ ଇଜ୍ଝତୀତି – ଞାଣୱିପ୍ଫାରା ଇଦ୍ଧି। ଆୟସ୍ମତୋ ବାକୁଲସ୍ସ ଞାଣୱିପ୍ଫାରା ଇଦ୍ଧି, ଆୟସ୍ମତୋ ସଂକିଚ୍ଚସ୍ସ ଞାଣୱିପ୍ଫାରା ଇଦ୍ଧି, ଆୟସ୍ମତୋ ଭୂତପାଲସ୍ସ ଞାଣୱିପ୍ଫାରା ଇଦ୍ଧି। ଅୟଂ ଞାଣୱିପ୍ଫାରା ଇଦ୍ଧି।
୧୬ . କତମା ସମାଧିୱିପ୍ଫାରା ଇଦ୍ଧି? ପଠମେନ ଝାନେନ ନୀୱରଣାନଂ ପହାନଟ୍ଠୋ ଇଜ୍ଝତୀତି – ସମାଧିୱିପ୍ଫାରା ଇଦ୍ଧି। ଦୁତିୟେନ ଝାନେନ ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ପହାନଟ୍ଠୋ ଇଜ୍ଝତୀତି – ସମାଧିୱିପ୍ଫାରା ଇଦ୍ଧି। ତତିୟେନ ଝାନେନ ପୀତିୟା ପହାନଟ୍ଠୋ ଇଜ୍ଝତୀତି…ପେ॰… ଚତୁତ୍ଥେନ ଝାନେନ ସୁଖଦୁକ୍ଖାନଂ ପହାନଟ୍ଠୋ ଇଜ୍ଝତୀତି…ପେ॰… ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ରୂପସଞ୍ଞାୟ ପଟିଘସଞ୍ଞାୟ ନାନତ୍ତସଞ୍ଞାୟ ପହାନଟ୍ଠୋ ଇଜ୍ଝତୀତି…ପେ॰… ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞାୟ ପହାନଟ୍ଠୋ ଇଜ୍ଝତୀତି…ପେ॰… ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞାୟ ପହାନଟ୍ଠୋ ଇଜ୍ଝତୀତି…ପେ॰… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞାୟ ପହାନଟ୍ଠୋ ଇଜ୍ଝତୀତି – ସମାଧିୱିପ୍ଫାରା ଇଦ୍ଧି। ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ସମାଧିୱିପ୍ଫାରା ଇଦ୍ଧି, ଆୟସ୍ମତୋ ସଞ୍ଜୀୱସ୍ସ ସମାଧିୱିପ୍ଫାରା ଇଦ୍ଧି , ଆୟସ୍ମତୋ ଖାଣୁକୋଣ୍ଡଞ୍ଞସ୍ସ ସମାଧିୱିପ୍ଫାରା ଇଦ୍ଧି, ଉତ୍ତରାୟ ଉପାସିକାୟ ସମାଧିୱିପ୍ଫାରା ଇଦ୍ଧି, ସାମାୱତିୟା ଉପାସିକାୟ ସମାଧିୱିପ୍ଫାରା ଇଦ୍ଧି। ଅୟଂ ସମାଧିୱିପ୍ଫାରା ଇଦ୍ଧି।
୧୭ . କତମା ଅରିୟା ଇଦ୍ଧି? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ [ମ॰ ନି॰ ୩.୪୬୨ ପସ୍ସିତବ୍ବା] ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି – ‘‘ପଟିକୂଲେ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି, ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ତତ୍ଥ ୱିହରତି। ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି – ‘‘ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି, ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ତତ୍ଥ ୱିହରତି। ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି – ‘‘ପଟିକୂଲେ ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି, ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ତତ୍ଥ ୱିହରତି। ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି – ‘‘ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ଚ ପଟିକୂଲେ ଚ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି, ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ତତ୍ଥ ୱିହରତି। ସଚେ ଆକଙ୍ଖତି – ‘‘ପଟିକୂଲେ ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ଚ ତଦୁଭୟଂ ଅଭିନିୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଉପେକ୍ଖକୋ ୱିହରେୟ୍ୟଂ ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ’’ତି, ଉପେକ୍ଖକୋ ତତ୍ଥ ୱିହରତି ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ।
କଥଂ ପଟିକୂଲେ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରତି? ଅନିଟ୍ଠସ୍ମିଂ ୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ମେତ୍ତାୟ ୱା ଫରତି, ଧାତୁତୋ ୱା ଉପସଂହରତି। ଏୱଂ ପଟିକୂଲେ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରତି।
କଥଂ ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରତି? ଇଟ୍ଠସ୍ମିଂ ୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ଅସୁଭାୟ ୱା ଫରତି, ଅନିଚ୍ଚତୋ ୱା ଉପସଂହରତି। ଏୱଂ ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରତି।
କଥଂ ପଟିକୂଲେ ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରତି? ଅନିଟ୍ଠସ୍ମିଞ୍ଚ ଇଟ୍ଠସ୍ମିଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ମେତ୍ତାୟ ୱା ଫରତି, ଧାତୁତୋ ୱା ଉପସଂହରତି। ଏୱଂ ପଟିକୂଲେ ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରତି ।
କଥଂ ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ଚ ପଟିକୂଲେ ଚ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରତି? ଇଟ୍ଠସ୍ମିଞ୍ଚ ଅନିଟ୍ଠସ୍ମିଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ଅସୁଭାୟ ୱା ଫରତି, ଅନିଚ୍ଚତୋ ୱା ଉପସଂହରତି। ଏୱଂ ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ଚ ପଟିକୂଲେ ଚ ପଟିକୂଲସଞ୍ଞୀ ୱିହରତି।
କଥଂ ପଟିକୂଲେ ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ଚ ତଦୁଭୟଂ ଅଭିନିୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଉପେକ୍ଖକୋ ୱିହରତି ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ନେୱ ସୁମନୋ ହୋତି ନ ଦୁମ୍ମନୋ, ଉପେକ୍ଖକୋ ୱିହରତି ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ନେୱ ସୁମନୋ ହୋତି ନ ଦୁମ୍ମନୋ, ଉପେକ୍ଖକୋ ୱିହରତି ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ। ଏୱଂ ପଟିକୂଲେ ଚ ଅପ୍ପଟିକୂଲେ ଚ ତଦୁଭୟଂ ଅଭିନିୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଉପେକ୍ଖକୋ ୱିହରତି ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ। ଅୟଂ ଅରିୟା ଇଦ୍ଧି।
୧୮ . କତମା କମ୍ମୱିପାକଜା ଇଦ୍ଧି? ସବ୍ବେସଂ ପକ୍ଖୀନଂ, ସବ୍ବେସଂ ଦେୱାନଂ, ଏକଚ୍ଚାନଂ ମନୁସ୍ସାନଂ, ଏକଚ୍ଚାନଂ ୱିନିପାତିକାନଂ। ଅୟଂ କମ୍ମୱିପାକଜା ଇଦ୍ଧି।
କତମା ପୁଞ୍ଞୱତୋ ଇଦ୍ଧି? ରାଜା ଚକ୍କୱତ୍ତୀ [ଚକ୍କୱତ୍ତି (ସ୍ୟା॰)] ୱେହାସଂ ଗଚ୍ଛତି ସଦ୍ଧିଂ ଚତୁରଙ୍ଗିନିୟା ସେନାୟ, ଅନ୍ତମସୋ ଅସ୍ସବନ୍ଧଗୋପୁରିସେ [ଅସ୍ସବନ୍ଧଗୋପକେ ପୁରିସେ (ସ୍ୟା॰)] ଉପାଦାୟ। ଜୋତିକସ୍ସ ଗହପତିସ୍ସ ପୁଞ୍ଞୱତୋ ଇଦ୍ଧି, ଜଟିଲସ୍ସ ଗହପତିସ୍ସ ପୁଞ୍ଞୱତୋ ଇଦ୍ଧି, ମେଣ୍ଡକସ୍ସ ଗହପତିସ୍ସ ପୁଞ୍ଞୱତୋ ଇଦ୍ଧି, ଘୋସିତସ୍ସ ଗହପତିସ୍ସ ପୁଞ୍ଞୱତୋ ଇଦ୍ଧି, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ମହାପୁଞ୍ଞାନଂ ପୁଞ୍ଞୱତୋ ଇଦ୍ଧି। ଅୟଂ ପୁଞ୍ଞୱତୋ ଇଦ୍ଧି।
କତମା ୱିଜ୍ଜାମୟା ଇଦ୍ଧି? ୱିଜ୍ଜାଧରା ୱିଜ୍ଜଂ ପରିଜପ୍ପେତ୍ୱା ୱେହାସଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଆକାସେ ଅନ୍ତଲିକ୍ଖେ ହତ୍ଥିମ୍ପି ଦସ୍ସେନ୍ତି, ଅସ୍ସମ୍ପି ଦସ୍ସେନ୍ତି, ରଥମ୍ପି ଦସ୍ସେନ୍ତି, ପତ୍ତିମ୍ପି ଦସ୍ସେନ୍ତି, ୱିୱିଧମ୍ପି ସେନାବ୍ୟୂହଂ ଦସ୍ସେନ୍ତି। ଅୟଂ ୱିଜ୍ଜାମୟା ଇଦ୍ଧି।
କଥଂ ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ସମ୍ମା ପୟୋଗପଚ୍ଚୟା ଇଜ୍ଝନଟ୍ଠେନ ଇଦ୍ଧି? ନେକ୍ଖମ୍ମେନ କାମଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ପହାନଟ୍ଠୋ ଇଜ୍ଝତୀତି – ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ସମ୍ମା ପୟୋଗପଚ୍ଚୟା ଇଜ୍ଝନଟ୍ଠେନ ଇଦ୍ଧି। ଅବ୍ୟାପାଦେନ ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ପହାନଟ୍ଠୋ ଇଜ୍ଝତୀତି – ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ସମ୍ମା ପୟୋଗପଚ୍ଚୟା ଇଜ୍ଝନଟ୍ଠେନ ଇଦ୍ଧି…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ସବ୍ବକିଲେସାନଂ ପହାନଟ୍ଠୋ ଇଜ୍ଝତୀତି – ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ସମ୍ମା ପୟୋଗପଚ୍ଚୟା ଇଜ୍ଝନଟ୍ଠେନ ଇଦ୍ଧି। ଏୱଂ ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ସମ୍ମା ପୟୋଗପଚ୍ଚୟା ଇଜ୍ଝନଟ୍ଠେନ ଇଦ୍ଧି। ଇମା ଦସ ଇଦ୍ଧିୟୋ।
ଇଦ୍ଧିକଥା ନିଟ୍ଠିତା।
୩. ଅଭିସମୟକଥା
୧୯ . ଅଭିସମୟୋ ତି । କେନ ଅଭିସମେତି? ଚିତ୍ତେନ ଅଭିସମେତି।
ହଞ୍ଚି ଚିତ୍ତେନ ଅଭିସମେତି, ତେନ ହି ଅଞ୍ଞାଣୀ ଅଭିସମେତି? ନ ଅଞ୍ଞାଣୀ ଅଭିସମେତି। ଞାଣେନ ଅଭିସମେତି।
ହଞ୍ଚି ଞାଣେନ ଅଭିସମେତି, ତେନ ହି ଅଚିତ୍ତେନ ଚ ଞାଣେନ ଚ ଅଚିତ୍ତକୋ [ତେନ ହି ଅଚିତ୍ତକୋ (ସ୍ୟା॰)] ଅଭିସମେତି? ନ ଅଚିତ୍ତକୋ ଅଭିସମେତି। ଚିତ୍ତେନ ଚ ଞାଣେନ ଚ ଅଭିସମେତି।
ହଞ୍ଚି ଚିତ୍ତେନ ଚ ଞାଣେନ ଚ ଅଭିସମେତି, ତେନ ହି କାମାୱଚରଚିତ୍ତେନ ଚ ଞାଣେନ ଚ ଅଭିସମେତି? ନ କାମାୱଚରଚିତ୍ତେନ ଚ ଞାଣେନ ଚ ଅଭିସମେତି।
ତେନ ହି ରୂପାୱଚରଚିତ୍ତେନ ଚ ଞାଣେନ ଚ ଅଭିସମେତି? ନ ରୂପାୱଚରଚିତ୍ତେନ ଚ ଞାଣେନ ଚ ଅଭିସମେତି।
ତେନ ହି ଅରୂପାୱଚରଚିତ୍ତେନ ଚ ଞାଣେନ ଚ ଅଭିସମେତି? ନ ଅରୂପାୱଚରଚିତ୍ତେନ ଚ ଞାଣେନ ଚ ଅଭିସମେତି।
ତେନ ହି କମ୍ମସ୍ସକତଚିତ୍ତେନ ଚ ଞାଣେନ ଚ ଅଭିସମେତି? ନ କମ୍ମସ୍ସକତଚିତ୍ତେନ ଚ ଞାଣେନ ଚ ଅଭିସମେତି।
ତେନ ହି ସଚ୍ଚାନୁଲୋମିକଚିତ୍ତେନ ଚ ଞାଣେନ ଚ ଅଭିସମେତି? ନ ସଚ୍ଚାନୁଲୋମିକଚିତ୍ତେନ ଚ ଞାଣେନ ଚ ଅଭିସମେତି।
ତେନ ହି ଅତୀତଚିତ୍ତେନ ଚ ଞାଣେନ ଚ ଅଭିସମେତି? ନ ଅତୀତଚିତ୍ତେନ ଚ ଞାଣେନ ଚ ଅଭିସମେତି।
ତେନ ହି ଅନାଗତଚିତ୍ତେନ ଚ ଞାଣେନ ଚ ଅଭିସମେତି? ନ ଅନାଗତଚିତ୍ତେନ ଚ ଞାଣେନ ଚ ଅଭିସମେତି।
ତେନ ହି ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଲୋକିୟଚିତ୍ତେନ ଚ ଞାଣେନ ଚ ଅଭିସମେତି? ନ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଲୋକିୟଚିତ୍ତେନ ଚ ଞାଣେନ ଚ ଅଭିସମେତି। ଲୋକୁତ୍ତରମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଚିତ୍ତେନ ଚ ଞାଣେନ ଚ ଅଭିସମେତି।
କଥଂ ଲୋକୁତ୍ତରମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଚିତ୍ତେନ ଚ ଞାଣେନ ଚ ଅଭିସମେତି? ଲୋକୁତ୍ତରମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଉପ୍ପାଦାଧିପତେୟ୍ୟଂ ଚିତ୍ତଂ ଞାଣସ୍ସ ହେତୁ ପଚ୍ଚୟୋ ଚ। ତଂସମ୍ପୟୁତ୍ତଂ ନିରୋଧଗୋଚରଂ ଦସ୍ସନାଧିପତେୟ୍ୟଂ ଞାଣଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ହେତୁ ପଚ୍ଚୟୋ ଚ। ତଂସମ୍ପୟୁତ୍ତଂ ଞାଣଂ ନିରୋଧଗୋଚରଂ। ଏୱଂ ଲୋକୁତ୍ତରମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଚିତ୍ତେନ ଚ ଞାଣେନ ଚ ଅଭିସମେତି।
୨୦ . କିଂ ନୁ ଏତ୍ତକୋୟେୱ ଅଭିସମୟୋତି? ନ ହି। ଲୋକୁତ୍ତର ମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନାଭିସମୟୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, ଅଭିନିରୋପନାଭିସମୟୋ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ, ପରିଗ୍ଗହାଭିସମୟୋ ସମ୍ମାୱାଚା, ସମୁଟ୍ଠାନାଭିସମୟୋ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ, ୱୋଦାନାଭିସମୟୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ, ପଗ୍ଗହାଭିସମୟୋ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ, ଉପଟ୍ଠାନାଭିସମୟୋ ସମ୍ମାସତି, ଅୱିକ୍ଖେପାଭିସମୟୋ ସମ୍ମାସମାଧି; ଉପଟ୍ଠାନାଭିସମୟୋ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ପୱିଚୟାଭିସମୟୋ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ପଗ୍ଗହାଭିସମୟୋ ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ଫରଣାଭିସମୟୋ ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ଉପସମାଭିସମୟୋ ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ଅୱିକ୍ଖେପାଭିସମୟୋ ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ, ପଟିସଙ୍ଖାନାଭିସମୟୋ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ; ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟେ ଅକମ୍ପିୟାଭିସମୟୋ ସଦ୍ଧାବଲଂ, କୋସଜ୍ଜେ ଅକମ୍ପିୟାଭିସମୟୋ ୱୀରିୟବଲଂ, ପମାଦେ ଅକମ୍ପିୟାଭିସମୟୋ ସତିବଲଂ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେ ଅକମ୍ପିୟାଭିସମୟୋ ସମାଧିବଲଂ, ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଅକମ୍ପିୟାଭିସମୟୋ ପଞ୍ଞାବଲଂ; ଅଧିମୋକ୍ଖାଭିସମୟୋ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ପଗ୍ଗହାଭିସମୟୋ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଉପଟ୍ଠାନାଭିସମୟୋ ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଅୱିକ୍ଖେପାଭିସମୟୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଦସ୍ସନାଭିସମୟୋ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାଭିସମୟୋ, ଅକମ୍ପିୟଟ୍ଠେନ ବଲାଭିସମୟୋ, ନିୟ୍ୟାନଟ୍ଠେନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାଭିସମୟୋ, ହେତୁଟ୍ଠେନ ମଗ୍ଗାଭିସମୟୋ, ଉପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ସତିପଟ୍ଠାନାଭିସମୟୋ, ପଦହଟ୍ଠେନ ସମ୍ମପ୍ପଧାନାଭିସମୟୋ , ଇଜ୍ଝନଟ୍ଠେନ ଇଦ୍ଧିପାଦାଭିସମୟୋ, ତଥଟ୍ଠେନ ସଚ୍ଚାଭିସମୟୋ, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ସମଥାଭିସମୟୋ, ଅନୁପସ୍ସନଟ୍ଠେନ ୱିପସ୍ସନାଭିସମୟୋ, ଏକରସଟ୍ଠେନ ସମଥୱିପସ୍ସନାଭିସମୟୋ, ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ୟୁଗନଦ୍ଧାଭିସମୟୋ, ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧିଅଭିସମୟୋ, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ୱିସୁଦ୍ଧିଅଭିସମୟୋ, ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ଦିଟ୍ଠିୱିସୁଦ୍ଧିଅଭିସମୟୋ, ମୁତ୍ତଟ୍ଠେନ ୱିମୋକ୍ଖାଭିସମୟୋ, ପଟିୱେଧଟ୍ଠେନ ୱିଜ୍ଜାଭିସମୟୋ, ପରିଚ୍ଚାଗଟ୍ଠେନ ୱିମୁତ୍ତିଅଭିସମୟୋ, ସମୁଚ୍ଛେଦଟ୍ଠେନ ଖୟେ ଞାଣଂ ଅଭିସମୟୋ। ଛନ୍ଦୋ ମୂଲଟ୍ଠେନ ଅଭିସମୟୋ, ମନସିକାରୋ ସମୁଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନ ଅଭିସମୟୋ, ଫସ୍ସୋ ସମୋଧାନଟ୍ଠେନ ଅଭିସମୟୋ, ୱେଦନା ସମୋସରଣଟ୍ଠେନ ଅଭିସମୟୋ, ସମାଧି ପମୁଖଟ୍ଠେନ ଅଭିସମୟୋ , ସତି ଆଧିପତେୟ୍ୟଟ୍ଠେନ ଅଭିସମୟୋ, ପଞ୍ଞା ତତୁତ୍ତରଟ୍ଠେନ ଅଭିସମୟୋ, ୱିମୁତ୍ତି ସାରଟ୍ଠେନ ଅଭିସମୟୋ, ଅମତୋଗଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟୋସାନଟ୍ଠେନ ଅଭିସମୟୋ।
୨୧ . କିଂ ନୁ ଏତ୍ତକୋୟେୱ ଅଭିସମୟୋତି? ନ ହି। ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନାଭିସମୟୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ଅମତୋଗଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟୋସାନଟ୍ଠେନ ଅଭିସମୟୋ।
କିଂ ନୁ ଏତ୍ତକୋୟେୱ ଅଭିସମୟୋତି? ନ ହି। ସୋତାପତ୍ତିଫଲକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନାଭିସମୟୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧଟ୍ଠେନ ଅନୁପ୍ପାଦେ ଞାଣଂ ଅଭିସମୟୋ। ଛନ୍ଦୋ ମୂଲଟ୍ଠେନ ଅଭିସମୟୋ…ପେ॰… ଅମତୋଗଧଂ ୫ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟୋସାନଟ୍ଠେନ ଅଭିସମୟୋ।
କିଂ ନୁ ଏତ୍ତକୋୟେୱ ଅଭିସମୟୋତି?
ନ ହି। ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ…ପେ॰… ସକଦାଗାମିଫଲକ୍ଖଣେ… ଅନାଗାମିମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ… ଅନାଗାମିଫଲକ୍ଖଣେ… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗକ୍ଖଣେ…ପେ॰… ଅରହତ୍ତଫଲକ୍ଖଣେ ଦସ୍ସନାଭିସମୟୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, ଅଭିନିରୋପନାଭିସମୟୋ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ…ପେ॰… ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧଟ୍ଠେନ ଅନୁପ୍ପାଦେ ଞାଣଂ ଅଭିସମୟୋ। ଛନ୍ଦୋ ମୂଲଟ୍ଠେନ ଅଭିସମୟୋ…ପେ॰… ଅମତୋଗଧଂ ନିବ୍ବାନଂ ପରିୟୋସାନଟ୍ଠେନ ଅଭିସମୟୋ।
ୟ୍ୱାୟଂ [ସ୍ୟାୟଂ (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] କିଲେସେ ପଜହତି, ଅତୀତେ କିଲେସେ ପଜହତି…ପେ॰… ଅନାଗତେ କିଲେସେ ପଜହତି, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ କିଲେସେ ପଜହତି, ଅତୀତେ କିଲେସେ ପଜହତୀତି। ହଞ୍ଚି ଅତୀତେ କିଲେସେ ପଜହତି, ତେନ ହି ଖୀଣଂ ଖେପେତି, ନିରୁଦ୍ଧଂ ନିରୋଧେତି, ୱିଗତଂ ୱିଗମେତି, ଅତ୍ଥଙ୍ଗତଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମେତି, ଅତୀତଂ ୟଂ ନ ଅତ୍ଥି ତଂ ପଜହତୀତି? ନ ଅତୀତେ କିଲେସେ ପଜହତୀତି। ଅନାଗତେ କିଲେସେ ପଜହତୀତି। ହଞ୍ଚି ଅନାଗତେ କିଲେସେ ପଜହତି, ତେନ ହି ଅଜାତଂ ପଜହତି, ଅନିବ୍ବତ୍ତଂ ପଜହତି, ଅନୁପ୍ପନ୍ନଂ ପଜହତି, ଅପାତୁଭୂତଂ ପଜହତି, ଅନାଗତଂ ୟଂ ନ ଅତ୍ଥି ତଂ ପଜହତୀତି? ନ ଅନାଗତେ କିଲେସେ ପଜହତୀତି। ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ କିଲେସେ ପଜହତୀତି। ହଞ୍ଚି ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ କିଲେସେ ପଜହତି, ତେନ ହି ରତ୍ତୋ ରାଗଂ ପଜହତି, ଦୁଟ୍ଠୋ ଦୋସଂ ପଜହତି, ମୂଳ୍ହୋ ମୋହଂ ପଜହତି, ୱିନିବଦ୍ଧୋ ମାନଂ ପଜହତି, ପରାମଟ୍ଠୋ ଦିଟ୍ଠିଂ ପଜହତି ,
ୱିକ୍ଖେପଗତୋ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ପଜହତି, ଅନିଟ୍ଠଙ୍ଗତୋ ୱିଚିକିଚ୍ଛଂ ପଜହତି, ଥାମଗତୋ ଅନୁସୟଂ ପଜହତି, କଣ୍ହସୁକ୍କଧମ୍ମା ୟୁଗନଦ୍ଧା ସମମେୱ ୱତ୍ତନ୍ତି, ସଂକିଲେସିକା [ତଂସଂକିଲେସିକା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ମଗ୍ଗଭାୱନା ହୋତି?
ନ ହି ଅତୀତେ କିଲେସେ ପଜହତି, ନ ଅନାଗତେ କିଲେସେ ପଜହତି, ନ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ କିଲେସେ ପଜହତୀତି। ହଞ୍ଚି ନ ଅତୀତେ କିଲେସେ ପଜହତି, ନ ଅନାଗତେ…ପେ॰… ନ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ କିଲେସେ ପଜହତି, ତେନ ହି ନତ୍ଥି ମଗ୍ଗଭାୱନା, ନତ୍ଥି ଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟା, ନତ୍ଥି କିଲେସପ୍ପହାନଂ, ନତ୍ଥି ଧମ୍ମାଭିସମୟୋତି? ଅତ୍ଥି ମଗ୍ଗଭାୱନା, ଅତ୍ଥି ଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟା, ଅତ୍ଥି କିଲେସପ୍ପହାନଂ, ଅତ୍ଥି ଧମ୍ମାଭିସମୟୋ। ୟଥା କଥଂ ୱିୟ? ସେୟ୍ୟଥାପି ତରୁଣୋ ରୁକ୍ଖୋ ଅଜାତଫଲୋ। ତମେନଂ ପୁରିସୋ ମୂଲଂ ଛିନ୍ଦେୟ୍ୟ। ୟେ ତସ୍ସ ରୁକ୍ଖସ୍ସ ଅଜାତଫଲା, ତେ ଅଜାତାୟେୱ ନ ଜାୟନ୍ତି, ଅନିବ୍ବତ୍ତାୟେୱ ନ ନିବ୍ବତ୍ତନ୍ତି, ଅନୁପ୍ପନ୍ନାୟେୱ ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ଅପାତୁଭୂତାୟେୱ ନ ପାତୁଭୱନ୍ତି। ଏୱମେୱଂ ଉପ୍ପାଦୋ ହେତୁ, ଉପ୍ପାଦୋ ପଚ୍ଚୟୋ କିଲେସାନଂ ନିବ୍ବତ୍ତିୟାତି। ଉପ୍ପାଦେ ଆଦୀନୱଂ ଦିସ୍ୱା ଅନୁପ୍ପାଦେ ଚିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତି। ଅନୁପ୍ପାଦେ ଚିତ୍ତସ୍ସ ପକ୍ଖନ୍ଦତ୍ତା ୟେ ଉପ୍ପାଦପଚ୍ଚୟା କିଲେସା ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟୁଂ, ତେ ଅଜାତାୟେୱ ନ ଜାୟନ୍ତି, ଅନିବ୍ବତ୍ତାୟେୱ ନ ନିବ୍ବତ୍ତନ୍ତି, ଅନୁପ୍ପନ୍ନାୟେୱ ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ଅପାତୁଭୂତାୟେୱ ନ ପାତୁଭୱନ୍ତି। ଏୱଂ ହେତୁନିରୋଧା ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ। ପୱତ୍ତଂ ହେତୁ, ନିମିତ୍ତଂ ହେତୁ, ଆୟୂହନା ହେତୁ। ଆୟୂହନା ପଚ୍ଚୟୋ କିଲେସାନଂ ନିବ୍ବତ୍ତିୟାତି। ଆୟୂହନେ ଆଦୀନୱଂ ଦିସ୍ୱା ଅନାୟୂହନେ ଚିତ୍ତଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତି। ଅନାୟୂହନେ ଚିତ୍ତସ୍ସ ପକ୍ଖନ୍ଦତ୍ତା, ୟେ ଆୟୂହନପଚ୍ଚୟା କିଲେସା ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟୁଂ, ତେ ଅଜାତାୟେୱ ନ ଜାୟନ୍ତି, ଅନିବ୍ବତ୍ତାୟେୱ ନ ନିବ୍ବତ୍ତନ୍ତି, ଅନୁପ୍ପନ୍ନାୟେୱ ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ଅପାତୁଭୂତାୟେୱ ନ ପାତୁଭୱନ୍ତି। ଏୱଂ ହେତୁନିରୋଧା ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ। ଏୱଂ ଅତ୍ଥି ମଗ୍ଗଭାୱନା, ଅତ୍ଥି ଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟା, ଅତ୍ଥି କିଲେସପ୍ପହାନଂ, ଅତ୍ଥି ଧମ୍ମାଭିସମୟୋତି।
ଅଭିସମୟକଥା ନିଟ୍ଠିତା।
୪. ୱିୱେକକଥା
୨୨ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ [ସଂ ନି॰ ୩.୫.୧୪୯ ପସ୍ସିତବ୍ବା] । ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ବଲକରଣୀୟା କମ୍ମନ୍ତା କରୀୟନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ପଥୱିଂ ନିସ୍ସାୟ ପଥୱିୟଂ ପତିଟ୍ଠାୟ ଏୱମେତେ ବଲକରଣୀୟା କମ୍ମନ୍ତା କରୀୟନ୍ତି, ଏୱମେୱଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି।
‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାୱାଚଂ… ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତଂ… ସମ୍ମାଆଜୀୱଂ… ସମ୍ମାୱାୟାମଂ… ସମ୍ମାସତିଂ… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋତି।
୨୩ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି [ୟେପିମେ (ସ୍ୟା॰) ସଂ॰ ନି॰ ୫.୧୫୦ ପସ୍ସିତବ୍ବା] ବୀଜଗାମଭୂତଗାମା ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ପଥୱିଂ ନିସ୍ସାୟ ପଥୱିୟଂ ପତିଟ୍ଠାୟ ଏୱମେତେ ବୀଜଗାମଭୂତଗାମା ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତି; ଏୱମେୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ପାପୁଣାତି ଧମ୍ମେସୁ।
‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ପାପୁଣାତି ଧମ୍ମେସୁ? ଇଧ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସମ୍ମାୱାଚଂ ଭାୱେତି… ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତଂ ଭାୱେତି… ସମ୍ମାଆଜୀୱଂ ଭାୱେତି… ସମ୍ମାୱାୟାମଂ ଭାୱେତି… ସମ୍ମାସତିଂ ଭାୱେତି… ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ପାପୁଣାତି ଧମ୍ମେସୂ’’ତି।
୧. ମଗ୍ଗଙ୍ଗନିଦ୍ଦେସୋ
୨୪ . ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା ପଞ୍ଚ ୱିୱେକା, ପଞ୍ଚ ୱିରାଗା, ପଞ୍ଚ ନିରୋଧା, ପଞ୍ଚ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗା, ଦ୍ୱାଦସ ନିସ୍ସୟା। ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପସ୍ସ…ପେ॰… ସମ୍ମାୱାଚାୟ… ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତସ୍ସ… ସମ୍ମାଆଜୀୱସ୍ସ… ସମ୍ମାୱାୟାମସ୍ସ… ସମ୍ମାସତିୟା… ସମ୍ମାସମାଧିସ୍ସ ପଞ୍ଚ ୱିୱେକା, ପଞ୍ଚ ୱିରାଗା, ପଞ୍ଚ ନିରୋଧା, ପଞ୍ଚ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗା, ଦ୍ୱାଦସ ନିସ୍ସୟା।
ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା କତମେ ପଞ୍ଚ ୱିୱେକା? ୱିକ୍ଖମ୍ଭନୱିୱେକୋ, ତଦଙ୍ଗୱିୱେକୋ ସମୁଚ୍ଛେଦୱିୱେକୋ, ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୱିୱେକୋ, ନିସ୍ସରଣୱିୱେକୋ। ୱିକ୍ଖମ୍ଭନୱିୱେକୋ ଚ ନୀୱରଣାନଂ ପଠମଜ୍ଝାନଂ ଭାୱୟତୋ , ତଦଙ୍ଗୱିୱେକୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିଗତାନଂ ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟଂ ସମାଧିଂ ଭାୱୟତୋ, ସମୁଚ୍ଛେଦୱିୱେକୋ ଚ ଲୋକୁତ୍ତରଂ ଖୟଗାମିମଗ୍ଗଂ ଭାୱୟତୋ, ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୱିୱେକୋ ଚ ଫଲକ୍ଖଣେ, ନିସ୍ସରଣୱିୱେକୋ ଚ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା ଇମେ ପଞ୍ଚ ୱିୱେକା। ଇମେସୁ ପଞ୍ଚସୁ ୱିୱେକେସୁ ଛନ୍ଦଜାତୋ ହୋତି ସଦ୍ଧାଧିମୁତ୍ତୋ, ଚିତ୍ତଞ୍ଚସ୍ସ ସ୍ୱାଧିଟ୍ଠିତଂ।
ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା କତମେ ପଞ୍ଚ ୱିରାଗା? ୱିକ୍ଖମ୍ଭନୱିରାଗୋ, ତଦଙ୍ଗୱିରାଗୋ, ସମୁଚ୍ଛେଦୱିରାଗୋ, ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୱିରାଗୋ, ନିସ୍ସରଣୱିରାଗୋ। ୱିକ୍ଖମ୍ଭନୱିରାଗୋ ଚ ନୀୱରଣାନଂ ପଠମଜ୍ଝାନଂ ଭାୱୟତୋ, ତଦଙ୍ଗୱିରାଗୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିଗତାନଂ ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟଂ ସମାଧିଂ ଭାୱୟତୋ, ସମୁଚ୍ଛେଦୱିରାଗୋ ଚ ଲୋକୁତ୍ତରଂ ଖୟଗାମିମଗ୍ଗଂ ଭାୱୟତୋ, ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୱିରାଗୋ ଚ ଫଲକ୍ଖଣେ, ନିସ୍ସରଣୱିରାଗୋ ଚ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା ଇମେ ପଞ୍ଚ ୱିରାଗା। ଇମେସୁ ପଞ୍ଚସୁ ୱିରାଗେସୁ ଛନ୍ଦଜାତୋ ହୋତି ସଦ୍ଧାଧିମୁତ୍ତୋ, ଚିତ୍ତଞ୍ଚସ୍ସ ସ୍ୱାଧିଟ୍ଠିତଂ।
ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା କତମେ ପଞ୍ଚ ନିରୋଧା? ୱିକ୍ଖମ୍ଭନନିରୋଧୋ, ତଦଙ୍ଗନିରୋଧୋ, ସମୁଚ୍ଛେଦନିରୋଧୋ, ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିନିରୋଧୋ, ନିସ୍ସରଣନିରୋଧୋ। ୱିକ୍ଖମ୍ଭନନିରୋଧୋ ଚ ନୀୱରଣାନଂ ପଠମଜ୍ଝାନଂ ଭାୱୟତୋ, ତଦଙ୍ଗନିରୋଧୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିଗତାନଂ ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟଂ ସମାଧିଂ ଭାୱୟତୋ, ସମୁଚ୍ଛେଦନିରୋଧୋ ଚ ଲୋକୁତ୍ତରଂ ଖୟଗାମିମଗ୍ଗଂ ଭାୱୟତୋ, ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିନିରୋଧୋ ଚ ଫଲକ୍ଖଣେ, ନିସ୍ସରଣନିରୋଧୋ ଚ ଅମତା ଧାତୁ। ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା ଇମେ ପଞ୍ଚ ନିରୋଧା। ଇମେସୁ ପଞ୍ଚସୁ ନିରୋଧେସୁ ଛନ୍ଦଜାତୋ ହୋତି ସଦ୍ଧାଧିମୁତ୍ତୋ, ଚିତ୍ତଞ୍ଚସ୍ସ ସ୍ୱାଧିଟ୍ଠିତଂ।
ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା କତମେ ପଞ୍ଚ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗା? ୱିକ୍ଖମ୍ଭନୱୋସ୍ସଗ୍ଗୋ, ତଦଙ୍ଗୱୋସ୍ସଗ୍ଗୋ, ସମୁଚ୍ଛେଦୱୋସ୍ସଗ୍ଗୋ, ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୱୋସ୍ସଗ୍ଗୋ, ନିସ୍ସରଣୱୋସ୍ସଗ୍ଗୋ। ୱିକ୍ଖମ୍ଭନୱୋସ୍ସଗ୍ଗୋ ଚ ନୀୱରଣାନଂ ପଠମଜ୍ଝାନଂ ଭାୱୟତୋ, ତଦଙ୍ଗୱୋସ୍ସଗ୍ଗୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିଗତାନଂ ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟଂ ସମାଧିଂ ଭାୱୟତୋ, ସମୁଚ୍ଛେଦୱୋସ୍ସଗ୍ଗୋ ଚ ଲୋକୁତ୍ତରଂ ଖୟଗାମିମଗ୍ଗଂ ଭାୱୟତୋ, ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୱୋସ୍ସଗ୍ଗୋ ଚ ଫଲକ୍ଖଣେ, ନିସ୍ସରଣୱୋସ୍ସଗ୍ଗୋ ଚ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା ଇମେ ପଞ୍ଚ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗା। ଇମେସୁ ପଞ୍ଚସୁ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗେସୁ ଛନ୍ଦଜାତୋ ହୋତି ସଦ୍ଧାଧିମୁତ୍ତୋ, ଚିତ୍ତଞ୍ଚସ୍ସ ସ୍ୱାଧିଟ୍ଠିତଂ। ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା ଇମେ ପଞ୍ଚ ୱିୱେକା, ପଞ୍ଚ ୱିରାଗା, ପଞ୍ଚ ନିରୋଧା, ପଞ୍ଚ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗା, ଦ୍ୱାଦସ ନିସ୍ସୟା।
୨୫ . ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପସ୍ସ …ପେ॰… ସମ୍ମାୱାଚାୟ… ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତସ୍ସ… ସମ୍ମାଆଜୀୱସ୍ସ… ସମ୍ମାୱାୟାମସ୍ସ… ସମ୍ମାସତିୟା… ସମ୍ମାସମାଧିସ୍ସ କତମେ ପଞ୍ଚ ୱିୱେକା? ୱିକ୍ଖମ୍ଭନୱିୱେକୋ, ତଦଙ୍ଗୱିୱେକୋ, ସମୁଚ୍ଛେଦୱିୱେକୋ, ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୱିୱେକୋ, ନିସ୍ସରଣୱିୱେକୋ। ୱିକ୍ଖମ୍ଭନୱିୱେକୋ ଚ ନୀୱରଣାନଂ ପଠମଜ୍ଝାନଂ ଭାୱୟତୋ, ତଦଙ୍ଗୱିୱେକୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିଗତାନଂ ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟଂ ସମାଧିଂ ଭାୱୟତୋ, ସମୁଚ୍ଛେଦୱିୱେକୋ ଚ ଲୋକୁତ୍ତରଂ ଖୟଗାମିମଗ୍ଗଂ ଭାୱୟତୋ, ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୱିୱେକୋ ଚ ଫଲକ୍ଖଣେ ନିସ୍ସରଣୱିୱେକୋ ଚ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ସମ୍ମାସମାଧିସ୍ସ ଇମେ ପଞ୍ଚ ୱିୱେକା। ଇମେସୁ ପଞ୍ଚସୁ ୱିୱେକେସୁ ଛନ୍ଦଜାତୋ ହୋତି ସଦ୍ଧାଧିମୁତ୍ତୋ, ଚିତ୍ତଞ୍ଚସ୍ସ ସ୍ୱାଧିଟ୍ଠିତଂ।
ସମ୍ମାସମାଧିସ୍ସ କତମେ ପଞ୍ଚ ୱିରାଗା? ୱିକ୍ଖମ୍ଭନୱିରାଗୋ, ତଦଙ୍ଗୱିରାଗୋ, ସମୁଚ୍ଛେଦୱିରାଗୋ , ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୱିରାଗୋ, ନିସ୍ସରଣୱିରାଗୋ। ୱିକ୍ଖମ୍ଭନୱିରାଗୋ ଚ ନୀୱରଣାନଂ ପଠମଜ୍ଝାନଂ ଭାୱୟତୋ, ତଦଙ୍ଗୱିରାଗୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିଗତାନଂ ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟଂ ସମାଧିଂ ଭାୱୟତୋ, ସମୁଚ୍ଛେଦୱିରାଗୋ ଚ ଲୋକୁତ୍ତରଂ ଖୟଗାମିମଗ୍ଗଂ ଭାୱୟତୋ, ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୱିରାଗୋ ଚ ଫଲକ୍ଖଣେ, ନିସ୍ସରଣୱିରାଗୋ ଚ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ସମ୍ମାସମାଧିସ୍ସ ଇମେ ପଞ୍ଚ ୱିରାଗା। ଇମେସୁ ପଞ୍ଚସୁ ୱିରାଗେସୁ ଛନ୍ଦଜାତୋ ହୋତି ସଦ୍ଧାଧିମୁତ୍ତୋ, ଚିତ୍ତଞ୍ଚସ୍ସ ସ୍ୱାଧିଟ୍ଠିତଂ।
ସମ୍ମାସମାଧିସ୍ସ କତମେ ପଞ୍ଚ ନିରୋଧା? ୱିକ୍ଖମ୍ଭନନିରୋଧୋ , ତଦଙ୍ଗନିରୋଧୋ, ସମୁଚ୍ଛେଦନିରୋଧୋ, ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିନିରୋଧୋ, ନିସ୍ସରଣନିରୋଧୋ। ୱିକ୍ଖମ୍ଭନନିରୋଧୋ ଚ ନୀୱରଣାନଂ ପଠମଜ୍ଝାନଂ ଭାୱୟତୋ, ତଦଙ୍ଗନିରୋଧୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିଗତାନଂ ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟଂ ସମାଧିଂ ଭାୱୟତୋ, ସମୁଚ୍ଛେଦନିରୋଧୋ ଚ ଲୋକୁତ୍ତରଂ ଖୟଗାମିମଗ୍ଗଂ ଭାୱୟତୋ, ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିନିରୋଧୋ ଚ ଫଲକ୍ଖଣେ, ନିସ୍ସରଣନିରୋଧୋ ଚ ଅମତା ଧାତୁ। ସମ୍ମାସମାଧିସ୍ସ ଇମେ ପଞ୍ଚ ନିରୋଧା। ଇମେସୁ ପଞ୍ଚସୁ ନିରୋଧେସୁ ଛନ୍ଦଜାତୋ ହୋତି ସଦ୍ଧାଧିମୁତ୍ତୋ, ଚିତ୍ତଞ୍ଚସ୍ସ ସ୍ୱାଧିଟ୍ଠିତଂ।
ସମ୍ମାସମାଧିସ୍ସ କତମେ ପଞ୍ଚ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗା? ୱିକ୍ଖମ୍ଭନୱୋସ୍ସଗ୍ଗୋ, ତଦଙ୍ଗୱୋସ୍ସଗ୍ଗୋ, ସମୁଚ୍ଛେଦୱୋସ୍ସଗ୍ଗୋ, ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୱୋସ୍ସଗ୍ଗୋ, ନିସ୍ସରଣୱୋସ୍ସଗ୍ଗୋ। ୱିକ୍ଖମ୍ଭନୱୋସ୍ସଗ୍ଗୋ ଚ ନୀୱରଣାନଂ ପଠମଜ୍ଝାନଂ ଭାୱୟତୋ, ତଦଙ୍ଗୱୋସ୍ସଗ୍ଗୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିଗତାନଂ ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟଂ ସମାଧିଂ ଭାୱୟତୋ, ସମୁଚ୍ଛେଦୱୋସ୍ସଗ୍ଗୋ ଚ ଲୋକୁତ୍ତରଂ ଖୟଗାମିମଗ୍ଗଂ ଭାୱୟତୋ, ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୱୋସ୍ସଗ୍ଗୋ ଚ ଫଲକ୍ଖଣେ, ନିସ୍ସରଣୱୋସ୍ସଗ୍ଗୋ ଚ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ସମ୍ମାସମାଧିସ୍ସ ଇମେ ପଞ୍ଚ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗା। ଇମେସୁ ପଞ୍ଚସୁ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗେସୁ ଛନ୍ଦଜାତୋ ହୋତି ସଦ୍ଧାଧିମୁତ୍ତୋ, ଚିତ୍ତଞ୍ଚସ୍ସ ସ୍ୱାଧିଟ୍ଠିତଂ। ସମ୍ମାସମାଧିସ୍ସ ଇମେ ପଞ୍ଚ ୱିୱେକା, ପଞ୍ଚ ୱିରାଗା, ପଞ୍ଚ ନିରୋଧା, ପଞ୍ଚ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗା, ଦ୍ୱାଦସ ନିସ୍ସୟା।
୨୬ . ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ବଲକରଣୀୟା କମ୍ମନ୍ତା କରୀୟନ୍ତି , ସବ୍ବେ ତେ ପଥୱିଂ ନିସ୍ସାୟ ପଥୱିୟଂ ପତିଟ୍ଠାୟ ଏୱମେତେ ବଲକରଣୀୟା କମ୍ମନ୍ତା କରୀୟନ୍ତି; ଏୱମେୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେତି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରୋତି…ପେ॰… ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ପାପୁଣାତି ଧମ୍ମେସୁ…ପେ॰… ପଞ୍ଚ ବଲାନି ଭାୱେତି, ପଞ୍ଚ ବଲାନି ବହୁଲୀକରୋତି…ପେ॰… ପଞ୍ଚ ବଲାନି ଭାୱେନ୍ତୋ ପଞ୍ଚ ବଲାନି ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ପାପୁଣାତି ଧମ୍ମେସୁ…ପେ॰… ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱେତି, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ବହୁଲୀକରୋତି…ପେ॰…।
‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟେ କେଚି ବୀଜଗାମଭୂତଗାମା ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତି, ସବ୍ବେ ତେ ପଥୱିଂ ନିସ୍ସାୟ ପଥୱିୟଂ ପତିଟ୍ଠାୟ ଏୱମେତେ ବୀଜଗାମଭୂତଗାମା ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତି, ଏୱମେୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱେନ୍ତୋ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ପାପୁଣାତି ଧମ୍ମେସୁ।
‘‘କଥଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ ସୀଲେ ପତିଟ୍ଠାୟ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱେନ୍ତୋ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ପାପୁଣାତି ଧମ୍ମେସୁ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲଂ ନିସ୍ସାୟ…ପେ॰… ପାପୁଣାତି ଧମ୍ମେସୂ’’ତି।
୨. ଇନ୍ଦ୍ରିୟନିଦ୍ଦେସୋ
୨୭ . ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ପଞ୍ଚ ୱିୱେକା, ପଞ୍ଚ ୱିରାଗା, ପଞ୍ଚ ନିରୋଧା, ପଞ୍ଚ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗା, ଦ୍ୱାଦସ ନିସ୍ସୟା। ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ…ପେ॰… ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ… ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ପଞ୍ଚ ୱିୱେକା, ପଞ୍ଚ ୱିରାଗା, ପଞ୍ଚ ନିରୋଧା, ପଞ୍ଚ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗା, ଦ୍ୱାଦସ ନିସ୍ସୟା।
ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ କତମେ ପଞ୍ଚ ୱିୱେକା? ୱିକ୍ଖମ୍ଭନୱିୱେକୋ, ତଦଙ୍ଗୱିୱେକୋ, ସମୁଚ୍ଛେଦୱିୱେକୋ, ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୱିୱେକୋ, ନିସ୍ସରଣୱିୱେକୋ। ୱିକ୍ଖମ୍ଭନୱିୱେକୋ ଚ ନୀୱରଣାନଂ ପଠମଜ୍ଝାନଂ ଭାୱୟତୋ, ତଦଙ୍ଗୱିୱେକୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିଗତାନଂ ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟଂ ସମାଧିଂ ଭାୱୟତୋ, ସମୁଚ୍ଛେଦୱିୱେକୋ ଚ ଲୋକୁତ୍ତରଂ ଖୟଗାମିମଗ୍ଗଂ ଭାୱୟତୋ, ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୱିୱେକୋ ଚ ଫଲକ୍ଖଣେ, ନିସ୍ସରଣୱିୱେକୋ ଚ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଇମେ ପଞ୍ଚ ୱିୱେକା। ଇମେସୁ ପଞ୍ଚସୁ ୱିୱେକେସୁ ଛନ୍ଦଜାତୋ ହୋତି ସଦ୍ଧାଧିମୁତ୍ତୋ, ଚିତ୍ତଞ୍ଚସ୍ସ ସ୍ୱାଧିଟ୍ଠିତଂ…ପେ॰… ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଇମେ ପଞ୍ଚ ୱିୱେକା, ପଞ୍ଚ ୱିରାଗା, ପଞ୍ଚ ନିରୋଧା, ପଞ୍ଚ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗା, ଦ୍ୱାଦସ ନିସ୍ସୟା।
ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ…ପେ॰… ସତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ…ପେ॰… ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ କତମେ ପଞ୍ଚ ୱିୱେକା? ୱିକ୍ଖମ୍ଭନୱିୱେକୋ, ତଦଙ୍ଗୱିୱେକୋ, ସମୁଚ୍ଛେଦୱିୱେକୋ, ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୱିୱେକୋ, ନିସ୍ସରଣୱିୱେକୋ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଇମେ ପଞ୍ଚ ୱିୱେକା, ପଞ୍ଚ ୱିରାଗା, ପଞ୍ଚ ନିରୋଧା , ପଞ୍ଚ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗା, ଦ୍ୱାଦସ ନିସ୍ସୟାତି।
ୱିୱେକକଥା ନିଟ୍ଠିତା।
୫. ଚରିୟାକଥା
୨୮ . ଚରିୟା ତି , ଅଟ୍ଠ ଚରିୟାୟୋ – ଇରିୟାପଥଚରିୟା, ଆୟତନଚରିୟା, ସତିଚରିୟା, ସମାଧିଚରିୟା, ଞାଣଚରିୟା, ମଗ୍ଗଚରିୟା, ପତ୍ତିଚରିୟା, ଲୋକତ୍ଥଚରିୟାତି।
ଇରିୟାପଥଚରିୟା ତି ଚତୂସୁ ଇରିୟାପଥେସୁ। ଆୟତନଚରିୟା ତି ଛସୁ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକବାହିରେସୁ ଆୟତନେସୁ। ସତିଚରିୟା ତି ଚତୂସୁ ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ। ସମାଧିଚରିୟା ତି ଚତୂସୁ ଝାନେସୁ। ଞାଣଚରିୟା ତି ଚତୂସୁ ଅରିୟସଚ୍ଚେସୁ। ମଗ୍ଗଚରିୟା ତି ଚତୂସୁ ଅରିୟମଗ୍ଗେସୁ। ପତ୍ତିଚରିୟା ତି ଚତୂସୁ ସାମଞ୍ଞଫଲେସୁ। ଲୋକତ୍ଥଚରିୟା ତି ତଥାଗତେସୁ ଅରହନ୍ତେସୁ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେସୁ ପଦେସେ [ପଦେସୋ (ସ୍ୟା॰)] ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧେସୁ ପଦେସେ ସାୱକେସୁ।
ଇରିୟାପଥଚରିୟା ଚ ପଣିଧିସମ୍ପନ୍ନାନଂ। ଆୟତନଚରିୟା ଚ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରାନଂ। ସତିଚରିୟା ଚ ଅପ୍ପମାଦୱିହାରୀନଂ। ସମାଧିଚରିୟା ଚ ଅଧିଚିତ୍ତମନୁୟୁତ୍ତାନଂ। ଞାଣଚରିୟା ଚ ବୁଦ୍ଧିସମ୍ପନ୍ନାନଂ। ମଗ୍ଗଚରିୟା ଚ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନାନଂ। ପତ୍ତିଚରିୟା ଚ ଅଧିଗତଫଲାନଂ। ଲୋକତ୍ଥଚରିୟା ଚ ତଥାଗତାନଂ ଅରହନ୍ତାନଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧାନଂ ପଦେସେ ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧାନଂ ପଦେସେ ସାୱକାନଂ। ଇମା ଅଟ୍ଠ ଚରିୟାୟୋ।
୨୯ . ଅପରାପି ଅଟ୍ଠ ଚରିୟାୟୋ। ଅଧିମୁଚ୍ଚନ୍ତୋ ସଦ୍ଧାୟ ଚରତି, ପଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତୋ ୱୀରିୟେନ ଚରତି, ଉପଟ୍ଠାପେନ୍ତୋ ସତିୟା ଚରତି, ଅୱିକ୍ଖେପଂ କରୋନ୍ତୋ ସମାଧିନା ଚରତି, ପଜାନନ୍ତୋ ପଞ୍ଞାୟ ଚରତି, ୱିଜାନନ୍ତୋ ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟାୟ ଚରତି, ଏୱଂ ପଟିପନ୍ନସ୍ସ କୁସଲା ଧମ୍ମା ଆୟାପେନ୍ତୀତି ଆୟତନଚରିୟାୟ ଚରତି, ଏୱଂ ପଟିପନ୍ନୋ ୱିସେସମଧିଗଚ୍ଛତୀତି ୱିସେସଚରିୟାୟ ଚରତି। ଇମା ଅଟ୍ଠ ଚରିୟାୟୋ।
ଅପରାପି ଅଟ୍ଠ ଚରିୟାୟୋ। ଦସ୍ସନଚରିୟା ଚ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା, ଅଭିନିରୋପନଚରିୟା ଚ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପସ୍ସ, ପରିଗ୍ଗହଚରିୟା ଚ ସମ୍ମାୱାଚାୟ, ସମୁଟ୍ଠାନଚରିୟା ଚ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତସ୍ସ, ୱୋଦାନଚରିୟା ଚ ସମ୍ମାଆଜୀୱସ୍ସ, ପଗ୍ଗହଚରିୟା ଚ ସମ୍ମାୱାୟାମସ୍ସ, ଉପଟ୍ଠାନଚରିୟା ଚ ସମ୍ମାସତିୟା, ଅୱିକ୍ଖେପଚରିୟା ଚ ସମ୍ମାସମାଧିସ୍ସ। ଇମା ଅଟ୍ଠ ଚରିୟାୟୋତି।
ଚରିୟାକଥା ନିଟ୍ଠିତା।
୬. ପାଟିହାରିୟକଥା
୩୦ . ‘‘ତୀଣିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ [ଅ॰ ନି॰ ୩.୬୧ ପସ୍ସିତବ୍ବା] , ପାଟିହାରିୟାନି। କତମାନି ତୀଣି? ଇଦ୍ଧିପାଟିହାରିୟଂ, ଆଦେସନାପାଟିହାରିୟଂ, ଅନୁସାସନୀପାଟିହାରିୟଂ।
‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଟିହାରିୟଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋତି – ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ହୋତି , ବହୁଧାପି ହୁତ୍ୱା ଏକୋ ହୋତି; ଆୱିଭାୱଂ ତିରୋଭାୱଂ…ପେ॰… ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେତି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇଦ୍ଧିପାଟିହାରିୟଂ।
‘‘କତମଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଆଦେସନାପାଟିହାରିୟଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ନିମିତ୍ତେନ ଆଦିସତି – ‘ଏୱମ୍ପି ତେ ମନୋ, ଇତ୍ଥମ୍ପି ତେ ମନୋ, ଇତିପି ତେ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି। ସୋ ବହୁଂ ଚେପି ଆଦିସତି, ତଥେୱ ତଂ ହୋତି, ନୋ ଅଞ୍ଞଥା। ଇଧ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ନ ହେୱ ଖୋ ନିମିତ୍ତେନ ଆଦିସତି, ଅପି ଚ ଖୋ ମନୁସ୍ସାନଂ ୱା ଅମନୁସ୍ସାନଂ ୱା ଦେୱତାନଂ ୱା ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା ଆଦିସତି – ‘ଏୱମ୍ପି ତେ ମନୋ, ଇତ୍ଥମ୍ପି ତେ ମନୋ, ଇତିପି ତେ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି। ସୋ ବହୁଂ ଚେପି ଆଦିସତି, ତଥେୱ ତଂ ହୋତି, ନୋ ଅଞ୍ଞଥା। ଇଧ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ନ ହେୱ ଖୋ ନିମିତ୍ତେନ ଆଦିସତି, ନପି ମନୁସ୍ସାନଂ ୱା ଅମନୁସ୍ସାନଂ ୱା ଦେୱତାନଂ ୱା ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା ଆଦିସତି, ଅପି ଚ ଖୋ ୱିତକ୍କୟତୋ ୱିଚାରୟତୋ ୱିତକ୍କୱିପ୍ଫାରସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା ଆଦିସତି – ‘ଏୱମ୍ପି ତେ ମନୋ, ଇତ୍ଥମ୍ପି ତେ ମନୋ, ଇତିପି ତେ ଚିତ୍ତ’ନ୍ତି। ସୋ ବହୁଂ ଚେପି ଆଦିସତି, ତଥେୱ ତଂ ହୋତି, ନୋ ଅଞ୍ଞଥା। ଇଧ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ନ ହେୱ ଖୋ ନିମିତ୍ତେନ ଆଦିସତି, ନପି ମନୁସ୍ସାନଂ ୱା ଅମନୁସ୍ସାନଂ ୱା ଦେୱତାନଂ ୱା ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା ଆଦିସତି, ନପି ୱିତକ୍କୟତୋ ୱିଚାରୟତୋ ୱିତକ୍କୱିପ୍ଫାରସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା ଆଦିସତି, ଅପି ଚ ଖୋ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାତି – ‘ୟଥା ଇମସ୍ସ ଭୋତୋ ମନୋସଙ୍ଖାରା ପଣିହିତା ଇମସ୍ସ [ତଥା ଇମସ୍ସ (ସ୍ୟା॰), ୟଥା ଇମସ୍ସ (କ॰) ଅ॰ ନି॰ ୩.୬୧ ପସ୍ସିତବ୍ବା] ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅନନ୍ତରା ଅମୁକଂ ନାମ ୱିତକ୍କଂ ୱିତକ୍କୟିସ୍ସତୀ’ତି [ୱିତକ୍କେସ୍ସତୀତି (ସ୍ୟା॰) ଅ॰ ନି॰ ୩.୬୧] । ସୋ ବହୁଂ ଚେପି ଆଦିସତି, ତଥେୱ ତଂ ହୋତି, ନୋ ଅଞ୍ଞଥା। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆଦେସନାପାଟିହାରିୟଂ।
‘‘କତମଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁସାସନୀପାଟିହାରିୟଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ଏୱମନୁସାସତି – ‘ଏୱଂ ୱିତକ୍କେଥ, ମା ଏୱଂ ୱିତକ୍କୟିତ୍ଥ। ଏୱଂ ମନସି କରୋଥ, ମା ଏୱଂ ମନସି କରିତ୍ଥ। ଇଦଂ ପଜହଥ, ଇଦଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରଥା’ତି। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁସାସନୀପାଟିହାରିୟଂ। ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୀଣି ପାଟିହାରିୟାନି’’।
୩୧ . ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ଇଜ୍ଝତୀତି – ଇଦ୍ଧି। କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ପଟିହରତୀତି – ପାଟିହାରିୟଂ। ୟେ ତେନ ନେକ୍ଖମ୍ମେନ ସମନ୍ନାଗତା, ସବ୍ବେ ତେ ୱିସୁଦ୍ଧଚିତ୍ତା ଅନାୱିଲସଙ୍କପ୍ପାତି – ଆଦେସନାପାଟିହାରିୟଂ। ‘‘ତଂ ଖୋ ପନ ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ଏୱଂ ଆସେୱିତବ୍ବଂ, ଏୱଂ ଭାୱେତବ୍ବଂ , ଏୱଂ ବହୁଲୀକାତବ୍ବଂ, ଏୱଂ ତଦନୁଧମ୍ମତା ସତି ଉପଟ୍ଠାପେତବ୍ବା’’ତି – ଅନୁସାସନୀପାଟିହାରିୟଂ।
ଅବ୍ୟାପାଦୋ ଇଜ୍ଝତୀତି – ଇଦ୍ଧି। ବ୍ୟାପାଦଂ ପଟିହରତୀତି – ପାଟିହାରିୟଂ। ୟେ ତେନ ଅବ୍ୟାପାଦେନ ସମନ୍ନାଗତା, ସବ୍ବେ ତେ ୱିସୁଦ୍ଧଚିତ୍ତା ଅନାୱିଲସଙ୍କପ୍ପାତି – ଆଦେସନାପାଟିହାରିୟଂ। ‘‘ସୋ ଖୋ ପନ ଅବ୍ୟାପାଦୋ ଏୱଂ ଆସେୱିତବ୍ବୋ, ଏୱଂ ଭାୱେତବ୍ବୋ, ଏୱଂ ବହୁଲୀକାତବ୍ବୋ, ଏୱଂ ତଦନୁଧମ୍ମତା ସତି ଉପଟ୍ଠାପେତବ୍ବା’’ତି – ଅନୁସାସନୀପାଟିହାରିୟଂ।
ଆଲୋକସଞ୍ଞା ଇଜ୍ଝତୀତି – ଇଦ୍ଧି। ଥିନମିଦ୍ଧଂ ପଟିହରତୀତି – ପାଟିହାରିୟଂ। ୟେ ତାୟ ଆଲୋକସଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତା, ସବ୍ବେ ତେ ୱିସୁଦ୍ଧଚିତ୍ତା ଅନାୱିଲସଙ୍କପ୍ପାତି – ଆଦେସନାପାଟିହାରିୟଂ। ‘‘ସା ଖୋ ପନ ଆଲୋକସଞ୍ଞା ଏୱଂ ଆସେୱିତବ୍ବା, ଏୱଂ ଭାୱେତବ୍ବା, ଏୱଂ ବହୁଲୀକାତବ୍ବା, ଏୱଂ ତଦନୁଧମ୍ମତା ସତି ଉପଟ୍ଠାପେତବ୍ବା’’ତି – ଅନୁସାସନୀପାଟିହାରିୟଂ।
ଅୱିକ୍ଖେପୋ ଇଜ୍ଝତୀତି – ଇଦ୍ଧି। ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ପଟିହରତୀତି – ପାଟିହାରିୟଂ। ୟେ ତେନ ଅୱିକ୍ଖେପେନ ସମନ୍ନାଗତା, ସବ୍ବେ ତେ ୱିସୁଦ୍ଧଚିତ୍ତା ଅନାୱିଲସଙ୍କପ୍ପାତି – ଆଦେସନାପାଟିହାରିୟଂ। ‘‘ସୋ ଖୋ ପନ ଅୱିକ୍ଖେପୋ ଏୱଂ ଆସେୱିତବ୍ବୋ, ଏୱଂ ଭାୱେତବ୍ବୋ, ଏୱଂ ବହୁଲୀକାତବ୍ବୋ, ଏୱଂ ତଦନୁଧମ୍ମତା ସତି ଉପଟ୍ଠାପେତବ୍ବା’’ତି – ଅନୁସାସନୀପାଟିହାରିୟଂ।
ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନଂ ଇଜ୍ଝତୀତି – ଇଦ୍ଧି। ୱିଚିକିଚ୍ଛଂ ପଟିହରତୀତି – ପାଟିହାରିୟଂ। ୟେ ତେନ ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନେନ ସମନ୍ନାଗତା, ସବ୍ବେ ତେ ୱିସୁଦ୍ଧଚିତ୍ତା ଅନାୱିଲସଙ୍କପ୍ପାତି – ଆଦେସନାପାଟିହାରିୟଂ। ‘‘ତଂ ଖୋ ପନ ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନଂ ଏୱଂ ଆସେୱିତବ୍ବଂ, ଏୱଂ ଭାୱେତବ୍ବଂ, ଏୱଂ ବହୁଲୀକାତବ୍ବଂ, ଏୱଂ ତଦନୁଧମ୍ମତା, ସତି ଉପଟ୍ଠାପେତବ୍ବା’’ତି – ଅନୁସାସନୀପାଟିହାରିୟଂ।
ଞାଣଂ ଇଜ୍ଝତୀତି – ଇଦ୍ଧି। ଅୱିଜ୍ଜଂ ପଟିହରତୀତି – ପାଟିହାରିୟଂ। ୟେ ତେନ ଞାଣେନ ସମନ୍ନାଗତା, ସବ୍ବେ ତେ ୱିସୁଦ୍ଧଚିତ୍ତା ଅନାୱିଲସଙ୍କପ୍ପାତି – ଆଦେସନାପାଟିହାରିୟଂ। ‘‘ତଂ ଖୋ ପନ ଞାଣଂ ଏୱଂ ଆସେୱିତବ୍ବଂ, ଏୱଂ ଭାୱେତବ୍ବଂ, ଏୱଂ ବହୁଲୀକାତବ୍ବଂ, ଏୱଂ ତଦନୁଧମ୍ମତା ସତି ଉପଟ୍ଠାପେତବ୍ବା’’ତି – ଅନୁସାସନୀପାଟିହାରିୟଂ।
ପାମୋଜ୍ଜଂ ଇଜ୍ଝତୀତି – ଇଦ୍ଧି। ଅରତିଂ ପଟିହରତୀତି – ପାଟିହାରିୟଂ। ୟେ ତେନ ପାମୋଜ୍ଜେନ ସମନ୍ନାଗତା, ସବ୍ବେ ତେ ୱିସୁଦ୍ଧଚିତ୍ତା ଅନାୱିଲସଙ୍କପ୍ପାତି – ଆଦେସନାପାଟିହାରିୟଂ। ‘‘ତଂ ଖୋ ପନ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଏୱଂ ଆସେୱିତବ୍ବଂ, ଏୱଂ ଭାୱେତବ୍ବଂ , ଏୱଂ ବହୁଲୀକାତବ୍ବଂ, ଏୱଂ ତଦନୁଧମ୍ମତା ସତି ଉପଟ୍ଠାପେତବ୍ବା’’ତି – ଅନୁସାସନୀପାଟିହାରିୟଂ…ପେ॰…।
ପଠମଂ ଝାନଂ ଇଜ୍ଝତୀତି – ଇଦ୍ଧି। ନୀୱରଣେ ପଟିହରତୀତି – ପାଟିହାରିୟଂ। ୟେ ତେନ ପଠମେନ ଝାନେନ ସମନ୍ନାଗତା, ସବ୍ବେ ତେ ୱିସୁଦ୍ଧଚିତ୍ତା ଅନାୱିଲସଙ୍କପ୍ପାତି – ଆଦେସନାପାଟିହାରିୟଂ। ‘‘ତଂ ଖୋ ପନ ପଠମଂ ଝାନଂ ଏୱଂ ଆସେୱିତବ୍ବଂ, ଏୱଂ ଭାୱେତବ୍ବଂ, ଏୱଂ ବହୁଲୀକାତବ୍ବଂ, ଏୱଂ ତଦନୁଧମ୍ମତା ସତି ଉପଟ୍ଠାପେତବ୍ବା’’ତି – ଅନୁସାସନୀପାଟିହାରିୟଂ…ପେ॰…।
ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୋ ଇଜ୍ଝତୀତି – ଇଦ୍ଧି। ସବ୍ବକିଲେସେ ପଟିହରତୀତି – ପାଟିହାରିୟଂ। ୟେ ତେନ ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ସମନ୍ନାଗତା, ସବ୍ବେ ତେ ୱିସୁଦ୍ଧଚିତ୍ତା ଅନାୱିଲସଙ୍କପ୍ପାତି – ଆଦେସନାପାଟିହାରିୟଂ। ‘‘ସୋ ଖୋ ପନ ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୋ ଏୱଂ ଆସେୱିତବ୍ବୋ, ଏୱଂ ଭାୱେତବ୍ବୋ, ଏୱଂ ବହୁଲୀକାତବ୍ବୋ, ଏୱଂ ତଦନୁଧମ୍ମତା ସତି ଉପଟ୍ଠାପେତବ୍ବା’’ତି – ଅନୁସାସନୀପାଟିହାରିୟଂ।
୩୨ . ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ଇଜ୍ଝତୀତି – ଇଦ୍ଧି। କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ପଟିହରତୀତି – ପାଟିହାରିୟଂ। ୟା ଚ ଇଦ୍ଧି ୟଞ୍ଚ ପାଟିହାରିୟଂ, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଇଦ୍ଧିପାଟିହାରିୟଂ। ଅବ୍ୟାପାଦୋ ଇଜ୍ଝତୀତି – ଇଦ୍ଧି। ବ୍ୟାପାଦଂ ପଟିହରତୀତି – ପାଟିହାରିୟଂ। ୟା ଚ ଇଦ୍ଧି ୟଞ୍ଚ ପାଟିହାରିୟଂ, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଇଦ୍ଧିପାଟିହାରିୟଂ। ଆଲୋକସଞ୍ଞା ଇଜ୍ଝତୀତି – ଇଦ୍ଧି। ଥିନମିଦ୍ଧଂ ପଟିହରତୀତି – ପାଟିହାରିୟଂ…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୋ ଇଜ୍ଝତୀତି – ଇଦ୍ଧି। ସବ୍ବକିଲେସେ ପଟିହରତୀତି – ପାଟିହାରିୟଂ। ୟା ଚ ଇଦ୍ଧି ୟଞ୍ଚ ପାଟିହାରିୟଂ, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଇଦ୍ଧିପାଟିହାରିୟନ୍ତି ।
ପାଟିହାରିୟକଥା ନିଟ୍ଠିତା।
୭. ସମସୀସକଥା
୩୩ . ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ [ସବ୍ବେସଂ ଧମ୍ମାନଂ (କ॰) ପଟି॰ ମ॰ ୧.୮୭ ପସ୍ସିତବ୍ବା] ସମ୍ମାସମୁଚ୍ଛେଦେ ନିରୋଧେ ଚ ଅନୁପଟ୍ଠାନତା ପଞ୍ଞା ସମସୀସଟ୍ଠେ ଞାଣଂ।
ସବ୍ବଧମ୍ମାନ ନ୍ତି ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧା, ଦ୍ୱାଦସାୟତନାନି, ଅଟ୍ଠାରସ ଧାତୁୟୋ, କୁସଲା ଧମ୍ମା, ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା, ଅବ୍ୟାକତା ଧମ୍ମା, କାମାୱଚରା ଧମ୍ମା, ରୂପାୱଚରା ଧମ୍ମା, ଅରୂପାୱଚରା ଧମ୍ମା, ଅପରିୟାପନ୍ନା ଧମ୍ମା। ସମ୍ମା ସମୁଚ୍ଛେଦେ ତି ନେକ୍ଖମ୍ମେନ କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ସମ୍ମା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ଦତି, ଅବ୍ୟାପାଦେନ ବ୍ୟାପାଦଂ ସମ୍ମା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ଦତି, ଆଲୋକସଞ୍ଞାୟ ଥିନମିଦ୍ଧଂ ସମ୍ମା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ଦତି, ଅୱିକ୍ଖେପେନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ସମ୍ମା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ଦତି, ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନେନ ୱିଚିକିଚ୍ଛଂ ସମ୍ମା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ଦତି, ଞାଣେନ ଅୱିଜ୍ଜଂ ସମ୍ମା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ଦତି, ପାମୋଜ୍ଜେନ ଅରତିଂ ସମ୍ମା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ଦତି, ପଠମେନ ଝାନେନ ନୀୱରଣେ ସମ୍ମା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ଦତି…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ସବ୍ବକିଲେସେ ସମ୍ମା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ଦତି।
ନିରୋଧେ ତି ନେକ୍ଖମ୍ମେନ କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ନିରୋଧେତି, ଅବ୍ୟାପାଦେନ ବ୍ୟାପାଦଂ ନିରୋଧେତି, ଆଲୋକସଞ୍ଞାୟ ଥିନମିଦ୍ଧଂ ନିରୋଧେତି, ଅୱିକ୍ଖେପେନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ନିରୋଧେତି, ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନେନ ୱିଚିକିଚ୍ଛଂ ନିରୋଧେତି, ଞାଣେନ ଅୱିଜ୍ଜଂ ନିରୋଧେତି, ପାମୋଜ୍ଜେନ ଅରତିଂ ନିରୋଧେତି, ପଠମେନ ଝାନେନ ନୀୱରଣେ ନିରୋଧେତି…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ସବ୍ବକିଲେସେ ନିରୋଧେତି।
ଅନୁପଟ୍ଠାନତା ତି ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ନ ଉପଟ୍ଠାତି, ଅବ୍ୟାପାଦଂ ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ ବ୍ୟାପାଦୋ ନ ଉପଟ୍ଠାତି, ଆଲୋକସଞ୍ଞଂ ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ ଥିନମିଦ୍ଧଂ ନ ଉପଟ୍ଠାତି, ଅୱିକ୍ଖେପଂ ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ନ ଉପଟ୍ଠାତି, ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନଂ ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ନ ଉପଟ୍ଠାତି, ଞାଣଂ ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ ଅୱିଜ୍ଜା ନ ଉପଟ୍ଠାତି, ପାମୋଜ୍ଜଂ ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ ଅରତି ନ ଉପଟ୍ଠାତି, ପଠମଂ ଝାନଂ ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ ନୀୱରଣା ନ ଉପଟ୍ଠନ୍ତି…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗଂ ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ ସବ୍ବକିଲେସା ନ ଉପଟ୍ଠନ୍ତି।
ସମ ନ୍ତି କାମଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ସମଂ, ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ଅବ୍ୟାପାଦୋ ସମଂ, ଥିନମିଦ୍ଧସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ଆଲୋକସଞ୍ଞା ସମଂ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ଅୱିକ୍ଖେପୋ ସମଂ, ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ପହୀନତ୍ତା ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନଂ ସମଂ, ଅୱିଜ୍ଜାୟ ପହୀନତ୍ତା ଞାଣଂ ସମଂ, ଅରତିୟା ପହୀନତ୍ତା ପାମୋଜ୍ଜଂ ସମଂ, ନୀୱରଣାନଂ ପହୀନତ୍ତା ପଠମଂ ଝାନଂ ସମଂ…ପେ॰… ସବ୍ବକିଲେସାନଂ ପହୀନତ୍ତା ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୋ ସମଂ।
ସୀସ ନ୍ତି ତେରସ ସୀସାନି – ପଲିବୋଧସୀସଞ୍ଚ ତଣ୍ହା, ୱିନିବନ୍ଧନସୀସଞ୍ଚ ମାନୋ , ପରାମାସସୀସଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠି, ୱିକ୍ଖେପସୀସଞ୍ଚ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ, ସଂକିଲେସସୀସଞ୍ଚ ଅୱିଜ୍ଜା, ଅଧିମୋକ୍ଖସୀସଞ୍ଚ ସଦ୍ଧା, ପଗ୍ଗହସୀସଞ୍ଚ ୱୀରିୟଂ, ଉପଟ୍ଠାନସୀସଞ୍ଚ ସତି, ଅୱିକ୍ଖେପସୀସଞ୍ଚ ସମାଧି, ଦସ୍ସନସୀସଞ୍ଚ ପଞ୍ଞା, ପୱତ୍ତସୀସଞ୍ଚ ଜୀୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଗୋଚରସୀସଞ୍ଚ ୱିମୋକ୍ଖୋ, ସଙ୍ଖାରସୀସଞ୍ଚ ନିରୋଧୋତି।
ସମସୀସକଥା ନିଟ୍ଠିତା।
୮. ସତିପଟ୍ଠାନକଥା
୩୪ . ସାୱତ୍ଥିନିଦାନଂ । ‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସତିପଟ୍ଠାନା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା, ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା’’ତି।
୩୫ . [କ] କଥଂ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପଥୱୀକାୟଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପସ୍ସତି, ନୋ ନିଚ୍ଚତୋ; ଦୁକ୍ଖତୋ ଅନୁପସ୍ସତି, ନୋ ସୁଖତୋ; ଅନତ୍ତତୋ ଅନୁପସ୍ସତି, ନୋ ଅତ୍ତତୋ; ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ନୋ ନନ୍ଦତି; ୱିରଜ୍ଜତି, ନୋ ରଜ୍ଜତି; ନିରୋଧେତି, ନୋ ସମୁଦେତି, ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜତି, ନୋ ଆଦିୟତି । ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ନିଚ୍ଚସଞ୍ଞଂ ପଜହତି, ଦୁକ୍ଖତୋ ଅନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ସୁଖସଞ୍ଞଂ ପଜହତି, ଅନତ୍ତତୋ ଅନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ଅତ୍ତସଞ୍ଞଂ ପଜହତି, ନିବ୍ବିନ୍ଦନ୍ତୋ ନନ୍ଦିଂ ପଜହତି, ୱିରଜ୍ଜନ୍ତୋ ରାଗଂ ପଜହତି, ନିରୋଧେନ୍ତୋ ସମୁଦୟଂ ପଜହତି, ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜନ୍ତୋ ଆଦାନଂ ପଜହତି। ଇମେହି ସତ୍ତହି ଆକାରେହି କାୟଂ ଅନୁପସ୍ସତି। କାୟୋ ଉପଟ୍ଠାନଂ, ନୋ ସତି। ସତି ଉପଟ୍ଠାନଞ୍ଚେୱ ସତି ଚ। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ତଂ କାୟଂ ଅନୁପସ୍ସତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନା’’।
ଭାୱନା ତି ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, ତଦୁପଗୱୀରିୟୱାହନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା।
ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଆପୋକାୟଂ…ପେ॰… ତେଜୋକାୟଂ… ୱାୟୋକାୟଂ… କେସକାୟଂ… ଲୋମକାୟଂ… ଛୱିକାୟଂ… ଚମ୍ମକାୟଂ… ମଂସକାୟଂ… ରୁଧିରକାୟଂ… ନ୍ହାରୁକାୟଂ [ନହାରୁକାୟଂ (ସ୍ୟା॰)] … ଅଟ୍ଠିକାୟଂ… ଅଟ୍ଠିମିଞ୍ଜକାୟଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପସ୍ସତି, ନୋ ନିଚ୍ଚତୋ; ଦୁକ୍ଖତୋ ଅନୁପସ୍ସତି, ନୋ ସୁଖତୋ ; ଅନତ୍ତତୋ ଅନୁପସ୍ସତି, ନୋ ଅତ୍ତତୋ; ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ନୋ ନନ୍ଦତି; ୱିରଜ୍ଜତି, ନୋ ରଜ୍ଜତି, ନିରୋଧେତି, ନୋ ସମୁଦେତି; ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜତି, ନୋ ଆଦିୟତି। ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ନିଚ୍ଚସଞ୍ଞଂ ପଜହତି, ଦୁକ୍ଖତୋ ଅନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ସୁଖସଞ୍ଞଂ ପଜହତି, ଅନତ୍ତତୋ ଅନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ଅତ୍ତସଞ୍ଞଂ ପଜହତି, ନିବ୍ବିନ୍ଦନ୍ତୋ ନନ୍ଦିଂ ପଜହତି, ୱିରଜ୍ଜନ୍ତୋ ରାଗଂ ପଜହତି, ନିରୋଧେନ୍ତୋ ସମୁଦୟଂ ପଜହତି, ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜନ୍ତୋ ଆଦାନଂ ପଜହତି । ଇମେହି ସତ୍ତହି ଆକାରେହି କାୟଂ ଅନୁପସ୍ସତି। କାୟୋ ଉପଟ୍ଠାନଂ, ନୋ ସତି। ସତି ଉପଟ୍ଠାନଞ୍ଚେୱ ସତି ଚ। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ତଂ କାୟଂ ଅନୁପସ୍ସତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନା’’।
ଭାୱନା ତି ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, ତଦୁପଗୱୀରିୟୱାହନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଏୱଂ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି।
[ଖ] କଥଂ ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ସୁଖଂ ୱେଦନଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପସ୍ସତି, ନୋ ନିଚ୍ଚତୋ…ପେ॰… ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜତି, ନୋ ଆଦିୟତି। ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ନିଚ୍ଚସଞ୍ଞଂ ପଜହତି…ପେ॰… ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜନ୍ତୋ ଆଦାନଂ ପଜହତି। ଇମେହି ସତ୍ତହି ଆକାରେହି ୱେଦନଂ ଅନୁପସ୍ସତି। ୱେଦନା ଉପଟ୍ଠାନଂ, ନୋ ସତି। ସତି ଉପଟ୍ଠାନଞ୍ଚେୱ ସତି ଚ। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ତଂ ୱେଦନଂ ଅନୁପସ୍ସତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନା’’।
ଭାୱନା ତି ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା…ପେ॰… ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା…ପେ॰… ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଦୁକ୍ଖଂ ୱେଦନଂ…ପେ॰… ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱେଦନଂ… ସାମିସଂ ସୁଖଂ ୱେଦନଂ… ନିରାମିସଂ ସୁଖଂ ୱେଦନଂ… ସାମିସଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱେଦନଂ… ନିରାମିସଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱେଦନଂ… ସାମିସଂ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱେଦନଂ… ନିରାମିସଂ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱେଦନଂ… ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ… ସୋତସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ… ଘାନସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ… ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ… କାୟସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ୱେଦନଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପସ୍ସତି, ନୋ ନିଚ୍ଚତୋ…ପେ॰… ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜତି, ନୋ ଆଦିୟତି। ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ନିଚ୍ଚସଞ୍ଞଂ ପଜହତି…ପେ॰… ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜନ୍ତୋ ଆଦାନଂ ପଜହତି। ଇମେହି ସତ୍ତହି ଆକାରେହି ୱେଦନଂ ଅନୁପସ୍ସତି। ୱେଦନା ଉପଟ୍ଠାନଂ, ନୋ ସତି। ସତି ଉପଟ୍ଠାନଞ୍ଚେୱ ସତି ଚ। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ତଂ ୱେଦନଂ ଅନୁପସ୍ସତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନା’’।
ଭାୱନା ତି ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା…ପେ॰… ଏୱଂ ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି।
[ଗ] କଥଂ ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ସରାଗଂ ଚିତ୍ତଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପସ୍ସତି, ନୋ ନିଚ୍ଚତୋ…ପେ॰… ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜତି, ନୋ ଆଦିୟତି। ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ନିଚ୍ଚସଞ୍ଞଂ ପଜହତି…ପେ॰… ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜନ୍ତୋ ଆଦାନଂ ପଜହତି । ଇମେହି ସତ୍ତହି ଆକାରେହି ଚିତ୍ତଂ ଅନୁପସ୍ସତି। ଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠାନଂ, ନୋ ସତି। ସତି ଉପଟ୍ଠାନଞ୍ଚେୱ ସତି ଚ। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅନୁପସ୍ସତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନା’’।
ଭାୱନା ତି ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା…ପେ॰… ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା।
ଇଧେକଚ୍ଚୋ ୱୀତରାଗଂ ଚିତ୍ତଂ…ପେ॰… ସଦୋସଂ ଚିତ୍ତଂ… ୱୀତଦୋସଂ ଚିତ୍ତଂ… ସମୋହଂ ଚିତ୍ତଂ… ୱୀତମୋହଂ ଚିତ୍ତଂ… ସଂଖିତ୍ତଂ ଚିତ୍ତଂ… ୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ଚିତ୍ତଂ… ମହଗ୍ଗତଂ ଚିତ୍ତଂ… ଅମହଗ୍ଗତଂ ଚିତ୍ତଂ… ସଉତ୍ତରଂ ଚିତ୍ତଂ… ଅନୁତ୍ତରଂ ଚିତ୍ତଂ… ସମାହିତଂ ଚିତ୍ତଂ… ଅସମାହିତଂ ଚିତ୍ତଂ… ୱିମୁତ୍ତଂ ଚିତ୍ତଂ… ଅୱିମୁତ୍ତଂ ଚିତ୍ତଂ… ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ… ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ… କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପସ୍ସତି, ନୋ ନିଚ୍ଚତୋ…ପେ॰… ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜତି, ନୋ ଆଦିୟତି। ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ନିଚ୍ଚସଞ୍ଞଂ ପଜହତି…ପେ॰… ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜନ୍ତୋ ଆଦାନଂ ପଜହତି। ଇମେହି ସତ୍ତହି ଆକାରେହି ଚିତ୍ତଂ ଅନୁପସ୍ସତି। ଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠାନଂ, ନୋ ସତି। ସତି ଉପଟ୍ଠାନଞ୍ଚେୱ ସତି ଚ। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅନୁପସ୍ସତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନା’’।
ଭାୱନା ତି ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା…ପେ॰… ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଏୱଂ ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି।
[ଘ] କଥଂ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଠପେତ୍ୱା କାୟଂ ଠପେତ୍ୱା ୱେଦନଂ ଠପେତ୍ୱା ଚିତ୍ତଂ ତଦୱସେସେ ଧମ୍ମେ ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପସ୍ସତି, ନୋ ନିଚ୍ଚତୋ; ଦୁକ୍ଖତୋ ଅନୁପସ୍ସତି, ନୋ ସୁଖତୋ; ଅନତ୍ତତୋ ଅନୁପସ୍ସତି, ନୋ ଅତ୍ତତୋ; ନିବ୍ବିନ୍ଦତି, ନୋ ନନ୍ଦତି; ୱିରଜ୍ଜତି, ନୋ ରଜ୍ଜତି; ନିରୋଧେତି, ନୋ ସମୁଦେତି; ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜତି, ନୋ ଆଦିୟତି। ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ନିଚ୍ଚସଞ୍ଞଂ ପଜହତି, ଦୁକ୍ଖତୋ ଅନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ସୁଖସଞ୍ଞଂ ପଜହତି, ଅନତ୍ତତୋ ଅନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ଅତ୍ତସଞ୍ଞଂ ପଜହତି, ନିବ୍ବିନ୍ଦନ୍ତୋ ନନ୍ଦିଂ ପଜହତି, ୱିରଜ୍ଜନ୍ତୋ ରାଗଂ ପଜହତି, ନିରୋଧେନ୍ତୋ ସମୁଦୟଂ ପଜହତି, ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜନ୍ତୋ ଆଦାନଂ ପଜହତି। ଇମେହି ସତ୍ତହି ଆକାରେହି ତେ ଧମ୍ମେ ଅନୁପସ୍ସତି। ଧମ୍ମା ଉପଟ୍ଠାନଂ, ନୋ ସତି। ସତି ଉପଟ୍ଠାନଞ୍ଚେୱ ସତି ଚ। ତାୟ ସତିୟା ତେନ ଞାଣେନ ତେ ଧମ୍ମେ ଅନୁପସ୍ସତି। ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି – ‘‘ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନା’’।
ଭାୱନା ତି ଚତସ୍ସୋ ଭାୱନା – ତତ୍ଥ ଜାତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନତିୱତ୍ତନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଏକରସଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, ତଦୁପଗୱୀରିୟୱାହନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା, ଆସେୱନଟ୍ଠେନ ଭାୱନା। ଏୱଂ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତୀତି।
ସତିପଟ୍ଠାନକଥା ନିଟ୍ଠିତା।
୯. ୱିପସ୍ସନାକଥା
୩୬ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –
‘‘ସୋ ୱତ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କଞ୍ଚି [କିଞ୍ଚି (କ॰) ଅ॰ ନି॰ ୬.୯୯-୧୦୦ ପସ୍ସିତବ୍ବା] ସଙ୍ଖାରଂ ନିଚ୍ଚତୋ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକାୟ ଖନ୍ତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ଭୱିସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି; ଅନୁଲୋମିକାୟ ଖନ୍ତିୟା ଅସମନ୍ନାଗତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମିସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି; ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଅନୋକ୍କମମାନୋ ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ ୱା ସକଦାଗାମିଫଲଂ ୱା ଅନାଗାମିଫଲଂ ୱା ଅରହତ୍ତଂ ୱା [ଅରହତ୍ତଫଲଂ ୱା (ସ୍ୟା॰ କ॰) ଅ॰ ନି॰ ୬.୯୮ ପସ୍ସିତବ୍ବା] ସଚ୍ଛିକରିସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି।
‘‘ସୋ ୱତ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରେ ଅନିଚ୍ଚତୋ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକାୟ ଖନ୍ତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ଭୱିସ୍ସତୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି; ଅନୁଲୋମିକାୟ ଖନ୍ତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମିସ୍ସତୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି, ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମମାନୋ ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ ୱା ସକଦାଗାମିଫଲଂ ୱା ଅନାଗାମିଫଲଂ ୱା ଅରହତ୍ତଂ ୱା ସଚ୍ଛିକରିସ୍ସତୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି।
‘‘ସୋ ୱତ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କଞ୍ଚି ସଙ୍ଖାରଂ ସୁଖତୋ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକାୟ ଖନ୍ତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ଭୱିସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି; ଅନୁଲୋମିକାୟ ଖନ୍ତିୟା ଅସମନ୍ନାଗତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମିସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି; ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଅନୋକ୍କମମାନୋ ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ ୱା ସକଦାଗାମିଫଲଂ ୱା ଅନାଗାମିଫଲଂ ୱା ଅରହତ୍ତଂ ୱା ସଚ୍ଛିକରିସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି ।
‘‘ସୋ ୱତ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରେ ଦୁକ୍ଖତୋ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକାୟ ଖନ୍ତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ଭୱିସ୍ସତୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି; ଅନୁଲୋମିକାୟ ଖନ୍ତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମିସ୍ସତୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି; ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମମାନୋ ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ ୱା ସକଦାଗାମିଫଲଂ ୱା ଅନାଗାମିଫଲଂ ୱା ଅରହତ୍ତଂ ୱା ସଚ୍ଛିକରିସ୍ସତୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି।
‘‘ସୋ ୱତ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କଞ୍ଚି ଧମ୍ମଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକାୟ ଖନ୍ତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ଭୱିସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି; ଅନୁଲୋମିକାୟ ଖନ୍ତିୟା ଅସମନ୍ନାଗତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମିସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି; ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଅନୋକ୍କମମାନୋ ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ ୱା ସକଦାଗାମିଫଲଂ ୱା ଅନାଗାମିଫଲଂ ୱା ଅରହତ୍ତଂ ୱା ସଚ୍ଛିକରିସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି।
‘‘ସୋ ୱତ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବଧମ୍ମେ [କଞ୍ଚି ଧମ୍ମଂ (ସ୍ୟା॰), କିଞ୍ଚି ଧମ୍ମଂ (କ॰) ଅ॰ ନି॰ ୬.୧୦୦ ପସ୍ସିତବ୍ବା] ଅନତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକାୟ ଖନ୍ତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ଭୱିସ୍ସତୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି; ଅନୁଲୋମିକାୟ ଖନ୍ତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମିସ୍ସତୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି; ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମମାନୋ ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ ୱା ସକଦାଗାମିଫଲଂ ୱା ଅନାଗାମିଫଲଂ ୱା ଅରହତ୍ତଂ ୱା ସଚ୍ଛିକରିସ୍ସତୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି।
‘‘ସୋ ୱତ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନିବ୍ବାନଂ ଦୁକ୍ଖତୋ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକାୟ ଖନ୍ତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ଭୱିସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି; ଅନୁଲୋମିକାୟ ଖନ୍ତିୟା ଅସମନ୍ନାଗତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମିସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି; ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଅନୋକ୍କମମାନୋ ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ ୱା ସକଦାଗାମିଫଲଂ ୱା ଅନାଗାମିଫଲଂ ୱା ଅରହତ୍ତଂ ୱା ସଚ୍ଛିକରିସ୍ସତୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି।
‘‘ସୋ ୱତ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନିବ୍ବାନଂ ସୁଖତୋ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକାୟ ଖନ୍ତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ଭୱିସ୍ସତୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି; ଅନୁଲୋମିକାୟ ଖନ୍ତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମିସ୍ସତୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି; ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମମାନୋ ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ ୱା ସକଦାଗାମିଫଲଂ ୱା ଅନାଗାମିଫଲଂ ୱା ଅରହତ୍ତଂ ୱା ସଚ୍ଛିକରିସ୍ସତୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି’’।
୩୭ . କତିହାକାରେହି ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି, କତିହାକାରେହି ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି? ଚତ୍ତାରୀସାୟ ଆକାରେହି ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି, ଚତ୍ତାରୀସାୟ ଆକାରେହି ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି।
କତମେହି ଚତ୍ତାରୀସାୟ ଆକାରେହି ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି, କତମହି ଚତ୍ତାରୀସାୟ ଆକାରେହି ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି? ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ଅନିଚ୍ଚତୋ ଦୁକ୍ଖତୋ ରୋଗତୋ ଗଣ୍ଡତୋ ସଲ୍ଲତୋ ଅଘତୋ ଆବାଧତୋ ପରତୋ ପଲୋକତୋ ଈତିତୋ ଉପଦ୍ଦୱତୋ ଭୟତୋ ଉପସଗ୍ଗତୋ ଚଲତୋ ପଭଙ୍ଗୁତୋ [ପଭଙ୍ଗତୋ (ସ୍ୟା॰)] ଅଦ୍ଧୁୱତୋ ଅତାଣତୋ [ଅତ୍ତାଣତୋ (ସ୍ୟା॰)] ଅଲେଣତୋ ଅସରଣତୋ ରିତ୍ତତୋ ତୁଚ୍ଛତୋ ସୁଞ୍ଞତୋ ଅନତ୍ତତୋ ଆଦୀନୱତୋ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମତୋ ଅସାରକତୋ ଅଘମୂଲତୋ ୱଧକତୋ ୱିଭୱତୋ ସାସୱତୋ ସଙ୍ଖତତୋ ମାରାମିସତୋ ଜାତିଧମ୍ମତୋ ଜରାଧମ୍ମତୋ ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମତୋ ମରଣଧମ୍ମତୋ ସୋକଧମ୍ମତୋ ପରିଦେୱଧମ୍ମତୋ ଉପାୟାସଧମ୍ମତୋ ସଂକିଲେସିକଧମ୍ମତୋ।
୩୮ . ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ଅନିଚ୍ଚତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ନିଚ୍ଚଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ଦୁକ୍ଖତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ସୁଖଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ରୋଗତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ଆରୋଗ୍ୟଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ଗଣ୍ଡତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ଅଗଣ୍ଡଂ [ନିଗଣ୍ଡୋ (ସ୍ୟା॰)] ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ସଲ୍ଲତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ୱିସଲ୍ଲଂ [ନିସ୍ସଲ୍ଲଂ (ସ୍ୟା॰)] ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି।
ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ଅଘତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ଅନଘୋ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ଆବାଧତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ଅନାବାଧୋ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ପରତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ଅପରପ୍ପଚ୍ଚୟଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ପଲୋକତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ଅପଲୋକଧମ୍ମୋ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ଈତିତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ଅନୀତିକଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି।
ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ଉପଦ୍ଦୱତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ଅନୁପଦ୍ଦୱଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ଭୟତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ଅଭୟଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ଉପସଗ୍ଗତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ଅନୁପସଗ୍ଗଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ଚଲତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ଅଚଲଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ପଭଙ୍ଗୁତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ଅପଭଙ୍ଗୁ [ଅପ୍ପଭଙ୍ଗଂ (ସ୍ୟା॰)] ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି।
ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ଅଦ୍ଧୁୱତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ଧୁୱଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ଅତାଣତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ତାଣଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ଅଲେଣତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ଲେଣଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ଅସରଣତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ସରଣଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ରିତ୍ତତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ଅରିତ୍ତଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି।
ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ତୁଚ୍ଛତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ଅତୁଚ୍ଛଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ସୁଞ୍ଞତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ପରମସୁଞ୍ଞଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ଅନତ୍ତତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ପରମତ୍ଥଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ଆଦୀନୱତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ଅନାଦୀନୱଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି।
ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ଅସାରକତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ସାରଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ଅଘମୂଲତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ଅନଘମୂଲଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ୱଧକତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ଅୱଧକଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ୱିଭୱତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ଅୱିଭୱଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ସାସୱତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ଅନାସୱଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି।
ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ସଙ୍ଖତତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ଅସଙ୍ଖତଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ମାରାମିସତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ନିରାମିସଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ଜାତିଧମ୍ମତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ଅଜାତଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ଜରାଧମ୍ମତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ଅଜରଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ଅବ୍ୟାଧି [ଅବ୍ୟାଧିଧମ୍ମଂ (ସ୍ୟା॰)] ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି।
ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ମରଣଧମ୍ମତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ଅମତଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ସୋକଧମ୍ମତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ଅସୋକଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ପରିଦେୱଧମ୍ମତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ଅପରିଦେୱଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ଉପାୟାସଧମ୍ମତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ଅନୁପାୟାସଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି। ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ସଂକିଲେସିକଧମ୍ମତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ନିରୋଧୋ ଅସଂକିଲିଟ୍ଠଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି।
୩୯ . ଅନିଚ୍ଚତୋତି, ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା। ଦୁକ୍ଖତୋତି, ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା। ରୋଗତୋତି , ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା। ଗଣ୍ଡତୋତି, ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା। ସଲ୍ଲତୋତି, ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା। ଅଘତୋତି, ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା। ଆବାଧତୋତି, ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା। ପରତୋତି, ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା। ପଲୋକତୋତି, ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା। ଈତିତୋତି, ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା।
ଉପଦ୍ଦୱତୋତି, ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା। ଭୟତୋତି, ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା । ଉପସଗ୍ଗତୋତି, ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା। ଚଲତୋତି, ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା। ପଭଙ୍ଗୁତୋତି, ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା। ଅଦ୍ଧୁୱତୋତି, ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା। ଅତାଣତୋତି, ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା। ଅଲେଣତୋତି, ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା। ଅସରଣତୋତି, ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା। ରିତ୍ତତୋତି, ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା।
ତୁଚ୍ଛତୋତି, ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା। ସୁଞ୍ଞତୋତି, ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା। ଅନତ୍ତତୋତି , ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା। ଆଦୀନୱତୋତି, ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା। ୱିପରିଣାମଧମ୍ମତୋତି, ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା। ଅସାରକତୋତି, ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା। ଅଘମୂଲତୋତି , ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା। ୱଧକତୋତି, ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା। ୱିଭୱତୋତି, ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା। ସାସୱତୋତି, ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା।
ସଙ୍ଖତତୋତି, ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା। ମାରାମିସତୋତି, ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା। ଜାତିଧମ୍ମତୋତି, ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା। ଜରାଧମ୍ମତୋତି, ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା। ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମତୋତି, ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା। ମରଣଧମ୍ମତୋତି, ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା। ସୋକଧମ୍ମତୋତି, ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା। ପରିଦେୱଧମ୍ମତୋତି, ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା। ଉପାୟାସଧମ୍ମତୋତି, ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା। ସଂକିଲେସିକଧମ୍ମତୋତି, ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା।
ଇମେହି ଚତ୍ତାଲୀସାୟ ଆକାରେହି ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି। ଇମେହି ଚତ୍ତାଲୀସାୟ ଆକାରେହି ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମତି।
ଇମେହି ଚତ୍ତାଲୀସାୟ ଆକାରେହି ଅନୁଲୋମିକଂ ଖନ୍ତିଂ ପଟିଲଭନ୍ତସ୍ସ, ଇମେହି ଚତ୍ତାଲୀସାୟ ଆକାରେହି ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମନ୍ତସ୍ସ କତି ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା, କତି ଦୁକ୍ଖାନୁପସ୍ସନା, କତି ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା?
ପଞ୍ଚୱୀସତି ଅନତ୍ତାନୁପସ୍ସନା, ପଞ୍ଞାସ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସନା।
ସତଂ ପଞ୍ଚୱୀସତି ଚେୱ, ୟାନି ଦୁକ୍ଖେ ପୱୁଚ୍ଚରେତି॥
ୱିପସ୍ସନାକଥା ନିଟ୍ଠିତା।
୧୦. ମାତିକାକଥା
୪୦ . ନିଚ୍ଛାତୋ [ନିଚ୍ଛାତୋ ମୁଚ୍ଚତୀତି (ସ୍ୟା॰)] , ମୋକ୍ଖୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ, ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତି, ଅଧିସୀଲଂ, ଅଧିଚିତ୍ତଂ, ଅଧିପଞ୍ଞା, ପସ୍ସଦ୍ଧି, ଞାଣଂ, ଦସ୍ସନଂ ୱିସୁଦ୍ଧି [ସୁଦ୍ଧି (ସ୍ୟା॰)] ନେକ୍ଖମ୍ମଂ, ନିସ୍ସରଣଂ ପୱିୱେକୋ, ୱୋସ୍ସଗ୍ଗୋ, ଚରିୟା, ଝାନୱିମୋକ୍ଖୋ, ଭାୱନା, ଅଧିଟ୍ଠାନଂ, ଜୀୱିତଂ।
୪୧ . ନିଚ୍ଛାତୋ ତି ନେକ୍ଖମ୍ମେନ କାମଚ୍ଛନ୍ଦତୋ ନିଚ୍ଛାତୋ, ଅବ୍ୟାପାଦେନ ବ୍ୟାପାଦତୋ ନିଚ୍ଛାତୋ…ପେ॰… ପଠମେନ ଝାନେନ ନୀୱରଣେହି ନିଚ୍ଛାତୋ…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ସବ୍ବକିଲେସେହି ନିଚ୍ଛାତୋ।
ମୋକ୍ଖୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ ତି ନେକ୍ଖମ୍ମେନ କାମଚ୍ଛନ୍ଦତୋ ମୁଚ୍ଚତୀତି – ମୋକ୍ଖୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ଅବ୍ୟାପାଦେନ ବ୍ୟାପାଦତୋ ମୁଚ୍ଚତୀତି – ମୋକ୍ଖୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ…ପେ॰… ପଠମେନ ଝାନେନ ନୀୱରଣେହି ମୁଚ୍ଚତୀତି – ମୋକ୍ଖୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ସବ୍ବକିଲେସେହି ମୁଚ୍ଚତୀତି – ମୋକ୍ଖୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ।
ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତୀ ତି ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ୱିଜ୍ଜତୀତି ୱିଜ୍ଜା, କାମଚ୍ଛନ୍ଦତୋ ମୁଚ୍ଚତୀତି ୱିମୁତ୍ତି। ୱିଜ୍ଜନ୍ତୋ ମୁଚ୍ଚତି, ମୁଚ୍ଚନ୍ତୋ ୱିଜ୍ଜତୀତି – ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତି। ଅବ୍ୟାପାଦୋ [ଅବ୍ୟାପାଦଂ (ସ୍ୟା॰)] ୱିଜ୍ଜତୀତି ୱିଜ୍ଜା, ବ୍ୟାପାଦତୋ ୱିମୁଚ୍ଚତୀତି ୱିମୁତ୍ତି। ୱିଜ୍ଜନ୍ତୋ ମୁଚ୍ଚତି, ମୁଚ୍ଚନ୍ତୋ ୱିଜ୍ଜତୀତି – ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତି…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୋ ୱିଜ୍ଜତୀତି ୱିଜ୍ଜା, ସବ୍ବକିଲେସେହି ମୁଚ୍ଚତୀତି ୱିମୁତ୍ତି। ୱିଜ୍ଜନ୍ତୋ ମୁଚ୍ଚତି, ମୁଚ୍ଚନ୍ତୋ ୱିଜ୍ଜତୀତି – ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତି।
ଅଧିସୀଲଂ ଅଧିଚିତ୍ତଂ ଅଧିପଞ୍ଞା ତି ନେକ୍ଖମ୍ମେନ କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ, ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ଚିତ୍ତୱିସୁଦ୍ଧି, ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ଦିଟ୍ଠିୱିସୁଦ୍ଧି। ୟୋ ତତ୍ଥ ସଂୱରଟ୍ଠୋ, ଅୟଂ ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖା । ୟୋ ତତ୍ଥ ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠୋ, ଅୟଂ ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖା। ୟୋ ତତ୍ଥ ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ, ଅୟଂ ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା। ଅବ୍ୟାପାଦେନ ବ୍ୟାପାଦଂ ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ସବ୍ବକିଲେସେ ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲୱିସୁଦ୍ଧି, ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠେନ ଚିତ୍ତୱିସୁଦ୍ଧି। ଦସ୍ସନଟ୍ଠେନ ଦିଟ୍ଠିୱିସୁଦ୍ଧି। ୟୋ ତତ୍ଥ ସଂୱରଟ୍ଠୋ, ଅୟଂ ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖା। ୟୋ ତତ୍ଥ ଅୱିକ୍ଖେପଟ୍ଠୋ, ଅୟଂ ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖା। ୟୋ ତତ୍ଥ ଦସ୍ସନଟ୍ଠୋ, ଅୟଂ ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା।
ପସ୍ସଦ୍ଧୀ ତି ନେକ୍ଖମ୍ମେନ କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭେତି, ଅବ୍ୟାପାଦେନ ବ୍ୟାପାଦଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭେତି…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ସବ୍ବକିଲେସେ ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭେତି।
ଞାଣ ନ୍ତି କାମଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ ; ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ଅବ୍ୟାପାଦୋ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ…ପେ॰… ସବ୍ବକିଲେସାନଂ ପହୀନତ୍ତା ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୋ ଞାତଟ୍ଠେନ ଞାଣଂ।
ଦସ୍ସନ ନ୍ତି କାମଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ଦିଟ୍ଠତ୍ତା ଦସ୍ସନଂ। ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ଅବ୍ୟାପାଦୋ ଦିଟ୍ଠତ୍ତା ଦସ୍ସନଂ…ପେ॰… ସବ୍ବକିଲେସାନଂ ପହୀନତ୍ତା ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୋ ଦିଟ୍ଠତ୍ତା ଦସ୍ସନଂ।
ୱିସୁଦ୍ଧୀ ତି କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ପଜହନ୍ତୋ ନେକ୍ଖମ୍ମେନ ୱିସୁଜ୍ଝତି। ବ୍ୟାପାଦଂ ପଜହନ୍ତୋ ଅବ୍ୟାପାଦେନ ୱିସୁଜ୍ଝତି…ପେ॰… ସବ୍ବକିଲେସେ ପଜହନ୍ତୋ ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ୱିସୁଜ୍ଝତି।
ନେକ୍ଖମ୍ମ ନ୍ତି କାମାନମେତଂ ନିସ୍ସରଣଂ, ୟଦିଦଂ ନେକ୍ଖମ୍ମଂ। ରୂପାନମେତଂ ନିସ୍ସରଣଂ, ୟଦିଦଂ ଆରୁପ୍ପଂ। ୟଂ ଖୋ ପନ କିଞ୍ଚି ଭୂତଂ ସଙ୍ଖତଂ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ, ନିରୋଧୋ ତସ୍ସ ନେକ୍ଖମ୍ମଂ। ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ଅବ୍ୟାପାଦୋ ନେକ୍ଖମ୍ମଂ। ଥିନମିଦ୍ଧସ୍ସ ଆଲୋକସଞ୍ଞା ନେକ୍ଖମ୍ମଂ…ପେ॰… ସବ୍ବକିଲେସାନଂ ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୋ ନେକ୍ଖମ୍ମଂ।
ନିସ୍ସରଣ ନ୍ତି କାମାନମେତଂ ନିସ୍ସରଣଂ, ୟଦିଦଂ ନେକ୍ଖମ୍ମଂ। ରୂପାନମେତଂ ନିସ୍ସରଣଂ, ୟଦିଦଂ ଆରୁପ୍ପଂ। ୟଂ ଖୋ ପନ କିଞ୍ଚି ଭୂତଂ ସଙ୍ଖତଂ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ, ନିରୋଧୋ ତସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ। କାମଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ନିସ୍ସରଣଂ। ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ଅବ୍ୟାପାଦୋ ନିସ୍ସରଣଂ…ପେ॰… ସବ୍ବକିଲେସାନଂ ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୋ ନିସ୍ସରଣଂ।
ପୱିୱେକୋ ତି କାମଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ପୱିୱେକୋ …ପେ॰… ସବ୍ବକିଲେସାନଂ ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୋ ପୱିୱେକୋ ।
ୱୋସ୍ସଗ୍ଗୋ ତି ନେକ୍ଖମ୍ମେନ କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ୱୋସ୍ସଜ୍ଜତୀତି – ୱୋସ୍ସଗ୍ଗୋ। ଅବ୍ୟାପାଦେନ ବ୍ୟାପାଦଂ ୱୋସ୍ସଜ୍ଜତୀତି – ୱୋସ୍ସଗ୍ଗୋ…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ସବ୍ବକିଲେସେ ୱୋସ୍ସଜ୍ଜତୀତି – ୱୋସ୍ସଗ୍ଗୋ।
ଚରିୟା ତି କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ପଜହନ୍ତୋ ନେକ୍ଖମ୍ମେନ ଚରତି। ବ୍ୟାପାଦଂ ପଜହନ୍ତୋ ଅବ୍ୟାପାଦେନ ଚରତି…ପେ॰… ସବ୍ବକିଲେସେ ପଜହନ୍ତୋ ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ଚରତି।
ଝାନୱିମୋକ୍ଖୋ ତି ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ଝାୟତୀତି – ଝାନଂ। କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ଝାପେତୀତି – ଝାନଂ। ଝାୟନ୍ତୋ ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଝାନୱିମୋକ୍ଖୋ। ଝାପେନ୍ତୋ ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଝାନୱିମୋକ୍ଖୋ। ଝାୟନ୍ତୀତି ଧମ୍ମା। ଝାପେନ୍ତୀତି କିଲେସେ। ଝାତେ ଚ ଝାପେ ଚ ଜାନାତୀତି – ଝାନଝାୟୀ [ଝାନୱିମୋକ୍ଖୋ (ସ୍ୟା॰) ଅଟ୍ଠକଥା ଓଲୋକେତବ୍ବା] । ଅବ୍ୟାପାଦୋ ଝାୟତୀତି ଝାନଂ। ବ୍ୟାପାଦଂ ଝାପେତୀତି – ଝାନଂ…ପେ॰… ଆଲୋକସଞ୍ଞା ଝାୟତୀତି – ଝାନଂ। ଥିନମିଦ୍ଧଂ ଝାପେତୀତି – ଝାନଂ…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୋ ଝାୟତୀତି – ଝାନଂ। ସବ୍ବକିଲେସେ ଝାପେତୀତି – ଝାନଂ। ଝାୟନ୍ତୋ ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଝାନୱିମୋକ୍ଖୋ। ଝାପେନ୍ତୋ ମୁଚ୍ଚତୀତି – ଝାନୱିମୋକ୍ଖୋ। ଝାୟନ୍ତୀତି – ଧମ୍ମା। ଝାପେନ୍ତୀତି – କିଲେସେ। ଝାତେ ଚ ଝାପେ ଚ ଜାନାତୀତି – ଝାନଝାୟୀ।
୪୨ . ଭାୱନା ଅଧିଟ୍ଠାନଂ ଜୀୱିତ ନ୍ତି କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ ପଜହନ୍ତୋ ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ଭାୱେତୀତି – ଭାୱନାସମ୍ପନ୍ନୋ। ନେକ୍ଖମ୍ମୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠାତୀତି – ଅଧିଟ୍ଠାନସମ୍ପନ୍ନୋ। ସ୍ୱାୟଂ ଏୱଂ ଭାୱନାସମ୍ପନ୍ନୋ ଅଧିଟ୍ଠାନସମ୍ପନ୍ନୋ ସମଂ ଜୀୱତି, ନୋ ୱିସମଂ; ସମ୍ମା ଜୀୱତି, ନୋ ମିଚ୍ଛା; ୱିସୁଦ୍ଧଂ ଜୀୱତି, ନୋ କିଲିଟ୍ଠନ୍ତି – ଆଜୀୱସମ୍ପନ୍ନୋ। ସ୍ୱାୟଂ ଏୱଂ ଭାୱନାସମ୍ପନ୍ନୋ ଅଧିଟ୍ଠାନସମ୍ପନ୍ନୋ ଆଜୀୱସମ୍ପନ୍ନୋ ୟଞ୍ଞଦେୱ ପରିସଂ ଉପସଙ୍କମତି – ୟଦି ଖତ୍ତିୟପରିସଂ ୟଦି ବ୍ରାହ୍ମଣପରିସଂ ୟଦି ଗହପତିପରିସଂ ୟଦି ସମଣପରିସଂ – ୱିସାରଦୋ ଉପସଙ୍କମତି ଅମଙ୍କୁଭୂତୋ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତଥା ହି ସୋ ଭାୱନାସମ୍ପନ୍ନୋ ଅଧିଟ୍ଠାନସମ୍ପନ୍ନୋ ଆଜୀୱସମ୍ପନ୍ନୋ।
ବ୍ୟାପାଦଂ ପଜହନ୍ତୋ ଅବ୍ୟାପାଦଂ ଭାୱେତୀତି – ଭାୱନାସମ୍ପନ୍ନୋ…ପେ॰… ଥିନମିଦ୍ଧଂ ପଜହନ୍ତୋ ଆଲୋକସଞ୍ଞଂ ଭାୱେତୀତି – ଭାୱନାସମ୍ପନ୍ନୋ…ପେ॰… ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ପଜହନ୍ତୋ ଅୱିକ୍ଖେପଂ ଭାୱେତୀତି – ଭାୱନାସମ୍ପନ୍ନୋ…ପେ॰… ୱିଚିକିଚ୍ଛଂ ପଜହନ୍ତୋ ଧମ୍ମୱୱତ୍ଥାନଂ ଭାୱେତୀତି – ଭାୱନାସମ୍ପନ୍ନୋ…ପେ॰… ଅୱିଜ୍ଜଂ ପଜହନ୍ତୋ ୱିଜ୍ଜଂ ଭାୱେତୀତି – ଭାୱନାସମ୍ପନ୍ନୋ…ପେ॰… ଅରତିଂ ପଜହନ୍ତୋ ପାମୋଜ୍ଜଂ ଭାୱେତୀତି – ଭାୱନାସମ୍ପନ୍ନୋ…ପେ॰… ନୀୱରଣେ ପଜହନ୍ତୋ ପଠମଂ ଝାନଂ ଭାୱେତୀତି – ଭାୱନାସମ୍ପନ୍ନୋ…ପେ॰… ସବ୍ବକିଲେସେ ପଜହନ୍ତୋ ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତୀତି – ଭାୱନାସମ୍ପନ୍ନୋ। ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗୱସେନ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠାତୀତି – ଅଧିଟ୍ଠାନସମ୍ପନ୍ନୋ। ସ୍ୱାୟଂ ଏୱଂ ଭାୱନାସମ୍ପନ୍ନୋ ଅଧିଟ୍ଠାନସମ୍ପନ୍ନୋ ସମଂ ଜୀୱତି, ନୋ ୱିସମଂ; ସମ୍ମା ଜୀୱତି, ନୋ ମିଚ୍ଛା; ୱିସୁଦ୍ଧଂ ଜୀୱତି, ନୋ କିଲିଟ୍ଠନ୍ତି – ଆଜୀୱସମ୍ପନ୍ନୋ। ସ୍ୱାୟଂ ଏୱଂ ଭାୱନାସମ୍ପନ୍ନୋ ଅଧିଟ୍ଠାନସମ୍ପନ୍ନୋ ଆଜୀୱସମ୍ପନ୍ନୋ ୟଞ୍ଞଦେୱ ପରିସଂ ଉପସଙ୍କମତି – ୟଦି ଖତ୍ତିୟପରିସଂ ୟଦି ବ୍ରାହ୍ମଣପରିସଂ ୟଦି ଗହପତିପରିସଂ ୟଦି ସମଣପରିସଂ – ୱିସାରଦୋ ଉପସଙ୍କମତି ଅମଙ୍କୁଭୂତୋ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତଥା ହି ସୋ ଭାୱନାସମ୍ପନ୍ନୋ ଅଧିଟ୍ଠାନସମ୍ପନ୍ନୋ ଆଜୀୱସମ୍ପନ୍ନୋତି।
ମାତିକାକଥା ନିଟ୍ଠିତା।
ପଞ୍ଞାୱଗ୍ଗୋ ତତିୟୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ପଞ୍ଞା ଇଦ୍ଧି ଅଭିସମୟୋ, ୱିୱେକୋ ଚରିୟପଞ୍ଚମୋ।
ପାଟିହାରି ସମସୀସି, ସତିପଟ୍ଠାନା ୱିପସ୍ସନା।
ତତିୟେ ପଞ୍ଞାୱଗ୍ଗମ୍ହି, ମାତିକାୟ ଚ ତେ ଦସାତି॥
ମହାୱଗ୍ଗୋ ୟୁଗନଦ୍ଧୋ, ପଞ୍ଞାୱଗ୍ଗୋ ଚ ନାମତୋ।
ତୟୋୱ ୱଗ୍ଗା ଇମମ୍ହି [ତିୱଗ୍ଗୋ ୟସ୍ସ ୱିକ୍ଖେପୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ପଟିସମ୍ଭିଦାପକରଣେ॥
ଅନନ୍ତନୟମଗ୍ଗେସୁ, ଗମ୍ଭୀରୋ ସାଗରୂପମୋ।
ନଭଞ୍ଚ ତାରକାକିଣ୍ଣଂ, ଥୂଲୋ ଜାତସ୍ସରୋ ୟଥା।
କଥିକାନଂ ୱିସାଲାୟ, ୟୋଗୀନଂ ଞାଣଜୋତନନ୍ତି॥
ପଟିସମ୍ଭିଦାମଗ୍ଗପାଳି ନିଟ୍ଠିତା।