ଚୂଳନିଦ୍ଦେସ
॥ ନମୋ ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ॥
ଖୁଦ୍ଦକନିକାୟେ
ଚୂଳନିଦ୍ଦେସ
ପାରାୟନୱଗ୍ଗୋ
ୱତ୍ଥୁଗାଥା
କୋସଲାନଂ ପୁରା ରମ୍ମା, ଅଗମା ଦକ୍ଖିଣାପଥଂ।
ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞଂ ପତ୍ଥୟାନୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ମନ୍ତପାରଗୂ॥
ସୋ ଅସ୍ସକସ୍ସ ୱିସୟେ, ମଳକସ୍ସ [ଅଳକସ୍ସ (ସୁ॰ ନି॰ ୯୮୩) ମୁଳକସ୍ସ (ସ୍ୟା॰), ମୂଳ୍ହକସ୍ସ (କ॰)] ସମାସନେ [ସମାସନ୍ନେ (କ॰)] ।
ୱସି ଗୋଧାୱରୀକୂଲେ, ଉଞ୍ଛେନ ଚ ଫଲେନ ଚ॥
ତସ୍ସେୱ [ତଂୟେୱ (କ॰) ଅଟ୍ଠକଥା ଓଲୋକେତବ୍ବା] ଉପନିସ୍ସାୟ, ଗାମୋ ଚ ୱିପୁଲୋ ଅହୁ।
ତତୋ ଜାତେନ ଆୟେନ, ମହାୟଞ୍ଞମକପ୍ପୟି॥
ମହାୟଞ୍ଞଂ ୟଜିତ୍ୱାନ, ପୁନ ପାୱିସି ଅସ୍ସମଂ।
ତସ୍ମିଂ ପଟିପୱିଟ୍ଠମ୍ହି, ଅଞ୍ଞୋ ଆଗଞ୍ଛି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ॥
ଉଗ୍ଘଟ୍ଟପାଦୋ ତସିତୋ [ତସ୍ସିତୋ (କ॰)] , ପଙ୍କଦନ୍ତୋ ରଜସ୍ସିରୋ।
ସୋ ଚ ନଂ ଉପସଙ୍କମ୍ମ, ସତାନି ପଞ୍ଚ ୟାଚତି॥
ତମେନଂ ବାୱରୀ ଦିସ୍ୱା, ଆସନେନ ନିମନ୍ତୟି।
ସୁଖଞ୍ଚ କୁସଲଂ ପୁଚ୍ଛି, ଇଦଂ ୱଚନମବ୍ରୱି [ୱଚନମବ୍ରୁୱି (ସୀ॰)] ॥
‘‘ୟଂ ଖୋ ମମ ଦେୟ୍ୟଧମ୍ମଂ, ସବ୍ବଂ ୱିସଜ୍ଜିତଂ ମୟା।
ଅନୁଜାନାହି ମେ ବ୍ରହ୍ମେ, ନତ୍ଥି ପଞ୍ଚସତାନି ମେ’’॥
‘‘ସଚେ ମେ ୟାଚମାନସ୍ସ, ଭୱଂ ନାନୁପଦସ୍ସତି [ପଦେସ୍ସତି (କ॰)] ।
ସତ୍ତମେ ଦିୱସେ ତୁୟ୍ହଂ, ମୁଦ୍ଧା ଫଲତୁ ସତ୍ତଧା’’॥
ଅଭିସଙ୍ଖରିତ୍ୱା କୁହକୋ, ଭେରୱଂ ସୋ ଅକିତ୍ତୟି।
ତସ୍ସ ତଂ ୱଚନଂ ସୁତ୍ୱା, ବାୱରୀ ଦୁକ୍ଖିତୋ ଅହୁ॥
ଉସ୍ସୁସ୍ସତି ଅନାହାରୋ, ସୋକସଲ୍ଲସମପ୍ପିତୋ।
ଅଥୋପି ଏୱଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ, ଝାନେ ନ ରମତୀ ମନୋ॥
ଉତ୍ରସ୍ତଂ ଦୁକ୍ଖିତଂ ଦିସ୍ୱା, ଦେୱତା ଅତ୍ଥକାମିନୀ।
ବାୱରିଂ ଉପସଙ୍କମ୍ମ, ଇଦଂ ୱଚନମବ୍ରୱି॥
‘‘ନ ସୋ ମୁଦ୍ଧଂ ପଜାନାତି, କୁହକୋ ସୋ ଧନତ୍ଥିକୋ।
ମୁଦ୍ଧନି ମୁଦ୍ଧପାତେ [ମୁଦ୍ଧନିମ୍ମୁଦ୍ଧପାତେ (କ॰)] ୱା, ଞାଣଂ ତସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜତି’’॥
‘‘ଭୋତୀ [ଭୋତି (କ॰)] ଚରହି ଜାନାତି, ତଂ ମେ ଅକ୍ଖାହି ପୁଚ୍ଛିତା।
ମୁଦ୍ଧଂ ମୁଦ୍ଧାଧିପାତଞ୍ଚ [ମୁଦ୍ଧାତିପାତଞ୍ଚ (କ॰)] , ତଂ ସୁଣୋମ ୱଚୋ ତୱ’’॥
‘‘ଅହମ୍ପେତଂ ନ ଜାନାମି, ଞାଣଂ ମେତ୍ଥ ନ ୱିଜ୍ଜତି।
ମୁଦ୍ଧନି ମୁଦ୍ଧାଧିପାତେ ଚ, ଜିନାନଞ୍ହେତ୍ଥ [ଜନାନଞ୍ହେତ୍ଥ (କ॰)] ଦସ୍ସନଂ’’॥
‘‘ଅଥ କୋ ଚରହି [ୟୋ ଚରତି (କ॰)] ଜାନାତି, ଅସ୍ମିଂ ପଥୱିମଣ୍ଡଲେ [ପୁଥୱିମଣ୍ଡଲେ (ସୀ॰)] ।
ମୁଦ୍ଧଂ ମୁଦ୍ଧାଧିପାତଞ୍ଚ, ତଂ ମେ ଅକ୍ଖାହି ଦେୱତେ’’॥
‘‘ପୁରା କପିଲୱତ୍ଥୁମ୍ହା, ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ଲୋକନାୟକୋ।
ଅପଚ୍ଚୋ ଓକ୍କାକରାଜସ୍ସ, ସକ୍ୟପୁତ୍ତୋ ପଭଙ୍କରୋ॥
‘‘ସୋ ହି ବ୍ରାହ୍ମଣ ସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ, ସବ୍ବଧମ୍ମାନ ପାରଗୂ।
ସବ୍ବାଭିଞ୍ଞାବଲପ୍ପତ୍ତୋ [ଫଲପ୍ପତ୍ତୋ (କ॰)] , ସବ୍ବଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁମା।
ସବ୍ବକମ୍ମକ୍ଖୟଂ ପତ୍ତୋ, ୱିମୁତ୍ତୋ ଉପଧିକ୍ଖୟେ॥
‘‘ବୁଦ୍ଧୋ ସୋ ଭଗୱା ଲୋକେ, ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ଚକ୍ଖୁମା।
ତଂ ତ୍ୱଂ ଗନ୍ତ୍ୱାନ ପୁଚ୍ଛସ୍ସୁ, ସୋ ତେ ତଂ ବ୍ୟାକରିସ୍ସତି’’॥
ସମ୍ବୁଦ୍ଧୋତି ୱଚୋ ସୁତ୍ୱା, ଉଦଗ୍ଗୋ ବାୱରୀ ଅହୁ।
ସୋକସ୍ସ ତନୁକୋ ଆସି, ପୀତିଞ୍ଚ ୱିପୁଲଂ ଲଭି॥
ସୋ ବାୱରୀ ଅତ୍ତମନୋ ଉଦଗ୍ଗୋ, ତଂ ଦେୱତଂ ପୁଚ୍ଛତି ୱେଦଜାତୋ।
‘‘କତମମ୍ହି ଗାମେ ନିଗମମ୍ହି ୱା ପନ, କତମମ୍ହି ୱା ଜନପଦେ ଲୋକନାଥୋ।
ୟତ୍ଥ ଗନ୍ତ୍ୱାନ ପସ୍ସେମୁ, ସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ ଦ୍ୱିପଦୁତ୍ତମଂ’’॥
‘‘ସାୱତ୍ଥିୟଂ କୋସଲମନ୍ଦିରେ ଜିନୋ, ପହୂତପଞ୍ଞୋ ୱରଭୂରିମେଧସୋ।
ସୋ ସକ୍ୟପୁତ୍ତୋ ୱିଧୁରୋ ଅନାସୱୋ, ମୁଦ୍ଧାଧିପାତସ୍ସ ୱିଦୂ ନରାସଭୋ’’॥
ତତୋ ଆମନ୍ତୟୀ ସିସ୍ସେ, ବ୍ରାହ୍ମଣେ ମନ୍ତପାରଗୂ [ପାରଗେ (ସ୍ୟା॰)] ।
‘‘ଏଥ ମାଣୱା ଅକ୍ଖିସ୍ସଂ, ସୁଣାଥ ୱଚନଂ ମମ॥
‘‘ୟସ୍ସେସୋ ଦୁଲ୍ଲଭୋ ଲୋକେ, ପାତୁଭାୱୋ ଅଭିଣ୍ହସୋ।
ସ୍ୱାଜ୍ଜ ଲୋକମ୍ହି ଉପ୍ପନ୍ନୋ, ସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଇତି ୱିସ୍ସୁତୋ।
ଖିପ୍ପଂ ଗନ୍ତ୍ୱାନ ସାୱତ୍ଥିଂ, ପସ୍ସୱ୍ହୋ ଦ୍ୱିପଦୁତ୍ତମଂ’’॥
‘‘କଥଂ ଚରହି ଜାନେମୁ, ଦିସ୍ୱା ବୁଦ୍ଧୋତି ବ୍ରାହ୍ମଣ।
ଅଜାନତଂ ନୋ ପବ୍ରୂହି, ୟଥା ଜାନେମୁ ତଂ ମୟଂ’’॥
‘‘ଆଗତାନି ହି ମନ୍ତେସୁ, ମହାପୁରିସଲକ୍ଖଣା।
ଦ୍ୱତ୍ତିଂସାନି ଚ ବ୍ୟାକ୍ଖାତା, ସମତ୍ତା ଅନୁପୁବ୍ବସୋ॥
‘‘ୟସ୍ସେତେ ହୋନ୍ତି ଗତ୍ତେସୁ, ମହାପୁରିସଲକ୍ଖଣା।
ଦ୍ୱେୟେୱ ତସ୍ସ ଗତିୟୋ, ତତିୟା ହି ନ ୱିଜ୍ଜତି॥
‘‘ସଚେ ଅଗାରଂ ଆୱସତି, ୱିଜେୟ୍ୟ ପଥୱିଂ ଇମଂ।
ଅଦଣ୍ଡେନ ଅସତ୍ଥେନ, ଧମ୍ମେନ ଅନୁସାସତି॥
‘‘ସଚେ ଚ ସୋ ପବ୍ବଜତି, ଅଗାରା ଅନଗାରିୟଂ।
ୱିୱଟ୍ଟଚ୍ଛଦୋ [ୱିୱତ୍ତଚ୍ଛଦ୍ଦୋ (ସୀ॰)] ସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ, ଅରହା ଭୱତି ଅନୁତ୍ତରୋ॥
‘‘ଜାତିଂ ଗୋତ୍ତଞ୍ଚ ଲକ୍ଖଣଂ, ମନ୍ତେ ସିସ୍ସେ ପୁନାପରେ।
ମୁଦ୍ଧଂ ମୁଦ୍ଧାଧିପାତଞ୍ଚ, ମନସାୟେୱ ପୁଚ୍ଛଥ॥
‘‘ଅନାୱରଣଦସ୍ସାୱୀ, ୟଦି ବୁଦ୍ଧୋ ଭୱିସ୍ସତି।
ମନସା ପୁଚ୍ଛିତେ ପଞ୍ହେ, ୱାଚାୟ ୱିସଜ୍ଜିସ୍ସତି’’ [ୱିସ୍ସଜିସ୍ସତି (କ॰)] ॥
ବାୱରିସ୍ସ ୱଚୋ ସୁତ୍ୱା, ସିସ୍ସା ସୋଳସ ବ୍ରାହ୍ମଣା।
ଅଜିତୋ ତିସ୍ସମେତ୍ତେୟ୍ୟୋ, ପୁଣ୍ଣକୋ ଅଥ ମେତ୍ତଗୂ॥
ଧୋତକୋ ଉପସୀୱୋ ଚ, ନନ୍ଦୋ ଚ ଅଥ ହେମକୋ।
ତୋଦେୟ୍ୟ-କପ୍ପା ଦୁଭୟୋ, ଜତୁକଣ୍ଣୀ ଚ ପଣ୍ଡିତୋ॥
ଭଦ୍ରାୱୁଧୋ ଉଦୟୋ ଚ, ପୋସାଲୋ ଚାପି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ।
ମୋଘରାଜା ଚ ମେଧାୱୀ, ପିଙ୍ଗିୟୋ ଚ ମହାଇସି॥
ପଚ୍ଚେକଗଣିନୋ ସବ୍ବେ, ସବ୍ବଲୋକସ୍ସ ୱିସ୍ସୁତା।
ଝାୟୀ ଝାନରତା ଧୀରା, ପୁବ୍ବୱାସନୱାସିତା॥
ବାୱରିଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା, କତ୍ୱା ଚ ନଂ ପଦକ୍ଖିଣଂ।
ଜଟାଜିନଧରା ସବ୍ବେ, ପକ୍କାମୁଂ ଉତ୍ତରାମୁଖା॥
ମଳକସ୍ସ ପତିଟ୍ଠାନଂ, ପୁରମାହିସ୍ସତିଂ [ପୁରମାହିୟତି (କ॰)] ତଦା [ସଦା (କ॰)] ।
ଉଜ୍ଜେନିଞ୍ଚାପି ଗୋନଦ୍ଧଂ, ୱେଦିସଂ ୱନସୱ୍ହୟଂ॥
କୋସମ୍ବିଞ୍ଚାପି ସାକେତଂ, ସାୱତ୍ଥିଞ୍ଚ ପୁରୁତ୍ତମଂ।
ସେତବ୍ୟଂ କପିଲୱତ୍ଥୁଂ, କୁସିନାରଞ୍ଚ ମନ୍ଦିରଂ॥
ପାୱଞ୍ଚ ଭୋଗନଗରଂ, ୱେସାଲିଂ ମାଗଧଂ ପୁରଂ।
ପାସାଣକଂ ଚେତିୟଞ୍ଚ, ରମଣୀୟଂ ମନୋରମଂ॥
ତସିତୋୱୁଦକଂ ସୀତଂ, ମହାଲାଭଂୱ ୱାଣିଜୋ।
ଛାୟଂ ଘମ୍ମାଭିତତ୍ତୋୱ ତୁରିତା ପବ୍ବତମାରୁହୁଂ॥
ଭଗୱା ତମ୍ହି ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘପୁରକ୍ଖତୋ।
ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି, ସୀହୋୱ ନଦତୀ ୱନେ॥
ଅଜିତୋ ଅଦ୍ଦସ ବୁଦ୍ଧଂ, ପୀତରଂସିଂୱ [ଜିତରଂସିଂ ସୀତରଂସିଂ (କ॰), ୱୀତରଂସିଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଭାଣୁମଂ।
ଚନ୍ଦଂ ୟଥା ପନ୍ନରସେ, ପରିପୂରଂ [ପାରିପୂରିଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଉପାଗତଂ॥
ଅଥସ୍ସ ଗତ୍ତେ ଦିସ୍ୱାନ, ପରିପୂରଞ୍ଚ ବ୍ୟଞ୍ଜନଂ।
ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ହଟ୍ଠୋ, ମନୋପଞ୍ହେ ଅପୁଚ୍ଛଥ॥
‘‘ଆଦିସ୍ସ ଜମ୍ମନଂ ବ୍ରୂହି, ଗୋତ୍ତଂ ବ୍ରୂହି ସଲକ୍ଖଣଂ।
ମନ୍ତେସୁ ପାରମିଂ ବ୍ରୂହି, କତି ୱାଚେତି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ’’॥
‘‘ୱୀସଂ ୱସ୍ସସତଂ ଆୟୁ, ସୋ ଚ ଗୋତ୍ତେନ ବାୱରୀ।
ତୀଣିସ୍ସ ଲକ୍ଖଣା ଗତ୍ତେ, ତିଣ୍ଣଂ ୱେଦାନ ପାରଗୂ॥
‘‘ଲକ୍ଖଣେ ଇତିହାସେ ଚ, ସନିଘଣ୍ଡୁସକେଟୁଭେ।
ପଞ୍ଚସତାନି ୱାଚେତି, ସଧମ୍ମେ ପାରମିଂ ଗତୋ’’॥
‘‘ଲକ୍ଖଣାନଂ ପୱିଚୟଂ, ବାୱରିସ୍ସ ନରୁତ୍ତମ।
ତଣ୍ହଚ୍ଛିଦ [କଙ୍ଖଚ୍ଛିଦ (କ॰)] ପକାସେହି, ମା ନୋ କଙ୍ଖାୟିତଂ ଅହୁ’’॥
‘‘ମୁଖଂ ଜିୱ୍ହାୟ ଛାଦେତି, ଉଣ୍ଣସ୍ସ ଭମୁକନ୍ତରେ।
କୋସୋହିତଂ ୱତ୍ଥଗୁୟ୍ହଂ, ଏୱଂ ଜାନାହି ମାଣୱ’’॥
ପୁଚ୍ଛଞ୍ହି କିଞ୍ଚି ଅସୁଣନ୍ତୋ, ସୁତ୍ୱା ପଞ୍ହେ ୱିୟାକତେ।
ୱିଚିନ୍ତେତି ଜନୋ ସବ୍ବୋ, ୱେଦଜାତୋ କତଞ୍ଜଲୀ॥
‘‘କୋ ନୁ ଦେୱୋ ୱା ବ୍ରହ୍ମା ୱା, ଇନ୍ଦୋ ୱାପି ସୁଜମ୍ପତି।
ମନସା ପୁଚ୍ଛିତେ ପଞ୍ହେ, କମେତଂ ପଟିଭାସତି॥
‘‘ମୁଦ୍ଧଂ ମୁଦ୍ଧାଧିପାତଞ୍ଚ, ବାୱରୀ ପରିପୁଚ୍ଛତି।
ତଂ ବ୍ୟାକରୋହି ଭଗୱା, କଙ୍ଖଂ ୱିନୟ ନୋ ଇସେ’’॥
‘‘ଅୱିଜ୍ଜା ମୁଦ୍ଧାତି ଜାନାହି, ୱିଜ୍ଜା ମୁଦ୍ଧାଧିପାତିନୀ।
ସଦ୍ଧାସତିସମାଧୀହି, ଛନ୍ଦୱୀରିୟେନ ସଂୟୁତା’’॥
ତତୋ ୱେଦେନ ମହତା, ସନ୍ଥମ୍ଭେତ୍ୱାନ ମାଣୱୋ।
ଏକଂସଂ ଅଜିନଂ କତ୍ୱା, ପାଦେସୁ ସିରସା ପତି॥
‘‘ବାୱରୀ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭୋତୋ, ସହ ସିସ୍ସେହି ମାରିସ।
ଉଦଗ୍ଗଚିତ୍ତୋ ସୁମନୋ, ପାଦେ ୱନ୍ଦତି ଚକ୍ଖୁମ’’॥
‘‘ସୁଖିତୋ ବାୱରୀ ହୋତୁ, ସହ ସିସ୍ସେହି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ।
ତ୍ୱଞ୍ଚାପି ସୁଖିତୋ ହୋହି, ଚିରଂ ଜୀୱାହି ମାଣୱ॥
‘‘ବାୱରିସ୍ସ ଚ ତୁୟ୍ହଂ ୱା, ସବ୍ବେସଂ ସବ୍ବସଂସୟଂ।
କତାୱକାସା ପୁଚ୍ଛୱ୍ହୋ, ୟଂ କିଞ୍ଚି ମନସିଚ୍ଛଥ’’॥
ସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ କତୋକାସୋ, ନିସୀଦିତ୍ୱାନ ପଞ୍ଜଲୀ।
ଅଜିତୋ ପଠମଂ ପଞ୍ହଂ, ତତ୍ଥ ପୁଚ୍ଛି ତଥାଗତଂ॥
ୱତ୍ଥୁଗାଥା ନିଟ୍ଠିତା।
୧. ଅଜିତମାଣୱପୁଚ୍ଛା
‘‘କେନସ୍ସୁ ନିୱୁତୋ ଲୋକୋ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଅଜିତୋ]
କେନସ୍ସୁ ନପ୍ପକାସତି।
କିସ୍ସାଭିଲେପନଂ ବ୍ରୂସି, କିଂସୁ ତସ୍ସ ମହବ୍ଭୟଂ’’॥
‘‘ଅୱିଜ୍ଜାୟ ନିୱୁତୋ ଲୋକୋ, [ଅଜିତାତି ଭଗୱା]
ୱେୱିଚ୍ଛା ପମାଦା ନପ୍ପକାସତି।
ଜପ୍ପାଭିଲେପନଂ ବ୍ରୂମି, ଦୁକ୍ଖମସ୍ସ ମହବ୍ଭୟଂ’’॥
‘‘ସୱନ୍ତି ସବ୍ବଧି ସୋତା, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଅଜିତୋ]
ସୋତାନଂ କିଂ ନିୱାରଣଂ।
ସୋତାନଂ ସଂୱରଂ ବ୍ରୂହି, କେନ ସୋତା ପିଧିୟ୍ୟରେ’’॥
‘‘ୟାନି ସୋତାନି ଲୋକସ୍ମିଂ, [ଅଜିତାତି ଭଗୱା]
ସତି ତେସଂ ନିୱାରଣଂ।
ସୋତାନଂ ସଂୱରଂ ବ୍ରୂମି, ପଞ୍ଞାୟେତେ ପିଧିୟ୍ୟରେ’’॥
‘‘ପଞ୍ଞା ଚେୱ ସତି ଚାପି [ସତୀ ଚେୱ (ସୀ॰)] , [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଅଜିତୋ]
ନାମରୂପଞ୍ଚ ମାରିସ।
ଏତଂ ମେ ପୁଟ୍ଠୋ ପବ୍ରୂହି, କତ୍ଥେତଂ ଉପରୁଜ୍ଝତି’’॥
‘‘ୟମେତଂ ପଞ୍ହଂ ଅପୁଚ୍ଛି, ଅଜିତ ତଂ ୱଦାମି ତେ।
ୟତ୍ଥ ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ, ଅସେସଂ ଉପରୁଜ୍ଝତି।
ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ନିରୋଧେନ, ଏତ୍ଥେତଂ ଉପରୁଜ୍ଝତି’’॥
‘‘ୟେ ଚ ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମାସେ, ୟେ ଚ ସେଖା [ସେକ୍ଖା (କ॰)] ପୁଥୂ ଇଧ।
ତେସଂ ମେ ନିପକୋ ଇରିୟଂ, ପୁଟ୍ଠୋ ପବ୍ରୂହି ମାରିସ’’॥
‘‘କାମେସୁ ନାଭିଗିଜ୍ଝେୟ୍ୟ, ମନସାନାୱିଲୋ ସିୟା।
କୁସଲୋ ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ, ସତୋ ଭିକ୍ଖୁ ପରିବ୍ବଜେ’’ତି॥
ଅଜିତମାଣୱପୁଚ୍ଛା ପଠମା।
୨. ତିସ୍ସମେତ୍ତେୟ୍ୟମାଣୱପୁଚ୍ଛା
‘‘କୋଧ ସନ୍ତୁସିତୋ ଲୋକେ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ତିସ୍ସମେତ୍ତେୟ୍ୟୋ]
କସ୍ସ ନୋ ସନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତା।
କୋ ଉଭନ୍ତମଭିଞ୍ଞାୟ, ମଜ୍ଝେ ମନ୍ତା ନ ଲିପ୍ପତି [ନ ପିମ୍ପତି (ବହୂସୁ)] ।
କଂ ବ୍ରୂସି ମହାପୁରିସୋତି, କୋ ଇଧ ସିବ୍ବିନିମଚ୍ଚଗା’’ତି [ସିବ୍ବନିମଚ୍ଚଗା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ॥
‘‘କାମେସୁ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟୱା, [ମେତ୍ତେୟ୍ୟାତି ଭଗୱା]
ୱୀତତଣ୍ହୋ ସଦା ସତୋ।
ସଙ୍ଖାୟ ନିବ୍ବୁତୋ ଭିକ୍ଖୁ, ତସ୍ସ ନୋ ସନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତା॥
‘‘ସୋ ଉଭନ୍ତମଭିଞ୍ଞାୟ, ମଜ୍ଝେ ମନ୍ତା ନ ଲିପ୍ପତି।
ତଂ ବ୍ରୂମି ମହାପୁରିସୋତି, ସୋ ଇଧ ସିବ୍ବିନିମଚ୍ଚଗା’’ତି॥
ତିସ୍ସମେତ୍ତେୟ୍ୟମାଣୱପୁଚ୍ଛା ଦୁତିୟା।
୩. ପୁଣ୍ଣକମାଣୱପୁଚ୍ଛା
‘‘ଅନେଜଂ ମୂଲଦସ୍ସାୱିଂ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣକୋ]
ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମଂ।
କିଂ ନିସ୍ସିତା ଇସୟୋ ମନୁଜା, ଖତ୍ତିୟା ବ୍ରାହ୍ମଣା ଦେୱତାନଂ।
ୟଞ୍ଞମକପ୍ପୟିଂସୁ ପୁଥୂଧ ଲୋକେ, ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତଂ’’॥
‘‘ୟେ କେଚିମେ ଇସୟୋ ମନୁଜା, [ପୁଣ୍ଣକାତି ଭଗୱା]
ଖତ୍ତିୟା ବ୍ରାହ୍ମଣା ଦେୱତାନଂ।
ୟଞ୍ଞମକପ୍ପୟିଂସୁ ପୁଥୂଧ ଲୋକେ, ଆସୀସମାନା ପୁଣ୍ଣକ ଇତ୍ଥତ୍ତଂ।
ଜରଂ ସିତା ୟଞ୍ଞମକପ୍ପୟିଂସୁ’’॥
‘‘ୟେ କେଚିମେ ଇସୟୋ ମନୁଜା, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣକୋ]
ଖତ୍ତିୟା ବ୍ରାହ୍ମଣା ଦେୱତାନଂ।
ୟଞ୍ଞମକପ୍ପୟିଂସୁ ପୁଥୂଧ ଲୋକେ, କଚ୍ଚିସୁ ତେ ଭଗୱା ୟଞ୍ଞପଥେ ଅପ୍ପମତ୍ତା।
ଅତାରୁଂ ଜାତିଞ୍ଚ ଜରଞ୍ଚ ମାରିସ, ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତଂ’’॥
‘‘ଆସୀସନ୍ତି ଥୋମୟନ୍ତି, ଅଭିଜପ୍ପନ୍ତି ଜୁହନ୍ତି। [ପୁଣ୍ଣକାତି ଭଗୱା]
କାମାଭିଜପ୍ପନ୍ତି ପଟିଚ୍ଚ ଲାଭଂ, ତେ ୟାଜୟୋଗା ଭୱରାଗରତ୍ତା।
ନାତରିଂସୁ ଜାତିଜରନ୍ତି ବ୍ରୂମି’’॥
‘‘ତେ ଚେ ନାତରିଂସୁ ୟାଜୟୋଗା, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣକୋ]
ୟଞ୍ଞେହି ଜାତିଞ୍ଚ ଜରଞ୍ଚ ମାରିସ।
ଅଥ କୋ ଚରହି ଦେୱମନୁସ୍ସଲୋକେ, ଅତାରି ଜାତିଞ୍ଚ ଜରଞ୍ଚ ମାରିସ।
ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତଂ’’॥
‘‘ସଙ୍ଖାୟ ଲୋକସ୍ମି ପରୋପରାନି, [ପୁଣ୍ଣକାତି ଭଗୱା]
ୟସ୍ସିଞ୍ଜିତଂ ନତ୍ଥି କୁହିଞ୍ଚି ଲୋକେ।
ସନ୍ତୋ ୱିଧୂମୋ ଅନୀଘୋ ନିରାସୋ, ଅତାରି ସୋ ଜାତିଜରନ୍ତି ବ୍ରୂମୀ’’ତି॥
ପୁଣ୍ଣକମାଣୱପୁଚ୍ଛା ତତିୟା।
୪. ମେତ୍ତଗୂମାଣୱପୁଚ୍ଛା
‘‘ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତଂ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ମେତ୍ତଗୂ]
ମଞ୍ଞାମି ତଂ ୱେଦଗୁଂ ଭାୱିତତ୍ତଂ।
କୁତୋ ନୁ ଦୁକ୍ଖା ସମୁଦାଗତା ଇମେ, ୟେ କେଚି ଲୋକସ୍ମିମନେକରୂପା’’॥
‘‘ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ୱେ ମଂ ପଭୱଂ ଅପୁଚ୍ଛସି, [ମେତ୍ତଗୂତି ଭଗୱା]
ତଂ ତେ ପୱକ୍ଖାମି ୟଥା ପଜାନଂ।
ଉପଧିନିଦାନା ପଭୱନ୍ତି ଦୁକ୍ଖା, ୟେ କେଚି ଲୋକସ୍ମିମନେକରୂପା॥
‘‘ୟୋ ୱେ ଅୱିଦ୍ୱା ଉପଧିଂ କରୋତି, ପୁନପ୍ପୁନଂ ଦୁକ୍ଖମୁପେତି ମନ୍ଦୋ।
ତସ୍ମା ପଜାନଂ ଉପଧିଂ ନ କୟିରା, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଜାତିପ୍ପଭୱାନୁପସ୍ସୀ’’॥
‘‘ୟଂ ତଂ ଅପୁଚ୍ଛିମ୍ହ ଅକିତ୍ତୟୀ ନୋ, ଅଞ୍ଞଂ ତଂ ପୁଚ୍ଛାମ ତଦିଙ୍ଘ ବ୍ରୂହି।
‘କଥଂ ନୁ ଧୀରା ୱିତରନ୍ତି ଓଘଂ, ଜାତିଂ ଜରଂ ସୋକପରିଦ୍ଦୱଞ୍ଚ’।
ତଂ ମେ ମୁନି ସାଧୁ ୱିୟାକରୋହି, ତଥା ହି ତେ ୱିଦିତୋ ଏସ ଧମ୍ମୋ’’॥
‘‘କିତ୍ତୟିସ୍ସାମି ତେ ଧମ୍ମଂ, [ମେତ୍ତଗୂତି ଭଗୱା]
ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ ଅନୀତିହଂ।
ୟଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସତୋ ଚରଂ, ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକଂ’’॥
‘‘ତଞ୍ଚାହଂ ଅଭିନନ୍ଦାମି, ମହେସି ଧମ୍ମମୁତ୍ତମଂ।
ୟଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସତୋ ଚରଂ, ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକଂ’’॥
‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମ୍ପଜାନାସି, [ମେତ୍ତଗୂତି ଭଗୱା]
ଉଦ୍ଧଂ ଅଧୋ ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ।
ଏତେସୁ ନନ୍ଦିଞ୍ଚ ନିୱେସନଞ୍ଚ, ପନୁଜ୍ଜ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଭୱେ ନ ତିଟ୍ଠେ॥
‘‘ଏୱଂୱିହାରୀ ସତୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଚରଂ ହିତ୍ୱା ମମାୟିତାନି।
ଜାତିଂ ଜରଂ ସୋକପରିଦ୍ଦୱଞ୍ଚ, ଇଧେୱ ୱିଦ୍ୱା ପଜହେୟ୍ୟ ଦୁକ୍ଖଂ’’॥
‘‘ଏତାଭିନନ୍ଦାମି ୱଚୋ ମହେସିନୋ, ସୁକିତ୍ତିତଂ ଗୋତମନୂପଧୀକଂ।
ଅଦ୍ଧା ହି ଭଗୱା ପହାସି ଦୁକ୍ଖଂ, ତଥା ହି ତେ ୱିଦିତୋ ଏସ ଧମ୍ମୋ॥
‘‘ତେ ଚାପି ନୂନପ୍ପଜହେୟ୍ୟୁ ଦୁକ୍ଖଂ, ୟେ ତ୍ୱଂ ମୁନି ଅଟ୍ଠିତଂ ଓୱଦେୟ୍ୟ।
ତଂ ତଂ ନମସ୍ସାମି ସମେଚ୍ଚ ନାଗ, ଅପ୍ପେୱ ମଂ ଭଗୱା ଅଟ୍ଠିତଂ ଓୱଦେୟ୍ୟ’’॥
‘‘ୟଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱେଦଗୁମାଭିଜଞ୍ଞା, ଅକିଞ୍ଚନଂ କାମଭୱେ ଅସତ୍ତଂ।
ଅଦ୍ଧା ହି ସୋ ଓଘମିମଂ ଅତାରି, ତିଣ୍ଣୋ ଚ ପାରଂ ଅଖିଲୋ ଅକଙ୍ଖୋ॥
‘‘ୱିଦ୍ୱା ଚ ୟୋ ୱେଦଗୂ ନରୋ ଇଧ, ଭୱାଭୱେ ସଙ୍ଗମିମଂ ୱିସଜ୍ଜ।
ସୋ ୱୀତତଣ୍ହୋ ଅନୀଘୋ ନିରାସୋ, ଅତାରି ସୋ ଜାତିଜରନ୍ତି ବ୍ରୂମୀ’’ତି॥
ମେତ୍ତଗୂମାଣୱପୁଚ୍ଛା ଚତୁତ୍ଥୀ।
୫. ଧୋତକମାଣୱପୁଚ୍ଛା
‘‘ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତଂ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଧୋତକୋ]
ୱାଚାଭିକଙ୍ଖାମି ମହେସି ତୁୟ୍ହଂ।
ତୱ ସୁତ୍ୱାନ ନିଗ୍ଘୋସଂ, ସିକ୍ଖେ ନିବ୍ବାନମତ୍ତନୋ’’॥
‘‘ତେନହାତପ୍ପଂ କରୋହି, [ଧୋତକାତି ଭଗୱା]
ଇଧେୱ ନିପକୋ ସତୋ।
ଇତୋ ସୁତ୍ୱାନ ନିଗ୍ଘୋସଂ, ସିକ୍ଖେ ନିବ୍ବାନମତ୍ତନୋ’’॥
‘‘ପସ୍ସାମହଂ ଦେୱମନୁସ୍ସଲୋକେ, ଅକିଞ୍ଚନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣମିରିୟମାନଂ।
ତଂ ତଂ ନମସ୍ସାମି ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ, ପମୁଞ୍ଚ ମଂ ସକ୍କ କଥଂକଥାହି’’॥
‘‘ନାହଂ ସହିସ୍ସାମି ପମୋଚନାୟ, କଥଂକଥିଂ ଧୋତକ କଞ୍ଚି ଲୋକେ।
ଧମ୍ମଞ୍ଚ ସେଟ୍ଠଂ ଅଭିଜାନମାନୋ [ଆଜାନମାନୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] , ଏୱଂ ତୁୱଂ ଓଘମିମଂ ତରେସି’’॥
‘‘ଅନୁସାସ ବ୍ରହ୍ମେ କରୁଣାୟମାନୋ, ୱିୱେକଧମ୍ମଂ ୟମହଂ ୱିଜଞ୍ଞଂ।
ୟଥାହଂ ଆକାସୋୱ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜମାନୋ, ଇଧେୱ ସନ୍ତୋ ଅସିତୋ ଚରେୟ୍ୟଂ’’॥
‘‘କିତ୍ତୟିସ୍ସାମି ତେ ସନ୍ତିଂ, [ଧୋତକାତି ଭଗୱା]
ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ ଅନୀତିହଂ।
ୟଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସତୋ ଚରଂ, ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକଂ’’॥
‘‘ତଞ୍ଚାହଂ ଅଭିନନ୍ଦାମି, ମହେସି ସନ୍ତିମୁତ୍ତମଂ।
ୟଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସତୋ ଚରଂ, ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକଂ’’॥
‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମ୍ପଜାନାସି, [ଧୋତକାତି ଭଗୱା]
ଉଦ୍ଧଂ ଅଧୋ ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ।
ଏତଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସଙ୍ଗୋତି ଲୋକେ, ଭୱାଭୱାୟ ମାକାସି ତଣ୍ହ’’ନ୍ତି॥
ଧୋତକମାଣୱପୁଚ୍ଛା ପଞ୍ଚମୀ।
୬. ଉପସୀୱମାଣୱପୁଚ୍ଛା
‘‘ଏକୋ ଅହଂ ସକ୍କ ମହନ୍ତମୋଘଂ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଉପସୀୱୋ]
ଅନିସ୍ସିତୋ ନୋ ୱିସହାମି ତାରିତୁଂ।
ଆରମ୍ମଣଂ ବ୍ରୂହି ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ, ୟଂ ନିସ୍ସିତୋ ଓଘମିମଂ ତରେୟ୍ୟଂ’’॥
‘‘ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞଂ ପେକ୍ଖମାନୋ ସତିମା, [ଉପସୀୱାତି ଭଗୱା]
ନତ୍ଥୀତି ନିସ୍ସାୟ ତରସ୍ସୁ ଓଘଂ।
କାମେ ପହାୟ ୱିରତୋ କଥାହି, ତଣ୍ହକ୍ଖୟଂ ନତ୍ତମହାଭିପସ୍ସ’’॥
‘‘ସବ୍ବେସୁ କାମେସୁ ୟୋ ୱୀତରାଗୋ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଉପସୀୱୋ]
ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞଂ ନିସ୍ସିତୋ ହିତ୍ୱା ମଞ୍ଞଂ।
ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖେ ପରମେ ୱିମୁତ୍ତୋ [ଧିମୁତ୍ତୋ (କ॰)] , ତିଟ୍ଠେ ନୁ ସୋ ତତ୍ଥ ଅନାନୁୟାୟୀ’’ [ଅନାନୁୱାୟୀ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ॥
‘‘ସବ୍ବେସୁ କାମେସୁ ୟୋ ୱୀତରାଗୋ, [ଉପସୀୱାତି ଭଗୱା]
ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞଂ ନିସ୍ସିତୋ ହିତ୍ୱା ମଞ୍ଞଂ।
ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖେ ପରମେ ୱିମୁତ୍ତୋ, ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ ସୋ ତତ୍ଥ ଅନାନୁୟାୟୀ’’॥
‘‘ତିଟ୍ଠେ ଚେ ସୋ ତତ୍ଥ ଅନାନୁୟାୟୀ, ପୂଗମ୍ପି ୱସ୍ସାନଂ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ।
ତତ୍ଥେୱ ସୋ ସୀତିସିୟା ୱିମୁତ୍ତୋ, ଚୱେଥ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ତଥାୱିଧସ୍ସ’’॥
‘‘ଅଚ୍ଚି ୟଥା ୱାତୱେଗେନ ଖିତ୍ତା, [ଉପସୀୱାତି ଭଗୱା]
ଅତ୍ଥଂ ପଲେତି ନ ଉପେତି ସଙ୍ଖଂ।
ଏୱଂ ମୁନୀ ନାମକାୟା ୱିମୁତ୍ତୋ, ଅତ୍ଥଂ ପଲେତି ନ ଉପେତି ସଙ୍ଖଂ’’॥
‘‘ଅତ୍ଥଙ୍ଗତୋ ସୋ ଉଦ ୱା ସୋ ନତ୍ଥି, ଉଦାହୁ ୱେ ସସ୍ସତିୟା ଅରୋଗୋ।
ତଂ ମେ ମୁନୀ ସାଧୁ ୱିୟାକରୋହି, ତଥା ହି ତେ ୱିଦିତୋ ଏସ ଧମ୍ମୋ’’॥
‘‘ଅତ୍ଥଙ୍ଗତସ୍ସ ନ ପମାଣମତ୍ଥି, [ଉପସୀୱାତି ଭଗୱା]
ୟେନ ନଂ ୱଜ୍ଜୁଂ ତଂ ତସ୍ସ ନତ୍ଥି।
ସବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସମୂହତେସୁ, ସମୂହତା ୱାଦପଥାପି ସବ୍ବେ’’ତି॥
ଉପସୀୱମାଣୱପୁଚ୍ଛା ଛଟ୍ଠୀ।
୭. ନନ୍ଦମାଣୱପୁଚ୍ଛା
‘‘ସନ୍ତି ଲୋକେ ମୁନୟୋ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ନନ୍ଦୋ]
ଜନା ୱଦନ୍ତି ତୟିଦଂ କଥଂସୁ।
ଞାଣୂପପନ୍ନଂ ମୁନି ନୋ ୱଦନ୍ତି, ଉଦାହୁ ୱେ ଜୀୱିତେନୂପପନ୍ନଂ’’॥
‘‘ନ ଦିଟ୍ଠିୟା ନ ସୁତିୟା ନ ଞାଣେନ, ମୁନୀଧ ନନ୍ଦ କୁସଲା ୱଦନ୍ତି।
ୱିସେନିକତ୍ୱା ଅନୀଘା ନିରାସା, ଚରନ୍ତି ୟେ ତେ ମୁନୟୋତି ବ୍ରୂମି’’॥
‘‘ୟେ କେଚିମେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାସେ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ନନ୍ଦୋ]
ଦିଟ୍ଠସ୍ସୁତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
ସୀଲବ୍ବତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ,
ଅନେକରୂପେନ ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
କଚ୍ଚିସ୍ସୁ ତେ ଭଗୱା ତତ୍ଥ ୟତା ଚରନ୍ତା,
ଅତାରୁ ଜାତିଞ୍ଚ ଜରଞ୍ଚ ମାରିସ।
ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତଂ’’॥
‘‘ୟେ କେଚିମେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାସେ, [ନନ୍ଦାତି ଭଗୱା]
ଦିଟ୍ଠସ୍ସୁତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
ସୀଲବ୍ବତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ, ଅନେକରୂପେନ ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
କିଞ୍ଚାପି ତେ ତତ୍ଥ ୟତା ଚରନ୍ତି, ନାତରିଂସୁ ଜାତିଜରନ୍ତି ବ୍ରୂମି’’॥
‘‘ୟେ କେଚିମେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାସେ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ନନ୍ଦୋ]
ଦିଟ୍ଠସ୍ସୁତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
ସୀଲବ୍ବତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ, ଅନେକରୂପେନ ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
ତେ ଚେ ମୁନି ବ୍ରୂସି ଅନୋଘତିଣ୍ଣେ, ଅଥ କୋ ଚରହି ଦେୱମନୁସ୍ସଲୋକେ।
ଅତାରି ଜାତିଞ୍ଚ ଜରଞ୍ଚ ମାରିସ, ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତଂ’’॥
‘‘ନାହଂ ସବ୍ବେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାସେ, [ନନ୍ଦାତି ଭଗୱା]
ଜାତିଜରାୟ ନିୱୁତାତି ବ୍ରୂମି।
ୟେ ସୀଧ ଦିଟ୍ଠଂ ୱ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱା, ସୀଲବ୍ବତଂ ୱାପି ପହାୟ ସବ୍ବଂ।
ଅନେକରୂପମ୍ପି ପହାୟ ସବ୍ବଂ, ତଣ୍ହଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ଅନାସୱାସେ।
ତେ ୱେ ନରା ଓଘତିଣ୍ଣାତି ବ୍ରୂମି’’॥
‘‘ଏତାଭିନନ୍ଦାମି ୱଚୋ ମହେସିନୋ, ସୁକିତ୍ତିତଂ ଗୋତମନୂପଧୀକଂ।
ୟେ ସୀଧ ଦିଟ୍ଠଂ ୱ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱା, ସୀଲବ୍ବତଂ ୱାପି ପହାୟ ସବ୍ବଂ।
ଅନେକରୂପମ୍ପି ପହାୟ ସବ୍ବଂ, ତଣ୍ହଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ଅନାସୱାସେ।
ଅହମ୍ପି ତେ ଓଘତିଣ୍ଣାତି ବ୍ରୂମୀ’’ତି॥
ନନ୍ଦମାଣୱପୁଚ୍ଛା ସତ୍ତମା।
୮. ହେମକମାଣୱପୁଚ୍ଛା
‘‘ୟେ ମେ ପୁବ୍ବେ ୱିୟାକଂସୁ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ହେମକୋ]
ହୁରଂ ଗୋତମସାସନା।
ଇଚ୍ଚାସି ଇତି ଭୱିସ୍ସତି, ସବ୍ବଂ ତଂ ଇତିହୀତିହଂ।
ସବ୍ବଂ ତଂ ତକ୍କୱଡ୍ଢନଂ, ନାହଂ ତତ୍ଥ ଅଭିରମିଂ॥
‘‘ତ୍ୱଞ୍ଚ ମେ ଧମ୍ମମକ୍ଖାହି, ତଣ୍ହାନିଗ୍ଘାତନଂ ମୁନି।
ୟଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସତୋ ଚରଂ, ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକଂ’’॥
‘‘ଇଧ ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତୱିଞ୍ଞାତେସୁ, ପିୟରୂପେସୁ ହେମକ।
ଛନ୍ଦରାଗୱିନୋଦନଂ, ନିବ୍ବାନପଦମଚ୍ଚୁତଂ॥
‘‘ଏତଦଞ୍ଞାୟ ୟେ ସତା, ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମାଭିନିବ୍ବୁତା।
ଉପସନ୍ତା ଚ ତେ ସଦା, ତିଣ୍ଣା ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକ’’ନ୍ତି॥
ହେମକମାଣୱପୁଚ୍ଛା ଅଟ୍ଠମା।
୯. ତୋଦେୟ୍ୟମାଣୱପୁଚ୍ଛା
‘‘ୟସ୍ମିଂ କାମା ନ ୱସନ୍ତି, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ତୋଦେୟ୍ୟୋ]
ତଣ୍ହା ୟସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜତି।
କଥଂକଥା ଚ ୟୋ ତିଣ୍ଣୋ, ୱିମୋକ୍ଖୋ ତସ୍ସ କୀଦିସୋ’’॥
‘‘ୟସ୍ମିଂ କାମା ନ ୱସନ୍ତି, [ତୋଦେୟ୍ୟାତି ଭଗୱା]
ତଣ୍ହା ୟସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜତି।
କଥଂକଥା ଚ ୟୋ ତିଣ୍ଣୋ, ୱିମୋକ୍ଖୋ ତସ୍ସ ନାପରୋ’’॥
‘‘ନିରାସସୋ ସୋ ଉଦ ଆସସାନୋ [ଆସୟାନୋ (କ॰)] , ପଞ୍ଞାଣୱା ସୋ ଉଦ ପଞ୍ଞକପ୍ପୀ।
ମୁନିଂ ଅହଂ ସକ୍କ ୟଥା ୱିଜଞ୍ଞଂ, ତଂ ମେ ୱିୟାଚିକ୍ଖ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ’’॥
‘‘ନିରାସସୋ ସୋ ନ ଚ ଆସସାନୋ, ପଞ୍ଞାଣୱା ସୋ ନ ଚ ପଞ୍ଞକପ୍ପୀ।
ଏୱମ୍ପି ତୋଦେୟ୍ୟ ମୁନିଂ ୱିଜାନ, ଅକିଞ୍ଚନଂ କାମଭୱେ ଅସତ୍ତ’’ନ୍ତି॥
ତୋଦେୟ୍ୟମାଣୱପୁଚ୍ଛା ନୱମା।
୧୦. କପ୍ପମାଣୱପୁଚ୍ଛା
‘‘ମଜ୍ଝେ ସରସ୍ମିଂ ତିଟ୍ଠତଂ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା କପ୍ପୋ]
ଓଘେ ଜାତେ ମହବ୍ଭୟେ।
ଜରାମଚ୍ଚୁପରେତାନଂ, ଦୀପଂ ପବ୍ରୂହି ମାରିସ।
ତ୍ୱଞ୍ଚ ମେ ଦୀପମକ୍ଖାହି, ୟଥାୟିଦଂ ନାପରଂ ସିୟା’’॥
‘‘ମଜ୍ଝେ ସରସ୍ମିଂ ତିଟ୍ଠତଂ, [କପ୍ପାତି ଭଗୱା]
ଓଘେ ଜାତେ ମହବ୍ଭୟେ।
ଜରାମଚ୍ଚୁପରେତାନଂ, ଦୀପଂ ପବ୍ରୂମି କପ୍ପ ତେ॥
‘‘ଅକିଞ୍ଚନଂ ଅନାଦାନଂ, ଏତଂ ଦୀପଂ ଅନାପରଂ।
ନିବ୍ବାନଂ ଇତି ନଂ ବ୍ରୂମି, ଜରାମଚ୍ଚୁପରିକ୍ଖୟଂ॥
‘‘ଏତଦଞ୍ଞାୟ ୟେ ସତା, ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମାଭିନିବ୍ବୁତା।
ନ ତେ ମାରୱସାନୁଗା, ନ ତେ ମାରସ୍ସ ପଟ୍ଠଗୂ’’ତି [ପଦ୍ଧଗୂ (ସୀ॰)] ॥
କପ୍ପମାଣୱପୁଚ୍ଛା ଦସମା।
୧୧. ଜତୁକଣ୍ଣିମାଣୱପୁଚ୍ଛା
‘‘ସୁତ୍ୱାନହଂ ୱୀରମକାମକାମିଂ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଜତୁକଣ୍ଣି]
ଓଘାତିଗଂ ପୁଟ୍ଠୁମକାମମାଗମଂ।
ସନ୍ତିପଦଂ ବ୍ରୂହି ସହଜନେତ୍ତ, ୟଥାତଚ୍ଛଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତଂ॥
‘‘ଭଗୱା ହି କାମେ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ଇରିୟତି, ଆଦିଚ୍ଚୋୱ ପଥୱିଂ ତେଜୀ ତେଜସା।
ପରିତ୍ତପଞ୍ଞସ୍ସ ମେ ଭୂରିପଞ୍ଞ, ଆଚିକ୍ଖ ଧମ୍ମଂ ୟମହଂ ୱିଜଞ୍ଞଂ।
ଜାତିଜରାୟ ଇଧ ୱିପ୍ପହାନଂ’’॥
‘‘କାମେସୁ ୱିନୟ ଗେଧଂ, [ଜତୁକଣ୍ଣୀତି ଭଗୱା]
ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ଦଟ୍ଠୁ ଖେମତୋ।
ଉଗ୍ଗହିତଂ ନିରତ୍ତଂ ୱା, ମା ତେ ୱିଜ୍ଜିତ୍ଥ କିଞ୍ଚନଂ॥
‘‘ୟଂ ପୁବ୍ବେ ତଂ ୱିସୋସେହି, ପଚ୍ଛା ତେ ମାହୁ କିଞ୍ଚନଂ।
ମଜ୍ଝେ ଚେ ନୋ ଗହେସ୍ସସି, ଉପସନ୍ତୋ ଚରିସ୍ସସି॥
‘‘ସବ୍ବସୋ ନାମରୂପସ୍ମିଂ, ୱୀତଗେଧସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣ।
ଆସୱାସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜନ୍ତି, ୟେହି ମଚ୍ଚୁୱସଂ ୱଜେ’’ତି॥
ଜତୁକଣ୍ଣିମାଣୱପୁଚ୍ଛା ଏକାଦସମା।
୧୨. ଭଦ୍ରାୱୁଧମାଣୱପୁଚ୍ଛା
‘‘ଓକଞ୍ଜହଂ ତଣ୍ହଚ୍ଛିଦଂ ଅନେଜଂ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଭଦ୍ରାୱୁଧୋ]
ନନ୍ଦିଞ୍ଜହଂ ଓଘତିଣ୍ଣଂ ୱିମୁତ୍ତଂ।
କପ୍ପଞ୍ଜହଂ ଅଭିୟାଚେ ସୁମେଧଂ, ସୁତ୍ୱାନ ନାଗସ୍ସ ଅପନମିସ୍ସନ୍ତି ଇତୋ॥
‘‘ନାନାଜନା ଜନପଦେହି ସଙ୍ଗତା,
ତୱ ୱୀର ୱାକ୍ୟଂ ଅଭିକଙ୍ଖମାନା।
ତେସଂ ତୁୱଂ ସାଧୁ ୱିୟାକରୋହି, ତଥା ହି ତେ ୱିଦିତୋ ଏସ ଧମ୍ମୋ’’॥
‘‘ଆଦାନତଣ୍ହଂ ୱିନୟେଥ ସବ୍ବଂ, [ଭଦ୍ରାୱୁଧାତି ଭଗୱା]
ଉଦ୍ଧଂ ଅଧୋ ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ।
ୟଂ ୟଞ୍ହି ଲୋକସ୍ମିମୁପାଦିୟନ୍ତି, ତେନେୱ ମାରୋ ଅନ୍ୱେତି ଜନ୍ତୁଂ॥
‘‘ତସ୍ମା ପଜାନଂ ନ ଉପାଦିୟେଥ, ଭିକ୍ଖୁ ସତୋ କିଞ୍ଚନଂ ସବ୍ବଲୋକେ।
ଆଦାନସତ୍ତେ ଇତି ପେକ୍ଖମାନୋ, ପଜଂ ଇମଂ ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟେ ୱିସତ୍ତ’’ନ୍ତି॥
ଭଦ୍ରାୱୁଧମାଣୱପୁଚ୍ଛା ଦ୍ୱାଦସମା।
୧୩. ଉଦୟମାଣୱପୁଚ୍ଛା
‘‘ଝାୟିଂ ୱିରଜମାସୀନଂ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଉଦୟୋ]
କତକିଚ୍ଚଂ ଅନାସୱଂ।
ପାରଗୁଂ ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ, ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମଂ।
ଅଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖଂ ପବ୍ରୂହି, ଅୱିଜ୍ଜାୟ ପଭେଦନଂ’’॥
‘‘ପହାନଂ କାମଚ୍ଛନ୍ଦାନଂ, [ଉଦୟାତି ଭଗୱା]
ଦୋମନସ୍ସାନ ଚୂଭୟଂ।
ଥିନସ୍ସ ଚ ପନୂଦନଂ, କୁକ୍କୁଚ୍ଚାନଂ ନିୱାରଣଂ॥
‘‘ଉପେକ୍ଖାସତିସଂସୁଦ୍ଧଂ , ଧମ୍ମତକ୍କପୁରେଜୱଂ।
ଅଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖଂ ପବ୍ରୂମି, ଅୱିଜ୍ଜାୟ ପଭେଦନଂ’’॥
‘‘କିଂସୁ ସଂୟୋଜନୋ ଲୋକୋ, କିଂସୁ ତସ୍ସ ୱିଚାରଣଂ।
କିସ୍ସସ୍ସ ୱିପ୍ପହାନେନ, ନିବ୍ବାନଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି’’॥
‘‘ନନ୍ଦିସଂୟୋଜନୋ ଲୋକୋ, ୱିତକ୍କସ୍ସ ୱିଚାରଣଂ।
ତଣ୍ହାୟ ୱିପ୍ପହାନେନ, ନିବ୍ବାନଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି’’॥
‘‘କଥଂ ସତସ୍ସ ଚରତୋ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପରୁଜ୍ଝତି।
ଭଗୱନ୍ତଂ ପୁଟ୍ଠୁମାଗମ୍ମ, ତଂ ସୁଣୋମ ୱଚୋ ତୱ’’॥
‘‘ଅଜ୍ଝତ୍ତଞ୍ଚ ବହିଦ୍ଧା ଚ, ୱେଦନଂ ନାଭିନନ୍ଦତୋ।
ଏୱଂ ସତସ୍ସ ଚରତୋ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପରୁଜ୍ଝତୀ’’ତି॥
ଉଦୟମାଣୱପୁଚ୍ଛା ତେରସମା।
୧୪. ପୋସାଲମାଣୱପୁଚ୍ଛା
‘‘ୟୋ ଅତୀତଂ ଆଦିସତି, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ପୋସାଲୋ]
ଅନେଜୋ ଛିନ୍ନସଂସୟୋ।
ପାରଗୁଂ ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ, ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମଂ॥
‘‘ୱିଭୂତରୂପସଞ୍ଞିସ୍ସ, ସବ୍ବକାୟପ୍ପହାୟିନୋ।
ଅଜ୍ଝତ୍ତଞ୍ଚ ବହିଦ୍ଧା ଚ, ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀତି ପସ୍ସତୋ।
ଞାଣଂ ସକ୍କାନୁପୁଚ୍ଛାମି, କଥଂ ନେୟ୍ୟୋ ତଥାୱିଧୋ’’॥
‘‘ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତିୟୋ ସବ୍ବା, [ପୋସାଲାତି ଭଗୱା]
ଅଭିଜାନଂ ତଥାଗତୋ।
ତିଟ୍ଠନ୍ତମେନଂ ଜାନାତି, ୱିମୁତ୍ତଂ ତପ୍ପରାୟଣଂ॥
‘‘ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞସମ୍ଭୱଂ ଞତ୍ୱା, ନନ୍ଦୀ ସଂୟୋଜନଂ ଇତି।
ଏୱମେତଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ, ତତୋ ତତ୍ଥ ୱିପସ୍ସତି।
ଏତଂ [ଏୱଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଞାଣଂ ତଥଂ ତସ୍ସ, ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୱୁସୀମତୋ’’ତି॥
ପୋସାଲମାଣୱପୁଚ୍ଛା ଚୁଦ୍ଦସମା।
୧୫. ମୋଘରାଜମାଣୱପୁଚ୍ଛା
‘‘ଦ୍ୱାହଂ ସକ୍କଂ ଅପୁଚ୍ଛିସ୍ସଂ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ମୋଘରାଜା]
ନ ମେ ବ୍ୟାକାସି ଚକ୍ଖୁମା।
ୟାୱତତିୟଞ୍ଚ ଦେୱୀସି, ବ୍ୟାକରୋତୀତି ମେ ସୁତଂ॥
‘‘ଅୟଂ ଲୋକୋ ପରୋ ଲୋକୋ, ବ୍ରହ୍ମଲୋକୋ ସଦେୱକୋ।
ଦିଟ୍ଠିଂ ତେ ନାଭିଜାନାତି, ଗୋତମସ୍ସ ୟସସ୍ସିନୋ॥
‘‘ଏୱଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତଦସ୍ସାୱିଂ, ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମଂ।
କଥଂ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖନ୍ତଂ, ମଚ୍ଚୁରାଜା ନ ପସ୍ସତି’’॥
‘‘ସୁଞ୍ଞତୋ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖସ୍ସୁ, ମୋଘରାଜ ସଦା ସତୋ।
ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିଂ ଊହଚ୍ଚ, ଏୱଂ ମଚ୍ଚୁତରୋ ସିୟା।
ଏୱଂ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖନ୍ତଂ, ମଚ୍ଚୁରାଜା ନ ପସ୍ସତୀ’’ତି॥
ମୋଘରାଜମାଣୱପୁଚ୍ଛା ପନ୍ନରସମା।
୧୬. ପିଙ୍ଗିୟମାଣୱପୁଚ୍ଛା
‘‘ଜିଣ୍ଣୋହମସ୍ମି ଅବଲୋ ୱୀତୱଣ୍ଣୋ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ପିଙ୍ଗିୟୋ]
ନେତ୍ତା ନ ସୁଦ୍ଧା ସୱନଂ ନ ଫାସୁ।
ମାହଂ ନସ୍ସଂ ମୋମୁହୋ ଅନ୍ତରାୱ, ଆଚିକ୍ଖ ଧମ୍ମଂ ୟମହଂ ୱିଜଞ୍ଞଂ।
ଜାତିଜରାୟ ଇଧ ୱିପ୍ପହାନଂ’’॥
‘‘ଦିସ୍ୱାନ ରୂପେସୁ ୱିହଞ୍ଞମାନେ, [ପିଙ୍ଗିୟାତି ଭଗୱା]
ରୁପ୍ପନ୍ତି ରୂପେସୁ ଜନା ପମତ୍ତା।
ତସ୍ମା ତୁୱଂ ପିଙ୍ଗିୟ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ, ଜହସ୍ସୁ ରୂପଂ ଅପୁନବ୍ଭୱାୟ’’॥
‘‘ଦିସା ଚତସ୍ସୋ ୱିଦିସା ଚତସ୍ସୋ, ଉଦ୍ଧଂ ଅଧୋ ଦସ ଦିସା ଇମାୟୋ।
ନ ତୁୟ୍ହଂ ଅଦିଟ୍ଠଂ ଅସୁତଂ ଅମୁତଂ [ଅସୁତଂ ଅମୁତଂ ୱା (ସୀ॰), ଅସୁତାମୁତଂ ୱା (ସ୍ୟା॰), ଅସୁତଂ’ମୁତଂ ୱା (ପୀ॰)] , ଅଥୋ ଅୱିଞ୍ଞାତଂ କିଞ୍ଚନମତ୍ଥି [କଞ୍ଚି ମତ୍ଥି (ସ୍ୟା॰), କିଞ୍ଚି ନତ୍ଥି (ପୀ॰), କିଞ୍ଚିନମତ୍ଥି (କ॰)] ଲୋକେ।
ଆଚିକ୍ଖ ଧମ୍ମଂ ୟମହଂ ୱିଜଞ୍ଞଂ, ଜାତିଜରାୟ ଇଧ ୱିପ୍ପହାନଂ’’॥
‘‘ତଣ୍ହାଧିପନ୍ନେ ମନୁଜେ ପେକ୍ଖମାନୋ, [ପିଙ୍ଗିୟାତି ଭଗୱା]
ସନ୍ତାପଜାତେ ଜରସା ପରେତେ।
ତସ୍ମା ତୁୱଂ ପିଙ୍ଗିୟ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ, ଜହସ୍ସୁ ତଣ୍ହଂ ଅପୁନବ୍ଭୱାୟା’’ତି॥
ପିଙ୍ଗିୟମାଣୱପୁଚ୍ଛା ସୋଳସମା।
୧୭. ପାରାୟନତ୍ଥୁତିଗାଥା
ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା ମଗଧେସୁ ୱିହରନ୍ତୋ ପାସାଣକେ ଚେତିୟେ, ପରିଚାରକସୋଳସାନଂ [ପରିଚାରକସୋଳସନ୍ନଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ଅଜ୍ଝିଟ୍ଠୋ ପୁଟ୍ଠୋ ପୁଟ୍ଠୋ ପଞ୍ହଂ [ପଞ୍ହେ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ବ୍ୟାକାସି। ଏକମେକସ୍ସ ଚେପି ପଞ୍ହସ୍ସ ଅତ୍ଥମଞ୍ଞାୟ ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟ ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମଂ ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟେୱ ଜରାମରଣସ୍ସ ପାରଂ। ‘‘ପାରଙ୍ଗମନୀୟା ଇମେ ଧମ୍ମା’’ତି – ତସ୍ମା ଇମସ୍ସ ଧମ୍ମପରିୟାୟସ୍ସ ପାରାୟନନ୍ତେୱ [ପାରାୟଣଂତ୍ୱେୱ (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ଅଧିୱଚନଂ।
ଅଜିତୋ ତିସ୍ସମେତ୍ତେୟ୍ୟୋ, ପୁଣ୍ଣକୋ ଅଥ ମେତ୍ତଗୂ।
ଧୋତକୋ ଉପସୀୱୋ ଚ, ନନ୍ଦୋ ଚ ଅଥ ହେମକୋ॥
ତୋଦେୟ୍ୟକପ୍ପା ଦୁଭୟୋ, ଜତୁକଣ୍ଣୀ ଚ ପଣ୍ଡିତୋ।
ଭଦ୍ରାୱୁଧୋ ଉଦୟୋ ଚ, ପୋସାଲୋ ଚାପି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ।
ମୋଘରାଜା ଚ ମେଧାୱୀ, ପିଙ୍ଗିୟୋ ଚ ମହାଇସି॥
ଏତେ ବୁଦ୍ଧଂ ଉପାଗଚ୍ଛୁଂ, ସମ୍ପନ୍ନଚରଣଂ ଇସିଂ।
ପୁଚ୍ଛନ୍ତା ନିପୁଣେ ପଞ୍ହେ, ବୁଦ୍ଧସେଟ୍ଠଂ ଉପାଗମୁଂ॥
ତେସଂ ବୁଦ୍ଧୋ ପବ୍ୟାକାସି, ପଞ୍ହେ ପୁଟ୍ଠୋ ୟଥାତଥଂ।
ପଞ୍ହାନଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣେନ, ତୋସେସି ବ୍ରାହ୍ମଣେ ମୁନି॥
ତେ ତୋସିତା ଚକ୍ଖୁମତା, ବୁଦ୍ଧେନାଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୁନା।
ବ୍ରହ୍ମଚରିୟମଚରିଂସୁ, ୱରପଞ୍ଞସ୍ସ ସନ୍ତିକେ॥
ଏକମେକସ୍ସ ପଞ୍ହସ୍ସ, ୟଥା ବୁଦ୍ଧେନ ଦେସିତଂ।
ତଥା ୟୋ ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଗଚ୍ଛେ ପାରଂ ଅପାରତୋ॥
ଅପାରା ପାରଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ଭାୱେନ୍ତୋ ମଗ୍ଗମୁତ୍ତମଂ।
ମଗ୍ଗୋ ସୋ ପାରଂ ଗମନାୟ, ତସ୍ମା ପାରାୟନଂ ଇତି॥
୧୮. ପାରାୟନାନୁଗୀତିଗାଥା
‘‘ପାରାୟନମନୁଗାୟିସ୍ସଂ , [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ପିଙ୍ଗିୟୋ]
ୟଥାଦ୍ଦକ୍ଖି ତଥାକ୍ଖାସି, ୱିମଲୋ ଭୂରିମେଧସୋ।
ନିକ୍କାମୋ ନିବ୍ବନୋ [ନିବ୍ବୁତୋ (ସ୍ୟା॰)] ନାଗୋ, କିସ୍ସ ହେତୁ ମୁସା ଭଣେ॥
‘‘ପହୀନମଲମୋହସ୍ସ, ମାନମକ୍ଖପ୍ପହାୟିନୋ।
ହନ୍ଦାହଂ କିତ୍ତୟିସ୍ସାମି, ଗିରଂ ୱଣ୍ଣୂପସଞ୍ହିତଂ॥
‘‘ତମୋନୁଦୋ ବୁଦ୍ଧୋ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ, ଲୋକନ୍ତଗୂ ସବ୍ବଭୱାତିୱତ୍ତୋ।
ଅନାସୱୋ ସବ୍ବଦୁକ୍ଖପ୍ପହୀନୋ, ସଚ୍ଚୱ୍ହୟୋ ବ୍ରହ୍ମେ ଉପାସିତୋ ମେ॥
‘‘ଦିଜୋ ୟଥା କୁବ୍ବନକଂ ପହାୟ, ବହୁପ୍ଫଲଂ କାନନମାୱସେୟ୍ୟ।
ଏୱମ୍ପହଂ ଅପ୍ପଦସ୍ସେ ପହାୟ, ମହୋଦଧିଂ ହଂସୋରିୱ ଅଜ୍ଝପତ୍ତୋ॥
‘‘ୟେମେ ପୁବ୍ବେ ୱିୟାକଂସୁ, ହୁରଂ ଗୋତମସାସନା।
ଇଚ୍ଚାସି ଇତି ଭୱିସ୍ସତି।
ସବ୍ବଂ ତଂ ଇତିହୀତିହଂ, ସବ୍ବଂ ତଂ ତକ୍କୱଡ୍ଢନଂ॥
‘‘ଏକୋ ତମନୁଦାସିନୋ, ଜୁତିମା ସୋ ପଭଙ୍କରୋ।
ଗୋତମୋ ଭୂରିପଞ୍ଞାଣୋ, ଗୋତମୋ ଭୂରିମେଧସୋ॥
‘‘ୟୋ ମେ ଧମ୍ମମଦେସେସି, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକମକାଲିକଂ।
ତଣ୍ହକ୍ଖୟମନୀତିକଂ, ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଉପମା କ୍ୱଚି’’॥
‘‘କିଂ ନୁ ତମ୍ହା ୱିପ୍ପୱସସି, ମୁହୁତ୍ତମପି ପିଙ୍ଗିୟ।
ଗୋତମା ଭୂରିପଞ୍ଞାଣା, ଗୋତମା ଭୂରିମେଧସା॥
‘‘ୟୋ ତେ ଧମ୍ମମଦେସେସି, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକମକାଲିକଂ।
ତଣ୍ହକ୍ଖୟମନୀତିକଂ, ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଉପମା କ୍ୱଚି’’॥
‘‘ନାହଂ ତମ୍ହା ୱିପ୍ପୱସାମି, ମୁହୁତ୍ତମପି ବ୍ରାହ୍ମଣ।
ଗୋତମା ଭୂରିପଞ୍ଞାଣା, ଗୋତମା ଭୂରିମେଧସା॥
‘‘ୟୋ ମେ ଧମ୍ମମଦେସେସି, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକମକାଲିକଂ।
ତଣ୍ହକ୍ଖୟମନୀତିକଂ, ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଉପମା କ୍ୱଚି॥
‘‘ପସ୍ସାମି ନଂ ମନସା ଚକ୍ଖୁନାୱ, ରତ୍ତିନ୍ଦିୱଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ।
ନମସ୍ସମାନୋ ୱିୱସେମି ରତ୍ତିଂ, ତେନେୱ ମଞ୍ଞାମି ଅୱିପ୍ପୱାସଂ॥
ନାପେନ୍ତିମେ ଗୋତମସାସନମ୍ହା।
ୟଂ ୟଂ ଦିସଂ ୱଜତି ଭୂରିପଞ୍ଞୋ, ସ ତେନ ତେନେୱ ନତୋହମସ୍ମି॥
‘‘ଜିଣ୍ଣସ୍ସ ମେ ଦୁବ୍ବଲଥାମକସ୍ସ, ତେନେୱ କାୟୋ ନ ପଲେତି ତତ୍ଥ।
ସଙ୍କପ୍ପୟନ୍ତାୟ [ସଂକପ୍ପୟତ୍ତାୟ (ସୀ॰)] ୱଜାମି ନିଚ୍ଚଂ, ମନୋ ହି ମେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ତେନ ୟୁତ୍ତୋ॥
‘‘ପଙ୍କେ ସୟାନୋ ପରିଫନ୍ଦମାନୋ, ଦୀପା ଦୀପଂ ଉପଲ୍ଲୱିଂ।
ଅଥଦ୍ଦସାସିଂ ସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ, ଓଘତିଣ୍ଣମନାସୱଂ॥
‘‘ୟଥା ଅହୂ ୱକ୍କଲି ମୁତ୍ତସଦ୍ଧୋ, ଭଦ୍ରାୱୁଧୋ ଆଳୱିଗୋତମୋ ଚ।
ଏୱମେୱ ତ୍ୱମ୍ପି ପମୁଞ୍ଚସ୍ସୁ ସଦ୍ଧଂ, ଗମିସ୍ସସି ତ୍ୱଂ ପିଙ୍ଗିୟ ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟସ୍ସ ପାରଂ’’ [ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟପାରଂ (ସୀ॰)] ॥
‘‘ଏସ ଭିୟ୍ୟୋ ପସୀଦାମି, ସୁତ୍ୱାନ ମୁନିନୋ ୱଚୋ।
ୱିୱଟ୍ଟଚ୍ଛଦୋ ସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ, ଅଖିଲୋ ପଟିଭାନୱା॥
‘‘ଅଧିଦେୱେ ଅଭିଞ୍ଞାୟ, ସବ୍ବଂ ୱେଦି ପରୋପରଂ।
ପଞ୍ହାନନ୍ତକରୋ ସତ୍ଥା, କଙ୍ଖୀନଂ ପଟିଜାନତଂ॥
‘‘ଅସଂହୀରଂ ଅସଂକୁପ୍ପଂ, ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଉପମା କ୍ୱଚି।
ଅଦ୍ଧା ଗମିସ୍ସାମି ନ ମେତ୍ଥ କଙ୍ଖା, ଏୱଂ ମଂ ଧାରେହି ଅଧିମୁତ୍ତଚିତ୍ତ’’ନ୍ତି [ଅଜିତମାଣୱପୁଚ୍ଛାୟ ପଟ୍ଠାୟ ୟାୱପାରାୟନାନୁଗୀତିଗାତାପରିୟୋସାନା ସ୍ୟା॰ … ପୋତ୍ଥକେ ନତ୍ଥି] ॥
ପାରାୟନାନୁଗୀତିଗାଥା ନିଟ୍ଠିତା।
ପାରାୟନୱଗ୍ଗନିଦ୍ଦେସୋ
୧. ଅଜିତମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସୋ
କେନସ୍ସୁ ନିୱୁତୋ ଲୋକୋ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଅଜିତୋ]
କେନସ୍ସୁ ନପ୍ପକାସତି।
କିସ୍ସାଭିଲେପନଂ ବ୍ରୂସି [ବ୍ରୂହି (ସ୍ୟା॰)] , କିଂସୁ ତସ୍ସ ମହବ୍ଭୟଂ॥
କେନସ୍ସୁ ନିୱୁତୋ ଲୋକୋ ତି। ଲୋକୋ ତି ନିରୟଲୋକୋ ତିରଚ୍ଛାନଲୋକୋ ପେତ୍ତିୱିସୟଲୋକୋ ମନୁସ୍ସଲୋକୋ ଦେୱଲୋକୋ ଖନ୍ଧଲୋକୋ ଧାତୁଲୋକୋ ଆୟତନଲୋକୋ ଅୟଂ ଲୋକୋ ପରୋ ଲୋକୋ ବ୍ରହ୍ମଲୋକୋ ଦେୱଲୋକୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଲୋକୋ। ଅୟଂ ଲୋକୋ କେନ ଆୱୁତୋ ନିୱୁତୋ ଓୱୁତୋ [ଓଫୁତୋ (ସ୍ୟା॰)] ପିହିତୋ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନୋ ପଟିକୁଜ୍ଜିତୋତି – କେନସ୍ସୁ ନିୱୁତୋ ଲୋକୋ?
ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଅଜିତୋ ତି। ଇଚ୍ଚା ତି ପଦସନ୍ଧି ପଦସଂସଗ୍ଗୋ ପଦପାରିପୂରୀ ଅକ୍ଖରସମୱାୟୋ ବ୍ୟଞ୍ଜନସିଲିଟ୍ଠତା ପଦାନୁପୁବ୍ବତାପେତଂ [ପଦାନୁପୁବ୍ବତାମେତଂ (ବହୂସୁ)] ଇଚ୍ଚାତି। ଆୟସ୍ମା ତି ପିୟୱଚନଂ ଗରୁୱଚନଂ ସଗାରୱସପ୍ପତିସ୍ସାଧିୱଚନମେତଂ ଆୟସ୍ମାତି। ଅଜିତୋ ତି ତସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ନାମଂ ସଙ୍ଖା ସମଞ୍ଞା ପଞ୍ଞତ୍ତି ୱୋହାରୋ ନାମଂ ନାମକମ୍ମଂ ନାମଧେୟ୍ୟଂ ନିରୁତ୍ତି ବ୍ୟଞ୍ଜନଂ ଅଭିଲାପୋତି – ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଅଜିତୋ।
କେନସ୍ସୁ ନପ୍ପକାସତୀ ତି କେନ ଲୋକୋ ନପ୍ପକାସତି ନ ଭାସତି ନ ତପତି ନ ୱିରୋଚତି ନ ଞାୟତି ନ ପଞ୍ଞାୟତୀତି – କେନସ୍ସୁ ନପ୍ପକାସତି ।
କିସ୍ସାଭିଲେପନଂ ବ୍ରୂସୀ ତି କିଂ ଲୋକସ୍ସ ଲେପନଂ ଲଗ୍ଗନଂ ବନ୍ଧନଂ ଉପକ୍କିଲେସୋ। କେନ ଲୋକୋ ଲିତ୍ତୋ ସଂଲିତ୍ତୋ ଉପଲିତ୍ତୋ କିଲିଟ୍ଠୋ ସଂକିଲିଟ୍ଠୋ ମକ୍ଖିତୋ ସଂସଟ୍ଠୋ ଲଗ୍ଗୋ ଲଗ୍ଗିତୋ ପଲିବୁଦ୍ଧୋ, ବ୍ରୂସି ଆଚିକ୍ଖସି ଦେସେସି ପଞ୍ଞପେସି [ପଞ୍ଞାପେସି (କ॰)] ପଟ୍ଠପେସି ୱିୱରସି ୱିଭଜସି ଉତ୍ତାନୀକରୋସି [ଉତ୍ତାନିଂ କରୋସି (କ॰)] ପକାସେସୀତି – କିସ୍ସାଭିଲେପନଂ ବ୍ରୂସି।
କିଂସୁ ତସ୍ସ ମହବ୍ଭୟ ନ୍ତି କିଂ ଲୋକସ୍ସ ଭୟଂ ମହବ୍ଭୟଂ ପୀଳନଂ ଘଟ୍ଟନଂ ଉପଦ୍ଦୱୋ ଉପସଗ୍ଗୋତି – କିଂସୁ ତସ୍ସ ମହବ୍ଭୟଂ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘କେନସ୍ସୁ ନିୱୁତୋ ଲୋକୋ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଅଜିତୋ]
କେନସ୍ସୁ ନପ୍ପକାସତି।
କିସ୍ସାଭିଲେପନଂ ବ୍ରୂସି, କିଂସୁ ତସ୍ସ ମହବ୍ଭୟ’’ନ୍ତି॥
ଅୱିଜ୍ଜାୟ ନିୱୁତୋ ଲୋକୋ, [ଅଜିତାତି ଭଗୱା]
ୱେୱିଚ୍ଛା ପମାଦା ନପ୍ପକାସତି।
ଜପ୍ପାଭିଲେପନଂ ବ୍ରୂମି, ଦୁକ୍ଖମସ୍ସ ମହବ୍ଭୟଂ॥
ଅୱିଜ୍ଜାୟ ନିୱୁତୋ ଲୋକୋ ତି। ଅୱିଜ୍ଜା ତି ଦୁକ୍ଖେ ଅଞ୍ଞାଣଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟେ ଅଞ୍ଞାଣଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧେ ଅଞ୍ଞାଣଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଅଞ୍ଞାଣଂ, ପୁବ୍ବନ୍ତେ ଅଞ୍ଞାଣଂ ଅପରନ୍ତେ ଅଞ୍ଞାଣଂ ପୁବ୍ବନ୍ତାପରନ୍ତେ ଅଞ୍ଞାଣଂ, ଇଦପ୍ପଚ୍ଚୟତାପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅଞ୍ଞାଣଂ, ୟଂ ଏୱରୂପଂ ଅଞ୍ଞାଣଂ ଅଦସ୍ସନଂ ଅନଭିସମୟୋ ଅନନୁବୋଧୋ ଅସମ୍ବୋଧୋ ଅପ୍ପଟିୱେଧୋ ଅସଂଗାହନା ଅପରିୟୋଗାହନା ଅସମପେକ୍ଖନା ଅପଚ୍ଚୱେକ୍ଖଣା [ଅପଚ୍ଚୱେକ୍ଖନା (ସ୍ୟା॰)] ଅପଚ୍ଚୱେକ୍ଖଣକମ୍ମଂ ଦୁମ୍ମେଜ୍ଝଂ ବାଲ୍ୟଂ ଅସମ୍ପଜଞ୍ଞଂ ମୋହୋ ପମୋହୋ ସମ୍ମୋହୋ ଅୱିଜ୍ଜା ଅୱିଜ୍ଜୋଘୋ ଅୱିଜ୍ଜାୟୋଗୋ ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟୋ ଅୱିଜ୍ଜାପରିୟୁଟ୍ଠାନଂ ଅୱିଜ୍ଜାଲଙ୍ଗୀ ମୋହୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି – ଅୱିଜ୍ଜା।
ଲୋକୋ ତି ନିରୟଲୋକୋ ତିରଚ୍ଛାନଲୋକୋ ପେତ୍ତିୱିସୟଲୋକୋ ମନୁସ୍ସଲୋକୋ ଦେୱଲୋକୋ ଖନ୍ଧଲୋକୋ ଧାତୁଲୋକୋ ଆୟତନଲୋକୋ ଅୟଂ ଲୋକୋ ପରୋ ଲୋକୋ ବ୍ରହ୍ମଲୋକୋ ଦେୱଲୋକୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଲୋକୋ। ଅୟଂ ଲୋକୋ ଇମାୟ ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଆୱୁତୋ ନିୱୁତୋ ଓୱୁତୋ ପିହିତୋ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନୋ ପଟିକୁଜ୍ଜିତୋତି – ଅୱିଜ୍ଜାୟ ନିୱୁତୋ ଲୋକୋ।
ଅଜିତା ତି ଭଗୱା ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ନାମେନ ଆଲପତି। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନଂ। ଅପି ଚ, ଭଗ୍ଗରାଗୋତି ଭଗୱା; ଭଗ୍ଗଦୋସୋତି ଭଗୱା; ଭଗ୍ଗମୋହୋତି ଭଗୱା; ଭଗ୍ଗମାନୋତି ଭଗୱା; ଭଗ୍ଗଦିଟ୍ଠୀତି ଭଗୱା; ଭଗ୍ଗକଣ୍ଟକୋତି ଭଗୱା; ଭଗ୍ଗକିଲେସୋତି ଭଗୱା; ଭଜି ୱିଭଜି ପୱିଭଜି ଧମ୍ମରତନନ୍ତି ଭଗୱା; ଭୱାନଂ ଅନ୍ତକରୋତି ଭଗୱା; ଭାୱିତକାୟୋ ଭାୱିତସୀଲୋ ଭାୱିତଚିତ୍ତୋ [ଭାୱିତକାୟୋତି ଭଗୱା, ଭାୱିତସୀଲୋତି ଭାୱିତଚିତ୍ତୋତି (ସ୍ୟା॰)] ଭାୱିତପଞ୍ଞୋତି ଭଗୱା; ଭଜି ୱା ଭଗୱା ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ଅପ୍ପସଦ୍ଦାନି ଅପ୍ପନିଗ୍ଘୋସାନି ୱିଜନୱାତାନି ମନୁସ୍ସରାହସ୍ସେୟ୍ୟକାନି [ମନୁସ୍ସରାହସେୟ୍ୟକାନି (ସ୍ୟା॰)] ପଟିସଲ୍ଲାନସାରୁପ୍ପାନୀତି ଭଗୱା; ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନନ୍ତି ଭଗୱା; ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଅତ୍ଥରସସ୍ସ ଧମ୍ମରସସ୍ସ ୱିମୁତ୍ତିରସସ୍ସ ଅଧିସୀଲସ୍ସ ଅଧିଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଧିପଞ୍ଞାୟାତି ଭଗୱା; ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଚତୁନ୍ନଂ ଝାନାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଅପ୍ପମଞ୍ଞାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଅରୂପସମାପତ୍ତୀନନ୍ତି ଭଗୱା; ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ ୱିମୋକ୍ଖାନଂ ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ ଅଭିଭାୟତନାନଂ ନୱନ୍ନଂ ଅନୁପୁବ୍ବସମାପତ୍ତୀନନ୍ତି ଭଗୱା; ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଦସନ୍ନଂ ସଞ୍ଞାଭାୱନାନଂ କସିଣସମାପତ୍ତୀନଂ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧିସ୍ସ ଅସୁଭସମାପତ୍ତିୟାତି ଭଗୱା; ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ସମ୍ମପ୍ପଧାନାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ବଲାନଂ ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଅରିୟସ୍ସ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସାତି ଭଗୱା; ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଦସନ୍ନଂ ତଥାଗତବଲାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ୱେସାରଜ୍ଜାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ପଟିସମ୍ଭିଦାନଂ ଛନ୍ନଂ ଅଭିଞ୍ଞାନଂ ଛନ୍ନଂ ବୁଦ୍ଧଧମ୍ମାନନ୍ତି ଭଗୱା; ଭଗୱାତି ନେତଂ ନାମଂ ମାତରା କତଂ ନ ପିତରା କତଂ ନ ଭାତରା କତଂ ନ ଭଗିନିୟା କତଂ ନ ମିତ୍ତାମଚ୍ଚେହି କତଂ ନ ଞାତିସାଲୋହିତେହି କତଂ ନ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣେହି କତଂ ନ ଦେୱତାହି କତଂ। ୱିମୋକ୍ଖନ୍ତିକମେତଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ଭଗୱନ୍ତାନଂ ବୋଧିୟା ମୂଲେ ସହ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣସ୍ସ ପଟିଲାଭା ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – ଅଜିତାତି ଭଗୱା।
ୱେୱିଚ୍ଛା ପମାଦା ନପ୍ପକାସତୀ ତି। ୱେୱିଚ୍ଛଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପଞ୍ଚ ମଚ୍ଛରିୟାନି – ଆୱାସମଚ୍ଛରିୟଂ, କୁଲମଚ୍ଛରିୟଂ, ଲାଭମଚ୍ଛରିୟଂ, ୱଣ୍ଣମଚ୍ଛରିୟଂ , ଧମ୍ମମଚ୍ଛରିୟଂ। ୟଂ ଏୱରୂପଂ ମଚ୍ଛେରଂ ମଚ୍ଛରାୟନା ମଚ୍ଛରାୟିତତ୍ତଂ ୱେୱିଚ୍ଛଂ କଦରିୟଂ କଟୁକଞ୍ଚୁକତା ଅଗ୍ଗହିତତ୍ତଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମଚ୍ଛରିୟଂ। ଅପି ଚ ଖନ୍ଧମଚ୍ଛରିୟମ୍ପି ମଚ୍ଛରିୟଂ, ଧାତୁମଚ୍ଛରିୟମ୍ପି ମଚ୍ଛରିୟଂ, ଆୟତନମଚ୍ଛରିୟମ୍ପି ମଚ୍ଛରିୟଂ, ଗାହୋ ୱୁଚ୍ଚତି ମଚ୍ଛରିୟଂ। ପମାଦୋ ୱତ୍ତବ୍ବୋ – କାୟଦୁଚ୍ଚରିତେ ୱା ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତେ ୱା ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତେ ୱା ପଞ୍ଚସୁ କାମଗୁଣେସୁ ୱା ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱୋସଗ୍ଗୋ [ୱୋସ୍ସଗ୍ଗୋ (ବହୂସୁ)] ୱୋସଗ୍ଗାନୁପ୍ପଦାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଭାୱନାୟ ଅସକ୍କଚ୍ଚକିରିୟତା ଅସାତଚ୍ଚକିରିୟତା ଅନଟ୍ଠିତକିରିୟତା [ଅନିଟ୍ଠିତକିରିୟତା (କ॰) ୱିଭ॰ ୮୪୬] ଓଲୀନୱୁତ୍ତିତା ନିକ୍ଖିତ୍ତଚ୍ଛନ୍ଦତା ନିକ୍ଖିତ୍ତଧୁରତା ଅନାସେୱନା ଅଭାୱନା ଅବହୁଲୀକମ୍ମଂ ଅନଧିଟ୍ଠାନଂ ଅନନୁୟୋଗୋ ପମାଦୋ। ୟୋ ଏୱରୂପୋ ପମାଦୋ ପମଜ୍ଜନା ପମଜ୍ଜିତତ୍ତଂ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପମାଦୋ। ୱେୱିଚ୍ଛା ପମାଦା ନପ୍ପକାସତୀ ତି ଇମିନା ଚ ମଚ୍ଛରିୟେନ ଇମିନା ଚ ପମାଦେନ ଲୋକୋ ନପ୍ପକାସତି ନ ଭାସତି ନ ତପତି ନ ୱିରୋଚତି ନ ଞାୟତି ନ ପଞ୍ଞାୟତୀତି – ୱେୱିଚ୍ଛା ପମାଦା ନପ୍ପକାସତି।
ଜପ୍ପାଭିଲେପନଂ ବ୍ରୂମୀ ତି ଜପ୍ପା ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ ଅନୁନୟୋ ଅନୁରୋଧୋ ନନ୍ଦୀ [ନନ୍ଦି (ସ୍ୟା॰)] ନନ୍ଦିରାଗୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ସାରାଗୋ ଇଚ୍ଛା ମୁଚ୍ଛା ଅଜ୍ଝୋସାନଂ ଗେଧୋ ପଲିଗେଧୋ ସଙ୍ଗୋ ପଙ୍କୋ ଏଜା ମାୟା ଜନିକା ସଞ୍ଜନନୀ ସିବ୍ବିନୀ ଜାଲିନୀ ସରିତା ୱିସତ୍ତିକା ସୁତ୍ତଂ ୱିସଟା [ସୋତ୍ତଂ ୱିସତା (ସ୍ୟା॰)] ଆୟୂହନୀ ଦୁତିୟା ପଣିଧି ଭୱନେତ୍ତି ୱନଂ ୱନଥୋ ସନ୍ଥୱୋ [ସନ୍ଧୱୋ (କ॰) ୱିଭ॰ ୯୦୯] ସିନେହୋ ଅପେକ୍ଖା ପଟିବନ୍ଧୁ ଆସା ଆସୀସନା [ଆସିଂସନା (ସ୍ୟା॰)] ଆସୀସିତତ୍ତଂ ରୂପାସା ସଦ୍ଦାସା ଗନ୍ଧାସା ରସାସା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାସା ଲାଭାସା ଧନାସା ପୁତ୍ତାସା ଜୀୱିତାସା ଜପ୍ପା ପଜପ୍ପା ଅଭିଜପ୍ପା ଜପ୍ପନା ଜପ୍ପିତତ୍ତଂ ଲୋଲୁପ୍ପଂ ଲୋଲୁପ୍ପାୟନା ଲୋଲୁପ୍ପାୟିତତ୍ତଂ ପୁଚ୍ଛଞ୍ଜିକତା ସାଧୁକମ୍ୟତା ଅଧମ୍ମରାଗୋ ୱିସମଲୋଭୋ ନିକନ୍ତି ନିକାମନା ପତ୍ଥନା ପିହନା ସମ୍ପତ୍ଥନା କାମତଣ୍ହା ଭୱତଣ୍ହା ୱିଭୱତଣ୍ହା ରୂପତଣ୍ହା ଅରୂପତଣ୍ହା ନିରୋଧତଣ୍ହା ରୂପତଣ୍ହା ସଦ୍ଦତଣ୍ହା ଗନ୍ଧତଣ୍ହା ରସତଣ୍ହା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବତଣ୍ହା ଧମ୍ମତଣ୍ହା ଓଘୋ ୟୋଗୋ ଗନ୍ଥୋ ଉପାଦାନଂ ଆୱରଣଂ ନୀୱରଣଂ ଛଦନଂ ବନ୍ଧନଂ ଉପକ୍କିଲେସୋ ଅନୁସୟୋ ପରିୟୁଟ୍ଠାନଂ ଲତା ୱେୱିଚ୍ଛଂ ଦୁକ୍ଖମୂଲଂ ଦୁକ୍ଖନିଦାନଂ ଦୁକ୍ଖପ୍ପଭୱୋ ମାରପାସୋ ମାରବଳିସଂ ମାରାମିସଂ ମାରୱିସୟୋ ମାରନିୱାସୋ ମାରଗୋଚରୋ ମାରବନ୍ଧନଂ ତଣ୍ହାନଦୀ ତଣ୍ହାଜାଲଂ ତଣ୍ହାଗଦ୍ଦୁଲଂ ତଣ୍ହାସମୁଦ୍ଦୋ ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଜପ୍ପା। ଲୋକସ୍ସ ଲେପନଂ ଲଗ୍ଗନଂ ବନ୍ଧନଂ ଉପକ୍କିଲେସୋ ଇମାୟ ଜପ୍ପାୟ ଲୋକୋ ଲିତ୍ତୋ ସଂଲିତ୍ତୋ ଉପଲିତ୍ତୋ କିଲିଟ୍ଠୋ ସଂକିଲିଟ୍ଠୋ ମକ୍ଖିତୋ ସଂସଟ୍ଠୋ ଲଗ୍ଗୋ ଲଗ୍ଗିତୋ ପଲିବୁଦ୍ଧୋତି ବ୍ରୂମି ଆଚିକ୍ଖାମି ଦେସେମି ପଞ୍ଞପେମି ପଟ୍ଠପେମି ୱିୱରାମି ୱିଭଜାମି ଉତ୍ତାନୀକରୋମି ପକାସେମୀତି – ଜପ୍ପାଭିଲେପନଂ ବ୍ରୂମି।
ଦୁକ୍ଖମସ୍ସ ମହବ୍ଭୟ ନ୍ତି। ଦୁକ୍ଖ ନ୍ତି ଜାତିଦୁକ୍ଖଂ ଜରାଦୁକ୍ଖଂ ବ୍ୟାଧିଦୁକ୍ଖଂ ମରଣଦୁକ୍ଖଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସଦୁକ୍ଖଂ ନେରୟିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପେତ୍ତିୱିସୟିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ ମାନୁସିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଗବ୍ଭୋକ୍କନ୍ତିମୂଲକଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଗବ୍ଭଟ୍ଠିତିମୂଲକଂ [ଗବ୍ଭେଠିତିମୂଲକଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଦୁକ୍ଖଂ ଗବ୍ଭୱୁଟ୍ଠାନମୂଲକଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଜାତସ୍ସୂପନିବନ୍ଧକଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଜାତସ୍ସ ପରାଧେୟ୍ୟକଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅତ୍ତୂପକ୍କମଦୁକ୍ଖଂ ପରୂପକ୍କମଦୁକ୍ଖଂ ସଙ୍ଖାରଦୁକ୍ଖଂ ୱିପରିଣାମଦୁକ୍ଖଂ ଚକ୍ଖୁରୋଗୋ ସୋତରୋଗୋ ଘାନରୋଗୋ ଜିୱ୍ହାରୋଗୋ କାୟରୋଗୋ ସୀସରୋଗୋ କଣ୍ଣରୋଗୋ ମୁଖରୋଗୋ ଦନ୍ତରୋଗୋ କାସୋ ସାସୋ ପିନାସୋ ଡାହୋ [ଡହୋ (ସ୍ୟା॰)] ଜରୋ କୁଚ୍ଛିରୋଗୋ ମୁଚ୍ଛା ପକ୍ଖନ୍ଦିକା ସୂଲା ୱିସୂଚିକା କୁଟ୍ଠଂ ଗଣ୍ଡୋ କିଲାସୋ ସୋସୋ ଅପମାରୋ ଦଦ୍ଦୁ କଣ୍ଡୁ କଚ୍ଛୁ ରଖସା [ରକ୍ଖସା (କ॰)] ୱିତଚ୍ଛିକା ଲୋହିତପିତ୍ତଂ [ଲୋହିତଂ ପିତ୍ତଂ (ବହୂସୁ)] ମଧୁମେହୋ ଅଂସା ପିଳକା ଭଗନ୍ଦଲା ପିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନା ଆବାଧା ସେମ୍ହସମୁଟ୍ଠାନା ଆବାଧା ୱାତସମୁଟ୍ଠାନା ଆବାଧା ସନ୍ନିପାତିକା ଆବାଧା ଉତୁପରିଣାମଜା ଆବାଧା ୱିସମପରିହାରଜା ଆବାଧା ଓପକ୍କମିକା ଆବାଧା କମ୍ମୱିପାକଜା ଆବାଧା ସୀତଂ ଉଣ୍ହଂ ଜିଘଚ୍ଛା ପିପାସା ଉଚ୍ଚାରୋ ପସ୍ସାୱୋ ଡଂସମକସୱାତାତପସରୀସପସମ୍ଫସ୍ସଂ ଦୁକ୍ଖଂ ମାତୁମରଣଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପିତୁମରଣଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଭାତୁମରଣଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଭଗିନିମରଣଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପୁତ୍ତମରଣଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଧୀତୁମରଣଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଞାତିବ୍ୟସନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ରୋଗବ୍ୟସନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଭୋଗବ୍ୟସନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ସୀଲବ୍ୟସନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦିଟ୍ଠିବ୍ୟସନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୟେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ଆଦିତୋ ସମୁଦାଗମନଂ ପଞ୍ଞାୟତି। ଅତ୍ଥଙ୍ଗମତୋ ନିରୋଧୋ ପଞ୍ଞାୟତି। କମ୍ମସନ୍ନିସ୍ସିତୋ ୱିପାକୋ। ୱିପାକସନ୍ନିସ୍ସିତଂ କମ୍ମଂ, ନାମସନ୍ନିସ୍ସିତଂ ରୂପଂ ରୂପସନ୍ନିସ୍ସିତଂ ନାମଂ, ଜାତିୟା ଅନୁଗତଂ ଜରାୟ ଅନୁସଟଂ ବ୍ୟାଧିନା ଅଭିଭୂତଂ ମରଣେନ ଅବ୍ଭାହତଂ ଦୁକ୍ଖେ ପତିଟ୍ଠିତଂ ଅତାଣଂ ଅଲେଣଂ ଅସରଣଂ ଅସରଣୀଭୂତଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଦୁକ୍ଖଂ। ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଲୋକସ୍ସ ଭୟଂ ମହାଭୟଂ ପୀଳନଂ ଘଟ୍ଟନଂ ଉପଦ୍ଦୱୋ ଉପସଗ୍ଗୋତି – ଦୁକ୍ଖମସ୍ସ ମହବ୍ଭୟଂ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଅୱିଜ୍ଜାୟ ନିୱୁତୋ ଲୋକୋ, [ଅଜିତାତି ଭଗୱା]
ୱେୱିଚ୍ଛା ପମାଦା ନପ୍ପକାସତି।
ଜପ୍ପାଭିଲେପନଂ ବ୍ରୂମି, ଦୁକ୍ଖମସ୍ସ ମହବ୍ଭୟ’’ନ୍ତି॥
ସୱନ୍ତି ସବ୍ବଧି ସୋତା, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଅଜିତୋ]
ସୋତାନଂ କିଂ ନିୱାରଣଂ।
ସୋତାନଂ ସଂୱରଂ ବ୍ରୂହି, କେନ ସୋତା ପିଧିୟ୍ୟରେ [ପିଥିୟ୍ୟରେ (ସ୍ୟା॰), ପିଥୀୟରେ (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ॥
ସୱନ୍ତି ସବ୍ବଧି ସୋତା ତି। ସୋତା ତି ତଣ୍ହାସୋତୋ ଦିଟ୍ଠିସୋତୋ କିଲେସସୋତୋ ଦୁଚ୍ଚରିତସୋତୋ ଅୱିଜ୍ଜାସୋତୋ। ସବ୍ବଧୀ ତି ସବ୍ବେସୁ ଆୟତନେସୁ। ସୱନ୍ତୀ ତି ସୱନ୍ତି ଆସୱନ୍ତି ସନ୍ଦନ୍ତି ପୱତ୍ତନ୍ତି। ଚକ୍ଖୁତୋ ରୂପେ ସୱନ୍ତି ଆସୱନ୍ତି ସନ୍ଦନ୍ତି ପୱତ୍ତନ୍ତି। ସୋତତୋ ସଦ୍ଦେ ସୱନ୍ତି…ପେ॰… ଘାନତୋ ଗନ୍ଧେ ସୱନ୍ତି… ଜିୱ୍ହାତୋ ରସେ ସୱନ୍ତି… କାୟତୋ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ସୱନ୍ତି… ମନତୋ ଧମ୍ମେ ସୱନ୍ତି ଆସୱନ୍ତି ସନ୍ଦନ୍ତି ପୱତ୍ତନ୍ତି। ଚକ୍ଖୁତୋ ରୂପତଣ୍ହା ସୱନ୍ତି ଆସୱନ୍ତି ସନ୍ଦନ୍ତି ପୱତ୍ତନ୍ତି। ସୋତତୋ ସଦ୍ଦତଣ୍ହା ସୱନ୍ତି ଆସୱନ୍ତି ସନ୍ଦନ୍ତି ପୱତ୍ତନ୍ତି। ଘାନତୋ ଗନ୍ଧତଣ୍ହା ସୱନ୍ତି… ଜିୱ୍ହାତୋ ରସତଣ୍ହା ସୱନ୍ତି… କାୟତୋ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବତଣ୍ହା ସୱନ୍ତି… ମନତୋ ଧମ୍ମତଣ୍ହା ସୱନ୍ତି ଆସୱନ୍ତି ସନ୍ଦନ୍ତି ପୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ସୱନ୍ତି ସବ୍ବଧି ସୋତା।
ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଅଜିତୋ ତି। ଇଚ୍ଚା ତି ପଦସନ୍ଧି…ପେ॰… ପଦାନୁପୁବ୍ବତାପେତଂ ଇଚ୍ଚାତି…ପେ॰… ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଅଜିତୋ।
ସୋତାନଂ କିଂ ନିୱାରଣ ନ୍ତି ସୋତାନଂ କିଂ ଆୱରଣଂ ନୀୱରଣଂ ସଂୱରଣଂ ରକ୍ଖନଂ ଗୋପନନ୍ତି – ସୋତାନଂ କିଂ ନିୱାରଣଂ।
ସୋତାନଂ ସଂୱରଂ ବ୍ରୂହୀ ତି ସୋତାନଂ ଆୱରଣଂ ନୀୱରଣଂ ସଂୱରଣଂ ରକ୍ଖନଂ ଗୋପନଂ ବ୍ରୂହି ଆଚିକ୍ଖ ଦେସେହି ପଞ୍ଞପେହି ପଟ୍ଠପେହି ୱିୱରାହି ୱିଭଜାହି ଉତ୍ତାନୀକରୋହି ପକାସେହୀତି – ସୋତାନଂ ସଂୱରଂ ବ୍ରୂହି।
କେନ ସୋତା ପିଧିୟ୍ୟରେ ତି କେନ ସୋତା ପିଧୀୟନ୍ତି ପଚ୍ଛିଜ୍ଜନ୍ତି ନ ସୱନ୍ତି ନ ଆସୱନ୍ତି ନ ସନ୍ଦନ୍ତି ନପ୍ପୱତ୍ତନ୍ତୀତି – କେନ ସୋତା ପିଧିୟ୍ୟରେ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ସୱନ୍ତି ସବ୍ବଧି ସୋତା, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଅଜିତୋ]
ସୋତାନଂ କିଂ ନିୱାରଣଂ।
ସୋତାନଂ ସଂୱରଂ ବ୍ରୂହି, କେନ ସୋତା ପିଧିୟ୍ୟରେ’’॥
ୟାନି ସୋତାନି ଲୋକସ୍ମିଂ, [ଅଜିତାତି ଭଗୱା]
ସତି ତେସଂ ନିୱାରଣଂ।
ସୋତାନଂ ସଂୱରଂ ବ୍ରୂମି, ପଞ୍ଞାୟେତେ ପିଧିୟ୍ୟରେ॥
ୟାନି ସୋତାନି ଲୋକସ୍ମି ନ୍ତି ୟାନି ଏତାନି ସୋତାନି ମୟା କିତ୍ତିତାନି ପକିତ୍ତିତାନି ଆଚିକ୍ଖିତାନି ଦେସିତାନି ପଞ୍ଞପିତାନି ପଟ୍ଠପିତାନି ୱିୱରିତାନି ୱିଭଜିତାନି [ୱିଭତ୍ତାନି (କ॰)] ଉତ୍ତାନୀକତାନି ପକାସିତାନି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ [ସେୟ୍ୟଥୀଦଂ (ସ୍ୟା॰)] – ତଣ୍ହାସୋତୋ ଦିଟ୍ଠିସୋତୋ କିଲେସସୋତୋ ଦୁଚ୍ଚରିତସୋତୋ ଅୱିଜ୍ଜାସୋତୋ। ଲୋକସ୍ମି ନ୍ତି ଅପାୟଲୋକେ ମନୁସ୍ସଲୋକେ ଦେୱଲୋକେ ଖନ୍ଧଲୋକେ ଧାତୁଲୋକେ ଆୟତନଲୋକେତି – ୟାନି ସୋତାନି ଲୋକସ୍ମିଂ। ଅଜିତା ତି ଭଗୱା ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ନାମେନ ଆଲପତି।
ସତି ତେସଂ ନିୱାରଣ ନ୍ତି। ସତୀ ତି ୟା ସତି ଅନୁସ୍ସତି ପଟିସ୍ସତି ସତି ସରଣତା ଧାରଣତା ଅପିଲାପନତା ଅସମ୍ମୁସ୍ସନତା ସତି ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସତିବଲଂ ସମ୍ମାସତି ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଏକାୟନମଗ୍ଗୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସତି। ନିୱାରଣ ନ୍ତି ଆୱରଣଂ ନୀୱରଣଂ ସଂୱରଣଂ ରକ୍ଖନଂ ଗୋପନନ୍ତି – ସତି ତେସଂ ନିୱାରଣଂ।
ସୋତାନଂ ସଂୱରଂ ବ୍ରୂମୀ ତି ସୋତାନଂ ଆୱରଣଂ ନୀୱରଣଂ ସଂୱରଣଂ ରକ୍ଖନଂ ଗୋପନଂ ବ୍ରୂମି ଆଚିକ୍ଖାମି…ପେ॰… ଉତ୍ତାନୀକରୋମି ପକାସେମୀତି – ସୋତାନଂ ସଂୱରଂ ବ୍ରୂମି।
ପଞ୍ଞାୟେତେ ପିଧିୟ୍ୟରେ ତି। ପଞ୍ଞା ତି ୟା ପଞ୍ଞା ପଜାନନା…ପେ॰… ଅମୋହୋ ଧମ୍ମୱିଚୟୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ପଞ୍ଞାୟେତେ ପିଧିୟ୍ୟରେତି – ପଞ୍ଞାୟେତେ ସୋତା ପିଧୀୟନ୍ତି ପଚ୍ଛିଜ୍ଜନ୍ତି ନ ସୱନ୍ତି ନ ଆସୱନ୍ତି ନ ସନ୍ଦନ୍ତି ନପ୍ପୱତ୍ତନ୍ତି। ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ପଞ୍ଞାୟେତେ ସୋତା ପିଧୀୟନ୍ତି ପଚ୍ଛିଜ୍ଜନ୍ତି ନ ସୱନ୍ତି ନ ଆସୱନ୍ତି ନ ସନ୍ଦନ୍ତି ନପ୍ପୱତ୍ତନ୍ତି। ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ପଞ୍ଞାୟେତେ ସୋତା ପିଧୀୟନ୍ତି ପଚ୍ଛିଜ୍ଜନ୍ତି ନ ସୱନ୍ତି ନ ଆସୱନ୍ତି ନ ସନ୍ଦନ୍ତି ନପ୍ପୱତ୍ତନ୍ତି। ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନତ୍ତା’’ତି ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ପଞ୍ଞାୟେତେ ସୋତା ପିଧୀୟନ୍ତି ପଚ୍ଛିଜ୍ଜନ୍ତି ନ ସୱନ୍ତି ନ ଆସୱନ୍ତି ନ ସନ୍ଦନ୍ତି ନପ୍ପୱତ୍ତନ୍ତି। ‘‘ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା’’ତି ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ପଞ୍ଞାୟେତେ ସୋତା ପିଧୀୟନ୍ତି ପଚ୍ଛିଜ୍ଜନ୍ତି ନ ସୱନ୍ତି ନ ଆସୱନ୍ତି ନ ସନ୍ଦନ୍ତି ନପ୍ପୱତ୍ତନ୍ତି। ‘‘ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣ’’ନ୍ତି…ପେ॰… ‘‘ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟା ନାମରୂପ’’ନ୍ତି… ‘‘ନାମରୂପପଚ୍ଚୟା ସଳାୟତନ’’ନ୍ତି… ‘‘ସଳାୟତନପଚ୍ଚୟା ଫସ୍ସୋ’’ତି… ‘‘ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା’’ତି… ‘‘ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା’’ତି… ‘‘ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନ’’ନ୍ତି… ‘‘ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋ’’ତି… ‘‘ଭୱପଚ୍ଚୟା ଜାତୀ’’ତି… ‘‘ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣ’’ନ୍ତି ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ପଞ୍ଞାୟେତେ ସୋତା ପିଧୀୟନ୍ତି ପଚ୍ଛିଜ୍ଜନ୍ତି ନ ସୱନ୍ତି ନ ଆସୱନ୍ତି ନ ସନ୍ଦନ୍ତି ନପ୍ପୱତ୍ତନ୍ତି। ‘‘ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ’’ତି… ‘‘ସଙ୍ଖାରନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ’’ତି… ‘‘ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧା ନାମରୂପନିରୋଧୋ’’ତି… ‘‘ନାମରୂପନିରୋଧା ସଳାୟତନନିରୋଧୋ’’ତି… ‘‘ସଳାୟତନନିରୋଧା ଫସ୍ସନିରୋଧୋ’’ତି… ‘‘ଫସ୍ସନିରୋଧା ୱେଦନାନିରୋଧୋ’’ତି… ‘‘ୱେଦନାନିରୋଧା ତଣ୍ହାନିରୋଧୋ’’ତି… ‘‘ତଣ୍ହାନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ’’ତି… ‘‘ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋ’’ତି… ‘‘ଭୱନିରୋଧା ଜାତିନିରୋଧୋ’’ତି… ‘‘ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣନିରୋଧୋ’’ତି ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ପଞ୍ଞାୟେତେ ସୋତା ପିଧୀୟନ୍ତି ପଚ୍ଛିଜ୍ଜନ୍ତି ନ ସୱନ୍ତି ନ ଆସୱନ୍ତି ନ ସନ୍ଦନ୍ତି ନପ୍ପୱତ୍ତନ୍ତି। ‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’’ନ୍ତି…ପେ॰… ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’’ତି… ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’’ତି… ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’’ତି ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ପଞ୍ଞାୟେତେ ସୋତା ପିଧୀୟନ୍ତି ପଚ୍ଛିଜ୍ଜନ୍ତି ନ ସୱନ୍ତି ନ ଆସୱନ୍ତି ନ ସନ୍ଦନ୍ତି ନପ୍ପୱତ୍ତନ୍ତି। ‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ଆସୱା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ଅୟଂ ଆସୱସମୁଦୟୋ’’ତି… ‘‘ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧୋ’’ତି… ‘‘ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’’ତି ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ପଞ୍ଞାୟେତେ ସୋତା ପିଧୀୟନ୍ତି ପଚ୍ଛିଜ୍ଜନ୍ତି ନ ସୱନ୍ତି ନ ଆସୱନ୍ତି ନ ସନ୍ଦନ୍ତି ନପ୍ପୱତ୍ତନ୍ତି। ‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା’’ତି… ‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ପହାତବ୍ବା’’ତି… ‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା’’ତି… ‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା’’ତି ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ପଞ୍ଞାୟେତେ ସୋତା ପିଧୀୟନ୍ତି ପଚ୍ଛିଜ୍ଜନ୍ତି ନ ସୱନ୍ତି ନ ଆସୱନ୍ତି ନ ସନ୍ଦନ୍ତି ନପ୍ପୱତ୍ତନ୍ତି। ଛନ୍ନଂ ଫସ୍ସାୟତନାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ପଞ୍ଞାୟେତେ ସୋତା ପିଧୀୟନ୍ତି ପଚ୍ଛିଜ୍ଜନ୍ତି ନ ସୱନ୍ତି ନ ଆସୱନ୍ତି ନ ସନ୍ଦନ୍ତି ନପ୍ପୱତ୍ତନ୍ତି। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ… ଚତୁନ୍ନଂ ମହାଭୂତାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ… ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମନ୍ତି ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ପଞ୍ଞାୟେତେ ସୋତା ପିଧୀୟନ୍ତି ପଚ୍ଛିଜ୍ଜନ୍ତି ନ ସୱନ୍ତି ନ ଆସୱନ୍ତି ନ ସନ୍ଦନ୍ତି ନପ୍ପୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ପଞ୍ଞାୟେତେ ପିଧିୟ୍ୟରେ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୟାନି ସୋତାନି ଲୋକସ୍ମିଂ, [ଅଜିତାତି ଭଗୱା]
ସତି ତେସଂ ନିୱାରଣଂ।
ସୋତାନଂ ସଂୱରଂ ବ୍ରୂମି, ପଞ୍ଞାୟେତେ ପିଧିୟ୍ୟରେ’’ତି॥
ପଞ୍ଞା ଚେୱ ସତି ଚାପି, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଅଜିତୋ]
ନାମରୂପଞ୍ଚ ମାରିସ।
ଏତଂ ମେ ପୁଟ୍ଠୋ ପବ୍ରୂହି, କତ୍ଥେତଂ ଉପରୁଜ୍ଝତି॥
ପଞ୍ଞା ଚେୱ ସତି ଚାପୀ ତି। ପଞ୍ଞା ତି ୟା ପଞ୍ଞା ପଜାନନା ୱିଚୟୋ ପୱିଚୟୋ ଧମ୍ମୱିଚୟୋ ସଲ୍ଲକ୍ଖଣା ଉପଲକ୍ଖଣା ପଚ୍ଚୁପଲକ୍ଖଣା ପଣ୍ଡିଚ୍ଚଂ କୋସଲ୍ଲଂ ନେପୁଞ୍ଞଂ ୱେଭବ୍ୟା ଚିନ୍ତା ଉପପରିକ୍ଖା ଭୂରୀ [ଭୂରି (କ॰)] ମେଧା ପରିଣାୟିକା ୱିପସ୍ସନା ସମ୍ପଜଞ୍ଞଂ ପତୋଦୋ ପଞ୍ଞା ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଞ୍ଞାବଲଂ ପଞ୍ଞାସତ୍ଥଂ ପଞ୍ଞାପାସାଦୋ ପଞ୍ଞାଆଲୋକୋ ପଞ୍ଞାଓଭାସୋ ପଞ୍ଞାପଜ୍ଜୋତୋ ପଞ୍ଞାରତନଂ ଅମୋହୋ ଧମ୍ମୱିଚୟୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ସତୀ ତି ୟା ସତି ଅନୁସ୍ସତି…ପେ॰… ସମ୍ମାସତୀତି – ପଞ୍ଞା ଚେୱ ସତିଚାପି, ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଅଜିତୋ।
ନାମରୂପଞ୍ଚ ମାରିସା ତି। ନାମ ନ୍ତି ଚତ୍ତାରୋ ଅରୂପିନୋ ଖନ୍ଧା। ରୂପ ନ୍ତି ଚତ୍ତାରୋ ଚ ମହାଭୂତା ଚତୁନ୍ନଞ୍ଚ ମହାଭୂତାନଂ ଉପାଦାୟରୂପଂ । ମାରିସା ତି ପିୟୱଚନଂ ଗରୁୱଚନଂ ସଗାରୱସପ୍ପତିସ୍ସାଧିୱଚନମେତଂ ମାରିସାତି – ନାମରୂପଞ୍ଚ ମାରିସ।
ଏତଂ ମେ ପୁଟ୍ଠୋ ପବ୍ରୂହୀ ତି। ଏତଂ ମେ ତି ୟଂ ପୁଚ୍ଛାମି ୟଂ ୟାଚାମି ୟଂ ଅଜ୍ଝେସାମି ୟଂ ପସାଦେମି। ପୁଟ୍ଠୋ ତି ପୁଚ୍ଛିତୋ ୟାଚିତୋ ଅଜ୍ଝେସିତୋ ପସାଦିତୋ। ପବ୍ରୂହୀ ତି ବ୍ରୂହି ଆଚିକ୍ଖାହି ଦେସେହି ପଞ୍ଞପେହି ପଟ୍ଠପେହି ୱିୱରାହି ୱିଭଜାହି [ୱିୱରେହି ୱିଭଜେହି (କ॰)] ଉତ୍ତାନୀକରୋହି ପକାସେହୀତି – ଏତଂ ମେ ପୁଟ୍ଠୋ ପବ୍ରୂହି।
କତ୍ଥେତଂ ଉପରୁଜ୍ଝତୀ ତି କତ୍ଥେତଂ ନିରୁଜ୍ଝତି ୱୂପସମ୍ମତି ଅତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛତି ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭତୀତି। କତ୍ଥେତଂ ଉପରୁଜ୍ଝତି। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ପଞ୍ଞା ଚେୱ ସତି ଚାପି, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଅଜିତୋ]
ନାମରୂପଞ୍ଚ ମାରିସ।
ଏୱଂ ମେ ପୁଟ୍ଠୋ ପବ୍ରୂହି, କତ୍ଥେତଂ ଉପରୁଜ୍ଝତୀ’’ତି॥
ୟମେତଂ ପଞ୍ହଂ ଅପୁଚ୍ଛି, ଅଜିତ ତଂ ୱଦାମି ତେ।
ୟତ୍ଥ ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ, ଅସେସଂ ଉପରୁଜ୍ଝତି।
ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ନିରୋଧେନ, ଏତ୍ଥେତଂ ଉପରୁଜ୍ଝତି॥
ୟମେତଂ ପଞ୍ହଂ ଅପୁଚ୍ଛୀ ତି। ୟମେତ ନ୍ତି ପଞ୍ଞଞ୍ଚ ସତିଞ୍ଚ ନାମରୂପଞ୍ଚ। ଅପୁଚ୍ଛୀ ତି ଅପୁଚ୍ଛସି ୟାଚସି ଅଜ୍ଝେସତି [ଅଜ୍ଝେସି (କ॰)] ପସାଦେସୀତି – ୟମେତଂ ପଞ୍ହଂ ଅପୁଚ୍ଛି।
ଅଜିତ ତଂ ୱଦାମି ତେ ତି। ଅଜିତା ତି ଭଗୱା ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ନାମେନ ଆଲପତି। ତ ନ୍ତି ପଞ୍ଞଞ୍ଚ ସତିଞ୍ଚ ନାମରୂପଞ୍ଚ। ୱଦାମୀ ତି ୱଦାମି ଆଚିକ୍ଖାମି ଦେସେମି ପଞ୍ଞପେମି ପଟ୍ଠପେମି ୱିୱରାମି ୱିଭଜାମି ଉତ୍ତାନୀକରୋମି ପକାସେମୀତି। ଅଜିତ ତଂ ୱଦାମି ତେ।
ୟତ୍ଥ ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ, ଅସେସଂ ଉପରୁଜ୍ଝତୀ ତି ନାମ ନ୍ତି ଚତ୍ତାରୋ ଅରୂପିନୋ ଖନ୍ଧା। ରୂପ ନ୍ତି ଚତ୍ତାରୋ ଚ ମହାଭୂତା ଚତୁନ୍ନଞ୍ଚ ମହାଭୂତାନଂ ଉପାଦାୟରୂପଂ। ଅସେସ ନ୍ତି ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ସବ୍ବଥା ସବ୍ବଂ ଅସେସଂ ନିସ୍ସେସଂ ପରିୟାଦିୟନୱଚନମେତଂ [ପରିୟାଦାୟୱଚନମେତଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଅସେସନ୍ତି। ଉପରୁଜ୍ଝତୀ ତି ନିରୁଜ୍ଝତି ୱୂପସମ୍ମତି ଅତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛତି ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭତୀତି। ୟତ୍ଥ ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ ଅସେସଂ ଉପରୁଜ୍ଝତି।
ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ନିରୋଧେନ, ଏତ୍ଥେତଂ ଉପରୁଜ୍ଝତୀ ତି ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗଞାଣେନ ଅଭିସଙ୍ଖାରୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ନିରୋଧେନ ସତ୍ତ ଭୱେ ଠପେତ୍ୱା ଅନମତଗ୍ଗେ ସଂସାରେ ୟେ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ, ଏତ୍ଥେତେ ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି ୱୂପସମ୍ମନ୍ତି ଅତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭନ୍ତି। ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗଞାଣେନ ଅଭିସଙ୍ଖାରୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ନିରୋଧେନ ଦ୍ୱେ ଭୱେ ଠପେତ୍ୱା ପଞ୍ଚସୁ ଭୱେସୁ ୟେ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ, ଏତ୍ଥେତେ ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି ୱୂପସମ୍ମନ୍ତି ଅତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭନ୍ତି। ଅନାଗାମିମଗ୍ଗଞାଣେନ ଅଭିସଙ୍ଖାରୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ନିରୋଧେନ ଏକଂ ଭୱଂ ଠପେତ୍ୱା ରୂପଧାତୁୟା ୱା ଅରୂପଧାତୁୟା ୱା ୟେ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ, ଏତ୍ଥେତେ ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି ୱୂପସମ୍ମନ୍ତି ଅତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭନ୍ତି। ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗଞାଣେନ ଅଭିସଙ୍ଖାରୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ନିରୋଧେନ ୟେ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ, ଏତ୍ଥେତେ ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି ୱୂପସମ୍ମନ୍ତି ଅତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭନ୍ତି । ଅରହତୋ ଅନୁପାଦିସେସାୟ ନିବ୍ବାନଧାତୁୟା ପରିନିବ୍ବାୟନ୍ତସ୍ସ ଚରିମୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ନିରୋଧେନ ପଞ୍ଞା ଚ ସତି ଚ ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ, ଏତ୍ଥେତେ ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି ୱୂପସମ୍ମନ୍ତି ଅତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭନ୍ତୀତି – ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ନିରୋଧେନ ଏତ୍ଥେତଂ ଉପରୁଜ୍ଝତି। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୟମେତଂ ପଞ୍ହଂ ଅପୁଚ୍ଛି, ଅଜିତ ତଂ ୱଦାମି ତେ।
ୟତ୍ଥ ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ, ଅସେସଂ ଉପରୁଜ୍ଝତି।
ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ନିରୋଧେନ, ଏତ୍ଥେତଂ ଉପରୁଜ୍ଝତୀ’’ତି॥
ୟେ ଚ ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମାସେ, ୟେ ଚ ସେଖା [ସେକ୍ଖା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ପୁଥୂ ଇଧ।
ତେସଂ ମେ ନିପକୋ ଇରିୟଂ, ପୁଟ୍ଠୋ ପବ୍ରୂହି ମାରିସ॥
ୟେ ଚ ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମାସେ ତି ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଅରହନ୍ତୋ ଖୀଣାସୱା। କିଂକାରଣା ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଅରହନ୍ତୋ ଖୀଣାସୱା? ତେ ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମା ଞାତଧମ୍ମା ତୁଲିତଧମ୍ମା ତୀରିତଧମ୍ମା ୱିଭୂତଧମ୍ମା ୱିଭାୱିତଧମ୍ମା। ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମା ଞାତଧମ୍ମା ତୁଲିତଧମ୍ମା ତୀରିତଧମ୍ମା ୱିଭୂତଧମ୍ମା ୱିଭାୱିତଧମ୍ମା। ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମା…ପେ॰… ‘‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା’’ତି ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମା… ‘‘ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା’’ତି ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମା… ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମା ଞାତଧମ୍ମା ତୁଲିତଧମ୍ମା ତୀରିତଧମ୍ମା ୱିଭୂତଧମ୍ମା ୱିଭାୱିତଧମ୍ମା। ଅଥ ୱା ତେସଂ ଖନ୍ଧା ସଙ୍ଖାତା ଧାତୁୟୋ ସଙ୍ଖାତା ଆୟତନାନି ସଙ୍ଖାତା ଗତିୟୋ ସଙ୍ଖାତା ଉପପତ୍ତିୟୋ ସଙ୍ଖାତା ପଟିସନ୍ଧି ସଙ୍ଖାତା ଭୱା ସଙ୍ଖାତା ସଂସାରା ସଙ୍ଖାତା ୱଟ୍ଟା ସଙ୍ଖାତା। ଅଥ ୱା ତେ ଖନ୍ଧପରିୟନ୍ତେ ଠିତା ଧାତୁପରିୟନ୍ତେ ଠିତା ଆୟତନପରିୟନ୍ତେ ଠିତା ଗତିପରିୟନ୍ତେ ଠିତା ଉପପତ୍ତିପରିୟନ୍ତେ ଠିତା ପଟିସନ୍ଧିପରିୟନ୍ତେ ଠିତା ଭୱପରିୟନ୍ତେ ଠିତା ସଂସାରପରିୟନ୍ତେ ଠିତା ୱଟ୍ଟପରିୟନ୍ତେ ଠିତା ଅନ୍ତିମେ ଭୱେ ଠିତା ଅନ୍ତିମେ ସମୁସ୍ସୟେ ଠିତା ଅନ୍ତିମଦେହଧରା ଅରହନ୍ତୋ।
ତେସଂ ଚାୟଂ [ୟାୟଂ (କ॰)] ପଚ୍ଛିମକୋ, ଚରିମୋୟଂ ସମୁସ୍ସୟୋ।
ଜାତିମରଣସଂସାରୋ, ନତ୍ଥି ନେସଂ ପୁନବ୍ଭୱୋତି॥
ତଂକାରଣା ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଅରହନ୍ତୋ ଖୀଣାସୱାତି। ୟେ ଚ ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମାସେ, ୟେ ଚ ସେଖା ପୁଥୂ ଇଧା ତି। ସେଖା ତି କିଂକାରଣା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ସେଖା? ସିକ୍ଖନ୍ତୀତି ସେଖା। କିଞ୍ଚ ସିକ୍ଖନ୍ତି? ଅଧିସୀଲମ୍ପି ସିକ୍ଖନ୍ତି, ଅଧିଚିତ୍ତମ୍ପି ସିକ୍ଖନ୍ତି, ଅଧିପଞ୍ଞମ୍ପି ସିକ୍ଖନ୍ତି। କତମା ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖା? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲୱା ହୋତି ପାତିମୋକ୍ଖସଂୱରସଂୱୁତୋ ୱିହରତି ଆଚାରଗୋଚରସମ୍ପନ୍ନୋ ଅଣୁମତ୍ତେସୁ ୱଜ୍ଜେସୁ ଭୟଦସ୍ସାୱୀ, ସମାଦାୟ ସିକ୍ଖତି ସିକ୍ଖାପଦେସୁ। ଖୁଦ୍ଦକୋ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧୋ ମହନ୍ତୋ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧୋ ସୀଲଂ ପତିଟ୍ଠା ଆଦି ଚରଣଂ ସଂୟମୋ ସଂୱରୋ ମୁଖଂ ପମୁଖଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ସମାପତ୍ତିୟା – ଅୟଂ ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖା।
କତମା ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖା? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି…ପେ॰… ପଠମଂ ଝାନଂ… ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ… ତତିୟଂ ଝାନଂ… ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି – ଅୟଂ ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖା।
କତମା ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ପଞ୍ଞୱା ହୋତି ଉଦୟତ୍ଥଗାମିନିୟା ପଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟାୟ ନିବ୍ବେଧିକାୟ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟଗାମିନିୟା। ସୋ ‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’’ତି…ପେ॰… ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’’ତି… ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ‘‘ଇମେ ଆସୱା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ଅୟଂ ଆସୱସମୁଦୟୋ’’ତି… ‘‘ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧୋ’’ତି… ‘‘ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ‘‘ଅୟଂ ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା’’… ଇମା ତିସ୍ସୋ ସିକ୍ଖାୟୋ ଆୱଜ୍ଜନ୍ତା ସିକ୍ଖନ୍ତି ଜାନନ୍ତା ସିକ୍ଖନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତା ସିକ୍ଖନ୍ତି ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠହନ୍ତା ସିକ୍ଖନ୍ତି ସଦ୍ଧାୟ ଅଧିମୁଚ୍ଚନ୍ତା ସିକ୍ଖନ୍ତି ୱୀରିୟଂ [ୱିରିୟଂ (ସ୍ୟା॰)] ପଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତା ସିକ୍ଖନ୍ତି ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେନ୍ତା ସିକ୍ଖନ୍ତି ଚିତ୍ତଂ ସମାଦହନ୍ତା ସିକ୍ଖନ୍ତି ପଞ୍ଞାୟ ପଜାନନ୍ତା ସିକ୍ଖନ୍ତି ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଜାନନ୍ତା ସିକ୍ଖନ୍ତି ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଜାନନ୍ତା ସିକ୍ଖନ୍ତି ପହାତବ୍ବଂ ପଜହନ୍ତା ସିକ୍ଖନ୍ତି ଭାୱେତବ୍ବଂ ଭାୱେନ୍ତା ସିକ୍ଖନ୍ତି ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତା ସିକ୍ଖନ୍ତି ଆଚରନ୍ତି ସମାଚରନ୍ତି ସମାଦାୟ ୱତ୍ତନ୍ତି। ତଂକାରଣା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି – ସେଖା। ପୁଥୂ ତି ବହୁକା। ଏତେ ସେଖା ସୋତାପନ୍ନା ଚ ପଟିପନ୍ନା ଚ ସକଦାଗାମିନୋ ଚ ପଟିପନ୍ନା ଚ ଅନାଗାମିନୋ ଚ ପଟିପନ୍ନା ଚ ଅରହନ୍ତୋ ଚ ପଟିପନ୍ନା ଚ। ଇଧା ତି ଇମିସ୍ସା ଦିଟ୍ଠିୟା ଇମିସ୍ସା ଖନ୍ତିୟା ଇମିସ୍ସା ରୁଚିୟା ଇମସ୍ମିଂ ଆଦାୟେ ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମେ ଇମସ୍ମିଂ ୱିନୟେ ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ଇମସ୍ମିଂ ପାୱଚନେ ଇମସ୍ମିଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେ ଇମସ୍ମିଂ ସତ୍ଥୁସାସନେ ଇମସ୍ମିଂ ଅତ୍ତଭାୱେ ଇମସ୍ମିଂ ମନୁସ୍ସଲୋକେତି – ୟେ ଚ ସେଖା ପୁଥୂ ଇଧ।
ତେସଂ ମେ ନିପକୋ ଇରିୟଂ, ପୁଟ୍ଠୋ ପବ୍ରୂହି ମାରିସା ତି ତ୍ୱମ୍ପି ନିପକୋ ପଣ୍ଡିତୋ ପଞ୍ଞୱା ବୁଦ୍ଧିମା ଞାଣୀ ମେଧାୱୀ। ତେସଂ ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମାନଞ୍ଚ ସେକ୍ଖାନଞ୍ଚ ଇରିୟଂ ଚରିୟଂ ୱୁତ୍ତି ପୱତ୍ତି ଆଚରଂ ଗୋଚରଂ ୱିହାରଂ ପଟିପଦଂ। ପୁଟ୍ଠୋ ତି ପୁଚ୍ଛିତୋ ୟାଚିତୋ ଅଜ୍ଝେସିତୋ ପସାଦିତୋ। ପବ୍ରୂହୀ ତି ବ୍ରୂହି ଆଚିକ୍ଖାହି ଦେସେହି ପଞ୍ଞପେହି ପଟ୍ଠପେହି ୱିୱରାହି ୱିଭଜାହି ଉତ୍ତାନୀକରୋହି ପକାସେହି। ମାରିସା ତି ପିୟୱଚନଂ ଗରୁୱଚନଂ ସଗାରୱସପ୍ପତିସ୍ସାଧିୱଚନମେତଂ ମାରିସାତି – ତେସଂ ମେ ନିପକୋ ଇରିୟଂ, ପୁଟ୍ଠୋ ପବ୍ରୂହି ମାରିସ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ୟେ ଚ ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମାସେ, ୟେ ଚ ସେଖା ପୁଥୂ ଇଧ।
ତେସଂ ମେ ନିପକୋ ଇରିୟଂ, ପୁଟ୍ଠୋ ପବ୍ରୂହି ମାରିସା’’ତି॥
କାମେସୁ ନାଭିଗିଜ୍ଝେୟ୍ୟ, ମନସାନାୱିଲୋ ସିୟା।
କୁସଲୋ ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ, ସତୋ ଭିକ୍ଖୁ ପରିବ୍ବଜେ॥
କାମେସୁ ନାଭିଗିଜ୍ଝେୟ୍ୟା ତି। କାମା ତି ଉଦ୍ଦାନତୋ ଦ୍ୱେ କାମା – ୱତ୍ଥୁକାମା ଚ କିଲେସକାମା ଚ। କତମେ ୱତ୍ଥୁକାମା? ମନାପିକା ରୂପା ମନାପିକା ସଦ୍ଦା ମନାପିକା ଗନ୍ଧା ମନାପିକା ରସା ମନାପିକା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା, ଅତ୍ଥରଣା ପାୱୁରଣା [ପାପୁରଣା (ସ୍ୟା॰)] ଦାସିଦାସା ଅଜେଳକା କୁକ୍କୁଟସୂକରା ହତ୍ଥିଗୱାସ୍ସୱଳୱା ଖେତ୍ତଂ ୱତ୍ଥୁ ହିରଞ୍ଞଂ ସୁୱଣ୍ଣଂ ଗାମନିଗମରାଜଧାନିୟୋ [ରାଜଠାନିୟୋ (କ॰)] ରଟ୍ଠଞ୍ଚ ଜନପଦୋ ଚ କୋସୋ ଚ କୋଟ୍ଠାଗାରଞ୍ଚ – ୟଂ କିଞ୍ଚି ରଜନୀୟୱତ୍ଥୁ ୱତ୍ଥୁକାମା।
ଅପି ଚ ଅତୀତା କାମା ଅନାଗତା କାମା ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନା କାମା ଅଜ୍ଝତ୍ତା କାମା ବହିଦ୍ଧା କାମା ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା କାମା, ହୀନା କାମା ମଜ୍ଝିମା କାମା ପଣୀତା କାମା, ଆପାୟିକା କାମା ମାନୁସିକା କାମା ଦିବ୍ବା କାମା, ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତା କାମା, ନିମ୍ମିତା କାମା ପରନିମ୍ମିତା କାମା, ପରିଗ୍ଗହିତା କାମା ଅପରିଗ୍ଗହିତା କାମା, ମମାୟିତା କାମା ଅମମାୟିତା କାମା, ସବ୍ବେପି କାମାୱଚରା ଧମ୍ମା, ସବ୍ବେପି ରୂପାୱଚରା ଧମ୍ମା, ସବ୍ବେପି ଅରୂପାୱଚରା ଧମ୍ମା, ତଣ୍ହାୱତ୍ଥୁକା ତଣ୍ହାରମ୍ମଣା, କାମନୀୟଟ୍ଠେନ ରଜନୀୟଟ୍ଠେନ ମଦନୀୟଟ୍ଠେନ ରମଣୀୟଟ୍ଠେନ [ନତ୍ଥି ସ୍ୟା॰ ପୋତ୍ଥକେ ମହାନି॰ ୧] କାମା। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱତ୍ଥୁକାମା।
କତମେ କିଲେସକାମା? ଛନ୍ଦୋ କାମୋ ରାଗୋ କାମୋ ଛନ୍ଦରାଗୋ କାମୋ ସଙ୍କପ୍ପୋ କାମୋ ରାଗୋ କାମୋ ସଙ୍କପ୍ପରାଗୋ କାମୋ, ୟୋ କାମେସୁ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ କାମରାଗୋ କାମନନ୍ଦୀ କାମତଣ୍ହା କାମସିନେହୋ କାମପିପାସା କାମପରିଳାହୋ କାମଗେଧୋ କାମମୁଚ୍ଛା କାମଜ୍ଝୋସାନଂ କାମୋଘୋ କାମୟୋଗୋ କାମୁପାଦାନଂ କାମଚ୍ଛନ୍ଦନୀୱରଣଂ –
ଅଦ୍ଦସଂ କାମ ତେ ମୂଲଂ, ସଙ୍କପ୍ପା କାମ ଜାୟସି।
ନ ତଂ ସଙ୍କପ୍ପୟିସ୍ସାମି, ଏୱଂ କାମ ନ ହେହିସୀତି॥
ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସକାମା। ଗେଧୋ ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା, ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। କାମେସୁ ନାଭିଗିଜ୍ଝେୟ୍ୟା ତି କିଲେସକାମେନ ୱତ୍ଥୁକାମେସୁ ନାଭିଗିଜ୍ଝେୟ୍ୟ ନ ପଲିବୁନ୍ଧେୟ୍ୟ [ପଲିବୁଜ୍ଝେୟ୍ୟ (ସ୍ୟା॰)] ଅଗିଦ୍ଧୋ ଅସ୍ସ ଅଗଧିତୋ ଅମୁଚ୍ଛିତୋ ଅନଜ୍ଝାପନ୍ନୋ [ଅନଜ୍ଝୋପନ୍ନୋ (ସ୍ୟା॰)] ୱୀତଗେଧୋ ୱିଗତଗେଧୋ ଚତ୍ତଗେଧୋ ୱନ୍ତଗେଧୋ ମୁତ୍ତଗେଧୋ ପହୀନଗେଧୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠଗେଧୋ ୱୀତରାଗୋ ୱିଗତରାଗୋ ଚତ୍ତରାଗୋ ୱନ୍ତରାଗୋ ମୁତ୍ତରାଗୋ ପହୀନରାଗୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠରାଗୋ ନିଚ୍ଛାତୋ ନିବ୍ବୁତୋ ସୀତିଭୂତୋ ସୁଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ବ୍ରହ୍ମଭୂତେନ ଅତ୍ତନା ୱିହରେୟ୍ୟାତି – କାମେସୁ ନାଭିଗିଜ୍ଝେୟ୍ୟ।
ମନସାନାୱିଲୋ ସିୟା ତି। ମନୋ ତି ୟଂ ଚିତ୍ତଂ ମନୋ ମାନସଂ ହଦୟଂ ପଣ୍ଡରଂ ମନୋ ମନାୟତନଂ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧୋ ତଜ୍ଜା ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ। କାୟଦୁଚ୍ଚରିତେନ ଚିତ୍ତଂ ଆୱିଲଂ ହୋତି ଲୁଳିତଂ ଏରିତଂ ଘଟ୍ଟିତଂ ଚଲିତଂ ଭନ୍ତଂ ଅୱୂପସନ୍ତଂ। ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତେନ…ପେ॰… ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତେନ… ରାଗେନ… ଦୋସେନ… ମୋହେନ… କୋଧେନ… ଉପନାହେନ… ମକ୍ଖେନ… ପଳାସେନ… ଇସ୍ସାୟ… ମଚ୍ଛରିୟେନ… ମାୟାୟ… ସାଠେୟ୍ୟେନ… ଥମ୍ଭେନ… ସାରମ୍ଭେନ… ମାନେନ… ଅତିମାନେନ… ମଦେନ… ପମାଦେନ… ସବ୍ବକିଲେସେହି… ସବ୍ବଦୁଚ୍ଚରିତେହି… ସବ୍ବଡାହେହି… ସବ୍ବପରିଳାହେହି… ସବ୍ବସନ୍ତାପେହି… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରେହି ଚିତ୍ତଂ ଆୱିଲଂ ହୋତି ଲୁଳିତଂ ଏରିତଂ ଘଟ୍ଟିତଂ ଚଲିତଂ ଭନ୍ତଂ ଅୱୂପସନ୍ତଂ। ମନସାନାୱିଲୋ ସିୟା ତି ଚିତ୍ତେନ ଅନାୱିଲୋ ସିୟା – ଅଲୁଳିତୋ ଅନେରିତୋ ଅଘଟ୍ଟିତୋ ଅଚଲିତୋ ଅଭନ୍ତୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ଆୱିଲକରେ କିଲେସେ ଜହେୟ୍ୟ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତୀକରେୟ୍ୟ [ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ (କ॰)] ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟ, ଆୱିଲକରେହି କିଲେସେହି ଚ ଆରତୋ [ଆରତୋ ଅସ୍ସ (କ॰) ମହାନି॰ ୧୮ ପସ୍ସ] ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରେୟ୍ୟାତି – ମନସାନାୱିଲୋ ସିୟା।
କୁସଲୋ ସବ୍ବଧମ୍ମାନ ନ୍ତି ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି କୁସଲୋ ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ, ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି କୁସଲୋ ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ, ‘‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା’’ତି କୁସଲୋ ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ, ‘‘ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା’’ତି କୁସଲୋ ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ…ପେ॰… ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି କୁସଲୋ ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ। ଏୱମ୍ପି କୁସଲୋ ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ।
ଅଥ ୱା, ଅନିଚ୍ଚତୋ କୁସଲୋ ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ, ଦୁକ୍ଖତୋ…ପେ॰… ରୋଗତୋ… ଗଣ୍ଡତୋ… ସଲ୍ଲତୋ… ଅଘତୋ… ଆବାଧତୋ… ପରତୋ… ପଲୋକତୋ… ଈତିତୋ… ଉପଦ୍ଦୱତୋ… ଭୟତୋ… ଉପସଗ୍ଗତୋ… ଚଲତୋ… ପଭଙ୍ଗୁତୋ… ଅଦ୍ଧୁୱତୋ [ଅଧୁୱତୋ (କ॰) ମହାନି॰ ୧୩] … ଅତାଣତୋ… ଅଲେଣତୋ… ଅସରଣତୋ… ଅସରଣୀଭୂତତୋ… ରିତ୍ତତୋ… ତୁଚ୍ଛତୋ… ସୁଞ୍ଞତୋ… ଅନତ୍ତତୋ… ଆଦୀନୱତୋ… ୱିପରିଣାମଧମ୍ମତୋ… ଅସାରକତୋ… ଅଘମୂଲତୋ… ୱଧକତୋ… ୱିଭୱତୋ… ସାସୱତୋ… ସଙ୍ଖତତୋ… ମାରାମିସତୋ… ଜାତିଧମ୍ମତୋ… ଜରାଧମ୍ମତୋ… ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମତୋ… ମରଣଧମ୍ମତୋ… ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସଧମ୍ମତୋ … ସଂକିଲେସିକଧମ୍ମତୋ… ସମୁଦୟତୋ… ଅତ୍ଥଙ୍ଗମତୋ… ଅସ୍ସାଦତୋ… ଆଦୀନୱତୋ… ନିସ୍ସରଣତୋ କୁସଲୋ ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ। ଏୱମ୍ପି କୁସଲୋ ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ।
ଅଥ ୱା, ଖନ୍ଧକୁସଲୋ ଧାତୁକୁସଲୋ ଆୟତନକୁସଲୋ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦକୁସଲୋ ସତିପଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନକୁସଲୋ ଇଦ୍ଧିପାଦକୁସଲୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟକୁସଲୋ ବଲକୁସଲୋ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗକୁସଲୋ ମଗ୍ଗକୁସଲୋ ଫଲକୁସଲୋ ନିବ୍ବାନକୁସଲୋ। ଏୱମ୍ପି କୁସଲୋ ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ।
ଅଥ ୱା, ସବ୍ବଧମ୍ମା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଦ୍ୱାଦସାୟତନାନି – ଚକ୍ଖୁ ଚେୱ [ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚେୱ (କ॰)] ରୂପା ଚ, ସୋତଞ୍ଚ ସଦ୍ଦା ଚ, ଘାନଞ୍ଚ ଗନ୍ଧା ଚ, ଜିୱ୍ହା ଚ ରସା ଚ, କାୟୋ ଚ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଚ, ମନୋ ଚ ଧମ୍ମା ଚ। ୟତୋ ଚ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକବାହିରେସୁ ଆୟତନେସୁ ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହୀନୋ ହୋତି ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲୋ ତାଲାୱତ୍ଥୁକତୋ ଅନଭାୱଂକତୋ [ଅନଭାୱଙ୍ଗତୋ (ସ୍ୟା॰)] ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମୋ, ଏତ୍ତାୱତାପି କୁସଲୋ ସବ୍ବଧମ୍ମାନନ୍ତି – କୁସଲୋ ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ।
ସତୋ ଭିକ୍ଖୁ ପରିବ୍ବଜେ ତି। ସତୋ ତି ଚତୂହି କାରଣେହି ସତୋ – କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତୋ, ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତୋ, ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତୋ, ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତୋ।
ଅପରେହିପି ଚତୂହି କାରଣେହି ସତୋ – ଅସତିପରିୱଜ୍ଜନାୟ ସତୋ, ସତିକରଣୀୟାନଂ ଧମ୍ମାନଂ କତତ୍ତା ସତୋ, ସତିପରିବନ୍ଧାନଂ [ସତିପଟିପକ୍ଖାନଂ (ସ୍ୟା॰) ମହାନି॰ ୩] ଧମ୍ମାନଂ ହତତ୍ତା ସତୋ, ସତିନିମିତ୍ତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅସମ୍ମୁଟ୍ଠତ୍ତା [ଅପ୍ପମୁଟ୍ଠତ୍ତା (ସ୍ୟା॰)] ସତୋ।
ଅପରେହିପି ଚତୂହି କାରଣେହି ସତୋ – ସତିୟା ସମନ୍ନାଗତତ୍ତା ସତୋ, ସତିୟା ୱସିତତ୍ତା ସତୋ, ସତିୟା ପାଗୁଞ୍ଞେନ ସମନ୍ନାଗତତ୍ତା ସତୋ, ସତିୟା ଅପଚ୍ଚୋରୋହଣତାୟ ସତୋ।
ଅପରେହିପି ଚତୂହି କାରଣେହି ସତୋ – ସତିୟା ସମନ୍ନାଗତତ୍ତା ସତୋ, ସନ୍ତତ୍ତା ସତୋ, ସମିତତ୍ତା ସତୋ, ସନ୍ତଧମ୍ମସମନ୍ନାଗତତ୍ତା ସତୋ। ବୁଦ୍ଧାନୁସ୍ସତିୟା ସତୋ, ଧମ୍ମାନୁସ୍ସତିୟା ସତୋ, ସଙ୍ଘାନୁସ୍ସତିୟା ସତୋ, ସୀଲାନୁସ୍ସତିୟା ସତୋ, ଚାଗାନୁସ୍ସତିୟା ସତୋ, ଦେୱତାନୁସ୍ସତିୟା ସତୋ , ଆନାପାନସ୍ସତିୟା ସତୋ, ମରଣସ୍ସତିୟା ସତୋ, କାୟଗତାସତିୟା ସତୋ, ଉପସମାନୁସ୍ସତିୟା ସତୋ। ୟା ସତି ଅନୁସ୍ସତି…ପେ॰… ସମ୍ମାସତି ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଏକାୟନମଗ୍ଗୋ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସତି। ଇମାୟ ସତିୟା ଉପେତୋ ହୋତି ସମୁପେତୋ ଉପାଗତୋ ସମୁପାଗତୋ ଉପପନ୍ନୋ ସମୁପପନ୍ନୋ [ସମ୍ପନ୍ନୋ (କ॰)] ସମନ୍ନାଗତୋ, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସତୋ। ଭିକ୍ଖୂ ତି ସତ୍ତନ୍ନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଭିନ୍ନତ୍ତା ଭିକ୍ଖୁ – ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ଭିନ୍ନା ହୋତି, ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଭିନ୍ନା ହୋତି, ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ ଭିନ୍ନୋ ହୋତି, ରାଗୋ ଭିନ୍ନୋ ହୋତି, ଦୋସୋ ଭିନ୍ନୋ ହୋତି, ମୋହୋ ଭିନ୍ନୋ ହୋତି, ମାନୋ ଭିନ୍ନୋ ହୋତି। ଭିନ୍ନା ହୋନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସଂକିଲେସିକା ପୋନୋଭୱିକା [ପୋନୋବ୍ଭୱିକା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ସଦରା ଦୁକ୍ଖୱିପାକା ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣିୟା।
ପଜ୍ଜେନ କତେନ [ପଜ୍ଜୋତକତେନ (କ॰) ସୁ॰ ନି॰ ୫୧୯] ଅତ୍ତନା, [ସଭିୟାତି ଭଗୱା]
ପରିନିବ୍ବାନଗତୋ ୱିତିଣ୍ଣକଙ୍ଖୋ।
ୱିଭୱଞ୍ଚ ଭୱଞ୍ଚ ୱିପ୍ପହାୟ, ୱୁସିତୱା ଖୀଣପୁନବ୍ଭୱୋ ସ ଭିକ୍ଖୂତି॥
ସତୋ ଭିକ୍ଖୁ ପରିବ୍ବଜେ ତି ସତୋ ଭିକ୍ଖୁ ପରିବ୍ବଜେ, ସତୋ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ସତୋ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ, ସତୋ ନିସୀଦେୟ୍ୟ, ସତୋ ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେୟ୍ୟ, ସତୋ ଅଭିକ୍କମେୟ୍ୟ, ସତୋ ପଟିକ୍କମେୟ୍ୟ, ସତୋ ଆଲୋକେୟ୍ୟ, ସତୋ ୱିଲୋକେୟ୍ୟ, ସତୋ ସମିଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ସତୋ ପସାରେୟ୍ୟ, ସତୋ ସଙ୍ଘାଟିପତ୍ତଚୀୱରଂ ଧାରେୟ୍ୟ, ସତୋ ଚରେୟ୍ୟ ୱିହରେୟ୍ୟ ଇରିୟେୟ୍ୟ ୱତ୍ତେୟ୍ୟ ପାଲେୟ୍ୟ ୟପେୟ୍ୟ ୟାପେୟ୍ୟାତି – ସତୋ ଭିକ୍ଖୁ ପରିବ୍ବଜେ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘କାମେସୁ ନାଭିଗିଜ୍ଝେୟ୍ୟ, ମନସାନାୱିଲୋ ସିୟା।
କୁସଲୋ ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ, ସତୋ ଭିକ୍ଖୁ ପରିବ୍ବଜେ’’ତି॥
ସହ ଗାଥାପରିୟୋସାନା ୟେ ତେ ବ୍ରାହ୍ମଣେନ ସଦ୍ଧିଂ ଏକଚ୍ଛନ୍ଦା ଏକପୟୋଗା ଏକାଧିପ୍ପାୟା ଏକୱାସନୱାସିତା, ତେସଂ ଅନେକପାଣସହସ୍ସାନଂ ୱିରଜଂ ୱୀତମଲଂ ଧମ୍ମଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି – ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି। ତସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଅନୁପାଦାୟ ଆସୱେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚି। ସହ ଅରହତ୍ତପ୍ପତ୍ତା ଅଜିନଜଟାୱାକଚୀରତିଦଣ୍ଡକମଣ୍ଡଲୁକେସା ଚ ମସ୍ସୂ ଚ ଅନ୍ତରହିତା, ଭଣ୍ଡୁକାସାୟୱତ୍ଥୱସନୋ ସଙ୍ଘାଟିପତ୍ତଚୀୱରଧରୋ ଅନ୍ୱତ୍ଥପଟିପତ୍ତିୟା ପଞ୍ଜଲିକୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ନମସ୍ସମାନୋ ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି – ‘‘ସତ୍ଥା ମେ ଭନ୍ତେ ଭଗୱା, ସାୱକୋହମସ୍ମୀ’’ତି।
ଅଜିତମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସୋ ପଠମୋ।
୨. ତିସ୍ସମେତ୍ତେୟ୍ୟମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସୋ
କୋଧ ସନ୍ତୁସିତୋ ଲୋକେ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ତିସ୍ସମେତ୍ତେୟ୍ୟୋ]
କସ୍ସ ନୋ ସନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତା।
କୋ ଉଭନ୍ତମଭିଞ୍ଞାୟ, ମଜ୍ଝେ ମନ୍ତା ନ ଲିପ୍ପତି।
କଂ ବ୍ରୂସି ମହାପୁରିସୋତି, କୋ ଇଧ ସିବ୍ବିନିମଚ୍ଚଗା॥
କୋଧ ସନ୍ତୁସିତୋ ଲୋକେ ତି କୋ ଲୋକେ ତୁଟ୍ଠୋ ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ଅତ୍ତମନୋ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋତି – କୋଧ ସନ୍ତୁସିତୋ ଲୋକେ।
ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ତିସ୍ସମେତ୍ତେୟ୍ୟୋ ତି। ଇଚ୍ଚା ତି ପଦସନ୍ଧି ପଦସଂସଗ୍ଗୋ ପଦପାରିପୂରୀ ଅକ୍ଖରସମୱାୟୋ ବ୍ୟଞ୍ଜନସିଲିଟ୍ଠତା ପଦାନୁପୁବ୍ବତାପେତଂ – ଇଚ୍ଚାତି। ଆୟସ୍ମା ତି ପିୟୱଚନଂ ଗରୁୱଚନଂ ସଗାରୱସପ୍ପତିସ୍ସାଧିୱଚନମେତଂ – ଆୟସ୍ମାତି। ତିସ୍ସୋ ତି ତସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ନାମଂ ସଙ୍ଖା ସମଞ୍ଞା ପଞ୍ଞତ୍ତି ୱୋହାରୋ ନାମଂ ନାମକମ୍ମଂ ନାମଧେୟ୍ୟଂ ନିରୁତ୍ତି ବ୍ୟଞ୍ଜନଂ ଅଭିଲାପୋ। ମେତ୍ତେୟ୍ୟୋ ତି ତସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଗୋତ୍ତଂ ସଙ୍ଖା ସମଞ୍ଞା ପଞ୍ଞତ୍ତି ୱୋହାରୋତି – ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ତିସ୍ସମେତ୍ତେୟ୍ୟୋ।
କସ୍ସ ନୋ ସନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତା ତି ତଣ୍ହିଞ୍ଜିତଂ ଦିଟ୍ଠିଞ୍ଜିତଂ ମାନିଞ୍ଜିତଂ କିଲେସିଞ୍ଜିତଂ କାମିଞ୍ଜିତଂ। କସ୍ସିମେ ଇଞ୍ଜିତା ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ନୁପଲବ୍ଭନ୍ତି ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାତି – କସ୍ସ ନୋ ସନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତା।
କୋ ଉଭନ୍ତମଭିଞ୍ଞାୟା ତି କୋ ଉଭୋ ଅନ୍ତେ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱାତି – କୋ ଉଭନ୍ତମଭିଞ୍ଞାୟ।
ମଜ୍ଝେ ମନ୍ତା ନ ଲିପ୍ପତୀ ତି ମଜ୍ଝେ ମନ୍ତାୟ ନ ଲିପ୍ପତି, ଅଲିତ୍ତୋ ଅନୁପଲିତ୍ତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତୀତି – ମଜ୍ଝେ ମନ୍ତା ନ ଲିପ୍ପତି।
କଂ ବ୍ରୂସି ମହାପୁରିସୋ ତି ମହାପୁରିସୋ ଅଗ୍ଗପୁରିସୋ ସେଟ୍ଠପୁରିସୋ ୱିସେଟ୍ଠପୁରିସୋ ପାମୋକ୍ଖପୁରିସୋ ଉତ୍ତମପୁରିସୋ ପଧାନପୁରିସୋ ପୱରପୁରିସୋତି। କଂ ବ୍ରୂସି କଂ କଥେସି କଂ ମଞ୍ଞସି କଂ ଭଣସି କଂ ପସ୍ସତି କଂ ୱୋହରସୀତି – କଂ ବ୍ରୂସି ମହାପୁରିସୋତି।
କୋ ଇଧ ସିବ୍ବିନିମଚ୍ଚଗା ତି କୋ ଇଧ ସିବ୍ବିନିଂ ତଣ୍ହଂ ଅଜ୍ଝଗା ଉପଚ୍ଚଗା ଅତିକ୍କନ୍ତୋ ସମତିକ୍କନ୍ତୋ ୱୀତିୱତ୍ତୋତି – କୋ ଇଧ ସିବ୍ବିନିମଚ୍ଚଗା। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘କୋଧ ସନ୍ତୁସିତୋ ଲୋକେ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ତିସ୍ସମେତ୍ତେୟ୍ୟୋ]
କସ୍ସ ନୋ ସନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତା।
କୋ ଉଭନ୍ତମଭିଞ୍ଞାୟ, ମଜ୍ଝେ ମନ୍ତା ନ ଲିପ୍ପତି।
କଂ ବ୍ରୂସି ମହାପୁରିସୋତି, କୋ ଇଧ ସିବ୍ବିନିମଚ୍ଚଗା’’ତି॥
କାମେସୁ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟୱା, [ମେତ୍ତେୟ୍ୟାତି ଭଗୱା]
ୱୀତତଣ୍ହୋ ସଦା ସତୋ।
ସଙ୍ଖାୟ ନିବ୍ବୁତୋ ଭିକ୍ଖୁ, ତସ୍ସ ନୋ ସନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତା॥
କାମେସୁ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟୱା ତି। କାମା ତି ଉଦ୍ଦାନତୋ ଦ୍ୱେ କାମା – ୱତ୍ଥୁକାମା ଚ କିଲେସକାମା ଚ…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱତ୍ଥୁକାମା…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସକାମା। ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅସଦ୍ଧମ୍ମସମାପତ୍ତିୟା ଆରତି ୱିରତି ପଟିୱିରତି ୱେରମଣୀ ଅକିରିୟା ଅକରଣଂ ଅନଜ୍ଝାପତ୍ତି ୱେଲାଅନତିକ୍କମୋ। ଅପି ଚ, ନିପ୍ପରିୟାୟେନ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ, ସମ୍ମାୱାଚା, ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ, ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ, ସମ୍ମାୱାୟାମୋ, ସମ୍ମାସତି, ସମ୍ମାସମାଧି। ୟୋ ଇମିନା ଅରିୟେନ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକେନ ମଗ୍ଗେନ ଉପେତୋ ସମୁପେତୋ ଉପାଗତୋ ସମୁପାଗତୋ ଉପପନ୍ନୋ ସମୁପପନ୍ନୋ ସମନ୍ନାଗତୋ, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟୱା। ୟଥା ଚ ଧନେନ ଧନୱାତି ୱୁଚ୍ଚତି, ଭୋଗେନ ଭୋଗୱାତି ୱୁଚ୍ଚତି, ୟସେନ ୟସୱାତି ୱୁଚ୍ଚତି, ସିପ୍ପେନ ସିପ୍ପୱାତି ୱୁଚ୍ଚତି, ସୀଲେନ ସୀଲୱାତି ୱୁଚ୍ଚତି, ୱୀରିୟେନ ୱୀରିୟୱାତି ୱୁଚ୍ଚତି, ପଞ୍ଞାୟ ପଞ୍ଞୱାତି ୱୁଚ୍ଚତି, ୱିଜ୍ଜାୟ ୱିଜ୍ଜୱାତି ୱୁଚ୍ଚତି – ଏୱମେୱ ୟୋ ଇମିନା ଅରିୟେନ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକେନ ମଗ୍ଗେନ ଉପେତୋ ସମୁପେତୋ ଉପାଗତୋ ସମୁପାଗତୋ ଉପପନ୍ନୋ ସମୁପପନ୍ନୋ ସମନ୍ନାଗତୋ, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟୱାତି – କାମେସୁ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟୱା।
ମେତ୍ତେୟ୍ୟା ତି ଭଗୱା ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ଗୋତ୍ତେନ ଆଲପତି। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନମେତଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – ମେତ୍ତେୟ୍ୟାତି ଭଗୱା।
ୱୀତତଣ୍ହୋ ସଦା ସତୋ ତି। ତଣ୍ହା ତି ରୂପତଣ୍ହା…ପେ॰… ଧମ୍ମତଣ୍ହା। ୟସ୍ସେସା ତଣ୍ହା ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢା, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ୱୀତତଣ୍ହୋ ଚତ୍ତତଣ୍ହୋ ୱନ୍ତତଣ୍ହୋ ମୁତ୍ତତଣ୍ହୋ ପହୀନତଣ୍ହୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠତଣ୍ହୋ ୱୀତରାଗୋ ଚତ୍ତରାଗୋ ୱନ୍ତରାଗୋ ମୁତ୍ତରାଗୋ ପହୀନରାଗୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠରାଗୋ ନିଚ୍ଛାତୋ ନିବ୍ବୁତୋ ସୀତିଭୂତୋ ସୁଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ବ୍ରହ୍ମଭୂତେନ ଅତ୍ତନା ୱିହରତି। ସଦା ତି ସଦା ସବ୍ବଦା ସବ୍ବକାଲଂ ନିଚ୍ଚକାଲଂ ଧୁୱକାଲଂ ସତତଂ ସମିତଂ ଅବ୍ବୋକିଣ୍ଣଂ ପୋଙ୍ଖାନୁପୋଙ୍ଖଂ [ପୋଖାନୁପୋଖଂ (ସ୍ୟା॰)] ଉଦକୂମିକଜାତଂ ଅୱୀଚିସନ୍ତତିସହିତଂ [ଅୱୀଚି ସମଙ୍ଗିସହିତଂ (ସ୍ୟା॰)] ଫସ୍ସିତଂ [ଫୁସିତଂ (ସ୍ୟା॰)] ପୁରେଭତ୍ତଂ ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପୁରିମୟାମଂ ମଜ୍ଝିମୟାମଂ ପଚ୍ଛିମୟାମଂ କାଳେ ଜୁଣ୍ହେ ୱସ୍ସେ ହେମନ୍ତେ ଗିମ୍ହେ ପୁରିମେ ୱୟୋଖନ୍ଧେ ମଜ୍ଝିମେ ୱୟୋଖନ୍ଧେ ପଚ୍ଛିମେ ୱୟୋଖନ୍ଧେ। ସତୋ ତି ଚତୂହି କାରଣେହି ସତୋ – କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତୋ, ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତୋ, ଚିତ୍ତେ ଚିତ୍ତାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତୋ, ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତୋ…ପେ॰… ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସତୋତି – ୱୀତତଣ୍ହୋ ସଦା ସତୋ।
ସଙ୍ଖାୟ ନିବ୍ବୁତୋ ଭିକ୍ଖୂ ତି ସଙ୍ଖା ୱୁଚ୍ଚତି ଞାଣଂ। ୟା ପଞ୍ଞା ପଜାନନା ୱିଚୟୋ ପୱିଚୟୋ…ପେ॰… ଅମୋହୋ ଧମ୍ମୱିଚୟୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ସଙ୍ଖାୟା ତି ସଙ୍ଖାୟ ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା, ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ସଙ୍ଖାୟ ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା, ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା’’ତି… ‘‘ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା’’ତି… ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ସଙ୍ଖାୟ ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା।
ଅଥ ୱା, ଅନିଚ୍ଚତୋ ସଙ୍ଖାୟ ଜାନିତ୍ୱା…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖତୋ… ରୋଗତୋ… ଗଣ୍ଡତୋ… ସଲ୍ଲତୋ…ପେ॰… ନିସ୍ସରଣତୋ ସଙ୍ଖାୟ ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା। ନିବ୍ବୁତୋ ତି ରାଗସ୍ସ ନିବ୍ବାପିତତ୍ତା ନିବ୍ବୁତୋ, ଦୋସସ୍ସ ନିବ୍ବାପିତତ୍ତା ନିବ୍ବୁତୋ, ମୋହସ୍ସ ନିବ୍ବାପିତତ୍ତା ନିବ୍ବୁତୋ, କୋଧସ୍ସ… ଉପନାହସ୍ସ… ମକ୍ଖସ୍ସ… ପଳାସସ୍ସ… ଇସ୍ସାୟ… ମଚ୍ଛରିୟସ୍ସ… ମାୟାୟ… ସାଠେୟ୍ୟସ୍ସ… ଥମ୍ଭସ୍ସ… ସାରମ୍ଭସ୍ସ… ମାନସ୍ସ… ଅତିମାନସ୍ସ… ମଦସ୍ସ… ପମାଦସ୍ସ… ସବ୍ବକିଲେସାନଂ… ସବ୍ବଦୁଚ୍ଚରିତାନଂ… ସବ୍ବଦରଥାନଂ … ସବ୍ବପରିଳାହାନଂ… ସବ୍ବସନ୍ତାପାନଂ… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରାନଂ ନିବ୍ବାପିତତ୍ତା ନିବ୍ବୁତୋ। ଭିକ୍ଖୂ ତି ସତ୍ତନ୍ନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଭିନ୍ନତ୍ତା ଭିକ୍ଖୁ…ପେ॰… ୱୁସିତୱା ଖୀଣପୁନବ୍ଭୱୋ ସ ଭିକ୍ଖୂତି – ସଙ୍ଖାୟ ନିବ୍ବୁତୋ ଭିକ୍ଖୁ।
ତସ୍ସ ନୋ ସନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତା ତି। ତସ୍ସା ତି ଅରହତୋ ଖୀଣାସୱସ୍ସ। ଇଞ୍ଜିତା ତି ତଣ୍ହିଞ୍ଜିତଂ ଦିଟ୍ଠିଞ୍ଜିତଂ ମାନିଞ୍ଜିତଂ କିଲେସିଞ୍ଜିତଂ କାମିଞ୍ଜିତଂ। ତସ୍ସିମେ ଇଞ୍ଜିତା ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ନୁପଲବ୍ଭନ୍ତି ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାତି – ତସ୍ସ ନୋ ସନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତା। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘କାମେସୁ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟୱା, [ମେତ୍ତେୟ୍ୟାତି ଭଗୱା]
ୱୀତତଣ୍ହୋ ସଦା ସତୋ।
ସଙ୍ଖାୟ ନିବ୍ବୁତୋ ଭିକ୍ଖୁ, ତସ୍ସ ନୋ ସନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତା’’ତି॥
ସୋ ଉଭନ୍ତମଭିଞ୍ଞାୟ, ମଜ୍ଝେ ମନ୍ତା ନ ଲିପ୍ପତି।
ତଂ ବ୍ରୂମି ମହାପୁରିସୋତି, ସୋ ଇଧ ସିବ୍ବିନିମଚ୍ଚଗା॥
ସୋ ଉଭନ୍ତମଭିଞ୍ଞାୟ, ମଜ୍ଝେ ମନ୍ତା ନ ଲିପ୍ପତୀ ତି। ଅନ୍ତା ତି ଫସ୍ସୋ ଏକୋ ଅନ୍ତୋ, ଫସ୍ସସମୁଦୟୋ ଦୁତିୟୋ ଅନ୍ତୋ, ଫସ୍ସନିରୋଧୋ ମଜ୍ଝେ; ଅତୀତଂ ଏକୋ ଅନ୍ତୋ, ଅନାଗତଂ ଦୁତିୟୋ ଅନ୍ତୋ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ମଜ୍ଝେ; ସୁଖା ୱେଦନା ଏକୋ ଅନ୍ତୋ, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଦୁତିୟୋ ଅନ୍ତୋ, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା ମଜ୍ଝେ; ନାମଂ ଏକୋ ଅନ୍ତୋ, ରୂପଂ ଦୁତିୟୋ ଅନ୍ତୋ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ମଜ୍ଝେ; ଛ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନି ଆୟତନାନି ଏକୋ ଅନ୍ତୋ, ଛ ବାହିରାନି ଆୟତନାନି ଦୁତିୟୋ ଅନ୍ତୋ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ମଜ୍ଝେ; ସକ୍କାୟୋ ଏକୋ ଅନ୍ତୋ, ସକ୍କାୟସମୁଦୟୋ ଦୁତିୟୋ ଅନ୍ତୋ, ସକ୍କାୟନିରୋଧୋ ମଜ୍ଝେ। ମନ୍ତା ୱୁଚ୍ଚତି ପଞ୍ଞା, ୟା ପଞ୍ଞା ପଜାନନା…ପେ॰… ଅମୋହୋ ଧମ୍ମୱିଚୟୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି।
ଲେପା ତି ଦ୍ୱେ ଲେପା – ତଣ୍ହାଲେପୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିଲେପୋ ଚ। କତମୋ ତଣ୍ହାଲେପୋ ? ୟାୱତା ତଣ୍ହାସଙ୍ଖାତେନ ସୀମକତଂ ଓଧିକତଂ [ମରିୟାଦିକତଂ ଓଧିକତଂ (ସ୍ୟା॰)] ପରିୟନ୍ତକତଂ ପରିଗ୍ଗହିତଂ ମମାୟିତଂ – ‘‘ଇଦଂ ମମ, ଏତଂ ମମ, ଏତ୍ତକଂ ମମ, ଏତ୍ତାୱତା ମମ ରୂପା ସଦ୍ଦା ଗନ୍ଧା ରସା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଅତ୍ଥରଣା ପାୱୁରଣା ଦାସିଦାସା ଅଜେଳକା କୁକ୍କୁଟସୂକରା ହତ୍ଥିଗୱାସ୍ସୱଳୱା ଖେତ୍ତଂ ୱତ୍ଥୁ ହିରଞ୍ଞଂ ସୁୱଣ୍ଣଂ ଗାମନିଗମରାଜଧାନିୟୋ ରଟ୍ଠଞ୍ଚ ଜନପଦୋ ଚ କୋସୋ ଚ କୋଟ୍ଠାଗାରଞ୍ଚ’’। କେୱଲମ୍ପି ମହାପଥୱିଂ ତଣ୍ହାୱସେନ ମମାୟତି। ୟାୱତା ଅଟ୍ଠସତତଣ୍ହାୱିଚରିତଂ – ଅୟଂ ତଣ୍ହାଲେପୋ।
କତମୋ ଦିଟ୍ଠିଲେପୋ? ୱୀସତିୱତ୍ଥୁକା ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି, ଦସୱତ୍ଥୁକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି, ଦସୱତ୍ଥୁକା ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି, ୟା ଏୱରୂପା ଦିଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଦିଟ୍ଠିଗହନଂ ଦିଟ୍ଠିକନ୍ତାରୋ ଦିଟ୍ଠିୱିସୂକାୟିକଂ ଦିଟ୍ଠିୱିପ୍ଫନ୍ଦିତଂ ଦିଟ୍ଠିସଂୟୋଜନଂ ଗାହୋ ପଟିଗ୍ଗାହୋ ଅଭିନିୱେସୋ ପରାମାସୋ କୁମ୍ମଗ୍ଗୋ ମିଚ୍ଛାପଥୋ ମିଚ୍ଛତ୍ତଂ ତିତ୍ଥାୟତନଂ ୱିପରିୟେସଗ୍ଗାହୋ [ୱିପରିୟେସଗ୍ଗାହୋ (ବହୂସୁ)] ୱିପରୀତଗ୍ଗାହୋ ୱିପଲ୍ଲାସଗ୍ଗାହୋ ମିଚ୍ଛାଗାହୋ ଅୟାଥାୱକସ୍ମିଂ ୟାଥାୱକନ୍ତି ଗାହୋ, ୟାୱତା ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି – ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିଲେପୋ।
ସୋ ଉଭନ୍ତମଭିଞ୍ଞାୟ, ମଜ୍ଝେ ମନ୍ତା ନ ଲିପ୍ପତୀ ତି ସୋ ଉଭୋ ଚ ଅନ୍ତେ ମଜ୍ଝଞ୍ଚ ମନ୍ତାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା ନ ଲିପ୍ପତି ନ ପଲିପ୍ପତି ନ ଉପଲିପ୍ପତି, ଅଲିତ୍ତୋ ଅସଂଲିତ୍ତୋ ଅନୁପଲିତ୍ତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତୀତି – ସୋ ଉଭନ୍ତମଭିଞ୍ଞାୟ ମଜ୍ଝେ ମନ୍ତା ନ ଲିପ୍ପତି।
ତଂ ବ୍ରୂମି ମହାପୁରିସୋ ତି ମହାପୁରିସୋ ଅଗ୍ଗପୁରିସୋ ସେଟ୍ଠପୁରିସୋ ୱିସେଟ୍ଠପୁରିସୋ ପାମୋକ୍ଖପୁରିସୋ ଉତ୍ତମପୁରିସୋ ପୱରପୁରିସୋ, ତଂ ବ୍ରୂମି ତଂ କଥେମି ତଂ ଭଣାମି ତଂ ଦୀପେମି ତଂ ୱୋହରାମି।
ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ [ପସ୍ସ ସଂ॰ ନି॰ ୫.୩୭୭] ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ମହାପୁରିସୋ ମହାପୁରିସୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ମହାପୁରିସୋ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତତ୍ତା ଖ୍ୱାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ମହାପୁରିସୋତି ୱଦାମି, ଅୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତତ୍ତା ନୋ ମହାପୁରିସୋତି ୱଦାମି।
‘‘କଥଞ୍ଚ, ସାରିପୁତ୍ତ, ୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ ହୋତି? ଇଧ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ତସ୍ସ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ଚିତ୍ତଂ ୱିରଜ୍ଜତି ୱିମୁଚ୍ଚତି ଅନୁପାଦାୟ ଆସୱେହି। ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ତସ୍ସ ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରତୋ ଚିତ୍ତଂ ୱିରଜ୍ଜତି ୱିମୁଚ୍ଚତି ଅନୁପାଦାୟ ଆସୱେହି। ଏୱଂ ଖୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ ହୋତି। ୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତତ୍ତା ଖ୍ୱାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ମହାପୁରିସୋତି ୱଦାମି, ଅୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତତ୍ତା ନୋ ମହାପୁରିସୋତି ୱଦାମୀ’’ତି – ତଂ ବ୍ରୂମି ମହାପୁରିସୋତି।
ସୋ ଇଧ ସିବ୍ବିନିମଚ୍ଚଗା ତି ସିବ୍ବିନୀ ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ, ୟସ୍ସେସା ସିବ୍ବିନୀ ତଣ୍ହା ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢା। ସୋ ସିବ୍ବିନିଂ ତଣ୍ହଂ ଅଚ୍ଚଗା ଉପଚ୍ଚଗା ଅତିକ୍କନ୍ତୋ ସମତିକ୍କନ୍ତୋ ୱୀତିୱତ୍ତୋତି – ସୋ ଇଧ ସିବ୍ବିନିମଚ୍ଚଗା। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ସୋ ଉଭନ୍ତମଭିଞ୍ଞାୟ, ମଜ୍ଝେ ମନ୍ତା ନ ଲିପ୍ପତି।
ତଂ ବ୍ରୂମି ମହାପୁରିସୋତି, ସୋ ଇଧ ସିବ୍ବିନିମଚ୍ଚଗା’’ତି॥
ସହ ଗାଥାପରିୟୋସାନା ୟେ ତେ ବ୍ରାହ୍ମଣେନ ସଦ୍ଧିଂ ଏକଚ୍ଛନ୍ଦା ଏକପୟୋଗା ଏକାଧିପ୍ପାୟା ଏକୱାସନୱାସିତା, ତେସଂ ଅନେକପାଣସହସ୍ସାନଂ ୱିରଜଂ ୱୀତମଲଂ ଧମ୍ମଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି – ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି। ତସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଅନୁପାଦାୟ ଆସୱେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚି। ସହ ଅରହତ୍ତପ୍ପତ୍ତା ଅଜିନଜଟାୱାକଚୀରତିଦଣ୍ଡକମଣ୍ଡଲୁକେସା ଚ ମସ୍ସୂ ଚ ଅନ୍ତରହିତା। ଭଣ୍ଡୁକାସାୟୱତ୍ଥୱସନୋ ସଙ୍ଘାଟିପତ୍ତଚୀୱରଧରୋ ଅନ୍ୱତ୍ଥପଟିପତ୍ତିୟା ପଞ୍ଜଲିକୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ନମସ୍ସମାନୋ ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି – ‘‘ସତ୍ଥା ମେ ଭନ୍ତେ ଭଗୱା, ସାୱକୋହମସ୍ମୀ’’ତି।
ତିସ୍ସମେତ୍ତେୟ୍ୟମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସୋ ଦୁତିୟୋ।
୩. ପୁଣ୍ଣକମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସୋ
ଅନେଜଂ ମୂଲଦସ୍ସାୱିଂ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣକୋ]
ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମଂ।
କିଂନିସ୍ସିତା ଇସୟୋ ମନୁଜା, ଖତ୍ତିୟା ବ୍ରାହ୍ମଣା ଦେୱତାନଂ।
ୟଞ୍ଞମକପ୍ପୟିଂସୁ ପୁଥୂଧ ଲୋକେ, ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତଂ॥
ଅନେଜଂ ମୂଲଦସ୍ସାୱି ନ୍ତି ଏଜା ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ ସା ଏଜା ତଣ୍ହା ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ ଅନେଜୋ। ଏଜାୟ ପହୀନତ୍ତା ଅନେଜୋ। ଭଗୱା ଲାଭେପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ଅଲାଭେପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ୟସେପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ଅୟସେପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ପସଂସାୟପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ନିନ୍ଦାୟପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ସୁଖେପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ଦୁକ୍ଖେପି ନ ଇଞ୍ଜତି ନ ଚଲତି ନ ୱେଧତି ନପ୍ପୱେଧତୀତି – ଅନେଜଂ। ମୂଲଦସ୍ସାୱି ନ୍ତି ଭଗୱା ମୂଲଦସ୍ସାୱୀ ହେତୁଦସ୍ସାୱୀ ନିଦାନଦସ୍ସାୱୀ ସମ୍ଭୱଦସ୍ସାୱୀ ପଭୱଦସ୍ସାୱୀ ସମୁଟ୍ଠାନଦସ୍ସାୱୀ ଆହାରଦସ୍ସାୱୀ ଆରମ୍ମଣଦସ୍ସାୱୀ ପଚ୍ଚୟଦସ୍ସାୱୀ ସମୁଦୟଦସ୍ସାୱୀ।
ତୀଣି ଅକୁସଲମୂଲାନି – ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ, ଦୋସୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ, ମୋହୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ।
ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – [ପସ୍ସ ଅ॰ ନି॰ ୩.୧୧୨] ‘‘ତୀଣିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିଦାନାନି କମ୍ମାନଂ ସମୁଦୟାୟ। କତମାନି ତୀଣି? ଲୋଭୋ ନିଦାନଂ କମ୍ମାନଂ ସମୁଦୟାୟ, ଦୋସୋ ନିଦାନଂ କମ୍ମାନଂ ସମୁଦୟାୟ, ମୋହୋ ନିଦାନଂ କମ୍ମାନଂ ସମୁଦୟାୟ। ନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲୋଭଜେନ କମ୍ମେନ ଦୋସଜେନ କମ୍ମେନ ମୋହଜେନ କମ୍ମେନ ଦେୱା ପଞ୍ଞାୟନ୍ତି, ମନୁସ୍ସା ପଞ୍ଞାୟନ୍ତି, ୟା ୱା ପନଞ୍ଞାପି କାଚି ସୁଗତିୟୋ। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲୋଭଜେନ କମ୍ମେନ ଦୋସଜେନ କମ୍ମେନ ମୋହଜେନ କମ୍ମେନ ନିରୟୋ ପଞ୍ଞାୟତି, ତିରଚ୍ଛାନୟୋନି ପଞ୍ଞାୟତି, ପେତ୍ତିୱିସୟୋ ପଞ୍ଞାୟତି, ୟା ୱା ପନଞ୍ଞାପି କାଚି ଦୁଗ୍ଗତିୟୋ ନିରୟେ ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟା ପେତ୍ତିୱିସୟେ ଅତ୍ତଭାୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତିୟା’’। ଇମାନି ତୀଣି ଅକୁସଲମୂଲାନୀତି ଭଗୱା ଜାନାତି ପସ୍ସତି। ଏୱମ୍ପି ଭଗୱା ମୂଲଦସ୍ସାୱୀ…ପେ॰… ସମୁଦୟଦସ୍ସାୱୀ। ତୀଣି କୁସଲମୂଲାନି – ଅଲୋଭୋ କୁସଲମୂଲଂ, ଅଦୋସୋ କୁସଲମୂଲଂ, ଅମୋହୋ କୁସଲମୂଲଂ।
ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ତୀଣିମାନି…ପେ॰… ନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଲୋଭଜେନ କମ୍ମେନ ଅଦୋସଜେନ କମ୍ମେନ ଅମୋହଜେନ କମ୍ମେନ ନିରୟୋ ପଞ୍ଞାୟତି, ତିରଚ୍ଛାନୟୋନି ପଞ୍ଞାୟତି, ପେତ୍ତିୱିସୟୋ ପଞ୍ଞାୟତି, ୟା ୱା ପନଞ୍ଞାପି କାଚି ଦୁଗ୍ଗତିୟୋ। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଲୋଭଜେନ କମ୍ମେନ ଅଦୋସଜେନ କମ୍ମେନ ଅମୋହଜେନ କମ୍ମେନ ଦେୱା ପଞ୍ଞାୟନ୍ତି, ମନୁସ୍ସା ପଞ୍ଞାୟନ୍ତି, ୟା ୱା ପନଞ୍ଞାପି କାଚି ସୁଗତିୟୋ ଦେୱେ ଚ ମନୁସ୍ସେ ଚ ଅତ୍ତଭାୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତିୟା’’। ଇମାନି ତୀଣି କୁସଲମୂଲାନୀତି ଭଗୱା ଜାନାତି ପସ୍ସତି। ଏୱମ୍ପି ଭଗୱା ମୂଲଦସ୍ସାୱୀ…ପେ॰… ସମୁଦୟଦସ୍ସାୱୀ।
ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ୟେ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ଅକୁସଲା ଅକୁସଲଭାଗିୟା ଅକୁସଲପକ୍ଖିକା ସବ୍ବେ ତେ ଅୱିଜ୍ଜାମୂଲକା ଅୱିଜ୍ଜାସମୋସରଣା ଅୱିଜ୍ଜାସମୁଗ୍ଘାତା’’। ସବ୍ବେ ତେ ସମୁଗ୍ଘାତଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତୀତି ଭଗୱା ଜାନାତି ପସ୍ସତି। ଏୱମ୍ପି ଭଗୱା ମୂଲଦସ୍ସାୱୀ…ପେ॰… ସମୁଦୟଦସ୍ସାୱୀ।
ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ୟେ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା କୁସଲା କୁସଲଭାଗିୟା କୁସଲପକ୍ଖିକା, ସବ୍ବେ ତେ ଅପ୍ପମାଦମୂଲକା ଅପ୍ପମାଦସମୋସରଣା। ଅପ୍ପମାଦୋ ତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତୀ’’ତି ଭଗୱା ଜାନାତି ପସ୍ସତି। ଏୱମ୍ପି ଭଗୱା ମୂଲଦସ୍ସାୱୀ…ପେ॰… ସମୁଦୟଦସ୍ସାୱୀ।
ଅଥ ୱା, ଭଗୱା ଜାନାତି ପସ୍ସତି। ‘‘ଅୱିଜ୍ଜା ମୂଲଂ ସଙ୍ଖାରାନଂ, ସଙ୍ଖାରା ମୂଲଂ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ , ୱିଞ୍ଞାଣଂ ମୂଲଂ ନାମରୂପସ୍ସ, ନାମରୂପଂ ମୂଲଂ ସଳାୟତନସ୍ସ, ସଳାୟତନଂ ମୂଲଂ ଫସ୍ସସ୍ସ, ଫସ୍ସୋ ମୂଲଂ ୱେଦନାୟ, ୱେଦନା ମୂଲଂ ତଣ୍ହାୟ, ତଣ୍ହା ମୂଲଂ ଉପାଦାନସ୍ସ, ଉପାଦାନଂ ମୂଲଂ ଭୱସ୍ସ, ଭୱୋ ମୂଲଂ ଜାତିୟା, ଜାତି ମୂଲଂ ଜରାମରଣସ୍ସା’’ତି – ଭଗୱା ଜାନାତି ପସ୍ସତି। ଏୱମ୍ପି ଭଗୱା ମୂଲଦସ୍ସାୱୀ…ପେ॰… ସମୁଦୟଦସ୍ସାୱୀ।
ଅଥ ୱା, ଭଗୱା ଜାନାତି ପସ୍ସତି। ‘‘ଚକ୍ଖୁ ମୂଲଂ ଚକ୍ଖୁରୋଗାନଂ, ସୋତଂ ମୂଲଂ ସୋତରୋଗାନଂ, ଘାନଂ ମୂଲଂ ଘାନରୋଗାନଂ, ଜିୱ୍ହା ମୂଲଂ ଜିୱ୍ହାରୋଗାନଂ, କାୟୋ ମୂଲଂ କାୟରୋଗାନଂ, ମନୋ ମୂଲଂ ଚେତସିକାନଂ ଦୁକ୍ଖାନ’’ନ୍ତି – ଭଗୱା ଜାନାତି ପସ୍ସତି। ଏୱମ୍ପି ଭଗୱା ମୂଲଦସ୍ସାୱୀ ହେତୁଦସ୍ସାୱୀ ନିଦାନଦସ୍ସାୱୀ ସମ୍ଭୱଦସ୍ସାୱୀ ପଭୱଦସ୍ସାୱୀ ସମୁଟ୍ଠାନଦସ୍ସାୱୀ ଆହାରଦସ୍ସାୱୀ ଆରମ୍ମଣଦସ୍ସାୱୀ ପଚ୍ଚୟଦସ୍ସାୱୀ ସମୁଦୟଦସ୍ସାୱୀତି – ଅନେଜଂ ମୂଲଦସ୍ସାୱୀ।
ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣକୋ ତି ଇଚ୍ଚା ତି ପଦସନ୍ଧି…ପେ॰… ଆୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣକୋ ।
ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମ ନ୍ତି ପଞ୍ହେନ ଅତ୍ଥିକୋ ଆଗତୋମ୍ହି, [ପଞ୍ହତ୍ଥିକାମ୍ହ ଆଗତା (ବହୂସୁ) ପସ୍ସ ମହାନି॰ ୧୯୨] ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛିତୁକାମୋ ଆଗତୋମ୍ହି, ପଞ୍ହଂ ସୋତୁକାମୋ ଆଗତୋମ୍ହୀତି – ଏୱମ୍ପି ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମଂ। ଅଥ ୱା, ପଞ୍ହତ୍ଥିକାନଂ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛିତୁକାମାନଂ ପଞ୍ହଂ ସୋତୁକାମାନଂ ଆଗମନଂ ଅଭିକ୍କମନଂ ଉପସଙ୍କମନଂ ପୟିରୁପାସନଂ ଅତ୍ଥୀତି – ଏୱମ୍ପି ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମଂ। ଅଥ ୱା, ପଞ୍ହାଗମୋ ତୁୟ୍ହଂ ଅତ୍ଥି, ତ୍ୱମ୍ପି ପହୁ ତ୍ୱମସି ଅଲମତ୍ତୋ। ମୟା ପୁଚ୍ଛିତଂ କଥେତୁଂ ୱିସଜ୍ଜେତୁଂ ୱହସ୍ସେତଂ ଭାରନ୍ତି [ୱିସଜ୍ଜେତୁଂ ସନ୍ଦସ୍ସେତୁଂ ଭଣିତୁନ୍ତି (ସ୍ୟା॰) ୱହସ୍ସୁ + ଏତଂ] – ଏୱମ୍ପି ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମଂ।
କିଂ ନିସ୍ସିତା ଇସୟୋ ମନୁଜା ତି କିଂ ନିସ୍ସିତା ଆସିତା ଅଲ୍ଲୀନା ଉପଗତା ଅଜ୍ଝୋସିତା ଅଧିମୁତ୍ତା। ଇସୟୋ ତି ଇସିନାମକା ୟେ କେଚି ଇସିପବ୍ବଜ୍ଜଂ ପବ୍ବଜିତା ଆଜୀୱକା ନିଗଣ୍ଠା ଜଟିଲା ତାପସା। ମନୁଜା ତି ମନୁସ୍ସା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତୀତି – କିଂ ନିସ୍ସିତା ଇସୟୋ ମନୁଜା।
ଖତ୍ତିୟା ବ୍ରାହ୍ମଣା ଦେୱତାନ ନ୍ତି। ଖତ୍ତିୟା ତି ୟେ କେଚି ଖତ୍ତିୟଜାତିକା। ବ୍ରାହ୍ମଣା ତି ୟେ କେଚି ଭୋୱାଦିକା। ଦେୱତାନ ନ୍ତି ଆଜୀୱକସାୱକାନଂ ଆଜୀୱକା ଦେୱତା, ନିଗଣ୍ଠସାୱକାନଂ ନିଗଣ୍ଠା ଦେୱତା, ଜଟିଲସାୱକାନଂ ଜଟିଲା ଦେୱତା, ପରିବ୍ବାଜକସାୱକାନଂ ପରିବ୍ବାଜକା ଦେୱତା, ଅୱିରୁଦ୍ଧକସାୱକାନଂ ଅୱିରୁଦ୍ଧକା [ଅୱରୁଦ୍ଧକସାୱକାନଂ ଅୱରୁଦ୍ଧକା (ସ୍ୟା॰)] ଦେୱତା, ହତ୍ଥିୱତିକାନଂ ହତ୍ଥୀ ଦେୱତା, ଅସ୍ସୱତିକାନଂ ଅସ୍ସା ଦେୱତା, ଗୋୱତିକାନଂ ଗାୱୋ ଦେୱତା, କୁକ୍କୁରୱତିକାନଂ କୁକ୍କୁରା ଦେୱତା, କାକୱତିକାନଂ କାକା ଦେୱତା, ୱାସୁଦେୱୱତିକାନଂ ୱାସୁଦେୱୋ ଦେୱତା, ବଲଦେୱୱତିକାନଂ ବଲଦେୱୋ ଦେୱତା, ପୁଣ୍ଣଭଦ୍ଦୱତିକାନଂ ପୁଣ୍ଣଭଦ୍ଦୋ ଦେୱତା, ମଣିଭଦ୍ଦୱତିକାନଂ ମଣିଭଦ୍ଦୋ ଦେୱତା, ଅଗ୍ଗିୱତିକାନଂ ଅଗ୍ଗି ଦେୱତା, ନାଗୱତିକାନଂ ନାଗା ଦେୱତା, ସୁପଣ୍ଣୱତିକାନଂ ସୁପଣ୍ଣା ଦେୱତା, ୟକ୍ଖୱତିକାନଂ ୟକ୍ଖା ଦେୱତା, ଅସୁରୱତିକାନଂ ଅସୁରା ଦେୱତା, ଗନ୍ଧବ୍ବୱତିକାନଂ ଗନ୍ଧବ୍ବା ଦେୱତା, ମହାରାଜୱତିକାନଂ ମହାରାଜାନୋ ଦେୱତା, ଚନ୍ଦୱତିକାନଂ ଚନ୍ଦୋ ଦେୱତା, ସୂରିୟୱତିକାନଂ ସୂରିୟୋ ଦେୱତା, ଇନ୍ଦୱତିକାନଂ ଇନ୍ଦୋ ଦେୱତା, ବ୍ରହ୍ମୱତିକାନଂ ବ୍ରହ୍ମା ଦେୱତା, ଦେୱୱତିକାନଂ ଦେୱୋ ଦେୱତା, ଦିସାୱତିକାନଂ ଦିସା ଦେୱତା, ୟେ ୟେସଂ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟା ତେ ତେସଂ ଦେୱତାତି – ଖତ୍ତିୟବ୍ରାହ୍ମଣା ଦେୱତାନଂ।
ୟଞ୍ଞମକପ୍ପୟିଂସୁ ପୁଥୂଧ ଲୋକେ ତି ୟଞ୍ଞଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଦେୟ୍ୟଧମ୍ମୋ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ଅନ୍ନଂ ପାନଂ ୱତ୍ଥଂ ୟାନଂ ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନଂ [ମାଲାଗନ୍ଧଂ ୱିଲେପନଂ (ସ୍ୟା॰) ଇତିୱୁ॰ ୭୫] ସେୟ୍ୟାୱସଥପଦୀପେୟ୍ୟଂ। ୟଞ୍ଞମକପ୍ପୟିଂସୂ ତି ୟେପି ୟଞ୍ଞଂ ଏସନ୍ତି ଗୱେସନ୍ତି ପରିୟେସନ୍ତି ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ଅନ୍ନଂ ପାନଂ ୱତ୍ଥଂ ୟାନଂ ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନଂ ସେୟ୍ୟାୱସଥପଦୀପେୟ୍ୟଂ, ତେପି ୟଞ୍ଞଂ କପ୍ପେନ୍ତି। ୟେପି ୟଞ୍ଞଂ ଅଭିସଙ୍ଖରୋନ୍ତି ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ଅନ୍ନଂ ପାନଂ…ପେ॰… ସେୟ୍ୟାୱସଥପଦୀପେୟ୍ୟଂ, ତେପି ୟଞ୍ଞଂ କପ୍ପେନ୍ତି। ୟେପି ୟଞ୍ଞଂ ଦେନ୍ତି ୟଜନ୍ତି ପରିଚ୍ଚଜନ୍ତି ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ଅନ୍ନଂ ପାନଂ…ପେ॰… ସେୟ୍ୟାୱସଥପଦୀପେୟ୍ୟଂ , ତେପି ୟଞ୍ଞଂ କପ୍ପେନ୍ତି। ପୁଥୂ ତି ୟଞ୍ଞା ୱା ଏତେ ପୁଥୂ, ୟଞ୍ଞୟାଜକା [ୟଞ୍ଞୟଜକା (ସ୍ୟା॰)] ୱା ଏତେ ପୁଥୂ, ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟା ୱା ଏତେ ପୁଥୂ। କଥଂ ୟଞ୍ଞା ୱା ଏତେ ପୁଥୂ? ବହୁକାନଂ ଏତେ ୟଞ୍ଞା ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରା ଅନ୍ନଂ ପାନଂ ୱତ୍ଥଂ ୟାନଂ ମାଲଂ ଗନ୍ଧଂ ୱିଲେପନଂ ସେୟ୍ୟାୱସଥପଦୀପେୟ୍ୟଂ – ଏୱଂ ୟଞ୍ଞା ୱା ଏତେ ପୁଥୂ।
କଥଂ ୟଞ୍ଞୟାଜକା ୱା ଏତେ ପୁଥୂ? ବହୁକା ଏତେ ୟଞ୍ଞୟାଜକା ଖତ୍ତିୟା ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣା ଚ ୱେସ୍ସା ଚ ସୁଦ୍ଦା ଚ ଗହଟ୍ଠା ଚ ପବ୍ବଜିତା ଚ ଦେୱା ଚ ମନୁସ୍ସା ଚ – ଏୱଂ ୟଞ୍ଞୟାଜକା ୱା ଏତେ ପୁଥୂ।
କଥଂ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟା ୱା ଏତେ ପୁଥୂ? ବହୁକା ଏତେ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟା ପୁଥୂ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କପଣଦ୍ଧିକୱନିବ୍ବକୟାଚକା [… ୱଣିବ୍ବକସାୱକା (ସ୍ୟା॰) ଇତିୱୁ॰ ୭୫] – ଏୱଂ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟା ୱା ଏତେ ପୁଥୂ। ଇଧ ଲୋକେ ତି ମନୁସ୍ସଲୋକେତି ୟଞ୍ଞମକପ୍ପୟିଂସୁ – ପୁଥୂଧ ଲୋକେ।
ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତ ନ୍ତି। ପୁଚ୍ଛା ତି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ଅଦିଟ୍ଠଜୋତନା ପୁଚ୍ଛା, ଦିଟ୍ଠସଂସନ୍ଦନା ପୁଚ୍ଛା, ୱିମତିଚ୍ଛେଦନା ପୁଚ୍ଛା। କତମା ଅଦିଟ୍ଠଜୋତନା ପୁଚ୍ଛା? ପକତିୟା ଲକ୍ଖଣଂ ଅଞ୍ଞାତଂ ହୋତି ଅଦିଟ୍ଠଂ ଅତୁଲିତଂ ଅତୀରିତଂ ଅୱିଭୂତଂ ଅୱିଭାୱିତଂ, ତସ୍ସ ଞାଣାୟ ଦସ୍ସନାୟ ତୁଲନାୟ ତୀରଣାୟ ୱିଭୂତତ୍ଥାୟ ୱିଭାୱନତ୍ଥାୟ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛତି – ଅୟଂ ଅଦିଟ୍ଠଜୋତନା ପୁଚ୍ଛା।
କତମା ଦିଟ୍ଠସଂସନ୍ଦନା ପୁଚ୍ଛା? ପକତିୟା ଲକ୍ଖଣଂ ଞାତଂ ହୋତି ଦିଟ୍ଠଂ ତୁଲିତଂ ତୀରିତଂ ୱିଭୂତଂ ୱିଭାୱିତଂ। ଅଞ୍ଞେହି ପଣ୍ଡିତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନତ୍ଥାୟ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛତି – ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠସଂସନ୍ଦନା ପୁଚ୍ଛା।
କତମା ୱିମତିଚ୍ଛେଦନା ପୁଚ୍ଛା? ପକତିୟା ସଂସୟପକ୍ଖନ୍ଦୋ [ସଂସୟପକ୍ଖନ୍ନୋ (ସ୍ୟା॰)] ହୋତି ୱିମତିପକ୍ଖନ୍ଦୋ ଦ୍ୱେଳ୍ହକଜାତୋ – ‘‘ଏୱଂ ନୁ ଖୋ, ନ ନୁ ଖୋ, କିଂ ନୁ ଖୋ, କଥଂ ନୁ ଖୋ’’ତି! ସୋ ୱିମତିଚ୍ଛେଦନତ୍ଥାୟ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛତି – ଅୟଂ ୱିମତିଚ୍ଛେଦନା ପୁଚ୍ଛା। ଇମା ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା।
ଅପରାପି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ମନୁସ୍ସପୁଚ୍ଛା, ଅମନୁସ୍ସପୁଚ୍ଛା, ନିମ୍ମିତପୁଚ୍ଛା। କତମା ମନୁସ୍ସପୁଚ୍ଛା? ମନୁସ୍ସା ବୁଦ୍ଧଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୂ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ଉପାସକା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ଉପାସିକାୟୋ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ରାଜାନୋ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ଖତ୍ତିୟା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ବ୍ରାହ୍ମଣା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ୱେସ୍ସା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ସୁଦ୍ଦା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ଗହଟ୍ଠା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ପବ୍ବଜିତା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି – ଅୟଂ ମନୁସ୍ସପୁଚ୍ଛା।
କତମା ଅମନୁସ୍ସପୁଚ୍ଛା? ଅମନୁସ୍ସା ବୁଦ୍ଧଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ନାଗା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ସୁପଣ୍ଣା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ୟକ୍ଖା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ଅସୁରା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ଗନ୍ଧବ୍ବା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ମହାରାଜାନୋ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ଇନ୍ଦା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ବ୍ରହ୍ମାନୋ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ଦେୱତାୟୋ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି – ଅୟଂ ଅମନୁସ୍ସପୁଚ୍ଛା।
କତମା ନିମ୍ମିତପୁଚ୍ଛା? ୟଂ ଭଗୱା ରୂପଂ ଅଭିନିମ୍ମିନାତି ମନୋମୟଂ ସବ୍ବଙ୍ଗପଚ୍ଚଙ୍ଗଂ ଅହୀନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ସୋ ନିମ୍ମିତୋ ବୁଦ୍ଧଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛତି; ଭଗୱା ୱିସଜ୍ଜେତି [ୱିସ୍ସଜ୍ଜେତି (କ॰)] – ଅୟଂ ନିମ୍ମିତପୁଚ୍ଛା। ଇମା ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା।
ଅପରାପି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ଅତ୍ତତ୍ଥପୁଚ୍ଛା, ପରତ୍ଥପୁଚ୍ଛା, ଉଭୟତ୍ଥପୁଚ୍ଛା। ଅପରାପି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକତ୍ଥପୁଚ୍ଛା, ସମ୍ପରାୟିକତ୍ଥପୁଚ୍ଛା, ପରମତ୍ଥପୁଚ୍ଛା। ଅପରାପି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ଅନୱଜ୍ଜତ୍ଥପୁଚ୍ଛା, ନିକ୍କିଲେସତ୍ଥପୁଚ୍ଛା, ୱୋଦାନତ୍ଥପୁଚ୍ଛା। ଅପରାପି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ଅତୀତପୁଚ୍ଛା, ଅନାଗତପୁଚ୍ଛା, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନପୁଚ୍ଛା। ଅପରାପି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ଅଜ୍ଝତ୍ତପୁଚ୍ଛା, ବହିଦ୍ଧାପୁଚ୍ଛା , ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧାପୁଚ୍ଛା। ଅପରାପି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – କୁସଲପୁଚ୍ଛା, ଅକୁସଲପୁଚ୍ଛା, ଅବ୍ୟାକତପୁଚ୍ଛା। ଅପରାପି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ଖନ୍ଧପୁଚ୍ଛା, ଧାତୁପୁଚ୍ଛା, ଆୟତନପୁଚ୍ଛା। ଅପରାପି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ସତିପଟ୍ଠାନପୁଚ୍ଛା, ସମ୍ମପ୍ପଧାନପୁଚ୍ଛା, ଇଦ୍ଧିପାଦପୁଚ୍ଛା। ଅପରାପି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ଇନ୍ଦ୍ରିୟପୁଚ୍ଛା, ବଲପୁଚ୍ଛା, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗପୁଚ୍ଛା। ଅପରାପି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ମଗ୍ଗପୁଚ୍ଛା, ଫଲପୁଚ୍ଛା, ନିବ୍ବାନପୁଚ୍ଛା।
ପୁଚ୍ଛାମି ତ ନ୍ତି ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ୟାଚାମି ତଂ ଅଜ୍ଝେସାମି ତଂ ପସାଦେମି ତଂ ‘‘କଥୟସ୍ସୁ ମେ’’ତି ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନମେତଂ… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି – ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି। ବ୍ରୂହି ମେତ ନ୍ତି ବ୍ରୂହି ଆଚିକ୍ଖାହି ଦେସେହି ପଞ୍ଞପେହି ପଟ୍ଠପେହି ୱିୱରାହି ୱିଭଜାହି ଉତ୍ତାନୀକରୋହି ପକାସେହୀତି – ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତଂ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ଅନେଜଂ ମୂଲଦସ୍ସାୱିଂ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣକୋ]
ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମଂ।
କିଂ ନିସ୍ସିତା ଇସୟୋ ମନୁଜା, ଖତ୍ତିୟା ବ୍ରାହ୍ମଣା ଦେୱତାନଂ।
ୟଞ୍ଞମକପ୍ପୟିଂସୁ ପୁଥୂଧ ଲୋକେ, ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତ’’ନ୍ତି॥
ୟେ କେଚିମେ ଇସୟୋ ମନୁଜା, [ପୁଣ୍ଣକାତି ଭଗୱା]
ଖତ୍ତିୟା ବ୍ରାହ୍ମଣା ଦେୱତାନଂ।
ୟଞ୍ଞମକପ୍ପୟିଂସୁ ପୁଥୂଧ ଲୋକେ, ଆସୀସମାନା ପୁଣ୍ଣକ ଇତ୍ଥତ୍ତଂ [ଇତ୍ଥତଂ (ସ୍ୟା॰), ଇତ୍ଥଭାୱଂ (କ॰)] ।
ଜରଂ ସିତା ୟଞ୍ଞମକପ୍ପୟିଂସୁ॥
ୟେ କେଚିମେ ଇସୟୋ ମନୁଜା ତି। ୟେ କେଚୀ ତି ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ସବ୍ବଥା ସବ୍ବଂ ଅସେସଂ ନିସ୍ସେସଂ ପରିୟାଦିୟନୱଚନମେତଂ – ୟେ କେଚୀତି। ଇସୟୋ ତି ଇସିନାମକା ୟେ କେଚି ଇସିପବ୍ବଜ୍ଜଂ ପବ୍ବଜିତା ଆଜୀୱକା ନିଗଣ୍ଠା ଜଟିଲା ତାପସା। ମନୁଜା ତି ମନୁସ୍ସା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତୀତି – ୟେ କେଚିମେ ଇସୟୋ ମନୁଜା ପୁଣ୍ଣକାତି ଭଗୱା।
ଖତ୍ତିୟା ବ୍ରାହ୍ମଣା ଦେୱତାନ ନ୍ତି। ଖତ୍ତିୟା ତି ୟେ କେଚି ଖତ୍ତିୟଜାତିକା। ବ୍ରାହ୍ମଣା ତି ୟେ କେଚି ଭୋୱାଦିକା। ଦେୱତାନ ନ୍ତି ଆଜୀୱକସାୱକାନଂ ଆଜୀୱକା ଦେୱତା…ପେ॰… ଦିସାୱତିକାନଂ ଦିସା ଦେୱତା। ୟେ ୟେସଂ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟା, ତେ ତେସଂ ଦେୱତାତି – ଖତ୍ତିୟା ବ୍ରାହ୍ମଣା ଦେୱତାନଂ।
ୟଞ୍ଞମକପ୍ପୟିଂସୁ ପୁଥୂଧ ଲୋକେ ତି। ୟଞ୍ଞଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଦେୟ୍ୟଧମ୍ମୋ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ଅନ୍ନଂ ପାନଂ…ପେ॰… ସେୟ୍ୟାୱସଥପଦୀପେୟ୍ୟଂ। ୟଞ୍ଞମକପ୍ପୟିଂସୂ ତି ୟେପି ୟଞ୍ଞଂ ଏସନ୍ତି ଗୱେସନ୍ତି ପରିୟେସନ୍ତି…ପେ॰… ସେୟ୍ୟାୱସଥପଦୀପେୟ୍ୟଂ, ତେପି ୟଞ୍ଞଂ କପ୍ପେନ୍ତି। ପୁଥୂ ତି ୟଞ୍ଞା ୱା ଏତେ ପୁଥୂ, ୟଞ୍ଞୟାଜକା ୱା ଏତେ ପୁଥୂ, ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟା ୱା ଏତେ ପୁଥୂ…ପେ॰… ଏୱଂ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟା ୱା ଏତେ ପୁଥୂ। ଇଧ ଲୋକେ ତି ମନୁସ୍ସଲୋକେତି ୟଞ୍ଞମକପ୍ପୟିଂସୁ – ପୁଥୂଧ ଲୋକେ।
ଆସୀସମାନା ପୁଣ୍ଣକ ଇତ୍ଥତ୍ତ ନ୍ତି। ଆସୀସମାନା ତି ରୂପପଟିଲାଭଂ ଆସୀସମାନା, ସଦ୍ଦପଟିଲାଭଂ ଆସୀସମାନା, ଗନ୍ଧପଟିଲାଭଂ ଆସୀସମାନା, ରସପଟିଲାଭଂ ଆସୀସମାନା, ଫୋଟ୍ଠବ୍ବପଟିଲାଭଂ ଆସୀସମାନା, ପୁତ୍ତପଟିଲାଭଂ ଆସୀସମାନା, ଦାରପଟିଲାଭଂ ଆସୀସମାନା, ଧନପଟିଲାଭଂ ଆସୀସମାନା, ୟସପଟିଲାଭଂ ଆସୀସମାନା, ଇସ୍ସରିୟପଟିଲାଭଂ ଆସୀସମାନା, ଖତ୍ତିୟମହାସାଲକୁଲେ ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭଂ ଆସୀସମାନା, ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲକୁଲେ ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭଂ ଆସୀସମାନା, ଗହପତିମହାସାଲକୁଲେ ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭଂ ଆସୀସମାନା, ଚାତୁମହାରାଜିକେସୁ [ଚାତୁମ୍ମହାରାଜିକେସୁ (ସ୍ୟା॰)] ଦେୱେସୁ ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭଂ ଆସୀସମାନା, ତାୱତିଂସେସୁ ଦେୱେସୁ ୟାମେସୁ ଦେୱେସୁ ତୁସିତେସୁ ଦେୱେସୁ ନିମ୍ମାନରତୀସୁ ଦେୱେସୁ ପରନିମ୍ମିତୱସୱତ୍ତୀସୁ ଦେୱେସୁ ବ୍ରହ୍ମକାୟିକେସୁ ଦେୱେସୁ ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭଂ ଆସୀସମାନା ଇଚ୍ଛମାନା ସାଦିୟମାନା ପତ୍ଥୟମାନା ପିହୟମାନା ଅଭିଜପ୍ପମାନାତି ଆସୀସମାନା।
ପୁଣ୍ଣକ ଇତ୍ଥତ୍ତ ନ୍ତି ଏତ୍ଥ ଅତ୍ତଭାୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତିଂ ଆସୀସମାନା ଏତ୍ଥ ଖତ୍ତିୟମହାସାଲକୁଲେ ଅତ୍ତଭାୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତିଂ ଆସୀସମାନା…ପେ॰… ଏତ୍ଥ ବ୍ରହ୍ମକାୟିକେସୁ ଦେୱେସୁ ଅତ୍ତଭାୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତିଂ ଆସୀସମାନା ଇଚ୍ଛମାନା ସାଦିୟମାନା ପତ୍ଥୟମାନା ପିହୟମାନା ଅଭିଜପ୍ପମାନାତି ଆସୀସମାନା – ପୁଣ୍ଣକ ଇତ୍ଥତ୍ତଂ।
ଜରଂ ସିତା ୟଞ୍ଞମକପ୍ପୟିଂସୂ ତି ଜରାନିସ୍ସିତା ବ୍ୟାଧିନିସ୍ସିତା ମରଣନିସ୍ସିତା ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସନିସ୍ସିତା। ୟଦେୱ ତେ ଜାତିନିସ୍ସିତା ତଦେୱ ତେ ଜରାନିସ୍ସିତା। ୟଦେୱ ତେ ଜରାନିସ୍ସିତା ତଦେୱ ତେ ବ୍ୟାଧିନିସ୍ସିତା। ୟଦେୱ ତେ ବ୍ୟାଧିନିସ୍ସିତା ତଦେୱ ତେ ମରଣନିସ୍ସିତା। ୟଦେୱ ତେ ମରଣନିସ୍ସିତା ତଦେୱ ତେ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସନିସ୍ସିତା। ୟଦେୱ ତେ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସନିସ୍ସିତା ତଦେୱ ତେ ଗତିନିସ୍ସିତା। ୟଦେୱ ତେ ଗତିନିସ୍ସିତା ତଦେୱ ତେ ଉପପତ୍ତିନିସ୍ସିତା। ୟଦେୱ ତେ ଉପପତ୍ତିନିସ୍ସିତା ତଦେୱ ତେ ପଟିସନ୍ଧିନିସ୍ସିତା। ୟଦେୱ ତେ ପଟିସନ୍ଧିନିସ୍ସିତା ତଦେୱ ତେ ଭୱନିସ୍ସିତା। ୟଦେୱ ତେ ଭୱନିସ୍ସିତା ତଦେୱ ତେ ସଂସାରନିସ୍ସିତା। ୟଦେୱ ତେ ସଂସାରନିସ୍ସିତା ତଦେୱ ତେ ୱଟ୍ଟନିସ୍ସିତା ଅଲ୍ଲୀନା ଉପଗତା ଅଜ୍ଝୋସିତା ଅଧିମୁତ୍ତାତି – ଜରଂ ସିତା ୟଞ୍ଞମକପ୍ପୟିଂସୁ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୟେ କେଚିମେ ଇସୟୋ ମନୁଜା, [ପୁଣ୍ଣକାତି ଭଗୱା]
ଖତ୍ତିୟା ବ୍ରାହ୍ମଣା ଦେୱତାନଂ।
ୟଞ୍ଞମକପ୍ପୟିଂସୁ ପୁଥୂଧ ଲୋକେ, ଆସୀସମାନା ପୁଣ୍ଣକ ଇତ୍ଥତ୍ତଂ।
ଜରଂ ସିତା ୟଞ୍ଞମକପ୍ପୟିଂସୂ’’ତି॥
ୟେ କେଚିମେ ଇସୟୋ ମନୁଜା, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣକୋ]
ୟଞ୍ଞମକପ୍ପୟିଂସୁ ପୁଥୂଧ ଲୋକେ, କଚ୍ଚିସୁ ତେ ଭଗୱା ୟଞ୍ଞପଥେ ଅପ୍ପମତ୍ତା।
ଅତାରୁଂ [ଅତାରୁଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଜାତିଞ୍ଚ ଜରଞ୍ଚ ମାରିସ, ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତଂ॥
ୟେ କେଚିମେ ଇସୟୋ ମନୁଜା ତି। ୟେ କେଚୀ ତି…ପେ॰…।
କଚ୍ଚିସୁ ତେ ଭଗୱା ୟଞ୍ଞପଥେ ଅପ୍ପମତ୍ତା ତି। କଚ୍ଚିସୂ ତି ସଂସୟପୁଚ୍ଛା ୱିମତିପୁଚ୍ଛା ଦ୍ୱେଳ୍ହକପୁଚ୍ଛା ଅନେକଂସପୁଚ୍ଛା – ‘‘ଏୱଂ ନୁ ଖୋ, ନ ନୁ ଖୋ, କିଂ ନୁ ଖୋ, କଥଂ ନୁ ଖୋ’’ତି – କଚ୍ଚିସୁ। ତେ ତି ୟଞ୍ଞୟାଜକା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – କଚ୍ଚିସୁ ତେ ଭଗୱା। ୟଞ୍ଞପଥେ ଅପ୍ପମତ୍ତା ତି ୟଞ୍ଞୋୟେୱ ୱୁଚ୍ଚତି ୟଞ୍ଞପଥୋ। ୟଥା ଅରିୟମଗ୍ଗୋ ଅରିୟପଥୋ ଦେୱମଗ୍ଗୋ ଦେୱପଥୋ ବ୍ରହ୍ମମଗ୍ଗୋ ବ୍ରହ୍ମପଥୋ, ଏୱମେୱ ୟଞ୍ଞୋୟେୱ ୱୁଚ୍ଚତି ୟଞ୍ଞପଥୋ। ଅପ୍ପମତ୍ତା ତି ୟଞ୍ଞପଥେ ଅପ୍ପମତ୍ତା ସକ୍କଚ୍ଚକାରିନୋ ସାତଚ୍ଚକାରିନୋ ଅଟ୍ଠିତକାରିନୋ ଅନୋଲୀନୱୁତ୍ତିନୋ ଅନିକ୍ଖିତ୍ତଚ୍ଛନ୍ଦା ଅନିକ୍ଖିତ୍ତଧୁରା ତଚ୍ଚରିତା ତବ୍ବହୁଲା ତଗ୍ଗରୁକା ତନ୍ନିନ୍ନା ତପ୍ପୋଣା ତପ୍ପବ୍ଭାରା ତଦଧିମୁତ୍ତା ତଦଧିପତେୟ୍ୟାତି – ତେପି ୟଞ୍ଞପଥେ ଅପ୍ପମତ୍ତା। ୟେପି ୟଞ୍ଞଂ ଏସନ୍ତି ଗୱେସନ୍ତି ପରିୟେସନ୍ତି ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ଅନ୍ନଂ ପାନଂ…ପେ॰… ସେୟ୍ୟାୱସଥପଦୀପେୟ୍ୟଂ ସକ୍କଚ୍ଚକାରିନୋ…ପେ॰… ତଦଧିପତେୟ୍ୟା, ତେପି ୟଞ୍ଞପଥେ ଅପ୍ପମତ୍ତା। ୟେପି ୟଞ୍ଞଂ ଅଭିସଙ୍ଖରୋନ୍ତି ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ଅନ୍ନଂ ପାନଂ…ପେ॰… ସେୟ୍ୟାୱସଥପଦୀପେୟ୍ୟଂ ସକ୍କଚ୍ଚକାରିନୋ…ପେ॰… ତଦଧିପତେୟ୍ୟା, ତେପି ୟଞ୍ଞପଥେ ଅପ୍ପମତ୍ତା। ୟେପି ୟଞ୍ଞଂ ଦେନ୍ତି ୟଜନ୍ତି ପରିଚ୍ଚଜନ୍ତି ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ଅନ୍ନଂ ପାନଂ…ପେ॰… ସେୟ୍ୟାୱସଥପଦୀପେୟ୍ୟଂ ସକ୍କଚ୍ଚକାରିନୋ …ପେ॰… ତଦଧିପତେୟ୍ୟା, ତେପି ୟଞ୍ଞପଥେ ଅପ୍ପମତ୍ତାତି – କଚ୍ଚିସୁ ତେ ଭଗୱା ୟଞ୍ଞପଥେ ଅପ୍ପମତ୍ତା।
ଅତାରୁଂ ଜାତିଞ୍ଚ ଜରଞ୍ଚ ମାରିସା ତି ଜରାମରଣଂ ଅତରିଂସୁ ଉତ୍ତରିଂସୁ ପତରିଂସୁ ସମତିକ୍କମିଂସୁ ୱୀତିୱତ୍ତିଂସୁ। ମାରିସା ତି ପିୟୱଚନଂ ଗରୁୱଚନଂ ସଗାରୱସପ୍ପତିସ୍ସାଧିୱଚନମେତଂ ମାରିସାତି – ଅତାରୁ ଜାତିଞ୍ଚ ଜରଞ୍ଚ ମାରିସ।
ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତ ନ୍ତି। ପୁଚ୍ଛାମି ତ ନ୍ତି ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ୟାଚାମି ତଂ ଅଜ୍ଝେସାମି ତଂ ପସାଦେମି ତଂ କଥୟସ୍ସୁ ମେତି – ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି – ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି। ବ୍ରୂହି ମେତ ନ୍ତି ବ୍ରୂହି ଆଚିକ୍ଖାହି ଦେସେହି ପଞ୍ଞପେହି ପଟ୍ଠପେହି ୱିୱରାହି ୱିଭଜାହି ଉତ୍ତାନୀକରୋହି ପକାସେହୀତି – ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତଂ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ୟେ କେଚିମେ ଇସୟୋ ମନୁଜା, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣକୋ]
ଖତ୍ତିୟା ବ୍ରାହ୍ମଣା ଦେୱତାନଂ।
ୟଞ୍ଞମକପ୍ପୟିଂସୁ ପୁଥୂଧ ଲୋକେ, କଚ୍ଚିସୁ ତେ ଭଗୱା ୟଞ୍ଞପଥେ ଅପ୍ପମତ୍ତା।
ଅତାରୁ ଜାତିଞ୍ଚ ଜରଞ୍ଚ ମାରିସ, ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତ’’ନ୍ତି॥
ଆସୀସନ୍ତି [ଆସିଂସନ୍ତି (ସ୍ୟା॰)] ଥୋମୟନ୍ତି, ଅଭିଜପ୍ପନ୍ତି ଜୁହନ୍ତି। [ପୁଣ୍ଣକାତି ଭଗୱା]
କାମାଭିଜପ୍ପନ୍ତି ପଟିଚ୍ଚ ଲାଭଂ, ତେ ୟାଜୟୋଗା ଭୱରାଗରତ୍ତା।
ନାତରିଂସୁ ଜାତିଜରନ୍ତି ବ୍ରୂମି॥
ଆସୀସନ୍ତି ଥୋମୟନ୍ତି ଅଭିଜପ୍ପନ୍ତି ଜୁହନ୍ତୀ ତି। ଆସୀସନ୍ତୀ ତି ରୂପପଟିଲାଭଂ ଆସୀସନ୍ତି, ସଦ୍ଦପଟିଲାଭଂ ଆସୀସନ୍ତି, ଗନ୍ଧପଟିଲାଭଂ ଆସୀସନ୍ତି, ରସପଟିଲାଭଂ ଆସୀସନ୍ତି, ଫୋଟ୍ଠବ୍ବପଟିଲାଭଂ ଆସୀସନ୍ତି, ପୁତ୍ତପଟିଲାଭଂ ଆସୀସନ୍ତି, ଦାରପଟିଲାଭଂ ଆସୀସନ୍ତି, ଧନପଟିଲାଭଂ ଆସୀସନ୍ତି, ୟସପଟିଲାଭଂ ଆସୀସନ୍ତି, ଇସ୍ସରିୟପଟିଲାଭଂ ଆସୀସନ୍ତି, ଖତ୍ତିୟମହାସାଲକୁଲେ ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭଂ ଆସୀସନ୍ତି, ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲକୁଲେ…ପେ॰… ଗହପତିମହାସାଲକୁଲେ ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭଂ ଆସୀସନ୍ତି, ଚାତୁମହାରାଜିକେସୁ ଦେୱେସୁ…ପେ॰… ବ୍ରହ୍ମକାୟିକେସୁ ଦେୱେସୁ ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭଂ ଆସୀସନ୍ତି ଇଚ୍ଛନ୍ତି ସାଦିୟନ୍ତି ପତ୍ଥୟନ୍ତି ପିହୟନ୍ତୀତି – ଆସୀସନ୍ତି।
ଥୋମୟନ୍ତୀ ତି ୟଞ୍ଞଂ ୱା ଥୋମେନ୍ତି ଫଲଂ ୱା ଥୋମେନ୍ତି ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟେ ୱା ଥୋମେନ୍ତି। କଥଂ ୟଞ୍ଞଂ ଥୋମେନ୍ତି? ସୁଚିଂ ଦିନ୍ନଂ [ୱିୟଂ ଦିନ୍ନଂ (ସ୍ୟା॰)] , ମନାପଂ ଦିନ୍ନଂ, ପଣୀତଂ ଦିନ୍ନଂ, କାଲେନ ଦିନ୍ନଂ, କପ୍ପିୟଂ ଦିନ୍ନଂ, ୱିଚେୟ୍ୟ ଦିନ୍ନଂ, ଅନୱଜ୍ଜଂ ଦିନ୍ନଂ, ଅଭିଣ୍ହଂ ଦିନ୍ନଂ ଦଦଂ ଚିତ୍ତଂ ପସାଦିତନ୍ତି – ଥୋମେନ୍ତି କିତ୍ତେନ୍ତି ୱଣ୍ଣେନ୍ତି ପସଂସନ୍ତି। ଏୱଂ ୟଞ୍ଞଂ ଥୋମେନ୍ତି।
କଥଂ ଫଲଂ ଥୋମେନ୍ତି? ଇତୋ ନିଦାନଂ ରୂପପଟିଲାଭୋ ଭୱିସ୍ସତି…ପେ॰… ବ୍ରହ୍ମକାୟିକେସୁ ଦେୱେସୁ ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭୋ ଭୱିସ୍ସତୀତି – ଥୋମେନ୍ତି କିତ୍ତେନ୍ତି ୱଣ୍ଣେନ୍ତି ପସଂସନ୍ତି। ଏୱଂ ଫଲଂ ଥୋମେନ୍ତି।
କଥଂ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟେ ଥୋମେନ୍ତି? ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟା ଜାତିସମ୍ପନ୍ନା ଗୋତ୍ତସମ୍ପନ୍ନା ଅଜ୍ଝାୟକା ମନ୍ତଧରା ତିଣ୍ଣଂ ୱେଦାନଂ ପାରଗୂ ସନିଘଣ୍ଡୁକେଟୁଭାନଂ ସାକ୍ଖରପ୍ପଭେଦାନଂ ଇତିହାସପଞ୍ଚମାନଂ ପଦକା ୱେୟ୍ୟାକରଣା ଲୋକାୟତମହାପୁରିସଲକ୍ଖଣେସୁ ଅନୱୟାତି, ୱୀତରାଗା ୱା ରାଗୱିନୟାୟ ୱା ପଟିପନ୍ନା, ୱୀତଦୋସା ୱା ଦୋସୱିନୟାୟ ୱା ପଟିପନ୍ନା, ୱୀତମୋହା ୱା ମୋହୱିନୟାୟ ୱା ପଟିପନ୍ନା, ସଦ୍ଧାସମ୍ପନ୍ନା ସୀଲସମ୍ପନ୍ନା ସମାଧିସମ୍ପନ୍ନା ପଞ୍ଞାସମ୍ପନ୍ନା ୱିମୁତ୍ତିସମ୍ପନ୍ନା ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନସମ୍ପନ୍ନାତି – ଥୋମେନ୍ତି କିତ୍ତେନ୍ତି ୱଣ୍ଣେନ୍ତି ପସଂସନ୍ତି। ଏୱଂ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟେ ଥୋମେନ୍ତୀତି – ଆସୀସନ୍ତି ଥୋମୟନ୍ତି।
ଅଭିଜପ୍ପନ୍ତୀ ତି ରୂପପଟିଲାଭଂ ଅଭିଜପ୍ପନ୍ତି, ସଦ୍ଦପଟିଲାଭଂ ଅଭିଜପ୍ପନ୍ତି, ଗନ୍ଧପଟିଲାଭଂ ଅଭିଜପ୍ପନ୍ତି, ରସପଟିଲାଭଂ ଅଭିଜପ୍ପନ୍ତି…ପେ॰… ବ୍ରହ୍ମକାୟିକେସୁ ଦେୱେସୁ ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭଂ ଅଭିଜପ୍ପନ୍ତୀତି – ଆସୀସନ୍ତି ଥୋମୟନ୍ତି ଅଭିଜପ୍ପନ୍ତି। ଜୁହନ୍ତୀ ତି ଜୁହନ୍ତି ଦେନ୍ତି ୟଜନ୍ତି ପରିଚ୍ଚଜନ୍ତି ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ଅନ୍ନଂ ପାନଂ ୱତ୍ଥଂ ୟାନଂ ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନଂ ସେୟ୍ୟାୱସଥପଦୀପେୟ୍ୟନ୍ତି – ଆସୀସନ୍ତି ଥୋମୟନ୍ତି ଅଭିଜପ୍ପନ୍ତି ଜୁହନ୍ତି ପୁଣ୍ଣକାତି ଭଗୱା।
କାମାଭିଜପ୍ପନ୍ତି ପଟିଚ୍ଚ ଲାଭ ନ୍ତି ରୂପପଟିଲାଭଂ ପଟିଚ୍ଚ କାମେ ଅଭିଜପ୍ପନ୍ତି, ସଦ୍ଦପଟିଲାଭଂ ପଟିଚ୍ଚ କାମେ ଅଭିଜପ୍ପନ୍ତି…ପେ॰… ବ୍ରହ୍ମକାୟିକେସୁ ଦେୱେସୁ ଅତ୍ତଭାୱପଟିଲାଭଂ ପଟିଚ୍ଚ କାମେ ଅଭିଜପ୍ପନ୍ତି ପଜପ୍ପନ୍ତୀତି – କାମାଭିଜପ୍ପନ୍ତି ପଟିଚ୍ଚ ଲାଭଂ।
ତେ ୟାଜୟୋଗା ଭୱରାଗରତ୍ତା ନାତରିଂସୁ ଜାତିଜରନ୍ତି ବ୍ରୂମୀ ତି ତେ ତି ୟଞ୍ଞୟାଜକା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ୟାଜୟୋଗା ତି ୟାଜୟୋଗେସୁ ୟୁତ୍ତା ପୟୁତ୍ତା ଆୟୁତ୍ତା ସମାୟୁତ୍ତା ତଚ୍ଚରିତା ତବ୍ବହୁଲା ତଗ୍ଗରୁକା ତନ୍ନିନ୍ନା ତପ୍ପୋଣା ତପ୍ପବ୍ଭାରା ତଦଧିମୁତ୍ତା ତଦଧିପତେୟ୍ୟାତି – ତେ ୟାଜୟୋଗା, ଭୱରାଗରତ୍ତା ତି ଭୱରାଗୋ ୱୁଚ୍ଚତି ୟୋ ଭୱେସୁ ଭୱଚ୍ଛନ୍ଦୋ ଭୱରାଗୋ ଭୱନନ୍ଦୀ ଭୱତଣ୍ହା ଭୱସିନେହୋ ଭୱପରିଳାହୋ ଭୱମୁଚ୍ଛା ଭୱଜ୍ଝୋସାନଂ। ଭୱରାଗେନ ଭୱେସୁ ରତ୍ତା ଗିଦ୍ଧା ଗଧିତା ମୁଚ୍ଛିତା ଅଜ୍ଝୋସନ୍ନା ଲଗ୍ଗା ଲଗ୍ଗିତା ପଲିବୁଦ୍ଧାତି – ତେ ୟାଜୟୋଗା ଭୱରାଗରତ୍ତା।
ନାତରିଂସୁ ଜାତିଜରନ୍ତି ବ୍ରୂମୀ ତି ତେ ୟାଜୟୋଗା ଭୱରାଗରତ୍ତା ଜାତିଜରାମରଣଂ ନାତରିଂସୁ ନ ଉତ୍ତରିଂସୁ ନ ପତରିଂସୁ ନ ସମତିକ୍କମିଂସୁ ନ ୱୀତିୱତ୍ତିଂସୁ, ଜାତିଜରାମରଣା ଅନିକ୍ଖନ୍ତା ଅନିସ୍ସଟା ଅନତିକ୍କନ୍ତା ଅସମତିକ୍କନ୍ତା ଅୱୀତିୱତ୍ତା ଅନ୍ତୋଜାତିଜରାମରଣେ ପରିୱତ୍ତନ୍ତି ଅନ୍ତୋସଂସାରପଥେ ପରିୱତ୍ତନ୍ତି। ଜାତିୟା ଅନୁଗତା ଜରାୟ ଅନୁସଟା ବ୍ୟାଧିନା ଅଭିଭୂତା ମରଣେନ ଅବ୍ଭାହତା ଅତାଣା ଅଲେଣା ଅସରଣା ଅସରଣୀଭୂତାତି; ବ୍ରୂମି ଆଚିକ୍ଖାମି ଦେସେମି ପଞ୍ଞପେମି ପଟ୍ଠପେମି ୱିୱରାମି ୱିଭଜାମି ଉତ୍ତାନୀକରୋମି ପକାସେମୀତି – ତେ ୟାଜୟୋଗା ଭୱରାଗରତ୍ତା ନାତରିଂସୁ ଜାତିଜରନ୍ତି ବ୍ରୂମି। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଆସୀସନ୍ତି ଥୋମୟନ୍ତି, ଅଭିଜପ୍ପନ୍ତି ଜୁହନ୍ତି। [ପୁଣ୍ଣକାତି ଭଗୱା]
କାମାଭିଜପ୍ପନ୍ତି ପଟିଚ୍ଚ ଲାଭଂ, ତେ ୟାଜୟୋଗା ଭୱରାଗରତ୍ତା।
ନାତରିଂସୁ ଜାତିଜରନ୍ତି ବ୍ରୂମୀ’’ତି॥
ତେ ଚେ ନାତରିଂସୁ ୟାଜୟୋଗା, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣକୋ]
ୟଞ୍ଞେହି ଜାତିଞ୍ଚ ଜରଞ୍ଚ ମାରିସ।
ଅଥ କୋ ଚରହି ଦେୱମନୁସ୍ସଲୋକେ, ଅତାରି ଜାତିଞ୍ଚ ଜରଞ୍ଚ ମାରିସ।
ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତଂ॥
ତେ ଚେ ନାତରିଂସୁ ୟାଜୟୋଗା ତି ତେ ୟଞ୍ଞୟାଜକା ୟାଜୟୋଗା ଭୱରାଗରତ୍ତା ଜାତିଜରାମରଣଂ ନାତରିଂସୁ ନ ଉତ୍ତରିଂସୁ ନ ପତରିଂସୁ ନ ସମତିକ୍କମିଂସୁ ନ ୱୀତିୱତ୍ତିଂସୁ, ଜାତିଜରାମରଣା ଅନିକ୍ଖନ୍ତା ଅନିସ୍ସଟା ଅନତିକ୍କନ୍ତା ଅସମତିକ୍କନ୍ତା ଅୱୀତିୱତ୍ତା ଅନ୍ତୋଜାତିଜରାମରଣେ ପରିୱତ୍ତନ୍ତି ଅନ୍ତୋସଂସାରପଥେ ପରିୱତ୍ତନ୍ତି। ଜାତିୟା ଅନୁଗତା ଜରାୟ ଅନୁସଟା ବ୍ୟାଧିନା ଅଭିଭୂତା ମରଣେନ ଅବ୍ଭାହତା ଅତାଣା ଅଲେଣା ଅସରଣା ଅସରଣୀଭୂତାତି – ତେ ଚେ ନାତରିଂସୁ ୟାଜୟୋଗା।
ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣକୋ ତି। ଇଚ୍ଚାତି ପଦସନ୍ଧି…ପେ॰… ଆୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣକୋ।
ୟଞ୍ଞେହି ଜାତିଞ୍ଚ ଜରଞ୍ଚ ମାରିସା ତି। ୟଞ୍ଞେହୀ ତି ୟଞ୍ଞେହି ପହୂତେହି ୟଞ୍ଞେହି ୱିୱିଧେହି ୟଞ୍ଞେହି ପୁଥୂହି। ମାରିସା ତି ପିୟୱଚନଂ ଗରୁୱଚନଂ ସଗାରୱସପ୍ପତିସ୍ସାଧିୱଚନମେତଂ ମାରିସାତି – ୟଞ୍ଞେହି ଜାତିଞ୍ଚ ଜରଞ୍ଚ ମାରିସ।
ଅଥ କୋ ଚରହି ଦେୱମନୁସ୍ସଲୋକେ, ଅତାରି ଜାତିଞ୍ଚ ଜରଞ୍ଚ ମାରିସା ତି ଅଥ କୋ ଏସୋ ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ଜାତିଜରାମରଣଂ ଅତରି ଉତ୍ତରି ପତରି ସମତିକ୍କମି ୱୀତିୱତ୍ତୟି [ୱୀତିୱତ୍ତି (କ॰)] । ମାରିସା ତି ପିୟୱଚନଂ ଗରୁୱଚନଂ ସଗାରୱସପ୍ପତ୍ତିସ୍ସାଧିୱଚନମେତଂ ମାରିସାତି – ଅଥ କୋ ଚରହି ଦେୱମନୁସ୍ସଲୋକେ, ଅତାରି ଜାତିଞ୍ଚ ଜରଞ୍ଚ ମାରିସ।
ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତ ନ୍ତି। ପୁଚ୍ଛାମି ତ ନ୍ତି ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ୟାଚାମି ତଂ ଅଜ୍ଝେସାମି ତଂ ପସାଦେମି ତଂ କଥୟସ୍ସୁ ମେତନ୍ତି – ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି – ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି। ବ୍ରୂହି ମେତ ନ୍ତି ବ୍ରୂହି ଆଚିକ୍ଖାହି ଦେସେହି ପଞ୍ଞପେହି ପଟ୍ଠପେହି ୱିୱରାହି ୱିଭଜାହି ଉତ୍ତାନୀକରୋହି ପକାସେହୀତି – ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତଂ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ତେ ଚେ ନାତରିଂସୁ ୟାଜୟୋଗା, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣକୋ]
ୟଞ୍ଞେହି ଜାତିଞ୍ଚ ଜରଞ୍ଚ ମାରିସ।
ଅଥ କୋ ଚରହି ଦେୱମନୁସ୍ସଲୋକେ, ଅତାରି ଜାତିଞ୍ଚ ଜରଞ୍ଚ ମାରିସ।
ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତ’’ନ୍ତି॥
ସଙ୍ଖାୟ ଲୋକସ୍ମି [ଲୋକସ୍ମିଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ପରୋପରାନି, [ପୁଣ୍ଣକାତି ଭଗୱା]
ୟସ୍ସିଞ୍ଜିତଂ ନତ୍ଥି କୁହିଞ୍ଚି ଲୋକେ।
ସନ୍ତୋ ୱିଧୂମୋ ଅନୀଘୋ ନିରାସୋ, ଅତାରି ସୋ ଜାତିଜରନ୍ତି ବ୍ରୂମି॥
ସଙ୍ଖାୟ ଲୋକସ୍ମି ପରୋପରାନୀ ତି ସଙ୍ଖା ୱୁଚ୍ଚତି ଞାଣଂ ୟା ପଞ୍ଞା ପଜାନନା…ପେ॰… ଅମୋହୋ ଧମ୍ମୱିଚୟୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ପରୋପରାନୀ ତି ଓରଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସକତ୍ତଭାୱୋ, ପରଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପରତ୍ତଭାୱୋ ଓରଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସକରୂପୱେଦନାସଞ୍ଞାସଙ୍ଖାରୱିଞ୍ଞାଣଂ, ପରଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପରରୂପୱେଦନାସଞ୍ଞାସଙ୍ଖାରୱିଞ୍ଞାଣଂ ; ଓରଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଛ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନି ଆୟତନାନି, ପରଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଛ ବାହିରାନି ଆୟତନାନି। ଓରଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମନୁସ୍ସଲୋକୋ, ପରଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଦେୱଲୋକୋ; ଓରଂ ୱୁଚ୍ଚତି କାମଧାତୁ, ପରଂ ୱୁଚ୍ଚତି ରୂପଧାତୁ ଅରୂପଧାତୁ; ଓରଂ ୱୁଚ୍ଚତି କାମଧାତୁ ରୂପଧାତୁ, ପରଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅରୂପଧାତୁ। ସଙ୍ଖାୟ ଲୋକସ୍ମି ପରୋପରାନୀ ତି ପରୋପରାନି ଅନିଚ୍ଚତୋ ସଙ୍ଖାୟ ଦୁକ୍ଖତୋ ରୋଗତୋ ଗଣ୍ଡତୋ…ପେ॰… ନିସ୍ସରଣତୋ ସଙ୍ଖାୟ ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱାତି – ସଙ୍ଖାୟ ଲୋକସ୍ମି ପରୋପରାନି। ପୁଣ୍ଣକାତି ଭଗୱା ତି। ପୁଣ୍ଣକା ତି ଭଗୱା ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ନାମେନ ଆଲପତି । ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନମେତଂ…ପେ॰… ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – ପୁଣ୍ଣକାତି ଭଗୱା।
ୟସ୍ସିଞ୍ଜିତଂ ନତ୍ଥି କୁହିଞ୍ଚି ଲୋକେ ତି। ୟସ୍ସା ତି ଅରହତୋ ଖୀଣାସୱସ୍ସ। ଇଞ୍ଜିତ ନ୍ତି ତଣ୍ହିଞ୍ଜିତଂ ଦିଟ୍ଠିଞ୍ଜିତଂ ମାନିଞ୍ଜିତଂ କିଲେସିଞ୍ଜିତଂ କାମିଞ୍ଜିତଂ। ୟସ୍ସିମେ ଇଞ୍ଜିତା ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ନୁପଲବ୍ଭନ୍ତି, ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢା। କୁହିଞ୍ଚୀ ତି କୁହିଞ୍ଚି କିସ୍ମିଞ୍ଚି କତ୍ଥଚି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ୱା। ଲୋକେ ତି ଅପାୟଲୋକେ…ପେ॰… ଆୟତନଲୋକେତି – ୟସ୍ସିଞ୍ଜିତଂ ନତ୍ଥି କୁହିଞ୍ଚି ଲୋକେ।
ସନ୍ତୋ ୱିଧୂମୋ ଅନୀଘୋ ନିରାସୋ, ଅତାରି ସୋ ଜାତିଜରନ୍ତି ବ୍ରୂମୀ ତି। ସନ୍ତୋ ତି ରାଗସ୍ସ ସନ୍ତତ୍ତା ସନ୍ତୋ, ଦୋସସ୍ସ…ପେ॰… ମୋହସ୍ସ… କୋଧସ୍ସ… ଉପନାହସ୍ସ… ମକ୍ଖସ୍ସ… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରାନଂ ସନ୍ତତ୍ତା ସମିତତ୍ତା ୱୂପସମିତତ୍ତା ୱିଜ୍ଝାତତ୍ତା [ନିଜ୍ଝାତତ୍ତା (କ॰) ମହାନି॰ ୧୮] ନିବ୍ବୁତତ୍ତା ୱିଗତତ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧତ୍ତା ସନ୍ତୋ ଉପସନ୍ତୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ନିବ୍ବୁତୋ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧୋତି ସନ୍ତୋ; ୱିଧୂମୋ ତି କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ ୱିଧୂମିତଂ ୱିଧମିତଂ ସୋସିତଂ ୱିସୋସିତଂ ବ୍ୟନ୍ତୀକତଂ [ବ୍ୟନ୍ତିକତଂ (କ॰)] , ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତଂ…ପେ॰… ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ ୱିଧୂମିତଂ ୱିଧମିତଂ ସୋସିତଂ ୱିସୋସିତଂ ବ୍ୟନ୍ତୀକତଂ, ରାଗୋ… ଦୋସୋ… ମୋହୋ ୱିଧୂମିତୋ ୱିଧମିତୋ ସୋସିତୋ ୱିସୋସିତୋ ବ୍ୟନ୍ତୀକତୋ, କୋଧୋ… ଉପନାହୋ… ମକ୍ଖୋ… ପଳାସୋ… ଇସ୍ସା… ମଚ୍ଛରିୟଂ… ମାୟା… ସାଠେୟ୍ୟଂ… ଥମ୍ଭୋ… ସାରମ୍ଭୋ… ମାନୋ… ଅତିମାନୋ… ମଦୋ… ପମାଦୋ… ସବ୍ବେ କିଲେସା ସବ୍ବେ ଦୁଚ୍ଚରିତା ସବ୍ବେ ଦରଥା ସବ୍ବେ ପରିଳାହା ସବ୍ବେ ସନ୍ତାପା ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରା ୱିଧୂମିତା ୱିଧମିତା ସୋସିତା ୱିସୋସିତା ବ୍ୟନ୍ତୀକତା। ଅଥ ୱା, କୋଧୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଧୂମୋ –
ମାନୋ ହି ତେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଖାରିଭାରୋ, କୋଧୋ ଧୂମୋ ଭସ୍ମନି [ଗମ୍ମନି (ସ୍ୟା॰)] ମୋସୱଜ୍ଜଂ।
ଜିୱ୍ହା ସୁଜା ହଦୟଂ [ତପ୍ପରସ୍ସ (ସ୍ୟା॰)] ଜୋତିଟ୍ଠାନଂ, ଅତ୍ତା ସୁଦନ୍ତୋ ପୁରିସସ୍ସ ଜୋତି॥
ଅପି ଚ, ଦସହାକାରେହି କୋଧୋ ଜାୟତି – ଅନତ୍ଥଂ ମେ ଅଚରୀତି କୋଧୋ ଜାୟତି, ଅନତ୍ଥଂ ମେ ଚରତୀତି କୋଧୋ ଜାୟତି, ଅନତ୍ଥଂ ମେ ଚରିସ୍ସତୀତି କୋଧୋ ଜାୟତି, ପିୟସ୍ସ ମେ ମନାପସ୍ସ ଅନତ୍ଥଂ ଅଚରି, ଅନତ୍ଥଂ ଚରତି, ଅନତ୍ଥଂ ଚରିସ୍ସତୀତି କୋଧୋ ଜାୟତି, ଅପ୍ପିୟସ୍ସ ମେ ଅମନାପସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ଅଚରି, ଅତ୍ଥଂ ଚରତି, ଅତ୍ଥଂ ଚରିସ୍ସତୀତି କୋଧୋ ଜାୟତି, ଅଟ୍ଠାନେ ୱା ପନ କୋଧୋ ଜାୟତି। ୟୋ ଏୱରୂପୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଆଘାତୋ ପଟିଘାତୋ ପଟିଘଂ ପଟିୱିରୋଧୋ କୋପୋ ପକୋପୋ ସମ୍ପକୋପୋ ଦୋସୋ ପଦୋସୋ ସମ୍ପଦୋସୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ବ୍ୟାପତ୍ତି ମନୋପଦୋସୋ କୋଧୋ କୁଜ୍ଝନା କୁଜ୍ଝିତତ୍ତଂ ଦୋସୋ ଦୁସ୍ସନା ଦୁସ୍ସିତତ୍ତଂ ବ୍ୟାପତ୍ତି ବ୍ୟାପଜ୍ଜନା ବ୍ୟାପଜ୍ଜିତତ୍ତଂ ୱିରୋଧୋ ପଟିୱିରୋଧୋ ଚଣ୍ଡିକ୍କଂ ଅସୁରୋପୋ [ଅସ୍ସୁରୋପୋ (ସ୍ୟା॰)] ଅନତ୍ତମନତା ଚିତ୍ତସ୍ସ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି କୋଧୋ।
ଅପି ଚ, କୋଧସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତପରିତ୍ତତା ୱେଦିତବ୍ବା। ଅତ୍ଥି କଞ୍ଚି [କିଞ୍ଚି (କ॰) ମହାନି॰ ୮୫] କାଲଂ କୋଧୋ ଚିତ୍ତାୱିଲକରଣମତ୍ତୋ ହୋତି, ନ ଚ ତାୱ ମୁଖକୁଲାନୱିକୁଲାନୋ ହୋତି। ଅତ୍ଥି କଞ୍ଚି କାଲଂ କୋଧୋ ମୁଖକୁଲାନୱିକୁଲାନମତ୍ତୋ ହୋତି, ନ ଚ ତାୱ ହନୁସଞ୍ଚୋପନୋ ହୋତି। ଅତ୍ଥି କଞ୍ଚି କାଲଂ କୋଧୋ ହନୁସଞ୍ଚୋପନମତ୍ତୋ ହୋତି, ନ ଚ ତାୱ ଫରୁସୱାଚଂ ନିଚ୍ଛାରଣୋ [ଫରୁସୱାଚନିଚ୍ଛାରଣୋ (ସ୍ୟା॰)] ହୋତି। ଅତ୍ଥି କଞ୍ଚି କାଲଂ କୋଧୋ ଫରୁସୱାଚଂ ନିଚ୍ଛାରଣମତ୍ତୋ ହୋତି, ନ ଚ ତାୱ ଦିସାୱିଦିସାନୁୱିଲୋକନୋ ହୋତି। ଅତ୍ଥି କଞ୍ଚି କାଲଂ କୋଧୋ ଦିସାୱିଦିସାନୁୱିଲୋକନମତ୍ତୋ ହୋତି, ନ ଚ ତାୱ ଦଣ୍ଡସତ୍ଥପରାମସନୋ ହୋତି। ଅତ୍ଥି କଞ୍ଚି କାଲଂ କୋଧୋ ଦଣ୍ଡସତ୍ଥପରାମସନମତ୍ତୋ ହୋତି, ନ ଚ ତାୱ ଦଣ୍ଡସତ୍ଥଅବ୍ଭୁକ୍କିରଣୋ ହୋତି। ଅତ୍ଥି କଞ୍ଚି କାଲଂ କୋଧୋ ଦଣ୍ଡସତ୍ଥଅବ୍ଭୁକ୍କିରଣମତ୍ତୋ ହୋତି, ନ ଚ ତାୱ ଦଣ୍ଡସତ୍ଥଅଭିନିପାତନୋ ହୋତି। ଅତ୍ଥି କଞ୍ଚି କାଲଂ କୋଧୋ ଦଣ୍ଡସତ୍ଥଅଭିନିପାତନମତ୍ତୋ ହୋତି, ନ ଚ ତାୱ ଛିନ୍ନୱିଚ୍ଛିନ୍ନକରଣୋ ହୋତି। ଅତ୍ଥି କଞ୍ଚି କାଲଂ କୋଧୋ ଛିନ୍ନୱିଚ୍ଛିନ୍ନକରଣମତ୍ତୋ ହୋତି, ନ ଚ ତାୱ ସମ୍ଭଞ୍ଜନପଲିଭଞ୍ଜନୋ ହୋତି। ଅତ୍ଥି କଞ୍ଚି କାଲଂ କୋଧୋ ସମ୍ଭଞ୍ଜନପଲିଭଞ୍ଜନମତ୍ତୋ ହୋତି, ନ ଚ ତାୱ ଅଙ୍ଗମଙ୍ଗଅପକଡ୍ଢନୋ ହୋତି। ଅତ୍ଥି କଞ୍ଚି କାଲଂ କୋଧୋ ଅଙ୍ଗମଙ୍ଗଅପକଡ୍ଢନମତ୍ତୋ ହୋତି, ନ ଚ ତାୱ ଜୀୱିତାୱୋରୋପନୋ [ଜୀୱିତପନାସନୋ (ସ୍ୟା॰) ମହାନି॰ ୮୫] ହୋତି। ଅତ୍ଥି କଞ୍ଚି କାଲଂ କୋଧୋ ଜୀୱିତାୱୋରୋପନମତ୍ତୋ ହୋତି, ନ ଚ ତାୱ ସବ୍ବଚାଗପରିଚ୍ଚାଗାୟ ସଣ୍ଠିତୋ ହୋତି। ୟତୋ କୋଧୋ ପରଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଘାତେତ୍ୱା ଅତ୍ତାନଂ ଘାତେତି, ଏତ୍ତାୱତା କୋଧୋ ପରମୁସ୍ସଦଗତୋ ପରମୱେପୁଲ୍ଲପତ୍ତୋ ହୋତି। ୟସ୍ସ ସୋ ହୋତି କୋଧୋ ପହୀନୋ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧୋ ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକୋ ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢୋ, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି – ୱିଧୂମୋ।
କୋଧସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ୱିଧୂମୋ, କୋଧୱତ୍ଥୁସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାତତ୍ତା ୱିଧୂମୋ, କୋଧହେତୁସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାତତ୍ତା ୱିଧୂମୋ, କୋଧହେତୁସ୍ସ ଉପଚ୍ଛିନ୍ନତ୍ତା ୱିଧୂମୋ। ଅନୀଘୋ ତି ରାଗୋ ନୀଘୋ, ଦୋସୋ ନୀଘୋ, ମୋହୋ ନୀଘୋ, କୋଧୋ ନୀଘୋ, ଉପନାହୋ ନୀଘୋ…ପେ॰… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରା ନୀଘା। ୟସ୍ସେତେ ନୀଘା ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢା, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅନୀଘୋ।
ନିରାସୋ ତି ଆସା ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ୟସ୍ସେସା ଆସା ତଣ୍ହା ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢା, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ନିରାସୋ। ଜାତୀ ତି ୟା ତେସଂ ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ତମ୍ହି ତମ୍ହି ସତ୍ତନିକାୟେ ଜାତି ସଞ୍ଜାତି ଓକ୍କନ୍ତି ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତି ଖନ୍ଧାନଂ ପାତୁଭାୱୋ ଆୟତନାନଂ ପଟିଲାଭୋ। ଜରା ତି ୟା ତେସଂ ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ତମ୍ହି ତମ୍ହି ସତ୍ତନିକାୟେ ଜରା ଜୀରଣତା ଖଣ୍ଡିଚ୍ଚଂ ପାଲିଚ୍ଚଂ ୱଲିତ୍ତଚତା ଆୟୁନୋ ସଂହାନି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ପରିପାକୋ। ସନ୍ତୋ ୱିଧୂମୋ ଅନୀଘୋ ନିରାସୋ, ଅତାରି ସୋ ଜାତିଜରନ୍ତି ବ୍ରୂମୀ ତି ୟୋ ସନ୍ତୋ ଚ ୱିଧୂମୋ ଚ ଅନୀଘୋ ଚ ନିରାସୋ ଚ, ସୋ ଜାତିଜରାମରଣଂ ଅତରି ଉତ୍ତରି ପତରି ସମତିକ୍କମି ୱୀତିୱତ୍ତୟୀତି ବ୍ରୂମି ଆଚିକ୍ଖାମି ଦେସେମି ପଞ୍ଞପେମି ପଟ୍ଠପେମି ୱିୱରାମି ୱିଭଜାମି ଉତ୍ତାନୀକରୋମି ପକାସେମୀତି – ସନ୍ତୋ ୱିଧୂମୋ ଅନୀଘୋ ନିରାସୋ, ଅତାରି ସୋ ଜାତିଜରନ୍ତି ବ୍ରୂମି। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ସଙ୍ଖାୟ ଲୋକସ୍ମି ପରୋପରାନି, [ପୁଣ୍ଣକାତି ଭଗୱା]
ୟସ୍ସିଞ୍ଜିତଂ ନତ୍ଥି କୁହିଞ୍ଚି ଲୋକେ।
ସନ୍ତୋ ୱିଧୂମୋ ଅନୀଘୋ ନିରାସୋ, ଅତାରି ସୋ ଜାତିଜରନ୍ତି ବ୍ରୂମୀ’’ତି॥
ସହଗାଥାପରିୟୋସାନା…ପେ॰… ପଞ୍ଜଲିକୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ନମସ୍ସମାନୋ ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି – ‘‘ସତ୍ଥା ମେ ଭନ୍ତେ ଭଗୱା, ସାୱକୋହମସ୍ମୀ’’ତି।
ପୁଣ୍ଣକମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସୋ ତତିୟୋ।
୪. ମେତ୍ତଗୂମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସୋ
ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତଂ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ମେତ୍ତଗୂ]
ମଞ୍ଞାମି ତଂ ୱେଦଗୂ ଭାୱିତତ୍ତଂ।
କୁତୋ ନୁ ଦୁକ୍ଖା ସମୁଦାଗତା ଇମେ, ୟେ କେଚି ଲୋକସ୍ମିମନେକରୂପା॥
ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତ ନ୍ତି। ପୁଚ୍ଛାମୀ ତି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ଅଦିଟ୍ଠଜୋତନା ପୁଚ୍ଛା, ଦିଟ୍ଠସଂସନ୍ଦନା ପୁଚ୍ଛା, ୱିମତିଚ୍ଛେଦନା ପୁଚ୍ଛା। କତମା ଅଦିଟ୍ଠଜୋତନା ପୁଚ୍ଛା? ପକତିୟା ଲକ୍ଖଣଂ ଅଞ୍ଞାତଂ ହୋତି ଅଦିଟ୍ଠଂ ଅତୁଲିତଂ ଅତୀରିତଂ ଅୱିଭୂତଂ ଅୱିଭାୱିତଂ। ତସ୍ସ ଞାଣାୟ ଦସ୍ସନାୟ ତୁଲନାୟ ତୀରଣାୟ ୱିଭୂତତ୍ଥାୟ ୱିଭାୱନତ୍ଥାୟ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛତି – ଅୟଂ ଅଦିଟ୍ଠଜୋତନା ପୁଚ୍ଛା।
କତମା ଦିଟ୍ଠସଂସନ୍ଦନା ପୁଚ୍ଛା? ପକତିୟା ଲକ୍ଖଣଂ ଞାତଂ ହୋତି ଦିଟ୍ଠଂ ତୁଲିତଂ ତୀରିତଂ ୱିଭୂତଂ ୱିଭାୱିତଂ। ଅଞ୍ଞେହି ପଣ୍ଡିତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନତ୍ଥାୟ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛତି – ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠସଂସନ୍ଦନା ପୁଚ୍ଛା।
କତମା ୱିମତିଚ୍ଛେଦନା ପୁଚ୍ଛା? ପକତିୟା ସଂସୟପକ୍ଖନ୍ଦୋ ହୋତି ୱିମତିପକ୍ଖନ୍ଦୋ ଦ୍ୱେଳ୍ହକଜାତୋ – ‘‘ଏୱଂ ନୁ ଖୋ, ନ ନୁ ଖୋ, କିଂ ନୁ ଖୋ, କଥଂ ନୁ ଖୋ’’ତି? ସୋ ୱିମତିଚ୍ଛେଦନତ୍ଥାୟ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛତି – ଅୟଂ ୱିମତିଚ୍ଛେଦନା ପୁଚ୍ଛା। ଇମା ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା।
ଅପରାପି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ମନୁସ୍ସପୁଚ୍ଛା, ଅମନୁସ୍ସପୁଚ୍ଛା, ନିମ୍ମିତପୁଚ୍ଛା। କତମା ମନୁସ୍ସପୁଚ୍ଛା? ମନୁସ୍ସା ବୁଦ୍ଧଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୂ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ଉପାସକା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ଉପାସିକାୟୋ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ରାଜାନୋ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି ଖତ୍ତିୟା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ବ୍ରାହ୍ମଣା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ୱେସ୍ସା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ସୁଦ୍ଦା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ଗହଟ୍ଠା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ପବ୍ବଜିତା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି – ଅୟଂ ମନୁସ୍ସପୁଚ୍ଛା।
କତମା ଅମନୁସ୍ସପୁଚ୍ଛା? ଅମନୁସ୍ସା ବୁଦ୍ଧଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ନାଗା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ସୁପଣ୍ଣା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ୟକ୍ଖା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ଅସୁରା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ଗନ୍ଧବ୍ବା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ମହାରାଜାନୋ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ଇନ୍ଦା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ବ୍ରହ୍ମା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ଦେୱା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି – ଅୟଂ ଅମନୁସ୍ସପୁଚ୍ଛା।
କତମା ନିମ୍ମିତପୁଚ୍ଛା? ଭଗୱା ରୂପଂ ଅଭିନିମ୍ମିନାତି ମନୋମୟଂ ସବ୍ବଙ୍ଗପଚ୍ଚଙ୍ଗଂ ଅହୀନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ସୋ ନିମ୍ମିତୋ ବୁଦ୍ଧଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛତି। ଭଗୱା ୱିସଜ୍ଜେତି। ଅୟଂ ନିମ୍ମିତପୁଚ୍ଛା। ଇମା ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା।
ଅପରାପି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ଅତ୍ତତ୍ଥପୁଚ୍ଛା, ପରତ୍ଥପୁଚ୍ଛା, ଉଭୟତ୍ଥପୁଚ୍ଛା…ପେ॰… ଅପରାପି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକତ୍ଥପୁଚ୍ଛା, ସମ୍ପରାୟିକତ୍ଥପୁଚ୍ଛା , ପରମତ୍ଥପୁଚ୍ଛା… ଅପରାପି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ଅନୱଜ୍ଜତ୍ଥପୁଚ୍ଛା, ନିକ୍କିଲେସତ୍ଥପୁଚ୍ଛା, ୱୋଦାନତ୍ଥପୁଚ୍ଛା… ଅପରାପି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ଅତୀତପୁଚ୍ଛା, ଅନାଗତପୁଚ୍ଛା, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନପୁଚ୍ଛା… ଅପରାପି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ଅଜ୍ଝତ୍ତପୁଚ୍ଛା, ବହିଦ୍ଧାପୁଚ୍ଛା, ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧାପୁଚ୍ଛା… ଅପରାପି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – କୁସଲପୁଚ୍ଛା, ଅକୁସଲପୁଚ୍ଛା, ଅବ୍ୟାକତପୁଚ୍ଛା… ଅପରାପି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ଖନ୍ଧପୁଚ୍ଛା, ଧାତୁପୁଚ୍ଛା ଆୟତନପୁଚ୍ଛା… ଅପରାପି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ସତିପଟ୍ଠାନପୁଚ୍ଛା, ସମ୍ମପ୍ପଧାନପୁଚ୍ଛା, ଇଦ୍ଧିପାଦପୁଚ୍ଛା… ଅପରାପି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ଇନ୍ଦ୍ରିୟପୁଚ୍ଛା, ବଲପୁଚ୍ଛା, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗପୁଚ୍ଛା… ଅପରାପି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ମଗ୍ଗପୁଚ୍ଛା, ଫଲପୁଚ୍ଛା, ନିବ୍ବାନପୁଚ୍ଛା…।
ପୁଚ୍ଛାମି ତ ନ୍ତି ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ୟାଚାମି ତଂ ଅଜ୍ଝେସାମି ତଂ ପସାଦେମି ତଂ ‘‘କଥୟସ୍ସୁ ମେ’’ତି ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନମେତଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି – ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି। ବ୍ରୂହି ମେତ ନ୍ତି ବ୍ରୂହି ଆଚିକ୍ଖାହି ଦେସେହି ପଞ୍ଞପେହି ପଟ୍ଠପେହି ୱିୱରାହି ୱିଭଜାହି ଉତ୍ତାନୀକରୋହି ପକାସେହୀତି – ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତଂ।
ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ମେତ୍ତଗୂ ତି ଇଚ୍ଚାତି ପଦସନ୍ଧି…ପେ॰… ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ମେତ୍ତଗୂ।
ମଞ୍ଞାମି ତଂ ୱେଦଗୂ ଭାୱିତତ୍ତ ନ୍ତି। ୱେଦଗୂ ତି ତଂ ମଞ୍ଞାମି, ଭାୱିତତ୍ତୋତି ତଂ ମଞ୍ଞାମି, ଏୱଂ ଜାନାମି, ଏୱଂ ଆଜାନାମି ଏୱଂ ପଟିଜାନାମି ଏୱଂ ପଟିୱିଜ୍ଝାମି। ୱେଦଗୂ ଭାୱିତତ୍ତୋ ତି କଥଞ୍ଚ ଭଗୱା ୱେଦଗୂ? ୱେଦା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଚତୂସୁ ମଗ୍ଗେସୁ ଞାଣଂ ପଞ୍ଞା ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଞ୍ଞାବଲଂ…ପେ॰… ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ୱୀମଂସା ୱିପସ୍ସନା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ଭଗୱା ତେହି ୱେଦେହି ଜାତିଜରାମରଣସ୍ସ ଅନ୍ତଗତୋ ଅନ୍ତପ୍ପତ୍ତୋ କୋଟିଗତୋ କୋଟିପ୍ପତ୍ତୋ ପରିୟନ୍ତଗତୋ ପରିୟନ୍ତପ୍ପତ୍ତୋ ୱୋସାନଗତୋ ୱୋସାନପ୍ପତ୍ତୋ ତାଣଗତୋ ତାଣପ୍ପତ୍ତୋ ଲେଣଗତୋ ଲେଣପ୍ପତ୍ତୋ ସରଣଗତୋ ସରଣପ୍ପତ୍ତୋ ଅଭୟଗତୋ ଅଭୟପ୍ପତ୍ତୋ ଅଚ୍ଚୁତଗତୋ ଅଚ୍ଚୁତପ୍ପତ୍ତୋ ଅମତଗତୋ ଅମତପ୍ପତ୍ତୋ ନିବ୍ବାନଗତୋ ନିବ୍ବାନପ୍ପତ୍ତୋ। ୱେଦାନଂ ୱା ଅନ୍ତଗତୋତି ୱେଦଗୂ; ୱେଦେହି ୱା ଅନ୍ତଗତୋତି ୱେଦଗୂ; ସତ୍ତନ୍ନଂ ୱା ଧମ୍ମାନଂ ୱିଦିତତ୍ତା ୱେଦଗୂ; ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ୱିଦିତା ହୋତି, ୱିଚିକିଚ୍ଛା ୱିଦିତା ହୋତି, ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି, ରାଗୋ ଦୋସୋ ମୋହୋ ମାନୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି, ୱିଦିତାସ୍ସ ହୋନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସଂକିଲେସିକା ପୋନୋଭୱିକା ସଦରା ଦୁକ୍ଖୱିପାକା ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣିୟା।
ୱେଦାନି ୱିଚେୟ୍ୟ କେୱଲାନି, [ସଭିୟାତି ଭଗୱା]
ସମଣାନଂ ୟାନୀଧତ୍ଥି [ୟାନି ପତ୍ଥି (ସ୍ୟା॰), ୟାନି ଅତ୍ଥି (କ॰) ସୁ॰ ନି॰ ୫୩୪] ବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ।
ସବ୍ବୱେଦନାସୁ ୱୀତରାଗୋ।
ସବ୍ବଂ ୱେଦମତିଚ୍ଚ ୱେଦଗୂ ସୋତି॥
ଏୱଂ ଭଗୱା ୱେଦଗୂ।
କଥଂ ଭଗୱା ଭାୱିତତ୍ତୋ? ଭଗୱା ଭାୱିତକାୟୋ ଭାୱିତସୀଲୋ ଭାୱିତଚିତ୍ତୋ ଭାୱିତପଞ୍ଞୋ ଭାୱିତସତିପଟ୍ଠାନୋ ଭାୱିତସମ୍ମପ୍ପଧାନୋ ଭାୱିତଇଦ୍ଧିପାଦୋ ଭାୱିତଇନ୍ଦ୍ରିୟୋ ଭାୱିତବଲୋ ଭାୱିତବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଭାୱିତମଗ୍ଗୋ, ପହୀନକିଲେସୋ ପଟିୱିଦ୍ଧାକୁପ୍ପୋ ସଚ୍ଛିକତନିରୋଧୋ। ଦୁକ୍ଖଂ ତସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାତଂ, ସମୁଦୟୋ ପହୀନୋ, ମଗ୍ଗୋ ଭାୱିତୋ, ନିରୋଧୋ ସଚ୍ଛିକତୋ, ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଞ୍ଞାତଂ, ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଞ୍ଞାତଂ, ପହାତବ୍ବଂ ପହୀନଂ, ଭାୱେତବ୍ବଂ ଭାୱିତଂ, ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକତଂ, ଅପରିତ୍ତୋ ମହନ୍ତୋ ଗମ୍ଭୀରୋ ଅପ୍ପମେୟ୍ୟୋ ଦୁପ୍ପରିୟୋଗାଳ୍ହୋ ବହୁରତନୋ ସାଗରୂପମୋ [ସାଗରସମୋ (କ॰)] ଛଳଙ୍ଗୁପେକ୍ଖାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି।
ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ନେୱ ସୁମନୋ ହୋତି ନ ଦୁମ୍ମନୋ; ଉପେକ୍ଖକୋ ୱିହରତି ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା, ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା, ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା, କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା, ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ନେୱ ସୁମନୋ ହୋତି ନ ଦୁମ୍ମନୋ; ଉପେକ୍ଖକୋ ୱିହରତି ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ।
ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ମନାପଂ ରୂପଂ ନାଭିଗିଜ୍ଝତି ନାଭିହଂସତି [ନାଭିପିହୟତି (ସ୍ୟା॰) ମହାନି॰ ୯୦] ନ ରାଗଂ ଜନେତି। ତସ୍ସ ଠିତୋୱ କାୟୋ ହୋତି, ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁସଣ୍ଠିତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ। ଚକ୍ଖୁନା ଖୋ ପନେୱ ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ଅମନାପଂ ନ ମଙ୍କୁ ହୋତି ଅପ୍ପତିଟ୍ଠିତଚିତ୍ତୋ [ଅପ୍ପତିଟ୍ଠୀନଚିତ୍ତୋ (ସ୍ୟା॰)] ଅଲୀନମନସୋ [ଆଦିନମନସୋ (ସ୍ୟା॰) ମହାନି॰ ୯୦] ଅବ୍ୟାପନ୍ନଚେତସୋ। ତସ୍ସ ଠିତୋୱ କାୟୋ ହୋତି ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁସଣ୍ଠିତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ମନାପଂ ନାଭିଗିଜ୍ଝତି ନାଭିହଂସତି ନ ରାଗଂ ଜନେତି। ତସ୍ସ ଠିତୋୱ କାୟୋ ହୋତି ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁସଣ୍ଠିତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ। ମନସାୟେୱ ଖୋ ପନ ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ଅମନାପଂ ନ ମଙ୍କୁ ହୋତି। ଅପ୍ପତିଟ୍ଠିତଚିତ୍ତୋ ଅଲୀନମନସୋ ଅବ୍ୟାପନ୍ନଚେତସୋ ତସ୍ସ ଠିତୋୱ କାୟୋ ହୋତି ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁସଣ୍ଠିତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ।
ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ମନାପାମନାପେସୁ ରୂପେସୁ ଠିତୋୱ କାୟୋ ହୋତି ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁସଣ୍ଠିତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ମନାପାମନାପେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଠିତୋୱ କାୟୋ ହୋତି ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁସଣ୍ଠିତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ।
ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ରଜନୀୟେ ନ ରଜ୍ଜତି, ଦୁସ୍ସନୀୟେ [ଦୋସନୀୟେ (ସ୍ୟା॰ କ॰) ମହାନି॰ ୯୦] ନ ଦୁସ୍ସତି, ମୋହନୀୟେ ନ ମୁୟ୍ହତି, କୋପନୀୟେ ନ କୁପ୍ପତି, ମଦନୀୟେ ନ ମଜ୍ଜତି, କିଲେସନୀୟେ ନ କିଲିସ୍ସତି। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ରଜନୀୟେ ନ ରଜ୍ଜତି, ଦୁସ୍ସନୀୟେ ନ ଦୁସ୍ସତି, ମୋହନୀୟେ ନ ମୁୟ୍ହତି, କୋପନୀୟେ ନ କୁପ୍ପତି, ମଦନୀୟେ ନ ମଜ୍ଜତି, କିଲେସନୀୟେ ନ କିଲିସ୍ସତି।
ଦିଟ୍ଠେ ଦିଟ୍ଠମତ୍ତୋ, ସୁତେ ସୁତମତ୍ତୋ, ମୁତେ ମୁତମତ୍ତୋ, ୱିଞ୍ଞାତେ ୱିଞ୍ଞାତମତ୍ତୋ। ଦିଟ୍ଠେ ନ ଲିମ୍ପତି, ସୁତେ ନ ଲିମ୍ପତି, ମୁତେ ନ ଲିମ୍ପତି, ୱିଞ୍ଞାତେ ନ ଲିମ୍ପତି। ଦିଟ୍ଠେ ଅନୂପୟୋ [ଅନୁପୟୋ (ସ୍ୟା॰), ଅନୁସୟୋ (କ॰) ମହାନି॰ ୯୦] ଅନପାୟୋ ଅନିସ୍ସିତୋ ଅପ୍ପଟିବଦ୍ଧୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତି। ସୁତେ…ପେ॰… ମୁତେ … ୱିଞ୍ଞାତେ ଅନୂପୟୋ [ଅନୁପୟୋ (ସ୍ୟା॰), ଅନୁସୟୋ (କ॰) ମହାନି॰ ୯୦] ଅନପାୟୋ ଅନିସ୍ସିତୋ ଅପ୍ପଟିବଦ୍ଧୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତି।
ସଂୱିଜ୍ଜତି ଭଗୱତୋ ଚକ୍ଖୁ, ପସ୍ସତି ଭଗୱା ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ, ଛନ୍ଦରାଗୋ ଭଗୱତୋ ନତ୍ଥି, ସୁୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ ଭଗୱା। ସଂୱିଜ୍ଜତି ଭଗୱତୋ ସୋତଂ, ସୁଣାତି ଭଗୱା ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ, ଛନ୍ଦରାଗୋ ଭଗୱତୋ ନତ୍ଥି, ସୁୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ ଭଗୱା। ସଂୱିଜ୍ଜତି ଭଗୱତୋ ଘାନଂ, ଘାୟତି ଭଗୱା ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ, ଛନ୍ଦରାଗୋ ଭଗୱତୋ ନତ୍ଥି, ସୁୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ ଭଗୱା। ସଂୱିଜ୍ଜତି ଭଗୱତୋ ଜିୱ୍ହା, ସାୟତି ଭଗୱା ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ, ଛନ୍ଦରାଗୋ ଭଗୱତୋ ନତ୍ଥି, ସୁୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ ଭଗୱା। ସଂୱିଜ୍ଜତି ଭଗୱତୋ କାୟୋ, ଫୁସତି ଭଗୱା କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ, ଛନ୍ଦରାଗୋ ଭଗୱତୋ ନତ୍ଥି, ସୁୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ ଭଗୱା। ସଂୱିଜ୍ଜତି ଭଗୱତୋ ମନୋ, ୱିଜାନାତି ଭଗୱା ମନସା ଧମ୍ମଂ, ଛନ୍ଦରାଗୋ ଭଗୱତୋ ନତ୍ଥି, ସୁୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ ଭଗୱା।
ଚକ୍ଖୁ ରୂପାରାମଂ ରୂପରତଂ ରୂପସମ୍ମୁଦିତଂ, ତଂ ଭଗୱତୋ [ଭଗୱତା (ସ୍ୟା॰) ମହାନି॰ ୯୦] ଦନ୍ତଂ ଗୁତ୍ତଂ ରକ୍ଖିତଂ ସଂୱୁତଂ; ତସ୍ସ ଚ ସଂୱରାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି। ସୋତଂ ସଦ୍ଦାରାମଂ ସଦ୍ଦରତଂ…ପେ॰… ଘାନଂ ଗନ୍ଧାରାମଂ ଗନ୍ଧରତଂ… ଜିୱ୍ହା ରସାରାମା ରସରତା ରସସମ୍ମୁଦିତା, ସା ଭଗୱତୋ ଦନ୍ତା ଗୁତ୍ତା ରକ୍ଖିତା ସଂୱୁତା; ତସ୍ସ ଚ ସଂୱରାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି। କାୟୋ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାରାମୋ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବରତୋ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବସମ୍ମୁଦିତୋ… ମନୋ ଧମ୍ମାରାମୋ ଧମ୍ମରତୋ ଧମ୍ମସମ୍ମୁଦିତୋ, ସୋ ଭଗୱତୋ ଦନ୍ତୋ ଗୁତ୍ତୋ ରକ୍ଖିତୋ ସଂୱୁତୋ; ତସ୍ସ ଚ ସଂୱରାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି –
‘‘ଦନ୍ତଂ ନୟନ୍ତି ସମିତିଂ, ଦନ୍ତଂ ରାଜାଭିରୂହତି।
ଦନ୍ତୋ ସେଟ୍ଠୋ ମନୁସ୍ସେସୁ, ୟୋତିୱାକ୍ୟଂ ତିତିକ୍ଖତି॥
‘‘ୱରମସ୍ସତରା ଦନ୍ତା, ଆଜାନୀୟା ଚ [ଆଜାନିୟାୱ (ସ୍ୟା॰) ଧ॰ ପ॰ ୩୨୨] ସିନ୍ଧୱା।
କୁଞ୍ଜରା ଚ [କୁଞ୍ଜରାୱ (ସ୍ୟା॰)] ମହାନାଗା, ଅତ୍ତଦନ୍ତୋ ତତୋ ୱରଂ॥
‘‘ନ ହି ଏତେହି ୟାନେହି, ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଅଗତଂ ଦିସଂ।
ୟଥାତ୍ତନା ସୁଦନ୍ତେନ, ଦନ୍ତୋ ଦନ୍ତେନ ଗଚ୍ଛତି॥
‘‘ୱିଧାସୁ ନ ୱିକମ୍ପନ୍ତି, ୱିପ୍ପମୁତ୍ତା ପୁନବ୍ଭୱା।
ଦନ୍ତଭୂମିଂ ଅନୁପ୍ପତ୍ତା, ତେ ଲୋକେ ୱିଜିତାୱିନୋ॥
‘‘ୟସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି, ଅଜ୍ଝତ୍ତଞ୍ଚ ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବଲୋକେ।
ନିବ୍ବିଜ୍ଝ ଇମଂ ପରଞ୍ଚ ଲୋକଂ, କାଲଂ କଙ୍ଖତି ଭାୱିତୋ ସ ଦନ୍ତୋ’’ତି [ସୁଦନ୍ତୋତି (ସ୍ୟା॰) ସୁ॰ ନି॰ ୫୨୧; ମହାନି॰ ୯୦] ॥
ଏୱଂ ଭଗୱା ଭାୱିତତ୍ତୋତି।
ମଞ୍ଞାମି ତଂ ୱେଦଗୂ ଭାୱିତତ୍ତଂ, କୁତୋ ନୁ ଦୁକ୍ଖା ସମୁଦାଗତା ଇମେ ତି। କୁତୋ ନୂ ତି ସଂସୟପୁଚ୍ଛା ୱିମତିପୁଚ୍ଛା ଦ୍ୱେଳ୍ହକପୁଚ୍ଛା ଅନେକଂସପୁଚ୍ଛା – ‘‘ଏୱଂ ନୁ ଖୋ, ନ ନୁ ଖୋ, କିଂ ନୁ ଖୋ, କଥଂ ନୁ ଖୋ’’ତି – କୁତୋ ନୁ। ଦୁକ୍ଖା ତି ଜାତିଦୁକ୍ଖଂ, ଜରାଦୁକ୍ଖଂ, ବ୍ୟାଧିଦୁକ୍ଖଂ, ମରଣଦୁକ୍ଖଂ, ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସଦୁକ୍ଖଂ, ବ୍ୟସନଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ନେରୟିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ପେତ୍ତିୱିସୟିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ମାନୁସିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ଗବ୍ଭୋକ୍କନ୍ତିମୂଲକଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ଗବ୍ଭଟ୍ଠିତିମୂଲକଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ଗବ୍ଭୱୁଟ୍ଠାନମୂଲକଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ଜାତସ୍ସୂପନିବନ୍ଧକଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ଜାତସ୍ସ ପରାଧେୟ୍ୟକଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ଅତ୍ତୂପକ୍କମଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ପରୂପକ୍କମଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ଦୁକ୍ଖଦୁକ୍ଖଂ, ସଙ୍ଖାରଦୁକ୍ଖଂ, ୱିପରିଣାମଦୁକ୍ଖଂ , ଚକ୍ଖୁରୋଗୋ ସୋତରୋଗୋ ଘାନରୋଗୋ ଜିୱ୍ହାରୋଗୋ କାୟରୋଗୋ ସୀସରୋଗୋ କଣ୍ଣରୋଗୋ ମୁଖରୋଗୋ ଦନ୍ତରୋଗୋ କାସୋ ସାସୋ ପିନାସୋ ଡାହୋ ଜରୋ କୁଚ୍ଛିରୋଗୋ ମୁଚ୍ଛା ପକ୍ଖନ୍ଦିକା ସୂଲା ୱିସୂଚିକା କୁଟ୍ଠଂ ଗଣ୍ଡୋ କିଲାସୋ ସୋସୋ ଅପମାରୋ ଦଦ୍ଦୁ କଣ୍ଡୁ କଚ୍ଛୁ ରଖସା ୱିତଚ୍ଛିକା ଲୋହିତପିତ୍ତଂ ମଧୁମେହୋ ଅଂସା ପିଳକା ଭଗନ୍ଦଲା ପିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନା ଆବାଧା ସେମ୍ହସମୁଟ୍ଠାନା ଆବାଧା ୱାତସମୁଟ୍ଠାନା ଆବାଧା ସନ୍ନିପାତିକା ଆବାଧା ଉତୁପରିଣାମଜା ଆବାଧା ୱିସମପରିହାରଜା ଆବାଧା ଓପକ୍କମିକା ଆବାଧା କମ୍ମୱିପାକଜା ଆବାଧା ସୀତଂ ଉଣ୍ହଂ ଜିଘଚ୍ଛା ପିପାସା ଉଚ୍ଚାରୋ ପସ୍ସାୱୋ ଡଂସମକସୱାତାତପସରୀସପସମ୍ଫସ୍ସଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ମାତୁମରଣଂ ଦୁକ୍ଖଂ , ପିତୁମରଣଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ଭାତୁମରଣଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ଭଗିନିମରଣଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ପୁତ୍ତମରଣଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ଧୀତୁମରଣଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ଞାତିବ୍ୟସନଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ରୋଗବ୍ୟସନଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ଭୋଗବ୍ୟସନଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ସୀଲବ୍ୟସନଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ଦିଟ୍ଠିବ୍ୟସନଂ ଦୁକ୍ଖଂ; ୟେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ଆଦିତୋ ସମୁଦାଗମନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ଅତ୍ଥଙ୍ଗମତୋ ନିରୋଧୋ ପଞ୍ଞାୟତି, କମ୍ମସନ୍ନିସ୍ସିତୋ ୱିପାକୋ, ୱିପାକସନ୍ନିସ୍ସିତଂ କମ୍ମଂ, ନାମସନ୍ନିସ୍ସିତଂ ରୂପଂ, ରୂପସନ୍ନିସ୍ସିତଂ ନାମଂ, ଜାତିୟା ଅନୁଗତଂ, ଜରାୟ ଅନୁସଟଂ, ବ୍ୟାଧିନା ଅଭିଭୂତଂ, ମରଣେନ ଅବ୍ଭାହତଂ, ଦୁକ୍ଖେ ପତିଟ୍ଠିତଂ, ଅତାଣଂ ଅଲେଣଂ ଅସରଣଂ ଅସରଣୀଭୂତଂ – ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଦୁକ୍ଖା। ଇମେ ଦୁକ୍ଖା କୁତୋ ସମୁଦାଗତା କୁତୋ ଜାତା କୁତୋ ସଞ୍ଜାତା କୁତୋ ନିବ୍ବତ୍ତା କୁତୋ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତା କୁତୋ ପାତୁଭୂତା କିଂନିଦାନା କିଂସମୁଦୟା କିଂଜାତିକା କିଂପଭୱାତି, ଇମେସଂ ଦୁକ୍ଖାନଂ ମୂଲଂ ପୁଚ୍ଛତି ହେତୁଂ ପୁଚ୍ଛତି ନିଦାନଂ ପୁଚ୍ଛତି ସମ୍ଭୱଂ ପୁଚ୍ଛତି ପଭୱଂ ପୁଚ୍ଛତି ସମୁଟ୍ଠାନଂ ପୁଚ୍ଛତି ଆହାରଂ ପୁଚ୍ଛତି ଆରମ୍ମଣଂ ପୁଚ୍ଛତି ପଚ୍ଚୟଂ ପୁଚ୍ଛତି ସମୁଦୟଂ ପୁଚ୍ଛତି ପପୁଚ୍ଛତି ୟାଚତି ଅଜ୍ଝେସତି ପସାଦେତୀତି – କୁତୋ ନୁ ଦୁକ୍ଖା ସମୁଦାଗତା ଇମେ।
ୟେ କେଚି ଲୋକସ୍ମିମନେକରୂପା ତି। ୟେ କେଚୀ ତି ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ସବ୍ବଥା ସବ୍ବଂ ଅସେସଂ ନିସ୍ସେସଂ ପରିୟାଦିୟନୱଚନମେତଂ – ୟେ କେଚୀତି। ଲୋକସ୍ମି ନ୍ତି ଅପାୟଲୋକେ ମନୁସ୍ସଲୋକେ ଦେୱଲୋକେ ଖନ୍ଧଲୋକେ ଧାତୁଲୋକେ ଆୟତନଲୋକେ। ଅନେକରୂପା ତି ଅନେକୱିଧା ନାନାପ୍ପକାରା ଦୁକ୍ଖାତି – ୟେ କେଚି ଲୋକସ୍ମିମନେକରୂପା। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତଂ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ମେତ୍ତଗୂ]
ମଞ୍ଞାମି ତଂ ୱେଦଗୂ ଭାୱିତତ୍ତଂ।
କୁତୋ ନୁ ଦୁକ୍ଖା ସମୁଦାଗତା ଇମେ, ୟେ କେଚି ଲୋକସ୍ମିମନେକରୂପା’’ତି॥
ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ୱେ ମଂ ପଭୱଂ ଅପୁଚ୍ଛସି, [ମେତ୍ତଗୂତି ଭଗୱା]
ତଂ ତେ ପୱକ୍ଖାମି ୟଥା ପଜାନଂ।
ଉପଧିନିଦାନା ପଭୱନ୍ତି ଦୁକ୍ଖା, ୟେ କେଚି ଲୋକସ୍ମିମନେକରୂପା॥
ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ୱେ ମଂ ପଭୱଂ ଅପୁଚ୍ଛସୀ ତି। ଦୁକ୍ଖସ୍ସା ତି ଜାତିଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଜରାଦୁକ୍ଖସ୍ସ ବ୍ୟାଧିଦୁକ୍ଖସ୍ସ ମରଣଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସଦୁକ୍ଖସ୍ସ। ପଭୱଂ ଅପୁଚ୍ଛସୀ ତି ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ମୂଲଂ ପୁଚ୍ଛସି ହେତୁଂ ପୁଚ୍ଛସି ନିଦାନଂ ପୁଚ୍ଛସି ସମ୍ଭୱଂ ପୁଚ୍ଛସି ପଭୱଂ ପୁଚ୍ଛସି ସମୁଟ୍ଠାନଂ ପୁଚ୍ଛସି ଆହାରଂ ପୁଚ୍ଛସି ଆରମ୍ମଣଂ ପୁଚ୍ଛସି ପଚ୍ଚୟଂ ପୁଚ୍ଛସି ସମୁଦୟଂ ପୁଚ୍ଛସି ୟାଚସି ଅଜ୍ଝେସସି ପସାଦେସୀତି – ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ୱେ ମଂ ପଭୱଂ ଅପୁଚ୍ଛସି। ମେତ୍ତଗୂ ତି ଭଗୱା ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ନାମେନ ଆଲପତି। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନମେତଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – ମେତ୍ତଗୂତି ଭଗୱା।
ତଂ ତେ ପୱକ୍ଖାମି ୟଥା ପଜାନ ନ୍ତି। ତ ନ୍ତି ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ମୂଲଂ ପୱକ୍ଖାମି ହେତୁଂ ପୱକ୍ଖାମି ନିଦାନଂ ପୱକ୍ଖାମି ସମ୍ଭୱଂ ପୱକ୍ଖାମି ପଭୱଂ ପୱକ୍ଖାମି ସମୁଟ୍ଠାନଂ ପୱକ୍ଖାମି ଆହାରଂ ପୱକ୍ଖାମି ଆରମ୍ମଣଂ ପୱକ୍ଖାମି ପଚ୍ଚୟଂ ପୱକ୍ଖାମି ସମୁଦୟଂ ପୱକ୍ଖାମି ଆଚିକ୍ଖିସ୍ସାମି ଦେସେସ୍ସାମି ପଞ୍ଞପେସ୍ସାମି ପଟ୍ଠପେସ୍ସାମି ୱିୱରିସ୍ସାମି ୱିଭଜିସ୍ସାମି ଉତ୍ତାନୀକରିସ୍ସାମି ପକାସେସ୍ସାମୀତି – ତଂ ତେ ପୱକ୍ଖାମି। ୟଥା ପଜାନ ନ୍ତି ୟଥା ପଜାନନ୍ତୋ ଆଜାନନ୍ତୋ ୱିଜାନନ୍ତୋ ପଟିୱିଜାନନ୍ତୋ ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତୋ। ନ ଇତିହୀତିହଂ ନ ଇତିକିରାୟ ନ ପରମ୍ପରାୟ ନ ପିଟକସମ୍ପଦାୟ [ନ ପିଟକସମ୍ପଦାନେନ (କ॰) ମହାନି॰ ୧୫୬] ନ ତକ୍କହେତୁ ନ ନୟହେତୁ ନ ଆକାରପରିୱିତକ୍କେନ ନ ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ସାମଂ ସୟମଭିଞ୍ଞାତଂ ଅତ୍ତପଚ୍ଚକ୍ଖଧମ୍ମଂ ତଂ କଥୟିସ୍ସାମୀତି – ତଂ ତେ ପୱକ୍ଖାମି ୟଥା ପଜାନଂ।
ଉପଧିନିଦାନା ପଭୱନ୍ତି ଦୁକ୍ଖା ତି। ଉପଧୀ ତି ଦସ ଉପଧୀ – ତଣ୍ହୂପଧି, ଦିଟ୍ଠୂପଧି, କିଲେସୂପଧି, କମ୍ମୂପଧି, ଦୁଚ୍ଚରିତୂପଧି, ଆହାରୂପଧି, ପଟିଘୂପଧି, ଚତସ୍ସୋ ଉପାଦିନ୍ନଧାତୁୟୋ ଉପଧୀ, ଛ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନି ଆୟତନାନି ଉପଧୀ, ଛ ୱିଞ୍ଞାଣକାୟା ଉପଧୀ, ସବ୍ବମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ ଦୁକ୍ଖମନଟ୍ଠେନ [ଦୁକ୍ଖଟ୍ଠେନ (ସ୍ୟା॰)] ଉପଧି। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଦସ ଉପଧୀ। ଦୁକ୍ଖା ତି ଜାତିଦୁକ୍ଖଂ ଜରାଦୁକ୍ଖଂ ବ୍ୟାଧିଦୁକ୍ଖଂ ମରଣଦୁକ୍ଖଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସଦୁକ୍ଖଂ ନେରୟିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ…ପେ॰… ଦିଟ୍ଠିବ୍ୟସନଂ ଦୁକ୍ଖଂ। ୟେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ଆଦିତୋ ସମୁଦାଗମନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ଅତ୍ଥଙ୍ଗମତୋ ନିରୋଧୋ ପଞ୍ଞାୟତି, କମ୍ମସନ୍ନିସ୍ସିତୋ ୱିପାକୋ, ୱିପାକସନ୍ନିସ୍ସିତଂ କମ୍ମଂ, ନାମସନ୍ନିସ୍ସିତଂ ରୂପଂ, ରୂପସନ୍ନିସ୍ସିତଂ ନାମଂ, ଜାତିୟା ଅନୁଗତଂ, ଜରାୟ ଅନୁସଟଂ, ବ୍ୟାଧିନା ଅଭିଭୂତଂ, ମରଣେନ ଅବ୍ଭାହତଂ, ଦୁକ୍ଖେ ପତିଟ୍ଠିତଂ, ଅତାଣଂ ଅଲେଣଂ ଅସରଣଂ ଅସରଣୀଭୂତଂ – ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଦୁକ୍ଖା। ଇମେ ଦୁକ୍ଖା ଉପଧିନିଦାନା ଉପଧିହେତୁକା ଉପଧିପଚ୍ଚୟା ଉପଧିକାରଣା ହୋନ୍ତି ପଭୱନ୍ତି ସମ୍ଭୱନ୍ତି ଜାୟନ୍ତି ସଞ୍ଜାୟନ୍ତି ନିବ୍ବତ୍ତନ୍ତି ପାତୁଭୱନ୍ତୀତି – ଉପଧିନିଦାନା ପଭୱନ୍ତି ଦୁକ୍ଖା।
ୟେ କେଚି ଲୋକସ୍ମିମନେକରୂପା ତି। ୟେ କେଚୀ ତି ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ସବ୍ବଥା ସବ୍ବଂ ଅସେସଂ ନିସ୍ସେସଂ ପରିୟାଦିୟନୱଚନମେତଂ – ୟେ କେଚୀତି। ଲୋକସ୍ମି ନ୍ତି ଅପାୟଲୋକେ ମନୁସ୍ସଲୋକେ ଦେୱଲୋକେ ଖନ୍ଧଲୋକେ ଧାତୁଲୋକେ ଆୟତନଲୋକେ। ଅନେକରୂପା ତି ଅନେକୱିଧା ନାନପ୍ପକାରା ଦୁକ୍ଖାତି – ୟେ କେଚି ଲୋକସ୍ମିମନେକରୂପା। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ୱେ ମଂ ପଭୱଂ ଅପୁଚ୍ଛସି, [ମେତ୍ତଗୂତି ଭଗୱା]
ତଂ ତେ ପୱକ୍ଖାମି ୟଥା ପଜାନଂ।
ଉପଧିନିଦାନା ପଭୱନ୍ତି ଦୁକ୍ଖା, ୟେ କେଚି ଲୋକସ୍ମିମନେକରୂପା’’ତି॥
ୟୋ ୱେ ଅୱିଦ୍ୱା ଉପଧିଂ କରୋତି, ପୁନପ୍ପୁନଂ ଦୁକ୍ଖମୁପେତି ମନ୍ଦୋ।
ତସ୍ମା ପଜାନଂ ଉପଧିଂ ନ କୟିରା, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଜାତିପ୍ପଭୱାନୁପସ୍ସୀ॥
ୟୋ ୱେ ଅୱିଦ୍ୱା ଉପଧିଂ କରୋତୀ ତି। ୟୋ ତି ୟୋ ୟାଦିସୋ ୟଥାୟୁତ୍ତୋ ୟଥାୱିହିତୋ ୟଥାପକାରୋ ୟଂଠାନପ୍ପତ୍ତୋ ୟଂଧମ୍ମସମନ୍ନାଗତୋ ଖତ୍ତିୟୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ୱେସ୍ସୋ ୱା ସୁଦ୍ଦୋ ୱା ଗହଟ୍ଠୋ ୱା ପବ୍ବଜିତୋ ୱା ଦେୱୋ ୱା ମନୁସ୍ସୋ ୱା। ଅୱିଦ୍ୱା ତି ଅୱିଜ୍ଜାଗତୋ ଅଞ୍ଞାଣୀ ଅୱିଭାୱୀ ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ। ଉପଧିଂ କରୋତୀ ତି ତଣ୍ହୂପଧିଂ କରୋତି, ଦିଟ୍ଠୂପଧିଂ କରୋତି, କିଲେସୂପଧିଂ କରୋତି, କମ୍ମୂପଧିଂ କରୋତି, ଦୁଚ୍ଚରିତୂପଧିଂ କରୋତି, ଆହାରୂପଧିଂ କରୋତି, ପଟିଘୂପଧିଂ କରୋତି, ଚତସ୍ସୋ ଉପାଦିନ୍ନଧାତୁୟୋ ଉପଧୀ କରୋତି, ଛ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନି ଆୟତନାନି ଉପଧୀ କରୋତି, ଛ ୱିଞ୍ଞାଣକାୟେ ଉପଧୀ କରୋତି ଜନେତି ସଞ୍ଜନେତି ନିବ୍ବତ୍ତେତି ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେତୀତି – ଅୱିଦ୍ୱା ଉପଧିଂ କରୋତି।
ପୁନପ୍ପୁନଂ ଦୁକ୍ଖମୁପେତି ମନ୍ଦୋ ତି ପୁନପ୍ପୁନଂ ଜାତିଦୁକ୍ଖଂ ଜରାଦୁକ୍ଖଂ ବ୍ୟାଧିଦୁକ୍ଖଂ ମରଣଦୁକ୍ଖଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସଦୁକ୍ଖଂ ଏତି ସମୁପେତି ଉପଗଚ୍ଛତି ଗଣ୍ହାତି ପରାମସତି ଅଭିନିୱିସତୀତି – ପୁନପ୍ପୁନଂ ଦୁକ୍ଖମୁପେତି। ମନ୍ଦୋ ତି ମନ୍ଦୋ ମୋମୁହୋ ଅୱିଦ୍ୱା ଅୱିଜ୍ଜାଗତୋ ଅଞ୍ଞାଣୀ ଅୱିଭାୱୀ ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋତି – ପୁନପ୍ପୁନଂ ଦୁକ୍ଖମୁପେତି ମନ୍ଦୋ।
ତସ୍ମା ପଜାନଂ ଉପଧିଂ ନ କୟିରା ତି। ତସ୍ମା ତି ତଂକାରଣା ତଂହେତୁ ତପ୍ପଚ୍ଚୟା ତଂନିଦାନା ଏତଂ ଆଦୀନୱଂ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଉପଧୀସୂତି ତସ୍ମା। ପଜାନ ନ୍ତି ପଜାନନ୍ତୋ ଆଜାନନ୍ତୋ ୱିଜାନନ୍ତୋ ପଟିୱିଜାନନ୍ତୋ ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତୋ, ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ପଜାନନ୍ତୋ ଆଜାନନ୍ତୋ ୱିଜାନନ୍ତୋ ପଟିୱିଜାନନ୍ତୋ ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତୋ , ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ପଜାନନ୍ତୋ ଆଜାନନ୍ତୋ ୱିଜାନନ୍ତୋ ପଟିୱିଜାନନ୍ତୋ ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତୋ। ଉପଧିଂ ନ କୟିରା ତି ତଣ୍ହୂପଧିଂ ନ କରେୟ୍ୟ, ଦିଟ୍ଠୂପଧିଂ ନ କରେୟ୍ୟ, କିଲେସୂପଧିଂ ନ କରେୟ୍ୟ, ଦୁଚ୍ଚରିତୂପଧିଂ ନ କରେୟ୍ୟ, ଆହାରୂପଧିଂ ନ କରେୟ୍ୟ, ପଟିଘୂପଧିଂ ନ କରେୟ୍ୟ, ଚତସ୍ସୋ ଉପାଦିନ୍ନଧାତୁୟୋ ଉପଧୀ ନ କରେୟ୍ୟ, ଛ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନି ଆୟତନାନି ଉପଧୀ ନ କରେୟ୍ୟ, ଛ ୱିଞ୍ଞାଣକାୟେ ଉପଧୀ ନ କରେୟ୍ୟ, ନ ଜନେୟ୍ୟ ନ ସଞ୍ଜନେୟ୍ୟ ନ ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ ନାଭିନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟାତି – ତସ୍ମା ପଜାନଂ ଉପଧିଂ ନ କୟିରା।
ଦୁକ୍ଖସ୍ସା ତି ଜାତିଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଜରାଦୁକ୍ଖସ୍ସ ବ୍ୟାଧିଦୁକ୍ଖସ୍ସ ମରଣଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସଦୁକ୍ଖସ୍ସ। ପଭୱାନୁପସ୍ସୀ ତି ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ମୂଲାନୁପସ୍ସୀ ହେତାନୁପସ୍ସୀ ନିଦାନାନୁପସ୍ସୀ ସମ୍ଭୱାନୁପସ୍ସୀ ପଭୱାନୁପସ୍ସୀ ସମୁଟ୍ଠାନାନୁପସ୍ସୀ ଆହାରାନୁପସ୍ସୀ ଆରମ୍ମଣାନୁପସ୍ସୀ ପଚ୍ଚୟାନୁପସ୍ସୀ ସମୁଦୟାନୁପସ୍ସୀ। ଅନୁପସ୍ସନା ୱୁଚ୍ଚତି ଞାଣଂ। ୟା ପଞ୍ଞା ପଜାନନା…ପେ॰… ଅମୋହୋ ଧମ୍ମୱିଚୟୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ଇମାୟ ଅନୁପସ୍ସନାୟ ପଞ୍ଞାୟ ଉପେତୋ ହୋତି ସମୁପେତୋ ଉପାଗତୋ ସମୁପାଗତୋ ଉପପନ୍ନୋ ସମୁପପନ୍ନୋ ସମନ୍ନାଗତୋ। ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅନୁପସ୍ସୀତି – ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଜାତିପ୍ପଭୱାନୁପସ୍ସୀ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୟୋ ୱେ ଅୱିଦ୍ୱା ଉପଧିଂ କରୋତି, ପୁନପ୍ପୁନଂ ଦୁକ୍ଖମୁପେତି ମନ୍ଦୋ।
ତସ୍ମା ପଜାନଂ ଉପଧିଂ ନ କୟିରା, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଜାତିପ୍ପଭୱାନୁପସ୍ସୀ’’ତି॥
ୟଂ ତଂ ଅପୁଚ୍ଛିମ୍ହ ଅକିତ୍ତୟୀ ନୋ, ଅଞ୍ଞଂ ତଂ ପୁଚ୍ଛାମ ତଦିଙ୍ଘ ବ୍ରୂହି।
କଥଂ ନୁ ଧୀରା ୱିତରନ୍ତି ଓଘଂ, ଜାତିଂ ଜରଂ ସୋକପରିଦ୍ଦୱଞ୍ଚ।
ତଂ ମେ ମୁନୀ ସାଧୁ ୱିୟାକରୋହି, ତଥା ହି ତେ ୱିଦିତୋ ଏସ ଧମ୍ମୋ॥
ୟଂ ତଂ ଅପୁଚ୍ଛିମ୍ହ ଅକିତ୍ତୟୀ ନୋ ତି ୟଂ ତଂ ଅପୁଚ୍ଛିମ୍ହ ଅୟାଚିମ୍ହ ଅଜ୍ଝେସିମ୍ହ ପସାଦୟିମ୍ହ। ଅକିତ୍ତୟୀ ନୋ ତି କିତ୍ତିତଂ [ଅକିତ୍ତି ତଂ (ସ୍ୟା॰) ଏୱମୀଦିସେସୁ ପଦେସୁ ଅତୀତୱିଭତ୍ତିୱସେନ ମହାନି॰ ୧୧୦] ପକିତ୍ତିତଂ ଆଚିକ୍ଖିତଂ ଦେସିତଂ ପଞ୍ଞପିତଂ [ପଞ୍ଞାପିତଂ (କ॰)] ପଟ୍ଠପିତଂ ୱିୱରିତଂ ୱିଭତ୍ତଂ ଉତ୍ତାନୀକତଂ ପକାସିତନ୍ତି – ୟଂ ତଂ ଅପୁଚ୍ଛିମ୍ହ ଅକିତ୍ତୟୀ ନୋ।
ଅଞ୍ଞଂ ତଂ ପୁଚ୍ଛାମ ତଦିଙ୍ଘ ବ୍ରୂହୀ ତି ଅଞ୍ଞଂ ତଂ ପୁଚ୍ଛାମ, ଅଞ୍ଞଂ ତଂ ୟାଚାମ, ଅଞ୍ଞଂ ତଂ ଅଜ୍ଝେସାମ, ଅଞ୍ଞଂ ତଂ ପସାଦେମ, ଉତ୍ତରି ତଂ ପୁଚ୍ଛାମ। ତଦିଙ୍ଘ ବ୍ରୂହୀ ତି ଇଙ୍ଘ ବ୍ରୂହି ଆଚିକ୍ଖାହି ଦେସେହି ପଞ୍ଞପେହି ପଟ୍ଠପେହି ୱିୱରାହି ୱିଭଜାହି ଉତ୍ତାନୀକରୋହି ପକାସେହୀତି – ଅଞ୍ଞଂ ତଂ ପୁଚ୍ଛାମ ତଦିଙ୍ଘ ବ୍ରୂହି।
କଥଂ ନୁ ଧୀରା ୱିତରନ୍ତି ଓଘଂ, ଜାତିଂ ଜରଂ ସୋକପରିଦ୍ଦୱଞ୍ଚା ତି। କଥଂ ନୂ ତି ସଂସୟପୁଚ୍ଛା ୱିମତିପୁଚ୍ଛା ଦ୍ୱେଳ୍ହକପୁଚ୍ଛା ଅନେକଂସପୁଚ୍ଛା – ‘‘ଏୱଂ ନୁ ଖୋ, ନନୁ ଖୋ, କିଂ ନୁ ଖୋ, କଥଂ ନୁ ଖୋ’’ତି – କଥଂ ନୁ। ଧୀରା ତି ଧୀରା ପଣ୍ଡିତା ପଞ୍ଞୱନ୍ତୋ ବୁଦ୍ଧିମନ୍ତୋ ଞାଣିନୋ ୱିଭାୱିନୋ ମେଧାୱିନୋ । ଓଘ ନ୍ତି କାମୋଘଂ ଭୱୋଘଂ ଦିଟ୍ଠୋଘଂ ଅୱିଜ୍ଜୋଘଂ। ଜାତୀ ତି ୟା ତେସଂ ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ତମ୍ହି ତମ୍ହି ସତ୍ତନିକାୟେ ଜାତି ସଞ୍ଜାତି ଓକ୍କନ୍ତି ନିବ୍ବତ୍ତି ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତି ଖନ୍ଧାନଂ ପାତୁଭାୱୋ ଆୟତନାନଂ ପଟିଲାଭୋ। ଜରା ତି ୟା ତେସଂ ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ତମ୍ହି ତମ୍ହି ସତ୍ତନିକାୟେ ଜରା ଜୀରଣତା ଖଣ୍ଡିଚ୍ଚଂ ପାଲିଚ୍ଚଂ ୱଲିତ୍ତଚତା ଆୟୁନୋ ସଂହାନି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ପରିପାକୋ। ସୋକୋ ତି ଞାତିବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ଭୋଗବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ରୋଗବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ସୀଲବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ଦିଟ୍ଠିବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ବ୍ୟସନେନ ୱା ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ଦୁକ୍ଖଧମ୍ମେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ସୋକୋ ସୋଚନା ସୋଚିତତ୍ତଂ ଅନ୍ତୋସୋକୋ ଅନ୍ତୋପରିସୋକୋ ଅନ୍ତୋଡାହୋ ଅନ୍ତୋପରିଡାହୋ ଚେତସୋ ପରିଜ୍ଝାୟନା ଦୋମନସ୍ସଂ ସୋକସଲ୍ଲଂ। ପରିଦେୱୋ ତି ଞାତିବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ଭୋଗବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ରୋଗବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ସୀଲବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ଦିଟ୍ଠିବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ବ୍ୟସନେନ ୱା ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ଦୁକ୍ଖଧମ୍ମେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ଆଦେୱୋ ପରିଦେୱୋ ଆଦେୱନା ପରିଦେୱନା ଆଦେୱିତତ୍ତଂ ପରିଦେୱିତତ୍ତଂ ୱାଚା ପଲାପୋ [ଲାପୋ ପଲାପୋ (ସ୍ୟା॰) ଧମ୍ମସଙ୍ଗଣିୟେ] ୱିପ୍ପଲାପୋ ଲାଲପ୍ପୋ ଲାଲପ୍ପନା ଲାଲପ୍ପିତତ୍ତଂ [ଲାଲପ୍ପାୟନା ଲାଲପ୍ପାୟିତତ୍ତଂ (ବହୂସୁ) ଜରାସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସଟ୍ଠକଥା ଓଲୋକେତବ୍ବା] ।
କଥଂ ନୁ ଧୀରା ୱିତରନ୍ତି ଓଘଂ, ଜାତିଂ ଜରଂ ସୋକପରିଦ୍ଦୱଞ୍ଚା ତି ଧୀରା କଥଂ ଓଘଞ୍ଚ ଜାତିଞ୍ଚ ଜରଞ୍ଚ ସୋକଞ୍ଚ ପରିଦେୱଞ୍ଚ ତରନ୍ତି ଉତ୍ତରନ୍ତି ପତରନ୍ତି ସମତିକ୍କମନ୍ତି ୱୀତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – କଥଂ ନୁ ଧୀରା ୱିତରନ୍ତି ଓଘଂ, ଜାତିଂ ଜରଂ ସୋକପରିଦ୍ଦୱଞ୍ଚ।
ତଂ ମେ ମୁନୀ ସାଧୁ ୱିୟାକରୋହୀ ତି। ତ ନ୍ତି ୟଂ ପୁଚ୍ଛାମି ୟଂ ୟାଚାମି ୟଂ ଅଜ୍ଝେସାମି ୟଂ ପସାଦେମି। ମୁନୀ ତି ମୋନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଞାଣଂ । ୟା ପଞ୍ଞା ପଜାନନା…ପେ॰… ଅମୋହୋ ଧମ୍ମୱିଚୟୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ଭଗୱା ତେନ ଞାଣେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ମୁନି ମୋନପ୍ପତ୍ତୋ। ତୀଣି ମୋନେୟ୍ୟାନି – କାୟମୋନେୟ୍ୟଂ ୱଚୀମୋନେୟ୍ୟଂ ମନୋମୋନେୟ୍ୟଂ।
କତମଂ କାୟମୋନେୟ୍ୟଂ? ତିୱିଧାନଂ କାୟଦୁଚ୍ଚରିତାନଂ ପହାନଂ କାୟମୋନେୟ୍ୟଂ। ତିୱିଧଂ କାୟସୁଚରିତଂ କାୟମୋନେୟ୍ୟଂ। କାୟାରମ୍ମଣେ ଞାଣଂ କାୟମୋନେୟ୍ୟଂ। କାୟପରିଞ୍ଞା କାୟମୋନେୟ୍ୟଂ। ପରିଞ୍ଞାସହଗତୋ ମଗ୍ଗୋ କାୟମୋନେୟ୍ୟଂ। କାୟେ ଛନ୍ଦରାଗସ୍ସ ପହାନଂ କାୟମୋନେୟ୍ୟଂ। କାୟସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ ଚତୁତ୍ଥଜ୍ଝାନସମାପତ୍ତି କାୟମୋନେୟ୍ୟଂ। ଇଦଂ କାୟମୋନେୟ୍ୟଂ।
କତମଂ ୱଚୀମୋନେୟ୍ୟଂ? ଚତୁବ୍ବିଧାନଂ ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତାନଂ ପହାନଂ ୱଚୀମୋନେୟ୍ୟଂ। ଚତୁବ୍ବିଧଂ ୱଚୀସୁଚରିତଂ ୱଚୀମୋନେୟ୍ୟଂ। ୱାଚାରମ୍ମଣେ ଞାଣଂ ୱଚୀମୋନେୟ୍ୟଂ। ୱାଚାପରିଞ୍ଞା ୱଚୀମୋନେୟ୍ୟଂ। ପରିଞ୍ଞାସହଗତୋ ମଗ୍ଗୋ ୱଚୀମୋନେୟ୍ୟଂ। ୱାଚାୟ ଛନ୍ଦରାଗସ୍ସ ପହାନଂ ୱଚୀମୋନେୟ୍ୟଂ। ୱଚୀସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ ଦୁତିୟଜ୍ଝାନସମାପତ୍ତି ୱଚୀମୋନେୟ୍ୟଂ। ଇଦଂ ୱଚୀମୋନେୟ୍ୟଂ।
କତମଂ ମନୋମୋନେୟ୍ୟଂ? ତିୱିଧାନଂ ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତାନଂ ପହାନଂ ମନୋମୋନେୟ୍ୟଂ। ତିୱିଧଂ ମନୋସୁଚରିତଂ ମନୋମୋନେୟ୍ୟଂ। ଚିତ୍ତାରମ୍ମଣେ ଞାଣଂ ମନୋମୋନେୟ୍ୟଂ। ଚିତ୍ତପରିଞ୍ଞା ମନୋମୋନେୟ୍ୟଂ। ପରିଞ୍ଞାସହଗତୋ ମଗ୍ଗୋ ମନୋମୋନେୟ୍ୟଂ। ଚିତ୍ତେ ଛନ୍ଦରାଗସ୍ସ ପହାନଂ ମନୋମୋନେୟ୍ୟଂ। ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧସମାପତ୍ତି ମନୋମୋନେୟ୍ୟଂ। ଇଦଂ ମନୋମୋନେୟ୍ୟଂ ।
କାୟମୁନିଂ ୱଚୀମୁନିଂ [ୱାଚାମୁନିଂ (ବହୂସୁ) ଇତିୱୁ॰ ୬୭] , ମନୋମୁନିମନାସୱଂ।
ମୁନିଂ ମୋନେୟ୍ୟସମ୍ପନ୍ନଂ, ଆହୁ ସବ୍ବପ୍ପହାୟିନଂ॥
କାୟମୁନିଂ ୱଚୀମୁନିଂ, ମନୋମୁନିମନାସୱଂ।
ମୁନିଂ ମୋନେୟ୍ୟସମ୍ପନ୍ନଂ, ଆହୁ ନିନ୍ହାତପାପକନ୍ତି॥
ଇମେହି ତୀହି ମୋନେୟ୍ୟେହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତା। ଛ ମୁନିନୋ [ମୁନୟୋ (ସ୍ୟା॰) ମହାନି॰ ୧୪] – ଅଗାରମୁନିନୋ, ଅନଗାରମୁନିନୋ, ସେଖମୁନିନୋ [ସେକ୍ଖମୁନିନୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ଅସେଖମୁନିନୋ, ପଚ୍ଚେକମୁନିନୋ ମୁନିମୁନିନୋତି। କତମେ ଅଗାରମୁନିନୋ? ୟେ ତେ ଅଗାରିକା ଦିଟ୍ଠପଦା ୱିଞ୍ଞାତସାସନା – ଇମେ ଅଗାରମୁନିନୋ। କତମେ ଅନଗାରମୁନିନୋ? ୟେ ତେ ପବ୍ବଜିତା ଦିଟ୍ଠପଦା ୱିଞ୍ଞାତସାସନା – ଇମେ ଅନଗାରମୁନିନୋ। ସତ୍ତ ସେଖା ସେଖମୁନିନୋ। ଅରହନ୍ତୋ ଅସେଖମୁନିନୋ। ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧା ପଚ୍ଚେକମୁନିନୋ। ତଥାଗତା ଅରହନ୍ତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧା ମୁନିମୁନିନୋ।
ନ ମୋନେନ ମୁନୀ [ମୁନି (ସ୍ୟା॰ କ॰) ଧ॰ ପ॰ ୨୬୮] ହୋତି, ମୂଳ୍ହରୂପୋ ଅୱିଦ୍ଦସୁ।
ୟୋ ଚ ତୁଲଂୱ ପଗ୍ଗୟ୍ହ, ୱରମାଦାୟ ପଣ୍ଡିତୋ॥
ପାପାନି ପରିୱଜ୍ଜେତି, ସ ମୁନୀ ତେନ ସୋ ମୁନି।
ୟୋ ମୁନାତି ଉଭୋ ଲୋକେ, ମୁନି ତେନ ପୱୁଚ୍ଚତି॥
ଅସତଞ୍ଚ ସତଞ୍ଚ ଞତ୍ୱା ଧମ୍ମଂ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବଲୋକେ।
ଦେୱମନୁସ୍ସେହି ପୂଜନୀୟୋ [ପୂଜିତୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰) ମହାନି॰ ୧୪] , ସଙ୍ଗଜାଲମତିଚ୍ଚ [ସଙ୍ଗ ଜାଲମତିଚ୍ଚ, ସୁ॰ ନି॰ ୫୩୨] ସୋ ମୁନୀତି॥
ସାଧୁ ୱିୟାକରୋହୀ ତି ତଂ ସାଧୁ ଆଚିକ୍ଖାହି ଦେସେହି ପଞ୍ଞପେହି ପଟ୍ଠପେହି ୱିୱରାହି ୱିଭଜାହି ଉତ୍ତାନୀକରୋହି ପକାସେହୀତି – ତଂ ମେ ମୁନୀ ସାଧୁ ୱିୟାକରୋହି। ତଥା ହି ତେ ୱିଦିତୋ ଏସ ଧମ୍ମୋ ତି ତଥା ହି ତେ ୱିଦିତୋ ତୁଲିତୋ ତୀରିତୋ ୱିଭୂତୋ ୱିଭାୱିତୋ ଏସ ଧମ୍ମୋତି – ତଥା ହି ତେ ୱିଦିତୋ ଏସ ଧମ୍ମୋ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ୟଂ ତଂ ଅପୁଚ୍ଛିମ୍ହ ଅକିତ୍ତୟୀ ନୋ, ଅଞ୍ଞଂ ତଂ ପୁଚ୍ଛାମ ତଦିଙ୍ଘ ବ୍ରୂହି।
କଥଂ ନୁ ଧୀରା ୱିତରନ୍ତି ଓଘଂ, ଜାତିଂ ଜରଂ ସୋକପରିଦ୍ଦୱଞ୍ଚ।
ତଂ ମେ ମୁନୀ ସାଧୁ ୱିୟାକରୋହି, ତଥା ହି ତେ ୱିଦିତୋ ଏସ ଧମ୍ମୋ’’ତି॥
କିତ୍ତୟିସ୍ସାମି ତେ ଧମ୍ମଂ, [ମେତ୍ତଗୂତି ଭଗୱା]
ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ ଅନୀତିହଂ।
ୟଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସତୋ ଚରଂ, ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକଂ॥
କିତ୍ତୟିସ୍ସାମି ତେ ଧମ୍ମ ନ୍ତି। ଧମ୍ମ ନ୍ତି ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଂ ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣଂ ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ, ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ, ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦେ , ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି, ପଞ୍ଚ ବଲାନି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ, ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ, ନିବ୍ବାନଗାମିନିଞ୍ଚ ପଟିପଦଂ କିତ୍ତୟିସ୍ସାମି ଆଚିକ୍ଖିସ୍ସାମି ଦେସେସ୍ସାମି ପଞ୍ଞପେସ୍ସାମି ପଟ୍ଠପେସ୍ସାମି ୱିୱରିସ୍ସାମି ୱିଭଜିସ୍ସାମି ଉତ୍ତାନୀକରିସ୍ସାମି ପକାସିସ୍ସାମୀତି – କିତ୍ତୟିସ୍ସାମି ତେ ଧମ୍ମଂ। ମେତ୍ତଗୂ ତି ଭଗୱା ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ନାମେନ ଆଲପତି।
ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ ଅନୀତିହ ନ୍ତି। ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ ତି ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ ଞାତେ ଧମ୍ମେ ତୁଲିତେ ଧମ୍ମେ ତୀରିତେ ଧମ୍ମେ ୱିଭୂତେ ଧମ୍ମେ ୱିଭାୱିତେ ଧମ୍ମେ ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚାତି…ପେ॰… ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମନ୍ତି ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ ଞାତେ ଧମ୍ମେ ତୁଲିତେ ଧମ୍ମେ ତୀରିତେ ଧମ୍ମେ ୱିଭୂତେ ଧମ୍ମେ ୱିଭାୱିତେ ଧମ୍ମେତି – ଏୱମ୍ପି ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ କଥୟିସ୍ସାମି। ଅଥ ୱା, ଦୁକ୍ଖେ ଦିଟ୍ଠେ ଦୁକ୍ଖଂ କଥୟିସ୍ସାମି, ସମୁଦୟେ ଦିଟ୍ଠେ ସମୁଦୟଂ କଥୟିସ୍ସାମି, ମଗ୍ଗେ ଦିଟ୍ଠେ ମଗ୍ଗଂ କଥୟିସ୍ସାମି, ନିରୋଧେ ଦିଟ୍ଠେ ନିରୋଧଂ କଥୟିସ୍ସାମୀତି – ଏୱମ୍ପି ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ କଥୟିସ୍ସାମି। ଅଥ ୱା, ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକଂ ଅକାଲିକଂ ଏହିପସ୍ସିକଂ ଓପନେୟ୍ୟିକଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବଂ ୱିଞ୍ଞୂହୀତି – ଏୱମ୍ପି ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ କଥୟିସ୍ସାମୀତି ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ। ଅନୀତିହ ନ୍ତି ନ ଇତିହୀତିହଂ ନ ଇତିକିରାୟ ନ ପରମ୍ପରାୟ ନ ପିଟକସମ୍ପଦାୟ ନ ତକ୍କହେତୁ ନ ନୟହେତୁ ନ ଆକାରପରିୱିତକ୍କେନ ନ ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା, ସାମଂ ସୟମଭିଞ୍ଞାତଂ ଅତ୍ତପଚ୍ଚକ୍ଖଧମ୍ମଂ, ତଂ କଥୟିସ୍ସାମୀତି – ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ ଅନୀତିହଂ।
ୟଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସତୋ ଚର ନ୍ତି ୟଂ ୱିଦିତଂ କତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା, ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ୱିଦିତଂ କତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା, ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି… ‘‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ୱିଦିତଂ କତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା। ସତୋ ତି ଚତୂହି କାରଣେହି ସତୋ – କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତୋ…ପେ॰… ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସତୋ। ଚର ନ୍ତି ଚରନ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ଇରିୟନ୍ତୋ ୱତ୍ତେନ୍ତୋ ପାଲେନ୍ତୋ ୟପେନ୍ତୋ ୟାପେନ୍ତୋତି – ୟଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସତୋ ଚରଂ।
ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକ ନ୍ତି ୱିସତ୍ତିକା ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ୱିସତ୍ତିକା ତି କେନଟ୍ଠେନ ୱିସତ୍ତିକା? ୱିସତାତି ୱିସତ୍ତିକା, ୱିସାଲାତି ୱିସତ୍ତିକା, ୱିସଟାତି ୱିସତ୍ତିକା, ୱିସମାତି ୱିସତ୍ତିକା, ୱିସକ୍କତୀତି ୱିସତ୍ତିକା, ୱିସଂହରତୀତି ୱିସତ୍ତିକା, ୱିସଂୱାଦିକାତି ୱିସତ୍ତିକା, ୱିସମୂଲାତି ୱିସତ୍ତିକା, ୱିସଫଲାତି ୱିସତ୍ତିକା, ୱିସପରିଭୋଗାତି ୱିସତ୍ତିକା, ୱିସାଲା ୱା ପନ ସା ତଣ୍ହା ରୂପେ ସଦ୍ଦେ ଗନ୍ଧେ ରସେ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ କୁଲେ ଗଣେ ଆୱାସେ ଲାଭେ ୟସେ ପସଂସାୟ ସୁଖେ ଚୀୱରେ ପିଣ୍ଡପାତେ ସେନାସନେ ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରେ କାମଧାତୁୟା ରୂପଧାତୁୟା ଅରୂପଧାତୁୟା କାମଭୱେ ରୂପଭୱେ ଅରୂପଭୱେ ସଞ୍ଞାଭୱେ ଅସଞ୍ଞାଭୱେ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାଭୱେ ଏକୱୋକାରଭୱେ ଚତୁୱୋକାରଭୱେ ପଞ୍ଚୱୋକାରଭୱେ ଅତୀତେ ଅନାଗତେ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୱିସଟା ୱିତ୍ଥତାତି ୱିସତ୍ତିକା। ଲୋକେ ତି ଅପାୟଲୋକେ ମନୁସ୍ସଲୋକେ ଦେୱଲୋକେ ଖନ୍ଧଲୋକେ ଧାତୁଲୋକେ ଆୟତନଲୋକେ। ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକ ନ୍ତି ଲୋକେ ୱେସା ୱିସତ୍ତିକା [ୟା ସା ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକା (ସ୍ୟା॰) କାମସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସଟ୍ଠକଥା ଓଲୋକେତବ୍ବା] , ଲୋକେ ୱେତଂ ୱିସତ୍ତିକଂ ସତୋ ତରେୟ୍ୟ ଉତ୍ତରେୟ୍ୟ ପତରେୟ୍ୟ ସମତିକ୍କମେୟ୍ୟ ୱୀତିୱତ୍ତେୟ୍ୟାତି – ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକଂ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘କିତ୍ତୟିସ୍ସାମି ତେ ଧମ୍ମଂ, [ମେତ୍ତଗୂତି ଭଗୱା]
ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ ଅନୀତିହଂ।
ୟଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସତୋ ଚରଂ, ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକ’’ନ୍ତି॥
ତଞ୍ଚାହଂ ଅଭିନନ୍ଦାମି, ମହେସି ଧମ୍ମମୁତ୍ତମଂ।
ୟଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସତୋ ଚରଂ, ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକଂ॥
ତଞ୍ଚାହଂ ଅଭିନନ୍ଦାମୀ ତି। ତ ନ୍ତି ତୁୟ୍ହଂ ୱଚନଂ ବ୍ୟପ୍ପଥଂ [ବ୍ୟପଥଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଦେସନଂ ଅନୁସାସନଂ ଅନୁସିଟ୍ଠଂ [ଦେସନଂ ଅନୁସନ୍ଧି (ସ୍ୟା॰)] । ନନ୍ଦାମୀତି ଅଭିନନ୍ଦାମି ମୋଦାମି ଅନୁମୋଦାମି ଇଚ୍ଛାମି ସାଦିୟାମି ୟାଚାମି ପତ୍ଥୟାମି ପିହୟାମି ଅଭିଜପ୍ପାମୀତି – ତଞ୍ଚାହଂ ଅଭିନନ୍ଦାମି।
ମହେସି ଧମ୍ମମୁତ୍ତମ ନ୍ତି। ମହେସୀ ତି କିଂ ମହେସି ଭଗୱା, ମହନ୍ତଂ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧଂ ଏସୀ ଗୱେସୀ [ଏସି ଗୱେସି (ସ୍ୟା॰) ମହାନି॰ ୧୫୦] ପରିୟେସୀତି ମହେସି, ମହନ୍ତଂ ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧଂ…ପେ॰… ମହନ୍ତଂ ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧଂ… ମହନ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତିକ୍ଖନ୍ଧଂ… ମହନ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନକ୍ଖନ୍ଧଂ ଏସୀ ଗୱେସୀ ପରିୟେସୀତି ମହେସି, ମହତୋ ତମୋକାୟସ୍ସ ପଦାଲନଂ ଏସୀ ଗୱେସୀ ପରିୟେସୀତି ମହେସି, ମହତୋ ୱିପଲ୍ଲାସସ୍ସ ପଭେଦନଂ ଏସୀ ଗୱେସୀ ପରିୟେସୀତି ମହେସି, ମହତୋ ତଣ୍ହାସଲ୍ଲସ୍ସ ଅବ୍ବହନଂ [ଅବ୍ବୂହନଂ (ବହୂସୁ), ଅବ୍ବୂହଂ (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ଏସୀ ଗୱେସୀ ପରିୟେସୀତି ମହେସି, ମହତୋ ଦିଟ୍ଠିସଙ୍ଘାତସ୍ସ ୱିନିୱେଠନଂ ଏସୀ ଗୱେସୀ ପରିୟେସୀତି ମହେସି, ମହତୋ ମାନଧଜସ୍ସ ପପାତନଂ ଏସୀ ଗୱେସୀ ପରିୟେସୀତି ମହେସି, ମହତୋ ଅଭିସଙ୍ଖାରସ୍ସ ୱୂପସମଂ ଏସୀ ଗୱେସୀ ପରିୟେସୀତି ମହେସି, ମହତୋ ଓଘସ୍ସ ନିତ୍ଥରଣଂ ଏସୀ ଗୱେସୀ ପରିୟେସୀତି ମହେସି, ମହତୋ ଭାରସ୍ସ ନିକ୍ଖେପନଂ ଏସୀ ଗୱେସୀ ପରିୟେସୀତି ମହେସି, ମହତୋ ସଂସାରୱଟ୍ଟସ୍ସ ଉପଚ୍ଛେଦଂ ଏସୀ ଗୱେସୀ ପରିୟେସୀତି ମହେସି, ମହତୋ ସନ୍ତାପସ୍ସ ନିବ୍ବାପନଂ ଏସୀ ଗୱେସୀ ପରିୟେସୀତି ମହେସି, ମହତୋ ପରିଳାହସ୍ସ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିଂ ଏସୀ ଗୱେସୀ ପରିୟେସୀତି ମହେସି, ମହତୋ ଧମ୍ମଧଜସ୍ସ ଉସ୍ସାପନଂ ଏସୀ ଗୱେସୀ ପରିୟେସୀତି ମହେସି, ମହନ୍ତେ ସତିପଟ୍ଠାନେ…ପେ॰… ମହନ୍ତେ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ… ମହନ୍ତେ ଇଦ୍ଧିପାଦେ… ମହନ୍ତାନି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି… ମହନ୍ତାନି ବଲାନି… ମହନ୍ତେ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ… ମହନ୍ତଂ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ… ମହନ୍ତଂ ପରମତ୍ଥଂ ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ ଏସୀ ଗୱେସୀ ପରିୟେସୀତି ମହେସି, ମହେସକ୍ଖେହି ସତ୍ତେହି ଏସିତୋ ଗୱେସିତୋ ପରିୟେସିତୋ – ‘‘କହଂ ବୁଦ୍ଧୋ, କହଂ ଭଗୱା, କହଂ ଦେୱଦେୱୋ, କହଂ ନରାସଭୋ’’ତି ମହେସି। ଧମ୍ମମୁତ୍ତମ ନ୍ତି ଧମ୍ମମୁତ୍ତଂମଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ। ୟୋ ସୋ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ଉତ୍ତମ ନ୍ତି ଅଗ୍ଗଂ ସେଟ୍ଠଂ ୱିସେଟ୍ଠଂ ପାମୋକ୍ଖଂ ଉତ୍ତମଂ ପୱରଂ ଧମ୍ମନ୍ତି – ମହେସି ଧମ୍ମମୁତ୍ତମଂ।
ୟଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସତୋ ଚର ନ୍ତି ୱିଦିତଂ କତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା, ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ୱିଦିତଂ କତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା, ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି… ‘‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ୱିଦିତଂ କତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା। ସତୋ ତି ଚତୂହି କାରଣେହି ସତୋ – କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତୋ, ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ… ଧମ୍ମେସୁ… ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତୋ… ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସତୋ। ଚର ନ୍ତି ଚରନ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ଇରିୟନ୍ତୋ ୱତ୍ତେନ୍ତୋ ପାଲେନ୍ତୋ ୟପେନ୍ତୋ ୟାପେନ୍ତୋତି – ୟଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସତୋ ଚରଂ।
ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକ ନ୍ତି ୱିସତ୍ତିକା ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ୱିସତ୍ତିକା ତି କେନଟ୍ଠେନ ୱିସତ୍ତିକା…ପେ॰… ୱିସଟା ୱିତ୍ଥତାତି ୱିସତ୍ତିକା। ଲୋକେ ତି ଅପାୟଲୋକେ…ପେ॰… ଆୟତନଲୋକେ। ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକ ନ୍ତି ଲୋକେ ୱେସା ୱିସତ୍ତିକା, ଲୋକେ ୱେତଂ ୱିସତ୍ତିକଂ ସତୋ ତରେୟ୍ୟ ଉତ୍ତରେୟ୍ୟ ପତରେୟ୍ୟ ସମତିକ୍କମେୟ୍ୟ ୱୀତିୱତ୍ତେୟ୍ୟାତି – ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକଂ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ତଞ୍ଚାହଂ ଅଭିନନ୍ଦାମି, ମହେସି ଧମ୍ମମୁତ୍ତମଂ।
ୟଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସତୋ ଚରଂ, ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକ’’ନ୍ତି॥
ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମ୍ପଜାନାସି, [ମେତ୍ତଗୂତି ଭଗୱା]
ଉଦ୍ଧଂ ଅଧୋ ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ।
ଏତେସୁ ନନ୍ଦିଞ୍ଚ ନିୱେସନଞ୍ଚ, ପନୁଜ୍ଜ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଭୱେ ନ ତିଟ୍ଠେ॥
ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମ୍ପଜାନାସୀ ତି ୟଂ କିଞ୍ଚି ପଜାନାସି ଆଜାନାସି ୱିଜାନାସି ପଟିୱିଜାନାସି ପଟିୱିଜ୍ଝସୀତି – ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମ୍ପଜାନାସି। ମେତ୍ତଗୂ ତି ଭଗୱା ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ନାମେନ ଆଲପତି। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନମେତଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – ମେତ୍ତଗୂତି ଭଗୱା।
ଉଦ୍ଧଂ ଅଧୋ ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ ତି। ଉଦ୍ଧ ନ୍ତି ଅନାଗତଂ [ଉଦ୍ଧଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅନାଗତଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ; ଅଧୋ ତି ଅତୀତଂ; ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ ତି ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ। ଉଦ୍ଧ ନ୍ତି ଦେୱଲୋକୋ; ଅଧୋ ତି ନିରୟଲୋକୋ; ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ ତି ମନୁସ୍ସଲୋକୋ। ଅଥ ୱା, ଉଦ୍ଧ ନ୍ତି କୁସଲା ଧମ୍ମା; ଅଧୋ ତି ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା; ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ ତି ଅବ୍ୟାକତା ଧମ୍ମା। ଉଦ୍ଧ ନ୍ତି ଅରୂପଧାତୁ; ଅଧୋ ତି କାମଧାତୁ; ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ ତି ରୂପଧାତୁ। ଉଦ୍ଧ ନ୍ତି ସୁଖା ୱେଦନା; ଅଧୋ ତି ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା; ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ ତି ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା। ଉଦ୍ଧ ନ୍ତି ଉଦ୍ଧଂ ପାଦତଲା; ଅଧୋ ତି ଅଧୋ କେସମତ୍ଥକା; ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ ତି ୱେମଜ୍ଝେତି – ଉଦ୍ଧଂ ଅଧୋ ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ।
ଏତେସୁ ନନ୍ଦିଞ୍ଚ ନିୱେସନଞ୍ଚ, ପନୁଜ୍ଜ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଭୱେ ନ ତିଟ୍ଠେ ତି ଏତେସୂ ତି ଆଚିକ୍ଖିତେସୁ ଦେସିତେସୁ ପଞ୍ଞପିତେସୁ ପଟ୍ଠପିତେସୁ ୱିୱରିତେସୁ ୱିଭଜିତେସୁ ଉତ୍ତାନୀକତେସୁ ପକାସିତେସୁ। ନନ୍ଦୀ ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ନିୱେସନ ନ୍ତି ଦ୍ୱେ ନିୱେସନା – ତଣ୍ହାନିୱେସନା ଚ ଦିଟ୍ଠିନିୱେସନା ଚ। କତମା ତଣ୍ହା ନିୱେସନା? ୟାୱତା ତଣ୍ହାସଙ୍ଖାତେନ …ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାନିୱେସନା। କତମା ଦିଟ୍ଠିନିୱେସନା? ୱୀସତିୱତ୍ଥୁକା ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି …ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିନିୱେସନା।
ପନୁଜ୍ଜ ୱିଞ୍ଞାଣ ନ୍ତି ପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରସହଗତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଅପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରସହଗତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଆନେଞ୍ଜାଭିସଙ୍ଖାରସହଗତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ। ଏତେସୁ ନନ୍ଦିଞ୍ଚ ନିୱେସନଞ୍ଚ ଅଭିସଙ୍ଖାରସହଗତଞ୍ଚ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନୁଜ୍ଜ ପନୁଜ୍ଜ ନୁଦ ପନୁଦ ଜହ ପଜହ ୱିନୋଦେହି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋହି ଅନଭାୱଂ ଗମେହୀତି – ଏତେସୁ ନନ୍ଦିଞ୍ଚ ନିୱେସନଞ୍ଚ ପନୁଜ୍ଜ ୱିଞ୍ଞାଣଂ।
ଭୱେ ନ ତିଟ୍ଠେ ତି। ଭୱା ତି ଦ୍ୱେ ଭୱା – କମ୍ମଭୱୋ ଚ ପଟିସନ୍ଧିକୋ ଚ ପୁନବ୍ଭୱୋ। କତମୋ କମ୍ମଭୱୋ? ପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରୋ ଅପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରୋ ଆନେଞ୍ଜାଭିସଙ୍ଖାରୋ – ଅୟଂ କମ୍ମଭୱୋ। କତମୋ ପଟିସନ୍ଧିକୋ ପୁନବ୍ଭୱୋ? ପଟିସନ୍ଧିକା ରୂପଂ ୱେଦନା ସଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରା ୱିଞ୍ଞାଣଂ – ଅୟଂ ପଟିସନ୍ଧିକୋ ପୁନବ୍ଭୱୋ। ଭୱେ ନ ତିଟ୍ଠେ ତି ନନ୍ଦିଞ୍ଚ ନିୱେସନଞ୍ଚ ଅଭିସଙ୍ଖାରସହଗତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚ କମ୍ମଭୱଞ୍ଚ ପଟିସନ୍ଧିକଞ୍ଚ ପୁନବ୍ଭୱଂ ପଜହନ୍ତୋ ୱିନୋଦେନ୍ତୋ ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋନ୍ତୋ ଅନଭାୱଂ ଗମେନ୍ତୋ କମ୍ମଭୱେ ନ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ ପଟିସନ୍ଧିକେ ପୁନବ୍ଭୱେ ନ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ ନ ସନ୍ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟାତି – ପନୁଜ୍ଜ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଭୱେ ନ ତିଟ୍ଠେ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମ୍ପଜାନାସି, [ମେତ୍ତଗୂତି ଭଗୱା]
ଉଦ୍ଧଂ ଅଧୋ ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ।
ଏତେସୁ ନନ୍ଦିଞ୍ଚ ନିୱେସନଞ୍ଚ, ପନୁଜ୍ଜ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଭୱେ ନ ତିଟ୍ଠେ’’ତି॥
ଏୱଂୱିହାରୀ ସତୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ,
ଜାତିଂ ଜରଂ ସୋକପରିଦ୍ଦୱଞ୍ଚ, ଇଧେୱ ୱିଦ୍ୱା ପଜହେୟ୍ୟ ଦୁକ୍ଖଂ॥
ଏୱଂୱିହାରୀ ସତୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ତି। ଏୱଂୱିହାରୀ ତି ନନ୍ଦିଞ୍ଚ ନିୱେସନଞ୍ଚ ଅଭିସଙ୍ଖାରସହଗତୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚ କମ୍ମଭୱଞ୍ଚ ପଟିସନ୍ଧିକଞ୍ଚ ପୁନବ୍ଭୱଂ ପଜହନ୍ତୋ ୱିନୋଦେନ୍ତୋ ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋନ୍ତୋ ଅନଭାୱଂ ଗମେନ୍ତୋତି – ଏୱଂୱିହାରୀ। ସତୋ ତି ଚତୂହି କାରଣେହି ସତୋ – କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ…ପେ॰… ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସତୋ। ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ତି ସକ୍କଚ୍ଚକାରୀ ସାତଚ୍ଚକାରୀ ଅଟ୍ଠିତକାରୀ ଅନୋଲୀନୱୁତ୍ତୀ [ଅନୋଲୀନୱୁତ୍ତିକୋ (କ॰) ମହାନି॰ ୧୪] ଅନିକ୍ଖିତ୍ତଚ୍ଛନ୍ଦୋ ଅନିକ୍ଖିତ୍ତଧୁରୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ – ‘‘କଥାହଂ [କଦାହଂ (ସ୍ୟା॰)] ଅପରିପୂରଂ ୱା ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧଂ ପରିପୂରେୟ୍ୟଂ, ପରିପୂରଂ ୱା ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧଂ ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ପଞ୍ଞାୟ ଅନୁଗ୍ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି ୟୋ ତତ୍ଥ ଛନ୍ଦୋ ଚ ୱାୟାମୋ ଚ ଉସ୍ସାହୋ ଚ ଉସ୍ସୋଳ୍ହୀ ଚ ଅପ୍ପଟିୱାନୀ [ଅପ୍ପଟିୱାନି (କ॰) ମହାନି॰ ୧୪] ଚ ସତି ଚ ସମ୍ପଜଞ୍ଞଞ୍ଚ ଆତପ୍ପଂ ପଧାନଂ ଅଧିଟ୍ଠାନଂ ଅନୁୟୋଗୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଅପ୍ପମାଦୋ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ। ‘‘କଥାହଂ ଅପରିପୂରଂ ୱା ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧଂ… ୱିମୁତ୍ତିକ୍ଖନ୍ଧଂ… ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନକ୍ଖନ୍ଧଂ ପରିପୂରେୟ୍ୟଂ ପରିପୂରଂ ୱା ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନକ୍ଖନ୍ଧଂ ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ପଞ୍ଞାୟ ଅନୁଗ୍ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି ୟୋ ତତ୍ଥ ଛନ୍ଦୋ ଚ ୱାୟାମୋ ଚ ଉସ୍ସାହୋ ଚ ଉସ୍ସୋଳ୍ହୀ ଚ ଅପ୍ପଟିୱାନୀ ଚ ସତି ଚ ସମ୍ପଜଞ୍ଞଞ୍ଚ ଆତପ୍ପଂ ପଧାନଂ ଅଧିଟ୍ଠାନଂ ଅନୁୟୋଗୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଅପ୍ପମାଦୋ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ। ‘‘କଥାହଂ ଅପରିଞ୍ଞାତଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ପରିଜାନେୟ୍ୟଂ, ଅପ୍ପହୀନେ ୱା କିଲେସେ ପଜହେୟ୍ୟଂ , ଅଭାୱିତଂ ୱା ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେୟ୍ୟଂ, ଅସଚ୍ଛିକତଂ ୱା ନିରୋଧଂ ସଚ୍ଛିକରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି ୟୋ ତତ୍ଥ ଛନ୍ଦୋ ଚ ୱାୟାମୋ ଚ ଉସ୍ସାହୋ ଚ ଉସ୍ସୋଳ୍ହୀ ଚ ଅପ୍ପଟିୱାନୀ ଚ ସତି ଚ ସମ୍ପଜଞ୍ଞଞ୍ଚ ଆତପ୍ପଂ ପଧାନଂ ଅଧିଟ୍ଠାନଂ ଅନୁୟୋଗୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଅପ୍ପମାଦୋ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୂତି – ଏୱଂୱିହାରୀ ସତୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ।
ଭିକ୍ଖୁ ଚରଂ ହିତ୍ୱା ମମାୟିତାନୀ ତି। ଭିକ୍ଖୂ ତି ପୁଥୁଜ୍ଜନକଲ୍ୟାଣକୋ [କଲ୍ୟାଣପୁଥୁଜ୍ଜନୋ (ସ୍ୟା॰), ଏୱମୀଦିସେସୁ ଠାନେସୁ] ୱା ଭିକ୍ଖୁ ସେକ୍ଖୋ ୱା ଭିକ୍ଖୁ। ଚର ନ୍ତି ଚରନ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ଇରିୟନ୍ତୋ ୱତ୍ତେନ୍ତୋ ପାଲେନ୍ତୋ ୟପେନ୍ତୋ ୟାପେନ୍ତୋ। ମମତ୍ତା ତି ଦ୍ୱେ ମମତ୍ତା – ତଣ୍ହାମମତ୍ତଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠିମମତ୍ତଞ୍ଚ…ପେ॰… ଇଦଂ ତଣ୍ହାମମତ୍ତଂ…ପେ॰… ଇଦଂ ଦିଟ୍ଠିମମତ୍ତଂ… ତଣ୍ହାମମତ୍ତଂ ପହାୟ ଦିଟ୍ଠିମମତ୍ତଂ ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜିତ୍ୱା ମମତ୍ତେ ଜହିତ୍ୱା ଚଜିତ୍ୱା ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତୀକରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମେତ୍ୱାତି – ଭିକ୍ଖୁ ଚରଂ ହିତ୍ୱା ମମାୟିତାନି।
ଜାତିଂ ଜରଂ ସୋକପରିଦ୍ଦୱଞ୍ଚ, ଇଧେୱ ୱିଦ୍ୱା ପଜହେୟ୍ୟ ଦୁକ୍ଖ ନ୍ତି। ଜାତୀ ତି ୟା ତେସଂ ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଜର ନ୍ତି ୟା ତେସଂ ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ…ପେ॰… ସୋକୋ ତି ଞାତିବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ…ପେ॰… ପରିଦେୱୋ ତି ଞାତିବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ…ପେ॰… ଇଧା ତି ଇମିସ୍ସା ଦିଟ୍ଠିୟା…ପେ॰… ଇମସ୍ମିଂ ମନୁସ୍ସଲୋକେ। ୱିଦ୍ୱା ତି ୱିଜ୍ଜାଗତୋ ଞାଣୀ ୱିଭାୱୀ ମେଧାୱୀ। ଦୁକ୍ଖ ନ୍ତି ଜାତିଦୁକ୍ଖଂ…ପେ॰… ଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସଦୁକ୍ଖଂ। ଜାତିଂ ଜରଂ ସୋକପରିଦ୍ଦୱଞ୍ଚ, ଇଧେୱ ୱିଦ୍ୱା ପଜହେୟ୍ୟ ଦୁକ୍ଖ ନ୍ତି ୱିଜ୍ଜାଗତୋ ଞାଣୀ ୱିଭାୱୀ ମେଧାୱୀ ଇଧେୱ ଜାତିଞ୍ଚ ଜରଞ୍ଚ ସୋକପରିଦ୍ଦୱଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତୀକରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟାତି – ଜାତିଂ ଜରଂ ସୋକପରିଦ୍ଦୱଞ୍ଚ, ଇଧେୱ ୱିଦ୍ୱା ପଜହେୟ୍ୟ ଦୁକ୍ଖଂ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଏୱଂୱିହାରୀ ସତୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଚରଂ ହିତ୍ୱା ମମାୟିତାନି।
ଜାତିଂ ଜରଂ ସୋକପରିଦ୍ଦୱଞ୍ଚ, ଇଧେୱ ୱିଦ୍ୱା ପଜହେୟ୍ୟ ଦୁକ୍ଖ’’ନ୍ତି॥
ଏତାଭିନନ୍ଦାମି ୱଚୋ ମହେସିନୋ, ସୁକିତ୍ତିତଂ ଗୋତମନୂପଧୀକଂ।
ଅଦ୍ଧା ହି ଭଗୱା ପହାସି ଦୁକ୍ଖଂ, ତଥା ହି ତେ ୱିଦିତୋ ଏସ ଧମ୍ମୋ॥
ଏତାଭିନନ୍ଦାମି ୱଚୋ ମହେସିନୋ ତି। ଏତ ନ୍ତି ତୁୟ୍ହଂ ୱଚନଂ ବ୍ୟପ୍ପଥଂ ଦେସନଂ ଅନୁସାସନଂ ଅନୁସିଟ୍ଠଂ ନନ୍ଦାମି ଅଭିନନ୍ଦାମି ମୋଦାମି ଅନୁମୋଦାମି ଇଚ୍ଛାମି ସାଦିୟାମି ପତ୍ଥୟାମି ପିହୟାମି ଅଭିଜପ୍ପାମି। ମହେସିନୋ ତି କିଂ ମହେସି ଭଗୱା? ମହନ୍ତଂ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧଂ ଏସୀ ଗୱେସୀ ପରିୟେସୀତି ମହେସି…ପେ॰… କହଂ ନରାସଭୋତି ମହେସୀତି – ଏତାଭିନନ୍ଦାମି ୱଚୋ ମହେସିନୋ।
ସୁକିତ୍ତିତଂ ଗୋତମନୂପଧୀକ ନ୍ତି। ସୁକିତ୍ତିତ ନ୍ତି ସୁକିତ୍ତିତଂ ସୁଆଚିକ୍ଖିତଂ ସୁଦେସିତଂ ସୁପଞ୍ଞପିତଂ ସୁପଟ୍ଠପିତଂ ସୁୱିୱରିତଂ ସୁୱିଭଜିତଂ ସୁଉତ୍ତାନୀକତଂ ସୁପକାସିତନ୍ତି – ସୁକିତ୍ତିତଂ। ଗୋତମନୂପଧୀକ ନ୍ତି ଉପଧୀ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସା ଚ ଖନ୍ଧା ଚ ଅଭିସଙ୍ଖାରା ଚ। ଉପଧିପ୍ପହାନଂ ଉପଧିୱୂପସମଂ ଉପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗଂ ଉପଧିପଟିପସ୍ସଦ୍ଧଂ ଅମତଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି – ସୁକିତ୍ତିତଂ ଗୋତମନୂପଧୀକଂ।
ଅଦ୍ଧା ହି ଭଗୱା ପହାସି ଦୁକ୍ଖ ନ୍ତି। ଅଦ୍ଧା ତି ଏକଂସୱଚନଂ ନିସ୍ସଂସୟୱଚନଂ ନିକ୍କଙ୍ଖାୱଚନଂ ଅଦ୍ୱେଜ୍ଝୱଚନଂ ଅଦ୍ୱେଳ୍ହକୱଚନଂ ନିରୋଧୱଚନଂ ଅପ୍ପଣକୱଚନଂ ଅୱତ୍ଥାପନୱଚନମେତଂ – ଅଦ୍ଧାତି। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନମେତଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି। ପହାସି ଦୁକ୍ଖ ନ୍ତି ଜାତିଦୁକ୍ଖଂ ଜରାଦୁକ୍ଖଂ ବ୍ୟାଧିଦୁକ୍ଖଂ ମରଣଦୁକ୍ଖଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସଦୁକ୍ଖଂ ପହାସି ପଜହି ୱିନୋଦେସି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋସି ଅନଭାୱଂ ଗମେସୀତି – ଅଦ୍ଧା ହି ଭଗୱା ପହାସି ଦୁକ୍ଖଂ।
ତଥା ହି ତେ ୱିଦିତୋ ଏସ ଧମ୍ମୋ ତି ତଥା ହି ତେ ୱିଦିତୋ ତୁଲିତୋ ତୀରିତୋ ୱିଭୂତୋ ୱିଭାୱିତୋ ଏସ ଧମ୍ମୋତି – ତଥା ହି ତେ ୱିଦିତୋ ଏସ ଧମ୍ମୋ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ଏତାଭିନନ୍ଦାମି ୱଚୋ ମହେସିନୋ, ସୁକିତ୍ତିତଂ ଗୋତମନୂପଧୀକଂ।
ଅଦ୍ଧା ହି ଭଗୱା ପହାସି ଦୁକ୍ଖଂ, ତଥା ହି ତେ ୱିଦିତୋ ଏସ ଧମ୍ମୋ’’ତି॥
ତେ ଚାପି ନୂନପ୍ପଜହେୟ୍ୟୁ ଦୁକ୍ଖଂ, ୟେ ତ୍ୱଂ ମୁନୀ ଅଟ୍ଠିତଂ ଓୱଦେୟ୍ୟ।
ତଂ ତଂ ନମସ୍ସାମି ସମେଚ୍ଚ ନାଗ, ଅପ୍ପେୱ ମଂ ଭଗୱା ଅଟ୍ଠିତଂ ଓୱଦେୟ୍ୟ॥
ତେ ଚାପି ନୂନପ୍ପଜହେୟ୍ୟୁ ଦୁକ୍ଖ ନ୍ତି। ତେ ଚାପୀ ତି ଖତ୍ତିୟା ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣା ଚ ୱେସ୍ସା ଚ ସୁଦ୍ଦା ଚ ଗହଟ୍ଠା ଚ ପବ୍ବଜିତା ଚ ଦେୱା ଚ ମନୁସ୍ସା ଚ। ପଜହେୟ୍ୟୁ ଦୁକ୍ଖ ନ୍ତି ଜାତିଦୁକ୍ଖଂ ଜରାଦୁକ୍ଖଂ ବ୍ୟାଧିଦୁକ୍ଖଂ ମରଣଦୁକ୍ଖଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସଦୁକ୍ଖଂ ପଜହେୟ୍ୟୁଂ ୱିନୋଦେୟ୍ୟୁଂ ବ୍ୟନ୍ତୀକରେୟ୍ୟୁଂ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟୁନ୍ତି – ତେ ଚାପି ନୂନପ୍ପଜହେୟ୍ୟୁ ଦୁକ୍ଖଂ।
ୟେ ତ୍ୱଂ ମୁନୀ ଅଟ୍ଠିତଂ ଓୱଦେୟ୍ୟା ତି। ୟେ ତି ଖତ୍ତିୟେ ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣେ ଚ ୱେସ୍ସେ ଚ ସୁଦ୍ଦେ ଚ ଗହଟ୍ଠେ ଚ ପବ୍ବଜିତେ ଚ ଦେୱେ ଚ ମନୁସ୍ସେ ଚ। ତ୍ୱ ନ୍ତି ଭଗୱନ୍ତଂ ଭଣତି। ମୁନୀ ତି ମୋନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଞାଣଂ…ପେ॰… ସଙ୍ଗଜାଲମତିଚ୍ଚ ସୋ ମୁନି। ଅଟ୍ଠିତଂ ଓୱଦେୟ୍ୟା ତି ଅଟ୍ଠିତଂ ଓୱଦେୟ୍ୟ ସକ୍କଚ୍ଚଂ ଓୱଦେୟ୍ୟ ଅଭିଣ୍ହଂ ଓୱଦେୟ୍ୟ ପୁନପ୍ପୁନଂ ଓୱଦେୟ୍ୟ ଅନୁସାସେୟ୍ୟାତି – ୟେ ତ୍ୱଂ ମୁନୀ ଅଟ୍ଠିତଂ ଓୱଦେୟ୍ୟ।
ତଂ ତଂ ନମସ୍ସାମି ସମେଚ୍ଚ ନାଗା ତି। ତ ନ୍ତି ଭଗୱନ୍ତଂ ଭଣତି। ନମସ୍ସାମୀ ତି କାୟେନ ୱା ନମସ୍ସାମି, ୱାଚାୟ ୱା ନମସ୍ସାମି, ଚିତ୍ତେନ ୱା ନମସ୍ସାମି, ଅନ୍ୱତ୍ଥପଟିପତ୍ତିୟା ୱା ନମସ୍ସାମି, ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପଟିପତ୍ତିୟା ୱା ନମସ୍ସାମି, ସକ୍କରୋମି ଗରୁଂ କରୋମି [ଗରୁକରୋମି (ସ୍ୟା॰)] ମାନେମି ପୂଜେମି। ସମେଚ୍ଚା ତି ସମେଚ୍ଚ ଅଭିସମେଚ୍ଚ ସମାଗନ୍ତ୍ୱା ଅଭିସମାଗନ୍ତ୍ୱା ସମ୍ମୁଖା ତଂ ନମସ୍ସାମି। ନାଗା ତି ନାଗୋ ଚ ଭଗୱା ଆଗୁଂ ନ କରୋତୀତି – ନାଗୋ, ନ ଗଚ୍ଛତୀତି – ନାଗୋ, ନ ଆଗଚ୍ଛତୀତି – ନାଗୋ। କଥଂ ଭଗୱା ଆଗୁଂ ନ କରୋତୀତି – ନାଗୋ? ଆଗୁ ୱୁଚ୍ଚତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସଂକିଲେସିକା ପୋନୋଭୱିକା ସଦରା ଦୁକ୍ଖୱିପାକା ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣିୟା।
ଆଗୁଂ ନ କରୋତି କିଞ୍ଚି ଲୋକେ, [ସଭିୟାତି ଭଗୱା]
ସବ୍ବସଂୟୋଗେ [ସବ୍ବୟୋଗେ (କ॰), ସୁ॰ ନି॰ ୫୨୭] ୱିସଜ୍ଜ ବନ୍ଧନାନି।
ସବ୍ବତ୍ଥ ନ ସଜ୍ଜତୀ ୱିମୁତ୍ତୋ, ନାଗୋ ତାଦି ପୱୁଚ୍ଚତେ ତଥତ୍ତାତି॥
ଏୱଂ ଭଗୱା ଆଗୁଂ ନ କରୋତୀତି – ନାଗୋ।
କଥଂ ଭଗୱା ନ ଗଚ୍ଛତୀତି – ନାଗୋ। ଭଗୱା ନ ଛନ୍ଦାଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଦୋସାଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି, ନ ମୋହାଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଭୟାଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି, ନ ରାଗୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଦୋସୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ମୋହୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ମାନୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଦିଟ୍ଠିୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଅନୁସୟୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ୱଗ୍ଗେହି ଧମ୍ମେହି ୟାୟତି ନୀୟତି [ନିୟ୍ୟତି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ୱୁୟ୍ହତି ସଂହରୀୟତି। ଏୱଂ ଭଗୱା ନ ଗଚ୍ଛତୀତି – ନାଗୋ।
କଥଂ ଭଗୱା ନ ଆଗଚ୍ଛତୀତି – ନାଗୋ। ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗେନ ୟେ କିଲେସା ପହୀନା ତେ କିଲେସେ ନ ପୁନେତି ନ ପଚ୍ଚେତି ନ ପଚ୍ଚାଗଚ୍ଛତି। ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗେନ…ପେ॰… ଅନାଗାମିମଗ୍ଗେନ… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ୟେ କିଲେସା ପହୀନା ତେ କିଲେସେ ନ ପୁନେତି ନ ପଚ୍ଚେତି ନ ପଚ୍ଚାଗଚ୍ଛତି। ଏୱଂ ଭଗୱା ନ ଆଗଚ୍ଛତୀତି ନାଗୋତି – ତଂ ତଂ ନମସ୍ସାମି ସମେଚ୍ଚ ନାଗ।
ଅପ୍ପେୱ ମଂ ଭଗୱା ଅଟ୍ଠିତଂ ଓୱଦେୟ୍ୟା ତି ଅପ୍ପେୱ ମଂ ଭଗୱା ଅଟ୍ଠିତଂ ଓୱଦେୟ୍ୟ ସକ୍କଚ୍ଚଂ ଓୱଦେୟ୍ୟ ଅଭିଣ୍ହଂ ଓୱଦେୟ୍ୟ ପୁନପ୍ପୁନଂ ଓୱଦେୟ୍ୟ ଅନୁସାସେୟ୍ୟାତି – ଅପ୍ପେୱ ମଂ ଭଗୱା ଅଟ୍ଠିତଂ ଓୱଦେୟ୍ୟ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ତେ ଚାପି ନୂନପ୍ପଜହେୟ୍ୟୁ ଦୁକ୍ଖଂ, ୟେ ତ୍ୱଂ ମୁନୀ ଅଟ୍ଠିତଂ ଓୱଦେୟ୍ୟ।
ତଂ ତଂ ନମସ୍ସାମି ସମେଚ୍ଚ ନାଗ, ଅପ୍ପେୱ ମଂ ଭଗୱା ଅଟ୍ଠିତଂ ଓୱଦେୟ୍ୟା’’ତି॥
ୟଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱେଦଗୁମାଭିଜଞ୍ଞା, ଅକିଞ୍ଚନଂ କାମଭୱେ ଅସତ୍ତଂ।
ଅଦ୍ଧା ହି ସୋ ଓଘମିମଂ ଅତାରି, ତିଣ୍ଣୋ ଚ ପାରଂ ଅଖିଲୋ ଅକଙ୍ଖୋ॥
ୟଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱେଦଗୁମାଭିଜଞ୍ଞା ତି। ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ତି ସତ୍ତନ୍ନଂ ଧମ୍ମାନଂ ବାହିତତ୍ତା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ। ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ବାହିତା ହୋତି, ୱିଚିକିଚ୍ଛା ବାହିତା ହୋତି, ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ ବାହିତୋ ହୋତି, ରାଗୋ ବାହିତୋ ହୋତି, ଦୋସୋ ବାହିତୋ ହୋତି, ମୋହୋ ବାହିତୋ ହୋତି, ମାନୋ ବାହିତୋ ହୋତି। ବାହିତାସ୍ସ ହୋନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସଂକିଲେସିକା ପୋନୋଭୱିକା ସଦରା ଦୁକ୍ଖୱିପାକା ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣିୟା।
ବାହିତ୍ୱା ସବ୍ବପାପକାନି, [ସଭିୟାତି ଭଗୱା]
ୱିମଲୋ ସାଧୁସମାହିତୋ ଠିତତ୍ତୋ।
ସଂସାରମତିଚ୍ଚ କେୱଲୀ ସୋ, ଅସିତୋ [ଅନିସ୍ସିତୋ (ସ୍ୟା॰) ସୁ॰ ନି॰ ୫୨୪] ତାଦି ପୱୁଚ୍ଚତେ ସ ବ୍ରହ୍ମା॥
ୱେଦଗୂ ତି ୱେଦୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଚତୂସୁ ମଗ୍ଗେସୁ ଞାଣଂ…ପେ॰… ସବ୍ବଂ ୱେଦମତିଚ୍ଚ ୱେଦଗୂ ସୋତି। ଅଭିଜଞ୍ଞା ତି ଅଭିଜାନେୟ୍ୟ ଆଜାନେୟ୍ୟ ୱିଜାନେୟ୍ୟ ପଟିୱିଜାନେୟ୍ୟ ପଟିୱିଜ୍ଝେୟ୍ୟାତି – ୟଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱେଦଗୁମାଭିଜଞ୍ଞା।
ଅକିଞ୍ଚନଂ କାମଭୱେ ଅସତ୍ତ ନ୍ତି। ଅକିଞ୍ଚନ ନ୍ତି ରାଗକିଞ୍ଚନଂ ଦୋସକିଞ୍ଚନଂ ମୋହକିଞ୍ଚନଂ ମାନକିଞ୍ଚନଂ ଦିଟ୍ଠିକିଞ୍ଚନଂ କିଲେସକିଞ୍ଚନଂ ଦୁଚ୍ଚରିତକିଞ୍ଚନଂ, ୟସ୍ସେତେ କିଞ୍ଚନା ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢା, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅକିଞ୍ଚନୋ। କାମା ତି ଉଦ୍ଦାନତୋ ଦ୍ୱେ କାମା – ୱତ୍ଥୁକାମା ଚ କିଲେସକାମା ଚ…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱତ୍ଥୁକାମା…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସକାମା। ଭୱା ତି ଦ୍ୱେ ଭୱା – କମ୍ମଭୱୋ ଚ ପଟିସନ୍ଧିକୋ ଚ ପୁନବ୍ଭୱୋ …ପେ॰… ଅୟଂ ପଟିସନ୍ଧିକୋ ପୁନବ୍ଭୱୋ। ଅକିଞ୍ଚନଂ କାମଭୱେ ଅସତ୍ତ ନ୍ତି ଅକିଞ୍ଚନଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ କାମଭୱେ ଚ ଅସତ୍ତଂ ଅଲଗ୍ଗଂ ଅଲଗ୍ଗିତଂ ଅପଲିବୁଦ୍ଧଂ ନିକ୍ଖନ୍ତଂ ନିସ୍ସଟଂ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତଂ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତଂ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରନ୍ତନ୍ତି – ଅକିଞ୍ଚନଂ କାମଭୱେ ଅସତ୍ତଂ।
ଅଦ୍ଧା ହି ସୋ ଓଘମିମଂ ଅତାରୀ ତି। ଅଦ୍ଧା ତି ଏକଂସୱଚନଂ…ପେ॰… ଅୱତ୍ଥାପନୱଚନମେତଂ – ଅଦ୍ଧାତି। ଓଘ ନ୍ତି କାମୋଘଂ ଭୱୋଘଂ ଦିଟ୍ଠୋଘଂ ଅୱିଜ୍ଜୋଘଂ। ଅତାରୀ ତି ଉତ୍ତରି ପତରି ସମତିକ୍କମି ୱୀତିୱତ୍ତୟୀତି – ଅଦ୍ଧା ହି ସୋ ଓଘମିମଂ ଅତାରି।
ତିଣ୍ଣୋ ଚ ପାରଂ ଅଖିଲୋ ଅକଙ୍ଖୋ ତି। ତିଣ୍ଣୋ ତି କାମୋଘଂ ତିଣ୍ଣୋ, ଭୱୋଘଂ ତିଣ୍ଣୋ, ଦିଟ୍ଠୋଘଂ ତିଣ୍ଣୋ, ଅୱିଜ୍ଜୋଘଂ ତିଣ୍ଣୋ, ସଂସାରପଥଂ ତିଣ୍ଣୋ ଉତ୍ତିଣ୍ଣୋ ନିତ୍ଥିଣ୍ଣୋ [ନିତ୍ତିଣ୍ଣୋ (ସ୍ୟା॰)] ଅତିକ୍କନ୍ତୋ ସମତିକ୍କନ୍ତୋ ୱୀତିୱତ୍ତୋ। ସୋ ୱୁତ୍ଥୱାସୋ [ୱୁଟ୍ଠୱାସୋ (ସ୍ୟା॰) ମହାନି॰ ୬] ଚିଣ୍ଣଚରଣୋ ଗତଦ୍ଧୋ ଗତଦିସୋ ଗତକୋଟିକୋ ପାଲିତବ୍ରହ୍ମଚରିୟୋ ଉତ୍ତମଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତୋ ଭାୱିତମଗ୍ଗୋ, ପହୀନକିଲେସୋ ପଟିୱିଦ୍ଧାକୁପ୍ପୋ ସଚ୍ଛିକତନିରୋଧୋ । ଦୁକ୍ଖଂ ତସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାତଂ, ସମୁଦୟୋ ପହୀନୋ, ମଗ୍ଗୋ ଭାୱିତୋ, ନିରୋଧୋ ସଚ୍ଛିକତୋ, ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଞ୍ଞାତଂ, ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଞ୍ଞାତଂ, ପହାତବ୍ବଂ ପହୀନଂ, ଭାୱେତବ୍ବଂ ଭାୱିତଂ, ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକତଂ। ସୋ ଉକ୍ଖିତ୍ତପଲିଘୋ ସଂକିଣ୍ଣପରିକ୍ଖୋ ଅବ୍ବୁଳ୍ହେସିକୋ ନିରଗ୍ଗଳୋ ଅରିୟୋ ପନ୍ନଦ୍ଧଜୋ ପନ୍ନଭାରୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ପଞ୍ଚଙ୍ଗୱିପ୍ପହୀନୋ ଛଳଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତୋ ଏକାରକ୍ଖୋ ଚତୁରାପସ୍ସେନୋ ପନୁଣ୍ଣପଚ୍ଚେକସଚ୍ଚୋ [ପଣୁନ୍ନପଚ୍ଚେକସଚ୍ଚୋ (କ॰)] ସମୱୟସଟ୍ଠେସନୋ ଅନାୱିଲସଙ୍କପ୍ପୋ ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟସଙ୍ଖାରୋ ସୁୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ ସୁୱିମୁତ୍ତପଞ୍ଞୋ କେୱଲୀ ୱୁସିତୱା ଉତ୍ତମପୁରିସୋ ପରମପୁରିସୋ ପରମପତ୍ତିପ୍ପତ୍ତୋ। ସୋ ନେୱ ଆଚିନାତି ନ ଅପଚିନାତି, ଅପଚିନିତ୍ୱା ଠିତୋ। ନେୱ ପଜହତି ନ ଉପାଦିୟତି, ପଜହିତ୍ୱା ଠିତୋ। ନେୱ ୱିସିନେତି ନ ଉସ୍ସିନେତି, ୱିସିନେତ୍ୱା ଠିତୋ। ନେୱ ୱିଧୂପେତି ନ ସନ୍ଧୂପେତି, ୱିଧୂପେତ୍ୱା ଠିତୋ। ଅସେକ୍ଖେନ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧେନ ସମନ୍ନାଗତତ୍ତା ଠିତୋ। ଅସେକ୍ଖେନ ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧେନ…ପେ॰… ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧେନ… ୱିମୁତ୍ତିକ୍ଖନ୍ଧେନ… ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନକ୍ଖନ୍ଧେନ ସମନ୍ନାଗତତ୍ତା ଠିତୋ। ସଚ୍ଚଂ ସମ୍ପଟିପାଦୟିତ୍ୱା [ପଟିପାଦୟିତ୍ୱା (ସ୍ୟା॰)] ଠିତୋ। ଏଜଂ ସମତିକ୍କମିତ୍ୱା ଠିତୋ। କିଲେସଗ୍ଗିଂ ପରିୟାଦିୟିତ୍ୱା ଠିତୋ। ଅପରିଗମନତାୟ ଠିତୋ। କଥଂ [କଟଂ (ସ୍ୟା॰) କାମସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସଟ୍ଠକଥା ଓଲୋକେତବ୍ବା] ସମାଦାୟ ଠିତୋ? ୱିମୁତ୍ତିପଟିସେୱନତାୟ ଠିତୋ । ମେତ୍ତାୟ ପାରିସୁଦ୍ଧିୟା ଠିତୋ। କରୁଣାୟ …ପେ॰… ମୁଦିତାୟ… ଉପେକ୍ଖାୟ ପାରିସୁଦ୍ଧିୟା ଠିତୋ। ଅଚ୍ଚନ୍ତପାରିସୁଦ୍ଧିୟା ଠିତୋ। ଅତମ୍ମୟତାୟ [ଅକମ୍ମଞ୍ଞତାୟ (ସ୍ୟା॰)] ପାରିସୁଦ୍ଧିୟା ଠିତୋ। ୱିମୁତ୍ତତ୍ତା ଠିତୋ। ସନ୍ତୁସ୍ସିତତ୍ତା ଠିତୋ। ଖନ୍ଧପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ। ଧାତୁପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ। ଆୟତନପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ। ଗତିପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ। ଉପପତ୍ତିପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ। ପଟିସନ୍ଧିପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ। ଭୱପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ। ସଂସାରପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ। ୱଟ୍ଟପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ। ଅନ୍ତିମଭୱେ ଠିତୋ। ଅନ୍ତିମେ ସମୁସ୍ସୟେ ଠିତୋ। ଅନ୍ତିମଦେହଧରୋ ଅରହା।
ତସ୍ସାୟଂ ପଚ୍ଛିମକୋ ଭୱୋ, ଚରିମୋୟଂ ସମୁସ୍ସୟୋ।
ଜାତିମରଣସଂସାରୋ, ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ପୁନବ୍ଭୱୋତି॥
ତିଣ୍ଣୋ ଚ ପାର ନ୍ତି ପାରଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ। ୟୋ ସୋ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ସୋ ପାରଗତୋ ପାରପ୍ପତ୍ତୋ ଅନ୍ତଗତୋ ଅନ୍ତପ୍ପତ୍ତୋ କୋଟିଗତୋ କୋଟିପ୍ପତ୍ତୋ ପରିୟନ୍ତଗତୋ ପରିୟନ୍ତପ୍ପତ୍ତୋ ୱୋସାନଗତୋ ୱୋସାନପ୍ପତ୍ତୋ ତାଣଗତୋ ତାଣପ୍ପତ୍ତୋ ଲେଣଗତୋ ଲେଣପ୍ପତ୍ତୋ ସରଣଗତୋ ସରଣପ୍ପତ୍ତୋ ଅଭୟଗତୋ ଅଭୟପ୍ପତ୍ତୋ ଅଚ୍ଚୁତଗତୋ ଅଚ୍ଚୁତପ୍ପତ୍ତୋ ଅମତଗତୋ ଅମତପ୍ପତ୍ତୋ ନିବ୍ବାନଗତୋ ନିବ୍ବାନପ୍ପତ୍ତୋ। ସୋ ୱୁତ୍ତୱାସୋ ଚିଣ୍ଣଚରଣୋ…ପେ॰… ଜାତିମରଣସଂସାରୋ, ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ପୁନବ୍ଭୱୋତି – ତିଣ୍ଣୋ ଚ ପାରଂ।
ଅଖିଲୋ ତି ରାଗୋ ଖିଲୋ, ଦୋସୋ ଖିଲୋ, ମୋହୋ ଖିଲୋ, କୋଧୋ ଖିଲୋ, ଉପନାହୋ ଖିଲୋ…ପେ॰… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରା ଖିଲା। ୟସ୍ସେତେ ଖିଲା ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢା ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅଖିଲୋ। ଅକଙ୍ଖୋ ତି ଦୁକ୍ଖେ କଙ୍ଖା, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟେ କଙ୍ଖା, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧେ କଙ୍ଖା, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ କଙ୍ଖା, ପୁବ୍ବନ୍ତେ କଙ୍ଖା, ଅପରନ୍ତେ କଙ୍ଖା, ପୁବ୍ବନ୍ତାପରନ୍ତେ କଙ୍ଖା, ଇଦପ୍ପଚ୍ଚୟତାପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଧମ୍ମେସୁ କଙ୍ଖା, ୟା ଏୱରୂପା କଙ୍ଖା କଙ୍ଖାୟନା କଙ୍ଖାୟିତତ୍ତଂ ୱିମତି ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଦ୍ୱେଳ୍ହକଂ ଦ୍ୱେଧାପଥୋ ସଂସୟୋ ଅନେକଂସଗ୍ଗାହୋ ଆସପ୍ପନା ପରିସପ୍ପନା ଅପରିୟୋଗାହନା ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ମନୋୱିଲେଖୋ। ୟସ୍ସେତେ କଙ୍ଖା ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢା ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅକଙ୍ଖୋତି – ତିଣ୍ଣୋ ଚ ପାରଂ ଅଖିଲୋ ଅକଙ୍ଖୋ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୟଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱେଦଗୁମାଭିଜଞ୍ଞା, ଅକିଞ୍ଚନଂ କାମଭୱେ ଅସତ୍ତଂ।
ଅଦ୍ଧା ହି ସୋ ଓଘମିମଂ ଅତାରି, ତିଣ୍ଣୋ ଚ ପାରଂ ଅଖିଲୋ ଅକଙ୍ଖୋ’’ତି॥
ୱିଦ୍ୱା ଚ ୟୋ ୱେଦଗୂ ନରୋ ଇଧ, ଭୱାଭୱେ ସଙ୍ଗମିମଂ ୱିସଜ୍ଜ।
ସୋ ୱୀତତଣ୍ହୋ ଅନୀଘୋ ନିରାସୋ, ଅତାରି ସୋ ଜାତିଜରନ୍ତି ବ୍ରୂମି॥
ୱିଦ୍ୱା ଚ ୟୋ ୱେଦଗୂ ନରୋ ଇଧା ତି। ୱିଦ୍ୱା ତି ୱିଜ୍ଜାଗତୋ ଞାଣୀ ୱିଭାୱୀ ମେଧାୱୀ। ୟୋ ତି ୟୋ ୟାଦିସୋ…ପେ॰… ମନୁସ୍ସୋ ୱା। ୱେଦଗୂ ତି ୱେଦା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଚତୂସୁ ମଗ୍ଗେସୁ ଞାଣଂ ପଞ୍ଞା ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଞ୍ଞାବଲଂ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ୱୀମଂସା ୱିପସ୍ସନା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି [ଞାଣଂ…ପେ॰… ସବ୍ବୱେଦମତିଚ୍ଚ ୱେଦଗୂ ସୋତି। (ସ୍ୟା॰) ପସ୍ସ ମହାନି॰ ୮୧] । ତେହି ୱେଦେହି ଜାତିଜରାମରଣସ୍ସ ଅନ୍ତଗତୋ ଅନ୍ତପ୍ପତ୍ତୋ କୋଟିଗତୋ କୋଟିପ୍ପତ୍ତୋ ପରିୟନ୍ତଗତୋ ପରିୟନ୍ତପ୍ପତ୍ତୋ ୱୋସାନଗତୋ ୱୋସାନପ୍ପତ୍ତୋ ତାଣଗତୋ ତାଣପ୍ପତ୍ତୋ ଲେଣଗତୋ ଲେଣପ୍ପତ୍ତୋ ସରଣଗତୋ ସରଣପ୍ପତ୍ତୋ ଅଭୟଗତୋ ଅଭୟପ୍ପତ୍ତୋ ଅଚ୍ଚୁତଗତୋ ଅଚ୍ଚୁତପ୍ପତ୍ତୋ ଅମତଗତୋ ଅମତପ୍ପତ୍ତୋ ନିବ୍ବାନଗତୋ ନିବ୍ବାନପ୍ପତ୍ତୋ। ୱେଦାନଂ ୱା ଅନ୍ତଗତୋତି ୱେଦଗୂ, ୱେଦେହି ୱା ଅନ୍ତଗତୋତି ୱେଦଗୂ, ସତ୍ତନ୍ନଂ ୱା ଧମ୍ମାନଂ ୱିଦିତତ୍ତା ୱେଦଗୂ। ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ୱିଦିତା ହୋତି, ୱିଚିକିଚ୍ଛା…ପେ॰… ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ… ରାଗୋ… ଦୋସୋ… ମୋହୋ… ମାନୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି। ୱିଦିତାସ୍ସ ହୋନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସଂକିଲେସିକା ପୋନୋଭୱିକା ସଦରା ଦୁକ୍ଖୱିପାକା ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣିୟା।
ୱେଦାନି ୱିଚେୟ୍ୟ କେୱଲାନି, [ସଭିୟାତି ଭଗୱା]
ସମଣାନଂ ୟାନୀଧତ୍ଥି ବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ।
ସବ୍ବୱେଦନାସୁ ୱୀତରାଗୋ, ସବ୍ବଂ ୱେଦମତିଚ୍ଚ ୱେଦଗୂ ସୋ॥
ନରୋ ତି ସତ୍ତୋ ନରୋ ମାନୱୋ ପୋସୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଜୀୱୋ ଜାଗୁ [ଜାତୁ (ସ୍ୟା॰)] ଜନ୍ତୁ ଇନ୍ଦଗୁ [ଇନ୍ଦଗୂ (ସ୍ୟା॰)] ମନୁଜୋ। ଇଧା ତି ଇମିସ୍ସା ଦିଟ୍ଠିୟା…ପେ॰… ଇମସ୍ମିଂ ମନୁସ୍ସଲୋକେତି – ୱିଦ୍ୱା ଚ ୟୋ ୱେଦଗୂ ନରୋ ଇଧ।
ଭୱାଭୱେ ସଙ୍ଗମିମଂ ୱିସଜ୍ଜା ତି। ଭୱାଭୱେ ତି ଭୱାଭୱେ କମ୍ମଭୱେ ପୁନବ୍ଭୱେ କାମଭୱେ, କମ୍ମଭୱେ କାମଭୱେ ପୁନବ୍ଭୱେ ରୂପଭୱେ, କମ୍ମଭୱେ ରୂପଭୱେ ପୁନବ୍ଭୱେ ଅରୂପଭୱେ, କମ୍ମଭୱେ ଅରୂପଭୱେ ପୁନବ୍ଭୱେ ପୁନପ୍ପୁନଭୱେ, ପୁନପ୍ପୁନଗତିୟା ପୁନପ୍ପୁନଉପପତ୍ତିୟା ପୁନପ୍ପୁନପଟିସନ୍ଧିୟା ପୁନପ୍ପୁନଅତ୍ତଭାୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତିୟା। ସଙ୍ଗା ତି ସତ୍ତ ସଙ୍ଗା – ରାଗସଙ୍ଗୋ, ଦୋସସଙ୍ଗୋ, ମୋହସଙ୍ଗୋ, ମାନସଙ୍ଗୋ, ଦିଟ୍ଠିସଙ୍ଗୋ, କିଲେସସଙ୍ଗୋ, ଦୁଚ୍ଚରିତସଙ୍ଗୋ। ୱିସଜ୍ଜା ତି ସଙ୍ଗେ ୱୋସଜ୍ଜେତ୍ୱା ୱା ୱିସଜ୍ଜ। ଅଥ ୱା, ସଙ୍ଗେ ବନ୍ଧେ ୱିବନ୍ଧେ ଆବନ୍ଧେ ଲଗ୍ଗେ ଲଗ୍ଗିତେ ପଲିବୁଦ୍ଧେ ବନ୍ଧନେ ଫୋଟୟିତ୍ୱା [ମୋଚୟିତ୍ୱା (ସ୍ୟା॰)] ୱା ୱିସଜ୍ଜ। ୟଥା ୟାନଂ ୱା ୱୟ୍ହଂ ୱା ରଥଂ ୱା ସକଟଂ ୱା ସନ୍ଦମାନିକଂ ୱା ସଜ୍ଜଂ ୱିସଜ୍ଜଂ କରୋନ୍ତି ୱିକୋପେନ୍ତି – ଏୱମେୱ ତେ ସଙ୍ଗେ ୱୋସଜ୍ଜେତ୍ୱା ୱା ୱିସଜ୍ଜ। ଅଥ ୱା, ସଙ୍ଗେ ବନ୍ଧେ ୱିବନ୍ଧେ ଆବନ୍ଧେ ଲଗ୍ଗେ ଲଗ୍ଗିତେ ପଲିବୁଦ୍ଧେ ବନ୍ଧନେ ଫୋଟୟିତ୍ୱା ୱା ୱିସଜ୍ଜାତି – ଭୱାଭୱେ ସଙ୍ଗମିମଂ ୱିସଜ୍ଜ।
ସୋ ୱୀତତଣ୍ହୋ ଅନୀଘୋ ନିରାସୋ, ଅତାରି ସୋ ଜାତିଜରନ୍ତି ବ୍ରୂମୀ ତି। ତଣ୍ହା ତି ରୂପତଣ୍ହା…ପେ॰… ଧମ୍ମତଣ୍ହା… ୟସ୍ସେସା ତଣ୍ହା ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢା, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ୱୀତତଣ୍ହୋ ୱିଗତତଣ୍ହୋ ଚତ୍ତତଣ୍ହୋ ୱନ୍ତତଣ୍ହୋ ମୁତ୍ତତଣ୍ହୋ ପହୀନତଣ୍ହୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠତଣ୍ହୋ ୱୀତରାଗୋ ଚତ୍ତରାଗୋ ପହୀନରାଗୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠରାଗୋ ନିଚ୍ଛାତୋ ନିବ୍ବୁତୋ ସୀତିଭୂତୋ ସୁଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ବ୍ରହ୍ମଭୂତେନ ଅତ୍ତନା ୱିହରତୀତି – ସୋ ୱୀତତଣ୍ହୋ। ଅନୀଘୋ ତି ରାଗୋ ନୀଘୋ, ଦୋସୋ ନୀଘୋ, ମୋହୋ ନୀଘୋ, କୋଧୋ ନୀଘୋ, ଉପନାହୋ ନୀଘୋ…ପେ॰… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରା ନୀଘା। ୟସ୍ସେତେ ନୀଘା ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢା, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅନୀଘୋ। ନିରାସୋ ତି ଆସା ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ୟସ୍ସେସା ଆସା ତଣ୍ହା ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢା, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ନିରାସୋ। ଜାତୀ ତି ୟା ତେସଂ ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ…ପେ॰… ଆୟତନାନଂ ପଟିଲାଭୋ। ଜରା ତି ୟା ତେସଂ ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ …ପେ॰… ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ପରିପାକୋ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଜରା। ସୋ ୱୀତତଣ୍ହୋ ଅନୀଘୋ ନିରାସୋ, ଅତାରି ସୋ ଜାତିଜରନ୍ତି ବ୍ରୂମୀ ତି ୟୋ ସୋ ୱୀତତଣ୍ହୋ ଅନୀଘୋ ଚ ନିରାସୋ ଚ, ସୋ ଖୋ ଜାତିଜରାମରଣଂ ଅତରି ଉତ୍ତରି ପତରି ସମତିକ୍କମି ୱୀତିୱତ୍ତୟୀତି ବ୍ରୂମି ଆଚିକ୍ଖାମି ଦେସେମି ପଞ୍ଞପେମି ପଟ୍ଠପେମି ୱିୱରାମି ୱିଭଜାମି ଉତ୍ତାନୀକରୋମି ପକାସେମୀତି – ସୋ ୱୀତତଣ୍ହୋ ଅନୀଘୋ ନିରାସୋ, ଅତାରି ସୋ ଜାତିଜରନ୍ତି ବ୍ରୂମି। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୱିଦ୍ୱା ଚ ୟୋ ୱେଦଗୂ ନରୋ ଇଧ, ଭୱାଭୱେ ସଙ୍ଗମିମଂ ୱିସଜ୍ଜ।
ସୋ ୱୀତତଣ୍ହୋ ଅନୀଘୋ ନିରାସୋ, ଅତାରି ସୋ ଜାତିଜରନ୍ତି ବ୍ରୂମୀ’’ତି॥
ସହ ଗାଥାପରିୟୋସାନା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ମେ, ଭନ୍ତେ ଭଗୱା, ସାୱକୋହମସ୍ମୀତି।
ମେତ୍ତଗୂମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।
୫. ଧୋତକମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସୋ
ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତଂ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଧୋତକୋ]
ୱାଚାଭିକଙ୍ଖାମି ମହେସି ତୁୟ୍ହଂ।
ତୱ ସୁତ୍ୱାନ ନିଗ୍ଘୋସଂ, ସିକ୍ଖେ ନିବ୍ବାନମତ୍ତନୋ॥
ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତ ନ୍ତି। ପୁଚ୍ଛାମୀ ତି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ଅଦିଟ୍ଠଜୋତନା ପୁଚ୍ଛା, ଦିଟ୍ଠସଂସନ୍ଦନା ପୁଚ୍ଛା, ୱିମତିଚ୍ଛେଦନା ପୁଚ୍ଛା…ପେ॰… ଇମା ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା…ପେ॰… ନିବ୍ବାନପୁଚ୍ଛା। ପୁଚ୍ଛାମି ତ ନ୍ତି ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ୟାଚାମି ତଂ ଅଜ୍ଝେସାମି ତଂ ପସାଦେମି ତଂ, କଥୟସ୍ସୁ ମେତି – ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନମେତଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି। ବ୍ରୂହି ମେତ ନ୍ତି ବ୍ରୂହି ଆଚିକ୍ଖାହି ଦେସେହି ପଞ୍ଞପେହି ପଟ୍ଠପେହି ୱିୱରାହି ୱିଭଜାହି ଉତ୍ତାନୀକରୋହି ପକାସେହୀତି – ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତଂ।
ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଧୋତକୋ ତି। ଇଚ୍ଚା ତି ପଦସନ୍ଧି…ପେ॰… ଆୟସ୍ମା ତି ପିୟୱଚନଂ ଗରୁୱଚନଂ ସଗାରୱସପ୍ପତିସ୍ସାଧିୱଚନମେତଂ ଆୟସ୍ମାତି। ଧୋତକୋ ତି ତସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ନାମଂ ସଙ୍ଖା ସମଞ୍ଞା ପଞ୍ଞତ୍ତି ୱୋହାରୋ ନାମଂ ନାମକମ୍ମଂ ନାମଧେୟ୍ୟଂ ନିରୁତ୍ତି ବ୍ୟଞ୍ଜନଂ ଅଭିଲାପୋତି – ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଧୋତକୋ।
ୱାଚାଭିକଙ୍ଖାମି ମହେସି ତୁୟ୍ହ ନ୍ତି ତୁୟ୍ହଂ ୱଚନଂ ବ୍ୟପ୍ପଥଂ ଦେସନଂ ଅନୁସାସନଂ ଅନୁସିଟ୍ଠଂ କଙ୍ଖାମି ଅଭିକଙ୍ଖାମି ଇଚ୍ଛାମି ସାଦିୟାମି ପତ୍ଥୟାମି ପିହୟାମି ଅଭିଜପ୍ପାମି। ମହେସୀ ତି କିଂ ମହେସି ଭଗୱା? ମହନ୍ତଂ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧଂ ଏସୀ ଗୱେସୀ ପରିୟେସୀତି ମହେସି…ପେ॰… କହଂ ନରାସଭୋତି ମହେସୀତି – ୱାଚାଭିକଙ୍ଖାମି ମହେସି ତୁୟ୍ହଂ।
ତୱ ସୁତ୍ୱାନ ନିଗ୍ଘୋସ ନ୍ତି ତୁୟ୍ହଂ ୱଚନଂ ବ୍ୟପ୍ପଥଂ ଦେସନଂ ଅନୁସାସନଂ ଅନୁସିଟ୍ଠଂ ସୁତ୍ୱା ସୁଣିତ୍ୱା ଉଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଉପଧାରୟିତ୍ୱା ଉପଲକ୍ଖୟିତ୍ୱାତି – ତୱ ସୁତ୍ୱାନ ନିଗ୍ଘୋସଂ।
ସିକ୍ଖେ ନିବ୍ବାନମତ୍ତନୋ ତି। ସିକ୍ଖା ତି ତିସ୍ସୋ ସିକ୍ଖା – ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖା, ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖା, ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା…ପେ॰… ଅୟଂ ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା। ନିବ୍ବାନମତ୍ତନୋ ତି ଅତ୍ତନୋ ରାଗସ୍ସ ନିବ୍ବାପନାୟ, ଦୋସସ୍ସ ନିବ୍ବାପନାୟ, ମୋହସ୍ସ ନିବ୍ବାପନାୟ, କୋଧସ୍ସ ନିବ୍ବାପନାୟ , ଉପନାହସ୍ସ ନିବ୍ବାପନାୟ…ପେ॰… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରାନଂ ସମାୟ ଉପସମାୟ ୱୂପସମାୟ ନିବ୍ବାପନାୟ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାୟ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ଅଧିସୀଲମ୍ପି ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅଧିଚିତ୍ତମ୍ପି ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅଧିପଞ୍ଞମ୍ପି ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ। ଇମା ତିସ୍ସୋ ସିକ୍ଖାୟୋ ଆୱଜ୍ଜନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ପସ୍ସନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଚିତ୍ତଂ ପଦହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ସଦ୍ଧାୟ ଅଧିମୁଚ୍ଚନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ୱୀରିୟଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଚିତ୍ତଂ ସମାଦହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ପଞ୍ଞାୟ ପଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ପହାତବ୍ବଂ ପଜହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଭାୱେତବ୍ବଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଆଚରେୟ୍ୟ ସମାଚରେୟ୍ୟ ସମାଦାୟ ୱତ୍ତେୟ୍ୟାତି – ସିକ୍ଖେ ନିବ୍ବାନମତ୍ତନୋ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତଂ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଧୋତକୋ]
ୱାଚାଭିକଙ୍ଖାମି ମହେସି ତୁୟ୍ହଂ।
ତୱ ସୁତ୍ୱାନ ନିଗ୍ଘୋସଂ, ସିକ୍ଖେ ନିବ୍ବାନମତ୍ତନୋ’’ତି॥
ତେନହାତପ୍ପଂ କରୋହି, [ଧୋତକାତି ଭଗୱା]
ଇଧେୱ ନିପକୋ ସତୋ।
ଇତୋ ସୁତ୍ୱାନ ନିଗ୍ଘୋସଂ, ସିକ୍ଖେ ନିବ୍ବାନମତ୍ତନୋ॥
ତେନହାତପ୍ପଂ କରୋହୀ ତି ଆତପ୍ପଂ କରୋହି, ଉସ୍ସାହଂ କରୋହି, ଉସ୍ସୋଳ୍ହିଂ କରୋହି, ଥାମଂ କରୋହି, ଧିତିଂ କରୋହି, ୱୀରିୟଂ କରୋହି, ଛନ୍ଦଂ ଜନେହି ସଞ୍ଜନେହି ଉପଟ୍ଠପେହି ସମୁଟ୍ଠପେହି ନିବ୍ବତ୍ତେହି ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେହୀତି – ତେନହାତପ୍ପଂ କରୋହି।
ଧୋତକା ତି ଭଗୱା ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ନାମେନ ଆଲପତି। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନମେତଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – ଧୋତକାତି ଭଗୱା।
ଇଧେୱ ନିପକୋ ସତୋ ତି। ଇଧା ତି ଇମିସ୍ସା ଦିଟ୍ଠିୟା ଇମିସ୍ସା ଖନ୍ତିୟା ଇମିସ୍ସା ରୁଚିୟା ଇମସ୍ମିଂ ଆଦାୟେ ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମେ ଇମସ୍ମିଂ ୱିନୟେ ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ଇମସ୍ମିଂ ପାୱଚନେ ଇମସ୍ମିଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେ ଇମସ୍ମିଂ ସତ୍ଥୁସାସନେ ଇମସ୍ମିଂ ଅତ୍ତଭାୱେ ଇମସ୍ମିଂ ମନୁସ୍ସଲୋକେ। ନିପକୋ ତି ନିପକୋ ପଣ୍ଡିତୋ ପଞ୍ଞୱା ବୁଦ୍ଧିମା ଞାଣୀ ୱିଭାୱୀ ମେଧାୱୀ। ସତୋ ତି ଚତୂହି କାରଣେହି ସତୋ – କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତୋ…ପେ॰… ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସତୋତି – ଇଧେୱ ନିପକୋ ସତୋ।
ଇତୋ ସୁତ୍ୱାନ ନିଗ୍ଘୋସ ନ୍ତି ଇତୋ ମୟ୍ହଂ ୱଚନଂ ବ୍ୟପ୍ପଥଂ ଦେସନଂ ଅନୁସାସନଂ ଅନୁସିଟ୍ଠଂ ସୁତ୍ୱା ସୁଣିତ୍ୱା ଉଗ୍ଗଣ୍ହିତ୍ୱା ଉପଧାରୟିତ୍ୱା ଉପଲକ୍ଖୟିତ୍ୱାତି – ଇତୋ ସୁତ୍ୱାନ ନିଗ୍ଘୋସଂ।
ସିକ୍ଖେ ନିବ୍ବାନମତ୍ତନୋ ତି। ସିକ୍ଖା ତି ତିସ୍ସୋ ସିକ୍ଖା – ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖା, ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖା, ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା…ପେ॰… ଅୟଂ ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା। ନିବ୍ବାନମତ୍ତନୋ ତି ଅତ୍ତନୋ ରାଗସ୍ସ ନିବ୍ବାପନାୟ, ଦୋସସ୍ସ ନିବ୍ବାପନାୟ, ମୋହସ୍ସ ନିବ୍ବାପନାୟ, କୋଧସ୍ସ ନିବ୍ବାପନାୟ, ଉପନାହସ୍ସ ନିବ୍ବାପନାୟ…ପେ॰… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରାନଂ ସମାୟ ଉପସମାୟ ୱୂପସମାୟ ନିବ୍ବାପନାୟ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାୟ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ଅଧିସୀଲମ୍ପି ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅଧିଚିତ୍ତମ୍ପି ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅଧିପଞ୍ଞମ୍ପି ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ। ଇମା ତିସ୍ସୋ ସିକ୍ଖାୟୋ ଆୱଜ୍ଜନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଆଚରେୟ୍ୟ ସମାଚରେୟ୍ୟ ସମାଦାୟ ୱତ୍ତେୟ୍ୟାତି – ସିକ୍ଖେ ନିବ୍ବାନମତ୍ତନୋ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ତେନହାତପ୍ପଂ କରୋହି, [ଧୋତକାତି ଭଗୱା]
ଇଧେୱ ନିପକୋ ସତୋ।
ଇତୋ ସୁତ୍ୱାନ ନିଗ୍ଘୋସଂ, ସିକ୍ଖେ ନିବ୍ବାନମତ୍ତନୋ’’ତି॥
ପସ୍ସାମହଂ ଦେୱମନୁସ୍ସଲୋକେ, ଅକିଞ୍ଚନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣମିରିୟମାନଂ।
ତଂ ତଂ ନମସ୍ସାମି ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ, ପମୁଞ୍ଚ ମଂ ସକ୍କ କଥଂକଥାହି॥
ପସ୍ସାମହଂ ଦେୱମନୁସ୍ସଲୋକେ ତି। ଦେୱା ତି ତୟୋ ଦେୱା – ସମ୍ମୁତିଦେୱା, ଉପପତ୍ତିଦେୱା, ୱିସୁଦ୍ଧିଦେୱା। କତମେ ସମ୍ମୁତିଦେୱା? ସମ୍ମୁତିଦେୱା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ରାଜାନୋ ଚ ରାଜକୁମାରା ଚ ଦେୱିୟୋ ଚ। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ସମ୍ମୁତିଦେୱା। କତମେ ଉପପତ୍ତିଦେୱା? ଉପପତ୍ତିଦେୱା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଚାତୁମହାରାଜିକା ଦେୱା ତାୱତିଂସା ଦେୱା ୟାମା ଦେୱା ତୁସିତା ଦେୱା ନିମ୍ମାନରତୀ ଦେୱା ପରନିମ୍ମିତୱସୱତ୍ତୀ ଦେୱା ବ୍ରହ୍ମକାୟିକା ଦେୱା ୟେ ଚ ଦେୱା ତଦୁତ୍ତରି [ତତ୍ରୁପରି (ସ୍ୟା॰)] । ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଉପପତ୍ତିଦେୱା। କତମେ ୱିସୁଦ୍ଧିଦେୱା? ୱିସୁଦ୍ଧିଦେୱା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ତଥାଗତସାୱକା ଅରହନ୍ତୋ ଖୀଣାସୱା ୟେ ଚ ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧା। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱିସୁଦ୍ଧିଦେୱା। ଭଗୱା ସମ୍ମୁତିଦେୱାନଞ୍ଚ ଉପପତ୍ତିଦେୱାନଞ୍ଚ ୱିସୁଦ୍ଧିଦେୱାନଞ୍ଚ ଦେୱୋ ଚ ଅତିଦେୱୋ ଚ ଦେୱାତିଦେୱୋ ଚ ସୀହସୀହୋ ନାଗନାଗୋ ଗଣିଗଣୀ ମୁନିମୁନୀ ରାଜରାଜା। ପସ୍ସାମହଂ ଦେୱମନୁସ୍ସଲୋକେ ତି ମନୁସ୍ସଲୋକେ ଦେୱଂ ପସ୍ସାମି ଅତିଦେୱଂ ପସ୍ସାମି ଦେୱାତିଦେୱଂ ପସ୍ସାମି ଦକ୍ଖାମି ଓଲୋକେମି ନିଜ୍ଝାୟାମି ଉପପରିକ୍ଖାମୀତି – ପସ୍ସାମହଂ ଦେୱମନୁସ୍ସଲୋକେ।
ଆକିଞ୍ଚନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣମିରିୟମାନ ନ୍ତି। ଅକିଞ୍ଚନ ନ୍ତି ରାଗକିଞ୍ଚନଂ ଦୋସକିଞ୍ଚନଂ ମୋହକିଞ୍ଚନଂ ମାନକିଞ୍ଚନଂ ଦିଟ୍ଠିକିଞ୍ଚନଂ କିଲେସକିଞ୍ଚନଂ ଦୁଚ୍ଚରିତକିଞ୍ଚନଂ, ତେ କିଞ୍ଚନା ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା, ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ ଅକିଞ୍ଚନୋ। ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ତି ଭଗୱା ସତ୍ତନ୍ନଂ ଧମ୍ମାନଂ ବାହିତତ୍ତା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ – ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ବାହିତା ହୋତି, ୱିଚିକିଚ୍ଛା ବାହିତା ହୋତି, ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ ବାହିତୋ ହୋତି, ରାଗୋ ବାହିତୋ ହୋତି, ଦୋସୋ ବାହିତୋ ହୋତି, ମୋହୋ ବାହିତୋ ହୋତି, ମାନୋ ବାହିତୋ ହୋତି, ବାହିତାସ୍ସ ହୋନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସଂକିଲେସିକା ପୋନୋଭୱିକା ସଦରା ଦୁକ୍ଖୱିପାକା ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣିୟା।
ବାହିତ୍ୱା ସବ୍ବପାପକାନି, [ସଭିୟାତି ଭଗୱା]
ୱିମଲୋ ସାଧୁସମାହିତୋ ଠିତତ୍ତୋ।
ସଂସାରମତିଚ୍ଚ କେୱଲୀ ସୋ, ଅସିତୋ ତାଦି ପୱୁଚ୍ଚତେ ସ ବ୍ରହ୍ମାତି॥
ଇରିୟମାନ ନ୍ତି ଚରନ୍ତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଇରିୟନ୍ତଂ ୱତ୍ତେନ୍ତଂ ପାଲେନ୍ତଂ ୟପେନ୍ତଂ ୟାପେନ୍ତନ୍ତି – ଅକିଞ୍ଚନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣମିରିୟମାନଂ।
ତଂ ତଂ ନମସ୍ସାମି ସମନ୍ତଚକ୍ଖୂ ତି। ତ ନ୍ତି ଭଗୱନ୍ତଂ ଭଣତି। ନମସ୍ସାମୀ ତି କାୟେନ ୱା ନମସ୍ସାମି, ୱାଚାୟ ୱା ନମସ୍ସାମି, ଚିତ୍ତେନ ୱା ନମସ୍ସାମି, ଅନ୍ୱତ୍ଥପଟିପତ୍ତିୟା ୱା ନମସ୍ସାମି, ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପଟିପତ୍ତିୟା ୱା ନମସ୍ସାମି ସକ୍କରୋମି ଗରୁଂ କରୋମି ମାନେମି ପୂଜେମି। ସମନ୍ତଚକ୍ଖୂ ତି ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ ୱୁଚ୍ଚତି ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣଂ। ଭଗୱା ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣେନ ଉପେତୋ ସମୁପେତୋ ଉପାଗତୋ ସମୁପାଗତୋ ଉପପନ୍ନୋ ସମୁପପନ୍ନୋ ସମନ୍ନାଗତୋ।
‘‘ନ ତସ୍ସ ଅଦ୍ଦିଟ୍ଠମିଧତ୍ଥି [ଅଦିଟ୍ଠମିଧତ୍ଥି (ସ୍ୟା॰ କ॰) ମହାନି॰ ୧୫୬] କିଞ୍ଚି, ଅଥୋ ଅୱିଞ୍ଞାତମଜାନିତବ୍ବଂ।
ସବ୍ବଂ ଅଭିଞ୍ଞାସି ୟଦତ୍ଥି ନେୟ୍ୟଂ, ତଥାଗତୋ ତେନ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୂ’’ତି॥
ତଂ ତଂ ନମସ୍ସାମି ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ।
ପମୁଞ୍ଚ ମଂ ସକ୍କ କଥଂକଥାହୀ ତି। ସକ୍କା ତି ସକ୍କୋ ଭଗୱା ସକ୍ୟକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋତିପି ସକ୍କୋ। ଅଥ ୱା, ଅଡ୍ଢୋ [ଅଦ୍ଧୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ମହଦ୍ଧନୋ ଧନୱାତିପି ସକ୍କୋ। ତସ୍ସିମାନି ଧନାନି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସଦ୍ଧାଧନଂ ସୀଲଧନଂ ହିରିଧନଂ ଓତ୍ତପ୍ପଧନଂ ସୁତଧନଂ ଚାଗଧନଂ ପଞ୍ଞାଧନଂ ସତିପଟ୍ଠାନଧନଂ ସମ୍ମପ୍ପଧାନଧନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଧନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟଧନଂ ବଲଧନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଧନଂ ମଗ୍ଗଧନଂ ଫଲଧନଂ ନିବ୍ବାନଧନଂ। ଇମେହି ଅନେକୱିଧେହି ଧନରତନେହି ଅଡ୍ଢୋ ମହଦ୍ଧନୋ ଧନୱାତିପି ସକ୍କୋ। ଅଥ ୱା, ସକ୍କୋ ପହୁ ୱିସୱୀ ଅଲମତ୍ତୋ ସୂରୋ ୱୀରୋ ୱିକ୍କନ୍ତୋ ଅଭୀରୂ ଅଚ୍ଛମ୍ଭୀ ଅନୁତ୍ରାସୀ ଅପଲାୟୀ ପହୀନଭୟଭେରୱୋ ୱିଗତଲୋମହଂସୋତିପି ସକ୍କୋ । କଥଂକଥା ୱୁଚ୍ଚତି ୱିଚିକିଚ୍ଛା। ଦୁକ୍ଖେ କଙ୍ଖା, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟେ କଙ୍ଖା, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧେ କଙ୍ଖା, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ କଙ୍ଖା, ପୁବ୍ବନ୍ତେ କଙ୍ଖା, ଅପରନ୍ତେ କଙ୍ଖା, ପୁବ୍ବନ୍ତାପରନ୍ତେ କଙ୍ଖା, ଇଦପ୍ପଚ୍ଚୟତାପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଧମ୍ମେସୁ କଙ୍ଖା। ୟା ଏୱରୂପା କଙ୍ଖା କଙ୍ଖାୟନା କଙ୍ଖାୟିତତ୍ତଂ ୱିମତି ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଦ୍ୱେଳ୍ହକଂ ଦ୍ୱେଧାପଥୋ ସଂସୟୋ ଅନେକଂସଗ୍ଗାହୋ ଆସପ୍ପନା ପରିସପ୍ପନା ଅପରିୟୋଗାହନା ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ମନୋୱିଲେଖୋ। ପମୁଞ୍ଚ ମଂ ସକ୍କ କଥଂକଥାହୀ ତି ମୁଞ୍ଚ ମଂ ପମୁଞ୍ଚ ମଂ ମୋଚେହି ମଂ ପମୋଚେହି ମଂ ଉଦ୍ଧର ମଂ ସମୁଦ୍ଧର ମଂ ୱୁଟ୍ଠାପେହି ମଂ କଥଂକଥାସଲ୍ଲତୋତି – ପମୁଞ୍ଚ ମଂ ସକ୍କ କଥଂକଥାହି। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ପସ୍ସାମହଂ ଦେୱମନୁସ୍ସଲୋକେ, ଅକିଞ୍ଚନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣମିରିୟମାନଂ।
ତଂ ତଂ ନମସ୍ସାମି ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ, ପମୁଞ୍ଚ ମଂ ସକ୍କ କଥଂକଥାହୀ’’ତି॥
ନାହଂ ସହିସ୍ସାମି ପମୋଚନାୟ, କଥଂକଥିଂ ଧୋତକ କଞ୍ଚି ଲୋକେ।
ଧମ୍ମଞ୍ଚ ସେଟ୍ଠଂ ଆଜାନମାନୋ, ଏୱଂ ତୁୱଂ ଓଘମିମଂ ତରେସି॥
ନାହଂ ସହିସ୍ସାମି [ସମୀହାମି (କ॰)] ପମୋଚନାୟା ତି ନାହଂ ତଂ ସକ୍କୋମି ମୁଞ୍ଚିତୁଂ ପମୁଞ୍ଚିତୁଂ ମୋଚେତୁଂ ପମୋଚେତୁଂ ଉଦ୍ଧରିତୁଂ ସମୁଦ୍ଧରିତୁଂ ଉଟ୍ଠାପେତୁଂ ସମୁଟ୍ଠାପେତୁଂ କଥଂକଥାସଲ୍ଲତୋତି। ଏୱମ୍ପି ନାହଂ ସହିସ୍ସାମି ପମୋଚନାୟ। ଅଥ ୱା, ନ ଈହାମି ନ ସମୀହାମି ନ ଉସ୍ସହାମି ନ ୱାୟମାମି ନ ଉସ୍ସାହଂ କରୋମି ନ ଉସ୍ସୋଳ୍ହିଂ କରୋମି ନ ଥାମଂ କରୋମି ନ ଧିତିଂ କରୋମି ନ ୱୀରିୟଂ କରୋମି ନ ଛନ୍ଦଂ ଜନେମି ନ ସଞ୍ଜନେମି ନ ନିବ୍ବତ୍ତେମି ନ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେମି ଅସ୍ସଦ୍ଧେ ପୁଗ୍ଗଲେ ଅଚ୍ଛନ୍ଦିକେ କୁସୀତେ ହୀନୱୀରିୟେ ଅପ୍ପଟିପଜ୍ଜମାନେ ଧମ୍ମଦେସନାୟାତି। ଏୱମ୍ପି ନାହଂ ସହିସ୍ସାମି ପମୋଚନାୟ। ଅଥ ୱା, ନତ୍ଥଞ୍ଞୋ କୋଚି ମୋଚେତା। ତେ ୟଦି ମୋଚେୟ୍ୟୁଂ ସକେନ ଥାମେନ ସକେନ ବଲେନ ସକେନ ୱୀରିୟେନ ସକେନ ପରକ୍କମେନ ସକେନ ପୁରିସଥାମେନ ସକେନ ପୁରିସବଲେନ ସକେନ ପୁରିସୱୀରିୟେନ ସକେନ ପୁରିସପରକ୍କମେନ ଅତ୍ତନା ସମ୍ମାପଟିପଦଂ ଅନୁଲୋମପଟିପଦଂ ଅପଚ୍ଚନୀକପଟିପଦଂ ଅନ୍ୱତ୍ଥପଟିପଦଂ ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପଟିପଦଂ ପଟିପଜ୍ଜମାନା ମୋଚେୟ୍ୟୁନ୍ତି। ଏୱମ୍ପି ନାହଂ ସହିସ୍ସାମି ପମୋଚନାୟ।
ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ସୋ ୱତ, ଚୁନ୍ଦ, ଅତ୍ତନା ପଲିପପଲିପନ୍ନୋ ପରଂ ପଲିପପଲିପନ୍ନଂ ଉଦ୍ଧରିସ୍ସତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ସୋ ୱତ, ଚୁନ୍ଦ, ଅତ୍ତନା ଅଦନ୍ତୋ ଅୱିନୀତୋ ଅପରିନିବ୍ବୁତୋ ପରଂ ଦମେସ୍ସତି ୱିନେସ୍ସତି ପରିନିବ୍ବାପେସ୍ସତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତୀତି। ଏୱମ୍ପି ନାହଂ ସହିସ୍ସାମି ପମୋଚନାୟ।
ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା –
‘‘ଅତ୍ତନା ହି [ଅତ୍ତନାୱ (ବହୂସୁ) ଧ॰ ପ॰ ୧୬୫] କତଂ ପାପଂ, ଅତ୍ତନା ସଂକିଲିସ୍ସତି।
ଅତ୍ତନା ଅକତଂ ପାପଂ, ଅତ୍ତନାୱ ୱିସୁଜ୍ଝତି।
ସୁଦ୍ଧି ଅସୁଦ୍ଧି ପଚ୍ଚତ୍ତଂ, ନାଞ୍ଞୋ ଅଞ୍ଞଂ ୱିସୋଧୟେ’’ତି॥
ଏୱମ୍ପି ନାହଂ ସହିସ୍ସାମି ପମୋଚନାୟ।
ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ତିଟ୍ଠତେୱ ନିବ୍ବାନଂ ତିଟ୍ଠତି ନିବ୍ବାନଗାମିମଗ୍ଗୋ ତିଟ୍ଠାମହଂ ସମାଦପେତା, ଅଥ ଚ ପନ ମମ ସାୱକା ମୟା ଏୱଂ ଓୱଦିୟମାନା ଏୱଂ ଅନୁସାସିୟମାନା ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଅଚ୍ଚନ୍ତନିଟ୍ଠଂ ନିବ୍ବାନଂ ଆରାଧେନ୍ତି ଏକଚ୍ଚେ ନାରାଧେନ୍ତୀତି। ଏତ୍ଥ କ୍ୟାହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ କରୋମି? ମଗ୍ଗକ୍ଖାୟୀ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ତଥାଗତୋ। ମଗ୍ଗଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଆଚିକ୍ଖତି। ଅତ୍ତନା ପଟିପଜ୍ଜମାନା ମୁଚ୍ଚେୟ୍ୟୁନ୍ତି [ମୁଞ୍ଚେୟ୍ୟୁନ୍ତି (ସ୍ୟା॰)] । ଏୱମ୍ପି ନାହଂ ସହିସ୍ସାମି ପମୋଚନାୟ’’।
କଥଂକଥିଂ ଧୋତକ କଞ୍ଚି ଲୋକେ ତି କଥଂକଥିଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ସକଙ୍ଖଂ ସଖିଲଂ ସଦ୍ୱେଳ୍ହକଂ ସୱିଚିକିଚ୍ଛଂ। କଞ୍ଚୀ ତି କଞ୍ଚି ଖତ୍ତିୟଂ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱା ୱେସ୍ସଂ ୱା ସୁଦ୍ଦଂ ୱା ଗହଟ୍ଠଂ ୱା ପବ୍ବଜିତଂ ୱା ଦେୱଂ ୱା ମନୁସ୍ସଂ ୱା। ଲୋକେ ତି ଅପାୟଲୋକେ…ପେ॰… ଆୟତନଲୋକେତି – କଥଂକଥିଂ ଧୋତକ କଞ୍ଚି ଲୋକେ।
ଧମ୍ମଞ୍ଚ ସେଟ୍ଠଂ ଆଜାନମାନୋ ତି ଧମ୍ମଂ ସେଟ୍ଠଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ। ୟୋ ସୋ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ସେଟ୍ଠ ନ୍ତି ଅଗ୍ଗଂ ସେଟ୍ଠଂ ୱିସେଟ୍ଠଂ ପାମୋକ୍ଖଂ ଉତ୍ତମଂ ପୱରଂ ଧମ୍ମଂ ଆଜାନମାନୋ ୱିଜାନମାନୋ ପଟିୱିଜାନମାନୋ ପଟିୱିଜ୍ଝମାନୋତି – ଧମ୍ମଞ୍ଚ ସେଟ୍ଠଂ ଆଜାନମାନୋ।
ଏୱଂ ତୁୱଂ ଓଘମିମଂ ତରେସୀ ତି ଏୱଂ କାମୋଘଂ ଭୱୋଘଂ ଦିଟ୍ଠୋଘଂ ଅୱିଜ୍ଜୋଘଂ ତରେୟ୍ୟାସି ଉତ୍ତରେୟ୍ୟାସି ପତରେୟ୍ୟାସି ସମତିକ୍କମେୟ୍ୟାସି ୱୀତିୱତ୍ତେୟ୍ୟାସୀତି – ଏୱଂ ତୁୱଂ ଓଘମିମଂ ତରେସି। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ନାହଂ ସହିସ୍ସାମି ପମୋଚନାୟ, କଥଂକଥିଂ ଧୋତକ କଞ୍ଚି ଲୋକେ।
ଧମ୍ମଞ୍ଚ ସେଟ୍ଠଂ ଆଜାନମାନୋ, ଏୱଂ ତୁୱଂ ଓଘମିମଂ ତରେସୀ’’ତି॥
ଅନୁସାସ ବ୍ରହ୍ମେ କରୁଣାୟମାନୋ, ୱିୱେକଧମ୍ମଂ ୟମହଂ ୱିଜଞ୍ଞଂ।
ୟଥାହଂ ଆକାସୋୱ [ଆକାସୋ ଚ (ସ୍ୟା॰)] ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜମାନୋ [ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝମାନୋ (ସ୍ୟା॰)] , ଇଧେୱ ସନ୍ତୋ ଅସିତୋ ଚରେୟ୍ୟଂ॥
ଅନୁସାସ ବ୍ରହ୍ମେ କରୁଣାୟମାନୋ ତି ଅନୁସାସ ବ୍ରହ୍ମେ ଅନୁଗ୍ଗଣ୍ହ ବ୍ରହ୍ମେ ଅନୁକମ୍ପ ବ୍ରହ୍ମେତି – ଅନୁସାସ ବ୍ରହ୍ମେ। କରୁଣାୟମାନୋ ତି କରୁଣାୟମାନୋ ଅନୁଦୟମାନୋ [ଅନୁଦ୍ଦୟମାନୋ (ବହୂସୁ)] ଅନୁରକ୍ଖମାନୋ ଅନୁଗ୍ଗଣ୍ହମାନୋ ଅନୁକମ୍ପମାନୋତି – ଅନୁସାସ ବ୍ରହ୍ମେ କରୁଣାୟମାନୋ।
ୱିୱେକଧମ୍ମଂ ୟମହଂ ୱିଜଞ୍ଞ ନ୍ତି ୱିୱେକଧମ୍ମଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ। ୟୋ ସୋ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ୟମହଂ ୱିଜଞ୍ଞ ନ୍ତି ୟମହଂ ଜାନେୟ୍ୟଂ ଆଜାନେୟ୍ୟଂ ୱିଜାନେୟ୍ୟଂ ପଟିୱିଜାନେୟ୍ୟଂ ପଟିୱିଜ୍ଝେୟ୍ୟଂ ଅଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟଂ ଫସ୍ସେୟ୍ୟଂ ସଚ୍ଛିକରେୟ୍ୟନ୍ତି – ୱିୱେକଧମ୍ମଂ ୟମହଂ ୱିଜଞ୍ଞଂ।
ୟଥାହଂ ଆକାସୋୱ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜମାନୋ ତି ୟଥା ଆକାସୋ ନ ପଜ୍ଜତି ନ ଗଣ୍ହତି [ନତ୍ଥି… ସ୍ୟା॰ … ପୋତ୍ଥକେ] ନ ବଜ୍ଝତି ନ ପଲିବଜ୍ଝତି, ଏୱଂ ଅପଜ୍ଜମାନୋ ଅଗଣ୍ହମାନୋ ଅବଜ୍ଝମାନୋ ଅପଲିବଜ୍ଝମାନୋତି – ଏୱମ୍ପି ଆକାସୋୱ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜମାନୋ। ୟଥା ଆକାସୋ ନ ରଜ୍ଜତି ଲାଖାୟ ୱା ହଲିଦ୍ଦିୟା [ହଲିଦ୍ଦେନ (ସ୍ୟା॰)] ୱା ନୀଲିୟା [ନୀଲେନ (ସ୍ୟା॰)] ୱା ମଞ୍ଜେଟ୍ଠାୟ ୱା ଏୱଂ ଅରଜ୍ଜମାନୋ ଅଦୁସ୍ସମାନୋ ଅମୁୟ୍ହମାନୋ ଅକିଲିସ୍ସମାନୋତି [ଅକିଲିୟମାନୋ (ସ୍ୟା॰)] – ଏୱମ୍ପି ଆକାସୋୱ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜମାନୋ। ୟଥା ଆକାସୋ ନ କୁପ୍ପତି ନ ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି ନ ପତିଲୀୟତି [ପତିଟ୍ଠିୟତି (କ॰)] ନ ପଟିହଞ୍ଞତି, ଏୱଂ ଅକୁପ୍ପମାନୋ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜମାନୋ ଅପ୍ପତିଲୀୟମାନୋ ଅପ୍ପଟିହଞ୍ଞମାନୋ ଅପ୍ପଟିହତମାନୋତି – ଏୱମ୍ପି ଆକାସୋୱ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜମାନୋ।
ଇଧେୱ ସନ୍ତୋ ଅସିତୋ ଚରେୟ୍ୟ ନ୍ତି। ଇଧେୱ ସନ୍ତୋ ତି ଇଧେୱ ସନ୍ତୋ ଇଧେୱ ସମାନୋ ଇଧେୱ ନିସିନ୍ନୋ ସମାନୋ ଇମସ୍ମିଂୟେୱ ଆସନେ ନିସିନ୍ନୋ ସମାନୋ ଇମିସ୍ସାୟେୱ ପରିସାୟ ନିସିନ୍ନୋ ସମାନୋତି, ଏୱମ୍ପି – ଇଧେୱ ସନ୍ତୋ। ଅଥ ୱା, ଇଧେୱ ସନ୍ତୋ ଉପସନ୍ତୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ନିବ୍ବୁତୋ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋତି, ଏୱମ୍ପି – ଇଧେୱ ସନ୍ତୋ। ଅସିତୋ ତି ଦ୍ୱେ ନିସ୍ସୟା – ତଣ୍ହାନିସ୍ସୟୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାନିସ୍ସୟୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟୋ… ତଣ୍ହାନିସ୍ସୟଂ ପହାୟ ଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟଂ ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜିତ୍ୱା ଚକ୍ଖୁଂ ଅନିସ୍ସିତୋ, ସୋତଂ ଅନିସ୍ସିତୋ, ଘାନଂ ଅନିସ୍ସିତୋ, ଜିୱ୍ହଂ ଅନିସ୍ସିତୋ, କାୟଂ ଅନିସ୍ସିତୋ, ମନଂ ଅନିସ୍ସିତୋ, ରୂପେ… ସଦ୍ଦେ… ଗନ୍ଧେ … ରସେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ… ଧମ୍ମେ… କୁଲଂ… ଗଣଂ… ଆୱାସଂ… ଲାଭଂ… ୟସଂ… ପସଂସଂ… ସୁଖଂ… ଚୀୱରଂ… ପିଣ୍ଡପାତଂ… ସେନାସନଂ… ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ… କାମଧାତୁଂ… ରୂପଧାତୁଂ… ଅରୂପଧାତୁଂ… କାମଭୱଂ… ରୂପଭୱଂ… ଅରୂପଭୱଂ… ସଞ୍ଞାଭୱଂ… ଅସଞ୍ଞାଭୱଂ… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାଭୱଂ… ଏକୱୋକାରଭୱଂ… ଚତୁୱୋକାରଭୱଂ… ପଞ୍ଚୱୋକାରଭୱଂ… ଅତୀତଂ… ଅନାଗତଂ… ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ… ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେ [ଦିଟ୍ଠଂ, ସୁତଂ, ମୁତଂ, ୱିଞ୍ଞାତଂ, ସବ୍ବେ। ମହାନି॰ ୪୬ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] ଧମ୍ମେ ଅସିତୋ ଅନିସ୍ସିତୋ ଅନଲ୍ଲୀନୋ ଅନୁପଗତୋ ଅନଜ୍ଝୋସିତୋ ଅନଧିମୁତ୍ତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ [ନିସ୍ସଟ୍ଠୋ (ସ୍ୟା॰)] ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଂୟୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା। ଚରେୟ୍ୟ ନ୍ତି ଚରେୟ୍ୟଂ ୱିହରେୟ୍ୟଂ ଇରିୟେୟ୍ୟଂ ୱତ୍ତେୟ୍ୟଂ ୟପେୟ୍ୟଂ ୟାପେୟ୍ୟନ୍ତି – ଇଧେୱ ସନ୍ତୋ ଅସିତୋ ଚରେୟ୍ୟଂ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ଅନୁସାସ ବ୍ରହ୍ମେ କରୁଣାୟମାନୋ, ୱିୱେକଧମ୍ମଂ ୟମହଂ ୱିଜଞ୍ଞଂ।
ୟଥାହଂ ଆକାସୋୱ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜମାନୋ, ଇଧେୱ ସନ୍ତୋ ଅସିତୋ ଚରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି॥
କିତ୍ତୟିସ୍ସାମି ତେ ସନ୍ତିଂ, [ଧୋତକାତି ଭଗୱା]
ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ ଅନୀତିହଂ।
ୟଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସତୋ ଚରଂ, ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକଂ॥
କିତ୍ତୟିସ୍ସାମି ତେ ସନ୍ତି ନ୍ତି ରାଗସ୍ସ ସନ୍ତିଂ, ଦୋସସ୍ସ ସନ୍ତିଂ, ମୋହସ୍ସ ସନ୍ତିଂ, କୋଧସ୍ସ ସନ୍ତିଂ, ଉପନାହସ୍ସ…ପେ॰… ମକ୍ଖସ୍ସ… ପଳାସସ୍ସ… ଇସ୍ସାୟ… ମଚ୍ଛରିୟସ୍ସ… ମାୟାୟ… ସାଠେୟ୍ୟସ୍ସ… ଥମ୍ଭସ୍ସ… ସାରମ୍ଭସ୍ସ… ମାନସ୍ସ… ଅତିମାନସ୍ସ… ମଦସ୍ସ… ପମାଦସ୍ସ… ସବ୍ବକିଲେସାନଂ… ସବ୍ବଦୁଚ୍ଚରିତାନଂ… ସବ୍ବଦରଥାନଂ… ସବ୍ବପରିଳାହାନଂ… ସବ୍ବସନ୍ତାପାନଂ… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରାନଂ ସନ୍ତିଂ ଉପସନ୍ତିଂ ୱୂପସନ୍ତିଂ ନିବ୍ବୁତିଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିଂ କିତ୍ତୟିସ୍ସାମି ପକିତ୍ତୟିସ୍ସାମି ଆଚିକ୍ଖିସ୍ସାମି ଦେସେସ୍ସାମି ପଞ୍ଞପେସ୍ସାମି ପଟ୍ଠପେସ୍ସାମି ୱିୱରିସ୍ସାମି ୱିଭଜିସ୍ସାମି ଉତ୍ତାନୀକରିସ୍ସାମି ପକାସିସ୍ସାମୀତି – କିତ୍ତୟିସ୍ସାମି ତେ ସନ୍ତିଂ।
ଧୋତକାତି ଭଗୱା ତି। ଧୋତକା ତି ଭଗୱା ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ନାମେନ ଆଲପତି। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନମେତଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – ଧୋତକାତି ଭଗୱା।
ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ ଅନୀତିହ ନ୍ତି। ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ ତି ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ ଞାତେ ଧମ୍ମେ ତୁଲିତେ ଧମ୍ମେ ତୀରିତେ ଧମ୍ମେ ୱିଭୂତେ ଧମ୍ମେ ୱିଭାୱିତେ ଧମ୍ମେ ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚାତି…ପେ॰… ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମନ୍ତି ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ ଞାତେ ଧମ୍ମେ ତୁଲିତେ ଧମ୍ମେ ତୀରିତେ ଧମ୍ମେ ୱିଭାୱିତେ ଧମ୍ମେ ୱିଭୂତେ ଧମ୍ମେତି, ଏୱମ୍ପି – ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ…ପେ॰…। ଅଥ ୱା, ଦୁକ୍ଖେ ଦିଟ୍ଠେ ଦୁକ୍ଖଂ କଥୟିସ୍ସାମି, ସମୁଦୟେ ଦିଟ୍ଠେ ସମୁଦୟଂ କଥୟିସ୍ସାମି, ମଗ୍ଗେ ଦିଟ୍ଠେ ମଗ୍ଗଂ କଥୟିସ୍ସାମି, ନିରୋଧେ ଦିଟ୍ଠେ ନିରୋଧଂ କଥୟିସ୍ସାମୀତି, ଏୱମ୍ପି – ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ…ପେ॰…। ଅଥ ୱା, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକଂ ଅକାଲିକଂ ଏହିପସ୍ସିକଂ ଓପନେୟ୍ୟିକଂ [ଓପନୟିକଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବଂ ୱିଞ୍ଞୂହୀତି, ଏୱମ୍ପି – ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ। ଅନୀତିହ ନ୍ତି ନ ଇତିହୀତିହଂ ନ ଇତିକିରାୟ ନ ପରମ୍ପରାୟ ନ ପିଟକସମ୍ପଦାୟ ନ ତକ୍କହେତୁ ନ ନୟହେତୁ ନ ଆକାରପରିୱିତକ୍କେନ ନ ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ସାମଂ ସୟମଭିଞ୍ଞାତଂ ଅତ୍ତପଚ୍ଚକ୍ଖଧମ୍ମଂ, ତଂ କଥୟିସ୍ସାମୀତି – ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ ଅନୀତିହଂ।
ୟଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସତୋ ଚର ନ୍ତି ୟଂ ୱିଦିତଂ କତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା; ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ୱିଦିତଂ କତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା; ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ୱିଦିତଂ କତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା । ସତୋ ତି ଚତୂହି କାରଣେହି ସତୋ – କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତୋ…ପେ॰… ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସତୋ। ଚର ନ୍ତି ଚରନ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ଇରିୟନ୍ତୋ ୱତ୍ତେନ୍ତୋ ପାଲେନ୍ତୋ ୟପେନ୍ତୋ ୟାପେନ୍ତୋତି – ୟଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସତୋ ଚରଂ ।
ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକ ନ୍ତି ୱିସତ୍ତିକା ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ୱିସତ୍ତିକା ତି କେନଟ୍ଠେନ ୱିସତ୍ତିକା…ପେ॰… ୱିସଟା ୱିତ୍ଥତାତି ୱିସତ୍ତିକା। ଲୋକେ ତି ଅପାୟଲୋକେ…ପେ॰… ଆୟତନଲୋକେ। ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକ ନ୍ତି ଲୋକେ ୱେସା ୱିସତ୍ତିକା, ଲୋକେ ୱେତଂ ୱିସତ୍ତିକଂ ସତୋ ତରେୟ୍ୟ ଉତ୍ତରେୟ୍ୟ ପତରେୟ୍ୟ ସମତିକ୍କମେୟ୍ୟ ୱୀତିୱତ୍ତେୟ୍ୟାତି – ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକଂ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘କିତ୍ତୟିସ୍ସାମି ତେ ସନ୍ତିଂ, [ଧୋତକାତି ଭଗୱା]
ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ ଅନୀତିହଂ।
ୟଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସତୋ ଚରଂ, ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକ’’ନ୍ତି॥
ତଞ୍ଚାହଂ ଅଭିନନ୍ଦାମି, ମହେସି ସନ୍ତିମୁତ୍ତମଂ।
ୟଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସତୋ ଚରଂ, ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକଂ॥
ତଞ୍ଚାହଂ ଅଭିନନ୍ଦାମୀ ତି। ତ ନ୍ତି ତୁୟ୍ହଂ ୱଚନଂ ବ୍ୟପ୍ପଥଂ ଦେସନଂ ଅନୁସାସନଂ ଅନୁସିଟ୍ଠଂ ନନ୍ଦାମି ଅଭିନନ୍ଦାମି ମୋଦାମି ଅନୁମୋଦାମି ଇଚ୍ଛାମି ସାଦିୟାମି ପତ୍ଥୟାମି ପିହୟାମି ଅଭିଜପ୍ପାମୀତି – ତଞ୍ଚାହଂ ଅଭିନନ୍ଦାମି।
ମହେସିସନ୍ତିମୁତ୍ତମ ନ୍ତି। ମହେସୀ ତି କିଂ ମହେସି ଭଗୱା? ମହନ୍ତଂ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧଂ ଏସୀ ଗୱେସୀ ପରିୟେସୀତି ମହେସି, ମହନ୍ତଂ ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧଂ…ପେ॰… କହଂ ନରାସଭୋତି ମହେସି। ସନ୍ତିମୁତ୍ତମ ନ୍ତି ସନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ। ୟୋ ସୋ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ଉତ୍ତମ ନ୍ତି ଅଗ୍ଗଂ ସେଟ୍ଠଂ ୱିସେଟ୍ଠଂ ପାମୋକ୍ଖଂ ଉତ୍ତମଂ ପୱରନ୍ତି – ମହେସି ସନ୍ତିମୁତ୍ତମଂ।
ୟଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସତୋ ଚର ନ୍ତି ୟଂ ୱିଦିତଂ କତ୍ୱା…ପେ॰… ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ୱିଦିତଂ କତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା; ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି… ‘‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ୱିଦିତଂ କତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା। ସତୋ ତି ଚତୂହି କାରଣେହି ସତୋ – କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତୋ…ପେ॰… ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସତୋ। ଚର ନ୍ତି ଚରନ୍ତୋ…ପେ॰… ୟାପେନ୍ତୋତି – ୟଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସତୋ ଚରଂ।
ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକ ନ୍ତି। ୱିସତ୍ତିକା ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ୱିସତ୍ତିକା ତି କେନଟ୍ଠେନ ୱିସତ୍ତିକା…ପେ॰… ୱିସଟା ୱିତ୍ଥତାତି ୱିସତ୍ତିକା। ଲୋକେ ତି ଅପାୟଲୋକେ…ପେ॰… ଆୟତନଲୋକେ। ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକ ନ୍ତି ଲୋକେ ୱେସା ୱିସତ୍ତିକା, ଲୋକେ ୱେତଂ ୱିସତ୍ତିକଂ ସତୋ ତରେୟ୍ୟଂ ଉତ୍ତରେୟ୍ୟଂ…ପେ॰… ୱୀତିୱତ୍ତେୟ୍ୟନ୍ତି – ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକଂ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ତଞ୍ଚାହଂ ଅଭିନନ୍ଦାମି, ମହେସି ସନ୍ତିମୁତ୍ତମଂ।
ୟଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସତୋ ଚରଂ, ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକ’’ନ୍ତି॥
ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମ୍ପଜାନାସି, [ଧୋତକାତି ଭଗୱା]
ଉଦ୍ଧଂ ଅଧୋ ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ।
ଏତଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସଙ୍ଗୋତି ଲୋକେ, ଭୱାଭୱାୟ ମାକାସି ତଣ୍ହଂ॥
ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମ୍ପଜାନାସୀ ତି ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମ୍ପଜାନାସି ଆଜାନାସି ପଟିୱିଜାନାସି ପଟିୱିଜ୍ଝସୀତି – ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମ୍ପଜାନାସି। ଧୋତକାତି ଭଗୱା ତି। ଧୋତକା ତି ଭଗୱା ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ନାମେନ ଆଲପତି। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନମେତଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – ଧୋତକାତି ଭଗୱା।
ଉଦ୍ଧଂ ଅଧୋ ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ ତି। ଉଦ୍ଧ ନ୍ତି ଅନାଗତଂ; ଅଧୋ ତି ଅତୀତଂ; ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ ତି ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ। ଉଦ୍ଧ ନ୍ତି ଦେୱଲୋକୋ; ଅଧୋ ତି ଅପାୟଲୋକୋ; ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ ତି ମନୁସ୍ସଲୋକୋ। ଅଥ ୱା, ଉଦ୍ଧ ନ୍ତି କୁସଲା ଧମ୍ମା; ଅଧୋ ତି ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା; ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ ତି ଅବ୍ୟାକତା ଧମ୍ମା। ଉଦ୍ଧ ନ୍ତି ଅରୂପଧାତୁ; ଅଧୋ ତି କାମଧାତୁ; ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ ତି ରୂପଧାତୁ। ଉଦ୍ଧ ନ୍ତି ସୁଖା ୱେଦନା; ଅଧୋ ତି ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା; ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ ତି ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା। ଉଦ୍ଧ ନ୍ତି ଉଦ୍ଧଂ ପାଦତଲା; ଅଧୋ ତି ଅଧୋ କେସମତ୍ଥକା; ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ ତି ୱେମଜ୍ଝେତି – ଉଦ୍ଧଂ ଅଧୋ ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ।
ଏତଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସଙ୍ଗୋତି ଲୋକେ ତି ସଙ୍ଗୋ ଏସୋ ଲଗ୍ଗନଂ ଏତଂ ବନ୍ଧନଂ ଏତଂ ପଲିବୋଧୋ ଏସୋତି ଞତ୍ୱା ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱାତି – ଏତଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସଙ୍ଗୋତି ଲୋକେ।
ଭୱାଭୱାୟ ମାକାସି ତଣ୍ହ ନ୍ତି। ତଣ୍ହା ତି ରୂପତଣ୍ହା ସଦ୍ଦତଣ୍ହା…ପେ॰… ଧମ୍ମତଣ୍ହା। ଭୱାଭୱାୟା ତି ଭୱାଭୱାୟ କମ୍ମଭୱାୟ ପୁନବ୍ଭୱାୟ କାମଭୱାୟ, କମ୍ମଭୱାୟ କାମଭୱାୟ ପୁନବ୍ଭୱାୟ ରୂପଭୱାୟ, କମ୍ମଭୱାୟ ରୂପଭୱାୟ ପୁନବ୍ଭୱାୟ ଅରୂପଭୱାୟ, କମ୍ମଭୱାୟ ଅରୂପଭୱାୟ ପୁନବ୍ଭୱାୟ ପୁନପ୍ପୁନବ୍ଭୱାୟ, ପୁନପ୍ପୁନଗତିୟା ପୁନପ୍ପୁନଉପପତ୍ତିୟା ପୁନପ୍ପୁନପଟିସନ୍ଧିୟା ପୁନପ୍ପୁନଅତ୍ତଭାୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତିୟା ତଣ୍ହଂ ମାକାସି ମା ଜନେସି ମା ସଞ୍ଜନେସି ମା ନିବ୍ବତ୍ତେସି ମାଭିନିବ୍ବତ୍ତେସି, ପଜହ ୱିନୋଦେହି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋହି ଅନଭାୱଂ ଗମେହୀତି – ଭୱାଭୱାୟ ମାକାସି ତଣ୍ହନ୍ତି। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମ୍ପଜାନାସି, [ଧୋତକାତି ଭଗୱା]
ଉଦ୍ଧଂ ଅଧୋ ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ।
ଏତଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସଙ୍ଗୋତି ଲୋକେ, ଭୱାଭୱାୟ ମାକାସି ତଣ୍ହ’’ନ୍ତି॥
ସହ ଗାଥାପରିୟୋସାନା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ମେ, ଭନ୍ତେ ଭଗୱା, ସାୱକୋହମସ୍ମୀତି।
ଧୋତକମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସୋ ପଞ୍ଚମୋ।
୬. ଉପସୀୱମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସୋ
ଏକୋ ଅହଂ ସକ୍କ ମହନ୍ତମୋଘଂ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଉପସୀୱୋ]
ଅନିସ୍ସିତୋ ନୋ ୱିସହାମି ତାରିତୁଂ।
ଆରମ୍ମଣଂ [ଆରମଣଂ (କ॰)] ବ୍ରୂହି ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ, ୟଂ ନିସ୍ସିତୋ ଓଘମିମଂ ତରେୟ୍ୟଂ॥
ଏକୋ ଅହଂ ସକ୍କ ମହନ୍ତମୋଘ ନ୍ତି। ଏକୋ ତି ପୁଗ୍ଗଲୋ ୱା ମେ ଦୁତିୟୋ ନତ୍ଥି, ଧମ୍ମୋ ୱା ମେ ଦୁତିୟୋ ନତ୍ଥି, ୟଂ ୱା ପୁଗ୍ଗଲଂ ନିସ୍ସାୟ ଧମ୍ମଂ ୱା ନିସ୍ସାୟ ମହନ୍ତଂ କାମୋଘଂ ଭୱୋଘଂ ଦିଟ୍ଠୋଘଂ ଅୱିଜ୍ଜୋଘଂ ତରେୟ୍ୟଂ ଉତ୍ତରେୟ୍ୟଂ ପତରେୟ୍ୟଂ ସମତିକ୍କମେୟ୍ୟଂ ୱୀତିୱତ୍ତେୟ୍ୟନ୍ତି। ସକ୍କା ତି ସକ୍କୋ। ଭଗୱା ସକ୍ୟକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋତିପି ସକ୍କୋ। ଅଥ ୱା, ଅଡ୍ଢୋ ମହଦ୍ଧନୋ ଧନୱାତିପି ସକ୍କୋ। ତସ୍ସିମାନି ଧନାନି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସଦ୍ଧାଧନଂ ସୀଲଧନଂ ହିରିଧନଂ ଓତ୍ତପ୍ପଧନଂ ସୁତଧନଂ ଚାଗଧନଂ ପଞ୍ଞାଧନଂ ସତିପଟ୍ଠାନଧନଂ…ପେ॰… ନିବ୍ବାନଧନଂ। ଇମେହି ଅନେକେହି ଧନରତନେହି ଅଡ୍ଢୋ ମହଦ୍ଧନୋ ଧନୱାତିପି ସକ୍କୋ। ଅଥ ୱା, ସକ୍କୋ ପହୁ ୱିସୱୀ ଅଲମତ୍ତୋ ସୂରୋ ୱୀରୋ ୱିକ୍କନ୍ତୋ ଅଭୀରୂ ଅଛମ୍ଭୀ ଅନୁତ୍ରାସୀ ଅପଲାୟୀ ପହୀନଭୟଭେରୱୋ ୱିଗତଲୋମହଂସୋତିପି ସକ୍କୋତି – ଏକୋ ଅହଂ ସକ୍କ ମହନ୍ତମୋଘଂ।
ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଉପସୀୱୋ ତି। ଇଚ୍ଚା ତି ପଦସନ୍ଧି…ପେ॰…। ଆୟସ୍ମା ତି ପିୟୱଚନଂ…ପେ॰…। ଉପସୀୱୋ ତି ତସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ନାମଂ…ପେ॰… ଅଭିଲାପୋତି – ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଉପସୀୱୋ।
ଅନିସ୍ସିତୋ ନୋ ୱିସହାମି ତାରିତୁ ନ୍ତି। ଅନିସ୍ସିତୋ ତି ପୁଗ୍ଗଲଂ ୱା ଅନିସ୍ସିତୋ ଧମ୍ମଂ ୱା ଅନିସ୍ସିତୋ ନୋ ୱିସହାମି ନ ଉସ୍ସହାମି ନ ସକ୍କୋମି ନ ପଟିବଲୋ ମହନ୍ତଂ କାମୋଘଂ ଭୱୋଘଂ ଦିଟ୍ଠୋଘଂ ଅୱିଜ୍ଜୋଘଂ ତରିତୁଂ ଉତ୍ତରିତୁଂ ପତରିତୁଂ ସମତିକ୍କମିତୁଂ ୱୀତିୱତ୍ତିତୁନ୍ତି – ଅନିସ୍ସିତୋ ନୋ ୱିସହାମି ତାରିତୁଂ।
ଆରମ୍ମଣଂ ବ୍ରୂହି ସମନ୍ତଚକ୍ଖୂ ତି ଆରମ୍ମଣଂ ଆଲମ୍ବଣଂ ନିସ୍ସୟଂ ଉପନିସ୍ସୟଂ ବ୍ରୂହି ଆଚିକ୍ଖାହି ଦେସେହି ପଞ୍ଞପେହି ପଟ୍ଠପେହି ୱିୱରାହି ୱିଭଜାହି ଉତ୍ତାନୀକରୋହି ପକାସେହି। ସମନ୍ତଚକ୍ଖୂ ତି ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ ୱୁଚ୍ଚତି ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣଂ। ଭଗୱା ତେନ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣେନ ଉପେତୋ ସମୁପେତୋ ଉପାଗତୋ ସମୁପାଗତୋ ଉପପନ୍ନୋ ସମୁପପନ୍ନୋ ସମନ୍ନାଗତୋ।
ନ ତସ୍ସ ଅଦିଟ୍ଠମିଧତ୍ଥି କିଞ୍ଚି, ଅଥୋ ଅୱିଞ୍ଞାତମଜାନିତବ୍ବଂ।
ସବ୍ବଂ ଅଭିଞ୍ଞାସି ୟଦତ୍ଥି ନେୟ୍ୟଂ, ତଥାଗତୋ ତେନ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୂତି॥
ଆରମ୍ମଣଂ ବ୍ରୂହି ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ।
ୟଂ ନିସ୍ସିତୋ ଓଘମିମଂ ତରେୟ୍ୟ ନ୍ତି। ୟଂ ନିସ୍ସିତୋ ତି ୟଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ୱା ନିସ୍ସିତୋ ଧମ୍ମଂ ୱା ନିସ୍ସିତୋ ମହନ୍ତଂ କାମୋଘଂ ଭୱୋଘଂ ଦିଟ୍ଠୋଘଂ ଅୱିଜ୍ଜୋଘଂ ତରେୟ୍ୟଂ ଉତ୍ତରେୟ୍ୟଂ ପତରେୟ୍ୟଂ ସମତିକ୍କମେୟ୍ୟଂ ୱୀତିୱତ୍ତେୟ୍ୟନ୍ତି – ୟଂ ନିସ୍ସିତୋ ଓଘମିମଂ ତରେୟ୍ୟଂ । ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ଏକୋ ଅହଂ ସକ୍କ ମହନ୍ତମୋଘଂ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଉପସୀୱୋ]
ଅନିସ୍ସିତୋ ନୋ ୱିସହାମି ତାରିତୁଂ।
ଆରମ୍ମଣଂ ବ୍ରୂହି ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ, ୟଂ ନିସ୍ସିତୋ ଓଘମିମଂ ତରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି॥
ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞଂ ପେକ୍ଖମାନୋ ସତିମା, [ଉପସୀୱାତି ଭଗୱା]
ନତ୍ଥୀତି ନିସ୍ସାୟ ତରସ୍ସୁ ଓଘଂ।
କାମେ ପହାୟ ୱିରତୋ କଥାହି, ତଣ୍ହକ୍ଖୟଂ ନତ୍ତମହାଭିପସ୍ସ [ରତ୍ତମହାଭିପସ୍ସ (ସ୍ୟା॰) ପସ୍ସ ଅଭିଧାନଗନ୍ଥେ ଅବ୍ୟୟୱଗ୍ଗେ] ॥
ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞଂ ପେକ୍ଖମାନୋ ସତିମା ତି ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ପକତିୟା ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ଲାଭୀୟେୱ ନିସ୍ସୟଂ ନ ଜାନାତି – ‘‘ଅୟଂ ମେ ନିସ୍ସୟୋ’’ତି। ତସ୍ସ ଭଗୱା ନିସ୍ସୟଞ୍ଚ ଆଚିକ୍ଖତି ଉତ୍ତରିଞ୍ଚ ନିୟ୍ୟାନପଥଂ। ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ସତୋ ସମାପଜ୍ଜିତ୍ୱା ତତୋ ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ତତ୍ଥ ଜାତେ ଚିତ୍ତଚେତସିକେ ଧମ୍ମେ ଅନିଚ୍ଚତୋ ପେକ୍ଖମାନୋ, ଦୁକ୍ଖତୋ…ପେ॰… ରୋଗତୋ… ଗଣ୍ଡତୋ… ସଲ୍ଲତୋ… ଅଘତୋ… ଆବାଧତୋ… ପରତୋ… ପଲୋକତୋ… ଈତିତୋ… ଉପଦ୍ଦୱତୋ… ଭୟତୋ… ଉପସଗ୍ଗତୋ… ଚଲତୋ… ପଭଙ୍ଗୁତୋ… ଅଦ୍ଧୁୱତୋ… ଅତାଣତୋ… ଅଲେଣତୋ… ଅସରଣତୋ… ଅସରଣୀଭୂତତୋ… ରିତ୍ତତୋ… ତୁଚ୍ଛତୋ… ସୁଞ୍ଞତୋ… ଅନତ୍ତତୋ… ଆଦୀନୱତୋ… ୱିପରିଣାମଧମ୍ମତୋ… ଅସାରକତୋ… ଅଘମୂଲତୋ… ଭୱତୋ… ୱିଭୱତୋ… ସାସୱତୋ… ସଙ୍ଖତତୋ… ମାରାମିସତୋ… ଜାତିଧମ୍ମତୋ… ଜରାଧମ୍ମତୋ… ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମତୋ… ମରଣଧମ୍ମତୋ… ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସଧମ୍ମତୋ … ସମୁଦୟଧମ୍ମତୋ… ଅତ୍ଥଙ୍ଗମତୋ… ଅସ୍ସାଦତୋ… ଆଦୀନୱତୋ… ନିସ୍ସରଣତୋ ପେକ୍ଖମାନୋ ଦକ୍ଖମାନୋ ଓଲୋକୟମାନୋ ନିଜ୍ଝାୟମାନୋ ଉପପରିକ୍ଖମାନୋ।
ସତିମା ତି ୟା ସତି ଅନୁସ୍ସତି ପଟିସ୍ସତି…ପେ॰… ସମ୍ମାସତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସତି। ଇମାୟ ସତିୟା ଉପେତୋ ହୋତି…ପେ॰… ସମନ୍ନାଗତୋ, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସତିମାତି – ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞଂ ପେକ୍ଖମାନୋ ସତିମା।
ଉପସୀୱାତି ଭଗୱା ତି। ଉପସୀୱା ତି ଭଗୱା ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ନାମେନ ଆଲପତି। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନମେତଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – ଉପସୀୱାତି ଭଗୱା।
ନତ୍ଥୀତି ନିସ୍ସାୟ ତରସ୍ସୁ ଓଘ ନ୍ତି ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତି। କିଂକାରଣା ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତି? ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ସତୋ ସମାପଜ୍ଜିତ୍ୱା ତତୋ ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ତଞ୍ଞେୱ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅଭାୱେତି, ୱିଭାୱେତି, ଅନ୍ତରଧାପେତି, ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀତି ପସ୍ସତି। ତଂକାରଣା ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ନିସ୍ସାୟ ଉପନିସ୍ସାୟ ଆଲମ୍ବଣଂ କରିତ୍ୱା କାମୋଘଂ ଭୱୋଘଂ ଦିଟ୍ଠୋଘଂ ଅୱିଜ୍ଜୋଘଂ ତରସ୍ସୁ ଉତ୍ତରସ୍ସୁ ପତରସ୍ସୁ ସମତିକ୍କମସ୍ସୁ ୱୀତିୱତ୍ତସ୍ସୂତି – ନତ୍ଥୀତି ନିସ୍ସାୟ ତରସ୍ସୁ ଓଘଂ।
କାମେ ପହାୟ ୱିରତୋ କଥାହୀ ତି। କାମା ତି ଉଦ୍ଦାନତୋ ଦ୍ୱେ କାମା – ୱତ୍ଥୁକାମା ଚ କିଲେସକାମା ଚ…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱତ୍ଥୁକାମା …ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସକାମା। କାମେ ପହାୟା ତି ୱତ୍ଥୁକାମେ ପରିଜାନିତ୍ୱା କିଲେସକାମେ ପହାୟ ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତୀକରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମେତ୍ୱାତି – କାମେ ପହାୟ। ୱିରତୋ କଥାହୀ ତି କଥଂକଥା ୱୁଚ୍ଚତି ୱିଚିକିଚ୍ଛା। ଦୁକ୍ଖେ କଙ୍ଖା…ପେ॰… ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ମନୋୱିଲେଖୋ କଥଂକଥାୟ ଆରତୋ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତୀତି – ଏୱମ୍ପି ୱିରତୋ କଥାହି…ପେ॰… ଅଥ ୱା, ଦ୍ୱତ୍ତିଂସାୟ ତିରଚ୍ଛାନକଥାୟ ଆରତୋ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତୀତି ଏୱମ୍ପି ୱିରତୋ କଥାହୀତି – କାମେ ପହାୟ ୱିରତୋ କଥାହି।
ତଣ୍ହକ୍ଖୟଂ ନତ୍ତମହାଭିପସ୍ସା ତି। ତଣ୍ହା ତି ରୂପତଣ୍ହା…ପେ॰… ଧମ୍ମତଣ୍ହା। ନତ୍ତଂ ୱୁଚ୍ଚତି ରତ୍ତି। ଅହୋ ତି ଦିୱସୋ। ରତ୍ତିଞ୍ଚ ଦିୱା ଚ ତଣ୍ହକ୍ଖୟଂ ରାଗକ୍ଖୟଂ ଦୋସକ୍ଖୟଂ ମୋହକ୍ଖୟଂ ଗତିକ୍ଖୟଂ ଉପପତ୍ତିକ୍ଖୟଂ ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖୟଂ ଭୱକ୍ଖୟଂ ସଂସାରକ୍ଖୟଂ ୱଟ୍ଟକ୍ଖୟଂ ପସ୍ସ ଅଭିପସ୍ସ ଦକ୍ଖ ଓଲୋକୟ ନିଜ୍ଝାୟ ଉପପରିକ୍ଖାତି – ତଣ୍ହକ୍ଖୟଂ ନତ୍ତମହାଭିପସ୍ସ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞଂ ପେକ୍ଖମାନୋ ସତିମା, [ଉପସୀୱାତି ଭଗୱା]
ନତ୍ଥୀତି ନିସ୍ସାୟ ତରସ୍ସୁ ଓଘଂ।
କାମେ ପହାୟ ୱିରତୋ କଥାହି, ତଣ୍ହକ୍ଖୟଂ ନତ୍ତମହାଭିପସ୍ସା’’ତି॥
ସବ୍ବେସୁ କାମେସୁ ୟୋ ୱୀତରାଗୋ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଉପସୀୱୋ]
ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞଂ ନିସ୍ସିତୋ ହିତ୍ୱା ମଞ୍ଞଂ।
ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖେ ପରମେଧିମୁତ୍ତୋ, ତିଟ୍ଠେ ନୁ ସୋ ତତ୍ଥ ଅନାନୁୟାୟୀ॥
ସବ୍ବେସୁ କାମେସୁ ୟୋ ୱୀତରାଗୋ ତି। ସବ୍ବେସୂ ତି ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ସବ୍ବଥା ସବ୍ବଂ ଅସେସଂ ନିସ୍ସେସଂ ପରିୟାଦିୟନୱଚନମେତଂ ସବ୍ବେସୂତି। କାମେସୂ ତି କାମା ତି ଉଦ୍ଦାନତୋ ଦ୍ୱେ କାମା – ୱତ୍ଥୁକାମା ଚ କିଲେସକାମା ଚ…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱତ୍ଥୁକାମା…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସକାମା। ସବ୍ବେସୁ କାମେସୁ ୟୋ ୱୀତରାଗୋତି। ସବ୍ବେସୁ କାମେସୁ ୟୋ ୱୀତରାଗୋ ୱିଗତରାଗୋ ଚତ୍ତରାଗୋ ୱନ୍ତରାଗୋ ମୁତ୍ତରାଗୋ ପହୀନରାଗୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠରାଗୋ ୱିକ୍ଖମ୍ଭନତୋତି – ସବ୍ବେସୁ କାମେସୁ ୟୋ ୱୀତରାଗୋ।
ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଉପସୀୱୋ ତି। ଇଚ୍ଚା ତି ପଦସନ୍ଧି…ପେ॰…। ଆୟସ୍ମା ତି ପିୟୱଚନଂ…ପେ॰…। ଉପସୀୱୋ ତି ତସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ନାମଂ…ପେ॰… ଅଭିଲାପୋତି – ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଉପସୀୱୋ।
ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞଂ ନିସ୍ସିତୋ ହିତ୍ୱା ମଞ୍ଞ ନ୍ତି। ହେଟ୍ଠିମା ଛ ସମାପତ୍ତିୟୋ ହିତ୍ୱା ଚଜିତ୍ୱା ପରିଚ୍ଚଜିତ୍ୱା ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ସମତିକ୍କମିତ୍ୱା ୱୀତିୱତ୍ତିତ୍ୱା ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ନିସ୍ସିତୋ ଅଲ୍ଲୀନୋ ଉପଗତୋ ସମୁପଗତୋ ଅଜ୍ଝୋସିତୋ ଅଧିମୁତ୍ତୋତି – ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞଂ ନିସ୍ସିତୋ ହିତ୍ୱା ମଞ୍ଞଂ।
ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖେ ପରମେଧିମୁତ୍ତୋ ତି ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ସତ୍ତ ସଞ୍ଞାସମାପତ୍ତିୟୋ। ତାସଂ ସଞ୍ଞାସମାପତ୍ତୀନଂ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୱିମୋକ୍ଖୋ [ୱିମୋକ୍ଖା (କ॰) ଏୱମଞ୍ଞେସୁ ପଦେସୁ ବହୁୱଚନେନ] ଅଗ୍ଗୋ ଚ ସେଟ୍ଠୋ ଚ ୱିସେଟ୍ଠୋ ଚ ପାମୋକ୍ଖୋ ଚ ଉତ୍ତମୋ ଚ ପୱରୋ ଚ, ପରମେ ଅଗ୍ଗେ ସେଟ୍ଠେ ୱିସେଟ୍ଠେ ପାମୋକ୍ଖେ ଉତ୍ତମେ ପୱରେ ଅଧିମୁତ୍ତିୱିମୋକ୍ଖେନ ଅଧିମୁତ୍ତୋ ତତ୍ରାଧିମୁତ୍ତୋ ତଦଧିମୁତ୍ତୋ ତଚ୍ଚରିତୋ ତବ୍ବହୁଲୋ ତଗ୍ଗରୁକୋ ତନ୍ନିନ୍ନୋ ତପ୍ପୋଣୋ ତପ୍ପବ୍ଭାରୋ ତଦଧିମୁତ୍ତୋ ତଦଧିପତେୟ୍ୟୋତି – ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖେ ପରମେଧିମୁତ୍ତୋ।
ତିଟ୍ଠେ ନୁ ସୋ ତତ୍ଥ ଅନାନୁୟାୟୀ ତି। ତିଟ୍ଠେ ନୂ ତି ସଂସୟପୁଚ୍ଛା ୱିମତିପୁଚ୍ଛା ଦ୍ୱେଳ୍ହକପୁଚ୍ଛା ଅନେକଂସପୁଚ୍ଛା , ‘‘ଏୱଂ ନୁ ଖୋ, ନନୁ ଖୋ, କିଂ ନୁ ଖୋ, କଥଂ ନୁ ଖୋ’’ତି – ତିଟ୍ଠେ ନୁ। ତତ୍ଥା ତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନେ। ଅନାନୁୟାୟୀ ତି ଅନାନୁୟାୟୀ ଅୱିଚ୍ଚମାନୋ [ଅୱେଧମାନୋ (ସ୍ୟା॰)] ଅୱିଗଚ୍ଛମାନୋ ଅନନ୍ତରଧାୟମାନୋ ଅପରିହାୟମାନୋ…ପେ॰…। ଅଥ ୱା, ଅରଜ୍ଜମାନୋ ଅଦୁସ୍ସମାନୋ ଅମୁୟ୍ହମାନୋ ଅକିଲିସ୍ସମାନୋତି – ତିଟ୍ଠେ ନୁ ସୋ ତତ୍ଥ ଅନାନୁୟାୟୀ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ସବ୍ବେସୁ କାମେସୁ ୟୋ ୱୀତରାଗୋ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଉପସୀୱୋ]
ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞଂ ନିସ୍ସିତୋ ହିତ୍ୱା ମଞ୍ଞଂ।
ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖେ ପରମେଧିମୁତ୍ତୋ, ତିଟ୍ଠେ ନୁ ସୋ ତତ୍ଥ ଅନାନୁୟାୟୀ’’ତି॥
ସବ୍ବେସୁ କାମେସୁ ୟୋ ୱୀତରାଗୋ, [ଉପସୀୱାତି ଭଗୱା]
ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞଂ ନିସ୍ସିତୋ ହିତ୍ୱା ମଞ୍ଞଂ।
ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖେ ପରମେଧିମୁତ୍ତୋ, ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ ସୋ ତତ୍ଥ ଅନାନୁୟାୟୀ॥
ସବ୍ବେସୁ କାମେସୁ ୟୋ ୱୀତରାଗୋ ତି। ସବ୍ବେସୂ ତି ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ସବ୍ବଥା ସବ୍ବଂ ଅସେସଂ ନିସ୍ସେସଂ ପରିୟାଦିୟନୱଚନମେତଂ ସବ୍ବେସୂତି। କାମେସୂ ତି କାମା ତି ଉଦ୍ଦାନତୋ ଦ୍ୱେ କାମା – ୱତ୍ଥୁକାମା ଚ କିଲେସକାମା ଚ…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱତ୍ଥୁକାମା…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସକାମା। ସବ୍ବେସୁ କାମେସୁ ୟୋ ୱୀତରାଗୋ ତି ସବ୍ବେସୁ କାମେସୁ ୟୋ ୱୀତରାଗୋ…ପେ॰… ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠରାଗୋ ୱିକ୍ଖମ୍ଭନତୋତି – ସବ୍ବେସୁ କାମେସୁ ୟୋ ୱୀତରାଗୋ।
ଉପସୀୱାତି ଭଗୱା ତି। ଉପସୀୱା ତି ଭଗୱା ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ନାମେନ ଆଲପତି। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନମେତଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – ଉପସୀୱାତି ଭଗୱା।
ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞଂ ନିସ୍ସିତୋ ହିତ୍ୱା ମଞ୍ଞ ନ୍ତି। ହେଟ୍ଠିମା ଛ ସମାପତ୍ତିୟୋ ହିତ୍ୱା ଚଜିତ୍ୱା ପରିଚ୍ଚଜିତ୍ୱା ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ସମତିକ୍କମିତ୍ୱା ୱୀତିୱତ୍ତିତ୍ୱା ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ନିସ୍ସିତୋ ଅଲ୍ଲୀନୋ ଉପଗତୋ ସମୁପଗତୋ ଅଜ୍ଝୋସିତୋ ଅଧିମୁତ୍ତୋତି – ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞଂ ନିସ୍ସିତୋ ହିତ୍ୱା ମଞ୍ଞଂ।
ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖେ ପରମେଧିମୁତ୍ତୋ ତି ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ସତ୍ତ ସଞ୍ଞାସମାପତ୍ତିୟୋ। ତାସଂ ସଞ୍ଞାସମାପତ୍ତୀନଂ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୱିମୋକ୍ଖୋ ଅଗ୍ଗୋ ଚ ସେଟ୍ଠୋ ଚ ୱିସେଟ୍ଠୋ ଚ ପାମୋକ୍ଖୋ ଚ ଉତ୍ତମୋ ଚ ପୱରୋ ଚ, ପରମେ ଅଗ୍ଗେ ସେଟ୍ଠେ ୱିସେଟ୍ଠେ ପାମୋକ୍ଖେ ଉତ୍ତମେ ପୱରେ ଅଧିମୁତ୍ତିୱିମୋକ୍ଖେନ ଅଧିମୁତ୍ତୋ ତତ୍ରାଧିମୁତ୍ତୋ ତଦଧିମୁତ୍ତୋ…ପେ॰… ତଦଧିପତେୟ୍ୟୋତି – ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖେ ପରମେଧିମୁତ୍ତୋ।
ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ ସୋ ତତ୍ଥ ଅନାନୁୟାୟୀ ତି। ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟା ତି ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ ସଟ୍ଠିକପ୍ପସହସ୍ସାନି। ତତ୍ଥା ତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନେ। ଅନାନୁୟାୟୀ ତି ଅନାନୁୟାୟୀ ଅୱିଚ୍ଚମାନୋ ଅୱିଗଚ୍ଛମାନୋ ଅନନ୍ତରଧାୟମାନୋ ଅପରିହାୟମାନୋ। ଅଥ ୱା, ଅରଜ୍ଜମାନୋ ଅଦୁସ୍ସମାନୋ ଅମୁୟ୍ହମାନୋ ଅକିଲିସ୍ସମାନୋତି – ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ ସୋ ତତ୍ଥ ଅନାନୁୟାୟୀ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ସବ୍ବେସୁ କାମେସୁ ୟୋ ୱୀତରାଗୋ, [ଉପସୀୱାତି ଭଗୱା]
ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞଂ ନିସ୍ସିତୋ ହିତ୍ୱା ମଞ୍ଞଂ।
ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖେ ପରମେଧିମୁତ୍ତୋ, ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ ସୋ ତତ୍ଥ ଅନାନୁୟାୟୀ’’ତି॥
ତିଟ୍ଠେ ଚେ ସୋ ତତ୍ଥ ଅନାନୁୟାୟୀ, ପୂଗମ୍ପି ୱସ୍ସାନି [ୱସ୍ସାନଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ।
ତତ୍ଥେୱ ସୋ ସୀତିସିୟା ୱିମୁତ୍ତୋ, ଚୱେଥ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ତଥାୱିଧସ୍ସ॥
ତିଟ୍ଠେ ଚେ ସୋ ତତ୍ଥ ଅନାନୁୟାୟୀ ତି ସଚେ ସୋ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ ସଟ୍ଠିକପ୍ପସହସ୍ସାନି। ତତ୍ଥା ତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନେ। ଅନାନୁୟାୟୀ ତି ଅନାନୁୟାୟୀ ଅୱିଚ୍ଚମାନୋ ଅୱିଗଚ୍ଛମାନୋ ଅନନ୍ତରଧାୟମାନୋ ଅପରିହାୟମାନୋ। ଅଥ ୱା, ଅରଜ୍ଜମାନୋ ଅଦୁସ୍ସମାନୋ ଅମୁୟ୍ହମାନୋ ଅକିଲିସ୍ସମାନୋତି – ତିଟ୍ଠେ ଚେ ସୋ ତତ୍ଥ ଅନାନୁୟାୟୀ।
ପୂଗମ୍ପି ୱସ୍ସାନି ସମନ୍ତଚକ୍ଖୂ ତି। ପୂଗମ୍ପି ୱସ୍ସାନୀ ତି ପୂଗମ୍ପି ୱସ୍ସାନି ବହୂନି ୱସ୍ସାନି [ବହୁନ୍ନଂ ୱସ୍ସାନଂ (ସ୍ୟା॰)] ବହୂନି ୱସ୍ସସତାନି ବହୂନି ୱସ୍ସସହସ୍ସାନି ବହୂନି ୱସ୍ସସତସହସ୍ସାନି ବହୂନି କପ୍ପାନି ବହୂନି କପ୍ପସତାନି ବହୂନି କପ୍ପସହସ୍ସାନି ବହୂନି କପ୍ପସତସହସ୍ସାନି। ସମନ୍ତଚକ୍ଖୂ ତି ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ ୱୁଚ୍ଚତି ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣଂ…ପେ॰… ତଥାଗତୋ ତେନ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୂତି – ପୂଗମ୍ପି ୱସ୍ସାନି ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ।
ତତ୍ଥେୱ ସୋ ସୀତିସିୟା ୱିମୁତ୍ତୋ, ଚୱେଥ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ତଥାୱିଧସ୍ସା ତି ତତ୍ଥେୱ ସୋ ସୀତିଭାୱମନୁପ୍ପତ୍ତୋ ନିଚ୍ଚୋ ଧୁୱୋ ସସ୍ସତୋ ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମୋ ସସ୍ସତିସମଂ ତଥେୱ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ। ଅଥ ୱା, ତସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଚୱେୟ୍ୟ ଉଚ୍ଛିଜ୍ଜେୟ୍ୟ ନସ୍ସେୟ୍ୟ ୱିନସ୍ସେୟ୍ୟ ନ ଭୱେୟ୍ୟାତି ପୁନବ୍ଭୱପଟିସନ୍ଧିୱିଞ୍ଞାଣଂ ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ କାମଧାତୁୟା ୱା ରୂପଧାତୁୟା ୱା ଅରୂପଧାତୁୟା ୱାତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ସସ୍ସତଞ୍ଚ ଉଚ୍ଛେଦଞ୍ଚ ପୁଚ୍ଛତି। ଉଦାହୁ ତତ୍ଥେୱ ଅନୁପାଦିସେସାୟ ନିବ୍ବାନଧାତୁୟା ପରିନିବ୍ବାୟେୟ୍ୟ । ଅଥ ୱା, ତସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଚୱେୟ୍ୟ ପୁନ ପଟିସନ୍ଧିୱିଞ୍ଞାଣଂ ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ କାମଧାତୁୟା ୱା ରୂପଧାତୁୟା ୱା ଅରୂପଧାତୁୟା ୱାତି, ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପପନ୍ନସ୍ସ ପରିନିବ୍ବାନଞ୍ଚ ପଟିସନ୍ଧିଞ୍ଚ ପୁଚ୍ଛତି। ତଥାୱିଧସ୍ସା ତି ତଥାୱିଧସ୍ସ ତାଦିସସ୍ସ ତସ୍ସଣ୍ଠିତସ୍ସ ତପ୍ପକାରସ୍ସ ତପ୍ପଟିଭାଗସ୍ସ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପପନ୍ନସ୍ସାତି – ତତ୍ଥେୱ ସୋ ସୀତିସିୟା ୱିମୁତ୍ତୋ, ଚୱେଥ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ତଥାୱିଧସ୍ସ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ତିଟ୍ଠେ ଚେ ସୋ ତତ୍ଥ ଅନାନୁୟାୟୀ, ପୂଗମ୍ପି ୱସ୍ସାନି ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ।
ତତ୍ଥେୱ ସୋ ସୀତିସିୟା ୱିମୁତ୍ତୋ, ଚୱେଥ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ତଥାୱିଧସ୍ସା’’ତି॥
ଅଚ୍ଚି ୟଥା ୱାତୱେଗେନ ଖିତ୍ତା, [ଉପସୀୱାତି ଭଗୱା]
ଅତ୍ଥଂ ପଲେତି ନ ଉପେତି ସଙ୍ଖଂ।
ଏୱଂ ମୁନୀ ନାମକାୟା ୱିମୁତ୍ତୋ, ଅତ୍ଥଂ ପଲେତି ନ ଉପେତି ସଙ୍ଖଂ॥
ଅଚ୍ଚି ୟଥା ୱାତୱେଗେନ ଖିତ୍ତା ତି ଅଚ୍ଚି ୱୁଚ୍ଚତି ଜାଲସିଖା। ୱାତା ତି ପୁରତ୍ଥିମା ୱାତା ପଚ୍ଛିମା ୱାତା ଉତ୍ତରା ୱାତା ଦକ୍ଖିଣା ୱାତା ସରଜା ୱାତା ଅରଜା ୱାତା ସୀତା ୱାତା ଉଣ୍ହା ୱାତା ପରିତ୍ତା ୱାତା ଅଧିମତ୍ତା ୱାତା [କାଳୱାତା (କ॰)] ୱେରମ୍ଭୱାତା ପକ୍ଖୱାତା ସୁପଣ୍ଣୱାତା ତାଲପଣ୍ଣୱାତା ୱିଧୂପନୱାତା। ୱାତୱେଗେନ ଖିତ୍ତା ତି ୱାତୱେଗେନ ଖିତ୍ତା [ଖିତ୍ତଂ (ସ୍ୟା॰) ଏୱମଞ୍ଞେସୁ ପଦେସୁ ନିଗ୍ଗହୀତନ୍ତୱସେନ] ଉକ୍ଖିତ୍ତା ନୁନ୍ନା ପଣୁନ୍ନା ଖମ୍ଭିତା ୱିକ୍ଖମ୍ଭିତାତି – ଅଚ୍ଚି ୟଥା ୱାତୱେଗେନ ଖିତ୍ତା। ଉପସୀୱାତି ଭଗୱା ତି। ଉପସୀୱା ତି ଭଗୱା ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ନାମେନ ଆଲପତି। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନମେତଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – ଉପସୀୱାତି ଭଗୱା।
ଅତ୍ଥଂ ପଲେତି ନ ଉପେତି ସଙ୍ଖ ନ୍ତି। ଅତ୍ଥଂ ପଲେତୀ ତି ଅତ୍ଥଂ ପଲେତି, ଅତ୍ଥଂ ଗମେତି, ଅତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛତି ନିରୁଜ୍ଝତି ୱୂପସମତି ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭତି। ନ ଉପେତି ସଙ୍ଖ ନ୍ତି ସଙ୍ଖଂ [ଅମୁକଂ ନାମ ଦିସଂ ଗତୋତି ସଙ୍ଖଂ (ସ୍ୟା॰)] ନ ଉପେତି, ଉଦ୍ଦେସଂ ନ ଉପେତି, ଗଣନଂ ନ ଉପେତି, ପଣ୍ଣତ୍ତିଂ ନ ଉପେତି, ‘‘ପୁରତ୍ଥିମଂ ୱା ଦିସଂ ଗତା, ପଚ୍ଛିମଂ ୱା ଦିସଂ ଗତା, ଉତ୍ତରଂ ୱା ଦିସଂ ଗତା, ଦକ୍ଖିଣଂ ୱା ଦିସଂ ଗତା ଉଦ୍ଧଂ ୱା ଗତା, ଅଧୋ ୱା ଗତା, ତିରିୟଂ ୱା ଗତା, ୱିଦିସଂ ୱା ଗତା’’ତି, ସୋ ହେତୁ ନତ୍ଥି, ପଚ୍ଚୟୋ ନତ୍ଥି, କାରଣଂ ନତ୍ଥି, ୟେନ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟାତି – ଅତ୍ଥଂ ପଲେତି ନ ଉପେତି ସଙ୍ଖଂ।
ଏୱଂ ମୁନୀ ନାମକାୟା ୱିମୁତ୍ତୋ ତି। ଏୱ ନ୍ତି ଓପମ୍ମସମ୍ପଟିପାଦନଂ। ମୁନୀ ତି ମୋନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଞାଣଂ …ପେ॰… ସଙ୍ଗଜାଲମତିଚ୍ଚ ସୋ ମୁନି। ନାମକାୟା ୱିମୁତ୍ତୋ ତି ସୋ ମୁନି ପକତିୟା ପୁବ୍ବେୱ ରୂପକାୟା ୱିମୁତ୍ତୋ। ତଦଙ୍ଗଂ ସମତିକ୍କମା [ତଦଙ୍ଗଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ (କ॰)] ୱିକ୍ଖମ୍ଭନପ୍ପହାନେନ ପହୀନୋ। ତସ୍ସ ମୁନିନୋ ଭୱନ୍ତଂ ଆଗମ୍ମ ଚତ୍ତାରୋ ଅରିୟମଗ୍ଗା ପଟିଲଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି। ଚତୁନ୍ନଂ ଅରିୟମଗ୍ଗାନଂ ପଟିଲଦ୍ଧତ୍ତା ନାମକାୟୋ ଚ ରୂପକାୟୋ ଚ ପରିଞ୍ଞାତା ହୋନ୍ତି। ନାମକାୟସ୍ସ ଚ ରୂପକାୟସ୍ସ ଚ ପରିଞ୍ଞାତତ୍ତା ନାମକାୟା ଚ ରୂପକାୟା ଚ ମୁତ୍ତୋ ୱିମୁତ୍ତୋ ସୁୱିମୁତ୍ତୋ ଅଚ୍ଚନ୍ତଅନୁପାଦାୱିମୋକ୍ଖେନାତି – ଏୱଂ ମୁନୀ ନାମକାୟା ୱିମୁତ୍ତୋ।
ଅତ୍ଥଂ ପଲେତି ନ ଉପେତି ସଙ୍ଖ ନ୍ତି। ଅତ୍ଥଂ ପଲେତୀ ତି ଅନୁପାଦିସେସାୟ ନିବ୍ବାନଧାତୁୟା ପରିନିବ୍ବାୟତି। ନ ଉପେତି ସଙ୍ଖ ନ୍ତି ଅନୁପାଦିସେସାୟ ନିବ୍ବାନଧାତୁୟା ପରିନିବ୍ବୁତୋ ସଙ୍ଖଂ ନ ଉପେତି, ଉଦ୍ଦେସଂ ନ ଉପେତି, ଗଣନଂ ନ ଉପେତି, ପଣ୍ଣତ୍ତିଂ ନ ଉପେତି – ଖତ୍ତିୟୋତି ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋତି ୱା ୱେସ୍ସୋତି ୱା ସୁଦ୍ଦୋତି ୱା ଗହଟ୍ଠୋତି ୱା ପବ୍ବଜିତୋତି ୱା ଦେୱୋତି ୱା ମନୁସ୍ସୋତି ୱା ରୂପୀତି ୱା ଅରୂପୀତି ୱା ସଞ୍ଞୀତି ୱା ଅସଞ୍ଞୀତି ୱା ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞୀତି ୱା। ସୋ ହେତୁ ନତ୍ଥି ପଚ୍ଚୟୋ ନତ୍ଥି କାରଣଂ ନତ୍ଥି ୟେନ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟାତି – ଅତ୍ଥଂ ପଲେତି ନ ଉପେତି ସଙ୍ଖଂ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଅଚ୍ଚି ୟଥା ୱାତୱେଗେନ ଖିତ୍ତା, [ଉପସୀୱାତି ଭଗୱା]
ଅତ୍ଥଂ ପଲେତି ନ ଉପେତି ସଙ୍ଖଂ।
ଏୱଂ ମୁନୀ ନାମକାୟା ୱିମୁତ୍ତୋ, ଅତ୍ଥଂ ପଲେତି ନ ଉପେତି ସଙ୍ଖ’’ନ୍ତି॥
ଅତ୍ଥଙ୍ଗତୋ ସୋ ଉଦ ୱା ସୋ ନତ୍ଥି, ଉଦାହୁ ୱେ ସସ୍ସତିୟା ଅରୋଗୋ।
ତଂ ମେ ମୁନୀ ସାଧୁ ୱିୟାକରୋହି, ତଥା ହି ତେ ୱିଦିତୋ ଏସ ଧମ୍ମୋ॥
ଅତ୍ଥଙ୍ଗତୋ ସୋ ଉଦ ୱା ସୋ ନତ୍ଥୀ ତି ସୋ ଅତ୍ଥଙ୍ଗତୋ ଉଦାହୁ ନତ୍ଥି ସୋ ନିରୁଦ୍ଧୋ ଉଚ୍ଛିନ୍ନୋ ୱିନଟ୍ଠୋତି – ଅତ୍ଥଙ୍ଗତୋ ସୋ ଉଦ ୱା ସୋ ନତ୍ଥି।
ଉଦାହୁ ୱେ ସସ୍ସତିୟା ଅରୋଗୋ ତି ଉଦାହୁ ନିଚ୍ଚୋ ଧୁୱୋ ସସ୍ସତୋ ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମୋ ସସ୍ସତିସମଂ ତଥେୱ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟାତି – ଉଦାହୁ ୱେ ସସ୍ସତିୟା ଅରୋଗୋ।
ତଂ ମେ ମୁନୀ ସାଧୁ ୱିୟାକରୋହୀ ତି। ତ ନ୍ତି ୟଂ ପୁଚ୍ଛାମି ୟଂ ୟାଚାମି ୟଂ ଅଜ୍ଝେସାମି ୟଂ ପସାଦେମି। ମୁନୀ ତି ମୋନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଞାଣଂ…ପେ॰… ସଙ୍ଗଜାଲମତିଚ୍ଚ ସୋ ମୁନି। ସାଧୁ ୱିୟାକରୋହୀ ତି ସାଧୁ ଆଚିକ୍ଖାହି ଦେସେହି ପଞ୍ଞପେହି ପଟ୍ଠପେହି ୱିୱରାହି ୱିଭଜାହି ଉତ୍ତାନୀକରୋହି ପକାସେହୀତି – ତଂ ମେ ମୁନୀ ସାଧୁ ୱିୟାକରୋହି।
ତଥା ହି ତେ ୱିଦିତୋ ଏସ ଧମ୍ମୋ ତି ତଥା ହି ତେ ୱିଦିତୋ ତୁଲିତୋ ତୀରିତୋ ୱିଭୂତୋ ୱିଭାୱିତୋ ଏସ ଧମ୍ମୋତି – ତଥା ହି ତେ ୱିଦିତୋ ଏସ ଧମ୍ମୋ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ଅତ୍ଥଙ୍ଗତୋ ସୋ ଉଦ ୱା ସୋ ନତ୍ଥି, ଉଦାହୁ ୱେ ସସ୍ସତିୟା ଅରୋଗୋ।
ତଂ ମେ ମୁନୀ ସାଧୁ ୱିୟାକରୋହି, ତଥା ହି ତେ ୱିଦିତୋ ଏସ ଧମ୍ମୋ’’ତି॥
ଅତ୍ଥଙ୍ଗତସ୍ସ ନ ପମାଣମତ୍ଥି, [ଉପସୀୱାତି ଭଗୱା]
ୟେନ ନଂ ୱଜ୍ଜୁଂ ତଂ ତସ୍ସ ନତ୍ଥି।
ସବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସମୂହତେସୁ, ସମୂହତା ୱାଦପଥାପି ସବ୍ବେ॥
ଅତ୍ଥଙ୍ଗତସ୍ସ ନ ପମାଣମତ୍ଥୀ ତି ଅତ୍ଥଙ୍ଗତସ୍ସ ଅନୁପାଦିସେସାୟ ନିବ୍ବାନଧାତୁୟା ପରିନିବ୍ବୁତସ୍ସ ରୂପପମାଣଂ ନତ୍ଥି, ୱେଦନାପମାଣଂ ନତ୍ଥି, ସଞ୍ଞାପମାଣଂ ନତ୍ଥି, ସଙ୍ଖାରପମାଣଂ ନତ୍ଥି, ୱିଞ୍ଞାଣପମାଣଂ ନତ୍ଥି, ନ ଅତ୍ଥି ନ ସଂୱିଜ୍ଜତି ନୁପଲବ୍ଭତି ପହୀନଂ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନଂ ୱୂପସନ୍ତଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧଂ ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକଂ ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢନ୍ତି – ଅତ୍ଥଙ୍ଗତସ୍ସ ନ ପମାଣମତ୍ଥି। ଉପସୀୱାତି ଭଗୱା ତି ଉପସୀୱା ତି ଭଗୱା ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ନାମେନ ଆଲପତି। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନମେତଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – ଉପସୀୱାତି ଭଗୱା।
ୟେନ ନଂ ୱଜ୍ଜୁଂ ତଂ ତସ୍ସ ନତ୍ଥୀ ତି ୟେନ ତଂ ରାଗେନ [ୟେନ ରାଗେନ (ସ୍ୟା॰ କ॰) ମହାନି॰ ୯୪] ୱଦେୟ୍ୟୁଂ, ୟେନ ଦୋସେନ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ, ୟେନ ମୋହେନ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ, ୟେନ ମାନେନ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ, ୟାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ୱଦେୟ୍ୟୁଂ, ୟେନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେନ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ, ୟାୟ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ, ୟେହି ଅନୁସୟେହି ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – ରତ୍ତୋତି ୱା ଦୁଟ୍ଠୋତି ୱା ମୂଳ୍ହୋତି ୱା ୱିନିବଦ୍ଧୋତି ୱା ପରାମଟ୍ଠୋତି ୱା ୱିକ୍ଖେପଗତୋତି ୱା ଅନିଟ୍ଠଙ୍ଗତୋତି [ଅନିଟ୍ଠାଗତୋତି (କ॰)] ୱା ଥାମଗତୋତି ୱା, ତେ ଅଭିସଙ୍ଖାରା ପହୀନା। ଅଭିସଙ୍ଖାରାନଂ ପହୀନତ୍ତା ଗତିୟା ୟେନ ତଂ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – ନେରୟିକୋତି ୱା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିକୋତି ୱା ପେତ୍ତିୱିସୟିକୋତି ୱା ମନୁସ୍ସୋତି ୱା ଦେୱୋତି ୱା ରୂପୀତି ୱା ଅରୂପୀତି ୱା ସଞ୍ଞୀତି ୱା ଅସଞ୍ଞୀତି ୱା ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞୀତି ୱା, ସୋ ହେତୁ ନତ୍ଥି ପଚ୍ଚୟୋ ନତ୍ଥି କାରଣଂ ନତ୍ଥି ୟେନ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ କଥେୟ୍ୟୁଂ ଭଣେୟ୍ୟୁଂ ଦୀପେୟ୍ୟୁଂ ୱୋହରେୟ୍ୟୁନ୍ତି – ୟେନ ନଂ ୱଜ୍ଜୁଂ ତଂ ତସ୍ସ ନତ୍ଥି।
ସବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସମୂହତେସୂ ତି ସବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସବ୍ବେସୁ ଖନ୍ଧେସୁ ସବ୍ବେସୁ ଆୟତନେସୁ ସବ୍ବାସୁ ଧାତୂସୁ ସବ୍ବାସୁ ଗତୀସୁ ସବ୍ବାସୁ ଉପପତ୍ତୀସୁ ସବ୍ବାସୁ ପଟିସନ୍ଧୀସୁ ସବ୍ବେସୁ ଭୱେସୁ ସବ୍ବେସୁ ସଂସାରେସୁ ସବ୍ବେସୁ ୱଟ୍ଟେସୁ ଊହତେସୁ ସମୂହତେସୁ ଉଦ୍ଧତେସୁ ସମୁଦ୍ଧତେସୁ ଉପ୍ପାଟିତେସୁ ସମୁପ୍ପାଟିତେସୁ ପହୀନେସୁ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନେସୁ ୱୂପସନ୍ତେସୁ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧେସୁ ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକେସୁ ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢେସୂତି – ସବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସମୂହତେସୁ।
ସମୂହତା ୱାଦପଥାପି ସବ୍ବେ ତି ୱାଦପଥା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସା ଚ ଖନ୍ଧା ଚ ଅଭିସଙ୍ଖାରା ଚ। ତସ୍ସ ୱାଦା ଚ ୱାଦପଥା ଚ ଅଧିୱଚନାନି ଚ ଅଧିୱଚନପଥା ଚ ନିରୁତ୍ତି ଚ ନିରୁତ୍ତିପଥା ଚ ପଞ୍ଞତ୍ତି ଚ ପଞ୍ଞତ୍ତିପଥା ଚ ଊହତା ସମୂହତା ଉଦ୍ଧତା ସମୁଦ୍ଧତା ଉପ୍ପାଟିତା ସମୁପ୍ପାଟିତା ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାତି – ସମୂହତା ୱାଦପଥାପି ସବ୍ବେ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଅତ୍ଥଙ୍ଗତସ୍ସ ନ ପମାଣମତ୍ଥି, [ଉପସୀୱାତି ଭଗୱା]
ୟେନ ନଂ ୱଜ୍ଜୁଂ ତଂ ତସ୍ସ ନତ୍ଥି।
ସବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସମୂହତେସୁ, ସମୂହତା ୱାଦପଥାପି ସବ୍ବେ’’ତି॥
ସହ ଗାଥାପରିୟୋସାନା ୟେ ତେ ବ୍ରାହ୍ମଣେନ ସଦ୍ଧିଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଜଲିକୋ ନମସ୍ସମାନୋ ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି – ସତ୍ଥା ମେ, ଭନ୍ତେ ଭଗୱା, ସାୱକୋହମସ୍ମୀତି।
ଉପସୀୱମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସୋ ଛଟ୍ଠୋ।
୭. ନନ୍ଦମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସୋ
ସନ୍ତି ଲୋକେ ମୁନୟୋ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ନନ୍ଦୋ]
ଜନା ୱଦନ୍ତି ତୟିଦଂ କଥଂସୁ।
ଞାଣୂପପନ୍ନଂ ମୁନି ନୋ ୱଦନ୍ତି, ଉଦାହୁ ୱେ ଜୀୱିତେନୂପପନ୍ନଂ [ଜୀୱିକେନୂପପନ୍ନଂ (ସ୍ୟା॰)] ॥
ସନ୍ତି ଲୋକେ ମୁନୟୋ ତି। ସନ୍ତୀ ତି ସନ୍ତି ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ଅତ୍ଥି ଉପଲବ୍ଭନ୍ତି। ଲୋକେ ତି ଅପାୟଲୋକେ…ପେ॰… ଆୟତନଲୋକେ। ମୁନୟୋ ତି ମୁନିନାମକା ଆଜୀୱକା ନିଗଣ୍ଠା ଜଟିଲା ତାପସା । (ଦେୱା ଲୋକେ ମୁନୟୋତି ସଞ୍ଜାନନ୍ତି, ନ ଚ ତେ ମୁନୟୋ) [( ) ଏତ୍ଥନ୍ତରେ ପାଠୋ ନତ୍ଥି ସ୍ୟା॰ ପୋତ୍ଥକେ] ତି। ସନ୍ତି ଲୋକେ ମୁନୟୋ। ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ନନ୍ଦୋ ତି। ଇଚ୍ଚା ତି ପଦସନ୍ଧି…ପେ॰…। ଆୟସ୍ମା ତି ପିୟୱଚନଂ…ପେ॰…। ନନ୍ଦୋ ତି ତସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ନାମଂ…ପେ॰… ଅଭିଲାପୋତି – ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ନନ୍ଦୋ।
ଜନା ୱଦନ୍ତି ତୟିଦଂ କଥଂସୂ ତି। ଜନା ତି ଖତ୍ତିୟା ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣା ଚ ୱେସ୍ସା ଚ ସୁଦ୍ଦା ଚ ଗହଟ୍ଠା ଚ ପବ୍ବଜିତା ଚ ଦେୱା ଚ ମନୁସ୍ସା ଚ। ୱଦନ୍ତୀ ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତି। ତୟିଦଂ କଥଂସୂ ତି ସଂସୟପୁଚ୍ଛା ୱିମତିପୁଚ୍ଛା ଦ୍ୱେଳ୍ହକପୁଚ୍ଛା ଅନେକଂସପୁଚ୍ଛା ‘‘ଏୱଂ ନୁ ଖୋ, ନ ନୁ ଖୋ, କିଂ ନୁ ଖୋ, କଥଂ ନୁ ଖୋ’’ତି – ଜନା ୱଦନ୍ତି ତୟିଦଂ କଥଂସୁ।
ଞାଣୂପପନ୍ନଂ ମୁନି ନୋ ୱଦନ୍ତୀ ତି । ଅଟ୍ଠ ସମାପତ୍ତିଞାଣେନ ୱା ପଞ୍ଚାଭିଞ୍ଞାଞାଣେନ ୱା ଉପେତଂ ସମୁପେତଂ ଉପାଗତଂ ସମୁପାଗତଂ ଉପପନ୍ନଂ ସମୁପପନ୍ନଂ ସମନ୍ନାଗତଂ ମୁନିଂ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତୀତି – ଞାଣୂପପନ୍ନଂ ମୁନି ନୋ ୱଦନ୍ତି।
ଉଦାହୁ ୱେ ଜୀୱିତେନୂପପନ୍ନ ନ୍ତି ଉଦାହୁ ଅନେକୱିୱିଧଅତିପରମଦୁକ୍କରକାରିକଲୂଖଜୀୱିତାନୁୟୋଗେନ ଉପେତଂ ସମୁପେତଂ ଉପାଗତଂ ସମୁପାଗତଂ ଉପପନ୍ନଂ ସମୁପପନ୍ନଂ ସମନ୍ନାଗତଂ ମୁନିଂ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତୀତି – ଉଦାହୁ ୱେ ଜୀୱିତେନୂପପନ୍ନଂ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ସନ୍ତି ଲୋକେ ମୁନୟୋ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ନନ୍ଦୋ]
ଜନା ୱଦନ୍ତି ତୟିଦଂ କଥଂସୁ।
ଞାଣୂପପନ୍ନଂ ମୁନି ନୋ ୱଦନ୍ତି, ଉଦାହୁ ୱେ ଜୀୱିତେନୂପପନ୍ନ’’ନ୍ତି॥
ନ ଦିଟ୍ଠିୟା ନ ସୁତିୟା ନ ଞାଣେନ,
ମୁନୀଧ ନନ୍ଦ କୁସଲା ୱଦନ୍ତି।
ୱିସେନିକତ୍ୱା [ୱିସେନିଂକତ୍ୱା (କ॰) ମହାନି॰ ୬୮] ଅନୀଘା ନିରାସା, ଚରନ୍ତି ୟେ ତେ ମୁନୟୋତି ବ୍ରୂମି॥
ନ ଦିଟ୍ଠିୟା ନ ସୁତିୟା ନ ଞାଣେନା ତି। ନ ଦିଟ୍ଠିୟା ତି ନ ଦିଟ୍ଠସୁଦ୍ଧିୟା। ନ ସୁତିୟା ତି ନ ସୁତସୁଦ୍ଧିୟା। ନ ଞାଣେନା ତି ନପି ଅଟ୍ଠସମାପତ୍ତିଞାଣେନ ନପି ପଞ୍ଚାଭିଞ୍ଞାଞାଣେନ ନପି ମିଚ୍ଛାଞାଣେନାତି – ନ ଦିଟ୍ଠିୟା ନ ସୁତିୟା ନ ଞାଣେନ।
ମୁନୀଧ ନନ୍ଦ କୁସଲା ୱଦନ୍ତୀ ତି। କୁସଲା ତି ୟେ ତେ ଖନ୍ଧକୁସଲା ଧାତୁକୁସଲା ଆୟତନକୁସଲା ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦକୁସଲା ସତିପଟ୍ଠାନକୁସଲା ସମ୍ମପ୍ପଧାନକୁସଲା ଇଦ୍ଧିପାଦକୁସଲା ଇନ୍ଦ୍ରିୟକୁସଲା ବଲକୁସଲା ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗକୁସଲା ମଗ୍ଗକୁସଲା ଫଲକୁସଲା ନିବ୍ବାନକୁସଲା ଦିଟ୍ଠସୁଦ୍ଧିୟା ୱା ସୁତସୁଦ୍ଧିୟା ୱା ଅଟ୍ଠସମାପତ୍ତିଞାଣେନ ୱା ପଞ୍ଚାଭିଞ୍ଞାଞାଣେନ ୱା ମିଚ୍ଛାଞାଣେନ ୱା ଦିଟ୍ଠେନ ୱା ସୁତେନ ୱା ଉପେତଂ ସମୁପେତଂ ଉପାଗତଂ ସମୁପାଗତଂ ଉପପନ୍ନଂ ସମୁପପନ୍ନଂ ସମନ୍ନାଗତଂ ମୁନିଂ ନ ୱଦନ୍ତି ନ କଥେନ୍ତି ନ ଭଣନ୍ତି ନ ଦୀପୟନ୍ତି ନ ୱୋହରନ୍ତୀତି – ମୁନୀଧ ନନ୍ଦ କୁସଲା ୱଦନ୍ତି।
ୱିସେନିକତ୍ୱା ଅନୀଘା ନିରାସା, ଚରନ୍ତି ୟେ ତେ ମୁନୟୋତି ବ୍ରୂମୀ ତି ସେନା ୱୁଚ୍ଚତି ମାରସେନା, କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ ମାରସେନା, ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତଂ ମାରସେନା, ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ ମାରସେନା, ରାଗୋ ମାରସେନା, ଦୋସୋ ମାରସେନା, ମୋହୋ ମାରସେନା, କୋଧୋ…ପେ॰… ଉପନାହୋ… ମକ୍ଖୋ… ପଳାସୋ… ଇସ୍ସା… ମଚ୍ଛରିୟଂ… ମାୟା… ସାଠେୟ୍ୟଂ… ଥମ୍ଭୋ… ସାରମ୍ଭୋ… ମାନୋ… ଅତିମାନୋ… ମଦୋ… ପମାଦୋ… ସବ୍ବେ କିଲେସା ସବ୍ବେ ଦୁଚ୍ଚରିତା ସବ୍ବେ ଦରଥା ସବ୍ବେ ପରିଳାହା ସବ୍ବେ ସନ୍ତାପା ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରା ମାରସେନା। ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା –
‘‘କାମା ତେ ପଠମା ସେନା, ଦୁତିୟା ଅରତି ୱୁଚ୍ଚତି।
ତତିୟା ଖୁପ୍ପିପାସା ତେ, ଚତୁତ୍ଥୀ ତଣ୍ହା ପୱୁଚ୍ଚତି॥
‘‘ପଞ୍ଚମଂ ଥିନମିଦ୍ଧଂ ତେ, ଛଟ୍ଠା ଭୀରୂ ପୱୁଚ୍ଚତି।
ସତ୍ତମୀ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ତେ, ମକ୍ଖୋ ଥମ୍ଭୋ ତେ ଅଟ୍ଠମୋ।
ଲାଭୋ ସିଲୋକୋ ସକ୍କାରୋ, ମିଚ୍ଛାଲଦ୍ଧୋ ଚ ୟୋ ୟସୋ॥
‘‘ୟୋ ଚତ୍ତାନଂ ସମୁକ୍କଂସେ, ପରେ ଚ ଅୱଜାନାତି।
ଏସା ନମୁଚି ତେ ସେନା [ଏସା ତେ ନମୁଚି ସେନା (ସ୍ୟା॰ କ॰) ସୁ॰ ନି॰ ୪୪୧] , କଣ୍ହସ୍ସାଭିପ୍ପହାରିନୀ।
ନ ନଂ ଅସୂରୋ ଜିନାତି, ଜେତ୍ୱା ଚ ଲଭତେ ସୁଖ’’ନ୍ତି॥
ୟତୋ ଚତୂହି ଅରିୟମଗ୍ଗେହି ସବ୍ବା ଚ ମାରସେନା ସବ୍ବେ ଚ ପଟିସେନିକରା [ୱିସେନିଂକତ୍ୱା (କ॰) ମହାନି॰ ୬୮] କିଲେସା ଜିତା ଚ ପରାଜିତା ଚ ଭଗ୍ଗା ୱିପ୍ପଲୁଗ୍ଗା [ୱିପ୍ପଲୁଗ୍ଗତା (ସ୍ୟା॰) ପସ୍ସ ମହାନି॰ ୨୮] ପରମ୍ମୁଖା, ତେନ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱିସେନିକତ୍ୱା। ଅନୀଘା ତି ରାଗୋ ନୀଘୋ, ଦୋସୋ ନୀଘୋ, ମୋହୋ ନୀଘୋ, କୋଧୋ ନୀଘୋ, ଉପନାହୋ ନୀଘୋ…ପେ॰… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରା ନୀଘା। ୟେସଂ ଏତେ ନୀଘା ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢା ତେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଅନୀଘା। ନିରାସା ତି ଆସା ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅୱିଜ୍ଜା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ୟେସଂ ଏସା ଆସା ତଣ୍ହା ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢା, ତେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ନିରାସା ଅରହନ୍ତୋ ଖୀଣାସୱା। ୱିସେନିକତ୍ୱା ଅନୀଘା ନିରାସା, ଚରନ୍ତି ୟେ ତେ ମୁନୟୋତି ବ୍ରୂମୀ ତି ୟେ ତେ ୱିସେନିକତ୍ୱାୱ ଅନୀଘା ଚ ନିରାସା ଚ ଚରନ୍ତି ୱିହରନ୍ତି ଇରିୟନ୍ତି ୱତ୍ତେନ୍ତି ପାଲେନ୍ତି ୟପେନ୍ତି ୟାପେନ୍ତି, ତେ ଲୋକେ ମୁନୟୋତି ବ୍ରୂମି ଆଚିକ୍ଖାମି ଦେସେମି ପଞ୍ଞପେମି ପଟ୍ଠପେମି ୱିୱରାମି ୱିଭଜାମି ଉତ୍ତାନୀକରୋମି ପକାସେମୀତି – ୱିସେନିକତ୍ୱା ଅନୀଘା ନିରାସା, ଚରନ୍ତି ୟେ ତେ ମୁନୟୋତି ବ୍ରୂମି। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ନ ଦିଟ୍ଠିୟା ନ ସୁତିୟା ନ ଞାଣେନ, ମୁନୀଧ ନନ୍ଦ କୁସଲା ୱଦନ୍ତି।
ୱିସେନିକତ୍ୱା ଅନୀଘା ନିରାସା, ଚରନ୍ତି ୟେ ତେ ମୁନୟୋତି ବ୍ରୂମୀ’’ତି॥
ୟେ କେଚିମେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାସେ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ନନ୍ଦୋ]
ଦିଟ୍ଠସ୍ସୁତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
ସୀଲବ୍ବତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ, ଅନେକରୂପେନ ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ॥
କଚ୍ଚିସ୍ସୁ ତେ ଭଗୱା ତତ୍ଥ ୟତା ଚରନ୍ତା, ଅତାରୁ ଜାତିଞ୍ଚ ଜରଞ୍ଚ ମାରିସ।
ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତଂ॥
ୟେ କେଚିମେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାସେ ତି। ୟେ କେଚୀ ତି ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ସବ୍ବଥା ସବ୍ବଂ ଅସେସଂ ନିସ୍ସେସଂ ପରିୟାଦିୟନୱଚନମେତଂ – ୟେ କେଚୀତି। ସମଣା ତି ୟେ କେଚି ଇତୋ ବହିଦ୍ଧା ପବ୍ବଜ୍ଜୂପଗତା ପରିବ୍ବାଜକସମାପନ୍ନା। ବ୍ରାହ୍ମଣା ତି ୟେ କେଚି ଭୋୱାଦିକାତି – ୟେ କେଚିମେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାସେ। ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ନନ୍ଦୋ ତି। ଇଚ୍ଚା ତି ପଦସନ୍ଧି…ପେ॰…। ଆୟସ୍ମା ତି ପିୟୱଚନଂ…ପେ॰…। ନନ୍ଦୋ ତି। ତସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ନାମଂ…ପେ॰… ଅଭିଲାପୋତି – ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ନନ୍ଦୋ।
ଦିଟ୍ଠସ୍ସୁତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧି ନ୍ତି ଦିଟ୍ଠେନପି ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତି ; ସୁତେନପି ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତି; ଦିଟ୍ଠସ୍ସୁତେନପି ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତୀତି – ଦିଟ୍ଠସ୍ସୁତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
ସୀଲବ୍ବତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧି ନ୍ତି ସୀଲେନପି ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତି; ୱତେନପି ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତି; ସୀଲବ୍ବତେନାପି ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତୀତି – ସୀଲବ୍ବତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
ଅନେକରୂପେନ ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧି ନ୍ତି ଅନେକୱିଧକୋତୂହଲମଙ୍ଗଲେନ [ଅନେକୱିଧୱତ୍ତ କୁତୂହଲମଙ୍ଗଲେନ (ସ୍ୟା॰)] ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତୀତି – ଅନେକରୂପେନ ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
କଚ୍ଚିସୁ ତେ ଭଗୱା ତତ୍ଥ ୟତା ଚରନ୍ତା ତି। କଚ୍ଚିସ୍ସୂ ତି ସଂସୟପୁଚ୍ଛା ୱିମତିପୁଚ୍ଛା ଦ୍ୱେଳ୍ହକପୁଚ୍ଛା ଅନେକଂସପୁଚ୍ଛା, ‘‘ଏୱଂ ନୁ ଖୋ, ନ ନୁ ଖୋ, କିଂ ନୁ ଖୋ, କଥଂ ନୁ ଖୋ’’ତି – କଚ୍ଚିସ୍ସୁ। ତେ ତି ଦିଟ୍ଠିଗତିକା। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନମେତଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – କଚ୍ଚିସ୍ସୁ ତେ ଭଗୱା। ତତ୍ଥ ୟତା ଚରନ୍ତା ତି। ତତ୍ଥା ତି ସକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସକାୟ ଖନ୍ତିୟା ସକାୟ ରୁଚିୟା ସକାୟ ଲଦ୍ଧିୟା। ୟତା ତି ୟତ୍ତା ପଟିୟତ୍ତା [ୟତା ପଟିୟତା (ସ୍ୟା॰)] ଗୁତ୍ତା ଗୋପିତା ରକ୍ଖିତା ସଂୱୁତା। ଚରନ୍ତା ତି ଚରନ୍ତା ୱିହରନ୍ତା ଇରିୟନ୍ତା ୱତ୍ତେନ୍ତା ପାଲେନ୍ତା ୟପେନ୍ତା ୟାପେନ୍ତାତି – କଚ୍ଚିସ୍ସୁ ତେ ଭଗୱା ତତ୍ଥ ୟତା ଚରନ୍ତା।
ଅତାରୁ ଜାତିଞ୍ଚ ଜରଞ୍ଚ ମାରିସା ତି ଜାତିଜରାମରଣଂ ଅତରିଂସୁ ଉତ୍ତରିଂସୁ ପତରିଂସୁ ସମତିକ୍କମିଂସୁ ୱୀତିୱତ୍ତିଂସୁ। ମାରିସା ତି ପିୟୱଚନଂ ଗରୁୱଚନଂ ସଗାରୱସପ୍ପତିସ୍ସାଧିୱଚନମେତଂ – ମାରିସାତି – ଅତାରୁ ଜାତିଞ୍ଚ ଜରଞ୍ଚ ମାରିସ।
ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତ ନ୍ତି। ପୁଚ୍ଛାମି ତ ନ୍ତି ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ୟାଚାମି ତଂ ଅଜ୍ଝେସାମି ତଂ, କଥୟସ୍ସୁ ମେତି ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ। ଭଗୱା ତି…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି। ବ୍ରୂହି ମେତ ନ୍ତି ବ୍ରୂହି ଆଚିକ୍ଖାହି ଦେସେହି ପଞ୍ଞପେହି ପଟ୍ଠପେହି ୱିୱରାହି ୱିଭଜାହି ଉତ୍ତାନୀକରୋହି ପକାସେହୀତି – ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତଂ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ୟେ କେଚିମେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାସେ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ନନ୍ଦୋ]
ଦିଟ୍ଠସ୍ସୁତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
ସୀଲବ୍ବତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ, ଅନେକରୂପେନ ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ॥
‘‘କଚ୍ଚିସ୍ସୁ ତେ ଭଗୱା ତତ୍ଥ ୟତା ଚରନ୍ତା,
ଅତାରୁ ଜାତିଞ୍ଚ ଜରଞ୍ଚ ମାରିସ।
ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତ’’ନ୍ତି॥
ୟେ କେଚିମେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାସେ, [ନନ୍ଦାତି ଭଗୱା]
ଦିଟ୍ଠସ୍ସୁତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
ସୀଲବ୍ବତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ, ଅନେକରୂପେନ ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
କିଞ୍ଚାପି ତେ ତତ୍ଥ ୟତା ଚରନ୍ତି, ନାତରିଂସୁ ଜାତିଜରନ୍ତି ବ୍ରୂମି॥
ୟେ କେଚିମେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାସେ ତି। ୟେ କେଚୀ ତି ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ସବ୍ବଥା ସବ୍ବଂ ଅସେସଂ ନିସ୍ସେସଂ ପରିୟାଦିୟନୱଚନମେତଂ – ୟେ କେଚୀତି। ସମଣା ତି ୟେ କେଚି ଇତୋ ବହିଦ୍ଧା ପବ୍ବଜ୍ଜୂପଗତା ପରିବ୍ବାଜକସମାପନ୍ନା। ବ୍ରାହ୍ମଣା ତି ୟେ କେଚି ଭୋୱାଦିକାତି – ୟେ କେଚିମେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାସେ। ନନ୍ଦାତି ଭଗୱା ତି। ନନ୍ଦା ତି ଭଗୱା ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ନାମେନ ଆଲପତି। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନମେତଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – ନନ୍ଦାତି ଭଗୱା।
ଦିଟ୍ଠସ୍ସୁତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧି ନ୍ତି ଦିଟ୍ଠେନପି ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତି; ସୁତେନପି ସୁଦ୍ଧିଂ…ପେ॰… ଦିଟ୍ଠସ୍ସୁତେନପି ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତୀତି – ଦିଟ୍ଠସ୍ସୁତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
ସୀଲବ୍ବତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧି ନ୍ତି ସୀଲେନପି ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତି ; ୱତେନପି ସୁଦ୍ଧିଂ…ପେ॰… ୱୋହରନ୍ତି; ସୀଲବ୍ବତେନାପି ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତୀତି – ସୀଲବ୍ବତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
ଅନେକରୂପେନ ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧି ନ୍ତି ଅନେକୱିଧକୋତୂହଲମଙ୍ଗଲେନ ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତୀତି – ଅନେକରୂପେନ ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
କିଞ୍ଚାପି ତେ ତତ୍ଥ ୟତା ଚରନ୍ତୀ ତି। କିଞ୍ଚାପୀ ତି ପଦସନ୍ଧି ପଦସଂସଗ୍ଗୋ ପଦପାରିପୂରୀ ଅକ୍ଖରସମୱାୟୋ ବ୍ୟଞ୍ଜନସିଲିଟ୍ଠତା ପଦାନୁପୁବ୍ବତାପେତଂ – କିଞ୍ଚାପୀତି। ତେ ତି ଦିଟ୍ଠିଗତିକା। ତତ୍ଥା ତି ସକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସକାୟ ଖନ୍ତିୟା ସକାୟ ରୁଚିୟା ସକାୟ ଲଦ୍ଧିୟା। ୟତା ତି ୟତ୍ତା ପଟିୟତ୍ତା ଗୁତ୍ତା ଗୋପିତା ରକ୍ଖିତା ସଂୱୁତା। ଚରନ୍ତୀ ତି ଚରନ୍ତି ୱିହରନ୍ତି ଇରିୟନ୍ତି ୱତ୍ତେନ୍ତି ପାଲେନ୍ତି ୟପେନ୍ତି ୟାପେନ୍ତୀତି – କିଞ୍ଚାପି ତେ ତତ୍ଥ ୟତା ଚରନ୍ତି।
ନାତରିଂସୁ ଜାତିଜରନ୍ତି ବ୍ରୂମୀ ତି ଜାତିଜରାମରଣଂ ନ ତରିଂସୁ ନ ଉତ୍ତରିଂସୁ ନ ପତରିଂସୁ ନ ସମତିକ୍କମିଂସୁ ନ ୱୀତିୱତ୍ତିଂସୁ, ଜାତିଜରାମରଣା ଅନିକ୍ଖନ୍ତା ଅନିସ୍ସଟା ଅନତିକ୍କନ୍ତା ଅସମତିକ୍କନ୍ତା ଅୱୀତିୱତ୍ତା, ଅନ୍ତୋଜାତିଜରାମରଣେ ପରିୱତ୍ତେନ୍ତି, ଅନ୍ତୋସଂସାରପଥେ ପରିୱତ୍ତେନ୍ତି, ଜାତିୟା ଅନୁଗତା, ଜରାୟ ଅନୁସଟା, ବ୍ୟାଧିନା ଅଭିଭୂତା, ମରଣେନ ଅବ୍ଭାହତା ଅତାଣା ଅଲେଣା ଅସରଣା ଅସରଣୀଭୂତାତି ବ୍ରୂମି ଆଚିକ୍ଖାମି ଦେସେମି ପଞ୍ଞପେମି ପଟ୍ଠପେମି ୱିୱରାମି ୱିଭଜାମି ଉତ୍ତାନୀକରୋମି ପକାସେମୀତି – ନାତରିଂସୁ ଜାତିଜରନ୍ତି ବ୍ରୂମି। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୟେ କେଚିମେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାସେ, [ନନ୍ଦାତି ଭଗୱା]
ଦିଟ୍ଠସ୍ସୁତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
ସୀଲବ୍ବତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ, ଅନେକରୂପେନ ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
କିଞ୍ଚାପି ତେ ତତ୍ଥ ୟତା ଚରନ୍ତି, ନାତରିଂସୁ ଜାତିଜରନ୍ତି ବ୍ରୂମୀ’’ତି॥
ୟେ କେଚିମେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାସେ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ନନ୍ଦୋ]
ଦିଟ୍ଠସ୍ସୁତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
ସୀଲବ୍ବତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ, ଅନେକରୂପେନ ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ॥
ତେ ଚେ ମୁନୀ ବ୍ରୂସି ଅନୋଘତିଣ୍ଣେ, ଅଥ କୋ ଚରହି ଦେୱମନୁସ୍ସଲୋକେ।
ଅତାରି ଜାତିଞ୍ଚ ଜରଞ୍ଚ ମାରିସ, ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତଂ॥
ୟେ କେଚିମେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାସେ ତି। ୟେ କେଚୀ ତି ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ସବ୍ବଥା ସବ୍ବଂ ଅସେସଂ ନିସ୍ସେସଂ ପରିୟାଦିୟନୱଚନମେତଂ – ୟେ କେଚୀତି। ସମଣା ତି ୟେ କେଚି ଇତୋ ବହିଦ୍ଧା ପବ୍ବଜ୍ଜୂପଗତା ପରିବ୍ବାଜକସମାପନ୍ନା। ବ୍ରାହ୍ମଣା ତି ୟେ କେଚି ଭୋୱାଦିକାତି – ୟେ କେଚିମେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାସେ। ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ନନ୍ଦୋ ତି। ଇଚ୍ଚା ତି ପଦସନ୍ଧି…ପେ॰… ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ନନ୍ଦୋ।
ଦିଟ୍ଠସ୍ସୁତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧି ନ୍ତି ଦିଟ୍ଠେନପି ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତି; ସୁତେନାପି ସୁଦ୍ଧିଂ…ପେ॰… ଦିଟ୍ଠସ୍ସୁତେନାପି ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତୀତି – ଦିଟ୍ଠସ୍ସୁତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
ସୀଲବ୍ବତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧି ନ୍ତି ସୀଲେନାପି ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତି; ୱତେନାପି ସୁଦ୍ଧିଂ…ପେ॰… ୱୋହରନ୍ତି; ସୀଲବ୍ବତେନାପି ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତୀତି – ସୀଲବ୍ବତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
ଅନେକରୂପେନ ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧି ନ୍ତି ଅନେକୱିଧକୋତୂହଲମଙ୍ଗଲେନ ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତୀତି – ଅନେକରୂପେନ ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
ତେ ଚେ ମୁନୀ ବ୍ରୂସି ଅନୋଘତିଣ୍ଣେ ତି। ତେ ଚେ ତି ଦିଟ୍ଠିଗତିକେ। ମୁନୀ ତି ମୋନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଞାଣଂ…ପେ॰… ସଙ୍ଗଜାଲମତିଚ୍ଚ ସୋ ମୁନି । ବ୍ରୂସି ଅନୋଘତିଣ୍ଣେ ତି କାମୋଘଂ ଭୱୋଘଂ ଦିଟ୍ଠୋଘଂ ଅୱିଜ୍ଜୋଘଂ ଅତିଣ୍ଣେ ଅନତିକ୍କନ୍ତେ ଅସମତିକ୍କନ୍ତେ ଅୱୀତିୱତ୍ତେ ଅନ୍ତୋଜାତିଜରାମରଣେ ପରିୱତ୍ତେନ୍ତେ ଅନ୍ତୋସଂସାରପଥେ ପରିୱତ୍ତେନ୍ତେ ଜାତିୟା ଅନୁଗତେ ଜରାୟ ଅନୁସଟେ ବ୍ୟାଧିନା ଅଭିଭୂତେ ମରଣେନ ଅବ୍ଭାହତେ ଅତାଣେ ଅଲେଣେ ଅସରଣେ ଅସରଣୀଭୂତେ। ବ୍ରୂସୀ ତି ବ୍ରୂସି ଆଚିକ୍ଖସି ଦେସେସି ପଞ୍ଞପେସି ପଟ୍ଠପେସି ୱିୱରସି ୱିଭଜସି ଉତ୍ତାନୀକରୋସି ପକାସେସୀତି – ତେ ଚେ ମୁନୀ ବ୍ରୂସି ଅନୋଘତିଣ୍ଣେ।
ଅଥ କୋ ଚରହି ଦେୱମନୁସ୍ସଲୋକେ, ଅତାରି ଜାତିଞ୍ଚ ଜରଞ୍ଚ ମାରିସା ତି ଅଥ କୋ ଏସୋ ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ଜାତିଜରାମରଣଂ ଅତରି ଉତ୍ତରି ପତରି ସମତିକ୍କମି ୱୀତିୱତ୍ତୟି। ମାରିସା ତି ପିୟୱଚନଂ ଗରୁୱଚନଂ ସଗାରୱସପ୍ପତିସ୍ସାଧିୱଚନମେତଂ ମାରିସାତି – ଅଥ କୋ ଚରହି ଦେୱମନୁସ୍ସଲୋକେ, ଅତାରି ଜାତିଞ୍ଚ ଜରଞ୍ଚ ମାରିସ।
ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତ ନ୍ତି। ପୁଚ୍ଛାମି ତ ନ୍ତି ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ୟାଚାମି ତଂ ଅଜ୍ଝେସାମି ତଂ ପସାଦେମି ତଂ। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନମେତଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି। ବ୍ରୂହି ମେତ ନ୍ତି ବ୍ରୂହି ଆଚିକ୍ଖାହି ଦେସେହି ପଞ୍ଞପେହି ପଟ୍ଠପେହି ୱିୱରାହି ୱିଭଜାହି ଉତ୍ତାନୀକରୋହି ପକାସେହୀତି – ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତଂ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ୟେ କେଚିମେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାସେ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ନନ୍ଦୋ]
ଦିଟ୍ଠସ୍ସୁତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
ସୀଲବ୍ବତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ, ଅନେକରୂପେନ ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ॥
ତେ ଚେ ମୁନୀ ବ୍ରୂସି ଅନୋଘତିଣ୍ଣେ, ଅଥ କୋ ଚରହି ଦେୱମନୁସ୍ସଲୋକେ।
ଅତାରି ଜାତିଞ୍ଚ ଜରଞ୍ଚ ମାରିସ, ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତ’’ନ୍ତି॥
ନାହଂ ସବ୍ବେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାସେ, [ନନ୍ଦାତି ଭଗୱା]
ଜାତିଜରାୟ ନିୱୁତାତି ବ୍ରୂମି।
ୟେ ସୀଧ ଦିଟ୍ଠଂ ୱ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱା, ସୀଲବ୍ବତଂ ୱାପି ପହାୟ ସବ୍ବଂ॥
ଅନେକରୂପମ୍ପି ପହାୟ ସବ୍ବଂ, ତଣ୍ହଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ଅନାସୱାସେ [ଅନାସୱା ୟେ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ।
ତେ ୱେ ନରା ଓଘତିଣ୍ଣାତି ବ୍ରୂମି॥
ନାହଂ ସବ୍ବେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାସେ, ନନ୍ଦାତି ଭଗୱା ଜାତିଜରାୟ ନିୱୁତାତି ବ୍ରୂମୀ ତି ନାହଂ, ନନ୍ଦ, ସବ୍ବେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଜାତିଜରାୟ ଆୱୁତା ନିୱୁତା ଓୱୁତା ପିହିତା ପଟିଚ୍ଛନ୍ନା ପଟିକୁଜ୍ଜିତାତି ୱଦାମି। ଅତ୍ଥି ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ୟେସଂ ଜାତି ଚ ଜରାମରଣଞ୍ଚ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମାତି ବ୍ରୂମି ଆଚିକ୍ଖାମି ଦେସେମି ପଞ୍ଞପେମି ପଟ୍ଠପେମି ୱିୱରାମି ୱିଭଜାମି ଉତ୍ତାନୀକରୋମି ପକାସେମୀତି – ନାହଂ ସବ୍ବେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାସେ ନନ୍ଦାତି ଭଗୱା ଜାତିଜରାୟ ନିୱୁତାତି ବ୍ରୂମି।
ୟେ ସୀଧ ଦିଟ୍ଠଂ ୱ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱା, ସୀଲବ୍ବତଂ ୱାପି ପହାୟ ସବ୍ବ ନ୍ତି ୟେ ସବ୍ବା ଦିଟ୍ଠସୁଦ୍ଧିୟୋ ପହାୟ ଜହିତ୍ୱା ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତୀକରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମେତ୍ୱା। ୟେ ସବ୍ବା ସୁତସୁଦ୍ଧିୟୋ ପହାୟ…ପେ॰… ୟେ ସବ୍ବା ମୁତସୁଦ୍ଧିୟୋ ପହାୟ, ୟେ ସବ୍ବା ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତସୁଦ୍ଧିୟୋ ପହାୟ ୟେ ସବ୍ବା ସୀଲସୁଦ୍ଧିୟୋ ପହାୟ, ୟେ ସବ୍ବା ୱତସୁଦ୍ଧିୟୋ ପହାୟ, ୟେ ସବ୍ବା ସୀଲବ୍ବତସୁଦ୍ଧିୟୋ ପହାୟ ଜହିତ୍ୱା ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତୀକରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମେତ୍ୱାତି – ୟେ ସୀଧ ଦିଟ୍ଠଂୱ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱା, ସୀଲବ୍ବତଂ ୱାପି ପହାୟ ସବ୍ବଂ।
ଅନେକରୂପମ୍ପି ପହାୟ ସବ୍ବ ନ୍ତି ଅନେକୱିଧକୋତୂହଲମଙ୍ଗଲେନ ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ପହାୟ ଜହିତ୍ୱା ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତୀକରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମେତ୍ୱାତି – ଅନେକରୂପମ୍ପି ପହାୟ ସବ୍ବଂ।
ତଣ୍ହଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ଅନାସୱା ସେ, ତେ ୱେ ନରା ଓଘତିଣ୍ଣାତି ବ୍ରୂମୀ ତି। ତଣ୍ହା ତି ରୂପତଣ୍ହା ସଦ୍ଦତଣ୍ହା ଗନ୍ଧତଣ୍ହା ରସତଣ୍ହା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବତଣ୍ହା ଧମ୍ମତଣ୍ହା। ତଣ୍ହଂ ପରିଞ୍ଞାୟା ତି ତଣ୍ହଂ ତୀହି ପରିଞ୍ଞାହି ପରିଜାନିତ୍ୱା – ଞାତପରିଞ୍ଞାୟ, ତୀରଣପରିଞ୍ଞାୟ, ପହାନପରିଞ୍ଞାୟ। କତମା ଞାତପରିଞ୍ଞା? ତଣ୍ହଂ ଜାନାତି [ପଜାନାତି (ସ୍ୟା॰) ପରିଜାନାତି (କ॰) ମହାନି॰ ୧୩] ‘‘ଅୟଂ ରୂପତଣ୍ହା, ଅୟଂ ସଦ୍ଦତଣ୍ହା, ଅୟଂ ଗନ୍ଧତଣ୍ହା, ଅୟଂ ରସତଣ୍ହା, ଅୟଂ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବତଣ୍ହା, ଅୟଂ ଧମ୍ମତଣ୍ହା’’ତି ଜାନାତି ପସ୍ସତି – ଅୟଂ ଞାତପରିଞ୍ଞା।
କତମା ତୀରଣପରିଞ୍ଞା? ଏୱଂ ଞାତଂ କତ୍ୱା ତଣ୍ହଂ ତୀରେତି ଅନିଚ୍ଚତୋ ଦୁକ୍ଖତୋ ରୋଗତୋ ଗଣ୍ଡତୋ…ପେ॰… ନିସ୍ସରଣତୋ ତୀରେତି – ଅୟଂ ତୀରଣପରିଞ୍ଞା।
କତମା ପହାନପରିଞ୍ଞା? ଏୱଂ ତୀରୟିତ୍ୱା ତଣ୍ହଂ ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି। ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଣ୍ହାୟ ଛନ୍ଦରାଗୋ ତଂ ପଜହଥ। ଏୱଂ ସା ତଣ୍ହା ପହୀନା ଭୱିସ୍ସତି ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା’’। ଅୟଂ ପହାନପରିଞ୍ଞା। ତଣ୍ହଂ ପରିଞ୍ଞାୟା ତି ତଣ୍ହଂ ଇମାହି ତୀହି ପରିଞ୍ଞାହି ପରିଜାନିତ୍ୱା। ଅନାସୱା ତି ଚତ୍ତାରୋ ଆସୱା – କାମାସୱୋ, ଭୱାସୱୋ, ଦିଟ୍ଠାସୱୋ, ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ। ୟେସଂ ଇମେ ଆସୱା ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା, ତେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଅନାସୱା ଅରହନ୍ତୋ ଖୀଣାସୱା – ତଣ୍ହଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ଅନାସୱା।
ତେ ୱେ ନରା ଓଘତିଣ୍ଣାତି ବ୍ରୂମୀ ତି ୟେ ତଣ୍ହଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ଅନାସୱା, ତେ କାମୋଘଂ ତିଣ୍ଣା ଭୱୋଘଂ ତିଣ୍ଣା ଦିଟ୍ଠୋଘଂ ତିଣ୍ଣା ଅୱିଜ୍ଜୋଘଂ ତିଣ୍ଣା ସବ୍ବସଂସାରପଥଂ ତିଣ୍ଣା ଉତ୍ତିଣ୍ଣା ନିତ୍ତିଣ୍ଣା ଅତିକ୍କନ୍ତା ସମତିକ୍କନ୍ତା ୱୀତିୱତ୍ତାତି ବ୍ରୂମି ଆଚିକ୍ଖାମି ଦେସେମି ପଞ୍ଞପେମି ପଟ୍ଠପେମି ୱିୱରାମି ୱିଭଜାମି ଉତ୍ତାନୀକରୋମି ପକାସେମୀତି – ତଣ୍ହଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ଅନାସୱାସେ ତେ ୱେ ନରା ଓଘତିଣ୍ଣାତି ବ୍ରୂମି। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ନାହଂ ସବ୍ବେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାସେ, [ନନ୍ଦାତି ଭଗୱା]
ଜାତିଜରାୟ ନିୱୁତାତି ବ୍ରୂମି।
ୟେ ସୀଧ ଦିଟ୍ଠଂ ୱ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱା, ସୀଲବ୍ବତଂ ୱାପି ପହାୟ ସବ୍ବଂ॥
ଅନେକରୂପମ୍ପି ପହାୟ ସବ୍ବଂ, ତଣ୍ହଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ଅନାସୱାସେ।
ତେ ୱେ ନରା ଓଘତିଣ୍ଣାତି ବ୍ରୂମୀ’’ତି॥
ଏତାଭିନନ୍ଦାମି ୱଚୋ ମହେସିନୋ, ସୁକିତ୍ତିତଂ ଗୋତମନୂପଧୀକଂ।
ୟେ ସୀଧ ଦିଟ୍ଠଂ ୱ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱା, ସୀଲବ୍ବତଂ ୱାପି ପହାୟ ସବ୍ବଂ॥
ଅନେକରୂପମ୍ପି ପହାୟ ସବ୍ବଂ, ତଣ୍ହଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ଅନାସୱାସେ।
ଅହମ୍ପି ତେ ଓଘତିଣ୍ଣାତି ବ୍ରୂମି॥
ଏତାଭିନନ୍ଦାମି ୱଚୋ ମହେସିନୋ ତି। ଏତ ନ୍ତି ତୁୟ୍ହଂ ୱଚନଂ ବ୍ୟପ୍ପଥଂ ଦେସନଂ ଅନୁସାସନଂ ଅନୁସିଟ୍ଠଂ ନନ୍ଦାମି ଅଭିନନ୍ଦାମି ମୋଦାମି ଅନୁମୋଦାମି ଇଚ୍ଛାମି ସାଦିୟାମି ପତ୍ଥୟାମି ପିହୟାମି ଅଭିଜପ୍ପାମି। ମହେସିନୋ ତି କିଂ ମହେସି ଭଗୱା? ମହନ୍ତଂ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧଂ ଏସୀ ଗୱେସୀ ପରିୟେସୀତି ମହେସି…ପେ॰… କହଂ ନରାସଭୋତି ମହେସୀତି – ଏତାଭିନନ୍ଦାମି ୱଚୋ ମହେସିନୋ।
ସୁକିତ୍ତିତଂ ଗୋତମନୂପଧୀକ ନ୍ତି। ସୁକିତ୍ତିତ ନ୍ତି ସୁକିତ୍ତିତଂ ସୁଆଚିକ୍ଖିତଂ [ସ୍ୱାଚିକ୍ଖିତଂ (କ॰)] ସୁଦେସିତଂ ସୁପଞ୍ଞପିତଂ ସୁପଟ୍ଠପିତଂ ସୁୱିୱଟଂ ସୁୱିଭତ୍ତଂ ସୁଉତ୍ତାନୀକତଂ ସୁପକାସିତଂ। ଗୋତମନୂପଧୀକ ନ୍ତି ଉପଧୀ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସା ଚ ଖନ୍ଧା ଚ ଅଭିସଙ୍ଖାରା ଚ। ଉପଧିପ୍ପହାନଂ ଉପଧିୱୂପସମଂ ଉପଧିନିସ୍ସଗ୍ଗଂ ଉପଧିପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧଂ ଅମତଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି – ସୁକିତ୍ତିତଂ ଗୋତମନୂପଧୀକଂ।
ୟେ ସୀଧ ଦିଟ୍ଠଂ ୱ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱା, ସୀଲବ୍ବତଂ ୱାପି ପହାୟ ସବ୍ବ ନ୍ତି ୟେ ସବ୍ବା ଦିଟ୍ଠସୁଦ୍ଧିୟୋ ପହାୟ ଜହିତ୍ୱା ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତୀକରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମେତ୍ୱା। ୟେ ସବ୍ବା ସୁତସୁଦ୍ଧିୟୋ…ପେ॰… ୟେ ସବ୍ବା ମୁତସୁଦ୍ଧିୟୋ… ୟେ ସବ୍ବା ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତସୁଦ୍ଧିୟୋ… ୟେ ସବ୍ବା ସୀଲସୁଦ୍ଧିୟୋ… ୟେ ସବ୍ବା ୱତସୁଦ୍ଧିୟୋ… ୟେ ସବ୍ବା ସୀଲବ୍ବତସୁଦ୍ଧିୟୋ ପହାୟ ଜହିତ୍ୱା ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତୀକରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମେତ୍ୱାତି – ୟେ ସୀଧ ଦିଟ୍ଠଂ ୱ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱା, ସୀଲବ୍ବତଂ ୱାପି ପହାୟ ସବ୍ବଂ।
ଅନେକରୂପମ୍ପି ପହାୟ ସବ୍ବ ନ୍ତି ଅନେକୱିଧକୋତୂହଲମଙ୍ଗଲେନ ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ପହାୟ ଜହିତ୍ୱା ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତୀକରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମେତ୍ୱାତି – ଅନେକରୂପମ୍ପି ପହାୟ ସବ୍ବଂ।
ତଣ୍ହଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ଅନାସୱାସେ, ଅହମ୍ପି ତେ ଓଘତିଣ୍ଣାତି ବ୍ରୂମୀ ତି। ତଣ୍ହା ତି ରୂପତଣ୍ହା ସଦ୍ଦତଣ୍ହା ଗନ୍ଧତଣ୍ହା ରସତଣ୍ହା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବତଣ୍ହା ଧମ୍ମତଣ୍ହା। ତଣ୍ହଂ ପରିଞ୍ଞାୟା ତି ତଣ୍ହଂ ତୀହି ପରିଞ୍ଞାହି ପରିଜାନିତ୍ୱା – ଞାତପରିଞ୍ଞାୟ, ତୀରଣପରିଞ୍ଞାୟ [ତିରଣପରିଞ୍ଞାୟ (ସ୍ୟା॰)] , ପହାନପରିଞ୍ଞାୟ। କତମା ଞାତପରିଞ୍ଞା ? ତଣ୍ହଂ ଜାନାତି – ଅୟଂ ରୂପତଣ୍ହା, ଅୟଂ ସଦ୍ଦତଣ୍ହା, ଅୟଂ ଗନ୍ଧତଣ୍ହା, ଅୟଂ ରସତଣ୍ହା, ଅୟଂ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବତଣ୍ହା, ଅୟଂ ଧମ୍ମତଣ୍ହାତି ଜାନାତି ପସ୍ସତି – ଅୟଂ ଞାତପରିଞ୍ଞା।
କତମା ତୀରଣପରିଞ୍ଞା? ଏୱଂ ଞାତଂ କତ୍ୱା ତଣ୍ହଂ ତୀରେତି [ତିରେତି (ସ୍ୟା॰)] ଅନିଚ୍ଚତୋ ଦୁକ୍ଖତୋ ରୋଗତୋ ଗଣ୍ଡତୋ ସଲ୍ଲତୋ ଅଘତୋ ଆବାଧତୋ ପରତୋ ପଲୋକତୋ ଈତିତୋ ଉପଦ୍ଦୱତୋ ଭୟତୋ ଉପସଗ୍ଗତୋ ଚଲତୋ ପଭଙ୍ଗୁତୋ ଅଦ୍ଧୁୱତୋ ଅତାଣତୋ ଅଲେଣତୋ ଅସରଣତୋ ଅସରଣୀଭୂତତୋ ରିତ୍ତତୋ ତୁଚ୍ଛତୋ ସୁଞ୍ଞତୋ ଅନତ୍ତତୋ ଆଦୀନୱତୋ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମତୋ ଅସାରକତୋ ଅଘମୂଲତୋ ୱଧକତୋ ୱିଭୱତୋ ସାସୱତୋ ସଙ୍ଖତତୋ ମାରାମିସତୋ ଜାତିଧମ୍ମତୋ ଜରାଧମ୍ମତୋ ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମତୋ ମରଣଧମ୍ମତୋ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସଧମ୍ମତୋ ସଂକିଲେସଧମ୍ମତୋ ସମୁଦୟତୋ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମତୋ ଅସ୍ସାଦତୋ ଆଦୀନୱତୋ ନିସ୍ସରଣତୋ ତୀରେତି – ଅୟଂ ତୀରଣପରିଞ୍ଞା।
କତମା ପହାନପରିଞ୍ଞା? ଏୱଂ ତୀରୟିତ୍ୱା ତଣ୍ହଂ ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି – ଅୟଂ ପହାନପରିଞ୍ଞା।
ତଣ୍ହଂ ପରିଞ୍ଞାୟା ତି ତଣ୍ହଂ ଇମାହି ତୀହି ପରିଞ୍ଞାହି ପରିଜାନିତ୍ୱା। ଅନାସୱା ତି ଚତ୍ତାରୋ ଆସୱା – କାମାସୱୋ, ଭୱାସୱୋ, ଦିଟ୍ଠାସୱୋ, ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ। ୟେସଂ ଇମେ ଆସୱା ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା, ତେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଅନାସୱା ଅରହନ୍ତୋ ଖୀଣାସୱା। ତଣ୍ହଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ଅନାସୱାସେ, ଅହମ୍ପି ତେ ଓଘତିଣ୍ଣା ତି। ବ୍ରୂମୀ ତି ୟେ ତଣ୍ହଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ଅନାସୱା, ଅହମ୍ପି ତେ କାମୋଘଂ ତିଣ୍ଣା ଭୱୋଘଂ ତିଣ୍ଣା ଦିଟ୍ଠୋଘଂ ତିଣ୍ଣା ଅୱିଜ୍ଜୋଘଂ ତିଣ୍ଣା ସବ୍ବସଂସାରପଥଂ ତିଣ୍ଣା ଉତ୍ତିଣ୍ଣା ନିତ୍ତିଣ୍ଣା ଅତିକ୍କନ୍ତା ସମତିକ୍କନ୍ତା ୱୀତିୱତ୍ତାତି ବ୍ରୂମି ୱଦାମିତି – ତଣ୍ହଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ଅନାସୱାସେ, ଅହମ୍ପି ତେ ଓଘତିଣ୍ଣାତି ବ୍ରୂମି। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ଏତାଭିନନ୍ଦାମି ୱଚୋ ମହେସିନୋ, ସୁକିତ୍ତିତଂ ଗୋତମନୂପଧୀକଂ।
ୟେ ସୀଧ ଦିଟ୍ଠଂ ୱ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱା, ସୀଲବ୍ବତଂ ୱାପି ପହାୟ ସବ୍ବଂ॥
ଅନେକରୂପମ୍ପି ପହାୟ ସବ୍ବଂ, ତଣ୍ହଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ଅନାସୱାସେ।
ଅହମ୍ପି ତେ ଓଘତିଣ୍ଣାତି ବ୍ରୂମୀ’’ତି॥
ନନ୍ଦମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସୋ ସତ୍ତମୋ।
୮. ହେମକମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସୋ
ୟେ ମେ ପୁବ୍ବେ ୱିୟାକଂସୁ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ହେମକୋ]
ହୁରଂ ଗୋତମସାସନା।
ଇଚ୍ଚାସି ଇତି ଭୱିସ୍ସତି, ସବ୍ବଂ ତଂ ଇତିହୀତିହଂ।
ସବ୍ବଂ ତଂ ତକ୍କୱଡ୍ଢନଂ, ନାହଂ ତତ୍ଥ ଅଭିରମିଂ॥
ୟେ ମେ ପୁବ୍ବେ ୱିୟାକଂସୂ ତି ୟୋ ଚ ବାୱରୀ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟେ ଚଞ୍ଞେ ତସ୍ସ ଆଚରିୟା, ତେ ସକଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ସକଂ ଖନ୍ତିଂ ସକଂ ରୁଚିଂ ସକଂ ଲଦ୍ଧିଂ ସକଂ ଅଜ୍ଝାସୟଂ ସକଂ ଅଧିପ୍ପାୟଂ ବ୍ୟାକଂସୁ ଆଚିକ୍ଖିଂସୁ ଦେସୟିଂସୁ ପଞ୍ଞପିଂସୁ ପଟ୍ଠପିଂସୁ ୱିୱରିଂସୁ ୱିଭଜିଂସୁ ଉତ୍ତାନୀଅକଂସୁ ପକାସେସୁନ୍ତି – ୟେ ମେ ପୁବ୍ବେ ୱିୟାକଂସୁ। ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ହେମକୋ ତି। ଇଚ୍ଚା ତି ପଦସନ୍ଧି…ପେ॰… ପଦାନୁପୁବ୍ବତାପେତଂ – ଇଚ୍ଚାତି। ଆୟସ୍ମା ତି ପିୟୱଚନଂ…ପେ॰…। ହେମକୋ ତି ତସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ନାମଂ…ପେ॰… ଅଭିଲାପୋତି – ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ହେମକୋ।
ହୁରଂ ଗୋତମସାସନା ତି ହୁରଂ ଗୋତମସାସନା ପରଂ ଗୋତମସାସନା ପୁରେ ଗୋତମସାସନା ପଠମତରଂ ଗୋତମସାସନା ବୁଦ୍ଧସାସନା ଜିନସାସନା ତଥାଗତସାସନା [ତଥାଗତସାସନା ଦେୱସାସନା (କ॰)] ଅରହନ୍ତସାସନାତି – ହୁରଂ ଗୋତମସାସନା।
ଇଚ୍ଚାସି ଇତି ଭୱିସ୍ସତୀ ତି ଏୱଂ କିର ଆସି, ଏୱଂ କିର ଭୱିସ୍ସତୀତି – ଇଚ୍ଚାସି ଇତି ଭୱିସ୍ସତି।
ସବ୍ବଂ ତଂ ଇତିହୀତିହ ନ୍ତି ସବ୍ବଂ ତଂ ଇତିହୀତିହଂ ଇତିକିରାୟ ପରଂପରାୟ ପିଟକସମ୍ପଦାୟ ତକ୍କହେତୁ ନୟହେତୁ ଆକାରପରିୱିତକ୍କେନ ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ନ ସାମଂ ସୟମଭିଞ୍ଞାତଂ ନ ଅତ୍ତପଚ୍ଚକ୍ଖଧମ୍ମଂ କଥୟିଂସୂତି – ସବ୍ବଂ ତଂ ଇତିହୀତିହଂ।
ସବ୍ବଂ ତଂ ତକ୍କୱଡ୍ଢନ ନ୍ତି ସବ୍ବଂ ତଂ ତକ୍କୱଡ୍ଢନଂ ୱିତକ୍କୱଡ୍ଢନଂ ସଙ୍କପ୍ପୱଡ୍ଢନଂ କାମୱିତକ୍କୱଡ୍ଢନଂ ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୱଡ୍ଢନଂ ୱିହିଂସାୱିତକ୍କୱଡ୍ଢନଂ ଞାତିୱିତକ୍କୱଡ୍ଢନଂ ଜନପଦୱିତକ୍କୱଡ୍ଢନଂ ଅମରାୱିତକ୍କୱଡ୍ଢନଂ ପରାନୁଦୟତାପଟିସଂୟୁତ୍ତୱିତକ୍କୱଡ୍ଢନଂ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକପଟିସଂୟୁତ୍ତୱିତକ୍କୱଡ୍ଢନଂ ଅନୱଞ୍ଞତ୍ତିପଟିସଂୟୁତ୍ତୱିତକ୍କୱଡ୍ଢନନ୍ତି – ସବ୍ବଂ ତଂ ତକ୍କୱଡ୍ଢନଂ।
ନାହଂ ତତ୍ଥ ଅଭିରମି ନ୍ତି ନାହଂ ତତ୍ଥ ଅଭିରମିଂ ନ ୱିନ୍ଦିଂ ନାଧିଗଚ୍ଛିଂ ନ ପଟିଲଭିନ୍ତି – ନାହଂ ତତ୍ଥ ଅଭିରମିଂ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ୟେ ମେ ପୁବ୍ବେ ୱିୟାକଂସୁ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ହେମକୋ]
ହୁରଂ ଗୋତମସାସନା।
ଇଚ୍ଚାସି ଇତି ଭୱିସ୍ସତି, ସବ୍ବଂ ତଂ ଇତିହୀତିହଂ।
ସବ୍ବଂ ତଂ ତକ୍କୱଡ୍ଢନଂ, ନାହଂ ତତ୍ଥ ଅଭିରମି’’ନ୍ତି॥
ତ୍ୱଞ୍ଚ ମେ ଧମ୍ମମକ୍ଖାହି, ତଣ୍ହାନିଗ୍ଘାତନଂ ମୁନି।
ୟଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସତୋ ଚରଂ, ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକଂ॥
ତ୍ୱଞ୍ଚ ମେ ଧମ୍ମମକ୍ଖାହୀ ତି। ତ୍ୱ ନ୍ତି ଭଗୱନ୍ତଂ ଭଣତି। ଧମ୍ମମକ୍ଖାହୀ ତି। ଧମ୍ମ ନ୍ତି ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଂ ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣଂ ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ ନିବ୍ବାନଗାମିନିଞ୍ଚ ପଟିପଦଂ ଅକ୍ଖାହି ଆଚିକ୍ଖାହି ଦେସେହି ପଞ୍ଞପେହି ପଟ୍ଠପେହି ୱିୱରାହି ୱିଭଜାହି ଉତ୍ତାନୀକରୋହି ପକାସେହୀତି – ତ୍ୱଞ୍ଚ ମେ ଧମ୍ମମକ୍ଖାହି।
ତଣ୍ହାନିଗ୍ଘାତନଂ ମୁନୀ ତି। ତଣ୍ହା ତି – ରୂପତଣ୍ହା…ପେ॰… ଧମ୍ମତଣ୍ହା। ତଣ୍ହାନିଗ୍ଘାତନଂ ତଣ୍ହାପହାନଂ ତଣ୍ହାୱୂପସମଂ ତଣ୍ହାପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗଂ ତଣ୍ହାପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିଂ ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ। ମୁନୀ ତି ମୋନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଞାଣଂ…ପେ॰… ସଙ୍ଗଜାଲମତିଚ୍ଚ ସୋ ମୁନୀତି – ତଣ୍ହାନିଗ୍ଘାତନଂ ମୁନି।
ୟଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସତୋ ଚର ନ୍ତି ୟଂ ୱିଦିତଂ କତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା। ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ୱିଦିତଂ କତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା, ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ୱିଦିତଂ କତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା। ସତୋ ତି ଚତୂହି କାରଣେହି ସତୋ – କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତୋ…ପେ॰… ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସତୋ। ଚର ନ୍ତି ଚରନ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ଇରିୟନ୍ତୋ ୱତ୍ତେନ୍ତୋ ପାଲେନ୍ତୋ ୟପେନ୍ତୋ ୟାପେନ୍ତୋତି – ୟଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସତୋ ଚରଂ।
ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକ ନ୍ତି ୱିସତ୍ତିକା ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ୱିସତ୍ତିକା ତି କେନଟ୍ଠେନ ୱିସତ୍ତିକା…ପେ॰… ୱିସଟା ୱିତ୍ଥତାତି ୱିସତ୍ତିକା। ଲୋକେ ତି ଅପାୟଲୋକେ ମନୁସ୍ସଲୋକେ ଦେୱଲୋକେ ଖନ୍ଧଲୋକେ ଧାତୁଲୋକେ ଆୟତନଲୋକେ। ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକ ନ୍ତି ଲୋକେ ୱେସା ୱିସତ୍ତିକା ଲୋକେ ୱେତଂ ୱିସତ୍ତିକଂ ସତୋ ତରେୟ୍ୟଂ ଉତ୍ତରେୟ୍ୟଂ ପତରେୟ୍ୟଂ ସମତିକ୍କମେୟ୍ୟଂ ୱୀତିୱତ୍ତେୟ୍ୟନ୍ତି – ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକଂ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ତ୍ୱଞ୍ଚ ମେ ଧମ୍ମମକ୍ଖାହି, ତଣ୍ହାନିଗ୍ଘାତନଂ ମୁନି।
ୟଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସତୋ ଚରଂ, ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକ’’ନ୍ତି॥
ଇଧ ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତୱିଞ୍ଞାତେସୁ, ପିୟରୂପେସୁ ହେମକ।
ଛନ୍ଦରାଗୱିନୋଦନଂ, ନିବ୍ବାନପଦମଚ୍ଚୁତଂ॥
ଇଧ ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତୱିଞ୍ଞାତେସୂ ତି। ଦିଟ୍ଠ ନ୍ତି ଚକ୍ଖୁନା ଦିଟ୍ଠଂ; ସୁତ ନ୍ତି ସୋତେନ ସୁତଂ; ମୁତ ନ୍ତି ଘାନେନ ଘାୟିତଂ ଜିୱ୍ହାୟ ସାୟିତଂ କାୟେନ ଫୁଟ୍ଠଂ; ୱିଞ୍ଞାତ ନ୍ତି ମନସା ୱିଞ୍ଞାତନ୍ତି – ଇଧ ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତୱିଞ୍ଞାତେସୁ।
ପିୟରୂପେସୁ ହେମକା ତି କିଞ୍ଚ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ? ଚକ୍ଖୁ [ଚକ୍ଖୁଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ସୋତଂ ଲୋକେ…ପେ॰… ଘାନଂ ଲୋକେ… ଜିୱ୍ହା ଲୋକେ… କାୟୋ ଲୋକେ… ମନୋ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ; ରୂପା ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ସଦ୍ଦା ଲୋକେ… ଗନ୍ଧା ଲୋକେ… ରସା ଲୋକେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଲୋକେ… ଧମ୍ମା ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ; ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଂ ଲୋକେ… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ ଲୋକେ… କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ ଲୋକେ… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ଲୋକେ… ସୋତସମ୍ଫସ୍ସୋ ଲୋକେ… ଘାନସମ୍ଫସ୍ସୋ ଲୋକେ… ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସୋ ଲୋକେ… କାୟସମ୍ଫସ୍ସୋ ଲୋକେ… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ; ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ… ସୋତସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା… ଘାନସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା… ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା… କାୟସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ; ରୂପସଞ୍ଞା ଲୋକେ… ସଦ୍ଦସଞ୍ଞା ଲୋକେ… ଗନ୍ଧସଞ୍ଞା ଲୋକେ… ରସସଞ୍ଞା ଲୋକେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବସଞ୍ଞା ଲୋକେ… ଧମ୍ମସଞ୍ଞା ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ରୂପସଞ୍ଚେତନା ଲୋକେ… ସଦ୍ଦସଞ୍ଚେତନା ଲୋକେ… ଗନ୍ଧସଞ୍ଚେତନା ଲୋକେ… ରସସଞ୍ଚେତନା ଲୋକେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବସଞ୍ଚେତନା ଲୋକେ… ଧମ୍ମସଞ୍ଚେତନା ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ; ରୂପତଣ୍ହା ଲୋକେ… ସଦ୍ଦତଣ୍ହା ଲୋକେ… ଗନ୍ଧତଣ୍ହା ଲୋକେ… ରସତଣ୍ହା ଲୋକେ … ଫୋଟ୍ଠବ୍ବତଣ୍ହା ଲୋକେ… ଧମ୍ମତଣ୍ହା ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ; ରୂପୱିତକ୍କୋ ଲୋକେ… ସଦ୍ଦୱିତକ୍କୋ ଲୋକେ… ଗନ୍ଧୱିତକ୍କୋ ଲୋକେ… ରସୱିତକ୍କୋ ଲୋକେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବୱିତକ୍କୋ ଲୋକେ… ଧମ୍ମୱିତକ୍କୋ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ; ରୂପୱିଚାରୋ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପଂ, ସଦ୍ଦୱିଚାରୋ ଲୋକେ… ଗନ୍ଧୱିଚାରୋ ଲୋକେ… ରସୱିଚାରୋ ଲୋକେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବୱିଚାରୋ ଲୋକେ… ଧମ୍ମୱିଚାରୋ ଲୋକେ ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପନ୍ତି – ପିୟରୂପେସୁ ହେମକ।
ଛନ୍ଦରାଗୱିନୋଦନ ନ୍ତି। ଛନ୍ଦରାଗୋ ତି ୟୋ କାମେସୁ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ କାମରାଗୋ କାମନନ୍ଦୀ କାମତଣ୍ହା କାମସିନେହୋ କାମପରିଳାହୋ କାମମୁଚ୍ଛା କାମଜ୍ଝୋସାନଂ କାମୋଘୋ କାମୟୋଗୋ କାମୁପାଦାନଂ କାମଚ୍ଛନ୍ଦନୀୱରଣଂ। ଛନ୍ଦରାଗୱିନୋଦନ ନ୍ତି ଛନ୍ଦରାଗପ୍ପହାନଂ ଛନ୍ଦରାଗୱୂପସମଂ ଛନ୍ଦରାଗପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗଂ ଛନ୍ଦରାଗପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧଂ ଅମତଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି – ଛନ୍ଦରାଗୱିନୋଦନଂ।
ନିବ୍ବାନପଦମଚ୍ଚୁତ ନ୍ତି ନିବ୍ବାନପଦଂ ତାଣପଦଂ ଲେଣପଦଂ ସରଣପଦଂ ଅଭୟପଦଂ। ଅଚ୍ଚୁତ ନ୍ତି ନିଚ୍ଚଂ ଧୁୱଂ ସସ୍ସତଂ ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମନ୍ତି – ନିବ୍ବାନପଦମଚ୍ଚୁତଂ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଇଧ ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତୱିଞ୍ଞାତେସୁ, ପିୟରୂପେସୁ ହେମକ।
ଛନ୍ଦରାଗୱିନୋଦନଂ, ନିବ୍ବାନପଦମଚ୍ଚୁତ’’ନ୍ତି॥
ଏତଦଞ୍ଞାୟ ୟେ ସତା, ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମାଭିନିବ୍ବୁତା।
ଉପସନ୍ତା ଚ ତେ ସଦା, ତିଣ୍ଣା ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକଂ॥
ଏତଦଞ୍ଞାୟ ୟେ ସତା ତି। ଏତ ନ୍ତି ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ। ୟୋ ସୋ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ଅଞ୍ଞାୟା ତି ଅଞ୍ଞାୟ ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା। ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ଅଞ୍ଞାୟ ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା। ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି… ‘‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ଅଞ୍ଞାୟ ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା। ୟେ ତି ଅରହନ୍ତୋ ଖୀଣାସୱା। ସତା ତି ଚତୂହି କାରଣେହି ସତା – କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଂ ଭାୱିତତ୍ତା ସତା…ପେ॰… ତେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ସତାତି – ଏତଦଞ୍ଞାୟ ୟେ ସତା।
ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମାଭିନିବ୍ବୁତା ତି। ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମା ତି ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମା ଞାତଧମ୍ମା ତୁଲିତଧମ୍ମା ତୀରିତଧମ୍ମା ୱିଭୂତଧମ୍ମା ୱିଭାୱିତଧମ୍ମା। ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମା…ପେ॰… ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମା ଞାତଧମ୍ମା ତୁଲିତଧମ୍ମା ତୀରିତଧମ୍ମା ୱିଭୂତଧମ୍ମା ୱିଭାୱିତଧମ୍ମା। ଅଭିନିବ୍ବୁତା ତି ରାଗସ୍ସ ନିବ୍ବାପିତତ୍ତା ନିବ୍ବୁତା, ଦୋସସ୍ସ ନିବ୍ବାପିତତ୍ତା ନିବ୍ବୁତା, ମୋହସ୍ସ ନିବ୍ବାପିତତ୍ତା ନିବ୍ବୁତା, କୋଧସ୍ସ…ପେ॰… ଉପନାହସ୍ସ… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରାନଂ ସନ୍ତତ୍ତା ସମିତତ୍ତା ୱୂପସମିତତ୍ତା ନିଜ୍ଝାତତ୍ତା ନିବ୍ବୁତତ୍ତା ୱିଗତତ୍ତା ପଟିପ୍ପସଦ୍ଧତ୍ତା ସନ୍ତା ଉପସନ୍ତା ୱୂପସନ୍ତା ନିବ୍ବୁତା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧାତି – ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମାଭିନିବ୍ବୁତା।
ଉପସନ୍ତା ଚ ତେ ସଦା ତି। ଉପସନ୍ତା ତି ରାଗସ୍ସ ଉପସମିତତ୍ତା ନିବ୍ବାପିତତ୍ତା ଉପସନ୍ତା…ପେ॰… ଦୋସସ୍ସ… ମୋହସ୍ସ… କୋଧସ୍ସ… ଉପନାହସ୍ସ…ପେ॰… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରାନଂ ସନ୍ତତ୍ତା ସମିତତ୍ତା ୱୂପସମିତତ୍ତା ନିଜ୍ଝାତତ୍ତା ନିବ୍ବୁତତ୍ତା ୱିଗତତ୍ତା ପଟିପ୍ପସଦ୍ଧତ୍ତା ସନ୍ତା ଉପସନ୍ତା ୱୂପସନ୍ତା ନିବ୍ବୁତା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧାତି ଉପସନ୍ତା। ତେ ତି ଅରହନ୍ତୋ ଖୀଣାସୱା। ସଦା ତି ସଦା ସବ୍ବକାଲଂ ନିଚ୍ଚକାଲଂ ଧୁୱକାଲଂ ସତତଂ ସମିତଂ ଅବ୍ବୋକିଣ୍ଣଂ ପୋଙ୍ଖାନୁପୋଙ୍ଖଂ ଉଦକୂମିକଜାତଂ ଅୱୀଚିସନ୍ତତିସହିତଂ ଫସ୍ସିତଂ ପୁରେଭତ୍ତଂ ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପୁରିମୟାମଂ ମଜ୍ଝିମୟାମଂ ପଚ୍ଛିମୟାମଂ କାଳେ ଜୁଣ୍ହେ ୱସ୍ସେ ହେମନ୍ତେ ଗିମ୍ହେ ପୁରିମେ ୱୟୋଖନ୍ଧେ ମଜ୍ଝିମେ ୱୟୋଖନ୍ଧେ ପଚ୍ଛିମେ ୱୟୋଖନ୍ଧେତି – ଉପସନ୍ତା ଚ ତେ ସଦା।
ତିଣ୍ଣା ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକ ନ୍ତି ୱିସତ୍ତିକା ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ୱିସତ୍ତିକା ତି କେନଟ୍ଠେନ ୱିସତ୍ତିକା…ପେ॰… ୱିସଟା ୱିତ୍ଥତାତି ୱିସତ୍ତିକା। ଲୋକେ ତି ଅପାୟଲୋକେ…ପେ॰… ଆୟତନଲୋକେ। ତିଣ୍ଣା ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକ ନ୍ତି ଲୋକେ ୱେସା ୱିସତ୍ତିକା ଲୋକେ ୱେତଂ ୱିସତ୍ତିକଂ ତିଣ୍ଣା ଉତ୍ତିଣ୍ଣା ନିତ୍ଥିଣ୍ଣା ଅତିକ୍କନ୍ତା ସମତିକ୍କନ୍ତା ୱୀତିୱତ୍ତାତି – ତିଣ୍ଣା ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକଂ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଏତଦଞ୍ଞାୟ ୟେ ସତା, ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମାଭିନିବ୍ବୁତା।
ଉପସନ୍ତା ଚ ତେ ସଦା, ତିଣ୍ଣା ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକ’’ନ୍ତି॥
ସହ ଗାଥାପରିୟୋସାନା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ମେ ଭନ୍ତେ ଭଗୱା, ସାୱକୋହମସ୍ମୀତି।
ହେମକମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସୋ ଅଟ୍ଠମୋ।
୯. ତୋଦେୟ୍ୟମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସୋ
ୟସ୍ମିଂ କାମା ନ ୱସନ୍ତି, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ତୋଦେୟ୍ୟୋ]
ତଣ୍ହା ୟସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜତି।
କଥଂକଥା ଚ ୟୋ ତିଣ୍ଣୋ, ୱିମୋକ୍ଖୋ ତସ୍ସ କୀଦିସୋ॥
ୟସ୍ମିଂ କାମା ନ ୱସନ୍ତୀ ତି ୟସ୍ମିଂ କାମା ନ ୱସନ୍ତି ନ ସଂୱସନ୍ତି ନ ଆୱସନ୍ତି ନ ପରିୱସନ୍ତୀତି – ୟସ୍ମିଂ କାମା ନ ୱସନ୍ତି। ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ତୋଦେୟ୍ୟୋ ତି। ଇଚ୍ଚା ତି ପଦସନ୍ଧି…ପେ॰… ପଦାନୁପୁବ୍ବତାପେତଂ – ଇଚ୍ଚାତି। ଆୟସ୍ମା ତି ପିୟୱଚନଂ…ପେ॰…। ତୋଦେୟ୍ୟୋ ତି ତସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ନାମଂ…ପେ॰… ଅଭିଲାପୋତି – ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ତୋଦେୟ୍ୟୋ।
ତଣ୍ହା ୟସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜତୀ ତି ତଣ୍ହା ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ନ ସତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜତି ନୁପଲବ୍ଭତି ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାତି – ତଣ୍ହା ୟସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜତି।
କଥଂକଥା ଚ ୟୋ ତିଣ୍ଣୋ ତି କଥଂକଥା ଚ ୟୋ ତିଣ୍ଣୋ ଉତ୍ତିଣ୍ଣୋ ନିତ୍ଥିଣ୍ଣୋ ଅତିକ୍କନ୍ତୋ ସମତିକ୍କନ୍ତୋ ୱୀତିୱତ୍ତୋତି – କଥଂକଥା ଚ ୟୋ ତିଣ୍ଣୋ।
ୱିମୋକ୍ଖୋ ତସ୍ସ କୀଦିସୋ ତି ୱିମୋକ୍ଖୋ ତସ୍ସ କୀଦିସୋ କିଂସଣ୍ଠିତୋ କିଂପକାରୋ କିଂପଟିଭାଗୋ ଇଚ୍ଛିତବ୍ବୋତି ୱିମୋକ୍ଖଂ ପୁଚ୍ଛତୀତି – ୱିମୋକ୍ଖୋ ତସ୍ସ କୀଦିସୋ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ୟସ୍ମିଂ କାମା ନ ୱସନ୍ତି, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ତୋଦେୟ୍ୟୋ]
ତଣ୍ହା ୟସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜତି।
କଥଂକଥା ଚ ୟୋ ତିଣ୍ଣୋ, ୱିମୋକ୍ଖୋ ତସ୍ସ କୀଦିସୋ’’ତି॥
ୟସ୍ମିଂ କାମା ନ ୱସନ୍ତି, [ତୋଦେୟ୍ୟାତି ଭଗୱା]
ତଣ୍ହା ୟସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜତି।
କଥଂକଥା ଚ ୟୋ ତିଣ୍ଣୋ, ୱିମୋକ୍ଖୋ ତସ୍ସ ନାପରୋ॥
ୟସ୍ମିଂ କାମା ନ ୱସନ୍ତୀ ତି। ୟସ୍ମି ନ୍ତି ୟସ୍ମିଂ ପୁଗ୍ଗଲେ ଅରହନ୍ତେ ଖୀଣାସୱେ। କାମା ତି ଉଦ୍ଦାନତୋ ଦ୍ୱେ କାମା – ୱତ୍ଥୁକାମା ଚ କିଲେସକାମା ଚ…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱତ୍ଥୁକାମା…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସକାମା। ୟସ୍ମିଂ କାମା ନ ୱସନ୍ତୀ ତି ୟସ୍ମିଂ କାମା ନ ୱସନ୍ତି ନ ସଂୱସନ୍ତି ନ ଆୱସନ୍ତି ନ ପରିୱସନ୍ତୀତି – ୟସ୍ମିଂ କାମା ନ ୱସନ୍ତି।
ତୋଦେୟ୍ୟାତି ଭଗୱା ତି। ତୋଦେୟ୍ୟା ତି ଭଗୱା ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ନାମେନ ଆଲପତି। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନମେତଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – ତୋଦେୟ୍ୟାତି ଭଗୱା।
ତଣ୍ହା ୟସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜତୀ ତି। ତଣ୍ହା ତି ରୂପତଣ୍ହା ସଦ୍ଦତଣ୍ହା ଗନ୍ଧତଣ୍ହା ରସତଣ୍ହା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବତଣ୍ହା ଧମ୍ମତଣ୍ହା। ୟସ୍ସା ତି ଅରହତୋ ଖୀଣାସୱସ୍ସ। ତଣ୍ହା ୟସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜତୀ ତି ତଣ୍ହା ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ନ ସତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜତି ନୁପଲବ୍ଭତି, ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାତି – ତଣ୍ହା ୟସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜତି।
କଥଂକଥା ଚ ୟୋ ତିଣ୍ଣୋ ତି କଥଂକଥା ୱୁଚ୍ଚତି ୱିଚିକିଚ୍ଛା। ଦୁକ୍ଖେ କଙ୍ଖା…ପେ॰… ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ମନୋୱିଲେଖୋ। ୟୋ ତି ୟୋ ସୋ ଅରହଂ ଖୀଣାସୱୋ। କଥଂକଥା ଚ ୟୋ ତିଣ୍ଣୋ ତି କଥଂକଥା ଚ ୟୋ ତିଣ୍ଣୋ ଉତ୍ତିଣ୍ଣୋ ନିତ୍ଥିଣ୍ଣୋ ଅତିକ୍କନ୍ତୋ ସମତିକ୍କନ୍ତୋ ୱୀତିୱତ୍ତୋତି – କଥଂକଥା ଚ ୟୋ ତିଣ୍ଣୋ।
ୱିମୋକ୍ଖୋ ତସ୍ସ ନାପରୋ ତି ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ଅପରୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ। ୟେନ ୱିମୋକ୍ଖେନ ୱିମୁଚ୍ଚେୟ୍ୟ ୱିମୁତ୍ତୋ ସୋ। କତଂ ତସ୍ସ ୱିମୋକ୍ଖେନ କରଣୀୟନ୍ତି – ୱିମୋକ୍ଖୋ ତସ୍ସ ନାପରୋ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୟସ୍ମିଂ କାମା ନ ୱସନ୍ତି, [ତୋଦେୟ୍ୟାତି ଭଗୱା]
ତଣ୍ହା ୟସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜତି।
କଥଂକଥା ଚ ୟୋ ତିଣ୍ଣୋ, ୱିମୋକ୍ଖୋ ତସ୍ସ ନାପରୋ’’ତି॥
ନିରାସସୋ ସୋ ଉଦ ଆସସାନୋ, ପଞ୍ଞାଣୱା ସୋ ଉଦ ପଞ୍ଞକପ୍ପୀ।
ମୁନିଂ ଅହଂ ସକ୍କ ୟଥା ୱିଜଞ୍ଞଂ, ତଂ ମେ ୱିୟାଚିକ୍ଖ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ॥
ନିରାସସୋ ସୋ ଉଦ ଆସସାନୋ ତି ନିତ୍ତଣ୍ହୋ ସୋ, ଉଦାହୁ ସତଣ୍ହୋ ରୂପେ ଆସୀସତି [ଆସିଂସତି (ସ୍ୟା॰)] , ସଦ୍ଦେ…ପେ॰… ଗନ୍ଧେ… ରସେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ… କୁଲଂ… ଗଣଂ… ଆୱାସଂ… ଲାଭଂ… ୟସଂ… ପସଂସଂ… ସୁଖଂ… ଚୀୱରଂ… ପିଣ୍ଡପାତଂ… ସେନାସନଂ… ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ… କାମଧାତୁଂ … ରୂପଧାତୁଂ… ଅରୂପଧାତୁଂ… କାମଭୱଂ… ରୂପଭୱଂ… ଅରୂପଭୱଂ… ସଞ୍ଞାଭୱଂ… ଅସଞ୍ଞାଭୱଂ… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାଭୱଂ… ଏକୱୋକାରଭୱଂ… ଚତୁୱୋକାରଭୱଂ… ପଞ୍ଚୱୋକାରଭୱଂ… ଅତୀତଂ… ଅନାଗତଂ… ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ… ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ଆସୀସତି ସାଦିୟତି ପତ୍ଥେତି ପିହେତି ଅଭିଜପ୍ପତୀତି – ନିରାସସୋ ସୋ ଉଦ ଆସସାନୋ।
ପଞ୍ଞାଣୱା ସୋ ଉଦ ପଞ୍ଞକପ୍ପୀ ତି। ପଞ୍ଞାଣୱା ସୋ ତି ପଣ୍ଡିତୋ ପଞ୍ଞୱା ବୁଦ୍ଧିମା ଞାଣୀ ୱିଭାୱୀ ମେଧାୱୀ। ଉଦ ପଞ୍ଞକପ୍ପୀ ତି ଉଦାହୁ ଅଟ୍ଠସମାପତ୍ତିଞାଣେନ ୱା ପଞ୍ଚାଭିଞ୍ଞାଞାଣେନ ୱା ମିଚ୍ଛାଞାଣେନ ୱା ତଣ୍ହାକପ୍ପଂ ୱା ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପଂ ୱା କପ୍ପେତି ଜନେତି ସଞ୍ଜନେତି ନିବ୍ବତ୍ତେତି ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେତୀତି – ପଞ୍ଞାଣୱା ସୋ ଉଦ ପଞ୍ଞକପ୍ପୀ।
ମୁନିଂ ଅହଂ ସକ୍କ ୟଥା ୱିଜଞ୍ଞ ନ୍ତି। ସକ୍କା ତି ସକ୍କୋ ଭଗୱା। ସକ୍ୟକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋତିପି ସକ୍କୋ। ଅଥ ୱା, ଅଡ୍ଢୋ ମହଦ୍ଧନୋ ଧନୱାତିପି ସକ୍କୋ। ତସ୍ସିମାନି ଧନାନି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସଦ୍ଧାଧନଂ ସୀଲଧନଂ ହିରିଧନଂ ଓତ୍ତପ୍ପଧନଂ ସୁତଧନଂ ଚାଗଧନଂ ପଞ୍ଞାଧନଂ ସତିପଟ୍ଠାନଧନଂ ସମ୍ମପ୍ପଧାନଧନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଧନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟଧନଂ ବଲଧନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଧନଂ ମଗ୍ଗଧନଂ ଫଲଧନଂ ନିବ୍ବାନଧନନ୍ତି। ତେହି ଅନେକୱିଧେହି ଧନରତନେହି ଅଡ୍ଢୋ ମହଦ୍ଧନୋ ଧନୱାତିପି ସକ୍କୋ। ଅଥ ୱା, ପହୁ ୱିସୱୀ ଅଲମତ୍ତୋ ସୂରୋ ୱୀରୋ ୱିକ୍କନ୍ତୋ ଅଭୀରୂ ଅଚ୍ଛମ୍ଭୀ ଅନୁତ୍ରାସୀ ଅପଲାୟୀ ପହୀନଭୟଭେରୱୋ ୱିଗତଲୋମହଂସୋତିପି ସକ୍କୋ। ମୁନିଂ ଅହଂ ସକ୍କ ୟଥା ୱିଜଞ୍ଞ ନ୍ତି ସକ୍କ ୟଥାହଂ ମୁନିଂ ଜାନେୟ୍ୟଂ ଆଜାନେୟ୍ୟଂ ୱିଜାନେୟ୍ୟଂ ପଟିୱିଜାନେୟ୍ୟଂ ପଟିୱିଜ୍ଝେୟ୍ୟନ୍ତି – ମୁନିଂ ଅହଂ ସକ୍କ ୟଥା ୱିଜଞ୍ଞଂ।
ତଂ ମେ ୱିୟାଚିକ୍ଖ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୂ ତି। ତ ନ୍ତି ୟଂ ପୁଚ୍ଛାମି ୟଂ ୟାଚାମି ୟଂ ଅଜ୍ଝେସାମି ୟଂ ପସାଦେମି। ୱିୟାଚିକ୍ଖା ତି ଆଚିକ୍ଖାହି ଦେସେହି ପଞ୍ଞପେହି ପଟ୍ଠପେହି ୱିୱରାହି ୱିଭଜାହି ଉତ୍ତାନୀକରୋହି ପକାସେହି। ସମନ୍ତଚକ୍ଖୂ ତି ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ ୱୁଚ୍ଚତି ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣଂ…ପେ॰… ତଥାଗତୋ ତେନ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୂତି – ତଂ ମେ ୱିୟାଚିକ୍ଖ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ନିରାସସୋ ସୋ ଉଦ ଆସସାନୋ, ପଞ୍ଞାଣୱା ସୋ ଉଦ ପଞ୍ଞକପ୍ପୀ।
ମୁନିଂ ଅହଂ ସକ୍କ ୟଥା ୱିଜଞ୍ଞଂ, ତଂ ମେ ୱିୟାଚିକ୍ଖ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୂ’’ତି॥
ନିରାସସୋ ସୋ ନ ଚ ଆସସାନୋ, ପଞ୍ଞାଣୱା ସୋ ନ ଚ ପଞ୍ଞକପ୍ପୀ।
ଏୱମ୍ପି ତୋଦେୟ୍ୟ ମୁନିଂ ୱିଜାନ, ଅକିଞ୍ଚନଂ କାମଭୱେ ଅସତ୍ତଂ॥
ନିରାସସୋ ସୋ ନ ଚ ଆସସାନୋ ତି ନିତ୍ତଣ୍ହୋ ସୋ। ନ ସୋ ସତଣ୍ହୋ ରୂପେ ନାସୀସତି। ସଦ୍ଦେ…ପେ॰… ଗନ୍ଧେ… ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ନାସୀସତି ନ ଇଚ୍ଛତି ନ ସାଦିୟତି ନ ପତ୍ଥେତି ନ ପିହେତି ନାଭିଜପ୍ପତୀତି – ନିରାସସୋ ସୋ ନ ଚ ଆସସାନୋ।
ପଞ୍ଞାଣୱା ସୋ ନ ଚ ପଞ୍ଞକପ୍ପୀ ତି। ପଞ୍ଞାଣୱା ତି ପଣ୍ଡିତୋ ପଞ୍ଞୱା ବୁଦ୍ଧିମା ଞାଣୀ ୱିଭାୱୀ ମେଧାୱୀ। ନ ଚ ପଞ୍ଞକପ୍ପୀ ତି ଅଟ୍ଠସମାପତ୍ତିଞାଣେନ ୱା ପଞ୍ଚାଭିଞ୍ଞାଞାଣେନ ୱା ମିଚ୍ଛାଞାଣେନ ୱା ତଣ୍ହାକପ୍ପଂ ୱା ନ କପ୍ପେତି ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପଂ ୱା ନ କପ୍ପେତି ନ ଜନେତି ନ ସଞ୍ଜନେତି ନ ନିବ୍ବତ୍ତେତି ନାଭିନିବ୍ବତ୍ତେତୀତି – ପଞ୍ଞାଣୱା ସୋ ନ ଚ ପଞ୍ଞକପ୍ପୀ।
ଏୱମ୍ପି ତୋଦେୟ୍ୟ ମୁନିଂ ୱିଜାନା ତି। ମୁନୀ ତି ମୋନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଞାଣଂ…ପେ॰… ସଙ୍ଗଜାଲମତିଚ୍ଚ ସୋ ମୁନି। ଏୱମ୍ପି ତୋଦେୟ୍ୟ ମୁନିଂ ୱିଜାନା ତି ତୋଦେୟ୍ୟ, ଏୱଂ ମୁନିଂ ଜାନ ପଟିଜାନ ପଟିୱିଜାନ ପଟିୱିଜ୍ଝାତି – ଏୱମ୍ପି ତୋଦେୟ୍ୟ ମୁନିଂ ୱିଜାନ।
ଅକିଞ୍ଚନଂ କାମଭୱେ ଅସତ୍ତ ନ୍ତି। ଅକିଞ୍ଚନ ନ୍ତି ରାଗକିଞ୍ଚନଂ ଦୋସକିଞ୍ଚନଂ ମୋହକିଞ୍ଚନଂ ମାନକିଞ୍ଚନଂ ଦିଟ୍ଠିକିଞ୍ଚନଂ କିଲେସକିଞ୍ଚନଂ ଦୁଚ୍ଚରିତକିଞ୍ଚନଂ। ୟସ୍ସେତାନି [ୟସ୍ସେତେ (ସ୍ୟା॰)] କିଞ୍ଚନାନି [କିଞ୍ଚନା (ସ୍ୟା॰)] ପହୀନାନି ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନାନି ୱୂପସନ୍ତାନି ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧାନି ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକାନି ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାନି, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅକିଞ୍ଚନୋ। କାମା ତି ଉଦ୍ଦାନତୋ ଦ୍ୱେ କାମା – ୱତ୍ଥୁକାମା ଚ କିଲେସକାମା ଚ…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱତ୍ଥୁକାମା…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସକାମା। ଭୱା ତି ଦ୍ୱେ ଭୱା – କମ୍ମଭୱୋ ଚ ପଟିସନ୍ଧିକୋ ଚ ପୁନବ୍ଭୱୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ପଟିସନ୍ଧିକୋ ପୁନବ୍ଭୱୋ।
ଅକିଞ୍ଚନଂ କାମଭୱେ ଅସତ୍ତ ନ୍ତି ଅକିଞ୍ଚନଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ କାମେ ଚ ଭୱେ ଚ ଅସତ୍ତଂ ଅଲଗ୍ଗଂ ଅଲଗ୍ଗିତଂ ଅପଲିବୁଦ୍ଧଂ ନିକ୍ଖନ୍ତଂ ନିସ୍ସଟଂ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତଂ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତଂ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରନ୍ତନ୍ତି – ଅକିଞ୍ଚନଂ କାମଭୱେ ଅସତ୍ତଂ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ନିରାସସୋ ସୋ ନ ଚ ଆସସାନୋ, ପଞ୍ଞାଣୱା ସୋ ନ ଚ ପଞ୍ଞକପ୍ପୀ।
ଏୱମ୍ପି ତୋଦେୟ୍ୟ ମୁନିଂ ୱିଜାନ, ଅକିଞ୍ଚନଂ କାମଭୱେ ଅସତ୍ତନ୍ତି॥
ସହ ଗାଥାପରିୟୋସାନା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ମେ ଭନ୍ତେ ଭଗୱା, ସାୱକୋହମସ୍ମୀତି।
ତୋଦେୟ୍ୟମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସୋ ନୱମୋ।
୧୦. କପ୍ପମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସୋ
ମଜ୍ଝେ ସରସ୍ମିଂ ତିଟ୍ଠତଂ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା କପ୍ପୋ]
ଓଘେ ଜାତେ ମହବ୍ଭୟେ।
ଜରାମଚ୍ଚୁପରେତାନଂ, ଦୀପଂ ପବ୍ରୂହି ମାରିସ।
ତ୍ୱଞ୍ଚ ମେ ଦୀପମକ୍ଖାହି, ୟଥାୟିଦଂ ନାପରଂ ସିୟା॥
ମଜ୍ଝେ ସରସ୍ମିଂ ତିଟ୍ଠତ ନ୍ତି ସରୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସଂସାରୋ ଆଗମନଂ ଗମନଂ ଗମନାଗମନଂ କାଲଂ ଗତି ଭୱାଭୱୋ ଚୁତି ଚ ଉପପତ୍ତି ଚ ନିବ୍ବତ୍ତି ଚ ଭେଦୋ ଚ ଜାତି ଚ ଜରା ଚ ମରଣଞ୍ଚ। ସଂସାରସ୍ସ ପୁରିମାପି କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି, ପଚ୍ଛିମାପି କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି; ମଜ୍ଝେୱ ସଂସାରେ ସତ୍ତା ଠିତା ପତିଟ୍ଠିତା ଅଲ୍ଲୀନା ଉପଗତା ଅଜ୍ଝୋସିତା ଅଧିମୁତ୍ତା।
କଥଂ ସଂସାରସ୍ସ ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି? ଏତ୍ତକା ଜାତିୟୋ ୱଟ୍ଟଂ ୱତ୍ତି, ତତୋ ପରଂ ନ ୱତ୍ତତୀତି ହେୱଂ ନତ୍ଥି, ଏୱମ୍ପି ସଂସାରସ୍ସ ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି। ଏତ୍ତକାନି ଜାତିସତାନି ୱଟ୍ଟଂ ୱତ୍ତି, ତତୋ ପରଂ ନ ୱତ୍ତତୀତି ହେୱଂ ନତ୍ଥି, ଏୱମ୍ପି ସଂସାରସ୍ସ ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି। ଏତ୍ତକାନି ଜାତିସହସ୍ସାନି ୱଟ୍ଟଂ ୱତ୍ତି, ତତୋ ପରଂ ନ ୱତ୍ତତୀତି ହେୱଂ ନତ୍ଥି, ଏୱମ୍ପି ସଂସାରସ୍ସ ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି। ଏତ୍ତକାନି ଜାତିସତସହସ୍ସାନି ୱଟ୍ଟଂ ୱତ୍ତି , ତତୋ ପରଂ ନ ୱତ୍ତତୀତି ହେୱଂ ନତ୍ଥି, ଏୱମ୍ପି ସଂସାରସ୍ସ ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି। ଏତ୍ତକା ଜାତିକୋଟିୟୋ ୱଟ୍ଟଂ ୱତ୍ତି, ତତୋ ପରଂ ନ ୱତ୍ତତୀତି ହେୱଂ ନତ୍ଥି, ଏୱମ୍ପି ସଂସାରସ୍ସ ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି। ଏତ୍ତକାନି ଜାତିକୋଟିସତାନି ୱଟ୍ଟଂ ୱତ୍ତି, ତତୋ ପରଂ ନ ୱତ୍ତତୀତି ହେୱଂ ନତ୍ଥି, ଏୱମ୍ପି ସଂସାରସ୍ସ ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି। ଏତ୍ତକାନି ଜାତିକୋଟିସହସ୍ସାନି ୱଟ୍ଟଂ ୱତ୍ତି, ତତୋ ପରଂ ନ ୱତ୍ତତୀତି, ହେୱଂ ନତ୍ଥି। ଏୱମ୍ପି ସଂସାରସ୍ସ ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି। ଏତ୍ତକାନି ଜାତିକୋଟିସତସହସ୍ସାନି ୱଟ୍ଟଂ ୱତ୍ତି, ତତୋ ପରଂ ନ ୱତ୍ତତୀତି ହେୱଂ ନତ୍ଥି, ଏୱମ୍ପି ସଂସାରସ୍ସ ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି।
ଏତ୍ତକାନି ୱସ୍ସାନି ୱଟ୍ଟଂ ୱତ୍ତି, ତତୋ ପରଂ ନ ୱତ୍ତତୀତି ହେୱଂ ନତ୍ଥି, ଏୱମ୍ପି ସଂସାରସ୍ସ ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି। ଏତ୍ତକାନି ୱସ୍ସସତାନି ୱଟ୍ଟଂ ୱତ୍ତି, ତତୋ ପରଂ ନ ୱତ୍ତତୀତି ହେୱଂ ନତ୍ଥି, ଏୱମ୍ପି ସଂସାରସ୍ସ ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି। ଏତ୍ତକାନି ୱସ୍ସସହସ୍ସାନି ୱଟ୍ଟଂ ୱତ୍ତି, ତତୋ ପରଂ ନ ୱତ୍ତତୀତି ହେୱଂ ନତ୍ଥି, ଏୱମ୍ପି ସଂସାରସ୍ସ ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି। ଏତ୍ତକାନି ୱସ୍ସସତସହସ୍ସାନି ୱଟ୍ଟଂ ୱତ୍ତି, ତତୋ ପରଂ ନ ୱତ୍ତତୀତି ହେୱଂ ନତ୍ଥି, ଏୱମ୍ପି ସଂସାରସ୍ସ ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି। ଏତ୍ତକା ୱସ୍ସକୋଟିୟୋ ୱଟ୍ଟଂ ୱତ୍ତି, ତତୋ ପରଂ ନ ୱତ୍ତତୀତି ହେୱଂ ନତ୍ଥି, ଏୱମ୍ପି ସଂସାରସ୍ସ ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି। ଏତ୍ତକାନି ୱସ୍ସକୋଟିସତାନି ୱଟ୍ଟଂ ୱତ୍ତି, ତତୋ ପରଂ ନ ୱତ୍ତତୀତି ହେୱଂ ନତ୍ଥି, ଏୱମ୍ପି ସଂସାରସ୍ସ ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି। ଏତ୍ତକାନି ୱସ୍ସକୋଟିସହସ୍ସାନି ୱଟ୍ଟଂ ୱତ୍ତି, ତତୋ ପରଂ ନ ୱତ୍ତତୀତି ହେୱଂ ନତ୍ଥି, ଏୱମ୍ପି ସଂସାରସ୍ସ ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି। ଏତ୍ତକାନି ୱସ୍ସକୋଟିସତସହସ୍ସାନି ୱଟ୍ଟଂ ୱତ୍ତି, ତତୋ ପରଂ ନ ୱତ୍ତତୀତି ହେୱଂ ନତ୍ଥି, ଏୱମ୍ପି ସଂସାରସ୍ସ ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି।
ଏତ୍ତକାନି କପ୍ପାନି ୱଟ୍ଟଂ ୱତ୍ତି, ତତୋ ପରଂ ନ ୱତ୍ତତୀତି ହେୱଂ ନତ୍ଥି, ଏୱମ୍ପି ସଂସାରସ୍ସ ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି। ଏତ୍ତକାନି କପ୍ପସତାନି ୱଟ୍ଟଂ ୱତ୍ତି, ତତୋ ପରଂ ନ ୱତ୍ତତୀତି ହେୱଂ ନତ୍ଥି, ଏୱମ୍ପି ସଂସାରସ୍ସ ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି। ଏତ୍ତକାନି କପ୍ପସହସ୍ସାନି ୱଟ୍ଟଂ ୱତ୍ତି, ତତୋ ପରଂ ନ ୱତ୍ତତୀତି ହେୱଂ ନତ୍ଥି, ଏୱମ୍ପି ସଂସାରସ୍ସ ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି। ଏତ୍ତକାନି କପ୍ପସତସହସ୍ସାନି ୱଟ୍ଟଂ ୱତ୍ତି, ତତୋ ପରଂ ନ ୱତ୍ତତୀତି ହେୱଂ ନତ୍ଥି, ଏୱମ୍ପି ସଂସାରସ୍ସ ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି। ଏତ୍ତକା କପ୍ପକୋଟିୟୋ ୱଟ୍ଟଂ ୱତ୍ତି, ତତୋ ପରଂ ନ ୱତ୍ତତୀତି ହେୱଂ ନତ୍ଥି, ଏୱମ୍ପି ସଂସାରସ୍ସ ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି। ଏତ୍ତକାନି କପ୍ପକୋଟିସତାନି ୱଟ୍ଟଂ ୱତ୍ତି, ତତୋ ପରଂ ନ ୱତ୍ତତୀତି ହେୱଂ ନତ୍ଥି, ଏୱମ୍ପି ସଂସାରସ୍ସ ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି। ଏତ୍ତକାନି କପ୍ପକୋଟିସହସ୍ସାନି ୱଟ୍ଟଂ ୱତ୍ତି, ତତୋ ପରଂ ନ ୱତ୍ତତୀତି ହେୱଂ ନତ୍ଥି, ଏୱମ୍ପି ସଂସାରସ୍ସ ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି। ଏତ୍ତକାନି କପ୍ପକୋଟିସତସହସ୍ସାନି ୱଟ୍ଟଂ ୱତ୍ତି, ତତୋ ପରଂ ନ ୱତ୍ତତୀତି ହେୱଂ ନତ୍ଥି, ଏୱମ୍ପି ସଂସାରସ୍ସ ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି।
ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ଅନମତଗ୍ଗୋୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂସାରୋ, ପୁବ୍ବା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି ଅୱିଜ୍ଜାନୀୱରଣାନଂ ସତ୍ତାନଂ ତଣ୍ହାସଂୟୋଜନାନଂ ସନ୍ଧାୱତଂ ସଂସରତଂ। ଏୱଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚନୁଭୂତଂ ତିବ୍ବଂ ପଚ୍ଚନୁଭୂତଂ ବ୍ୟସନଂ ପଚ୍ଚନୁଭୂତଂ, କଟସୀ ୱଡ୍ଢିତା [କଟସୀୱୱଡ୍ଢିତଂ (ସ୍ୟା॰) ପସ୍ସ ସଂ॰ ନି॰ ୨.୧୨୪] । ୟାୱଞ୍ଚିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଲମେୱ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରେସୁ ନିବ୍ବିନ୍ଦିତୁଂ ଅଲଂ ୱିରଜ୍ଜିତୁଂ ଅଲଂ ୱିମୁଚ୍ଚିତୁ’’ନ୍ତି। ଏୱମ୍ପି ସଂସାରସ୍ସ ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି।
କଥଂ ସଂସାରସ୍ସ ପଚ୍ଛିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି? ଏତ୍ତକା ଜାତିୟୋ ୱଟ୍ଟଂ ୱତ୍ତିସ୍ସତି, ତତୋ ପରଂ ନ ୱତ୍ତିସ୍ସତୀତି ହେୱଂ ନତ୍ଥି, ଏୱମ୍ପି ସଂସାରସ୍ସ ପଚ୍ଛିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି। ଏତ୍ତକାନି ଜାତିସତାନି, ଏତ୍ତକାନି ଜାତିସହସ୍ସାନି, ଏତ୍ତକାନି ଜାତିସତସହସ୍ସାନି, ଏତ୍ତକା ଜାତିକୋଟିୟୋ, ଏତ୍ତକାନି ଜାତିକୋଟିସତାନି, ଏତ୍ତକାନି ଜାତିକୋଟିସହସ୍ସାନି, ଏତ୍ତକାନି ଜାତିକୋଟିସତସହସ୍ସାନି, ଏତ୍ତକାନି ୱସ୍ସାନି, ଏତ୍ତକାନି ୱସ୍ସସତାନି, ଏତ୍ତକାନି ୱସ୍ସସହସ୍ସାନି, ଏତ୍ତକାନି ୱସ୍ସସତସହସ୍ସାନି, ଏତ୍ତକା ୱସ୍ସକୋଟିୟୋ, ଏତ୍ତକାନି ୱସ୍ସକୋଟିସତାନି, ଏତ୍ତକାନି ୱସ୍ସକୋଟିସହସ୍ସାନି, ଏତ୍ତକାନି ୱସ୍ସକୋଟିସତସହସ୍ସାନି, ଏତ୍ତକାନି କପ୍ପାନି, ଏତ୍ତକାନି କପ୍ପସତାନି, ଏତ୍ତକାନି କପ୍ପସହସ୍ସାନି, ଏତ୍ତକାନି କପ୍ପସତସହସ୍ସାନି, ଏତ୍ତକା କପ୍ପକୋଟିୟୋ, ଏତ୍ତକାନି କପ୍ପକୋଟିସତାନି , ଏତ୍ତକାନି କପ୍ପକୋଟିସହସ୍ସାନି, ଏତ୍ତକାନି କପ୍ପକୋଟିସତସହସ୍ସାନି ୱଟ୍ଟଂ ୱତ୍ତିସ୍ସତି, ତତୋ ପରଂ ନ ୱତ୍ତିସ୍ସତୀତି ହେୱଂ ନତ୍ଥି, ଏୱମ୍ପି ସଂସାରସ୍ସ ପଚ୍ଛିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି। ଏୱମ୍ପି ସଂସାରସ୍ସ ପୁରିମାପି କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି, ପଚ୍ଛିମାପି କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି, ମଜ୍ଝେୱ ସଂସାରେ ସତ୍ତା ଠିତା ପତିଟ୍ଠିତା ଅଲ୍ଲୀନା ଉପଗତା ଅଜ୍ଝୋସିତା ଅଧିମୁତ୍ତାତି – ମଜ୍ଝେ ସରସ୍ମିଂ ତିଟ୍ଠତଂ। ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା କପ୍ପୋ ତି। ଇଚ୍ଚା ତି ପଦସନ୍ଧି…ପେ॰…। ଆୟସ୍ମା ତି ପିୟୱଚନଂ…ପେ॰…। କପ୍ପୋ ତି ତସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ନାମଂ…ପେ॰… ଅଭିଲାପୋତି – ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା କପ୍ପୋ।
ଓଘେ ଜାତେ ମହବ୍ଭୟେ ତି କାମୋଘେ ଭୱୋଘେ ଦିଟ୍ଠୋଘେ ଅୱିଜ୍ଜୋଘେ ଜାତେ ସଞ୍ଜାତେ ନିବ୍ବତ୍ତେ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେ ପାତୁଭୂତେ। ମହବ୍ଭୟେ ତି ଜାତିଭୟେ ଜରାଭୟେ ବ୍ୟାଧିଭୟେ ମରଣଭୟେତି – ଓଘେ ଜାତେ ମହବ୍ଭୟେ।
ଜରାମଚ୍ଚୁପରେତାନ ନ୍ତି ଜରାୟ ଫୁଟ୍ଠାନଂ ପରେତାନଂ ସମୋହିତାନଂ ସମନ୍ନାଗତାନଂ। ମଚ୍ଚୁନା ଫୁଟ୍ଠାନଂ ପରେତାନଂ ସମୋହିତାନଂ ସମନ୍ନାଗତାନଂ, ଜାତିୟା ଅନୁଗତାନଂ ଜରାୟ ଅନୁସଟାନଂ ବ୍ୟାଧିନା ଅଭିଭୂତାନଂ ମରଣେନ ଅବ୍ଭାହତାନଂ ଅତାଣାନଂ ଅଲେଣାନଂ ଅସରଣାନଂ ଅସରଣୀଭୂତାନନ୍ତି – ଜରାମଚ୍ଚୁପରେତାନଂ।
ଦୀପଂ ପବ୍ରୂହି ମାରିସା ତି ଦୀପଂ ତାଣଂ ଲେଣଂ ସରଣଂ ଗତିଂ ପରାୟନଂ [ଗତିପରାୟନଂ (ସ୍ୟା॰) ଏୱମୁପରିପି] ବ୍ରୂହି ଆଚିକ୍ଖାହି ଦେସେହି ପଞ୍ଞପେହି ପଟ୍ଠପେହି ୱିୱରାହି ୱିଭଜାହି ଉତ୍ତାନୀକରୋହି ପକାସେହି। ମାରିସା ତି ପିୟୱଚନଂ ଗରୁୱଚନଂ ସଗାରୱସପ୍ପତିସ୍ସାଧିୱଚନମେତଂ ମାରିସାତି – ଦୀପଂ ପବ୍ରୂହି ମାରିସ।
ତ୍ୱଞ୍ଚ ମେ ଦୀପମକ୍ଖାହୀ ତି। ତ୍ୱ ନ୍ତି ଭଗୱନ୍ତଂ ଭଣତି। ଦୀପମକ୍ଖାହୀ ତି ଦୀପଂ ତାଣଂ ଲେଣଂ ସରଣଂ ଗତିଂ ପରାୟନଂ ଅକ୍ଖାହି ଆଚିକ୍ଖାହି ଦେସେହି ପଞ୍ଞପେହି ପଟ୍ଠପେହି ୱିୱରାହି ୱିଭଜାହି ଉତ୍ତାନୀକରୋହି ପକାସେହୀତି – ତ୍ୱଞ୍ଚ ମେ ଦୀପମକ୍ଖାହି।
ୟଥାୟିଦଂ ନାପରଂ ସିୟା ତି ୟଥୟିଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଇଧେୱ ନିରୁଜ୍ଝେୟ୍ୟ ୱୂପସମେୟ୍ୟ ଅତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭେୟ୍ୟ ପୁନପଟିସନ୍ଧିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ ନ ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ, କାମଧାତୁୟା ୱା ରୂପଧାତୁୟା ୱା ଅରୂପଧାତୁୟା ୱା କାମଭୱେ ୱା ରୂପଭୱେ ୱା ଅରୂପଭୱେ ୱା ସଞ୍ଞାଭୱେ ୱା ଅସଞ୍ଞାଭୱେ ୱା ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାଭୱେ ୱା ଏକୱୋକାରଭୱେ ୱା ଚତୁୱୋକାରଭୱେ ୱା ପଞ୍ଚୱୋକାରଭୱେ ୱା ପୁନଗତିୟା ୱା ଉପପତ୍ତିୟା ୱା ପଟିସନ୍ଧିୟା ୱା ଭୱେ ୱା ସଂସାରେ ୱା ୱଟ୍ଟେ ୱା ନ ଜନେୟ୍ୟ ନ ସଞ୍ଜନେୟ୍ୟ ନ ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ ନାଭିନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ। ଇଧେୱ ନିରୁଜ୍ଝେୟ୍ୟ ୱୂପସମେୟ୍ୟ ଅତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭେୟ୍ୟାତି – ୟଥାୟିଦଂ ନାପରଂ ସିୟା। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ମଜ୍ଝେ ସରସ୍ମିଂ ତିଟ୍ଠତଂ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା କପ୍ପୋ]
ଓଘେ ଜାତେ ମହବ୍ଭୟେ।
ଜରାମଚ୍ଚୁପରେତାନଂ, ଦୀପଂ ପବ୍ରୂହି ମାରିସ।
ତ୍ୱଞ୍ଚ ମେ ଦୀପମକ୍ଖାହି, ୟଥାୟିଦଂ ନାପରଂ ସିୟା’’ତି॥
ମଜ୍ଝେ ସରସ୍ମିଂ ତିଟ୍ଠତଂ, [କପ୍ପାତି ଭଗୱା]
ଓଘେ ଜାତେ ମହବ୍ଭୟେ।
ଜରାମଚ୍ଚୁପରେତାନଂ, ଦୀପଂ ପବ୍ରୂମି କପ୍ପ ତେ॥
ମଜ୍ଝେ ସରସ୍ମିଂ ତିଟ୍ଠତ ନ୍ତି ସରୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସଂସାରୋ ଆଗମନଂ ଗମନଂ ଗମନାଗମନଂ କାଲଂ ଗତି ଭୱାଭୱୋ, ଚୁତି ଚ ଉପପତ୍ତି ଚ ନିବ୍ବତ୍ତି ଚ ଭେଦୋ ଚ ଜାତି ଚ ଜରା ଚ ମରଣଞ୍ଚ। ସଂସାରସ୍ସ ପୁରିମାପି କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି, ପଚ୍ଛିମାପି କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି। ମଜ୍ଝେୱ ସଂସାରେ ସତ୍ତା ଠିତା ପତିଟ୍ଠିତା ଅଲ୍ଲୀନା ଉପଗତା ଅଜ୍ଝୋସିତା ଅଧିମୁତ୍ତା।
କଥଂ ସଂସାରସ୍ସ ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି…ପେ॰… ଏୱଂ ସଂସାରସ୍ସ ପୁରିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି। କଥଂ ସଂସାରସ୍ସ ପଚ୍ଛିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି…ପେ॰… ଏୱଂ ସଂସାରସ୍ସ ପଚ୍ଛିମା କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି। ଏୱଂ ସଂସାରସ୍ସ ପୁରିମାପି କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି, ପଚ୍ଛିମାପି କୋଟି ନ ପଞ୍ଞାୟତି। ମଜ୍ଝେୱ ସଂସାରେ ସତ୍ତା ଠିତା ପତିଟ୍ଠିତା ଅଲ୍ଲୀନା ଉପଗତା ଅଜ୍ଝୋସିତା ଅଧିମୁତ୍ତାତି – ମଜ୍ଝେ ସରସ୍ମିଂ ତିଟ୍ଠତଂ। କପ୍ପାତି ଭଗୱା ତି। କପ୍ପା ତି ଭଗୱା ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ନାମେନ ଆଲପତି। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନମେତଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – କପ୍ପାତି ଭଗୱା।
ଓଘେ ଜାତେ ମହବ୍ଭୟେ ତି କାମୋଘେ ଭୱୋଘେ ଦିଟ୍ଠୋଘେ ଅୱିଜ୍ଜୋଘେ ଜାତେ ସଞ୍ଜାତେ ନିବ୍ବତ୍ତେ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେ ପାତୁଭୂତେ। ମହବ୍ଭୟେ ତି ଜାତିଭୟେ ଜରାଭୟେ ବ୍ୟାଧିଭୟେ ମରଣଭୟେତି – ଓଘେ ଜାତେ ମହବ୍ଭୟେ।
ଜରାମଚ୍ଚୁପରେତାନ ନ୍ତି ଜରାୟ ଫୁଟ୍ଠାନଂ ପରେତାନଂ ସମୋହିତାନଂ ସମନ୍ନାଗତାନଂ, ମଚ୍ଚୁନା ଫୁଟ୍ଠାନଂ ପରେତାନଂ ସମୋହିତାନଂ ସମନ୍ନାଗତାନଂ ଜାତିୟା ଅନୁଗତାନଂ ଜରାୟ ଅନୁସଟାନଂ ବ୍ୟାଧିନା ଅଭିଭୂତାନଂ ମରଣେନ ଅବ୍ଭାହତାନଂ ଅତାଣାନଂ ଅଲେଣାନଂ ଅସରଣାନଂ ଅସରଣୀଭୂତାନନ୍ତି – ଜରାମଚ୍ଚୁପରେତାନଂ।
ଦୀପଂ ପବ୍ରୂମି କପ୍ପ ତେ ତି ଦୀପଂ ତାଣଂ ଲେଣଂ ସରଣଂ ଗତିଂ ପରାୟନଂ ବ୍ରୂମି ଆଚିକ୍ଖାମି ଦେସେମି ପଞ୍ଞପେମି ପଟ୍ଠପେମି ୱିୱରାମି ୱିଭଜାମି ଉତ୍ତାନୀକରୋମି ପକାସେମୀତି – ଦୀପଂ ପବ୍ରୂମି କପ୍ପ ତେ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ମଜ୍ଝେ ସରସ୍ମିଂ ତିଟ୍ଠତଂ, [କପ୍ପାତି ଭଗୱା]
ଓଘେ ଜାତେ ମହବ୍ଭୟେ।
ଜରାମଚ୍ଚୁପରେତାନଂ, ଦୀପଂ ପବ୍ରୂମି କପ୍ପ ତେ’’ତି॥
ଅକିଞ୍ଚନଂ ଅନାଦାନଂ, ଏତଂ ଦୀପଂ ଅନାପରଂ।
ନିବ୍ବାନଂ ଇତି ନଂ ବ୍ରୂମି, ଜରାମଚ୍ଚୁପରିକ୍ଖୟଂ॥
ଅକିଞ୍ଚନଂ ଅନାଦାନ ନ୍ତି। କିଞ୍ଚନ ନ୍ତି – ରାଗକିଞ୍ଚନଂ ଦୋସକିଞ୍ଚନଂ ମୋହକିଞ୍ଚନଂ ମାନକିଞ୍ଚନଂ ଦିଟ୍ଠିକିଞ୍ଚନଂ କିଲେସକିଞ୍ଚନଂ ଦୁଚ୍ଚରିତକିଞ୍ଚନଂ; କିଞ୍ଚନପ୍ପହାନଂ କିଞ୍ଚନୱୂପସମଂ [କିଞ୍ଚନୱୂପସମୋ (ସ୍ୟା॰) ଏୱମୀଦିସେସୁ ଠାନେସୁ] କିଞ୍ଚନପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗଂ [କିଞ୍ଚନପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ (ସ୍ୟା॰)] କିଞ୍ଚନପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିଂ ଅମତଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି – ଅକିଞ୍ଚନଂ। ଅନାଦାନ ନ୍ତି ଆଦାନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ଆଦାନପ୍ପହାନଂ ଆଦାନୱୂପସମଂ ଆଦାନପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗଂ ଆଦାନପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିଂ ଅମତଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି – ଅକିଞ୍ଚନଂ ଅନାଦାନଂ।
ଏତଂ ଦୀପଂ ଅନାପର ନ୍ତି ଏତଂ ଦୀପଂ ତାଣଂ ଲେଣଂ ସରଣଂ ଗତି ପରାୟନଂ। ଅନାପର ନ୍ତି ତମ୍ହା ପରୋ ଅଞ୍ଞୋ ଦୀପୋ ନତ୍ଥି। ଅଥ ଖୋ ସୋ ଏୱଂ ଦୀପୋ ଅଗ୍ଗୋ ଚ ସେଟ୍ଠୋ ଚ ୱିସେଟ୍ଠୋ ଚ ପାମୋକ୍ଖୋ ଚ ଉତ୍ତମୋ ଚ ପୱରୋ ଚାତି – ଏତଂ ଦୀପଂ ଅନାପରଂ।
ନିବ୍ବାନଂ ଇତି ନଂ ବ୍ରୂମୀ ତି ୱାନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ୱାନପ୍ପହାନଂ ୱାନୱୂପସମଂ ୱାନପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗଂ ୱାନପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିଂ ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ। ଇତୀ ତି ପଦସନ୍ଧି ପଦସଂସଗ୍ଗୋ ପଦପାରିପୂରୀ ଅକ୍ଖରସମୱାୟୋ ବ୍ୟଞ୍ଜନସିଲିଟ୍ଠତା ପଦାନୁପୁବ୍ବତାପେତଂ – ଇତୀତି। ବ୍ରୂମୀ ତି ବ୍ରୂମି ଆଚିକ୍ଖାମି ଦେସେମି ପଞ୍ଞପେମି ପଟ୍ଠପେମି ୱିୱରାମି ୱିଭଜାମି ଉତ୍ତାନୀକରୋମି ପକାସେମୀତି – ନିବ୍ବାନଂ ଇତି ନଂ ବ୍ରୂମି।
ଜରାମଚ୍ଚୁପରିକ୍ଖୟ ନ୍ତି ଜରାମରଣସ୍ସ ପହାନଂ ୱୂପସମଂ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିଂ ଅମତଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି – ଜରାମଚ୍ଚୁପରିକ୍ଖୟଂ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଅକିଞ୍ଚନଂ ଅନାଦାନଂ, ଏତଂ ଦୀପଂ ଅନାପରଂ।
ନିବ୍ବାନଂ ଇତି ନଂ ବ୍ରୂମି, ଜରାମଚ୍ଚୁପରିକ୍ଖୟ’’ନ୍ତି॥
ଏତଦଞ୍ଞାୟ ୟେ ସତା, ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମାଭିନିବ୍ବୁତା।
ନ ତେ ମାରୱସାନୁଗା, ନ ତେ ମାରସ୍ସ ପଦ୍ଧଗୂ [ପଟ୍ଠଗୂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ॥
ଏତଦଞ୍ଞାୟ ୟେ ସତା ତି। ଏତ ନ୍ତି ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ। ୟୋ ସୋ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ଅଞ୍ଞାୟା ତି ଅଞ୍ଞାୟ ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା, ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ, ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ଅଞ୍ଞାୟ ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା। ୟେ ତି ଅରହନ୍ତୋ ଖୀଣାସୱା। ସତା ତି ଚତୂହି କାରଣେହି ସତା – କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଂ ଭାୱେନ୍ତା [ଭାୱିତତ୍ତା (କ॰)] ସତା…ପେ॰… ତେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ସତାତି – ଏତଦଞ୍ଞାୟ ୟେ ସତା।
ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମାଭିନିବ୍ବୁତା ତି। ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମା ତି ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମା ଞାତଧମ୍ମା ତୁଲିତଧମ୍ମା ତୀରିତଧମ୍ମା ୱିଭୂତଧମ୍ମା ୱିଭାୱିତଧମ୍ମା। ଅଭିନିବ୍ବୁତା ତି ରାଗସ୍ସ ନିବ୍ବାପିତତ୍ତା ନିବ୍ବୁତା, ଦୋସସ୍ସ…ପେ॰… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରାନଂ ସନ୍ତତ୍ତା ସମିତତ୍ତା ୱୂପସମିତତ୍ତା ନିଜ୍ଝାତତ୍ତା ନିବ୍ବୁତତ୍ତା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧତ୍ତା ସନ୍ତା ଉପସନ୍ତା ୱୂପସନ୍ତା ନିବ୍ବୁତା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧାତି – ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମାଭିନିବ୍ବୁତା।
ନ ତେ ମାରୱସାନୁଗା ତି। ମାରୋ ତି ୟୋ ସୋ ମାରୋ କଣ୍ହୋ ଅଧିପତି ଅନ୍ତଗୂ ନମୁଚି ପମତ୍ତବନ୍ଧୁ। ନ ତେ ମାରୱସାନୁଗା ତି ନ ତେ ମାରସ୍ସ ୱସେ ୱତ୍ତନ୍ତି, ନାପି ମାରୋ ତେସୁ ୱସଂ ୱତ୍ତେତି । ତେ ମାରଞ୍ଚ ମାରପକ୍ଖଞ୍ଚ ମାରପାସଞ୍ଚ ମାରବଳିସଞ୍ଚ [ମାରବଲିସଞ୍ଚ (କ॰)] ମାରାମିସଞ୍ଚ ମାରୱିସୟଞ୍ଚ ମାରନିୱାସଞ୍ଚ ମାରଗୋଚରଞ୍ଚ ମାରବନ୍ଧନଞ୍ଚ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ଅଭିଭୱିତ୍ୱା ଅଜ୍ଝୋତ୍ଥରିତ୍ୱା ପରିୟାଦିୟିତ୍ୱା ମଦ୍ଦିତ୍ୱା ଚରନ୍ତି ୱିହରନ୍ତି ଇରିୟନ୍ତି ୱତ୍ତେନ୍ତି ପାଲେନ୍ତି ୟପେନ୍ତି ୟାପେନ୍ତୀତି – ନ ତେ ମାରୱସାନୁଗା।
ନ ତେ ମାରସ୍ସ ପଦ୍ଧଗୂ ତି ନ ତେ ମାରସ୍ସ ପଦ୍ଧା ପଦ୍ଧଚରା [ପଟ୍ଠା ପଟ୍ଠଚରା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ପରିଚାରିକା ସିୟା; ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ତେ ଭଗୱତୋ ପଦ୍ଧା ପଦ୍ଧଚରା ପରିଚାରିକା ସିୟାତି – ନ ତେ ମାରସ୍ସ ପଦ୍ଧଗୂ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଏତଦଞ୍ଞାୟ ୟେ ସତା, ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମାଭିନିବ୍ବୁତା।
ନ ତେ ମାରୱସାନୁଗା, ନ ତେ ମାରସ୍ସ ପଦ୍ଧଗୂ’’ତି॥
ସହ ଗାଥାପରିୟୋସାନା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ମେ ଭନ୍ତେ ଭଗୱା, ସାୱକୋହମସ୍ମୀତି।
କପ୍ପମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସୋ ଦସମୋ।
୧୧. ଜତୁକଣ୍ଣିମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସୋ
ସୁତ୍ୱାନହଂ ୱୀର ଅକାମକାମିଂ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଜତୁକଣ୍ଣି]
ଓଘାତିଗଂ ପୁଟ୍ଠୁମକାମମାଗମଂ।
ସନ୍ତିପଦଂ ବ୍ରୂହି ସହଜନେତ୍ତ, ୟଥାତଚ୍ଛଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତଂ॥
ସୁତ୍ୱାନହଂ ୱୀର ଅକାମକାମି ନ୍ତି ସୁତ୍ୱା ସୁଣିତ୍ୱା ଉଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଉପଧାରେତ୍ୱା ଉପଲକ୍ଖୟିତ୍ୱା। ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା ଅରହଂ…ପେ॰… ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି – ସୁତ୍ୱାନହଂ। ୱୀରା ତି ୱୀରୋ ଭଗୱା। ୱୀରିୟୱାତି ୱୀରୋ, ପହୂତି ୱୀରୋ, ୱିସୱୀତି ୱୀରୋ, ଅଲମତ୍ତୋତି ୱୀରୋ, ସୂରୋତି ୱୀରୋ, ୱିକ୍କନ୍ତୋ ଅଭୀରୂ ଅଚ୍ଛମ୍ଭୀ ଅନୁତ୍ରାସୀ ଅପଲାୟୀ ପହୀନଭୟଭେରୱୋ ୱିଗତଲୋମହଂସୋତି ୱୀରୋ।
ୱିରତୋ ଇଧ ସବ୍ବପାପକେହି, ନିରୟଦୁକ୍ଖଂ ଅତିଚ୍ଚ ୱୀରିୟୱା [ୱିରିୟୱା (ସ୍ୟା॰) ସୁ॰ ନି॰ ୫୩୬] ସୋ।
ସୋ ୱୀରିୟୱା ପଧାନୱା, ୱୀରୋ ତାଦି ପୱୁଚ୍ଚତେ ତଥତ୍ତାତି॥
ସୁତ୍ୱାନହଂ ୱୀର। ଅକାମକାମି ନ୍ତି। କାମା ତି ଉଦ୍ଦାନତୋ ଦ୍ୱେ କାମା – ୱତ୍ଥୁକାମା ଚ କିଲେସକାମା ଚ…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱତ୍ଥୁକାମା…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସକାମା। ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ୱତ୍ଥୁକାମା ପରିଞ୍ଞାତା, କିଲେସକାମା ପହୀନା। ୱତ୍ଥୁକାମାନଂ ପରିଞ୍ଞାତତ୍ତା କିଲେସକାମାନଂ ପହୀନତ୍ତା ଭଗୱା ନ କାମେ କାମେତି, ନ କାମେ ପତ୍ଥେତି, ନ କାମେ ପିହେତି, ନ କାମେ ଅଭିଜପ୍ପତି। ୟେ କାମେ କାମେନ୍ତି, କାମେ ପତ୍ଥେନ୍ତି, କାମେ ପିହେନ୍ତି, କାମେ ଅଭିଜପ୍ପନ୍ତି, ତେ କାମକାମିନୋ ରାଗରାଗିନୋ ସଞ୍ଞାସଞ୍ଞିନୋ। ଭଗୱା ନ କାମେ କାମେତି, ନ କାମେ ପତ୍ଥେତି, ନ କାମେ ପିହେତି, ନ କାମେ ଅଭିଜପ୍ପତି। ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ ଅକାମୋ ନିକ୍କାମୋ ଚତ୍ତକାମୋ ୱନ୍ତକାମୋ ମୁତ୍ତକାମୋ ପହୀନକାମୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠକାମୋ ୱୀତରାଗୋ ୱିଗତରାଗୋ ଚତ୍ତରାଗୋ ୱନ୍ତରାଗୋ ମୁତ୍ତରାଗୋ ପହୀନରାଗୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠରାଗୋ ନିଚ୍ଛାତୋ ନିବ୍ବୁତୋ ସୀତିଭୂତୋ ସୁଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ବ୍ରହ୍ମଭୂତେନ ଅତ୍ତନା ୱିହରତୀତି – ସୁତ୍ୱାନହଂ ୱୀର ଅମକାମକାମିଂ।
ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଜତୁକଣ୍ଣୀ ତି। ଇଚ୍ଚା ତି ପଦସନ୍ଧି…ପେ॰… ପଦାନୁପୁବ୍ବତାପେତଂ – ଇଚ୍ଚାତି। ଆୟସ୍ମା ତି ପିୟୱଚନଂ ସଗାରୱସପ୍ପତିସ୍ସାଧିୱଚନମେତଂ ଆୟସ୍ମାତି। ଜତୁକଣ୍ଣୀ ତି ତସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଗୋତ୍ତଂ ସଙ୍ଖା ସମଞ୍ଞା ପଞ୍ଞତ୍ତି ୱୋହାରୋତି – ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଜତୁକଣ୍ଣି।
ଓଘାତିଗଂ ପୁଟ୍ଠୁମକାମମାଗମ ନ୍ତି। ଓଘାତିଗ ନ୍ତି ଓଘାତିଗଂ ଓଘଂ ଅତିକ୍କନ୍ତଂ ସମତିକ୍କନ୍ତଂ ୱୀତିୱତ୍ତନ୍ତି – ଓଘାତିଗଂ। ପୁଟ୍ଠୁ ନ୍ତି ପୁଟ୍ଠୁଂ ପୁଚ୍ଛିତୁଂ ୟାଚିତୁଂ ଅଜ୍ଝେସିତୁଂ ପସାଦେତୁଂ। ଅକାମମାଗମ ନ୍ତି ଅକାମଂ ପୁଟ୍ଠୁଂ ନିକ୍କାମଂ ଚତ୍ତକାମଂ ୱନ୍ତକାମଂ ମୁତ୍ତକାମଂ ପହୀନକାମଂ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠକାମଂ ୱୀତରାଗଂ ୱିଗତରାଗଂ ଚତ୍ତରାଗଂ ୱନ୍ତରାଗଂ ମୁତ୍ତରାଗଂ ପହୀନରାଗଂ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠରାଗଂ ଆଗମ୍ହା ଆଗତମ୍ହା ଉପାଗତମ୍ହା ସମ୍ପତ୍ତମ୍ହା ତୟା ସଦ୍ଧିଂ ସମାଗତମ୍ହାତି – ଓଘାତିଗଂ ପୁଟ୍ଠୁମକାମମାଗମଂ।
ସନ୍ତିପଦଂ ବ୍ରୂହି ସହଜନେତ୍ତା ତି। ସନ୍ତୀ ତି ଏକେନ ଆକାରେନ ସନ୍ତିପି ସନ୍ତିପଦମ୍ପି [ସନ୍ତିପଦନ୍ତି (କ॰)] ତଂୟେୱ ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ। ୟୋ ସୋ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ । ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ସନ୍ତମେତଂ ପଦଂ, ପଣୀତମେତଂ ପଦଂ, ୟଦିଦଂ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନ’’ନ୍ତି। ଅଥାପରେନାକାରେନ ୟେ ଧମ୍ମା ସନ୍ତାଧିଗମାୟ ସନ୍ତିଫୁସନାୟ ସନ୍ତିସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ – ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ସନ୍ତିପଦା। ସନ୍ତିପଦଂ ତାଣପଦଂ ଲେଣପଦଂ ସରଣପଦଂ ଅଭୟପଦଂ ଅଚ୍ଚୁତପଦଂ ଅମତପଦଂ ନିବ୍ବାନପଦଂ ବ୍ରୂହି ଆଚିକ୍ଖାହି ଦେସେହି ପଞ୍ଞପେହି ପଟ୍ଠପେହି ୱିୱରାହି ୱିଭଜାହି ଉତ୍ତାନୀକରୋହି ପକାସେହି। ସହଜନେତ୍ତା ତି ନେତ୍ତଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣଂ। ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ନେତ୍ତଞ୍ଚ ଜିନଭାୱୋ ଚ ବୋଧିୟା ମୂଲେ ଅପୁବ୍ବଂ ଅଚରିମଂ ଏକସ୍ମିଂ ଖଣେ ଉପ୍ପନ୍ନୋ, ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ ସହଜନେତ୍ତୋତି – ସନ୍ତିପଦଂ ବ୍ରୂହି ସହଜନେତ୍ତ।
ୟଥାତଚ୍ଛଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତ ନ୍ତି ୟଥାତଚ୍ଛଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ…ପେ॰… ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି। ବ୍ରୂହି ମେତ ନ୍ତି ବ୍ରୂହି ଆଚିକ୍ଖାହି…ପେ॰… ପକାସେହୀତି – ୟଥାତଚ୍ଛଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତଂ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ସୁତ୍ୱାନହଂ ୱୀର ଅକାମକାମିଂ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଜତୁକଣ୍ଣି]
ସନ୍ତିପଦଂ ବ୍ରୂହି ସହଜନେତ୍ତ, ୟଥାତଚ୍ଛଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେତ’’ନ୍ତି॥
ଭଗୱା ହି କାମେ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ଇରିୟତି, ଆଦିଚ୍ଚୋୱ ପଥୱିଂ ତେଜୀ ତେଜସା।
ପରିତ୍ତପଞ୍ଞସ୍ସ ମେ ଭୂରିପଞ୍ଞୋ, ଆଚିକ୍ଖ ଧମ୍ମଂ ୟମହଂ ୱିଜଞ୍ଞଂ।
ଜାତିଜରାୟ ଇଧ ୱିପ୍ପହାନଂ॥
ଭଗୱା ହି କାମେ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ଇରିୟତୀ ତି। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି। କାମା ତି ଉଦ୍ଦାନତୋ ଦ୍ୱେ କାମା – ୱତ୍ଥୁକାମା ଚ କିଲେସକାମା ଚ…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱତ୍ଥୁକାମା…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସକାମା। ଭଗୱା ୱତ୍ଥୁକାମେ ପରିଜାନିତ୍ୱା କିଲେସକାମେ ପହାୟ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ଅଭିଭୱିତ୍ୱା ଅଜ୍ଝୋତ୍ଥରିତ୍ୱା ପରିୟାଦିୟିତ୍ୱା ଚରତି ୱିହରତି ଇରିୟତି ୱତ୍ତେତି ପାଲେତି ୟପେତି ୟାପେତୀତି – ଭଗୱା ହି କାମେ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ଇରିୟତି।
ଆଦିଚ୍ଚୋୱ ପଥୱିଂ ତେଜୀ ତେଜସା ତି ଆଦିଚ୍ଚୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସୂରିୟୋ [ସୁରିୟୋ (ସ୍ୟା॰)] । ପଥୱୀ ୱୁଚ୍ଚତି ଜଗତୀ [ଜରା (ସ୍ୟା॰)] । ୟଥା ସୂରିୟୋ ତେଜୀ ତେଜେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ପଥୱିଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ଅଭିଭୱିତ୍ୱା ଅଜ୍ଝୋତ୍ଥରିତ୍ୱା ପରିୟାଦିୟିତ୍ୱା ସନ୍ତାପୟିତ୍ୱା ସବ୍ବଂ ଆକାସଗତଂ ତମଗତଂ ଅଭିୱିହଚ୍ଚ ଅନ୍ଧକାରଂ ୱିଧମିତ୍ୱା ଆଲୋକଂ ଦସ୍ସୟିତ୍ୱା ଆକାସେ ଅନ୍ତଲିକ୍ଖେ ଗଗନପଥେ [ଗମନପଥେ (ସ୍ୟା॰) ଅଟ୍ଠକଥା ଓଲୋକେତବ୍ବା] ଗଚ୍ଛତି, ଏୱମେୱ ଭଗୱା ଞାଣତେଜୀ ଞାଣତେଜେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ସବ୍ବଂ ଅଭିସଙ୍ଖାରସମୁଦୟଂ…ପେ॰… କିଲେସତମଂ ଅୱିଜ୍ଜନ୍ଧକାରଂ ୱିଧମିତ୍ୱା ଞାଣାଲୋକଂ ଦସ୍ସେତ୍ୱା ୱତ୍ଥୁକାମେ ପରିଜାନିତ୍ୱା କିଲେସକାମେ ପହାୟ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ଅଭିଭୱିତ୍ୱା ଅଜ୍ଝୋତ୍ଥରିତ୍ୱା ପରିୟାଦିୟିତ୍ୱା ମଦ୍ଦିତ୍ୱା ଚରତି ୱିହରତି ଇରିୟତି ୱତ୍ତେତି ପାଲେତି ୟପେତି ୟାପେତୀତି – ଆଦିଚ୍ଚୋୱ ପଥୱିଂ ତେଜୀ ତେଜସା।
ପରିତ୍ତପଞ୍ଞସ୍ସ ମେ ଭୂରିପଞ୍ଞୋ ତି ଅହମସ୍ମି ପରିତ୍ତପଞ୍ଞୋ ଓମକପଞ୍ଞୋ ଲାମକପଞ୍ଞୋ ଛତୁକ୍କପଞ୍ଞୋ। ତ୍ୱମ୍ପି ମହାପଞ୍ଞୋ ପୁଥୁପଞ୍ଞୋ ହାସପଞ୍ଞୋ ଜୱନପଞ୍ଞୋ ତିକ୍ଖପଞ୍ଞୋ ନିବ୍ବେଧିକପଞ୍ଞୋ। ଭୂରି ୱୁଚ୍ଚତି ପଥୱୀ। ଭଗୱା ତାୟ ପଥୱିସମାୟ ପଞ୍ଞାୟ ୱିପୁଲାୟ ୱିତ୍ଥତାୟ ସମନ୍ନାଗତୋତି – ପରିତ୍ତପଞ୍ଞସ୍ସ ମେ ଭୂରିପଞ୍ଞୋ।
ଆଚିକ୍ଖ ଧମ୍ମଂ ୟମହଂ ୱିଜଞ୍ଞ ନ୍ତି। ଧମ୍ମ ନ୍ତି ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଂ ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣଂ ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ…ପେ॰… ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ ନିବ୍ବାନଗାମିନିଞ୍ଚ ପଟିପଦଂ ଆଚିକ୍ଖାହି ଦେସେହି ପଞ୍ଞପେହି ପଟ୍ଠପେହି ୱିୱରାହି ୱିଭଜାହି ଉତ୍ତାନୀକରୋହି ପକାସେହି। ୟମହଂ ୱିଜଞ୍ଞ ନ୍ତି ୟମହଂ ଜାନେୟ୍ୟଂ ଆଜାନେୟ୍ୟଂ ୱିଜାନେୟ୍ୟଂ ପଟିଜାନେୟ୍ୟଂ ପଟିୱିଜ୍ଝେୟ୍ୟଂ ଅଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟଂ ଫସ୍ସେୟ୍ୟଂ ସଚ୍ଛିକରେୟ୍ୟନ୍ତି – ଆଚିକ୍ଖ ଧମ୍ମଂ ୟମହଂ ୱିଜଞ୍ଞଂ।
ଜାତିଜରାୟ ଇଧ ୱିପ୍ପହାନ ନ୍ତି ଇଧେୱ ଜାତିଜରାୟ ମରଣସ୍ସ ପହାନଂ ୱୂପସମଂ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିଂ ଅମତଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି – ଜାତିଜରାୟ ଇଧ ୱିପ୍ପହାନଂ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ଭଗୱା ହି କାମେ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ଇରିୟତି, ଆଦିଚ୍ଚୋୱ ପଥୱିଂ ତେଜୀ ତେଜସା।
ପରିତ୍ତପଞ୍ଞସ୍ସ ମେ ଭୂରିପଞ୍ଞୋ, ଆଚିକ୍ଖ ଧମ୍ମଂ ୟମହଂ ୱିଜଞ୍ଞଂ।
ଜାତିଜରାୟ ଇଧ ୱିପ୍ପହାନ’’ନ୍ତି॥
କାମେସୁ ୱିନୟ ଗେଧଂ, [ଜତୁକଣ୍ଣୀତି ଭଗୱା]
ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ଦଟ୍ଠୁ ଖେମତୋ।
ଉଗ୍ଗହିତଂ ନିରତ୍ତଂ ୱା, ମା ତେ ୱିଜ୍ଜିତ୍ଥ କିଞ୍ଚନଂ॥
କାମେସୁ ୱିନୟ ଗେଧ ନ୍ତି। କାମା ତି ଉଦ୍ଦାନତୋ ଦ୍ୱେ କାମା – ୱତ୍ଥୁକାମା ଚ କିଲେସକାମା ଚ…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱତ୍ଥୁକାମା…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସକାମା। ଗେଧ ନ୍ତି ଗେଧୋ ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। କାମେସୁ ୱିନୟ ଗେଧ ନ୍ତି କାମେସୁ ଗେଧଂ ୱିନୟ ପଟିୱିନୟ ପଜହ ୱିନୋଦେହି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋହି ଅନଭାୱଂ ଗମେହୀତି – କାମେସୁ ୱିନୟ ଗେଧଂ। ଜତୁକଣ୍ଣୀ ତି ଭଗୱା ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ଗୋତ୍ତେନ ଆଲପତି। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନମେତଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – ଜତୁକଣ୍ଣୀତି ଭଗୱା।
ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ଦଟ୍ଠୁ ଖେମତୋ ତି। ନେକ୍ଖମ୍ମ ନ୍ତି ସମ୍ମାପଟିପଦଂ ଅନୁଲୋମପଟିପଦଂ ଅପଚ୍ଚନୀକପଟିପଦଂ ଅନ୍ୱତ୍ଥପଟିପଦଂ ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପଟିପଦଂ ସୀଲେସୁ ପରିପୂରକାରିତଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରତଂ ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୁତଂ ଜାଗରିୟାନୁୟୋଗଂ ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞଂ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ ନିବ୍ବାନଗାମିନିଞ୍ଚ ପଟିପଦଂ ଖେମତୋ ତାଣତୋ ଲେଣତୋ ସରଣତୋ ସରଣୀଭୂତତୋ ଅଭୟତୋ ଅଚ୍ଚୁତତୋ ଅମତତୋ ନିବ୍ବାନତୋ ଦଟ୍ଠୁଂ ପସ୍ସିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱାତି – ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ଦଟ୍ଠୁ ଖେମତୋ।
ଉଗ୍ଗହିତଂ ନିରତ୍ତଂ ୱା ତି। ଉଗ୍ଗହିତ ନ୍ତି ତଣ୍ହାୱସେନ ଦିଟ୍ଠିୱସେନ ଗହିତଂ ପରାମଟ୍ଠଂ ଅଭିନିୱିଟ୍ଠଂ ଅଜ୍ଝୋସିତଂ ଅଧିମୁତ୍ତଂ। ନିରତ୍ତଂ ୱା ତି ନିରତ୍ତଂ ୱା ମୁଞ୍ଚିତବ୍ବଂ ୱିଜହିତବ୍ବଂ ୱିନୋଦିତବ୍ବଂ ବ୍ୟନ୍ତୀକାତବ୍ବଂ ଅନଭାୱଂ ଗମେତବ୍ବନ୍ତି – ଉଗ୍ଗହିତଂ ନିରତ୍ତଂ ୱା।
ମା ତେ ୱିଜ୍ଜିତ୍ଥ କିଞ୍ଚନ ନ୍ତି ରାଗକିଞ୍ଚନଂ ଦୋସକିଞ୍ଚନଂ ମୋହକିଞ୍ଚନଂ ମାନକିଞ୍ଚନଂ ଦିଟ୍ଠିକିଞ୍ଚନଂ କିଲେସକିଞ୍ଚନଂ ଦୁଚ୍ଚରିତକିଞ୍ଚନଂ। ଇଦଂ କିଞ୍ଚନଂ [ଇମେ କିଞ୍ଚନା (କ॰)] ତୁୟ୍ହଂ ମା ୱିଜ୍ଜିତ୍ଥ ମା ପୱିଜ୍ଜିତ୍ଥ ମା ସଂୱିଜ୍ଜିତ୍ଥ ପଜହ ୱିନୋଦେହି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋହି ଅନଭାୱଂ ଗମେହୀତି – ମା ତେ ୱିଜ୍ଜିତ୍ଥ କିଞ୍ଚନଂ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘କାମେସୁ ୱିନୟ ଗେଧଂ, [ଜତୁକଣ୍ଣୀତି ଭଗୱା]
ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ଦଟ୍ଠୁ ଖେମତୋ।
ଉଗ୍ଗହିତଂ ନିରତ୍ତଂ ୱା, ମା ତେ ୱିଜ୍ଜିତ୍ଥ କିଞ୍ଚନ’’ନ୍ତି॥
ୟଂ ପୁବ୍ବେ ତଂ ୱିସୋସେହି, ପଚ୍ଛା ତେ ମାହୁ କିଞ୍ଚନଂ।
ମଜ୍ଝେ ଚେ ନୋ ଗହେସ୍ସସି, ଉପସନ୍ତୋ ଚରିସ୍ସସି॥
ୟଂ ପୁବ୍ବେ ତଂ ୱିସୋସେହୀ ତି ଅତୀତେ ସଙ୍ଖାରେ ଆରବ୍ଭ ୟେ କିଲେସା ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ତେ କିଲେସେ ସୋସେହି ୱିସୋସେହି ସୁକ୍ଖାପେହି ୱିସୁକ୍ଖାପେହି ଅବୀଜଂ କରୋହି ପଜହ ୱିନୋଦେହି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋହି ଅନଭାୱଂ ଗମେହୀତି – ଏୱମ୍ପି ୟଂ ପୁବ୍ବେ ତଂ ୱିସୋସେହି। ଅଥ ୱା, ୟେ ଅତୀତା କମ୍ମାଭିସଙ୍ଖାରା ଅୱିପକ୍କୱିପାକା ତେ କମ୍ମାଭିସଙ୍ଖାରେ ସୋସେହି ୱିସୋସେହି ସୁକ୍ଖାପେହି ୱିସୁକ୍ଖାପେହି ଅବୀଜଂ [ଅୱୀଜଂ (ସ୍ୟା॰)] କରୋହି ପଜହ ୱିନୋଦେହି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋହି ଅନଭାୱଂ ଗମେହୀତି – ଏୱମ୍ପି ୟଂ ପୁବ୍ବେ ତଂ ୱିସୋସେହି।
ପଚ୍ଛା ତେ ମାହୁ କିଞ୍ଚନ ନ୍ତି ପଚ୍ଛା ୱୁଚ୍ଚତି ଅନାଗତେ ସଙ୍ଖାରେ ଆରବ୍ଭ ରାଗକିଞ୍ଚନଂ ଦୋସକିଞ୍ଚନଂ ମୋହକିଞ୍ଚନଂ ମାନକିଞ୍ଚନଂ ଦିଟ୍ଠିକିଞ୍ଚନଂ କିଲେସକିଞ୍ଚନଂ ଦୁଚ୍ଚରିତକିଞ୍ଚନଂ। ଇଦଂ କିଞ୍ଚନଂ ତୁୟ୍ହଂ ମା ଅହୁ ମା ଅହୋସି ମା ଜନେସି [ମା ଜନେହି (ସ୍ୟା॰) ତଥାୱସେସେସୁ ଦ୍ୱୀସୁ ପଦେସୁପି] ମା ସଞ୍ଜନେସି ମାଭିନିବ୍ବତ୍ତେସି ପଜହ ୱିନୋଦେହି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋହି ଅନଭାୱଂ ଗମେହୀତି – ପଚ୍ଛା ତେ ମାହୁ କିଞ୍ଚନଂ।
ମଜ୍ଝେ ଚେ ନୋ ଗହେସ୍ସସୀ ତି ମଜ୍ଝେ ୱୁଚ୍ଚତି ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ରୂପଂ ୱେଦନା ସଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରା ୱିଞ୍ଞାଣଂ। ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ସଙ୍ଖାରେ ତଣ୍ହାୱସେନ ଦିଟ୍ଠିୱସେନ ନ ଗହେସ୍ସସି ନ ତଣ୍ହିସ୍ସସି ନ ପରାମସିସ୍ସସି ନ ନନ୍ଦିସ୍ସସି ନାଭିନନ୍ଦିସ୍ସସି ନ ଅଜ୍ଝୋସିସ୍ସସି। ଅଭିନନ୍ଦନଂ ଅଭିୱଦନଂ ଅଜ୍ଝୋସାନଂ ଗାହଂ ପରାମାସଂ ଅଭିନିୱେସଂ ପଜହିସ୍ସସି ୱିନୋଦେସ୍ସସି ବ୍ୟନ୍ତୀକରିସ୍ସସି ଅନଭାୱଂ ଗମେସ୍ସସୀତି – ମଜ୍ଝେ ଚେ ନୋ ଗହେସ୍ସସି।
ଉପସନ୍ତୋ ଚରିସ୍ସସୀ ତି ରାଗସ୍ସ ଉପସମିତତ୍ତା ଉପସନ୍ତୋ ଚରିସ୍ସସି, ଦୋସସ୍ସ…ପେ॰… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରାନଂ ସନ୍ତତ୍ତା ସମିତତ୍ତା ଉପସମିତତ୍ତା ୱୂପସମିତତ୍ତା ନିଜ୍ଝାତତ୍ତା ନିବ୍ବୁତତ୍ତା ୱିଗତତ୍ତା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧତ୍ତା ସନ୍ତୋ ଉପସନ୍ତୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ନିବ୍ବୁତୋ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ ଚରିସ୍ସସି ୱିହରିସ୍ସସି ଇରିୟିସ୍ସସି ୱତ୍ତିସ୍ସସି ପାଲେସ୍ସସି ୟପେସ୍ସସି ୟାପେସ୍ସସୀତି – ଉପସନ୍ତୋ ଚରିସ୍ସସି। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୟଂ ପୁବ୍ବେ ତଂ ୱିସୋସେହି, ପଚ୍ଛା ତେ ମାହୁ କିଞ୍ଚନଂ।
ମଜ୍ଝେ ଚେ ନୋ ଗହେସ୍ସସି, ଉପସନ୍ତୋ ଚରିସ୍ସସୀ’’ତି॥
ସବ୍ବସୋ ନାମରୂପସ୍ମିଂ, ୱୀତଗେଧସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣ।
ଆସୱାସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜନ୍ତି, ୟେହି ମଚ୍ଚୁୱସଂ ୱଜେ॥
ସବ୍ବସୋ ନାମରୂପସ୍ମିଂ ୱୀତଗେଧସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣା ତି। ସବ୍ବସୋ ତି ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ସବ୍ବଥା ସବ୍ବଂ ଅସେସଂ ନିସ୍ସେସଂ ପରିୟାଦିୟନୱଚନମେତଂ ସବ୍ବସୋତି। ନାମ ନ୍ତି ଚତ୍ତାରୋ ଅରୂପିନୋ ଖନ୍ଧା। ରୂପ ନ୍ତି ଚତ୍ତାରୋ ଚ ମହାଭୂତା ଚତୁନ୍ନଞ୍ଚ ମହାଭୂତାନଂ ଉପାଦାୟ ରୂପଂ। ଗେଧୋ ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ସବ୍ବସୋ ନାମରୂପସ୍ମିଂ ୱୀତଗେଧସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣା ତି ସବ୍ବସୋ ନାମରୂପସ୍ମିଂ ୱୀତଗେଧସ୍ସ ୱିଗତଗେଧସ୍ସ ଚତ୍ତଗେଧସ୍ସ ୱନ୍ତଗେଧସ୍ସ ମୁତ୍ତଗେଧସ୍ସ ପହୀନଗେଧସ୍ସ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠଗେଧସ୍ସ ୱୀତରାଗସ୍ସ ୱିଗତରାଗସ୍ସ ଚତ୍ତରାଗସ୍ସ ୱନ୍ତରାଗସ୍ସ ମୁତ୍ତରାଗସ୍ସ ପହୀନରାଗସ୍ସ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠରାଗସ୍ସାତି – ସବ୍ବସୋ ନାମରୂପସ୍ମିଂ ୱୀତଗେଧସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣ।
ଆସୱାସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜନ୍ତୀ ତି। ଆସୱା ତି ଚତ୍ତାରୋ ଆସୱା – କାମାସୱୋ, ଭୱାସୱୋ, ଦିଟ୍ଠାସୱୋ, ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ। ଅସ୍ସା ତି ଅରହତୋ ଖୀଣାସୱସ୍ସ। ନ ୱିଜ୍ଜନ୍ତୀ ତି ଇମେ ଆସୱା ତସ୍ସ ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ନୁପଲବ୍ଭନ୍ତି ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାତି – ଆସୱାସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜନ୍ତି।
ୟେହି ମଚ୍ଚୁୱସଂ ୱଜେ ତି ୟେହି ଆସୱେହି ମଚ୍ଚୁନୋ ୱା ୱସଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ମରଣସ୍ସ ୱା ୱସଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ମାରପକ୍ଖସ୍ସ ୱା ୱସଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ; ତେ ଆସୱା ତସ୍ସ ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ନୁପଲବ୍ଭନ୍ତି ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାତି – ୟେହି ମଚ୍ଚୁୱସଂ ୱଜେ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ସବ୍ବସୋ ନାମରୂପସ୍ମିଂ, ୱୀତଗେଧସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣ।
ଆସୱାସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜନ୍ତି, ୟେହି ମଚ୍ଚୁୱସଂ ୱଜେ’’ତି॥
ସହ ଗାଥାପରିୟୋସାନା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ମେ ଭନ୍ତେ ଭଗୱା, ସାୱକୋହମସ୍ମୀତି।
ଜତୁକଣ୍ଣିମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସୋ ଏକାଦସମୋ।
୧୨. ଭଦ୍ରାୱୁଧମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସୋ
ଓକଞ୍ଜହଂ ତଣ୍ହଚ୍ଛିଦଂ ଅନେଜଂ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଭଦ୍ରାୱୁଧୋ]
ନନ୍ଦିଞ୍ଜହଂ ଓଘତିଣ୍ଣଂ ୱିମୁତ୍ତଂ।
କପ୍ପଞ୍ଜହଂ ଅଭିୟାଚେ ସୁମେଧଂ, ସୁତ୍ୱାନ ନାଗସ୍ସ ଅପନମିସ୍ସନ୍ତି [ଅପଗମିସ୍ସନ୍ତି (କ॰)] ଇତୋ॥
ଓକଞ୍ଜହଂ ତଣ୍ହଚ୍ଛିଦଂ ଅନେଜ ନ୍ତି। ଓକଞ୍ଜହ ନ୍ତି ରୂପଧାତୁୟା ୟୋ ଛନ୍ଦୋ ୟୋ ରାଗୋ ୟା ନନ୍ଦୀ ୟା ତଣ୍ହା ୟେ ଉପାୟୁପାଦାନା [ଉପୟୁପାଦାନା (କ॰)] ଚେତସୋ ଅଧିଟ୍ଠାନାଭିନିୱେସାନୁସୟା, ତେ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ ଓକଞ୍ଜହୋ। ୱେଦନାଧାତୁୟା…ପେ॰… ସଞ୍ଞାଧାତୁୟା… ସଙ୍ଖାରଧାତୁୟା… ୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁୟା ୟୋ ଛନ୍ଦୋ ୟୋ ରାଗୋ ୟା ନନ୍ଦୀ ୟା ତଣ୍ହା ୟେ ଉପାୟୁପାଦାନା ଚେତସୋ ଅଧିଟ୍ଠାନାଭିନିୱେସାନୁସୟା, ତେ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ ଓକଞ୍ଜହୋ।
ତଣ୍ହଚ୍ଛିଦ ନ୍ତି। ତଣ୍ହା ତି ରୂପତଣ୍ହା…ପେ॰… ଧମ୍ମତଣ୍ହା। ସା ତଣ୍ହା ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଛିନ୍ନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢା। ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ ତଣ୍ହଚ୍ଛିଦୋ। ଅନେଜୋ ତି ଏଜା ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ …ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ସା ଏଜା ତଣ୍ହା ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ ଅନେଜୋ। ଏଜାୟ ପହୀନତ୍ତା ଅନେଜୋ ଭଗୱା ଲାଭେପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ଅଲାଭେପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ୟସେପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ଅୟସେପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ପସଂସାୟପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ନିନ୍ଦାୟପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ସୁଖେପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ଦୁକ୍ଖେପି ନ ଇଞ୍ଜତି ନ ଚଲତି ନ ୱେଧତି ନ ପୱେଧତି ନ ସମ୍ପୱେଧତୀତି। ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ ଅନେଜୋତି – ଓକଞ୍ଜହଂ ତଣ୍ହଚ୍ଛିଦଂ ଅନେଜଂ। ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଭଦ୍ରାୱୁଧୋ ତି। ଇଚ୍ଚା ତି ପଦସନ୍ଧି…ପେ॰… ଆୟସ୍ମା ତି, ପିୟୱଚନଂ…ପେ॰… ଭଦ୍ରାୱୁଧୋ ତି ତସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ନାମଂ…ପେ॰… ଅଭିଲାପୋତି – ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଭଦ୍ରାୱୁଧୋ।
ନନ୍ଦିଞ୍ଜହଂ ଓଘତିଣ୍ଣଂ ୱିମୁତ୍ତ ନ୍ତି ନନ୍ଦୀ ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ସା ନନ୍ଦୀ ସା ତଣ୍ହା ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ ନନ୍ଦିଞ୍ଜହୋ। ଓଘତିଣ୍ଣ ନ୍ତି ଭଗୱା କାମୋଘଂ ତିଣ୍ଣୋ ଭୱୋଘଂ ତିଣ୍ଣୋ ଦିଟ୍ଠୋଘଂ ତିଣ୍ଣୋ ଅୱିଜ୍ଜୋଘଂ ତିଣ୍ଣୋ ସବ୍ବସଂସାରପଥଂ ତିଣ୍ଣୋ ଉତ୍ତିଣ୍ଣୋ ନିତ୍ଥିଣ୍ଣୋ ଅତିକ୍କନ୍ତୋ ସମତିକ୍କନ୍ତୋ ୱୀତିୱତ୍ତୋ। ସୋ ୱୁତ୍ଥୱାସୋ ଚିଣ୍ଣଚରଣୋ…ପେ॰… ଜାତିମରଣସଂସାରୋ ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ପୁନବ୍ଭୱୋତି – ନନ୍ଦିଞ୍ଜହଂ ଓଘତିଣ୍ଣଂ। ୱିମୁତ୍ତ ନ୍ତି ଭଗୱତୋ ରାଗା ଚିତ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ, ଦୋସା ଚିତ୍ତଂ… ମୋହା ଚିତ୍ତଂ…ପେ॰… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରେହି ଚିତ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତନ୍ତି – ନନ୍ଦିଞ୍ଜହଂ ଓଘତିଣ୍ଣଂ ୱିମୁତ୍ତଂ।
କପ୍ପଞ୍ଜହଂ ଅଭିୟାଚେ ସୁମେଧ ନ୍ତି। କପ୍ପା ତି ଦ୍ୱେ କପ୍ପା – ତଣ୍ହାକପ୍ପୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାକପ୍ପୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପୋ। ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ତଣ୍ହାକପ୍ପୋ ପହୀନୋ ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠୋ। ତଣ୍ହାକପ୍ପସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପସ୍ସ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠତ୍ତା ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ କପ୍ପଞ୍ଜହୋ । ଅଭିୟାଚେ ତି ୟାଚାମି ଅଭିୟାଚାମି ଅଜ୍ଝେସାମି ସାଦିୟାମି ପତ୍ଥୟାମି ପିହୟାମି ଜପ୍ପାମି ଅଭିଜପ୍ପାମି। ସୁମେଧା ୱୁଚ୍ଚତି ପଞ୍ଞା। ୟା ପଞ୍ଞା ପଜାନନା…ପେ॰… ଅମୋହୋ ଧମ୍ମୱିଚୟୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ଭଗୱା ଇମାୟ ମେଧାୟ ପଞ୍ଞାୟ ଉପେତୋ ସମୁପେତୋ ଉପାଗତୋ ସମୁପାଗତୋ ଉପପନ୍ନୋ ସମୁପପନ୍ନୋ ସମନ୍ନାଗତୋ। ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ ସୁମେଧୋତି – କପ୍ପଞ୍ଜହଂ ଅଭିୟାଚେ ସୁମେଧଂ।
ସୁତ୍ୱାନ ନାଗସ୍ସ ଅପନମିସ୍ସନ୍ତି ଇତୋ ତି। ନାଗସ୍ସା ତି ନାଗୋ। ଭଗୱା ଆଗୁଂ ନ କରୋତୀତି ନାଗୋ, ନ ଗଚ୍ଛତୀତି ନାଗୋ, ନ ଆଗଚ୍ଛତୀତି ନାଗୋ…ପେ॰… ଏୱଂ ଭଗୱା ନ ଗଚ୍ଛତୀତି ନାଗୋ। ସୁତ୍ୱାନ ନାଗସ୍ସ ଅପନମିସ୍ସନ୍ତି ଇତୋ ତି ତୁୟ୍ହଂ ୱଚନଂ ବ୍ୟପ୍ପଥଂ ଦେସନଂ ଅନୁସାସନଂ ଅନୁସିଟ୍ଠଂ ସୁତ୍ୱା ସୁଣିତ୍ୱା ଉଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଉପଧାରୟିତ୍ୱା ଉପଲକ୍ଖୟିତ୍ୱା ଇତୋ ଅପନମିସ୍ସନ୍ତି ୱଜିସ୍ସନ୍ତି ପକ୍କମିସ୍ସନ୍ତି ଦିସାୱିଦିସଂ ଗମିସ୍ସନ୍ତୀତି – ସୁତ୍ୱାନ ନାଗସ୍ସ ଅପନମିସ୍ସନ୍ତି ଇତୋ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ଓକଞ୍ଜହଂ ତଣ୍ହଚ୍ଛିଦଂ ଅନେଜଂ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଭଦ୍ରାୱୁଧୋ]
ନନ୍ଦିଞ୍ଜହଂ ଓଘତିଣ୍ଣଂ ୱିମୁତ୍ତଂ।
କପ୍ପଞ୍ଜହଂ ଅଭିୟାଚେ ସୁମେଧଂ, ସୁତ୍ୱାନ ନାଗସ୍ସ ଅପନମିସ୍ସନ୍ତି ଇତୋ’’ତି॥
ନାନାଜନା ଜନପଦେହି ସଙ୍ଗତା, ତୱ ୱୀର ୱାକ୍ୟଂ ଅଭିକଙ୍ଖମାନା।
ତେସଂ ତୁୱଂ ସାଧୁ ୱିୟାକରୋହି, ତଥା ହି ତେ ୱିଦିତୋ ଏସ ଧମ୍ମୋ॥
ନାନାଜନା ଜନପଦେହି ସଙ୍ଗତା ତି। ନାନାଜନା ତି ଖତ୍ତିୟା ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣା ଚ ୱେସ୍ସା ଚ ସୁଦ୍ଦା ଚ ଗହଟ୍ଠା ଚ ପବ୍ବଜିତା ଚ ଦେୱା ଚ ମନୁସ୍ସା ଚ। ଜନପଦେହି ସଙ୍ଗତା ତି ଅଙ୍ଗା ଚ ମଗଧା ଚ କଲିଙ୍ଗା ଚ କାସିୟା ଚ କୋସଲା ଚ ୱଜ୍ଜିୟା ଚ ମଲ୍ଲା ଚ ଚେତିୟମ୍ହା ଚ [ଚେତିୟମ୍ହା ଚ ସାଗରମ୍ହା ଚ (ସ୍ୟା॰)] ୱଂସା ଚ କୁରୁମ୍ହା ଚ ପଞ୍ଚାଲା ଚ ମଚ୍ଛା ଚ ସୁରସେନା ଚ ଅସ୍ସକା ଚ ଅୱନ୍ତିୟା ଚ ୟୋନା [ୟୋନକା (କ॰) ମହାନି॰ ୫୫] ଚ କମ୍ବୋଜା ଚ। ସଙ୍ଗତା ତି ସଙ୍ଗତା ସମାଗତା ସମୋହିତା ସନ୍ନିପତିତାତି – ନାନାଜନା ଜନପଦେହି ସଙ୍ଗତା।
ତୱ ୱୀର ୱାକ୍ୟଂ ଅଭିକଙ୍ଖମାନା ତି। ୱୀରା ତି ୱୀରୋ। ଭଗୱା ୱୀରିୟୱାତି ୱୀରୋ, ପହୂତି ୱୀରୋ, ୱିସୱୀତି ୱୀରୋ, ଅଲମତ୍ତୋତି ୱୀରୋ, ୱିଗତଲୋମହଂସୋତିପି ୱୀରୋ।
ୱିରତୋ ଇଧ ସବ୍ବପାପକେହି, ନିରୟଦୁକ୍ଖଂ ଅତିଚ୍ଚ ୱୀରିୟୱା ସୋ।
ସୋ ୱୀରିୟୱା ପଧାନୱା, ୱୀରୋ ତାଦି ପୱୁଚ୍ଚତେ ତଥତ୍ତାତି॥
ତୱ ୱୀର ୱାକ୍ୟଂ ଅଭିକଙ୍ଖମାନା ତି ତୁୟ୍ହଂ ୱଚନଂ ବ୍ୟପ୍ପଥଂ ଦେସନଂ ଅନୁସାସନଂ ଅନୁସିଟ୍ଠଂ। ଅଭିକଙ୍ଖମାନା ତି ଅଭିକଙ୍ଖମାନା ଇଚ୍ଛମାନା ସାଦିୟମାନା ପତ୍ଥୟମାନା ପିହୟମାନା ଅଭିଜପ୍ପମାନାତି – ତୱ ୱୀର ୱାକ୍ୟଂ ଅଭିକଙ୍ଖମାନା।
ତେସଂ ତୁୱଂ ସାଧୁ ୱିୟାକରୋହୀ ତି। ତେସ ନ୍ତି ତେସଂ ଖତ୍ତିୟାନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ୱେସ୍ସାନଂ ସୁଦ୍ଦାନଂ ଗହଟ୍ଠାନଂ ପବ୍ବଜିତାନଂ ଦେୱାନଂ ମନୁସ୍ସାନଂ। ତୁୱ ନ୍ତି ଭଗୱନ୍ତଂ ଭଣତି। ସାଧୁ ୱିୟାକରୋହୀ ତି ସାଧୁ ଆଚିକ୍ଖାହି ଦେସେହି ପଞ୍ଞପେହି ପଟ୍ଠପେହି ୱିୱରାହି ୱିଭଜାହି ଉତ୍ତାନୀକରୋହି ପକାସେହୀତି – ତେସଂ ତୁୱଂ ସାଧୁ ୱିୟାକରୋହି।
ତଥା ହି ତେ ୱିଦିତୋ ଏସ ଧମ୍ମୋ ତି ତଥା ହି ତେ ୱିଦିତୋ ତୁଲିତୋ ତୀରିତୋ ୱିଭୂତୋ ୱିଭାୱିତୋ ଏସ ଧମ୍ମୋତି – ତଥା ହି ତେ ୱିଦିତୋ ଏସ ଧମ୍ମୋ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ନାନାଜନା ଜନପଦେହି ସଙ୍ଗତା, ତୱ ୱୀର ୱାକ୍ୟଂ ଅଭିକଙ୍ଖମାନା।
ତେସଂ ତୁୱଂ ସାଧୁ ୱିୟାକରୋହି, ତଥା ହି ତେ ୱିଦିତୋ ଏସ ଧମ୍ମୋ’’ତି॥
ଆଦାନତଣ୍ହଂ ୱିନୟେଥ ସବ୍ବଂ, [ଭଦ୍ରାୱୁଧାତି ଭଗୱା]
ଉଦ୍ଧଂ ଅଧୋ ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ।
ୟଂ ୟଞ୍ହି ଲୋକସ୍ମିମୁପାଦିୟନ୍ତି, ତେନେୱ ମାରୋ ଅନ୍ୱେତି ଜନ୍ତୁଂ॥
ଆଦାନତଣ୍ହଂ ୱିନୟେଥ ସବ୍ବ ନ୍ତି ଆଦାନତଣ୍ହଂ ୱୁଚ୍ଚତି ରୂପତଣ୍ହା…ପେ॰… ଆଦାନତଣ୍ହାତି କିଂକାରଣା ୱୁଚ୍ଚତି ଆଦାନତଣ୍ହା? ତାୟ ତଣ୍ହାୟ ରୂପଂ ଆଦିୟନ୍ତି ଉପାଦିୟନ୍ତି ଗଣ୍ହନ୍ତି ପରାମସନ୍ତି ଅଭିନିୱିସନ୍ତି। ୱେଦନଂ…ପେ॰… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଗତିଂ… ଉପପତ୍ତିଂ… ପଟିସନ୍ଧିଂ… ଭୱଂ… ସଂସାରଂ… ୱଟ୍ଟଂ ଆଦିୟନ୍ତି ଉପାଦିୟନ୍ତି ଗଣ୍ହନ୍ତି ପରାମସନ୍ତି ଅଭିନିୱିସନ୍ତି। ତଂକାରଣା ୱୁଚ୍ଚତି ଆଦାନତଣ୍ହା। ଆଦାନତଣ୍ହଂ ୱିନୟେଥ ସବ୍ବ ନ୍ତି ସବ୍ବଂ ଆଦାନତଣ୍ହଂ ୱିନୟେୟ୍ୟ ପଟିୱିନୟେୟ୍ୟ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତୀକରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟାତି – ଆଦାନତଣ୍ହଂ ୱିନୟେଥ ସବ୍ବଂ। ଭଦ୍ରାୱୁଧାତି ଭଗୱା ତି। ଭଦ୍ରାୱୁଧା ତି ଭଗୱା ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ନାମେନ ଆଲପତି। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନମେତଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – ଭଦ୍ରାୱୁଧାତି ଭଗୱା।
ଉଦ୍ଧଂ ଅଧୋ ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ ତି। ଉଦ୍ଧ ନ୍ତି ଅନାଗତଂ; ଅଧୋ ତି ଅତୀତଂ; ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ ତି ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ। ଉଦ୍ଧ ନ୍ତି ଦେୱଲୋକୋ; ଅଧୋ ତି ନିରୟଲୋକୋ; ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ ତି ମନୁସ୍ସଲୋକୋ। ଅଥ ୱା, ଉଦ୍ଧ ନ୍ତି କୁସଲା ଧମ୍ମା; ଅଧୋ ତି ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା; ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ ତି ଅବ୍ୟାକତା ଧମ୍ମା। ଉଦ୍ଧ ନ୍ତି ଅରୂପଧାତୁ; ଅଧୋ ତି କାମଧାତୁ; ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ ତି ରୂପଧାତୁ। ଉଦ୍ଧ ନ୍ତି ସୁଖା ୱେଦନା; ଅଧୋ ତି ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା; ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ ତି ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା। ଉଦ୍ଧ ନ୍ତି ଉଦ୍ଧଂ ପାଦତଲା; ଅଧୋ ତି ଅଧୋ କେସମତ୍ଥକା; ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ ତି ୱେମଜ୍ଝେତି – ଉଦ୍ଧଂ ଅଧୋ ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ।
ୟଂ ୟଞ୍ହି ଲୋକସ୍ମିମୁପାଦିୟନ୍ତୀ ତି ୟଂ ୟଂ ରୂପଗତଂ ୱେଦନାଗତଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ସଙ୍ଖାରଗତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଗତଂ ଆଦିୟନ୍ତି ଉପାଦିୟନ୍ତି ଗଣ୍ହନ୍ତି ପରାମସନ୍ତି ଅଭିନିୱିସନ୍ତି। ଲୋକସ୍ମି ନ୍ତି ଅପାୟଲୋକେ…ପେ॰… ଆୟତନଲୋକେତି – ୟଂ ୟଞ୍ହି ଲୋକସ୍ମିମୁପାଦିୟନ୍ତି।
ତେନେୱ ମାରୋ ଅନ୍ୱେତି ଜନ୍ତୁ ନ୍ତି ତେନେୱ କମ୍ମାଭିସଙ୍ଖାରୱସେନ ପଟିସନ୍ଧିକୋ ଖନ୍ଧମାରୋ ଧାତୁମାରୋ ଆୟତନମାରୋ ଗତିମାରୋ ଉପପତ୍ତିମାରୋ ପଟିସନ୍ଧିମାରୋ ଭୱମାରୋ ସଂସାରମାରୋ ୱଟ୍ଟମାରୋ ଅନ୍ୱେତି ଅନୁଗଚ୍ଛତି ଅନ୍ୱାୟିକୋ ହୋତି। ଜନ୍ତୁ ନ୍ତି ସତ୍ତଂ ଜନଂ ନରଂ ମାଣୱଂ [ମାନୱଂ (ସ୍ୟା॰)] ପୋସଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଜୀୱଂ ଜାଗୁଂ ଜନ୍ତୁଂ ଇନ୍ଦଗୁଂ ମନୁଜନ୍ତି – ତେନେୱ ମାରୋ ଅନ୍ୱେତି ଜନ୍ତୁଂ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଆଦାନତଣ୍ହଂ ୱିନୟେଥ ସବ୍ବଂ, [ଭଦ୍ରାୱୁଧାତି ଭଗୱା]
ଉଦ୍ଧଂ ଅଧୋ ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ।
ୟଂ ୟଞ୍ହି ଲୋକସ୍ମିମୁପାଦିୟନ୍ତି, ତେନେୱ ମାରୋ ଅନ୍ୱେତି ଜନ୍ତୁ’’ନ୍ତି॥
ତସ୍ମା ପଜାନଂ ନ ଉପାଦିୟେଥ, ଭିକ୍ଖୁ ସତୋ କିଞ୍ଚନଂ ସବ୍ବଲୋକେ।
ଆଦାନସତ୍ତେ ଇତି ପେକ୍ଖମାନୋ, ପଜଂ ଇମଂ ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟେ ୱିସତ୍ତଂ॥
ତସ୍ମା ପଜାନଂ ନ ଉପାଦିୟେଥା ତି। ତସ୍ମା ତି ତସ୍ମା ତଂକାରଣା ତଂହେତୁ ତପ୍ପଚ୍ଚୟା ତଂନିଦାନା, ଏତଂ ଆଦୀନୱଂ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ଆଦାନତଣ୍ହାୟାତି – ତସ୍ମା। ପଜାନ ନ୍ତି ଜାନନ୍ତୋ ପଜାନନ୍ତୋ ଆଜାନନ୍ତୋ ୱିଜାନନ୍ତୋ ପଟିୱିଜାନନ୍ତୋ ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତୋ ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ଜାନନ୍ତୋ ପଜାନନ୍ତୋ ଆଜାନନ୍ତୋ ୱିଜାନନ୍ତୋ ପଟିୱିଜାନନ୍ତୋ ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତୋ। ନ ଉପାଦିୟେଥା ତି ରୂପଂ ନାଦିୟେୟ୍ୟ ନ ଉପାଦିୟେୟ୍ୟ ନ ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ ନ ପରାମସେୟ୍ୟ ନାଭିନିୱିସେୟ୍ୟ; ୱେଦନଂ…ପେ॰… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଗତିଂ … ଉପପତ୍ତିଂ… ପଟିସନ୍ଧିଂ… ଭୱଂ… ସଂସାରଂ… ୱଟ୍ଟଂ ନାଦିୟେୟ୍ୟ ନ ଉପାଦିୟେୟ୍ୟ ନ ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ ନ ପରାମସେୟ୍ୟ ନାଭିନିୱିସେୟ୍ୟାତି – ତସ୍ମା ପଜାନଂ ନ ଉପାଦିୟେଥ।
ଭିକ୍ଖୁ ସତୋ କିଞ୍ଚନଂ ସବ୍ବଲୋକେ ତି। ଭିକ୍ଖୂ ତି ପୁଥୁଜ୍ଜନକଲ୍ୟାଣକୋ ୱା ଭିକ୍ଖୁ, ସେକ୍ଖୋ ୱା ଭିକ୍ଖୁ। ସତୋ ତି ଚତୂହି କାରଣେହି ସତୋ – କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତୋ…ପେ॰… ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସତୋତି – ଭିକ୍ଖୁ ସତୋ। କିଞ୍ଚନ ନ୍ତି କିଞ୍ଚି ରୂପଗତଂ ୱେଦନାଗତଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ସଙ୍ଖାରଗତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଗତଂ। ସବ୍ବଲୋକେ ତି ସବ୍ବଅପାୟଲୋକେ ସବ୍ବମନୁସ୍ସଲୋକେ ସବ୍ବଦେୱଲୋକେ ସବ୍ବଖନ୍ଧଲୋକେ ସବ୍ବଧାତୁଲୋକେ ସବ୍ବଆୟତନଲୋକେତି – ଭିକ୍ଖୁ ସତୋ କିଞ୍ଚନଂ ସବ୍ବଲୋକେ।
ଆଦାନସତ୍ତେ ଇତି ପେକ୍ଖମାନୋ ତି ଆଦାନସତ୍ତା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୟେ ରୂପଂ ଆଦିୟନ୍ତି ଉପାଦିୟନ୍ତି ଗଣ୍ହନ୍ତି ପରାମସନ୍ତି ଅଭିନିୱିସନ୍ତି; ୱେଦନଂ…ପେ॰… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଗତିଂ… ଉପପତ୍ତିଂ… ପଟିସନ୍ଧିଂ… ଭୱଂ… ସଂସାରଂ… ୱଟ୍ଟଂ ଆଦିୟନ୍ତି ଉପାଦିୟନ୍ତି ଗଣ୍ହନ୍ତି ପରାମସନ୍ତି ଅଭିନିୱିସନ୍ତି। ଇତୀ ତି ପଦସନ୍ଧି…ପେ॰… ପଦାନୁପୁବ୍ବତାପେତଂ ଇତୀତି। ପେକ୍ଖମାନୋ ତି ପେକ୍ଖମାନୋ ଦକ୍ଖମାନୋ ଦିସ୍ସମାନୋ ପସ୍ସମାନୋ ଓଲୋକୟମାନୋ ନିଜ୍ଝାୟମାନୋ ଉପପରିକ୍ଖମାନୋତି – ଆଦାନସତ୍ତେ ଇତି ପେକ୍ଖମାନୋ।
ପଜଂ ଇମଂ ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟେ ୱିସତ୍ତ ନ୍ତି। ପଜା ତି ସତ୍ତାଧିୱଚନଂ ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସା ଚ ଖନ୍ଧା ଚ ଅଭିସଙ୍ଖାରା ଚ। ପଜା ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟେ ମାରଧେୟ୍ୟେ ମରଣଧେୟ୍ୟେ ସତ୍ତା ୱିସତ୍ତା ଆସତ୍ତା ଲଗ୍ଗା ଲଗ୍ଗିତା ପଲିବୁଦ୍ଧା। ୟଥା ଭିତ୍ତିଖିଲେ ୱା ନାଗଦନ୍ତେ ୱା ଭଣ୍ଡଂ ସତ୍ତଂ ୱିସତ୍ତଂ ଆସତ୍ତଂ ଲଗ୍ଗଂ ଲଗ୍ଗିତଂ ପଲିବୁଦ୍ଧଂ, ଏୱମେୱ ପଜା ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟେ ମାରଧେୟ୍ୟେ ମରଣଧେୟ୍ୟେ ସତ୍ତା ୱିସତ୍ତା ଆସତ୍ତା ଲଗ୍ଗା ଲଗ୍ଗିତା ପଲିବୁଦ୍ଧାତି – ପଜଂ ଇମଂ ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟେ ୱିସତ୍ତଂ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ତସ୍ମା ପଜାନଂ ନ ଉପାଦିୟେଥ, ଭିକ୍ଖୁ ସତୋ କିଞ୍ଚନଂ ସବ୍ବଲୋକେ।
ଆଦାନସତ୍ତେ ଇତି ପେକ୍ଖମାନୋ, ପଜଂ ଇମଂ ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟେ ୱିସତ୍ତ’’ନ୍ତି॥
ସହ ଗାଥାପରିୟୋସାନା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ମେ ଭନ୍ତେ ଭଗୱା, ସାୱକୋହମସ୍ମୀତି।
ଭଦ୍ରାୱୁଧମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସୋ ଦ୍ୱାଦସମୋ।
୧୩. ଉଦୟମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସୋ
ଝାୟିଂ ୱିରଜମାସୀନଂ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଉଦୟୋ]
କତକିଚ୍ଚଂ ଅନାସୱଂ।
ପାରଗୁଂ ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ, ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମଂ।
ଅଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖଂ ପବ୍ରୂହି [ସଂବ୍ରୂହି (ସ୍ୟା॰)] , ଅୱିଜ୍ଜାୟ ପଭେଦନଂ॥
ଝାୟିଂ ୱିରଜମାସୀନ ନ୍ତି। ଝାୟି ନ୍ତି ଝାୟୀ ଭଗୱା। ପଠମେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ, ଦୁତିୟେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ, ତତିୟେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ, ଚତୁତ୍ଥେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ, ସୱିତକ୍କସୱିଚାରେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ, ଅୱିତକ୍କୱିଚାରମତ୍ତେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ, ଅୱିତକ୍କଅୱିଚାରେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ, ସପ୍ପୀତିକେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ, ନିପ୍ପୀତିକେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ, ସାତସହଗତେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ, ଉପେକ୍ଖାସହଗତେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ, ସୁଞ୍ଞତେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ, ଅନିମିତ୍ତେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ, ଅପ୍ପଣିହିତେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ, ଲୋକିୟେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ, ଲୋକୁତ୍ତରେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ ଝାନରତୋ ଏକତ୍ତମନୁୟୁତ୍ତୋ ସଦତ୍ଥଗରୁକୋତି – ଝାୟିଂ। ୱିରଜ ନ୍ତି ରାଗୋ ରଜୋ, ଦୋସୋ ରଜୋ, ମୋହୋ ରଜୋ, କୋଧୋ ରଜୋ, ଉପନାହୋ ରଜୋ…ପେ॰… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରା ରଜା। ତେ ରଜା ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ ଅରଜୋ ୱିରଜୋ ନିରଜୋ ରଜାପଗତୋ ରଜୱିପ୍ପହୀନୋ ରଜୱିପ୍ପୟୁତ୍ତୋ ସବ୍ବରଜୱୀତିୱତ୍ତୋ।
ରାଗୋ ରଜୋ ନ ଚ ପନ ରେଣୁ ୱୁଚ୍ଚତି,
ରାଗସ୍ସେତଂ ଅଧିୱଚନଂ ରଜୋତି।
ଏତଂ ରଜଂ ୱିପ୍ପଜହିତ୍ୱା [ପଟିୱିନୋଦିତ୍ୱା (କ॰) ମହାନି॰ ୨୦୯] ଚକ୍ଖୁମା, ତସ୍ମା ଜିନୋ ୱିଗତରଜୋତି ୱୁଚ୍ଚତି॥
ଦୋସୋ ରଜୋ ନ ଚ ପନ ରେଣୁ ୱୁଚ୍ଚତି, ଦୋସସ୍ସେତଂ ଅଧିୱଚନଂ ରଜୋତି।
ଏତଂ ରଜଂ ୱିପ୍ପଜହିତ୍ୱା ଚକ୍ଖୁମା, ତସ୍ମା ଜିନୋ ୱିଗତରଜୋତି ୱୁଚ୍ଚତି॥
ମୋହୋ ରଜୋ ନ ଚ ପନ ରେଣୁ ୱୁଚ୍ଚତି, ମୋହସ୍ସେତଂ ଅଧିୱଚନଂ ରଜୋତି।
ଏତଂ ରଜଂ ୱିପ୍ପଜହିତ୍ୱା ଚକ୍ଖୁମା, ତସ୍ମା ଜିନୋ ୱିଗତରଜୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀତି॥ –
ଆସୀନ ନ୍ତି ନିସିନ୍ନୋ ଭଗୱା ପାସାଣକେ ଚେତିୟେତି – ଆସୀନୋ।
ନଗସ୍ସ [ନଗରସ୍ସ (କ॰)] ପସ୍ସେ ଆସୀନଂ, ମୁନିଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପାରଗୁଂ।
ସାୱକା ପୟିରୁପାସନ୍ତି, ତେୱିଜ୍ଜା ମଚ୍ଚୁହାୟିନୋତି॥
ଏୱମ୍ପି ଭଗୱା ଆସୀନୋ। ଅଥ ୱା, ଭଗୱା ସବ୍ବୋସ୍ସୁକ୍କପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧତ୍ତା ଆସୀନୋ ୱୁତ୍ଥୱାସୋ ଚିଣ୍ଣଚରଣୋ…ପେ॰… ଜାତିମରଣସଂସାରୋ ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ପୁନବ୍ଭୱୋତି। ଏୱମ୍ପି ଭଗୱା ଆସୀନୋତି – ଝାୟିଂ ୱିରଜମାସୀନଂ ।
ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଉଦୟୋ ତି। ଇଚ୍ଚା ତି ପଦସନ୍ଧି…ପେ॰… ଆୟସ୍ମା ତି ପିୟୱଚନଂ…ପେ॰… ଉଦୟୋ ତି ତସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ନାମଂ…ପେ॰… ଅଭିଲାପୋତି – ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଉଦୟୋ।
କତକିଚ୍ଚଂ ଅନାସୱ ନ୍ତି ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ କିଚ୍ଚାକିଚ୍ଚଂ କରଣୀୟାକରଣୀୟଂ ପହୀନଂ ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲଂ ତାଲାୱତ୍ଥୁକତଂ ଅନଭାୱଂକତଂ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମଂ। ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ କତକିଚ୍ଚୋ।
ୟସ୍ସ ଚ ୱିସତା [ୟସ୍ସ ପରିପତା (ସ୍ୟା॰) ପସ୍ସ ମହାନି॰ ୨୦୨] ନତ୍ଥି, ଛିନ୍ନସୋତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ।
କିଚ୍ଚାକିଚ୍ଚପ୍ପହୀନସ୍ସ, ପରିଳାହୋ ନ ୱିଜ୍ଜତୀତି॥
କତକିଚ୍ଚଂ ଅନାସୱ ନ୍ତି। ଆସୱା ତି ଚତ୍ତାରୋ ଆସୱା – କାମାସୱୋ, ଭୱାସୱୋ, ଦିଟ୍ଠାସୱୋ, ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ। ତେ ଆସୱା ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ ଅନାସୱୋତି – କତକିଚ୍ଚଂ ଅନାସୱଂ।
ପାରଗୁଂ ସବ୍ବଧମ୍ମାନ ନ୍ତି ଭଗୱା ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାପାରଗୂ ପରିଞ୍ଞାପାରଗୂ ପହାନପାରଗୂ ଭାୱନାପାରଗୂ ସଚ୍ଛିକିରିୟାପାରଗୂ ସମାପତ୍ତିପାରଗୂ। ଅଭିଞ୍ଞାପାରଗୂ ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ, ପରିଞ୍ଞାପାରଗୂ ସବ୍ବଦୁକ୍ଖାନଂ, ପହାନପାରଗୂ ସବ୍ବକିଲେସାନଂ, ଭାୱନାପାରଗୂ ଚତୁନ୍ନଂ ମଗ୍ଗାନଂ, ସଚ୍ଛିକିରିୟାପାରଗୂ ନିରୋଧସ୍ସ, ସମାପତ୍ତିପାରଗୂ ସବ୍ବସମାପତ୍ତୀନଂ। ସୋ ୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ପାରମିପ୍ପତ୍ତୋ ଅରିୟସ୍ମିଂ ସୀଲସ୍ମିଂ; ୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ପାରମିପ୍ପତ୍ତୋ ଅରିୟସ୍ମିଂ ସମାଧିସ୍ମିଂ; ୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ପାରମିପ୍ପତ୍ତୋ ଅରିୟାୟ ପଞ୍ଞାୟ; ୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ପାରମିପ୍ପତ୍ତୋ ଅରିୟାୟ ୱିମୁତ୍ତିୟା। ସୋ ପାରଗତୋ ପାରପ୍ପତ୍ତୋ ଅନ୍ତଗତୋ ଅନ୍ତପ୍ପତ୍ତୋ କୋଟିଗତୋ କୋଟିପ୍ପତ୍ତୋ ପରିୟନ୍ତଗତୋ ପରିୟନ୍ତପ୍ପତ୍ତୋ ୱୋସାନଗତୋ ୱୋସାନପ୍ପତ୍ତୋ ତାଣଗତୋ ତାଣପ୍ପତ୍ତୋ ଲେଣଗତୋ ଲେଣପ୍ପତ୍ତୋ ସରଣଗତୋ ସରଣପ୍ପତ୍ତୋ ଅଭୟଗତୋ ଅଭୟପ୍ପତ୍ତୋ ଅଚ୍ଚୁତଗତୋ ଅଚ୍ଚୁତପ୍ପତ୍ତୋ ଅମତଗତୋ ଅମତପ୍ପତ୍ତୋ ନିବ୍ବାନଗତୋ ନିବ୍ବାନପ୍ପତ୍ତୋ। ସୋ ୱୁତ୍ତୱାସୋ ଚିଣ୍ଣଚରଣୋ…ପେ॰… ଜାତିମରଣସଂସାରୋ ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ପୁନବ୍ଭୱୋତି – ପାରଗୁଂ ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ।
ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମ ନ୍ତି ପଞ୍ହେନ ଅତ୍ଥିକୋ ଆଗତୋମ୍ହି, ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛିତୁକାମୋ ଆଗତୋମ୍ହି, ପଞ୍ହଂ ସୋତୁକାମୋ ଆଗତୋମ୍ହୀତି, ଏୱମ୍ପି ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମଂ। ଅଥ ୱା, ପଞ୍ହତ୍ଥିକାନଂ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛିତୁକାମାନଂ ପଞ୍ହଂ ସୋତୁକାମାନଂ ଆଗମନଂ ଅଭିକ୍କମନଂ ଉପସଙ୍କମନଂ ପୟିରୁପାସନଂ ଅତ୍ଥୀତି, ଏୱମ୍ପି ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମଂ। ଅଥ ୱା, ପଞ୍ହାଗମୋ ତୁୟ୍ହଂ ଅତ୍ଥି, ତ୍ୱମ୍ପି ପହୁ ତ୍ୱମସି ଅଲମତ୍ତୋ ମୟା ପୁଚ୍ଛିତଂ କଥେତୁଂ ୱିସଜ୍ଜେତୁଂ, ୱହସ୍ସେତଂ ଭାରନ୍ତି, ଏୱମ୍ପି ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମଂ।
ଅଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖଂ ପବ୍ରୂହୀ ତି ଅଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅରହତ୍ତୱିମୋକ୍ଖୋ। ଅରହତ୍ତୱିମୋକ୍ଖଂ ପବ୍ରୂହି ଆଚିକ୍ଖାହି ଦେସେହି ପଞ୍ଞପେହି ପଟ୍ଠପେହି ୱିୱରାହି ୱିଭଜାହି ଉତ୍ତାନୀକରୋହି ପକାସେହୀତି – ଅଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖଂ ପବ୍ରୂହି।
ଅୱିଜ୍ଜାୟ ପଭେଦନ ନ୍ତି ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଭେଦନଂ ପଭେଦନଂ ପହାନଂ ୱୂପସମଂ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧଂ ଅମତଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି – ଅୱିଜ୍ଜାୟ ପଭେଦନଂ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ଝାୟିଂ ୱିରଜମାସୀନଂ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଉଦୟୋ]
କତକିଚ୍ଚଂ ଅନାସୱଂ।
ପାରଗୁଂ ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ, ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମଂ।
ଅଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖଂ ପବ୍ରୂହି, ଅୱିଜ୍ଜାୟ ପଭେଦନ’’ନ୍ତି॥
ପହାନଂ କାମଚ୍ଛନ୍ଦାନଂ, [ଉଦୟାତି ଭଗୱା]
ଦୋମନସ୍ସାନ ଚୂଭୟଂ।
ଥିନସ୍ସ [ଥୀନସ୍ସ (ସ୍ୟା॰)] ଚ ପନୂଦନଂ, କୁକ୍କୁଚ୍ଚାନଂ ନିୱାରଣଂ॥
ପହାନଂ କାମଚ୍ଛନ୍ଦାନ ନ୍ତି। ଛନ୍ଦୋ ତି ୟୋ କାମେସୁ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ କାମରାଗୋ କାମନନ୍ଦୀ କାମତଣ୍ହା କାମସିନେହୋ କାମପିପାସା କାମପରିଳାହୋ କାମମୁଚ୍ଛା କାମଜ୍ଝୋସାନଂ କାମୋଘୋ କାମୟୋଗୋ କାମୁପାଦାନଂ କାମଚ୍ଛନ୍ଦନୀୱରଣଂ। ପହାନଂ କାମଚ୍ଛନ୍ଦାନ ନ୍ତି କାମଚ୍ଛନ୍ଦାନଂ ପହାନଂ ୱୂପସମଂ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିଂ ଅମତଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି – ପହାନଂ କାମଚ୍ଛନ୍ଦାନଂ। ଉଦୟାତି ଭଗୱା ତି। ଉଦୟା ତି ଭଗୱା ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ନାମେନ ଆଲପତି। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନମେତଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – ଉଦୟାତି ଭଗୱା।
ଦୋମନସ୍ସାନ ଚୂଭୟ ନ୍ତି। ଦୋମନସ୍ସା ତି ୟଂ ଚେତସିକଂ ଅସାତଂ ଚେତସିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଚେତୋସମ୍ଫସ୍ସଜଂ ଅସାତଂ ଦୁକ୍ଖଂ ୱେଦୟିତଂ, ଚେତୋସମ୍ଫସ୍ସଜା ଅସାତା ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା। ଦୋମନସ୍ସାନ ଚୂଭୟ ନ୍ତି କାମଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ଚ ଦୋମନସ୍ସସ୍ସ ଚ ଉଭିନ୍ନଂ ପହାନଂ ୱୂପସମଂ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିଂ ଅମତଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି – ଦୋମନସ୍ସାନ ଚୂଭୟଂ।
ଥିନସ୍ସ ଚ ପନୂଦନ ନ୍ତି। ଥିନ ନ୍ତି ୟା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅକଲ୍ୟତା ଅକମ୍ମଞ୍ଞତା ଓଲୀୟନା ସଲ୍ଲୀୟନା ଲୀନା ଲୀୟନା ଲୀୟିତତ୍ତଂ ଥିନଂ ଥିୟନା [ଥୀନଂ ଥୀୟନା (ସ୍ୟା॰)] ଥିୟିତତ୍ତଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ। ପନୂଦନ ନ୍ତି ଥିନସ୍ସ ଚ ପନୂଦନଂ ପହାନଂ ୱୂପସମଂ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିଂ ଅମତଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି – ଥିନସ୍ସ ଚ ପନୂଦନଂ।
କୁକ୍କୁଚ୍ଚାନଂ ନିୱାରଣ ନ୍ତି। କୁକ୍କୁଚ୍ଚ ନ୍ତି ହତ୍ଥକୁକ୍କୁଚ୍ଚମ୍ପି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ, ପାଦକୁକ୍କୁଚ୍ଚମ୍ପି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ, ହତ୍ଥପାଦକୁକ୍କୁଚ୍ଚମ୍ପି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ। ଅକପ୍ପିୟେ କପ୍ପିୟସଞ୍ଞିତା, କପ୍ପିୟେ ଅକପ୍ପିୟସଞ୍ଞିତା…ପେ॰… ଅୱଜ୍ଜେ ୱଜ୍ଜସଞ୍ଞିତା, ୱଜ୍ଜେ ଅୱଜ୍ଜସଞ୍ଞିତା। ୟଂ ଏୱରୂପଂ କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ କୁକ୍କୁଚ୍ଚାୟନା କୁକ୍କୁଚ୍ଚାୟିତତ୍ତଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ। ଅପି ଚ, ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ – କତତ୍ତା ଚ ଅକତତ୍ତା ଚ। କଥଂ କତତ୍ତା ଚ ଅକତତ୍ତା ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ? ‘‘କତଂ ମେ କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ, ଅକତଂ ମେ କାୟସୁଚରିତ’’ନ୍ତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ । ‘‘କତଂ ମେ ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତଂ, ଅକତଂ ମେ ୱଚୀସୁଚରିତ’’ନ୍ତି…ପେ॰… ‘‘କତଂ ମେ ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ, ଅକତଂ ମେ ମନୋସୁଚରିତ’’ନ୍ତି…ପେ॰… ‘‘କତୋ ମେ ପାଣାତିପାତୋ, ଅକତା ମେ ପାଣାତିପାତା ୱେରମଣୀ’’ତି…ପେ॰… ‘‘କତଂ ମେ ଅଦିନ୍ନାଦାନଂ, ଅକତା ମେ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ୱେରମଣୀ’’ତି…ପେ॰… ‘‘କତୋ ମେ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରୋ, ଅକତା ମେ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ୱେରମଣୀ’’ତି…ପେ॰… ‘‘କତୋ ମେ ମୁସାୱାଦୋ, ଅକତା ମେ ମୁସାୱାଦା ୱେରମଣୀ’’ତି…ପେ॰… ‘‘କତା ମେ ପିସୁଣା ୱାଚା [ପିସୁଣୱାଚା (କ॰)] , ଅକତା ମେ ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ୱେରମଣୀ’’ତି…ପେ॰… ‘‘କତା ମେ ଫରୁସା ୱାଚା, ଅକତା ମେ ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ୱେରମଣୀ’’ତି…ପେ॰… ‘‘କତୋ ମେ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପୋ, ଅକତା ମେ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ୱେରମଣୀ’’ତି…ପେ॰… ‘‘କତା ମେ ଅଭିଜ୍ଝା, ଅକତା ମେ ଅନଭିଜ୍ଝା’’ତି…ପେ॰… ‘‘କତୋ ମେ ବ୍ୟାପାଦୋ, ଅକତୋ ମେ ଅବ୍ୟାପାଦୋ’’ତି…ପେ॰… ‘‘କତା ମେ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି, ଅକତା ମେ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠୀ’’ତି , ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ। ଏୱଂ କତତ୍ତା ଚ ଅକତତ୍ତା ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ।
ଅଥ ୱା, ‘‘ସୀଲେସୁମ୍ହି ଅପରିପୂରକାରୀ’’ତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ; ‘‘ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁମ୍ହି ଅଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋ’’ତି…ପେ॰… ‘‘ଭୋଜନେ ଅମତ୍ତଞ୍ଞୁମ୍ହୀ’’ତି… ‘‘ଜାଗରିୟଂ ଅନନୁୟୁତ୍ତୋମ୍ହୀ’’ତି… ‘‘ନ ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞେନ ସମନ୍ନାଗତୋମ୍ହୀ’’ତି… ‘‘ଅଭାୱିତା ମେ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନାତି, ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନାତି ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦାତି, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନୀତି, ପଞ୍ଚ ବଲାନୀତି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାତି, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ’’ତି… ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ ମେ ଅପରିଞ୍ଞାତଂ, ସମୁଦୟୋ ମେ ଅପ୍ପହୀନୋ, ମଗ୍ଗୋ ମେ ଅଭାୱିତୋ, ନିରୋଧୋ ମେ ଅସଚ୍ଛିକତୋ’’ତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ।
କୁକ୍କୁଚ୍ଚାନଂ ନିୱାରଣ ନ୍ତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚାନଂ ଆୱରଣଂ ନୀୱରଣଂ ପହାନଂ ଉପସମଂ ୱୂପସମଂ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିଂ ଅମତଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି – କୁକ୍କୁଚ୍ଚାନଂ ନିୱାରଣଂ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ପହାନଂ କାମଚ୍ଛନ୍ଦାନଂ, [ଉଦୟାତି ଭଗୱା]
ଦୋମନସ୍ସାନ ଚୂଭୟଂ।
ଥିନସ୍ସ ଚ ପନୂଦନଂ, କୁକ୍କୁଚ୍ଚାନଂ ନିୱାରଣ’’ନ୍ତି॥
ଉପେକ୍ଖାସତିସଂସୁଦ୍ଧଂ , ଧମ୍ମତକ୍କପୁରେଜୱଂ।
ଅଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖଂ ପବ୍ରୂମି, ଅୱିଜ୍ଜାୟ ପଭେଦନଂ॥
ଉପେକ୍ଖାସତିସଂସୁଦ୍ଧ ନ୍ତି। ଉପେକ୍ଖା ତି ୟା ଚତୁତ୍ଥେ ଝାନେ ଉପେକ୍ଖା ଉପେକ୍ଖନା ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖନା ଚିତ୍ତସମତା [ଚିତ୍ତସମଥୋ (ସ୍ୟା॰) ମହାନି॰ ୨୦୭] ଚିତ୍ତପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧତା ମଜ୍ଝତ୍ତତା ଚିତ୍ତସ୍ସ। ସତୀ ତି ୟା ଚତୁତ୍ଥେ ଝାନେ ଉପେକ୍ଖଂ ଆରବ୍ଭ ସତି ଅନୁସ୍ସତି…ପେ॰… ସମ୍ମାସତି। ଉପେକ୍ଖାସତିସଂସୁଦ୍ଧ ନ୍ତି ଚତୁତ୍ଥେ ଝାନେ ଉପେକ୍ଖା ଚ ସତି ଚ ସୁଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି ୱିସୁଦ୍ଧା ସଂସୁଦ୍ଧା ପରିସୁଦ୍ଧା ପରିୟୋଦାତା ଅନଙ୍ଗଣା ୱିଗତୂପକ୍କିଲେସା ମୁଦୁଭୂତା କମ୍ମନିୟା ଠିତା ଆନେଞ୍ଜପ୍ପତ୍ତାତି – ଉପେକ୍ଖାସତିସଂସୁଦ୍ଧଂ।
ଧମ୍ମତକ୍କପୁରେଜୱ ନ୍ତି ଧମ୍ମତକ୍କୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ। ସୋ ଆଦିତୋ ହୋତି, ପୁରତୋ ହୋତି, ପୁବ୍ବଙ୍ଗମୋ ହୋତି ଅଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖସ୍ସାତି, ଏୱମ୍ପି ଧମ୍ମତକ୍କପୁରେଜୱଂ। ଅଥ ୱା, ଧମ୍ମତକ୍କୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ସା ଆଦିତୋ ହୋତି, ପୁରତୋ ହୋତି, ପୁବ୍ବଙ୍ଗମୋ ହୋତି ଅଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖସ୍ସାତି , ଏୱମ୍ପି ଧମ୍ମତକ୍କପୁରେଜୱଂ। ଅଥ ୱା, ଧମ୍ମତକ୍କୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଚତୁନ୍ନଂ ମଗ୍ଗାନଂ ପୁବ୍ବଭାଗୱିପସ୍ସନା। ସା ଆଦିତୋ ହୋତି, ପୁରତୋ ହୋତି, ପୁବ୍ବଙ୍ଗମୋ ହୋତି ଅଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖସ୍ସାତି – ଏୱମ୍ପି ଧମ୍ମତକ୍କପୁରେଜୱଂ।
ଅଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖଂ ପବ୍ରୂମୀ ତି ଅଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅରହତ୍ତୱିମୋକ୍ଖୋ। ଅରହତ୍ତୱିମୋକ୍ଖଂ ପବ୍ରୂମି ଆଚିକ୍ଖାମି ଦେସେମି ପଞ୍ଞପେମି ପଟ୍ଠପେମି ୱିୱରାମି ୱିଭଜାମି ଉତ୍ତାନୀକରୋମି ପକାସେମୀତି – ଅଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖଂ ପବ୍ରୂମି।
ଅୱିଜ୍ଜାୟ ପଭେଦନ ନ୍ତି। ଅୱିଜ୍ଜା ତି ଦୁକ୍ଖେ ଅଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଅୱିଜ୍ଜା ମୋହୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ପଭେଦନ ନ୍ତି ଅୱିଜ୍ଜାୟ ପଭେଦନଂ ପହାନଂ ୱୂପସମଂ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିଂ ଅମତଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି – ଅୱିଜ୍ଜାୟ ପଭେଦନଂ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଉପେକ୍ଖାସତିସଂସୁଦ୍ଧଂ, ଧମ୍ମତକ୍କପୁରେଜୱଂ।
ଅଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖଂ ପବ୍ରୂମି, ଅୱିଜ୍ଜାୟ ପଭେଦନ’’ନ୍ତି॥
କିଂସୁ ସଂୟୋଜନୋ ଲୋକୋ, କିଂସୁ ତସ୍ସ ୱିଚାରଣଂ।
କିସ୍ସସ୍ସ ୱିପ୍ପହାନେନ, ନିବ୍ବାନଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି॥
କିଂସୁ ସଂୟୋଜନୋ ଲୋକୋ ତି ଲୋକସ୍ସ ସଂୟୋଜନଂ ଲଗ୍ଗନଂ ବନ୍ଧନଂ ଉପକ୍କିଲେସୋ। କେନ ଲୋକୋ ୟୁତ୍ତୋ ପୟୁତ୍ତୋ ଆୟୁତ୍ତୋ ସମାୟୁତ୍ତୋ ଲଗ୍ଗୋ ଲଗ୍ଗିତୋ ପଲିବୁଦ୍ଧୋତି – କିଂସୁ ସଂୟୋଜନୋ ଲୋକୋ।
କିଂସୁ ତସ୍ସ ୱିଚାରଣ ନ୍ତି କିଂସୁ ତସ୍ସ ଚାରଣଂ ୱିଚାରଣଂ ପଟିୱିଚାରଣଂ। କେନ ଲୋକୋ ଚରତି ୱିଚରତି ପଟିୱିଚରତୀତି – କିଂସୁ ତସ୍ସ ୱିଚାରଣଂ। କିସ୍ସସ୍ସ ୱିପ୍ପହାନେନ ନିବ୍ବାନଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତୀ ତି କିସ୍ସସ୍ସ ୱିପ୍ପହାନେନ ୱୂପସମେନ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗେନ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ନିବ୍ବାନଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି ପୱୁଚ୍ଚତି କଥୀୟତି ଭଣୀୟତି ଦୀପୀୟତି ୱୋହରୀୟତୀତି – କିସ୍ସସ୍ସ ୱିପ୍ପହାନେନ ନିବ୍ବାନଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘କିଂସୁ ସଂୟୋଜନୋ ଲୋକୋ, କିଂସୁ ତସ୍ସ ୱିଚାରଣଂ।
କିସ୍ସସ୍ସ ୱିପ୍ପହାନେନ, ନିବ୍ବାନଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି॥
ନନ୍ଦିସଂୟୋଜନୋ ଲୋକୋ, ୱିତକ୍କସ୍ସ ୱିଚାରଣା।
ତଣ୍ହାୟ ୱିପ୍ପହାନେନ, ନିବ୍ବାନଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି॥
ନନ୍ଦିସଂୟୋଜନୋ ଲୋକୋ ତି ନନ୍ଦୀ ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ନନ୍ଦୀ। ୟା ନନ୍ଦୀ ଲୋକସ୍ସ ସଂୟୋଜନଂ ଲଗ୍ଗନଂ ବନ୍ଧନଂ ଉପକ୍କିଲେସୋ, ଇମାୟ ନନ୍ଦିୟା ଲୋକୋ ୟୁତ୍ତୋ ପୟୁତ୍ତୋ ଆୟୁତ୍ତୋ ସମାୟୁତ୍ତୋ ଲଗ୍ଗୋ ଲଗ୍ଗିତୋ ପଲିବୁଦ୍ଧୋତି – ନନ୍ଦିସଂୟୋଜନୋ ଲୋକୋ।
ୱିତକ୍କସ୍ସ ୱିଚାରଣା ତି। ୱିତକ୍କା ତି ନୱ ୱିତକ୍କା – କାମୱିତକ୍କୋ, ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୋ, ୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ, ଞାତିୱିତକ୍କୋ ଜନପଦୱିତକ୍କୋ , ଅମରାୱିତକ୍କୋ, ପରାନୁଦୟତାପଟିସଂୟୁତ୍ତୋ ୱିତକ୍କୋ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକପଟିସଂୟୁତ୍ତୋ ୱିତକ୍କୋ, ଅନୱଞ୍ଞତ୍ତିପଟିସଂୟୁତ୍ତୋ ୱିତକ୍କୋ। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ନୱ ୱିତକ୍କା। ଇମେ ନୱ ୱିତକ୍କା ଲୋକସ୍ସ ଚାରଣା ୱିଚାରଣା ପଟିୱିଚାରଣା। ଇମେହି ନୱହି ୱିତକ୍କେହି ଲୋକୋ ଚରତି ୱିଚରତି ପଟିୱିଚରତୀତି – ୱିତକ୍କସ୍ସ ୱିଚାରଣା।
ତଣ୍ହାୟ ୱିପ୍ପହାନେନ ନିବ୍ବାନଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତୀ ତି। ତଣ୍ହା ତି ରୂପତଣ୍ହା…ପେ॰… ଧମ୍ମତଣ୍ହା। ତଣ୍ହାୟ ୱିପ୍ପହାନେନ ନିବ୍ବାନଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତୀ ତି ତଣ୍ହାୟ ୱିପ୍ପହାନେନ ୱୂପସମେନ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗେନ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ନିବ୍ବାନଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି ପୱୁଚ୍ଚତି କଥୀୟତି ଭଣୀୟତି ଦୀପୀୟତି ୱୋହରୀୟତୀତି – ତଣ୍ହାୟ ୱିପ୍ପହାନେନ ନିବ୍ବାନଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ନନ୍ଦିସଂୟୋଜନୋ ଲୋକୋ, ୱିତକ୍କସ୍ସ ୱିଚାରଣା।
ତଣ୍ହାୟ ୱିପ୍ପହାନେନ, ନିବ୍ବାନଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି॥
କଥଂ ସତସ୍ସ ଚରତୋ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପରୁଜ୍ଝତି।
ଭଗୱନ୍ତଂ ପୁଟ୍ଠୁମାଗମା, ତଂ ସୁଣୋମ ୱଚୋ ତୱ॥
କଥଂ ସତସ୍ସ ଚରତୋ ତି କଥଂ ସତସ୍ସ ସମ୍ପଜାନସ୍ସ ଚରତୋ ୱିହରତୋ ଇରିୟତୋ ୱତ୍ତୟତୋ ପାଲୟତୋ ୟପୟତୋ ୟାପୟତୋତି – କଥଂ ସତସ୍ସ ଚରତୋ।
ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପରୁଜ୍ଝତୀ ତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନିରୁଜ୍ଝତି ୱୂପସମ୍ମତି ଅତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛତି ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭତୀତି – ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପରୁଜ୍ଝତି।
ଭଗୱନ୍ତଂ ପୁଟ୍ଠୁମାଗମା ତି ବୁଦ୍ଧଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ପୁଟ୍ଠୁଂ ପୁଚ୍ଛିତୁଂ ୟାଚିତୁଂ ଅଜ୍ଝେସିତୁଂ ପସାଦେତୁଂ ଆଗମ୍ହା ଆଗତମ୍ହା ଉପାଗତମ୍ହା ସମ୍ପତ୍ତମ୍ହା, ‘‘ତୟା ସଦ୍ଧିଂ ସମାଗତମ୍ହା’’ତି – ଭଗୱନ୍ତଂ ପୁଟ୍ଠୁମାଗମା।
ତଂ ସୁଣୋମ ୱଚୋ ତୱା ତି। ତ ନ୍ତି ତୁୟ୍ହଂ ୱଚନଂ ବ୍ୟପ୍ପଥଂ ଦେସନଂ ଅନୁସାସନଂ ଅନୁସିଟ୍ଠଂ ସୁଣୋମ ଉଗ୍ଗଣ୍ହାମ ଧାରେମ ଉପଧାରେମ ଉପଲକ୍ଖେମାତି – ତଂ ସୁଣୋମ ୱଚୋ ତୱ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘କଥଂ ସତସ୍ସ ଚରତୋ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପରୁଜ୍ଝତି।
ଭଗୱନ୍ତଂ ପୁଟ୍ଠୁମାଗମା, ତଂ ସୁଣୋମ ୱଚୋ ତୱା’’ତି॥
ଅଜ୍ଝତ୍ତଞ୍ଚ ବହିଦ୍ଧା ଚ, ୱେଦନଂ ନାଭିନନ୍ଦତୋ।
ଏୱଂ ସତସ୍ସ ଚରତୋ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପରୁଜ୍ଝତି॥
ଅଜ୍ଝତ୍ତଞ୍ଚ ବହିଦ୍ଧା ଚ ୱେଦନଂ ନାଭିନନ୍ଦତୋ ତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରନ୍ତୋ ୱେଦନଂ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନ ଅଜ୍ଝୋସେତି [ନ ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି (ସ୍ୟା॰)] , ଅଭିନନ୍ଦନଂ ଅଭିୱଦନଂ ଅଜ୍ଝୋସାନଂ ଗାହଂ ପରାମାସଂ ଅଭିନିୱେସଂ ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି; ବହିଦ୍ଧା ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରନ୍ତୋ ୱେଦନଂ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନ ଅଜ୍ଝୋସେତି, ଅଭିନନ୍ଦନଂ ଅଭିୱଦନଂ ଅଜ୍ଝୋସାନଂ ଗାହଂ ପରାମାସଂ ଅଭିନିୱେସଂ ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି; ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରନ୍ତୋ ୱେଦନଂ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନ ଅଜ୍ଝୋସେତି, ଅଭିନନ୍ଦନଂ ଅଭିୱଦନଂ ଅଜ୍ଝୋସାନଂ ଗାହଂ ପରାମାସଂ ଅଭିନିୱେସଂ ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି। ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମୁଦୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ [ଇଦଂ ପଦଂ ନତ୍ଥି ସ୍ୟା॰ ପୋତ୍ଥକେ] ୱିହରନ୍ତୋ ୱେଦନଂ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନ ଅଜ୍ଝୋସେତି, ଅଭିନନ୍ଦନଂ ଅଭିୱଦନଂ ଅଜ୍ଝୋସାନଂ ଗାହଂ ପରାମାସଂ ଅଭିନିୱେସଂ ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି; ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରନ୍ତୋ…ପେ॰… ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମୁଦୟୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରନ୍ତୋ…ପେ॰… ବହିଦ୍ଧା ସମୁଦୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରନ୍ତୋ ୱେଦନଂ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନ ଅଜ୍ଝୋସେତି, ଅଭିନନ୍ଦନଂ ଅଭିୱଦନଂ ଅଜ୍ଝୋସାନଂ ଗାହଂ ପରାମାସଂ ଅଭିନିୱେସଂ ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି; ବହିଦ୍ଧା ୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରନ୍ତୋ…ପେ॰… ବହିଦ୍ଧା ସମୁଦୟୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରନ୍ତୋ…ପେ॰… ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ସମୁଦୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରନ୍ତୋ…ପେ॰… ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରନ୍ତୋ…ପେ॰… ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ସମୁଦୟୱୟଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରନ୍ତୋ ୱେଦନଂ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନ ଅଜ୍ଝୋସେତି, ଅଭିନନ୍ଦନଂ ଅଭିୱଦନଂ ଅଜ୍ଝୋସାନଂ ଗାହଂ ପରାମାସଂ ଅଭିନିୱେସଂ ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି। ଇମେହି ଦ୍ୱାଦସହି ଆକାରେହି ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରନ୍ତୋ…ପେ॰… ଅନଭାୱଂ ଗମେତି।
ଅଥ ୱା, ୱେଦନଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ୱେଦନଂ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନ ଅଜ୍ଝୋସେତି, ଅଭିନନ୍ଦନଂ ଅଭିୱଦନଂ ଅଜ୍ଝୋସାନଂ ଗାହଂ ପରାମାସଂ ଅଭିନିୱେସଂ ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି। ୱେଦନଂ ଦୁକ୍ଖତୋ ରୋଗତୋ ଗଣ୍ଡତୋ ସଲ୍ଲତୋ ଅଘତୋ ଆବାଧତୋ…ପେ॰… ନିସ୍ସରଣତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ୱେଦନଂ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନ ଅଜ୍ଝୋସେତି, ଅଭିନନ୍ଦନଂ ଅଭିୱଦନଂ ଅଜ୍ଝୋସାନଂ ଗାହଂ ପରାମାସଂ ଅଭିନିୱେସଂ ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି। ଇମେହି ଚତ୍ତାଲୀସାୟ [ଦ୍ୱାଚତ୍ତାଳୀସାୟ (ସ୍ୟା॰)] ଆକାରେହି ୱେଦନାସୁ ୱେଦନାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରନ୍ତୋ ୱେଦନଂ ନାଭିନନ୍ଦତି ନାଭିୱଦତି ନ ଅଜ୍ଝୋସେତି, ଅଭିନନ୍ଦନଂ ଅଭିୱଦନଂ ଅଜ୍ଝୋସାନଂ ଗାହଂ ପରାମାସଂ ଅଭିନିୱେସଂ ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତୀତି – ଅଜ୍ଝତ୍ତଞ୍ଚ ବହିଦ୍ଧା ଚ ୱେଦନଂ ନାଭିନନ୍ଦତୋ।
ଏୱଂ ସତସ୍ସ ଚରତୋ ତି ଏୱଂ ସତସ୍ସ ସମ୍ପଜାନସ୍ସ ଚରତୋ ୱିହରତୋ ଇରିୟତୋ ୱତ୍ତୟତୋ ପାଲୟତୋ ୟପୟତୋ ୟାପୟତୋତି – ଏୱଂ ସତସ୍ସ ଚରତୋ।
ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପରୁଜ୍ଝତୀ ତି ପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରସହଗତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରସହଗତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଆନେଞ୍ଜାଭିସଙ୍ଖାରସହଗତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନିରୁଜ୍ଝତି ୱୂପସମ୍ମତି ଅତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛତି ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭତୀତି – ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପରୁଜ୍ଝତୀ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଅଜ୍ଝତ୍ତଞ୍ଚ ବହିଦ୍ଧା ଚ, ୱେଦନଂ ନାଭିନନ୍ଦତୋ।
ଏୱଂ ସତସ୍ସ ଚରତୋ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପରୁଜ୍ଝତୀ’’ତି॥
ସହ ଗାଥାପରିୟୋସାନା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ମେ, ଭନ୍ତେ ଭଗୱା, ସାୱକୋହମସ୍ମୀତି।
ଉଦୟମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସୋ ତେରସମୋ।
୧୪. ପୋସାଲମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସୋ
ୟୋ ଅତୀତଂ ଆଦିସତି, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ପୋସାଲୋ]
ଅନେଜୋ ଛିନ୍ନସଂସୟୋ।
ପାରଗୁଂ [ପାରଗୂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ, ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମଂ॥
ୟୋ ଅତୀତଂ ଆଦିସତୀ ତି। ୟୋ ତି ୟୋ ସୋ ଭଗୱା ସୟମ୍ଭୂ। ଅନାଚରିୟକୋ ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସାମଂ ସଚ୍ଚାନି ଅଭିସମ୍ବୁଜ୍ଝି, ତତ୍ଥ ଚ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଂ ପତ୍ତୋ, ବଲେସୁ ଚ ୱସୀଭାୱଂ। ଅତୀତଂ ଆଦିସତୀ ତି ଭଗୱା ଅତ୍ତନୋ ଚ ପରେସଞ୍ଚ ଅତୀତମ୍ପି ଆଦିସତି, ଅନାଗତମ୍ପି ଆଦିସତି, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନମ୍ପି ଆଦିସତି।
କଥଂ ଭଗୱା ଅତ୍ତନୋ ଅତୀତଂ ଆଦିସତି? ଭଗୱା ଅତ୍ତନୋ ଅତୀତଂ ଏକମ୍ପି ଜାତିଂ ଆଦିସତି, ଦ୍ୱେପି ଜାତିୟୋ ଆଦିସତି, ତିସ୍ସୋପି ଜାତିୟୋ ଆଦିସତି, ଚତସ୍ସୋପି ଜାତିୟୋ ଆଦିସତି, ପଞ୍ଚପି ଜାତିୟୋ ଆଦିସତି, ଦସପି ଜାତିୟୋ ଆଦିସତି, ୱୀସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ଆଦିସତି, ତିଂସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ଆଦିସତି, ଚତ୍ତାଲୀସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ଆଦିସତି , ପଞ୍ଞାସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ଆଦିସତି, ଜାତିସତମ୍ପି…ପେ॰… ଜାତିସହସ୍ସମ୍ପି… ଜାତିସତସହସ୍ସମ୍ପି… ଅନେକେପି ସଂୱଟ୍ଟକପ୍ପେ… ଅନେକେପି ୱିୱଟ୍ଟକପ୍ପେ… ଅନେକେପି ସଂୱଟ୍ଟୱିୱଟ୍ଟକପ୍ପେ ଆଦିସତି – ‘‘ଅମୁତ୍ରାସିଂ ଏୱଂନାମୋ ଏୱଂଗୋତ୍ତୋ ଏୱଂୱଣ୍ଣୋ ଏୱମାହାରୋ ଏୱଂସୁଖଦୁକ୍ଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଏୱମାୟୁପରିୟନ୍ତୋ, ସୋ ତତୋ ଚୁତୋ ଅମୁତ୍ର ଉଦପାଦିଂ; ତତ୍ରାପାସିଂ ଏୱଂନାମୋ ଏୱଂଗୋତ୍ତୋ ଏୱଂୱଣ୍ଣୋ ଏୱମାହାରୋ ଏୱଂସୁଖଦୁକ୍ଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଏୱମାୟୁପରିୟନ୍ତୋ, ସୋ ତତୋ ଚୁତୋ ଇଧୂପପନ୍ନୋ’’ତି। ଇତି ସାକାରଂ ସଉଦ୍ଦେସଂ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଆଦିସତି। ଏୱଂ ଭଗୱା ଅତ୍ତନୋ ଅତୀତଂ ଆଦିସତି।
କଥଂ ଭଗୱା ପରେସଂ ଅତୀତଂ ଆଦିସତି? ଭଗୱା ପରେସଂ ଅତୀତଂ ଏକମ୍ପି ଜାତିଂ ଆଦିସତି, ଦ୍ୱେପି ଜାତିୟୋ ଆଦିସତି…ପେ॰… ଅନେକେପି ସଂୱଟ୍ଟୱିୱଟ୍ଟକପ୍ପେ ଆଦିସତି – ‘‘ଅମୁତ୍ରାସି ଏୱଂନାମୋ ଏୱଂଗୋତ୍ତୋ ଏୱଂୱଣ୍ଣୋ ଏୱମାହାରୋ ଏୱଂସୁଖଦୁକ୍ଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଏୱମାୟୁପରିୟନ୍ତୋ, ସୋ ତତୋ ଚୁତୋ ଅମୁତ୍ର ଉଦପାଦି; ତତ୍ରାପାସି ଏୱଂନାମୋ ଏୱଂଗୋତ୍ତୋ ଏୱଂୱଣ୍ଣୋ ଏୱମାହାରୋ ଏୱଂସୁଖଦୁକ୍ଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଏୱମାୟୁପରିୟନ୍ତୋ, ସୋ ତତୋ ଚୁତୋ ଇଧୂପପନ୍ନୋ’’ତି। ଇତି ସାକାରଂ ସଉଦ୍ଦେସଂ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଆଦିସତି। ଏୱଂ ଭଗୱା ପରେସଂ ଅତୀତଂ ଆଦିସତି।
ଭଗୱା ପଞ୍ଚ ଜାତକସତାନି ଭାସନ୍ତୋ ଅତ୍ତନୋ ଚ ପରେସଞ୍ଚ ଅତୀତଂ ଆଦିସତି, ମହାପଦାନିୟସୁତ୍ତନ୍ତଂ [ମହାଧନିୟସୁତ୍ତଂ (ସ୍ୟା॰)] ଭାସନ୍ତୋ ଅତ୍ତନୋ ଚ ପରେସଞ୍ଚ ଅତୀତଂ ଆଦିସତି, ମହାସୁଦସ୍ସନିୟସୁତ୍ତନ୍ତଂ ଭାସନ୍ତୋ ଅତ୍ତନୋ ଚ ପରେସଞ୍ଚ ଅତୀତଂ ଆଦିସତି, ମହାଗୋୱିନ୍ଦିୟସୁତ୍ତନ୍ତଂ ଭାସନ୍ତୋ ଅତ୍ତନୋ ଚ ପରେସଞ୍ଚ ଅତୀତଂ ଆଦିସତି, ମଘଦେୱିୟସୁତ୍ତନ୍ତଂ ଭାସନ୍ତୋ ଅତ୍ତନୋ ଚ ପରେସଞ୍ଚ ଅତୀତଂ ଆଦିସତି।
ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ଅତୀତଂ ଖୋ, ଚୁନ୍ଦ, ଅଦ୍ଧାନଂ ଆରବ୍ଭ ତଥାଗତସ୍ସ ସତାନୁସାରିଞାଣଂ [ସତାନୁସ୍ସରିୟଞାଣଂ (କ॰) ପସ୍ସ ଦୀ॰ ନି॰ ୩.୧୮୭] ହୋତି। ସୋ ୟାୱତକଂ ଆକଙ୍ଖତି ତାୱତକଂ ଅନୁସ୍ସରତି। ଅନାଗତଞ୍ଚ ଖୋ, ଚୁନ୍ଦ…ପେ॰… ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ଖୋ, ଚୁନ୍ଦ, ଅଦ୍ଧାନଂ ଆରବ୍ଭ ତଥାଗତସ୍ସ ବୋଧିଜଂ ଞାଣଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି – ‘ଅୟମନ୍ତିମା ଜାତି, ନତ୍ଥିଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ’’’ତି।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟପରୋପରିୟତ୍ତଞାଣଂ [ଇନ୍ଦ୍ରିୟପରୋପରିୟତ୍ତିଞାଣଂ (କ॰) ଅଟ୍ଠକଥା ଓଲୋକେତବ୍ବା] ତଥାଗତସ୍ସ ତଥାଗତବଲଂ, ସତ୍ତାନଂ ଆସୟାନୁସୟଞାଣଂ ତଥାଗତସ୍ସ ତଥାଗତବଲଂ, ୟମକପାଟିହୀରେ ଞାଣଂ [ୟମକପାଟିହିରିୟଞାଣଂ (ସ୍ୟା॰)] ତଥାଗତସ୍ସ ତଥାଗତବଲଂ, ମହାକରୁଣାସମାପତ୍ତିୟା ଞାଣଂ ତଥାଗତସ୍ସ ତଥାଗତବଲଂ, ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣଂ ତଥାଗତସ୍ସ ତଥାଗତବଲଂ, ଅନାୱରଣଞାଣଂ ତଥାଗତସ୍ସ ତଥାଗତବଲଂ, ସବ୍ବତ୍ଥ ଅସଙ୍ଗମପ୍ପଟିହତମନାୱରଣଞାଣଂ ତଥାଗତସ୍ସ ତଥାଗତବଲଂ। ଏୱଂ ଭଗୱା ଅତ୍ତନୋ ଚ ପରେସଞ୍ଚ ଅତୀତମ୍ପି ଆଦିସତି ଅନାଗତମ୍ପି ଆଦିସତି ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନମ୍ପି ଆଦିସତି ଆଚିକ୍ଖତି ଦେସେତି ପଞ୍ଞପେତି ପଟ୍ଠପେତି ୱିୱରତି ୱିଭଜତି ଉତ୍ତାନୀକରୋତି ପକାସେତୀତି – ୟୋ ଅତୀତଂ ଆଦିସତି।
ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ପୋସାଲୋ ତି। ଇଚ୍ଚା ତି ପଦସନ୍ଧି…ପେ॰… ଆୟସ୍ମା ତି ପିୟୱଚନଂ…ପେ॰… ପୋସାଲୋ ତି ତସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ନାମଂ…ପେ॰… ଅଭିଲାପୋତି – ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ପୋସାଲୋ।
ଅନେଜୋ ଛିନ୍ନସଂସୟୋ ତି ଏଜା ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ସା ଏଜା ତଣ୍ହା ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ ଅନେଜୋ। ଏଜାୟ ପହୀନତ୍ତା ଅନେଜୋ। ଭଗୱା ଲାଭେପି ନ ଇଞ୍ଜତି…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖେପି ନ ଇଞ୍ଜତି ନ ଚଲତି ନ ୱେଧତି ନପ୍ପୱେଧତି ନ ସମ୍ପୱେଧତୀତି ଅନେଜୋ। ଛିନ୍ନସଂସୟୋ ତି ସଂସୟୋ ୱୁଚ୍ଚତି ୱିଚିକିଚ୍ଛା। ଦୁକ୍ଖେ କଙ୍ଖା…ପେ॰… ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ମନୋୱିଲେଖୋ। ସୋ ସଂସୟୋ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ପହୀନୋ ଛିନ୍ନୋ ଉଚ୍ଛିନ୍ନୋ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକୋ ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢୋ। ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ ଛିନ୍ନସଂସୟୋତି – ଅନେଜୋ ଛିନ୍ନସଂସୟୋ।
ପାରଗୁଂ ସବ୍ବଧମ୍ମାନ ନ୍ତି ଭଗୱା ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ ଅଭିଞ୍ଞାପାରଗୂ ପରିଞ୍ଞାପାରଗୂ ପହାନପାରଗୂ ଭାୱନାପାରଗୂ ସଚ୍ଛିକିରିୟାପାରଗୂ ସମାପତ୍ତିପାରଗୂ ଅଭିଞ୍ଞାପାରଗୂ ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ…ପେ॰… ଜାତିମରଣସଂସାରୋ ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ପୁନବ୍ଭୱୋତି – ପାରଗୂ ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ।
ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମ ନ୍ତି ପଞ୍ହେନ ଅତ୍ଥିକୋ ଆଗତୋମ୍ହି…ପେ॰… ‘‘ୱହସ୍ସେତଂ ଭାର’’ନ୍ତି – ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମଂ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ୟୋ ଅତୀତଂ ଆଦିସତି, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ପୋସାଲୋ]
ଅନେଜୋ ଛିନ୍ନସଂସୟୋ।
ପାରଗୁଂ ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ, ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମ’’ନ୍ତି॥
ୱିଭୂତରୂପସଞ୍ଞିସ୍ସ, ସବ୍ବକାୟପ୍ପହାୟିନୋ।
ଅଜ୍ଝତ୍ତଞ୍ଚ ବହିଦ୍ଧା ଚ, ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀତି ପସ୍ସତୋ।
ଞାଣଂ ସକ୍କାନୁପୁଚ୍ଛାମି, କଥଂ ନେୟ୍ୟୋ ତଥାୱିଧୋ॥
ୱିଭୂତରୂପସଞ୍ଞିସ୍ସା ତି କତମା ରୂପସଞ୍ଞା? ରୂପାୱଚରସମାପତ୍ତିଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଉପପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମସୁଖୱିହାରିସ୍ସ ୱା ସଞ୍ଞା ସଞ୍ଜାନନା ସଞ୍ଜାନିତତ୍ତଂ – ଅୟଂ ରୂପସଞ୍ଞା। ୱିଭୂତରୂପସଞ୍ଞିସ୍ସା ତି ଚତସ୍ସୋ ଅରୂପସମାପତ୍ତିୟୋ ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ [ଲାଭିସ୍ସ (ସ୍ୟା॰)] ରୂପସଞ୍ଞା ୱିଭୂତା ହୋନ୍ତି ୱିଗତା ଅତିକ୍କନ୍ତା ସମତିକ୍କନ୍ତା ୱୀତିୱତ୍ତାତି – ୱିଭୂତରୂପସଞ୍ଞିସ୍ସ।
ସବ୍ବକାୟପ୍ପହାୟିନୋ ତି ସବ୍ବୋ ତସ୍ସ ପଟିସନ୍ଧିକୋ ରୂପକାୟୋ ପହୀନୋ, ତଦଙ୍ଗସମତିକ୍କମା ୱିକ୍ଖମ୍ଭନପ୍ପହାନେନ ପହୀନୋ ତସ୍ସ ରୂପକାୟୋତି – ସବ୍ବକାୟପ୍ପହାୟିନୋ।
ଅଜ୍ଝତ୍ତଞ୍ଚ ବହିଦ୍ଧା ଚ, ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀତି ପସ୍ସତୋ ତି। ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀ ତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତି। କିଂକାରଣା? ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତି। ୟଂ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ସତୋ ସମାପଜ୍ଜିତ୍ୱା ତତୋ ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ତଞ୍ଞେୱ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅଭାୱେତି, ୱିଭାୱେତି, ଅନ୍ତରଧାପେତି, ‘‘ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀ’’ତି ପସ୍ସତି – ତଂକାରଣା ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତୀତି – ଅଜ୍ଝତ୍ତଞ୍ଚ ବହିଦ୍ଧା ଚ ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀତି ପସ୍ସତୋ।
ଞାଣଂ ସକ୍କାନୁପୁଚ୍ଛାମୀ ତି। ସକ୍କା ତି – ସକ୍କୋ। ଭଗୱା ସକ୍ୟକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋତିପି ସକ୍କୋ …ପେ॰… ପହୀନଭୟଭେରୱୋ ୱିଗତଲୋମହଂସୋତିପି ସକ୍କୋ। ଞାଣଂ ସକ୍କାନୁପୁଚ୍ଛାମୀ ତି ତସ୍ସ ଞାଣଂ ପୁଚ୍ଛାମି, ପଞ୍ଞଂ ପୁଚ୍ଛାମି, ସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ ପୁଚ୍ଛାମି। ‘‘କୀଦିସଂ କିଂସଣ୍ଠିତଂ କିଂପକାରଂ କିଂପଟିଭାଗଂ ଞାଣଂ ଇଚ୍ଛିତବ୍ବ’’ନ୍ତି – ଞାଣଂ ସକ୍କାନୁପୁଚ୍ଛାମି।
କଥଂ ନେୟ୍ୟୋ ତଥାୱିଧୋ ତି କଥଂ ସୋ ନେତବ୍ବୋ ୱିନେତବ୍ବୋ ଅନୁନେତବ୍ବୋ ପଞ୍ଞପେତବ୍ବୋ ନିଜ୍ଝାପେତବ୍ବୋ ପେକ୍ଖେତବ୍ବୋ ପସାଦେତବ୍ବୋ? କଥଂ ତେନ [କଥମସ୍ସ (ସ୍ୟା॰)] ଉତ୍ତରି ଞାଣଂ ଉପ୍ପାଦେତବ୍ବଂ? ତଥାୱିଧୋ ତି ତଥାୱିଧୋ ତାଦିସୋ ତସ୍ସଣ୍ଠିତୋ ତପ୍ପକାରୋ ତପ୍ପଟିଭାଗୋ ୟୋ ସୋ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିଲାଭୀତି – କଥଂ ନେୟ୍ୟୋ ତଥାୱିଧୋ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ୱିଭୂତରୂପସଞ୍ଞିସ୍ସ, ସବ୍ବକାୟପ୍ପହାୟିନୋ।
ଅଜ୍ଝତ୍ତଞ୍ଚ ବହିଦ୍ଧା ଚ, ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀତି ପସ୍ସତୋ।
ଞାଣଂ ସକ୍କାନୁପୁଚ୍ଛାମି, କଥଂ ନେୟ୍ୟୋ ତଥାୱିଧୋ’’ତି॥
ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତିୟୋ ସବ୍ବା, [ପୋସାଲାତି ଭଗୱା]
ଅଭିଜାନଂ ତଥାଗତୋ।
ତିଟ୍ଠନ୍ତମେନଂ ଜାନାତି, ଧିମୁତ୍ତଂ ତପ୍ପରାୟଣଂ।
ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତିୟୋ ସବ୍ବା ତି ଭଗୱା ଅଭିସଙ୍ଖାରୱସେନ ଚତସ୍ସୋ ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତିୟୋ ଜାନାତି, ପଟିସନ୍ଧିୱସେନ ସତ୍ତ ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତିୟୋ ଜାନାତି। କଥଂ ଭଗୱା ଅଭିସଙ୍ଖାରୱସେନ ଚତସ୍ସୋ ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତିୟୋ ଜାନାତି? ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ରୂପୁପୟଂ [ରୂପୂପାୟଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰) ପସ୍ସ ସଂ॰ ନି॰ ୩.୫୩] ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ତିଟ୍ଠମାନଂ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ [ତିଟ୍ଠତି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ରୂପାରମ୍ମଣଂ ରୂପପ୍ପତିଟ୍ଠଂ ନନ୍ଦୂପସେଚନଂ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ୱେଦନୁପୟଂ ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ସଞ୍ଞୁପୟଂ ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ସଙ୍ଖାରୁପୟଂ ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ତିଟ୍ଠମାନଂ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ, ସଙ୍ଖାରାରମ୍ମଣଂ ସଙ୍ଖାରପ୍ପତିଟ୍ଠଂ ନନ୍ଦୂପସେଚନଂ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟା’’ତି। ଏୱଂ ଭଗୱା ଅଭିସଙ୍ଖାରୱସେନ ଚତସ୍ସୋ ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତିୟୋ ଜାନାତି।
କଥଂ ଭଗୱା ପଟିସନ୍ଧିୱସେନ ସତ୍ତ ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତିୟୋ ଜାନାତି? ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ନାନତ୍ତକାୟା ନାନତ୍ତସଞ୍ଞିନୋ – ସେୟ୍ୟଥାପି ମନୁସ୍ସା ଏକଚ୍ଚେ ଚ ଦେୱା ଏକଚ୍ଚେ ଚ ୱିନିପାତିକା। ଅୟଂ ପଠମା ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତି।
‘‘ସନ୍ତି , ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ନାନତ୍ତକାୟା ଏକତ୍ତସଞ୍ଞିନୋ, ସେୟ୍ୟଥାପି ଦେୱା ବ୍ରହ୍ମକାୟିକା ପଠମାଭିନିବ୍ବତ୍ତା। ଅୟଂ ଦୁତିୟା ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତି।
‘‘ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ଏକତ୍ତକାୟା ନାନତ୍ତସଞ୍ଞିନୋ, ସେୟ୍ୟଥାପି ଦେୱା ଆଭସ୍ସରା। ଅୟଂ ତତିୟା ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତି।
‘‘ସନ୍ତି , ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ଏକତ୍ତକାୟା ଏକତ୍ତସଞ୍ଞିନୋ, ସେୟ୍ୟଥାପି ଦେୱା ସୁଭକିଣ୍ହା। ଅୟଂ ଚତୁତ୍ଥୀ [ଚତୁତ୍ଥା (ସ୍ୟା॰) ପସ୍ସ ଅ॰ ନି॰ ୭.୪୪] ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତି।
‘‘ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସବ୍ବସୋ ରୂପସଞ୍ଞାନଂ ସମତିକ୍କମା ପଟିଘସଞ୍ଞାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ନାନତ୍ତସଞ୍ଞାନଂ ଅମନସିକାରା, ଅନନ୍ତୋ ଆକାସୋତି ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନୂପଗା। ଅୟଂ ପଞ୍ଚମୀ [ପଞ୍ଚମା (ସ୍ୟା॰)] ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତି।
‘‘ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସବ୍ବସୋ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ, ଅନନ୍ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣନ୍ତି ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନୂପଗା। ଅୟଂ ଛଟ୍ଠୀ [ଛଟ୍ଠୋ (ସ୍ୟା॰)] ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତି।
‘‘ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସବ୍ବସୋ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ, ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନୂପଗା। ଅୟଂ ସତ୍ତମୀ [ସତ୍ତମା (ସ୍ୟା॰)] ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତି’’। ଏୱଂ ଭଗୱା ପଟିସନ୍ଧିୱସେନ ସତ୍ତ ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତିୟୋ ଜାନାତୀତି – ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତିୟୋ ସବ୍ବା।
ପୋସାଲାତି ଭଗୱା ତି। ପୋସାଲା ତି ଭଗୱା ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ନାମେନ ଆଲପତି। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନମେତଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – ପୋସାଲାତି ଭଗୱା।
ଅଭିଜାନଂ ତଥାଗତୋ ତି। ଅଭିଜାନ ନ୍ତି ଅଭିଜାନନ୍ତୋ ୱିଜାନନ୍ତୋ ପଟିୱିଜାନନ୍ତୋ ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତୋ ତଥାଗତୋ। ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ଅତୀତଂ ଚେପି ଖୋ, ଚୁନ୍ଦ, ହୋତି ଅଭୂତଂ ଅତଚ୍ଛଂ ଅନତ୍ଥସଞ୍ହିତଂ, ନ ତଂ ତଥାଗତୋ ବ୍ୟାକରୋତି। ଅତୀତଂ ଚେପି, ଚୁନ୍ଦ, ହୋତି ଭୂତଂ ତଚ୍ଛଂ ଅନତ୍ଥସଞ୍ହିତଂ, ତମ୍ପି ତଥାଗତୋ ନ ବ୍ୟାକରୋତି। ଅତୀତଂ ଚେପି ଖୋ, ଚୁନ୍ଦ, ହୋତି ଭୂତଂ ତଚ୍ଛଂ ଅତ୍ଥସଞ୍ହିତଂ, ତତ୍ର କାଲଞ୍ଞୂ ତଥାଗତୋ ହୋତି ତସ୍ସେୱ ପଞ୍ହସ୍ସ ୱେୟ୍ୟାକରଣାୟ। ଅନାଗତଂ ଚେପି, ଚୁନ୍ଦ, ହୋତି…ପେ॰… ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଚେପି, ଚୁନ୍ଦ, ହୋତି ଅଭୂତଂ ଅତଚ୍ଛଂ ଅନତ୍ଥସଞ୍ହିତଂ, ନ ତଂ ତଥାଗତୋ ବ୍ୟାକରୋତି। ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଚେପି, ଚୁନ୍ଦ, ହୋତି ଭୂତଂ ତଚ୍ଛଂ ଅନତ୍ଥସଞ୍ହିତଂ, ତମ୍ପି ତଥାଗତୋ ନ ବ୍ୟାକରୋତି। ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଚେପି, ଚୁନ୍ଦ, ହୋତି ଭୂତଂ ତଚ୍ଛଂ ଅତ୍ଥସଞ୍ହିତଂ, ତତ୍ର କାଲଞ୍ଞୂ ତଥାଗତୋ ହୋତି ତସ୍ସ ପଞ୍ହସ୍ସ ୱେୟ୍ୟାକରଣାୟ। ଇତି ଖୋ, ଚୁନ୍ଦ, ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ତଥାଗତୋ କାଲୱାଦୀ ଭୂତୱାଦୀ ଅତ୍ଥୱାଦୀ ଧମ୍ମୱାଦୀ ୱିନୟୱାଦୀ। ତସ୍ମା ତଥାଗତୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।
‘‘ୟଂ ଖୋ, ଚୁନ୍ଦ, ସଦେୱକସ୍ସ ଲୋକସ୍ସ ସମାରକସ୍ସ ସବ୍ରହ୍ମକସ୍ସ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ଦିଟ୍ଠଂ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱିଞ୍ଞାତଂ ପତ୍ତଂ ପରିୟେସିତଂ ଅନୁୱିଚରିତଂ ମନସା , ସବ୍ବଂ ତଂ ତଥାଗତେନ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ। ତସ୍ମା ତଥାଗତୋତି ୱୁଚ୍ଚତି। ୟଞ୍ଚ, ଚୁନ୍ଦ, ରତ୍ତିଂ ତଥାଗତୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଜ୍ଝତି, ୟଞ୍ଚ ରତ୍ତିଂ ଅନୁପାଦିସେସାୟ ନିବ୍ବାନଧାତୁୟା ପରିନିବ୍ବାୟତି, ୟଂ ଏତସ୍ମିଂ ଅନ୍ତରେ ଭାସତି ଲପତି ନିଦ୍ଦିସତି ସବ୍ବଂ ତଂ ତଥେୱ ହୋତି ନୋ ଅଞ୍ଞଥା। ତସ୍ମା ତଥାଗତୋତି ୱୁଚ୍ଚତି। ୟଥାୱାଦୀ, ଚୁନ୍ଦ, ତଥାଗତୋ ତଥାକାରୀ; ୟଥାକାରୀ ତଥାୱାଦୀ। ଇତି ୟଥାୱାଦୀ ତଥାକାରୀ, ୟଥାକାରୀ ତଥାୱାଦୀ। ତସ୍ମା ତଥାଗତୋତି ୱୁଚ୍ଚତି। ସଦେୱକେ, ଚୁନ୍ଦ, ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ତଥାଗତୋ ଅଭିଭୂ ଅନଭିଭୂତୋ ଅଞ୍ଞଦତ୍ଥୁଦସୋ ୱସୱତ୍ତୀ। ତସ୍ମା ତଥାଗତୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି – ଅଭିଜାନଂ ତଥାଗତୋ।
ତିଟ୍ଠନ୍ତମେନଂ ଜାନାତୀ ତି ଭଗୱା ଇଧତ୍ଥଞ୍ଞେୱ [ଇଧଟ୍ଠଞ୍ଞେୱ (ସ୍ୟା॰)] ଜାନାତି କମ୍ମାଭିସଙ୍ଖାରୱସେନ – ‘‘ଅୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସତୀ’’ତି। ଭଗୱା ଇଧତ୍ଥଞ୍ଞେୱ ଜାନାତି କମ୍ମାଭିସଙ୍ଖାରୱସେନ – ‘‘ଅୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିଂ ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସତୀ’’ତି। ଭଗୱା ଇଧତ୍ଥଞ୍ଞେୱ ଜାନାତି କମ୍ମାଭିସଙ୍ଖାରୱସେନ – ‘‘ଅୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପେତ୍ତିୱିସୟଂ ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସତୀ’’ତି। ଭଗୱା ଇଧତ୍ଥଞ୍ଞେୱ ଜାନାତି କମ୍ମାଭିସଙ୍ଖାରୱସେନ – ‘‘ଅୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ମନୁସ୍ସେସୁ ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସତୀ’’ତି। ଭଗୱା ଇଧତ୍ଥଞ୍ଞେୱ ଜାନାତି କମ୍ମାଭିସଙ୍ଖାରୱସେନ – ‘‘ଅୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସତୀ’’ତି।
ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ଇଧ ପନାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ତଥାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ପଟିପନ୍ନୋ, ତଥା ଚ ଇରିୟତି, ତଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ ସମାରୂଳ୍ହୋ, ୟଥା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସତୀ’ତି।
‘‘ଇଧ ପନାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ତଥାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ପଟିପନ୍ନୋ ତଥା ଚ ଇରିୟତି ତଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ ସମାରୂଳ୍ହୋ, ୟଥା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିଂ ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସତୀ’ତି।
‘‘ଇଧ ପନାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ତଥାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ପଟିପନ୍ନୋ ତଥା ଚ ଇରିୟତି ତଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ ସମାରୂଳ୍ହୋ, ୟଥା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ପେତ୍ତିୱିସୟଂ ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସତୀ’ତି।
‘‘ଇଧ ପନାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ତଥାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ପଟିପନ୍ନୋ ତଥା ଚ ଇରିୟତି ତଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ ସମାରୂଳ୍ହୋ, ୟଥା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ମନୁସ୍ସେସୁ ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସତୀ’ତି।
‘‘ଇଧ ପନାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ତଥାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ପଟିପନ୍ନୋ ତଥା ଚ ଇରିୟତି ତଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ ସମାରୂଳ୍ହୋ, ୟଥା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସତୀ’ତି।
‘‘ଇଧ ପନାହଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଏକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ତଥାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ପଟିପନ୍ନୋ ତଥା ଚ ଇରିୟତି ତଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ ସମାରୂଳ୍ହୋ, ୟଥା ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତୀ’’’ତି – ତିଟ୍ଠନ୍ତମେନଂ ଜାନାତି।
ଧିମୁତ୍ତଂ ତପ୍ପରାୟଣ ନ୍ତି। ଧିମୁତ୍ତ ନ୍ତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ। ଧିମୁତ୍ତନ୍ତି ୱିମୋକ୍ଖେନ ଧିମୁତ୍ତଂ ତତ୍ରାଧିମୁତ୍ତଂ ତଦଧିମୁତ୍ତଂ ତଦାଧିପତେୟ୍ୟଂ। ଅଥ ୱା, ଭଗୱା ଜାନାତି – ‘‘ଅୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ରୂପାଧିମୁତ୍ତୋ ସଦ୍ଦାଧିମୁତ୍ତୋ ଗନ୍ଧାଧିମୁତ୍ତୋ ରସାଧିମୁତ୍ତୋ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାଧିମୁତ୍ତୋ କୁଲାଧିମୁତ୍ତୋ ଗଣାଧିମୁତ୍ତୋ ଆୱାସାଧିମୁତ୍ତୋ ଲାଭାଧିମୁତ୍ତୋ ୟସାଧିମୁତ୍ତୋ ପସଂସାଧିମୁତ୍ତୋ ସୁଖାଧିମୁତ୍ତୋ ଚୀୱରାଧିମୁତ୍ତୋ ପିଣ୍ଡପାତାଧିମୁତ୍ତୋ ସେନାସନାଧିମୁତ୍ତୋ ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାଧିମୁତ୍ତୋ ସୁତ୍ତନ୍ତାଧିମୁତ୍ତୋ ୱିନୟାଧିମୁତ୍ତୋ ଅଭିଧମ୍ମାଧିମୁତ୍ତୋ ଆରଞ୍ଞକଙ୍ଗାଧିମୁତ୍ତୋ ପିଣ୍ଡପାତିକଙ୍ଗାଧିମୁତ୍ତୋ ପଂସୁକୂଲିକଙ୍ଗାଧିମୁତ୍ତୋ ତେଚୀୱରିକଙ୍ଗାଧିମୁତ୍ତୋ ସପଦାନଚାରିକଙ୍ଗାଧିମୁତ୍ତୋ ଖଲୁପଚ୍ଛାଭତ୍ତିକଙ୍ଗାଧିମୁତ୍ତୋ ନେସଜ୍ଜିକଙ୍ଗାଧିମୁତ୍ତୋ ୟଥାସନ୍ଥତିକଙ୍ଗାଧିମୁତ୍ତୋ ପଠମଜ୍ଝାନାଧିମୁତ୍ତୋ ଦୁତିୟଜ୍ଝାନାଧିମୁତ୍ତୋ ତତିୟଜ୍ଝାନାଧିମୁତ୍ତୋ ଚତୁତ୍ଥଜ୍ଝାନାଧିମୁତ୍ତୋଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତାଧିମୁତ୍ତୋ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତାଧିମୁତ୍ତୋ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତାଧିମୁତ୍ତୋ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତାଧିମୁତ୍ତୋ’’ତିଧିମୁତ୍ତଂ।
ତପ୍ପରାୟଣ ନ୍ତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନମୟଂ ତପ୍ପରାୟଣଂ କମ୍ମପରାୟଣଂ ୱିପାକପରାୟଣଂ କମ୍ମଗରୁକଂ ପଟିସନ୍ଧିଗରୁକଂ । ଅଥ ୱା, ଭଗୱା ଜାନାତି – ‘‘ଅୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ରୂପପରାୟଣୋ…ପେ॰… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିପରାୟଣୋ’’ତି – ଧିମୁତ୍ତଂ ତପ୍ପରାୟଣଂ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତିୟୋ ସବ୍ବା, [ପୋସାଲାତି ଭଗୱା]
ଅଭିଜାନଂ ତଥାଗତୋ।
ତିଟ୍ଠନ୍ତମେନଂ ଜାନାତି, ଧିମୁତ୍ତଂ ତପ୍ପରାୟଣ’’ନ୍ତି॥
ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାସମ୍ଭୱଂ ଞତ୍ୱା, ନନ୍ଦିସଂୟୋଜନଂ ଇତି।
ଏୱମେତଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ, ତତୋ ତତ୍ଥ ୱିପସ୍ସତି।
ଏତଂ ଞାଣଂ ତଥଂ ତସ୍ସ, ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୱୁସୀମତୋ॥
ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାସମ୍ଭୱଂ ଞତ୍ୱା ତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାସମ୍ଭୱୋତି ୱୁଚ୍ଚତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଂୱତ୍ତନିକୋ କମ୍ମାଭିସଙ୍ଖାରୋ। ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଂୱତ୍ତନିକଂ କମ୍ମାଭିସଙ୍ଖାରଂ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାସମ୍ଭୱୋତି ଞତ୍ୱା, ଲଗ୍ଗନନ୍ତି ଞତ୍ୱା, ବନ୍ଧନନ୍ତି ଞତ୍ୱା, ପଲିବୋଧୋତି ଞତ୍ୱା ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱାତି – ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାସମ୍ଭୱଂ ଞତ୍ୱା।
ନନ୍ଦିସଂୟୋଜନଂ ଇତୀ ତି ନନ୍ଦିସଂୟୋଜନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅରୂପରାଗୋ। ଅରୂପରାଗେନ ତଂ କମ୍ମଂ ଲଗ୍ଗଂ ଲଗ୍ଗିତଂ ପଲିବୁଦ୍ଧଂ ଅରୂପରାଗଂ ନନ୍ଦିସଂୟୋଜନନ୍ତି ଞତ୍ୱା, ଲଗ୍ଗନନ୍ତି ଞତ୍ୱା, ବନ୍ଧନନ୍ତି ଞତ୍ୱା, ପଲିବୋଧୋତି ଞତ୍ୱା ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା। ଇତୀ ତି ପଦସନ୍ଧି ପଦସଂସଗ୍ଗୋ ପଦପାରିପୂରୀ ଅକ୍ଖରସମୱାୟୋ ବ୍ୟଞ୍ଜନସିଲିଟ୍ଠତା ପଦାନୁପୁବ୍ବତାପେତଂ ଇତୀତି – ନନ୍ଦିସଂୟୋଜନଂ ଇତି।
ଏୱମେତଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟା ତି ଏୱଂ ଏତଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱାତି – ଏୱମେତଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ।
ତତୋ ତତ୍ଥ ୱିପସ୍ସତୀ ତି। ତତ୍ଥା ତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ସମାପଜ୍ଜିତ୍ୱା ତତୋ ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ତତ୍ଥ ଜାତେ ଚିତ୍ତଚେତସିକେ ଧମ୍ମେ ଅନିଚ୍ଚତୋ ୱିପସ୍ସତି, ଦୁକ୍ଖତୋ ୱିପସ୍ସତି, ରୋଗତୋ…ପେ॰… ନିସ୍ସରଣତୋ ୱିପସ୍ସତି ଦକ୍ଖତି ଓଲୋକେତି ନିଜ୍ଝାୟତି ଉପପରିକ୍ଖତୀତି – ତତୋ ତତ୍ଥ ୱିପସ୍ସତି।
ଏତଂ ଞାଣଂ ତଥଂ ତସ୍ସା ତି ଏତଂ ଞାଣଂ ତଚ୍ଛଂ ଭୂତଂ ୟାଥାୱଂ ଅୱିପରୀତଂ ତସ୍ସାତି – ଏତଂ ଞାଣଂ ତଥଂ ତସ୍ସ।
ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୱୁସୀମତୋ ତି। ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ତି ସତ୍ତନ୍ନଂ ଧମ୍ମାନଂ ବାହିତତ୍ତା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ…ପେ॰… ଅସିତୋ ତାଦି ପୱୁଚ୍ଚତେ ସ ବ୍ରହ୍ମାତି। ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୱୁସୀମତୋ ତି ପୁଥୁଜ୍ଜନକଲ୍ୟାଣଂ ଉପାଦାୟ ସତ୍ତ ସେକ୍ଖା ଅପ୍ପତ୍ତସ୍ସ ପତ୍ତିୟା ଅନଧିଗତସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ ଅସଚ୍ଛିକତସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ୱସନ୍ତି ସଂୱସନ୍ତି ଆୱସନ୍ତି ପରିୱସନ୍ତି; ଅରହା ୱୁସିତୱା କତକରଣୀୟୋ ଓହିତଭାରୋ ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥୋ ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନୋ ସମ୍ମଦଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତୋ; ସୋ ୱୁତ୍ଥୱାସୋ ଚିଣ୍ଣଚରଣୋ…ପେ॰… ଜାତିମରଣସଂସାରୋ; ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ପୁନବ୍ଭୱୋତି – ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୱୁସୀମତୋ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାସମ୍ଭୱଂ ଞତ୍ୱା, ନନ୍ଦିସଂୟୋଜନଂ ଇତି।
ଏୱମେତଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ, ତତୋ ତତ୍ଥ ୱିପସ୍ସତି।
ଏତଂ ଞାଣଂ ତଥଂ ତସ୍ସ, ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୱୁସୀମତୋ’’ତି॥
ସହ ଗାଥାପରିୟୋସାନା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ମେ, ଭନ୍ତେ ଭଗୱା, ସାୱକୋହମସ୍ମୀତି।
ପୋସାଲମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସୋ ଚୁଦ୍ଦସମୋ।
୧୫. ମୋଘରାଜମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସୋ
ଦ୍ୱାହଂ ସକ୍କଂ ଅପୁଚ୍ଛିସ୍ସଂ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ମୋଘରାଜା]
ନ ମେ ବ୍ୟାକାସି ଚକ୍ଖୁମା।
ୟାୱତତିୟଞ୍ଚ ଦେୱୀସି [ଦେୱିସି (ସ୍ୟା॰)] , ବ୍ୟାକରୋତୀତି ମେ ସୁତଂ॥
ଦ୍ୱାହଂ ସକ୍କଂ ଅପୁଚ୍ଛିସ୍ସ ନ୍ତି ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଦ୍ୱିକ୍ଖତ୍ତୁଂ ବୁଦ୍ଧଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ପଞ୍ହଂ ଅପୁଚ୍ଛି। ତସ୍ସ ଭଗୱା ପଞ୍ହଂ ପୁଟ୍ଠୋ ନ ବ୍ୟାକାସି – ‘‘ତଦନ୍ତରା [ଚକ୍ଖୁସମନନ୍ତରା (ସ୍ୟା॰)] ଇମସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଇନ୍ଦ୍ରିୟପରିପାକୋ ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି। ସକ୍କ ନ୍ତି ସକ୍କୋ। ଭଗୱା ସକ୍ୟକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋତିପି ସକ୍କୋ। ଅଥ ୱା, ଅଡ୍ଢୋ ମହଦ୍ଧନୋ ଧନୱାତିପି ସକ୍କୋ। ତସ୍ସିମାନି ଧନାନି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସଦ୍ଧାଧନଂ ସୀଲଧନଂ ହିରିଧନଂ ଓତ୍ତପ୍ପଧନଂ ସୁତଧନଂ ଚାଗଧନଂ ପଞ୍ଞାଧନଂ ସତିପଟ୍ଠାନଧନଂ ସମ୍ମପ୍ପଧାନଧନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦଧନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟଧନଂ ବଲଧନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଧନଂ ମଗ୍ଗଧନଂ ଫଲଧନଂ ନିବ୍ବାନଧନଂ। ଇମେହି ଅନେକୱିଧେହି ଧନରତନେହି ଅଡ୍ଢୋ ମହଦ୍ଧନୋ ଧନୱାତିପି ସକ୍କୋ। ଅଥ ୱା, ସକ୍କୋ ପହୁ ୱିସୱୀ ଅଲମତ୍ତୋ ସୂରୋ ୱୀରୋ ୱିକ୍କନ୍ତୋ ଅଭୀରୂ ଅଚ୍ଛମ୍ଭୀ ଅନୁତ୍ରାସୀ ଅପଲାୟୀ ପହୀନଭୟଭେରୱୋ ୱିଗତଲୋମହଂସୋତିପି ସକ୍କୋ। ଦ୍ୱାହଂ ସକ୍କଂ ଅପୁଚ୍ଛିସ୍ସ ନ୍ତି ଦ୍ୱାହଂ ସକ୍କଂ ଅପୁଚ୍ଛିସ୍ସଂ ଅୟାଚିସ୍ସଂ ଅଜ୍ଝେସିସ୍ସଂ ପସାଦୟିସ୍ସନ୍ତି – ଦ୍ୱାହଂ ସକ୍କଂ ଅପୁଚ୍ଛିସ୍ସଂ।
ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ମୋଘରାଜା ତି। ଇଚ୍ଚା ତି ପଦସନ୍ଧି…ପେ॰… ଆୟସ୍ମା ତି ପିୟୱଚନଂ…ପେ॰… ମୋଘରାଜା ତି ତସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ନାମଂ…ପେ॰… ଅଭିଲାପୋତି – ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ମୋଘରାଜା।
ନ ମେ ବ୍ୟାକାସି ଚକ୍ଖୁମା ତି। ନ ମେ ବ୍ୟାକାସୀ ତି ନ ମେ ବ୍ୟାକାସି ନ ଆଚିକ୍ଖି ନ ଦେସେସି ନ ପଞ୍ଞପେସି ନ ପଟ୍ଠପେସି ନ ୱିୱରି ନ ୱିଭଜି ନ ଉତ୍ତାନୀଅକାସି ନ ପକାସେସି। ଚକ୍ଖୁମା ତି ଭଗୱା ପଞ୍ଚହି ଚକ୍ଖୂହି ଚକ୍ଖୁମା – ମଂସଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମା, ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁନାପି [ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନାପି (କ॰)] ଚକ୍ଖୁମା, ପଞ୍ଞାଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମା, ବୁଦ୍ଧଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମା, ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମା।
କଥଂ ଭଗୱା ମଂସଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମା? ମଂସଚକ୍ଖୁମ୍ହି ଭଗୱତୋ ପଞ୍ଚ ୱଣ୍ଣା ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି – ନୀଲୋ ଚ ୱଣ୍ଣୋ, ପୀତକୋ ଚ ୱଣ୍ଣୋ, ଲୋହିତକୋ ଚ ୱଣ୍ଣୋ, କଣ୍ହୋ ଚ ୱଣ୍ଣୋ, ଓଦାତୋ ଚ ୱଣ୍ଣୋ। ୟତ୍ଥ ଚ ଅକ୍ଖିଲୋମାନି ପତିଟ୍ଠିତାନି ତଂ ନୀଲଂ ହୋତି ସୁନୀଲଂ ପାସାଦିକଂ ଦସ୍ସନେୟ୍ୟଂ ଉମାପୁପ୍ଫସମାନଂ [ଉମ୍ମାରପୁପ୍ଫସମାନଂ (ସ୍ୟା॰) ମହାନି॰ ୧୫୬] । ତସ୍ସ ପରତୋ ପୀତକଂ ହୋତି ସୁପୀତକଂ ସୁୱଣ୍ଣୱଣ୍ଣଂ ପାସାଦିକଂ ଦସ୍ସନେୟ୍ୟଂ କଣିକାରପୁପ୍ଫସମାନଂ। ଉଭତୋ ଚ ଅକ୍ଖିକୂଟାନି ଭଗୱତୋ ଲୋହିତକାନି ହୋନ୍ତି ସୁଲୋହିତକାନି ପାସାଦିକାନି ଦସ୍ସନେୟ୍ୟାନି ଇନ୍ଦଗୋପକସମାନାନି। ମଜ୍ଝେ କଣ୍ହଂ ହୋତି ସୁକଣ୍ହଂ ଅଲୂଖଂ ସିନିଦ୍ଧଂ ପାସାଦିକଂ ଦସ୍ସନେୟ୍ୟଂ ଅଦ୍ଦାରିଟ୍ଠକସମାନଂ [ଅଳାରିଟ୍ଠକସମାନଂ (ସ୍ୟା॰)] । ତସ୍ସ ପରତୋ ଓଦାତଂ ହୋତି ସୁଓଦାତଂ ସେତଂ ପଣ୍ଡରଂ ପାସାଦିକଂ ଦସ୍ସନେୟ୍ୟଂ ଓସଧିତାରକସମାନଂ। ତେନ ଭଗୱା ପାକତିକେନ ମଂସଚକ୍ଖୁନା ଅତ୍ତଭାୱପରିୟାପନ୍ନେନ ପୁରିମସୁଚରିତକମ୍ମାଭିନିବ୍ବତ୍ତେନ ସମନ୍ତା ୟୋଜନଂ ପସ୍ସତି ଦିୱା ଚେୱ ରତ୍ତିଞ୍ଚ । ୟଦା ହି ଚତୁରଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତୋ ଅନ୍ଧକାରୋ ହୋତି ସୂରିୟୋ ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗତୋ [ଅତ୍ଥଙ୍ଗମିତୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ହୋତି; କାଳପକ୍ଖୋ ଚ ଉପୋସଥୋ ହୋତି, ତିବ୍ବୋ ଚ ୱନସଣ୍ଡୋ ହୋତି, ମହା ଚ କାଳମେଘୋ [ଅକାଲମେଘୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰) ପସ୍ସ ମହାନି॰ ୧୫୬] ଅବ୍ଭୁଟ୍ଠିତୋ ହୋତି। ଏୱରୂପେ ଚତୁରଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତେ ଅନ୍ଧକାରେ ସମନ୍ତା ୟୋଜନଂ ପସ୍ସତି। ନତ୍ଥି ସୋ କୁଟ୍ଟୋ ୱା କୱାଟଂ ୱା ପାକାରୋ ୱା ପବ୍ବତୋ ୱା ଗଚ୍ଛୋ ୱା ଲତା ୱା ଆୱରଣଂ ରୂପାନଂ ଦସ୍ସନାୟ। ଏକଂ ଚେ ତିଲଫଲଂ ନିମିତ୍ତଂ କତ୍ୱା ତିଲୱାହେ ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, ତଂୟେୱ ତିଲଫଲଂ ଉଦ୍ଧରେୟ୍ୟ। ଏୱଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ଭଗୱତୋ ପାକତିକଂ ମଂସଚକ୍ଖୁ। ଏୱଂ ଭଗୱା ମଂସଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମା।
କଥଂ ଭଗୱା ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମା? ଭଗୱା ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସତି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ; ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି – ‘‘ଇମେ ୱତ ଭୋନ୍ତୋ ସତ୍ତା କାୟଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଉପୱାଦକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା, ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନା; ଇମେ ୱା ପନ ଭୋନ୍ତୋ ସତ୍ତା କାୟସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଅନୁପୱାଦକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା, ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପନ୍ନା’’ତି। ଇତି ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସତି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ, ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି। ଆକଙ୍ଖମାନୋ ଚ ଭଗୱା ଏକମ୍ପି ଲୋକଧାତୁଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ଦ୍ୱେପି ଲୋକଧାତୁୟୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ତିସ୍ସୋପି ଲୋକଧାତୁୟୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ଚତସ୍ସୋପି ଲୋକଧାତୁୟୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ପଞ୍ଚପି ଲୋକଧାତୁୟୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ଦସପି ଲୋକଧାତୁୟୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ୱୀସମ୍ପି ଲୋକଧାତୁୟୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ତିଂସମ୍ପି ଲୋକଧାତୁୟୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ଚତ୍ତାଲୀସମ୍ପି ଲୋକଧାତୁୟୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ପଞ୍ଞାସମ୍ପି ଲୋକଧାତୁୟୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ସତମ୍ପି ଲୋକଧାତୁୟୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ସହସ୍ସିମ୍ପି ଚୂଳନିକଂ ଲୋକଧାତୁଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ଦ୍ୱିସହସ୍ସିମ୍ପି ମଜ୍ଝିମିକଂ ଲୋକଧାତୁଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ତିସହସ୍ସିମ୍ପି ଲୋକଧାତୁଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ମହାସହସ୍ସିମ୍ପି [ତିସହସ୍ସିଂ ମହାସହସ୍ସମ୍ପି (କ॰)] ଲୋକଧାତୁଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ୟାୱତକଂ ୱା [ୟାୱତା (ସୀ॰ କ॰)] ପନ ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ତାୱତକଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ। ଏୱଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ଭଗୱତୋ ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁ। ଏୱଂ ଭଗୱା ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମା।
କଥଂ ଭଗୱା ପଞ୍ଞାଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମା? ଭଗୱା ମହାପଞ୍ଞୋ ପୁଥୁପଞ୍ଞୋ ଜୱନପଞ୍ଞୋ ହାସପଞ୍ଞୋ ତିକ୍ଖପଞ୍ଞୋ ନିବ୍ବେଧିକପଞ୍ଞୋ ପଞ୍ଞାପଭେଦକୁସଲୋ ପଭିନ୍ନଞାଣୋ ଅଧିଗତପଟିସମ୍ଭିଦପ୍ପତ୍ତୋ ଚତୁୱେସାରଜ୍ଜପ୍ପତ୍ତୋ ଦସବଲଧାରୀ ପୁରିସାସଭୋ ପୁରିସସୀହୋ ପୁରିସନାଗୋ ପୁରିସାଜଞ୍ଞୋ ପୁରିସଧୋରୟ୍ହୋ ଅନନ୍ତଞାଣୋ ଅନନ୍ତତେଜୋ ଅନନ୍ତୟସୋ ଅଡ୍ଢୋ ମହଦ୍ଧନୋ ଧନୱା ନେତା ୱିନେତା ଅନୁନେତା ପଞ୍ଞାପେତା ନିଜ୍ଝାପେତା ପେକ୍ଖେତା ପସାଦେତା। ସୋ ହି ଭଗୱା ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦେତା ଅସଞ୍ଜାତସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ସଞ୍ଜନେତା ଅନକ୍ଖାତସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଅକ୍ଖାତା, ମଗ୍ଗଞ୍ଞୂ ମଗ୍ଗୱିଦୂ ମଗ୍ଗକୋୱିଦୋ ମଗ୍ଗାନୁଗା ଚ ପନ ଏତରହି ସାୱକା ୱିହରନ୍ତି ପଚ୍ଛା ସମନ୍ନାଗତା।
ସୋ ହି ଭଗୱା ଜାନଂ ଜାନାତି, ପସ୍ସଂ ପସ୍ସତି, ଚକ୍ଖୁଭୂତୋ ଞାଣଭୂତୋ ଧମ୍ମଭୂତୋ ବ୍ରହ୍ମଭୂତୋ ୱତ୍ତା ପୱତ୍ତା ଅତ୍ଥସ୍ସ ନିନ୍ନେତା ଅମତସ୍ସ ଦାତା ଧମ୍ମସ୍ସାମୀ [ଧମ୍ମସାମି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ତଥାଗତୋ। ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅଞ୍ଞାତଂ ଅଦିଟ୍ଠଂ ଅୱିଦିତଂ ଅସଚ୍ଛିକତଂ ଅଫସ୍ସିତଂ [ଅଫୁସିତଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ପଞ୍ଞାୟ। ଅତୀତଂ ଅନାଗତଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ [ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ (ସ୍ୟା॰)] ଉପାଦାୟ ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ସବ୍ବାକାରେନ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଞାଣମୁଖେ ଆପାଥଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି। ୟଂ କିଞ୍ଚି ନେୟ୍ୟଂ ନାମ ଅତ୍ଥି ଜାନିତବ୍ବଂ [ଅତ୍ଥି ଧମ୍ମଂ ଜାନିତବ୍ବଂ (କ॰)] ଅତ୍ତତ୍ଥୋ ୱା ପରତ୍ଥୋ ୱା ଉଭୟତ୍ଥୋ ୱା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ସମ୍ପରାୟିକୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ଉତ୍ତାନୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ଗମ୍ଭୀରୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ଗୂଳ୍ହୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ନେୟ୍ୟୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ନୀତୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ଅନୱଜ୍ଜୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ନିକ୍କିଲେସୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ୱୋଦାନୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ପରମତ୍ଥୋ ୱା [ପରମତ୍ଥୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ (କ॰)] , ସବ୍ବଂ ତଂ ଅନ୍ତୋ ବୁଦ୍ଧଞାଣେ ପରିୱତ୍ତତି।
ସବ୍ବଂ କାୟକମ୍ମଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଞାଣାନୁପରିୱତ୍ତି, ସବ୍ବଂ ୱଚୀକମ୍ମଂ ଞାଣାନୁପରିୱତ୍ତି, ସବ୍ବଂ ମନୋକମ୍ମଂ ଞାଣାନୁପରିୱତ୍ତି। ଅତୀତେ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅପ୍ପଟିହତଂ ଞାଣଂ, ଅନାଗତେ ଅପ୍ପଟିହତଂ ଞାଣଂ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ଅପ୍ପଟିହତଂ ଞାଣଂ, ୟାୱତକଂ ନେୟ୍ୟଂ ତାୱତକଂ ଞାଣଂ, ୟାୱତକଂ ଞାଣଂ ତାୱତକଂ ନେୟ୍ୟଂ। ନେୟ୍ୟପରିୟନ୍ତିକଂ ଞାଣଂ, ଞାଣପରିୟନ୍ତିକଂ ନେୟ୍ୟଂ, ନେୟ୍ୟଂ ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ଞାଣଂ ନପ୍ପୱତ୍ତତି, ଞାଣଂ ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ନେୟ୍ୟପଥୋ ନତ୍ଥି। ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପରିୟନ୍ତଟ୍ଠାୟିନୋ ତେ ଧମ୍ମା। ୟଥା ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ସମୁଗ୍ଗପଟଲାନଂ ସମ୍ମାଫୁସିତାନଂ ହେଟ୍ଠିମଂ ସମୁଗ୍ଗପଟଲଂ ଉପରିମଂ ନାତିୱତ୍ତତି, ଉପରିମଂ ସମୁଗ୍ଗପଟଲଂ ହେଟ୍ଠିମଂ ନାତିୱତ୍ତତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପରିୟନ୍ତଟ୍ଠାୟିନୋ; ଏୱମେୱ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ନେୟ୍ୟଞ୍ଚ ଞାଣଞ୍ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପରିୟନ୍ତଟ୍ଠାୟିନୋ। ୟାୱତକଂ ନେୟ୍ୟଂ ତାୱତକଂ ଞାଣଂ, ୟାୱତକଂ ଞାଣଂ ତାୱତକଂ ନେୟ୍ୟଂ, ନେୟ୍ୟପରିୟନ୍ତିକଂ ଞାଣଂ, ଞାଣପରିୟନ୍ତିକଂ ନେୟ୍ୟଂ। ନେୟ୍ୟଂ ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ଞାଣଂ ନପ୍ପୱତ୍ତତି, ଞାଣଂ ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ନେୟ୍ୟପଥୋ ନତ୍ଥି। ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପରିୟନ୍ତଟ୍ଠାୟିନୋ ତେ ଧମ୍ମା।
ସବ୍ବଧମ୍ମେସୁ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତି। ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଆୱଜ୍ଜନପଟିବଦ୍ଧା ଆକଙ୍ଖପଟିବଦ୍ଧା ମନସିକାରପଟିବଦ୍ଧା ଚିତ୍ତୁପ୍ପାଦପଟିବଦ୍ଧା। ସବ୍ବସତ୍ତେସୁ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତି। ସବ୍ବେସଞ୍ଚ ସତ୍ତାନଂ ଭଗୱା ଆସୟଂ ଜାନାତି, ଅନୁସୟଂ ଜାନାତି, ଚରିତଂ ଜାନାତି, ଅଧିମୁତ୍ତିଂ ଜାନାତି, ଅପ୍ପରଜକ୍ଖେ ମହାରଜକ୍ଖେ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟେ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟେ ସ୍ୱାକାରେ ଦ୍ୱାକାରେ ସୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ଦୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ଭବ୍ବାଭବ୍ବେ ସତ୍ତେ ଜାନାତି। ସଦେୱକୋ ଲୋକୋ ସମାରକୋ ସବ୍ରହ୍ମକୋ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣୀ ପଜା ସଦେୱମନୁସ୍ସା ଅନ୍ତୋବୁଦ୍ଧଞାଣେ ପରିୱତ୍ତତି।
ୟଥା ୟେ କେଚି ମଚ୍ଛକଚ୍ଛପା ଅନ୍ତମସୋ ତିମିତିମିଙ୍ଗଲଂ [ତିମିତିପିଙ୍ଗଲଂ (କ॰)] ଉପାଦାୟ ଅନ୍ତୋମହାସମୁଦ୍ଦେ ପରିୱତ୍ତନ୍ତି, ଏୱମେୱ ସଦେୱକୋ ଲୋକୋ ସମାରକୋ ଲୋକୋ ସବ୍ରହ୍ମକୋ ଲୋକୋ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣୀ ପଜା ସଦେୱମନୁସ୍ସା ଅନ୍ତୋବୁଦ୍ଧଞାଣେ ପରିୱତ୍ତତି। ୟଥା ୟେ କେଚି ପକ୍ଖୀ ଅନ୍ତମସୋ ଗରୁଳଂ ୱେନତେୟ୍ୟଂ ଉପାଦାୟ ଆକାସସ୍ସ ପଦେସେ ପରିୱତ୍ତନ୍ତି, ଏୱମେୱ ୟେପି ତେ ସାରିପୁତ୍ତସମା ପଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତା ତେପି ବୁଦ୍ଧଞାଣସ୍ସ ପଦେସେ ପରିୱତ୍ତନ୍ତି; ବୁଦ୍ଧଞାଣଂ ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ପଞ୍ଞଂ ଫରିତ୍ୱା ଅଭିଭୱିତ୍ୱା ତିଟ୍ଠତି।
ୟେପି ତେ ଖତ୍ତିୟପଣ୍ଡିତା ବ୍ରାହ୍ମଣପଣ୍ଡିତା ଗହପତିପଣ୍ଡିତା ସମଣପଣ୍ଡିତା ନିପୁଣା କତପରପ୍ପୱାଦା ୱାଲୱେଧିରୂପା ୱୋଭିନ୍ଦନ୍ତା [ତେ ଭିନ୍ଦନ୍ତା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ମଞ୍ଞେ ଚରନ୍ତି ପଞ୍ଞାଗତେନ ଦିଟ୍ଠିଗତାନି, ତେ ପଞ୍ହେ ଅଭିସଙ୍ଖରିତ୍ୱା ଅଭିସଙ୍ଖରିତ୍ୱା ତଥାଗତଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି ଗୂଳ୍ହାନି ଚ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନାନି। କଥିତା ୱିସଜ୍ଜିତା ଚ ତେ ପଞ୍ହା ଭଗୱତା [ଭଗୱତୋ (କ॰)] ହୋନ୍ତି ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠକାରଣା। ଉପକ୍ଖିତ୍ତକା ଚ ତେ ଭଗୱତୋ ସମ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱାୱ ତତ୍ଥ ଅତିରୋଚତି – ୟଦିଦଂ ପଞ୍ଞାୟାତି। ଏୱଂ ଭଗୱା ପଞ୍ଞାଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମା।
କଥଂ ଭଗୱା ବୁଦ୍ଧଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମା? ଭଗୱା ବୁଦ୍ଧଚକ୍ଖୁନା ଲୋକଂ ୱୋଲୋକେନ୍ତୋ [ଓଲୋକେନ୍ତୋ (କ॰)] ଅଦ୍ଦସ ସତ୍ତେ ଅପ୍ପରଜକ୍ଖେ ମହାରଜକ୍ଖେ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟେ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟେ ସ୍ୱାକାରେ ଦ୍ୱାକାରେ ସୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ଦୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱିନୋ [ପର … ଦସ୍ସାୱିନେ (କ॰)] ୱିହରନ୍ତେ। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ଉପ୍ପଲିନିୟଂ ୱା ପଦୁମିନିୟଂ ୱା ପୁଣ୍ଡରୀକିନିୟଂ ୱା ଅପ୍ପେକଚ୍ଚାନି ଉପ୍ପଲାନି ୱା ପଦୁମାନି ୱା ପୁଣ୍ଡରୀକାନି ୱା ଉଦକେ ଜାତାନି ଉଦକେ ସଂୱଡ୍ଢାନି ଉଦକାନୁଗ୍ଗତାନି ଅନ୍ତୋନିମୁଗ୍ଗପୋସୀନି [ଅନ୍ତୋନିମ୍ମୁଗ୍ଗପୋସୀନି (କ॰)] , ଅପ୍ପେକଚ୍ଚାନି ଉପ୍ପଲାନି ୱା ପଦୁମାନି ୱା ପୁଣ୍ଡରୀକାନି ୱା ଉଦକେ ଜାତାନି ଉଦକେ ସଂୱଡ୍ଢାନି ସମୋଦକଂ ଠିତାନି, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚାନି ଉପ୍ପଲାନି ୱା ପଦୁମାନି ୱା ପୁଣ୍ଡରୀକାନି ୱା ଉଦକେ ଜାତାନି ଉଦକେ ସଂୱଡ୍ଢାନି ଉଦକା ଅଚ୍ଚୁଗ୍ଗମ୍ମ ତିଟ୍ଠନ୍ତି ଅନୁପଲିତ୍ତାନି ଉଦକେନ; ଏୱମେୱଂ ଭଗୱା ବୁଦ୍ଧଚକ୍ଖୁନା ଲୋକଂ ୱୋଲୋକେନ୍ତୋ ଅଦ୍ଦସ ସତ୍ତେ ଅପ୍ପରଜକ୍ଖେ ମହାରଜକ୍ଖେ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟେ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟେ ସ୍ୱାକାରେ ଦ୍ୱାକାରେ ସୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ଦୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱିନୋ ୱିହରନ୍ତେ। ଜାନାତି ଭଗୱା – ‘‘ଅୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ରାଗଚରିତୋ, ଅୟଂ ଦୋସଚରିତୋ, ଅୟଂ ମୋହଚରିତୋ, ଅୟଂ ୱିତକ୍କଚରିତୋ, ଅୟଂ ସଦ୍ଧାଚରିତୋ, ଅୟଂ ଞାଣଚରିତୋ’’ତି। ରାଗଚରିତସ୍ସ ଭଗୱା ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅସୁଭକଥଂ କଥେତି; ଦୋସଚରିତସ୍ସ ଭଗୱା ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ମେତ୍ତାଭାୱନଂ ଆଚିକ୍ଖତି; ମୋହଚରିତସ୍ସ ଭଗୱା ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସେ ପରିପୁଚ୍ଛାୟ କାଲେନ ଧମ୍ମସ୍ସୱନେ କାଲେନ ଧମ୍ମସାକଚ୍ଛାୟ ଗରୁସଂୱାସେ ନିୱେସେତି; ୱିତକ୍କଚରିତସ୍ସ ଭଗୱା ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଆନାପାନସ୍ସତିଂ ଆଚିକ୍ଖତି; ସଦ୍ଧାଚରିତସ୍ସ ଭଗୱା ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ପସାଦନୀୟଂ ନିମିତ୍ତଂ ଆଚିକ୍ଖତି ବୁଦ୍ଧସୁବୋଧିଂ [ବୁଦ୍ଧସୁବୁଦ୍ଧତଂ (କ॰)] ଧମ୍ମସୁଧମ୍ମତଂ ସଙ୍ଘସୁପ୍ପଟିପତ୍ତିଂ ସୀଲାନି ଚ; ଅତ୍ତନୋ ଞାଣଚରିତସ୍ସ ଭଗୱା ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୱିପସ୍ସନାନିମିତ୍ତଂ ଆଚିକ୍ଖତି ଅନିଚ୍ଚାକାରଂ ଦୁକ୍ଖାକାରଂ ଅନତ୍ତାକାରଂ।
‘‘ସେଲେ ୟଥା ପବ୍ବତମୁଦ୍ଧନିଟ୍ଠିତୋ, ୟଥାପି ପସ୍ସେ ଜନତଂ ସମନ୍ତତୋ।
ତଥୂପମଂ ଧମ୍ମମୟଂ ସୁମେଧ, ପାସାଦମାରୁୟ୍ହ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ।
ସୋକାୱତିଣ୍ଣଂ [ସୋକାୱକିଣ୍ଣଂ (ସ୍ୟା॰)] ଜନତମପେତସୋକୋ, ଅୱେକ୍ଖସ୍ସୁ ଜାତିଜରାଭିଭୂତ’’ନ୍ତି॥
ଏୱଂ ଭଗୱା ବୁଦ୍ଧଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମା।
କଥଂ ଭଗୱା ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମା? ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ ୱୁଚ୍ଚତି ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣଂ। ଭଗୱା ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣେନ ଉପେତୋ ସମୁପେତୋ ଉପାଗତୋ ସମୁପାଗତୋ ଉପପନ୍ନୋ ସମୁପପନ୍ନୋ ସମନ୍ନାଗତୋ।
‘‘ନ ତସ୍ସ ଅଦ୍ଦିଟ୍ଠମିଧତ୍ଥି କିଞ୍ଚି, ଅଥୋ ଅୱିଞ୍ଞାତମଜାନିତବ୍ବଂ।
ସବ୍ବଂ ଅଭିଞ୍ଞାସି ୟଦତ୍ଥି ନେୟ୍ୟଂ, ତଥାଗତୋ ତେନ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୂ’’ତି॥
ଏୱଂ ଭଗୱା ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମାତି – ନ ମେ ବ୍ୟାକାସି ଚକ୍ଖୁମା।
ୟାୱତତିୟଞ୍ଚ ଦେୱୀସି, ବ୍ୟାକରୋତୀତି ମେ ସୁତ ନ୍ତି ୟାୱତତିୟଂ ବୁଦ୍ଧୋ ସହଧମ୍ମିକଂ ପଞ୍ହଂ ପୁଟ୍ଠୋ ବ୍ୟାକରୋତି ନୋ ସଂସାରେତୀତି [ସମ୍ପାୟତୀତି (ସ୍ୟା॰)] – ଏୱଂ ମୟା ଉଗ୍ଗହିତଂ, ଏୱଂ ମୟା ଉପଧାରିତଂ, ଏୱଂ ମୟା ଉପଲକ୍ଖିତଂ। ଦେୱୀସୀ ତି ଭଗୱା ଚେୱ ଇସି ଚାତି – ଦେୱୀସି। ୟଥା ରାଜା ପବ୍ବଜିତା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ରାଜିସୟୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣା ପବ୍ବଜିତା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ବ୍ରାହ୍ମଣିସୟୋ, ଏୱମେୱ ଭଗୱା ଦେୱୋ ଚେୱ ଇସି ଚାତି – ଦେୱୀସି।
ଅଥ ୱା, ଭଗୱା ପବ୍ବଜିତୋତିପି ଇସି। ମହନ୍ତଂ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧଂ ଏସୀ ଗୱେସୀ ପରିୟେସୀତିପି ଇସି। ମହନ୍ତଂ ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧଂ…ପେ॰… ମହନ୍ତଂ ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧଂ… ମହନ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତିକ୍ଖନ୍ଧଂ… ମହନ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନକ୍ଖନ୍ଧଂ ଏସୀ ଗୱେସୀ ପରିୟେସୀତିପି ଇସି। ମହତୋ ତମୋକାୟସ୍ସ ପଦାଲନଂ ଏସୀ ଗୱେସୀ ପରିୟେସୀତିପି ଇସି। ମହତୋ ୱିପଲ୍ଲାସସ୍ସ ପଭେଦନଂ ଏସୀ ଗୱେସୀ ପରିୟେସୀତିପି ଇସି। ମହତୋ ତଣ୍ହାସଲ୍ଲସ୍ସ ଅବ୍ବହନଂ… ମହତୋ ଦିଟ୍ଠିସଙ୍ଘାଟସ୍ସ ୱିନିୱେଠନଂ… ମହତୋ ମାନଦ୍ଧଜସ୍ସ ପପାତନଂ… ମହତୋ ଅଭିସଙ୍ଖାରସ୍ସ ୱୂପସମଂ… ମହତୋ ଓଘସ୍ସ ନିତ୍ଥରଣଂ… ମହତୋ ଭାରସ୍ସ ନିକ୍ଖେପନଂ… ମହତୋ ସଂସାରୱଟ୍ଟସ୍ସ ଉପଚ୍ଛେଦଂ… ମହତୋ ସନ୍ତାପସ୍ସ ନିବ୍ବାପନଂ… ମହତୋ ପରିଳାହସ୍ସ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିଂ… ମହତୋ ଧମ୍ମଦ୍ଧଜସ୍ସ ଉସ୍ସାପନଂ ଏସୀ ଗୱେସୀ ପରିୟେସୀତିପି ଇସି। ମହନ୍ତେ ସତିପଟ୍ଠାନେ… ମହନ୍ତେ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ… ମହନ୍ତାନି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି… ମହନ୍ତାନି ବଲାନି… ମହନ୍ତେ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ… ମହନ୍ତଂ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ… ମହନ୍ତଂ ପରମତ୍ଥଂ ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ ଏସୀ ଗୱେସୀ ପରିୟେସୀତିପି ଇସି। ମହେସକ୍ଖେହି ୱା ସତ୍ତେହି ଏସିତୋ ଗୱେସିତୋ ପରିୟେସିତୋ – ‘‘କହଂ ବୁଦ୍ଧୋ, କହଂ ଭଗୱା, କହଂ ଦେୱଦେୱୋ, କହଂ ନରାସଭୋ’’ତିପି ଇସୀତି – ୟାୱତତିୟଞ୍ଚ ଦେୱୀସି ବ୍ୟାକରୋତୀତି ମେ ସୁତଂ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ଦ୍ୱାହଂ ସକ୍କଂ ଅପୁଚ୍ଛିସ୍ସଂ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ମୋଘରାଜା]
ନ ମେ ବ୍ୟାକାସି ଚକ୍ଖୁମା।
ୟାୱତତିୟଞ୍ଚ ଦେୱୀସି, ବ୍ୟାକରୋତୀତି ମେ ସୁତ’’ନ୍ତି॥
ଅୟଂ ଲୋକୋ ପରୋ ଲୋକୋ, ବ୍ରହ୍ମଲୋକୋ ସଦେୱକୋ।
ଦିଟ୍ଠିଂ ତେ ନାଭିଜାନାତି, ଗୋତମସ୍ସ ୟସସ୍ସିନୋ॥
ଅୟଂ ଲୋକୋ ପରୋ ଲୋକୋ ତି। ଅୟଂ ଲୋକୋ ତି ମନୁସ୍ସଲୋକୋ। ପରୋ ଲୋକୋ ତି ମନୁସ୍ସଲୋକଂ ଠପେତ୍ୱା ସବ୍ବୋ ପରୋ ଲୋକୋତି – ଅୟଂ ଲୋକୋ ପରୋ ଲୋକୋ।
ବ୍ରହ୍ମଲୋକୋ ସଦେୱକୋ ତି ସଦେୱକୋ ଲୋକୋ ସମାରକୋ ସବ୍ରହ୍ମକୋ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣୀ ପଜା ସଦେୱମନୁସ୍ସାତି – ବ୍ରହ୍ମଲୋକୋ ସଦେୱକୋ।
ଦିଟ୍ଠିଂ ତେ ନାଭିଜାନାତୀ ତି ତୁୟ୍ହଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ଖନ୍ତିଂ ରୁଚିଂ ଲଦ୍ଧିଂ ଅଜ୍ଝାସୟଂ ଅଧିପ୍ପାୟଂ ଲୋକୋ ନ ଜାନାତି – ‘‘ଅୟଂ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିକୋ ଏୱଂଖନ୍ତିକୋ ଏୱଂରୁଚିକୋ ଏୱଂଲଦ୍ଧିକୋ ଏୱଂଅଜ୍ଝାସୟୋ ଏୱଂଅଧିପ୍ପାୟୋ’’ତି ନ ଜାନାତି ନ ପସ୍ସତି ନ ଦକ୍ଖତି ନାଧିଗଚ୍ଛତି ନ ୱିନ୍ଦତି ନ ପଟିଲଭତୀତି – ଦିଟ୍ଠିଂ ତେ ନାଭିଜାନାତି।
ଗୋତମସ୍ସ ୟସସ୍ସିନୋ ତି ଭଗୱା ୟସପ୍ପତ୍ତୋତି ୟସସ୍ସୀ। ଅଥ ୱା, ଭଗୱା ସକ୍କତୋ ଗରୁକତୋ ମାନିତୋ ପୂଜିତୋ ଅପଚିତୋ ଲାଭୀ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନନ୍ତିପି ୟସସ୍ସୀତି – ଗୋତମସ୍ସ ୟସ୍ସିନୋ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ଅୟଂ ଲୋକୋ ପରୋ ଲୋକୋ, ବ୍ରହ୍ମଲୋକୋ ସଦେୱକୋ।
ଦିଟ୍ଠିଂ ତେ ନାଭିଜାନାତି, ଗୋତମସ୍ସ ୟସସ୍ସିନୋ’’ତି॥
ଏୱଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତଦସ୍ସାୱିଂ, ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମଂ।
କଥଂ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖନ୍ତଂ, ମଚ୍ଚୁରାଜା ନ ପସ୍ସତି॥
ଏୱଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତଦସ୍ସାୱି ନ୍ତି ଏୱଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତଦସ୍ସାୱିଂ ଅଗ୍ଗଦସ୍ସାୱିଂ ସେଟ୍ଠଦସ୍ସାୱିଂ ୱିସେଟ୍ଠଦସ୍ସାୱିଂ ପାମୋକ୍ଖଦସ୍ସାୱିଂ ଉତ୍ତମଦସ୍ସାୱିଂ ପରମଦସ୍ସାୱିନ୍ତି – ଏୱଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତଦସ୍ସାୱିଂ।
ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମ ନ୍ତି ପଞ୍ହେନ ଅତ୍ଥିକୋ ଆଗତୋମ୍ହି…ପେ॰… ୱହସ୍ସେତଂ ଭାରନ୍ତି, ଏୱମ୍ପି ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମଂ।
କଥଂ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖନ୍ତ ନ୍ତି କଥଂ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖନ୍ତଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖନ୍ତଂ ତୁଲୟନ୍ତଂ ତୀରୟନ୍ତଂ ୱିଭାୱୟନ୍ତଂ ୱିଭୂତଂ କରୋନ୍ତନ୍ତି – କଥଂ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖନ୍ତଂ।
ମଚ୍ଚୁରାଜା ନ ପସ୍ସତୀ ତି ମଚ୍ଚୁରାଜା ନ ପସ୍ସତି ନ ଦକ୍ଖତି ନାଧିଗଚ୍ଛତି ନ ୱିନ୍ଦତି ନ ପଟିଲଭତୀତି – ମଚ୍ଚୁରାଜା ନ ପସ୍ସତି। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ଏୱଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତଦସ୍ସାୱିଂ, ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମଂ।
କଥଂ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖନ୍ତଂ, ମଚ୍ଚୁରାଜା ନ ପସ୍ସତୀ’’ତି॥
ସୁଞ୍ଞତୋ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖସ୍ସୁ, ମୋଘରାଜ ସଦା ସତୋ।
ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିଂ ଊହଚ୍ଚ, ଏୱଂ ମଚ୍ଚୁତରୋ ସିୟା।
ଏୱଂ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖନ୍ତଂ, ମଚ୍ଚୁରାଜା ନ ପସ୍ସତି॥
ସୁଞ୍ଞତୋ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖସ୍ସୂ ତି। ଲୋକୋ ତି ନିରୟଲୋକୋ ତିରଚ୍ଛାନଲୋକୋ ପେତ୍ତିୱିସୟଲୋକୋ ମନୁସ୍ସଲୋକୋ ଦେୱଲୋକୋ ଖନ୍ଧଲୋକୋ ଧାତୁଲୋକୋ ଆୟତନଲୋକୋ ଅୟଂ ଲୋକୋ ପରୋ ଲୋକୋ ବ୍ରହ୍ମଲୋକୋ ସଦେୱକୋ [ସଦେୱକୋ ଲୋକୋ (କ॰)] । ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଲୋକୋ ଲୋକୋତି, ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଲୋକୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି? ‘‘ଲୁଜ୍ଜତୀତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ତସ୍ମା ଲୋକୋତି ୱୁଚ୍ଚତି। କିଞ୍ଚ ଲୁଜ୍ଜତି? ଚକ୍ଖୁ ଖୋ ଭିକ୍ଖୁ ଲୁଜ୍ଜତି, ରୂପା ଲୁଜ୍ଜନ୍ତି, ଚକ୍ଖୁୱିଞାଣଂ ଲୁଜ୍ଜତି, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ଲୁଜ୍ଜତି, ୟମ୍ପିଦଂ [ୟମିଦଂ (କ॰) ପସ୍ସ ସଂ॰ ନି॰ ୪.୮୨] ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଲୁଜ୍ଜତି; ସୋତଂ ଲୁଜ୍ଜତି, ଗନ୍ଧା ଲୁଜ୍ଜନ୍ତି…ପେ॰… କାୟୋ ଲୁଜ୍ଜତି , ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଲୁଜ୍ଜନ୍ତି; ମନୋ ଲୁଜ୍ଜତି, ଧମ୍ମା ଲୁଜ୍ଜନ୍ତି, ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ଲୁଜ୍ଜତି, ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ଲୁଜ୍ଜତି; ୟମ୍ପିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ଲୁଜ୍ଜତି। ଲୁଜ୍ଜତୀତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ତସ୍ମା ଲୋକୋତି ୱୁଚ୍ଚତି’’।
ସୁଞ୍ଞତୋ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖସ୍ସୂ ତି ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ସୁଞ୍ଞତୋ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖତି – ଅୱସିୟପୱତ୍ତସଲ୍ଲକ୍ଖଣୱସେନ [ଅୱସ୍ସିୟପୱତ୍ତ … (ସ୍ୟା॰)] ୱା ତୁଚ୍ଛସଙ୍ଖାରସମନୁପସ୍ସନାୱସେନ ୱା। କଥଂ ଅୱସିୟପୱତ୍ତସଲ୍ଲକ୍ଖଣୱସେନ ସୁଞ୍ଞତୋ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖତି? ରୂପେ ୱସୋ ନ ଲବ୍ଭତି, ୱେଦନାୟ ୱସୋ ନ ଲବ୍ଭତି, ସଞ୍ଞାୟ ୱସୋ ନ ଲବ୍ଭତି, ସଙ୍ଖାରେସୁ ୱସୋ ନ ଲବ୍ଭତି, ୱିଞ୍ଞାଣେ ୱସୋ ନ ଲବ୍ଭତି। ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା [ପସ୍ସ ସଂ॰ ନି॰ ୩.୫୯] – ‘‘ରୂପଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନତ୍ତା। ରୂପଞ୍ଚ ହିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ତା ଅଭୱିସ୍ସ, ନୟିଦଂ ରୂପଂ ଆବାଧାୟ ସଂୱତ୍ତେୟ୍ୟ; ଲବ୍ଭେଥ ଚ ରୂପେ – ‘ଏୱଂ ମେ ରୂପଂ ହୋତୁ, ଏୱଂ ମେ ରୂପଂ ମା ଅହୋସୀ’ତି। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୂପଂ ଅନତ୍ତା, ତସ୍ମା ରୂପଂ ଆବାଧାୟ ସଂୱତ୍ତତି ନ ଚ ଲବ୍ଭତି ରୂପେ – ‘ଏୱଂ ମେ ରୂପଂ ହୋତୁ, ଏୱଂ ମେ ରୂପଂ ମା ଅହୋସୀ’ତି।
‘‘ୱେଦନା ଅନତ୍ତା। ୱେଦନା ଚ ହିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ତା ଅଭୱିସ୍ସ, ନୟିଦଂ ୱେଦନା ଆବାଧାୟ ସଂୱତ୍ତେୟ୍ୟ; ଲବ୍ଭେଥ ଚ ୱେଦନାୟ – ‘ଏୱଂ ମେ ୱେଦନା ହୋତୁ, ଏୱଂ ମେ ୱେଦନା ମା ଅହୋସୀ’ତି। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା ଅନତ୍ତା, ତସ୍ମା ୱେଦନା ଆବାଧାୟ ସଂୱତ୍ତତି, ନ ଚ ଲବ୍ଭତି ୱେଦନାୟ – ‘ଏୱଂ ମେ ୱେଦନା ହୋତୁ, ଏୱଂ ମେ ୱେଦନା ମା ଅହୋସୀ’ତି।
‘‘ସଞ୍ଞା ଅନତ୍ତା। ସଞ୍ଞା ଚ ହିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ତା ଅଭୱିସ୍ସ, ନୟିଦଂ ସଞ୍ଞା ଆବାଧାୟ ସଂୱତ୍ତେୟ୍ୟ; ଲବ୍ଭେଥ ଚ ସଞ୍ଞାୟ – ‘ଏୱଂ ମେ ସଞ୍ଞା ହୋତୁ, ଏୱଂ ମେ ସଞ୍ଞା ମା ଅହୋସୀ’ତି। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଞ୍ଞା ଅନତ୍ତା, ତସ୍ମା ସଞ୍ଞା ଆବାଧାୟ ସଂୱତ୍ତତି, ନ ଚ ଲବ୍ଭତି ସଞ୍ଞାୟ – ‘ଏୱଂ ମେ ସଞ୍ଞା ହୋତୁ, ଏୱଂ ମେ ସଞ୍ଞା ମା ଅହୋସୀ’ତି।
‘‘ସଙ୍ଖାରା ଅନତ୍ତା। ସଙ୍ଖାରା ଚ ହିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ତା ଅଭୱିସ୍ସଂସୁ, ନୟିଦଂ ସଙ୍ଖାରା ଆବାଧାୟ ସଂୱତ୍ତେୟ୍ୟୁଂ; ଲବ୍ଭେଥ ଚ ସଙ୍ଖାରେସୁ – ‘ଏୱଂ ମେ ସଙ୍ଖାରା ହୋନ୍ତୁ, ଏୱଂ ମେ ସଙ୍ଖାରା ମା ଅହେସୁ’ନ୍ତି। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ , ସଙ୍ଖାରା ଅନତ୍ତା, ତସ୍ମା ସଙ୍ଖାରା ଆବାଧାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ନ ଚ ଲବ୍ଭତି ସଙ୍ଖାରେସୁ – ‘ଏୱଂ ମେ ସଙ୍ଖାରା ହୋନ୍ତୁ, ଏୱଂ ମେ ସଙ୍ଖାରା ମା ଅହେସୁ’ନ୍ତି।
‘‘ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନତ୍ତା। ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚ ହିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ତା ଅଭୱିସ୍ସ, ନୟିଦଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଆବାଧାୟ ସଂୱତ୍ତେୟ୍ୟ; ଲବ୍ଭେଥ ଚ ୱିଞ୍ଞାଣେ – ‘ଏୱଂ ମେ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତୁ, ଏୱଂ ମେ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ମା ଅହୋସୀ’ତି। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅନତ୍ତା, ତସ୍ମା ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଆବାଧାୟ ସଂୱତ୍ତତି, ନ ଚ ଲବ୍ଭତି ୱିଞ୍ଞାଣେ – ‘ଏୱଂ ମେ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତୁ, ଏୱଂ ମେ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ମା ଅହୋସୀ’’’ତି।
ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ନାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାୟୋ ତୁମ୍ହାକଂ, ନପି ଅଞ୍ଞେସଂ [ପରେସଂ (ସ୍ୟା॰) ପସ୍ସ ସଂ॰ ନି॰ ୨.୩୭] । ପୁରାଣମିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କମ୍ମଂ ଅଭିସଙ୍ଖତଂ ଅଭିସଞ୍ଚେତୟିତଂ ୱେଦନିୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ତତ୍ର ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦଂୟେୱ ସାଧୁକଂ ୟୋନିସୋ ମନସି କରୋତି – ‘ଇତି ଇମସ୍ମିଂ ସତି ଇଦଂ ହୋତି, ଇମସ୍ସୁପ୍ପାଦା ଇଦଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି; ଇମସ୍ମିଂ ଅସତି ଇଦଂ ନ ହୋତି, ଇମସ୍ସ ନିରୋଧା ଇଦଂ ନିରୁଜ୍ଝତି, ୟଦିଦଂ – ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା, ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟା ନାମରୂପଂ, ନାମରୂପପଚ୍ଚୟା ସଳାୟତନଂ, ସଳାୟତନପଚ୍ଚୟା ଫସ୍ସୋ, ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା, ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା, ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନଂ, ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋ, ଭୱପଚ୍ଚୟା ଜାତି, ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ସମ୍ଭୱନ୍ତି – ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି’’’।
‘‘ଅୱିଜ୍ଜାୟ ତ୍ୱେୱ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ, ସଙ୍ଖାରନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ …ପେ॰… ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି , ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀ’’ତି। ଏୱଂ ଅୱସିୟପୱତ୍ତସଲ୍ଲକ୍ଖଣୱସେନ ସୁଞ୍ଞତୋ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖତି।
କଥଂ ତୁଚ୍ଛସଙ୍ଖାରସମନୁପସ୍ସନାୱସେନ ସୁଞ୍ଞତୋ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖତି? ରୂପେ ସାରୋ ନ ଲବ୍ଭତି, ୱେଦନାୟ ସାରୋ ନ ଲବ୍ଭତି, ସଞ୍ଞାୟ ସାରୋ ନ ଲବ୍ଭତି, ସଙ୍ଖାରେସୁ ସାରୋ ନ ଲବ୍ଭତି, ୱିଞ୍ଞାଣେ ସାରୋ ନ ଲବ୍ଭତି; ରୂପଂ ଅସ୍ସାରଂ ନିସ୍ସାରଂ ସାରାପଗତଂ ନିଚ୍ଚସାରସାରେନ ୱା ସୁଖସାରସାରେନ ୱା ଅତ୍ତସାରସାରେନ ୱା ନିଚ୍ଚେନ ୱା ଧୁୱେନ ୱା ସସ୍ସତେନ ୱା ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମେନ ୱା। ୱେଦନା ଅସ୍ସାରା ନିସ୍ସାରା ସାରାପଗତା…ପେ॰… ସଞ୍ଞା ଅସ୍ସାରା ନିସ୍ସାରା ସାରାପଗତା… ସଙ୍ଖାରା ଅସ୍ସାରା ନିସ୍ସାରା ସାରାପଗତା… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅସ୍ସାରଂ ନିସ୍ସାରଂ ସାରାପଗତଂ ନିଚ୍ଚସାରସାରେନ ୱା ସୁଖସାରସାରେନ ୱା ଅତ୍ତସାରସାରେନ ୱା ନିଚ୍ଚେନ ୱା ଧୁୱେନ ୱା ସସ୍ସତେନ ୱା ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମେନ ୱା। ୟଥା ନଳୋ ଅସ୍ସାରୋ ନିସ୍ସାରୋ ସାରାପଗତୋ, ୟଥା ଚ ଏରଣ୍ଡୋ…ପେ॰… ୟଥା ଚ ଉଦୁମ୍ବରୋ ଅସ୍ସାରୋ ନିସ୍ସାରୋ ସାରାପଗତୋ, ୟଥା ଚ ସେତଗଚ୍ଛୋ [ସେତୱଚ୍ଛୋ (କ॰)] ଅସ୍ସାରୋ ନିସ୍ସାରୋ ସାରାପଗତୋ, ୟଥା ଚ ପାଲିଭଦ୍ଦକୋ [ପାଳିଭଦ୍ଦକୋ (କ॰)] ଅସ୍ସାରୋ ନିସ୍ସାରୋ ସାରାପଗତୋ, ୟଥା ଚ ଫେଣପିଣ୍ଡୋ [ଫେଣୁପିଣ୍ଡୋ (ସ୍ୟା॰)] ଅସ୍ସାରୋ ନିସ୍ସାରୋ ସାରାପଗତୋ, ୟଥା ଚ ଉଦକପୁବ୍ବୁଳଂ [ପୁବ୍ବୁଲକଂ (ସ୍ୟା॰)] ଅସ୍ସାରଂ ନିସ୍ସାରଂ ସାରାପଗତଂ, ୟଥା ଚ ମରୀଚି ଅସ୍ସାରା ନିସ୍ସାରା ସାରାପଗତା, ୟଥା କଦଲିକ୍ଖନ୍ଧୋ ଅସ୍ସାରୋ ନିସ୍ସାରୋ ସାରାପଗତୋ, ୟଥା ମାୟା ଅସ୍ସାରା ନିସ୍ସାରା ସାରାପଗତା – ଏୱମେୱ ରୂପଂ ଅସ୍ସାରଂ ନିସ୍ସାରଂ ସାରାପଗତଂ ନିଚ୍ଚସାରସାରେନ ୱା ସୁଖସାରସାରେନ ୱା ଅତ୍ତସାରସାରେନ ୱା ନିଚ୍ଚେନ ୱା ଧୁୱେନ ୱା ସସ୍ସତେନ ୱା ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମେନ ୱା। ୱେଦନା ଅସ୍ସାରା ନିସ୍ସାରା ସାରାପଗତା…ପେ॰… ସଞ୍ଞା ଅସ୍ସାରା ନିସ୍ସାରା ସାରାପଗତା… ସଙ୍ଖାରା ଅସ୍ସାରା ନିସ୍ସାରା ସାରାପଗତା… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅସ୍ସାରଂ ନିସ୍ସାରଂ ସାରାପଗତଂ ନିଚ୍ଚସାରସାରେନ ୱା ସୁଖସାରସାରେନ ୱା ଅତ୍ତସାରସାରେନ ୱା ନିଚ୍ଚେନ ୱା ଧୁୱେନ ୱା ସସ୍ସତେନ ୱା ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମେନ ୱା। ଏୱଂ ତୁଚ୍ଛସଙ୍ଖାରସମନୁପସ୍ସନାୱସେନ ସୁଞ୍ଞତୋ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖତି। ଇମେହି ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ସୁଞ୍ଞତୋ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖତି।
ଅପି ଚ, ଛହାକାରେହି ସୁଞ୍ଞତୋ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖତି। ଚକ୍ଖୁ ସୁଞ୍ଞଂ [ସ୍ୟା॰ … ପୋତ୍ଥକେ ଇମସ୍ମିଂ ଠାନେ ଅଞ୍ଞଥା ଦିସ୍ସତି] ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା ନିଚ୍ଚେନ ୱା ଧୁୱେନ ୱା ସସ୍ସତେନ ୱା ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମେନ ୱା, ସୋତଂ ସୁଞ୍ଞଂ…ପେ॰… ଘାନଂ ସୁଞ୍ଞଂ… ଜିୱ୍ହା ସୁଞ୍ଞା… କାୟୋ ସୁଞ୍ଞୋ… ମନୋ ସୁଞ୍ଞୋ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା ନିଚ୍ଚେନ ୱା ଧୁୱେନ ୱା ସସ୍ସତେନ ୱା ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମେନ ୱା। ରୂପା ସୁଞ୍ଞା…ପେ॰… ସଦ୍ଦା ସୁଞ୍ଞା… ଗନ୍ଧା ସୁଞ୍ଞା… ରସା ସୁଞ୍ଞା… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ସୁଞ୍ଞା… ଧମ୍ମା ସୁଞ୍ଞା ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା ନିଚ୍ଚେନ ୱା ଧୁୱେନ ୱା ସସ୍ସତେନ ୱା ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମେନ ୱା । ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ସୁଞ୍ଞଂ…ପେ॰… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ସୁଞ୍ଞଂ… ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ସୁଞ୍ଞୋ … ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ସୁଞ୍ଞୋ… ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା ସୁଞ୍ଞା… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଜା ୱେଦନା ସୁଞ୍ଞା… ରୂପସଞ୍ଞା ସୁଞ୍ଞା… ଧମ୍ମସଞ୍ଞା ସୁଞ୍ଞା… ରୂପସଞ୍ଚେତନା ସୁଞ୍ଞା… ଧମ୍ମସଞ୍ଚେତନା ସୁଞ୍ଞା… ରୂପତଣ୍ହା ସୁଞ୍ଞା… ରୂପୱିତକ୍କୋ ସୁଞ୍ଞୋ… ରୂପୱିଚାରୋ ସୁଞ୍ଞୋ… ଧମ୍ମୱିଚାରୋ ସୁଞ୍ଞୋ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା ନିଚ୍ଚେନ ୱା ଧୁୱେନ ୱା ସସ୍ସତେନ ୱା ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମେନ ୱା। ଏୱଂ ଛହାକାରେହି ସୁଞ୍ଞତୋ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖତି।
ଅପି ଚ, ଦସହାକାରେହି ସୁଞ୍ଞତୋ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖତି। ରୂପଂ ରିତ୍ତତୋ ତୁଚ୍ଛତୋ ସୁଞ୍ଞତୋ ଅନତ୍ତତୋ ଅସାରକତୋ ୱଧକତୋ ୱିଭୱତୋ ଅଘମୂଲତୋ ସାସୱତୋ ସଙ୍ଖତତୋ; ୱେଦନଂ…ପେ॰… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଚୁତିଂ… ଉପପତ୍ତିଂ… ପଟିସନ୍ଧିଂ… ଭୱଂ… ସଂସାରୱଟ୍ଟଂ ରିତ୍ତତୋ ତୁଚ୍ଛତୋ ସୁଞ୍ଞତୋ ଅନତ୍ତତୋ ଅସାରକତୋ ୱଧକତୋ ୱିଭୱତୋ ଅଘମୂଲତୋ ସାସୱତୋ ସଙ୍ଖତତୋ। ଏୱଂ ଦସହାକାରେହି ସୁଞ୍ଞତୋ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖତି।
ଅପି ଚ, ଦ୍ୱାଦସହାକାରେହି ସୁଞ୍ଞତୋ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖତି। ରୂପଂ ନ ସତ୍ତୋ ନ ଜୀୱୋ ନ ନରୋ ନ ମାଣୱୋ ନ ଇତ୍ଥୀ ନ ପୁରିସୋ ନ ଅତ୍ତା ନ ଅତ୍ତନିୟଂ ନାହଂ ନ ମମ ନ କୋଚି ନ କସ୍ସଚି; ୱେଦନା…ପେ॰… ସଞ୍ଞା… ସଙ୍ଖାରା… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନ ସତ୍ତୋ ନ ଜୀୱୋ ନ ନରୋ ନ ମାଣୱୋ ନ ଇତ୍ଥୀ ନ ପୁରିସୋ ନ ଅତ୍ତା ନ ଅତ୍ତନିୟଂ ନାହଂ ନ ମମ ନ କୋଚି ନ କସ୍ସଚି। ଏୱଂ ଦ୍ୱାଦସହାକାରେହି ସୁଞ୍ଞତୋ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖତି।
ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ? ରୂପଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ; ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ୱେଦନା, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ; ତଂ ପଜହଥ। ସା ୱୋ ପହୀନା ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ସଞ୍ଞା, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ; ତଂ ପଜହଥ। ସା ୱୋ ପହୀନା ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ସଙ୍ଖାରା, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ; ତେ ପଜହଥ। ତେ ୱୋ ପହୀନା ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି। ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ; ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ସେୟ୍ୟଥାପି [ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ (ସ୍ୟା॰ କ॰) ପସ୍ସ ସଂ॰ ନି॰ ୩.୩୩] , ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଂ ଇମସ୍ମିଂ ଜେତୱନେ ତିଣକଟ୍ଠସାଖାପଲାସଂ ତଂ ଜନୋ ହରେୟ୍ୟ ୱା ଡହେୟ୍ୟ ୱା ୟଥାପଚ୍ଚୟଂ ୱା କରେୟ୍ୟ। ଅପି ନୁ ତୁମ୍ହାକଂ ଏୱମସ୍ସ – ‘ଅମ୍ହେ ଜନୋ ହରତି ୱା ଡହତି ୱା ୟଥାପଚ୍ଚୟଂ ୱା କରୋତୀ’ତି? ‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’। ‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’? ‘ନ ହି ନୋ ଏତଂ, ଭନ୍ତେ, ଅତ୍ତା ୱା ଅତ୍ତନିୟଂ ୱା’ତି। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଂ ନ ତୁମ୍ହାକଂ ତଂ ପଜହଥ; ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ? ରୂପଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ; ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ୱେଦନା…ପେ॰… ସଞ୍ଞା… ସଙ୍ଖାରା… ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ; ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି। ଏୱମ୍ପି ସୁଞ୍ଞତୋ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖତି।
ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘‘ସୁଞ୍ଞୋ [ସୁଞ୍ଞତୋ (କ॰) ପସ୍ସ ସଂ॰ ନି॰ ୪.୮୫] ଲୋକୋ, ସୁଞ୍ଞୋ ଲୋକୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସୁଞ୍ଞୋ ଲୋକୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି? ‘‘ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ସୁଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା, ତସ୍ମା ସୁଞ୍ଞୋ ଲୋକୋତି ୱୁଚ୍ଚତି। କିଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ସୁଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା? ଚକ୍ଖୁ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ସୁଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା। ରୂପା ସୁଞ୍ଞା…ପେ॰… ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ସୁଞ୍ଞଂ… ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ସୁଞ୍ଞୋ… ୟମ୍ପିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ସୁଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା। ସୋତଂ ସୁଞ୍ଞଂ… ସଦ୍ଦା ସୁଞ୍ଞା… ଘାନଂ ସୁଞ୍ଞଂ… ଗନ୍ଧା ସୁଞ୍ଞା… ଜିୱ୍ହା ସୁଞ୍ଞା… ରସା ସୁଞ୍ଞା… କାୟୋ ସୁଞ୍ଞୋ … ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ସୁଞ୍ଞା… ମନୋ ସୁଞ୍ଞୋ… ଧମ୍ମା ସୁଞ୍ଞା… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ସୁଞ୍ଞଂ… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ସୁଞ୍ଞୋ… ୟମ୍ପିଦଂ ସୁଞ୍ଞଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ସୁଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ସୁଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା, ତସ୍ମା ସୁଞ୍ଞୋ ଲୋକୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି। ଏୱମ୍ପି ସୁଞ୍ଞତୋ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖତି।
‘‘ସୁଦ୍ଧଂ ଧମ୍ମସମୁପ୍ପାଦଂ, ସୁଦ୍ଧସଙ୍ଖାରସନ୍ତତିଂ।
ପସ୍ସନ୍ତସ୍ସ ୟଥାଭୂତଂ, ନ ଭୟଂ ହୋତି ଗାମଣି॥
‘‘ତିଣକଟ୍ଠସମଂ ଲୋକଂ, ୟଦା ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତି।
ନାଞ୍ଞଂ [ନ ଅଞ୍ଞଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କ॰)] ପତ୍ଥୟତେ କିଞ୍ଚି, ଅଞ୍ଞତ୍ରପ୍ପଟିସନ୍ଧିୟା’’ତି॥
ଏୱମ୍ପି ସୁଞ୍ଞତୋ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖତି।
ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା [ପସ୍ସ ସଂ॰ ନି॰ ୪.୨୪୬] – ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ରୂପଂ ସମନ୍ନେସତି ୟାୱତା ରୂପସ୍ସ ଗତି, ୱେଦନଂ ସମନ୍ନେସତି ୟାୱତା ୱେଦନାୟ ଗତି, ସଞ୍ଞଂ ସମନ୍ନେସତି ୟାୱତା ସଞ୍ଞାୟ ଗତି, ସଙ୍ଖାରେ ସମନ୍ନେସତି ୟାୱତା ସଙ୍ଖାରାନଂ ଗତି, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସମନ୍ନେସତି ୟାୱତା ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଗତି । ତସ୍ସ ରୂପଂ [ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ରୂପଂ (ସ୍ୟା॰)] ସମନ୍ନେସତୋ ୟାୱତା ରୂପସ୍ସ ଗତି, ୱେଦନଂ…ପେ॰… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସମନ୍ନେସତୋ ୟାୱତା ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଗତି, ୟମ୍ପିସ୍ସ ତଂ ହୋତି ଅହନ୍ତି ୱା ମମନ୍ତି ୱା ଅସ୍ମୀତି ୱା, ତମ୍ପି ତସ୍ସ ନ ହୋତୀ’’ତି। ଏୱମ୍ପି ସୁଞ୍ଞତୋ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖତି।
ସୁଞ୍ଞତୋ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖସ୍ସୂ ତି ସୁଞ୍ଞତୋ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖସ୍ସୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖସ୍ସୁ ଦକ୍ଖସ୍ସୁ ତୁଲେହି ତୀରେହି ୱିଭାୱେହି ୱିଭୂତଂ କରୋହୀତି – ସୁଞ୍ଞତୋ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖସ୍ସୁ।
ମୋଘରାଜ ସଦା ସତୋ ତି। ମୋଘରାଜା ତି ଭଗୱା ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ନାମେନ ଆଲପତି। ସଦା ତି ସବ୍ବକାଲଂ…ପେ॰… ପଚ୍ଛିମେ ୱୟୋଖନ୍ଧେ। ସତୋ ତି ଚତୂହି କାରଣେହି ସତୋ – କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତୋ…ପେ॰… ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସତୋତି – ମୋଘରାଜ ସଦା ସତୋ।
ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିଂ ଊହଚ୍ଚା ତି ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି ୱୁଚ୍ଚତି ୱୀସତିୱତ୍ଥୁକା ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି। ଇଧ ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ଅରିୟାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ଅରିୟଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ଅରିୟଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ ସପ୍ପୁରିସାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି ରୂପୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ ଅତ୍ତନି ୱା ରୂପଂ ରୂପସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ, ୱେଦନଂ…ପେ॰… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି ୱିଞ୍ଞାଣୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ ଅତ୍ତନି ୱା ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ। ୟା ଏୱରୂପା ଦିଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଦିଟ୍ଠିଗହନଂ ଦିଟ୍ଠିକନ୍ତାରୋ ଦିଟ୍ଠିୱିସୂକାୟିକଂ ଦିଟ୍ଠିୱିପ୍ଫନ୍ଦିତଂ ଦିଟ୍ଠିସଂୟୋଜନଂ ଗାହୋ ପଟିଗ୍ଗାହୋ ଅଭିନିୱେସୋ ପରାମାସୋ କୁମ୍ମଗ୍ଗୋ ମିଚ୍ଛାପଥୋ ମିଚ୍ଛତ୍ତଂ ତିତ୍ଥାୟତନଂ ୱିପରିୟେସଗ୍ଗାହୋ ୱିପରୀତଗ୍ଗାହୋ ୱିପଲ୍ଲାସଗ୍ଗାହୋ ମିଚ୍ଛାଗାହୋ ଅୟାଥାୱକସ୍ମିଂ ୟାଥାୱକନ୍ତି ଗାହୋ ୟାୱତା ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି, ଅୟଂ ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି। ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିଂ ଊହଚ୍ଚା ତି ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିଂ ଊହଚ୍ଚ ସମୂହଚ୍ଚ [ଉହଚ୍ଚ ସମୁହଚ୍ଚ (କ॰) ସଦ୍ଦନୀତିୟା ପନ ସମେତି] ଉଦ୍ଧରିତ୍ୱା ସମୁଦ୍ଧରିତ୍ୱା ଉପ୍ପାଟୟିତ୍ୱା ସମୁପ୍ପାଟୟିତ୍ୱା ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତୀକରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମେତ୍ୱାତି – ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିଂ ଊହଚ୍ଚ।
ଏୱଂ ମଚ୍ଚୁତରୋ ସିୟା ତି ଏୱଂ ମଚ୍ଚୁପି ତରେୟ୍ୟାସି, ଜରାପି ତରେୟ୍ୟାସି, ମରଣମ୍ପି ତରେୟ୍ୟାସି ଉତ୍ତରେୟ୍ୟାସି ପତରେୟ୍ୟାସି ସମତିକ୍କମେୟ୍ୟାସି ୱୀତିୱତ୍ତେୟ୍ୟାସୀତି – ଏୱଂ ମଚ୍ଚୁତରୋ ସିୟା।
ଏୱଂ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖନ୍ତ ନ୍ତି ଏୱଂ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖନ୍ତଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖନ୍ତଂ ତୁଲୟନ୍ତଂ ତୀରୟନ୍ତଂ ୱିଭାୱୟନ୍ତଂ ୱିଭୂତଂ କରୋନ୍ତନ୍ତି – ଏୱଂ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖନ୍ତଂ।
ମଚ୍ଚୁରାଜା ନ ପସ୍ସତୀ ତି ମଚ୍ଚୁପି ମଚ୍ଚୁରାଜା, ମାରୋପି ମଚ୍ଚୁରାଜା, ମରଣମ୍ପି ମଚ୍ଚୁରାଜା। ନ ପସ୍ସତୀ ତି ମଚ୍ଚୁରାଜା ନ ପସ୍ସତୀ ନ ଦକ୍ଖତି ନାଧିଗଚ୍ଛତି ନ ୱିନ୍ଦତି ନ ପଟିଲଭତି। ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆରଞ୍ଞିକୋ ମିଗୋ ଅରଞ୍ଞେ ପୱନେ ଚରମାନୋ ୱିସ୍ସତ୍ଥୋ ଗଚ୍ଛତି ୱିସ୍ସତ୍ଥୋ [ୱିସ୍ସଟ୍ଠୋ (କ॰)] ତିଟ୍ଠତି ୱିସ୍ସତ୍ଥୋ ନିସୀଦତି ୱିସ୍ସତ୍ଥୋ ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅନାପାଥଗତୋ [ଅନାପାତଗତୋ (କ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ଲୁଦ୍ଦସ୍ସ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଭିକ୍ଖୁ ଅନ୍ଧମକାସି [ଅନ୍ତମକାସି (କ॰) ପସ୍ସ ମ॰ ନି॰ ୧.୨୭୧] ମାରଂ, ଅପଦଂ ୱଧିତ୍ୱା ମାରଚକ୍ଖୁଂ ଅଦସ୍ସନଂ ଗତୋ ପାପିମତୋ’।
‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ…ପେ॰… ତତିୟଂ ଝାନଂ… ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଭିକ୍ଖୁ ଅନ୍ଧମକାସି ମାରଂ, ଅପଦଂ ୱଧିତ୍ୱା ମାରଚକ୍ଖୁଂ ଅଦସ୍ସନଂ ଗତୋ ପାପିମତୋ’।
‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ରୂପସଞ୍ଞାନଂ ସମତିକ୍କମା, ପଟିଘସଞ୍ଞାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା, ନାନତ୍ତସଞ୍ଞାନଂ ଅମନସିକାରା, ଅନନ୍ତୋ ଆକାସୋତି ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଭିକ୍ଖୁ ଅନ୍ଧମକାସି ମାରଂ, ଅପଦଂ ୱଧିତ୍ୱା ମାରଚକ୍ଖୁଂ ଅଦସ୍ସନଂ ଗତୋ ପାପିମତୋ’।
‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ଅନନ୍ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣନ୍ତି ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି…ପେ॰…।
‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବସୋ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି…ପେ॰…।
‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବସୋ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି…ପେ॰…।
‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବସୋ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି; ପଞ୍ଞାୟ ଚସ୍ସ ଦିସ୍ୱା ଆସୱା ପରିକ୍ଖୀଣା ହୋନ୍ତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଭିକ୍ଖୁ ଅନ୍ଧମକାସି ମାରଂ, ଅପଦଂ ୱଧିତ୍ୱା ମାରଚକ୍ଖୁଂ ଅଦସ୍ସନଂ ଗତୋ ପାପିମତୋ, ତିଣ୍ଣୋ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକ’ନ୍ତି। ସୋ ୱିସ୍ସତ୍ଥୋ ଗଚ୍ଛତି ୱିସ୍ସତ୍ଥୋ ତିଟ୍ଠତି ୱିସ୍ସତ୍ଥୋ ନିସୀଦତି ୱିସ୍ସତ୍ଥୋ ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅନାପାଥଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ପାପିମତୋ’’ତି – ମଚ୍ଚୁରାଜା ନ ପସ୍ସତି। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ସୁଞ୍ଞତୋ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖସ୍ସୁ, ମୋଘରାଜ ସଦା ସତୋ।
ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିଂ ଊହଚ୍ଚ, ଏୱଂ ମଚ୍ଚୁତରୋ ସିୟା।
ଏୱଂ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖନ୍ତଂ, ମଚ୍ଚୁରାଜା ନ ପସ୍ସତୀ’’ତି॥
ସହ ଗାଥାପରିୟୋସାନା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ମେ, ଭନ୍ତେ ଭଗୱା, ସାୱକୋହମସ୍ମୀତି।
ମୋଘରାଜମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସୋ ପନ୍ନରସମୋ।
୧୬. ପିଙ୍ଗିୟମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସୋ
ଜିଣ୍ଣୋହମସ୍ମି ଅବଲୋ ୱୀତୱଣ୍ଣୋ [ୱିୱଣ୍ଣୋ (ସ୍ୟା॰)] , [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ପିଙ୍ଗିୟୋ]
ନେତ୍ତା ନ ସୁଦ୍ଧା ସୱନଂ ନ ଫାସୁ।
ମାହଂ ନସ୍ସଂ ମୋମୁହୋ ଅନ୍ତରାୱ [ଅନ୍ତରାୟ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ଆଚିକ୍ଖ ଧମ୍ମଂ ୟମହଂ ୱିଜଞ୍ଞଂ।
ଜାତିଜରାୟ ଇଧ ୱିପ୍ପହାନଂ॥
ଜିଣ୍ଣୋହମସ୍ମି ଅବଲୋ ୱୀତୱଣ୍ଣୋ ତି। ଜିଣ୍ଣୋହମସ୍ମୀ ତି ଜିଣ୍ଣୋ ୱୁଡ୍ଢୋ ମହଲ୍ଲକୋ ଅଦ୍ଧଗତୋ ୱୟୋଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ ୱୀସୱସ୍ସସତିକୋ ଜାତିୟା। ଅବଲୋ ତି ଦୁବ୍ବଲୋ ଅପ୍ପବଲୋ ଅପ୍ପଥାମୋ। ୱୀତୱଣ୍ଣୋ ତି ୱୀତୱଣ୍ଣୋ ୱିଗତୱଣ୍ଣୋ ୱିଗଚ୍ଛିତୱଣ୍ଣୋ। ୟା ସା ପୁରିମା ସୁଭା ୱଣ୍ଣନିଭା ସା ଅନ୍ତରହିତା, ଆଦୀନୱୋ ପାତୁଭୂତୋତି – ଜିଣ୍ଣୋହମସ୍ମି ଅବଲୋ ୱୀତୱଣ୍ଣୋ।
ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ପିଙ୍ଗିୟୋ ତି। ଇଚ୍ଚା ତି ପଦସନ୍ଧି…ପେ॰…। ଆୟସ୍ମା ତି ପିୟୱଚନଂ…ପେ॰…। ପିଙ୍ଗିୟୋ ତି ତସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ନାମଂ…ପେ॰… ଅଭିଲାପୋତି – ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ପିଙ୍ଗିୟୋ।
ନେତ୍ତା ନ ସୁଦ୍ଧା ସୱନଂ ନ ଫାସୂ ତି ନେତ୍ତା ଅସୁଦ୍ଧା ଅୱିସୁଦ୍ଧା ଅପରିସୁଦ୍ଧା ଅୱୋଦାତା। ନୋ ତଥା ଚକ୍ଖୁନା ରୂପେ ପସ୍ସାମୀତି – ନେତ୍ତା ନ ସୁଦ୍ଧା। ସୱନଂ ନ ଫାସୂ ତି ସୋତଂ ଅସୁଦ୍ଧଂ ଅୱିସୁଦ୍ଧଂ ଅପରିସୁଦ୍ଧଂ ଅୱୋଦାତଂ। ନୋ ତଥା ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁଣୋମୀତି – ନେତ୍ତା ନ ସୁଦ୍ଧା ସୱନଂ ନ ଫାସୁ।
ମାହଂ ନସ୍ସଂ ମୋମୁହୋ ଅନ୍ତରାୱା ତି। ମାହଂ ନସ୍ସ ନ୍ତି ମାହଂ ନସ୍ସ ମାହଂ ୱିନସ୍ସଂ ମାହଂ ପନସ୍ସଂ। ମୋମୁହୋ ତି ମୋହମୁହୋ ଅୱିଜ୍ଜାଗତୋ ଅଞ୍ଞାଣୀ ଅୱିଭାୱୀ ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ। ଅନ୍ତରାୱା ତି ତୁୟ୍ହଂ ଧମ୍ମଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ପଟିପଦଂ ମଗ୍ଗଂ ଅନଞ୍ଞାୟ ଅନଧିଗନ୍ତ୍ୱା ଅୱିଦିତ୍ୱା ଅପ୍ପଟିଲଭିତ୍ୱା ଅଫସ୍ସୟିତ୍ୱା ଅସଚ୍ଛିକରିତ୍ୱା ଅନ୍ତରାୟେୱ କାଲଙ୍କରେୟ୍ୟନ୍ତି – ମାହଂ ନସ୍ସଂ ମୋମୁହୋ ଅନ୍ତରାୱ।
ଆଚିକ୍ଖ ଧମ୍ମଂ ୟମହଂ ୱିଜଞ୍ଞ ନ୍ତି। ଧମ୍ମ ନ୍ତି ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଂ ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣଂ ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ, ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ, ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦେ, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି, ପଞ୍ଚ ବଲାନି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ, ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ, ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ ନିବ୍ବାନଗାମିନିଞ୍ଚ ପଟିପଦଂ ଆଚିକ୍ଖାହି ଦେସେହି ପଞ୍ଞପେହି ପଟ୍ଠପେହି ୱିୱରାହି ୱିଭଜାହି ଉତ୍ତାନୀକରୋହି ପକାସେହୀତି – ଆଚିକ୍ଖ ଧମ୍ମଂ। ୟମହଂ ୱିଜଞ୍ଞ ନ୍ତି ୟମହଂ ଜାନେୟ୍ୟଂ ଆଜାନେୟ୍ୟଂ ୱିଜାନେୟ୍ୟଂ ପଟିୱିଜାନେୟ୍ୟଂ ପଟିୱିଜ୍ଝେୟ୍ୟଂ ଅଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟଂ ଫସ୍ସେୟ୍ୟଂ ସଚ୍ଛିକରେୟ୍ୟନ୍ତି – ଆଚିକ୍ଖ ଧମ୍ମଂ ୟମହଂ ୱିଜଞ୍ଞଂ।
ଜାତିଜରାୟ ଇଧ ୱିପ୍ପହାନ ନ୍ତି ଇଧେୱ ଜାତିଜରାମରଣସ୍ସ ପହାନଂ ୱୂପସମଂ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିଂ ଅମତଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି – ଜାତିଜରାୟ ଇଧ ୱିପ୍ପହାନଂ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ଜିଣ୍ଣୋହମସ୍ମି ଅବଲୋ ୱୀତୱଣ୍ଣୋ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ପିଙ୍ଗିୟୋ]
ନେତ୍ତା ନ ସୁଦ୍ଧା ସୱନଂ ନ ଫାସୁ।
ମାହଂ ନସ୍ସଂ ମୋମୁହୋ ଅନ୍ତରାୱ, ଆଚିକ୍ଖ ଧମ୍ମଂ ୟମହଂ ୱିଜଞ୍ଞଂ।
ଜାତିଜରାୟ ଇଧ ୱିପ୍ପହାନ’’ନ୍ତି॥
ଦିସ୍ୱାନ ରୂପେସୁ ୱିହଞ୍ଞମାନେ, [ପିଙ୍ଗିୟାତି ଭଗୱା]
ରୁପ୍ପନ୍ତି ରୂପେସୁ ଜନା ପମତ୍ତା।
ତସ୍ମା ତୁୱଂ ପିଙ୍ଗିୟ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ, ଜହସ୍ସୁ ରୂପଂ ଅପୁନବ୍ଭୱାୟ॥
ଦିସ୍ୱାନ ରୂପେସୁ ୱିହଞ୍ଞମାନେ ତି। ରୂପ ନ୍ତି ଚତ୍ତାରୋ ଚ ମହାଭୂତା ଚତୁନ୍ନଞ୍ଚ ମହାଭୂତାନଂ ଉପାଦାୟ ରୂପଂ। ସତ୍ତା ରୂପହେତୁ ରୂପପ୍ପଚ୍ଚୟା ରୂପକାରଣା ହଞ୍ଞନ୍ତି ୱିହଞ୍ଞନ୍ତି ଉପହଞ୍ଞନ୍ତି ଉପଘାତିୟନ୍ତି [ଉପଘାତୟନ୍ତି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] । ରୂପେ ସତି ୱିୱିଧକମ୍ମକାରଣା [ୱିୱିଧକମ୍ମକରଣାନି (କ॰)] କାରେନ୍ତି। କସାହିପି ତାଳେନ୍ତି, ୱେତ୍ତେହିପି ତାଳେନ୍ତି, ଅଡ୍ଢଦଣ୍ଡକେହିପି ତାଳେନ୍ତି, ହତ୍ଥମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି, ପାଦମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି, ହତ୍ଥପାଦମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି, କଣ୍ଣମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି, ନାସମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି, କଣ୍ଣନାସମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି, ବିଲଙ୍ଗଥାଲିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ସଙ୍ଖମୁଣ୍ଡିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ରାହୁମୁଖମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ଜୋତିମାଲିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ହତ୍ଥପଜ୍ଜୋତିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ଏରକୱତ୍ତିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ଚୀରକୱାସିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ଏଣେୟ୍ୟକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ବଳିସମଂସିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, କହାପଣିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ଖାରାପତଚ୍ଛିକମ୍ପି [ଖାରାପଟିଚ୍ଛିକମ୍ପି (କ॰)] କରୋନ୍ତି, ପଲିଘପରିୱତ୍ତିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ପଲାଲପୀଠକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ତତ୍ତେନପି ତେଲେନ ଓସିଞ୍ଚନ୍ତି, ସୁନଖେହିପି ଖାଦାପେନ୍ତି, ଜୀୱନ୍ତମ୍ପି ସୂଲେ ଉତ୍ତାସେନ୍ତି, ଅସିନାପି ସୀସଂ ଛିନ୍ଦନ୍ତି। ଏୱଂ ସତ୍ତା ରୂପହେତୁ ରୂପପ୍ପଚ୍ଚୟା ରୂପକାରଣା ହଞ୍ଞନ୍ତି ୱିହଞ୍ଞନ୍ତି ଉପହଞ୍ଞନ୍ତି ଉପଘାତିୟନ୍ତି। ଏୱଂ ହଞ୍ଞମାନେ ୱିହଞ୍ଞମାନେ ଉପହଞ୍ଞମାନେ ଉପଘାତିୟମାନେ ଦିସ୍ୱା ପସ୍ସିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱାତି – ଦିସ୍ୱାନ ରୂପେସୁ ୱିହଞ୍ଞମାନେ।
ପିଙ୍ଗିୟାତି ଭଗୱା ତି। ପିଙ୍ଗିୟା ତି ଭଗୱା ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ନାମେନ ଆଲପତି। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନମେତଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – ପିଙ୍ଗିୟାତି ଭଗୱା।
ରୁପ୍ପନ୍ତି ରୂପେସୁ ଜନା ପମତ୍ତା ତି। ରୁପ୍ପନ୍ତୀ ତି ରୁପ୍ପନ୍ତି କୁପ୍ପନ୍ତି ପୀଳୟନ୍ତି [ପୀଳିୟନ୍ତି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଘଟ୍ଟୟନ୍ତି, ବ୍ୟାଧିତା ଦୋମନସ୍ସିତା ହୋନ୍ତି। ଚକ୍ଖୁରୋଗେନ ରୁପ୍ପନ୍ତି କୁପ୍ପନ୍ତି ପୀଳୟନ୍ତି ଘଟ୍ଟୟନ୍ତି, ବ୍ୟାଧିତା ଦୋମନସ୍ସିତା ହୋନ୍ତି। ସୋତରୋଗେନ…ପେ॰… କାୟରୋଗେନ…ପେ॰… ଡଂସମକସୱାତାତପସରୀସପସମ୍ଫସ୍ସେହି ରୁପ୍ପନ୍ତି କୁପ୍ପନ୍ତି ପୀଳୟନ୍ତି ଘଟ୍ଟୟନ୍ତି, ବ୍ୟାଧିତା ଦୋମନସ୍ସିତା ହୋନ୍ତୀତି – ରୁପ୍ପନ୍ତି ରୂପେସୁ।
ଅଥ ୱା, ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ ହୀୟମାନେ ହାୟମାନେ ପରିହାୟମାନେ ୱେମାନେ [ୱିହାୟମାନେ (କ॰)] ୱିଗଚ୍ଛମାନେ ଅନ୍ତରଧାୟମାନେ ରୁପ୍ପନ୍ତି…ପେ॰… ଦୋମନସ୍ସିତା ହୋନ୍ତି। ସୋତସ୍ମିଂ…ପେ॰… ଘାନସ୍ମିଂ… ଜିୱ୍ହାୟ… କାୟସ୍ମିଂ… ରୂପସ୍ମିଂ… ସଦ୍ଦସ୍ମିଂ… ଗନ୍ଧସ୍ମିଂ… ରସସ୍ମିଂ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବସ୍ମିଂ… କୁଲସ୍ମିଂ… ଗଣସ୍ମିଂ… ଆୱାସସ୍ମିଂ… ଲାଭସ୍ମିଂ… ୟସସ୍ମିଂ… ପସଂସାୟ… ସୁଖସ୍ମିଂ… ଚୀୱରସ୍ମିଂ… ପିଣ୍ଡପାତସ୍ମିଂ… ସେନାସନସ୍ମିଂ… ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରସ୍ମିଂ ହୀୟମାନେ ହାୟମାନେ ପରିହାୟମାନେ ୱେମାନେ ୱିଗଚ୍ଛମାନେ ଅନ୍ତରଧାୟମାନେ ରୁପ୍ପନ୍ତି କୁପ୍ପନ୍ତି ପୀଳୟନ୍ତି ଘଟ୍ଟୟନ୍ତି, ବ୍ୟାଧିତା ଦୋମନସ୍ସିତା ହୋନ୍ତୀତି – ଏୱମ୍ପି ରୁପ୍ପନ୍ତି ରୂପେସୁ।
ଜନା ତି ଖତ୍ତିୟା ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣା ଚ ୱେସ୍ସା ଚ ସୁଦ୍ଦା ଚ ଗହଟ୍ଠା ଚ ପବ୍ବଜିତା ଚ ଦେୱା ଚ ମନୁସ୍ସା ଚ। ପମତ୍ତା ତି ପମାଦୋ ୱତ୍ତବ୍ବୋ କାୟଦୁଚ୍ଚରିତେନ ୱା ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତେନ ୱା ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତେନ ୱା ପଞ୍ଚସୁ କାମଗୁଣେସୁ ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱୋସଗ୍ଗୋ ୱୋସଗ୍ଗାନୁପ୍ପଦାନଂ କୁସଲାନଂ ୱା ଧମ୍ମାନଂ ଭାୱନାୟ ଅସକ୍କଚ୍ଚକିରିୟତା ଅସାତଚ୍ଚକିରିୟତା ଅନଟ୍ଠିତକିରିୟତା ଓଲୀନୱୁତ୍ତିତା ନିକ୍ଖିତ୍ତଚ୍ଛନ୍ଦତା ନିକ୍ଖିତ୍ତଧୁରତା ଅନାସେୱନା ଅଭାୱନା ଅବହୁଲୀକମ୍ମଂ [ଅବହୁଲିକମ୍ମଂ (କ॰)] ଅନଧିଟ୍ଠାନଂ ଅନନୁୟୋଗୋ ପମାଦୋ। ୟୋ ଏୱରୂପୋ ପମାଦୋ ପମଜ୍ଜନା ପମଜ୍ଜିତତ୍ତଂ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପମାଦୋ। ଇମିନା ପମାଦେନ ସମନ୍ନାଗତା ଜନା ପମତ୍ତାତି – ରୁପ୍ପନ୍ତି ରୂପେସୁ ଜନା ପମତ୍ତା।
ତସ୍ମା ତୁୱଂ ପିଙ୍ଗିୟ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ତି। ତସ୍ମା ତି ତସ୍ମା ତଂକାରଣା ତଂହେତୁ ତପ୍ପଚ୍ଚୟା ତଂନିଦାନା ଏୱଂ ଆଦୀନୱଂ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ରୂପେସୂତି – ତସ୍ମା ତୁୱଂ ପିଙ୍ଗିୟ। ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ତି ସକ୍କଚ୍ଚକାରୀ ସାତଚ୍ଚକାରୀ…ପେ॰… ଅପ୍ପମାଦୋ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୂତି – ତସ୍ମା ତୁୱଂ ପିଙ୍ଗିୟ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ।
ଜହସ୍ସୁ ରୂପଂ ଅପୁନବ୍ଭୱାୟା ତି। ରୂପ ନ୍ତି ଚତ୍ତାରୋ ଚ ମହାଭୂତା ଚତୁନ୍ନଞ୍ଚ ମହାଭୂତାନଂ ଉପାଦାୟ ରୂପଂ। ଜହସ୍ସୁ ରୂପ ନ୍ତି ଜହସ୍ସୁ ରୂପଂ, ପଜହସ୍ସୁ ରୂପଂ, ୱିନୋଦେହି ରୂପଂ, ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋହି ରୂପଂ, ଅନଭାୱଂ ଗମେହି ରୂପଂ। ଅପୁନବ୍ଭୱାୟା ତି ୟଥା ତେ ରୂପଂ ଇଧେୱ ନିରୁଜ୍ଝେୟ୍ୟ, ପୁନପଟିସନ୍ଧିକୋ ଭୱୋ ନ ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ କାମଧାତୁୟା ୱା ରୂପଧାତୁୟା ୱା ଅରୂପଧାତୁୟା ୱା, କାମଭୱେ ୱା ରୂପଭୱେ ୱା ଅରୂପଭୱେ ୱା, ସଞ୍ଞାଭୱେ ୱା ଅସଞ୍ଞାଭୱେ ୱା ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାଭୱେ ୱା, ଏକୱୋକାରଭୱେ ୱା ଚତୁୱୋକାରଭୱେ ୱା ପଞ୍ଚୱୋକାରଭୱେ ୱା, ପୁନ ଗତିୟା ୱା ଉପପତ୍ତିୟା ୱା ପଟିସନ୍ଧିୟା ୱା ଭୱେ ୱା ସଂସାରେ ୱା ୱଟ୍ଟେ ୱା ନ ଜନେୟ୍ୟ ନ ସଞ୍ଜନେୟ୍ୟ ନ ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ ନାଭିନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ, ଇଧେୱ ନିରୁଜ୍ଝେୟ୍ୟ ୱୂପସମେୟ୍ୟ ଅତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭେୟ୍ୟାତି – ଜହସ୍ସୁ ରୂପଂ ଅପୁନବ୍ଭୱାୟ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଦିସ୍ୱାନ ରୂପେସୁ ୱିହଞ୍ଞମାନେ, [ପିଙ୍ଗିୟାତି ଭଗୱା]
ରୁପ୍ପନ୍ତି ରୂପେସୁ ଜନା ପମତ୍ତା।
ତସ୍ମା ତୁୱଂ ପିଙ୍ଗିୟ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ, ଜହସ୍ସୁ ରୂପଂ ଅପୁନବ୍ଭୱାୟା’’ତି॥
ଦିସା ଚତସ୍ସୋ ୱିଦିସା ଚତସ୍ସୋ, ଉଦ୍ଧଂ ଅଧୋ ଦସ ଦିସା ଇମାୟୋ।
ନ ତୁୟ୍ହଂ ଅଦିଟ୍ଠଂ ଅସ୍ସୁତଂ ଅମୁତଂ, ଅଥୋ ଅୱିଞ୍ଞାତଂ କିଞ୍ଚି ନମତ୍ଥି ଲୋକେ।
ଆଚିକ୍ଖ ଧମ୍ମଂ ୟମହଂ ୱିଜଞ୍ଞଂ, ଜାତିଜରାୟ ଇଧ ୱିପ୍ପହାନଂ॥
ଦିସା ଚତସ୍ସୋ ୱିଦିସା ଚତସ୍ସୋ, ଉଦ୍ଧଂ ଅଧୋ ଦସ ଦିସା ଇମାୟୋ ତି ଦସ ଦିସା।
ନ ତୁୟ୍ହଂ ଅଦିଟ୍ଠଂ ଅସ୍ସୁତଂ ଅମୁତଂ, ଅଥୋ ଅୱିଞ୍ଞାତଂ କିଞ୍ଚି ନମତ୍ଥି ଲୋକେ ତି ନ ତୁୟ୍ହଂ ଅଦିଟ୍ଠଂ ଅସ୍ସୁତଂ ଅମୁତଂ ଅୱିଞ୍ଞାତଂ କିଞ୍ଚି ଅତ୍ତତ୍ଥୋ ୱା ପରତ୍ଥୋ ୱା ଉଭୟତ୍ଥୋ ୱା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ସମ୍ପରାୟିକୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ଉତ୍ତାନୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ଗମ୍ଭୀରୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ଗୂଳ୍ହୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ନେୟ୍ୟୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ନୀତୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ଅନୱଜ୍ଜୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ନିକ୍କିଲେସୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ୱୋଦାନୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ପରମତ୍ଥୋ ୱା ନତ୍ଥି ନ ସତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜତି ନୁପଲବ୍ଭତୀତି – ନ ତୁୟ୍ହଂ ଅଦିଟ୍ଠଂ ଅସ୍ସୁତଂ ଅମୁତଂ, ଅଥୋ ଅୱିଞ୍ଞାତଂ କିଞ୍ଚି ନମତ୍ଥି ଲୋକେ।
ଆଚିକ୍ଖ ଧମ୍ମଂ ୟମହଂ ୱିଜଞ୍ଞ ନ୍ତି। ଧମ୍ମ ନ୍ତି ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ…ପେ॰… ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ ନିବ୍ବାନଗାମିନିଞ୍ଚ ପଟିପଦଂ ଆଚିକ୍ଖାହି ଦେସେହି ପଞ୍ଞପେହି ପଟ୍ଠପେହି ୱିୱରାହି ୱିଭଜାହି ଉତ୍ତାନୀକରୋହି ପକାସେହି। ୟମହଂ ୱିଜଞ୍ଞ ନ୍ତି ୟମହଂ ଜାନେୟ୍ୟଂ ଆଜାନେୟ୍ୟଂ ୱିଜାନେୟ୍ୟଂ ପଟିୱିଜାନେୟ୍ୟଂ ପଟିୱିଜ୍ଝେୟ୍ୟଂ ଅଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟଂ ଫସ୍ସେୟ୍ୟଂ ସଚ୍ଛିକରେୟ୍ୟନ୍ତି – ଆଚିକ୍ଖ ଧମ୍ମଂ ୟମହଂ ୱିଜଞ୍ଞଂ।
ଜାତିଜରାୟ ଇଧ ୱିପ୍ପହାନ ନ୍ତି ଇଧେୱ ଜାତିଜରାମରଣସ୍ସ ପହାନଂ ୱୂପସମଂ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିଂ ଅମତଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି – ଜାତିଜରାୟ ଇଧ ୱିପ୍ପହାନଂ। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ଦିସା ଚତସ୍ସୋ ୱିଦିସା ଚତସ୍ସୋ, ଉଦ୍ଧଂ ଅଧୋ ଦସ ଦିସା ଇମାୟୋ।
ନ ତୁୟ୍ହଂ ଅଦିଟ୍ଠଂ ଅସ୍ସୁତଂ ଅମୁତଂ, ଅଥୋ ଅୱିଞ୍ଞାତଂ କିଞ୍ଚି ନମତ୍ଥି ଲୋକେ।
ଆଚିକ୍ଖ ଧମ୍ମଂ ୟମହଂ ୱିଜଞ୍ଞଂ, ଜାତିଜରାୟ ଇଧ ୱିପ୍ପହାନ’’ନ୍ତି॥
ତଣ୍ହାଧିପନ୍ନେ ମନୁଜେ ପେକ୍ଖମାନୋ, [ପିଙ୍ଗିୟାତି ଭଗୱା]
ସନ୍ତାପଜାତେ ଜରସା ପରେତେ।
ତସ୍ମା ତୁୱଂ ପିଙ୍ଗିୟ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ, ଜହସ୍ସୁ ତଣ୍ହଂ ଅପୁନବ୍ଭୱାୟ॥
ତଣ୍ହାଧିପନ୍ନେ ମନୁଜେ ପେକ୍ଖମାନୋ ତି। ତଣ୍ହା ତି ରୂପତଣ୍ହା…ପେ॰… ଧମ୍ମତଣ୍ହା। ତଣ୍ହାଧିପନ୍ନେ ତି ତଣ୍ହାଧିପନ୍ନେ [ତଣ୍ହାୟ ଅଧିପନ୍ନେ (କ॰)] ତଣ୍ହାନୁଗେ ତଣ୍ହାନୁଗତେ ତଣ୍ହାନୁସଟେ ତଣ୍ହାୟ ପନ୍ନେ ପଟିପନ୍ନେ ଅଭିଭୂତେ ପରିୟାଦିନ୍ନଚିତ୍ତେ। ମନୁଜେ ତି ସତ୍ତାଧିୱଚନଂ। ପେକ୍ଖମାନୋ ତି ପେକ୍ଖମାନୋ ଦକ୍ଖମାନୋ ଓଲୋକୟମାନୋ ନିଜ୍ଝାୟମାନୋ ଉପପରିକ୍ଖମାନୋତି – ତଣ୍ହାଧିପନ୍ନେ ମନୁଜେ ପେକ୍ଖମାନୋ। ପିଙ୍ଗିୟାତି ଭଗୱା ତି। ପିଙ୍ଗିୟା ତି ଭଗୱା ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ନାମେନ ଆଲପତି। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନମେତଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – ପିଙ୍ଗିୟାତି ଭଗୱା।
ସନ୍ତାପଜାତେ ଜରସା ପରେତେ ତି। ସନ୍ତାପଜାତେ ତି ଜାତିୟା ସନ୍ତାପଜାତେ, ଜରାୟ ସନ୍ତାପଜାତେ, ବ୍ୟାଧିନା ସନ୍ତାପଜାତେ, ମରଣେନ ସନ୍ତାପଜାତେ, ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସେହି ସନ୍ତାପଜାତେ, ନେରୟିକେନ ଦୁକ୍ଖେନ ସନ୍ତାପଜାତେ…ପେ॰… ଦିଟ୍ଠିବ୍ୟସନେନ ଦୁକ୍ଖେନ ସନ୍ତାପଜାତେ ଈତିଜାତେ ଉପଦ୍ଦୱଜାତେ ଉପସଗ୍ଗଜାତେତି – ସନ୍ତାପଜାତେ। ଜରସା ପରେତେ ତି ଜରାୟ ଫୁଟ୍ଠେ ପରେତେ ସମୋହିତେ ସମନ୍ନାଗତେ। ଜାତିୟା ଅନୁଗତେ ଜରାୟ ଅନୁସଟେ ବ୍ୟାଧିନା ଅଭିଭୂତେ ମରଣେନ ଅବ୍ଭାହତେ ଅତାଣେ ଅଲେଣେ ଅସରଣେ ଅସରଣୀଭୂତେତି – ସନ୍ତାପଜାତେ ଜରସା ପରେତେ।
ତସ୍ମା ତୁୱଂ ପିଙ୍ଗିୟ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ତି। ତସ୍ମା ତି ତସ୍ମା ତଂକାରଣା ତଂହେତୁ ତପ୍ପଚ୍ଚୟା ତଂନିଦାନା ଏୱଂ ଆଦୀନୱଂ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ ତଣ୍ହାୟାତି – ତସ୍ମା ତୁୱଂ ପିଙ୍ଗିୟ। ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ତି ସକ୍କଚ୍ଚକାରୀ…ପେ॰… ଅପ୍ପମାଦୋ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୂତି – ତସ୍ମା ତୁୱଂ ପିଙ୍ଗିୟ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ।
ଜହସ୍ସୁ ତଣ୍ହଂ ଅପୁନବ୍ଭୱାୟା ତି। ତଣ୍ହା ତି ରୂପତଣ୍ହା…ପେ॰… ଧମ୍ମତଣ୍ହା। ଜହସ୍ସୁ ତଣ୍ହ ନ୍ତି ଜହସ୍ସୁ ତଣ୍ହଂ ପଜହସ୍ସୁ ତଣ୍ହଂ ୱିନୋଦେହି ତଣ୍ହଂ ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋହି ତଣ୍ହଂ ଅନଭାୱଂ ଗମେହି ତଣ୍ହଂ। ଅପୁନବ୍ଭୱାୟା ତି ୟଥା ତେ…ପେ॰… ପୁନପଟିସନ୍ଧିକୋ ଭୱୋ ନ ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ କାମଧାତୁୟା ୱା ରୂପଧାତୁୟା ୱା ଅରୂପଧାତୁୟା ୱା, କାମଭୱେ ୱା ରୂପଭୱେ ୱା ଅରୂପଭୱେ ୱା, ସଞ୍ଞାଭୱେ ୱା ଅସଞ୍ଞାଭୱେ ୱା ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାଭୱେ ୱା, ଏକୱୋକାରଭୱେ ୱା ଚତୁୱୋକାରଭୱେ ୱା ପଞ୍ଚୱୋକାରଭୱେ ୱା, ପୁନଗତିୟା ୱା ଉପପତ୍ତିୟା ୱା ପଟିସନ୍ଧିୟା ୱା ଭୱେ ୱା ସଂସାରେ ୱା ୱଟ୍ଟେ ୱା ନ ଜନେୟ୍ୟ ନ ସଞ୍ଜନେୟ୍ୟ ନ ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ ନାଭିନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ, ଇଧେୱ ନିରୁଜ୍ଝେୟ୍ୟ ୱୂପସମେୟ୍ୟ ଅତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭେୟ୍ୟାତି – ଜହସ୍ସୁ ତଣ୍ହଂ ଅପୁନବ୍ଭୱାୟ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ତଣ୍ହାଧିପନ୍ନେ ମନୁଜେ ପେକ୍ଖମାନୋ, [ପିଙ୍ଗିୟାତି ଭଗୱା]
ସନ୍ତାପଜାତେ ଜରସା ପରେତେ।
ତସ୍ମା ତୁୱଂ ପିଙ୍ଗିୟ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ, ଜହସ୍ସୁ ତଣ୍ହଂ ଅପୁନବ୍ଭୱାୟା’’ତି॥
ସହ ଗାଥାପରିୟୋସାନା ୟେ ତେ ବ୍ରାହ୍ମଣେନ ସଦ୍ଧିଂ ଏକଚ୍ଛନ୍ଦା ଏକପୟୋଗା ଏକାଧିପ୍ପାୟା ଏକୱାସନୱାସିତା, ତେସଂ ଅନେକପାଣସହସ୍ସାନଂ ୱିରଜଂ ୱୀତମଲଂ ଧମ୍ମଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି – ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି। ତସ୍ସ ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୱିରଜଂ ୱୀତମଲଂ ଧମ୍ମଚକ୍ଖୁଂ ଉଦପାଦି – ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି। ସହ ଧମ୍ମଚକ୍ଖୁସ୍ସ ପଟିଲାଭା ଅଜିନଜଟାୱାକଚୀରତିଦଣ୍ଡକମଣ୍ଡଲୁକେସା ଚ ମସ୍ସୂ ଚ ଅନ୍ତରହିତା ଭଣ୍ଡୁକାସାୟୱତ୍ଥୱସନୋ ସଙ୍ଘାଟିପତ୍ତଚୀୱରଧରୋ ଅନ୍ୱତ୍ଥପଟିପତ୍ତିୟା ପଞ୍ଜଲିକୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ନମସ୍ସମାନୋ ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି – ‘‘ସତ୍ଥା ମେ ଭନ୍ତେ ଭଗୱା, ସାୱକୋହମସ୍ମୀ’’ତି।
ପିଙ୍ଗିୟମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସୋ [ସିଙ୍ଗିୟପଞ୍ହଂ (କ॰)] ସୋଳସମୋ।
୧୭. ପାରାୟନତ୍ଥୁତିଗାଥାନିଦ୍ଦେସୋ
୯୩ . ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା ମଗଧେସୁ ୱିହରନ୍ତୋ ପାସାଣକେ ଚେତିୟେ, ପରିଚାରକସୋଳସାନଂ [ପରିଚାରିତସୋଳସନ୍ନଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ଅଜ୍ଝିଟ୍ଠୋ ପୁଟ୍ଠୋ ପୁଟ୍ଠୋ ପଞ୍ହଂ ବ୍ୟାକାସି।
ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା ତି ଇଦଂ ପାରାୟନଂ ଅୱୋଚ। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନମେତଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ମଗଧେସୁ ୱିହରନ୍ତୋ ତି ମଗଧନାମକେ ଜନପଦେ ୱିହରନ୍ତୋ ଇରିୟନ୍ତୋ ୱତ୍ତେନ୍ତୋ ପାଲେନ୍ତୋ ୟପେନ୍ତୋ ୟାପେନ୍ତୋ। ପାସାଣକେ ଚେତିୟେ ତି ପାସାଣକଚେତିୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ବୁଦ୍ଧାସନନ୍ତି – ମଗଧେସୁ ୱିହରନ୍ତୋ ପାସାଣକେ ଚେତିୟେ। ପରିଚାରକସୋଳସାନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣାନ ନ୍ତି ପିଙ୍ଗିୟୋ [ସିଙ୍ଗିୟୋ (କ॰)] ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ବାୱରିସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ପଦ୍ଧୋ ପଦ୍ଧଚରୋ ପରିଚାରକୋ [ପରିଚାରିକୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ସିସ୍ସୋ। ପିଙ୍ଗିୟେନ [ତେନ (କ॰)] ତେ ସୋଳସାତି – ଏୱମ୍ପି ପରିଚାରକସୋଳସାନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ। ଅଥ ୱା, ତେ ସୋଳସ ବ୍ରାହ୍ମଣା ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ପଦ୍ଧା ପଦ୍ଧଚରା ପରିଚାରକା ସିସ୍ସାତି – ଏୱମ୍ପି ପରିଚାରକସୋଳସାନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ।
ଅଜ୍ଝିଟ୍ଠୋ ପୁଟ୍ଠୋ ପୁଟ୍ଠୋ ପଞ୍ହଂ ବ୍ୟାକାସୀ ତି। ଅଜ୍ଝିଟ୍ଠୋ ତି ଅଜ୍ଝିଟ୍ଠୋ ଅଜ୍ଝେସିତୋ। ପୁଟ୍ଠୋ ପୁଟ୍ଠୋ ତି ପୁଟ୍ଠୋ ପୁଟ୍ଠୋ ପୁଚ୍ଛିତୋ ପୁଚ୍ଛିତୋ ୟାଚିତୋ ୟାଚିତୋ ଅଜ୍ଝେସିତୋ ଅଜ୍ଝେସିତୋ ପସାଦିତୋ ପସାଦିତୋ। ପଞ୍ହଂ ବ୍ୟାକାସୀ ତି ପଞ୍ହଂ ବ୍ୟାକାସି ଆଚିକ୍ଖି ଦେସେସି ପଞ୍ଞପେସି ପଟ୍ଠପେସି ୱିୱରି ୱିଭଜି ଉତ୍ତାନୀଆକାସି ପକାସେସୀତି – ଅଜ୍ଝିଟ୍ଠୋ ପୁଟ୍ଠୋ ପୁଟ୍ଠୋ ପଞ୍ହଂ ବ୍ୟାକାସି। ତେନେତଂ ୱୁଚ୍ଚତି –
‘‘ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା ମଗଧେସୁ ୱିହରନ୍ତୋ ପାସାଣକେ ଚେତିୟେ, ପରିଚାରକସୋଳସାନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ଅଜ୍ଝିଟ୍ଠୋ ପୁଟ୍ଠୋ ପୁଟ୍ଠୋ ପଞ୍ହଂ ବ୍ୟାକାସୀ’’ତି।
୯୪ . ଏକମେକସ୍ସ ଚେପି ପଞ୍ହସ୍ସ ଅତ୍ଥମଞ୍ଞାୟ ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟ ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମଂ ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟେୱ ଜରାମରଣସ୍ସ ପାରଂ। ପାରଙ୍ଗମନୀୟା ଇମେ ଧମ୍ମାତି। ତସ୍ମା ଇମସ୍ସ ଧମ୍ମପରିୟାୟସ୍ସ ‘‘ପାରାୟନ’’ନ୍ତେୱ ଅଧିୱଚନଂ।
ଏକମେକସ୍ସ ଚେପି ପଞ୍ହସ୍ସା ତି ଏକମେକସ୍ସ ଚେପି ଅଜିତପଞ୍ହସ୍ସ, ଏକମେକସ୍ସ ଚେପି ତିସ୍ସମେତ୍ତେୟ୍ୟପଞ୍ହସ୍ସ, ଏକମେକସ୍ସ ଚେପି ପୁଣ୍ଣକପଞ୍ହସ୍ସ, ଏକମେକସ୍ସ ଚେପି ମେତ୍ତଗୂପଞ୍ହସ୍ସ, ଏକମେକସ୍ସ ଚେପି ଧୋତକପଞ୍ହସ୍ସ, ଏକମେକସ୍ସ ଚେପି ଉପସୀୱପଞ୍ହସ୍ସ, ଏକମେକସ୍ସ ଚେପି ନନ୍ଦକପଞ୍ହସ୍ସ, ଏକମେକସ୍ସ ଚେପି ହେମକପଞ୍ହସ୍ସ, ଏକମେକସ୍ସ ଚେପି ତୋଦେୟ୍ୟପଞ୍ହସ୍ସ, ଏକମେକସ୍ସ ଚେପି କପ୍ପପଞ୍ହସ୍ସ, ଏକମେକସ୍ସ ଚେପି ଜତୁକଣ୍ଣିପଞ୍ହସ୍ସ, ଏକମେକସ୍ସ ଚେପି ଭଦ୍ରାୱୁଧପଞ୍ହସ୍ସ, ଏକମେକସ୍ସ ଚେପି ଉଦୟପଞ୍ହସ୍ସ, ଏକମେକସ୍ସ ଚେପି ପୋସାଲପଞ୍ହସ୍ସ, ଏକମେକସ୍ସ ଚେପି ମୋଘରାଜପଞ୍ହସ୍ସ, ଏକମେକସ୍ସ ଚେପି ପିଙ୍ଗିୟପଞ୍ହସ୍ସାତି – ଏକମେକସ୍ସ ଚେପି ପଞ୍ହସ୍ସ।
ଅତ୍ଥମଞ୍ଞାୟ ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟା ତି ସ୍ୱେୱ ପଞ୍ହୋ ଧମ୍ମୋ, ୱିସଜ୍ଜନଂ [ୱିସ୍ସଜ୍ଜନଂ (କ॰)] ଅତ୍ଥୋତି ଅତ୍ଥଂ ଅଞ୍ଞାୟ ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱାତି – ଅତ୍ଥମଞ୍ଞାୟ। ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟା ତି ଧମ୍ମଂ ଅଞ୍ଞାୟ ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱାତି – ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟାତି – ଅତ୍ଥମଞ୍ଞାୟ ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟ। ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମଂ ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟା ତି ସମ୍ମାପଟିପଦଂ ଅନୁଲୋମପଟିପଦଂ ଅପଚ୍ଚନୀକପଟିପଦଂ ଅନ୍ୱତ୍ଥପଟିପଦଂ ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପଟିପଦଂ ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟାତି – ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମଂ ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟେୱ ଜରାମରଣସ୍ସ ପାର ନ୍ତି ଜରାମରଣସ୍ସ ପାରଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ। ୟୋ ସୋ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟେୱ ଜରାମରଣସ୍ସ ପାର ନ୍ତି ଜରାମରଣସ୍ସ ପାରଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ପାରଂ ଅଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ପାରଂ ଅଧିଫସ୍ସେୟ୍ୟ, ପାରଂ ସଚ୍ଛିକରେୟ୍ୟାତି – ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟେୱ ଜରାମରଣସ୍ସ ପାରଂ। ପାରଙ୍ଗମନୀୟା ଇମେ ଧମ୍ମା ତି ଇମେ ଧମ୍ମା ପାରଙ୍ଗମନୀୟା। ପାରଂ ପାପେନ୍ତି ପାରଂ ସମ୍ପାପେନ୍ତି ପାରଂ ସମନୁପାପେନ୍ତି, ଜରାମଣସ୍ସ ତରଣାୟ [ତାରଣାୟ (ସ୍ୟା॰)] ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ପାରଙ୍ଗମନୀୟା ଇମେ ଧମ୍ମାତି।
ତସ୍ମା ଇମସ୍ସ ଧମ୍ମପରିୟାୟସ୍ସା ତି। ତସ୍ମା ତି ତସ୍ମା ତଂକାରଣା ତଂହେତୁ ତପ୍ପଚ୍ଚୟା ତଂନିଦାନାତି – ତସ୍ମା। ଇମସ୍ସ ଧମ୍ମପରିୟାୟସ୍ସା ତି ଇମସ୍ସ ପାରାୟନସ୍ସାତି – ତସ୍ମା ଇମସ୍ସ ଧମ୍ମପରିୟାୟସ୍ସ। ପାରାୟନନ୍ତେୱ ଅଧିୱଚନ ନ୍ତି ପାରଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ…ପେ॰… ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ଅୟନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ଅଧିୱଚନ ନ୍ତି ସଙ୍ଖା ସମଞ୍ଞା ପଞ୍ଞତ୍ତି ୱୋହାରୋ ନାମଂ ନାମକମ୍ମଂ ନାମଧେୟ୍ୟଂ ନିରୁତ୍ତି ବ୍ୟଞ୍ଜନଂ ଅଭିଲାପୋତି – ପାରାୟନନ୍ତେୱ ଅଧିୱଚନଂ। ତେନେତଂ ୱୁଚ୍ଚତି –
‘‘ଏକମେକସ୍ସ ଚେପି ପଞ୍ହସ୍ସ ଅତ୍ଥମଞ୍ଞାୟ ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟ ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମଂ ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟେୱ ଜରାମରଣସ୍ସ ପାରଂ। ପାରଙ୍ଗମନୀୟା ଇମେ ଧମ୍ମାତି। ତସ୍ମା ଇମସ୍ସ ଧମ୍ମପରିୟାୟସ୍ସ ‘ପାରାୟନ’ନ୍ତେୱ ଅଧିୱଚନ’’ନ୍ତି।
ଅଜିତୋ ତିସ୍ସମେତ୍ତେୟ୍ୟୋ, ପୁଣ୍ଣକୋ ଅଥ ମେତ୍ତଗୂ।
ଧୋତକୋ ଉପସୀୱୋ ଚ, ନନ୍ଦୋ ଚ ଅଥ ହେମକୋ॥
ତୋଦେୟ୍ୟକପ୍ପା ଦୁଭୟୋ, ଜତୁକଣ୍ଣୀ ଚ ପଣ୍ଡିତୋ।
ଭଦ୍ରାୱୁଧୋ ଉଦୟୋ ଚ, ପୋସାଲୋ ଚାପି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ।
ମୋଘରାଜା ଚ ମେଧାୱୀ, ପିଙ୍ଗିୟୋ ଚ ମହାଇସି॥
ଏତେ ବୁଦ୍ଧଂ ଉପାଗଚ୍ଛୁଂ, ସମ୍ପନ୍ନଚରଣଂ ଇସିଂ।
ପୁଚ୍ଛନ୍ତା ନିପୁଣେ ପଞ୍ହେ, ବୁଦ୍ଧସେଟ୍ଠଂ ଉପାଗମୁଂ॥
ଏତେ ବୁଦ୍ଧଂ ଉପାଗଚ୍ଛୁ ନ୍ତି। ଏତେ ତି ସୋଳସ ପାରାୟନିୟା ବ୍ରାହ୍ମଣା। ବୁଦ୍ଧୋ ତି ୟୋ ସୋ ଭଗୱା ସୟମ୍ଭୂ ଅନାଚରିୟକୋ ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସାମଂ ସଚ୍ଚାନି ଅଭିସମ୍ବୁଜ୍ଝି, ତତ୍ଥ ଚ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଂ ପତ୍ତୋ ବଲେସୁ ଚ ୱସୀଭାୱଂ। ବୁଦ୍ଧୋ ତି କେନଟ୍ଠେନ ବୁଦ୍ଧୋ? ବୁଜ୍ଝିତା ସଚ୍ଚାନୀତି ବୁଦ୍ଧୋ, ବୋଧେତା ପଜାୟାତି ବୁଦ୍ଧୋ, ସବ୍ବଞ୍ଞୁତାୟ ବୁଦ୍ଧୋ, ସବ୍ବଦସ୍ସାୱିତାୟ ବୁଦ୍ଧୋ, ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟତାୟ ବୁଦ୍ଧୋ, ୱିସୱିତାୟ ବୁଦ୍ଧୋ, ଖୀଣାସୱସଙ୍ଖାତେନ ବୁଦ୍ଧୋ, ନିରୁପଲେପସଙ୍ଖାତେନ ବୁଦ୍ଧୋ, ଏକନ୍ତୱୀତରାଗୋତି ବୁଦ୍ଧୋ, ଏକନ୍ତୱୀତଦୋସୋତି ବୁଦ୍ଧୋ, ଏକନ୍ତୱୀତମୋହୋତି ବୁଦ୍ଧୋ, ଏକନ୍ତନିକ୍କିଲେସୋତି ବୁଦ୍ଧୋ, ଏକାୟନମଗ୍ଗଂ ଗତୋତି ବୁଦ୍ଧୋ, ଏକୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋତି ବୁଦ୍ଧୋ, ଅବୁଦ୍ଧିୱିହତତ୍ତା ବୁଦ୍ଧିପଟିଲାଭାତି ବୁଦ୍ଧୋ। ବୁଦ୍ଧୋ ତି ନେତଂ ନାମଂ ମାତରା କତଂ ନ ପିତରା କତଂ ନ ଭାତରା କତଂ ନ ଭଗିନିୟା କତଂ ନ ମିତ୍ତାମଚ୍ଚେହି କତଂ ନ ଞାତିସାଲୋହିତେହି କତଂ ନ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣେହି କତଂ ନ ଦେୱତାହି କତଂ। ୱିମୋକ୍ଖନ୍ତିକମେତଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ଭଗୱନ୍ତାନଂ ବୋଧିୟା ମୂଲେ ସହ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣସ୍ସ ପଟିଲାଭା ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି , ୟଦିଦଂ ବୁଦ୍ଧୋତି। ଏତେ ବୁଦ୍ଧଂ ଉପାଗଚ୍ଛୁ ନ୍ତି ଏତେ ବୁଦ୍ଧଂ ଉପାଗମିଂସୁ ଉପସଙ୍କମିଂସୁ ପୟିରୁପାସିଂସୁ ପରିପୁଚ୍ଛିଂସୁ ପରିପଞ୍ହିଂସୂତି – ଏତେ ବୁଦ୍ଧଂ ଉପାଗଚ୍ଛୁଂ।
ସମ୍ପନ୍ନଚରଣଂ ଇସି ନ୍ତି ଚରଣଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସୀଲାଚାରନିବ୍ବତ୍ତି। ସୀଲସଂୱରୋପି ଚରଣଂ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରୋପି ଚରଣଂ, ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୁତାପି ଚରଣଂ, ଜାଗରିୟାନୁୟୋଗୋପି ଚରଣଂ, ସତ୍ତପି ସଦ୍ଧମ୍ମା ଚରଣଂ, ଚତ୍ତାରିପି ଝାନାନି ଚରଣଂ। ସମ୍ପନ୍ନଚରଣ ନ୍ତି ସମ୍ପନ୍ନଚରଣଂ ସେଟ୍ଠଚରଣଂ ୱିସେଟ୍ଠଚରଣଂ [ୱିସିଟ୍ଠଚରଣଂ (କ॰)] ପାମୋକ୍ଖଚରଣଂ ଉତ୍ତମଚରଣଂ ପୱରଚରଣଂ। ଇସୀ ତି ଇସି ଭଗୱା ମହନ୍ତଂ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧଂ ଏସୀ ଗୱେସୀ ପରିୟେସୀତି ଇସି…ପେ॰… ମହେସକ୍ଖେହି ୱା ସତ୍ତେହି ଏସିତୋ ଗୱେସିତୋ ପରିୟେସିତୋ – ‘‘କହଂ ବୁଦ୍ଧୋ, କହଂ ଭଗୱା, କହଂ ଦେୱଦେୱୋ କହଂ ନରାସଭୋ’’ତି – ଇସୀତି – ସମ୍ପନ୍ନଚରଣଂ ଇସିଂ।
ପୁଚ୍ଛନ୍ତା ନିପୁଣେ ପଞ୍ହେ ତି। ପୁଚ୍ଛନ୍ତା ତି ପୁଚ୍ଛନ୍ତା ୟାଚନ୍ତା ଅଜ୍ଝେସନ୍ତା ପସାଦେନ୍ତା। ନିପୁଣେ ପଞ୍ହେ ତି ଗମ୍ଭୀରେ ଦୁଦ୍ଦସେ ଦୁରନୁବୋଧେ ସନ୍ତେ ପଣୀତେ ଅତକ୍କାୱଚରେ ନିପୁଣେ ପଣ୍ଡିତୱେଦନୀୟେ ପଞ୍ହେତି – ପୁଚ୍ଛନ୍ତା ନିପୁଣେ ପଞ୍ହେ।
ବୁଦ୍ଧସେଟ୍ଠଂ ଉପାଗମୁ ନ୍ତି। ବୁଦ୍ଧୋ ତି ୟୋ ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ବୁଦ୍ଧୋତି। ସେଟ୍ଠ ନ୍ତି ଅଗ୍ଗଂ ସେଟ୍ଠଂ ୱିସେଟ୍ଠଂ ପାମୋକ୍ଖଂ ଉତ୍ତମଂ ପୱରଂ ବୁଦ୍ଧଂ ଉପାଗମୁଂ ଉପାଗମିଂସୁ ଉପସଙ୍କମିଂସୁ ପୟିରୁପାସିଂସୁ ପରିପୁଚ୍ଛିଂସୁ ପରିପଞ୍ହିଂସୂତି – ବୁଦ୍ଧସେଟ୍ଠଂ ଉପାଗମୁଂ। ତେନେତଂ ୱୁଚ୍ଚତି –
‘‘ଏତେ ବୁଦ୍ଧଂ ଉପାଗଚ୍ଛୁଂ, ସମ୍ପନ୍ନଚରଣଂ ଇସିଂ।
ପୁଚ୍ଛନ୍ତା ନିପୁଣେ ପଞ୍ହେ, ବୁଦ୍ଧସେଟ୍ଠଂ ଉପାଗମୁ’’ନ୍ତି॥
ତେସଂ ବୁଦ୍ଧୋ ପବ୍ୟାକାସି, ପଞ୍ହଂ ପୁଟ୍ଠୋ ୟଥାତଥଂ।
ପଞ୍ହାନଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣେନ, ତୋସେସି ବ୍ରାହ୍ମଣେ ମୁନି॥
ତେସଂ ବୁଦ୍ଧୋ ପବ୍ୟାକାସୀ ତି। ତେସ ନ୍ତି ସୋଳସାନଂ ପାରାୟନିୟାନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ। ବୁଦ୍ଧୋ ତି ୟୋ ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ବୁଦ୍ଧୋତି। ପବ୍ୟାକାସୀ ତି ତେସଂ ବୁଦ୍ଧୋ ପବ୍ୟାକାସି ଆଚିକ୍ଖି ଦେସେସି ପଞ୍ଞପେସି ପଟ୍ଠପେସି ୱିୱରି ୱିଭଜି ଉତ୍ତାନୀଅକାସି ପକାସେସୀତି – ତେସଂ ବୁଦ୍ଧୋ ପବ୍ୟାକାସି।
ପଞ୍ହଂ ପୁଟ୍ଠୋ ୟଥାତଥ ନ୍ତି। ପଞ୍ହଂ ପୁଟ୍ଠୋ ତି ପଞ୍ହଂ ପୁଟ୍ଠୋ ପୁଚ୍ଛିତୋ ୟାଚିତୋ ଅଜ୍ଝେସିତୋ ପସାଦିତୋ। ୟଥାତଥ ନ୍ତି ୟଥା ଆଚିକ୍ଖିତବ୍ବଂ ତଥା ଆଚିକ୍ଖି , ୟଥା ଦେସିତବ୍ବଂ ତଥା ଦେସେସି, ୟଥା ପଞ୍ଞପେତବ୍ବଂ ତଥା ପଞ୍ଞପେସି, ୟଥା ପଟ୍ଠପେତବ୍ବଂ ତଥା ପଟ୍ଠପେସି, ୟଥା ୱିୱରିତବ୍ବଂ ତଥା ୱିୱରି , ୟଥା ୱିଭଜିତବ୍ବଂ ତଥା ୱିଭଜି, ୟଥା ଉତ୍ତାନୀକାତବ୍ବଂ ତଥା ଉତ୍ତାନୀଅକାସି, ୟଥା ପକାସିତବ୍ବଂ ତଥା ପକାସେସୀତି – ପଞ୍ହଂ ପୁଟ୍ଠୋ ୟଥାତଥଂ।
ପଞ୍ହାନଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣେନା ତି ପଞ୍ହାନଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣେନ ଆଚିକ୍ଖନେନ ଦେସନେନ ପଞ୍ଞପନେନ ପଟ୍ଠପନେନ ୱିୱରଣେନ ୱିଭଜନେନ ଉତ୍ତାନୀକମ୍ମେନ ପକାସନେନାତି – ପଞ୍ହାନଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣେନ।
ତୋସେସି ବ୍ରାହ୍ମଣେ ମୁନୀ ତି। ତୋସେସୀ ତି ତୋସେସି ୱିତୋସେସି ପସାଦେସି ଆରାଧେସି ଅତ୍ତମନେ ଅକାସି। ବ୍ରାହ୍ମଣେ ତି ସୋଳସ ପାରାୟନିୟେ ବ୍ରାହ୍ମଣେ। ମୁନୀ ତି ମୋନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଞାଣଂ…ପେ॰… ସଙ୍ଗଜାଲମତିଚ୍ଚ ସୋ ମୁନୀତି – ତୋସେସି ବ୍ରାହ୍ମଣେ ମୁନି। ତେନେତଂ ୱୁଚ୍ଚତି –
‘‘ତେସଂ ବୁଦ୍ଧୋ ପବ୍ୟାକାସି, ପଞ୍ହଂ ପୁଟ୍ଠୋ ୟଥାତଥଂ।
ପଞ୍ହାନଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣେନ, ତୋସେସି ବ୍ରାହ୍ମଣେ ମୁନୀ’’ତି॥
ତେ ତୋସିତା ଚକ୍ଖୁମତା, ବୁଦ୍ଧେନାଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୁନା।
ବ୍ରହ୍ମଚରିୟମଚରିଂସୁ, ୱରପଞ୍ଞସ୍ସ ସନ୍ତିକେ॥
ତେ ତୋସିତା ଚକ୍ଖୁମତା ତି। ତେ ତି ସୋଳସ ପାରାୟନିୟା ବ୍ରାହ୍ମଣା। ତୋସିତା ତି ତୋସିତା ୱିତୋସିତା ପସାଦିତା ଆରାଧିତା ଅତ୍ତମନା କତାତି – ତେ ତୋସିତା। ଚକ୍ଖୁମତା ତି ଭଗୱା ପଞ୍ଚହି ଚକ୍ଖୂହି ଚକ୍ଖୁମା – ମଂସଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମା, ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମା, ପଞ୍ଞାଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମା, ବୁଦ୍ଧଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମା, ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମା। କଥଂ ଭଗୱା ମଂସଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମା…ପେ॰… ଏୱଂ ଭଗୱା ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମାତି – ତେ ତୋସିତା ଚକ୍ଖୁମତା।
ବୁଦ୍ଧେନାଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୁନା ତି। ବୁଦ୍ଧୋ ତି ୟୋ ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ବୁଦ୍ଧୋତି। ଆଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୁନା ତି ଆଦିଚ୍ଚୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସୂରିୟୋ। ସୋ ଗୋତମୋ ଗୋତ୍ତେନ, ଭଗୱାପି ଗୋତମୋ ଗୋତ୍ତେନ, ଭଗୱା ସୂରିୟସ୍ସ ଗୋତ୍ତଞାତକୋ ଗୋତ୍ତବନ୍ଧୁ। ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ ଆଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୂତି – ବୁଦ୍ଧେନାଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୁନା।
ବ୍ରହ୍ମଚରିୟମଚରିଂସୂ ତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅସଦ୍ଧମ୍ମସମାପତ୍ତିୟା ଆରତି ୱିରତି ପଟିୱିରତି ୱେରମଣୀ ୱିରମଣଂ ଅକିରିୟା ଅକରଣଂ ଅନଜ୍ଝାପତ୍ତି ୱେଲାଅନତିକ୍କମୋ ସେତୁଘାତୋ। ଅପି ଚ, ନିପ୍ପରିୟାୟୱସେନ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ, ସମ୍ମାୱାଚା, ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ, ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ, ସମ୍ମାୱାୟାମୋ, ସମ୍ମାସତି, ସମ୍ମାସମାଧି। ବ୍ରହ୍ମଚରିୟମଚରିଂସୂ ତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରିଂସୁ ଅଚରିଂସୁ ସମାଦାୟ ୱତ୍ତିଂସୂତି – ବ୍ରହ୍ମଚରିୟମଚରିଂସୁ।
ୱରପଞ୍ଞସ୍ସ ସନ୍ତିକେ ତି ୱରପଞ୍ଞସ୍ସ ଅଗ୍ଗପଞ୍ଞସ୍ସ ସେଟ୍ଠପଞ୍ଞସ୍ସ ୱିସେଟ୍ଠପଞ୍ଞସ୍ସ ପାମୋକ୍ଖପଞ୍ଞସ୍ସ ଉତ୍ତମପଞ୍ଞସ୍ସ ପୱରପଞ୍ଞସ୍ସ। ସନ୍ତିକେ ତି ସନ୍ତିକେ ସାମନ୍ତା ଆସନ୍ନେ ଅୱିଦୂରେ ଉପକଟ୍ଠେତି – ୱରପଞ୍ଞସ୍ସ ସନ୍ତିକେ। ତେନେତଂ ୱୁଚ୍ଚତି –
‘‘ତେ ତୋସିତା ଚକ୍ଖୁମତା, ବୁଦ୍ଧେନାଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୁନା।
ବ୍ରହ୍ମଚରିୟମଚରିଂସୁ, ୱରପଞ୍ଞସ୍ସ ସନ୍ତିକେ’’ତି॥
ଏକମେକସ୍ସ ପଞ୍ହସ୍ସ, ୟଥା ବୁଦ୍ଧେନ ଦେସିତଂ।
ତଥା ୟୋ ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଗଚ୍ଛେ ପାରଂ ଅପାରତୋ॥
ଏକମେକସ୍ସ ପଞ୍ହସ୍ସା ତି ଏକମେକସ୍ସ ଅଜିତପଞ୍ହସ୍ସ, ଏକମେକସ୍ସ ତିସ୍ସମେତ୍ତେୟ୍ୟପଞ୍ହସ୍ସ…ପେ॰… ଏକମେକସ୍ସ ପିଙ୍ଗିୟପଞ୍ହସ୍ସାତି – ଏକମେକସ୍ସ ପଞ୍ହସ୍ସ।
ୟଥା ବୁଦ୍ଧେନ ଦେସିତ ନ୍ତି। ବୁଦ୍ଧୋ ତି ୟୋ ସୋ ଭଗୱା ସୟମ୍ଭୂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ବୁଦ୍ଧୋତି। ୟଥା ବୁଦ୍ଧେନ ଦେସିତ ନ୍ତି ୟଥା ବୁଦ୍ଧେନ ଆଚିକ୍ଖିତଂ ଦେସିତଂ ପଞ୍ଞପିତଂ ପଟ୍ଠପିତଂ ୱିୱରିତଂ ୱିଭଜିତଂ [ୱିଭତ୍ତଂ (ସ୍ୟା॰)] ଉତ୍ତାନୀକତଂ ପକାସିତନ୍ତି – ୟଥା ବୁଦ୍ଧେନ ଦେସିତଂ।
ତଥା ୟୋ ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟା ତି ସମ୍ମାପଟିପଦଂ ଅନୁଲୋମପଟିପଦଂ ଅପଚ୍ଚନୀକପଟିପଦଂ ଅନ୍ୱତ୍ଥପଟିପଦଂ ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପଟିପଦଂ ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟାତି – ତଥା ୟୋ ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟ।
ଗଚ୍ଛେ ପାରଂ ଅପାରତୋ ତି ପାରଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ…ପେ॰… ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ; ଅପାରଂ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସା ଚ ଖନ୍ଧା ଚ ଅଭିସଙ୍ଖାରା ଚ। ଗଚ୍ଛେ ପାରଂ ଅପାରତୋ ତି ଅପାରତୋ ପାରଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ପାରଂ ଅଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ପାରଂ ଫସ୍ସେୟ୍ୟ, ପାରଂ ସଚ୍ଛିକରେୟ୍ୟାତି – ଗଚ୍ଛେ ପାରଂ ଅପାରତୋ। ତେନେତଂ ୱୁଚ୍ଚତି –
‘‘ଏକମେକସ୍ସ ପଞ୍ହସ୍ସ, ୟଥା ବୁଦ୍ଧେନ ଦେସିତଂ।
ତଥା ୟୋ ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଗଚ୍ଛେ ପାରଂ ଅପାରତୋ’’ତି॥
ଅପାରା ପାରଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ଭାୱେନ୍ତୋ ମଗ୍ଗମୁତ୍ତମଂ।
ମଗ୍ଗୋ ସୋ ପାରଂ ଗମନାୟ, ତସ୍ମା ପାରାୟନଂ ଇତି॥
ଅପାରା ପାରଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟା ତି ଅପାରଂ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସା ଚ ଖନ୍ଧା ଚ ଅଭିସଙ୍ଖାରା ଚ; ପାରଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ…ପେ॰… ତଣ୍ହକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ଅପାରା ପାରଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟା ତି ଅପାରା ପାରଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ପାରଂ ଅଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ପାରଂ ଫସ୍ସେୟ୍ୟ, ପାରଂ ସଚ୍ଛିକରେୟ୍ୟାତି – ଅପାରା ପାରଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ।
ଭାୱେନ୍ତୋ ମଗ୍ଗମୁତ୍ତମ ନ୍ତି ମଗ୍ଗମୁତ୍ତମଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ମଗ୍ଗମୁତ୍ତମ ନ୍ତି ମଗ୍ଗଂ ଅଗ୍ଗଂ ସେଟ୍ଠଂ ୱିସେଟ୍ଠଂ ପାମୋକ୍ଖଂ ଉତ୍ତମଂ ପୱରଂ। ଭାୱେନ୍ତୋ ତି ଭାୱେନ୍ତୋ ଆସେୱନ୍ତୋ ବହୁଲୀକରୋନ୍ତୋତି – ଭାୱେନ୍ତୋ ମଗ୍ଗମୁତ୍ତମଂ।
ମଗ୍ଗୋ ସୋ ପାରଂ ଗମନାୟା ତି –
ମଗ୍ଗୋ ପନ୍ଥୋ ପଥୋ ପଜ୍ଜୋ [ଅଦ୍ଧୋ (କ॰)] , ଅଞ୍ଜସଂ ୱଟୁମାୟନଂ।
ନାୱା ଉତ୍ତରସେତୁ ଚ, କୁଲ୍ଲୋ ଚ ଭିସି ସଙ୍କମୋ [ସଙ୍ଗମୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰) ପସ୍ସ-ଧାତୁମାଲାୟଂ ମଗ୍ଗଧାତୁୱଣ୍ଣନାୟଂ] ॥
ପାରଂ ଗମନାୟା ତି ପାରଂ ଗମନାୟ ପାରଂ ସମ୍ପାପନାୟ ପାରଂ ସମନୁପାପନାୟ ଜରାମରଣସ୍ସ ତରଣାୟାତି – ମଗ୍ଗୋ ସୋ ପାରଂ ଗମନାୟ।
ତସ୍ମା ପାରାୟନଂ ଇତୀ ତି। ତସ୍ମା ତି ତସ୍ମା ତଂକାରଣା ତଂହେତୁ ତପ୍ପଚ୍ଚୟା ତଂନିଦାନା। ପାରଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ…ପେ॰… ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ଅୟନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମଗ୍ଗୋ। ଇତୀ ତି ପଦସନ୍ଧି…ପେ॰… ପଦାନୁପୁବ୍ବତାପେତଂ ଇତୀତି – ତସ୍ମା ପାରାୟନଂ ଇତି। ତେନେତଂ ୱୁଚ୍ଚତି –
‘‘ଅପାରା ପାରଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ଭାୱେନ୍ତୋ ମଗ୍ଗମୁତ୍ତମଂ।
ମଗ୍ଗୋ ସୋ ପାରଂ ଗମନାୟ, ତସ୍ମା ପାରାୟନଂ ଇତୀ’’ତି॥
ପାରାୟନତ୍ଥୁତିଗାଥାନିଦ୍ଦେସୋ ସତ୍ତରସମୋ।
୧୮. ପାରାୟନାନୁଗୀତିଗାଥାନିଦ୍ଦେସୋ
ପାରାୟନମନୁଗାୟିସ୍ସଂ , [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ପିଙ୍ଗିୟୋ]
ୟଥାଦ୍ଦକ୍ଖି ତଥାକ୍ଖାସି, ୱିମଲୋ ଭୂରିମେଧସୋ।
ନିକ୍କାମୋ ନିବ୍ବନୋ ନାଗୋ, କିସ୍ସ ହେତୁ ମୁସା ଭଣେ॥
ପାରାୟନମନୁଗାୟିସ୍ସ ନ୍ତି ଗୀତମନୁଗାୟିସ୍ସଂ କଥିତମନୁକଥୟିସ୍ସଂ [କଥିତମନୁଗାୟିସ୍ସଂ (ସ୍ୟା॰) ଏୱଂ ସବ୍ବପଦେସୁ ଅନୁଗାୟିସ୍ସନ୍ତି ଆଗତଂ] ଭଣିତମନୁଭଣିସ୍ସଂ ଲପିତମନୁଲପିସ୍ସଂ ଭାସିତମନୁଭାସିସ୍ସନ୍ତି – ପାରାୟନମନୁଗାୟିସ୍ସଂ। ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ପିଙ୍ଗିୟୋ ତି। ଇଚ୍ଚା ତି ପଦସନ୍ଧି…ପେ॰… ପଦାନୁପୁବ୍ବତାପେତଂ – ଇଚ୍ଚାତି। ଆୟସ୍ମା ତି ପିୟୱଚନଂ ଗରୁୱଚନଂ ସଗାରୱସପ୍ପତିସ୍ସାଧିୱଚନମେତଂ – ଆୟସ୍ମାତି। ପିଙ୍ଗିୟୋ ତି ତସ୍ସ ଥେରସ୍ସ ନାମଂ ସଙ୍ଖା ସମଞ୍ଞା ପଞ୍ଞତ୍ତି ୱୋହାରୋ ନାମଂ ନାମକମ୍ମଂ ନାମଧେୟ୍ୟଂ ନିରୁତ୍ତି ବ୍ୟଞ୍ଜନଂ ଅଭିଲାପୋତି – ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ପିଙ୍ଗିୟୋ।
ୟଥାଦ୍ଦକ୍ଖି ତଥାକ୍ଖାସୀ ତି ୟଥା ଅଦ୍ଦକ୍ଖି ତଥା ଅକ୍ଖାସି ଆଚିକ୍ଖି ଦେସେସି ପଞ୍ଞପେସି ପଟ୍ଠପେସି ୱିୱରି ୱିଭଜି ଉତ୍ତାନୀଅକାସି ପକାସେସି। ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ୟଥା ଅଦ୍ଦକ୍ଖି ତଥା ଅକ୍ଖାସି ଆଚିକ୍ଖି ଦେସେସି ପଞ୍ଞପେସି ପଟ୍ଠପେସି ୱିୱରି ୱିଭଜି ଉତ୍ତାନୀଅକାସି ପକାସେସି। ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା’’ତି… ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ୟଥା ଅଦ୍ଦକ୍ଖି ତଥା ଅକ୍ଖାସି ଆଚିକ୍ଖି ଦେସେସି ପଞ୍ଞପେସି ପଟ୍ଠପେସି ୱିୱରି ୱିଭଜି ଉତ୍ତାନୀଅକାସି ପକାସେସୀତି – ୟଥାଦ୍ଦକ୍ଖି ତଥାକ୍ଖାସି।
ୱିମଲୋ ଭୂରିମେଧସୋ ତି। ୱିମଲୋ ତି ରାଗୋ ମଲଂ, ଦୋସୋ ମଲଂ, ମୋହୋ ମଲଂ, କୋଧୋ… ଉପନାହୋ…ପେ॰… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରା ମଲା। ତେ ମଲା ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ଅମଲୋ ବୁଦ୍ଧୋ ୱିମଲୋ ନିମ୍ମଲୋ ମଲାପଗତୋ ମଲୱିପ୍ପହୀନୋ ମଲୱିମୁତ୍ତୋ ସବ୍ବମଲୱୀତିୱତ୍ତୋ। ଭୂରି ୱୁଚ୍ଚତି ପଥୱୀ। ଭଗୱା ତାୟ [ଭଗୱା ଇମାୟ (ସ୍ୟା॰)] ପଥୱିସମାୟ ପଞ୍ଞାୟ ୱିପୁଲାୟ ୱିତ୍ଥତାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ। ମେଧା ୱୁଚ୍ଚତି ପଞ୍ଞା। ୟା ପଞ୍ଞା ପଜାନନା…ପେ॰… ଅମୋହୋ ଧମ୍ମୱିଚୟୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ଭଗୱା ଇମାୟ ମେଧାୟ ପଞ୍ଞାୟ ଉପେତୋ ସମୁପେତୋ ଉପାଗତୋ ସମୁପାଗତୋ ଉପପନ୍ନୋ ସମୁପପନ୍ନୋ ସମନ୍ନାଗତୋ, ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ ସୁମେଧସୋତି – ୱିମଲୋ ଭୂରିମେଧସୋ।
ନିକ୍କାମୋ ନିବ୍ବନୋ ନାଗୋ ତି। କାମା ତି ଉଦ୍ଦାନତୋ ଦ୍ୱେ କାମା – ୱତ୍ଥୁକାମା ଚ କିଲେସକାମା ଚ…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱତ୍ଥୁକାମା…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସକାମା। ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ୱତ୍ଥୁକାମା ପରିଞ୍ଞାତା କିଲେସକାମା ପହୀନା ୱତ୍ଥୁକାମାନଂ ପରିଞ୍ଞାତତ୍ତା କିଲେସକାମାନଂ ପହୀନତ୍ତା। ଭଗୱା ନ କାମେ କାମେତି ନ କାମେ ଇଚ୍ଛତି ନ କାମେ ପତ୍ଥେତି ନ କାମେ ପିହେତି ନ କାମେ ଅଭିଜପ୍ପତି। ୟେ କାମେ କାମେନ୍ତି କାମେ ଇଚ୍ଛନ୍ତି କାମେ ପତ୍ଥେନ୍ତି କାମେ ପିହେନ୍ତି କାମେ ଅଭିଜପ୍ପନ୍ତି ତେ କାମକାମିନୋ ରାଗରାଗିନୋ ସଞ୍ଞସଞ୍ଞିନୋ। ଭଗୱା ନ କାମେ କାମେତି ନ କାମେ ଇଚ୍ଛତି ନ କାମେ ପତ୍ଥେତି ନ କାମେ ପିହେତି ନ କାମେ ଅଭିଜପ୍ପତି। ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ ଅକାମୋ ନିକ୍କାମୋ ଚତ୍ତକାମୋ ୱନ୍ତକାମୋ ମୁତ୍ତକାମୋ ପହୀନକାମୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠକାମୋ ୱୀତରାଗୋ ୱିଗତରାଗୋ ଚତ୍ତରାଗୋ ୱନ୍ତରାଗୋ ମୁତ୍ତରାଗୋ ପହୀନରାଗୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠରାଗୋ ନିଚ୍ଛାତୋ ନିବ୍ବୁତୋ ସୀତିଭୂତୋ ସୁଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ବ୍ରହ୍ମଭୂତେନ ଅତ୍ତନା ୱିହରତୀତି – ନିକ୍କାମୋ।
ନିବ୍ବନୋ ତି ରାଗୋ ୱନଂ, ଦୋସୋ ୱନଂ, ମୋହୋ ୱନଂ, କୋଧୋ ୱନଂ, ଉପନାହୋ ୱନଂ…ପେ॰… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରା ୱନା। ତେ ୱନା ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ ଅୱନୋ ୱିୱନୋ ନିବ୍ବନୋ ୱନାପଗତୋ ୱନୱିପ୍ପହୀନୋ ୱନୱିମୁତ୍ତୋ ସବ୍ବୱନୱୀତିୱତ୍ତୋତି – ନିବ୍ବନୋ। ନାଗୋ ତି ନାଗୋ; ଭଗୱା ଆଗୁଂ ନ କରୋତୀତି ନାଗୋ, ନ ଗଚ୍ଛତୀତି ନାଗୋ, ନ ଆଗଚ୍ଛତୀତି ନାଗୋ…ପେ॰… ଏୱଂ ଭଗୱା ନ ଆଗଚ୍ଛତୀତି ନାଗୋତି – ନିକ୍କାମୋ ନିବ୍ବନୋ ନାଗୋ।
କିସ୍ସ ହେତୁ ମୁସା ଭଣେ ତି। କିସ୍ସ ହେତୂ ତି କିସ୍ସ ହେତୁ କିଂହେତୁ କିଂକାରଣା କିଂନିଦାନା କିଂପଚ୍ଚୟାତି – କିସ୍ସ ହେତୁ। ମୁସା ଭଣେ ତି ମୁସା ଭଣେୟ୍ୟ କଥେୟ୍ୟ ଦୀପେୟ୍ୟ ୱୋହରେୟ୍ୟ; ମୁସା ଭଣେ ତି ମୋସୱଜ୍ଜଂ ଭଣେୟ୍ୟ, ମୁସାୱାଦଂ ଭଣେୟ୍ୟ, ଅନରିୟୱାଦଂ ଭଣେୟ୍ୟ। ଇଧେକଚ୍ଚୋ ସଭାଗତୋ [ସଭଗ୍ଗତୋ (ସ୍ୟା॰)] ୱା ପରିସାଗତୋ [ପରିସଗ୍ଗତୋ (ସ୍ୟା॰)] ୱା ଞାତିମଜ୍ଝଗତୋ ୱା ପୂଗମଜ୍ଝଗତୋ ୱା ରାଜକୁଲମଜ୍ଝଗତୋ ୱା ଅଭିନୀତୋ ସକ୍ଖିପୁଟ୍ଠୋ – ‘‘ଏହମ୍ଭୋ [ଏହି ଭୋ (ସ୍ୟା॰) ପସ୍ସ ମ॰ ନି॰ ୩.୧୧୨] ପୁରିସ, ୟଂ ଜାନାସି ତଂ ୱଦେହୀ’’ତି, ସୋ ଅଜାନଂ ୱା ଆହ – ‘‘ଜାନାମୀ’’ତି , ଜାନଂ ୱା ଆହ – ‘‘ନ ଜାନାମୀ’’ତି, ଅପସ୍ସଂ ୱା ଆହ – ‘‘ପସ୍ସାମୀ’’ତି, ପସ୍ସଂ ୱା ଆହ – ‘‘ନ ପସ୍ସାମୀ’’ତି। ଇତି ଅତ୍ତହେତୁ ୱା ପରହେତୁ ୱା ଆମିସକିଞ୍ଚିକ୍ଖହେତୁ ୱା ସମ୍ପଜାନମୁସା ଭାସତି, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମୋସୱଜ୍ଜଂ।
ଅପି ଚ, ତୀହାକାରେହି ମୁସାୱାଦୋ ହୋତି। ପୁବ୍ବେୱସ୍ସ ହୋତି – ‘‘ମୁସା ଭଣିସ୍ସ’’ନ୍ତି, ଭଣନ୍ତସ୍ସ ହୋତି – ‘‘ମୁସା ଭଣାମୀ’’ତି, ଭଣିତସ୍ସ ହୋତି – ‘‘ମୁସା ମୟା ଭଣିତ’’ନ୍ତି – ଇମେହି ତୀହାକାରେହି ମୁସାୱାଦୋ ହୋତି। ଅପି ଚ, ଚତୂହାକାରେହି ମୁସାୱାଦୋ ହୋତି। ପୁବ୍ବେୱସ୍ସ ହୋତି – ‘‘ମୁସା ଭଣିସ୍ସ’’ନ୍ତି, ଭଣନ୍ତସ୍ସ ହୋତି – ‘‘ମୁସା ଭଣାମୀ’’ତି, ଭଣିତସ୍ସ ହୋତି – ‘‘ମୁସା ମୟା ଭଣିତ’’ନ୍ତି, ୱିନିଧାୟ ଦିଟ୍ଠିଂ – ଇମେହି ଚତୂହାକାରେହି ମୁସାୱାଦୋ ହୋତି। ଅପି ଚ, ପଞ୍ଚହାକାରେହି…ପେ॰… ଛହାକାରେହି… ସତ୍ତହାକାରେହି… ଅଟ୍ଠହାକାରେହି ମୁସାୱାଦୋ ହୋତି। ପୁବ୍ବେୱସ୍ସ ହୋତି – ‘‘ମୁସା ଭଣିସ୍ସ’’ନ୍ତି, ଭଣନ୍ତସ୍ସ ହୋତି – ‘‘ମୁସା ଭଣାମୀ’’ତି, ଭଣିତସ୍ସ ହୋତି – ‘‘ମୁସା ମୟା ଭଣିତ’’ନ୍ତି, ୱିନିଧାୟ ଦିଟ୍ଠିଂ, ୱିନିଧାୟ ଖନ୍ତିଂ, ୱିନିଧାୟ ରୁଚିଂ, ୱିନିଧାୟ ସଞ୍ଞଂ, ୱିନିଧାୟ ଭାୱଂ – ଇମେହି ଅଟ୍ଠହାକାରେହି ମୁସାୱାଦୋ ହୋତି ମୋସୱଜ୍ଜଂ। କିସ୍ସ ହେତୁ ମୁସା ଭଣେୟ୍ୟ କଥେୟ୍ୟ ଦୀପେୟ୍ୟ ୱୋହରେୟ୍ୟାତି – କିସ୍ସ ହେତୁ ମୁସା ଭଣେ। ତେନାହ ଥେରୋ ପିଙ୍ଗିୟୋ –
‘‘ପାରାୟନମନୁଗାୟିସ୍ସଂ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ପିଙ୍ଗିୟୋ]
ୟଥାଦ୍ଦକ୍ଖି ତଥାକ୍ଖାସି, ୱିମଲୋ ଭୂରିମେଧସୋ।
ନିକ୍କାମୋ ନିବ୍ବନୋ ନାଗୋ, କିସ୍ସ ହେତୁ ମୁସା ଭଣେ’’ତି॥
ପହୀନମଲମୋହସ୍ସ, ମାନମକ୍ଖପ୍ପହାୟିନୋ।
ହନ୍ଦାହଂ କିତ୍ତୟିସ୍ସାମି, ଗିରଂ ୱଣ୍ଣୂପସଂହିତଂ॥
ପହୀନମଲମୋହସ୍ସା ତି । ମଲ ନ୍ତି ରାଗୋ ମଲଂ, ଦୋସୋ ମଲଂ, ମୋହୋ ମଲଂ, ମାନୋ ମଲଂ, ଦିଟ୍ଠି ମଲଂ, କିଲେସୋ ମଲଂ, ସବ୍ବଦୁଚ୍ଚରିତଂ ମଲଂ, ସବ୍ବଭୱଗାମିକମ୍ମଂ ମଲଂ।
ମୋହୋ ତି ୟଂ ଦୁକ୍ଖେ ଅଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଅୱିଜ୍ଜାଲଙ୍ଗୀ ମୋହୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମୋହୋ। ମଲଞ୍ଚ ମୋହୋ ଚ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ ପହୀନମଲମୋହୋତି – ପହୀନମଲମୋହସ୍ସ।
ମାନମକ୍ଖପ୍ପହାୟିନୋ ତି। ମାନୋ ତି ଏକୱିଧେନ ମାନୋ – ୟା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉନ୍ନତି [ଉଣ୍ଣତି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] । ଦୁୱିଧେନ ମାନୋ – ଅତ୍ତୁକ୍କଂସନମାନୋ, ପରୱମ୍ଭନମାନୋ। ତିୱିଧେନ ମାନୋ – ସେୟ୍ୟୋହମସ୍ମୀତି ମାନୋ, ସଦିସୋହମସ୍ମୀତି ମାନୋ, ହୀନୋହମସ୍ମୀତି ମାନୋ। ଚତୁବ୍ବିଧେନ ମାନୋ – ଲାଭେନ ମାନଂ ଜନେତି, ୟସେନ ମାନଂ ଜନେତି, ପସଂସାୟ ମାନଂ ଜନେତି, ସୁଖେନ ମାନଂ ଜନେତି। ପଞ୍ଚୱିଧେନ ମାନୋ – ଲାଭିମ୍ହି ମନାପିକାନଂ ରୂପାନନ୍ତି ମାନଂ ଜନେତି, ଲାଭିମ୍ହି ମନାପିକାନଂ ସଦ୍ଦାନଂ…ପେ॰… ଗନ୍ଧାନଂ… ରସାନଂ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାନନ୍ତି ମାନଂ ଜନେତି। ଛବ୍ବିଧେନ ମାନୋ – ଚକ୍ଖୁସମ୍ପଦାୟ ମାନଂ ଜନେତି, ସୋତସମ୍ପଦାୟ…ପେ॰… ଘାନସମ୍ପଦାୟ… ଜିୱ୍ହାସମ୍ପଦାୟ… କାୟସମ୍ପଦାୟ… ମନୋସମ୍ପଦାୟ ମାନଂ ଜନେତି। ସତ୍ତୱିଧେନ ମାନୋ – ମାନୋ, ଅତିମାନୋ, ମାନାତିମାନୋ, ଓମାନୋ, ଅୱମାନୋ, ଅସ୍ମିମାନୋ, ମିଚ୍ଛାମାନୋ। ଅଟ୍ଠୱିଧେନ ମାନୋ – ଲାଭେନ ମାନଂ ଜନେତି, ଅଲାଭେନ ଓମାନଂ ଜନେତି, ୟସେନ ମାନଂ ଜନେତି, ଅୟସେନ ଓମାନଂ ଜନେତି, ପସଂସାୟ ମାନଂ ଜନେତି, ନିନ୍ଦାୟ ଓମାନଂ ଜନେତି, ସୁଖେନ ମାନଂ ଜନେତି , ଦୁକ୍ଖେନ ଓମାନଂ ଜନେତି। ନୱୱିଧେନ ମାନୋ – ସେୟ୍ୟସ୍ସ ସେୟ୍ୟୋହମସ୍ମୀତି ମାନୋ, ସେୟ୍ୟସ୍ସ ସଦିସୋହମସ୍ମୀତି ମାନୋ, ସେୟ୍ୟସ୍ସ ହୀନୋହମସ୍ମୀତି ମାନୋ, ସଦିସସ୍ସ ସେୟ୍ୟୋହମସ୍ମୀତି ମାନୋ, ସଦିସସ୍ସ ସଦିସୋହମସ୍ମୀତି ମାନୋ, ସଦିସସ୍ସ ହୀନୋହମସ୍ମୀତି ମାନୋ, ହୀନସ୍ସ ସେୟ୍ୟୋହମସ୍ମୀତି ମାନୋ, ହୀନସ୍ସ ସଦିସୋହମସ୍ମୀତି ମାନୋ, ହୀନସ୍ସ ହୀନୋହମସ୍ସୀତି ମାନୋ। ଦସୱିଧେନ ମାନୋ – ଇଧେକଚ୍ଚୋ ମାନଂ ଜନେତି ଜାତିୟା ୱା ଗୋତ୍ତେନ ୱା କୋଲପୁତ୍ତିୟେନ ୱା ୱଣ୍ଣପୋକ୍ଖରତାୟ ୱା ଧନେନ ୱା ଅଜ୍ଝେନେନ ୱା କମ୍ମାୟତନେନ ୱା ସିପ୍ପାୟତନେନ ୱା ୱିଜ୍ଜାଟ୍ଠାନେନ [ୱିଜ୍ଜାଠାନେନ (କ॰)] ୱା ସୁତେନ ୱା ପଟିଭାନେନ ୱା ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ୱା ୱତ୍ଥୁନା। ୟୋ ଏୱରୂପୋ ମାନୋ ମଞ୍ଞନା ମଞ୍ଞିତତ୍ତଂ ଉନ୍ନତି ଉନ୍ନମୋ ଧଜୋ ସମ୍ପଗ୍ଗାହୋ କେତୁକମ୍ୟତା ଚିତ୍ତସ୍ସ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମାନୋ।
ମକ୍ଖୋ ତି ୟୋ ମକ୍ଖୋ ମକ୍ଖାୟନା ମକ୍ଖାୟିତତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠୁରିୟଂ ନିଟ୍ଠୁରିୟକମ୍ମଂ [ନିତ୍ଥୁରିୟକମ୍ମଂ (କ॰) ପସ୍ସ ୱିଭ॰ ୮୯୨] – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମକ୍ଖୋ। ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ମାନୋ ଚ ମକ୍ଖୋ ଚ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ ମାନମକ୍ଖପ୍ପହାୟୀତି – ମାନମକ୍ଖପ୍ପହାୟିନୋ।
ହନ୍ଦାହଂ କିତ୍ତୟିସ୍ସାମି ଗିରଂ ୱଣ୍ଣୂପସଂହିତ ନ୍ତି। ହନ୍ଦାହ ନ୍ତି ପଦସନ୍ଧି ପଦସଂସଗ୍ଗୋ ପଦପାରିପୂରୀ ଅକ୍ଖରସମୱାୟୋ ବ୍ୟଞ୍ଜନସିଲିଟ୍ଠତା ପଦାନୁପୁବ୍ବତାପେତଂ – ହନ୍ଦାହନ୍ତି। କିତ୍ତୟିସ୍ସାମି ଗିରଂ ୱଣ୍ଣୂପସଂହିତ ନ୍ତି ୱଣ୍ଣେନ ଉପେତଂ ସମୁପେତଂ ଉପାଗତଂ ସମୁପାଗତଂ ଉପପନ୍ନଂ ସମୁପପନ୍ନଂ ସମନ୍ନାଗତଂ ୱାଚଂ ଗିରଂ ବ୍ୟପ୍ପଥଂ ଉଦୀରଣଂ [ଓଦୀରଣଂ (ସ୍ୟା॰)] କିତ୍ତୟିସ୍ସାମି ଦେସେସ୍ସାମି ପଞ୍ଞପେସ୍ସାମି ପଟ୍ଠପେସ୍ସାମି ୱିୱରିସ୍ସାମି ୱିଭଜିସ୍ସାମି ଉତ୍ତାନୀକରିସ୍ସାମି ପକାସେସ୍ସାମୀତି – ହନ୍ଦାହଂ କିତ୍ତୟିସ୍ସାମି ଗିରଂ ୱଣ୍ଣୂପସଂହିତଂ। ତେନାହ ଥେରୋ ପିଙ୍ଗିୟୋ –
‘‘ପହୀନମଲମୋହସ୍ସ, ମାନମକ୍ଖପ୍ପହାୟିନୋ।
ହନ୍ଦାହଂ କିତ୍ତୟିସ୍ସାମି, ଗିରଂ ୱଣ୍ଣୂପସଂହିତ’’ନ୍ତି॥
ତମୋନୁଦୋ ବୁଦ୍ଧୋ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ, ଲୋକନ୍ତଗୂ ସବ୍ବଭୱାତିୱତ୍ତୋ।
ଅନାସୱୋ ସବ୍ବଦୁକ୍ଖପ୍ପହୀନୋ, ସଚ୍ଚୱ୍ହୟୋ ବ୍ରହ୍ମେ ଉପାସିତୋ ମେ॥
ତମୋନୁଦୋ ବୁଦ୍ଧୋ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୂ ତି। ତମୋନୁଦୋ ତି ରାଗତମଂ ଦୋସତମଂ ମୋହତମଂ ମାନତମଂ ଦିଟ୍ଠିତମଂ କିଲେସତମଂ ଦୁଚ୍ଚରିତତମଂ ଅନ୍ଧକରଣଂ ଅଞ୍ଞାଣକରଣଂ ପଞ୍ଞାନିରୋଧିକଂ ୱିଘାତପକ୍ଖିକଂ ଅନିବ୍ବାନସଂୱତ୍ତନିକଂ ନୁଦି ପନୁଦି ପଜହି ୱିନୋଦେସି ବ୍ୟନ୍ତୀଅକାସି ଅନଭାୱଂ ଗମେସି। ବୁଦ୍ଧୋ ତି ୟୋ ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି; ୟଦିଦଂ ବୁଦ୍ଧୋତି। ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ ୱୁଚ୍ଚତି ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣଂ…ପେ॰… ତଥାଗତୋ ତେନ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୂତି – ତମୋନୁଦୋ ବୁଦ୍ଧୋ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ।
ଲୋକନ୍ତଗୂ ସବ୍ବଭୱାତିୱତ୍ତୋ ତି। ଲୋକୋ ତି ଏକୋ ଲୋକୋ – ଭୱଲୋକୋ। ଦ୍ୱେ ଲୋକା – ଭୱଲୋକୋ ଚ ସମ୍ଭୱଲୋକୋ ଚ; ସମ୍ପତ୍ତିଭୱଲୋକୋ ଚ ସମ୍ପତ୍ତିସମ୍ଭୱଲୋକୋ ଚ; ୱିପତ୍ତିଭୱଲୋକୋ ଚ ୱିପତ୍ତିସମ୍ଭୱଲୋକୋ ଚ [ଦ୍ୱେ ଲୋକା ସମ୍ପତ୍ତି ଚ ଭୱଲୋକୋ ୱିପତ୍ତି ଚ ଭୱଲୋକୋ (ସ୍ୟା॰)] । ତୟୋ ଲୋକା – ତିସ୍ସୋ ୱେଦନା। ଚତ୍ତାରୋ ଲୋକା – ଚତ୍ତାରୋ ଆହାରା। ପଞ୍ଚ ଲୋକା – ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା। ଛ ଲୋକା – ଛ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନି ଆୟତନାନି। ସତ୍ତ ଲୋକା – ସତ୍ତୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତିୟୋ । ଅଟ୍ଠ ଲୋକା – ଅଟ୍ଠ ଲୋକଧମ୍ମା। ନୱ ଲୋକା – ନୱ ସତ୍ତାୱାସା। ଦସ ଲୋକା – ଦସ ଆୟତନାନି। ଦ୍ୱାଦସ ଲୋକା – ଦ୍ୱାଦସାୟତନାନି। ଅଟ୍ଠାରସ ଲୋକା – ଅଟ୍ଠାରସ ଧାତୁୟୋ। ଲୋକନ୍ତଗୂ ତି ଭଗୱା ଲୋକସ୍ସ ଅନ୍ତଗତୋ ଅନ୍ତପ୍ପତ୍ତୋ କୋଟିଗତୋ କୋଟିପ୍ପତ୍ତୋ… ନିବ୍ବାନଗତୋ ନିବ୍ବାନପ୍ପତ୍ତୋ। ସୋ ୱୁତ୍ଥୱାସୋ ଚିଣ୍ଣଚରଣୋ… ଜାତିମରଣସଂସାରୋ ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ପୁନବ୍ଭୱୋତି – ଲୋକନ୍ତଗୂ।
ସବ୍ବଭୱାତିୱତ୍ତୋ ତି। ଭୱା ତି ଦ୍ୱେ ଭୱା – କମ୍ମଭୱୋ ଚ ପଟିସନ୍ଧିକୋ ଚ ପୁନବ୍ଭୱୋ। କତମୋ କମ୍ମଭୱୋ? ପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରୋ ଅପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରୋ ଆନେଞ୍ଜାଭିସଙ୍ଖାରୋ – ଅୟଂ କମ୍ମଭୱୋ। କତମୋ ପଟିସନ୍ଧିକୋ ପୁନବ୍ଭୱୋ? ପଟିସନ୍ଧିକା ରୂପା ୱେଦନା ସଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରା ୱିଞ୍ଞାଣଂ – ଅୟଂ ପଟିସନ୍ଧିକୋ ପୁନବ୍ଭୱୋ। ଭଗୱା କମ୍ମଭୱଞ୍ଚ ପଟିସନ୍ଧିକଞ୍ଚ ପୁନବ୍ଭୱଂ ଅତିୱତ୍ତୋ [ଉପାତିୱତ୍ତୋ (କ॰)] ଅତିକ୍କନ୍ତୋ ୱୀତିୱତ୍ତୋତି – ଲୋକନ୍ତଗୂ ସବ୍ବଭୱାତିୱତ୍ତୋ।
ଅନାସୱୋ ସବ୍ବଦୁକ୍ଖପ୍ପହୀନୋ ତି। ଅନାସୱୋ ତି ଚତ୍ତାରୋ ଆସୱା – କାମାସୱୋ, ଭୱାସୱୋ, ଦିଟ୍ଠାସୱୋ, ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ। ତେ ଆସୱା ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ ଅନାସୱୋ। ସବ୍ବଦୁକ୍ଖପ୍ପହୀନୋ ତି ସବ୍ବଂ ତସ୍ସ ପଟିସନ୍ଧିକଂ ଜାତିଦୁକ୍ଖଂ ଜରାଦୁକ୍ଖଂ ବ୍ୟାଧିଦୁକ୍ଖଂ ମରଣଦୁକ୍ଖଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସଦୁକ୍ଖଂ …ପେ॰… ଦିଟ୍ଠିବ୍ୟସନଦୁକ୍ଖଂ ପହୀନଂ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନଂ ୱୂପସନ୍ତଂ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧଂ ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକଂ ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢଂ। ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ ସବ୍ବଦୁକ୍ଖପ୍ପହୀନୋତି – ଅନାସୱୋ ସବ୍ବଦୁକ୍ଖପ୍ପହୀନୋ।
ସଚ୍ଚୱ୍ହୟୋ ବ୍ରହ୍ମେ ଉପାସିତୋ ମେ ତି। ସଚ୍ଚୱ୍ହୟୋ ତି ସଚ୍ଚୱ୍ହୟୋ ସଦିସନାମୋ ସଦିସୱ୍ହୟୋ ସଚ୍ଚସଦିସୱ୍ହୟୋ। ୱିପସ୍ସୀ ଭଗୱା, ସିଖୀ ଭଗୱା, ୱେସ୍ସଭୂ ଭଗୱା, କକୁସନ୍ଧୋ ଭଗୱା, କୋଣାଗମନୋ ଭଗୱା, କସ୍ସପୋ ଭଗୱା। ତେ ବୁଦ୍ଧା ଭଗୱନ୍ତୋ ସଦିସନାମା ସଦିସୱ୍ହୟା। ଭଗୱାପି ସକ୍ୟମୁନି ତେସଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ଭଗୱନ୍ତାନଂ ସଦିସନାମୋ ସଦିସୱ୍ହୟୋତି – ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ ସଚ୍ଚୱ୍ହୟୋ।
ବ୍ରହ୍ମେ ଉପାସିତୋ ମେ ତି ସୋ ମୟା ଭଗୱା ଆସିତୋ ଉପାସିତୋ ପୟିରୁପାସିତୋ ପରିପୁଚ୍ଛିତୋ ପରିପଞ୍ହିତୋତି – ସଚ୍ଚୱ୍ହୟୋ ବ୍ରହ୍ମେ ଉପାସିତୋ ମେ। ତେନାହ ଥେରୋ ପିଙ୍ଗିୟୋ –
‘‘ତମୋନୁଦୋ ବୁଦ୍ଧୋ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ, ଲୋକନ୍ତଗୂ ସବ୍ବଭୱାତିୱତ୍ତୋ।
ଅନାସୱୋ ସବ୍ବଦୁକ୍ଖପ୍ପହୀନୋ, ସଚ୍ଚୱ୍ହୟୋ ବ୍ରହ୍ମେ ଉପାସିତୋ ମେ’’ତି॥
ଦିଜୋ ୟଥା କୁବ୍ବନକଂ ପହାୟ, ବହୁପ୍ଫଲଂ କାନନମାୱସେୟ୍ୟ।
ଏୱମହଂ ଅପ୍ପଦସ୍ସେ ପହାୟ, ମହୋଦଧିଂ ହଂସୋରିୱ ଅଜ୍ଝପତ୍ତୋ [ଅଜ୍ଜ ପତ୍ତୋ (କ॰)] ॥
ଦିଜୋ ୟଥା କୁବ୍ବନକଂ ପହାୟ, ବହୁପ୍ଫଲଂ କାନନମାୱସେୟ୍ୟା ତି । ଦିଜୋ ୱୁଚ୍ଚତି ପକ୍ଖୀ। କିଂକାରଣା ଦିଜୋ ୱୁଚ୍ଚତି ପକ୍ଖୀ? ଦ୍ୱିକ୍ଖତ୍ତୁଂ ଜାୟତୀତି ଦିଜୋ, ମାତୁକୁଚ୍ଛିମ୍ହା ଚ ଅଣ୍ଡକୋସମ୍ହା ଚ। ତଂକାରଣା ଦିଜୋ ୱୁଚ୍ଚତି ପକ୍ଖୀତି – ଦିଜୋ। ୟଥା କୁବ୍ବନକଂ ପହାୟା ତି ୟଥା ଦିଜୋ କୁବ୍ବନକଂ ପରିତ୍ତୱନକଂ ଅପ୍ପଫଲଂ ଅପ୍ପଭକ୍ଖଂ ଅପ୍ପୋଦକଂ ପହାୟ ଜହିତ୍ୱା ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ସମତିକ୍କମିତ୍ୱା ୱୀତିୱତ୍ତେତ୍ୱା ଅଞ୍ଞଂ ବହୁପ୍ଫଲଂ ବହୁଭକ୍ଖଂ ବହୂଦକଂ [ବହୁରୁକ୍ଖଂ (ସ୍ୟା॰)] ମହନ୍ତଂ କାନନଂ ୱନସଣ୍ଡଂ ଅଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ୱିନ୍ଦେୟ୍ୟ ପଟିଲଭେୟ୍ୟ, ତସ୍ମିଞ୍ଚ ୱନସଣ୍ଡେ ୱାସଂ କପ୍ପେୟ୍ୟାତି – ଦିଜୋ ୟଥା କୁବ୍ବନକଂ ପହାୟ ବହୁପ୍ଫଲଂ କାନନଂ ଆୱସେୟ୍ୟ।
ଏୱମହଂ ଅପ୍ପଦସ୍ସେ ପହାୟ, ମହୋଦଧିଂ ହଂସୋରିୱ ଅଜ୍ଝପତ୍ତୋ ତି। ଏୱ ନ୍ତି ଓପମ୍ମସମ୍ପଟିପାଦନଂ। ଅପ୍ପଦସ୍ସେ ପହାୟା ତି ୟୋ ଚ ବାୱରୀ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟେ ଚଞ୍ଞେ ତସ୍ସ ଆଚରିୟା ବୁଦ୍ଧଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଉପାଦାୟ ଅପ୍ପଦସ୍ସା ପରିତ୍ତଦସ୍ସା ଥୋକଦସ୍ସା ଓମକଦସ୍ସା ଲାମକଦସ୍ସା ଛତୁକ୍କଦସ୍ସା [ଜତୁକ୍କଦସ୍ସା (ସ୍ୟା॰), ଜତୁକଦସ୍ସା (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ୱା। ତେ ଅପ୍ପଦସ୍ସେ ପରିତ୍ତଦସ୍ସେ ଥୋକଦସ୍ସେ ଓମକଦସ୍ସେ ଲାମକଦସ୍ସେ ଛତୁକ୍କଦସ୍ସେ ପହାୟ ପଜହିତ୍ୱା ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ସମତିକ୍କମିତ୍ୱା ୱୀତିୱତ୍ତେତ୍ୱା ବୁଦ୍ଧଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅପ୍ପମାଣଦସ୍ସଂ ଅଗ୍ଗଦସ୍ସଂ ସେଟ୍ଠଦସ୍ସଂ ୱିସେଟ୍ଠଦସ୍ସଂ ପାମୋକ୍ଖଦସ୍ସଂ ଉତ୍ତମଦସ୍ସଂ ପୱରଦସ୍ସଂ ଅସମଂ ଅସମସମଂ ଅପ୍ପଟିସମଂ ଅପ୍ପଟିଭାଗଂ ଅପ୍ପଟିପୁଗ୍ଗଲଂ ଦେୱାତିଦେୱଂ ନରାସଭଂ ପୁରିସସୀହଂ ପୁରିସନାଗଂ ପୁରିସାଜଞ୍ଞଂ ପୁରିସନିସଭଂ ପୁରିସଧୋରୟ୍ହଂ ଦସବଲଧାରିଂ [ଦସବଲଂ ତାଦିଂ (ସ୍ୟା॰)] ଅଧିଗଚ୍ଛିଂ ୱିନ୍ଦିଂ ପଟିଲଭିଂ। ୟଥା ଚ ହଂସୋ ମହନ୍ତଂ ମାନସକଂ [ମାନୁସକତଂ (ସ୍ୟା॰)] ୱା ସରଂ ଅନୋତତ୍ତଂ ୱା ଦହଂ ମହାସମୁଦ୍ଦଂ ୱା ଅକ୍ଖୋଭଂ ଅମିତୋଦକଂ ଜଲରାସିଂ ଅଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ୱିନ୍ଦେୟ୍ୟ ପଟିଲଭେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱ ବୁଦ୍ଧଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅକ୍ଖୋଭଂ ଅମିତତେଜଂ ପଭିନ୍ନଞାଣଂ ୱିୱଟଚକ୍ଖୁଂ ପଞ୍ଞାପଭେଦକୁସଲଂ ଅଧିଗତପଟିସମ୍ଭିଦଂ ଚତୁୱେସାରଜ୍ଜପ୍ପତ୍ତଂ ସୁଦ୍ଧାଧିମୁତ୍ତଂ ସେତପଚ୍ଚତ୍ତଂ ଅଦ୍ୱୟଭାଣିଂ ତାଦିଂ ତଥାପଟିଞ୍ଞଂ ଅପରିତ୍ତଂ ମହନ୍ତଂ ଗମ୍ଭୀରଂ ଅପ୍ପମେୟ୍ୟଂ ଦୁପ୍ପରିୟୋଗାହଂ ପହୂତରତନଂ ସାଗରସମଂ ଛଳଙ୍ଗୁପେକ୍ଖାୟ ସମନ୍ନାଗତଂ ଅତୁଲଂ ୱିପୁଲଂ ଅପ୍ପମେୟ୍ୟଂ, ତଂ ତାଦିସଂ ପୱଦତଂ ମଗ୍ଗୱାଦିନଂ [ପୱରମଗ୍ଗୱାଦିନଂ (କ॰)] ମେରୁମିୱ ନଗାନଂ ଗରୁଳମିୱ ଦିଜାନଂ ସୀହମିୱ ମିଗାନଂ ଉଦଧିମିୱ ଅଣ୍ଣୱାନଂ ଅଧିଗଚ୍ଛିଂ, ତଂ ସତ୍ଥାରଂ ଜିନପୱରଂ ମହେସିନ୍ତି – ଏୱମହଂ ଅପ୍ପଦସ୍ସେ ପହାୟ ମହୋଦଧିଂ ହଂସୋରିୱ ଅଜ୍ଝପତ୍ତୋ। ତେନାହ ଥେରୋ ପିଙ୍ଗିୟୋ –
‘‘ଦିଜୋ ୟଥା କୁବ୍ବନକଂ ପହାୟ, ବହୁପ୍ଫଲଂ କାନନମାୱସେୟ୍ୟ।
ଏୱମହଂ ଅପ୍ପଦସ୍ସେ ପହାୟ, ମହୋଦଧିଂ ହଂସୋରିୱ ଅଜ୍ଝପତ୍ତୋ’’ତି॥
ୟେ ମେ ପୁବ୍ବେ ୱିୟାକଂସୁ,
ହୁରଂ ଗୋତମସାସନା ‘ଇଚ୍ଚାସି ଇତି ଭୱିସ୍ସତି’।
ସବ୍ବଂ ତଂ ଇତିହୀତିହଂ, ସବ୍ବଂ ତଂ ତକ୍କୱଡ୍ଢନଂ॥
ୟେ ମେ ପୁବ୍ବେ ୱିୟାକଂସୂ ତି। ୟେ ତି ୟୋ ଚ ବାୱରୀ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟେ ଚଞ୍ଞେ ତସ୍ସ ଆଚରିୟା, ତେ ସକଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ସକଂ ଖନ୍ତିଂ ସକଂ ରୁଚିଂ ସକଂ ଲଦ୍ଧିଂ ସକଂ ଅଜ୍ଝାସୟଂ ସକଂ ଅଧିପ୍ପାୟଂ ବ୍ୟାକଂସୁ ଆଚିକ୍ଖିଂସୁ ଦେସୟିଂସୁ ପଞ୍ଞପିଂସୁ ପଟ୍ଠପିଂସୁ ୱିୱରିଂସୁ ୱିଭଜିଂସୁ ଉତ୍ତାନୀଅକଂସୁ ପକାସେସୁନ୍ତି – ୟେ ମେ ପୁବ୍ବେ ୱିୟାକଂସୁ।
ହୁରଂ ଗୋତମସାସନା ତି ହୁରଂ ଗୋତମସାସନା, ପରଂ ଗୋତମସାସନା, ପୁରେ ଗୋତମସାସନା, ପଠମତରଂ ଗୋତମସାସନା ବୁଦ୍ଧସାସନା ଜିନସାସନା ତଥାଗତସାସନା [ତଥାଗତସାସନା ଦେୱସାସନା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଅରହନ୍ତସାସନାତି – ହୁରଂ ଗୋତମସାସନା।
ଇଚ୍ଚାସି ଇତି ଭୱିସ୍ସତୀ ତି ଏୱଂ କିର ଆସି, ଏୱଂ କିର ଭୱିସ୍ସତୀତି – ଇଚ୍ଚାସି ଇତି ଭୱିସ୍ସତି।
ସବ୍ବଂ ତଂ ଇତିହୀତିହ ନ୍ତି ସବ୍ବଂ ତଂ ଇତିହୀତିହଂ ଇତିକିରାୟ ପରମ୍ପରାୟ ପିଟକସମ୍ପଦାୟ ତକ୍କହେତୁ ନୟହେତୁ ଆକାରପରିୱିତକ୍କେନ ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ନ ସାମଂ ସୟମଭିଞ୍ଞାତଂ ନ ଅତ୍ତପଚ୍ଚକ୍ଖଂ ଧମ୍ମଂ ୟଂ କଥୟିଂସୂତି – ସବ୍ବଂ ତଂ ଇତିହୀତିହଂ।
ସବ୍ବଂ ତଂ ତକ୍କୱଡ୍ଢନ ନ୍ତି ସବ୍ବଂ ତଂ ତକ୍କୱଡ୍ଢନଂ ୱିତକ୍କୱଡ୍ଢନଂ ସଙ୍କପ୍ପୱଡ୍ଢନଂ କାମୱିତକ୍କୱଡ୍ଢନଂ ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୱଡ୍ଢନଂ ୱିହିଂସାୱିତକ୍କୱଡ୍ଢନଂ ଞାତିୱିତକ୍କୱଡ୍ଢନଂ ଜନପଦୱିତକ୍କୱଡ୍ଢନଂ ଅମରାୱିତକ୍କୱଡ୍ଢନଂ ପରାନୁଦୟତାପଟିସଂୟୁତ୍ତୱିତକ୍କୱଡ୍ଢନଂ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକପଟିସଂୟୁତ୍ତୱିତକ୍କୱଡ୍ଢନଂ ଅନୱଞ୍ଞତ୍ତିପଟିସଂୟୁତ୍ତୱିତକ୍କୱଡ୍ଢନନ୍ତି – ସବ୍ବଂ ତଂ ତକ୍କୱଡ୍ଢନଂ। ତେନାହ ଥେରୋ ପିଙ୍ଗିୟୋ –
‘‘ୟେ ମେ ପୁବ୍ବେ ୱିୟାକଂସୁ, ହୁରଂ ଗୋତମସାସନା।
‘ଇଚ୍ଚାସି ଇତି ଭୱିସ୍ସ’ତି।
ସବ୍ବଂ ତଂ ଇତିହୀତିହଂ, ସବ୍ବଂ ତଂ ତକ୍କୱଡ୍ଢନ’’ନ୍ତି॥
ଏକୋ ତମୋନୁଦାସୀନୋ, ଜୁତିମା ସୋ ପଭଙ୍କରୋ।
ଗୋତମୋ ଭୂରିପଞ୍ଞାଣୋ, ଗୋତମୋ ଭୂରିମେଧସୋ॥
ଏକୋ ତମୋନୁଦାସୀନୋ ତି। ଏକୋ ତି ଭଗୱା ପବ୍ବଜ୍ଜସଙ୍ଖାତେନ ଏକୋ, ଅଦୁତିୟଟ୍ଠେନ ଏକୋ, ତଣ୍ହାୟ ପହାନଟ୍ଠେନ ଏକୋ, ଏକନ୍ତୱୀତରାଗୋତି ଏକୋ, ଏକନ୍ତୱୀତଦୋସୋତି ଏକୋ, ଏକନ୍ତୱୀତମୋହୋତି ଏକୋ, ଏକନ୍ତନିକ୍କିଲେସୋତି ଏକୋ, ଏକାୟନମଗ୍ଗଂ ଗତୋତି ଏକୋ, ଏକୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋତି ଏକୋ।
କଥଂ ଭଗୱା ପବ୍ବଜ୍ଜସଙ୍ଖାତେନ ଏକୋ? ଭଗୱା ଦହରୋୱ ସମାନୋ ସୁସୁ କାଳକେସୋ ଭଦ୍ରେନ ୟୋବ୍ବନେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ପଠମେନ ୱୟସା ଅକାମକାନଂ ମାତାପିତୂନଂ ଅସ୍ସୁମୁଖାନଂ ରୋଦନ୍ତାନଂ ୱିଲପନ୍ତାନଂ ଞାତିସଙ୍ଘଂ ସବ୍ବଂ ଘରାୱାସପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ପୁତ୍ତଦାରପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ଞାତିପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ମିତ୍ତାମଚ୍ଚପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା କେସମସ୍ସୁଂ ଓହାରେତ୍ୱା କାସାୟାନି ୱତ୍ଥାନି ଅଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତ୍ୱା ଅକିଞ୍ଚନଭାୱଂ ଉପଗନ୍ତ୍ୱା ଏକୋ ଚରତି ୱିହରତି ଇରିୟତି ୱତ୍ତେତି ପାଲେତି ୟପେତି ୟାପେତି। ଏୱଂ ଭଗୱା ପବ୍ବଜ୍ଜସଙ୍ଖାତେନ ଏକୋ।
କଥଂ ଭଗୱା ଅଦୁତିୟଟ୍ଠେନ ଏକୋ? ଏୱଂ ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ଏକୋ ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱତି ଅପ୍ପସଦ୍ଦାନି ଅପ୍ପନିଗ୍ଘୋସାନି ୱିଜନୱାତାନି ମନୁସ୍ସରାହସ୍ସେୟ୍ୟକାନି [ମନୁସ୍ସରାହସେୟ୍ୟକାନି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ପଟିସଲ୍ଲାନସାରୁପ୍ପାନି [ପଟିସଲ୍ଲାଣସାରୁପ୍ପାନି (କ॰)] । ସୋ ଏକୋ ଗଚ୍ଛତି, ଏକୋ ତିଟ୍ଠତି, ଏକୋ ନିସୀଦତି , ଏକୋ ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି, ଏକୋ ଗାମଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସତି, ଏକୋ ଅଭିକ୍କମତି, ଏକୋ ପଟିକ୍କମତି, ଏକୋ ରହୋ ନିସୀଦତି, ଏକୋ ଚଙ୍କମଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି, ଏକୋ ଚରତି ୱିହରତି ଇରିୟତି ୱତ୍ତେତି ପାଲେତି ୟପେତି ୟାପେତି। ଏୱଂ ଭଗୱା ଅଦୁତିୟଟ୍ଠେନ ଏକୋ।
କଥଂ ଭଗୱା ତଣ୍ହାୟ ପହାନଟ୍ଠେନ ଏକୋ? ସୋ ଏୱଂ ଏକୋ ଅଦୁତିୟୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ନଜ୍ଜା ନେରଞ୍ଜରାୟ ତୀରେ ବୋଧିରୁକ୍ଖମୂଲେ ମହାପଧାନଂ ପଦହନ୍ତୋ ମାରଂ ସସେନଂ କଣ୍ହଂ ନମୁଚିଂ ପମତ୍ତବନ୍ଧୁଂ ୱିଧମିତ୍ୱା ତଣ୍ହାଜାଲିନିଂ [ତଣ୍ହଂ ଜାଲିନିଂ (ସ୍ୟା॰)] ୱିସଟଂ [ସରିତଂ (ସ୍ୟା॰) ମହାନି॰ ୧୯୧] ୱିସତ୍ତିକଂ ପଜହି ୱିନୋଦେସି ବ୍ୟନ୍ତୀଅକାସି ଅନଭାୱଂ ଗମେସି।
‘‘ତଣ୍ହାଦୁତିୟୋ ପୁରିସୋ, ଦୀଘମଦ୍ଧାନ ସଂସରଂ।
ଇତ୍ଥଭାୱଞ୍ଞଥାଭାୱଂ, ସଂସାରଂ ନାତିୱତ୍ତତି॥
‘‘ଏତମାଦୀନୱଂ [ଏୱମାଦୀନୱଂ (କ॰) ପସ୍ସ ଇତିୱୁ॰ ୧୫] ଞତ୍ୱା, ତଣ୍ହଂ [ତଣ୍ହା (ସ୍ୟା॰ କ॰) ମହାନି॰ ୧୯୧] ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମ୍ଭୱଂ।
ୱୀତତଣ୍ହୋ ଅନାଦାନୋ, ସତୋ ଭିକ୍ଖୁ ପରିବ୍ବଜେ’’ତି॥
ଏୱଂ ଭଗୱା ତଣ୍ହାୟ ପହାନଟ୍ଠେନ ଏକୋ।
କଥଂ ଭଗୱା ଏକନ୍ତୱୀତରାଗୋତି ଏକୋ? ରାଗସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ଏକନ୍ତୱୀତରାଗୋତି ଏକୋ, ଦୋସସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ଏକନ୍ତୱୀତଦୋସୋତି ଏକୋ, ମୋହସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ଏକନ୍ତୱୀତମୋହୋତି ଏକୋ, କିଲେସାନଂ ପହୀନତ୍ତା ଏକନ୍ତନିକ୍କିଲେସୋତି ଏକୋ।
କଥଂ ଭଗୱା ଏକାୟନମଗ୍ଗଂ ଗତୋତି ଏକୋ? ଏକାୟନମଗ୍ଗୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା…ପେ॰… ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ।
‘‘ଏକାୟନଂ ଜାତିଖୟନ୍ତଦସ୍ସୀ, ମଗ୍ଗଂ ପଜାନାତି ହିତାନୁକମ୍ପୀ।
ଏତେନ ମଗ୍ଗେନ ତରିଂସୁ [ଅତରିଂସୁ (କ॰) ପସ୍ସ ସଂ॰ ନି॰ ୫.୪୦୯; ମହାନି॰ ୧୯୧] ପୁବ୍ବେ, ତରିସ୍ସନ୍ତି ୟେ ଚ ତରନ୍ତି ଓଘ’’ନ୍ତି॥
ଏୱଂ ଭଗୱା ଏକାୟନମଗ୍ଗଂ ଗତୋତି ଏକୋ।
କଥଂ ଭଗୱା ଏକୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋତି ଏକୋ। ବୋଧି ୱୁଚ୍ଚତି ଚତୂସୁ ମଗ୍ଗେସୁ ଞାଣଂ ପଞ୍ଞା ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଞ୍ଞାବଲଂ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ୱୀମଂସା ୱିପସ୍ସନା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି । ଭଗୱା ତେନ ବୋଧିଞାଣେନ ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା’’ତି ବୁଜ୍ଝି…ପେ॰… ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ବୁଜ୍ଝି। ଅଥ ୱା, ୟଂ ବୁଜ୍ଝିତବ୍ବଂ ଅନୁବୁଜ୍ଝିତବ୍ବଂ ପଟିବୁଜ୍ଝିତବ୍ବଂ ସମ୍ବୁଜ୍ଝିତବ୍ବଂ ଅଧିଗନ୍ତବ୍ବଂ ଫସ୍ସିତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ତେନ ବୋଧିଞାଣେନ ବୁଜ୍ଝି ଅନୁବୁଜ୍ଝି ପଟିବୁଜ୍ଝି ସମ୍ବୁଜ୍ଝି ଅଧିଗଚ୍ଛି ଫସ୍ସେସି ସଚ୍ଛାକାସି। ଏୱଂ ଭଗୱା ଏକୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋତି ଏକୋ।
ତମୋନୁଦୋ ତି ଭଗୱା ରାଗତମଂ ଦୋସତମଂ ମୋହତମଂ ଦିଟ୍ଠିତମଂ କିଲେସତମଂ ଦୁଚ୍ଚରିତତମଂ ଅନ୍ଧକରଣଂ ଅଚକ୍ଖୁକରଣଂ ଅଞ୍ଞାଣକରଣଂ ପଞ୍ଞାନିରୋଧିକଂ ୱିଘାତପକ୍ଖିକଂ ଅନିବ୍ବାନସଂୱତ୍ତନିକଂ ନୁଦି ପନୁଦି ପଜହି ୱିନୋଦେସି ବ୍ୟନ୍ତୀଅକାସି ଅନଭାୱଂ ଗମେସି। ଆସୀନୋ ତି ନିସିନ୍ନୋ ଭଗୱା ପାସାଣକେ ଚେତିୟେତି – ଆସୀନୋ [ଆସିନୋ (କ॰)] ।
ନଗସ୍ସ ପସ୍ସେ ଆସୀନଂ, ମୁନିଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପାରଗୁଂ।
ସାୱକା ପୟିରୁପାସନ୍ତି, ତେୱିଜ୍ଜା ମଚ୍ଚୁହାୟିନୋତି॥
ଏୱମ୍ପି ଭଗୱା ଆସୀନୋ…ପେ॰… ଅଥ ୱା, ଭଗୱା ସବ୍ବୋସ୍ସୁକ୍କପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧତ୍ତା ଆସୀନୋ ସୋ ୱୁତ୍ଥୱାସୋ ଚିଣ୍ଣଚରଣୋ…ପେ॰… ଜାତିମରଣସଂସାରୋ ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ପୁନବ୍ଭୱୋତି, ଏୱମ୍ପି ଭଗୱା ଆସୀନୋତି – ଏକୋ ତମୋନୁଦାସୀନୋ।
ଜୁତିମା ସୋ ପଭଙ୍କରୋ ତି। ଜୁତିମା ତି ଜୁତିମା ମତିମା ପଣ୍ଡିତୋ ପଞ୍ଞୱା ବୁଦ୍ଧିମା ଞାଣୀ ୱିଭାୱୀ ମେଧାୱୀ। ପଭଙ୍କରୋ ତି ପଭଙ୍କରୋ ଆଲୋକକରୋ ଓଭାସକରୋ ଦୀପଙ୍କରୋ ପଦୀପକରୋ ଉଜ୍ଜୋତକରୋ ପଜ୍ଜୋତକରୋତି – ଜୁତିମା ସୋ ପଭଙ୍କରୋ।
ଗୋତମୋ ଭୂରିପଞ୍ଞାଣୋ ତି ଗୋତମୋ ଭୂରିପଞ୍ଞାଣୋ ଞାଣପଞ୍ଞାଣୋ ପଞ୍ଞାଧଜୋ ପଞ୍ଞାକେତୁ ପଞ୍ଞାଧିପତେୟ୍ୟୋ ୱିଚୟବହୁଲୋ ପୱିଚୟବହୁଲୋ ଓକ୍ଖାୟନବହୁଲୋ ସମୋକ୍ଖାୟନଧମ୍ମୋ ୱିଭୂତୱିହାରୀ ତଚ୍ଚରିତୋ ତବ୍ବହୁଲୋ ତଗ୍ଗରୁକୋ ତନ୍ନିନ୍ନୋ ତପ୍ପୋଣୋ ତପ୍ପବ୍ଭାରୋ ତଦଧିମୁତ୍ତୋ ତଦଧିପତେୟ୍ୟୋ।
ଧଜୋ ରଥସ୍ସ ପଞ୍ଞାଣଂ, ଧୂମୋ [ଧୁମୋ (ସ୍ୟା॰)] ପଞ୍ଞାଣମଗ୍ଗିନୋ।
ରାଜା ରଟ୍ଠସ୍ସ ପଞ୍ଞାଣଂ, ଭତ୍ତା ପଞ୍ଞାଣମିତ୍ଥିୟାତି॥
ଏୱମେୱ ଗୋତମୋ ଭୂରିପଞ୍ଞାଣୋ ଞାଣପଞ୍ଞାଣୋ ପଞ୍ଞାଧଜୋ ପଞ୍ଞାକେତୁ ପଞ୍ଞାଧିପତେୟ୍ୟୋ ୱିଚୟବହୁଲୋ ପୱିଚୟବହୁଲୋ ଓକ୍ଖାୟନବହୁଲୋ ସମୋକ୍ଖାୟନଧମ୍ମୋ ୱିଭୂତୱିହାରୀ ତଚ୍ଚରିତୋ ତବ୍ବହୁଲୋ ତଗ୍ଗରୁକୋ ତନ୍ନିନ୍ନୋ ତପ୍ପୋଣୋ ତପ୍ପବ୍ଭାରୋ ତଦଧିମୁତ୍ତୋ ତଦଧିପତେୟ୍ୟୋତି – ଗୋତମୋ ଭୂରିପଞ୍ଞାଣୋ।
ଗୋତମୋ ଭୂରିମେଧସୋ ତି ଭୂରି ୱୁଚ୍ଚତି ପଥୱୀ। ଭଗୱା ତାୟ ପଥୱିସମାୟ ପଞ୍ଞାୟ ୱିପୁଲାୟ ୱିତ୍ଥତାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ। ମେଧା ୱୁଚ୍ଚତି ପଞ୍ଞା। ୟା ପଞ୍ଞା ପଜାନନା…ପେ॰… ଅମୋହୋ ଧମ୍ମୱିଚୟୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ଭଗୱା ଇମାୟ ମେଧାୟ ଉପେତୋ ସମୁପେତୋ ଉପାଗତୋ ସମୁପାଗତୋ ଉପପନ୍ନୋ ସମୁପପନ୍ନୋ ସମନ୍ନାଗତୋ, ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ ସୁମେଧସୋତି [ଭୂରିମେଧସୋତି (ସ୍ୟା॰) ଏୱମୁପରିପି] – ଗୋତମୋ ଭୂରିମେଧସୋ। ତେନାହ ଥେରୋ ପିଙ୍ଗିୟୋ –
‘‘ଏକୋ ତମୋନୁଦାସୀନୋ, ଜୁତିମା ସୋ ପଭଙ୍କରୋ।
ଗୋତମୋ ଭୂରିପଞ୍ଞାଣୋ, ଗୋତମୋ ଭୂରିମେଧସୋ’’ତି॥
ୟୋ ମେ ଧମ୍ମମଦେସେସି, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକମକାଲିକଂ।
ତଣ୍ହକ୍ଖୟମନୀତିକଂ, ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଉପମା କ୍ୱଚି॥
ୟୋ ମେ ଧମ୍ମଦେସେସୀ ତି। ୟୋ ତି ୟୋ ସୋ ଭଗୱା ସୟମ୍ଭୂ ଅନାଚରିୟକୋ ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସାମଂ ସଚ୍ଚାନି ଅଭିସମ୍ବୁଜ୍ଝି, ତତ୍ଥ ଚ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଂ ପତ୍ତୋ ବଲେସୁ ଚ ୱସୀଭାୱଂ। ଧମ୍ମମଦେସେସୀ ତି। ଧମ୍ମ ନ୍ତି ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଂ ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣଂ ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ…ପେ॰… ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ ନିବ୍ବାନଗାମିନିଞ୍ଚ ପଟିପଦଂ ଆଚିକ୍ଖି ଦେସେସି ପଞ୍ଞପେସି ପଟ୍ଠପେସି ୱିୱରି ୱିଭଜି ଉତ୍ତାନୀଅକାସି ପକାସେସୀତି – ୟୋ ମେ ଧମ୍ମମଦେସେସି।
ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକମକାଲିକ ନ୍ତି ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକଂ ଅକାଲିକଂ ଏହିପସ୍ସିକଂ ଓପନେୟ୍ୟିକଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବଂ ୱିଞ୍ଞୂହୀତି – ଏୱଂ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକଂ। ଅଥ ୱା, ୟୋ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ତସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଅନନ୍ତରା ସମନନ୍ତରା ଅଧିଗଚ୍ଛତେୱ ଫଲଂ ୱିନ୍ଦତି ପଟିଲଭତୀତି, ଏୱମ୍ପି ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକଂ। ଅକାଲିକ ନ୍ତି ୟଥା ମନୁସ୍ସା କାଲିକଂ ଧନଂ ଦତ୍ୱା ଅନନ୍ତରା ନ ଲଭନ୍ତି କାଲଂ ଆଗମେନ୍ତି, ନେୱାୟଂ ଧମ୍ମୋ। ୟୋ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ତସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଅନନ୍ତରା ସମନନ୍ତରା ଅଧିଗଚ୍ଛତେୱ ଫଲଂ ୱିନ୍ଦତି ପଟିଲଭତି, ନ ପରତ୍ଥ ନ ପରଲୋକେ, ଏୱଂ ଅକାଲିକନ୍ତି – ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକମକାଲିକଂ।
ତଣ୍ହକ୍ଖୟମନୀତିକ ନ୍ତି। ତଣ୍ହା ତି ରୂପତଣ୍ହା…ପେ॰… ଧମ୍ମତଣ୍ହା। ତଣ୍ହକ୍ଖୟ ନ୍ତି ତଣ୍ହକ୍ଖୟଂ ରାଗକ୍ଖୟଂ ଦୋସକ୍ଖୟଂ ମୋହକ୍ଖୟଂ ଗତିକ୍ଖୟଂ ଉପପତ୍ତିକ୍ଖୟଂ ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖୟଂ ଭୱକ୍ଖୟଂ ସଂସାରକ୍ଖୟଂ ୱଟ୍ଟକ୍ଖୟଂ। ଅନୀତିକ ନ୍ତି ଈତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସା ଚ ଖନ୍ଧା ଚ ଅଭିସଙ୍ଖାରା ଚ। ଈତିପ୍ପହାନଂ ଈତିୱୂପସମଂ ଈତିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗଂ ଈତିପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିଂ ଅମତଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି – ତଣ୍ହକ୍ଖୟମନୀତିକଂ।
ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଉପମା କ୍ୱଚୀ ତି। ୟସ୍ସା ତି ନିବ୍ବାନସ୍ସ। ନତ୍ଥି ଉପମା ତି ଉପମା ନତ୍ଥି, ଉପନିଧା ନତ୍ଥି, ସଦିସଂ ନତ୍ଥି, ପଟିଭାଗୋ ନତ୍ଥି ନ ସତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜତି ନୁପଲବ୍ଭତି। କ୍ୱଚୀ ତି କ୍ୱଚି କିମ୍ହିଚି କତ୍ଥଚି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ୱାତି – ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଉପମା କ୍ୱଚି। ତେନାହ ଥେରୋ ପିଙ୍ଗିୟୋ –
‘‘ୟୋ ମେ ଧମ୍ମମଦେସେସି, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକମକାଲିକଂ।
ତଣ୍ହକ୍ଖୟମନୀତିକଂ, ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଉପମା କ୍ୱଚୀ’’ତି॥
କିଂ ନୁ ତମ୍ହା ୱିପ୍ପୱସି, ମୁହୁତ୍ତମପି ପିଙ୍ଗିୟ।
ଗୋତମା ଭୂରିପଞ୍ଞାଣା, ଗୋତମା ଭୂରିମେଧସା॥
କିଂ ନୁ ତମ୍ହା ୱିପ୍ପୱସୀ ତି କିଂ ନୁ ବୁଦ୍ଧମ୍ହା ୱିପ୍ପୱସି ଅପେସି ଅପଗଚ୍ଛି [ଅପଗଚ୍ଛସି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ୱିନା ହୋସୀତି – କିଂ ନୁ ତମ୍ହା ୱିପ୍ପୱସି।
ମୁହୁତ୍ତମପି ପିଙ୍ଗିୟା ତି ମୁହୁତ୍ତମ୍ପି ଖଣମ୍ପି ଲୟମ୍ପି ୱୟମ୍ପି ଅଦ୍ଧମ୍ପୀତି – ମୁହୁତ୍ତମପି। ପିଙ୍ଗିୟା ତି ବାୱରୀ ତଂ ନତ୍ତାରଂ ନାମେନ ଆଲପତି।
ଗୋତମା ଭୂରିପଞ୍ଞାଣା ତି ଗୋତମା ଭୂରିପଞ୍ଞାଣା ଞାଣପଞ୍ଞାଣା ପଞ୍ଞାଧଜା ପଞ୍ଞାକେତୁମ୍ହା ପଞ୍ଞାଧିପତେୟ୍ୟମ୍ହା ୱିଚୟବହୁଲା ପୱିଚୟବହୁଲା ଓକ୍ଖାୟନବହୁଲା ସମୋକ୍ଖାୟନଧମ୍ମା ୱିଭୂତୱିହାରିମ୍ହା ତଚ୍ଚରିତା ତବ୍ବହୁଲା ତଗ୍ଗରୁକା ତନ୍ନିନ୍ନା ତପ୍ପୋଣା ତପ୍ପବ୍ଭାରା ତଦଧିମୁତ୍ତା ତଦଧିପତେୟ୍ୟମ୍ହାତି – ଗୋତମା ଭୂରିପଞ୍ଞାଣା।
ଗୋତମା ଭୂରିମେଧସା ତି ଭୂରି ୱୁଚ୍ଚତି ପଥୱୀ। ଭଗୱା ତାୟ ପଥୱିସମାୟ ପଞ୍ଞାୟ ୱିପୁଲାୟ ୱିତ୍ଥତାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ। ମେଧା ୱୁଚ୍ଚତି ପଞ୍ଞା। ୟା ପଞ୍ଞା ପଜାନନା…ପେ॰… ଅମୋହୋ ଧମ୍ମୱିଚୟୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ଭଗୱା ଇମାୟ ମେଧାୟ ପଞ୍ଞାୟ ଉପେତୋ ସମୁପେତୋ ଉପାଗତୋ ସମୁପାଗତୋ ଉପପନ୍ନୋ ସମୁପପନ୍ନୋ ସମନ୍ନାଗତୋ, ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ ସୁମେଧସୋତି – ଗୋତମା ଭୂରିମେଧସା। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘କିଂନୁ ତମ୍ହା ୱିପ୍ପୱସି, ମୁହୁତ୍ତମପି ପିଙ୍ଗିୟ।
ଗୋତମା ଭୂରିପଞ୍ଞାଣା, ଗୋତମା ଭୂରିମେଧସା’’ତି॥
ୟୋ ତେ ଧମ୍ମମଦେସେସି, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକମକାଲିକଂ।
ତଣ୍ହକ୍ଖୟମନୀତିକଂ, ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଉପମା କ୍ୱଚି॥
ୟୋ ତେ ଧମ୍ମମଦେସେସୀ ତି ୟୋ ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ତତ୍ଥ ଚ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଂ ପତ୍ତୋ ବଲେସୁ ଚ ୱସୀଭାୱଂ। ଧମ୍ମମଦେସେସୀ ତି ଧମ୍ମ ନ୍ତି ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଂ…ପେ॰… ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ ନିବ୍ବାନଗାମିନିଞ୍ଚ ପଟିପଦଂ ଆଚିକ୍ଖି ଦେସେସି ପଞ୍ଞପେସି ପଟ୍ଠପେସି ୱିୱରି ୱିଭଜି ଉତ୍ତାନୀଅକାସି ପକାସେସୀତି – ୟୋ ତେ ଧମ୍ମମଦେସେସି।
ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକମକାଲିକ ନ୍ତି ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକଂ ଅକାଲିକଂ ଏହିପସ୍ସିକଂ ଓପନେୟ୍ୟିକଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବଂ ୱିଞ୍ଞୂହୀତି – ଏୱଂ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକଂ। ଅଥ ୱା, ୟୋ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ତସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଅନନ୍ତରା ସମନନ୍ତରା ଅଧିଗଚ୍ଛତେୱ ଫଲଂ ୱିନ୍ଦତି ପଟିଲଭତୀତି – ଏୱମ୍ପି ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକଂ। ଅକାଲିକ ନ୍ତି ୟଥା ମନୁସ୍ସା କାଲିକଂ ଧନଂ ଦତ୍ୱା ଅନନ୍ତରା ନ ଲଭନ୍ତି, କାଲଂ ଆଗମେନ୍ତି, ନେୱାୟଂ ଧମ୍ମୋ। ୟୋ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି; ତସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଅନନ୍ତରା ସମନନ୍ତରା ଅଧିଗଚ୍ଛତେୱ ଫଲଂ ୱିନ୍ଦତି ପଟିଲଭତି, ନ ପରତ୍ଥ ନ ପରଲୋକେ, ଏୱଂ ଅକାଲିକନ୍ତି – ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକମକାଲିକଂ।
ତଣ୍ହକ୍ଖୟମନୀତିକ ନ୍ତି । ତଣ୍ହା ତି ରୂପତଣ୍ହା…ପେ॰… ଧମ୍ମତଣ୍ହା। ତଣ୍ହକ୍ଖୟ ନ୍ତି ତଣ୍ହକ୍ଖୟଂ ରାଗକ୍ଖୟଂ ଦୋସକ୍ଖୟଂ ମୋହକ୍ଖୟଂ ଗତିକ୍ଖୟଂ ଉପପତ୍ତିକ୍ଖୟଂ ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖୟଂ ଭୱକ୍ଖୟଂ ସଂସାରକ୍ଖୟଂ ୱଟ୍ଟକ୍ଖୟଂ। ଅନୀତିକ ନ୍ତି ଈତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସା ଚ ଖନ୍ଧା ଚ ଅଭିସଙ୍ଖାରା ଚ। ଈତିପ୍ପହାନଂ ଈତିୱୂପସମଂ ଈତିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗଂ ଈତିପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିଂ ଅମତଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି – ତଣ୍ହକ୍ଖୟମନୀତିକଂ।
ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଉପମା କ୍ୱଚୀ ତି। ୟସ୍ସା ତି ନିବ୍ବାନସ୍ସ। ନତ୍ଥି ଉପମା ତି ଉପମା ନତ୍ଥି, ଉପନିଧା ନତ୍ଥି, ସଦିସଂ ନତ୍ଥି, ପଟିଭାଗୋ ନତ୍ଥି ନ ସତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜତି ନୁପଲବ୍ଭତି। କ୍ୱଚୀ ତି କ୍ୱଚି କିମ୍ହିଚି କତ୍ଥଚି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ୱାତି – ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଉପମା କ୍ୱଚି। ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ୟୋ ତେ ଧମ୍ମମଦେସେସି, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକମକାଲିକଂ।
ତଣ୍ହକ୍ଖୟମନୀତିକଂ, ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଉପମା କ୍ୱଚୀ’’ତି॥
ନାହଂ ତମ୍ହା ୱିପ୍ପୱସାମି, ମୁହୁତ୍ତମପି ବ୍ରାହ୍ମଣ।
ଗୋତମା ଭୂରିପଞ୍ଞାଣା, ଗୋତମା ଭୂରିମେଧସା॥
ନାହଂ ତମ୍ହା ୱିପ୍ପୱସାମୀ ତି ନାହଂ ବୁଦ୍ଧମ୍ହା ୱିପ୍ପୱସାମି ଅପେମି ଅପଗଚ୍ଛାମି ୱିନା ହୋମୀତି – ନାହଂ ତମ୍ହା ୱିପ୍ପୱସାମି।
ମୁହୁତ୍ତମପି ବ୍ରାହ୍ମଣା ତି ମୁହୁତ୍ତମ୍ପି ଖଣମ୍ପି ଲୟମ୍ପି ୱୟମ୍ପି ଅଦ୍ଧମ୍ପୀତି ମୁହୁତ୍ତମପି। ବ୍ରାହ୍ମଣା ତି ଗାରୱେନ ମାତୁଲଂ ଆଲପତି।
ଗୋତମା ଭୂରିପଞ୍ଞାଣା ତି ଗୋତମା ଭୂରିପଞ୍ଞାଣା ଞାଣପଞ୍ଞାଣା ପଞ୍ଞାଧଜା ପଞ୍ଞାକେତୁମ୍ହା ପଞ୍ଞାଧିପତେୟ୍ୟମ୍ହା ୱିଚୟବହୁଲା ପୱିଚୟବହୁଲା ଓକ୍ଖାୟନବହୁଲା ସମୋକ୍ଖାୟନଧମ୍ମା ୱିଭୂତୱିହାରିମ୍ହା ତଚ୍ଚରିତା ତବ୍ବହୁଲା ତଗ୍ଗରୁକା ତନ୍ନିନ୍ନା ତପ୍ପୋଣା ତପ୍ପବ୍ଭାରା ତଦଧିମୁତ୍ତା ତଦଧିପତେୟ୍ୟମ୍ହାତି – ଗୋତମା ଭୂରିପଞ୍ଞାଣା।
ଗୋତମା ଭୂରିମେଧସା ତି ଭୂରି ୱୁଚ୍ଚତି ପଥୱୀ। ଭଗୱା ତାୟ ପଥୱିସମାୟ ପଞ୍ଞାୟ ୱିପୁଲାୟ ୱିତ୍ଥତାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ। ମେଧା ୱୁଚ୍ଚତି ପଞ୍ଞା। ୟା ପଞ୍ଞା ପଜାନନା…ପେ॰… ଅମୋହୋ ଧମ୍ମୱିଚୟୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ଭଗୱା ଇମାୟ ମେଧାୟ ପଞ୍ଞାୟ ଉପେତୋ ସମୁପେତୋ ଉପାଗତୋ ସମୁପାଗତୋ ଉପପନ୍ନୋ ସମୁପପନ୍ନୋ ସମନ୍ନାଗତୋ। ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ ସୁମେଧସୋତି – ଗୋତମା ଭୂରିମେଧସା। ତେନାହ ଥେରୋ ପିଙ୍ଗିୟୋ –
‘‘ନାହଂ ତମ୍ହା ୱିପ୍ପୱସାମି, ମୁହୁତ୍ତମପି ବ୍ରାହ୍ମଣ।
ଗୋତମା ଭୂରିପଞ୍ଞାଣା, ଗୋତମା ଭୂରିମେଧସା’’ତି॥
ୟୋ ମେ ଧମ୍ମମଦେସେସି, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକମକାଲିକଂ।
ତଣ୍ହକ୍ଖୟମନୀତିକଂ , ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଉପମା କ୍ୱଚି॥
ୟୋ ମେ ଧମ୍ମମଦେସେସୀ ତି ୟୋ ସୋ ଭଗୱା ସୟମ୍ଭୂ ଅନାଚରିୟକୋ ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସାମଂ ସଚ୍ଚାନି ଅଭିସମ୍ବୁଜ୍ଝି, ତତ୍ଥ ଚ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଂ ପତ୍ତୋ ବଲେସୁ ଚ ୱସୀଭାୱଂ। ଧମ୍ମମଦେସେସୀ ତି। ଧମ୍ମ ନ୍ତି ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଂ ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣଂ ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ ନିବ୍ବାନଗାମିନିଞ୍ଚ ପଟିପଦଂ ଆଚିକ୍ଖି ଦେସେସି ପଞ୍ଞପେସି ପଟ୍ଠପେସି ୱିୱରି ୱିଭଜି ଉତ୍ତାନୀଅକାସି ପକାସେସୀତି – ୟୋ ମେ ଧମ୍ମମଦେସେସି।
ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକମକାଲିକ ନ୍ତି ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକଂ ଅକାଲିକଂ ଏହିପସ୍ସିକଂ ଓପନେୟ୍ୟିକଂ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବଂ ୱିଞ୍ଞୂହୀତି, ଏୱଂ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକଂ। ଅଥ ୱା, ୟୋ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ତସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଅନନ୍ତରା ସମନନ୍ତରା ଅଧିଗଚ୍ଛତେୱ ଫଲଂ ୱିନ୍ଦତି ପଟିଲଭତୀତି, ଏୱମ୍ପି ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକଂ। ଅକାଲିକ ନ୍ତି ୟଥା ମନୁସ୍ସା କାଲିକଂ ଧନଂ ଦତ୍ୱା ଅନନ୍ତରା ନ ଲଭନ୍ତି, କାଲଂ ଆଗମେନ୍ତି, ନେୱାୟଂ ଧମ୍ମୋ। ୟୋ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ତସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଅନନ୍ତରା ସମନନ୍ତରା ଅଧିଗଚ୍ଛତେୱ ଫଲଂ ୱିନ୍ଦତି ପଟିଲଭତି, ନ ପରତ୍ଥ ନ ପରଲୋକେ, ଏୱଂ ଅକାଲିକନ୍ତି – ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକମକାଲିକଂ।
ତଣ୍ହକ୍ଖୟମନୀତିକ ନ୍ତି । ତଣ୍ହା ତି ରୂପତଣ୍ହା…ପେ॰… ଧମ୍ମତଣ୍ହା। ତଣ୍ହକ୍ଖୟ ନ୍ତି ତଣ୍ହକ୍ଖୟଂ ରାଗକ୍ଖୟଂ ଦୋସକ୍ଖୟଂ ମୋହକ୍ଖୟଂ ଗତିକ୍ଖୟଂ ଉପପତ୍ତିକ୍ଖୟଂ ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖୟଂ ଭୱକ୍ଖୟଂ ସଂସାରକ୍ଖୟଂ ୱଟ୍ଟକ୍ଖୟଂ। ଅନୀତିକ ନ୍ତି ଈତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସା ଚ ଖନ୍ଧା ଚ ଅଭିସଙ୍ଖାରା ଚ। ଈତିପ୍ପହାନଂ ଈତିୱୂପସମଂ ଈତିପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିଂ ଅମତଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି – ତଣ୍ହକ୍ଖୟମନୀତିକଂ।
ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଉପମା କ୍ୱଚୀ ତି। ୟସ୍ସା ତି ନିବ୍ବାନସ୍ସ। ନତ୍ଥି ଉପମା ତି ଉପମା ନତ୍ଥି, ଉପନିଧା ନତ୍ଥି, ସଦିସଂ ନତ୍ଥି, ପଟିଭାଗୋ ନତ୍ଥି ନ ଅତ୍ଥି ନ ସଂୱିଜ୍ଜତି ନୁପଲବ୍ଭତି। କ୍ୱଚୀ ତି କ୍ୱଚି କିମ୍ହିଚି କତ୍ଥଚି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ୱାତି – ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଉପମା କ୍ୱଚି। ତେନାହ ଥେରୋ ପିଙ୍ଗିୟୋ –
‘‘ୟୋ ମେ ଧମ୍ମମଦେସେସି, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକମକାଲିକଂ।
ତଣ୍ହକ୍ଖୟମନୀତିକଂ, ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଉପମା କ୍ୱଚୀ’’ତି॥
ପସ୍ସାମି ନଂ ମନସା ଚକ୍ଖୁନାୱ, ରତ୍ତିନ୍ଦିୱଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ।
ନମସ୍ସମାନୋ ୱିୱସେମି [ନମସ୍ସମାନୋୱ ୱସେମି (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰) … ୱିୱସାମି (ସ୍ୟା॰)] ରତ୍ତିଂ, ତେନେୱ ମଞ୍ଞାମି ଅୱିପ୍ପୱାସଂ॥
ପସ୍ସାମି ନଂ ମନସା ଚକ୍ଖୁନାୱା ତି ୟଥା ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ଆଲୋକେ ରୂପଗତାନି ପସ୍ସେୟ୍ୟ ଦକ୍ଖେୟ୍ୟ ଓଲୋକେୟ୍ୟ ନିଜ୍ଝାୟେୟ୍ୟ ଉପପରିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱାହଂ ବୁଦ୍ଧଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ମନସା ପସ୍ସାମି ଦକ୍ଖାମି ଓଲୋକେମି ନିଜ୍ଝାୟାମି ଉପପରିକ୍ଖାମୀତି – ପସ୍ସାମି ନଂ ମନସା ଚକ୍ଖୁନାୱ।
ରତ୍ତିନ୍ଦିୱଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ତି ରତ୍ତିଞ୍ଚ ଦିୱା ଚ ବୁଦ୍ଧାନୁସ୍ସତିଂ ମନସା ଭାୱେନ୍ତୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋତି – ରତ୍ତିନ୍ଦିୱଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ।
ନମସ୍ସମାନୋ ୱିୱସେମି ରତ୍ତି ନ୍ତି। ନମସ୍ସମାନୋ ତି କାୟେନ ୱା ନମସ୍ସମାନୋ, ୱାଚାୟ ୱା ନମସ୍ସମାନୋ, ଚିତ୍ତେନ ୱା ନମସ୍ସମାନୋ, ଅନ୍ୱତ୍ଥପଟିପତ୍ତିୟା ୱା ନମସ୍ସମାନୋ, ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପଟିପତ୍ତିୟା ୱା ନମସ୍ସମାନୋ ସକ୍କାରମାନୋ ଗରୁକାରମାନୋ ମାନୟମାନୋ ପୂଜୟମାନୋ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱଂ ୱିୱସେମି ଅତିନାମେମି ଅତିକ୍କମେମୀତି – ନମସ୍ସମାନୋ ୱିୱସେମି ରତ୍ତିଂ।
ତେନେୱ ମଞ୍ଞାମି ଅୱିପ୍ପୱାସ ନ୍ତି ତାୟ ବୁଦ୍ଧାନୁସ୍ସତିୟା ଭାୱେନ୍ତୋ ଅୱିପ୍ପୱାସୋତି ତଂ ମଞ୍ଞାମି, ଅୱିପ୍ପୱୁଟ୍ଠୋତି ତଂ ମଞ୍ଞାମି ଜାନାମି। ଏୱଂ ଜାନାମି ଏୱଂ ଆଜାନାମି ଏୱଂ ୱିଜାନାମି ଏୱଂ ପଟିୱିଜାନାମି ଏୱଂ ପଟିୱିଜ୍ଝାମୀତି – ତେନେୱ ମଞ୍ଞାମି ଅୱିପ୍ପୱାସଂ। ତେନାହ ଥେରୋ ପିଙ୍ଗିୟୋ –
‘‘ପସ୍ସାମି ନଂ ମନସା ଚକ୍ଖୁନାୱ, ରତ୍ତିନ୍ଦିୱଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ।
ନମସ୍ସମାନୋ ୱିୱସେମି ରତ୍ତିଂ, ତେନେୱ ମଞ୍ଞାମି ଅୱିପ୍ପୱାସ’’ନ୍ତି॥
ସଦ୍ଧା ଚ ପୀତି ଚ ମନୋ ସତି ଚ, ନାପେନ୍ତିମେ ଗୋତମସାସନମ୍ହା।
ୟଂ ୟଂ ଦିସଂ ୱଜତି ଭୂରିପଞ୍ଞୋ, ସ ତେନ ତେନେୱ ନତୋହମସ୍ମି॥
ସଦ୍ଧା ଚ ପୀତି ଚ ମନୋ ସତି ଚା ତି। ସଦ୍ଧା ତି ୟା ଚ ଭଗୱନ୍ତଂ ଆରବ୍ଭ ସଦ୍ଧା ସଦ୍ଦହନା [ସଦ୍ଧହନା (କ॰)] ଓକପ୍ପନା ଅଭିପ୍ପସାଦୋ ସଦ୍ଧା ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସଦ୍ଧାବଲଂ। ପୀତୀ ତି ୟା ଭଗୱନ୍ତଂ ଆରବ୍ଭ ପୀତି ପାମୋଜ୍ଜଂ [ପାମୁଜ୍ଜଂ (ସ୍ୟା॰)] ମୋଦନା ଆମୋଦନା ପମୋଦନା ହାସୋ ପହାସୋ ୱିତ୍ତି ତୁଟ୍ଠି ଓଦଗ୍ୟଂ ଅତ୍ତମନତା ଚିତ୍ତସ୍ସ। ମନୋ ତି ୟଞ୍ଚ ଭଗୱନ୍ତଂ ଆରବ୍ଭ ଚିତ୍ତଂ ମନୋ ମାନସଂ ହଦୟଂ ପଣ୍ଡରଂ ମନୋ ମନାୟତନଂ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧୋ ତଜ୍ଜା ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ। ସତୀ ତି ୟା ଭଗୱନ୍ତଂ ଆରବ୍ଭ ସତି ଅନୁସ୍ସତି ସମ୍ମାସତୀତି – ସଦ୍ଧା ଚ ପୀତି ଚ ମନୋ ସତି ଚ।
ନାପେନ୍ତିମେ ଗୋତମସାସନମ୍ହା ତି ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ଧମ୍ମା ଗୋତମସାସନା ବୁଦ୍ଧସାସନା ଜିନସାସନା ତଥାଗତସାସନା ଅରହନ୍ତସାସନା ନାପେନ୍ତି ନ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ନ ୱିଜହନ୍ତି ନ ୱିନାସେନ୍ତୀତି – ନାପେନ୍ତିମେ ଗୋତମସାସନମ୍ହା।
ୟଂ ୟଂ ଦିସଂ ୱଜତି ଭୂରିପଞ୍ଞୋ ତି। ୟଂ ୟଂ ଦିସ ନ୍ତି ପୁରତ୍ଥିମଂ ୱା ଦିସଂ ପଚ୍ଛିମଂ ୱା ଦିସଂ ଦକ୍ଖିଣଂ ୱା ଦିସଂ ଉତ୍ତରଂ ୱା ଦିସଂ ୱଜତି ଗଚ୍ଛତି କମତି ଅଭିକ୍କମତି। ଭୂରିପଞ୍ଞୋ ତି ଭୂରିପଞ୍ଞୋ ମହାପଞ୍ଞୋ ତିକ୍ଖପଞ୍ଞୋ ପୁଥୁପଞ୍ଞୋ ହାସପଞ୍ଞୋ ଜୱନପଞ୍ଞୋ ନିବ୍ବେଧିକପଞ୍ଞୋ । ଭୂରି ୱୁଚ୍ଚତି ପଥୱୀ। ଭଗୱା ତାୟ ପଥୱିସମାୟ ପଞ୍ଞାୟ ୱିପୁଲାୟ ୱିତ୍ଥତାୟ ସମନ୍ନାଗତୋତି – ୟଂ ୟଂ ଦିସଂ ୱଜତି ଭୂରିପଞ୍ଞୋ।
ସ ତେନ ତେନେୱ ନତୋହମସ୍ମୀ ତି ସୋ ୟେନ ବୁଦ୍ଧୋ ତେନ ତେନେୱ ନତୋ ତନ୍ନିନ୍ନୋ ତପ୍ପୋଣୋ ତପ୍ପବ୍ଭାରୋ ତଦଧିମୁତ୍ତୋ ତଦଧିପତେୟ୍ୟୋତି – ସ ତେନ ତେନେୱ ନତୋହମସ୍ମି। ତେନାହ ଥେରୋ ପିଙ୍ଗିୟୋ –
‘‘ସଦ୍ଧା ଚ ପୀତି ଚ ମନୋ ସତି ଚ, ନାପେନ୍ତିମେ ଗୋତମସାସନମ୍ହା।
ୟଂ ୟଂ ଦିସଂ ୱଜତି ଭୂରିପଞ୍ଞୋ, ସ ତେନ ତେନେୱ ନତୋହମସ୍ମୀ’’ତି॥
ଜିଣ୍ଣସ୍ସ ମେ ଦୁବ୍ବଲଥାମକସ୍ସ, ତେନେୱ କାୟୋ ନ ପଲେତି ତତ୍ଥ।
ସଙ୍କପ୍ପୟନ୍ତାୟ ୱଜାମି ନିଚ୍ଚଂ, ମନୋ ହି ମେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ତେନ ୟୁତ୍ତୋ॥
ଜିଣ୍ଣସ୍ସ ମେ ଦୁବ୍ବଲଥାମକସ୍ସା ତି ଜିଣ୍ଣସ୍ସ ୱୁଡ୍ଢସ୍ସ ମହଲ୍ଲକସ୍ସ ଅଦ୍ଧଗତସ୍ସ ୱୟୋଅନୁପ୍ପତ୍ତସ୍ସ। ଦୁବ୍ବଲଥାମକସ୍ସା ତି ଦୁବ୍ବଲଥାମକସ୍ସ ଅପ୍ପଥାମକସ୍ସ ପରିତ୍ତଥାମକସ୍ସାତି – ଜିଣ୍ଣସ୍ସ ମେ ଦୁବ୍ବଲଥାମକସ୍ସ।
ତେନେୱ କାୟୋ ନ ପଲେତି ତତ୍ଥା ତି କାୟୋ ୟେନ ବୁଦ୍ଧୋ ତେନ ନ ପଲେତି ନ ୱଜତି ନ ଗଚ୍ଛତି ନାତିକ୍କମତୀତି – ତେନେୱ କାୟୋ ନ ପଲେତି ତତ୍ଥ।
ସଙ୍କପ୍ପୟନ୍ତାୟ ୱଜାମି ନିଚ୍ଚ ନ୍ତି ସଙ୍କପ୍ପଗମନେନ ୱିତକ୍କଗମନେନ ଞାଣଗମନେନ ପଞ୍ଞାଗମନେନ ବୁଦ୍ଧିଗମନେନ ୱଜାମି ଗଚ୍ଛାମି ଅତିକ୍କମାମୀତି – ସଙ୍କପ୍ପୟନ୍ତାୟ ୱଜାମି ନିଚ୍ଚଂ।
ମନୋ ହି ମେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ତେନ ୟୁତ୍ତୋ ତି। ମନୋ ତି ୟଂ ଚିତ୍ତଂ ମନୋ ମାନସଂ…ପେ॰… ତଜ୍ଜା ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ। ମନୋ ହି ମେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ତେନ ୟୁତ୍ତୋ ତି ମନୋ ୟେନ ବୁଦ୍ଧୋ ତେନ ୟୁତ୍ତୋ ପୟୁତ୍ତୋ ସଂୟୁତ୍ତୋତି – ମନୋ ହି ମେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ତେନ ୟୁତ୍ତୋ। ତେନାହ ଥେରୋ ପିଙ୍ଗିୟୋ –
‘‘ଜିଣ୍ଣସ୍ସ ମେ ଦୁବ୍ବଲଥାମକସ୍ସ, ତେନେୱ କାୟୋ ନ ପଲେତି ତତ୍ଥ।
ସଙ୍କପ୍ପୟନ୍ତାୟ ୱଜାମି ନିଚ୍ଚଂ, ମନୋ ହି ମେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ତେନ ୟୁତ୍ତୋ’’ତି॥
ପଙ୍କେ ସୟାନୋ ପରିଫନ୍ଦମାନୋ, ଦୀପା ଦୀପଂ ଉପଲ୍ଲୱିଂ।
ଅଥଦ୍ଦସାସିଂ ସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ, ଓଘତିଣ୍ଣମନାସୱଂ॥
ପଙ୍କେ ସୟାନୋ ପରିଫନ୍ଦମାନୋ ତି। ପଙ୍କେ ସୟାନୋ ତି କାମପଙ୍କେ କାମକଦ୍ଦମେ କାମକିଲେସେ କାମବଳିସେ କାମପରିଳାହେ କାମପଲିବୋଧେ ସେମାନୋ ସୟମାନୋ ୱସମାନୋ ଆୱସମାନୋ ପରିୱସମାନୋ [ଅୱସେମାନୋ ପରିସେମାନୋ (ସ୍ୟା॰)] ତି – ପଙ୍କେ ସୟାନୋ। ପରିଫନ୍ଦମାନୋ ତି ତଣ୍ହାଫନ୍ଦନାୟ ଫନ୍ଦମାନୋ, ଦିଟ୍ଠିଫନ୍ଦନାୟ ଫନ୍ଦମାନୋ , କିଲେସଫନ୍ଦନାୟ ଫନ୍ଦମାନୋ, ପୟୋଗଫନ୍ଦନାୟ ଫନ୍ଦମାନୋ, ୱିପାକଫନ୍ଦନାୟ ଫନ୍ଦମାନୋ, ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଫନ୍ଦନାୟ ଫନ୍ଦମାନୋ, ରତ୍ତୋ ରାଗେନ ଫନ୍ଦମାନୋ, ଦୁଟ୍ଠୋ ଦୋସେନ ଫନ୍ଦମାନୋ, ମୂଳ୍ହୋ ମୋହେନ ଫନ୍ଦମାନୋ, ୱିନିବନ୍ଧୋ ମାନେନ ଫନ୍ଦମାନୋ, ପରାମଟ୍ଠୋ ଦିଟ୍ଠିୟା ଫନ୍ଦମାନୋ, ୱିକ୍ଖେପଗତୋ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେନ ଫନ୍ଦମାନୋ, ଅନିଟ୍ଠଙ୍ଗତୋ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ଫନ୍ଦମାନୋ, ଥାମଗତୋ ଅନୁସୟେହି ଫନ୍ଦମାନୋ, ଲାଭେନ ଫନ୍ଦମାନୋ, ଅଲାଭେନ ଫନ୍ଦମାନୋ, ୟସେନ ଫନ୍ଦମାନୋ, ଅୟସେନ ଫନ୍ଦମାନୋ, ପସଂସାୟ ଫନ୍ଦମାନୋ, ନିନ୍ଦାୟ ଫନ୍ଦମାନୋ, ସୁଖେନ ଫନ୍ଦମାନୋ, ଦୁକ୍ଖେନ ଫନ୍ଦମାନୋ, ଜାତିୟା ଫନ୍ଦମାନୋ, ଜରାୟ ଫନ୍ଦମାନୋ, ବ୍ୟାଧିନା ଫନ୍ଦମାନୋ, ମରଣେନ ଫନ୍ଦମାନୋ, ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସେହି ଫନ୍ଦମାନୋ, ନେରୟିକେନ ଦୁକ୍ଖେନ ଫନ୍ଦମାନୋ, ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିକେନ ଦୁକ୍ଖେନ ଫନ୍ଦମାନୋ, ପେତ୍ତିୱିସୟିକେନ ଦୁକ୍ଖେନ ଫନ୍ଦମାନୋ, ମାନୁସିକେନ ଦୁକ୍ଖେନ…ପେ॰… ଗବ୍ଭୋକ୍କନ୍ତିମୂଲକେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଗବ୍ଭଟ୍ଠିତିମୂଲକେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଗବ୍ଭୱୁଟ୍ଠାନମୂଲକେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଜାତସ୍ସୂପନିବନ୍ଧକେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଜାତସ୍ସ ପରାଧେୟ୍ୟକେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଅତ୍ତୂପକ୍କମେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ପରୂପକ୍କମେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ସଙ୍ଖାରଦୁକ୍ଖେନ… ୱିପରିଣାମଦୁକ୍ଖେନ… ଚକ୍ଖୁରୋଗେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ସୋତରୋଗେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଘାନରୋଗେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଜିୱ୍ହାରୋଗେନ ଦୁକ୍ଖେନ… କାୟରୋଗେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ସୀସରୋଗେନ ଦୁକ୍ଖେନ… କଣ୍ଣରୋଗେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ମୁଖରୋଗେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଦନ୍ତରୋଗେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଓଟ୍ଠରୋଗେନ ଦୁକ୍ଖେନ… କାସେନ… ସାସେନ… ପିନାସେନ… ଡାହେନ [ଦାହେନ (କ॰) ମହାନି॰ ୧୧] … ଜରେନ… କୁଚ୍ଛିରୋଗେନ… ମୁଚ୍ଛାୟ… ପକ୍ଖନ୍ଦିକାୟ… ସୂଲାୟ… ୱିସୂଚିକାୟ… କୁଟ୍ଠେନ… ଗଣ୍ଡେନ… କିଲାସେନ… ସୋସେନ… ଅପମାରେନ … ଦଦ୍ଦୁୟା… କଣ୍ଡୁୟା… କଚ୍ଛୁୟା… ରଖସାୟ… ୱିତଚ୍ଛିକାୟ… ଲୋହିତପିତ୍ତେନ [ଲୋହିତେନ। ପିତ୍ତେନ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] … ମଧୁମେହେନ… ଅଂସାୟ… ପିଳକାୟ… ଭଗନ୍ଦଲେନ [ଭଗନ୍ଦଲାୟ (ସ୍ୟା॰)] … ପିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନେନ ଆବାଧେନ… ସେମ୍ହସମୁଟ୍ଠାନେନ ଆବାଧେନ… ୱାତସମୁଟ୍ଠାନେନ ଆବାଧେନ… ସନ୍ନିପାତିକେନ ଆବାଧେନ… ଉତୁପରିଣାମଜେନ ଆବାଧେନ… ୱିସମପରିହାରଜେନ ଆବାଧେନ… ଓପକ୍କମିକେନ ଆବାଧେନ… କମ୍ମୱିପାକଜେନ ଆବାଧେନ… ସୀତେନ… ଉଣ୍ହେନ… ଜିଘଚ୍ଛାୟ … ପିପାସାୟ… ଉଚ୍ଚାରେନ… ପସ୍ସାୱେନ… ଡଂସମକସୱାତାତପସରୀସପସମ୍ଫସ୍ସେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ମାତୁମରଣେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ପିତୁମରଣେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ପୁତ୍ତମରଣେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଧୀତୁମରଣେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଞାତିବ୍ୟସନେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଭୋଗବ୍ୟସନେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ରୋଗବ୍ୟସନେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ସୀଲବ୍ୟସନେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଦିଟ୍ଠିବ୍ୟସନେନ ଦୁକ୍ଖେନ ଫନ୍ଦମାନୋ ପରିଫନ୍ଦମାନୋ ପୱେଧମାନୋ ସମ୍ପୱେଧମାନୋତି – ପଙ୍କେ ସୟାନୋ ପରିଫନ୍ଦମାନୋ।
ଦୀପା ଦୀପଂ ଉପଲ୍ଲୱି ନ୍ତି ସତ୍ଥାରତୋ ସତ୍ଥାରଂ ଧମ୍ମକ୍ଖାନତୋ ଧମ୍ମକ୍ଖାନଂ ଗଣତୋ ଗଣଂ ଦିଟ୍ଠିୟା ଦିଟ୍ଠିଂ ପଟିପଦାୟ ପଟିପଦଂ ମଗ୍ଗତୋ ମଗ୍ଗଂ ପଲ୍ଲୱିଂ ଉପଲ୍ଲୱିଂ ସମ୍ପଲ୍ଲୱିନ୍ତି – ଦୀପା ଦୀପଂ ଉପଲ୍ଲୱିଂ।
ଅଥଦ୍ଦସାସିଂ ସମ୍ବୁଦ୍ଧ ନ୍ତି। ଅଥା ତି ପଦସନ୍ଧି ପଦସଂସଗ୍ଗୋ ପଦପାରିପୂରୀ ଅକ୍ଖରସମୱାୟୋ ବ୍ୟଞ୍ଜନସିଲିଟ୍ଠତା ପଦାନୁପୁବ୍ବତାପେତଂ – ଅଥାତି। ଅଦ୍ଦସାସି ନ୍ତି ଅଦ୍ଦସଂ ଅଦ୍ଦକ୍ଖିଂ ଅପସ୍ସିଂ ପଟିୱିଜ୍ଝିଂ। ବୁଦ୍ଧୋ ତି ୟୋ ସୋ ଭଗୱା ସୟମ୍ଭୂ ଅନାଚରିୟକୋ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ବୁଦ୍ଧୋତି – ଅଥଦ୍ଦସାସିଂ ସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ।
ଓଘତିଣ୍ଣମନାସୱ ନ୍ତି। ଓଘତିଣ୍ଣ ନ୍ତି ଭଗୱା କାମୋଘଂ ତିଣ୍ଣୋ, ଭୱୋଘଂ ତିଣ୍ଣୋ, ଦିଟ୍ଠୋଘଂ ତିଣ୍ଣୋ, ଅୱିଜ୍ଜୋଘଂ ତିଣ୍ଣୋ, ସବ୍ବସଂସାରପଥଂ ତିଣ୍ଣୋ ଉତ୍ତିଣ୍ଣୋ ନିତ୍ଥିଣ୍ଣୋ ଅତିକ୍କନ୍ତୋ ସମତିକ୍କନ୍ତୋ ୱୀତିୱତ୍ତୋ, ସୋ ୱୁତ୍ଥୱାସୋ ଚିଣ୍ଣଚରଣୋ…ପେ॰… ଜାତିମରଣସଂସାରୋ, ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ପୁନବ୍ଭୱୋତି – ଓଘତିଣ୍ଣଂ। ଅନାସୱ ନ୍ତି ଚତ୍ତାରୋ ଆସୱା – କାମାସୱୋ, ଭୱାସୱୋ, ଦିଟ୍ଠାସୱୋ, ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ। ତେ ଆସୱା ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ ଅନାସୱାତି – ଓଘତିଣ୍ଣମନାସୱଂ। ତେନାହ ଥେରୋ ପିଙ୍ଗିୟୋ –
‘‘ପଙ୍କେ ସୟାନୋ ପରିଫନ୍ଦମାନୋ, ଦୀପା ଦୀପଂ ଉପଲ୍ଲୱିଂ।
ଅଥଦ୍ଦସାସିଂ ସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ, ଓଘତିଣ୍ଣମନାସୱ’’ନ୍ତି॥
ୟଥା ଅହୂ ୱକ୍କଲି ମୁତ୍ତସଦ୍ଧୋ, ଭଦ୍ରାୱୁଧୋ ଆଳୱିଗୋତମୋ ଚ।
ଏୱମେୱ ତ୍ୱମ୍ପି ପମୁଞ୍ଚସ୍ସୁ ସଦ୍ଧଂ, ଗମିସ୍ସସି ତ୍ୱଂ ପିଙ୍ଗିୟ ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟସ୍ସ ପାରଂ॥
ୟଥା ଅହୂ ୱକ୍କଲି ମୁତ୍ତସଦ୍ଧୋ, ଭଦ୍ରାୱୁଧୋ ଆଳୱିଗୋତମୋ ଚା ତି ୟଥା ୱକ୍କଲିତ୍ଥେରୋ [ୱକ୍କଲି (ସ୍ୟା॰)] ସଦ୍ଧୋ ସଦ୍ଧାଗରୁକୋ ସଦ୍ଧାପୁବ୍ବଙ୍ଗମୋ ସଦ୍ଧାଧିମୁତ୍ତୋ ସଦ୍ଧାଧିପତେୟ୍ୟୋ ଅରହତ୍ତପ୍ପତ୍ତୋ, ୟଥା ଭଦ୍ରାୱୁଧୋ ଥେରୋ ସଦ୍ଧୋ ସଦ୍ଧାଗରୁକୋ ସଦ୍ଧାପୁବ୍ବଙ୍ଗମୋ ସଦ୍ଧାଧିମୁତ୍ତୋ ସଦ୍ଧାଧିପତେୟ୍ୟୋ ଅରହତ୍ତପ୍ପତ୍ତୋ, ୟଥା ଆଳୱିଗୋତମୋ ଥେରୋ ସଦ୍ଧୋ ସଦ୍ଧାଗରୁକୋ ସଦ୍ଧାପୁବ୍ବଙ୍ଗମୋ ସଦ୍ଧାଧିମୁତ୍ତୋ ସଦ୍ଧାଧିପତେୟ୍ୟୋ ଅରହତ୍ତପ୍ପତ୍ତୋତି – ୟଥା ଅହୂ ୱକ୍କଲି ମୁତ୍ତସଦ୍ଧୋ ଭଦ୍ରାୱୁଧୋ ଆଳୱିଗୋତମୋ ଚ।
ଏୱମେୱ ତ୍ୱମ୍ପି ପମୁଞ୍ଚସ୍ସୁ ସଦ୍ଧ ନ୍ତି ଏୱମେୱ ତ୍ୱଂ ସଦ୍ଧଂ ମୁଞ୍ଚସ୍ସୁ ପମୁଞ୍ଚସ୍ସୁ ସମ୍ପମୁଞ୍ଚସ୍ସୁ ଅଧିମୁଞ୍ଚସ୍ସୁ ଓକପ୍ପେହି। ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ସଦ୍ଧଂ ମୁଞ୍ଚସ୍ସୁ ପମୁଞ୍ଚସ୍ସୁ ସମ୍ପମୁଞ୍ଚସ୍ସୁ ଅଧିମୁଞ୍ଚସ୍ସୁ ଓକପ୍ପେହି। ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା’’ତି ସଦ୍ଧଂ ମୁଞ୍ଚସ୍ସୁ ପମୁଞ୍ଚସ୍ସୁ ସମ୍ପମୁଞ୍ଚସ୍ସୁ ଅଧିମୁଞ୍ଚସ୍ସୁ ଓକପ୍ପେହି… ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ସଦ୍ଧଂ ମୁଞ୍ଚସ୍ସୁ ପମୁଞ୍ଚସ୍ସୁ, ସମ୍ପମୁଞ୍ଚସ୍ସୁ ଅଧିମୁଞ୍ଚସ୍ସୁ ଓକପ୍ପେହୀତି – ଏୱମେୱ ତ୍ୱମ୍ପି ପମୁଞ୍ଚସ୍ସୁ ସଦ୍ଧଂ।
ଗମିସ୍ସସି ତ୍ୱଂ ପିଙ୍ଗିୟ ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟସ୍ସ ପାର ନ୍ତି ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟଂ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସା ଚ ଖନ୍ଧା ଚ ଅଭିସଙ୍ଖାରା ଚ। ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟସ୍ସ ପାରଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ, ୟୋ ସୋ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ଗମିସ୍ସସି ତ୍ୱଂ ପିଙ୍ଗିୟ ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟସ୍ସ ପାର ନ୍ତି ତ୍ୱଂ ପାରଂ ଗମିସ୍ସସି, ପାରଂ ଅଧିଗମିସ୍ସସି, ପାରଂ ଫସ୍ସିସ୍ସସି, ପାରଂ ସଚ୍ଛିକରିସ୍ସସୀତି – ଗମିସ୍ସସି ତ୍ୱଂ ପିଙ୍ଗିୟ ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟସ୍ସ ପାରଂ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୟଥା ଅହୂ ୱକ୍କଲି ମୁତ୍ତସଦ୍ଧୋ, ଭଦ୍ରାୱୁଧୋ ଆଳୱିଗୋତମୋ ଚ।
ଏୱମେୱ ତ୍ୱମ୍ପି ପମୁଞ୍ଚସ୍ସୁ ସଦ୍ଧଂ,
ଗମିସ୍ସସି ତ୍ୱଂ ପିଙ୍ଗିୟ ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟସ୍ସ ପାର’’ନ୍ତି॥
ଏସ ଭିୟ୍ୟୋ ପସୀଦାମି, ସୁତ୍ୱାନ ମୁନିନୋ ୱଚୋ।
ୱିୱଟଚ୍ଛଦୋ [ୱିୱଟଚ୍ଛଦନୋ (କ॰) ସଦ୍ଦନୀତିପଦମାଲା ଓଲୋକେତବ୍ବା] ସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ, ଅଖିଲୋ ପଟିଭାନୱା [ପଟିଭାଣୱା (ସ୍ୟା॰)] ॥
ଏସ ଭିୟ୍ୟୋ ପସୀଦାମୀ ତି ଏସ ଭିୟ୍ୟୋ ପସୀଦାମି, ଭିୟ୍ୟୋ ଭିୟ୍ୟୋ ସଦ୍ଦହାମି, ଭିୟ୍ୟୋ ଭିୟ୍ୟୋ ଓକପ୍ପେମି, ଭିୟ୍ୟୋ ଭିୟ୍ୟୋ ଅଧିମୁଚ୍ଚାମି; ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ଭିୟ୍ୟୋ ଭିୟ୍ୟୋ ପସୀଦାମି, ଭିୟ୍ୟୋ ଭିୟ୍ୟୋ ସଦ୍ଦହାମି , ଭିୟ୍ୟୋ ଭିୟ୍ୟୋ ଓକପ୍ପେମି, ଭିୟ୍ୟୋ ଭିୟ୍ୟୋ ଅଧିମୁଚ୍ଚାମି; ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି ଭିୟ୍ୟୋ ଭିୟ୍ୟୋ ପସୀଦାମି…ପେ॰… ‘‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା’’ତି ଭିୟ୍ୟୋ ଭିୟ୍ୟୋ ପସୀଦାମି…ପେ॰… ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ଭିୟ୍ୟୋ ଭିୟ୍ୟୋ ପସୀଦାମି, ଭିୟ୍ୟୋ ଭିୟ୍ୟୋ ସଦ୍ଦହାମି, ଭିୟ୍ୟୋ ଭିୟ୍ୟୋ ଓକପ୍ପେମି, ଭିୟ୍ୟୋ ଭିୟ୍ୟୋ ଅଧିମୁଚ୍ଚାମୀତି – ଏସ ଭିୟ୍ୟୋ ପସୀଦାମି।
ସୁତ୍ୱାନ ମୁନିନୋ ୱଚୋ ତି। ମୁନୀ ତି ମୋନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଞାଣଂ…ପେ॰… ସଙ୍ଗଜାଲମତିଚ୍ଚ ସୋ ମୁନି। ସୁତ୍ୱାନ ମୁନିନୋ ୱଚୋ ତି ତୁୟ୍ହଂ ୱଚନଂ ବ୍ୟପ୍ପଥଂ ଦେସନଂ ଅନୁସାସନଂ ଅନୁସିଟ୍ଠଂ ସୁତ୍ୱାନ ଉଗ୍ଗହେତ୍ୱାନ ଉପଧାରୟିତ୍ୱାନ ଉପଲକ୍ଖୟିତ୍ୱାନାତି – ସୁତ୍ୱାନ ମୁନିନୋ ୱଚୋ।
ୱିୱଟଚ୍ଛଦୋ ସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ତି। ଛଦନ ନ୍ତି ପଞ୍ଚ ଛଦନାନି – ତଣ୍ହାଛଦନଂ, ଦିଟ୍ଠିଛଦନଂ, କିଲେସଛଦନଂ, ଦୁଚ୍ଚରିତଛଦନଂ, ଅୱିଜ୍ଜାଛଦନଂ। ତାନି ଛଦନାନି ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ୱିୱଟାନି ୱିଦ୍ଧଂସିତାନି ସମୁଗ୍ଘାଟିତାନି ପହୀନାନି ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନାନି ୱୂପସନ୍ତାନି ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧାନି ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକାନି ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାନି। ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ ୱିୱଟଚ୍ଛଦୋ। ବୁଦ୍ଧୋ ତି ୟୋ ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ବୁଦ୍ଧୋତି – ୱିୱଟଚ୍ଛଦୋ ସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ।
ଅଖିଲୋ ପଟିଭାନୱା ତି। ଅଖିଲୋ ତି ରାଗୋ ଖିଲୋ, ଦୋସୋ ଖିଲୋ, ମୋହୋ ଖିଲୋ, କୋଧୋ ଖିଲୋ, ଉପନାହୋ…ପେ॰… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରା ଖିଲା। ତେ ଖିଲା ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ ଅଖିଲୋ।
ପଟିଭାନୱା ତି ତୟୋ ପଟିଭାନୱନ୍ତୋ – ପରିୟତ୍ତି ପଟିଭାନୱା, ପରିପୁଚ୍ଛାପଟିଭାନୱା, ଅଧିଗମପଟିଭାନୱା। କତମୋ ପରିୟତ୍ତିପଟିଭାନୱା? ଇଧେକଚ୍ଚସ୍ସ ବୁଦ୍ଧୱଚନଂ [ପକତିୟା (କ॰)] ପରିୟାପୁତଂ [ପରିୟାପୁଟଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ହୋତି ସୁତ୍ତଂ ଗେୟ୍ୟଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ଗାଥା ଉଦାନଂ ଇତିୱୁତ୍ତକଂ ଜାତକଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ୱେଦଲ୍ଲଂ। ତସ୍ସ ପରିୟତ୍ତିଂ ନିସ୍ସାୟ ପଟିଭାତି [ପଟିଭାୟତି (କ॰)] – ଅୟଂ ପରିୟତ୍ତିପଟିଭାନୱା।
କତମୋ ପରିପୁଚ୍ଛାପଟିଭାନୱା? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପରିପୁଚ୍ଛିତା ହୋତି ଅତ୍ଥେ ଚ ଞାୟେ ଚ ଲକ୍ଖଣେ ଚ କାରଣେ ଚ ଠାନାଠାନେ ଚ। ତସ୍ସ ପରିପୁଚ୍ଛଂ ନିସ୍ସାୟ ପଟିଭାତି – ଅୟଂ ପରିପୁଚ୍ଛାପଟିଭାନୱା।
କତମୋ ଅଧିଗମପଟିଭାନୱା? ଇଧେକଚ୍ଚସ୍ସ ଅଧିଗତା ହୋନ୍ତି ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା, ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା, ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି, ପଞ୍ଚ ବଲାନି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ଚତ୍ତାରୋ ଅରିୟମଗ୍ଗା, ଚତ୍ତାରି ସାମଞ୍ଞଫଲାନି, ଚତସ୍ସୋ ପଟିସମ୍ଭିଦାୟୋ, ଛ ଅଭିଞ୍ଞାୟୋ। ତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ ଞାତୋ, ଧମ୍ମୋ ଞାତୋ, ନିରୁତ୍ତି ଞାତା। ଅତ୍ଥେ ଞାତେ ଅତ୍ଥୋ ପଟିଭାତି, ଧମ୍ମେ ଞାତେ ଧମ୍ମୋ ପଟିଭାତି, ନିରୁତ୍ତିୟା ଞାତାୟ ନିରୁତ୍ତି ପଟିଭାତି। ଇମେସୁ ତୀସୁ ଞାଣେସୁ ଞାଣଂ ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦା। ଭଗୱା ଇମାୟ ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ଉପେତୋ ସମୁପେତୋ ଉପାଗତୋ ସମୁପାଗତୋ ଉପପନ୍ନୋ ସମୁପପନ୍ନୋ ସମନ୍ନାଗତୋ। ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ ପଟିଭାନୱା। ୟସ୍ସ ପରିୟତ୍ତି ନତ୍ଥି, ପରିପୁଚ୍ଛା ନତ୍ଥି, ଅଧିଗମୋ ନତ୍ଥି, କିଂ ତସ୍ସ ପଟିଭାୟିସ୍ସତୀତି – ଅଖିଲୋ ପଟିଭାନୱା । ତେନାହ ଥେରୋ ପିଙ୍ଗିୟୋ –
‘‘ଏସ ଭିୟ୍ୟୋ ପସୀଦାମି, ସୁତ୍ୱାନ ମୁନିନୋ ୱଚୋ।
ୱିୱଟଚ୍ଛଦୋ ସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ, ଅଖିଲୋ ପଟିଭାନୱା’’ତି॥
ଅଧିଦେୱେ [ଅତିଦେୱେ (କ॰)] ଅଭିଞ୍ଞାୟ, ସବ୍ବଂ ୱେଦି ପରୋପରଂ [ପରୋୱରଂ (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ।
ପଞ୍ହାନନ୍ତକରୋ ସତ୍ଥା, କଙ୍ଖୀନଂ ପଟିଜାନତଂ॥
ଅଧିଦେୱେ ଅଭିଞ୍ଞାୟା ତି। ଦେୱା ତି ତୟୋ ଦେୱା – ସମ୍ମୁତିଦେୱା [ସମ୍ମଭିଦେୱା (ସ୍ୟା॰)] , ଉପପତ୍ତିଦେୱା, ୱିସୁଦ୍ଧିଦେୱା। କତମେ ସମ୍ମୁତିଦେୱା? ସମ୍ମୁତିଦେୱା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ରାଜାନୋ [କତମେ ସମ୍ମତିଦେୱା ରାଜାନୋ (ସ୍ୟା॰) ଏୱମୁପରିପି] ଚ ରାଜକୁମାରୋ ଚ ଦେୱିୟୋ ଚ। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ସମ୍ମୁତିଦେୱା। କତମେ ଉପପତ୍ତିଦେୱା? ଉପପତ୍ତିଦେୱା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଚାତୁମହାରାଜିକା ଦେୱା ତାୱତିଂସା ଦେୱା…ପେ॰… ବ୍ରହ୍ମକାୟିକା ଦେୱା, ୟେ ଚ ଦେୱା ତଦୁତ୍ତରି। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଉପପତ୍ତିଦେୱା। କତମେ ୱିସୁଦ୍ଧିଦେୱା? ୱିସୁଦ୍ଧିଦେୱା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ତଥାଗତା ତଥାଗତସାୱକା ଅରହନ୍ତୋ ଖୀଣାସୱା, ୟେ ଚ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧା। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱିସୁଦ୍ଧିଦେୱା। ଭଗୱା ସମ୍ମୁତିଦେୱେ ଅଧିଦେୱାତି ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଉପପତ୍ତିଦେୱେ ଅଧିଦେୱାତି ଅଭିଞ୍ଞାୟ, ୱିସୁଦ୍ଧିଦେୱେ ଅଧିଦେୱାତି ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱାତି – ଅଧିଦେୱେ ଅଭିଞ୍ଞାୟ।
ସବ୍ବଂ ୱେଦି ପରୋପର ନ୍ତି ଭଗୱା ଅତ୍ତନୋ ଚ ପରେସଞ୍ଚ ଅଧିଦେୱକରେ ଧମ୍ମେ ୱେଦି ଅଞ୍ଞାସି ଅଫସ୍ସି ପଟିୱିଜ୍ଝି। କତମେ ଅତ୍ତନୋ ଅଧିଦେୱକରା ଧମ୍ମା? ସମ୍ମାପଟିପଦା ଅନୁଲୋମପଟିପଦା ଅପଚ୍ଚନୀକପଟିପଦା ଅନ୍ୱତ୍ଥପଟିପଦା ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପଟିପଦା ସୀଲେସୁ ପରିପୂରକାରିତା ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରତା ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୁତା ଜାଗରିୟାନୁୟୋଗୋ ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞଂ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା…ପେ॰… ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଅତ୍ତନୋ ଅଧିଦେୱକରା ଧମ୍ମା।
କତମେ ପରେସଂ ଅଧିଦେୱକରା ଧମ୍ମା? ସମ୍ମାପଟିପଦା…ପେ॰… ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ପରେସଂ ଅଧିଦେୱକରା ଧମ୍ମା। ଏୱଂ ଭଗୱା ଅତ୍ତନୋ ଚ ପରେସଞ୍ଚ ଅଧିଦେୱକରେ ଧମ୍ମେ ୱେଦି ଅଞ୍ଞାସି ଅଫସ୍ସି ପଟିୱିଜ୍ଝୀତି – ସବ୍ବଂ ୱେଦି ପରୋପରଂ।
ପଞ୍ହାନନ୍ତକରୋ ସତ୍ଥା ତି ଭଗୱା ପାରାୟନିକପଞ୍ହାନଂ ଅନ୍ତକରୋ ପରିୟନ୍ତକରୋ ପରିଚ୍ଛେଦକରୋ ପରିୱଟୁମକରୋ; ସଭିୟପଞ୍ହାନଂ [ପରିସପଞ୍ହାନଂ (ସ୍ୟା॰), ପିଙ୍ଗିୟପଞ୍ହାନଂ (କ॰)] ଅନ୍ତକରୋ ପରିୟନ୍ତକରୋ ପରିଚ୍ଛେଦକରୋ ପରିୱଟୁମକରୋ; ସକ୍କପଞ୍ହାନଂ…ପେ॰… ସୁୟାମପଞ୍ହାନଂ… ଭିକ୍ଖୁପଞ୍ହାନଂ… ଭିକ୍ଖୁନୀପଞ୍ହାନଂ… ଉପାସକପଞ୍ହାନଂ… ଉପାସିକାପଞ୍ହାନଂ… ରାଜପଞ୍ହାନଂ… ଖତ୍ତିୟପଞ୍ହାନଂ… ବ୍ରାହ୍ମଣପଞ୍ହାନଂ… ୱେସ୍ସପଞ୍ହାନଂ… ସୁଦ୍ଦପଞ୍ହାନଂ… ଦେୱପଞ୍ହାନଂ… ବ୍ରହ୍ମପଞ୍ହାନଂ ଅନ୍ତକରୋ ପରିୟନ୍ତକରୋ ପରିଚ୍ଛେଦକରୋ ପରିୱଟୁମକରୋତି – ପଞ୍ହାନନ୍ତକରୋ। ସତ୍ଥା ତି ଭଗୱା ସତ୍ଥୱାହୋ। ୟଥା ସତ୍ଥୱାହୋ ସତ୍ଥେ କନ୍ତାରଂ ତାରେତି, ଚୋରକନ୍ତାରଂ ତାରେତି, ୱାଳକନ୍ତାରଂ ତାରେତି, ଦୁବ୍ଭିକ୍ଖକନ୍ତାରଂ ତାରେତି, ନିରୁଦକକନ୍ତାରଂ ତାରେତି ଉତ୍ତାରେତି ନିତ୍ଥାରେତି [ନିତ୍ତାରେତି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ପତାରେତି, ଖେମନ୍ତଭୂମିଂ ସମ୍ପାପେତି; ଏୱମେୱ ଭଗୱା ସତ୍ଥୱାହୋ ସତ୍ତେ କନ୍ତାରଂ ତାରେତି, ଜାତିକନ୍ତାରଂ ତାରେତି, ଜରାକନ୍ତାରଂ…ପେ॰… ବ୍ୟାଧିକନ୍ତାରଂ… ମରଣକନ୍ତାରଂ… ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସକନ୍ତାରଂ ତାରେତି, ରାଗକନ୍ତାରଂ ତାରେତି, ଦୋସକନ୍ତାରଂ… ମୋହକନ୍ତାରଂ… ମାନକନ୍ତାରଂ… ଦିଟ୍ଠିକନ୍ତାରଂ… କିଲେସକନ୍ତାରଂ… ଦୁଚ୍ଚରିତକନ୍ତାରଂ ତାରେତି, ରାଗଗହନଂ ତାରେତି, ଦୋସଗହନଂ ତାରେତି, ମୋହଗହନଂ… ଦିଟ୍ଠିଗହନଂ… କିଲେସଗହନଂ… ଦୁଚ୍ଚରିତଗହନଂ ତାରେତି ଉତ୍ତାରେତି ନିତ୍ଥାରେତି ପତାରେତି; ଖେମନ୍ତଂ ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ ସମ୍ପାପେତୀତି – ଏୱମ୍ପି ଭଗୱା ସତ୍ଥୱାହୋ।
ଅଥ ୱା, ଭଗୱା ନେତା ୱିନେତା ଅନୁନେତା ପଞ୍ଞପେତା ନିଜ୍ଝାପେତା ପେକ୍ଖତା ପସାଦେତାତି, ଏୱଂ ଭଗୱା ସତ୍ଥୱାହୋ। ଅଥ ୱା, ଭଗୱା ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦେତା, ଅସଞ୍ଜାତସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ସଞ୍ଜନେତା, ଅନକ୍ଖାତସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଅକ୍ଖାତା, ମଗ୍ଗଞ୍ଞୂ ମଗ୍ଗୱିଦୂ ମଗ୍ଗକୋୱିଦୋ ମଗ୍ଗାନୁଗା ଚ ପନ ଏତରହି ସାୱକା ୱିହରନ୍ତି ପଚ୍ଛା ସମନ୍ନାଗତାତି, ଏୱମ୍ପି ଭଗୱା ସତ୍ଥୱାହୋତି – ପଞ୍ହାନନ୍ତକରୋ ସତ୍ଥା।
କଙ୍ଖୀନଂ ପଟିଜାନତ ନ୍ତି ସକଙ୍ଖା ଆଗନ୍ତ୍ୱା ନିକ୍କଙ୍ଖା ସମ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ସଲ୍ଲେଖା ଆଗନ୍ତ୍ୱା ନିଲ୍ଲେଖା ସମ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ସଦ୍ୱେଳ୍ହକା ଆଗନ୍ତ୍ୱା ନିଦ୍ୱେଳହକା ସମ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ସୱିଚିକିଚ୍ଛା ଆଗନ୍ତ୍ୱା ନିବ୍ବିଚିକିଚ୍ଛା ସମ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ସରାଗା ଆଗନ୍ତ୍ୱା ୱୀତରାଗା ସମ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ସଦୋସା ଆଗନ୍ତ୍ୱା ୱୀତଦୋସା ସମ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ସମୋହା ଆଗନ୍ତ୍ୱା ୱୀତମୋହା ସମ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ସକିଲେସା ଆଗନ୍ତ୍ୱା ନିକ୍କିଲେସା ସମ୍ପଜ୍ଜନ୍ତୀତି – କଙ୍ଖୀନଂ ପଟିଜାନତଂ। ତେନାହ ଥେରୋ ପିଙ୍ଗିୟୋ –
‘‘ଅଧିଦେୱେ ଅଭିଞ୍ଞାୟ, ସବ୍ବଂ ୱେଦି ପରୋପରଂ।
ପଞ୍ହାନନ୍ତକରୋ ସତ୍ଥା, କଙ୍ଖୀନଂ ପଟିଜାନତ’’ନ୍ତି॥
ଅସଂହୀରଂ ଅସଂକୁପ୍ପଂ, ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଉପମା କ୍ୱଚି।
ଅଦ୍ଧା ଗମିସ୍ସାମି ନ ମେତ୍ଥ କଙ୍ଖା, ଏୱଂ ମଂ ଧାରେହି ଅଧିମୁତ୍ତଚିତ୍ତଂ॥
ଅସଂହୀରଂ ଅସଂକୁପ୍ପ ନ୍ତି ଅସଂହୀରଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ। ୟୋ ସୋ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ଅସଂହୀର ନ୍ତି ରାଗେନ ଦୋସେନ ମୋହେନ କୋଧେନ ଉପନାହେନ ମକ୍ଖେନ ପଳାସେନ ଇସ୍ସାୟ ମଚ୍ଛରିୟେନ ମାୟାୟ ସାଠେୟ୍ୟେନ ଥମ୍ଭେନ ସାରମ୍ଭେନ ମାନେନ ଅତିମାନେନ ମଦେନ ପମାଦେନ ସବ୍ବକିଲେସେହି ସବ୍ବଦୁଚ୍ଚରିତେହି ସବ୍ବପରିଳାହେହି ସବ୍ବାସୱେହି ସବ୍ବଦରଥେହି ସବ୍ବସନ୍ତାପେହି ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରେହି ଅସଂହାରିୟଂ ନିବ୍ବାନଂ ନିଚ୍ଚଂ ଧୁୱଂ ସସ୍ସତଂ ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମନ୍ତି – ଅସଂହୀରଂ।
ଅସଂକୁପ୍ପ ନ୍ତି ଅସଂକୁପ୍ପଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ। ୟୋ ସୋ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ…ପେ॰… ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ନିବ୍ବାନସ୍ସ [ୟସ୍ସ (ସ୍ୟା॰)] ନ ଉପ୍ପାଦୋ ପଞ୍ଞାୟତି, ୱୟୋ ନତ୍ଥି, ନ ତସ୍ସ ଅଞ୍ଞଥତ୍ତଂ [ତସ୍ସ ଅଞ୍ଞଦତ୍ଥୁ (ସ୍ୟା॰)] ପଞ୍ଞାୟତି। ନିବ୍ବାନଂ ନିଚ୍ଚଂ ଧୁୱଂ ସସ୍ସତଂ ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମନ୍ତି – ଅସଂହୀରଂ ଅସଂକୁପ୍ପଂ।
ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଉପମା କ୍ୱଚୀ ତି। ୟସ୍ସା ତି ନିବ୍ବାନସ୍ସ। ନତ୍ଥି ଉପମା ତି ଉପମା ନତ୍ଥି, ଉପନିଧା ନତ୍ଥି, ସଦିସଂ ନତ୍ଥି, ପଟିଭାଗୋ ନତ୍ଥି, ନ ସତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜତି ନୁପଲବ୍ଭତି। କ୍ୱଚୀ ତି କ୍ୱଚି କିମ୍ହିଚି କତ୍ଥଚି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ୱାତି – ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଉପମା କ୍ୱଚି।
ଅଦ୍ଧା ଗମିସ୍ସାମି ନ ମେତ୍ଥ କଙ୍ଖା ତି। ଅଦ୍ଧା ତି ଏକଂସୱଚନଂ ନିସ୍ସଂସୟୱଚନଂ ନିକ୍କଙ୍ଖୱଚନଂ ଅଦ୍ୱେଜ୍ଝୱଚନଂ ଅଦ୍ୱେଳ୍ହକୱଚନଂ ନିୟୋଗୱଚନଂ ଅପଣ୍ଣକୱଚନଂ ଅୱିରଦ୍ଧୱଚନଂ ଅୱତ୍ଥାପନୱଚନମେତଂ – ଅଦ୍ଧାତି। ଗମିସ୍ସାମୀ ତି ଗମିସ୍ସାମି ଅଧିଗମିସ୍ସାମି ଫସ୍ସିସ୍ସାମି ସଚ୍ଛିକରିସ୍ସାମୀତି – ଅଦ୍ଧା ଗମିସ୍ସାମି। ନ ମେତ୍ଥ କଙ୍ଖା ତି। ଏତ୍ଥା ତି ନିବ୍ବାନେ କଙ୍ଖା ନତ୍ଥି, ୱିଚିକିଚ୍ଛା ନତ୍ଥି, ଦ୍ୱେଳ୍ହକଂ ନତ୍ଥି, ସଂସୟୋ ନତ୍ଥି, ନ ସତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜତି ନୁପଲବ୍ଭତି, ପହୀନୋ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକୋ ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢୋତି – ଅଦ୍ଧା ଗମିସ୍ସାମି ନ ମେତ୍ଥ କଙ୍ଖା।
ଏୱଂ ମଂ ଧାରେହି ଅଧିମୁତ୍ତଚିତ୍ତ ନ୍ତି। ଏୱଂ ମଂ ଧାରେହୀ ତି ଏୱଂ ମଂ ଉପଲକ୍ଖେହି। ଅଧିମୁତ୍ତଚିତ୍ତ ନ୍ତି ନିବ୍ବାନନିନ୍ନଂ ନିବ୍ବାନପୋଣଂ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରଂ ନିବ୍ବାନାଧିମୁତ୍ତନ୍ତି – ଏୱଂ ମଂ ଧାରେହି ଅଧିମୁତ୍ତଚିତ୍ତନ୍ତି। ତେନାହ ଥେରୋ ପିଙ୍ଗିୟୋ –
‘‘ଅସଂହୀରଂ ଅସଂକୁପ୍ପଂ, ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଉପମା କ୍ୱଚି।
ଅଦ୍ଧା ଗମିସ୍ସାମି ନ ମେତ୍ଥ କଙ୍ଖା, ଏୱଂ ମଂ ଧାରେହି ଅଧିମୁତ୍ତଚିତ୍ତ’’ନ୍ତି॥
ପାରାୟନାନୁଗୀତିଗାଥାନିଦ୍ଦେସୋ ଅଟ୍ଠାରସମୋ।
ପାରାୟନୱଗ୍ଗୋ ସମତ୍ତୋ।
ଖଗ୍ଗୱିସାଣସୁତ୍ତୋ
ଖଗ୍ଗୱିସାଣସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ
ପଠମୱଗ୍ଗୋ
ସବ୍ବେସୁ ଭୂତେସୁ ନିଧାୟ ଦଣ୍ଡଂ, ଅୱିହେଠୟଂ ଅଞ୍ଞତରମ୍ପି ତେସଂ।
ନ ପୁତ୍ତମିଚ୍ଛେୟ୍ୟ କୁତୋ ସହାୟଂ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ସବ୍ବେସୁ ଭୂତେସୁ ନିଧାୟ ଦଣ୍ଡ ନ୍ତି। ସବ୍ବେସୂ ତି ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ସବ୍ବଥା ସବ୍ବଂ ଅସେସଂ ନିସ୍ସେସଂ ପରିୟାଦିୟନୱଚନମେତଂ – ସବ୍ବେସୂତି। ଭୂତେସୂ ତି ଭୂତା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ତସା ଚ ଥାୱରା ଚ। ତସା ତି ୟେସଂ ତସିତତଣ୍ହା ଅପ୍ପହୀନା, ୟେସଞ୍ଚ ଭୟଭେରୱା ଅପ୍ପହୀନା। କିଂକାରଣା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ତସା? ତେ ତସନ୍ତି ଉତ୍ତସନ୍ତି ପରିତସନ୍ତି ଭାସନ୍ତି ସନ୍ତାସଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତି, ତଂକାରଣା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ତସା। ଥାୱରା ତି ୟେସଂ ତସିତତଣ୍ହା ପହୀନା, ୟେସଞ୍ଚ ଭୟଭେରୱା ପହୀନା। କିଂକାରଣା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଥାୱରା? ତେ ନ ତସନ୍ତି ନ ଉତ୍ତସନ୍ତି ନ ପରିତସନ୍ତି ନ ଭାୟନ୍ତି ନ ସନ୍ତାସଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତି, ତଂକାରଣା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଥାୱରା। ଦଣ୍ଡ ନ୍ତି ତୟୋ ଦଣ୍ଡା – କାୟଦଣ୍ଡୋ ୱଚୀଦଣ୍ଡୋ ମନୋଦଣ୍ଡୋ। ତିୱିଧଂ କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ କାୟଦଣ୍ଡୋ, ଚତୁବ୍ବିଧଂ ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତଂ ୱଚୀଦଣ୍ଡୋ, ତିୱିଧଂ ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ ମନୋଦଣ୍ଡୋ। ସବ୍ବେସୁ ଭୂତେସୁ ନିଧାୟ ଦଣ୍ଡ ନ୍ତି ସବ୍ବେସୁ ଭୂତେସୁ ଦଣ୍ଡଂ ନିଧାୟ ନିଦହିତ୍ୱା।
ଅୱିହେଠୟଂ ଅଞ୍ଞତରମ୍ପି ତେସ ନ୍ତି ଏକମେକମ୍ପି ସତ୍ତଂ ପାଣିନା ୱା ଲେଡ୍ଡୁନା ୱା ଦଣ୍ଡେନ ୱା ସତ୍ଥେନ ୱା ଅନ୍ଦୁୟା [ଅରୁୟା (ସ୍ୟା॰), ଅଦ୍ଦୁୟା (କ॰)] ୱା ରଜ୍ଜୁୟା ୱା ଅୱିହେଠୟନ୍ତୋ, ସବ୍ବେପି ସତ୍ତେ ପାଣିନା ୱା ଲେଡ୍ଡୁନା ୱା ଦଣ୍ଡେନ ୱା ସତ୍ଥେନ ୱା ଅନ୍ଦୁୟା ୱା ରଜ୍ଜୁୟା ୱା ଅୱିହେଠୟନ୍ତୋତି – ଅୱିହେଠୟଂ ଅଞ୍ଞତରମ୍ପି ତେସଂ।
ନ ପୁତ୍ତମିଚ୍ଛେୟ୍ୟ କୁତୋ ସହାୟ ନ୍ତି। ନା ତି ପଟିକ୍ଖେପୋ; ପୁତ୍ତା ତି ଚତ୍ତାରୋ ପୁତ୍ତା – ଅତ୍ରଜୋ ପୁତ୍ତୋ, ଖେତ୍ତଜୋ ପୁତ୍ତୋ, ଦିନ୍ନକୋ ପୁତ୍ତୋ, ଅନ୍ତେୱାସିକୋ ପୁତ୍ତୋ। ସହାୟ ନ୍ତି ସହାୟା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୟେହି ସହ ଆଗମନଂ ଫାସୁ, ଗମନଂ ଫାସୁ, ଗମନାଗମନଂ ଫାସୁ, ଠାନଂ ଫାସୁ, ନିସଜ୍ଜନଂ ଫାସୁ, ସୟନଂ [ନିପଜ୍ଜନଂ (ସ୍ୟା॰)] ଫାସୁ, ଆଲପନଂ ଫାସୁ, ସଲ୍ଲପନଂ ଫାସୁ, ଉଲ୍ଲପନଂ ଫାସୁ, ସମୁଲ୍ଲପନଂ ଫାସୁ । ନ ପୁତ୍ତମିଚ୍ଛେୟ୍ୟ କୁତୋ ସହାୟ ନ୍ତି ପୁତ୍ତମ୍ପି ନ ଇଚ୍ଛେୟ୍ୟ ନ ସାଦିୟେୟ୍ୟ ନ ପତ୍ଥୟେୟ୍ୟ ନ ପିହୟେୟ୍ୟ ନାଭିଜପ୍ପେୟ୍ୟ, କୁତୋ ମିତ୍ତଂ ୱା ସନ୍ଦିଟ୍ଠଂ ୱା ସମ୍ଭତ୍ତଂ ୱା ସହାୟଂ ୱା ଇଚ୍ଛେୟ୍ୟ [ଇଚ୍ଛିସ୍ସତି (ସ୍ୟା॰) ଏୱମୀଦିସେସୁ ପଦେସୁ ଅନାଗତୱିଭତ୍ତିୟା] ସାଦିୟେୟ୍ୟ ପତ୍ଥୟେୟ୍ୟ ପିହୟେୟ୍ୟ ଅଭିଜପ୍ପେୟ୍ୟାତି – ନ ପୁତ୍ତମିଚ୍ଛେୟ୍ୟ କୁତୋ ସହାୟଂ।
ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ ତି। ଏକୋ ତି ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ପବ୍ବଜ୍ଜାସଙ୍ଖାତେନ ଏକୋ, ଅଦୁତିୟଟ୍ଠେନ ଏକୋ, ତଣ୍ହାୟ ପହାନଟ୍ଠେନ [ତଣ୍ହାପହାନଟ୍ଠେନ (ସ୍ୟା॰) ମହାନି॰ ୧୯୧] ଏକୋ, ଏକନ୍ତୱୀତରାଗୋତି ଏକୋ, ଏକନ୍ତୱୀତଦୋସୋତି ଏକୋ, ଏକନ୍ତୱୀତମୋହୋତି ଏକୋ, ଏକନ୍ତନିକ୍କିଲେସୋତି ଏକୋ, ଏକାୟନମଗ୍ଗଂ ଗତୋତି ଏକୋ, ଏକୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋତି ଏକୋ।
କଥଂ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ପବ୍ବଜ୍ଜାସଙ୍ଖାତେନ ଏକୋ? ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ସବ୍ବଂ ଘରାୱାସପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ପୁତ୍ତଦାରପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ଞାତିପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ସନ୍ନିଧିପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା କେସମସ୍ସୁଂ ଓହାରେତ୍ୱା କାସାୟାନି ୱତ୍ଥାନି ଅଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତ୍ୱା ଅକିଞ୍ଚନଭାୱଂ ଉପଗନ୍ତ୍ୱା ଏକୋ ଚରତି ୱିହରତି ଇରିୟତି ୱତ୍ତେତି ପାଲେତି ୟପେତି ୟାପେତୀତି – ଏୱଂ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ପବ୍ବଜ୍ଜାସଙ୍ଖାତେନ ଏକୋ।
କଥଂ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଅଦୁତିୟଟ୍ଠେନ ଏକୋ? ସୋ ଏୱଂ ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ଏକୋ ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱତି ଅପ୍ପସଦ୍ଦାନି ଅପ୍ପନିଗ୍ଘୋସାନି ୱିଜନୱାତାନି ମନୁସ୍ସରାହସ୍ସେୟ୍ୟକାନି ପଟିସଲ୍ଲାନସାରୁପ୍ପାନି। ସୋ ଏକୋ ଗଚ୍ଛତି, ଏକୋ ତିଟ୍ଠତି, ଏକୋ ନିସୀଦତି, ଏକୋ ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି, ଏକୋ ଗାମଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସତି, ଏକୋ ଅଭିକ୍କମତି, ଏକୋ ପଟିକ୍କମତି, ଏକୋ ରହୋ ନିସୀଦତି, ଏକୋ ଚଙ୍କମଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି, ଏକୋ ଚରତି ୱିହରତି ଇରିୟତି ୱତ୍ତେତି ପାଲେତି ୟପେତି ୟାପେତୀତି – ଏୱଂ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଅଦୁତିୟଟ୍ଠେନ ଏକୋ।
କଥଂ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ତଣ୍ହାୟ ପହାନଟ୍ଠେନ ଏକୋ? ସୋ ଏୱଂ ଏକୋ ଅଦୁତିୟୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ମହାପଧାନଂ ପଦହନ୍ତୋ ମାରଂ ସସେନକଂ ନମୁଚିଂ କଣ୍ହଂ ପମତ୍ତବନ୍ଧୁଂ ୱିଧମେତ୍ୱା ଚ ତଣ୍ହାଜାଲିନିଂ ୱିସରିତଂ ୱିସତ୍ତିକଂ ପଜହି ୱିନୋଦେସି ବ୍ୟନ୍ତୀଅକାସି ଅନଭାୱଂଗମେସି।
‘‘ତଣ୍ହାଦୁତିୟୋ ପୁରିସୋ, ଦୀଘମଦ୍ଧାନ ସଂସରଂ।
ଇତ୍ଥଭାୱଞ୍ଞଥାଭାୱଂ, ସଂସାରଂ ନାତିୱତ୍ତତି॥
‘‘ଏତମାଦୀନୱଂ ଞତ୍ୱା, ତଣ୍ହଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମ୍ଭୱଂ।
ୱୀତତଣ୍ହୋ ଅନାଦାନୋ, ସତୋ ଭିକ୍ଖୁ ପରିବ୍ବଜେ’’ତି॥
ଏୱଂ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ତଣ୍ହାୟ ପହାନଟ୍ଠେନ ଏକୋ।
କଥଂ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଏକନ୍ତୱୀତରାଗୋତି ଏକୋ? ରାଗସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ଏକନ୍ତୱୀତରାଗୋତି ଏକୋ, ଦୋସସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ଏକନ୍ତୱୀତଦୋସୋତି ଏକୋ, ମୋହସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ଏକନ୍ତୱୀତମୋହୋତି ଏକୋ, କିଲେସାନଂ ପହୀନତ୍ତା ଏକନ୍ତନିକ୍କିଲେସୋତି ଏକୋ। ଏୱଂ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଏକନ୍ତୱୀତରାଗୋତି ଏକୋ।
କଥଂ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଏକାୟନମଗ୍ଗଂ ଗତୋତି ଏକୋ? ଏକାୟନମଗ୍ଗୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା, ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା, ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି, ପଞ୍ଚ ବଲାନି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ।
‘‘ଏକାୟନଂ ଜାତିଖୟନ୍ତଦସ୍ସୀ, ମଗ୍ଗଂ ପଜାନାତି ହିତାନୁକମ୍ପୀ।
ଏତେନ ମଗ୍ଗେନ ତରିଂସୁ ପୁବ୍ବେ, ତରିସ୍ସନ୍ତି ୟେ ଚ ତରନ୍ତି ଓଘ’’ନ୍ତି॥
ଏୱଂ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଏକାୟନମଗ୍ଗଂ ଗତୋତି ଏକୋ।
କଥଂ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଏକୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋତି ଏକୋ? ବୋଧି ୱୁଚ୍ଚତି ଚତୂସୁ ମଗ୍ଗେସୁ ଞାଣଂ। ପଞ୍ଞା ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଞ୍ଞାବଲଂ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ୱୀମଂସା ୱିପସ୍ସନା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ମଗ୍ଗପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଞାଣପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା’’ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା’’ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣ’’ନ୍ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟା ନାମରୂପ’’ନ୍ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ନାମରୂପପଚ୍ଚୟା ସଳାୟତନ’’ନ୍ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ସଳାୟତନପଚ୍ଚୟା ଫସ୍ସୋ’’ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନା’’ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହା’’ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନ’’ନ୍ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋ’’ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ଭୱପଚ୍ଚୟା ଜାତୀ’’ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣ’’ନ୍ତି ବୁଜ୍ଝି; ‘‘ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ’’ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ସଙ୍ଖାରନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋ’’ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧା ନାମରୂପନିରୋଧୋ’’ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ନାମରୂପନିରୋଧା ସଳାୟତନନିରୋଧୋ’’ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ସଳାୟତନନିରୋଧା ଫସ୍ସନିରୋଧୋ’’ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ଫସ୍ସନିରୋଧା ୱେଦନାନିରୋଧୋ’’ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ୱେଦନାନିରୋଧା ତଣ୍ହାନିରୋଧୋ’’ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ତଣ୍ହାନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋ’’ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋ’’ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ଭୱନିରୋଧା ଜାତିନିରୋଧୋ’’ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣନିରୋଧୋ’’ତି ବୁଜ୍ଝି; ‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’’ନ୍ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’’ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’’ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’’ତି ବୁଜ୍ଝି; ‘‘ଇମେ ଆସୱା’’ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ଅୟଂ ଆସୱସମୁଦୟୋ’’ତି ବୁଜ୍ଝି…ପେ॰… ‘‘ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’’ତି ବୁଜ୍ଝି; ‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା’’ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ପହାତବ୍ବା’’ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା’’ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା’’ତି ବୁଜ୍ଝି; ଛନ୍ନଂ ଫସ୍ସାୟତନାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ବୁଜ୍ଝି, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ…ପେ॰… ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ବୁଜ୍ଝି, ଚତୁନ୍ନଂ ମହାଭୂତାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ବୁଜ୍ଝି।
ଅଥ ୱା, ୟଂ ବୁଜ୍ଝିତବ୍ବଂ ଅନୁବୁଜ୍ଝିତବ୍ବଂ ପଟିବୁଜ୍ଝିତବ୍ବଂ ସମ୍ବୁଜ୍ଝିତବ୍ବଂ ଅଧିଗନ୍ତବ୍ବଂ ଫସ୍ସିତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ, ସବ୍ବଂ ତଂ ତେନ ପଚ୍ଚେକବୋଧିଞାଣେନ ବୁଜ୍ଝି ଅନୁବୁଜ୍ଝି ପଟିବୁଜ୍ଝି ସମ୍ବୁଜ୍ଝି ଅଧିଗଚ୍ଛି ଫସ୍ସେସି ସଚ୍ଛାକାସୀତି ଏୱଂ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଏକୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋତି – ଏକୋ।
ଚରେ ତି ଅଟ୍ଠ ଚରିୟାୟୋ – ଇରିୟାପଥଚରିୟା, ଆୟତନଚରିୟା, ସତିଚରିୟା, ସମାଧିଚରିୟା, ଞାଣଚରିୟା, ମଗ୍ଗଚରିୟା, ପତ୍ତିଚରିୟା, ଲୋକତ୍ଥଚରିୟା। ଇରିୟାପଥଚରିୟାତି ଚତୂସୁ ଇରିୟାପଥେସୁ। ଆୟତନଚରିୟାତି ଛସୁ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକବାହିରେସୁ ଆୟତନେସୁ। ସତିଚରିୟାତି ଚତୂସୁ ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ। ସମାଧିଚରିୟାତି ଚତୂସୁ ଝାନେସୁ। ଞାଣଚରିୟାତି ଚତୂସୁ ଅରିୟସଚ୍ଚେସୁ। ମଗ୍ଗଚରିୟାତି ଚତୂସୁ ଅରିୟମଗ୍ଗେସୁ। ପତ୍ତିଚରିୟାତି ଚତୂସୁ ସାମଞ୍ଞଫଲେସୁ। ଲୋକତ୍ଥଚରିୟାତି ତଥାଗତେସୁ ଅରହନ୍ତେସୁ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେସୁ ପଦେସତୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧେସୁ ପଦେସତୋ ସାୱକେସୁ। ଇରିୟାପଥଚରିୟା ଚ ପଣିଧିସମ୍ପନ୍ନାନଂ, ଆୟତନଚରିୟା ଚ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରାନଂ , ସତିଚରିୟା ଚ ଅପ୍ପମାଦୱିହାରୀନଂ, ସମାଧିଚରିୟା ଚ ଅଧିଚିତ୍ତମନୁୟୁତ୍ତାନଂ, ଞାଣଚରିୟା ଚ ବୁଦ୍ଧିସମ୍ପନ୍ନାନଂ, ମଗ୍ଗଚରିୟା ଚ ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନାନଂ, ପତ୍ତିଚରିୟା ଚ ଅଧିଗତଫଲାନଂ, ଲୋକତ୍ଥଚରିୟା ଚ ତଥାଗତାନଂ ଅରହନ୍ତାନଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧାନଂ ପଦେସତୋ ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧାନଂ ପଦେସତୋ ସାୱକାନଂ। ଇମା ଅଟ୍ଠ ଚରିୟାୟୋ। ଅପରାପି ଅଟ୍ଠ ଚରିୟାୟୋ – ଅଧିମୁଚ୍ଚନ୍ତୋ ସଦ୍ଧାୟ ଚରତି, ପଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତୋ ୱୀରିୟେନ ଚରତି, ଉପଟ୍ଠପେନ୍ତୋ ସତିୟା ଚରତି, ଅୱିକ୍ଖେପଂ କରୋନ୍ତୋ ସମାଧିନା ଚରତି, ପଜାନନ୍ତୋ ପଞ୍ଞାୟ ଚରତି, ୱିଜାନନ୍ତୋ ୱିଞ୍ଞାଣଚରିୟାୟ ଚରତି। ଏୱଂ ପଟିପନ୍ନସ୍ସ କୁସଲା ଧମ୍ମା ଆୟାପେନ୍ତୀତି – ଆୟତନଚରିୟାୟ ଚରତି। ଏୱଂ ପଟିପନ୍ନୋ ୱିସେସମଧିଗଚ୍ଛତୀତି – ୱିସେସଚରିୟାୟ ଚରତି। ଇମା ଅଟ୍ଠ ଚରିୟାୟୋ।
ଅପରାପି ଅଟ୍ଠ ଚରିୟାୟୋ – ଦସ୍ସନଚରିୟା ଚ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା, ଅଭିରୋପନଚରିୟା ଚ ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପସ୍ସ , ପରିଗ୍ଗହଚରିୟା ଚ ସମ୍ମାୱାଚାୟ, ସମୁଟ୍ଠାନଚରିୟା ଚ ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତସ୍ସ, ୱୋଦାନଚରିୟା ଚ ସମ୍ମାଆଜୀୱସ୍ସ, ପଗ୍ଗହଚରିୟା ଚ ସମ୍ମାୱାୟାମସ୍ସ, ଉପଟ୍ଠାନଚରିୟା ଚ ସମ୍ମାସତିୟା, ଅୱିକ୍ଖେପଚରିୟା ଚ ସମ୍ମାସମାଧିସ୍ସ। ଇମା ଅଟ୍ଠ ଚରିୟାୟୋ।
ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ ତି ୟଥା ଖଗ୍ଗସ୍ସ ନାମ ୱିସାଣଂ ଏକଂ ହୋତି ଅଦୁତିୟଂ, ଏୱମେୱ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ତକ୍କପ୍ପୋ ତସ୍ସଦିସୋ ତପ୍ପଟିଭାଗୋ। ୟଥା ଅତିଲୋଣଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଲୋଣକପ୍ପୋ, ଅତିତିତ୍ତକଂ ୱୁଚ୍ଚତି ତିତ୍ତକପ୍ପୋ, ଅତିମଧୁରଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମଧୁରକପ୍ପୋ, ଅତିଉଣ୍ହଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅଗ୍ଗିକପ୍ପୋ , ଅତିସୀତଲଂ ୱୁଚ୍ଚତି ହିମକପ୍ପୋ, ମହାଉଦକକ୍ଖନ୍ଧୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସମୁଦ୍ଦକପ୍ପୋ, ମହାଭିଞ୍ଞାବଲପ୍ପତ୍ତୋ ସାୱକୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସତ୍ଥୁକପ୍ପୋତି; ଏୱମେୱ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ତତ୍ଥ ତକ୍କପ୍ପୋ ତସ୍ସଦିସୋ ତପ୍ପଟିଭାଗୋ ଏକୋ ଅଦୁତିୟୋ ମୁତ୍ତବନ୍ଧନୋ ସମ୍ମା ଲୋକେ ଚରତି ୱିହରତି ଇରିୟତି ୱତ୍ତେତି ପାଲେତି ୟପେତି ୟାପେତୀତି – ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ସବ୍ବେସୁ ଭୂତେସୁ ନିଧାୟ ଦଣ୍ଡଂ, ଅୱିହେଠୟଂ ଅଞ୍ଞତରମ୍ପି ତେସଂ।
ନ ପୁତ୍ତମିଚ୍ଛେୟ୍ୟ କୁତୋ ସହାୟଂ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ସଂସଗ୍ଗଜାତସ୍ସ ଭୱନ୍ତି ସ୍ନେହା, ସ୍ନେହନ୍ୱୟଂ ଦୁକ୍ଖମିଦଂ ପହୋତି।
ଆଦୀନୱଂ ସ୍ନେହଜଂ ପେକ୍ଖମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ସଂସଗ୍ଗଜାତସ୍ସ ଭୱନ୍ତି ସ୍ନେହା ତି। ସଂସଗ୍ଗା ତି ଦ୍ୱେ ସଂସଗ୍ଗା – ଦସ୍ସନସଂସଗ୍ଗୋ ଚ ସୱନସଂସଗ୍ଗୋ ଚ। କତମୋ ଦସ୍ସନସଂସଗ୍ଗୋ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପସ୍ସତି ଇତ୍ଥିଂ ୱା କୁମାରିଂ ୱା ଅଭିରୂପଂ ଦସ୍ସନୀୟଂ ପାସାଦିକଂ ପରମାୟ ୱଣ୍ଣପୋକ୍ଖରତାୟ ସମନ୍ନାଗତଂ। ଦିସ୍ୱା ପସ୍ସିତ୍ୱା ଅନୁବ୍ୟଞ୍ଜନସୋ ନିମିତ୍ତଂ ଗଣ୍ହାତି – କେସା ୱା ସୋଭନା [ସୋଭଣା (ସ୍ୟା॰)] ମୁଖଂ ୱା ସୋଭନଂ ଅକ୍ଖୀ ୱା ସୋଭନା କଣ୍ଣା ୱା ସୋଭନା ନାସା ୱା ସୋଭନା ଓଟ୍ଠା ୱା ସୋଭନା ଦନ୍ତା ୱା ସୋଭନା ମୁଖଂ ୱା ସୋଭନଂ ଗୀୱା ୱା ସୋଭନା ଥନା ୱା ସୋଭନା ଉରଂ ୱା ସୋଭନଂ ଉଦରଂ ୱା ସୋଭନଂ କଟି ୱା ସୋଭନା ଊରୂ ୱା ସୋଭନା ଜଙ୍ଘା ୱା ସୋଭନା ହତ୍ଥା ୱା ସୋଭନା ପାଦା ୱା ସୋଭନା ଅଙ୍ଗୁଲିୟୋ ୱା ସୋଭନା ନଖା ୱା ସୋଭନାତି। ଦିସ୍ୱା ପସ୍ସିତ୍ୱା ଅଭିନନ୍ଦତି ଅଭିୱଦତି ଅଭିପତ୍ଥେତି ଅନୁପ୍ପାଦେତି [ଅନୁସ୍ସରତି (କ॰)] ଅନୁବନ୍ଧତି ରାଗବନ୍ଧନଂ – ଅୟଂ ଦସ୍ସନସଂସଗ୍ଗୋ।
କତମୋ ସୱନସଂସଗ୍ଗୋ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ସୁଣାତି – ‘‘ଅସୁକସ୍ମିଂ ନାମ ଗାମେ ୱା ନିଗମେ ୱା ଇତ୍ଥୀ ୱା କୁମାରୀ ୱା ଅଭିରୂପା ଦସ୍ସନୀୟା ପାସାଦିକା ପରମାୟ ୱଣ୍ଣପୋକ୍ଖରତାୟ ସମନ୍ନାଗତା’’ତି । ସୁତ୍ୱା ସୁଣିତ୍ୱା ଅଭିନନ୍ଦତି ଅଭିୱଦତି ଅଭିପତ୍ଥେତି ଅନୁପ୍ପାଦେତି ଅନୁବନ୍ଧତି ରାଗବନ୍ଧନଂ – ଅୟଂ ସୱନସଂସଗ୍ଗୋ।
ସ୍ନେହା ତି ଦ୍ୱେ ସ୍ନେହା – ତଣ୍ହାସ୍ନେହୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିସ୍ନେହୋ ଚ। କତମୋ ତଣ୍ହାସ୍ନେହୋ? ୟାୱତା ତଣ୍ହାସଙ୍ଖାତେନ ସୀମକତଂ [ସୀମକତଂ ମରିୟାଦିକତଂ (ସ୍ୟା॰)] ଓଧିକତଂ ପରିୟନ୍ତିକତଂ ପରିଗ୍ଗହିତଂ ମମାୟିତଂ – ‘‘ଇଦଂ ମମ, ଏତଂ ମମ, ଏତ୍ତକଂ ମମ, ଏତ୍ତାୱତା ମମ’’। ରୂପା ସଦ୍ଦା ଗନ୍ଧା ରସା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଅତ୍ଥରଣା ପାୱୁରଣା ଦାସିଦାସା ଅଜେଳକା କୁକ୍କୁଟସୂକରା ହତ୍ଥିଗୱାସ୍ସୱଳୱା ଖେତ୍ତଂ ୱତ୍ଥୁ ହିରଞ୍ଞଂ ସୁୱଣ୍ଣଂ ଗାମନିଗମରାଜଧାନିୟୋ ରଟ୍ଠଞ୍ଚ ଜନପଦୋ ଚ କୋସୋ ଚ କୋଟ୍ଠାଗାରଞ୍ଚ, କେୱଲମ୍ପି ମହାପଥୱିଂ ତଣ୍ହାୱସେନ ମମାୟତି, ୟାୱତା ଅଟ୍ଠସତତଣ୍ହାୱିଚରିତଂ – ଅୟଂ ତଣ୍ହାସ୍ନେହୋ।
କତମୋ ଦିଟ୍ଠିସ୍ନେହୋ? ୱୀସତିୱତ୍ଥୁକା ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି, ଦସୱତ୍ଥୁକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି, ଦସୱତ୍ଥୁକା ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାଦିଟ୍ଠି। ୟା ଏୱରୂପା ଦିଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଦିଟ୍ଠିଗହନଂ ଦିଟ୍ଠିକନ୍ତାରୋ ଦିଟ୍ଠିୱିସୂକାୟିକଂ ଦିଟ୍ଠିୱିପ୍ଫନ୍ଦିତଂ ଦିଟ୍ଠିସଂୟୋଜନଂ ଗାହୋ ପଟିଗ୍ଗାହୋ [ପତିଟ୍ଠାହୋ (କ॰)] ଅଭିନିୱେସୋ ପରାମାସୋ କୁମ୍ମଗ୍ଗୋ ମିଚ୍ଛାପଥୋ ମିଚ୍ଛତ୍ତଂ ତିତ୍ଥାୟତନଂ ୱିପରିୟାସଗ୍ଗାହୋ ୱିପରୀତଗ୍ଗାହୋ ୱିପଲ୍ଲାସଗ୍ଗାହୋ ମିଚ୍ଛାଗାହୋ ଅୟାଥାୱକସ୍ମିଂ ୟାଥାୱକନ୍ତି ଗାହୋ, ୟାୱତା ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି – ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିସ୍ନେହୋ।
ସଂସଗ୍ଗଜାତସ୍ସ ଭୱନ୍ତି ସ୍ନେହା ତି ଦସ୍ସନସଂସଗ୍ଗପଚ୍ଚୟା ଚ ସୱନସଂସଗ୍ଗପଚ୍ଚୟା ଚ ତଣ୍ହାସ୍ନେହୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିସ୍ନେହୋ ଚ ଭୱନ୍ତି ସମ୍ଭୱନ୍ତି ଜାୟନ୍ତି ସଞ୍ଜାୟନ୍ତି ନିବ୍ବତ୍ତନ୍ତି ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତନ୍ତି ପାତୁଭୱନ୍ତୀତି – ସଂସଗ୍ଗଜାତସ୍ସ ଭୱନ୍ତି ସ୍ନେହା।
ସ୍ନେହନ୍ୱୟଂ ଦୁକ୍ଖମିଦଂ ପହୋତୀ ତି। ସ୍ନେହୋ ତି ଦ୍ୱେ ସ୍ନେହା – ତଣ୍ହାସ୍ନେହୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିସ୍ନେହୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାସ୍ନେହୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିସ୍ନେହୋ। ଦୁକ୍ଖମିଦଂ ପହୋତୀ ତି ଇଧେକଚ୍ଚୋ କାୟେନ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରତି, ୱାଚାୟ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରତି, ମନସା ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରତି, ପାଣମ୍ପି ହନତି, ଅଦିନ୍ନମ୍ପି ଆଦିୟତି, ସନ୍ଧିମ୍ପି ଛିନ୍ଦତି, ନିଲ୍ଲୋପମ୍ପି [ୱିଲୋପମ୍ପି (ସ୍ୟା॰) ପସ୍ସ ମହାନି॰ ୧୭୦] ହରତି, ଏକାଗାରିକମ୍ପି କରୋତି, ପରିପନ୍ଥେପି ତିଟ୍ଠତି, ପରଦାରମ୍ପି ଗଚ୍ଛତି, ମୁସାପି ଭଣତି। ତମେନଂ ଗହେତ୍ୱା ରଞ୍ଞୋ ଦସ୍ସେନ୍ତି – ‘‘ଅୟଂ, ଦେୱ, ଚୋରୋ ଆଗୁଚାରୀ। ଇମସ୍ସ ୟଂ ଇଚ୍ଛସି ତଂ ଦଣ୍ଡଂ ପଣେହୀ’’ତି। ତମେନଂ ରାଜା ତଂ ପରିଭାସତି। ସୋ ପରିଭାସପଚ୍ଚୟାପି ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ [ଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସଂ (ସ୍ୟା॰)] ପଟିସଂୱେଦେତି। ଏତଂ ଭୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ କୁତୋ ଜାତଂ? ତସ୍ସ ସ୍ନେହପଚ୍ଚୟା ଚ ନନ୍ଦିପଚ୍ଚୟା ଚ ରାଗପଚ୍ଚୟା ଚ ନନ୍ଦିରାଗପଚ୍ଚୟା ଚ ଜାତଂ।
ଏତ୍ତକେନପି ରାଜା ନ ତୁସ୍ସତି। ତମେନଂ ରାଜା ବନ୍ଧାପେତି – ଅନ୍ଦୁବନ୍ଧନେନ ୱା ରଜ୍ଜୁବନ୍ଧନେନ ୱା ସଙ୍ଖଲିକବନ୍ଧନେନ ୱା ୱେତ୍ତବନ୍ଧନେନ ୱା ଲତାବନ୍ଧନେନ ୱା ପକ୍ଖେପବନ୍ଧନେନ ୱା ପରିକ୍ଖେପବନ୍ଧନେନ ୱା ଗାମବନ୍ଧନେନ ୱା ନିଗମବନ୍ଧନେନ ୱା ରଟ୍ଠବନ୍ଧନେନ ୱା ଜନପଦବନ୍ଧନେନ ୱା, ଅନ୍ତମସୋ ସୱଚନୀୟମ୍ପି କରୋତି – ‘‘ନ ତେ ଲବ୍ଭା ଇତୋ ପକ୍କମିତୁ’’ନ୍ତି। ସୋ ବନ୍ଧନପଚ୍ଚୟାପି ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି। ଏତଂ ଭୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ କୁତୋ ଜାତଂ? ତସ୍ସ ସ୍ନେହପଚ୍ଚୟା ଚ ନନ୍ଦିପଚ୍ଚୟା ଚ ରାଗପଚ୍ଚୟା ଚ ନନ୍ଦିରାଗପଚ୍ଚୟା ଚ ଜାତଂ।
ଏତ୍ତକେନପି ରାଜା ନ ତୁସ୍ସତି। ତମେନଂ ରାଜା ତସ୍ସେୱ [ତସ୍ସ (ସ୍ୟା॰)] ଧନଂ ଆହରାପେତି – ସତଂ ୱା ସହସ୍ସଂ ୱା ସତସହସ୍ସଂ ୱା। ସୋ ଧନଜାନିପଚ୍ଚୟାପି ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି। ଏତଂ ଭୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ କୁତୋ ଜାତଂ? ତସ୍ସ ସ୍ନେହପଚ୍ଚୟା ଚ ନନ୍ଦିପଚ୍ଚୟା ଚ ରାଗପଚ୍ଚୟା ଚ ନନ୍ଦିରାଗପଚ୍ଚୟା ଚ ଜାତଂ।
ଏତ୍ତକେନପି ରାଜା ନ ତୁସ୍ସତି। ତମେନଂ ରାଜା ୱିୱିଧା କମ୍ମକାରଣା [ୱିୱିଧାନି କମ୍ମକରଣାନି (କ॰)] କାରାପେତି – କସାହିପି ତାଳେତି, ୱେତ୍ତେହିପି ତାଳେତି, ଅଡ୍ଢଦଣ୍ଡେହିପି ତାଳେତି, ହତ୍ଥମ୍ପି ଛିନ୍ଦତି, ପାଦମ୍ପି ଛିନ୍ଦତି, ହତ୍ଥପାଦମ୍ପି ଛିନ୍ଦତି, କଣ୍ଣମ୍ପି ଛିନ୍ଦତି, ନାସମ୍ପି ଛିନ୍ଦତି, କଣ୍ଣନାସମ୍ପି ଛିନ୍ଦତି, ବିଲଙ୍ଗଥାଲିକମ୍ପି କରୋତି, ସଙ୍ଖମୁଣ୍ଡିକମ୍ପି କରୋତି , ରାହୁମୁଖମ୍ପି କରୋତି, ଜୋତିମାଲିକମ୍ପି କରୋତି, ହତ୍ଥପଜ୍ଜୋତିକମ୍ପି କରୋତି, ଏରକୱତ୍ତିକମ୍ପି [ଏରକୱଟ୍ଟିକମ୍ପି (ସ୍ୟା॰ କ॰) ପସ୍ସ ମ॰ ନି॰ ୧.୧୬୯] କରୋତି, ଚୀରକୱାସିକମ୍ପି କରୋତି, ଏଣେୟ୍ୟକମ୍ପି କରୋତି, ବଳିସମଂସିକମ୍ପି କରୋତି, କହାପଣିକମ୍ପି କରୋତି, ଖାରାପତଚ୍ଛିକମ୍ପି [ଖାରାପଟିଚ୍ଛିକମ୍ପି (କ॰)] କରୋତି, ପଲିଘପରିୱତ୍ତିକମ୍ପି କରୋତି, ପଲାଲପୀଠକମ୍ପି କରୋତି, ତତ୍ତେନପି ତେଲେନ ଓସିଞ୍ଚତି, ସୁନଖେହିପି ଖାଦାପେତି, ଜୀୱନ୍ତମ୍ପି ସୂଲେ ଉତ୍ତାସେତି, ଅସିନାପି ସୀସଂ ଛିନ୍ଦତି। ସୋ କମ୍ମକାରଣପଚ୍ଚୟାପି ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି। ଏତଂ ଭୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ କୁତୋ ଜାତଂ? ତସ୍ସ ସ୍ନେହପଚ୍ଚୟା ଚ ନନ୍ଦିପଚ୍ଚୟା ଚ ରାଗପଚ୍ଚୟା ଚ ନନ୍ଦିରାଗପଚ୍ଚୟା ଚ ଜାତଂ। ରାଜା ଇମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଦଣ୍ଡାନଂ ଇସ୍ସରୋ।
ସୋ ସକେନ କମ୍ମେନ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ତମେନଂ ନିରୟପାଲା ପଞ୍ଚୱିଧବନ୍ଧନଂ ନାମ କମ୍ମକାରଣଂ କରୋନ୍ତି [କାରେନ୍ତି (ସ୍ୟା॰ କ॰) ପସ୍ସ ମ॰ ନି॰ ୩.୨୬୭] – ତତ୍ତଂ ଅୟୋଖିଲଂ ହତ୍ଥେ ଗମେନ୍ତି, ତତ୍ତଂ ଅୟୋଖିଲଂ ଦୁତିୟେ ହତ୍ଥେ ଗମେନ୍ତି, ତତ୍ତଂ ଅୟୋଖିଲଂ ପାଦେ ଗମେନ୍ତି, ତତ୍ତଂ ଅୟୋଖିଲଂ ଦୁତିୟେ ପାଦେ ଗମେନ୍ତି, ତତ୍ତଂ ଅୟୋଖିଲଂ ମଜ୍ଝେ ଉରସ୍ମିଂ ଗମେନ୍ତି। ସୋ ତତ୍ଥ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା [ତିପ୍ପା (ସ୍ୟା॰)] ଖରା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦେତି; ନ ଚ ତାୱ କାଲଂ କରୋତି ୟାୱ ନ ତଂ ପାପକମ୍ମଂ ବ୍ୟନ୍ତୀହୋତି। ଏତଂ ଭୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ କୁତୋ ଜାତଂ? ତସ୍ସ ସ୍ନେହପଚ୍ଚୟା ଚ ନନ୍ଦିପଚ୍ଚୟା ଚ ରାଗପଚ୍ଚୟା ଚ ନନ୍ଦିରାଗପଚ୍ଚୟା ଚ ଜାତଂ।
ତମେନଂ ନିରୟପାଲା ସଂୱେସେତ୍ୱା [ସଂୱେସିତ୍ୱା (ସ୍ୟା॰ କ॰) ପସ୍ସ ମ॰ ନି॰ ୩.୨୬୭] କୁଠାରୀହି [କୁଧାରୀହି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ତଚ୍ଛନ୍ତି…ପେ॰… ତମେନଂ ନିରୟପାଲା ଉଦ୍ଧଂପାଦଂ ଅଧୋସିରଂ ଗହେତ୍ୱା ୱାସୀହି ତଚ୍ଛନ୍ତି। ତମେନଂ ନିରୟପାଲା ରଥେ ୟୋଜେତ୍ୱା ଆଦିତ୍ତାୟ ପଥୱିୟା ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତାୟ ସଜୋତିଭୂତାୟ [ସଞ୍ଜୋତିଭୂତାୟ (ସ୍ୟା॰)] ସାରେନ୍ତିପି ପଚ୍ଚାସାରେନ୍ତିପି। ତମେନଂ ନିରୟପାଲା ମହନ୍ତଂ ଅଙ୍ଗାରପବ୍ବତଂ ଆଦିତ୍ତଂ ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତଂ ସଜୋତିଭୂତଂ ଆରୋପେନ୍ତିପି ଓରୋପେନ୍ତିପି। ତମେନଂ ନିରୟପାଲା ଉଦ୍ଧଂପାଦଂ ଅଧୋସିରଂ ଗହେତ୍ୱା ତତ୍ତାୟ ଲୋହକୁମ୍ଭିୟା ପକ୍ଖିପନ୍ତି ଆଦିତ୍ତାୟ ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତାୟ ସଜୋତିଭୂତାୟ। ସୋ ତତ୍ଥ ଫେଣୁଦ୍ଦେହକଂ ପଚ୍ଚତି। ସୋ ତତ୍ଥ ଫେଣୁଦ୍ଦେହକଂ ପଚ୍ଚମାନୋ ସକିମ୍ପି ଉଦ୍ଧଂ ଗଚ୍ଛତି, ସକିମ୍ପି ଅଧୋ ଗଚ୍ଛତି, ସକିମ୍ପି ତିରିୟଂ ଗଚ୍ଛତି। ସୋ ତତ୍ଥ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା ଖରା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦେତି; ନ ଚ ତାୱ କାଲଙ୍କରୋତି ୟାୱ ନ ତଂ ପାପକମ୍ମଂ ବ୍ୟନ୍ତୀହୋତି। ଏତଂ ଭୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ କୁତୋ ଜାତଂ? ତସ୍ସ ସ୍ନେହପଚ୍ଚୟା ଚ ନନ୍ଦିପଚ୍ଚୟା ଚ ରାଗପଚ୍ଚୟା ଚ ନନ୍ଦିରାଗପଚ୍ଚୟା ଚ ଜାତଂ।
ତମେନଂ ନିରୟପାଲା ମହାନିରୟେ ପକ୍ଖିପନ୍ତି। ସୋ ଖୋ ପନ ମହାନିରୟୋ –
ଚତୁକ୍କଣ୍ଣୋ ଚତୁଦ୍ୱାରୋ, ୱିଭତ୍ତୋ ଭାଗସୋ ମିତୋ।
ଅୟୋପାକାରପରିୟନ୍ତୋ, ଅୟସା ପଟିକୁଜ୍ଜିତୋ॥
ତସ୍ସ ଅୟୋମୟା ଭୂମି, ଜଲିତା ତେଜସା ୟୁତା।
ସମନ୍ତା ୟୋଜନସତଂ, ଫରିତ୍ୱା ତିଟ୍ଠତି ସବ୍ବଦା॥
କଦରିୟାତପନା [କଦରିୟା ତାପନା (କ॰) ମହାନି॰ ୧୭୦] ଘୋରା, ଅଚ୍ଚିମନ୍ତୋ ଦୁରାସଦା।
ଲୋମହଂସନରୂପା ଚ, ଭେସ୍ମା ପଟିଭୟା ଦୁଖା॥
ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଚ ଭିତ୍ତିୟା, ଅଚ୍ଚିକ୍ଖନ୍ଧୋ ସମୁଟ୍ଠିତୋ।
ଡହନ୍ତୋ ପାପକମ୍ମନ୍ତେ, ପଚ୍ଛିମାୟ ପଟିହଞ୍ଞତି॥
ପଚ୍ଛିମାୟ ଚ ଭିତ୍ତିୟା, ଅଚ୍ଚିକ୍ଖନ୍ଧୋ ସମୁଟ୍ଠିତୋ।
ଡହନ୍ତୋ ପାପକମ୍ମନ୍ତେ, ପୁରିମାୟ ପଟିହଞ୍ଞତି॥
ଦକ୍ଖିଣାୟ ଚ ଭିତ୍ତିୟା, ଅଚ୍ଚିକ୍ଖନ୍ଧୋ ସମୁଟ୍ଠିତୋ।
ଡହନ୍ତୋ ପାପକମ୍ମନ୍ତେ, ଉତ୍ତରାୟ ପଟିହଞ୍ଞତି॥
ଉତ୍ତରାୟ ଚ ଭିତ୍ତିୟା, ଅଚ୍ଚିକ୍ଖନ୍ଧୋ ସମୁଟ୍ଠିତୋ।
ଡହନ୍ତୋ ପାପକମ୍ମନ୍ତେ, ଦକ୍ଖିଣାୟ ପଟିହଞ୍ଞତି॥
ହେଟ୍ଠତୋ ଚ ସମୁଟ୍ଠାୟ, ଅଚ୍ଚିକ୍ଖନ୍ଧୋ ଭୟାନକୋ।
ଡହନ୍ତୋ ପାପକମ୍ମନ୍ତେ, ଛଦନସ୍ମିଂ ପଟିହଞ୍ଞତି॥
ଛଦନମ୍ହା ସମୁଟ୍ଠାୟ, ଅଚ୍ଚିକ୍ଖନ୍ଧୋ ଭୟାନକୋ।
ଡହନ୍ତୋ ପାପକମ୍ମନ୍ତେ, ଭୂମିୟଂ ପଟିହଞ୍ଞତି॥
ଅୟୋକପାଲମାଦିତ୍ତଂ, ସନ୍ତତ୍ତଂ ଜଲିତଂ ୟଥା।
ଏୱଂ ଅୱୀଚିନିରୟୋ, ହେଟ୍ଠା ଉପରି ପସ୍ସତୋ॥
ତତ୍ଥ ସତ୍ତା ମହାଲୁଦ୍ଦା, ମହାକିବ୍ବିସକାରିନୋ।
ଅଚ୍ଚନ୍ତପାପକମ୍ମନ୍ତା, ପଚ୍ଚନ୍ତି ନ ଚ ମିୟ୍ୟରେ [ମୀୟରେ (କ॰)] ॥
ଜାତୱେଦସମୋ କାୟୋ, ତେସଂ ନିରୟୱାସିନଂ।
ପସ୍ସ କମ୍ମାନଂ ଦଳ୍ହତ୍ତଂ, ନ ଭସ୍ମା ହୋତି ନପି ମସି॥
ପୁରତ୍ଥିମେନପି ଧାୱନ୍ତି, ତତୋ ଧାୱନ୍ତି ପଚ୍ଛିମଂ।
ଉତ୍ତରେନପି ଧାୱନ୍ତି, ତତୋ ଧାୱନ୍ତି ଦକ୍ଖିଣଂ॥
ୟଂ ୟଂ ଦିସଂ ପଧାୱନ୍ତି, ତଂ ତଂ ଦ୍ୱାରଂ ପିଧୀୟତି।
ଅଭିନିକ୍ଖମିତାସା ତେ, ସତ୍ତା ମୋକ୍ଖଗୱେସିନୋ॥
ନ ତେ ତତୋ ନିକ୍ଖମିତୁଂ, ଲଭନ୍ତି କମ୍ମପଚ୍ଚୟା।
ତେସଞ୍ଚ ପାପକମ୍ମନ୍ତଂ, ଅୱିପକ୍କଂ କତଂ ବହୁନ୍ତି॥
ଏତଂ ଭୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ କୁତୋ ଜାତଂ? ତସ୍ସ ସ୍ନେହପଚ୍ଚୟା ଚ ନନ୍ଦିପଚ୍ଚୟା ଚ ରାଗପଚ୍ଚୟା ଚ ନନ୍ଦିରାଗପଚ୍ଚୟା ଚ ଜାତଂ।
ୟାନି ଚ ନେରୟିକାନି ଦୁକ୍ଖାନି ୟାନି ଚ ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିକାନି ଦୁକ୍ଖାନି ୟାନି ଚ ପେତ୍ତିୱିସୟିକାନି ଦୁକ୍ଖାନି ୟାନି ଚ ମାନୁସିକାନି ଦୁକ୍ଖାନି, ତାନି କୁତୋ ଜାତାନି କୁତୋ ସଞ୍ଜାତାନି କୁତୋ ନିବ୍ବତ୍ତାନି କୁତୋ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତାନି କୁତୋ ପାତୁଭୂତାନି? ତସ୍ସ ସ୍ନେହପଚ୍ଚୟା ଚ ନନ୍ଦିପଚ୍ଚୟା ଚ ରାଗପଚ୍ଚୟା ଚ ନନ୍ଦିରାଗପଚ୍ଚୟା ଚ ଭୱନ୍ତି ସମ୍ଭୱନ୍ତି ଜାୟନ୍ତି ସଞ୍ଜାୟନ୍ତି ନିବ୍ବତ୍ତନ୍ତି ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତନ୍ତି ପାତୁଭୱନ୍ତୀତି – ସ୍ନେହନ୍ୱୟଂ ଦୁକ୍ଖମିଦଂ ପହୋତି।
ଆଦୀନୱଂ ସ୍ନେହଜଂ ପେକ୍ଖମାନୋ ତି। ସ୍ନେହୋ ତି ଦ୍ୱେ ସ୍ନେହା – ତଣ୍ହାସ୍ନେହୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିସ୍ନେହୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାସ୍ନେହୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିସ୍ନେହୋ। ଆଦୀନୱଂ ସ୍ନେହଜଂ ପେକ୍ଖମାନୋ ତି ତଣ୍ହାସ୍ନେହୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିସ୍ନେହୋ ଚ ଆଦୀନୱଂ ସ୍ନେହଜଂ ପେକ୍ଖମାନୋ ଦକ୍ଖମାନୋ ଓଲୋକୟମାନୋ ନିଜ୍ଝାୟମାନୋ ଉପପରିକ୍ଖମାନୋତି – ଆଦୀନୱଂ ସ୍ନେହଜଂ ପେକ୍ଖମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ସଂସଗ୍ଗଜାତସ୍ସ ଭୱନ୍ତି ସ୍ନେହା, ସ୍ନେହନ୍ୱୟଂ ଦୁକ୍ଖମିଦଂ ପହୋତି।
ଆଦୀନୱଂ ସ୍ନେହଜଂ ପେକ୍ଖମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ମିତ୍ତେ ସୁହଜ୍ଜେ ଅନୁକମ୍ପମାନୋ, ହାପେତି ଅତ୍ଥଂ ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ [ପଟିବନ୍ଧଚିତ୍ତୋ (କ॰)] ।
ଏତଂ ଭୟଂ ସନ୍ଥୱେ [ସନ୍ଧୱେ (କ॰)] ପେକ୍ଖମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ମିତ୍ତେ ସୁହଜ୍ଜେ ଅନୁକମ୍ପମାନୋ, ହାପେତି ଅତ୍ଥଂ ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ ତି। ମିତ୍ତା ତି ଦ୍ୱେ ମିତ୍ତା – ଅଗାରିକମିତ୍ତୋ ଚ ଅନାଗାରିକମିତ୍ତୋ [ପବ୍ବଜିତମିତ୍ତୋ (କ॰) ଏୱମୁପରିପି] ଚ। କତମୋ ଅଗାରିକମିତ୍ତୋ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଦୁଦ୍ଦଦଂ ଦଦାତି, ଦୁଚ୍ଚଜଂ ଚଜତି, ଦୁକ୍କରଂ କରୋତି, ଦୁକ୍ଖମଂ ଖମତି, ଗୁୟ୍ହମସ୍ସ ଆଚିକ୍ଖତି, ଗୁୟ୍ହମସ୍ସ ପରିଗୂହତି [ପରିଗୁୟ୍ହତି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ଆପଦାସୁ ନ ୱିଜହତି, ଜୀୱିତମ୍ପିସ୍ସ ଅତ୍ଥାୟ ପରିଚ୍ଚତ୍ତଂ ହୋତି, ଖୀଣେ ନାତିମଞ୍ଞତି – ଅୟଂ ଅଗାରିକମିତ୍ତୋ।
କତମୋ ଅନାଗାରିକମିତ୍ତୋ? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ପିୟୋ ଚ ହୋତି ମନାପୋ ଚ ଗରୁ ଚ ଭାୱନୀୟୋ ଚ ୱତ୍ତା ଚ ୱଚନକ୍ଖମୋ ଚ ଗମ୍ଭୀରଞ୍ଚ କଥଂ କତ୍ତା, ନୋ ଚ ଅଟ୍ଠାନେ ନିୟୋଜେତି ଅଧିସୀଲେ ସମାଦପେତି, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱନାନୁୟୋଗେ ସମାଦପେତି, ଚତୁନ୍ନଂ ସମ୍ମପ୍ପଧାନାନଂ…ପେ॰… ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ… ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ… ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ବଲାନଂ… ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ… ଅରିୟସ୍ସ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାନୁୟୋଗେ ସମାଦପେତି – ଅୟଂ ଅନାଗାରିକମିତ୍ତୋ।
ସୁହଜ୍ଜା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୟେହି ସହ ଆଗମନଂ ଫାସୁ ଗମନଂ ଫାସୁ ଠାନଂ ଫାସୁ ନିସଜ୍ଜନଂ [ନିସଜ୍ଜା (କ॰)] ଫାସୁ ସୟନଂ ଫାସୁ ଆଲପନଂ ଫାସୁ ସଲ୍ଲପନଂ ଫାସୁ ଉଲ୍ଲପନଂ ଫାସୁ ସମୁଲ୍ଲପନଂ ଫାସୁ। ମିତ୍ତେ ସୁହଜ୍ଜେ ଅନୁକମ୍ପମାନୋ ହାପେତି ଅତ୍ଥ ନ୍ତି ମିତ୍ତେ ଚ ସୁହଜ୍ଜେ ଚ ସନ୍ଦିଟ୍ଠେ ଚ ସମ୍ଭତ୍ତେ ଚ ସହାୟେ ଚ ଅନୁକମ୍ପମାନୋ ଅନୁପେକ୍ଖମାନୋ ଅନୁଗଣ୍ହମାନୋ ଅତ୍ତତ୍ଥମ୍ପି ପରତ୍ଥମ୍ପି ଉଭୟତ୍ଥମ୍ପି ହାପେତି, ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକମ୍ପି ଅତ୍ଥଂ ହାପେତି, ସମ୍ପରାୟିକମ୍ପି ଅତ୍ଥଂ ହାପେତି, ପରମତ୍ଥମ୍ପି ହାପେତି ପହାପେତି ପରିହାପେତି ପରିଧଂସେତି ପରିୱଜ୍ଜେତି [ପରିସଜ୍ଜେତି (ସ୍ୟା॰)] ଅନ୍ତରଧାପେତୀତି – ମିତ୍ତେ ସୁହଜ୍ଜେ ଅନୁକମ୍ପମାନୋ ହାପେତି ଅତ୍ଥଂ।
ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ ତି ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ ହୋତି – ଅତ୍ତାନଂ ୱା ନୀଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ପରଂ ଉଚ୍ଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ ହୋତି, ଅତ୍ତାନଂ ୱା ଉଚ୍ଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ପରଂ ନୀଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ ହୋତି। କଥଂ ଅତ୍ତାନଂ ନୀଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ପରଂ ଉଚ୍ଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ ହୋତି? ତୁମ୍ହେ ମେ ବହୂପକାରା, ଅହଂ ତୁମ୍ହେ ନିସ୍ସାୟ ଲଭାମି ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ। ୟମ୍ପି [ୟେପି (କ॰) ଏୱଂ ଚୂଳନି॰ ଖଗ୍ଗୱିସାଣସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସ ୧୫୧] ମେ ଅଞ୍ଞେ ଦାତୁଂ ୱା କାତୁଂ ୱା ମଞ୍ଞନ୍ତି ତୁମ୍ହେ ନିସ୍ସାୟ ତୁମ୍ହେ ସମ୍ପସ୍ସନ୍ତା। ୟମ୍ପି ମେ ପୋରାଣଂ ମାତାପେତ୍ତିକଂ ନାମଗୋତ୍ତଂ, ତମ୍ପି ମେ ଅନ୍ତରହିତଂ। ତୁମ୍ହେହି ଅହଂ ଞାୟାମି – ଅସୁକସ୍ସ କୁଲୁପକୋ, ଅସୁକାୟ କୁଲୁପକୋତି । ଏୱଂ ଅତ୍ତାନଂ ନୀଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ପରଂ ଉଚ୍ଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ ହୋତି।
କଥଂ ଅତ୍ତାନଂ ଉଚ୍ଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ପରଂ ନୀଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ ହୋତି? ଅହଂ ତୁମ୍ହାକଂ ବହୂପକାରୋ, ତୁମ୍ହେ ମଂ ଆଗମ୍ମ ବୁଦ୍ଧଂ ସରଣଂ ଗତା, ଧମ୍ମଂ ସରଣଂ ଗତା, ସଙ୍ଘଂ ସରଣଂ ଗତା, ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତା, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତା, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତା, ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତା, ସୁରାମେରୟମଜ୍ଜପମାଦଟ୍ଠାନା ପଟିୱିରତା; ଅହଂ ତୁମ୍ହାକଂ ଉଦ୍ଦେସଂ ଦେମି, ପରିପୁଚ୍ଛଂ ଦେମି, ଉପୋସଥଂ ଆଚିକ୍ଖାମି, ନୱକମ୍ମଂ ଅଧିଟ୍ଠାମି। ଅଥ ପନ ତୁମ୍ହେ ମଂ ଉଜ୍ଝିତ୍ୱା [ପରିଚ୍ଚଜିତ୍ୱା (ସ୍ୟା॰)] ଅଞ୍ଞେ ସକ୍କରୋଥ ଗରୁଂ କରୋଥ ମାନେଥ ପୂଜେଥାତି। ଏୱଂ ଅତ୍ତାନଂ ଉଚ୍ଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ପରଂ ନୀଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ ହୋତୀତି – ମିତ୍ତେ ସୁହଜ୍ଜେ ଅନୁକମ୍ପମାନୋ, ହାପେତି ଅତ୍ଥଂ ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ।
ଏତଂ ଭୟଂ ସନ୍ଥୱେ ପେକ୍ଖମାନୋ ତି। ଭୟ ନ୍ତି ଜାତିଭୟଂ ଜରାଭୟଂ ବ୍ୟାଧିଭୟଂ ମରଣଭୟଂ ରାଜଭୟଂ ଚୋରଭୟଂ ଅଗ୍ଗିଭୟଂ ଉଦକଭୟଂ ଅତ୍ତାନୁୱାଦଭୟଂ ପରାନୁୱାଦଭୟଂ ଦଣ୍ଡଭୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଭୟଂ ଊମିଭୟଂ କୁମ୍ଭିଲଭୟଂ ଆୱଟ୍ଟଭୟଂ ସୁସୁମାରଭୟଂ [ସୁଂସୁମାରଭୟଂ (ସ୍ୟା॰)] ଆଜୀୱିକଭୟଂ ଅସିଲୋକଭୟଂ ପରିସସାରଜ୍ଜଭୟଂ ମଦନଭୟଂ ଭୟାନକଂ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଲୋମହଂସୋ ଚେତସୋ ଉବ୍ବେଗୋ ଉତ୍ରାସୋ। ସନ୍ଥୱେ ତି ଦ୍ୱେ ସନ୍ଥୱା – ତଣ୍ହାସନ୍ଥୱୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିସନ୍ଥୱୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାସନ୍ଥୱୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିସନ୍ଥୱୋ। ଏତଂ ଭୟଂ ସନ୍ଥୱେ ପେକ୍ଖମାନୋ ତି ଏତଂ ଭୟଂ ସନ୍ଥୱେ ପେକ୍ଖମାନୋ ଦକ୍ଖମାନୋ ଓଲୋକୟମାନୋ ନିଜ୍ଝାୟମାନୋ ଉପପରିକ୍ଖମାନୋତି – ଏତଂ ଭୟଂ ସନ୍ଥୱେ ପେକ୍ଖମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ମିତ୍ତେ ସୁହଜ୍ଜେ ଅନୁକମ୍ପମାନୋ, ହାପେତି ଅତ୍ଥଂ ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ।
ଏତଂ ଭୟଂ ସନ୍ଥୱେ ପେକ୍ଖମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ୱଂସୋ ୱିସାଲୋୱ ୟଥା ୱିସତ୍ତୋ, ପୁତ୍ତେସୁ ଦାରେସୁ ଚ ୟା ଅପେକ୍ଖା।
ୱଂସକ୍କଳୀରୋୱ [ୱଂସେ କଳୀରୋୱ (କ॰)] ଅସଜ୍ଜମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ୱଂସୋ ୱିସାଲୋୱ ୟଥା ୱିସତ୍ତୋ ତି ୱଂସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ୱେଳୁଗୁମ୍ବୋ। ୟଥା ୱେଳୁଗୁମ୍ବସ୍ମିଂ ପୋରାଣକା ୱଂସା ସତ୍ତା [ୱେଳୁଗୁମ୍ବସ୍ମିଂ କଣ୍ଟକା ଜଟିତା ସଂସିବ୍ବିତା (ସ୍ୟା॰)] ୱିସତ୍ତା ଆସତ୍ତା ଲଗ୍ଗା ଲଗ୍ଗିତା ପଲିବୁଦ୍ଧା, ଏୱମେୱ ୱିସତ୍ତିକା ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ ଅନୁନୟୋ ଅନୁରୋଧୋ ନନ୍ଦୀ ନନ୍ଦିରାଗୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ସାରାଗୋ ଇଚ୍ଛା ମୁଚ୍ଛା ଅଜ୍ଝୋସାନଂ ଗେଧୋ ପଲିଗେଧୋ ସଙ୍ଗୋ ପଙ୍କୋ ଏଜା ମାୟା ଜନିକା ସଞ୍ଜନନୀ ସିବ୍ବିନୀ ଜାଲିନୀ ସରିତା ୱିସତ୍ତିକା ସୁତ୍ତଂ ୱିସଟା ଆୟୂହନୀ ଦୁତିୟା ପଣିଧି ଭୱନେତ୍ତି ୱନଂ ୱନଥୋ ସନ୍ଥୱୋ ସିନେହୋ ଅପେକ୍ଖା ପଟିବନ୍ଧୁ ଆସା ଆସୀସନା ଆସୀସିତତ୍ତଂ ରୂପାସା ସଦ୍ଦାସା ଗନ୍ଧାସା ରସାସା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାସା ଲାଭାସା ଧନାସା ପୁତ୍ତାସା ଜୀୱିତାସା ଜପ୍ପା ପଜପ୍ପା ଅଭିଜପ୍ପା ଜପ୍ପନା ଜପ୍ପିତତ୍ତଂ ଲୋଲୁପ୍ପଂ ଲୋଲୁପ୍ପାୟନା ଲୋଲୁପ୍ପାୟିତତ୍ତଂ ପୁଚ୍ଛଞ୍ଜିକତା ସାଧୁକମ୍ୟତା ଅଧମ୍ମରାଗୋ ୱିସମଲୋଭୋ ନିକନ୍ତି ନିକାମନା ପତ୍ଥନା ପିହନା ସମ୍ପତ୍ଥନା କାମତଣ୍ହା ଭୱତଣ୍ହା ୱିଭୱତଣ୍ହା ରୂପତଣ୍ହା ଅରୂପତଣ୍ହା ନିରୋଧତଣ୍ହା ରୂପତଣ୍ହା ସଦ୍ଦତଣ୍ହା ଗନ୍ଧତଣ୍ହା ରସତଣ୍ହା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବତଣ୍ହା ଧମ୍ମତଣ୍ହା ଓଘୋ ୟୋଗୋ ଗନ୍ଥୋ ଉପାଦାନଂ ଆୱରଣଂ ନୀୱରଣଂ ଛଦନଂ ବନ୍ଧନଂ ଉପକ୍କିଲେସୋ ଅନୁସୟୋ ପରିୟୁଟ୍ଠାନଂ ଲତା ୱେୱିଚ୍ଛଂ ଦୁକ୍ଖମୂଲଂ ଦୁକ୍ଖନିଦାନଂ ଦୁକ୍ଖପ୍ପଭୱୋ ମାରପାସୋ ମାରବଳିସଂ ମାରୱିସୟୋ ମାରନିୱାସୋ ମାରବନ୍ଧନଂ ତଣ୍ହାନଦୀ ତଣ୍ହାଜାଲଂ ତଣ୍ହାଗଦ୍ଦୁଲଂ ତଣ୍ହାସମୁଦ୍ଦୋ ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ।
ୱିସତ୍ତିକା ତି କେନଟ୍ଠେନ ୱିସତ୍ତିକା? ୱିସାଲାତି ୱିସତ୍ତିକା ୱିସତାତି ୱିସତ୍ତିକା, ୱିସଟାତି ୱିସତ୍ତିକା, ୱିସମାତି ୱିସତ୍ତିକା, ୱିସକ୍କତୀତି ୱିସତ୍ତିକା, ୱିସଂହରତୀତି ୱିସତ୍ତିକା, ୱିସଂୱାଦିକାତି ୱିସତ୍ତିକା, ୱିସମୂଲାତି ୱିସତ୍ତିକା, ୱିସଫଲାତି ୱିସତ୍ତିକା, ୱିସପରିଭୋଗାତି ୱିସତ୍ତିକା। ୱିସାଲା ୱା ପନ ତଣ୍ହା ରୂପେ ସଦ୍ଦେ ଗନ୍ଧେ ରସେ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ କୁଲେ ଗଣେ ଆୱାସେ ଲାଭେ ୟସେ ପସଂସାୟ ସୁଖେ ଚୀୱରେ ପିଣ୍ଡପାତେ ସେନାସନେ ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରେ କାମଧାତୁୟା ରୂପଧାତୁୟା ଅରୂପଧାତୁୟା କାମଭୱେ ରୂପଭୱେ ଅରୂପଭୱେ ସଞ୍ଞାଭୱେ ଅସଞ୍ଞାଭୱେ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାଭୱେ ଏକୱୋକାରଭୱେ ଚତୁୱୋକାରଭୱେ ପଞ୍ଚୱୋକାରଭୱେ ଅତୀତେ ଅନାଗତେ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୱିସତା ୱିତ୍ଥତାତି – ୱିସତ୍ତିକାତି – ୱଂସୋ ୱିସାଲୋୱ ୟଥା ୱିସତ୍ତୋ।
ପୁତ୍ତେସୁ ଦାରେସୁ ଚ ୟା ଅପେକ୍ଖା ତି। ପୁତ୍ତା ତି ଚତ୍ତାରୋ ପୁତ୍ତା – ଅତ୍ରଜୋ ପୁତ୍ତୋ, ଖେତ୍ତଜୋ ପୁତ୍ତୋ, ଦିନ୍ନକୋ ପୁତ୍ତୋ, ଅନ୍ତେୱାସିକୋ ପୁତ୍ତୋ। ଦାରା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଭରିୟାୟୋ। ଅପେକ୍ଖା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲନ୍ତି – ପୁତ୍ତେସୁ ଦାରେସୁ ଚ ୟା ଅପେକ୍ଖା।
ୱଂସକ୍କଳୀରୋୱ ଅସଜ୍ଜମାନୋ ତି ୱଂସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ୱେଳୁଗୁମ୍ବୋ। ୟଥା ୱେଳୁଗୁମ୍ବସ୍ମିଂ ତରୁଣକା କଳୀରକା [ତରୁଣକଳୀରା (ସ୍ୟା॰)] ଅସତ୍ତା ଅଲଗ୍ଗା ଅଗଧିତା [ଅପଲିୱେଟ୍ଠିତା (ସ୍ୟା॰)] ଅପଲିବୁଦ୍ଧା ନିକ୍ଖନ୍ତା ନିସ୍ସଟା ୱିପ୍ପମୁତ୍ତା ଏୱମେୱ। ସଜ୍ଜା ତି ଦ୍ୱେ ସଜ୍ଜନା – ତଣ୍ହାସଜ୍ଜନା ଚ ଦିଟ୍ଠିସଜ୍ଜନା ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାସଜ୍ଜନା…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିସଜ୍ଜନା। ତସ୍ସ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ତଣ୍ହାସଜ୍ଜନା ପହୀନା, ଦିଟ୍ଠିସଜ୍ଜନା ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠା। ତଣ୍ହାସଜ୍ଜନାୟ ପହୀନତ୍ତା ଦିଟ୍ଠିସଜ୍ଜନାୟ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠତ୍ତା ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ରୂପେ ନ ସଜ୍ଜତି ସଦ୍ଦେ ନ ସଜ୍ଜତି ଗନ୍ଧେ ନ ସଜ୍ଜତି ରସେ ନ ସଜ୍ଜତି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ନ ସଜ୍ଜତି କୁଲେ…ପେ॰… ଗଣେ… ଆୱାସେ… ଲାଭେ… ୟସେ… ପସଂସାୟ… ସୁଖେ… ଚୀୱରେ… ପିଣ୍ଡପାତେ… ସେନାସନେ… ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରେ… କାମଧାତୁୟା… ରୂପଧାତୁୟା… ଅରୂପଧାତୁୟା… କାମଭୱେ… ରୂପଭୱେ… ଅରୂପଭୱେ… ସଞ୍ଞାଭୱେ… ଅସଞ୍ଞାଭୱେ… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାଭୱେ… ଏକୱୋକାରଭୱେ… ଚତୁୱୋକାରଭୱେ… ପଞ୍ଚୱୋକାରଭୱେ… ଅତୀତେ… ଅନାଗତେ… ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ… ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ନ ସଜ୍ଜତି ନ ଗଣ୍ହାତି ନ ବଜ୍ଝତି ନ ପଲିବଜ୍ଝତି ନ ମୁଚ୍ଛତି; ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତୀତି – ୱଂସକ୍କଳୀରୋୱ ଅସଜ୍ଜମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ୱଂସୋ ୱିସାଲୋୱ ୟଥା ୱିସତ୍ତୋ, ପୁତ୍ତେସୁ ଦାରେସୁ ଚ ୟା ଅପେକ୍ଖା।
ୱଂସକ୍କଳୀରୋୱ ଅସଜ୍ଜମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ମିଗୋ ଅରଞ୍ଞମ୍ହି ୟଥା ଅବଦ୍ଧୋ [ଅବନ୍ଧୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ୟେନିଚ୍ଛକଂ ଗଚ୍ଛତି ଗୋଚରାୟ।
ୱିଞ୍ଞୂ ନରୋ ସେରିତଂ ପେକ୍ଖମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ମିଗୋ ଅରଞ୍ଞମ୍ହି ୟଥା ଅବଦ୍ଧୋ, ୟେନିଚ୍ଛକଂ ଗଚ୍ଛତି ଗୋଚରାୟା ତି। ମିଗୋ ତି ଦ୍ୱେ ମିଗା – ଏଣିମିଗୋ ଚ ପସଦମିଗୋ ଚ। ୟଥା ଆରଞ୍ଞିକୋ [ଆରଞ୍ଞକୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ମିଗୋ ଅରଞ୍ଞେ ପୱନେ ଚରମାନୋ [ଅରଞ୍ଞେ ୱସମାନୋ (ସ୍ୟା॰)] ୱିସ୍ସତ୍ଥୋ ଗଚ୍ଛତି ୱିସ୍ସତ୍ଥୋ ତିଟ୍ଠତି ୱିସ୍ସତ୍ଥୋ ନିସୀଦତି ୱିସ୍ସତ୍ଥୋ ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି।
ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆରଞ୍ଞିକୋ ମିଗୋ ଅରଞ୍ଞେ ପୱନେ ଚରମାନୋ ୱିସ୍ସତ୍ଥୋ ଗଚ୍ଛତି ୱିସ୍ସତ୍ଥୋ ତିଟ୍ଠତି ୱିସ୍ସତ୍ଥୋ ନିସୀଦତି ୱିସ୍ସତ୍ଥୋ ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅନାପାଥଗତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲୁଦ୍ଦସ୍ସ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଭିକ୍ଖୁ ଅନ୍ଧମକାସି ମାରଂ, ଅପଦଂ [ପରଂ (କ॰) ମ॰ ନି॰ ୧.୨୭୧] ୱଧିତ୍ୱା ମାରଚକ୍ଖୁଂ ଅଦସ୍ସନଂ ଗତୋ ପାପିମତୋ’।
‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି । ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଭିକ୍ଖୁ ଅନ୍ଧମକାସି ମାରଂ, ଅପଦଂ ୱଧିତ୍ୱା ମାରଚକ୍ଖୁଂ ଅଦସ୍ସନଂ ଗତୋ ପାପିମତୋ’।
‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ୱିହରତି ସତୋ ଚ ସମ୍ପଜାନୋ ସୁଖଞ୍ଚ କାୟେନ ପଟିସଂୱେଦେତି, ୟଂ ତଂ ଅରିୟା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି ‘ଉପେକ୍ଖକୋ ସତିମା ସୁଖୱିହାରୀ’ତି ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଭିକ୍ଖୁ ଅନ୍ଧମକାସି ମାରଂ, ଅପଦଂ ୱଧିତ୍ୱା ମାରଚକ୍ଖୁଂ ଅଦସ୍ସନଂ ଗତୋ ପାପିମତୋ’।
‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଭିକ୍ଖୁ ଅନ୍ଧମକାସି ମାରଂ, ଅପଦଂ ୱଧିତ୍ୱା ମାରଚକ୍ଖୁଂ ଅଦସ୍ସନଂ ଗତୋ ପାପିମତୋ’।
‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ରୂପସଞ୍ଞାନଂ ସମତିକ୍କମା ପଟିଘସଞ୍ଞାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ନାନତ୍ତସଞ୍ଞାନଂ ଅମନସିକାରା ‘ଅନନ୍ତୋ ଆକାସୋ’ତି ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଭିକ୍ଖୁ ଅନ୍ଧମକାସି ମାରଂ, ଅପଦଂ ୱଧିତ୍ୱା ମାରଚକ୍ଖୁଂ ଅଦସ୍ସନଂ ଗତୋ ପାପିମତୋ’।
‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସୋ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ‘ଅନନ୍ତଂ ୱିଞ୍ଞାଣ’ନ୍ତି ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି…ପେ॰…।
‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବସୋ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ‘ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀ’ତି ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି…ପେ॰…।
‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବସୋ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି…ପେ॰…।
‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବସୋ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି, ପଞ୍ଞାୟ ଚସ୍ସ ଦିସ୍ୱା ଆସୱା ପରିକ୍ଖୀଣା ହୋନ୍ତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଭିକ୍ଖୁ ଅନ୍ଧମକାସି ମାରଂ, ଅପଦଂ ୱଧିତ୍ୱା ମାରଚକ୍ଖୁଂ ଅଦସ୍ସନଂ ଗତୋ ପାପିମତୋ’, ତିଣ୍ଣୋ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକଂ। ସୋ ୱିସ୍ସତ୍ଥୋ ଗଚ୍ଛତି ୱିସ୍ସତ୍ଥୋ ତିଟ୍ଠତି ୱିସ୍ସତ୍ଥୋ ନିସୀଦତି ୱିସ୍ସତ୍ଥୋ ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅନାପାଥଗତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପାପିମତୋ’’ତି – ମିଗୋ ଅରଞ୍ଞମ୍ହି ୟଥା ଅବଦ୍ଧୋ, ୟେନିଚ୍ଛକଂ ଗଚ୍ଛତି ଗୋଚରାୟ।
ୱିଞ୍ଞୂ ନରୋ ସେରିତଂ ପେକ୍ଖମାନୋ ତି। ୱିଞ୍ଞୂ ତି ପଣ୍ଡିତୋ ପଞ୍ଞୱା ବୁଦ୍ଧିମା ଞାଣୀ ୱିଭାୱୀ ମେଧାୱୀ। ନରୋ ତି ସତ୍ତୋ ମାଣୱୋ ପୋସୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଜୀୱୋ ଜାଗୁ ଜନ୍ତୁ ଇନ୍ଦଗୁ ମନୁଜୋ। ସେରୀ ତି ଦ୍ୱେ ସେରୀ – ଧମ୍ମୋପି ସେରୀ ପୁଗ୍ଗଲୋପି ସେରୀ। କତମୋ ଧମ୍ମୋ ସେରୀ? ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ – ଅୟଂ ଧମ୍ମୋ ସେରୀ। କତମୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସେରୀ? ୟୋ ଇମିନା ସେରିନା ଧମ୍ମେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ପୁଗ୍ଗଲୋ ସେରୀ। ୱିଞ୍ଞୂ ନରୋ ସେରିତଂ ପେକ୍ଖମାନୋ ତି ୱିଞ୍ଞୂ ନରୋ ସେରିତଂ ଧମ୍ମଂ ପେକ୍ଖମାନୋ, ଦକ୍ଖମାନୋ ଓଲୋକୟମାନୋ ନିଜ୍ଝାୟମାନୋ ଉପପରିକ୍ଖମାନୋତି – ୱିଞ୍ଞୂ ନରୋ ସେରିତଂ ପେକ୍ଖମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ମିଗୋ ଅରଞ୍ଞମ୍ହି ୟଥା ଅବଦ୍ଧୋ, ୟେନିଚ୍ଛକଂ ଗଚ୍ଛତି ଗୋଚରାୟ।
ୱିଞ୍ଞୂ ନରୋ ସେରିତଂ ପେକ୍ଖମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ଆମନ୍ତନା ହୋତି ସହାୟମଜ୍ଝେ, ୱାସେ ଠାନେ ଗମନେ ଚାରିକାୟ।
ଅନଭିଜ୍ଝିତଂ ସେରିତଂ ପେକ୍ଖମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ଆମନ୍ତନା ହୋତି ସହାୟମଜ୍ଝେ, ୱାସେ ଠାନେ ଗମନେ ଚାରିକାୟା ତି ସହାୟା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୟେହି ସହ ଆଗମନଂ ଫାସୁ ଗମନଂ ଫାସୁ ଗମନାଗମନଂ ଫାସୁ ଠାନଂ ଫାସୁ ନିସଜ୍ଜନଂ ଫାସୁ ସୟନଂ ଫାସୁ ଆଲପନଂ ଫାସୁ ସଲ୍ଲପନଂ ଫାସୁ ଉଲ୍ଲପନଂ ଫାସୁ ସମୁଲ୍ଲପନଂ ଫାସୁ। ଆମନ୍ତନା ହୋତି ସହାୟମଜ୍ଝେ, ୱାସେ ଠାନେ ଗମନେ ଚାରିକାୟା ତି ସହାୟମଜ୍ଝେ ୱାସେପି ଠାନେପି ଗମନେପି ଚାରିକାୟପି ଅତ୍ତତ୍ଥମନ୍ତନା ପରତ୍ଥମନ୍ତନା ଉଭୟତ୍ଥମନ୍ତନା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକତ୍ଥମନ୍ତନା ସମ୍ପରାୟିକତ୍ଥମନ୍ତନା ପରମତ୍ଥମନ୍ତନା [ଉଭୟତ୍ଥମନ୍ତନା (କ॰)] ତି – ଆମନ୍ତନା ହୋତି ସହାୟମଜ୍ଝେ, ୱାସେ ଠାନେ ଗମନେ ଚାରିକାୟ।
ଅନଭିଜ୍ଝିତଂ ସେରିତଂ ପେକ୍ଖମାନୋ ତି ଅନଭିଜ୍ଝିତଂ ଏତଂ ୱତ୍ଥୁ ବାଲାନଂ ଅସପ୍ପୁରିସାନଂ ତିତ୍ଥିୟାନଂ ତିତ୍ଥୟସାୱକାନଂ, ୟଦିଦଂ – ଭଣ୍ଡୁକାସାୟୱତ୍ଥୱସନତା। ଅଭିଜ୍ଝିତଂ ଏତଂ ୱତ୍ଥୁ ପଣ୍ଡିତାନଂ ସପ୍ପୁରିସାନଂ ବୁଦ୍ଧସାୱକାନଂ ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧାନଂ, ୟଦିଦଂ – ଭଣ୍ଡୁକାସାୟୱତ୍ଥୱସନତା। ସେରୀ ତି ଦ୍ୱେ ସେରୀ – ଧମ୍ମୋପି ସେରୀ ପୁଗ୍ଗଲୋପି ସେରୀ। କତମୋ ଧମ୍ମୋ ସେରୀ? ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା …ପେ॰… ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ – ଅୟଂ ଧମ୍ମୋ ସେରୀ। କତମୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସେରୀ? ୟୋ ଇମିନା ସେରିନା ଧମ୍ମେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ପୁଗ୍ଗଲୋ ସେରୀ। ଅନଭିଜ୍ଝିତଂ ସେରିତଂ ପେକ୍ଖମାନୋ ତି ସେରିତଂ ଧମ୍ମଂ ପେକ୍ଖମାନୋ ଦକ୍ଖମାନୋ ଓଲୋକୟମାନୋ ନିଜ୍ଝାୟମାନୋ ଉପପରିକ୍ଖମାନୋତି – ଅନଭିଜ୍ଝିତଂ ସେରିତଂ ପେକ୍ଖମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ଆମନ୍ତନା ହୋତି ସହାୟମଜ୍ଝେ, ୱାସେ ଠାନେ ଗମନେ ଚାରିକାୟ।
ଅନଭିଜ୍ଝିତଂ ସେରିତଂ ପେକ୍ଖମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ଖିଡ୍ଡା [ଖିଟ୍ଟା (କ॰)] ରତୀ ହୋତି ସହାୟମଜ୍ଝେ, ପୁତ୍ତେସୁ ଚ ୱିପୁଲଂ ହୋତି ପେମଂ।
ପିୟୱିପ୍ପୟୋଗଂ [ୱିପ୍ପୟୋଗମ୍ପି (କ॰)] ୱିଜିଗୁଚ୍ଛମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ଖିଡ୍ଡା ରତୀ ହୋତି ସହାୟମଜ୍ଝେ ତି। ଖିଡ୍ଡା ତି ଦ୍ୱେ ଖିଡ୍ଡା – କାୟିକା ଚ ଖିଡ୍ଡା ୱାଚସିକା ଚ ଖିଡ୍ଡା। କତମା କାୟିକା ଖିଡ୍ଡା? ହତ୍ଥୀହିପି କୀଳନ୍ତି, ଅସ୍ସେହିପି କୀଳନ୍ତି, ରଥେହିପି କୀଳନ୍ତି, ଧନୂହିପି କୀଳନ୍ତି, ଥରୂହିପି କୀଳନ୍ତି, ଅଟ୍ଠପଦେହିପି କୀଳନ୍ତି, ଦସପଦେହିପି କୀଳନ୍ତି, ଆକାସେପି କୀଳନ୍ତି, ପରିହାରପଥେପି କୀଳନ୍ତି, ସନ୍ତିକାୟପି କୀଳନ୍ତି, ଖଲିକାୟପି କୀଳନ୍ତି, ଘଟିକାୟପି କୀଳନ୍ତି, ସଲାକହତ୍ଥେନପି କୀଳନ୍ତି, ଅକ୍ଖେନପି କୀଳନ୍ତି, ପଙ୍ଗଚୀରେନପି କୀଳନ୍ତି, ୱଙ୍କକେନପି କୀଳନ୍ତି, ମୋକ୍ଖଚିକାୟପି କୀଳନ୍ତି, ଚିଙ୍ଗୁଲକେନପି କୀଳନ୍ତି, ପତ୍ତାଳ୍ହକେନପି କୀଳନ୍ତି, ରଥକେନପି କୀଳନ୍ତି, ଧନୁକେନପି କୀଳନ୍ତି, ଅକ୍ଖରିକାୟପି କୀଳନ୍ତି, ମନେସିକାୟପି କୀଳନ୍ତି, ୟଥାୱଜ୍ଜେନପି କୀଳନ୍ତି। ଅୟଂ କାୟିକା ଖିଡ୍ଡା।
କତମା ୱାଚସିକା ଖିଡ୍ଡା? ମୁଖଭେରିକଂ ମୁଖାଲମ୍ବରଂ ମୁଖଡିଣ୍ଡିମକଂ [ମୁଖଦେଣ୍ଡିମକଂ (ସ୍ୟା॰), ମୁଖଦିନ୍ଦିମକଂ (କ॰)] ମୁଖଚଲିମକଂ ମୁଖକେରକଂ [ମୁଖଭେରୁକଂ (ସ୍ୟା॰)] ମୁଖଦଦ୍ଦରିକଂ ନାଟକଂ ଲାସଂ ଗୀତଂ ଦୱକମ୍ମଂ। ଅୟଂ ୱାଚସିକା ଖିଡ୍ଡା।
ରତୀ ତି ଅନୁକ୍କଣ୍ଠିତାଧିୱଚନମେତଂ ରତୀତି। ସହାୟା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୟେହି ସହ ଆଗମନଂ ଫାସୁ ଗମନଂ ଫାସୁ ଗମନାଗମନଂ ଫାସୁ ଠାନଂ ଫାସୁ ନିସଜ୍ଜନଂ ଫାସୁ ସୟନଂ ଫାସୁ ଆଲପନଂ ଫାସୁ ସଲ୍ଲପନଂ ଫାସୁ ଉଲ୍ଲପନଂ ଫାସୁ ସମୁଲ୍ଲପନଂ ଫାସୁ। ଖିଡ୍ଡା ରତୀ ହୋତି ସହାୟମଜ୍ଝେ ତି ଖିଡ୍ଡା ଚ ରତି ଚ ସହାୟମଜ୍ଝେ ହୋତୀତି – ଖିଡ୍ଡା ରତୀ ହୋତି ସହାୟମଜ୍ଝେ।
ପୁତ୍ତେସୁ ଚ ୱିପୁଲଂ ହୋତି ପେମ ନ୍ତି। ପୁତ୍ତା ତି ଚତ୍ତାରୋ ପୁତ୍ତା – ଅତ୍ରଜୋ ପୁତ୍ତୋ, ଖେତ୍ତଜୋ ପୁତ୍ତୋ , ଦିନ୍ନକୋ ପୁତ୍ତୋ, ଅନ୍ତେୱାସିକୋ ପୁତ୍ତୋ। ପୁତ୍ତେସୁ ଚ ୱିପୁଲଂ ହୋତିଂ ପେମ ନ୍ତି ପୁତ୍ତେସୁ ଚ ଅଧିମତ୍ତଂ ହୋତି ପେମନ୍ତି – ପୁତ୍ତେସୁ ଚ ୱିପୁଲଂ ହୋତି ପେମଂ।
ପିୟୱିପ୍ପୟୋଗଂ ୱିଜିଗୁଚ୍ଛମାନୋ ତି ଦ୍ୱେ ପିୟା – ସତ୍ତା ୱା ସଙ୍ଖାରା ୱା। କତମେ ସତ୍ତା ପିୟା? ଇଧ ୟସ୍ସ ତେ ହୋନ୍ତି ଅତ୍ଥକାମା ହିତକାମା ଫାସୁକାମା ୟୋଗକ୍ଖେମକାମା ମାତା ୱା ପିତା ୱା ଭାତା ୱା ଭଗିନୀ ୱା ପୁତ୍ତୋ ୱା ଧୀତା ୱା ମିତ୍ତା ୱା ଅମଚ୍ଚା ୱା ଞାତୀ ୱା ସାଲୋହିତା ୱା, ଇମେ ସତ୍ତା ପିୟା।
କତମେ ସଙ୍ଖାରା ପିୟା? ମନାପିକା ରୂପା ମନାପିକା ସଦ୍ଦା ମନାପିକା ଗନ୍ଧା ମନାପିକା ରସା ମନାପିକା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା, ଇମେ ସଙ୍ଖାରା ପିୟା। ପିୟୱିପ୍ପୟୋଗଂ ୱିଜିଗୁଚ୍ଛମାନୋ ତି ପିୟାନଂ ୱିପ୍ପୟୋଗଂ ୱିଜିଗୁଚ୍ଛମାନୋ ଅଟ୍ଟିୟମାନୋ ହରାୟମାନୋତି – ପିୟୱିପ୍ପୟୋଗଂ ୱିଜିଗୁଚ୍ଛମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ଖିଡ୍ଡା ରତୀ ହୋତି ସହାୟମଜ୍ଝେ, ପୁତ୍ତେସୁ ଚ ୱିପୁଲଂ ହୋତି ପେମଂ।
ପିୟୱିପ୍ପୟୋଗଂ ୱିଜିଗୁଚ୍ଛମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ଚାତୁଦ୍ଦିସୋ ଅପ୍ପଟିଘୋ ଚ ହୋତି, ସନ୍ତୁସ୍ସମାନୋ ଇତରୀତରେନ।
ପରିସ୍ସୟାନଂ ସହିତା ଅଛମ୍ଭୀ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ଚାତୁଦ୍ଦିସୋ ଅପ୍ପଟିଘୋ ଚ ହୋତୀ ତି। ଚାତୁଦ୍ଦିସୋ ତି ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି, ତଥା ଦୁତିୟଂ, ତଥା ତତିୟଂ, ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ। ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ [ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝେନ (ସ୍ୟା॰) ପସ୍ସ ଦୀ॰ ନି॰ ୩.୩୦୮] ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି। କରୁଣାସହଗତେନ…ପେ॰… ମୁଦିତାସହଗତେନ…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି, ତଥା ଦୁତିୟଂ, ତଥା ତତିୟଂ…ପେ॰… ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି। ଚାତୁଦ୍ଦିସୋ ଅପ୍ପଟିଘୋ ଚ ହୋତୀ ତି ମେତ୍ତାୟ ଭାୱିତତ୍ତା ୟେ ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଦିସାୟ ସତ୍ତା ତେ ଅପ୍ପଟିକୂଲା [ଅପ୍ପଟିକୁଲା (ବହୂସୁ)] ହୋନ୍ତି, ୟେ ଦକ୍ଖିଣାୟ ଦିସାୟ ସତ୍ତା ତେ ଅପ୍ପଟିକୂଲା ହୋନ୍ତି , ୟେ ପଚ୍ଛିମାୟ ଦିସାୟ ସତ୍ତା ତେ ଅପ୍ପଟିକୂଲା ହୋନ୍ତି, ୟେ ଉତ୍ତରାୟ ଦିସାୟ ସତ୍ତା ତେ ଅପ୍ପଟିକୂଲା ହୋନ୍ତି, ୟେ ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଅନୁଦିସାୟ ସତ୍ତା ତେ ଅପ୍ପଟିକୂଲା ହୋନ୍ତି, ୟେ ଦକ୍ଖିଣାୟ ଅନୁଦିସାୟ ସତ୍ତା ତେ ଅପ୍ପଟିକୂଲା ହୋନ୍ତି, ୟେ ପଚ୍ଛିମାୟ ଅନୁଦିସାୟ ସତ୍ତା ତେ ଅପ୍ପଟିକୂଲା ହୋନ୍ତି, ୟେ ଉତ୍ତରାୟ ଅନୁଦିସାୟ ସତ୍ତା ତେ ଅପ୍ପଟିକୂଲା ହୋନ୍ତି, ୟେ ହେଟ୍ଠିମାୟ ଦିସାୟ ସତ୍ତା ତେ ଅପ୍ପଟିକୂଲା ହୋନ୍ତି, ୟେ ଉପରିମାୟ ଦିସାୟ ସତ୍ତା ତେ ଅପ୍ପଟିକୂଲା ହୋନ୍ତି, ୟେ ଦିସାସୁ ୱିଦିସାସୁ ସତ୍ତା ତେ ଅପ୍ପଟିକୂଲା ହୋନ୍ତି; କରୁଣାୟ ଭାୱିତତ୍ତା ମୁଦିତାୟ ଭାୱିତତ୍ତା ଉପେକ୍ଖାୟ ଭାୱିତତ୍ତା ୟେ ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଦିସାୟ ସତ୍ତା ତେ ଅପ୍ପଟିକୂଲା ହୋନ୍ତି…ପେ॰… ୟେ ଦିସାସୁ ୱିଦିସାସୁ ସତ୍ତା ତେ ଅପ୍ପଟିକୂଲା ହୋନ୍ତୀତି – ଚାତୁଦ୍ଦିସୋ ଅପ୍ପଟିଘୋ ଚ ହୋତି।
ସନ୍ତୁସ୍ସମାନୋ ଇତରୀତରେନା ତି ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ହୋତି ଇତରୀତରେନ ଚୀୱରେନ, ଇତରୀତରଚୀୱରସନ୍ତୁଟ୍ଠିୟା ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ନ ଚ ଚୀୱରହେତୁ ଅନେସନଂ ଅପ୍ପତିରୂପଂ [ଅପ୍ପଟିରୂପଂ (ସ୍ୟା॰)] ଆପଜ୍ଜତି। ଅଲଦ୍ଧା ଚ ଚୀୱରଂ ନ ପରିତସ୍ସତି, ଲଦ୍ଧା ଚ ଚୀୱରଂ ଅଗଧିତୋ ଅମୁଚ୍ଛିତୋ ଅନଜ୍ଝାପସନ୍ନୋ [ଅନଜ୍ଝୋପନ୍ନୋ (ସ୍ୟା॰)] ଆଦୀନୱଦସ୍ସାୱୀ ନିସ୍ସରଣପଞ୍ଞୋ ପରିଭୁଞ୍ଜତି। ତାୟ ଚ ପନ ଇତରୀତରଚୀୱରସନ୍ତୁଟ୍ଠିୟା ନେୱତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ୟୋ ହି ତତ୍ଥ ଦକ୍ଖୋ ଅନଲସୋ ସମ୍ପଜାନୋ ପତିସ୍ସତୋ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ପୋରାଣେ ଅଗ୍ଗଞ୍ଞେ ଅରିୟୱଂସେ ଠିତୋ। ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ହୋତି ଇତରୀତରେନ ପିଣ୍ଡପାତେନ…ପେ॰…
ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ହୋତି ଇତରୀତରେନ ସେନାସନେନ…ପେ॰… ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ହୋତି ଇତରୀତରେନ ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରେନ, ଇତରୀତରଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରସନ୍ତୁଟ୍ଠିୟା ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ନ ଚ ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରହେତୁ ଅନେସନଂ ଅପ୍ପତିରୂପଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଅଲଦ୍ଧା ଚ ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନଂ ନ ପରିତସ୍ସତି। ଲଦ୍ଧା ଚ ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ଅଗଧିତୋ ଅମୁଚ୍ଛିତୋ ଅନଜ୍ଝାପନ୍ନୋ ଆଦୀନୱଦସ୍ସାୱୀ ନିସ୍ସରଣପଞ୍ଞୋ ପରିଭୁଞ୍ଜତି। ତାୟ ଚ ଇତରୀତରଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରସନ୍ତୁଟ୍ଠିୟା ନେୱତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ୟୋ ହି ତତ୍ଥ ଦକ୍ଖୋ ଅନଲସୋ ସମ୍ପଜାନୋ ପତିସ୍ସତୋ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ପୋରାଣେ ଅଗ୍ଗଞ୍ଞେ ଅରିୟୱଂସେ ଠିତୋତି – ସନ୍ତୁସ୍ସମାନୋ ଇତରୀତରେନ।
ପରିସ୍ସୟାନଂ ସହିତା ଅଛମ୍ଭୀ ତି। ପରିସ୍ସୟା ତି ଦ୍ୱେ ପରିସ୍ସୟା – ପାକଟପରିସ୍ସୟା ଚ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନପରିସ୍ସୟା ଚ। କତମେ ପାକଟପରିସ୍ସୟା? ସୀହା ବ୍ୟଗ୍ଘା ଦୀପୀ ଅଚ୍ଛା ତରଚ୍ଛା କୋକା ମହିଂସା [ଗୋମହିସା (ସ୍ୟା॰) ମହାନି॰ ୫] ହତ୍ଥୀ ଅହୀ ୱିଚ୍ଛିକା ସତପଦୀ, ଚୋରା ୱା ଅସ୍ସୁ ମାନୱା ୱା କତକମ୍ମା ୱା ଅକତକମ୍ମା ୱା, ଚକ୍ଖୁରୋଗୋ ସୋତରୋଗୋ ଘାନରୋଗୋ ଜିୱ୍ହାରୋଗୋ କାୟରୋଗୋ ସୀସରୋଗୋ କଣ୍ଣରୋଗୋ ମୁଖରୋଗୋ ଦନ୍ତରୋଗୋ କାସୋ ସାସୋ ପିନାସୋ ଡାହୋ ଜରୋ କୁଚ୍ଛିରୋଗୋ ମୁଚ୍ଛା ପକ୍ଖନ୍ଦିକା ସୂଲା ୱିସୂଚିକା କୁଟ୍ଠଂ ଗଣ୍ଡୋ କିଲାସୋ ସୋସୋ ଅପମାରୋ ଦଦ୍ଦୁ କଣ୍ଡୁ କଚ୍ଛୁ ରଖସା ୱିତଚ୍ଛିକା ଲୋହିତପିତ୍ତଂ ମଧୁମେହୋ ଅଂସା ପିଳକା ଭଗନ୍ଦଲା, ପିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନା ଆବାଧା ସେମ୍ହସମୁଟ୍ଠାନା ଆବାଧା ୱାତସମୁଟ୍ଠାନା ଆବାଧା ସନ୍ନିପାତିକା ଆବାଧା ଉତୁପରିଣାମଜା ଆବାଧା ୱିସମପରିହାରଜା ଆବାଧା ଓପକ୍କମିକା ଆବାଧା କମ୍ମୱିପାକଜା ଆବାଧା, ସୀତଂ ଉଣ୍ହଂ ଜିଘଚ୍ଛା ପିପାସା ଉଚ୍ଚାରୋ ପସ୍ସାୱୋ ଡଂସମକସୱାତାତପସରୀସପସମ୍ଫସ୍ସା ଇତି ୱା। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ପାକଟପରିସ୍ସୟା।
କତମେ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନପରିସ୍ସୟା? କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତଂ ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ କାମଚ୍ଛନ୍ଦନୀୱରଣଂ ବ୍ୟାପାଦନୀୱରଣଂ ଥିନମିଦ୍ଧନୀୱରଣଂ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚନୀୱରଣଂ ୱିଚିକିଚ୍ଛାନୀୱରଣଂ ରାଗୋ ଦୋସୋ ମୋହୋ କୋଧୋ ଉପନାହୋ ମକ୍ଖୋ ପଳାସୋ ଇସ୍ସା ମଚ୍ଛରିୟଂ ମାୟା ସାଠେୟ୍ୟଂ ଥମ୍ଭୋ ସାରମ୍ଭୋ ମାନୋ ଅତିମାନୋ ମଦୋ ପମାଦୋ, ସବ୍ବେ କିଲେସା ସବ୍ବେ ଦୁଚ୍ଚରିତା ସବ୍ବେ ଦରଥା ସବ୍ବେ ପରିଳାହା ସବ୍ବେ ସନ୍ତାପା ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରା। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ପଟିଚ୍ଛନ୍ନପରିସ୍ସୟା।
ପରିସ୍ସୟା ତି କେନଟ୍ଠେନ ପରିସ୍ସୟା? ପରିସହନ୍ତୀତି ପରିସ୍ସୟା, ପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି ପରିସ୍ସୟା, ତତ୍ରାସୟାତି ପରିସ୍ସୟା। କଥଂ ପରିସହନ୍ତୀତି ପରିସ୍ସୟା? ତେ ପରିସ୍ସୟା ତଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ସହନ୍ତି ପରିସହନ୍ତି ଅଭିଭୱନ୍ତି ଅଜ୍ଝୋତ୍ଥରନ୍ତି ପରିୟାଦିୟନ୍ତି ମଦ୍ଦନ୍ତି। ଏୱଂ ପରିସହନ୍ତୀତି – ପରିସ୍ସୟା।
କଥଂ ପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି ପରିସ୍ସୟା? ତେ ପରିସ୍ସୟା କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନ୍ତରାୟାୟ ପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେସଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ? ସମ୍ମାପଟିପଦାୟ ଅନୁଲୋମପଟିପଦାୟ ଅପଚ୍ଚନୀକପଟିପଦାୟ ଅନ୍ୱତ୍ଥପଟିପଦାୟ ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପଟିପଦାୟ ସୀଲେସୁ ପରିପୂରକାରିତାୟ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରତାୟ ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୁତାୟ ଜାଗରିୟାନୁୟୋଗସ୍ସ ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞସ୍ସ ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱନାନୁୟୋଗସ୍ସ, ଚତୁନ୍ନଂ ସମ୍ମପ୍ପଧାନାନଂ… ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ… ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ… ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ବଲାନଂ… ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ… ଅରିୟସ୍ସ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାନୁୟୋଗସ୍ସ – ଇମେସଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନ୍ତରାୟାୟ ପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। ଏୱଂ ପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ପରିସ୍ସୟା।
କଥଂ ତତ୍ରାସୟାତି ପରିସ୍ସୟା? ତତ୍ଥେତେ [ତତ୍ର ତେ (କ॰)] ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ଅତ୍ତଭାୱସନ୍ନିସ୍ସୟା। ୟଥା ବିଲେ ବିଲାସୟା ପାଣା ସୟନ୍ତି, ଦକେ ଦକାସୟା [ଉଦକେ ଉଦକାସୟା (ସ୍ୟା॰)] ପାଣା ସୟନ୍ତି, ୱନେ ୱନାସୟା ପାଣା ସୟନ୍ତି , ରୁକ୍ଖେ ରୁକ୍ଖାସୟା ପାଣା ସୟନ୍ତି; ଏୱମେୱ ତତ୍ଥେତେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ଅତ୍ତଭାୱସନ୍ନିସ୍ସୟାତି। ଏୱମ୍ପି ତତ୍ରାସୟାତି – ପରିସ୍ସୟା।
ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ସାନ୍ତେୱାସିକୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସାଚରିୟକୋ ଦୁକ୍ଖଂ ନ ଫାସୁ ୱିହରତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସାନ୍ତେୱାସିକୋ ସାଚରିୟକୋ ଦୁକ୍ଖଂ ନ ଫାସୁ ୱିହରତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ୟେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା, ସରସଙ୍କପ୍ପା ସଂଞ୍ଞୋଜନୀୟା [ସଞ୍ଞୋଜନିକା (କ॰)] , ତ୍ୟସ୍ସ ଅନ୍ତୋ ୱସନ୍ତି ଅନ୍ୱାସ୍ସୱନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମାତି। ତସ୍ମା ସାନ୍ତେୱାସିକୋ ୱୁଚ୍ଚତି। ତେନ ସମୁଦାଚରେନ ସମୁଦାଚରନ୍ତି ନଂ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମାତି। ତସ୍ମା ସାଚରିୟକୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।
‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା…ପେ॰… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା…ପେ॰… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ୟେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସରସଙ୍କପ୍ପା ସଂୟୋଜନୀୟା, ତ୍ୟସ୍ସ ଅନ୍ତୋ ୱସନ୍ତି ଅନ୍ୱାସ୍ସୱନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମାତି। ତସ୍ମା ସାନ୍ତେୱାସିକୋତି ୱୁଚ୍ଚତି। ତେନ ସମୁଦାଚରେନ ସମୁଦାଚରନ୍ତି ନଂ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମାତି। ତସ୍ମା ସାଚରିୟକୋତି ୱୁଚ୍ଚତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସାନ୍ତେୱାସିକୋ ସାଚରିୟକୋ ଦୁକ୍ଖଂ ନ ଫାସୁ ୱିହରତୀ’’ତି। ଏୱମ୍ପି, ତତ୍ରାସୟାତି – ପରିସ୍ସୟା।
ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ତୟୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନ୍ତରାମଲା ଅନ୍ତରାଅମିତ୍ତା ଅନ୍ତରାସପତ୍ତା ଅନ୍ତରାୱଧକା ଅନ୍ତରାପଚ୍ଚତ୍ଥିକା। କତମେ ତୟୋ ? ଲୋଭୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନ୍ତରାମଲୋ [ଅନ୍ତରାମଲଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰) ପସ୍ସ ଇତିୱୁ॰ ୮୮] ଅନ୍ତରାଅମିତ୍ତୋ ଅନ୍ତରାସପତ୍ତୋ ଅନ୍ତରାୱଧକୋ ଅନ୍ତରାପଚ୍ଚତ୍ଥିକୋ, ଦୋସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ମୋହୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନ୍ତରାମଲୋ ଅନ୍ତରାଅମିତ୍ତୋ ଅନ୍ତରାସପତ୍ତୋ ଅନ୍ତରାୱଧକୋ ଅନ୍ତରାପଚ୍ଚତ୍ଥିକୋ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ଅନ୍ତରାମଲା ଅନ୍ତରାଅମିତ୍ତା ଅନ୍ତରାସପତ୍ତା ଅନ୍ତରାୱଧକା ଅନ୍ତରାପଚ୍ଚତ୍ଥିକା’’ତି।
ଅନତ୍ଥଜନନୋ ଲୋଭୋ, ଲୋଭୋ ଚିତ୍ତପ୍ପକୋପନୋ।
ଭୟମନ୍ତରତୋ ଜାତଂ, ତଂ ଜନୋ ନାୱବୁଜ୍ଝତି॥
ଲୁଦ୍ଧୋ ଅତ୍ଥଂ ନ ଜାନାତି, ଲୁଦ୍ଧୋ ଧମ୍ମଂ ନ ପସ୍ସତି।
ଅନ୍ଧତମଂ ତଦା ହୋତି, ୟଂ ଲୋଭୋ ସହତେ ନରଂ॥
ଅନତ୍ଥଜନନୋ ଦୋସୋ, ଦୋସୋ ଚିତ୍ତପ୍ପକୋପନୋ।
ଭୟମନ୍ତରତୋ ଜାତଂ, ତଂ ଜନୋ ନାୱବୁଜ୍ଝତି॥
ଦୁଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥଂ ନ ଜାନାତି, ଦୁଟ୍ଠୋ ଧମ୍ମଂ ନ ପସ୍ସତି।
ଅନ୍ଧତମଂ ତଦା ହୋତି, ୟଂ ଦୋସୋ ସହତେ ନରଂ॥
ଅନତ୍ଥଜନନୋ ମୋହୋ, ମୋହୋ ଚିତ୍ତପ୍ପକୋପନୋ।
ଭୟମନ୍ତରତୋ ଜାତଂ, ତଂ ଜନୋ ନାୱବୁଜ୍ଝତି॥
ମୂଳ୍ହୋ ଅତ୍ଥଂ ନ ଜାନାତି, ମୂଳ୍ହୋ ଧମ୍ମଂ ନ ପସ୍ସତି।
ଅନ୍ଧତମଂ ତଦା ହୋତି, ୟଂ ମୋହୋ ସହତେ ନରନ୍ତି॥
ଏୱମ୍ପି, ତତ୍ରାସୟାତି – ପରିସ୍ସୟା।
ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ତୟୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପୁରିସସ୍ସ ଧମ୍ମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅଫାସୁୱିହାରାୟ । କତମେ ତୟୋ? ଲୋଭୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପୁରିସସ୍ସ ଧମ୍ମୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅଫାସୁୱିହାରାୟ; ଦୋସୋ ଖୋ, ମହାରାଜ…ପେ॰… ମୋହୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପୁରିସସ୍ସ ଧମ୍ମୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅଫାସୁୱିହାରାୟ। ଇମେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତୟୋ ପୁରିସସ୍ସ ଧମ୍ମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅଫାସୁୱିହାରାୟ।
‘‘ଲୋଭୋ ଦୋସୋ ଚ ମୋହୋ ଚ, ପୁରିସଂ ପାପଚେତସଂ।
ହିଂସନ୍ତି ଅତ୍ତସମ୍ଭୂତା, ତଚସାରଂୱ ସମ୍ଫଲ’’ନ୍ତି [ସଫଲନ୍ତି (କ॰) ପସ୍ସ ଇତିୱୁ॰ ୫୦] ॥
ଏୱମ୍ପି, ତତ୍ରାସୟାତି – ପରିସ୍ସୟା।
ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା –
‘‘ରାଗୋ ଚ ଦୋସୋ ଚ ଇତୋନିଦାନା, ଅରତୀ ରତୀ ଲୋମହଂସୋ ଇତୋଜା।
ଇତୋ ସମୁଟ୍ଠାୟ ମନୋୱିତକ୍କା, କୁମାରକା ଧଙ୍କମିୱୋସ୍ସଜନ୍ତୀ’’ତି [ଚଙ୍କମିୱୋସ୍ସଜ୍ଜନ୍ତୀତି (ସ୍ୟା॰ କ॰) ପସ୍ସ ସୁ॰ ନି॰ ୨୭୩-୨୭୪] ॥
ଏୱମ୍ପି, ତତ୍ରାସୟାତି – ପରିସ୍ସୟା।
ପରିସ୍ସୟାନଂ ସହିତା ତି ପରିସ୍ସୟେ ସହିତା ଆରାଧିତା ଅଜ୍ଝୋତ୍ଥରିତା ପରିୟାଦିତା ପଟିନିସ୍ସତାତି – ପରିସ୍ସୟାନଂ ସହିତା। ଅଛମ୍ଭୀ ତି ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଅଭୀରୂ ଅଚ୍ଛମ୍ଭୀ ଅନୁତ୍ରାସୀ ଅପଲାୟୀ ପହୀନଭୟଭେରୱୋ ୱିଗତଲୋମହଂସୋ ୱିହରତୀତି – ପରିସ୍ସୟାନଂ ସହିତା ଅଚ୍ଛମ୍ଭୀ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ଚାତୁଦ୍ଦିସୋ ଅପ୍ପଟିଘୋ ଚ ହୋତି, ସନ୍ତୁସ୍ସମାନୋ ଇତରୀତରେନ।
ପରିସ୍ସୟାନଂ ସହିତା ଅଛମ୍ଭୀ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ଦୁସ୍ସଙ୍ଗହା ପବ୍ବଜିତାପି ଏକେ, ଅଥୋ ଗହଟ୍ଠା ଘରମାୱସନ୍ତା।
ଅପ୍ପୋସ୍ସୁକ୍କୋ ପରପୁତ୍ତେସୁ ହୁତ୍ୱା, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ଦୁସ୍ସଙ୍ଗହା ପବ୍ବଜିତାପି ଏକେ ତି ପବ୍ବଜିତାପି ଇଧେକଚ୍ଚେ ନିସ୍ସୟେପି ଦିୟ୍ୟମାନେ ଉଦ୍ଦେସେପି ଦିୟ୍ୟମାନେ ପରିପୁଚ୍ଛାୟପି [ପରିପୁଚ୍ଛେପି (କ॰)] ଦିୟ୍ୟମାନେ ଚୀୱରେପି ଦିୟ୍ୟମାନେ ପତ୍ତେପି ଦିୟ୍ୟମାନେ ଲୋହଥାଲକେପି ଦିୟ୍ୟମାନେ ଧମ୍ମକରଣେପି [ଧମ୍ମକରକେପି (ସ୍ୟା॰)] ଦିୟ୍ୟମାନେ ପରିସ୍ସାୱନେପି ଦିୟ୍ୟମାନେ ଥୱିକେପି ଦିୟ୍ୟମାନେ ଉପାହନେପି ଦିୟ୍ୟମାନେ କାୟବନ୍ଧନେପି ଦିୟ୍ୟମାନେ ନ ସୁଣନ୍ତି ନ ସୋତଂ ଓଦହନ୍ତି ନ ଅଞ୍ଞାଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠପେନ୍ତି, ଅନସ୍ସୱା ଅୱଚନକରା ପଟିଲୋମୱୁତ୍ତିନୋ ଅଞ୍ଞେନେୱ ମୁଖଂ କରୋନ୍ତୀତି – ଦୁସ୍ସଙ୍ଗହା ପବ୍ବଜିତାପି ଏକେ।
ଅଥୋ ଗହଟ୍ଠା ଘରମାୱସନ୍ତା ତି ଗହଟ୍ଠାପି ଇଧେକଚ୍ଚେ ହତ୍ଥିମ୍ହିପି ଦିୟ୍ୟମାନେ…ପେ॰… ରଥେପି ଖେତ୍ତେପି ୱତ୍ଥୁମ୍ହିପି ହିରଞ୍ଞେପି ସୁୱଣ୍ଣେପି ଦିୟ୍ୟମାନେ ଗାମେପି…ପେ॰… ନିଗମେପି ନଗରେପି… ରଟ୍ଠେପି… ଜନପଦେପି ଦିୟ୍ୟମାନେ ନ ସୁଣନ୍ତି ନ ସୋତଂ ଓଦହନ୍ତି ନ ଅଞ୍ଞାଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠପେନ୍ତି, ଅନସ୍ସୱା ଅୱଚନକରା ପଟିଲୋମୱୁତ୍ତିନୋ ଅଞ୍ଞେନେୱ ମୁଖଂ କରୋନ୍ତୀତି – ଅଥୋ ଗହଟ୍ଠା ଘରମାୱସନ୍ତା।
ଅପ୍ପୋସ୍ସୁକ୍କୋ ପରପୁତ୍ତେସୁ ହୁତ୍ୱା ତି ଅତ୍ତାନଂ ଠପେତ୍ୱା ସବ୍ବେ ଇମସ୍ମିଂ ଅତ୍ଥେ ପରପୁତ୍ତା। ତେସୁ ପରପୁତ୍ତେସୁ ଅପ୍ପୋସ୍ସୁକ୍କୋ ହୁତ୍ୱା ଅବ୍ୟାୱଟୋ ହୁତ୍ୱା ଅନପେକ୍ଖୋ ହୁତ୍ୱାତି – ଅପ୍ପୋସ୍ସୁକ୍କୋ ପରପୁତ୍ତେସୁ ହୁତ୍ୱା, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ଦୁସ୍ସଙ୍ଗହା ପବ୍ବଜିତାପି ଏକେ, ଅଥୋ ଗହଟ୍ଠା ଘରମାୱସନ୍ତା।
ଅପ୍ପୋସ୍ସୁକ୍କୋ ପରପୁତ୍ତେସୁ ହୁତ୍ୱା, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ଓରୋପୟିତ୍ୱା [ୱୋରୋପୟିତ୍ୱା (ସ୍ୟା॰)] ଗିହିବ୍ୟଞ୍ଜନାନି, ସଞ୍ଛିନ୍ନପତ୍ତୋ [ସଂସୀନପତ୍ତୋ (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ୟଥା କୋୱିଳାରୋ।
ଛେତ୍ୱାନ ୱୀରୋ ଗିହିବନ୍ଧନାନି, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ଓରୋପୟିତ୍ୱା ଗିହିବ୍ୟଞ୍ଜନାନୀ ତି ଗିହିବ୍ୟଞ୍ଜନାନି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କେସା ଚ ମସ୍ସୂ ଚ ମାଲା ଚ ଗନ୍ଧଞ୍ଚ ୱିଲେପନଞ୍ଚ ଆଭରଣଞ୍ଚ ପିଲନ୍ଧନଞ୍ଚ ୱତ୍ଥଞ୍ଚ ପାରୁପନଞ୍ଚ ୱେଠନଞ୍ଚ ଉଚ୍ଛାଦନଂ ପରିମଦ୍ଦନଂ ନ୍ହାପନଂ [ନହାପନଂ (ସ୍ୟା॰)] ସମ୍ବାହନଂ ଆଦାସଂ ଅଞ୍ଜନଂ ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନଂ ମୁଖଚୁଣ୍ଣଂ ମୁଖଲେପନଂ ହତ୍ଥବନ୍ଧଂ ସିଖାବନ୍ଧଂ ଦଣ୍ଡଂ ନାଳିକଂ [ନାଲିକଂ (କ॰) ପସ୍ସ ଦୀ॰ ନି॰ ୧.୧୬] ଖଗ୍ଗଂ ଛତ୍ତଂ ଚିତ୍ରୁପାହନଂ ଉଣ୍ହୀସଂ ମଣିଂ ୱାଳବୀଜନିଂ ଓଦାତାନି ୱତ୍ଥାନି ଦୀଘଦସାନି [ଦୀଘରସ୍ସାନି (ସ୍ୟା॰)] ଇତି ୱା। ଓରୋପୟିତ୍ୱା ଗିହିବ୍ୟଞ୍ଜନାନୀ ତି ଗିହିବ୍ୟଞ୍ଜନାନି ଓରୋପୟିତ୍ୱା ସମୋରୋପୟିତ୍ୱା ନିକ୍ଖିପିତ୍ୱା ପଟିପସ୍ସମ୍ଭୟିତ୍ୱାତି – ଓରୋପୟିତ୍ୱା ଗିହିବ୍ୟଞ୍ଜନାନି।
ସଞ୍ଛିନ୍ନପତ୍ତୋ ୟଥା କୋୱିଳାରୋ ତି ୟଥା କୋୱିଳାରସ୍ସ ପତ୍ତାନି ଛିନ୍ନାନି ସଞ୍ଛିନ୍ନାନି ପତିତାନି ପରିପତିତାନି, ଏୱମେୱ ତସ୍ସ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଗିହିବ୍ୟଞ୍ଜନାନି ଛିନ୍ନାନି ସଞ୍ଛିନ୍ନାନି ପତିତାନୀତି – ସଞ୍ଛିନ୍ନପତ୍ତୋ ୟଥା କୋୱିଳାରୋ।
ଛେତ୍ୱାନ ୱୀରୋ ଗିହିବନ୍ଧନାନୀ ତି। ୱୀରୋ ତି ୱୀରିୟୱାତି ୱୀରୋ, ପହୂତି ୱୀରୋ, ୱିସୱୀତି ୱୀରୋ, ଅଲମତ୍ତୋତି ୱୀରୋ, ସୂରୋତି ୱୀରୋ, ୱିକ୍କନ୍ତୋ ଅଭୀରୂ ଅଚ୍ଛମ୍ଭୀ ଅନୁତ୍ରାସୀ ଅପଲାୟୀ ପହୀନଭୟଭେରୱୋତି ୱୀରୋ, ୱିଗତଲୋମହଂସୋତି ୱୀରୋ।
ୱିରତୋ ଇଧ [ଆରତୋ ଇଧେୱ (ସ୍ୟା॰) ପସ୍ସ ସୁ॰ ନି॰ ୫୩୬] ସବ୍ବପାକେହି, ନିରୟଦୁକ୍ଖଂ ଅତିଚ୍ଚ ୱୀରିୟୱା ସୋ।
ସୋ ୱୀରିୟୱା ପଧାନୱା, ଧୀରୋ [ୱୀରୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰) ପସ୍ସ ସୁ॰ ନି॰ ୫୩୬] ତାଦି ପୱୁଚ୍ଚତେ ତଥତ୍ତା॥
ଗିହିବନ୍ଧନାନି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ପୁତ୍ତା ଚ ଭରିୟା ଚ ଦାସା ଚ ଦାସୀ ଚ ଅଜେଳକା ଚ କୁକ୍କୁଟସୂକରା ଚ ହତ୍ଥିଗୱାସ୍ସୱଳୱା ଚ ଖେତ୍ତଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ ଚ ହିରଞ୍ଞଞ୍ଚ ସୁୱଣ୍ଣଞ୍ଚ ଗାମନିଗମରାଜଧାନିୟୋ ଚ ରଟ୍ଠଞ୍ଚ ଜନପଦୋ ଚ କୋସୋ ଚ କୋଟ୍ଠାଗାରଞ୍ଚ, ୟଂ କିଞ୍ଚି ରଜନୀୟୱତ୍ଥୁ।
ଛେତ୍ୱାନ ୱୀରୋ ଗିହିବନ୍ଧନାନୀ ତି ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୱୀରୋ ଗିହିବନ୍ଧନାନି ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତୀକରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମେତ୍ୱାତି – ଛେତ୍ୱାନ ୱୀରୋ ଗିହିବନ୍ଧନାନି, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ଓରୋପୟିତ୍ୱା ଗିହିବ୍ୟଞ୍ଜନାନି, ସଞ୍ଛିନ୍ନପତ୍ତୋ ୟଥା କୋୱିଳାରୋ,
ଛେତ୍ୱାନ ୱୀରୋ ଗିହିବନ୍ଧନାନି।
ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ପଠମୋ ୱଗ୍ଗୋ।
ଦୁତିୟୱଗ୍ଗୋ
ସଚେ ଲଭେଥ ନିପକଂ ସହାୟଂ, ସଦ୍ଧିଂ ଚରଂ ସାଧୁୱିହାରି ଧୀରଂ।
ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ସବ୍ବାନି ପରିସ୍ସୟାନି, ଚରେୟ୍ୟ ତେନତ୍ତମନୋ ସତୀମା॥
ସଚେ ଲଭେଥ ନିପକଂ ସହାୟ ନ୍ତି ସଚେ ନିପକଂ ପଣ୍ଡିତଂ ପଞ୍ଞୱନ୍ତଂ ବୁଦ୍ଧିମନ୍ତଂ ଞାଣିଂ ୱିଭାୱିଂ ମେଧାୱିଂ ସହାୟଂ ଲଭେୟ୍ୟ ପଟିଲଭେୟ୍ୟ ଅଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ୱିନ୍ଦେୟ୍ୟାତି – ସଚେ ଲଭେଥ ନିପକଂ ସଂହାୟଂ।
ସଦ୍ଧିଂ ଚରଂ ସାଧୁୱିହାରି ଧୀର ନ୍ତି। ସଦ୍ଧିଂ ଚର ନ୍ତି ଏକତୋ ଚରଂ। ସାଧୁୱିହାରି ନ୍ତି ପଠମେନପି ଝାନେନ ସାଧୁୱିହାରିଂ, ଦୁତିୟେନପି ଝାନେନ… ତତିୟେନପି ଝାନେନ… ଚତୁତ୍ଥେନପି ଝାନେନ ସାଧୁୱିହାରିଂ, ମେତ୍ତାୟପି ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ସାଧୁୱିହାରିଂ, କରୁଣାୟପି…ପେ॰… ମୁଦିତାୟପି… ଉପେକ୍ଖାୟପି ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ସାଧୁୱିହାରିଂ, ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟାପି ସାଧୁୱିହାରିଂ , ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚ ଆୟତନସମାପତ୍ତିୟାପି…ପେ॰… ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟାପି…ପେ॰… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟାପି ସାଧୁୱିହାରିଂ, ନିରୋଧସମାପତ୍ତିୟାପି ସାଧୁୱିହାରିଂ, ଫଲସମାପତ୍ତିୟାପି ସାଧୁୱିହାରିଂ। ଧୀର ନ୍ତି ଧୀରଂ ପଣ୍ଡିତଂ ପଞ୍ଞୱନ୍ତଂ ବୁଦ୍ଧିମନ୍ତଂ ଞାଣିଂ ୱିଭାୱିଂ ମେଧାୱିନ୍ତି – ସଦ୍ଧିଂ ଚରଂ ସାଧୁୱିହାରି ଧୀରଂ।
ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ସବ୍ବାନି ପରିସ୍ସୟାନୀ ତି। ପରିସ୍ସୟା ତି ଦ୍ୱେ ପରିସ୍ସୟା – ପାକଟପରିସ୍ସୟା ଚ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନପରିସ୍ସୟା ଚ…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ପାକଟପରିସ୍ସୟା…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ପଟିଚ୍ଛନ୍ନପରିସ୍ସୟା…ପେ॰… ଏୱମ୍ପି, ତତ୍ରାସୟାତି – ପରିସ୍ସୟା। ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ସବ୍ବାନି ପରିସ୍ସୟାନୀ ତି ସବ୍ବେ ପରିସ୍ସୟେ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ଅଭିଭୱିତ୍ୱା ଅଜ୍ଝୋତ୍ଥରିତ୍ୱା ପରିୟାଦିୟିତ୍ୱା ମଦ୍ଦିତ୍ୱାତି – ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ସବ୍ବାନି ପରିସ୍ସୟାନି।
ଚରେୟ୍ୟ ତେନତ୍ତମନୋ ସତୀମା ତି ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ତେନ ନିପକେନ ପଣ୍ଡିତେନ ପଞ୍ଞୱନ୍ତେନ ବୁଦ୍ଧିମନ୍ତେନ ଞାଣିନା ୱିଭାୱିନା ମେଧାୱିନା ସହାୟେନ ସଦ୍ଧିଂ ଅତ୍ତମନୋ ତୁଟ୍ଠମନୋ ହଟ୍ଠମନୋ ପହଟ୍ଠମନୋ ଉଦଗ୍ଗମନୋ ମୁଦିତମନୋ ଚରେୟ୍ୟ ୱିହରେୟ୍ୟ ଇରିୟେୟ୍ୟ ୱତ୍ତେୟ୍ୟ ପାଲେୟ୍ୟ ୟପେୟ୍ୟ ୟାପେୟ୍ୟାତି – ଚରେୟ୍ୟ ତେନତ୍ତମନୋ। ସତୀମା ତି ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ସତିମା ହୋତି ପରମେନ ସତିନେପକ୍କେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଚିରକତମ୍ପି ଚିରଭାସିତମ୍ପି ସରିତା ଅନୁସ୍ସରିତାତି – ଚରେୟ୍ୟ ତେନତ୍ତମନୋ ସତୀମା। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ସଚେ ଲଭେଥ ନିପକଂ ସହାୟଂ, ସଦ୍ଧିଂ ଚରଂ ସାଧୁୱିହାରି ଧୀରଂ।
ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ସବ୍ବାନି ପରିସ୍ସୟାନି, ଚରେୟ୍ୟ ତେନତ୍ତମନୋ ସତୀମା’’ତି॥
ନୋ ଚେ ଲଭେଥ ନିପକଂ ସହାୟଂ, ସଦ୍ଧିଂ ଚରଂ ସାଧୁୱିହାରି ଧୀରଂ।
ରାଜାୱ ରଟ୍ଠଂ ୱିଜିତଂ ପହାୟ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ନୋ ଚେ ଲଭେଥ ନିପକଂ ସହାୟ ନ୍ତି ନୋ ଚେ ନିପକଂ ପଣ୍ଡିତଂ ପଞ୍ଞୱନ୍ତଂ ବୁଦ୍ଧିମନ୍ତଂ ଞାଣିଂ ୱିଭାୱିଂ ମେଧାୱିଂ ସହାୟଂ ଲଭେୟ୍ୟ ପଟିଲଭେୟ୍ୟ ଅଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ୱିନ୍ଦେୟ୍ୟାତି – ନୋ ଚେ ଲଭେଥ ନିପକଂ ସହାୟଂ।
ସଦ୍ଧିଂ ଚରଂ ସାଧୁୱିହାରି ଧୀର ନ୍ତି। ସଦ୍ଧିଂ ଚର ନ୍ତି ଏକତୋ ଚରଂ। ସାଧୁୱିହାରି ନ୍ତି ପଠମେନପି ଝାନେନ ସାଧୁୱିହାରିଂ…ପେ॰… ନିରୋଧସମାପତ୍ତିୟାପି ସାଧୁୱିହାରିଂ, ଫଲସମାପତ୍ତିୟାପି ସାଧୁୱିହାରିଂ। ଧୀର ନ୍ତି ଧୀରଂ ପଣ୍ଡିତଂ ପଞ୍ଞୱନ୍ତଂ ବୁଦ୍ଧିମନ୍ତଂ ଞାଣିଂ ୱିଭାୱିଂ ମେଧାୱିନ୍ତି – ସଦ୍ଧିଂ ଚରଂ ସାଧୁୱିହାରି ଧୀରଂ।
ରାଜାୱ ରଟ୍ଠଂ ୱିଜିତଂ ପହାୟା ତି ରାଜା ଖତ୍ତିୟୋ ମୁଦ୍ଧାଭିସିତ୍ତୋ ୱିଜିତସଙ୍ଗାମୋ ନିହତପଚ୍ଚାମିତ୍ତୋ ଲଦ୍ଧାଧିପ୍ପାୟୋ ପରିପୁଣ୍ଣକୋସକୋଟ୍ଠାଗାରୋ ରଟ୍ଠଞ୍ଚ ଜନପଦଞ୍ଚ କୋସଞ୍ଚ କୋଟ୍ଠାଗାରଞ୍ଚ ପହୂତହିରଞ୍ଞସୁୱଣ୍ଣଂ ନଗରଞ୍ଚ ପରିଚ୍ଚଜିତ୍ୱା କେସମସ୍ସୁଂ ଓହାରେତ୍ୱା କାସାୟାନି ୱତ୍ଥାନି ଅଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତ୍ୱା ଅକିଞ୍ଚନଭାୱଂ ଉପଗନ୍ତ୍ୱା ଏକୋ ଚରତି ୱିହରତି ଇରିୟତି ୱତ୍ତେତି ପାଲେତି ୟପେତି ୟାପେତି। ଏୱଂ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋପି ସବ୍ବଂ ଘରାୱାସପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ପୁତ୍ତଦାରପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ଞାତିପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ମିତ୍ତାମଚ୍ଚପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା କେସମସ୍ସୁଂ ଓହାରେତ୍ୱା କାସାୟାନି ୱତ୍ଥାନି ଅଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତ୍ୱା ଅକିଞ୍ଚନଭାୱଂ ଉପଗନ୍ତ୍ୱା ଏକୋ ଚରତି ୱିହରତି ଇରିୟତି ୱତ୍ତେତି ପାଲେତି ୟପେତି ୟାପେତୀତି – ରାଜାୱ ରଟ୍ଠଂ ୱିଜିତଂ ପହାୟ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ନୋ ଚେ ଲଭେଥ ନିପକଂ ସହାୟଂ, ସଦ୍ଧିଂ ଚରଂ ସାଧୁୱିହାରି ଧୀରଂ।
ରାଜାୱ ରଟ୍ଠଂ ୱିଜିତଂ ପହାୟ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ଅଦ୍ଧା ପସଂସାମ ସହାୟସମ୍ପଦଂ, ସେଟ୍ଠା ସମା ସେୱିତବ୍ବା ସହାୟା।
ଏତେ ଅଲଦ୍ଧା ଅନୱଜ୍ଜଭୋଜୀ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ଅଦ୍ଧା ପସଂସାମ ସହାୟସମ୍ପଦ ନ୍ତି। ଅଦ୍ଧା ତି ଏକଂସୱଚନଂ ନିସ୍ସଂସୟୱଚନଂ ନିକ୍କଙ୍ଖୱଚନଂ ଅଦ୍ୱେଜ୍ଝୱଚନଂ ଅଦ୍ୱେଳ୍ହକୱଚନଂ ନିୟୋଗୱଚନଂ ଅପଣ୍ଣକୱଚନଂ ଅୱିରଦ୍ଧୱଚନଂ ଅୱତ୍ଥାପନୱଚନମେତଂ – ଅଦ୍ଧାତି। ସହାୟସମ୍ପଦ ନ୍ତି ସହାୟସମ୍ପଦା ୱୁଚ୍ଚତି ୟୋ ସୋ ସହାୟୋ ଅସେକ୍ଖେନ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଅସେକ୍ଖେନ ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧେନ… ଅସେକ୍ଖେନ ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧେନ … ଅସେକ୍ଖେନ ୱିମୁତ୍ତିକ୍ଖନ୍ଧେନ… ଅସେକ୍ଖେନ ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନକ୍ଖନ୍ଧେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ଅଦ୍ଧା ପସଂସାମ ସହାୟସମ୍ପଦ ନ୍ତି ସହାୟସମ୍ପଦଂ ପସଂସାମ ଥୋମେମ କିତ୍ତେମ ୱଣ୍ଣେମାତି – ଅଦ୍ଧା ପସଂସାମ ସହାୟସମ୍ପଦଂ।
ସେଟ୍ଠା ସମା ସେୱିତବ୍ବା ସହାୟା ତି ସେଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି ସହାୟା ସୀଲେନ ସମାଧିନା ପଞ୍ଞାୟ ୱିମୁତ୍ତିୟା ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନେନ; ସମା ସଦିସା ହୋନ୍ତି ସହାୟା ସୀଲେନ ସମାଧିନା ପଞ୍ଞାୟ ୱିମୁତ୍ତିୟା ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନେନ। ସେଟ୍ଠା ୱା ସହାୟା ସଦିସା ୱା ସହାୟା ସେୱିତବ୍ବା ଭଜିତବ୍ବା ପୟିରୁପାସିତବ୍ବା ପରିପୁଚ୍ଛିତବ୍ବା ପରିପଞ୍ହିତବ୍ବାତି – ସେଟ୍ଠା ସମା ସେୱିତବ୍ବା ସହାୟା।
ଏତେ ଅଲଦ୍ଧା ଅନୱଜ୍ଜଭୋଜୀ ତି ଅତ୍ଥି ପୁଗ୍ଗଲୋ ସାୱଜ୍ଜଭୋଜୀ ଅତ୍ଥି ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅନୱଜ୍ଜଭୋଜୀତି। କତମୋ ଚ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସାୱଜ୍ଜଭୋଜୀ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ କୁହନାୟ ଲପନାୟ ନେମିତ୍ତିକତାୟ ନିପ୍ପେସିକତାୟ ଲାଭେନ ଲାଭଂ ନିଜିଗୀସନତାୟ [ନିଜିଗିଂସନତାୟ (ସ୍ୟା॰)] ଦାରୁଦାନେନ ୱେଳୁଦାନେନ ପତ୍ତଦାନେନ ପୁପ୍ଫଦାନେନ ଫଲଦାନେନ ସିନାନଦାନେନ ଚୁଣ୍ଣଦାନେନ ମତ୍ତିକାଦାନେନ ଦନ୍ତକଟ୍ଠଦାନେନ ମୁଖୋଦକଦାନେନ ଚାଟୁକମ୍ୟତାୟ [ପାତୁକମ୍ୟତାୟ (ସ୍ୟା॰) ମହାନି॰ ୧୫୯] ମୁଗ୍ଗସୂପ୍ୟତାୟ [ମୁଗ୍ଗସୂପତାୟ (ସ୍ୟା॰)] ପାରିଭଟ୍ୟତାୟ ପୀଠମଦ୍ଦିକତାୟ ୱତ୍ଥୁୱିଜ୍ଜାୟ ତିରଚ୍ଛାନୱିଜ୍ଜାୟ ଅଙ୍ଗୱିଜ୍ଜାୟ ନକ୍ଖତ୍ତୱିଜ୍ଜାୟ ଦୂତଗମନେନ ପହିଣଗମନେନ ଜଙ୍ଘପେସନିୟେନ ୱେଜ୍ଜକମ୍ମେନ ନୱକମ୍ମେନ [ଦୂତକମ୍ମେନ (ସ୍ୟା॰ କ॰) ମହାନି॰ ୧୫୯] ପିଣ୍ଡପଟିପିଣ୍ଡକେନ ଦାନାନୁପ୍ପଦାନେନ , ଅଧମ୍ମେନ ୱିସମେନ ଲଦ୍ଧା ଲଭିତ୍ୱା ଅଧିଗନ୍ତ୍ୱା ୱିନ୍ଦିତ୍ୱା ପଟିଲଭିତ୍ୱା ଜୀୱିକଂ [ଜୀୱିତଂ (କ॰)] କପ୍ପେତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପୁଗ୍ଗଲୋ ସାୱଜ୍ଜଭୋଜୀ।
କତମୋ ଚ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅନୱଜ୍ଜଭୋଜୀ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ନ କୁହନାୟ ନ ଲପନାୟ ନ ନେମିତ୍ତିକତାୟ ନ ନିପ୍ପେସିକତାୟ ନ ଲାଭେନ ଲାଭଂ ନିଜିଗୀସନତାୟ ନ ଦାରୁଦାନେନ ନ ୱେଳୁଦାନେନ ନ ପତ୍ତଦାନେନ ନ ପୁପ୍ଫଦାନେନ ନ ଫଲଦାନେନ ନ ସିନାନଦାନେନ ନ ଚୁଣ୍ଣଦାନେନ ନ ମତ୍ତିକାଦାନେନ ନ ଦନ୍ତକଟ୍ଠଦାନେନ ନ ମୁଖୋଦକଦାନେନ ନ ଚାଟୁକମ୍ୟତାୟ ନ ମୁଗ୍ଗସୂପ୍ୟତାୟ ନ ପାରିଭଟ୍ୟତାୟ ନ ପୀଠମଦ୍ଦିକତାୟ ନ ୱତ୍ଥୁୱିଜ୍ଜାୟ ନ ତିରଚ୍ଛାନୱିଜ୍ଜାୟ ନ ଅଙ୍ଗୱିଜ୍ଜାୟ ନ ନକ୍ଖତ୍ତୱିଜ୍ଜାୟ ନ ଦୂତଗମନେନ ନ ପହିଣଗମନେନ ନ ଜଙ୍ଘପେସନିୟେନ ନ ୱେଜ୍ଜକମ୍ମେନ ନ ନୱକମ୍ମେନ ନ ପିଣ୍ଡପଟିପିଣ୍ଡକେନ ନ ଦାନାନୁପ୍ପଦାନେନ, ଧମ୍ମେନ ସମେନ ଲଦ୍ଧା ଲଭିତ୍ୱା ଅଧିଗନ୍ତ୍ୱା ୱିନ୍ଦିତ୍ୱା ପଟିଲଭିତ୍ୱା ଜୀୱିକଂ କପ୍ପେତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅନୱଜ୍ଜଭୋଜୀ।
ଏତେ ଅଲଦ୍ଧା ଅନୱଜ୍ଜଭୋଜୀ ତି ଏତେ ଅନୱଜ୍ଜଭୋଜୀ ଅଲଦ୍ଧା ଅଲଭିତ୍ୱା ଅନଧିଗନ୍ତ୍ୱା ଅୱିନ୍ଦିତ୍ୱା ଅପ୍ପଟିଲଭିତ୍ୱାତି – ଏତେ ଅଲଦ୍ଧା ଅନୱଜ୍ଜଭୋଜୀ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ଅଦ୍ଧା ପସଂସାମ ସହାୟସମ୍ପଦଂ, ସେଟ୍ଠା ସମା ସେୱିତବ୍ବା ସହାୟା।
ଏତେ ଅଲଦ୍ଧା ଅନୱଜ୍ଜଭୋଜୀ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ଦିସ୍ୱା ସୁୱଣ୍ଣସ୍ସ ପଭସ୍ସରାନି, କମ୍ମାରପୁତ୍ତେନ ସୁନିଟ୍ଠିତାନି।
ସଙ୍ଘଟ୍ଟୟନ୍ତାନି [ସଂଘଟ୍ଟମାନାନି (ସୁ॰ ନି॰ ୪୮)] ଦୁୱେ ଭୁଜସ୍ମିଂ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ଦିସ୍ୱା ସୁୱଣ୍ଣସ୍ସ ପଭସ୍ସରାନୀ ତି ଦିସ୍ୱା ପସ୍ସିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା। ସୁୱଣ୍ଣସ୍ସା ତି ଜାତରୂପସ୍ସ। ପଭସ୍ସରାନୀ ତି ପରିସୁଦ୍ଧାନି ପରିୟୋଦାତାନୀତି – ଦିସ୍ୱା ସୁୱଣ୍ଣସ୍ସ ପଭସ୍ସରାନି।
କମ୍ମାରପୁତ୍ତେନ ସୁନିଟ୍ଠିତାନୀ ତି କମ୍ମାରପୁତ୍ତୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସୁୱଣ୍ଣକାରୋ। କମ୍ମାରପୁତ୍ତେନ ସୁନିଟ୍ଠିତାନୀ ତି କମ୍ମାରପୁତ୍ତେନ ସୁନିଟ୍ଠିତାନି ସୁକତାନି ସୁପରିକମ୍ମକତାନୀତି – କମ୍ମାରପୁତ୍ତେନ ସୁନିଟ୍ଠିତାନି।
ସଙ୍ଘଟ୍ଟୟନ୍ତାନି ଦୁୱେ ଭୁଜସ୍ମି ନ୍ତି ଭୁଜୋ ୱୁଚ୍ଚତି ହତ୍ଥୋ। ୟଥା ଏକସ୍ମିଂ ହତ୍ଥେ ଦ୍ୱେ ନୂପୁରାନି [ଧୁୱରାନି (ସ୍ୟା॰)] ଘଟ୍ଟେନ୍ତି [ଘଟେନ୍ତି (ସ୍ୟା॰)] ; ଏୱମେୱ ସତ୍ତା ତଣ୍ହାୱସେନ ଦିଟ୍ଠିୱସେନ ନିରୟେ ଘଟ୍ଟେନ୍ତି, ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟଂ ଘଟ୍ଟେନ୍ତି, ପେତ୍ତିୱିସୟେ ଘଟ୍ଟେନ୍ତି, ମନୁସ୍ସଲୋକେ ଘଟ୍ଟେନ୍ତି, ଦେୱଲୋକେ ଘଟ୍ଟେନ୍ତି, ଗତିୟା ଗତିଂ ଉପପତ୍ତିୟା ଉପପତ୍ତିଂ ପଟିସନ୍ଧିୟା ପଟିସନ୍ଧିଂ ଭୱେନ ଭୱଂ ସଂସାରେନ ସଂସାରଂ ୱଟ୍ଟେନ ୱଟ୍ଟଂ ଘଟ୍ଟେନ୍ତି ସଙ୍ଘଟ୍ଟେନ୍ତି ସଙ୍ଘଟ୍ଟେନ୍ତା ଚରନ୍ତି ୱିହରନ୍ତି ଇରିୟନ୍ତି ୱତ୍ତେନ୍ତି ପାଲେନ୍ତି ୟପେନ୍ତି ୟାପେନ୍ତୀତି – ସଙ୍ଘଟ୍ଟୟନ୍ତାନି ଦୁୱେ ଭୁଜସ୍ମିଂ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ଦିସ୍ୱା ସୁୱଣ୍ଣସ୍ସ ପଭସ୍ସରାନି, କମ୍ମାରପୁତ୍ତେନ ସୁନିଟ୍ଠିତାନି।
ସଙ୍ଘଟ୍ଟୟନ୍ତାନି ଦୁୱେ ଭୁଜସ୍ମିଂ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’॥
ଏୱଂ ଦୁତୀୟେନ ସହା ମମସ୍ସ, ୱାଚାଭିଲାପୋ ଅଭିସଜ୍ଜନା ୱା।
ଏତଂ ଭୟଂ ଆୟତିଂ ପେକ୍ଖମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ଏୱଂ ଦୁତୀୟେନ ସହା ମମସ୍ସା ତି ତଣ୍ହାଦୁତିୟୋ ୱା ହୋତି ପୁଗ୍ଗଲଦୁତିୟୋ ୱା। କଥଂ ତଣ୍ହାଦୁତିୟୋ ହୋତି? ତଣ୍ହାତି ରୂପତଣ୍ହା…ପେ॰… ଧମ୍ମତଣ୍ହା। ୟସ୍ସେସା ତଣ୍ହା ଅପ୍ପହୀନା, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହାଦୁତିୟୋ।
ତଣ୍ହାଦୁତିୟୋ ପୁରିସୋ, ଦୀଘମଦ୍ଧାନ ସଂସରଂ।
ଇତ୍ଥଭାୱଞ୍ଞଥାଭାୱଂ, ସଂସାରଂ ନାତିୱତ୍ତତୀତି॥
ଏୱଂ ତଣ୍ହାଦୁତିୟୋ ୱା ହୋତି।
କଥଂ ପୁଗ୍ଗଲଦୁତିୟୋ ହୋତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ନ ଅତ୍ଥହେତୁ [ଅତ୍ତହେତୁ (ସ୍ୟା॰)] ନ କାରଣହେତୁ ଉଦ୍ଧତୋ ଅୱୂପସନ୍ତଚିତ୍ତୋ ଏକସ୍ସ ୱା ଦୁତିୟୋ ହୋତି, ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ୱା ତତିୟୋ ହୋତି, ତିଣ୍ଣଂ ୱା ଚତୁତ୍ଥୋ ହୋତି। ତତ୍ଥ ବହୁଂ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପଂ ପଲପତି; ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ରାଜକଥଂ ଚୋରକଥଂ ମହାମତ୍ତକଥଂ ସେନାକଥଂ ଭୟକଥଂ ୟୁଦ୍ଧକଥଂ ଅନ୍ନକଥଂ ପାନକଥଂ ୱତ୍ଥକଥଂ ସୟନକଥଂ ମାଲାକଥଂ ଗନ୍ଧକଥଂ ଞାତିକଥଂ ୟାନକଥଂ ଗାମକଥଂ ନିଗମକଥଂ ନଗରକଥଂ ଜନପଦକଥଂ ଇତ୍ଥିକଥଂ [ଇତ୍ଥିକଥଂ ପୁରିସକଥଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰) ଦୀ॰ ନି॰ ୧.୧୭, ୨୦୧; ସଂ॰ ନି॰ ୫.୧୦୮୦ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] ସୂରକଥଂ ୱିସିଖାକଥଂ କୁମ୍ଭଟ୍ଠାନକଥଂ ପୁବ୍ବପେତକଥଂ ନାନତ୍ତକଥଂ ଲୋକକ୍ଖାୟିକଂ ସମୁଦ୍ଦକ୍ଖାୟିକଂ ଇତିଭୱାଭୱକଥଂ କଥେତି। ଏୱଂ ପୁଗ୍ଗଲଦୁତିୟୋ ହୋତୀତି – ଏୱଂ ଦୁତୀୟେନ ସହା ମମସ୍ସ।
ୱାଚାଭିଲାପୋ ଅଭିସଜ୍ଜନା ୱା ତି ୱାଚାଭିଲାପୋ ୱୁଚ୍ଚତି ବାତ୍ତିଂସ ତିରଚ୍ଛାନକଥା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ରାଜକଥଂ…ପେ॰… ଇତିଭୱାଭୱକଥଂ। ଅଭିସଜ୍ଜନା ୱା ତି ଦ୍ୱେ ସଜ୍ଜନା – ତଣ୍ହାସଜ୍ଜନା ଚ ଦିଟ୍ଠିସଜ୍ଜନା ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାସଜ୍ଜନା…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିସଜ୍ଜନାତି – ୱାଚାଭିଲାପୋ ଅଭିସଜ୍ଜନା ୱା।
ଏତଂ ଭୟଂ ଆୟତିଂ ପେକ୍ଖମାନୋ ତି। ଭୟ ନ୍ତି ଜାତିଭୟଂ ଜରାଭୟଂ ବ୍ୟାଧିଭୟଂ ମରଣଭୟଂ ରାଜଭୟଂ ଚୋରଭୟଂ ଅଗ୍ଗିଭୟଂ ଉଦକଭୟଂ ଅତ୍ତାନୁୱାଦଭୟଂ ପରାନୁୱାଦଭୟଂ ଦଣ୍ଡଭୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଭୟଂ ଊମିଭୟଂ କୁମ୍ଭିଲଭୟଂ ଆୱଟ୍ଟଭୟଂ ସୁସୁମାରଭୟଂ ଆଜୀୱକଭୟଂ ଅସିଲୋକଭୟଂ ପରିସସାରଜ୍ଜଭୟଂ ମଦନଭୟଂ ଭୟାନକଂ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଲୋମହଂସୋ ଚେତସୋ ଉବ୍ବେଗୋ ଉତ୍ରାସୋ। ଏତଂ ଭୟଂ ଆୟତିଂ ପେକ୍ଖମାନୋ ତି ଏତଂ ଭୟଂ ଆୟତିଂ ପେକ୍ଖମାନୋ ଦକ୍ଖମାନୋ ଓଲୋକୟମାନୋ ନିଜ୍ଝାୟମାନୋ ଉପପରିକ୍ଖମାନୋତି – ଏତଂ ଭୟଂ ଆୟତିଂ ପେକ୍ଖମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ଏୱଂ ଦୁତୀୟେନ ସହା ମମସ୍ସ, ୱାଚାଭିଲାପୋ ଅଭିସଜ୍ଜନା ୱା।
ଏତଂ ଭୟଂ ଆୟତିଂ ପେକ୍ଖମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’॥
କାମା ହି ଚିତ୍ରା ମଧୁରା ମନୋରମା, ୱିରୂପରୂପେନ ମଥେନ୍ତି ଚିତ୍ତଂ।
ଆଦୀନୱଂ କାମଗୁଣେସୁ ଦିସ୍ୱା, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
କାମା ହି ଚିତ୍ରା ମଧୁରା ମନୋରମା ତି। କାମା ତି ଉଦ୍ଦାନତୋ ଦ୍ୱେ କାମା – ୱତ୍ଥୁକାମା ଚ କିଲେସକାମା ଚ…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱତ୍ଥୁକାମା…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସକାମା। ଚିତ୍ରା ତି ନାନାୱଣ୍ଣା ରୂପା ନାନାୱଣ୍ଣା ସଦ୍ଦା ନାନାୱଣ୍ଣା ଗନ୍ଧା ନାନାୱଣ୍ଣା ରସା ନାନାୱଣ୍ଣା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ମଧୁରା ତି ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା [ମ॰ ନି॰ ୧.୧୬୭ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] – ‘‘ପଞ୍ଚିମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, କାମଗୁଣା। କତମେ ପଞ୍ଚ? ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା, ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ସଦ୍ଦା…ପେ॰… ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଗନ୍ଧା… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା… କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା। ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେ ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି କାମସୁଖଂ ମିଳ୍ହସୁଖଂ [ମୀଳ୍ହସୁଖଂ (ପସ୍ସ ମ॰ ନି॰ ୩.୩୨୮)] ପୁଥୁଜ୍ଜନସୁଖଂ ଅନରିୟସୁଖଂ, ନ ସେୱିତବ୍ବଂ ନ ଭାୱେତବ୍ବଂ ନ ବହୁଲୀକାତବ୍ବଂ, ‘ଭାୟିତବ୍ବଂ ଏତସ୍ସ ସୁଖସ୍ସା’ତି ୱଦାମୀ’’ତି – କାମା ହି ଚିତ୍ରା ମଧୁରା ମନୋରମା ତି। ମନୋ ତି ୟଂ ଚିତ୍ତଂ…ପେ॰… ତଜ୍ଜା ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ। ମନୋ ରମେନ୍ତି ଥୋମେନ୍ତି ତୋସେନ୍ତି ପହାସେନ୍ତୀତି – କାମା ହି ଚିତ୍ରା ମଧୁରା ମନୋରମା।
ୱିରୂପରୂପେନ ମଥେନ୍ତି ଚିତ୍ତ ନ୍ତି ନାନାୱଣ୍ଣେହି ରୂପେହି…ପେ॰… ନାନାୱଣ୍ଣେହି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେହି ଚିତ୍ତଂ ମଥେନ୍ତି ତୋସେନ୍ତି ପହାସେନ୍ତୀତି – ୱିରୂପରୂପେନ ମଥେନ୍ତି ଚିତ୍ତଂ।
ଆଦୀନୱଂ କାମଗୁଣେସୁ ଦିସ୍ୱା ତି। ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନଂ ଆଦୀନୱୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁଲପୁତ୍ତୋ ୟେନ ସିପ୍ପଟ୍ଠାନେନ ଜୀୱିକଂ କପ୍ପେତି, ୟଦି ମୁଦ୍ଦାୟ ୟଦି ଗଣନାୟ ୟଦି ସଙ୍ଖାନେନ ୟଦି କସିୟା ୟଦି ୱଣିଜ୍ଜାୟ ୟଦି ଗୋରକ୍ଖେନ ୟଦି ଇସ୍ସତ୍ଥେନ [ଇସ୍ସଟ୍ଠେନ (ସ୍ୟା॰), ଇସ୍ସତ୍ତେନ (କ॰) ପସ୍ସ ମ॰ ନି॰ ୧.୧୬୭] ୟଦି ରାଜପୋରିସେନ ୟଦି ସିପ୍ପଞ୍ଞତରେନ, ସୀତସ୍ସ ପୁରକ୍ଖତୋ ଉଣ୍ହସ୍ସ ପୁରକ୍ଖତୋ ଡଂସମକସୱାତାତପସରୀସପସମ୍ଫସ୍ସେହି ସମ୍ଫସ୍ସମାନୋ [ରିସ୍ସମାନୋ (ମ॰ ନି॰ ୧.୧୬୭)] ଖୁପ୍ପିପାସାୟ ମୀୟମାନୋ; ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନଂ ଆଦୀନୱୋ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧୋ କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ।
‘‘ତସ୍ସ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁଲପୁତ୍ତସ୍ସ ଏୱଂ ଉଟ୍ଠହତୋ ଘଟତୋ ୱାୟମତୋ ତେ ଭୋଗା ନାଭିନିପ୍ଫଜ୍ଜନ୍ତି, ସୋ ସୋଚତି କିଲମତି ପରିଦେୱତି ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି, ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତି – ‘ମୋଘଂ ୱତ ମେ ଉଟ୍ଠାନଂ, ଅଫଲୋ ୱତ ମେ ୱାୟାମୋ’ତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନଂ ଆଦୀନୱୋ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧୋ କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ।
‘‘ତସ୍ସ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁଲପୁତ୍ତସ୍ସ ଏୱଂ ଉଟ୍ଠହତୋ ଘଟତୋ ୱାୟମତୋ ତେ ଭୋଗା ଅଭିନିପ୍ଫଜ୍ଜନ୍ତି, ସୋ ତେସଂ ଭୋଗାନଂ ଆରକ୍ଖାଧିକରଣଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ [ଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ପଟିସଂୱେଦେତି – ‘କିନ୍ତି ମେ ଭୋଗେ ନେୱ ରାଜାନୋ ହରେୟ୍ୟୁଂ, ନ ଚୋରା ହରେୟ୍ୟୁଂ, ନ ଅଗ୍ଗି ଡହେୟ୍ୟ, ନ ଉଦକଂ ୱହେୟ୍ୟ, ନ ଅପ୍ପିୟା ଦାୟାଦା ହରେୟ୍ୟୁ’ନ୍ତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ଆରକ୍ଖତୋ ଗୋପୟତୋ ତେ ଭୋଗେ ରାଜାନୋ ୱା ହରନ୍ତି ଚୋରା ୱା ହରନ୍ତି ଅଗ୍ଗି ୱା ଡହତି ଉଦକଂ ୱା ୱହତି ଅପ୍ପିୟା ୱା ଦାୟାଦା ହରନ୍ତି। ସୋ ସୋଚତି…ପେ॰… ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତି – ‘ୟମ୍ପି ମେ ଅହୋସି ତମ୍ପି ନୋ ନତ୍ଥୀ’ତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନଂ ଆଦୀନୱୋ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧୋ କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ।
‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ ରାଜାନୋପି ରାଜୂହି ୱିୱଦନ୍ତି, ଖତ୍ତିୟାପି ଖତ୍ତିୟେହି ୱିୱଦନ୍ତି, ବ୍ରାହ୍ମଣାପି ବ୍ରାହ୍ମଣେହି ୱିୱଦନ୍ତି, ଗହପତୀପି ଗହପତୀହି ୱିୱଦନ୍ତି, ମାତାପି ପୁତ୍ତେନ ୱିୱଦତି, ପୁତ୍ତୋପି ମାତରା ୱିୱଦତି, ପିତାପି ପୁତ୍ତେନ ୱିୱଦତି, ପୁତ୍ତୋପି ପିତରା ୱିୱଦତି, ଭାତାପି ଭଗିନିୟା ୱିୱଦତି, ଭଗିନୀପି ଭାତରା ୱିୱଦତି, ସହାୟୋପି ସହାୟେନ ୱିୱଦତି। ତେ ତତ୍ଥ କଲହୱିଗ୍ଗହୱିୱାଦାପନ୍ନା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ପାଣୀହିପି ଉପକ୍କମନ୍ତି ଲେଡ୍ଡୂହିପି ଉପକ୍କମନ୍ତି ଦଣ୍ଡେହିପି ଉପକ୍କମନ୍ତି ସତ୍ଥେହିପି ଉପକ୍କମନ୍ତି। ତେ ତତ୍ଥ ମରଣମ୍ପି ନିଗଚ୍ଛନ୍ତି ମରଣମତ୍ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନଂ ଆଦୀନୱୋ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧୋ କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ।
‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ ଅସିଚମ୍ମଂ ଗହେତ୍ୱା ଧନୁକଲାପଂ ସନ୍ନୟ୍ହିତ୍ୱା ଉଭତୋବ୍ୟୂଳ୍ହଂ [ଉଭତୋୱିୟୂଳ୍ହଂ (ସ୍ୟା॰) ପସ୍ସ ମ॰ ନି॰ ୧.୧୬୮] ସଙ୍ଗାମଂ ପକ୍ଖନ୍ଦନ୍ତି, ଉସୂସୁପି ଖିପ୍ପମାନେସୁ ସତ୍ତୀସୁପି ଖିପ୍ପମାନାସୁ ଅସୀସୁପି ୱିଜ୍ଜୋତଲନ୍ତେସୁ। ତେ ତତ୍ଥ ଉସୂହିପି ୱିଜ୍ଝନ୍ତି ସତ୍ତୀହିପି [ସତ୍ତିୟାପି (ମ॰ ନି॰ ୧.୧୬୭, ୧୭୮)] ୱିଜ୍ଝନ୍ତି ଅସିନାପି ସୀସଂ ଛିନ୍ଦନ୍ତି। ତେ ତତ୍ଥ ମରଣମ୍ପି ନିଗଚ୍ଛନ୍ତି ମରଣମତ୍ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନଂ ଆଦୀନୱୋ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧୋ କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ।
‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ ଅସିଚମ୍ମଂ ଗହେତ୍ୱା ଧନୁକଲାପଂ ସନ୍ନୟ୍ହିତ୍ୱା ଅଦ୍ଦାୱଲେପନା [ଅଦ୍ଧାୱଲେପନା (ସ୍ୟା॰)] ଉପକାରିୟୋ ପକ୍ଖନ୍ଦନ୍ତି, ଉସୂସୁପି ଖିପ୍ପମାନେସୁ ସତ୍ତୀସୁପି ଖିପ୍ପମାନାସୁ, ଅସୀସୁପି ୱିଜ୍ଜୋତଲନ୍ତେସୁ। ତେ ତତ୍ଥ ଉସୂହିପି ୱିଜ୍ଝନ୍ତି ସତ୍ତୀହିପି ୱିଜ୍ଝନ୍ତି ଛକଣକାୟପି [ଛକଣଟିୟାପି (ସ୍ୟା॰), ପକ୍କଟ୍ଠିୟା (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰) ପସ୍ସ ମ॰ ନି॰ ୧.୧୬୮] ଓସିଞ୍ଚନ୍ତି ଅଭିୱଗ୍ଗେନପି ଓମଦ୍ଦନ୍ତି ଅସିନାପି ସୀସଂ ଛିନ୍ଦନ୍ତି। ତେ ତତ୍ଥ ମରଣମ୍ପି ନିଗଚ୍ଛନ୍ତି ମରଣମତ୍ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନଂ ଆଦୀନୱୋ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧୋ କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ।
‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ ସନ୍ଧିମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି ନିଲ୍ଲୋପମ୍ପି ହରନ୍ତି ଏକାଗାରିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି ପରିପନ୍ଥେପି ତିଟ୍ଠନ୍ତି ପରଦାରମ୍ପି ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତମେନଂ ରାଜାନୋ ଗହେତ୍ୱା ୱିୱିଧା କମ୍ମକାରଣା କାରେନ୍ତି – କସାହିପି ତାଳେନ୍ତି, ୱେତ୍ତେହିପି ତାଳେନ୍ତି, ଅଡ୍ଢଦଣ୍ଡକେହିପି ତାଳେନ୍ତି, ହତ୍ଥମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି…ପେ॰… ଅସିନାପି ସୀସଂ ଛିନ୍ଦନ୍ତି। ତେ ତତ୍ଥ ମରଣମ୍ପି ନିଗଚ୍ଛନ୍ତି ମରଣମତ୍ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନଂ ଆଦୀନୱୋ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧୋ କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ।
‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ କାୟେନ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରନ୍ତି ୱାଚାୟ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରନ୍ତି ମନସା ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରନ୍ତି। ତେ କାୟେନ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା ୱାଚାୟ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା ମନସା ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତି। ଅୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନଂ ଆଦୀନୱୋ ସମ୍ପରାୟିକୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧୋ କାମହେତୁ କାମନିଦାନଂ କାମାଧିକରଣଂ କାମାନମେୱ ହେତୁ’’।
ଆଦୀନୱଂ କାମଗୁଣେସୁ ଦିସ୍ୱା ତି କାମଗୁଣେସୁ ଆଦୀନୱଂ ଦିସ୍ୱା ପସ୍ସିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱାତି – ଆଦୀନୱଂ କାମଗୁଣେସୁ ଦିସ୍ୱା, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘କାମା ହି ଚିତ୍ରା ମଧୁରା ମନୋରମା, ୱିରୂପରୂପେନ ମଥେନ୍ତି ଚିତ୍ତଂ।
ଆଦୀନୱଂ କାମଗୁଣେସୁ ଦିସ୍ୱା, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ଈତୀ ଚ ଗଣ୍ଡୋ ଚ ଉପଦ୍ଦୱୋ ଚ, ରୋଗୋ ଚ ସଲ୍ଲଞ୍ଚ ଭୟଞ୍ଚ ମେତଂ।
ଏତଂ ଭୟଂ କାମଗୁଣେସୁ ଦିସ୍ୱା, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ଈତୀ ଚ ଗଣ୍ଡୋ ଚ ଉପଦ୍ଦୱୋ ଚ, ରୋଗୋ ଚ ସଲ୍ଲଞ୍ଚ ଭୟଞ୍ଚ ମେତ ନ୍ତି ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ଭୟନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନମେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ଦୁକ୍ଖନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନମେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ରୋଗୋତି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନମେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ଗଣ୍ଡୋତି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନମେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ସଲ୍ଲନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନମେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ସଙ୍ଗୋତି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନମେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ପଙ୍କୋତି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନମେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ଗବ୍ଭୋତି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନମେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। କସ୍ମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭୟନ୍ତି କାମାନମେତଂ ଅଧିୱଚନଂ? ୟସ୍ମା ଚ କାମରାଗରତ୍ତାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛନ୍ଦରାଗୱିନିବଦ୍ଧୋ [ଛନ୍ଦରାଗୱିନିବନ୍ଧୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰) ପସ୍ସ ଅ॰ ନି॰ ୮.୫୬] ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକାପି ଭୟା ନ ପରିମୁଚ୍ଚତି, ସମ୍ପରାୟିକାପି ଭୟା ନ ପରିମୁଚ୍ଚତି, ତସ୍ମା ଭୟନ୍ତି କାମାନମେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। କସ୍ମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖନ୍ତି…ପେ॰… ରୋଗୋତି… ଗଣ୍ଡୋତି… ସଲ୍ଲନ୍ତି… ସଙ୍ଗୋତି… ପଙ୍କୋତି… ଗବ୍ଭୋତି କାମାନମେତଂ ଅଧିୱଚନଂ? ୟସ୍ମା ଚ କାମରାଗରତ୍ତାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛନ୍ଦରାଗୱିନିବଦ୍ଧୋ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକାପି ଗବ୍ଭା ନ ପରିମୁଚ୍ଚତି, ସମ୍ପରାୟିକାପି ଗବ୍ଭା ନ ପରିମୁଚ୍ଚତି, ତସ୍ମା ଗବ୍ଭୋତି କାମାନମେତଂ ଅଧିୱଚନ’’ନ୍ତି।
ଭୟଂ ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ରୋଗୋ ଚ, ଗଣ୍ଡୋ ସଲ୍ଲଞ୍ଚ ସଙ୍ଗୋ ଚ।
ପଙ୍କୋ ଗବ୍ଭୋ ଚ ଉଭୟଂ, ଏତେ କାମା ପୱୁଚ୍ଚନ୍ତି।
ୟତ୍ଥ ସତ୍ତୋ ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ॥
ଓତିଣ୍ଣୋ ସାତରୂପେନ, ପୁନ ଗବ୍ଭାୟ ଗଚ୍ଛତି।
ୟତୋ ଚ ଭିକ୍ଖୁ ଆତାପୀ, ସମ୍ପଜଞ୍ଞଂ ନ ରିଚ୍ଚତି [ନ ରିଞ୍ଚତି (ସ୍ୟା॰ କ॰) ସଂ॰ ନି॰ ୪.୨୫୧] ॥
ସୋ ଇମଂ ପଲିପଥଂ ଦୁଗ୍ଗଂ, ଅତିକ୍କମ୍ମ ତଥାୱିଧୋ।
ପଜଂ ଜାତିଜରୂପେତଂ, ଫନ୍ଦମାନଂ ଅୱେକ୍ଖତୀତି॥
ଈତୀ ଚ ଗଣ୍ଡୋ ଚ ଉପଦ୍ଦୱୋ ଚ, ରୋଗୋ ଚ ସଲ୍ଲଞ୍ଚ ଭୟଞ୍ଚ ମେତଂ॥
ଏତଂ ଭୟଂ କାମଗୁଣେସୁ ଦିସ୍ୱା ତି ଏତଂ ଭୟଂ କାମଗୁଣେସୁ ଦିସ୍ୱା ପସ୍ସିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱାତି – ଏତଂ ଭୟଂ କାମଗୁଣେସୁ ଦିସ୍ୱା, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ଈତୀ ଚ ଗଣ୍ଡୋ ଚ ଉପଦ୍ଦୱୋ ଚ, ରୋଗୋ ଚ ସଲ୍ଲଞ୍ଚ ଭୟଞ୍ଚ ମେତଂ।
ଏତଂ ଭୟଂ କାମଗୁଣେସୁ ଦିସ୍ୱା, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ସୀତଞ୍ଚ ଉଣ୍ହଞ୍ଚ ଖୁଦଂ ପିପାସଂ, ୱାତାତପେ ଡଂସସରୀସପେ [ଡଂସସିରିଂସପେ (ସ୍ୟା॰), ଡଂସମକସସରୀସପେ (କ॰)] ଚ।
ସବ୍ବାନିପେତାନି ଅଭିସମ୍ଭୱିତ୍ୱା, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ସୀତଞ୍ଚ ଉଣ୍ହଞ୍ଚ ଖୁଦଂ ପିପାସ ନ୍ତି। ସୀତ ନ୍ତି ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ସୀତଂ ହୋତି – ଅବ୍ଭନ୍ତରଧାତୁପ୍ପକୋପୱସେନ ୱା ସୀତଂ ହୋତି ବହିଦ୍ଧା ଉତୁୱସେନ ୱା ସୀତଂ ହୋତି। ଉଣ୍ହ ନ୍ତି ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ଉଣ୍ହଂ ହୋତି – ଅବ୍ଭନ୍ତରଧାତୁପ୍ପକୋପୱସେନ ୱା ଉଣ୍ହଂ ହୋତି ବହିଦ୍ଧା ଉତୁୱସେନ ୱା ଉଣ୍ହଂ ହୋତି। ଖୁଦା [ଖୁଦ୍ଦା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ୱୁଚ୍ଚତି ଛାତକୋ। ପିପାସା ୱୁଚ୍ଚତି ଉଦକପିପାସାତି – ସୀତଞ୍ଚ ଉଣ୍ହଞ୍ଚ ଖୁଦଂ ପିପାସଂ।
ୱାତାତପେ ଡଂସସରୀସପେ ଚା ତି। ୱାତା ତି ପୁରତ୍ଥିମା ୱାତା ପଚ୍ଛିମା ୱାତା ଉତ୍ତରା ୱାତା ଦକ୍ଖିଣା ୱାତା ସରଜା ୱାତା ଅରଜା ୱାତା ସୀତା ୱାତା ଉଣ୍ହା ୱାତା ପରିତ୍ତା ୱାତା ଅଧିମତ୍ତା ୱାତା ୱେରମ୍ଭୱାତା ପକ୍ଖୱାତା ସୁପଣ୍ଣୱାତା ତାଲପଣ୍ଣୱାତା [ତାଲୱଣ୍ଡୱାତା (କ॰) ଚୂଳନି॰ ଉପସୀୱମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସ ୪୩] ୱିଧୂପନୱାତା। ଆତପୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସୂରିୟସନ୍ତାପୋ। ଡଂସା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ପିଙ୍ଗଲମକ୍ଖିକା। ସରୀସପା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଅହୀତି – ୱାତାତପେ ଡଂସସରୀସପେ ଚ।
ସବ୍ବାନିପେତାନି ଅଭିସମ୍ଭୱିତ୍ୱା ତି ଅଭିଭୱିତ୍ୱା ଅଜ୍ଝୋତ୍ଥରିତ୍ୱା ପରିୟାଦିୟିତ୍ୱା ମଦ୍ଦିତ୍ୱାତି – ସବ୍ବାନିପେତାନି ଅଭିସମ୍ଭୱିତ୍ୱା, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ସୀତଞ୍ଚ ଉଣ୍ହଞ୍ଚ ଖୁଦଂ ପିପାସଂ, ୱାତାତପେ ଡଂସସରୀସପେ ଚ।
ସବ୍ବାନିପେତାନି ଅଭିସମ୍ଭୱିତ୍ୱା, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ନାଗୋୱ ୟୂଥାନି ୱିୱଜ୍ଜୟିତ୍ୱା, ସଞ୍ଜାତଖନ୍ଧୋ ପଦୁମୀ ଉଳାରୋ।
ୟଥାଭିରନ୍ତଂ ୱିହରେ [ୱୀହରଂ (ସୁ॰ ନି॰ ୫୩)] ଅରଞ୍ଞେ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ନାଗୋୱ ୟୂଥାନି ୱିୱଜ୍ଜୟିତ୍ୱା ତି ନାଗୋ ୱୁଚ୍ଚତି ହତ୍ଥିନାଗୋ। ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋପି ନାଗୋ। କିଂକାରଣା ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ନାଗୋ? ଆଗୁଂ ନ କରୋତୀତି ନାଗୋ; ନ ଗଚ୍ଛତୀତି ନାଗୋ; ନ ଆଗଚ୍ଛତୀତି ନାଗୋ। କଥଂ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଆଗୁଂ ନ କରୋତୀତି ନାଗୋ? ଆଗୁ ୱୁଚ୍ଚତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସଂକିଲେସିକା ପୋନୋଭୱିକା ସଦରା ଦୁକ୍ଖୱିପାକା ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣିୟା।
ଆଗୁଂ ନ କରୋତି କିଞ୍ଚି ଲୋକେ, ସବ୍ବସଂୟୋଗେ ୱିସଜ୍ଜ ବନ୍ଧନାନି।
ସବ୍ବତ୍ଥ ନ ସଜ୍ଜତି ୱିମୁତ୍ତୋ, ନାଗୋ ତାଦି ପୱୁଚ୍ଚତେ ତଥତ୍ତା॥
ଏୱଂ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଆଗୁଂ ନ କରୋତୀତି ନାଗୋ।
କଥଂ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ନ ଗଚ୍ଛତୀତି ନାଗୋ? ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ନ ଛନ୍ଦାଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଦୋସାଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି, ନ ମୋହାଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଭୟାଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି, ନ ରାଗୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଦୋସୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ମୋହୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ମାନୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଦିଟ୍ଠିୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଅନୁସୟୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ୱଗ୍ଗେହି କପ୍ପେହି ୟାୟତି ନୀୟତି [ନିୟ୍ୟତି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ୱୁୟ୍ହତି ସଂହରୀୟତି। ଏୱଂ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ନ ଗଚ୍ଛତୀତି ନାଗୋ।
କଥଂ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ନ ଆଗଚ୍ଛତୀତି ନାଗୋ? ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗେନ ୟେ କିଲେସା ପହୀନା ତେ କିଲେସେ ନ ପୁନେତି ନ ପଚ୍ଚେତି ନ ପଚ୍ଚାଗଚ୍ଛତି, ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗେନ…ପେ॰… ଅନାଗାମିମଗ୍ଗେନ…ପେ॰… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ୟେ କିଲେସା ପହୀନା ତେ କିଲେସେ ନ ପୁନେତି ନ ପଚ୍ଚେତି ନ ପଚ୍ଚାଗଚ୍ଛତି। ଏୱଂ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ନ ଆଗଚ୍ଛତୀତି ନାଗୋ।
ନାଗୋୱ ୟୂଥାନି ୱିୱଜ୍ଜୟିତ୍ୱା ତି ୟଥା ସୋ ହତ୍ଥିନାଗୋ ୟୂଥାନି ୱିୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ପରିୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଅଭିନିୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଏକୋୱ ଅରଞ୍ଞୱନମଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା [ଅରଞ୍ଞେ ୱନମଜ୍ଝସ୍ସ ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା (ସ୍ୟା॰)] ଚରତି ୱିହରତି ଇରିୟତି ୱତ୍ତେତି ପାଲେତି ୟପେତି ୟାପେତି, ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋପି ଗଣଂ ୱିୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ପରିୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଅଭିୱଜ୍ଜେତ୍ୱା ଏକୋ [ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ (ସ୍ୟା॰)] ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱତି ଅପ୍ପସଦ୍ଦାନି ଅପ୍ପନିଗ୍ଘୋସାନି ୱିଜନୱାତାନି ମନୁସ୍ସରାହସ୍ସେୟ୍ୟକାନି ପଟିସଲ୍ଲାନସାରୁପ୍ପାନି। ସୋ ଏକୋ ଗଚ୍ଛତି ଏକୋ ତିଟ୍ଠତି ଏକୋ ନିସୀଦତି ଏକୋ ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି ଏକୋ ଗାମଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସତି ଏକୋ ପଟିକ୍କମତି ଏକୋ ରହୋ ନିସୀଦତି ଏକୋ ଚଙ୍କମଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି ଏକୋ ଚରତି ୱିହରତି ଇରିୟତି ୱତ୍ତେତି ପାଲେତି ୟପେତି ୟାପେତୀତି – ନାଗୋୱ ୟୂଥାନି ୱିୱଜ୍ଜୟିତ୍ୱା।
ସଞ୍ଜାତଖନ୍ଧୋ ପଦୁମୀ ଉଳାରୋ ତି ୟଥା ସୋ ହତ୍ଥିନାଗୋ ସଞ୍ଜାତକ୍ଖନ୍ଧୋ ସତ୍ତରତନୋ ୱା ହୋତି ଅଟ୍ଠରତନୋ ୱା, ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋପି ସଞ୍ଜାତକ୍ଖନ୍ଧୋ ଅସେକ୍ଖେନ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧେନ ଅସେକ୍ଖେନ ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧେନ ଅସେକ୍ଖେନ ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧେନ ଅସେକ୍ଖେନ ୱିମୁତ୍ତିକ୍ଖନ୍ଧେନ ଅସେକ୍ଖେନ ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନକ୍ଖନ୍ଧେନ। ୟଥା ସୋ ହତ୍ଥିନାଗୋ ପଦୁମୀ, ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋପି ସତ୍ତହି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗପୁପ୍ଫେହି ପଦୁମୀ, ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗପୁପ୍ଫେନ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗପୁପ୍ଫେନ ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗପୁପ୍ଫେନ ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗପୁପ୍ଫେନ, ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗପୁପ୍ଫେନ ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗପୁପ୍ଫେନ ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗପୁପ୍ଫେନ ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗପୁପ୍ଫେନ। ୟଥା ସୋ ହତ୍ଥିନାଗୋ ଉଳାରୋ ଥାମେନ ବଲେନ ଜୱେନ ସୂରେନ, ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋପି ଉଳାରୋ ସୀଲେନ ସମାଧିନା ପଞ୍ଞାୟ ୱିମୁତ୍ତିୟା ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନେନାତି – ସଞ୍ଜାତଖନ୍ଧୋ ପଦୁମୀ ଉଳାରୋ।
ୟଥାଭିରନ୍ତଂ ୱିହରେ ଅରଞ୍ଞେ ତି ୟଥା ସୋ ହତ୍ଥିନାଗୋ ୟଥାଭିରନ୍ତଂ ଅରଞ୍ଞେ ୱିହରତି, ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋପି ୟଥାଭିରନ୍ତଂ ଅରଞ୍ଞେ ୱିହରତି। ପଠମେନପି ଝାନେନ ୟଥାଭିରନ୍ତଂ ଅରଞ୍ଞେ ୱିହରତି, ଦୁତିୟେନପି ଝାନେନ…ପେ॰… ତତିୟେନପି ଝାନେନ… ଚତୁତ୍ଥେନପି ଝାନେନ ୟଥାଭିରନ୍ତଂ ଅରଞ୍ଞେ ୱିହରତି; ମେତ୍ତାୟପି ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ୟଥାଭିରନ୍ତଂ ଅରଞ୍ଞେ ୱିହରତି, କରୁଣାୟପି ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା… ମୁଦିତାୟପି ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା… ଉପେକ୍ଖାୟପି ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ୟଥାଭିରନ୍ତଂ ଅରଞ୍ଞେ ୱିହରତି; ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟାପି ୟଥାଭିରନ୍ତଂ ଅରଞ୍ଞେ ୱିହରତି, ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟାପି… ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟାପି… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟାପି… ନିରୋଧସମାପତ୍ତିୟାପି… ଫଲସମାପତ୍ତିୟାପି ୟଥାଭିରନ୍ତଂ ଅରଞ୍ଞେ ୱିହରତୀତି – ୟଥାଭିରନ୍ତଂ ୱିହରେ ଅରଞ୍ଞେ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ନାଗୋୱ ୟୂଥାନି ୱିୱଜ୍ଜୟିତ୍ୱା, ସଞ୍ଜାତଖନ୍ଧୋ ପଦୁମୀ ଉଳାରୋ।
ୟଥାଭିରନ୍ତଂ ୱିହରେ ଅରଞ୍ଞେ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ଅଟ୍ଠାନତଂ ସଙ୍ଗଣିକାରତସ୍ସ, ୟଂ ଫସ୍ସୟେ [ଫୁସ୍ସୟେ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ସାମୟିକଂ [ଆସାମାୟିକଂ (କ॰)] ୱିମୁତ୍ତିଂ।
ଆଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୁସ୍ସ ୱଚୋ ନିସମ୍ମ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ଅଟ୍ଠାନତଂ ସଙ୍ଗଣିକାରତସ୍ସ, ୟଂ ଫସ୍ସୟେ ସାମୟିକଂ ୱିମୁତ୍ତି ନ୍ତି ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ୟାୱତାନନ୍ଦ [ସୋ ୱତାନନ୍ଦ (ମ॰ ନି॰ ୩.୧୮୬)] , ଭିକ୍ଖୁ ସଙ୍ଗଣିକାରାମୋ ସଙ୍ଗଣିକରତୋ ସଙ୍ଗଣିକାରାମତଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ, ଗଣାରାମୋ ଗଣରତୋ ଗଣସମ୍ମୁଦିତୋ (ଗଣାରାମତଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ) [( ) ନତ୍ଥି ମ॰ ନି॰ ୩.୧୮୬] , ୟଂ ତଂ ନେକ୍ଖମ୍ମସୁଖଂ ପୱିୱେକସୁଖଂ ଉପସମସୁଖଂ ସମ୍ବୋଧିସୁଖଂ, ତସ୍ସ ସୁଖସ୍ସ ନିକାମଲାଭୀ ଭୱିସ୍ସତି ଅକିଚ୍ଛଲାଭୀ ଅକସିରଲାଭୀତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ୟୋ ଚ ଖୋ ସୋ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଏକୋ ଗଣସ୍ମା ୱୂପକଟ୍ଠୋ ୱିହରତି, ତସ୍ସେତଂ ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ। ୟଂ ତଂ ନେକ୍ଖମ୍ମସୁଖଂ ପୱିୱେକସୁଖଂ ଉପସମସୁଖଂ ସମ୍ବୋଧିସୁଖଂ, ତସ୍ସ ସୁଖସ୍ସ ନିକାମଲାଭୀ ଭୱିସ୍ସତି ଅକିଚ୍ଛଲାଭୀ ଅକସିରଲାଭୀତି – ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ୟାୱତାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ସଙ୍ଗଣିକାରାମୋ ସଙ୍ଗଣିକରତୋ ସଙ୍ଗଣିକାରାମତଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ, ଗଣାରାମୋ ଗଣରତୋ ଗଣସମ୍ମୁଦିତୋ (ଗଣାରାମତଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ,) ସାମାୟିକଂ [ସାମୟିକଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ୱା କନ୍ତଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିସ୍ସତି, ଅସାମାୟିକଂ ୱା ଅକୁପ୍ପନ୍ତି – ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ୟୋ ଚ ଖୋ ସୋ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ଏକୋ ଗଣସ୍ମା ୱୂପକଟ୍ଠୋ ୱିହରତି, ତସ୍ସେତଂ ଭିକ୍ଖୁନୋ ପାଟିକଙ୍ଖଂ ସାମାୟିକଂ ୱା କନ୍ତଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିସ୍ସତି, ଅସାମାୟିକଂ ୱା ଅକୁପ୍ପନ୍ତି, ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’’ତି – ଅଟ୍ଠାନତଂ ସଙ୍ଗଣିକାରତସ୍ସ, ୟଂ ଫସ୍ସୟେ ସାମୟିକଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ।
ଆଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୁସ୍ସ ୱଚୋ ନିସମ୍ମା ତି ଆଦିଚ୍ଚୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସୂରିୟୋ। ସୋ ଗୋତମୋ ଗୋତ୍ତେନ। ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋପି ଗୋତମୋ ଗୋତ୍ତେନ। ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ସୂରିୟସ୍ସ ଗୋତ୍ତଞାତକୋ ଗୋତ୍ତବନ୍ଧୁ, ତସ୍ମା ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଆଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୁ। ଆଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୁସ୍ସ ୱଚୋ ନିସମ୍ମା ତି ଆଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୁସ୍ସ ୱଚନଂ ବ୍ୟପ୍ପଥଂ ଦେସନଂ ଅନୁସାସନଂ ଅନୁସିଟ୍ଠଂ ସୁତ୍ୱା ସୁଣିତ୍ୱା ଉଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଉପଧାରୟିତ୍ୱା ଉପଲକ୍ଖୟିତ୍ୱାତି – ଆଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୁସ୍ସ ୱଚୋ ନିସମ୍ମ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ଅଟ୍ଠାନତଂ ସଙ୍ଗଣିକାରତସ୍ସ, ୟଂ ଫସ୍ସୟେ ସାମୟିକଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ।
ଆଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୁସ୍ସ ୱଚୋ ନିସମ୍ମ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ଦୁତିୟୋ ୱଗ୍ଗୋ।
ତତିୟୱଗ୍ଗୋ
ଦିଟ୍ଠୀୱିସୂକାନି ଉପାତିୱତ୍ତୋ, ପତ୍ତୋ ନିୟାମଂ ପଟିଲଦ୍ଧମଗ୍ଗୋ।
ଉପ୍ପନ୍ନଞାଣୋମ୍ହି ଅନଞ୍ଞନେୟ୍ୟୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ଦିଟ୍ଠିୱିସୂକାନି ଉପାତିୱତ୍ତୋ ତି ଦିଟ୍ଠିୱିସୂକାନି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱୀସତିୱତ୍ଥୁକା ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠୀ। ଇଧ ଅସ୍ସୁତୱା ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ ଅରିୟାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ଅରିୟଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ଅରିୟଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ ସପ୍ପୁରିସାନଂ ଅଦସ୍ସାୱୀ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦୋ ସପ୍ପୁରିସଧମ୍ମେ ଅୱିନୀତୋ ରୂପଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି ରୂପୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ ଅତ୍ତନି ୱା ରୂପଂ ରୂପସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ, ୱେଦନଂ…ପେ॰… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସତି ୱିଞ୍ଞାଣୱନ୍ତଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ ଅତ୍ତନି ୱା ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ମିଂ ୱା ଅତ୍ତାନଂ। ୟା ଏୱରୂପା ଦିଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଦିଟ୍ଠିଗହନଂ ଦିଟ୍ଠିକନ୍ତାରୋ ଦିଟ୍ଠିୱିସୂକାୟିକଂ ଦିଟ୍ଠିୱିପ୍ଫନ୍ଦିତଂ ଦିଟ୍ଠିସଂୟୋଜନଂ ଗାହୋ ପଟିଗ୍ଗାହୋ ଅଭିନିୱେସୋ ପରାମାସୋ କୁମ୍ମଗ୍ଗୋ ମିଚ୍ଛାପଥୋ ମିଚ୍ଛତ୍ତଂ ତିତ୍ଥାୟତନଂ ୱିପରିୟେସଗ୍ଗାହୋ ୱିପରୀତଗ୍ଗାହୋ ୱିପଲ୍ଲାସଗ୍ଗାହୋ ମିଚ୍ଛାଗାହୋ, ଅୟାଥାୱକସ୍ମିଂ ୟାଥାୱକନ୍ତି ଗାହୋ, ୟାୱତା ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି – ଇମାନି ଦିଟ୍ଠିୱିସୂକାନି। ଦିଟ୍ଠିୱିସୂକାନି ଉପାତିୱତ୍ତୋ ତି ଦିଟ୍ଠିୱିସୂକାନି ଉପାତିୱତ୍ତୋ ଅତିକ୍କନ୍ତୋ ସମତିକ୍କନ୍ତୋ ୱୀତିୱତ୍ତୋତି – ଦିଟ୍ଠୀୱିସୂକାନି ଉପାତିୱତ୍ତୋ।
ପତ୍ତୋ ନିୟାମଂ ପଟିଲଦ୍ଧମଗ୍ଗୋ ତି ନିୟାମା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଚତ୍ତାରୋ ମଗ୍ଗା; ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ ସମ୍ମାୱାଚା ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ ସମ୍ମାସତି ସମ୍ମାସମାଧି। ଚତୂହି ଅରିୟମଗ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ନିୟାମଂ ପତ୍ତୋ ସମ୍ପତ୍ତୋ ଅଧିଗତୋ ଫସ୍ସିତୋ ସଚ୍ଛିକତୋତି – ପତ୍ତୋ ନିୟାମଂ। ପଟିଲଦ୍ଧମଗ୍ଗୋ ତି ଲଦ୍ଧମଗ୍ଗୋ ପଟିଲଦ୍ଧମଗ୍ଗୋ ଅଧିଗତମଗ୍ଗୋ ଫସ୍ସିତମଗ୍ଗୋ ସଚ୍ଛିକତମଗ୍ଗୋତି – ପତ୍ତୋ ନିୟାମଂ ପଟିଲଦ୍ଧମଗ୍ଗୋ।
ଉପ୍ପନ୍ନଞାଣୋମ୍ହି ଅନଞ୍ଞନେୟ୍ୟୋ ତି ତସ୍ସ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଞାଣଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ନିବ୍ବତ୍ତଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତଂ ପାତୁଭୂତଂ। ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ଞାଣଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ନିବ୍ବତ୍ତଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତଂ ପାତୁଭୂତଂ, ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା’’ତି… ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ଞାଣଂ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ନିବ୍ବତ୍ତଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତଂ ପାତୁଭୂତନ୍ତି – ଉପ୍ପନ୍ନଞାଣୋମ୍ହି। ଅନଞ୍ଞନେୟ୍ୟୋ ତି ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ନ ପରନେୟ୍ୟୋ
ନ ପରପ୍ପତ୍ତିୟୋ ନ ପରପ୍ପଚ୍ଚୟୋ ନ ପରପଟିବଦ୍ଧଗୂ, ୟଥାଭୂତଂ [ତଂ (କ॰)] ଜାନାତି ପସ୍ସତି ଅସମ୍ମୂଳ୍ହୋ ସମ୍ପଜାନୋ ପଟିସ୍ସତୋ। ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ନ ପରନେୟ୍ୟୋ ନ ପରପ୍ପତ୍ତିୟୋ ନ ପରପ୍ପଚ୍ଚୟୋ ନ ପରପଟିବଦ୍ଧଗୂ, ୟଥାଭୂତଂ ଜାନାତି ପସ୍ସତି ଅସମ୍ମୂଳ୍ହୋ ସମ୍ପଜାନୋ ପଟିସ୍ସତୋ। ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ନ ପରନେୟ୍ୟୋ ନ ପରପ୍ପତ୍ତିୟୋ ନ ପରପ୍ପଚ୍ଚୟୋ ନ ପରପଟିବଦ୍ଧଗୂ, ୟଥାଭୂତଂ ଜାନାତି ପସ୍ସତି ଅସମ୍ମୂଳ୍ହୋ ସମ୍ପଜାନୋ ପଟିସ୍ସତୋତି – ଉପ୍ପନ୍ନଞାଣୋମ୍ହି ଅନଞ୍ଞନେୟ୍ୟୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ଦିଟ୍ଠୀୱିସୂକାନି ଉପାତିୱତ୍ତୋ, ପତ୍ତୋ ନିୟାମଂ ପଟିଲଦ୍ଧମଗ୍ଗୋ।
ଉପ୍ପନ୍ନଞାଣୋମ୍ହି ଅନଞ୍ଞନେୟ୍ୟୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ନିଲ୍ଲୋଲୁପୋ ନିକ୍କୁହୋ ନିପ୍ପିପାସୋ, ନିମ୍ମକ୍ଖୋ ନିଦ୍ଧନ୍ତକସାୱମୋହୋ।
ନିରାସସୋ [ନିରାସୟୋ (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰) ସୁ॰ ନି॰ ୫୬] ସବ୍ବଲୋକେ ଭୱିତ୍ୱା, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ନିଲ୍ଲୋଲୁପୋ ନିକ୍କୁହୋ ନିପ୍ପିପାସୋ ତି ଲୋଲୁପ୍ପଂ ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ସା ଲୋଲୁପ୍ପା ତଣ୍ହା ତସ୍ସ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ତସ୍ମା ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ନିଲ୍ଲୋଲୁପୋ।
ନିକ୍କୁହୋ ତି ତୀଣି କୁହନୱତ୍ଥୂନି – ପଚ୍ଚୟପଟିସେୱନସଙ୍ଖାତଂ କୁହନୱତ୍ଥୁ, ଇରିୟାପଥସଙ୍ଖାତଂ କୁହନୱତ୍ଥୁ, ସାମନ୍ତଜପ୍ପନସଙ୍ଖାତଂ କୁହନୱତ୍ଥୁ।
କତମଂ ପଚ୍ଚୟପଟିସେୱନସଙ୍ଖାତଂ କୁହନୱତ୍ଥୁ? ଇଧ ଗହପତିକା ଭିକ୍ଖୁଂ [ଭିକ୍ଖୂ (କ॰) ମହାନି॰ ୮୭] ନିମନ୍ତେନ୍ତି ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରେହି, ସୋ ପାପିଚ୍ଛୋ ଇଚ୍ଛାପକତୋ ଅତ୍ଥିକୋ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନଂ ଭିୟ୍ୟୋକମ୍ୟତଂ ଉପାଦାୟ ଚୀୱରଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାତି, ପିଣ୍ଡପାତଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାତି, ସେନାସନଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାତି, ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାତି। ସୋ ଏୱମାହ – ‘‘କିଂ ସମଣସ୍ସ ମହଗ୍ଘେନ ଚୀୱରେନ! ଏତଂ ସାରୁପ୍ପଂ ୟଂ ସମଣୋ ସୁସାନା ୱା ସଙ୍କାରକୂଟା ୱା ପାପଣିକା ୱା ନନ୍ତକାନି ଉଚ୍ଚିନିତ୍ୱା ସଙ୍ଘାଟିକଂ କରିତ୍ୱା ଧାରେୟ୍ୟ। କିଂ ସମଣସ୍ସ ମହଗ୍ଘେନ ପିଣ୍ଡପାତେନ! ଏତଂ ସାରୁପ୍ପଂ ୟଂ ସମଣୋ ଉଞ୍ଛାଚରିୟାୟ ପିଣ୍ଡିୟାଲୋପେନ ଜୀୱିକଂ କପ୍ପେୟ୍ୟ। କିଂ ସମଣସ୍ସ ମହଗ୍ଘେନ ସେନାସନେନ! ଏତଂ ସାରୁପ୍ପଂ ୟଂ ସମଣୋ ରୁକ୍ଖମୂଲିକୋ ୱା ଅସ୍ସ ସୋସାନିକୋ ୱା ଅବ୍ଭୋକାସିକୋ ୱା। କିଂ ସମଣସ୍ସ ମହଗ୍ଘେନ ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରେନ! ଏତଂ ସାରୁପ୍ପଂ ୟଂ ସମଣୋ ପୂତିମୁତ୍ତେନ ୱା ହରିତକୀଖଣ୍ଡେନ ୱା ଓସଧଂ କରେୟ୍ୟା’’ତି। ତଦୁପାଦାୟ ଲୂଖଂ ଚୀୱରଂ ଧାରେତି ଲୂଖଂ ପିଣ୍ଡପାତଂ ପରିଭୁଞ୍ଜତି ଲୂଖଂ ସେନାସନଂ ପଟିସେୱତି ଲୂଖଂ ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ପଟିସେୱତି। ତମେନଂ ଗହପତିକା ଏୱଂ ଜାନନ୍ତି – ‘‘ଅୟଂ ସମଣୋ ଅପ୍ପିଚ୍ଛୋ ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ପୱିୱିତ୍ତୋ ଅସଂସଟ୍ଠୋ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ଧୁତୱାଦୋ’’ତି। ଭିୟ୍ୟୋ ଭିୟ୍ୟୋ ନିମନ୍ତେନ୍ତି ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରେହି। ସୋ ଏୱମାହ – ‘‘ତିଣ୍ଣଂ ସମ୍ମୁଖୀଭାୱା ସଦ୍ଧୋ କୁଲପୁତ୍ତୋ ବହୁଂ ପୁଞ୍ଞଂ ପସୱତି, ସଦ୍ଧାୟ ସମ୍ମୁଖୀଭାୱା ସଦ୍ଧୋ କୁଲପୁତ୍ତୋ ବହୁଂ ପୁଞ୍ଞଂ ପସୱତି, ଦେୟ୍ୟଧମ୍ମସ୍ସ ସମ୍ମୁଖୀଭାୱା ସଦ୍ଧୋ କୁଲପୁତ୍ତୋ ବହୁଂ ପୁଞ୍ଞଂ ପସୱତି, ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟାନଂ ସମ୍ମୁଖୀଭାୱା ସଦ୍ଧୋ କୁଲପୁତ୍ତୋ ବହୁଂ ପୁଞ୍ଞଂ ପସୱତି। ତୁମ୍ହାକଞ୍ଚେୱାୟଂ ସଦ୍ଧା ଅତ୍ଥି, ଦେୟ୍ୟଧମ୍ମୋ ଚ ସଂୱିଜ୍ଜତି, ଅହଞ୍ଚ ପଟିଗ୍ଗାହକୋ। ସଚେହଂ ନ ପଟିଗ୍ଗହେସ୍ସାମି, ଏୱଂ ତୁମ୍ହେ ପୁଞ୍ଞେନ ପରିବାହିରା ଭୱିସ୍ସଥ [ଭୱିସ୍ସନ୍ତି (ମହାନି॰ ୮୭)] । ନ ମୟ୍ହଂ ଇମିନା ଅତ୍ଥୋ। ଅପି ଚ, ତୁମ୍ହାକଂୟେୱ ଅନୁକମ୍ପାୟ ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାମୀ’’ତି। ତଦୁପାଦାୟ ବହୁମ୍ପି ଚୀୱରଂ ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାତି, ବହୁମ୍ପି ପିଣ୍ଡପାତଂ ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାତି, ବହୁମ୍ପି ସେନାସନଂ ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାତି, ବହୁମ୍ପି ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାତି। ୟା ଏୱରୂପା ଭାକୁଟିକା ଭାକୁଟିୟଂ କୁହନା କୁହାୟନା କୁହିତତ୍ତଂ – ଇଦଂ ପଚ୍ଚୟପଟିସେୱନସଙ୍ଖାତଂ କୁହନୱତ୍ଥୁ।
କତମଂ ଇରିୟାପଥସଙ୍ଖାତଂ କୁହନୱତ୍ଥୁ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପାପିଚ୍ଛୋ ଇଚ୍ଛାପକତୋ ସମ୍ଭାୱନାଧିପ୍ପାୟୋ ‘‘ଏୱଂ ମଂ ଜନୋ ସମ୍ଭାୱେସ୍ସତୀ’’ତି ଗମନଂ ସଣ୍ଠପେତି ଠାନଂ ସଣ୍ଠପେତି ନିସଜ୍ଜଂ [ନିସଜ୍ଜନଂ (କ॰)] ସଣ୍ଠପେତି ସୟନଂ ସଣ୍ଠପେତି, ପଣିଧାୟ ଗଚ୍ଛତି ପଣିଧାୟ ତିଟ୍ଠତି ପଣିଧାୟ ନିସୀଦତି ପଣିଧାୟ ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି ସମାହିତୋ ୱିୟ ଗଚ୍ଛତି ସମାହିତୋ ୱିୟ ତିଟ୍ଠତି ସମାହିତୋ ୱିୟ ନିସୀଦତି ସମାହିତୋ ୱିୟ ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି, ଆପାଥକଜ୍ଝାୟୀୱ [ଆପାତକଜ୍ଝାୟୀ ଚ (କ॰)] ହୋତି। ୟା ଏୱରୂପା ଇରିୟାପଥସ୍ସ ଆଠପନା ଠପନା ସଣ୍ଠପନା ଭାକୁଟିକା ଭାକୁଟିୟଂ କୁହନା କୁହାୟନା କୁହିତତ୍ତଂ [କୁହାୟିତତ୍ତଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰), ୱିସୁଦ୍ଧିମଗ୍ଗଟ୍ଠକଥା ଓଲୋକେତବ୍ବା] – ଇଦଂ ଇରିୟାପଥସଙ୍ଖାତଂ କୁହନୱତ୍ଥୁ।
କତମଂ ସାମନ୍ତଜପ୍ପନସଙ୍ଖାତଂ କୁହନୱତ୍ଥୁ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପାପିଚ୍ଛୋ ଇଚ୍ଛାପକତୋ ସମ୍ଭାୱନାଧିପ୍ପାୟୋ ‘‘ଏୱଂ ମଂ ଜନୋ ସମ୍ଭାୱେସ୍ସତୀ’’ତି ଅରିୟଧମ୍ମେ ସନ୍ନିସ୍ସିତୱାଚଂ ଭାସତି। ‘‘ୟୋ ଏୱରୂପଂ ଚୀୱରଂ ଧାରେତି ସୋ ସମଣୋ ମହେସକ୍ଖୋ’’ତି ଭଣତି; ୟୋ ଏୱରୂପଂ ପତ୍ତଂ ଧାରେତି…ପେ॰… ଲୋହଥାଲକଂ ଧାରେତି… ଧମ୍ମକରଣଂ ଧାରେତି… ପରିସ୍ସାୱନଂ ଧାରେତି… କୁଞ୍ଚିକଂ ଧାରେତି… ଉପାହନଂ ଧାରେତି… କାୟବନ୍ଧନଂ ଧାରେତି… ଆୟୋଗଂ [ଆୟୋଗବନ୍ଧନଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰) ମହାନି॰ ୮୭] ଧାରେତି ସୋ ସମଣୋ ମହେସକ୍ଖୋ’’ତି ଭଣତି; ‘‘ୟସ୍ସ ଏୱରୂପା ଉପଜ୍ଝାୟୋ ସୋ ସମଣୋ ମହେସକ୍ଖୋ’’ତି ଭଣତି; ୟସ୍ସ ଏୱରୂପୋ ଆଚରିୟୋ …ପେ॰… ଏୱରୂପା ସମାନୁପଜ୍ଝାୟକା… ସମାନାଚରିୟକା… ମିତ୍ତା… ସନ୍ଦିଟ୍ଠା… ସମ୍ଭତ୍ତା… ସହାୟା ସୋ ସମଣୋ ମହେସକ୍ଖୋତି ଭଣତି; ୟୋ ଏୱରୂପେ ୱିହାରେ ୱସତି… ଅଡ୍ଢୟୋଗେ ୱସତି… ପାସାଦେ ୱସତି… ହମ୍ମିୟେ ୱସତି… ଗୁହାୟଂ ୱସତି… ଲେଣେ ୱସତି… କୁଟିୟଂ ୱସତି… କୂଟାଗାରେ ୱସତି… ଅଟ୍ଟେ ୱସତି… ମାଳେ ୱସତି… ଉଦ୍ଦଣ୍ଡେ [ଉଟ୍ଟଣ୍ଡେ (କ॰)] ୱସତି… ଉପଟ୍ଠାନସାଲାୟଂ ୱସତି… ମଣ୍ଡପେ ୱସତି… ରୁକ୍ଖମୂଲେ ୱସତି ସୋ ସମଣୋ ମହେସକ୍ଖୋ’’ତି ଭଣତି।
ଅଥ ୱା, କୋରଜିକକୋରଜିକୋ ଭାକୁଟିକଭାକୁଟିକୋ କୁହକକୁହକୋ ଲପକଲପକୋ ମୁଖସମ୍ଭାୱିକୋ ‘‘ଅୟଂ ସମଣୋ ଇମାସଂ ଏୱରୂପାନଂ ସନ୍ତାନଂ ୱିହାରସମାପତ୍ତୀନଂ ଲାଭୀ’’ତି ତାଦିସଂ ଗମ୍ଭୀରଂ ଗୂଳ୍ହଂ ନିପୁଣଂ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ଲୋକୁତ୍ତରଂ ସୁଞ୍ଞତାପଟିସଞ୍ଞୁତ୍ତଂ କଥଂ କଥେତି। ୟା ଏୱରୂପା ଭାକୁଟିକା ଭାକୁଟିୟଂ କୁହନା କୁହାୟନା କୁହିତତ୍ତଂ, ଇଦଂ ସାମନ୍ତଜପ୍ପନସଙ୍ଖାତଂ କୁହନୱତ୍ଥୁ। ତସ୍ସ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଇମାନି ତୀଣି କୁହନୱତ୍ଥୂନି ପହୀନାନି ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନାନି ୱୂପସନ୍ତାନି ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧାନି ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକାନି ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାନି। ତସ୍ମା ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ନିକ୍କୁହୋ।
ନିପ୍ପିପାସୋ ତି ପିପାସା ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ସା ପିପାସା ତଣ୍ହା ତସ୍ସ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ତସ୍ମା ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ନିପ୍ପିପାସୋତି – ନିଲ୍ଲୋଲୁପୋ ନିକ୍କୁହୋ ନିପ୍ପିପାସୋ।
ନିମ୍ମକ୍ଖୋ ନିଦ୍ଧନ୍ତକସାୱମୋହୋ ତି। ମକ୍ଖୋ ତି ୟୋ ମକ୍ଖୋ ମକ୍ଖାୟନା [ମକ୍ଖିୟନା (କ॰) ପସ୍ସ ୱିଭ॰ ୮୯୨] ମକ୍ଖାୟିତତ୍ତଂ ନିଟ୍ଠୁରିୟଂ ନିଟ୍ଠୁରିୟକମ୍ମଂ। କସାୱୋ ତି ରାଗୋ କସାୱୋ, ଦୋସୋ କସାୱୋ, ମୋହୋ କସାୱୋ, କୋଧୋ…ପେ॰… ଉପନାହୋ… ମକ୍ଖୋ… ପଳାସୋ… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରା କସାୱା। ମୋହୋ ତି ଦୁକ୍ଖେ ଅଞ୍ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟେ ଅଞ୍ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧେ ଅଞ୍ଞାଣଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଅଞ୍ଞାଣଂ, ପୁବ୍ବନ୍ତେ ଅଞ୍ଞାଣଂ, ଅପରନ୍ତେ ଅଞ୍ଞାଣଂ, ପୁବ୍ବନ୍ତାପରନ୍ତେ ଅଞ୍ଞାଣଂ, ଇଦପ୍ପଚ୍ଚୟତାପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅଞ୍ଞାଣଂ। ୟଂ ଏୱରୂପଂ ଅଞ୍ଞାଣଂ ଅଦସ୍ସନଂ ଅନଭିସମୟୋ ଅନନୁବୋଧୋ ଅପ୍ପଟିୱେଧୋ ଅସଂଗାହନା ଅପରିୟୋଗାହନା ଅସମପେକ୍ଖନା ଅପଚ୍ଚୱେକ୍ଖଣା ଅପଚ୍ଚକ୍ଖକମ୍ମଂ ଦୁମ୍ମେଜ୍ଝଂ ବାଲ୍ୟଂ ଅସମ୍ପଜଞ୍ଞଂ ମୋହୋ ପମୋହୋ ସମ୍ମୋହୋ ଅୱିଜ୍ଜା ଅୱିଜ୍ଜୋଘୋ ଅୱିଜ୍ଜାୟୋଗୋ ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟୋ ଅୱିଜ୍ଜାପରିୟୁଟ୍ଠାନଂ ଅୱିଜ୍ଜାଲଙ୍ଗୀ ମୋହୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ତସ୍ସ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ମକ୍ଖୋ ଚ କସାୱୋ ଚ ମୋହୋ ଚ ୱନ୍ତା ସଂୱନ୍ତା ନିଦ୍ଧନ୍ତା ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାତି। ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ନିମ୍ମକ୍ଖୋ ନିଦ୍ଧନ୍ତକସାୱମୋହୋ।
ନିରାସସୋ ସବ୍ବଲୋକେ ଭୱିତ୍ୱା ତି ଆସା ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ସବ୍ବଲୋକେ ତି ସବ୍ବଅପାୟଲୋକେ ସବ୍ବମନୁସ୍ସଲୋକେ ସବ୍ବଦେୱଲୋକେ ସବ୍ବଖନ୍ଧଲୋକେ ସବ୍ବଧାତୁଲୋକେ ସବ୍ବଆୟତନଲୋକେ। ନିରାସସୋ ସବ୍ବଲୋକେ ଭୱିତ୍ୱା ତି ସବ୍ବଲୋକେ ନିରାସସୋ ଭୱିତ୍ୱା ନିତ୍ତଣ୍ହୋ ଭୱିତ୍ୱା ନିପ୍ପିପାସୋ ଭୱିତ୍ୱାତି – ନିରାସସୋ ସବ୍ବଲୋକେ ଭୱିତ୍ୱା, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ନିଲ୍ଲୋଲୁପୋ ନିକ୍କୁହୋ ନିପ୍ପିପାସୋ, ନିମ୍ମକ୍ଖୋ ନିଦ୍ଧନ୍ତକସାୱମୋହୋ।
ନିରାସସୋ ସବ୍ବଲୋକେ ଭୱିତ୍ୱା, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ପାପଂ ସହାୟଂ ପରିୱଜ୍ଜୟେଥ, ଅନତ୍ଥଦସ୍ସିଂ ୱିସମେ ନିୱିଟ୍ଠଂ।
ସୟଂ ନ ସେୱେ ପସୁତଂ ପମତ୍ତଂ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ପାପଂ ସହାୟଂ ପରିୱଜ୍ଜୟେଥା ତି। ପାପସହାୟୋ ୱୁଚ୍ଚତି ୟୋ ସୋ ସହାୟୋ ଦସୱତ୍ଥୁକାୟ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ – ନତ୍ଥି ଦିନ୍ନଂ, ନତ୍ଥି ୟିଟ୍ଠଂ, ନତ୍ଥି ହୁତଂ, ନତ୍ଥି ସୁକତଦୁକ୍କଟାନଂ କମ୍ମାନଂ ଫଲଂ ୱିପାକୋ, ନତ୍ଥି ଅୟଂ ଲୋକୋ, ନତ୍ଥି ପରୋ ଲୋକୋ, ନତ୍ଥି ମାତା, ନତ୍ଥି ପିତା, ନତ୍ଥି ସତ୍ତା ଓପପାତିକା, ନତ୍ଥି ଲୋକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସମ୍ମଗ୍ଗତା ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନା ୟେ ଇମଞ୍ଚ ଲୋକଂ ପରଞ୍ଚ ଲୋକଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ପୱେଦେନ୍ତୀତି। ଅୟଂ ପାପସହାୟୋ। ପାପଂ ସହାୟଂ ପରିୱଜ୍ଜୟେଥାତି। ପାପଂ ସହାୟଂ ୱଜ୍ଜେୟ୍ୟ ପରିୱଜ୍ଜେୟ୍ୟାତି – ପାପଂ ସହାୟଂ ପରିୱଜ୍ଜୟେଥ।
ଅନତ୍ଥଦସ୍ସିଂ ୱିସମେ ନିୱିଟ୍ଠ ନ୍ତି ଅନତ୍ଥଦସ୍ସୀ ୱୁଚ୍ଚତି ୟୋ ସୋ ସହାୟୋ ଦସୱତ୍ଥୁକାୟ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ – ନତ୍ଥି ଦିନ୍ନଂ, ନତ୍ଥି ୟିଟ୍ଠଂ…ପେ॰… ୟେ ଇମଞ୍ଚ ଲୋକଂ ପରଞ୍ଚ ଲୋକଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ପୱେଦେନ୍ତୀତି। ୱିସମେ ନିୱିଟ୍ଠ ନ୍ତି ୱିସମେ କାୟକମ୍ମେ ନିୱିଟ୍ଠଂ, ୱିସମେ ୱଚୀକମ୍ମେ ନିୱିଟ୍ଠଂ, ୱିସମେ ମନୋକମ୍ମେ ନିୱିଟ୍ଠଂ, ୱିସମେ ପାଣାତିପାତେ ନିୱିଟ୍ଠଂ, ୱିସମେ ଅଦିନ୍ନାଦାନେ ନିୱିଟ୍ଠଂ, ୱିସମେ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରେ ନିୱିଟ୍ଠଂ, ୱିସମେ ମୁସାୱାଦେ ନିୱିଟ୍ଠଂ, ୱିସମାୟ ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ [ପିସୁଣୱାଚାୟ (କ॰)] ନିୱିଟ୍ଠଂ, ୱିସମାୟ ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ [ଫରୁସୱାଚାୟ (କ॰)] ନିୱିଟ୍ଠଂ, ୱିସମେ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପେ ନିୱିଟ୍ଠଂ, ୱିସମାୟ ଅଭିଜ୍ଝାୟ ନିୱିଟ୍ଠଂ, ୱିସମେ ବ୍ୟାପାଦେ ନିୱିଟ୍ଠଂ, ୱିସମାୟ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିୟା ନିୱିଟ୍ଠଂ, ୱିସମେସୁ ସଙ୍ଖାରେସୁ ନିୱିଟ୍ଠଂ ୱିସମେସୁ ପଞ୍ଚସୁ କାମଗୁଣେସୁ ନିୱିଟ୍ଠଂ, ୱିସମେସୁ ପଞ୍ଚସୁ ନୀୱରଣେସୁ ନିୱିଟ୍ଠଂ ୱିନିୱିଟ୍ଠଂ ସତ୍ତଂ ଅଲ୍ଲୀନଂ ଉପଗତଂ ଅଜ୍ଝୋସିତଂ ଅଧିମୁତ୍ତନ୍ତି – ଅନତ୍ଥଦସ୍ସିଂ ୱିସମେ ନିୱିଟ୍ଠଂ।
ସୟଂ ନ ସେୱେ ପସୁତଂ ପମତ୍ତ ନ୍ତି। ପସୁତ ନ୍ତି ୟୋପି କାମେ ଏସତି ଗୱେସତି ପରିୟେସତି ତଚ୍ଚରିତୋ ତବ୍ବହୁଲୋ ତଗ୍ଗରୁକୋ ତନ୍ନିନୋ ତପ୍ପୋଣୋ ତପ୍ପବ୍ଭାରୋ ତଦଧିମୁତ୍ତୋ ତଦଧିପତେୟ୍ୟୋ, ସୋପି କାମପ୍ପସୁତୋ। ୟୋପି ତଣ୍ହାୱସେନ ରୂପେ ପରିୟେସତି, ସଦ୍ଦେ…ପେ॰… ଗନ୍ଧେ… ରସେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ପରିୟେସତି ତଚ୍ଚରିତୋ ତବ୍ବହୁଲୋ ତଗ୍ଗରୁକୋ ତନ୍ନିନ୍ନୋ ତପ୍ପୋଣୋ ତପ୍ପବ୍ଭାରୋ ତଦଧିମୁତ୍ତୋ ତଦଧିପତେୟ୍ୟୋ, ସୋପି କାମପ୍ପସୁତୋ। ୟୋପି ତଣ୍ହାୱସେନ ରୂପେ ପଟିଲଭତି, ସଦ୍ଦେ…ପେ॰… ଗନ୍ଧେ… ରସେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ପଟିଲଭତି ତଚ୍ଚରିତୋ ତବ୍ବହୁଲୋ ତଗ୍ଗରୁକୋ ତନ୍ନିନ୍ନୋ ତପ୍ପୋଣୋ ତପ୍ପବ୍ଭାରୋ ତଦଧିମୁତ୍ତୋ ତଦଧିପତେୟ୍ୟୋ, ସୋପି କାମପ୍ପସୁତୋ। ୟୋପି ତଣ୍ହାୱସେନ ରୂପେ ପରିଭୁଞ୍ଜତି, ସଦ୍ଦେ…ପେ॰… ଗନ୍ଧେ… ରସେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ପରିଭୁଞ୍ଜତି ତଚ୍ଚରିତୋ ତବ୍ବହୁଲୋ ତଗ୍ଗରୁକୋ ତନ୍ନିନ୍ନୋ ତପ୍ପୋଣୋ ତପ୍ପବ୍ଭାରୋ ତଦଧିମୁତ୍ତୋ ତଦଧିପତେୟ୍ୟୋ, ସୋପି କାମପ୍ପସୁତୋ। ୟଥା କଲହକାରକୋ କଲହପ୍ପସୁତୋ, କମ୍ମକାରକୋ କମ୍ମପ୍ପସୁତୋ, ଗୋଚରେ ଚରନ୍ତୋ ଗୋଚରପ୍ପସୁତୋ, ଝାୟୀ ଝାନପ୍ପସୁତୋ; ଏୱମେୱ ୟୋ କାମେ ଏସତି ଗୱେସତି ପରିୟେସତି ତଚ୍ଚରିତୋ ତବ୍ବହୁଲୋ ତଗ୍ଗରୁକୋ ତନ୍ନିନ୍ନୋ ତପ୍ପୋଣୋ ତପ୍ପବ୍ଭାରୋ ତଦଧିମୁତ୍ତୋ ତଦଧିପତେୟ୍ୟୋ, ସୋପି କାମପ୍ପସୁତୋ। ୟୋପି ତଣ୍ହାୱସେନ ରୂପେ ପରିୟେସତି…ପେ॰… ୟୋପି ତଣ୍ହାୱସେନ ରୂପେ ପଟିଲଭତି…ପେ॰… ୟୋପି ତଣ୍ହାୱସେନ ରୂପେ ପରିଭୁଞ୍ଜତି, ସଦ୍ଦେ…ପେ॰… ଗନ୍ଧେ… ରସେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ପରିଭୁଞ୍ଜତି ତଚ୍ଚରିତୋ ତବ୍ବହୁଲୋ ତଗ୍ଗରୁକୋ ତନ୍ନିନ୍ନୋ ତପ୍ପୋଣୋ ତପ୍ପବ୍ଭାରୋ ତଦଧିମୁତ୍ତୋ ତଦଧିପତେୟ୍ୟୋ, ସୋପି କାମପ୍ପସୁତୋ। ପମତ୍ତ ନ୍ତି। ପମାଦୋ ୱତ୍ତବ୍ବୋ କାୟଦୁଚ୍ଚରିତେ ୱା ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତେ ୱା ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତେ ୱା ପଞ୍ଚସୁ କାମଗୁଣେସୁ ୱା ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱୋସଗ୍ଗୋ ୱୋସଗ୍ଗାନୁପ୍ପଦାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଭାୱନାୟ ଅସକ୍କଚ୍ଚକିରିୟତା ଅସାତଚ୍ଚକିରିୟତା ଅନଟ୍ଠିତକିରିୟତା ଓଲୀନୱୁତ୍ତିତା ନିକ୍ଖିତ୍ତଚ୍ଛନ୍ଦତା ନିକ୍ଖିତ୍ତଧୁରତା ଅନାସେୱନା ଅଭାୱନା ଅବହୁଲୀକମ୍ମଂ ଅନଧିଟ୍ଠାନଂ ଅନନୁୟୋଗୋ, ୟୋ ଏୱରୂପୋ ପମାଦୋ ପମଜ୍ଜନା ପମଜ୍ଜିତତ୍ତଂ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପମାଦୋ।
ସୟଂ ନ ସେୱେ ପସୁତଂ ପମତ୍ତ ନ୍ତି ପସୁତଂ ନ ସେୱେୟ୍ୟ ପମତ୍ତଞ୍ଚ ସୟଂ ନ ସେୱେୟ୍ୟ ସାମଂ ନ ସେୱେୟ୍ୟ ନ ନିସେୱେୟ୍ୟ ନ ସଂସେୱେୟ୍ୟ ନ ପରିସଂସେୱେୟ୍ୟ ନ ଆଚରେୟ୍ୟ ନ ସମାଚରେୟ୍ୟ ନ ସମାଦାୟ ୱତ୍ତେୟ୍ୟାତି – ସୟଂ ନ ସେୱେ ପସୁତଂ ପମତ୍ତଂ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ପାପଂ ସହାୟଂ ପରିୱଜ୍ଜୟେଥ, ଅନତ୍ଥଦସ୍ସିଂ ୱିସମେ ନିୱିଟ୍ଠଂ।
ସୟଂ ନ ସେୱେ ପସୁତଂ ପମତ୍ତଂ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ବହୁସ୍ସୁତଂ ଧମ୍ମଧରଂ ଭଜେଥ, ମିତ୍ତଂ ଉଳାରଂ ପଟିଭାନୱନ୍ତଂ।
ଅଞ୍ଞାୟ ଅତ୍ଥାନି ୱିନେୟ୍ୟ କଙ୍ଖଂ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ବହୁସ୍ସୁତଂ ଧମ୍ମଧରଂ ଭଜେଥା ତି ବହୁସ୍ସୁତୋ ହୋତି ମିତ୍ତୋ ସୁତଧରୋ ସୁତସନ୍ନିଚୟୋ। ୟେ ତେ ଧମ୍ମା ଆଦିକଲ୍ୟାଣା ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣା ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣା ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ [ସତ୍ଥା ସବ୍ୟଞ୍ଜନା (ସ୍ୟା॰) ପସ୍ସ ମ॰ ନି॰ ୩.୮୨] କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଅଭିୱଦନ୍ତି, ତଥାରୂପାସ୍ସ ଧମ୍ମା ବହୁସ୍ସୁତା ହୋନ୍ତି ଧାତା [ଧତା (ସ୍ୟା॰)] ୱଚସା ପରିଚିତା ମନସାନୁପେକ୍ଖିତା ଦିଟ୍ଠିୟା ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧା। ଧମ୍ମଧର ନ୍ତି ଧମ୍ମଂ ଧାରେନ୍ତଂ [ଧାରେତି (କ॰)] – ସୁତ୍ତଂ ଗେୟ୍ୟଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ଗାଥଂ ଉଦାନଂ ଇତିୱୁତ୍ତକଂ ଜାତକଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ୱେଦଲ୍ଲଂ। ବହୁସ୍ସୁତଂ ଧମ୍ମଧରଂ ଭଜେଥା ତି ବହୁସ୍ସୁତଞ୍ଚ ଧମ୍ମଧରଞ୍ଚ ମିତ୍ତଂ ଭଜେୟ୍ୟ ସଂଭଜେୟ୍ୟ ସେୱେୟ୍ୟ ନିସେୱେୟ୍ୟ ସଂସେୱେୟ୍ୟ ପଟିସେୱେୟ୍ୟାତି – ବହୁସ୍ସୁତଂ ଧମ୍ମଧରଂ ଭଜେଥ।
ମିତ୍ତଂ ଉଳାରଂ ପଟିଭାନୱନ୍ତ ନ୍ତି ଉଳାରୋ ହୋତି ମିତ୍ତୋ ସୀଲେନ ସମାଧିନା ପଞ୍ଞାୟ ୱିମୁତ୍ତିୟା ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସେନ। ପଟିଭାନୱନ୍ତ ନ୍ତି ତୟୋ ପଟିଭାନୱନ୍ତୋ – ପରିୟତ୍ତିପଟିଭାନୱା, ପରିପୁଚ୍ଛାପଟିଭାନୱା, ଅଧିଗମପଟିଭାନୱା। କତମୋ ପରିୟତ୍ତିପଟିଭାନୱା? ଇଧେକଚ୍ଚସ୍ସ ବୁଦ୍ଧୱଚନଂ ପରିୟାପୁତଂ [ପରିୟାପୁଟଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰) ପସ୍ସ ଦୀ॰ ନି॰ ୩.୨୮୨] ହୋତି ସୁତ୍ତଂ ଗେୟ୍ୟଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ଗାଥା ଉଦାନଂ ଇତିୱୁତ୍ତକଂ ଜାତକଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ୱେଦଲ୍ଲଂ। ତସ୍ସ ପରିୟତ୍ତିଂ ନିସ୍ସାୟ ପଟିଭାତି – ଅୟଂ ପରିୟତ୍ତିପଟିଭାନୱା।
କତମୋ ପରିପୁଚ୍ଛାପଟିଭାନୱା? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପରିପୁଚ୍ଛିତୋପି ହୋତି ଅତ୍ଥେ ଚ ଞାୟେ ଚ ଲକ୍ଖଣେ ଚ କାରଣେ ଚ ଠାନାଟ୍ଠାନେ ଚ। ତସ୍ସ ପରିପୁଚ୍ଛଂ ନିସ୍ସାୟ ପଟିଭାତି – ଅୟଂ ପରିପୁଚ୍ଛାପଟିଭାନୱା।
କତମୋ ଅଧିଗମପଟିଭାନୱା? ଇଧେକଚ୍ଚସ୍ସ ଅଧିଗତା ହୋନ୍ତି ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଚତ୍ତାରୋ ଅରିୟମଗ୍ଗା ଚତ୍ତାରି ସାମଞ୍ଞଫଲାନି ଚତସ୍ସୋ ପଟିସମ୍ଭିଦାୟୋ ଛ ଅଭିଞ୍ଞାୟୋ [ଛଳଭିଞ୍ଞାୟୋ (ସ୍ୟା॰)] । ତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ ଞାତୋ ଧମ୍ମୋ ଞାତୋ ନିରୁତ୍ତି ଞାତା। ଅତ୍ଥେ ଞାତେ ଅତ୍ଥୋ ପଟିଭାତି, ଧମ୍ମେ ଞାତେ ଧମ୍ମୋ ପଟିଭାତି, ନିରୁତ୍ତିୟା ଞାତାୟ ନିରୁତ୍ତି ପଟିଭାତି। ଇମେସୁ ତୀସୁ ଞାଣଂ ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦା। ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଇମାୟ ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ଉପେତୋ ସମୁପେତୋ ଉପାଗତୋ ସମୁପାଗତୋ ଉପପନ୍ନୋ ସମୁପପନ୍ନୋ ସମନ୍ନାଗତୋ। ତସ୍ମା ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ପଟିଭାନୱା । ୟସ୍ସ ପରିୟତ୍ତି ନତ୍ଥି ପରିପୁଚ୍ଛା ନତ୍ଥି ଅଧିଗମୋ ନତ୍ଥି, କିଂ ତସ୍ସ ପଟିଭାୟିସ୍ସତୀତି – ମିତ୍ତଂ ଉଳାରଂ ପଟିଭାନୱନ୍ତଂ।
ଅଞ୍ଞାୟ ଅତ୍ଥାନି ୱିନେୟ୍ୟ କଙ୍ଖ ନ୍ତି ଅତ୍ତତ୍ଥଂ ଅଞ୍ଞାୟ ପରତ୍ଥଂ ଅଞ୍ଞାୟ ଉଭୟତ୍ଥଂ ଅଞ୍ଞାୟ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକତ୍ଥଂ ଅଞ୍ଞାୟ ସମ୍ପରାୟିକତ୍ଥଂ ଅଞ୍ଞାୟ ପରମତ୍ଥଂ ଅଞ୍ଞାୟ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା କଙ୍ଖଂ ୱିନେୟ୍ୟ ପଟିୱିନେୟ୍ୟ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତୀକରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟାତି – ଅଞ୍ଞାୟ ଅତ୍ଥାନି ୱିନେୟ୍ୟ କଙ୍ଖଂ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ବହୁସ୍ସୁତଂ ଧମ୍ମଧରଂ ଭଜେଥ, ମିତ୍ତଂ ଉଳାରଂ ପଟିଭାନୱନ୍ତଂ।
ଅଞ୍ଞାୟ ଅତ୍ଥାନି ୱିନେୟ୍ୟ କଙ୍ଖଂ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ଖିଡ୍ଡଂ ରତିଂ [ରତୀ (ସ୍ୟା॰)] କାମସୁଖଞ୍ଚ ଲୋକେ, ଅନଲଙ୍କରିତ୍ୱା ଅନପେକ୍ଖମାନୋ।
ୱିଭୂସଟ୍ଠାନା [ୱିଭୂସନଟ୍ଠାନା (ସ୍ୟା॰ କ॰), ୱିଭୂସଣଟ୍ଠାନା (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ୱିରତୋ ସଚ୍ଚୱାଦୀ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ଖିଡ୍ଡଂ ରତିଂ କାମସୁଖଞ୍ଚ ଲୋକେ ତି। ଖିଡ୍ଡା ତି ଦ୍ୱେ ଖିଡ୍ଡା – କାୟିକା ଖିଡ୍ଡା ଚ ୱାଚସିକା ଖିଡ୍ଡା ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ କାୟିକା ଖିଡ୍ଡା…ପେ॰… ଅୟଂ ୱାଚସିକା ଖିଡ୍ଡା। ରତୀ ତି ଅନୁକ୍କଣ୍ଠିତାଧିୱଚନମେତଂ – ରତୀତି। କାମସୁଖ ନ୍ତି ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା [ପସ୍ସ ମ॰ ନି॰ ୨.୨୮୦] – ‘‘ପଞ୍ଚିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମଗୁଣା। କତମେ ପଞ୍ଚ? ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା, ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ସଦ୍ଦା…ପେ॰… ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଗନ୍ଧା… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା… କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା। ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେ ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି କାମସୁଖଂ’’। ଲୋକେ ତି ମନୁସ୍ସଲୋକେତି – ଖିଡ୍ଡଂ ରତିଂ କାମସୁଖଞ୍ଚ ଲୋକେ।
ଅନଲଙ୍କରିତ୍ୱା ଅନପେକ୍ଖମାନୋ ତି ଖିଡ୍ଡଞ୍ଚ ରତିଞ୍ଚ କାମସୁଖଞ୍ଚ ଲୋକେ ଅନଲଙ୍କରିତ୍ୱା ଅନପେକ୍ଖୋ ହୁତ୍ୱା ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତୀକରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମେତ୍ୱାତି – ଅନଲଙ୍କରିତ୍ୱା ଅନପେକ୍ଖମାନୋ।
ୱିଭୂସଟ୍ଠାନା ୱିରତୋ ସଚ୍ଚୱାଦୀ ତି। ୱିଭୂସା ତି ଦ୍ୱେ ୱିଭୂସା – ଅତ୍ଥି ଅଗାରିକୱିଭୂସା [ଅଗାରିକସ୍ସ ୱିଭୂସା (କ॰) ଏୱମୁପରିପି] ଅତ୍ଥି ଅନାଗାରିକୱିଭୂସା। କତମା ଅଗାରିକୱିଭୂସା? କେସା ଚ ମସ୍ସୂ ଚ ମାଲାଗନ୍ଧଞ୍ଚ ୱିଲେପନଞ୍ଚ ଆଭରଣଞ୍ଚ ପିଲନ୍ଧନଞ୍ଚ ୱତ୍ଥଞ୍ଚ ପାରୁପନଞ୍ଚ [ପସାଧନଞ୍ଚ (ସ୍ୟା॰), ସୟନାସନଞ୍ଚ (କ॰) ଚୂଳନି॰ ଖଗ୍ଗୱିସାଣସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସ ୧୩୦ ନତ୍ଥି ପାଠନାନତ୍ତଂ] ୱେଠନଞ୍ଚ ଉଚ୍ଛାଦନଂ ପରିମଦ୍ଦନଂ ନ୍ହାପନଂ ସମ୍ବାହନଂ ଆଦାସଂ ଅଞ୍ଜନଂ ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନଂ ମୁଖଚୁଣ୍ଣଂ ମୁଖଲେପନଂ ହତ୍ଥବନ୍ଧଂ ସିଖାବନ୍ଧଂ ଦଣ୍ଡଂ ନାଳିକଂ ଖଗ୍ଗଂ ଛତ୍ତଂ ଚିତ୍ରୁପାହନଂ ଉଣ୍ହୀସଂ ମଣିଂ ୱାଳବୀଜନିଂ ଓଦାତାନି ୱତ୍ଥାନି ଦୀଘଦସାନି ଇତି ୱା – ଅୟଂ ଅଗାରିକୱିଭୂସା।
କତମା ଅନାଗାରିକୱିଭୂସା? ଚୀୱରମଣ୍ଡନା ପତ୍ତମଣ୍ଡନା ସେନାସନମଣ୍ଡନା ଇମସ୍ସ ୱା ପୂତିକାୟସ୍ସ ବାହିରାନଂ ୱା ପରିକ୍ଖାରାନଂ ମଣ୍ଡନା ୱିଭୂସନା କେଳନା ପରିକେଳନା ଗଦ୍ଧିକତା ଗଦ୍ଧିକତ୍ତଂ [ଗେଧିକତା ଗେଧିକତ୍ତଂ (ସ୍ୟା॰) ପସ୍ସ ୱିଭ॰ ୮୫୪] ଚପଲତା [ଚପଲନା (ସ୍ୟା॰)] ଚାପଲ୍ୟଂ – ଅୟଂ ଅନାଗାରିକୱିଭୂସା।
ସଚ୍ଚୱାଦୀ ତି ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ସଚ୍ଚୱାଦୀ ସଚ୍ଚସନ୍ଧୋ ଥେତୋ ପଚ୍ଚୟିକୋ ଅୱିସଂୱାଦକୋ ଲୋକସ୍ସ, ୱିଭୂସଟ୍ଠାନା ଆରତୋ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ, ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତୀତି – ୱିଭୂସଟ୍ଠାନା ୱିରତୋ ସଚ୍ଚୱାଦୀ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ଖିଡ୍ଡଂ ରତିଂ କାମସୁଖଞ୍ଚ ଲୋକେ, ଅନଲଙ୍କରିତ୍ୱା ଅନପେକ୍ଖମାନୋ।
ୱିଭୂସଟ୍ଠାନା ୱିରତୋ ସଚ୍ଚୱାଦୀ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ପୁତ୍ତଞ୍ଚ ଦାରଂ ପିତରଞ୍ଚ ମାତରଂ, ଧନାନି ଧଞ୍ଞାନି ଚ ବନ୍ଧୱାନି।
ହିତ୍ୱାନ କାମାନି ୟଥୋଧିକାନି, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ପୁତ୍ତଞ୍ଚ ଦାରଂ ପିତରଞ୍ଚ ମାତର ନ୍ତି। ପୁତ୍ତା ତି ଚତ୍ତାରୋ ପୁତ୍ତା – ଅତ୍ରଜୋ ପୁତ୍ତୋ, ଖେତ୍ତଜୋ [ଖେତ୍ରଜୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ପୁତ୍ତୋ, ଦିନ୍ନକୋ ପୁତ୍ତୋ, ଅନ୍ତେୱାସିକୋ ପୁତ୍ତୋ। ଦାରା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଭରିୟାୟୋ। ପିତା ତି ୟୋ ସୋ ଜନକୋ। ମାତା ତି ୟା ସା ଜନିକାତି – ପୁତ୍ତଞ୍ଚ ଦାରଂ ପିତରଞ୍ଚ ମାତରଂ।
ଧନାନି ଧଞ୍ଞାନି ଚ ବନ୍ଧୱାନୀ ତି ଧନାନି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ହିରଞ୍ଞଂ ସୁୱଣ୍ଣଂ ମୁତ୍ତା ମଣି ୱେଳୁରିୟୋ ସଙ୍ଖୋ ସିଲା ପୱାଳଂ ରଜତଂ ଜାତରୂପଂ ଲୋହିତଙ୍ଗୋ [ଲୋହିତକୋ (?)] ମସାରଗଲ୍ଲଂ। ଧଞ୍ଞାନି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ପୁବ୍ବଣ୍ଣଂ ଅପରଣ୍ଣଂ। ପୁବ୍ବଣ୍ଣଂ ନାମ ସାଲି ୱୀହି ୟୱୋ ଗୋଧୁମୋ କଙ୍ଗୁ ୱରକୋ କୁଦ୍ରୂସକୋ [କୁଦ୍ରୁସକୋ (ସ୍ୟା॰)] । ଅପରଣ୍ଣଂ ନାମ ସୂପେୟ୍ୟଂ। ବନ୍ଧୱାନୀ ତି ଚତ୍ତାରୋ ବନ୍ଧୱା – ଞାତିବନ୍ଧୱାପି ବନ୍ଧୁ, ଗୋତ୍ତବନ୍ଧୱାପି ବନ୍ଧୁ, ମିତ୍ତବନ୍ଧୱାପି ବନ୍ଧୁ, ସିପ୍ପବନ୍ଧୱାପି ବନ୍ଧୂତି – ଧନାନି ଧଞ୍ଞାନି ଚ ବନ୍ଧୱାନି।
ହିତ୍ୱାନ କାମାନି ୟଥୋଧିକାନୀ ତି। କାମା ତି ଉଦ୍ଦାନତୋ ଦ୍ୱେ କାମା – ୱତ୍ଥୁକାମା ଚ କିଲେସକାମା ଚ…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱତ୍ଥୁକାମା…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସକାମା। ହିତ୍ୱାନ କାମାନୀ ତି ୱତ୍ଥୁକାମେ ପରିଜାନିତ୍ୱା, କିଲେସକାମେ ପହାୟ ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତୀକରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମେତ୍ୱା। ହିତ୍ୱାନ କାମାନି ୟଥୋଧିକାନୀ ତି ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗେନ ୟେ କିଲେସା ପହୀନା, ତେ କିଲେସେ ନ ପୁନେତି ନ ପଚ୍ଚେତି ନ ପଚ୍ଚାଗଚ୍ଛତି; ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗେନ ୟେ କିଲେସା ପହୀନା…ପେ॰… ଅନାଗାମିମଗ୍ଗେନ ୟେ କିଲେସା ପହୀନା… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ୟେ କିଲେସା ପହୀନା, ତେ କିଲେସେ ନ ପୁନେତି ନ ପଚ୍ଚେତି ନ ପଚ୍ଚାଗଚ୍ଛତୀତି – ହିତ୍ୱାନ କାମାନି ୟଥୋଧିକାନି, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ପୁତ୍ତଞ୍ଚ ଦାରଂ ପିତରଞ୍ଚ ମାତରଂ, ଧନାନି ଧଞ୍ଞାନି ଚ ବନ୍ଧୱାନି।
ହିତ୍ୱାନ କାମାନି ୟଥୋଧିକାନି, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ସଙ୍ଗୋ ଏସୋ ପରିତ୍ତମେତ୍ଥ ସୋଖ୍ୟଂ, ଅପ୍ପସ୍ସାଦୋ ଦୁକ୍ଖମେତ୍ଥ ଭିୟ୍ୟୋ।
ଗଳୋ ଏସୋ ଇତି ଞତ୍ୱା ମତିମା [ମୁତୀମା (ସୁ॰ ନି॰ ୬୧)] , ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ସଙ୍ଗୋ ଏସୋ ପରିତ୍ତମେତ୍ଥ ସୋଖ୍ୟ ନ୍ତି ସଙ୍ଗୋତି ୱା ବଳିସନ୍ତି ୱା ଆମିସନ୍ତି ୱା ଲଗ୍ଗନନ୍ତି ୱା ପଲିବୋଧୋତି ୱା, ପଞ୍ଚନ୍ନେତଂ କାମଗୁଣାନଂ ଅଧିୱଚନଂ। ପରିତ୍ତମେତ୍ଥ ସୋଖ୍ୟ ନ୍ତି ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ପଞ୍ଚିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମଗୁଣା। କତମେ ପଞ୍ଚ? ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା…ପେ॰… କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା। ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେ ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖଂ ସୋମନସ୍ସଂ, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି କାମସୁଖଂ। ଅପ୍ପକଂ ଏତଂ ସୁଖଂ , ପରିତ୍ତକଂ ଏତଂ ସୁଖଂ, ଥୋକକଂ ଏତଂ ସୁଖଂ, ଓମକଂ ଏତଂ ସୁଖଂ, ଲାମକଂ ଏତଂ ସୁଖଂ, ଛତୁକ୍କଂ ଏତଂ ସୁଖ’’ନ୍ତି – ସଙ୍ଗୋ ଏସୋ ପରିତ୍ତମେତ୍ଥ ସୋଖ୍ୟଂ।
ଅପ୍ପସ୍ସାଦୋ ଦୁକ୍ଖମେତ୍ଥ ଭିୟ୍ୟୋ ତି ଅପ୍ପସ୍ସାଦା କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା [ପସ୍ସ ମ॰ ନି॰ ୧.୨୩୭] ବହୁଦୁକ୍ଖା ବହୁପାୟାସା [ବହୂପାୟାସା (ସ୍ୟା॰)] ; ଆଦୀନୱୋ ଏତ୍ଥ ଭିୟ୍ୟୋ। ଅଟ୍ଠିକଙ୍କଲୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା, ମଂସପେସୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା, ତିଣୁକ୍କୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା, ଅଙ୍ଗାରକାସୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା , ସୁପିନକୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା, ୟାଚିତକୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା, ରୁକ୍ଖଫଲୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା, ଅସିସୂନୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା, ସତ୍ତିସୂଲୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା, ସପ୍ପସିରୂପମା କାମା ୱୁତ୍ତା ଭଗୱତା ବହୁଦୁକ୍ଖା ବହୁପାୟାସା, ଆଦୀନୱୋ ଏତ୍ଥ ଭିୟ୍ୟୋତି – ଅପ୍ପସ୍ସାଦୋ ଦୁକ୍ଖମେତ୍ଥ ଭିୟ୍ୟୋ।
ଗଳୋ ଏସୋ ଇତି ଞତ୍ୱା ମତିମା ତି ଗଳୋତି ୱା ବଳିସନ୍ତି ୱା ଆମିସନ୍ତି ୱା ଲଗ୍ଗନନ୍ତି ୱା ବନ୍ଧନନ୍ତି ୱା ପଲିବୋଧୋତି ୱା, ପଞ୍ଚନ୍ନେତଂ କାମଗୁଣାନଂ ଅଧିୱଚନଂ। ଇତୀ ତି ପଦସନ୍ଧି ପଦସଂସଗ୍ଗୋ ପଦପାରିପୂରୀ ଅକ୍ଖରସମୱାୟୋ ବ୍ୟଞ୍ଜନସିଲିଟ୍ଠତା ପଦାନୁପୁବ୍ବତାପେତଂ ଇତୀତି। ମତିମା ତି ପଣ୍ଡିତୋ ପଞ୍ଞୱା ବୁଦ୍ଧିମା ଞାଣୀ ୱିଭାୱୀ ମେଧାୱୀ। ଗଳୋ ଏସୋ ଇତି ଞତ୍ୱା ମତିମା ତି ମତିମା ଗଳୋତି ଞତ୍ୱା ବଳିସନ୍ତି ଞତ୍ୱା ଆମିସଂ ତି ଞତ୍ୱା ଲଗ୍ଗନନ୍ତି ଞତ୍ୱା ବନ୍ଧନନ୍ତି ଞତ୍ୱା ପଲିବୋଧୋତି ଞତ୍ୱା ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱାତି – ଗଳୋ ଏସୋ ଇତି ଞତ୍ୱା ମତିମା, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ସଙ୍ଗୋ ଏସୋ ପରିତ୍ତମେତ୍ଥ ସୋଖ୍ୟଂ, ଅପ୍ପସ୍ସାଦୋ ଦୁକ୍ଖମେତ୍ଥ ଭିୟ୍ୟୋ।
ଗଳୋ ଏସୋ ଇତି ଞତ୍ୱା ମତିମା, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ସନ୍ଦାଲୟିତ୍ୱାନ ସଂୟୋଜନାନି, ଜାଲଂୱ ଭେତ୍ୱା ସଲିଲମ୍ବୁଚାରୀ।
ଅଗ୍ଗୀୱ ଦଡ୍ଢଂ ଅନିୱତ୍ତମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ସନ୍ଦାଲୟିତ୍ୱାନ ସଂୟୋଜନାନୀ ତି ଦସ ସଂୟୋଜନାନି – କାମରାଗସଂୟୋଜନଂ, ପଟିଘସଂୟୋଜନଂ, ମାନସଂୟୋଜନଂ, ଦିଟ୍ଠିସଂୟୋଜନଂ, ୱିଚିକିଚ୍ଛାସଂୟୋଜନଂ, ସୀଲବ୍ବତପରାମାସସଂୟୋଜନଂ, ଭୱରାଗସଂୟୋଜନଂ, ଇସ୍ସାସଂୟୋଜନଂ, ମଚ୍ଛରିୟସଂୟୋଜନଂ, ଅୱିଜ୍ଜାସଂୟୋଜନଂ। ସନ୍ଦାଲୟିତ୍ୱାନ ସଂୟୋଜନାନୀ ତି ଦସ ସଂୟୋଜନାନି ଦାଲୟିତ୍ୱା ସନ୍ଦାଲୟିତ୍ୱା ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତୀକରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମେତ୍ୱାତି – ସନ୍ଦାଲୟିତ୍ୱାନ ସଂୟୋଜନାନି।
ଜାଲଂୱ ଭେତ୍ୱା ସଲିଲମ୍ବୁଚାରୀ ତି ଜାଲଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସୁତ୍ତଜାଲଂ। ସଲିଲଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଉଦକଂ। ଅମ୍ବୁଚାରୀ ୱୁଚ୍ଚତି ମଚ୍ଛୋ। ୟଥା ମଚ୍ଛୋ ଜାଲଂ ଭିନ୍ଦିତ୍ୱା ପଭିନ୍ଦିତ୍ୱା ଦାଲୟିତ୍ୱା ପଦାଲୟିତ୍ୱା ସମ୍ପଦାଲୟିତ୍ୱା ଚରତି ୱିହରତି ଇରିୟତି ୱତ୍ତେତି ପାଲେତି ୟପେତି ୟାପେତି, ଏୱମେୱ ଦ୍ୱେ ଜାଲା – ତଣ୍ହାଜାଲଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠିଜାଲଞ୍ଚ…ପେ॰… ଇଦଂ ତଣ୍ହାଜାଲଂ…ପେ॰… ଇଦଂ ଦିଟ୍ଠିଜାଲଂ। ତସ୍ସ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ତଣ୍ହାଜାଲଂ ପହୀନଂ, ଦିଟ୍ଠିଜାଲଂ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠଂ। ତଣ୍ହାଜାଲସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ଦିଟ୍ଠିଜାଲସ୍ସ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠତ୍ତା ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ରୂପେ ନ ସଜ୍ଜତି ସଦ୍ଦେ ନ ସଜ୍ଜତି ଗନ୍ଧେ ନ ସଜ୍ଜତି…ପେ॰… ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ନ ସଜ୍ଜତି ନ ଗଣ୍ହାତି ନ ବଜ୍ଝତି ନ ପଲିବଜ୍ଝତି, ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତୀତି – ଜାଲଂୱ ଭେତ୍ୱା ସଲିଲମ୍ବୁଚାରୀ।
ଅଗ୍ଗୀୱ ଦଡ୍ଢଂ ଅନିୱତ୍ତମାନୋ ତି ୟଥା ଅଗ୍ଗି ତିଣକଟ୍ଠୁପାଦାନଂ ଦହନ୍ତୋ ଗଚ୍ଛତି ଅନିୱତ୍ତନ୍ତୋ, ଏୱମେୱ ତସ୍ସ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗେନ ୟେ କିଲେସା ପହୀନା ତେ କିଲେସେ ନ ପୁନେତି ନ ପଚ୍ଚେତି ନ ପଚ୍ଚାଗଚ୍ଛତି, ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗେନ…ପେ॰… ଅନାଗାମିମଗ୍ଗେନ… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ୟେ କିଲେସା ପହୀନା ତେ କିଲେସେ ନ ପୁନେତି ନ ପଚ୍ଚେତି ନ ପଚ୍ଚାଗଚ୍ଛତୀତି – ଅଗ୍ଗୀୱ ଦଡ୍ଢଂ ଅନିୱତ୍ତମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ସନ୍ଦାଲୟିତ୍ୱାନ ସଂୟୋଜନାନି, ଜାଲଂୱ ଭେତ୍ୱା ସଲିଲମ୍ବୁଚାରୀ।
ଅଗ୍ଗୀୱ ଦଡ୍ଢଂ ଅନିୱତ୍ତମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ଓକ୍ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୁ ନ ଚ ପାଦଲୋଲୋ, ଗୁତ୍ତିନ୍ଦ୍ରିୟୋ ରକ୍ଖିତମାନସାନୋ।
ଅନୱସ୍ସୁତୋ ଅପରିଡୟ୍ହମାନୋ [ଅପରିଦୟ୍ହମାନୋ (କ॰)] , ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ଓକ୍ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୁ ନ ଚ ପାଦଲୋଲୋ ତି କଥଂ ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୁ ହୋତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ [ନତ୍ଥି ସ୍ୟା॰ ପୋତ୍ଥକେ ମହାନି॰ ୧୫୭] ଚକ୍ଖୁଲୋଲୋ ଚକ୍ଖୁଲୋଲିୟେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ଅଦିଟ୍ଠଂ ଦକ୍ଖିତବ୍ବଂ ଦିଟ୍ଠଂ ସମତିକ୍କମିତବ୍ବନ୍ତି – ଆରାମେନ ଆରାମଂ ଉୟ୍ୟାନେନ ଉୟ୍ୟାନଂ ଗାମେନ ଗାମଂ ନିଗମେନ ନିଗମଂ ନଗରେନ ନଗରଂ ରଟ୍ଠେନ ରଟ୍ଠଂ ଜନପଦେନ ଜନପଦଂ ଦୀଘଚାରିକଂ ଅନୱଟ୍ଠିତଚାରିକଂ [ଅନୱତ୍ଥଚାରିକଂ (ସ୍ୟା॰)] ଅନୁୟୁତ୍ତୋ ହୋତି ରୂପଦସ୍ସନାୟ। ଏୱଂ ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୁ ହୋତି।
ଅଥ ୱା, ଭିକ୍ଖୁ ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ ୱୀଥିଂ ପଟିପନ୍ନୋ ଅସଂୱୁତୋ ଗଚ୍ଛତି। ହତ୍ଥିଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ ଅସ୍ସଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ ରଥଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ ପତ୍ତିଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ କୁମାରକେ ଓଲୋକେନ୍ତୋ କୁମାରିକାୟୋ ଓଲୋକେନ୍ତୋ ଇତ୍ଥିୟୋ ଓଲୋକେନ୍ତୋ ପୁରିସେ ଓଲୋକେନ୍ତୋ ଅନ୍ତରାପଣଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ ଘରମୁଖାନି ଓଲୋକେନ୍ତୋ ଉଦ୍ଧଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ ଅଧୋ ଓଲୋକେନ୍ତୋ ଦିସାୱିଦିସଂ ୱିପେକ୍ଖମାନୋ [ପେକ୍ଖମାନୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଗଚ୍ଛତି। ଏୱମ୍ପି ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୁ ହୋତି।
ଅଥ ୱା, ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୀ ହୋତି ଅନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହୀ। ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱେୟ୍ୟୁଂ, ତସ୍ସ ସଂୱରାୟ ନ ପଟିପଜ୍ଜତି, ନ ରକ୍ଖତି ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟେ ନ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଏୱମ୍ପି ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୁ ହୋତି।
ୟଥା ୱା ପନେକେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଦ୍ଧାଦେୟ୍ୟାନି ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜିତ୍ୱା ତେ ଏୱରୂପଂ ୱିସୂକଦସ୍ସନଂ ଅନୁୟୁତ୍ତା ୱିହରନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ନଚ୍ଚଂ ଗୀତଂ ୱାଦିତଂ ପେକ୍ଖଂ ଅକ୍ଖାନଂ ପାଣିସ୍ସରଂ ୱେତାଳଂ କୁମ୍ଭଥୂଣଂ ସୋଭନକଂ [ସୋଭନଗରକଂ (ସ୍ୟା॰), ସୋଭନକରଣଂ (କ॰)] ଚଣ୍ଡାଲଂ ୱଂସଂ ଧୋୱନଂ ହତ୍ଥିୟୁଦ୍ଧଂ ଅସ୍ସୟୁଦ୍ଧଂ ମହିଂସୟୁଦ୍ଧଂ [ମହିସୟୁଦ୍ଧଂ (ସ୍ୟା॰)] ଉସଭୟୁଦ୍ଧଂ ଅଜୟୁଦ୍ଧଂ ମେଣ୍ଡୟୁଦ୍ଧଂ କୁକ୍କୁଟୟୁଦ୍ଧଂ ୱଟ୍ଟକୟୁଦ୍ଧଂ ଦଣ୍ଡୟୁଦ୍ଧଂ ମୁଟ୍ଠିୟୁଦ୍ଧଂ ନିବ୍ବୁଦ୍ଧଂ ଉୟ୍ୟୋଧିକଂ ବଲଗ୍ଗଂ ସେନାବ୍ୟୂହଂ ଅନୀକଦସ୍ସନଂ ଇତି ୱା। ଇତି ଏୱରୂପଂ ୱିସୂକଦସ୍ସନଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ ହୋତି। ଏୱମ୍ପି ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୁ ହୋତି।
କଥଂ ଓକ୍ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୁ ହୋତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ ନ ଚକ୍ଖୁଲୋଲୋ ନ ଚକ୍ଖୁଲୋଲିୟେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ଅଦିଟ୍ଠଂ ଦକ୍ଖିତବ୍ବଂ ଦିଟ୍ଠଂ ସମତିକ୍କମିତବ୍ବନ୍ତି – ନ ଆରାମେନ ଆରାମଂ ନ ଉୟ୍ୟାନେନ ଉୟ୍ୟାନଂ ନ ଗାମେନ ଗାମଂ ନ ନିଗମେନ ନିଗମଂ ନ ନଗରେନ ନଗରଂ ନ ରଟ୍ଠେନ ରଟ୍ଠଂ ନ ଜନପଦେନ ଜନପଦଂ ଦୀଘଚାରିକଂ ଅନୱଟ୍ଠିତଚାରିକଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ ହୋତି ରୂପଦସ୍ସନାୟ। ଏୱଂ ଓକ୍ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୁ ହୋତି।
ଅଥ ୱା, ଭିକ୍ଖୁ ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ ୱୀଥିଂ ପଟିପନ୍ନୋ ସଂୱୁତୋ ଗଚ୍ଛତି। ନ ହତ୍ଥିଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ ନ ଅସ୍ସଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ ନ ରଥଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ ନ ପତ୍ତିଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ ନ କୁମାରକେ ଓଲୋକେନ୍ତୋ ନ କୁମାରିକାୟୋ ଓଲୋକେନ୍ତୋ ନ ଇତ୍ଥିୟୋ ଓଲୋକେନ୍ତୋ ନ ପୁରିସେ ଓଲୋକେନ୍ତୋ ନ ଅନ୍ତରାପଣଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ ନ ଘରମୁଖାନି ଓଲୋକେନ୍ତୋ ନ ଉଦ୍ଧଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ ନ ଅଧୋ ଓଲୋକେନ୍ତୋ ନ ଦିସାୱିଦିସଂ ୱିପେକ୍ଖମାନୋ ଗଚ୍ଛତି। ଏୱମ୍ପି ଓକ୍ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୁ ହୋତି।
ଅଥ ୱା, ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ନ ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୀ ହୋତି ନାନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହୀ। ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱେୟ୍ୟୁଂ, ତସ୍ସ ସଂୱରାୟ ପଟିପଜ୍ଜତି, ରକ୍ଖତି ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟେ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଏୱମ୍ପି ଓକ୍ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୁ ହୋତି।
ୟଥା ୱା ପନେକେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଦ୍ଧାଦେୟ୍ୟାନି ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜିତ୍ୱା ତେ ଏୱରୂପଂ ୱିସୂକଦସ୍ସନଂ ଅନୁୟୁତ୍ତା ୱିହରନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ନଚ୍ଚଂ ଗୀତଂ ୱାଦିତଂ…ପେ॰… ଅନୀକଦସ୍ସନଂ ଇତି ୱା। ଇତି ଏୱରୂପା ୱିସୂକଦସ୍ସନା ପଟିୱିରତୋ। ଏୱମ୍ପି ଓକ୍ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୁ ହୋତି।
ନ ଚ ପାଦଲୋଲୋ ତି କଥଂ ପାଦଲୋଲୋ ହୋତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ ପାଦଲୋଲୋ ପାଦଲୋଲିୟେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଆରାମେନ ଆରାମଂ ଉୟ୍ୟାନେନ ଉୟ୍ୟାନଂ ଗାମେନ ଗାମଂ ନିଗମେନ ନିଗମଂ ନଗରେନ ନଗରଂ ରଟ୍ଠେନ ରଟ୍ଠଂ ଜନପଦେନ ଜନପଦଂ ଦୀଘଚାରିକଂ ଅନୱଟ୍ଠିତଚାରିକଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ ହୋତି। ଏୱମ୍ପି ପାଦଲୋଲୋ ହୋତି।
ଅଥ ୱା, ଭିକ୍ଖୁ ଅନ୍ତୋସଙ୍ଘାରାମେ [ଅନ୍ତୋପି ସଂଘାରାମେ (କ॰)] ପାଦଲୋଲୋ ପାଦଲୋଲିୟେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ନ ଅତ୍ଥହେତୁ ନ କାରଣହେତୁ ଉଦ୍ଧତୋ ଅୱୂପସନ୍ତଚିତ୍ତୋ ପରିୱେଣତୋ ପରିୱେଣଂ ଗଚ୍ଛତି, ୱିହାରତୋ ୱିହାରଂ ଗଚ୍ଛତି, ଅଡ୍ଢୟୋଗତୋ ଅଡ୍ଢୟୋଗଂ ଗଚ୍ଛତି, ପାସାଦତୋ ପାସାଦଂ ଗଚ୍ଛତି, ହମ୍ମିୟତୋ ହମ୍ମିୟଂ ଗଚ୍ଛତି, ଗୁହତୋ ଗୁହଂ ଗଚ୍ଛତି, ଲେଣତୋ ଲେଣଂ ଗଚ୍ଛତି, କୁଟିୟା କୁଟିଂ ଗଚ୍ଛତି, କୂଟାଗାରତୋ କୂଟାଗାରଂ ଗଚ୍ଛତି, ଅଟ୍ଟତୋ ଅଟ୍ଟଂ ଗଚ୍ଛତି, ମାଳତୋ ମାଳଂ ଗଚ୍ଛତି, ଉଦ୍ଦଣ୍ଡତୋ ଉଦ୍ଦଣ୍ଡଂ ଗଚ୍ଛତି [ଉଦ୍ଦଣ୍ଡଂ ଗଚ୍ଛତି, ଉଦ୍ଧୋସିତତୋ ଉଦ୍ଧୋସିତଂ ଗଚ୍ଛତି (ସ୍ୟା॰) ପସ୍ସ ମହାନି॰ ୧୭] , ଉପଟ୍ଠାନସାଲତୋ ଉପଟ୍ଠାନସାଲଂ ଗଚ୍ଛତି, ମଣ୍ଡପତୋ ମଣ୍ଡପଂ ଗଚ୍ଛତି, ରୁକ୍ଖମୂଲତୋ ରୁକ୍ଖମୂଲଂ ଗଚ୍ଛତି, ୟତ୍ଥ ୱା ପନ ଭିକ୍ଖୂ ନିସୀଦନ୍ତି ୱା ଗଚ୍ଛନ୍ତି ୱା, ତତ୍ଥ ଏକସ୍ସ ୱା ଦୁତିୟୋ ହୋତି, ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ୱା ତତିୟୋ ହୋତି, ତିଣ୍ଣଂ ୱା ଚତୁତ୍ଥୋ ହୋତି। ତତ୍ଥ ବହୁଂ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପଂ ପଲପତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ରାଜକଥଂ ଚୋରକଥଂ…ପେ॰… ଇତି ଭୱାଭୱକଥଂ କଥେତି। ଏୱମ୍ପି ପାଦଲୋଲୋ ହୋତି।
ନ ଚ ପାଦଲୋଲୋ ତି ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ପାଦଲୋଲିୟା ଆରତୋ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ପଟିସଲ୍ଲାନାରାମୋ ହୋତି ପଟିସଲ୍ଲାନରତୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚେତୋସମଥମନୁୟୁତ୍ତୋ ଅନିରାକତଜ୍ଝାନୋ ୱିପସ୍ସନାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ବ୍ରୂହେତା ସୁଞ୍ଞାଗାରଂ ଝାୟୀ ଝାନରତୋ ଏକତ୍ତମନୁୟୁତ୍ତୋ ସଦତ୍ଥଗରୁକୋତି – ଓକ୍ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୁ ନ ଚ ପାଦଲୋଲୋ।
ଗୁତ୍ତିନ୍ଦ୍ରିୟୋ ରକ୍ଖିତମାନସାନୋ ତି। ଗୁତ୍ତିନ୍ଦ୍ରିୟୋ ତି ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ନ ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୀ ହୋତି ନାନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହୀ। ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱେୟ୍ୟୁଂ, ତସ୍ସ ସଂୱରାୟ ପଟିପଜ୍ଜତି, ରକ୍ଖତି ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟେ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜତି। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା … ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ନ ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୀ ହୋତି ନାନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହୀ । ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱେୟ୍ୟୁଂ, ତସ୍ସ ସଂୱରାୟ ପଟିପଜ୍ଜତି, ରକ୍ଖତି ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ମନିନ୍ଦ୍ରିୟେ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜତୀତି – ଗୁତ୍ତିନ୍ଦ୍ରିୟୋ। ରକ୍ଖିତମାନସାନୋ ତି ଗୋପିତମାନସାନୋତି – ଗୁତ୍ତିନ୍ଦ୍ରିୟୋ ରକ୍ଖିତମାନସାନୋ।
ଅନୱସ୍ସୁତୋ ପରିଡୟ୍ହମାନୋ ତି ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଆୟସ୍ମତା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନେନ – ‘‘ଅୱସ୍ସୁତପରିୟାୟଞ୍ଚ [ପସ୍ସ ସଂ॰ ନି॰ ୪.୨୪୩] ୱୋ, ଆୱୁସୋ, ଦେସେସ୍ସାମି ଅନୱସ୍ସୁତପରିୟାୟଞ୍ଚ। ତଂ ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସିକରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ [ମହାମୋଗ୍ଗଲାନୋ (କ॰)] ଏତଦୱୋଚ –
‘‘କଥଂ ଚାୱୁସୋ, ଅୱସ୍ସୁତୋ ହୋତି? ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ପିୟରୂପେ ରୂପେ ଅଧିମୁଚ୍ଚତି, ଅପ୍ପିୟରୂପେ ରୂପେ ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି, ଅନୁପଟ୍ଠିତକାୟସ୍ସତି [ଅନୁପଟ୍ଠିତକାୟସତି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଚ ୱିହରତି ପରିତ୍ତଚେତସୋ। ତଞ୍ଚ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି, ୟତ୍ଥସ୍ସ [ତତ୍ଥ ୟେ (କ॰) ପସ୍ସ ସଂ॰ ନି॰ ୪.୨୪୩] ତେ ଉପ୍ପନ୍ନା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ପିୟରୂପେ ଧମ୍ମେ ଅଧିମୁଚ୍ଚତି, ଅପ୍ପିୟରୂପେ ଧମ୍ମେ ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି, ଅନୁପଟ୍ଠିତକାୟସ୍ସତି ଚ ୱିହରତି ପରିତ୍ତଚେତସୋ। ତଞ୍ଚ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି, ୟତ୍ଥସ୍ସ ତେ ଉପ୍ପନ୍ନା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଅୱସ୍ସୁତୋ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରୂପେସୁ…ପେ॰… ଅୱସ୍ସୁତୋ ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ। ଏୱଂୱିହାରିଂ ଚାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁଂ ଚକ୍ଖୁତୋ ଚେପି ନଂ ମାରୋ ଉପସଙ୍କମତି, ଲଭେଥେୱ [ଲଭତେୱ (ସ୍ୟା॰ କ॰) ଏୱମୁପରିପି] ମାରୋ ଓତାରଂ ଲଭେଥ [ଲଭତି (ସ୍ୟା॰ କ॰) ଏୱମୁପରିପି] ମାରୋ ଆରମ୍ମଣଂ, ସୋତତୋ ଚେପି ନଂ…ପେ॰… ମନତୋ ଚେପି ନଂ ମାରୋ ଉପସଙ୍କମତି, ଲଭେଥେୱ ମାରୋ ଓତାରଂ ଲଭେଥ ମାରୋ ଆରମ୍ମଣଂ।
‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, ନଳାଗାରଂ ୱା ତିଣାଗାରଂ ୱା ସୁକ୍ଖଂ କୋଳାପଂ [କୋଲାପଂ (ସ୍ୟା॰) ସଂ॰ ନି॰ ୪.୨୪୩] ତେରୋୱସ୍ସିକଂ। ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଚେପି ନଂ ଦିସାୟ ପୁରିସୋ ଆଦିତ୍ତାୟ ତିଣୁକ୍କାୟ ଉପସଙ୍କମେୟ୍ୟ, ଲଭେଥେୱ ଅଗ୍ଗି ଓତାରଂ ଲଭେଥ ଅଗ୍ଗି ଆରମ୍ମଣଂ; ପଚ୍ଛିମାୟ ଚେପି ନଂ ଦିସାୟ…ପେ॰… ଉତ୍ତରାୟ ଚେପି ନଂ ଦିସାୟ… ଦକ୍ଖିଣାୟ ଚେପି ନଂ ଦିସାୟ… ହେଟ୍ଠିମତୋ [ପଚ୍ଛତୋ (ସ୍ୟା॰), ହେଟ୍ଠିମାୟ (କ॰)] ଚେପି ନଂ ଦିସାୟ… ଉପରିମତୋ [ଉପରିତୋ (ସ୍ୟା॰), ଉପରିମାୟ (କ॰)] ଚେପି ନଂ ଦିସାୟ… ୟତୋ କୁତୋଚି ଚେପି ନଂ ପୁରିସୋ ଆଦିତ୍ତାୟ ତିଣୁକ୍କାୟ ଉପସଙ୍କମେୟ୍ୟ, ଲଭେଥେୱ ଅଗ୍ଗି ଓତାରଂ ଲଭେଥ ଅଗ୍ଗି ଆରମ୍ମଣଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଏୱଂୱିହାରିଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଚକ୍ଖୁତୋ ଚେପି ନଂ ମାରୋ ଉପସଙ୍କମତି, ଲଭେଥେୱ ମାରୋ ଓତାରଂ ଲଭେଥ ମାରୋ ଆରମ୍ମଣଂ, ସୋତତୋ ଚେପି ନଂ…ପେ॰… ମନତୋ ଚେପି ନଂ ମାରୋ ଉପସଙ୍କମତି, ଲଭେଥେୱ ମାରୋ ଓତାରଂ ଲଭେଥ ମାରୋ ଆରମ୍ମଣଂ।
‘‘ଏୱଂୱିହାରିଂ ଚାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁଂ ରୂପା ଅଧିଭଂସୁ [ଅଭିଭୱିଂସୁ (ସ୍ୟା॰), ଅଭିଭଂସୁ (କ॰) ଏୱମୁପରିପି] , ନ ଭିକ୍ଖୁ ରୂପେ ଅଧିଭୋସି; ସଦ୍ଦା ଭିକ୍ଖୁଂ ଅଧିଭଂସୁ, ନ ଭିକ୍ଖୁ ସଦ୍ଦେ ଅଧିଭୋସି; ଗନ୍ଧା ଭିକ୍ଖୁଂ ଅଧିଭଂସୁ, ନ ଭିକ୍ଖୁ ଗନ୍ଧେ ଅଧିଭୋସି; ରସା ଭିକ୍ଖୁଂ ଅଧିଭଂସୁ, ନ ଭିକ୍ଖୁ ରସେ ଅଧିଭୋସି; ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଭିକ୍ଖୁଂ ଅଧିଭଂସୁ, ନ ଭିକ୍ଖୁ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ଅଧିଭୋସି; ଧମ୍ମା ଭିକ୍ଖୁଂ ଅଧିଭଂସୁ, ନ ଭିକ୍ଖୁ ଧମ୍ମେ ଅଧିଭୋସି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ରୂପାଧିଭୂତୋ ସଦ୍ଦାଧିଭୂତୋ ଗନ୍ଧାଧିଭୂତୋ ରସାଧିଭୂତୋ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାଧିଭୂତୋ ଧମ୍ମାଧିଭୂତୋ ଅଧିଭୂ ଅନଧିଭୂତୋ ଅଧିଭଂସୁ ନଂ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସଂକିଲେସିକା ପୋନୋଭୱିକା ସଦରା ଦୁକ୍ଖୱିପାକା ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣିୟା। ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅୱସ୍ସୁତୋ ହୋତି।
‘‘କଥଂ ଚାୱୁସୋ, ଅନୱସ୍ସୁତୋ ହୋତି? ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ପିୟରୂପେ ରୂପେ ନାଧିମୁଚ୍ଚତି, ଅପ୍ପିୟରୂପେ ରୂପେ ନ ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି, ଉପଟ୍ଠିତକାୟସ୍ସତି ଚ ୱିହରତି ଅପ୍ପମାଣଚେତସୋ। ତଞ୍ଚ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ୟତ୍ଥସ୍ସ ତେ ଉପ୍ପନ୍ନା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି; ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ପିୟରୂପେ ଧମ୍ମେ ନାଧିମୁଚ୍ଚତି, ଅପ୍ପିୟରୂପେ ଧମ୍ମେ ନ ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି, ଉପଟ୍ଠିତକାୟସ୍ସତି ଚ ୱିହରତି ଅପ୍ପମାଣଚେତସୋ। ତଞ୍ଚ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ୟତ୍ଥସ୍ସ ତେ ଉପ୍ପନ୍ନା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପରିସେସା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନୱସ୍ସୁତୋ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ରୂପେସୁ…ପେ॰… ଅନୱସ୍ସୁତୋ ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ। ଏୱଂୱିହାରିଂ ଚାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁଂ ଚକ୍ଖୁତୋ ଚେପି ନଂ ମାରୋ ଉପସଙ୍କମତି, ନେୱ ଲଭେଥ ମାରୋ ଓତାରଂ, ନ ଲଭେଥ ମାରୋ ଆରମ୍ମଣଂ; ସୋତତୋ ଚେପି ନଂ…ପେ॰… ମନତୋ ଚେପି ନଂ ମାରୋ ଉପସଙ୍କମତି, ନେୱ ଲଭେଥ ମାରୋ ଓତାରଂ, ନ ଲଭେଥ ମାରୋ ଆରମ୍ମଣଂ।
‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, କୂଟାଗାରା ୱା କୂଟାଗାରସାଲା [ସନ୍ଥାଗାରସାଲା (ସ୍ୟା॰) ପସ୍ସ ସଂ॰ ନି॰ ୪.୨୪୩] ୱା ବହଲମତ୍ତିକା ଅଦ୍ଦାୱଲେପନା [ଅଲ୍ଲାୱଲେପନା (ସ୍ୟା॰)] ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଚେପି ନଂ ଦିସାୟ ପୁରିସୋ ଆଦିତ୍ତାୟ ତିଣୁକ୍କାୟ ଉପସଙ୍କମେୟ୍ୟ, ନେୱ ଲଭେଥ ଅଗ୍ଗି ଓତାରଂ, ନ ଲଭେଥ ଅଗ୍ଗି ଆରମ୍ମଣଂ; ପଚ୍ଛିମାୟ ଚେପି ନଂ ଦିସାୟ… ଉତ୍ତରାୟ ଚେପି ନଂ ଦିସାୟ… ଦକ୍ଖିଣାୟ ଚେପି ନଂ ଦିସାୟ… ହେଟ୍ଠିମତୋ ଚେପି ନଂ ଦିସାୟ… ଉପରିମତୋ ଚେପି ନଂ ଦିସାୟ… ୟତୋ କୁତୋଚି ଚେପି ନଂ ପୁରିସୋ ଆଦିତ୍ତାୟ ତିଣୁକ୍କାୟ ଉପସଙ୍କମେୟ୍ୟ, ନେୱ ଲଭେଥ ଅଗ୍ଗି ଓତାରଂ ନ ଲଭେଥ ଅଗ୍ଗି ଆରମ୍ମଣଂ। ଏୱମେୱ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଏୱଂୱିହାରିଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଚକ୍ଖୁତୋ ଚେପି ନଂ ମାରୋ ଉପସଙ୍କମତି, ନେୱ ଲଭେଥ ମାରୋ ଓତାରଂ ନ ଲଭେଥ ମାରୋ ଆରମ୍ମଣଂ; ସୋତତୋ ଚେପି ନଂ…ପେ॰… ମନତୋ ଚେପି ନଂ ମାରୋ ଉପସଙ୍କମତି ନେୱ ଲଭେଥ ମାରୋ ଓତାରଂ ନ ଲଭେଥ ମାରୋ ଆରମ୍ମଣଂ।
‘‘ଏୱଂୱିହାରୀ ଚାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ରୂପେ ଅଧିଭୋସି [ଅଭିଭୱିଂସୁ (ସ୍ୟା॰), ଅଭିଭୋସି (କ॰) ପସ୍ସ ସଂ॰ ନି॰ ୪.୨୪୩] , ନ ରୂପା ଭିକ୍ଖୁଂ ଅଧିଭଂସୁ; ସଦ୍ଦେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଧିଭୋସି, ନ ସଦ୍ଦା ଭିକ୍ଖୁଂ ଅଧିଭଂସୁ; ଗନ୍ଧେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଧିଭୋସି, ନ ଗନ୍ଧା ଭିକ୍ଖୁଂ ଅଧିଭଂସୁ; ରସେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଧିଭୋସି, ନ ରସା ଭିକ୍ଖୁଂ ଅଧିଭଂସୁ; ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଧିଭୋସି, ନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଭିକ୍ଖୁଂ ଅଧିଭଂସୁ; ଧମ୍ମେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଧିଭୋସି, ନ ଧମ୍ମା ଭିକ୍ଖୁଂ ଅଧିଭଂସୁ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ , ଭିକ୍ଖୁ ରୂପାଧିଭୂ ସଦ୍ଦାଧିଭୂ ଗନ୍ଧାଧିଭୂ ରସାଧିଭୂ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାଧିଭୂ ଧମ୍ମାଧିଭୂ ଅଧିଭୂ ଅନଧିଭୂତୋ [ଅନଭିଭୂତୋ କେହି ଚି କିଲେସେହି (କ॰) ପସ୍ସ ସଂ॰ ନି॰ ୪.୨୪୩] । ଅଧିଭୋସି ତେ ପାପକେ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ ସଂକିଲେସିକେ ପୋନୋଭୱିକେ ସଦରେ ଦୁକ୍ଖୱିପାକେ ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣିୟେ। ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅନୱସ୍ସୁତୋ ହୋତୀ’’ତି – ଅନୱସ୍ସୁତୋ।
ଅପରିଡୟ୍ହମାନୋ ତି ରାଗଜେନ ପରିଳାହେନ ଅପରିଡୟ୍ହମାନୋ, ଦୋସଜେନ ପରିଳାହେନ ଅପରିଡୟ୍ହମାନୋ, ମୋହଜେନ ପରିଳାହେନ ଅପରିଡୟ୍ହମାନୋତି – ଅନୱସ୍ସୁତୋ ଅପରିଡୟ୍ହମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ଓକ୍ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୁ ନ ଚ ପାଦଲୋଲୋ, ଗୁତ୍ତିନ୍ଦ୍ରିୟୋ ରକ୍ଖିତମାନସାନୋ।
ଅନୱସ୍ସୁତୋ ଅପରିଡୟ୍ହମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ଓହାରୟିତ୍ୱା ଗିହିବ୍ୟଞ୍ଜନାନି, ସଞ୍ଛନ୍ନପତ୍ତୋ ୟଥା ପାରିଛତ୍ତକୋ।
କାସାୟୱତ୍ଥୋ ଅଭିନିକ୍ଖମିତ୍ୱା, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ଓହାରୟିତ୍ୱା ଗିହିବ୍ୟଞ୍ଜନାନୀ ତି ଗିହିବ୍ୟଞ୍ଜନାନି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କେସା ଚ ମସ୍ସୂ ଚ…ପେ॰… ଦୀଘଦସାନି ଇତି ୱା। ଓହାରୟିତ୍ୱା ଗିହିବ୍ୟଞ୍ଜନାନୀ ତି ଗିହିବ୍ୟଞ୍ଜନାନି ଓରୋପୟିତ୍ୱା ସମୋରୋପୟିତ୍ୱା ନିକ୍ଖିପିତ୍ୱା ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭିତ୍ୱାତି – ଓହାରୟିତ୍ୱା ଗିହିବ୍ୟଞ୍ଜନାନି।
ସଞ୍ଛନ୍ନପତ୍ତୋ ୟଥା ପାରିଛତ୍ତକୋ ତି ୟଥା ସୋ ପାରିଛତ୍ତକୋ କୋୱିଳାରୋ ବହଲପତ୍ତପଲାସୋ [ସାଖପତ୍ତପଲାସୋ (କ॰)] ସନ୍ଦଚ୍ଛାୟୋ [ସଣ୍ଡଚ୍ଛାୟୋ (ସ୍ୟା॰), ସନ୍ତଚ୍ଛାୟୋ (କ॰) ପସ୍ସ ମ॰ ନି॰ ୧.୧୫୪] , ଏୱମେୱ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ପରିପୁଣ୍ଣପତ୍ତଚୀୱରଧରୋତି – ସଞ୍ଛନ୍ନପତ୍ତୋ ୟଥା ପାରିଛତ୍ତକୋ।
କାସାୟୱତ୍ଥୋ ଅଭିନିକ୍ଖମିତ୍ୱା ତି ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ସବ୍ବଂ ଘରାୱାସପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ପୁତ୍ତଦାରଂ ପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ଞାତିପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ମିତ୍ତାମଚ୍ଚପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ସନ୍ନିଧିପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା କେସମସ୍ସୁଂ ଓହାରେତ୍ୱା [ଓହାରୟିତ୍ୱା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] କାସାୟାନି ୱତ୍ଥାନି ଅଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତ୍ୱା ଅକିଞ୍ଚନଭାୱଂ ଉପଗନ୍ତ୍ୱା ଏକୋ ଚରତି ୱିହରତି ଇରିୟତି ୱତ୍ତେତି ପାଲେତି ୟପେତି ୟାପେତୀତି – କାସାୟୱତ୍ଥୋ ଅଭିନିକ୍ଖମିତ୍ୱା, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ଓହାରୟିତ୍ୱା ଗିହିବ୍ୟଞ୍ଜନାନି, ସଞ୍ଛନ୍ନପତ୍ତୋ ୟଥା ପାରିଛତ୍ତକୋ।
କାସାୟୱତ୍ଥୋ ଅଭିନିକ୍ଖମିତ୍ୱା, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ତତିୟୋ ୱଗ୍ଗୋ।
ଚତୁତ୍ଥୱଗ୍ଗୋ
ରସେସୁ ଗେଧଂ ଅକରଂ ଅଲୋଲୋ, ଅନଞ୍ଞପୋସୀ ସପଦାନଚାରୀ।
କୁଲେ କୁଲେ ଅପ୍ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ରସେସୁ ଗେଧଂ ଅକରଂ ଅଲୋଲୋ ତି। ରସୋ ତି ମୂଲରସୋ ଖନ୍ଧରସୋ ତଚରସୋ ପତ୍ତରସୋ ପୁପ୍ଫରସୋ ଫଲରସୋ, ଅମ୍ବିଲଂ ମଧୁରଂ ତିତ୍ତକଂ କଟୁକଂ ଲୋଣିକଂ ଖାରିକଂ ଲମ୍ବିକଂ [ଲମ୍ବିଲଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰) ପସ୍ସ ଆୟତନୱିଭଙ୍ଗେ] କସାୱୋ ସାଦୁ ଅସାଦୁ ସୀତଂ ଉଣ୍ହଂ। ସନ୍ତେକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ରସଗିଦ୍ଧା। ତେ ଜିୱ୍ହଗ୍ଗେନ ରସଗ୍ଗାନି ପରିୟେସନ୍ତା ଆହିଣ୍ଡନ୍ତି। ତେ ଅମ୍ବିଲଂ ଲଭିତ୍ୱା ଅନମ୍ବିଲଂ ପରିୟେସନ୍ତି, ଅନମ୍ବିଲଂ ଲଭିତ୍ୱା ଅମ୍ବିଲଂ ପରିୟେସନ୍ତି; ମଧୁରଂ ଲଭିତ୍ୱା ଅମଧୁରଂ ପରିୟେସନ୍ତି, ଅମଧୁରଂ ଲଭିତ୍ୱା ମଧୁରଂ ପରିୟେସନ୍ତି; ତିତ୍ତକଂ ଲଭିତ୍ୱା ଅତିତ୍ତକଂ ପରିୟେସନ୍ତି, ଅତିତ୍ତକଂ ଲଭିତ୍ୱା ତିତ୍ତକଂ ପରିୟେସନ୍ତି; କଟୁକଂ ଲଭିତ୍ୱା ଅକୁଟକଂ ପରିୟେସନ୍ତି, ଅକୁଟକଂ ଲଭିତ୍ୱା କଟୁକଂ ପରିୟେସନ୍ତି; ଲୋଣିକଂ ଲଭିତ୍ୱା ଅଲୋଣିକଂ ପରିୟେସନ୍ତି, ଅଲୋଣିକଂ ଲଭିତ୍ୱା ଲୋଣିକଂ ପରିୟେସନ୍ତି; ଖାରିକଂ ଲଭିତ୍ୱା ଅଖାରିକଂ ପରିୟେସନ୍ତି, ଅଖାରିକଂ ଲଭିତ୍ୱା ଖାରିକଂ ପରିୟେସନ୍ତି; କସାୱଂ ଲଭିତ୍ୱା ଅକସାୱଂ ପରିୟେସନ୍ତି, ଅକସାୱଂ ଲଭିତ୍ୱା କସାୱଂ ପରିୟେସନ୍ତି; ଲମ୍ବିକଂ ଲଭିତ୍ୱା ଅଲମ୍ବିକଂ ପରିୟେସନ୍ତି, ଅଲମ୍ବିକଂ ଲଭିତ୍ୱା ଲମ୍ବିକଂ ପରିୟେସନ୍ତି; ସାଦୁଂ ଲଭିତ୍ୱା ଅସାଦୁଂ ପରିୟେସନ୍ତି, ଅସାଦୁଂ ଲଭିତ୍ୱା ସାଦୁଂ ପରିୟେସନ୍ତି; ସୀତଂ ଲଭିତ୍ୱା ଉଣ୍ହଂ ପରିୟେସନ୍ତି, ଉଣ୍ହଂ ଲଭିତ୍ୱା ସୀତଂ ପରିୟେସନ୍ତି । ତେ ୟଂ ୟଂ ଲଭନ୍ତି ତେନ ତେନ ନ ତୁସ୍ସନ୍ତି, ଅପରାପରଂ ପରିୟେସନ୍ତି। ମନାପିକେସୁ ରସେସୁ ରତ୍ତା ଗିଦ୍ଧା ଗଥିତା ମୁଚ୍ଛିତା ଅଜ୍ଝୋସନ୍ନା ଲଗ୍ଗା ଲଗ୍ଗିତା ପଲିବୁଦ୍ଧା। ସା ରସତଣ୍ହା ତସ୍ସ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ତସ୍ମା ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ଆହାରଂ ଆହାରେତି – ‘‘ନେୱ ଦୱାୟ ନ ମଦାୟ ନ ମଣ୍ଡନାୟ ନ ୱିଭୂସନାୟ; ୟାୱଦେୱ ଇମସ୍ସ କାୟସ୍ସ ଠିତିୟା ୟାପନାୟ ୱିହିଂସୂପରତିୟା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟାନୁଗ୍ଗହାୟ। ଇତି ପୁରାଣଞ୍ଚ ୱେଦନଂ ପଟିହଙ୍ଖାମି, ନୱଞ୍ଚ ୱେଦନଂ ନ ଉପ୍ପାଦେସ୍ସାମି, ୟାତ୍ରା ଚ ମେ ଭୱିସ୍ସତି ଅନୱଜ୍ଜତା ଚ ଫାସୁୱିହାରୋ ଚା’’ତି।
ୟଥା ୱଣଂ ଆଲିମ୍ପେୟ୍ୟ ୟାୱଦେୱ ଆରୁହଣତ୍ଥାୟ [ରୋପନତ୍ଥାୟ (ସ୍ୟା॰)] , ୟଥା ୱା ଅକ୍ଖଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଜେୟ୍ୟ ୟାୱଦେୱ ଭାରସ୍ସ ନିତ୍ଥରଣତ୍ଥାୟ, ୟଥା ପୁତ୍ତମଂସଂ ଆହାରଂ ଆହରେୟ୍ୟ ୟାୱଦେୱ କନ୍ତାରସ୍ସ ନିତ୍ଥରଣତ୍ଥାୟ; ଏୱମେୱ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ଆହାରଂ ଆହାରେତି – ‘‘ନେୱ ଦୱାୟ ନ ମଦାୟ ନ ମଣ୍ଡନାୟ ନ ୱିଭୂସନାୟ; ୟାୱଦେୱ ଇମସ୍ସ କାୟସ୍ସ ଠିତିୟା ୟାପନାୟ ୱିହିଂସୂପରତିୟା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟାନୁଗ୍ଗହାୟ। ଇତି ପୁରାଣଞ୍ଚ ୱେଦନଂ ପଟିହଙ୍ଖାମି, ନୱଞ୍ଚ ୱେଦନଂ ନ ଉପ୍ପାଦେସ୍ସାମି, ୟାତ୍ରା ଚ ମେ ଭୱିସ୍ସତି ଅନୱଜ୍ଜତା ଚ ଫାସୁୱିହାରୋ ଚା’’ତି। ରସତଣ୍ହାୟ ଆରତୋ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତୀତି – ରସେସୁ ଗେଧଂ ଅକରଂ।
ଅଲୋଲୋ ତି ଲୋଲୁପ୍ପଂ ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ସା ଲୋଲୁପ୍ପା ତଣ୍ହା ତସ୍ସ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ତସ୍ମା ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଅଲୋଲୋତି – ରସେସୁ ଗେଧଂ ଅକରଂ ଅଲୋଲୋ।
ଅନଞ୍ଞପୋସୀ ସପଦାନଚାରୀ ତି ଅନଞ୍ଞପୋସୀ ତି ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଅତ୍ତାନଞ୍ଞେୱ ପୋସେତି, ନ ପରନ୍ତି।
ଅନଞ୍ଞପୋସିମଞ୍ଞାତଂ , ଦନ୍ତଂ ସାରେ ପତିଟ୍ଠିତଂ [ସାରେସୁ ସୁପତିଟ୍ଠିତଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰) ପସ୍ସ ଉଦା॰ ୬] ।
ଖୀଣାସୱଂ ୱନ୍ତଦୋସଂ, ତମହଂ ବ୍ରୂମି ବ୍ରାହ୍ମଣନ୍ତି॥
ଅନଞ୍ଞପୋସୀ ସପଦାନଚାରୀ ତି ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ [ପୁବ୍ବନ୍ହସମୟଂ (କ॰)] ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ଗାମଂ ୱା ନିଗମଂ ୱା ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସତି ରକ୍ଖିତେନେୱ କାୟେନ ରକ୍ଖିତାୟ ୱାଚାୟ ରକ୍ଖିତେନ ଚିତ୍ତେନ ଉପଟ୍ଠିତାୟ ସତିୟା ସଂୱୁତେହି ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି। ଓକ୍ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୁ ଇରିୟାପଥସମ୍ପନ୍ନୋ କୁଲା କୁଲଂ ଅନତିକ୍କମନ୍ତୋ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରତୀତି – ଅନଞ୍ଞପୋସୀ ସପଦାନଚାରୀ।
କୁଲେ କୁଲେ ଅପ୍ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ ତି ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ ହୋତି – ଅତ୍ତାନଂ ୱା ନୀଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ପରଂ ଉଚ୍ଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ ହୋତି, ଅତ୍ତାନଂ ୱା ଉଚ୍ଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ପରଂ ନୀଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ ହୋତି। କଥଂ ଅତ୍ତାନଂ ନୀଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ପରଂ ଉଚ୍ଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ ହୋତି? ‘‘ତୁମ୍ହେ ମେ ବହୂପକାରା, ଅହଂ ତୁମ୍ହେ ନିସ୍ସାୟ ଲଭାମି ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ। ୟମ୍ପି ମେ ଅଞ୍ଞେ ଦାତୁଂ ୱା କାତୁଂ ୱା ମଞ୍ଞନ୍ତି ତୁମ୍ହେ ନିସ୍ସାୟ ତୁମ୍ହେ ପସ୍ସନ୍ତା। ୟମ୍ପି ମେ ପୋରାଣଂ ମାତାପେତ୍ତିକଂ ନାମଗୋତ୍ତଂ ତମ୍ପି ମେ ଅନ୍ତରହିତଂ ତୁମ୍ହେହି ଅହଂ ଞାୟାମି – ‘ଅସୁକସ୍ସ କୁଲୁପକୋ, ଅସୁକାୟ କୁଲୁପକୋ’’’ତି। ଏୱଂ ଅତ୍ତାନଂ ନୀଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ପରଂ ଉଚ୍ଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ ହୋତି।
କଥଂ ଅତ୍ତାନଂ ଉଚ୍ଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ପରଂ ନୀଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ ହୋତି? ‘‘ଅହଂ ତୁମ୍ହାକଂ ବହୂପକାରୋ, ତୁମ୍ହେ ମଂ ଆଗମ୍ମ ବୁଦ୍ଧଂ ସରଣଂ ଗତା ଧମ୍ମଂ ସରଣଂ ଗତା ସଙ୍ଘଂ ସରଣଂ ଗତା, ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତା, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତା, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତା, ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତା, ସୁରାମେରୟମଜ୍ଜପମାଦଟ୍ଠାନା ପଟିୱିରତା, ତୁମ୍ହାକଂ ଅହଂ ଉଦ୍ଦେସଂ ଦେମି ପରିପୁଚ୍ଛଂ ଦେମି ଉପୋସଥଂ ଆଚିକ୍ଖାମି ନୱକମ୍ମଂ ଅଧିଟ୍ଠାମି; ଅଥ ଚ ପନ ତୁମ୍ହେ ମଂ ଉଜ୍ଝିତ୍ୱା ଅଞ୍ଞେ ସକ୍କରୋଥ ଗରୁଂ କରୋଥ ମାନେଥ ପୂଜେଥା’’ତି। ଏୱଂ ଅତ୍ତାନଂ ଉଚ୍ଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ପରଂ ନୀଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ ହୋତି।
କୁଲେ କୁଲେ ଅପ୍ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ ତି ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ କୁଲପଲିବୋଧେନ ଅପ୍ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ ହୋତି, ଗଣପଲିବୋଧେନ ଅପ୍ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ ହୋତି, ଆୱାସପଲିବୋଧେନ ଅପ୍ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ ହୋତି, ଚୀୱରପଲିବୋଧେନ ଅପ୍ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ ହୋତି, ପିଣ୍ଡପାତପଲିବୋଧେନ ଅପ୍ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ ହୋତି, ସେନାସନପଲିବୋଧେନ ଅପ୍ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ ହୋତି, ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରପଲିବୋଧେନ ଅପ୍ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ ହୋତୀତି – କୁଲେ କୁଲେ ଅପ୍ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ରସେସୁ ଗେଧଂ ଅକରଂ ଅଲୋଲୋ, ଅନଞ୍ଞପୋସୀ ସପଦାନଚାରୀ।
କୁଲେ କୁଲେ ଅପ୍ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ପହାୟ ପଞ୍ଚାୱରଣାନି ଚେତସୋ, ଉପକ୍କିଲେସେ ବ୍ୟପନୁଜ୍ଜ ସବ୍ବେ।
ଅନିସ୍ସିତୋ ଛେତ୍ୱ [ଛେତ୍ୱା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ସିନେହଦୋସଂ [ସ୍ନେହଦୋସଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ପହାୟ ପଞ୍ଚାୱରଣାନି ଚେତସୋ ତି ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ କାମଚ୍ଛନ୍ଦନୀୱରଣଂ ପହାୟ ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତୀକରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମେତ୍ୱା, ବ୍ୟାପାଦନୀୱରଣଂ… ଥିନମିଦ୍ଧନୀୱରଣଂ… ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚନୀୱରଣଂ… ୱିଚିକିଚ୍ଛାନୀୱରଣଂ ପହାୟ ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତୀକରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମେତ୍ୱା ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତୀତି – ପହାୟ ପଞ୍ଚାୱରଣାନି ଚେତସୋ।
ଉପକ୍କିଲେସେ ବ୍ୟପନୁଜ୍ଜ ସବ୍ବେ ତି ରାଗୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ, ଦୋସୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ, ମୋହୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସୋ, କୋଧୋ… ଉପନାହୋ…ପେ॰… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସା। ଉପକ୍କିଲେସେ ବ୍ୟପନୁଜ୍ଜ ସବ୍ବେ ତି ସବ୍ବେ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉପକ୍କିଲେସେ ବ୍ୟପନୁଜ୍ଜ ପନୁଦିତ୍ୱା ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତୀକରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମେତ୍ୱାତି – ଉପକ୍କିଲେସେ ବ୍ୟପନୁଜ୍ଜ ସବ୍ବେ।
ଅନିସ୍ସିତୋ ଛେତ୍ୱ ସିନେହଦୋସ ନ୍ତି। ଅନିସ୍ସିତୋ ତି ଦ୍ୱେ ନିସ୍ସୟା – ତଣ୍ହାନିସ୍ସୟୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାନିସ୍ସୟୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟୋ। ସିନେହୋ ତି ଦ୍ୱେ ସ୍ନେହା – ତଣ୍ହାସ୍ନେହୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିସ୍ନେହୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାସ୍ନେହୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିସ୍ନେହୋ। ଦୋସୋ ତି ୟୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଆଘାତୋ ପଟିଘାତୋ ପଟିଘଂ ପଟିୱିରୋଧୋ କୋପୋ ପକୋପୋ ସମ୍ପକୋପୋ ଦୋସୋ ପଦୋସୋ ସମ୍ପଦୋସୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ବ୍ୟାପତ୍ତି ମନୋପଦୋସୋ କୋଧୋ କୁଜ୍ଝନା କୁଜ୍ଝିତତ୍ତଂ ଦୋସୋ ଦୁସ୍ସନା ଦୁସ୍ସିତତ୍ତଂ ବ୍ୟାପତ୍ତି ବ୍ୟାପଜ୍ଜନା ବ୍ୟାପଜ୍ଜିତତ୍ତଂ ଚଣ୍ଡିକ୍କଂ ଅସୁରୋପୋ ଅନତ୍ତମନତା ଚିତ୍ତସ୍ସ । ଅନିସ୍ସିତୋ ଛେତ୍ୱ ସିନେହଦୋସ ନ୍ତି ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ତଣ୍ହାସ୍ନେହଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠିସ୍ନେହଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ଛେତ୍ୱା ଉଚ୍ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତୀକରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମେତ୍ୱା ଚକ୍ଖୁଂ ଅନିସ୍ସିତୋ, ସୋତଂ ଅନିସ୍ସିତୋ…ପେ॰… ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ଅନିସ୍ସିତୋ ଅନଲ୍ଲୀନୋ ଅନୁପଗତୋ ଅନଜ୍ଝୋସିତୋ ଅନଧିମୁତ୍ତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତୀତି – ଅନିସ୍ସିତୋ ଛେତ୍ୱ ସିନେହଦୋସଂ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ପହାୟ ପଞ୍ଚାୱରଣାନି ଚେତସୋ, ଉପକ୍କିଲେସେ ବ୍ୟପନୁଜ୍ଜ ସବ୍ବେ।
ଅନିସ୍ସିତୋ ଛେତ୍ୱ ସିନେହଦୋସଂ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ୱିପିଟ୍ଠିକତ୍ୱାନ ସୁଖଂ ଦୁଖଞ୍ଚ, ପୁବ୍ବେୱ ଚ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସଂ।
ଲଦ୍ଧାନୁପେକ୍ଖଂ ସମଥଂ ୱିସୁଦ୍ଧଂ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ୱିପିଟ୍ଠିକତ୍ୱାନ ସୁଖଂ ଦୁଖଞ୍ଚ, ପୁବ୍ବେୱ ଚ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସ ନ୍ତି ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତୀତି – ୱିପିଟ୍ଠିକତ୍ୱାନ ସୁଖଂ ଦୁଖଞ୍ଚ, ପୁବ୍ବେୱ ଚ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସଂ।
ଲଦ୍ଧାନୁପେକ୍ଖଂ ସମଥଂ ୱିସୁଦ୍ଧ ନ୍ତି। ଉପେକ୍ଖା ତି ୟା ଚତୁତ୍ଥଜ୍ଝାନେ ଉପେକ୍ଖା ଉପେକ୍ଖନା ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖନା ଚିତ୍ତସମତା ଚିତ୍ତପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧତା [ଚିତ୍ତୱିସଟତା (କ॰) ପସ୍ସ ମହାନି॰ ୨୦୭] ମଜ୍ଝତ୍ତତା ଚିତ୍ତସ୍ସ। ସମଥୋ ତି ୟା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଠିତି ସଣ୍ଠିତି ଅୱଟ୍ଠିତି ଅୱିସାହାରୋ [ଅୱିସଂହାରୋ (କ॰) ପସ୍ସ ଧ॰ ସ॰ ୧୧, ୧୫] ଅୱିକ୍ଖେପୋ ଅୱିସାହଟମାନସତା [ଅୱିସଂହଟମାନସତା (କ॰)] ସମଥୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମାଧିବଲଂ ସମ୍ମାସମାଧି; ଚତୁତ୍ଥଜ୍ଝାନେ ଉପେକ୍ଖା ଚ ସମଥୋ ଚ ସୁଦ୍ଧା ହୋନ୍ତି ୱିସୁଦ୍ଧା ପରିୟୋଦାତା ଅନଙ୍ଗଣା ୱିଗତୂପକ୍କିଲେସା ମୁଦୁଭୂତା କମ୍ମନିୟା ଠିତା ଆନେଞ୍ଜପ୍ପତ୍ତା। ଲଦ୍ଧାନୁପେକ୍ଖଂ ସମଥଂ ୱିସୁଦ୍ଧ ନ୍ତି ଚତୁତ୍ଥଜ୍ଝାନଂ ଉପେକ୍ଖଞ୍ଚ ସମଥଞ୍ଚ ଲଦ୍ଧା ଲଭିତ୍ୱା ୱିନ୍ଦିତ୍ୱା ପଟିଲଭିତ୍ୱାତି – ଲଦ୍ଧାନୁପେକ୍ଖଂ ସମଥଂ ୱିସୁଦ୍ଧଂ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ୱିପିଟ୍ଠିକତ୍ୱାନ ସୁଖଂ ଦୁଖଞ୍ଚ, ପୁବ୍ବେୱ ଚ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସଂ।
ଲଦ୍ଧାନୁପେକ୍ଖଂ ସମଥଂ ୱିସୁଦ୍ଧଂ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ପରମତ୍ଥପତ୍ତିୟା, ଅଲୀନଚିତ୍ତୋ ଅକୁସୀତୱୁତ୍ତି।
ଦଳ୍ହନିକ୍କମୋ ଥାମବଲୂପପନ୍ନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ପରମତ୍ଥପତ୍ତିୟା ତି ପରମତ୍ଥଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ। ୟୋ ସୋ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ପରମତ୍ଥସ୍ସ ପତ୍ତିୟା ଲାଭାୟ ପଟିଲାଭାୟ ଅଧିଗମାୟ ଫସ୍ସନାୟ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ୱିହରତି ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ସମ୍ପଦାୟ ଥାମୱା [ଥାମସା (କ॰)] ଦଳ୍ହପରକ୍କମୋ ଅନିକ୍ଖିତ୍ତଧୁରୋ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୂତି – ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ପରମତ୍ଥପତ୍ତିୟା।
ଅଲୀନଚିତ୍ତୋ ଅକୁସୀତୱୁତ୍ତୀ ତି ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନୁପ୍ପାଦାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି, ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ…ପେ॰… ଅନୁପ୍ପନ୍ନାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଉପ୍ପାଦାୟ…ପେ॰… ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଠିତିୟା ଅସମ୍ମୋସାୟ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱାୟ ୱେପୁଲ୍ଲାୟ ଭାୱନାୟ ପାରିପୂରିୟା [ଭାୱନାପାରିପୂରିୟା (ସ୍ୟା॰)] ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି ୱାୟମତି ୱୀରିୟଂ ଆରଭତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତୀତି – ଏୱଂ ଅଲୀନଚିତ୍ତୋ ଅକୁସୀତୱୁତ୍ତି।
ଅଥ ୱା, ‘‘କାମଂ ତଚୋ ଚ ନ୍ହାରୁ ଚ ଅଟ୍ଠି ଚ ଅୱସିସ୍ସତୁ [ଅୱସୁସ୍ସତୁ (ସ୍ୟା॰) ମ॰ ନି॰ ୨.୧୮୪; ସଂ॰ ନି॰ ୨.୨୨ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] , ସରୀରେ ଉପସୁସ୍ସତୁ ମଂସଲୋହିତଂ, ୟଂ ତଂ ପୁରିସଥାମେନ ପୁରିସବଲେନ ପୁରିସୱୀରିୟେନ ପୁରିସପରକ୍କମେନ ପତ୍ତବ୍ବଂ ନ ତଂ ଅପାପୁଣିତ୍ୱା ୱୀରିୟସ୍ସ ସଣ୍ଠାନଂ [ୱିରିୟସ୍ସ ଠାନଂ (ସ୍ୟା॰)] ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଏୱମ୍ପି ଅଲୀନଚିତ୍ତୋ ଅକୁସୀତୱୁତ୍ତି।
ନାସିସ୍ସଂ ନ ପିୱିସ୍ସାମି, ୱିହାରତୋ ନ ନିକ୍ଖମେ।
ନପି ପସ୍ସଂ ନିପାତେସ୍ସଂ, ତଣ୍ହାସଲ୍ଲେ ଅନୂହତେତି॥
ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଏୱମ୍ପି ଅଲୀନଚିତ୍ତୋ ଅକୁସୀତୱୁତ୍ତି।
‘‘ନ ତାୱାହଂ ଇମଂ ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଭିନ୍ଦିସ୍ସାମି ୟାୱ ମେ ନ ଅନୁପାଦାୟ ଆସୱେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚିସ୍ସତୀ’’ତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଏୱମ୍ପି ଅଲୀନଚିତ୍ତୋ ଅକୁସୀତୱୁତ୍ତି।
‘‘ନ ତାୱାହଂ ଇମମ୍ହା ଆସନା ୱୁଟ୍ଠହିସ୍ସାମି ୟାୱ ମେ ନ ଅନୁପାଦାୟ ଆସୱେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚିସ୍ସତୀ’’ତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଏୱମ୍ପି ଅଲୀନଚିତ୍ତୋ ଅକୁସୀତୱୁତ୍ତି।
‘‘ନ ତାୱାହଂ ଇମମ୍ହା ଚଙ୍କମା ଓରୋହିସ୍ସାମି…ପେ॰… ୱିହାରା ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି… ଅଡ୍ଢୟୋଗା ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି… ପାସାଦା ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି… ହମ୍ମିୟା ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି… ଗୁହାୟ ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି… ଲେଣା ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି… କୁଟିୟା ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି… କୂଟାଗାରା ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି… ଅଟ୍ଟା ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି… ମାଳା ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି… ଉଦ୍ଦଣ୍ଡା ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି … ଉପଟ୍ଠାନସାଲାୟ ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି… ମଣ୍ଡପା ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି… ରୁକ୍ଖମୂଲା ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି ୟାୱ ମେ ନ ଅନୁପାଦାୟ ଆସୱେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚିସ୍ସତୀ’’ତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଏୱମ୍ପି ଅଲୀନଚିତ୍ତୋ ଅକୁସୀତୱୁତ୍ତି।
‘‘ଇମସ୍ମିଂୟେୱ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟେ [ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ (କ॰) ମହାନି॰ ୧୭] ଅରିୟଧମ୍ମଂ ଆହରିସ୍ସାମି ସମାହରିସ୍ସାମି ଅଧିଗଚ୍ଛିସ୍ସାମି ଫସ୍ସୟିସ୍ସାମି ସଚ୍ଛିକରିସ୍ସାମୀ’’ତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଏୱମ୍ପି ଅଲୀନଚିତ୍ତୋ ଅକୁସୀତୱୁତ୍ତି। ଇମସ୍ମିଂୟେୱ ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟେ…ପେ॰… ସାୟନ୍ହସମୟେ …ପେ॰… ପୁରେଭତ୍ତଂ… ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ… ପୁରିମୟାମଂ… ମଜ୍ଝିମୟାମଂ… ପଚ୍ଛିମୟାମଂ… କାଳେ… ଜୁଣ୍ହେ… ୱସ୍ସେ… ହେମନ୍ତେ … ଗିମ୍ହେ… ପୁରିମେ ୱୟୋଖନ୍ଧେ… ମଜ୍ଝିମେ ୱୟୋଖନ୍ଧେ… ପଚ୍ଛିମେ ୱୟୋଖନ୍ଧେ ଅରିୟଧମ୍ମଂ ଆହରିସ୍ସାମି ସମାହରିସ୍ସାମି ଅଧିଗଚ୍ଛିସ୍ସାମି ଫସ୍ସୟିସ୍ସାମି ସଚ୍ଛିକରିସ୍ସାମୀତି ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଏୱମ୍ପି ଅଲୀନଚିତ୍ତୋ ଅକୁସୀତୱୁତ୍ତି।
ଦଳ୍ହନିକ୍କମୋ ଥାମବଲୂପପନ୍ନୋ ତି ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଦଳ୍ହସମାଦାନୋ ଅହୋସି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅୱଟ୍ଠିତସମାଦାନୋ କାୟସୁଚରିତେ ୱଚୀସୁଚରିତେ ମନୋସୁଚରିତେ ଦାନସଂୱିଭାଗେ ସୀଲସମାଦାନେ ଉପୋସଥୁପୱାସେ ମତ୍ତେୟ୍ୟତାୟ [ମେତ୍ତେୟ୍ୟତାୟ (ସ୍ୟା॰ କ॰) ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନବ୍ୟାକରଣେ ୪.୩୯ ସୁତ୍ତଂ ଓଲୋକେତବ୍ବଂ] ପେତ୍ତେୟ୍ୟତାୟ ସାମଞ୍ଞତାୟ ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତାୟ କୁଲେଜେଟ୍ଠାପଚାୟିତାୟ ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେସୁ ଅଧିକୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୂତି – ଦଳ୍ହନିକ୍କମୋ। ଥାମବଲୂପପନ୍ନୋ ତି ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଥାମେନ ଚ ବଲେନ ଚ ୱୀରିୟେନ ଚ ପରକ୍କମେନ ଚ ପଞ୍ଞାୟ ଚ ଉପେତୋ ହୋତି ସମୁପେତୋ ଉପାଗତୋ ସମୁପାଗତୋ ଉପପନ୍ନୋ ସମୁପପନ୍ନୋ ସମନ୍ନାଗତୋତି – ଦଳ୍ହନିକ୍କମୋ ଥାମବଲୂପପନ୍ନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ପରମତ୍ଥପତ୍ତିୟା, ଅଲୀନଚିତ୍ତୋ ଅକୁସୀତୱୁତ୍ତି।
ଦଳ୍ହନିକ୍କମୋ ଥାମବଲୂପପନ୍ନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ପଟିସଲ୍ଲାନଂ ଝାନମରିଞ୍ଚମାନୋ, ଧମ୍ମେସୁ ନିଚ୍ଚଂ ଅନୁଧମ୍ମଚାରୀ।
ଆଦୀନୱଂ ସମ୍ମସିତା ଭୱେସୁ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ପଟିସଲ୍ଲାନଂ ଝାନମରିଞ୍ଚମାନୋ ତି ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ପଟିସଲ୍ଲାନାରାମୋ ହୋତି ପଟିସଲ୍ଲାନରତୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚେତୋସମଥମନୁୟୁତ୍ତୋ ଅନିରାକତଜ୍ଝାନୋ ୱିପସ୍ସନାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ବ୍ରୂହେତା ସୁଞ୍ଞାଗାରଂ ଝାୟୀ ଝାନରତୋ ଏକତ୍ତମନୁୟୁତ୍ତୋ ସଦତ୍ଥଗରୁକୋତି ପଟିସଲ୍ଲାନଂ। ଝାନମରିଞ୍ଚମାନୋ ତି ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ଝାନଂ ନ ରିଞ୍ଚତି – ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ପଠମସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ ୟୁତ୍ତୋ ପୟୁତ୍ତୋ ସଂୟୁତ୍ତୋ ଆୟୁତ୍ତୋ ସମାୟୁତ୍ତୋ, ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଦୁତିୟସ୍ସ ଝାନସ୍ସ…ପେ॰… ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ତତିୟସ୍ସ ଝାନସ୍ସ… ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଚତୁତ୍ଥସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ ୟୁତ୍ତୋ ପୟୁତ୍ତୋ ସଂୟୁତ୍ତୋ ଆୟୁତ୍ତୋ ସମାୟୁତ୍ତୋତି – ଏୱମ୍ପି ଝାନଂ ନ ରିଞ୍ଚତି।
ଅଥ ୱା, ଉପ୍ପନ୍ନଂ ୱା ପଠମଂ ଝାନଂ ଆସେୱତି ଭାୱେତି ବହୁଲୀକରୋତି, ଉପ୍ପନ୍ନଂ ୱା ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ…ପେ॰… ଉପ୍ପନ୍ନଂ ୱା ତତିୟଂ ଝାନଂ… ଉପ୍ପନ୍ନଂ ୱା ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଆସେୱତି ଭାୱେତି ବହୁଲୀକରୋତି। ଏୱମ୍ପି ଝାନଂ ନ ରିଞ୍ଚତୀତି – ପଟିସଲ୍ଲାନଂ ଝାନମରିଞ୍ଚମାନୋ।
ଧମ୍ମେସୁ ନିଚ୍ଚଂ ଅନୁଧମ୍ମଚାରୀ ତି ଧମ୍ମା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା…ପେ॰… ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ। କତମେ ଅନୁଧମ୍ମା? ସମ୍ମାପଟିପଦା ଅପଚ୍ଚନୀକପଟିପଦା ଅନ୍ୱତ୍ଥପଟିପଦା ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପଟିପଦା ସୀଲେସୁ ପରିପୂରକାରିତା ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରତା ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୁତା ଜାଗରିୟାନୁୟୋଗୋ ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞଂ – ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଅନୁଧମ୍ମା। ଧମ୍ମେସୁ ନିଚ୍ଚଂ ଅନୁଧମ୍ମଚାରୀ ତି ଧମ୍ମେସୁ ନିଚ୍ଚକାଲଂ ଧୁୱକାଲଂ ସତତଂ ସମିତଂ ଅୱୋକିଣ୍ଣଂ ପୋଙ୍ଖାନୁପୋଙ୍ଖଂ ଉଦକୂମିକଜାତଂ [ଉଦକୁମ୍ମିଜାତଂ (ସ୍ୟା॰), ଉଦକୁମ୍ମିକଜାତଂ (କ॰)]
ଅୱୀଚିସନ୍ତତିସହିତଂ ଫସ୍ସିତଂ ପୁରେଭତ୍ତଂ ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପୁରିମୟାମଂ ମଜ୍ଝିମୟାମଂ ପଚ୍ଛିମୟାମଂ କାଳେ ଜୁଣ୍ହେ ୱସ୍ସେ ହେମନ୍ତେ ଗିମ୍ହେ ପୁରିମେ ୱୟୋଖନ୍ଧେ ମଜ୍ଝିମେ ୱୟୋଖନ୍ଧେ ପଚ୍ଛିମେ ୱୟୋଖନ୍ଧେ ଚରତି ୱିହରତି ଇରିୟତି ୱତ୍ତେତି ପାଲେତି ୟପେତି ୟାପେତୀତି – ଧମ୍ମେସୁ ନିଚ୍ଚଂ ଅନୁଧମ୍ମଚାରୀ।
ଆଦୀନୱଂ ସମ୍ମସିତା ଭୱେସୂ ତି ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ଆଦୀନୱଂ ସମ୍ମସିତା ଭୱେସୁ, ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ, ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ଆଦୀନୱଂ ସମ୍ମସିତା ଭୱେସୂତି – ଆଦୀନୱଂ ସମ୍ମସିତା ଭୱେସୁ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ପଟିସଲ୍ଲାନଂ ଝାନମରିଞ୍ଚମାନୋ, ଧମ୍ମେସୁ ନିଚ୍ଚଂ ଅନୁଧମ୍ମଚାରୀ।
ଆଦୀନୱଂ ସମ୍ମସିତା ଭୱେସୁ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ତଣ୍ହକ୍ଖୟଂ ପତ୍ଥୟମପ୍ପମତ୍ତୋ, ଅନେଳମୂଗୋ [ଅନେଲମୂଗୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ସୁତୱା ସତୀମା।
ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ପଧାନୱା, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ତଣ୍ହକ୍ଖୟଂ ପତ୍ଥୟମପ୍ପମତ୍ତୋ ତି। ତଣ୍ହା ତି ରୂପତଣ୍ହା…ପେ॰… ଧମ୍ମତଣ୍ହା। ତଣ୍ହକ୍ଖୟ ନ୍ତି ରାଗକ୍ଖୟଂ ଦୋସକ୍ଖୟଂ ମୋହକ୍ଖୟଂ ଗତିକ୍ଖୟଂ ଉପପତ୍ତିକ୍ଖୟଂ ପଟିସନ୍ଧିକ୍ଖୟଂ ଭୱକ୍ଖୟଂ ସଂସାରକ୍ଖୟଂ ୱଟ୍ଟକ୍ଖୟଂ ପତ୍ଥୟନ୍ତୋ ଇଚ୍ଛନ୍ତୋ ସାଦିୟନ୍ତୋ ପିହୟନ୍ତୋ ଅଭିଜପ୍ପନ୍ତୋତି – ତଣ୍ହକ୍ଖୟଂ ପତ୍ଥୟଂ। ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ତି ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ସକ୍କଚ୍ଚକାରୀ ସାତଚ୍ଚକାରୀ…ପେ॰… ଅପ୍ପମାଦୋ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୂତି – ତଣ୍ହକ୍ଖୟଂ ପତ୍ଥୟମପ୍ପମତ୍ତୋ।
ଅନେଳମୂଗୋ ସୁତୱା ସତୀମା ତି। ଅନେଳମୂଗୋ ତି ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ପଣ୍ଡିତୋ ପଞ୍ଞୱା ବୁଦ୍ଧିମା ଞାଣୀ ୱିଭାୱୀ ମେଧାୱୀ। ସୁତୱା ତି ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ବହୁସ୍ସୁତୋ ହୋତି ସୁତଧରୋ ସୁତସନ୍ନିଚ୍ଚୟୋ। ୟେ ତେ ଧମ୍ମା ଆଦିକଲ୍ୟାଣା ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣା ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣା ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଅଭିୱଦନ୍ତି, ତଥାରୂପାସ୍ସ ଧମ୍ମା ବହୁସ୍ସୁତା ହୋନ୍ତି ଧାତା ୱଚସା ପରିଚିତା ମନସାନୁପେକ୍ଖିତା ଦିଟ୍ଠିୟା ସୁପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧା। ସତୀମା ତି ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ସତିମା ହୋତି ପରମେନ ସତିନେପକ୍କେନ ସମନ୍ନାଗତତ୍ତା ଚିରକତମ୍ପି ଚିରଭାସିତମ୍ପି ସରିତା ଅନୁସ୍ସରିତାତି – ଅନେଳମୂଗୋ ସୁତୱା ସତୀମା।
ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ପଧାନୱା ତି ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଞାଣଂ। ୟା ପଞ୍ଞା ପଜାନନା…ପେ॰… ଅମୋହୋ ଧମ୍ମୱିଚୟୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମୋ ତି ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମୋ ଞାତଧମ୍ମୋ ତୁଲିତଧମ୍ମୋ ତୀରିତଧମ୍ମୋ ୱିଭୂତଧମ୍ମୋ ୱିଭାୱିତଧମ୍ମୋ ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମୋ…ପେ॰… ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମୋ ଞାତଧମ୍ମୋ ତୁଲିତଧମ୍ମୋ ତୀରିତଧମ୍ମୋ ୱିଭୂତଧମ୍ମୋ ୱିଭାୱିତଧମ୍ମୋ। ଅଥ ୱା, ତସ୍ସ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଚ ଖନ୍ଧା ସଂଖିତ୍ତା ଧାତୁୟୋ ସଂଖିତ୍ତା ଆୟତନାନି ସଂଖିତ୍ତାନି ଗତିୟୋ ସଂଖିତ୍ତା ଉପପତ୍ତିୟୋ ସଂଖିତ୍ତା ପଟିସନ୍ଧିୟୋ ସଂଖିତ୍ତା ଭୱା ସଂଖିତ୍ତା ସଂସାରା ସଂଖିତ୍ତା ୱଟ୍ଟା ସଂଖିତ୍ତା। ଅଥ ୱା, ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଖନ୍ଧପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ ଧାତୁପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ ଆୟତନପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ ଗତିପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ ଉପପତ୍ତିପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ ପଟିସନ୍ଧିପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ ଭୱପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ ସଂସାରପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ ୱଟ୍ଟପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ ସଙ୍ଖାରପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ ଅନ୍ତିମଭୱେ [ଅନ୍ତିମେ ଭୱେ (କ॰) ଚୂଳନି॰ ମେତ୍ତଗୂମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସ ୨୮] ଠିତୋ ଅନ୍ତିମସମୁସ୍ସୟେ ଠିତୋ ଅନ୍ତିମଦେହଧରୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ।
ତସ୍ସାୟଂ ପଚ୍ଛିମକୋ ଭୱୋ, ଚରିମୋୟଂ ସମୁସ୍ସୟୋ।
ଜାତିମରଣସଂସାରୋ [ଜାତିଜରାମରଣସଂସାରୋ (ସ୍ୟା॰) ଏୱମୀଦିସେସୁ ଠାନେସୁ] , ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ପୁନବ୍ଭୱୋତି॥
ତଂକାରଣା ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମୋ। ନିୟତୋ ତି ନିୟାମା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଚତ୍ତାରୋ ଅରିୟମଗ୍ଗା। ଚତୂହି ଅରିୟମଗ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋତି ନିୟତୋ। ନିୟାମଂ ପତ୍ତୋ ସମ୍ପତ୍ତୋ ଅଧିଗତୋ ଫସ୍ସିତୋ ସଚ୍ଛିକତୋ ପତ୍ତୋ ନିୟାମଂ। ପଧାନୱା ତି ପଧାନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ୱୀରିୟଂ। ସୋ ଚେତସୋ ୱୀରିୟାରମ୍ଭୋ ନିକ୍କମୋ ପରକ୍କମୋ ଉୟ୍ୟାମୋ ୱାୟାମୋ ଉସ୍ସାହୋ ଉସ୍ସୋଳ୍ହୀ ଥାମୋ ଧିତି ଅସିଥିଲପରକ୍କମୋ ଅନିକ୍ଖିତ୍ତଚ୍ଛନ୍ଦତା ଅନିକ୍ଖିତ୍ତଧୁରତା ଧୁରସମ୍ପଗ୍ଗାହୋ ୱୀରିୟଂ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୱୀରିୟବଲଂ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ। ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଇମିନା ପଧାନେନ ଉପେତୋ ସମୁପେତୋ ଉପାଗତୋ ସମୁପାଗତୋ ଉପପନ୍ନୋ ସମୁପପନ୍ନୋ ସମନ୍ନାଗତୋ। ତସ୍ମା ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ପଧାନୱାତି – ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ପଧାନୱା, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ତଣ୍ହକ୍ଖୟଂ ପତ୍ଥୟମପ୍ପମତ୍ତୋ, ଅନେଳମୂଗୋ ସୁତୱା ସତୀମା।
ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ପଧାନୱା, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ସୀହୋୱ ସଦ୍ଦେସୁ ଅସନ୍ତସନ୍ତୋ, ୱାତୋୱ ଜାଲମ୍ହି ଅସଜ୍ଜମାନୋ।
ପଦୁମଂୱ ତୋୟେନ ଅଲିମ୍ପମାନୋ [ଅଲିପ୍ପମାନୋ, ସୁ॰ ନି॰ ୭୧] , ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ସୀହୋୱ ସଦ୍ଦେସୁ ଅସନ୍ତସନ୍ତୋ ତି ୟଥା ସୀହୋ ମିଗରାଜା ସଦ୍ଦେସୁ ଅସନ୍ତାସୀ ଅପରିସନ୍ତାସୀ ଅନୁତ୍ରାସୀ ଅନୁବ୍ବିଗ୍ଗୋ ଅନୁସ୍ସଙ୍କୀ [ଅନୁସ୍ସୁକୀ (ସ୍ୟା॰)] ଅନୁତ୍ରାସୋ ଅଭୀରୂ ଅଚ୍ଛମ୍ଭୀ ଅନୁତ୍ରାସୀ ଅପଲାୟୀ, ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋପି ସଦ୍ଦେସୁ ଅସନ୍ତାସୀ ଅପରିସନ୍ତାସୀ ଅନୁତ୍ରାସୀ ଅନୁବ୍ବିଗ୍ଗୋ ଅନୁସ୍ସଙ୍କୀ ଅନୁତ୍ରାସୋ ଅଭୀରୂ ଅଚ୍ଛମ୍ଭୀ ଅନୁତ୍ରାସୀ ଅପଲାୟୀ ପହୀନଭୟଭେରୱୋ ୱିଗତଲୋମହଂସୋ ୱିହରତୀତି – ସୀହୋୱ ସଦ୍ଦେସୁ ଅସନ୍ତସନ୍ତୋ।
ୱାତୋୱ ଜାଲମ୍ହି ଅସଜ୍ଜମାନୋ ତି। ୱାତୋ ତି ପୁରତ୍ଥିମା ୱାତା ପଚ୍ଛିମା ୱାତା ଉତ୍ତରା ୱାତା ଦକ୍ଖିଣା ୱାତା ସରଜା ୱାତା ଅରଜା ୱାତା ସୀତା ୱାତା ଉଣ୍ହା ୱାତା ପରିତ୍ତା ୱାତା ଅଧିମତ୍ତା ୱାତା ୱେରମ୍ଭୱାତା ପକ୍ଖୱାତା [ପକ୍ଖିୱାତା (ସ୍ୟା॰) ଚୂଳନି॰ ଉପସୀୱମାଣୱପୁଚ୍ଛାନିଦ୍ଦେସ ୪୩, ଖଗ୍ଗୱିସାଣସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସ ୧୩୮ ନତ୍ଥି ପାଠନାନତ୍ତଂ] ସୁପଣ୍ଣୱାତା ତାଲପଣ୍ଣୱାତା ୱିଧୂପନୱାତା। ଜାଲଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସୁତ୍ତଜାଲଂ। ୟଥା ୱାତୋ ଜାଲମ୍ହି ନ ସଜ୍ଜତି ନ ଗଣ୍ହାତି ନ ବଜ୍ଝତି ନ ପଲିବଜ୍ଝତି, ଏୱମେୱ ଦ୍ୱେ ଜାଲା – ତଣ୍ହାଜାଲଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠିଜାଲଞ୍ଚ…ପେ॰… ଇଦଂ ତଣ୍ହାଜାଲଂ…ପେ॰… ଇଦଂ ଦିଟ୍ଠିଜାଲଂ। ତସ୍ସ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ତଣ୍ହାଜାଲଂ ପହୀନଂ ଦିଟ୍ଠିଜାଲଂ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠଂ, ତଣ୍ହାଜାଲସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ଦିଟ୍ଠିଜାଲସ୍ସ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠତ୍ତା ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ରୂପେ ନ ସଜ୍ଜତି ସଦ୍ଦେ ନ ସଜ୍ଜତି…ପେ॰… ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ନ ସଜ୍ଜତି ନ ଗଣ୍ହାତି ନ ବଜ୍ଝତି ନ ପଲିବଜ୍ଝତି ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତୀତି – ୱାତୋୱ ଜାଲମ୍ହି ଅସଜ୍ଜମାନୋ।
ପଦୁମଂୱ ତୋୟେନ ଅଲିମ୍ପମାନୋ ତି ପଦୁମଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପଦୁମପୁପ୍ଫଂ। ତୋୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଉଦକଂ। ୟଥା ପଦୁମପୁପ୍ଫଂ ତୋୟେନ ନ ଲିମ୍ପତି ନ ପଲିମ୍ପତି ନ ଉପଲିମ୍ପତି, ଅଲିତ୍ତଂ ଅପଲିତ୍ତଂ ଅନୁପଲିତ୍ତଂ, ଏୱମେୱ ଦ୍ୱେ ଲେପା – ତଣ୍ହାଲେପୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିଲେପୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାଲେପୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିଲେପୋ। ତସ୍ସ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ତଣ୍ହାଲେପୋ ପହୀନୋ, ଦିଟ୍ଠିଲେପୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠୋ। ତଣ୍ହାଲେପସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ଦିଟ୍ଠିଲେପସ୍ସ ପଟିନିସଟ୍ଠତ୍ତା ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ରୂପେ ନ ଲିମ୍ପତି ସଦ୍ଦେ ନ ଲିମ୍ପତି…ପେ॰… ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ନ ଲିମ୍ପତି ନ ପଲିମ୍ପତି ନ ଉପଲିମ୍ପତି, ଅଲିତ୍ତୋ ଅପଲିତ୍ତୋ ଅନୁପଲିତ୍ତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତୀତି – ପଦୁମଂୱ ତୋୟେନ ଅଲିମ୍ପମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ସୀହୋୱ ସଦ୍ଦେସୁ ଅସନ୍ତସନ୍ତୋ, ୱାତୋୱ ଜାଲମ୍ହି ଅସଜ୍ଜମାନୋ।
ପଦୁମଂୱ ତୋୟେନ ଅଲିମ୍ପମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ସୀହୋ ୟଥା ଦାଠବଲୀ ପସୟ୍ହ, ରାଜା ମିଗାନଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ଚାରୀ।
ସେୱେଥ ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ସୀହୋ ୟଥା ଦାଠବଲୀ ପସୟ୍ହ, ରାଜା ମିଗାନଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ଚାରୀ ତି ୟଥା ସୀହୋ ମିଗରାଜା ଦାଠବଲୀ ଦାଠାୱୁଧୋ ସବ୍ବେ ତିରଚ୍ଛାନଗତେ ପାଣେ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ଅଭିଭୱିତ୍ୱା ଅଜ୍ଝୋତ୍ଥରିତ୍ୱା ପରିୟାଦିୟିତ୍ୱା ମଦ୍ଦିତ୍ୱା ଚରତି ୱିହରତି ଇରିୟତି ୱତ୍ତେତି ପାଲେତି ୟପେତି ୟାପେତି, ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋପି ପଞ୍ଞାବଲୀ ପଞ୍ଞାୱୁଧୋ ସବ୍ବପାଣଭୂତେ ପୁଗ୍ଗଲେ ପଞ୍ଞାୟ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ଅଭିଭୱିତ୍ୱା ଅଜ୍ଝୋତ୍ଥରିତ୍ୱା ପରିୟାଦିୟିତ୍ୱା ମଦ୍ଦିତ୍ୱା ଚରତି ୱିହରତି ଇରିୟତି ୱତ୍ତେତି ପାଲେତି ୟପେତି ୟାପେତୀତି – ସୀହୋ ୟଥା ଦାଠବଲୀ ପସୟ୍ହ, ରାଜା ମିଗାନଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ଚାରୀ।
ସେୱେଥ ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନୀ ତି ୟଥା ସୀହୋ ମିଗରାଜା ଅରଞ୍ଞୱନମଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା ଚରତି ୱିହରତି ଇରିୟତି ୱତ୍ତେତି ପାଲେତି ୟପେତି ୟାପେତି, ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋପି ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱତି ଅପ୍ପସଦ୍ଦାନି ଅପ୍ପନିଗ୍ଘୋସାନି ୱିଜନୱାତାନି ମନୁସ୍ସରାହସ୍ସେୟ୍ୟକାନି ପଟିସଲ୍ଲାନସାରୁପ୍ପାନି। ସୋ ଏକୋ ଗଚ୍ଛତି ଏକୋ ତିଟ୍ଠତି ଏକୋ ନିସୀଦତି ଏକୋ ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି ଏକୋ ଗାମଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସତି ଏକୋ ପଟିକ୍କମତି ଏକୋ ରହୋ ନିସୀଦତି ଏକୋ ଚଙ୍କମଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି ଏକୋ ଚରତି ୱିହରତି ଇରିୟତି ୱତ୍ତେତି ପାଲେତି ୟପେତି ୟାପେତୀତି – ସେୱେଥ ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ସୀହୋ ୟଥା ଦାଠବଲୀ ପସୟ୍ହ, ରାଜା ମିଗାନଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ଚାରୀ।
ସେୱେଥ ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ମେତ୍ତଂ ଉପେକ୍ଖଂ କରୁଣଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ, ଆସେୱମାନୋ ମୁଦିତଞ୍ଚ କାଲେ।
ସବ୍ବେନ ଲୋକେନ ଅୱିରୁଜ୍ଝମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ମେତ୍ତଂ ଉପେକ୍ଖଂ କରୁଣଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ, ଆସେୱମାନୋ ମୁଦିତଞ୍ଚ କାଲେ ତି ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ଏକଂ ଦିସଂ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି ତଥା ଦୁତିୟଂ ତଥା ତତିୟଂ ତଥା ଚତୁତ୍ଥଂ, ଇତି ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ସବ୍ବଧି ସବ୍ବତ୍ତତାୟ ସବ୍ବାୱନ୍ତଂ ଲୋକଂ ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତି; କରୁଣାସହଗତେନ ଚେତସା…ପେ॰… ମୁଦିତାସହଗତେନ ଚେତସା…ପେ॰… ଉପେକ୍ଖାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରତୀତି – ମେତ୍ତଂ ଉପେକ୍ଖଂ କରୁଣଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ, ଆସେୱମାନୋ ମୁଦିତଞ୍ଚ କାଲେ।
ସବ୍ବେନ ଲୋକେନ ଅୱିରୁଜ୍ଝମାନୋ ତି ମେତ୍ତାୟ ଭାୱିତତ୍ତା ୟେ ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଦିସାୟ ସତ୍ତା ତେ ଅପ୍ପଟିକୂଲା ହୋନ୍ତି, ୟେ ପଚ୍ଛିମାୟ ଦିସାୟ ସତ୍ତା…ପେ॰… ୟେ ଉତ୍ତରାୟ ଦିସାୟ ସତ୍ତା… ୟେ ଦକ୍ଖିଣାୟ ଦିସାୟ ସତ୍ତା… ୟେ ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଅନୁଦିସାୟ ସତ୍ତା… ୟେ ପଚ୍ଛିମାୟ ଅନୁଦିସାୟ ସତ୍ତା… ୟେ ଉତ୍ତରାୟ ଅନୁଦିସାୟ ସତ୍ତା… ୟେ ଦକ୍ଖିଣାୟ ଅନୁଦିସାୟ ସତ୍ତା… ୟେ ହେଟ୍ଠିମାୟ [ଅଧୋଗମାୟ (ସ୍ୟା॰)] ଦିସାୟ ସତ୍ତା… ୟେ ଉପରିମାୟ ଦିସାୟ ସତ୍ତା… ୟେ ଦସସୁ ଦିସାସୁ ସତ୍ତା ତେ ଅପ୍ପଟିକୂଲା ହୋନ୍ତି। କରୁଣାୟ ଭାୱିତତ୍ତା… ମୁଦିତାୟ ଭାୱିତତ୍ତା… ଉପେକ୍ଖାୟ ଭାୱିତତ୍ତା ୟେ ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଦିସାୟ ସତ୍ତା…ପେ॰… ୟେ ଦସସୁ ଦିସାସୁ ସତ୍ତା ତେ ଅପ୍ପଟିକୂଲା ହୋନ୍ତି। ସବ୍ବେନ ଲୋକେନ ଅୱିରୁଜ୍ଝମାନୋ ତି ସବ୍ବେନ ଲୋକେନ ଅୱିରୁଜ୍ଝମାନୋ, ଅପ୍ପଟିୱିରୁଜ୍ଝମାନୋ ଅନାଘାତିୟମାନୋ [ଅଘଟ୍ଟିୟମାନୋ (ସ୍ୟା॰)] ଅପ୍ପଟିହଞ୍ଞମାନୋତି – ସବ୍ବେନ ଲୋକେନ ଅୱିରୁଜ୍ଝମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ମେତ୍ତଂ ଉପେକ୍ଖଂ କରୁଣଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ, ଆସେୱମାନୋ ମୁଦିତଞ୍ଚ କାଲେ।
ସବ୍ବେନ ଲୋକେନ ଅୱିରୁଜ୍ଝମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ରାଗଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ପହାୟ ମୋହଂ, ସନ୍ଦାଲୟିତ୍ୱାନ ସଂୟୋଜନାନି [ସଂୟୋଜନାନି (କ॰)] ।
ଅସନ୍ତସଂ ଜୀୱିତସଙ୍ଖୟମ୍ହି, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ରାଗଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ପହାୟ ମୋହ ନ୍ତି। ରାଗୋ ତି ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ଦୋସୋ ତି ୟୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଆଘାତୋ…ପେ॰… ଚଣ୍ଡିକ୍କଂ ଅସୁରୋପୋ ଅନତ୍ତମନତା ଚିତ୍ତସ୍ସ। ମୋହୋ ତି ଦୁକ୍ଖେ ଅଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଅୱିଜ୍ଜାଲଙ୍ଗୀ ମୋହୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ରାଗଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ପହାୟ ମୋହ ନ୍ତି ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ରାଗଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ମୋହଞ୍ଚ ପହାୟ ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତୀକରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମେତ୍ୱାତି – ରାଗଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ପହାୟ ମୋହଂ।
ସନ୍ଦାଲୟିତ୍ୱାନ ସଂୟୋଜନାନୀ ତି। ଦସ ସଂୟୋଜନାନି – କାମରାଗସଂୟୋଜନଂ ପଟିଘସଂୟୋଜନଂ…ପେ॰… ଅୱିଜ୍ଜାସଂୟୋଜନଂ। ସନ୍ଦାଲୟିତ୍ୱାନ ସଂୟୋଜନାନୀ ତି ଦସ ସଂୟୋଜନାନି ସନ୍ଦାଲୟିତ୍ୱା ପଦାଲୟିତ୍ୱା ସମ୍ପଦାଲୟିତ୍ୱା ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତୀକରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମେତ୍ୱାତି – ସନ୍ଦାଲୟିତ୍ୱାନ ସଂୟୋଜନାନି।
ଅସନ୍ତସଂ ଜୀୱିତସଙ୍ଖୟମ୍ହୀ ତି ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଜୀୱିତପରିୟୋସାନେ ଅସନ୍ତାସୀ ଅନୁତ୍ରାସୀ ଅନୁବ୍ବିଗ୍ଗୋ ଅନୁସ୍ସଙ୍କୀ ଅନୁତ୍ରାସୋ ଅଭୀରୂ ଅଚ୍ଛମ୍ଭୀ ଅନୁତ୍ରାସୀ ଅପଲାୟୀ ପହୀନଭୟଭେରୱୋ ୱିଗତଲୋମହଂସୋ ୱିହରତୀତି – ଅସନ୍ତସଂ ଜୀୱିତସଙ୍ଖୟମ୍ହି, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ରାଗଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ପହାୟ ମୋହଂ, ସନ୍ଦାଲୟିତ୍ୱାନ ସଂୟୋଜନାନି।
ଅସନ୍ତସଂ ଜୀୱିତସଙ୍ଖୟମ୍ହି, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ଭଜନ୍ତି ସେୱନ୍ତି ଚ କାରଣତ୍ଥା, ନିକ୍କାରଣା ଦୁଲ୍ଲଭା ଅଜ୍ଜ ମିତ୍ତା।
ଅତ୍ତତ୍ଥପଞ୍ଞା [ଅତ୍ତଟ୍ଠପଞ୍ଞା (କ॰)] ଅସୁଚୀ ମନୁସ୍ସା, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ଭଜନ୍ତି ସେୱନ୍ତି ଚ କାରଣତ୍ଥା ତି ଅତ୍ତତ୍ଥକାରଣା ପରତ୍ଥକାରଣା ଉଭୟତ୍ଥକାରଣା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକତ୍ଥକାରଣା ସମ୍ପରାୟିକତ୍ଥକାରଣା ପରମତ୍ଥକାରଣା ଭଜନ୍ତି ସମ୍ଭଜନ୍ତି ସେୱନ୍ତି ନିସେୱନ୍ତି ସଂସେୱନ୍ତି ପଟିସେୱନ୍ତୀତି – ଭଜନ୍ତି ସେୱନ୍ତି ଚ କାରଣତ୍ଥା।
ନିକ୍କାରଣା ଦୁଲ୍ଲଭା ଅଜ୍ଜ ମିତ୍ତା ତି ଦ୍ୱେ ମିତ୍ତା – ଅଗାରିକମିତ୍ତୋ ଚ ଅନାଗାରିକମିତ୍ତୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ଅଗାରିକମିତ୍ତୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଅନାଗାରିକମିତ୍ତୋ। ନିକ୍କାରଣା ଦୁଲ୍ଲଭା ଅଜ୍ଜ ମିତ୍ତା ତି ଇମେ ଦ୍ୱେ ମିତ୍ତା ଅକାରଣା ନିକ୍କାରଣା ଅହେତୂ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟା ଦୁଲ୍ଲଭା (ଦୁଲ୍ଲଦ୍ଧା ସୁଦୁଲ୍ଲଦ୍ଧା) [( ) ନତ୍ଥି ସ୍ୟା॰ ପୋତ୍ଥକେ] ତି – ନିକ୍କାରଣା ଦୁଲ୍ଲଭା ଅଜ୍ଜ ମିତ୍ତା।
ଅତ୍ତତ୍ଥପଞ୍ଞା ଅସୁଚୀ ମନୁସ୍ସା ତି। ଅତ୍ତତ୍ଥପଞ୍ଞା ତି ଅତ୍ତନୋ ଅତ୍ଥାୟ ଅତ୍ତନୋ ହେତୁ ଅତ୍ତନୋ ପଚ୍ଚୟା ଅତ୍ତନୋ କାରଣା ଭଜନ୍ତି ସମ୍ଭଜନ୍ତି ସେୱନ୍ତି ନିସେୱନ୍ତି ସଂସେୱନ୍ତି ପଟିସେୱନ୍ତି ଆଚରନ୍ତି ସମାଚରନ୍ତି ପୟିରୁପାସନ୍ତି ପରିପୁଚ୍ଛନ୍ତି ପରିପଞ୍ହନ୍ତୀତି – ଅତ୍ତତ୍ଥପଞ୍ଞା। ଅସୁଚୀ ମନୁସ୍ସା ତି ଅସୁଚିନା କାୟକମ୍ମେନ ସମନ୍ନାଗତାତି ଅସୁଚୀ ମନୁସ୍ସା, ଅସୁଚିନା ୱଚୀକମ୍ମେନ ସମନ୍ନାଗତାତି ଅସୁଚୀ ମନୁସ୍ସା, ଅସୁଚିନା ମନୋକମ୍ମେନ ସମନ୍ନାଗତାତି ଅସୁଚୀ ମନୁସ୍ସା, ଅସୁଚିନା ପାଣାତିପାତେନ…ପେ॰… ଅସୁଚିନା ଅଦିନ୍ନାଦାନେନ… ଅସୁଚିନା କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରେନ… ଅସୁଚିନା ମୁସାୱାଦେନ… ଅସୁଚିୟା ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ସମନ୍ନାଗତା… ଅସୁଚିୟା ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ସମନ୍ନାଗତା… ଅସୁଚିନା ସମ୍ଫପ୍ପଲାପେନ ସମନ୍ନାଗତା… ଅସୁଚିୟା ଅଭିଜ୍ଝାୟ ସମନ୍ନାଗତା… ଅସୁଚିନା ବ୍ୟାପାଦେନ ସମନ୍ନାଗତାତି ଅସୁଚୀ ମନୁସ୍ସା, ଅସୁଚିୟା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିୟା ସମନ୍ନାଗତାତି ଅସୁଚୀ ମନୁସ୍ସା, ଅସୁଚିୟା ଚେତନାୟ ସମନ୍ନାଗତାତି ଅସୁଚୀ ମନୁସ୍ସା, ଅସୁଚିୟା ପତ୍ଥନାୟ ସମନ୍ନାଗତାତି ଅସୁଚୀ ମନୁସ୍ସା, ଅସୁଚିନା ପଣିଧିନା ସମନ୍ନାଗତାତି ଅସୁଚୀ ମନୁସ୍ସା, ଅସୁଚୀ ହୀନା ନିହୀନା ଓମକା ଲାମକା ଛତୁକ୍କା ପରିତ୍ତାତି – ଅତ୍ତତ୍ଥପଞ୍ଞା ଅସୁଚୀ ମନୁସ୍ସା।
ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ ତି। ଏକୋ ତି ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ପବ୍ବଜ୍ଜାସଙ୍ଖାତେନ ଏକୋ…ପେ॰… ଚରେ ତି ଅଟ୍ଠ ଚରିୟାୟୋ…ପେ॰… ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ ତି ୟଥା ଖଗ୍ଗସ୍ସ ନାମ ୱିସାଣଂ ଏକଂ ହୋତି ଅଦୁତିୟଂ…ପେ॰… ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ। ତେନାହ ସୋ ପଚ୍ଚେକସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ –
‘‘ଭଜନ୍ତି ସେୱନ୍ତି ଚ କାରଣତ୍ଥା, ନିକ୍କାରଣା ଦୁଲ୍ଲଭା ଅଜ୍ଜ ମିତ୍ତା।
ଅତ୍ତତ୍ଥପଞ୍ଞା ଅସୁଚୀ ମନୁସ୍ସା, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ’’ତି॥
ଚତୁତ୍ଥୋ ୱଗ୍ଗୋ।
ଖଗ୍ଗୱିସାଣସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ଅଜିତୋ ତିସ୍ସମେତ୍ତେୟ୍ୟୋ, ପୁଣ୍ଣକୋ ଅଥ ମେତ୍ତଗୂ।
ଧୋତକୋ ଉପସୀୱୋ ଚ, ନନ୍ଦୋ ଚ ଅଥ ହେମକୋ॥
ତୋଦେୟ୍ୟ-କପ୍ପା ଦୁଭୟୋ, ଜତୁକଣ୍ଣୀ ଚ ପଣ୍ଡିତୋ।
ଭଦ୍ରାୱୁଧୋ ଉଦୟୋ ଚ, ପୋସାଲୋ ଚାପି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ।
ମୋଘରାଜା ଚ ମେଧାୱୀ, ପିଙ୍ଗିୟୋ ଚ ମହାଇସି॥
ସୋଳସାନଂ [ସୋଳସନ୍ନଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ପନେତେସଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣାନଂୱ ସାସନଂ।
ପାରାୟନାନଂ ନିଦ୍ଦେସା, ତତ୍ତକା ଚ ଭୱନ୍ତି ହି [ୱା (କ॰)] ॥
ଖଗ୍ଗୱିସାଣସୁତ୍ତାନଂ, ନିଦ୍ଦେସାପି ତଥେୱ ଚ।
ନିଦ୍ଦେସା ଦୁୱିଧା ଞେୟ୍ୟା, ପରିପୁଣ୍ଣା ସୁଲକ୍ଖିତାତି॥
ଚୂଳନିଦ୍ଦେସପାଳି ନିଟ୍ଠିତା।