ମହାନିଦ୍ଦେସ
॥ ନମୋ ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ॥
ଖୁଦ୍ଦକନିକାୟେ
ମହାନିଦ୍ଦେସ
୧. ଅଟ୍ଠକୱଗ୍ଗୋ
୧. କାମସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ
କାମଂ କାମୟମାନସ୍ସ, ତସ୍ସ ଚେ ତଂ ସମିଜ୍ଝତି।
ଅଦ୍ଧା ପୀତିମନୋ ହୋତି, ଲଦ୍ଧା ମଚ୍ଚୋ ୟଦିଚ୍ଛତି॥
କାମଂ କାମୟମାନସ୍ସା ତି କାମା ତି ଉଦ୍ଦାନତୋ ଦ୍ୱେ କାମା – ୱତ୍ଥୁକାମା ଚ କିଲେସକାମା ଚ। କତମେ ୱତ୍ଥୁକାମା? ମନାପିକା ରୂପା ମନାପିକା ସଦ୍ଦା ମନାପିକା ଗନ୍ଧା ମନାପିକା ରସା ମନାପିକା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା; ଅତ୍ଥରଣା ପାୱୁରଣା [ପାପୁରଣା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଦାସିଦାସା ଅଜେଳକା କୁକ୍କୁଟସୂକରା ହତ୍ଥିଗୱାସ୍ସୱଳୱା ଖେତ୍ତଂ ୱତ୍ଥୁ ହିରଞ୍ଞଂ ସୁୱଣ୍ଣଂ ଗାମନିଗମରାଜଧାନିୟୋ ରଟ୍ଠଞ୍ଚ ଜନପଦୋ ଚ କୋସୋ ଚ କୋଟ୍ଠାଗାରଞ୍ଚ, ୟଂ କିଞ୍ଚି ରଜନୀୟଂ ୱତ୍ଥୁ – ୱତ୍ଥୁକାମା।
ଅପି ଚ ଅତୀତା କାମା ଅନାଗତା କାମା ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନା କାମା; ଅଜ୍ଝତ୍ତା କାମା ବହିଦ୍ଧା କାମା ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା କାମା; ହୀନା କାମା ମଜ୍ଝିମା କାମା ପଣୀତା କାମା; ଆପାୟିକା କାମା ମାନୁସିକା କାମା ଦିବ୍ବା କାମା ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତା କାମା; ନିମ୍ମିତା କାମା ଅନିମ୍ମିତା କାମା ପରନିମ୍ମିତା କାମା; ପରିଗ୍ଗହିତା କାମା, ଅପରିଗ୍ଗହିତା କାମା, ମମାୟିତା କାମା, ଅମମାୟିତା କାମା; ସବ୍ବେପି କାମାୱଚରା ଧମ୍ମା, ସବ୍ବେପି ରୂପାୱଚରା ଧମ୍ମା, ସବ୍ବେପି ଅରୂପାୱଚରା ଧମ୍ମା, ତଣ୍ହାୱତ୍ଥୁକା ତଣ୍ହାରମ୍ମଣା କାମନୀୟଟ୍ଠେନ ରଜନୀୟଟ୍ଠେନ ମଦନୀୟଟ୍ଠେନ କାମା – ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱତ୍ଥୁକାମା।
କତମେ କିଲେସକାମା? ଛନ୍ଦୋ କାମୋ ରାଗୋ କାମୋ ଛନ୍ଦରାଗୋ କାମୋ; ସଙ୍କପ୍ପୋ କାମୋ ରାଗୋ କାମୋ ସଙ୍କପ୍ପରାଗୋ କାମୋ; ୟୋ କାମେସୁ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ କାମରାଗୋ କାମନନ୍ଦୀ କାମତଣ୍ହା କାମସ୍ନେହୋ କାମପରିଳାହୋ କାମମୁଚ୍ଛା କାମଜ୍ଝୋସାନଂ କାମୋଘୋ କାମୟୋଗୋ କାମୁପାଦାନଂ କାମଚ୍ଛନ୍ଦନୀୱରଣଂ।
‘‘ଅଦ୍ଦସଂ କାମ ତେ ମୂଲଂ, ସଙ୍କପ୍ପା କାମ ଜାୟସି।
ନ ତଂ ସଙ୍କପ୍ପୟିସ୍ସାମି, ଏୱଂ କାମ ନ ହୋହିସୀ’’ତି [ନ ହେହିସୀତି (ସ୍ୟା॰)] ॥ –
ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସକାମା। କାମୟମାନସ୍ସା ତି କାମୟମାନସ୍ସ ଇଚ୍ଛମାନସ୍ସ ସାଦିୟମାନସ୍ସ ପତ୍ଥୟମାନସ୍ସ ପିହୟମାନସ୍ସ ଅଭିଜପ୍ପମାନସ୍ସାତି – କାମଂ କାମୟମାନସ୍ସ।
ତସ୍ସ ଚେ ତଂ ସମିଜ୍ଝତୀ ତି। ତସ୍ସ ଚେ ତି ତସ୍ସ ଖତ୍ତିୟସ୍ସ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୱା ୱେସ୍ସସ୍ସ ୱା ସୁଦ୍ଦସ୍ସ ୱା ଗହଟ୍ଠସ୍ସ ୱା ପବ୍ବଜିତସ୍ସ ୱା ଦେୱସ୍ସ ୱା ମନୁସ୍ସସ୍ସ ୱା। ତ ନ୍ତି ୱତ୍ଥୁକାମା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି – ମନାପିକା ରୂପା ମନାପିକା ସଦ୍ଦା ମନାପିକା ଗନ୍ଧା ମନାପିକା ରସା ମନାପିକା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା। ସମିଜ୍ଝତୀ ତି ଇଜ୍ଝତି ସମିଜ୍ଝତି ଲଭତି ପଟିଲଭତି ଅଧିଗଚ୍ଛତି ୱିନ୍ଦତୀତି – ତସ୍ସ ଚେ ତଂ ସମିଜ୍ଝତି।
ଅଦ୍ଧା ପୀତିମନୋ ହୋତୀ ତି। ଅଦ୍ଧା ତି ଏକଂସୱଚନଂ ନିସ୍ସଂସୟୱଚନଂ ନିକ୍କଙ୍ଖାୱଚନଂ ଅଦ୍ୱେଜ୍ଝୱଚନଂ ଅଦ୍ୱେଳ୍ହକୱଚନଂ ନିୟୋଗୱଚନଂ ଅପଣ୍ଣକୱଚନଂ ଅୱତ୍ଥାପନୱଚନମେତଂ – ଅଦ୍ଧାତି। ପୀତୀ ତି ୟା ପଞ୍ଚକାମଗୁଣପଟିସଞ୍ଞୁତ୍ତା ପୀତି ପାମୁଜ୍ଜଂ ଆମୋଦନା ପମୋଦନା ହାସୋ ପହାସୋ ୱିତ୍ତି ତୁଟ୍ଠି ଓଦଗ୍ୟଂ ଅତ୍ତମନତା ଅଭିଫରଣତା ଚିତ୍ତସ୍ସ। ମନୋ ତି ୟଂ ଚିତ୍ତଂ ମନୋ ମାନସଂ ହଦୟଂ ପଣ୍ଡରଂ ମନୋ ମନାୟତନଂ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧୋ ତଜ୍ଜା ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମନୋ। ଅୟଂ ମନୋ ଇମାୟ ପୀତିୟା ସହଗତୋ ହୋତି ସହଜାତୋ ସଂସଟ୍ଠୋ ସମ୍ପୟୁତ୍ତୋ ଏକୁପ୍ପାଦୋ ଏକନିରୋଧୋ ଏକୱତ୍ଥୁକୋ ଏକାରମ୍ମଣୋ। ପୀତିମନୋ ହୋତୀ ତି ପୀତିମନୋ ହୋତି ତୁଟ୍ଠମନୋ ହଟ୍ଠମନୋ ପହଟ୍ଠମନୋ ଅତ୍ତମନୋ ଉଦଗ୍ଗମନୋ ମୁଦିତମନୋ ପମୋଦିତମନୋ ହୋତୀତି – ଅଦ୍ଧା ପୀତିମନୋ ହୋତି।
ଲଦ୍ଧା ମଚ୍ଚୋ ୟଦିଚ୍ଛତୀ ତି। ଲଦ୍ଧା ତି ଲଭିତ୍ୱା ପଟିଲଭିତ୍ୱା ଅଧିଗନ୍ତ୍ୱା ୱିନ୍ଦିତ୍ୱା। ମଚ୍ଚୋ ତି ସତ୍ତୋ ନରୋ ମାନୱୋ ପୋସୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଜୀୱୋ ଜାଗୁ [ଜାତୁ (ସ୍ୟା॰), ଜଗୁ (କ॰)] ଜନ୍ତୁ ଇନ୍ଦଗୁ [ହିନ୍ଦଗୂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ମନୁଜୋ। ୟଦିଚ୍ଛତୀ ତି ୟଂ ଇଚ୍ଛତି ୟଂ ସାଦିୟତି ୟଂ ପତ୍ଥେତି ୟଂ ପିହେତି ୟଂ ଅଭିଜପ୍ପତି, ରୂପଂ ୱା ସଦ୍ଦଂ ୱା ଗନ୍ଧଂ ୱା ରସଂ ୱା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ୱାତି, ଲଦ୍ଧା ମଚ୍ଚୋ ୟଦିଚ୍ଛତି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘କାମଂ କାମୟମାନସ୍ସ, ତସ୍ସ ଚେ ତଂ ସମିଜ୍ଝତି।
ଅଦ୍ଧା ପୀତିମନୋ ହୋତି, ଲଦ୍ଧା ମଚ୍ଚୋ ୟଦିଚ୍ଛତୀ’’ତି॥
ତସ୍ସ ଚେ କାମୟାନସ୍ସ, ଛନ୍ଦଜାତସ୍ସ ଜନ୍ତୁନୋ।
ତେ କାମା ପରିହାୟନ୍ତି, ସଲ୍ଲୱିଦ୍ଧୋୱ ରୁପ୍ପତି॥
ତସ୍ସ ଚେ କାମୟାନସ୍ସା ତି। ତସ୍ସ ଚେ ତି ତସ୍ସ ଖତ୍ତିୟସ୍ସ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୱା ୱେସ୍ସସ୍ସ ୱା ସୁଦ୍ଦସ୍ସ ୱା ଗହଟ୍ଠସ୍ସ ୱା ପବ୍ବଜିତସ୍ସ ୱା ଦେୱସ୍ସ ୱା ମନୁସ୍ସସ୍ସ ୱା। କାମୟାନସ୍ସା ତି କାମେ ଇଚ୍ଛମାନସ୍ସ ସାଦିୟମାନସ୍ସ ପତ୍ଥୟମାନସ୍ସ ପିହୟମାନସ୍ସ ଅଭିଜପ୍ପମାନସ୍ସ। ଅଥ ୱା କାମତଣ୍ହାୟ ୟାୟତି ନିୟ୍ୟତି ୱୁୟ୍ହତି ସଂହରୀୟତି। ୟଥା ହତ୍ଥିୟାନେନ ୱା ଅସ୍ସୟାନେନ ୱା ଗୋୟାନେନ ୱା ଅଜୟାନେନ ୱା ମେଣ୍ଡୟାନେନ ୱା ଓଟ୍ଠୟାନେନ ୱା ଖରୟାନେନ ୱା ୟାୟତି ନିୟ୍ୟତି ୱୁୟ୍ହତି ସଂହରୀୟତି; ଏୱମେୱଂ କାମତଣ୍ହାୟ ୟାୟତି ନିୟ୍ୟତି ୱୁୟ୍ହତି ସଂହରୀୟତୀତି – ତସ୍ସ ଚେ କାମୟାନସ୍ସ।
ଛନ୍ଦଜାତସ୍ସ ଜନ୍ତୁନୋ ତି। ଛନ୍ଦୋ ତି ୟୋ କାମେସୁ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ କାମରାଗୋ କାମନନ୍ଦୀ କାମତଣ୍ହା କାମସ୍ନେହୋ କାମପରିଳାହୋ କାମମୁଚ୍ଛା କାମଜ୍ଝୋସାନଂ କାମୋଘୋ କାମୟୋଗୋ କାମୁପାଦାନଂ କାମଚ୍ଛନ୍ଦନୀୱରଣଂ, ତସ୍ସ ସୋ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ଜାତୋ ହୋତି ସଞ୍ଜାତୋ ନିବ୍ବତ୍ତୋ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତୋ ପାତୁଭୂତୋ। ଜନ୍ତୁନୋ ତି ସତ୍ତସ୍ସ ନରସ୍ସ ମାନୱସ୍ସ ପୋସସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଜୀୱସ୍ସ ଜାଗୁସ୍ସ ଜନ୍ତୁସ୍ସ ଇନ୍ଦଗୁସ୍ସ ମନୁଜସ୍ସାତି – ଛନ୍ଦଜାତସ୍ସ ଜନ୍ତୁନୋ।
ତେ କାମା ପରିହାୟନ୍ତୀ ତି – ତେ ୱା କାମା ପରିହାୟନ୍ତି, ସୋ ୱା କାମେହି ପରିହାୟତି। କଥଂ ତେ କାମା ପରିହାୟନ୍ତି? ତସ୍ସ ତିଟ୍ଠନ୍ତସ୍ସେୱ ତେ ଭୋଗେ ରାଜାନୋ ୱା ହରନ୍ତି, ଚୋରା ୱା ହରନ୍ତି, ଅଗ୍ଗି ୱା ଦହତି, ଉଦକଂ ୱା ୱହତି, ଅପ୍ପିୟା ୱା ଦାୟାଦା ହରନ୍ତି, ନିହିତଂ ୱା ନାଧିଗଚ୍ଛତି, ଦୁପ୍ପୟୁତ୍ତା ୱା କମ୍ମନ୍ତା ଭିଜ୍ଜନ୍ତି, କୁଲେ ୱା କୁଲଙ୍ଗାରୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ୟୋ ତେ ଭୋଗେ ୱିକିରତି ୱିଧମତି [ୱିଧମେତି (ସ୍ୟା॰)] ୱିଦ୍ଧଂସେତି ଅନିଚ୍ଚତାୟେୱ ଅଟ୍ଠମୀ। ଏୱଂ ତେ କାମା ହାୟନ୍ତି ପରିହାୟନ୍ତି ପରିଧଂସେନ୍ତି ପରିପତନ୍ତି ଅନ୍ତରଧାୟନ୍ତି ୱିପ୍ପଲୁଜ୍ଜନ୍ତି। କଥଂ ସୋ କାମେହି ପରିହାୟତି? ତିଟ୍ଠନ୍ତେୱ ତେ ଭୋଗେ ସୋ ଚୱତି ମରତି ୱିପ୍ପଲୁଜ୍ଜତି। ଏୱଂ ସୋ କାମେହି ହାୟତି ପରିହାୟତି ପରିଧଂସେତି ପରିପତତି ଅନ୍ତରଧାୟତି ୱିପ୍ପଲୁଜ୍ଜତି।
ଚୋରା ହରନ୍ତି ରାଜାନୋ, ଅଗ୍ଗି ଦହତି ନସ୍ସତି।
ଅଥ ଅନ୍ତେନ ଜହତି [ଅଥୋ ଅନ୍ତେନ ହେତି (ସ୍ୟା॰), ଅସହନ୍ତେନ ଦହତି (କ॰)] , ସରୀରଂ ସପରିଗ୍ଗହଂ।
ଏତଦଞ୍ଞାୟ ମେଧାୱୀ, ଭୁଞ୍ଜେଥ ଚ ଦଦେଥ ଚ॥
ଦତ୍ୱା ଚ ଭୁତ୍ୱା ଚ ୟଥାନୁଭାୱଂ, ଅନିନ୍ଦିତୋ ସଗ୍ଗମୁପେତି ଠାନନ୍ତି, ତେ କାମା ପରିହାୟନ୍ତି।
ସଲ୍ଲୱିଦ୍ଧୋୱ ରୁପ୍ପତୀ ତି। ୟଥା ଅୟୋମୟେନ ୱା ସଲ୍ଲେନ ୱିଦ୍ଧୋ, ଅଟ୍ଠିମୟେନ ୱା ସଲ୍ଲେନ ଦନ୍ତମୟେନ ୱା ସଲ୍ଲେନ ୱିସାଣମୟେନ ୱା ସଲ୍ଲେନ କଟ୍ଠମୟେନ ୱା ସଲ୍ଲେନ ୱିଦ୍ଧୋ ରୁପ୍ପତି କୁପ୍ପତି ଘଟ୍ଟୀୟତି ପୀଳୀୟତି, ବ୍ୟାଧିତୋ ଦୋମନସ୍ସିତୋ ହୋତି, ଏୱମେୱ ୱତ୍ଥୁକାମାନଂ ୱିପରିଣାମଞ୍ଞଥାଭାୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସା। ସୋ କାମସଲ୍ଲେନ ଚ ସୋକସଲ୍ଲେନ ଚ ୱିଦ୍ଧୋ, ରୁପ୍ପତି କୁପ୍ପତି ଘଟ୍ଟୀୟତି ପୀଳୀୟତି ବ୍ୟାଧିତୋ ଦୋମନସ୍ସିତୋ ହୋତୀତି – ସଲ୍ଲୱିଦ୍ଧୋୱ ରୁପ୍ପତି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ତସ୍ସ ଚେ କାମୟାନସ୍ସ, ଛନ୍ଦଜାତସ୍ସ ଜନ୍ତୁନୋ।
ତେ କାମା ପରିହାୟନ୍ତି, ସଲ୍ଲୱିଦ୍ଧୋୱ ରୁପ୍ପତୀ’’ତି॥
ୟୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେତି, ସପ୍ପସ୍ସେୱ ପଦା ସିରୋ।
ସୋମଂ ୱିସତ୍ତିକଂ ଲୋକେ, ସତୋ ସମତିୱତ୍ତତି॥
ୟୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେତୀ ତି। ୟୋ ତି ୟୋ ୟାଦିସୋ ୟଥାୟୁତ୍ତୋ ୟଥାୱିହିତୋ ୟଥାପକାରୋ ୟଂଠାନପ୍ପତ୍ତୋ ୟଂଧମ୍ମସମନ୍ନାଗତୋ ଖତ୍ତିୟୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ୱେସ୍ସୋ ୱା ସୁଦ୍ଦୋ ୱା ଗହଟ୍ଠୋ ୱା ପବ୍ବଜିତୋ ୱା ଦେୱୋ ୱା ମନୁସ୍ସୋ ୱା। କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେତୀ ତି। କାମା ତି ଉଦ୍ଦାନତୋ ଦ୍ୱେ କାମା – ୱତ୍ଥୁକାମା ଚ କିଲେସକାମା ଚ…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱତ୍ଥୁକାମା…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସକାମା। କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେତୀ ତି ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେତି – ୱିକ୍ଖମ୍ଭନତୋ ୱା ସମୁଚ୍ଛେଦତୋ ୱା। କଥଂ ୱିକ୍ଖମ୍ଭନତୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେତି? ‘‘ଅଟ୍ଠିକଙ୍କଲୂପମା କାମା ଅପ୍ପସ୍ସାଦଟ୍ଠେନା’’ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ୱିକ୍ଖମ୍ଭନତୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେତି, ‘‘ମଂସପେସୂପମା କାମା ବହୁସାଧାରଣଟ୍ଠେନା’’ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ୱିକ୍ଖମ୍ଭନତୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେତି, ‘‘ତିଣୁକ୍କୂପମା କାମା ଅନୁଦହନଟ୍ଠେନା’’ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ୱିକ୍ଖମ୍ଭନତୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେତି, ‘‘ଅଙ୍ଗାରକାସୂପମା କାମା ମହାପରିଳାହଟ୍ଠେନା’’ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ୱିକ୍ଖମ୍ଭନତୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେତି, ‘‘ସୁପିନକୂପମା କାମା ଇତ୍ତରପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠାନଟ୍ଠେନା’’ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ୱିକ୍ଖମ୍ଭନତୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେତି, ‘‘ୟାଚିତକୂପମା କାମା ତାୱକାଲିକଟ୍ଠେନା’’ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ୱିକ୍ଖମ୍ଭନତୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେତି, ‘‘ରୁକ୍ଖଫଲୂପମା କାମା ସମ୍ଭଞ୍ଜନପରିଭଞ୍ଜନଟ୍ଠେନା’’ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ୱିକ୍ଖମ୍ଭନତୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେତି, ‘‘ଅସିସୂନୂପମା କାମା ଅଧିକୁଟ୍ଟନଟ୍ଠେନା’’ତି [ଅଧିକନ୍ତନଟ୍ଠେନାତି (ସ୍ୟା॰)] ପସ୍ସନ୍ତୋ ୱିକ୍ଖମ୍ଭନତୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେତି, ‘‘ସତ୍ତିସୂଲୂପମା କାମା ୱିନିୱିଜ୍ଝନଟ୍ଠେନା’’ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ୱିକ୍ଖମ୍ଭନତୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେତି, ‘‘ସପ୍ପସିରୂପମା କାମା ସପ୍ପଟିଭୟଟ୍ଠେନା’’ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ୱିକ୍ଖମ୍ଭନତୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେତି, ‘‘ଅଗ୍ଗିକ୍ଖନ୍ଧୂପମା କାମା ମହାଭିତାପନଟ୍ଠେନା’’ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ୱିକ୍ଖମ୍ଭନତୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେତି।
ବୁଦ୍ଧାନୁସ୍ସତିଂ ଭାୱେନ୍ତୋପି ୱିକ୍ଖମ୍ଭନତୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେତି, ଧମ୍ମାନୁସ୍ସତିଂ ଭାୱେନ୍ତୋପି…ପେ॰… ସଙ୍ଘାନୁସ୍ସତିଂ ଭାୱେନ୍ତୋପି… ସୀଲାନୁସ୍ସତିଂ ଭାୱେନ୍ତୋପି… ଚାଗାନୁସ୍ସତିଂ ଭାୱେନ୍ତୋପି… ଦେୱତାନୁସ୍ସତିଂ ଭାୱେନ୍ତୋପି… ଆନାପାନସ୍ସତିଂ [ଆନାପାନସତିଂ (ସୀ॰)] ଭାୱେନ୍ତୋପି… ମରଣସ୍ସତିଂ ଭାୱେନ୍ତୋପି… କାୟଗତାସତିଂ ଭାୱେନ୍ତୋପି… ଉପସମାନୁସ୍ସତିଂ ଭାୱେନ୍ତୋପି ୱିକ୍ଖମ୍ଭନତୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେତି।
ପଠମଂ ଝାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋପି ୱିକ୍ଖମ୍ଭନତୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେତି, ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋପି…ପେ॰… ତତିୟଂ ଝାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋପି… ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋପି… ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ଭାୱେନ୍ତୋପି… ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ଭାୱେନ୍ତୋପି… ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ଭାୱେନ୍ତୋପି … ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ଭାୱେନ୍ତୋପି ୱିକ୍ଖମ୍ଭନତୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେତି। ଏୱଂ ୱିକ୍ଖମ୍ଭନତୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେତି।
କଥଂ ସମୁଚ୍ଛେଦତୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେତି? ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋପି ଅପାୟଗମନୀୟେ କାମେ ସମୁଚ୍ଛେଦତୋ ପରିୱଜ୍ଜେତି, ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋପି ଓଳାରିକେ କାମେ ସମୁଚ୍ଛେଦତୋ ପରିୱଜ୍ଜେତି, ଅନାଗାମିମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋପି ଅନୁସହଗତେ କାମେ ସମୁଚ୍ଛେଦତୋ ପରିୱଜ୍ଜେତି, ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗଂ ଭାୱେନ୍ତୋପି ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ସବ୍ବଥା ସବ୍ବଂ ଅସେସଂ ନିସ୍ସେସଂ ସମୁଚ୍ଛେଦତୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେତି। ଏୱଂ ସମୁଚ୍ଛେଦତୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେତୀତି – ୟୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେତି।
ସପ୍ପସ୍ସେୱ ପଦା ସିରୋ ତି। ସପ୍ପୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅହି। କେନଟ୍ଠେନ ସପ୍ପୋ? ସଂସପ୍ପନ୍ତୋ ଗଚ୍ଛତୀତି ସପ୍ପୋ; ଭୁଜନ୍ତୋ ଗଚ୍ଛତୀତି ଭୁଜଗୋ; ଉରେନ ଗଚ୍ଛତୀତି ଉରଗୋ; ପନ୍ନସିରୋ ଗଚ୍ଛତୀତି ପନ୍ନଗୋ; ସିରେନ ସୁପତୀତି [ସପ୍ପତୀତି (କ॰)] ସରୀସପୋ [ସିରିଂସପୋ (ସୀ॰)] ; ବିଲେ ସୟତୀତି ବିଲାସୟୋ; ଗୁହାୟଂ ସୟତୀତି ଗୁହାସୟୋ; ଦାଠା ତସ୍ସ ଆୱୁଧୋତି ଦାଠାୱୁଧୋ; ୱିସଂ ତସ୍ସ ଘୋରନ୍ତି ଘୋରୱିସୋ; ଜିୱ୍ହା ତସ୍ସ ଦୁୱିଧାତି ଦ୍ୱିଜିୱ୍ହୋ; ଦ୍ୱୀହି ଜିୱ୍ହାହି ରସଂ ସାୟତୀତି ଦ୍ୱିରସଞ୍ଞୂ। ୟଥା ପୁରିସୋ ଜୀୱିତୁକାମୋ ଅମରିତୁକାମୋ ସୁଖକାମୋ ଦୁକ୍ଖପଟିକ୍କୂଲୋ ପାଦେନ ସପ୍ପସିରଂ ୱଜ୍ଜେୟ୍ୟ ୱିୱଜ୍ଜେୟ୍ୟ ପରିୱଜ୍ଜେୟ୍ୟ ଅଭିନିୱଜ୍ଜେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱ ସୁଖକାମୋ ଦୁକ୍ଖପଟିକ୍କୂଲୋ କାମେ ୱଜ୍ଜେୟ୍ୟ ୱିୱଜ୍ଜେୟ୍ୟ ପରିୱଜ୍ଜେୟ୍ୟ ଅଭିନିୱଜ୍ଜେୟ୍ୟାତି – ସପ୍ପସ୍ସେୱ ପଦା ସିରୋ।
ସୋମଂ ୱିସତ୍ତିକଂ ଲୋକେ, ସତୋ ସମତିୱତ୍ତତୀ ତି। ସୋ ତି ୟୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେତି। ୱିସତ୍ତିକା ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ ଅନୁନୟୋ ଅନୁରୋଧୋ ନନ୍ଦୀ ନନ୍ଦିରାଗୋ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ସାରାଗୋ ଇଚ୍ଛା ମୁଚ୍ଛା ଅଜ୍ଝୋସାନଂ ଗେଧୋ ପଲିଗେଧୋ [ପଳିଗେଧୋ (ସୀ॰)] ସଙ୍ଗୋ ପଙ୍କୋ, ଏଜା ମାୟା ଜନିକା ସଞ୍ଜନନୀ ସିବ୍ବିନୀ ଜାଲିନୀ ସରିତା ୱିସତ୍ତିକା, ସୁତ୍ତଂ ୱିସତା ଆୟୂହିନୀ [ଆୟୂହନୀ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଦୁତିୟା ପଣିଧି ଭୱନେତ୍ତି, ୱନଂ ୱନଥୋ ସନ୍ଧୱୋ ସ୍ନେହୋ ଅପେକ୍ଖା ପଟିବନ୍ଧୁ, ଆସା ଆସୀସନା ଆସୀସିତତ୍ତଂ, ରୂପାସା ସଦ୍ଦାସା ଗନ୍ଧାସା ରସାସା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାସା, ଲାଭାସା ଜନାସା ପୁତ୍ତାସା ଜୀୱିତାସା, ଜପ୍ପା ପଜପ୍ପା ଅଭିଜପ୍ପା ଜପ୍ପନା ଜପ୍ପିତତ୍ତଂ ଲୋଲୁପ୍ପଂ ଲୋଲୁପ୍ପାୟନା ଲୋଲୁପ୍ପାୟିତତ୍ତଂ ପୁଚ୍ଛଞ୍ଜିକତା ସାଧୁକମ୍ୟତା, ଅଧମ୍ମରାଗୋ ୱିସମଲୋଭୋ ନିକନ୍ତି ନିକାମନା ପତ୍ଥନା ପିହନା ସମ୍ପତ୍ଥନା, କାମତଣ୍ହା ଭୱତଣ୍ହା ୱିଭୱତଣ୍ହା, ରୂପତଣ୍ହା ଅରୂପତଣ୍ହା ନିରୋଧତଣ୍ହା, ରୂପତଣ୍ହା ସଦ୍ଦତଣ୍ହା ଗନ୍ଧତଣ୍ହା ରସତଣ୍ହା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବତଣ୍ହା ଧମ୍ମତଣ୍ହା , ଓଘୋ ୟୋଗୋ ଗନ୍ଥୋ ଉପାଦାନଂ ଆୱରଣଂ ନୀୱରଣଂ ଛଦନଂ ବନ୍ଧନଂ, ଉପକ୍କିଲେସୋ ଅନୁସୟୋ ପରିୟୁଟ୍ଠାନଂ ଲତା ୱେୱିଚ୍ଛଂ, ଦୁକ୍ଖମୂଲଂ ଦୁକ୍ଖନିଦାନଂ ଦୁକ୍ଖପ୍ପଭୱୋ ମାରପାସୋ ମାରବଳିସଂ ମାରୱିସୟୋ, ତଣ୍ହାନଦୀ ତଣ୍ହାଜାଲଂ ତଣ୍ହାଗଦ୍ଦୁଲଂ ତଣ୍ହାସମୁଦ୍ଦୋ ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ।
ୱିସତ୍ତିକା ତି। କେନଟ୍ଠେନ ୱିସତ୍ତିକା? ୱିସତାତି ୱିସତ୍ତିକା; ୱିସାଲାତି ୱିସତ୍ତିକା; ୱିସଟାତି ୱିସତ୍ତିକା; ୱିସକ୍କତୀତି ୱିସତ୍ତିକା; ୱିସଂହରତୀତି ୱିସତ୍ତିକା; ୱିସଂୱାଦିକାତି ୱିସତ୍ତିକା; ୱିସମୂଲାତି ୱିସତ୍ତିକା; ୱିସଫଲାତି ୱିସତ୍ତିକା; ୱିସପରିଭୋଗୋତି ୱିସତ୍ତିକା; ୱିସାଲା ୱା ପନ ସା ତଣ୍ହା ରୂପେ ସଦ୍ଦେ ଗନ୍ଧେ ରସେ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ, କୁଲେ ଗଣେ ଆୱାସେ ଲାଭେ ୟସେ, ପସଂସାୟ ସୁଖେ ଚୀୱରେ ପିଣ୍ଡପାତେ ସେନାସନେ ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରେ, କାମଧାତୁୟା ରୂପଧାତୁୟା ଅରୂପଧାତୁୟା, କାମଭୱେ ରୂପଭୱେ ଅରୂପଭୱେ, ସଞ୍ଞାଭୱେ ଅସଞ୍ଞାଭୱେ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାଭୱେ, ଏକୱୋକାରଭୱେ ଚତୁୱୋକାରଭୱେ ପଞ୍ଚୱୋକାରଭୱେ, ଅତୀତେ ଅନାଗତେ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ, ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୱିସଟା ୱିତ୍ଥତାତି ୱିସତ୍ତିକା।
ଲୋକେ ତି ଅପାୟଲୋକେ ମନୁସ୍ସଲୋକେ ଦେୱଲୋକେ, ଖନ୍ଧଲୋକେ ଧାତୁଲୋକେ ଆୟତନଲୋକେ। ସତୋ ତି ଚତୂହି କାରଣେହି ସତୋ – କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତୋ, ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତୋ।
ଅପରେହିପି ଚତୂହି କାରଣେହି ସତୋ – ଅସତିପରିୱଜ୍ଜନାୟ ସତୋ, ସତିକରଣୀୟାନଂ ଧମ୍ମାନଂ କତତ୍ତା ସତୋ, ସତିପରିବନ୍ଧାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ହତତ୍ତା ସତୋ, ସତିନିମିତ୍ତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅସମ୍ମୁଟ୍ଠତ୍ତା ସତୋ।
ଅପରେହିପି ଚତୂହି କାରଣେହି ସତୋ – ସତିୟା ସମନ୍ନାଗତତ୍ତା ସତୋ, ସତିୟା ୱସିତତ୍ତା ସତୋ, ସତିୟା ପାଗୁଞ୍ଞତାୟ ସତୋ, ସତିୟା ଅପଚ୍ଚୋରୋହଣତାୟ [ଅପଚ୍ଚୋରୋପନତାୟ (ସୀ॰)] ସତୋ।
ଅପରେହିପି ଚତୂହି କାରଣେହି ସତୋ – ସତ୍ତତ୍ତା ସତୋ, ସନ୍ତତ୍ତା ସତୋ, ସମିତତ୍ତା ସତୋ, ସନ୍ତଧମ୍ମସମନ୍ନାଗତତ୍ତା ସତୋ। ବୁଦ୍ଧାନୁସ୍ସତିୟା ସତୋ, ଧମ୍ମାନୁସ୍ସତିୟା ସତୋ, ସଙ୍ଘାନୁସ୍ସତିୟା ସତୋ, ସୀଲାନୁସ୍ସତିୟା ସତୋ, ଚାଗାନୁସ୍ସତିୟା ସତୋ, ଦେୱତାନୁସ୍ସତିୟା ସତୋ, ଆନାପାନସ୍ସତିୟା ସତୋ, ମରଣସ୍ସତିୟା ସତୋ, କାୟଗତାସତିୟା ସତୋ, ଉପସମାନୁସ୍ସତିୟା ସତୋ। ୟା ସତି ଅନୁସ୍ସତି ପଟିସ୍ସତି ସତି ସରଣତା ଧାରଣତା ଅପିଲାପନତା ଅସମ୍ମୁସ୍ସନତା ସତି ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସତିବଲଂ ସମ୍ମାସତି ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଏକାୟନମଗ୍ଗୋ, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସତି। ଇମାୟ ସତିୟା ଉପେତୋ ହୋତି ସମୁପେତୋ ଉପଗତୋ ସମୁପଗତୋ ଉପପନ୍ନୋ ସମୁପପନ୍ନୋ ସମନ୍ନାଗତୋ, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସତୋ।
ସୋମଂ ୱିସତ୍ତିକଂ ଲୋକେ, ସତୋ ସମତିୱତ୍ତତୀ ତି। ଲୋକେ ୱା ସା ୱିସତ୍ତିକା, ଲୋକେ ୱା ତଂ ୱିସତ୍ତିକଂ ସତୋ ତରତି ଉତ୍ତରତି ପତରତି ସମତିକ୍କମତି ୱୀତିୱତ୍ତତୀତି – ସୋମଂ ୱିସତ୍ତିକଂ ଲୋକେ, ସତୋ ସମତିୱତ୍ତତି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୟୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେତି, ସପ୍ପସ୍ସେୱ ପଦା ସିରୋ।
ସୋମଂ ୱିସତ୍ତିକଂ ଲୋକେ, ସତୋ ସମତିୱତ୍ତତୀ’’ତି॥
ଖେତ୍ତଂ ୱତ୍ଥୁଂ ହିରଞ୍ଞଂ ୱା, ଗୱାସ୍ସଂ ଦାସପୋରିସଂ।
ଥିୟୋ ବନ୍ଧୂ ପୁଥୁ କାମେ, ୟୋ ନରୋ ଅନୁଗିଜ୍ଝତି॥
ଖେତ୍ତଂ ୱତ୍ଥୁଂ ହିରଞ୍ଞଂ ୱା ତି। ଖେତ୍ତ ନ୍ତି ସାଲିକ୍ଖେତ୍ତଂ ୱୀହିକ୍ଖେତ୍ତଂ ମୁଗ୍ଗକ୍ଖେତ୍ତଂ ମାସକ୍ଖେତ୍ତଂ ୟୱକ୍ଖେତ୍ତଂ ଗୋଧୁମକ୍ଖେତ୍ତଂ ତିଲକ୍ଖେତ୍ତଂ। ୱତ୍ଥୁ ନ୍ତି ଘରୱତ୍ଥୁଂ କୋଟ୍ଠକୱତ୍ଥୁଂ ପୁରେୱତ୍ଥୁଂ ପଚ୍ଛାୱତ୍ଥୁଂ ଆରାମୱତ୍ଥୁଂ ୱିହାରୱତ୍ଥୁଂ। ହିରଞ୍ଞ ନ୍ତି ହିରଞ୍ଞଂ ୱୁଚ୍ଚତି କହାପଣୋତି – ଖେତ୍ତଂ ୱତ୍ଥୁଂ ହିରଞ୍ଞଂ ୱା।
ଗୱାସ୍ସଂ ଦାସପୋରିସ ନ୍ତି। ଗୱ ନ୍ତି ଗୱା [ଗାୱୋ (କ॰)] ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି। ଅସ୍ସା ତି ପସୁକାଦୟୋ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି। ଦାସା ତି ଚତ୍ତାରୋ ଦାସା – ଅନ୍ତୋଜାତକୋ ଦାସୋ, ଧନକ୍କୀତକୋ ଦାସୋ, ସାମଂ ୱା ଦାସବ୍ୟଂ ଉପେତି, ଅକାମକୋ ୱା ଦାସୱିସୟଂ ଉପେତି।
‘‘ଆମାୟ ଦାସାପି ଭୱନ୍ତି ହେକେ, ଧନେନ କୀତାପି ଭୱନ୍ତି ଦାସା।
ସାମଞ୍ଚ ଏକେ ଉପୟନ୍ତି ଦାସ୍ୟଂ, ଭୟାପନୁଣ୍ଣାପି ଭୱନ୍ତି ଦାସା’’ତି॥
ପୁରିସା ତି ତୟୋ ପୁରିସା – ଭତକା, କମ୍ମକରା, ଉପଜୀୱିନୋତି – ଗୱାସ୍ସଂ ଦାସପୋରିସଂ।
ଥିୟୋ ବନ୍ଧୂ ପୁଥୁ କାମେ ତି। ଥିୟୋ ତି ଇତ୍ଥିପରିଗ୍ଗହୋ ୱୁଚ୍ଚତି। ବନ୍ଧୂ ତି ଚତ୍ତାରୋ ବନ୍ଧୂ – ଞାତିବନ୍ଧୱାପି ବନ୍ଧୁ, ଗୋତ୍ତବନ୍ଧୱାପି ବନ୍ଧୁ, ମନ୍ତବନ୍ଧୱାପି ବନ୍ଧୁ, ସିପ୍ପବନ୍ଧୱାପି ବନ୍ଧୁ। ପୁଥୁ କାମେ ତି ବହୂ କାମେ। ଏତେ ପୁଥୁ କାମା ମନାପିକା ରୂପା…ପେ॰… ମନାପିକା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାତି – ଥିୟୋ ବନ୍ଧୂ ପୁଥୁ କାମେ।
ୟୋ ନରୋ ଅନୁଗିଜ୍ଝତୀ ତି। ୟୋ ତି ୟୋ ୟାଦିସୋ ୟଥାୟୁତ୍ତୋ ୟଥାୱିହିତୋ ୟଥାପକାରୋ ୟଂଠାନପ୍ପତ୍ତୋ ୟଂଧମ୍ମସମନ୍ନାଗତୋ ଖତ୍ତିୟୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ୱେସ୍ସୋ ୱା ସୁଦ୍ଦୋ ୱା ଗହଟ୍ଠୋ ୱା ପବ୍ବଜିତୋ ୱା ଦେୱୋ ୱା ମନୁସ୍ସୋ ୱା। ନରୋ ତି ସତ୍ତୋ ନରୋ ମାନୱୋ ପୋସୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଜୀୱୋ ଜାଗୁ ଜନ୍ତୁ ଇନ୍ଦଗୁ ମନୁଜୋ। ଅନୁଗିଜ୍ଝତୀ ତି କିଲେସକାମେନ ୱତ୍ଥୁକାମେସୁ ଗିଜ୍ଝତି ଅନୁଗିଜ୍ଝତି ପଲିଗିଜ୍ଝତି ପଲିବଜ୍ଝତୀତି – ୟୋ ନରୋ ଅନୁଗିଜ୍ଝତି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଖେତ୍ତଂ ୱତ୍ଥୁଂ ହିରଞ୍ଞଂ ୱା, ଗୱାସ୍ସଂ ଦାସପୋରିସଂ।
ଥିୟୋ ବନ୍ଧୂ ପୁଥୁ କାମେ, ୟୋ ନରୋ ଅନୁଗିଜ୍ଝତୀ’’ତି॥
ଅବଲା ନଂ ବଲୀୟନ୍ତି, ମଦ୍ଦନ୍ତେ ନଂ ପରିସ୍ସୟା।
ତତୋ ନଂ ଦୁକ୍ଖମନ୍ୱେତି, ନାୱଂ ଭିନ୍ନମିୱୋଦକଂ॥
ଅବଲା ନଂ ବଲୀୟନ୍ତୀ ତି। ଅବଲା ତି ଅବଲା କିଲେସା ଦୁବ୍ବଲା ଅପ୍ପବଲା ଅପ୍ପଥାମକା ହୀନା ନିହୀନା ( ) [(ପରିହୀନା) (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଓମକା ଲାମକା ଛତୁକ୍କା ପରିତ୍ତା। ତେ କିଲେସା ତଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ସହନ୍ତି ପରିସହନ୍ତି ଅଭିଭୱନ୍ତି ଅଜ୍ଝୋତ୍ଥରନ୍ତି ପରିୟାଦିୟନ୍ତି ମଦ୍ଦନ୍ତୀତି, ଏୱମ୍ପି ଅବଲା ନଂ ବଲୀୟନ୍ତି। ଅଥ ୱା, ଅବଲଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଦୁବ୍ବଲଂ ଅପ୍ପବଲଂ ଅପ୍ପଥାମକଂ ହୀନଂ ନିହୀନଂ ଓମକଂ ଲାମକଂ ଛତୁକ୍କଂ ପରିତ୍ତଂ, ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ସଦ୍ଧାବଲଂ ୱୀରିୟବଲଂ ସତିବଲଂ ସମାଧିବଲଂ ପଞ୍ଞାବଲଂ ହିରିବଲଂ ଓତ୍ତପ୍ପବଲଂ । ତେ କିଲେସା ତଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ସହନ୍ତି ପରିସହନ୍ତି ଅଭିଭୱନ୍ତି ଅଜ୍ଝୋତ୍ଥରନ୍ତି ପରିୟାଦିୟନ୍ତି ମଦ୍ଦନ୍ତୀତି – ଏୱମ୍ପି ଅବଲା ନଂ ବଲୀୟନ୍ତୀତି।
ମଦ୍ଦନ୍ତେ ନଂ ପରିସ୍ସୟା ତି। ଦ୍ୱେ ପରିସ୍ସୟା – ପାକଟପରିସ୍ସୟା ଚ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନପରିସ୍ସୟା ଚ। କତମେ ପାକଟପରିସ୍ସୟା ? ସୀହା ବ୍ୟଗ୍ଘା ଦୀପୀ ଅଚ୍ଛା ତରଚ୍ଛା କୋକା ମହିଂସା [ମହିସା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ହତ୍ଥୀ ଅହିୱିଚ୍ଛିକା ସତପଦୀ, ଚୋରା ୱା ଅସ୍ସୁ ମାନୱା ୱା କତକମ୍ମା ୱା ଅକତକମ୍ମା ୱା, ଚକ୍ଖୁରୋଗୋ ସୋତରୋଗୋ ଘାନରୋଗୋ ଜିୱ୍ହାରୋଗୋ କାୟରୋଗୋ ସୀସରୋଗୋ କଣ୍ଣରୋଗୋ ମୁଖରୋଗୋ ଦନ୍ତରୋଗୋ, କାସୋ ସାସୋ ପିନାସୋ ଡାହୋ ଜରୋ, କୁଚ୍ଛିରୋଗୋ ମୁଚ୍ଛା ପକ୍ଖନ୍ଦିକା ସୂଲା ୱିସୂଚିକା, କୁଟ୍ଠଂ ଗଣ୍ଡୋ କିଲାସୋ ସୋସୋ ଅପମାରୋ, ଦଦ୍ଦୁ କଣ୍ଡୁ କଚ୍ଛୁ ରଖସା [ରକ୍ଖସା (କ॰)] ୱିତଚ୍ଛିକା ଲୋହିତପିତ୍ତଂ, ମଧୁମେହୋ ଅଂସା ପିଳକା ଭଗନ୍ଦଲା, ପିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନା ଆବାଧା ସେମ୍ହସମୁଟ୍ଠାନା ଆବାଧା ୱାତସମୁଟ୍ଠାନା ଆବାଧା ସନ୍ନିପାତିକା ଆବାଧା ଉତୁପରିଣାମଜା ଆବାଧା ୱିସମପରିହାରଜା ଆବାଧା, ଓପକ୍କମିକା ଆବାଧା କମ୍ମୱିପାକଜା ଆବାଧା, ସୀତଂ ଉଣ୍ହଂ ଜିଘଚ୍ଛା ପିପାସା ଉଚ୍ଚାରୋ ପସ୍ସାୱୋ ଡଂସମକସୱାତାତପସରୀସପସମ୍ଫସ୍ସା ଇତି ୱା – ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ପାକଟପରିସ୍ସୟା।
କତମେ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନପରିସ୍ସୟା ? କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତଂ ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ , କାମଚ୍ଛନ୍ଦନୀୱରଣଂ ବ୍ୟାପାଦନୀୱରଣଂ ଥିନମିଦ୍ଧନୀୱରଣଂ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚନୀୱରଣଂ ୱିଚିକିଚ୍ଛାନୀୱରଣଂ, ରାଗୋ ଦୋସୋ ମୋହୋ କୋଧୋ ଉପନାହୋ ମକ୍ଖୋ ପଳାସୋ ଇସ୍ସା ମଚ୍ଛରିୟଂ, ମାୟା ସାଠେୟ୍ୟଂ ଥମ୍ଭୋ ସାରମ୍ଭୋ ମାନୋ ଅତିମାନୋ ମଦୋ ପମାଦୋ, ସବ୍ବେ କିଲେସା ସବ୍ବେ ଦୁଚ୍ଚରିତା ସବ୍ବେ ଦରଥା ସବ୍ବେ ପରିଳାହା ସବ୍ବେ ସନ୍ତାପା ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରା – ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ପଟିଚ୍ଛନ୍ନପରିସ୍ସୟା।
ପରିସ୍ସୟା ତି କେନଟ୍ଠେନ ପରିସ୍ସୟା? ପରିସହନ୍ତୀତି ପରିସ୍ସୟା, ପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି ପରିସ୍ସୟା, ତତ୍ରାସୟାତି ପରିସ୍ସୟା। କଥଂ ପରିସହନ୍ତୀତି ପରିସ୍ସୟା? ତେ ପରିସ୍ସୟା ତଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ସହନ୍ତି ପରିସହନ୍ତି ଅଭିଭୱନ୍ତି ଅଜ୍ଝୋତ୍ଥରନ୍ତି ପରିୟାଦିୟନ୍ତି ମଦ୍ଦନ୍ତି। ଏୱଂ ପରିସହନ୍ତୀତି ପରିସ୍ସୟା। କଥଂ ପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି ପରିସ୍ସୟା? ତେ ପରିସ୍ସୟା କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନ୍ତରାୟାୟ ପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେସଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ? ସମ୍ମାପଟିପଦାୟ ଅନୁଲୋମପଟିପଦାୟ ଅପଚ୍ଚନୀକପଟିପଦାୟ ଅୱିରୁଦ୍ଧପଟିପଦାୟ ଅନ୍ୱତ୍ଥପଟିପଦାୟ ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପଟିପଦାୟ, ସୀଲେସୁ ପରିପୂରିକାରିତାୟ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରତାୟ ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୁତାୟ, ଜାଗରିୟାନୁୟୋଗସ୍ସ ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞସ୍ସ, ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱନାନୁୟୋଗସ୍ସ ଚତୁନ୍ନଂ ସମ୍ମପ୍ପଧାନାନଂ ଭାୱନାନୁୟୋଗସ୍ସ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ଭାୱନାନୁୟୋଗସ୍ସ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଭାୱନାନୁୟୋଗସ୍ସ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ବଲାନଂ ଭାୱନାନୁୟୋଗସ୍ସ, ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଭାୱନାନୁୟୋଗସ୍ସ ଅରିୟସ୍ସ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାନୁୟୋଗସ୍ସ – ଇମେସଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନ୍ତରାୟାୟ ପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। ଏୱଂ ପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ପରିସ୍ସୟା।
କଥଂ ତତ୍ରାସୟାତି ପରିସ୍ସୟା? ତତ୍ଥେତେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ଅତ୍ତଭାୱସନ୍ନିସ୍ସୟା। ୟଥା ବିଲେ ବିଲାସୟା ପାଣା ସୟନ୍ତି, ଦକେ ଦକାସୟା ପାଣା ସୟନ୍ତି, ୱନେ ୱନାସୟା ପାଣା ସୟନ୍ତି, ରୁକ୍ଖେ ରୁକ୍ଖାସୟା ପାଣା ସୟନ୍ତି, ଏୱମେୱ ତତ୍ଥେତେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ଅତ୍ତଭାୱସନ୍ନିସ୍ସୟା। ଏୱମ୍ପି ତତ୍ରାସୟାତି – ପରିସ୍ସୟା।
ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା –
‘‘ସାନ୍ତେୱାସିକୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସାଚରିୟକୋ ଦୁକ୍ଖଂ ନ ଫାସୁ ୱିହରତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସାନ୍ତେୱାସିକୋ ସାଚରିୟକୋ ଦୁକ୍ଖଂ ନ ଫାସୁ ୱିହରତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ୟେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସରସଙ୍କପ୍ପା ସଞ୍ଞୋଜନିୟା, ତ୍ୟସ୍ସ ଅନ୍ତୋ ୱସନ୍ତି ଅନ୍ୱାସୱନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମାତି – ତସ୍ମା ସାନ୍ତେୱାସିକୋତି ୱୁଚ୍ଚତି। ତେ ନଂ ସମୁଦାଚରନ୍ତି। ସମୁଦାଚରନ୍ତି ନଂ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମାତି – ତସ୍ମା ସାଚରିୟକୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।
‘‘ପୁନ ଚପରଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା, ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା, ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା, କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା, ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ୟେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସରସଙ୍କପ୍ପା ସଞ୍ଞୋଜନିୟା, ତ୍ୟସ୍ସ ଅନ୍ତୋ ୱସନ୍ତି ଅନ୍ୱାସୱନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମାତି – ତସ୍ମା ସାନ୍ତେୱାସିକୋତି ୱୁଚ୍ଚତି। ତେ ନଂ ସମୁଦାଚରନ୍ତି। ସମୁଦାଚରନ୍ତି ନଂ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମାତି – ତସ୍ମା ସାଚରିୟକୋତି ୱୁଚ୍ଚତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସାନ୍ତେୱାସିକୋ ସାଚରିୟକୋ ଦୁକ୍ଖଂ ନ ଫାସୁ ୱିହରତୀ’’ତି। ଏୱମ୍ପି ତତ୍ରାସୟାତି – ପରିସ୍ସୟା।
‘‘ତୟୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନ୍ତରାମଲା – ଅନ୍ତରାଅମିତ୍ତା ଅନ୍ତରାସପତ୍ତା ଅନ୍ତରାୱଧକା ଅନ୍ତରାପଚ୍ଚତ୍ଥିକା। କତମେ ତୟୋ? ଲୋଭୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନ୍ତରାମଲଂ [ଅନ୍ତରାମଲୋ (ସ୍ୟା॰)] ଅନ୍ତରାଅମିତ୍ତୋ ଅନ୍ତରାସପତ୍ତୋ ଅନ୍ତରାୱଧକୋ ଅନ୍ତରାପଚ୍ଚତ୍ଥିକୋ। ଦୋସୋ…ପେ॰… ମୋହୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନ୍ତରାମଲଂ ଅନ୍ତରାଅମିତ୍ତୋ ଅନ୍ତରାସପତ୍ତୋ ଅନ୍ତରାୱଧକୋ ଅନ୍ତରାପଚ୍ଚତ୍ଥିକୋ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ଅନ୍ତରାମଲା – ଅନ୍ତରାଅମିତ୍ତା ଅନ୍ତରାସପତ୍ତା ଅନ୍ତରାୱଧକା ଅନ୍ତରାପଚ୍ଚତ୍ଥିକା।
‘‘ଅନତ୍ଥଜନନୋ ଲୋଭୋ, ଲୋଭୋ ଚିତ୍ତପ୍ପକୋପନୋ।
ଭୟମନ୍ତରତୋ ଜାତଂ, ତଂ ଜନୋ ନାୱବୁଜ୍ଝତି॥
‘‘ଲୁଦ୍ଧୋ ଅତ୍ଥଂ ନ ଜାନାତି, ଲୁଦ୍ଧୋ ଧମ୍ମଂ ନ ପସ୍ସତି।
ଅନ୍ଧନ୍ତମଂ [ଅନ୍ଧତମଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ତଦା ହୋତି, ୟଂ ଲୋଭୋ ସହତେ ନରଂ॥
‘‘ଅନତ୍ଥଜନନୋ ଦୋସୋ, ଦୋସୋ ଚିତ୍ତପ୍ପକୋପନୋ।
ଭୟମନ୍ତରତୋ ଜାତଂ, ତଂ ଜନୋ ନାୱବୁଜ୍ଝତି॥
‘‘କୁଦ୍ଧୋ ଅତ୍ଥଂ ନ ଜାନାତି, କୁଦ୍ଧୋ ଧମ୍ମଂ ନ ପସ୍ସତି।
ଅନ୍ଧନ୍ତମଂ ତଦା ହୋତି, ୟଂ ଦୋସୋ ସହତେ ନରଂ॥
‘‘ଅନତ୍ଥଜନନୋ ମୋହୋ, ମୋହୋ ଚିତ୍ତପ୍ପକୋପନୋ।
ଭୟମନ୍ତରତୋ ଜାତଂ, ତଂ ଜନୋ ନାୱବୁଜ୍ଝତି॥
‘‘ମୂଳ୍ହୋ ଅତ୍ଥଂ ନ ଜାନାତି, ମୂଳ୍ହୋ ଧମ୍ମଂ ନ ପସ୍ସତି।
ଅନ୍ଧନ୍ତମଂ ତଦା ହୋତି, ୟଂ ମୋହୋ ସହତେ ନର’’ନ୍ତି॥
ଏୱମ୍ପି ତତ୍ରାସୟାତି – ପରିସ୍ସୟା।
ୱୁତ୍ତମ୍ପି ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ତୟୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପୁରିସସ୍ସ ଧମ୍ମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅଫାସୁୱିହାରାୟ। କତମେ ତୟୋ? ଲୋଭୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପୁରିସସ୍ସ ଧମ୍ମୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅଫାସୁୱିହାରାୟ। ଦୋସୋ ଖୋ, ମହାରାଜ…ପେ॰… ମୋହୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପୁରିସସ୍ସ ଧମ୍ମୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅଫାସୁୱିହାରାୟ। ଇମେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତୟୋ ପୁରିସସ୍ସ ଧମ୍ମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅଫାସୁୱିହାରାୟ।
‘‘ଲୋଭୋ ଦୋସୋ ଚ ମୋହୋ ଚ, ପୁରିସଂ ପାପଚେତସଂ।
ହିଂସନ୍ତି ଅତ୍ତସମ୍ଭୂତା, ତଚସାରଂୱ ସମ୍ଫଲ’’ନ୍ତି॥
ଏୱମ୍ପି ତତ୍ରାସୟାତି – ପରିସ୍ସୟା।
‘‘ରାଗୋ ଚ ଦୋସୋ ଚ ଇତୋନିଦାନା, ଅରତି ରତି ଲୋମହଂସୋ ଇତୋଜା।
ଇତୋ ସମୁଟ୍ଠାୟ ମନୋୱିତକ୍କା, କୁମାରକା ଧଙ୍କମିୱୋସ୍ସଜନ୍ତୀ’’ତି [ଧଙ୍କମିୱୋସ୍ସଜ୍ଜନ୍ତି (ସ୍ୟା॰)] ॥
ଏୱମ୍ପି ତତ୍ରାସୟାତି – ପରିସ୍ସୟା। ମଦ୍ଦନ୍ତେ ନଂ ପରିସ୍ସୟା ତି। ତେ ପରିସ୍ସୟା ତଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ସହନ୍ତି ପରିସହନ୍ତି ଅଭିଭୱନ୍ତି ଅଜ୍ଝୋତ୍ଥରନ୍ତି ପରିୟାଦିୟନ୍ତି ମଦ୍ଦନ୍ତୀତି – ମଦ୍ଦନ୍ତେ ନଂ ପରିସ୍ସୟା।
ତତୋ ନଂ ଦୁକ୍ଖମନ୍ୱେତୀ ତି। ତତୋ ତି ତତୋ ତତୋ ପରିସ୍ସୟତୋ ତଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅନ୍ୱେତି ଅନୁଗଚ୍ଛତି ଅନ୍ୱାୟିକଂ ହୋତି, ଜାତିଦୁକ୍ଖଂ ଅନ୍ୱେତି ଅନୁଗଚ୍ଛତି ଅନ୍ୱାୟିକଂ ହୋତି, ଜରାଦୁକ୍ଖଂ ଅନ୍ୱେତି ଅନୁଗଚ୍ଛତି ଅନ୍ୱାୟିକଂ ହୋତି, ବ୍ୟାଧିଦୁକ୍ଖଂ ଅନ୍ୱେତି ଅନୁଗଚ୍ଛତି ଅନ୍ୱାୟିକଂ ହୋତି, ମରଣଦୁକ୍ଖଂ ଅନ୍ୱେତି ଅନୁଗଚ୍ଛତି ଅନ୍ୱାୟିକଂ ହୋତି, ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସଦୁକ୍ଖଂ ଅନ୍ୱେତି ଅନୁଗଚ୍ଛତି ଅନ୍ୱାୟିକଂ ହୋତି, ନେରୟିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ପେତ୍ତିୱିସୟିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅନ୍ୱେତି ଅନୁଗଚ୍ଛତି ଅନ୍ୱାୟିକଂ ହୋତି, ମାନୁସିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ… ଗବ୍ଭୋକ୍କନ୍ତିମୂଲକଂ ଦୁକ୍ଖଂ… ଗବ୍ଭେ ଠିତିମୂଲକଂ ଦୁକ୍ଖଂ… ଗବ୍ଭା ୱୁଟ୍ଠାନମୂଲକଂ ଦୁକ୍ଖଂ… ଜାତସ୍ସୂପନିବନ୍ଧକଂ ଦୁକ୍ଖଂ… ଜାତସ୍ସ ପରାଧେୟ୍ୟକଂ ଦୁକ୍ଖଂ… ଅତ୍ତୂପକ୍କମଂ ଦୁକ୍ଖଂ… ପରୂପକ୍କମଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅନ୍ୱେତି ଅନୁଗଚ୍ଛତି ଅନ୍ୱାୟିକଂ ହୋତି, ଦୁକ୍ଖଦୁକ୍ଖଂ ଅନ୍ୱେତି ଅନୁଗଚ୍ଛତି ଅନ୍ୱାୟିକଂ ହୋତି, ସଙ୍ଖାରଦୁକ୍ଖଂ… ୱିପରିଣାମଦୁକ୍ଖଂ … ଚକ୍ଖୁରୋଗୋ ସୋତରୋଗୋ ଘାନରୋଗୋ ଜିୱ୍ହାରୋଗୋ କାୟରୋଗୋ ସୀସରୋଗୋ କଣ୍ଣରୋଗୋ ମୁଖରୋଗୋ ଦନ୍ତରୋଗୋ, କାସୋ ସାସୋ ପିନାସୋ ଡାହୋ ଜରୋ, କୁଚ୍ଛିରୋଗୋ ମୁଚ୍ଛା ପକ୍ଖନ୍ଦିକା ସୂଲା ୱିସୂଚିକା, କୁଟ୍ଠଂ ଗଣ୍ଡୋ କିଲାସୋ ସୋସୋ ଅପମାରୋ, ଦଦ୍ଦୁ କଣ୍ଡୁ କଚ୍ଛୁ ରଖସା ୱିତଚ୍ଛିକା ଲୋହିତପିତ୍ତଂ, ମଧୁମେହୋ ଅଂସା ପିଳକା ଭଗନ୍ଦଲା ପିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନା ଆବାଧା ସେମ୍ହସମୁଟ୍ଠାନା ଆବାଧା ୱାତସମୁଟ୍ଠାନା ଆବାଧା ସନ୍ନିପାତିକା ଆବାଧା ଉତୁପରିଣାମଜା ଆବାଧା ୱିସମପରିହାରଜା ଆବାଧା, ଓପକ୍କମିକା ଆବାଧା କମ୍ମୱିପାକଜା ଆବାଧା, ସୀତଂ ଉଣ୍ହଂ ଜିଘଚ୍ଛା ପିପାସା ଉଚ୍ଚାରୋ ପସ୍ସାୱୋ ଡଂସମକସୱାତାତପସରୀସପସମ୍ଫସ୍ସଦୁକ୍ଖଂ… ମାତୁମରଣଂ ଦୁକ୍ଖଂ… ପିତୁମରଣଂ ଦୁକ୍ଖଂ… ଭାତୁମରଣଂ ଦୁକ୍ଖଂ… ଭଗିନିମରଣଂ ଦୁକ୍ଖଂ… ପୁତ୍ତମରଣଂ ଦୁକ୍ଖଂ… ଧୀତୁମରଣଂ ଦୁକ୍ଖଂ … ଞାତିବ୍ୟସନଂ ଦୁକ୍ଖଂ… ଭୋଗବ୍ୟସନଂ ଦୁକ୍ଖଂ… ରୋଗବ୍ୟସନଂ ଦୁକ୍ଖଂ… ସୀଲବ୍ୟସନଂ ଦୁକ୍ଖଂ… ଦିଟ୍ଠିବ୍ୟସନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅନ୍ୱେତି ଅନୁଗଚ୍ଛତି ଅନ୍ୱାୟିକଂ ହୋତୀତି – ତତୋ ନଂ ଦୁକ୍ଖମନ୍ୱେତି।
ନାୱଂ ଭିନ୍ନମିୱୋଦକ ନ୍ତି। ୟଥା ଭିନ୍ନଂ ନାୱଂ ଦକମେସିଂ [ଉଦକଦାୟିତୋ (ସୀ॰), ଉଦକଂ ଅନ୍ୱାୟିକଂ (ସ୍ୟା॰)] ତତୋ ତତୋ ଉଦକଂ ଅନ୍ୱେତି ଅନୁଗଚ୍ଛତି ଅନ୍ୱାୟିକଂ ହୋତି, ପୁରତୋପି ଉଦକଂ ଅନ୍ୱେତି ଅନୁଗଚ୍ଛତି ଅନ୍ୱାୟିକଂ ହୋତି, ପଚ୍ଛତୋପି… ହେଟ୍ଠତୋପି… ପସ୍ସତୋପି ଉଦକଂ ଅନ୍ୱେତି ଅନୁଗଚ୍ଛତି ଅନ୍ୱାୟିକଂ ହୋତି; ଏୱମେୱ ତତୋ ତତୋ ପରିସ୍ସୟତୋ ତଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅନ୍ୱେତି ଅନୁଗଚ୍ଛତି ଅନ୍ୱାୟିକଂ ହୋତି, ଜାତିଦୁକ୍ଖଂ ଅନ୍ୱେତି ଅନୁଗଚ୍ଛତି ଅନ୍ୱାୟିକଂ ହୋତି…ପେ॰… ଦିଟ୍ଠିବ୍ୟସନଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଅନ୍ୱେତି ଅନୁଗଚ୍ଛତି ଅନ୍ୱାୟିକଂ ହୋତୀତି – ନାୱଂ ଭିନ୍ନମିୱୋଦକଂ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଅବଲା ନଂ ବଲୀୟନ୍ତି, ମଦ୍ଦନ୍ତେ ନଂ ପରିସ୍ସୟା।
ତତୋ ନଂ ଦୁକ୍ଖମନ୍ୱେତି, ନାୱଂ ଭିନ୍ନମିୱୋଦକ’’ନ୍ତି॥
ତସ୍ମା ଜନ୍ତୁ ସଦା ସତୋ, କାମାନି ପରିୱଜ୍ଜୟେ।
ତେ ପହାୟ ତରେ ଓଘଂ, ନାୱଂ ସିତ୍ୱାୱ ପାରଗୂ॥
ତସ୍ମା ଜନ୍ତୁ ସଦା ସତୋ ତି। ତସ୍ମା ତି ତସ୍ମା ତଂକାରଣା ତଂହେତୁ ତପ୍ପଚ୍ଚୟା ତଂନିଦାନା ଏତଂ ଆଦୀନୱଂ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ କାମେସୂତି – ତସ୍ମା। ଜନ୍ତୂ ତି ସତ୍ତୋ ନରୋ ମାନୱୋ ପୋସୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଜୀୱୋ ଜାଗୁ ଜନ୍ତୁ ଇନ୍ଦଗୁ ମନୁଜୋ। ସଦା ତି ସଦା ସବ୍ବଦା ସବ୍ବକାଲଂ ନିଚ୍ଚକାଲଂ ଧୁୱକାଲଂ ସତତଂ ସମିତଂ ଅବ୍ବୋକିଣ୍ଣଂ ପୋଙ୍ଖାନୁପୋଙ୍ଖଂ ଉଦକୂମିକଜାତଂ ଅୱୀଚି ସନ୍ତତି ସହିତଂ ଫସ୍ସିତଂ [ଫୁସିତଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] , ପୁରେଭତ୍ତଂ ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପୁରିମୟାମଂ ମଜ୍ଝିମୟାମଂ ପଚ୍ଛିମୟାମଂ, କାଳେ ଜୁଣ୍ହେ ୱସ୍ସେ ହେମନ୍ତେ ଗିମ୍ହେ, ପୁରିମେ ୱୟୋଖନ୍ଧେ ମଜ୍ଝିମେ ୱୟୋଖନ୍ଧେ ପଚ୍ଛିମେ ୱୟୋଖନ୍ଧେ। ସତୋ ତି ଚତୂହି କାରଣେହି ସତୋ – କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତୋ, ୱେଦନାସୁ… ଚିତ୍ତେ… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତୋ। ଅପରେହି ଚତୂହି କାରଣେହି ସତୋ…ପେ॰… ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସତୋତି – ତସ୍ମା ଜନ୍ତୁ ସଦା ସତୋ।
କାମାନି ପରିୱଜ୍ଜୟେ ତି। କାମା ତି ଉଦ୍ଦାନତୋ ଦ୍ୱେ କାମା – ୱତ୍ଥୁକାମା ଚ କିଲେସକାମା ଚ…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱତ୍ଥୁକାମା…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସକାମା। କାମାନି ପରିୱଜ୍ଜୟେ ତି ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେୟ୍ୟ – ୱିକ୍ଖମ୍ଭନତୋ ୱା ସମୁଚ୍ଛେଦତୋ ୱା। କଥଂ ୱିକ୍ଖମ୍ଭନତୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେୟ୍ୟ? ‘‘ଅଟ୍ଠିକଙ୍କଲୂପମା କାମା ଅପ୍ପସ୍ସାଦଟ୍ଠେନା’’ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ୱିକ୍ଖମ୍ଭନତୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ‘‘ମଂସପେସୂପମା କାମା ବହୁସାଧାରଣଟ୍ଠେନା’’ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ୱିକ୍ଖମ୍ଭନତୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ‘‘ତିଣୁକ୍କୂପମା କାମା ଅନୁଦହନଟ୍ଠେନା’’ତି ପସ୍ସନ୍ତୋ ୱିକ୍ଖମ୍ଭନତୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେୟ୍ୟ…ପେ॰… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ୱିକ୍ଖମ୍ଭନତୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ଏୱଂ ୱିକ୍ଖମ୍ଭନତୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେୟ୍ୟ…ପେ॰… ଏୱଂ ସମୁଚ୍ଛେଦତୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେୟ୍ୟାତି – କାମାନି ପରିୱଜ୍ଜୟେ।
ତେ ପହାୟ ତରେ ଓଘ ନ୍ତି। ତେ ତି ୱତ୍ଥୁକାମେ ପରିଜାନିତ୍ୱା କିଲେସକାମେ ପହାୟ ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମିତ୍ୱା; କାମଚ୍ଛନ୍ଦନୀୱରଣଂ ପହାୟ ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମିତ୍ୱା; ବ୍ୟାପାଦନୀୱରଣଂ…ପେ॰… ଥିନମିଦ୍ଧନୀୱରଣଂ… ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚନୀୱରଣଂ… ୱିଚିକିଚ୍ଛାନୀୱରଣଂ ପହାୟ ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମିତ୍ୱା କାମୋଘଂ ଭୱୋଘଂ ଦିଟ୍ଠୋଘଂ ଅୱିଜ୍ଜୋଘଂ ତରେୟ୍ୟ ଉତ୍ତରେୟ୍ୟ ପତରେୟ୍ୟ ସମତିକ୍କମେୟ୍ୟ ୱୀତିୱତ୍ତେୟ୍ୟାତି – ତେ ପହାୟ ତରେ ଓଘଂ।
ନାୱଂ ସିତ୍ୱାୱ ପାରଗୂ ତି। ୟଥା ଗରୁକଂ ନାୱଂ ଭାରିକଂ ଉଦକଂ ସିତ୍ୱା [ସିଞ୍ଚିତ୍ୱା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଓସିଞ୍ଚିତ୍ୱା ଛଡ୍ଡେତ୍ୱା ଲହୁକାୟ ନାୱାୟ ଖିପ୍ପଂ ଲହୁଂ ଅପ୍ପକସିରେନେୱ ପାରଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱ ୱତ୍ଥୁକାମେ ପରିଜାନିତ୍ୱା କିଲେସକାମେ ପହାୟ ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମିତ୍ୱା; କାମଚ୍ଛନ୍ଦନୀୱରଣଂ… ବ୍ୟାପାଦନୀୱରଣଂ… ଥିନମିଦ୍ଧନୀୱରଣଂ… ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚନୀୱରଣଂ… ୱିଚିକିଚ୍ଛାନୀୱରଣଂ ପହାୟ ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମିତ୍ୱା ଖିପ୍ପଂ ଲହୁଂ ଅପ୍ପକସିରେନେୱ ପାରଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ। ପାରଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ। ୟୋ ସୋ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ । ପାରଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟା ତି – ପାରଂ ଅଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ପାରଂ ଫୁସେୟ୍ୟ, ପାରଂ ସଚ୍ଛିକରେୟ୍ୟ। ପାରଗୂ ତି ୟୋପି ପାରଂ ଗନ୍ତୁକାମୋ ସୋପି ପାରଗୂ; ୟୋପି ପାରଂ ଗଚ୍ଛତି ସୋପି ପାରଗୂ; ୟୋପି ପାରଂ ଗତୋ, ସୋପି ପାରଗୂ।
ୱୁତ୍ତମ୍ପି ହେତଂ ଭଗୱତା –
ତିଣ୍ଣୋ ପାରଙ୍ଗତୋ ଥଲେ ତିଟ୍ଠତି ବ୍ରାହ୍ମଣୋତି। ବ୍ରାହ୍ମଣୋତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରହତୋ ଏତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ସୋ ଅଭିଞ୍ଞାପାରଗୂ ପରିଞ୍ଞାପାରଗୂ ପହାନପାରଗୂ ଭାୱନାପାରଗୂ ସଚ୍ଛିକିରିୟାପାରଗୂ ସମାପତ୍ତିପାରଗୂ। ଅଭିଞ୍ଞାପାରଗୂ ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ, ପରିଞ୍ଞାପାରଗୂ ସବ୍ବଦୁକ୍ଖାନଂ, ପହାନପାରଗୂ ସବ୍ବକିଲେସାନଂ, ଭାୱନାପାରଗୂ ଚତୁନ୍ନଂ ଅରିୟମଗ୍ଗାନଂ, ସଚ୍ଛିକିରିୟାପାରଗୂ ନିରୋଧସ୍ସ, ସମାପତ୍ତିପାରଗୂ ସବ୍ବସମାପତ୍ତୀନଂ। ସୋ ୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ପାରମିପ୍ପତ୍ତୋ ଅରିୟସ୍ମିଂ ସୀଲସ୍ମିଂ, ୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ପାରମିପ୍ପତ୍ତୋ ଅରିୟସ୍ମିଂ ସମାଧିସ୍ମିଂ, ୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ପାରମିପ୍ପତ୍ତୋ ଅରିୟାୟ ପଞ୍ଞାୟ, ୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ପାରମିପ୍ପତ୍ତୋ ଅରିୟାୟ ୱିମୁତ୍ତିୟା। ସୋ ପାରଂ ଗତୋ ପାରପ୍ପତ୍ତୋ ଅନ୍ତଗତୋ ଅନ୍ତପ୍ପତ୍ତୋ କୋଟିଗତୋ କୋଟିପ୍ପତ୍ତୋ ପରିୟନ୍ତଗତୋ ପରିୟନ୍ତପ୍ପତ୍ତୋ ୱୋସାନଗତୋ ୱୋସାନପ୍ପତ୍ତୋ ତାଣଗତୋ ତାଣପ୍ପତ୍ତୋ ଲେଣଗତୋ ଲେଣପ୍ପତ୍ତୋ ସରଣଗତୋ ସରଣପ୍ପତ୍ତୋ ଅଭୟଗତୋ ଅଭୟପ୍ପତ୍ତୋ ଅଚ୍ଚୁତଗତୋ ଅଚ୍ଚୁତପ୍ପତ୍ତୋ ଅମତଗତୋ ଅମତପ୍ପତ୍ତୋ ନିବ୍ବାନଗତୋ ନିବ୍ବାନପ୍ପତ୍ତୋ। ସୋ ୱୁଟ୍ଠୱାସୋ ଚିଣ୍ଣଚରଣୋ ଗତଦ୍ଧୋ ଗତଦିସୋ ଗତକୋଟିକୋ ପାଲିତବ୍ରହ୍ମଚରିୟୋ ଉତ୍ତମଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତୋ ଭାୱିତମଗ୍ଗୋ ପହୀନକିଲେସୋ ପଟିୱିଦ୍ଧାକୁପ୍ପୋ ସଚ୍ଛିକତନିରୋଧୋ, ଦୁକ୍ଖଂ ତସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାତଂ, ସମୁଦୟୋ ପହୀନୋ, ମଗ୍ଗୋ ଭାୱିତୋ, ନିରୋଧୋ ସଚ୍ଛିକତୋ, ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଞ୍ଞାତଂ, ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଞ୍ଞାତଂ, ପହାତବ୍ବଂ ପହୀନଂ, ଭାୱେତବ୍ବଂ ଭାୱିତଂ, ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକତଂ।
ସୋ ଉକ୍ଖିତ୍ତପଲିଘୋ ସଂକିଣ୍ଣପରିକ୍ଖୋ ଅବ୍ବୁଳ୍ହେସିକୋ ନିରଗ୍ଗଳୋ ଅରିୟୋ ପନ୍ନଦ୍ଧଜୋ ପନ୍ନଭାରୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ପଞ୍ଚଙ୍ଗୱିପ୍ପହୀନୋ ଛଳଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତୋ ଏକାରକ୍ଖୋ ଚତୁରାପସ୍ସେନୋ ପନୁଣ୍ଣପଚ୍ଚେକସଚ୍ଚୋ ସମୱୟସଟ୍ଠେସନୋ ଅନାୱିଲସଙ୍କପ୍ପୋ ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟସଙ୍ଖାରୋ ସୁୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ ସୁୱିମୁତ୍ତପଞ୍ଞୋ କେୱଲୀ ୱୁସିତୱା ଉତ୍ତମପୁରିସୋ ପରମପୁରିସୋ ପରମପତ୍ତିପ୍ପତ୍ତୋ। ସୋ ନେୱାଚିନତି [ନେୱ ଆଚିନାତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ନାପଚିନତି , ଅପଚିନିତ୍ୱା ଠିତୋ। ନେୱ ପଜହତି ନ ଉପାଦିୟତି, ପଜହିତ୍ୱା ଠିତୋ। ନେୱ ସଂସିବ୍ବତି [ନେୱ ସିନେତି (ସୀ॰), ନେୱ ୱିସୀନେତି (ସ୍ୟା॰)] ନ ଉସ୍ସିନେତି, ୱିସିନିତ୍ୱା ଠିତୋ। ନେୱ ୱିଧୂପେତି ନ ସନ୍ଧୂପେତି, ୱିଧୂପେତ୍ୱା ଠିତୋ। ଅସେକ୍ଖେନ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧେନ ସମନ୍ନାଗତତ୍ତା ଠିତୋ। ଅସେକ୍ଖେନ ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧେନ… ଅସେକ୍ଖେନ ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧେନ… ଅସେକ୍ଖେନ ୱିମୁତ୍ତିକ୍ଖନ୍ଧେନ… ଅସେକ୍ଖେନ ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନକ୍ଖନ୍ଧେନ ସମନ୍ନାଗତତ୍ତା ଠିତୋ। ସଚ୍ଚଂ ସମ୍ପଟିପାଦିୟିତ୍ୱା ଠିତୋ। ଏଜଂ ସମତିକ୍କମିତ୍ୱା ଠିତୋ। କିଲେସଗ୍ଗିଂ ପରିୟାଦିୟିତ୍ୱା ଠିତୋ, ଅପରିଗମନତାୟ ଠିତୋ, କଟଂ ସମାଦାୟ ଠିତୋ, ମୁତ୍ତିପଟିସେୱନତାୟ ଠିତୋ, ମେତ୍ତାୟ ପାରିସୁଦ୍ଧିୟା ଠିତୋ, କରୁଣାୟ… ମୁଦିତାୟ… ଉପେକ୍ଖାୟ ପାରିସୁଦ୍ଧିୟା ଠିତୋ, ଅଚ୍ଚନ୍ତପାରିସୁଦ୍ଧିୟା ଠିତୋ, ଅକମ୍ମୟତାୟ [ଅତମ୍ମୟତାୟ (ସୀ॰), ଅକମ୍ମଞ୍ଞତାୟ (ସ୍ୟା॰)] ପାରିସୁଦ୍ଧିୟା ଠିତୋ, ୱିମୁତ୍ତତ୍ତା ଠିତୋ, ସନ୍ତୁସ୍ସିତତ୍ତା ଠିତୋ, ଖନ୍ଧପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ, ଧାତୁପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ, ଆୟତନପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ, ଗତିପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ, ଉପପତ୍ତିପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ, ପଟିସନ୍ଧିପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ, (ଭୱପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ, ସଂସାରପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ ୱଟ୍ଟପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ, ଅନ୍ତିମେ ଭୱେ ଠିତୋ,) [( ) ନତ୍ଥି ସୀହଳପୋତ୍ଥକେ] ଅନ୍ତିମେ ସମୁସ୍ସୟେ ଠିତୋ, ଅନ୍ତିମଦେହଧରୋ ଅରହା।
‘‘ତସ୍ସାୟଂ ପଚ୍ଛିମକୋ ଭୱୋ, ଚରିମୋୟଂ ସମୁସ୍ସୟୋ।
ଜାତିମରଣସଂସାରୋ, ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ପୁନବ୍ଭୱୋ’’ତି॥
ନାୱଂ ସିତ୍ୱାୱ ପାରଗୂତି। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ତସ୍ମା ଜନ୍ତୁ ସଦା ସତୋ, କାମାନି ପରିୱଜ୍ଜୟେ।
ତେ ପହାୟ ତରେ ଓଘଂ, ନାୱଂ ସିତ୍ୱାୱ ପାରଗୂ’’ତି॥
କାମସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ ପଠମୋ।
୨. ଗୁହଟ୍ଠକସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ
ଅଥ ଗୁହଟ୍ଠକସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସଂ ୱକ୍ଖତି –
ସତ୍ତୋ ଗୁହାୟଂ ବହୁନାଭିଛନ୍ନୋ, ତିଟ୍ଠଂ ନରୋ ମୋହନସ୍ମିଂ ପଗାଳ୍ହୋ।
ଦୂରେ ୱିୱେକା ହି ତଥାୱିଧୋ ସୋ, କାମା ହି ଲୋକେ ନ ହି ସୁପ୍ପହାୟା॥
ସତ୍ତୋ ଗୁହାୟଂ ବହୁନାଭିଛନ୍ନୋ ତି। ସତ୍ତୋତି ହି ଖୋ ୱୁତ୍ତଂ, ଅପି ଚ ଗୁହା ତାୱ ୱତ୍ତବ୍ବା। ଗୁହା ୱୁଚ୍ଚତି କାୟୋ। କାୟୋତି ୱା ଗୁହାତି ୱା ଦେହୋତି ୱା ସନ୍ଦେହୋତି ୱା ନାୱାତି ୱା ରଥୋତି ୱା ଧଜୋତି ୱା ୱମ୍ମିକୋତି ୱା ନଗରନ୍ତି ୱା ନିଡ୍ଡନ୍ତି ୱା କୁଟୀତି ୱା ଗଣ୍ଡୋତି ୱା କୁମ୍ଭୋତି ୱା ନାଗୋତି ୱା କାୟସ୍ସେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ସତ୍ତୋ ଗୁହାୟ ନ୍ତି ଗୁହାୟଂ ସତ୍ତୋ ୱିସତ୍ତୋ ଆସତ୍ତୋ ଲଗ୍ଗୋ ଲଗ୍ଗିତୋ ପଲିବୁଦ୍ଧୋ। ୟଥା ଭିତ୍ତିଖିଲେ ୱା ନାଗଦନ୍ତେ ୱା ଗଣ୍ଡଂ ସତ୍ତଂ ୱିସତ୍ତଂ ଆସତ୍ତଂ ଲଗ୍ଗଂ ଲଗ୍ଗିତଂ ପଲିବୁଦ୍ଧଂ; ଏୱମେୱ ଗୁହାୟଂ ସତ୍ତୋ ୱିସତ୍ତୋ ଆସତ୍ତୋ ଲଗ୍ଗୋ ଲଗ୍ଗିତୋ ପଲିବୁଦ୍ଧୋ। ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା –
‘‘ରୂପେ ଖୋ, ରାଧ, ୟୋ ଛନ୍ଦୋ ୟୋ ରାଗୋ ୟା ନନ୍ଦୀ ୟା ତଣ୍ହା ୟେ ଉପୟୂପାଦାନା ଚେତସୋ ଅଧିଟ୍ଠାନାଭିନିୱେସାନୁସୟା, ତତ୍ର ସତ୍ତୋ ତତ୍ର ୱିସତ୍ତୋ; ତସ୍ମା ସତ୍ତୋତି ୱୁଚ୍ଚତି। ୱେଦନାୟ ଖୋ, ରାଧ…ପେ॰… ସଞ୍ଞାୟ ଖୋ, ରାଧ… ସଙ୍ଖାରେସୁ ଖୋ, ରାଧ… ୱିଞ୍ଞାଣେ ଖୋ, ରାଧ, ୟୋ ଛନ୍ଦୋ ୟୋ ରାଗୋ ୟା ନନ୍ଦୀ ୟା ତଣ୍ହା ୟେ ଉପୟୂପାଦାନା ଚେତସୋ ଅଧିଟ୍ଠାନାଭିନିୱେସାନୁସୟା, ତତ୍ର ସତ୍ତୋ ତତ୍ର ୱିସତ୍ତୋ; ତସ୍ମା ସତ୍ତୋତି ୱୁଚ୍ଚତି। ସତ୍ତୋତି ଲଗ୍ଗନାଧିୱଚନ’’ନ୍ତି – ସତ୍ତୋ ଗୁହାୟଂ। ବହୁନାଭିଛନ୍ନୋ ତି ବହୁକେହି କିଲେସେହି ଛନ୍ନୋ, ରାଗେନ ଛନ୍ନୋ ଦୋସେନ ଛନ୍ନୋ ମୋହେନ ଛନ୍ନୋ କୋଧେନ ଛନ୍ନୋ ଉପନାହେନ ଛନ୍ନୋ ମକ୍ଖେନ ଛନ୍ନୋ ପଳାସେନ ଛନ୍ନୋ ଇସ୍ସାୟ ଛନ୍ନୋ ମଚ୍ଛରିୟେନ ଛନ୍ନୋ ମାୟାୟ ଛନ୍ନୋ ସାଠେୟ୍ୟେନ ଛନ୍ନୋ ଥମ୍ଭେନ ଛନ୍ନୋ ସାରମ୍ଭେନ ଛନ୍ନୋ ମାନେନ ଛନ୍ନୋ ଅତିମାନେନ ଛନ୍ନୋ ମଦେନ ଛନ୍ନୋ ପମାଦେନ ଛନ୍ନୋ। ସବ୍ବକିଲେସେହି ସବ୍ବଦୁଚ୍ଚରିତେହି ସବ୍ବଦରଥେହି ସବ୍ବପରିଳାହେହି ସବ୍ବସନ୍ତାପେହି ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରେହି ଛନ୍ନୋ ୱିଛନ୍ନୋ ଉଚ୍ଛନ୍ନୋ ଆୱୁତୋ ନିୱୁତୋ ଓୱୁତୋ [ଓଫୁତୋ (ସ୍ୟା॰)] ପିହିତୋ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନୋ ପଟିକୁଜ୍ଜିତୋତି – ସତ୍ତୋ ଗୁହାୟଂ ବହୁନାଭିଛନ୍ନୋ।
ତିଟ୍ଠଂ ନରୋ ମୋହନସ୍ମିଂ ପଗାଳ୍ହୋ ତି ତିଟ୍ଠନ୍ତୋ ନରୋ ରତ୍ତୋ ରାଗୱସେନ ତିଟ୍ଠତି, ଦୁଟ୍ଠୋ ଦୋସୱସେନ ତିଟ୍ଠତି, ମୂଳ୍ହୋ ମୋହୱସେନ ତିଟ୍ଠତି, ୱିନିବଦ୍ଧୋ ମାନୱସେନ ତିଟ୍ଠତି, ପରାମଟ୍ଠୋ ଦିଟ୍ଠିୱସେନ ତିଟ୍ଠତି, ୱିକ୍ଖେପଗତୋ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚୱସେନ ତିଟ୍ଠତି, ଅନିଟ୍ଠଙ୍ଗତୋ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୱସେନ ତିଟ୍ଠତି, ଥାମଗତୋ ଅନୁସୟୱସେନ ତିଟ୍ଠତି। ଏୱମ୍ପି ତିଟ୍ଠଂ ନରୋ।
ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା, ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିନନ୍ଦତି ଅଭିୱଦତି ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତି। ସନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ସଦ୍ଦା…ପେ॰… ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଗନ୍ଧା… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା… କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା… ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା, ତଞ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିନନ୍ଦତି ଅଭିୱଦତି ଅଜ୍ଝୋସାୟ ତିଟ୍ଠତୀ’’ତି। ଏୱମ୍ପି ତିଟ୍ଠଂ ନରୋ।
ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ରୂପୂପୟଂ ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ତିଟ୍ଠମାନଂ ତିଟ୍ଠତି, ରୂପାରମ୍ମଣଂ ରୂପପତିଟ୍ଠଂ ନନ୍ଦୂପସେଚନଂ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜତି। ୱେଦନୂପୟଂ ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ସଞ୍ଞୂପୟଂ… ସଙ୍ଖାରୂପୟଂ ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ତିଟ୍ଠମାନଂ ତିଟ୍ଠତି, ସଙ୍ଖାରାରମ୍ମଣଂ ସଙ୍ଖାରପତିଟ୍ଠଂ ନନ୍ଦୂପସେଚନଂ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ଏୱମ୍ପି ତିଟ୍ଠଂ ନରୋ।
ୱୁତ୍ତମ୍ପି ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘କବଳୀକାରେ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରେ ଅତ୍ଥି ରାଗୋ ଅତ୍ଥି ନନ୍ଦୀ ଅତ୍ଥି ତଣ୍ହା, ପତିଟ୍ଠିତଂ ତତ୍ଥ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିରୂଳ୍ହଂ। ୟତ୍ଥ ପତିଟ୍ଠିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିରୂଳ୍ହଂ, ଅତ୍ଥି ତତ୍ଥ ନାମରୂପସ୍ସାୱକ୍କନ୍ତି। ୟତ୍ଥ ଅତ୍ଥି ନାମରୂପସ୍ସାୱକ୍କନ୍ତି, ଅତ୍ଥି ତତ୍ଥ ସଙ୍ଖାରାନଂ ୱୁଦ୍ଧି। ୟତ୍ଥ ଅତ୍ଥି ସଙ୍ଖାରାନଂ ୱୁଦ୍ଧି, ଅତ୍ଥି ତତ୍ଥ ଆୟତିଂ ପୁନବ୍ଭୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତି। ୟତ୍ଥ ଅତ୍ଥି ଆୟତିଂ ପୁନବ୍ଭୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତି, ଅତ୍ଥି ତତ୍ଥ ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣଂ। ୟତ୍ଥ ଅତ୍ଥି ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣଂ, ସସୋକଂ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସରଜଂ ସଉପାୟାସନ୍ତି ୱଦାମୀ’’ତି। ଏୱମ୍ପି ତିଟ୍ଠଂ ନରୋ।
‘‘ଫସ୍ସେ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରେ…ପେ॰… ମନୋସଞ୍ଚେତନାୟ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣେ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆହାରେ ଅତ୍ଥି ରାଗୋ ଅତ୍ଥି ନନ୍ଦୀ ଅତ୍ଥି ତଣ୍ହା , ପତିଟ୍ଠିତଂ ତତ୍ଥ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିରୂଳ୍ହଂ। ୟତ୍ଥ ପତିଟ୍ଠିତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିରୂଳ୍ହଂ, ଅତ୍ଥି ତତ୍ଥ ନାମରୂପସ୍ସାୱକ୍କନ୍ତି। ୟତ୍ଥ ଅତ୍ଥି ନାମରୂପସ୍ସାୱକ୍କନ୍ତି, ଅତ୍ଥି ତତ୍ଥ ସଙ୍ଖାରାନଂ ୱୁଦ୍ଧି। ୟତ୍ଥ ଅତ୍ଥି ସଙ୍ଖାରାନଂ ୱୁଦ୍ଧି, ଅତ୍ଥି ତତ୍ଥ ଆୟତିଂ ପୁନବ୍ଭୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତି। ୟତ୍ଥ ଅତ୍ଥି ଆୟତିଂ ପୁନବ୍ଭୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତି , ଅତ୍ଥି ତତ୍ଥ ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣଂ। ୟତ୍ଥ ଅତ୍ଥି ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣଂ, ସସୋକଂ ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସରଜଂ ସଉପାୟାସନ୍ତି ୱଦାମୀ’’ତି। ଏୱମ୍ପି ତିଟ୍ଠଂ ନରୋ।
ମୋହନସ୍ମିଂ ପଗାଳ୍ହୋ ତି। ମୋହନା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା। ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା; ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ସଦ୍ଦା… ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଗନ୍ଧା… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା… କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। କିଂ କାରଣା ମୋହନା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା? ୟେଭୁୟ୍ୟେନ ଦେୱମନୁସ୍ସା ପଞ୍ଚସୁ କାମଗୁଣେସୁ ମୁୟ୍ହନ୍ତି ସମ୍ମୁୟ୍ହନ୍ତି ସମ୍ପମୁୟ୍ହନ୍ତି, ମୂଳ୍ହା ସମ୍ମୂଳ୍ହା ସମ୍ପମୂଳ୍ହା ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଅନ୍ଧୀକତା ଆୱୁତା ନିୱୁତା ଓୱୁତା ପିହିତା ପଟିଚ୍ଛନ୍ନା ପଟିକୁଜ୍ଜିତା, ତଂ କାରଣା ମୋହନା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା। ମୋହନସ୍ମିଂ ପଗାଳ୍ହୋ ତି ମୋହନସ୍ମିଂ ପଗାଳ୍ହୋ ଓଗାଳ୍ହୋ ଅଜ୍ଝୋଗାଳ୍ହୋ ନିମୁଗ୍ଗୋତି – ତିଟ୍ଠଂ ନରୋ ମୋହନସ୍ମିଂ ପଗାଳ୍ହୋ।
ଦୂରେ ୱିୱେକା ହି ତଥାୱିଧୋ ସୋ ତି। ୱିୱେକା ତି ତୟୋ ୱିୱେକା – କାୟୱିୱେକୋ, ଚିତ୍ତୱିୱେକୋ, ଉପଧିୱିୱେକୋ। କତମୋ କାୟୱିୱେକୋ? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିତ୍ତଂ ସେନାସନଂ ଭଜତି ଅରଞ୍ଞଂ ରୁକ୍ଖମୂଲଂ ପବ୍ବତଂ କନ୍ଦରଂ ଗିରିଗୁହଂ ସୁସାନଂ ୱନପତ୍ଥଂ ଅବ୍ଭୋକାସଂ ପଲାଲପୁଞ୍ଜଂ। କାୟେନ ୱିୱିତ୍ତୋ ୱିହରତି। ସୋ ଏକୋ ଗଚ୍ଛତି, ଏକୋ ତିଟ୍ଠତି, ଏକୋ ନିସୀଦତି, ଏକୋ ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି, ଏକୋ ଗାମଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସତି, ଏକୋ ପଟିକ୍କମତି, ଏକୋ ରହୋ ନିସୀଦତି, ଏକୋ ଚଙ୍କମଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି, ଏକୋ ଚରତି ୱିହରତି ଇରିୟତି ୱତ୍ତତି ପାଲେତି ୟପେତି ୟାପେତି। ଅୟଂ କାୟୱିୱେକୋ।
କତମୋ ଚିତ୍ତୱିୱେକୋ? ପଠମଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ନୀୱରଣେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି। ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ୱିତକ୍କୱିଚାରେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି। ତତିୟଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ପୀତିୟା ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି। ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ସୁଖଦୁକ୍ଖେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି। ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ରୂପସଞ୍ଞାୟ ପଟିଘସଞ୍ଞାୟ ନାନତ୍ତସଞ୍ଞାୟ ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି। ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞାୟ ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି। ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞାୟ ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି। ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞାୟ ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି। ସୋତାପନ୍ନସ୍ସ ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିୟା ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ସୀଲବ୍ବତପରାମାସା ଦିଟ୍ଠାନୁସୟା ୱିଚିକିଚ୍ଛାନୁସୟା, ତଦେକଟ୍ଠେହି ଚ କିଲେସେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି। ସକଦାଗାମିସ୍ସ ଓଳାରିକା କାମରାଗସଞ୍ଞୋଜନା ପଟିଘସଞ୍ଞୋଜନା ଓଳାରିକା କାମରାଗାନୁସୟା ପଟିଘାନୁସୟା, ତଦେକଟ୍ଠେହି ଚ କିଲେସେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି। ଅନାଗାମିସ୍ସ ଅନୁସହଗତା କାମରାଗସଞ୍ଞୋଜନା ପଟିଘସଞ୍ଞୋଜନା ଅନୁସହଗତା କାମରାଗାନୁସୟା ପଟିଘାନୁସୟା, ତଦେକଟ୍ଠେହି ଚ କିଲେସେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି। ଅରହତୋ ରୂପାରୂପରାଗା ମାନା ଉଦ୍ଧଚ୍ଚା ଅୱିଜ୍ଜାୟ ମାନାନୁସୟା ଭୱରାଗାନୁସୟା ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟା , ତଦେକଟ୍ଠେହି ଚ କିଲେସେହି ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି। ଅୟଂ ଚିତ୍ତୱିୱେକୋ।
କତମୋ ଉପଧିୱିୱେକୋ? ଉପଧି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସା ଚ ଖନ୍ଧା ଚ ଅଭିସଙ୍ଖାରା ଚ। ଉପଧିୱିୱେକୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ। ୟୋ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ଅୟଂ ଉପଧିୱିୱେକୋ। କାୟୱିୱେକୋ ଚ ୱିୱେକଟ୍ଠକାୟାନଂ [ୱୂପକଟ୍ଠକାୟାନଂ (ସ୍ୟା॰)] ନେକ୍ଖମ୍ମାଭିରତାନଂ, ଚିତ୍ତୱିୱେକୋ ଚ ପରିସୁଦ୍ଧଚିତ୍ତାନଂ ପରମୱୋଦାନପ୍ପତ୍ତାନଂ, ଉପଧିୱିୱେକୋ ଚ ନିରୂପଧୀନଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ ୱିସଙ୍ଖାରଗତାନଂ।
ଦୂରେ ୱିୱେକା ହୀ ତି। ୟୋ ସୋ ଏୱଂ ଗୁହାୟଂ ସତ୍ତୋ, ଏୱଂ ବହୁକେହି କିଲେସେହି ଛନ୍ନୋ, ଏୱଂ ମୋହନସ୍ମିଂ ପଗାଳ୍ହୋ, ସୋ କାୟୱିୱେକାପି ଦୂରେ, ଚିତ୍ତୱିୱେକାପି ଦୂରେ, ଉପଧିୱିୱେକାପି ଦୂରେ ୱିଦୂରେ ସୁୱିଦୂରେ ନ ସନ୍ତିକେ ନ ସାମନ୍ତା ଅନାସନ୍ନେ ୱିୱେକଟ୍ଠେ [ୱୱକଟ୍ଠେ (ସୀ॰), ଅନୁପକଟ୍ଠେ (ସ୍ୟା॰)] । ତଥାୱିଧୋ ତି ତାଦିସୋ ତସ୍ସଣ୍ଠିତୋ ତପ୍ପକାରୋ ତପ୍ପଟିଭାଗୋ ୟୋ ସୋ ମୋହନସ୍ମିଂ ପଗାଳ୍ହୋତି – ଦୂରେ ୱିୱେକା ହି ତଥାୱିଧୋ ସୋ।
କାମା ହି ଲୋକେ ନ ହି ସୁପ୍ପହାୟା ତି। କାମା ତି ଉଦ୍ଦାନତୋ ଦ୍ୱେ କାମା – ୱତ୍ଥୁକାମା ଚ କିଲେସକାମା ଚ। କତମେ ୱତ୍ଥୁକାମା? ମନାପିକା ରୂପା ମନାପିକା ସଦ୍ଦା ମନାପିକା ଗନ୍ଧା ମନାପିକା ରସା ମନାପିକା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା, ଅତ୍ଥରଣା ପାୱୁରଣା ଦାସିଦାସା ଅଜେଳକା କୁକ୍କୁଟସୂକରା ହତ୍ଥିଗୱାସ୍ସୱଳୱା, ଖେତ୍ତଂ ୱତ୍ଥୁ ହିରଞ୍ଞଂ ସୁୱଣ୍ଣଂ, ଗାମନିଗମରାଜଧାନିୟୋ ରଟ୍ଠଞ୍ଚ ଜନପଦୋ ଚ କୋସୋ ଚ କୋଟ୍ଠାଗାରଞ୍ଚ, ୟଂ କିଞ୍ଚି ରଜନୀୟଂ ୱତ୍ଥୁ – ୱତ୍ଥୁକାମା। ଅପି ଚ ଅତୀତା କାମା ଅନାଗତା କାମା ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନା କାମା, ଅଜ୍ଝତ୍ତା କାମା ବହିଦ୍ଧା କାମା ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା କାମା, ହୀନା କାମା ମଜ୍ଝିମା କାମା ପଣୀତା କାମା, ଆପାୟିକା କାମା ମାନୁସିକା କାମା ଦିବ୍ବା କାମା ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତା କାମା, ନିମ୍ମିତା କାମା ଅନିମ୍ମିତା କାମା ପରନିମ୍ମିତା କାମା, ପରିଗ୍ଗହିତା କାମା ଅପରିଗ୍ଗହିତା କାମା, ମମାୟିତା କାମା ଅମମାୟିତା କାମା, ସବ୍ବେପି କାମାୱଚରା ଧମ୍ମା, ସବ୍ବେପି ରୂପାୱଚରା ଧମ୍ମା, ସବ୍ବେପି ଅରୂପାୱଚରା ଧମ୍ମା, ତଣ୍ହାୱତ୍ଥୁକା ତଣ୍ହାରମ୍ମଣା କାମନୀୟଟ୍ଠେନ ରଜନୀୟଟ୍ଠେନ ମଦନୀୟଟ୍ଠେନ କାମା। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱତ୍ଥୁକାମା।
କତମେ କିଲେସକାମା? ଛନ୍ଦୋ କାମୋ ରାଗୋ କାମୋ ଛନ୍ଦରାଗୋ କାମୋ, ସଙ୍କପ୍ପୋ କାମୋ ରାଗୋ କାମୋ ସଙ୍କପ୍ପରାଗୋ କାମୋ, ୟୋ କାମେସୁ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ କାମରାଗୋ କାମନନ୍ଦୀ କାମତଣ୍ହା କାମସ୍ନେହୋ କାମପରିଳାହୋ କାମମୁଚ୍ଛା କାମଜ୍ଝୋସାନଂ କାମୋଘୋ କାମୟୋଗୋ କାମୁପାଦାନଂ କାମଚ୍ଛନ୍ଦନୀୱରଣଂ।
‘‘ଅଦ୍ଦସଂ କାମ ତେ ମୂଲଂ, ସଙ୍କପ୍ପା କାମ ଜାୟସି।
ନ ତଂ ସଙ୍କପ୍ପୟିସ୍ସାମି, ଏୱଂ କାମ ନ ହୋହିସୀ’’ତି॥ –
ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସକାମା। ଲୋକେ ତି ଅପାୟଲୋକେ ମନୁସ୍ସଲୋକେ ଦେୱଲୋକେ, ଖନ୍ଧଲୋକେ ଧାତୁଲୋକେ ଆୟତନଲୋକେ। କାମା ହି ଲୋକେ ନ ହି ସୁପ୍ପହାୟା ତି। କାମା ହି ଲୋକେ ଦୁପ୍ପହାୟା ଦୁଚ୍ଚଜ୍ଜା ଦୁପ୍ପରିଚ୍ଚଜ୍ଜା ଦୁନ୍ନିମ୍ମଦୟା ଦୁନ୍ନିୱେଠୟା ଦୁବ୍ବିନିୱେଠୟା ଦୁତ୍ତରା ଦୁପ୍ପତରା ଦୁସ୍ସମତିକ୍କମା ଦୁବ୍ବିନିୱତ୍ତାତି – କାମା ହି ଲୋକେ ନ ହି ସୁପ୍ପହାୟା।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ସତ୍ତୋ ଗୁହାୟଂ ବହୁନାଭିଛନ୍ନୋ, ତିଟ୍ଠଂ ନରୋ ମୋହନସ୍ମିଂ ପଗାଳ୍ହୋ।
ଦୂରେ ୱିୱେକା ହି ତଥାୱିଧୋ ସୋ, କାମା ହି ଲୋକେ ନ ହି ସୁପ୍ପହାୟା’’ତି॥
ଇଚ୍ଛାନିଦାନା ଭୱସାତବଦ୍ଧା, ତେ ଦୁପ୍ପମୁଞ୍ଚା ନ ହି ଅଞ୍ଞମୋକ୍ଖା।
ପଚ୍ଛା ପୁରେ ୱାପି ଅପେକ୍ଖମାନା, ଇମେ ୱ କାମେ ପୁରିମେ ୱ ଜପ୍ପଂ॥
ଇଚ୍ଛାନିଦାନା ଭୱସାତବଦ୍ଧା ତି। ଇଚ୍ଛା ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ ଅନୁନୟୋ ଅନୁରୋଧୋ ନନ୍ଦୀ ନନ୍ଦିରାଗୋ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ସାରାଗୋ ଇଚ୍ଛା ମୁଚ୍ଛା ଅଜ୍ଝୋସାନଂ ଗେଧୋ ପଲିଗେଧୋ ସଙ୍ଗୋ ପଙ୍କୋ, ଏଜା ମାୟା ଜନିକା ସଞ୍ଜନନୀ ସିବ୍ବିନୀ ଜାଲିନୀ ସରିତା ୱିସତ୍ତିକା, ସୁତ୍ତଂ ୱିସଟା ଆୟୂହିନୀ ଦୁତିୟା ପଣିଧି ଭୱନେତ୍ତି, ୱନଂ ୱନଥୋ ସନ୍ଧୱୋ ସ୍ନେହୋ ଅପେକ୍ଖା ପଟିବନ୍ଧୁ, ଆସା ଆସୀସନା ଆସୀସିତତ୍ତଂ, ରୂପାସା ସଦ୍ଦାସା ଗନ୍ଧାସା ରସାସା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାସା, ଲାଭାସା ଧନାସା ପୁତ୍ତାସା ଜୀୱିତାସା , ଜପ୍ପା ପଜପ୍ପା ଅଭିଜପ୍ପା ଜପ୍ପନା ଜପ୍ପିତତ୍ତଂ ଲୋଲୁପ୍ପଂ ଲୋଲୁପ୍ପାୟନା ଲୋଲୁପ୍ପାୟିତତ୍ତଂ ପୁଚ୍ଛଞ୍ଛିକତା ସାଧୁକମ୍ୟତା, ଅଧମ୍ମରାଗୋ ୱିସମଲୋଭୋ ନିକନ୍ତି ନିକାମନା ପତ୍ଥନା ପିହନା ସମ୍ପତ୍ଥନା, କାମତଣ୍ହା ଭୱତଣ୍ହା ୱିଭୱତଣ୍ହା, ରୂପତଣ୍ହା ଅରୂପତଣ୍ହା ନିରୋଧତଣ୍ହା, ରୂପତଣ୍ହା ସଦ୍ଦତଣ୍ହା ଗନ୍ଧତଣ୍ହା ରସତଣ୍ହା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବତଣ୍ହା ଧମ୍ମତଣ୍ହା, ଓଘୋ ୟୋଗୋ ଗନ୍ଥୋ ଉପାଦାନଂ ଆୱରଣଂ ନୀୱରଣଂ ଛଦନଂ ବନ୍ଧନଂ, ଉପକ୍କିଲେସୋ ଅନୁସୟୋ ପରିୟୁଟ୍ଠାନଂ ଲତା ୱେୱିଚ୍ଛଂ , ଦୁକ୍ଖମୂଲଂ ଦୁକ୍ଖନିଦାନଂ ଦୁକ୍ଖପ୍ପଭୱୋ ମାରପାସୋ ମାରବଳିସଂ ମାରୱିସୟୋ, ତଣ୍ହାନଦୀ ତଣ୍ହାଜାଲଂ ତଣ୍ହାଗଦ୍ଦୁଲଂ ତଣ୍ହାସମୁଦ୍ଦୋ ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ଇଚ୍ଛାନିଦାନା ତି ଇଚ୍ଛାନିଦାନକା ଇଚ୍ଛାହେତୁକା ଇଚ୍ଛାପଚ୍ଚୟା ଇଚ୍ଛାକାରଣା ଇଚ୍ଛାପଭୱାତି – ଇଚ୍ଛାନିଦାନା।
ଭୱସାତବଦ୍ଧା ତି। ଏକଂ ଭୱସାତଂ – ସୁଖା ୱେଦନା। ଦ୍ୱେ ଭୱସାତାନି – ସୁଖା ଚ ୱେଦନା ଇଟ୍ଠଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ। ତୀଣି ଭୱସାତାନି – ୟୋବ୍ବଞ୍ଞଂ, ଆରୋଗ୍ୟଂ, ଜୀୱିତଂ। ଚତ୍ତାରି ଭୱସାତାନି – ଲାଭୋ, ୟସୋ, ପସଂସା, ସୁଖଂ। ପଞ୍ଚ ଭୱସାତାନି – ମନାପିକା ରୂପା, ମନାପିକା ସଦ୍ଦା, ମନାପିକା ଗନ୍ଧା, ମନାପିକା ରସା, ମନାପିକା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା। ଛ ଭୱସାତାନି – ଚକ୍ଖୁସମ୍ପଦା, ସୋତସମ୍ପଦା, ଘାନସମ୍ପଦା, ଜିୱ୍ହାସମ୍ପଦା, କାୟସମ୍ପଦା, ମନୋସମ୍ପଦା। ଭୱସାତବଦ୍ଧା, ସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ସାତବଦ୍ଧା, ଇଟ୍ଠସ୍ମିଂ ୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ବଦ୍ଧା, ୟୋବ୍ବଞ୍ଞେ ବଦ୍ଧା, ଆରୋଗ୍ୟେ ବଦ୍ଧା, ଜୀୱିତେ ବଦ୍ଧା, ଲାଭେ ବଦ୍ଧା, ୟସେ ବଦ୍ଧା, ପସଂସାୟଂ ବଦ୍ଧା, ସୁଖେ ବଦ୍ଧା , ମନାପିକେସୁ ରୂପେସୁ ବଦ୍ଧା, ସଦ୍ଦେସୁ… ଗନ୍ଧେସୁ… ରସେସୁ… ମନାପିକେସୁ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେସୁ ବଦ୍ଧା, ଚକ୍ଖୁସମ୍ପଦାୟ ବଦ୍ଧା, ସୋତଘାନଜିୱ୍ହାକାୟମନୋସମ୍ପଦାୟ ବଦ୍ଧା, ୱିବଦ୍ଧା ଆବଦ୍ଧା ଲଗ୍ଗା ଲଗ୍ଗିତା ପଲିବଦ୍ଧାତି – ଇଚ୍ଛାନିଦାନା ଭୱସାତବଦ୍ଧା।
ତେ ଦୁପ୍ପମୁଞ୍ଚା ନ ହି ଅଞ୍ଞମୋକ୍ଖା ତି ତେ ୱା ଭୱସାତୱତ୍ଥୂ ଦୁପ୍ପମୁଞ୍ଚା, ସତ୍ତା ୱା ଏତ୍ତୋ ଦୁମ୍ମୋଚୟା। କଥଂ ତେ ଭୱସାତୱତ୍ଥୂ ଦୁପ୍ପମୁଞ୍ଚା? ସୁଖା ୱେଦନା ଦୁପ୍ପମୁଞ୍ଚା, ଇଟ୍ଠଂ ୱତ୍ଥୁ ଦୁପ୍ପମୁଞ୍ଚଂ, ୟୋବ୍ବଞ୍ଞଂ ଦୁପ୍ପମୁଞ୍ଚଂ, ଆରୋଗ୍ୟଂ ଦୁପ୍ପମୁଞ୍ଚଂ, ଜୀୱିତଂ ଦୁପ୍ପମୁଞ୍ଚଂ, ଲାଭୋ ଦୁପ୍ପମୁଞ୍ଚୋ, ୟସୋ ଦୁପ୍ପମୁଞ୍ଚୋ, ପସଂସା ଦୁପ୍ପମୁଞ୍ଚା, ସୁଖଂ ଦୁପ୍ପମୁଞ୍ଚଂ, ମନାପିକା ରୂପା ଦୁପ୍ପମୁଞ୍ଚା, ମନାପିକା ସଦ୍ଦା… ଗନ୍ଧା… ରସା… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଦୁପ୍ପମୁଞ୍ଚା, ଚକ୍ଖୁସମ୍ପଦା ଦୁପ୍ପମୁଞ୍ଚା, ସୋତଘାନଜିୱ୍ହାକାୟମନୋସମ୍ପଦା ଦୁପ୍ପମୁଞ୍ଚା ଦୁମ୍ମୋଚୟା ଦୁପ୍ପମୋଚୟା ଦୁନ୍ନିୱେଠୟା ଦୁବ୍ବିନିୱେଠୟା , ଦୁତ୍ତରା ଦୁପ୍ପତରା ଦୁସ୍ସମତିକ୍କମା ଦୁବ୍ବିନିୱତ୍ତା। ଏୱଂ ତେ ଭୱସାତୱତ୍ଥୂ ଦୁପ୍ପମୁଞ୍ଚା।
କଥଂ ସତ୍ତା ଏତ୍ତୋ ଦୁମ୍ମୋଚୟା? ସୁଖାୟ ୱେଦନାୟ ସତ୍ତା ଦୁମ୍ମୋଚୟା, ଇଟ୍ଠସ୍ମା ୱତ୍ଥୁସ୍ମା ଦୁମ୍ମୋଚୟା, ୟୋବ୍ବଞ୍ଞା ଦୁମ୍ମୋଚୟା, ଆରୋଗ୍ୟା ଦୁମ୍ମୋଚୟା, ଜୀୱିତା ଦୁମ୍ମୋଚୟା, ଲାଭା ଦୁମ୍ମୋଚୟା, ୟସା ଦୁମ୍ମୋଚୟା, ପସଂସାୟ ଦୁମ୍ମୋଚୟା, ସୁଖା ଦୁମ୍ମୋଚୟା , ମନାପିକେହି ରୂପେହି ଦୁମ୍ମୋଚୟା, ମନାପିକେହି ସଦ୍ଦେହି… ଗନ୍ଧେହି… ରସେହି… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେହି ଦୁମ୍ମୋଚୟା, ଚକ୍ଖୁସମ୍ପଦାୟ ଦୁମ୍ମୋଚୟା, ସୋତଘାନଜିୱ୍ହାକାୟମନୋସମ୍ପଦାୟ ଦୁମ୍ମୋଚୟା ଦୁରୁଦ୍ଧରା [ଦୁଦ୍ଧରା (କ॰)] , ଦୁସ୍ସମୁଦ୍ଧରା ଦୁବ୍ବୁଟ୍ଠାପୟା ଦୁସ୍ସମୁଟ୍ଠାପୟା ଦୁନ୍ନିୱେଠୟା ଦୁବ୍ବିନିୱେଠୟା ଦୁତ୍ତରା ଦୁପ୍ପତରା ଦୁସ୍ସମତିକ୍କମା ଦୁବ୍ବିନିୱତ୍ତା। ଏୱଂ ସତ୍ତା ଏତ୍ତୋ ଦୁମ୍ମୋଚୟାତି – ତେ ଦୁପ୍ପମୁଞ୍ଚା।
ନ ହି ଅଞ୍ଞମୋକ୍ଖା ତି ତେ ଅତ୍ତନା ପଲିପପଲିପନ୍ନା ନ ସକ୍କୋନ୍ତି ପରଂ ପଲିପପଲିପନ୍ନଂ ଉଦ୍ଧରିତୁଂ। ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ସୋ ୱତ, ଚୁନ୍ଦ, ଅତ୍ତନା ପଲିପପଲିପନ୍ନୋ ପରଂ ପଲିପପଲିପନ୍ନଂ ଉଦ୍ଧରିସ୍ସତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ସୋ ୱତ, ଚୁନ୍ଦ, ଅତ୍ତନା ଅଦନ୍ତୋ ଅୱିନୀତୋ ଅପରିନିବ୍ବୁତୋ ପରଂ ଦମେସ୍ସତି ୱିନେସ୍ସତି ପରିନିବ୍ବାପେସ୍ସତୀତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’’ତି। ଏୱମ୍ପି ନ ହି ଅଞ୍ଞମୋକ୍ଖା।
ଅଥ ୱା ନତ୍ଥଞ୍ଞୋ କୋଚି ମୋଚେତା। ତେ ୟଦି ମୁଞ୍ଚେୟ୍ୟୁଂ, ସକେନ ଥାମେନ ସକେନ ବଲେନ ସକେନ ୱୀରିୟେନ ସକେନ ପରକ୍କମେନ ସକେନ ପୁରିସଥାମେନ ସକେନ ପୁରିସବଲେନ ସକେନ ପୁରିସୱୀରିୟେନ ସକେନ ପୁରିସପରକ୍କମେନ ଅତ୍ତନା ସମ୍ମାପଟିପଦଂ ଅନୁଲୋମପଟିପଦଂ ଅପଚ୍ଚନୀକପଟିପଦଂ ଅନ୍ୱତ୍ଥପଟିପଦଂ ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପଟିପଦଂ ପଟିପଜ୍ଜମାନା ମୁଞ୍ଚେୟ୍ୟୁନ୍ତି। ଏୱମ୍ପି ନ ହି ଅଞ୍ଞମୋକ୍ଖା।
ୱୁତ୍ତମ୍ପି ହେତଂ ଭଗୱତା –
‘‘ନାହଂ ସହିସ୍ସାମି ପମୋଚନାୟ, କଥଂକଥିଂ ଧୋତକ କିଞ୍ଚି ଲୋକେ।
ଧମ୍ମଞ୍ଚ ସେଟ୍ଠଂ ଅଭିଜାନମାନୋ, ଏୱଂ ତୁୱଂ ଓଘମିମଂ ତରେସୀ’’ତି॥
ଏୱମ୍ପି ନ ହି ଅଞ୍ଞମୋକ୍ଖା।
ୱୁତ୍ତମ୍ପି ହେତଂ ଭଗୱତା –
‘‘ଅତ୍ତନାୱ କତଂ ପାପଂ, ଅତ୍ତନା ସଂକିଲିସ୍ସତି।
ଅତ୍ତନା ଅକତଂ ପାପଂ, ଅତ୍ତନାୱ ୱିସୁଜ୍ଝତି।
ସୁଦ୍ଧୀ ଅସୁଦ୍ଧି ପଚ୍ଚତ୍ତଂ, ନାଞ୍ଞୋ ଅଞ୍ଞଂ ୱିସୋଧୟେ’’ତି॥
ଏୱମ୍ପି ନ ହି ଅଞ୍ଞମୋକ୍ଖା।
ୱୁତ୍ତମ୍ପି ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ତିଟ୍ଠତେୱ ନିବ୍ବାନଂ, ତିଟ୍ଠତି ନିବ୍ବାନଗାମିମଗ୍ଗୋ, ତିଟ୍ଠାମହଂ ସମାଦପେତା। ଅଥ ଚ ପନ ମମ ସାୱକା ମୟା ଏୱଂ ଓୱଦିୟମାନା ଏୱଂ ଅନୁସାସିୟମାନା ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଅଚ୍ଚନ୍ତନିଟ୍ଠଂ ନିବ୍ବାନଂ ଆରାଧେନ୍ତି, ଏକଚ୍ଚେ ନାରାଧେନ୍ତି। ଏତ୍ଥ କ୍ୟାହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, କରୋମି? ମଗ୍ଗକ୍ଖାୟୀ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ତଥାଗତୋ। ମଗ୍ଗଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଆଚିକ୍ଖତି । ଅତ୍ତନା ପଟିପଜ୍ଜମାନା ମୁଞ୍ଚେୟ୍ୟୁ’’ନ୍ତି। ଏୱମ୍ପି ନ ହି ଅଞ୍ଞମୋକ୍ଖାତି – ତେ ଦୁପ୍ପମୁଞ୍ଚା ନ ହି ଅଞ୍ଞମୋକ୍ଖା।
ପଚ୍ଛା ପୁରେ ୱାପି ଅପେକ୍ଖମାନା ତି। ପଚ୍ଛା ୱୁଚ୍ଚତି ଅନାଗତଂ, ପୁରେ ୱୁଚ୍ଚତି ଅତୀତଂ। ଅପି ଚ ଅତୀତଂ ଉପାଦାୟ ଅନାଗତଞ୍ଚ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ପଚ୍ଛା, ଅନାଗତଂ ଉପାଦାୟ ଅତୀତଞ୍ଚ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଞ୍ଚ ପୁରେ। କଥଂ ପୁରେ ଅପେକ୍ଖଂ କରୋତି? ‘‘ଏୱଂରୂପୋ ଅହୋସିଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନ’’ନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ସମନ୍ନାନେତି। ‘‘ଏୱଂୱେଦନୋ ଅହୋସିଂ… ଏୱଂସଞ୍ଞୋ ଅହୋସିଂ… ଏୱଂସଙ୍ଖାରୋ ଅହୋସିଂ… ଏୱଂୱିଞ୍ଞାଣୋ ଅହୋସିଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନ’’ନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ସମନ୍ନାନେତି। ଏୱମ୍ପି ପୁରେ ଅପେକ୍ଖଂ କରୋତି।
ଅଥ ୱା ‘‘ଇତି ମେ ଚକ୍ଖୁ ଅହୋସି ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ, ଇତି ରୂପା’’ତି – ତତ୍ଥ ଛନ୍ଦରାଗପଟିବଦ୍ଧଂ ହୋତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ। ଛନ୍ଦରାଗପଟିବଦ୍ଧତ୍ତା ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ତଦଭିନନ୍ଦତି। ତଦଭିନନ୍ଦନ୍ତୋ ଏୱମ୍ପି ପୁରେ ଅପେକ୍ଖଂ କରୋତି। ‘‘ଇତି ମେ ସୋତଂ ଅହୋସି ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ, ଇତି ସଦ୍ଦା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ଇତି ମେ ଘାନଂ ଅହୋସି ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ, ଇତି ଗନ୍ଧା’’ତି… ‘‘ଇତି ମେ ଜିୱ୍ହା ଅହୋସି ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ, ଇତି ରସା’’ତି… ‘‘ଇତି ମେ କାୟୋ ଅହୋସି ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ, ଇତି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା’’ତି… ‘‘ଇତି ମେ ମନୋ ଅହୋସି ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ, ଇତି ଧମ୍ମା’’ତି – ତତ୍ଥ ଛନ୍ଦରାଗପଟିବଦ୍ଧଂ ହୋତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ। ଛନ୍ଦରାଗପଟିବଦ୍ଧତ୍ତା ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ତଦଭିନନ୍ଦତି। ତଦଭିନନ୍ଦନ୍ତୋ ଏୱମ୍ପି ପୁରେ ଅପେକ୍ଖଂ କରୋତି।
ଅଥ ୱା ୟାନିସ୍ସ ତାନି ପୁବ୍ବେ ମାତୁଗାମେନ ସଦ୍ଧିଂ ହସିତଲପିତକୀଳିତାନି ତଦସ୍ସାଦେତି ତଂ ନିକାମେତି, ତେନ ଚ ୱିତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଏୱମ୍ପି ପୁରେ ଅପେକ୍ଖଂ କରୋତି।
କଥଂ ପଚ୍ଛା ଅପେକ୍ଖଂ କରୋତି? ‘‘ଏୱଂରୂପୋ ସିୟଂ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନ’’ନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ସମନ୍ନାନେତି। ‘‘ଏୱଂୱେଦନୋ ସିୟଂ… ଏୱଂସଞ୍ଞୋ ସିୟଂ… ଏୱଂସଙ୍ଖାରୋ ସିୟଂ… ଏୱଂୱିଞ୍ଞାଣୋ ସିୟଂ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନ’’ନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ସମନ୍ନାନେତି। ଏୱମ୍ପି ପଚ୍ଛା ଅପେକ୍ଖଂ କରୋତି।
ଅଥ ୱା ‘‘ଇତି ମେ ଚକ୍ଖୁ ସିୟା ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ, ଇତି ରୂପା’’ତି – ଅପ୍ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ ପଟିଲାଭାୟ ଚିତ୍ତଂ ପଣିଦହତି। ଚେତସୋ ପଣିଧାନପଚ୍ଚୟା ତଦଭିନନ୍ଦତି। ତଦଭିନନ୍ଦନ୍ତୋ ଏୱମ୍ପି ପଚ୍ଛା ଅପେକ୍ଖଂ କରୋତି। ‘‘ଇତି ମେ ସୋତଂ ସିୟା ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ, ଇତି ସଦ୍ଦା’’ତି… ‘‘ଇତି ମେ ଘାନଂ ସିୟା ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ, ଇତି ଗନ୍ଧା’’ତି… ‘‘ଇତି ମେ ଜିୱ୍ହା ସିୟା ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ, ଇତି ରସା’’ତି… ‘‘ଇତି ମେ କାୟୋ ସିୟା ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ, ଇତି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା’’ତି… ‘‘ଇତି ମେ ମନୋ ସିୟା ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ, ଇତି ଧମ୍ମା’’ତି – ଅପ୍ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ ପଟିଲାଭାୟ ଚିତ୍ତଂ ପଣିଦହତି। ଚେତସୋ ପଣିଧାନପଚ୍ଚୟା ତଦଭିନନ୍ଦତି। ତଦଭିନନ୍ଦନ୍ତୋ ଏୱମ୍ପି ପଚ୍ଛା ଅପେକ୍ଖଂ କରୋତି।
ଅଥ ୱା ‘‘ଇମିନାହଂ ସୀଲେନ ୱା ୱତେନ ୱା ତପେନ ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେନ ୱା ଦେୱୋ ୱା ଭୱିସ୍ସାମି ଦେୱଞ୍ଞତରୋ ୱା’’ତି – ଅପ୍ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ ପଟିଲାଭାୟ ଚିତ୍ତଂ ପଣିଦହତି। ଚେତସୋ ପଣିଧାନପଚ୍ଚୟା ତଦଭିନନ୍ଦତି। ତଦଭିନନ୍ଦନ୍ତୋ ଏୱମ୍ପି ପଚ୍ଛା ଅପେକ୍ଖଂ କରୋତୀତି – ପଚ୍ଛା ପୁରେ ୱାପି ଅପେକ୍ଖମାନା।
ଇମେ ୱ କାମେ ପୁରିମେ ୱ ଜପ୍ପ ନ୍ତି। ଇମେ ୱ କାମେ ତି ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ ଇଚ୍ଛନ୍ତା ସାଦିୟନ୍ତା ପତ୍ଥୟନ୍ତା ପିହୟନ୍ତା ଅଭିଜପ୍ପନ୍ତା। ପୁରିମେ ୱ ଜପ୍ପନ୍ତି ଅତୀତେ ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ ଜପ୍ପନ୍ତା ପଜପ୍ପନ୍ତା ଅଭିଜପ୍ପନ୍ତାତି – ଇମେ ୱ କାମେ ପୁରିମେ ୱ ଜପ୍ପଂ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଇଚ୍ଛାନିଦାନା ଭୱସାତବଦ୍ଧା, ତେ ଦୁପ୍ପମୁଞ୍ଚା ନ ହି ଅଞ୍ଞମୋକ୍ଖା।
ପଚ୍ଛା ପୁରେ ୱାପି ଅପେକ୍ଖମାନା, ଇମେ ୱ କାମେ ପୁରିମେ ୱ ଜପ୍ପ’’ନ୍ତି॥
କାମେସୁ ଗିଦ୍ଧା ପସୁତା ପମୂଳ୍ହା, ଅୱଦାନିୟା ତେ ୱିସମେ ନିୱିଟ୍ଠା।
ଦୁକ୍ଖୂପନୀତା ପରିଦେୱୟନ୍ତି, କିଂସୂ ଭୱିସ୍ସାମ ଇତୋ ଚୁତାସେ॥
କାମେସୁ ଗିଦ୍ଧା ପସୁତା ପମୂଳ୍ହା ତି। କାମା ତି ଉଦ୍ଦାନତୋ ଦ୍ୱେ କାମା – ୱତ୍ଥୁକାମା ଚ କିଲେସକାମା ଚ…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱତ୍ଥୁକାମା…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସକାମା। ଗେଧୋ ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। କିଲେସକାମେନ ୱତ୍ଥୁକାମେସୁ ରତ୍ତା ଗିଦ୍ଧା ଗଧିତା ମୁଚ୍ଛିତା ଅଜ୍ଝୋସନ୍ନା [ଅଜ୍ଝୋପନ୍ନା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଲଗ୍ଗା ଲଗ୍ଗିତା ପଲିବୁଦ୍ଧାତି – କାମେସୁ ଗିଦ୍ଧା।
ପସୁତା ତି ୟେପି କାମେ ଏସନ୍ତି ଗୱେସନ୍ତି ପରିୟେସନ୍ତି, ତଚ୍ଚରିତା ତବ୍ବହୁଲା ତଗ୍ଗରୁକା, ତନ୍ନିନ୍ନା ତପ୍ପୋଣା ତପ୍ପବ୍ଭାରା ତଦଧିମୁତ୍ତା ତଦଧିପତେୟ୍ୟା, ତେପି କାମପସୁତା। ୟେପି ତଣ୍ହାୱସେନ ରୂପେ ଏସନ୍ତି ଗୱେସନ୍ତି ପରିୟେସନ୍ତି… ସଦ୍ଦେ… ଗନ୍ଧେ… ରସେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ…ପେ॰… ପରିୟେସନ୍ତି ତଚ୍ଚରିତା ତବ୍ବହୁଲା ତଗ୍ଗରୁକା, ତନ୍ନିନ୍ନା ତପ୍ପୋଣା ତପ୍ପବ୍ଭାରା ତଦଧିମୁତ୍ତା ତଦଧିପତେୟ୍ୟା, ତେପି କାମପସୁତା । ୟେପି ତଣ୍ହାୱସେନ ରୂପେ ପଟିଲଭନ୍ତି… ସଦ୍ଦେ… ଗନ୍ଧେ … ରସେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ପଟିଲଭନ୍ତି ତଚ୍ଚରିତା ତବ୍ବହୁଲା ତଗ୍ଗରୁକା, ତନ୍ନିନ୍ନା ତପ୍ପୋଣା ତପ୍ପବ୍ଭାରା ତଦଧିମୁତ୍ତା ତଦଧିପତେୟ୍ୟା, ତେପି କାମପସୁତା। ୟେପି ତଣ୍ହାୱସେନ ରୂପେ ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତି … ସଦ୍ଦେ… ଗନ୍ଧେ… ରସେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତି ତଚ୍ଚରିତା ତବ୍ବହୁଲା ତଗ୍ଗରୁକା, ତନ୍ନିନ୍ନା ତପ୍ପୋଣା ତପ୍ପବ୍ଭାରା ତଦଧିମୁତ୍ତା ତଦଧିପତେୟ୍ୟା, ତେପି କାମପସୁତା। ୟଥା କଲହକାରକୋ କଲହପସୁତୋ, କମ୍ମକାରକୋ କମ୍ମପସୁତୋ, ଗୋଚରେ ଚରନ୍ତୋ ଗୋଚରପସୁତୋ, ଝାୟୀ ଝାନପସୁତୋ; ଏୱମେୱ ୟେପି କାମେ ଏସନ୍ତି ଗୱେସତି ପରିୟେସନ୍ତି, ତଚ୍ଚରିତା ତବ୍ବହୁଲା ତଗ୍ଗରୁକା ତନ୍ନିନ୍ନା ତପ୍ପୋଣା ତପ୍ପବ୍ଭାରା ତଦଧିମୁତ୍ତା ତଦଧିପତେୟ୍ୟା, ତେପି କାମପସୁତା। ୟେପି ତଣ୍ହାୱସେନ ରୂପେ ଏସନ୍ତି ଗୱେସନ୍ତି ପରିୟେସନ୍ତି… ସଦ୍ଦେ… ଗନ୍ଧେ… ରସେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ…ପେ॰… ପରିୟେସନ୍ତି ତଚ୍ଚରିତା ତବ୍ବହୁଲା ତଗ୍ଗରୁକା ତନ୍ନିନ୍ନା ତପ୍ପୋଣା ତପ୍ପବ୍ଭାରା ତଦଧିମୁତ୍ତା ତଦଧିପତେୟ୍ୟା, ତେପି କାମପସୁତା। ୟେପି ତଣ୍ହାୱସେନ ରୂପେ ପଟିଲଭନ୍ତି… ସଦ୍ଦେ… ଗନ୍ଧେ… ରସେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ପଟିଲଭନ୍ତି ତଚ୍ଚରିତା ତବ୍ବହୁଲା ତଗ୍ଗରୁକା, ତନ୍ନିନ୍ନା ତପ୍ପୋଣା ତପ୍ପବ୍ଭାରା ତଦଧିମୁତ୍ତା ତଦଧିପତେୟ୍ୟା, ତେପି କାମପସୁତା। ୟେପି ତଣ୍ହାୱସେନ ରୂପେ ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତି… ସଦ୍ଦେ… ଗନ୍ଧେ… ରସେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତି ତଚ୍ଚରିତା ତବ୍ବହୁଲା ତଗ୍ଗରୁକା, ତନ୍ନିନ୍ନା ତପ୍ପୋଣା ତପ୍ପବ୍ଭାରା ତଦଧିମୁତ୍ତା ତଦଧିପତେୟ୍ୟା, ତେପି କାମପସୁତା।
ପମୂଳ୍ହା ତି ୟେଭୁୟ୍ୟେନ ଦେୱମନୁସ୍ସା ପଞ୍ଚସୁ କାମଗୁଣେସୁ ମୁୟ୍ହନ୍ତି ସମ୍ମୁୟ୍ହନ୍ତି ସମ୍ପମୁୟ୍ହନ୍ତି ମୂଳ୍ହା ସମ୍ମୂଳ୍ହା ସମ୍ପମୂଳ୍ହା ଅୱିଜ୍ଜାୟ ଅନ୍ଧୀକତା ଆୱୁତା ନିୱୁତା ଓୱୁତା ପିହିତା ପଟିଚ୍ଛନ୍ନା ପଟିକୁଜ୍ଜିତାତି – କାମେସୁ ଗିଦ୍ଧା ପସୁତା ପମୂଳ୍ହା।
ଅୱଦାନିୟା ତେ ୱିସମେ ନିୱିଟ୍ଠା ତି। ଅୱଦାନିୟା ତି ଅୱଗଚ୍ଛନ୍ତୀତିପି ଅୱଦାନିୟା, ମଚ୍ଛରିନୋପି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଅୱଦାନିୟା, ବୁଦ୍ଧାନଂ ସାୱକାନଂ ୱଚନଂ ବ୍ୟପ୍ପଥଂ ଦେସନଂ ଅନୁସିଟ୍ଠିଂ ନାଦିୟନ୍ତୀତି – ଅୱଦାନିୟା। କଥଂ ଅୱଗଚ୍ଛନ୍ତୀତି ଅୱଦାନିୟା? ନିରୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ପେତ୍ତିୱିସୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତୀତି, ଏୱଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତୀତି – ଅୱଦାନିୟା। କଥଂ ମଚ୍ଛରିନୋ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଅୱଦାନିୟା? ପଞ୍ଚ ମଚ୍ଛରିୟାନି – ଆୱାସମଚ୍ଛରିୟଂ, କୁଲମଚ୍ଛରିୟଂ, ଲାଭମଚ୍ଛରିୟଂ, ୱଣ୍ଣମଚ୍ଛରିୟଂ, ଧମ୍ମମଚ୍ଛରିୟଂ। ୟଂ ଏୱରୂପଂ ମଚ୍ଛରିୟଂ ମଚ୍ଛରାୟନା ମଚ୍ଛରାୟିତତ୍ତଂ ୱେୱିଚ୍ଛଂ କଦରିୟଂ କଟୁକଞ୍ଚୁକତା ଅଗ୍ଗହିତତ୍ତଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ, ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମଚ୍ଛରିୟଂ। ଅପି ଚ, ଖନ୍ଧମଚ୍ଛରିୟମ୍ପି ମଚ୍ଛରିୟଂ, ଧାତୁମଚ୍ଛରିୟମ୍ପି ମଚ୍ଛରିୟଂ, ଆୟତନମଚ୍ଛରିୟମ୍ପି ମଚ୍ଛରିୟଂ ଗାହୋ। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମଚ୍ଛରିୟଂ। ଇମିନା ମଚ୍ଛରିୟେନ ଅୱଦଞ୍ଞୁତାୟ ସମନ୍ନାଗତା ଜନା ପମତ୍ତା। ଏୱଂ ମଚ୍ଛରିନୋ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଅୱଦାନିୟା। କଥଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ସାୱକାନଂ ୱଚନଂ ବ୍ୟପ୍ପଥଂ ଦେସନଂ ଅନୁସିଟ୍ଠିଂ ନାଦିୟନ୍ତୀତି – ଅୱଦାନିୟା? ବୁଦ୍ଧାନଂ ସାୱକାନଂ ୱଚନଂ ବ୍ୟପ୍ପଥଂ ଦେସନଂ ଅନୁସିଟ୍ଠିଂ ନ ଆଦିୟନ୍ତି ନ ସୁସ୍ସୁସନ୍ତି, ନ ସୋତଂ ଓଦହନ୍ତି, ନ ଅଞ୍ଞା ଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠପେନ୍ତି, ଅନସ୍ସୱା ଅୱଚନକରା ପଟିଲୋମୱୁତ୍ତିନୋ, ଅଞ୍ଞେନେୱ ମୁଖଂ କରୋନ୍ତି। ଏୱଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ସାୱକାନଂ [ବୁଦ୍ଧାନଂ ବୁଦ୍ଧସାୱକାନଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ୱଚନଂ ବ୍ୟପ୍ପଥଂ ଦେସନଂ ଅନୁସିଟ୍ଠିଂ ନାଦିୟନ୍ତୀତି ଅୱଦାନିୟାତି – ଅୱଦାନିୟା।
ତେ ୱିସମେ ନିୱିଟ୍ଠା ତି ୱିସମେ କାୟକମ୍ମେ ନିୱିଟ୍ଠା, ୱିସମେ ୱଚୀକମ୍ମେ ନିୱିଟ୍ଠା, ୱିସମେ ମନୋକମ୍ମେ ନିୱିଟ୍ଠା, ୱିସମେ ପାଣାତିପାତେ ନିୱିଟ୍ଠା, ୱିସମେ ଅଦିନ୍ନାଦାନେ ନିୱିଟ୍ଠା, ୱିସମେ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରେ ନିୱିଟ୍ଠା, ୱିସମେ ମୁସାୱାଦେ ନିୱିଟ୍ଠା, ୱିସମାୟ ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ନିୱିଟ୍ଠା , ୱିସମାୟ ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ… ୱିସମେ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପେ… ୱିସମାୟ ଅଭିଜ୍ଝାୟ ନିୱିଟ୍ଠା, ୱିସମେ ବ୍ୟାପାଦେ… ୱିସମାୟ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିୟା ନିୱିଟ୍ଠା, ୱିସମେସୁ ସଙ୍ଖାରେସୁ ନିୱିଟ୍ଠା, ୱିସମେସୁ ପଞ୍ଚସୁ କାମଗୁଣେସୁ ନିୱିଟ୍ଠା, ୱିସମେସୁ ପଞ୍ଚସୁ ନୀୱରଣେସୁ ନିୱିଟ୍ଠା ୱିନିୱିଟ୍ଠା ପତିଟ୍ଠିତା ଅଲ୍ଲୀନା ଉପଗତା ଅଜ୍ଝୋସିତା ଅଧିମୁତ୍ତା ଲଗ୍ଗା ଲଗ୍ଗିତା ପଲିବୁଦ୍ଧାତି – ଅୱଦାନିୟା ତେ ୱିସମେ ନିୱିଟ୍ଠା।
ଦୁକ୍ଖୂପନୀତା ପରିଦେୱୟନ୍ତୀ ତି। ଦୁକ୍ଖୂପନୀତା ତି ଦୁକ୍ଖପ୍ପତ୍ତା ଦୁକ୍ଖସମ୍ପତ୍ତା ଦୁକ୍ଖୂପଗତା, ମାରପ୍ପତ୍ତା ମାରସମ୍ପତ୍ତା ମାରୂପଗତା, ମରଣପ୍ପତ୍ତା ମରଣସମ୍ପତ୍ତା ମରଣୂପଗତା। ପରିଦେୱୟନ୍ତୀ ତି ଲପନ୍ତି ଲାଲପନ୍ତି [ସଲ୍ଲପନ୍ତି (ସୀ॰)] , ସୋଚନ୍ତି କିଲମନ୍ତି ପରିଦେୱନ୍ତି ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦନ୍ତି ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତୀତି – ଦୁକ୍ଖୂପନୀତା ପରିଦେୱୟନ୍ତି।
କିଂସୂ ଭୱିସ୍ସାମ ଇତୋ ଚୁତାସେ ତି ଇତୋ ଚୁତା କିଂ ଭୱିସ୍ସାମ? ନେରୟିକା ଭୱିସ୍ସାମ, ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିକା ଭୱିସ୍ସାମ, ପେତ୍ତିୱିସୟିକା ଭୱିସ୍ସାମ, ମନୁସ୍ସା ଭୱିସ୍ସାମ, ଦେୱା ଭୱିସ୍ସାମ, ରୂପୀ ଭୱିସ୍ସାମ, ଅରୂପୀ ଭୱିସ୍ସାମ, ସଞ୍ଞୀ ଭୱିସ୍ସାମ, ଅସଞ୍ଞୀ ଭୱିସ୍ସାମ, ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞୀ ଭୱିସ୍ସାମ, ‘‘ଭୱିସ୍ସାମ ନୁ ଖୋ ମୟଂ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ, ନନୁ ଖୋ ଭୱିସ୍ସାମ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ, କିଂ ନୁ ଖୋ ଭୱିସ୍ସାମ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ, କଥଂ ନୁ ଖୋ ଭୱିସ୍ସାମ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ, କିଂ ହୁତ୍ୱା କିଂ ଭୱିସ୍ସାମ ନୁ ଖୋ ମୟଂ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନ’’ନ୍ତି ସଂସୟପକ୍ଖନ୍ଦା ୱିମତିପକ୍ଖନ୍ଦା ଦ୍ୱେଳ୍ହକଜାତା ଲପନ୍ତି ଲାଲପନ୍ତି, ସୋଚନ୍ତି କିଲମନ୍ତି ପରିଦେୱନ୍ତି ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦନ୍ତି ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତୀତି – କିଂସୂ ଭୱିସ୍ସାମ ଇତୋ ଚୁତାସେ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘କାମେସୁ ଗିଦ୍ଧା ପସୁତା ପମୂଳ୍ହା, ଅୱଦାନିୟା ତେ ୱିସମେ ନିୱିଟ୍ଠା।
ଦୁକ୍ଖୂପନୀତା ପରିଦେୱୟନ୍ତି, କିଂସୂ ଭୱିସ୍ସାମ ଇତୋ ଚୁତାସେ’’ତି॥
ତସ୍ମା ହି ସିକ୍ଖେଥ ଇଧେୱ ଜନ୍ତୁ, ୟଂ କିଞ୍ଚି ଜଞ୍ଞା ୱିସମନ୍ତି ଲୋକେ।
ନ ତସ୍ସ ହେତୂ ୱିସମଂ ଚରେୟ୍ୟ, ଅପ୍ପଞ୍ହିଦଂ ଜୀୱିତମାହୁ ଧୀରା॥
ତସ୍ମା ହି ସିକ୍ଖେଥ ଇଧେୱ ଜନ୍ତୂ ତି। ତସ୍ମା ତି ତଂକାରଣା ତଂହେତୁ ତପ୍ପଚ୍ଚୟା ତନ୍ନିଦାନା, ଏତମାଦୀନୱଂ ସମ୍ପସ୍ସମାନୋ କାମେସୂତି – ତସ୍ମା। ସିକ୍ଖେଥା ତି ତିସ୍ସୋ ସିକ୍ଖା – ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖା, ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖା, ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା।
କତମା ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖା? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲୱା ହୋତି, ପାତିମୋକ୍ଖସଂୱରସଂୱୁତୋ ୱିହରତି ଆଚାରଗୋଚରସମ୍ପନ୍ନୋ, ଅଣୁମତ୍ତେସୁ ୱଜ୍ଜେସୁ ଭୟଦସ୍ସାୱୀ, ସମାଦାୟ ସିକ୍ଖତି ସିକ୍ଖାପଦେସୁ। ଖୁଦ୍ଦକୋ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧୋ, ମହନ୍ତୋ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧୋ, ସୀଲଂ ପତିଟ୍ଠା ଆଦି ଚରଣଂ ସଂୟମୋ ସଂୱରୋ ମୋକ୍ଖଂ ପାମୋକ୍ଖଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ସମାପତ୍ତିୟା – ଅୟଂ ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖା।
କତମା ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖା? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ୱିହରତି ସତୋ ଚ ସମ୍ପଜାନୋ ସୁଖଞ୍ଚ କାୟେନ ପଟିସଂୱେଦେତି, ୟଂ ତଂ ଅରିୟା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି – ‘ଉପେକ୍ଖକୋ ସତିମା ସୁଖୱିହାରୀ’ତି ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି – ଅୟଂ ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖା।
କତମା ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ପଞ୍ଞୱା ହୋତି ଉଦୟତ୍ଥଗାମିନିୟା ପଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଅରିୟାୟ ନିବ୍ବେଧିକାୟ ସମ୍ମାଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟଗାମିନିୟା । ସୋ ‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ‘‘ଇମେ ଆସୱା’’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘‘ଅୟଂ ଆସୱସମୁଦୟୋ’’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘‘ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧୋ’’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘‘ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି – ଅୟଂ ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା।
ଇମା ତିସ୍ସୋ ସିକ୍ଖାୟୋ ଆୱଜ୍ଜନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ପସ୍ସନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ , ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ସଦ୍ଧାୟ ଅଧିମୁଚ୍ଚନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ୱୀରିୟଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଚିତ୍ତଂ ସମାଦହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ପଞ୍ଞାୟ ପଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ପହାତବ୍ବଂ ପଜହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଭାୱେତବ୍ବଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ , ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ ଆଚରେୟ୍ୟ ସମାଚରେୟ୍ୟ ସମାଦାୟ ୱତ୍ତେୟ୍ୟ।
ଇଧା ତି ଇମିସ୍ସା ଦିଟ୍ଠିୟା ଇମିସ୍ସା ଖନ୍ତିୟା ଇମିସ୍ସା ରୁଚିୟା ଇମସ୍ମିଂ ଆଦାୟେ ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମେ ଇମସ୍ମିଂ ୱିନୟେ ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ଇମସ୍ମିଂ ପାୱଚନେ ଇମସ୍ମିଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେ ଇମସ୍ମିଂ ସତ୍ଥୁସାସନେ ଇମସ୍ମିଂ ଅତ୍ତଭାୱେ ଇମସ୍ମିଂ ମନୁସ୍ସଲୋକେ – ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି ଇଧାତି। ଜନ୍ତୂ ତି ସତ୍ତୋ ନରୋ…ପେ॰… ମନୁଜୋତି – ତସ୍ମା ହି ସିକ୍ଖେଥ ଇଧେୱ ଜନ୍ତୁ।
ୟଂ କିଞ୍ଚି ଜଞ୍ଞା ୱିସମନ୍ତି ଲୋକେ ତି। ୟଂ କିଞ୍ଚୀ ତି ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ସବ୍ବଥା ସବ୍ବଂ ଅସେସଂ ନିସ୍ସେସଂ ପରିୟାଦିୟନୱଚନମେତଂ [ପରିଦାୟୱଚନମେତଂ (ସ୍ୟା॰)] – ୟଂ କିଞ୍ଚୀତି। ୱିସମନ୍ତି ଜଞ୍ଞା ତି ୱିସମଂ କାୟକମ୍ମଂ ୱିସମନ୍ତି ଜାନେୟ୍ୟ, ୱିସମଂ ୱଚୀକମ୍ମଂ ୱିସମନ୍ତି ଜାନେୟ୍ୟ, ୱିସମଂ ମନୋକମ୍ମଂ ୱିସମନ୍ତି ଜାନେୟ୍ୟ, ୱିସମଂ ପାଣାତିପାତଂ ୱିସମୋତି ଜାନେୟ୍ୟ, ୱିସମଂ ଅଦିନ୍ନାଦାନଂ ୱିସମନ୍ତି ଜାନେୟ୍ୟ, ୱିସମଂ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରଂ ୱିସମୋତି ଜାନେୟ୍ୟ, ୱିସମଂ ମୁସାୱାଦଂ ୱିସମୋତି ଜାନେୟ୍ୟ, ୱିସମଂ ପିସୁଣଂ ୱାଚଂ ୱିସମାତି ଜାନେୟ୍ୟ, ୱିସମଂ ଫରୁସଂ ୱାଚଂ ୱିସମାତି ଜାନେୟ୍ୟ, ୱିସମଂ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପଂ ୱିସମୋତି ଜାନେୟ୍ୟ, ୱିସମଂ ଅଭିଜ୍ଝଂ ୱିସମାତି ଜାନେୟ୍ୟ, ୱିସମଂ ବ୍ୟାପାଦଂ ୱିସମୋତି ଜାନେୟ୍ୟ, ୱିସମଂ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିଂ ୱିସମାତି ଜାନେୟ୍ୟ, ୱିସମେ ସଙ୍ଖାରେ ୱିସମାତି ଜାନେୟ୍ୟ, ୱିସମେ ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ ୱିସମାତି ଜାନେୟ୍ୟ, ୱିସମେ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣେ ୱିସମାତି ଜାନେୟ୍ୟ ଆଜାନେୟ୍ୟ ୱିଜାନେୟ୍ୟ ପଟିୱିଜାନେୟ୍ୟ ପଟିୱିଜ୍ଝେୟ୍ୟ। ଲୋକେ ତି ଅପାୟଲୋକେ…ପେ॰… ଆୟତନଲୋକେତି – ୟଂ କିଞ୍ଚି ଜଞ୍ଞା ୱିସମନ୍ତି ଲୋକେ।
ନ ତସ୍ସ ହେତୂ ୱିସମଂ ଚରେୟ୍ୟା ତି। ୱିସମସ୍ସ କାୟକମ୍ମସ୍ସ ହେତୁ ୱିସମଂ ନ ଚରେୟ୍ୟ, ୱିସମସ୍ସ ୱଚୀକମ୍ମସ୍ସ ହେତୁ ୱିସମଂ ନ ଚରେୟ୍ୟ, ୱିସମସ୍ସ ମନୋକମ୍ମସ୍ସ ହେତୁ ୱିସମଂ ନ ଚରେୟ୍ୟ, ୱିସମସ୍ସ ପାଣାତିପାତସ୍ସ ହେତୁ ୱିସମଂ ନ ଚରେୟ୍ୟ, ୱିସମସ୍ସ ଅଦିନ୍ନାଦାନସ୍ସ ହେତୁ ୱିସମଂ ନ ଚରେୟ୍ୟ, ୱିସମସ୍ସ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରସ୍ସ ହେତୁ ୱିସମଂ ନ ଚରେୟ୍ୟ, ୱିସମସ୍ସ ମୁସାୱାଦସ୍ସ ହେତୁ ୱିସମଂ ନ ଚରେୟ୍ୟ, ୱିସମାୟ ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ହେତୁ ୱିସମଂ ନ ଚରେୟ୍ୟ, ୱିସମାୟ ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ହେତୁ ୱିସମଂ ନ ଚରେୟ୍ୟ, ୱିସମସ୍ସ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପସ୍ସ ହେତୁ ୱିସମଂ ନ ଚରେୟ୍ୟ, ୱିସମାୟ ଅଭିଜ୍ଝାୟ ହେତୁ ୱିସମଂ ନ ଚରେୟ୍ୟ, ୱିସମସ୍ସ ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ହେତୁ ୱିସମଂ ନ ଚରେୟ୍ୟ, ୱିସମାୟ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିୟା ହେତୁ ୱିସମଂ ନ ଚରେୟ୍ୟ, ୱିସମାନଂ ସଙ୍ଖାରାନଂ ହେତୁ ୱିସମଂ ନ ଚରେୟ୍ୟ, ୱିସମାନଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ କାମଗୁଣାନଂ ହେତୁ ୱିସମଂ ନ ଚରେୟ୍ୟ, ୱିସମାନଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ନୀୱରଣାନଂ ହେତୁ ୱିସମଂ ନ ଚରେୟ୍ୟ, ୱିସମାୟ ଚେତନାୟ ହେତୁ ୱିସମଂ ନ ଚରେୟ୍ୟ, ୱିସମାୟ ପତ୍ଥନାୟ ହେତୁ ୱିସମଂ ନ ଚରେୟ୍ୟ, ୱିସମାୟ ପଣିଧିୟା ହେତୁ ୱିସମଂ ନ ଚରେୟ୍ୟ ନ ଆଚରେୟ୍ୟ ନ ସମାଚରେୟ୍ୟ ନ ସମାଦାୟ ୱତ୍ତେୟ୍ୟାତି – ନ ତସ୍ସ ହେତୂ ୱିସମଂ ଚରେୟ୍ୟ।
ଅପ୍ପଞ୍ହିଦଂ ଜୀୱିତମାହୁ ଧୀରା ତି। ଜୀୱିତ ନ୍ତି ଆୟୁ ଠିତି ୟପନା ୟାପନା ଇରିୟନା ୱତ୍ତନା ପାଲନା ଜୀୱିତଂ ଜୀୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ଅପି ଚ, ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ଅପ୍ପକଂ ଜୀୱିତଂ – ଠିତିପରିତ୍ତତାୟ ୱା ଅପ୍ପକଂ ଜୀୱିତଂ, ସରସପରିତ୍ତତାୟ ୱା ଅପ୍ପକଂ ଜୀୱିତଂ। କଥଂ ଠିତିପରିତ୍ତତାୟ ଅପ୍ପକଂ ଜୀୱିତଂ? ଅତୀତେ ଚିତ୍ତକ୍ଖଣେ ଜୀୱିତ୍ଥ, ନ ଜୀୱତି ନ ଜୀୱିସ୍ସତି; ଅନାଗତେ ଚିତ୍ତକ୍ଖଣେ ଜୀୱିସ୍ସତି, ନ ଜୀୱତି ନ ଜୀୱିତ୍ଥ; ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ଚିତ୍ତକ୍ଖଣେ ଜୀୱତି, ନ ଜୀୱିତ୍ଥ ନ ଜୀୱିସ୍ସତି।
‘‘ଜୀୱିତଂ ଅତ୍ତଭାୱୋ ଚ, ସୁଖଦୁକ୍ଖା ଚ କେୱଲା।
ଏକଚିତ୍ତସମାୟୁତ୍ତା, ଲହୁସୋ ୱତ୍ତତେ ଖଣୋ॥
‘‘ଚୁଲ୍ଲାସୀତିସହସ୍ସାନି , କପ୍ପା ତିଟ୍ଠନ୍ତି ୟେ ମରୂ।
ନତ୍ୱେୱ ତେପି ଜୀୱନ୍ତି, ଦ୍ୱୀହି ଚିତ୍ତେହି ସଂୟୁତା॥
‘‘ୟେ ନିରୁଦ୍ଧା ମରନ୍ତସ୍ସ, ତିଟ୍ଠମାନସ୍ସ ୱା ଇଧ।
ସବ୍ବେପି ସଦିସା ଖନ୍ଧା, ଗତା ଅପ୍ପଟିସନ୍ଧିକା॥
‘‘ଅନନ୍ତରା ଚ ୟେ ଭଗ୍ଗା [ଭଙ୍ଗା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] , ୟେ ଚ ଭଗ୍ଗା ଅନାଗତା।
ତଦନ୍ତରେ ନିରୁଦ୍ଧାନଂ, ୱେସମଂ ନତ୍ଥି ଲକ୍ଖଣେ॥
‘‘ଅନିବ୍ବତ୍ତେନ ନ ଜାତୋ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେନ ଜୀୱତି।
ଚିତ୍ତଭଗ୍ଗା ମତୋ ଲୋକୋ, ପଞ୍ଞତ୍ତି ପରମତ୍ଥିୟା॥
‘‘ୟଥା ନିନ୍ନା ପୱତ୍ତନ୍ତି, ଛନ୍ଦେନ ପରିଣାମିତା।
ଅଚ୍ଛିନ୍ନଧାରା ୱତ୍ତନ୍ତି, ସଳାୟତନପଚ୍ଚୟା॥
‘‘ଅନିଧାନଗତା ଭଗ୍ଗା, ପୁଞ୍ଜୋ ନତ୍ଥି ଅନାଗତେ।
ନିବ୍ବତ୍ତା ୟେ ଚ [ନିବ୍ବତ୍ତାୟେୱ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ତିଟ୍ଠନ୍ତି, ଆରଗ୍ଗେ ସାସପୂପମା॥
‘‘ନିବ୍ବତ୍ତାନଞ୍ଚ ଧମ୍ମାନଂ, ଭଙ୍ଗୋ ନେସଂ ପୁରକ୍ଖତୋ।
ପଲୋକଧମ୍ମା ତିଟ୍ଠନ୍ତି, ପୁରାଣେହି ଅମିସ୍ସିତା॥
‘‘ଅଦସ୍ସନତୋ ଆୟନ୍ତି, ଭଙ୍ଗା ଗଚ୍ଛନ୍ତି ଦସ୍ସନଂ।
ୱିଜ୍ଜୁପ୍ପାଦୋୱ ଆକାସେ, ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ୱୟନ୍ତି ଚା’’ତି॥
ଏୱଂ ଠିତିପରିତ୍ତତାୟ ଅପ୍ପକଂ ଜୀୱିତଂ।
କଥଂ ସରସପରିତ୍ତତାୟ ଅପ୍ପକଂ ଜୀୱିତଂ? ଅସ୍ସାସୂପନିବନ୍ଧଂ ଜୀୱିତଂ, ପସ୍ସାସୂପନିବନ୍ଧଂ ଜୀୱିତଂ, ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୂପନିବନ୍ଧଂ ଜୀୱିତଂ, ମହାଭୂତୂପନିବନ୍ଧଂ ଜୀୱିତଂ, କବଳୀକାରାହାରୂପନିବନ୍ଧଂ ଜୀୱିତଂ, ଉସ୍ମୂପନିବନ୍ଧଂ ଜୀୱିତଂ, ୱିଞ୍ଞାଣୂପନିବନ୍ଧଂ ଜୀୱିତଂ। ମୂଲମ୍ପି ଇମେସଂ ଦୁବ୍ବଲଂ, ପୁବ୍ବହେତୂପି ଇମେସଂ ଦୁବ୍ବଲା। ୟେ ପଚ୍ଚୟା ତେପି ଦୁବ୍ବଲା, ୟେପି ପଭାୱିକା ତେପି ଦୁବ୍ବଲା। ସହଭୂମି ଇମେସଂ ଦୁବ୍ବଲା, ସମ୍ପୟୋଗାପି ଇମେସଂ ଦୁବ୍ବଲା, ସହଜାପି ଇମେସଂ ଦୁବ୍ବଲା, ୟାପି ପୟୋଜିକା ସାପି ଦୁବ୍ବଲା, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ଇମେ ନିଚ୍ଚଦୁବ୍ବଲା, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ଅନୱଟ୍ଠିତା ଇମେ। ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ପରିପାତୟନ୍ତି ଇମେ, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞସ୍ସ ହି ନତ୍ଥି ତାୟିତା, ନ ଚାପି ଠପେନ୍ତି ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ଇମେ। ୟୋପି ନିବ୍ବତ୍ତକୋ ସୋ ନ ୱିଜ୍ଜତି।
‘‘ନ ଚ କେନଚି କୋଚି ହାୟତି, ଗନ୍ଧବ୍ବା ଚ ଇମେ ହି ସବ୍ବସୋ।
ପୁରିମେହି ପଭାୱିକା ଇମେ, ୟେପି ପଭାୱିକା ତେ ପୁରେ ମତା।
ପୁରିମାପି ଚ ପଚ୍ଛିମାପି ଚ, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନ କଦାଚି ମଦ୍ଦସଂସୂ’’ତି॥
ଏୱଂ ସରସପରିତ୍ତତାୟ ଅପ୍ପକଂ ଜୀୱିତଂ।
ଅପି ଚ ଚାତୁମହାରାଜିକାନଂ ଦେୱାନଂ ଜୀୱିତଂ ଉପାଦାୟ ମନୁସ୍ସାନଂ ଅପ୍ପକଂ ଜୀୱିତଂ ପରିତ୍ତକଂ ଜୀୱିତଂ ଥୋକଂ [ଥୋକକଂ (କ॰)] ଜୀୱିତଂ ଖଣିକଂ ଜୀୱିତଂ ଲହୁକଂ ଜୀୱିତଂ ଇତ୍ତରଂ ଜୀୱିତଂ ଅନଦ୍ଧନୀୟଂ ଜୀୱିତଂ ନଚିରଟ୍ଠିତିକଂ ଜୀୱିତଂ। ତାୱତିଂସାନଂ ଦେୱାନଂ…ପେ॰… ୟାମାନଂ ଦେୱାନଂ… ତୁସିତାନଂ ଦେୱାନଂ… ନିମ୍ମାନରତୀନଂ ଦେୱାନଂ… ପରନିମ୍ମିତୱସୱତ୍ତୀନଂ ଦେୱାନଂ… ବ୍ରହ୍ମକାୟିକାନଂ ଦେୱାନଂ ଜୀୱିତଂ ଉପାଦାୟ ମନୁସ୍ସାନଂ ଅପ୍ପକଂ ଜୀୱିତଂ ପରିତ୍ତକଂ ଜୀୱିତଂ ଥୋକଂ ଜୀୱିତଂ ଖଣିକଂ ଜୀୱିତଂ ଲହୁକଂ ଜୀୱିତଂ ଇତ୍ତରଂ ଜୀୱିତଂ ଅନଦ୍ଧନୀୟଂ ଜୀୱିତଂ ନଚିରଟ୍ଠିତିକଂ ଜୀୱିତଂ।
ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା –
‘‘ଅପ୍ପମିଦଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ମନୁସ୍ସାନଂ ଆୟୁ। ଗମନିୟୋ ସମ୍ପରାୟୋ ମନ୍ତାୟ ବୋଦ୍ଧବ୍ବଂ, କତ୍ତବ୍ବଂ କୁସଲଂ, ଚରିତବ୍ବଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ନତ୍ଥି ଜାତସ୍ସ ଅମରଣଂ। ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚିରଂ ଜୀୱତି ସୋ ୱସ୍ସସତଂ ଅପ୍ପଂ ୱା ଭିୟ୍ୟୋ’’।
‘‘ଅପ୍ପମାୟୁ ମନୁସ୍ସାନଂ, ହୀଳେୟ୍ୟ ନଂ ସୁପୋରିସୋ।
ଚରେୟ୍ୟାଦିତ୍ତସୀସୋୱ ନତ୍ଥି ମଚ୍ଚୁସ୍ସନାଗମୋ॥
‘‘ଅଚ୍ଚୟନ୍ତି ଅହୋରତ୍ତା, ଜୀୱିତଂ ଉପରୁଜ୍ଝତି।
ଆୟୁ ଖିୟ୍ୟତି ମଚ୍ଚାନଂ, କୁନ୍ନଦୀନଂୱ ଓଦକ’’ନ୍ତି॥
ଅପ୍ପଞ୍ହିଦଂ ଜୀୱିତମାହୁ ଧୀରା ତି। ଧୀରାତି ଧୀରା, ଧିତିମାତି ଧୀରା, ଧିତିସମ୍ପନ୍ନାତି ଧୀରା, ଧୀକତପାପାତି ଧୀରା। ଧୀ ୱୁଚ୍ଚତି ପଞ୍ଞା। ୟା ପଞ୍ଞା ପଜାନନା ୱିଚୟୋ ପୱିଚୟୋ ଧମ୍ମୱିଚୟୋ ସଲ୍ଲକ୍ଖଣା ଉପଲକ୍ଖଣା ପଚ୍ଚୁପଲକ୍ଖଣା ପଣ୍ଡିଚ୍ଚଂ କୋସଲ୍ଲଂ ନେପୁଞ୍ଞଂ ୱେଭବ୍ୟା ଚିନ୍ତା ଉପପରିକ୍ଖା ଭୂରି ମେଧା ପରିଣାୟିକା ୱିପସ୍ସନା ସମ୍ପଜଞ୍ଞଂ ପତୋଦୋ ପଞ୍ଞା ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଞ୍ଞାବଲଂ ପଞ୍ଞାସତ୍ଥଂ ପଞ୍ଞାପାସାଦୋ ପଞ୍ଞାଆଲୋକୋ ପଞ୍ଞାଓଭାସୋ ପଞ୍ଞାପଜ୍ଜୋତୋ ପଞ୍ଞାରତନଂ ଅମୋହୋ ଧମ୍ମୱିଚୟୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, ତାୟ ପଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତତ୍ତା ଧୀରା। ଅପି ଚ ଖନ୍ଧଧୀରା ଧାତୁଧୀରା ଆୟତନଧୀରା, ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦଧୀରା ସତିପଟ୍ଠାନଧୀରା ସମ୍ମପ୍ପଧାନଧୀରା ଇଦ୍ଧିପାଦଧୀରା, ଇନ୍ଦ୍ରିୟଧୀରା ବଲଧୀରା ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଧୀରା ମଗ୍ଗଧୀରା ଫଲଧୀରା ନିବ୍ବାନଧୀରା। ତେ ଧୀରା ଏୱମାହଂସୁ – ‘‘ମନୁସ୍ସାନଂ ଅପ୍ପକଂ ଜୀୱିତଂ, ପରିତ୍ତକଂ ଜୀୱିତଂ , ଥୋକଂ ଜୀୱିତଂ, ଖଣିକଂ ଜୀୱିତଂ, ଲହୁକଂ ଜୀୱିତଂ, ଇତ୍ତରଂ ଜୀୱିତଂ, ଅନଦ୍ଧନୀୟଂ ଜୀୱିତଂ, ନଚିରଟ୍ଠିତିକଂ ଜୀୱିତ’’ନ୍ତି। ଏୱମାହଂସୁ ଏୱଂ କଥେନ୍ତି ଏୱଂ ଭଣନ୍ତି ଏୱଂ ଦୀପୟନ୍ତି ଏୱଂ ୱୋହରନ୍ତୀତି – ଅପ୍ପଞ୍ହିଦଂ ଜୀୱିତମାହୁ ଧୀରା।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ତସ୍ମା ହି ସିକ୍ଖେଥ ଇଧେୱ ଜନ୍ତୁ, ୟଂ କିଞ୍ଚି ଜଞ୍ଞା ୱିସମନ୍ତି ଲୋକେ।
ନ ତସ୍ସ ହେତୂ ୱିସମଂ ଚରେୟ୍ୟ, ଅପ୍ପଞ୍ହିଦଂ ଜୀୱିତମାହୁ ଧୀରା’’ତି॥
ପସ୍ସାମି ଲୋକେ ପରିଫନ୍ଦମାନଂ, ପଜଂ ଇମଂ ତଣ୍ହଗତଂ ଭୱେସୁ।
ହୀନା ନରା ମଚ୍ଚୁମୁଖେ ଲପନ୍ତି, ଅୱୀତତଣ୍ହାସେ ଭୱାଭୱେସୁ॥
ପସ୍ସାମି ଲୋକେ ପରିଫନ୍ଦମାନ ନ୍ତି। ପସ୍ସାମୀ ତି ମଂସଚକ୍ଖୁନାପି ପସ୍ସାମି, ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁନାପି ପସ୍ସାମି, ପଞ୍ଞାଚକ୍ଖୁନାପି ପସ୍ସାମି, ବୁଦ୍ଧଚକ୍ଖୁନାପି ପସ୍ସାମି, ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁନାପି ପସ୍ସାମି ଦକ୍ଖାମି ଓଲୋକେମି ନିଜ୍ଝାୟାମି ଉପପରିକ୍ଖାମି। ଲୋକେ ତି ଅପାୟଲୋକେ ମନୁସ୍ସଲୋକେ ଦେୱଲୋକେ ଖନ୍ଧଲୋକେ ଧାତୁଲୋକେ ଆୟତନଲୋକେ।
ପରିଫନ୍ଦମାନ ନ୍ତି ତଣ୍ହାଫନ୍ଦନାୟ ଫନ୍ଦମାନଂ, ଦିଟ୍ଠିଫନ୍ଦନାୟ ଫନ୍ଦମାନଂ, କିଲେସଫନ୍ଦନାୟ ଫନ୍ଦମାନଂ, ପୟୋଗଫନ୍ଦନାୟ ଫନ୍ଦମାନଂ, ୱିପାକଫନ୍ଦନାୟ ଫନ୍ଦମାନଂ, ଦୁଚ୍ଚରିତଫନ୍ଦନାୟ ଫନ୍ଦମାନଂ, ରତ୍ତଂ ରାଗେନ ଫନ୍ଦମାନଂ, ଦୁଟ୍ଠଂ ଦୋସେନ ଫନ୍ଦମାନଂ, ମୂଳ୍ହଂ ମୋହେନ ଫନ୍ଦମାନଂ, ୱିନିବଦ୍ଧଂ ମାନେନ ଫନ୍ଦମାନଂ, ପରାମଟ୍ଠଂ ଦିଟ୍ଠିୟା ଫନ୍ଦମାନଂ, ୱିକ୍ଖେପଗତଂ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେନ ଫନ୍ଦମାନଂ, ଅନିଟ୍ଠଙ୍ଗତଂ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ଫନ୍ଦମାନଂ, ଥାମଗତଂ ଅନୁସୟେହି ଫନ୍ଦମାନଂ, ଲାଭେନ ଫନ୍ଦମାନଂ, ଅଲାଭେନ ଫନ୍ଦମାନଂ, ୟସେନ ଫନ୍ଦମାନଂ, ଅୟସେନ ଫନ୍ଦମାନଂ, ପସଂସାୟ ଫନ୍ଦମାନଂ, ନିନ୍ଦାୟ ଫନ୍ଦମାନଂ, ସୁଖେନ ଫନ୍ଦମାନଂ, ଦୁକ୍ଖେନ ଫନ୍ଦମାନଂ, ଜାତିୟା ଫନ୍ଦମାନଂ, ଜରାୟ ଫନ୍ଦମାନଂ, ବ୍ୟାଧିନା ଫନ୍ଦମାନଂ, ମରଣେନ ଫନ୍ଦମାନଂ, ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସେହି ଫନ୍ଦମାନଂ, ନେରୟିକେନ ଦୁକ୍ଖେନ ଫନ୍ଦମାନଂ, ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିକେନ ଦୁକ୍ଖେନ ଫନ୍ଦମାନଂ, ପେତ୍ତିୱିସୟିକେନ ଦୁକ୍ଖେନ ଫନ୍ଦମାନଂ, ମାନୁସିକେନ ଦୁକ୍ଖେନ ଫନ୍ଦମାନଂ, ଗବ୍ଭୋକ୍କନ୍ତିମୂଲକେନ ଦୁକ୍ଖେନ ଫନ୍ଦମାନଂ, ଗବ୍ଭେ ଠିତିମୂଲକେନ ଦୁକ୍ଖେନ ଫନ୍ଦମାନଂ, ଗବ୍ଭା ୱୁଟ୍ଠାନମୂଲକେନ ଦୁକ୍ଖେନ ଫନ୍ଦମାନଂ, ଜାତସ୍ସୂପନିବନ୍ଧକେନ ଦୁକ୍ଖେନ ଫନ୍ଦମାନଂ, ଜାତସ୍ସ ପରାଧେୟ୍ୟକେନ ଦୁକ୍ଖେନ ଫନ୍ଦମାନଂ, ଅତ୍ତୂପକ୍କମେନ ଦୁକ୍ଖେନ ଫନ୍ଦମାନଂ, ପରୂପକ୍କମେନ ଦୁକ୍ଖେନ ଫନ୍ଦମାନଂ, ଦୁକ୍ଖଦୁକ୍ଖେନ ଫନ୍ଦମାନଂ, ସଙ୍ଖାରଦୁକ୍ଖେନ ଫନ୍ଦମାନଂ, ୱିପରିଣାମଦୁକ୍ଖେନ ଫନ୍ଦମାନଂ, ଚକ୍ଖୁରୋଗେନ ଦୁକ୍ଖେନ ଫନ୍ଦମାନଂ, ସୋତରୋଗେନ ଦୁକ୍ଖେନ ଫନ୍ଦମାନଂ, ଘାନରୋଗେନ ଦୁକ୍ଖେନ…ପେ॰… ଜିୱ୍ହାରୋଗେନ… କାୟରୋଗେନ… ସୀସରୋଗେନ… କଣ୍ଣରୋଗେନ… ମୁଖରୋଗେନ… ଦନ୍ତରୋଗେନ… କାସେନ… ସାସେନ… ପିନାସେନ… ଦାହେନ… ଜରେନ… କୁଚ୍ଛିରୋଗେନ… ମୁଚ୍ଛାୟ… ପକ୍ଖନ୍ଦିକାୟ… ସୂଲାୟ … ୱିସୁଚିକାୟ… କୁଟ୍ଠେନ… ଗଣ୍ଡେନ… କିଲାସେନ… ସୋସେନ… ଅପମାରେନ… ଦଦ୍ଦୁୟା… କଣ୍ଡୁୟା… କଚ୍ଛୁୟା… ରଖସାୟ… ୱିତଚ୍ଛିକାୟ… ଲୋହିତେନ… ପିତ୍ତେନ… ମଧୁମେହେନ… ଅଂସାୟ… ପିଳକାୟ… ଭଗନ୍ଦଲେନ [ଭଗନ୍ଦଲାୟ (ସ୍ୟା॰)] … ପିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନେନ ଆବାଧେନ… ସେମ୍ହସମୁଟ୍ଠାନେନ ଆବାଧେନ… ୱାତସମୁଟ୍ଠାନେନ ଆବାଧେନ… ସନ୍ନିପାତିକେନ ଆବାଧେନ… ଉତୁପରିଣାମଜେନ ଆବାଧେନ… ୱିସମପରିହାରଜେନ ଆବାଧେନ… ଓପକ୍କମିକେନ ଆବାଧେନ … କମ୍ମୱିପାକଜେନ ଆବାଧେନ… ସୀତେନ… ଉଣ୍ହେନ… ଜିଘଚ୍ଛାୟ… ପିପାସାୟ … ଉଚ୍ଚାରେନ… ପସ୍ସାୱେନ… ଡଂସମକସୱାତାତପସରୀସପସମ୍ଫସ୍ସେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ମାତୁମରଣେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ପିତୁମରଣେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଭାତୁମରଣେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଭଗିନିମରଣେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ପୁତ୍ତମରଣେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଧୀତୁମରଣେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଞାତିବ୍ୟସନେନ… ଭୋଗବ୍ୟସନେନ… ରୋଗବ୍ୟସନେନ… ସୀଲବ୍ୟସନେନ… ଦିଟ୍ଠିବ୍ୟସନେନ ଦୁକ୍ଖେନ ଫନ୍ଦମାନଂ ସମ୍ଫନ୍ଦମାନଂ ୱିପ୍ଫନ୍ଦମାନଂ ୱେଧମାନଂ ପୱେଧମାନଂ ସମ୍ପୱେଧମାନଂ ପସ୍ସାମି ଦକ୍ଖାମି ଓଲୋକେମି ନିଜ୍ଝାୟାମି ଉପପରିକ୍ଖାମୀତି – ପସ୍ସାମି ଲୋକେ ପରିଫନ୍ଦମାନଂ।
ପଜଂ ଇମଂ ତଣ୍ହଗତଂ ଭୱେସୂ ତି। ପଜା ତି ସତ୍ତାଧିୱଚନଂ। ତଣ୍ହା ତି ରୂପତଣ୍ହା, ସଦ୍ଦତଣ୍ହା, ଗନ୍ଧତଣ୍ହା, ରସତଣ୍ହା, ଫୋଟ୍ଠବ୍ବତଣ୍ହା, ଧମ୍ମତଣ୍ହା। ତଣ୍ହଗତ ନ୍ତି ତଣ୍ହାଗତଂ ତଣ୍ହାନୁଗତଂ ତଣ୍ହାୟାନୁସଟଂ ତଣ୍ହାୟାସନ୍ନଂ ତଣ୍ହାୟ ପାତିତଂ ଅଭିଭୂତଂ ପରିୟାଦିନ୍ନଚିତ୍ତଂ । ଭୱେସୂ ତି କାମଭୱେ ରୂପଭୱେ ଅରୂପଭୱେତି – ପଜଂ ଇମଂ ତଣ୍ହଗତଂ ଭୱେସୁ।
ହୀନା ନରା ମଚ୍ଚୁମୁଖେ ଲପନ୍ତୀ ତି। ହୀନା ନରା ତି ହୀନା ନରା ହୀନେନ କାୟକମ୍ମେନ ସମନ୍ନାଗତାତି ହୀନା ନରା, ହୀନେନ ୱଚୀକମ୍ମେନ ସମନ୍ନାଗତାତି ହୀନା ନରା, ହୀନେନ ମନୋକମ୍ମେନ ସମନ୍ନାଗତାତି ହୀନା ନରା, ହୀନେନ ପାଣାତିପାତେନ ସମନ୍ନାଗତାତି ହୀନା ନରା, ହୀନେନ ଅଦିନ୍ନାଦାନେନ…ପେ॰… ହୀନେନ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରେନ… ହୀନେନ ମୁସାୱାଦେନ… ହୀନାୟ ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ… ହୀନାୟ ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ… ହୀନେନ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପେନ… ହୀନାୟ ଅଭିଜ୍ଝାୟ… ହୀନେନ ବ୍ୟାପାଦେନ… ହୀନାୟ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିୟା… ହୀନେହି ସଙ୍ଖାରେହି… ହୀନେହି ପଞ୍ଚହି କାମଗୁଣେହି ନୀୱରଣେହି… ହୀନାୟ ଚେତନାୟ… ହୀନାୟ ପତ୍ଥନାୟ… ହୀନାୟ ପଣିଧିୟା ସମନ୍ନାଗତାତି ହୀନା ନରା ହୀନା ନିହୀନା ଓହୀନା ଓମକା ଲାମକା ଛତୁକ୍କା ପରିତ୍ତାତି – ହୀନା ନରା। ମଚ୍ଚୁମୁଖେ ଲପନ୍ତୀ ତି। ମଚ୍ଚୁମୁଖେ ତି ମାରମୁଖେ ମରଣମୁଖେ, ମଚ୍ଚୁପ୍ପତ୍ତା ମଚ୍ଚୁସମ୍ପତ୍ତା ମଚ୍ଚୂପାଗତା, ମାରପ୍ପତ୍ତା ମାରସମ୍ପତ୍ତା ମାରୂପାଗତା, ମରଣପ୍ପତ୍ତା ମରଣସମ୍ପତ୍ତା ମରଣୂପାଗତା ଲପନ୍ତି ଲାଲପନ୍ତି ସୋଚନ୍ତି କିଲମନ୍ତି ପରିଦେୱନ୍ତି ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦନ୍ତି ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତୀତି – ହୀନା ନରା ମଚ୍ଚୁମୁଖେ ଲପନ୍ତି।
ଅୱୀତତଣ୍ହାସେ ଭୱାଭୱେସୂ ତି। ତଣ୍ହା ତି ରୂପତଣ୍ହା…ପେ॰… ଧମ୍ମତଣ୍ହା। ଭୱାଭୱେସୂ ତି ଭୱାଭୱେ କମ୍ମଭୱେ ପୁନବ୍ଭୱେ କାମଭୱେ , କମ୍ମଭୱେ କାମଭୱେ ପୁନବ୍ଭୱେ ରୂପଭୱେ, କମ୍ମଭୱେ ରୂପଭୱେ ପୁନବ୍ଭୱେ ଅରୂପଭୱେ, କମ୍ମଭୱେ ଅରୂପଭୱେ ପୁନବ୍ଭୱେ ପୁନପ୍ପୁନବ୍ଭୱେ, ପୁନପ୍ପୁନଗତିୟା ପୁନପ୍ପୁନଉପପତ୍ତିୟା ପୁନପ୍ପୁନପଟିସନ୍ଧିୟା ପୁନପ୍ପୁନଅତ୍ତଭାୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତିୟା, ଅୱୀତତଣ୍ହା ଅୱିଗତତଣ୍ହା ଅଚତ୍ତତଣ୍ହା ଅୱନ୍ତତଣ୍ହା। ଅମୁତ୍ତତଣ୍ହା ଅପ୍ପହୀନତଣ୍ହା ଅପ୍ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠତଣ୍ହାତି – ଅୱୀତତଣ୍ହାସେ ଭୱାଭୱେସୁ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ପସ୍ସାମି ଲୋକେ ପରିଫନ୍ଦମାନଂ, ପଜଂ ଇମଂ ତଣ୍ହଗତଂ ଭୱେସୁ।
ହୀନା ନରା ମଚ୍ଚୁମୁଖେ ଲପନ୍ତି, ଅୱୀତତଣ୍ହାସେ ଭୱାଭୱେସୂ’’ତି॥
ମମାୟିତେ ପସ୍ସଥ ଫନ୍ଦମାନେ, ମଚ୍ଛେୱ [ମଚ୍ଛୋୱ (ସୀ॰)] ଅପ୍ପୋଦକେ ଖୀଣସୋତେ।
ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା ଅମମୋ ଚରେୟ୍ୟ, ଭୱେସୁ ଆସତ୍ତିମକୁବ୍ବମାନୋ॥
ମମାୟିତେ ପସ୍ସଥ ଫନ୍ଦମାନେ ତି। ମମତ୍ତା ତି ଦ୍ୱେ ମମତ୍ତା – ତଣ୍ହାମମତ୍ତଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠିମମତ୍ତଞ୍ଚ। କତମଂ ତଣ୍ହାମମତ୍ତଂ? ୟାୱତା ତଣ୍ହାସଙ୍ଖାତେନ ସୀମକତଂ ମରିୟାଦିକତଂ ଓଧିକତଂ ପରିୟନ୍ତକତଂ ପରିଗ୍ଗହିତଂ ମମାୟିତଂ। ଇଦଂ ମମଂ, ଏତଂ ମମଂ, ଏତ୍ତକଂ ମମଂ, ଏତ୍ତାୱତା ମମଂ, ମମ ରୂପା ସଦ୍ଦା ଗନ୍ଧା ରସା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା, ଅତ୍ଥରଣା ପାୱୁରଣା ଦାସିଦାସା ଅଜେଳକା କୁକ୍କୁଟସୂକରା ହତ୍ଥିଗୱାସ୍ସୱଳୱା ଖେତ୍ତଂ ୱତ୍ଥୁ ହିରଞ୍ଞଂ ସୁୱଣ୍ଣଂ ଗାମନିଗମରାଜଧାନିୟୋ ରଟ୍ଠଞ୍ଚ ଜନପଦୋ ଚ କୋସୋ ଚ କୋଟ୍ଠାଗାରଞ୍ଚ, କେୱଲମ୍ପି ମହାପଥୱିଂ ତଣ୍ହାୱସେନ ମମାୟତି। ୟାୱତା ଅଟ୍ଠସତଂ ତଣ୍ହାୱିଚରିତଂ, ଇଦଂ ତଣ୍ହାମମତ୍ତଂ।
କତମଂ ଦିଟ୍ଠିମମତ୍ତଂ? ୱୀସତିୱତ୍ଥୁକା ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି, ଦସୱତ୍ଥୁକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି, ଦସୱତ୍ଥୁକା ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି; ୟା ଏୱରୂପା ଦିଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଦିଟ୍ଠିଗହନଂ ଦିଟ୍ଠିକନ୍ତାରୋ ଦିଟ୍ଠିୱିସୂକାୟିକଂ ଦିଟ୍ଠିୱିପ୍ଫନ୍ଦିକଂ ଦିଟ୍ଠିସଞ୍ଞୋଜନଂ ଗାହୋ ପଟିଗ୍ଗାହୋ ଅଭିନିୱେସୋ ପରାମାସୋ କୁମ୍ମଗ୍ଗୋ ମିଚ୍ଛାପଥୋ ମିଚ୍ଛତ୍ତଂ ତିତ୍ଥାୟତନଂ ୱିପରିୟେସଗ୍ଗାହୋ ୱିପରୀତଗ୍ଗାହୋ ୱିପଲ୍ଲାସଗ୍ଗାହୋ ମିଚ୍ଛାଗାହୋ ‘‘ଅୟାଥାୱକସ୍ମିଂ ୟାଥାୱକ’’ନ୍ତି ଗାହୋ। ୟାୱତା ଦ୍ୱାସଟ୍ଠିଦିଟ୍ଠିଗତାନି, ଇଦଂ ଦିଟ୍ଠିମମତ୍ତଂ। ମମାୟିତେ ପସ୍ସଥ ଫନ୍ଦମାନେ ତି ମମାୟିତଂ ୱତ୍ଥୁଂ ଅଚ୍ଛେଦସଂକିନୋପି ଫନ୍ଦନ୍ତି, ଅଚ୍ଛିନ୍ଦନ୍ତେପି ଫନ୍ଦନ୍ତି, ଅଚ୍ଛିନ୍ନେପି ଫନ୍ଦନ୍ତି, ମମାୟିତଂ ୱତ୍ଥୁଂ ୱିପରିଣାମସଂକିନୋପି ଫନ୍ଦନ୍ତି, ୱିପରିଣାମନ୍ତେପି ଫନ୍ଦନ୍ତି, ୱିପରିଣତେପି ଫନ୍ଦନ୍ତି ପଫନ୍ଦନ୍ତି ସମ୍ଫନ୍ଦନ୍ତି ୱିପ୍ଫନ୍ଦନ୍ତି ୱେଧନ୍ତି [ୱେଧେନ୍ତି (ସ୍ୟା॰)] ପୱେଧନ୍ତି ସମ୍ପୱେଧନ୍ତି। ଏୱଂ ଫନ୍ଦମାନେ ପଫନ୍ଦମାନେ ସମ୍ଫନ୍ଦମାନେ ୱିପ୍ଫନ୍ଦମାନେ ୱେଧମାନେ ପୱେଧମାନେ ସମ୍ପୱେଧମାନେ ପସ୍ସଥ ଦକ୍ଖଥ ଓଲୋକେଥ ନିଜ୍ଝାୟଥ ଉପପରିକ୍ଖଥାତି – ମମାୟିତେ ପସ୍ସଥ ଫନ୍ଦମାନେ।
ମଚ୍ଛେୱ ଅପ୍ପୋଦକେ ଖୀଣସୋତେ ତି। ୟଥା ମଚ୍ଛା ଅପ୍ପୋଦକେ ପରିତ୍ତୋଦକେ ଉଦକପରିୟାଦାନେ କାକେହି ୱା କୁଲଲେହି ୱା ବଲାକାହି ୱା ପରିପାତିୟମାନା ଉକ୍ଖିପିୟମାନା ଖଜ୍ଜମାନା ଫନ୍ଦନ୍ତି ପଫନ୍ଦନ୍ତି ସମ୍ଫନ୍ଦନ୍ତି ୱିପ୍ଫନ୍ଦନ୍ତି ୱେଧନ୍ତି ପୱେଧନ୍ତି ସମ୍ପୱେଧନ୍ତି; ଏୱମେୱ ପଜା ମମାୟିତଂ ୱତ୍ଥୁଂ ଅଚ୍ଛେଦସଂକିନୋପି ଫନ୍ଦନ୍ତି, ଅଚ୍ଛିନ୍ଦନ୍ତେପି ଫନ୍ଦନ୍ତି, ଅଚ୍ଛିନ୍ନେପି ଫନ୍ଦନ୍ତି, ମମାୟିତଂ ୱତ୍ଥୁଂ ୱିପରିଣାମସଂକିନୋପି ଫନ୍ଦନ୍ତି, ୱିପରିଣାମନ୍ତେପି ଫନ୍ଦନ୍ତି, ୱିପରିଣତେପି ଫନ୍ଦନ୍ତି ପଫନ୍ଦନ୍ତି ସମ୍ଫନ୍ଦନ୍ତି ୱିପ୍ଫନ୍ଦନ୍ତି ୱେଧନ୍ତି ପୱେଧନ୍ତି ସମ୍ପୱେଧନ୍ତୀତି – ମଚ୍ଛେୱ ଅପ୍ପୋଦକେ ଖୀଣସୋତେ।
ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା ଅମମୋ ଚରେୟ୍ୟା ତି। ଏତଂ ଆଦୀନୱଂ ଦିସ୍ୱା ପସ୍ସିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା [ତିରୟିତ୍ୱା (କ॰)] ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା ମମତ୍ତେସୂତି – ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା। ଅମମୋ ଚରେୟ୍ୟା ତି ମମତ୍ତା ତି ଦ୍ୱେ ମମତ୍ତା – ତଣ୍ହାମମତ୍ତଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠିମମତ୍ତଞ୍ଚ…ପେ॰… ଇଦଂ ତଣ୍ହାମମତ୍ତଂ…ପେ॰… ଇଦଂ ଦିଟ୍ଠିମମତ୍ତଂ। ତଣ୍ହାମମତ୍ତଂ ପହାୟ ଦିଟ୍ଠିମମତ୍ତଂ ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜିତ୍ୱା ଚକ୍ଖୁଂ ଅମମାୟନ୍ତୋ ସୋତଂ ଅମମାୟନ୍ତୋ ଘାନଂ ଅମମାୟନ୍ତୋ ଜିୱ୍ହଂ ଅମମାୟନ୍ତୋ କାୟଂ ଅମମାୟନ୍ତୋ ମନଂ ଅମମାୟନ୍ତୋ ରୂପେ… ସଦ୍ଦେ… ଗନ୍ଧେ… ରସେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ… ଧମ୍ମେ… କୁଲଂ… ଗଣଂ… ଆୱାସଂ… ଲାଭଂ… ୟସଂ… ପସଂସଂ… ସୁଖଂ… ଚୀୱରଂ… ପିଣ୍ଡପାତଂ… ସେନାସନଂ… ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ… କାମଧାତୁଂ… ରୂପଧାତୁଂ… ଅରୂପଧାତୁଂ… କାମଭୱଂ… ରୂପଭୱଂ… ଅରୂପଭୱଂ… ସଞ୍ଞାଭୱଂ… ଅସଞ୍ଞାଭୱଂ… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାଭୱଂ… ଏକୱୋକାରଭୱଂ… ଚତୁୱୋକାରଭୱଂ… ପଞ୍ଚୱୋକାରଭୱଂ… ଅତୀତଂ… ଅନାଗତଂ… ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ… ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ଅମମାୟନ୍ତୋ ଅଗଣ୍ହନ୍ତୋ ଅପରାମସନ୍ତୋ ଅନଭିନିୱିସନ୍ତୋ ଚରେୟ୍ୟ ୱିହରେୟ୍ୟ ଇରିୟେୟ୍ୟ ୱତ୍ତେୟ୍ୟ ପାଲେୟ୍ୟ ୟପେୟ୍ୟ ୟାପେୟ୍ୟାତି – ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା ଅମମୋ ଚରେୟ୍ୟ।
ଭୱେସୁ ଆସତ୍ତିମକୁବ୍ବମାନୋ ତି। ଭୱେସୂ ତି କାମଭୱେ ରୂପଭୱେ ଅରୂପଭୱେ। ଆସତ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ଭୱେସୁ ଆସତ୍ତିମକୁବ୍ବମାନୋ ତି। ଭୱେସୁ ଆସତ୍ତିଂ ଅକୁବ୍ବମାନୋ, ଛନ୍ଦଂ ପେମଂ ରାଗଂ ଖନ୍ତିଂ ଅକୁବ୍ବମାନୋ ଅଜନୟମାନୋ ଅସଞ୍ଜନୟମାନୋ ଅନିବ୍ବତ୍ତୟମାନୋ ଅନଭିନିବ୍ବତ୍ତୟମାନୋତି – ଭୱେସୁ ଆସତ୍ତିମକୁବ୍ବମାନୋ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ମମାୟିତେ ପସ୍ସଥ ଫନ୍ଦମାନେ, ମଚ୍ଛେୱ ଅପ୍ପୋଦକେ ଖୀଣସୋତେ।
ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା ଅମମୋ ଚରେୟ୍ୟ, ଭୱେସୁ ଆସତ୍ତିମକୁବ୍ବମାନୋ’’ତି॥
ଉଭୋସୁ ଅନ୍ତେସୁ ୱିନେୟ୍ୟ ଛନ୍ଦଂ, ଫସ୍ସଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ଅନାନୁଗିଦ୍ଧୋ।
ୟଦତ୍ତଗରହୀ ତଦକୁବ୍ବମାନୋ, ନ ଲିମ୍ପତୀ [ନ ଲିପ୍ପତି (ସୀ॰)] ଦିଟ୍ଠସୁତେସୁ ଧୀରୋ॥
ଉଭୋସୁ ଅନ୍ତେସୁ ୱିନେୟ୍ୟ ଛନ୍ଦ ନ୍ତି। ଅନ୍ତା ତି ଫସ୍ସୋ ଏକୋ ଅନ୍ତୋ ଫସ୍ସସମୁଦୟୋ ଦୁତିୟୋ ଅନ୍ତୋ, ଅତୀତୋ ଏକୋ ଅନ୍ତୋ ଅନାଗତୋ ଦୁତିୟୋ ଅନ୍ତୋ, ସୁଖା ୱେଦନା ଏକୋ ଅନ୍ତୋ ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଦୁତିୟୋ ଅନ୍ତୋ, ନାମଂ ଏକୋ ଅନ୍ତୋ ରୂପଂ ଦୁତିୟୋ ଅନ୍ତୋ, ଛ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନି ଆୟତନାନି ଏକୋ ଅନ୍ତୋ ଛ ବାହିରାନି ଆୟତନାନି ଦୁତିୟୋ ଅନ୍ତୋ, ସକ୍କାୟୋ ଏକୋ ଅନ୍ତୋ ସକ୍କାୟସମୁଦୟୋ ଦୁତିୟୋ ଅନ୍ତୋ। ଛନ୍ଦୋ ତି ୟୋ କାମେସୁ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ କାମରାଗୋ କାମନନ୍ଦୀ କାମତଣ୍ହା କାମସ୍ନେହୋ କାମପରିଳାହୋ କାମମୁଚ୍ଛା କାମଜ୍ଝୋସାନଂ କାମୋଘୋ କାମୟୋଗୋ କାମୁପାଦାନଂ କାମଚ୍ଛନ୍ଦନୀୱରଣଂ। ଉଭୋସୁ ଅନ୍ତେସୁ ୱିନେୟ୍ୟ ଛନ୍ଦ ନ୍ତି ଉଭୋସୁ ଅନ୍ତେସୁ ଛନ୍ଦଂ ୱିନେୟ୍ୟ ପଟିୱିନେୟ୍ୟ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟାତି – ଉଭୋସୁ ଅନ୍ତେସୁ ୱିନେୟ୍ୟ ଛନ୍ଦଂ।
ଫସ୍ସଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ଅନାନୁଗିଦ୍ଧୋ ତି। ଫସ୍ସୋ ତି ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ସୋତସମ୍ଫସ୍ସୋ ଘାନସମ୍ଫସ୍ସୋ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସୋ କାୟସମ୍ଫସ୍ସୋ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ, ଅଧିୱଚନସମ୍ଫସ୍ସୋ, ପଟିଘସମ୍ଫସ୍ସୋ, ସୁଖୱେଦନୀୟୋ ସମ୍ଫସ୍ସୋ ଦୁକ୍ଖୱେଦନୀୟୋ ସମ୍ଫସ୍ସୋ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନୀୟୋ ସମ୍ଫସ୍ସୋ, କୁସଲୋ ଫସ୍ସୋ ଅକୁସଲୋ ଫସ୍ସୋ ଅବ୍ୟାକତୋ ଫସ୍ସୋ, କାମାୱଚରୋ ଫସ୍ସୋ ରୂପାୱଚରୋ ଫସ୍ସୋ ଅରୂପାୱଚରୋ ଫସ୍ସୋ, ସୁଞ୍ଞତୋ ଫସ୍ସୋ ଅନିମିତ୍ତୋ ଫସ୍ସୋ ଅପ୍ପଣିହିତୋ ଫସ୍ସୋ, ଲୋକିୟୋ ଫସ୍ସୋ ଲୋକୁତ୍ତରୋ ଫସ୍ସୋ, ଅତୀତୋ ଫସ୍ସୋ ଅନାଗତୋ ଫସ୍ସୋ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନୋ ଫସ୍ସୋ, ୟୋ ଏୱରୂପୋ ଫସ୍ସୋ ଫୁସନା ସମ୍ଫୁସନା ସମ୍ଫୁସିତତ୍ତଂ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଫସ୍ସୋ।
ଫସ୍ସଂ ପରିଞ୍ଞାୟା ତି ଫସ୍ସଂ ତୀହି ପରିଞ୍ଞାହି ପରିଜାନିତ୍ୱା – ଞାତପରିଞ୍ଞାୟ, ତୀରଣପରିଞ୍ଞାୟ [ତିରଣପରିଞ୍ଞାୟ (ସ୍ୟା॰)] , ପହାନପରିଞ୍ଞାୟ। କତମା ଞାତପରିଞ୍ଞା? ଫସ୍ସଂ ଜାନାତି – ଅୟଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ, ଅୟଂ ସୋତସମ୍ଫସ୍ସୋ, ଅୟଂ ଘାନସମ୍ଫସ୍ସୋ, ଅୟଂ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସୋ, ଅୟଂ କାୟସମ୍ଫସ୍ସୋ, ଅୟଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ, ଅୟଂ ଅଧିୱଚନସମ୍ଫସ୍ସୋ, ଅୟଂ ପଟିଘସମ୍ଫସ୍ସୋ, ଅୟଂ ସୁଖୱେଦନୀୟୋ ଫସ୍ସୋ, ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖୱେଦନୀୟୋ ଫସ୍ସୋ, ଅୟଂ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନୀୟୋ ଫସ୍ସୋ, ଅୟଂ କୁସଲୋ ଫସ୍ସୋ, ଅୟଂ ଅକୁସଲୋ ଫସ୍ସୋ, ଅୟଂ ଅବ୍ୟାକତୋ ଫସ୍ସୋ, ଅୟଂ କାମାୱଚରୋ ଫସ୍ସୋ, ଅୟଂ ରୂପାୱଚରୋ ଫସ୍ସୋ, ଅୟଂ ଅରୂପାୱଚରୋ ଫସ୍ସୋ, ଅୟଂ ସୁଞ୍ଞତୋ ଫସ୍ସୋ, ଅୟଂ ଅନିମିତ୍ତୋ ଫସ୍ସୋ, ଅୟଂ ଅପ୍ପଣିହିତୋ ଫସ୍ସୋ, ଅୟଂ ଲୋକିୟୋ ଫସ୍ସୋ, ଅୟଂ ଲୋକୁତ୍ତରୋ ଫସ୍ସୋ , ଅୟଂ ଅତୀତୋ ଫସ୍ସୋ, ଅୟଂ ଅନାଗତୋ ଫସ୍ସୋ, ଅୟଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନୋ ଫସ୍ସୋତି ଜାନାତି ପସ୍ସତି – ଅୟଂ ଞାତପରିଞ୍ଞା।
କତମା ତୀରଣପରିଞ୍ଞା? ଏୱଂ ଞାତଂ କତ୍ୱା ଫସ୍ସଂ ତୀରେତି। ଅନିଚ୍ଚତୋ ଦୁକ୍ଖତୋ ରୋଗତୋ ଗଣ୍ଡତୋ ସଲ୍ଲତୋ ଅଘତୋ ଆବାଧତୋ ପରତୋ ପଲୋକତୋ ଈତିତୋ ଉପଦ୍ଦୱତୋ ଭୟତୋ ଉପସଗ୍ଗତୋ ଚଲତୋ ପଭଙ୍ଗୁତୋ ଅଧୁୱତୋ ଅତାଣତୋ ଅଲେଣତୋ ଅସରଣତୋ ରିତ୍ତତୋ ତୁଚ୍ଛତୋ ସୁଞ୍ଞତୋ ଅନତ୍ତତୋ ଆଦୀନୱତୋ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମତୋ ଅସାରକତୋ ଅଘମୂଲତୋ ୱଧକତୋ ୱିଭୱତୋ ସାସୱତୋ ସଙ୍ଖତତୋ ମାରାମିସତୋ ଜାତିଜରାବ୍ୟାଧିମରଣଧମ୍ମତୋ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସଧମ୍ମତୋ ସଂକିଲେସଧମ୍ମତୋ ସମୁଦୟତୋ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମତୋ ଅସ୍ସାଦତୋ ଆଦୀନୱତୋ ନିସ୍ସରଣତୋ ତୀରେତି – ଅୟଂ ତୀରଣପରିଞ୍ଞା।
କତମା ପହାନପରିଞ୍ଞା? ଏୱଂ ତୀରୟିତ୍ୱା ଫସ୍ସେ ଛନ୍ଦରାଗଂ ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି। ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଫସ୍ସେସୁ ଛନ୍ଦରାଗୋ ତଂ ପଜହଥ। ଏୱଂ ସୋ ଫସ୍ସୋ ପହୀନୋ ଭୱିସ୍ସତି ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲୋ ତାଲାୱତ୍ଥୁକତୋ ଅନଭାୱଂ କତୋ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମୋ’’ତି – ଅୟଂ ପହାନପରିଞ୍ଞା। ଫସ୍ସଂ ପରିଞ୍ଞାୟା ତି। ଫସ୍ସଂ ଇମାହି ତୀହି ପରିଞ୍ଞାହି ପରିଜାନିତ୍ୱା। ଅନାନୁଗିଦ୍ଧୋ ତି। ଗେଧୋ ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ୟସ୍ସେସୋ ଗେଧୋ ପହୀନୋ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧୋ ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକୋ ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢୋ, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅଗିଦ୍ଧୋ। ସୋ ରୂପେ ଅଗିଦ୍ଧୋ ସଦ୍ଦେ ଅଗିଦ୍ଧୋ ଗନ୍ଧେ ଅଗିଦ୍ଧୋ ରସେ ଅଗିଦ୍ଧୋ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ଅଗିଦ୍ଧୋ କୁଲେ… ଗଣେ… ଆୱାସେ… ଲାଭେ… ୟସେ… ପସଂସାୟ… ସୁଖେ… ଚୀୱରେ… ପିଣ୍ଡପାତେ… ସେନାସନେ… ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରେ ଅଗିଦ୍ଧୋ କାମଧାତୁୟା… ରୂପଧାତୁୟା… ଅରୂପଧାତୁୟା… କାମଭୱେ… ରୂପଭୱେ… ଅରୂପଭୱେ… ସଞ୍ଞାଭୱେ… ଅସଞ୍ଞାଭୱେ… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାଭୱେ… ଏକୱୋକାରଭୱେ… ଚତୁୱୋକାରଭୱେ… ପଞ୍ଚୱୋକାରଭୱେ… ଅତୀତେ… ଅନାଗତେ… ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ… ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅଗିଦ୍ଧୋ ଅଗଧିତୋ ଅମୁଚ୍ଛିତୋ ଅନଜ୍ଝାପନ୍ନୋ ୱୀତଗେଧୋ ୱିଗତଗେଧୋ ଚତ୍ତଗେଧୋ ୱନ୍ତଗେଧୋ ମୁତ୍ତଗେଧୋ ପହୀନଗେଧୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠଗେଧୋ ୱୀତରାଗୋ ୱିଗତରାଗୋ ଚତ୍ତରାଗୋ ୱନ୍ତରାଗୋ ମୁତ୍ତରାଗୋ ପହୀନରାଗୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠରାଗୋ ନିଚ୍ଛାତୋ ନିବ୍ବୁତୋ ସୀତିଭୂତୋ ସୁଖପଟିସଂୱେଦୀ ବ୍ରହ୍ମଭୂତେନ ଅତ୍ତନା ୱିହରତୀତି – ଫସ୍ସଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ଅନାନୁଗିଦ୍ଧୋ।
ୟଦତ୍ତଗରହୀ ତଦକୁବ୍ବମାନୋ ତି। ୟଦ ନ୍ତି ୟଂ। ଅତ୍ତଗରହୀ ତି ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି – କତତ୍ତା ଚ ଅକତତ୍ତା ଚ। କଥଂ କତତ୍ତା ଚ ଅକତତ୍ତା ଚ ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି? କତଂ ମେ କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ, ଅକତଂ ମେ କାୟସୁଚରିତନ୍ତି – ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। କତଂ ମେ ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତଂ, ଅକତଂ ମେ ୱଚୀସୁଚରିତନ୍ତି – ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। କତଂ ମେ ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ, ଅକତଂ ମେ ମନୋସୁଚରିତନ୍ତି – ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। କତୋ ମେ ପାଣାତିପାତୋ, ଅକତା ମେ ପାଣାତିପାତା ୱେରମଣୀତି – ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। କତଂ ମେ ଅଦିନ୍ନାଦାନଂ, ଅକତା ମେ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ୱେରମଣୀତି – ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। କତୋ ମେ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରୋ, ଅକତା ମେ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ୱେରମଣୀତି – ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। କତୋ ମେ ମୁସାୱାଦୋ, ଅକତା ମେ ମୁସାୱାଦା ୱେରମଣୀତି – ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। କତା ମେ ପିସୁଣା ୱାଚା, ଅକତା ମେ ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ୱେରମଣୀତି – ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। କତା ମେ ଫରୁସା ୱାଚା, ଅକତା ମେ ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ୱେରମଣୀତି – ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। କତୋ ମେ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପୋ, ଅକତା ମେ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ୱେରମଣୀତି – ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। କତା ମେ ଅଭିଜ୍ଝା, ଅକତା ମେ ଅନଭିଜ୍ଝାତି – ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। କତୋ ମେ ବ୍ୟାପାଦୋ, ଅକତୋ ମେ ଅବ୍ୟାପାଦୋତି – ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। କତା ମେ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି, ଅକତା ମେ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠୀତି – ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। ଏୱଂ କତତ୍ତା ଚ ଅକତତ୍ତା ଚ ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। ଅଥ ୱା, ସୀଲେସୁମ୍ହି ନ ପରିପୂରକାରୀତି – ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁମ୍ହି ଅଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋତି – ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। ଭୋଜନେମ୍ହି [ଭୋଜନେ (ସ୍ୟା॰)] ଅମତ୍ତଞ୍ଞୂତି – ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। ଜାଗରିୟଂ ଅନନୁୟୁତ୍ତୋତି – ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞେନ ଅସମନ୍ନାଗତୋତି – ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। ଅଭାୱିତା ମେ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନାତି – ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। ଅଭାୱିତା ମେ ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନାତି – ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। ଅଭାୱିତା ମେ ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦାତି – ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। ଅଭାୱିତାନି ମେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନୀତି – ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। ଅଭାୱିତାନି ମେ ପଞ୍ଚ ବଲାନୀତି – ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। ଅଭାୱିତା ମେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାତି – ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। ଅଭାୱିତୋ ମେ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋତି – ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। ଦୁକ୍ଖଂ ମେ ଅପରିଞ୍ଞାତନ୍ତି – ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। ସମୁଦୟୋ ମେ ଅପ୍ପହୀନୋତି – ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। ମଗ୍ଗୋ ମେ ଅଭାୱିତୋତି – ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। ନିରୋଧୋ ମେ ଅସଚ୍ଛିକତୋତି – ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। ଏୱଂ କତତ୍ତା ଚ ଅକତତ୍ତା ଚ ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। ଏୱଂ ଅତ୍ତଗରହିତଂ କମ୍ମଂ ଅକୁବ୍ବମାନୋ ଅଜନୟମାନୋ ଅସଞ୍ଜନୟମାନୋ ଅନିବ୍ବତ୍ତୟମାନୋ ଅନଭିନିବ୍ବତ୍ତୟମାନୋତି – ୟଦତ୍ତଗରହୀ ତଦକୁବ୍ବମାନୋ। ନ ଲିମ୍ପତୀ ଦିଟ୍ଠସୁତେସୁ ଧୀରୋ ତି। ଲେପୋ ତି ଦ୍ୱେ ଲେପା – ତଣ୍ହାଲେପୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିଲେପୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାଲେପୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିଲେପୋ। ଧୀରୋ ତି ପଣ୍ଡିତୋ ପଞ୍ଞୱା ବୁଦ୍ଧିମା ଞାଣୀ ୱିଭାୱୀ ମେଧାୱୀ। ଧୀରୋ ତଣ୍ହାଲେପଂ ପହାୟ ଦିଟ୍ଠିଲେପଂ ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜିତ୍ୱା ଦିଟ୍ଠେ ନ ଲିମ୍ପତି, ସୁତେ ନ ଲିମ୍ପତି, ମୁତେ ନ ଲିମ୍ପତି, ୱିଞ୍ଞାତେ ନ ଲିମ୍ପତି, ନ ପଲିମ୍ପତି [ନ ସଂଲିମ୍ପତି (ସ୍ୟା॰)] , ନ ଉପଲିମ୍ପତି। ଅଲିତ୍ତୋ ଅପଲିତ୍ତୋ [ଅସଂଲିତ୍ତୋ (ସ୍ୟା॰)] ଅନୁପଲିତ୍ତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତୀତି – ନ ଲିମ୍ପତୀ ଦିଟ୍ଠସୁତେସୁ ଧୀରୋତି।
‘‘ଉଭୋସୁ ଅନ୍ତେସୁ ୱିନେୟ୍ୟ ଛନ୍ଦଂ, ଫସ୍ସଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ଅନାନୁଗିଦ୍ଧୋ।
ୟଦତ୍ତଗରହୀ ତଦକୁବ୍ବମାନୋ, ନ ଲିମ୍ପତୀ ଦିଟ୍ଠସୁତେସୁ ଧୀରୋ’’ତି॥
ସଞ୍ଞଂ ପରିଞ୍ଞା ୱିତରେୟ୍ୟ ଓଘଂ, ପରିଗ୍ଗହେସୁ ମୁନି ନୋପଲିତ୍ତୋ।
ଅବ୍ବୂଳ୍ହସଲ୍ଲୋ ଚରମପ୍ପମତ୍ତୋ, ନାସୀସତୀ ଲୋକମିମଂ ପରଞ୍ଚ॥
ସଞ୍ଞଂ ପରିଞ୍ଞା ୱିତରେୟ୍ୟ ଓଘ ନ୍ତି। ସଞ୍ଞା ତି କାମସଞ୍ଞା ବ୍ୟାପାଦସଞ୍ଞା ୱିହିଂସାସଞ୍ଞା ନେକ୍ଖମ୍ମସଞ୍ଞା ଅବ୍ୟାପାଦସଞ୍ଞା ଅୱିହିଂସାସଞ୍ଞା ରୂପସଞ୍ଞା ସଦ୍ଦସଞ୍ଞା ଗନ୍ଧସଞ୍ଞା ରସସଞ୍ଞା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବସଞ୍ଞା ଧମ୍ମସଞ୍ଞା – ୟା ଏୱରୂପା ସଞ୍ଞା ସଞ୍ଜାନନା ସଞ୍ଜାନିତତ୍ତଂ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସଞ୍ଞା। ସଞ୍ଞଂ ପରିଞ୍ଞା ତି ସଞ୍ଞଂ ତୀହି ପରିଞ୍ଞାହି ପରିଜାନିତ୍ୱା – ଞାତପରିଞ୍ଞାୟ, ତୀରଣପରିଞ୍ଞାୟ, ପହାନପରିଞ୍ଞାୟ।
କତମା ଞାତପରିଞ୍ଞା? ସଞ୍ଞଂ ଜାନାତି – ଅୟଂ କାମସଞ୍ଞା, ଅୟଂ ବ୍ୟାପାଦସଞ୍ଞା, ଅୟଂ ୱିହିଂସାସଞ୍ଞା, ଅୟଂ ନେକ୍ଖମ୍ମସଞ୍ଞା, ଅୟଂ ଅବ୍ୟାପାଦସଞ୍ଞା, ଅୟଂ ଅୱିହିଂସାସଞ୍ଞା, ଅୟଂ ରୂପସଞ୍ଞା, ଅୟଂ ସଦ୍ଦସଞ୍ଞା, ଅୟଂ ଗନ୍ଧସଞ୍ଞା, ଅୟଂ ରସସଞ୍ଞା, ଅୟଂ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବସଞ୍ଞା, ଅୟଂ ଧମ୍ମସଞ୍ଞାତି ଜାନାତି ପସ୍ସତି – ଅୟଂ ଞାତପରିଞ୍ଞା।
କତମା ତୀରଣପରିଞ୍ଞା? ଏୱଂ ଞାତଂ କତ୍ୱା ସଞ୍ଞଂ ତୀରେତି। ଅନିଚ୍ଚତୋ ଦୁକ୍ଖତୋ ରୋଗତୋ ଗଣ୍ଡତୋ ସଲ୍ଲତୋ ଅଘତୋ ଆବାଧତୋ ପରତୋ ପଲୋକତୋ ଈତିତୋ ଉପଦ୍ଦୱତୋ ଭୟତୋ ଉପସଗ୍ଗତୋ ଚଲତୋ ପଭଙ୍ଗୁତୋ…ପେ॰… ସମୁଦୟତୋ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମତୋ ଅସ୍ସାଦତୋ ଆଦୀନୱତୋ ନିସ୍ସରଣତୋ ତୀରେତି – ଅୟଂ ତୀରଣପରିଞ୍ଞା।
କତମା ପହାନପରିଞ୍ଞା? ଏୱଂ ତୀରୟିତ୍ୱା ସଞ୍ଞାୟ ଛନ୍ଦରାଗଂ ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି। ୱୁତ୍ତମ୍ପି ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଞ୍ଞାୟ ଛନ୍ଦରାଗୋ, ତଂ ପଜହଥ। ଏୱଂ ସା ସଞ୍ଞା ପହୀନା ଭୱିସ୍ସତି ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂ କତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା’’ତି – ଅୟଂ ପହାନପରିଞ୍ଞା। ସଞ୍ଞଂ ପରିଞ୍ଞା ତି ସଞ୍ଞଂ ଇମାହି ତୀହି ପରିଞ୍ଞାହି ପରିଜାନିତ୍ୱା। ୱିତରେୟ୍ୟ ଓଘ ନ୍ତି କାମୋଘଂ ଭୱୋଘଂ ଦିଟ୍ଠୋଘଂ ଅୱିଜ୍ଜୋଘଂ ତରେୟ୍ୟ ଉତ୍ତରେୟ୍ୟ ପତରେୟ୍ୟ ସମତିକ୍କମେୟ୍ୟ ୱୀତିୱତ୍ତେୟ୍ୟାତି – ସଞ୍ଞଂ ପରିଞ୍ଞା ୱିତରେୟ୍ୟ ଓଘଂ।
ପରିଗ୍ଗହେସୁ ମୁନି ନୋପଲିତ୍ତୋ ତି। ପରିଗ୍ଗହା ତି ଦ୍ୱେ ପରିଗ୍ଗହା – ତଣ୍ହାପରିଗ୍ଗହୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିପରିଗ୍ଗହୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାପରିଗ୍ଗହୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିପରିଗ୍ଗହୋ। ମୁନୀ ତି। ମୋନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଞାଣଂ। ୟା ପଞ୍ଞା ପଜାନନା…ପେ॰… ଅମୋହୋ ଧମ୍ମୱିଚୟୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, ତେନ ଞାଣେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ମୁନି ମୋନପ୍ପତ୍ତୋତି। ତୀଣି ମୋନେୟ୍ୟାନି – କାୟମୋନେୟ୍ୟଂ, ୱଚୀମୋନେୟ୍ୟଂ, ମନୋମୋନେୟ୍ୟଂ।
କତମଂ କାୟମୋନେୟ୍ୟଂ? ତିୱିଧକାୟଦୁଚ୍ଚରିତାନଂ ପହାନଂ କାୟମୋନେୟ୍ୟଂ, ତିୱିଧଂ କାୟସୁଚରିତଂ କାୟମୋନେୟ୍ୟଂ, କାୟାରମ୍ମଣେ ଞାଣଂ କାୟମୋନେୟ୍ୟଂ, କାୟପରିଞ୍ଞା କାୟମୋନେୟ୍ୟଂ, ପରିଞ୍ଞାସହଗତୋ ମଗ୍ଗୋ କାୟମୋନେୟ୍ୟଂ, କାୟେ ଛନ୍ଦରାଗସ୍ସ ପହାନଂ କାୟମୋନେୟ୍ୟଂ, କାୟସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ ଚତୁତ୍ଥଜ୍ଝାନସମାପତ୍ତି କାୟମୋନେୟ୍ୟଂ – ଇଦଂ କାୟମୋନେୟ୍ୟଂ।
କତମଂ ୱଚୀମୋନେୟ୍ୟଂ? ଚତୁବ୍ବିଧୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତାନଂ ପହାନଂ ୱଚୀମୋନେୟ୍ୟଂ, ଚତୁବ୍ବିଧଂ ୱଚୀସୁଚରିତଂ ୱଚୀମୋନେୟ୍ୟଂ, ୱାଚାରମ୍ମଣେ ଞାଣଂ ୱଚୀମୋନେୟ୍ୟଂ, ୱାଚାପରିଞ୍ଞା ୱଚୀମୋନେୟ୍ୟଂ, ପରିଞ୍ଞାସହଗତୋ ମଗ୍ଗୋ ୱଚୀମୋନେୟ୍ୟଂ, ୱାଚାୟ ଛନ୍ଦରାଗସ୍ସ ପହାନଂ ୱଚୀମୋନେୟ୍ୟଂ, ୱଚୀସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ ଦୁତିୟଜ୍ଝାନସମାପତ୍ତି ୱଚୀମୋନେୟ୍ୟଂ – ଇଦଂ ୱଚୀମୋନେୟ୍ୟଂ।
କତମଂ ମନୋମୋନେୟ୍ୟଂ? ତିୱିଧମନୋଦୁଚ୍ଚରିତାନଂ ପହାନଂ ମନୋମୋନେୟ୍ୟଂ, ତିୱିଧଂ ମନୋସୁଚରିତଂ ମନୋମୋନେୟ୍ୟଂ, ଚିତ୍ତାରମ୍ମଣେ ଞାଣଂ ମନୋମୋନେୟ୍ୟଂ, ଚିତ୍ତପରିଞ୍ଞା ମନୋମୋନେୟ୍ୟଂ, ପରିଞ୍ଞାସହଗତୋ ମଗ୍ଗୋ ମନୋମୋନେୟ୍ୟଂ, ଚିତ୍ତେ ଛନ୍ଦରାଗସ୍ସ ପହାନଂ ମନୋମୋନେୟ୍ୟଂ, ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧଂ ମନୋମୋନେୟ୍ୟଂ – ଇଦଂ ମନୋମୋନେୟ୍ୟଂ।
‘‘କାୟମୁନିଂ ୱାଚାମୁନିଂ, ମନୋମୁନିମନାସୱଂ।
ମୁନିଂ ମୋନେୟ୍ୟସମ୍ପନ୍ନଂ, ଆହୁ ସବ୍ବପ୍ପହାୟିନଂ॥
‘‘କାୟମୁନିଂ ୱାଚାମୁନିଂ, ମନୋମୁନିମନାସୱଂ।
ମୁନିଂ ମୋନେୟ୍ୟସମ୍ପନ୍ନଂ, ଆହୁ ନିନ୍ହାତପାପକ’’ନ୍ତି [ନିଂନ୍ହାତପାପକନ୍ତି (ସ୍ୟା॰)] ॥
ଇମେହି ତୀହି ମୋନେୟ୍ୟେହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତା ଛ ମୁନିନୋ [ଛ ମୁନୟୋ (ସ୍ୟା॰)] – ଅଗାରମୁନିନୋ, ଅନଗାରମୁନିନୋ, ସେଖମୁନିନୋ, ଅସେଖମୁନିନୋ, ପଚ୍ଚେକମୁନିନୋ, ମୁନିମୁନିନୋତି। କତମେ ଅଗାରମୁନିନୋ? ୟେ ତେ ଅଗାରିକା ଦିଟ୍ଠପଦା ୱିଞ୍ଞାତସାସନା – ଇମେ ଅଗାରମୁନିନୋ। କତମେ ଅନଗାରମୁନିନୋ ? ୟେ ତେ ପବ୍ବଜିତା ଦିଟ୍ଠପଦା ୱିଞ୍ଞାତସାସନା – ଇମେ ଅନଗାରମୁନିନୋ। ସତ୍ତ ସେଖା ସେଖମୁନିନୋ। ଅରହନ୍ତୋ ଅସେଖମୁନିନୋ। ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧା ପଚ୍ଚେକମୁନିନୋ। ମୁନିମୁନିନୋ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ତଥାଗତା ଅରହନ୍ତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧା।
‘‘ନ ମୋନେନ ମୁନି ହୋତି, ମୂଳ୍ହରୂପୋ ଅୱିଦ୍ଦସୁ।
ୟୋ ଚ ତୁଲଂୱ ପଗ୍ଗୟ୍ହ, ୱରମାଦାୟ ପଣ୍ଡିତୋ॥
‘‘ପାପାନି ପରିୱଜ୍ଜେତି, ସ ମୁନି ତେନ ସୋ ମୁନି।
ୟୋ ମୁନାତି ଉଭୋ ଲୋକେ, ମୁନି ତେନ ପୱୁଚ୍ଚତି॥
‘‘ଅସତଞ୍ଚ ସତଞ୍ଚ ଞତ୍ୱା ଧମ୍ମଂ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବଲୋକେ।
ଦେୱମନୁସ୍ସେହି ପୂଜିତୋ ୟୋ, ସଙ୍ଗଜାଲମତିଚ୍ଚ ସୋ ମୁନୀ’’ତି॥
ଲେପା ତି ଦ୍ୱେ ଲେପା – ତଣ୍ହାଲେପୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିଲେପୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାଲେପୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିଲେପୋ। ମୁନି ତଣ୍ହାଲେପଂ ପହାୟ ଦିଟ୍ଠିଲେପଂ ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜିତ୍ୱା ପରିଗ୍ଗହେସୁ ନ ଲିମ୍ପତି ନ ପଲିମ୍ପତି ନ ଉପଲିମ୍ପତି। ଅଲିତ୍ତୋ ଅପଲିତ୍ତୋ ଅନୁପଲିତ୍ତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତୀତି – ପରିଗ୍ଗହେସୁ ମୁନି ନୋପଲିତ୍ତୋ।
ଅବ୍ବୂଳ୍ହସଲ୍ଲୋ ଚରମପ୍ପମତ୍ତୋ ତି। ସଲ୍ଲ ନ୍ତି ସତ୍ତ ସଲ୍ଲାନି – ରାଗସଲ୍ଲଂ, ଦୋସସଲ୍ଲଂ, ମୋହସଲ୍ଲଂ, ମାନସଲ୍ଲଂ, ଦିଟ୍ଠିସଲ୍ଲଂ, ସୋକସଲ୍ଲଂ, କଥଂକଥାସଲ୍ଲଂ [ଦୁଚ୍ଚରିତସଲ୍ଲଂ (ସୀ॰)] । ୟସ୍ସେତେ ସଲ୍ଲା ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢା, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅବ୍ବୂଳ୍ହସଲ୍ଲୋ ଅବ୍ବହିତସଲ୍ଲୋ ଉଦ୍ଧତସଲ୍ଲୋ ସମୁଦ୍ଧତସଲ୍ଲୋ ଉପ୍ପାଟିତସଲ୍ଲୋ ସମୁପ୍ପାଟିତସଲ୍ଲୋ ଚତ୍ତସଲ୍ଲୋ ୱନ୍ତସଲ୍ଲୋ ମୁତ୍ତସଲ୍ଲୋ ପହୀନସଲ୍ଲୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠସଲ୍ଲୋ ନିଚ୍ଛାତୋ ନିବ୍ବୁତୋ ସୀତିଭୂତୋ ସୁଖପଟିସଂୱେଦୀ ବ୍ରହ୍ମଭୂତେନ ଅତ୍ତନା ୱିହରତୀତି – ଅବ୍ବୂଳ୍ହସଲ୍ଲୋ।
ଚର ନ୍ତି ଚରନ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ଇରିୟନ୍ତୋ ୱତ୍ତନ୍ତୋ ପାଲେନ୍ତୋ ୟପେନ୍ତୋ ୟାପେନ୍ତୋ। ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ତି ସକ୍କଚ୍ଚକାରୀ ସାତଚ୍ଚକାରୀ ଅଟ୍ଠିତକାରୀ ଅନୋଲୀନୱୁତ୍ତିକୋ ଅନିକ୍ଖିତ୍ତଚ୍ଛନ୍ଦୋ ଅନିକ୍ଖିତ୍ତଧୁରୋ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ। ‘‘କଥାହଂ ଅପରିପୂରଂ ୱା ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧଂ ପରିପୂରେୟ୍ୟଂ, ପରିପୂରଂ ୱା ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧଂ ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ପଞ୍ଞାୟ ଅନୁଗ୍ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି ୟୋ ତତ୍ଥ ଛନ୍ଦୋ ଚ ୱାୟାମୋ ଚ ଉସ୍ସାହୋ ଚ ଉସ୍ସୋଳ୍ହୀ ଚ ଅପ୍ପଟିୱାନି ଚ ସତି ଚ ସମ୍ପଜଞ୍ଞଞ୍ଚ ଆତପ୍ପଂ ପଧାନଂ ଅଧିଟ୍ଠାନଂ ଅନୁୟୋଗୋ ଅପ୍ପମାଦୋ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ। ‘‘କଥାହଂ ଅପରିପୂରଂ ୱା ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧଂ ପରିପୂରେୟ୍ୟଂ, ପରିପୂରଂ ୱା ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧଂ ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ପଞ୍ଞାୟ ଅନୁଗ୍ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି…ପେ॰… କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ। ‘‘କଥାହଂ ଅପରିପୂରଂ ୱା ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧଂ ପରିପୂରେୟ୍ୟଂ… ୱିମୁତ୍ତିକ୍ଖନ୍ଧଂ… ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନକ୍ଖନ୍ଧଂ ପରିପୂରେୟ୍ୟଂ, ପରିପୂରଂ ୱା ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନକ୍ଖନ୍ଧଂ ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ପଞ୍ଞାୟ ଅନୁଗ୍ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି ୟୋ ତତ୍ଥ ଛନ୍ଦୋ ଚ ୱାୟାମୋ ଚ ଉସ୍ସାହୋ ଚ ଉସ୍ସୋଳ୍ହୀ ଚ ଅପ୍ପଟିୱାନି ଚ ସତି ଚ ସମ୍ପଜଞ୍ଞଞ୍ଚ ଆତପ୍ପଂ ପଧାନଂ ଅଧିଟ୍ଠାନଂ ଅନୁୟୋଗୋ ଅପ୍ପମାଦୋ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ। ‘‘କଥାହଂ ଅପରିଞ୍ଞାତଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ପରିଜାନେୟ୍ୟଂ, ଅପ୍ପହୀନେ ୱା କିଲେସେ ପଜହେୟ୍ୟଂ, ଅଭାୱିତଂ ୱା ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେୟ୍ୟଂ, ଅସଚ୍ଛିକତଂ ୱା ନିରୋଧଂ ସଚ୍ଛିକରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି ୟୋ ତତ୍ଥ ଛନ୍ଦୋ ଚ ୱାୟାମୋ ଚ ଉସ୍ସାହୋ ଚ ଉସ୍ସୋଳ୍ହୀ ଚ ଅପ୍ପଟିୱାନି ଚ ସତି ଚ ସମ୍ପଜଞ୍ଞଞ୍ଚ ଆତପ୍ପଂ ପଧାନଂ ଅଧିଟ୍ଠାନଂ ଅନୁୟୋଗୋ ଅପ୍ପମାଦୋ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୂତି – ଅବ୍ବୂଳ୍ହସଲ୍ଲୋ ଚରମପ୍ପମତ୍ତୋ।
ନାସୀସତୀ ଲୋକମିମଂ ପରଞ୍ଚା ତି ଇମଂ ଲୋକଂ ନାସୀସତି ସକତ୍ତଭାୱଂ, ପରଲୋକଂ ନାସୀସତି ପରତ୍ତଭାୱଂ; ଇମଂ ଲୋକଂ ନାସୀସତି ସକରୂପୱେଦନାସଞ୍ଞାସଙ୍ଖାରୱିଞ୍ଞାଣଂ, ପରଂ ଲୋକଂ ନାସୀସତି ପରରୂପୱେଦନାସଞ୍ଞାସଙ୍ଖାରୱିଞ୍ଞାଣଂ; ଇମଂ ଲୋକଂ ନାସୀସତି ଛ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନି ଆୟତନାନି, ପରଂ ଲୋକଂ ନାସୀସତି ଛ ବାହିରାନି ଆୟତନାନି; ଇମଂ ଲୋକଂ ନାସୀସତି ମନୁସ୍ସଲୋକଂ, ପରଂ ଲୋକଂ ନାସୀସତି ଦେୱଲୋକଂ। ଇମଂ ଲୋକଂ ନାସୀସତି କାମଧାତୁଂ, ପରଂ ଲୋକଂ ନାସୀସତି ରୂପଧାତୁଂ ଅରୂପଧାତୁଂ; ଇମଂ ଲୋକଂ ନାସୀସତି କାମଧାତୁଂ ରୂପଧାତୁଂ, ପରଂ ଲୋକଂ ନାସୀସତି ଅରୂପଧାତୁଂ। ପୁନ ଗତିଂ ୱା ଉପପତ୍ତିଂ ୱା ପଟିସନ୍ଧିଂ ୱା ଭୱଂ ୱା ସଂସାରଂ ୱା ୱଟ୍ଟଂ ୱା ନାସୀସତି ନ ଇଚ୍ଛତି ନ ସାଦିୟତି ନ ପତ୍ଥେତି ନ ପିହେତି ନାତିଜପ୍ପତୀତି – ନାସୀସତୀ ଲୋକମିମଂ ପରଞ୍ଚାତି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ସଞ୍ଞଂ ପରିଞ୍ଞା ୱିତରେୟ୍ୟ ଓଘଂ, ପରିଗ୍ଗହେସୁ ମୁନି ନୋପଲିତ୍ତୋ।
ଅବ୍ବୂଳ୍ହସଲ୍ଲୋ ଚରମପ୍ପମତ୍ତୋ, ନାସୀସତୀ ଲୋକମିମଂ ପରଞ୍ଚା’’ତି॥
ଗୁହଟ୍ଠକସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ ଦୁତିୟୋ।
୩. ଦୁଟ୍ଠଟ୍ଠକସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ
ଅଥ ଦୁଟ୍ଠଟ୍ଠକସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସଂ ୱକ୍ଖତି –
ୱଦନ୍ତି ୱେ ଦୁଟ୍ଠମନାପି ଏକେ, ଅଥୋପି [ଅଞ୍ଞେପି ତେ (ସୀ॰), ଅଞ୍ଞେପି (ସ୍ୟା॰)] ୱେ ସଚ୍ଚମନା ୱଦନ୍ତି।
ୱାଦଞ୍ଚ ଜାତଂ ମୁନି ନୋ ଉପେତି, ତସ୍ମା ମୁନୀ ନତ୍ଥି ଖିଲୋ କୁହିଞ୍ଚି॥
ୱଦନ୍ତି ୱେ ଦୁଟ୍ଠମନାପି ଏକେ ତି ତେ ତିତ୍ଥିୟା ଦୁଟ୍ଠମନା ୱିରୁଦ୍ଧମନା ପଟିୱିରୁଦ୍ଧମନା ଆହତମନା ପଚ୍ଚାହତମନା ଆଘାତିତମନା ପଚ୍ଚାଘାତିତମନା ୱଦନ୍ତି ଉପୱଦନ୍ତି ଭଗୱନ୍ତଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଞ୍ଚ ଅଭୂତେନାତି – ୱଦନ୍ତି ୱେ ଦୁଟ୍ଠମନାପି ଏକେ।
ଅଥୋପି ୱେ ସଚ୍ଚମନା ୱଦନ୍ତୀ ତି ୟେ ତେସଂ ତିତ୍ଥିୟାନଂ ସଦ୍ଦହନ୍ତା ଓକପ୍ପେନ୍ତା ଅଧିମୁଚ୍ଚନ୍ତା ସଚ୍ଚମନା ସଚ୍ଚସଞ୍ଞିନୋ ଭୂତମନା ଭୂତସଞ୍ଞିନୋ ତଥମନା ତଥସଞ୍ଞିନୋ ୟାଥାୱମନା ୟାଥାୱସଞ୍ଞିନୋ ଅୱିପରୀତମନା ଅୱିପରୀତସଞ୍ଞିନୋ ୱଦନ୍ତି ଉପୱଦନ୍ତି ଭଗୱନ୍ତଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଞ୍ଚ ଅଭୂତେନାତି – ଅଥୋପି ୱେ ସଚ୍ଚମନା ୱଦନ୍ତି।
ୱାଦଞ୍ଚ ଜାତଂ ମୁନି ନୋ ଉପେତୀ ତି। ସୋ ୱାଦୋ ଜାତୋ ହୋତି ସଞ୍ଜାତୋ ନିବ୍ବତ୍ତୋ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତୋ ପାତୁଭୂତୋ ପରତୋଘୋସୋ ଅକ୍କୋସୋ ଉପୱାଦୋ ଭଗୱତୋ ଚ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘସ୍ସ ଚ ଅଭୂତେନାତି – ୱାଦଞ୍ଚ ଜାତଂ। ମୁନି ନୋ ଉପେତୀ ତି। ମୁନୀ ତି। ମୋନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଞାଣଂ। ୟା ପଞ୍ଞା ପଜାନନା ଅମୋହୋ ଧମ୍ମୱିଚୟୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, ତେନ ଞାଣେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ମୁନି ମୋନପ୍ପତ୍ତୋ…ପେ॰… ସଙ୍ଗଜାଲମତିଚ୍ଚ ସୋ ମୁନି। ୟୋ ୱାଦଂ ଉପେତି ସୋ ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ୱାଦଂ ଉପେତି – କାରକୋ କାରକତାୟ ୱାଦଂ ଉପେତି, ଅଥ ୱା ୱୁଚ୍ଚମାନୋ ଉପୱଦିୟମାନୋ କୁପ୍ପତି ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି ପତିଟ୍ଠିୟତି କୋପଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟଞ୍ଚ ପାତୁକରୋତି। ଅକାରକୋମ୍ହୀତି ୟୋ ୱାଦଂ ଉପେତି ସୋ ଇମେହି ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ୱାଦଂ ଉପେତି। ମୁନି ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ୱାଦଂ ନ ଉପେତି – ଅକାରକୋ ମୁନି ଅକାରକତାୟ ୱାଦଂ ନ ଉପେତି, ଅଥ ୱା ୱୁଚ୍ଚମାନୋ ଉପୱଦିୟମାନୋ ନ କୁପ୍ପତି ନ ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି ନ ପତିଟ୍ଠିୟତି ନ କୋପଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟଞ୍ଚ ପାତୁକରୋତି। ଅକାରକୋମ୍ହୀତି ମୁନି ଇମେହି ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ୱାଦଂ ନ ଉପେତି ନ ଉପଗଚ୍ଛତି ନ ଗଣ୍ହାତି ନ ପରାମସତି ନ ଅଭିନିୱିସତୀତି – ୱାଦଞ୍ଚ ଜାତଂ ମୁନି ନୋ ଉପେତି।
ତସ୍ମା ମୁନୀ ନତ୍ଥି ଖିଲୋ କୁହିଞ୍ଚୀ ତି। ତସ୍ମା ତି ତସ୍ମା ତଂକାରଣା ତଂହେତୁ ତପ୍ପଚ୍ଚୟା ତଂନିଦାନଂ ମୁନିନୋ ଆହତଚିତ୍ତତା ଖିଲଜାତତାପି ନତ୍ଥି। ପଞ୍ଚପି ଚେତୋଖିଲା ନତ୍ଥି, ତୟୋପି ଖିଲା ନତ୍ଥି। ରାଗଖିଲୋ ଦୋସଖିଲୋ ମୋହଖିଲୋ ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜତି ନୁପଲବ୍ଭତି, ପହୀନୋ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧୋ ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକୋ ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢୋ। କୁହିଞ୍ଚୀ ତି କୁହିଞ୍ଚି କିମ୍ହିଚି କତ୍ଥଚି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ୱାତି – ତସ୍ମା ମୁନୀ ନତ୍ଥି ଖିଲୋ କୁହିଞ୍ଚୀତି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୱଦନ୍ତି ୱେ ଦୁଟ୍ଠମନାପି ଏକେ, ଅଥୋପି ୱେ ସଚ୍ଚମନା ୱଦନ୍ତି।
ୱାଦଞ୍ଚ ଜାତଂ ମୁନି ନୋ ଉପେତି, ତସ୍ମା ମୁନୀ ନତ୍ଥି ଖିଲୋ କୁହିଞ୍ଚୀ’’ତି॥
ସକଞ୍ହି ଦିଟ୍ଠିଂ କଥମଚ୍ଚୟେୟ୍ୟ, ଛନ୍ଦାନୁନୀତୋ ରୁଚିୟା ନିୱିଟ୍ଠୋ।
ସୟଂ ସମତ୍ତାନି ପକୁବ୍ବମାନୋ, ୟଥା ହି ଜାନେୟ୍ୟ ତଥା ୱଦେୟ୍ୟ॥
ସକଞ୍ହି ଦିଟ୍ଠିଂ କଥମଚ୍ଚୟେୟ୍ୟା ତି। ୟଂ ତେ ତିତ୍ଥିୟା ସୁନ୍ଦରିପରିବ୍ବାଜିକଂ ହନ୍ତ୍ୱା ସମଣାନଂ ସକ୍ୟପୁତ୍ତିୟାନଂ ଅୱଣ୍ଣଂ ପକାସୟିତ୍ୱା ‘‘ଏୱଂ ଏତଂ ଲାଭଂ ୟସସକ୍କାରଂ ସମ୍ମାନଂ ପଚ୍ଚାହରିସ୍ସାମା’’ତି ତେ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିକା ଏୱଂଖନ୍ତିକା ଏୱଂରୁଚିକା ଏୱଂଲଦ୍ଧିକା ଏୱଂଅଜ୍ଝାସୟା ଏୱଂଅଧିପ୍ପାୟା, ତେ ନାସକ୍ଖିଂସୁ ସକଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ସକଂ ଖନ୍ତିଂ ସକଂ ରୁଚିଂ ସକଂ ଲଦ୍ଧିଂ ସକଂ ଅଜ୍ଝାସୟଂ ସକଂ ଅଧିପ୍ପାୟଂ ଅତିକ୍କମିତୁଂ; ଅଥ ଖୋ ସ୍ୱେୱ ଅୟସୋ ତେ ପଚ୍ଚାଗତୋତି, ଏୱମ୍ପି – ସକଞ୍ହି ଦିଟ୍ଠିଂ କଥମଚ୍ଚୟେୟ୍ୟ। ଅଥ ୱା ‘‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ୟୋ ସୋ ଏୱଂୱାଦୋ, ସୋ ସକଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ସକଂ ଖନ୍ତିଂ ସକଂ ରୁଚିଂ ସକଂ ଲଦ୍ଧିଂ ସକଂ ଅଜ୍ଝାସୟଂ ସକଂ ଅଧିପ୍ପାୟଂ କଥଂ ଅଚ୍ଚୟେୟ୍ୟ ଅତିକ୍କମେୟ୍ୟ ସମତିକ୍କମେୟ୍ୟ ୱୀତିୱତ୍ତେୟ୍ୟ? ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତସ୍ସ ସା ଦିଟ୍ଠି ତଥା ସମତ୍ତା ସମାଦିନ୍ନା ଗହିତା ପରାମଟ୍ଠା ଅଭିନିୱିଟ୍ଠା ଅଜ୍ଝୋସିତା ଅଧିମୁତ୍ତାତି। ଏୱମ୍ପି – ସକଞ୍ହି ଦିଟ୍ଠିଂ କଥମଚ୍ଚୟେୟ୍ୟ? ‘‘ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ…ପେ॰… ଅନ୍ତୱା ଲୋକୋ… ଅନନ୍ତୱା ଲୋକୋ… ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀରଂ… ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀରଂ… ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା… ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା… ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା… ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ୟୋ ସୋ ଏୱଂ ୱାଦୋ, ସୋ ସକଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ସକଂ ଖନ୍ତିଂ ସକଂ ରୁଚିଂ ସକଂ ଲଦ୍ଧିଂ ସକଂ ଅଜ୍ଝାସୟଂ ସକଂ ଅଧିପ୍ପାୟଂ କଥଂ ଅଚ୍ଚୟେୟ୍ୟ ଅତିକ୍କମେୟ୍ୟ ସମତିକ୍କମେୟ୍ୟ ୱୀତିୱତ୍ତେୟ୍ୟ? ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତସ୍ସ ସା ଦିଟ୍ଠି ତଥା ସମତ୍ତା ସମାଦିନ୍ନା ଗହିତା ପରାମଟ୍ଠା ଅଭିନିୱିଟ୍ଠା ଅଜ୍ଝୋସିତା ଅଧିମୁତ୍ତାତି। ଏୱମ୍ପି – ସକଞ୍ହି ଦିଟ୍ଠିଂ କଥମଚ୍ଚୟେୟ୍ୟ।
ଛନ୍ଦାନୁନୀତୋ ରୁଚିୟା ନିୱିଟ୍ଠୋ ତି। ଛନ୍ଦାନୁନୀତୋ ତି ସକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସକାୟ ଖନ୍ତିୟା ସକାୟ ରୁଚିୟା ସକାୟ ଲଦ୍ଧିୟା ୟାୟତି ନିୟ୍ୟତି ୱୁୟ୍ହତି ସଂହରୀୟତି। ୟଥା ହତ୍ଥିୟାନେନ ୱା ଅସ୍ସୟାନେନ ୱା ରଥୟାନେନ ୱା ଗୋୟାନେନ ୱା ଅଜୟାନେନ ୱା ମେଣ୍ଡୟାନେନ ୱା ଓଟ୍ଠୟାନେନ ୱା ଖରୟାନେନ ୱା ୟାୟତି ନିୟ୍ୟତି ୱୁୟ୍ହତି ସଂହରୀୟତି, ଏୱମେୱ ସକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସକାୟ ଖନ୍ତିୟା ସକାୟ ରୁଚିୟା ସକାୟ ଲଦ୍ଧିୟା ୟାୟତି ନିୟ୍ୟତି ୱୁୟ୍ହତି ସଂହରୀୟତୀତି – ଛନ୍ଦାନୁନୀତୋ। ରୁଚିୟା ନିୱିଟ୍ଠୋ ତି ସକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସକାୟ ରୁଚିୟା ସକାୟ ଲଦ୍ଧିୟା ନିୱିଟ୍ଠୋ ପତିଟ୍ଠିତୋ ଅଲ୍ଲୀନୋ ଉପଗତୋ ଅଜ୍ଝୋସିତୋ ଅଧିମୁତ୍ତୋତି – ଛନ୍ଦାନୁନୀତୋ ରୁଚିୟା ନିୱିଟ୍ଠୋ।
ସୟଂ ସମତ୍ତାନି ପକୁବ୍ବମାନୋ ତି। ସୟଂ ସମତ୍ତଂ କରୋତି ପରିପୁଣ୍ଣଂ କରୋତି ଅନୋମଂ କରୋତି ଅଗ୍ଗଂ ସେଟ୍ଠଂ ୱିସିଟ୍ଠଂ ପାମୋକ୍ଖଂ ଉତ୍ତମଂ ପୱରଂ କରୋତି। ‘‘ଅୟଂ ସତ୍ଥା ସବ୍ବଞ୍ଞୂ’’ତି ସୟଂ ସମତ୍ତଂ କରୋତି ପରିପୁଣ୍ଣଂ କରୋତି ଅନୋମଂ କରୋତି ଅଗ୍ଗଂ ସେଟ୍ଠଂ ୱିସିଟ୍ଠଂ ପାମୋକ୍ଖଂ ଉତ୍ତମଂ ପୱରଂ କରୋତି। ‘‘ଅୟଂ ଧମ୍ମୋ ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଗଣୋ ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠି ଭଦ୍ଦିକା… ଅୟଂ ପଟିପଦା ସୁପଞ୍ଞତ୍ତା… ଅୟଂ ମଗ୍ଗୋ ନିୟ୍ୟାନିକୋ’’ତି ସୟଂ ସମତ୍ତଂ କରୋତି ପରିପୁଣ୍ଣଂ କରୋତି ଅନୋମଂ କରୋତି ଅଗ୍ଗଂ ସେଟ୍ଠଂ ୱିସିଟ୍ଠଂ ପାମୋକ୍ଖଂ ଉତ୍ତମଂ ପୱରଂ କରୋତି ଜନେତି ସଞ୍ଜନେତି ନିବ୍ବତ୍ତେତି ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେତୀତି – ସୟଂ ସମତ୍ତାନି ପକୁବ୍ବମାନୋ।
ୟଥା ହି ଜାନେୟ୍ୟ ତଥା ୱଦେୟ୍ୟା ତି ୟଥା ଜାନେୟ୍ୟ, ତଥା ୱଦେୟ୍ୟ କଥେୟ୍ୟ ଭଣେୟ୍ୟ ଦୀପୟେୟ୍ୟ ୱୋହରେୟ୍ୟ। ‘‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ୟଥା ଜାନେୟ୍ୟ, ତଥା ୱଦେୟ୍ୟ କଥେୟ୍ୟ ଭଣେୟ୍ୟ ଦୀପୟେୟ୍ୟ ୱୋହରେୟ୍ୟ। ‘‘ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ…ପେ॰… ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ୟଥା ଜାନେୟ୍ୟ, ତଥା ୱଦେୟ୍ୟ କଥେୟ୍ୟ ଭଣେୟ୍ୟ ଦୀପୟେୟ୍ୟ ୱୋହରେୟ୍ୟାତି – ୟଥା ହି ଜାନେୟ୍ୟ ତଥା ୱଦେୟ୍ୟ।
‘‘ସକଞ୍ହି ଦିଟ୍ଠିଂ କଥମଚ୍ଚୟେୟ୍ୟ, ଛନ୍ଦାନୁନୀତୋ ରୁଚିୟା ନିୱିଟ୍ଠୋ।
ସୟଂ ସମତ୍ତାନି ପକୁବ୍ବମାନୋ, ୟଥା ହି ଜାନେୟ୍ୟ ତଥା ୱଦେୟ୍ୟା’’ତି॥
ୟୋ ଅତ୍ତନୋ ସୀଲୱତାନି ଜନ୍ତୁ, ଅନାନୁପୁଟ୍ଠୋୱ [ଅନାନୁପୁଟ୍ଠୋ ଚ (ସ୍ୟା॰)] ପରେସ ପାୱ ପାୱା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰) ।
ଅନରିୟଧମ୍ମଂ କୁସଲା ତମାହୁ, ୟୋ ଆତୁମାନଂ ସୟମେୱ ପାୱ [ପାୱା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ॥
ୟୋ ଅତ୍ତନୋ ସୀଲୱତାନି ଜନ୍ତୂ ତି। ୟୋ ତି ୟୋ ୟାଦିସୋ ୟଥାୟୁତ୍ତୋ ୟଥାୱିହିତୋ ୟଥାପକାରୋ ୟଂଠାନପ୍ପତ୍ତୋ ୟଂଧମ୍ମସମନ୍ନାଗତୋ ଖତ୍ତିୟୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ୱେସ୍ସୋ ୱା ସୁଦ୍ଦୋ ୱା ଗହଟ୍ଠୋ ୱା ପବ୍ବଜିତୋ ୱା ଦେୱୋ ୱା ମନୁସ୍ସୋ ୱା। ସୀଲୱତାନୀ ତି ଅତ୍ଥି ସୀଲଞ୍ଚେୱ ୱତଞ୍ଚ [ୱତ୍ତଞ୍ଚ (ସ୍ୟା॰), ଏୱମୁପରିପି] , ଅତ୍ଥି ୱତଂ ନ ସୀଲଂ। କତମଂ ସୀଲଞ୍ଚେୱ ୱତଞ୍ଚ? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲୱା ହୋତି, ପାତିମୋକ୍ଖସଂୱରସଂୱୁତୋ ୱିହରତି ଆଚାରଗୋଚରସମ୍ପନ୍ନୋ ଅଣୁମତ୍ତେସୁ ୱଜ୍ଜେସୁ ଭୟଦସ୍ସାୱୀ, ସମାଦାୟ ସିକ୍ଖତି ସିକ୍ଖାପଦେସୁ। ୟୋ ତତ୍ଥ ସଂୟମୋ ସଂୱରୋ ଅୱୀତିକ୍କମୋ, ଇଦଂ ସୀଲଂ। ୟଂ ସମାଦାନଂ ତଂ ୱତଂ। ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲଂ; ସମାଦାନଟ୍ଠେନ ୱତଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସୀଲଞ୍ଚେୱ ୱତଞ୍ଚ। କତମଂ ୱତଂ, ନ ସୀଲଂ? ଅଟ୍ଠ ଧୁତଙ୍ଗାନି – ଆରଞ୍ଞିକଙ୍ଗଂ, ପିଣ୍ଡପାତିକଙ୍ଗଂ, ପଂସୁକୂଲିକଙ୍ଗଂ, ତେଚୀୱରିକଙ୍ଗଂ, ସପଦାନଚାରିକଙ୍ଗଂ, ଖଲୁପଚ୍ଛାଭତ୍ତିକଙ୍ଗଂ, ନେସଜ୍ଜିକଙ୍ଗଂ, ୟଥାସନ୍ଥତିକଙ୍ଗଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ୱତଂ, ନ ସୀଲଂ । ୱୀରିୟସମାଦାନମ୍ପି ୱୁଚ୍ଚତି ୱତଂ, ନ ସୀଲଂ। ‘‘କାମଂ ତଚୋ ଚ ନ୍ହାରୁ [ନହାରୁ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଚ ଅଟ୍ଠି ଚ ଅୱସିସ୍ସତୁ [ଅୱସୁସ୍ସତୁ (ସ୍ୟା॰)] , ସରୀରେ ଉପସ୍ସୁସ୍ସତୁ ମଂସଲୋହିତଂ। ୟଂ ତଂ ପୁରିସଥାମେନ ପୁରିସବଲେନ ପୁରିସୱୀରିୟେନ ପୁରିସପରକ୍କମେନ ପତ୍ତବ୍ବଂ , ନ ତଂ ଅପାପୁଣିତ୍ୱା ୱୀରିୟସ୍ସ ସଣ୍ଠାନଂ ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି – ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଏୱରୂପଂ ୱୀରିୟସମାଦାନଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ୱତଂ, ନ ସୀଲଂ।
‘‘ନାସିସ୍ସଂ ନ ପିୱିସ୍ସାମି, ୱିହାରତୋ ନ ନିକ୍ଖମେ।
ନପି ପସ୍ସଂ ନିପାତେସ୍ସଂ, ତଣ୍ହାସଲ୍ଲେ ଅନୂହତେ’’ତି॥
ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଏୱରୂପମ୍ପି ୱୀରିୟସମାଦାନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ୱତଂ, ନ ସୀଲଂ। ‘‘ନ ତାୱାହଂ ଇମଂ ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଭିନ୍ଦିସ୍ସାମି ୟାୱ ମେ ନ ଅନୁପାଦାୟ ଆସୱେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚିସ୍ସତୀ’’ତି – ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଏୱରୂପମ୍ପି ୱୀରିୟସମାଦାନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ୱତଂ, ନ ସୀଲଂ। ‘‘ନ ତାୱାହଂ ଇମମ୍ହା ଆସନା ୱୁଟ୍ଠହିସ୍ସାମି, ଚଙ୍କମା ଓରୋହିସ୍ସାମି, ୱିହାରା ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି, ଅଡ୍ଢୟୋଗା ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି, ପାସାଦା ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି, ହମ୍ମିୟା ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି, ଗୁହାୟ ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି, ଲେଣା ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି, କୁଟିୟା ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି, କୂଟାଗାରା ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି, ଅଟ୍ଟା ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି, ମାଳା ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି, ଉଦ୍ଦଣ୍ଡା [ଉଟ୍ଟଣ୍ଡା (କ॰)] ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି ଉପଟ୍ଠାନସାଲାୟ ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି ମଣ୍ଡପା ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି, ରୁକ୍ଖମୂଲା ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି ୟାୱ ମେ ନ ଅନୁପାଦାୟ ଆସୱେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚିସ୍ସତୀ’’ତି – ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଏୱରୂପମ୍ପି ୱୀରିୟସମାଦାନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ୱତଂ, ନ ସୀଲଂ। ‘‘ଇମସ୍ମିଞ୍ଞେୱ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ଅରିୟଧମ୍ମଂ ଆହରିସ୍ସାମି ସମାହରିସ୍ସାମି ଅଧିଗଚ୍ଛିସ୍ସାମି ଫସ୍ସୟିସ୍ସାମି ସଚ୍ଛିକରିସ୍ସାମୀ’’ତି – ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଏୱରୂପମ୍ପି ୱୀରିୟସମାଦାନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ୱତଂ, ନ ସୀଲଂ। ‘‘ଇମସ୍ମିଞ୍ଞେୱ ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟଂ, ସାୟନ୍ହସମୟଂ, ପୁରେଭତ୍ତଂ, ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ, ପୁରିମଂ ୟାମଂ, ମଜ୍ଝିମଂ ୟାମଂ, ପଚ୍ଛିମଂ ୟାମଂ, କାଳେ, ଜୁଣ୍ହେ, ୱସ୍ସେ, ହେମନ୍ତେ, ଗିମ୍ହେ, ପୁରିମେ ୱୟୋଖନ୍ଧେ, ମଜ୍ଝିମେ ୱୟୋଖନ୍ଧେ, ପଚ୍ଛିମେ ୱୟୋଖନ୍ଧେ ଅରିୟଧମ୍ମଂ ଆହରିସ୍ସାମି ସମାହରିସ୍ସାମି ଅଧିଗଚ୍ଛିସ୍ସାମି ଫସ୍ସୟିସ୍ସାମି ସଚ୍ଛିକରିସ୍ସାମୀ’’ତି – ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଏୱରୂପମ୍ପି ୱୀରିୟସମାଦାନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ୱତଂ, ନ ସୀଲଂ। ଜନ୍ତୂ ତି ସତ୍ତୋ ନରୋ ମାନୱୋ [ମାଣୱୋ (କ॰)] ପୋସୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଜୀୱୋ ଜାଗୁ ଜନ୍ତୁ ଇନ୍ଦଗୁ ମନୁଜୋତି – ୟୋ ଅତ୍ତନୋ ସୀଲୱତାନି ଜନ୍ତୁ।
ଅନାନୁପୁଟ୍ଠୋୱ ପରେସ ପାୱା ତି। ପରେସ ନ୍ତି ପରେସଂ ଖତ୍ତିୟାନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ୱେସ୍ସାନଂ ସୁଦ୍ଦାନଂ ଗହଟ୍ଠାନଂ ପବ୍ବଜିତାନଂ ଦେୱାନଂ ମନୁସ୍ସାନଂ। ଅନାନୁପୁଟ୍ଠୋ ତି ଅପୁଟ୍ଠୋ ଅପୁଚ୍ଛିତୋ ଅୟାଚିତୋ ଅନଜ୍ଝେସିତୋ ଅପସାଦିତୋ। ପାୱା ତି ଅତ୍ତନୋ ସୀଲଂ ୱା ୱତଂ ୱା ସୀଲବ୍ବତଂ ୱା ପାୱଦତି। ଅହମସ୍ମି ସୀଲସମ୍ପନ୍ନୋତି ୱା, ୱତସମ୍ପନ୍ନୋତି ୱା, ସୀଲବ୍ବତସମ୍ପନ୍ନୋତି ୱା ଜାତିୟା ୱା ଗୋତ୍ତେନ ୱା କୋଲପୁତ୍ତିୟେନ ୱା ୱଣ୍ଣପୋକ୍ଖରତାୟ ୱା ଧନେନ ୱା ଅଜ୍ଝେନେନ ୱା କମ୍ମାୟତନେନ ୱା ସିପ୍ପାୟତନେନ ୱା ୱିଜ୍ଜାଟ୍ଠାନେନ [ୱିଜ୍ଜଟ୍ଠାନେନ (ସ୍ୟା॰)] ୱା ସୁତେନ ୱା ପଟିଭାନେନ [ପଟିଭାଣେନ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କ॰)] ୱା ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ୱା ୱତ୍ଥୁନା, ଉଚ୍ଚା କୁଲା ପବ୍ବଜିତୋତି ୱା, ମହାକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋତି ୱା, ମହାଭୋଗକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋତି ୱା, ଉଳାରଭୋଗକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋତି ୱା, ଞାତୋ ୟସସ୍ସୀ ସଗହଟ୍ଠପବ୍ବଜିତାନନ୍ତି ୱା, ଲାଭିମ୍ହି ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନ’’ନ୍ତି ୱା, ସୁତ୍ତନ୍ତିକୋତି ୱା, ୱିନୟଧରୋତି ୱା, ଧମ୍ମକଥିକୋତି ୱା, ଆରଞ୍ଞିକୋତି ୱା, ପିଣ୍ଡପାତିକୋତି ୱା, ପଂସୁକୂଲିକୋତି ୱା, ତେଚୀୱରିକୋତି ୱା, ସପଦାନଚାରିକୋତି ୱା, ଖଲୁପଚ୍ଛାଭତ୍ତିକୋତି ୱା, ନେସଜ୍ଜିକୋତି ୱା, ୟଥାସନ୍ଥତିକୋତି ୱା, ପଠମସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଲାଭୀତି ୱା, ଦୁତିୟସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଲାଭୀତି ୱା, ତତିୟସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଲାଭୀତି ୱା, ଚତୁତ୍ଥସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଲାଭୀତି ୱା, ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭୀତି ୱା, ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭୀତି ୱା, ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭୀତି ୱା, ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭୀତି ୱା ପାୱଦତି କଥେତି ଭଣତି ଦୀପୟତି ୱୋହରତୀତି – ଅନାନୁପୁଟ୍ଠୋୱ ପରେସଂ ପାୱ।
ଅନରିୟଧମ୍ମଂ କୁସଲା ତମାହୂ ତି। କୁସଲା ତି ୟେ ତେ ଖନ୍ଧକୁସଲା ଧାତୁକୁସଲା ଆୟତନକୁସଲା ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦକୁସଲା ସତିପଟ୍ଠାନକୁସଲା ସମ୍ମପ୍ପଧାନକୁସଲା ଇଦ୍ଧିପାଦକୁସଲା ଇନ୍ଦ୍ରିୟକୁସଲା ବଲକୁସଲା ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗକୁସଲା ମଗ୍ଗକୁସଲା ଫଲକୁସଲା ନିବ୍ବାନକୁସଲା, ତେ କୁସଲା ଏୱମାହଂସୁ – ‘‘ଅନରିୟାନଂ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ, ନେସୋ ଧମ୍ମୋ ଅରିୟାନଂ; ବାଲାନଂ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ, ନେସୋ ଧମ୍ମୋ ପଣ୍ଡିତାନଂ; ଅସପ୍ପୁରିସାନଂ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ, ନେସୋ ଧମ୍ମୋ ସପ୍ପୁରିସାନ’’ନ୍ତି। ଏୱମାହଂସୁ ଏୱଂ କଥେନ୍ତି ଏୱଂ ଭଣନ୍ତି ଏୱଂ ଦୀପୟନ୍ତି ଏୱଂ ୱୋହରନ୍ତୀତି – ଅନରିୟଧମ୍ମଂ କୁସଲା ତମାହୁ।
ୟୋ ଆତୁମାନଂ ସୟମେୱ ପାୱା ତି। ଆତୁମା ୱୁଚ୍ଚତି ଅତ୍ତା। ସୟମେୱ ପାୱା ତି ସୟମେୱ ଅତ୍ତାନଂ ପାୱଦତି – ‘‘ଅହମସ୍ମି ସୀଲସମ୍ପନ୍ନୋତି ୱା, ୱତସମ୍ପନ୍ନୋତି ୱା, ସୀଲବ୍ବତସମ୍ପନ୍ନୋତି ୱା, ଜାତିୟା ୱା ଗୋତ୍ତେନ ୱା କୋଲପୁତ୍ତିୟେନ ୱା ୱଣ୍ଣପୋକ୍ଖରତାୟ ୱା ଧନେନ ୱା ଅଜ୍ଝେନେନ ୱା କମ୍ମାୟତନେନ ୱା ସିପ୍ପାୟତନେନ ୱା ୱିଜ୍ଜାଟ୍ଠାନେନ ୱା ସୁତେନ ୱା ପଟିଭାନେନ ୱା ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ୱା ୱତ୍ଥୁନା, ଉଚ୍ଚା କୁଲା ପବ୍ବଜିତୋତି ୱା, ମହାକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋତି ୱା, ମହାଭୋଗକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋତି ୱା, ଉଳାରଭୋଗକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋତି ୱା, ଞାତୋ ୟସସ୍ସୀ ସଗହଟ୍ଠପବ୍ବଜିତାନନ୍ତି ୱା, ଲାଭିମ୍ହି ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନନ୍ତି ୱା, ସୁତ୍ତନ୍ତିକୋତି ୱା, ୱିନୟଧରୋତି ୱା, ଧମ୍ମକଥିକୋତି ୱା, ଆରଞ୍ଞିକୋତି ୱା, ପିଣ୍ଡପାତିକୋତି ୱା, ପଂସୁକୂଲିକୋତି ୱା, ତେଚୀୱରିକୋତି ୱା, ସପଦାନଚାରିକୋତି ୱା, ଖଲୁପଚ୍ଛାଭତ୍ତିକୋତି ୱା, ନେସଜ୍ଜିକୋତି ୱା, ୟଥାସନ୍ଥତିକୋତି ୱା, ପଠମସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଲାଭୀତି ୱା, ଦୁତିୟସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଲାଭୀତି ୱା, ତତିୟସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଲାଭୀତି ୱା, ଚତୁତ୍ଥସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଲାଭୀତି ୱା, ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭୀତି ୱା, ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭୀତି ୱା,
ୱିଭୱଞ୍ଚ ଭୱଞ୍ଚ ୱିପ୍ପହାୟ, ୱୁସିତୱା ଖୀଣପୁନବ୍ଭୱୋ ସ ଭିକ୍ଖୂ’’ତି॥
ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭୀତି ୱା, ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭୀତି ୱା’’ ପାୱଦତି କଥେତି ଭଣତି ଦୀପୟତି ୱୋହରତୀତି – ୟୋ ଆତୁମାନଂ ସୟମେୱ ପାୱାତି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୟୋ ଅତ୍ତନୋ ସୀଲୱତାନି ଜନ୍ତୁ, ଅନାନୁପୁଟ୍ଠୋୱ ପରେସ ପାୱ।
ଅନରିୟଧମ୍ମଂ କୁସଲା ତମାହୁ, ୟୋ ଆତୁମାନଂ ସୟମେୱ ପାୱା’’ତି॥
ସନ୍ତୋ ଚ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିନିବ୍ବୁତତ୍ତୋ, ଇତିହନ୍ତି ସୀଲେସୁ ଅକତ୍ଥମାନୋ।
ତମରିୟଧମ୍ମଂ କୁସଲା ୱଦନ୍ତି, ୟସ୍ସୁସ୍ସଦା ନତ୍ଥି କୁହିଞ୍ଚି ଲୋକେ॥
ସନ୍ତୋ ଚ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିନିବ୍ବୁତତ୍ତୋ ତି। ସନ୍ତୋ ତି ରାଗସ୍ସ ସମିତତ୍ତା ସନ୍ତୋ, ଦୋସସ୍ସ ସମିତତ୍ତା ସନ୍ତୋ, ମୋହସ୍ସ ସମିତତ୍ତା ସନ୍ତୋ, କୋଧସ୍ସ…ପେ॰… ଉପନାହସ୍ସ… ମକ୍ଖସ୍ସ… ପଳାସସ୍ସ [ପଲାସସ୍ସ (ସୀ॰ କ॰)] … ଇସ୍ସାୟ… ମଚ୍ଛରିୟସ୍ସ… ମାୟାୟ… ସାଠେୟ୍ୟସ୍ସ… ଥମ୍ଭସ୍ସ… ସାରମ୍ଭସ୍ସ… ମାନସ୍ସ… ଅତିମାନସ୍ସ… ମଦସ୍ସ… ପମାଦସ୍ସ… ସବ୍ବକିଲେସାନଂ… ସବ୍ବଦୁଚ୍ଚରିତାନଂ… ସବ୍ବଦରଥାନଂ… ସବ୍ବପରିଳାହାନଂ… ସବ୍ବସନ୍ତାପାନଂ… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରାନଂ ସନ୍ତତ୍ତା ସମିତତ୍ତା ୱୂପସମିତତ୍ତା ୱିଜ୍ଝାତତ୍ତା ନିବ୍ବୁତତ୍ତା ୱିଗତତ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧତ୍ତା ସନ୍ତୋ ଉପସନ୍ତୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ନିବ୍ବୁତୋ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧୋତି – ସନ୍ତୋ। ଭିକ୍ଖୂ ତି ସତ୍ତନ୍ନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଭିନ୍ନତ୍ତା ଭିକ୍ଖୁ – ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ଭିନ୍ନା ହୋତି, ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଭିନ୍ନା ହୋତି, ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ ଭିନ୍ନୋ ହୋତି, ରାଗୋ ଭିନ୍ନୋ ହୋତି, ଦୋସୋ ଭିନ୍ନୋ ହୋତି, ମୋହୋ ଭିନ୍ନୋ ହୋତି, ମାନୋ ଭିନ୍ନୋ ହୋତି । ଭିନ୍ନାସ୍ସ ହୋନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସଂକିଲେସିକା ପୋନୋଭୱିକା [ପୋନୋବ୍ଭୱିକା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ସଦରା ଦୁକ୍ଖୱିପାକା ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣିୟା।
‘‘ପଜ୍ଜେନ କତେନ ଅତ୍ତନା, [ସଭିୟାତି ଭଗୱା]
ପରିନିବ୍ବାନଗତୋ ୱିତିଣ୍ଣକଙ୍ଖୋ।
ୱିଭୱଞ୍ଚ [ୱିଭୱଂ (ସୀ॰ କ॰) ସୁ॰ ନି॰ ୫୧୯] ଭୱଞ୍ଚ ୱିପ୍ପହାୟ,
ୱୁସିତୱା ଖୀଣପୁନବ୍ଭୱୋ ସ ଭିକ୍ଖୂ’’ତି॥
ସନ୍ତୋ ଚ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିନିବ୍ବୁତତ୍ତୋ ତି ରାଗସ୍ସ ନିବ୍ବାପିତତ୍ତା ଅଭିନିବ୍ବୁତତ୍ତୋ, ଦୋସସ୍ସ ନିବ୍ବାପିତତ୍ତା ଅଭିନିବ୍ବୁତତ୍ତୋ, ମୋହସ୍ସ ନିବ୍ବାପିତତ୍ତା ଅଭିନିବ୍ବୁତତ୍ତୋ, କୋଧସ୍ସ…ପେ॰… ଉପନାହସ୍ସ… ମକ୍ଖସ୍ସ… ପଳାସସ୍ସ… ଇସ୍ସାୟ… ମଚ୍ଛରିୟସ୍ସ… ମାୟାୟ… ସାଠେୟ୍ୟସ୍ସ… ଥମ୍ଭସ୍ସ… ସାରମ୍ଭସ୍ସ… ମାନସ୍ସ… ଅତିମାନସ୍ସ… ମଦସ୍ସ… ପମାଦସ୍ସ… ସବ୍ବକିଲେସାନଂ… ସବ୍ବଦୁଚ୍ଚରିତାନଂ… ସବ୍ବଦରଥାନଂ… ସବ୍ବପରିଳାହାନଂ… ସବ୍ବସନ୍ତାପାନଂ… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରାନଂ ନିବ୍ବାପିତତ୍ତା ଅଭିନିବ୍ବୁତତ୍ତୋତି – ସନ୍ତୋ ଚ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିନିବ୍ବୁତତ୍ତୋ।
ଇତିହନ୍ତି ସୀଲେସୁ ଅକତ୍ଥମାନୋ ତି। ଇତିହ ନ୍ତି ପଦସନ୍ଧି ପଦସଂସଗ୍ଗୋ ପଦପାରିପୂରୀ ଅକ୍ଖରସମୱାୟୋ ବ୍ୟଞ୍ଜନସିଲିଟ୍ଠତା ପଦାନୁପୁବ୍ବତାପେତଂ [ପଦାନୁପୁବ୍ବତା ମେତଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] – ଇତିହନ୍ତି। ସୀଲେସୁ ଅକତ୍ଥମାନୋ ତି। ଇଧେକଚ୍ଚୋ କତ୍ଥୀ ହୋତି ୱିକତ୍ଥୀ। ସୋ କତ୍ଥତି ୱିକତ୍ଥତି। ଅହମସ୍ମି ସୀଲସମ୍ପନ୍ନୋତି ୱା, ୱତସମ୍ପନ୍ନୋତି ୱା, ସୀଲବ୍ବତସମ୍ପନ୍ନୋତି ୱା, ଜାତିୟା ୱା ଗୋତ୍ତେନ ୱା କୋଲପୁତ୍ତିୟେନ ୱା ୱଣ୍ଣପୋକ୍ଖରତାୟ ୱା…ପେ॰… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭୀତି ୱା କତ୍ଥତି ୱିକତ୍ଥତି। ଏୱଂ ନ କତ୍ଥତି ନ ୱିକତ୍ଥତି। କତ୍ଥନା ଆରତୋ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତୀତି – ଇତିହନ୍ତି ସୀଲେସୁ ଅକତ୍ଥମାନୋ।
ତମରିୟଧମ୍ମଂ କୁସଲା ୱଦନ୍ତୀ ତି। କୁସଲା ତି ୟେ ତେ ଖନ୍ଧକୁସଲା ଧାତୁକୁସଲା ଆୟତନକୁସଲା ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦକୁସଲା ସତିପଟ୍ଠାନକୁସଲା ସମ୍ମପ୍ପଧାନକୁସଲା ଇଦ୍ଧିପାଦକୁସଲା ଇନ୍ଦ୍ରିୟକୁସଲା ବଲକୁସଲା ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗକୁସଲା ମଗ୍ଗକୁସଲା ଫଲକୁସଲା ନିବ୍ବାନକୁସଲା, ତେ କୁସଲା ଏୱଂ ୱଦନ୍ତି – ‘‘ଅରିୟାନଂ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ, ନେସୋ ଧମ୍ମୋ ଅନରିୟାନଂ; ପଣ୍ଡିତାନଂ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ, ନେସୋ ଧମ୍ମୋ ବାଲାନଂ; ସପ୍ପୁରିସାନଂ ଏସୋ ଧମ୍ମୋ, ନେସୋ ଧମ୍ମୋ ଅସପ୍ପୁରିସାନ’’ନ୍ତି। ଏୱଂ ୱଦନ୍ତି, ଅରିୟାନଂ ଏୱଂ କଥେନ୍ତି ଏୱଂ ଭଣନ୍ତି ଏୱଂ ଦୀପୟନ୍ତି ଏୱଂ ୱୋହରନ୍ତୀତି – ତମରିୟଧମ୍ମଂ କୁସଲା ୱଦନ୍ତି।
ୟସ୍ସୁସ୍ସଦା ନତ୍ଥି କୁହିଞ୍ଚି ଲୋକେ ତି। ୟସ୍ସା ତି ଅରହତୋ ଖୀଣାସୱସ୍ସ। ଉସ୍ସଦା ତି ସତ୍ତୁସ୍ସଦା – ରାଗୁସ୍ସଦୋ, ଦୋସୁସ୍ସଦୋ, ମୋହୁସ୍ସଦୋ, ମାନୁସ୍ସଦୋ, ଦିଟ୍ଠୁସ୍ସଦୋ, କିଲେସୁସ୍ସଦୋ, କମ୍ମୁସ୍ସଦୋ। ୟସ୍ସିମେ [ତସ୍ସିମେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଉସ୍ସଦା ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି ନ ୱିଜ୍ଜନ୍ତି ନୁପଲବ୍ଭନ୍ତି, ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢା। କୁହିଞ୍ଚୀ ତି କୁହିଞ୍ଚି କିମ୍ହିଚି କତ୍ଥଚି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ୱା। ଲୋକେ ତି ଅପାୟଲୋକେ ମନୁସ୍ସଲୋକେ ଦେୱଲୋକେ ଖନ୍ଧଲୋକେ ଧାତୁଲୋକେ ଆୟତନଲୋକେତି – ୟସ୍ସୁସ୍ସଦା ନତ୍ଥି କୁହିଞ୍ଚି ଲୋକେ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ସନ୍ତୋ ଚ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିନିବ୍ବୁତତ୍ତୋ, ଇତିହନ୍ତି ସୀଲେସୁ ଅକତ୍ଥମାନୋ।
ତମରିୟଧମ୍ମଂ କୁସଲା ୱଦନ୍ତି, ୟସ୍ସୁସ୍ସଦା ନତ୍ଥି କୁହିଞ୍ଚି ଲୋକେ’’ତି॥
ପକପ୍ପିତା ସଙ୍ଖତା ୟସ୍ସ ଧମ୍ମା, ପୁରକ୍ଖତା [ପୁରେକ୍ଖତା (ସୀ॰ କ॰)] ସନ୍ତି ଅୱୀୱଦାତା।
ୟଦତ୍ତନି ପସ୍ସତି ଆନିସଂସଂ, ତଂ ନିସ୍ସିତୋ କୁପ୍ପପଟିଚ୍ଚସନ୍ତିଂ॥
ପକପ୍ପିତା ସଙ୍ଖତା ୟସ୍ସ ଧମ୍ମା ତି। ପକପ୍ପନା ତି ଦ୍ୱେ ପକପ୍ପନା – ତଣ୍ହାପକପ୍ପନା ଚ ଦିଟ୍ଠିପକପ୍ପନା ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାପକପ୍ପନା…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିପକପ୍ପନା। ସଙ୍ଖତା ତି ସଙ୍ଖତା ଅଭିସଙ୍ଖତା ସଣ୍ଠପିତାତିପି – ସଙ୍ଖତା। ଅଥ ୱା ଅନିଚ୍ଚା ସଙ୍ଖତା ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନା ଖୟଧମ୍ମା ୱୟଧମ୍ମା ୱିରାଗଧମ୍ମା ନିରୋଧଧମ୍ମାତିପି – ସଙ୍ଖତା । ୟସ୍ସା ତି ଦିଟ୍ଠିଗତିକସ୍ସ। ଧମ୍ମା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନୀତି – ପକପ୍ପିତା ସଙ୍ଖତା ୟସ୍ସ ଧମ୍ମା।
ପୁରକ୍ଖତା ସନ୍ତି ଅୱୀୱଦାତା ତି। ପୁରକ୍ଖତା ତି ଦ୍ୱେ ପୁରେକ୍ଖାରା – ତଣ୍ହାପୁରେକ୍ଖାରୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିପୁରେକ୍ଖାରୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାପୁରେକ୍ଖାରୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିପୁରେକ୍ଖାରୋ। ତସ୍ସ ତଣ୍ହାପୁରେକ୍ଖାରୋ ଅପ୍ପହୀନୋ, ଦିଟ୍ଠିପୁରେକ୍ଖାରୋ ଅପ୍ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠୋ। ତସ୍ସ ତଣ୍ହାପୁରେକ୍ଖାରସ୍ସ ଅପ୍ପହୀନତ୍ତା, ଦିଟ୍ଠିପୁରେକ୍ଖାରସ୍ସ ଅପ୍ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠତ୍ତା ସୋ ତଣ୍ହଂ ୱା ଦିଟ୍ଠିଂ ୱା ପୁରତୋ କତ୍ୱା ଚରତି ତଣ୍ହାଧଜୋ ତଣ୍ହାକେତୁ ତଣ୍ହାଧିପତେୟ୍ୟୋ, ଦିଟ୍ଠିଧଜୋ ଦିଟ୍ଠିକେତୁ ଦିଟ୍ଠାଧିପତେୟ୍ୟୋ, ତଣ୍ହାୟ ୱା ଦିଟ୍ଠିୟା ୱା ପରିୱାରିତୋ ଚରତୀତି – ପୁରକ୍ଖତା। ସନ୍ତୀ ତି ସନ୍ତି ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ଅତ୍ଥି ଉପଲବ୍ଭନ୍ତି। ଅୱୀୱଦାତା ତି ଅୱେୱଦାତା ଅୱୋଦାତା ଅପରିସୁଦ୍ଧା ସଂକିଲିଟ୍ଠା ସଂକିଲେସିକାତି – ପୁରକ୍ଖତା ସନ୍ତି ଅୱୀୱଦାତା।
ୟଦତ୍ତନି ପସ୍ସତି ଆନିସଂସ ନ୍ତି। ୟଦତ୍ତନୀ ତି ୟଂ ଅତ୍ତନି। ଅତ୍ତା ୱୁଚ୍ଚତି ଦିଟ୍ଠିଗତଂ। ଅତ୍ତନୋ ଦିଟ୍ଠିୟା ଦ୍ୱେ ଆନିସଂସେ ପସ୍ସତି – ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକଞ୍ଚ ଆନିସଂସଂ, ସମ୍ପରାୟିକଞ୍ଚ ଆନିସଂସଂ। କତମୋ ଦିଟ୍ଠିୟା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକୋ ଆନିସଂସୋ? ୟଂଦିଟ୍ଠିକୋ ସତ୍ଥା ହୋତି, ତଂଦିଟ୍ଠିକା ସାୱକା ହୋନ୍ତି। ତଂଦିଟ୍ଠିକଂ ସତ୍ଥାରଂ ସାୱକା ସକ୍କରୋନ୍ତି ଗରୁଂ କରୋନ୍ତି [ଗରୁକରୋନ୍ତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ମାନେନ୍ତି ପୂଜେନ୍ତି ଅପଚିତିଂ କରୋନ୍ତି। ଲଭତି ଚ ତତୋନିଦାନଂ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ – ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିୟା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକୋ ଆନିସଂସୋ। କତମୋ ଦିଟ୍ଠିୟା ସମ୍ପରାୟିକୋ ଆନିସଂସୋ? ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠି ଅଲଂ ନାଗତ୍ତାୟ ୱା ସୁପଣ୍ଣତ୍ତାୟ ୱା ୟକ୍ଖତ୍ତାୟ ୱା ଅସୁରତ୍ତାୟ ୱା ଗନ୍ଧବ୍ବତ୍ତାୟ ୱା ମହାରାଜତ୍ତାୟ ୱା ଇନ୍ଦତ୍ତାୟ ୱା ବ୍ରହ୍ମତ୍ତାୟ ୱା ଦେୱତ୍ତାୟ ୱା। ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠି ସୁଦ୍ଧିୟା ୱିସୁଦ୍ଧିୟା ପରିସୁଦ୍ଧିୟା, ମୁତ୍ତିୟା ୱିମୁତ୍ତିୟା ପରିମୁତ୍ତିୟା। ଇମାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସୁଜ୍ଝନ୍ତି ୱିସୁଜ୍ଝନ୍ତି ପରିସୁଜ୍ଝନ୍ତି ମୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି। ଇମାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସୁଜ୍ଝିସ୍ସାମି ୱିସୁଜ୍ଝିସ୍ସାମି ପରିସୁଜ୍ଝିସ୍ସାମି, ମୁଚ୍ଚିସ୍ସାମି ୱିମୁଚ୍ଚିସ୍ସାମି ପରିମୁଚ୍ଚିସ୍ସାମୀତି ଆୟତିଂ ଫଲପାଟିକଙ୍ଖୀ ହୋତି – ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିୟା ସମ୍ପରାୟିକୋ ଆନିସଂସୋ। ଅତ୍ତନୋ ଦିଟ୍ଠିୟା ଇମେ ଦ୍ୱେ ଆନିସଂସେ ପସ୍ସତି ଦକ୍ଖତି ଓଲୋକେତି ନିଜ୍ଝାୟତି ଉପପରିକ୍ଖତୀତି – ୟଦତ୍ତନି ପସ୍ସତି ଆନିସଂସଂ।
ତଂ ନିସ୍ସିତୋ କୁପ୍ପପଟିଚ୍ଚସନ୍ତି ନ୍ତି। ତିସ୍ସୋ ସନ୍ତିୟୋ – ଅଚ୍ଚନ୍ତସନ୍ତି, ତଦଙ୍ଗସନ୍ତି, ସମ୍ମୁତିସନ୍ତି। କତମା ଅଚ୍ଚନ୍ତସନ୍ତି ? ଅଚ୍ଚନ୍ତସନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ। ୟୋ ସୋ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ଅୟଂ ଅଚ୍ଚନ୍ତସନ୍ତି। କତମା ତଦଙ୍ଗସନ୍ତି ? ପଠମଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ନୀୱରଣା ସନ୍ତା ହୋନ୍ତି; ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ୱିତକ୍କୱିଚାରା ସନ୍ତା ହୋନ୍ତି; ତତିୟଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ପୀତି ସନ୍ତା ହୋତି; ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ସୁଖଦୁକ୍ଖା ସନ୍ତା ହୋନ୍ତି; ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ରୂପସଞ୍ଞା ପଟିଘସଞ୍ଞା ନାନତ୍ତସଞ୍ଞା ସନ୍ତା ହୋତି; ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞା ସନ୍ତା ହୋତି; ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞା ସନ୍ତା ହୋତି; ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞା ସନ୍ତା ହୋତି। ଅୟଂ ତଦଙ୍ଗସନ୍ତି। କତମା ସମ୍ମୁତିସନ୍ତି ? ସମ୍ମୁତିସନ୍ତିୟୋ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ଦିଟ୍ଠିସନ୍ତିୟୋ। ଅପି ଚ ସମ୍ମୁତିସନ୍ତି ଇମସ୍ମିଂ ଅତ୍ଥେ ଅଧିପ୍ପେତା ସନ୍ତୀତି। ତଂ ନିସ୍ସିତୋ କୁପ୍ପପଟିଚ୍ଚସନ୍ତି ନ୍ତି। କୁପ୍ପସନ୍ତିଂ ପକୁପ୍ପସନ୍ତିଂ ଏରିତସନ୍ତିଂ ସମେରିତସନ୍ତିଂ ଚଲିତସନ୍ତିଂ ଘଟ୍ଟିତସନ୍ତିଂ କପ୍ପିତସନ୍ତିଂ ପକପ୍ପିତସନ୍ତିଂ ଅନିଚ୍ଚଂ ସଙ୍ଖତଂ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ଖୟଧମ୍ମଂ ୱୟଧମ୍ମଂ ୱିରାଗଧମ୍ମଂ ନିରୋଧଧମ୍ମଂ, ସନ୍ତିଂ ନିସ୍ସିତୋ ଅସିତୋ ଅଲ୍ଲୀନୋ ଉପଗତୋ ଅଜ୍ଝୋସିତୋ ଅଧିମୁତ୍ତୋତି – ତଂ ନିସ୍ସିତୋ କୁପ୍ପପଟିଚ୍ଚସନ୍ତିଂ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ପକପ୍ପିତା ସଙ୍ଖତା ୟସ୍ସ ଧମ୍ମା, ପୁରକ୍ଖତା ସନ୍ତି ଅୱୀୱଦାତା।
ୟଦତ୍ତନି ପସ୍ସତି ଆନିସଂସଂ, ତଂ ନିସ୍ସିତୋ କୁପ୍ପପଟିଚ୍ଚସନ୍ତି’’ନ୍ତି॥
ଦିଟ୍ଠୀନିୱେସା ନ ହି ସ୍ୱାତିୱତ୍ତା, ଧମ୍ମେସୁ ନିଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସମୁଗ୍ଗହୀତଂ।
ତସ୍ମା ନରୋ ତେସୁ ନିୱେସନେସୁ, ନିରସ୍ସତୀ ଆଦିୟତୀ ଚ ଧମ୍ମଂ॥
ଦିଟ୍ଠୀନିୱେସା ନ ହି ସ୍ୱାତିୱତ୍ତା ତି। ଦିଟ୍ଠୀନିୱେସା ତି ‘‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠିନିୱେସନଂ। ‘‘ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ…ପେ॰… ଅନ୍ତୱା ଲୋକୋ… ଅନନ୍ତୱା ଲୋକୋ … ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀରଂ… ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀରଂ… ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା… ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା… ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା… ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ଅଭିନିୱେସପରାମାସୋ ଦିଟ୍ଠିନିୱେସନନ୍ତି। ଦିଟ୍ଠୀନିୱେସା ନ ହି ସ୍ୱାତିୱତ୍ତା ତି ଦିଟ୍ଠିନିୱେସା ନ ହି ସ୍ୱାତିୱତ୍ତା ଦୁରତିୱତ୍ତା ଦୁତ୍ତରା ଦୁପ୍ପତରା ଦୁସ୍ସମତିକ୍କମା ଦୁବ୍ବିନିୱତ୍ତାତି – [ଦୁବ୍ବୀତିୱତ୍ତାତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଦିଟ୍ଠୀନିୱେସା ନ ହି ସ୍ୱାତିୱତ୍ତା।
ଧମ୍ମେସୁ ନିଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସମୁଗ୍ଗହୀତ ନ୍ତି। ଧମ୍ମେସୂ ତି ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତେସୁ। ନିଚ୍ଛେୟ୍ୟା ତି ନିଚ୍ଛିନିତ୍ୱା ୱିନିଚ୍ଛିନିତ୍ୱା ୱିଚିନିତ୍ୱା ପୱିଚିନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା। ସମୁଗ୍ଗହୀତ ନ୍ତି ନିୱେସନେସୁ ଓଧିଗ୍ଗାହୋ ବିଲଗ୍ଗାହୋ ୱରଗ୍ଗାହୋ କୋଟ୍ଠାସଗ୍ଗାହୋ ଉଚ୍ଚୟଗ୍ଗାହୋ ସମୁଚ୍ଚୟଗ୍ଗାହୋ। ଇଦଂ ସଚ୍ଚଂ ତଚ୍ଛଂ ତଥଂ ଭୂତଂ ୟାଥାୱଂ ଅୱିପରୀତଂ ଗହିତଂ ପରାମଟ୍ଠଂ ଅଭିନିୱିଟ୍ଠଂ ଅଜ୍ଝୋସିତଂ ଅଧିମୁତ୍ତନ୍ତି – ଧମ୍ମେସୁ ନିଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସମୁଗ୍ଗହୀତଂ।
ତସ୍ମା ନରୋ ତେସୁ ନିୱେସନେସୂ ତି। ତସ୍ମା ତି ତସ୍ମା ତଂକାରଣା ତଂହେତୁ ତପ୍ପଚ୍ଚୟା ତଂନିଦାନଂ। ନରୋ ତି ସତ୍ତୋ ନରୋ ମାନୱୋ ପୋସୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଜୀୱୋ ଜାଗୁ ଜନ୍ତୁ ଇନ୍ଦଗୁ ମନୁଜୋ। ତେସୁ ନିୱେସନେସୂ ତି ତେସୁ ଦିଟ୍ଠିନିୱେସନେସୂତି – ତସ୍ମା ନରୋ ତେସୁ ନିୱେସନେସୁ।
ନିରସ୍ସତୀ ଆଦିୟତୀ ଚ ଧମ୍ମ ନ୍ତି। ନିରସ୍ସତୀ ତି ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ନିରସ୍ସତି – ପରୱିଚ୍ଛିନ୍ଦନାୟ ୱା ନିରସ୍ସତି, ଅନଭିସମ୍ଭୁଣନ୍ତୋ ୱା ନିରସ୍ସତି। କଥଂ ପରୱିଚ୍ଛିନ୍ଦନାୟ ନିରସ୍ସତି? ପରୋ ୱିଚ୍ଛିନ୍ଦେତି – ସୋ ସତ୍ଥା ନ ସବ୍ବଞ୍ଞୂ, ଧମ୍ମୋ ନ ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ, ଗଣୋ ନ ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ, ଦିଟ୍ଠି ନ ଭଦ୍ଦିକା, ପଟିପଦା ନ ସୁପଞ୍ଞତ୍ତା, ମଗ୍ଗୋ ନ ନିୟ୍ୟାନିକୋ, ନତ୍ଥେତ୍ଥ ସୁଦ୍ଧି ୱା ୱିସୁଦ୍ଧି ୱା ପରିସୁଦ୍ଧି ୱା ମୁତ୍ତି ୱା ୱିମୁତ୍ତି ୱା ପରିମୁତ୍ତି ୱା, ନତ୍ଥେତ୍ଥ ସୁଜ୍ଝନ୍ତି ୱା ୱିସୁଜ୍ଝନ୍ତି ୱା ପରିସୁଜ୍ଝନ୍ତି ୱା ମୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱା ୱିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱା ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱା, ହୀନା ନିହୀନା ଓମକା ଲାମକା ଛତୁକ୍କା [ଜତୁକ୍କା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ପରିତ୍ତାତି – ଏୱଂ ପରୋ ୱିଚ୍ଛିନ୍ଦେତି। ଏୱଂ ୱିଚ୍ଛିନ୍ଦିୟମାନୋ ସତ୍ଥାରଂ ନିରସ୍ସତି , ଧମ୍ମକ୍ଖାନଂ ନିରସ୍ସତି, ଗଣଂ ନିରସ୍ସତି, ଦିଟ୍ଠିଂ ନିରସ୍ସତି, ପଟିପଦଂ ନିରସ୍ସତି, ମଗ୍ଗଂ ନିରସ୍ସତି। ଏୱଂ ପରୱିଚ୍ଛିନ୍ଦନାୟ ନିରସ୍ସତି। କଥଂ ଅନଭିସମ୍ଭୁଣନ୍ତୋ ନିରସ୍ସତି? ସୀଲଂ ଅନଭିସମ୍ଭୁଣନ୍ତୋ ସୀଲଂ ନିରସ୍ସତି, ୱତଂ ଅନଭିସମ୍ଭୁଣନ୍ତୋ ୱତଂ ନିରସ୍ସତି, ସୀଲବ୍ବତଂ ଅନଭିସମ୍ଭୁଣନ୍ତୋ ସୀଲବ୍ବତଂ ନିରସ୍ସତି। ଏୱଂ ଅନଭିସମ୍ଭୁଣନ୍ତୋ ନିରସ୍ସତି। ଆଦିୟତୀ ଚ ଧମ୍ମ ନ୍ତି। ସତ୍ଥାରଂ ଗଣ୍ହାତି, ଧମ୍ମକ୍ଖାନଂ ଗଣ୍ହାତି, ଗଣଂ ଗଣ୍ହାତି, ଦିଟ୍ଠିଂ ଗଣ୍ହାତି, ପଟିପଦଂ ଗଣ୍ହାତି, ମଗ୍ଗଂ ଗଣ୍ହାତି ପରାମସତି ଅଭିନିୱିସତୀତି – ନିରସ୍ସତୀ ଆଦିୟତୀ ଚ ଧମ୍ମଂ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଦିଟ୍ଠୀନିୱେସା ନ ହି ସ୍ୱାତିୱତ୍ତା, ଧମ୍ମେସୁ ନିଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସମୁଗ୍ଗହୀତଂ।
ତସ୍ମା ନରୋ ତେସୁ ନିୱେସନେସୁ, ନିରସ୍ସତୀ ଆଦିୟତୀ ଚ ଧମ୍ମ’’ନ୍ତି॥
ଧୋନସ୍ସ ହି ନତ୍ଥି କୁହିଞ୍ଚି ଲୋକେ, ପକପ୍ପିତା ଦିଟ୍ଠି ଭୱାଭୱେସୁ।
ମାୟଞ୍ଚ ମାନଞ୍ଚ ପହାୟ ଧୋନୋ, ସ କେନ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଅନୂପୟୋ ସୋ॥
ଧୋନସ୍ସ ହି ନତ୍ଥି କୁହିଞ୍ଚି ଲୋକେ ପକପ୍ପିତା ଦିଟ୍ଠି ଭୱାଭୱେସୂ ତି। ଧୋନୋ ତି। ଧୋନା ୱୁଚ୍ଚତି ପଞ୍ଞା – ୟା ପଞ୍ଞା ପଜାନନା ୱିଚୟୋ ପୱିଚୟୋ ଧମ୍ମୱିଚୟୋ ସଲ୍ଲକ୍ଖଣା ଉପଲକ୍ଖଣା ପଚ୍ଚୁପଲକ୍ଖଣା ପଣ୍ଡିଚ୍ଚଂ କୋସଲ୍ଲଂ ନେପୁଞ୍ଞଂ ୱେଭବ୍ୟା ଚିନ୍ତା ଉପପରିକ୍ଖା ଭୂରି ମେଧା ପରିଣାୟିକା ୱିପସ୍ସନା ସମ୍ପଜଞ୍ଞଂ ପତୋଦୋ ପଞ୍ଞା ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଞ୍ଞାବଲଂ ପଞ୍ଞାସତ୍ଥଂ ପଞ୍ଞାପାସାଦୋ ପଞ୍ଞାଆଲୋକୋ ପଞ୍ଞାଓଭାସୋ ପଞ୍ଞାପଜ୍ଜୋତୋ ପଞ୍ଞାରତନଂ ଅମୋହୋ ଧମ୍ମୱିଚୟୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। କିଂକାରଣା ଧୋନା ୱୁଚ୍ଚତି ପଞ୍ଞା? ତାୟ ପଞ୍ଞାୟ କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଧୁତଞ୍ଚ ଧୋତଞ୍ଚ ସନ୍ଧୋତଞ୍ଚ ନିଦ୍ଧୋତଞ୍ଚ; ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତଂ… ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଧୁତଞ୍ଚ ଧୋତଞ୍ଚ ସନ୍ଧୋତଞ୍ଚ ନିଦ୍ଧୋତଞ୍ଚ; ରାଗୋ ଧୁତୋ ଚ ଧୋତୋ ଚ ସନ୍ଧୋତୋ ଚ ନିଦ୍ଧୋତୋ ଚ; ଦୋସୋ…ପେ॰… ମୋହୋ… କୋଧୋ… ଉପନାହୋ… ମକ୍ଖୋ… ପଳାସୋ ଧୁତୋ ଚ ଧୋତୋ ଚ ସନ୍ଧୋତୋ ଚ ନିଦ୍ଧୋତୋ ଚ; ଇସ୍ସା ଧୁତା ଚ ଧୋତା ଚ ସନ୍ଧୋତା ଚ ନିଦ୍ଧୋତା ଚ; ମଚ୍ଛରିୟଂ ଧୁତଞ୍ଚ ଧୋତଞ୍ଚ ସନ୍ଧୋତଞ୍ଚ ନିଦ୍ଧୋତଞ୍ଚ; ମାୟା ଧୁତା ଚ ଧୋତା ଚ ସନ୍ଧୋତା ଚ ନିଦ୍ଧୋତା ଚ; ସାଠେୟ୍ୟଂ ଧୁତଞ୍ଚ ଧୋତଞ୍ଚ ସନ୍ଧୋତଞ୍ଚ ନିଦ୍ଧୋତଞ୍ଚ; ଥମ୍ଭୋ ଧୁତୋ ଚ ଧୋତୋ ଚ ସନ୍ଧୋତୋ ଚ ନିଦ୍ଧୋତୋ ଚ; ସାରମ୍ଭୋ… ମାନୋ… ଅତିମାନୋ… ମଦୋ… ପମାଦୋ ଧୁତୋ ଚ ଧୋତୋ ଚ ସନ୍ଧୋତୋ ଚ ନିଦ୍ଧୋତୋ ଚ; ସବ୍ବେ କିଲେସା, ସବ୍ବେ ଦୁଚ୍ଚରିତା, ସବ୍ବେ ଦରଥା, ସବ୍ବେ ପରିଳାହା, ସବ୍ବେ ସନ୍ତାପା, ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରା ଧୁତା ଚ ଧୋତା ଚ ସନ୍ଧୋତା ଚ ନିଦ୍ଧୋତା ଚ। ତଂକାରଣା ଧୋନା ୱୁଚ୍ଚତି ପଞ୍ଞା।
ଅଥ ୱା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ଧୁତା ଚ ଧୋତା ଚ ସନ୍ଧୋତା ଚ ନିଦ୍ଧୋତା ଚ; ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପେନ ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପୋ ଧୁତୋ ଚ ଧୋତୋ ଚ ସନ୍ଧୋତୋ ଚ ନିଦ୍ଧୋତୋ ଚ; ସମ୍ମାୱାଚାୟ ମିଚ୍ଛାୱାଚା ଧୁତା ଚ ଧୋତା ଚ…ପେ॰… ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତେନ ମିଚ୍ଛାକମ୍ମନ୍ତୋ ଧୁତୋ ଚ… ସମ୍ମାଆଜୀୱେନ ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱୋ ଧୁତୋ ଚ… ସମ୍ମାୱାୟାମେନ ମିଚ୍ଛାୱାୟାମୋ ଧୁତୋ ଚ… ସମ୍ମାସତିୟା ମିଚ୍ଛାସତି ଧୁତା ଚ… ସମ୍ମାସମାଧିନା ମିଚ୍ଛାସମାଧି ଧୁତୋ ଚ ଧୋତୋ ଚ ସନ୍ଧୋତୋ ଚ ନିଦ୍ଧୋତୋ ଚ; ସମ୍ମାଞାଣେନ ମିଚ୍ଛାଞାଣଂ ଧୁତଂ ଚ… ସମ୍ମାୱିମୁତ୍ତିୟା ମିଚ୍ଛାୱିମୁତ୍ତି ଧୁତା ଚ ଧୋତା ଚ ସନ୍ଧୋତା ଚ ନିଦ୍ଧୋତା ଚ।
ଅଥ ୱା ଅରିୟେନ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକେନ ମଗ୍ଗେନ ସବ୍ବେ କିଲେସା, ସବ୍ବେ ଦୁଚ୍ଚରିତା, ସବ୍ବେ ଦରଥା, ସବ୍ବେ ପରିଳାହା, ସବ୍ବେ ସନ୍ତାପା, ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରା ଧୁତା ଚ ଧୋତା ଚ ସନ୍ଧୋତା ଚ ନିଦ୍ଧୋତା ଚ। ଅରହା ଇମେହି ଧୋନେୟ୍ୟେହି ଧମ୍ମେହି ଉପେତୋ ସମୁପେତୋ ଉପଗତୋ ସମୁପଗତୋ ଉପପନ୍ନୋ ସମୁପପନ୍ନୋ ସମନ୍ନାଗତୋ; ତସ୍ମା ଅରହା ଧୋନୋ। ସୋ ଧୁତରାଗୋ ଧୁତପାପୋ ଧୁତକିଲେସୋ ଧୁତପରିଳାହୋତି – ଧୋନୋ। କୁହିଞ୍ଚୀ ତି କୁହିଞ୍ଚି କିମ୍ହିଚି କତ୍ଥଚି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ୱା। ଲୋକେ ତି ଅପାୟଲୋକେ…ପେ॰… ଆୟତନଲୋକେ।
ପକପ୍ପିତା ତି ଦ୍ୱେ ପକପ୍ପନା – ତଣ୍ହାପକପ୍ପନା ଚ ଦିଟ୍ଠିପକପ୍ପନା ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାପକପ୍ପନା…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିପକପ୍ପନା। ଭୱାଭୱେସୂ ତି ଭୱାଭୱେ କମ୍ମଭୱେ ପୁନବ୍ଭୱେ କାମଭୱେ, କମ୍ମଭୱେ କାମଭୱେ ପୁନବ୍ଭୱେ ରୂପଭୱେ, କମ୍ମଭୱେ ରୂପଭୱେ ପୁନବ୍ଭୱେ ଅରୂପଭୱେ, କମ୍ମଭୱେ ଅରୂପଭୱେ ପୁନବ୍ଭୱେ ପୁନପ୍ପୁନଭୱେ ପୁନପ୍ପୁନଗତିୟା ପୁନପ୍ପୁନଉପପତ୍ତିୟା ପୁନପ୍ପୁନପଟିସନ୍ଧିୟା ପୁନପ୍ପୁନଅତ୍ତଭାୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତିୟା। ଧୋନସ୍ସ ହି ନତ୍ଥି କୁହିଞ୍ଚି ଲୋକେ ପକପ୍ପିତା ଦିଟ୍ଠି ଭୱାଭୱେସୂ ତି ଧୋନସ୍ସ କୁହିଞ୍ଚି ଲୋକେ ଭୱାଭୱେସୁ ଚ କପ୍ପିତା ପକପ୍ପିତା ଅଭିସଙ୍ଖତା ସଣ୍ଠପିତା ଦିଟ୍ଠି ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜତି ନୁପଲବ୍ଭତି, ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାତି – ଧୋନସ୍ସ ହି ନତ୍ଥି କୁହିଞ୍ଚି ଲୋକେ ପକପ୍ପିତା ଦିଟ୍ଠି ଭୱାଭୱେସୁ।
ମାୟଞ୍ଚ ମାନଞ୍ଚ ପହାୟ ଧୋନୋ ତି। ମାୟା ୱୁଚ୍ଚତି ୱଞ୍ଚନିକା ଚରିୟା। ଇଧେକଚ୍ଚୋ କାୟେନ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା, ୱାଚାୟ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା, ମନସା ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା ତସ୍ସ ପଟିଚ୍ଛାଦନହେତୁ ପାପିକଂ ଇଚ୍ଛଂ ପଣିଦହତି – ‘‘ମା ମଂ ଜଞ୍ଞା’’ତି ଇଚ୍ଛତି, ‘‘ମା ମଂ ଜଞ୍ଞା’’ତି ସଙ୍କପ୍ପେତି, ‘‘ମା ମଂ ଜଞ୍ଞା’’ତି ୱାଚଂ ଭାସତି, ‘‘ମା ମଂ ଜଞ୍ଞା’’ତି କାୟେନ ପରକ୍କମତି। ୟା ଏୱରୂପା ମାୟା ମାୟାୱିତା ଅଚ୍ଚସରା ୱଞ୍ଚନା ନିକତି ନିକିରଣା ପରିହରଣା ଗୂହନା ପରିଗୂହନା ଛାଦନା ପରିଚ୍ଛାଦନା ଅନୁତ୍ତାନିକମ୍ମଂ ଅନାୱିକମ୍ମଂ ୱୋଚ୍ଛାଦନା ପାପକିରିୟା, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମାୟା।
ମାନୋ ତି ଏକୱିଧେନ ମାନୋ – ୟା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉନ୍ନତି [ଉଣ୍ଣତି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] । ଦୁୱିଧେନ ମାନୋ – ଅତ୍ତୁକ୍କଂସନମାନୋ, ପରୱମ୍ଭନମାନୋ। ତିୱିଧେନ ମାନୋ – ‘‘ସେୟ୍ୟୋହମସ୍ମୀ’’ତି ମାନୋ, ‘‘ସଦିସୋହମସ୍ମୀ’’ତି ମାନୋ, ‘‘ହୀନୋହମସ୍ମୀ’’ତି ମାନୋ। ଚତୁବ୍ବିଧେନ ମାନୋ – ଲାଭେନ ମାନଂ ଜନେତି, ୟସେନ ମାନଂ ଜନେତି, ପସଂସାୟ ମାନଂ ଜନେତି, ସୁଖେନ ମାନଂ ଜନେତି। ପଞ୍ଚୱିଧେନ ମାନୋ – ‘‘ଲାଭିମ୍ହି ମନାପିକାନଂ ରୂପାନ’’ନ୍ତି ମାନଂ ଜନେତି, ‘‘ଲାଭିମ୍ହି ମନାପିକାନଂ ସଦ୍ଦାନଂ…ପେ॰… ଗନ୍ଧାନଂ… ରସାନଂ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାନ’’ନ୍ତି ମାନଂ ଜନେତି। ଛବ୍ବିଧେନ ମାନୋ – ଚକ୍ଖୁସମ୍ପଦାୟ ମାନଂ ଜନେତି, ସୋତସମ୍ପଦାୟ… ଘାନସମ୍ପଦାୟ… ଜିୱ୍ହାସମ୍ପଦାୟ… କାୟସମ୍ପଦାୟ… ମନୋସମ୍ପଦାୟ ମାନଂ ଜନେତି। ସତ୍ତୱିଧେନ ମାନୋ – ମାନୋ, ଅତିମାନୋ, ମାନାତିମାନୋ, ଓମାନୋ, ଅଧିମାନୋ, ଅସ୍ମିମାନୋ, ମିଚ୍ଛାମାନୋ। ଅଟ୍ଠୱିଧେନ ମାନୋ – ଲାଭେନ ମାନଂ ଜନେତି, ଅଲାଭେନ ଓମାନଂ ଜନେତି, ୟସେନ ମାନଂ ଜନେତି, ଅୟସେନ ଓମାନଂ ଜନେତି, ପସଂସାୟ ମାନଂ ଜନେତି, ନିନ୍ଦାୟ ଓମାନଂ ଜନେତି, ସୁଖେନ ମାନଂ ଜନେତି, ଦୁକ୍ଖେନ ଓମାନଂ ଜନେତି। ନୱୱିଧେନ ମାନୋ – ସେୟ୍ୟସ୍ସ ସେୟ୍ୟୋହମସ୍ମୀତି ମାନୋ, ସେୟ୍ୟସ୍ସ ସଦିସୋହମସ୍ମୀତି ମାନୋ, ସେୟ୍ୟସ୍ସ ହୀନୋହମସ୍ମୀତି ମାନୋ , ସଦିସସ୍ସ ସେୟ୍ୟୋହମସ୍ମୀତି ମାନୋ, ସଦିସସ୍ସ ସଦିସୋହମସ୍ମୀତି ମାନୋ, ସଦିସସ୍ସ ହୀନୋହମସ୍ମୀତି ମାନୋ, ହୀନସ୍ସ ସେୟ୍ୟୋହମସ୍ମୀତି ମାନୋ, ହୀନସ୍ସ ସଦିସୋହମସ୍ମୀତି ମାନୋ, ହୀନସ୍ସ ହୀନୋହମସ୍ମୀତି ମାନୋ। ଦସୱିଧେନ ମାନୋ – ଇଧେକଚ୍ଚୋ ମାନଂ ଜନେତି ଜାତିୟା ୱା ଗୋତ୍ତେନ ୱା କୋଲପୁତ୍ତିୟେନ ୱା ୱଣ୍ଣପୋକ୍ଖରତାୟ ୱା ଧନେନ ୱା ଅଜ୍ଝେନେନ ୱା କମ୍ମାୟତନେନ ୱା ସିପ୍ପାୟତନେନ ୱା ୱିଜ୍ଜାଟ୍ଠାନେନ ୱା ସୁତେନ ୱା ପଟିଭାନେନ ୱା ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ୱା ୱତ୍ଥୁନା। ୟୋ ଏୱରୂପୋ ମାନୋ ମଞ୍ଞନା ମଞ୍ଞିତତ୍ତଂ ଉନ୍ନତି ଉନ୍ନାମୋ [ଉଣ୍ଣମୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଧଜୋ ସମ୍ପଗ୍ଗାହୋ କେତୁକମ୍ୟତା ଚିତ୍ତସ୍ସ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମାନୋ। ମାୟଞ୍ଚ ମାନଞ୍ଚ ପହାୟ ଧୋନୋ ତି। ଧୋନୋ ମାୟଞ୍ଚ ମାନଞ୍ଚ ପହାୟ ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମେତ୍ୱାତି – ମାୟଞ୍ଚ ମାନଞ୍ଚ ପହାୟ ଧୋନୋ।
ସ କେନ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଅନୂପୟୋ ସୋ ତି। ଉପୟା ତି ଦ୍ୱେ ଉପୟା – ତଣ୍ହୂପୟୋ ଚ ଦିଟ୍ଠୂପୟୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହୂପୟୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠୂପୟୋ। ତସ୍ସ ତଣ୍ହୂପୟୋ ପହୀନୋ , ଦିଟ୍ଠୂପୟୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠୋ। ତଣ୍ହୂପୟସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା, ଦିଟ୍ଠୂପୟସ୍ସ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠତ୍ତା ଅନୂପୟୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ କେନ ରାଗେନ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, କେନ ଦୋସେନ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, କେନ ମୋହେନ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, କେନ ମାନେନ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, କାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, କେନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେନ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, କାୟ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, କେହି ଅନୁସୟେହି ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ – ରତ୍ତୋତି ୱା ଦୁଟ୍ଠୋତି ୱା ମୂଳ୍ହୋତି ୱା ୱିନିବଦ୍ଧୋତି ୱା ପରାମଟ୍ଠୋତି ୱା ୱିକ୍ଖେପଗତୋତି ୱା ଅନିଟ୍ଠଙ୍ଗତୋତି ୱା ଥାମଗତୋତି ୱା। ତେ ଅଭିସଙ୍ଖାରା ପହୀନା। ଅଭିସଙ୍ଖାରାନଂ ପହୀନତ୍ତା ଗତିୟୋ କେନ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ – ନେରୟିକୋତି ୱା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିକୋତି ୱା ପେତ୍ତିୱିସୟିକୋତି ୱା ମନୁସ୍ସୋତି ୱା ଦେୱୋତି ୱା ରୂପୀତି ୱା ଅରୂପୀତି ୱା ସଞ୍ଞୀତି ୱା ଅସଞ୍ଞୀତି ୱା ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞୀତି ୱା। ସୋ ହେତୁ ନତ୍ଥି ପଚ୍ଚୟୋ ନତ୍ଥି କାରଣଂ ନତ୍ଥି, ୟେନ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟାତି – ସ କେନ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଅନୂପୟୋ ସୋ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଧୋନସ୍ସ ହି ନତ୍ଥି କୁହିଞ୍ଚି ଲୋକେ, ପକପ୍ପିତା ଦିଟ୍ଠି ଭୱାଭୱେସୁ।
ମାୟଞ୍ଚ ମାନଞ୍ଚ ପହାୟ ଧୋନୋ, ସ କେନ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଅନୂପୟୋ ସୋ’’ତି॥
ଉପୟୋ ହି ଧମ୍ମେସୁ ଉପେତି ୱାଦଂ, ଅନୂପୟଂ କେନ କଥଂ ୱଦେୟ୍ୟ।
ଅତ୍ତା ନିରତ୍ତା ନ ହି ତସ୍ସ ଅତ୍ଥି, ଅଧୋସି ସୋ ଦିଟ୍ଠିମିଧେୱ ସବ୍ବଂ॥
ଉପୟୋ ହି ଧମ୍ମେସୁ ଉପେତି ୱାଦ ନ୍ତି। ଉପୟା ତି ଦ୍ୱେ ଉପୟା – ତଣ୍ହୂପୟୋ ଚ ଦିଟ୍ଠୂପୟୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହୂପୟୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠୂପୟୋ। ତସ୍ସ ତଣ୍ହୂପୟୋ ଅପ୍ପହୀନୋ, ଦିଟ୍ଠୂପୟୋ ଅପ୍ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠୋ। ତଣ୍ହୂପୟସ୍ସ ଅପ୍ପହୀନତ୍ତା , ଦିଟ୍ଠୂପୟସ୍ସ ଅପ୍ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠତ୍ତା ଧମ୍ମେସୁ ୱାଦଂ ଉପେତି – ରତ୍ତୋତି ୱା ଦୁଟ୍ଠୋତି ୱା ମୂଳ୍ହୋତି ୱା ୱିନିବଦ୍ଧୋତି ୱା ପରାମଟ୍ଠୋତି ୱା ୱିକ୍ଖେପଗତୋତି ୱା ଅନିଟ୍ଠଙ୍ଗତୋତି ୱା ଥାମଗତୋତି ୱା। ତେ ଅଭିସଙ୍ଖାରା ଅପ୍ପହୀନା। ଅଭିସଙ୍ଖାରାନଂ ଅପ୍ପହୀନତ୍ତା ଗତିୟା ୱାଦଂ ଉପେତି। ନେରୟିକୋତି ୱା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିକୋତି ୱା ପେତ୍ତିୱିସୟିକୋତି ୱା ମନୁସ୍ସୋତି ୱା ଦେୱୋତି ୱା ରୂପୀତି ୱା ଅରୂପୀତି ୱା ସଞ୍ଞୀତି ୱା ଅସଞ୍ଞୀତି ୱା ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞୀତି ୱା ୱାଦଂ ଉପେତି ଉପଗଚ୍ଛତି ଗଣ୍ହାତି ପରାମସତି ଅଭିନିୱିସତୀତି – ଉପୟୋ ହି ଧମ୍ମେସୁ ଉପେତି ୱାଦଂ।
ଅନୂପୟଂ କେନ କଥଂ ୱଦେୟ୍ୟା ତି। ଉପୟା ତି ଦ୍ୱେ ଉପୟା – ତଣ୍ହୂପୟୋ ଚ ଦିଟ୍ଠୂପୟୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହୂପୟୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠୂପୟୋ। ତସ୍ସ ତଣ୍ହୂପୟୋ ପହୀନୋ, ଦିଟ୍ଠୂପୟୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠୋ। ତଣ୍ହୂପୟସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା, ଦିଟ୍ଠୂପୟସ୍ସ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠତ୍ତା ଅନୂପୟଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ କେନ ରାଗେନ ୱଦେୟ୍ୟ, କେନ ଦୋସେନ ୱଦେୟ୍ୟ, କେନ ମୋହେନ ୱଦେୟ୍ୟ, କେନ ମାନେନ ୱଦେୟ୍ୟ, କାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ୱଦେୟ୍ୟ, କେନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେନ ୱଦେୟ୍ୟ, କାୟ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ୱଦେୟ୍ୟ, କେହି ଅନୁସୟେହି ୱଦେୟ୍ୟ – ରତ୍ତୋତି ୱା ଦୁଟ୍ଠୋତି ୱା ମୂଳ୍ହୋତି ୱା ୱିନିବଦ୍ଧୋତି ୱା ପରାମଟ୍ଠୋତି ୱା ୱିକ୍ଖେପଗତୋତି ୱା ଅନିଟ୍ଠଙ୍ଗତୋତି ୱା ଥାମଗତୋତି ୱା। ତେ ଅଭିସଙ୍ଖାରା ପହୀନା। ଅଭିସଙ୍ଖାରାନଂ ପହୀନତ୍ତା ଗତିୟୋ କେନ ୱଦେୟ୍ୟ – ନେରୟିକୋତି ୱା…ପେ॰… ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞୀତି ୱା। ସୋ ହେତୁ ନତ୍ଥି, ପଚ୍ଚୟୋ ନତ୍ଥି, କାରଣଂ ନତ୍ଥି, ୟେନ ୱଦେୟ୍ୟ କଥେୟ୍ୟ ଭଣେୟ୍ୟ ଦୀପୟେୟ୍ୟ ୱୋହରେୟ୍ୟାତି – ଅନୂପୟଂ କେନ କଥଂ ୱଦେୟ୍ୟ।
ଅତ୍ତା ନିରତ୍ତା ନ ହି ତସ୍ସ ଅତ୍ଥୀ ତି। ଅତ୍ତା ତି ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି ନତ୍ଥି। ନିରତ୍ତା ତି ଉଚ୍ଛେଦଦିଟ୍ଠି ନତ୍ଥି। ଅତ୍ତା ତି ଗହିତଂ ନତ୍ଥି। ନିରତ୍ତା ତି ମୁଞ୍ଚିତବ୍ବଂ ନତ୍ଥି। ୟସ୍ସତ୍ଥି ଗହିତଂ, ତସ୍ସତ୍ଥି ମୁଞ୍ଚିତବ୍ବଂ; ୟସ୍ସତ୍ଥି ମୁଞ୍ଚିତବ୍ବଂ, ତସ୍ସତ୍ଥି ଗହିତଂ। ଗହଣଂ ମୁଞ୍ଚନା ସମତିକ୍କନ୍ତୋ ଅରହା ବୁଦ୍ଧିପରିହାନିୱୀତିୱତ୍ତୋ। ସୋ ୱୁଟ୍ଠୱାସୋ ଚିଣ୍ଣଚରଣୋ ଗତଦ୍ଧୋ ଗତଦିସୋ ଜାତିମରଣସଂସାରୋ, ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ପୁନବ୍ଭୱୋତି – ଅତ୍ତା ନିରତ୍ତା ନ ହି ତସ୍ସ ଅତ୍ଥି।
ଅଧୋସି ସୋ ଦିଟ୍ଠିମିଧେୱ ସବ୍ବ ନ୍ତି ତସ୍ସ ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ପହୀନାନି ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନାନି ୱୂପସନ୍ତାନି ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧାନି ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକାନି ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାନି। ସୋ ସବ୍ବଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଇଧେୱ ଅଧୋସି ଧୁନି ସନ୍ଧୁନି ନିଦ୍ଧୁନି ପଜହି ୱିନୋଦେସି ବ୍ୟନ୍ତିଂ ଅକାସି ଅନଭାୱଂ ଗମେସୀତି – ଅଧୋସି ସୋ ଦିଟ୍ଠିମିଧେୱ ସବ୍ବଂ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଉପୟୋ ହି ଧମ୍ମେସୁ ଉପେତି ୱାଦଂ, ଅନୂପୟଂ କେନ କଥଂ ୱଦେୟ୍ୟ।
ଅତ୍ତା ନିରତ୍ତା ନ ହି ତସ୍ସ ଅତ୍ଥି, ଅଧୋସି ସୋ ଦିଟ୍ଠିମିଧେୱ ସବ୍ବ’’ନ୍ତି॥
ଦୁଟ୍ଠଟ୍ଠକସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ ତତିୟୋ।
୪. ସୁଦ୍ଧଟ୍ଠକସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ
ଅଥ ସୁଦ୍ଧଟ୍ଠକସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସଂ ୱକ୍ଖତି –
ପସ୍ସାମି ସୁଦ୍ଧଂ ପରମଂ ଅରୋଗଂ, ଦିଟ୍ଠେନ ସଂସୁଦ୍ଧି ନରସ୍ସ ହୋତି।
ଏୱାଭିଜାନଂ ପରମନ୍ତି ଞତ୍ୱା, ସୁଦ୍ଧାନୁପସ୍ସୀତି ପଚ୍ଚେତି ଞାଣଂ॥
ପସ୍ସାମି ସୁଦ୍ଧଂ ପରମଂ ଅରୋଗ ନ୍ତି। ପସ୍ସାମି ସୁଦ୍ଧ ନ୍ତି ପସ୍ସାମି ସୁଦ୍ଧଂ, ଦକ୍ଖାମି ସୁଦ୍ଧଂ, ଓଲୋକେମି ସୁଦ୍ଧଂ, ନିଜ୍ଝାୟାମି ସୁଦ୍ଧଂ, ଉପପରିକ୍ଖାମି ସୁଦ୍ଧଂ। ପରମଂ ଅରୋଗ ନ୍ତି ପରମଂ ଆରୋଗ୍ୟପ୍ପତ୍ତଂ ତାଣପ୍ପତ୍ତଂ ଲେଣପ୍ପତ୍ତଂ ସରଣପ୍ପତ୍ତଂ ଅଭୟପ୍ପତ୍ତଂ ଅଚ୍ଚୁତପ୍ପତ୍ତଂ ଅମତପ୍ପତ୍ତଂ ନିବ୍ବାନପ୍ପତ୍ତନ୍ତି – ପସ୍ସାମି ସୁଦ୍ଧଂ ପରମଂ ଅରୋଗଂ।
ଦିଟ୍ଠେନ ସଂସୁଦ୍ଧି ନରସ୍ସ ହୋତୀ ତି। ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ [ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣେନ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ରୂପଦସ୍ସନେନ ନରସ୍ସ ସୁଦ୍ଧି ୱିସୁଦ୍ଧି ପରିସୁଦ୍ଧି, ମୁତ୍ତି ୱିମୁତ୍ତି ପରିମୁତ୍ତି ହୋତି, ନରୋ ସୁଜ୍ଝତି ୱିସୁଜ୍ଝତି ପରିସୁଜ୍ଝତି, ମୁଚ୍ଚତି ୱିମୁଚ୍ଚତି ପରିମୁଚ୍ଚତୀତି – ଦିଟ୍ଠେନ ସଂସୁଦ୍ଧି ନରସ୍ସ ହୋତି।
ଏୱାଭିଜାନଂ ପରମନ୍ତି ଞତ୍ୱା ତି। ଏୱଂ ଅଭିଜାନନ୍ତୋ ଆଜାନନ୍ତୋ ୱିଜାନନ୍ତୋ ପଟିୱିଜାନନ୍ତୋ ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତୋ। ‘‘ଇଦଂ ପରମଂ ଅଗ୍ଗଂ ସେଟ୍ଠଂ ୱିସିଟ୍ଠଂ ପାମୋକ୍ଖଂ ଉତ୍ତମଂ ପୱର’’ନ୍ତି ଞତ୍ୱା ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱାତି – ଏୱାଭିଜାନଂ ପରମନ୍ତି ଞତ୍ୱା।
ସୁଦ୍ଧାନୁପସ୍ସୀତି ପଚ୍ଚେତି ଞାଣ ନ୍ତି। ୟୋ ସୁଦ୍ଧଂ ପସ୍ସତି, ସୋ ସୁଦ୍ଧାନୁପସ୍ସୀ, ପଚ୍ଚେତି ଞାଣ ନ୍ତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ରୂପଦସ୍ସନେନ ଞାଣନ୍ତି ପଚ୍ଚେତି, ମଗ୍ଗୋତି ପଚ୍ଚେତି, ପଥୋତି ପଚ୍ଚେତି, ନିୟ୍ୟାନନ୍ତି ପଚ୍ଚେତୀତି – ସୁଦ୍ଧାନୁପସ୍ସୀ ପଚ୍ଚେତି ଞାଣଂ।
‘‘ପସ୍ସାମି ସୁଦ୍ଧଂ ପରମଂ ଅରୋଗଂ, ଦିଟ୍ଠେନ ସଂସୁଦ୍ଧି ନରସ୍ସ ହୋତି।
ଏୱାଭିଜାନଂ ପରମନ୍ତି ଞତ୍ୱା, ସୁଦ୍ଧାନୁପସ୍ସୀତି ପଚ୍ଚେତି ଞାଣ’’ନ୍ତି॥
ଦିଟ୍ଠେନ ଚେ ସୁଦ୍ଧି ନରସ୍ସ ହୋତି, ଞାଣେନ ୱା ସୋ ପଜହାତି ଦୁକ୍ଖଂ।
ଅଞ୍ଞେନ ସୋ ସୁଜ୍ଝତି ସୋପଧୀକୋ, ଦିଟ୍ଠୀ ହି ନଂ ପାୱ ତଥା ୱଦାନଂ॥
ଦିଟ୍ଠେନ ଚେ ସୁଦ୍ଧି ନରସ୍ସ ହୋତୀ ତି। ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ରୂପଦସ୍ସନେନ ଚେ ନରସ୍ସ ସୁଦ୍ଧି ୱିସୁଦ୍ଧି ପରିସୁଦ୍ଧି, ମୁତ୍ତି ୱିମୁତ୍ତି ପରିମୁତ୍ତି ହୋତି, ନରୋ ସୁଜ୍ଝତି ୱିସୁଜ୍ଝତି ପରିସୁଜ୍ଝତି, ମୁଚ୍ଚତି ୱିମୁଚ୍ଚତି ପରିମୁଚ୍ଚତୀତି – ଦିଟ୍ଠେନ ଚେ ସୁଦ୍ଧି ନରସ୍ସ ହୋତି।
ଞାଣେନ ୱା ସୋ ପଜହାତି ଦୁକ୍ଖ ନ୍ତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ରୂପଦସ୍ସନେନ ଚେ ନରୋ ଜାତିଦୁକ୍ଖଂ ପଜହତି, ଜରାଦୁକ୍ଖଂ ପଜହତି, ବ୍ୟାଧିଦୁକ୍ଖଂ ପଜହତି, ମରଣଦୁକ୍ଖଂ ପଜହତି, ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସଦୁକ୍ଖଂ ପଜହତୀତି – ଞାଣେନ ୱା ସୋ ପଜହାତି ଦୁକ୍ଖଂ।
ଅଞ୍ଞେନ ସୋ ସୁଜ୍ଝତି ସୋପଧୀକୋ ତି। ଅଞ୍ଞେନ ଅସୁଦ୍ଧିମଗ୍ଗେନ ମିଚ୍ଛାପଟିପଦାୟ ଅନିୟ୍ୟାନିକପଥେନ ଅଞ୍ଞତ୍ର ସତିପଟ୍ଠାନେହି ଅଞ୍ଞତ୍ର ସମ୍ମପ୍ପଧାନେହି ଅଞ୍ଞତ୍ର ଇଦ୍ଧିପାଦେହି ଅଞ୍ଞତ୍ର ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି ଅଞ୍ଞତ୍ର ବଲେହି ଅଞ୍ଞତ୍ର ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେହି ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅରିୟା ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକା ମଗ୍ଗା ନରୋ ସୁଜ୍ଝତି ୱିସୁଜ୍ଝତି ପରିସୁଜ୍ଝତି , ମୁଚ୍ଚତି ୱିମୁଚ୍ଚତି ପରିମୁଚ୍ଚତି। ସୋପଧୀକୋ ତି ସରାଗୋ ସଦୋସୋ ସମୋହୋ ସମାନୋ ସତଣ୍ହୋ ସଦିଟ୍ଠି ସକିଲେସୋ ସଉପାଦାନୋତି – ଅଞ୍ଞେନ ସୋ ସୁଜ୍ଝତି ସୋପଧୀକୋ।
ଦିଟ୍ଠୀ ହି ନଂ ପାୱ ତଥା ୱଦାନ ନ୍ତି। ସାୱ ଦିଟ୍ଠି ତଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ପାୱଦତି – ଇତି ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକୋ ୱିପରୀତଦସ୍ସନୋ। ତଥା ୱଦାନ ନ୍ତି ତଥା ୱଦନ୍ତଂ କଥେନ୍ତଂ ଭଣନ୍ତଂ ଦୀପୟନ୍ତଂ ୱୋହରନ୍ତଂ। ‘‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ , ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ତଥା ୱଦନ୍ତଂ କଥେନ୍ତଂ ଭଣନ୍ତଂ ଦୀପୟନ୍ତଂ ୱୋହରନ୍ତଂ। ‘‘ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ…ପେ॰… ଅନ୍ତୱା ଲୋକୋ… ଅନନ୍ତୱା ଲୋକୋ… ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀରଂ… ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀରଂ… ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା… ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା… ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା… ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ତଥା ୱଦନ୍ତଂ କଥେନ୍ତଂ ଭଣନ୍ତଂ ଦୀପୟନ୍ତଂ ୱୋହରନ୍ତନ୍ତି – ଦିଟ୍ଠୀ ହି ନଂ ପାୱ ତଥା ୱଦାନଂ ।
‘‘ଦିଟ୍ଠେନ ଚେ ସୁଦ୍ଧି ନରସ୍ସ ହୋତି, ଞାଣେନ ୱା ସୋ ପଜହାତି ଦୁକ୍ଖଂ।
ଅଞ୍ଞେନ ସୋ ସୁଜ୍ଝତି ସୋପଧୀକୋ, ଦିଟ୍ଠୀ ହି ନଂ ପାୱ ତଥା ୱଦାନ’’ନ୍ତି॥
ନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଅଞ୍ଞତୋ ସୁଦ୍ଧିମାହ, ଦିଟ୍ଠେ ସୁତେ ସୀଲୱତେ ମୁତେ ୱା।
ପୁଞ୍ଞେ ଚ ପାପେ ଚ ଅନୂପଲିତ୍ତୋ, ଅତ୍ତଞ୍ଜହୋ ନୟିଧ ପକୁବ୍ବମାନୋ॥
ନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଅଞ୍ଞତୋ ସୁଦ୍ଧିମାହ ଦିଟ୍ଠେ ସୁତେ ସୀଲୱତେ ମୁତେ ୱା ତି। ନା ତି ପଟିକ୍ଖେପୋ। ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ତି ସତ୍ତନ୍ନଂ ଧମ୍ମାନଂ ବାହିତତ୍ତା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ – ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ବାହିତା ହୋତି, ୱିଚିକିଚ୍ଛା ବାହିତା ହୋତି, ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ ବାହିତୋ ହୋତି , ରାଗୋ ବାହିତୋ ହୋତି, ଦୋସୋ ବାହିତୋ ହୋତି, ମୋହୋ ବାହିତୋ ହୋତି, ମାନୋ ବାହିତୋ ହୋତି। ବାହିତାସ୍ସ ହୋନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସଂକିଲେସିକା ପୋନୋଭୱିକା ସଦରା ଦୁକ୍ଖୱିପାକା ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣିୟା।
ବାହିତ୍ୱା ସବ୍ବପାପକାନି, [ସଭିୟାତି ଭଗୱା]
ୱିମଲୋ ସାଧୁସମାହିତୋ ଠିତତ୍ତୋ।
ସଂସାରମତିଚ୍ଚ କେୱଲୀ ସୋ, ଅସିତୋ [ଅନିସ୍ସିତୋ (ସ୍ୟା॰)] ତାଦି ପୱୁଚ୍ଚତେ ସ ବ୍ରହ୍ମା॥
ନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଅଞ୍ଞତୋ ସୁଦ୍ଧିମାହା ତି। ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଅଞ୍ଞେନ ଅସୁଦ୍ଧିମଗ୍ଗେନ ମିଚ୍ଛାପଟିପଦାୟ ଅନିୟ୍ୟାନିକପଥେନ ଅଞ୍ଞତ୍ର ସତିପଟ୍ଠାନେହି ଅଞ୍ଞତ୍ର ସମ୍ମପ୍ପଧାନେହି ଅଞ୍ଞତ୍ର ଇଦ୍ଧିପାଦେହି ଅଞ୍ଞତ୍ର ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି ଅଞ୍ଞତ୍ର ବଲେହି ଅଞ୍ଞତ୍ର ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେହି ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅରିୟେନ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକେନ ମଗ୍ଗେନ ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ, ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ, ନାହ ନ କଥେତି ନ ଭଣତି ନ ଦୀପୟତି ନ ୱୋହରତୀତି – ନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଅଞ୍ଞତୋ ସୁଦ୍ଧିମାହ।
ଦିଟ୍ଠେ ସୁତେ ସୀଲୱତେ ମୁତେ ୱା ତି। ସନ୍ତେକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଦିଟ୍ଠିସୁଦ୍ଧିକା। ତେ ଏକଚ୍ଚାନଂ ରୂପାନଂ ଦସ୍ସନଂ ମଙ୍ଗଲଂ ପଚ୍ଚେନ୍ତି, ଏକଚ୍ଚାନଂ ରୂପାନଂ ଦସ୍ସନଂ ଅମଙ୍ଗଲଂ ପଚ୍ଚେନ୍ତି। କତମେସଂ ରୂପାନଂ ଦସ୍ସନଂ ମଙ୍ଗଲଂ ପଚ୍ଚେନ୍ତି? ତେ କାଲତୋ ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଅଭିମଙ୍ଗଲଗତାନି ରୂପାନି ପସ୍ସନ୍ତି – ଚାଟକସକୁଣଂ [ୱାତସକୁଣଂ (ସ୍ୟା॰), ଚାପସକୁଣଂ (କ॰)] ପସ୍ସନ୍ତି, ଫୁସ୍ସୱେଳୁୱଲଟ୍ଠିଂ ପସ୍ସନ୍ତି, ଗବ୍ଭିନିତ୍ଥିଂ ପସ୍ସନ୍ତି, କୁମାରକଂ ଖନ୍ଧେ ଆରୋପେତ୍ୱା ଗଚ୍ଛନ୍ତଂ ପସ୍ସନ୍ତି, ପୁଣ୍ଣଘଟଂ ପସ୍ସନ୍ତି, ରୋହିତମଚ୍ଛଂ ପସ୍ସନ୍ତି, ଆଜଞ୍ଞଂ ପସ୍ସନ୍ତି, ଆଜଞ୍ଞରଥଂ ପସ୍ସନ୍ତି, ଉସଭଂ ପସ୍ସନ୍ତି, ଗୋକପିଲଂ ପସ୍ସନ୍ତି। ଏୱରୂପାନଂ ରୂପାନଂ ଦସ୍ସନଂ ମଙ୍ଗଲଂ ପଚ୍ଚେନ୍ତି। କତମେସଂ ରୂପାନଂ ଦସ୍ସନଂ ଅମଙ୍ଗଲଂ ପଚ୍ଚେନ୍ତି? ପଲାଲପୁଞ୍ଜଂ ପସ୍ସନ୍ତି, ତକ୍କଘଟଂ ପସ୍ସନ୍ତି, ରିତ୍ତଘଟଂ ପସ୍ସନ୍ତି, ନଟଂ ପସ୍ସନ୍ତି, ନଗ୍ଗସମଣକଂ ପସ୍ସନ୍ତି, ଖରଂ ପସ୍ସନ୍ତି, ଖରୟାନଂ ପସ୍ସନ୍ତି, ଏକୟୁତ୍ତୟାନଂ ପସ୍ସନ୍ତି , କାଣଂ ପସ୍ସନ୍ତି, କୁଣିଂ ପସ୍ସନ୍ତି, ଖଞ୍ଜଂ ପସ୍ସନ୍ତି, ପକ୍ଖହତଂ [ପକ୍ଖପାଦଂ (କ॰)] ପସ୍ସନ୍ତି, ଜିଣ୍ଣକଂ ପସ୍ସନ୍ତି, ବ୍ୟାଧିକଂ [ବ୍ୟାଧିତଂ (ସୀ॰)] ପସ୍ସନ୍ତି। ଏୱରୂପାନଂ ରୂପାନଂ ଦସ୍ସନଂ ଅମଙ୍ଗଲଂ ପଚ୍ଚେନ୍ତି। ଇମେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଦିଟ୍ଠିସୁଦ୍ଧିକା। ତେ ଦିଟ୍ଠେନ ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ପଚ୍ଚେନ୍ତି।
ସନ୍ତେକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସୁତସୁଦ୍ଧିକା। ତେ ଏକଚ୍ଚାନଂ ସଦ୍ଦାନଂ ସୱନଂ ମଙ୍ଗଲଂ ପଚ୍ଚେନ୍ତି, ଏକଚ୍ଚାନଂ ସଦ୍ଦାନଂ ସୱନଂ ଅମଙ୍ଗଲଂ ପଚ୍ଚେନ୍ତି। କତମେସଂ ସଦ୍ଦାନଂ ସୱନଂ ମଙ୍ଗଲଂ ପଚ୍ଚେନ୍ତି? ତେ କାଲତୋ ୱୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଅଭିମଙ୍ଗଲଗତାନି ସଦ୍ଦାନି ସୁଣନ୍ତି – ୱଡ୍ଢାତି ୱା ୱଡ୍ଢମାନାତି ୱା ପୁଣ୍ଣାତି ୱା ଫୁସ୍ସାତି ୱା ଅସୋକାତି ୱା ସୁମନାତି ୱା ସୁନକ୍ଖତ୍ତାତି ୱା ସୁମଙ୍ଗଲାତି ୱା ସିରୀତି ୱା ସିରୀୱଡ୍ଢାତି ୱା। ଏୱରୂପାନଂ ସଦ୍ଦାନଂ ସୱନଂ ମଙ୍ଗଲଂ ପଚ୍ଚେନ୍ତି। କତମେସଂ ସଦ୍ଦାନଂ ସୱନଂ ଅମଙ୍ଗଲଂ ପଚ୍ଚେନ୍ତି? କାଣୋତି ୱା କୁଣୀତି ୱା ଖଞ୍ଜୋତି ୱା ପକ୍ଖହତୋତି ୱା ଜିଣ୍ଣକୋତି ୱା ବ୍ୟାଧିକୋତି ୱା ମତୋତି ୱା ଛିନ୍ଦନ୍ତି ୱା ଭିନ୍ଦନ୍ତି ୱା ଦଡ୍ଢନ୍ତି ୱା ନଟ୍ଠନ୍ତି ୱା ନତ୍ଥୀତି ୱା। ଏୱରୂପାନଂ ସଦ୍ଦାନଂ ସୱନଂ ଅମଙ୍ଗଲଂ ପଚ୍ଚେନ୍ତି। ଇମେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସୁତସୁଦ୍ଧିକା। ତେ ସୁତେନ ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ପଚ୍ଚେନ୍ତି।
ସନ୍ତେକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସୀଲସୁଦ୍ଧିକା। ତେ ସୀଲମତ୍ତେନ ସଂୟମମତ୍ତେନ ସଂୱରମତ୍ତେନ ଅୱୀତିକ୍କମମତ୍ତେନ ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ପଚ୍ଚେନ୍ତି। ସମଣୋମୁଣ୍ଡିକାପୁତ୍ତୋ [ସମଣୋ ମଣ୍ଡିକାପୁତ୍ତୋ (ସୀ॰), ସମଣମୁଣ୍ଡିକାପୁତ୍ତୋ (ସ୍ୟା॰)] ଏୱମାହ – ‘‘ଚତୂହି ଖୋ ଅହଂ, ଗହପତି [ଥପତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰) ଏୱମୁପରିପି] , ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତଂ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲଂ ପଞ୍ଞାପେମି ସମ୍ପନ୍ନକୁସଲଂ ପରମକୁସଲଂ ଉତ୍ତମପତ୍ତିପ୍ପତ୍ତଂ ସମଣଂ ଅୟୋଜ୍ଜଂ। କତମେହି ଚତୂହି? ଇଧ, ଗହପତି, ନ କାୟେନ ପାପକଂ କମ୍ମଂ କରୋତି, ନ ପାପକଂ ୱାଚଂ ଭାସତି, ନ ପାପକଂ ସଙ୍କପ୍ପଂ ସଙ୍କପ୍ପତି, ନ ପାପକଂ ଆଜୀୱଂ ଆଜୀୱତି। ଇମେହି ଖୋ ଅହଂ, ଗହପତି, ଚତୂହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତଂ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲଂ ପଞ୍ଞାପେମି ସମ୍ପନ୍ନକୁସଲଂ ପରମକୁସଲଂ ଉତ୍ତମପତ୍ତିପ୍ପତ୍ତଂ ସମଣଂ ଅୟୋଜ୍ଜଂ’’। ଏୱମେୱ ସନ୍ତେକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସୀଲସୁଦ୍ଧିକା, ତେ ସୀଲମତ୍ତେନ ସଂୟମମତ୍ତେନ ସଂୱରମତ୍ତେନ ଅୱୀତିକ୍କମମତ୍ତେନ ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ପଚ୍ଚେନ୍ତି।
ସନ୍ତେକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ୱତସୁଦ୍ଧିକା। ତେ ହତ୍ଥିୱତିକା ୱା ହୋନ୍ତି, ଅସ୍ସୱତିକା ୱା ହୋନ୍ତି, ଗୋୱତିକା ୱା ହୋନ୍ତି, କୁକ୍କୁରୱତିକା ୱା ହୋନ୍ତି, କାକୱତିକା ୱା ହୋନ୍ତି, ୱାସୁଦେୱୱତିକା ୱା ହୋନ୍ତି, ବଲଦେୱୱତିକା ୱା ହୋନ୍ତି, ପୁଣ୍ଣଭଦ୍ଦୱତିକା ୱା ହୋନ୍ତି, ମଣିଭଦ୍ଦୱତିକା ୱା ହୋନ୍ତି, ଅଗ୍ଗିୱତିକା ୱା ହୋନ୍ତି, ନାଗୱତିକା ୱା ହୋନ୍ତି, ସୁପଣ୍ଣୱତିକା ୱା ହୋନ୍ତି, ୟକ୍ଖୱତିକା ୱା ହୋନ୍ତି, ଅସୁରୱତିକା ୱା ହୋନ୍ତି, ଗନ୍ଧବ୍ବୱତିକା ୱା ହୋନ୍ତି, ମହାରାଜୱତିକା ୱା ହୋନ୍ତି, ଚନ୍ଦୱତିକା ୱା ହୋନ୍ତି, ସୂରିୟୱତିକା ୱା ହୋନ୍ତି, ଇନ୍ଦୱତିକା ୱା ହୋନ୍ତି, ବ୍ରହ୍ମୱତିକା ୱା ହୋନ୍ତି, ଦେୱୱତିକା ୱା ହୋନ୍ତି, ଦିସାୱତିକା ୱା ହୋନ୍ତି। ଇମେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ୱତସୁଦ୍ଧିକା। ତେ ୱତେନ ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ପଚ୍ଚେନ୍ତି।
ସନ୍ତେକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ମୁତସୁଦ୍ଧିକା। ତେ କାଲତୋ ଉଟ୍ଠହିତ୍ୱା ପଥୱିଂ ଆମସନ୍ତି, ହରିତଂ ଆମସନ୍ତି, ଗୋମୟଂ ଆମସନ୍ତି, କଚ୍ଛପଂ ଆମସନ୍ତି, ଫାଲଂ ଅକ୍କମନ୍ତି, ତିଲୱାହଂ ଆମସନ୍ତି, ଫୁସ୍ସତିଲଂ ଖାଦନ୍ତି, ଫୁସ୍ସତେଲଂ ମକ୍ଖେନ୍ତି, ଫୁସ୍ସଦନ୍ତକଟ୍ଠଂ ଖାଦନ୍ତି, ଫୁସ୍ସମତ୍ତିକାୟ ନ୍ହାୟନ୍ତି, ଫୁସ୍ସସାଟକଂ ନିୱାସେନ୍ତି, ଫୁସ୍ସୱେଠନଂ ୱେଠେନ୍ତି। ଇମେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ମୁତସୁଦ୍ଧିକା। ତେ ମୁତେନ ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ପଚ୍ଚେନ୍ତି। ନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଅଞ୍ଞତୋ ସୁଦ୍ଧିମାହ।
ଦିଟ୍ଠେ ସୁତେ ସୀଲୱତେ ମୁତେ ୱା ତି। ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଦିଟ୍ଠସୁଦ୍ଧିୟାପି ସୁଦ୍ଧିଂ ନାହ, ସୁତସୁଦ୍ଧିୟାପି ସୁଦ୍ଧିଂ ନାହ, ସୀଲସୁଦ୍ଧିୟାପି ସୁଦ୍ଧିଂ ନାହ, ୱତସୁଦ୍ଧିୟାପି ସୁଦ୍ଧିଂ ନାହ, ମୁତସୁଦ୍ଧିୟାପି ସୁଦ୍ଧିଂ ନାହ ନ କଥେତି ନ ଭଣତି ନ ଦୀପୟତି ନ ୱୋହରତୀତି – ନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଅଞ୍ଞତୋ ସୁଦ୍ଧିମାହ ଦିଟ୍ଠେ ସୁତେ ସୀଲୱତେ ମୁତେ ୱା।
ପୁଞ୍ଞେ ଚ ପାପେ ଚ ଅନୂପଲିତ୍ତୋ ତି। ପୁଞ୍ଞଂ ୱୁଚ୍ଚତି ୟଂ କିଞ୍ଚି ତେଧାତୁକଂ କୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରଂ, ଅପୁଞ୍ଞଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସବ୍ବଂ ଅକୁସଲଂ। ୟତୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରୋ ଚ ଅପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରୋ ଚ ଆନେଞ୍ଜାଭିସଙ୍ଖାରୋ ଚ ପହୀନା ହୋନ୍ତି ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା; ଏତ୍ତାୱତା ପୁଞ୍ଞେ ଚ ପାପେ ଚ ନ ଲିମ୍ପତି ନ ପଲିମ୍ପତି ନ ଉପଲିମ୍ପତି ଅଲିତ୍ତୋ ଅପଲିତ୍ତୋ ଅନୂପଲିତ୍ତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତୀତି – ପୁଞ୍ଞେ ଚ ପାପେ ଚ ଅନୂପଲିତ୍ତୋ।
ଅତ୍ତଞ୍ଜହୋ ନୟିଧ ପକୁବ୍ବମାନୋ ତି। ଅତ୍ତଞ୍ଜହୋ ତି ଅତ୍ତଦିଟ୍ଠିଜହୋ। ଅତ୍ତଞ୍ଜହୋ ତି ଗାହଂ ଜହୋ [ଗାହଜହୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰), ଅତ୍ତଗାହଂ ଜହୋ (କ॰)] । ଅତ୍ତଞ୍ଜହୋ ତି ତଣ୍ହାୱସେନ ଦିଟ୍ଠିୱସେନ ଗହିତଂ ପରାମଟ୍ଠଂ ଅଭିନିୱିଟ୍ଠଂ ଅଜ୍ଝୋସିତଂ ଅଧିମୁତ୍ତଂ, ସବ୍ବଂ ତଂ ଚତ୍ତଂ ହୋତି ୱନ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ପହୀନଂ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠଂ। ନୟିଧ ପକୁବ୍ବମାନୋ ତି ପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରଂ ୱା ଅପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରଂ ୱା ଆନେଞ୍ଜାଭିସଙ୍ଖାରଂ ୱା ଅପକୁବ୍ବମାନୋ ଅଜନୟମାନୋ ଅସଞ୍ଜନୟମାନୋ ଅନିବ୍ବତ୍ତୟମାନୋ ଅନଭିନିବ୍ବତ୍ତୟମାନୋତି – ଅତ୍ତଞ୍ଜହୋ ନୟିଧ ପକୁବ୍ବମାନୋ।
‘‘ନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଅଞ୍ଞତୋ ସୁଦ୍ଧିମାହ, ଦିଟ୍ଠେ ସୁତେ ସୀଲୱତେ ମୁତେ ୱା।
ପୁଞ୍ଞେ ଚ ପାପେ ଚ ଅନୂପଲିତ୍ତୋ, ଅତ୍ତଞ୍ଜହୋ ନୟିଧ ପକୁବ୍ବମାନୋ’’ତି॥
ପୁରିମଂ ପହାୟ ଅପରଂ ସିତାସେ, ଏଜାନୁଗା ତେ ନ ତରନ୍ତି ସଙ୍ଗଂ।
ତେ ଉଗ୍ଗହାୟନ୍ତି ନିରସ୍ସଜନ୍ତି, କପୀୱ ସାଖଂ ପମୁଞ୍ଚଂ [ପମୁଖଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଗହାୟ॥
ପୁରିମଂ ପହାୟ ଅପରଂ ସିତାସେ ତି। ପୁରିମଂ ସତ୍ଥାରଂ ପହାୟ ପରଂ ସତ୍ଥାରଂ ନିସ୍ସିତା; ପୁରିମଂ ଧମ୍ମକ୍ଖାନଂ ପହାୟ ଅପରଂ ଧମ୍ମକ୍ଖାନଂ ନିସ୍ସିତା; ପୁରିମଂ ଗଣଂ ପହାୟ ଅପରଂ ଗଣଂ ନିସ୍ସିତା; ପୁରିମଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ପହାୟ ଅପରଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ନିସ୍ସିତା; ପୁରିମଂ ପଟିପଦଂ ପହାୟ ଅପରଂ ପଟିପଦଂ ନିସ୍ସିତା; ପୁରିମଂ ମଗ୍ଗଂ ପହାୟ ଅପରଂ ମଗ୍ଗଂ ନିସ୍ସିତା ସନ୍ନିସ୍ସିତା ଅଲ୍ଲୀନା ଉପଗତା ଅଜ୍ଝୋସିତା ଅଧିମୁତ୍ତାତି – ପୁରିମଂ ପହାୟ ଅପରଂ ସିତାସେ।
ଏଜାନୁଗା ତେ ନ ତରନ୍ତି ସଙ୍ଗ ନ୍ତି। ଏଜା ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ଏଜାନୁଗା ତି ଏଜାନୁଗା ଏଜାନୁଗତା ଏଜାନୁସଟା ଏଜାୟ ପନ୍ନା ପତିତା ଅଭିଭୂତା ପରିୟାଦିନ୍ନଚିତ୍ତା। ତେ ନ ତରନ୍ତି ସଙ୍ଗ ନ୍ତି ରାଗସଙ୍ଗଂ ଦୋସସଙ୍ଗଂ ମୋହସଙ୍ଗଂ ମାନସଙ୍ଗଂ ଦିଟ୍ଠିସଙ୍ଗଂ କିଲେସସଙ୍ଗଂ ଦୁଚ୍ଚରିତସଙ୍ଗଂ ନ ତରନ୍ତି ନ ଉତ୍ତରନ୍ତି ନ ପତରନ୍ତି ନ ସମତିକ୍କମନ୍ତି ନ ୱୀତିୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ଏଜାନୁଗା ତେ ନ ତରନ୍ତି ସଙ୍ଗଂ।
ତେ ଉଗ୍ଗହାୟନ୍ତି ନିରସ୍ସଜନ୍ତୀ ତି ସତ୍ଥାରଂ ଗଣ୍ହନ୍ତି, ତଂ ମୁଞ୍ଚିତ୍ୱା ଅଞ୍ଞଂ ସତ୍ଥାରଂ ଗଣ୍ହନ୍ତି; ଧମ୍ମକ୍ଖାନଂ ଗଣ୍ହନ୍ତି , ତଂ ମୁଞ୍ଚିତ୍ୱା ଅଞ୍ଞଂ ଧମ୍ମକ୍ଖାନଂ ଗଣ୍ହନ୍ତି; ଗଣଂ ଗଣ୍ହନ୍ତି, ତଂ ମୁଞ୍ଚିତ୍ୱା ଅଞ୍ଞଂ ଗଣଂ ଗଣ୍ହନ୍ତି; ଦିଟ୍ଠିଂ ଗଣ୍ହନ୍ତି, ତଂ ମୁଞ୍ଚିତ୍ୱା ଅଞ୍ଞଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ଗଣ୍ହନ୍ତି; ପଟିପଦଂ ଗଣ୍ହନ୍ତି, ତଂ ମୁଞ୍ଚିତ୍ୱା ଅଞ୍ଞଂ ପଟିପଦଂ ଗଣ୍ହନ୍ତି; ମଗ୍ଗଂ ଗଣ୍ହନ୍ତି, ତଂ ମୁଞ୍ଚିତ୍ୱା ଅଞ୍ଞଂ ମଗ୍ଗଂ ଗଣ୍ହନ୍ତି; ଗଣ୍ହନ୍ତି ଚ ମୁଞ୍ଚନ୍ତି ଚ ଆଦିୟନ୍ତି ଚ ନିରସ୍ସଜନ୍ତି ଚାତି – ତେ ଉଗ୍ଗହାୟନ୍ତି ନିରସ୍ସଜନ୍ତି।
କପୀୱ ସାଖଂ ପମୁଞ୍ଚଂ ଗହାୟା ତି। ୟଥା ମକ୍କଟୋ ଅରଞ୍ଞେ ପୱନେ ଚରମାନୋ ସାଖଂ ଗଣ୍ହାତି, ତଂ ମୁଞ୍ଚିତ୍ୱା ଅଞ୍ଞଂ ସାଖଂ ଗଣ୍ହାତି। ଏୱମେୱ ପୁଥୁସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ପୁଥୁଦିଟ୍ଠିଗତାନି ଗଣ୍ହନ୍ତି ଚ ମୁଞ୍ଚନ୍ତି ଚ ଆଦିୟନ୍ତି ଚ ନିରସ୍ସଜନ୍ତି ଚାତି – କପୀୱ ସାଖଂ ପମୁଞ୍ଚଂ ଗହାୟ।
‘‘ପୁରିମଂ ପହାୟ ଅପରଂ ସିତାସେ, ଏଜାନୁଗା ତେ ନ ତରନ୍ତି ସଙ୍ଗଂ।
ତେ ଉଗ୍ଗହାୟନ୍ତି ନିରସ୍ସଜନ୍ତି, କପୀୱ ସାଖଂ ପମୁଞ୍ଚଂ ଗହାୟା’’ତି॥
ସୟଂ ସମାଦାୟ ୱତାନି ଜନ୍ତୁ, ଉଚ୍ଚାୱଚଂ ଗଚ୍ଛତି ସଞ୍ଞସତ୍ତୋ।
ୱିଦ୍ୱା ଚ ୱେଦେହି ସମେଚ୍ଚ ଧମ୍ମଂ, ନ ଉଚ୍ଚାୱଚଂ ଗଚ୍ଛତି ଭୂରିପଞ୍ଞୋ॥
ସୟଂ ସମାଦାୟ ୱତାନି ଜନ୍ତୂ ତି। ସୟଂ ସମାଦାୟା ତି ସାମଂ ସମାଦାୟ । ୱତାନୀ ତି ହତ୍ଥିୱତଂ ୱା ଅସ୍ସୱତଂ ୱା ଗୋୱତଂ ୱା କୁକ୍କୂରୱତଂ ୱା କାକୱତଂ ୱା ୱାସୁଦେୱୱତଂ ୱା ବଲଦେୱୱତଂ ୱା ପୁଣ୍ଣଭଦ୍ଦୱତଂ ୱା ମଣିଭଦ୍ଦୱତଂ ୱା ଅଗ୍ଗିୱତଂ ୱା ନାଗୱତଂ ୱା ସୁପଣ୍ଣୱତଂ ୱା ୟକ୍ଖୱତଂ ୱା ଅସୁରୱତଂ ୱା…ପେ॰… ଦିସାୱତଂ ୱା ଆଦାୟ ସମାଦାୟ ଆଦିୟିତ୍ୱା ସମାଦିୟିତ୍ୱା ଗଣ୍ହିତ୍ୱା ପରାମସିତ୍ୱା ଅଭିନିୱିସିତ୍ୱା। ଜନ୍ତୂ ତି ସତ୍ତୋ ନରୋ …ପେ॰… ମନୁଜୋତି – ସୟଂ ସମାଦାୟ ୱତାନି ଜନ୍ତୁ।
ଉଚ୍ଚାୱଚଂ ଗଚ୍ଛତି ସଞ୍ଞସତ୍ତୋ ତି ସତ୍ଥାରତୋ ସତ୍ଥାରଂ ଗଚ୍ଛତି; ଧମ୍ମକ୍ଖାନତୋ ଧମ୍ମକ୍ଖାନଂ ଗଚ୍ଛତି; ଗଣତୋ ଗଣଂ ଗଚ୍ଛତି; ଦିଟ୍ଠିୟା ଦିଟ୍ଠିଂ ଗଚ୍ଛତି; ପଟିପଦାୟ ପଟିପଦଂ ଗଚ୍ଛତି; ମଗ୍ଗତୋ ମଗ୍ଗଂ ଗଚ୍ଛତି। ସଞ୍ଞସତ୍ତୋ ତି କାମସଞ୍ଞାୟ ବ୍ୟାପାଦସଞ୍ଞାୟ ୱିହିଂସାସଞ୍ଞାୟ ଦିଟ୍ଠିସଞ୍ଞାୟ ସତ୍ତୋ ୱିସତ୍ତୋ ଆସତ୍ତୋ ଲଗ୍ଗୋ ଲଗ୍ଗିତୋ ପଲିବୁଦ୍ଧୋ। ୟଥା ଭିତ୍ତିଖିଲେ ୱା ନାଗଦନ୍ତେ ୱା ଭଣ୍ଡଂ ସତ୍ତଂ ୱିସତ୍ତଂ ଆସତ୍ତଂ ଲଗ୍ଗଂ ଲଗ୍ଗିତଂ ପଲିବୁଦ୍ଧଂ, ଏୱମେୱ କାମସଞ୍ଞାୟ ବ୍ୟାପାଦସଞ୍ଞାୟ ୱିହିଂସାସଞ୍ଞାୟ ଦିଟ୍ଠିସଞ୍ଞାୟ ସତ୍ତୋ ୱିସତ୍ତୋ ଆସତ୍ତୋ ଲଗ୍ଗୋ ଲଗ୍ଗିତୋ ପଲିବୁଦ୍ଧୋତି – ଉଚ୍ଚାୱଚଂ ଗଚ୍ଛତି ସଞ୍ଞସତ୍ତୋ।
ୱିଦ୍ୱା ଚ ୱେଦେହି ସମେଚ୍ଚ ଧମ୍ମ ନ୍ତି। ୱିଦ୍ୱା ତି ୱିଦ୍ୱା ୱିଜ୍ଜାଗତୋ ଞାଣୀ ୱିଭାୱୀ ମେଧାୱୀ। ୱେଦେହୀ ତି ୱେଦା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଚତୂସୁ ମଗ୍ଗେସୁ ଞାଣଂ ପଞ୍ଞା ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଞ୍ଞାବଲଂ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ୱୀମଂସା ୱିପସ୍ସନା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ତେହି ୱେଦେହି ଜାତିଜରାମରଣସ୍ସ ଅନ୍ତଗତୋ ଅନ୍ତପ୍ପତ୍ତୋ, କୋଟିଗତୋ କୋଟିପ୍ପତ୍ତୋ, ପରିୟନ୍ତଗତୋ ପରିୟନ୍ତପ୍ପତ୍ତୋ, ୱୋସାନଗତୋ ୱୋସାନପ୍ପତ୍ତୋ, ତାଣଗତୋ ତାଣପ୍ପତ୍ତୋ, ଲେଣଗତୋ ଲେଣପ୍ପତ୍ତୋ, ସରଣଗତୋ ସରଣପ୍ପତ୍ତୋ, ଅଭୟଗତୋ ଅଭୟପ୍ପତ୍ତୋ, ଅଚ୍ଚୁତଗତୋ ଅଚ୍ଚୁତପ୍ପତ୍ତୋ, ଅମତଗତୋ ଅମତପ୍ପତ୍ତୋ, ନିବ୍ବାନଗତୋ ନିବ୍ବାନପ୍ପତ୍ତୋ। ୱେଦାନଂ ୱା ଅନ୍ତଗତୋତି ୱେଦଗୂ , ୱେଦେହି ୱା ଅନ୍ତଗତୋତି ୱେଦଗୂ, ସତ୍ତନ୍ନଂ ୱା ଧମ୍ମାନଂ ୱିଦିତତ୍ତା ୱେଦଗୂ। ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ୱିଦିତା ହୋତି, ୱିଚିକିଚ୍ଛା ୱିଦିତା ହୋତି, ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି, ରାଗୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି, ଦୋସୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି, ମୋହୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି, ମାନୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି, ୱିଦିତାସ୍ସ ହୋନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସଂକିଲେସିକା ପୋନୋଭୱିକା ସଦରା ଦୁକ୍ଖୱିପାକା ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣିୟା।
ୱେଦାନି ୱିଚେୟ୍ୟ କେୱଲାନି, [ସଭିୟାତି ଭଗୱା]
ସମଣାନଂ ୟାନୀଧତ୍ଥି [ୟାନିପତ୍ଥି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰) ସୁ॰ ନି॰ ୫୩୪] ବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ।
ସବ୍ବୱେଦନାସୁ ୱୀତରାଗୋ, ସବ୍ବଂ ୱେଦମତିଚ୍ଚ ୱେଦଗୂ ସୋତି॥
ୱିଦ୍ୱା ଚ ୱେଦେହି ସମେଚ୍ଚ ଧମ୍ମ ନ୍ତି। ସମେଚ୍ଚ ଅଭିସମେଚ୍ଚ ଧମ୍ମଂ। ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚାତି ସମେଚ୍ଚ ଅଭିସମେଚ୍ଚ ଧମ୍ମଂ; ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖାତି ସମେଚ୍ଚ ଅଭିସମେଚ୍ଚ ଧମ୍ମଂ; ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତାତି ସମେଚ୍ଚ ଅଭିସମେଚ୍ଚ ଧମ୍ମଂ; ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରାତି ସମେଚ୍ଚ ଅଭିସମେଚ୍ଚ ଧମ୍ମଂ; ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣନ୍ତି ସମେଚ୍ଚ ଅଭିସମେଚ୍ଚ ଧମ୍ମଂ; ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟା ନାମରୂପନ୍ତି…ପେ॰… ନାମରୂପପଚ୍ଚୟା ସଳାୟତନନ୍ତି… ସଳାୟତନପଚ୍ଚୟା ଫସ୍ସୋତି… ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ୱେଦନାତି… ୱେଦନାପଚ୍ଚୟା ତଣ୍ହାତି… ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟା ଉପାଦାନନ୍ତି… ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋତି… ଭୱପଚ୍ଚୟା ଜାତୀତି… ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣନ୍ତି ସମେଚ୍ଚ ଅଭିସମେଚ୍ଚ ଧମ୍ମଂ; ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋତି ସମେଚ୍ଚ ଅଭିସମେଚ୍ଚ ଧମ୍ମଂ; ସଙ୍ଖାରନିରୋଧା ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧୋତି ସମେଚ୍ଚ ଅଭିସମେଚ୍ଚ ଧମ୍ମଂ; ୱିଞ୍ଞାଣନିରୋଧା ନାମରୂପନିରୋଧୋତି… ନାମରୂପନିରୋଧା ସଳାୟତନନିରୋଧୋତି… ସଳାୟତନନିରୋଧା ଫସ୍ସନିରୋଧୋତି… ଫସ୍ସନିରୋଧା ୱେଦନାନିରୋଧୋତି… ୱେଦନାନିରୋଧା ତଣ୍ହାନିରୋଧୋତି… ତଣ୍ହାନିରୋଧା ଉପାଦାନନିରୋଧୋତି… ଉପାଦାନନିରୋଧା ଭୱନିରୋଧୋତି… ଭୱନିରୋଧା ଜାତିନିରୋଧୋତି… ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣନିରୋଧୋତି ସମେଚ୍ଚ ଅଭିସମେଚ୍ଚ ଧମ୍ମଂ; ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ସମେଚ୍ଚ ଅଭିସମେଚ୍ଚ ଧମ୍ମଂ; ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋତି… ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋତି… ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦାତି ସମେଚ୍ଚ ଅଭିସମେଚ୍ଚ ଧମ୍ମଂ; ଇମେ ଆସୱାତି ସମେଚ୍ଚ ଅଭିସମେଚ୍ଚ ଧମ୍ମଂ; ଅୟଂ ଆସୱସମୁଦୟୋତି… ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧୋତି… ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦାତି ସମେଚ୍ଚ ଅଭିସମେଚ୍ଚ ଧମ୍ମଂ; ଇମେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟାତି ସମେଚ୍ଚ ଅଭିସମେଚ୍ଚ ଧମ୍ମଂ; ଇମେ ଧମ୍ମା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟାତି… ଇମେ ଧମ୍ମା ପହାତବ୍ବାତି… ଇମେ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବାତି … ଇମେ ଧମ୍ମା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବାତି ସମେଚ୍ଚ ଅଭିସମେଚ୍ଚ ଧମ୍ମଂ। ଛନ୍ନଂ ଫସ୍ସାୟତନାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ସମେଚ୍ଚ ଅଭିସମେଚ୍ଚ ଧମ୍ମଂ। ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ସମେଚ୍ଚ ଅଭିସମେଚ୍ଚ ଧମ୍ମଂ। ଚତୁନ୍ନଂ ମହାଭୂତାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ସମେଚ୍ଚ ଅଭିସମେଚ୍ଚ ଧମ୍ମଂ। ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମନ୍ତି ସମେଚ୍ଚ ଅଭିସମେଚ୍ଚ ଧମ୍ମନ୍ତି – ୱିଦ୍ୱା ଚ ୱେଦେହି ସମେଚ୍ଚ ଧମ୍ମଂ।
ନ ଉଚ୍ଚାୱଚଂ ଗଚ୍ଛତି ଭୂରିପଞ୍ଞୋ ତି ନ ସତ୍ଥାରତୋ ସତ୍ଥାରଂ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଧମ୍ମକ୍ଖାନତୋ ଧମ୍ମକ୍ଖାନଂ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଗଣତୋ ଗଣଂ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଦିଟ୍ଠିୟା ଦିଟ୍ଠିଂ ଗଚ୍ଛତି, ନ ପଟିପଦାୟ ପଟିପଦଂ ଗଚ୍ଛତି, ନ ମଗ୍ଗତୋ ମଗ୍ଗଂ ଗଚ୍ଛତି। ଭୂରିପଞ୍ଞୋ ତି ଭୂରିପଞ୍ଞୋ ମହାପଞ୍ଞୋ ପୁଥୁପଞ୍ଞୋ ହାସପଞ୍ଞୋ ଜୱନପଞ୍ଞୋ ତିକ୍ଖପଞ୍ଞୋ ନିବ୍ବେଧିକପଞ୍ଞୋ। ଭୂରି ୱୁଚ୍ଚତି ପଥୱୀ। ତାୟ ପଥୱିସମାୟ ପଞ୍ଞାୟ ୱିପୁଲାୟ ୱିତ୍ଥତାୟ ସମନ୍ନାଗତୋତି – ନ ଉଚ୍ଚାୱଚଂ ଗଚ୍ଛତି ଭୂରିପଞ୍ଞୋ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ସୟଂ ସମାଦାୟ ୱତାନି ଜନ୍ତୁ, ଉଚ୍ଚାୱଚଂ ଗଚ୍ଛତି ସଞ୍ଞସତ୍ତୋ।
ୱିଦ୍ୱା ଚ ୱେଦେହି ସମେଚ୍ଚ ଧମ୍ମଂ, ନ ଉଚ୍ଚାୱଚଂ ଗଚ୍ଛତି ଭୂରିପଞ୍ଞୋ’’ତି॥
ସ ସବ୍ବଧମ୍ମେସୁ ୱିସେନିଭୂତୋ, ୟଂ କିଞ୍ଚି ଦିଟ୍ଠଂ ୱ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱା।
ତମେୱ ଦସ୍ସିଂ ୱିୱଟଂ ଚରନ୍ତଂ, କେନୀଧ ଲୋକସ୍ମି ୱିକପ୍ପୟେୟ୍ୟ॥
ସ ସବ୍ବଧମ୍ମେସୁ ୱିସେନିଭୂତୋ ୟଂ କିଞ୍ଚି ଦିଟ୍ଠଂ ୱ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱା ତି। ସେନା ୱୁଚ୍ଚତି ମାରସେନା। କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ ମାରସେନା, ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତଂ ମାରସେନା, ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ ମାରସେନା, ରାଗୋ ମାରସେନା, ଦୋସୋ ମାରସେନା, ମୋହୋ ମାରସେନା, କୋଧୋ ମାରସେନା, ଉପନାହୋ…ପେ॰… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରା ମାରସେନା।
ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା –
‘‘କାମା ତେ ପଠମା ସେନା, ଦୁତିୟା ଅରତି ୱୁଚ୍ଚତି।
ତତିୟା ଖୁପ୍ପିପାସା ତେ, ଚତୁତ୍ଥୀ ତଣ୍ହା ୱୁଚ୍ଚତି॥
‘‘ପଞ୍ଚମୀ ଥିନମିଦ୍ଧଂ ତେ, ଛଟ୍ଠା ଭୀରୂ ପୱୁଚ୍ଚତି।
ସତ୍ତମୀ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ତେ, ମକ୍ଖୋ ଥମ୍ଭୋ ତେ ଅଟ୍ଠମୋ॥
‘‘ଲାଭୋ ସିଲୋକୋ ସକ୍କାରୋ, ମିଚ୍ଛାଲଦ୍ଧୋ ଚ ୟୋ ୟସୋ।
ୟୋ ଚତ୍ତାନଂ ସମୁକ୍କଂସେ, ପରେ ଚ ଅୱଜାନତି॥
‘‘ଏସା ନମୁଚି ତେ ସେନା, କଣ୍ହସ୍ସାଭିପ୍ପହାରିନୀ।
ନ ନଂ ଅସୁରୋ ଜିନାତି, ଜେତ୍ୱାୱ ଲଭତେ ସୁଖ’’ନ୍ତି॥
ୟତୋ ଚତୂହି ଅରିୟମଗ୍ଗେହି ସବ୍ବା ଚ ମାରସେନା ସବ୍ବେ ଚ ପଟିସେନିକରା କିଲେସା ଜିତା ଚ ପରାଜିତା ଚ ଭଗ୍ଗା ୱିପ୍ପଲୁଗ୍ଗା ପରମ୍ମୁଖା, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ୱିସେନିଭୂତୋ। ସୋ ଦିଟ୍ଠେ ୱିସେନିଭୂତୋ, ସୁତେ ୱିସେନିଭୂତୋ, ମୁତେ ୱିସେନିଭୂତୋ, ୱିଞ୍ଞାତେ ୱିସେନିଭୂତୋତି – ସ ସବ୍ବଧମ୍ମେସୁ ୱିସେନିଭୂତୋ ୟଂ କିଞ୍ଚି ଦିଟ୍ଠଂ ୱ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱା।
ତମେୱ ଦସ୍ସିଂ ୱିୱଟଂ ଚରନ୍ତ ନ୍ତି। ତମେୱ ସୁଦ୍ଧଦସ୍ସିଂ ୱିସୁଦ୍ଧଦସ୍ସିଂ ପରିସୁଦ୍ଧଦସ୍ସିଂ ୱୋଦାତଦସ୍ସିଂ ପରିୟୋଦାତଦସ୍ସିଂ। ଅଥ ୱା, ସୁଦ୍ଧଦସ୍ସନଂ ୱିସୁଦ୍ଧଦସ୍ସନଂ ପରିସୁଦ୍ଧଦସ୍ସନଂ ୱୋଦାତଦସ୍ସନଂ ପରିୟୋଦାତଦସ୍ସନଂ। ୱିୱଟ ନ୍ତି ତଣ୍ହାଛଦନଂ ଦିଟ୍ଠିଛଦନଂ କିଲେସଛଦନଂ ଦୁଚ୍ଚରିତଛଦନଂ ଅୱିଜ୍ଜାଛଦନଂ। ତାନି ଛଦନାନି ୱିୱଟାନି ହୋନ୍ତି ୱିଦ୍ଧଂସିତାନି ଉଗ୍ଘାଟିତାନି ସମୁଗ୍ଘାଟିତାନି ପହୀନାନି ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନାନି ୱୂପସନ୍ତାନି ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧାନି ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକାନି ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାନି। ଚରନ୍ତ ନ୍ତି ଚରନ୍ତଂ ୱିଚରନ୍ତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଇରିୟନ୍ତଂ ୱତ୍ତେନ୍ତଂ ପାଲେନ୍ତଂ ୟପେନ୍ତଂ ୟାପେନ୍ତନ୍ତି – ତମେୱ ଦସ୍ସିଂ ୱିୱଟଂ ଚରନ୍ତଂ।
କେନୀଧ ଲୋକସ୍ମି ୱିକପ୍ପୟେୟ୍ୟା ତି। କପ୍ପା ତି ଦ୍ୱେ କପ୍ପା – ତଣ୍ହାକପ୍ପୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାକପ୍ପୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପୋ। ତସ୍ସ ତଣ୍ହାକପ୍ପୋ ପହୀନୋ, ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠୋ। ତଣ୍ହାକପ୍ପସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପସ୍ସ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠତ୍ତା କେନ ରାଗେନ କପ୍ପେୟ୍ୟ, କେନ ଦୋସେନ କପ୍ପେୟ୍ୟ, କେନ ମୋହେନ କପ୍ପେୟ୍ୟ, କେନ ମାନେନ କପ୍ପେୟ୍ୟ, କାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା କପ୍ପେୟ୍ୟ, କେନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେନ କପ୍ପେୟ୍ୟ, କାୟ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ କପ୍ପେୟ୍ୟ, କେହି ଅନୁସୟେହି କପ୍ପେୟ୍ୟ – ରତ୍ତୋତି ୱା ଦୁଟ୍ଠୋତି ୱା ମୂଳ୍ହୋତି ୱା ୱିନିବଦ୍ଧୋତି ୱା ପରାମଟ୍ଠୋତି ୱା ୱିକ୍ଖେପଗତୋତି ୱା ଅନିଟ୍ଠଙ୍ଗତୋତି ୱା ଥାମଗତୋତି ୱା। ତେ ଅଭିସଙ୍ଖାରା ପହୀନା। ଅଭିସଙ୍ଖାରାନଂ ପହୀନତ୍ତା ଗତିୟୋ କେନ କପ୍ପେୟ୍ୟ – ନେରୟିକୋତି ୱା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିକୋତି ୱା ପେତ୍ତିୱିସୟିକୋତି ୱା ମନୁସ୍ସୋତି ୱା ଦେୱୋତି ୱା ରୂପୀତି ୱା ଅରୂପୀତି ୱା ସଞ୍ଞୀତି ୱା ଅସଞ୍ଞୀତି ୱା ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞୀତି ୱା। ସୋ ହେତୁ ନତ୍ଥି, ପଚ୍ଚୟୋ ନତ୍ଥି, କାରଣଂ ନତ୍ଥି, ୟେନ କପ୍ପେୟ୍ୟ ୱିକପ୍ପେୟ୍ୟ ୱିକପ୍ପଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ଲୋକସ୍ମି ନ୍ତି ଅପାୟଲୋକେ ମନୁସ୍ସଲୋକେ ଦେୱଲୋକେ ଖନ୍ଧଲୋକେ ଧାତୁଲୋକେ ଆୟତନଲୋକେତି – କେନୀଧ ଲୋକସ୍ମିଂ ୱିକପ୍ପୟେୟ୍ୟ।
‘‘ସ ସବ୍ବଧମ୍ମେସୁ ୱିସେନିଭୂତୋ, ୟଂ କିଞ୍ଚି ଦିଟ୍ଠଂ ୱ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱା।
ତମେୱ ଦସ୍ସିଂ ୱିୱଟଂ ଚରନ୍ତଂ, କେନୀଧ ଲୋକସ୍ମି ୱିକପ୍ପୟେୟ୍ୟା’’ତି॥
ନ କପ୍ପୟନ୍ତି ନ ପୁରେକ୍ଖରୋନ୍ତି, ଅଚ୍ଚନ୍ତସୁଦ୍ଧୀତି ନ ତେ ୱଦନ୍ତି।
ଆଦାନଗନ୍ଥଂ ଗଥିତଂ ୱିସଜ୍ଜ, ଆସଂ ନ କୁବ୍ବନ୍ତି କୁହିଞ୍ଚି ଲୋକେ॥
ନ କପ୍ପୟନ୍ତି ନ ପୁରେକ୍ଖରୋନ୍ତୀ ତି। କପ୍ପା ତି ଦ୍ୱେ କପ୍ପା – ତଣ୍ହାକପ୍ପୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାକପ୍ପୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପୋ। ତେସଂ ତଣ୍ହାକପ୍ପୋ ପହୀନୋ, ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠୋ। ତଣ୍ହାକପ୍ପସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା, ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପସ୍ସ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠତ୍ତା ତଣ୍ହାକପ୍ପଂ ୱା ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପଂ ୱା ନ କପ୍ପେନ୍ତି ନ ଜନେନ୍ତି ନ ସଞ୍ଜନେନ୍ତି ନ ନିବ୍ବତ୍ତେନ୍ତି ନାଭିନିବ୍ବତ୍ତେନ୍ତୀତି – ନ କପ୍ପୟନ୍ତି । ନ ପୁରେକ୍ଖରୋନ୍ତୀ ତି। ପୁରେକ୍ଖାରା ତି ଦ୍ୱେ ପୁରେକ୍ଖାରା – ତଣ୍ହାପୁରେକ୍ଖାରୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିପୁରେକ୍ଖାରୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାପୁରେକ୍ଖାରୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିପୁରେକ୍ଖାରୋ। ତେସଂ ତଣ୍ହାପୁରେକ୍ଖାରୋ ପହୀନୋ, ଦିଟ୍ଠିପୁରେକ୍ଖାରୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠୋ। ତଣ୍ହାପୁରେକ୍ଖାରସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା, ଦିଟ୍ଠିପୁରେକ୍ଖାରସ୍ସ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠତ୍ତା ନ ତଣ୍ହଂ ୱା ନ ଦିଟ୍ଠିଂ ୱା ପୁରତୋ କତ୍ୱା ଚରନ୍ତି, ନ ତଣ୍ହାଧଜା ନ ତଣ୍ହାକେତୂ ନ ତଣ୍ହାଧିପତେୟ୍ୟା, ନ ଦିଟ୍ଠିଧଜା ନ ଦିଟ୍ଠିକେତୂ ନ ଦିଟ୍ଠାଧିପତେୟ୍ୟା, ନ ତଣ୍ହାୟ ୱା ନ ଦିଟ୍ଠିୟା ୱା ପରିୱାରିତା ଚରନ୍ତୀତି – ନ କପ୍ପୟନ୍ତି ନ ପୁରେକ୍ଖରୋନ୍ତି।
ଅଚ୍ଚନ୍ତସୁଦ୍ଧୀତି ନ ତେ ୱଦନ୍ତୀ ତି ଅଚ୍ଚନ୍ତସୁଦ୍ଧିଂ ସଂସାରସୁଦ୍ଧିଂ ଅକିରିୟଦିଟ୍ଠିଂ ସସ୍ସତୱାଦଂ ନ ୱଦନ୍ତି ନ କଥେନ୍ତି ନ ଭଣନ୍ତି ନ ଦୀପୟନ୍ତି ନ ୱୋହରନ୍ତୀତି – ଅଚ୍ଚନ୍ତସୁଦ୍ଧୀତି ନ ତେ ୱଦନ୍ତି।
ଆଦାନଗନ୍ଥଂ ଗଥିତଂ ୱିସଜ୍ଜା ତି। ଗନ୍ଥା ତି ଚତ୍ତାରୋ ଗନ୍ଥା – ଅଭିଜ୍ଝା କାୟଗନ୍ଥୋ, ବ୍ୟାପାଦୋ କାୟଗନ୍ଥୋ, ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ କାୟଗନ୍ଥୋ, ଇଦଂସଚ୍ଚାଭିନିୱେସୋ କାୟଗନ୍ଥୋ। ଅତ୍ତନୋ ଦିଟ୍ଠିୟା ରାଗୋ ଅଭିଜ୍ଝା କାୟଗନ୍ଥୋ; ପରୱାଦେସୁ ଆଘାତୋ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟୋ ବ୍ୟାପାଦୋ କାୟଗନ୍ଥୋ; ଅତ୍ତନୋ ସୀଲଂ ୱା ୱତଂ ୱା ସୀଲୱତଂ ୱା ପରାମସନ୍ତୀତି ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ କାୟଗନ୍ଥୋ, ଅତ୍ତନୋ ଦିଟ୍ଠି ଇଦଂସଚ୍ଚାଭିନିୱେସୋ କାୟଗନ୍ଥୋ। କିଂକାରଣା ୱୁଚ୍ଚତି ଆଦାନଗନ୍ଥୋ? ତେହି ଗନ୍ଥେହି ରୂପଂ ଆଦିୟନ୍ତି ଉପାଦିୟନ୍ତି ଗଣ୍ହନ୍ତି ପରାମସନ୍ତି ଅଭିନିୱିସନ୍ତି; ୱେଦନଂ…ପେ॰… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଗତିଂ … ଉପପତ୍ତିଂ… ପଟିସନ୍ଧିଂ… ଭୱଂ… ସଂସାରୱଟ୍ଟଂ ଆଦିୟନ୍ତି ଉପାଦିୟନ୍ତି ଗଣ୍ହନ୍ତି ପରାମସନ୍ତି ଅଭିନିୱିସନ୍ତି। ତଂକାରଣା ୱୁଚ୍ଚତି ଆଦାନଗନ୍ଥୋ। ୱିସଜ୍ଜା ତି ଗନ୍ଥେ ୱୋସଜ୍ଜିତ୍ୱା ୱା – ୱିସଜ୍ଜ। ଅଥ ୱା ଗନ୍ଥେ ଗଧିତେ ଗନ୍ଥିତେ ବନ୍ଧେ ୱିବନ୍ଧେ ଆବନ୍ଧେ ଲଗ୍ଗେ ଲଗ୍ଗିତେ ପଲିବୁଦ୍ଧେ ବନ୍ଧନେ ପୋଟୟିତ୍ୱା – [ଫୋଟୟିତ୍ୱା (ସ୍ୟା॰)] ୱିସଜ୍ଜ। ୟଥା ୱୟ୍ହଂ ୱା ରଥଂ ୱା ସକଟଂ ୱା ସନ୍ଦମାନିକଂ ୱା ସଜ୍ଜଂ ୱିସଜ୍ଜଂ କରୋନ୍ତି ୱିକୋପେନ୍ତି; ଏୱମେୱ ଗନ୍ଥେ ୱୋସଜ୍ଜିତ୍ୱା – ୱିସଜ୍ଜ। ଅଥ ୱା ଗନ୍ଥେ ଗଧିତେ ଗନ୍ଥିତେ ବନ୍ଧେ ୱିବନ୍ଧେ ଆବନ୍ଧେ ଲଗ୍ଗେ ଲଗ୍ଗିତେ ପଲିବୁଦ୍ଧେ ବନ୍ଧନେ ପୋଟୟିତ୍ୱା ୱିସଜ୍ଜାତି – ଆଦାନଗନ୍ଥଂ ଗଥିତଂ ୱିସଜ୍ଜ।
ଆସଂ ନ କୁବ୍ବନ୍ତି କୁହିଞ୍ଚି ଲୋକେ ତି। ଆସା ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ଆସଂ ନ କୁବ୍ବନ୍ତୀ ତି ଆସଂ ନ କୁବ୍ବନ୍ତି ନ ଜନେନ୍ତି ନ ସଞ୍ଜନେନ୍ତି ନ ନିବ୍ବତ୍ତେନ୍ତି ନ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେନ୍ତି। କୁହିଞ୍ଚୀ ତି କୁହିଞ୍ଚି କିମ୍ହିଚି କତ୍ଥଚି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ୱା। ଲୋକେ ତି ଅପାୟଲୋକେ…ପେ॰… ଆୟତନଲୋକେତି – ଆସଂ ନ କୁବ୍ବନ୍ତି କୁହିଞ୍ଚି ଲୋକେ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ନ କପ୍ପୟନ୍ତି ନ ପୁରେକ୍ଖରୋନ୍ତି, ଅଚ୍ଚନ୍ତସୁଦ୍ଧୀତି ନ ତେ ୱଦନ୍ତି।
ଆଦାନଗନ୍ଥଂ ଗଥିତଂ ୱିସଜ୍ଜ, ଆସଂ ନ କୁବ୍ବନ୍ତି କୁହିଞ୍ଚି ଲୋକେ’’ତି॥
ସୀମାତିଗୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ତସ୍ସ ନତ୍ଥି, ଞତ୍ୱା ଚ ଦିସ୍ୱା ଚ ସମୁଗ୍ଗହୀତଂ।
ନ ରାଗରାଗୀ ନ ୱିରାଗରତ୍ତୋ, ତସ୍ସୀଧ ନତ୍ଥି ପରମୁଗ୍ଗହୀତଂ॥
ସୀମାତିଗୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ତସ୍ସ ନତ୍ଥି, ଞତ୍ୱା ଚ ଦିସ୍ୱା ଚ ସମୁଗ୍ଗହୀତ ନ୍ତି। ସୀମା ତି ଚତସ୍ସୋ ସୀମାୟୋ – ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି, ୱିଚିକିଚ୍ଛା, ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ, ଦିଟ୍ଠାନୁସୟୋ, ୱିଚିକିଚ୍ଛାନୁସୟୋ, ତଦେକଟ୍ଠା ଚ କିଲେସା – ଅୟଂ ପଠମା ସୀମା। ଓଳାରିକଂ କାମରାଗସଞ୍ଞୋଜନଂ, ପଟିଘସଞ୍ଞୋଜନଂ, ଓଳାରିକୋ କାମରାଗାନୁସୟୋ, ପଟିଘାନୁସୟୋ, ତଦେକଟ୍ଠା ଚ କିଲେସା – ଅୟଂ ଦୁତିୟା ସୀମା। ଅନୁସହଗତଂ କାମରାଗସଞ୍ଞୋଜନଂ, ପଟିଘସଞ୍ଞୋଜନଂ, ଅନୁସହଗତୋ କାମରାଗାନୁସୟୋ, ପଟିଘାନୁସୟୋ, ତଦେକଟ୍ଠା ଚ କିଲେସା – ଅୟଂ ତତିୟା ସୀମା। ରୂପରାଗୋ ଅରୂପରାଗୋ ମାନୋ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ଅୱିଜ୍ଜା, ମାନାନୁସୟୋ ଭୱରାଗାନୁସୟୋ ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟୋ, ତଦେକଟ୍ଠା ଚ କିଲେସା – ଅୟଂ ଚତୁତ୍ଥା ସୀମା। ୟତୋ ଚ ଚତୂହି ଅରିୟମଗ୍ଗେହି ଇମା ଚତସ୍ସୋ ସୀମାୟୋ ଅତିକ୍କନ୍ତୋ ହୋତି ସମତିକ୍କନ୍ତୋ ୱୀତିୱତ୍ତୋ, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସୀମାତିଗୋ। ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ତି ସତ୍ତନ୍ନଂ ଧମ୍ମାନଂ ବାହିତତ୍ତା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ – ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ବାହିତା ହୋତି, ୱିଚିକିଚ୍ଛା ବାହିତା ହୋତି , ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ ବାହିତୋ ହୋତି…ପେ॰… ଅସିତୋ ତାଦି ପୱୁଚ୍ଚତେ ସ ବ୍ରହ୍ମା। ତସ୍ସା ତି ଅରହତୋ ଖୀଣାସୱସ୍ସ।
ଞତ୍ୱା ତି ପରଚିତ୍ତଞାଣେନ ୱା ଞତ୍ୱା ପୁବ୍ବେନିୱାସାନୁସ୍ସତିଞାଣେନ ୱା ଞତ୍ୱା। ଦିସ୍ୱା ତି ମଂସଚକ୍ଖୁନା ୱା ଦିସ୍ୱା ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁନା ୱା ଦିସ୍ୱା। ସୀମାତିଗୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ତସ୍ସ ନତ୍ଥି, ଞତ୍ୱା ଚ ଦିସ୍ୱା ଚ ସମୁଗ୍ଗହୀତ ନ୍ତି। ତସ୍ସ ଇଦଂ ପରମଂ ଅଗ୍ଗଂ ସେଟ୍ଠଂ ୱିସିଟ୍ଠଂ [ୱିସେଟ୍ଠଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ପାମୋକ୍ଖଂ ଉତ୍ତମଂ ପୱରନ୍ତି ଗହିତଂ ପରାମଟ୍ଠଂ ଅଭିନିୱିଟ୍ଠଂ ଅଜ୍ଝୋସିତଂ ଅଧିମୁତ୍ତଂ ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜତି ନୁପଲବ୍ଭତି, ପହୀନଂ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନଂ ୱୂପସନ୍ତଂ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧଂ ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକଂ ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢନ୍ତି – ସୀମାତିଗୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ତସ୍ସ ନତ୍ଥି ଞତ୍ୱା ଚ ଦିସ୍ୱା ଚ ସମୁଗ୍ଗହୀତଂ।
ନ ରାଗରାଗୀ ନ ୱିରାଗରତ୍ତୋ ତି। ରାଗରତ୍ତା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୟେ ପଞ୍ଚସୁ କାମଗୁଣେସୁ ରତ୍ତା ଗିଦ୍ଧା ଗଧିତା ମୁଚ୍ଛିତା ଅଜ୍ଝୋସନ୍ନା ଲଗ୍ଗା ଲଗ୍ଗିତା ପଲିବୁଦ୍ଧା। ୱିରାଗରତ୍ତା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୟେ ରୂପାୱଚରଅରୂପାୱଚରସମାପତ୍ତୀସୁ ରତ୍ତା ଗିଦ୍ଧା ଗଧିତା ମୁଚ୍ଛିତା ଅଜ୍ଝୋସନ୍ନା ଲଗ୍ଗା ଲଗ୍ଗିତା ପଲିବୁଦ୍ଧା। ନ ରାଗରାଗୀ ନ ୱିରାଗରତ୍ତୋ ତି ୟତୋ କାମରାଗୋ ଚ ରୂପରାଗୋ ଚ ଅରୂପରାଗୋ ଚ ପହୀନା ହୋନ୍ତି ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା [ଅନଭାୱକତା (ସୀ॰), ଅନଭାୱଂଗତା (ସ୍ୟା॰)] ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା। ଏତ୍ତାୱତା ନ ରାଗରାଗୀ ନ ୱିରାଗରତ୍ତୋ।
ତସ୍ସୀଧ ନତ୍ଥି ପରମୁଗ୍ଗହୀତ ନ୍ତି। ତସ୍ସା ତି ଅରହତୋ ଖୀଣାସୱସ୍ସ। ତସ୍ସ ଇଦଂ ପରମଂ ଅଗ୍ଗଂ ସେଟ୍ଠଂ ୱିସିଟ୍ଠଂ ପାମୋକ୍ଖଂ ଉତ୍ତମଂ ପୱରନ୍ତି ଗହିତଂ ପରାମଟ୍ଠଂ ଅଭିନିୱିଟ୍ଠଂ ଅଜ୍ଝୋସିତଂ ଅଧିମୁତ୍ତଂ ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜତି ନୁପଲବ୍ଭତି, ପହୀନଂ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନଂ ୱୂପସନ୍ତଂ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧଂ ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକଂ ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢନ୍ତି – ତସ୍ସୀଧ ନତ୍ଥି ପରମୁଗ୍ଗହୀତଂ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ସୀମାତିଗୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ତସ୍ସ ନତ୍ଥି, ଞତ୍ୱା ଚ ଦିସ୍ୱା ଚ ସମୁଗ୍ଗହୀତଂ।
ନ ରାଗରାଗୀ ନ ୱିରାଗରତ୍ତୋ, ତସ୍ସୀଧ ନତ୍ଥି ପରମୁଗ୍ଗହୀତ’’ନ୍ତି॥
ସୁଦ୍ଧଟ୍ଠକସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ ଚତୁତ୍ଥୋ।
୫. ପରମଟ୍ଠକସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ
ଅଥ ପରମଟ୍ଠକସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସଂ ୱକ୍ଖତି –
ପରମନ୍ତି ଦିଟ୍ଠୀସୁ ପରିବ୍ବସାନୋ, ୟଦୁତ୍ତରିଂ କୁରୁତେ ଜନ୍ତୁ ଲୋକେ।
ହୀନାତି ଅଞ୍ଞେ ତତୋ ସବ୍ବମାହ, ତସ୍ମା ୱିୱାଦାନି ଅୱୀତିୱତ୍ତୋ॥
ପରମନ୍ତି ଦିଟ୍ଠୀସୁ ପରିବ୍ବସାନୋ ତି। ସନ୍ତେକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଦିଟ୍ଠିଗତିକା। ତେ ଦ୍ୱାସଟ୍ଠିୟା ଦିଟ୍ଠିଗତାନଂ ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ‘‘ଇଦଂ ପରମଂ ଅଗ୍ଗଂ ସେଟ୍ଠଂ ୱିସିଟ୍ଠଂ ପାମୋକ୍ଖଂ ଉତ୍ତମଂ ପୱର’’ନ୍ତି ଗହେତ୍ୱା ଉଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଗଣ୍ହିତ୍ୱା ପରାମସିତ୍ୱା ଅଭିନିୱିସିତ୍ୱା ସକାୟ ସକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ୱସନ୍ତି ପୱସନ୍ତି ଆୱସନ୍ତି ପରିୱସନ୍ତି। ୟଥା ଆଗାରିକା ୱା ଘରେସୁ ୱସନ୍ତି, ସାପତ୍ତିକା ୱା ଆପତ୍ତୀସୁ ୱସନ୍ତି, ସକିଲେସା ୱା କିଲେସେସୁ ୱସନ୍ତି; ଏୱମେୱ ସନ୍ତେକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଦିଟ୍ଠିଗତିକା। ତେ ଦ୍ୱାସଟ୍ଠିୟା ଦିଟ୍ଠିଗତାନଂ ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ‘‘ଇଦଂ ପରମଂ ଅଗ୍ଗଂ ସେଟ୍ଠଂ ୱିସିଟ୍ଠଂ ପାମୋକ୍ଖଂ ଉତ୍ତମଂ ପୱର’’ନ୍ତି ଗହେତ୍ୱା ଉଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଗଣ୍ହିତ୍ୱା ପରାମସିତ୍ୱା ଅଭିନିୱିସିତ୍ୱା ସକାୟ ସକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ୱସନ୍ତି ପୱସନ୍ତି [ସଂୱସନ୍ତି (ସ୍ୟା॰) ନତ୍ଥି ସୀହଳପୋତ୍ଥକେ] ଆୱସନ୍ତି ପରିୱସନ୍ତୀତି – ପରମନ୍ତି ଦିଟ୍ଠୀସୁ ପରିବ୍ବସାନୋ।
ୟଦୁତ୍ତରିଂ କୁରୁତେ ଜନ୍ତୁ ଲୋକେ ତି। ୟଦ ନ୍ତି ୟଂ। ଉତ୍ତରିଂ କୁରୁତେ ତି ଉତ୍ତରିଂ କରୋତି, ଅଗ୍ଗଂ ସେଟ୍ଠଂ ୱିସିଟ୍ଠଂ ପାମୋକ୍ଖଂ ଉତ୍ତମଂ ପୱରଂ କରୋତି ‘‘ଅୟଂ ସତ୍ଥା ସବ୍ବଞ୍ଞୂ’’ତି ଉତ୍ତରିଂ କରୋତି, ଅଗ୍ଗଂ ସେଟ୍ଠଂ ୱିସିଟ୍ଠଂ ପାମୋକ୍ଖଂ ଉତ୍ତମଂ ପୱରଂ କରୋତି। ‘‘ଅୟଂ ଧମ୍ମୋ ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ…, ଅୟଂ ଗଣୋ ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ…, ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠି ଭଦ୍ଦିକା…, ଅୟଂ ପଟିପଦା ସୁପଞ୍ଞତ୍ତା…, ଅୟଂ ମଗ୍ଗୋ ନିୟ୍ୟାନିକୋ’’ତି ଉତ୍ତରିଂ କରୋତି, ଅଗ୍ଗଂ ସେଟ୍ଠଂ ୱିସିଟ୍ଠଂ ପାମୋକ୍ଖଂ ଉତ୍ତମଂ ପୱରଂ କରୋତି ନିବ୍ବତ୍ତେତି ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେତି। ଜନ୍ତୂ ତି ସତ୍ତୋ ନରୋ…ପେ॰… ମନୁଜୋ। ଲୋକେ ତି ଅପାୟଲୋକେ…ପେ॰… ଆୟତନଲୋକେତି – ୟଦୁତ୍ତରିଂ କୁରୁତେ ଜନ୍ତୁ ଲୋକେ।
ହୀନାତି ଅଞ୍ଞେ ତତୋ ସବ୍ବମାହା ତି ଅତ୍ତନୋ ସତ୍ଥାରଂ ଧମ୍ମକ୍ଖାନଂ ଗଣଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ପଟିପଦଂ ମଗ୍ଗଂ ଠପେତ୍ୱା ସବ୍ବେ ପରପ୍ପୱାଦେ ଖିପତି ଉକ୍ଖିପତି ପରିକ୍ଖିପତି। ‘‘ସୋ ସତ୍ଥା ନ ସବ୍ବଞ୍ଞୂ, ଧମ୍ମୋ ନ ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ, ଗଣୋ ନ ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ, ଦିଟ୍ଠି ନ ଭଦ୍ଦିକା, ପଟିପଦା ନ ସୁପଞ୍ଞତ୍ତା, ମଗ୍ଗୋ ନ ନିୟ୍ୟାନିକୋ, ନତ୍ଥେତ୍ଥ ସୁଦ୍ଧି ୱା ୱିସୁଦ୍ଧି ୱା ପରିସୁଦ୍ଧି ୱା ମୁତ୍ତି ୱା ୱିମୁତ୍ତି ୱା ପରିମୁତ୍ତି ୱା, ନତ୍ଥେତ୍ଥ ସୁଜ୍ଝନ୍ତି ୱା ୱିସୁଜ୍ଝନ୍ତି ୱା ପରିସୁଜ୍ଝନ୍ତି ୱା ମୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱା ୱିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱା ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱା, ହୀନା ନିହୀନା ଓମକା ଲାମକା ଛତୁକ୍କା ପରିତ୍ତା’’ତି ଏୱମାହ ଏୱଂ କଥେତି ଏୱଂ ଭଣତି ଏୱଂ ଦୀପୟତି ଏୱଂ ୱୋହରତୀତି – ହୀନାତି ଅଞ୍ଞେ ତତୋ ସବ୍ବମାହ।
ତସ୍ମା ୱିୱାଦାନି ଅୱୀତିୱତ୍ତୋ ତି। ତସ୍ମା ତି ତଂକାରଣା ତଂହେତୁ ତପ୍ପଚ୍ଚୟା ତଂନିଦାନା। ୱିୱାଦାନୀ ତି ଦିଟ୍ଠିକଲହାନି ଦିଟ୍ଠିଭଣ୍ଡନାନି ଦିଟ୍ଠିୱିଗ୍ଗହାନି ଦିଟ୍ଠିୱିୱାଦାନି ଦିଟ୍ଠିମେଧଗାନି ଚ। ଅୱୀତିୱତ୍ତୋ ତି ଅନତିକ୍କନ୍ତୋ ଅସମତିକ୍କନ୍ତୋ ଅୱୀତିୱତ୍ତୋତି – ତସ୍ମା ୱିୱାଦାନି ଅୱୀତିୱତ୍ତୋ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ପରମନ୍ତି ଦିଟ୍ଠୀସୁ ପରିବ୍ବସାନୋ, ୟଦୁତ୍ତରିଂ କୁରୁତେ ଜନ୍ତୁ ଲୋକେ।
ହୀନାତି ଅଞ୍ଞେ ତତୋ ସବ୍ବମାହ, ତସ୍ମା ୱିୱାଦାନି ଅୱୀତିୱତ୍ତୋ’’ତି॥
ୟଦତ୍ତନୀ ପସ୍ସତି ଆନିସଂସଂ, ଦିଟ୍ଠେ ସୁତେ ସୀଲୱତେ ମୁତେ ୱା।
ତଦେୱ ସୋ ତତ୍ଥ ସମୁଗ୍ଗହାୟ, ନିହୀନତୋ ପସ୍ସତି ସବ୍ବମଞ୍ଞଂ॥
ୟଦତ୍ତନୀ ପସ୍ସତି ଆନିସଂସଂ, ଦିଟ୍ଠେ ସୁତେ ସୀଲୱତେ ମୁତେ ୱା ତି। ୟଦତ୍ତନୀ ତି ୟଂ ଅତ୍ତନି। ଅତ୍ତା ୱୁଚ୍ଚତି ଦିଟ୍ଠିଗତଂ। ଅତ୍ତନୋ ଦିଟ୍ଠିୟା ଦ୍ୱେ ଆନିସଂସେ ପସ୍ସତି – ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକଞ୍ଚ ଆନିସଂସଂ, ସମ୍ପରାୟିକଞ୍ଚ ଆନିସଂସଂ। କତମୋ ଦିଟ୍ଠିୟା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକୋ ଆନିସଂସୋ? ୟଂଦିଟ୍ଠିକୋ ସତ୍ଥା ହୋତି, ତଂଦିଟ୍ଠିକା ସାୱକା ହୋନ୍ତି। ତଂଦିଟ୍ଠିକଂ ସତ୍ଥାରଂ ସାୱକା ସକ୍କରୋନ୍ତି ଗରୁଂ କରୋନ୍ତି ମାନେନ୍ତି ପୂଜେନ୍ତି, ଲଭତି ଚ ତତୋନିଦାନଂ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ। ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିୟା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକୋ ଆନିସଂସୋ। କତମୋ ଦିଟ୍ଠିୟା ସମ୍ପରାୟିକୋ ଆନିସଂସୋ? ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠି ଅଲଂ ନାଗତ୍ତାୟ ୱା ସୁପଣ୍ଣତ୍ତାୟ ୱା ୟକ୍ଖତ୍ତାୟ ୱା ଅସୁରତ୍ତାୟ ୱା ଗନ୍ଧବ୍ବତ୍ତାୟ ୱା ମହାରାଜତ୍ତାୟ ୱା ଇନ୍ଦତ୍ତାୟ ୱା ବ୍ରହ୍ମତ୍ତାୟ ୱା ଦେୱତ୍ତାୟ ୱା; ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠି ଅଲଂ ସୁଦ୍ଧିୟା ୱିସୁଦ୍ଧିୟା ପରିସୁଦ୍ଧିୟା ମୁତ୍ତିୟା ୱିମୁତ୍ତିୟା ପରିମୁତ୍ତିୟା; ଇମାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସୁଜ୍ଝନ୍ତି ୱିସୁଜ୍ଝନ୍ତି ପରିସୁଜ୍ଝନ୍ତି ମୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି; ଇମାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସୁଜ୍ଝିସ୍ସାମି ୱିସୁଜ୍ଝିସ୍ସାମି ପରିସୁଜ୍ଝିସ୍ସାମି ମୁଚ୍ଚିସ୍ସାମି ୱିମୁଚ୍ଚିସ୍ସାମି ପରିମୁଚ୍ଚିସ୍ସାମି ଆୟତିଂ ଫଲପାଟିକଙ୍ଖୀ ହୋତି। ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିୟା ସମ୍ପରାୟିକୋ ଆନିସଂସୋ। ଅତ୍ତନୋ ଦିଟ୍ଠିୟା ଇମେ ଦ୍ୱେ ଆନିସଂସେ ପସ୍ସତି, ଦିଟ୍ଠସୁଦ୍ଧିୟାପି ଦ୍ୱେ ଆନିସଂସେ ପସ୍ସତି, ସୁତସୁଦ୍ଧିୟାପି ଦ୍ୱେ ଆନିସଂସେ ପସ୍ସତି, ସୀଲସୁଦ୍ଧିୟାପି ଦ୍ୱେ ଆନିସଂସେ ପସ୍ସତି, ୱତସୁଦ୍ଧିୟାପି ଦ୍ୱେ ଆନିସଂସେ ପସ୍ସତି, ମୁତସୁଦ୍ଧିୟାପି ଦ୍ୱେ ଆନିସଂସେ ପସ୍ସତି – ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକଞ୍ଚ ଆନିସଂସଂ ସମ୍ପରାୟିକଞ୍ଚ ଆନିସଂସଂ। କତମୋ ମୁତସୁଦ୍ଧିୟା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକୋ ଆନିସଂସୋ? ୟଂଦିଟ୍ଠିକୋ ସତ୍ଥା ହୋତି ତଂଦିଟ୍ଠିକା ସାୱକା ହୋନ୍ତି…ପେ॰… ଅୟଂ ମୁତସୁଦ୍ଧିୟା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକୋ ଆନିସଂସୋ। କତମୋ ମୁତସୁଦ୍ଧିୟା ସମ୍ପରାୟିକୋ ଆନିସଂସୋ? ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠି ଅଲଂ ନାଗତ୍ତାୟ ୱା…ପେ॰… ଅୟଂ ମୁତସୁଦ୍ଧିୟା ସମ୍ପରାୟିକୋ ଆନିସଂସୋ। ମୁତସୁଦ୍ଧିୟାପି ଇମେ ଦ୍ୱେ ଆନିସଂସେ ପସ୍ସତି ଦକ୍ଖତି ଓଲୋକେତି ନିଜ୍ଝାୟତି ଉପପରିକ୍ଖତୀତି – ୟଦତ୍ତନୀ ପସ୍ସତି ଆନିସଂସଂ ଦିଟ୍ଠେ ସୁତେ ସୀଲୱତେ ମୁତେ ୱା।
ତଦେୱ ସୋ ତତ୍ଥ ସମୁଗ୍ଗହାୟା ତି। ତଦେୱା ତି ତଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ। ତତ୍ଥା ତି ସକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସକାୟ ଖନ୍ତିୟା ସକାୟ ରୁଚିୟା ସକାୟ ଲଦ୍ଧିୟା। ସମୁଗ୍ଗହାୟା ତି ଇଦଂ ପରମଂ ଅଗ୍ଗଂ ସେଟ୍ଠଂ ୱିସିଟ୍ଠଂ ପାମୋକ୍ଖଂ ଉତ୍ତମଂ ପୱରନ୍ତି ଗହେତ୍ୱା ଉଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଗଣ୍ହିତ୍ୱା ପରାମସିତ୍ୱା ଅଭିନିୱିସିତ୍ୱାତି – ତଦେୱ ସୋ ତତ୍ଥ ସମୁଗ୍ଗହାୟ।
ନିହୀନତୋ ପସ୍ସତି ସବ୍ବମଞ୍ଞ ନ୍ତି। ଅଞ୍ଞଂ ସତ୍ଥାରଂ ଧମ୍ମକ୍ଖାନଂ ଗଣଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ପଟିପଦଂ ମଗ୍ଗଂ ହୀନତୋ ନିହୀନତୋ ଓମକତୋ ଲାମକତୋ ଛତୁକ୍କତୋ ପରିତ୍ତତୋ ଦିସ୍ସତି ପସ୍ସତି ଦକ୍ଖତି ଓଲୋକେତି ନିଜ୍ଝାୟତି ଉପପରିକ୍ଖତୀତି – ନିହୀନତୋ ପସ୍ସତି ସବ୍ବମଞ୍ଞଂ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୟଦତ୍ତନୀ ପସ୍ସତି ଆନିସଂସଂ, ଦିଟ୍ଠେ ସୁତେ ସୀଲୱତେ ମୁତେ ୱା।
ତଦେୱ ସୋ ତତ୍ଥ ସମୁଗ୍ଗହାୟ, ନିହୀନତୋ ପସ୍ସତି ସବ୍ବମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି॥
ତଂ ୱାପି [ଚାପି (ସୀ॰)] ଗନ୍ଥଂ କୁସଲା ୱଦନ୍ତି, ୟଂ ନିସ୍ସିତୋ ପସ୍ସତି ହୀନମଞ୍ଞଂ।
ତସ୍ମା ହି ଦିଟ୍ଠଂ ୱ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱା, ସୀଲବ୍ବତଂ ଭିକ୍ଖୁ ନ ନିସ୍ସୟେୟ୍ୟ॥
ତଂ ୱାପି ଗନ୍ଥଂ କୁସଲା ୱଦନ୍ତୀ ତି। କୁସଲା ତି ୟେ ତେ ଖନ୍ଧକୁସଲା ଧାତୁକୁସଲା ଆୟତନକୁସଲା ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦକୁସଲା ସତିପଟ୍ଠାନକୁସଲା ସମ୍ମପ୍ପଧାନକୁସଲା ଇଦ୍ଧିପାଦକୁସଲା ଇନ୍ଦ୍ରିୟକୁସଲା ବଲକୁସଲା ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗକୁସଲା ମଗ୍ଗକୁସଲା ଫଲକୁସଲା ନିବ୍ବାନକୁସଲା, ତେ କୁସଲା ଏୱଂ ୱଦନ୍ତି – ‘‘ଗନ୍ଥୋ ଏସୋ, ଲଗ୍ଗନଂ ଏତଂ, ବନ୍ଧନଂ ଏତଂ, ପଲିବୋଧୋ ଏସୋ’’ତି। ଏୱଂ ୱଦନ୍ତି ଏୱଂ କଥେନ୍ତି ଏୱଂ ଭଣନ୍ତି ଏୱଂ ଦୀପୟନ୍ତି ଏୱଂ ୱୋହରନ୍ତୀତି – ତଂ ୱାପି ଗନ୍ଥଂ କୁସଲା ୱଦନ୍ତି।
ୟଂ ନିସ୍ସିତୋ ପସ୍ସତି ହୀନମଞ୍ଞ ନ୍ତି। ୟଂ ନିସ୍ସିତୋ ତି ୟଂ ସତ୍ଥାରଂ ଧମ୍ମକ୍ଖାନଂ ଗଣଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ପଟିପଦଂ ମଗ୍ଗଂ ନିସ୍ସିତୋ ସନ୍ନିସ୍ସିତୋ ଅଲ୍ଲୀନୋ ଉପଗତୋ ଅଜ୍ଝୋସିତୋ ଅଧିମୁତ୍ତୋ। ପସ୍ସତି ହୀନମଞ୍ଞ ନ୍ତି ଅଞ୍ଞଂ ସତ୍ଥାରଂ ଧମ୍ମକ୍ଖାନଂ ଗଣଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ପଟିପଦଂ ମଗ୍ଗଂ ହୀନତୋ ନିହୀନତୋ ଓମକତୋ ଲାମକତୋ ଛତୁକ୍କତୋ ପରିତ୍ତତୋ ଦିସ୍ସତି ପସ୍ସତି ଦକ୍ଖତି ଓଲୋକେତି ନିଜ୍ଝାୟତି ଉପନିଜ୍ଝାୟତି ଉପପରିକ୍ଖତୀତି – ୟଂ ନିସ୍ସିତୋ ପସ୍ସତି ହୀନମଞ୍ଞଂ।
ତସ୍ମା ହି ଦିଟ୍ଠଂ ୱ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱା, ସୀଲବ୍ବତଂ ଭିକ୍ଖୁ ନ ନିସ୍ସୟେୟ୍ୟା ତି। ତସ୍ମା ତି ତସ୍ମା ତଂକାରଣା ତଂହେତୁ ତପ୍ପଚ୍ଚୟା ତଂନିଦାନା ଦିଟ୍ଠଂ ୱା ଦିଟ୍ଠସୁଦ୍ଧିଂ ୱା ସୁତଂ ୱା ସୁତସୁଦ୍ଧିଂ ୱା ମୁତଂ ୱା ମୁତସୁଦ୍ଧିଂ ୱା ସୀଲଂ ୱା ସୀଲସୁଦ୍ଧିଂ ୱା ୱତଂ ୱା ୱତସୁଦ୍ଧିଂ ୱା ନ ନିସ୍ସୟେୟ୍ୟ ନ ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ ନ ପରାମସେୟ୍ୟ ନାଭିନିୱେସେୟ୍ୟାତି – ତସ୍ମା ହି ଦିଟ୍ଠଂ ୱ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱା ସୀଲବ୍ବତଂ ଭିକ୍ଖୁ ନ ନିସ୍ସୟେୟ୍ୟ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ତଂ ୱାପି ଗନ୍ଥଂ କୁସଲା ୱଦନ୍ତି, ୟଂ ନିସ୍ସିତୋ ପସ୍ସତି ହୀନମଞ୍ଞଂ।
ତସ୍ମା ହି ଦିଟ୍ଠଂ ୱ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱା, ସୀଲବ୍ବତଂ ଭିକ୍ଖୁ ନ ନିସ୍ସୟେୟ୍ୟା’’ତି॥
ଦିଟ୍ଠିମ୍ପି ଲୋକସ୍ମିଂ ନ କପ୍ପୟେୟ୍ୟ, ଞାଣେନ ୱା ସୀଲୱତେନ ୱାପି।
ସମୋତି ଅତ୍ତାନମନୂପନେୟ୍ୟ, ହୀନୋ ନ ମଞ୍ଞେଥ ୱିସେସି ୱାପି॥
ଦିଟ୍ଠିମ୍ପି ଲୋକସ୍ମିଂ ନ କପ୍ପୟେୟ୍ୟ, ଞାଣେନ ୱା ସୀଲୱତେନ ୱାପୀ ତି। ଅଟ୍ଠସମାପତ୍ତିଞାଣେନ ୱା ପଞ୍ଚାଭିଞ୍ଞାଞାଣେନ ୱା ମିଚ୍ଛାଞାଣେନ ୱା, ସୀଲେନ ୱା ୱତେନ ୱା ସୀଲବ୍ବତେନ ୱା , ଦିଟ୍ଠିଂ ନ କପ୍ପୟେୟ୍ୟ ନ ଜନେୟ୍ୟ ନ ସଞ୍ଜନେୟ୍ୟ ନ ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ ନ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ। ଲୋକସ୍ମି ନ୍ତି ଅପାୟଲୋକେ…ପେ॰… ଆୟତନଲୋକେତି – ଦିଟ୍ଠିମ୍ପି ଲୋକସ୍ମିଂ ନ କପ୍ପୟେୟ୍ୟ ଞାଣେନ ୱା ସୀଲୱତେନ ୱାପି।
ସମୋତି ଅତ୍ତାନମନୂପନେୟ୍ୟା ତି। ସଦିସୋହମସ୍ମୀତି ଅତ୍ତାନଂ ନ ଉପନେୟ୍ୟ ଜାତିୟା ୱା ଗୋତ୍ତେନ ୱା କୋଲପୁତ୍ତିୟେନ ୱା ୱଣ୍ଣପୋକ୍ଖରତାୟ ୱା ଧନେନ ୱା ଅଜ୍ଝେନେନ ୱା କମ୍ମାୟତନେନ ୱା ସିପ୍ପାୟତନେନ ୱା ୱିଜ୍ଜାଟ୍ଠାନେନ ୱା ସୁତେନ ୱା ପଟିଭାନେନ ୱା ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ୱା ୱତ୍ଥୁନାତି – ସମୋତି ଅତ୍ତାନମନୂପନେୟ୍ୟ।
ହୀନୋ ନ ମଞ୍ଞେଥ ୱିସେସି ୱାପୀ ତି। ହୀନୋହମସ୍ମୀତି ଅତ୍ତାନଂ ନ ଉପନେୟ୍ୟ ଜାତିୟା ୱା ଗୋତ୍ତେନ ୱା…ପେ॰… ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ୱା ୱତ୍ଥୁନା। ସେୟ୍ୟୋହମସ୍ମୀତି ଅତ୍ତାନଂ ନ ଉପନେୟ୍ୟ ଜାତିୟା ୱା ଗୋତ୍ତେନ ୱା…ପେ॰… ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ୱା ୱତ୍ଥୁନାତି – ହୀନୋ ନ ମଞ୍ଞେଥ ୱିସେସି ୱାପି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଦିଟ୍ଠିମ୍ପି ଲୋକସ୍ମିଂ ନ କପ୍ପୟେୟ୍ୟ, ଞାଣେନ ୱା ସୀଲୱତେନ ୱାପି।
ସମୋତି ଅତ୍ତାନମନୂପନେୟ୍ୟ, ହୀନୋ ନ ମଞ୍ଞେଥ ୱିସେସି ୱାପୀ’’ତି॥
ଅତ୍ତଂ ପହାୟ ଅନୁପାଦିୟାନୋ, ଞାଣେନପି ସୋ ନିସ୍ସୟଂ ନୋ କରୋତି।
ସ ୱେ ୱିୟତ୍ତେସୁ ନ ୱଗ୍ଗସାରୀ, ଦିଟ୍ଠିମ୍ପି ସୋ ନ ପଚ୍ଚେତି କିଞ୍ଚି॥
ଅତ୍ତଂ ପହାୟ ଅନୁପାଦିୟାନୋ ତି। ଅତ୍ତଂ ପହାୟା ତି ଅତ୍ତଦିଟ୍ଠିଂ ପହାୟ। ଅତ୍ତଂ ପହାୟା ତି ଗାହଂ [ଅତ୍ତଗାହଂ (ସୀ॰ କ॰)] ପହାୟ। ଅତ୍ତଂ ପହାୟା ତି ତଣ୍ହାୱସେନ ଦିଟ୍ଠିୱସେନ ଗହିତଂ ପରାମଟ୍ଠଂ ଅଭିନିୱିଟ୍ଠଂ ଅଜ୍ଝୋସିତଂ ଅଧିମୁତ୍ତଂ ପହାୟ ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମେତ୍ୱାତି – ଅତ୍ତଂ ପହାୟ। ଅନୁପାଦିୟାନୋ ତି ଚତୂହି ଉପାଦାନେହି ଅନୁପାଦିୟମାନୋ ଅଗଣ୍ହମାନୋ ଅପରାମାସମାନୋ ଅନଭିନିୱିସମାନୋତି – ଅତ୍ତଂ ପହାୟ ଅନୁପାଦିୟାନୋ।
ଞାଣେନପି ସୋ ନିସ୍ସୟଂ ନୋ କରୋତୀ ତି ଅଟ୍ଠସମାପତ୍ତିଞାଣେନ ୱା ପଞ୍ଚାଭିଞ୍ଞାଞାଣେନ ୱା ମିଚ୍ଛାଞାଣେନ ୱା ତଣ୍ହାନିସ୍ସୟଂ ୱା ଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟଂ ୱା ନ କରୋତି ନ ଜନେତି ନ ସଞ୍ଜନେତି ନ ନିବ୍ବତ୍ତେତି ନ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେତୀତି – ଞାଣେନପି ସୋ ନିସ୍ସୟଂ ନୋ କରୋତି।
ସ ୱେ ୱିୟତ୍ତେସୁ ନ ୱଗ୍ଗସାରୀ ତି ସ ୱେ ୱିୟତ୍ତେସୁ ଭିନ୍ନେସୁ ଦ୍ୱେଜ୍ଝାପନ୍ନେସୁ ଦ୍ୱେଳ୍ହକଜାତେସୁ ନାନାଦିଟ୍ଠିକେସୁ ନାନାଖନ୍ତିକେସୁ ନାନାରୁଚିକେସୁ ନାନାଲଦ୍ଧିକେସୁ ନାନାଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟଂ ନିସ୍ସିତେସୁ ଛନ୍ଦାଗତିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତେସୁ ଦୋସାଗତିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତେସୁ ମୋହାଗତିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତେସୁ ଭୟାଗତିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତେସୁ ନ ଛନ୍ଦାଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି ନ ଦୋସାଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି ନ ମୋହାଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି ନ ଭୟାଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି ନ ରାଗୱସେନ ଗଚ୍ଛତି ନ ଦୋସୱସେନ ଗଚ୍ଛତି ନ ମୋହୱସେନ ଗଚ୍ଛତି ନ ମାନୱସେନ ଗଚ୍ଛତି ନ ଦିଟ୍ଠିୱସେନ ଗଚ୍ଛତି ନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚୱସେନ ଗଚ୍ଛତି ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୱସେନ ଗଚ୍ଛତି ନ ଅନୁସୟୱସେନ ଗଚ୍ଛତି ନ ୱଗ୍ଗେହି ଧମ୍ମେହି ୟାୟତି ନିୟ୍ୟତି ୱୁୟ୍ହତି ସଂହରୀୟତୀତି – ସ ୱେ ୱିୟତ୍ତେସୁ ନ ୱଗ୍ଗସାରୀ।
ଦିଟ୍ଠିମ୍ପି ସୋ ନ ପଚ୍ଚେତି କିଞ୍ଚୀ ତି। ତସ୍ସ ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ପହୀନାନି ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନାନି ୱୂପସନ୍ତାନି ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧାନି ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକାନି ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାନି। ସୋ କିଞ୍ଚି ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ନ ପଚ୍ଚେତି ନ ପଚ୍ଚାଗଚ୍ଛତୀତି – ଦିଟ୍ଠିମ୍ପି ସୋ ନ ପଚ୍ଚେତି କିଞ୍ଚି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଅତ୍ତଂ ପହାୟ ଅନୁପାଦିୟାନୋ, ଞାଣେନପି ସୋ ନିସ୍ସୟଂ ନୋ କରୋତି।
ସ ୱେ ୱିୟତ୍ତେସୁ ନ ୱଗ୍ଗସାରୀ, ଦିଟ୍ଠିମ୍ପି ସୋ ନ ପଚ୍ଚେତି କିଞ୍ଚୀ’’ତି॥
ୟସ୍ସୂଭୟନ୍ତେ ପଣିଧୀଧ ନତ୍ଥି, ଭୱାଭୱାୟ ଇଧ ୱା ହୁରଂ ୱା।
ନିୱେସନା ତସ୍ସ ନ ସନ୍ତି କେଚି, ଧମ୍ମେସୁ ନିଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସମୁଗ୍ଗହୀତଂ॥
ୟସ୍ସୂଭୟନ୍ତେ ପଣିଧୀଧ ନତ୍ଥି, ଭୱାଭୱାୟ ଇଧ ୱା ହୁରଂ ୱା ତି ୟସ୍ସା ତି ଅରହତୋ ଖୀଣାସୱସ୍ସ। ଅନ୍ତୋ ତି [ଅନ୍ତାତି (ସ୍ୟା॰)] ଫସ୍ସୋ ଏକୋ ଅନ୍ତୋ, ଫସ୍ସସମୁଦୟୋ ଦୁତିୟୋ ଅନ୍ତୋ; ଅତୀତୋ ଏକୋ ଅନ୍ତୋ, ଅନାଗତୋ ଦୁତିୟୋ ଅନ୍ତୋ; ସୁଖା ୱେଦନା ଏକୋ ଅନ୍ତୋ, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଦୁତିୟୋ ଅନ୍ତୋ; ନାମଂ ଏକୋ ଅନ୍ତୋ, ରୂପଂ ଦୁତିୟୋ ଅନ୍ତୋ; ଛ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନି ଆୟତନାନି ଏକୋ ଅନ୍ତୋ, ଛ ବାହିରାନି ଆୟତନାନି ଦୁତିୟୋ ଅନ୍ତୋ; ସକ୍କାୟୋ ଏକୋ ଅନ୍ତୋ, ସକ୍କାୟସମୁଦୟୋ ଦୁତିୟୋ ଅନ୍ତୋ। ପଣିଧି ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ।
ଭୱାଭୱାୟା ତି ଭୱାଭୱାୟ କମ୍ମଭୱାୟ ପୁନବ୍ଭୱାୟ କାମଭୱାୟ, କମ୍ମଭୱାୟ କାମଭୱାୟ ପୁନବ୍ଭୱାୟ ରୂପଭୱାୟ, କମ୍ମଭୱାୟ ରୂପଭୱାୟ ପୁନବ୍ଭୱାୟ ଅରୂପଭୱାୟ, କମ୍ମଭୱାୟ ଅରୂପଭୱାୟ ପୁନବ୍ଭୱାୟ ପୁନପ୍ପୁନଭୱାୟ ପୁନପ୍ପୁନଗତିୟା ପୁନପ୍ପୁନଉପପତ୍ତିୟା ପୁନପ୍ପୁନପଟିସନ୍ଧିୟା ପୁନପ୍ପୁନଅତ୍ତଭାୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତିୟା। ଇଧା ତି ସକତ୍ତଭାୱୋ, ହୁରା ତି ପରତ୍ତଭାୱୋ; ଇଧା ତି ସକରୂପୱେଦନାସଞ୍ଞାସଙ୍ଖାରୱିଞ୍ଞାଣଂ, ହୁରା ତି ପରରୂପୱେଦନାସଞ୍ଞାସଙ୍ଖାରୱିଞ୍ଞାଣଂ; ଇଧା ତି ଛ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନି ଆୟତନାନି, ହୁରା ତି ଛ ବାହିରାନି ଆୟତନାନି; ଇଧା ତି ମନୁସ୍ସଲୋକୋ, ହୁରା ତି ଦେୱଲୋକୋ ; ଇଧା ତି କାମଧାତୁ, ହୁରା ତି ରୂପଧାତୁ ଅରୂପଧାତୁ; ଇଧା ତି କାମଧାତୁ ରୂପଧାତୁ। ହୁରା ତି ଅରୂପଧାତୁ। ୟସ୍ସୂଭୟନ୍ତେ ପଣିଧୀଧ ନତ୍ଥି ଭୱାଭୱାୟ ଇଧ ୱା ହୁରଂ ୱା ତି। ୟସ୍ସ ଉଭୋ ଅନ୍ତେ ଚ ଭୱାଭୱାୟ ଚ ଇଧ ହୁରଞ୍ଚ ପଣିଧି ତଣ୍ହା ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ନୁପଲବ୍ଭନ୍ତି, ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାତି – ୟସ୍ସୂଭୟନ୍ତେ ପଣିଧୀଧ ନତ୍ଥି ଭୱାଭୱାୟ ଇଧ ୱା ହୁରଂ ୱା।
ନିୱେସନା ତସ୍ସ ନ ସନ୍ତି କେଚୀ ତି। ନିୱେସନା ତି ଦ୍ୱେ ନିୱେସନା – ତଣ୍ହାନିୱେସନା ଚ ଦିଟ୍ଠିନିୱେସନା ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାନିୱେସନା…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିନିୱେସନା। ତସ୍ସା ତି ଅରହତୋ ଖୀଣାସୱସ୍ସ। ନିୱେସନା ତସ୍ସ ନ ସନ୍ତି କେଚୀ ତି ନିୱେସନା ତସ୍ସ ନ ସନ୍ତି କେଚି ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ନୁପଲବ୍ଭନ୍ତି, ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାତି – ନିୱେସନା ତସ୍ସ ନ ସନ୍ତି କେଚି।
ଧମ୍ମେସୁ ନିଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସମୁଗ୍ଗହୀତ ନ୍ତି। ଧମ୍ମେସୂ ତି ଦ୍ୱାସଟ୍ଠିୟା ଦିଟ୍ଠିଗତେସୁ। ନିଚ୍ଛେୟ୍ୟା ତି ନିଚ୍ଛିନିତ୍ୱା ୱିନିଚ୍ଛିନିତ୍ୱା ୱିଚିନିତ୍ୱା ପୱିଚିନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା। ସମୁଗ୍ଗହୀତ ନ୍ତି ଓଧିଗ୍ଗାହୋ ବିଲଗ୍ଗାହୋ ୱରଗ୍ଗାହୋ କୋଟ୍ଠାସଗ୍ଗାହୋ ଉଚ୍ଚୟଗ୍ଗାହୋ ସମୁଚ୍ଚୟଗ୍ଗାହୋ, ‘‘ଇଦଂ ସଚ୍ଚଂ ତଚ୍ଛଂ ତଥଂ ଭୂତଂ ୟାଥାୱଂ ଅୱିପରୀତ’’ନ୍ତି ଗହିତଂ ପରାମଟ୍ଠଂ ଅଭିନିୱିଟ୍ଠଂ ଅଜ୍ଝୋସିତଂ ଅଧିମୁତ୍ତଂ ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ନୁପଲବ୍ଭନ୍ତି, ପହୀନଂ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନଂ ୱୂପସନ୍ତଂ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧଂ ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକଂ ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢନ୍ତି – ଧମ୍ମେସୁ ନିଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସମୁଗ୍ଗହୀତଂ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୟସ୍ସୂଭୟନ୍ତେ ପଣିଧୀଧ ନତ୍ଥି, ଭୱାଭୱାୟ ଇଧ ୱା ହୁରଂ ୱା।
ନିୱେସନା ତସ୍ସ ନ ସନ୍ତି କେଚି, ଧମ୍ମେସୁ ନିଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସମୁଗ୍ଗହୀତ’’ନ୍ତି॥
ତସ୍ସୀଧ ଦିଟ୍ଠେ ୱ ସୁତେ ମୁତେ ୱା, ପକପ୍ପିତା ନତ୍ଥି ଅଣୂପି ସଞ୍ଞା।
ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ଦିଟ୍ଠିମନାଦିୟାନଂ, କେନୀଧ ଲୋକସ୍ମିଂ ୱିକପ୍ପୟେୟ୍ୟ॥
ତସ୍ସୀଧ ଦିଟ୍ଠେ ୱ ସୁତେ ମୁତେ ୱା, ପକପ୍ପିତା ନତ୍ଥି ଅଣୂପି ସଞ୍ଞା ତି। ତସ୍ସା ତି ଅରହତୋ ଖୀଣାସୱସ୍ସ। ତସ୍ସ ଦିଟ୍ଠେ ୱା ଦିଟ୍ଠସୁଦ୍ଧିୟା ୱା ସୁତେ ୱା ସୁତସୁଦ୍ଧିୟା ୱା ମୁତେ ୱା ମୁତସୁଦ୍ଧିୟା ୱା ସଞ୍ଞାପୁବ୍ବଙ୍ଗମତା ସଞ୍ଞାୱିକପ୍ପୟେୟ୍ୟତା ସଞ୍ଞାୱିଗ୍ଗହେନ ସଞ୍ଞାୟ ଉଟ୍ଠପିତା ସମୁଟ୍ଠପିତା କପ୍ପିତା ପକପ୍ପିତା ସଙ୍ଖତା ଅଭିସଙ୍ଖତା ସଣ୍ଠପିତା, ଦିଟ୍ଠି ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ନୁପଲବ୍ଭନ୍ତି, ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାତି – ତସ୍ସୀଧ ଦିଟ୍ଠେ ୱ ସୁତେ ମୁତେ ୱା ପକପ୍ପିତା ନତ୍ଥି ଅଣୂପି ସଞ୍ଞା।
ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ଦିଟ୍ଠିମନାଦିୟାନ ନ୍ତି। ବ୍ରାହ୍ମଣୋତି ସତ୍ତନ୍ନଂ ଧମ୍ମାନଂ ବାହିତତ୍ତା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ – ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ବାହିତା ହୋତି…ପେ॰… ଅସିତୋ ତାଦି ପୱୁଚ୍ଚତେ ସ ବ୍ରହ୍ମା। ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ଦିଟ୍ଠିମନାଦିୟାନନ୍ତି। ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ଦିଟ୍ଠିମନାଦିୟନ୍ତଂ ଅଗଣ୍ହନ୍ତଂ ଅପରାମସନ୍ତଂ ଅନଭିନିୱେସନ୍ତନ୍ତି – ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ଦିଟ୍ଠିମନାଦିୟାନଂ।
କେନୀଧ ଲୋକସ୍ମିଂ ୱିକପ୍ପୟେୟ୍ୟା ତି। କପ୍ପା ତି ଦ୍ୱେ କପ୍ପା – ତଣ୍ହାକପ୍ପୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାକପ୍ପୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପୋ। ତସ୍ସ ତଣ୍ହାକପ୍ପୋ ପହୀନୋ, ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠୋ। ତଣ୍ହାକପ୍ପସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା, ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପସ୍ସ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠତ୍ତା କେନ ରାଗେନ କପ୍ପେୟ୍ୟ କେନ ଦୋସେନ କପ୍ପେୟ୍ୟ କେନ ମୋହେନ କପ୍ପେୟ୍ୟ କେନ ମାନେନ କପ୍ପେୟ୍ୟ କାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା କପ୍ପେୟ୍ୟ କେନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେନ କପ୍ପେୟ୍ୟ କାୟ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ କପ୍ପେୟ୍ୟ କେହି ଅନୁସୟେହି କପ୍ପେୟ୍ୟ – ରତ୍ତୋତି ୱା ଦୁଟ୍ଠୋତି ୱା ମୂଳ୍ହୋତି ୱା ୱିନିବଦ୍ଧୋତି ୱା ପରାମଟ୍ଠୋତି ୱା ୱିକ୍ଖେପଗତୋତି ୱା ଅନିଟ୍ଠଙ୍ଗତୋତି ୱା ଥାମଗତୋତି ୱା। ତେ ଅଭିସଙ୍ଖାରା ପହୀନା। ଅଭିସଙ୍ଖାରାନଂ ପହୀନତ୍ତା ଗତିୟୋ କେନ କପ୍ପେୟ୍ୟ – ନେରୟିକୋତି ୱା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିକୋତି ୱା ପେତ୍ତିୱିସୟିକୋତି ୱା ମନୁସ୍ସୋତି ୱା ଦେୱୋତି ୱା ରୂପୀତି ୱା ଅରୂପୀତି ୱା ସଞ୍ଞୀତି ୱା ଅସଞ୍ଞୀତି ୱା ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞୀତି ୱା। ସୋ ହେତୁ ନତ୍ଥି ପଚ୍ଚୟୋ ନତ୍ଥି କାରଣଂ ନତ୍ଥି, ୟେନ କପ୍ପେୟ୍ୟ ୱିକପ୍ପେୟ୍ୟ ୱିକପ୍ପଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ଲୋକସ୍ମି ନ୍ତି ଅପାୟଲୋକେ…ପେ॰… ଆୟତନଲୋକେତି – କେନୀଧ ଲୋକସ୍ମିଂ ୱିକପ୍ପୟେୟ୍ୟ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ତସ୍ସୀଧ ଦିଟ୍ଠେ ୱ ସୁତେ ମୁତେ ୱା, ପକପ୍ପିତା ନତ୍ଥି ଅଣୂପି ସଞ୍ଞା।
ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ଦିଟ୍ଠିମନାଦିୟାନଂ, କେନୀଧ ଲୋକସ୍ମିଂ ୱିକପ୍ପୟେୟ୍ୟା’’ତି॥
ନ କପ୍ପୟନ୍ତି ନ ପୁରେକ୍ଖରୋନ୍ତି, ଧମ୍ମାପି ତେସଂ ନ ପଟିଚ୍ଛିତାସେ।
ନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ସୀଲୱତେନ ନେୟ୍ୟୋ, ପାରଙ୍ଗତୋ ନ ପଚ୍ଚେତି ତାଦୀ॥
ନ କପ୍ପୟନ୍ତି ନ ପୁରେକ୍ଖରୋନ୍ତୀ ତି। କପ୍ପା ତି ଦ୍ୱେ କପ୍ପା – ତଣ୍ହାକପ୍ପୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପୋ ଚ। କତମୋ ତଣ୍ହାକପ୍ପୋ? ୟାୱତା ତଣ୍ହାସଙ୍ଖାତେନ ସୀମକତଂ ମରିୟାଦିକତଂ ଓଧିକତଂ ପରିୟନ୍ତକତଂ ପରିଗ୍ଗହିତଂ ମମାୟିତଂ – ‘‘ଇଦଂ ମମଂ, ଏତଂ ମମଂ, ଏତ୍ତକଂ ମମଂ, ଏତ୍ତାୱତା ମମଂ, ମମ ରୂପା ସଦ୍ଦା ଗନ୍ଧା ରସା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା, ଅତ୍ଥରଣା ପାୱୁରଣା ଦାସିଦାସା [ଦାସୀଦାସା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଅଜେଳକା କୁକ୍କୁଟସୂକରା ହତ୍ଥିଗୱାସ୍ସୱଳୱା ଖେତ୍ତଂ ୱତ୍ଥୁ ହିରଞ୍ଞଂ ସୁୱଣ୍ଣଂ ଗାମନିଗମରାଜଧାନିୟୋ ରଟ୍ଠଞ୍ଚ ଜନପଦୋ ଚ କୋସୋ ଚ କୋଟ୍ଠାଗାରଞ୍ଚ, କେୱଲମ୍ପି ମହାପଥୱିଂ ତଣ୍ହାୱସେନ ମମାୟତି, ୟାୱତା ଅଟ୍ଠସତତଣ୍ହାୱିଚରିତଂ – ଅୟଂ ତଣ୍ହାକପ୍ପୋ। କତମୋ ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପୋ? ୱୀସତିୱତ୍ଥୁକା ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି, ଦସୱତ୍ଥୁକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି, ଦସୱତ୍ଥୁକା ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକାଦିଟ୍ଠି, ୟା ଏୱରୂପା ଦିଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଦିଟ୍ଠିଗହନଂ ଦିଟ୍ଠିକନ୍ତାରଂ ଦିଟ୍ଠିୱିସୂକାୟିକଂ ଦିଟ୍ଠିୱିପ୍ଫନ୍ଦିତଂ ଦିଟ୍ଠିସଞ୍ଞୋଜନଂ ଗାହୋ ପଟିଗ୍ଗାହୋ ଅଭିନିୱେସୋ ପରାମାସୋ କୁମ୍ମଗ୍ଗୋ ମିଚ୍ଛାପଥୋ ମିଚ୍ଛତ୍ତଂ ତିତ୍ଥାୟତନଂ ୱିପରିୟାସଗ୍ଗାହୋ [ୱିପରିୟେସଗ୍ଗାହୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କ॰)] ୱିପରୀତଗ୍ଗାହୋ ୱିପଲ୍ଲାସଗ୍ଗାହୋ ମିଚ୍ଛାଗାହୋ, ଅୟାଥାୱକସ୍ମିଂ ୟାଥାୱକନ୍ତି ଗାହୋ, ୟାୱତା ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି – ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପୋ। ତେସଂ ତଣ୍ହାକପ୍ପୋ ପହୀନୋ, ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠୋ। ତଣ୍ହାକପ୍ପସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା, ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପସ୍ସ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠତ୍ତା ତଣ୍ହାକପ୍ପଂ ୱା ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପଂ ୱା ନ କପ୍ପେନ୍ତି ନ ଜନେନ୍ତି ନ ସଞ୍ଜନେନ୍ତି ନ ନିବ୍ବତ୍ତେନ୍ତି ନ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେନ୍ତୀତି – ନ କପ୍ପୟନ୍ତି।
ନ ପୁରେକ୍ଖରୋନ୍ତୀ ତି। ପୁରେକ୍ଖାରା ତି ଦ୍ୱେ ପୁରେକ୍ଖାରା – ତଣ୍ହାପୁରେକ୍ଖାରୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିପୁରେକ୍ଖାରୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାପୁରେକ୍ଖାରୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିପୁରେକ୍ଖାରୋ। ତେସଂ ତଣ୍ହାପୁରେକ୍ଖାରୋ ପହୀନୋ, ଦିଟ୍ଠିପୁରେକ୍ଖାରୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠୋ। ତଣ୍ହାପୁରେକ୍ଖାରସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା, ଦିଟ୍ଠିପୁରେକ୍ଖାରସ୍ସ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠତ୍ତା ନ ତଣ୍ହଂ ୱା ନ ଦିଟ୍ଠିଂ ୱା ପୁରତୋ କତ୍ୱା ଚରନ୍ତି ନ ତଣ୍ହାଧଜା ନ ତଣ୍ହାକେତୂ ନ ତଣ୍ହାଧିପତେୟ୍ୟା ନ ଦିଟ୍ଠିଧଜା ନ ଦିଟ୍ଠିକେତୂ ନ ଦିଟ୍ଠାଧିପତେୟ୍ୟା। ନ ତଣ୍ହାୟ ୱା ନ ଦିଟ୍ଠିୟା ୱା ପରିୱାରେତ୍ୱା ଚରନ୍ତୀତି – ନ କପ୍ପୟନ୍ତି ନ ପୁରେକ୍ଖରୋନ୍ତି।
ଧମ୍ମାପି ତେସଂ ନ ପଟିଚ୍ଛିତାସେ ତି। ଧମ୍ମା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି। ତେସ ନ୍ତି ତେସଂ ଅରହନ୍ତାନଂ ଖୀଣାସୱାନଂ। ନ ପଟିଚ୍ଛିତାସେ ତି ‘‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ନ ପଟିଚ୍ଛିତାସେ। ‘‘ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ… ଅନ୍ତୱା ଲୋକୋ… ଅନନ୍ତୱା ଲୋକୋ… ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀରଂ… ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀରଂ… ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା… ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା… ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା… ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ନ ପଟିଚ୍ଛିତାସେତି – ଧମ୍ମାପି ତେସଂ ନ ପଟିଚ୍ଛିତାସେ।
ନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ସୀଲୱତେନ ନେୟ୍ୟୋ ତି। ନା ତି ପଟିକ୍ଖେପୋ। ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ତି ସତ୍ତନ୍ନଂ ଧମ୍ମାନଂ ବାହିତତ୍ତା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ – ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ବାହିତା ହୋତି…ପେ॰… ଅସିତୋ ତାଦି ୱୁଚ୍ଚତେ ସ ବ୍ରହ୍ମା । ନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ସୀଲୱତେନ ନେୟ୍ୟୋ ତି। ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ସୀଲେନ ୱା ୱତେନ ୱା ସୀଲବ୍ବତେନ ୱା ନ ୟାୟତି ନ ନିୟ୍ୟତି ନ ୱୁୟ୍ହତି ନ ସଂହରୀୟତୀତି – ନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ସୀଲୱତେନ ନେୟ୍ୟୋ।
ପାରଙ୍ଗତୋ ନ ପଚ୍ଚେତି ତାଦୀ ତି। ପାରଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ। ୟୋ ସୋ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ସୋ ପାରଙ୍ଗତୋ ପାରପ୍ପତ୍ତୋ ଅନ୍ତଗତୋ ଅନ୍ତପ୍ପତ୍ତୋ କୋଟିଗତୋ କୋଟିପ୍ପତ୍ତୋ [ୱିତ୍ଥାରୋ] ଜାତିମରଣସଂସାରୋ, ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ପୁନବ୍ଭୱୋତି – ପାରଙ୍ଗତୋ। ନ ପଚ୍ଚେତୀ ତି ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗେନ ୟେ କିଲେସା ପହୀନା, ତେ କିଲେସେ ନ ପୁନେତି ନ ପଚ୍ଚେତି ନ ପଚ୍ଚାଗଚ୍ଛତି। ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗେନ ୟେ କିଲେସା ପହୀନା, ତେ କିଲେସେ ନ ପୁନେତି ନ ପଚ୍ଚେତି ନ ପଚ୍ଚାଗଚ୍ଛତି। ଅନାଗାମିମଗ୍ଗେନ ୟେ କିଲେସା ପହୀନା, ତେ କିଲେସେ ନ ପୁନେତି ନ ପଚ୍ଚେତି ନ ପଚ୍ଚାଗଚ୍ଛତି। ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ୟେ କିଲେସା ପହୀନା, ତେ କିଲେସେ ନ ପୁନେତି ନ ପଚ୍ଚେତି ନ ପଚ୍ଚାଗଚ୍ଛତୀତି – ପାରଙ୍ଗତୋ ନ ପଚ୍ଚେତି। ତାଦୀ ତି ଅରହା ପଞ୍ଚହାକାରେହି ତାଦୀ – ଇଟ୍ଠାନିଟ୍ଠେ ତାଦୀ, ଚତ୍ତାୱୀତି ତାଦୀ, ତିଣ୍ଣାୱୀତି ତାଦୀ, ମୁତ୍ତାୱୀତି ତାଦୀ, ତଂନିଦ୍ଦେସା ତାଦୀ।
କଥଂ ଅରହା ଇଟ୍ଠାନିଟ୍ଠେ ତାଦୀ? ଅରହା ଲାଭେପି ତାଦୀ, ଅଲାଭେପି ତାଦୀ, ୟସେପି ତାଦୀ, ଅୟସେପି ତାଦୀ, ପସଂସାୟପି ତାଦୀ, ନିନ୍ଦାୟପି ତାଦୀ, ସୁଖେପି ତାଦୀ, ଦୁକ୍ଖେପି ତାଦୀ। ଏକଚ୍ଚେ ବାହଂ [ଅଙ୍ଗଂ (ସୀ॰)] ଗନ୍ଧେନ ଲିମ୍ପେୟ୍ୟୁଂ, ଏକଚ୍ଚେ ବାହଂ [ଅଙ୍ଗଂ (ସୀ॰)] ୱାସିୟା ତଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ – ଅମୁସ୍ମିଂ ନତ୍ଥି ରାଗୋ, ଅମୁସ୍ମିଂ ନତ୍ଥି ପଟିଘଂ, ଅନୁନୟପଟିଘୱିପ୍ପହୀନୋ ଉଗ୍ଘାତିନିଘାତିୱୀତିୱତ୍ତୋ ଅନୁରୋଧୱିରୋଧସମତିକ୍କନ୍ତୋ। ଏୱଂ ଅରହା ଇଟ୍ଠାନିଟ୍ଠେ ତାଦୀ।
କଥଂ ଅରହା ଚତ୍ତାୱୀତି ତାଦୀ? ଅରହତୋ ରାଗୋ ଚତ୍ତୋ ୱନ୍ତୋ ମୁତ୍ତୋ ପହୀନୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠୋ। ଦୋସୋ…ପେ॰… ମୋହୋ… କୋଧୋ… ଉପନାହୋ… ମକ୍ଖୋ… ପଳାସୋ… ଇସ୍ସା… ମଚ୍ଛରିୟଂ… ମାୟା… ସାଠେୟ୍ୟଂ… ଥମ୍ଭୋ… ସାରମ୍ଭୋ… ମାନୋ… ଅତିମାନୋ… ମଦୋ… ପମାଦୋ… ସବ୍ବେ କିଲେସା… ସବ୍ବେ ଦୁଚ୍ଚରିତା… ସବ୍ବେ ଦରଥା… ସବ୍ବେ ପରିଳାହା… ସବ୍ବେ ସନ୍ତାପା… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରା ଚତ୍ତା ୱନ୍ତା ମୁତ୍ତା ପହୀନା ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠା। ଏୱଂ ଅରହା ଚତ୍ତାୱୀତି ତାଦୀ।
କଥଂ ଅରହା ତିଣ୍ଣାୱୀତି ତାଦୀ? ଅରହା କାମୋଘଂ ତିଣ୍ଣୋ ଭୱୋଘଂ ତିଣ୍ଣୋ ଦିଟ୍ଠୋଘଂ ତିଣ୍ଣୋ ଅୱିଜ୍ଜୋଘଂ ତିଣ୍ଣୋ ସବ୍ବଂ ସଂସାରପଥଂ ତିଣ୍ଣୋ ଉତ୍ତିଣ୍ଣୋ ନିତ୍ତିଣ୍ଣୋ ଅତିକ୍କନ୍ତୋ ସମତିକ୍କନ୍ତୋ ୱୀତିୱତ୍ତୋ । ସୋ ୱୁଟ୍ଠୱାସୋ ଚିଣ୍ଣଚରଣୋ ଜାତିମରଣସଂସାରୋ, ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ପୁନବ୍ଭୱୋତି। ଏୱଂ ଅରହା ତିଣ୍ଣାୱୀତି ତାଦୀ।
କଥଂ ଅରହା ମୁତ୍ତାୱୀତି ତାଦୀ? ଅରହତୋ ରାଗା ଚିତ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ, ଦୋସା ଚିତ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ, ମୋହା ଚିତ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ, କୋଧା…ପେ॰… ଉପନାହା… ମକ୍ଖା… ପଳାସା… ଇସ୍ସାୟ… ମଚ୍ଛରିୟା… ମାୟାୟ… ସାଠେୟ୍ୟା… ଥମ୍ଭା… ସାରମ୍ଭା… ମାନା… ଅତିମାନା… ମଦା… ପମାଦା… ସବ୍ବକିଲେସେହି… ସବ୍ବଦୁଚ୍ଚରିତେହି… ସବ୍ବଦରଥେହି… ସବ୍ବପରିଳାହେହି… ସବ୍ବସନ୍ତାପେହି… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରେହି ଚିତ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ। ଏୱଂ ଅରହା ମୁତ୍ତାୱୀତି ତାଦୀ।
କଥଂ ଅରହା ତଂନିଦ୍ଦେସା ତାଦୀ? ଅରହା ସୀଲେ ସତି ସୀଲୱାତି ତଂନିଦ୍ଦେସା ତାଦୀ; ସଦ୍ଧାୟ ସତି ସଦ୍ଧୋତି ତଂନିଦ୍ଦେସା ତାଦୀ; ୱୀରିୟେ ସତି ୱୀରିୟୱାତି ତଂନିଦ୍ଦେସା ତାଦୀ; ସତିୟା ସତି ସତିମାତି ତଂନିଦ୍ଦେସା ତାଦୀ; ସମାଧିମ୍ହି ସତି ସମାହିତୋତି ତଂନିଦ୍ଦେସା ତାଦୀ; ପଞ୍ଞାୟ ସତି ପଞ୍ଞୱାତି ତଂନିଦ୍ଦେସା ତାଦୀ; ୱିଜ୍ଜାୟ ସତି ତେୱିଜ୍ଜୋତି ତଂନିଦ୍ଦେସା ତାଦୀ; ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସତି ଛଳଭିଞ୍ଞୋତି ତଂନିଦ୍ଦେସା ତାଦୀ। ଏୱଂ ଅରହା ତଂନିଦ୍ଦେସା ତାଦୀତି – ପାରଙ୍ଗତୋ ନ ପଚ୍ଚେତି ତାଦୀ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ନ କପ୍ପୟନ୍ତି ନ ପୁରେକ୍ଖରୋନ୍ତି, ଧମ୍ମାପି ତେସଂ ନ ପଟିଚ୍ଛିତାସେ।
ନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ସୀଲୱତେନ ନେୟ୍ୟୋ, ପାରଙ୍ଗତୋ ନ ପଚ୍ଚେତି ତାଦୀ’’ତି॥
ପରମଟ୍ଠକସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ ପଞ୍ଚମୋ।
୬. ଜରାସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ
ଅପ୍ପଂ ୱତ ଜୀୱିତଂ ଇଦଂ, ଓରଂ ୱସ୍ସସତାପି ମିୟ୍ୟତି [ମୀୟତି (ସୀ॰)] ।
ୟୋ ଚେପି ଅତିଚ୍ଚ ଜୀୱତି, ଅଥ ଖୋ ସୋ ଜରସାପି ମିୟ୍ୟତି॥
ଅପ୍ପଂ ୱତ ଜୀୱିତଂ ଇଦ ନ୍ତି। ଜୀୱିତ ନ୍ତି ଆୟୁ ଠିତି ୟପନା ୟାପନା ଇରିୟନା ୱତ୍ତନା ପାଲନା ଜୀୱିତଂ ଜୀୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ। ଅପି ଚ, ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ଅପ୍ପକଂ ଜୀୱିତଂ ଥୋକଂ ଜୀୱିତଂ – ଠିତିପରିତ୍ତତାୟ ୱା ଅପ୍ପକଂ ଜୀୱିତଂ, ସରସପରିତ୍ତତାୟ ୱା ଅପ୍ପକଂ ଜୀୱିତଂ। କଥଂ ଠିତିପରିତ୍ତତାୟ ୱା ଅପ୍ପକଂ ଜୀୱିତଂ? ଅତୀତେ ଚିତ୍ତକ୍ଖଣେ ଜୀୱିତ୍ଥ, ନ ଜୀୱତି ନ ଜୀୱିସ୍ସତି; ଅନାଗତେ ଚିତ୍ତକ୍ଖଣେ ଜୀୱିସ୍ସତି, ନ ଜୀୱତି ନ ଜୀୱିତ୍ଥ; ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ଚିତ୍ତକ୍ଖଣେ ଜୀୱତି, ନ ଜୀୱିତ୍ଥ ନ ଜୀୱିସ୍ସତି।
‘‘ଜୀୱିତଂ ଅତ୍ତଭାୱୋ ଚ, ସୁଖଦୁକ୍ଖା ଚ କେୱଲା।
ଏକଚିତ୍ତସମାୟୁତ୍ତା, ଲହୁସୋ ୱତ୍ତତେ ଖଣୋ॥
‘‘ଚୁଲ୍ଲାସୀତିସହସ୍ସାନି, କପ୍ପା ତିଟ୍ଠନ୍ତି ୟେ ମରୂ।
ନ ତ୍ୱେୱ ତେପି ଜୀୱନ୍ତି, ଦ୍ୱୀହି ଚିତ୍ତେହି ସଂୟୁତା [ସମୋହିତା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କ॰)] ॥
‘‘ୟେ ନିରୁଦ୍ଧା ମରନ୍ତସ୍ସ, ତିଟ୍ଠମାନସ୍ସ ୱା ଇଧ।
ସବ୍ବେପି ସଦିସା ଖନ୍ଧା, ଗତା ଅପ୍ପଟିସନ୍ଧିକା॥
‘‘ଅନନ୍ତରା ଚ ୟେ ଭଗ୍ଗା, ୟେ ଚ ଭଗ୍ଗା ଅନାଗତା।
ତଦନ୍ତରେ ନିରୁଦ୍ଧାନଂ, ୱେସମଂ ନତ୍ଥି ଲକ୍ଖଣେ॥
‘‘ଅନିବ୍ବତ୍ତେନ ନ ଜାତୋ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେନ ଜୀୱତି।
ଚିତ୍ତଭଗ୍ଗା ମତୋ ଲୋକୋ, ପଞ୍ଞତ୍ତି ପରମତ୍ଥିୟା॥
‘‘ୟଥା ନିନ୍ନା ପୱତ୍ତନ୍ତି, ଛନ୍ଦେନ ପରିଣାମିତା।
ଅଚ୍ଛିନ୍ନଧାରା ୱତ୍ତନ୍ତି, ସଳାୟତନପଚ୍ଚୟା॥
‘‘ଅନିଧାନଗତା ଭଗ୍ଗା, ପୁଞ୍ଜୋ ନତ୍ଥି ଅନାଗତେ।
ନିବ୍ବତ୍ତା ୟେ ଚ ତିଟ୍ଠନ୍ତି, ଆରଗ୍ଗେ ସାସପୂପମା॥
‘‘ନିବ୍ବତ୍ତାନଞ୍ଚ ଧମ୍ମାନଂ, ଭଙ୍ଗୋ ନେସଂ ପୁରକ୍ଖତୋ।
ପଲୋକଧମ୍ମା ତିଟ୍ଠନ୍ତି, ପୁରାଣେହି ଅମିସ୍ସିତା॥
‘‘ଅଦସ୍ସନତୋ ଆୟନ୍ତି, ଭଙ୍ଗା ଗଚ୍ଛନ୍ତି ଦସ୍ସନଂ।
ୱିଜ୍ଜୁପ୍ପାଦୋୱ ଆକାସେ, ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ୱୟନ୍ତି ଚା’’ତି॥
ଏୱଂ ଠିତିପରିତ୍ତତାୟ ଅପ୍ପକଂ ଜୀୱିତଂ।
କଥଂ ସରସପରିତ୍ତତାୟ ଅପ୍ପକଂ ଜୀୱିତଂ? ଅସ୍ସାସୂପନିବଦ୍ଧଂ [ଅସ୍ସାସୂପନିବନ୍ଧଂ (କ॰)] ଜୀୱିତଂ, ପସ୍ସାସୂପନିବଦ୍ଧଂ ଜୀୱିତଂ, ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସୂପନିବଦ୍ଧଂ ଜୀୱିତଂ, ମହାଭୂତୂପନିବଦ୍ଧଂ ଜୀୱିତଂ, କବଳୀକାରାହାରୂପନିବଦ୍ଧଂ ଜୀୱିତଂ, ଉସ୍ମୂପନିବଦ୍ଧଂ ଜୀୱିତଂ, ୱିଞ୍ଞାଣୂପନିବଦ୍ଧଂ ଜୀୱିତଂ। ମୂଲମ୍ପି ଇମେସଂ ଦୁବ୍ବଲଂ, ପୁବ୍ବହେତୂପି ଇମେସଂ ଦୁବ୍ବଲା, ୟେ ପଚ୍ଚୟା ତେପି ଦୁବ୍ବଲା, ୟେପି ପଭାୱିକା ତେପି ଦୁବ୍ବଲା, ସହଭୂପି ଇମେସଂ ଦୁବ୍ବଲା, ସମ୍ପୟୋଗାପି ଇମେସଂ ଦୁବ୍ବଲା, ସହଜାପି ଇମେସଂ ଦୁବ୍ବଲା, ୟାପି ପୟୋଜିକା ସାପି ଦୁବ୍ବଲା। ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ଇମେ ନିଚ୍ଚଦୁବ୍ବଲା, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ଅନୱଟ୍ଠିତା ଇମେ। ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ପରିପାତୟନ୍ତି ଇମେ, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞସ୍ସ ହି ନତ୍ଥି ତାୟିତା, ନ ଚାପି ଠପେନ୍ତି ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ଇମେ। ୟୋପି ନିବ୍ବତ୍ତକୋ ସୋ ନ ୱିଜ୍ଜତି।
‘‘ନ ଚ କେନଚି କୋଚି ହାୟତି, ଗନ୍ଧବ୍ବା ଚ ଇମେ ହି ସବ୍ବସୋ।
ପୁରିମେହି ପଭାୱିକା ଇମେ, ୟେପି ପଭାୱିକା ତେ ପୁରେ ମତା।
ପୁରିମାପି ଚ ପଚ୍ଛିମାପି ଚ, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନ କଦାଚି ମଦ୍ଦସଂସୂ’’ତି॥
ଏୱଂ ସରସପରିତ୍ତତାୟ ଅପ୍ପକଂ ଜୀୱିତଂ।
ଅପି ଚ, ଚାତୁମହାରାଜିକାନଂ [ଚାତୁମ୍ମହାରାଜିକାନଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଦେୱାନଂ ଜୀୱିତଂ ଉପାଦାୟ ମନୁସ୍ସାନଂ ଅପ୍ପକଂ ଜୀୱିତଂ ପରିତ୍ତଂ ଜୀୱିତଂ ଥୋକଂ ଜୀୱିତଂ ଖଣିକଂ ଜୀୱିତଂ ଲହୁକଂ ଜୀୱିତଂ ଇତ୍ତରଂ ଜୀୱିତଂ ଅନଦ୍ଧନୀୟଂ ଜୀୱିତଂ ନଚିରଟ୍ଠିତିକଂ ଜୀୱିତଂ। ତାୱତିଂସାନଂ ଦେୱାନଂ…ପେ॰… ୟାମାନଂ ଦେୱାନଂ… ତୁସିତାନଂ ଦେୱାନଂ… ନିମ୍ମାନରତୀନଂ ଦେୱାନଂ… ପରନିମ୍ମିତୱସୱତ୍ତୀନଂ ଦେୱାନଂ… ବ୍ରହ୍ମକାୟିକାନଂ ଦେୱାନଂ ଜୀୱିତଂ ଉପାଦାୟ ମନୁସ୍ସାନଂ ଅପ୍ପକଂ ଜୀୱିତଂ ପରିତ୍ତଂ ଜୀୱିତଂ ଥୋକଂ ଜୀୱିତଂ ଖଣିକଂ ଜୀୱିତଂ ଲହୁକଂ ଜୀୱିତଂ ଇତ୍ତରଂ ଜୀୱିତଂ ଅନଦ୍ଧନୀୟଂ ଜୀୱିତଂ ନଚିରଟ୍ଠିତିକଂ ଜୀୱିତଂ। ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ଅପ୍ପମିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନୁସ୍ସାନଂ ଆୟୁ, ଗମନିୟୋ ସମ୍ପରାୟୋ, ମନ୍ତାୟ ବୋଦ୍ଧବ୍ବଂ, କତ୍ତବ୍ବଂ କୁସଲଂ, ଚରିତବ୍ବଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ନତ୍ଥି ଜାତସ୍ସ ଅମରଣଂ। ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚିରଂ ଜୀୱତି, ସୋ ୱସ୍ସସତଂ ଅପ୍ପଂ ୱା ଭିୟ୍ୟୋ।
‘‘ଅପ୍ପମାୟୁ ମନୁସ୍ସାନଂ, ହୀଳେୟ୍ୟ ନଂ ସୁପୋରିସୋ।
ଚରେୟ୍ୟାଦିତ୍ତସୀସୋୱ ନତ୍ଥି ମଚ୍ଚୁସ୍ସନାଗମୋ॥
‘‘ଅଚ୍ଚୟନ୍ତି ଅହୋରତ୍ତା, ଜୀୱିତଂ ଉପରୁଜ୍ଝତି।
ଆୟୁ ଖିୟ୍ୟତି ମଚ୍ଚାନଂ, କୁନ୍ନଦୀନଂୱ ଓଦକ’’ନ୍ତି॥
ଓରଂ ୱସ୍ସସତାପି ମିୟ୍ୟତୀ ତି। କଲଲକାଲେପି ଚୱତି ମରତି ଅନ୍ତରଧାୟତି ୱିପ୍ପଲୁଜ୍ଜତି, ଅବ୍ବୁଦକାଲେପି ଚୱତି ମରତି ଅନ୍ତରଧାୟତି ୱିପ୍ପଲୁଜ୍ଜତି, ପେସିକାଲେପି ଚୱତି ମରତି ଅନ୍ତରଧାୟତି ୱିପ୍ପଲୁଜ୍ଜତି, ଘନକାଲେପି ଚୱତି ମରତି ଅନ୍ତରଧାୟତି ୱିପ୍ପଲୁଜ୍ଜତି, ପସାଖକାଲେପି ଚୱତି ମରତି ଅନ୍ତରଧାୟତି ୱିପ୍ପଲୁଜ୍ଜତି, ଜାତମତ୍ତୋପି ଚୱତି ମରତି ଅନ୍ତରଧାୟତି ୱିପ୍ପଲୁଜ୍ଜତି, ସୂତିଘରେପି [ପସୂତିଘରେ (ସ୍ୟା॰), ସୂତିକଘରେ (କ॰)] ଚୱତି ମରତି ଅନ୍ତରଧାୟତି ୱିପ୍ପଲୁଜ୍ଜତି, ଅଦ୍ଧମାସିକୋପି ଚୱତି ମରତି ଅନ୍ତରଧାୟତି ୱିପ୍ପଲୁଜ୍ଜତି, ମାସିକୋପି ଚୱତି ମରତି ଅନ୍ତରଧାୟତି ୱିପ୍ପଲୁଜ୍ଜତି, ଦ୍ୱେମାସିକୋପି…ପେ॰… ତେମାସିକୋପି… ଚତୁମାସିକୋପି… ପଞ୍ଚମାସିକୋପି ଚୱତି ମରତି ଅନ୍ତରଧାୟତି ୱିପ୍ପଲୁଜ୍ଜତି, ଛମାସିକୋପି… ସତ୍ତମାସିକୋପି… ଅଟ୍ଠମାସିକୋପି… ନୱମାସିକୋପି… ଦସମାସିକୋପି… ସଂୱଚ୍ଛରିକୋପି ଚୱତି ମରତି ଅନ୍ତରଧାୟତି ୱିପ୍ପଲୁଜ୍ଜତି, ଦ୍ୱେୱସ୍ସିକୋପି… ତିୱସ୍ସିକୋପି… ଚତୁୱସ୍ସିକୋପି… ପଞ୍ଚୱସ୍ସିକୋପି … ଛୱସ୍ସିକୋପି… ସତ୍ତୱସ୍ସିକୋପି… ଅଟ୍ଠୱସ୍ସିକୋପି… ନୱୱସ୍ସିକୋପି… ଦସୱସ୍ସିକୋପି… ୱୀସତିୱସ୍ସିକୋପି… ତିଂସୱସ୍ସିକୋପି… ଚତ୍ତାରୀସୱସ୍ସିକୋପି… ପଞ୍ଞାସୱସ୍ସିକୋପି… ସଟ୍ଠିୱସ୍ସିକୋପି… ସତ୍ତତିୱସ୍ସିକୋପି… ଅସୀତିୱସ୍ସିକୋପି… ନୱୁତିୱସ୍ସିକୋପି ଚୱତି ମରତି ଅନ୍ତରଧାୟତି ୱିପ୍ପଲୁଜ୍ଜତୀତି – ଓରଂ ୱସ୍ସସତାପି ମିୟ୍ୟତି।
ୟୋ ଚେପି ଅତିଚ୍ଚ ଜୀୱତୀ ତି। ୟୋ ୱସ୍ସସତଂ ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ଜୀୱତି ସୋ ଏକଂ ୱା ୱସ୍ସଂ ଜୀୱତି, ଦ୍ୱେ ୱା ୱସ୍ସାନି ଜୀୱତି, ତୀଣି ୱା ୱସ୍ସାନି ଜୀୱତି, ଚତ୍ତାରି ୱା ୱସ୍ସାନି ଜୀୱତି, ପଞ୍ଚ ୱା ୱସ୍ସାନି ଜୀୱତି…ପେ॰… ଦସ ୱା ୱସ୍ସାନି ଜୀୱତି, ୱୀସତି ୱା ୱସ୍ସାନି ଜୀୱତି, ତିଂସଂ ୱା ୱସ୍ସାନି ଜୀୱତି, ଚତ୍ତାରୀସଂ ୱା ୱସ୍ସାନି ଜୀୱତୀତି – ୟୋ ଚେପି ଅତିଚ୍ଚ ଜୀୱତି। ଅଥ ଖୋ ସୋ ଜରସାପି ମିୟ୍ୟତୀ ତି। ୟଦା ଜିଣ୍ଣୋ ହୋତି ୱୁଦ୍ଧୋ ମହଲ୍ଲକୋ ଅଦ୍ଧଗତୋ ୱୟୋଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ ଖଣ୍ଡଦନ୍ତୋ ପଲିତକେସୋ ୱିଲୂନଂ ଖଲିତସିରୋ [ଖଲିତଂ ସିରୋ (ସୀ॰)] ୱଲିନଂ ତିଲକାହତଗତ୍ତୋ ୱଙ୍କୋ ଭୋଗ୍ଗୋ ଦଣ୍ଡପରାୟନୋ, ସୋ ଜରାୟପି ଚୱତି ମରତି ଅନ୍ତରଧାୟତି ୱିପ୍ପଲୁଜ୍ଜତି, ନତ୍ଥି ମରଣମ୍ହା ମୋକ୍ଖୋ।
‘‘ଫଲାନମିୱ ପକ୍କାନଂ, ପାତୋ ପତନତୋ [ପପତତୋ (ସୀ॰)] ଭୟଂ।
ଏୱଂ ଜାତାନ ମଚ୍ଚାନଂ, ନିଚ୍ଚଂ ମରଣତୋ ଭୟଂ॥
‘‘ୟଥାପି କୁମ୍ଭକାରସ୍ସ, କତା ମତ୍ତିକଭାଜନା।
ସବ୍ବେ ଭେଦନପରିୟନ୍ତା, ଏୱଂ ମଚ୍ଚାନ ଜୀୱିତଂ॥
‘‘ଦହରା ଚ ମହନ୍ତା ଚ, ୟେ ବାଲା ୟେ ଚ ପଣ୍ଡିତା।
ସବ୍ବେ ମଚ୍ଚୁୱସଂ ୟନ୍ତି, ସବ୍ବେ ମଚ୍ଚୁପରାୟନା॥
‘‘ତେସଂ ମଚ୍ଚୁପରେତାନଂ, ଗଚ୍ଛତଂ ପରଲୋକତୋ।
ନ ପିତା ତାୟତେ ପୁତ୍ତଂ, ଞାତୀ ୱା ପନ ଞାତକେ॥
‘‘ପେକ୍ଖତଞ୍ଞେୱ ଞାତୀନଂ, ପସ୍ସ ଲାଲପ୍ପତଂ ପୁଥୁ।
ଏକମେକୋୱ ମଚ୍ଚାନଂ, ଗୋୱଜ୍ଝୋ ୱିୟ ନିୟ୍ୟତି।
ଏୱମବ୍ଭାହତୋ ଲୋକୋ, ମଚ୍ଚୁନା ଚ ଜରାୟ ଚା’’ତି॥
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଅପ୍ପଂ ୱତ ଜୀୱିତଂ ଇଦଂ, ଓରଂ ୱସ୍ସସତାପି ମିୟ୍ୟତି।
ୟୋ ଚେପି ଅତିଚ୍ଚ ଜୀୱତି, ଅଥ ଖୋ ସୋ ଜରସାପି ମିୟ୍ୟତୀ’’ତି॥
ସୋଚନ୍ତି ଜନା ମମାୟିତେ, ନ ହି ସନ୍ତି ନିଚ୍ଚା ପରିଗ୍ଗହା।
ୱିନାଭାୱଂ ସନ୍ତମେୱିଦଂ, ଇତି ଦିସ୍ୱା ନାଗାରମାୱସେ॥
ସୋଚନ୍ତି ଜନା ମମାୟିତେ ତି। ଜନା ତି ଖତ୍ତିୟା ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣା ଚ ୱେସ୍ସା ଚ ସୁଦ୍ଦା ଚ ଗହଟ୍ଠା ଚ ପବ୍ବଜିତା ଚ ଦେୱା ଚ ମନୁସ୍ସା ଚ। ମମତ୍ତା ତି ଦ୍ୱେ ମମତ୍ତା – ତଣ୍ହାମମତ୍ତଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠିମମତ୍ତଞ୍ଚ…ପେ॰… ଇଦଂ ତଣ୍ହାମମତ୍ତଂ…ପେ॰… ଇଦଂ ଦିଟ୍ଠିମମତ୍ତଂ। ମମାୟିତଂ ୱତ୍ଥୁଂ ଅଚ୍ଛେଦସଙ୍କିନୋପି ସୋଚନ୍ତି, ଅଚ୍ଛିଜ୍ଜନ୍ତେପି ସୋଚନ୍ତି, ଅଚ୍ଛିନ୍ନେପି ସୋଚନ୍ତି। ମମାୟିତଂ ୱତ୍ଥୁଂ ୱିପରିଣାମସଙ୍କିନୋପି ସୋଚନ୍ତି, ୱିପରିଣାମନ୍ତେପି ସୋଚନ୍ତି, ୱିପରିଣତେପି ସୋଚନ୍ତି କିଲମନ୍ତି ପରିଦେୱନ୍ତି ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦନ୍ତି ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତୀତି – ସୋଚନ୍ତି ଜନା ମମାୟିତେ।
ନ ହି ସନ୍ତି ନିଚ୍ଚା ପରିଗ୍ଗହା ତି। ଦ୍ୱେ ପରିଗ୍ଗହା – ତଣ୍ହାପରିଗ୍ଗହୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିପରିଗ୍ଗହୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାପରିଗ୍ଗହୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିପରିଗ୍ଗହୋ। ତଣ୍ହାପରିଗ୍ଗହୋ ଅନିଚ୍ଚୋ ସଙ୍ଖତୋ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନୋ ଖୟଧମ୍ମୋ ୱୟଧମ୍ମୋ ୱିରାଗଧମ୍ମୋ ନିରୋଧଧମ୍ମୋ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମୋ। ଦିଟ୍ଠିପରିଗ୍ଗହୋପି ଅନିଚ୍ଚୋ ସଙ୍ଖତୋ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନୋ ଖୟଧମ୍ମୋ ୱୟଧମ୍ମୋ ୱିରାଗଧମ୍ମୋ ନିରୋଧଧମ୍ମୋ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମୋ। ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ପସ୍ସଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଂ ପରିଗ୍ଗହଂ ୟ୍ୱାୟଂ ପରିଗ୍ଗହୋ ନିଚ୍ଚୋ ଧୁୱୋ ସସ୍ସତୋ ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମୋ ସସ୍ସତିସମଂ ତଥେୱ ଠସ୍ସତୀ’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୱେ! ଅହମ୍ପି ଖୋ ଏତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିଗ୍ଗହଂ ନ ସମନୁପସ୍ସାମି, ୟ୍ୱାୟଂ ପରିଗ୍ଗହୋ ନିଚ୍ଚୋ ଧୁୱୋ ସସ୍ସତୋ ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମୋ ସସ୍ସତିସମଂ ତଥେୱ ଠସ୍ସତୀ’’ତି। ପରିଗ୍ଗହା ନିଚ୍ଚା ଧୁୱା ସସ୍ସତା ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମା ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ନ ଲବ୍ଭନ୍ତୀତି – ନ ହି ସନ୍ତି ନିଚ୍ଚା ପରିଗ୍ଗହା।
ୱିନାଭାୱଂ ସନ୍ତମେୱିଦ ନ୍ତି। ନାନାଭାୱେ ୱିନାଭାୱେ ଅଞ୍ଞଥାଭାୱେ ସନ୍ତେ ସଂୱିଜ୍ଜମାନେ ଉପଲବ୍ଭିୟମାନେ। ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ଅଲଂ, ଆନନ୍ଦ! ମା ସୋଚି ମା ପରିଦେୱି। ନନୁ ଏତଂ, ଆନନ୍ଦ, ମୟା ପଟିକଚ୍ଚେୱ [ପଟିଗଚ୍ଚେୱ (ସୀ॰)] ଅକ୍ଖାତଂ – ‘ସବ୍ବେହେୱ ପିୟେହି ମନାପେହି ନାନାଭାୱୋ ୱିନାଭାୱୋ ଅଞ୍ଞଥାଭାୱୋ। ତଂ କୁତେତ୍ଥ, ଆନନ୍ଦ, ଲବ୍ଭା – ୟଂ ତଂ ଜାତଂ ଭୂତଂ ସଙ୍ଖତଂ ପଲୋକଧମ୍ମଂ ତଂ ୱତ ମା ପଲୁଜ୍ଜୀ’ତି! ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ପୁରିମାନଂ ପୁରିମାନଂ ଖନ୍ଧାନଂ ଧାତୂନଂ ଆୟତନାନଂ ୱିପରିଣାମଞ୍ଞଥାଭାୱା ପଚ୍ଛିମା ପଚ୍ଛିମା ଖନ୍ଧା ଚ ଧାତୁୟୋ ଚ ଆୟତନାନି ଚ ପୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି – ୱିନାଭାୱଂ ସନ୍ତମେୱିଦଂ।
ଇତି ଦିସ୍ୱା ନାଗାରମାୱସେ ତି। ଇତୀ ତି ପଦସନ୍ଧି ପଦସଂସଗ୍ଗୋ ପଦପାରିପୂରୀ ଅକ୍ଖରସମୱାୟୋ ବ୍ୟଞ୍ଜନସିଲିଟ୍ଠତା ପଦାନୁପୁବ୍ବତାପେତଂ। ଇତୀ ତି ଇତି ଦିସ୍ୱା ପସ୍ସିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା ମମତ୍ତେସୂତି – ଇତି ଦିସ୍ୱା। ନାଗାରମାୱସେ ତି ସବ୍ବଂ ଘରାୱାସପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ପୁତ୍ତଦାରପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ଞାତିପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ମିତ୍ତାମଚ୍ଚପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ସନ୍ନିଧିପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା କେସମସ୍ସୁଂ ଓହାରେତ୍ୱା କାସାୟାନି ୱତ୍ଥାନି ଅଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତ୍ୱା ଅକିଞ୍ଚନଭାୱଂ ଉପଗନ୍ତ୍ୱା ଏକୋ ଚରେୟ୍ୟ ୱିହରେୟ୍ୟ ଇରିୟେୟ୍ୟ ୱତ୍ତେୟ୍ୟ ପାଲେୟ୍ୟ ୟପେୟ୍ୟ ୟାପେୟ୍ୟାତି – ଇତି ଦିସ୍ୱା ନାଗାରମାୱସେ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ସୋଚନ୍ତି ଜନା ମମାୟିତେ, ନ ହି ସନ୍ତି ନିଚ୍ଚା ପରିଗ୍ଗହା।
ୱିନାଭାୱଂ ସନ୍ତମେୱିଦଂ, ଇତି ଦିସ୍ୱା ନାଗାରମାୱସେ’’ତି॥
ମରଣେନପି ତଂ ପହୀୟତି [ପହିୟ୍ୟତି (କ॰)] ୟଂ ପୁରିସୋ ମମିଦନ୍ତି ମଞ୍ଞତି।
ଏତମ୍ପି ୱିଦିତ୍ୱାନ [ଏତଂ ଦିସ୍ୱାନ (ସୀ॰ କ॰)] ପଣ୍ଡିତୋ, ନ ମମତ୍ତାୟ ନମେଥ ମାମକୋ॥
ମରଣେନପି ତଂ ପହୀୟତୀ ତି। ମରଣ ନ୍ତି ୟା ତେସଂ ତେସଂ ସତ୍ତାନଂ ତମ୍ହା ତମ୍ହା ସତ୍ତନିକାୟା ଚୁତି ଚୱନତା ଭେଦୋ ଅନ୍ତରଧାନଂ ମଚ୍ଚୁମରଣଂ କାଲଂକିରିୟା ଖନ୍ଧାନଂ ଭେଦୋ କଳେୱରସ୍ସ ନିକ୍ଖେପୋ ଜୀୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସୁପଚ୍ଛେଦୋ। ତ ନ୍ତି ରୂପଗତଂ ୱେଦନାଗତଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ସଙ୍ଖାରଗତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଗତଂ। ପହୀୟତୀ ତି ପହୀୟତି ଜହୀୟତି ୱିଜହୀୟତି ଅନ୍ତରଧାୟତି ୱିପ୍ପଲୁଜ୍ଜତି। ଭାସିତମ୍ପି ହେତଂ –
‘‘ପୁବ୍ବେୱ ମଚ୍ଚଂ ୱିଜହନ୍ତି ଭୋଗା, ମଚ୍ଚୋୱ ନେ ପୁବ୍ବତରଂ ଜହାତି।
ଅସସ୍ସତା ଭୋଗିନୋ କାମକାମୀ, ତସ୍ମା ନ ସୋଚାମହଂ ସୋକକାଲେ॥
‘‘ଉଦେତି ଆପୂରତି ୱେତି ଚନ୍ଦୋ, ଅତ୍ତଂ ଗମେତ୍ୱାନ ପଲେତି ସୂରିୟୋ।
ୱିଦିତା ମୟା ସତ୍ତୁକ ଲୋକଧମ୍ମା, ତସ୍ମା ନ ସୋଚାମହଂ ସୋକକାଲେ’’ତି॥
ମରଣେନପି ତଂ ପହୀୟତି। ୟଂ ପୁରିସୋ ମମିଦନ୍ତି ମଞ୍ଞତୀ ତି। ୟ ନ୍ତି ରୂପଗତଂ ୱେଦନାଗତଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ସଙ୍ଖାରଗତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଗତଂ। ପୁରିସୋ ତି ସଙ୍ଖା ସମଞ୍ଞା ପଞ୍ଞତ୍ତି ୱୋହାରୋ [ଲୋକୱୋହାରୋ (ସ୍ୟା॰)] ନାମଂ ନାମକମ୍ମଂ ନାମଧେୟ୍ୟଂ ନିରୁତ୍ତି ବ୍ୟଞ୍ଜନଂ ଅଭିଲାପୋ। ମମିଦନ୍ତି ମଞ୍ଞତୀ ତି ତଣ୍ହାମଞ୍ଞନାୟ ମଞ୍ଞତି, ଦିଟ୍ଠିମଞ୍ଞନାୟ ମଞ୍ଞତି, ମାନମଞ୍ଞନାୟ ମଞ୍ଞତି, କିଲେସମଞ୍ଞନାୟ ମଞ୍ଞତି, ଦୁଚ୍ଚରିତମଞ୍ଞନାୟ ମଞ୍ଞତି, ପୟୋଗମଞ୍ଞନାୟ ମଞ୍ଞତି, ୱିପାକମଞ୍ଞନାୟ ମଞ୍ଞତୀତି – ୟଂ ପୁରିସୋ ମମିଦନ୍ତି ମଞ୍ଞତି।
ଏତମ୍ପି ୱିଦିତ୍ୱାନ ପଣ୍ଡିତୋ ତି। ଏତଂ ଆଦୀନୱଂ ଞତ୍ୱା ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା ମମତ୍ତେସୂତି, ଏତମ୍ପି ୱିଦିତ୍ୱା ପଣ୍ଡିତୋ ଧୀରୋ ପଣ୍ଡିତୋ ପଞ୍ଞୱା ବୁଦ୍ଧିମା ଞାଣୀ ୱିଭାୱୀ ମେଧାୱୀତି – ଏତମ୍ପି ୱିଦିତ୍ୱାନ ପଣ୍ଡିତୋ।
ନ ମମତ୍ତାୟ ନମେଥ ମାମକୋ ତି। ମମତ୍ତା ତି ଦ୍ୱେ ମମତ୍ତା – ତଣ୍ହାମମତ୍ତଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠିମମତ୍ତଞ୍ଚ…ପେ॰… ଇଦଂ ତଣ୍ହାମମତ୍ତଂ…ପେ॰… ଇଦଂ ଦିଟ୍ଠିମମତ୍ତଂ। ମାମକୋ ତି ବୁଦ୍ଧମାମକୋ ଧମ୍ମମାମକୋ ସଙ୍ଘମାମକୋ। ସୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ମମାୟତି, ଭଗୱା ତଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତି। ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ୟେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ କୁହା ଥଦ୍ଧା [ବଦ୍ଧା (କ॰) ଇତିୱୁ॰ ୧୦୮] ଲପା ସିଙ୍ଗୀ ଉନ୍ନଳା ଅସମାହିତା, ନ ମେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ମାମକା; ଅପଗତା ଚ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ଇମସ୍ମା ଧମ୍ମୱିନୟା। ନ ଚ ତେ ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତି। ୟେ ଚ ଖୋ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ନିକ୍କୁହା ନିଲ୍ଲପା ଧୀରା ଅତ୍ଥଦ୍ଧା ସୁସମାହିତା, ତେ ଖୋ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ମାମକା; ଅନପଗତା ଚ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ଇମସ୍ମା ଧମ୍ମୱିନୟା। ତେ ଚ ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତି’’।
‘‘କୁହା ଥଦ୍ଧା ଲପା ସିଙ୍ଗୀ, ଉନ୍ନଳା ଅସମାହିତା।
ନ ତେ ଧମ୍ମେ ୱିରୂହନ୍ତି, ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧଦେସିତେ॥
‘‘ନିକ୍କୁହା ନିଲ୍ଲପା ଧୀରା, ଅତ୍ଥଦ୍ଧା ସୁସମାହିତା।
ତେ ୱେ ଧମ୍ମେ ୱିରୂହନ୍ତି, ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧଦେସିତେ’’॥
ନ ମମତ୍ତାୟ ନମେଥ ମାମକୋ ତି। ମାମକୋ ତଣ୍ହାମମତ୍ତଂ ପହାୟ ଦିଟ୍ଠିମମତ୍ତଂ ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜିତ୍ୱା ମମତ୍ତାୟ ନ ନମେୟ୍ୟ ନ ଓନମେୟ୍ୟ, ନ ତଂନିନ୍ନୋ ଅସ୍ସ ନ ତପ୍ପୋଣୋ ନ ତପ୍ପବ୍ଭାରୋ ନ ତଦଧିମୁତ୍ତୋ ନ ତଦଧିପତେୟ୍ୟୋତି – ନ ମମତ୍ତାୟ ନମେଥ ମାମକୋ।
‘‘ମରଣେନପି ତଂ ପହୀୟତି, ୟଂ ପୁରିସୋ ମମିଦନ୍ତି ମଞ୍ଞତି।
ଏତମ୍ପି ୱିଦିତ୍ୱାନ ପଣ୍ଡିତୋ, ନ ମମତ୍ତାୟ ନମେଥ ମାମକୋ’’ତି॥
ସୁପିନେନ ୟଥାପି ସଙ୍ଗତଂ, ପଟିବୁଦ୍ଧୋ ପୁରିସୋ ନ ପସ୍ସତି।
ଏୱମ୍ପି ପିୟାୟିତଂ ଜନଂ, ପେତଂ କାଲଙ୍କତଂ [କାଲକତଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ନ ପସ୍ସତି॥
ସୁପିନେନ ୟଥାପି ସଙ୍ଗତ ନ୍ତି। ସଙ୍ଗତଂ ସମାଗତଂ ସମାହିତଂ ସନ୍ନିପତିତନ୍ତି – ସୁପିନେନ ୟଥାପି ସଙ୍ଗତଂ। ପଟିବୁଦ୍ଧୋ ପୁରିସୋ ନ ପସ୍ସତୀ ତି ୟଥା ପୁରିସୋ ସୁପିନଗତୋ ଚନ୍ଦଂ ପସ୍ସତି, ସୂରିୟଂ ପସ୍ସତି, ମହାସମୁଦ୍ଦଂ ପସ୍ସତି, ସିନେରୁଂ ପବ୍ବତରାଜାନଂ ପସ୍ସତି, ହତ୍ଥିଂ ପସ୍ସତି, ଅସ୍ସଂ ପସ୍ସତି, ରଥଂ ପସ୍ସତି, ପତ୍ତିଂ ପସ୍ସତି, ସେନାବ୍ୟୂହଂ ପସ୍ସତି, ଆରାମରାମଣେୟ୍ୟକଂ ପସ୍ସତି, ୱନରାମଣେୟ୍ୟକଂ…ପେ॰… ଭୂମିରାମଣେୟ୍ୟକଂ… ପୋକ୍ଖରଣୀରାମଣେୟ୍ୟକଂ ପସ୍ସତି; ପଟିବୁଦ୍ଧୋ ନ କିଞ୍ଚି ପସ୍ସତୀତି – ପଟିବୁଦ୍ଧୋ ପୁରିସୋ ନ ପସ୍ସତି।
ଏୱମ୍ପି ପିୟାୟିତଂ ଜନ ନ୍ତି। ଏୱ ନ୍ତି ଓପମ୍ମସମ୍ପଟିପାଦନଂ। ପିୟାୟିତଂ ଜନ ନ୍ତି ମମାୟିତଂ ଜନଂ ମାତରଂ ୱା ପିତରଂ ୱା ଭାତରଂ ୱା ଭଗିନିଂ ୱା ପୁତ୍ତଂ ୱା ଧୀତରଂ ୱା ମିତ୍ତଂ ୱା ଅମଚ୍ଚଂ ୱା ଞାତିଂ ୱା ସାଲୋହିତଂ ୱାତି – ଏୱମ୍ପି ପିୟାୟିତଂ ଜନଂ।
ପେତଂ କାଲଙ୍କତଂ ନ ପସ୍ସତୀ ତି। ପେତୋ ୱୁଚ୍ଚତି ମତୋ। କାଲଙ୍କତଂ ନ ପସ୍ସତି ନ ଦକ୍ଖତି ନାଧିଗଚ୍ଛତି ନ ୱିନ୍ଦତି ନ ପଟିଲଭତୀତି – ପେତଂ କାଲଙ୍କତଂ ନ ପସ୍ସତି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ସୁପିନେନ ୟଥାପି ସଙ୍ଗତଂ, ପଟିବୁଦ୍ଧୋ ପୁରିସୋ ନ ପସ୍ସତି।
ଏୱମ୍ପି ପିୟାୟିତଂ ଜନଂ, ପେତଂ କାଲଙ୍କତଂ ନ ପସ୍ସତୀ’’ତି॥
ଦିଟ୍ଠାପି ସୁତାପି ତେ ଜନା, ୟେସଂ ନାମମିଦଂ ପୱୁଚ୍ଚତି।
ନାମଂୟେୱାୱସିସ୍ସତି , [ନାମମେୱା’ୱସିସ୍ସତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଅକ୍ଖେୟ୍ୟଂ ପେତସ୍ସ ଜନ୍ତୁନୋ॥
ଦିଟ୍ଠାପି ସୁତାପି ତେ ଜନା ତି। ଦିଟ୍ଠା ତି ୟେ ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣାଭିସମ୍ଭୂତା। ସୁତା ତି ୟେ ସୋତୱିଞ୍ଞାଣାଭିସମ୍ଭୂତା । ତେ ଜନା ତି ଖତ୍ତିୟା ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣା ଚ ୱେସ୍ସା ଚ ସୁଦ୍ଦା ଚ ଗହଟ୍ଠା ଚ ପବ୍ବଜିତା ଚ ଦେୱା ଚ ମନୁସ୍ସା ଚାତି – ଦିଟ୍ଠାପି ସୁତାପି ତେ ଜନା।
ୟେସଂ ନାମମିଦଂ ପୱୁଚ୍ଚତୀ ତି। ୟେସ ନ୍ତି ୟେସଂ ଖତ୍ତିୟାନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ୱେସ୍ସାନଂ ସୁଦ୍ଦାନଂ ଗହଟ୍ଠାନଂ ପବ୍ବଜିତାନଂ ଦେୱାନଂ ମନୁସ୍ସାନଂ। ନାମ ନ୍ତି ସଙ୍ଖା ସମଞ୍ଞା ପଞ୍ଞତ୍ତି ୱୋହାରୋ ନାମଂ ନାମକମ୍ମଂ ନାମଧେୟ୍ୟଂ ନିରୁତ୍ତି ବ୍ୟଞ୍ଜନଂ ଅଭିଲାପୋ। ପୱୁଚ୍ଚତୀ ତି ୱୁଚ୍ଚତି ପୱୁଚ୍ଚତି କଥୀୟତି ଭଣୀୟତି ଦୀପୀୟତି ୱୋହରୀୟତୀତି – ୟେସଂ ନାମମିଦଂ ପୱୁଚ୍ଚତି।
ନାମଂୟେୱାୱସିସ୍ସତି ଅକ୍ଖେୟ୍ୟ ନ୍ତି। ରୂପଗତଂ ୱେଦନାଗତଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ସଙ୍ଖାରଗତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଗତଂ ପହୀୟତି ଜହୀୟତି ୱିଜହୀୟତି ଅନ୍ତରଧାୟତି ୱିପ୍ପଲୁଜ୍ଜତି, ନାମଂୟେୱାୱସିସ୍ସତି। ଅକ୍ଖେୟ୍ୟ ନ୍ତି। ଅକ୍ଖାତୁଂ କଥେତୁଂ ଭଣିତୁଂ ଦୀପୟିତୁଂ ୱୋହରିତୁନ୍ତି – ନାମଂ ଏୱାୱସିସ୍ସତି ଅକ୍ଖେୟ୍ୟଂ। ପେତସ୍ସ ଜନ୍ତୁନୋ ତି। ପେତସ୍ସା ତି ମତସ୍ସ କାଲଙ୍କତସ୍ସ। ଜନ୍ତୁନୋ ତି ସତ୍ତସ୍ସ ନରସ୍ସ ମାନୱସ୍ସ ପୋସସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଜୀୱସ୍ସ ଜାଗୁସ୍ସ ଜନ୍ତୁସ୍ସ ଇନ୍ଦଗୁସ୍ସ ମନୁଜସ୍ସାତି – ପେତସ୍ସ ଜନ୍ତୁନୋ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଦିଟ୍ଠାପି ସୁତାପି ତେ ଜନା, ୟେସଂ ନାମମିଦଂ ପୱୁଚ୍ଚତି।
ନାମଂୟେୱାୱସିସ୍ସତି, ଅକ୍ଖେୟ୍ୟଂ ପେତସ୍ସ ଜନ୍ତୁନୋ’’ତି॥
ସୋକପ୍ପରିଦେୱମଚ୍ଛରଂ , ନ ପଜହନ୍ତି ଗିଦ୍ଧା ମମାୟିତେ।
ତସ୍ମା ମୁନୟୋ ପରିଗ୍ଗହଂ, ହିତ୍ୱା ଅଚରିଂସୁ ଖେମଦସ୍ସିନୋ॥
ସୋକପ୍ପରିଦେୱମଚ୍ଛରଂ ନ ପଜହନ୍ତି ଗିଦ୍ଧା ମମାୟିତେ ତି। ସୋକୋ ତି ଞାତିବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ଭୋଗବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ରୋଗବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ସୀଲବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ଦିଟ୍ଠିବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ବ୍ୟସନେନ ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ଦୁକ୍ଖଧମ୍ମେନ ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ସୋକୋ ସୋଚନା ସୋଚିତତ୍ତଂ ଅନ୍ତୋସୋକୋ ଅନ୍ତୋପରିସୋକୋ ଅନ୍ତୋଦାହୋ ଅନ୍ତୋପରିଦାହୋ [ଅନ୍ତୋଡାହୋ ଅନ୍ତୋପରିଡାହୋ (ସ୍ୟା॰)] ଚେତସୋ ପରିଜ୍ଝାୟନା ଦୋମନସ୍ସଂ ସୋକସଲ୍ଲଂ। ପରିଦେୱୋ ତି ଞାତିବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ…ପେ॰… ଦିଟ୍ଠିବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ବ୍ୟସନେନ ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ଦୁକ୍ଖଧମ୍ମେନ ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ଆଦେୱୋ ପରିଦେୱୋ ଆଦେୱନା ପରିଦେୱନା ଆଦେୱିତତ୍ତଂ ପରିଦେୱିତତ୍ତଂ ୱାଚା ପଲାପୋ ୱିପ୍ପଲାପୋ ଲାଲପ୍ପୋ ଲାଲପ୍ପାୟନା ଲାଲପ୍ପାୟିତତ୍ତଂ। ମଚ୍ଛରିୟ ନ୍ତି ପଞ୍ଚ ମଚ୍ଛରିୟାନି – ଆୱାସମଚ୍ଛରିୟଂ , କୁଲମଚ୍ଛରିୟଂ, ଲାଭମଚ୍ଛରିୟଂ, ୱଣ୍ଣମଚ୍ଛରିୟଂ , ଧମ୍ମମଚ୍ଛରିୟଂ। ୟଂ ଏୱରୂପଂ ମଚ୍ଛରିୟଂ ମଚ୍ଛରାୟନା ମଚ୍ଛରାୟିତତ୍ତଂ ୱେୱିଚ୍ଛଂ କଦରିୟଂ କଟୁକଞ୍ଚୁକତା ଅଗ୍ଗହିତତ୍ତଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମଚ୍ଛରିୟଂ। ଅପି ଚ ଖନ୍ଧମଚ୍ଛରିୟମ୍ପି ମଚ୍ଛରିୟଂ, ଧାତୁମଚ୍ଛରିୟମ୍ପି ମଚ୍ଛରିୟଂ, ଆୟତନମଚ୍ଛରିୟମ୍ପି ମଚ୍ଛରିୟଂ ଗାହୋ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମଚ୍ଛରିୟଂ। ଗେଧୋ ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ମମତ୍ତା ତି ଦ୍ୱେ ମମତ୍ତା – ତଣ୍ହାମମତ୍ତଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠିମମତ୍ତଞ୍ଚ …ପେ॰… ଇଦଂ ତଣ୍ହାମମତ୍ତଂ…ପେ॰… ଇଦଂ ଦିଟ୍ଠିମମତ୍ତଂ। ମମାୟିତଂ ୱତ୍ଥୁଂ ଅଚ୍ଛେଦସଙ୍କିନୋପି ସୋଚନ୍ତି, ଅଚ୍ଛିଜ୍ଜନ୍ତେପି ସୋଚନ୍ତି, ଅଚ୍ଛିନ୍ନେପି ସୋଚନ୍ତି, ମମାୟିତଂ ୱତ୍ଥୁଂ ୱିପରିଣାମସଙ୍କିନୋପି ସୋଚନ୍ତି, ୱିପରିଣାମନ୍ତେପି ସୋଚନ୍ତି, ୱିପରିଣତେପି ସୋଚନ୍ତି, ମମାୟିତଂ ୱତ୍ଥୁଂ ଅଚ୍ଛେଦସଙ୍କିନୋପି ପରିଦେୱନ୍ତି, ଅଚ୍ଛିଜ୍ଜନ୍ତେପି ପରିଦେୱନ୍ତି, ଅଚ୍ଛିନ୍ନେପି ପରିଦେୱନ୍ତି। ମମାୟିତଂ ୱତ୍ଥୁଂ ୱିପରିଣାମସଙ୍କିନୋପି ପରିଦେୱନ୍ତି, ୱିପରିଣାମନ୍ତେପି ପରିଦେୱନ୍ତି, ୱିପରିଣତେପି ପରିଦେୱନ୍ତି। ମମାୟିତଂ ୱତ୍ଥୁଂ ରକ୍ଖନ୍ତି ଗୋପେନ୍ତି ପରିଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତି ମମାୟନ୍ତି ମଚ୍ଛରାୟନ୍ତି; ମମାୟିତସ୍ମିଂ ୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ସୋକଂ ନ ଜହନ୍ତି, ପରିଦେୱଂ ନ ଜହନ୍ତି, ମଚ୍ଛରିୟଂ ନ ଜହନ୍ତି, ଗେଧଂ ନ ଜହନ୍ତି ନପ୍ପଜହନ୍ତି ନ ୱିନୋଦେନ୍ତି ନ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରୋନ୍ତି ନ ଅନଭାୱଂ ଗମେନ୍ତୀତି – ସୋକପ୍ପରିଦେୱମଚ୍ଛରଂ ନପ୍ପଜହନ୍ତି ଗିଦ୍ଧା ମମାୟିତେ।
ତସ୍ମା ମୁନୟୋ ପରିଗ୍ଗହଂ, ହିତ୍ୱା ଅଚରିଂସୁ ଖେମଦସ୍ସିନୋ ତି। ତସ୍ମା ତି ତସ୍ମା ତଂକାରଣା ତଂହେତୁ ତପ୍ପଚ୍ଚୟା ତଂନିଦାନା ଏତଂ ଆଦୀନୱଂ ସମ୍ପସ୍ସମାନା ମମତ୍ତେସୂତି – ତସ୍ମା। ମୁନୟୋ ତି ମୋନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଞାଣଂ। ୟା ପଞ୍ଞା ପଜାନନା…ପେ॰… ଅମୋହୋ ଧମ୍ମୱିଚୟୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ତେନ ଞାଣେନ ସମନ୍ନାଗତା ମୁନୟୋ ମୋନପ୍ପତ୍ତା। ତୀଣି ମୋନେୟ୍ୟାନି – କାୟମୋନେୟ୍ୟଂ, ୱଚୀମୋନେୟ୍ୟଂ, ମନୋମୋନେୟ୍ୟଂ…ପେ॰… ସଙ୍ଗଜାଲମତିଚ୍ଚ ସୋ ମୁନି। ପରିଗ୍ଗହୋ ତି ଦ୍ୱେ ପରିଗ୍ଗହା – ତଣ୍ହାପରିଗ୍ଗହୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିପରିଗ୍ଗହୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାପରିଗ୍ଗହୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିପରିଗ୍ଗହୋ। ମୁନୟୋ ତଣ୍ହାପରିଗ୍ଗହଂ ପରିଚ୍ଚଜିତ୍ୱା ଦିଟ୍ଠିପରିଗ୍ଗହଂ ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜିତ୍ୱା ଚଜିତ୍ୱା ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମେତ୍ୱା ଅଚରିଂସୁ ୱିହରିଂସୁ ଇରିୟିଂସୁ ୱତ୍ତିଂସୁ ପାଲିଂସୁ ୟପିଂସୁ ୟାପିଂସୁ। ଖେମଦସ୍ସିନୋ ତି ଖେମଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ। ୟୋ ସୋ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ଖେମଦସ୍ସିନୋ ତି ଖେମଦସ୍ସିନୋ ତାଣଦସ୍ସିନୋ ଲେଣଦସ୍ସିନୋ ସରଣଦସ୍ସିନୋ ଅଭୟଦସ୍ସିନୋ ଅଚ୍ଚୁତଦସ୍ସିନୋ ଅମତଦସ୍ସିନୋ ନିବ୍ବାନଦସ୍ସିନୋତି – ତସ୍ମା ମୁନୟୋ ପରିଗ୍ଗହଂ ହିତ୍ୱା ଅଚରିଂସୁ ଖେମଦସ୍ସିନୋ।
‘‘ସୋକପ୍ପରିଦେୱମଚ୍ଛରଂ, ନ ଜହନ୍ତି ଗିଦ୍ଧା ମମାୟିତେ।
ତସ୍ମା ମୁନୟୋ ପରିଗ୍ଗହଂ, ହିତ୍ୱା ଅଚରିଂସୁ ଖେମଦସ୍ସିନୋ’’ତି॥
ପତିଲୀନଚରସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ, ଭଜମାନସ୍ସ ୱିୱିତ୍ତମାସନଂ।
ସାମଗ୍ଗିୟମାହୁ ତସ୍ସ ତଂ, ୟୋ ଅତ୍ତାନଂ ଭୱନେ ନ ଦସ୍ସୟେ॥
ପତିଲୀନଚରସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ତି। ପତିଲୀନଚରା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ସତ୍ତ ସେକ୍ଖା [ସେଖା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] । ଅରହା ପତିଲୀନୋ। କିଂକାରଣା ପତିଲୀନଚରା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ସତ୍ତ ସେକ୍ଖା? ତେ ତତୋ ତତୋ ଚିତ୍ତଂ ପତିଲୀନେନ୍ତା ପତିକୁଟେନ୍ତା ପତିୱଟ୍ଟେନ୍ତା ସନ୍ନିରୁଦ୍ଧନ୍ତା [ସନ୍ନିରୁମ୍ଭେନ୍ତା (ସୀ॰)] ସନ୍ନିଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତା ସନ୍ନିୱାରେନ୍ତା ରକ୍ଖନ୍ତା ଗୋପେନ୍ତା ଚରନ୍ତି ୱିଚରନ୍ତି ୱିହରନ୍ତି ଇରିୟନ୍ତି ୱତ୍ତେନ୍ତି ପାଲେନ୍ତି ୟପେନ୍ତି ୟାପେନ୍ତି, ଚକ୍ଖୁଦ୍ୱାରେ ଚିତ୍ତଂ ପତିଲୀନେନ୍ତା ପତିକୁଟେନ୍ତା ପତିୱଟ୍ଟେନ୍ତା ସନ୍ନିରୁଦ୍ଧନ୍ତା ସନ୍ନିଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତା ସନ୍ନିୱାରେନ୍ତା ରକ୍ଖନ୍ତା ଗୋପେନ୍ତା ଚରନ୍ତି ୱିଚରନ୍ତି ୱିହରନ୍ତି ଇରିୟନ୍ତି ୱତ୍ତେନ୍ତି ପାଲେନ୍ତି ୟପେନ୍ତି ୟାପେନ୍ତି, ସୋତଦ୍ୱାରେ ଚିତ୍ତଂ…ପେ॰… ଘାନଦ୍ୱାରେ ଚିତ୍ତଂ… ଜିୱ୍ହାଦ୍ୱାରେ ଚିତ୍ତଂ… କାୟଦ୍ୱାରେ ଚିତ୍ତଂ… ମନୋଦ୍ୱାରେ ଚିତ୍ତଂ ପତିଲୀନେନ୍ତା ପତିକୁଟେନ୍ତା ପତିୱଟ୍ଟେନ୍ତା ସନ୍ନିରୁଦ୍ଧନ୍ତା ସନ୍ନିଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତା ସନ୍ନିୱାରେନ୍ତା ରକ୍ଖନ୍ତା ଗୋପେନ୍ତା ଚରନ୍ତି ୱିଚରନ୍ତି ୱିହରନ୍ତି ଇରିୟନ୍ତି ୱତ୍ତେନ୍ତି ପାଲେନ୍ତି ୟପେନ୍ତି ୟାପେନ୍ତି। ୟଥା କୁକ୍କୁଟପତ୍ତଂ ୱା ନ୍ହାରୁଦଦ୍ଦୁଲଂ ୱା ଅଗ୍ଗିମ୍ହି ପକ୍ଖିତ୍ତଂ ପତିଲୀୟତି ପତିକୁଟତି ପତିୱଟ୍ଟତି ନ ସମ୍ପସାରିୟତି; ଏୱମେୱ ତତୋ ତତୋ ଚିତ୍ତଂ ପତିଲୀନେନ୍ତା ପତିକୁଟେନ୍ତା ପତିୱଟ୍ଟେନ୍ତା ସନ୍ନିରୁଦ୍ଧନ୍ତା ସନ୍ନିଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତା ସନ୍ନିୱାରେନ୍ତା ରକ୍ଖନ୍ତା ଗୋପେନ୍ତା ଚରନ୍ତି ୱିଚରନ୍ତି ୱିହରନ୍ତି ଇରିୟନ୍ତି ୱତ୍ତେନ୍ତି ପାଲେନ୍ତି ୟପେନ୍ତି ୟାପେନ୍ତି, ଚକ୍ଖୁଦ୍ୱାରେ ଚିତ୍ତଂ…ପେ॰… ସୋତଦ୍ୱାରେ ଚିତ୍ତଂ… ଘାନଦ୍ୱାରେ ଚିତ୍ତଂ… ଜିୱ୍ହାଦ୍ୱାରେ ଚିତ୍ତଂ… କାୟଦ୍ୱାରେ ଚିତ୍ତଂ… ମନୋଦ୍ୱାରେ ଚିତ୍ତଂ ପତିଲୀନେନ୍ତା ପତିକୁଟେନ୍ତା ପତିୱଟ୍ଟେନ୍ତା ସନ୍ନିରୁଦ୍ଧନ୍ତା ସନ୍ନିଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତା ସନ୍ନିୱାରେନ୍ତା ରକ୍ଖନ୍ତା ଗୋପେନ୍ତା ଚରନ୍ତି ୱିଚରନ୍ତି ୱିହରନ୍ତି ଇରିୟନ୍ତି ୱତ୍ତେନ୍ତି ପାଲେନ୍ତି ୟପେନ୍ତି ୟାପେନ୍ତି। ତଂକାରଣା ପତିଲୀନଚରା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ସତ୍ତ ସେକ୍ଖା। ଭିକ୍ଖୁନୋ ତି ପୁଥୁଜ୍ଜନକଲ୍ୟାଣକସ୍ସ ୱା ଭିକ୍ଖୁନୋ ସେକ୍ଖସ୍ସ ୱା ଭିକ୍ଖୁନୋତି – ପତିଲୀନଚରସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ।
ଭଜମାନସ୍ସ ୱିୱିତ୍ତମାସନ ନ୍ତି ଆସନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ୟତ୍ଥ ନିସୀଦନ୍ତି – ମଞ୍ଚୋ ପୀଠଂ ଭିସି ତଟ୍ଟିକା ଚମ୍ମଖଣ୍ଡୋ ତିଣସନ୍ଥାରୋ ପଣ୍ଣସନ୍ଥାରୋ ପଲାଲସନ୍ଥାରୋ। ତଂ ଆସନଂ ଅସପ୍ପାୟରୂପଦସ୍ସନେନ ରିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ପୱିୱିତ୍ତଂ, ଅସପ୍ପାୟସଦ୍ଦସ୍ସୱନେନ ରିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ପୱିୱିତ୍ତଂ, ଅସପ୍ପାୟଗନ୍ଧଘାୟନେନ… ଅସପ୍ପାୟରସସାୟନେନ… ଅସପ୍ପାୟଫୋଟ୍ଠବ୍ବଫୁସନେନ… ଅସପ୍ପାୟେହି ପଞ୍ଚହି କାମଗୁଣେହି ରିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ପୱିୱିତ୍ତଂ। ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ଆସନଂ ଭଜତୋ ସମ୍ଭଜତୋ ସେୱତୋ ନିସେୱତୋ ସଂସେୱତୋ ପଟିସେୱତୋତି – ଭଜମାନସ୍ସ ୱିୱିତ୍ତମାସନଂ।
ସାମଗ୍ଗିୟମାହୁ ତସ୍ସ ତଂ, ୟୋ ଅତ୍ତାନଂ ଭୱନେ ନ ଦସ୍ସୟେ ତି। ସାମଗ୍ଗିୟୋ ତି ତିସ୍ସୋ ସାମଗ୍ଗିୟୋ – ଗଣସାମଗ୍ଗୀ, ଧମ୍ମସାମଗ୍ଗୀ, ଅନଭିନିବ୍ବତ୍ତିସାମଗ୍ଗୀ। କତମା ଗଣସାମଗ୍ଗୀ? ବହୁ ଚେପି ଭିକ୍ଖୂ ସମଗ୍ଗା ସମ୍ମୋଦମାନା ଅୱିୱଦମାନା ଖୀରୋଦକୀଭୂତା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ପିୟଚକ୍ଖୂହି ସମ୍ପସ୍ସନ୍ତା ୱିହରନ୍ତି – ଅୟଂ ଗଣସାମଗ୍ଗୀ। କତମା ଧମ୍ମସାମଗ୍ଗୀ? ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା, ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା, ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି, ପଞ୍ଚ ବଲାନି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ। ତେ ଏକତୋ ପକ୍ଖନ୍ଦନ୍ତି ପସୀଦନ୍ତି ସମ୍ପତିଟ୍ଠନ୍ତି ୱିମୁଚ୍ଚନ୍ତି; ନ ତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ୱିୱାଦୋ ପୱିୱାଦୋ ଅତ୍ଥି – ଅୟଂ ଧମ୍ମସାମଗ୍ଗୀ। କତମା ଅନଭିନିବ୍ବତ୍ତିସାମଗ୍ଗୀ? ବହୁ ଚେପି ଭିକ୍ଖୂ ଅନୁପାଦିସେସାୟ ନିବ୍ବାନଧାତୁୟା ପରିନିବ୍ବାୟନ୍ତି; ନ ତେସଂ ନିବ୍ବାନଧାତୁୟା [ତେନ (ସୀ॰)] ଊନତ୍ତଂ ୱା ପୁଣ୍ଣତ୍ତଂ ୱା ପଞ୍ଞାୟତି – ଅୟଂ ଅନଭିନିବ୍ବତ୍ତିସାମଗ୍ଗୀ। ଭୱନେ ତି ନେରୟିକାନଂ ନିରୟୋ ଭୱନଂ, ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିକାନଂ ତିରଚ୍ଛାନୟୋନି ଭୱନଂ, ପେତ୍ତିୱିସୟିକାନଂ ପେତ୍ତିୱିସୟୋ ଭୱନଂ, ମନୁସ୍ସାନଂ ମନୁସ୍ସଲୋକୋ ଭୱନଂ, ଦେୱାନଂ ଦେୱଲୋକୋ ଭୱନନ୍ତି। ସାମଗ୍ଗିୟମାହୁ ତସ୍ସ ତଂ, ୟୋ ଅତ୍ତାନଂ ଭୱନେ ନ ଦସ୍ସୟେ ତି। ତସ୍ସେସା ସାମଗ୍ଗୀ ଏତଂ ଛନ୍ନଂ ଏତଂ ପତିରୂପଂ ଏତଂ ଅନୁଚ୍ଛୱିକଂ ଏତଂ ଅନୁଲୋମଂ, ୟୋ ଏୱଂ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନେ ନିରୟେ ଅତ୍ତାନଂ ନ ଦସ୍ସେୟ୍ୟ, ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟଂ ଅତ୍ତାନଂ ନ ଦସ୍ସେୟ୍ୟ, ପେତ୍ତିୱିସୟେ ଅତ୍ତାନଂ ନ ଦସ୍ସେୟ୍ୟ, ମନୁସ୍ସଲୋକେ ଅତ୍ତାନଂ ନ ଦସ୍ସେୟ୍ୟ, ଦେୱଲୋକେ ଅତ୍ତାନଂ ନ ଦସ୍ସେୟ୍ୟାତି ଏୱମାହଂସୁ ଏୱଂ କଥେନ୍ତି ଏୱଂ ଭଣନ୍ତି ଏୱଂ ଦୀପୟନ୍ତି ଏୱଂ ୱୋହରନ୍ତୀତି – ସାମଗ୍ଗିୟମାହୁ ତସ୍ସ ତଂ, ୟୋ ଅତ୍ତାନଂ ଭୱନେ ନ ଦସ୍ସୟେ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ପତିଲୀନଚରସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ, ଭଜମାନସ୍ସ ୱିୱିତ୍ତମାସନଂ।
ସାମଗ୍ଗିୟମାହୁ ତସ୍ସ ତଂ, ୟୋ ଅତ୍ତାନଂ ଭୱନେ ନ ଦସ୍ସୟେ’’ତି॥
ସବ୍ବତ୍ଥ ମୁନୀ ଅନିସ୍ସିତୋ, ନ ପିୟଂ କୁବ୍ବତି ନୋପି ଅପ୍ପିୟଂ।
ତସ୍ମିଂ ପରିଦେୱମଚ୍ଛରଂ, ପଣ୍ଣେ ୱାରି ୟଥା ନ ଲିମ୍ପତି॥
ସବ୍ବତ୍ଥ ମୁନୀ ଅନିସ୍ସିତୋ ତି। ସବ୍ବଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଦ୍ୱାଦସାୟତନାନି – ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚେୱ ରୂପା ଚ, ସୋତଞ୍ଚ ସଦ୍ଦା ଚ, ଘାନଞ୍ଚ ଗନ୍ଧା ଚ, ଜିୱ୍ହା ଚ ରସା ଚ, କାୟୋ ଚ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଚ, ମନୋ ଚ ଧମ୍ମା ଚ। ମୁନୀ ତି। ମୋନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଞାଣଂ…ପେ॰… ସଙ୍ଗଜାଲମତିଚ୍ଚ ସୋ ମୁନି। ଅନିସ୍ସିତୋ ତି । ଦ୍ୱେ ନିସ୍ସୟା – ତଣ୍ହାନିସ୍ସୟୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାନିସ୍ସୟୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟୋ। ମୁନି ତଣ୍ହାନିସ୍ସୟଂ ପହାୟ ଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟଂ ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜିତ୍ୱା ଚକ୍ଖୁଂ ଅନିସ୍ସିତୋ ସୋତଂ ଅନିସ୍ସିତୋ ଘାନଂ ଅନିସ୍ସିତୋ ଜିୱ୍ହଂ ଅନିସ୍ସିତୋ କାୟଂ ଅନିସ୍ସିତୋ ମନଂ ଅନିସ୍ସିତୋ ରୂପେ… ସଦ୍ଦେ… ଗନ୍ଧେ… ରସେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ… ଧମ୍ମେ… କୁଲଂ… ଗଣଂ… ଆୱାସଂ… ଲାଭଂ… ୟସଂ… ପସଂସଂ… ସୁଖଂ… ଚୀୱରଂ… ପିଣ୍ଡପାତଂ… ସେନାସନଂ… ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ… କାମଧାତୁଂ… ରୂପଧାତୁଂ… ଅରୂପଧାତୁଂ… କାମଭୱଂ… ରୂପଭୱଂ… ଅରୂପଭୱଂ… ସଞ୍ଞାଭୱଂ… ଅସଞ୍ଞାଭୱଂ … ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାଭୱଂ… ଏକୱୋକାରଭୱଂ… ଚତୁୱୋକାରଭୱଂ… ପଞ୍ଚୱୋକାରଭୱଂ… ଅତୀତଂ… ଅନାଗତଂ… ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ… ଦିଟ୍ଠଂ… ସୁତଂ… ମୁତଂ… ୱିଞ୍ଞାତଂ… ସବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ଅନିସ୍ସିତୋ ଅନଲ୍ଲୀନୋ ଅନୁପଗତୋ ଅନଜ୍ଝୋସିତୋ ଅନଧିମୁତ୍ତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତୀତି – ସବ୍ବତ୍ଥ ମୁନି ଅନିସ୍ସିତୋ।
ନ ପିୟଂ କୁବ୍ବତି ନୋପି ଅପ୍ପିୟ ନ୍ତି। ପିୟା ତି ଦ୍ୱେ ପିୟା – ସତ୍ତା ୱା ସଙ୍ଖାରା ୱା। କତମେ ସତ୍ତା ପିୟା? ଇଧ ୟସ୍ସ ତେ ହୋନ୍ତି ଅତ୍ଥକାମା ହିତକାମା ଫାସୁକାମା ୟୋଗକ୍ଖେମକାମା ମାତା ୱା ପିତା ୱା ଭାତା ୱା ଭଗିନୀ ୱା ପୁତ୍ତା ୱା ଧୀତରା ୱା ମିତ୍ତା ୱା ଅମଚ୍ଚା ୱା ଞାତୀ ୱା ସାଲୋହିତା ୱା – ଇମେ ସତ୍ତା ପିୟା। କତମେ ସଙ୍ଖାରା ପିୟା? ମନାପିକା ରୂପା ମନାପିକା ସଦ୍ଦା ମନାପିକା ଗନ୍ଧା ମନାପିକା ରସା ମନାପିକା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା – ଇମେ ସଙ୍ଖାରା ପିୟା। ଅପ୍ପିୟା ତି ଦ୍ୱେ ଅପ୍ପିୟା – ସତ୍ତା ୱା ସଙ୍ଖାରା ୱା। କତମେ ସତ୍ତା ଅପ୍ପିୟା? ଇଧ ୟସ୍ସ ତେ ହୋନ୍ତି ଅନତ୍ଥକାମା ଅହିତକାମା ଅଫାସୁକାମା ଅୟୋଗକ୍ଖେମକାମା ଜୀୱିତା ୱୋରୋପେତୁକାମା – ଇମେ ସତ୍ତା ଅପ୍ପିୟା। କତମେ ସଙ୍ଖାରା ଅପ୍ପିୟା? ଅମନାପିକା ରୂପା ଅମନାପିକା ସଦ୍ଦା ଅମନାପିକା ଗନ୍ଧା ଅମନାପିକା ରସା ଅମନାପିକା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା – ଇମେ ସଙ୍ଖାରା ଅପ୍ପିୟା। ନ ପିୟଂ କୁବ୍ବତି ନୋପି ଅପ୍ପିୟ ନ୍ତି। ‘‘ଅୟଂ ମେ ସତ୍ତୋ ପିୟୋ, ଇମେ ଚ ସଙ୍ଖାରା ମନାପା’’ତି ରାଗୱସେନ ପିୟଂ ନ କରୋତି; ‘‘ଅୟଂ ମେ ସତ୍ତୋ ଅପ୍ପିୟୋ, ଇମେ ଚ ସଙ୍ଖାରା ଅମନାପା’’ତି ପଟିଘୱସେନ ଅପ୍ପିୟଂ ନ କରୋତି ନ ଜନେତି ନ ସଞ୍ଜନେତି ନ ନିବ୍ବତ୍ତେତି ନାଭିନିବ୍ବତ୍ତେତୀତି – ନ ପିୟଂ କୁବ୍ବତି ନୋପି ଅପ୍ପିୟଂ।
ତସ୍ମିଂ ପରିଦେୱମଚ୍ଛରଂ ପଣ୍ଣେ ୱାରି ୟଥା ନ ଲିମ୍ପତୀ ତି। ତସ୍ମି ନ୍ତି ତସ୍ମିଂ ପୁଗ୍ଗଲେ ଅରହନ୍ତେ ଖୀଣାସୱେ। ପରିଦେୱୋ ତି ଞାତିବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ଭୋଗବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ରୋଗବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ସୀଲବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ଦିଟ୍ଠିବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ବ୍ୟସନେନ ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ଦୁକ୍ଖଧମ୍ମେନ ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ଆଦେୱୋ ପରିଦେୱୋ ଆଦେୱନା ପରିଦେୱନା ଆଦେୱିତତ୍ତଂ ପରିଦେୱିତତ୍ତଂ ୱାଚା ପଲାପୋ ୱିପ୍ପଲାପୋ ଲାଲପ୍ପୋ ଲାଲପ୍ପାୟନା ଲାଲପ୍ପାୟିତତ୍ତଂ। ମଚ୍ଛରିୟ ନ୍ତି ପଞ୍ଚ ମଚ୍ଛରିୟାନି – ଆୱାସମଚ୍ଛରିୟଂ, କୁଲମଚ୍ଛରିୟଂ, ଲାଭମଚ୍ଛରିୟଂ, ୱଣ୍ଣମଚ୍ଛରିୟଂ, ଧମ୍ମମଚ୍ଛରିୟଂ। ୟଂ ଏୱରୂପଂ ମଚ୍ଛରିୟଂ ମଚ୍ଛରାୟନା ମଚ୍ଛରାୟିତତ୍ତଂ ୱେୱିଚ୍ଛଂ କଦରିୟଂ କଟୁକଞ୍ଚୁକତା ଅଗ୍ଗହିତତ୍ତଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମଚ୍ଛରିୟଂ। ଅପି ଚ ଖନ୍ଧମଚ୍ଛରିୟମ୍ପି ମଚ୍ଛରିୟଂ, ଧାତୁମଚ୍ଛରିୟମ୍ପି ମଚ୍ଛରିୟଂ, ଆୟତନମଚ୍ଛରିୟମ୍ପି ମଚ୍ଛରିୟଂ ଗାହୋ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମଚ୍ଛରିୟଂ।
ପଣ୍ଣେ ୱାରି ୟଥା ନ ଲିମ୍ପତୀ ତି। ପଣ୍ଣ ଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପଦୁମପତ୍ତଂ। ୱାରି ୱୁଚ୍ଚତି ଉଦକଂ। ୟଥା ୱାରି ପଦୁମପତ୍ତଂ ନ ଲିମ୍ପତି ନ ପଲିମ୍ପତି ନ ଉପଲିମ୍ପତି ଅଲିତ୍ତଂ ଅପଲିତ୍ତଂ ଅନୁପଲିତ୍ତଂ, ଏୱମେୱ ତସ୍ମିଂ ପୁଗ୍ଗଲେ ଅରହନ୍ତେ ଖୀଣାସୱେ ପରିଦେୱୋ ମଚ୍ଛରିୟଞ୍ଚ ନ ଲିମ୍ପତି ନ ପଲିମ୍ପତି ନ ଉପଲିମ୍ପତି ଅଲିତ୍ତା ଅପଲିତ୍ତା ଅନୁପଲିତ୍ତା। ସୋ ଚ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅରହନ୍ତୋ ତେହି କିଲେସେହି ନ ଲିମ୍ପତି ନ ପଲିମ୍ପତି ନ ଉପଲିମ୍ପତି ଅଲିତ୍ତୋ ଅପଲିତ୍ତୋ ଅନୁପଲିତ୍ତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତୀତି – ତସ୍ମିଂ ପରିଦେୱମଚ୍ଛରଂ ପଣ୍ଣେ ୱାରି ୟଥା ନ ଲିମ୍ପତି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ସବ୍ବତ୍ଥ ମୁନୀ ଅନିସ୍ସିତୋ, ନ ପିୟଂ କୁବ୍ବତି ନୋପି ଅପ୍ପିୟଂ।
ତସ୍ମିଂ ପରିଦେୱମଚ୍ଛରଂ, ପଣ୍ଣେ ୱାରି ୟଥା ନ ଲିମ୍ପତୀ’’ତି॥
ଉଦବିନ୍ଦୁ ୟଥାପି ପୋକ୍ଖରେ, ପଦୁମେ ୱାରି ୟଥା ନ ଲିମ୍ପତି।
ଏୱଂ ମୁନି ନୋପଲିମ୍ପତି, ୟଦିଦଂ ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତେସୁ [ଦିଟ୍ଠସୁତେ ମୁତେସୁ (ସୀ॰), ଦିଟ୍ଠସୁତଂ ମୁତେସୁ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ୱା॥
ଉଦବିନ୍ଦୁ ୟଥାପି ପୋକ୍ଖରେ ତି। ଉଦବିନ୍ଦୁ ୱୁଚ୍ଚତି ଉଦକଥେୱୋ। ପୋକ୍ଖରଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପଦୁମପତ୍ତଂ। ୟଥା ଉଦବିନ୍ଦୁ ପଦୁମପତ୍ତେ ନ ଲିମ୍ପତି ନ ପଲିମ୍ପତି ନ ଉପଲିମ୍ପତି ଅଲିତ୍ତଂ ଅପଲିତ୍ତଂ ଅନୁପଲିତ୍ତନ୍ତି – ଉଦବିନ୍ଦୁ ୟଥାପି ପୋକ୍ଖରେ। ପଦୁମେ ୱାରି ୟଥା ନ ଲିମ୍ପତୀ ତି। ପଦୁମଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପଦୁମପୁପ୍ଫଂ। ୱାରି ୱୁଚ୍ଚତି ଉଦକଂ। ୟଥା ୱାରି ପଦୁମପୁପ୍ଫଂ ନ ଲିମ୍ପତି ନ ପଲିମ୍ପତି ନ ଉପଲିମ୍ପତି ଅଲିତ୍ତଂ ଅପଲିତ୍ତଂ ଅନୁପଲିତ୍ତନ୍ତି – ପଦୁମେ ୱାରି ୟଥା ନ ଲିମ୍ପତି।
ଏୱଂ ମୁନି ନୋପଲିମ୍ପତି, ୟଦିଦଂ ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତେସୁ ୱା ତି। ଏୱ ନ୍ତି ଓପମ୍ମସମ୍ପଟିପାଦନଂ। ମୁନୀ ତି। ମୋନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଞାଣଂ…ପେ॰… ସଙ୍ଗଜାଲମତିଚ୍ଚ ସୋ ମୁନି। ଲେପା ତି ଦ୍ୱେ ଲେପା – ତଣ୍ହାଲେପୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିଲେପୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାଲେପୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିଲେପୋ। ମୁନି ତଣ୍ହାଲେପଂ ପହାୟ ଦିଟ୍ଠିଲେପଂ ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜିତ୍ୱା ଦିଟ୍ଠେ ନ ଲିମ୍ପତି, ସୁତେ ନ ଲିମ୍ପତି, ମୁତେ ନ ଲିମ୍ପତି, ୱିଞ୍ଞାତେ ନ ଲିମ୍ପତି ନ ପଲିମ୍ପତି ନ ଉପଲିମ୍ପତି ଅଲିତ୍ତୋ ଅପଲିତ୍ତୋ ଅନୁପଲିତ୍ତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତୀତି – ଏୱଂ ମୁନି ନୋପଲିମ୍ପତି, ୟଦିଦଂ ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତେସୁ ୱା।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଉଦବିନ୍ଦୁ ୟଥାପି ପୋକ୍ଖରେ, ପଦୁମେ ୱାରି ୟଥା ନ ଲିମ୍ପତି।
ଏୱଂ ମୁନି ନୋପଲିମ୍ପତି, ୟଦିଦଂ ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତେସୁ ୱା’’ତି॥
ଧୋନୋ ନ ହି ତେନ ମଞ୍ଞତି, ୟଦିଦଂ ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତେସୁ ୱା।
ନାଞ୍ଞେନ ୱିସୁଦ୍ଧିମିଚ୍ଛତି, ନ ହି ସୋ ରଜ୍ଜତି ନୋ ୱିରଜ୍ଜତି॥
ଧୋନୋ ନ ହି ତେନ ମଞ୍ଞତି, ୟଦିଦଂ ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତେସୁ ୱା ତି। ଧୋନୋ ତି ଧୋନା ୱୁଚ୍ଚତି ପଞ୍ଞା। ୟା ପଞ୍ଞା ପଜାନନା…ପେ॰… ଅମୋହୋ ଧମ୍ମୱିଚୟୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। କିଂକାରଣା ଧୋନା ୱୁଚ୍ଚତି ପଞ୍ଞା? ତାୟ ପଞ୍ଞାୟ କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଧୁତଞ୍ଚ ଧୋତ ଚ ସନ୍ଧୋତଞ୍ଚ ନିଦ୍ଧୋତଞ୍ଚ, ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତଂ…ପେ॰… ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଧୁତଞ୍ଚ ଧୋତଞ୍ଚ ସନ୍ଧୋତଞ୍ଚ ନିଦ୍ଧୋତଞ୍ଚ, ରାଗୋ ଧୁତୋ ଚ ଧୋତୋ ଚ ସନ୍ଧୋତୋ ଚ ନିଦ୍ଧୋତୋ ଚ, ଦୋସୋ… ମୋହୋ… କୋଧୋ… ଉପନାହୋ… ମକ୍ଖୋ… ପଳାସୋ… ଇସ୍ସା… ମଚ୍ଛରିୟଂ… ମାୟା… ସାଠେୟ୍ୟଂ… ଥମ୍ଭୋ… ସାରମ୍ଭୋ… ମାନୋ… ଅତିମାନୋ… ମଦୋ… ପମାଦୋ… ସବ୍ବେ କିଲେସା… ସବ୍ବେ ଦୁଚ୍ଚରିତା… ସବ୍ବେ ଦରଥା… ସବ୍ବେ ପରିଳାହା… ସବ୍ବେ ସନ୍ତାପା… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରା ଧୁତା ଚ ଧୋତା ଚ ସନ୍ଧୋତା ଚ ନିଦ୍ଧୋତା ଚ। ତଂକାରଣା ଧୋନା ୱୁଚ୍ଚତି ପଞ୍ଞା।
ଅଥ ୱା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ଧୁତା ଚ ଧୋତା ଚ ସନ୍ଧୋତା ଚ ନିଦ୍ଧୋତା ଚ, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପେନ ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପୋ ଧୁତୋ ଚ ଧୋତୋ ଚ ସନ୍ଧୋତୋ ଚ ନିଦ୍ଧୋତୋ ଚ, ସମ୍ମାୱାଚାୟ ମିଚ୍ଛାୱାଚା ଧୁତା ଚ… ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତେନ ମିଚ୍ଛାକମ୍ମନ୍ତୋ ଧୁତୋ ଚ… ସମ୍ମାଆଜୀୱେନ ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱୋ ଧୁତୋ ଚ… ସମ୍ମାୱାୟାମେନ ମିଚ୍ଛାୱାୟାମୋ ଧୁତୋ ଚ… ସମ୍ମାସତିୟା ମିଚ୍ଛାସତି ଧୁତା ଚ… ସମ୍ମାସମାଧିନା ମିଚ୍ଛାସମାଧି ଧୁତୋ ଚ… ସମ୍ମାଞାଣେନ ମିଚ୍ଛାଞାଣଂ ଧୁତଞ୍ଚ… ସମ୍ମାୱିମୁତ୍ତିୟା ମିଚ୍ଛାୱିମୁତ୍ତି ଧୁତା ଚ ଧୋତା ଚ ସନ୍ଧୋତା ଚ ନିଦ୍ଧୋତା ଚ।
ଅଥ ୱା ଅରିୟେନ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକେନ ମଗ୍ଗେନ ସବ୍ବେ କିଲେସା… ସବ୍ବେ ଦୁଚ୍ଚରିତା… ସବ୍ବେ ଦରଥା… ସବ୍ବେ ପରିଳାହା… ସବ୍ବେ ସନ୍ତାପା… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରା ଧୁତା ଚ ଧୋତା ଚ ସନ୍ଧୋତା ଚ ନିଦ୍ଧୋତା ଚ। ଅରହା ଇମେହି ଧୋନେହି ଧମ୍ମେହି ଉପେତୋ ସମୁପେତୋ ଉପଗତୋ ସମୁପଗତୋ ଉପପନ୍ନୋ ସମୁପପନ୍ନୋ ସମନ୍ନାଗତୋ। ତସ୍ମା ଅରହା ଧୋନୋ। ସୋ ଧୁତରାଗୋ ଧୁତପାପୋ ଧୁତକିଲେସୋ ଧୁତପରିଳାହୋତି – ଧୋନୋ।
ଧୋନୋ ନ ହି ତେନ ମଞ୍ଞତି, ୟଦିଦଂ ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତେସୁ ୱା ତି। ଧୋନୋ ଦିଟ୍ଠଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ଦିଟ୍ଠସ୍ମିଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ଦିଟ୍ଠତୋ ନ ମଞ୍ଞତି, ଦିଟ୍ଠା ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି; ସୁତଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ସୁତସ୍ମିଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ସୁତତୋ ନ ମଞ୍ଞତି, ସୁତଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି; ମୁତଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ମୁତସ୍ମିଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ମୁତତୋ ନ ମଞ୍ଞତି, ମୁତଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି; ୱିଞ୍ଞାତଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ୱିଞ୍ଞାତସ୍ମିଂ ନ ମଞ୍ଞତି, ୱିଞ୍ଞାତତୋ ନ ମଞ୍ଞତି, ୱିଞ୍ଞାତଂ ମେତି ନ ମଞ୍ଞତି। ୱୁତ୍ତମ୍ପି ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ଅସ୍ମୀତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଞ୍ଞିତମେତଂ, ଅୟମହମସ୍ମୀତି ମଞ୍ଞିତମେତଂ, ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ମଞ୍ଞିତମେତଂ, ନ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ମଞ୍ଞିତମେତଂ, ରୂପୀ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ମଞ୍ଞିତମେତଂ, ଅରୂପୀ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ମଞ୍ଞିତମେତଂ, ସଞ୍ଞୀ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ମଞ୍ଞିତମେତଂ, ଅସଞ୍ଞୀ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ମଞ୍ଞିତମେତଂ, ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞୀ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ମଞ୍ଞିତମେତଂ। ମଞ୍ଞିତଂ [ମଞ୍ଞିତଂ ହି (ସୀ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ରୋଗୋ, ମଞ୍ଞିତଂ ଗଣ୍ଡୋ, ମଞ୍ଞିତଂ ସଲ୍ଲଂ, ମଞ୍ଞିତଂ ଉପଦ୍ଦୱୋ। ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅମଞ୍ଞମାନେନ ଚେତସା ୱିହରିସ୍ସାମାତି, ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି – ଧୋନୋ ନ ହି ତେନ ମଞ୍ଞତି ୟଦିଦଂ ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତେସୁ ୱା।
ନାଞ୍ଞେନ ୱିସୁଦ୍ଧିମିଚ୍ଛତୀ ତି। ଧୋନୋ ଅଞ୍ଞେନ ଅସୁଦ୍ଧିମଗ୍ଗେନ ମିଚ୍ଛାପଟିପଦାୟ ଅନିୟ୍ୟାନିକପଥେନ ଅଞ୍ଞତ୍ର ସତିପଟ୍ଠାନେହି ଅଞ୍ଞତ୍ର ସମ୍ମପ୍ପଧାନେହି ଅଞ୍ଞତ୍ର ଇଦ୍ଧିପାଦେହି ଅଞ୍ଞତ୍ର ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି ଅଞ୍ଞତ୍ର ବଲେହି ଅଞ୍ଞତ୍ର ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେହି ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅରିୟା ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକା ମଗ୍ଗା ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ନ ଇଚ୍ଛତି ନ ସାଦିୟତି ନ ପତ୍ଥେତି ନ ପିହେତି ନାଭିଜପ୍ପତୀତି – ନାଞ୍ଞେନ ୱିସୁଦ୍ଧିମିଚ୍ଛତି।
ନ ହି ସୋ ରଜ୍ଜତି ନୋ ୱିରଜ୍ଜତୀ ତି। ସବ୍ବେ ବାଲପୁଥୁଜ୍ଜନା ରଜ୍ଜନ୍ତି, ପୁଥୁଜ୍ଜନକଲ୍ୟାଣକଂ ଉପାଦାୟ ସତ୍ତ ସେକ୍ଖା ୱିରଜ୍ଜନ୍ତି; ଅରହା ନେୱ ରଜ୍ଜତି ନୋ ୱିରଜ୍ଜତି। ୱିରତ୍ତୋ ସୋ ଖୟା ରାଗସ୍ସ ୱୀତରାଗତ୍ତା, ଖୟା ଦୋସସ୍ସ ୱୀତଦୋସତ୍ତା, ଖୟା ମୋହସ୍ସ ୱୀତମୋହତ୍ତା। ସୋ ୱୁଟ୍ଠୱାସୋ ଚିଣ୍ଣଚରଣୋ…ପେ॰… ଜାତିଜରାମରଣସଂସାରୋ, ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ପୁନବ୍ଭୱୋତି – ନ ହି ସୋ ରଜ୍ଜତି ନୋ ୱିରଜ୍ଜତି।
‘‘ଧୋନୋ ନ ହି ତେନ ମଞ୍ଞତି, ୟଦିଦଂ ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତେସୁ ୱା।
ନାଞ୍ଞେନ ୱିସୁଦ୍ଧିମିଚ୍ଛତି, ନ ହି ସୋ ରଜ୍ଜତି ନୋ ୱିରଜ୍ଜତୀ’’ତି॥
ଜରାସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ ଛଟ୍ଠୋ।
୭. ତିସ୍ସମେତ୍ତେୟ୍ୟସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ
ଅଥ ତିସ୍ସମେତ୍ତେୟ୍ୟସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସଂ ୱକ୍ଖତି –
ମେଥୁନମନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ , [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ତିସ୍ସୋ ମେତ୍ତେୟ୍ୟୋ]
ୱିଘାତଂ ବ୍ରୂହି ମାରିସ।
ସୁତ୍ୱାନ ତୱ ସାସନଂ, ୱିୱେକେ ସିକ୍ଖିସ୍ସାମସେ॥
ମେଥୁନମନୁୟୁତ୍ତସ୍ସା ତି। ମେଥୁନଧମ୍ମୋ ନାମ ୟୋ ସୋ ଅସଦ୍ଧମ୍ମୋ ଗାମଧମ୍ମୋ ୱସଲଧମ୍ମୋ ଦୁଟ୍ଠୁଲ୍ଲୋ ଓଦକନ୍ତିକୋ ରହସ୍ସୋ ଦ୍ୱୟଂଦ୍ୱୟସମାପତ୍ତି। କିଂକାରଣା ୱୁଚ୍ଚତି ମେଥୁନଧମ୍ମୋ? ଉଭିନ୍ନଂ ରତ୍ତାନଂ ସାରତ୍ତାନଂ ଅୱସ୍ସୁତାନଂ ପରିୟୁଟ୍ଠିତାନଂ ପରିୟାଦିନ୍ନଚିତ୍ତାନଂ ଉଭିନ୍ନଂ ସଦିସାନଂ ଧମ୍ମୋତି – ତଂକାରଣା ୱୁଚ୍ଚତି ମେଥୁନଧମ୍ମୋ। ୟଥା ଉଭୋ କଲହକାରକା ମେଥୁନକାତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଉଭୋ ଭଣ୍ଡନକାରକା ମେଥୁନକାତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଉଭୋ ଭସ୍ସକାରକା ମେଥୁନକାତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଉଭୋ ୱିୱାଦକାରକା ମେଥୁନକାତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଉଭୋ ଅଧିକରଣକାରକା ମେଥୁନକାତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଉଭୋ ୱାଦିନୋ ମେଥୁନକାତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଉଭୋ ସଲ୍ଲାପକା ମେଥୁନକାତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି; ଏୱମେୱଂ ଉଭିନ୍ନଂ ରତ୍ତାନଂ ସାରତ୍ତାନଂ ଅୱସ୍ସୁତାନଂ ପରିୟୁଟ୍ଠିତାନଂ ପରିୟାଦିନ୍ନଚିତ୍ତାନଂ ଉଭିନ୍ନଂ ସଦିସାନଂ ଧମ୍ମୋତି – ତଂକାରଣା ୱୁଚ୍ଚତି ମେଥୁନଧମ୍ମୋ।
ମେଥୁନମନୁୟୁତ୍ତସ୍ସା ତି। ମେଥୁନଧମ୍ମେ ୟୁତ୍ତସ୍ସ ପୟୁତ୍ତସ୍ସ ଆୟୁତ୍ତସ୍ସ ସମାୟୁତ୍ତସ୍ସ ତଚ୍ଚରିତସ୍ସ ତବ୍ବହୁଲସ୍ସ ତଗ୍ଗରୁକସ୍ସ ତନ୍ନିନ୍ନସ୍ସ ତପ୍ପୋଣସ୍ସ ତପ୍ପବ୍ଭାରସ୍ସ ତଦଧିମୁତ୍ତସ୍ସ ତଦଧିପତେୟ୍ୟସ୍ସାତି – ମେଥୁନମନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ।
ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ତିସ୍ସୋ ମେତ୍ତେୟ୍ୟୋ ତି। ଇଚ୍ଚା ତି ପଦସନ୍ଧି ପଦସଂସଗ୍ଗୋ ପଦପାରିପୂରୀ ଅକ୍ଖରସମୱାୟୋ ବ୍ୟଞ୍ଜନସିଲିଟ୍ଠତା ପଦାନୁପୁବ୍ବତାପେତଂ – ଇଚ୍ଚାତି। ଆୟସ୍ମା ତି ପିୟୱଚନଂ ଗରୁୱଚନଂ ସଗାରୱୱଚନଂ ସପ୍ପତିସ୍ସୱଚନମେତଂ – ଆୟସ୍ମାତି। ତିସ୍ସୋ ତି ତସ୍ସ ଥେରସ୍ସ ନାମଂ ସଙ୍ଖା ସମଞ୍ଞା ପଞ୍ଞତ୍ତି ୱୋହାରୋ ନାମଂ ନାମକମ୍ମଂ ନାମଧେୟ୍ୟଂ ନିରୁତ୍ତି ବ୍ୟଞ୍ଜନଂ ଅଭିଲାପୋ। ମେତ୍ତେୟ୍ୟୋ ତି ତସ୍ସ ଥେରସ୍ସ ଗୋତ୍ତଂ ସଙ୍ଖା ସମଞ୍ଞା ପଞ୍ଞତ୍ତି ୱୋହାରୋତି – ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ତିସ୍ସୋ ମେତ୍ତେୟ୍ୟୋ।
ୱିଘାତଂ ବ୍ରୂହି ମାରିସା ତି। ୱିଘାତ ନ୍ତି ୱିଘାତଂ ଉପଘାତଂ ପୀଳନଂ ଘଟ୍ଟନଂ ଉପଦ୍ଦୱଂ ଉପସଗ୍ଗଂ ବ୍ରୂହି ଆଚିକ୍ଖ ଦେସେହି ପଞ୍ଞପେହି ପଟ୍ଠପେହି ୱିୱର ୱିଭଜ ଉତ୍ତାନୀକରୋହି [ଉତ୍ତାନିଂ କରୋହି (କ॰)] ପକାସେହି। ମାରିସା ତି ପିୟୱଚନଂ ଗରୁୱଚନଂ ସଗାରୱୱଚନଂ ସପ୍ପତିସ୍ସୱଚନମେତଂ ମାରିସାତି – ୱିଘାତଂ ବ୍ରୂହି ମାରିସ।
ସୁତ୍ୱାନ ତୱ ସାସନ ନ୍ତି। ତୁୟ୍ହଂ ୱଚନଂ ବ୍ୟପ୍ପଥଂ ଦେସନଂ ଅନୁସାସନଂ ଅନୁସିଟ୍ଠିଂ ସୁତ୍ୱା ସୁଣିତ୍ୱା ଉଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଉପଧାରୟିତ୍ୱା ଉପଲକ୍ଖୟିତ୍ୱାତି – ସୁତ୍ୱାନ ତୱ ସାସନଂ।
ୱିୱେକେ ସିକ୍ଖିସ୍ସାମସେ ତି। ୱିୱେକୋ ତି ତୟୋ ୱିୱେକା – କାୟୱିୱେକୋ, ଚିତ୍ତୱିୱେକୋ, ଉପଧିୱିୱେକୋ। କତମୋ କାୟୱିୱେକୋ? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିତ୍ତଂ ସେନାସନଂ ଭଜତି ଅରଞ୍ଞଂ ରୁକ୍ଖମୂଲଂ ପବ୍ବତଂ କନ୍ଦରଂ ଗିରିଗୁହଂ ସୁସାନଂ ୱନପତ୍ଥଂ ଅବ୍ଭୋକାସଂ ପଲାସପୁଞ୍ଜଂ , କାୟେନ ୱିୱିତ୍ତୋ ୱିହରତି। ସୋ ଏକୋ ଗଚ୍ଛତି, ଏକୋ ତିଟ୍ଠତି, ଏକୋ ନିସୀଦତି, ଏକୋ ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି, ଏକୋ ଗାମଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସତି, ଏକୋ ପଟିକ୍କମତି, ଏକୋ ରହୋ ନିସୀଦତି , ଏକୋ ଚଙ୍କମଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି, ଏକୋ ଚରତି, ଏକୋ ୱିହରତି ଇରିୟତି ୱତ୍ତତି ପାଲେତି ୟପେତି ୟାପେତି – ଅୟଂ କାୟୱିୱେକୋ।
କତମୋ ଚିତ୍ତୱିୱେକୋ? ପଠମଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ନୀୱରଣେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି, ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ୱିତକ୍କୱିଚାରେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି, ତତିୟଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ପୀତିୟା ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି, ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ସୁଖଦୁକ୍ଖେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି, ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ରୂପସଞ୍ଞାୟ ପଟିଘସଞ୍ଞାୟ ନାନତ୍ତସଞ୍ଞାୟ ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି, ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞାୟ ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି, ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞାୟ ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି, ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞାୟ ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି, ସୋତାପନ୍ନସ୍ସ ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିୟା ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ସୀଲବ୍ବତପରାମାସା ଦିଟ୍ଠାନୁସୟା ୱିଚିକିଚ୍ଛାନୁସୟା ତଦେକଟ୍ଠେହି ଚ କିଲେସେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି, ସକଦାଗାମିସ୍ସ ଓଳାରିକା କାମରାଗସଞ୍ଞୋଜନା ପଟିଘସଞ୍ଞୋଜନା ଓଳାରିକା କାମରାଗାନୁସୟା ପଟିଘାନୁସୟା ତଦେକଟ୍ଠେହି ଚ କିଲେସେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି, ଅନାଗାମିସ୍ସ ଅନୁସହଗତା କାମରାଗସଞ୍ଞୋଜନା ପଟିଘସଞ୍ଞୋଜନା ଅନୁସହଗତା କାମରାଗାନୁସୟା ପଟିଘାନୁସୟା ତଦେକଟ୍ଠେହି ଚ କିଲେସେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି, ଅରହତୋ ରୂପରାଗା ଅରୂପରାଗା ମାନା ଉଦ୍ଧଚ୍ଚା ଅୱିଜ୍ଜାୟ ମାନାନୁସୟା ଭୱରାଗାନୁସୟା ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟା ତଦେକଟ୍ଠେହି ଚ କିଲେସେହି ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି – ଅୟଂ ଚିତ୍ତୱିୱେକୋ।
କତମୋ ଉପଧିୱିୱେକୋ? ଉପଧି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସା ଚ ଖନ୍ଧା ଚ ଅଭିସଙ୍ଖାରା ଚ। ଉପଧିୱିୱେକୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ। ୟୋ ସୋ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ – ଅୟଂ ଉପଧିୱିୱେକୋ। କାୟୱିୱେକୋ ଚ ୱିୱେକଟ୍ଠକାୟାନଂ ନେକ୍ଖମ୍ମାଭିରତାନଂ; ଚିତ୍ତୱିୱେକୋ ଚ ପରିସୁଦ୍ଧଚିତ୍ତାନଂ ପରମୱୋଦାନପତ୍ତାନଂ; ଉପଧିୱିୱେକୋ ଚ ନିରୂପଧୀନଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ ୱିସଙ୍ଖାରଗତାନଂ। ୱିୱେକେ ସିକ୍ଖିସ୍ସାମସେ ତି। ସୋ ଥେରୋ ପକତିୟା ସିକ୍ଖିତସିକ୍ଖୋ। ଅପି ଚ ଧମ୍ମଦେସନଂ ଉପାଦାୟ ଧମ୍ମଦେସନଂ ସାୱେନ୍ତୋ [ୟାଚନ୍ତୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଏୱମାହ – ୱିୱେକେ ସିକ୍ଖିସ୍ସାମସେତି।
ତେନାହ ଥେରୋ ତିସ୍ସମେତ୍ତେୟ୍ୟୋ –
‘‘ମେଥୁନମନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ , [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ତିସ୍ସୋ ମେତ୍ତେୟ୍ୟୋ]
ୱିଘାତଂ ବ୍ରୂହି ମାରିସ।
ସୁତ୍ୱାନ ତୱ ସାସନଂ, ୱିୱେକେ ସିକ୍ଖିସ୍ସାମସେ’’ତି॥
ମେଥୁନମନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ , [ମେତ୍ତେୟ୍ୟାତି ଭଗୱା]
ମୁସ୍ସତେ ୱାପି ସାସନଂ।
ମିଚ୍ଛା ଚ ପଟିପଜ୍ଜତି, ଏତଂ ତସ୍ମିଂ ଅନାରିୟଂ॥
ମେଥୁନମନୁୟୁତ୍ତସ୍ସା ତି। ମେଥୁନଧମ୍ମୋ ନାମ ୟୋ ସୋ ଅସଦ୍ଧମ୍ମୋ ଗାମଧମ୍ମୋ ୱସଲଧମ୍ମୋ ଦୁଟ୍ଠୁଲ୍ଲୋ ଓଦକନ୍ତିକୋ ରହସ୍ସୋ ଦ୍ୱୟଂଦ୍ୱୟସମାପତ୍ତି। କିଂକାରଣା ୱୁଚ୍ଚତି ମେଥୁନଧମ୍ମୋ? ଉଭିନ୍ନଂ ରତ୍ତାନଂ ସାରତ୍ତାନଂ ଅୱସ୍ସୁତାନଂ ପରିୟୁଟ୍ଠିତାନଂ ପରିୟାଦିନ୍ନଚିତ୍ତାନଂ ଉଭିନ୍ନଂ ସଦିସାନଂ ଧମ୍ମୋତି – ତଂକାରଣା ୱୁଚ୍ଚତି ମେଥୁନଧମ୍ମୋ। ୟଥା ଉଭୋ କଲହକାରକା ମେଥୁନକାତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଉଭୋ ଭଣ୍ଡନକାରକା ମେଥୁନକାତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଉଭୋ ଭସ୍ସକାରକା ମେଥୁନକାତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଉଭୋ ୱିୱାଦକାରକା ମେଥୁନକାତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଉଭୋ ଅଧିକରଣକାରକା ମେଥୁନକାତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଉଭୋ ୱାଦିନୋ ମେଥୁନକାତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଉଭୋ ସଲ୍ଲାପକା ମେଥୁନକାତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି; ଏୱମେୱଂ ଉଭିନ୍ନଂ ରତ୍ତାନଂ ସାରତ୍ତାନଂ ଅୱସ୍ସୁତାନଂ ପରିୟୁଟ୍ଠିତାନଂ ପରିୟାଦିନ୍ନଚିତ୍ତାନଂ ଉଭିନ୍ନଂ ସଦିସାନଂ ଧମ୍ମୋତି – ତଂକାରଣା ୱୁଚ୍ଚତି ମେଥୁନଧମ୍ମୋ।
ମେଥୁନମନୁୟୁତ୍ତସ୍ସା ତି। ମେଥୁନଧମ୍ମେ ୟୁତ୍ତସ୍ସ ପୟୁତ୍ତସ୍ସ ଆୟୁତ୍ତସ୍ସ ସମାୟୁତ୍ତସ୍ସ ତଚ୍ଚରିତସ୍ସ ତବ୍ବହୁଲସ୍ସ ତଗ୍ଗରୁକସ୍ସ ତନ୍ନିନ୍ନସ୍ସ ତପ୍ପୋଣସ୍ସ ତପ୍ପବ୍ଭାରସ୍ସ ତଦଧିମୁତ୍ତସ୍ସ ତଦଧିପତେୟ୍ୟସ୍ସାତି – ମେଥୁନମନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ।
ମେତ୍ତେୟ୍ୟା ତି ଭଗୱା ତଂ ଥେରଂ ଗୋତ୍ତେନ ଆଲପତି। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନଂ। ଅପି ଚ ଭଗ୍ଗରାଗୋତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗଦୋସୋତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗମୋହୋତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗମାନୋତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗଦିଟ୍ଠୀତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗକଣ୍ଡକୋତି [ଭଗ୍ଗକଣ୍ଡକୋତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗକିଲେସୋତି ଭଗୱା, ଭଜି ୱିଭଜି ପୱିଭଜି ଧମ୍ମରତନନ୍ତି ଭଗୱା, ଭୱାନଂ ଅନ୍ତକରୋତି ଭଗୱା, ଭାୱିତକାୟୋ ଭାୱିତସୀଲୋ ଭାୱିତଚିତ୍ତୋ ଭାୱିତପଞ୍ଞୋତି ଭଗୱା, ଭଜି ୱା ଭଗୱା ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି [ଅରଞ୍ଞେ ୱନପତ୍ଥାନି (ସୀ॰)] ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ଅପ୍ପସଦ୍ଦାନି ଅପ୍ପନିଗ୍ଘୋସାନି ୱିଜନୱାତାନି ମନୁସ୍ସରାହସ୍ସେୟ୍ୟକାନି [ମନୁସ୍ସରାହସେୟ୍ୟକାନି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ପଟିସଲ୍ଲାନସାରୁପ୍ପାନୀତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନନ୍ତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଅତ୍ଥରସସ୍ସ ଧମ୍ମରସସ୍ସ ୱିମୁତ୍ତିରସସ୍ସ ଅଧିସୀଲସ୍ସ ଅଧିଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଧିପଞ୍ଞାୟାତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଚତୁନ୍ନଂ ଝାନାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଅପ୍ପମଞ୍ଞାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଅରୂପସମାପତ୍ତୀନନ୍ତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ ୱିମୋକ୍ଖାନଂ ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ ଅଭିଭାୟତନାନଂ ନୱନ୍ନଂ ଅନୁପୁବ୍ବୱିହାରସମାପତ୍ତୀନନ୍ତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଦସନ୍ନଂ ସଞ୍ଞାଭାୱନାନଂ ଦସନ୍ନଂ କସିଣସମାପତ୍ତୀନଂ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧିସ୍ସ ଅସୁଭସମାପତ୍ତିୟାତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ସମ୍ମପ୍ପଧାନାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ବଲାନଂ ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଅରିୟସ୍ସ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସାତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଦସନ୍ନଂ ତଥାଗତବଲାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ୱେସାରଜ୍ଜାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ପଟିସମ୍ଭିଦାନଂ ଛନ୍ନଂ ଅଭିଞ୍ଞାନଂ [ଅଭିଞ୍ଞାଣାନଂ (ସୀ॰)] ଛନ୍ନଂ ବୁଦ୍ଧଧମ୍ମାନନ୍ତି ଭଗୱା। ଭଗୱାତି ନେତଂ ନାମଂ ମାତରା କତଂ, ନ ପିତରା କତଂ, ନ ଭାତରା କତଂ, ନ ଭଗିନିୟା କତଂ, ନ ମିତ୍ତାମଚ୍ଚେହି କତଂ, ନ ଞାତିସାଲୋହିତେହି କତଂ ନ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣେହି କତଂ, ନ ଦେୱତାହି କତଂ। ୱିମୋକ୍ଖନ୍ତିକମେତଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ଭଗୱନ୍ତାନଂ ବୋଧିୟା ମୂଲେ ସହ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞ୍ଞାଣସ୍ସ ପଟିଲାଭା ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – ମେତ୍ତେୟ୍ୟାତି ଭଗୱା।
ମୁସ୍ସତେ ୱାପି ସାସନ ନ୍ତି। ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ସାସନଂ ମୁସ୍ସତି – ପରିୟତ୍ତିସାସନମ୍ପି ମୁସ୍ସତି, ପଟିପତ୍ତିସାସନମ୍ପି ମୁସ୍ସତି। କତମଂ ପରିୟତ୍ତିସାସନଂ? ୟଂ ତସ୍ସ ପରିୟାପୁଟଂ – ସୁତ୍ତଂ ଗେୟ୍ୟଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ଗାଥା ଉଦାନଂ ଇତିୱୁତ୍ତକଂ ଜାତକଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ୱେଦଲ୍ଲଂ – ଇଦଂ ପରିୟତ୍ତିସାସନଂ। ତମ୍ପି ମୁସ୍ସତି ସମ୍ମୁସ୍ସତି ପମୁସ୍ସତି ସମ୍ପମୁସ୍ସତି ପରିବାହିରୋ ହୋତୀତି – ଏୱମ୍ପି ମୁସ୍ସତେ ୱାପି ସାସନଂ।
କତମଂ ପଟିପତ୍ତିସାସନଂ? ସମ୍ମାପଟିପଦା ଅନୁଲୋମପଟିପଦା ଅପଚ୍ଚନୀକପଟିପଦା ଅନ୍ୱତ୍ଥପଟିପଦା ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପଟିପଦା ସୀଲେସୁ ପରିପୂରକାରିତା ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରତା ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୁତା ଜାଗରିୟାନୁୟୋଗୋ ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞଂ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ – ଇଦଂ ପଟିପତ୍ତିସାସନଂ। ତମ୍ପି ମୁସ୍ସତି ସମ୍ମୁସ୍ସତି ପମୁସ୍ସତି ସମ୍ପମୁସ୍ସତି ପରିବାହିରୋ ହୋତୀତି। ଏୱମ୍ପି ମୁସ୍ସତେ ୱାପି ସାସନଂ।
ମିଚ୍ଛା ଚ ପଟିପଜ୍ଜତୀ ତି। ପାଣମ୍ପି ହନତି, ଅଦିନ୍ନମ୍ପି ଆଦିୟତି , ସନ୍ଧିମ୍ପି ଛିନ୍ଦତି, ନିଲ୍ଲୋପମ୍ପି ହରତି, ଏକାଗାରିକମ୍ପି କରୋତି, ପରିପନ୍ଥେପି ତିଟ୍ଠତି, ପରଦାରମ୍ପି ଗଚ୍ଛତି, ମୁସାପି ଭଣତୀତି – ମିଚ୍ଛା ଚ ପଟିପଜ୍ଜତି।
ଏତଂ ତସ୍ମିଂ ଅନାରିୟ ନ୍ତି। ଏତଂ ତସ୍ମିଂ ପୁଗ୍ଗଲେ ଅନରିୟଧମ୍ମୋ ବାଲଧମ୍ମୋ ମୂଳ୍ହଧମ୍ମୋ ଅଞ୍ଞାଣଧମ୍ମୋ ଅମରାୱିକ୍ଖେପଧମ୍ମୋ, ୟଦିଦଂ ମିଚ୍ଛାପଟିପଦାତି – ଏତଂ ତସ୍ମିଂ ଅନାରିୟଂ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ମେଥୁନମନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ, [ମେତ୍ତେୟ୍ୟାତି ଭଗୱା]
ମୁସ୍ସତେ ୱାପି ସାସନଂ।
ମିଚ୍ଛା ଚ ପଟିପଜ୍ଜତି, ଏତଂ ତସ୍ମିଂ ଅନାରିୟ’’ନ୍ତି॥
ଏକୋ ପୁବ୍ବେ ଚରିତ୍ୱାନ, ମେଥୁନଂ ୟୋ ନିସେୱତି।
ୟାନଂ ଭନ୍ତଂୱ ତଂ ଲୋକେ, ହୀନମାହୁ ପୁଥୁଜ୍ଜନଂ॥
ଏକୋ ପୁବ୍ବେ ଚରିତ୍ୱାନା ତି। ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ଏକୋ ପୁବ୍ବେ ଚରିତ୍ୱାନ – ପବ୍ବଜ୍ଜାସଙ୍ଖାତେନ ୱା ଗଣାୱୱସ୍ସଗ୍ଗଟ୍ଠେନ ୱା। କଥଂ ପବ୍ବଜ୍ଜାସଙ୍ଖାତେନ ଏକୋ ପୁବ୍ବେ ଚରିତ୍ୱାନ? ସବ୍ବଂ ଘରାୱାସପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ପୁତ୍ତଦାରପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ଞାତିପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ମିତ୍ତାମଚ୍ଚପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ସନ୍ନିଧିପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା କେସମସ୍ସୁଂ ଓହାରେତ୍ୱା କାସାୟାନି ୱତ୍ଥାନି ଅଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତ୍ୱା ଅକିଞ୍ଚନଭାୱଂ ଉପଗନ୍ତ୍ୱା ଏକୋ ଚରତି ୱିହରତି ଇରିୟତି ୱତ୍ତତି ପାଲେତି ୟପେତି ୟାପେତି। ଏୱଂ ପବ୍ବଜ୍ଜାସଙ୍ଖାତେନ ଏକୋ ପୁବ୍ବେ ଚରିତ୍ୱାନ।
କଥଂ ଗଣାୱୱସ୍ସଗ୍ଗଟ୍ଠେନ ଏକୋ ପୁବ୍ବେ ଚରିତ୍ୱାନ? ସୋ ଏୱଂ ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ଏକୋ ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱତି ଅପ୍ପସଦ୍ଦାନି ଅପ୍ପନିଗ୍ଘୋସାନି ୱିଜନୱାତାନି ମନୁସ୍ସରାହସ୍ସେୟ୍ୟକାନି ପଟିସଲ୍ଲାନସାରୁପ୍ପାନି। ସୋ ଏକୋ ଗଚ୍ଛତି, ଏକୋ ତିଟ୍ଠତି, ଏକୋ ନିସୀଦତି, ଏକୋ ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି, ଏକୋ ଗାମଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସତି, ଏକୋ ପଟିକ୍କମତି, ଏକୋ ରହୋ ନିସୀଦତି, ଏକୋ ଚଙ୍କମଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି, ଏକୋ ଚରତି ୱିହରତି ଇରିୟତି ୱତ୍ତତି ପାଲେତି ୟପେତି ୟାପେତି। ଏୱଂ ଗଣାୱୱସ୍ସଗ୍ଗଟ୍ଠେନ ଏକୋ ପୁବ୍ବେ ଚରିତ୍ୱାନ।
ମେଥୁନଂ ୟୋ ନିସେୱତୀ ତି। ମେଥୁନଧମ୍ମୋ ନାମ ୟୋ ସୋ ଅସଦ୍ଧମ୍ମୋ…ପେ॰… ତଂକାରଣା ୱୁଚ୍ଚତି ମେଥୁନଧମ୍ମୋ। ମେଥୁନଂ ୟୋ ନିସେୱତୀ ତି । ୟୋ ଅପରେନ ସମୟେନ ବୁଦ୍ଧଂ ଧମ୍ମଂ ସଙ୍ଘଂ ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତିତ୍ୱା ମେଥୁନଂ ଧମ୍ମଂ ସେୱତି ନିସେୱତି ସଂସେୱତି ପଟିସେୱତୀତି – ମେଥୁନଂ ୟୋ ନିସେୱତି।
ୟାନଂ ଭନ୍ତଂୱ ତଂ ଲୋକେ ତି। ୟାନ ନ୍ତି ହତ୍ଥିୟାନଂ ଅସ୍ସୟାନଂ ଗୋୟାନଂ ଅଜୟାନଂ ମେଣ୍ଡୟାନଂ ଓଟ୍ଠୟାନଂ ଖରୟାନଂ ଭନ୍ତଂ ଅଦନ୍ତଂ ଅକାରିତଂ ଅୱିନୀତଂ ଉପ୍ପଥଂ ଗଣ୍ହାତି, ୱିସମଂ ଖାଣୁମ୍ପି ପାସାଣମ୍ପି ଅଭିରୁହତି, ୟାନମ୍ପି ଆରୋହନକମ୍ପି ଭଞ୍ଜତି, ପପାତେପି ପପତତି। ୟଥା ତଂ ଭନ୍ତଂ ୟାନଂ ଅଦନ୍ତଂ ଅକାରିତଂ ଅୱିନୀତଂ ଉପ୍ପଥଂ ଗଣ୍ହାତି; ଏୱମେୱଂ ସୋ ୱିବ୍ଭନ୍ତକୋ ଭନ୍ତୟାନପଟିଭାଗୋ ଉପ୍ପଥଂ ଗଣ୍ହାତି, ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିଂ ଗଣ୍ହାତି…ପେ॰… ମିଚ୍ଛାସମାଧିଂ ଗଣ୍ହାତି। ୟଥା ତଂ ଭନ୍ତଂ ୟାନଂ ଅଦନ୍ତଂ ଅକାରିତଂ ଅୱିନୀତଂ ୱିସମଂ ଖାଣୁମ୍ପି ପାସାଣମ୍ପି ଅଭିରୁହତି; ଏୱମେୱଂ ସୋ ୱିବ୍ଭନ୍ତକୋ ଭନ୍ତୟାନପଟିଭାଗୋ ୱିସମଂ କାୟକମ୍ମଂ ଅଭିରୁହତି, ୱିସମଂ ୱଚୀକମ୍ମଂ ଅଭିରୁହତି, ୱିସମଂ ମନୋକମ୍ମଂ ଅଭିରୁହତି, ୱିସମଂ ପାଣାତିପାତଂ ଅଭିରୁହତି, ୱିସମଂ ଅଦିନ୍ନାଦାନଂ ଅଭିରୁହତି, ୱିସମଂ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରଂ ଅଭିରୁହତି, ୱିସମଂ ମୁସାୱାଦଂ ଅଭିରୁହତି, ୱିସମଂ ପିସୁଣୱାଚଂ ଅଭିରୁହତି, ୱିସମଂ ଫରୁସୱାଚଂ ଅଭିରୁହତି, ୱିସମଂ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପଂ ଅଭିରୁହତି , ୱିସମଂ ଅଭିଜ୍ଝଂ ଅଭିରୁହତି, ୱିସମଂ ବ୍ୟାପାଦଂ ଅଭିରୁହତି, ୱିସମଂ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିଂ ଅଭିରୁହତି, ୱିସମେ ସଙ୍ଖାରେ ଅଭିରୁହତି, ୱିସମେ ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ ଅଭିରୁହତି, ୱିସମେ ନୀୱରଣେ ଅଭିରୁହତି। ୟଥା ତଂ ଭନ୍ତଂ ୟାନଂ ଅଦନ୍ତଂ ଅକାରିତଂ ଅୱିନୀତଂ ୟାନମ୍ପି ଆରୋହନକମ୍ପି ଭଞ୍ଜତି; ଏୱମେୱଂ ସୋ ୱିବ୍ଭନ୍ତକୋ ଭନ୍ତୟାନପଟିଭାଗୋ ନିରୟେ ଅତ୍ତାନଂ ଭଞ୍ଜତି , ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟଂ ଅତ୍ତାନଂ ଭଞ୍ଜତି, ପେତ୍ତିୱିସୟେ ଅତ୍ତାନଂ ଭଞ୍ଜତି, ମନୁସ୍ସଲୋକେ ଅତ୍ତାନଂ ଭଞ୍ଜତି, ଦେୱଲୋକେ ଅତ୍ତାନଂ ଭଞ୍ଜତି। ୟଥା ତଂ ଭନ୍ତଂ ୟାନଂ ଅଦନ୍ତଂ ଅକାରିତଂ ଅୱିନୀତଂ ପପାତେ ପପତତି; ଏୱମେୱଂ ସୋ ୱିବ୍ଭନ୍ତକୋ ଭନ୍ତୟାନପଟିଭାଗୋ ଜାତିପପାତମ୍ପି ପପତତି, ଜରାପପାତମ୍ପି ପପତତି, ବ୍ୟାଧିପପାତମ୍ପି ପପତତି, ମରଣପପାତମ୍ପି ପପତତି, ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସପପାତମ୍ପି ପପତତି। ଲୋକେ ତି ଅପାୟଲୋକେ ମନୁସ୍ସଲୋକେତି – ୟାନଂ ଭନ୍ତଂୱ ତଂ ଲୋକେ।
ହୀନମାହୁ ପୁଥୁଜ୍ଜନ ନ୍ତି। ପୁଥୁଜ୍ଜନା ତି କେନଟ୍ଠେନ ପୁଥୁଜ୍ଜନା? ପୁଥୁ କିଲେସେ ଜନେନ୍ତୀତି ପୁଥୁଜ୍ଜନା, ପୁଥୁ ଅୱିହତସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିକାତି ପୁଥୁଜ୍ଜନା, ପୁଥୁ ସତ୍ଥାରାନଂ ମୁଖୁଲ୍ଲୋକିକାତି ପୁଥୁଜ୍ଜନା, ପୁଥୁ ସବ୍ବଗତୀହି ଅୱୁଟ୍ଠିତାତି ପୁଥୁଜ୍ଜନା , ପୁଥୁ ନାନାଭିସଙ୍ଖାରେ [ନାନାଭିସଙ୍ଖାରେହି (ସ୍ୟା॰)] ଅଭିସଙ୍ଖରୋନ୍ତୀତି ପୁଥୁଜ୍ଜନା, ପୁଥୁ ନାନାଓଘେହି ୱୁୟ୍ହନ୍ତୀତି ପୁଥୁଜ୍ଜନା, ପୁଥୁ ନାନାସନ୍ତାପେହି ସନ୍ତପନ୍ତୀତି ପୁଥୁଜ୍ଜନା, ପୁଥୁ ନାନାପରିଳାହେହି ପରିଦୟ୍ହନ୍ତୀତି ପୁଥୁଜ୍ଜନା, ପୁଥୁ ପଞ୍ଚସୁ କାମଗୁଣେସୁ ରତ୍ତା ଗିଦ୍ଧା ଗଧିତା ମୁଚ୍ଛିତା ଅଜ୍ଝୋସନ୍ନା [ଅଜ୍ଝୋପନ୍ନା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଲଗ୍ଗା ଲଗ୍ଗିତା ପଲିବୁଦ୍ଧାତି ପୁଥୁଜ୍ଜନା, ପୁଥୁ ପଞ୍ଚହି ନୀୱରଣେହି ଆୱୁତା ନିୱୁତା ଓୱୁତା ପିହିତା ପଟିଚ୍ଛନ୍ନା ପଟିକୁଜ୍ଜିତାତି ପୁଥୁଜ୍ଜନା। ହୀନମାହୁ ପୁଥୁଜ୍ଜନ ନ୍ତି। ପୁଥୁଜ୍ଜନଂ ହୀନଂ ନିହୀନଂ ଓମକଂ ଲାମକଂ ଛତୁକ୍କଂ ପରିତ୍ତନ୍ତି ଏୱମାହଂସୁ ଏୱଂ କଥେନ୍ତି ଏୱଂ ଭଣନ୍ତି ଏୱଂ ଦୀପୟନ୍ତି ଏୱଂ ୱୋହରନ୍ତୀତି – ହୀନମାହୁ ପୁଥୁଜ୍ଜନଂ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଏକୋ ପୁବ୍ବେ ଚରିତ୍ୱାନ, ମେଥୁନଂ ୟୋ ନିସେୱତି।
ୟାନଂ ଭନ୍ତଂୱ ତଂ ଲୋକେ, ହୀନମାହୁ ପୁଥୁଜ୍ଜନ’’ନ୍ତି॥
ୟସୋ କିତ୍ତି ଚ ୟା ପୁବ୍ବେ, ହାୟତେ ୱାପି ତସ୍ସ ସା।
ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା ସିକ୍ଖେଥ, ମେଥୁନଂ ୱିପ୍ପହାତୱେ॥
ୟସୋ କିତ୍ତି ଚ ୟା ପୁବ୍ବେ, ହାୟତେ ୱାପି ତସ୍ସ ସା ତି। କତମୋ ୟସୋ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପୁବ୍ବେ ସମଣଭାୱେ ସକ୍କତୋ ହୋତି ଗରୁକତୋ ମାନିତୋ ପୂଜିତୋ ଅପଚିତୋ ଲାଭୀ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନଂ – ଅୟଂ ୟସୋ। କତମା କିତ୍ତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପୁବ୍ବେ ସମଣଭାୱେ କିତ୍ତିୱଣ୍ଣଗତୋ ହୋତି ପଣ୍ଡିତୋ ୱିୟତ୍ତୋ ମେଧାୱୀ ବହୁସ୍ସୁତୋ ଚିତ୍ତକଥୀ କଲ୍ୟାଣପଟିଭାନୋ – ସୁତ୍ତନ୍ତିକୋତି ୱା ୱିନୟଧରୋତି ୱା ଧମ୍ମକଥିକୋତି ୱା ଆରଞ୍ଞିକୋତି ୱା ପିଣ୍ଡପାତିକୋତି ୱା ପଂସୁକୂଲିକୋତି ୱା ତେଚୀୱରିକୋତି ୱା ସପଦାନଚାରିକୋତି ୱା ଖଲୁପଚ୍ଛାଭତ୍ତିକୋତି ୱା ନେସଜ୍ଜିକୋତି ୱା ୟଥାସନ୍ଥତିକୋତି ୱା ପଠମସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଲାଭୀତି ୱା ଦୁତିୟସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଲାଭୀତି ୱା ତତିୟସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଲାଭୀତି ୱା ଚତୁତ୍ଥସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଲାଭୀତି ୱା ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭୀତି ୱା ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭୀତି ୱା ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭୀତି ୱା ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭୀତି ୱା, ଅୟଂ କିତ୍ତୀତି – ୟସୋ କିତ୍ତି ଚ ୟା ପୁବ୍ବେ।
ହାୟତେ ୱାପି ତସ୍ସ ସା ତି। ତସ୍ସ ଅପରେନ ସମୟେନ ବୁଦ୍ଧଂ ଧମ୍ମଂ ସଙ୍ଘଂ ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତସ୍ସ ସୋ ଚ ୟସୋ ସା ଚ କିତ୍ତି ହାୟତି ପରିହାୟତି ପରିଧଂସତି ପରିପତତି ଅନ୍ତରଧାୟତି ୱିପ୍ପଲୁଜ୍ଜତୀତି – ୟସୋ କିତ୍ତି ଚ ୟା ପୁବ୍ବେ ହାୟତେ ୱାପି ତସ୍ସ ସା।
ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା ସିକ୍ଖେଥ ମେଥୁନଂ ୱିପ୍ପହାତୱେ ତି। ଏତ ନ୍ତି ପୁବ୍ବେ ସମଣଭାୱେ ୟସୋ କିତ୍ତି ଚ, ଅପରଭାଗେ ବୁଦ୍ଧଂ ଧମ୍ମଂ ସଙ୍ଘଂ ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତସ୍ସ ଅୟସୋ ଚ ଅକିତ୍ତି ଚ; ଏତଂ ସମ୍ପତ୍ତିଂ ୱିପତ୍ତିଂ। ଦିସ୍ୱା ତି ପସ୍ସିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱାତି – ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା। ସିକ୍ଖେଥା ତି ତିସ୍ସୋ ସିକ୍ଖା – ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖା, ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖା, ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା। କତମା ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖା? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲୱା ହୋତି, ପାତିମୋକ୍ଖସଂୱରସଂୱୁତୋ ୱିହରତି ଆଚାରଗୋଚରସମ୍ପନ୍ନୋ ଅଣୁମତ୍ତେସୁ ୱଜ୍ଜେସୁ ଭୟଦସ୍ସାୱୀ, ସମାଦାୟ ସିକ୍ଖତି ସିକ୍ଖାପଦେସୁ। ଖୁଦ୍ଦକୋ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧୋ, ମହନ୍ତୋ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧୋ। ସୀଲଂ ପତିଟ୍ଠା ଆଦି ଚରଣଂ ସଂୟମୋ ସଂୱରୋ ମୁଖଂ ପମୁଖଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ସମାପତ୍ତିୟା – ଅୟଂ ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖା।
କତମା ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖା? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି…ପେ॰… ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ… ତତିୟଂ ଝାନଂ… ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି – ଅୟଂ ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖା।
କତମା ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ପଞ୍ଞୱା ହୋତି ଉଦୟତ୍ଥଗାମିନିୟା ପଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟାୟ ନିବ୍ବେଧିକାୟ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟଗାମିନିୟା। ସୋ ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦାତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଇମେ ଆସୱାତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଅୟଂ ଆସୱସମୁଦୟୋତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧୋତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି , ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦାତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି – ଅୟଂ ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା। ମେଥୁନଧମ୍ମୋ ନାମ ୟୋ ସୋ ଅସଦ୍ଧମ୍ମୋ…ପେ॰… ତଂକାରଣା ୱୁଚ୍ଚତି ମେଥୁନଧମ୍ମୋ।
ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା ସିକ୍ଖେଥ, ମେଥୁନଂ ୱିପ୍ପହାତୱେ ତି। ମେଥୁନଧମ୍ମସ୍ସ ପହାନାୟ ୱୂପସମାୟ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାୟ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ଅଧିସୀଲମ୍ପି ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅଧିଚିତ୍ତମ୍ପି ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅଧିପଞ୍ଞମ୍ପି ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ। ଇମା ତିସ୍ସୋ ସିକ୍ଖାୟୋ ଆୱଜ୍ଜନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ପସ୍ସନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ସଦ୍ଧାୟ ଅଧିମୁଚ୍ଚନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ୱୀରିୟଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଚିତ୍ତଂ ସମାଦହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ପଞ୍ଞାୟ ପଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ପହାତବ୍ବଂ ପଜହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଭାୱେତବ୍ବଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ ଆଚରେୟ୍ୟ ସମାଚରେୟ୍ୟ ସମାଦାୟ ୱତ୍ତେୟ୍ୟାତି – ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା ସିକ୍ଖେଥ, ମେଥୁନଂ ୱିପ୍ପହାତୱେ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୟସୋ କିତ୍ତି ଚ ୟା ପୁବ୍ବେ, ହାୟତେ ୱାପି ତସ୍ସ ସା।
ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା ସିକ୍ଖେଥ, ମେଥୁନଂ ୱିପ୍ପହାତୱେ’’ତି॥
ସଙ୍କପ୍ପେହି ପରେତୋ ସୋ, କପଣୋ ୱିୟ ଝାୟତି।
ସୁତ୍ୱା ପରେସଂ ନିଗ୍ଘୋସଂ, ମଙ୍କୁ ହୋତି ତଥାୱିଧୋ॥
ସଙ୍କପ୍ପେହି ପରେତୋ ସୋ, କପଣୋ ୱିୟ ଝାୟତୀ ତି। କାମସଙ୍କପ୍ପେନ ବ୍ୟାପାଦସଙ୍କପ୍ପେନ ୱିହିଂସାସଙ୍କପ୍ପେନ ଦିଟ୍ଠିସଙ୍କପ୍ପେନ ଫୁଟ୍ଠୋ ପରେତୋ ସମୋହିତୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ପିହିତୋ କପଣୋ ୱିୟ ମନ୍ଦୋ ୱିୟ ମୋମୂହୋ ୱିୟ ଝାୟତି ପଜ୍ଝାୟତି ନିଜ୍ଝାୟତି ଅପଜ୍ଝାୟତି [ଅୱଜ୍ଝାୟତି (ସ୍ୟା॰)] । ୟଥା ଉଲୂକୋ ରୁକ୍ଖସାଖାୟଂ ମୂସିକଂ ମଗୟମାନୋ ଝାୟତି ପଜ୍ଝାୟତି ନିଜ୍ଝାୟତି ଅପଜ୍ଝାୟତି, ୟଥା କୋତ୍ଥୁ ନଦୀତୀରେ ମଚ୍ଛେ ମଗୟମାନୋ ଝାୟତି ପଜ୍ଝାୟତି ନିଜ୍ଝାୟତି ଅପଜ୍ଝାୟତି, ୟଥା ବିଳାରୋ ସନ୍ଧିସମଲସଙ୍କଟିରେ ମୂସିକଂ ମଗୟମାନୋ ଝାୟତି ପଜ୍ଝାୟତି ନିଜ୍ଝାୟତି ଅପଜ୍ଝାୟତି, ୟଥା ଗଦ୍ରଭୋ ୱହଚ୍ଛିନ୍ନୋ ସନ୍ଧିସମଲସଙ୍କଟିରେ ଝାୟତି ପଜ୍ଝାୟତି ନିଜ୍ଝାୟତି ଅପଜ୍ଝାୟତି; ଏୱମେୱଂ ସୋ ୱିବ୍ଭନ୍ତକୋ କାମସଙ୍କପ୍ପେନ ବ୍ୟାପାଦସଙ୍କପ୍ପେନ ୱିହିଂସାସଙ୍କପ୍ପେନ ଦିଟ୍ଠିସଙ୍କପ୍ପେନ ଫୁଟ୍ଠୋ ପରେତୋ ସମୋହିତୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ପିହିତୋ କପଣୋ ୱିୟ ମନ୍ଦୋ ୱିୟ ମୋମୂହୋ ୱିୟ ଝାୟତି ପଜ୍ଝାୟତି ନିଜ୍ଝାୟତି ଅପଜ୍ଝାୟତୀତି – ସଙ୍କପ୍ପେହି ପରେତୋ ସୋ କପଣୋ ୱିୟ ଝାୟତି।
ସୁତ୍ୱା ପରେସଂ ନିଗ୍ଘୋସଂ, ମଙ୍କୁ ହୋତି ତଥାୱିଧୋ ତି। ପରେସ ନ୍ତି ଉପଜ୍ଝାୟା ୱା ଆଚରିୟା ୱା ସମାନୁପଜ୍ଝାୟକା ୱା ସମାନାଚରିୟକା ୱା ମିତ୍ତା ୱା ସନ୍ଦିଟ୍ଠା ୱା ସମ୍ଭତ୍ତା ୱା ସହାୟା ୱା ଚୋଦେନ୍ତି – ‘‘ତସ୍ସ ତେ, ଆୱୁସୋ, ଅଲାଭା, ତସ୍ସ ତେ ଦୁଲ୍ଲଦ୍ଧଂ, ୟଂ ତ୍ୱଂ ଏୱରୂପଂ ଉଳାରଂ ସତ୍ଥାରଂ ଲଭିତ୍ୱା ଏୱଂ ସ୍ୱାକ୍ଖାତେ ଧମ୍ମୱିନୟେ ପବ୍ବଜିତ୍ୱା ଏୱରୂପଂ ଅରିୟଗଣଂ ଲଭିତ୍ୱା ହୀନସ୍ସ ମେଥୁନଧମ୍ମସ୍ସ କାରଣା ବୁଦ୍ଧଂ ଧମ୍ମଂ ସଙ୍ଘଂ ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତୋସି। ସଦ୍ଧାପି ନାମ ତେ ନାହୋସି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ହିରୀପି ନାମ ତେ ନାହୋସି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ଓତ୍ତପ୍ପମ୍ପି ନାମ ତେ ନାହୋସି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ୱୀରିୟମ୍ପି ନାମ ତେ ନାହୋସି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ସତିପି ନାମ ତେ ନାହୋସି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ପଞ୍ଞାପି ନାମ ତେ ନାହୋସି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୂ’’ତି। ତେସଂ ୱଚନଂ ବ୍ୟପ୍ପଥଂ ଦେସନଂ ଅନୁସାସନଂ ଅନୁସିଟ୍ଠିଂ ସୁତ୍ୱା ସୁଣିତ୍ୱା ଉଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଉପଧାରୟିତ୍ୱା ଉପଲକ୍ଖୟିତ୍ୱା ମଙ୍କୁ ହୋତି, ପୀଳିତୋ ଘଟ୍ଟିତୋ ବ୍ୟାଧିତୋ ଦୋମନସ୍ସିତୋ ହୋତି। ତଥାୱିଧୋ ତି ତଥାୱିଧୋ ତାଦିସୋ ତସ୍ସଣ୍ଠିତୋ ତପ୍ପକାରୋ ତପ୍ପଟିଭାଗୋ। ୟୋ ସୋ ୱିବ୍ଭନ୍ତକୋତି – ସୁତ୍ୱା ପରେସଂ ନିଗ୍ଘୋସଂ ମଙ୍କୁ ହୋତି ତଥାୱିଧୋ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ସଙ୍କପ୍ପେହି ପରେତୋ ସୋ, କପଣୋ ୱିୟ ଝାୟତି।
ସୁତ୍ୱା ପରେସଂ ନିଗ୍ଘୋସଂ, ମଙ୍କୁ ହୋତି ତଥାୱିଧୋ’’ତି॥
ଅଥ ସତ୍ଥାନି କୁରୁତେ, ପରୱାଦେହି ଚୋଦିତୋ।
ଏସ ଖ୍ୱସ୍ସ ମହାଗେଧୋ, ମୋସୱଜ୍ଜଂ ପଗାହତି [ସଂଗାହତି (କ॰)] ॥
ଅଥ ସତ୍ଥାନି କୁରୁତେ, ପରୱାଦେହି ଚୋଦିତୋ ତି। ଅଥା ତି ପଦସନ୍ଧି ପଦସଂସଗ୍ଗୋ ପଦପାରିପୂରୀ ଅକ୍ଖରସମୱାୟୋ ବ୍ୟଞ୍ଜନସିଲିଟ୍ଠତା ପଦାନୁପୁବ୍ବତାପେତଂ – ଅଥାତି। ସତ୍ଥାନୀ ତି ତୀଣି ସତ୍ଥାନି – କାୟସତ୍ଥଂ, ୱଚୀସତ୍ଥଂ, ମନୋସତ୍ଥଂ। ତିୱିଧଂ କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ କାୟସତ୍ଥଂ, ଚତୁବ୍ବିଧଂ ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତଂ ୱଚୀସତ୍ଥଂ, ତିୱିଧଂ ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ ମନୋସତ୍ଥଂ। ପରୱାଦେହି ଚୋଦିତୋ ତି। ଉପଜ୍ଝାୟେହି ୱା ଆଚରିୟେହି ୱା ସମାନୁପଜ୍ଝାୟକେହି ୱା ସମାନାଚରିୟକେହି ୱା ମିତ୍ତେହି ୱା ସନ୍ଦିଟ୍ଠେହି ୱା ସମ୍ଭତ୍ତେହି ୱା ସହାୟେହି ୱା ଚୋଦିତୋ ସମ୍ପଜାନମୁସା ଭାସତି। ‘‘ଅଭିରତୋ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ଅହୋସିଂ ପବ୍ବଜ୍ଜାୟ। ମାତା ମେ ପୋସେତବ୍ବା, ତେନମ୍ହି ୱିବ୍ଭନ୍ତୋ’’ତି ଭଣତି । ‘‘ପିତା ମେ ପୋସେତବ୍ବୋ , ତେନମ୍ହି ୱିବ୍ଭନ୍ତୋ’’ତି ଭଣତି। ‘‘ଭାତା ମେ ପୋସେତବ୍ବୋ… ଭଗିନୀ ମେ ପୋସେତବ୍ବା… ପୁତ୍ତୋ ମେ ପୋସେତବ୍ବୋ… ଧୀତା ମେ ପୋସେତବ୍ବା… ମିତ୍ତା ମେ ପୋସେତବ୍ବା… ଅମଚ୍ଚା ମେ ପୋସେତବ୍ବା… ଞାତକା ମେ ପୋସେତବ୍ବା… ସାଲୋହିତା ମେ ପୋସେତବ୍ବା, ତେନମ୍ହି ୱିବ୍ଭନ୍ତୋ’’ତି ଭଣତି। ୱଚୀସତ୍ଥଂ କରୋତି ସଙ୍କରୋତି ଜନେତି ସଞ୍ଜନେତି ନିବ୍ବତ୍ତେତି ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେତୀତି – ଅଥ ସତ୍ଥାନି କୁରୁତେ, ପରୱାଦେହି ଚୋଦିତୋ।
ଏସ ଖ୍ୱସ୍ସ ମହାଗେଧୋ ତି। ଏସୋ ତସ୍ସ ମହାଗେଧୋ ମହାୱନଂ ମହାଗହନଂ ମହାକନ୍ତାରୋ ମହାୱିସମୋ ମହାକୁଟିଲୋ ମହାପଙ୍କୋ ମହାପଲିପୋ ମହାପଲିବୋଧୋ ମହାବନ୍ଧନଂ, ୟଦିଦଂ ସମ୍ପଜାନମୁସାୱାଦୋତି – ଏସ ଖ୍ୱସ୍ସ ମହାଗେଧୋ।
ମୋସୱଜ୍ଜଂ ପଗାହତୀ ତି। ମୋସୱଜ୍ଜଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମୁସାୱାଦୋ। ଇଧେକଚ୍ଚୋ ସଭଗ୍ଗତୋ ୱା ପରିସଗ୍ଗତୋ ୱା ଞାତିମଜ୍ଝଗତୋ ୱା ପୂଗମଜ୍ଝଗତୋ ୱା ରାଜକୁଲମଜ୍ଝଗତୋ ୱା ଅଭିନୀତୋ ସକ୍ଖିପୁଟ୍ଠୋ – ‘‘ଏହମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ୟଂ ଜାନାସି ତଂ ୱଦେହୀ’’ତି, ସୋ ଅଜାନଂ ୱା ଆହ – ‘‘ଜାନାମୀ’’ତି, ‘‘ଜାନଂ’’ ୱା ଆହ – ‘‘ନ ଜାନାମୀ’’ତି, ଅପସ୍ସଂ ୱା ଆହ – ‘‘ପସ୍ସାମୀ’’ତି, ପସ୍ସଂ ୱା ଆହ – ‘‘ନ ପସ୍ସାମୀ’’ତି। ଇତି ଅତ୍ତହେତୁ ୱା ପରହେତୁ ୱା ଆମିସକିଞ୍ଚିକ୍ଖହେତୁ ୱା ସମ୍ପଜାନମୁସା ଭାସତି – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମୋସୱଜ୍ଜଂ।
ଅପି ଚ ତୀହାକାରେହି ମୁସାୱାଦୋ ହୋତି। ପୁବ୍ବେୱସ୍ସ ହୋତି – ‘‘ମୁସା ଭଣିସ୍ସ’’ନ୍ତି, ଭଣନ୍ତସ୍ସ ହୋତି – ‘‘ମୁସା ଭଣାମୀ’’ତି, ଭଣିତସ୍ସ ହୋତି – ‘‘ମୁସା ମୟା ଭଣିତ’’ନ୍ତି। ଇମେହି ତୀହାକାରେହି ମୁସାୱାଦୋ ହୋତି। ଅପି ଚ ଚତୂହାକାରେହି ମୁସାୱାଦୋ ହୋତି। ପୁବ୍ବେୱସ୍ସ ହୋତି – ‘‘ମୁସା ଭଣିସ୍ସ’’ନ୍ତି, ଭଣନ୍ତସ୍ସ ହୋତି – ‘‘ମୁସା ଭଣାମୀ’’ତି, ଭଣିତସ୍ସ ହୋତି – ‘‘ମୁସା ମୟା ଭଣିତ’’ନ୍ତି, ୱିନିଧାୟ ଦିଟ୍ଠିଂ। ଇମେହି ଚତୂହାକାରେହି ମୁସାୱାଦୋ ହୋତି। ଅପି ଚ ପଞ୍ଚହାକାରେହି… ଛହାକାରେହି… ସତ୍ତହାକାରେହି… ଅଟ୍ଠହାକାରେହି ମୁସାୱାଦୋ ହୋତି। ପୁବ୍ବେୱସ୍ସ ହୋତି – ‘‘ମୁସା ଭଣିସ୍ସ’’ନ୍ତି, ଭଣନ୍ତସ୍ସ ହୋତି – ‘‘ମୁସା ଭଣାମୀ’’ତି, ଭଣିତସ୍ସ ହୋତି – ‘‘ମୁସା ମୟା ଭଣିତ’’ନ୍ତି, ୱିନିଧାୟ ଦିଟ୍ଠିଂ, ୱିନିଧାୟ ଖନ୍ତିଂ, ୱିନିଧାୟ ରୁଚିଂ, ୱିନିଧାୟ ସଞ୍ଞଂ, ୱିନିଧାୟ ଭାୱଂ। ଇମେହି ଅଟ୍ଠହାକାରେହି ମୁସାୱାଦୋ ହୋତି। ମୋସୱଜ୍ଜଂ ପଗାହତୀ ତି। ମୋସୱଜ୍ଜଂ ପଗାହତି ଓଗାହତି ଅଜ୍ଝୋଗାହତି ପୱିସତୀତି – ମୋସୱଜ୍ଜଂ ପଗାହତି।
‘‘ଅଥ ସତ୍ଥାନି କୁରୁତେ, ପରୱାଦେହି ଚୋଦିତୋ।
ଏସ ଖ୍ୱସ୍ସ ମହାଗେଧୋ, ମୋସୱଜ୍ଜଂ ପଗାହତୀ’’ତି॥
ପଣ୍ଡିତୋତି ସମଞ୍ଞାତୋ, ଏକଚ୍ଚରିୟଂ [ଏକଚରିୟଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଅଧିଟ୍ଠିତୋ।
ସ ଚାପି ମେଥୁନେ ୟୁତ୍ତୋ, ମନ୍ଦୋୱ ପରିକିସ୍ସତି॥
ପଣ୍ଡିତୋତି ସମଞ୍ଞାତୋ ତି। ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପୁବ୍ବେ ସମଣଭାୱେ କିତ୍ତି ୱଣ୍ଣଗତୋ ହୋତି – ‘‘ପଣ୍ଡିତୋ ୱିୟତ୍ତୋ ମେଧାୱୀ ବହୁସ୍ସୁତୋ ଚିତ୍ତକଥୀ କଲ୍ୟାଣପଟିଭାନୋ ସୁତ୍ତନ୍ତିକୋତି ୱା ୱିନୟଧରୋତି ୱା ଧମ୍ମକଥିକୋତି ୱା…ପେ॰… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭୀ’’ତି ୱା । ଏୱଂ ଞାତୋ ହୋତି ପଞ୍ଞାତୋ ସମଞ୍ଞାତୋ ହୋତୀତି – ପଣ୍ଡିତୋତି ସମଞ୍ଞାତୋ।
ଏକଚ୍ଚରିୟଂ ଅଧିଟ୍ଠିତୋ ତି। ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ଏକଚ୍ଚରିୟଂ ଅଧିଟ୍ଠିତୋ – ପବ୍ବଜ୍ଜାସଙ୍ଖାତେନ ୱା ଗଣାୱୱସ୍ସଗ୍ଗଟ୍ଠେନ ୱା। କଥଂ ପବ୍ବଜ୍ଜାସଙ୍ଖାତେନ ଏକଚ୍ଚରିୟଂ ଅଧିଟ୍ଠିତୋ? ସବ୍ବଂ ଘରାୱାସପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା…ପେ॰… ଏୱଂ ପବ୍ବଜ୍ଜାସଙ୍ଖାତେନ ଏକଚ୍ଚରିୟଂ ଅଧିଟ୍ଠିତୋ। କଥଂ ଗଣାୱୱସ୍ସଗ୍ଗଟ୍ଠେନ ଏକଚ୍ଚରିୟଂ ଅଧିଟ୍ଠିତୋ? ସୋ ଏୱଂ ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ଏକୋ ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି…ପେ॰… ଏୱଂ ଗଣାୱୱସ୍ସଗ୍ଗଟ୍ଠେନ ଏକଚ୍ଚରିୟଂ ଅଧିଟ୍ଠିତୋତି – ଏକଚ୍ଚରିୟଂ ଅଧିଟ୍ଠିତୋ।
ସ ଚାପି ମେଥୁନେ ୟୁତ୍ତୋ ତି। ମେଥୁନଧମ୍ମୋ ନାମ ୟୋ ସୋ ଅସଦ୍ଧମ୍ମୋ ଗାମଧମ୍ମୋ…ପେ॰… ତଂକାରଣା ୱୁଚ୍ଚତି ମେଥୁନଧମ୍ମୋ। ସ ଚାପି ମେଥୁନେ ୟୁତ୍ତୋ ତି। ସୋ ଅପରେନ ସମୟେନ ବୁଦ୍ଧଂ ଧମ୍ମଂ ସଙ୍ଘଂ ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତିତ୍ୱା ମେଥୁନଧମ୍ମେ ୟୁତ୍ତୋ [ୟୁତ୍ତୋ ସଂୟୁତ୍ତୋ (ସୀ॰)] ପୟୁତ୍ତୋ ଆୟୁତ୍ତୋ ସମାୟୁତ୍ତୋତି – ସ ଚାପି ମେଥୁନେ ୟୁତ୍ତୋ।
ମନ୍ଦୋୱ ପରିକିସ୍ସତୀ ତି। କପଣୋ ୱିୟ ମନ୍ଦୋ ୱିୟ ମୋମୂହୋ ୱିୟ କିସ୍ସତି ପରିକିସ୍ସତି ପରିକିଲିସ୍ସତି। ପାଣମ୍ପି ହନତି, ଅଦିନ୍ନମ୍ପି ଆଦିୟତି, ସନ୍ଧିମ୍ପି ଛିନ୍ଦତି, ନିଲ୍ଲୋପମ୍ପି ହରତି, ଏକାଗାରିକମ୍ପି କରୋତି, ପରିପନ୍ଥେପି ତିଟ୍ଠତି, ପରଦାରମ୍ପି ଗଚ୍ଛତି, ମୁସାପି ଭଣତି। ଏୱମ୍ପି କିସ୍ସତି ପରିକିସ୍ସତି ପରିକିଲିସ୍ସତି। ତମେନଂ ରାଜାନୋ ଗହେତ୍ୱା ୱିୱିଧା କମ୍ମକାରଣା କାରେନ୍ତି – କସାହିପି ତାଳେନ୍ତି, ୱେତ୍ତେହିପି ତାଳେନ୍ତି, ଅଦ୍ଧଦଣ୍ଡକେହିପି ତାଳେନ୍ତି, ହତ୍ଥମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି, ପାଦମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି, ହତ୍ଥପାଦମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି, କଣ୍ଣମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି, ନାସମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି , କଣ୍ଣନାସମ୍ପି ଛିନ୍ଦନ୍ତି, ବିଲଙ୍ଗଥାଲିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ସଙ୍ଖମୁଣ୍ଡିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ରାହୁମୁଖମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ଜୋତିମାଲିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ହତ୍ଥପଜ୍ଜୋତିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ଏରକୱତ୍ତିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ଚିରକୱାସିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ଏଣେୟ୍ୟକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ବଳିସମଂସିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, କହାପଣିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ଖାରାପତଚ୍ଛିକମ୍ପି [ଖାରାପଟିଚ୍ଛକମ୍ପି (କ॰)] କରୋନ୍ତି, ପଲିଘପରିୱତ୍ତିକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ପଲାଲପୀଠକମ୍ପି କରୋନ୍ତି, ତତ୍ତେନପି ତେଲେନ ଓସିଞ୍ଚନ୍ତି, ସୁନଖେହିପି ଖାଦାପେନ୍ତି, ଜୀୱନ୍ତମ୍ପି ସୂଲେ ଉତ୍ତାସେନ୍ତି, ଅସିନାପି ସୀସଂ ଛିନ୍ଦନ୍ତି। ଏୱମ୍ପି କିସ୍ସତି ପରିକିସ୍ସତି ପରିକିଲିସ୍ସତି।
ଅଥ ୱା କାମତଣ୍ହାୟ ଅଭିଭୂତୋ ପରିୟାଦିନ୍ନଚିତ୍ତୋ ଭୋଗେ ପରିୟେସନ୍ତୋ ନାୱାୟ ମହାସମୁଦ୍ଦଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତି, ସୀତସ୍ସ ପୁରକ୍ଖତୋ ଉଣ୍ହସ୍ସ ପୁରକ୍ଖତୋ ଡଂସମକସୱାତାତପସରୀସପସମ୍ଫସ୍ସେହି ପୀଳିୟମାନୋ ଖୁପ୍ପିପାସାୟ ମିୟ୍ୟମାନୋ ତିଗୁମ୍ବଂ ଗଚ୍ଛତି, ତକ୍କୋଲଂ ଗଚ୍ଛତି, ତକ୍କସୀଲଂ ଗଚ୍ଛତି, କାଲମୁଖଂ ଗଚ୍ଛତି, ପୁରପୂରଂ ଗଚ୍ଛତି, ୱେସୁଙ୍ଗଂ ଗଚ୍ଛତି, ୱେରାପଥଂ ଗଚ୍ଛତି, ଜୱଂ ଗଚ୍ଛତି, ତାମଲିଂ [କମଲିଂ (ସ୍ୟା॰), ତଂମଲିଂ (କ॰)] ଗଚ୍ଛତି, ୱଙ୍ଗଂ ଗଚ୍ଛତି, ଏଳବନ୍ଧନଂ ଗଚ୍ଛତି, ସୁୱଣ୍ଣକୂଟଂ ଗଚ୍ଛତି, ସୁୱଣ୍ଣଭୂମିଂ ଗଚ୍ଛତି, ତମ୍ବପାଣିଂ ଗଚ୍ଛତି, ସୁପ୍ପାଦକଂ ଗଚ୍ଛତି, ଭାରୁକଚ୍ଛଂ ଗଚ୍ଛତି, ସୁରଟ୍ଠଂ ଗଚ୍ଛତି, ଭଙ୍ଗଲୋକଂ ଗଚ୍ଛତି, ଭଙ୍ଗଣଂ ଗଚ୍ଛତି, ସରମତଂ ଗଣଂ ଗଚ୍ଛତି, ୟୋନଂ ଗଚ୍ଛତି , ପରମୟୋନଂ [ପୀନଂ (ସ୍ୟା॰)] ଗଚ୍ଛତି, ୱିନକଂ [ନୱକଂ (ସୀ॰)] ଗଚ୍ଛତି, ମୂଲପଦଂ ଗଚ୍ଛତି, ମରୁକନ୍ତାରଂ ଗଚ୍ଛତି, ଜଣ୍ଣୁପଥଂ ଗଚ୍ଛତି, ଅଜପଥଂ ଗଚ୍ଛତି, ମେଣ୍ଡପଥଂ ଗଚ୍ଛତି, ସଙ୍କୁପଥଂ ଗଚ୍ଛତି, ଛତ୍ତପଥଂ ଗଚ୍ଛତି, ୱଂସପଥଂ ଗଚ୍ଛତି, ସକୁଣପଥଂ ଗଚ୍ଛତି, ମୂସିକପଥଂ ଗଚ୍ଛତି, ଦରିପଥଂ ଗଚ୍ଛତି, ୱେତ୍ତାଚାରଂ ଗଚ୍ଛତି। ଏୱମ୍ପି କିସ୍ସତି ପରିକିସ୍ସତି ପରିକିଲିସ୍ସତି।
ଗୱେସନ୍ତୋ ନ ୱିନ୍ଦତି, ଅଲାଭମୂଲକମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି। ଏୱମ୍ପି କିସ୍ସତି ପରିକିସ୍ସତି ପରିକିଲିସ୍ସତି।
ଗୱେସନ୍ତୋ ୱିନ୍ଦତି, ଲଦ୍ଧାପି ଆରକ୍ଖମୂଲକମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି – ‘‘କିନ୍ତି ମେ ଭୋଗେ ନେୱ ରାଜାନୋ ହରେୟ୍ୟୁଂ, ନ ଚୋରା ହରେୟ୍ୟୁଂ, ନ ଅଗ୍ଗୀ ଦହେୟ୍ୟୁଂ, ନ ଉଦକଂ ୱହେୟ୍ୟ, ନ ଅପିୟା ଦାୟାଦା ହରେୟ୍ୟୁ’’ନ୍ତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ଆରକ୍ଖତୋ ଗୋପୟତୋ ତେ ଭୋଗା ୱିପ୍ପଲୁଜ୍ଜନ୍ତି। ସୋ ୱିପ୍ପୟୋଗମୂଲକମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି। ଏୱମ୍ପି କିସ୍ସତି ପରିକିସ୍ସତି ପରିକିଲିସ୍ସତୀତି – ସ ଚାପି ମେଥୁନେ ୟୁତ୍ତୋ, ମନ୍ଦୋୱ ପରିକିସ୍ସତି।
‘‘ପଣ୍ଡିତୋତି ସମଞ୍ଞାତୋ, ଏକଚ୍ଚରିୟଂ ଅଧିଟ୍ଠିତୋ।
ସ ଚାପି ମେଥୁନେ ୟୁତ୍ତୋ, ମନ୍ଦୋୱ ପରିକିସ୍ସତୀ’’ତି॥
ଏତମାଦୀନୱଂ ଞତ୍ୱା, ମୁନିଂ ପୁବ୍ବାପରେ ଇଧ।
ଏକଚ୍ଚରିୟଂ ଦଳ୍ହଂ କୟିରା, ନ ନିସେୱେଥ ମେଥୁନଂ॥
ଏତମାଦୀନୱଂ ଞତ୍ୱା, ମୁନି ପୁବ୍ବାପରେ ଇଧା ତି। ଏତ ନ୍ତି ପୁବ୍ବେ ସମଣଭାୱେ ୟସୋ ଚ କିତ୍ତି ଚ, ଅପରଭାଗେ ବୁଦ୍ଧଂ ଧମ୍ମଂ ସଙ୍ଘଂ ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତସ୍ସ ଅୟସୋ ଚ ଅକିତ୍ତି ଚ; ଏତଂ ସମ୍ପତ୍ତିଂ ୱିପତ୍ତିଞ୍ଚ। ଞତ୍ୱା ତି ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା। ମୁନୀ ତି। ମୋନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଞାଣଂ। ୟା ପଞ୍ଞା ପଜାନନା…ପେ॰… ସଙ୍ଗଜାଲମତିଚ୍ଚ ସୋ ମୁନି। ଇଧା ତି ଇମିସ୍ସା ଦିଟ୍ଠିୟା ଇମିସ୍ସା ଖନ୍ତିୟା ଇମିସ୍ସା ରୁଚିୟା ଇମସ୍ମିଂ ଆଦାୟେ ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମେ ଇମସ୍ମିଂ ୱିନୟେ ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ଇମସ୍ମିଂ ପାୱଚନେ ଇମସ୍ମିଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେ ଇମସ୍ମିଂ ସତ୍ଥୁସାସନେ ଇମସ୍ମିଂ ଅତ୍ତଭାୱେ ଇମସ୍ମିଂ ମନୁସ୍ସଲୋକେତି – ଏତମାଦୀନୱଂ ଞତ୍ୱା ମୁନି ପୁବ୍ବାପରେ ଇଧ।
ଏକଚ୍ଚରିୟଂ ଦଳ୍ହଂ କୟିରା ତି। ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ଏକଚ୍ଚରିୟଂ ଦଳହଂ କରେୟ୍ୟ – ପବ୍ବଜ୍ଜାସଙ୍ଖାତେନ ୱା ଗଣାୱୱସ୍ସଗ୍ଗଟ୍ଠେନ ୱା। କଥଂ ପବ୍ବଜ୍ଜାସଙ୍ଖାତେନ ଏକଚ୍ଚରିୟଂ ଦଳ୍ହଂ କରେୟ୍ୟ? ସବ୍ବଂ ଘରାୱାସପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ପୁତ୍ତଦାରପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ଞାତିପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ମିତ୍ତାମଚ୍ଚପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ସନ୍ନିଧିପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା କେସମସ୍ସୁଂ ଓହାରେତ୍ୱା କାସାୟାନି ୱତ୍ଥାନି ଅଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତ୍ୱା ଅକିଞ୍ଚନଭାୱଂ ଉପଗନ୍ତ୍ୱା ଏକୋ ଚରେୟ୍ୟ ୱିହରେୟ୍ୟ ଇରିୟେୟ୍ୟ ୱତ୍ତେୟ୍ୟ ପାଲେୟ୍ୟ ୟପେୟ୍ୟ ୟାପେୟ୍ୟ। ଏୱଂ ପବ୍ବଜ୍ଜାସଙ୍ଖାତେନ ଏକଚ୍ଚରିୟଂ ଦଳ୍ହଂ କରେୟ୍ୟ।
କଥଂ ଗଣାୱୱସ୍ସଗ୍ଗଟ୍ଠେନ ଏକଚ୍ଚରିୟଂ ଦଳ୍ହଂ କରେୟ୍ୟ? ସୋ ଏୱଂ ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ଏକୋ ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱେୟ୍ୟ ଅପ୍ପସଦ୍ଦାନି ଅପ୍ପନିଗ୍ଘୋସାନି ୱିଜନୱାତାନି ମନୁସ୍ସରାହସ୍ସେୟ୍ୟକାନି ପଟିସଲ୍ଲାନସାରୁପ୍ପାନି। ସୋ ଏକୋ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ଏକୋ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ, ଏକୋ ନିସୀଦେୟ୍ୟ, ଏକୋ ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେୟ୍ୟ, ଏକୋ ଗାମଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସେୟ୍ୟ, ଏକୋ ପଟିକ୍କମେୟ୍ୟ, ଏକୋ ରହୋ ନିସୀଦେୟ୍ୟ, ଏକୋ ଚଙ୍କମଂ ଅଧିଟ୍ଠେୟ୍ୟ, ଏକୋ ଚରେୟ୍ୟ ୱିହରେୟ୍ୟ ଇରିୟେୟ୍ୟ ୱତ୍ତେୟ୍ୟ ପାଲେୟ୍ୟ ୟପେୟ୍ୟ ୟାପେୟ୍ୟ। ଏୱଂ ଗଣାୱୱସ୍ସଗ୍ଗଟ୍ଠେନ ଏକଚ୍ଚରିୟଂ ଦଳ୍ହଂ କରେୟ୍ୟାତି – ଏକଚ୍ଚରିୟଂ ଦଳ୍ହଂ କରେୟ୍ୟ, ଥିରଂ କରେୟ୍ୟ, ଦଳ୍ହଂ ସମାଦାନୋ ଅସ୍ସ, ଅୱଟ୍ଠିତସମାଦାନୋ ଅସ୍ସ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୂତି – ଏକଚ୍ଚରିୟଂ ଦଳ୍ହଂ କୟିରା।
ନ ନିସେୱେଥ ମେଥୁନ ନ୍ତି। ମେଥୁନଧମ୍ମୋ ନାମ ୟୋ ସୋ ଅସଦ୍ଧମ୍ମୋ ଗାମଧମ୍ମୋ…ପେ॰… ତଂକାରଣା ୱୁଚ୍ଚତି ମେଥୁନଧମ୍ମୋ। ମେଥୁନଧମ୍ମଂ ନ ସେୱେୟ୍ୟ ନ ନିସେୱେୟ୍ୟ ନ ସଂସେୱେୟ୍ୟ ନ ପଟିସେୱେୟ୍ୟ ନ ଚରେୟ୍ୟ ନ ସମାଚରେୟ୍ୟ ନ ସମାଦାୟ ୱତ୍ତେୟ୍ୟାତି – ନ ନିସେୱେଥ ମେଥୁନଂ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଏତମାଦୀନୱଂ ଞତ୍ୱା, ମୁନି ପୁବ୍ବାପରେ ଇଧ।
ଏକଚ୍ଚରିୟଂ ଦଳ୍ହଂ କୟିରା, ନ ନିସେୱେଥ ମେଥୁନ’’ନ୍ତି॥
ୱିୱେକଞ୍ଞେୱ ସିକ୍ଖେଥ, ଏତଂ ଅରିୟାନମୁତ୍ତମଂ।
ନ ତେନ ସେଟ୍ଠୋ ମଞ୍ଞେଥ, ସ ୱେ ନିବ୍ବାନସନ୍ତିକେ॥
ୱିୱେକଞ୍ଞେୱ ସିକ୍ଖେଥା ତି। ୱିୱେକୋ ତି ତୟୋ ୱିୱେକା – କାୟୱିୱେକୋ, ଚିତ୍ତୱିୱେକୋ, ଉପଧିୱିୱେକୋ। କତମୋ କାୟୱିୱେକୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଉପଧିୱିୱେକୋ। କାୟୱିୱେକୋ ଚ ୱିୱେକଟ୍ଠକାୟାନଂ ନେକ୍ଖମ୍ମାଭିରତାନଂ। ଚିତ୍ତୱିୱେକୋ ଚ ପରିସୁଦ୍ଧଚିତ୍ତାନଂ ପରମୱୋଦାନପ୍ପତ୍ତାନଂ। ଉପଧିୱିୱେକୋ ଚ ନିରୂପଧୀନଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ ୱିସଙ୍ଖାରଗତାନଂ। ସିକ୍ଖା ତି ତିସ୍ସୋ ସିକ୍ଖା – ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖା, ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖା, ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା…ପେ॰… ଅୟଂ ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା। ୱିୱେକଞ୍ଞେୱ ସିକ୍ଖେଥା ତି ୱିୱେକଞ୍ଞେୱ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ ଆଚରେୟ୍ୟ ସମାଚରେୟ୍ୟ ସମାଦାୟ ୱତ୍ତେୟ୍ୟାତି – ୱିୱେକଞ୍ଞେୱ ସିକ୍ଖେଥ।
ଏତଂ ଅରିୟାନମୁତ୍ତମ ନ୍ତି। ଅରିୟା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ବୁଦ୍ଧା ଚ ବୁଦ୍ଧସାୱକା ଚ ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧା ଚ। ଅରିୟାନଂ ଏତଂ ଅଗ୍ଗଂ ସେଟ୍ଠଂ ୱିସିଟ୍ଠଂ ପାମୋକ୍ଖଂ ଉତ୍ତମଂ ପୱରଂ ୟଦିଦଂ ୱିୱେକଚରିୟାତି – ଏତଂ ଅରିୟାନମୁତ୍ତମଂ।
ନ ତେନ ସେଟ୍ଠୋ ମଞ୍ଞେଥା ତି। କାୟୱିୱେକଚରିୟାୟ ଉନ୍ନତିଂ ନ କରେୟ୍ୟ, ଉନ୍ନମଂ ନ କରେୟ୍ୟ, ମାନଂ ନ କରେୟ୍ୟ, ଥାମଂ ନ କରେୟ୍ୟ, ଥମ୍ଭଂ ନ କରେୟ୍ୟ, ନ ତେନ ମାନଂ ଜନେୟ୍ୟ, ନ ତେନ ଥଦ୍ଧୋ ଅସ୍ସ ପତ୍ଥଦ୍ଧୋ ପଗ୍ଗହିତସିରୋତି – ତେନ ସେଟ୍ଠୋ ନ ମଞ୍ଞେଥ।
ସ ୱେ ନିବ୍ବାନସନ୍ତିକେ ତି। ସୋ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସନ୍ତିକେ ସାମନ୍ତା ଆସନ୍ନେ ଅୱିଦୂରେ ଉପକଟ୍ଠେତି – ସ ୱେ ନିବ୍ବାନସନ୍ତିକେ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୱିୱେକଞ୍ଞେୱ ସିକ୍ଖେଥ, ଏତଂ ଅରିୟାନମୁତ୍ତମଂ।
ନ ତେନ ସେଟ୍ଠୋ ମଞ୍ଞେଥ, ସ ୱେ ନିବ୍ବାନସନ୍ତିକେ’’ତି॥
ରିତ୍ତସ୍ସ ମୁନିନୋ ଚରତୋ, କାମେସୁ ଅନପେକ୍ଖିନୋ।
ଓଘତିଣ୍ଣସ୍ସ ପିହୟନ୍ତି, କାମେସୁ ଗଧିତା ପଜା॥
ରିତ୍ତସ୍ସ ମୁନିନୋ ଚରତୋ ତି। ରିତ୍ତସ୍ସ ୱିୱିତ୍ତସ୍ସ ପୱିୱିତ୍ତସ୍ସ , କାୟଦୁଚ୍ଚରିତେନ ରିତ୍ତସ୍ସ ୱିୱିତ୍ତସ୍ସ ପୱିୱିତ୍ତସ୍ସ। ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତେନ…ପେ॰… ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତେନ… ରାଗେନ… ଦୋସେନ… ମୋହେନ… କୋଧେନ… ଉପନାହେନ… ମକ୍ଖେନ… ପଳାସେନ… ଇସ୍ସାୟ… ମଚ୍ଛରିୟେନ… ମାୟାୟ… ସାଠେୟ୍ୟେନ… ଥମ୍ଭେନ… ସାରମ୍ଭେନ… ମାନେନ… ଅତିମାନେନ… ମଦେନ… ପମାଦେନ… ସବ୍ବକିଲେସେହି… ସବ୍ବଦୁଚ୍ଚରିତେହି… ସବ୍ବଦରଥେହି… ସବ୍ବପରିଳାହେହି… ସବ୍ବସନ୍ତାପେହି… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରେହି ରିତ୍ତସ୍ସ ୱିୱିତ୍ତସ୍ସ ପୱିୱିତ୍ତସ୍ସ। ମୁନିନୋ ତି। ମୋନ ଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଞାଣଂ…ପେ॰… ସଙ୍ଗଜାଲମତିଚ୍ଚ ସୋ ମୁନି। ଚରତୋ ତି ଚରତୋ ୱିହରତୋ ଇରିୟତୋ ୱତ୍ତତୋ ପାଲୟତୋ ୟପୟତୋ ୟାପୟତୋତି – ରିତ୍ତସ୍ସ ମୁନିନୋ ଚରତୋ।
କାମେସୁ ଅନପେକ୍ଖିନୋ ତି। କାମା ତି ଉଦ୍ଦାନତୋ ଦ୍ୱେ କାମା – ୱତ୍ଥୁକାମା ଚ କିଲେସକାମା ଚ…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱତ୍ଥୁକାମା…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସକାମା। ୱତ୍ଥୁକାମେ ପରିଜାନିତ୍ୱା କିଲେସକାମେ ପହାୟ ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମେତ୍ୱା କାମେସୁ ଅନପେକ୍ଖମାନୋ ଚତ୍ତକାମୋ ୱନ୍ତକାମୋ ମୁତ୍ତକାମୋ ପହୀନକାମୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠକାମୋ, ୱୀତରାଗୋ ଚତ୍ତରାଗୋ ୱନ୍ତରାଗୋ ମୁତ୍ତରାଗୋ ପହୀନରାଗୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠରାଗୋ ନିଚ୍ଛାତୋ ନିବ୍ବୁତୋ ସୀତିଭୂତୋ [ସୀତୀଭୂତୋ (ସୀ॰)] ସୁଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ବ୍ରହ୍ମଭୂତେନ ଅତ୍ତନା ୱିହରତୀତି – କାମେସୁ ଅନପେକ୍ଖିନୋ।
ଓଘତିଣ୍ଣସ୍ସ ପିହୟନ୍ତି, କାମେସୁ ଗଧିତା ପଜା ତି। ପଜା ତି ସତ୍ତାଧିୱଚନଂ ପଜା କାମେସୁ ରତ୍ତା ଗିଦ୍ଧା ଗଧିତା ମୁଚ୍ଛିତା ଅଜ୍ଝୋସନ୍ନା ଲଗ୍ଗା ଲଗ୍ଗିତା ପଲିବୁଦ୍ଧା। ତେ କାମୋଘଂ ତିଣ୍ଣସ୍ସ ଭୱୋଘଂ ତିଣ୍ଣସ୍ସ ଦିଟ୍ଠୋଘଂ ତିଣ୍ଣସ୍ସ ଅୱିଜ୍ଜୋଘଂ ତିଣ୍ଣସ୍ସ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରପଥଂ ତିଣ୍ଣସ୍ସ ଉତ୍ତିଣ୍ଣସ୍ସ ନିତ୍ତିଣ୍ଣସ୍ସ ଅତିକ୍କନ୍ତସ୍ସ ସମତିକ୍କନ୍ତସ୍ସ ୱୀତିୱତ୍ତସ୍ସ ପାରଂ ଗତସ୍ସ ପାରଂ ପତ୍ତସ୍ସ ଅନ୍ତଂ ଗତସ୍ସ ଅନ୍ତଂ ପତ୍ତସ୍ସ କୋଟିଂ ଗତସ୍ସ କୋଟିଂ ପତ୍ତସ୍ସ ପରିୟନ୍ତଂ ଗତସ୍ସ ପରିୟନ୍ତଂ ପତ୍ତସ୍ସ ୱୋସାନଂ ଗତସ୍ସ ୱୋସାନଂ ପତ୍ତସ୍ସ ତାଣଂ ଗତସ୍ସ ତାଣଂ ପତ୍ତସ୍ସ ଲେଣଂ ଗତସ୍ସ ଲେଣଂ ପତ୍ତସ୍ସ ସରଣଂ ଗତସ୍ସ ସରଣଂ ପତ୍ତସ୍ସ ଅଭୟଂ ଗତସ୍ସ ଅଭୟଂ ପତ୍ତସ୍ସ ଅଚ୍ଚୁତଂ ଗତସ୍ସ ଅଚ୍ଚୁତଂ ପତ୍ତସ୍ସ ଅମତଂ ଗତସ୍ସ ଅମତଂ ପତ୍ତସ୍ସ ନିବ୍ବାନଂ ଗତସ୍ସ ନିବ୍ବାନଂ ପତ୍ତସ୍ସ ଇଚ୍ଛନ୍ତି ସାଦିୟନ୍ତି ପତ୍ଥୟନ୍ତି ପିହୟନ୍ତି ଅଭିଜପ୍ପନ୍ତି। ୟଥା ଇଣାୟିକା ଆନଣ୍ୟଂ [ଆଣଣ୍ୟଂ (ଅଟ୍ଠ॰)] ପତ୍ଥେନ୍ତି ପିହୟନ୍ତି, ୟଥା ଆବାଧିକା ଆରୋଗ୍ୟଂ ପତ୍ଥେନ୍ତି ପିହୟନ୍ତି, ୟଥା ବନ୍ଧନବଦ୍ଧା ବନ୍ଧନମୋକ୍ଖଂ ପତ୍ଥେନ୍ତି ପିହୟନ୍ତି, ୟଥା ଦାସା ଭୁଜିସ୍ସଂ ପତ୍ଥେନ୍ତି ପିହୟନ୍ତି, ୟଥା କନ୍ତାରଦ୍ଧାନପକ୍ଖନ୍ଦା [କନ୍ତାରଦ୍ଧାନପକ୍ଖନ୍ତା (ସୀ॰), କନ୍ତାରଦ୍ଧାନପକ୍ଖନ୍ନା (ସ୍ୟା॰)] ଖେମନ୍ତଭୂମିଂ ପତ୍ଥେନ୍ତି ପିହୟନ୍ତି; ଏୱମେୱଂ ପଜା କାମେସୁ ରତ୍ତା ଗିଦ୍ଧା ଗଧିତା ମୁଚ୍ଛିତା ଅଜ୍ଝୋସନ୍ନା ଲଗ୍ଗା ଲଗ୍ଗିତା ପଲିବୁଦ୍ଧା ତେ କାମୋଘଂ ତିଣ୍ଣସ୍ସ ଭୱୋଘଂ ତିଣ୍ଣସ୍ସ…ପେ॰… ନିବ୍ବାନଂ ଗତସ୍ସ ନିବ୍ବାନଂ ପତ୍ତସ୍ସ ଇଚ୍ଛନ୍ତି ସାଦିୟନ୍ତି ପତ୍ଥୟନ୍ତି ପିହୟନ୍ତି ଅଭିଜପ୍ପନ୍ତୀତି – ଓଘତିଣ୍ଣସ୍ସ ପିହୟନ୍ତି, କାମେସୁ ଗଧିତା ପଜା।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ରିତ୍ତସ୍ସ ମୁନିନୋ ଚରତୋ, କାମେସୁ ଅନପେକ୍ଖିନୋ।
ଓଘତିଣ୍ଣସ୍ସ ପିହୟନ୍ତି, କାମେସୁ ଗଧିତା ପଜା’’ତି॥
ତିସ୍ସମେତ୍ତେୟ୍ୟସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ ସତ୍ତମୋ।
୮. ପସୂରସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ
ଇଧେୱ ସୁଦ୍ଧିଂ ଇତି ୱାଦୟନ୍ତି, ନାଞ୍ଞେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୱିସୁଦ୍ଧିମାହୁ।
ୟଂ ନିସ୍ସିତା ତତ୍ଥ ସୁଭଂ ୱଦାନା, ପଚ୍ଚେକସଚ୍ଚେସୁ ପୁଥୂ ନିୱିଟ୍ଠା॥
ଇଧେୱ ସୁଦ୍ଧିଂ ଇତି ୱାଦୟନ୍ତୀ ତି। ଇଧେୱ ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତି। ‘‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତି। ‘‘ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ … ଅନ୍ତୱା ଲୋକୋ… ଅନନ୍ତୱା ଲୋକୋ… ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀରଂ… ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀରଂ… ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା… ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା… ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା… ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତୀତି – ଇଧେୱ ସୁଦ୍ଧିଂ ଇତି ୱାଦୟନ୍ତି।
ନାଞ୍ଞେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୱିସୁଦ୍ଧିମାହୂ ତି। ଅତ୍ତନୋ ସତ୍ଥାରଂ ଧମ୍ମକ୍ଖାନଂ ଗଣଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ପଟିପଦଂ ମଗ୍ଗଂ ଠପେତ୍ୱା ସବ୍ବେ ପରୱାଦେ ଖିପନ୍ତି ଉକ୍ଖିପନ୍ତି ପରିକ୍ଖିପନ୍ତି। ‘‘ସୋ ସତ୍ଥା ନ ସବ୍ବଞ୍ଞୂ, ଧମ୍ମୋ ନ ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ , ଗଣୋ ନ ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ, ଦିଟ୍ଠି ନ ଭଦ୍ଦିକା, ପଟିପଦା ନ ସୁପଞ୍ଞତ୍ତା , ମଗ୍ଗୋ ନ ନିୟ୍ୟାନିକୋ, ନତ୍ଥେତ୍ଥ ସୁଦ୍ଧି ୱା ୱିସୁଦ୍ଧି ୱା ପରିସୁଦ୍ଧି ୱା ମୁତ୍ତି ୱା ୱିମୁତ୍ତି ୱା ପରିମୁତ୍ତି ୱା, ନ ତତ୍ଥ ସୁଜ୍ଝନ୍ତି ୱା ୱିସୁଜ୍ଝନ୍ତି ୱା ପରିସୁଜ୍ଝନ୍ତି ୱା ମୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱା ୱିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱା ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱା, ହୀନା ନିହୀନା ଓମକା ଲାମକା ଛତୁକ୍କା ପରିତ୍ତା’’ତି – ଏୱମାହଂସୁ ଏୱଂ ୱଦନ୍ତି ଏୱଂ କଥେନ୍ତି ଏୱଂ ଭଣନ୍ତି ଏୱଂ ଦୀପୟନ୍ତି ଏୱଂ ୱୋହରନ୍ତୀତି – ନାଞ୍ଞେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୱିସୁଦ୍ଧିମାହୁ।
ୟଂ ନିସ୍ସିତା ତତ୍ଥ ସୁଭଂ ୱଦାନା ତି। ୟଂ ନିସ୍ସିତା ତି ୟଂ ସତ୍ଥାରଂ ଧମ୍ମକ୍ଖାନଂ ଗଣଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ପଟିପଦଂ ମଗ୍ଗଂ ନିସ୍ସିତା ଆନିସ୍ସିତା [ପତିଟ୍ଠିତା (ସୀ॰), ସନ୍ନିସ୍ସିତା (ସ୍ୟା॰)] ଅଲ୍ଲୀନା ଉପଗତା ଅଜ୍ଝୋସିତା ଅଧିମୁତ୍ତା। ତତ୍ଥା ତି ସକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସକାୟ ଖନ୍ତିୟା ସକାୟ ରୁଚିୟା ସକାୟ ଲଦ୍ଧିୟା। ସୁଭଂ ୱଦାନା ତି ସୁଭୱାଦା ସୋଭନୱାଦା ପଣ୍ଡିତୱାଦା ଥିରୱାଦା [ଧୀରୱାଦା (ସ୍ୟା॰)] ଞାୟୱାଦା ହେତୁୱାଦା ଲକ୍ଖଣୱାଦା କାରଣୱାଦା ଠାନୱାଦା ସକାୟ ଲଦ୍ଧିୟାତି – ୟଂ ନିସ୍ସିତା ତତ୍ଥ ସୁଭଂ ୱଦାନା।
ପଚ୍ଚେକସଚ୍ଚେସୁ ପୁଥୂ ନିୱିଟ୍ଠା ତି। ପୁଥୂ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ପୁଥୂ ପଚ୍ଚେକସଚ୍ଚେସୁ ନିୱିଟ୍ଠା ପତିଟ୍ଠିତା ଅଲ୍ଲୀନା ଉପଗତା ଅଜ୍ଝୋସିତା ଅଧିମୁତ୍ତା। ‘‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ନିୱିଟ୍ଠା ପତିଟ୍ଠିତା ଅଲ୍ଲୀନା ଉପଗତା ଅଜ୍ଝୋସିତା ଅଧିମୁତ୍ତା। ‘‘ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ…ପେ॰… ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ନିୱିଟ୍ଠା ପତିଟ୍ଠିତା ଅଲ୍ଲୀନା ଉପଗତା ଅଜ୍ଝୋସିତା ଅଧିମୁତ୍ତାତି – ପଚ୍ଚେକସଚ୍ଚେସୁ ପୁଥୂ ନିୱିଟ୍ଠା।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଇଧେୱ ସୁଦ୍ଧିଂ ଇତି ୱାଦୟନ୍ତି, ନାଞ୍ଞେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୱିସୁଦ୍ଧିମାହୁ।
ୟଂ ନିସ୍ସିତା ତତ୍ଥ ସୁଭଂ ୱଦାନା, ପଚ୍ଚେକସଚ୍ଚେସୁ ପୁଥୂ ନିୱିଟ୍ଠା’’ତି॥
ତେ ୱାଦକାମା ପରିସଂ ୱିଗୟ୍ହ, ବାଲଂ ଦହନ୍ତୀ ମିଥୁ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ।
ୱଦନ୍ତି ତେ ଅଞ୍ଞସିତା କଥୋଜ୍ଜଂ, ପସଂସକାମା କୁସଲାୱଦାନା॥
ତେ ୱାଦକାମା ପରିସଂ ୱିଗୟ୍ହା ତି। ତେ ୱାଦକାମା ତି ତେ ୱାଦକାମା ୱାଦତ୍ଥିକା ୱାଦାଧିପ୍ପାୟା ୱାଦପୁରେକ୍ଖାରା ୱାଦପରିୟେସନଂ ଚରନ୍ତା। ପରିସଂ ୱିଗୟ୍ହା ତି ଖତ୍ତିୟପରିସଂ ବ୍ରାହ୍ମଣପରିସଂ ଗହପତିପରିସଂ ସମଣପରିସଂ ୱିଗୟ୍ହ ଓଗୟ୍ହ ଅଜ୍ଝୋଗାହେତ୍ୱା ପୱିସିତ୍ୱାତି – ତେ ୱାଦକାମା ପରିସଂ ୱିଗୟ୍ହ।
ବାଲଂ ଦହନ୍ତୀ ମିଥୁ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞ ନ୍ତି। ମିଥୂ ତି ଦ୍ୱେ ଜନା ଦ୍ୱେ କଲହକାରକା ଦ୍ୱେ ଭଣ୍ଡନକାରକା ଦ୍ୱେ ଭସ୍ସକାରକା ଦ୍ୱେ ୱିୱାଦକାରକା ଦ୍ୱେ ଅଧିକରଣକାରକା ଦ୍ୱେ ୱାଦିନୋ ଦ୍ୱେ ସଲ୍ଲାପକା; ତେ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ବାଲତୋ ହୀନତୋ ନିହୀନତୋ ଓମକତୋ ଲାମକତୋ ଛତୁକ୍କତୋ ପରିତ୍ତତୋ ଦହନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତି ଦକ୍ଖନ୍ତି ଓଲୋକେନ୍ତି ନିଜ୍ଝାୟନ୍ତି ଉପପରିକ୍ଖନ୍ତୀତି – ବାଲଂ ଦହନ୍ତୀ ମିଥୁ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ।
ୱଦନ୍ତି ତେ ଅଞ୍ଞସିତା କଥୋଜ୍ଜ ନ୍ତି। ଅଞ୍ଞଂ ସତ୍ଥାରଂ ଧମ୍ମକ୍ଖାନଂ ଗଣଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ପଟିପଦଂ ମଗ୍ଗଂ ନିସ୍ସିତା ଆନିସ୍ସିତା ଅଲ୍ଲୀନା ଉପଗତା ଅଜ୍ଝୋସିତା ଅଧିମୁତ୍ତା। କଥୋଜ୍ଜଂ ୱୁଚ୍ଚତି କଲହୋ ଭଣ୍ଡନଂ ୱିଗ୍ଗହୋ ୱିୱାଦୋ ମେଧଗଂ। ଅଥ ୱା କଥୋଜ୍ଜ ନ୍ତି ଅନୋଜୱନ୍ତୀ ନିସାକଥା କଥୋଜ୍ଜଂ ୱଦନ୍ତି, କଲହଂ ୱଦନ୍ତି, ଭଣ୍ଡନଂ ୱଦନ୍ତି, ୱିଗ୍ଗହଂ ୱଦନ୍ତି, ୱିୱାଦଂ ୱଦନ୍ତି, ମେଧଗଂ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତୀତି – ୱଦନ୍ତି ତେ ଅଞ୍ଞସିତା କଥୋଜ୍ଜଂ।
ପସଂସକାମା କୁସଲାୱଦାନା ତି। ପସଂସକାମା ତି ପସଂସକାମା ପସଂସତ୍ଥିକା ପସଂସାଧିପ୍ପାୟା ପସଂସପୁରେକ୍ଖାରା ପସଂସପରିୟେସନଂ ଚରନ୍ତା। କୁସଲାୱଦାନା ତି କୁସଲୱାଦା ପଣ୍ଡିତୱାଦା ଥିରୱାଦା ଞାୟୱାଦା ହେତୁୱାଦା ଲକ୍ଖଣୱାଦା କାରଣୱାଦା ଠାନୱାଦା ସକାୟ ଲଦ୍ଧିୟାତି – ପସଂସକାମା କୁସଲାୱଦାନା।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ତେ ୱାଦକାମା ପରିସଂ ୱିଗୟ୍ହ, ବାଲଂ ଦହନ୍ତୀ ମିଥୁ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ।
ୱଦନ୍ତି ତେ ଅଞ୍ଞସିତା କଥୋଜ୍ଜଂ, ପସଂସକାମା କୁସଲାୱଦାନା’’ତି॥
ୟୁତ୍ତୋ କଥାୟଂ ପରିସାୟ ମଜ୍ଝେ, ପସଂସମିଚ୍ଛଂ ୱିନିଘାତି ହୋତି।
ଅପାହତସ୍ମିଂ ପନ ମଙ୍କୁ ହୋତି, ନିନ୍ଦାୟ ସୋ କୁପ୍ପତି ରନ୍ଧମେସୀ॥
ୟୁତ୍ତୋ କଥାୟଂ ପରିସାୟ ମଜ୍ଝେ ତି। ଖତ୍ତିୟପରିସାୟ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣପରିସାୟ ୱା ଗହପତିପରିସାୟ ୱା ସମଣପରିସାୟ ୱା ମଜ୍ଝେ ଅତ୍ତନୋ କଥାୟଂ ୟୁତ୍ତୋ ପୟୁତ୍ତୋ ଆୟୁତ୍ତୋ ସମାୟୁତ୍ତୋ ସମ୍ପୟୁତ୍ତୋ କଥେତୁନ୍ତି – ୟୁତ୍ତୋ କଥାୟଂ ପରିସାୟ ମଜ୍ଝେ।
ପସଂସମିଚ୍ଛଂ ୱିନିଘାତି ହୋତୀ ତି। ପସଂସମିଚ୍ଛ ନ୍ତି ପସଂସଂ ଥୋମନଂ କିତ୍ତିଂ ୱଣ୍ଣହାରିୟଂ ଇଚ୍ଛନ୍ତୋ ସାଦିୟନ୍ତୋ ପତ୍ଥୟନ୍ତୋ ପିହୟନ୍ତୋ ଅଭିଜପ୍ପନ୍ତୋ। ୱିନିଘାତି ହୋତୀ ତି ପୁବ୍ବେୱ ସଲ୍ଲାପା କଥଂକଥୀ ୱିନିଘାତୀ ହୋତି। ‘‘ଜୟୋ ନୁ ଖୋ ମେ ଭୱିସ୍ସତି, ପରାଜୟୋ ନୁ ଖୋ ମେ ଭୱିସ୍ସତି, କଥଂ ନିଗ୍ଗହଂ କରିସ୍ସାମି, କଥଂ ପଟିକମ୍ମଂ କରିସ୍ସାମି, କଥଂ ୱିସେସଂ କରିସ୍ସାମି, କଥଂ ପଟିୱିସେସଂ କରିସ୍ସାମି, କଥଂ ଆୱେଠିୟଂ [ଆୱେଧିୟଂ (ସ୍ୟା॰)] କରିସ୍ସାମି, କଥଂ ନିବ୍ବେଠିୟଂ [ନିବ୍ବେଧିୟଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] କରିସ୍ସାମି, କଥଂ ଛେଦଂ କରିସ୍ସାମି, କଥଂ ମଣ୍ଡଲଂ କରିସ୍ସାମୀ’’ତି, ଏୱଂ ପୁବ୍ବେୱ ସଲ୍ଲାପା କଥଂକଥୀ ୱିନିଘାତି ହୋତୀତି – ପସଂସମିଚ୍ଛଂ ୱିନିଘାତି ହୋତି।
ଅପାହତସ୍ମିଂ ପନ ମଙ୍କୁ ହୋତୀ ତି। ୟେ ତେ ପଞ୍ହୱୀମଂସକା ପରିସା ପାରିସଜ୍ଜା ପାସାରିକା [ପାସନିକା (ସ୍ୟା॰)] , ତେ ଅପହରନ୍ତି। ‘‘ଅତ୍ଥାପଗତଂ ଭଣିତ’’ନ୍ତି ଅତ୍ଥତୋ ଅପହରନ୍ତି, ‘‘ବ୍ୟଞ୍ଜନାପଗତଂ ଭଣିତ’’ନ୍ତି ବ୍ୟଞ୍ଜନତୋ ଅପହରନ୍ତି, ‘‘ଅତ୍ଥବ୍ୟଞ୍ଜନାପଗତଂ ଭଣିତ’’ନ୍ତି ଅତ୍ଥବ୍ୟଞ୍ଜନତୋ ଅପହରନ୍ତି, ‘‘ଅତ୍ଥୋ ତେ ଦୁନ୍ନୀତୋ, ବ୍ୟଞ୍ଜନଂ ତେ ଦୁରୋପିତଂ, ଅତ୍ଥବ୍ୟଞ୍ଜନଂ ତେ ଦୁନ୍ନୀତଂ ଦୁରୋପିତଂ, ନିଗ୍ଗହୋ ତେ ଅକତୋ, ପଟିକମ୍ମଂ ତେ ଦୁକ୍କଟଂ, ୱିସେସୋ ତେ ଅକତୋ, ପଟିୱିସେସୋ ତେ ଦୁକ୍କଟୋ, ଆୱେଠିୟା ତେ ଅକତା, ନିବ୍ବେଠିୟା ତେ ଦୁକ୍କଟା , ଛେଦୋ ତେ ଅକତୋ, ମଣ୍ଡଲଂ ତେ ଦୁକ୍କଟଂ ୱିସମକଥଂ ଦୁକ୍କଥିତଂ ଦୁବ୍ଭଣିତଂ ଦୁଲ୍ଲପିତଂ ଦୁରୁତ୍ତଂ ଦୁବ୍ଭାସିତ’’ନ୍ତି ଅପହରନ୍ତି। ଅପାହତସ୍ମିଂ ପନ ମଙ୍କୁ ହୋତୀ ତି । ଅପାହତସ୍ମିଂ ମଙ୍କୁ ହୋତି ପୀଳିତୋ ଘଟ୍ଟିତୋ ବ୍ୟାଧିତୋ ଦୋମନସ୍ସିତୋ ହୋତୀତି – ଅପାହତସ୍ମିଂ ପନ ମଙ୍କୁ ହୋତି।
ନିନ୍ଦାୟ ସୋ କୁପ୍ପତି ରନ୍ଧମେସୀ ତି। ନିନ୍ଦାୟ ଗରହାୟ ଅକିତ୍ତିୟା ଅୱଣ୍ଣହାରିକାୟ କୁପ୍ପତି ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି ପତିଟ୍ଠୀୟତି, କୋପଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟଞ୍ଚ ପାତୁକରୋତୀତି – ନିନ୍ଦାୟ ସୋ କୁପ୍ପତି। ରନ୍ଧମେସୀ ତି ୱିରନ୍ଧମେସୀ ଅପରଦ୍ଧମେସୀ ଖଲିତମେସୀ ଗଳିତମେସୀ ୱିୱରମେସୀତି – ନିନ୍ଦାୟ ସୋ କୁପ୍ପତି ରନ୍ଧମେସୀ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୟୁତ୍ତୋ କଥାୟଂ ପରିସାୟ ମଜ୍ଝେ, ପସଂସମିଚ୍ଛଂ ୱିନିଘାତି ହୋତି।
ଅପାହତସ୍ମିଂ ପନ ମଙ୍କୁ ହୋତି, ନିନ୍ଦାୟ ସୋ କୁପ୍ପତି ରନ୍ଧମେସୀ’’ତି॥
ୟମସ୍ସ ୱାଦଂ ପରିହୀନମାହୁ, ଅପାହତଂ ପଞ୍ହୱିମଂସକାସେ [ପଞ୍ହୱିମଂସକା ୟେ (ସ୍ୟା॰)] ।
ପରିଦେୱତି ସୋଚତି ହୀନୱାଦୋ, ଉପଚ୍ଚଗା ମନ୍ତି ଅନୁତ୍ଥୁନାତି॥
ୟମସ୍ସ ୱାଦଂ ପରିହୀନମାହୂ ତି ୟଂ ତସ୍ସ ୱାଦଂ ହୀନଂ ନିହୀନଂ ପରିହୀନଂ ପରିହାପିତଂ ନ ପରିପୂରିତଂ, ଏୱମାହଂସୁ ଏୱଂ କଥେନ୍ତି ଏୱଂ ଭଣନ୍ତି ଏୱଂ ଦୀପୟନ୍ତି ଏୱଂ ୱୋହରନ୍ତୀତି – ୟମସ୍ସ ୱାଦଂ ପରିହୀନମାହୁ।
ଅପାହତଂ ପଞ୍ହୱିମଂସକାସେ ତି। ୟେ ତେ ପଞ୍ହୱୀମଂସକା ପରିସା ପାରିସଜ୍ଜା ପାସାରିକା, ତେ ଅପହରନ୍ତି। ‘‘ଅତ୍ଥାପଗତଂ ଭଣିତ’’ନ୍ତି ଅତ୍ଥତୋ ଅପହରନ୍ତି, ‘‘ବ୍ୟଞ୍ଜନାପଗତଂ ଭଣିତ’’ନ୍ତି ବ୍ୟଞ୍ଜନତୋ ଅପହରନ୍ତି, ‘‘ଅତ୍ଥବ୍ୟଞ୍ଜନାପଗତଂ ଭଣିତ’’ନ୍ତି ଅତ୍ଥବ୍ୟଞ୍ଜନତୋ ଅପହରନ୍ତି, ‘‘ଅତ୍ଥୋ ତେ ଦୁନ୍ନୀତୋ, ବ୍ୟଞ୍ଜନଂ ତେ ଦୁରୋପିତଂ, ଅତ୍ଥବ୍ୟଞ୍ଜନଂ ତେ ଦୁନ୍ନୀତଂ ଦୁରୋପିତଂ, ନିଗ୍ଗହୋ ତେ ଅକତୋ, ପଟିକମ୍ମଂ ତେ ଦୁକ୍କଟଂ, ୱିସେସୋ ତେ ଅକତୋ, ପଟିୱିସେସୋ ତେ ଦୁକ୍କଟୋ, ଆୱେଠିୟା ତେ ଅକତା, ନିବ୍ବେଠିୟା ତେ ଦୁକ୍କଟା, ଛେଦୋ ତେ ଅକତୋ, ମଣ୍ଡଲଂ ତେ ଦୁକ୍କଟଂ ୱିସମକଥଂ ଦୁକ୍କଥିତଂ ଦୁବ୍ଭଣିତଂ ଦୁଲ୍ଲପିତଂ ଦୁରୁତ୍ତଂ ଦୁବ୍ଭାସିତ’’ନ୍ତି, ଅପହରନ୍ତୀତି – ଅପାହତଂ ପଞ୍ହୱିମଂସକାସେ।
ପରିଦେୱତି ସୋଚତି ହୀନୱାଦୋ ତି। ପରିଦେୱତୀ ତି ‘‘ଅଞ୍ଞଂ ମୟା ଆୱଜ୍ଜିତଂ ଅଞ୍ଞଂ ଚିନ୍ତିତଂ ଅଞ୍ଞଂ ଉପଧାରିତଂ, ଅଞ୍ଞଂ ଉପଲକ୍ଖିତଂ ସୋ ମହାପକ୍ଖୋ ମହାପରିସୋ ମହାପରିୱାରୋ; ପରିସା ଚାୟଂ ୱଗ୍ଗା, ନ ସମଗ୍ଗା; ସମଗ୍ଗାୟ ପରିସାୟ ହେତୁ କଥାସଲ୍ଲାପୋ ପୁନ ଭଞ୍ଜିସ୍ସାମୀ’’ତି, ୟା ଏୱରୂପା [ୟୋ ଏୱରୂପୋ (ସ୍ୟା॰)] ୱାଚା ପଲାପୋ ୱିପ୍ପଲାପୋ ଲାଲପ୍ପୋ ଲାଲପ୍ପାୟନା ଲାଲପ୍ପାୟିତତ୍ତନ୍ତି – ପରିଦେୱତି। ସୋଚତୀ ତି ‘‘ତସ୍ସ ଜୟୋ’’ତି ସୋଚତି ‘‘ମୟ୍ହଂ ପରାଜୟୋ’’ତି ସୋଚତି, ‘‘ତସ୍ସ ଲାଭୋ’’ତି ସୋଚତି, ‘‘ମୟ୍ହଂ ଅଲାଭୋ’’ତି ସୋଚତି, ‘‘ତସ୍ସ ୟସୋ’’ତି ସୋଚତି, ‘‘ମୟ୍ହଂ ଅୟସୋ’’ତି ସୋଚତି, ‘‘ତସ୍ସ ପସଂସା’’ତି ସୋଚତି, ‘‘ମୟ୍ହଂ ନିନ୍ଦା’’ତି ସୋଚତି, ‘‘ତସ୍ସ ସୁଖ’’ନ୍ତି ସୋଚତି, ‘‘ମୟ୍ହଂ ଦୁକ୍ଖ’’ନ୍ତି ସୋଚତି, ‘‘ସୋ ସକ୍କତୋ ଗରୁକତୋ ମାନିତୋ ପୂଜିତୋ ଅପଚିତୋ ଲାଭୀ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନଂ, ଅହମସ୍ମି ଅସକ୍କତୋ ଅଗରୁକତୋ ଅମାନିତୋ ଅପୂଜିତୋ ଅନପଚିତୋ ନ ଲାଭୀ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନ’’ନ୍ତି ସୋଚତି କିଲମତି ପରିଦେୱତି ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତୀତି – ପରିଦେୱତି ସୋଚତି। ହୀନୱାଦୋ ତି ହୀନୱାଦୋ ନିହୀନୱାଦୋ ପରିହୀନୱାଦୋ ପରିହାପିତୱାଦୋ ନ ପରିପୂରୱାଦୋତି – ପରିଦେୱତି ସୋଚତି ହୀନୱାଦୋ।
ଉପଚ୍ଚଗା ମନ୍ତି ଅନୁତ୍ଥୁନାତୀ ତି। ସୋ ମଂ ୱାଦେନ ୱାଦଂ ଅଚ୍ଚଗା ଉପଚ୍ଚଗା ଅତିକ୍କନ୍ତୋ ସମତିକ୍କନ୍ତୋ ୱୀତିୱତ୍ତୋତି। ଏୱମ୍ପି ଉପଚ୍ଚଗା ମନ୍ତି। ଅଥ ୱା ମଂ ୱାଦେନ ୱାଦଂ ଅଭିଭୱିତ୍ୱା ଅଜ୍ଝୋତ୍ଥରିତ୍ୱା ପରିୟାଦିୟିତ୍ୱା ମଦ୍ଦୟିତ୍ୱା ଚରତି ୱିହରତି ଇରିୟତି ୱତ୍ତତି ପାଲେତି ୟପେତି ୟାପେତୀତି। ଏୱମ୍ପି ଉପଚ୍ଚଗା ମନ୍ତି। ଅନୁତ୍ଥୁନା ୱୁଚ୍ଚତି ୱାଚା ପଲାପୋ ୱିପ୍ପଲାପୋ ଲାଲପ୍ପୋ ଲାଲପ୍ପାୟନା ଲାଲପ୍ପାୟିତତ୍ତନ୍ତି – ଉପଚ୍ଚଗା ମନ୍ତି ଅନୁତ୍ଥୁନାତି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୟମସ୍ସ ୱାଦଂ ପରିହୀନମାହୁ, ଅପାହତଂ ପଞ୍ହୱିମଂସକାସେ।
ପରିଦେୱତି ସୋଚତି ହୀନୱାଦୋ, ଉପଚ୍ଚଗା ମନ୍ତି ଅନୁତ୍ଥୁନାତୀ’’ତି॥
ଏତେ ୱିୱାଦା ସମଣେସୁ ଜାତା, ଏତେସୁ ଉଗ୍ଘାତିନିଘାତି ହୋତି।
ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା ୱିରମେ କଥୋଜ୍ଜଂ, ନ ହଞ୍ଞଦତ୍ଥତ୍ଥି ପସଂସଲାଭା॥
ଏତେ ୱିୱାଦା ସମଣେସୁ ଜାତା ତି। ସମଣା ତି ୟେ କେଚି ଇତୋ ବହିଦ୍ଧା ପରିବ୍ବଜୂପଗତା ପରିବ୍ବଜସମାପନ୍ନା। ଏତେ ଦିଟ୍ଠିକଲହା ଦିଟ୍ଠିଭଣ୍ଡନା ଦିଟ୍ଠିୱିଗ୍ଗହା ଦିଟ୍ଠିୱିୱାଦା ଦିଟ୍ଠିମେଧଗା ସମଣେସୁ ଜାତା ସଞ୍ଜାତା ନିବ୍ବତ୍ତା ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତା ପାତୁଭୂତାତି – ଏତେ ୱିୱାଦା ସମଣେସୁ ଜାତା।
ଏତେସୁ ଉଗ୍ଘାତିନିଘାତି ହୋତୀ ତି। ଜୟପରାଜୟୋ ହୋତି, ଲାଭାଲାଭୋ ହୋତି, ୟସାୟସୋ ହୋତି, ନିନ୍ଦାପସଂସା ହୋତି, ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ହୋତି, ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସଂ ହୋତି, ଇଟ୍ଠାନିଟ୍ଠଂ ହୋତି, ଅନୁନୟପଟିଘଂ ହୋତି, ଉଗ୍ଘାତିତନିଗ୍ଘାତିତଂ ହୋତି, ଅନୁରୋଧୱିରୋଧୋ ହୋତି, ଜୟେନ ଚିତ୍ତଂ ଉଗ୍ଘାତିତଂ ହୋତି ପରାଜୟେନ ଚିତ୍ତଂ ନିଗ୍ଘାତିତଂ ହୋତି, ଲାଭେନ ଚିତ୍ତଂ ଉଗ୍ଘାତିତଂ ହୋତି ଅଲାଭେନ ଚିତ୍ତଂ ନିଗ୍ଘାତିତଂ ହୋତି, ୟସେନ ଚିତ୍ତଂ ଉଗ୍ଘାତିତଂ ହୋତି ଅୟସେନ ଚିତ୍ତଂ ନିଗ୍ଘାତିତଂ ହୋତି, ପସଂସାୟ ଚିତ୍ତଂ ଉଗ୍ଘାତିତଂ ହୋତି ନିନ୍ଦାୟ ଚିତ୍ତଂ ନିଗ୍ଘାତିତଂ ହୋତି, ସୁଖେନ ଚିତ୍ତଂ ଉଗ୍ଘାତିତଂ ହୋତି ଦୁକ୍ଖେନ ଚିତ୍ତଂ ନିଗ୍ଘାତିତଂ ହୋତି, ସୋମନସ୍ସେନ ଚିତ୍ତଂ ଉଗ୍ଘାତିତଂ ହୋତି ଦୋମନସ୍ସେନ ଚିତ୍ତଂ ନିଗ୍ଘାତିତଂ ହୋତି, ଉନ୍ନତିୟା [ଉଣ୍ଣତିୟା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଚିତ୍ତଂ ଉଗ୍ଘାତିତଂ ହୋତି ଓନତିୟା [ଓଣତିୟା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଚିତ୍ତଂ ନିଗ୍ଘାତିତଂ ହୋତୀତି – ଏତେସୁ ଉଗ୍ଘାତିନିଘାତି ହୋତି।
ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା ୱିରମେ କଥୋଜ୍ଜ ନ୍ତି। ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା ତି ଏତଂ ଆଦୀନୱଂ ଦିସ୍ୱା ପସ୍ସିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା ଦିଟ୍ଠିକଲହେସୁ ଦିଟ୍ଠିଭଣ୍ଡନେସୁ ଦିଟ୍ଠିୱିଗ୍ଗହେସୁ ଦିଟ୍ଠିୱିୱାଦେସୁ ଦିଟ୍ଠିମେଧଗେସୂତି – ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା ୱିରମେ କଥୋଜ୍ଜ ନ୍ତି। କଥୋଜ୍ଜ ଂ ୱୁଚ୍ଚତି କଲହୋ ଭଣ୍ଡନଂ ୱିଗ୍ଗହୋ ୱିୱାଦୋ ମେଧଗଂ। ଅଥ ୱା କଥୋଜ୍ଜ ନ୍ତି ଅନୋଜୱନ୍ତୀ ନିସାକଥା କଥୋଜ୍ଜଂ ନ କରେୟ୍ୟ, କଲହଂ ନ କରେୟ୍ୟ, ଭଣ୍ଡନଂ ନ କରେୟ୍ୟ, ୱିଗ୍ଗହଂ ନ କରେୟ୍ୟ, ୱିୱାଦଂ ନ କରେୟ୍ୟ, ମେଧଗଂ ନ କରେୟ୍ୟ, କଲହଭଣ୍ଡନୱିଗ୍ଗହୱିୱାଦମେଧଗଂ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟ, କଲହଭଣ୍ଡନୱିଗ୍ଗହୱିୱାଦମେଧଗା ଆରତୋ ଅସ୍ସ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରେୟ୍ୟାତି – ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା ୱିରମେ କଥୋଜ୍ଜଂ।
ନ ହଞ୍ଞଦତ୍ଥତ୍ଥି ପସଂସଲାଭା ତି। ପସଂସଲାଭା ଅଞ୍ଞୋ ଅତ୍ଥୋ ନତ୍ଥି ଅତ୍ତତ୍ଥୋ ୱା ପରତ୍ଥୋ ୱା ଉଭୟତ୍ଥୋ ୱା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ସମ୍ପରାୟିକୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ଉତ୍ତାନୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ , ଗମ୍ଭୀରୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ଗୂଳ୍ହୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ପଟିଚ୍ଛନ୍ନୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ନେୟ୍ୟୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ନୀତୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ଅନୱଜ୍ଜୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ନିକ୍କିଲେସୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ୱୋଦାନୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ପରମତ୍ଥୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ନୁପଲବ୍ଭନ୍ତୀତି – ନ ହଞ୍ଞଦତ୍ଥତ୍ଥି ପସଂସଲାଭା।
‘‘ଏତେ ୱିୱାଦା ସମଣେସୁ ଜାତା, ଏତେସୁ ଉଗ୍ଘାତିନିଘାତି ହୋତି।
ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା ୱିରମେ କଥୋଜ୍ଜଂ, ନ ହଞ୍ଞଦତ୍ଥତ୍ଥି ପସଂସଲାଭା’’ତି॥
ପସଂସିତୋ ୱା ପନ ତତ୍ଥ ହୋତି, ଅକ୍ଖାୟ ୱାଦଂ ପରିସାୟ ମଜ୍ଝେ।
ସୋ [ସୋ ତଂ (ସୀ॰)] ହସ୍ସତୀ ଉନ୍ନମତୀ [ଉଣ୍ଣମତୀ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଚ ତେନ, ପପ୍ପୁୟ୍ୟ ତମତ୍ଥଂ ୟଥା ମନୋ ଅହୁ॥
ପସଂସିତୋ ୱା ପନ ତତ୍ଥ ହୋତୀ ତି। ତତ୍ଥା ତି ସକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସକାୟ ଖନ୍ତିୟା ସକାୟ ରୁଚିୟା ସକାୟ ଲଦ୍ଧିୟା ପସଂସିତୋ ଥୋମିତୋ କିତ୍ତିତୋ ୱଣ୍ଣିତୋ ହୋତୀତି – ପସଂସିତୋ ୱା ପନ ତତ୍ଥ ହୋତି।
ଅକ୍ଖାୟ ୱାଦଂ ପରିସାୟ ମଜ୍ଝେ ତି। ଖତ୍ତିୟପରିସାୟ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣପରିସାୟ ୱା ଗହପତିପରିସାୟ ୱା ସମଣପରିସାୟ ୱା ମଜ୍ଝେ ଅତ୍ତନୋ ୱାଦଂ ଅକ୍ଖାୟ ଆଚିକ୍ଖିତ୍ୱା ଅନୁୱାଦଂ ଅକ୍ଖାୟ ଆଚିକ୍ଖିତ୍ୱା ଥମ୍ଭୟିତ୍ୱା ବ୍ରୂହୟିତ୍ୱା ଦୀପୟିତ୍ୱା ଜୋତୟିତ୍ୱା ୱୋହରିତ୍ୱା ପରିଗ୍ଗଣ୍ହିତ୍ୱାତି – ଅକ୍ଖାୟ ୱାଦଂ ପରିସାୟ ମଜ୍ଝେ।
ସୋ ହସ୍ସତୀ ଉନ୍ନମତୀ ଚ ତେନା ତି। ସୋ ତେନ ଜୟତ୍ଥେନ ତୁଟ୍ଠୋ ହୋତି ହଟ୍ଠୋ ପହଟ୍ଠୋ ଅତ୍ତମନୋ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ଅଥ ୱା ଦନ୍ତୱିଦଂସକଂ ହସମାନୋ। ସୋ ହସ୍ସତୀ ଉନ୍ନମତୀ ଚ ତେନା ତି ସୋ ତେନ ଜୟତ୍ଥେନ ଉନ୍ନତୋ ହୋତି ଉନ୍ନମୋ ଧଜୋ ସମ୍ପଗ୍ଗାହୋ କେତୁକମ୍ୟତା ଚିତ୍ତସ୍ସାତି – ସୋ ହସ୍ସତୀ ଉନ୍ନମତୀ ଚ ତେନ।
ପପ୍ପୁୟ୍ୟ ତମତ୍ଥଂ ୟଥା ମନୋ ଅହୂ ତି। ତଂ ଜୟତ୍ଥଂ ପପ୍ପୁୟ୍ୟ ପାପୁଣିତ୍ୱା ଅଧିଗନ୍ତ୍ୱା ୱିନ୍ଦିତ୍ୱା ପଟିଲଭିତ୍ୱା। ୟଥା ମନୋ ଅହୂ ତି ୟଥା ମନୋ ଅହୁ, ୟଥା ଚିତ୍ତୋ ଅହୁ, ୟଥା ସଙ୍କପ୍ପୋ ଅହୁ, ୟଥା ୱିଞ୍ଞାଣୋ ଅହୂତି – ପପ୍ପୁୟ୍ୟ ତମତ୍ଥଂ ୟଥା ମନୋ ଅହୁ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ପସଂସିତୋ ୱା ପନ ତତ୍ଥ ହୋତି, ଅକ୍ଖାୟ ୱାଦଂ ପରିସାୟ ମଜ୍ଝେ।
ସୋ ହସ୍ସତୀ ଉନ୍ନମତୀ ଚ ତେନ, ପପ୍ପୁୟ୍ୟ ତମତ୍ଥଂ ୟଥା ମନୋ ଅହୂ’’ତି॥
ୟା ଉନ୍ନତୀ ସାସ୍ସ ୱିଘାତଭୂମି, ମାନାତିମାନଂ ୱଦତେ ପନେସୋ।
ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା ନ ୱିୱାଦୟେଥ, ନ ହି ତେନ ସୁଦ୍ଧିଂ କୁସଲା ୱଦନ୍ତି॥
ୟା ଉନ୍ନତୀ ସାସ୍ସ ୱିଘାତଭୂମୀ ତି। ୟା ଉନ୍ନତି ଉନ୍ନମୋ ଧଜୋ ସମ୍ପଗ୍ଗାହୋ କେତୁକମ୍ୟତା ଚିତ୍ତସ୍ସାତି – ୟା ଉନ୍ନତି। ସାସ୍ସ ୱିଘାତଭୂମୀ ତି ସା ତସ୍ସ ୱିଘାତଭୂମି ଉପଘାତଭୂମି ପୀଳନଭୂମି ଘଟ୍ଟନଭୂମି ଉପଦ୍ଦୱଭୂମି ଉପସଗ୍ଗଭୂମୀତି – ୟା ଉନ୍ନତୀ ସାସ୍ସ ୱିଘାତଭୂମି।
ମାନାତିମାନଂ ୱଦତେ ପନେସୋ ତି। ସୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ମାନଞ୍ଚ ୱଦତି ଅତିମାନଞ୍ଚ ୱଦତୀତି – ମାନାତିମାନଂ ୱଦତେ ପନେସୋ।
ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା ନ ୱିୱାଦୟେଥା ତି। ଏତଂ ଆଦୀନୱଂ ଦିସ୍ୱା ପସ୍ସିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା ଦିଟ୍ଠିକଲହେସୁ ଦିଟ୍ଠିଭଣ୍ଡନେସୁ ଦିଟ୍ଠିୱିଗ୍ଗହେସୁ ଦିଟ୍ଠିୱିୱାଦେସୁ ଦିଟ୍ଠିମେଧଗେସୂତି – ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା। ନ ୱିୱାଦୟେଥା ତି ନ କଲହଂ କରେୟ୍ୟ ନ ଭଣ୍ଡନଂ କରେୟ୍ୟ ନ ୱିଗ୍ଗହଂ କରେୟ୍ୟ ନ ୱିୱାଦଂ କରେୟ୍ୟ, ନ ମେଧଗଂ କରେୟ୍ୟ, କଲହଭଣ୍ଡନୱିଗ୍ଗହୱିୱାଦମେଧଗଂ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟ, କଲହଭଣ୍ଡନୱିଗ୍ଗହୱିୱାଦମେଧଗା ଆରତୋ ଅସ୍ସ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପୟୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରେୟ୍ୟାତି – ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା ନ ୱିୱାଦୟେଥ।
ନ ହି ତେନ ସୁଦ୍ଧିଂ କୁସଲା ୱଦନ୍ତୀ ତି। କୁସଲା ତି ୟେ ତେ ଖନ୍ଧକୁସଲା ଧାତୁକୁସଲା ଆୟତନକୁସଲା ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦକୁସଲା ସତିପଟ୍ଠାନକୁସଲା ସମ୍ମପ୍ପଧାନକୁସଲା ଇଦ୍ଧିପାଦକୁସଲା ଇନ୍ଦ୍ରିୟକୁସଲା ବଲକୁସଲା ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗକୁସଲା ମଗ୍ଗକୁସଲା ଫଲକୁସଲା ନିବ୍ବାନକୁସଲା, ତେ କୁସଲା ଦିଟ୍ଠିକଲହେନ ଦିଟ୍ଠିଭଣ୍ଡନେନ ଦିଟ୍ଠିୱିଗ୍ଗହେନ ଦିଟ୍ଠିୱିୱାଦେନ ଦିଟ୍ଠିମେଧଗେନ ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ, ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ନ ୱଦନ୍ତି ନ କଥେନ୍ତି ନ ଭଣନ୍ତି ନ ଦୀପୟନ୍ତି ନ ୱୋହରନ୍ତୀତି – ନ ହି ତେନ ସୁଦ୍ଧିଂ କୁସଲା ୱଦନ୍ତି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୟା ଉନ୍ନତୀ ସାସ୍ସ ୱିଘାତଭୂମି, ମାନାତିମାନଂ ୱଦତେ ପନେସୋ।
ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା ନ ୱିୱାଦୟେଥ, ନ ହି ତେନ ସୁଦ୍ଧିଂ କୁସଲା ୱଦନ୍ତୀ’’ତି॥
ସୂରୋ ୟଥା ରାଜଖାଦାୟ ପୁଟ୍ଠୋ, ଅଭିଗଜ୍ଜମେତି ପଟିସୂରମିଚ୍ଛଂ।
ୟେନେୱ ସୋ ତେନ ପଲେହି ସୂର, ପୁବ୍ବେୱ ନତ୍ଥି ୟଦିଦଂ ୟୁଧାୟ॥
ସୂରୋ ୟଥା ରାଜଖାଦାୟ ପୁଟ୍ଠୋ ତି। ସୂରୋ ତି ସୂରୋ ୱୀରୋ ୱିକ୍କନ୍ତୋ ଅଭୀରୂ ଅଛମ୍ଭୀ ଅନୁତ୍ରାସୀ ଅପଲାୟୀ। ରାଜଖାଦାୟ ପୁଟ୍ଠୋ ତି ରାଜଖାଦନୀୟେନ ରାଜଭୋଜନୀୟେନ ପୁଟ୍ଠୋ ପୋସିତୋ ଅପାଦିତୋ ୱଡ୍ଢିତୋତି – ସୂରୋ ୟଥା ରାଜଖାଦାୟ ପୁଟ୍ଠୋ।
ଅଭିଗଜ୍ଜମେତି ପଟିସୂରମିଚ୍ଛ ନ୍ତି। ସୋ ଗଜ୍ଜନ୍ତୋ ଉଗ୍ଗଜ୍ଜନ୍ତୋ ଅଭିଗଜ୍ଜନ୍ତୋ ଏତି ଉପେତି ଉପଗଚ୍ଛତି ପଟିସୂରଂ ପଟିପୁରିସଂ ପଟିସତ୍ତୁଂ ପଟିମଲ୍ଲଂ ଇଚ୍ଛନ୍ତୋ ସାଦିୟନ୍ତୋ ପତ୍ଥୟନ୍ତୋ ପିହୟନ୍ତୋ ଅଭିଜପ୍ପନ୍ତୋତି – ଅଭିଗଜ୍ଜମେତି ପଟିସୂରମିଚ୍ଛଂ।
ୟେନେୱ ସୋ ତେନ ପଲେହି ସୂରା ତି। ୟେନେୱ ସୋ ଦିଟ୍ଠିଗତିକୋ ତେନ ପଲେହି, ତେନ ୱଜ, ତେନ ଗଚ୍ଛ, ତେନ ଅତିକ୍କମ, ସୋ ତୁୟ୍ହଂ ପଟିସୂରୋ ପଟିପୁରିସୋ ପଟିସତ୍ତୁ ପଟିମଲ୍ଲୋତି – ୟେନେୱ ସୋ ତେନ ପଲେହି ସୂର।
ପୁବ୍ବେୱ ନତ୍ଥି ୟଦିଦଂ ୟୁଧାୟା ତି। ପୁବ୍ବେୱ ବୋଧିୟା ମୂଲେ ୟେ ପଟିସେନିକରା କିଲେସା ପଟିଲୋମକରା ପଟିକଣ୍ଡକକରା ପଟିପକ୍ଖକରା ତେ ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ନୁପଲବ୍ଭନ୍ତି, ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢା। ୟଦିଦଂ ୟୁଧାୟା ତି ୟଦିଦଂ ୟୁଦ୍ଧତ୍ଥାୟ କଲହତ୍ଥାୟ ଭଣ୍ଡନତ୍ଥାୟ ୱିଗ୍ଗହତ୍ଥାୟ ୱିୱାଦତ୍ଥାୟ ମେଧଗତ୍ଥାୟାତି – ପୁବ୍ବେୱ ନତ୍ଥି ୟଦିଦଂ ୟୁଧାୟ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ସୂରୋ ୟଥା ରାଜଖାଦାୟ ପୁଟ୍ଠୋ, ଅଭିଗଜ୍ଜମେତି ପଟିସୂରମିଚ୍ଛଂ।
ୟେନେୱ ସୋ ତେନ ପଲେହି ସୂର, ପୁବ୍ବେୱ ନତ୍ଥି ୟଦିଦଂ ୟୁଧାୟା’’ତି॥
ୟେ ଦିଟ୍ଠିମୁଗ୍ଗୟ୍ହ ୱିୱାଦୟନ୍ତି, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚନ୍ତି ଚ ୱାଦୟନ୍ତି।
ତେ ତ୍ୱଂ ୱଦସ୍ସୂ ନ ହି ତେଧ ଅତ୍ଥି, ୱାଦମ୍ହି ଜାତେ ପଟିସେନିକତ୍ତା॥
ୟେ ଦିଟ୍ଠିମୁଗ୍ଗୟ୍ହ ୱିୱାଦୟନ୍ତୀ ତି ୟେ ଦ୍ୱାସଟ୍ଠିଦିଟ୍ଠିଗତାନଂ ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଗହେତ୍ୱା ଗଣ୍ହିତ୍ୱା ଉଗ୍ଗଣ୍ହିତ୍ୱା ପରାମସିତ୍ୱା ଅଭିନିୱିସିତ୍ୱା ୱିୱାଦୟନ୍ତି କଲହଂ କରୋନ୍ତି ଭଣ୍ଡନଂ କରୋନ୍ତି ‘ୱିଗ୍ଗହଂ କରୋନ୍ତି ୱିୱାଦଂ କରୋନ୍ତି, ମେଧଗଂ କରୋନ୍ତି – ‘‘ନ ତ୍ୱଂ ଇମଂ ଧମ୍ମୱିନୟଂ ଆଜାନାସି, ଅହଂ ଇମଂ ଧମ୍ମୱିନୟଂ ଆଜାନାମି, କିଂ ତ୍ୱଂ ଇମଂ ଧମ୍ମୱିନୟଂ ଆଜାନିସ୍ସସି, ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନୋ ତ୍ୱମସି, ଅହମସ୍ମି ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ, ସହିତଂ ମେ, ଅସହିତଂ ତେ, ପୁରେ ୱଚନୀୟଂ ପଚ୍ଛା ଅୱଚ, ପଚ୍ଛା ୱଚନୀୟଂ ପୁରେ ଅୱଚ, ଅଧିଚିଣ୍ଣଂ ତେ ୱିପରାୱତ୍ତଂ, ଆରୋପିତୋ ତେ ୱାଦୋ, ନିଗ୍ଗହିତୋ ତ୍ୱମସି, ଚର ୱାଦପ୍ପମୋକ୍ଖାୟ, ନିବ୍ବେଠେହି ୱା ସଚେ ପହୋସୀ’’ତି – ୟେ ଦିଟ୍ଠିମୁଗ୍ଗୟ୍ହ ୱିୱାଦୟନ୍ତି।
ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚନ୍ତି ଚ ୱାଦୟନ୍ତୀ ତି। ‘‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ୱାଦୟନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତି। ‘‘ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ…ପେ॰… ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ୱାଦୟନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତୀତି – ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚନ୍ତି ଚ ୱାଦୟନ୍ତି।
ତେ ତ୍ୱଂ ୱଦସ୍ସୂ ନ ହି ତେଧ ଅତ୍ଥି, ୱାଦମ୍ହି ଜାତେ ପଟିସେନିକତ୍ତା ତି। ତେ ତ୍ୱଂ ଦିଟ୍ଠିଗତିକେ ୱଦସ୍ସୁ ୱାଦେନ ୱାଦଂ, ନିଗ୍ଗହେନ ନିଗ୍ଗହଂ, ପଟିକମ୍ମେନ ପଟିକମ୍ମଂ, ୱିସେସେନ ୱିସେସଂ, ପଟିୱିସେସେନ ପଟିୱିସେସଂ, ଆୱେଠିୟାୟ ଆୱେଠିୟଂ, ନିବ୍ବେଠିୟାୟ ନିବ୍ବେଠିୟଂ, ଛେଦେନ ଛେଦଂ, ମଣ୍ଡଲେନ ମଣ୍ଡଲଂ, ତେ ତୁୟ୍ହଂ ପଟିସୂରା ପଟିପୁରିସା ପଟିସତ୍ତୂ ପଟିମଲ୍ଲାତି – ତେ ତ୍ୱଂ ୱଦସ୍ସୂ ନ ହି ତେଧ ଅତ୍ଥି। ୱାଦମ୍ହି ଜାତେ ପଟିସେନିକତ୍ତା ତି। ୱାଦେ ଜାତେ ସଞ୍ଜାତେ ନିବ୍ବତ୍ତେ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେ ପାତୁଭୂତେୟେୱ ପଟିସେନିକତ୍ତା [ପଟିସେନିକତା (କ॰), ଏୱଂ ସେସେସୁ ତୀସୁ ପଦେସୁପି] ପଟିଲୋମକତ୍ତା ପଟିଭଣ୍ଡକତ୍ତା ପଟିପକ୍ଖକତ୍ତା କଲହଂ କରେୟ୍ୟୁଂ ଭଣ୍ଡନଂ କରେୟ୍ୟୁଂ ୱିଗ୍ଗହଂ କରେୟ୍ୟୁଂ ୱିୱାଦଂ କରେୟ୍ୟୁଂ ମେଧଗଂ କରେୟ୍ୟୁଂ, ତେ ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ନୁପଲବ୍ଭନ୍ତି, ପହୀନା…ପେ॰… ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାତି – ତେ ତ୍ୱଂ ୱଦସ୍ସୂ ନ ହି ତେଧ ଅତ୍ଥି ୱାଦମ୍ହି ଜାତେ ପଟିସେନିକତ୍ତା।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୟେ ଦିଟ୍ଠିମୁଗ୍ଗୟ୍ହ ୱିୱାଦୟନ୍ତି, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚନ୍ତି ଚ ୱାଦୟନ୍ତି।
ତେ ତ୍ୱଂ ୱଦସ୍ସୂ ନ ହି ତେଧ ଅତ୍ଥି, ୱାଦମ୍ହି ଜାତେ ପଟିସେନିକତ୍ତା’’ତି॥
ୱିସେନିକତ୍ୱା ପନ ୟେ ଚରନ୍ତି, ଦିଟ୍ଠୀହି ଦିଟ୍ଠିଂ ଅୱିରୁଜ୍ଝମାନା।
ତେସୁ ତ୍ୱଂ କିଂ ଲଭେଥ ପସୂର, ୟେସୀଧ ନତ୍ଥି ପରମୁଗ୍ଗହୀତଂ॥
ୱିସେନିକତ୍ୱା ପନ ୟେ ଚରନ୍ତୀ ତି। ସେନା ୱୁଚ୍ଚତି ମାରସେନା। କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ ମାରସେନା, ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତଂ ମାରସେନା, ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ ମାରସେନା, ଲୋଭୋ ମାରସେନା, ଦୋସୋ ମାରସେନା, ମୋହୋ ମାରସେନା, କୋଧୋ… ଉପନାହୋ… ମକ୍ଖୋ… ପଳାସୋ… ଇସ୍ସା… ମଚ୍ଛରିୟଂ… ମାୟା… ସାଠେୟ୍ୟଂ… ଥମ୍ଭୋ… ସାରମ୍ଭୋ… ମାନୋ… ଅତିମାନୋ… ମଦୋ… ପମାଦୋ… ସବ୍ବେ କିଲେସା… ସବ୍ବେ ଦୁଚ୍ଚରିତା… ସବ୍ବେ ଦରଥା… ସବ୍ବେ ପରିଳାହା… ସବ୍ବେ ସନ୍ତାପା… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରା ମାରସେନା।
ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା –
‘‘କାମା ତେ ପଠମା ସେନା, ଦୁତିୟା ଅରତି ୱୁଚ୍ଚତି…ପେ॰…।
ନ ନଂ ଅସୁରୋ ଜିନାତି, ଜେତ୍ୱାୱ ଲଭତେ ସୁଖ’’ନ୍ତି॥
ୟତୋ ଚତୂହି ଅରିୟମଗ୍ଗେହି ସବ୍ବା ଚ ମାରସେନା ସବ୍ବେ ଚ ପଟିସେନିକରା କିଲେସା ଜିତା ଚ ପରାଜିତା ଚ ଭଗ୍ଗା ୱିପ୍ପଲୁଗ୍ଗା ପରମ୍ମୁଖା, ତେନ ୱୁଚ୍ଚତି ୱିସେନିକତ୍ୱାତି। ୟେ ତି ଅରହନ୍ତୋ ଖୀଣାସୱା। ଚରନ୍ତୀ ତି ଚରନ୍ତି ୱିହରନ୍ତି ଇରିୟନ୍ତି ୱତ୍ତେନ୍ତି ପାଲେନ୍ତି ୟପେନ୍ତି ୟାପେନ୍ତୀତି – ୱିସେନିକତ୍ୱା ପନ ୟେ ଚରନ୍ତି।
ଦିଟ୍ଠୀହି ଦିଟ୍ଠିଂ ଅୱିରୁଜ୍ଝମାନା ତି। ୟେସଂ ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ପହୀନାନି ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନାନି ୱୂପସନ୍ତାନି ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧାନି ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକାନି ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାନି, ତେ ଦିଟ୍ଠୀହି ଦିଟ୍ଠିଂ ଅୱିରୁଜ୍ଝମାନା ଅପ୍ପଟିୱିରୁଜ୍ଝମାନା ଅପ୍ପହୀୟମାନା ଅପ୍ପଟିହଞ୍ଞମାନା ଅପ୍ପଟିହତମାନାତି – ଦିଟ୍ଠୀହି ଦିଟ୍ଠିଂ ଅୱିରୁଜ୍ଝମାନା।
ତେସୁ ତ୍ୱଂ କିଂ ଲଭେଥ ପସୂରା ତି। ତେସୁ ଅରହନ୍ତେସୁ ଖୀଣାସୱେସୁ କିଂ ଲଭେଥ ପଟିସୂରଂ ପଟିପୁରିସଂ ପଟିସତ୍ତୁଂ ପଟିମଲ୍ଲନ୍ତି – ତେସୁ ତ୍ୱଂ କିଂ ଲଭେଥ ପସୂର।
ୟେସୀଧ ନତ୍ଥି ପରମୁଗ୍ଗହୀତ ନ୍ତି। ୟେସଂ ଅରହନ୍ତାନଂ ଖୀଣାସୱାନଂ ‘‘ଇଦଂ ପରମଂ ଅଗ୍ଗଂ ସେଟ୍ଠଂ ୱିସିଟ୍ଠଂ ପାମୋକ୍ଖଂ ଉତ୍ତମଂ ପୱର’’ନ୍ତି ଗହିତଂ ପରାମଟ୍ଠଂ ଅଭିନିୱିଟ୍ଠଂ ଅଜ୍ଝୋସିତଂ ଅଧିମୁତ୍ତଂ, ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ନୁପଲବ୍ଭନ୍ତି, ପହୀନଂ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନଂ ୱୂପସନ୍ତଂ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧଂ ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକଂ ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢନ୍ତି – ୟେସୀଧ ନତ୍ଥି ପରମୁଗ୍ଗହୀତଂ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୱିସେନିକତ୍ୱା ପନ ୟେ ଚରନ୍ତି, ଦିଟ୍ଠୀହି ଦିଟ୍ଠିଂ ଅୱିରୁଜ୍ଝମାନା।
ତେସୁ ତ୍ୱଂ କିଂ ଲଭେଥ ପସୂର, ୟେସୀଧ ନତ୍ଥି ପରମୁଗ୍ଗହୀତ’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ତ୍ୱଂ ପୱିତକ୍କମାଗମା, [ପୱିତକ୍କମାଗମ (ସୀ॰), ସୱିତକ୍କମାଗମା (କ॰)] ମନସା ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ଚିନ୍ତୟନ୍ତୋ।
ଧୋନେନ ୟୁଗଂ ସମାଗମା, ନ ହି ତ୍ୱଂ ସକ୍ଖସି ସମ୍ପୟାତୱେ॥
ଅଥ ତ୍ୱଂ ପୱିତକ୍କମାଗମା ତି। ଅଥା ତି ପଦସନ୍ଧି ପଦସଂସଗ୍ଗୋ ପଦପାରିପୂରୀ ଅକ୍ଖରସମୱାୟୋ ବ୍ୟଞ୍ଜନସିଲିଟ୍ଠତା ପଦାନୁପୁବ୍ବତାପେତଂ – ଅଥାତି। ପୱିତକ୍କମାଗମା ତି ତକ୍କେନ୍ତୋ ୱିତକ୍କେନ୍ତୋ ସଙ୍କପ୍ପେନ୍ତୋ ‘‘ଜୟୋ ନୁ ଖୋ ମେ ଭୱିସ୍ସତି, ପରାଜୟୋ ନୁ ଖୋ ମେ ଭୱିସ୍ସତି, କଥଂ ନିଗ୍ଗହଂ କରିସ୍ସାମି, କଥଂ ପଟିକମ୍ମଂ କରିସ୍ସାମି, କଥଂ ୱିସେସଂ କରିସ୍ସାମି, କଥଂ ପଟିୱିସେସଂ କରିସ୍ସାମି, କଥଂ ଆୱେଠିୟଂ କରିସ୍ସାମି, କଥଂ ନିବ୍ବେଠିୟଂ କରିସ୍ସାମି , କଥଂ ଛେଦଂ କରିସ୍ସାମି, କଥଂ ମଣ୍ଡଲଂ କରିସ୍ସାମି’’ ଏୱଂ ତକ୍କେନ୍ତୋ ୱିତକ୍କେନ୍ତୋ ସଙ୍କପ୍ପେନ୍ତୋ ଆଗତୋସି ଉପଗତୋସି ସମ୍ପତ୍ତୋସି ମୟା ସଦ୍ଧିଂ ସମାଗତୋସୀତି – ଅଥ ତ୍ୱଂ ପୱିତକ୍କମାଗମା।
ମନସା ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ଚିନ୍ତୟନ୍ତୋ ତି। ମନୋ ତି ୟଂ ଚିତ୍ତଂ ମନୋ ମାନସଂ ହଦୟଂ ପଣ୍ଡରଂ, ମନୋ ମନାୟତନଂ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧୋ ତଜ୍ଜା ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ। ଚିତ୍ତେନ ଦିଟ୍ଠିଂ ଚିନ୍ତେନ୍ତୋ ୱିଚିନ୍ତେନ୍ତୋ ‘‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’’ତି ୱା, ‘‘ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’’ତି ୱା…ପେ॰… ‘‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି ୱାତି – ମନସା ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ଚିନ୍ତୟନ୍ତୋ।
ଧୋନେନ ୟୁଗଂ ସମାଗମା, ନ ହି ତ୍ୱଂ ସକ୍ଖସି ସମ୍ପୟାତୱେ ତି। ଧୋନା ୱୁଚ୍ଚତି ପଞ୍ଞା। ୟା ପଞ୍ଞା ପଜାନନା…ପେ॰… ଅମୋହୋ ଧମ୍ମୱିଚୟୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। କିଂକାରଣା ଧୋନା ୱୁଚ୍ଚତି ପଞ୍ଞା? ତାୟ ପଞ୍ଞାୟ କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଧୁତଞ୍ଚ ଧୋତଞ୍ଚ ସନ୍ଧୋତଞ୍ଚ ନିଦ୍ଧୋତଞ୍ଚ, ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତଂ…ପେ॰… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରା ଧୁତା ଚ ଧୋତା ଚ ସନ୍ଧୋତା ଚ ନିଦ୍ଧୋତା ଚ। ଅଥ ୱା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି… ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପେନ ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପୋ…ପେ॰… ସମ୍ମାୱିମୁତ୍ତିୟା ମିଚ୍ଛାୱିମୁତ୍ତି ଧୁତା ଚ ଧୋତା ଚ ସନ୍ଧୋତା ଚ ନିଦ୍ଧୋତା ଚ। ଅଥ ୱା ଅରିୟେନ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକେନ ମଗ୍ଗେନ ସବ୍ବେ କିଲେସା… ସବ୍ବେ ଦୁଚ୍ଚରିତା… ସବ୍ବେ ଦରଥା… ସବ୍ବେ ପରିଳାହା… ସବ୍ବେ ସନ୍ତାପା… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରା ଧୁତା ଚ ଧୋତା ଚ ସନ୍ଧୋତା ଚ ନିଦ୍ଧୋତା ଚ। ଭଗୱା ଇମେହି ଧୋନେୟ୍ୟେହି ଧମ୍ମେହି ଉପେତୋ ସମୁପେତୋ ଉପଗତୋ ସମୁପଗତୋ ଉପପନ୍ନୋ ସମୁପପନ୍ନୋ ସମନ୍ନାଗତୋ, ତସ୍ମା ଭଗୱା ଧୋନୋ। ସୋ ଧୁତରାଗୋ ଧୁତପାପୋ ଧୁତକିଲେସୋ ଧୁତପରିଳାହୋତି – ଧୋନୋତି।
ଧୋନେନ ୟୁଗଂ ସମାଗମା, ନ ହି ତ୍ୱଂ ସକ୍ଖସି ସମ୍ପୟାତୱେ ତି। ପସୂରୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ନ ପଟିବଲୋ ଧୋନେନ ବୁଦ୍ଧେନ ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ୟୁଗଂ ସମାଗମଂ ସମାଗନ୍ତ୍ୱା ୟୁଗଗ୍ଗାହଂ ଗଣ୍ହିତ୍ୱା ସାକଚ୍ଛେତୁଂ ସଲ୍ଲପିତୁଂ ସାକଚ୍ଛଂ ସମାପଜ୍ଜିତୁଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ପସୂରୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ହୀନୋ ନିହୀନୋ ଓମକୋ ଲାମକୋ ଛତୁକ୍କୋ ପରିତ୍ତୋ। ସୋ ହି ଭଗୱା ଅଗ୍ଗୋ ଚ ସେଟ୍ଠୋ ଚ ୱିସିଟ୍ଠୋ ଚ ପାମୋକ୍ଖୋ ଚ ଉତ୍ତମୋ ଚ ପୱରୋ ଚ। ୟଥା ସସୋ ନ ପଟିବଲୋ ମତ୍ତେନ ମାତଙ୍ଗେନ ସଦ୍ଧିଂ ୟୁଗଂ ସମାଗମଂ ସମାଗନ୍ତ୍ୱା ୟୁଗଗ୍ଗାହଂ ଗଣ୍ହିତୁଂ; ୟଥା କୋତ୍ଥୁକୋ ନ ପଟିବଲୋ ସୀହେନ ମିଗରଞ୍ଞା ସଦ୍ଧିଂ ୟୁଗଂ ସମାଗମଂ ସମାଗନ୍ତ୍ୱା ୟୁଗଗ୍ଗାହଂ ଗଣ୍ହିତୁଂ; ୟଥା ୱଚ୍ଛକୋ ତରୁଣକୋ ଧେନୁପକୋ ନ ପଟିବଲୋ ଉସଭେନ ଚଲକକୁନା [ବଲକ୍କକୁନା (ସ୍ୟା॰)] ସଦ୍ଧିଂ ୟୁଗଂ ସମାଗମଂ ସମାଗନ୍ତ୍ୱା ୟୁଗଗ୍ଗାହଂ ଗଣ୍ହିତୁଂ; ୟଥା ଧଙ୍କୋ ନ ପଟିବଲୋ ଗରୁଳେନ ୱେନତେୟ୍ୟେନ ସଦ୍ଧିଂ ୟୁଗଂ ସମାଗମଂ ସମାଗନ୍ତ୍ୱା ୟୁଗଗ୍ଗାହଂ ଗଣ୍ହିତୁଂ; ୟଥା ଚଣ୍ଡାଲୋ ନ ପଟିବଲୋ ରଞ୍ଞା ଚକ୍କୱତ୍ତିନା ସଦ୍ଧିଂ ୟୁଗଂ ସମାଗମଂ ସମାଗନ୍ତ୍ୱା ୟୁଗଗ୍ଗାହଂ ଗଣ୍ହିତୁଂ; ୟଥା ପଂସୁପିସାଚକୋ ନ ପଟିବଲୋ ଇନ୍ଦେନ ଦେୱରଞ୍ଞା ସଦ୍ଧିଂ ୟୁଗଂ ସମାଗମଂ ସମାଗନ୍ତ୍ୱା ୟୁଗଗ୍ଗାହଂ ଗଣ୍ହିତୁଂ; ଏୱମେୱ ପସୂରୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ନ ପଟିବଲୋ ଧୋନେନ ବୁଦ୍ଧେନ ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ୟୁଗଂ ସମାଗମଂ ସମାଗନ୍ତ୍ୱା ୟୁଗଗ୍ଗାହଂ ଗଣ୍ହିତ୍ୱା ସାକଚ୍ଛେତୁଂ ସଲ୍ଲପିତୁଂ ସାକଚ୍ଛଂ ସମାପଜ୍ଜିତୁଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ପସୂରୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ହୀନପଞ୍ଞୋ ନିହୀନପଞ୍ଞୋ ଓମକପଞ୍ଞୋ ଲାମକପଞ୍ଞୋ ଛତୁକ୍କପଞ୍ଞୋ ପରିତ୍ତପଞ୍ଞୋ। ସୋ ହି ଭଗୱା ମହାପଞ୍ଞୋ ପୁଥୁପଞ୍ଞୋ ହାସପଞ୍ଞୋ ଜୱନପଞ୍ଞୋ ତିକ୍ଖପଞ୍ଞୋ ନିବ୍ବେଧିକପଞ୍ଞୋ, ପଞ୍ଞାପଭେଦକୁସଲୋ ପଭିନ୍ନଞାଣୋ ଅଧିଗତପଟିସମ୍ଭିଦୋ, ଚତୁୱେସାରଜ୍ଜପ୍ପତ୍ତୋ ଦସବଲଧାରୀ, ପୁରିସାସଭୋ ପୁରିସସୀହୋ ପୁରିସନାଗୋ ପୁରିସାଜଞ୍ଞୋ ପୁରିସଧୋରୟ୍ହୋ, ଅନନ୍ତଞାଣୋ ଅନନ୍ତତେଜୋ ଅନନ୍ତୟସୋ ଅଡ୍ଢୋ ମହଦ୍ଧନୋ ଧନୱା, ନେତା ୱିନେତା ଅନୁନେତା, ପଞ୍ଞାପେତା ନିଜ୍ଝାପେତା ପେକ୍ଖେତା ପସାଦେତା। ସୋ ହି ଭଗୱା ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦେତା, ଅସଞ୍ଜାତସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ସଞ୍ଜନେତା, ଅନକ୍ଖାତସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଅକ୍ଖାତା, ମଗ୍ଗଞ୍ଞୂ ମଗ୍ଗୱିଦୂ ମଗ୍ଗକୋୱିଦୋ ମଗ୍ଗାନୁଗା ଚ ପନସ୍ସ ଏତରହି ସାୱକା ୱିହରନ୍ତି ପଚ୍ଛା ସମନ୍ନାଗତା।
ସୋ ହି ଭଗୱା ଜାନଂ ଜାନାତି ପସ୍ସଂ ପସ୍ସତି, ଚକ୍ଖୁଭୂତୋ ଞାଣଭୂତୋ ଧମ୍ମଭୂତୋ ବ୍ରହ୍ମଭୂତୋ, ୱତ୍ତା ପୱତ୍ତା ଅତ୍ଥସ୍ସ ନିନ୍ନେତା ଅମତସ୍ସ ଦାତା ଧମ୍ମସ୍ସାମୀ ତଥାଗତୋ; ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅଞ୍ଞାତଂ ଅଦିଟ୍ଠଂ ଅୱିଦିତଂ ଅସଚ୍ଛିକତଂ ଅଫସ୍ସିତଂ [ଅଫୁସିତଂ (ସ୍ୟା॰)] ପଞ୍ଞାୟ। ଅତୀତଂ ଅନାଗତଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଉପାଦାୟ ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ସବ୍ବାକାରେନ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଞାଣମୁଖେ ଆପାଥଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି। ୟଂ କିଞ୍ଚି ନେୟ୍ୟଂ ନାମ ଅତ୍ଥି ଧମ୍ମଂ ଜାନିତବ୍ବଂ। ଅତ୍ତତ୍ଥୋ ୱା ପରତ୍ଥୋ ୱା ଉଭୟତ୍ଥୋ ୱା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ସମ୍ପରାୟିକୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ଉତ୍ତାନୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ଗମ୍ଭୀରୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ଗୂଳ୍ହୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ପଟିଚ୍ଛନ୍ନୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ନେୟ୍ୟୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ନୀତୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ଅନୱଜ୍ଜୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ନିକ୍କିଲେସୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ୱୋଦାନୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ପରମତ୍ଥୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ସବ୍ବଂ ତଂ ଅନ୍ତୋବୁଦ୍ଧଞାଣେ ପରିୱତ୍ତତି।
ସବ୍ବଂ କାୟକମ୍ମଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଞାଣାନୁପରିୱତ୍ତି, ସବ୍ବଂ ୱଚୀକମ୍ମଂ ଞାଣାନୁପରିୱତ୍ତି , ସବ୍ବଂ ମନୋକମ୍ମଂ ଞାଣାନୁପରିୱତ୍ତି। ଅତୀତେ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅପ୍ପଟିହତଂ ଞାଣଂ, ଅନାଗତେ ଅପ୍ପଟିହତଂ ଞାଣଂ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ଅପ୍ପଟିହତଂ ଞାଣଂ, ୟାୱତକଂ ନେୟ୍ୟଂ ତାୱତକଂ ଞାଣଂ, ୟାୱତକଂ ଞାଣଂ ତାୱତକଂ ନେୟ୍ୟଂ, ନେୟ୍ୟପରିୟନ୍ତିକଂ ଞାଣଂ, ଞାଣପରିୟନ୍ତିକଂ ନେୟ୍ୟଂ, ନେୟ୍ୟଂ ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ଞାଣଂ ନପ୍ପୱତ୍ତତି , ଞାଣଂ ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ନେୟ୍ୟପଥୋ ନତ୍ଥି। ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପରିୟନ୍ତଟ୍ଠାୟିନୋ ତେ ଧମ୍ମା। ୟଥା ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ସମୁଗ୍ଗପଟଲାନଂ ସମ୍ମା ଫୁସିତାନଂ ହେଟ୍ଠିମଂ ସମୁଗ୍ଗପଟଲଂ ଉପରିମଂ ନାତିୱତ୍ତତି, ଉପରିମଂ ସମୁଗ୍ଗପଟଲଂ ହେଟ୍ଠିମଂ ନାତିୱତ୍ତତି ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପରିୟନ୍ତଟ୍ଠାୟିନୋ; ଏୱମେୱ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ନେୟ୍ୟଞ୍ଚ ଞାଣଞ୍ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପରିୟନ୍ତଟ୍ଠାୟିନୋ; ୟାୱତକଂ ନେୟ୍ୟଂ ତାୱତକଂ ଞାଣଂ, ୟାୱତକଂ ଞାଣଂ ତାୱତକଂ ନେୟ୍ୟଂ, ନେୟ୍ୟପରିୟନ୍ତିକଂ ଞାଣଂ, ଞାଣପରିୟନ୍ତିକଂ ନେୟ୍ୟଂ, ନେୟ୍ୟଂ ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ଞାଣଂ ନପ୍ପୱତ୍ତତି, ଞାଣଂ ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ନେୟ୍ୟପଥୋ ନତ୍ଥି। ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପରିୟନ୍ତଟ୍ଠାୟିନୋ ତେ ଧମ୍ମା ସବ୍ବଧମ୍ମେସୁ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତି।
ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଆୱଜ୍ଜନପଟିବଦ୍ଧା ଆକଙ୍ଖପଟିବଦ୍ଧା ମନସିକାରପଟିବଦ୍ଧା ଚିତ୍ତୁପ୍ପାଦପଟିବଦ୍ଧା। ସବ୍ବସତ୍ତେସୁ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତି, ସବ୍ବେସଞ୍ଚ ସତ୍ତାନଂ ଭଗୱା ଆସୟଂ ଜାନାତି ଅନୁସୟଂ ଜାନାତି ଚରିତଂ ଜାନାତି ଅଧିମୁତ୍ତିଂ ଜାନାତି। ଅପ୍ପରଜକ୍ଖେ ମହାରଜକ୍ଖେ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟେ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟେ ସ୍ୱାକାରେ ଦ୍ୱାକାରେ ସୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ଦୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ଭବ୍ବାଭବ୍ବେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି। ସଦେୱକୋ ଲୋକୋ ସମାରକୋ ସବ୍ରହ୍ମକୋ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣୀ ପଜା ସଦେୱମନୁସ୍ସା ଅନ୍ତୋବୁଦ୍ଧଞାଣେ ପରିୱତ୍ତତି।
ୟଥା ୟେ କେଚି ମଚ୍ଛକଚ୍ଛପା ଅନ୍ତମସୋ ତିମିତିମିଙ୍ଗଲଂ ଉପାଦାୟ ଅନ୍ତୋମହାସମୁଦ୍ଦେ ପରିୱତ୍ତନ୍ତି; ଏୱମେୱ ସଦେୱକୋ ଲୋକୋ ସମାରକୋ ସବ୍ରହ୍ମକୋ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣୀ ପଜା ସଦେୱମନୁସ୍ସା ଅନ୍ତୋବୁଦ୍ଧଞାଣେ ପରିୱତ୍ତତି। ୟଥା ୟେ କେଚି ପକ୍ଖୀ ଅନ୍ତମସୋ ଗରୁଳଂ ୱେନତେୟ୍ୟଂ ଉପାଦାୟ ଆକାସସ୍ସ ପଦେସେ ପରିୱତ୍ତନ୍ତି; ଏୱମେୱ ୟେପି ତେ ସାରିପୁତ୍ତସମା ପଞ୍ଞାୟ ତେପି ବୁଦ୍ଧଞାଣସ୍ସ ପଦେସେ ପରିୱତ୍ତନ୍ତି । ବୁଦ୍ଧଞାଣଂ ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ପଞ୍ଞଂ ଫରିତ୍ୱା ଅଭିଭୱିତ୍ୱା ତିଟ୍ଠତିୟେୱ।
ୟେପି ତେ ଖତ୍ତିୟପଣ୍ଡିତା ବ୍ରାହ୍ମଣପଣ୍ଡିତା ଗହପତିପଣ୍ଡିତା ସମଣପଣ୍ଡିତା ନିପୁଣା କତପରପ୍ପୱାଦା ୱାଲୱେଧିରୂପା। ୱୋଭିନ୍ଦନ୍ତା [ତେ ଭିନ୍ଦନ୍ତା (କ॰)] ମଞ୍ଞେ ଚରନ୍ତି ପଞ୍ଞାଗତେନ ଦିଟ୍ଠିଗତାନି । ତେ ପଞ୍ହେ ଅଭିସଙ୍ଖରିତ୍ୱା ଅଭିସଙ୍ଖରିତ୍ୱା ତଥାଗତେ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି ଗୂଳ୍ହାନି ଚ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନାନି ଚ। କଥିତା ୱିସଜ୍ଜିତାୱ ତେ ପଞ୍ହା ଭଗୱତା ହୋନ୍ତି ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠକାରଣା ଉପକ୍ଖିତ୍ତକା ଚ। ତେ ଭଗୱତୋ ସମ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱାୱ ତତ୍ଥ ଅତିରୋଚତି ୟଦିଦଂ ପଞ୍ଞାୟାତି – ଧୋନେନ ୟୁଗଂ ସମାଗମା, ନ ହି ତ୍ୱଂ ସକ୍ଖସି ସମ୍ପୟାତୱେ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଅଥ ତ୍ୱଂ ପୱିତକ୍କମାଗମା, ମନସା ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ଚିନ୍ତୟନ୍ତୋ।
ଧୋନେନ ୟୁଗଂ ସମାଗମା, ନ ହି ତ୍ୱଂ ସକ୍ଖସି ସମ୍ପୟାତୱେ’’ତି॥
ପସୂରସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ ଅଟ୍ଠମୋ।
୯. ମାଗଣ୍ଡିୟସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ
ଅଥ ମାଗଣ୍ଡିୟସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସଂ ୱକ୍ଖତି –
ଦିସ୍ୱାନ ତଣ୍ହଂ ଅରତିଂ ରଗଞ୍ଚ, ନାହୋସି ଛନ୍ଦୋ ଅପି ମେଥୁନସ୍ମିଂ।
କିମେୱିଦଂ ମୁତ୍ତକରୀସପୁଣ୍ଣଂ, ପାଦାପି ନଂ ସମ୍ଫୁସିତୁଂ ନ ଇଚ୍ଛେ॥
ଦିସ୍ୱାନ ତଣ୍ହଂ ଅରତିଂ ରଗଞ୍ଚ, ନାହୋସି ଛନ୍ଦୋ ଅପି ମେଥୁନସ୍ମି ନ୍ତି। ତଣ୍ହଞ୍ଚ ଅରତିଞ୍ଚ ରଗଞ୍ଚ ମାରଧୀତରୋ ଦିସ୍ୱା ପସ୍ସିତ୍ୱା ମେଥୁନଧମ୍ମେ ଛନ୍ଦୋ ୱା ରାଗୋ ୱା ପେମଂ ୱା ନାହୋସୀତି – ଦିସ୍ୱାନ ତଣ୍ହଂ ଅରତିଂ ରଗଞ୍ଚ ନାହୋସି ଛନ୍ଦୋ ଅପି ମେଥୁନସ୍ମିଂ।
କିମେୱିଦଂ ମୁତ୍ତକରୀସପୁଣ୍ଣଂ, ପାଦାପି ନଂ ସମ୍ଫୁସିତୁଂ ନ ଇଚ୍ଛେ ତି। କିମେୱିଦଂ ସରୀରଂ ମୁତ୍ତପୁଣ୍ଣଂ କରୀସପୁଣ୍ଣଂ ସେମ୍ହପୁଣ୍ଣଂ ରୁହିରପୁଣ୍ଣଂ ଅଟ୍ଠିସଙ୍ଘାତନ୍ହାରୁସମ୍ବନ୍ଧଂ ରୁଧିରମଂସାୱଲେପନଂ ଚମ୍ମୱିନଦ୍ଧଂ ଛୱିୟା ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ଛିଦ୍ଦାୱଛିଦ୍ଦଂ ଉଗ୍ଘରନ୍ତଂ ପଗ୍ଘରନ୍ତଂ କିମିସଙ୍ଘନିସେୱିତଂ ନାନାକଲିମଲପରିପୂରଂ ପାଦେନ ଅକ୍କମିତୁଂ ନ ଇଚ୍ଛେୟ୍ୟ, କୁତୋ ପନ ସଂୱାସୋ ୱା ସମାଗମୋ ୱାତି – କିମେୱିଦଂ ମୁତ୍ତକରୀସପୁଣ୍ଣଂ, ପାଦାପି ନଂ ସମ୍ଫୁସିତୁଂ ନ ଇଚ୍ଛେ। ଅନଚ୍ଛରିୟଞ୍ଚେତଂ ମନୁସ୍ସୋ ଦିବ୍ବେ କାମେ ପତ୍ଥୟନ୍ତୋ ମାନୁସକେ କାମେ ନ ଇଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ମାନୁସକେ ୱା କାମେ ପତ୍ଥୟନ୍ତୋ ଦିବ୍ବେ କାମେ ନ ଇଚ୍ଛେୟ୍ୟ। ୟଂ ତ୍ୱଂ ଉଭୋପି ନ ଇଚ୍ଛସି ନ ସାଦିୟସି ନ ପତ୍ଥେସି ନ ପିହେସି ନାଭିଜପ୍ପସି, କିଂ ତେ ଦସ୍ସନଂ, କତମାୟ ତ୍ୱଂ ଦିଟ୍ଠିୟା ସମନ୍ନାଗତୋତି ପୁଚ୍ଛତୀତି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଦିସ୍ୱାନ ତଣ୍ହଂ ଅରତିଂ ରଗଞ୍ଚ, ନାହୋସି ଛନ୍ଦୋ ଅପି ମେଥୁନସ୍ମିଂ।
କିମେୱିଦଂ ମୁତ୍ତକରୀସପୁଣ୍ଣଂ, ପାଦାପି ନଂ ସମ୍ଫୁସିତୁଂ ନ ଇଚ୍ଛେ’’ତି॥
ଏତାଦିସଂ ଚେ ରତନଂ ନ ଇଚ୍ଛସି, ନାରିଂ ନରିନ୍ଦେହି ବହୂହି ପତ୍ଥିତଂ।
ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ସୀଲୱତଂ ନୁ ଜୀୱିତଂ, ଭୱୂପପତ୍ତିଞ୍ଚ ୱଦେସି କୀଦିସଂ॥
ଇଦଂ ୱଦାମୀତି ନ ତସ୍ସ ହୋତି, [ମାଗଣ୍ଡିୟାତି [ମାଗନ୍ଦିୟାତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଭଗୱା]
ଧମ୍ମେସୁ ନିଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସମୁଗ୍ଗହୀତଂ।
ପସ୍ସଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠୀସୁ ଅନୁଗ୍ଗହାୟ, ଅଜ୍ଝତ୍ତସନ୍ତିଂ ପଚିନଂ ଅଦସ୍ସଂ॥
ଇଦଂ ୱଦାମୀତି ନ ତସ୍ସ ହୋତୀ ତି। ଇଦଂ ୱଦାମୀ ତି ଇଦଂ ୱଦାମି, ଏତଂ ୱଦାମି, ଏତ୍ତକଂ ୱଦାମି, ଏତ୍ତାୱତା ୱଦାମି, ଇଦଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ୱଦାମି – ‘‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’’ତି ୱା…ପେ॰… ‘‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି ୱା। ନ ତସ୍ସ ହୋତୀ ତି ନ ମୟ୍ହଂ ହୋତି, ‘‘ଏତ୍ତାୱତା ୱଦାମୀ’’ତି ନ ତସ୍ସ ହୋତୀତି – ଇଦଂ ୱଦାମୀତି ନ ତସ୍ସ ହୋତି।
ମାଗଣ୍ଡିୟା ତି ଭଗୱା ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ନାମେନ ଆଲପତି। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – ମାଗଣ୍ଡିୟାତି ଭଗୱା।
ଧମ୍ମେସୁ ନିଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସମୁଗ୍ଗହୀତ ନ୍ତି। ଧମ୍ମେସୂ ତି ଦ୍ୱାସଟ୍ଠିୟା ଦିଟ୍ଠିଗତେସୁ। ନିଚ୍ଛେୟ୍ୟା ତି ନିଚ୍ଛିନିତ୍ୱା ୱିନିଚ୍ଛିନିତ୍ୱା ୱିଚିନିତ୍ୱା ପୱିଚିନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା, ଓଧିଗ୍ଗାହୋ ବିଲଗ୍ଗାହୋ ୱରଗ୍ଗାହୋ କୋଟ୍ଠାସଗ୍ଗାହୋ ଉଚ୍ଚୟଗ୍ଗାହୋ ସମୁଚ୍ଚୟଗ୍ଗାହୋ, ‘‘ଇଦଂ ସଚ୍ଚଂ ତଚ୍ଛଂ ତଥଂ ଭୂତଂ ୟାଥାୱଂ ଅୱିପରୀତ’’ନ୍ତି ଗହିତଂ ପରାମଟ୍ଠଂ ଅଭିନିୱିଟ୍ଠଂ ଅଜ୍ଝୋସିତଂ ଅଧିମୁତ୍ତଂ, ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜତି ନୁପଲବ୍ଭତି, ପହୀନଂ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନଂ ୱୂପସନ୍ତଂ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧଂ ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକଂ ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢନ୍ତି – ଧମ୍ମେସୁ ନିଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସମୁଗ୍ଗହୀତଂ।
ପସ୍ସଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠୀସୁ ଅନୁଗ୍ଗହାୟା ତି। ଦିଟ୍ଠୀସୁ ଆଦୀନୱଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଦିଟ୍ଠିୟୋ ନ ଗଣ୍ହାମି ନ ପରାମସାମି ନାଭିନିୱିସାମି। ଅଥ ୱା ନ ଗଣ୍ହିତବ୍ବା ନ ପରାମସିତବ୍ବା ନାଭିନିୱିସିତବ୍ବାତି। ଏୱମ୍ପି ପସ୍ସଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠୀସୁ ଅନୁଗ୍ଗହାୟ।
ଅଥ ୱା ‘‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ଦିଟ୍ଠିଗତମେତଂ ଦିଟ୍ଠିଗହନଂ ଦିଟ୍ଠିକନ୍ତାରୋ ଦିଟ୍ଠିୱିସୂକାୟିକଂ ଦିଟ୍ଠିୱିପ୍ଫନ୍ଦିତଂ ଦିଟ୍ଠିସଞ୍ଞୋଜନଂ, ସଦୁକ୍ଖଂ ସୱିଘାତଂ ସଉପାୟାସଂ ସପରିଳାହଂ, ନ ନିବ୍ବିଦାୟ ନ ୱିରାଗାୟ ନ ନିରୋଧାୟ ନ ଉପସମାୟ ନ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ନ ସମ୍ବୋଧାୟ ନ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତୀତି। ଦିଟ୍ଠୀସୁ ଆଦୀନୱଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଦିଟ୍ଠିୟୋ ନ ଗଣ୍ହାମି ନ ପରାମସାମି ନାଭିନିୱିସାମି। ଅଥ ୱା ନ ଗଣ୍ହିତବ୍ବା ନ ପରାମସିତବ୍ବା ନାଭିନିୱିସିତବ୍ବାତି। ଏୱମ୍ପି ପସ୍ସଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠୀସୁ ଅନୁଗ୍ଗହାୟ।
ଅଥ ୱା ‘‘ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ, ଅନ୍ତୱା ଲୋକୋ, ଅନନ୍ତୱା ଲୋକୋ, ତଂ ଜୀୱଂ ତଂ ସରୀରଂ, ଅଞ୍ଞଂ ଜୀୱଂ ଅଞ୍ଞଂ ସରୀରଂ, ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା, ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା, ହୋତି ଚ ନ ଚ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା, ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ଦିଟ୍ଠିଗତମେତଂ ଦିଟ୍ଠିଗହନଂ ଦିଟ୍ଠିକନ୍ତାରୋ ଦିଟ୍ଠିୱିସୂକାୟିକଂ ଦିଟ୍ଠିୱିପ୍ଫନ୍ଦିତଂ ଦିଟ୍ଠିସଞ୍ଞୋଜନଂ, ସଦୁକ୍ଖଂ ସୱିଘାତଂ ସଉପାୟାସଂ ସପରିଳାହଂ ନ ନିବ୍ବିଦାୟ ନ ୱିରାଗାୟ ନ ନିରୋଧାୟ ନ ଉପସମାୟ ନ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ନ ସମ୍ବୋଧାୟ ନ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତୀତି। ଦିଟ୍ଠୀସୁ ଆଦୀନୱଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଦିଟ୍ଠିୟୋ ନ ଗଣ୍ହାମି ନ ପରାମସାମି ନାଭିନିୱିସାମି। ଅଥ ୱା ନ ଗଣ୍ହିତବ୍ବା ନ ପରାମସିତବ୍ବା ନାଭିନିୱିସିତବ୍ବାତି। ଏୱମ୍ପି ପସ୍ସଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠୀସୁ ଅନୁଗ୍ଗହାୟ।
ଅଥ ୱା ଇମା ଦିଟ୍ଠିୟୋ ଏୱଂଗହିତା ଏୱଂପରାମଟ୍ଠା ଏୱଂଗତିକା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ଏୱଂଅଭିସମ୍ପରାୟାତି। ଦିଟ୍ଠୀସୁ ଆଦୀନୱଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଦିଟ୍ଠିୟୋ ନ ଗଣ୍ହାମି ନ ପରାମସାମି ନାଭିନିୱିସାମି। ଅଥ ୱା ନ ଗଣ୍ହିତବ୍ବା ନ ପରାମସିତବ୍ବା ନାଭିନିୱିସିତବ୍ବାତି। ଏୱମ୍ପି ପସ୍ସଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠୀସୁ ଅନୁଗ୍ଗହାୟ।
ଅଥ ୱା ଇମା ଦିଟ୍ଠିୟୋ ନିରୟସଂୱତ୍ତନିକା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିସଂୱତ୍ତନିକା ପେତ୍ତିୱିସୟସଂୱତ୍ତନିକାତି। ଦିଟ୍ଠୀସୁ ଆଦୀନୱଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଦିଟ୍ଠିୟୋ ନ ଗଣ୍ହାମି ନ ପରାମସାମି ନାଭିନିୱିସାମି। ଅଥ ୱା ନ ଗଣ୍ହିତବ୍ବା ନ ପରାମସିତବ୍ବା ନାଭିନିୱିସିତବ୍ବାତି। ଏୱମ୍ପି ପସ୍ସଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠୀସୁ ଅନୁଗ୍ଗହାୟ।
ଅଥ ୱା ଇମା ଦିଟ୍ଠିୟୋ ଅନିଚ୍ଚା ସଙ୍ଖତା ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନା ଖୟଧମ୍ମା ୱୟଧମ୍ମା ୱିରାଗଧମ୍ମା ନିରୋଧଧମ୍ମାତି। ଦିଟ୍ଠୀସୁ ଆଦୀନୱଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଦିଟ୍ଠିୟୋ ନ ଗଣ୍ହାମି ନ ପରାମସାମି ନାଭିନିୱିସାମି। ଅଥ ୱା ନ ଗଣ୍ହିତବ୍ବା ନ ପରାମସିତବ୍ବା ନାଭିନିୱିସିତବ୍ବାତି। ଏୱମ୍ପି ପସ୍ସଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠୀସୁ ଅନୁଗ୍ଗହାୟ।
ଅଜ୍ଝତ୍ତସନ୍ତିଂ ପଚିନଂ ଅଦସ୍ସ ନ୍ତି। ଅଜ୍ଝତ୍ତସନ୍ତିଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରାଗସ୍ସ ସନ୍ତିଂ, ଦୋସସ୍ସ ସନ୍ତିଂ, ମୋହସ୍ସ ସନ୍ତିଂ, କୋଧସ୍ସ… ଉପନାହସ୍ସ… ମକ୍ଖସ୍ସ … ପଳାସସ୍ସ… ଇସ୍ସାୟ… ମଚ୍ଛରିୟସ୍ସ … ମାୟାୟ… ସାଠେୟ୍ୟସ୍ସ… ଥମ୍ଭସ୍ସ… ସାରମ୍ଭସ୍ସ… ମାନସ୍ସ… ଅତିମାନସ୍ସ… ମଦସ୍ସ… ପମାଦସ୍ସ… ସବ୍ବକିଲେସାନଂ… ସବ୍ବଦୁଚ୍ଚରିତାନଂ… ସବ୍ବଦରଥାନଂ… ସବ୍ବପରିଳାହାନଂ… ସବ୍ବସନ୍ତାପାନଂ… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରାନଂ ସନ୍ତିଂ ଉପସନ୍ତିଂ ୱୂପସନ୍ତିଂ ନିବ୍ବୁତିଂ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧିଂ ସନ୍ତିଂ। ପଚିନ ନ୍ତି ପଚିନନ୍ତୋ ୱିଚିନନ୍ତୋ ପୱିଚିନନ୍ତୋ ତୁଲୟନ୍ତୋ ତୀରୟନ୍ତୋ ୱିଭାୱୟନ୍ତୋ ୱିଭୂତଂ କରୋନ୍ତୋ, ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ପଚିନନ୍ତୋ ୱିଚିନନ୍ତୋ ପୱିଚିନନ୍ତୋ ତୁଲୟନ୍ତୋ ତୀରୟନ୍ତୋ ୱିଭାୱୟନ୍ତୋ ୱିଭୂତଂ କରୋନ୍ତୋ, ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି… ‘‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା’’ତି ପଚିନନ୍ତୋ ୱିଚିନନ୍ତୋ ପୱିଚିନନ୍ତୋ… ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ, ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ପଚିନନ୍ତୋ ୱିଚିନନ୍ତୋ ପୱିଚିନନ୍ତୋ ତୁଲୟନ୍ତୋ ତୀରୟନ୍ତୋ ୱିଭାୱୟନ୍ତୋ ୱିଭୂତଂ କରୋନ୍ତୋ। ଅଦସ୍ସ ନ୍ତି ଅଦସ୍ସଂ ଅଦକ୍ଖିଂ ଅପସ୍ସିଂ ପଟିୱିଜ୍ଝିନ୍ତି – ଅଜ୍ଝତ୍ତସନ୍ତିଂ ପଚିନଂ ଅଦସ୍ସଂ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଇଦଂ ୱଦାମୀତି ନ ତସ୍ସ ହୋତି, [ମାଗଣ୍ଡିୟାତି ଭଗୱା]
ଧମ୍ମେସୁ ନିଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସମୁଗ୍ଗହୀତଂ।
ପସ୍ସଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠୀସୁ ଅନୁଗ୍ଗହାୟ।
ଅଜ୍ଝତ୍ତସନ୍ତିଂ ପଚିନଂ ଅଦସ୍ସ’’ନ୍ତି॥
ୱିନିଚ୍ଛୟା ୟାନି ପକପ୍ପିତାନି, [ଇତି ମାଗଣ୍ଡିୟୋ]
ତେ ୱେ ମୁନୀ ବ୍ରୂସି ଅନୁଗ୍ଗହାୟ।
ଅଜ୍ଝତ୍ତସନ୍ତୀତି ୟମେତମତ୍ଥଂ, କଥଂ ନୁ ଧୀରେହି ପୱେଦିତଂ ତଂ॥
ୱିନିଚ୍ଛୟା ୟାନି ପକପ୍ପିତାନୀ ତି। ୱିନିଚ୍ଛୟା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ଦିଟ୍ଠିୱିନିଚ୍ଛୟା। ପକପ୍ପିତାନୀ ତି କପ୍ପିତା ପକପ୍ପିତା ଅଭିସଙ୍ଖତା ସଣ୍ଠପିତାତିପି ପକପ୍ପିତା । ଅଥ ୱା ଅନିଚ୍ଚା ସଙ୍ଖତା ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନା ଖୟଧମ୍ମା ୱୟଧମ୍ମା ୱିରାଗଧମ୍ମା ନିରୋଧଧମ୍ମା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମାତିପି ପକପ୍ପିତାତି – ୱିନିଚ୍ଛୟା ୟାନି ପକପ୍ପିତାନି।
ଇତି ମାଗଣ୍ଡିୟୋ ତି। ଇତୀ ତି ପଦସନ୍ଧି ପଦସଂସଗ୍ଗୋ ପଦପାରିପୂରୀ ଅକ୍ଖରସମୱାୟୋ ବ୍ୟଞ୍ଜନସିଲିଟ୍ଠତା ପଦାନୁପୁବ୍ବତାପେତଂ – ଇତୀତି। ମାଗଣ୍ଡିୟୋ ତି ତସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ନାମଂ ସଙ୍ଖା ସମଞ୍ଞା ପଞ୍ଞତ୍ତି ୱୋହାରୋ – ଇତି ମାଗଣ୍ଡିୟୋତି।
ତେ ୱେ ମୁନୀ ବ୍ରୂସି ଅନୁଗ୍ଗହାୟ, ଅଜ୍ଝତ୍ତସନ୍ତୀତି ୟମେତମତ୍ଥ ନ୍ତି। ତେ ୱେ ତି ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି। ମୁନୀ ତି। ମୋନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଞାଣଂ…ପେ॰… ସଙ୍ଗଜାଲମତିଚ୍ଚ ସୋ ମୁନୀତି। ଅନୁଗ୍ଗହାୟା ତି ଦିଟ୍ଠୀସୁ ଆଦୀନୱଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଦିଟ୍ଠିୟୋ ନ ଗଣ୍ହାମି ନ ପରାମସାମି ନାଭିନିୱିସାମୀତି ଚ ଭଣସି, ଅଜ୍ଝତ୍ତସନ୍ତୀତି ଚ ଭଣସି। ୟମେତମତ୍ଥ ନ୍ତି ୟଂ ପରମତ୍ଥନ୍ତି – ତେ ୱେ ମୁନୀ ବ୍ରୂସି ଅନୁଗ୍ଗହାୟ, ଅଜ୍ଝତ୍ତସନ୍ତୀତି ୟମେତମତ୍ଥଂ।
କଥଂ ନୁ ଧୀରେହି ପୱେଦିତଂ ତ ନ୍ତି। କଥଂ ନୂ ତି ପଦଂ ସଂସୟପୁଚ୍ଛା ୱିମତିପୁଚ୍ଛା ଦ୍ୱେଳ୍ହକପୁଚ୍ଛା ଅନେକଂସପୁଚ୍ଛା, ଏୱଂ ନୁ ଖୋ ନନୁ ଖୋ କିଂ ନୁ ଖୋ କଥଂ ନୁ ଖୋତି – କଥଂ ନୁ। ଧୀରେହୀ ତି ଧୀରେହି ପଣ୍ଡିତେହି ପଞ୍ଞୱନ୍ତେହି [ପଞ୍ଞାୱନ୍ତେହି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ବୁଦ୍ଧିମନ୍ତେହି ଞାଣୀହି ୱିଭାୱୀହି ମେଧାୱୀହି। ପୱେଦିତ ନ୍ତି ୱେଦିତଂ ପୱେଦିତଂ ଆଚିକ୍ଖିତଂ ଦେସିତଂ ପଞ୍ଞାପିତଂ ପଟ୍ଠପିତଂ ୱିୱଟଂ ୱିଭତ୍ତଂ ଉତ୍ତାନୀକତଂ ପକାସିତନ୍ତି – କଥଂ ନୁ ଧୀରେହି ପୱେଦିତଂ ତଂ।
ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ୱିନିଚ୍ଛୟା ୟାନି ପକପ୍ପିତାନି, [ଇତି ମାଗଣ୍ଡିୟୋ]
ତେ ୱେ ମୁନୀ ବ୍ରୂସି ଅନୁଗ୍ଗହାୟ।
ଅଜ୍ଝତ୍ତସନ୍ତୀତି ୟମେତମତ୍ଥଂ, କଥଂ ନୁ ଧୀରେହି ପୱେଦିତଂ ତ’’ନ୍ତି॥
ନ ଦିଟ୍ଠିୟା ନ ସୁତିୟା ନ ଞାଣେନ, [ମାଗଣ୍ଡିୟାତି ଭଗୱା]
ସୀଲବ୍ବତେନାପି ନ ସୁଦ୍ଧିମାହ।
ଅଦିଟ୍ଠିୟା ଅସ୍ସୁତିୟା ଅଞାଣା, ଅସୀଲତା ଅବ୍ବତା ନୋପି ତେନ।
ଏତେ ଚ ନିସ୍ସଜ୍ଜ ଅନୁଗ୍ଗହାୟ, ସନ୍ତୋ ଅନିସ୍ସାୟ ଭୱଂ ନ ଜପ୍ପେ॥
ନ ଦିଟ୍ଠିୟା ନ ସୁତିୟା ନ ଞାଣେନା ତି। ଦିଟ୍ଠେନାପି ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ, ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ନାହ ନ କଥେସି ନ ଭଣସି ନ ଦୀପୟସି ନ ୱୋହରସି; ସୁତେନାପି ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ, ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ନାହ ନ କଥେସି ନ ଭଣସି ନ ଦୀପୟସି ନ ୱୋହରସି; ଦିଟ୍ଠସୁତେନାପି ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ, ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ନାହ ନ କଥେସି ନ ଭଣସି ନ ଦୀପୟସି ନ ୱୋହରସି; ଞାଣେନାପି ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ, ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ନାହ ନ କଥେସି ନ ଭଣସି ନ ଦୀପୟସି ନ ୱୋହରସୀତି – ନ ଦିଟ୍ଠିୟା ନ ସୁତିୟା ନ ଞାଣେନ।
ମାଗଣ୍ଡିୟା ତି ଭଗୱା ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ନାମେନ ଆଲପତି। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – ମାଗଣ୍ଡିୟାତି ଭଗୱା।
ସୀଲବ୍ବତେନାପି ନ ସୁଦ୍ଧିମାହା ତି। ସୀଲେନାପି ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ, ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ନାହ ନ କଥେସି ନ ଭଣସି ନ ଦୀପୟସି ନ ୱୋହରସି; ୱତେନାପି ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ, ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ନାହ ନ କଥେସି ନ ଭଣସି ନ ଦୀପୟସି ନ ୱୋହରସି; ସୀଲବ୍ବତେନାପି ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ, ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ନାହ ନ କଥେସି ନ ଭଣସି ନ ଦୀପୟସି ନ ୱୋହରସୀତି – ସୀଲବ୍ବତେନାପି ନ ସୁଦ୍ଧିମାହ।
ଅଦିଟ୍ଠିୟା ଅସ୍ସୁତିୟା ଅଞାଣା, ଅସୀଲତା ଅବ୍ବତା ନୋପି ତେନା ତି। ଦିଟ୍ଠିପି ଇଚ୍ଛିତବ୍ବା। ଦସୱତ୍ଥୁକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି – ଅତ୍ଥି ଦିନ୍ନଂ, ଅତ୍ଥି ୟିଟ୍ଠଂ, ଅତ୍ଥି ହୁତଂ, ଅତ୍ଥି ସୁକତଦୁକ୍କଟାନଂ [ସୁକଟଦୁକ୍କଟାନଂ (ସୀ॰)] କମ୍ମାନଂ ଫଲଂ ୱିପାକୋ, ଅତ୍ଥି ଅୟଂ ଲୋକୋ, ଅତ୍ଥି ପରୋ ଲୋକୋ, ଅତ୍ଥି ମାତା, ଅତ୍ଥି ପିତା, ଅତ୍ଥି ସତ୍ତା ଓପପାତିକା, ଅତ୍ଥି ଲୋକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସମ୍ମଗ୍ଗତା [ସମଗ୍ଗତା (କ॰)] ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନା ୟେ ଇମଞ୍ଚ ଲୋକଂ ପରଞ୍ଚ ଲୋକଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ପୱେଦେନ୍ତୀତି; ସୱନମ୍ପି ଇଚ୍ଛିତବ୍ବଂ – ପରତୋ ଘୋସୋ, ସୁତ୍ତଂ, ଗେୟ୍ୟଂ, ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ, ଗାଥା, ଉଦାନଂ, ଇତିୱୁତ୍ତକଂ, ଜାତକଂ, ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ, ୱେଦଲ୍ଲଂ; ଞାଣମ୍ପି ଇଚ୍ଛିତବ୍ବଂ – କମ୍ମସ୍ସକତଞାଣଂ, ସଚ୍ଚାନୁଲୋମିକଞାଣଂ [କମ୍ମସ୍ସକତଂ ଞାଣଂ ସଚ୍ଚାନୁଲୋମିକଂ ଞାଣଂ (ସୀ॰ କ॰) ଞାଣୱିଭଙ୍ଗେପି] , ଅଭିଞ୍ଞାଞାଣଂ, ସମାପତ୍ତିଞାଣଂ; ସୀଲମ୍ପି ଇଚ୍ଛିତବ୍ବଂ – ପାତିମୋକ୍ଖସଂୱରୋ; ୱତମ୍ପି ଇଚ୍ଛିତବ୍ବଂ – ଅଟ୍ଠ ଧୁତଙ୍ଗାନି – ଆରଞ୍ଞିକଙ୍ଗଂ, ପିଣ୍ଡପାତିକଙ୍ଗଂ, ପଂସୁକୂଲିକଙ୍ଗଂ, ତେଚୀୱରିକଙ୍ଗ, ସପଦାନଚାରିକଙ୍ଗଂ, ଖଲୁପଚ୍ଛାଭତ୍ତିକଙ୍ଗଂ, ନେସଜ୍ଜିକଙ୍ଗଂ, ୟଥାସନ୍ଥତିକଙ୍ଗନ୍ତି।
ଅଦିଟ୍ଠିୟା ଅସ୍ସୁତିୟା ଅଞାଣା, ଅସୀଲତା ଅବ୍ବତା ନୋପି ତେନା ତି । ନାପି ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିମତ୍ତେନ, ନାପି ସୱନମତ୍ତେନ, ନାପି ଞାଣମତ୍ତେନ, ନାପି ସୀଲମତ୍ତେନ, ନାପି ୱତମତ୍ତେନ ଅଜ୍ଝତ୍ତସନ୍ତିଂ ପତ୍ତୋ ହୋତି, ନାପି ୱିନା ଏତେହି ଧମ୍ମେହି ଅଜ୍ଝତ୍ତସନ୍ତିଂ ପାପୁଣାତି। ଅପି ଚ ସମ୍ଭାରା ଇମେ ଧମ୍ମା ହୋନ୍ତି ଅଜ୍ଝତ୍ତସନ୍ତିଂ ପାପୁଣିତୁଂ ଅଧିଗନ୍ତୁଂ ଫସ୍ସିତୁଂ ସଚ୍ଛିକାତୁନ୍ତି – ଅଦିଟ୍ଠିୟା ଅସ୍ସୁତିୟା ଅଞାଣା ଅସୀଲତା ଅବ୍ବତା ନୋପି ତେନ।
ଏତେ ଚ ନିସ୍ସଜ୍ଜ ଅନୁଗ୍ଗହାୟା ତି। ଏତେ ତି କଣ୍ହପକ୍ଖିକାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ସମୁଗ୍ଘାତତୋ ପହାନଂ ଇଚ୍ଛିତବ୍ବଂ, ତେଧାତୁକେସୁ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅତମ୍ମୟତା [ଅକମ୍ମୟତା (ସୀ॰ କ॰)] ଇଚ୍ଛିତବ୍ବା, ୟତୋ କଣ୍ହପକ୍ଖିୟା ଧମ୍ମା ସମୁଗ୍ଘାତପହାନେନ ପହୀନା ହୋନ୍ତି ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା, ତେଧାତୁକେସୁ ଚ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅତମ୍ମୟତା ହୋତି, ଏତ୍ତାୱତାପି ନ ଗଣ୍ହାତି ନ ପରାମସତି ନାଭିନିୱିସତି। ଅଥ ୱା ନ ଗଣ୍ହିତବ୍ବା ନ ପରାମସିତବ୍ବା ନାଭିନିୱିସିତବ୍ବାତି। ଏୱମ୍ପି ଏତେ ଚ ନିସ୍ସଜ୍ଜ ଅନୁଗ୍ଗହାୟ। ୟତୋ ତଣ୍ହା ଚ ଦିଟ୍ଠି ଚ ମାନୋ ଚ ପହୀନା ହୋନ୍ତି ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମାତି, ଏତ୍ତାୱତାପି ନ ଗଣ୍ହାତି ନ ପରାମସତି ନାଭିନିୱିସତୀତି। ଏୱମ୍ପି ଏତେ ଚ ନିସ୍ସଜ୍ଜ ଅନୁଗ୍ଗହାୟ।
ୟତୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରୋ ଚ ଅପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରୋ ଚ ଆନେଞ୍ଜାଭିସଙ୍ଖାରୋ ଚ ପହୀନା ହୋନ୍ତି ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମାତି, ଏତ୍ତାୱତାପି ନ ଗଣ୍ହାତି ନ ପରାମସତି ନାଭିନିୱିସତୀତି। ଏୱମ୍ପି ଏତେ ଚ ନିସ୍ସଜ୍ଜ ଅନୁଗ୍ଗହାୟ।
ସନ୍ତୋ ଅନିସ୍ସାୟ ଭୱଂ ନ ଜପ୍ପେ ତି। ସନ୍ତୋ ତି ରାଗସ୍ସ ସମିତତ୍ତା ସନ୍ତୋ, ଦୋସସ୍ସ ସମିତତ୍ତା ସନ୍ତୋ, ମୋହସ୍ସ ସମିତତ୍ତା ସନ୍ତୋ , କୋଧସ୍ସ… ଉପନାହସ୍ସ… ମକ୍ଖସ୍ସ… ପଳାସସ୍ସ… ଇସ୍ସାୟ… ମଚ୍ଛରିୟସ୍ସ… ମାୟାୟ… ସାଠେୟ୍ୟସ୍ସ… ଥମ୍ଭସ୍ସ… ସାରମ୍ଭସ୍ସ… ମାନସ୍ସ… ଅତିମାନସ୍ସ… ମଦସ୍ସ… ପମାଦସ୍ସ… ସବ୍ବକିଲେସାନଂ… ସବ୍ବଦୁଚ୍ଚରିତାନଂ… ସବ୍ବଦରଥାନଂ… ସବ୍ବପରିଳାହାନଂ… ସବ୍ବସନ୍ତାପାନଂ… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରାନଂ ସନ୍ତତ୍ତା ସମିତତ୍ତା ୱୂପସମିତତ୍ତା ୱିଜ୍ଝାତତ୍ତା ନିବ୍ବୁତତ୍ତା ୱିଗତତ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧତ୍ତା ସନ୍ତୋ ଉପସନ୍ତୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ନିବ୍ବୁତୋ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧୋତି – ସନ୍ତୋ।
ଅନିସ୍ସାୟା ତି ଦ୍ୱେ ନିସ୍ସୟା – ତଣ୍ହାନିସ୍ସୟୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାନିସ୍ସୟୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟୋ। ତଣ୍ହାନିସ୍ସୟଂ ପହାୟ ଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟଂ ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜିତ୍ୱା ଚକ୍ଖୁଂ ଅନିସ୍ସାୟ, ସୋତଂ ଅନିସ୍ସାୟ, ଘାନଂ ଅନିସ୍ସାୟ, ଜିୱ୍ହଂ ଅନିସ୍ସାୟ, କାୟଂ ଅନିସ୍ସାୟ, ମନଂ ଅନିସ୍ସାୟ, ରୂପେ… ସଦ୍ଦେ… ଗନ୍ଧେ… ରସେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ… କୁଲଂ… ଗଣଂ… ଆୱାସଂ… ଲାଭଂ… ୟସଂ… ପସଂସଂ… ସୁଖଂ… ଚୀୱରଂ… ପିଣ୍ଡପାତଂ… ସେନାସନଂ… ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ… କାମଧାତୁଂ… ରୂପଧାତୁଂ… ଅରୂପଧାତୁଂ… କାମଭୱଂ… ରୂପଭୱଂ… ଅରୂପଭୱଂ… ସଞ୍ଞାଭୱଂ… ଅସଞ୍ଞାଭୱଂ… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାଭୱଂ… ଏକୱୋକାରଭୱଂ… ଚତୁୱୋକାରଭୱଂ… ପଞ୍ଚୱୋକାରଭୱଂ… ଅତୀତଂ… ଅନାଗତଂ… ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ… ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ଅନିସ୍ସାୟ ଅଗ୍ଗଣ୍ହିତ୍ୱା ଅପରାମସିତ୍ୱା ଅନଭିନିୱିସିତ୍ୱାତି – ସନ୍ତୋ ଅନିସ୍ସାୟ। ଭୱଂ ନ ଜପ୍ପେ ତି କାମଭୱଂ ନ ଜପ୍ପେୟ୍ୟ, ରୂପଭୱଂ ନ ଜପ୍ପେୟ୍ୟ, ଅରୂପଭୱଂ ନ ଜପ୍ପେୟ୍ୟ ନପ୍ପଜପ୍ପେୟ୍ୟ ନ ଅଭିଜପ୍ପେୟ୍ୟାତି – ସନ୍ତୋ ଅନିସ୍ସାୟ ଭୱଂ ନ ଜପ୍ପେ।
‘‘ନ ଦିଟ୍ଠିୟା ନ ସୁତିୟା ନ ଞାଣେନ, [ମାଗଣ୍ଡିୟାତି ଭଗୱା]
ସୀଲବ୍ବତେନାପି ନ ସୁଦ୍ଧିମାହ।
ଅଦିଟ୍ଠିୟା ଅସ୍ସୁତିୟା ଅଞାଣା, ଅସୀଲତା ଅବ୍ବତା ନୋପି ତେନ।
ଏତେ ଚ ନିସ୍ସଜ୍ଜ ଅନୁଗ୍ଗହାୟ, ସନ୍ତୋ ଅନିସ୍ସାୟ ଭୱଂ ନ ଜପ୍ପେ’’ତି॥
ନୋ ଚେ କିର ଦିଟ୍ଠିୟା ନ ସୁତିୟା ନ ଞାଣେନ, [ଇତି ମାଗଣ୍ଡିୟୋ]
ସୀଲବ୍ବତେନାପି ନ ସୁଦ୍ଧିମାହ।
ଅଦିଟ୍ଠିୟା ଅସ୍ସୁତିୟା ଅଞାଣା, ଅସୀଲତା ଅବ୍ବତା ନୋପି ତେନ।
ମଞ୍ଞାମହଂ ମୋମୁହମେୱ ଧମ୍ମଂ, ଦିଟ୍ଠିୟା ଏକେ ପଚ୍ଚେନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ॥
ନୋ ଚେ କିର ଦିଟ୍ଠିୟା ନ ସୁତିୟା ନ ଞାଣେନା ତି। ଦିଟ୍ଠିୟାପି ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ, ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ନାହ ନ କଥେସି ନ ଭଣସି ନ ଦୀପୟସି ନ ୱୋହରସି; ସୁତେନାପି ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ, ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ… ଦିଟ୍ଠସୁତେନାପି ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ , ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ… ଞାଣେନାପି ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ, ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ନାହ ନ କଥେସି ନ ଭଣସି ନ ଦୀପୟସି ନ ୱୋହରସୀତି – ନୋ ଚେ କିର ଦିଟ୍ଠିୟା ନ ସୁତିୟା ନ ଞାଣେନ।
ଇତି ମାଗଣ୍ଡିୟୋ ତି ଇତୀ ତି ପଦସନ୍ଧି…ପେ॰…। ମାଗଣ୍ଡିୟୋ ତି ତସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ନାମଂ…ପେ॰… ଇତି ମାଗଣ୍ଡିୟୋ।
ସୀଲବ୍ବତେନାପି ନ ସୁଦ୍ଧିମାହା ତି। ସୀଲେନାପି ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ…ପେ॰… ୱତେନାପି ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ…ପେ॰… ସୀଲବ୍ବତେନାପି ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ, ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ନାହ ନ କଥେସି ନ ଭଣସି ନ ଦୀପୟସି ନ ୱୋହରସୀତି – ସୀଲବ୍ବତେନାପି ନ ସୁଦ୍ଧିମାହ।
ଅଦିଟ୍ଠିୟା ଅସ୍ସୁତିୟା ଅଞାଣା, ଅସୀଲତା ଅବ୍ବତା ନୋପି ତେନା ତି। ଦିଟ୍ଠିପି ଇଚ୍ଛିତବ୍ବାତି ଏୱଂ ଭଣସି, ସୱନମ୍ପି ଇଚ୍ଛିତବ୍ବନ୍ତି ଏୱଂ ଭଣସି, ଞାଣମ୍ପି ଇଚ୍ଛିତବ୍ବନ୍ତି ଏୱଂ ଭଣସି, ନ ସକ୍କୋସି ଏକଂସେନ ଅନୁଜାନିତୁଂ, ନପି ସକ୍କୋସି ଏକଂସେନ ପଟିକ୍ଖିପିତୁନ୍ତି – ଅଦିଟ୍ଠିୟା ଅସ୍ସୁତିୟା ଅଞାଣା, ଅସୀଲତା ଅବ୍ବତା ନୋପି ତେନ।
ମଞ୍ଞାମହଂ ମୋମୁହମେୱ ଧମ୍ମ ନ୍ତି। ମୋମୂହଧମ୍ମୋ ଅୟଂ ତୁୟ୍ହଂ ବାଲଧମ୍ମୋ ମୂଳ୍ହଧମ୍ମୋ ଅଞ୍ଞାଣଧମ୍ମୋ ଅମରାୱିକ୍ଖେପଧମ୍ମୋତି ଏୱଂ ମଞ୍ଞାମି ଏୱଂ ଜାନାମି ଏୱଂ ଆଜାନାମି ଏୱଂ ୱିଜାନାମି ଏୱଂ ପଟିୱିଜାନାମି ଏୱଂ ପଟିୱିଜ୍ଝାମୀତି – ମଞ୍ଞାମହଂ ମୋମୁହମେୱ ଧମ୍ମଂ।
ଦିଟ୍ଠିୟା ଏକେ ପଚ୍ଚେନ୍ତି ସୁଦ୍ଧି ନ୍ତି। ସୁଦ୍ଧିଦିଟ୍ଠିୟା ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ, ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ପଚ୍ଚେନ୍ତି; ‘‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ଦିଟ୍ଠିୟା ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ, ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ପଚ୍ଚେନ୍ତି; ‘‘ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ…ପେ॰… ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ଦିଟ୍ଠିୟା ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ, ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ପଚ୍ଚେନ୍ତୀତି – ଦିଟ୍ଠିୟା ଏକେ ପଚ୍ଚେନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
ତେନାହ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ –
‘‘ନୋ ଚେ କିର ଦିଟ୍ଠିୟା ନ ସୁତିୟା ନ ଞାଣେନ, [ଇତି ମାଗଣ୍ଡିୟୋ]
ସୀଲବ୍ବତେନାପି ନ ସୁଦ୍ଧିମାହ।
ଅଦିଟ୍ଠିୟା ଅସ୍ସୁତିୟା ଅଞାଣା, ଅସୀଲତା ଅବ୍ବତା ନୋପି ତେନ।
ମଞ୍ଞାମହଂ ମୋମୁହମେୱ ଧମ୍ମଂ, ଦିଟ୍ଠିୟା ଏକେ ପଚ୍ଚେନ୍ତି ସୁଦ୍ଧି’’ନ୍ତି॥
ଦିଟ୍ଠିଞ୍ଚ [ଦିଟ୍ଠୀସୁ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କ॰)] ନିସ୍ସାୟନୁପୁଚ୍ଛମାନୋ, [ମାଗଣ୍ଡିୟାତି ଭଗୱା]
ସମୁଗ୍ଗହୀତେସୁ ପମୋହମାଗା [ସମୋହମାଗା (କ॰)] ।
ଇତୋ ଚ ନାଦ୍ଦକ୍ଖି ଅଣୁମ୍ପି ସଞ୍ଞଂ, ତସ୍ମା ତୁୱଂ ମୋମୁହତୋ ଦହାସି॥
ଦିଟ୍ଠିଞ୍ଚ ନିସ୍ସାୟନୁପୁଚ୍ଛମାନୋ ତି। ମାଗଣ୍ଡିୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଦିଟ୍ଠିଂ ନିସ୍ସାୟ ଦିଟ୍ଠିଂ ପୁଚ୍ଛତି, ଲଗ୍ଗନଂ ନିସ୍ସାୟ ଲଗ୍ଗନଂ ପୁଚ୍ଛତି, ବନ୍ଧନଂ ନିସ୍ସାୟ ବନ୍ଧନଂ ପୁଚ୍ଛତି, ପଲିବୋଧଂ ନିସ୍ସାୟ ପଲିବୋଧଂ ପୁଚ୍ଛତି। ଅନୁପୁଚ୍ଛମାନୋ ତି ପୁନପ୍ପୁନଂ ପୁଚ୍ଛତୀତି – ଦିଟ୍ଠିଞ୍ଚ ନିସ୍ସାୟନୁପୁଚ୍ଛମାନୋ।
ମାଗଣ୍ଡିୟା ତି ଭଗୱା ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ନାମେନ ଆଲପତି। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – ମାଗଣ୍ଡିୟାତି ଭଗୱା।
ସମୁଗ୍ଗହୀତେସୁ ପମୋହମାଗା ତି। ୟା ସା ଦିଟ୍ଠି ତୟା ଗହିତା ପରାମଟ୍ଠା ଅଭିନିୱିଟ୍ଠା ଅଜ୍ଝୋସିତା ଅଧିମୁତ୍ତା, ତାୟେୱ ତ୍ୱଂ ଦିଟ୍ଠିୟା ମୂଳ୍ହୋସି ପମୂଳ୍ହୋସି ସମ୍ମୂଳ୍ହୋସି ମୋହଂ ଆଗତୋସି ପମୋହଂ ଆଗତୋସି ସମ୍ମୋହଂ ଆଗତୋସି ଅନ୍ଧକାରଂ ପକ୍ଖନ୍ଦୋସୀତି – ସମୁଗ୍ଗହୀତେସୁ ପମୋହମାଗା।
ଇତୋ ଚ ନାଦ୍ଦକ୍ଖି ଅଣୁମ୍ପି ସଞ୍ଞ ନ୍ତି। ଇତୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତସନ୍ତିତୋ ୱା ପଟିପଦାତୋ ୱା ଧମ୍ମଦେସନାତୋ ୱା, ୟୁତ୍ତସଞ୍ଞଂ ପତ୍ତସଞ୍ଞଂ ଲକ୍ଖଣସଞ୍ଞଂ କାରଣସଞ୍ଞଂ ଠାନସଞ୍ଞଂ ନ ପଟିଲଭତି, କୁତୋ ଞାଣନ୍ତି। ଏୱମ୍ପି ଇତୋ ଚ ନାଦ୍ଦକ୍ଖି ଅଣୁମ୍ପି ସଞ୍ଞଂ। ଅଥ ୱା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱା ଅନିଚ୍ଚସଞ୍ଞାନୁଲୋମଂ ୱା, ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖସଞ୍ଞାନୁଲୋମଂ ୱା, ଅନତ୍ତଂ ୱା ଅନତ୍ତସଞ୍ଞାନୁଲୋମଂ ୱା, ସଞ୍ଞୁପ୍ପାଦମତ୍ତଂ ୱା ସଞ୍ଜାନିତମତ୍ତଂ ୱା ନ ପଟିଲଭତି , କୁତୋ ଞାଣନ୍ତି। ଏୱମ୍ପି ଇତୋ ଚ ନାଦ୍ଦକ୍ଖି ଅଣୁମ୍ପି ସଞ୍ଞଂ।
ତସ୍ମା ତୁୱଂ ମୋମୁହତୋ ଦହାସୀ ତି। ତସ୍ମା ତି ତସ୍ମା ତଂକାରଣା ତଂହେତୁ ତପ୍ପଚ୍ଚୟା ତଂନିଦାନା ମୋମୂହଧମ୍ମତୋ ବାଲଧମ୍ମତୋ ମୂଳ୍ହଧମ୍ମତୋ ଅଞ୍ଞାଣଧମ୍ମତୋ ଅମରାୱିକ୍ଖେପଧମ୍ମତୋ ଦହାସି ପସ୍ସସି ଦକ୍ଖସି ଓଲୋକେସି ନିଜ୍ଝାୟସି ଉପପରିକ୍ଖସୀତି – ତସ୍ମା ତୁୱଂ ମୋମୁହତୋ ଦହାସି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଦିଟ୍ଠିଞ୍ଚ ନିସ୍ସାୟନୁପୁଚ୍ଛମାନୋ, [ମାଗଣ୍ଡିୟାତି ଭଗୱା]
ସମୁଗ୍ଗହୀତେସୁ ପମୋହମାଗା।
ଇତୋ ଚ ନାଦ୍ଦକ୍ଖି ଅଣୁମ୍ପି ସଞ୍ଞଂ, ତସ୍ମା ତୁୱଂ ମୋମୁହତୋ ଦହାସୀ’’ତି॥
ସମୋ ୱିସେସୀ ଉଦ ୱା ନିହୀନୋ, ୟୋ ମଞ୍ଞତି ସୋ ୱିୱଦେଥ ତେନ।
ତୀସୁ ୱିଧାସୁ ଅୱିକମ୍ପମାନୋ, ସମୋ ୱିସେସୀତି ନ ତସ୍ସ ହୋତି॥
ସମୋ ୱିସେସୀ ଉଦ ୱା ନିହୀନୋ, ୟୋ ମଞ୍ଞତି ସୋ ୱିୱଦେଥ ତେନା ତି। ସଦିସୋହମସ୍ମୀତି ୱା ସେୟ୍ୟୋହମସ୍ମୀତି ୱା ହୀନୋହମସ୍ମୀତି ୱା ୟୋ ମଞ୍ଞତି, ସୋ ତେନ ମାନେନ ତାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ତେନ ୱା ପୁଗ୍ଗଲେନ କଲହଂ କରେୟ୍ୟ ଭଣ୍ଡନଂ କରେୟ୍ୟ ୱିଗ୍ଗହଂ କରେୟ୍ୟ ୱିୱାଦଂ କରେୟ୍ୟ ମେଧଗଂ କରେୟ୍ୟ – ‘‘ନ ତ୍ୱଂ ଇମଂ ଧମ୍ମୱିନୟଂ ଆଜାନାସି, ଅହଂ ଇମଂ ଧମ୍ମୱିନୟଂ ଆଜାନାମି, କିଂ ତ୍ୱଂ ଇମଂ ଧମ୍ମୱିନୟଂ ଆଜାନିସ୍ସସି, ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନୋ ତ୍ୱମସି, ଅହମସ୍ମି ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ, ସହିତଂ ମେ, ଅସହିତଂ ତେ, ପୁରେ ୱଚନୀୟଂ ପଚ୍ଛା ଅୱଚ, ପଚ୍ଛା ୱଚନୀୟଂ ପୁରେ ଅୱଚ, ଅଧିଚିଣ୍ଣଂ ତେ ୱିପରାୱତ୍ତଂ, ଆରୋପିତୋ ତେ ୱାଦୋ, ନିଗ୍ଗହିତୋ ତ୍ୱମସି, ଚର ୱାଦପ୍ପମୋକ୍ଖାୟ, ନିବ୍ବେଠେହି ୱା ସଚେ ପହୋସୀ’’ତି – ସମୋ ୱିସେସୀ ଉଦ ୱା ନିହୀନୋ ୟୋ ମଞ୍ଞତି ସୋ ୱିୱଦେଥ ତେନ।
ତୀସୁ ୱିଧାସୁ ଅୱିକମ୍ପମାନୋ, ସମୋ ୱିସେସୀତି ନ ତସ୍ସ ହୋତୀ ତି। ୟସ୍ସେତା ତିସ୍ସୋ ୱିଧା ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢା, ସୋ ତୀସୁ ୱିଧାସୁ ନ କମ୍ପତି ନ ୱିକମ୍ପତି, ଅୱିକମ୍ପମାନସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ସଦିସୋହମସ୍ମୀତି ୱା ସେୟ୍ୟୋହମସ୍ମୀତି ୱା ହୀନୋହମସ୍ମୀତି ୱା। ନ ତସ୍ସ ହୋତୀ ତି। ନ ମୟ୍ହଂ ହୋତୀତି ତୀସୁ ୱିଧାସୁ ଅୱିକମ୍ପମାନୋ, ସମୋ ୱିସେସୀତି – ନ ତସ୍ସ ହୋତି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ସମୋ ୱିସେସୀ ଉଦ ୱା ନିହୀନୋ, ୟୋ ମଞ୍ଞତି ସୋ ୱିୱଦେଥ ତେନ।
ତୀସୁ ୱିଧାସୁ ଅୱିକମ୍ପମାନୋ, ସମୋ ୱିସେସୀତି ନ ତସ୍ସ ହୋତୀ’’ତି॥
ସଚ୍ଚନ୍ତି ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ କିଂ ୱଦେୟ୍ୟ, ମୁସାତି ୱା ସୋ ୱିୱଦେଥ କେନ।
ୟସ୍ମିଂ ସମଂ ୱିସମଂ ୱାପି ନତ୍ଥି, ସ କେନ ୱାଦଂ ପଟିସଂୟୁଜେୟ୍ୟ॥
ସଚ୍ଚନ୍ତି ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ କିଂ ୱଦେୟ୍ୟା ତି। ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ତି ସତ୍ତନ୍ନଂ ଧମ୍ମାନଂ ବାହିତତ୍ତା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ…ପେ॰… ଅସିତୋ ତାଦି ପୱୁଚ୍ଚତେ ସ ବ୍ରହ୍ମା। ସଚ୍ଚନ୍ତି ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ କିଂ ୱଦେୟ୍ୟା ତି। ‘‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ କିଂ ୱଦେୟ୍ୟ କିଂ କଥେୟ୍ୟ କିଂ ଭଣେୟ୍ୟ କିଂ ଦୀପୟେୟ୍ୟ କିଂ ୱୋହରେୟ୍ୟ; ‘‘ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ…ପେ॰… ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ କିଂ ୱଦେୟ୍ୟ କିଂ କଥେୟ୍ୟ କିଂ ଭଣେୟ୍ୟ କିଂ ଦୀପୟେୟ୍ୟ କିଂ ୱୋହରେୟ୍ୟାତି – ସଚ୍ଚନ୍ତି ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ କିଂ ୱଦେୟ୍ୟ।
ମୁସାତି ୱା ସୋ ୱିୱଦେଥ କେନା ତି। ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ମୟ୍ହଂୱ ସଚ୍ଚଂ, ତୁୟ୍ହଂ ମୁସାତି କେନ ମାନେନ, କାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା, କେନ ୱା ପୁଗ୍ଗଲେନ କଲହଂ କରେୟ୍ୟ ଭଣ୍ଡନଂ କରେୟ୍ୟ ୱିଗ୍ଗହଂ କରେୟ୍ୟ ୱିୱାଦଂ କରେୟ୍ୟ ମେଧଗଂ କରେୟ୍ୟ – ‘‘ନ ତ୍ୱଂ ଇମଂ ଧମ୍ମୱିନୟଂ ଆଜାନାସି…ପେ॰… ନିବ୍ବେଠେହି ୱା ସଚେ ପହୋସୀ’’ତି – ମୁସାତି ୱା ସୋ ୱିୱଦେଥ କେନ।
ୟସ୍ମିଂ ସମଂ ୱିସମଂ ୱାପି ନତ୍ଥୀ ତି। ୟସ୍ମି ନ୍ତି ୟସ୍ମିଂ ପୁଗ୍ଗଲେ ଅରହନ୍ତେ ଖୀଣାସୱେ ସଦିସୋହମସ୍ମୀତି ମାନୋ ନତ୍ଥି, ସେୟ୍ୟୋହମସ୍ମୀତି ମାନୋ ନତ୍ଥି, ହୀନୋହମସ୍ମୀତି ଓମାନୋ ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜତି ନୁପଲବ୍ଭତି, ପହୀନଂ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନଂ ୱୂପସନ୍ତଂ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧଂ ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକଂ ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢନ୍ତି – ୟସ୍ମିଂ ସମଂ ୱିସମଂ ୱାପି ନତ୍ଥି।
ସ କେନ ୱାଦଂ ପଟିସଂୟୁଜେୟ୍ୟା ତି। ସୋ କେନ ମାନେନ, କାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା, କେନ ୱା ପୁଗ୍ଗଲେନ ୱାଦଂ ପଟିସଞ୍ଞୋଜେୟ୍ୟ ପଟିବଲେୟ୍ୟ କଲହଂ କରେୟ୍ୟ ଭଣ୍ଡନଂ କରେୟ୍ୟ ୱିଗ୍ଗହଂ କରେୟ୍ୟ ୱିୱାଦଂ କରେୟ୍ୟ ମେଧଗଂ କରେୟ୍ୟ – ‘‘ନ ତ୍ୱଂ ଇମଂ ଧମ୍ମୱିନୟଂ ଆଜାନାସି…ପେ॰… ନିବ୍ବେଠେହି ୱା ସଚେ ପହୋସୀ’’ତି – ସ କେନ ୱାଦଂ ପଟିସଂୟୁଜେୟ୍ୟ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ସଚ୍ଚନ୍ତି ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ କିଂ ୱଦେୟ୍ୟ, ମୁସାତି ୱା ସୋ ୱିୱଦେଥ କେନ।
ୟସ୍ମିଂ ସମଂ ୱିସମଂ ୱାପି ନତ୍ଥି, ସ କେନ ୱାଦଂ ପଟିସଂୟୁଜେୟ୍ୟା’’ତି॥
ଓକଂ ପହାୟ ଅନିକେତସାରୀ, ଗାମେ ଅକୁବ୍ବଂ ମୁନି ସନ୍ଥୱାନି [ସନ୍ଧୱାନି (କ॰)] ।
କାମେହି ରିତ୍ତୋ ଅପୁରେକ୍ଖରାନୋ, କଥଂ ନ ୱିଗ୍ଗୟ୍ହ ଜନେନ କୟିରା॥
ଅଥ ଖୋ ହାଲିଦ୍ଦକାନି [ହଲିଦ୍ଦକାନୀ (ସୀ॰)] ଗହପତି ୟେନାୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକଚ୍ଚାନଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ହାଲିଦ୍ଦକାନି ଗହପତି ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକଚ୍ଚାନଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ୱୁତ୍ତମିଦଂ ଭନ୍ତେ, କଚ୍ଚାନ, ଭଗୱତା ଅଟ୍ଠକୱଗ୍ଗିକେ ମାଗଣ୍ଡିୟପଞ୍ହେ –
‘‘ଓକଂ ପହାୟ ଅନିକେତସାରୀ, ଗାମେ ଅକୁବ୍ବଂ ମୁନି ସନ୍ଥୱାନି।
କାମେହି ରିତ୍ତୋ ଅପୁରେକ୍ଖରାନୋ, କଥଂ ନ ୱିଗ୍ଗୟ୍ହ ଜନେନ କୟିରା’’ତି॥
‘‘ଇମସ୍ସ ନୁ ଖୋ ଭନ୍ତେ, କଚ୍ଚାନ, ଭଗୱତା ସଙ୍ଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ କଥଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ’’ତି?
‘‘ରୂପଧାତୁ ଖୋ, ଗହପତି, ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଓକୋ ରୂପଧାତୁ ରାଗୱିନିବନ୍ଧଞ୍ଚ [ରାଗୱିନିବଦ୍ଧଞ୍ଚ (ସୀ॰)] ପନ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଓକସାରୀତି ୱୁଚ୍ଚତି। ୱେଦନାଧାତୁ ଖୋ, ଗହପତି… ସଞ୍ଞାଧାତୁ ଖୋ, ଗହପତି… ସଙ୍ଖାରଧାତୁ ଖୋ, ଗହପତି, ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଓକୋ ସଙ୍ଖାରଧାତୁ ରାଗୱିନିବନ୍ଧଞ୍ଚ ପନ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଓକସାରୀତି ୱୁଚ୍ଚତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଗହପତି, ଓକସାରୀ ହୋତି।
‘‘କଥଞ୍ଚ, ଗହପତି, ଅନୋକସାରୀ ହୋତି? ରୂପଧାତୁୟା ଖୋ, ଗହପତି, ୟୋ ଛନ୍ଦୋ ୟୋ ରାଗୋ ୟା ନନ୍ଦୀ ୟା ତଣ୍ହା ୟେ ଉପାୟୁପାଦାନା [ଉପୟୁପାଦାନା (କ॰)] ଚେତସୋ ଅଧିଟ୍ଠାନାଭିନିୱେସାନୁସୟା ତେ ତଥାଗତସ୍ସ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା; ତସ୍ମା ତଥାଗତୋ ଅନୋକସାରୀତି ୱୁଚ୍ଚତି। ୱେଦନାଧାତୁୟା ଖୋ, ଗହପତି… ସଞ୍ଞାଧାତୁୟା ଖୋ, ଗହପତି… ସଙ୍ଖାରଧାତୁୟା ଖୋ, ଗହପତି… ୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁୟା ଖୋ, ଗହପତି, ୟୋ ଛନ୍ଦୋ ୟୋ ରାଗୋ ୟା ନନ୍ଦୀ ୟା ତଣ୍ହା ୟେ ଉପାୟୁପାଦାନା ଚେତସୋ ଅଧିଟ୍ଠାନାଭିନିୱେସାନୁସୟା ତେ ତଥାଗତସ୍ସ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା; ତସ୍ମା ତଥାଗତୋ ଅନୋକସାରୀତି ୱୁଚ୍ଚତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଗହପତି, ଅନୋକସାରୀ ହୋତି।
‘‘କଥଞ୍ଚ, ଗହପତି, ନିକେତସାରୀ ହୋତି? ରୂପନିମିତ୍ତନିକେତୱିସାରୱିନିବନ୍ଧା ଖୋ, ଗହପତି, ନିକେତସାରୀତି ୱୁଚ୍ଚତି। ସଦ୍ଦନିମିତ୍ତ… ଗନ୍ଧନିମିତ୍ତ… ରସନିମିତ୍ତ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବନିମିତ୍ତ… ଧମ୍ମନିମିତ୍ତନିକେତୱିସାରୱିନିବନ୍ଧା ଖୋ, ଗହପତି, ନିକେତସାରୀତି ୱୁଚ୍ଚତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଗହପତି, ନିକେତସାରୀ ହୋତି।
‘‘କଥଞ୍ଚ, ଗହପତି, ଅନିକେତସାରୀ ହୋତି? ରୂପନିମିତ୍ତନିକେତୱିସାରୱିନିବନ୍ଧା ଖୋ, ଗହପତି, ତଥାଗତସ୍ସ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା; ତସ୍ମା ତଥାଗତୋ ଅନିକେତସାରୀତି ୱୁଚ୍ଚତି। ସଦ୍ଦନିମିତ୍ତ… ଗନ୍ଧନିମିତ୍ତ… ରସନିମିତ୍ତ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବନିମିତ୍ତ… ଧମ୍ମନିମିତ୍ତନିକେତୱିସାରୱିନିବନ୍ଧା ଖୋ, ଗହପତି, ତଥାଗତସ୍ସ ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା; ତସ୍ମା ତଥାଗତୋ ଅନିକେତସାରୀତି ୱୁଚ୍ଚତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଗହପତି, ଅନିକେତସାରୀ ହୋତି।
‘‘କଥଞ୍ଚ, ଗହପତି, ଗାମେ ସନ୍ଥୱଜାତୋ ହୋତି? ଇଧ , ଗହପତି, ଏକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ ଗିହୀହି ସଂସଟ୍ଠୋ ୱିହରତି ସହନନ୍ଦୀ ସହସୋକୀ, ସୁଖିତେସୁ ସୁଖିତୋ, ଦୁକ୍ଖିତେସୁ ଦୁକ୍ଖିତୋ, ଉପ୍ପନ୍ନେସୁ କିଚ୍ଚକରଣୀୟେସୁ ଅତ୍ତନା ୱୋୟୋଗଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଗହପତି, ଗାମେ ସନ୍ଥୱଜାତୋ ହୋତି।
‘‘କଥଞ୍ଚ, ଗହପତି, ଗାମେ ନ ସନ୍ଥୱଜାତୋ ହୋତି? ଇଧ, ଗହପତି, ଏକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ ଗିହୀହି ଅସଂସଟ୍ଠୋ ୱିହରତି ନ ସହନନ୍ଦୀ ନ ସହସୋକୀ, ନ ସୁଖିତେସୁ ସୁଖିତୋ, ନ ଦୁକ୍ଖିତେସୁ ଦୁକ୍ଖିତୋ, ଉପ୍ପନ୍ନେସୁ କିଚ୍ଚକରଣୀୟେସୁ ନ ଅତ୍ତନା ୱୋୟୋଗଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଗହପତି, ଗାମେ ନ ସନ୍ଥୱଜାତୋ ହୋତି।
‘‘କଥଞ୍ଚ, ଗହପତି, କାମେହି ଅରିତ୍ତୋ ହୋତି? ଇଧ, ଗହପତି, ଏକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ କାମେସୁ ଅୱୀତରାଗୋ ହୋତି ଅୱିଗତଚ୍ଛନ୍ଦୋ ଅୱିଗତପେମୋ ଅୱିଗତପିପାସୋ ଅୱିଗତପରିଳାହୋ ଅୱିଗତତଣ୍ହୋ। ଏୱଂ ଖୋ, ଗହପତି, କାମେହି ଅରିତ୍ତୋ ହୋତି।
‘‘କଥଞ୍ଚ , ଗହପତି, କାମେହି ରିତ୍ତୋ ହୋତି? ଇଧ, ଗହପତି, ଏକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ କାମେସୁ ୱୀତରାଗୋ ହୋତି ୱିଗତଚ୍ଛନ୍ଦୋ ୱିଗତପେମୋ ୱିଗତପିପାସୋ ୱିଗତପରିଳାହୋ ୱିଗତତଣ୍ହୋ। ଏୱଂ ଖୋ, ଗହପତି, କାମେହି ରିତ୍ତୋ ହୋତି।
‘‘କଥଞ୍ଚ, ଗହପତି, ପୁରେକ୍ଖରାନୋ ହୋତି? ଇଧ , ଗହପତି, ଏକଚ୍ଚସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଏୱଂରୂପୋ ସିୟଂ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନ’ନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ସମନ୍ନାନେତି, ‘ଏୱଂୱେଦନୋ ସିୟଂ… ଏୱଂସଞ୍ଞୋ ସିୟଂ… ଏୱଂସଙ୍ଖାରୋ ସିୟଂ… ଏୱଂୱିଞ୍ଞାଣୋ ସିୟଂ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନ’ନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ସମନ୍ନାନେତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଗହପତି, ପୁରେକ୍ଖରାନୋ ହୋତି।
‘‘କଥଞ୍ଚ , ଗହପତି, ଅପୁରେକ୍ଖରାନୋ ହୋତି? ଇଧ, ଗହପତି, ଏକଚ୍ଚସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଏୱଂରୂପୋ ସିୟଂ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନ’ନ୍ତି ନ ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ସମନ୍ନାନେତି, ‘ଏୱଂୱେଦନୋ ସିୟଂ… ଏୱଂସଞ୍ଞୋ ସିୟଂ… ଏୱଂସଙ୍ଖାରୋ ସିୟଂ… ଏୱଂୱିଞ୍ଞାଣୋ ସିୟଂ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନ’ନ୍ତି ନ ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ସମନ୍ନାନେତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଗହପତି, ଅପୁରେକ୍ଖରାନୋ ହୋତି।
‘‘କଥଞ୍ଚ, ଗହପତି, କଥଂ ୱିଗ୍ଗୟ୍ହ ଜନେନ କତ୍ତା ହୋତି? ଇଧ, ଗହପତି, ଏକଚ୍ଚୋ ଏୱରୂପିଂ କଥଂ କତ୍ତା ହୋତି – ‘ନ ତ୍ୱଂ ଇମଂ ଧମ୍ମୱିନୟଂ ଆଜାନାସି, ଅହଂ ଇମଂ ଧମ୍ମୱିନୟଂ ଆଜାନାମି, କିଂ ତ୍ୱଂ ଇମଂ ଧମ୍ମୱିନୟଂ ଆଜାନିସ୍ସସି, ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନୋ ତ୍ୱମସି, ଅହମସ୍ମି ସମ୍ମାପଟିପନ୍ନୋ, ସହିତଂ ମେ, ଅସହିତଂ ତେ, ପୁରେ ୱଚନୀୟଂ ପଚ୍ଛା ଅୱଚ, ପଚ୍ଛା ୱଚନୀୟଂ ପୁରେ ଅୱଚ, ଅଧିଚିଣ୍ଣଂ ତେ ୱିପରାୱତ୍ତଂ, ଆରୋପିତୋ ତେ ୱାଦୋ, ନିଗ୍ଗହିତୋ ତ୍ୱମସି, ଚର ୱାଦପ୍ପମୋକ୍ଖାୟ, ନିବ୍ବେଠେହି ୱା ସଚେ ପହୋସୀ’ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଗହପତି, କଥଂ ୱିଗ୍ଗୟ୍ହ ଜନେନ କତ୍ତା ହୋତି।
‘‘କଥଞ୍ଚ, ଗହପତି, କଥଂ ୱିଗ୍ଗୟ୍ହ ଜନେନ ନ କତ୍ତା ହୋତି? ଇଧ, ଗହପତି, ଏକଚ୍ଚୋ ନ ଏୱରୂପିଂ କଥଂ କତ୍ତା ହୋତି – ‘ନ ତ୍ୱଂ ଇମଂ ଧମ୍ମୱିନୟଂ ଆଜାନାସି…ପେ॰… ନିବ୍ବେଠେହି ୱା ସଚେ ପହୋସୀ’ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଗହପତି, ୱିଗ୍ଗୟ୍ହ ଜନେନ ନ କତ୍ତା ହୋତି। ଇତି ଖୋ, ଗହପତି, ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଭଗୱତା ଅଟ୍ଠକୱଗ୍ଗିକେ ମାଗଣ୍ଡିୟପଞ୍ହେ –
‘‘ଓକଂ ପହାୟ ଅନିକେତସାରୀ, ଗାମେ ଅକୁବ୍ବଂ ମୁନି ସନ୍ଥୱାନି।
କାମେହି ରିତ୍ତୋ ଅପୁରେକ୍ଖରାନୋ, କଥଂ ନ ୱିଗ୍ଗୟ୍ହ ଜନେନ କୟିରା’’ତି॥
‘‘ଇମସ୍ସ ଖୋ, ଗହପତି, ଭଗୱତା ସଙ୍ଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ’’ତି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଓକଂ ପହାୟ ଅନିକେତସାରୀ, ଗାମେ ଅକୁବ୍ବଂ ମୁନି ସନ୍ଥୱାନି।
କାମେହି ରିତ୍ତୋ ଅପୁରେକ୍ଖରାନୋ, କଥଂ ନ ୱିଗ୍ଗୟ୍ହ ଜନେନ କୟିରା’’ତି॥
ୟେହି ୱିୱିତ୍ତୋ ୱିଚରେୟ୍ୟ ଲୋକେ, ନ ତାନି ଉଗ୍ଗୟ୍ହ ୱଦେୟ୍ୟ ନାଗୋ।
ଏଲମ୍ବୁଜଂ କଣ୍ଡକୱାରିଜଂ [କଣ୍ଟକଂ ୱାରିଜଂ (ସୀ॰)] ୟଥା, ଜଲେନ ପଙ୍କେନ ଚନୂପଲିତ୍ତଂ।
ଏୱଂ ମୁନୀ ସନ୍ତିୱାଦୋ ଅଗିଦ୍ଧୋ, କାମେ ଚ ଲୋକେ ଚ ଅନୂପଲିତ୍ତୋ॥
ୟେହି ୱିୱିତ୍ତୋ ୱିଚରେୟ୍ୟ ଲୋକେ ତି। ୟେହୀ ତି ୟେହି ଦିଟ୍ଠିଗତେହି। ୱିୱିତ୍ତୋ ତି କାୟଦୁଚ୍ଚରିତେନ ରିତ୍ତୋ ୱିୱିତ୍ତୋ ପୱିୱିତ୍ତୋ, ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତେନ… ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତେନ… ରାଗେନ…ପେ॰… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରେହି ରିତ୍ତୋ ୱିୱିତ୍ତୋ ପୱିୱିତ୍ତୋ। ୱିଚରେୟ୍ୟା ତି ୱିଚରେୟ୍ୟ ୱିହରେୟ୍ୟ ଇରିୟେୟ୍ୟ ୱତ୍ତେୟ୍ୟ ପାଲେୟ୍ୟ ୟପେୟ୍ୟ ୟାପେୟ୍ୟ। ଲୋକେ ତି ମନୁସ୍ସଲୋକେତି – ୟେହି ୱିୱିତ୍ତୋ ୱିଚରେୟ୍ୟ ଲୋକେ।
ନ ତାନି ଉଗ୍ଗୟ୍ହ ୱଦେୟ୍ୟ ନାଗୋ ତି। ନାଗୋ ତି ଆଗୁଂ ନ କରୋତୀତି – ନାଗୋ, ନ ଗଚ୍ଛତୀତି – ନାଗୋ, ନାଗଚ୍ଛତୀତି – ନାଗୋ। କଥଂ ଆଗୁଂ ନ କରୋତୀତି – ନାଗୋ? ଆଗୂ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସଂକିଲେସିକା ପୋନୋଭୱିକା ସଦରା ଦୁକ୍ଖୱିପାକା ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣିୟା।
ଆଗୁଂ ନ କରୋତି କିଞ୍ଚି ଲୋକେ, [ସଭିୟାତି ଭଗୱା]
ସବ୍ବସଞ୍ଞୋଗେ ୱିସଜ୍ଜ ବନ୍ଧନାନି।
ସବ୍ବତ୍ଥ ନ ସଜ୍ଜତି ୱିମୁତ୍ତୋ, ନାଗୋ ତାଦୀ ପୱୁଚ୍ଚତେ ତଥତ୍ତା॥
ଏୱଂ ଆଗୁଂ ନ କରୋତୀତି – ନାଗୋ।
କଥଂ ନ ଗଚ୍ଛତୀତି – ନାଗୋ? ନ ଛନ୍ଦାଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଦୋସାଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି, ନ ମୋହାଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଭୟାଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି, ନ ରାଗୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଦୋସୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ମୋହୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ମାନୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଦିଟ୍ଠିୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନାନୁସୟୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ୱଗ୍ଗେହି ଧମ୍ମେହି ୟାୟତି ନୀୟତି ୱୁୟ୍ହତି ସଂହରୀୟତି। ଏୱଂ ନ ଗଚ୍ଛତୀତି – ନାଗୋ।
କଥଂ ନାଗଚ୍ଛତୀତି – ନାଗୋ? ସୋତାପତ୍ତିମଗ୍ଗେନ ୟେ କିଲେସା ପହୀନା ତେ କିଲେସେ ନ ପୁନେତି ନ ପଚ୍ଚେତି ନ ପଚ୍ଚାଗଚ୍ଛତି। ସକଦାଗାମିମଗ୍ଗେନ… ଅନାଗାମିମଗ୍ଗେନ… ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗେନ ୟେ କିଲେସା ପହୀନା ତେ କିଲେସେ ନ ପୁନେତି ନ ପଚ୍ଚେତି ନ ପଚ୍ଚାଗଚ୍ଛତି। ଏୱଂ ନାଗଚ୍ଛତୀତି – ନାଗୋ।
ନ ତାନି ଉଗ୍ଗୟ୍ହ ୱଦେୟ୍ୟ ନାଗୋ ତି। ନାଗୋ ନ ତାନି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ଗହେତ୍ୱା ଉଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଗଣ୍ହିତ୍ୱା ପରାମସିତ୍ୱା ଅଭିନିୱିସିତ୍ୱା ୱଦେୟ୍ୟ କଥେୟ୍ୟ ଭଣେୟ୍ୟ ଦୀପୟେୟ୍ୟ ୱୋହରେୟ୍ୟ; ‘‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ…ପେ॰… ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ୱଦେୟ୍ୟ କଥେୟ୍ୟ ଭଣେୟ୍ୟ ଦୀପୟେୟ୍ୟ ୱୋହରେୟ୍ୟାତି – ନ ତାନି ଉଗ୍ଗୟ୍ହ ୱଦେୟ୍ୟ ନାଗୋ।
ଏଲମ୍ବୁଜଂ କଣ୍ଡକୱାରିଜଂ ୟଥା, ଜଲେନ ପଙ୍କେନ ଚନୂପଲିତ୍ତ ନ୍ତି। ଏଲଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଉଦକଂ, ଅମ୍ବୁଜଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପଦୁମଂ, କଣ୍ଡକୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଖରଦଣ୍ଡୋ, ୱାରି ୱୁଚ୍ଚତି ଉଦକଂ, ୱାରିଜଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପଦୁମଂ ୱାରିସମ୍ଭୱଂ, ଜଲଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଉଦକଂ, ପଙ୍କୋ ୱୁଚ୍ଚତି କଦ୍ଦମୋ। ୟଥା ପଦୁମଂ ୱାରିଜଂ ୱାରିସମ୍ଭୱଂ ଜଲେନ ଚ ପଙ୍କେନ ଚ ନ ଲିମ୍ପତି ନ ପଲିମ୍ପତି ନ ଉପଲିମ୍ପତି, ଅଲିତ୍ତଂ ଅସଂଲିତ୍ତଂ ଅନୁପଲିତ୍ତନ୍ତି – ଏଲମ୍ବୁଜଂ କଣ୍ଡକୱାରିଜଂ ୟଥା ଜଲେନ ପଙ୍କେନ ଚନୂପଲିତ୍ତଂ।
ଏୱଂ ମୁନୀ ସନ୍ତିୱାଦୋ ଅଗିଦ୍ଧୋ, କାମେ ଚ ଲୋକେ ଚ ଅନୂପଲିତ୍ତୋ ତି। ଏୱ ନ୍ତି ଓପମ୍ମସଂପଟିପାଦନଂ। ମୁନୀ ତି। ମୋନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଞାଣଂ…ପେ॰… ସଙ୍ଗଜାଲମତିଚ୍ଚ ସୋ ମୁନି। ସନ୍ତିୱାଦୋ ତି ସନ୍ତିୱାଦୋ ମୁନି ତାଣୱାଦୋ ଲେଣୱାଦୋ ସରଣୱାଦୋ ଅଭୟୱାଦୋ ଅଚ୍ଚୁତୱାଦୋ ଅମତୱାଦୋ ନିବ୍ବାନୱାଦୋତି – ଏୱଂ ମୁନି ସନ୍ତିୱାଦୋ। ଅଗିଦ୍ଧୋ ତି। ଗେଧୋ ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ୟସ୍ସେସୋ ଗେଧୋ ପହୀନୋ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧୋ ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକୋ ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢୋ ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅଗିଦ୍ଧୋ। ସୋ ରୂପେ ଅଗିଦ୍ଧୋ, ସଦ୍ଦେ… ଗନ୍ଧେ… ରସେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ… କୁଲେ… ଗଣେ… ଆୱାସେ… ଲାଭେ… ୟସେ… ପସଂସାୟ… ସୁଖେ… ଚୀୱରେ… ପିଣ୍ଡପାତେ … ସେନାସନେ… ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରେ… କାମଧାତୁୟା … ରୂପଧାତୁୟା… ଅରୂପଧାତୁୟା… କାମଭୱେ… ରୂପଭୱେ… ଅରୂପଭୱେ… ସଞ୍ଞାଭୱେ… ଅସଞ୍ଞାଭୱେ… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାଭୱେ… ଏକୱୋକାରଭୱେ… ଚତୁୱୋକାରଭୱେ… ପଞ୍ଚୱୋକାରଭୱେ… ଅତୀତେ… ଅନାଗତେ… ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ… ଦିଟ୍ଠ-ସୁତ-ମୁତ-ୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅଗିଦ୍ଧୋ ଅଗଧିତୋ ଅମୁଚ୍ଛିତୋ ଅନଜ୍ଝୋସନ୍ନୋ [ଅନଜ୍ଝାପନ୍ନୋ (ସୀ॰), ଅନଜ୍ଝୋପନ୍ନୋ (ସ୍ୟା॰)] , ୱୀତଗେଧୋ ୱିଗତଗେଧୋ ଚତ୍ତଗେଧୋ ୱନ୍ତଗେଧୋ ମୁତ୍ତଗେଧୋ ପହୀନଗେଧୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠଗେଧୋ, ୱୀତରାଗୋ ୱିଗତରାଗୋ ଚତ୍ତରାଗୋ ୱନ୍ତରାଗୋ ମୁତ୍ତରାଗୋ ପହୀନରାଗୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠରାଗୋ, ନିଚ୍ଛାତୋ ନିବ୍ବୁତୋ ସୀତିଭୂତୋ ସୁଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ବ୍ରହ୍ମଭୂତେନ ଅତ୍ତନା ୱିହରତୀତି – ଏୱଂ ମୁନି ସନ୍ତିୱାଦୋ ଅଗିଦ୍ଧୋ।
କାମେ ଚ ଲୋକେ ଚ ଅନୂପଲିତ୍ତୋ ତି। କାମା ତି ଉଦାନତୋ ଦ୍ୱେ କାମା – ୱତ୍ଥୁକାମା ଚ କିଲେସକାମା ଚ…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱତ୍ଥୁକାମା…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସକାମା। ଲୋକେ ତି ଅପାୟଲୋକେ ମନୁସ୍ସଲୋକେ ଦେୱଲୋକେ ଖନ୍ଧଲୋକେ ଧାତୁଲୋକେ ଆୟତନଲୋକେ। ଲେପା ତି ଦ୍ୱେ ଲେପା – ତଣ୍ହାଲେପୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିଲେପୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାଲେପୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିଲେପୋ। ମୁନି ତଣ୍ହାଲେପଂ ପହାୟ ଦିଟ୍ଠିଲେପଂ ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜିତ୍ୱା କାମେ ଚ ଲୋକେ ଚ ନ ଲିମ୍ପତି ନ ପଲିମ୍ପତି ନ ଉପଲିମ୍ପତି, ଅଲିତ୍ତୋ ଅପଲିତ୍ତୋ ଅନୁପଲିତ୍ତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତୀତି – ଏୱଂ ମୁନୀ ସନ୍ତିୱାଦୋ ଅଗିଦ୍ଧୋ, କାମେ ଚ ଲୋକେ ଚ ଅନୂପଲିତ୍ତୋ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୟେହି ୱିୱିତ୍ତୋ ୱିଚରେୟ୍ୟ ଲୋକେ, ନ ତାନି ଉଗ୍ଗୟ୍ହ ୱଦେୟ୍ୟ ନାଗୋ।
ଏଲମ୍ବୁଜଂ କଣ୍ଡକୱାରିଜଂ ୟଥା, ଜଲେନ ପଙ୍କେନ ଚନୂପଲିତ୍ତଂ।
ଏୱଂ ମୁନୀ ସନ୍ତିୱାଦୋ ଅଗିଦ୍ଧୋ, କାମେ ଚ ଲୋକେ ଚ ଅନୂପଲିତ୍ତୋ’’ତି॥
ନ ୱେଦଗୂ ଦିଟ୍ଠିୟା [ଦିଟ୍ଠିୟାୟକୋ (କ॰ ଅଟ୍ଠ॰) ସୁ॰ ନି॰ ୮୫୨] ନ ମୁତିୟା, ସ ମାନମେତି ନ ହି ତମ୍ମୟୋ ସୋ।
ନ କମ୍ମୁନା ନୋପି ସୁତେନ ନେୟ୍ୟୋ, ଅନୂପନୀତୋ ସ ନିୱେସନେସୁ॥
ନ ୱେଦଗୂ ଦିଟ୍ଠିୟା ନ ମୁତିୟା, ସ ମାନମେତୀ ତି। ନା ତି ପଟିକ୍ଖେପୋ। ୱେଦଗୂ ତି। ୱେଦୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଚତୂସୁ ମଗ୍ଗେସୁ ଞାଣଂ , ପଞ୍ଞା ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଞ୍ଞାବଲଂ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ୱୀମଂସା ୱିପସ୍ସନା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ତେହି ୱେଦେହି ଜାତିଜରାମରଣସ୍ସ ଅନ୍ତଗତୋ ଅନ୍ତପ୍ପତ୍ତୋ, କୋଟିଗତୋ କୋଟିପ୍ପତ୍ତୋ, ପରିୟନ୍ତଗତୋ ପରିୟନ୍ତପ୍ପତ୍ତୋ, ୱୋସାନଗତୋ ୱୋସାନପ୍ପତ୍ତୋ, ତାଣଗତୋ ତାଣପ୍ପତ୍ତୋ, ଲେଣଗତୋ ଲେଣପ୍ପତ୍ତୋ, ସରଣଗତୋ ସରଣପ୍ପତ୍ତୋ, ଅଭୟଗତୋ ଅଭୟପ୍ପତ୍ତୋ, ଅଚ୍ଚୁତଗତୋ ଅଚ୍ଚୁତପ୍ପତ୍ତୋ , ଅମତଗତୋ ଅମତପ୍ପତ୍ତୋ, ନିବ୍ବାନଗତୋ ନିବ୍ବାନପ୍ପତ୍ତୋ, ୱେଦାନଂ ୱା ଅନ୍ତଂ ଗତୋତି ୱେଦଗୂ, ୱେଦେହି ୱା ଅନ୍ତଂ ଗତୋତି ୱେଦଗୂ, ସତ୍ତନ୍ନଂ ୱା ଧମ୍ମାନଂ ୱିଦିତତ୍ତା ୱେଦଗୂ, ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ୱିଦିତା ହୋତି, ୱିଚିକିଚ୍ଛା ୱିଦିତା ହୋତି, ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି, ରାଗୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି, ଦୋସୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି, ମୋହୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି, ମାନୋ ୱିଦିତୋ ହୋତି, ୱିଦିତାସ୍ସ ହୋନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସଂକିଲେସିକା ପୋନୋଭୱିକା ସଦରା ଦୁକ୍ଖୱିପାକା ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣିୟା।
ୱେଦାନି ୱିଚେୟ୍ୟ କେୱଲାନି, [ସଭିୟାତି ଭଗୱା]
ସମଣାନଂ ୟାନୀଧତ୍ଥି ବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ।
ସବ୍ବୱେଦନାସୁ ୱୀତରାଗୋ, ସବ୍ବଂ ୱେଦମତିଚ୍ଚ ୱେଦଗୂ ସୋତି॥
ନ ଦିଟ୍ଠିୟା ତି ତସ୍ସ ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ପହୀନାନି ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନାନି ୱୂପସନ୍ତାନି ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧାନି ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକାନି ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାନି। ସୋ ଦିଟ୍ଠିୟା ନ ୟାୟତି ନ ନୀୟତି ନ ୱୁୟ୍ହତି ନ ସଂହରୀୟତି, ନପି ତଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ସାରତୋ ପଚ୍ଚେତି ନ ପଚ୍ଚାଗଚ୍ଛତୀତି – ନ ୱେଦଗୂ ଦିଟ୍ଠିୟା। ନ ମୁତିୟା ତି ମୁତରୂପେନ ୱା ପରତୋ ଘୋସେନ ୱା ମହାଜନସମ୍ମୁତିୟା ୱା ମାନଂ ନେତି ନ ଉପେତି ନ ଉପଗଚ୍ଛତି ନ ଗଣ୍ହାତି ନ ପରାମସତି ନାଭିନିୱିସତୀତି – ନ ୱେଦଗୂ ଦିଟ୍ଠିୟା ନ ମୁତିୟା ସ ମାନମେତି।
ନ ହି ତମ୍ମୟୋ ସୋ ତି ନ ତଣ୍ହାୱସେନ ଦିଟ୍ଠିୱସେନ ତମ୍ମୟୋ ହୋତି ତପ୍ପରମୋ ତପ୍ପରାୟନୋ। ୟତୋ ତଣ୍ହା ଚ ଦିଟ୍ଠି ଚ ମାନୋ ଚସ୍ସ ପହୀନା ହୋନ୍ତି ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା ଏତ୍ତାୱତା ନ ତମ୍ମୟୋ ହୋତି ନ ତପ୍ପରମୋ ନ ତପ୍ପରାୟନୋତି – ସ ମାନମେତି ନ ହି ତମ୍ମୟୋ ସୋ।
ନ କମ୍ମୁନା ନୋପି ସୁତେନ ନେୟ୍ୟୋ ତି। ନ କମ୍ମୁନା ତି ପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରେନ ୱା ଅପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରେନ ୱା ଆନେଞ୍ଜାଭିସଙ୍ଖାରେନ ୱା ନ ୟାୟତି ନ ନୀୟତି ନ ୱୁୟ୍ହତି ନ ସଂହରୀୟତୀତି – ନ କମ୍ମୁନା। ନୋପି ସୁତେନ ନେୟ୍ୟୋ ତି ସୁତସୁଦ୍ଧିୟା ୱା ପରତୋ ଘୋସେନ ୱା ମହାଜନସମ୍ମୁତିୟା ୱା ନ ୟାୟତି ନ ନୀୟତି ନ ୱୁୟ୍ହତି ନ ସଂହରୀୟତୀତି – ନ କମ୍ମୁନା ନୋପି ସୁତେନ ନେୟ୍ୟୋ।
ଅନୂପନୀତୋ ସ ନିୱେସନେସୂ ତି। ଉପୟା ତି ଦ୍ୱେ ଉପୟା – ତଣ୍ହୂପୟୋ ଚ ଦିଟ୍ଠୂପୟୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହୂପୟୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠୂପୟୋ। ତସ୍ସ ତଣ୍ହୂପୟୋ ପହୀନୋ, ଦିଟ୍ଠୂପୟୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠୋ। ତଣ୍ହୂପୟସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା, ଦିଟ୍ଠୂପୟସ୍ସ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠତ୍ତା ସୋ ନିୱେସନେସୁ ଅନୂପନୀତୋ ଅନୁପଲିତ୍ତୋ ଅନୁପଗତୋ ଅନଜ୍ଝୋସିତୋ ଅନଧିମୁତ୍ତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତୀତି – ଅନୂପନୀତୋ ସ ନିୱେସନେସୁ।
‘‘ନ ୱେଦଗୂ ଦିଟ୍ଠିୟା ନ ମୁତିୟା, ସ ମାନମେତି ନ ହି ତମ୍ମୟୋ ସୋ।
ନ କମ୍ମୁନା ନୋପି ସୁତେନ ନେୟ୍ୟୋ, ଅନୂପନୀତୋ ସ ନିୱେସନେସୂ’’ତି॥
ସଞ୍ଞାୱିରତ୍ତସ୍ସ ନ ସନ୍ତି ଗନ୍ଥା, ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତସ୍ସ ନ ସନ୍ତି ମୋହା।
ସଞ୍ଞଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠିଞ୍ଚ ୟେ ଅଗ୍ଗହେସୁଂ, ତେ ଘଟ୍ଟମାନା [ଘଟ୍ଟୟନ୍ତା (ସ୍ୟା॰) ସୁ॰ ନି॰ ୮୫୩] ୱିଚରନ୍ତି ଲୋକେ॥
ସଞ୍ଞାୱିରତ୍ତସ୍ସ ନ ସନ୍ତି ଗନ୍ଥା ତି। ୟୋ ସମଥପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ ଅରିୟମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି ତସ୍ସ ଆଦିତୋ ଉପାଦାୟ ଗନ୍ଥା ୱିକ୍ଖମ୍ଭିତା ହୋନ୍ତି, ଅରହତ୍ତେ ପତ୍ତେ ଅରହତୋ ଗନ୍ଥା ଚ ମୋହା ଚ ନୀୱରଣା ଚ କାମସଞ୍ଞା ବ୍ୟାପାଦସଞ୍ଞା ୱିହିଂସାସଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠିସଞ୍ଞା ଚ ପହୀନା ହୋନ୍ତି ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମାତି – ସଞ୍ଞାୱିରତ୍ତସ୍ସ ନ ସନ୍ତି ଗନ୍ଥା।
ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତସ୍ସ ନ ସନ୍ତି ମୋହା ତି। ୟୋ ୱିପସ୍ସନାପୁବ୍ବଙ୍ଗମଂ ଅରିୟମଗ୍ଗଂ ଭାୱେତି, ତସ୍ସ ଆଦିତୋ ଉପାଦାୟ ମୋହା ୱିକ୍ଖମ୍ଭିତା ହୋନ୍ତି, ଅରହତ୍ତେ ପତ୍ତେ ଅରହତୋ ମୋହା ଚ ଗନ୍ଥା ଚ ନୀୱରଣା ଚ କାମସଞ୍ଞା ବ୍ୟାପାଦସଞ୍ଞା ୱିହିଂସାସଞ୍ଞା ଦିଟ୍ଠିସଞ୍ଞା ଚ ପହୀନା ହୋନ୍ତି ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମାତି – ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତସ୍ସ ନ ସନ୍ତି ମୋହା।
ସଞ୍ଞଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠିଞ୍ଚ ୟେ ଅଗ୍ଗହେସୁଂ, ତେ ଘଟ୍ଟମାନା ୱିଚରନ୍ତି ଲୋକେ ତି। ୟେ ସଞ୍ଞଂ ଗଣ୍ହନ୍ତି କାମସଞ୍ଞଂ ବ୍ୟାପାଦସଞ୍ଞଂ ୱିହିଂସାସଞ୍ଞଂ ତେ ସଞ୍ଞାୱସେନ ଘଟ୍ଟେନ୍ତି ସଙ୍ଘଟ୍ଟେନ୍ତି। ରାଜାନୋପି ରାଜୂହି ୱିୱଦନ୍ତି, ଖତ୍ତିୟାପି ଖତ୍ତିୟେହି ୱିୱଦନ୍ତି, ବ୍ରାହ୍ମଣାପି ବ୍ରାହ୍ମଣେହି ୱିୱଦନ୍ତି, ଗହପତୀପି ଗହପତୀହି ୱିୱଦନ୍ତି, ମାତାପି ପୁତ୍ତେନ ୱିୱଦତି, ପୁତ୍ତୋପି ମାତରା ୱିୱଦତି, ପିତାପି ପୁତ୍ତେନ ୱିୱଦତି, ପୁତ୍ତୋପି ପିତରା ୱିୱଦତି, ଭାତାପି ଭାତରା ୱିୱଦତି, ଭଗିନୀପି ଭଗିନିୟା ୱିୱଦତି, ଭାତାପି ଭଗିନିୟା ୱିୱଦତି, ଭଗିନୀପି ଭାତରା ୱିୱଦତି, ସହାୟୋପି ସହାୟେନ ୱିୱଦତି । ତେ ତତ୍ଥ କଲହୱିଗ୍ଗହୱିୱାଦମାପନ୍ନା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ପାଣୀହିପି ଉପକ୍କମନ୍ତି, ଲେଡ୍ଡୂହିପି [ଲେଟ୍ଟୂହିପି (କ॰)] ଉପକ୍କମନ୍ତି, ଦଣ୍ଡେହିପି ଉପକ୍କମନ୍ତି, ସତ୍ଥେହିପି ଉପକ୍କମନ୍ତି। ତେ ତତ୍ଥ ମରଣମ୍ପି ନିଗଚ୍ଛନ୍ତି ମରଣମତ୍ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ। ୟେ ଦିଟ୍ଠିଂ ଗଣ୍ହନ୍ତି ‘‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ’’ତି ୱା…ପେ॰… ‘‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା’’ତି ୱା ତେ ଦିଟ୍ଠିୱସେନ ଘଟ୍ଟେନ୍ତି ସଙ୍ଘଟ୍ଟେନ୍ତି, ସତ୍ଥାରତୋ ସତ୍ଥାରଂ ଘଟ୍ଟେନ୍ତି, ଧମ୍ମକ୍ଖାନତୋ ଧମ୍ମକ୍ଖାନଂ ଘଟ୍ଟେନ୍ତି, ଗଣତୋ ଗଣଂ ଘଟ୍ଟେନ୍ତି, ଦିଟ୍ଠିୟା ଦିଟ୍ଠିଂ ଘଟ୍ଟେନ୍ତି, ପଟିପଦାୟ ପଟିପଦଂ ଘଟ୍ଟେନ୍ତି, ମଗ୍ଗତୋ ମଗ୍ଗଂ ଘଟ୍ଟେନ୍ତି।
ଅଥ ୱା ତେ ୱିୱଦନ୍ତି, କଲହଂ କରୋନ୍ତି, ଭଣ୍ଡନଂ କରୋନ୍ତି, ୱିଗ୍ଗହଂ କରୋନ୍ତି, ୱିୱାଦଂ କରୋନ୍ତି, ମେଧଗଂ କରୋନ୍ତି – ‘‘ନ ତ୍ୱଂ ଇମଂ ଧମ୍ମୱିନୟଂ ଆଜାନାସି…ପେ॰… ନିବ୍ବେଠେହି ୱା ସଚେ ପହୋସୀ’’ତି। ତେସଂ ଅଭିସଙ୍ଖାରା ଅପ୍ପହୀନା; ଅଭିସଙ୍ଖାରାନଂ ଅପ୍ପହୀନତ୍ତା ଗତିୟା ଘଟ୍ଟେନ୍ତି, ନିରୟେ ଘଟ୍ଟେନ୍ତି, ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟା ଘଟ୍ଟେନ୍ତି, ପେତ୍ତିୱିସୟେ ଘଟ୍ଟେନ୍ତି, ମନୁସ୍ସଲୋକେ ଘଟ୍ଟେନ୍ତି, ଦେୱଲୋକେ ଘଟ୍ଟେନ୍ତି, ଗତିୟା ଗତିଂ… ଉପପତ୍ତିୟା ଉପପତ୍ତିଂ… ପଟିସନ୍ଧିୟା ପଟିସନ୍ଧିଂ… ଭୱେନ ଭୱଂ… ସଂସାରେନ ସଂସାରଂ… ୱଟ୍ଟେନ ୱଟ୍ଟଂ ଘଟ୍ଟେନ୍ତି ସଙ୍ଘଟ୍ଟେନ୍ତି ୱଦନ୍ତି ୱିଚରନ୍ତି ୱିହରନ୍ତି ଇରିୟନ୍ତି ୱତ୍ତେନ୍ତି ପାଲେନ୍ତି ୟପେନ୍ତି ୟାପେନ୍ତି। ଲୋକେ ତି ଅପାୟଲୋକେ…ପେ॰… ଆୟତନଲୋକେତି – ସଞ୍ଞଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠିଞ୍ଚ ୟେ ଅଗ୍ଗହେସୁଂ ତେ ଘଟ୍ଟମାନା ୱିଚରନ୍ତି ଲୋକେ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ସଞ୍ଞାୱିରତ୍ତସ୍ସ ନ ସନ୍ତି ଗନ୍ଥା, ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତସ୍ସ ନ ସନ୍ତି ମୋହା।
ସଞ୍ଞଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠିଞ୍ଚ ୟେ ଅଗ୍ଗହେସୁଂ, ତେ ଘଟ୍ଟମାନା ୱିଚରନ୍ତି ଲୋକେ’’ତି॥
ମାଗଣ୍ଡିୟସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ ନୱମୋ।
୧୦. ପୁରାଭେଦସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ
ଅଥ ପୁରାଭେଦସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସଂ ୱକ୍ଖତି –
କଥଂଦସ୍ସୀ କଥଂସୀଲୋ, ଉପସନ୍ତୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।
ତଂ ମେ ଗୋତମ ପବ୍ରୂହି, ପୁଚ୍ଛିତୋ ଉତ୍ତମଂ ନରଂ॥
କଥଂଦସ୍ସୀ କଥଂସୀଲୋ, ଉପସନ୍ତୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀ ତି। କଥଂଦସ୍ସୀ ତି କୀଦିସେନ ଦସ୍ସନେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, କିଂସଣ୍ଠିତେନ, କିଂପକାରେନ, କିଂପଟିଭାଗେନାତି – କଥଂଦସ୍ସୀ। କଥଂସୀଲୋ ତି କୀଦିସେନ ସୀଲେନ ସମନ୍ନାଗତୋ, କିଂସଣ୍ଠିତେନ, କିଂପକାରେନ, କିଂପଟିଭାଗେନାତି – କଥଂଦସ୍ସୀ କଥଂସୀଲୋ। ଉପସନ୍ତୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀ ତି ସନ୍ତୋ ଉପସନ୍ତୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ନିବ୍ବୁତୋ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧୋତି ୱୁଚ୍ଚତି ପୱୁଚ୍ଚତି କଥୀୟତି ଭଣୀୟତି ଦୀପୀୟତି ୱୋହରୀୟତି। କଥଂଦସ୍ସୀତି ଅଧିପଞ୍ଞଂ ପୁଚ୍ଛତି, କଥଂସୀଲୋତି ଅଧିସୀଲଂ ପୁଚ୍ଛତି, ଉପସନ୍ତୋତି ଅଧିଚିତ୍ତଂ ପୁଚ୍ଛତୀତି – କଥଂଦସ୍ସୀ କଥଂସୀଲୋ ଉପସନ୍ତୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।
ତଂ ମେ ଗୋତମ ପବ୍ରୂହୀ ତି। ତ ନ୍ତି ୟଂ ପୁଚ୍ଛାମି, ୟଂ ୟାଚାମି, ୟଂ ଅଜ୍ଝେସାମି, ୟଂ ପସାଦେମି। ଗୋତମା ତି ସୋ ନିମ୍ମିତୋ ବୁଦ୍ଧଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଗୋତ୍ତେନ ଆଲପତି। ପବ୍ରୂହୀ ତି ବ୍ରୂହି ଆଚିକ୍ଖ ଦେସେହି ପଞ୍ଞପେହି ପଟ୍ଠପେହି ୱିୱର ୱିଭଜ ଉତ୍ତାନୀକରୋହି ପକାସେହୀତି – ତଂ ମେ ଗୋତମ ପବ୍ରୂହି।
ପୁଚ୍ଛିତୋ ଉତ୍ତମଂ ନର ନ୍ତି। ପୁଚ୍ଛିତୋ ତି ପୁଟ୍ଠୋ ପୁଚ୍ଛିତୋ ୟାଚିତୋ ଅଜ୍ଝେସିତୋ ପସାଦିତୋ। ଉତ୍ତମଂ ନର ନ୍ତି ଅଗ୍ଗଂ ସେଟ୍ଠଂ ୱିସିଟ୍ଠଂ ପାମୋକ୍ଖଂ ଉତ୍ତମଂ ପୱରଂ ନରନ୍ତି – ପୁଚ୍ଛିତୋ ଉତ୍ତମଂ ନରଂ।
‘‘କଥଂଦସ୍ସୀ କଥଂସୀଲୋ, ଉପସନ୍ତୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।
ତଂ ମେ ଗୋତମ ପବ୍ରୂହି, ପୁଚ୍ଛିତୋ ଉତ୍ତମଂ ନର’’ନ୍ତି॥
ପୁବ୍ବମନ୍ତମନିସ୍ସିତୋ।
ୱେମଜ୍ଝେ ନୁପସଙ୍ଖେୟ୍ୟୋ,
ତସ୍ସ ନତ୍ଥି ପୁରକ୍ଖତଂ॥
ୱୀତତଣ୍ହୋ ପୁରାଭେଦା ତି। ପୁରା କାୟସ୍ସ ଭେଦା, ପୁରା ଅତ୍ତଭାୱସ୍ସ ଭେଦା, ପୁରା କଳେୱରସ୍ସ ନିକ୍ଖେପା, ପୁରା ଜୀୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟସ୍ସ ଉପଚ୍ଛେଦା ୱୀତତଣ୍ହୋ ୱିଗତତଣ୍ହୋ ଚତ୍ତତଣ୍ହୋ ୱନ୍ତତଣ୍ହୋ ମୁତ୍ତତଣ୍ହୋ ପହୀନତଣ୍ହୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠତଣ୍ହୋ, ୱୀତରାଗୋ ୱିଗତରାଗୋ ଚତ୍ତରାଗୋ ୱନ୍ତରାଗୋ ମୁତ୍ତରାଗୋ ପହୀନରାଗୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠରାଗୋ, ନିଚ୍ଛାତୋ ନିବ୍ବୁତୋ ସୀତିଭୂତୋ ସୁଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ବ୍ରହ୍ମଭୂତେନ ଅତ୍ତନା ୱିହରତି।
ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନଂ। ଅପି ଚ ଭଗ୍ଗରାଗୋତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗଦୋସୋତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗମୋହୋତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗମାନୋତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗଦିଟ୍ଠୀତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗତଣ୍ହୋତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗକିଲେସୋତି ଭଗୱା, ଭଜି ୱିଭଜି ପୱିଭଜି ଧମ୍ମରତନନ୍ତି ଭଗୱା, ଭୱାନଂ ଅନ୍ତକରୋତି ଭଗୱା, ଭାୱିତକାୟୋ ଭାୱିତସୀଲୋ ଭାୱିତଚିତ୍ତୋ ଭାୱିତପଞ୍ଞୋତି ଭଗୱା, ଭଜି ୱା ଭଗୱା ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ଅପ୍ପସଦ୍ଦାନି ଅପ୍ପନିଗ୍ଘୋସାନି ୱିଜନୱାତାନି ମନୁସ୍ସରାହସ୍ସେୟ୍ୟକାନି ପଟିସଲ୍ଲାନସାରୁପ୍ପାନୀତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନନ୍ତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଅତ୍ଥରସସ୍ସ ଧମ୍ମରସସ୍ସ ୱିମୁତ୍ତିରସସ୍ସ ଅଧିସୀଲସ୍ସ ଅଧିଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଧିପଞ୍ଞାୟାତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଚତୁନ୍ନଂ ଝାନାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଅପ୍ପମଞ୍ଞାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଅରୂପସମାପତ୍ତୀନନ୍ତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ ୱିମୋକ୍ଖାନଂ ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ ଅଭିଭାୟତନାନଂ ନୱନ୍ନଂ ଅନୁପୁବ୍ବୱିହାରସମାପତ୍ତୀନନ୍ତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଦସନ୍ନଂ ପଞ୍ଞାଭାୱନାନଂ ଦସନ୍ନଂ କସିଣସମାପତ୍ତୀନଂ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧିସ୍ସ ଅସୁଭସମାପତ୍ତିୟାତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ସମ୍ମପ୍ପଧାନାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ବଲାନଂ ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଅରିୟସ୍ସ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସାତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଦସନ୍ନଂ ତଥାଗତବଲାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ୱେସାରଜ୍ଜାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ପଟିସମ୍ଭିଦାନଂ ଛନ୍ନଂ ଅଭିଞ୍ଞାନଂ ଛନ୍ନଂ ବୁଦ୍ଧଧମ୍ମାନନ୍ତି ଭଗୱା। ଭଗୱାତି ନେତଂ ନାମଂ ମାତରା କତଂ, ନ ପିତରା କତଂ, ନ ଭାତରା କତଂ, ନ ଭଗିନିୟା କତଂ, ନ ମିତ୍ତାମଚ୍ଚେହି କତଂ, ନ ଞାତିସାଲୋହିତେହି କତଂ , ନ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣେହି କତଂ, ନ ଦେୱତାହି କତଂ; ୱିମୋକ୍ଖନ୍ତିକମେତଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ଭଗୱନ୍ତାନଂ ବୋଧିୟା ମୂଲେ ସହ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣସ୍ସ ପଟିଲାଭା ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – ୱୀତତଣ୍ହୋ ପୁରାଭେଦାତି ଭଗୱା।
ପୁବ୍ବମନ୍ତମନିସ୍ସିତୋ ତି ପୁବ୍ବନ୍ତୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅତୀତୋ ଅଦ୍ଧା। ଅତୀତଂ ଅଦ୍ଧାନଂ ଆରବ୍ଭ ତଣ୍ହା ପହୀନା, ଦିଟ୍ଠି ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠା ତଣ୍ହାୟ ପହୀନତ୍ତା, ଦିଟ୍ଠିୟା ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠତ୍ତା। ଏୱମ୍ପି ପୁବ୍ବମନ୍ତମନିସ୍ସିତୋ। ଅଥ ୱା ‘‘ଏୱଂରୂପୋ ଅହୋସିଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନ’’ନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ନ ସମନ୍ନାନେତି, ‘‘ଏୱଂୱେଦନୋ ଅହୋସିଂ… ଏୱଂସଞ୍ଞୋ ଅହୋସିଂ… ଏୱଂସଙ୍ଖାରୋ ଅହୋସିଂ… ଏୱଂୱିଞ୍ଞାଣୋ ଅହୋସିଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନ’’ନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ନ ସମନ୍ନାନେତି। ଏୱମ୍ପି ପୁବ୍ବମନ୍ତମନିସ୍ସିତୋ। ଅଥ ୱା ‘‘ଇତି ମେ ଚକ୍ଖୁ [ଚକ୍ଖୁଂ (ସୀ॰ କ॰)] ଅହୋସି ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ – ଇତି ରୂପା’’ତି ତତ୍ଥ ନ ଛନ୍ଦରାଗପଟିବଦ୍ଧଂ ହୋତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ନ ଛନ୍ଦରାଗପଟିବଦ୍ଧତ୍ତା ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ନ ତଦଭିନନ୍ଦତି; ନ ତଦଭିନନ୍ଦନ୍ତୋ। ଏୱମ୍ପି ପୁବ୍ବମନ୍ତମନିସ୍ସିତୋ। ‘‘ଇତି ମେ ସୋତଂ ଅହୋସି ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ – ଇତି ସଦ୍ଦା’’ତି, ‘‘ଇତି ମେ ଘାନଂ ଅହୋସି ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ – ଇତି ଗନ୍ଧା’’ତି, ‘‘ଇତି ମେ ଜିୱ୍ହା ଅହୋସି ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ – ଇତି ରସା’’ତି, ‘‘ଇତି ମେ କାୟୋ ଅହୋସି ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ – ଇତି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା’’ତି, ‘‘ଇତି ମେ ମନୋ ଅହୋସି ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ – ଇତି ଧମ୍ମା’’ତି ତତ୍ଥ ନ ଛନ୍ଦରାଗପଟିବଦ୍ଧଂ ହୋତି ୱିଞ୍ଞାଣଂ, ନ ଛନ୍ଦରାଗପଟିବଦ୍ଧତ୍ତା ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ନ ତଦଭିନନ୍ଦତି; ନ ତଦଭିନନ୍ଦନ୍ତୋ। ଏୱମ୍ପି ପୁବ୍ବମନ୍ତମନିସ୍ସିତୋ। ଅଥ ୱା ୟାନି ତାନି ପୁବ୍ବେ ମାତୁଗାମେନ ସଦ୍ଧିଂ ହସିତଲପିତକୀଳିତାନି ନ ତଦସ୍ସାଦେତି, ନ ତଂ ନିକାମେତି, ନ ଚ ତେନ ୱିତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଏୱମ୍ପି ପୁବ୍ବମନ୍ତମନିସ୍ସିତୋ।
ୱେମଜ୍ଝେ ନୁପସଙ୍ଖେୟ୍ୟୋ ତି। ୱେମଜ୍ଝଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନୋ ଅଦ୍ଧା। ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଦ୍ଧାନଂ ଆରବ୍ଭ ତଣ୍ହା ପହୀନା, ଦିଟ୍ଠି ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠା । ତଣ୍ହାୟ ପହୀନତ୍ତା, ଦିଟ୍ଠିୟା ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠତ୍ତା ରତ୍ତୋତି ନୁପସଙ୍ଖେୟ୍ୟୋ, ଦୁଟ୍ଠୋତି ନୁପସଙ୍ଖେୟ୍ୟୋ, ମୂଳ୍ହୋତି ନୁପସଙ୍ଖେୟ୍ୟୋ, ୱିନିବଦ୍ଧୋତି ନୁପସଙ୍ଖେୟ୍ୟୋ, ପରାମଟ୍ଠୋତି ନୁପସଙ୍ଖେୟ୍ୟୋ, ୱିକ୍ଖେପଗତୋତି ନୁପସଙ୍ଖେୟ୍ୟୋ, ଅନିଟ୍ଠଙ୍ଗତୋତି ନୁପସଙ୍ଖେୟ୍ୟୋ, ଥାମଗତୋତି ନୁପସଙ୍ଖେୟ୍ୟୋ; ତେ ଅଭିସଙ୍ଖାରା ପହୀନା; ଅଭିସଙ୍ଖାରାନଂ ପହୀନତ୍ତା ଗତିୟା ନୁପସଙ୍ଖେୟ୍ୟୋ, ନେରୟିକୋତି ୱା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିକୋତି ୱା ପେତ୍ତିୱିସୟିକୋତି ୱା ମନୁସ୍ସୋତି ୱା ଦେୱୋତି ୱା ରୂପୀତି ୱା ଅରୂପୀତି ୱା ସଞ୍ଞୀତି ୱା ଅସଞ୍ଞୀତି ୱା ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞୀତି ୱା। ସୋ ହେତୁ ନତ୍ଥି ପଚ୍ଚୟୋ ନତ୍ଥି କାରଣଂ ନତ୍ଥି ୟେନ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟାତି – ୱେମଜ୍ଝେ ନୁପସଙ୍ଖେୟ୍ୟୋ।
ତସ୍ସ ନତ୍ଥି ପୁରକ୍ଖତ ନ୍ତି। ତସ୍ସା ତି ଅରହତୋ ଖୀଣାସୱସ୍ସ। ପୁରେକ୍ଖାରା ତି ଦ୍ୱେ ପୁରେକ୍ଖାରା – ତଣ୍ହାପୁରେକ୍ଖାରୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିପୁରେକ୍ଖାରୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାପୁରେକ୍ଖାରୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିପୁରେକ୍ଖାରୋ। ତସ୍ସ ତଣ୍ହାପୁରେକ୍ଖାରୋ ପହୀନୋ, ଦିଟ୍ଠିପୁରେକ୍ଖାରୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠୋ। ତଣ୍ହାପୁରେକ୍ଖାରସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା, ଦିଟ୍ଠିପୁରେକ୍ଖାରସ୍ସ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠତ୍ତା ନ ତଣ୍ହଂ ୱା ଦିଟ୍ଠିଂ ୱା ପୁରତୋ କତ୍ୱା ଚରତି, ନ ତଣ୍ହାଧଜୋ ନ ତଣ୍ହାକେତୁ ନ ତଣ୍ହାଧିପତେୟ୍ୟୋ, ନ ଦିଟ୍ଠିଧଜୋ ନ ଦିଟ୍ଠିକେତୁ ନ ଦିଟ୍ଠାଧିପତେୟ୍ୟୋ, ନ ତଣ୍ହାୟ ୱା ଦିଟ୍ଠିୟା ୱା ପରିୱାରିତୋ ଚରତି। ଏୱମ୍ପି ତସ୍ସ ନତ୍ଥି ପୁରକ୍ଖତଂ। ଅଥ ୱା ‘‘ଏୱଂରୂପୋ ସିୟଂ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନ’’ନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ନ ସମନ୍ନାନେତି, ‘‘ଏୱଂୱେଦନୋ ସିୟଂ… ଏୱଂସଞ୍ଞୋ ସିୟଂ… ଏୱଂସଙ୍ଖାରୋ ସିୟଂ… ଏୱଂୱିଞ୍ଞାଣୋ ସିୟଂ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନ’’ନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ନ ସମନ୍ନାନେତି। ଏୱମ୍ପି ତସ୍ସ ନତ୍ଥି ପୁରକ୍ଖତଂ। ଅଥ ୱା ‘‘ଇତି ମେ ଚକ୍ଖୁ ସିୟା ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ – ଇତି ରୂପା’’ତି ଅପ୍ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ ପଟିଲାଭାୟ ଚିତ୍ତଂ ନ ପଣିଦହତି, ଚେତସୋ ଅପ୍ପଣିଧାନପ୍ପଚ୍ଚୟା ନ ତଦଭିନନ୍ଦତି; ନ ତଦଭିନନ୍ଦନ୍ତୋ। ଏୱମ୍ପି ତସ୍ସ ନତ୍ଥି ପୁରକ୍ଖତଂ। ‘‘ଇତି ମେ ସୋତଂ ସିୟା ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ – ଇତି ସଦ୍ଦା’’ତି, ‘‘ଇତି ମେ ଘାନଂ ସିୟା ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ – ଇତି ଗନ୍ଧା’’ତି, ‘‘ଇତି ମେ ଜିୱ୍ହା ସିୟା ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ – ଇତି ରସା’’ତି, ‘‘ଇତି ମେ କାୟୋ ସିୟା ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ – ଇତି ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା’’ତି, ‘‘ଇତି ମେ ମନୋ ସିୟା ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ – ଇତି ଧମ୍ମା’’ତି ଅପ୍ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ ପଟିଲାଭାୟ ଚିତ୍ତଂ ନ ପଣିଦହତି, ଚେତସୋ ଅପ୍ପଣିଧାନପ୍ପଚ୍ଚୟା ନ ତଦଭିନନ୍ଦତି; ନ ତଦଭିନନ୍ଦନ୍ତୋ। ଏୱମ୍ପି ତସ୍ସ ନତ୍ଥି ପୁରକ୍ଖତଂ। ଅଥ ୱା ‘‘ଇମିନାହଂ ସୀଲେନ ୱା ୱତେନ ୱା ତପେନ ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେନ ୱା ଦେୱୋ ୱା ଭୱିସ୍ସାମି ଦେୱଞ୍ଞତରୋ’’ତି ୱା ଅପ୍ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ ପଟିଲାଭାୟ ଚିତ୍ତଂ ନ ପଣିଦହତି, ଚେତସୋ ଅପ୍ପଣିଧାନପ୍ପଚ୍ଚୟା ନ ତଦଭିନନ୍ଦତି; ନ ତଦଭିନନ୍ଦତୋ। ଏୱମ୍ପି ତସ୍ସ ନତ୍ଥି ପୁରକ୍ଖତଂ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୱୀତତଣ୍ହୋ ପୁରାଭେଦା, [ଇତି ଭଗୱା]
ପୁବ୍ବମନ୍ତମନିସ୍ସିତୋ।
ୱେମଜ୍ଝେ ନୁପସଙ୍ଖେୟ୍ୟୋ,
ତସ୍ସ ନତ୍ଥି ପୁରକ୍ଖତ’’ନ୍ତି॥
ଅକ୍କୋଧନୋ ଅସନ୍ତାସୀ, ଅୱିକତ୍ଥୀ ଅକୁକ୍କୁଚୋ।
ମନ୍ତଭାଣୀ ଅନୁଦ୍ଧତୋ, ସ ୱେ ୱାଚାୟତୋ ମୁନି॥
ଅକ୍କୋଧନୋ ଅସନ୍ତାସୀ ତି। ଅକ୍କୋଧନୋ ତି ୟଞ୍ହି ଖୋ ୱୁତ୍ତଂ। ଅପି ଚ କୋଧୋ ତାୱ ୱତ୍ତବ୍ବୋ। ଦସହାକାରେହି କୋଧୋ ଜାୟତି – ‘‘ଅନତ୍ଥଂ ମେ ଅଚରୀ’’ତି କୋଧୋ ଜାୟତି, ‘‘ଅନତ୍ଥଂ ମେ ଚରତୀ’’ତି କୋଧୋ ଜାୟତି, ‘‘ଅନତ୍ଥଂ ମେ ଚରିସ୍ସତୀ’’ତି କୋଧୋ ଜାୟତି, ‘‘ପିୟସ୍ସ ମେ ମନାପସ୍ସ ଅନତ୍ଥଂ ଅଚରି… ଅନତ୍ଥଂ ଚରତି… ଅନତ୍ଥଂ ଚରିସ୍ସତୀ’’ତି କୋଧୋ ଜାୟତି, ‘‘ଅପ୍ପିୟସ୍ସ ମେ ଅମନାପସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ଅଚରି… ଅତ୍ଥଂ ଚରତି… ଅତ୍ଥଂ ଚରିସ୍ସତୀ’’ତି କୋଧୋ ଜାୟତି, ଅଟ୍ଠାନେ ୱା ପନ କୋଧୋ ଜାୟତି। ୟୋ ଏୱରୂପୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଆଘାତୋ ପଟିଘାତୋ, ପଟିଘଂ ପଟିୱିରୋଧୋ, କୋପୋ ପକୋପୋ ସମ୍ପକୋପୋ, ଦୋସୋ ପଦୋସୋ ସମ୍ପଦୋସୋ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ବ୍ୟାପତ୍ତି ମନୋପଦୋସୋ , କୋଧୋ କୁଜ୍ଝନା କୁଜ୍ଝିତତ୍ତଂ, ଦୋସୋ ଦୁସ୍ସନା ଦୁସ୍ସିତତ୍ତଂ, ବ୍ୟାପତ୍ତି ବ୍ୟାପଜ୍ଜନା ବ୍ୟାପଜ୍ଜିତତ୍ତଂ, ୱିରୋଧୋ ପଟିୱିରୋଧୋ ଚଣ୍ଡିକ୍କଂ, ଅସୁରୋପୋ [ଅସ୍ସୁରୋପୋ (ସୀ॰ କ॰)] ଅନତ୍ତମନତା ଚିତ୍ତସ୍ସ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି କୋଧୋ।
ଅପି ଚ କୋଧସ୍ସ ଅଧିମତ୍ତପରିତ୍ତତା ୱେଦିତବ୍ବା। ଅତ୍ଥି କଞ୍ଚି [କିଞ୍ଚି (କ॰)] କାଲଂ କୋଧୋ ଚିତ୍ତାୱିଲକରଣମତ୍ତୋ ହୋତି, ନ ଚ ତାୱ ମୁଖକୁଲାନୱିକୁଲାନୋ ହୋତି; ଅତ୍ଥି କଞ୍ଚି କାଲଂ କୋଧୋ ମୁଖକୁଲାନୱିକୁଲାନମତ୍ତୋ ହୋତି, ନ ଚ ତାୱ ହନୁସଞ୍ଚୋପନୋ ହୋତି; ଅତ୍ଥି କଞ୍ଚି କାଲଂ କୋଧୋ ହନୁସଞ୍ଚୋପନମତ୍ତୋ ହୋତି, ନ ଚ ତାୱ ଫରୁସୱାଚଂ ନିଚ୍ଛାରଣୋ [ଫରୁସୱାଚନିଚ୍ଛାରଣୋ (ସ୍ୟା॰)] ହୋତି; ଅତ୍ଥି କଞ୍ଚି କାଲଂ କୋଧୋ ଫରୁସୱାଚଂ ନିଚ୍ଛାରଣମତ୍ତୋ ହୋତି, ନ ଚ ତାୱ ଦିସାୱିଦିସାନୁୱିଲୋକନୋ ହୋତି; ଅତ୍ଥି କଞ୍ଚି କାଲଂ କୋଧୋ ଦିସାୱିଦିସାନୁୱିଲୋକନମତ୍ତୋ ହୋତି, ନ ଚ ତାୱ ଦଣ୍ଡସତ୍ଥପରାମସନୋ ହୋତି; ଅତ୍ଥି କଞ୍ଚି କାଲଂ କୋଧୋ ଦଣ୍ଡସତ୍ଥପରାମସନମତ୍ତୋ ହୋତି, ନ ଚ ତାୱ ଦଣ୍ଡସତ୍ଥଅବ୍ଭୁକ୍କିରଣୋ ହୋତି; ଅତ୍ଥି କଞ୍ଚି କାଲଂ କୋଧୋ ଦଣ୍ଡସତ୍ଥଅବ୍ଭୁକ୍କିରଣମତ୍ତୋ ହୋତି, ନ ଚ ତାୱ ଦଣ୍ଡସତ୍ଥଅଭିନିପାତନୋ ହୋତି; ଅତ୍ଥି କଞ୍ଚି କାଲଂ କୋଧୋ ଦଣ୍ଡସତ୍ଥଅଭିନିପାତମତ୍ତୋ ହୋତି, ନ ଚ ତାୱ ଛିନ୍ନୱିଚ୍ଛିନ୍ନକରଣୋ ହୋତି; ଅତ୍ଥି କଞ୍ଚି କାଲଂ କୋଧୋ ଛିନ୍ନୱିଚ୍ଛିନ୍ନକରଣମତ୍ତୋ ହୋତି, ନ ଚ ତାୱ ସମ୍ଭଞ୍ଜନପଲିଭଞ୍ଜନୋ ହୋତି; ଅତ୍ଥି କଞ୍ଚି କାଲଂ କୋଧୋ ସମ୍ଭଞ୍ଜନପଲିଭଞ୍ଜନମତ୍ତୋ ହୋତି, ନ ଚ ତାୱ ଅଙ୍ଗମଙ୍ଗଅପକଡ୍ଢନୋ ହୋତି; ଅତ୍ଥି କଞ୍ଚି କାଲଂ କୋଧୋ ଅଙ୍ଗମଙ୍ଗଅପକଡ୍ଢନମତ୍ତୋ ହୋତି, ନ ଚ ତାୱ ଜୀୱିତାୱୋରୋପନୋ [ଜୀୱିତପନାସନୋ (ସ୍ୟା॰)] ହୋତି; ଅତ୍ଥି କଞ୍ଚି କାଲଂ କୋଧୋ ଜୀୱିତାୱୋରୋପନମତ୍ତୋ ହୋତି, ନ ଚ ତାୱ ସବ୍ବଚାଗପରିଚ୍ଚାଗାୟ ସଣ୍ଠିତୋ ହୋତି। ୟତୋ କୋଧୋ ପରପୁଗ୍ଗଲଂ ଘାଟେତ୍ୱା ଅତ୍ତାନଂ ଘାଟେତି, ଏତ୍ତାୱତା କୋଧୋ ପରମୁସ୍ସଦଗତୋ ପରମୱେପୁଲ୍ଲପ୍ପତ୍ତୋ ହୋତି। ୟସ୍ସ ସୋ କୋଧୋ ପହୀନୋ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧୋ ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକୋ ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢୋ, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅକ୍କୋଧନୋ। କୋଧସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ଅକ୍କୋଧନୋ, କୋଧୱତ୍ଥୁସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାତତ୍ତା ଅକ୍କୋଧନୋ, କୋଧହେତୁସ୍ସ ଉପଚ୍ଛିନ୍ନତ୍ତା ଅକ୍କୋଧନୋତି – ଅକ୍କୋଧନୋ।
ଅସନ୍ତାସୀ ତି ଇଧେକଚ୍ଚୋ ତାସୀ ହୋତି ଉତ୍ତାସୀ ପରିତ୍ତାସୀ, ସୋ ତସତି ନ ଉତ୍ତସତି ପରିତ୍ତସତି ଭାୟତି ସନ୍ତାସଂ ଆପଜ୍ଜତି। କୁଲଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ଗଣଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ଆୱାସଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ଲାଭଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ୟସଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ପସଂସଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ସୁଖଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ଚୀୱରଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ପିଣ୍ଡପାତଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ସେନାସନଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ଗିଲାନୁପଟ୍ଠାକଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ଅପ୍ପଞ୍ଞାତୋମ୍ହୀତି ତସତି ଉତ୍ତସତି ପରିତ୍ତସତି ଭାୟତି ସନ୍ତାସଂ ଆପଜ୍ଜତି।
ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ଅସନ୍ତାସୀ ହୋତି ଅନୁତ୍ତାସୀ ଅପରିତ୍ତାସୀ; ସୋ ନ ତସତି ନ ଉତ୍ତସତି ନ ପରିତ୍ତସତି ନ ଭାୟତି ନ ସନ୍ତାସଂ ଆପଜ୍ଜତି। କୁଲଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ଗଣଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ଆୱାସଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ଲାଭଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ୟସଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ପସଂସଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ସୁଖଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ଚୀୱରଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ପିଣ୍ଡପାତଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ସେନାସନଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ଗିଲାନୁପଟ୍ଠାକଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ଅପ୍ପଞ୍ଞାତୋମ୍ହୀତି ନ ତସତି ନ ଉତ୍ତସତି ନ ପରିତ୍ତସତି ନ ଭାୟତି ନ ସନ୍ତାସଂ ଆପଜ୍ଜତୀତି – ଅକ୍କୋଧନୋ ଅସନ୍ତାସୀ।
ଅୱିକତ୍ଥୀ ଅକୁକ୍କୁଚୋ ତି। ଇଧେକଚ୍ଚୋ କତ୍ଥୀ ହୋତି ୱିକତ୍ଥୀ, ସୋ କତ୍ଥତି ୱିକତ୍ଥତି – ଅହମସ୍ମି ସୀଲସମ୍ପନ୍ନୋତି ୱା ୱତସମ୍ପନ୍ନୋତି ୱା ସୀଲବ୍ବତସମ୍ପନ୍ନୋତି ୱା ଜାତିୟା ୱା ଗୋତ୍ତେନ ୱା କୋଲପୁତ୍ତିୟେନ ୱା ୱଣ୍ଣପୋକ୍ଖରତାୟ ୱା ଧନେନ ୱା ଅଜ୍ଝେନେନ ୱା କମ୍ମାୟତନେନ ୱା ସିପ୍ପାୟତନେନ ୱା ୱିଜ୍ଜାଟ୍ଠାନେନ ୱା ସୁତେନ ୱା ପଟିଭାନେନ ୱା ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ୱା ୱତ୍ଥୁନା। ଉଚ୍ଚା କୁଲା ପବ୍ବଜିତୋତି ୱା ମହାକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋତି ୱା, ମହାଭୋଗକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋତି ୱା ଉଳାରଭୋଗକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋତି ୱା, ଞାତୋ ୟସସ୍ସୀ ଗହଟ୍ଠପବ୍ବଜିତାନନ୍ତି ୱା, ଲାଭିମ୍ହି ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନନ୍ତି ୱା, ସୁତ୍ତନ୍ତିକୋତି ୱା ୱିନୟଧରୋତି ୱା ଧମ୍ମକଥିକୋତି ୱା, ଆରଞ୍ଞିକୋତି ୱା ପିଣ୍ଡପାତିକୋତି ୱା ପଂସୁକୂଲିକୋତି ୱା ତେଚୀୱରିକୋତି ୱା, ସପଦାନଚାରିକୋତି ୱା ଖଲୁପଚ୍ଛାଭତ୍ତିକୋତି ୱା ନେସଜ୍ଜିକୋତି ୱା ୟଥାସନ୍ଥତିକୋତି ୱା, ପଠମସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଲାଭୀତି ୱା ଦୁତିୟସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଲାଭୀତି ୱା ତତିୟସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଲାଭୀତି ୱା ଚତୁତ୍ଥସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଲାଭୀତି ୱା, ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା… ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା… ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭୀତି ୱା କତ୍ଥତି ୱିକତ୍ଥତି। ଏୱଂ ନ କତ୍ଥତି ନ ୱିକତ୍ଥତି, କତ୍ଥନା ୱିକତ୍ଥନା ଆରତୋ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତୀତି – ଅୱିକତ୍ଥୀ।
ଅକୁକ୍କୁଚୋ ତି। କୁକ୍କୁଚ୍ଚ ନ୍ତି ହତ୍ଥକୁକ୍କୁଚ୍ଚମ୍ପି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ, ପାଦକୁକ୍କୁଚ୍ଚମ୍ପି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ, ହତ୍ଥପାଦକୁକ୍କୁଚ୍ଚମ୍ପି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ, ଅକପ୍ପିୟେ କପ୍ପିୟସଞ୍ଞିତା କପ୍ପିୟେ ଅକପ୍ପିୟସଞ୍ଞିତା, ୱିକାଲେ କାଲସଞ୍ଞିତା କାଲେ ୱିକାଲସଞ୍ଞିତା, ଅୱଜ୍ଜେ ୱଜ୍ଜସଞ୍ଞିତା ୱଜ୍ଜେ ଅୱଜ୍ଜସଞ୍ଞିତା; ୟଂ ଏୱରୂପଂ କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ କୁକ୍କୁଚ୍ଚାୟନା କୁକ୍କୁଚ୍ଚାୟିତତ୍ତଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ।
ଅପି ଚ ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ କତତ୍ତା ଚ ଅକତତ୍ତା ଚ। କଥଂ କତତ୍ତା ଚ ଅକତତ୍ତା ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ? ‘‘କତଂ ମେ କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ, ଅକତଂ ମେ କାୟସୁଚରିତ’’ନ୍ତିଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ; ‘‘କତଂ ମେ ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତଂ, ଅକତଂ ମେ ୱଚୀସୁଚରିତଂ… କତଂ ମେ ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ, ଅକତଂ ମେ ମନୋସୁଚରିତ’’ନ୍ତି – ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ; ‘‘କତୋ ମେ ପାଣାତିପାତୋ, ଅକତା ମେ ପାଣାତିପାତା ୱେରମଣୀ’’ତି – ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ; ‘‘କତଂ ମେ ଅଦିନ୍ନାଦାନଂ , ଅକତା ମେ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ୱେରମଣୀ’’ତି – ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ; ‘‘କତୋ ମେ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରୋ, ଅକତା ମେ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ୱେରମଣୀ’’ତି – ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ; ‘‘କତୋ ମେ ମୁସାୱାଦୋ, ଅକତା ମେ ମୁସାୱାଦା ୱେରମଣୀ’’ତି… ‘‘କତା ମେ ପିସୁଣା ୱାଚା, ଅକତା ମେ ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ୱେରମଣୀ’’ତି… ‘‘କତା ମେ ଫରୁସା ୱାଚା, ଅକତା ମେ ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ୱେରମଣୀ’’ତି… ‘‘କତୋ ମେ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପୋ, ଅକତା ମେ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ୱେରମଣୀ’’ତି… ‘‘କତା ମେ ଅଭିଜ୍ଝା, ଅକତା ମେ ଅନଭିଜ୍ଝା’’ତି… ‘‘କତୋ ମେ ବ୍ୟାପାଦୋ, ଅକତୋ ମେ ଅବ୍ୟାପାଦୋ’’ତି… ‘‘କତା ମେ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି, ଅକତା ମେ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠୀ’’ତି – ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ। ଏୱଂ କତତ୍ତା ଚ ଅକତତ୍ତା ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ।
ଅଥ ୱା ‘‘ସୀଲେସୁମ୍ହି ନ ପରିପୂରକାରୀ’’ତି – ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ; ‘‘ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁମ୍ହି ଅଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋ’’ତି… ‘‘ଭୋଜନେ ଅମତ୍ତଞ୍ଞୁମ୍ହୀ’’ତି… ‘‘ଜାଗରିୟଂ ଅନନୁୟୁତ୍ତୋମ୍ହୀ’’ତି… ‘‘ନ ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞେନ ସମନ୍ନାଗତୋମ୍ହୀ’’ତି… ‘‘ଅଭାୱିତା ମେ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା’’ତି… ‘‘ଅଭାୱିତା ମେ ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା’’ତି… ‘‘ଅଭାୱିତା ମେ ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା’’ତି… ‘‘ଅଭାୱିତାନି ମେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନୀ’’ତି… ‘‘ଅଭାୱିତାନି ମେ ପଞ୍ଚ ବଲାନୀ’’ତି… ‘‘ଅଭାୱିତା ମେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା’’ତି… ‘‘ଅଭାୱିତୋ ମେ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ’’ତି… ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ ମେ ଅପରିଞ୍ଞାତ’’ନ୍ତି… ‘‘ସମୁଦୟୋ ମେ ଅପ୍ପହୀନୋ’’ତି… ‘‘ମଗ୍ଗୋ ମେ ଅଭାୱିତୋ’’ତି… ‘‘ନିରୋଧୋ ମେ ଅସଚ୍ଛିକତୋ’’ତି – ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ। ୟସ୍ସେତଂ କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ପହୀନଂ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନଂ ୱୂପସନ୍ତଂ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧଂ ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକଂ ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢଂ, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅକୁକ୍କୁଚ୍ଚୋତି – ଅୱିକତ୍ଥୀ ଅକୁକ୍କୁଚୋ।
ମନ୍ତଭାଣୀ ଅନୁଦ୍ଧତୋ ତି। ମନ୍ତା ୱୁଚ୍ଚତି ପଞ୍ଞା। ୟା ପଞ୍ଞା ପଜାନନା…ପେ॰… ଅମୋହୋ ଧମ୍ମୱିଚୟୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ମନ୍ତାୟ ପରିଗ୍ଗହେତ୍ୱା ପରିଗ୍ଗହେତ୍ୱା ୱାଚଂ ଭାସତି ବହୁମ୍ପି କଥେନ୍ତୋ ବହୁମ୍ପି ଭଣନ୍ତୋ ବହୁମ୍ପି ଦୀପୟନ୍ତୋ ବହୁମ୍ପି ୱୋହରନ୍ତୋ। ଦୁକ୍କଥିତଂ ଦୁବ୍ଭଣିତଂ ଦୁଲ୍ଲପିତଂ ଦୁରୁତ୍ତଂ ଦୁବ୍ଭାସିତଂ ୱାଚଂ ନ ଭାସତୀତି – ମନ୍ତଭାଣୀ। ଅନୁଦ୍ଧତୋ ତି। ତତ୍ଥ କତମଂ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ? ୟଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ଅୱୂପସମୋ ଚେତସୋ ୱିକ୍ଖେପୋ ଭନ୍ତତ୍ତଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ। ୟସ୍ସେତଂ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ପହୀନଂ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନଂ ୱୂପସନ୍ତଂ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧଂ ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକଂ ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢଂ, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅନୁଦ୍ଧତୋତି – ମନ୍ତଭାଣୀ ଅନୁଦ୍ଧତୋ।
ସ ୱେ ୱାଚାୟତୋ ମୁନୀ ତି। ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ମୁସାୱାଦଂ ପହାୟ ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି ସଚ୍ଚୱାଦୀ ସଚ୍ଚସନ୍ଧୋ ଥେତୋ ପଚ୍ଚୟିକୋ ଅୱିସଂୱାଦକୋ ଲୋକସ୍ସ। ପିସୁଣଂ ୱାଚଂ ପହାୟ ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ ହୋତି – ଇତୋ ସୁତ୍ୱା ନ ଅମୁତ୍ର ଅକ୍ଖାତା ଇମେସଂ ଭେଦାୟ, ଅମୁତ୍ର ୱା ସୁତ୍ୱା ନ ଇମେସଂ ଅକ୍ଖାତା ଅମୂସଂ ଭେଦାୟ। ଇତି ଭିନ୍ନାନଂ ୱା ସନ୍ଧାତା, ସହିତାନଂ ୱା ଅନୁପ୍ପଦାତା, ସମଗ୍ଗାରାମୋ ସମଗ୍ଗରତୋ ସମଗ୍ଗନନ୍ଦୀ ସମଗ୍ଗକରଣିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ହୋତି। ଫରୁସଂ ୱାଚଂ ପହାୟ ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ ହୋତି – ୟା ସା ୱାଚା ନେଲା କଣ୍ଣସୁଖା ପେମନୀୟା ହଦୟଙ୍ଗମା ପୋରୀ ବହୁଜନକନ୍ତା ବହୁଜନମନାପା ତଥାରୂପିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ହୋତି। ସମ୍ଫପ୍ପଲାପଂ ପହାୟ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି – କାଲୱାଦୀ ଭୂତୱାଦୀ ଅତ୍ଥୱାଦୀ ଧମ୍ମୱାଦୀ ୱିନୟୱାଦୀ ନିଧାନୱତିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ହୋତି କାଲେନ ସାପଦେସଂ ପରିୟନ୍ତୱତିଂ ଅତ୍ଥସଂହିତଂ। ଚତୂହି ୱଚୀସୁଚରିତେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଚତୁଦ୍ଦୋସାପଗତଂ ୱାଚଂ ଭାସତି, ବାତ୍ତିଂସାୟ ତିରଚ୍ଛାନକଥାୟ ଆରତୋ ଅସ୍ସ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତି।
ଦସ କଥାୱତ୍ଥୂନି କଥେସି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଅପ୍ପିଚ୍ଛକଥଂ କଥେତି, ସନ୍ତୁଟ୍ଠୀକଥଂ କଥେତି, ପୱିୱେକକଥଂ… ଅସଂସଗ୍ଗକଥଂ… ୱୀରିୟାରମ୍ଭକଥଂ… ସୀଲକଥଂ… ସମାଧିକଥଂ… ପଞ୍ଞାକଥଂ… ୱିମୁତ୍ତିକଥଂ … ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନକଥଂ… ସତିପଟ୍ଠାନକଥଂ… ସମ୍ମପ୍ପଧାନକଥଂ… ଇଦ୍ଧିପାଦକଥଂ… ଇନ୍ଦ୍ରିୟକଥଂ… ବଲକଥଂ… ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗକଥଂ… ମଗ୍ଗକଥଂ… ଫଲକଥଂ… ନିବ୍ବାନକଥଂ କଥେତି। ୱାଚାୟତୋ ତି ୟତ୍ତୋ ପରିୟତ୍ତୋ ଗୁତ୍ତୋ ଗୋପିତୋ ରକ୍ଖିତୋ ୱୂପସନ୍ତୋ। ମୁନୀ ତି। ମୋନ ଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଞାଣଂ। ୟା ପଞ୍ଞା ପଜାନନା…ପେ॰… ଅମୋହୋ ଧମ୍ମୱିଚୟୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସଙ୍ଗଜାଲମତିଚ୍ଚ ସୋ ମୁନୀତି – ସ ୱେ ୱାଚାୟତୋ ମୁନି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଅକ୍କୋଧନୋ ଅସନ୍ତାସୀ, ଅୱିକତ୍ଥୀ ଅକୁକ୍କୁଚୋ।
ମନ୍ତଭାଣୀ ଅନୁଦ୍ଧତୋ, ସ ୱେ ୱାଚାୟତୋ ମୁନୀ’’ତି॥
ନିରାସତ୍ତି ଅନାଗତେ, ଅତୀତଂ ନାନୁସୋଚତି।
ୱିୱେକଦସ୍ସୀ ଫସ୍ସେସୁ, ଦିଟ୍ଠୀସୁ ଚ ନ ନୀୟତି॥
ନିରାସତ୍ତି ଅନାଗତେ ତି। ଆସତ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ୟସ୍ସେସା ଆସତ୍ତି ତଣ୍ହା ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାତି। ଏୱମ୍ପି ନିରାସତ୍ତି ଅନାଗତେ। ଅଥ ୱା ‘‘ଏୱଂରୂପୋ ସିୟଂ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନ’’ନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ନ ସମନ୍ନାନେତି, ‘‘ଏୱଂୱେଦନୋ ସିୟଂ… ଏୱଂସଞ୍ଞୋ ସିୟଂ… ଏୱଂସଙ୍ଖାରୋ ସିୟଂ… ଏୱଂୱିଞ୍ଞାଣୋ ସିୟଂ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନ’’ନ୍ତି ତତ୍ଥ ନନ୍ଦିଂ ନ ସମନ୍ନାନେତି। ଏୱମ୍ପି ନିରାସତ୍ତି ଅନାଗତେ। ଅଥ ୱା ‘‘ଇତି ମେ ଚକ୍ଖୁ ସିୟା ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ – ଇତି ରୂପା’’ତି ଅପ୍ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ ପଟିଲାଭାୟ ଚିତ୍ତଂ ନ ପଣିଦହତି , ଚେତସୋ ଅପ୍ପଣିଧାନପ୍ପଚ୍ଚୟା ନ ତଦଭିନନ୍ଦତି; ନ ତଦଭିନନ୍ଦନ୍ତୋ। ଏୱମ୍ପି ନିରାସତ୍ତି ଅନାଗତେ। ‘‘ଇତି ମେ ସୋତଂ ସିୟା ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ – ଇତି ସଦ୍ଦା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ଇତି ମେ ମନୋ ସିୟା ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ – ଇତି ଧମ୍ମା’’ତି ଅପ୍ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ ପଟିଲାଭାୟ ଚିତ୍ତଂ ନ ପଣିଦହତି, ଚେତସୋ ଅପ୍ପଣିଧାନପ୍ପଚ୍ଚୟା ନ ତଦଭିନନ୍ଦତି; ନ ତଦଭିନନ୍ଦନ୍ତୋ। ଏୱମ୍ପି ନିରାସତ୍ତି ଅନାଗତେ। ଅଥ ୱା ‘‘ଇମିନାହଂ ସୀଲେନ ୱା ୱତେନ ୱା ତପେନ ୱା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେନ ୱା ଦେୱୋ ୱା ଭୱିସ୍ସାମି ଦେୱଞ୍ଞତରୋ ୱା’’ତି ଅପ୍ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ ପଟିଲାଭାୟ ଚିତ୍ତଂ ନ ପଣିଦହତି, ଚେତସୋ ଅପ୍ପଣିଧାନପ୍ପଚ୍ଚୟା ନ ତଦଭିନନ୍ଦତି; ନ ତଦଭିନନ୍ଦନ୍ତୋ। ଏୱମ୍ପି ନିରାସତ୍ତି ଅନାଗତେ।
ଅତୀତଂ ନାନୁସୋଚତୀ ତି। ୱିପରିଣତଂ ୱା ୱତ୍ଥୁଂ ନ ସୋଚତି, ୱିପରିଣତସ୍ମିଂ ୱା ୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ନ ସୋଚତି, ‘‘ଚକ୍ଖୁ ମେ ୱିପରିଣତ’’ନ୍ତି ନ ସୋଚତି, ‘‘ସୋତଂ ମେ… ଘାନଂ ମେ… ଜିୱ୍ହା ମେ… କାୟୋ ମେ… ରୂପା ମେ… ସଦ୍ଦା ମେ… ଗନ୍ଧା ମେ… ରସା ମେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ମେ… କୁଲଂ ମେ… ଗଣୋ ମେ… ଆୱାସୋ ମେ… ଲାଭୋ ମେ… ୟସୋ ମେ… ପସଂସା ମେ… ସୁଖଂ ମେ… ଚୀୱରଂ ମେ… ପିଣ୍ଡପାତୋ ମେ… ସେନାସନଂ ମେ… ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରୋ ମେ… ମାତା ମେ… ପିତା ମେ… ଭାତା ମେ… ଭଗିନୀ ମେ… ପୁତ୍ତୋ ମେ… ଧୀତା ମେ… ମିତ୍ତା ମେ… ଅମଚ୍ଚା ମେ… ଞାତକା ମେ… ସାଲୋହିତା ମେ ୱିପରିଣତା’’ତି ନ ସୋଚତି ନ କିଲମତି ନ ପରିଦେୱତି ନ ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି ନ ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତୀତି – ଅତୀତଂ ନାନୁସୋଚତି।
ୱିୱେକଦସ୍ସୀ ଫସ୍ସେସୂ ତି। ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ସୋତସମ୍ଫସ୍ସୋ ଘାନସମ୍ଫସ୍ସୋ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସୋ କାୟସମ୍ଫସ୍ସୋ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ, ଅଧିୱଚନସମ୍ଫସ୍ସୋ ପଟିଘସମ୍ଫସ୍ସୋ, ସୁଖୱେଦନୀୟୋ ଫସ୍ସୋ ଦୁକ୍ଖୱେଦନୀୟୋ ଫସ୍ସୋ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନୀୟୋ ଫସ୍ସୋ, କୁସଲୋ ଫସ୍ସୋ ଅକୁସଲୋ ଫସ୍ସୋ ଅବ୍ୟାକତୋ ଫସ୍ସୋ, କାମାୱଚରୋ ଫସ୍ସୋ ରୂପାୱଚରୋ ଫସ୍ସୋ ଅରୂପାୱଚରୋ ଫସ୍ସୋ, ସୁଞ୍ଞତୋ ଫସ୍ସୋ ଅନିମିତ୍ତୋ ଫସ୍ସୋ ଅପ୍ପଣିହିତୋ ଫସ୍ସୋ, ଲୋକିୟୋ ଫସ୍ସୋ ଲୋକୁତ୍ତରୋ ଫସ୍ସୋ, ଅତୀତୋ ଫସ୍ସୋ ଅନାଗତୋ ଫସ୍ସୋ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନୋ ଫସ୍ସୋ; ୟୋ ଏୱରୂପୋ ଫସ୍ସୋ ଫୁସନା ସମ୍ଫୁସନା ସମ୍ଫୁସିତତ୍ତଂ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଫସ୍ସୋ।
ୱିୱେକଦସ୍ସୀ ଫସ୍ସେସୂ ତି। ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ପସ୍ସତି ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା ନିଚ୍ଚେନ ୱା ଧୁୱେନ ୱା ସସ୍ସତେନ ୱା ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମେନ ୱା, ସୋତସମ୍ଫସ୍ସଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ପସ୍ସତି… ଘାନସମ୍ଫସ୍ସଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ପସ୍ସତି… ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ପସ୍ସତି… କାୟସମ୍ଫସ୍ସଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ପସ୍ସତି… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ପସ୍ସତି… ଅଧିୱଚନସମ୍ଫସ୍ସଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ପସ୍ସତି… ପଟିଘସମ୍ଫସ୍ସଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ପସ୍ସତି… ସୁଖୱେଦନୀୟଂ ଫସ୍ସଂ… ଦୁକ୍ଖୱେଦନୀୟଂ ଫସ୍ସଂ… ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନୀୟଂ ଫସ୍ସଂ… କୁସଲଂ ଫସ୍ସଂ… ଅକୁସଲଂ ଫସ୍ସଂ… ଅବ୍ୟାକତଂ ଫସ୍ସଂ… କାମାୱଚରଂ ଫସ୍ସଂ… ରୂପାୱଚରଂ ଫସ୍ସଂ… ଅରୂପାୱଚରଂ ଫସ୍ସଂ… ଲୋକିୟଂ ଫସ୍ସଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ପସ୍ସତି ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା ନିଚ୍ଚେନ ୱା ଧୁୱେନ ୱା ସସ୍ସତେନ ୱା ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମେନ ୱା।
ଅଥ ୱା ଅତୀତଂ ଫସ୍ସଂ ଅନାଗତେହି ଚ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେହି ଚ ଫସ୍ସେହି ୱିୱିତ୍ତଂ ପସ୍ସତି, ଅନାଗତଂ ଫସ୍ସଂ ଅତୀତେହି ଚ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେହି ଚ ଫସ୍ସେହି ୱିୱିତ୍ତଂ ପସ୍ସତି, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଫସ୍ସଂ ଅତୀତେହି ଚ ଅନାଗତେହି ଚ ଫସ୍ସେହି ୱିୱିତ୍ତଂ ପସ୍ସତି। ଅଥ ୱା ୟେ ତେ ଫସ୍ସା ଅରିୟା ଅନାସୱା ଲୋକୁତ୍ତରା ସୁଞ୍ଞତପଟିସଞ୍ଞୁତ୍ତା, ତେ ଫସ୍ସେ ୱିୱିତ୍ତେ ପସ୍ସତି ରାଗେନ ଦୋସେନ ମୋହେନ କୋଧେନ ଉପନାହେନ ମକ୍ଖେନ ପଳାସେନ ଇସ୍ସାୟ ମଚ୍ଛରିୟେନ ମାୟାୟ ସାଠେୟ୍ୟେନ ଥମ୍ଭେନ ସାରମ୍ଭେନ ମାନେନ ଅତିମାନେନ ମଦେନ ପମାଦେନ ସବ୍ବକିଲେସେହି ସବ୍ବଦୁଚ୍ଚରିତେହି ସବ୍ବଦରଥେହି ସବ୍ବପରିଳାହେହି ସବ୍ବସନ୍ତାପେହି ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରେହି ୱିୱିତ୍ତେ ପସ୍ସତୀତି – ୱିୱେକଦସ୍ସୀ ଫସ୍ସେସୁ।
ଦିଟ୍ଠୀସୁ ଚ ନ ନୀୟତୀ ତି। ତସ୍ସ ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ପହୀନାନି ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନାନି ୱୂପସନ୍ତାନି ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧାନି ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକାନି ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାନି। ସୋ ଦିଟ୍ଠିୟା ନ ୟାୟତି ନ ନୀୟତି ନ ୱୁୟ୍ହତି ନ ସଂହରୀୟତି; ନପି ତଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ସାରତୋ ପଚ୍ଚେତି ନ ପଚ୍ଚାଗଚ୍ଛତୀତି – ଦିଟ୍ଠୀସୁ ଚ ନ ନୀୟତି।
‘‘ନିରାସତ୍ତି ଅନାଗତେ, ଅତୀତଂ ନାନୁସୋଚତି।
ୱିୱେକଦସ୍ସୀ ଫସ୍ସେସୁ, ଦିଟ୍ଠୀସୁ ଚ ନ ନୀୟତୀ’’ତି॥
ପତିଲୀନୋ ଅକୁହକୋ, ଅପିହାଲୁ ଅମଚ୍ଛରୀ।
ଅପ୍ପଗବ୍ଭୋ ଅଜେଗୁଚ୍ଛୋ, ପେସୁଣେୟ୍ୟେ ଚ ନୋ ୟୁତୋ॥
ପତିଲୀନୋ ଅକୁହକୋ ତି। ପତିଲୀନୋ ତି ରାଗସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ପତିଲୀନୋ, ଦୋସସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ପତିଲୀନୋ, ମୋହସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ପତିଲୀନୋ, କୋଧସ୍ସ… ଉପନାହସ୍ସ … ମକ୍ଖସ୍ସ… ପଳାସସ୍ସ… ଇସ୍ସାୟ… ମଚ୍ଛରିୟସ୍ସ…ପେ॰… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରାନଂ ପହୀନତ୍ତା ପତିଲୀନୋ। ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପତିଲୀନୋ ହୋତି? ଇମସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅସ୍ମିମାନୋ ପହୀନୋ ହୋତି ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲୋ ତାଲାୱତ୍ଥୁକତୋ ଅନଭାୱଂକତୋ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମୋ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପତିଲୀନୋ ହୋତୀ’’ତି – ପତିଲୀନୋ।
ଅକୁହକୋ ତି ତୀଣି କୁହନୱତ୍ଥୂନି – ପଚ୍ଚୟପଟିସେୱନସଙ୍ଖାତଂ କୁହନୱତ୍ଥୁ, ଇରିୟାପଥସଙ୍ଖାତଂ କୁହନୱତ୍ଥୁ, ସାମନ୍ତଜପ୍ପନସଙ୍ଖାତଂ କୁହନୱତ୍ଥୁ।
କତମଂ ପଚ୍ଚୟପଟିସେୱନସଙ୍ଖାତଂ କୁହନୱତ୍ଥୁ? ଇଧ ଗହପତିକା ଭିକ୍ଖୁଂ ନିମନ୍ତେନ୍ତି ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରେହି। ସୋ ପାପିଚ୍ଛୋ ଇଚ୍ଛାପକତୋ ଅତ୍ଥିକୋ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନଂ ଭିୟ୍ୟୋକମ୍ୟତଂ ଉପାଦାୟ ଚୀୱରଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାତି, ପିଣ୍ଡପାତଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାତି, ସେନାସନଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାତି, ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାତି। ସୋ ଏୱମାହ – ‘‘କିଂ ସମଣସ୍ସ ମହଗ୍ଘେନ ଚୀୱରେନ! ଏତଂ ସାରୁପ୍ପଂ ୟଂ ସମଣୋ ସୁସାନା ୱା ସଙ୍କାରକୂଟା ୱା ପାପଣିକା ୱା ନନ୍ତକାନି ଉଚ୍ଚିନିତ୍ୱା ସଙ୍ଘାଟିଂ କତ୍ୱା ଧାରେୟ୍ୟ। କିଂ ସମଣସ୍ସ ମହଗ୍ଘେନ ପିଣ୍ଡପାତେନ ! ଏତଂ ସାରୁପ୍ପଂ ୟଂ ସମଣୋ ଉଞ୍ଛାଚରିୟାୟ ପିଣ୍ଡିୟାଲୋପେନ ଜୀୱିକଂ କପ୍ପେୟ୍ୟ। କିଂ ସମଣସ୍ସ ମହଗ୍ଘେନ ସେନାସନେନ! ଏତଂ ସାରୁପ୍ପଂ ୟଂ ସମଣୋ ରୁକ୍ଖମୂଲିକୋ ୱା ଅସ୍ସ ସୋସାନିକୋ ୱା ଅବ୍ଭୋକାସିକୋ ୱା। କିଂ ସମଣସ୍ସ ମହଗ୍ଘେନ ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରେନ! ଏତଂ ସାରୁପ୍ପଂ ୟଂ ସମଣୋ ପୂତିମୁତ୍ତେନ ୱା ହରିତକୀଖଣ୍ଡେନ ୱା ଓସଧଂ କରେୟ୍ୟା’’ତି। ତଦୁପାଦାୟ ଲୂଖଂ ଚୀୱରଂ ଧାରେତି, ଲୂଖଂ ପିଣ୍ଡପାତଂ ପରିଭୁଞ୍ଜତି, ଲୂଖଂ ସେନାସନଂ ପଟିସେୱତି , ଲୂଖଂ ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ପଟିସେୱତି। ତମେନଂ ଗହପତିକା ଏୱଂ ଜାନନ୍ତି – ‘‘ଅୟଂ ସମଣୋ ଅପ୍ପିଚ୍ଛୋ ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ପୱିୱିତ୍ତୋ ଅସଂସଟ୍ଠୋ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ଧୁତୱାଦୋ’’ତି ଭିୟ୍ୟୋ ଭିୟ୍ୟୋ ନିମନ୍ତେନ୍ତି ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରେହି। ସୋ ଏୱମାହ – ‘‘ତିଣ୍ଣଂ ସମ୍ମୁଖୀଭାୱା ସଦ୍ଧୋ କୁଲପୁତ୍ତୋ ବହୁଂ ପୁଞ୍ଞଂ ପସୱତି। ସଦ୍ଧାୟ ସମ୍ମୁଖୀଭାୱା ସଦ୍ଧୋ କୁଲପୁତ୍ତୋ ବହୁଂ ପୁଞ୍ଞଂ ପସୱତି, ଦେୟ୍ୟଧମ୍ମସ୍ସ ସମ୍ମୁଖୀଭାୱା ସଦ୍ଧୋ କୁଲପୁତ୍ତୋ ବହୁଂ ପୁଞ୍ଞଂ ପସୱତି, ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟାନଂ ସମ୍ମୁଖୀଭାୱା ସଦ୍ଧୋ କୁଲପୁତ୍ତୋ ବହୁଂ ପୁଞ୍ଞଂ ପସୱତି। ‘ତୁମ୍ହାକଞ୍ଚେୱାୟଂ ସଦ୍ଧା ଅତ୍ଥି, ଦେୟ୍ୟଧମ୍ମୋ ଚ ସଂୱିଜ୍ଜତି, ଅହଞ୍ଚ ପଟିଗ୍ଗାହକୋ। ସଚେହଂ ନ ପଟିଗ୍ଗହେସ୍ସାମି, ଏୱଂ ତୁମ୍ହେ ପୁଞ୍ଞେନ ପରିବାହିରା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି। ନ ମୟ୍ହଂ ଇମିନା ଅତ୍ଥୋ। ଅପି ଚ ତୁମ୍ହାକଂୟେୱ ଅନୁକମ୍ପାୟ ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାମୀ’’’ତି। ତଦୁପାଦାୟ ବହୁମ୍ପି ଚୀୱରଂ ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାତି, ବହୁମ୍ପି ପିଣ୍ଡପାତଂ ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାତି, ବହୁମ୍ପି ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାତି। ୟା ଏୱରୂପା ଭାକୁଟିକା ଭାକୁଟିୟଂ କୁହନା କୁହାୟନା କୁହିତତ୍ତଂ – ଇଦଂ ପଚ୍ଚୟପଟିସେୱନସଙ୍ଖାତଂ କୁହନୱତ୍ଥୁ।
କତମଂ ଇରିୟାପଥସଙ୍ଖାତଂ କୁହନୱତ୍ଥୁ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପାପିଚ୍ଛୋ ଇଚ୍ଛାପକତୋ ସମ୍ଭାୱନାଧିପ୍ପାୟୋ, ‘‘ଏୱଂ ମଂ ଜନୋ ସମ୍ଭାୱେସ୍ସତୀ’’ତି, ଗମନଂ ସଣ୍ଠପେତି ଠାନଂ ସଣ୍ଠପେତି ନିସଜ୍ଜଂ ସଣ୍ଠପେତି ସୟନଂ ସଣ୍ଠପେତି, ପଣିଧାୟ ଗଚ୍ଛତି ପଣିଧାୟ ତିଟ୍ଠତି ପଣିଧାୟ ନିସୀଦତି ପଣିଧାୟ ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି, ସମାହିତୋ ୱିୟ ଗଚ୍ଛତି ସମାହିତୋ ୱିୟ ତିଟ୍ଠତି ସମାହିତୋ ୱିୟ ନିସୀଦତି ସମାହିତୋ ୱିୟ ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି, ଆପାଥକଜ୍ଝାୟୀୱ ହୋତି। ୟା ଏୱରୂପା ଇରିୟାପଥସ୍ସ ଠପନା ଆଠପନା [ଅଟ୍ଠପନା (ସୀ॰)] ସଣ୍ଠପନା ଭାକୁଟିକା ଭାକୁଟିୟଂ କୁହନା କୁହାୟନା କୁହିତତ୍ତଂ – ଇଦଂ ଇରିୟାପଥସଙ୍ଖାତଂ କୁହନୱତ୍ଥୁ।
କତମଂ ସାମନ୍ତଜପ୍ପନସଙ୍ଖାତଂ କୁହନୱତ୍ଥୁ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପାପିଚ୍ଛୋ ଇଚ୍ଛାପକତୋ ସମ୍ଭାୱନାଧିପ୍ପାୟୋ, ‘‘ଏୱଂ ମଂ ଜନୋ ସମ୍ଭାୱେସ୍ସତୀ’’ତି, ଅରିୟଧମ୍ମସନ୍ନିସ୍ସିତଂ ୱାଚଂ ଭାସତି। ‘‘ୟୋ ଏୱରୂପଂ ଚୀୱରଂ ଧାରେତି ସୋ ସମଣୋ ମହେସକ୍ଖୋ’’ତି ଭଣତି; ‘‘ୟୋ ଏୱରୂପଂ ପତ୍ତଂ ଧାରେତି… ଲୋହଥାଲକଂ ଧାରେତି… ଧମ୍ମକରଣଂ ଧାରେତି… ପରିସାୱନଂ ଧାରେତି… କୁଞ୍ଚିକଂ ଧାରେତି… ଉପାହନଂ ଧାରେତି… କାୟବନ୍ଧନଂ ଧାରେତି… ଆୟୋଗଂ ଧାରେତି ସୋ ସମଣୋ ମହେସକ୍ଖୋ’’ତି ଭଣତି; ‘‘ୟସ୍ସ ଏୱରୂପୋ ଉପଜ୍ଝାୟୋ ସୋ ସମଣୋ ମହେସକ୍ଖୋ’’ତି ଭଣତି; ‘‘ୟସ୍ସ ଏୱରୂପୋ ଆଚରିୟୋ… ଏୱରୂପା ସମାନୁପଜ୍ଝାୟକା… ସମାନାଚରିୟକା… ମିତ୍ତା… ସନ୍ଦିଟ୍ଠା… ସମ୍ଭତ୍ତା… ସହାୟା ସୋ ସମଣୋ ମହେସକ୍ଖୋ’’ତି ଭଣତି; ‘‘ୟୋ ଏୱରୂପେ ୱିହାରେ ୱସତି ସୋ ସମଣୋ ମହେସକ୍ଖୋ’’ତି ଭଣତି; ‘‘ୟୋ ଏୱରୂପେ ଅଡ୍ଢୟୋଗେ ୱସତି… ପାସାଦେ ୱସତି… ହମ୍ମିୟେ ୱସତି… ଗୁହାୟଂ ୱସତି… ଲେଣେ ୱସତି… କୁଟିୟା ୱସତି… କୂଟାଗାରେ ୱସତି… ଅଟ୍ଟେ ୱସତି … ମାଳେ ୱସତି… ଉଦ୍ଦଣ୍ଡେ ୱସତି… ଉପଟ୍ଠାନସାଲାୟଂ ୱସତି… ମଣ୍ଡପେ ୱସତି… ରୁକ୍ଖମୂଲେ ୱସତି, ସୋ ସମଣୋ ମହେସକ୍ଖୋ’’ତି ଭଣତି।
ଅଥ ୱା କୋରଜିକକୋରଜିକୋ [କୋରଞ୍ଜିକକୋରଞ୍ଜିକୋ (ସୀ॰)] ଭାକୁଟିକଭାକୁଟିକୋ କୁହକକୁହକୋ ଲପକଲପକୋ ମୁଖସମ୍ଭାୱିକୋ, ‘‘ଅୟଂ ସମଣୋ ଇମାସଂ ଏୱରୂପାନଂ ସନ୍ତାନଂ ୱିହାରସମାପତ୍ତୀନଂ ଲାଭୀ’’ତି ତାଦିସଂ ଗମ୍ଭୀରଂ ଗୂଳ୍ହଂ ନିପୁଣଂ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ଲୋକୁତ୍ତରଂ ସୁଞ୍ଞତାପଟିସଂୟୁତ୍ତଂ କଥଂ କଥେସି। ୟା ଏୱରୂପା ଭାକୁଟିକା ଭାକୁଟିୟଂ କୁହନା କୁହାୟନା କୁହିତତ୍ତଂ – ଇଦଂ ସାମନ୍ତଜପ୍ପନସଙ୍ଖାତଂ କୁହନୱତ୍ଥୁ। ୟସ୍ସିମାନି ତୀଣି କୁହନୱତ୍ଥୂନି ପହୀନାନି ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନାନି ୱୂପସନ୍ତାନି ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧାନି ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକାନି ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାନି, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅକୁହକୋତି – ପତିଲୀନୋ ଅକୁହକୋ।
ଅପିହାଲୁ ଅମଚ୍ଛରୀ ତି। ପିହା ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ୟସ୍ସେସା ପିହା ତଣ୍ହା ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢା, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅପିହାଲୁ। ସୋ ରୂପେ ନ ପିହେତି, ସଦ୍ଦେ… ଗନ୍ଧେ… ରସେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ… କୁଲଂ… ଗଣଂ… ଆୱାସଂ… ଲାଭଂ… ୟସଂ… ପସଂସଂ… ସୁଖଂ… ଚୀୱରଂ… ପିଣ୍ଡପାତଂ… ସେନାସନଂ… ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ… କାମଧାତୁଂ… ରୂପଧାତୁଂ… ଅରୂପଧାତୁଂ… କାମଭୱଂ… ରୂପଭୱଂ… ଅରୂପଭୱଂ… ସଞ୍ଞାଭୱଂ… ଅସଞ୍ଞାଭୱଂ … ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାଭୱଂ… ଏକୱୋକାରଭୱଂ… ଚତୁୱୋକାରଭୱଂ… ପଞ୍ଚୱୋକାରଭୱଂ… ଅତୀତଂ… ଅନାଗତଂ… ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ… ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ନ ପିହେତି ନ ଇଚ୍ଛତି ନ ସାଦିୟତି ନ ପତ୍ଥେତି ନାଭିଜପ୍ପତୀତି – ଅପିହାଲୁ। ଅମଚ୍ଛରୀ ତି ପଞ୍ଚ ମଚ୍ଛରିୟାନି – ଆୱାସମଚ୍ଛରିୟଂ, କୁଲମଚ୍ଛରିୟଂ, ଲାଭମଚ୍ଛରିୟଂ, ୱଣ୍ଣମଚ୍ଛରିୟଂ, ଧମ୍ମମଚ୍ଛରିୟଂ। ୟଂ ଏୱରୂପଂ ମଚ୍ଛରଂ ମଚ୍ଛରାୟନା ମଚ୍ଛରାୟିତତ୍ତଂ ୱେୱିଚ୍ଛଂ କଦରିୟଂ କଟୁକଞ୍ଚୁକତା ଅଗ୍ଗହିତତ୍ତଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମଚ୍ଛରିୟଂ। ଅପି ଚ ଖନ୍ଧମଚ୍ଛରିୟମ୍ପି ମଚ୍ଛରିୟଂ, ଧାତୁମଚ୍ଛରିୟମ୍ପି ମଚ୍ଛରିୟଂ, ଆୟତନମଚ୍ଛରିୟମ୍ପି ମଚ୍ଛରିୟଂ ଗାହୋ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମଚ୍ଛରିୟଂ। ୟସ୍ସେତଂ ମଚ୍ଛରିୟଂ ପହୀନଂ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନଂ ୱୂପସନ୍ତଂ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧଂ ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକଂ ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢଂ, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅମଚ୍ଛରୀତି – ଅପିହାଲୁ ଅମଚ୍ଛରୀ।
ଅପ୍ପଗବ୍ଭୋ ଅଜେଗୁଚ୍ଛୋ ତି। ପାଗବ୍ଭିୟନ୍ତି ତୀଣି ପାଗବ୍ଭିୟାନି – କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ, ୱାଚସିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ, ଚେତସିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ। କତମଂ କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ସଙ୍ଘଗତୋପି କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି, ଗଣଗତୋପି କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି, ଭୋଜନସାଲାୟମ୍ପି କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି, ଜନ୍ତାଘରେପି କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି, ଉଦକତିତ୍ଥେପି କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି, ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିସନ୍ତୋପି କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି, ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିଟ୍ଠୋପି କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି।
କଥଂ ସଙ୍ଘଗତୋ କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ସଙ୍ଘଗତୋ ଅଚିତ୍ତୀକାରକତୋ [ଅଚିତ୍ତିକାରକତୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଘଟ୍ଟୟନ୍ତୋପି ତିଟ୍ଠତି, ଘଟ୍ଟୟନ୍ତୋପି ନିସୀଦତି, ପୁରତୋପି ତିଟ୍ଠତି, ପୁରତୋପି ନିସୀଦତି, ଉଚ୍ଚେପି ଆସନେ ନିସୀଦତି, ସସୀସଂ ପାରୁପିତ୍ୱାପି ନିସୀଦତି, ଠିତକୋପି ଭଣତି, ବାହାୱିକ୍ଖେପକୋପି ଭଣତି। ଏୱଂ ସଙ୍ଘଗତୋ କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି।
କଥଂ ଗଣଗତୋ କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଗଣଗତୋ ଅଚିତ୍ତୀକାରକତୋ ଥେରାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଅନୁପାହନାନଂ ଚଙ୍କମନ୍ତାନଂ ସଉପାହନୋ ଚଙ୍କମତି, ନୀଚେ ଚଙ୍କମେ ଚଙ୍କମନ୍ତାନଂ ଉଚ୍ଚେ ଚଙ୍କମେ ଚଙ୍କମତି, ଛମାୟ ଚଙ୍କମନ୍ତାନଂ ଚଙ୍କମେ ଚଙ୍କମତି, ଘଟ୍ଟୟନ୍ତୋପି ତିଟ୍ଠତି, ଘଟ୍ଟୟନ୍ତୋପି ନିସୀଦତି, ପୁରତୋପି ତିଟ୍ଠତି, ପୁରତୋପି ନିସୀଦତି, ଉଚ୍ଚେପି ଆସନେ ନିସୀଦତି, ସସୀସଂ ପାରୁପିତ୍ୱା ନିସୀଦତି, ଠିତକୋପି ଭଣତି, ବାହାୱିକ୍ଖେପକୋପି ଭଣତି। ଏୱଂ ଗଣଗତୋ କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି।
କଥଂ ଭୋଜନସାଲାୟଂ କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଭୋଜନସାଲାୟଂ ଅଚିତ୍ତୀକାରକତୋ ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଅନୁପଖଜ୍ଜ ନିସୀଦତି, ନୱେପି ଭିକ୍ଖୂ ଆସନେନ ପଟିବାହତି, ଘଟ୍ଟୟନ୍ତୋପି ତିଟ୍ଠତି, ଘଟ୍ଟୟନ୍ତୋପି ନିସୀଦତି, ପୁରତୋପି ତିଟ୍ଠତି, ପୁରତୋପି ନିସୀଦତି, ଉଚ୍ଚେପି ଆସନେ ନିସୀଦତି, ସସୀସଂ ପାରୁପିତ୍ୱାପି ନିସୀଦତି, ଠିତକୋପି ଭଣତି, ବାହାୱିକ୍ଖେପକୋପି ଭଣତି। ଏୱଂ ଭୋଜନସାଲାୟଂ କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି।
କଥଂ ଜନ୍ତାଘରେ କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଜନ୍ତାଘରେ ଅଚିତ୍ତୀକାରକତୋ ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଘଟ୍ଟୟନ୍ତୋପି ତିଟ୍ଠତି, ଘଟ୍ଟୟନ୍ତୋପି ନିସୀଦତି, ପୁରତୋପି ତିଟ୍ଠତି, ପୁରତୋପି ନିସୀଦତି, ଉଚ୍ଚେପି ଆସନେ ନିସୀଦତି , ଅନାପୁଚ୍ଛମ୍ପି ଅନଜ୍ଝିଟ୍ଠୋପି କଟ୍ଠଂ ପକ୍ଖିପତି, ଦ୍ୱାରମ୍ପି ପିଦହତି, ବାହାୱିକ୍ଖେପକୋପି ଭଣତି। ଏୱଂ ଜନ୍ତାଘରେ କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି।
କଥଂ ଉଦକତିତ୍ଥେ କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଉଦକତିତ୍ଥେ ଅଚିତ୍ତୀକାରକତୋ ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଘଟ୍ଟୟନ୍ତୋପି ଓତରତି, ପୁରତୋପି ଓତରତି, ଘଟ୍ଟୟନ୍ତୋପି ନ୍ହାୟତି [ନହାୟତି (ସୀ॰)] , ପୁରତୋପି ନ୍ହାୟତି , ଉପରିତୋପି ନ୍ହାୟତି, ଘଟ୍ଟୟନ୍ତୋପି ଉତ୍ତରତି, ପୁରତୋପି ଉତ୍ତରତି, ଉପରିତୋପି ଉତ୍ତରତି। ଏୱଂ ଉଦକତିତ୍ଥେ କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି।
କଥଂ ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିସନ୍ତୋ କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିସନ୍ତୋ ଅଚିତ୍ତୀକାରକତୋ ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଘଟ୍ଟୟନ୍ତୋପି ଗଚ୍ଛତି, ପୁରତୋପି ଗଚ୍ଛତି, ୱୋକ୍କମ୍ମାପି ଥେରାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ପୁରତୋ ପୁରତୋ ଗଚ୍ଛତି। ଏୱଂ ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିସନ୍ତୋ କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି।
କଥଂ ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ, ‘‘ନ ପୱିସ [ପୱିସଥ (ସୀ॰) ଏୱମଞ୍ଞେସୁ ପଦଦ୍ୱୟେସୁପି] , ଭନ୍ତେ’’ତି ୱୁଚ୍ଚମାନୋ ପୱିସତି, ‘‘ନ ତିଟ୍ଠ, ଭନ୍ତେ’’ତି ୱୁଚ୍ଚମାନୋ ତିଟ୍ଠତି, ‘‘ନ ନିସୀଦ, ଭନ୍ତେ’’ତି ୱୁଚ୍ଚମାନୋ ନିସୀଦତି, ଅନୋକାସମ୍ପି ପୱିସତି, ଅନୋକାସେପି ତିଟ୍ଠତି, ଅନୋକାସେପି ନିସୀଦତି, ୟାନିପି ତାନି ହୋନ୍ତି କୁଲାନଂ ଓୱରକାନି ଗୂଳ୍ହାନି ଚ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନାନି ଚ। ୟତ୍ଥ କୁଲିତ୍ଥିୟୋ କୁଲଧୀତରୋ କୁଲସୁଣ୍ହାୟୋ କୁଲକୁମାରିୟୋ ନିସୀଦନ୍ତି, ତତ୍ଥପି ସହସା ପୱିସତି କୁମାରକସ୍ସପି ସିରଂ ପରାମସତି। ଏୱଂ ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି – ଇଦଂ କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି।
କତମଂ ୱାଚସିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ସଙ୍ଘଗତୋପି ୱାଚସିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି, ଗଣଗତୋପି ୱାଚସିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି, ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିଟ୍ଠୋପି ୱାଚସିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି।
କଥଂ ସଙ୍ଘଗତୋ ୱାଚସିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ସଙ୍ଘଗତୋ ଅଚିତ୍ତୀକାରକତୋ ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଅନାପୁଚ୍ଛଂ ୱା ଅନଜ୍ଝିଟ୍ଠୋ ୱା ଆରାମଗତାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମଂ ଭଣତି, ପଞ୍ହଂ ୱିସଜ୍ଜେତି, ପାତିମୋକ୍ଖଂ ଉଦ୍ଦିସତି, ଠିତକୋପି ଭଣତି, ବାହାୱିକ୍ଖେପକୋପି ଭଣତି। ଏୱଂ ସଙ୍ଘଗତୋ ୱାଚସିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି।
କଥଂ ଗଣଗତୋ ୱାଚସିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଗଣଗତୋ ଅଚିତ୍ତୀକାରକତୋ ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଅନାପୁଚ୍ଛଂ ୱା ଅନଜ୍ଝିଟ୍ଠୋ ୱା ଆରାମଗତାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମଂ ଭଣତି, ପଞ୍ହଂ ୱିସଜ୍ଜେତି, ଠିତକୋପି ଭଣତି, ବାହାୱିକ୍ଖେପକୋପି ଭଣତି। ଆରାମଗତାନଂ ଭିକ୍ଖୁନୀନଂ ଉପାସକାନଂ ଉପାସିକାନଂ ଧମ୍ମଂ ଭଣତି, ପଞ୍ହଂ ୱିସଜ୍ଜେତି, ଠିତକୋପି ଭଣତି, ବାହାୱିକ୍ଖେପକୋପି ଭଣତି। ଏୱଂ ଗଣଗତୋ ୱାଚସିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି।
କଥଂ ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ ୱାଚସିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ ଇତ୍ଥିଂ ୱା କୁମାରିଂ ୱା ଏୱମାହ – ‘‘ଇତ୍ଥଂନାମେ ଇତ୍ଥଂଗୋତ୍ତେ କିଂ ଅତ୍ଥି? ୟାଗୁ ଅତ୍ଥି, ଭତ୍ତଂ ଅତ୍ଥି, ଖାଦନୀୟଂ ଅତ୍ଥି। କିଂ ପିୱିସ୍ସାମ, କିଂ ଭୁଞ୍ଜିସ୍ସାମ, କିଂ ଖାଦିସ୍ସାମ? କିଂ ୱା ଅତ୍ଥି, କିଂ ୱା ମେ ଦସ୍ସଥା’’ତି ୱିପ୍ପଲପତି, ୟା ଏୱରୂପା ୱାଚା ପଲାପୋ ୱିପ୍ପଲାପୋ ଲାଲପ୍ପୋ ଲାଲପ୍ପନା ଲାଲପ୍ପିତତ୍ତଂ। ଏୱଂ ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ ୱାଚସିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି – ଇଦଂ ୱାଚସିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ।
କତମଂ ଚେତସିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ନ ଉଚ୍ଚା କୁଲା ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ଉଚ୍ଚା କୁଲା ପବ୍ବଜିତେନ ସଦ୍ଧିଂ ସଦିସଂ ଅତ୍ତାନଂ ଦହତି ଚିତ୍ତେନ, ନ ମହାକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ମହାକୁଲା ପବ୍ବଜିତେନ ସଦ୍ଧିଂ ସଦିସଂ ଅତ୍ତାନଂ ଦହତି ଚିତ୍ତେନ, ନ ମହାଭୋଗକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ମହାଭୋଗକୁଲା ପବ୍ବଜିତେନ ସଦ୍ଧିଂ ସଦିସଂ ଅତ୍ତାନଂ ଦହତି ଚିତ୍ତେନ, ନ ଉଳାରଭୋଗକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ… ନ ସୁତ୍ତନ୍ତିକୋ ସମାନୋ ସୁତ୍ତନ୍ତିକେନ ସଦ୍ଧିଂ ସଦିସଂ ଅତ୍ତାନଂ ଦହତି ଚିତ୍ତେନ, ନ ୱିନୟଧରୋ ସମାନୋ… ନ ଧମ୍ମକଥିକୋ ସମାନୋ… ନ ଆରଞ୍ଞିକୋ ସମାନୋ… ନ ପିଣ୍ଡପାତିକୋ ସମାନୋ… ନ ପଂସୁକୂଲିକୋ ସମାନୋ… ନ ତେଚୀୱରିକୋ ସମାନୋ… ନ ସପଦାନଚାରିକୋ ସମାନୋ… ନ ଖଲୁପଚ୍ଛାଭତ୍ତିକୋ ସମାନୋ… ନ ନେସଜ୍ଜିକୋ ସମାନୋ… ନ ୟଥାସନ୍ଥତିକୋ ସମାନୋ… ନ ପଠମସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଲାଭୀ ସମାନୋ ପଠମସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଲାଭିନା ସଦ୍ଧିଂ ସଦିସଂ ଅତ୍ତାନଂ ଦହତି ଚିତ୍ତେନ…ପେ॰… ନ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭୀ ସମାନୋ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭିନା ସଦ୍ଧିଂ ସଦିସଂ ଅତ୍ତାନଂ ଦହତି ଚିତ୍ତେନ – ଇଦଂ ଚେତସିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ। ୟସ୍ସିମାନି ତୀଣି ପାଗବ୍ଭିୟାନି ପହୀନାନି ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନାନି ୱୂପସନ୍ତାନି ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧାନି ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକାନି ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାନି, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅପ୍ପଗବ୍ଭୋତି – ଅପ୍ପଗବ୍ଭୋ।
ଅଜେଗୁଚ୍ଛୋ ତି । ଅତ୍ଥି ପୁଗ୍ଗଲୋ ଜେଗୁଚ୍ଛୋ, ଅତ୍ଥି ଅଜେଗୁଚ୍ଛୋ। କତମୋ ଚ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଜେଗୁଚ୍ଛୋ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଦୁସ୍ସୀଲୋ ହୋତି ପାପଧମ୍ମୋ ଅସୁଚିସଙ୍କସ୍ସରସମାଚାରୋ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନକମ୍ମନ୍ତୋ ଅସ୍ସମଣୋ ସମଣପଟିଞ୍ଞୋ ଅବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ବ୍ରହ୍ମଚାରିପଟିଞ୍ଞୋ ଅନ୍ତୋପୂତି ଅୱସ୍ସୁତୋ କସମ୍ବୁଜାତୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପୁଗ୍ଗଲୋ ଜେଗୁଚ୍ଛୋ। ଅଥ ୱା କୋଧନୋ ହୋତି ଉପାୟାସବହୁଲୋ, ଅପ୍ପମ୍ପି ୱୁତ୍ତୋ ସମାନୋ ଅଭିସଜ୍ଜତି କୁପ୍ପତି ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି ପତିଟ୍ଠୀୟତି, କୋପଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟଞ୍ଚ ପାତୁକରୋତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପୁଗ୍ଗଲୋ ଜେଗୁଚ୍ଛୋ। ଅଥ ୱା କୋଧନୋ ହୋତି ଉପନାହୀ, ମକ୍ଖୀ ହୋତି ପଳାସୀ, ଇସ୍ସୁକୀ ହୋତି ମଚ୍ଛରୀ, ସଠୋ ହୋତି ମାୟାୱୀ , ଥଦ୍ଧୋ ହୋତି ଅତିମାନୀ, ପାପିଚ୍ଛୋ ହୋତି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି [ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠୀ (ସୀ॰)] , ସନ୍ଦିଟ୍ଠିପରାମାସୀ ହୋତି ଆଦାନଗ୍ଗାହୀ ଦୁପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୀ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପୁଗ୍ଗଲୋ ଜେଗୁଚ୍ଛୋ।
କତମୋ ଚ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅଜେଗୁଚ୍ଛୋ? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲୱା ହୋତି ପାତିମୋକ୍ଖସଂୱରସଂୱୁତୋ ୱିହରତି ଆଚାରଗୋଚରସମ୍ପନ୍ନୋ ଅଣୁମତ୍ତେସୁ ୱଜ୍ଜେସୁ ଭୟଦସ୍ସାୱୀ, ସମାଦାୟ ସିକ୍ଖତି ସିକ୍ଖାପଦେସୁ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅଜେଗୁଚ୍ଛୋ। ଅଥ ୱା ଅକ୍କୋଧନୋ ହୋତି ଅନୁପାୟାସବହୁଲୋ, ବହୁମ୍ପି ୱୁତ୍ତୋ ସମାନୋ ନ ଅଭିସଜ୍ଜତି ନ କୁପ୍ପତି ନ ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି ନ ପତିଟ୍ଠୀୟତି, ନ କୋପଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟଞ୍ଚ ପାତୁକରୋତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅଜେଗୁଚ୍ଛୋ। ଅଥ ୱା ଅକ୍କୋଧନୋ ହୋତି ଅନୁପନାହୀ, ଅମକ୍ଖୀ ହୋତି ଅପଳାସୀ, ଅନିସ୍ସୁକୀ ହୋତି ଅମଚ୍ଛରୀ, ଅସଠୋ ହୋତି ଅମାୟାୱୀ, ଅଥଦ୍ଧୋ ହୋତି ଅନତିମାନୀ , ନ ପାପିଚ୍ଛୋ ହୋତି ନ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି, ଅସନ୍ଦିଟ୍ଠିପରାମାସୀ ହୋତି ଅନାଦାନଗ୍ଗାହୀ ସୁପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୀ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅଜେଗୁଚ୍ଛୋ। ସବ୍ବେ ବାଲପୁଥୁଜ୍ଜନା ଜେଗୁଚ୍ଛା, ପୁଥୁଜ୍ଜନକଲ୍ୟାଣକଂ ଉପାଦାୟ ଅଟ୍ଠ ଅରିୟପୁଗ୍ଗଲା ଅଜେଗୁଚ୍ଛାତି – ଅପ୍ପଗବ୍ଭୋ ଅଜେଗୁଚ୍ଛୋ।
ପେସୁଣେୟ୍ୟେ ଚ ନୋ ୟୁତୋ ତି। ପେସୁଞ୍ଞନ୍ତି ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପିସୁଣୱାଚୋ ହୋତି, ଇତୋ ସୁତ୍ୱା ଅମୁତ୍ର ଅକ୍ଖାତା ଇମେସଂ ଭେଦାୟ, ଅମୁତ୍ର ୱା ସୁତ୍ୱା ଇମେସଂ ଅକ୍ଖାତା ଅମୂସଂ ଭେଦାୟ। ଇତି ସମଗ୍ଗାନଂ ୱା ଭେତ୍ତା [ଭେଦୋ (କ॰)] , ଭିନ୍ନାନଂ ୱା ଅନୁପ୍ପଦାତା, ୱଗ୍ଗାରାମୋ, ୱଗ୍ଗରତୋ, ୱଗ୍ଗନନ୍ଦୀ, ୱଗ୍ଗକରଣିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ହୋତି – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପେସୁଞ୍ଞଂ।
ଅପି ଚ ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ପେସୁଞ୍ଞଂ ଉପସଂହରତି – ପିୟକମ୍ୟତାୟ ୱା, ଭେଦାଧିପ୍ପାୟେନ [ଭେଦାଧିପ୍ପାୟୋ (ବହୂସୁ)] ୱା। କଥଂ ପିୟକମ୍ୟତାୟ ପେସୁଞ୍ଞଂ ଉପସଂହରତି? ଇମସ୍ସ ପିୟୋ ଭୱିସ୍ସାମି, ମନାପୋ ଭୱିସ୍ସାମି, ୱିସ୍ସାସିକୋ ଭୱିସ୍ସାମି, ଅବ୍ଭନ୍ତରିକୋ ଭୱିସ୍ସାମି, ସୁହଦୟୋ ଭୱିସ୍ସାମୀତି। ଏୱଂ ପିୟକମ୍ୟତାୟ ପେସୁଞ୍ଞଂ ଉପସଂହରତି। କଥଂ ଭେଦାଧିପ୍ପାୟେନ ପେସୁଞ୍ଞଂ ଉପସଂହରତି? ‘‘କଥଂ ଇମେ ନାନା ଅସ୍ସୁ ୱିନା ଅସ୍ସୁ ୱଗ୍ଗା ଅସ୍ସୁ ଦ୍ୱେଧା ଅସ୍ସୁ ଦ୍ୱେଜ୍ଝା ଅସ୍ସୁ ଦ୍ୱେ ପକ୍ଖା ଅସ୍ସୁ ଭିଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ନ ସମାଗଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ ଦୁକ୍ଖଂ ନ ଫାସୁ [ଅଫାସୁଂ (ସୀ॰)] ୱିହରେୟ୍ୟୁ’’ନ୍ତି। ଏୱଂ ଭେଦାଧିପ୍ପାୟେନ ପେସୁଞ୍ଞଂ ଉପସଂହରତି। ୟସ୍ସେତଂ ପେସୁଞ୍ଞଂ ପହୀନଂ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନଂ ୱୂପସନ୍ତଂ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧଂ ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକଂ ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢଂ, ସୋ ପେସୁଞ୍ଞେ ନୋ ୟୁତୋ ନ ୟୁତ୍ତୋ ନ ପୟୁତ୍ତୋ ନ ସମ୍ମାୟୁତ୍ତୋତି – ପେସୁଣେୟ୍ୟେ ଚ ନୋ ୟୁତୋ।
‘‘ପତିଲୀନୋ ଅକୁହକୋ, ଅପିହାଲୁ ଅମଚ୍ଛରୀ।
ଅପ୍ପଗବ୍ଭୋ ଅଜେଗୁଚ୍ଛୋ, ପେସୁଣେୟ୍ୟେ ଚ ନୋ ୟୁତୋ’’ତି॥
ସାତିୟେସୁ ଅନସ୍ସାୱୀ, ଅତିମାନେ ଚ ନୋ ୟୁତୋ।
ସଣ୍ହୋ ଚ ପଟିଭାନୱା, ନ ସଦ୍ଧୋ ନ ୱିରଜ୍ଜତି॥
ସାତିୟେସୁ ଅନସ୍ସାୱୀ ତି। ସାତିୟା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା। କିଂକାରଣା ସାତିୟା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା? ୟେଭୁୟ୍ୟେନ ଦେୱମନୁସ୍ସା ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ ଇଚ୍ଛନ୍ତି ସାତିୟନ୍ତି ପତ୍ଥୟନ୍ତି ପିହୟନ୍ତି ଅଭିଜପ୍ପନ୍ତି, ତଂକାରଣା ସାତିୟା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା। ୟେସଂ ଏସା ସାତିୟା ତଣ୍ହା ଅପ୍ପହୀନା ତେସଂ ଚକ୍ଖୁତୋ ରୂପତଣ୍ହା ସୱତି ଆସୱତି [ପସୱତି (ସ୍ୟା॰)] ସନ୍ଦତି ପୱତ୍ତତି, ସୋତତୋ ସଦ୍ଦତଣ୍ହା… ଘାନତୋ ଗନ୍ଧତଣ୍ହା… ଜିୱ୍ହାତୋ ରସତଣ୍ହା… କାୟତୋ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବତଣ୍ହା… ମନତୋ ଧମ୍ମତଣ୍ହା ସୱତି ଆସୱତି ସନ୍ଦତି ପୱତ୍ତତି। ୟେସଂ ଏସା ସାତିୟା ତଣ୍ହା ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢା ତେସଂ ଚକ୍ଖୁତୋ ରୂପତଣ୍ହା ନ ସୱତି ନାସୱତି [ନ ପସୱତି (ସ୍ୟା॰)] ନ ସନ୍ଦତି ନ ପୱତ୍ତତି , ସୋତତୋ ସଦ୍ଦତଣ୍ହା…ପେ॰… ମନତୋ ଧମ୍ମତଣ୍ହା ନ ସୱତି ନାସୱତି ନ ସନ୍ଦତି ନ ପୱତ୍ତତୀତି – ସାତିୟେସୁ ଅନସ୍ସାୱୀ।
ଅତିମାନେ ଚ ନୋ ୟୁତୋ ତି। କତମୋ ଅତିମାନୋ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପରଂ ଅତିମଞ୍ଞତି ଜାତିୟା ୱା ଗୋତ୍ତେନ ୱା…ପେ॰… ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ୱା ୱତ୍ଥୁନା। ୟୋ ଏୱରୂପୋ ମାନୋ ମଞ୍ଞନା ମଞ୍ଞିତତ୍ତଂ ଉନ୍ନତି ଉନ୍ନମୋ ଧଜୋ ସମ୍ପଗ୍ଗାହୋ କେତୁକମ୍ୟତା ଚିତ୍ତସ୍ସ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅତିମାନୋ। ୟସ୍ସେସୋ ଅତିମାନୋ ପହୀନୋ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧୋ ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକୋ ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢୋ, ସୋ ଅତିମାନେ ଚ ନୋ ୟୁତୋ ନ ୟୁତ୍ତୋ ନପ୍ପୟୁତ୍ତୋ ନ ସମ୍ମାୟୁତ୍ତୋତି – ଅତିମାନେ ଚ ନୋ ୟୁତୋ।
ସଣ୍ହୋ ଚ ପଟିଭାନୱା ତି। ସଣ୍ହୋ ତି ସଣ୍ହେନ କାୟକମ୍ମେନ ସମନ୍ନାଗତୋତି ସଣ୍ହୋ, ସଣ୍ହେନ ୱଚୀକମ୍ମେନ… ସଣ୍ହେନ ମନୋକମ୍ମେନ ସମନ୍ନାଗତୋତି ସଣ୍ହୋ, ସଣ୍ହେହି ସତିପଟ୍ଠାନେହି ସମନ୍ନାଗତୋତି ସଣ୍ହୋ, ସଣ୍ହେହି ସମ୍ମପ୍ପଧାନେହି… ସଣ୍ହେହି ଇଦ୍ଧିପାଦେହି… ସଣ୍ହେହି ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି… ସଣ୍ହେହି ବଲେହି… ସଣ୍ହେହି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋତି ସଣ୍ହୋ, ସଣ୍ହେନ ଅରିୟେନ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକେନ ମଗ୍ଗେନ ସମନ୍ନାଗତୋତି – ସଣ୍ହୋ।
ପଟିଭାନୱା ତି ତୟୋ ପଟିଭାନୱନ୍ତୋ – ପରିୟତ୍ତିପଟିଭାନୱା, ପରିପୁଚ୍ଛାପଟିଭାନୱା, ଅଧିଗମପଟିଭାନୱା। କତମୋ ପରିୟତ୍ତିପଟିଭାନୱା? ଇଧେକଚ୍ଚସ୍ସ ପକତିୟା ପରିୟାପୁଟଂ ହୋତି – ସୁତ୍ତଂ ଗେୟ୍ୟଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ଗାଥା ଉଦାନଂ ଇତିୱୁତ୍ତକଂ ଜାତକଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ୱେଦଲ୍ଲଂ, ତସ୍ସ ପରିୟତ୍ତିଂ ନିସ୍ସାୟ ପଟିଭାୟତି – ଅୟଂ ପରିୟତ୍ତିପଟିଭାନୱା। କତମୋ ପରିପୁଚ୍ଛାପଟିଭାନୱା? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପରିପୁଚ୍ଛିତା [ପରିପୁଚ୍ଛିତଂ (ସୀ॰), ପରିପୁଚ୍ଛକୋ (ସ୍ୟା॰)] ହୋତି ଅତ୍ତତ୍ଥେ ଚ ଞାୟତ୍ଥେ ଚ ଲକ୍ଖଣେ ଚ କାରଣେ ଚ ଠାନାଠାନେ ଚ, ତସ୍ସ ତଂ ପରିପୁଚ୍ଛଂ ନିସ୍ସାୟ ପଟିଭାୟତି – ଅୟଂ ପରିପୁଚ୍ଛାପଟିଭାନୱା। କତମୋ ଅଧିଗମପଟିଭାନୱା? ଇଧେକଚ୍ଚସ୍ସ ଅଧିଗତା ହୋନ୍ତି ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଚତ୍ତାରୋ ଅରିୟମଗ୍ଗା ଚତ୍ତାରି ସାମଞ୍ଞଫଲାନି ଚତସ୍ସୋ ପଟିସମ୍ଭିଦାୟୋ ଛ ଅଭିଞ୍ଞାୟୋ, ତସ୍ସ ଅତ୍ଥୋ ଞାତୋ ଧମ୍ମୋ ଞାତୋ ନିରୁତ୍ତି ଞାତା, ଅତ୍ଥେ ଞାତେ ଅତ୍ଥୋ ପଟିଭାୟତି , ଧମ୍ମେ ଞାତେ ଧମ୍ମୋ ପଟିଭାୟତି, ନିରୁତ୍ତିୟା ଞାତାୟ ନିରୁତ୍ତି ପଟିଭାୟତି; ଇମେସୁ ତୀସୁ ଞାଣେସୁ ଞାଣଂ ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦା। ଇମାୟ ପଟିଭାନପଟିସମ୍ଭିଦାୟ ଉପେତୋ ସମୁପେତୋ ଉପଗତୋ ସମୁପଗତୋ ଉପପନ୍ନୋ ସମୁପପନ୍ନୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ପଟିଭାନୱା। ୟସ୍ସ ପରିୟତ୍ତି ନତ୍ଥି, ପରିପୁଚ୍ଛା ନତ୍ଥି, ଅଧିଗମୋ ନତ୍ଥି, କିଂ ତସ୍ସ ପଟିଭାୟିସ୍ସତୀତି – ସଣ୍ହୋ ଚ ପଟିଭାନୱା।
ନ ସଦ୍ଧୋ ନ ୱିରଜ୍ଜତୀ ତି। ନ ସଦ୍ଧୋ ତି ସାମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞାତଂ ଅତ୍ତପଚ୍ଚକ୍ଖଂ ଧମ୍ମଂ ନ କସ୍ସଚି ସଦ୍ଦହତି ଅଞ୍ଞସ୍ସ ସମଣସ୍ସ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୱା ଦେୱସ୍ସ ୱା ମାରସ୍ସ ୱା ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ୱା। ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ସାମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞାତଂ…ପେ॰… ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି… ‘‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା’’ତି… ‘‘ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣ’’ନ୍ତି… ‘‘ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ’’ତି…ପେ॰… ‘‘ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣନିରୋଧୋ’’ତି… ‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’’ନ୍ତି…ପେ॰… ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’’ତି… ‘‘ଇମେ ଆସୱା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’’ତି… ‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା’’ତି ସାମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞାତଂ…ପେ॰… ଛନ୍ନଂ ଫସ୍ସାୟତନାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ…ପେ॰… ଚତୁନ୍ନଂ ମହାଭୂତାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ସାମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞାତଂ…ପେ॰… ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ସାମଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞାତଂ ଅତ୍ତପଚ୍ଚକ୍ଖଂ ଧମ୍ମଂ ନ କସ୍ସଚି ସଦ୍ଦହତି ଅଞ୍ଞସ୍ସ ସମଣସ୍ସ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୱା ଦେୱସ୍ସ ୱା ମାରସ୍ସ ୱା ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ୱା [ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ୱା…ପେ॰… (ସୀ॰ କ॰)] ।
ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ସଦ୍ଦହସି ତ୍ୱଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱିତଂ ବହୁଲୀକତଂ ଅମତୋଗଧଂ ହୋତି ଅମତପରାୟନଂ ଅମତପରିୟୋସାନଂ; ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ… ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ… ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱିତଂ ବହୁଲୀକତଂ ଅମତୋଗଧଂ ହୋତି ଅମତପରାୟନଂ ଅମତପରିୟୋସାନ’’ନ୍ତି?
‘‘ନ ଖ୍ୱାହଂ ଏତ୍ଥ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ସଦ୍ଧାୟ ଗଚ୍ଛାମି ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ… ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ… ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ… ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱିତଂ ବହୁଲୀକତଂ ଅମତୋଗଧଂ ହୋତି ଅମତପରାୟନଂ ଅମତପରିୟୋସାନଂ। ୟେସଂ ନୂନେତଂ, ଭନ୍ତେ , ଅଞ୍ଞାତଂ ଅସ୍ସ ଅଦିଟ୍ଠଂ ଅୱିଦିତଂ ଅସଚ୍ଛିକତଂ ଅଫସ୍ସିତଂ ପଞ୍ଞାୟ, ତେ ତତ୍ଥ ପରେସଂ ସଦ୍ଧାୟ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱିତଂ ବହୁଲୀକତଂ ଅମତୋଗଧଂ ହୋତି ଅମତପରାୟନଂ ଅମତପରିୟୋସାନଂ। ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ… ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ… ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ … ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱିତଂ ବହୁଲୀକତଂ ଅମତୋଗଧଂ ହୋତି ଅମତପରାୟନଂ ଅମତପରିୟୋସାନଂ। ୟେସଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ, ଭନ୍ତେ, ଞାତଂ ଦିଟ୍ଠଂ ୱିଦିତଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ଫସ୍ସିତଂ ପଞ୍ଞାୟ, ନିକ୍କଙ୍ଖା ତେ ତତ୍ଥ ନିବ୍ବିଚିକିଚ୍ଛା। ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ… ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ… ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ… ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱିତଂ ବହୁଲୀକତଂ ଅମତୋଗଧଂ ହୋତି ଅମତପରାୟନଂ ଅମତପରିୟୋସାନଂ। ମୟ୍ହଞ୍ଚ ଖୋ, ଏତଂ ଭନ୍ତେ, ଞାତଂ ଦିଟ୍ଠଂ ୱିଦିତଂ ସଚ୍ଛିକତଂ ଫସ୍ସିତଂ ପଞ୍ଞାୟ, ନିକ୍କଙ୍ଖୋହଂ ତତ୍ଥ ନିବ୍ବିଚିକିଚ୍ଛୋ। ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ… ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ… ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ… ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱିତଂ ବହୁଲୀକତଂ ଅମତୋଗଧଂ ହୋତି ଅମତପରାୟନଂ ଅମତପରିୟୋସାନ’’ନ୍ତି।
‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ସାରିପୁତ୍ତ! ୟେସଞ୍ହେତଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଅଞ୍ଞାତଂ ଅସ୍ସ ଅଦିଟ୍ଠଂ ଅୱିଦିତଂ ଅସଚ୍ଛିକତଂ ଅଫସ୍ସିତଂ ପଞ୍ଞାୟ, ତେ ତତ୍ଥ ପରେସଂ ସଦ୍ଧାୟ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଭାୱିତଂ ବହୁଲୀକତଂ ଅମତୋଗଧଂ ହୋତି ଅମତପରାୟନଂ ଅମତପରିୟୋସାନନ୍ତି।
‘‘ଅସ୍ସଦ୍ଧୋ ଅକତଞ୍ଞୂ ଚ, ସନ୍ଧିଚ୍ଛେଦୋ ଚ ୟୋ ନରୋ।
ହତାୱକାସୋ ୱନ୍ତାସୋ, ସ ୱେ ଉତ୍ତମପୋରିସୋ’’ତି॥
ନ ସଦ୍ଧୋ ନ ୱିରଜ୍ଜତୀ ତି। ସବ୍ବେ ବାଲପୁଥୁଜ୍ଜନା ରଜ୍ଜନ୍ତି, ପୁଥୁଜ୍ଜନକଲ୍ୟାଣକଂ ଉପାଦାୟ ସତ୍ତ ସେକ୍ଖା ୱିରଜ୍ଜନ୍ତି। ଅରହା ନେୱ ରଜ୍ଜତି ନୋ ୱିରଜ୍ଜତି, ୱିରତ୍ତୋ ସୋ ଖୟା ରାଗସ୍ସ ୱୀତରାଗତ୍ତା ଖୟା ଦୋସସ୍ସ ୱୀତଦୋସତ୍ତା, ଖୟା ମୋହସ୍ସ ୱୀତମୋହତ୍ତା। ସୋ ୱୁଟ୍ଠୱାସୋ ଚିଣ୍ଣଚରଣୋ…ପେ॰… ଜାତିମରଣସଂସାରୋ ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ପୁନବ୍ଭୱୋତି – ନ ସଦ୍ଧୋ ନ ୱିରଜ୍ଜତି।
‘‘ସାତିୟେସୁ ଅନସ୍ସାୱୀ, ଅତିମାନେ ଚ ନୋ ୟୁତୋ।
ସଣ୍ହୋ ଚ ପଟିଭାନୱା, ନ ସଦ୍ଧୋ ନ ୱିରଜ୍ଜତୀ’’ତି॥
ଲାଭକମ୍ୟା ନ ସିକ୍ଖତି, ଅଲାଭେ ଚ ନ କୁପ୍ପତି।
ଅୱିରୁଦ୍ଧୋ ଚ ତଣ୍ହାୟ, ରସେସୁ [ରସେ ଚ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ନାନୁଗିଜ୍ଝତି॥
ଲାଭକମ୍ୟା ନ ସିକ୍ଖତି, ଅଲାଭେ ଚ ନ କୁପ୍ପତୀ ତି। କଥଂ ଲାଭକମ୍ୟା ସିକ୍ଖତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଭିକ୍ଖୁଂ ପସ୍ସତି ଲାଭିଂ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନଂ। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘କେନ ନୁ ଖୋ ଅୟମାୟସ୍ମା ଲାଭୀ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନ’’ନ୍ତି? ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସୁତ୍ତନ୍ତିକୋ, ତେନାୟମାୟସ୍ମା ଲାଭୀ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନ’’ନ୍ତି। ସୋ ଲାଭହେତୁ ଲାଭପଚ୍ଚୟା ଲାଭକାରଣା ଲାଭାଭିନିବ୍ବତ୍ତିୟା ଲାଭଂ ପରିପାଚେନ୍ତୋ ସୁତ୍ତନ୍ତଂ ପରିୟାପୁଣାତି। ଏୱମ୍ପି ଲାଭକମ୍ୟା ସିକ୍ଖତି।
ଅଥ ୱା ଭିକ୍ଖୁ ଭିକ୍ଖୁଂ ପସ୍ସତି ଲାଭିଂ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନଂ। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘କେନ ନୁ ଖୋ ଅୟମାୟସ୍ମା ଲାଭୀ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନ’’ନ୍ତି? ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ୱିନୟଧରୋ…ପେ॰… ଧମ୍ମକଥିକୋ… ଆଭିଧମ୍ମିକୋ, ତେନାୟମାୟସ୍ମା ଲାଭୀ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନ’’ନ୍ତି। ସୋ ଲାଭହେତୁ ଲାଭପଚ୍ଚୟା ଲାଭକାରଣା ଲାଭାଭିନିବ୍ବତ୍ତିୟା ଲାଭଂ ପରିପାଚେନ୍ତୋ ଅଭିଧମ୍ମଂ ପରିୟାପୁଣାତି। ଏୱମ୍ପି ଲାଭକମ୍ୟା ସିକ୍ଖତି।
ଅଥ ୱା ଭିକ୍ଖୁ ଭିକ୍ଖୁଂ ପସ୍ସତି ଲାଭିଂ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନଂ। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘କେନ ନୁ ଖୋ ଅୟମାୟସ୍ମା ଲାଭୀ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନ’’ନ୍ତି? ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆରଞ୍ଞିକୋ… ପିଣ୍ଡପାତିକୋ… ପଂସୁକୂଲିକୋ… ତେଚୀୱରିକୋ… ସପଦାନଚାରିକୋ… ଖଲୁପଚ୍ଛାଭତ୍ତିକୋ… ନେସଜ୍ଜିକୋ… ୟଥାସନ୍ଥତିକୋ, ତେନାୟମାୟସ୍ମା ଲାଭୀ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନ’’ନ୍ତି। ସୋ ଲାଭହେତୁ ଲାଭପଚ୍ଚୟା ଲାଭକାରଣା ଲାଭାଭିନିବ୍ବତ୍ତିୟା ଲାଭଂ ପରିପାଚେନ୍ତୋ ଆରଞ୍ଞିକୋ ହୋତି…ପେ॰… ୟଥାସନ୍ଥତିକୋ ହୋତି। ଏୱମ୍ପି ଲାଭକମ୍ୟା ସିକ୍ଖତି।
କଥଂ ନ ଲାଭକମ୍ୟା ସିକ୍ଖତି? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ନ ଲାଭହେତୁ, ନ ଲାଭପଚ୍ଚୟା, ନ ଲାଭକାରଣା, ନ ଲାଭାଭିନିବ୍ବତ୍ତିୟା, ନ ଲାଭଂ ପରିପାଚେନ୍ତୋ, ୟାୱଦେୱ ଅତ୍ତଦମତ୍ଥାୟ ଅତ୍ତସମତ୍ଥାୟ ଅତ୍ତପରିନିବ୍ବାପନତ୍ଥାୟ ସୁତ୍ତନ୍ତଂ ପରିୟାପୁଣାତି, ୱିନୟଂ ପରିୟାପୁଣାତି, ଅଭିଧମ୍ମଂ ପରିୟାପୁଣାତି। ଏୱମ୍ପି ନ ଲାଭକମ୍ୟା ସିକ୍ଖତି।
ଅଥ ୱା ଭିକ୍ଖୁ ନ ଲାଭହେତୁ, ନ ଲାଭପଚ୍ଚୟା, ନ ଲାଭକାରଣା, ନ ଲାଭାଭିନିବ୍ବତ୍ତିୟା, ନ ଲାଭଂ ପରିପାଚେନ୍ତୋ, ୟାୱଦେୱ ଅପ୍ପିଚ୍ଛଞ୍ଞେୱ [ଅପ୍ପିଚ୍ଛଂୟେୱ (ସୀ॰)] ନିସ୍ସାୟ ସନ୍ତୁଟ୍ଠିଞ୍ଞେୱ ନିସ୍ସାୟ ସଲ୍ଲେଖଞ୍ଞେୱ ନିସ୍ସାୟ ପୱିୱେକଞ୍ଞେୱ ନିସ୍ସାୟ ଇଦମତ୍ଥିତଞ୍ଞେୱ [ଇଦମତ୍ଥିକତଞ୍ଞେୱ (ସୀ॰)] ନିସ୍ସାୟ ଆରଞ୍ଞିକୋ ହୋତି, ପିଣ୍ଡପାତିକୋ ହୋତି, ପଂସୁକୂଲିକୋ ହୋତି, ତେଚୀୱରିକୋ ହୋତି , ସପଦାନଚାରିକୋ ହୋତି, ଖଲୁପଚ୍ଛାଭତ୍ତିକୋ ହୋତି, ନେସଜ୍ଜିକୋ ହୋତି, ୟଥାସନ୍ଥତିକୋ ହୋତି। ଏୱମ୍ପି ନ ଲାଭକମ୍ୟା ସିକ୍ଖତୀତି – ଲାଭକମ୍ୟା ନ ସିକ୍ଖତି।
ଅଲାଭେ ଚ ନ କୁପ୍ପତୀ ତି। କଥଂ ଅଲାଭେ କୁପ୍ପତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ‘‘କୁଲଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ଗଣଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ଆୱାସଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ଲାଭଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ୟସଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ପସଂସଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ସୁଖଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ଚୀୱରଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ପିଣ୍ଡପାତଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ସେନାସନଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ଗିଲାନୁପଟ୍ଠାକଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ଅପ୍ପଞ୍ଞାତୋମ୍ହୀ’’ତି କୁପ୍ପତି ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି ପତିଟ୍ଠୀୟତି, କୋପଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟଞ୍ଚ ପାତୁକରୋତି। ଏୱଂ ଅଲାଭେ କୁପ୍ପତି।
କଥଂ ଅଲାଭେ ନ କୁପ୍ପତି? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ‘‘କୁଲଂ ୱା ନ ଲଭାମି ଗଣଂ ୱା ନ ଲଭାମି…ପେ॰… ଅପ୍ପଞ୍ଞାତୋମ୍ହୀ’’ତି ନ କୁପ୍ପତି ନ ବ୍ୟାପଜ୍ଜତି ନ ପତିଟ୍ଠୀୟତି, ନ କୋପଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟଞ୍ଚ ପାତୁକରୋତି। ଏୱଂ ଅଲାଭେ ନ କୁପ୍ପତୀତି – ଲାଭକମ୍ୟା ନ ସିକ୍ଖତି ଅଲାଭେ ଚ ନ କୁପ୍ପତି।
ଅୱିରୁଦ୍ଧୋ ଚ ତଣ୍ହାୟ, ରସେସୁ ନାନୁଗିଜ୍ଝତୀ ତି। ୱିରୁଦ୍ଧୋ ତି ୟୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଆଘାତୋ ପଟିଘାତୋ, ପଟିଘଂ ପଟିୱିରୋଧୋ, କୋପୋ ପକୋପୋ ସମ୍ପକୋପୋ, ଦୋସୋ ପଦୋସୋ ସମ୍ପଦୋସୋ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ବ୍ୟାପତ୍ତି ମନୋପଦୋସୋ, କୋଧୋ କୁଜ୍ଝନା କୁଜ୍ଝିତତ୍ତଂ, ଦୋସୋ ଦୁସ୍ସନା ଦୁସ୍ସିତତ୍ତଂ, ବ୍ୟାପତ୍ତି ବ୍ୟାପଜ୍ଜନା ବ୍ୟାପଜ୍ଜିତତ୍ତଂ ୱିରୋଧୋ ପଟିୱିରୋଧୋ, ଚଣ୍ଡିକ୍କଂ, ଅସୁରୋପୋ, ଅନତ୍ତମନତା ଚିତ୍ତସ୍ସ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ୱିରୋଧୋ। ୟସ୍ସେସୋ ୱିରୋଧୋ ପହୀନୋ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧୋ ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକୋ ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢୋ, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅୱିରୁଦ୍ଧୋ। ତଣ୍ହା ତି ରୂପତଣ୍ହା ସଦ୍ଦତଣ୍ହା ଗନ୍ଧତଣ୍ହା ରସତଣ୍ହା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବତଣ୍ହା ଧମ୍ମତଣ୍ହା। ରସୋ ତି ମୂଲରସୋ ଖନ୍ଧରସୋ ତଚରସୋ ପତ୍ତରସୋ ପୁପ୍ଫରସୋ ଫଲରସୋ, ଅମ୍ବିଲଂ ମଧୁରଂ ତିତ୍ତକଂ କଟୁକଂ ଲୋଣିକଂ ଖାରିକଂ ଲମ୍ବିକଂ [ଲପିଲଂ (ସୀ॰), ଲମ୍ବିଲଂ (ସ୍ୟା॰), ଲବିଲଂ (କ॰), ଆୟତନୱିଭଙ୍ଗେ] କସାୱୋ ସାଦୁ ଅସାଦୁ ସୀତଂ ଉଣ୍ହଂ। ସନ୍ତେକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ରସଗିଦ୍ଧା। ତେ ଜିୱ୍ହଗ୍ଗେନ ରସଗ୍ଗାନି ପରିୟେସନ୍ତା ଆହିଣ୍ଡନ୍ତି, ତେ ଅମ୍ବିଲଂ ଲଭିତ୍ୱା ଅନମ୍ବିଲଂ ପରିୟେସନ୍ତି, ଅନମ୍ବିଲଂ ଲଭିତ୍ୱା ଅମ୍ବିଲଂ ପରିୟେସନ୍ତି; ମଧୁରଂ ଲଭିତ୍ୱା ଅମଧୁରଂ ପରିୟେସନ୍ତି, ଅମଧୁରଂ ଲଭିତ୍ୱା ମଧୁରଂ ପରିୟେସନ୍ତି; ତିତ୍ତକଂ ଲଭିତ୍ୱା ଅତିତ୍ତକଂ ପରିୟେସନ୍ତି, ଅତିତ୍ତକଂ ଲଭିତ୍ୱା ତିତ୍ତକଂ ପରିୟେସନ୍ତି; କଟୁକଂ ଲଭିତ୍ୱା ଅକଟୁକଂ ପରିୟେସନ୍ତି, ଅକଟୁକଂ ଲଭିତ୍ୱା କଟୁକଂ ପରିୟେସନ୍ତି; ଲୋଣିକଂ ଲଭିତ୍ୱା ଅଲୋଣିକଂ ପରିୟେସନ୍ତି, ଅଲୋଣିକଂ ଲଭିତ୍ୱା ଲୋଣିକଂ ପରିୟେସନ୍ତି; ଖାରିକଂ ଲଭିତ୍ୱା ଅଖାରିକଂ ପରିୟେସନ୍ତି, ଅଖାରିକଂ ଲଭିତ୍ୱା ଖାରିକଂ ପରିୟେସନ୍ତି; ଲମ୍ବିକଂ ଲଭିତ୍ୱା କସାୱଂ ପରିୟେସନ୍ତି , କସାୱଂ ଲଭିତ୍ୱା ଲମ୍ବିକଂ ପରିୟେସନ୍ତି; ସାଦୁଂ ଲଭିତ୍ୱା ଅସାଦୁଂ ପରିୟେସନ୍ତି, ଅସାଦୁଂ ଲଭିତ୍ୱା ସାଦୁଂ ପରିୟେସନ୍ତି; ସୀତଂ ଲଭିତ୍ୱା ଉଣ୍ହଂ ପରିୟେସନ୍ତି, ଉଣ୍ହଂ ଲଭିତ୍ୱା ସୀତଂ ପରିୟେସନ୍ତି। ତେ ୟଂ ୟଂ ଲଭିତ୍ୱା ତେନ ତେନ ନ ସନ୍ତୁସ୍ସନ୍ତି ଅପରାପରଂ ପରିୟେସନ୍ତି, ମନାପିକେସୁ ରସେସୁ ରତ୍ତା ଗିଦ୍ଧା ଗଧିତା ମୁଚ୍ଛିତା ଅଜ୍ଝୋସନ୍ନା ଲଗ୍ଗା ଲଗ୍ଗିତା ପଲିବୁଦ୍ଧା। ୟସ୍ସେସା ରସତଣ୍ହା ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢା, ସୋ ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ଆହାରଂ ଆହାରେତି – ‘‘ନେୱ ଦୱାୟ ନ ମଦାୟ ନ ମଣ୍ଡନାୟ ନ ୱିଭୂସନାୟ, ୟାୱଦେୱ ଇମସ୍ସ କାୟସ୍ସ ଠିତିୟା ୟାପନାୟ ୱିହିଂସୂପରତିୟା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟାନୁଗ୍ଗହାୟ। ଇତି ପୁରାଣଞ୍ଚ ୱେଦନଂ ପଟିହଙ୍ଖାମି, ନୱଞ୍ଚ ୱେଦନଂ ନ ଉପ୍ପାଦେସ୍ସାମି, ୟାତ୍ରା ଚ ମେ ଭୱିସ୍ସତି ଅନୱଜ୍ଜତା ଚ ଫାସୁୱିହାରୋ ଚା’’ତି।
ୟଥା ୱନଂ ଆଲିମ୍ପେୟ୍ୟ ୟାୱଦେୱ ରୋପନତ୍ଥାୟ, ୟଥା ୱା ପନ ଅକ୍ଖଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଜେୟ୍ୟ ୟାୱଦେୱ ଭାରସ୍ସ ନିତ୍ଥରଣତ୍ଥାୟ, ୟଥା ୱା ପନ ପୁତ୍ତମଂସଂ ଆହାରଂ ଆହରେୟ୍ୟ ୟାୱଦେୱ କନ୍ତାରସ୍ସ ନିତ୍ଥରଣତ୍ଥାୟ; ଏୱମେୱ ଭିକ୍ଖୁ ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ଆହାରଂ ଆହାରେତି – ‘‘ନେୱ ଦୱାୟ…ପେ॰… ଫାସୁୱିହାରୋ ଚା’’ତି। ରସତଣ୍ହଂ ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି, ରସତଣ୍ହାୟ ଆରତୋ ଅସ୍ସ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତୀତି – ଅୱିରୁଦ୍ଧୋ ଚ ତଣ୍ହାୟ ରସେସୁ ନାନୁଗିଜ୍ଝତି।
‘‘ଲାଭକମ୍ୟା ନ ସିକ୍ଖତି, ଅଲାଭେ ଚ ନ କୁପ୍ପତି।
ଅୱିରୁଦ୍ଧୋ ଚ ତଣ୍ହାୟ, ରସେସୁ ନାନୁଗିଜ୍ଝତୀ’’ତି॥
ଉପେକ୍ଖକୋ ସଦା ସତୋ, ନ ଲୋକେ ମଞ୍ଞତେ ସମଂ।
ନ ୱିସେସୀ ନ ନୀଚେୟ୍ୟୋ, ତସ୍ସ ନୋ ସନ୍ତି ଉସ୍ସଦା॥
ଉପେକ୍ଖକୋ ସଦା ସତୋ ତି। ଉପେକ୍ଖକୋ ତି ଛଳଙ୍ଗୁପେକ୍ଖାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ। ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ନେୱ ସୁମନୋ ହୋତି ନ ଦୁମ୍ମନୋ, ଉପେକ୍ଖକୋ ୱିହରତି ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ନେୱ ସୁମନୋ ହୋତି ନ ଦୁମ୍ମନୋ, ଉପେକ୍ଖକୋ ୱିହରତି ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ। ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ମନାପଂ ନାଭିଗିଜ୍ଝତି ନାଭିହଂସତି [ନାଭିହସତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ନ ରାଗଂ ଜନେତି, ତସ୍ସ ଠିତୋୱ କାୟୋ ହୋତି, ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁସଣ୍ଠିତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ। ଚକ୍ଖୁନା ଖୋ ପନେୱ ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ଅମନାପଂ ନ ମଙ୍କୁ ହୋତି ଅପ୍ପତିଟ୍ଠିତଚିତ୍ତୋ [ଅପ୍ପତିଟ୍ଠୀନ ଚିତ୍ତୋ (ସ୍ୟା॰), ଅପ୍ପତିଟ୍ଠନଚିତ୍ତୋ (କ॰)] ଅଲୀନମନସୋ [ଆଦିନମନସୋ (ସ୍ୟା॰)] ଅବ୍ୟାପନ୍ନଚେତସୋ, ତସ୍ସ ଠିତୋୱ କାୟୋ ହୋତି, ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁସଣ୍ଠିତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ମନାପଂ ନାଭିଗିଜ୍ଝତି ନାଭିହଂସତି ନ ରାଗଂ ଜନେତି, ତସ୍ସ ଠିତୋୱ କାୟୋ ହୋତି, ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁସଣ୍ଠିତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ। ମନସା ଖୋ ପନେୱ ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ଅମନାପଂ ନ ମଙ୍କୁ ହୋତି ଅପ୍ପତିଟ୍ଠିତଚିତ୍ତୋ ଅଲୀନମନସୋ ଅବ୍ୟାପନ୍ନଚେତସୋ, ତସ୍ସ ଠିତୋୱ କାୟୋ ହୋତି, ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁସଣ୍ଠିତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ।
ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ମନାପାମନାପେସୁ ରୂପେସୁ ତସ୍ସ ଠିତୋୱ କାୟୋ ହୋତି, ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁସଣ୍ଠିତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ମନାପାମନାପେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ତସ୍ସ ଠିତୋୱ କାୟୋ ହୋତି, ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁସଣ୍ଠିତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ।
ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ରଜନୀୟେ ନ ରଜ୍ଜତି, ଦୁସ୍ସନୀୟେ [ଦୋସନୀୟେ (ବହୂସୁ)] ନ ଦୁସ୍ସତି, ମୋହନୀୟେ ନ ମୁୟ୍ହତି, କୋପନୀୟେ ନ କୁପ୍ପତି, ମଦନୀୟେ ନ ମଜ୍ଜତି, କିଲେସନୀୟେ ନ କିଲିସ୍ସତି। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ରଜନୀୟେ ନ ରଜ୍ଜତି ଦୁସ୍ସନୀୟେ ନ ଦୁସ୍ସତି, ମୋହନୀୟେ ନ ମୁୟ୍ହତି, କୋପନୀୟେ ନ କୁପ୍ପତି, ମଦନୀୟେ ନ ମଜ୍ଜତି, କିଲେସନୀୟେ ନ କିଲିସ୍ସତି। ଦିଟ୍ଠେ ଦିଟ୍ଠମତ୍ତୋ, ସୁତେ ସୁତମତ୍ତୋ, ମୁତେ ମୁତମତ୍ତୋ, ୱିଞ୍ଞାତେ ୱିଞ୍ଞାତମତ୍ତୋ। ଦିଟ୍ଠେ ନ ଲିମ୍ପତି, ସୁତେ ନ ଲିମ୍ପତି, ମୁତେ ନ ଲିମ୍ପତି, ୱିଞ୍ଞାତେ ନ ଲିମ୍ପତି। ଦିଟ୍ଠେ ଅନୂପୟୋ ଅନପାୟୋ ଅନିସ୍ସିତୋ ଅପ୍ପଟିବଦ୍ଧୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତି। ସୁତେ… ମୁତେ… ୱିଞ୍ଞାତେ ଅନୂପୟୋ ଅନପାୟୋ ଅନିସ୍ସିତୋ ଅପ୍ପଟିବଦ୍ଧୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତି।
ସଂୱିଜ୍ଜତି ଅରହତୋ ଚକ୍ଖୁ, ପସ୍ସତି ଅରହା ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ। ଛନ୍ଦରାଗୋ ଅରହତୋ ନତ୍ଥି, ସୁୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ ଅରହା। ସଂୱିଜ୍ଜତି ଅରହତୋ ସୋତଂ, ସୁଣାତି ଅରହା ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ। ଛନ୍ଦରାଗୋ ଅରହତୋ ନତ୍ଥି, ସୁୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ ଅରହା। ସଂୱିଜ୍ଜତି ଅରହତୋ ଘାନଂ, ଘାୟତି ଅରହା ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ। ଛନ୍ଦରାଗୋ ଅରହତୋ ନତ୍ଥି, ସୁୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ ଅରହା। ସଂୱିଜ୍ଜତି ଅରହତୋ ଜିୱ୍ହା, ସାୟତି ଅରହା ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ…ପେ॰… ସଂୱିଜ୍ଜତି ଅରହତୋ କାୟୋ, ଫୁସତି ଅରହା କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ…ପେ॰… ସଂୱିଜ୍ଜତି ଅରହତୋ ମନୋ, ୱିଜାନାତି ଅରହା ମନସା ଧମ୍ମଂ। ଛନ୍ଦରାଗୋ ଅରହତୋ ନତ୍ଥି ସୁୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ ଅରହା।
ଚକ୍ଖୁ ରୂପାରାମଂ ରୂପରତଂ ରୂପସମ୍ମୁଦିତଂ, ତଂ ଅରହତୋ ଦନ୍ତଂ ଗୁତ୍ତଂ ରକ୍ଖିତଂ ସଂୱୁତଂ, ତସ୍ସ ଚ ସଂୱରାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି। ସୋତଂ ସଦ୍ଦାରାମଂ…ପେ॰… ଘାନଂ ଗନ୍ଧାରାମଂ… ଜିୱ୍ହା ରସାରାମା ରସରତା ରସସମ୍ମୁଦିତା, ସା ଅରହତୋ ଦନ୍ତା ଗୁତ୍ତା ରକ୍ଖିତା ସଂୱୁତା, ତସ୍ସା ଚ ସଂୱରାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି। କାୟୋ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାରାମୋ…ପେ॰… ମନୋ ଧମ୍ମାରାମୋ ଧମ୍ମରତୋ ଧମ୍ମସମ୍ମୁଦିତୋ, ସୋ ଅରହତୋ ଦନ୍ତୋ ଗୁତ୍ତୋ ରକ୍ଖିତୋ ସଂୱୁତୋ, ତସ୍ସ ଚ ସଂୱରାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି।
‘‘ଦନ୍ତଂ ନୟନ୍ତି ସମିତିଂ, ଦନ୍ତଂ ରାଜାଭିରୂହତି।
ଦନ୍ତୋ ସେଟ୍ଠୋ ମନୁସ୍ସେସୁ, ୟୋତିୱାକ୍ୟଂ ତିତିକ୍ଖତି॥
‘‘ୱରମସ୍ସତରା ଦନ୍ତା, ଆଜାନୀୟା ଚ [ଆଜାନିୟାୱ (ସ୍ୟା॰)] ସିନ୍ଧୱା।
କୁଞ୍ଜରା ଚ ମହାନାଗା, ଅତ୍ତଦନ୍ତୋ ତତୋ ୱରଂ॥
‘‘ନ ହି ଏତେହି ୟାନେହି, ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଅଗତଂ ଦିସଂ।
ୟଥାତ୍ତନା ସୁଦନ୍ତେନ, ଦନ୍ତୋ ଦନ୍ତେନ ଗଚ୍ଛତି॥
‘‘ୱିଧାସୁ ନ ୱିକମ୍ପନ୍ତି, ୱିପ୍ପମୁତ୍ତା ପୁନବ୍ଭୱା।
ଦନ୍ତଭୂମିମନୁପ୍ପତ୍ତା, ତେ ଲୋକେ ୱିଜିତାୱିନୋ॥
‘‘ୟସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି [ୱିଭାୱିତାନି (ସୀ॰)] , ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ବହିଦ୍ଧା ଚ [ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ଚ (ସୀ॰), ଅଜ୍ଝତ୍ତଞ୍ଚ ବହିଦ୍ଧା ଚ (ସ୍ୟା॰ କ॰) ସୁ॰ ନି॰ ୫୨୧] ସବ୍ବଲୋକେ।
ନିବ୍ବିଜ୍ଝ ଇମଂ [ନିବ୍ବିଜ୍ଝିମଂ (ସ୍ୟା॰), ନିବ୍ବିଜ୍ଜ ଇମଂ (କ॰)] ପରଞ୍ଚ ଲୋକଂ, କାଲଂ କଙ୍ଖତି ଭାୱିତୋ ସ ଦନ୍ତୋ’’ତି॥
ଉପେକ୍ଖକୋ ସଦା ତି। ସଦା ସବ୍ବଦା ସବ୍ବକାଲଂ ନିଚ୍ଚକାଲଂ ଧୁୱକାଲଂ…ପେ॰… ପଚ୍ଛିମେ ୱୟୋଖନ୍ଧେ। ସତୋ ତି ଚତୂହି କାରଣେହି ସତୋ – କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତୋ, ୱେଦନାସୁ… ଚିତ୍ତେ… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତୋ…ପେ॰… ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସତୋତି – ଉପେକ୍ଖକୋ ସଦା ସତୋ।
ନ ଲୋକେ ମଞ୍ଞତେ ସମ ନ୍ତି। ‘‘ସଦିସୋହମସ୍ମୀ’’ତି ମାନଂ ନ ଜନେତି ଜାତିୟା ୱା ଗୋତ୍ତେନ ୱା…ପେ॰… ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ୱା ୱତ୍ଥୁନାତି – ନ ଲୋକେ ମଞ୍ଞତେ ସମଂ।
ନ ୱିସେସୀ ନ ନୀଚେୟ୍ୟୋ ତି। ‘‘ସେୟ୍ୟୋହମସ୍ମୀ’’ତି ଅତିମାନଂ ନ ଜନେତି ଜାତିୟା ୱା ଗୋତ୍ତେନ ୱା…ପେ॰… ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ୱା ୱତ୍ଥୁନା । ‘‘ହୀନୋହମସ୍ମୀ’’ତି ଓମାନଂ ନ ଜନେତି ଜାତିୟା ୱା ଗୋତ୍ତେନ ୱା…ପେ॰… ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ୱା ୱତ୍ଥୁନାତି – ନ ୱିସେସୀ ନ ନୀଚେୟ୍ୟୋ।
ତସ୍ସ ନୋ ସନ୍ତି ଉସ୍ସଦା ତି। ତସ୍ସା ତି ଅରହତୋ ଖୀଣାସୱସ୍ସ। ଉସ୍ସଦା ତି ସତ୍ତୁସ୍ସଦା – ରାଗୁସ୍ସଦୋ ଦୋସୁସ୍ସଦୋ ମୋହୁସ୍ସଦୋ ମାନୁସ୍ସଦୋ ଦିଟ୍ଠୁସ୍ସଦୋ କିଲେସୁସ୍ସଦୋ କମ୍ମୁସ୍ସଦୋ। ତସ୍ସିମେ ଉସ୍ସଦା ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ନୁପଲବ୍ଭନ୍ତି, ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାତି – ତସ୍ସ ନୋ ସନ୍ତି ଉସ୍ସଦା।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଉପେକ୍ଖକୋ ସଦା ସତୋ, ନ ଲୋକେ ମଞ୍ଞତେ ସମଂ।
ନ ୱିସେସୀ ନ ନୀଚେୟ୍ୟୋ, ତସ୍ସ ନୋ ସନ୍ତି ଉସ୍ସଦା’’ତି॥
ୟସ୍ସ ନିସ୍ସୟତା [ନିସ୍ସୟନା (କ॰)] ନତ୍ଥି, ଞତ୍ୱା ଧମ୍ମଂ ଅନିସ୍ସିତୋ।
ଭୱାୟ ୱିଭୱାୟ ୱା, ତଣ୍ହା ୟସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜତି॥
ୟସ୍ସ ନିସ୍ସୟତା ନତ୍ଥୀ ତି। ୟସ୍ସା ତି ଅରହତୋ ଖୀଣାସୱସ୍ସ। ନିସ୍ସୟା ତି ଦ୍ୱେ ନିସ୍ସୟା – ତଣ୍ହାନିସ୍ସୟୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାନିସ୍ସୟୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟୋ । ତସ୍ସ ତଣ୍ହାନିସ୍ସୟୋ ପହୀନୋ, ଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠୋ; ତଣ୍ହାନିସ୍ସୟସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟସ୍ସ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠତ୍ତା ନିସ୍ସୟତା ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜତି ନୁପଲବ୍ଭତି, ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାତି – ୟସ୍ସ ନିସ୍ସୟତା ନତ୍ଥି।
ଞତ୍ୱା ଧମ୍ମଂ ଅନିସ୍ସିତୋ ତି। ଞତ୍ୱା ତି ଞତ୍ୱା ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା, ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ଞତ୍ୱା ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା, ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି… ‘‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ଞତ୍ୱା ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା। ଅନିସ୍ସିତୋ ତି ଦ୍ୱେ ନିସ୍ସୟା – ତଣ୍ହାନିସ୍ସୟୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାନିସ୍ସୟୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟୋ। ତଣ୍ହାନିସ୍ସୟଂ ପହାୟ ଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟଂ ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜିତ୍ୱା ଚକ୍ଖୁଂ ଅନିସ୍ସିତୋ, ସୋତଂ ଅନିସ୍ସିତୋ, ଘାନଂ ଅନିସ୍ସିତୋ, ଜିୱ୍ହଂ ଅନିସ୍ସିତୋ, କାୟଂ ଅନିସ୍ସିତୋ, ମନଂ ଅନିସ୍ସିତୋ, ରୂପେ… ସଦ୍ଦେ… ଗନ୍ଧେ… ରସେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ… କୁଲଂ… ଗଣଂ… ଆୱାସଂ…ପେ॰… ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ଅନିସ୍ସିତୋ ଅନଲ୍ଲୀନୋ ଅନୁପଗତୋ ଅନଜ୍ଝୋସିତୋ ଅନଧିମୁତ୍ତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତୀତି – ଞତ୍ୱା ଧମ୍ମଂ ଅନିସ୍ସିତୋ।
ଭୱାୟ ୱିଭୱାୟ ୱା, ତଣ୍ହା ୟସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜତୀ ତି। ତଣ୍ହା ତି ରୂପତଣ୍ହା ସଦ୍ଦତଣ୍ହା ଗନ୍ଧତଣ୍ହା ରସତଣ୍ହା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବତଣ୍ହା ଧମ୍ମତଣ୍ହା। ୟସ୍ସା ତି ଅରହତୋ ଖୀଣାସୱସ୍ସ। ଭୱାୟା ତି ଭୱଦିଟ୍ଠିୟା, ୱିଭୱାୟା ତି ୱିଭୱଦିଟ୍ଠିୟା; ଭୱାୟା ତି ସସ୍ସତଦିଟ୍ଠିୟା, ୱିଭୱାୟା ତି ଉଚ୍ଛେଦଦିଟ୍ଠିୟା; ଭୱାୟା ତି ପୁନପ୍ପୁନଭୱାୟ ପୁନପ୍ପୁନଗତିୟା ପୁନପ୍ପୁନଉପପତ୍ତିୟା ପୁନପ୍ପୁନପଟିସନ୍ଧିୟା ପୁନପ୍ପୁନଅତ୍ତଭାୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତିୟା । ତଣ୍ହା ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜତି ନୁପଲବ୍ଭତି, ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାତି – ଭୱାୟ ୱିଭୱାୟ ୱା ତଣ୍ହା ୟସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜତି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୟସ୍ସ ନିସ୍ସୟତା ନତ୍ଥି, ଞତ୍ୱା ଧମ୍ମଂ ଅନିସ୍ସିତୋ।
ଭୱାୟ ୱିଭୱାୟ ୱା, ତଣ୍ହା ୟସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜତୀ’’ତି॥
ତଂ ବ୍ରୂମି ଉପସନ୍ତୋତି, କାମେସୁ ଅନପେକ୍ଖିନଂ।
ଗନ୍ଥା ତସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜନ୍ତି, ଅତରୀ ସୋ ୱିସତ୍ତିକଂ॥
ତଂ ବ୍ରୂମି ଉପସନ୍ତୋ ତି। ଉପସନ୍ତୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ନିବ୍ବୁତୋ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧୋତି। ତଂ ବ୍ରୂମି ତଂ କଥେମି ତଂ ଭଣାମି ତଂ ଦୀପୟାମି ତଂ ୱୋହରାମୀତି – ତଂ ବ୍ରୂମି ଉପସନ୍ତୋତି।
କାମେସୁ ଅନପେକ୍ଖିନ ନ୍ତି। କାମା ତି ଉଦ୍ଦାନତୋ ଦ୍ୱେ କାମା – ୱତ୍ଥୁକାମା ଚ କିଲେସକାମା ଚ…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱତ୍ଥୁକାମା…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସକାମା। ୱତ୍ଥୁକାମେ ପରିଜାନିତ୍ୱା, କିଲେସକାମେ ପହାୟ ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମେତ୍ୱା କାମେସୁ ଅନପେକ୍ଖିନୋ ୱୀତକାମୋ ଚତ୍ତକାମୋ ୱନ୍ତକାମୋ ମୁତ୍ତକାମୋ ପହୀନକାମୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠକାମୋ, କାମେସୁ ୱୀତରାଗୋ ୱିଗତରାଗୋ ଚତ୍ତରାଗୋ ୱନ୍ତରାଗୋ ମୁତ୍ତରାଗୋ ପହୀନରାଗୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠରାଗୋ ନିଚ୍ଛାତୋ ନିବ୍ବୁତୋ ସୀତିଭୂତୋ ସୁଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ବ୍ରହ୍ମଭୂତେନ ଅତ୍ତନା ୱିହରତୀତି – କାମେସୁ ଅନପେକ୍ଖିନଂ।
ଗନ୍ଥା ତସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜନ୍ତୀ ତି। ଗନ୍ଥା ତି ଚତ୍ତାରୋ ଗନ୍ଥା – ଅଭିଜ୍ଝା କାୟଗନ୍ଥୋ, ବ୍ୟାପାଦୋ କାୟଗନ୍ଥୋ, ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ କାୟଗନ୍ଥୋ, ଇଦଂସଚ୍ଚାଭିନିୱେସୋ କାୟଗନ୍ଥୋ। ଅତ୍ତନୋ ଦିଟ୍ଠିୟା ରାଗୋ ଅଭିଜ୍ଝା କାୟଗନ୍ଥୋ, ପରୱାଦେସୁ ଆଘାତୋ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟୋ ବ୍ୟାପାଦୋ କାୟଗନ୍ଥୋ, ଅତ୍ତନୋ ସୀଲଂ ୱା ୱତଂ ୱା ସୀଲବ୍ବତଂ ୱା ପରାମାସୋ ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ କାୟଗନ୍ଥୋ, ଅତ୍ତନୋ ଦିଟ୍ଠି ଇଦଂସଚ୍ଚାଭିନିୱେସୋ କାୟଗନ୍ଥୋ। ତସ୍ସା ତି ଅରହତୋ ଖୀଣାସୱସ୍ସ। ଗନ୍ଥା ତସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜନ୍ତୀ ତି। ଗନ୍ଥା ତସ୍ସ ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ନୁପଲବ୍ଭନ୍ତି, ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାତି – ଗନ୍ଥା ତସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜନ୍ତି।
ଅତରୀ ସୋ ୱିସତ୍ତିକ ନ୍ତି। ୱିସତ୍ତିକା ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ୱିସତ୍ତିକା ତି କେନଟ୍ଠେନ ୱିସତ୍ତିକା ? ୱିସତାତି ୱିସତ୍ତିକା, ୱିସାଲାତି ୱିସତ୍ତିକା, ୱିସଟାତି ୱିସତ୍ତିକା, ୱିସମାତି ୱିସତ୍ତିକା, ୱିସକ୍କତୀତି ୱିସତ୍ତିକା, ୱିସଂହରତୀତି ୱିସତ୍ତିକା, ୱିସଂୱାଦିକାତି ୱିସତ୍ତିକା, ୱିସମୂଲାତି ୱିସତ୍ତିକା, ୱିସଫଲାତି ୱିସତ୍ତିକା, ୱିସପରିଭୋଗାତି ୱିସତ୍ତିକା, ୱିସାଲା ୱା ପନ ସା ତଣ୍ହା ରୂପେ… ସଦ୍ଦେ… ଗନ୍ଧେ… ରସେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ… କୁଲେ… ଗଣେ… ଆୱାସେ…ପେ॰… ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୱିସତଂ ୱିତ୍ଥତାତି ୱିସତ୍ତିକା। ଅତରୀ ସୋ ୱିସତ୍ତିକ ନ୍ତି। ସୋ ଇମଂ ୱିସତ୍ତିକଂ ତଣ୍ହଂ ଅତରି ଉତ୍ତରି ପତରି ସମତିକ୍କମି ୱୀତିୱତ୍ତୀତି – ଅତରୀ ସୋ ୱିସତ୍ତିକଂ।
‘‘ତଂ ବ୍ରୂମି ଉପସନ୍ତୋତି, କାମେସୁ ଅନପେକ୍ଖିନଂ।
ଗନ୍ଥା ତସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜନ୍ତି, ଅତରୀ ସୋ ୱିସତ୍ତିକ’’ନ୍ତି॥
ନ ତସ୍ସ ପୁତ୍ତା ପସୱୋ, ଖେତ୍ତଂ ୱତ୍ଥୁଞ୍ଚ ୱିଜ୍ଜତି।
ଅତ୍ତା ୱାପି ନିରତ୍ତା ୱା, ନ ତସ୍ମିଂ ଉପଲବ୍ଭତି॥
ନ ତସ୍ସ ପୁତ୍ତା ପସୱୋ, ଖେତ୍ତଂ ୱତ୍ଥୁଞ୍ଚ ୱିଜ୍ଜତୀ ତି। ନା ତି ପଟିକ୍ଖେପୋ। ତସ୍ସା ତି ଅରହତୋ ଖୀଣାସୱସ୍ସ। ପୁତ୍ତା ତି ଚତ୍ତାରୋ ପୁତ୍ତା – ଅତ୍ତଜୋ ପୁତ୍ତୋ, ଖେତ୍ତଜୋ ପୁତ୍ତୋ, ଦିନ୍ନକୋ ପୁତ୍ତୋ , ଅନ୍ତେୱାସିକୋ ପୁତ୍ତୋ। ପସୱୋ ତି। ଅଜେଳକା କୁକ୍କୁଟସୂକରା ହତ୍ଥିଗାୱାସ୍ସୱଳୱା। ଖେତ୍ତ ନ୍ତି ସାଲିଖେତ୍ତଂ ୱୀହିଖେତ୍ତଂ ମୁଗ୍ଗଖେତ୍ତଂ ମାସଖେତ୍ତଂ ୟୱଖେତ୍ତଂ ଗୋଧୁମଖେତ୍ତଂ ତିଲଖେତ୍ତଂ। ୱତ୍ଥୁ ନ୍ତି ଘରୱତ୍ଥୁଂ କୋଟ୍ଠୱତ୍ଥୁଂ ପୁରେୱତ୍ଥୁଂ ପଚ୍ଛାୱତ୍ଥୁଂ ଆରାମୱତ୍ଥୁଂ ୱିହାରୱତ୍ଥୁଂ। ନ ତସ୍ସ ପୁତ୍ତା ପସୱୋ, ଖେତ୍ତଂ ୱତ୍ଥୁଞ୍ଚ ୱିଜ୍ଜତୀ ତି। ତସ୍ସ ପୁତ୍ତପରିଗ୍ଗହୋ ୱା ପସୁପରିଗ୍ଗହୋ ୱା ଖେତ୍ତପରିଗ୍ଗହୋ ୱା ୱତ୍ଥୁପରିଗ୍ଗହୋ ୱା ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ନୁପଲବ୍ଭନ୍ତି, ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାତି – ନ ତସ୍ସ ପୁତ୍ତା ପସୱୋ, ଖେତ୍ତଂ ୱତ୍ଥୁଞ୍ଚ ୱିଜ୍ଜତି।
ଅତ୍ତା ୱାପି ନିରତ୍ତା ୱା, ନ ତସ୍ମିଂ ଉପଲବ୍ଭତୀ ତି। ଅତ୍ତା ତି ଅତ୍ତଦିଟ୍ଠି, ନିରତ୍ତା ତି ଉଚ୍ଛେଦଦିଟ୍ଠି; ଅତ୍ତା ତି ଗହିତଂ ନତ୍ଥି, ନିରତ୍ତା ତି ମୁଞ୍ଚିତବ୍ବଂ ନତ୍ଥି। ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଗହିତଂ ତସ୍ସ ନତ୍ଥି ମୁଞ୍ଚିତବ୍ବଂ। ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ମୁଞ୍ଚିତବ୍ବଂ ତସ୍ସ ନତ୍ଥି ଗହିତଂ। ଗାହମୁଞ୍ଚନସମତିକ୍କନ୍ତୋ ଅରହା ୱୁଦ୍ଧିପରିହାନିୱୀତିୱତ୍ତୋ। ସୋ ୱୁଟ୍ଠୱାସୋ ଚିଣ୍ଣଚରଣୋ…ପେ॰… ଜାତିମରଣସଂସାରୋ ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ପୁନବ୍ଭୱୋତି – ଅତ୍ତା ୱାପି ନିରତ୍ତା ୱା, ନ ତସ୍ମିଂ ଉପଲବ୍ଭତି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ନ ତସ୍ସ ପୁତ୍ତା ପସୱୋ, ଖେତ୍ତଂ ୱତ୍ଥୁଞ୍ଚ ୱିଜ୍ଜତି।
ଅତ୍ତା ୱାପି ନିରତ୍ତା ୱା, ନ ତସ୍ମିଂ ଉପଲବ୍ଭତୀ’’ତି॥
ୟେନ ନଂ ୱଜ୍ଜୁଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନା, ଅଥୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା।
ତଂ ତସ୍ସ ଅପୁରକ୍ଖତଂ, ତସ୍ମା ୱାଦେସୁ ନେଜତି॥
ୟେନ ନଂ ୱଜ୍ଜୁଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନା, ଅଥୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ତି। ପୁଥୁଜ୍ଜନା ତି ପୁଥୁ କିଲେସେ ଜନେନ୍ତୀତି ପୁଥୁଜ୍ଜନା , ପୁଥୁ ଅୱିହତସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିକାତି ପୁଥୁଜ୍ଜନା, ପୁଥୁ ସତ୍ଥାରାନଂ ମୁଖୁଲ୍ଲୋକିକାତି [ମୁଖୁଲ୍ଲୋକକାତି (ସୀ॰)] ପୁଥୁଜ୍ଜନା, ପୁଥୁ ସବ୍ବଗତୀହି ଅୱୁଟ୍ଠିତାତି ପୁଥୁଜ୍ଜନା, ପୁଥୁ ନାନାଭିସଙ୍ଖାରେ ଅଭିସଙ୍ଖରୋନ୍ତୀତି ପୁଥୁଜ୍ଜନା, ପୁଥୁ ନାନାଓଘେହି ୱୁୟ୍ହନ୍ତୀତି ପୁଥୁଜ୍ଜନା, ପୁଥୁ ନାନାସନ୍ତାପେହି ସନ୍ତପ୍ପେନ୍ତୀତି ପୁଥୁଜ୍ଜନା, ପୁଥୁ ନାନାପରିଳାହେହି ପରିଡୟ୍ହନ୍ତୀତି ପୁଥୁଜ୍ଜନା, ପୁଥୁ ପଞ୍ଚସୁ କାମଗୁଣେସୁ ରତ୍ତା ଗିଦ୍ଧା ଗଧିତା ମୁଚ୍ଛିତା ଅଜ୍ଝୋସନ୍ନା ଲଗ୍ଗା ଲଗ୍ଗିତା ପଲିବୁଦ୍ଧାତି ପୁଥୁଜ୍ଜନା, ପୁଥୁ ପଞ୍ଚହି ନୀୱରଣେହି ଆୱୁତା ନିୱୁତା ଓୱୁତା ପିହିତା ପଟିଚ୍ଛନ୍ନା ପଟିକୁଜ୍ଜିତାତି – ପୁଥୁଜ୍ଜନା। ସମଣା ତି ୟେ କେଚି ଇତୋ ବହିଦ୍ଧା ପରିବ୍ବଜୂପଗତା ପରିବ୍ବଜସମାପନ୍ନା। ବ୍ରାହ୍ମଣା ତି ୟେ କେଚି ଭୋୱାଦିକା। ୟେନ ନଂ ୱଜ୍ଜୁଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନା, ଅଥୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ତି । ପୁଥୁଜ୍ଜନା ୟେନ ତଂ ରାଗେନ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ, ୟେନ ଦୋସେନ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ, ୟେନ ମୋହେନ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ, ୟେନ ମାନେନ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ, ୟାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ୱଦେୟ୍ୟୁଂ, ୟେନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେନ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ, ୟାୟ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ, ୟେହି ଅନୁସୟେହି ୱଦେୟ୍ୟୁଂ, ରତ୍ତୋତି ୱା ଦୁଟ୍ଠୋତି ୱା ମୂଳ୍ହୋତି ୱା ୱିନିବଦ୍ଧୋତି ୱା ପରାମଟ୍ଠୋତି ୱା ୱିକ୍ଖେପଗତୋତି ୱା ଅନିଟ୍ଠଙ୍ଗତୋତି ୱା ଥାମଗତୋତି ୱା ତେ ଅଭିସଙ୍ଖାରା ପହୀନା; ଅଭିସଙ୍ଖାରାନଂ ପହୀନତ୍ତା ଗତିୟା [ଗତିୟୋ (ସ୍ୟା॰)] ୟେନ ତଂ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ – ନେରୟିକୋତି ୱା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିକୋତି ୱା ପେତ୍ତିୱିସୟିକୋତି ୱା ମନୁସ୍ସୋତି ୱା ଦେୱୋତି ୱା ରୂପୀତି ୱା ଅରୂପୀତି ୱା ସଞ୍ଞୀତି ୱା ଅସଞ୍ଞୀତି ୱା ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞୀତି ୱା। ସୋ ହେତୁ ନତ୍ଥି ପଚ୍ଚୟୋ ନତ୍ଥି କାରଣଂ ନତ୍ଥି ୟେନ ନଂ ୱଦେୟ୍ୟୁଂ କଥେୟ୍ୟୁଂ ଭଣେୟ୍ୟୁଂ ଦୀପୟେୟ୍ୟୁଂ ୱୋହରେୟ୍ୟୁନ୍ତି – ୟେନ ନଂ ୱଜ୍ଜୁଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନା, ଅଥୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା।
ତଂ ତସ୍ସ ଅପୁରକ୍ଖତ ନ୍ତି। ତସ୍ସା ତି ଅରହତୋ ଖୀଣାସୱସ୍ସ। ପୁରେକ୍ଖାରା ତି ଦ୍ୱେ ପୁରେକ୍ଖାରା – ତଣ୍ହାପୁରେକ୍ଖାରୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିପୁରେକ୍ଖାରୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାପୁରେକ୍ଖାରୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିପୁରେକ୍ଖାରୋ। ତସ୍ସ ତଣ୍ହାପୁରେକ୍ଖାରୋ ପହୀନୋ, ଦିଟ୍ଠିପୁରେକ୍ଖାରୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠୋ; ତଣ୍ହାପୁରେକ୍ଖାରସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା, ଦିଟ୍ଠିପୁରେକ୍ଖାରସ୍ସ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠତ୍ତା ନ ତଣ୍ହଂ ୱା ଦିଟ୍ଠିଂ ୱା ପୁରତୋ କତ୍ୱା ଚରତି, ନ ତଣ୍ହାଧଜୋ ନ ତଣ୍ହାକେତୁ ନ ତଣ୍ହାଧିପତେୟ୍ୟୋ, ନ ଦିଟ୍ଠିଧଜୋ ନ ଦିଟ୍ଠିକେତୁ ନ ଦିଟ୍ଠାଧିପତେୟ୍ୟୋ, ନ ତଣ୍ହାୟ ୱା ନ ଦିଟ୍ଠିୟା ୱା ପରିୱାରିତୋ ଚରତୀତି – ତଂ ତସ୍ସ ଅପୁରକ୍ଖତଂ।
ତସ୍ମା ୱାଦେସୁ ନେଜତୀ ତି। ତସ୍ମା ତି ତସ୍ମା ତଂକାରଣା ତଂହେତୁ ତପ୍ପଚ୍ଚୟା ତଂନିଦାନା ୱାଦେସୁ ଉପୱାଦେସୁ ନିନ୍ଦାୟ ଗରହାୟ ଅକିତ୍ତିୟା ଅୱଣ୍ଣହାରିକାୟ ନେଜତି ନ ଇଞ୍ଜତି ନ ଚଲତି ନ ୱେଧତି ନପ୍ପୱେଧତି ନ ସମ୍ପୱେଧତୀତି – ତସ୍ମା ୱାଦେସୁ ନେଜତି।
‘‘ୟେନ ନଂ ୱଜ୍ଜୁଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନା, ଅଥୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା।
ତଂ ତସ୍ସ ଅପୁରକ୍ଖତଂ, ତସ୍ମା ୱାଦେସୁ ନେଜତୀ’’ତି॥
ୱୀତଗେଧୋ ଅମଚ୍ଛରୀ, ନ ଉସ୍ସେସୁ ୱଦତେ ମୁନି।
ନ ସମେସୁ ନ ଓମେସୁ, କପ୍ପଂ ନେତି ଅକପ୍ପିୟୋ॥
ୱୀତଗେଧୋ ଅମଚ୍ଛରୀ ତି। ଗେଧୋ ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ୟସ୍ସେସୋ ଗେଧୋ ପହୀନୋ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧୋ ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକୋ ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢୋ, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ୱୀତଗେଧୋ। ସୋ ରୂପେ ଅଗିଦ୍ଧୋ…ପେ॰… ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅଗିଦ୍ଧୋ ଅଗଧିତୋ ଅମୁଚ୍ଛିତୋ ଅନଜ୍ଝୋସିତୋ, ୱୀତଗେଧୋ ୱିଗତଗେଧୋ ଚତ୍ତଗେଧୋ ୱନ୍ତଗେଧୋ ମୁତ୍ତଗେଧୋ ପହୀନଗେଧୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠଗେଧୋ ନିଚ୍ଛାତୋ…ପେ॰… ବ୍ରହ୍ମଭୂତେନ ଅତ୍ତନା ୱିହରତୀତି – ୱୀତଗେଧୋ। ଅମଚ୍ଛରୀ ତି ମଚ୍ଛରିୟନ୍ତି ପଞ୍ଚ ମଚ୍ଛରିୟାନି – ଆୱାସମଚ୍ଛରିୟଂ, କୁଲମଚ୍ଛରିୟଂ, ଲାଭମଚ୍ଛରିୟଂ, ୱଣ୍ଣମଚ୍ଛରିୟଂ, ଧମ୍ମମଚ୍ଛରିୟଂ। ୟଂ ଏୱରୂପଂ…ପେ॰… ଗାହୋ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମଚ୍ଛରିୟଂ। ୟସ୍ସେତଂ ମଚ୍ଛରିୟଂ ପହୀନଂ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନଂ ୱୂପସନ୍ତଂ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧଂ ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକଂ ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢଂ, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅମଚ୍ଛରୀତି – ୱୀତଗେଧୋ ଅମଚ୍ଛରୀ।
ନ ଉସ୍ସେସୁ ୱଦତେ ମୁନି, ନ ସମେସୁ ନ ଓମେସୂ ତି। ମୁନୀ ତି। ମୋନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଞାଣଂ…ପେ॰… ସଙ୍ଗଜାଲମତିଚ୍ଚ ସୋ ମୁନି। ‘‘ସେୟ୍ୟୋହମସ୍ମୀ’’ତି ୱା, ‘‘ସଦିସୋହମସ୍ମୀ’’ତି ୱା, ‘‘ହୀନୋହମସ୍ମୀ’’ତି ୱା ନ ୱଦତି ନ କଥେତି ନ ଭଣତି ନ ଦୀପୟତି ନ ୱୋହରତୀତି – ନ ଉସ୍ସେସୁ ୱଦତେ ମୁନି, ନ ସମେସୁ ନ ଓମେସୁ।
କପ୍ପଂ ନେତି ଅକପ୍ପିୟୋ ତି। କପ୍ପା ତି ଦ୍ୱେ କପ୍ପା – ତଣ୍ହାକପ୍ପୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାକପ୍ପୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପୋ। ତସ୍ସ ତଣ୍ହାକପ୍ପୋ ପହୀନୋ, ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠୋ; ତଣ୍ହାକପ୍ପସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା, ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପସ୍ସ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠତ୍ତା ତଣ୍ହାକପ୍ପଂ ୱା ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପଂ ୱା ନେତି ନ ଉପେତି ନ ଉପଗଚ୍ଛତି ନ ଗଣ୍ହାତି ନ ପରାମସତି ନାଭିନିୱିସତୀତି – କପ୍ପଂ ନେତି। ଅକପ୍ପିୟୋ ତି। କପ୍ପାତି ଦ୍ୱେ କପ୍ପା – ତଣ୍ହାକପ୍ପୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାକପ୍ପୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପୋ। ତସ୍ସ ତଣ୍ହାକପ୍ପୋ ପହୀନୋ, ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠୋ; ତସ୍ସ ତଣ୍ହାକପ୍ପସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା, ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପସ୍ସ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠତ୍ତା ତଣ୍ହାକପ୍ପଂ ୱା ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପଂ ୱା ନ କପ୍ପେତି ନ ଜନେତି ନ ସଞ୍ଜନେତି ନ ନିବ୍ବତ୍ତେତି ନାଭିନିବ୍ବତ୍ତେତୀତି – କପ୍ପଂ ନେତି ଅକପ୍ପିୟୋ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୱୀତଗେଧୋ ଅମଚ୍ଛରୀ, ନ ଉସ୍ସେସୁ ୱଦତେ ମୁନି।
ନ ସମେସୁ ନ ଓମେସୁ, କପ୍ପଂ ନେତି ଅକପ୍ପିୟୋ’’ତି॥
ୟସ୍ସ ଲୋକେ ସକଂ ନତ୍ଥି, ଅସତା ଚ ନ ସୋଚତି।
ଧମ୍ମେସୁ ଚ ନ ଗଚ୍ଛତି, ସ ୱେ ସନ୍ତୋତି ୱୁଚ୍ଚତି॥
ୟସ୍ସ ଲୋକେ ସକଂ ନତ୍ଥୀ ତି। ୟସ୍ସା ତି ଅରହତୋ ଖୀଣାସୱସ୍ସ। ଲୋକେ ସକଂ ନତ୍ଥୀ ତି। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ ୱା ଇଦଂ ପରେସଂ ୱା ଇଦନ୍ତି କିଞ୍ଚି ରୂପଗତଂ ୱେଦନାଗତଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ସଙ୍ଖାରଗତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଗତଂ, ଗହିତଂ ପରାମଟ୍ଠଂ ଅଭିନିୱିଟ୍ଠଂ ଅଜ୍ଝୋସିତଂ ଅଧିମୁତ୍ତଂ, ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି…ପେ॰… ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢନ୍ତି – ୟସ୍ସ ଲୋକେ ସକଂ ନତ୍ଥି। ଅସତା ଚ ନ ସୋଚତୀ ତି। ୱିପରିଣତଂ ୱା ୱତ୍ଥୁଂ ନ ସୋଚତି, ୱିପରିଣତସ୍ମିଂ ୱା ୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ନ ସୋଚତି। ଚକ୍ଖୁ ମେ ୱିପରିଣତନ୍ତି ନ ସୋଚତି। ସୋତଂ ମେ… ଘାନଂ ମେ… ଜିୱ୍ହା ମେ… କାୟୋ ମେ… ମନୋ ମେ… ରୂପା ମେ… ସଦ୍ଦା ମେ… ଗନ୍ଧା ମେ… ରସା ମେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ମେ… କୁଲଂ ମେ… ଗଣୋ ମେ… ଆୱାସୋ ମେ… ଲାଭୋ ମେ… ୟସୋ ମେ… ପସଂସା ମେ… ସୁଖଂ ମେ… ଚୀୱରଂ ମେ… ପିଣ୍ଡପାତୋ ମେ… ସେନାସନଂ ମେ… ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରୋ ମେ… ମାତା ମେ… ପିତା ମେ… ଭାତା ମେ… ଭଗିନୀ ମେ… ପୁତ୍ତୋ ମେ… ଧୀତା ମେ… ମିତ୍ତା ମେ… ଅମଚ୍ଚା ମେ… ଞାତକା ମେ… ସାଲୋହିତା ମେ ୱିପରିଣତାତି ନ ସୋଚତି ନ କିଲମତି ନ ପରିଦେୱତି ନ ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି ନ ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତୀତି। ଏୱମ୍ପି, ଅସତା ଚ ନ ସୋଚତି।
ଅଥ ୱା ଅସନ୍ତାୟ [ଅସତାୟ (ସୀ॰), ଅସାତାୟ (ସ୍ୟା॰)] ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ ପରେତୋ ସମୋହିତୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ନ ସୋଚତି ନ କିଲମତି ନ ପରିଦେୱତି ନ ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି ନ ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଚକ୍ଖୁରୋଗେନ ଫୁଟ୍ଠୋ ପରେତୋ ସମୋହିତୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ନ ସୋଚତି ନ କିଲମତି ନ ପରିଦେୱତି ନ ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି ନ ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତି, ସୋତରୋଗେନ… ଘାନରୋଗେନ… ଜିୱ୍ହାରୋଗେନ… କାୟରୋଗେନ… ସୀସରୋଗେନ… କଣ୍ଣରୋଗେନ… ମୁଖରୋଗେନ… ଦନ୍ତରୋଗେନ… କାସେନ… ସାସେନ… ପିନାସେନ… ଡାହେନ… ଜରେନ… କୁଚ୍ଛିରୋଗେନ… ମୁଚ୍ଛାୟ… ପକ୍ଖନ୍ଦିକାୟ… ସୂଲେନ… ୱିସୂଚିକାୟ… କୁଟ୍ଠେନ… ଗଣ୍ଡେନ… କିଲାସେନ… ସୋସେନ… ଅପମାରେନ… ଦଦ୍ଦୁୟା… କଣ୍ଡୁୟା… କଚ୍ଛୁୟା… ରଖସାୟ … ୱିତଚ୍ଛିକାୟ… ଲୋହିତେନ… ପିତ୍ତେନ… ମଧୁମେହେନ… ଅଂସାୟ… ପିଳକାୟ… ଭଗନ୍ଦଲେନ [ଭଗନ୍ଦଲାୟ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] … ପିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନେନ ଆବାଧେନ… ସେମ୍ହସମୁଟ୍ଠାନେନ ଆବାଧେନ… ୱାତସମୁଟ୍ଠାନେନ ଆବାଧେନ… ସନ୍ନିପାତିକେନ ଆବାଧେନ… ଉତୁପରିଣାମଜେନ ଆବାଧେନ… ୱିସମପରିହାରଜେନ ଆବାଧେନ… ଓପକ୍କମିକେନ ଆବାଧେନ… କମ୍ମୱିପାକଜେନ ଆବାଧେନ… ସୀତେନ… ଉଣ୍ହେନ… ଜିଘଚ୍ଛାୟ… ପିପାସାୟ… ଡଂସମକସୱାତାତପସରୀସପସମ୍ଫସ୍ସେହି ଫୁଟ୍ଠୋ ପରେତୋ ସମୋହିତୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ନ ସୋଚତି ନ କିଲମତି ନ ପରିଦେୱତି ନ ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି ନ ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତୀତି। ଏୱମ୍ପି, ଅସତା ଚ ନ ସୋଚତି।
ଅଥ ୱା ଅସନ୍ତେ ଅସଂୱିଜ୍ଜମାନେ ଅନୁପଲବ୍ଭମାନେ [ଅନୁପଲବ୍ଭିୟମାନେ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] – ‘‘ଅହୋ ୱତ ମେ ତଂ ନତ୍ଥି, ସିୟା ୱତ ମେ ତଂ, ତଂ ୱତାହଂ ନ ଚ ଲଭାମୀ’’ତି ନ ସୋଚତି ନ କିଲମତି ନ ପରିଦେୱତି ନ ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି ନ ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତୀତି। ଏୱମ୍ପି ଅସତା ଚ ନ ସୋଚତି। ଧମ୍ମେସୁ ଚ ନ ଗଚ୍ଛତୀ ତି ନ ଛନ୍ଦାଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଦୋସାଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି, ନ ମୋହାଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଭୟାଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି, ନ ରାଗୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଦୋସୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ମୋହୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ମାନୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଦିଟ୍ଠିୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଅନୁସୟୱସେନ ଗଚ୍ଛତି ନ ଚ ୱଗ୍ଗେହି ଧମ୍ମେହି ୟାୟତି ନୀୟତି ୱୁୟ୍ହତି ସଂହରୀୟତୀତି – ଧମ୍ମେସୁ ଚ ନ ଗଚ୍ଛତି।
ସ ୱେ ସନ୍ତୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀ ତି। ସୋ ସନ୍ତୋ ଉପସନ୍ତୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ନିବ୍ବୁତୋ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧୋତି ୱୁଚ୍ଚତି ପୱୁଚ୍ଚତି କଥୀୟତି ଭଣୀୟତି ଦୀପୀୟତି ୱୋହରୀୟତୀତି – ସ ୱେ ସନ୍ତୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୟସ୍ସ ଲୋକେ ସକଂ ନତ୍ଥି, ଅସତା ଚ ନ ସୋଚତି।
ଧମ୍ମେସୁ ଚ ନ ଗଚ୍ଛତି, ସ ୱେ ସନ୍ତୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି॥
ପୁରାଭେଦସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ ଦସମୋ।
୧୧. କଲହୱିୱାଦସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ
ଅଥ କଲହୱିୱାଦସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସଂ ୱକ୍ଖତି –
କୁତୋପହୂତା କଲହା ୱିୱାଦା, ପରିଦେୱସୋକା ସହମଚ୍ଛରା ଚ।
ମାନାତିମାନା ସହପେସୁଣା ଚ, କୁତୋପହୂତା ତେ ତଦିଙ୍ଘ ବ୍ରୂହି॥
କୁତୋପହୂତା କଲହା ୱିୱାଦା ତି। କଲହୋ ତି ଏକେନ ଆକାରେନ କଲହୋ; ୱିୱାଦୋତିପି ତଞ୍ଞେୱ। ୟୋ କଲହୋ ସୋ ୱିୱାଦୋ, ୟୋ ୱିୱାଦୋ ସୋ କଲହୋ। ଅଥ ୱା ଅପରେନ ଆକାରେନ ୱିୱାଦୋ ୱୁଚ୍ଚତି କଲହସ୍ସ ପୁବ୍ବଭାଗୋ ୱିୱାଦୋ। ରାଜାନୋପି ରାଜୂହି ୱିୱଦନ୍ତି, ଖତ୍ତିୟାପି ଖତ୍ତିୟେହି ୱିୱଦନ୍ତି, ବ୍ରାହ୍ମଣାପି ବ୍ରାହ୍ମଣେହି ୱିୱଦନ୍ତି, ଗହପତୀପି ଗହପତୀହି ୱିୱଦନ୍ତି, ମାତାପି ପୁତ୍ତେନ ୱିୱଦତି, ପୁତ୍ତୋପି ମାତରା ୱିୱଦତି, ପିତାପି ପୁତ୍ତେନ ୱିୱଦତି, ପୁତ୍ତୋପି ପିତରା ୱିୱଦତି, ଭାତାପି ଭାତରା ୱିୱଦତି, ଭାତାପି ଭଗିନିୟା ୱିୱଦତି, ଭଗିନୀପି ଭାତରା ୱିୱଦତି, ସହାୟୋପି ସହାୟେନ ୱିୱଦତି – ଅୟଂ ୱିୱାଦୋ। କତମୋ କଲହୋ? ଆଗାରିକା ଦଣ୍ଡପସୁତା କାୟେନ ୱାଚାୟ କଲହଂ କରୋନ୍ତି, ପବ୍ବଜିତା ଆପତ୍ତିଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତା କାୟେନ ୱାଚାୟ କଲହଂ କରୋନ୍ତି – ଅୟଂ କଲହୋ।
କୁତୋପହୂତା କଲହା ୱିୱାଦା ତି। କଲହା ଚ ୱିୱାଦା ଚ କୁତୋପହୂତା କୁତୋଜାତା କୁତୋସଞ୍ଜାତା କୁତୋନିବ୍ବତ୍ତା କୁତୋଅଭିନିବ୍ବତ୍ତା କୁତୋପାତୁଭୂତା, କିଂନିଦାନା କିଂସମୁଦୟା କିଂଜାତିକା କିଂପଭୱାତି କଲହସ୍ସ ଚ ୱିୱାଦସ୍ସ ଚ ମୂଲଂ ପୁଚ୍ଛତି, ହେତୁଂ ପୁଚ୍ଛତି , ନିଦାନଂ ପୁଚ୍ଛତି, ସମ୍ଭୱଂ ପୁଚ୍ଛତି, ପଭୱଂ ପୁଚ୍ଛତି, ସମୁଟ୍ଠାନଂ ପୁଚ୍ଛତି, ଆହାରଂ ପୁଚ୍ଛତି, ଆରମ୍ମଣଂ ପୁଚ୍ଛତି, ପଚ୍ଚୟଂ ପୁଚ୍ଛତି, ସମୁଦୟଂ ପୁଚ୍ଛତି ପପୁଚ୍ଛତି ୟାଚତି ଅଜ୍ଝେସତି [ଅଜ୍ଝୋସତି (ସୀ॰)] ପସାଦେତୀତି – କୁତୋପହୂତା କଲହା ୱିୱାଦା।
ପରିଦେୱସୋକା ସହମଚ୍ଛରା ଚା ତି। ପରିଦେୱୋ ତି ଞାତିବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ, ଭୋଗବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ, ରୋଗବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ, ସୀଲବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ, ଦିଟ୍ଠିବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ, ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ୱା ବ୍ୟସନେନ ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ, ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ୱା ଦୁକ୍ଖଧମ୍ମେନ ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ, ଆଦେୱୋ ପରିଦେୱୋ, ଆଦେୱନା ପରିଦେୱନା, ଆଦେୱିତତ୍ତଂ ପରିଦେୱିତତ୍ତଂ, ୱାଚା ପଲାପୋ ୱିପ୍ପଲାପୋ ଲାଲପ୍ପୋ ଲାଲପ୍ପାୟନା ଲାଲପ୍ପାୟିତତ୍ତଂ। ସୋକୋ ତି ଞାତିବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ, ଭୋଗରୋଗସୀଲଦିଟ୍ଠିବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ, ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ୱା ବ୍ୟସନେନ ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ, ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ୱା ଦୁକ୍ଖଧମ୍ମେନ ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ, ସୋକୋ ସୋଚନା ସୋଚିତତ୍ତଂ, ଅନ୍ତୋସୋକୋ ଅନ୍ତୋପରିସୋକୋ, ଅନ୍ତୋଡାହୋ ଅନ୍ତୋପରିଡାହୋ, ଚେତସୋ ପରିଜ୍ଝାୟନା ଦୋମନସ୍ସଂ ସୋକସଲ୍ଲଂ। ମଚ୍ଛର ନ୍ତି ପଞ୍ଚ ମଚ୍ଛରିୟାନି – ଆୱାସମଚ୍ଛରିୟଂ, କୁଲମଚ୍ଛରିୟଂ, ଲାଭମଚ୍ଛରିୟଂ, ୱଣ୍ଣମଚ୍ଛରିୟଂ, ଧମ୍ମମଚ୍ଛରିୟଂ। ୟଂ ଏୱରୂପଂ ମଚ୍ଛରିୟଂ ମଚ୍ଛରାୟନଂ ମଚ୍ଛରାୟିତତ୍ତଂ ୱେୱିଚ୍ଛଂ କଦରିୟଂ କଟୁକଞ୍ଚୁକତା ଅଗ୍ଗହିତତ୍ତଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମଚ୍ଛରିୟଂ। ଅପି ଚ, ଖନ୍ଧମଚ୍ଛରିୟମ୍ପି ମଚ୍ଛରିୟଂ , ଧାତୁମଚ୍ଛରିୟମ୍ପି ମଚ୍ଛରିୟଂ, ଆୟତନମଚ୍ଛରିୟମ୍ପି ମଚ୍ଛରିୟଂ ଗାହୋ। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମଚ୍ଛରିୟନ୍ତି – ପରିଦେୱସୋକା ସହମଚ୍ଛରା ଚ।
ମାନାତିମାନା ସହପେସୁଣା ଚା ତି। ମାନୋ ତି ଇଧେକଚ୍ଚୋ ମାନଂ ଜନେତି ଜାତିୟା ୱା ଗୋତ୍ତେନ ୱା କୋଲପୁତ୍ତିୟେନ ୱା ୱଣ୍ଣପୋକ୍ଖରତାୟ ୱା ଧନେନ ୱା ଅଜ୍ଝେନେନ ୱା କମ୍ମାୟତନେନ ୱା ସିପ୍ପାୟତନେନ ୱା ୱିଜ୍ଜାଟ୍ଠାନେନ ୱା ସୁତେନ ୱା ପଟିଭାନେନ ୱା ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ୱା ୱତ୍ଥୁନା। ଅତିମାନୋ ତି ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପରଂ ଅତିମଞ୍ଞତି ଜାତିୟା ୱା ଗୋତ୍ତେନ ୱା…ପେ॰… ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ୱା ୱତ୍ଥୁନା। ପେସୁଞ୍ଞ ନ୍ତି ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପିସୁଣୱାଚୋ ହୋତି – ଇତୋ ସୁତ୍ୱା ଅମୁତ୍ର ଅକ୍ଖାତା ଇମେସଂ ଭେଦାୟ, ଅମୁତ୍ର ୱା ସୁତ୍ୱା ଇମେସଂ ଅକ୍ଖାତା ଅମୂସଂ ଭେଦାୟ। ଇତି ସମଗ୍ଗାନଂ ୱା ଭେତ୍ତା, ଭିନ୍ନାନଂ ୱା ଅନୁପ୍ପଦାତା, ୱଗ୍ଗାରାମୋ ୱଗ୍ଗରତୋ ୱଗ୍ଗନନ୍ଦୀ ୱଗ୍ଗକରଣିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ହୋତି – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପେସୁଞ୍ଞଂ। ଅପି ଚ ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ପେସୁଞ୍ଞଂ ଉପସଂହରତି – ପିୟକମ୍ୟତାୟ ୱା ଭେଦାଧିପ୍ପାୟେନ ୱା। କଥଂ ପିୟକମ୍ୟତାୟ ପେସୁଞ୍ଞଂ ଉପସଂହରତି? ଇମସ୍ସ ପିୟୋ ଭୱିସ୍ସାମି, ମନାପୋ ଭୱିସ୍ସାମି, ୱିସ୍ସାସିକୋ ଭୱିସ୍ସାମି, ଅବ୍ଭନ୍ତରିକୋ ଭୱିସ୍ସାମି, ସୁହଦୟୋ ଭୱିସ୍ସାମୀତି – ଏୱଂ ପିୟକମ୍ୟତାୟ ପେସୁଞ୍ଞଂ ଉପସଂହରତି। କଥଂ ଭେଦାଧିପ୍ପାୟେନ ପେସୁଞ୍ଞଂ ଉପସଂହରତି? କଥଂ ଇମେ ନାନା ଅସ୍ସୁ, ୱିନା ଅସ୍ସୁ, ୱଗ୍ଗା ଅସ୍ସୁ, ଦ୍ୱିଧା ଅସ୍ସୁ, ଦ୍ୱେଜ୍ଝା ଅସ୍ସୁ, ଦ୍ୱେ ପକ୍ଖା ଅସ୍ସୁ, ଭିଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ନ ସମାଗଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ, ଦୁକ୍ଖଂ ନ ଫାସୁ ୱିହରେୟ୍ୟୁନ୍ତି – ଏୱଂ ଭେଦାଧିପ୍ପାୟେନ ପେସୁଞ୍ଞଂ ଉପସଂହରତୀତି – ମାନାତିମାନା ସହପେସୁଣା ଚ।
କୁତୋପହୂତା ତେ ତଦିଙ୍ଘ ବ୍ରୂହୀ ତି। କଲହୋ ଚ ୱିୱାଦୋ ଚ ପରିଦେୱୋ ଚ ସୋକୋ ଚ ମଚ୍ଛରିୟଞ୍ଚ ମାନୋ ଚ ଅତିମାନୋ ଚ ପେସୁଞ୍ଞଞ୍ଚାତି – ଇମେ ଅଟ୍ଠ କିଲେସା କୁତୋପହୂତା କୁତୋଜାତା କୁତୋସଞ୍ଜାତା କୁତୋନିବ୍ବତ୍ତା କୁତୋଅଭିନିବ୍ବତ୍ତା କୁତୋପାତୁଭୂତା, କିଂନିଦାନା କିଂସମୁଦୟା କିଂଜାତିକା କିଂପଭୱାତି। ଇମେସଂ ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ କିଲେସାନଂ ମୂଲଂ ପୁଚ୍ଛତି, ହେତୁଂ ପୁଚ୍ଛତି, ନିଦାନଂ ପୁଚ୍ଛତି, ସମ୍ଭୱଂ ପୁଚ୍ଛତି, ପଭୱଂ ପୁଚ୍ଛତି, ସମୁଟ୍ଠାନଂ ପୁଚ୍ଛତି, ଆହାରଂ ପୁଚ୍ଛତି, ଆରମ୍ମଣଂ ପୁଚ୍ଛତି, ପଚ୍ଚୟଂ ପୁଚ୍ଛତି, ସମୁଦୟଂ ପୁଚ୍ଛତି ପପୁଚ୍ଛତି ୟାଚତି ଅଜ୍ଝେସତି ପସାଦେତୀତି – କୁତୋପହୂତା ତେ ତଦିଙ୍ଘଂ ବ୍ରୂହୀତି। ଇଙ୍ଘ ବ୍ରୂହି ଆଚିକ୍ଖ ଦେସେହି ପଞ୍ଞପେହି ପଟ୍ଠପେହି ୱିୱର ୱିଭଜ ଉତ୍ତାନୀକରୋହି ପକାସେହୀତି – କୁତୋପହୂତା ତେ ତଦିଙ୍ଘ ବ୍ରୂହି।
ତେନାହ ସୋ ନିମ୍ମିତୋ –
‘‘କୁତୋପହୂତା କଲହା ୱିୱାଦା, ପରିଦେୱସୋକା ସହମଚ୍ଛରା ଚ।
ମାନାତିମାନା ସହପେସୁଣା ଚ, କୁତୋପହୂତା ତେ ତଦିଙ୍ଘ ବ୍ରୂହୀ’’ତି॥
ପିୟପ୍ପହୂତା କଲହା ୱିୱାଦା, ପରିଦେୱସୋକା ସହମଚ୍ଛରା ଚ।
ମାନାତିମାନା ସହପେସୁଣା ଚ, ମଚ୍ଛେରୟୁତ୍ତା କଲହା ୱିୱାଦା।
ୱିୱାଦଜାତେସୁ ଚ ପେସୁଣାନି॥
ପିୟପ୍ପହୂତା କଲହା ୱିୱାଦା, ପରିଦେୱସୋକା ସହମଚ୍ଛରା ଚା ତି। ପିୟା ତି ଦ୍ୱେ ପିୟା – ସତ୍ତା ୱା ସଙ୍ଖାରା ୱା। କତମେ ସତ୍ତା ପିୟା? ଇଧ ୟସ୍ସ ତେ ହୋନ୍ତି ଅତ୍ଥକାମା ହିତକାମା ଫାସୁକାମା ୟୋଗକ୍ଖେମକାମା ମାତା ୱା ପିତା ୱା ଭାତା ୱା ଭଗିନୀ ୱା ପୁତ୍ତୋ ୱା ଧୀତା ୱା ମିତ୍ତା ୱା ଅମଚ୍ଚା ୱା ଞାତୀ ୱା ସାଲୋହିତା ୱା – ଇମେ ସତ୍ତା ପିୟା। କତମେ ସଙ୍ଖାରା ପିୟା? ମନାପିକା ରୂପା ମନାପିକା ସଦ୍ଦା ମନାପିକା ଗନ୍ଧା ମନାପିକା ରସା ମନାପିକା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା – ଇମେ ସଙ୍ଖାରା ପିୟା।
ପିୟଂ ୱତ୍ଥୁଂ ଅଚ୍ଛେଦସଙ୍କିନୋପି କଲହଂ କରୋନ୍ତି, ଅଚ୍ଛିଜ୍ଜନ୍ତେପି କଲହଂ କରୋନ୍ତି, ଅଚ୍ଛିନ୍ନେପି କଲହଂ କରୋନ୍ତି। ପିୟଂ ୱତ୍ଥୁଂ ୱିପରିଣାମସଙ୍କିନୋପି କଲହଂ କରୋନ୍ତି, ୱିପରିଣାମନ୍ତେପି କଲହଂ କରୋନ୍ତି, ୱିପରିଣତେପି କଲହଂ କରୋନ୍ତି। ପିୟଂ ୱତ୍ଥୁଂ ଅଚ୍ଛେଦସଙ୍କିନୋପି ୱିୱଦନ୍ତି, ଅଚ୍ଛିଜ୍ଜନ୍ତେପି ୱିୱଦନ୍ତି, ଅଚ୍ଛିନ୍ନେପି ୱିୱଦନ୍ତି। ପିୟଂ ୱତ୍ଥୁଂ ୱିପରିଣାମସଙ୍କିନୋପି ୱିୱଦନ୍ତି, ୱିପରିଣାମନ୍ତେପି ୱିୱଦନ୍ତି, ୱିପରିଣତେପି ୱିୱଦନ୍ତି। ପିୟଂ ୱତ୍ଥୁଂ ଅଚ୍ଛେଦସଙ୍କିନୋପି ପରିଦେୱନ୍ତି, ଅଚ୍ଛିଜ୍ଜନ୍ତେପି ପରିଦେୱନ୍ତି, ଅଚ୍ଛିନ୍ନେପି ପରିଦେୱନ୍ତି। ପିୟଂ ୱତ୍ଥୁଂ ୱିପରିଣାମସଙ୍କିନୋପି ପରିଦେୱନ୍ତି, ୱିପରିଣାମନ୍ତେପି ପରିଦେୱନ୍ତି, ୱିପରିଣତେପି ପରିଦେୱନ୍ତି। ପିୟଂ ୱତ୍ଥୁଂ ଅଚ୍ଛେଦସଙ୍କିନୋପି ସୋଚନ୍ତି, ଅଚ୍ଛିଜ୍ଜନ୍ତେପି ସୋଚନ୍ତି, ଅଚ୍ଛିନ୍ନେପି ସୋଚନ୍ତି। ପିୟଂ ୱତ୍ଥୁଂ ୱିପରିଣାମସଙ୍କିନୋପି ସୋଚନ୍ତି , ୱିପରିଣାମନ୍ତେପି ସୋଚନ୍ତି, ୱିପରିଣତେପି ସୋଚନ୍ତି। ପିୟଂ ୱତ୍ଥୁଂ ରକ୍ଖନ୍ତି ଗୋପେନ୍ତି ପରିଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତି ମମାୟନ୍ତି ମଚ୍ଛରାୟନ୍ତି।
ମାନାତିମାନା ସହପେସୁଣା ଚା ତି। ପିୟଂ ୱତ୍ଥୁଂ ନିସ୍ସାୟ ମାନଂ ଜନେନ୍ତି, ପିୟଂ ୱତ୍ଥୁଂ ନିସ୍ସାୟ ଅତିମାନଂ ଜନେନ୍ତି। କଥଂ ପିୟଂ ୱତ୍ଥୁଂ ନିସ୍ସାୟ ମାନଂ ଜନେନ୍ତି? ମୟଂ ଲାଭିନୋ ମନାପିକାନଂ ରୂପାନଂ ସଦ୍ଦାନଂ ଗନ୍ଧାନଂ ରସାନଂ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାନନ୍ତି। ଏୱଂ ପିୟଂ ୱତ୍ଥୁଂ ନିସ୍ସାୟ ମାନଂ ଜନେନ୍ତି। କଥଂ ପିୟଂ ୱତ୍ଥୁଂ ନିସ୍ସାୟ ଅତିମାନଂ ଜନେନ୍ତି? ମୟଂ ଲାଭିନୋ ମନାପିକାନଂ ରୂପାନଂ ସଦ୍ଦାନଂ ଗନ୍ଧାନଂ ରସାନଂ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାନଂ, ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ନ ଲାଭିନୋ ମନାପିକାନଂ ରୂପାନଂ ସଦ୍ଦାନଂ ଗନ୍ଧାନଂ ରସାନଂ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାନନ୍ତି। ଏୱଂ ପିୟଂ ୱତ୍ଥୁଂ ନିସ୍ସାୟ ଅତିମାନଂ ଜନେନ୍ତି। ପେସୁଞ୍ଞ ନ୍ତି ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପିସୁଣୱାଚୋ ହୋତି, ଇତୋ ସୁତ୍ୱା ଅମୁତ୍ର ଅକ୍ଖାତା ଇମେସଂ ଭେଦାୟ…ପେ॰… ଏୱଂ ଭେଦାଧିପ୍ପାୟେନ ପେସୁଞ୍ଞଂ ଉପସଂହରତୀତି…ପେ॰… ମାନାତିମାନା ସହପେସୁଣା ଚ।
ମଚ୍ଛେରୟୁତ୍ତା କଲହା ୱିୱାଦା ତି। କଲହୋ ଚ ୱିୱାଦୋ ଚ ପରିଦେୱୋ ଚ ସୋକୋ ଚ ମାନୋ ଚ ଅତିମାନୋ ଚ ପେସୁଞ୍ଞଞ୍ଚାତି – ଇମେ ସତ୍ତ କିଲେସା ମଚ୍ଛରିୟେ ୟୁତ୍ତା ପୟୁତ୍ତା ଆୟୁତ୍ତା ସମାୟୁତ୍ତାତି – ମଚ୍ଛେରୟୁତ୍ତା କଲହା ୱିୱାଦା।
ୱିୱାଦଜାତେସୁ ଚ ପେସୁଣାନୀ ତି। ୱିୱାଦେ ଜାତେ ସଞ୍ଜାତେ ନିବ୍ବତ୍ତେ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେ ପାତୁଭୂତେ ପେସୁଞ୍ଞଂ ଉପସଂହରନ୍ତି; ଇତୋ ସୁତ୍ୱା ଅମୁତ୍ର ଅକ୍ଖାୟନ୍ତି ଇମେସଂ ଭେଦାୟ, ଅମୁତ୍ର ୱା ସୁତ୍ୱା ଇମେସଂ ଅକ୍ଖାୟନ୍ତି ଅମୂସଂ ଭେଦାୟ। ଇତି ସମଗ୍ଗାନଂ ୱା ଭେତ୍ତାରୋ, ଭିନ୍ନାନଂ ୱା ଅନୁପ୍ପଦାତାରୋ, ୱଗ୍ଗାରାମା ୱଗ୍ଗରତା ୱଗ୍ଗନନ୍ଦୀ ୱଗ୍ଗକରଣିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତାରୋ ହୋନ୍ତି – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପେସୁଞ୍ଞଂ। ଅପି ଚ ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ପେସୁଞ୍ଞଂ ଉପସଂହରନ୍ତି – ପିୟକମ୍ୟତାୟ ୱା ଭେଦାଧିପ୍ପାୟେନ ୱା। କଥଂ ପିୟକମ୍ୟତାୟ ପେସୁଞ୍ଞଂ ଉପସଂହରନ୍ତି? ଇମସ୍ସ ପିୟା ଭୱିସ୍ସାମ, ମନାପା ଭୱିସ୍ସାମ, ୱିସ୍ସାସିକା ଭୱିସ୍ସାମ, ଅବ୍ଭନ୍ତରିକା ଭୱିସ୍ସାମ, ସୁହଦୟା ଭୱିସ୍ସାମାତି। ଏୱଂ ପିୟକମ୍ୟତାୟ ପେସୁଞ୍ଞଂ ଉପସଂହରନ୍ତି। କଥଂ ଭେଦାଧିପ୍ପାୟେନ ପେସୁଞ୍ଞଂ ଉପସଂହରନ୍ତି? ‘‘କଥଂ ଇମେ ନାନା ଅସ୍ସୁ, ୱିନା ଅସ୍ସୁ, ୱଗ୍ଗା ଅସ୍ସୁ, ଦ୍ୱେଧା ଅସ୍ସୁ, ଦ୍ୱେଜ୍ଝା ଅସ୍ସୁ, ଦ୍ୱେ ପକ୍ଖା ଅସ୍ସୁ, ଭିଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ନ ସମାଗଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ, ଦୁକ୍ଖଂ ନ ଫାସୁ ୱିହରେୟ୍ୟୁ’’ନ୍ତି – ଏୱଂ ଭେଦାଧିପ୍ପାୟେନ ପେସୁଞ୍ଞଂ ଉପସଂହରନ୍ତୀତି – ୱିୱାଦଜାତେସୁ ଚ ପେସୁଣାନି।
‘‘ପିୟପ୍ପହୂତା କଲହା ୱିୱାଦା, ପରିଦେୱସୋକା ସହମଚ୍ଛରା ଚ।
ମାନାତିମାନା ସହପେସୁଣା ଚ, ମଚ୍ଛେରୟୁତ୍ତା କଲହା ୱିୱାଦା।
ୱିୱାଦଜାତେସୁ ଚ ପେସୁଣାନୀ’’ତି॥
ପିୟା ସୁ ଲୋକସ୍ମିଂ କୁତୋନିଦାନା, ୟେ ଚାପି ଲୋଭା ୱିଚରନ୍ତି ଲୋକେ।
ଆସା ଚ ନିଟ୍ଠା ଚ କୁତୋନିଦାନା, ୟେ ସମ୍ପରାୟାୟ ନରସ୍ସ ହୋନ୍ତି॥
ପିୟା ସୁ ଲୋକସ୍ମିଂ କୁତୋନିଦାନା ତି। ପିୟା କୁତୋନିଦାନା କୁତୋଜାତା କୁତୋସଞ୍ଜାତା କୁତୋନିବ୍ବତ୍ତା କୁତୋଅଭିନିବ୍ବତ୍ତା କୁତୋପାତୁଭୂତା, କିଂନିଦାନା କିଂସମୁଦୟା କିଂଜାତିକା କିଂପଭୱାତି ପିୟାନଂ ମୂଲଂ ପୁଚ୍ଛତି…ପେ॰… ସମୁଦୟଂ ପୁଚ୍ଛତି ପପୁଚ୍ଛତି ୟାଚତି ଅଜ୍ଝେସତି ପସାଦେତୀତି – ପିୟା ସୁ ଲୋକସ୍ମିଂ କୁତୋନିଦାନା।
ୟେ ଚାପି ଲୋଭା ୱିଚରନ୍ତି ଲୋକେ ତି। ୟେ ଚାପୀ ତି ଖତ୍ତିୟା ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣା ଚ ୱେସ୍ସା ଚ ସୁଦ୍ଦା ଚ ଗହଟ୍ଠା ଚ ପବ୍ବଜିତା ଚ ଦେୱା ଚ ମନୁସ୍ସା ଚ। ଲୋଭା ତି ୟୋ ଲୋଭୋ ଲୁବ୍ଭନା ଲୁବ୍ଭିତତ୍ତଂ ସାରାଗୋ ସାରଜ୍ଜନା ସାରଜ୍ଜିତତ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ୱିଚରନ୍ତୀ ତି ୱିଚରନ୍ତି ୱିହରନ୍ତି ଇରିୟନ୍ତି ୱତ୍ତନ୍ତି ପାଲେନ୍ତି ୟପେନ୍ତି ୟାପେନ୍ତି। ଲୋକେ ତି ଅପାୟଲୋକେ ମନୁସ୍ସଲୋକେ ଦେୱଲୋକେ ଖନ୍ଧଲୋକେ ଧାତୁଲୋକେ ଆୟତନଲୋକେତି – ୟେ ଚାପି ଲୋଭା ୱିଚରନ୍ତି ଲୋକେ।
ଆସା ଚ ନିଟ୍ଠା ଚ କୁତୋନିଦାନା ତି। ଆସା ଚ ନିଟ୍ଠା ଚ କୁତୋନିଦାନା କୁତୋଜାତା କୁତୋସଞ୍ଜାତା କୁତୋନିବ୍ବତ୍ତା କୁତୋଅଭିନିବ୍ବତ୍ତା କୁତୋପାତୁଭୂତା, କିଂନିଦାନା କିଂସମୁଦୟା କିଂଜାତିକା କିଂପଭୱାତି ଆସାୟ ଚ ନିଟ୍ଠାୟ ଚ ମୂଲଂ ପୁଚ୍ଛତି…ପେ॰… ସମୁଦୟଂ ପୁଚ୍ଛତି ପପୁଚ୍ଛତି ୟାଚତି ଅଜ୍ଝେସତି ପସାଦେତୀତି – ଆସା ଚ ନିଟ୍ଠା ଚ କୁତୋନିଦାନା। ୟେ ସମ୍ପରାୟାୟ ନରସ୍ସ ହୋନ୍ତୀ ତି। ୟେ ନରସ୍ସ ପରାୟନା ହୋନ୍ତି ଦୀପା ହୋନ୍ତି ତାଣା ହୋନ୍ତି ଲେଣା ହୋନ୍ତି ସରଣା ହୋନ୍ତି ନିଟ୍ଠା ପରାୟନା ହୋନ୍ତୀତି – ୟେ ସମ୍ପରାୟାୟ ନରସ୍ସ ହୋନ୍ତି।
ତେନାହ ସୋ ନିମ୍ମିତୋ –
‘‘ପିୟା ସୁ ଲୋକସ୍ମିଂ କୁତୋନିଦାନା, ୟେ ଚାପି ଲୋଭା ୱିଚରନ୍ତି ଲୋକେ।
ଆସା ଚ ନିଟ୍ଠା ଚ କୁତୋନିଦାନା, ୟେ ସମ୍ପରାୟାୟ ନରସ୍ସ ହୋନ୍ତୀ’’ତି॥
ଛନ୍ଦାନିଦାନାନି ପିୟାନି ଲୋକେ, ୟେ ଚାପି [ୟେ ୱାପି (ସ୍ୟା॰)] ଲୋଭା ୱିଚରନ୍ତି ଲୋକେ।
ଆସା ଚ ନିଟ୍ଠା ଚ ଇତୋନିଦାନା, ୟେ ସମ୍ପରାୟାୟ ନରସ୍ସ ହୋନ୍ତି॥
ଛନ୍ଦାନିଦାନାନି ପିୟାନି ଲୋକେ ତି। ଛନ୍ଦୋ ତି ୟୋ କାମେସୁ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ କାମରାଗୋ କାମନନ୍ଦୀ କାମତଣ୍ହା କାମସ୍ନେହୋ କାମପରିଳାହୋ କାମମୁଚ୍ଛା କାମଜ୍ଝୋସାନଂ କାମୋଘୋ କାମୟୋଗୋ କାମୁପାଦାନଂ କାମଚ୍ଛନ୍ଦନୀୱରଣଂ। ଅପି ଚ ପଞ୍ଚ ଛନ୍ଦା – ପରିୟେସନଚ୍ଛନ୍ଦୋ, ପଟିଲାଭଚ୍ଛନ୍ଦୋ, ପରିଭୋଗଚ୍ଛନ୍ଦୋ, ସନ୍ନିଧିଚ୍ଛନ୍ଦୋ, ୱିସଜ୍ଜନଚ୍ଛନ୍ଦୋ। କତମୋ ପରିୟେସନଚ୍ଛନ୍ଦୋ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଅଜ୍ଝୋସିତୋୟେୱ ଅତ୍ଥିକୋ ଛନ୍ଦଜାତୋ ରୂପେ ପରିୟେସତି, ସଦ୍ଦେ… ଗନ୍ଧେ… ରସେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ପରିୟେସତି – ଅୟଂ ପରିୟେସନଚ୍ଛନ୍ଦୋ। କତମୋ ପଟିଲାଭଚ୍ଛନ୍ଦୋ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଅଜ୍ଝୋସିତୋୟେୱ ଅତ୍ଥିକୋ ଛନ୍ଦଜାତୋ ରୂପେ ପଟିଲଭତି, ସଦ୍ଦେ… ଗନ୍ଧେ… ରସେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ପଟିଲଭତି – ଅୟଂ ପଟିଲାଭଚ୍ଛନ୍ଦୋ। କତମୋ ପରିଭୋଗଚ୍ଛନ୍ଦୋ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଅଜ୍ଝୋସିତୋୟେୱ ଅତ୍ଥିକୋ ଛନ୍ଦଜାତୋ ରୂପେ ପରିଭୁଞ୍ଜତି, ସଦ୍ଦେ… ଗନ୍ଧେ… ରସେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ପରିଭୁଞ୍ଜତି – ଅୟଂ ପରିଭୋଗଚ୍ଛନ୍ଦୋ। କତମୋ ସନ୍ନିଧିଚ୍ଛନ୍ଦୋ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଅଜ୍ଝୋସିତୋୟେୱ ଅତ୍ଥିକୋ ଛନ୍ଦଜାତୋ ଧନସନ୍ନିଚୟଂ କରୋତି ‘‘ଆପଦାସୁ ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି – ଅୟଂ ସନ୍ନିଧିଚ୍ଛନ୍ଦୋ। କତମୋ ୱିସଜ୍ଜନଚ୍ଛନ୍ଦୋ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଅଜ୍ଝୋସିତୋୟେୱ ଅତ୍ଥିକୋ ଛନ୍ଦଜାତୋ ଧନଂ ୱିସଜ୍ଜେତି ହତ୍ଥାରୋହାନଂ ଅସ୍ସାରୋହାନଂ ରଥିକାନଂ ଧନୁଗ୍ଗହାନଂ ପତ୍ତିକାନଂ ‘‘ଇମେ ମଂ ରକ୍ଖିସ୍ସନ୍ତି ଗୋପିସ୍ସନ୍ତି ସମ୍ପରିୱାରିସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି – ଅୟଂ ୱିସଜ୍ଜନଚ୍ଛନ୍ଦୋ। ପିୟାନୀ ତି ଦ୍ୱେ ପିୟା – ସତ୍ତା ୱା ସଙ୍ଖାରା ୱା…ପେ॰… ଇମେ ସତ୍ତା ପିୟା…ପେ॰… ଇମେ ସଙ୍ଖାରା ପିୟା। ଛନ୍ଦାନିଦାନାନି ପିୟାନି ଲୋକେ ତି। ପିୟା ଛନ୍ଦନିଦାନା ଛନ୍ଦସମୁଦୟା ଛନ୍ଦଜାତିକା ଛନ୍ଦପଭୱାତି – ଛନ୍ଦାନିଦାନାନି ପିୟାନି ଲୋକେ।
ୟେ ଚାପି ଲୋଭା ୱିଚରନ୍ତି ଲୋକେ ତି। ୟେ ଚାପୀ ତି ଖତ୍ତିୟା ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣା ଚ ୱେସ୍ସା ଚ ସୁଦ୍ଦା ଚ ଗହଟ୍ଠା ଚ ପବ୍ବଜିତା ଚ ଦେୱା ଚ ମନୁସ୍ସା ଚ। ଲୋଭା ତି ୟୋ ଲୋଭୋ ଲୁବ୍ଭନା ଲୁବ୍ଭିତତ୍ତଂ ସାରାଗୋ ସାରଜ୍ଜନା ସାରଜ୍ଜିତତ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ୱିଚରନ୍ତୀ ତି ୱିଚରନ୍ତି ୱିହରନ୍ତି ଇରିୟନ୍ତି ୱତ୍ତନ୍ତି ପାଲେନ୍ତି ୟପେନ୍ତି ୟାପେନ୍ତି। ଲୋକେ ତି ଅପାୟଲୋକେ…ପେ॰… ଆୟତନଲୋକେତି – ୟେ ଚାପି ଲୋଭା ୱିଚରନ୍ତି ଲୋକେ।
ଆସା ଚ ନିଟ୍ଠା ଚ ଇତୋନିଦାନା ତି। ଆସା ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ନିଟ୍ଠା ତି ଇଧେକଚ୍ଚୋ ରୂପେ ପରିୟେସନ୍ତୋ ରୂପଂ ପଟିଲଭତି, ରୂପନିଟ୍ଠୋ ହୋତି, ସଦ୍ଦେ… ଗନ୍ଧେ… ରସେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ… କୁଲଂ… ଗଣଂ… ଆୱାସଂ… ଲାଭଂ… ୟସଂ… ପସଂସଂ… ସୁଖଂ… ଚୀୱରଂ… ପିଣ୍ଡପାତଂ… ସେନାସନଂ… ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ … ସୁତ୍ତନ୍ତଂ… ୱିନୟଂ… ଅଭିଧମ୍ମଂ… ଆରଞ୍ଞିକଙ୍ଗଂ… ପିଣ୍ଡପାତିକଙ୍ଗଂ… ପଂସୁକୂଲିକଙ୍ଗଂ… ତେଚୀୱରିକଙ୍ଗଂ… ସପଦାନଚାରିକଙ୍ଗଂ… ଖଲୁପଚ୍ଛାଭତ୍ତିକଙ୍ଗଂ… ନେସଜ୍ଜିକଙ୍ଗଂ… ୟଥାସନ୍ଥତିକଙ୍ଗଂ… ପଠମଂ ଝାନଂ… ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ… ତତିୟଂ ଝାନଂ… ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ… ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିଂ… ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିଂ… ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିଂ … ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ପରିୟେସନ୍ତୋ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିଂ ପଟିଲଭତି, ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିନିଟ୍ଠୋ ହୋତି।
‘‘ଆସାୟ କସତେ ଖେତ୍ତଂ, ବୀଜଂ ଆସାୟ ୱପ୍ପତି।
ଆସାୟ ୱାଣିଜା ୟନ୍ତି, ସମୁଦ୍ଦଂ ଧନହାରକା।
ୟାୟ ଆସାୟ ତିଟ୍ଠାମି, ସା ମେ ଆସା ସମିଜ୍ଝତୀ’’ତି॥
ଆସାୟ ସମିଦ୍ଧି ୱୁଚ୍ଚତେ ନିଟ୍ଠା। ଆସା ଚ ନିଟ୍ଠା ଚ ଇତୋନିଦାନା ତି। ଆସା ଚ ନିଟ୍ଠା ଚ ଇତୋ ଛନ୍ଦନିଦାନା ଛନ୍ଦସମୁଦୟା ଛନ୍ଦଜାତିକା ଛନ୍ଦପଭୱାତି – ଆସା ଚ ନିଟ୍ଠା ଚ ଇତୋନିଦାନା।
ୟେ ସମ୍ପରାୟାୟ ନରସ୍ସ ହୋନ୍ତୀ ତି। ୟେ ନରସ୍ସ ପରାୟନା ହୋନ୍ତି ଦୀପା ହୋନ୍ତି ତାଣା ହୋନ୍ତି ଲେଣା ହୋନ୍ତି ସରଣା ହୋନ୍ତି ନିଟ୍ଠା ପରାୟନା ହୋନ୍ତୀତି – ୟେ ସମ୍ପରାୟାୟ ନରସ୍ସ ହୋନ୍ତି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଛନ୍ଦାନିଦାନାନି ପିୟାନି ଲୋକେ, ୟେ ଚାପି ଲୋଭା ୱିଚରନ୍ତି ଲୋକେ।
ଆସା ଚ ନିଟ୍ଠା ଚ ଇତୋନିଦାନା, ୟେ ସମ୍ପରାୟାୟ ନରସ୍ସ ହୋନ୍ତୀ’’ତି॥
ଛନ୍ଦୋ ନୁ ଲୋକସ୍ମିଂ କୁତୋନିଦାନୋ, ୱିନିଚ୍ଛୟା ଚାପି [ୱାପି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] କୁତୋପହୂତା।
କୋଧୋ ମୋସୱଜ୍ଜଞ୍ଚ କଥଂକଥା ଚ, ୟେ ଚାପି ଧମ୍ମା ସମଣେନ ୱୁତ୍ତା॥
ଛନ୍ଦୋ ନୁ ଲୋକସ୍ମିଂ କୁତୋନିଦାନୋ ତି। ଛନ୍ଦୋ କୁତୋନିଦାନୋ କୁତୋଜାତୋ କୁତୋସଞ୍ଜାତୋ କୁତୋନିବ୍ବତ୍ତୋ କୁତୋଅଭିନିବ୍ବତ୍ତୋ କୁତୋପାତୁଭୂତୋ, କିଂନିଦାନୋ କିଂସମୁଦୟୋ କିଂଜାତିକୋ କିଂପଭୱୋତି ଛନ୍ଦସ୍ସ ମୂଲଂ ପୁଚ୍ଛତି…ପେ॰… ସମୁଦୟଂ ପୁଚ୍ଛତି ପପୁଚ୍ଛତି ୟାଚତି ଅଜ୍ଝେସତି ପସାଦେତୀତି – ଛନ୍ଦୋ ନୁ ଲୋକସ୍ମିଂ କୁତୋନିଦାନୋ।
ୱିନିଚ୍ଛୟା ଚାପି କୁତୋପହୂତା ତି। ୱିନିଚ୍ଛୟା କୁତୋପହୂତା କୁତୋଜାତା କୁତୋସଞ୍ଜାତା କୁତୋନିବ୍ବତ୍ତା କୁତୋଅଭିନିବ୍ବତ୍ତା କୁତୋପାତୁଭୂତା , କିଂନିଦାନା କିଂସମୁଦୟା କିଂଜାତିକା କିଂପଭୱାତି ୱିନିଚ୍ଛୟାନଂ ମୂଲଂ ପୁଚ୍ଛତି…ପେ॰… ସମୁଦୟଂ ପୁଚ୍ଛତି ପପୁଚ୍ଛତି ୟାଚତି ଅଜ୍ଝେସତି ପସାଦେତୀତି – ୱିନିଚ୍ଛୟା ଚାପି କୁତୋପହୂତା।
କୋଧୋ ମୋସୱଜ୍ଜଞ୍ଚ କଥଂକଥା ଚା ତି। କୋଧୋ ତି ୟୋ ଏୱରୂପୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଆଘାତୋ ପଟିଘାତୋ, ପଟିଘଂ ପଟିୱିରୋଧୋ, କୋପୋ ପକୋପୋ ସମ୍ପକୋପୋ, ଦୋସୋ ପଦୋସୋ ସମ୍ପଦୋସୋ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ବ୍ୟାପତ୍ତି ମନୋପଦୋସୋ, କୋଧୋ କୁଜ୍ଝନା କୁଜ୍ଝିତତ୍ତଂ, ଦୋସୋ ଦୁସ୍ସନା ଦୁସ୍ସିତତ୍ତଂ, ବ୍ୟାପତ୍ତି ବ୍ୟାପଜ୍ଜନା ବ୍ୟାପଜ୍ଜିତତ୍ତଂ, ୱିରୋଧୋ ପଟିୱିରୋଧୋ, ଚଣ୍ଡିକ୍କଂ ଅସୁରୋପୋ ଅନତ୍ତମନତା ଚିତ୍ତସ୍ସ। ମୋସୱଜ୍ଜଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମୁସାୱାଦୋ। କଥଂକଥା ୱୁଚ୍ଚତି ୱିଚିକିଚ୍ଛାତି – କୋଧୋ ମୋସୱଜ୍ଜଞ୍ଚ କଥଂକଥା ଚ।
ୟେ ଚାପି ଧମ୍ମା ସମଣେନ ୱୁତ୍ତା ତି। ୟେ ଚାପୀ ତି ୟେ କୋଧେନ ଚ ମୋସୱଜ୍ଜେନ ଚ କଥଂକଥାୟ ଚ ସହଗତା ସହଜାତା ସଂସଟ୍ଠା ସମ୍ପୟୁତ୍ତା, ଏକୁପ୍ପାଦା ଏକନିରୋଧା ଏକୱତ୍ଥୁକା ଏକାରମ୍ମଣା – ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୟେ ଚାପି ଧମ୍ମା। ଅଥ ୱା ୟେ ତେ କିଲେସା ଅଞ୍ଞଜାତିକା ଅଞ୍ଞୱିହିତକା – ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୟେ ଚାପି ଧମ୍ମା। ସମଣେନ ୱୁତ୍ତା ତି ସମଣେନ ସମିତପାପେନ ବ୍ରାହ୍ମଣେନ ବାହିତପାପଧମ୍ମେନ ଭିକ୍ଖୁନା ଭିନ୍ନକିଲେସମୂଲେନ ସବ୍ବାକୁସଲମୂଲବନ୍ଧନା ପମୁତ୍ତେନ ୱୁତ୍ତା ପୱୁତ୍ତା ଆଚିକ୍ଖିତା ଦେସିତା ପଞ୍ଞପିତା ପଟ୍ଠପିତା ୱିୱଟା ୱିଭତ୍ତା ଉତ୍ତାନୀକତା ପକାସିତାତି – ୟେ ଚାପି ଧମ୍ମା ସମଣେନ ୱୁତ୍ତା।
ତେନାହ ସୋ ନିମ୍ମିତୋ –
‘‘ଛନ୍ଦୋ ନୁ ଲୋକସ୍ମିଂ କୁତୋନିଦାନୋ, ୱିନିଚ୍ଛତା ଚାପି କୁତୋପହୂତା।
କୋଧୋ ମୋସୱଜ୍ଜଞ୍ଚ କଥଂକଥା ଚ, ୟେ ଚାପି ଧମ୍ମା ସମଣେନ ୱୁତ୍ତା’’ତି॥
ସାତଂ ଅସାତନ୍ତି ୟମାହୁ ଲୋକେ, ତମୂପନିସ୍ସାୟ ପହୋତି ଛନ୍ଦୋ।
ରୂପେସୁ ଦିସ୍ୱା ୱିଭୱଂ ଭୱଞ୍ଚ, ୱିନିଚ୍ଛୟଂ କୁବ୍ବତି [କୂରୁତେ (ସ୍ୟା॰)] ଜନ୍ତୁ ଲୋକେ॥
ସାତଂ ଅସାତନ୍ତି ୟମାହୁ ଲୋକେ ତି। ସାତ ନ୍ତି ସୁଖା ଚ ୱେଦନା, ଇଟ୍ଠଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ [ୱତ୍ଥୁଂ (ସୀ॰ କ॰)] । ଅସାତ ନ୍ତି ଦୁକ୍ଖା ଚ ୱେଦନା, ଅନିଟ୍ଠଞ୍ଚ ୱତ୍ଥୁ। ୟମାହୁ ଲୋକେ ତି ୟଂ ଆହଂସୁ ୟଂ କଥେନ୍ତି ୟଂ ଭଣନ୍ତି ୟଂ ଦୀପେନ୍ତି ୟଂ ୱୋହରନ୍ତୀତି – ସାତଂ ଅସାତନ୍ତି ୟମାହୁ ଲୋକେ।
ତମୂପନିସ୍ସାୟ ପହୋତି ଛନ୍ଦୋ ତି। ସାତାସାତଂ ନିସ୍ସାୟ, ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ନିସ୍ସାୟ, ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସଂ ନିସ୍ସାୟ, ଇଟ୍ଠାନିଟ୍ଠଂ ନିସ୍ସାୟ, ଅନୁନୟପଟିଘଂ ନିସ୍ସାୟ ଛନ୍ଦୋ ପହୋତି ପଭୱତି ଜାୟତି ସଞ୍ଜାୟତି ନିବ୍ବତ୍ତତି ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତତୀତି – ତମୂପନିସ୍ସାୟ ପହୋତି ଛନ୍ଦୋ।
ରୂପେସୁ ଦିସ୍ୱା ୱିଭୱଂ ଭୱଞ୍ଚା ତି। ରୂପେସୂ ତି ଚତ୍ତାରୋ ଚ ମହାଭୂତା ଚତୁନ୍ନଞ୍ଚ ମହାଭୂତାନଂ ଉପାଦାୟ ରୂପଂ। କତମୋ ରୂପାନଂ ଭୱୋ? ୟୋ ରୂପାନଂ ଭୱୋ ଜାତି ସଞ୍ଜାତି ନିବ୍ବତ୍ତି ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତି ପାତୁଭାୱୋ – ଅୟଂ ରୂପାନଂ ଭୱୋ। କତମୋ ରୂପାନଂ ୱିଭୱୋ? ୟୋ ରୂପାନଂ ଖୟୋ ୱୟୋ ଭେଦୋ ପରିଭେଦୋ ଅନିଚ୍ଚତା ଅନ୍ତରଧାନଂ – ଅୟଂ ରୂପାନଂ ୱିଭୱୋ। ରୂପେସୁ ଦିସ୍ୱା ୱିଭୱଂ ଭୱଞ୍ଚା ତି ରୂପେସୁ ଭୱଞ୍ଚ ୱିଭୱଞ୍ଚ ଦିସ୍ୱା ପସ୍ସିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱାତି – ରୂପେସୁ ଦିସ୍ୱା ୱିଭୱଂ ଭୱଞ୍ଚ।
ୱିନିଚ୍ଛୟଂ କୁବ୍ବତି ଜନ୍ତୁ ଲୋକେ ତି। ୱିନିଚ୍ଛୟା ତି ଦ୍ୱେ ୱିନିଚ୍ଛୟା – ତଣ୍ହାୱିନିଚ୍ଛୟୋ ଚ, ଦିଟ୍ଠିୱିନିଚ୍ଛୟୋ ଚ। କଥଂ ତଣ୍ହାୱିନିଚ୍ଛୟଂ କରୋତି? ଇଧେକଚ୍ଚସ୍ସ ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ଚେୱ ଭୋଗା ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ଉପ୍ପନ୍ନା ଚ ଭୋଗା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘କେନ ନୁ ଖୋ ମେ ଉପାୟେନ ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ଚେୱ ଭୋଗା ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ଉପ୍ପନ୍ନା ଚ ଭୋଗା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତୀ’’ତି। ତସ୍ସ ପନ ଏୱଂ ହୋତି ‘‘ସୁରାମେରୟମଜ୍ଜପ୍ପମାଦଟ୍ଠାନାନୁୟୋଗଂ ଅନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ ମେ ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ଚେୱ ଭୋଗା ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ଉପ୍ପନ୍ନା ଚ ଭୋଗା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି; ୱିକାଲୱିସିଖାଚରିୟାନୁୟୋଗଂ ଅନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ ମେ ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ଚେୱ ଭୋଗା ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ଉପ୍ପନ୍ନା ଚ ଭୋଗା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି; ସମଜ୍ଜାଭିଚରଣଂ ଅନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ ମେ… ଜୁତପ୍ପମାଦଟ୍ଠାନାନୁୟୋଗଂ ଅନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ ମେ… ପାପମିତ୍ତାନୁୟୋଗଂ ଅନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ ମେ ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ଚେୱ ଭୋଗା ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ଉପ୍ପନ୍ନା ଚ ଭୋଗା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି; ଆଲସ୍ୟାନୁୟୋଗଂ ଅନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ ମେ ଅନୁପ୍ପନ୍ନା ଚେୱ ଭୋଗା ନ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ଉପ୍ପନ୍ନା ଚ ଭୋଗା ପରିକ୍ଖୟଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତୀ’’ତି ଏୱଂ ଞାଣଂ କତ୍ୱା ଛ ଭୋଗାନଂ ଅପାୟମୁଖାନି ନ ସେୱତି, ଛ ଭୋଗାନଂ ଆୟମୁଖାନି ସେୱତି। ଏୱମ୍ପି ତଣ୍ହାୱିନିଚ୍ଛୟଂ କରୋତି।
ଅଥ ୱା କସିୟା ୱା ୱଣିଜ୍ଜାୟ ୱା ଗୋରକ୍ଖେନ ୱା ଇସ୍ସତ୍ଥେନ [ଇସ୍ସତ୍ତେନ (କ॰ ସୀ॰ କ॰) ଇସୁ + ସତ୍ଥ] ୱା ରାଜପୋରିସେନ ୱା ସିପ୍ପଞ୍ଞତରେନ ୱା ପଟିପଜ୍ଜତି। ଏୱମ୍ପି ତଣ୍ହାୱିନିଚ୍ଛୟଂ କରୋତି। କଥଂ ଦିଟ୍ଠିୱିନିଚ୍ଛୟଂ କରୋତି? ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ ଉପ୍ପନ୍ନେ ଜାନାତି – ‘‘ଅତ୍ତା ମେ ଉପ୍ପନ୍ନୋ’’ତି, ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ ଅନ୍ତରହିତେ ଜାନାତି – ‘‘ଅତ୍ତା ମେ ଅନ୍ତରହିତୋ ୱିଗତୋ ମେ ଅତ୍ତା’’ତି। ଏୱମ୍ପି ଦିଟ୍ଠିୱିନିଚ୍ଛୟଂ କରୋତି। ସୋତସ୍ମିଂ… ଘାନସ୍ମିଂ… ଜିୱ୍ହାୟ… କାୟସ୍ମିଂ… ରୂପସ୍ମିଂ… ସଦ୍ଦସ୍ମିଂ… ଗନ୍ଧସ୍ମିଂ… ରସସ୍ମିଂ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବସ୍ମିଂ ଉପ୍ପନ୍ନେ ଜାନାତି – ‘‘ଅତ୍ତା ମେ ଉପ୍ପନ୍ନୋ’’ତି, ଫୋଟ୍ଠବ୍ବସ୍ମିଂ ଅନ୍ତରହିତେ ଜାନାତି – ‘‘ଅତ୍ତା ମେ ଅନ୍ତରହିତୋ ୱିଗତୋ ମେ ଅତ୍ତା’’ତି। ଏୱମ୍ପି ଦିଟ୍ଠିୱିନିଚ୍ଛୟଂ କରୋତି ଜନେତି ସଞ୍ଜନେତି ନିବ୍ବତ୍ତେତି ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେତି। ଜନ୍ତୂ ତି ସତ୍ତୋ ନରୋ ମାନୱୋ…ପେ॰… ମନୁଜୋ। ଲୋକେ ତି ଅପାୟଲୋକେ …ପେ॰… ଆୟତନଲୋକେତି – ୱିନିଚ୍ଛୟଂ କୁବ୍ବତି ଜନ୍ତୁ ଲୋକେ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ସାତଂ ଅସାତନ୍ତି ୟମାହୁ ଲୋକେ, ତମୂପନିସ୍ସାୟ ପହୋତି ଛନ୍ଦୋ।
ରୂପେସୁ ଦିସ୍ୱା ୱିଭୱଂ ଭୱଞ୍ଚ, ୱିନିଚ୍ଛୟଂ କୁବ୍ବତି ଜନ୍ତୁ ଲୋକେ’’ତି॥
କୋଧୋ ମୋସୱଜ୍ଜଞ୍ଚ କଥଂକଥା ଚ, ଏତେପି ଧମ୍ମା ଦ୍ୱୟମେୱ ସନ୍ତେ।
କଥଂକଥୀ ଞାଣପଥାୟ ସିକ୍ଖେ, ଞତ୍ୱା ପୱୁତ୍ତା ସମଣେନ ଧମ୍ମା॥
କୋଧୋ ମୋସୱଜ୍ଜଞ୍ଚ କଥଂକଥା ଚା ତି। କୋଧୋ ତି ୟୋ ଏୱରୂପୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଆଘାତୋ ପଟିଘାତୋ…ପେ॰… ମୋସୱଜ୍ଜଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମୁସାୱାଦୋ। କଥଂକଥା ୱୁଚ୍ଚତି ୱିଚିକିଚ୍ଛା। ଇଟ୍ଠଂ ୱତ୍ଥୁଂ ନିସ୍ସାୟପି କୋଧୋ ଜାୟତି, ଅନିଟ୍ଠଂ ୱତ୍ଥୁଂ ନିସ୍ସାୟପି କୋଧୋ ଜାୟତି। ଇଟ୍ଠଂ ୱତ୍ଥୁଂ ନିସ୍ସାୟପି ମୁସାୱାଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଅନିଟ୍ଠଂ ୱତ୍ଥୁଂ ନିସ୍ସାୟପି ମୁସାୱାଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ଇଟ୍ଠଂ ୱତ୍ଥୁଂ ନିସ୍ସାୟପି କଥଂକଥା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଅନିଟ୍ଠଂ ୱତ୍ଥୁଂ ନିସ୍ସାୟପି କଥଂକଥା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି।
କଥଂ ଅନିଟ୍ଠଂ ୱତ୍ଥୁଂ ନିସ୍ସାୟ କୋଧୋ ଜାୟତି? ପକତିୟା ଅନିଟ୍ଠଂ ୱତ୍ଥୁଂ ନିସ୍ସାୟ କୋଧୋ ଜାୟତି। ଅନତ୍ଥଂ ମେ ଅଚରୀତି କୋଧୋ ଜାୟତି, ଅନତ୍ଥଂ ମେ ଚରତୀତି କୋଧୋ ଜାୟତି, ଅନତ୍ଥଂ ମେ ଚରିସ୍ସତୀତି କୋଧୋ ଜାୟତି; ପିୟସ୍ସ ମେ ମନାପସ୍ସ ଅନତ୍ଥଂ ଅଚରି … ଅନତ୍ଥଂ ଚରତି… ଅନତ୍ଥଂ ଚରିସ୍ସତୀତି କୋଧୋ ଜାୟତି; ଅପ୍ପିୟସ୍ସ ମେ ଅମନାପସ୍ସ ଅତ୍ଥଂ ଅଚରି… ଅତ୍ଥଂ ଚରତି… ଅତ୍ଥଂ ଚରିସ୍ସତୀତି କୋଧୋ ଜାୟତି। ଏୱଂ ଅନିଟ୍ଠଂ ୱତ୍ଥୁଂ ନିସ୍ସାୟ କୋଧୋ ଜାୟତି।
କଥଂ ଇଟ୍ଠଂ ୱତ୍ଥୁଂ ନିସ୍ସାୟ କୋଧୋ ଜାୟତି? ଇଟ୍ଠଂ ୱତ୍ଥୁଂ ଅଚ୍ଛେଦସଙ୍କିନୋପି କୋଧୋ ଜାୟତି, ଅଚ୍ଛିଜ୍ଜନ୍ତେପି କୋଧୋ ଜାୟତି, ଅଚ୍ଛିନ୍ନେପି କୋଧୋ ଜାୟତି। ଇଟ୍ଠଂ ୱତ୍ଥୁଂ ୱିପରିଣାମସଙ୍କିନୋପି କୋଧୋ ଜାୟତି, ୱିପରିଣାମନ୍ତେପି କୋଧୋ ଜାୟତି, ୱିପରିଣତେପି କୋଧୋ ଜାୟତି। ଏୱଂ ଇଟ୍ଠଂ ୱତ୍ଥୁଂ ନିସ୍ସାୟ କୋଧୋ ଜାୟତି।
କଥଂ ଅନିଟ୍ଠଂ ୱତ୍ଥୁଂ ନିସ୍ସାୟ ମୁସାୱାଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଅନ୍ଦୁବନ୍ଧନେନ [ଅଦ୍ଦୁବନ୍ଧନେନ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ୱା ବଦ୍ଧୋ [ବନ୍ଧୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ; ତସ୍ସ ବନ୍ଧନସ୍ସ ମୋକ୍ଖତ୍ଥାୟ ସମ୍ପଜାନମୁସା ଭାସତି… ରଜ୍ଜୁବନ୍ଧନେନ ୱା ବଦ୍ଧୋ… ସଙ୍ଖଲିକବନ୍ଧନେନ ୱା ବଦ୍ଧୋ… ୱେତ୍ତବନ୍ଧନେନ ୱା ବଦ୍ଧୋ… ଲତାବନ୍ଧନେନ ୱା ବଦ୍ଧୋ… ପକ୍ଖେପବନ୍ଧନେନ ୱା ବଦ୍ଧୋ… ପରିକ୍ଖେପବନ୍ଧନେନ ୱା ବଦ୍ଧୋ… ଗାମନିଗମନଗରରଟ୍ଠବନ୍ଧନେନ ୱା ବଦ୍ଧୋ… ଜନପଦବନ୍ଧନେନ ୱା ବଦ୍ଧୋ; ତସ୍ସ ବନ୍ଧନସ୍ସ ମୋକ୍ଖତ୍ଥାୟ ସମ୍ପଜାନମୁସା ଭାସତି । ଏୱଂ ଅନିଟ୍ଠଂ ୱତ୍ଥୁଂ ନିସ୍ସାୟ ମୁସାୱାଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀତି।
କଥଂ ଇଟ୍ଠଂ ୱତ୍ଥୁଂ ନିସ୍ସାୟ ମୁସାୱାଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ମନାପିକାନଂ [ମନାପାନଂ (ସୀ॰)] ରୂପାନଂ ହେତୁ ସମ୍ପଜାନମୁସା ଭାସତି… ମନାପିକାନଂ ସଦ୍ଦାନଂ… ଗନ୍ଧାନଂ… ରସାନଂ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାନଂ ହେତୁ… ଚୀୱରହେତୁ… ପିଣ୍ଡପାତହେତୁ… ସେନାସନହେତୁ… ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରହେତୁ ସମ୍ପଜାନମୁସା ଭାସତି। ଏୱଂ ଇଟ୍ଠଂ ୱତ୍ଥୁଂ ନିସ୍ସାୟ ମୁସାୱାଦୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି।
କଥଂ ଅନିଟ୍ଠଂ ୱତ୍ଥୁଂ ନିସ୍ସାୟ କଥଂକଥା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି? ‘‘ମୁଚ୍ଚିସ୍ସାମି [ମୁଞ୍ଚିସ୍ସାମି (ସୀ॰)] ନୁ ଖୋ ଚକ୍ଖୁରୋଗତୋ, ନ ନୁ ଖୋ ମୁଚ୍ଚିସ୍ସାମି ଚକ୍ଖୁରୋଗତୋ। ମୁଚ୍ଚିସ୍ସାମି ନୁ ଖୋ ସୋତରୋଗତୋ… ଘାନରୋଗତୋ… ଜିୱ୍ହାରୋଗତୋ… କାୟରୋଗତୋ… ସୀସରୋଗତୋ… କଣ୍ଣରୋଗତୋ… ମୁଖରୋଗତୋ… ମୁଚ୍ଚିସ୍ସାମି ନୁ ଖୋ ଦନ୍ତରୋଗତୋ, ନ ନୁ ଖୋ ମୁଚ୍ଚିସ୍ସାମି ଦନ୍ତରୋଗତୋ’’ତି। ଏୱଂ ଅନିଟ୍ଠଂ ୱତ୍ଥୁଂ ନିସ୍ସାୟ କଥଂକଥା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି।
କଥଂ ଇଟ୍ଠଂ ୱତ୍ଥୁଂ ନିସ୍ସାୟ କଥଂକଥା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି? ‘‘ଲଭିସ୍ସାମି ନୁ ଖୋ ମନାପିକେ [ମନାପିୟେ (ସୀ॰ କ॰)] ରୂପେ, ନ ନୁ ଖୋ ଲଭିସ୍ସାମି ମନାପିକେ ରୂପେ। ଲଭିସ୍ସାମି ନୁ ଖୋ ମନାପିକେ ସଦ୍ଦେ… ଗନ୍ଧେ… ରସେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ… କୁଲଂ… ଗଣଂ… ଆୱାସଂ… ଲାଭଂ… ୟସଂ… ପସଂସଂ… ସୁଖଂ… ଚୀୱରଂ… ପିଣ୍ଡପାତଂ… ସେନାସନଂ… ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାର’’ନ୍ତି। ଏୱଂ ଇଟ୍ଠଂ ୱତ୍ଥୁଂ ନିସ୍ସାୟ କଥଂକଥା ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀତି – କୋଧୋ ମୋସୱଜ୍ଜଞ୍ଚ କଥଂକଥା ଚ।
ଏତେପି ଧମ୍ମା ଦ୍ୱୟମେୱ ସନ୍ତେ ତି। ସାତାସାତେ ସନ୍ତେ, ସୁଖଦୁକ୍ଖେ ସନ୍ତେ, ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସେ ସନ୍ତେ, ଇଟ୍ଠାନିଟ୍ଠେ ସନ୍ତେ, ଅନୁନୟପଟିଘେ ସନ୍ତେ ସଂୱିଜ୍ଜମାନେ ଅତ୍ଥି ଉପଲବ୍ଭମାନେତି – ଏତେପି ଧମ୍ମା ଦ୍ୱୟମେୱ ସନ୍ତେ।
କଥଂକଥୀ ଞାଣପଥାୟ ସିକ୍ଖେ ତି। ଞାଣମ୍ପି ଞାଣପଥୋ, ଞାଣସ୍ସ ଆରମ୍ମଣମ୍ପି ଞାଣପଥୋ, ଞାଣସହଭୁନୋପି ଧମ୍ମା ଞାଣପଥୋ। ୟଥା ଅରିୟମଗ୍ଗୋ ଅରିୟପଥୋ, ଦେୱମଗ୍ଗୋ ଦେୱପଥୋ, ବ୍ରହ୍ମମଗ୍ଗୋ ବ୍ରହ୍ମପଥୋ; ଏୱମେୱ ଞାଣମ୍ପି ଞାଣପଥୋ, ଞାଣସ୍ସ ଆରମ୍ମଣମ୍ପି ଞାଣପଥୋ, ଞାଣସହଭୁନୋପି ଧମ୍ମା ଞାଣପଥୋ।
ସିକ୍ଖେ ତି ତିସ୍ସୋ ସିକ୍ଖା – ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖା, ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖା, ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା। କତମା ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖା? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲୱା ହୋତି, ପାତିମୋକ୍ଖସଂୱରସଂୱୁତୋ ୱିହରତି ଆଚାରଗୋଚରସମ୍ପନ୍ନୋ, ଅଣୁମତ୍ତେସୁ ୱଜ୍ଜେସୁ ଭୟଦସ୍ସାୱୀ, ସମାଦାୟ ସିକ୍ଖତି ସିକ୍ଖାପଦେସୁ, ଖୁଦ୍ଦକୋ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧୋ… ମହନ୍ତୋ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧୋ… ସୀଲଂ ପତିଟ୍ଠା ଆଦି ଚରଣଂ ସଂୟମୋ ସଂୱରୋ ମୁଖଂ ପମୁଖଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ସମାପତ୍ତିୟା – ଅୟଂ ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖା। କତମା ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖା? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି…ପେ॰… ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି – ଅୟଂ ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖା। କତମା ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ପଞ୍ଞୱା ହୋତି, ଉଦୟତ୍ଥଗାମିନିୟା ପଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟାୟ ନିବ୍ବେଧିକାୟ ସମ୍ମାଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟଗାମିନିୟା। ସୋ ‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି…ପେ॰… ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘‘ଇମେ ଆସୱା’’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି…ପେ॰… ‘‘ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି – ଅୟଂ ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା।
କଥଂକଥୀ ଞାଣପଥାୟ ସିକ୍ଖେ ତି। କଥଂକଥୀ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସକଙ୍ଖୋ ସୱିଲେଖୋ ସଦ୍ୱେଳ୍ହକୋ ସୱିଚିକିଚ୍ଛୋ, ଞାଣାଧିଗମାୟ ଞାଣଫୁସନାୟ ଞାଣସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ଅଧିସୀଲମ୍ପି ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅଧିଚିତ୍ତମ୍ପି ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅଧିପଞ୍ଞମ୍ପି ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ; ଇମା ତିସ୍ସୋ ସିକ୍ଖାୟୋ ଆୱଜ୍ଜନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ପସ୍ସନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ସଦ୍ଧାୟ ଅଧିମୁଚ୍ଚନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ୱୀରିୟଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ସତିଂ ଉପଟ୍ଠହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଚିତ୍ତଂ ସମାଦହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ପଞ୍ଞାୟ ପଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ପହାତବ୍ବଂ ପଜହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଭାୱେତବ୍ବଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ ଆଚରେୟ୍ୟ ସମାଚରେୟ୍ୟ ସମାଦାୟ ୱତ୍ତେୟ୍ୟାତି – କଥଂକଥୀ ଞାଣପଥାୟ ସିକ୍ଖେ।
ଞତ୍ୱା ପୱୁତ୍ତା ସମଣେନ ଧମ୍ମା ତି। ଞତ୍ୱା ତି ଞତ୍ୱା ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା ୱୁତ୍ତା ପୱୁତ୍ତା ଆଚିକ୍ଖିତା ଦେସିତା ପଞ୍ଞପିତା ପଟ୍ଠପିତା ୱିୱଟା ୱିଭତ୍ତା ଉତ୍ତାନୀକତା [ଉତ୍ତାନିଂ କତା (କ॰)] ପକାସିତା। ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ଞତ୍ୱା ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା ୱୁତ୍ତା ପୱୁତ୍ତା ଆଚିକ୍ଖିତା ଦେସିତା ପଞ୍ଞପିତା ପଟ୍ଠପିତା ୱିୱଟା ୱିଭତ୍ତା ଉତ୍ତାନୀକତା ପକାସିତା, ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି… ‘‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା’’ତି… ‘‘ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣ’’ନ୍ତି… ‘‘ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ’’ତି…ପେ॰… ‘‘ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣନିରୋଧୋ’’ତି… ‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’’ନ୍ତି…ପେ॰… ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’’ତି… ‘‘ଇମେ ଆସୱା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’’ତି… ‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା’’ତି… ‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା’’ତି… ‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ପହାତବ୍ବା’’ତି… ‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା’’ତି… ‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା’’ତି… ଛନ୍ନଂ ଫସ୍ସାୟତନାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ… ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧାନଂ… ଚତୁନ୍ନଂ ମହାଭୂତାନଂ… ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ଞତ୍ୱା ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା ୱୁତ୍ତା ପୱୁତ୍ତା ଆଚିକ୍ଖିତା ଦେସିତା ପଞ୍ଞପିତା ପଟ୍ଠପିତା ୱିୱଟା ୱିଭତ୍ତା ଉତ୍ତାନୀକତା ପକାସିତା।
ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ଅଭିଞ୍ଞାୟାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମଂ ଦେସେମି, ନୋ ଅନଭିଞ୍ଞାୟ। ସନିଦାନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମଂ ଦେସେମି, ନୋ ଅନିଦାନଂ। ସପ୍ପାଟିହାରିୟାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମଂ ଦେସେମି, ନୋ ଅପ୍ପାଟିହାରିୟଂ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସୟତୋ, ନୋ ଅନଭିଞ୍ଞାୟ, ସନିଦାନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସୟତୋ, ନୋ ଅନିଦାନଂ, ସପ୍ପାଟିହାରିୟଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସୟତୋ, ନୋ ଅପ୍ପାଟିହାରିୟଂ, କରଣୀୟୋ ଓୱାଦୋ, କରଣୀୟା ଅନୁସାସନୀ। ଅଲଞ୍ଚ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱୋ ତୁଟ୍ଠିୟା ଅଲଂ ପାମୋଜ୍ଜାୟ ଅଲଂ ସୋମନସ୍ସାୟ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା, ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଧମ୍ମୋ, ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ସଙ୍ଘୋତି। ଇମସ୍ମିଞ୍ଚ ପନ ୱେୟ୍ୟାକରଣସ୍ମିଂ ଭଞ୍ଞମାନେ ଦସସହସ୍ସୀ ଲୋକଧାତୁ ଅକମ୍ପିତ୍ଥା’’ତି – ଞତ୍ୱା ପୱୁତ୍ତା ସମଣେନ ଧମ୍ମା।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘କୋଧୋ ମୋସୱଜ୍ଜଞ୍ଚ କଥଂକଥା ଚ, ଏତେପି ଧମ୍ମା ଦ୍ୱୟମେୱ ସନ୍ତେ।
କଥଂକଥୀ ଞାଣପଥାୟ ସିକ୍ଖେ, ଞତ୍ୱା ପୱୁତ୍ତା ସମଣେନ ଧମ୍ମା’’ତି॥
ସାତଂ ଅସାତଞ୍ଚ କୁତୋନିଦାନା, କିସ୍ମିଂ ଅସନ୍ତେ ନ ଭୱନ୍ତି ହେତେ।
ୱିଭୱଂ ଭୱଞ୍ଚାପି ୟମେତମତ୍ଥଂ, ଏତଂ ମେ ପବ୍ରୂହି ୟତୋନିଦାନଂ॥
ସାତଂ ଅସାତଞ୍ଚ କୁତୋନିଦାନା ତି। ସାତା ଅସାତା କୁତୋନିଦାନା କୁତୋଜାତା କୁତୋସଞ୍ଜାତା କୁତୋନିବ୍ବତ୍ତା କୁତୋଅଭିନିବ୍ବତ୍ତା କୁତୋପାତୁଭୂତା, କିଂନିଦାନା କିଂସମୁଦୟା କିଂଜାତିକା କିଂପଭୱାତି ସାତାସାତାନଂ ମୂଲଂ ପୁଚ୍ଛତି…ପେ॰… ସମୁଦୟଂ ପୁଚ୍ଛତି ପପୁଚ୍ଛତି ୟାଚତି ଅଜ୍ଝେସତି ପସାଦେତୀତି – ସାତଂ ଅସାତଞ୍ଚ କୁତୋନିଦାନା।
କିସ୍ମିଂ ଅସନ୍ତେ ନ ଭୱନ୍ତି ହେତେ ତି। କିସ୍ମିଂ ଅସନ୍ତେ ଅସଂୱିଜ୍ଜମାନେ ନତ୍ଥି ଅନୁପଲବ୍ଭମାନେ ସାତାସାତା ନ ଭୱନ୍ତି ନପ୍ପଭୱନ୍ତି ନ ଜାୟନ୍ତି ନ ସଞ୍ଜାୟନ୍ତି ନ ନିବ୍ବତ୍ତନ୍ତି ନ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତନ୍ତୀତି – କିସ୍ମିଂ ଅସନ୍ତେ ନ ଭୱନ୍ତି ହେତେ।
ୱିଭୱଂ ଭୱଞ୍ଚାପି ୟମେତମତ୍ଥ ନ୍ତି। କତମୋ ସାତାସାତାନଂ ଭୱୋ? ୟୋ ସାତାସାତାନଂ ଭୱୋ ପଭୱୋ ଜାତି ସଞ୍ଜାତି ନିବ୍ବତ୍ତି ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତି ପାତୁଭାୱୋ – ଅୟଂ ସାତାସାତାନଂ ଭୱୋ। କତମୋ ସାତାସାତାନଂ ୱିଭୱୋ? ୟୋ ସାତାସାତାନଂ ଖୟୋ ୱୟୋ ଭେଦୋ ପରିଭେଦୋ ଅନିଚ୍ଚତା ଅନ୍ତରଧାନଂ – ଅୟଂ ସାତାସାତାନଂ ୱିଭୱୋ। ୟମେତମତ୍ଥ ନ୍ତି ୟଂ ପରମତ୍ଥନ୍ତି – ୱିଭୱଂ ଭୱଞ୍ଚାପି ୟମେତମତ୍ଥଂ।
ଏତଂ ମେ ପବ୍ରୂହି ୟତୋନିଦାନ ନ୍ତି। ଏତ ନ୍ତି ୟଂ ପୁଚ୍ଛାମି ୟଂ ୟାଚାମି ୟଂ ଅଜ୍ଝେସାମି ୟଂ ପସାଦେମି। ପବ୍ରୂହୀ ତି ବ୍ରୂହି ୱଦେହି ଆଚିକ୍ଖ ଦେସେହି ପଞ୍ଞପେହି ପଟ୍ଠପେହି ୱିୱର ୱିଭଜ ଉତ୍ତାନୀକରୋହି ପକାସେହୀତି – ଏତଂ ମେ ପବ୍ରୂହି। ୟତୋନିଦାନ ନ୍ତି ୟଂନିଦାନଂ ୟଂସମୁଦୟଂ ୟଂଜାତିକଂ ୟଂପଭୱନ୍ତି – ଏତଂ ମେ ପବ୍ରୂହି ୟତୋନିଦାନଂ।
ତେନାହ ସୋ ନିମ୍ମିତୋ –
‘‘ସାତଂ ଅସାତଞ୍ଚ କୁତୋନିଦାନା, କିସ୍ମିଂ ଅସନ୍ତେ ନ ଭୱନ୍ତି ହେତେ।
ୱିଭୱଂ ଭୱଞ୍ଚାପି ୟମେତମତ୍ଥଂ, ଏତଂ ମେ ପବ୍ରୂହି ୟତୋନିଦାନ’’ନ୍ତି॥
ଫସ୍ସନିଦାନଂ ସାତଂ ଅସାତଂ, ଫସ୍ସେ ଅସନ୍ତେ ନ ଭୱନ୍ତି ହେତେ।
ୱିଭୱଂ ଭୱଞ୍ଚାପି ୟମେତମତ୍ଥଂ, ଏତଂ ତେ ପବ୍ରୂମି ଇତୋନିଦାନଂ॥
ଫସ୍ସନିଦାନଂ ସାତଂ ଅସାତ ନ୍ତି। ସୁଖୱେଦନୀୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୁଖା ୱେଦନା। ୟା ତସ୍ସେୱ ସୁଖୱେଦନୀୟସ୍ସ ଫସ୍ସସ୍ସ ନିରୋଧା, ୟଂ ତଜ୍ଜଂ ୱେଦୟିତଂ ସୁଖୱେଦନୀୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପନ୍ନା ସୁଖା ୱେଦନା ସା ନିରୁଜ୍ଝତି, ସା ୱୂପସମ୍ମତି। ଦୁକ୍ଖୱେଦନୀୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା। ୟା ତସ୍ସେୱ ଦୁକ୍ଖୱେଦନୀୟସ୍ସ ଫସ୍ସସ୍ସ ନିରୋଧା, ୟଂ ତଜ୍ଜଂ ୱେଦୟିତଂ ଦୁକ୍ଖୱେଦନୀୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପନ୍ନା ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ସା ନିରୁଜ୍ଝତି, ସା ୱୂପସମ୍ମତି। ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନୀୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା। ୟା ତସ୍ସେୱ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନୀୟସ୍ସ ଫସ୍ସସ୍ସ ନିରୋଧା, ୟଂ ତଜ୍ଜଂ ୱେଦୟିତଂ ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖୱେଦନୀୟଂ ଫସ୍ସଂ ପଟିଚ୍ଚ ଉପ୍ପନ୍ନା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା ସା ନିରୁଜ୍ଝତି, ୱୂପସମ୍ମତି। ଫସ୍ସନିଦାନଂ ସାତଂ ଅସାତ ନ୍ତି । ସାତାସାତା ଫସ୍ସନିଦାନା ଫସ୍ସସମୁଦୟା ଫସ୍ସଜାତିକା ଫସ୍ସପ୍ପଭୱାତି – ଫସ୍ସନିଦାନଂ ସାତଂ ଅସାତଂ।
ଫସ୍ସେ ଅସନ୍ତେ ନ ଭୱନ୍ତି ହେତେ ତି। ଫସ୍ସେ ଅସନ୍ତେ ଅସଂୱିଜ୍ଜମାନେ ନତ୍ଥି ଅନୁପଲବ୍ଭମାନେ ସାତାସାତା ନ ଭୱନ୍ତି ନପ୍ପଭୱନ୍ତି ନ ଜାୟନ୍ତି ନ ସଞ୍ଜାୟନ୍ତି ନ ନିବ୍ବତ୍ତନ୍ତି ନାଭିନିବ୍ବତ୍ତନ୍ତି ନ ପାତୁଭୱନ୍ତୀତି – ଫସ୍ସେ ଅସନ୍ତେ ନ ଭୱନ୍ତି ହେତେ।
ୱିଭୱଂ ଭୱଞ୍ଚାପି ୟମେତମତ୍ଥ ନ୍ତି। ଭୱଦିଟ୍ଠିପି ଫସ୍ସନିଦାନା, ୱିଭୱଦିଟ୍ଠିପି ଫସ୍ସନିଦାନା। ୟମେତମତ୍ଥ ନ୍ତି ୟଂ ପରମତ୍ଥନ୍ତି – ୱିଭୱଂ ଭୱଞ୍ଚାପି ୟମେତମତ୍ଥଂ।
ଏତଂ ତେ ପବ୍ରୂମି ଇତୋନିଦାନ ନ୍ତି। ଏତ ନ୍ତି ୟଂ ପୁଚ୍ଛସି ୟଂ ୟାଚସି ୟଂ ଅଜ୍ଝେସସି ୟଂ ପସାଦେସି। ପବ୍ରୂମୀ ତି ବ୍ରୂମି ଆଚିକ୍ଖାମି ଦେସେମି ପଞ୍ଞପେମି ପଟ୍ଠପେମି ୱିୱରାମି ୱିଭଜାମି ଉତ୍ତାନୀକରୋମି ପକାସେମୀତି – ଏତଂ ତେ ପବ୍ରୂମି। ଇତୋନିଦାନ ନ୍ତି ଇତୋ ଫସ୍ସନିଦାନଂ ଫସ୍ସସମୁଦୟଂ ଫସ୍ସଜାତିକଂ ଫସ୍ସପ୍ପଭୱନ୍ତି – ଏତଂ ତେ ପବ୍ରୂମି ଇତୋନିଦାନଂ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଫସ୍ସନିଦାନଂ ସାତଂ ଅସାତଂ, ଫସ୍ସେ ଅସନ୍ତେ ନ ଭୱନ୍ତି ହେତେ।
ୱିଭୱଂ ଭୱଞ୍ଚାପି ୟମେତମତ୍ଥଂ, ଏତଂ ତେ ପବ୍ରୂମି ଇତୋନିଦାନ’’ନ୍ତି॥
ଫସ୍ସୋ ନୁ ଲୋକସ୍ମିଂ କୁତୋନିଦାନୋ, ପରିଗ୍ଗହା ଚାପି [ୱାପି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] କୁତୋପହୂତା।
କିସ୍ମିଂ ଅସନ୍ତେ ନ ମମତ୍ତମତ୍ଥି, କିସ୍ମିଂ ୱିଭୂତେ ନ ଫୁସନ୍ତି ଫସ୍ସା॥
ଫସ୍ସୋ ନୁ ଲୋକସ୍ମିଂ କୁତୋନିଦାନୋ ତି। ଫସ୍ସୋ କୁତୋନିଦାନୋ କୁତୋଜାତୋ କୁତୋସଞ୍ଜାତୋ କୁତୋନିବ୍ବତ୍ତୋ କୁତୋଅଭିନିବ୍ବତ୍ତୋ କୁତୋପାତୁଭୂତୋ, କିଂନିଦାନୋ କିଂସମୁଦୟୋ କିଂଜାତିକୋ କିଂପଭୱୋତି ଫସ୍ସସ୍ସ ମୂଲଂ ପୁଚ୍ଛତି ହେତୁଂ ପୁଚ୍ଛତି…ପେ॰… ସମୁଦୟଂ ପୁଚ୍ଛତି ପପୁଚ୍ଛତି ୟାଚତି ଅଜ୍ଝେସତି ପସାଦେତୀତି – ଫସ୍ସୋ ନୁ ଲୋକସ୍ମିଂ କୁତୋନିଦାନୋ।
ପରିଗ୍ଗହା ଚାପି କୁତୋପହୂତା ତି ପରିଗ୍ଗହା କୁତୋପହୂତା କୁତୋଜାତା କୁତୋସଞ୍ଜାତା କୁତୋନିବ୍ବତ୍ତା କୁତୋଅଭିନିବ୍ବତ୍ତା କୁତୋପାତୁଭୂତା, କିଂନିଦାନା କିଂସମୁଦୟା କିଂଜାତିକା କିଂପଭୱାତି ପରିଗ୍ଗହାନଂ ମୂଲଂ ପୁଚ୍ଛତି ହେତୁଂ ପୁଚ୍ଛତି…ପେ॰… ସମୁଦୟଂ ପୁଚ୍ଛତି ପପୁଚ୍ଛତି ୟାଚତି ଅଜ୍ଝେସତି ପସାଦେତୀତି – ପରିଗ୍ଗହା ଚାପି କୁତୋପହୂତା।
କିସ୍ମିଂ ଅସନ୍ତେ ନ ମମତ୍ତମତ୍ଥୀ ତି। କିସ୍ମିଂ ଅସନ୍ତେ ଅସଂୱିଜ୍ଜମାନେ ନତ୍ଥି ଅନୁପଲବ୍ଭମାନେ ମମତ୍ତା ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ନୁପଲବ୍ଭନ୍ତି, ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାତି – କିସ୍ମିଂ ଅସନ୍ତେ ନ ମମତ୍ତମତ୍ଥି।
କିସ୍ମିଂ ୱିଭୂତେ ନ ଫୁସନ୍ତି ଫସ୍ସା ତି। କିସ୍ମିଂ ୱିଭୂତେ ୱିଭୱିତେ ଅତିକ୍କନ୍ତେ ସମତିକ୍କନ୍ତେ ୱୀତିୱତ୍ତେ ଫସ୍ସା ନ ଫୁସନ୍ତୀତି – କିସ୍ମିଂ ୱିଭୂତେ ନ ଫୁସନ୍ତି ଫସ୍ସା।
ତେନାହ ସୋ ନିମ୍ମିତୋ –
‘‘ଫସ୍ସୋ ନୁ ଲୋକସ୍ମିଂ କୁତୋନିଦାନୋ, ପରିଗ୍ଗହା ଚାପି କୁତୋପହୂତା।
କିସ୍ମିଂ ଅସନ୍ତେ ନ ମମତ୍ତମତ୍ଥି, କିସ୍ମିଂ ୱିଭୂତେ ନ ଫୁସନ୍ତି ଫସ୍ସା’’ତି॥
ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଫସ୍ସୋ, ଇଚ୍ଛାନିଦାନାନି ପରିଗ୍ଗହାନି।
ଇଚ୍ଛାୟସନ୍ତ୍ୟା ନ ମମତ୍ତମତ୍ଥି, ରୂପେ ୱିଭୂତେ ନ ଫୁସନ୍ତି ଫସ୍ସା॥
ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଫସ୍ସୋ ତି। ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରୂପେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ, ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ଚକ୍ଖୁ ଚ [ଚକ୍ଖୁଞ୍ଚ (ବହୂସୁ)] ରୂପା ଚ ରୂପସ୍ମିଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସଂ ଠପେତ୍ୱା ସମ୍ପୟୁତ୍ତକା ଧମ୍ମା ନାମସ୍ମିଂ। ଏୱମ୍ପି ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଫସ୍ସୋ। ସୋତଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ସଦ୍ଦେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ସୋତୱିଞ୍ଞାଣଂ, ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ସୋତଞ୍ଚ ସଦ୍ଦା ଚ ରୂପସ୍ମିଂ ସୋତସମ୍ଫସ୍ସଂ ଠପେତ୍ୱା ସମ୍ପୟୁତ୍ତକା ଧମ୍ମା ନାମସ୍ମିଂ। ଏୱମ୍ପି ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଫସ୍ସୋ। ଘାନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଗନ୍ଧେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଘାନୱିଞ୍ଞାଣଂ, ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ଘାନଞ୍ଚ ଗନ୍ଧା ଚ ରୂପସ୍ମିଂ ଘାନସମ୍ଫସ୍ସଂ ଠପେତ୍ୱା ସମ୍ପୟୁତ୍ତକା ଧମ୍ମା ନାମସ୍ମିଂ। ଏୱମ୍ପି ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଫସ୍ସୋ। ଜିୱ୍ହଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ରସେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞାଣଂ, ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ଜିୱ୍ହା ଚ ରସା ଚ ରୂପସ୍ମିଂ ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସଂ ଠପେତ୍ୱା ସମ୍ପୟୁତ୍ତକା ଧମ୍ମା ନାମସ୍ମିଂ। ଏୱମ୍ପି ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଫସ୍ସୋ। କାୟଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କାୟୱିଞ୍ଞାଣଂ, ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। କାୟୋ ଚ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଚ ରୂପସ୍ମିଂ କାୟସମ୍ଫସ୍ସଂ ଠପେତ୍ୱା ସମ୍ପୟୁତ୍ତକା ଧମ୍ମା ନାମସ୍ମିଂ। ଏୱମ୍ପି ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଫସ୍ସୋ। ମନଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଧମ୍ମେ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ, ତିଣ୍ଣଂ ସଙ୍ଗତି ଫସ୍ସୋ। ୱତ୍ଥୁ ରୂପଂ ରୂପସ୍ମିଂ, ଧମ୍ମା ରୂପିନୋ ରୂପସ୍ମିଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସଂ ଠପେତ୍ୱା ସମ୍ପୟୁତ୍ତକା ଧମ୍ମା ନାମସ୍ମିଂ। ଏୱମ୍ପି ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଫସ୍ସୋ।
ଇଚ୍ଛାନିଦାନାନି ପରିଗ୍ଗହାନୀ ତି। ଇଚ୍ଛା ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ପରିଗ୍ଗହା ତି ଦ୍ୱେ ପରିଗ୍ଗହା – ତଣ୍ହାପରିଗ୍ଗହୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିପରିଗ୍ଗହୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାପରିଗ୍ଗହୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିପରିଗ୍ଗହୋ। ଇଚ୍ଛାନିଦାନାନି ପରିଗ୍ଗହାନୀ ତି। ପରିଗ୍ଗହା ଇଚ୍ଛାନିଦାନା ଇଚ୍ଛାହେତୁକା ଇଚ୍ଛାପଚ୍ଚୟା ଇଚ୍ଛାକାରଣା ଇଚ୍ଛାପଭୱାତି – ଇଚ୍ଛାନିଦାନାନି ପରିଗ୍ଗହାନି।
ଇଚ୍ଛାୟସନ୍ତ୍ୟା ନ ମମତ୍ତମତ୍ଥୀ ତି। ଇଚ୍ଛା ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ମମତ୍ତା ତି ଦ୍ୱେ ମମତ୍ତା – ତଣ୍ହାମମତ୍ତଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠିମମତ୍ତଞ୍ଚ …ପେ॰… ଇଦଂ ତଣ୍ହାମମତ୍ତଂ …ପେ॰… ଇଦଂ ଦିଟ୍ଠିମମତ୍ତଂ। ଇଚ୍ଛାୟସନ୍ତ୍ୟା ନ ମମତ୍ତମତ୍ଥୀ ତି। ଇଚ୍ଛାୟ ଅସନ୍ତ୍ୟା ଅସଂୱିଜ୍ଜମାନାୟ ନତ୍ଥି ଅନୁପଲବ୍ଭମାନାୟ ମମତ୍ତା ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ନୁପଲବ୍ଭନ୍ତି, ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାତି – ଇଚ୍ଛାୟସନ୍ତ୍ୟା ନ ମମତ୍ତମତ୍ଥି।
ରୂପେ ୱିଭୂତେ ନ ଫୁସନ୍ତି ଫସ୍ସା ତି। ରୂପେ ତି ଚତ୍ତାରୋ ଚ ମହାଭୂତା ଚତୁନ୍ନଞ୍ଚ ମହାଭୂତାନଂ ଉପାଦାୟ ରୂପଂ। ରୂପେ ୱିଭୂତେ ତି ଚତୂହାକାରେହି [ଚତୂହି କାରଣେହି (ସ୍ୟା॰)] ରୂପଂ ୱିଭୂତଂ ହୋତି – ଞାତୱିଭୂତେନ [ଞାଣୱିଭୂତେନ (ସୀ॰), ତଦଟ୍ଠକଥାୟଂ ପନ ଞାତୱୀତିୱତ୍ତେନାତି ଦିସ୍ସତି] , ତୀରଣୱିଭୂତେନ, ପହାନୱିଭୂତେନ, ସମତିକ୍କମୱିଭୂତେନ। କଥଂ ଞାତୱିଭୂତେନ ରୂପଂ ୱିଭୂତଂ ହୋତି? ରୂପଂ ଜାନାତି – ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ରୂପଂ ସବ୍ବଂ ରୂପଂ ଚତ୍ତାରି ଚ ମହାଭୂତାନି ଚତୁନ୍ନଞ୍ଚ ମହାଭୂତାନଂ ଉପାଦାୟ ରୂପ’’ନ୍ତି ଜାନାତି ପସ୍ସତି। ଏୱଂ ଞାତୱିଭୂତେନ ରୂପଂ ୱିଭୂତଂ ହୋତି।
କଥଂ ତୀରଣୱିଭୂତେନ ରୂପଂ ୱିଭୂତଂ ହୋତି? ଏୱଂ ଞାତଂ କତ୍ୱା ରୂପଂ ତୀରେତି, ଅନିଚ୍ଚତୋ ଦୁକ୍ଖତୋ ରୋଗତୋ ଗଣ୍ଡତୋ ସଲ୍ଲତୋ ଅଘତୋ ଆବାଧତୋ ପରତୋ ପଲୋକତୋ ଈତିତୋ ଉପଦ୍ଦୱତୋ ଭୟତୋ ଉପସଗ୍ଗତୋ ଚଲତୋ ପଭଙ୍ଗୁତୋ ଅଧୁୱତୋ ଅତାଣତୋ ଅଲେଣତୋ ଅସରଣତୋ ରିତ୍ତତୋ ତୁଚ୍ଛତୋ ସୁଞ୍ଞତୋ ଅନତ୍ତତୋ ଆଦୀନୱତୋ ୱିପରିଣାମଧମ୍ମତୋ ଅସାରକତୋ ଅଘମୂଲତୋ ୱଧକତୋ ୱିଭୱତୋ ସାସୱତୋ ସଙ୍ଖତତୋ ମାରାମିସତୋ ଜାତିଧମ୍ମତୋ ଜରାଧମ୍ମତୋ ବ୍ୟାଧିଧମ୍ମତୋ ମରଣଧମ୍ମତୋ, ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସଧମ୍ମତୋ ସଂକିଲେସିକଧମ୍ମତୋ ସମୁଦୟତୋ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମତୋ, ଅସ୍ସାଦତୋ ଆଦୀନୱତୋ ନିସ୍ସରଣତୋ ତୀରେତି। ଏୱଂ ତୀରଣୱିଭୂତେନ ରୂପଂ ୱିଭୂତଂ ହୋତି।
କଥଂ ପହାନୱିଭୂତେନ ରୂପଂ ୱିଭୂତଂ ହୋତି? ଏୱଂ ତୀରୟିତ୍ୱା ରୂପେ ଛନ୍ଦରାଗଂ ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି। ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୂପେ ଛନ୍ଦରାଗୋ ତଂ ପଜହଥ। ଏୱଂ ତଂ ରୂପଂ ପହୀନଂ ଭୱିସ୍ସତି ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲଂ ତାଲାୱତ୍ଥୁକତଂ ଅନଭାୱଂକତଂ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମ’’ନ୍ତି। ଏୱଂ ପହାନୱିଭୂତେନ ରୂପଂ ୱିଭୂତଂ ହୋତି।
କଥଂ ସମତିକ୍କମୱିଭୂତେନ ରୂପଂ ୱିଭୂତଂ ହୋତି। ଚତସ୍ସୋ ଅରୂପସମାପତ୍ତିୟୋ ପଟିଲଦ୍ଧସ୍ସ ରୂପା ୱିଭୂତା ହୋନ୍ତି ୱିଭାୱିତା ଅତିକ୍କନ୍ତା ସମତିକ୍କନ୍ତା ୱୀତିୱତ୍ତା। ଏୱଂ ସମତିକ୍କମୱିଭୂତେନ ରୂପଂ ୱିଭୂତଂ ହୋତି। ଇମେହି ଚତୂହି କାରଣେହି ରୂପଂ ୱିଭୂତଂ ହୋତି।
ରୂପେ ୱିଭୂତେ ନ ଫୁସନ୍ତି ଫସ୍ସା ତି। ରୂପେ ୱିଭୂତେ ୱିଭାୱିତେ ଅତିକ୍କନ୍ତେ ସମତିକ୍କନ୍ତେ ୱୀତିୱତ୍ତେ ପଞ୍ଚ ଫସ୍ସା ନ ଫୁସନ୍ତି – ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ, ସୋତସମ୍ଫସ୍ସୋ, ଘାନସମ୍ଫସ୍ସୋ, ଜିୱ୍ହାସମ୍ଫସ୍ସୋ, କାୟସମ୍ଫସ୍ସୋତି – ରୂପେ ୱିଭୂତେ ନ ଫୁସନ୍ତି ଫସ୍ସା।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଫସ୍ସୋ, ଇଚ୍ଛାନିଦାନାନି ପରିଗ୍ଗହାନି।
ଇଚ୍ଛାୟସନ୍ତ୍ୟା ନ ମମତ୍ତମତ୍ଥି, ରୂପେ ୱିଭୂତେ ନ ଫୁସନ୍ତି ଫସ୍ସା’’ତି॥
କଥଂ ସମେତସ୍ସ ୱିଭୋତି ରୂପଂ, ସୁଖଂ ଦୁଖଞ୍ଚାପି [ଦୁକ୍ଖଂ ୱାପି (ସ୍ୟା॰)] କଥଂ ୱିଭୋତି।
ଏତଂ ମେ ପବ୍ରୂହି ୟଥା ୱିଭୋତି, ତଂ ଜାନିୟାମାତି [ଜାନିସ୍ସାମାତି (ସୀ॰ କ॰)] ମେ ମନୋ ଅହୁ॥
କଥଂ ସମେତସ୍ସ ୱିଭୋତି ରୂପ ନ୍ତି। କଥଂ ସମେତସ୍ସା ତି କଥଂ ସମେତସ୍ସ କଥଂ ପଟିପନ୍ନସ୍ସ କଥଂ ଇରିୟନ୍ତସ୍ସ କଥଂ ୱତ୍ତେନ୍ତସ୍ସ କଥଂ ପାଲେନ୍ତସ୍ସ କଥଂ ୟପେନ୍ତସ୍ସ କଥଂ ୟାପେନ୍ତସ୍ସ ରୂପଂ ୱିଭୋତି ୱିଭାୱୀୟତି ଅତିକ୍କମୀୟତି ସମତିକ୍କମୀୟତି [ୱିଭାୱିୟ୍ୟତି ଅତିକ୍କମିୟ୍ୟତି ସମତିକ୍କମିୟ୍ୟତି (ବହୂସୁ)] ୱୀତିୱତ୍ତୀୟତୀତି – କଥଂ ସମେତସ୍ସ ୱିଭୋତି ରୂପଂ।
ସୁଖଂ ଦୁଖଞ୍ଚାପି କଥଂ ୱିଭୋତୀ ତି ସୁଖଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ କଥଂ ୱିଭୋତି ୱିଭାୱୀୟତି ଅତିକ୍କମୀୟତି ସମତିକ୍କମୀୟତି ୱୀତିୱତ୍ତୀୟତୀତି – ସୁଖଂ ଦୁଖଞ୍ଚାପି କଥଂ ୱିଭୋତି।
ଏତଂ ମେ ପବ୍ରୂହି ୟଥା ୱିଭୋତୀ ତି। ଏତ ନ୍ତି ୟଂ ପୁଚ୍ଛାମି ୟଂ ୟାଚାମି ୟଂ ଅଜ୍ଝେସାମି ୟଂ ପସାଦେମୀତି – ଏତଂ। ମେ ପବ୍ରୂହୀ ତି ମେ ପବ୍ରୂହି ଆଚିକ୍ଖ ଦେସେହି ପଞ୍ଞପେହି ପଟ୍ଠପେହି ୱିୱର ୱିଭଜ ଉତ୍ତାନୀକରୋହି ପକାସେହୀତି – ଏତଂ ମେ ପବ୍ରୂହି। ୟଥା ୱିଭୋତୀ ତି ୟଥା ୱିଭୋତି ୱିଭାୱୀୟତି ଅତିକ୍କମୀୟତି ସମତିକ୍କମୀୟତି ୱୀତିୱତ୍ତୀୟତୀତି – ଏତଂ ମେ ପବ୍ରୂହି ୟଥା ୱିଭୋତି।
ତଂ ଜାନିୟାମାତି ମେ ମନୋ ଅହୂ ତି। ତଂ ଜାନିୟାମା ତି ତଂ ଜାନେୟ୍ୟାମ ଆଜାନେୟ୍ୟାମ ୱିଜାନେୟ୍ୟାମ ପଟିୱିଜାନେୟ୍ୟାମ ପଟିୱିଜ୍ଝେୟ୍ୟାମାତି – ତଂ ଜାନିୟାମ। ଇତି ମେ ମନୋ ଅହୂ ତି ଇତି ମେ ମନୋ ଅହୁ, ଇତି ମେ ଚିତ୍ତଂ ଅହୁ , ଇତି ମେ ସଙ୍କପ୍ପୋ ଅହୁ, ଇତି ମେ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅହୂତି – ତଂ ଜାନିୟାମ ଇତି ମେ ମନୋ ଅହୁ।
ତେନାହ ସୋ ନିମ୍ମିତୋ –
‘‘କଥଂ ସମେତସ୍ସ ୱିଭୋତି ରୂପଂ, ସୁଖଂ ଦୁଖଞ୍ଚାପି କଥଂ ୱିଭୋତି।
ଏତଂ ମେ ପବ୍ରୂହି ୟଥା ୱିଭୋତି, ତଂ ଜାନିୟାମାତି ମେ ମନୋ ଅହୂ’’ତି॥
ନ ସଞ୍ଞସଞ୍ଞୀ ନ ୱିସଞ୍ଞସଞ୍ଞୀ, ନୋପି ଅସଞ୍ଞୀ ନ ୱିଭୂତସଞ୍ଞୀ।
ଏୱଂ ସମେତସ୍ସ ୱିଭୋତି ରୂପଂ, ସଞ୍ଞାନିଦାନା ହି ପପଞ୍ଚସଙ୍ଖା॥
ନ ସଞ୍ଞସଞ୍ଞୀ ନ ୱିସଞ୍ଞସଞ୍ଞୀ ତି। ସଞ୍ଞସଞ୍ଞିନୋ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୟେ ପକତିସଞ୍ଞାୟ ଠିତା, ନପି ସୋ ପକତିସଞ୍ଞାୟ ଠିତୋ। ୱିସଞ୍ଞସଞ୍ଞିନୋ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଉମ୍ମତ୍ତକା ୟେ ଚ ଖିତ୍ତଚିତ୍ତା [ଉକ୍ଖିତ୍ତଚିତ୍ତା (ସ୍ୟା॰)] , ନପି ସୋ ଉମ୍ମତ୍ତକୋ, ନୋପି ଖିତ୍ତଚିତ୍ତୋତି – ନ ସଞ୍ଞସଞ୍ଞୀ ନ ୱିସଞ୍ଞସଞ୍ଞୀ।
ନୋପି ଅସଞ୍ଞୀ ନ ୱିଭୂତସଞ୍ଞୀ ତି। ଅସଞ୍ଞିନୋ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ନିରୋଧସମାପନ୍ନା ୟେ ଚ ଅସଞ୍ଞସତ୍ତା, ନପି ସୋ ନିରୋଧସମାପନ୍ନୋ, ନପି ଅସଞ୍ଞସତ୍ତୋ। ୱିଭୂତସଞ୍ଞିନୋ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୟେ ଚତୁନ୍ନଂ ଅରୂପସମାପତ୍ତୀନଂ ଲାଭିନୋ, ନପି ସୋ ଚତୁନ୍ନଂ ଅରୂପସମାପତ୍ତୀନଂ ଲାଭୀତି – ନୋପି ଅସଞ୍ଞୀ ନ ୱିଭୂତସଞ୍ଞୀ।
ଏୱଂ ସମେତସ୍ସ ୱିଭୋତି ରୂପ ନ୍ତି। ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା…ପେ॰… ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୋ ଏୱଂ ସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ପରିସୁଦ୍ଧେ ପରିୟୋଦାତେ ଅନଙ୍ଗଣେ ୱିଗତୂପକ୍କିଲେସେ ମୁଦୁଭୂତେ କମ୍ମନିୟେ ଠିତେ ଆନେଞ୍ଜପ୍ପତ୍ତେ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିପଟିଲାଭତ୍ଥାୟ ଚିତ୍ତଂ ଅଭିନୀହରତି ଅଭିନିନ୍ନାମେତି ଆରୁପ୍ପମଗ୍ଗସମଙ୍ଗୀତି। ଏୱଂ ସମେତସ୍ସ ଏୱଂ ପଟିପନ୍ନସ୍ସ ଏୱଂ ଇରିୟନ୍ତସ୍ସ ଏୱଂ ୱତ୍ତେନ୍ତସ୍ସ ଏୱଂ ପାଲେନ୍ତସ୍ସ ଏୱଂ ୟପେନ୍ତସ୍ସ ଏୱଂ ୟାପେନ୍ତସ୍ସ ରୂପଂ ୱିଭୋତି ୱିଭାୱୀୟତି ଅତିକ୍କମୀୟତି ସମତିକ୍କମୀୟତି ୱୀତିୱତ୍ତୀୟତୀତି – ଏୱଂ ସମେତସ୍ସ ୱିଭୋତି ରୂପଂ।
ସଞ୍ଞାନିଦାନା ହି ପପଞ୍ଚସଙ୍ଖା ତି। ପପଞ୍ଚାୟେୱ ପପଞ୍ଚସଙ୍ଖା ତଣ୍ହାପପଞ୍ଚସଙ୍ଖା, ଦିଟ୍ଠିପପଞ୍ଚସଙ୍ଖା, ମାନପପଞ୍ଚସଙ୍ଖା ସଞ୍ଞାନିଦାନା ସଞ୍ଞାସମୁଦୟା ସଞ୍ଞାଜାତିକା ସଞ୍ଞାପଭୱାତି – ସଞ୍ଞାନିଦାନା ହି ପପଞ୍ଚସଙ୍ଖା।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ନ ସଞ୍ଞସଞ୍ଞୀ ନ ୱିସଞ୍ଞସଞ୍ଞୀ, ନୋପି ଅସଞ୍ଞୀ ନ ୱିଭୂତସଞ୍ଞୀ।
ଏୱଂ ସମେତସ୍ସ ୱିଭୋତି ରୂପଂ, ସଞ୍ଞାନିଦାନା ହି ପପଞ୍ଚସଙ୍ଖା’’ତି॥
ୟଂ ତଂ ଅପୁଚ୍ଛିମ୍ହ ଅକିତ୍ତୟୀ ନୋ, ଅଞ୍ଞଂ ତଂ ପୁଚ୍ଛାମ ତଦିଙ୍ଘ ବ୍ରୂହି।
ଏତ୍ତାୱତଗ୍ଗଂ ନୁ ୱଦନ୍ତି ହେକେ, ୟକ୍ଖସ୍ସ ସୁଦ୍ଧିଂ ଇଧ ପଣ୍ଡିତାସେ।
ଉଦାହୁ ଅଞ୍ଞମ୍ପି ୱଦନ୍ତି ଏତ୍ତୋ॥
ୟଂ ତଂ ଅପୁଚ୍ଛିମ୍ହ ଅକିତ୍ତୟୀ ନୋ ତି। ୟଂ ତଂ ଅପୁଚ୍ଛିମ୍ହ ଅୟାଚିମ୍ହ ଅଜ୍ଝେସିମ୍ହ ପସାଦୟିମ୍ହ। ଅକିତ୍ତୟୀ ନୋ ତି କିତ୍ତିତଂ ପକିତ୍ତିତଂ ଆଚିକ୍ଖିତଂ ଦେସିତଂ ପଞ୍ଞପିତଂ ପଟ୍ଠପିତଂ ୱିୱଟଂ ୱିଭତ୍ତଂ ଉତ୍ତାନୀକତଂ ପକାସିତନ୍ତି – ୟଂ ତଂ ଅପୁଚ୍ଛିମ୍ହ ଅକିତ୍ତୟୀ ନୋ।
ଅଞ୍ଞଂ ତଂ ପୁଚ୍ଛାମ ତଦିଙ୍ଘ ବ୍ରୂହୀ ତି। ଅଞ୍ଞଂ ତଂ ପୁଚ୍ଛାମ, ଅଞ୍ଞଂ ତଂ ୟାଚାମ, ଅଞ୍ଞଂ ତଂ ଅଜ୍ଝେସାମ, ଅଞ୍ଞଂ ତଂ ପସାଦେମ, ଉତ୍ତରିଂ ତଂ ପୁଚ୍ଛାମ। ତଦିଙ୍ଘ ବ୍ରୂହୀ ତି ଇଙ୍ଘ ବ୍ରୂହି ଆଚିକ୍ଖ ଦେସେହି ପଞ୍ଞପେହି ପଟ୍ଠପେହି ୱିୱର ୱିଭଜ ଉତ୍ତାନୀକରୋହି ପକାସେହୀତି – ଅଞ୍ଞଂ ତଂ ପୁଚ୍ଛାମ ତଦିଙ୍ଘ ବ୍ରୂହି।
ଏତ୍ତାୱତଗ୍ଗଂ ନୁ ୱଦନ୍ତି ହେକେ ୟକ୍ଖସ୍ସ ସୁଦ୍ଧିଂ ଇଧ ପଣ୍ଡିତାସେ ତି। ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏତା ଅରୂପସମାପତ୍ତିୟୋ ଅଗ୍ଗଂ ସେଟ୍ଠଂ ୱିସିଟ୍ଠଂ ପାମୋକ୍ଖଂ ଉତ୍ତମଂ ପୱରଂ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତି। ୟକ୍ଖସ୍ସା ତି ସତ୍ତସ୍ସ ନରସ୍ସ ମାନୱସ୍ସ ପୋସସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଜୀୱସ୍ସ ଜାଗୁସ୍ସ ଜନ୍ତୁସ୍ସ ଇନ୍ଦଗୁସ୍ସ ମନୁଜସ୍ସ। ସୁଦ୍ଧି ନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ। ଇଧ ପଣ୍ଡିତାସେ ତି ଇଧ ପଣ୍ଡିତୱାଦା ଥିରୱାଦା ଞାୟୱାଦା ହେତୁୱାଦା ଲକ୍ଖଣୱାଦା କାରଣୱାଦା ଠାନୱାଦା ସକାୟ ଲଦ୍ଧିୟାତି – ଏତ୍ତାୱତଗ୍ଗଂ ନୁ ୱଦନ୍ତି ହେକେ ୟକ୍ଖସ୍ସ ସୁଦ୍ଧିଂ ଇଧ ପଣ୍ଡିତାସେ।
ଉଦାହୁ ଅଞ୍ଞମ୍ପି ୱଦନ୍ତି ଏତ୍ତୋ ତି। ଉଦାହୁ ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଏତା ଅରୂପସମାପତ୍ତିୟୋ ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ସମତିକ୍କମିତ୍ୱା ୱୀତିୱତ୍ତେତ୍ୱା ଏତ୍ତୋ ଅରୂପସମାପତ୍ତିତୋ ଅଞ୍ଞଂ ଉତ୍ତରିଂ ୟକ୍ଖସ୍ସ ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତୀତି – ଉଦାହୁ ଅଞ୍ଞମ୍ପି ୱଦନ୍ତି ଏତ୍ତୋ।
ତେନାହ ସୋ ନିମ୍ମିତୋ –
‘‘ୟଂ ତଂ ଅପୁଚ୍ଛିମ୍ହ ଅକିତ୍ତୟୀ ନୋ, ଅଞ୍ଞଂ ତଂ ପୁଚ୍ଛାମ ତଦିଙ୍ଘ ବ୍ରୂହି।
ଏତ୍ତାୱତଗ୍ଗଂ ନୁ ୱଦନ୍ତି ହେକେ, ୟକ୍ଖସ୍ସ ସୁଦ୍ଧିଂ ଇଧ ପଣ୍ଡିତାସେ।
ଉଦାହୁ ଅଞ୍ଞମ୍ପି ୱଦନ୍ତି ଏତ୍ତୋ’’ତି॥
ଏତ୍ତାୱତଗ୍ଗମ୍ପି ୱଦନ୍ତି ହେକେ, ୟକ୍ଖସ୍ସ ସୁଦ୍ଧିଂ ଇଧ ପଣ୍ଡିତାସେ।
ତେସଂ ପନେକେ ସମୟଂ ୱଦନ୍ତି, ଅନୁପାଦିସେସେ କୁସଲାୱଦାନା॥
ଏତ୍ତାୱତଗ୍ଗମ୍ପି ୱଦନ୍ତି ହେକେ, ୟକ୍ଖସ୍ସ ସୁଦ୍ଧିଂ ଇଧ ପଣ୍ଡିତାସେ ତି। ସନ୍ତେକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସସ୍ସତୱାଦା, ଏତା ଅରୂପସମାପତ୍ତିୟୋ ଅଗ୍ଗଂ ସେଟ୍ଠଂ ୱିସିଟ୍ଠଂ ପାମୋକ୍ଖଂ ଉତ୍ତମଂ ପୱରଂ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତି। ୟକ୍ଖସ୍ସା ତି ସତ୍ତସ୍ସ ନରସ୍ସ ମାନୱସ୍ସ ପୋସସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଜୀୱସ୍ସ ଜାଗୁସ୍ସ ଜନ୍ତୁସ୍ସ ଇନ୍ଦଗୁସ୍ସ ମନୁଜସ୍ସ। ସୁଦ୍ଧି ନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ, ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ। ଇଧ ପଣ୍ଡିତାସେ ତି ଇଧ ପଣ୍ଡିତୱାଦା ଥିରୱାଦା ଞାୟୱାଦା ହେତୁୱାଦା ଲକ୍ଖଣୱାଦା କାରଣୱାଦା ଠାନୱାଦା ସକାୟ ଲଦ୍ଧିୟାତି – ଏତ୍ତାୱତଗ୍ଗମ୍ପି ୱଦନ୍ତି ହେକେ ୟକ୍ଖସ୍ସ ସୁଦ୍ଧିଂ ଇଧ ପଣ୍ଡିତାସେ।
ତେସଂ ପନେକେ ସମୟଂ ୱଦନ୍ତି, ଅନୁପାଦିସେସେ କୁସଲାୱଦାନା ତି ତେସଂୟେୱ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଉଚ୍ଛେଦୱାଦା ଭୱତଜ୍ଜିତା ୱିଭୱଂ ଅଭିନନ୍ଦନ୍ତି, ତେ ସତ୍ତସ୍ସ ସମଂ ଉପସମଂ ୱୂପସମଂ ନିରୋଧଂ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧିନ୍ତି ୱଦନ୍ତି, ୟତୋ କିଂ, ଭୋ, ଅୟଂ ଅତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ଉଚ୍ଛିଜ୍ଜତି ୱିନସ୍ସତି ନ ହୋତି ପରଂ ମରଣା, ଏତ୍ତାୱତା ଅନୁପାଦିସେସୋତି। କୁସଲାୱଦାନା ତି କୁସଲୱାଦା ପଣ୍ଡିତୱାଦା ଥିରୱାଦା ଞାୟୱାଦା ହେତୁୱାଦା ଲକ୍ଖଣୱାଦା କାରଣୱାଦା ଠାନୱାଦା ସକାୟ ଲଦ୍ଧିୟାତି – ତେସଂ ପନେକେ ସମୟଂ ୱଦନ୍ତି ଅନୁପାଦିସେସେ କୁସଲାୱଦାନା।
‘‘ଏତ୍ତାୱତଗ୍ଗମ୍ପି ୱଦନ୍ତି ହେକେ, ୟକ୍ଖସ୍ସ ସୁଦ୍ଧିଂ ଇଧ ପଣ୍ଡିତାସେ।
ତେସଂ ପନେକେ ସମୟଂ ୱଦନ୍ତି, ଅନୁପାଦିସେସେ କୁସଲାୱଦାନା’’ତି॥
ଏତେ ଚ ଞତ୍ୱା ଉପନିସ୍ସିତାତି, ଞତ୍ୱା ମୁନୀ ନିସ୍ସୟେ ସୋ ୱୀମଂସୀ।
ଞତ୍ୱା ୱିମୁତ୍ତୋ ନ ୱିୱାଦମେତି, ଭୱାଭୱାୟ ନ ସମେତି ଧୀରୋ॥
ଏତେ ଚ ଞତ୍ୱା ଉପନିସ୍ସିତା ତି। ଏତେ ତି ଦିଟ୍ଠିଗତିକେ। ଉପନିସ୍ସିତା ତି ସସ୍ସତଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସିତାତି ଞତ୍ୱା, ଉଚ୍ଛେଦଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସିତାତି ଞତ୍ୱା, ସସ୍ସତୁଚ୍ଛେଦଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସିତାତି ଞତ୍ୱା ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱାତି – ଏତେ ଚ ଞତ୍ୱା ଉପନିସ୍ସିତାତି।
ଞତ୍ୱା ମୁନୀ ନିସ୍ସୟେ ସୋ ୱୀମଂସୀ ତି। ମୁନୀ ତି। ମୋନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଞାଣଂ…ପେ॰… ସଙ୍ଗଜାଲମତିଚ୍ଚ ସୋ ମୁନି। ମୁନି ସସ୍ସତଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସିତାତି ଞତ୍ୱା, ଉଚ୍ଛେଦଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସିତାତି ଞତ୍ୱା, ସସ୍ସତୁଚ୍ଛେଦଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସିତାତି ଞତ୍ୱା ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା। ସୋ ୱୀମଂସୀ ତି ପଣ୍ଡିତୋ ପଞ୍ଞୱା ବୁଦ୍ଧିମା ଞାଣୀ ୱିଭାୱୀ ମେଧାୱୀତି ଞତ୍ୱା ମୁନି ନିସ୍ସୟେ ସୋ ୱୀମଂସୀ। ଞତ୍ୱା ୱିମୁତ୍ତୋ ନ ୱିୱାଦମେତୀ ତି ଞତ୍ୱା ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା । ୱିମୁତ୍ତୋ ତି ମୁତ୍ତୋ ୱିମୁତ୍ତୋ ପରିମୁତ୍ତୋ ସୁୱିମୁତ୍ତୋ ଅଚ୍ଚନ୍ତଅନୁପାଦାୱିମୋକ୍ଖେନ। ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ଞତ୍ୱା ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା ମୁତ୍ତୋ ୱିମୁତ୍ତୋ ପରିମୁତ୍ତୋ ସୁୱିମୁତ୍ତୋ ଅଚ୍ଚନ୍ତଅନୁପାଦାୱିମୋକ୍ଖେନ। ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି… ‘‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ଞତ୍ୱା ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା ମୁତ୍ତୋ ୱିମୁତ୍ତୋ ପରିମୁତ୍ତୋ ସୁୱିମୁତ୍ତୋ ଅଚ୍ଚନ୍ତଅନୁପାଦାୱିମୋକ୍ଖେନାତି – ଞତ୍ୱା ୱିମୁତ୍ତୋ। ନ ୱିୱାଦମେତୀ ତି ନ କଲହଂ କରୋତି, ନ ଭଣ୍ଡନଂ କରୋତି, ନ ୱିଗ୍ଗହଂ କରୋତି, ନ ୱିୱାଦଂ କରୋତି, ନ ମେଧଗଂ କରୋତି। ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ଏୱଂ ୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଭିକ୍ଖୁ ନ କେନଚି ସଂୱଦତି, ନ କେନଚି ୱିୱଦତି, ୟଞ୍ଚ ଲୋକେ ୱୁତ୍ତଂ ତେନ ଚ ୱୋହରତି ଅପରାମସ’’ନ୍ତି – ଞତ୍ୱା ୱିମୁତ୍ତୋ ନ ୱିୱାଦମେତି।
ଭୱାଭୱାୟ ନ ସମେତି ଧୀରୋ ତି। ଭୱାଭୱାୟା ତି ଭୱାୟ କମ୍ମଭୱାୟ ପୁନବ୍ଭୱାୟ କାମଭୱାୟ , କମ୍ମଭୱାୟ କାମଭୱାୟ ପୁନବ୍ଭୱାୟ ରୂପଭୱାୟ, କମ୍ମଭୱାୟ ରୂପଭୱାୟ ପୁନବ୍ଭୱାୟ ଅରୂପଭୱାୟ, କମ୍ମଭୱାୟ ଅରୂପଭୱାୟ ପୁନବ୍ଭୱାୟ ପୁନପ୍ପୁନବ୍ଭୱାୟ ପୁନପ୍ପୁନଗତିୟା ପୁନପ୍ପୁନଉପପତ୍ତିୟା ପୁନପ୍ପୁନପଟିସନ୍ଧିୟା ପୁନପ୍ପୁନଅତ୍ତଭାୱାୟ ପୁନପ୍ପୁନାଭିନିବ୍ବତ୍ତିୟା ନ ସମେତି ନ ସମାଗଚ୍ଛତି ନ ଗଣ୍ହାତି ନ ପରାମସତି ନାଭିନିୱିସତି। ଧୀରୋ ତି ଧୀରୋ ପଣ୍ଡିତୋ ପଞ୍ଞୱା ବୁଦ୍ଧିମା ଞାଣୀ ୱିଭାୱୀ ମେଧାୱୀତି – ଭୱାଭୱାୟ ନ ସମେତି ଧୀରୋ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଏତେ ଚ ଞତ୍ୱା ଉପନିସ୍ସିତାତି, ଞତ୍ୱା ମୁନୀ ନିସ୍ସୟେ ସୋ ୱୀମଂସୀ।
ଞତ୍ୱା ୱିମୁତ୍ତୋ ନ ୱିୱାଦମେତି, ଭୱାଭୱାୟ ନ ସମେତି ଧୀରୋ’’ତି॥
କଲହୱିୱାଦସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ ଏକାଦସମୋ।
୧୨. ଚୂଳୱିୟୂହସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ
ଅଥ ଚୂଳୱିୟୂହସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସଂ ୱକ୍ଖତି –
ସକଂ ସକଂ ଦିଟ୍ଠିପରିବ୍ବସାନା, ୱିଗ୍ଗୟ୍ହ ନାନା କୁସଲା ୱଦନ୍ତି।
ୟୋ ଏୱଂ ଜାନାତି [ଏୱଂ ପଜାନାତି (ସୀ॰)] ସ ୱେଦି ଧମ୍ମଂ, ଇଦଂ ପଟିକ୍କୋସମକେୱଲୀ ସୋ॥
ସକଂ ସକଂ ଦିଟ୍ଠିପରିବ୍ବସାନା ତି। ସନ୍ତେକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଦିଟ୍ଠିଗତିକା; ତେ ଦ୍ୱାସଟ୍ଠିୟା ଦିଟ୍ଠିଗତାନଂ ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଗହେତ୍ୱା ଉଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଗଣ୍ହିତ୍ୱା ପରାମସିତ୍ୱା ଅଭିନିୱିସିତ୍ୱା ସକାୟ ସକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ୱସନ୍ତି ସଂୱସନ୍ତି ଆୱସନ୍ତି ପରିୱସନ୍ତି। ୟଥା ଅଗାରିକା ଘରେସୁ ୱସନ୍ତି, ସାପତ୍ତିକା ୱା ଆପତ୍ତୀସୁ ୱସନ୍ତି, ସକିଲେସା ୱା କିଲେସେସୁ ୱସନ୍ତି; ଏୱମେୱ ସନ୍ତେକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଦିଟ୍ଠିଗତିକା, ତେ ଦ୍ୱାସଟ୍ଠିୟା ଦିଟ୍ଠିଗତାନଂ ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଗହେତ୍ୱା ଉଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଗଣ୍ହିତ୍ୱା ପରାମସିତ୍ୱା ଅଭିନିୱିସିତ୍ୱା ସକାୟ ସକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ୱସନ୍ତି ସଂୱସନ୍ତି ଆୱସନ୍ତି ପରିୱସନ୍ତୀତି – ସକଂ ସକଂ ଦିଟ୍ଠିପରିବ୍ବସାନା।
ୱିଗ୍ଗୟ୍ହ ନାନା କୁସଲା ୱଦନ୍ତୀ ତି। ୱିଗ୍ଗୟ୍ହା ତି ଗହେତ୍ୱା ଉଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଗଣ୍ହିତ୍ୱା ପରାମସିତ୍ୱା ଅଭିନିୱିସିତ୍ୱା ନାନା ୱଦନ୍ତି ୱିୱିଧଂ ୱଦନ୍ତି ଅଞ୍ଞୋଞ୍ଞଂ ୱଦନ୍ତି ପୁଥୁ [ପୁଥୁଂ (ସୀ॰)] ୱଦନ୍ତି, ନ ଏକଂ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତି। କୁସଲା ତି କୁସଲୱାଦା ପଣ୍ଡିତୱାଦା ଥିରୱାଦା ଞାୟୱାଦା ହେତୁୱାଦା ଲକ୍ଖଣୱାଦା କାରଣୱାଦା ଠାନୱାଦା ସକାୟ ଲଦ୍ଧିୟାତି – ୱିଗ୍ଗୟ୍ହ ନାନା କୁସଲା ୱଦନ୍ତି।
ୟୋ ଏୱଂ ଜାନାତି ସ ୱେଦି ଧମ୍ମ ନ୍ତି। ୟୋ ଇମଂ [ଇଦଂ (ସୀ॰ କ॰)] ଧମ୍ମଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ପଟିପଦଂ ମଗ୍ଗଂ ଜାନାତି ସୋ ଧମ୍ମଂ ୱେଦି ଅଞ୍ଞାସି ଅପସ୍ସି ପଟିୱିଜ୍ଝୀତି – ୟୋ ଏୱଂ ଜାନାତି ସ ୱେଦି ଧମ୍ମଂ।
ଇଦଂ ପଟିକ୍କୋସମକେୱଲୀ ସୋ ତି। ୟୋ ଇମଂ ଧମ୍ମଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ପଟିପଦଂ ମଗ୍ଗଂ ପଟିକ୍କୋସତି, ଅକେୱଲୀ ସୋ ଅସମତ୍ତୋ ସୋ ଅପରିପୁଣ୍ଣୋ ସୋ ହୀନୋ ନିହୀନୋ ଓମକୋ ଲାମକୋ ଛତୁକ୍କୋ ପରିତ୍ତୋତି – ଇଦଂ ପଟିକ୍କୋସମକେୱଲୀ ସୋ।
ତେନାହ ସୋ ନିମ୍ମିତୋ –
‘‘ସକଂ ସକଂ ଦିଟ୍ଠିପରିବ୍ବସାନା, ୱିଗ୍ଗୟ୍ହ ନାନା କୁସଲା ୱଦନ୍ତି।
ୟୋ ଏୱଂ ଜାନାତି ସ ୱେଦି ଧମ୍ମଂ, ଇଦଂ ପଟିକ୍କୋସମକେୱଲୀ ସୋ’’ତି॥
ଏୱମ୍ପି ୱିଗ୍ଗୟ୍ହ ୱିୱାଦୟନ୍ତି, ବାଲୋ ପରୋ ଅକ୍କୁସଲୋତି ଚାହୁ।
ସଚ୍ଚୋ ନୁ ୱାଦୋ କତମୋ ଇମେସଂ, ସବ୍ବେୱ ହୀମେ କୁସଲାୱଦାନା॥
ଏୱମ୍ପି ୱିଗ୍ଗୟ୍ହ ୱିୱାଦୟନ୍ତୀ ତି। ଏୱଂ ଗହେତ୍ୱା ଉଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଗଣ୍ହିତ୍ୱା ପରାମସିତ୍ୱା ଅଭିନିୱିସିତ୍ୱା ୱିୱାଦୟନ୍ତି, କଲହଂ କରୋନ୍ତି, ଭଣ୍ଡନଂ କରୋନ୍ତି, ୱିଗ୍ଗହଂ କରୋନ୍ତି, ୱିୱାଦଂ କରୋନ୍ତି, ମେଧଗଂ କରୋନ୍ତି – ‘‘ନ ତ୍ୱଂ ଇମଂ ଧମ୍ମୱିନୟଂ ଆଜାନାସି…ପେ॰… ନିବ୍ବେଠେହି ୱା ସଚେ ପହୋସୀ’’ତି – ଏୱମ୍ପି ୱିଗ୍ଗୟ୍ହ ୱିୱାଦୟନ୍ତି।
ବାଲୋ ପରୋ ଅକ୍କୁସଲୋତି ଚାହୂ ତି। ପରୋ ବାଲୋ ହୀନୋ ନିହୀନୋ ଓମକୋ ଲାମକୋ ଛତୁକ୍କୋ ପରିତ୍ତୋ ଅକୁସଲୋ ଅୱିଦ୍ୱା ଅୱିଜ୍ଜାଗତୋ ଅଞ୍ଞାଣୀ ଅୱିଭାୱୀ ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋତି, ଏୱମାହଂସୁ ଏୱଂ କଥେନ୍ତି ଏୱଂ ଭଣନ୍ତି ଏୱଂ ଦୀପୟନ୍ତି ଏୱଂ ୱୋହରନ୍ତୀତି – ବାଲୋ ପରୋ ଅକ୍କୁସଲୋତି ଚାହୁ।
ସଚ୍ଚୋ ନୁ ୱାଦୋ କତମୋ ଇମେସ ନ୍ତି। ଇମେସଂ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ୱାଦୋ କତମୋ ସଚ୍ଚୋ ତଚ୍ଛୋ ତଥୋ ଭୂତୋ ୟାଥାୱୋ ଅୱିପରୀତୋତି – ସଚ୍ଚୋ ନୁ ୱାଦୋ କତମୋ ଇମେସଂ।
ସବ୍ବେୱ ହୀମେ କୁସଲାୱଦାନା ତି। ସବ୍ବେୱିମେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କୁସଲୱାଦା ପଣ୍ଡିତୱାଦା ଥିରୱାଦା ଞାୟୱାଦା ହେତୁୱାଦା ଲକ୍ଖଣୱାଦା କାରଣୱାଦା ଠାନୱାଦା ସକାୟ ଲଦ୍ଧିୟାତି – ସବ୍ବେୱ ହୀମେ କୁସଲାୱଦାନା।
ତେନାହ ସୋ ନିମ୍ମିତୋ –
‘‘ଏୱମ୍ପି ୱିଗ୍ଗୟ୍ହ ୱିୱାଦୟନ୍ତି, ବାଲୋ ପରୋ ଅକ୍କୁସଲୋତି ଚାହୁ।
ସଚ୍ଚୋ ନୁ ୱାଦୋ କତମୋ ଇମେସଂ, ସବ୍ବେୱ ହୀମେ କୁସଲାୱଦାନା’’ତି॥
ପରସ୍ସ ଚେ ଧମ୍ମମନାନୁଜାନଂ, ବାଲୋମକୋ ହୋତି ନିହୀନପଞ୍ଞୋ।
ସବ୍ବେୱ ବାଲା ସୁନିହୀନପଞ୍ଞା, ସବ୍ବେୱିମେ ଦିଟ୍ଠିପରିବ୍ବସାନା॥
ପରସ୍ସ ଚେ ଧମ୍ମମନାନୁଜାନ ନ୍ତି। ପରସ୍ସ ଧମ୍ମଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ପଟିପଦଂ ମଗ୍ଗଂ ଅନାନୁଜାନନ୍ତୋ ଅନାନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନାନୁମନନ୍ତୋ ଅନାନୁମଞ୍ଞନ୍ତୋ ଅନାନୁମୋଦନ୍ତୋତି – ପରସ୍ସ ଚେ ଧମ୍ମମନାନୁଜାନଂ।
ବାଲୋମକୋ ହୋତି ନିହୀନପଞ୍ଞୋ ତି। ପରୋ ବାଲୋ ହୋତି ହୀନୋ ନିହୀନୋ ଓମକୋ ଲାମକୋ ଛତୁକ୍କୋ ପରିତ୍ତୋ, ହୀନପଞ୍ଞୋ ନିହୀନପଞ୍ଞୋ ଓମକପଞ୍ଞୋ ଲାମକପଞ୍ଞୋ ଛତୁକ୍କପଞ୍ଞୋ ପରିତ୍ତପଞ୍ଞୋତି – ବାଲୋମକୋ ହୋତି ନିହୀନପଞ୍ଞୋ।
ସବ୍ବେୱ ବାଲା ସୁନିହୀନପଞ୍ଞା ତି। ସବ୍ବେୱିମେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ବାଲା ହୀନା ନିହୀନା ଓମକା ଲାମକା ଛତୁକ୍କା ପରିତ୍ତା, ସବ୍ବେୱ ହୀନପଞ୍ଞା ନିହୀନପଞ୍ଞା ଓମକପଞ୍ଞା ଲାମକପଞ୍ଞା ଛତୁକ୍କପଞ୍ଞା ପରିତ୍ତପଞ୍ଞାତି – ସବ୍ବେୱ ବାଲା ସୁନିହୀନପଞ୍ଞା।
ସବ୍ବେୱିମେ ଦିଟ୍ଠିପରିବ୍ବସାନା ତି। ସବ୍ବେୱିମେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଦିଟ୍ଠିଗତିକା; ତେ ଦ୍ୱାସଟ୍ଠିୟା ଦିଟ୍ଠିଗତାନଂ ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଗହେତ୍ୱା ଉଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଗଣ୍ହିତ୍ୱା ପରାମସିତ୍ୱା ଅଭିନିୱିସିତ୍ୱା ସକାୟ ସକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ୱସନ୍ତି ସଂୱସନ୍ତି ଆୱସନ୍ତି ପରିୱସନ୍ତି। ୟଥା ଅଗାରିକା ୱା ଘରେସୁ ୱସନ୍ତି, ସାପତ୍ତିକା ୱା ଆପତ୍ତୀସୁ ୱସନ୍ତି, ସକିଲେସା ୱା କିଲେସେସୁ ୱସନ୍ତି; ଏୱମେୱ ସବ୍ବେୱିମେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଦିଟ୍ଠିଗତିକା…ପେ॰… ପରିୱସନ୍ତୀତି – ସବ୍ବେୱିମେ ଦିଟ୍ଠିପରିବ୍ବସାନା।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ପରସ୍ସ ଚେ ଧମ୍ମମନାନୁଜାନଂ, ବାଲୋମକୋ ହୋତି ନିହୀନପଞ୍ଞୋ।
ସବ୍ବେୱ ବାଲା ସୁନିହୀନପଞ୍ଞା, ସବ୍ବେୱିମେ ଦିଟ୍ଠିପରିବ୍ବସାନା’’ତି॥
ସନ୍ଦିଟ୍ଠିୟା ଚେୱ ନୱୀୱଦାତା, [ଚେୱନୱେୱଦାତା (ସୀ॰), ଚେ ପନ ୱିୱଦାତା (ସ୍ୟା॰)] ସଂସୁଦ୍ଧପଞ୍ଞା କୁସଲା ମୁତୀମା।
ନ ତେସଂ କୋଚି ପରିହୀନପଞ୍ଞୋ, ଦିଟ୍ଠୀ ହି ତେସମ୍ପି ତଥା ସମତ୍ତା॥
ସନ୍ଦିଟ୍ଠିୟା ଚେୱ ନୱୀୱଦାତା ତି। ସକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସକାୟ ଖନ୍ତିୟା ସକାୟ ରୁଚିୟା ସକାୟ ଲଦ୍ଧିୟା ଅନୱୀୱଦାତା ଅୱୋଦାତା ଅପରିୟୋଦାତା ସଂକିଲିଟ୍ଠା ସଂକିଲେସିକାତି – ସନ୍ଦିଟ୍ଠିୟା ଚେୱ ନୱୀୱଦାତା।
ସଂସୁଦ୍ଧପଞ୍ଞା କୁସଲା ମୁତୀମା ତି। ସୁଦ୍ଧପଞ୍ଞା ୱିସୁଦ୍ଧପଞ୍ଞା ପରିସୁଦ୍ଧପଞ୍ଞା ୱୋଦାତପଞ୍ଞା ପରିୟୋଦାତପଞ୍ଞା। ଅଥ ୱା ସୁଦ୍ଧଦସ୍ସନା ୱିସୁଦ୍ଧଦସ୍ସନା ପରିସୁଦ୍ଧଦସ୍ସନା ୱୋଦାତଦସ୍ସନା ପରିୟୋଦାତଦସ୍ସନାତି – ସଂସୁଦ୍ଧପଞ୍ଞା। କୁସଲା ତି କୁସଲା ପଣ୍ଡିତା ପଞ୍ଞୱନ୍ତୋ ଇଦ୍ଧିମନ୍ତୋ ଞାଣିନୋ ୱିଭାୱିନୋ ମେଧାୱିନୋତି – ସଂସୁଦ୍ଧପଞ୍ଞା କୁସଲା। ମୁତୀମା ତି ମୁତିମା ପଣ୍ଡିତା ପଞ୍ଞୱନ୍ତୋ ଇଦ୍ଧିମନ୍ତୋ ଞାଣିନୋ ୱିଭାୱିନୋ ମେଧାୱିନୋତି – ସଂସୁଦ୍ଧପଞ୍ଞା କୁସଲା ମୁତୀମା।
ତେସଂ ନ କୋଚି ପରିହୀନପଞ୍ଞୋ ତି। ତେସଂ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ନ କୋଚି ହୀନପଞ୍ଞୋ ନିହୀନପଞ୍ଞୋ ଓମକପଞ୍ଞୋ ଲାମକପଞ୍ଞୋ ଛତୁକ୍କପଞ୍ଞୋ ପରିତ୍ତପଞ୍ଞୋ ଅତ୍ଥି। ସବ୍ବେୱ ସେଟ୍ଠପଞ୍ଞା ୱିସିଟ୍ଠପଞ୍ଞା ପାମୋକ୍ଖପଞ୍ଞା ଉତ୍ତମପଞ୍ଞା ପୱରପଞ୍ଞାତି – ତେସଂ ନ କୋଚି ପରିହୀନପଞ୍ଞୋ।
ଦିଟ୍ଠୀ ହି ତେସମ୍ପି ତଥା ସମତ୍ତା ତି। ତେସଂ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ଦିଟ୍ଠି ତଥା ସମତ୍ତା ସମାଦିନ୍ନା ଗହିତା ପରାମଟ୍ଠା ଅଭିନିୱିଟ୍ଠା ଅଜ୍ଝୋସିତା ଅଧିମୁତ୍ତାତି – ଦିଟ୍ଠୀ ହି ତେସମ୍ପି ତଥା ସମତ୍ତା।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ସନ୍ଦିଟ୍ଠିୟା ଚେୱ ନୱୀୱଦାତା, ସଂସୁଦ୍ଧପଞ୍ଞା କୁସଲା ମୁତୀମା।
ତେସଂ ନ କୋଚି ପରିହୀନପଞ୍ଞୋ, ଦିଟ୍ଠୀ ହି ତେସମ୍ପି ତଥା ସମତ୍ତା’’ତି॥
ନ ୱାହମେତଂ ତଥିୟନ୍ତି [ତଥିୱନ୍ତି (ସ୍ୟା॰)] ବ୍ରୂମି, ୟମାହୁ ବାଲା ମିଥୁ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ।
ସକଂ ସକଂ ଦିଟ୍ଠିମକଂସୁ ସଚ୍ଚଂ, ତସ୍ମା ହି ବାଲୋତି ପରଂ ଦହନ୍ତି॥
ନ ୱାହମେତଂ ତଥିୟନ୍ତି ବ୍ରୂମୀ ତି। ନା ତି ପଟିକ୍ଖେପୋ। ଏତ ନ୍ତି ‘‘ଦ୍ୱାସଟ୍ଠିଦିଟ୍ଠିଗତାନି ନାହଂ ଏତଂ ତଚ୍ଛଂ ତଥଂ ଭୂତଂ ୟାଥାୱଂ ଅୱିପରୀତ’’ନ୍ତି ବ୍ରୂମି ଆଚିକ୍ଖାମି ଦେସେମି ପଞ୍ଞପେମି ପଟ୍ଠପେମି ୱିୱରାମି ୱିଭଜାମି ଉତ୍ତାନୀକରୋମି ପକାସେମୀତି – ନ ୱାହମେତଂ ତଥିୟନ୍ତି ବ୍ରୂମି।
ୟମାହୁ ବାଲା ମିଥୁ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞ ନ୍ତି। ମିଥୂ ତି ଦ୍ୱେ ଜନା, ଦ୍ୱେ କଲହକାରକା, ଦ୍ୱେ ଭଣ୍ଡନକାରକା, ଦ୍ୱେ ଭସ୍ସକାରକା, ଦ୍ୱେ ୱିୱାଦକାରକା, ଦ୍ୱେ ଅଧିକରଣକାରକା, ଦ୍ୱେ ୱାଦିନୋ, ଦ୍ୱେ ସଲ୍ଲପକା; ତେ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ବାଲୋ [ବାଲତୋ (ସୀ॰ କ॰) ଏୱମଞ୍ଞେସୁ ଛପ୍ପଦେସୁପି ତୋପଚ୍ଚୟନ୍ତୱସେନ] ହୀନୋ ନିହୀନୋ ଓମକୋ ଲାମକୋ ଛତୁକ୍କୋ ପରିତ୍ତୋତି, ଏୱମାହଂସୁ ଏୱଂ କଥେନ୍ତି ଏୱଂ ଭଣନ୍ତି ଏୱଂ ଦୀପୟନ୍ତି ଏୱଂ ୱୋହରନ୍ତୀତି – ୟମାହୁ ବାଲା ମିଥୁ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ।
ସକଂ ସକଂ ଦିଟ୍ଠିମକଂସୁ ସଚ୍ଚ ନ୍ତି। ‘‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି – ସକଂ ସକଂ ଦିଟ୍ଠିମକଂସୁ ସଚ୍ଚଂ। ‘‘ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି…ପେ॰… ‘‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି – ସକଂ ସକଂ ଦିଟ୍ଠିମକଂସୁ ସଚ୍ଚଂ।
ତସ୍ମା ହି ବାଲୋତି ପରଂ ଦହନ୍ତୀ ତି। ତସ୍ମା ତି ତସ୍ମା ତଂକାରଣା ତଂହେତୁ ତପ୍ପଚ୍ଚୟା ତଂନିଦାନା ପରଂ ବାଲୋ ହୀନୋ ନିହୀନୋ ଓମକୋ ଲାମକୋ ଛତୁକ୍କୋ ପରିତ୍ତୋତି ଦହନ୍ତି ପସ୍ସନ୍ତି ଦକ୍ଖନ୍ତି ଓଲୋକେନ୍ତି ନିଜ୍ଝାୟନ୍ତି ଉପପରିକ୍ଖନ୍ତୀତି – ତସ୍ମା ହି ବାଲୋତି ପରଂ ଦହନ୍ତି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ନ ୱାହମେତଂ ତଥିୟନ୍ତି ବ୍ରୂମି, ୟମାହୁ ବାଲା ମିଥୁ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ।
ସକଂ ସକଂ ଦିଟ୍ଠିମକଂସୁ ସଚ୍ଚଂ, ତସ୍ମା ହି ବାଲୋତି ପରଂ ଦହନ୍ତୀ’’ତି॥
ୟମାହୁ ସଚ୍ଚଂ ତଥିୟନ୍ତି ଏକେ, ତମାହୁ ଅଞ୍ଞେପି [ଅଞ୍ଞେ (ସୀ॰ କ॰)] ତୁଚ୍ଛଂ ମୁସାତି।
ଏୱମ୍ପି ୱିଗ୍ଗୟ୍ହ ୱିୱାଦୟନ୍ତି, କସ୍ମା ନ ଏକଂ ସମଣା ୱଦନ୍ତି॥
ୟମାହୁ ସଚ୍ଚଂ ତଥିୟନ୍ତି ଏକେ ତି। ୟଂ ଧମ୍ମଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ପଟିପଦଂ ମଗ୍ଗଂ ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ‘‘ଇଦଂ ସଚ୍ଚଂ ତଚ୍ଛଂ ତଥଂ ଭୂତଂ ୟାଥାୱଂ ଅୱିପରୀତ’’ନ୍ତି, ଏୱମାହଂସୁ ଏୱଂ କଥେନ୍ତି ଏୱଂ ଭଣନ୍ତି ଏୱଂ ଦୀପୟନ୍ତି ଏୱଂ ୱୋହରନ୍ତୀତି – ୟମାହୁ ସଚ୍ଚଂ ତଥିୟନ୍ତି ଏକେ।
ତମାହୁ ଅଞ୍ଞେପି ତୁଚ୍ଛଂ ମୁସାତୀ ତି। ତମେୱ ଧମ୍ମଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ପଟିପଦଂ ମଗ୍ଗଂ ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ‘‘ତୁଚ୍ଛଂ ଏତଂ, ମୁସା ଏତଂ, ଅଭୂତଂ ଏତଂ, ଅଲିକଂ ଏତଂ, ଅୟାଥାୱଂ ଏତ’’ନ୍ତି, ଏୱମାହଂସୁ ଏୱଂ କଥେନ୍ତି ଏୱଂ ଭଣନ୍ତି ଏୱଂ ଦୀପୟନ୍ତି ଏୱଂ ୱୋହରନ୍ତୀତି – ତମାହୁ ଅଞ୍ଞେପି ତୁଚ୍ଛଂ ମୁସାତି।
ଏୱମ୍ପି ୱିଗ୍ଗୟ୍ହ ୱିୱାଦୟନ୍ତୀ ତି। ଏୱଂ ଗହେତ୍ୱା ଉଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଗଣ୍ହିତ୍ୱା ପରାମସିତ୍ୱା ଅଭିନିୱିସିତ୍ୱା ୱିୱାଦୟନ୍ତି, କଲହଂ କରୋନ୍ତି, ଭଣ୍ଡନଂ କରୋନ୍ତି, ୱିଗ୍ଗହଂ କରୋନ୍ତି, ୱିୱାଦଂ କରୋନ୍ତି , ମେଧଗଂ କରୋନ୍ତି – ‘‘ନ ତ୍ୱଂ ଇମଂ ଧମ୍ମୱିନୟଂ ଆଜାନାସି…ପେ॰… ନିବ୍ବେଠେହି ୱା ସଚେ ପହୋସୀ’’ତି – ଏୱମ୍ପି ୱିଗ୍ଗୟ୍ହ ୱିୱାଦୟନ୍ତି।
କସ୍ମା ନ ଏକଂ ସମଣା ୱଦନ୍ତୀ ତି। କସ୍ମା ତି କସ୍ମା କିଂକାରଣା କିଂହେତୁ କିଂପଚ୍ଚୟା କିଂନିଦାନା କିଂସମୁଦୟା କିଂଜାତିକା କିଂପଭୱା ନ ଏକଂ ୱଦନ୍ତି ନାନା ୱଦନ୍ତି ୱିୱିଧଂ ୱଦନ୍ତି ଅଞ୍ଞୋଞ୍ଞଂ [ଅଞ୍ଞୋଞ୍ଞେ (କ॰)] ୱଦନ୍ତି ପୁଥୁ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତୀତି – କସ୍ମା ନ ଏକଂ ସମଣା ୱଦନ୍ତି।
ତେନାହ ସୋ ନିମ୍ମିତୋ –
‘‘ୟମାହୁ ସଚ୍ଚଂ ତଥିୟନ୍ତି ଏକେ, ତମାହୁ ଅଞ୍ଞେପି ତୁଚ୍ଛଂ ମୁସାତି।
ଏୱମ୍ପି ୱିଗ୍ଗୟ୍ହ ୱିୱାଦୟନ୍ତି, କସ୍ମା ନ ଏକଂ ସମଣା ୱଦନ୍ତୀ’’ତି॥
ଏକଞ୍ହି ସଚ୍ଚଂ ନ ଦୁତୀୟମତ୍ଥି, ୟସ୍ମିଂ ପଜା ନୋ ୱିୱଦେ ପଜାନଂ।
ନାନା ତେ ସଚ୍ଚାନି ସୟଂ ଥୁନନ୍ତି, ତସ୍ମା ନ ଏକଂ ସମଣା ୱଦନ୍ତି॥
ଏକଞ୍ହି ସଚ୍ଚଂ ନ ଦୁତୀୟମତ୍ଥୀ ତି। ଏକଂ ସଚ୍ଚଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ୟୋ ସୋ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ଅଥ ୱା ଏକଂ ସଚ୍ଚଂ ୱୁଚ୍ଚତି – ମଗ୍ଗସଚ୍ଚଂ, ନିୟ୍ୟାନସଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ, ସମ୍ମାୱାଚା, ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ, ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ, ସମ୍ମାୱାୟାମୋ, ସମ୍ମାସତି, ସମ୍ମାସମାଧୀତି – ଏକଞ୍ହି ସଚ୍ଚଂ ନ ଦୁତୀୟମତ୍ଥି।
ୟସ୍ମିଂ ପଜା ନୋ ୱିୱଦେ ପଜାନ ନ୍ତି। ୟସ୍ମି ନ୍ତି ୟସ୍ମିଂ ସଚ୍ଚେ। ପଜା ତି ସତ୍ତାଧିୱଚନଂ। ପଜାନ ନ୍ତି [ପଜାନଂ (ସୀ॰ କ॰), ପଜା (ସ୍ୟା॰)] ୟଂ ସଚ୍ଚଂ ପଜାନନ୍ତା ଆଜାନନ୍ତା ୱିଜାନନ୍ତା ପଟିୱିଜାନନ୍ତା ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତା ନ କଲହଂ କରେୟ୍ୟୁଂ, ନ ଭଣ୍ଡନଂ କରେୟ୍ୟୁଂ, ନ ୱିଗ୍ଗହଂ କରେୟ୍ୟୁଂ, ନ ୱିୱାଦଂ କରେୟ୍ୟୁଂ, ନ ମେଧଗଂ କରେୟ୍ୟୁଂ, କଲହଂ ଭଣ୍ଡନଂ ୱିଗ୍ଗହଂ ୱିୱାଦଂ ମେଧଗଂ ପଜହେୟ୍ୟୁଂ, ୱିନୋଦେୟ୍ୟୁଂ, ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟୁଂ [ବ୍ୟନ୍ତୀକରେୟ୍ୟୁଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] , ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟୁନ୍ତି – ୟସ୍ମିଂ ପଜା ନୋ ୱିୱଦେ ପଜାନଂ।
ନାନା ତେ ସଚ୍ଚାନି ସୟଂ ଥୁନନ୍ତୀ ତି। ନାନା ତେ ସଚ୍ଚାନି ସୟଂ ଥୁନନ୍ତି ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତି। ‘‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ସୟଂ ଥୁନନ୍ତି ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତି। ‘‘ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ…ପେ॰… ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ସୟଂ ଥୁନନ୍ତି ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତୀତି – ନାନା ତେ ସଚ୍ଚାନି ସୟଂ ଥୁନନ୍ତି।
ତସ୍ମା ନ ଏକଂ ସମଣା ୱଦନ୍ତୀ ତି। ତସ୍ମା ତି ତସ୍ମା ତଂକାରଣା ତଂହେତୁ ତପ୍ପଚ୍ଚୟା ତଂନିଦାନା ନ ଏକଂ ୱଦନ୍ତି ନାନା ୱଦନ୍ତି ୱିୱିଧଂ ୱଦନ୍ତି ଅଞ୍ଞୋଞ୍ଞଂ ୱଦନ୍ତି ପୁଥୁ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତୀତି – ତସ୍ମା ନ ଏକଂ ସମଣା ୱଦନ୍ତି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଏକଞ୍ହି ସଚ୍ଚଂ ନ ଦୁତୀୟମତ୍ଥି, ୟସ୍ମିଂ ପଜା ନୋ ୱିୱଦେ ପଜାନଂ।
ନାନା ତେ ସଚ୍ଚାନି ସୟଂ ଥୁନନ୍ତି, ତସ୍ମା ନ ଏକଂ ସମଣା ୱଦନ୍ତୀ’’ତି॥
କସ୍ମା ନୁ ସଚ୍ଚାନି ୱଦନ୍ତି ନାନା, ପୱାଦିୟାସେ କୁସଲାୱଦାନା।
ସଚ୍ଚାନି ସୁତାନି ବହୂନି ନାନା, ଉଦାହୁ ତେ ତକ୍କମନୁସ୍ସରନ୍ତି॥
କସ୍ମା ନୁ ସଚ୍ଚାନି ୱଦନ୍ତି ନାନା ତି। କସ୍ମା ତି କସ୍ମା କିଂକାରଣା କିଂହେତୁ କିଂପଚ୍ଚୟା କିଂନିଦାନା ସଚ୍ଚାନି ନାନା [ନାନାନି (କ॰)] ୱଦନ୍ତି, ୱିୱିଧାନି ୱଦନ୍ତି, ଅଞ୍ଞୋଞ୍ଞାନି ୱଦନ୍ତି, ପୁଥୂନି ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତୀତି – କସ୍ମା ନୁ ସଚ୍ଚାନି ୱଦନ୍ତି ନାନା।
ପୱାଦିୟାସେ କୁସଲାୱଦାନା ତି। ପୱାଦିୟାସେ ତି ୱିପ୍ପୱଦନ୍ତୀତିପି ପୱାଦିୟାସେ। ଅଥ ୱା ସକଂ ସକଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ପୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତି। ‘‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ପୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତି। ‘‘ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ…ପେ॰… ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ପୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତି। କୁସଲାୱଦାନା ତି କୁସଲୱାଦା ପଣ୍ଡିତୱାଦା ଥିରୱାଦା ଞାୟୱାଦା ହେତୁୱାଦା ଲକ୍ଖଣୱାଦା କାରଣୱାଦା ଠାନୱାଦା ସକାୟ ଲଦ୍ଧିୟାତି – ପୱାଦିୟାସେ କୁସଲାୱଦାନା।
ସଚ୍ଚାନି ସୁତାନି ବହୂନି ନାନା ତି ସଚ୍ଚାନି ସୁତାନି ବହୁକାନି ନାନାନି ୱିୱିଧାନି ଅଞ୍ଞୋଞ୍ଞାନି ପୁଥୂନୀତି – ସଚ୍ଚାନି ସୁତାନି ବହୂନି ନାନା।
ଉଦାହୁ ତେ ତକ୍କମନୁସ୍ସରନ୍ତୀ ତି ଉଦାହୁ ତକ୍କେନ ସଙ୍କପ୍ପେନ ୟାୟନ୍ତି ନୀୟନ୍ତି ୱୁୟ୍ହନ୍ତି ସଂହରୀୟନ୍ତୀତି । ଏୱମ୍ପି ଉଦାହୁ ତେ ତକ୍କମନୁସ୍ସରନ୍ତି। ଅଥ ୱା ତକ୍କପରିୟାହତଂ ୱୀମଂସାନୁଚରିତଂ ସୟଂ ପଟିଭାନଂ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତୀତି। ଏୱମ୍ପି ଉଦାହୁ ତେ ତକ୍କମନୁସ୍ସରନ୍ତି।
ତେନାହ ସୋ ନିମ୍ମିତୋ –
‘‘କସ୍ମା ନୁ ସଚ୍ଚାନି ୱଦନ୍ତି ନାନା, ପୱାଦିୟାସେ କୁସଲାୱଦାନା।
ସଚ୍ଚାନି ସୁତାନି ବହୂନି ନାନା, ଉଦାହୁ ତେ ତକ୍କମନୁସ୍ସରନ୍ତୀ’’ତି॥
ନ ହେୱ ସଚ୍ଚାନି ବହୂନି ନାନା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ସଞ୍ଞାୟ ନିଚ୍ଚାନି ଲୋକେ।
ତକ୍କଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠୀସୁ ପକପ୍ପୟିତ୍ୱା, ସଚ୍ଚଂ ମୁସାତି ଦ୍ୱୟଧମ୍ମମାହୁ॥
ନ ହେୱ ସଚ୍ଚାନି ବହୂନି ନାନା ତି ନ ହେୱ ସଚ୍ଚାନି ବହୁକାନି ନାନାନି ୱିୱିଧାନି ଅଞ୍ଞୋଞ୍ଞାନି ପୁଥୂନୀତି – ନ ହେୱ ସଚ୍ଚାନି ବହୂନି ନାନା।
ଅଞ୍ଞତ୍ର ସଞ୍ଞାୟ ନିଚ୍ଚାନି ଲୋକେ ତି ଅଞ୍ଞତ୍ର ସଞ୍ଞାୟ ନିଚ୍ଚଗ୍ଗାହା ଏକଞ୍ଞେୱ ସଚ୍ଚଂ ଲୋକେ କଥୀୟତି ଭଣୀୟତି ଦୀପୀୟତି ୱୋହରୀୟତି – ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ୟୋ ସୋ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ଅଥ ୱା ଏକଂ ସଚ୍ଚଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମଗ୍ଗସଚ୍ଚଂ, ନିୟ୍ୟାନସଚ୍ଚଂ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି …ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧୀତି – ଅଞ୍ଞତ୍ର ସଞ୍ଞାୟ ନିଚ୍ଚାନି ଲୋକେ।
ତକ୍କଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠୀସୁ ପକପ୍ପୟିତ୍ୱା, ସଚ୍ଚଂ ମୁସାତି ଦ୍ୱୟଧମ୍ମମାହୂ ତି। ତକ୍କଂ ୱିତକ୍କଂ ସଙ୍କପ୍ପଂ ତକ୍କୟିତ୍ୱା ୱିତକ୍କୟିତ୍ୱା ସଙ୍କପ୍ପୟିତ୍ୱା ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ଜନେନ୍ତି ସଞ୍ଜନେନ୍ତି ନିବ୍ବତ୍ତେନ୍ତି ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେନ୍ତି। ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ଜନେତ୍ୱା ସଞ୍ଜନେତ୍ୱା ନିବ୍ବତ୍ତେତ୍ୱା ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେତ୍ୱା ‘‘ମୟ୍ହଂ ସଚ୍ଚଂ ତୁୟ୍ହଂ ମୁସା’’ତି, ଏୱମାହଂସୁ ଏୱଂ କଥେନ୍ତି ଏୱଂ ଭଣନ୍ତି ଏୱଂ ଦୀପୟନ୍ତି ଏୱଂ ୱୋହରନ୍ତୀତି – ତକ୍କଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠୀସୁ ପକପ୍ପୟିତ୍ୱା ସଚ୍ଚଂ ମୁସାତି ଦ୍ୱୟଧମ୍ମମାହୁ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ନ ହେୱ ସଚ୍ଚାନି ବହୂନି ନାନା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ସଞ୍ଞାୟ ନିଚ୍ଚାନି ଲୋକେ।
ତକ୍କଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠୀସୁ ପକପ୍ପୟିତ୍ୱା, ସଚ୍ଚଂ ମୁସାତି ଦ୍ୱୟଧମ୍ମମାହୂ’’ତି॥
ଦିଟ୍ଠେ ସୁତେ ସୀଲୱତେ ମୁତେ ୱା, ଏତେ ଚ [ଏତେସୁ (ସୀ॰)] ନିସ୍ସାୟ ୱିମାନଦସ୍ସୀ।
ୱିନିଚ୍ଛୟେ ଠତ୍ୱା ପହସ୍ସମାନୋ, ବାଲୋ ପରୋ ଅକ୍କୁସଲୋତି ଚାହ॥
ଦିଟ୍ଠେ ସୁତେ ସୀଲୱତେ ମୁତେ ୱା, ଏତେ ଚ ନିସ୍ସାୟ ୱିମାନଦସ୍ସୀ ତି। ଦିଟ୍ଠଂ ୱା ଦିଟ୍ଠସୁଦ୍ଧିଂ ୱା, ସୁତଂ ୱା ସୁତସୁଦ୍ଧିଂ ୱା, ସୀଲଂ ୱା ସୀଲସୁଦ୍ଧିଂ ୱା, ୱତଂ ୱା ୱତସୁଦ୍ଧିଂ ୱା, ମୁତଂ ୱା ମୁତସୁଦ୍ଧିଂ ୱା ନିସ୍ସାୟ ଉପନିସ୍ସାୟ ଗଣ୍ହିତ୍ୱା ପରାମସିତ୍ୱା ଅଭିନିୱିସିତ୍ୱାତି – ଦିଟ୍ଠେ ସୁତେ ସୀଲୱତେ ମୁତେ ୱା। ଏତେ ଚ ନିସ୍ସାୟ ୱିମାନଦସ୍ସୀ ତି। ନ ସମ୍ମାନେତୀତିପି ୱିମାନଦସ୍ସୀ। ଅଥ ୱା ଦୋମନସ୍ସଂ ଜନେତୀତିପି ୱିମାନଦସ୍ସୀତି – ଦିଟ୍ଠେ ସୁତେ ସୀଲୱତେ ମୁତେ ୱା ଏତେ ଚ ନିସ୍ସାୟ ୱିମାନଦସ୍ସୀ।
ୱିନିଚ୍ଛୟେ ଠତ୍ୱା ପହସ୍ସମାନୋ ତି। ୱିନିଚ୍ଛୟା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି। ଦିଟ୍ଠିୱିନିଚ୍ଛୟେ ୱିନିଚ୍ଛୟଦିଟ୍ଠିୟା ଠତ୍ୱା ପତିଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଗଣ୍ହିତ୍ୱା ପରାମସିତ୍ୱା ଅଭିନିୱିସିତ୍ୱାତି – ୱିନିଚ୍ଛୟେ ଠତ୍ୱା। ପହସ୍ସମାନୋ ତି ତୁଟ୍ଠୋ ହୋତି ହଟ୍ଠୋ ପହଟ୍ଠୋ ଅତ୍ତମନୋ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ। ଅଥ ୱା ଦନ୍ତୱିଦଂସକଂ ପହସ୍ସମାନୋତି – ୱିନିଚ୍ଛୟେ ଠତ୍ୱା ପହସ୍ସମାନୋ।
ବାଲୋ ପରୋ ଅକ୍କୁସଲୋତି ଚାହା ତି। ପରୋ ବାଲୋ ହୀନୋ ନିହୀନୋ ଓମକୋ ଲାମକୋ ଛତୁକ୍କୋ ପରିତ୍ତୋ ଅକୁସଲୋ ଅୱିଦ୍ୱା ଅୱିଜ୍ଜାଗତୋ ଅଞ୍ଞାଣୀ ଅୱିଭାୱୀ ଅମେଧାୱୀ ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋତି, ଏୱମାହ ଏୱଂ କଥେତି ଏୱଂ ଭଣତି ଏୱଂ ଦୀପୟତି ଏୱଂ ୱୋହରତୀତି – ବାଲୋ ପରୋ ଅକ୍କୁସଲୋତି ଚାହ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଦିଟ୍ଠେ ସୁତେ ସୀଲୱତେ ମୁତେ ୱା, ଏତେ ଚ ନିସ୍ସାୟ ୱିମାନଦସ୍ସୀ।
ୱିନିଚ୍ଛୟେ ଠତ୍ୱା ପହସ୍ସମାନୋ, ବାଲୋ ପରୋ ଅକ୍କୁସଲୋତି ଚାହା’’ତି॥
ୟେନେୱ ବାଲୋତି ପରଂ ଦହାତି, ତେନାତୁମାନଂ କୁସଲୋତି ଚାହ।
ସୟମତ୍ତନା ସୋ କୁସଲାୱଦାନୋ, ଅଞ୍ଞଂ ୱିମାନେତି ତଦେୱ ପାୱ॥
ୟେନେୱ ବାଲୋତି ପରଂ ଦହାତୀ ତି। ୟେନେୱ ହେତୁନା ୟେନ ପଚ୍ଚୟେନ ୟେନ କାରଣେନ ୟେନ ପଭୱେନ ପରଂ ବାଲତୋ ହୀନତୋ ନିହୀନତୋ ଓମକତୋ ଲାମକତୋ ଛତୁକ୍କତୋ ପରିତ୍ତତୋ ଦହତି ପସ୍ସତି ଦକ୍ଖତି ଓଲୋକେତି ନିଜ୍ଝାୟତି ଉପପରିକ୍ଖତୀତି – ୟେନେୱ ବାଲୋତି ପରଂ ଦହାତି।
ତେନାତୁମାନଂ କୁସଲୋତି ଚାହା ତି। ଆତୁମାନୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅତ୍ତା। ସୋପି ତେନେୱ ହେତୁନା ତେନ ପଚ୍ଚୟେନ ତେନ କାରଣେନ ତେନ ପଭୱେନ ଅତ୍ତାନଂ ଅହମସ୍ମି କୁସଲୋ ପଣ୍ଡିତୋ ପଞ୍ଞୱା ବୁଦ୍ଧିମା ଞାଣୀ ୱିଭାୱୀ ମେଧାୱୀତି – ତେନାତୁମାନଂ କୁସଲୋତି ଚାହ।
ସୟମତ୍ତନା ସୋ କୁସଲାୱଦାନୋ ତି। ସୟମେୱ ଅତ୍ତାନଂ କୁସଲୱାଦୋ ପଣ୍ଡିତୱାଦୋ ଥିରୱାଦୋ ଞାୟୱାଦୋ ହେତୁୱାଦୋ ଲକ୍ଖଣୱାଦୋ କାରଣୱାଦୋ ଠାନୱାଦୋ ସକାୟ ଲଦ୍ଧିୟାତି – ସୟମତ୍ତନା ସୋ କୁସଲାୱଦାନୋ।
ଅଞ୍ଞଂ ୱିମାନେତି ତଦେୱ ପାୱା ତି। ନ ସମ୍ମାନେତୀତିପି ଅଞ୍ଞଂ ୱିମାନେତି। ଅଥ ୱା ଦୋମନସ୍ସଂ ଜନେତୀତିପି ଅଞ୍ଞଂ ୱିମାନେତି। ତଦେୱ ପାୱା ତି ତଦେୱ ତଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ପାୱଦତି ‘‘ଇତିପାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକୋ ୱିପରୀତଦସ୍ସନୋ’’ତି – ଅଞ୍ଞଂ ୱିମାନେତି ତଦେୱ ପାୱଦ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୟେନେୱ ବାଲୋତି ପରଂ ଦହାତି, ତେନାତୁମାନଂ କୁସଲୋତି ଚାହ।
ସୟମତ୍ତନା ସୋ କୁସଲାୱଦାନୋ, ଅଞ୍ଞଂ ୱିମାନେତି ତଦେୱ ପାୱା’’ତି॥
ଅତିସାରଦିଟ୍ଠିୟା ସୋ ସମତ୍ତୋ, ମାନେନ ମତ୍ତୋ ପରିପୁଣ୍ଣମାନୀ।
ସୟମେୱ ସାମଂ ମନସାଭିସିତ୍ତୋ, ଦିଟ୍ଠୀ ହି ସା ତସ୍ସ ତଥା ସମତ୍ତା॥
ଅତିସାରଦିଟ୍ଠିୟା ସୋ ସମତ୍ତୋ ତି। ଅତିସାରଦିଟ୍ଠିୟୋ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି। କିଂକାରଣା ଅତିସାରଦିଟ୍ଠିୟୋ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି? ସବ୍ବା ତା ଦିଟ୍ଠିୟୋ କାରଣାତିକ୍କନ୍ତା ଲକ୍ଖଣାତିକ୍କନ୍ତା ଠାନାତିକ୍କନ୍ତା, ତଂକାରଣା ଅତିସାରଦିଟ୍ଠିୟୋ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି। ସବ୍ବାପି ଦିଟ୍ଠିୟୋ ଅତିସାରଦିଟ୍ଠିୟୋ [ସବ୍ବେପି ତିତ୍ଥିୟା ଅତିସାରଦିଟ୍ଠିୟା (ସ୍ୟା॰)] । କିଂକାରଣା ସବ୍ବାପି ଦିଟ୍ଠିୟୋ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଅତିସାରଦିଟ୍ଠିୟୋ? ତେ [ତା (କ॰)] ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ସମତିକ୍କମିତ୍ୱା ୱୀତିୱତ୍ତିତ୍ୱା ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ଜନେନ୍ତି ସଞ୍ଜନେନ୍ତି ନିବ୍ବତ୍ତେନ୍ତି ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେନ୍ତି, ତଂକାରଣା ସବ୍ବାପି ଦିଟ୍ଠିୟୋ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଅତିସାରଦିଟ୍ଠିୟୋ। ଅତିସାରଦିଟ୍ଠିୟା ସୋ ସମତ୍ତୋ ତି। ଅତିସାରଦିଟ୍ଠିୟା ସମତ୍ତୋ ପରିପୁଣ୍ଣୋ ଅନୋମୋତି – ଅତିସାରଦିଟ୍ଠିୟା ସୋ ସମତ୍ତୋ।
ମାନେନ ମତ୍ତୋ ପରିପୁଣ୍ଣମାନୀ ତି। ସକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ଦିଟ୍ଠିମାନେନ ମତ୍ତୋ ପମତ୍ତୋ ଉମ୍ମତ୍ତୋ ଅତିମତ୍ତୋତି – ମାନେନ ମତ୍ତୋ। ପରିପୁଣ୍ଣମାନୀ ତି ପରିପୁଣ୍ଣମାନୀ ସମତ୍ତମାନୀ ଅନୋମମାନୀତି – ମାନେନ ମତ୍ତୋ ପରିପୁଣ୍ଣମାନୀ।
ସୟମେୱ ସାମଂ ମନସାଭିସିତ୍ତୋ ତି। ସୟମେୱ ଅତ୍ତାନଂ ଚିତ୍ତେନ ଅଭିସିଞ୍ଚତି ‘‘ଅହମସ୍ମି କୁସଲୋ ପଣ୍ଡିତୋ ପଞ୍ଞୱା ବୁଦ୍ଧିମା ଞାଣୀ ୱିଭାୱୀ ମେଧାୱୀ’’ତି – ସୟମେୱ ସାମଂ ମନସାଭିସିତ୍ତୋ।
ଦିଟ୍ଠୀ ହି ସା ତସ୍ସ ତଥା ସମତ୍ତା ତି। ତସ୍ସ ସା ଦିଟ୍ଠି ତଥା ସମତ୍ତା ସମାଦିନ୍ନା ଗହିତା ପରାମଟ୍ଠା ଅଭିନିୱିଟ୍ଠା ଅଜ୍ଝୋସିତା ଅଧିମୁତ୍ତାତି – ଦିଟ୍ଠୀ ହି ସା ତସ୍ସ ତଥା ସମତ୍ତା।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଅତିସାରଦିଟ୍ଠିୟା ସୋ ସମତ୍ତୋ, ମାନେନ ମତ୍ତୋ ପରିପୁଣ୍ଣମାନୀ।
ସୟମେୱ ସାମଂ ମନସାଭିସିତ୍ତୋ, ଦିଟ୍ଠୀ ହି ସା ତସ୍ସ ତଥା ସମତ୍ତା’’ତି॥
ପରସ୍ସ ଚେ ହି ୱଚସା ନିହୀନୋ, ତୁମୋ ସହା ହୋତି ନିହୀନପଞ୍ଞୋ।
ଅଥ ଚେ ସୟଂ ୱେଦଗୂ ହୋତି ଧୀରୋ, ନ କୋଚି ବାଲୋ ସମଣେସୁ ଅତ୍ଥି॥
ପରସ୍ସ ଚେ ହି ୱଚସା ନିହୀନୋ ତି ପରସ୍ସ ଚେ ୱାଚାୟ ୱଚନେନ ନିନ୍ଦିତକାରଣା ଗରହିତକାରଣା ଉପୱଦିତକାରଣା ପରୋ ବାଲୋ ହୋତି ହୀନୋ ନିହୀନୋ ଓମକୋ ଲାମକୋ ଛତୁକ୍କୋ ପରିତ୍ତୋତି – ପରସ୍ସ ଚେ ହି ୱଚସା ନିହୀନୋ। ତୁମୋ ସହା ହୋତି ନିହୀନପଞ୍ଞୋ ତି। ସୋପି ତେନେୱ ସହା ହୋତି ହୀନପଞ୍ଞୋ ନିହୀନପଞ୍ଞୋ ଓମକପଞ୍ଞୋ ଲାମକପଞ୍ଞୋ ଛତୁକ୍କପଞ୍ଞୋ ପରିତ୍ତପଞ୍ଞୋତି – ତୁମୋ ସହା ହୋତି ନିହୀନପଞ୍ଞୋ।
ଅଥ ଚେ ସୟଂ ୱେଦଗୂ ହୋତି ଧୀରୋ ତି ଅଥ ଚେ ସୟଂ ୱେଦଗୂ ହୋତି ଧୀରୋ ପଣ୍ଡିତୋ ପଞ୍ଞୱା ବୁଦ୍ଧିମା ଞାଣୀ ୱିଭାୱୀ ମେଧାୱୀତି – ଅଥ ଚେ ସୟଂ ୱେଦଗୂ ହୋତି ଧୀରୋ।
ନ କୋଚି ବାଲୋ ସମଣେସୁ ଅତ୍ଥୀ ତି। ସମଣେସୁ ନ କୋଚି ବାଲୋ ହୀନୋ ନିହୀନୋ ଓମକୋ ଲାମକୋ ଛତୁକ୍କୋ ପରିତ୍ତୋ ଅତ୍ଥି, ସବ୍ବେୱ ସେଟ୍ଠପଞ୍ଞା [ଅଗ୍ଗପଞ୍ଞା ସେଟ୍ଠପଞ୍ଞା (ସ୍ୟା॰)] ୱିସିଟ୍ଠପଞ୍ଞା ପାମୋକ୍ଖପଞ୍ଞା ଉତ୍ତମପଞ୍ଞା ପୱରପଞ୍ଞାତି – ନ କୋଚି ବାଲୋ ସମଣେସୁ ଅତ୍ଥି।
‘‘ପରସ୍ସ ଚେ ହି ୱଚସା ନିହୀନୋ, ତୁମୋ ସହା ହୋତି ନିହୀନପଞ୍ଞୋ।
ଅଥ ଚେ ସୟଂ ୱେଦଗୂ ହୋତି ଧୀରୋ, ନ କୋଚି ବାଲୋ ସମଣେସୁ ଅତ୍ଥୀ’’ତି॥
ଅଞ୍ଞଂ ଇତୋ ୟାଭିୱଦନ୍ତି ଧମ୍ମଂ, ଅପରଦ୍ଧା ସୁଦ୍ଧିମକେୱଲୀ ତେ।
ଏୱମ୍ପି ତିତ୍ଥ୍ୟା ପୁଥୁସୋ ୱଦନ୍ତି, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିରାଗେନ ହି ତେଭିରତ୍ତା॥
ଅଞ୍ଞଂ ଇତୋ ୟାଭିୱଦନ୍ତି ଧମ୍ମଂ, ଅପରଦ୍ଧା ସୁଦ୍ଧିମକେୱଲୀ ତେ ତି। ଇତୋ ଅଞ୍ଞଂ ଧମ୍ମଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ପଟିପଦଂ ମଗ୍ଗଂ ୟେ ଅଭିୱଦନ୍ତି, ତେ ସୁଦ୍ଧିମଗ୍ଗଂ ୱିସୁଦ୍ଧିମଗ୍ଗଂ ପରିସୁଦ୍ଧିମଗ୍ଗଂ ୱୋଦାତମଗ୍ଗଂ ପରିୟୋଦାତମଗ୍ଗଂ ୱିରଦ୍ଧା ଅପରଦ୍ଧା ଖଲିତା ଗଲିତା ଅଞ୍ଞାୟ ଅପରଦ୍ଧା ଅକେୱଲୀ ତେ, ଅସମତ୍ତା ତେ, ଅପରିପୁଣ୍ଣା ତେ, ହୀନା ନିହୀନା ଓମକା ଲାମକା ଛତୁକ୍କା ପରିତ୍ତାତି – ଅଞ୍ଞଂ ଇତୋ ୟାଭିୱଦନ୍ତି ଧମ୍ମଂ, ଅପରଦ୍ଧା ସୁଦ୍ଧିମକେୱଲୀ ତେ।
ଏୱମ୍ପି ତିତ୍ଥ୍ୟା ପୁଥୁସୋ ୱଦନ୍ତୀ ତି। ତିତ୍ଥଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଦିଟ୍ଠିଗତଂ। ତିତ୍ଥିୟା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଦିଟ୍ଠିଗତିକା। ପୁଥୁଦିଟ୍ଠିୟା ପୁଥୁଦିଟ୍ଠିଗତାନି ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତୀତି – ଏୱମ୍ପି ତିତ୍ଥ୍ୟା ପୁଥୁସୋ ୱଦନ୍ତି।
ସନ୍ଦିଟ୍ଠିରାଗେନ ହି ତେଭିରତ୍ତା ତି। ସକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ଦିଟ୍ଠିରାଗେନ ରତ୍ତା ଅଭିରତ୍ତାତି – ସନ୍ଦିଟ୍ଠିରାଗେନ ହି ତେଭିରତ୍ତା।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଅଞ୍ଞଂ ଇତୋ ୟାଭିୱଦନ୍ତି ଧମ୍ମଂ, ଅପରଦ୍ଧା ସୁଦ୍ଧିମକେୱଲୀ ତେ।
ଏୱମ୍ପି ତିତ୍ଥ୍ୟା ପୁଥୁସୋ ୱଦନ୍ତି, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିରାଗେନ ହି ତେଭିରତ୍ତା’’ତି॥
ଇଧେୱ ସୁଦ୍ଧିଂ ଇତି ୱାଦୟନ୍ତି, ନାଞ୍ଞେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୱିସୁଦ୍ଧିମାହୁ।
ଏୱମ୍ପି ତିତ୍ଥ୍ୟା ପୁଥୁସୋ ନିୱିଟ୍ଠା, ସକାୟନେ ତତ୍ଥ ଦଳ୍ହଂ ୱଦାନା॥
ଇଧେୱ ସୁଦ୍ଧିଂ ଇତି ୱାଦୟନ୍ତୀ ତି। ଇଧ ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ, ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତି। ‘‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ଇଧ ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ, ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତି। ‘‘ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ…ପେ॰… ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ଇଧ ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତୀତି – ଇଧେୱ ସୁଦ୍ଧିଂ ଇତି ୱାଦୟନ୍ତି।
ନାଞ୍ଞେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୱିସୁଦ୍ଧିମାହୂ ତି। ଅତ୍ତନୋ ସତ୍ଥାରଂ ଧମ୍ମକ୍ଖାନଂ ଗଣଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ପଟିପଦଂ ମଗ୍ଗଂ ଠପେତ୍ୱା ସବ୍ବେ ପରୱାଦେ ଖିପନ୍ତି ଉକ୍ଖିପନ୍ତି ପରିକ୍ଖିପନ୍ତି। ‘‘ସୋ ସତ୍ଥା ନ ସବ୍ବଞ୍ଞୂ, ଧମ୍ମୋ ନ ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ, ଗଣୋ ନ ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ, ଦିଟ୍ଠି ନ ଭଦ୍ଦିକା, ପଟିପଦା ନ ସୁପଞ୍ଞତ୍ତା, ମଗ୍ଗୋ ନ ନିୟ୍ୟାନିକୋ, ନତ୍ଥେତ୍ଥ ସୁଦ୍ଧି ୱା ୱିସୁଦ୍ଧି ୱା ପରିସୁଦ୍ଧି ୱା, ମୁତ୍ତି ୱା ୱିମୁତ୍ତି ୱା ପରିମୁତ୍ତି ୱା, ନତ୍ଥେତ୍ଥ ସୁଜ୍ଝନ୍ତି ୱା ୱିସୁଜ୍ଝନ୍ତି ୱା ପରିସୁଜ୍ଝନ୍ତି ୱା, ମୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱା ୱିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱା ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱା ହୀନା ନିହୀନା ଓମକା ଲାମକା ଛତୁକ୍କା ପରିତ୍ତା’’ତି, ଏୱମାହଂସୁ ଏୱଂ କଥେନ୍ତି ଏୱଂ ଭଣନ୍ତି ଏୱଂ ଦୀପୟନ୍ତି ଏୱଂ ୱୋହରନ୍ତୀତି – ନାଞ୍ଞେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୱିସୁଦ୍ଧିମାହୁ।
ଏୱମ୍ପି ତିତ୍ଥ୍ୟା ପୁଥୁସୋ ନିୱିଟ୍ଠା ତି। ତିତ୍ଥଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଦିଟ୍ଠିଗତଂ। ତିତ୍ଥିୟା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଦିଟ୍ଠିଗତିକା। ପୁଥୁଦିଟ୍ଠିୟା [ପୁଥୁତିତ୍ଥିୟା (ସୀ॰ କ॰) ପୁରିମଗାଥାୟ ପାଠଭେଦୋ ନତ୍ଥି] ପୁଥୁଦିଟ୍ଠିଗତେସୁ ନିୱିଟ୍ଠା ପତିଟ୍ଠିତା ଅଲ୍ଲୀନା ଉପଗତା ଅଜ୍ଝୋସିତା ଅଧିମୁତ୍ତାତି – ଏୱମ୍ପି ତିତ୍ଥ୍ୟା ପୁଥୁସୋ ନିୱିଟ୍ଠା।
ସକାୟନେ ତତ୍ଥ ଦଳ୍ହଂ ୱଦାନା ତି। ଧମ୍ମୋ ସକାୟନଂ, ଦିଟ୍ଠି ସକାୟନଂ, ପଟିପଦା ସକାୟନଂ, ମଗ୍ଗୋ ସକାୟନଂ, ସକାୟନେ ଦଳ୍ହୱାଦା ଥିରୱାଦା ବଲିକୱାଦା ଅୱଟ୍ଠିତୱାଦାତି – ସକାୟନେ ତତ୍ଥ ଦଳ୍ହଂ ୱଦାନା।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଇଧେୱ ସୁଦ୍ଧିଂ ଇତି ୱାଦୟନ୍ତି, ନାଞ୍ଞେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୱିସୁଦ୍ଧିମାହୁ।
ଏୱମ୍ପି ତିତ୍ଥ୍ୟା ପୁଥୁସୋ ନିୱିଟ୍ଠା, ସକାୟନେ ତତ୍ଥ ଦଳ୍ହଂ ୱଦାନା’’ତି॥
ସକାୟନେ ୱାପି ଦଳ୍ହଂ ୱଦାନୋ, କମେତ୍ଥ [କଂ ତତ୍ଥ (ସୀ॰ କ॰)] ବାଲୋତି ପରଂ ଦହେୟ୍ୟ।
ସୟଂୱ [ସୟମେୱ (ସ୍ୟା॰)] ସୋ ମେଧଗମାୱହେୟ୍ୟ, ପରଂ ୱଦଂ ବାଲମସୁଦ୍ଧିଧମ୍ମଂ॥
ସକାୟନେ ୱାପି ଦଳ୍ହଂ ୱଦାନୋ ତି। ଧମ୍ମୋ ସକାୟନଂ, ଦିଟ୍ଠି ସକାୟନଂ, ପଟିପଦା ସକାୟନଂ, ମଗ୍ଗୋ ସକାୟନଂ, ସକାୟନେ ଦଳ୍ହୱାଦୋ ଥିରୱାଦୋ ବଲିକୱାଦୋ ଅୱଟ୍ଠିତୱାଦୋତି – ସକାୟନେ ୱାପି ଦଳ୍ହଂ ୱଦାନୋ।
କମେତ୍ଥ ବାଲୋତି ପରଂ ଦହେୟ୍ୟା ତି। ଏତ୍ଥା ତି ସକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସକାୟ ଖନ୍ତିୟା ସକାୟ ରୁଚିୟା ସକାୟ ଲଦ୍ଧିୟା ପରଂ ବାଲତୋ ହୀନତୋ ନିହୀନତୋ ଓମକତୋ ଲାମକତୋ ଛତୁକ୍କତୋ ପରିତ୍ତତୋ କଂ ଦହେୟ୍ୟ କଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ କଂ ଦକ୍ଖେୟ୍ୟ କଂ ଓଲୋକେୟ୍ୟ କଂ ନିଜ୍ଝାୟେୟ୍ୟ କଂ ଉପପରିକ୍ଖେୟ୍ୟାତି – କମେତ୍ଥ ବାଲୋତି ପରଂ ଦହେୟ୍ୟ।
ସୟଂୱ ସୋ ମେଧଗମାୱହେୟ୍ୟ, ପରଂ ୱଦଂ ବାଲମସୁଦ୍ଧିଧମ୍ମ ନ୍ତି। ପରୋ ବାଲୋ ହୀନୋ ନିହୀନୋ ଓମକୋ ଲାମକୋ ଛତୁକ୍କୋ ପରିତ୍ତୋ ଅସୁଦ୍ଧିଧମ୍ମୋ ଅୱିସୁଦ୍ଧିଧମ୍ମୋ ଅପରିସୁଦ୍ଧିଧମ୍ମୋ ଅୱୋଦାତଧମ୍ମୋତି – ଏୱଂ ୱଦନ୍ତୋ ଏୱଂ କଥେନ୍ତୋ ଏୱଂ ଭଣନ୍ତୋ ଏୱଂ ଦୀପୟନ୍ତୋ ଏୱଂ ୱୋହରନ୍ତୋ ସୟମେୱ କଲହଂ ଭଣ୍ଡନଂ ୱିଗ୍ଗହଂ ୱିୱାଦଂ ମେଧଗଂ ଆୱହେୟ୍ୟ ସମାୱହେୟ୍ୟ ଆହରେୟ୍ୟ ସମାହରେୟ୍ୟ ଆକଡ୍ଢେୟ୍ୟ ସମାକଡ୍ଢେୟ୍ୟ ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ ପରାମସେୟ୍ୟ ଅଭିନିୱିସେୟ୍ୟାତି – ସୟଂୱ ସୋ ମେଧଗମାୱହେୟ୍ୟ ପରଂ ୱଦଂ ବାଲମସୁଦ୍ଧିଧମ୍ମଂ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ସକାୟନେ ୱାପି ଦଳ୍ହଂ ୱଦାନୋ, କମେତ୍ଥ ବାଲୋତି ପରଂ ଦହେୟ୍ୟ।
ସୟଂୱ ସୋ ମେଧଗମାୱହେୟ୍ୟ, ପରଂ ୱଦଂ ବାଲମସୁଦ୍ଧିଧମ୍ମ’’ନ୍ତି॥
ୱିନିଚ୍ଛୟେ ଠତ୍ୱା ସୟଂ ପମାୟ, ଉଦ୍ଧଂସ [ଉଦ୍ଧଂ ସୋ (ସ୍ୟା॰)] ଲୋକସ୍ମିଂ ୱିୱାଦମେତି।
ହିତ୍ୱାନ ସବ୍ବାନି ୱିନିଚ୍ଛୟାନି, ନ ମେଧଗଂ କୁବ୍ବତି ଜନ୍ତୁ ଲୋକେ॥
ୱିନିଚ୍ଛୟେ ଠତ୍ୱା ସୟଂ ପମାୟା ତି। ୱିନିଚ୍ଛୟା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି। ୱିନିଚ୍ଛୟଦିଟ୍ଠିୟା ଠତ୍ୱା ପତିଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଗଣ୍ହିତ୍ୱା ପରାମସିତ୍ୱା ଅଭିନିୱିସିତ୍ୱା ୱିନିଚ୍ଛୟେ ଠତ୍ୱା। ସୟଂ ପମାୟା ତି ସୟଂ ପମାୟ ପମିନିତ୍ୱା। ‘‘ଅୟଂ ସତ୍ଥା ସବ୍ବଞ୍ଞୂ’’ତି ସୟଂ ପମାୟ ପମିନିତ୍ୱା, ‘‘ଅୟଂ ଧମ୍ମୋ ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ… ଅୟଂ ଗଣୋ ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠି ଭଦ୍ଦିକା… ଅୟଂ ପଟିପଦା ସୁପଞ୍ଞତ୍ତା… ଅୟଂ ମଗ୍ଗୋ ନିୟ୍ୟାନିକୋ’’ତି ସୟଂ ପମାୟ ପମିନିତ୍ୱାତି – ୱିନିଚ୍ଛୟେ ଠତ୍ୱା ସୟଂ ପମାୟ।
ଉଦ୍ଧଂସ ଲୋକସ୍ମିଂ ୱିୱାଦମେତୀ ତି। ଉଦ୍ଧଂସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅନାଗତଂ। ଅତ୍ତନୋ ୱାଦଂ ଉଦ୍ଧଂ ଠପେତ୍ୱା ସୟମେୱ କଲହଂ ଭଣ୍ଡନଂ ୱିଗ୍ଗହଂ ୱିୱାଦଂ ମେଧଗଂ ଏତି ଉପେତି ଉପଗଚ୍ଛତି ଗଣ୍ହାତି ପରାମସତି ଅଭିନିୱିସତୀତି। ଏୱମ୍ପି ଉଦ୍ଧଂସ ଲୋକସ୍ମିଂ ୱିୱାଦମେତି। ଅଥ ୱା ଅଞ୍ଞେନ ଉଦ୍ଧଂ ୱାଦେନ ସଦ୍ଧିଂ କଲହଂ କରୋତି ଭଣ୍ଡନଂ କରୋତି ୱିଗ୍ଗହଂ କରୋତି ୱିୱାଦଂ କରୋତି ମେଧଗଂ କରୋତି – ‘‘ନ ତ୍ୱଂ ଇମଂ ଧମ୍ମୱିନୟଂ ଆଜାନାସି…ପେ॰… ନିବ୍ବେଠେହି ୱା ସଚେ ପହୋସୀ’’ତି। ଏୱମ୍ପି ଉଦ୍ଧଂସ ଲୋକସ୍ମିଂ ୱିୱାଦମେତି।
ହିତ୍ୱାନ ସବ୍ବାନି ୱିନିଚ୍ଛୟାନୀ ତି। ୱିନିଚ୍ଛୟା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି। ଦିଟ୍ଠିୱିନିଚ୍ଛୟା ସବ୍ବେ ୱିନିଚ୍ଛୟେ [ସବ୍ବା ୱିନିଚ୍ଛିତଦିଟ୍ଠିୟୋ (ସ୍ୟା॰), ସବ୍ବା ୱିନିଚ୍ଛୟଦିଟ୍ଠିୟୋ (କ॰)] ହିତ୍ୱା ଚଜିତ୍ୱା ପରିଚ୍ଚଜିତ୍ୱା ଜହିତ୍ୱା ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମେତ୍ୱାତି – ହିତ୍ୱାନ ସବ୍ବାନି ୱିନିଚ୍ଛୟାନି।
ନ ମେଧଗଂ କୁବ୍ବତି ଜନ୍ତୁ ଲୋକେ ତି। ନ କଲହଂ କରୋତି, ନ ଭଣ୍ଡନଂ କରୋତି, ନ ୱିଗ୍ଗହଂ କରୋତି, ନ ୱିୱାଦଂ କରୋତି, ନ ମେଧଗଂ କରୋତି। ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ଏୱଂ ୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ ଖୋ, ଅଗ୍ଗିୱେସ୍ସନ, ଭିକ୍ଖୁ ନ କେନଚି ସଂୱଦତି, ନ କେନଚି ୱିୱଦତି, ୟଞ୍ଚ ଲୋକେ ୱୁତ୍ତଂ ତେନ ଚ ୱୋହରତି ଅପରାମସ’’ନ୍ତି। ଜନ୍ତୂ ତି ସତ୍ତୋ ନରୋ ମାନୱୋ ପୋସୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଜୀୱୋ ଜାଗୁ ଜନ୍ତୁ ଇନ୍ଦଗୁ ମନୁଜୋ। ଲୋକେ ତି ଅପାୟଲୋକେ…ପେ॰… ଆୟତନଲୋକେତି – ନ ମେଧଗଂ କୁବ୍ବତି ଜନ୍ତୁ ଲୋକେତି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୱିନିଚ୍ଛୟେ ଠତ୍ୱା ସୟଂ ପମାୟ, ଉଦ୍ଧଂସ ଲୋକସ୍ମିଂ ୱିୱାଦମେତି।
ହିତ୍ୱାନ ସବ୍ବାନି ୱିନିଚ୍ଛୟାନି, ନ ମେଧଗଂ କୁବ୍ବତି ଜନ୍ତୁ ଲୋକେ’’ତି॥
ଚୂଳୱିୟୂହସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ ଦ୍ୱାଦସମୋ।
୧୩. ମହାୱିୟୂହସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ
ଅଥ ମହାୱିୟୂହସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସଂ ୱକ୍ଖତି –
ୟେ କେଚିମେ ଦିଟ୍ଠିପରିବ୍ବସାନା, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚନ୍ତି ଚ ୱାଦୟନ୍ତି [ସଚ୍ଚନ୍ତି ପୱାଦୟନ୍ତି (ସ୍ୟା॰)] ।
ସବ୍ବେୱ ତେ ନିନ୍ଦମନ୍ୱାନୟନ୍ତି, ଅଥୋ ପସଂସମ୍ପି ଲଭନ୍ତି ତତ୍ଥ॥
ୟେ କେଚିମେ ଦିଟ୍ଠିପରିବ୍ବସାନା ତି। ୟେ କେଚୀ ତି ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ସବ୍ବଥା ସବ୍ବଂ ଅସେସଂ ନିସ୍ସେସଂ ପରିୟାଦିୟନୱଚନମେତଂ – ୟେ କେଚୀତି। ଦିଟ୍ଠିପରିବ୍ବସାନା ତି। ସନ୍ତେକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଦିଟ୍ଠିଗତିକା; ତେ ଦ୍ୱାସଟ୍ଠିୟା ଦିଟ୍ଠିଗତାନଂ ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଗହେତ୍ୱା ଉଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଗଣ୍ହିତ୍ୱା ପରାମସିତ୍ୱା ଅଭିନିୱିସିତ୍ୱା ସକାୟ ସକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ୱସନ୍ତି ସଂୱସନ୍ତି ଆୱସନ୍ତି ପରିୱସନ୍ତି। ୟଥା ଅଗାରିକା ୱା ଘରେସୁ ୱସନ୍ତି, ସାପତ୍ତିକା ୱା ଆପତ୍ତୀସୁ ୱସନ୍ତି, ସକିଲେସା ୱା କିଲେସେସୁ ୱସନ୍ତି; ଏୱମେୱ ସନ୍ତେକେ…ପେ॰… ପରିୱସନ୍ତୀତି – ୟେ କେଚିମେ ଦିଟ୍ଠିପରିବ୍ବସାନା।
ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚନ୍ତି ଚ ୱାଦୟନ୍ତୀ ତି। ‘‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତି। ‘‘ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ…ପେ॰… ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତୀତି – ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚନ୍ତି ଚ ୱାଦୟନ୍ତି।
ସବ୍ବେୱ ତେ ନିନ୍ଦମନ୍ୱାନୟନ୍ତୀ ତି। ସବ୍ବେୱ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ନିନ୍ଦମେୱ ଅନ୍ୱେନ୍ତି, ଗରହମେୱ ଅନ୍ୱେନ୍ତି, ଅକିତ୍ତିମେୱ ଅନ୍ୱେନ୍ତି; ସବ୍ବେ ନିନ୍ଦିତାୟେୱ ହୋନ୍ତି, ଗରହିତାୟେୱ ହୋନ୍ତି, ଅକିତ୍ତିତାୟେୱ ହୋନ୍ତୀତି – ସବ୍ବେୱ ତେ ନିନ୍ଦମନ୍ୱାନୟନ୍ତି।
ଅଥୋ ପସଂସମ୍ପି ଲଭନ୍ତି ତତ୍ଥା ତି। ତତ୍ଥ ସକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସକାୟ ଖନ୍ତିୟା ସକାୟ ରୁଚିୟା ସକାୟ ଲଦ୍ଧିୟା ପସଂସଂ ଥୋମନଂ କିତ୍ତିଂ ୱଣ୍ଣହାରିକଂ ଲଭନ୍ତି ପଟିଲଭନ୍ତି ଉପଗଚ୍ଛନ୍ତି ୱିନ୍ଦନ୍ତୀତି – ଅଥୋ ପସଂସମ୍ପି ଲଭନ୍ତି ତତ୍ଥ।
‘‘ୟେ କେଚିମେ ଦିଟ୍ଠିପରିବ୍ବସାନା, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚନ୍ତି ଚ ୱାଦୟନ୍ତି।
ସବ୍ବେୱ ତେ ନିନ୍ଦମନ୍ୱାନୟନ୍ତି, ଅଥୋ ପସଂସମ୍ପି ଲଭନ୍ତି ତତ୍ଥା’’ତି॥
ଅପ୍ପଞ୍ହି ଏତଂ ନ ଅଲଂ ସମାୟ, ଦୁୱେ ୱିୱାଦସ୍ସ ଫଲାନି ବ୍ରୂମି।
ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା ନ ୱିୱାଦୟେଥ, ଖେମାଭିପସ୍ସଂ ଅୱିୱାଦଭୂମିଂ॥
ଅପ୍ପଞ୍ହି ଏତଂ ନ ଅଲଂ ସମାୟା ତି। ଅପ୍ପଞ୍ହି ଏତ ନ୍ତି ଅପ୍ପକଂ ଏତଂ, ଓମକଂ ଏତଂ, ଥୋକକଂ ଏତଂ, ଲାମକଂ ଏତଂ, ଛତୁକ୍କଂ ଏତଂ, ପରିତ୍ତକଂ ଏତନ୍ତି – ଅପ୍ପଞ୍ହି ଏତଂ। ନ ଅଲଂ ସମାୟା ତି ନାଲଂ ରାଗସ୍ସ ସମାୟ, ଦୋସସ୍ସ ସମାୟ, ମୋହସ୍ସ ସମାୟ , କୋଧସ୍ସ… ଉପନାହସ୍ସ… ମକ୍ଖସ୍ସ… ପଳାସସ୍ସ… ଇସ୍ସାୟ… ମଚ୍ଛରିୟସ୍ସ… ମାୟାୟ… ସାଠେୟ୍ୟସ୍ସ… ଥମ୍ଭସ୍ସ… ସାରମ୍ଭସ୍ସ… ମାନସ୍ସ… ଅତିମାନସ୍ସ… ମଦସ୍ସ… ପମାଦସ୍ସ… ସବ୍ବକିଲେସାନଂ… ସବ୍ବଦୁଚ୍ଚରିତାନଂ… ସବ୍ବଦରଥାନଂ … ସବ୍ବପରିଳାହାନଂ… ସବ୍ବସନ୍ତାପାନଂ… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରାନଂ ସମାୟ ଉପସମାୟ ୱୂପସମାୟ ନିବ୍ବାନାୟ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାୟ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧିୟାତି – ଅପ୍ପଞ୍ହି ଏତଂ ନ ଅଲଂ ସମାୟ।
ଦୁୱେ ୱିୱାଦସ୍ସ ଫଲାନି ବ୍ରୂମୀ ତି। ଦିଟ୍ଠିକଲହସ୍ସ ଦିଟ୍ଠିଭଣ୍ଡନସ୍ସ ଦିଟ୍ଠିୱିଗ୍ଗହସ୍ସ ଦିଟ୍ଠିୱିୱାଦସ୍ସ ଦିଟ୍ଠିମେଧଗସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଫଲାନି ହୋନ୍ତି – ଜୟପରାଜୟୋ ହୋତି, ଲାଭାଲାଭୋ ହୋତି, ୟସାୟସୋ ହୋତି, ନିନ୍ଦାପସଂସୋ ହୋତି, ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ହୋତି, ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସଂ ହୋତି, ଇଟ୍ଠାନିଟ୍ଠଂ ହୋତି, ଅନୁନୟପଟିଘଂ ହୋତି, ଉଗ୍ଘାତିନିଗ୍ଘାତି ହୋତି, ଅନୁରୋଧୱିରୋଧୋ ହୋତି। ଅଥ ୱା ତଂ କମ୍ମଂ ନିରୟସଂୱତ୍ତନିକଂ, ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିସଂୱତ୍ତନିକଂ, ପେତ୍ତିୱିସୟସଂୱତ୍ତନିକନ୍ତି ବ୍ରୂମି ଆଚିକ୍ଖାମି ଦେସେମି ପଞ୍ଞପେମି ପଟ୍ଠପେମି ୱିୱରାମି ୱିଭଜାମି ଉତ୍ତାନୀକରୋମି ପକାସେମୀତି – ଦୁୱେ ୱିୱାଦସ୍ସ ଫଲାନି ବ୍ରୂମି।
ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା ନ ୱିୱାଦୟେଥା ତି। ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା ତି ଏତଂ ଆଦୀନୱଂ ଦିସ୍ୱା ପସ୍ସିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା ଦିଟ୍ଠିକଲହେସୁ ଦିଟ୍ଠିଭଣ୍ଡନେସୁ ଦିଟ୍ଠିୱିଗ୍ଗହେସୁ ଦିଟ୍ଠିୱିୱାଦେସୁ ଦିଟ୍ଠିମେଧଗେସୂତି – ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା। ନ ୱିୱାଦୟେଥା ତି ନ କଲହଂ କରେୟ୍ୟ, ନ ଭଣ୍ଡନଂ କରେୟ୍ୟ, ନ ୱିଗ୍ଗହଂ କରେୟ୍ୟ, ନ ୱିୱାଦଂ କରେୟ୍ୟ, ନ ମେଧଗଂ କରେୟ୍ୟ, କଲହଂ ଭଣ୍ଡନଂ ୱିଗ୍ଗହଂ ୱିୱାଦଂ ମେଧଗଂ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟ, କଲହା ଭଣ୍ଡନା ୱିଗ୍ଗହା ୱିୱାଦା ମେଧଗା ଆରତୋ ଅସ୍ସ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରେୟ୍ୟାତି – ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା ନ ୱିୱାଦୟେଥ।
ଖେମାଭିପସ୍ସଂ ଅୱିୱାଦଭୂମି ନ୍ତି। ଅୱିୱାଦଭୂମିଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ। ୟୋ ସୋ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ଏତଂ ଅୱିୱାଦଭୂମିଂ ଖେମତୋ ତାଣତୋ ଲେଣତୋ ସରଣତୋ ଅଭୟତୋ ଅଚ୍ଚୁତତୋ ଅମତତୋ ନିବ୍ବାନତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ଦକ୍ଖନ୍ତୋ ଓଲୋକେନ୍ତୋ ନିଜ୍ଝାୟନ୍ତୋ ଉପପରିକ୍ଖନ୍ତୋତି – ଖେମାଭିପସ୍ସଂ ଅୱିୱାଦଭୂମିଂ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଅପ୍ପଞ୍ହି ଏତଂ ନ ଅଲଂ ସମାୟ, ଦୁୱେ ୱିୱାଦସ୍ସ ଫଲାନି ବ୍ରୂମି।
ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା ନ ୱିୱାଦୟେଥ, ଖେମାଭିପସ୍ସଂ ଅୱିୱାଦଭୂମି’’ନ୍ତି॥
ୟା କାଚିମା ସମ୍ମୁତିୟୋ ପୁଥୁଜ୍ଜା, ସବ୍ବାୱ ଏତା ନ ଉପେତି ୱିଦ୍ୱା।
ଅନୂପୟୋ ସୋ ଉପୟଂ କିମେୟ୍ୟ, ଦିଟ୍ଠେ ସୁତେ ଖନ୍ତିମକୁବ୍ବମାନୋ॥
ୟା କାଚିମା ସମ୍ମୁତିୟୋ ପୁଥୁଜ୍ଜା ତି। ୟା କାଚୀ ତି ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ସବ୍ବଥା ସବ୍ବଂ ଅସେସଂ ନିସ୍ସେସଂ ପରିୟାଦିୟନୱଚନମେତଂ – ୟା କାଚୀତି। ସମ୍ମୁତିୟୋ ତି। ସମ୍ମୁତିୟୋ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ଦିଟ୍ଠିସମ୍ମୁତିୟୋ। ପୁଥୁଜ୍ଜା ତି ପୁଥୁଜ୍ଜନେହି ଜନିତା ସମ୍ମୁତିୟୋତି ପୁଥୁଜ୍ଜା, ପୁଥୁ ନାନାଜନେହି ଜନିତା ୱା ସମ୍ମୁତିୟୋତି ପୁଥୁଜ୍ଜାତି – ୟା କାଚିମା ସମ୍ମୁତିୟୋ ପୁଥୁଜ୍ଜା।
ସବ୍ବାୱ ଏତା ନ ଉପେତି ୱିଦ୍ୱା ତି। ୱିଦ୍ୱା ୱିଜ୍ଜାଗତୋ ଞାଣୀ ୱିଭାୱୀ ମେଧାୱୀ। ସବ୍ବାୱ ଏତା ଦିଟ୍ଠିସମ୍ମୁତିୟୋ ନେତି ନ ଉପେତି ନ ଉପଗଚ୍ଛତି ନ ଗଣ୍ହାତି ନ ପରାମସତି ନାଭିନିୱିସତୀତି – ସବ୍ବାୱ ଏତା ନ ଉପେତି ୱିଦ୍ୱା।
ଅନୂପୟୋ ସୋ ଉପୟଂ କିମେୟ୍ୟା ତି। ଉପୟୋ ତି ଦ୍ୱେ ଉପୟା – ତଣ୍ହୂପୟୋ ଚ ଦିଟ୍ଠୂପୟୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହୂପୟୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠୂପୟୋ। ତସ୍ସ ତଣ୍ହୂପୟୋ ପହୀନୋ, ଦିଟ୍ଠୂପୟୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠୋ; ତଣ୍ହୂପୟସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା, ଦିଟ୍ଠୂପୟସ୍ସ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠତ୍ତା ଅନୂପୟୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ କିଂ ରୂପଂ ଉପେୟ୍ୟ ଉପଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ ପରାମସେୟ୍ୟ ଅଭିନିୱିସେୟ୍ୟ ଅତ୍ତା ମେତି। କିଂ ୱେଦନଂ… କିଂ ସଞ୍ଞଂ… କିଂ ସଙ୍ଖାରେ… କିଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ… କିଂ ଗତିଂ… କିଂ ଉପପତ୍ତିଂ… କିଂ ପଟିସନ୍ଧିଂ… କିଂ ଭୱଂ … କିଂ ସଂସାରଂ… କିଂ ୱଟ୍ଟଂ ଉପେୟ୍ୟ ଉପଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ ପରାମସେୟ୍ୟ ଅଭିନିୱେସେୟ୍ୟାତି – ଅନୂପୟୋ ସୋ ଉପୟଂ କିମେୟ୍ୟ।
ଦିଟ୍ଠେ ସୁତେ ଖନ୍ତିମକୁବ୍ବମାନୋ ତି। ଦିଟ୍ଠେ ୱା ଦିଟ୍ଠସୁଦ୍ଧିୟା ୱା ସୁତେ ୱା ସୁତସୁଦ୍ଧିୟା ୱା ମୁତେ ୱା ମୁତସୁଦ୍ଧିୟା ୱା ଖନ୍ତିଂ ଅକୁବ୍ବମାନୋ ଛନ୍ଦଂ ଅକୁବ୍ବମାନୋ ପେମଂ ଅକୁବ୍ବମାନୋ ରାଗଂ ଅକୁବ୍ବମାନୋ ଅଜନୟମାନୋ ଅସଞ୍ଜନୟମାନୋ ଅନିବ୍ବତ୍ତୟମାନୋ ଅନଭିନିବ୍ବତ୍ତୟମାନୋତି – ଦିଟ୍ଠେ ସୁତେ ଖନ୍ତିମକୁବ୍ବମାନୋ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୟା କାଚିମା ସମ୍ମୁତିୟୋ ପୁଥୁଜ୍ଜା, ସବ୍ବାୱ ଏତା ନ ଉପେତି ୱିଦ୍ୱା।
ଅନୂପୟୋ ସୋ ଉପୟଂ କିମେୟ୍ୟ, ଦିଟ୍ଠେ ସୁତେ ଖନ୍ତିମକୁବ୍ବମାନୋ’’ତି॥
ସୀଲୁତ୍ତମା ସଞ୍ଞମେନାହୁ ସୁଦ୍ଧିଂ, ୱତଂ ସମାଦାୟ ଉପଟ୍ଠିତାସେ।
ଇଧେୱ ସିକ୍ଖେମ ଅଥସ୍ସ ସୁଦ୍ଧିଂ, ଭୱୂପନୀତା କୁସଲାୱଦାନା॥
ସୀଲୁତ୍ତମା ସଞ୍ଞମେନାହୁ ସୁଦ୍ଧି ନ୍ତି। ସନ୍ତେକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସୀଲୁତ୍ତମୱାଦା; ତେ ସୀଲମତ୍ତେନ ସଞ୍ଞମମତ୍ତେନ ସଂୱରମତ୍ତେନ ଅୱୀତିକ୍କମମତ୍ତେନ ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିୱିସୁଦ୍ଧିଂ, ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିୱିମୁତ୍ତିଂ ଆହୁ [ଆହଂସୁ (ସୀ॰ କ॰)] ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତି।
ସମଣମୁଣ୍ଡିକାପୁତ୍ତୋ ଏୱମାହ – ‘‘ଚତୂହି ଖୋ ଅହଂ, ଗହପତି, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତଂ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲଂ ପଞ୍ଞପେମି ସମ୍ପନ୍ନକୁସଲଂ ପରମକୁସଲଂ ଉତ୍ତମପତ୍ତିପତ୍ତଂ ସମଣଂ ଅୟୋଜ୍ଝଂ। କତମେହି ଚତୂହି? ଇଧ, ଗହପତି, ନ କାୟେନ ପାପକମ୍ମଂ କରୋତି, ନ ପାପିକଂ [ପାପକଂ (ସୀ॰)] ୱାଚଂ ଭାସତି, ନ ପାପକଂ ସଙ୍କପ୍ପଂ ସଙ୍କପ୍ପେତି, ନ ପାପକଂ ଆଜୀୱଂ ଆଜୀୱତି। ଇମେହି ଖୋ ଅହଂ, ଗହପତି , ଚତୂହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତଂ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲଂ ପଞ୍ଞପେମି ସମ୍ପନ୍ନକୁସଲଂ ପରମକୁସଲଂ ଉତ୍ତମପତ୍ତିପତ୍ତଂ ସମଣଂ ଅୟୋଜ୍ଝଂ; ଏୱମେୱ ସନ୍ତେକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସୀଲୁତ୍ତମୱାଦା; ତେ ସୀଲମତ୍ତେନ ସଞ୍ଞମମତ୍ତେନ ସଂୱରମତ୍ତେନ ଅୱୀତିକ୍କମମତ୍ତେନ ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ, ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ଆହୁ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତୀ’’ତି – ସୀଲୁତ୍ତମା ସଞ୍ଞମେନାହୁ ସୁଦ୍ଧିଂ।
ୱତଂ ସମାଦାୟ ଉପଟ୍ଠିତାସେ ତି। ୱତ ନ୍ତି ହତ୍ଥିୱତଂ ୱା ଅସ୍ସୱତଂ ୱା ଗୋୱତଂ ୱା କୁକ୍କୁରୱତଂ ୱା କାକୱତଂ ୱା ୱାସୁଦେୱୱତଂ ୱା ବଲଦେୱୱତଂ ୱା ପୁଣ୍ଣଭଦ୍ଦୱତଂ ୱା ମଣିଭଦ୍ଦୱତଂ ୱା ଅଗ୍ଗିୱତଂ ୱା ନାଗୱତଂ ୱା ସୁପଣ୍ଣୱତଂ ୱା ୟକ୍ଖୱତଂ ୱା ଅସୁରୱତଂ ୱା ଗନ୍ଧବ୍ବୱତଂ ୱା ମହାରାଜୱତଂ ୱା ଚନ୍ଦୱତଂ ୱା ସୂରିୟୱତଂ ୱା ଇନ୍ଦୱତଂ ୱା ବ୍ରହ୍ମୱତଂ ୱା ଦେୱୱତଂ ୱା ଦିସାୱତଂ ୱା ଆଦାୟ ସମାଦାୟ ଆଦିୟିତ୍ୱା ସମାଦିୟିତ୍ୱା ଗଣ୍ହିତ୍ୱା ପରାମସିତ୍ୱା ଅଭିନିୱିସିତ୍ୱା ଉପଟ୍ଠିତା ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତା ଅଲ୍ଲୀନା ଉପଗତା ଅଜ୍ଝୋସିତା ଅଧିମୁତ୍ତାତି – ୱତଂ ସମାଦାୟ ଉପଟ୍ଠିତାସେ।
ଇଧେୱ ସିକ୍ଖେମ ଅଥସ୍ସ ସୁଦ୍ଧି ନ୍ତି। ଇଧା ତି ସକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସକାୟ ଖନ୍ତିୟା ସକାୟ ରୁଚିୟା ସକାୟ ଲଦ୍ଧିୟା। ସିକ୍ଖେମା ତି ସିକ୍ଖେମ ଆଚରେମ ସମାଚରେମ ସମାଦାୟ ୱତ୍ତେମାତି – ଇଧେୱ ସିକ୍ଖେମ। ଅଥସ୍ସ ସୁଦ୍ଧି ନ୍ତି ଅଥସ୍ସ ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ, ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିନ୍ତି – ଇଧେୱ ସିକ୍ଖେମ ଅଥସ୍ସ ସୁଦ୍ଧିଂ।
ଭୱୂପନୀତା କୁସଲାୱଦାନା ତି। ଭୱୂପନୀତା ତି ଭୱୂପନୀତା ଭୱୂପଗତା ଭୱଜ୍ଝୋସିତା ଭୱାଧିମୁତ୍ତାତି – ଭୱୂପନୀତା । କୁସଲାୱଦାନା ତି କୁସଲୱାଦା ପଣ୍ଡିତୱାଦା ଥିରୱାଦା ଞାୟୱାଦା ହେତୁୱାଦା ଲକ୍ଖଣୱାଦା କାରଣୱାଦା ଠାନୱାଦା ସକାୟ ଲଦ୍ଧିୟାତି – ଭୱୂପନୀତା କୁସଲାୱଦାନା।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ସୀଲୁତ୍ତମା ସଞ୍ଞମେନାହୁ ସୁଦ୍ଧିଂ, ୱତଂ ସମାଦାୟ ଉପଟ୍ଠିତାସେ।
ଇଧେୱ ସିକ୍ଖେମ ଅଥସ୍ସ ସୁଦ୍ଧିଂ, ଭୱୂପନୀତା କୁସଲାୱଦାନା’’ତି॥
ସଚେ ଚୁତୋ ସୀଲୱତତୋ ହୋତି, ପୱେଧତୀ [ସ ୱେଧତୀ (ସୀ ସ୍ୟା॰)] କମ୍ମୱିରାଧୟିତ୍ୱା।
ପଜପ୍ପତୀ [ସ ଜପ୍ପତୀ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ପତ୍ଥୟତୀ ଚ ସୁଦ୍ଧିଂ, ସତ୍ଥାୱ ହୀନୋ ପୱସଂ ଘରମ୍ହା॥
ସଚେ ଚୁତୋ ସୀଲୱତତୋ ହୋତୀ ତି। ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ସୀଲୱତତୋ ଚୱତି – ପରୱିଚ୍ଛିନ୍ଦନାୟ ୱା ଚୱତି, ଅନଭିସମ୍ଭୁଣନ୍ତୋ ୱା ଚୱତି। କଥଂ ପରୱିଚ୍ଛିନ୍ଦନାୟ ଚୱତି? ପରୋ ୱିଚ୍ଛିନ୍ଦତି ସୋ ସତ୍ଥା ନ ସବ୍ବଞ୍ଞୂ, ଧମ୍ମୋ ନ ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ, ଗଣୋ ନ ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ, ଦିଟ୍ଠି ନ ଭଦ୍ଦିକା, ପଟିପଦା ନ ସୁପଞ୍ଞତ୍ତା, ମଗ୍ଗୋ ନ ନିୟ୍ୟାନିକୋ, ନତ୍ଥେତ୍ଥ ସୁଦ୍ଧି ୱା ୱିସୁଦ୍ଧି ୱା ପରିସୁଦ୍ଧି ୱା, ମୁତ୍ତି ୱା ୱିମୁତ୍ତି ୱା ପରିମୁତ୍ତି ୱା, ନତ୍ଥେତ୍ଥ ସୁଜ୍ଝନ୍ତି ୱା ୱିସୁଜ୍ଝନ୍ତି ୱା ପରିସୁଜ୍ଝନ୍ତି ୱା, ମୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱା ୱିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱା, ପରିମୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱା, ହୀନା ନିହୀନା ଓମକା ଲାମକା ଛତୁକ୍କା ପରିତ୍ତାତି। ଏୱଂ ପରୋ ୱିଚ୍ଛିନ୍ଦତି। ଏୱଂ ୱିଚ୍ଛିନ୍ଦିୟମାନୋ ସତ୍ଥାରା ଚୱତି, ଧମ୍ମକ୍ଖାନା ଚୱତି, ଗଣା ଚୱତି, ଦିଟ୍ଠିୟା ଚୱତି, ପଟିପଦାୟ ଚୱତି, ମଗ୍ଗତୋ ଚୱତି। ଏୱଂ ପରିୱିଚ୍ଛିନ୍ଦନାୟ ଚୱତି। କଥଂ ଅନଭିସମ୍ଭୁଣନ୍ତୋ ଚୱତି? ସୀଲଂ ଅନଭିସମ୍ଭୁଣନ୍ତୋ ସୀଲତୋ ଚୱତି, ୱତଂ ଅନଭିସମ୍ଭୁଣନ୍ତୋ ୱତତୋ ଚୱତି, ସୀଲବ୍ବତଂ ଅନଭିସମ୍ଭୁଣନ୍ତୋ ସୀଲବ୍ବତତୋ ଚୱତି। ଏୱଂ ଅନଭିସମ୍ଭୁଣନ୍ତୋ ଚୱତୀତି – ସଚେ ଚୁତୋ ସୀଲୱତତୋ ହୋତି।
ପୱେଧତି କମ୍ମୱିରାଧୟିତ୍ୱା ତି। ପୱେଧତୀ ତି ସୀଲଂ ୱା ୱତଂ ୱା ସୀଲବ୍ବତଂ ୱା ‘‘ୱିରଦ୍ଧଂ ମୟା, ଅପରଦ୍ଧଂ ମୟା, ଖଲିତଂ ମୟା, ଗଲିତଂ ମୟା, ଅଞ୍ଞାୟ ଅପରଦ୍ଧୋ ଅହ’’ନ୍ତି ୱେଧତି ପୱେଧତି ସମ୍ପୱେଧତୀତି – ପୱେଧତି। କମ୍ମୱିରାଧୟିତ୍ୱା ତି ପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରଂ ୱା ଅପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରଂ ୱା ଆନେଞ୍ଜାଭିସଙ୍ଖାରଂ ୱା ‘‘ୱିରଦ୍ଧଂ ମୟା, ଅପରଦ୍ଧଂ ମୟା, ଖଲିତଂ ମୟା, ଗଲିତଂ ମୟା, ଅଞ୍ଞାୟ ଅପରଦ୍ଧୋ ଅହ’’ନ୍ତି ୱେଧତି ପୱେଧତି ସମ୍ପୱେଧତୀତି – ପୱେଧତି କମ୍ମୱିରାଧୟିତ୍ୱା।
ପଜପ୍ପତୀ ପତ୍ଥୟତୀ ଚ ସୁଦ୍ଧି ନ୍ତି। ପଜପ୍ପତୀ ତି ସୀଲଂ ୱା ଜପ୍ପତି, ୱତଂ ୱା ଜପ୍ପତି, ସୀଲବ୍ବତଂ ୱା ଜପ୍ପତି ପଜପ୍ପତି ଅଭିଜପ୍ପତୀତି – ପଜପ୍ପତି। ପତ୍ଥୟତୀ ଚ ସୁଦ୍ଧି ନ୍ତି ସୀଲସୁଦ୍ଧିଂ ୱା ପତ୍ଥେତି, ୱତସୁଦ୍ଧିଂ ୱା ପତ୍ଥେତି, ସୀଲବ୍ବତସୁଦ୍ଧିଂ ୱା ପତ୍ଥେତି ପିହେତି ଅଭିଜପ୍ପତୀତି – ପଜପ୍ପତୀ ପତ୍ଥୟତୀ ଚ ସୁଦ୍ଧିଂ।
ସତ୍ଥାୱ ହୀନୋ ପୱସଂ ଘରମ୍ହା ତି। ୟଥା ପୁରିସୋ ଘରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ସତ୍ଥେନ ପୱସଂ ୱସନ୍ତୋ ସତ୍ଥା ଓହୀନୋ, ତଂ ୱା ସତ୍ଥଂ ଅନୁବନ୍ଧତି ସକଂ ୱା ଘରଂ ପଚ୍ଚାଗଚ୍ଛତି; ଏୱମେୱ ସୋ ଦିଟ୍ଠିଗତିକୋ ତଂ ୱା ସତ୍ଥାରଂ ଗଣ୍ହାତି ଅଞ୍ଞଂ ୱା ସତ୍ଥାରଂ ଗଣ୍ହାତି, ତଂ ୱା ଧମ୍ମକ୍ଖାନଂ ଗଣ୍ହାତି ଅଞ୍ଞଂ ୱା ଧମ୍ମକ୍ଖାନଂ ଗଣ୍ହାତି, ତଂ ୱା ଗଣଂ ଗଣ୍ହାତି ଅଞ୍ଞଂ ୱା ଗଣଂ ଗଣ୍ହାତି, ତଂ ୱା ଦିଟ୍ଠିଂ ଗଣ୍ହାତି ଅଞ୍ଞଂ ୱା ଦିଟ୍ଠିଂ ଗଣ୍ହାତି, ତଂ ୱା ପଟିପଦଂ ଗଣ୍ହାତି ଅଞ୍ଞଂ ୱା ପଟିପଦଂ ଗଣ୍ହାତି, ତଂ ୱା ମଗ୍ଗଂ ଗଣ୍ହାତି ଅଞ୍ଞଂ ୱା ମଗ୍ଗଂ ଗଣ୍ହାତି ପରାମସତି ଅଭିନିୱିସତୀତି – ସତ୍ଥାୱ ହୀନୋ ପୱସଂ ଘରମ୍ହା।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ସଚେ ଚୁତୋ ସୀଲୱତତୋ ହୋତି, ପୱେଧତୀ କମ୍ମୱିରାଧୟିତ୍ୱା।
ପଜପ୍ପତୀ ପତ୍ଥୟତୀ ଚ ସୁଦ୍ଧିଂ, ସତ୍ଥାୱ ହୀନୋ ପୱସଂ ଘରମ୍ହା’’ତି॥
ସୀଲବ୍ବତଂ ୱାପି ପହାୟ ସବ୍ବଂ, କମ୍ମଞ୍ଚ ସାୱଜ୍ଜନୱଜ୍ଜମେତଂ।
ସୁଦ୍ଧିଂ ଅସୁଦ୍ଧିନ୍ତି ଅପତ୍ଥୟାନୋ, ୱିରତୋ ଚରେ ସନ୍ତିମନୁଗ୍ଗହାୟ॥
ସୀଲବ୍ବତଂ ୱାପି ପହାୟ ସବ୍ବ ନ୍ତି। ସବ୍ବା ସୀଲସୁଦ୍ଧିୟୋ ପହାୟ ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମେତ୍ୱା, ସବ୍ବା ୱତସୁଦ୍ଧିୟୋ ପହାୟ ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମେତ୍ୱା, ସବ୍ବା ସୀଲବ୍ବତସୁଦ୍ଧିୟୋ ପହାୟ ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମେତ୍ୱାତି – ସୀଲବ୍ବତଂ ୱାପି ପହାୟ ସବ୍ବଂ।
କମ୍ମଞ୍ଚ ସାୱଜ୍ଜନୱଜ୍ଜମେତ ନ୍ତି। ସାୱଜ୍ଜକମ୍ମଂ ୱୁଚ୍ଚତି – କଣ୍ହଂ କଣ୍ହୱିପାକଂ। ଅନୱଜ୍ଜକମ୍ମଂ ୱୁଚ୍ଚତି – ସୁକ୍କଂ ସୁକ୍କୱିପାକଂ। ସାୱଜ୍ଜଞ୍ଚ କମ୍ମଂ ଅନୱଜ୍ଜଞ୍ଚ କମ୍ମଂ ପହାୟ ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମେତ୍ୱାତି – କମ୍ମଞ୍ଚ ସାୱଜ୍ଜନୱଜ୍ଜମେତଂ।
ସୁଦ୍ଧିଂ ଅସୁଦ୍ଧିନ୍ତି ଅପତ୍ଥୟାନୋ ତି। ଅସୁଦ୍ଧି ନ୍ତି ଅସୁଦ୍ଧିଂ ପତ୍ଥେନ୍ତି, ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ ପତ୍ଥେନ୍ତି। ସୁଦ୍ଧି ନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ ପତ୍ଥେନ୍ତି, ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ ପତ୍ଥେନ୍ତି; ଅସୁଦ୍ଧିଂ ପତ୍ଥେନ୍ତି, ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ ପତ୍ଥେନ୍ତି, ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ ପତ୍ଥେନ୍ତି; ସୁଦ୍ଧିଂ ପତ୍ଥେନ୍ତି, ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ପତ୍ଥେନ୍ତି, ଅସୁଦ୍ଧିଂ ପତ୍ଥେନ୍ତି, ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ ପତ୍ଥେନ୍ତି, ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ ପତ୍ଥେନ୍ତି, ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ପତ୍ଥେନ୍ତି; ସୁଦ୍ଧିଂ ପତ୍ଥେନ୍ତି, ତେଧାତୁକେ କୁସଲେ ଧମ୍ମେ ପତ୍ଥେନ୍ତି, ଅସୁଦ୍ଧିଂ ପତ୍ଥେନ୍ତି, ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ ପତ୍ଥେନ୍ତି, ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ ପତ୍ଥେନ୍ତି, ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ପତ୍ଥେନ୍ତି, ତେଧାତୁକେ କୁସଲେ ଧମ୍ମେ ପତ୍ଥେନ୍ତି; ସୁଦ୍ଧିଂ ପତ୍ଥେନ୍ତି, ପୁଥୁଜ୍ଜନକଲ୍ୟାଣକା [କଲ୍ୟାଣପୁଥୁଜ୍ଜନା (ସ୍ୟା॰) ଏୱମୀଦିସେସୁ ଠାନେସୁ] ନିୟାମାୱକ୍କନ୍ତିଂ [ନିୟାମାୱତ୍ତନ୍ତିଂ (କ॰)] ପତ୍ଥେନ୍ତି। ସେକ୍ଖା ଅଗ୍ଗଧମ୍ମଂ ଅରହତ୍ତଂ ପତ୍ଥେନ୍ତି। ଅରହତ୍ତେ ପତ୍ତେ ଅରହା ନେୱ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ ପତ୍ଥେତି, ନପି ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ ପତ୍ଥେତି, ନପି ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ପତ୍ଥେତି, ନପି ତେଧାତୁକେ କୁସଲେ ଧମ୍ମେ ପତ୍ଥେତି, ନପି ନିୟାମାୱକ୍କନ୍ତିଂ ପତ୍ଥେତି, ନପି ଅଗ୍ଗଧମ୍ମଂ ଅରହତ୍ତଂ ପତ୍ଥେତି। ପତ୍ଥନା ସମତିକ୍କନ୍ତୋ ଅରହା ୱୁଦ୍ଧିପାରିହାନିୱୀତିୱତ୍ତୋ [ୱୁଦ୍ଧିପାରିହାନିଂ ୱୀତିୱତ୍ତୋ (ସୀ॰)] । ସୋ ୱୁଟ୍ଠୱାସୋ ଚିଣ୍ଣଚରଣୋ…ପେ॰… ଜାତିଜରାମରଣସଂସାରୋ ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ପୁନବ୍ଭୱୋତି – ସୁଦ୍ଧିଂ ଅସୁଦ୍ଧିନ୍ତି ଅପତ୍ଥୟାନୋ।
ୱିରତୋ ଚରେ ସନ୍ତିମନୁଗ୍ଗହାୟା ତି। ୱିରତୋ ତି ସୁଦ୍ଧିଅସୁଦ୍ଧିୟା ଆରତୋ ଅସ୍ସ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ, ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତୀତି – ୱିରତୋ। ଚରେ ତି ଚରେୟ୍ୟ ୱିଚରେୟ୍ୟ ୱିହରେୟ୍ୟ ଇରିୟେୟ୍ୟ ୱତ୍ତେୟ୍ୟ ପାଲେୟ୍ୟ ୟପେୟ୍ୟ ୟାପେୟ୍ୟାତି – ୱିରତୋ ଚରେ। ସନ୍ତିମନୁଗ୍ଗହାୟା ତି ସନ୍ତିୟୋ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ଦିଟ୍ଠିସନ୍ତିୟୋ ଅଗଣ୍ହନ୍ତୋ ଅପରାମସନ୍ତୋ ଅନଭିନିୱିସନ୍ତୋତି – ୱିରତୋ ଚରେ ସନ୍ତିମନୁଗ୍ଗହାୟ।
‘‘ସୀଲବ୍ବତଂ ୱାପି ପହାୟ ସବ୍ବଂ, କମ୍ମଞ୍ଚ ସାୱଜ୍ଜନୱଜ୍ଜମେତଂ।
ସୁଦ୍ଧିଂ ଅସୁଦ୍ଧିନ୍ତି ଅପତ୍ଥୟାନୋ, ୱିରତୋ ଚରେ ସନ୍ତିମନୁଗ୍ଗହାୟା’’ତି॥
ତମୂପନିସ୍ସାୟ ଜିଗୁଚ୍ଛିତଂ ୱା, ଅଥ ୱାପି ଦିଟ୍ଠଂ ୱ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱା।
ଉଦ୍ଧଂସରା ସୁଦ୍ଧିମନୁତ୍ଥୁନନ୍ତି, ଅୱୀତତଣ୍ହାସେ ଭୱାଭୱେସୁ॥
ତମୂପନିସ୍ସାୟ ଜିଗୁଚ୍ଛିତଂ ୱା ତି। ସନ୍ତେକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ତପୋଜିଗୁଚ୍ଛୱାଦା ତପୋଜିଗୁଚ୍ଛସାରା ତପୋଜିଗୁଚ୍ଛନିସ୍ସିତା ଆନିସ୍ସିତା ଅଲ୍ଲୀନା ଉପଗତା ଅଜ୍ଝୋସିତା ଅଧିମୁତ୍ତାତି – ତମୂପନିସ୍ସାୟ ଜିଗୁଚ୍ଛିତଂ ୱା।
ଅଥ ୱାପି ଦିଟ୍ଠଂ ୱ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱା ତି। ଦିଟ୍ଠଂ ୱା ଦିଟ୍ଠସୁଦ୍ଧିଂ ୱା ସୁତଂ ୱା ସୁତସୁଦ୍ଧିଂ ୱା ମୁତଂ ୱା ମୁତସୁଦ୍ଧିଂ ୱା ନିସ୍ସାୟ ଉପନିସ୍ସାୟ ଗଣ୍ହିତ୍ୱା ପରାମସିତ୍ୱା ଅଭିନିୱିସିତ୍ୱାତି – ଅଥ ୱାପି ଦିଟ୍ଠଂ ୱ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱା।
ଉଦ୍ଧଂସରା ସୁଦ୍ଧିମନୁତ୍ଥୁନନ୍ତୀ ତି। ସନ୍ତେକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଉଦ୍ଧଂସରାୱାଦା। କତମେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଉଦ୍ଧଂସରାୱାଦା? ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅଚ୍ଚନ୍ତସୁଦ୍ଧିକା, ସଂସାରସୁଦ୍ଧିକା, ଅକିରିୟଦିଟ୍ଠିକା, ସସ୍ସତୱାଦା – ଇମେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଉଦ୍ଧଂସରାୱାଦା। ତେ ସଂସାରେ ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ, ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ଥୁନନ୍ତି ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତୀତି – ଉଦ୍ଧଂସରା ସୁଦ୍ଧିମନୁତ୍ଥୁନନ୍ତି।
ଅୱୀତତଣ୍ହାସେ ଭୱାଭୱେସୂ ତି। ତଣ୍ହା ତି ରୂପତଣ୍ହା ସଦ୍ଦତଣ୍ହା ଗନ୍ଧତଣ୍ହା ରସତଣ୍ହା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବତଣ୍ହା ଧମ୍ମତଣ୍ହା। ଭୱାଭୱେସୂ ତି ଭୱାଭୱେ କମ୍ମଭୱେ ପୁନବ୍ଭୱେ କାମଭୱେ, କମ୍ମଭୱେ କାମଭୱେ ପୁନବ୍ଭୱେ ରୂପଭୱେ , କମ୍ମଭୱେ ରୂପଭୱେ ପୁନବ୍ଭୱେ ଅରୂପଭୱେ, କମ୍ମଭୱେ ଅରୂପଭୱେ ପୁନବ୍ଭୱେ ପୁନପ୍ପୁନବ୍ଭୱେ ପୁନପ୍ପୁନଗତିୟା ପୁନପ୍ପୁନଉପପତ୍ତିୟା ପୁନପ୍ପୁନପଟିସନ୍ଧିୟା ପୁନପ୍ପୁନଅତ୍ତଭାୱାଭିନିବ୍ବତ୍ତିୟା ଅୱୀତତଣ୍ହା ଅୱିଗତତଣ୍ହା ଅଚତ୍ତତଣ୍ହା ଅୱନ୍ତତଣ୍ହା ଅମୁତ୍ତତଣ୍ହା ଅପ୍ପହୀନତଣ୍ହା ଅପ୍ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠତଣ୍ହାତି – ଅୱୀତତଣ୍ହାସେ ଭୱାଭୱେସୁ।
‘‘ତମୂପନିସ୍ସାୟ ଜିଗୁଚ୍ଛିତଂ ୱା, ଅଥ ୱାପି ଦିଟ୍ଠଂ ୱ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱା।
ଉଦ୍ଧଂସରା ସୁଦ୍ଧିମନୁତ୍ଥୁନନ୍ତି, ଅୱୀତତଣ୍ହାସେ ଭୱାଭୱେସୂ’’ତି॥
ପତ୍ଥୟମାନସ୍ସ ହି ଜପ୍ପିତାନି, ପୱେଧିତଂ ୱାପି ପକପ୍ପିତେସୁ।
ଚୁତୂପପାତୋ ଇଧ ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି, ସ କେନ ୱେଧେୟ୍ୟ କୁହିଂ ୱ ଜପ୍ପେ॥
ପତ୍ଥୟମାନସ୍ସ ହି ଜପ୍ପିତାନୀ ତି। ପତ୍ଥନା ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ପତ୍ଥୟମାନସ୍ସା ତି ପତ୍ଥୟମାନସ୍ସ ଇଚ୍ଛମାନସ୍ସ ସାଦିୟମାନସ୍ସ ପିହୟମାନସ୍ସ ଅଭିଜପ୍ପୟମାନସ୍ସାତି – ପତ୍ଥୟମାନସ୍ସ ହି। ଜପ୍ପିତାନୀ ତି। ଜପ୍ପନା ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲନ୍ତି – ପତ୍ଥୟମାନସ୍ସ ହି ଜପ୍ପିତାନି।
ପୱେଧିତଂ ୱାପି ପକପ୍ପିତେସୂ ତି। ପକପ୍ପନା ତି ଦ୍ୱେ ପକପ୍ପନା – ତଣ୍ହାପକପ୍ପନା ଚ ଦିଟ୍ଠିପକପ୍ପନା ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାପକପ୍ପନା…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିପକପ୍ପନା। ପୱେଧିତଂ ୱାପି ପକପ୍ପିତେସୂ ତି। ପକପ୍ପିତଂ ୱତ୍ଥୁଂ ଅଚ୍ଛେଦସଙ୍କିନୋପି ୱେଧେନ୍ତି, ଅଚ୍ଛିଜ୍ଜନ୍ତେପି ୱେଧେନ୍ତି, ଅଚ୍ଛିନ୍ନେପି ୱେଧେନ୍ତି; ପକପ୍ପିତଂ ୱତ୍ଥୁଂ ୱିପରିଣାମସଙ୍କିନୋପି ୱେଧେନ୍ତି, ୱିପରିଣମନ୍ତେପି ୱେଧେନ୍ତି, ୱିପରିଣତେପି ୱେଧେନ୍ତି ପୱେଧେନ୍ତି ସମ୍ପୱେଧେନ୍ତୀତି – ପୱେଧିତଂ ୱାପି ପକପ୍ପିତେସୁ।
ଚୁତୂପପାତୋ ଇଧ ୟସ୍ସ ନତ୍ଥୀ ତି। ୟସ୍ସା ତି ଅରହତୋ ଖୀଣାସୱସ୍ସ। ୟସ୍ସ ଗମନଂ ଆଗମନଂ ଗମନାଗମନଂ କାଲଂଗତି ଭୱାଭୱୋ ଚୁତି ଚ ଉପପତ୍ତି ଚ ନିବ୍ବତ୍ତି ଚ ଭେଦୋ ଚ ଜାତି ଚ ଜରାମରଣଞ୍ଚ ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ନୁପଲବ୍ଭନ୍ତି, ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାତି – ଚୁତୂପପାତୋ ଇଧ ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି।
ସ କେନ ୱେଧେୟ୍ୟ କୁହିଂ ୱ ଜପ୍ପେ ତି। ସୋ କେନ ରାଗେନ ୱେଧେୟ୍ୟ, କେନ ଦୋସେନ ୱେଧେୟ୍ୟ, କେନ ମୋହେନ ୱେଧେୟ୍ୟ, କେନ ମାନେନ ୱେଧେୟ୍ୟ, କାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ୱେଧେୟ୍ୟ, କେନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେନ ୱେଧେୟ୍ୟ, କାୟ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ୱେଧେୟ୍ୟ, କେହି ଅନୁସୟେହି ୱେଧେୟ୍ୟ – ରତ୍ତୋତି ୱା ଦୁଟ୍ଠୋତି ୱା ମୂଳ୍ହୋତି ୱା ୱିନିବଦ୍ଧୋତି ୱା ପରାମଟ୍ଠୋତି ୱା ୱିକ୍ଖେପଗତୋତି ୱା ଅନିଟ୍ଠଙ୍ଗତୋତି ୱା ଥାମଗତୋତି ୱା। ତେ ଅଭିସଙ୍ଖାରା ପହୀନା; ଅଭିସଙ୍ଖାରାନଂ ପହୀନତ୍ତା ଗତିୟା କେନ ୱେଧେୟ୍ୟ – ନେରୟିକୋତି ୱା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିକୋତି ୱା ପେତ୍ତିୱିସୟିକୋତି ୱା ମନୁସ୍ସୋତି ୱା ଦେୱୋତି ୱା ରୂପୀତି ୱା ଅରୂପୀତି ୱା ସଞ୍ଞୀତି ୱା ଅସଞ୍ଞୀତି ୱା ନେୱସଞ୍ଞୀନାସଞ୍ଞୀତି ୱା, ସୋ ହେତୁ ନତ୍ଥି ପଚ୍ଚୟୋ ନତ୍ଥି କାରଣଂ ନତ୍ଥି ୟେନ ୱେଧେୟ୍ୟ ପୱେଧେୟ୍ୟ ସମ୍ପୱେଧେୟ୍ୟାତି – ସ କେନ ୱେଧେୟ୍ୟ। କୁହିଂୱ ଜପ୍ପେ ତି କୁହିଂ ୱା ଜପ୍ପେୟ୍ୟ କିମ୍ହି ଜପ୍ପେୟ୍ୟ, କତ୍ଥ ଜପ୍ପେୟ୍ୟ ପଜପ୍ପେୟ୍ୟ ଅଭିଜପ୍ପେୟ୍ୟାତି – ସ କେନ ୱେଧେୟ୍ୟ କୁହିଂ ୱ ଜପ୍ପେ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ପତ୍ଥୟମାନସ୍ସ ହି ଜପ୍ପିତାନି, ପୱେଧିତଂ ୱାପି ପକପ୍ପିତେସୁ।
ଚୁତୂପପାତୋ ଇଧ ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି, ସ କେନ ୱେଧେୟ୍ୟ କୁହିଂ ୱ ଜପ୍ପେ’’ତି॥
ୟମାହୁ ଧମ୍ମଂ ପରମନ୍ତି ଏକେ, ତମେୱ ହୀନନ୍ତି ପନାହୁ ଅଞ୍ଞେ।
ସଚ୍ଚୋ ନୁ ୱାଦୋ କତମୋ ଇମେସଂ, ସବ୍ବେୱ ହୀମେ କୁସଲାୱଦାନା॥
ୟମାହୁ ଧମ୍ମଂ ପରମନ୍ତି ଏକେ ତି। ୟଂ ଧମ୍ମଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ପଟିପଦଂ ମଗ୍ଗଂ ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ‘‘ଇଦଂ ପରମଂ ଅଗ୍ଗଂ ସେଟ୍ଠଂ ୱିସିଟ୍ଠଂ ପାମୋକ୍ଖଂ ଉତ୍ତମଂ ପୱର’’ନ୍ତି , ଏୱମାହଂସୁ ଏୱଂ କଥେନ୍ତି ଏୱଂ ଭଣନ୍ତି ଏୱଂ ଦୀପୟନ୍ତି ଏୱଂ ୱୋହରନ୍ତୀତି – ୟମାହୁ ଧମ୍ମଂ ପରମନ୍ତି ଏକେ।
ତମେୱ ହୀନନ୍ତି ପନାହୁ ଅଞ୍ଞେ ତି ତମେୱ ଧମ୍ମଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ପଟିପଦଂ ମଗ୍ଗଂ ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ‘‘ହୀନଂ ଏତଂ, ନିହୀନଂ ଏତଂ, ଓମକଂ ଏତଂ, ଲାମକଂ ଏତଂ, ଛତୁକ୍କଂ ଏତଂ, ପରିତ୍ତକଂ ଏତ’’ନ୍ତି, ଏୱମାହଂସୁ ଏୱଂ କଥେନ୍ତି ଏୱଂ ଭଣନ୍ତି ଏୱଂ ଦୀପୟନ୍ତି ଏୱଂ ୱୋହରନ୍ତୀତି – ତମେୱ ହୀନନ୍ତି ପନାହୁ ଅଞ୍ଞେ।
ସଚ୍ଚୋ ନୁ ୱାଦୋ କତମୋ ଇମେସ ନ୍ତି। ଇମେସଂ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ୱାଦୋ କତମୋ ସଚ୍ଚୋ ତଚ୍ଛୋ ତଥୋ ଭୂତୋ ୟାଥାୱୋ ଅୱିପରୀତୋତି – ସଚ୍ଚୋ ନୁ ୱାଦୋ କତମୋ ଇମେସଂ।
ସବ୍ବେୱ ହୀମେ କୁସଲାୱଦାନା ତି। ସବ୍ବେୱିମେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା କୁସଲୱାଦା ପଣ୍ଡିତୱାଦା ଥିରୱାଦା ଞାୟୱାଦା ହେତୁୱାଦା ଲକ୍ଖଣୱାଦା କାରଣୱାଦା ଠାନୱାଦା ସକାୟ ଲଦ୍ଧିୟାତି – ସବ୍ବେୱ ହୀମେ କୁସଲାୱଦାନା।
‘‘ୟମାହୁ ଧମ୍ମଂ ପରମନ୍ତି ଏକେ, ତମେୱ ହୀନନ୍ତି ପନାହୁ ଅଞ୍ଞେ।
ସଚ୍ଚୋ ନୁ ୱାଦୋ କତମୋ ଇମେସଂ, ସବ୍ବେୱ ହୀମେ କୁସଲାୱଦାନା’’ତି॥
ସକଞ୍ହି ଧମ୍ମଂ ପରିପୁଣ୍ଣମାହୁ, ଅଞ୍ଞସ୍ସ ଧମ୍ମଂ ପନ ହୀନମାହୁ।
ଏୱମ୍ପି ୱିଗ୍ଗୟ୍ହ ୱିୱାଦୟନ୍ତି, ସକଂ ସକଂ ସମ୍ମୁତିମାହୁ ସଚ୍ଚଂ॥
ସକଞ୍ହି ଧମ୍ମଂ ପରିପୁଣ୍ଣମାହୂ ତି ସକଂ ଧମ୍ମଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ପଟିପଦଂ ମଗ୍ଗଂ ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ‘‘ଇଦଂ ସମତ୍ତଂ ପରିପୁଣ୍ଣଂ ଅନୋମ’’ନ୍ତି, ଏୱମାହଂସୁ…ପେ॰… ଏୱଂ ୱୋହରନ୍ତୀତି – ସକଞ୍ହି ଧମ୍ମଂ ପରିପୁଣ୍ଣମାହୁ।
ଅଞ୍ଞସ୍ସ ଧମ୍ମଂ ପନ ହୀନମାହୂ ତି। ଅଞ୍ଞସ୍ସ ଧମ୍ମଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ପଟିପଦଂ ମଗ୍ଗଂ ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ‘‘ହୀନଂ ଏତଂ, ନିହୀନଂ ଏତଂ, ଓମକଂ ଏତଂ, ଲାମକଂ ଏତଂ, ଛତୁକ୍କଂ ଏତଂ, ପରିତ୍ତକଂ ଏତ’’ନ୍ତି, ଏୱମାହଂସୁ ଏୱଂ କଥେନ୍ତି ଏୱଂ ଭଣନ୍ତି ଏୱଂ ଦୀପୟନ୍ତି ଏୱଂ ୱୋହରନ୍ତୀତି – ଅଞ୍ଞସ୍ସ ଧମ୍ମଂ ପନ ହୀନମାହୁ।
ଏୱମ୍ପି ୱିଗ୍ଗୟ୍ହ ୱିୱାଦୟନ୍ତୀ ତି ଏୱଂ ଗହେତ୍ୱା ଉଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଗଣ୍ହିତ୍ୱା ପରାମସିତ୍ୱା ଅଭିନିୱିସିତ୍ୱା ୱିୱାଦୟନ୍ତି, କଲହଂ କରୋନ୍ତି, ଭଣ୍ଡନଂ କରୋନ୍ତି, ୱିଗ୍ଗହଂ କରୋନ୍ତି, ୱିୱାଦଂ କରୋନ୍ତି, ମେଧଗଂ କରୋନ୍ତି – ‘‘ନ ତ୍ୱଂ ଇମଂ ଧମ୍ମୱିନୟଂ ଆଜାନାସି…ପେ॰… ନିବ୍ବେଠେହି ୱା ସଚେ ପହୋସୀ’’ତି – ଏୱମ୍ପି ୱିଗ୍ଗୟ୍ହ ୱିୱାଦୟନ୍ତି।
ସକଂ ସକଂ ସମ୍ମୁତିମାହୁ ସଚ୍ଚ ନ୍ତି। ‘‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି – ସକଂ ସକଂ ସମ୍ମୁତିମାହୁ ସଚ୍ଚଂ। ‘‘ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ …ପେ॰… ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି – ସକଂ ସକଂ ସମ୍ମୁତିମାହୁ ସଚ୍ଚଂ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ସକଞ୍ହି ଧମ୍ମଂ ପରିପୁଣ୍ଣମାହୁ, ଅଞ୍ଞସ୍ସ ଧମ୍ମଂ ପନ ହୀନମାହୁ।
ଏୱମ୍ପି ୱିଗ୍ଗୟ୍ହ ୱିୱାଦୟନ୍ତି, ସକଂ ସକଂ ସମ୍ମୁତିମାହୁ ସଚ୍ଚ’’ନ୍ତି॥
ପରସ୍ସ ଚେ ୱମ୍ଭୟିତେନ ହୀନୋ, ନ କୋଚି ଧମ୍ମେସୁ ୱିସେସି ଅସ୍ସ।
ପୁଥୂ ହି ଅଞ୍ଞସ୍ସ ୱଦନ୍ତି ଧମ୍ମଂ, ନିହୀନତୋ ସମ୍ହି ଦଳ୍ହଂ ୱଦାନା॥
ପରସ୍ସ ଚେ ୱମ୍ଭୟିତେନ ହୀନୋ ତି ପରସ୍ସ ଚେ ୱମ୍ଭୟିତକାରଣା ନିନ୍ଦିତକାରଣା ଗରହିତକାରଣା ଉପୱଦିତକାରଣା ପରୋ ବାଲୋ ହୋତି ହୀନୋ ନିହୀନୋ ଓମକୋ ଲାମକୋ ଛତୁକ୍କୋ ପରିତ୍ତୋତି – ପରସ୍ସ ଚେ ୱମ୍ଭୟିତେନ ହୀନୋ।
ନ କୋଚି ଧମ୍ମେସୁ ୱିସେସି ଅସ୍ସା ତି। ଧମ୍ମେସୁ ନ କୋଚି ଅଗ୍ଗୋ ସେଟ୍ଠୋ ୱିସିଟ୍ଠୋ ପାମୋକ୍ଖୋ ଉତ୍ତମୋ ପୱରୋ ଅସ୍ସାତି – ନ କୋଚି ଧମ୍ମେସୁ ୱିସେସି ଅସ୍ସ।
ପୁଥୂ ହି ଅଞ୍ଞସ୍ସ ୱଦନ୍ତି ଧମ୍ମଂ, ନିହୀନତୋ ତି। ବହୁକାପି ବହୂନଂ ଧମ୍ମଂ ୱଦନ୍ତି ଉପୱଦନ୍ତି ନିନ୍ଦନ୍ତି ଗରହନ୍ତି ହୀନତୋ ନିହୀନତୋ ଓମକତୋ ଲାମକତୋ ଛତୁକ୍କତୋ ପରିତ୍ତତୋ, ବହୁକାପି ଏକସ୍ସ ଧମ୍ମଂ ୱଦନ୍ତି ଉପୱଦନ୍ତି ନିନ୍ଦନ୍ତି ଗରହନ୍ତି ହୀନତୋ ନିହୀନତୋ ଓମକତୋ ଲାମକତୋ ଛତୁକ୍କତୋ ପରିତ୍ତତୋ, ଏକୋପି ବହୂନଂ ଧମ୍ମଂ ୱଦତି ଉପୱଦତି ନିନ୍ଦତି ଗରହତି ହୀନତୋ ନିହୀନତୋ ଓମକତୋ ଲାମକତୋ ଛତୁକ୍କତୋ ପରିତ୍ତତୋ, ଏକୋପି ଏକସ୍ସ ଧମ୍ମଂ ୱଦତି ଉପୱଦତି ନିନ୍ଦତି ଗରହତି ହୀନତୋ ନିହୀନତୋ ଓମକତୋ ଲାମକତୋ ଛତୁକ୍କତୋ ପରିତ୍ତତୋତି – ପୁଥୂ ହି ଅଞ୍ଞସ୍ସ ୱଦନ୍ତି ଧମ୍ମଂ।
ନିହୀନତୋ ସମ୍ହି ଦଳ୍ହଂ ୱଦାନା ତି। ଧମ୍ମୋ ସକାୟନଂ, ଦିଟ୍ଠି ସକାୟନଂ, ପଟିପଦା ସକାୟନଂ, ମଗ୍ଗୋ ସକାୟନଂ, ସକାୟନେ ଦଳ୍ହୱାଦା ଥିରୱାଦା ବଲିକୱାଦା ଅଟ୍ଠିତୱାଦାତି – ନିହୀନତୋ ସମ୍ହି ଦଳ୍ହଂ ୱଦାନା।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ପରସ୍ସ ଚେ ୱମ୍ଭୟିତେନ ହୀନୋ, ନ କୋଚି ଧମ୍ମେସୁ ୱିସେସି ଅସ୍ସ।
ପୁଥୂ ହି ଅଞ୍ଞସ୍ସ ୱଦନ୍ତି ଧମ୍ମଂ, ନିହୀନତୋ ସମ୍ହି ଦଳ୍ହଂ ୱଦାନା’’ତି॥
ସଦ୍ଧମ୍ମପୂଜାପି [ସଦ୍ଧମ୍ମପୂଜା ଚ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ପନା ତଥେୱ, ୟଥା ପସଂସନ୍ତି ସକାୟନାନି।
ସବ୍ବେୱ ୱାଦା [ସବ୍ବେ ପୱାଦା (ସ୍ୟା॰)] ତଥିୟା [ତଥି ୱା (ବହୂସୁ)] ଭୱେୟ୍ୟୁଂ, ସୁଦ୍ଧୀ ହି ନେସଂ ପଚ୍ଚତ୍ତମେୱ॥
ସଦ୍ଧମ୍ମପୂଜାପି ପନା ତଥେୱା ତି। କତମା ସଦ୍ଧମ୍ମପୂଜା? ସକଂ ସତ୍ଥାରଂ ସକ୍କରୋତି ଗରୁଂ କରୋତି ମାନେତି ପୂଜେତି ‘‘ଅୟଂ ସତ୍ଥା ସବ୍ବଞ୍ଞୂ’’ତି – ଅୟଂ ସଦ୍ଧମ୍ମପୂଜା। ସକଂ ଧମ୍ମକ୍ଖାନଂ ସକଂ ଗଣଂ ସକଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ସକଂ ପଟିପଦଂ ସକଂ ମଗ୍ଗଂ ସକ୍କରୋତି ଗରୁଂ କରୋତି ମାନେତି ପୂଜେତି ‘‘ଅୟଂ ମଗ୍ଗୋ ନିୟ୍ୟାନିକୋ’’ତି – ଅୟଂ ସଦ୍ଧମ୍ମପୂଜା । ସଦ୍ଧମ୍ମପୂଜାପି ପନା ତଥେୱା ତି ସଦ୍ଧମ୍ମପୂଜା ତଥା ତଚ୍ଛା ଭୂତା ୟାଥାୱା ଅୱିପରୀତାତି – ସଦ୍ଧମ୍ମପୂଜାପି ପନା ତଥେୱ।
ୟଥା ପସଂସନ୍ତି ସକାୟନାନୀ ତି। ଧମ୍ମୋ ସକାୟନଂ ଦିଟ୍ଠି ସକାୟନଂ ପଟିପଦା ସକାୟନଂ ମଗ୍ଗୋ ସକାୟନଂ, ସକାୟନାନି ପସଂସନ୍ତି ଥୋମେନ୍ତି କିତ୍ତେନ୍ତି ୱଣ୍ଣେନ୍ତୀତି – ୟଥା ପସଂସନ୍ତି ସକାୟନାନି।
ସବ୍ବେୱ ୱାଦା ତଥିୟା ଭୱେୟ୍ୟୁ ନ୍ତି ସବ୍ବେୱ ୱାଦା ତଥା ତଚ୍ଛା ଭୂତା ୟାଥାୱା ଅୱିପରୀତା ଭୱେୟ୍ୟୁନ୍ତି – ସବ୍ବେୱ ୱାଦା ତଥିୟା ଭୱେୟ୍ୟୁଂ।
ସୁଦ୍ଧୀ ହି ନେସଂ ପଚ୍ଚତ୍ତମେୱା ତି। ପଚ୍ଚତ୍ତମେୱ ତେସଂ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ସୁଦ୍ଧି ୱିସୁଦ୍ଧି ପରିସୁଦ୍ଧି, ମୁତ୍ତି ୱିମୁତ୍ତି ପରିମୁତ୍ତୀତି – ସୁଦ୍ଧୀ ହି ନେସଂ ପଚ୍ଚତ୍ତମେୱ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ସଦ୍ଧମ୍ମପୂଜାପି ପନା ତଥେୱ, ୟଥା ପସଂସନ୍ତି ସକାୟନାନି।
ସବ୍ବେୱ ୱାଦା ତଥିୟା ଭୱେୟ୍ୟୁଂ, ସୁଦ୍ଧୀ ହି ନେସଂ ପଚ୍ଚତ୍ତମେୱା’’ତି॥
ନ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ପରନେୟ୍ୟମତ୍ଥି, ଧମ୍ମେସୁ ନିଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସମୁଗ୍ଗହୀତଂ।
ତସ୍ମା ୱିୱାଦାନି ଉପାତିୱତ୍ତୋ, ନ ହି ସେଟ୍ଠତୋ ପସ୍ସତି ଧମ୍ମମଞ୍ଞଂ॥
ନ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ପରନେୟ୍ୟମତ୍ଥୀ ତି। ନା ତି ପଟିକ୍ଖେପୋ। ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ତି ସତ୍ତନ୍ନଂ ଧମ୍ମାନଂ ବାହିତତ୍ତା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ…ପେ॰… ଅସିତୋ ତାଦି ପୱୁଚ୍ଚତେ ସ ବ୍ରହ୍ମା। ନ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ପରନେୟ୍ୟମତ୍ଥୀ ତି ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ପରନେୟ୍ୟତା ନତ୍ଥି, ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ନ ପରନେୟ୍ୟୋ, ନ ପରପତ୍ତିୟୋ, ନ ପରପଚ୍ଚୟୋ, ନ ପରପଟିବଦ୍ଧଗୂ [ପରପଟିବନ୍ଧଗୂ (କ॰)] ଜାନାତି ପସ୍ସତି ଅସମ୍ମୂଳ୍ହୋ ସମ୍ପଜାନୋ ପଟିସ୍ସତୋ। ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ପରନେୟ୍ୟତା ନତ୍ଥି, ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ନ ପରନେୟ୍ୟୋ, ନ ପରପତ୍ତିୟୋ, ନ ପରପଚ୍ଚୟୋ, ନ ପରପଟିବଦ୍ଧଗୂ ଜାନାତି ପସ୍ସତି ଅସମ୍ମୂଳ୍ହୋ ସମ୍ପଜାନୋ ପଟିସ୍ସତୋ। ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ପରନେୟ୍ୟତା ନତ୍ଥି, ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ନ ପରନେୟ୍ୟୋ , ନ ପରପତ୍ତିୟୋ, ନ ପରପଚ୍ଚୟୋ, ନ ପରପଟିବଦ୍ଧଗୂ ଜାନାତି ପସ୍ସତି ଅସମ୍ମୂଳ୍ହୋ ସମ୍ପଜାନୋ ପଟିସ୍ସତୋତି – ନ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ପରନେୟ୍ୟମତ୍ଥି।
ଧମ୍ମେସୁ ନିଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସମୁଗ୍ଗହୀତ ନ୍ତି। ଧମ୍ମେସୂ ତି ଦ୍ୱାସଟ୍ଠିୟା ଦିଟ୍ଠିଗତେସୁ। ନିଚ୍ଛେୟ୍ୟା ତି ନିଚ୍ଛିନିତ୍ୱା ୱିନିଚ୍ଛିନିତ୍ୱା ୱିଚିନିତ୍ୱା ପୱିଚିନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା। ଓଧିଗ୍ଗାହୋ ବିଲଗ୍ଗାହୋ ୱରଗ୍ଗାହୋ କୋଟ୍ଠାସଗ୍ଗାହୋ ଉଚ୍ଚୟଗ୍ଗାହୋ ସମୁଚ୍ଚୟଗ୍ଗାହୋ ‘‘ଇଦଂ ସଚ୍ଚଂ ତଥଂ ଭୂତଂ ୟାଥାୱଂ ଅୱିପରୀତ’’ନ୍ତି ଗହିତଂ ପରାମଟ୍ଠଂ ଅଭିନିୱିଟ୍ଠଂ ଅଜ୍ଝୋସିତଂ ଅଧିମୁତ୍ତଂ ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜତି ନୁପଲବ୍ଭତି, ପହୀନଂ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନଂ ୱୂପସନ୍ତଂ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧଂ ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକଂ ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢନ୍ତି – ଧମ୍ମେସୁ ନିଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସମୁଗ୍ଗହୀତଂ।
ତସ୍ମା ୱିୱାଦାନି ଉପାତିୱତ୍ତୋ ତି। ତସ୍ମା ତି ତସ୍ମା ତଂକାରଣା ତଂହେତୁ ତପ୍ପଚ୍ଚୟା ତଂନିଦାନା ଦିଟ୍ଠିକଲହାନି ଦିଟ୍ଠିଭଣ୍ଡନାନି ଦିଟ୍ଠିୱିଗ୍ଗହାନି ଦିଟ୍ଠିୱିୱାଦାନି ଦିଟ୍ଠିମେଧଗାନି ଉପାତିୱତ୍ତୋ ଅତିକ୍କନ୍ତୋ ସମତିକ୍କନ୍ତୋ ୱୀତିୱତ୍ତୋତି – ତସ୍ମା ୱିୱାଦାନି ଉପାତିୱତ୍ତୋ।
ନ ହି ସେଟ୍ଠତୋ ପସ୍ସତି ଧମ୍ମମଞ୍ଞ ନ୍ତି। ଅଞ୍ଞଂ ସତ୍ଥାରଂ ଧମ୍ମକ୍ଖାନଂ ଗଣଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ପଟିପଦଂ ମଗ୍ଗଂ ଅଞ୍ଞତ୍ର ସତିପଟ୍ଠାନେହି, ଅଞ୍ଞତ୍ର ସମ୍ମପ୍ପଧାନେହି, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଇଦ୍ଧିପାଦେହି , ଅଞ୍ଞତ୍ର ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି, ଅଞ୍ଞତ୍ର ବଲେହି, ଅଞ୍ଞତ୍ର ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେହି, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅରିୟା ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକା ମଗ୍ଗା, ଅଗ୍ଗଂ ସେଟ୍ଠଂ ୱିସିଟ୍ଠଂ ପାମୋକ୍ଖଂ ଉତ୍ତମଂ ପୱରଂ ଧମ୍ମଂ ନ ପସ୍ସତି ନ ଦକ୍ଖତି ନ ଓଲୋକେତି ନ ନିଜ୍ଝାୟତି ନ ଉପପରିକ୍ଖତୀତି – ନ ହି ସେଟ୍ଠତୋ ପସ୍ସତି ଧମ୍ମମଞ୍ଞଂ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ନ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ପରନେୟ୍ୟମତ୍ଥି, ଧମ୍ମେସୁ ନିଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସମୁଗ୍ଗହୀତଂ।
ତସ୍ମା ୱିୱାଦାନି ଉପାତିୱତ୍ତୋ, ନ ହି ସେଟ୍ଠତୋ ପସ୍ସତି ଧମ୍ମମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି॥
ଜାନାମି ପସ୍ସାମି ତଥେୱ ଏତଂ, ଦିଟ୍ଠିୟା ଏକେ ପଚ୍ଚେନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
ଅଦକ୍ଖି ଚେ କିଞ୍ହି ତୁମସ୍ସ ତେନ, ଅତିସିତ୍ୱା ଅଞ୍ଞେନ ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ॥
ଜାନାମି ପସ୍ସାମି ତଥେୱ ଏତ ନ୍ତି। ଜାନାମୀ ତି ପରଚିତ୍ତଞାଣେନ [ପରଚିତ୍ତୱିଜାନନଞାଣେନ (ସୀ॰) ଅଟ୍ଠକଥା ଓଲୋକେତବ୍ବା] ୱା ଜାନାମି, ପୁବ୍ବେନିୱାସାନୁସ୍ସତିଞାଣେନ ୱା ଜାନାମି। ପସ୍ସାମୀ ତି ମଂସଚକ୍ଖୁନା ୱା ପସ୍ସାମି, ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱା ପସ୍ସାମି। ତଥେୱ ଏତ ନ୍ତି ଏତଂ ତଥଂ ତଚ୍ଛଂ ଭୂତଂ ୟାଥାୱଂ ଅୱିପରୀତନ୍ତି – ଜାନାମି ପସ୍ସାମି ତଥେୱ ଏତଂ।
ଦିଟ୍ଠିୟା ଏକେ ପଚ୍ଚେନ୍ତି ସୁଦ୍ଧି ନ୍ତି। ଦିଟ୍ଠିୟା ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ, ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ପଚ୍ଚେନ୍ତି। ‘‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ଦିଟ୍ଠିୟା ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ, ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ପଚ୍ଚେନ୍ତି। ‘‘ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ…ପେ॰… ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ଦିଟ୍ଠିୟା ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ, ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ପଚ୍ଚେନ୍ତୀତି – ଦିଟ୍ଠିୟା ଏକେ ପଚ୍ଚେନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
ଅଦକ୍ଖି ଚେ କିଞ୍ହି ତୁମସ୍ସ ତେନା ତି। ଅଦକ୍ଖୀ ତି ପରଚିତ୍ତଞାଣେନ ୱା ଅଦକ୍ଖି, ପୁବ୍ବେନିୱାସାନୁସ୍ସତିଞାଣେନ ୱା ଅଦକ୍ଖି, ମଂସଚକ୍ଖୁନା ୱା ଅଦକ୍ଖି, ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱା ଅଦକ୍ଖୀତି – ଅଦକ୍ଖି ଚେ। କିଞ୍ହି ତୁମସ୍ସ ତେନା ତି। ତସ୍ସ ତେନ ଦସ୍ସନେନ କିଂ କତଂ? ନ ଦୁକ୍ଖପରିଞ୍ଞା ଅତ୍ଥି, ନ ସମୁଦୟସ୍ସ ପହାନଂ ଅତ୍ଥି, ନ ମଗ୍ଗଭାୱନା ଅତ୍ଥି, ନ ଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟା ଅତ୍ଥି, ନ ରାଗସ୍ସ ସମୁଚ୍ଛେଦପହାନଂ ଅତ୍ଥି, ନ ଦୋସସ୍ସ ସମୁଚ୍ଛେଦପହାନଂ ଅତ୍ଥି, ନ ମୋହସ୍ସ ସମୁଚ୍ଛେଦପହାନଂ ଅତ୍ଥି , ନ କିଲେସାନଂ ସମୁଚ୍ଛେଦପହାନଂ ଅତ୍ଥି, ନ ସଂସାରୱଟ୍ଟସ୍ସ ଉପଚ୍ଛେଦୋ ଅତ୍ଥୀତି – ଅଦକ୍ଖି ଚେ କିଞ୍ହି ତୁମସ୍ସ ତେନ।
ଅତିସିତ୍ୱା ଅଞ୍ଞେନ ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧି ନ୍ତି ତେ ତିତ୍ଥିୟା ସୁଦ୍ଧିମଗ୍ଗଂ ୱିସୁଦ୍ଧିମଗ୍ଗଂ ପରିସୁଦ୍ଧିମଗ୍ଗଂ ୱୋଦାତମଗ୍ଗଂ ପରିୱୋଦାତମଗ୍ଗଂ ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ସମତିକ୍କମିତ୍ୱା ୱୀତିୱତ୍ତିତ୍ୱା ଅଞ୍ଞତ୍ର ସତିପଟ୍ଠାନେହି, ଅଞ୍ଞତ୍ର ସମ୍ମପ୍ପଧାନେହି, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଇଦ୍ଧିପାଦେହି, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି, ଅଞ୍ଞତ୍ର ବଲେହି ଅଞ୍ଞତ୍ର ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେହି, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅରିୟା ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକା ମଗ୍ଗା ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ, ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତୀତି। ଏୱମ୍ପି ଅତିସିତ୍ୱା ଅଞ୍ଞେନ ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
ଅଥ ୱା ବୁଦ୍ଧା ଚ ବୁଦ୍ଧସାୱକା ଚ ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧା ଚ ତେସଂ ତିତ୍ଥିୟାନଂ ଅସୁଦ୍ଧିମଗ୍ଗଂ ଅୱିସୁଦ୍ଧିମଗ୍ଗଂ ଅପରିସୁଦ୍ଧିମଗ୍ଗଂ ଅୱୋଦାତମଗ୍ଗଂ ଅପରିୱୋଦାତମଗ୍ଗଂ ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ସମତିକ୍କମିତ୍ୱା ୱୀତିୱତ୍ତିତ୍ୱା ଚତୂହି ସତିପଟ୍ଠାନେହି ଚତୂହି ସମ୍ମପ୍ପଧାନେହି ଚତୂହି ଇଦ୍ଧିପାଦେହି ପଞ୍ଚହି ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି ପଞ୍ଚହି ବଲେହି ସତ୍ତହି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେହି ଅରିୟେନ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକେନ ମଗ୍ଗେନ ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ, ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ୱଦନ୍ତି କଥେନ୍ତି ଭଣନ୍ତି ଦୀପୟନ୍ତି ୱୋହରନ୍ତୀତି – ଏୱମ୍ପି ଅତିସିତ୍ୱା ଅଞ୍ଞେନ ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଜାନାମି ପସ୍ସାମି ତଥେୱ ଏତଂ, ଦିଟ୍ଠିୟା ଏକେ ପଚ୍ଚେନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
ଅଦକ୍ଖି ଚେ କିଞ୍ହି ତୁମସ୍ସ ତେନ, ଅତିସିତ୍ୱା ଅଞ୍ଞେନ ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧି’’ନ୍ତି॥
ପସ୍ସଂ ନରୋ ଦକ୍ଖତି ନାମରୂପଂ, ଦିସ୍ୱାନ ୱା ଞାୟତି [ଞସ୍ସତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ତାନିମେୱ।
କାମଂ ବହୁଂ ପସ୍ସତୁ ଅପ୍ପକଂ ୱା, ନ ହି ତେନ ସୁଦ୍ଧିଂ କୁସଲା ୱଦନ୍ତି॥
ପସ୍ସଂ ନରୋ ଦକ୍ଖତି ନାମରୂପ ନ୍ତି ପସ୍ସଂ ନରୋ ଦକ୍ଖତି ପରଚିତ୍ତଞାଣେନ ୱା ପସ୍ସନ୍ତୋ, ପୁବ୍ବେନିୱାସାନୁସ୍ସତିଞାଣେନ ୱା ପସ୍ସନ୍ତୋ, ମଂସଚକ୍ଖୁନା ୱା ପସ୍ସନ୍ତୋ, ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱା ପସ୍ସନ୍ତୋ ନାମରୂପଂୟେୱ ଦକ୍ଖତି ନିଚ୍ଚତୋ ସୁଖତୋ ଅତ୍ତତୋ, ନ ତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ସମୁଦୟଂ ୱା ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଂ ୱା ଅସ୍ସାଦଂ ୱା ଆଦୀନୱଂ ୱା ନିସ୍ସରଣଂ ୱା ଦକ୍ଖତୀତି – ପସ୍ସଂ ନରୋ ଦକ୍ଖତି ନାମରୂପଂ।
ଦିସ୍ୱାନ ୱା ଞାୟତି ତାନିମେୱା ତି। ଦିସ୍ୱା ତି ପରଚିତ୍ତଞାଣେନ ୱା ଦିସ୍ୱା, ପୁବ୍ବେନିୱାସାନୁସ୍ସତିଞାଣେନ ୱା ଦିସ୍ୱା, ମଂସଚକ୍ଖୁନା ୱା ଦିସ୍ୱା, ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱା ଦିସ୍ୱା, ନାମରୂପଂୟେୱ ଦିସ୍ୱା ଞାୟତି ନିଚ୍ଚତୋ ସୁଖତୋ ଅତ୍ତତୋ, ନ ତେସଂ ଧମ୍ମାନଂ ସମୁଦୟଂ ୱା ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଂ ୱା ଅସ୍ସାଦଂ ୱା ଆଦୀନୱଂ ୱା ନିସ୍ସରଣଂ ୱା ଞାୟତୀତି – ଦିସ୍ୱାନ ୱା ଞାୟତି ତାନିମେୱ।
କାମଂ ବହୁଂ ପସ୍ସତୁ ଅପ୍ପକଂ ୱା ତି। କାମଂ ବହୁକଂ ୱା ପସ୍ସନ୍ତୋ ନାମରୂପଂ ଅପ୍ପକଂ ୱା ନିଚ୍ଚତୋ ସୁଖତୋ ଅତ୍ତତୋତି – କାମଂ ବହୁଂ ପସ୍ସତୁ ଅପ୍ପକଂ ୱା।
ନ ହି ତେନ ସୁଦ୍ଧିଂ କୁସଲା ୱଦନ୍ତୀ ତି। କୁସଲା ତି ୟେ ତେ ଖନ୍ଧକୁସଲା ଧାତୁକୁସଲା ଆୟତନକୁସଲା ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦକୁସଲା ସତିପଟ୍ଠାନକୁସଲା ସମ୍ମପ୍ପଧାନକୁସଲା ଇଦ୍ଧିପାଦକୁସଲା ଇନ୍ଦ୍ରିୟକୁସଲା ବଲକୁସଲା ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗକୁସଲା ମଗ୍ଗକୁସଲା ଫଲକୁସଲା ନିବ୍ବାନକୁସଲା, ତେ କୁସଲା ପରଚିତ୍ତଞାଣେନ ୱା ପୁବ୍ବେନିୱାସାନୁସ୍ସତିଞାଣେନ ୱା ମଂସଚକ୍ଖୁନା ୱା ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱା ନାମରୂପଦସ୍ସନେନ ସୁଦ୍ଧିଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ ପରିସୁଦ୍ଧିଂ ମୁତ୍ତିଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ ପରିମୁତ୍ତିଂ ନ ୱଦନ୍ତି ନ କଥେନ୍ତି ନ ଭଣନ୍ତି ନ ଦୀପୟନ୍ତି ନ ୱୋହରନ୍ତୀତି – ନ ହି ତେନ ସୁଦ୍ଧିଂ କୁସଲା ୱଦନ୍ତି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ପସ୍ସଂ ନରୋ ଦକ୍ଖତି ନାମରୂପଂ, ଦିସ୍ୱାନ ୱା ଞାୟତି ତାନିମେୱ।
କାମଂ ବହୁଂ ପସ୍ସତୁ ଅପ୍ପକଂ ୱା, ନ ହି ତେନ ସୁଦ୍ଧିଂ କୁସଲା ୱଦନ୍ତୀ’’ତି॥
ନିୱିସ୍ସୱାଦୀ ନ ହି ସୁବ୍ବିନାୟୋ, ପକପ୍ପିତା ଦିଟ୍ଠିପୁରେକ୍ଖରାନୋ।
ୟଂ ନିସ୍ସିତୋ ତତ୍ଥ ସୁଭଂ ୱଦାନୋ, ସୁଦ୍ଧିଂ ୱଦୋ ତତ୍ଥ ତଥଦ୍ଦସା ସୋ॥
ନିୱିସ୍ସୱାଦୀ ନ ହି ସୁବ୍ବିନାୟୋ ତି। ‘‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ନିୱିସ୍ସୱାଦୀ, ‘‘ଅସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ…ପେ॰… ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି – ନିୱିସ୍ସୱାଦୀ। ନ ହି ସୁବ୍ବିନାୟୋ ତି। ନିୱିସ୍ସୱାଦୀ ଦୁବ୍ବିନୟୋ ଦୁପ୍ପଞ୍ଞାପୟୋ [ଦୁପ୍ପଞ୍ଞାପିୟୋ (ସୀ॰) ଏୱମୀଦିସେସୁ ଠାନେସୁ] ଦୁନ୍ନିଜ୍ଝାପୟୋ ଦୁପ୍ପେକ୍ଖାପୟୋ ଦୁପ୍ପସାଦୟୋତି – ନିୱିସ୍ସୱାଦୀ ନ ହି ସୁବ୍ବିନାୟୋ।
ପକପ୍ପିତା ଦିଟ୍ଠିପୁରେକ୍ଖରାନୋ ତି। କପ୍ପିତା ପକପ୍ପିତା ଅଭିସଙ୍ଖତା ସଣ୍ଠପିତା ଦିଟ୍ଠିଂ ପୁରେକ୍ଖତୋ କତ୍ୱା ଚରତି। ଦିଟ୍ଠିଧଜୋ ଦିଟ୍ଠିକେତୁ ଦିଟ୍ଠାଧିପତେୟ୍ୟୋ ଦିଟ୍ଠିୟା ପରିୱାରିତୋ ଚରତୀତି – ପକପ୍ପିତା ଦିଟ୍ଠିପୁରେକ୍ଖରାନୋ।
ୟଂ ନିସ୍ସିତୋ ତତ୍ଥ ସୁଭଂ ୱଦାନୋ ତି। ୟଂ ନିସ୍ସିତୋ ତି ୟଂ ସତ୍ଥାରଂ ଧମ୍ମକ୍ଖାନଂ ଗଣଂ ଦିଟ୍ଠିଂ ପଟିପଦଂ ମଗ୍ଗଂ ନିସ୍ସିତୋ ଆନିସ୍ସିତୋ ଅଲ୍ଲୀନୋ ଉପଗତୋ ଅଜ୍ଝୋସିତୋ ଅଧିମୁତ୍ତୋତି – ୟଂ ନିସ୍ସିତୋ। ତତ୍ଥା ତି ସକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସକାୟ ଖନ୍ତିୟା ସକାୟ ରୁଚିୟା ସକାୟ ଲଦ୍ଧିୟା। ସୁଭଂ ୱଦାନୋ ତି ସୁଭୱାଦୋ ସୋଭନୱାଦୋ ପଣ୍ଡିତୱାଦୋ ଥିରୱାଦୋ ଞାୟୱାଦୋ ହେତୁୱାଦୋ ଲକ୍ଖଣୱାଦୋ କାରଣୱାଦୋ ଠାନୱାଦୋ ସକାୟ ଲଦ୍ଧିୟାତି – ୟଂ ନିସ୍ସିତୋ ତତ୍ଥ ସୁଭଂ ୱଦାନୋ।
ସୁଦ୍ଧିଂ ୱଦୋ ତତ୍ଥ ତଥଦ୍ଦସା ସୋ ତି। ସୁଦ୍ଧିୱାଦୋ ୱିସୁଦ୍ଧିୱାଦୋ ପରିସୁଦ୍ଧିୱାଦୋ ୱୋଦାତୱାଦୋ ପରିୱୋଦାତୱାଦୋ। ଅଥ ୱା ସୁଦ୍ଧିଦସ୍ସନୋ ୱିସୁଦ୍ଧିଦସ୍ସନୋ ପରିସୁଦ୍ଧିଦସ୍ସନୋ ୱୋଦାତଦସ୍ସନୋ ପରିୱୋଦାତଦସ୍ସନୋତି – ସୁଦ୍ଧିଂ ୱାଦୋ। ତତ୍ଥା ତି ସକାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ସକାୟ ଖନ୍ତିୟା ସକାୟ ରୁଚିୟା ସକାୟ ଲଦ୍ଧିୟା ତଥଂ ତଚ୍ଛଂ ଭୂତଂ ୟାଥାୱଂ ଅୱିପରୀତନ୍ତି ଅଦ୍ଦସ୍ସ ଅଦକ୍ଖି ଅପସ୍ସି ପଟିୱିଜ୍ଝୀତି – ସୁଦ୍ଧିଂ ୱାଦୋ ତତ୍ଥ ତଥଦ୍ଦସା ସୋ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ନିୱିସ୍ସୱାଦୀ ନ ହି ସୁବ୍ବିନାୟୋ, ପକପ୍ପିତା ଦିଟ୍ଠିପୁରେକ୍ଖରାନୋ।
ୟଂ ନିସ୍ସିତୋ ତତ୍ଥ ସୁଭଂ ୱଦାନୋ, ସୁଦ୍ଧିଂ ୱଦୋ ତତ୍ଥ ତଥଦ୍ଦସା ସୋ’’ତି॥
ନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ କପ୍ପମୁପେତି ସଙ୍ଖା, ନ ଦିଟ୍ଠିସାରୀ ନପି ଞାଣବନ୍ଧୁ।
ଞତ୍ୱା ଚ ସୋ ସମ୍ମୁତିୟୋ ପୁଥୁଜ୍ଜା, ଉପେକ୍ଖତୀ ଉଗ୍ଗହଣନ୍ତି ମଞ୍ଞେ॥
ନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ କପ୍ପମୁପେତି ସଙ୍ଖା ତି। ନା ତି ପଟିକ୍ଖେପୋ। ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ତି ସତ୍ତନ୍ନଂ ଧମ୍ମାନଂ ବାହିତତ୍ତା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ…ପେ॰… ଅସିତୋ ତାଦି ପୱୁଚ୍ଚତେ ସ ବ୍ରହ୍ମା। କପ୍ପା ତି ଦ୍ୱେ କପ୍ପା – ତଣ୍ହାକପ୍ପୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାକପ୍ପୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପୋ। ସଙ୍ଖା ୱୁଚ୍ଚତି ଞାଣଂ। ୟା ପଞ୍ଞା ପଜାନନା…ପେ॰… ଅମୋହୋ ଧମ୍ମୱିଚୟୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ କପ୍ପମୁପେତି ସଙ୍ଖା ତି। ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ସଙ୍ଖାୟ ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା। ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା… ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା…ପେ॰… ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ସଙ୍ଖାୟ ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା ତଣ୍ହାକପ୍ପଂ ୱା ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପଂ ୱା ନେତି ନ ଉପେତି ନ ଉପଗଚ୍ଛତି ନ ଗଣ୍ହାତି ନ ପରାମସତି ନାଭିନିୱିସତୀତି – ନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ କପ୍ପମୁପେତି ସଙ୍ଖା।
ନ ଦିଟ୍ଠିସାରୀ ନପି ଞାଣବନ୍ଧୂ ତି। ତସ୍ସ ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ପହୀନାନି ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନାନି ୱୂପସନ୍ତାନି ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧାନି ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକାନି ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାନି। ସୋ ଦିଟ୍ଠିୟା ନ ୟାୟତି ନ ନୀୟତି ନ ୱୁୟ୍ହତି ନ ସଂହରୀୟତି ନପି ତଂ ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ସାରତୋ ପଚ୍ଚେତି ନ ପଚ୍ଚାଗଚ୍ଛତୀତି – ନ ଦିଟ୍ଠିସାରୀ। ନପି ଞାଣବନ୍ଧୂ ତି ଅଟ୍ଠସମାପତ୍ତିଞାଣେନ ୱା ପଞ୍ଚାଭିଞ୍ଞାଞାଣେନ ୱା ତଣ୍ହାବନ୍ଧୁଂ ୱା ଦିଟ୍ଠିବନ୍ଧୁଂ ୱା ନ କରୋତି ନ ଜନେତି ନ ସଞ୍ଜନେତି ନ ନିବ୍ବତ୍ତେତି ନାଭିନିବ୍ବତ୍ତେତୀତି – ନ ଦିଟ୍ଠିସାରୀ ନପି ଞାଣବନ୍ଧୁ।
ଞତ୍ୱା ଚ ସୋ ସମ୍ମୁତିୟୋ ପୁଥୁଜ୍ଜା ତି। ଞତ୍ୱା ତି ଞତ୍ୱା ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା। ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ଞତ୍ୱା ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା, ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ଞତ୍ୱା ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱାତି – ଞତ୍ୱା ଚ ସୋ। ସମ୍ମୁତିୟୋ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ଦିଟ୍ଠିସମ୍ମୁତିୟୋ। ପୁଥୁଜ୍ଜା ତି ପୁଥୁଜ୍ଜନେହି ଜନିତା ୱା ତା ସମ୍ମୁତିୟୋତି – ପୁଥୁଜ୍ଜା। ପୁଥୁ ନାନାଜନେହି ଜନିତା ୱା ସମ୍ମୁତିୟୋତି ପୁଥୁଜ୍ଜାତି – ଞତ୍ୱା ଚ ସୋ ସମ୍ମୁତିୟୋ ପୁଥୁଜ୍ଜା।
ଉପେକ୍ଖତୀ ଉଗ୍ଗହଣନ୍ତି ମଞ୍ଞେ ତି। ଅଞ୍ଞେ ତଣ୍ହାୱସେନ ଦିଟ୍ଠିୱସେନ ଗଣ୍ହନ୍ତି ପରାମସନ୍ତି ଅଭିନିୱିସନ୍ତି। ଅରହା ଉପେକ୍ଖତି ନ ଗଣ୍ହାତି ନ ପରାମସତି ନାଭିନିୱିସତୀତି – ଉପେକ୍ଖତୀ ଉଗ୍ଗହଣନ୍ତି ମଞ୍ଞେ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ କପ୍ପମୁପେତି ସଙ୍ଖା, ନ ଦିଟ୍ଠିସାରୀ ନପି ଞାଣବନ୍ଧୁ।
ଞତ୍ୱା ଚ ସୋ ସମ୍ମୁତିୟୋ ପୁଥୁଜ୍ଜା, ଉପେକ୍ଖତୀ ଉଗ୍ଗହଣନ୍ତି ମଞ୍ଞେ’’ତି॥
ୱିସ୍ସଜ୍ଜ ଗନ୍ଥାନି ମୁନୀଧ ଲୋକେ, ୱିୱାଦଜାତେସୁ ନ ୱଗ୍ଗସାରୀ।
ସନ୍ତୋ ଅସନ୍ତେସୁ ଉପେକ୍ଖକୋ ସୋ, ଅନୁଗ୍ଗହୋ ଉଗ୍ଗହଣନ୍ତି ମଞ୍ଞେ॥
ୱିସ୍ସଜ୍ଜ ଗନ୍ଥାନି ମୁନୀଧ ଲୋକେ ତି। ଗନ୍ଥା ତି ଚତ୍ତାରୋ ଗନ୍ଥା – ଅଭିଜ୍ଝା କାୟଗନ୍ଥୋ, ବ୍ୟାପାଦୋ କାୟଗନ୍ଥୋ, ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ କାୟଗନ୍ଥୋ, ଇଦଂସଚ୍ଚାଭିନିୱେସୋ କାୟଗନ୍ଥୋ। ଅତ୍ତନୋ ଦିଟ୍ଠିୟା ରାଗୋ ଅଭିଜ୍ଝା କାୟଗନ୍ଥୋ, ପରୱାଦେସୁ ଆଘାତୋ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟୋ ବ୍ୟାପାଦୋ କାୟଗନ୍ଥୋ, ଅତ୍ତନୋ ସୀଲଂ ୱା ୱତଂ ୱା ସୀଲବ୍ବତଂ ୱା ପରାମସତି ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ କାୟଗନ୍ଥୋ, ଅତ୍ତନୋ ଦିଟ୍ଠିଂ ଅଭିନିୱେସୋ କାୟଗନ୍ଥୋ ଇଦଂସଚ୍ଚାଭିନିୱେସୋ କାୟଗନ୍ଥୋ। ୱିସ୍ସଜ୍ଜା ତି ଗନ୍ଥେ ୱୋସ୍ସଜ୍ଜିତ୍ୱା ୱିସ୍ସଜ୍ଜ। ଅଥ ୱା ଗନ୍ଥେ ଗଧିତେ ଗନ୍ଥିତେ [ଗଥିତେ ଗଣ୍ଠିତେ (ବହୂସୁ) ସୁଦ୍ଧଟ୍ଠକସୁତ୍ତେ ସତ୍ତମଗାଥାୱଣ୍ଣନା ଓଲୋକେତବ୍ବା] ବନ୍ଧେ ୱିବନ୍ଧେ ଆବନ୍ଧେ [ବଦ୍ଧେ ୱିବଦ୍ଧେ ଆବଦ୍ଧେ (ସୀ॰)] ଲଗ୍ଗେ ଲଗ୍ଗିତେ ପଲିବୁଦ୍ଧେ ବନ୍ଧନେ ଫୋଟୟିତ୍ୱା ୱିସ୍ସଜ୍ଜ। ୟଥା ୱୟ୍ହଂ ୱା ରଥଂ ୱା ସକଟଂ ୱା ସନ୍ଦମାନିକଂ ୱା ସଜ୍ଜଂ ୱିସ୍ସଜ୍ଜଂ କରୋନ୍ତି ୱିକୋପେନ୍ତି; ଏୱମେୱ ଗନ୍ଥେ ୱୋସ୍ସଜ୍ଜିତ୍ୱା ୱିସ୍ସଜ୍ଜ। ଅଥ ୱା ଗନ୍ଥେ ଗଥିତେ ଗଣ୍ଠିତେ ବନ୍ଧେ ୱିବନ୍ଧେ ଆବନ୍ଧେ ଲଗ୍ଗେ ଲଗ୍ଗିତେ ପଲିବୁଦ୍ଧେ ବନ୍ଧନେ ଫୋଟୟିତ୍ୱା ୱିସ୍ସଜ୍ଜ। ମୁନୀ ତି। ମୋନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଞାଣଂ…ପେ॰… ସଙ୍ଗଜାଲମତିଚ୍ଚ ସୋ ମୁନି। ଇଧା ତି ଇମିସ୍ସା ଦିଟ୍ଠିୟା…ପେ॰… ଇମସ୍ମିଂ ମନୁସ୍ସଲୋକେତି – ୱିସ୍ସଜ୍ଜ ଗନ୍ଥାନି ମୁନୀଧ ଲୋକେ।
ୱିୱାଦଜାତେସୁ ନ ୱଗ୍ଗସାରୀ ତି। ୱିୱାଦଜାତେସୁ ସଞ୍ଜାତେସୁ ନିବ୍ବତ୍ତେସୁ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେସୁ ପାତୁଭୂତେସୁ [ୱିୱାଦେ ଜାତେ ସଞ୍ଜାତେ ନିବ୍ବତ୍ତେ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେ ପାତୁଭୂତେ (ସୀ॰ କ॰)] ଛନ୍ଦାଗତିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତେସୁ ଦୋସାଗତିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତେସୁ ଭୟାଗତିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତେସୁ ମୋହାଗତିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତେସୁ ନ ଛନ୍ଦାଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଦୋସାଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଭୟାଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି, ନ ମୋହାଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି, ନ ରାଗୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଦୋସୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ମୋହୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ମାନୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଦିଟ୍ଠିୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଅନୁସୟୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ୱଗ୍ଗେହି ଧମ୍ମେହି ୟାୟତି ନୀୟତି ୱୁୟ୍ହତି ସଂହରୀୟତୀତି – ୱିୱାଦଜାତେସୁ ନ ୱଗ୍ଗସାରୀ।
ସନ୍ତୋ ଅସନ୍ତେସୁ ଉପେକ୍ଖକୋ ସୋ ତି। ସନ୍ତୋ ତି ରାଗସ୍ସ ସନ୍ତତ୍ତା ସନ୍ତୋ, ଦୋସସ୍ସ ସନ୍ତତ୍ତା ସନ୍ତୋ, ମୋହସ୍ସ ସନ୍ତତ୍ତା ସନ୍ତୋ…ପେ॰… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରାନଂ ସନ୍ତତ୍ତା ସମିତତ୍ତା ୱୂପସମିତତ୍ତା ୱିଜ୍ଝାତତ୍ତା ନିବ୍ବୁତତ୍ତା ୱିଗତତ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧତ୍ତା ସନ୍ତୋ ଉପସନ୍ତୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ନିବ୍ବୁତୋ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧୋତି – ସନ୍ତୋ। ଅସନ୍ତେସୂ ତି ଅସନ୍ତେସୁ ଅନୁପସନ୍ତେସୁ ଅୱୂପସନ୍ତେସୁ ଅନିବ୍ବୁତେସୁ ଅପ୍ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧେସୂତି – ସନ୍ତୋ ଅସନ୍ତେସୁ। ଉପେକ୍ଖକୋ ସୋ ତି ଅରହା ଛଳଙ୍ଗୁପେକ୍ଖାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ନେୱ ସୁମନୋ ହୋତି ନ ଦୁମ୍ମନୋ ଉପେକ୍ଖକୋ ୱିହରତି ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… କାଲଂ କଙ୍ଖତି ଭାୱିତୋ ସନ୍ତୋତି – ସନ୍ତୋ ଅସନ୍ତେସୁ ଉପେକ୍ଖକୋ ସୋ।
ଅନୁଗ୍ଗହୋ ଉଗ୍ଗହଣନ୍ତି ମଞ୍ଞେ ତି। ଅଞ୍ଞେ ତଣ୍ହାୱସେନ ଦିଟ୍ଠିୱସେନ ଗଣ୍ହନ୍ତେ ପରାମସନ୍ତେ ଅଭିନିୱିସନ୍ତେ। ଅରହା ଉପେକ୍ଖତି ନ ଗଣ୍ହାତି ନ ପରାମସତି ନାଭିନିୱିସତୀତି – ଅନୁଗ୍ଗହୋ ଉଗ୍ଗହଣନ୍ତି ମଞ୍ଞେ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୱିସ୍ସଜ୍ଜ ଗନ୍ଥାନି ମୁନୀଧ ଲୋକେ, ୱିୱାଦଜାତେସୁ ନ ୱଗ୍ଗସାରୀ।
ସନ୍ତୋ ଅସନ୍ତେସୁ ଉପେକ୍ଖକୋ ସୋ, ଅନୁଗ୍ଗହୋ ଉଗ୍ଗହଣନ୍ତି ମଞ୍ଞେ’’ତି॥
ପୁବ୍ବାସୱେ ହିତ୍ୱା ନୱେ ଅକୁବ୍ବଂ, ନ ଛନ୍ଦଗୂ ନୋପି ନିୱିସ୍ସୱାଦୀ।
ସ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ଦିଟ୍ଠିଗତେହି ଧୀରୋ, ନ ଲିମ୍ପତି ଲୋକେ ଅନତ୍ତଗରହୀ॥
ପୁବ୍ବାସୱେ ହିତ୍ୱା ନୱେ ଅକୁବ୍ବ ନ୍ତି। ପୁବ୍ବାସୱା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଅତୀତା ରୂପୱେଦନାସଞ୍ଞାସଙ୍ଖାରୱିଞ୍ଞାଣା। ଅତୀତେ ସଙ୍ଖାରେ ଆରବ୍ଭ ୟେ କିଲେସା ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ତେ କିଲେସେ ହିତ୍ୱା ଚଜିତ୍ୱା ପରିଚ୍ଚଜିତ୍ୱା ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମେତ୍ୱାତି – ପୁବ୍ବାସୱେ ହିତ୍ୱା। ନୱେ ଅକୁବ୍ବ ନ୍ତି ନୱା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନା ରୂପୱେଦନାସଞ୍ଞାସଙ୍ଖାରୱିଞ୍ଞାଣା। ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ସଙ୍ଖାରେ ଆରବ୍ଭ ଛନ୍ଦଂ [ଖନ୍ତିଂ (କ॰)] ଅକୁବ୍ବମାନୋ ପେମଂ ଅକୁବ୍ବମାନୋ ରାଗଂ ଅକୁବ୍ବମାନୋ ଅଜନୟମାନୋ ଅସଞ୍ଜନୟମାନୋ ଅନିବ୍ବତ୍ତୟମାନୋ ଅନଭିନିବ୍ବତ୍ତୟମାନୋତି – ପୁବ୍ବାସୱେ ହିତ୍ୱା ନୱେ ଅକୁବ୍ବଂ।
ନ ଛନ୍ଦଗୂ ନୋପି ନିୱିସ୍ସୱାଦୀ ତି। ନ ଛନ୍ଦାଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି , ନ ଦୋସାଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି, ନ ମୋହାଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଭୟାଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି, ନ ରାଗୱସେନ ଗଚ୍ଛତି , ନ ଦୋସୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ମୋହୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ମାନୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଦିଟ୍ଠିୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ଅନୁସୟୱସେନ ଗଚ୍ଛତି, ନ ୱଗ୍ଗେହି ଧମ୍ମେହି ୟାୟତି ନୀୟତି ୱୁୟ୍ହତି ନ ସଂହରୀୟତୀତି – ନ ଛନ୍ଦଗୂ। ନୋପି ନିୱିସ୍ସୱାଦୀ ତି ‘‘ସସ୍ସତୋ ଲୋକୋ, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ନ ନିୱିସ୍ସୱାଦୀ…ପେ॰… ‘‘ନେୱ ହୋତି ନ ନ ହୋତି ତଥାଗତୋ ପରଂ ମରଣା, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚଂ ମୋଘମଞ୍ଞ’’ନ୍ତି ନ ନିୱିସ୍ସୱାଦୀତି – ନ ଛନ୍ଦଗୂ ନୋପି ନିୱିସ୍ସୱାଦୀ।
ସ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ଦିଟ୍ଠିଗତେହି ଧୀରୋ ତି ତସ୍ସ ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ପହୀନାନି ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନାନି ୱୂପସନ୍ତାନି ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧାନି ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକାନି ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାନି। ସୋ ଦିଟ୍ଠିଗତେହି ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତି। ଧୀରୋ ତି ଧୀରୋ ପଣ୍ଡିତୋ ପଞ୍ଞୱା ବୁଦ୍ଧିମା ଞାଣୀ ୱିଭାୱୀ ମେଧାୱୀତି – ସ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ଦିଟ୍ଠିଗତେହି ଧୀରୋ।
ନ ଲିମ୍ପତି ଲୋକେ ଅନତ୍ତଗରହୀ ତି। ଲେପା ତି ଦ୍ୱେ ଲେପା – ତଣ୍ହାଲେପୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିଲେପୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାଲେପୋ …ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିଲେପୋ। ତସ୍ସ ତଣ୍ହାଲେପୋ ପହୀନୋ, ଦିଟ୍ଠିଲେପୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠୋ; ତସ୍ସ ତଣ୍ହାଲେପସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା, ଦିଟ୍ଠିଲେପସ୍ସ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠତ୍ତା ଅପାୟଲୋକେ ନ ଲିମ୍ପତି, ମନୁସ୍ସଲୋକେ ନ ଲିମ୍ପତି, ଦେୱଲୋକେ ନ ଲିମ୍ପତି, ଖନ୍ଧଲୋକେ ନ ଲିମ୍ପତି, ଧାତୁଲୋକେ ନ ଲିମ୍ପତି, ଆୟତନଲୋକେ ନ ଲିମ୍ପତି ନ ପଲିମ୍ପତି ନ ଉପଲିମ୍ପତି, ଅଲିତ୍ତୋ ଅପଲିତ୍ତୋ ଅନୁପଲିତ୍ତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତୀତି – ନ ଲିମ୍ପତି ଲୋକେ।
ଅନତ୍ତଗରହୀ ତି ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି – କତତ୍ତା ଚ ଅକତତ୍ତା ଚ। କଥଂ କତତ୍ତା ଚ ଅକତତ୍ତା ଚ ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି? ‘‘କତଂ ମେ କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ, ଅକତଂ ମେ କାୟସୁଚରିତ’’ନ୍ତି ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। ‘‘କତଂ ମେ ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତଂ…ପେ॰… କତଂ ମେ ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ … କତୋ ମେ ପାଣାତିପାତୋ…ପେ॰… କତା ମେ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି, ଅକତା ମେ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠୀ’’ତି ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। ଏୱଂ କତତ୍ତା ଚ ଅକତତ୍ତା ଚ ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି।
ଅଥ ୱା ‘‘ସୀଲେସୁମ୍ହି ନ ପରିପୂରକାରୀ’’ତି ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। ‘‘ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁମ୍ହି ଅଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋ’’ତି… ‘‘ଭୋଜନେମ୍ହି ଅମତ୍ତଞ୍ଞୂ’’ତି… ‘‘ଜାଗରିୟମ୍ହି ଅନନୁୟୁତ୍ତୋ’’ତି… ‘‘ନ ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞେନାମ୍ହି ସମନ୍ନାଗତୋ’’ତି… ‘‘ଅଭାୱିତା ମେ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା’’ତି… ‘‘ଅଭାୱିତା ମେ ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା’’ତି… ‘‘ଅଭାୱିତା ମେ ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା’’ତି… ‘‘ଅଭାୱିତାନି ମେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନୀ’’ତି… ‘‘ଅଭାୱିତାନି ମେ ପଞ୍ଚ ବଲାନୀ’’ତି… ‘‘ଅଭାୱିତା ମେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା’’ତି… ‘‘ଅଭାୱିତୋ ମେ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ’’ତି… ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ ମେ ଅପରିଞ୍ଞାତ’’ନ୍ତି… ‘‘ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ ମେ ଅପ୍ପହୀନୋ’’ତି… ‘‘ମଗ୍ଗୋ ମେ ଅଭାୱିତୋ’’ତି… ‘‘ନିରୋଧୋ ମେ ଅସଚ୍ଛିକତୋ’’ତି ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। ଏୱଂ କତତ୍ତା ଚ ଅକତତ୍ତା ଚ ଅତ୍ତାନଂ ଗରହତି। ଏୱଂ ଅତ୍ତଗରହୀ। ତୟିଦଂ କମ୍ମଂ ଅକୁବ୍ବମାନୋ ଅଜନୟମାନୋ ଅସଞ୍ଜନୟମାନୋ ଅନିବ୍ବତ୍ତୟମାନୋ ଅନଭିନିବ୍ବତ୍ତୟମାନୋ ଅନତ୍ତଗରହୀତି – ନ ଲିମ୍ପତି ଲୋକେ ଅନତ୍ତଗରହୀ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ପୁବ୍ବାସୱେ ହିତ୍ୱା ନୱେ ଅକୁବ୍ବଂ, ନ ଛନ୍ଦଗୂ ନୋପି ନିୱିସ୍ସୱାଦୀ।
ସ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ଦିଟ୍ଠିଗତେହି ଧୀରୋ, ନ ଲିମ୍ପତି ଲୋକେ ଅନତ୍ତଗରହୀ’’ତି॥
ସ ସବ୍ବଧମ୍ମେସୁ ୱିସେନିଭୂତୋ, ୟଂ କିଞ୍ଚି ଦିଟ୍ଠଂ ୱ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱା।
ସ ପନ୍ନଭାରୋ ମୁନି ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ, ନ କପ୍ପିୟୋ ନୂପରତୋ ନ ପତ୍ଥିୟୋ॥ [ଇତି ଭଗୱା]
ସ ସବ୍ବଧମ୍ମେସୁ ୱିସେନିଭୂତୋ ୟଂ କିଞ୍ଚି ଦିଟ୍ଠଂ ୱ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱା ତି। ସେନା ୱୁଚ୍ଚତି ମାରସେନା। କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ ମାରସେନା, ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତଂ ମାରସେନା, ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ ମାରସେନା, ରାଗୋ… ଦୋସୋ… ମୋହୋ… କୋଧୋ… ଉପନାହୋ… ମକ୍ଖୋ… ପଳାସୋ… ଇସ୍ସା… ମଚ୍ଛରିୟଂ… ମାୟା… ସାଠେୟ୍ୟଂ… ଥମ୍ଭୋ… ସାରମ୍ଭୋ… ମାନୋ… ଅତିମାନୋ… ମଦୋ… ପମାଦୋ… ସବ୍ବେ କିଲେସା… ସବ୍ବେ ଦୁଚ୍ଚରିତା… ସବ୍ବେ ଦରଥା… ସବ୍ବେ ପରିଳାହା… ସବ୍ବେ ସନ୍ତାପା… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରା ମାରସେନା।
‘‘କାମା ତେ ପଠମା ସେନା, ଦୁତିୟା ଅରତି ୱୁଚ୍ଚତି…ପେ॰… ।
ନ ନଂ ଅସୁରୋ ଜିନାତି, ଜେତ୍ୱାୱ ଲଭତେ ସୁଖ’’ନ୍ତି॥
ୟତୋ ଚତୂହି ଅରିୟମଗ୍ଗେହି ସବ୍ବା ଚ ମାରସେନା ସବ୍ବେ ଚ ପଟିସେନିକରା କିଲେସା ଜିତା ଚ ପରାଜିତା ଚ ଭଗ୍ଗା ୱିପ୍ପଲୁଗ୍ଗା ପରମ୍ମୁଖା – ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ୱିସେନିଭୂତୋ। ସୋ ଦିଟ୍ଠେ ୱିସେନିଭୂତୋ, ସୁତେ… ମୁତେ … ୱିଞ୍ଞାତେ ୱିସେନିଭୂତୋତି – ସ ସବ୍ବଧମ୍ମେସୁ ୱିସେନିଭୂତୋ, ୟଂ କିଞ୍ଚି ଦିଟ୍ଠଂ ୱ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱା।
ସ ପନ୍ନଭାରୋ ମୁନି ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ତି। ଭାରା ତି ତୟୋ ଭାରା – ଖନ୍ଧଭାରୋ, କିଲେସଭାରୋ, ଅଭିସଙ୍ଖାରଭାରୋ। କତମୋ ଖନ୍ଧଭାରୋ? ପଟିସନ୍ଧିୟା ରୂପଂ ୱେଦନା ସଞ୍ଞା ସଙ୍ଖାରା ୱିଞ୍ଞାଣଂ – ଅୟଂ ଖନ୍ଧଭାରୋ। କତମୋ କିଲେସଭାରୋ? ରାଗୋ ଦୋସୋ ମୋହୋ…ପେ॰… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରା – ଅୟଂ କିଲେସଭାରୋ। କତମୋ ଅଭିସଙ୍ଖାରଭାରୋ? ପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରୋ ଅପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରୋ ଆନେଞ୍ଜାଭିସଙ୍ଖାରୋ – ଅୟଂ ଅଭିସଙ୍ଖାରଭାରୋ। ୟତୋ ଖନ୍ଧଭାରୋ ଚ କିଲେସଭାରୋ ଚ ଅଭିସଙ୍ଖାରଭାରୋ ଚ ପହୀନା ହୋନ୍ତି ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ପନ୍ନଭାରୋ ପତିତଭାରୋ ଓରୋପିତଭାରୋ ସମୋରୋପିତଭାରୋ ନିକ୍ଖିତ୍ତଭାରୋ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧଭାରୋ।
ମୁନୀ ତି ମୋନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଞାଣଂ। ୟା ପଞ୍ଞା ପଜାନନା ୱିଚୟୋ ପୱିଚୟୋ ଧମ୍ମୱିଚୟୋ ସଲ୍ଲକ୍ଖଣା ଉପଲକ୍ଖଣା ପଚ୍ଚୁପଲକ୍ଖଣା, ପଣ୍ଡିଚ୍ଚଂ କୋସଲ୍ଲଂ ନେପୁଞ୍ଞଂ ୱେଭବ୍ୟା ଚିନ୍ତା ଉପପରିକ୍ଖା ଭୂରି ମେଧା ପରିନାୟିକା ୱିପସ୍ସନା ସମ୍ପଜଞ୍ଞଂ ପତୋଦୋ ପଞ୍ଞା ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଞ୍ଞାବଲଂ ପଞ୍ଞାସତ୍ଥଂ ପଞ୍ଞାପାସାଦୋ ପଞ୍ଞାଆଲୋକୋ ପଞ୍ଞାଓଭାସୋ ପଞ୍ଞାପଜ୍ଜୋତୋ ପଞ୍ଞାରତନଂ ଅମୋହୋ ଧମ୍ମୱିଚୟୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ତେନ ଞାଣେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ମୁନି ମୋନପ୍ପତ୍ତୋ।
ତୀଣି ମୋନେୟ୍ୟାନି – କାୟମୋନେୟ୍ୟଂ, ୱଚୀମୋନେୟ୍ୟଂ, ମନୋମୋନେୟ୍ୟଂ। କତମଂ କାୟମୋନେୟ୍ୟଂ? ତିୱିଧାନଂ କାୟଦୁଚ୍ଚରିତାନଂ [ତିୱିଧକାୟଦୁଚ୍ଚରିତାନଂ (କ॰) ମହାନି॰ ୧୪] ପହାନଂ କାୟମୋନେୟ୍ୟଂ, ତିୱିଧଂ କାୟସୁଚରିତଂ କାୟମୋନେୟ୍ୟଂ, କାୟାରମ୍ମଣେ ଞାଣଂ କାୟମୋନେୟ୍ୟଂ, କାୟପରିଞ୍ଞା କାୟମୋନେୟ୍ୟଂ, ପରିଞ୍ଞାସହଗତୋ ମଗ୍ଗୋ କାୟମୋନେୟ୍ୟଂ, କାୟେ ଛନ୍ଦରାଗସ୍ସ ପହାନଂ କାୟମୋନେୟ୍ୟଂ, କାୟସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ ଚତୁତ୍ଥଜ୍ଝାନସମାପତ୍ତି କାୟମୋନେୟ୍ୟଂ – ଇଦଂ କାୟମୋନେୟ୍ୟଂ।
କତମଂ ୱଚୀମୋନେୟ୍ୟଂ? ଚତୁବ୍ବିଧାନଂ ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତାନଂ ପହାନଂ ୱଚୀମୋନେୟ୍ୟଂ, ଚତୁବ୍ବିଧଂ ୱଚୀସୁଚରିତଂ ୱଚୀମୋନେୟ୍ୟଂ, ୱାଚାରମ୍ମଣେ ଞାଣଂ ୱଚୀମୋନେୟ୍ୟଂ, ୱାଚାପରିଞ୍ଞା ୱଚୀମୋନେୟ୍ୟଂ, ପରିଞ୍ଞାସହଗତୋ ମଗ୍ଗୋ ୱଚୀମୋନେୟ୍ୟଂ, ୱାଚାୟ ଛନ୍ଦରାଗସ୍ସ ପହାନଂ ୱଚୀମୋନେୟ୍ୟଂ, ୱଚୀସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ ଦୁତିୟଜ୍ଝାନସମାପତ୍ତି ୱଚୀମୋନେୟ୍ୟଂ – ଇଦଂ ୱଚୀମୋନେୟ୍ୟଂ।
କତମଂ ମନୋମୋନେୟ୍ୟଂ? ତିୱିଧାନଂ ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତାନଂ ପହାନଂ ମନୋମୋନେୟ୍ୟଂ, ତିୱିଧଂ ମନୋସୁଚରିତଂ ମନୋମୋନେୟ୍ୟଂ, ଚିତ୍ତାରମ୍ମଣେ ଞାଣଂ ମନୋମୋନେୟ୍ୟଂ, ଚିତ୍ତପରିଞ୍ଞା ମନୋମୋନେୟ୍ୟଂ, ପରିଞ୍ଞାସହଗତୋ ମଗ୍ଗୋ ମନୋମୋନେୟ୍ୟଂ, ଚିତ୍ତେ ଛନ୍ଦରାଗସ୍ସ ପହାନଂ ମନୋମୋନେୟ୍ୟଂ, ଚିତ୍ତସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ ସଞ୍ଞାୱେଦୟିତନିରୋଧସମାପତ୍ତି ମନୋମୋନେୟ୍ୟଂ – ଇଦଂ ମନୋମୋନେୟ୍ୟଂ।
‘‘କାୟମୁନିଂ ୱାଚାମୁନିଂ, ମନୋମୁନିମନାସୱଂ।
ମୁନିଂ ମୋନେୟ୍ୟସମ୍ପନ୍ନଂ, ଆହୁ ସବ୍ବପ୍ପହାୟିନଂ॥
‘‘କାୟମୁନିଂ ୱାଚାମୁନିଂ, ମନୋମୁନିମନାସୱଂ।
ମୁନିଂ ମୋନେୟ୍ୟସମ୍ପନ୍ନଂ, ଆହୁ ନିନ୍ହାତପାପକ’’ନ୍ତି [ନିନହାତପାପକନ୍ତି (ସୀ॰)] ॥
ଇମେହି ତୀହି ମୋନେୟ୍ୟେହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତା ଛ ମୁନିନୋ [ମୁନୟୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କ॰)] – ଅଗାରମୁନିନୋ, ଅନଗାରମୁନିନୋ, ସେଖମୁନିନୋ, ଅସେଖମୁନିନୋ, ପଚ୍ଚେକମୁନିନୋ, ମୁନିମୁନିନୋତି [ମୁନିମୁନିନୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କ॰) ମହାନି॰ ୧୪] । କତମେ ଅଗାରମୁନିନୋ? ୟେ ତେ ଅଗାରିକା ଦିଟ୍ଠପଦା ୱିଞ୍ଞାତସାସନା – ଇମେ ଅଗାରମୁନିନୋ। କତମେ ଅନଗାରମୁନିନୋ? ୟେ ତେ ପବ୍ବଜିତା ଦିଟ୍ଠପଦା ୱିଞ୍ଞାତସାସନା – ଇମେ ଅନଗାରମୁନିନୋ। ସତ୍ତ ସେଖା ସେଖମୁନିନୋ, ଅରହନ୍ତୋ ଅସେଖମୁନିନୋ। ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧା ପଚ୍ଚେକମୁନିନୋ। ମୁନିମୁନିନୋ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ତଥାଗତା ଅରହନ୍ତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧା।
‘‘ନ ମୋନେନ ମୁନି ହୋତି, ମୂଳ୍ହରୂପୋ ଅୱିଦ୍ଦସୁ।
ୟୋ ଚ ତୁଲଂୱ ପଗ୍ଗୟ୍ହ, ୱରମାଦାୟ ପଣ୍ଡିତୋ॥
‘‘ପାପାନି ପରିୱଜ୍ଜେତି, ସ ମୁନି ତେନ ସୋ ମୁନି।
ୟୋ ମୁନାତି ଉଭୋ ଲୋକେ, ମୁନି ତେନ ପୱୁଚ୍ଚତି॥
‘‘ଅସତଞ୍ଚ ସତଞ୍ଚ ଞତ୍ୱା ଧମ୍ମଂ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବଲୋକେ।
ଦେୱମନୁସ୍ସେହି ପୂଜିତୋ ୟୋ, ସଙ୍ଗଜାଲମତିଚ୍ଚ ସୋ ମୁନି’’॥
ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ତି ମୁନିନୋ ରାଗା ଚିତ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ; ଦୋସା ଚିତ୍ତଂ… ମୋହା ଚିତ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ…ପେ॰… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରେହି ଚିତ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତନ୍ତି – ସ ପନ୍ନଭାରୋ ମୁନି ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ।
ନ କପ୍ପିୟୋ ନୂପରତୋ ନ ପତ୍ଥିୟୋତି ଭଗୱା ତି। କପ୍ପା ତି ଦ୍ୱେ କପ୍ପା – ତଣ୍ହାକପ୍ପୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାକପ୍ପୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପୋ। ତସ୍ସ ତଣ୍ହାକପ୍ପୋ ପହୀନୋ, ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠୋ; ତଣ୍ହାକପ୍ପସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପସ୍ସ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠତ୍ତା ତଣ୍ହାକପ୍ପଂ ୱା ଦିଟ୍ଠିକପ୍ପଂ ୱା ନ କପ୍ପେତି ନ ଜନେତି ନ ସଞ୍ଜନେତି ନ ନିବ୍ବତ୍ତେତି ନାଭିନିବ୍ବତ୍ତେତୀତି – ନ କପ୍ପିୟୋ। ନୂପରତୋ ତି। ସବ୍ବେ ବାଲପୁଥୁଜ୍ଜନା ରଜ୍ଜନ୍ତି, ପୁଥୁଜ୍ଜନକଲ୍ୟାଣକଂ ଉପାଦାୟ ସତ୍ତ ସେଖା ଅପ୍ପତ୍ତସ୍ସ ପତ୍ତିୟା ଅନଧିଗତସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ ଅସଚ୍ଛିକତସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ଆରମନ୍ତି ୱିରମନ୍ତି ପଟିୱିରମନ୍ତି, ଅରହା ଆରତୋ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତୀତି – ନ କପ୍ପିୟୋ ନୂପରତୋ। ନ ପତ୍ଥିୟୋ ତି। ପତ୍ଥନା ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ୟସ୍ସେସା ପତ୍ଥନା ତଣ୍ହା ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢା, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ନ ପତ୍ଥିୟୋ।
ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନଂ। ଅପି ଚ ଭଗ୍ଗରାଗୋତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗଦୋସୋତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗମୋହୋତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗମାନୋତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗଦିଟ୍ଠୀତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗକଣ୍ଡକୋତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗକିଲେସୋତି ଭଗୱା, ଭଜି ୱିଭଜି ପୱିଭଜି ଧମ୍ମରତନନ୍ତି ଭଗୱା, ଭୱାନଂ ଅନ୍ତକରୋତି ଭଗୱା, ଭାୱିତକାୟୋ ଭାୱିତସୀଲୋ ଭାୱିତଚିତ୍ତୋ ଭାୱିତପଞ୍ଞୋତି ଭଗୱା; ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ଅପ୍ପସଦ୍ଦାନି ଅପ୍ପନିଗ୍ଘୋସାନି ୱିଜନୱାତାନି ମନୁସ୍ସରାହସ୍ସେୟ୍ୟକାନି ପଟିସଲ୍ଲାନସାରୁପ୍ପାନୀତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନନ୍ତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଅତ୍ଥରସସ୍ସ ଧମ୍ମରସସ୍ସ ୱିମୁତ୍ତିରସସ୍ସ ଅଧିସୀଲସ୍ସ ଅଧିଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଧିପଞ୍ଞାୟାତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଚତୁନ୍ନଂ ଝାନାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଅପ୍ପମଞ୍ଞାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଅରୂପସମାପତ୍ତୀନନ୍ତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ ୱିମୋକ୍ଖାନଂ ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ ଅଭିଭାୟତନାନଂ ନୱନ୍ନଂ ଅନୁପୁବ୍ବୱିହାରସମାପତ୍ତୀନନ୍ତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଦସନ୍ନଂ ସଞ୍ଞାଭାୱନାନଂ ଦସନ୍ନଂ କସିଣସମାପତ୍ତୀନଂ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧିସ୍ସ ଅସୁଭସମାପତ୍ତିୟାତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ସମ୍ମପ୍ପଧାନାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ବଲାନଂ ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଅରିୟସ୍ସ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସାତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଦସନ୍ନଂ ତଥାଗତବଲାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ୱେସାରଜ୍ଜାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ପଟିସମ୍ଭିଦାନଂ ଛନ୍ନଂ ଅଭିଞ୍ଞାନଂ ଛନ୍ନଂ ବୁଦ୍ଧଧମ୍ମାନନ୍ତି ଭଗୱା, ଭଗୱାତି ନେତଂ ନାମଂ ମାତରା କତଂ ନ ପିତରା କତଂ ନ ଭାତରା କତଂ ନ ଭଗିନିୟା କତଂ ନ ମିତ୍ତାମଚ୍ଚେହି କତଂ ନ ଞାତିସାଲୋହିତେହି କତଂ ନ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣେହି କତଂ ନ ଦେୱତାହି କତଂ; ୱିମୋକ୍ଖନ୍ତିକମେତଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ଭଗୱନ୍ତାନଂ ବୋଧିୟା ମୂଲେ ସହ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞ୍ଞାଣସ୍ସ ପଟିଲାଭା ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – ନ କପ୍ପିୟୋ ନୂପରତୋ ନ ପତ୍ଥିୟୋ ଇତି ଭଗୱା।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ସ ସବ୍ବଧମ୍ମେସୁ ୱିସେନିଭୂତୋ, ୟଂ କିଞ୍ଚି ଦିଟ୍ଠଂ ୱ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱା।
ସ ପନ୍ନଭାରୋ ମୁନି ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ, ନ କପ୍ପିୟୋ ନୂପରତୋ ନ ପତ୍ଥିୟୋ’’॥[ଇତି ଭଗୱାତି]
ମହାୱିୟୂହସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ ତେରସମୋ।
୧୪. ତୁୱଟ୍ଟକସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ
ଅଥ ତୁୱଟ୍ଟକସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସଂ ୱକ୍ଖତି –
ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଆଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୁ, [ଆଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ୱିୱେକଂ ସନ୍ତିପଦଞ୍ଚ ମହେସି [ମହେସିଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ।
କଥଂ ଦିସ୍ୱା ନିବ୍ବାତି ଭିକ୍ଖୁ, ଅନୁପାଦିୟାନୋ ଲୋକସ୍ମିଂ କିଞ୍ଚି॥
ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଆଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୂ ତି। ପୁଚ୍ଛା ତି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ଅଦିଟ୍ଠଜୋତନା ପୁଚ୍ଛା, ଦିଟ୍ଠସଂସନ୍ଦନା ପୁଚ୍ଛା, ୱିମତିଚ୍ଛେଦନା ପୁଚ୍ଛା। କତମା ଅଦିଟ୍ଠଜୋତନା ପୁଚ୍ଛା? ପକତିୟା ଲକ୍ଖଣଂ ଅଞ୍ଞାତଂ ହୋତି ଅଦିଟ୍ଠଂ ଅତୁଲିତଂ ଅତୀରିତଂ ଅୱିଭୂତଂ ଅୱିଭାୱିତଂ, ତସ୍ସ ଞାଣାୟ ଦସ୍ସନାୟ ତୁଲନାୟ ତୀରଣାୟ ୱିଭାୱନାୟ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛତି – ଅୟଂ ଅଦିଟ୍ଠଜୋତନା ପୁଚ୍ଛା। କତମା ଦିଟ୍ଠସଂସନ୍ଦନା ପୁଚ୍ଛା? ପକତିୟା ଲକ୍ଖଣଂ ଞାତଂ ହୋତି ଦିଟ୍ଠଂ ତୁଲିତଂ ତୀରିତଂ ୱିଭୂତଂ ୱିଭାୱିତଂ, ଅଞ୍ଞେହି ପଣ୍ଡିତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନତ୍ଥାୟ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛତି – ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠସଂସନ୍ଦନା ପୁଚ୍ଛା। କତମା ୱିମତିଚ୍ଛେଦନା ପୁଚ୍ଛା? ପକତିୟା ସଂସୟପକ୍ଖନ୍ଦୋ [ସଂସୟପକ୍ଖନ୍ନୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ହୋତି ୱିମତିପକ୍ଖନ୍ଦୋ ଦ୍ୱେଳ୍ହକଜାତୋ, ‘‘ଏୱଂ ନୁ ଖୋ, ନ ନୁ ଖୋ, କିଂ ନୁ ଖୋ, କଥଂ ନୁ ଖୋ’’ତି ସୋ ୱିମତିଚ୍ଛେଦନତ୍ଥାୟ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛତି – ଅୟଂ ୱିମତିଚ୍ଛେଦନା ପୁଚ୍ଛା। ଇମା ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା।
ଅପରାପି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ମନୁସ୍ସପୁଚ୍ଛା, ଅମନୁସ୍ସପୁଚ୍ଛା, ନିମ୍ମିତପୁଚ୍ଛା। କତମା ମନୁସ୍ସପୁଚ୍ଛା? ମନୁସ୍ସା ବୁଦ୍ଧଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୂ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ଉପାସକା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ଉପାସିକାୟୋ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ରାଜାନୋ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ଖତ୍ତିୟା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ବ୍ରାହ୍ମଣା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ୱେସ୍ସା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ସୁଦ୍ଦା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ଗହଟ୍ଠା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ପବ୍ବଜିତା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି – ଅୟଂ ମନୁସ୍ସପୁଚ୍ଛା। କତମା ଅମନୁସ୍ସପୁଚ୍ଛା? ଅମନୁସ୍ସା ବୁଦ୍ଧଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ନାଗା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ସୁପଣ୍ଣା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ୟକ୍ଖା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ଅସୁରା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ଗନ୍ଧବ୍ବା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ମହାରାଜାନୋ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ଇନ୍ଦା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ବ୍ରହ୍ମାନୋ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି, ଦେୱତାୟୋ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି – ଅୟଂ ଅମନୁସ୍ସପୁଚ୍ଛା। କତମା ନିମ୍ମିତପୁଚ୍ଛା? ୟଂ ଭଗୱା ରୂପଂ ଅଭିନିମ୍ମିନାତି ମନୋମୟଂ ସବ୍ବଙ୍ଗପଚ୍ଚଙ୍ଗଂ ଅହୀନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ତଂ ସୋ ନିମ୍ମିତୋ ବୁଦ୍ଧଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛତି, ଭଗୱା ତସ୍ସ [ନତ୍ଥି ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୋତ୍ଥକେସୁ] ୱିସଜ୍ଜେତି – ଅୟଂ ନିମ୍ମିତପୁଚ୍ଛା। ଇମା ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା।
ଅପରାପି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ଅତ୍ତତ୍ଥପୁଚ୍ଛା, ପରତ୍ଥପୁଚ୍ଛା, ଉଭୟତ୍ଥପୁଚ୍ଛା। ଅପରାପି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକତ୍ଥପୁଚ୍ଛା, ସମ୍ପରାୟିକତ୍ଥପୁଚ୍ଛା, ପରମତ୍ଥପୁଚ୍ଛା। ଅପରାପି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ଅନୱଜ୍ଜତ୍ଥପୁଚ୍ଛା, ନିକ୍କିଲେସତ୍ଥପୁଚ୍ଛା [ନିକ୍ଖେପତ୍ଥପୁଚ୍ଛା (ସୀ॰ କ॰)] , ୱୋଦାନତ୍ଥପୁଚ୍ଛା। ଅପରାପି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ଅତୀତପୁଚ୍ଛା, ଅନାଗତପୁଚ୍ଛା, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନପୁଚ୍ଛା। ଅପରାପି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ଅଜ୍ଝତ୍ତପୁଚ୍ଛା, ବହିଦ୍ଧାପୁଚ୍ଛା, ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧାପୁଚ୍ଛା। ଅପରାପି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – କୁସଲପୁଚ୍ଛା, ଅକୁସଲପୁଚ୍ଛା, ଅବ୍ୟାକତପୁଚ୍ଛା। ଅପରାପି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ଖନ୍ଧପୁଚ୍ଛା, ଧାତୁପୁଚ୍ଛା, ଆୟତନପୁଚ୍ଛା। ଅପରାପି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ସତିପଟ୍ଠାନପୁଚ୍ଛା, ସମ୍ମପ୍ପଧାନପୁଚ୍ଛା, ଇଦ୍ଧିପାଦପୁଚ୍ଛା। ଅପରାପି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ଇନ୍ଦ୍ରିୟପୁଚ୍ଛା, ବଲପୁଚ୍ଛା, ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗପୁଚ୍ଛା। ଅପରାପି ତିସ୍ସୋ ପୁଚ୍ଛା – ମଗ୍ଗପୁଚ୍ଛା, ଫଲପୁଚ୍ଛା, ନିବ୍ବାନପୁଚ୍ଛା।
ପୁଚ୍ଛାମି ତ ନ୍ତି ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ୟାଚାମି ତଂ ଅଜ୍ଝେସାମି ତଂ ପସାଦେମି ତଂ, ‘‘କଥୟସ୍ସୁ ମେ’’ତି – ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ। ଆଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୂ ତି। ଆଦିଚ୍ଚୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସୂରିୟୋ [ସୁରିୟୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] । ସୂରିୟୋ ଗୋତମୋ ଗୋତ୍ତେନ, ଭଗୱାପି ଗୋତମୋ ଗୋତ୍ତେନ, ଭଗୱା ସୂରିୟସ୍ସ ଗୋତ୍ତଞାତକୋ ଗୋତ୍ତବନ୍ଧୁ; ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ ଆଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୂତି – ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଆଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୁ।
ୱିୱେକଂ ସନ୍ତିପଦଞ୍ଚ ମହେସୀ ତି। ୱିୱେକା ତି ତୟୋ ୱିୱେକା – କାୟୱିୱେକୋ , ଚିତ୍ତୱିୱେକୋ, ଉପଧିୱିୱେକୋ। କତମୋ କାୟୱିୱେକୋ? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିତ୍ତଂ ସେନାସନଂ ଭଜତି ଅରଞ୍ଞଂ ରୁକ୍ଖମୂଲଂ ପବ୍ବତଂ କନ୍ଦରଂ ଗିରିଗୁହଂ ସୁସାନଂ ୱନପତ୍ଥଂ ଅବ୍ଭୋକାସଂ ପଲାଲପୁଞ୍ଜଂ କାୟେନ ୱିୱିତ୍ତେନ ୱିହରତି। ସୋ ଏକୋ ଗଚ୍ଛତି, ଏକୋ ତିଟ୍ଠତି, ଏକୋ ନିସୀଦତି, ଏକୋ ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି, ଏକୋ ଗାମଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସତି, ଏକୋ ପଟିକ୍କମତି, ଏକୋ ରହୋ ନିସୀଦତି, ଏକୋ ଚଙ୍କମଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି, ଏକୋ ଚରତି ୱିହରତି ଇରିୟତି ୱତ୍ତତି ପାଲେତି ୟପେତି ୟାପେତି – ଅୟଂ କାୟୱିୱେକୋ।
କତମୋ ଚିତ୍ତୱିୱେକୋ? ପଠମଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ନୀୱରଣେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି, ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ୱିତକ୍କୱିଚାରେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି, ତତିୟଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ପୀତିୟା ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି, ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ସୁଖଦୁକ୍ଖେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି, ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ରୂପସଞ୍ଞାୟ ପଟିଘସଞ୍ଞାୟ ନାନତ୍ତସଞ୍ଞାୟ ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି, ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞାୟ ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି, ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞାୟ ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି , ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞାୟ ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି। ସୋତାପନ୍ନସ୍ସ ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିୟା ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ସୀଲବ୍ବତପରାମାସା ଦିଟ୍ଠାନୁସୟା ୱିଚିକିଚ୍ଛାନୁସୟା, ତଦେକଟ୍ଠେହି ଚ କିଲେସେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି। ସକଦାଗାମିସ୍ସ ଓଳାରିକା କାମରାଗସଞ୍ଞୋଜନା ପଟିଘସଞ୍ଞୋଜନା ଓଳାରିକା କାମରାଗାନୁସୟା ପଟିଘାନୁସୟା, ତଦେକଟ୍ଠେହି ଚ କିଲେସେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି। ଅନାଗାମିସ୍ସ ଅନୁସହଗତା କାମରାଗସଞ୍ଞୋଜନା ପଟିଘସଞ୍ଞୋଜନା ଅନୁସହଗତା କାମରାଗାନୁସୟା ପଟିଘାନୁସୟା, ତଦେକଟ୍ଠେହି ଚ କିଲେସେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି। ଅରହତୋ ରୂପରାଗା ଅରୂପରାଗା ମାନା ଉଦ୍ଧଚ୍ଚା ଅୱିଜ୍ଜାୟ ମାନାନୁସୟା ଭୱରାଗାନୁସୟା ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟା, ତଦେକଟ୍ଠେହି ଚ କିଲେସେହି ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ହୋତି – ଅୟଂ ଚିତ୍ତୱିୱେକୋ।
କତମୋ ଉପଧିୱିୱେକୋ? ଉପଧି ୱୁଚ୍ଚତି କିଲେସା ଚ ଖନ୍ଧା ଚ ଅଭିସଙ୍ଖାରା ଚ। ଉପଧିୱିୱେକୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ। ୟୋ ସୋ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ – ଅୟଂ ଉପଧିୱିୱେକୋ। କାୟୱିୱେକୋ ଚ ୱିୱେକଟ୍ଠକାୟାନଂ [ୱୂପକଟ୍ଠକାୟାନଂ (ସୀ॰)] ନେକ୍ଖମ୍ମାଭିରତାନଂ, ଚିତ୍ତୱିୱେକୋ ଚ ପରିସୁଦ୍ଧଚିତ୍ତାନଂ ପରମୱୋଦାନପତ୍ତାନଂ, ଉପଧିୱିୱେକୋ ଚ ନିରୁପଧୀନଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ ୱିସଙ୍ଖାରଗତାନଂ। ସନ୍ତୀ ତି ଏକେନ ଆକାରେନ ସନ୍ତିପି ସନ୍ତିପଦମ୍ପି ତଂୟେୱ ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ, ୟୋ ସୋ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ସନ୍ତମେତଂ ପଦଂ, ପଣୀତମେତଂ ପଦଂ, ୟଦିଦଂ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନ’’ନ୍ତି। ଅଥ ଅପରେନ ଆକାରେନ ୟେ ଧମ୍ମା ସନ୍ତାଧିଗମାୟ ସନ୍ତିଫୁସନାୟ ସନ୍ତିସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା, ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା, ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା, ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି, ପଞ୍ଚ ବଲାନି, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ – ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ସନ୍ତିପଦଂ ତାଣପଦଂ ଲେଣପଦଂ ସରଣପଦଂ ଅଭୟପଦଂ ଅଚ୍ଚୁତପଦଂ ଅମତପଦଂ ନିବ୍ବାନପଦଂ।
ମହେସୀ ତି ମହେସି ଭଗୱା। ମହନ୍ତଂ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧଂ ଏସୀ ଗୱେସୀ ପରିୟେସୀତି ମହେସି, ମହନ୍ତଂ ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧଂ…ପେ॰… ମହନ୍ତଂ ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧଂ… ମହନ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତିକ୍ଖନ୍ଧଂ… ମହନ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନକ୍ଖନ୍ଧଂ ଏସୀ ଗୱେସୀ ପରିୟେସୀତି ମହେସି; ମହତୋ ତମୋକାୟସ୍ସ ପଦାଲନଂ, ମହତୋ ୱିପଲ୍ଲାସସ୍ସ ଭେଦନଂ, ମହତୋ ତଣ୍ହାସଲ୍ଲସ୍ସ ଅବ୍ବହନଂ [ଅବ୍ବୂହନଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰), ଅବ୍ଭୁହନଂ (କ॰)] , ମହତୋ ଦିଟ୍ଠିସଙ୍ଘାତସ୍ସ ୱିନିୱେଠନଂ, ମହତୋ ମାନଧଜସ୍ସ ପପାତନଂ [ପୱାହନଂ (ସ୍ୟା॰)] , ମହତୋ ଅଭିସଙ୍ଖାରସ୍ସ ୱୂପସମଂ, ମହତୋ ଓଘସ୍ସ ନିତ୍ଥରଣଂ, ମହତୋ ଭାରସ୍ସ ନିକ୍ଖେପନଂ, ମହତୋ ସଂସାରୱଟ୍ଟସ୍ସ ଉପଚ୍ଛେଦଂ, ମହତୋ ସନ୍ତାପସ୍ସ ନିବ୍ବାପନଂ , ମହତୋ ପରିଳାହସ୍ସ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧିଂ, ମହତୋ ଧମ୍ମଧଜସ୍ସ ଉସ୍ସାପନଂ ଏସୀ ଗୱେସୀ ପରିୟେସୀତି ମହେସି, ମହନ୍ତେ ସତିପଟ୍ଠାନେ ମହନ୍ତେ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ ମହନ୍ତେ ଇଦ୍ଧିପାଦେ ମହନ୍ତାନି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ମହନ୍ତାନି ବଲାନି ମହନ୍ତେ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ମହନ୍ତଂ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ମହନ୍ତଂ ପରମତ୍ଥଂ ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ ଏସୀ ଗୱେସୀ ପରିୟେସୀତି ମହେସି; ମହେସକ୍ଖେହି ୱା ସତ୍ତେହି ଏସିତୋ ଗୱେସିତୋ ପରିୟେସିତୋ କହଂ ବୁଦ୍ଧୋ କହଂ ଭଗୱା କହଂ ଦେୱଦେୱୋ କହଂ ନରାସଭୋତି ମହେସୀତି – ୱିୱେକଂ ସନ୍ତିପଦଞ୍ଚ ମହେସି।
କଥଂ ଦିସ୍ୱା ନିବ୍ବାତି ଭିକ୍ଖୂ ତି। କଥଂ ଦିସ୍ୱା ପସ୍ସିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା ଅତ୍ତନୋ ରାଗଂ ନିବ୍ବାପେତି, ଦୋସଂ ନିବ୍ବାପେତି, ମୋହଂ ନିବ୍ବାପେତି, କୋଧଂ…ପେ॰… ଉପନାହଂ… ମକ୍ଖଂ… ପଳାସଂ… ଇସ୍ସଂ… ମଚ୍ଛରିୟଂ… ମାୟଂ… ସାଠେୟ୍ୟଂ… ଥମ୍ଭଂ… ସାରମ୍ଭଂ… ମାନଂ… ଅତିମାନଂ… ମଦଂ… ପମାଦଂ… ସବ୍ବେ କିଲେସେ… ସବ୍ବେ ଦୁଚ୍ଚରିତେ… ସବ୍ବେ ଦରଥେ… ସବ୍ବେ ପରିଳାହେ… ସବ୍ବେ ସନ୍ତାପେ … ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରେ ନିବ୍ବାପେତି ସମେତି ଉପସମେତି ୱୂପସମେତି ପଟିପସ୍ସମ୍ଭେତି। ଭିକ୍ଖୂ ତି ପୁଥୁଜ୍ଜନକଲ୍ୟାଣକୋ ୱା ଭିକ୍ଖୁ ସେଖୋ ୱା ଭିକ୍ଖୂତି – କଥଂ ଦିସ୍ୱା ନିବ୍ବାତି ଭିକ୍ଖୁ।
ଅନୁପାଦିୟାନୋ ଲୋକସ୍ମିଂ କିଞ୍ଚୀ ତି। ଚତୂହି ଉପାଦାନେହି ଅନୁପାଦିୟମାନୋ ଅଗଣ୍ହୟମାନୋ ଅପରାମସମାନୋ ଅନଭିନିୱିସମାନୋ। ଲୋକସ୍ମି ନ୍ତି ଅପାୟଲୋକେ ମନୁସ୍ସଲୋକେ ଦେୱଲୋକେ, ଖନ୍ଧଲୋକେ ଧାତୁଲୋକେ ଆୟତନଲୋକେ। କିଞ୍ଚୀ ତି କିଞ୍ଚି ରୂପଗତଂ ୱେଦନାଗତଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ସଙ୍ଖାରଗତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଗତନ୍ତି – ଅନୁପାଦିୟାନୋ ଲୋକସ୍ମିଂ କିଞ୍ଚି।
ତେନାହ ସୋ ନିମ୍ମିତୋ –
‘‘ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଆଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୁ, ୱିୱେକଂ ସନ୍ତିପଦଞ୍ଚ ମହେସି।
କଥଂ ଦିସ୍ୱା ନିବ୍ବାତି ଭିକ୍ଖୁ, ଅନୁପାଦିୟାନୋ ଲୋକସ୍ମିଂ କିଞ୍ଚୀ’’ତି॥
ମନ୍ତା ଅସ୍ମୀତି ସବ୍ବମୁପରୁନ୍ଧେ [ସବ୍ବମୁପରୁଦ୍ଧେ (ସ୍ୟା॰)] ।
ୟା କାଚି ତଣ୍ହା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ, ତାସଂ ୱିନୟା ସଦା ସତୋ ସିକ୍ଖେ॥
ମୂଲଂ ପପଞ୍ଚସଙ୍ଖାୟ, [ଇତି ଭଗୱା] ମନ୍ତା ଅସ୍ମୀତି ସବ୍ବମୁପରୁନ୍ଧେ ତି। ପପଞ୍ଚାୟେୱ ପପଞ୍ଚସଙ୍ଖା। ତଣ୍ହାପପଞ୍ଚସଙ୍ଖା ଦିଟ୍ଠିପପଞ୍ଚସଙ୍ଖା। କତମଂ ତଣ୍ହାପପଞ୍ଚସ୍ସ ମୂଲଂ? ଅୱିଜ୍ଜାମୂଲଂ, ଅୟୋନିସୋମନସିକାରୋ ମୂଲଂ, ଅସ୍ମିମାନୋ ମୂଲଂ, ଅହିରିକଂ ମୂଲଂ , ଅନୋତ୍ତପ୍ପଂ ମୂଲଂ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ମୂଲଂ – ଇଦଂ ତଣ୍ହାପପଞ୍ଚସ୍ସ ମୂଲଂ। କତମଂ ଦିଟ୍ଠିପପଞ୍ଚସ୍ସ ମୂଲଂ? ଅୱିଜ୍ଜାମୂଲଂ, ଅୟୋନିସୋମନସିକାରୋ ମୂଲଂ, ଅସ୍ମିମାନୋ ମୂଲଂ, ଅହିରିକଂ ମୂଲଂ, ଅନୋତ୍ତପ୍ପଂ ମୂଲଂ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ମୂଲଂ – ଇଦଂ ଦିଟ୍ଠିପପଞ୍ଚସ୍ସ ମୂଲଂ।
ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନଂ। ଅପି ଚ ଭଗ୍ଗରାଗୋତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗଦୋସୋତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗମୋହୋତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗମାନୋତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗଦିଟ୍ଠୀତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗକଣ୍ଡକୋତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗକିଲେସୋତି ଭଗୱା, ଭଜି ୱିଭଜି ପୱିଭଜି ଧମ୍ମରତନନ୍ତି ଭଗୱା, ଭୱାନଂ ଅନ୍ତକରୋତି ଭଗୱା, ଭାୱିତକାୟୋ ଭାୱିତସୀଲୋ ଭାୱିତଚିତ୍ତୋ ଭାୱିତପଞ୍ଞୋତି ଭଗୱା; ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ଅପ୍ପସଦ୍ଦାନି ଅପ୍ପନିଗ୍ଘୋସାନି ୱିଜନୱାତାନି ମନୁସ୍ସରାହସ୍ସେୟ୍ୟକାନି ପଟିସଲ୍ଲାନସାରୁପ୍ପାନୀତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନନ୍ତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଅତ୍ଥରସସ୍ସ ଧମ୍ମରସସ୍ସ ୱିମୁତ୍ତିରସସ୍ସ ଅଧିସୀଲସ୍ସ ଅଧିଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଧିପଞ୍ଞାୟାତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଚତୁନ୍ନଂ ଝାନାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଅପ୍ପମଞ୍ଞାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଅରୂପସମାପତ୍ତୀନନ୍ତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ ୱିମୋକ୍ଖାନଂ ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ ଅଭିଭାୟତନାନଂ ନୱନ୍ନଂ ଅନୁପୁବ୍ବୱିହାରସମାପତ୍ତୀନନ୍ତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଦସନ୍ନଂ ସଞ୍ଞାଭାୱନାନଂ ଦସନ୍ନଂ କସିଣସମାପତ୍ତୀନଂ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧିସ୍ସ ଅସୁଭସମାପତ୍ତିୟାତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ସମ୍ମପ୍ପଧାନାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ବଲାନଂ ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଅରିୟସ୍ସ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସାତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଦସନ୍ନଂ ତଥାଗତବଲାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ୱେସାରଜ୍ଜାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ପଟିସମ୍ଭିଦାନଂ ଛନ୍ନଂ ଅଭିଞ୍ଞାନଂ ଛନ୍ନଂ ବୁଦ୍ଧଧମ୍ମାନନ୍ତି ଭଗୱା, ଭଗୱାତି ନେତଂ ନାମଂ ମାତରା କତଂ ନ ପିତରା କତଂ ନ ଭାତରା କତଂ ନ ଭଗିନିୟା କତଂ ନ ମିତ୍ତାମଚ୍ଚେହି କତଂ ନ ଞାତିସାଲୋହିତେହି କତଂ ନ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣେହି କତଂ ନ ଦେୱତାହି କତଂ; ୱିମୋକ୍ଖନ୍ତିକମେତଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ଭଗୱନ୍ତାନଂ ବୋଧିୟା ମୂଲେ ସହ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣସ୍ସ ପଟିଲାଭା ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – ମୂଲଂ ପପଞ୍ଚସଙ୍ଖାୟ ଇତି ଭଗୱା।
ମନ୍ତା ଅସ୍ମୀତି ସବ୍ବମୁପରୁନ୍ଧେ ତି। ମନ୍ତା ୱୁଚ୍ଚତି ପଞ୍ଞା। ୟା ପଞ୍ଞା ପଜାନନା…ପେ॰… ଅମୋହୋ ଧମ୍ମୱିଚୟୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ଅସ୍ମୀ ତି ରୂପେ ଅସ୍ମୀତି ମାନୋ ଅସ୍ମୀତି ଛନ୍ଦୋ ଅସ୍ମୀତି ଅନୁସୟୋ; ୱେଦନାୟ… ସଞ୍ଞାୟ… ସଙ୍ଖାରେସୁ… ୱିଞ୍ଞାଣେ ଅସ୍ମୀତି ମାନୋ ଅସ୍ମୀତି ଛନ୍ଦୋ ଅସ୍ମୀତି ଅନୁସୟୋତି। ମୂଲଂ ପପଞ୍ଚସଙ୍ଖାୟ ଇତି ଭଗୱା। ମନ୍ତା ଅସ୍ମୀତି ସବ୍ବମୁପରୁନ୍ଧେ ତି। ପପଞ୍ଚସଙ୍ଖାୟ ମୂଲଞ୍ଚ ଅସ୍ମିମାନଞ୍ଚ ମନ୍ତାୟ ସବ୍ବଂ ରୁନ୍ଧେୟ୍ୟ ଉପରୁନ୍ଧେୟ୍ୟ ନିରୋଧେୟ୍ୟ ୱୂପସମେୟ୍ୟ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମେୟ୍ୟ ପଟିପସ୍ସମ୍ଭେୟ୍ୟାତି – ମୂଲଂ ପପଞ୍ଚସଙ୍ଖାୟ ଇତି ଭଗୱା, ମନ୍ତା ଅସ୍ମୀତି ସବ୍ବମୁପରୁନ୍ଧେ।
ୟା କାଚି ତଣ୍ହା ଅଜ୍ଝତ୍ତ ନ୍ତି। ୟା କାଚୀ ତି ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ସବ୍ବଥା ସବ୍ବଂ ଅସେସଂ ନିସ୍ସେସଂ ପରିୟାଦିୟନୱଚନମେତଂ – ୟା କାଚୀତି। ତଣ୍ହା ତି ରୂପତଣ୍ହା…ପେ॰… ଧମ୍ମତଣ୍ହା। ଅଜ୍ଝତ୍ତ ନ୍ତି ଅଜ୍ଝତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନା ୱା [ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମୁଟ୍ଠାତି (ସ୍ୟା॰)] ସା ତଣ୍ହାତି – ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ । ଅଥ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତିକଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଚିତ୍ତଂ। ୟଂ ଚିତ୍ତଂ ମନୋ ମାନସଂ ହଦୟଂ ପଣ୍ଡରଂ ମନୋ ମନାୟତନଂ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧୋ ତଜ୍ଜା ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ। ଚିତ୍ତେନ ସା ତଣ୍ହା ସହଗତା ସହଜାତା ସଂସଟ୍ଠା ସମ୍ପୟୁତ୍ତା ଏକୁପ୍ପାଦା ଏକନିରୋଧା ଏକୱତ୍ଥୁକା ଏକାରମ୍ମଣାତିପି ଅଜ୍ଝତ୍ତନ୍ତି – ୟା କାଚି ତଣ୍ହା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ।
ତାସଂ ୱିନୟା ସଦା ସତୋ ସିକ୍ଖେ ତି। ସଦା ତି ସଦା ସବ୍ବଦା ସବ୍ବକାଲଂ ନିଚ୍ଚକାଲଂ ଧୁୱକାଲଂ, ସତତଂ ସମିତଂ ଅବ୍ବୋକିଣ୍ଣଂ ପୋଙ୍ଖାନୁପୋଙ୍ଖଂ ଉଦକୂମିଗଜାତଂ ଅୱୀଚିସନ୍ତତିସହିତଂ ଫୁସିତଂ, ପୁରେଭତ୍ତଂ ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ , ପୁରିମଂ ୟାମଂ ମଜ୍ଝିମଂ ୟାମଂ ପଚ୍ଛିମଂ ୟାମଂ, କାଳେ ଜୁଣ୍ହେ, ୱସ୍ସେ ହେମନ୍ତେ ଗିମ୍ହେ, ପୁରିମେ ୱୟୋଖନ୍ଧେ ମଜ୍ଝିମେ ୱୟୋଖନ୍ଧେ ପଚ୍ଛିମେ ୱୟୋଖନ୍ଧେ। ସତୋ ତି ଚତୂହି କାରଣେହି ସତୋ – କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତୋ, ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତୋ। ଅପରେହିପି ଚତୂହି କାରଣେହି ସତୋ – ଅସତି ପରିୱଜ୍ଜନାୟ ସତୋ, ସତିକରଣୀୟାନଂ ଧମ୍ମାନଂ କତତ୍ତା ସତୋ, ସତିପଟିପକ୍ଖାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ହତତ୍ତା ସତୋ, ସତିନିମିତ୍ତାନଂ ଅସମ୍ମୁଟ୍ଠତ୍ତା ସତୋ। ଅପରେହିପି ଚତୂହି କାରଣେହି ସତୋ – ସତିୟା ସମନ୍ନାଗତତ୍ତା ସତୋ, ସତିୟା ୱସିତତ୍ତା ସତୋ, ସତିୟା ପାଗୁଞ୍ଞତାୟ ସତୋ, ସତିୟା ଅପଚ୍ଚୋରୋହନତାୟ ସତୋ। ଅପରେହିପି ଚତୂହି କାରଣେହି ସତୋ – ସତ୍ତତ୍ତା ସତୋ, ସନ୍ତତ୍ତା ସତୋ, ସମିତତ୍ତା ସତୋ, ସନ୍ତଧମ୍ମସମନ୍ନାଗତତ୍ତା ସତୋ। ବୁଦ୍ଧାନୁସ୍ସତିୟା ସତୋ, ଧମ୍ମାନୁସ୍ସତିୟା ସତୋ, ସଙ୍ଘାନୁସ୍ସତିୟା ସତୋ, ସୀଲାନୁସ୍ସତିୟା ସତୋ, ଚାଗାନୁସ୍ସତିୟା ସତୋ, ଦେୱତାନୁସ୍ସତିୟା ସତୋ, ଆନାପାନସ୍ସତିୟା ସତୋ, ମରଣସ୍ସତିୟା ସତୋ, କାୟଗତାସତିୟା ସତୋ, ଉପସମାନୁସ୍ସତିୟା ସତୋ। ୟା ସତି ଅନୁସ୍ସତି ପଟିସ୍ସତି, ସତି ସରଣତା ଧାରଣତା ଅପିଲାପନତା ଅସମ୍ମୁସ୍ସନତା, ସତି ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସତିବଲଂ ସମ୍ମାସତି ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଏକାୟନମଗ୍ଗୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସତି। ଇମାୟ ସତିୟା ଉପେତୋ ସମୁପେତୋ, ଉପଗତୋ ସମୁପଗତୋ, ଉପପନ୍ନୋ ସମୁପପନ୍ନୋ, ସମନ୍ନାଗତୋ ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସତୋ।
ସିକ୍ଖେ ତି ତିସ୍ସୋ ସିକ୍ଖା – ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖା, ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖା, ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା। କତମା ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖା? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲୱା ହୋତି, ପାତିମୋକ୍ଖସଂୱରସଂୱୁତୋ ୱିହରତି ଆଚାରଗୋଚରସମ୍ପନ୍ନୋ, ଅଣୁମତ୍ତେସୁ ୱଜ୍ଜେସୁ ଭୟଦସ୍ସାୱୀ, ସମାଦାୟ ସିକ୍ଖତି ସିକ୍ଖାପଦେସୁ, ଖୁଦ୍ଦକୋ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧୋ… ମହନ୍ତୋ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧୋ, ସୀଲଂ ପତିଟ୍ଠା ଆଦି ଚରଣଂ ସଂୟମୋ ସଂୱରୋ ମୁଖଂ ପମୁଖଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ସମାପତ୍ତିୟା – ଅୟଂ ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖା।
କତମା ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖା? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି ୱିୱିଚ୍ଚ ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ସୱିତକ୍କଂ ସୱିଚାରଂ ୱିୱେକଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମ୍ପସାଦନଂ ଚେତସୋ ଏକୋଦିଭାୱଂ ଅୱିତକ୍କଂ ଅୱିଚାରଂ ସମାଧିଜଂ ପୀତିସୁଖଂ ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା ଉପେକ୍ଖକୋ ଚ ୱିହରତି ସତୋ ଚ ସମ୍ପଜାନୋ ସୁଖଞ୍ଚ କାୟେନ ପଟିସଂୱେଦେତି, ୟଂ ତଂ ଅରିୟା ଆଚିକ୍ଖନ୍ତି ‘‘ଉପେକ୍ଖକୋ ସତିମା ସୁଖୱିହାରୀ’’ତି ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ପୁବ୍ବେୱ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ଉପେକ୍ଖାସତିପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି – ଅୟଂ ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖା।
କତମା ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ପଞ୍ଞୱା ହୋତି, ଉଦୟତ୍ଥଗାମିନିୟା ପଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅରିୟାୟ ନିବ୍ବେଧିକାୟ ସମ୍ମାଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟଗାମିନିୟା। ସୋ ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି , ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦାତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଇମେ ଆସୱାତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଅୟଂ ଆସୱସମୁଦୟୋତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧୋତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦାତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି – ଅୟଂ ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା।
ତାସଂ ୱିନୟା ସଦା ସତୋ ସିକ୍ଖେ ତି। ତାସଂ ତଣ୍ହାନଂ ୱିନୟାୟ ପଟିୱିନୟାୟ ପହାନାୟ ୱୂପସମାୟ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାୟ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ଅଧିସୀଲମ୍ପି ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅଧିଚିତ୍ତମ୍ପି ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅଧିପଞ୍ଞମ୍ପି ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ; ଇମା ତିସ୍ସୋ ସିକ୍ଖାୟୋ ଆୱଜ୍ଜନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ପଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ପସ୍ସନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ସଦ୍ଧାୟ ଅଧିମୁଚ୍ଚନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ୱୀରିୟଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଚିତ୍ତଂ ସମାଦହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ପଞ୍ଞାୟ ପଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ପହାତବ୍ବଂ ପଜହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଭାୱେତବ୍ବଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ ଆଚରେୟ୍ୟ ସମାଚରେୟ୍ୟ ସମାଦାୟ ୱତ୍ତେୟ୍ୟାତି – ତାସଂ ୱିନୟା ସଦା ସତୋ ସିକ୍ଖେ।
‘‘ମୂଲଂ ପପଞ୍ଚସଙ୍ଖାୟ, [ଇତି ଭଗୱା]
ମନ୍ତା ଅସ୍ମୀତି ସବ୍ବମୁପରୁନ୍ଧେ।
ୟା କାଚି ତଣ୍ହା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ, ତାସଂ ୱିନୟା ସଦା ସତୋ ସିକ୍ଖେ’’ତି॥
ୟଂ କିଞ୍ଚି ଧମ୍ମମଭିଜଞ୍ଞା, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅଥ ୱାପି ବହିଦ୍ଧା।
ନ ତେନ ଥାମଂ କୁବ୍ବେଥ, ନ ହି ସା ନିବ୍ବୁତି ସତଂ ୱୁତ୍ତା॥
ୟଂ କିଞ୍ଚି ଧମ୍ମମଭିଜଞ୍ଞା ଅଜ୍ଝତ୍ତ ନ୍ତି। ୟଂ କିଞ୍ଚି ଅତ୍ତନୋ ଗୁଣଂ ଜାନେୟ୍ୟ କୁସଲେ ୱା ଧମ୍ମେ ଅବ୍ୟାକତେ ୱା ଧମ୍ମେ। କତମେ ଅତ୍ତନୋ ଗୁଣା? ଉଚ୍ଚା କୁଲା ପବ୍ବଜିତୋ ୱା ଅସ୍ସଂ [ଅସ୍ସ (ସ୍ୟା॰)] , ମହାଭୋଗକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋ ୱା ଅସ୍ସଂ, ଉଳାରଭୋଗକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋ ୱା ଅସ୍ସଂ, ଞାତୋ ୟସସ୍ସୀ ସଗହଟ୍ଠପବ୍ବଜିତାନନ୍ତି ୱା ଅସ୍ସଂ, ଲାଭିମ୍ହି ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନନ୍ତି ୱା ଅସ୍ସଂ, ସୁତ୍ତନ୍ତିକୋ ୱା ଅସ୍ସଂ, ୱିନୟଧରୋ ୱା ଅସ୍ସଂ, ଧମ୍ମକଥିକୋ ୱା ଅସ୍ସଂ, ଆରଞ୍ଞିକୋ ୱା ଅସ୍ସଂ, ପିଣ୍ଡପାତିକୋ ୱା ଅସ୍ସଂ, ପଂସୁକୂଲିକୋ ୱା ଅସ୍ସଂ, ତେଚୀୱରିକୋ ୱା ଅସ୍ସଂ, ସପଦାନଚାରିକୋ ୱା ଅସ୍ସଂ, ଖଲୁପଚ୍ଛାଭତ୍ତିକୋ ୱା ଅସ୍ସଂ, ନେସଜ୍ଜିକୋ ୱା ଅସ୍ସଂ, ୟଥାସନ୍ଥତିକୋ ୱା ଅସ୍ସଂ, ପଠମସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଲାଭୀତି ୱା ଅସ୍ସଂ, ଦୁତିୟସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଲାଭୀତି ୱା ଅସ୍ସଂ, ତତିୟସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଲାଭୀତି ୱା ଅସ୍ସଂ, ଚତୁତ୍ଥସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଲାଭୀତି ୱା ଅସ୍ସଂ, ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭୀତି ୱା ଅସ୍ସଂ, ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା… ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭୀତି ୱା ଅସ୍ସଂ – ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଅତ୍ତନୋ ଗୁଣା । ୟଂ କିଞ୍ଚି ଅତ୍ତନୋ ଗୁଣଂ ଜାନେୟ୍ୟ ଆଜାନେୟ୍ୟ ୱିଜାନେୟ୍ୟ ପଟିୱିଜାନେୟ୍ୟ ପଟିୱିଜ୍ଝେୟ୍ୟାତି – ୟଂ କିଞ୍ଚି ଧମ୍ମମଭିଜଞ୍ଞା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ। ଅଥ ୱାପି ବହିଦ୍ଧା ତି। ଉପଜ୍ଝାୟସ୍ସ ୱା ଆଚରିୟସ୍ସ ୱା ତେ ଗୁଣା ଅସ୍ସୂତି [ଅସ୍ସୂତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ (ବହୂସୁ)] – ଅଥ ୱାପି ବହିଦ୍ଧା।
ନ ତେନ ଥାମଂ କୁବ୍ବେଥା ତି। ଅତ୍ତନୋ ୱା ଗୁଣେନ ପରେସଂ ୱା ଗୁଣେନ ଥାମଂ ନ କରେୟ୍ୟ, ଥମ୍ଭଂ ନ କରେୟ୍ୟ, ମାନଂ ନ କରେୟ୍ୟ, ଉନ୍ନତିଂ ନ କରେୟ୍ୟ, ଉନ୍ନମଂ ନ କରେୟ୍ୟ, ନ ତେନ ମାନଂ ଜନେୟ୍ୟ, ନ ତେନ ଥଦ୍ଧୋ ଅସ୍ସ ପତ୍ଥଦ୍ଧୋ ପଗ୍ଗହିତସିରୋତି – ନ ତେନ ଥାମଂ କୁବ୍ବେଥ।
ନ ହି ସା ନିବ୍ବୁତି ସତଂ ୱୁତ୍ତା ତି। ସତାନଂ ସନ୍ତାନଂ ସପ୍ପୁରିସାନଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ବୁଦ୍ଧସାୱକାନଂ ପଚ୍ଚେକବୁଦ୍ଧାନଂ ସା ନିବ୍ବୁତୀତି ନ ୱୁତ୍ତା ନ ପୱୁତ୍ତା ନ ଆଚିକ୍ଖିତା ନ ଦେସିତା ନ ପଞ୍ଞପିତା ନ ପଟ୍ଠପିତା ନ ୱିୱଟା ନ ୱିଭତ୍ତା ନ ଉତ୍ତାନୀକତା ନପ୍ପକାସିତାତି – ନ ହି ସା ନିବ୍ବୁତି ସତଂ ୱୁତ୍ତା।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ଧମ୍ମମଭିଜଞ୍ଞା, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅଥ ୱାପି ବହିଦ୍ଧା।
ନ ତେନ ଥାମଂ କୁବ୍ବେଥ, ନ ହି ସା ନିବ୍ବୁତି ସତଂ ୱୁତ୍ତା’’ତି॥
ସେୟ୍ୟୋ ନ ତେନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ନୀଚେୟ୍ୟୋ ଅଥ ୱାପି ସରିକ୍ଖୋ।
ଫୁଟ୍ଠୋ ଅନେକରୂପେହି, ନାତୁମାନଂ ୱିକପ୍ପୟଂ ତିଟ୍ଠେ॥
ସେୟ୍ୟୋ ନ ତେନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟା ତି। ‘‘ସେୟ୍ୟୋହମସ୍ମୀ’’ତି ଅତିମାନଂ ନ ଜନେୟ୍ୟ ଜାତିୟା ୱା ଗୋତ୍ତେନ ୱା କୋଲପୁତ୍ତିୟେନ ୱା ୱଣ୍ଣପୋକ୍ଖରତାୟ ୱା ଧନେନ ୱା ଅଜ୍ଝେନେନ ୱା କମ୍ମାୟତନେନ ୱା ସିପ୍ପାୟତନେନ ୱା ୱିଜ୍ଜାଟ୍ଠାନେନ ୱା ସୁତେନ ୱା ପଟିଭାନେନ ୱା ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ୱା ୱତ୍ଥୁନାତି – ସେୟ୍ୟୋ ନ ତେନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ।
ନୀଚେୟ୍ୟୋ ଅଥ ୱାପି ସରିକ୍ଖୋ ତି। ‘‘ହୀନୋହମସ୍ମୀ’’ତି ଓମାନଂ ନ ଜନେୟ୍ୟ ଜାତିୟା ୱା ଗୋତ୍ତେନ ୱା…ପେ॰… ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ୱା ୱତ୍ଥୁନା। ‘‘ସଦିସୋହମସ୍ମୀ’’ତି ମାନଂ ନ ଜନେୟ୍ୟ ଜାତିୟା ୱା ଗୋତ୍ତେନ ୱା କୋଲପୁତ୍ତିୟେନ ୱା ୱଣ୍ଣପୋକ୍ଖରତାୟ ୱା ଧନେନ ୱା ଅଜ୍ଝେନେନ ୱା କମ୍ମାୟତନେନ ୱା ସିପ୍ପାୟତନେନ ୱା ୱିଜ୍ଜାଟ୍ଠାନେନ ୱା ସୁତେନ ୱା ପଟିଭାନେନ ୱା ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ୱା ୱତ୍ଥୁନାତି – ନୀଚେୟ୍ୟୋ ଅଥ ୱାପି ସରିକ୍ଖୋ।
ଫୁଟ୍ଠୋ ଅନେକରୂପେହୀ ତି। ଅନେକୱିଧେହି ଆକାରେହି ଫୁଟ୍ଠୋ ପରେତୋ ସମୋହିତୋ ସମନ୍ନାଗତୋତି – ଫୁଟ୍ଠୋ ଅନେକରୂପେହି।
ନାତୁମାନଂ ୱିକପ୍ପୟଂ ତିଟ୍ଠେ ତି। ଆତୁମା ୱୁଚ୍ଚତି ଅତ୍ତା। ଅତ୍ତାନଂ କପ୍ପେନ୍ତୋ ୱିକପ୍ପେନ୍ତୋ ୱିକପ୍ପଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତୋ ନ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟାତି – ନାତୁମାନଂ ୱିକପ୍ପୟଂ ତିଟ୍ଠେ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ସେୟ୍ୟୋ ନ ତେନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ନୀଚେୟ୍ୟୋ ଅଥ ୱାପି ସରିକ୍ଖୋ।
ଫୁଟ୍ଠୋ ଅନେକରୂପେହି, ନାତୁମାନଂ ୱିକପ୍ପୟଂ ତିଟ୍ଠେ’’ତି॥
ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱୁପସମେ , ନ ଅଞ୍ଞତୋ ଭିକ୍ଖୁ ସନ୍ତିମେସେୟ୍ୟ।
ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉପସନ୍ତସ୍ସ, ନତ୍ଥି ଅତ୍ତା [ଅତ୍ତଂ (ସ୍ୟା॰)] କୁତୋ ନିରତ୍ତା [ନିରତ୍ତଂ (ସ୍ୟା॰)] ୱା॥
ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱୁପସମେ ତି। ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରାଗଂ ସମେୟ୍ୟ, ଦୋସଂ ସମେୟ୍ୟ, ମୋହଂ ସମେୟ୍ୟ, କୋଧଂ…ପେ॰… ଉପନାହଂ… ମକ୍ଖଂ… ପଳାସଂ… ଇସ୍ସଂ… ମଚ୍ଛରିୟଂ… ମାୟଂ… ସାଠେୟ୍ୟଂ… ଥମ୍ଭଂ… ସାରମ୍ଭଂ … ମାନଂ… ଅତିମାନଂ… ମଦଂ… ପମାଦଂ… ସବ୍ବେ କିଲେସେ… ସବ୍ବେ ଦୁଚ୍ଚରିତେ… ସବ୍ବେ ଦରଥେ… ସବ୍ବେ ପରିଳାହେ… ସବ୍ବେ ସନ୍ତାପେ… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରେ ସମେୟ୍ୟ ଉପସମେୟ୍ୟ ୱୂପସମେୟ୍ୟ ନିବ୍ବାପେୟ୍ୟ ପଟିପସ୍ସମ୍ଭେୟ୍ୟାତି – ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱୁପସମେ।
ନ ଅଞ୍ଞତୋ ଭିକ୍ଖୁ ସନ୍ତିମେସେୟ୍ୟା ତି। ଅଞ୍ଞତୋ ଅସୁଦ୍ଧିମଗ୍ଗେନ, ମିଚ୍ଛାପଟିପଦାୟ, ଅନିୟ୍ୟାନପତେନ, ଅଞ୍ଞତ୍ର ସତିପଟ୍ଠାନେହି, ଅଞ୍ଞତ୍ର ସମ୍ମପ୍ପଧାନେହି, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଇଦ୍ଧିପାଦେହି, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି, ଅଞ୍ଞତ୍ର ବଲେହି, ଅଞ୍ଞତ୍ର ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେହି, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅରିୟା ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକା ମଗ୍ଗା ସନ୍ତିଂ ଉପସନ୍ତିଂ ୱୂପସନ୍ତିଂ ନିବ୍ବୁତିଂ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧିଂ ନ ଏସେୟ୍ୟ ନ ଗୱେସେୟ୍ୟ ନ ପରିୟେସେୟ୍ୟାତି – ନ ଅଞ୍ଞତୋ ଭିକ୍ଖୁ ସନ୍ତିମେସେୟ୍ୟ।
ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉପସନ୍ତସ୍ସା ତି। ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରାଗଂ ସନ୍ତସ୍ସ, ଦୋସଂ ସନ୍ତସ୍ସ, ମୋହଂ ସନ୍ତସ୍ସ…ପେ॰… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରେ ସନ୍ତସ୍ସ ଉପସନ୍ତସ୍ସ ୱୂପସନ୍ତସ୍ସ ନିବ୍ବୁତସ୍ସ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧିୟାତି – ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉପସନ୍ତସ୍ସ।
ନତ୍ଥି ଅତ୍ତା କୁତୋ ନିରତ୍ତା ୱା ତି। ନତ୍ଥୀ ତି ପଟିକ୍ଖେପୋ। ଅତ୍ତା ତି ଅତ୍ତଦିଟ୍ଠି ନତ୍ଥି; ନିରତ୍ତା ତି ଉଚ୍ଛେଦଦିଟ୍ଠି ନତ୍ଥି। ଅତ୍ତା ତି ଗହିତଂ ନତ୍ଥି; ନିରତ୍ତା ତି ମୁଞ୍ଚିତବ୍ବଂ ନତ୍ଥି। ୟସ୍ସତ୍ଥି ଗହିତଂ, ତସ୍ସତ୍ଥି ମୁଞ୍ଚିତବ୍ବଂ। ତସ୍ସ ଗହିତଂ ଗାହଂ ମୁଞ୍ଚନଂ ସମତିକ୍କନ୍ତୋ ଅରହା ୱୁଦ୍ଧିପାରିହାନିୱୀତିୱତ୍ତୋ। ସୋ ୱୁଟ୍ଠୱାସୋ ଚିଣ୍ଣଚରଣୋ…ପେ॰… ଜାତିମରଣସଂସାରୋ, ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ପୁନବ୍ଭୱୋତି – ନତ୍ଥି ଅତ୍ତା କୁତୋ ନିରତ୍ତା ୱା।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱୁପସମେ, ନ ଅଞ୍ଞତୋ ଭିକ୍ଖୁ ସନ୍ତିମେସେୟ୍ୟ।
ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉପସନ୍ତସ୍ସ, ନତ୍ଥି ଅତ୍ତା କୁତୋ ନିରତ୍ତା ୱା’’ତି॥
ମଜ୍ଝେ ୟଥା ସମୁଦ୍ଦସ୍ସ, ଊମି ନୋ ଜାୟତୀ ଠିତୋ ହୋତି।
ଏୱଂ ଠିତୋ ଅନେଜସ୍ସ, ଉସ୍ସଦଂ ଭିକ୍ଖୁ ନ କରେୟ୍ୟ [କରେ (ସୀ॰)] କୁହିଞ୍ଚି॥
ମଜ୍ଝେ ୟଥା ସମୁଦ୍ଦସ୍ସ, ଊମି ନୋ ଜାୟତୀ ଠିତୋ ହୋତୀ ତି। ସମୁଦ୍ଦୋ ଚତୁରାସୀତିୟୋଜନସହସ୍ସାନି ଉବ୍ବେଧେନ ଗମ୍ଭୀରୋ। ହେଟ୍ଠା ଚତ୍ତାରୀସୟୋଜନସହସ୍ସାନି ଉଦକଂ ମଚ୍ଛକଚ୍ଛପେହି କମ୍ପତି। ଉପରି ଚତ୍ତାରୀସୟୋଜନସହସ୍ସାନି ଉଦକଂ ୱାତେହି କମ୍ପତି। ମଜ୍ଝେ ଚତ୍ତାରୀସୟୋଜନସହସ୍ସାନି ଉଦକଂ ନ କମ୍ପତି ନ ୱିକମ୍ପତି ନ ଚଲତି ନ ୱେଧତି ନପ୍ପୱେଧତି ନ ସମ୍ପୱେଧତି। ଅନେରିତୋ ଅଘଟ୍ଟିତୋ ଅଚଲିତୋ ଅଲୁଳିତୋ ଅଭନ୍ତୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ତତ୍ର ଊମି ନୋ ଜାୟତି, ଠିତୋ ହୋତି ସମୁଦ୍ଦୋତି। ଏୱମ୍ପି ମଜ୍ଝେ ୟଥା ସମୁଦ୍ଦସ୍ସ ଊମି ନୋ ଜାୟତୀ ଠିତୋ ହୋତି।
ଅଥ ୱା ସତ୍ତନ୍ନଂ ପବ୍ବତାନଂ ଅନ୍ତରିକାସୁ ସତ୍ତସୀଦନ୍ତରା ମହାସମୁଦ୍ଦା। [ସୀଦନ୍ତରସମୁଦ୍ଦୋ (ସ୍ୟା॰)] ତତ୍ର ଉଦକଂ ନ କମ୍ପତି ନ ୱିକମ୍ପତି ନ ଚଲତି ନ ୱେଧତି ନପ୍ପୱେଧତି ନ ସମ୍ପୱେଧତି। ଅନେରିତୋ ଅଘଟ୍ଟିତୋ ଅଚଲିତୋ ଅଲୁଳିତୋ ଅଭନ୍ତୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ତତ୍ର ଊମି ନୋ ଜାୟତି, ଠିତୋ ହୋତି ସମୁଦ୍ଦୋତି। ଏୱମ୍ପି ମଜ୍ଝେ ୟଥା ସମୁଦ୍ଦସ୍ସ ଊମି ନୋ ଜାୟତୀ ଠିତୋ ହୋତି।
ଏୱଂ ଠିତୋ ଅନେଜସ୍ସା ତି। ଏୱ ନ୍ତି ଓପମ୍ମସମ୍ପଟିପାଦନଂ। ଠିତୋ ତି ଲାଭେପି ନ କମ୍ପତି, ଅଲାଭେପି ନ କମ୍ପତି, ୟସେପି ନ କମ୍ପତି, ଅୟସେପି ନ କମ୍ପତି, ପସଂସାୟପି ନ କମ୍ପତି, ନିନ୍ଦାୟପି ନ କମ୍ପତି, ସୁଖେପି ନ କମ୍ପତି, ଦୁକ୍ଖେପି ନ କମ୍ପତି ନ ୱିକମ୍ପତି ନ ଚଲତି ନ ୱେଧତି ନପ୍ପୱେଧତି ନ ସମ୍ପୱେଧତୀତି – ଏୱଂ ଠିତୋ। ଅନେଜସ୍ସା ତି ଏଜା ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ୟସ୍ସେସା ଏଜା ତଣ୍ହା ପହୀନା ଉଚ୍ଛିନ୍ନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢା, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅନେଜୋ। ଏଜାୟ ପହୀନତ୍ତା ଅନେଜୋ ; ସୋ ଲାଭେପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ଅଲାଭେପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ୟସେପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ଅୟସେପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ପସଂସାୟପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ନିନ୍ଦାୟପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ସୁଖେପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ଦୁକ୍ଖେପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ନ ଚଲତି ନ ୱେଧତି ନପ୍ପୱେଧତି ନ ସମ୍ପୱେଧତୀତି – ଏୱଂ ଠିତୋ ଅନେଜସ୍ସ।
ଉସ୍ସଦଂ ଭିକ୍ଖୁ ନ କରେୟ୍ୟ କୁହିଞ୍ଚୀ ତି। ଉସ୍ସଦା ତି ସତ୍ତୁସ୍ସଦା – ରାଗୁସ୍ସଦଂ [ରାଗୁସ୍ସଦୋ (ସ୍ୟା॰)] , ଦୋସୁସ୍ସଦଂ, ମୋହୁସ୍ସଦଂ, ମାନୁସ୍ସଦଂ, ଦିଟ୍ଠୁସ୍ସଦଂ, କିଲେସୁସ୍ସଦଂ, କମ୍ମୁସ୍ସଦଂ ନ କରେୟ୍ୟ ନ ଜନେୟ୍ୟ ନ ସଞ୍ଜନେୟ୍ୟ ନ ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ ନାଭିନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ। କୁହିଞ୍ଚୀ ତି କୁହିଞ୍ଚି କିସ୍ମିଞ୍ଚି କତ୍ଥଚି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ୱାତି – ଉସ୍ସଦଂ ଭିକ୍ଖୁ ନ କରେୟ୍ୟ କୁହିଞ୍ଚି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ମଜ୍ଝେ ୟଥା ସମୁଦ୍ଦସ୍ସ, ଊମି ନୋ ଜାୟତୀ ଠିତୋ ହୋତି।
ଏୱଂ ଠିତୋ ଅନେଜସ୍ସ, ଉସ୍ସଦଂ ଭିକ୍ଖୁ ନ କରେୟ୍ୟ କୁହିଞ୍ଚୀ’’ତି॥
ଅକିତ୍ତୟୀ ୱିୱଟଚକ୍ଖୁ, ସକ୍ଖିଧମ୍ମଂ ପରିସ୍ସୟୱିନୟଂ।
ପଟିପଦଂ ୱଦେହି ଭଦ୍ଦନ୍ତେ, ପାତିମୋକ୍ଖଂ ଅଥ ୱାପି ସମାଧିଂ॥
ଅକିତ୍ତୟୀ ୱିୱଟଚକ୍ଖୂ ତି। ଅକିତ୍ତୟୀ ତି କିତ୍ତିତଂ ଆଚିକ୍ଖିତଂ ଦେସିତଂ ପଞ୍ଞପିତଂ ପଟ୍ଠପିତଂ ୱିୱଟଂ ୱିଭତ୍ତଂ ଉତ୍ତାନୀକତଂ ପକାସିତନ୍ତି – ଅକିତ୍ତୟି [ଅକିତ୍ତୟୀତି ଅକିତ୍ତୟି ପରିକିତ୍ତୟି ଆଚିକ୍ଖି ଦେସେସି ପଞ୍ଞପେସି ପଟ୍ଠପେସି ୱିୱରି ୱିଭଜି ଉତ୍ତାନିମକାସି ପକାସେସୀତି ଅକିତ୍ତୟି (ସ୍ୟା॰)] । ୱିୱଟଚକ୍ଖୂ ତି ଭଗୱା ପଞ୍ଚହି ଚକ୍ଖୂହି ୱିୱଟଚକ୍ଖୁ – ମଂସଚକ୍ଖୁନାପି ୱିୱଟଚକ୍ଖୁ, ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନାପି ୱିୱଟଚକ୍ଖୁ, ପଞ୍ଞାଚକ୍ଖୁନାପି ୱିୱଟଚକ୍ଖୁ, ବୁଦ୍ଧଚକ୍ଖୁନାପି ୱିୱଟଚକ୍ଖୁ, ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁନାପି ୱିୱଟଚକ୍ଖୁ।
କଥଂ ଭଗୱା ମଂସଚକ୍ଖୁନାପି ୱିୱଟଚକ୍ଖୁ? ମଂସଚକ୍ଖୁମ୍ହିପି ଭଗୱତୋ ପଞ୍ଚ ୱଣ୍ଣା ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି – ନୀଲୋ ଚ ୱଣ୍ଣୋ, ପୀତକୋ ଚ ୱଣ୍ଣୋ, ଲୋହିତକୋ ଚ ୱଣ୍ଣୋ, କଣ୍ହୋ ଚ ୱଣ୍ଣୋ, ଓଦାତୋ ଚ ୱଣ୍ଣୋ। ଅକ୍ଖିଲୋମାନି ଚ ଭଗୱତୋ ୟତ୍ଥ ଚ ଅକ୍ଖିଲୋମାନି ପତିଟ୍ଠିତାନି ତଂ ନୀଲଂ ହୋତି ସୁନୀଲଂ ପାସାଦିକଂ ଦସ୍ସନେୟ୍ୟଂ ଉମାପୁପ୍ଫସମାନଂ [ଉମ୍ମାପୁପ୍ଫସମାନଂ (ସୀ॰ କ॰), ଉମ୍ମାରପୁପ୍ଫସମାନଂ (ସ୍ୟା॰)] । ତସ୍ସ ପରତୋ ପୀତକଂ ହୋତି ସୁପୀତକଂ ସୁୱଣ୍ଣୱଣ୍ଣଂ ପାସାଦିକଂ ଦସ୍ସନେୟ୍ୟଂ କଣିକାରପୁପ୍ଫସମାନଂ। ଉଭୟତୋ ଚ ଅକ୍ଖିକୂଟାନି ଭଗୱତୋ ଲୋହିତକାନି ହୋନ୍ତି ସୁଲୋହିତକାନି ପାସାଦିକାନି ଦସ୍ସନେୟ୍ୟାନି ଇନ୍ଦଗୋପକସମାନାନି। ମଜ୍ଝେ କଣ୍ହଂ ହୋତି ସୁକଣ୍ହଂ ଅଲୂଖଂ ସିନିଦ୍ଧଂ ପାସାଦିକଂ ଦସ୍ସନେୟ୍ୟଂ ଅଦ୍ଦାରିଟ୍ଠକସମାନଂ [ଅଳାରିଟ୍ଠକସମାନଂ (ସ୍ୟା॰)] । ତସ୍ସ ପରତୋ ଓଦାତଂ ହୋତି ସୁଓଦାତଂ ସେତଂ ପଣ୍ଡରଂ ପାସାଦିକଂ ଦସ୍ସନେୟ୍ୟଂ ଓସଧିତାରକସମାନଂ। ତେନ ଭଗୱା ପାକତିକେନ ମଂସଚକ୍ଖୁନା ଅତ୍ତଭାୱପରିୟାପନ୍ନେନ ପୁରିମସୁଚରିତକମ୍ମାଭିନିବ୍ବତ୍ତେନ ସମନ୍ତା ୟୋଜନଂ ପସ୍ସତି ଦିୱା ଚେୱ ରତ୍ତିଞ୍ଚ। ୟଦା ହିପି ଚତୁରଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତୋ ଅନ୍ଧକାରୋ ହୋତି। ସୂରିୟୋ ୱା ଅତ୍ଥଙ୍ଗତୋ ହୋତି। କାଳପକ୍ଖୋ ଚ ଉପୋସଥୋ ହୋତି। ତିବ୍ବୋ ଚ ୱନସଣ୍ଡୋ ହୋତି। ମହା ଚ କାଳମେଘୋ [ଅକାଲମେଘୋ (ସ୍ୟା॰)] ଅବ୍ଭୁଟ୍ଠିତୋ ହୋତି। ଏୱରୂପେପି ଚତୁରଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତେ ଅନ୍ଧକାରେ ସମନ୍ତା ୟୋଜନଂ ପସ୍ସତି। ନତ୍ଥି ସୋ କୁଟ୍ଟୋ [କୁଡ୍ଡୋ (ସୀ॰)] ୱା କୱାଟଂ ୱା ପାକାରୋ ୱା ପବ୍ବତୋ ୱା ଗଚ୍ଛୋ ୱା ଲତା ୱା ଆୱରଣଂ ରୂପାନଂ ଦସ୍ସନାୟ। ଏକଞ୍ଚେ ତିଲଫଲଂ ନିମିତ୍ତଂ କତ୍ୱା ତିଲୱାହେ ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ। ତଞ୍ଞେୱ ତିଲଫଲଂ ଉଦ୍ଧରେୟ୍ୟ। ଏୱଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ଭଗୱତୋ ପାକତିକଂ ମଂସଚକ୍ଖୁ। ଏୱଂ ଭଗୱା ମଂସଚକ୍ଖୁନାପି ୱିୱଟଚକ୍ଖୁ।
କଥଂ ଭଗୱା ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନାପି ୱିୱଟଚକ୍ଖୁ? ଭଗୱା ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସତି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ। ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି – ‘‘ଇମେ ୱତ ଭୋନ୍ତୋ ସତ୍ତା କାୟଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଉପୱାଦକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା , ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନା। ଇମେ ୱା ପନ ଭୋନ୍ତୋ ସତ୍ତା କାୟସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଅନୁପୱାଦକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା, ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପନ୍ନା’’ତି । ଇତି ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସତି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ; ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି। ଆକଙ୍ଖମାନୋ ଚ ଭଗୱା ଏକମ୍ପି ଲୋକଧାତୁଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ଦ୍ୱେପି ଲୋକଧାତୁୟୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ତିସ୍ସୋପି ଲୋକଧାତୁୟୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ଚତସ୍ସୋପି ଲୋକଧାତୁୟୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ପଞ୍ଚପି ଲୋକଧାତୁୟୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ଦସପି ଲୋକଧାତୁୟୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ୱୀସମ୍ପି ଲୋକଧାତୁୟୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ତିଂସମ୍ପି ଲୋକଧାତୁୟୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ଚତ୍ତାଲୀସମ୍ପି ଲୋକଧାତୁୟୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ପଞ୍ଞାସମ୍ପି ଲୋକଧାତୁୟୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ସତମ୍ପି ଲୋକଧାତୁୟୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ସହସ୍ସିମ୍ପି ଚୂଳନିକଂ ଲୋକଧାତୁଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ଦ୍ୱିସହସ୍ସିମ୍ପି ମଜ୍ଝିମିକଂ ଲୋକଧାତୁଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ତିସହସ୍ସିମ୍ପି ଲୋକଧାତୁଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ମହାସହସ୍ସିମ୍ପି [ତିସହସ୍ସିଂ ମହାସହସ୍ସିମ୍ପି (ସୀ॰ କ॰)] ଲୋକଧାତୁଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ। ୟାୱତକଂ ୱା ପନ ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ତାୱତକଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ। ଏୱଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ଭଗୱତୋ ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁ। ଏୱଂ ଭଗୱା ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନାପି ୱିୱଟଚକ୍ଖୁ।
କଥଂ ଭଗୱା ପଞ୍ଞାଚକ୍ଖୁନାପି ୱିୱଟଚକ୍ଖୁ? ଭଗୱା ମହାପଞ୍ଞୋ ପୁଥୁପଞ୍ଞୋ ହାସପଞ୍ଞୋ ଜୱନପଞ୍ଞୋ ତିକ୍ଖପଞ୍ଞୋ ନିବ୍ବେଧିକପଞ୍ଞୋ ପଞ୍ଞାପଭେଦକୁସଲୋ ପଭିନ୍ନଞାଣୋ ଅଧିଗତପଟିସମ୍ଭିଦୋ ଚତୁୱେସାରଜ୍ଜପ୍ପତ୍ତୋ ଦସବଲଧାରୀ ପୁରିସାସଭୋ ପୁରିସସୀହୋ ପୁରିସନାଗୋ ପୁରିସାଜଞ୍ଞୋ ପୁରିସଧୋରୟ୍ହୋ ଅନନ୍ତଞାଣୋ ଅନନ୍ତତେଜୋ ଅନନ୍ତୟସୋ ଅଡ୍ଢୋ ମହଦ୍ଧନୋ ଧନୱା ନେତା ୱିନେତା ଅନୁନେତା ପଞ୍ଞାପେତା ଅନିଜ୍ଝାପେତା ପେକ୍ଖେତା ପସାଦେତା। ସୋ ହି ଭଗୱା ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦେତା, ଅସଞ୍ଜାତସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ସଞ୍ଜନେତା, ଅନକ୍ଖାତସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଅକ୍ଖାତା, ମଗ୍ଗଞ୍ଞୂ ମଗ୍ଗୱିଦୂ ମଗ୍ଗକୋୱିଦୋ ମଗ୍ଗାନୁଗା ଚ ପନ ଏତରହି ସାୱକା ୱିହରନ୍ତି ପଚ୍ଛା ସମନ୍ନାଗତା।
ସୋ ହି ଭଗୱା ଜାନଂ ଜାନାତି ପସ୍ସଂ ପସ୍ସତି, ଚକ୍ଖୁଭୂତୋ ଞାଣଭୂତୋ ଧମ୍ମଭୂତୋ ବ୍ରହ୍ମଭୂତୋ ୱତ୍ତା ପୱତ୍ତା ଅତ୍ଥସ୍ସ ନିନ୍ନେତା ଅମତସ୍ସ ଦାତା ଧମ୍ମସ୍ସାମୀ ତଥାଗତୋ। ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅଞ୍ଞାତଂ ଅଦିଟ୍ଠଂ ଅୱିଦିତଂ ଅସଚ୍ଛିକତଂ ଅଫସ୍ସିତଂ ପଞ୍ଞାୟ। ଅତୀତଂ ଅନାଗତଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ [ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ (ସ୍ୟା॰) ମହାନି॰ ୬୯] ଉପାଦାୟ ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ସବ୍ବାକାରେନ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଞାଣମୁଖେ ଆପାଥଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି। ୟଂ କିଞ୍ଚି ନେୟ୍ୟଂ ନାମ ଅତ୍ଥି ଜାନିତବ୍ବଂ [ଅତ୍ଥି ଧମ୍ମଂ ଜାନିତବ୍ବଂ (ସୀ॰ କ॰)] ଅତ୍ତତ୍ଥୋ ୱା ପରତ୍ଥୋ ୱା ଉଭୟତ୍ଥୋ ୱା ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ସମ୍ପରାୟିକୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ଉତ୍ତାନୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ଗମ୍ଭୀରୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ଗୂଳ୍ହୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ନେୟ୍ୟୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ନୀତୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ଅନୱଜ୍ଜୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ନିକ୍କିଲେସୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ୱୋଦାନୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ ପରମତ୍ଥୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ସବ୍ବଂ ତଂ [ପରମତ୍ଥୋ ୱା, ସବ୍ବନ୍ତଂ (ସ୍ୟା॰)] ଅନ୍ତୋବୁଦ୍ଧଞାଣେ ପରିୱତ୍ତତି।
ସବ୍ବଂ କାୟକମ୍ମଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଞାଣାନୁପରିୱତ୍ତି ସବ୍ବଂ ୱଚୀକମ୍ମଂ… ସବ୍ବଂ ମନୋକମ୍ମଂ… ଅତୀତେ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅପ୍ପଟିହତଂ ଞାଣଂ, ଅନାଗତେ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ଅପ୍ପଟିହତଂ ଞାଣଂ। ୟାୱତକଂ ନେୟ୍ୟଂ ତାୱତକଂ ଞାଣଂ, ୟାୱତକଂ ଞାଣଂ ତାୱତକଂ ନେୟ୍ୟଂ; ନେୟ୍ୟପରିୟନ୍ତିକଂ ଞାଣଂ ଞାଣପରିୟନ୍ତିକଂ ନେୟ୍ୟଂ, ନେୟ୍ୟଂ ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ଞାଣଂ ନପ୍ପୱତ୍ତତି, ଞାଣଂ ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ନେୟ୍ୟପଥୋ ନତ୍ଥି। ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପରିୟନ୍ତଟ୍ଠାୟିନୋ ତେ ଧମ୍ମା। ୟଥା ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ସମୁଗ୍ଗପଟଲାନଂ ସମ୍ମାଫୁସିତାନଂ ହେଟ୍ଠିମଂ ସମୁଗ୍ଗପଟଲଂ ଉପରିମଂ ନାତିୱତ୍ତତି, ଉପରିମଂ ସମୁଗ୍ଗପଟଲଂ ହେଟ୍ଠିମଂ ନାତିୱତ୍ତତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପରିୟନ୍ତଟ୍ଠାୟିନୋ; ଏୱମେୱ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ନେୟ୍ୟଞ୍ଚ ଞାଣଞ୍ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପରିୟନ୍ତଟ୍ଠାୟିନୋ। ୟାୱତକଂ ନେୟ୍ୟଂ ତାୱତକଂ ଞାଣଂ, ୟାୱତକଂ ଞାଣଂ ତାୱତକଂ ନେୟ୍ୟଂ; ନେୟ୍ୟପରିୟନ୍ତିକଂ ଞାଣଂ ଞାଣପରିୟନ୍ତିକଂ ନେୟ୍ୟଂ। ନେୟ୍ୟଂ ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ଞାଣଂ ନପ୍ପୱତ୍ତତି, ଞାଣଂ ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ନେୟ୍ୟପଥୋ ନତ୍ଥି। ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପରିୟନ୍ତଟ୍ଠାୟିନୋ ତେ ଧମ୍ମା।
ସବ୍ବଧମ୍ମେସୁ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତି। ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଆୱଜ୍ଜନପଟିବଦ୍ଧା ଆକଙ୍ଖପଟିବଦ୍ଧା ମନସିକାରପଟିବଦ୍ଧା ଚିତ୍ତୁପ୍ପାଦପଟିବଦ୍ଧା। ସବ୍ବସତ୍ତେସୁ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତି। ସବ୍ବେସଂ ସତ୍ତାନଂ ଭଗୱା ଆସୟଂ ଜାନାତି, ଅନୁସୟଂ ଜାନାତି, ଚରିତଂ ଜାନାତି, ଅଧିମୁତ୍ତିଂ ଜାନାତି, ଅପ୍ପରଜକ୍ଖେ ମହାରଜକ୍ଖେ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟେ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟେ ସ୍ୱାକାରେ ଦ୍ୱାକାରେ ସୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ଦୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ଭବ୍ବାଭବ୍ବେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି। ସଦେୱକୋ ଲୋକୋ ସମାରକୋ ସବ୍ରହ୍ମକୋ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣୀ ପଜା ସଦେୱମନୁସ୍ସା ଅନ୍ତୋବୁଦ୍ଧଞାଣେ ପରିୱତ୍ତତି [ପରିୱତ୍ତନ୍ତି (କ॰) ପସୂରସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସେ ଅୱସାନେପି] ।
ୟଥା ୟେ କେଚି ମଚ୍ଛକଚ୍ଛପା ଅନ୍ତମସୋ ତିମିତିମିଙ୍ଗଲଂ ଉପାଦାୟ ଅନ୍ତୋମହାସମୁଦ୍ଦେ ପରିୱତ୍ତନ୍ତି; ଏୱମେୱ ସଦେୱକୋ ଲୋକୋ ସମାରକୋ ସବ୍ରହ୍ମକୋ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣୀ ପଜା ସଦେୱମନୁସ୍ସା ଅନ୍ତୋବୁଦ୍ଧଞାଣେ ପରିୱତ୍ତତି [ପରିୱତ୍ତନ୍ତି (କ॰) ପସୂରସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସେ ଅୱସାନେପି] । ୟଥା ୟେ କେଚି ପକ୍ଖୀ ଅନ୍ତମସୋ ଗରୁଳଂ ୱେନତେୟ୍ୟଂ ଉପାଦାୟ ଆକାସସ୍ସ ପଦେସେ ପରିୱତ୍ତନ୍ତି; ଏୱମେୱ ୟେପି ତେ ସାରିପୁତ୍ତସମା ପଞ୍ଞାୟ ତେପି ବୁଦ୍ଧଞାଣସ୍ସ ପଦେସେ ପରିୱତ୍ତନ୍ତି; ବୁଦ୍ଧଞାଣଂ ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ପଞ୍ଞଂ ଫରିତ୍ୱା ଅଭିଭୱିତ୍ୱା ତିଟ୍ଠତି। ୟେପି ତେ ଖତ୍ତିୟପଣ୍ଡିତା ବ୍ରାହ୍ମଣପଣ୍ଡିତା ଗହପତିପଣ୍ଡିତା ସମଣପଣ୍ଡିତା ନିପୁଣା କତପରପ୍ପୱାଦା ୱାଲୱେଧିରୂପା ୱୋଭିନ୍ଦନ୍ତା ମଞ୍ଞେ ଚରନ୍ତି ପଞ୍ଞାଗତେନ ଦିଟ୍ଠିଗତାନି, ତେ ପଞ୍ହଂ ଅଭିସଙ୍ଖରିତ୍ୱା ଅଭିସଙ୍ଖରିତ୍ୱା ତଥାଗତଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି ଗୂଳ୍ହାନି ଚ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନାନି ଚ। କଥିତା ୱିସଜ୍ଜିତା ଚ ତେ ପଞ୍ହା ଭଗୱତା ହୋନ୍ତି ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠକାରଣା। ଉପକ୍ଖିତ୍ତକା ଚ ତେ ଭଗୱତୋ ସମ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ତତ୍ଥ ଅତିରୋଚତି ୟଦିଦଂ ପଞ୍ଞାୟାତି। ଏୱଂ ଭଗୱା ପଞ୍ଞାଚକ୍ଖୁନାପି ୱିୱଟଚକ୍ଖୁ।
କଥଂ ଭଗୱା ବୁଦ୍ଧଚକ୍ଖୁନାପି ୱିୱଟଚକ୍ଖୁ? ଭଗୱା ବୁଦ୍ଧଚକ୍ଖୁନା ଲୋକଂ ୱୋଲୋକେନ୍ତୋ ଅଦ୍ଦସ ସତ୍ତେ ଅପ୍ପରଜକ୍ଖେ ମହାରଜକ୍ଖେ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟେ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟେ ସ୍ୱାକାରେ ଦ୍ୱାକାରେ ସୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ଦୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱିନୋ ୱିହରନ୍ତେ, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ନ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱିନୋ ୱିହରନ୍ତେ। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ଉପ୍ପଲିନିୟଂ ୱା ପଦୁମିନିୟଂ ୱା ପୁଣ୍ଡରୀକିନିୟଂ ୱା ଅପ୍ପେକଚ୍ଚାନି ଉପ୍ପଲାନି ୱା ପଦୁମାନି ୱା ପୁଣ୍ଡରୀକାନି ୱା ଉଦକେ ଜାତାନି ଉଦକେ ସଂୱଡ୍ଢାନି ଉଦକା ଅନୁଗ୍ଗତାନି ଅନ୍ତୋନିମୁଗ୍ଗପୋସୀନି, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚାନି ଉପ୍ପଲାନି ୱା ପଦୁମାନି ୱା ପୁଣ୍ଡରୀକାନି ୱା ଉଦକେ ଜାତାନି ଉଦକେ ସଂୱଡ୍ଢାନି ସମୋଦକଂ ଠିତାନି, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚାନି ଉପ୍ପଲାନି ୱା ପଦୁମାନି ୱା ପୁଣ୍ଡରୀକାନି ୱା ଉଦକେ ଜାତାନି ଉଦକେ ସଂୱଡ୍ଢାନି ଉଦକା ଅଚ୍ଚୁଗ୍ଗମ୍ମ ତିଟ୍ଠନ୍ତି ଅନୁପଲିତ୍ତାନି ଉଦକେନ; ଏୱମେୱ ଭଗୱା ବୁଦ୍ଧଚକ୍ଖୁନା ଲୋକଂ ୱୋଲୋକେନ୍ତୋ ଅଦ୍ଦସ ସତ୍ତେ ଅପ୍ପରଜକ୍ଖେ ମହାରଜକ୍ଖେ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟେ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟେ ସ୍ୱାକାରେ ଦ୍ୱାକାରେ ସୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ଦୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱିନୋ ୱିହରନ୍ତେ, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ନ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱିନୋ ୱିହରନ୍ତେ। ଜାନାତି ଭଗୱା – ‘‘ଅୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ରାଗଚରିତୋ, ଅୟଂ ଦୋସଚରିତୋ, ଅୟଂ ମୋହଚରିତୋ, ଅୟଂ ୱିତକ୍କଚରିତୋ, ଅୟଂ ସଦ୍ଧାଚରିତୋ, ଅୟଂ ଞାଣଚରିତୋ’’ତି। ରାଗଚରିତସ୍ସ ଭଗୱା ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅସୁଭକଥଂ କଥେତି; ଦୋସଚରିତସ୍ସ ଭଗୱା ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ମେତ୍ତାଭାୱନଂ ଆଚିକ୍ଖତି; ମୋହଚରିତସ୍ସ ଭଗୱା ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସେ ପରିପୁଚ୍ଛାୟ କାଲେନ ଧମ୍ମସ୍ସୱନେ କାଲେନ ଧମ୍ମସାକଚ୍ଛାୟ ଗରୁସଂୱାସେ ନିୱେସେତି; ୱିତକ୍କଚରିତସ୍ସ ଭଗୱା ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଆନାପାନସ୍ସତିଂ ଆଚିକ୍ଖତି; ସଦ୍ଧାଚରିତସ୍ସ ଭଗୱା ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ପସାଦନୀୟଂ ନିମିତ୍ତଂ ଆଚିକ୍ଖତି ବୁଦ୍ଧସୁବୋଧିଂ [ବୁଦ୍ଧସୁବୁଦ୍ଧତଂ (କ॰)] ଧମ୍ମସୁଧମ୍ମତଂ ସଙ୍ଘସୁପ୍ପଟିପତ୍ତିଂ ସୀଲାନି ଚ; ଅତ୍ତନୋ ଞାଣଚରିତସ୍ସ ଭଗୱା ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଆଚିକ୍ଖତି ୱିପସ୍ସନାନିମିତ୍ତଂ ଅନିଚ୍ଚାକାରଂ ଦୁକ୍ଖାକାରଂ ଅନତ୍ତାକାରଂ।
‘‘ସେଲେ ୟଥା ପବ୍ବତମୁଦ୍ଧନିଟ୍ଠିତୋ, ୟଥାପି ପସ୍ସେ ଜନତଂ ସମନ୍ତତୋ।
ତଥୂପମଂ ଧମ୍ମମୟଂ ସୁମେଧ, ପାସାଦମାରୁୟ୍ହ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ।
ସୋକାୱତିଣ୍ଣଂ ଜନତମପେତସୋକୋ, ଅୱେକ୍ଖସ୍ସୁ ଜାତିଜରାଭିଭୂତ’’ନ୍ତି॥
ଏୱଂ ଭଗୱା ବୁଦ୍ଧଚକ୍ଖୁନାପି ୱିୱଟଚକ୍ଖୁ।
କଥଂ ଭଗୱା ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁନାପି ୱିୱଟଚକ୍ଖୁ? ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ ୱୁଚ୍ଚତି ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣଂ। ଭଗୱା ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣେନ ଉପେତୋ ସମୁପେତୋ ଉପଗତୋ ସମୁପଗତୋ ଉପପନ୍ନୋ ସମୁପପନ୍ନୋ ସମନ୍ନାଗତୋ।
‘‘ନ ତସ୍ସ ଅଦିଟ୍ଠମିଧତ୍ଥି କିଞ୍ଚି, ଅଥୋ ଅୱିଞ୍ଞାତମଜାନିତବ୍ବଂ।
ସବ୍ବଂ ଅଭିଞ୍ଞାସି ୟଦତ୍ଥି ନେୟ୍ୟଂ, ତଥାଗତୋ ତେନ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୂ’’ତି॥
ଏୱଂ ଭଗୱା ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁନାପି ୱିୱଟଚକ୍ଖୂତି – ଅକିତ୍ତୟି ୱିୱଟଚକ୍ଖୁ।
ସକ୍ଖିଧମ୍ମଂ ପରିସ୍ସୟୱିନୟ ନ୍ତି। ସକ୍ଖିଧମ୍ମ ନ୍ତି ନ ଇତିହିତିହଂ, ନ ଇତିକିରାୟ, ନ ପରମ୍ପରାୟ, ନ ପିଟକସମ୍ପଦାୟ, ନ ତକ୍କହେତୁ, ନ ନୟହେତୁ, ନ ଆକାରପରିୱିତକ୍କେନ, ନ ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ସାମଂ ସୟମଭିଞ୍ଞାତଂ ଅତ୍ତପଚ୍ଚକ୍ଖଂ ଧମ୍ମନ୍ତି – ସକ୍ଖିଧମ୍ମଂ। ପରିସ୍ସୟୱିନୟ ନ୍ତି। ପରିସ୍ସୟା ତି ଦ୍ୱେ ପରିସ୍ସୟା – ପାକଟପରିସ୍ସୟା ଚ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନପରିସ୍ସୟା ଚ। କତମେ ପାକଟପରିସ୍ସୟା? ସୀହା ବ୍ୟଗ୍ଘା ଦୀପୀ ଅଚ୍ଛା ତରଚ୍ଛା କୋକା ମହିଂସା [ଗୋମହିସା (ସ୍ୟା॰) ମହାନି॰ ୫] ହତ୍ଥୀ ଅହି ୱିଚ୍ଛିକା ସତପଦୀ, ଚୋରା ୱା ଅସ୍ସୁ ମାନୱା ୱା କତକମ୍ମା ୱା ଅକତକମ୍ମା ୱା, ଚକ୍ଖୁରୋଗୋ ସୋତରୋଗୋ ଘାନରୋଗୋ ଜିୱ୍ହାରୋଗୋ କାୟରୋଗୋ ସୀସରୋଗୋ କଣ୍ଣରୋଗୋ ମୁଖରୋଗୋ ଦନ୍ତରୋଗୋ କାସୋ ସାସୋ ପିନାସୋ ଡାହୋ [ଡହୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰) ମହାନି॰ ୫] ଜରୋ କୁଚ୍ଛିରୋଗୋ ମୁଚ୍ଛା ପକ୍ଖନ୍ଦିକା ସୂଲା ୱିସୂଚିକା କୁଟ୍ଠଂ ଗଣ୍ଡୋ କିଲାସୋ ସୋସୋ ଅପମାରୋ ଦଦ୍ଦୁ କଣ୍ଡୁ କଚ୍ଛୁ ରଖସା ୱିତଚ୍ଛିକା ଲୋହିତପିତ୍ତଂ [ଲୋହିତଂ ପିତ୍ତଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ମଧୁମେହୋ ଅଂସା ପିଳକା ଭଗନ୍ଦଲା, ପିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନା ଆବାଧା ସେମ୍ହସମୁଟ୍ଠାନା ଆବାଧା ୱାତସମୁଟ୍ଠାନା ଆବାଧା ସନ୍ନିପାତିକା ଆବାଧା ଉତୁପରିଣାମଜା ଆବାଧା ୱିସମପରିହାରଜା ଆବାଧା ଓପକ୍କମିକା ଆବାଧା କମ୍ମୱିପାକଜା ଆବାଧା, ସୀତଂ ଉଣ୍ହଂ ଜିଘଚ୍ଛା ପିପାସା ଉଚ୍ଚାରୋ ପସ୍ସାୱୋ ଡଂସମକସୱାତାତପସରୀସପସମ୍ଫସ୍ସା ଇତି ୱା – ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ପାକଟପରିସ୍ସୟା।
କତମେ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନପରିସ୍ସୟା? କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତଂ ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ କାମଚ୍ଛନ୍ଦନୀୱରଣଂ ବ୍ୟାପାଦନୀୱରଣଂ ଥିନମିଦ୍ଧନୀୱରଣଂ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚନୀୱରଣଂ ୱିଚିକିଚ୍ଛାନୀୱରଣଂ ରାଗୋ ଦୋସୋ ମୋହୋ କୋଧୋ ଉପନାହୋ ମକ୍ଖୋ ପଳାସୋ ଇସ୍ସା ମଚ୍ଛରିୟଂ ମାୟା ସାଠେୟ୍ୟଂ ଥମ୍ଭୋ ସାରମ୍ଭୋ ମାନୋ ଅତିମାନୋ ମଦୋ ପମାଦୋ, ସବ୍ବେ କିଲେସା ସବ୍ବେ ଦୁଚ୍ଚରିତା ସବ୍ବେ ଦରଥା ସବ୍ବେ ପରିଳାହା ସବ୍ବେ ସନ୍ତାପା ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରା – ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ପଟିଚ୍ଛନ୍ନପରିସ୍ସୟା।
ପରିସ୍ସୟା ତି କେନଟ୍ଠେନ ପରିସ୍ସୟା? ପରିସହନ୍ତୀତି ପରିସ୍ସୟା, ପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି ପରିସ୍ସୟା, ତତ୍ରାସୟାତି ପରିସ୍ସୟା। କଥଂ ପରିସହନ୍ତୀତି ପରିସ୍ସୟା? ତେ ପରିସ୍ସୟା ତଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ସହନ୍ତି ପରିସହନ୍ତି ଅଭିଭୱନ୍ତି ଅଜ୍ଝୋତ୍ଥରନ୍ତି ପରିୟାଦିୟନ୍ତି ମଦ୍ଦନ୍ତି। ଏୱଂ ପରିସହନ୍ତୀତି – ପରିସ୍ସୟା।
କଥଂ ପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି ପରିସ୍ସୟା? ତେ ପରିସ୍ସୟା କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନ୍ତରାୟାୟ ପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେସଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ? ସମ୍ମାପଟିପଦାୟ ଅନୁଲୋମପଟିପଦାୟ ଅପଚ୍ଚନୀକପଟିପଦାୟ ଅୱିରୁଦ୍ଧପଟିପଦାୟ ଅନ୍ୱତ୍ଥପଟିପଦାୟ ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପଟିପଦାୟ ସୀଲେସୁ ପରିପୂରକାରିତାୟ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରତାୟ ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୁତାୟ ଜାଗରିୟାନୁୟୋଗସ୍ସ ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞସ୍ସ ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱନାନୁୟୋଗସ୍ସ ଚତୁନ୍ନଂ ସମ୍ମପ୍ପଧାନାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ବଲାନଂ ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଅରିୟସ୍ସ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାନୁୟୋଗସ୍ସ – ଇମେସଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନ୍ତରାୟାୟ ପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। ଏୱମ୍ପି ପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ପରିସ୍ସୟା।
କଥଂ ତତ୍ରାସୟାତି ପରିସ୍ସୟା? ତତ୍ଥେତେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ଅତ୍ତଭାୱସନ୍ନିସ୍ସୟା। ୟଥା ବିଲେ ବିଲାସୟା ପାଣା ସୟନ୍ତି, ଦକେ ଦକାସୟା ପାଣା ସୟନ୍ତି, ୱନେ ୱନାସୟା ପାଣା ସୟନ୍ତି, ରୁକ୍ଖେ ରୁକ୍ଖାସୟା ପାଣା ସୟନ୍ତି; ଏୱମେୱ ତତ୍ଥେତେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ଅତ୍ତଭାୱସନ୍ନିସ୍ସୟାତି। ଏୱମ୍ପି ତତ୍ରାସୟାତି – ପରିସ୍ସୟା।
ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ସାନ୍ତେୱାସିକୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସାଚରିୟକୋ ଦୁକ୍ଖଂ ନ ଫାସୁ ୱିହରତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସାନ୍ତେୱାସିକୋ ସାଚରିୟକୋ ଦୁକ୍ଖଂ ନ ଫାସୁ ୱିହରତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସରସଙ୍କପ୍ପା ସଞ୍ଞୋଜନିୟା, ତ୍ୟସ୍ସ ଅନ୍ତୋ ୱସନ୍ତି ଅନ୍ୱାସ୍ସୱନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମାତି। ତସ୍ମା ସାନ୍ତେୱାସିକୋତି ୱୁଚ୍ଚତି। ତେ ନଂ ସମୁଦାଚରନ୍ତି, ସମୁଦାଚରନ୍ତି [ସମୁଦାଚାରେନ୍ତି (ସୀ॰)] ନଂ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମାତି। ତସ୍ମା ସାଚରିୟକୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।
‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା … ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସରସଙ୍କପ୍ପା ସଞ୍ଞୋଜନିୟା, ତ୍ୟସ୍ସ ଅନ୍ତୋ ୱସନ୍ତି ଅନ୍ୱାସ୍ସୱନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମାତି। ତସ୍ମା ସାନ୍ତେୱାସିକୋତି ୱୁଚ୍ଚତି। ତେ ନଂ ସମୁଦାଚରନ୍ତି, ସମୁଦାଚରନ୍ତି ନଂ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମାତି। ତସ୍ମା ସାଚରିୟକୋତି ୱୁଚ୍ଚତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସାନ୍ତେୱାସିକୋ ସାଚରିୟକୋ ଦୁକ୍ଖଂ ନ ଫାସୁ ୱିହରତୀ’’ତି। ଏୱମ୍ପି ତତ୍ରାସୟାତି – ପରିସ୍ସୟା।
ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ତୟୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନ୍ତରାମଲା ଅନ୍ତରାଅମିତ୍ତା ଅନ୍ତରାସପତ୍ତା ଅନ୍ତରାୱଧକା ଅନ୍ତରାପଚ୍ଚତ୍ଥିକା। କତମେ ତୟୋ? ଲୋଭୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନ୍ତରାମଲୋ [ଅନ୍ତରାମଲଂ (ସୀ॰ କ॰) ଇତିୱୁ॰ ୮୮] ଅନ୍ତରାଅମିତ୍ତୋ ଅନ୍ତରାସପତ୍ତୋ ଅନ୍ତରାୱଧକୋ ଅନ୍ତରାପଚ୍ଚତ୍ଥିକୋ; ଦୋସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ମୋହୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନ୍ତରାମଲୋ ଅନ୍ତରାଅମିତ୍ତୋ ଅନ୍ତରାସପତ୍ତୋ ଅନ୍ତରାୱଧକୋ ଅନ୍ତରାପଚ୍ଚତ୍ଥିକୋ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ଅନ୍ତରାମଲା ଅନ୍ତରାଅମିତ୍ତା ଅନ୍ତରାସପତ୍ତା ଅନ୍ତରାୱଧକା ଅନ୍ତରାପଚ୍ଚତ୍ଥିକା’’ତି।
‘‘ଅନତ୍ଥଜନନୋ ଲୋଭୋ, ଲୋଭୋ ଚିତ୍ତପ୍ପକୋପନୋ।
ଭୟମନ୍ତରତୋ ଜାତଂ, ତଂ ଜନୋ ନାୱବୁଜ୍ଝତି॥
‘‘ଲୁଦ୍ଧୋ ଅତ୍ଥଂ ନ ଜାନାତି, ଲୁଦ୍ଧୋ ଧମ୍ମଂ ନ ପସ୍ସତି।
ଅନ୍ଧନ୍ତମଂ [ଅନ୍ଧତମଂ (ସ୍ୟା॰) ଇତିୱୁ॰ ୮୮] ତଦା ହୋତି, ୟଂ ଲୋଭୋ ସହତେ ନରଂ॥
‘‘ଅନତ୍ଥଜନନୋ ଦୋସୋ, ଦୋସୋ ଚିତ୍ତପ୍ପକୋପନୋ।
ଭୟମନ୍ତରତୋ ଜାତଂ, ତଂ ଜନୋ ନାୱବୁଜ୍ଝତି॥
‘‘କୁଦ୍ଧୋ ଅତ୍ଥଂ ନ ଜାନାତି, କୁଦ୍ଧୋ ଧମ୍ମଂ ନ ପସ୍ସତି।
ଅନ୍ଧନ୍ତମଂ ତଦା ହୋତି, ୟଂ ଦୋସୋ ସହତେ ନରଂ॥
‘‘ଅନତ୍ଥଜନନୋ ମୋହୋ, ମୋହୋ ଚିତ୍ତପ୍ପକୋପନୋ।
ଭୟମନ୍ତରତୋ ଜାତଂ, ତଂ ଜନୋ ନାୱବୁଜ୍ଝତି॥
‘‘ମୂଳ୍ହୋ ଅତ୍ଥଂ ନ ଜାନାତି, ମୂଳ୍ହୋ ଧମ୍ମଂ ନ ପସ୍ସତି।
ଅନ୍ଧନ୍ତମଂ ତଦା ହୋତି, ୟଂ ମୋହୋ ସହତେ ନର’’ନ୍ତି॥
ଏୱମ୍ପି ତତ୍ରାସୟାତି – ପରିସ୍ସୟା।
ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ତୟୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପୁରିସସ୍ସ ଧମ୍ମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅଫାସୁୱିହାରାୟ। କତମେ ତୟୋ? ଲୋଭୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପୁରିସସ୍ସ ଧମ୍ମୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅଫାସୁୱିହାରାୟ; ଦୋସୋ ଖୋ, ମହାରାଜ…ପେ॰… ମୋହୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପୁରିସସ୍ସ ଧମ୍ମୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅଫାସୁୱିହାରାୟ। ଇମେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତୟୋ ପୁରିସସ୍ସ ଧମ୍ମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅଫାସୁୱିହାରାୟ।
‘‘ଲୋଭୋ ଦୋସୋ ଚ ମୋହୋ ଚ, ପୁରିସଂ ପାପଚେତସଂ।
ହିଂସନ୍ତି ଅତ୍ତସମ୍ଭୂତା, ତଚସାରଂୱ ସମ୍ଫଲ’’ନ୍ତି॥
ଏୱମ୍ପି ତତ୍ରାସୟାତି – ପରିସ୍ସୟା।
‘‘ରାଗୋ ଚ ଦୋସୋ ଚ ଇତୋ ନିଦାନା, ଅରତୀ ରତୀ ଲୋମହଂସୋ ଇତୋଜା।
ଇତୋ ସମୁଟ୍ଠାୟ ମନୋୱିତକ୍କା, କୁମାରକା ଧଙ୍କମିୱୋସ୍ସଜନ୍ତୀ’’ତି॥
ଏୱମ୍ପି ତତ୍ରାସୟାତି – ପରିସ୍ସୟା।
ପରିସ୍ସୟୱିନୟ ନ୍ତି ପରିସ୍ସୟୱିନୟଂ ପରିସ୍ସୟପ୍ପହାନଂ ପରିସ୍ସୟୱୂପସମଂ ପରିସ୍ସୟପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗଂ ପରିସ୍ସୟପଟିପସ୍ସଦ୍ଧିଂ ଅମତଂ ନିବ୍ବାନନ୍ତି – ସକ୍ଖିଧମ୍ମଂ ପରିସ୍ସୟୱିନୟଂ।
ପଟିପଦଂ ୱଦେହି ଭଦ୍ଦନ୍ତେ ତି। ପଟିପଦଂ ୱଦେହି – ସମ୍ମାପଟିପଦଂ ଅନୁଲୋମପଟିପଦଂ ଅପଚ୍ଚନୀକପଟିପଦଂ ଅୱିରୁଦ୍ଧପଟିପଦଂ ଅନ୍ୱତ୍ଥପଟିପଦଂ ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପଟିପଦଂ ସୀଲେସୁ ପରିପୂରକାରିତଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରତଂ ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୁତଂ ଜାଗରିୟାନୁୟୋଗଂ ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞଂ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ ନିବ୍ବାନଗାମିନିଞ୍ଚ ପଟିପଦଂ ୱଦେହି ଆଚିକ୍ଖ ଦେସେହି ପଞ୍ଞପେହି ପଟ୍ଠପେହି ୱିୱର ୱିଭଜ ଉତ୍ତାନୀକରୋହି ପକାସେହୀତି – ପଟିପଦଂ ୱଦେହି। ଭଦ୍ଦନ୍ତେ ତି ସୋ ନିମ୍ମିତୋ ବୁଦ୍ଧଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଆଲପତି। ଅଥ ୱା ୟଂ ତ୍ୱଂ ଧମ୍ମଂ ଆଚିକ୍ଖସି ଦେସେସି ପଞ୍ଞପେସି ପଟ୍ଠପେସି ୱିୱରି ୱିଭଜି ଉତ୍ତାନୀଅକାସି ପକାସେସି ସବ୍ବଂ ତଂ ସୁନ୍ଦରଂ ଭଦ୍ଦକଂ କଲ୍ୟାଣଂ ଅନୱଜ୍ଜଂ ସେୱିତବ୍ବନ୍ତି – ପଟିପଦଂ ୱଦେହି ଭଦ୍ଦନ୍ତେ।
ପାତିମୋକ୍ଖଂ ଅଥ ୱାପି ସମାଧି ନ୍ତି। ପାତିମୋକ୍ଖ ନ୍ତି ସୀଲଂ ପତିଟ୍ଠା ଆଦି ଚରଣଂ ସଂୟମୋ ସଂୱରୋ ମୁଖଂ ପମୁଖଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ସମାପତ୍ତିୟା। ଅଥ ୱାପି ସମାଧି ନ୍ତି ୟା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଠିତି ସଣ୍ଠିତି ଅୱଟ୍ଠିତି ଅୱିସାହାରୋ ଅୱିକ୍ଖେପୋ ଅୱିସାହତମାନସତା ସମଥୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମାଧିବଲଂ ସମ୍ମାସମାଧୀତି – ପାତିମୋକ୍ଖଂ ଅଥ ୱାପି ସମାଧିଂ।
ତେନାହ ସୋ ନିମ୍ମିତୋ –
‘‘ଅକିତ୍ତୟୀ ୱିୱଟଚକ୍ଖୁ, ସକ୍ଖିଧମ୍ମଂ ପରିସ୍ସୟୱିନୟଂ।
ପଟିପଦଂ ୱଦେହି ଭଦ୍ଦନ୍ତେ, ପାତିମୋକ୍ଖଂ ଅଥ ୱାପି ସମାଧି’’ନ୍ତି॥
ଚକ୍ଖୂହି ନେୱ ଲୋଲସ୍ସ, ଗାମକଥାୟ ଆୱରୟେ ସୋତଂ।
ରସେ ଚ ନାନୁଗିଜ୍ଝେୟ୍ୟ, ନ ଚ ମମାୟେଥ କିଞ୍ଚି ଲୋକସ୍ମିଂ॥
ଚକ୍ଖୂହି ନେୱ ଲୋଲସ୍ସା ତି। କଥଂ ଚକ୍ଖୁଲୋଲୋତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଚକ୍ଖୁଲୋଲିୟେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ‘‘ଅଦିଟ୍ଠଂ ଦକ୍ଖିତବ୍ବଂ , ଦିଟ୍ଠଂ ସମତିକ୍କମିତବ୍ବ’’ନ୍ତି ଆରାମେନ ଆରାମଂ ଉୟ୍ୟାନେନ ଉୟ୍ୟାନଂ ଗାମେନ ଗାମଂ ନିଗମେନ ନିଗମଂ ନଗରେନ ନଗରଂ ରଟ୍ଠେନ ରଟ୍ଠଂ ଜନପଦେନ ଜନପଦଂ ଦୀଘଚାରିକଂ ଅନୱଟ୍ଠିତଚାରିକଂ [ଅନୱତ୍ଥିତଚାରିକଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଅନୁୟୁତ୍ତୋ ଚ ହୋତି ରୂପସ୍ସ ଦସ୍ସନାୟ। ଏୱମ୍ପି ଚକ୍ଖୁଲୋଲୋ ହୋତି।
ଅଥ ୱା ଭିକ୍ଖୁ ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ ୱୀଥିଂ ପଟିପନ୍ନୋ ଅସଂୱୁତୋ ଗଚ୍ଛତି ହତ୍ଥିଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ଅସ୍ସଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ରଥଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ପତ୍ତିଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ଇତ୍ଥିୟୋ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ପୁରିସେ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, କୁମାରକେ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, କୁମାରିକାୟୋ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ଅନ୍ତରାପଣଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ , ଘରମୁଖାନି ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ଉଦ୍ଧଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ଅଧୋ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ଦିସାୱିଦିସଂ ୱିପେକ୍ଖମାନୋ ଗଚ୍ଛତି। ଏୱମ୍ପି ଚକ୍ଖୁଲୋଲୋ ହୋତି।
ଅଥ ୱା ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୀ ହୋତି ଅନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହୀ। ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱେୟ୍ୟୁଂ, ତସ୍ସ ସଂୱରାୟ ନ ପଟିପଜ୍ଜତି, ନ ରକ୍ଖତି ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟେ ନ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଏୱମ୍ପି ଚକ୍ଖୁଲୋଲୋ ହୋତି।
ୟଥା ୱା ପନେକେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଦ୍ଧାଦେୟ୍ୟାନି ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜିତ୍ୱା ତେ ଏୱରୂପଂ ୱିସୂକଦସ୍ସନଂ ଅନୁୟୁତ୍ତା ୱିହରନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ନଚ୍ଚଂ ଗୀତଂ ୱାଦିତଂ ପେକ୍ଖଂ ଅକ୍ଖାନଂ ପାଣିସ୍ସରଂ ୱେତାଳଂ କୁମ୍ଭଥୂଣଂ [କୁମ୍ଭଥୂନଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କ॰)] ସୋଭନକଂ [ସୋଭନଗରକଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଚଣ୍ଡାଲଂ ୱଂସଂ ଧୋୱନଂ ହତ୍ଥିୟୁଦ୍ଧଂ ଅସ୍ସୟୁଦ୍ଧଂ ମହିଂସୟୁଦ୍ଧଂ [ମହିସୟୁଦ୍ଧଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଉସଭୟୁଦ୍ଧଂ ଅଜୟୁଦ୍ଧଂ ମେଣ୍ଡୟୁଦ୍ଧଂ କୁକ୍କୁଟୟୁଦ୍ଧଂ ୱଟ୍ଟକୟୁଦ୍ଧଂ ଦଣ୍ଡୟୁଦ୍ଧଂ ମୁଟ୍ଠିୟୁଦ୍ଧଂ ନିବ୍ବୁଦ୍ଧଂ ଉୟ୍ୟୋଧିକଂ ବଲଗ୍ଗଂ ସେନାବ୍ୟୂହଂ ଅନୀକଦସ୍ସନଂ ଇତି ୱା । ଏୱମ୍ପି ଚକ୍ଖୁଲୋଲୋ ହୋତି।
କଥଂ ନ ଚକ୍ଖୁଲୋଲୋ ହୋତି? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ ୱୀଥିଂ ପଟିପନ୍ନୋ ସଂୱୁତୋ ଗଚ୍ଛତି ନ ହତ୍ଥିଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ନ ଅସ୍ସଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ନ ରଥଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ନ ପତ୍ତିଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ନ ଇତ୍ଥିୟୋ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ନ ପୁରିସେ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ନ କୁମାରକେ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ନ କୁମାରିକାୟୋ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ନ ଅନ୍ତରାପଣଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ନ ଘରମୁଖାନି ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ନ ଉଦ୍ଧଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ନ ଅଧୋ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ନ ଦିସାୱିଦିସାୱିପେକ୍ଖମାନୋ ଗଚ୍ଛତି। ଏୱମ୍ପି ନ ଚକ୍ଖୁଲୋଲୋ ହୋତି।
ଅଥ ୱା ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ନ ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୀ ହୋତି ନାନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହୀ। ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱେୟ୍ୟୁଂ, ତସ୍ସ ସଂୱରାୟ ପଟିପଜ୍ଜତି, ରକ୍ଖତି ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟେ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଏୱମ୍ପି ନ ଚକ୍ଖୁଲୋଲୋ ହୋତି।
ୟଥା ୱା ପନେକେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଦ୍ଧାଦେୟ୍ୟାନି ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜିତ୍ୱା ତେ ଏୱରୂପଂ ୱିସୂକଦସ୍ସନଂ ଅନନୁୟୁତ୍ତା ୱିହରନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ନଚ୍ଚଂ ଗୀତଂ ୱାଦିତଂ ପେକ୍ଖଂ ଅକ୍ଖାନଂ…ପେ॰… ଅନୀକଦସ୍ସନଂ ଇତି ୱା। ଏୱରୂପା ୱିସୂକଦସ୍ସନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ଏୱମ୍ପି ନ ଚକ୍ଖୁଲୋଲୋ ହୋତି।
ଚକ୍ଖୂହି ନେୱ ଲୋଲସ୍ସା ତି। ଚକ୍ଖୁଲୋଲିୟଂ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟ, ଚକ୍ଖୁଲୋଲିୟା ଆରତୋ ଅସ୍ସ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରେୟ୍ୟାତି – ଚକ୍ଖୂହି ନେୱ ଲୋଲସ୍ସ।
ଗାମକଥାୟ ଆୱରୟେ ସୋତ ନ୍ତି। ଗାମକଥା ୱୁଚ୍ଚତି ବାତ୍ତିଂସ ତିରଚ୍ଛାନକଥା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ରାଜକଥା ଚୋରକଥା ମହାମତ୍ତକଥା ସେନାକଥା ଭୟକଥା ୟୁଦ୍ଧକଥା ଅନ୍ନକଥା ପାନକଥା ୱତ୍ଥକଥା ୟାନକଥା ସୟନକଥା ମାଲାକଥା ଗନ୍ଧକଥା ଞାତିକଥା ଗାମକଥା ନିଗମକଥା ନଗରକଥା ଜନପଦକଥା ଇତ୍ଥିକଥା [ଇତ୍ଥିକଥା ପୁରିସକଥା (ବହୂସୁ)] ସୂରକଥା ୱିସିଖାକଥା କୁମ୍ଭଟ୍ଠାନକଥା ପୁବ୍ବପେତକଥା ନାନତ୍ତକଥା ଲୋକକ୍ଖାୟିକା ସମୁଦ୍ଦକ୍ଖାୟିକା ଇତିଭୱାଭୱକଥା ଇତି ୱା। ଗାମକଥାୟ ଆୱରୟେ ସୋତ ନ୍ତି । ଗାମକଥାୟ ସୋତଂ ଆୱରେୟ୍ୟ ନିୱାରେୟ୍ୟ ସଂୱରେୟ୍ୟ ରକ୍ଖେୟ୍ୟ ଗୋପେୟ୍ୟ ପିଦହେୟ୍ୟ ପଚ୍ଛିନ୍ଦେୟ୍ୟାତି – ଗାମକଥାୟ ଆୱରୟେ ସୋତଂ।
ରସେ ଚ ନାନୁଗିଜ୍ଝେୟ୍ୟା ତି। ରସେ ଚା ତି ମୂଲରସୋ ଖନ୍ଧରସୋ ତଚରସୋ ପତ୍ତରସୋ ପୁପ୍ଫରସୋ ଫଲରସୋ ଅମ୍ବିଲଂ ମଧୁରଂ ତିତ୍ତକଂ କଟୁକଂ ଲୋଣିକଂ ଖାରିକଂ ଲମ୍ବିକଂ କସାୱୋ ସାଦୁ ଅସାଦୁ ସୀତଂ ଉଣ୍ହଂ। ସନ୍ତେକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ରସଗିଦ୍ଧା; ତେ ଜିୱ୍ହଗ୍ଗେନ ରସଗ୍ଗାନି ପରିୟେସନ୍ତା ଆହିଣ୍ଡନ୍ତି, ତେ ଅମ୍ବିଲଂ ଲଭିତ୍ୱା ଅନମ୍ବିଲଂ ପରିୟେସନ୍ତି, ଅନମ୍ବିଲଂ ଲଭିତ୍ୱା ଅମ୍ବିଲଂ ପରିୟେସନ୍ତି…ପେ॰… ସୀତଂ ଲଭିତ୍ୱା ଉଣ୍ହଂ ପରିୟେସନ୍ତି, ଉଣ୍ହଂ ଲଭିତ୍ୱା ସୀତଂ ପରିୟେସନ୍ତି। ତେ ୟଂ ୟଂ ଲଭିତ୍ୱା ତେନ ତେନ ନ ତୁସ୍ସନ୍ତି, ଅପରାପରଂ ପରିୟେସନ୍ତି, ମନାପିକେସୁ ରସେସୁ ରତ୍ତା ଗିଦ୍ଧା ଗଧିତା ମୁଚ୍ଛିତା ଅଜ୍ଝୋସନ୍ନା ଲଗ୍ଗା ଲଗ୍ଗିତା ପଲିବୁଦ୍ଧା। ୟସ୍ସେସା ରସତଣ୍ହା ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା…ପେ॰… ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢା, ସୋ ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ଆହାରଂ ଆହାରେତି ନେୱ ଦୱାୟ…ପେ॰… ଅନୱଜ୍ଜତା ଚ ଫାସୁୱିହାରୋ ଚାତି।
ୟଥା ୱଣଂ ଆଲିମ୍ପେୟ୍ୟ ୟାୱଦେୱ ଆରୁହଣତ୍ଥାୟ [ଆରୁହନତ୍ଥାୟ (କ॰) ପୁରାଭେଦସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସେ ସତ୍ତମଗାଥାୱଣ୍ଣନାୟଂ] , ୟଥା ୱା ପନ ଅକ୍ଖଂ ଅବ୍ଭଞ୍ଜେୟ୍ୟ ୟାୱଦେୱ ଭାରସ୍ସ ନିତ୍ଥରଣତ୍ଥାୟ, ୟଥା ୱା ପୁତ୍ତମଂସଂ ଆହାରଂ ଆହାରେୟ୍ୟ ୟାୱଦେୱ କନ୍ତାରସ୍ସ ନିତ୍ଥରଣତ୍ଥାୟ; ଏୱମେୱଂ ଭିକ୍ଖୁ ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ଆହାରଂ ଆହାରେତି ନେୱ ଦୱାୟ…ପେ॰… ଅନୱଜ୍ଜତା ଚ ଫାସୁୱିହାରୋ ଚାତି ରସତଣ୍ହଂ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟ, ରସତଣ୍ହାୟ ଆରତୋ ଅସ୍ସ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରେୟ୍ୟାତି – ରସେ ଚ ନାନୁଗିଜ୍ଝେୟ୍ୟ।
ନ ଚ ମମାୟେଥ କିଞ୍ଚି ଲୋକସ୍ମି ନ୍ତି। ମମତ୍ତା ତି ଦ୍ୱେ ମମତ୍ତା – ତଣ୍ହାମମତ୍ତଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠିମମତ୍ତଞ୍ଚ …ପେ॰… ଇଦଂ ତଣ୍ହାମମତ୍ତଂ…ପେ॰… ଇଦଂ ଦିଟ୍ଠିମମତ୍ତଂ। ତଣ୍ହାମମତ୍ତଂ ପହାୟ ଦିଟ୍ଠିମମତ୍ତଂ ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜିତ୍ୱା ଚକ୍ଖୁଂ ନ ମମାୟେୟ୍ୟ ନ ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ ନ ପରାମସେୟ୍ୟ ନାଭିନିୱିସେୟ୍ୟ; ସୋତଂ… ଘାନଂ… ଜିୱ୍ହଂ… କାୟଂ… ରୂପେ… ସଦ୍ଦେ… ଗନ୍ଧେ… ରସେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ… କୁଲଂ… ଗଣଂ… ଆୱାସଂ… ଲାଭଂ… ୟସଂ… ପସଂସଂ… ସୁଖଂ… ଚୀୱରଂ… ପିଣ୍ଡପାତଂ… ସେନାସନଂ… ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ… କାମଧାତୁଂ… ରୂପଧାତୁଂ… ଅରୂପଧାତୁଂ… କାମଭୱଂ… ରୂପଭୱଂ… ଅରୂପଭୱଂ… ସଞ୍ଞାଭୱଂ… ଅସଞ୍ଞାଭୱଂ… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାଭୱଂ … ଏକୱୋକାରଭୱଂ… ଚତୁୱୋକାରଭୱଂ… ପଞ୍ଚୱୋକାରଭୱଂ … ଅତୀତଂ… ଅନାଗତଂ… ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ… ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ନ ମମାୟେୟ୍ୟ ନ ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ ନ ପରାମସେୟ୍ୟ ନାଭିନିୱିସେୟ୍ୟ। କିଞ୍ଚୀ ତି କିଞ୍ଚି ରୂପଗତଂ ୱେଦନାଗତଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ସଙ୍ଖାରଗତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଗତଂ। ଲୋକସ୍ମି ନ୍ତି ଅପାୟଲୋକେ…ପେ॰… ଆୟତନଲୋକେତି – ନ ଚ ମମାୟେଥ କିଞ୍ଚି ଲୋକସ୍ମିଂ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଚକ୍ଖୂହି ନେୱ ଲୋଲସ୍ସ, ଗାମକଥାୟ ଆୱରୟେ ସୋତଂ।
ରସେ ଚ ନାନୁଗିଜ୍ଝେୟ୍ୟ, ନ ଚ ମମାୟେଥ କିଞ୍ଚି ଲୋକସ୍ମି’’ନ୍ତି॥
ଫସ୍ସେନ ୟଦା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ, ପରିଦେୱଂ ଭିକ୍ଖୁ ନ କରେୟ୍ୟ କୁହିଞ୍ଚି।
ଭୱଞ୍ଚ ନାଭିଜପ୍ପେୟ୍ୟ, ଭେରୱେସୁ ଚ ନ ସମ୍ପୱେଧେୟ୍ୟ॥
ଫସ୍ସେନ ୟଦା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସା ତି। ଫସ୍ସୋ ତି ରୋଗଫସ୍ସୋ। ରୋଗଫସ୍ସେନ ଫୁଟ୍ଠୋ ପରେତୋ ସମୋହିତୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସ୍ସ; ଚକ୍ଖୁରୋଗେନ ଫୁଟ୍ଠୋ ପରେତୋ ସମୋହିତୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସ୍ସ, ସୋତରୋଗେନ…ପେ॰… ଘାନରୋଗେନ… ଜିୱ୍ହାରୋଗେନ… କାୟରୋଗେନ… ସୀସରୋଗେନ… କଣ୍ଣରୋଗେନ… ମୁଖରୋଗେନ… ଦନ୍ତରୋଗେନ… କାସେନ… ସାସେନ… ପିନାସେନ… ଡାହେନ… ଜରେନ… କୁଚ୍ଛିରୋଗେନ… ମୁଚ୍ଛାୟ… ପକ୍ଖନ୍ଦିକାୟ… ସୂଲାୟ… ୱିସୂଚିକାୟ… କୁଟ୍ଠେନ… ଗଣ୍ଡେନ… କିଲାସେନ… ସୋସେନ… ଅପମାରେନ… ଦଦ୍ଦୁୟା… କଣ୍ଡୁୟା … କଚ୍ଛୁୟା… ରଖସାୟ… ୱିତଚ୍ଛିକାୟ… ଲୋହିତେନ… ପିତ୍ତେନ… ମଧୁମେହେନ… ଅଂସାୟ… ପିଳକାୟ… ଭଗନ୍ଦଲେନ… ପିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନେନ ଆବାଧେନ… ସେମ୍ହସମୁଟ୍ଠାନେନ ଆବାଧେନ… ୱାତସମୁଟ୍ଠାନେନ ଆବାଧେନ… ସନ୍ନିପାତିକେନ ଆବାଧେନ… ଉତୁପରିଣାମଜେନ ଆବାଧେନ… ୱିସମପରିହାରଜେନ ଆବାଧେନ… ଓପକ୍କମିକେନ ଆବାଧେନ… କମ୍ମୱିପାକଜେନ ଆବାଧେନ… ସୀତେନ… ଉଣ୍ହେନ… ଜିଘଚ୍ଛାୟ… ପିପାସାୟ… ଉଚ୍ଚାରେନ… ପସ୍ସାୱେନ… ଡଂସମକସୱାତାତପସରୀସପସମ୍ଫସ୍ସେହି ଫୁଟ୍ଠୋ ପରେତୋ ସମୋହିତୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସ୍ସାତି – ଫସ୍ସେନ ୟଦା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ।
ପରିଦେୱଂ ଭିକ୍ଖୁ ନ କରେୟ୍ୟ କୁହିଞ୍ଚୀ ତି। ଆଦେୱଂ ପରିଦେୱଂ ଆଦେୱନଂ ପରିଦେୱନଂ ଆଦେୱିତତ୍ତଂ ପରିଦେୱିତତ୍ତଂ ୱାଚା ପଲାପଂ ୱିପ୍ପଲାପଂ ଲାଲପ୍ପଂ ଲାଲପ୍ପାୟନଂ ଲାଲପ୍ପାୟିତତ୍ତଂ ନ କରେୟ୍ୟ ନ ଜନେୟ୍ୟ ନ ସଞ୍ଜନେୟ୍ୟ ନ ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ ନାଭିନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ। କୁହିଞ୍ଚୀ ତି କୁହିଞ୍ଚି କିମ୍ହିଚି କତ୍ଥଚି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ୱାତି – ପରିଦେୱଂ ଭିକ୍ଖୁ ନ କରେୟ୍ୟ କୁହିଞ୍ଚି।
ଭୱଞ୍ଚ ନାଭିଜପ୍ପେୟ୍ୟା ତି। କାମଭୱଂ ନ ଜପ୍ପେୟ୍ୟ, ରୂପଭୱଂ ନ ଜପ୍ପେୟ୍ୟ, ଅରୂପଭୱଂ ନ ଜପ୍ପେୟ୍ୟ ନ ପଜପ୍ପେୟ୍ୟ ନାଭିଜପ୍ପେୟ୍ୟାତି – ଭୱଞ୍ଚ ନାଭିଜପ୍ପେୟ୍ୟ।
ଭେରୱେସୁ ଚ ନ ସମ୍ପୱେଧେୟ୍ୟା ତି। ଭେରୱା ତି ଏକେନାକାରେନ ଭୟମ୍ପି ଭେରୱମ୍ପି ତଞ୍ଞେୱ। ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ଏତଂ ନୂନ ତଂ ଭୟଂ ଭେରୱଂ ନ ଜହେ ଆଗଚ୍ଛତୀ’’ତି। ବହିଦ୍ଧାରମ୍ମଣଂ ୱୁତ୍ତଂ ସୀହା ବ୍ୟଗ୍ଘା ଦୀପୀ ଅଚ୍ଛା ତରଚ୍ଛା କୋକା ମହିଂସା ଅସ୍ସା ହତ୍ଥୀ ଅହି ୱିଚ୍ଛିକା ସତପଦୀ, ଚୋରା ୱା ଅସ୍ସୁ ମାନୱା ୱା କତକମ୍ମା ୱା ଅକତକମ୍ମା ୱା। ଅଥାପରେନ ଆକାରେନ ଭୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅଜ୍ଝତ୍ତିକଂ ଚିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନଂ ଭୟଂ ଭୟାନକଂ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଲୋମହଂସୋ ଚେତସୋ ଉବ୍ବେଗୋ ଉତ୍ରାସୋ, ଜାତିଭୟଂ ଜରାଭୟଂ ବ୍ୟାଧିଭୟଂ ମରଣଭୟଂ ରାଜଭୟଂ ଚୋରଭୟଂ ଅଗ୍ଗିଭୟଂ ଉଦକଭୟଂ ଅତ୍ତାନୁୱାଦଭୟଂ ପରାନୁୱାଦଭୟଂ ଦଣ୍ଡଭୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଭୟଂ ଊମିଭୟଂ କୁମ୍ଭୀଲଭୟଂ ଆୱଟ୍ଟଭୟଂ ସୁସୁକାଭୟଂ [ସୁଂସୁକାଭୟଂ (ସ୍ୟା॰)] ଆଜୀୱିକଭୟଂ ଅସିଲୋକଭୟଂ ପରିସାୟ ସାରଜ୍ଜଭୟଂ ମଦନଭୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଭୟଂ ଭୟଂ ଭୟାନକଂ ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଲୋମହଂସୋ ଚେତସୋ ଉବ୍ବେଗୋ ଉତ୍ରାସୋ। ଭେରୱେସୁ ଚ ନ ସମ୍ପୱେଧେୟ୍ୟା ତି ଭେରୱେ ପସ୍ସିତ୍ୱା ୱା ସୁଣିତ୍ୱା ୱା ନ ୱେଧେୟ୍ୟ ନ ପୱେଧେୟ୍ୟ ନ ସମ୍ପୱେଧେୟ୍ୟ ନ ତସେୟ୍ୟ ନ ଉତ୍ତସେୟ୍ୟ ନ ପରିତସେୟ୍ୟ ନ ଭାୟେୟ୍ୟ ନ ସନ୍ତାସଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଅଭୀରୂ ଅସ୍ସ ଅଛମ୍ଭୀ ଅନୁତ୍ରାସୀ ଅପଲାୟୀ, ପହୀନଭୟଭେରୱୋ ୱିଗତଲୋମହଂସୋ ୱିହରେୟ୍ୟାତି – ଭେରୱେସୁ ଚ ନ ସମ୍ପୱେଧେୟ୍ୟ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଫସ୍ସେନ ୟଦା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ, ପରିଦେୱଂ ଭିକ୍ଖୁ ନ କରେୟ୍ୟ କୁହିଞ୍ଚି।
ଭୱଞ୍ଚ ନାଭିଜପ୍ପେୟ୍ୟ, ଭେରୱେସୁ ଚ ନ ସମ୍ପୱେଧେୟ୍ୟା’’ତି॥
ଅନ୍ନାନମଥୋ ପାନାନଂ, ଖାଦନୀୟାନମଥୋପି ୱତ୍ଥାନଂ।
ଲଦ୍ଧା ନ ସନ୍ନିଧିଂ କୟିରା, ନ ଚ ପରିତ୍ତସେ ତାନି ଅଲଭମାନୋ॥
ଅନ୍ନାନମଥୋ ପାନାନଂ, ଖାଦନୀୟାନମଥୋପି ୱତ୍ଥାନ ନ୍ତି। ଅନ୍ନାନ ନ୍ତି ଓଦନୋ କୁମ୍ମାସୋ ସତ୍ତୁ ମଚ୍ଛୋ ମଂସଂ। ପାନାନ ନ୍ତି ଅଟ୍ଠ ପାନାନି – ଅମ୍ବପାନଂ, ଜମ୍ବୁପାନଂ, ଚୋଚପାନଂ, ମୋଚପାନଂ, ମଧୁପାନଂ , ମୁଦ୍ଦିକପାନଂ, ସାଲୁକପାନଂ, ଫାରୁସକପାନଂ। ଅପରାନିପି ଅଟ୍ଠ ପାନାନି – କୋସମ୍ବପାନଂ, କୋଲପାନଂ, ବଦରପାନଂ, ଘତପାନଂ, ତେଲପାନଂ, ପୟୋପାନଂ, ୟାଗୁପାନଂ, ରସପାନଂ। ଖାଦନୀୟାନ ନ୍ତି ପିଟ୍ଠଖଜ୍ଜକଂ, ପୂୱଖଜ୍ଜକଂ, ମୂଲଖଜ୍ଜକଂ, ତଚଖଜ୍ଜକଂ, ପତ୍ତଖଜ୍ଜକଂ, ପୁପ୍ଫଖଜ୍ଜକଂ, ଫଲଖଜ୍ଜକଂ। ୱତ୍ଥାନ ନ୍ତି ଛ ଚୀୱରାନି – ଖୋମଂ, କପ୍ପାସିକଂ, କୋସେୟ୍ୟଂ, କମ୍ବଲଂ, ସାଣଂ, ଭଙ୍ଗନ୍ତି – ଅନ୍ନାନମଥୋ ପାନାନଂ ଖାଦନୀୟାନମଥୋପି ୱତ୍ଥାନଂ।
ଲଦ୍ଧା ନ ସନ୍ନିଧିଂ କୟିରା ତି। ଲଦ୍ଧା ତି ଲଦ୍ଧା ଲଭିତ୍ୱା ଅଧିଗନ୍ତ୍ୱା ୱିନ୍ଦିତ୍ୱା ପଟିଲଭିତ୍ୱା ନ କୁହନାୟ, ନ ଲପନାୟ, ନ ନେମିତ୍ତିକତାୟ, ନ ନିପ୍ପେସିକତାୟ, ନ ଲାଭେନ ଲାଭଂ ନିଜିଗୀସନତାୟ [ନିଜିଗିଂସନତାୟ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] , ନ କଟ୍ଠଦାନେନ, ନ ୱେଳୁଦାନେନ, ନ ପତ୍ତଦାନେନ, ନ ପୁପ୍ଫଦାନେନ, ନ ଫଲଦାନେନ, ନ ସିନାନଦାନେନ, ନ ଚୁଣ୍ଣଦାନେନ, ନ ମତ୍ତିକାଦାନେନ, ନ ଦନ୍ତକଟ୍ଠଦାନେନ, ନ ମୁଖୋଦକଦାନେନ, ନ ଚାଟୁକମ୍ୟତାୟ, ନ ମୁଗ୍ଗସୂପ୍ୟତାୟ [ନ ମୁଗ୍ଗସୁପ୍ପତାୟ (ସୀ॰), ନ ମୁଗ୍ଗସୂପତାୟ (ସ୍ୟା॰)] , ନ ପାରିଭଟୟୟତାୟ, ନ ପୀଠମଦ୍ଦିକତାୟ [ପିଟ୍ଠିମଂସିକତାୟ (ସୀ॰), ପିଟ୍ଠିମଦ୍ଦିକତାୟ (କ॰)] , ନ ୱତ୍ଥୁୱିଜ୍ଜାୟ, ନ ତିରଚ୍ଛାନୱିଜ୍ଜାୟ, ନ ଅଙ୍ଗୱିଜ୍ଜାୟ, ନ ନକ୍ଖତ୍ତୱିଜ୍ଜାୟ, ନ ଦୂତଗମନେନ, ନ ପହିଣଗମନେନ, ନ ଜଙ୍ଘପେସନିୟେନ, ନ ୱେଜ୍ଜକମ୍ମେନ, ନ ନୱକମ୍ମେନ, ନ ପିଣ୍ଡପଟିପିଣ୍ଡକେନ, ନ ଦାନାନୁପ୍ପଦାନେନ ଧମ୍ମେନ ସମେନ ଲଦ୍ଧା ଲଭିତ୍ୱା ଅଧିଗନ୍ତ୍ୱା ୱିନ୍ଦିତ୍ୱା ପଟିଲଭିତ୍ୱାତି – ଲଦ୍ଧା। ନ ସନ୍ନିଧିଂ କୟିରା ତି ଅନ୍ନସନ୍ନିଧିଂ ପାନସନ୍ନିଧିଂ ୱତ୍ଥସନ୍ନିଧିଂ ୟାନସନ୍ନିଧିଂ ସୟନସନ୍ନିଧିଂ ଗନ୍ଧସନ୍ନିଧିଂ ଆମିସସନ୍ନିଧିଂ ନ କରେୟ୍ୟ ନ ଜନେୟ୍ୟ ନ ସଞ୍ଜନେୟ୍ୟ ନ ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ ନାଭିନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟାତି – ଲଦ୍ଧା ନ ସନ୍ନିଧିଂ କୟିରା।
ନ ଚ ପରିତ୍ତସେ ତାନି ଅଲଭମାନୋ ତି। ଅନ୍ନଂ ୱା ନ ଲଭାମି , ପାନଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ୱତ୍ଥଂ ୱା ନ ଲଭାମି, କୁଲଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ଗଣଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ଆୱାସଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ଲାଭଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ୟସଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ପସଂସଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ସୁଖଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ଚୀୱରଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ପିଣ୍ଡପାତଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ସେନାସନଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ଗିଲାନୁପଟ୍ଠାକଂ ୱା ନ ଲଭାମି, ‘‘ଅପ୍ପଞ୍ଞାତୋମ୍ହୀ’’ତି ନ ତସେୟ୍ୟ ନ ଉତ୍ତସେୟ୍ୟ ନ ପରିତ୍ତସେୟ୍ୟ ନ ଭାୟେୟ୍ୟ ନ ସନ୍ତାସଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟ , ଅଭୀରୂ ଅସ୍ସ ଅଛମ୍ଭୀ ଅନୁତ୍ରାସୀ ଅପଲାୟୀ, ପହୀନଭୟଭେରୱୋ ୱିଗତଲୋମହଂସୋ ୱିହରେୟ୍ୟାତି – ନ ଚ ପରିତ୍ତସେ ତାନି ଅଲଭମାନୋ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଅନ୍ନାନମଥୋ ପାନାନଂ, ଖାଦନୀୟାନମଥୋପି ୱତ୍ଥାନଂ।
ଲଦ୍ଧା ନ ସନ୍ନିଧିଂ କୟିରା, ନ ଚ ପରିତ୍ତସେ ତାନି ଅଲଭମାନୋ’’ତି॥
ଝାୟୀ ନ ପାଦଲୋଲସ୍ସ, ୱିରମେ କୁକ୍କୁଚ୍ଚା ନପ୍ପମଜ୍ଜେୟ୍ୟ।
ଅଥାସନେସୁ ସୟନେସୁ, ଅପ୍ପସଦ୍ଦେସୁ ଭିକ୍ଖୁ ୱିହରେୟ୍ୟ॥
ଝାୟୀ ନ ପାଦଲୋଲସ୍ସା ତି। ଝାୟୀ ତି ପଠମେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ, ଦୁତିୟେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ, ତତିୟେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ, ଚତୁତ୍ଥେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ, ସୱିତକ୍କସୱିଚାରେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ, ଅୱିତକ୍କୱିଚାରମତ୍ତେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ, ଅୱିତକ୍କଅୱିଚାରେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ, ସପ୍ପୀତିକେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ, ନିପ୍ପୀତିକେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ, ପୀତିସହଗତେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ, ସାତସହଗତେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ, ସୁଖସହଗତେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ, ଉପେକ୍ଖାସହଗତେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ, ସୁଞ୍ଞତେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ, ଅନିମିତ୍ତେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ, ଅପ୍ପଣିହିତେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ, ଲୋକିୟେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ, ଲୋକୁତ୍ତରେନପି ଝାନେନ ଝାୟୀ, ଝାନରତୋ ଏକତ୍ତମନୁୟୁତ୍ତୋ ପରମତ୍ଥଗରୁକୋତି [ସଦତ୍ଥଗରୁକୋତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] – ଝାୟୀ।
ନ ପାଦଲୋଲସ୍ସା ତି। କଥଂ ପାଦଲୋଲୋ ହୋତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପାଦଲୋଲିୟେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ଆରାମେନ ଆରାମଂ ଉୟ୍ୟାନେନ ଉୟ୍ୟାନଂ ଗାମେନ ଗାମଂ ନିଗମେନ ନିଗମଂ ନଗରେନ ନଗରଂ ରଟ୍ଠେନ ରଟ୍ଠଂ ଜନପଦେନ ଜନପଦଂ ଦୀଘଚାରିକଂ ଅନୱଟ୍ଠିତଚାରିକଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ ୱିହରତି। ଏୱମ୍ପି ପାଦଲୋଲୋ ହୋତି।
ଅଥ ୱା ଭିକ୍ଖୁ ଅନ୍ତୋପିସଙ୍ଘାରାମେ ପାଦଲୋଲିୟେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ନ ଅତ୍ଥହେତୁ ନ କାରଣହେତୁ ଉଦ୍ଧତୋ ଅୱୂପସନ୍ତଚିତ୍ତୋ ପରିୱେଣତୋ ପରିୱେଣଂ ଗଚ୍ଛତି ୱିହାରତୋ ୱିହାରଂ ଗଚ୍ଛତି ଅଡ୍ଢୟୋଗତୋ ଅଡ୍ଢୟୋଗଂ ଗଚ୍ଛତି ପାସାଦତୋ ପାସାଦଂ ଗଚ୍ଛତି ହମ୍ମିୟତୋ ହମ୍ମିୟଂ ଗଚ୍ଛତି ଗୁହାୟ ଗୁହଂ ଗଚ୍ଛତି ଲେଣତୋ ଲେଣଂ ଗଚ୍ଛତି କୁଟିତୋ କୁଟିଂ ଗଚ୍ଛତି କୂଟାଗାରତୋ କୂଟାଗାରଂ ଗଚ୍ଛତି ଅଟ୍ଟତୋ ଅଟ୍ଟଂ ଗଚ୍ଛତି ମାଳତୋ ମାଳଂ ଗଚ୍ଛତି ଉଦ୍ଦଣ୍ଡତୋ ଉଦ୍ଦଣ୍ଡଂ ଗଚ୍ଛତି ଉପଟ୍ଠାନସାଲତୋ ଉପଟ୍ଠାନସାଲଂ ଗଚ୍ଛତି ମଣ୍ଡଲମାଳତୋ ମଣ୍ଡଲମାଳଂ ଗଚ୍ଛତି ରୁକ୍ଖମୂଲତୋ ରୁକ୍ଖମୂଲଂ ଗଚ୍ଛତି। ୟତ୍ଥ ୱା ପନ ଭିକ୍ଖୂ ନିସୀଦନ୍ତି ତହିଂ ଗଚ୍ଛତି, ତତ୍ଥ ଏକସ୍ସ ୱା ଦୁତିୟୋ ହୋତି, ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ୱା ତତିୟୋ ହୋତି, ତିଣ୍ଣଂ ୱା ଚତୁତ୍ଥୋ ହୋତି। ତତ୍ଥ ବହୁଂ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପଂ ପଲପତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ରାଜକଥଂ ଚୋରକଥଂ ମହାମତ୍ତକଥଂ ସେନାକଥଂ ଭୟକଥଂ ୟୁଦ୍ଧକଥଂ ଅନ୍ନକଥଂ ପାନକଥଂ ୱତ୍ଥକଥଂ ୟାନକଥଂ ସୟନକଥଂ ମାଲାକଥଂ ଗନ୍ଧକଥଂ ଞାତିକଥଂ ଗାମକଥଂ ନିଗମକଥଂ ନଗରକଥଂ ଜନପଦକଥଂ ଇତ୍ଥିକଥଂ ସୂରକଥଂ ୱିସିଖାକଥଂ କୁମ୍ଭଟ୍ଠାନକଥଂ ପୁବ୍ବପେତକଥଂ ନାନତ୍ତକଥଂ ଲୋକକ୍ଖାୟିକଂ ସମୁଦ୍ଦକ୍ଖାୟିକଂ ଇତି ଭୱାଭୱକଥଂ ଇତି ୱା। ଏୱମ୍ପି ପାଦଲୋଲୋ ହୋତି।
ନ ପାଦଲୋଲସ୍ସା ତି। ପାଦଲୋଲିୟଂ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟ, ପାଦଲୋଲିୟା ଆରତୋ ଅସ୍ସ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରେୟ୍ୟ ଚରେୟ୍ୟ ୱିଚରେୟ୍ୟ ଇରିୟେୟ୍ୟ ୱତ୍ତେୟ୍ୟ ପାଲେୟ୍ୟ ୟପେୟ୍ୟ ୟାପେୟ୍ୟ, ପଟିସଲ୍ଲାନାରାମୋ ଅସ୍ସ ପଟିସଲ୍ଲାନରତୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚେତୋସମଥମନୁୟୁତ୍ତୋ ଅନିରାକତଜ୍ଝାନୋ ୱିପସ୍ସନା ସମନ୍ନାଗତୋ ବ୍ରୂହେତା ସୁଞ୍ଞାଗାରାନଂ ଝାୟୀ ଝାନରତୋ ଏକତ୍ତମନୁୟୁତ୍ତୋ ପରମତ୍ଥଗରୁକୋତି – ଝାୟୀ ନ ପାଦଲୋଲସ୍ସ।
ୱିରମେ କୁକ୍କୁଚ୍ଚା ନପ୍ପମଜ୍ଜେୟ୍ୟା ତି। କୁକ୍କୁଚ୍ଚ ନ୍ତି ହତ୍ଥକୁକ୍କୁଚ୍ଚମ୍ପି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ, ପାଦକୁକ୍କୁଚ୍ଚମ୍ପି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ, ହତ୍ଥପାଦକୁକ୍କୁଚ୍ଚମ୍ପି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ, ଅକପ୍ପିୟେ କପ୍ପିୟସଞ୍ଞିତା, କପ୍ପିୟେ ଅକପ୍ପିୟସଞ୍ଞିତା, ଅୱଜ୍ଜେ ୱଜ୍ଜସଞ୍ଞିତା, ୱଜ୍ଜେ ଅୱଜ୍ଜସଞ୍ଞିତା, ୟଂ ଏୱରୂପଂ କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ କୁକ୍କୁଚ୍ଚାୟନା କୁକ୍କୁଚ୍ଚାୟିତତ୍ତଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ।
ଅପି ଚ ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ – କତତ୍ତା ଚ ଅକତତ୍ତା ଚ। କଥଂ କତତ୍ତା ଚ ଅକତତ୍ତା ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ? ‘‘କତଂ ମେ କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ, ଅକତଂ ମେ କାୟସୁଚରିତ’’ନ୍ତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ, ‘‘କତଂ ମେ ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତଂ, ଅକତଂ ମେ ୱଚୀସୁଚରିତ’’ନ୍ତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ, ‘‘କତଂ ମେ ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ, ଅକତଂ ମେ ମନୋସୁଚରିତନ୍ତି…ପେ॰… ‘‘କତୋ ମେ ପାଣାତିପାତୋ, ଅକତା ମେ ପାଣାତିପାତା ୱେରମଣୀ’’ତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ…ପେ॰… ମନୋୱିଲେଖୋ, ‘‘କତଂ ମେ ଅଦିନ୍ନାଦାନଂ… କତୋ ମେ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରୋ… କତୋ ମେ ମୁସାୱାଦୋ… କତା ମେ ପିସୁଣୱାଚା… କତା ମେ ଫରୁସୱାଚା… କତୋ ମେ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପୋ… କତା ମେ ଅଭିଜ୍ଝା… କତୋ ମେ ବ୍ୟାପାଦୋ… କତା ମେ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି, ଅକତା ମେ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠୀ’’ତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ । ଏୱଂ କତତ୍ତା ଚ ଅକତତ୍ତା ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ।
ଅଥ ୱା ‘‘ସୀଲେସୁମ୍ହି ନ ପରିପୂରକାରୀ’’ତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ, ‘‘ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁମ୍ହି ଅଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋ’’ତି…ପେ॰… ‘‘ଭୋଜନେ ଅମତ୍ତଞ୍ଞୁମ୍ହୀ’’ତି… ‘‘ଜାଗରିୟଂ ଅନନୁୟୁତ୍ତୋମ୍ହୀ’’ତି… ‘‘ନ ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞେନ ସମନ୍ନାଗତୋମ୍ହୀ’’ତି… ‘‘ଅଭାୱିତା ମେ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା’’ତି… ‘‘ଅଭାୱିତା ମେ ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା’’ତି… ‘‘ଅଭାୱିତା ମେ ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା’’ତି… ‘‘ଅଭାୱିତାନି ମେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନୀ’’ତି… ‘‘ଅଭାୱିତାନି ମେ ପଞ୍ଚ ବଲାନୀ’’ତି… ‘‘ଅଭାୱିତା ମେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା’’ତି… ‘‘ଅଭାୱିତୋ ମେ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ’’ତି… ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ ମେ ଅପରିଞ୍ଞାତ’’ନ୍ତି… ‘‘ସମୁଦୟୋ ମେ ଅପ୍ପହୀନୋ’’ତି… ‘‘ମଗ୍ଗୋ ମେ ଅଭାୱିତୋ’’ତି… ‘‘ନିରୋଧୋ ମେ ଅସଚ୍ଛିକତୋ’’ତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ। ୱିରମେ କୁକ୍କୁଚ୍ଚା ତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚା ଆରମେୟ୍ୟ ୱିରମେୟ୍ୟ ପଟିୱିରମେୟ୍ୟ କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟ। କୁକ୍କୁଚ୍ଚା ଆରତୋ ଅସ୍ସ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରେୟ୍ୟାତି – ୱିରମେ କୁକ୍କୁଚ୍ଚା।
ନପ୍ପମଜ୍ଜେୟ୍ୟା ତି ସକ୍କଚ୍ଚକାରୀ ଅସ୍ସ ସାତଚ୍ଚକାରୀ ଅଟ୍ଠିତକାରୀ ଅନୋଲୀନୱୁତ୍ତିକୋ ଅନିକ୍ଖିତ୍ତଚ୍ଛନ୍ଦୋ ଅନିକ୍ଖିତ୍ତଧୁରୋ ଅପ୍ପମାଦୋ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ। ‘‘କଦାହଂ ଅପରିପୂରଂ ୱା ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧଂ ପରିପୂରେୟ୍ୟଂ, ପରିପୂରଂ ୱା ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧଂ ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ପଞ୍ଞାୟ ଅନୁଗ୍ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି? ୟୋ ତତ୍ଥ ଛନ୍ଦୋ ଚ ୱାୟାମୋ ଚ ଉସ୍ସାହୋ ଚ ଉସ୍ସୋଳ୍ହୀ ଚ ଥାମୋ ଚ ଅପ୍ପଟିୱାନୀ ଚ ସତି ଚ ସମ୍ପଜଞ୍ଞଞ୍ଚ ଆତପ୍ପଂ ପଧାନଂ ଅଧିଟ୍ଠାନଂ ଅନୁୟୋଗୋ ଅପ୍ପମାଦୋ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ । ‘‘କଦାହଂ ଅପରିପୂରଂ ୱା ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧଂ…ପେ॰… ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧଂ… ୱିମୁତ୍ତିକ୍ଖନ୍ଧଂ… ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନକ୍ଖନ୍ଧଂ… କଦାହଂ ଅପରିଞ୍ଞାତଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ପରିଜାନେୟ୍ୟଂ, ଅପ୍ପହୀନେ ୱା କିଲେସେ ପଜହେୟ୍ୟଂ, ଅଭାୱିତଂ ୱା ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେୟ୍ୟଂ, ଅସଚ୍ଛିକତଂ ୱା ନିରୋଧଂ ସଚ୍ଛିକରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି? ୟୋ ତତ୍ଥ ଛନ୍ଦୋ ଚ ୱାୟାମୋ ଚ ଉସ୍ସାହୋ ଚ ଉସ୍ସୋଳ୍ହୀ ଚ ଥାମୋ ଚ ଅପ୍ପଟିୱାନୀ ଚ ସତି ଚ ସମ୍ପଜଞ୍ଞଞ୍ଚ ଆତପ୍ପଂ ପଧାନଂ ଅଧିଟ୍ଠାନଂ ଅନୁୟୋଗୋ ଅପ୍ପମାଦୋ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୂତି – ୱିରମେ କୁକ୍କୁଚ୍ଚା ନପ୍ପମଜ୍ଜେୟ୍ୟ।
ଅଥାସନେସୁ ସୟନେସୁ, ଅପ୍ପସଦ୍ଦେସୁ ଭିକ୍ଖୁ ୱିହରେୟ୍ୟା ତି। ଅଥା ତି ପଦସନ୍ଧି…ପେ॰… ଆସନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ୟତ୍ଥ ନିସୀଦତି – ମଞ୍ଚୋ ପୀଠଂ ଭିସି ତଟ୍ଟିକା ଚମ୍ମଖଣ୍ଡୋ ତିଣସନ୍ଥାରୋ ପଣ୍ଣସନ୍ଥାରୋ ପଲାଲସନ୍ଥାରୋ। ସୟନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସେନାସନଂ ୱିହାରୋ ଅଡ୍ଢୟୋଗୋ ପାସାଦୋ ହମ୍ମିୟଂ ଗୁହାତି – ଅଥାସନେସୁ ସୟନେସୁ।
ଅପ୍ପସଦ୍ଦେସୁ ଭିକ୍ଖୁ ୱିହରେୟ୍ୟା ତି। ଅପ୍ପସଦ୍ଦେସୁ ଅପ୍ପନିଗ୍ଘୋସେସୁ ୱିଜନୱାତେସୁ ମନୁସ୍ସରାହସ୍ସେୟ୍ୟକେସୁ ପଟିସଲ୍ଲାନସାରୁପ୍ପେସୁ ସେନାସନେସୁ ଚରେୟ୍ୟ ୱିଚରେୟ୍ୟ ୱିହରେୟ୍ୟ ଇରିୟେୟ୍ୟ ୱତ୍ତେୟ୍ୟ ପାଲେୟ୍ୟ ୟପେୟ୍ୟ ୟାପେୟ୍ୟାତି – ଅଥାସନେସୁ ସୟନେସୁ ଅପ୍ପସଦ୍ଦେସୁ ଭିକ୍ଖୁ ୱିହରେୟ୍ୟ।
‘‘ଝାୟୀ ନ ପାଦଲୋଲସ୍ସ, ୱିରମେ କୁକ୍କୁଚ୍ଚା ନପ୍ପମଜ୍ଜେୟ୍ୟ।
ଅଥାସନେସୁ ସୟନେସୁ, ଅପ୍ପସଦ୍ଦେସୁ ଭିକ୍ଖୁ ୱିହରେୟ୍ୟା’’ତି॥
ନିଦ୍ଦଂ ନ ବହୁଲୀକରେୟ୍ୟ, ଜାଗରିୟଂ ଭଜେୟ୍ୟ ଆତାପୀ।
ତନ୍ଦିଂ ମାୟଂ ହସ୍ସଂ ଖିଡ୍ଡଂ, ମେଥୁନଂ ୱିପ୍ପଜହେ ସୱିଭୂସଂ॥
ନିଦ୍ଦଂ ନ ବହୁଲୀକରେୟ୍ୟା ତି। ରତ୍ତିନ୍ଦିୱଂ ଛକୋଟ୍ଠାସଂ କାରେତ୍ୱା ପଞ୍ଚକୋଟ୍ଠାସଂ ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟ ଏକକୋଟ୍ଠାସଂ ନିପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟାତି – ନିଦ୍ଦଂ ନ ବହୁଲୀକରେୟ୍ୟ।
ଜାଗରିୟଂ ଭଜେୟ୍ୟ ଆତାପୀ ତି। ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ଦିୱସଂ ଚଙ୍କମେନ ନିସଜ୍ଜାୟ ଆୱରଣୀୟେହି ଧମ୍ମେହି ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେୟ୍ୟ, ରତ୍ତିୟା ପଠମଂ ୟାମଂ ଚଙ୍କମେନ ନିସଜ୍ଜାୟ ଆୱରଣୀୟେହି ଧମ୍ମେହି ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେୟ୍ୟ, ରତ୍ତିୟା ମଜ୍ଝିମଂ ୟାମଂ ଦକ୍ଖିଣେନ ପସ୍ସେନ ସୀହସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେୟ୍ୟ ପାଦେପାଦଂ ଅଚ୍ଚାଧାୟ ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ ଉଟ୍ଠାନସଞ୍ଞଂ ମନସିକରିତ୍ୱା, ରତ୍ତିୟା ପଚ୍ଛିମଂ ୟାମଂ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାୟ ଚଙ୍କମେନ ନିସଜ୍ଜାୟ ଆୱରଣୀୟେହି ଧମ୍ମେହି ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେୟ୍ୟ।
ଜାଗରିୟଂ ଭଜେୟ୍ୟା ତି ଜାଗରିୟଂ ଭଜେୟ୍ୟ ସମ୍ଭଜେୟ୍ୟ ସେୱେୟ୍ୟ ନିସେୱେୟ୍ୟ ସଂସେୱେୟ୍ୟ ପଟିସେୱେୟ୍ୟାତି – ଜାଗରିୟଂ ଭଜେୟ୍ୟ।
ଆତାପୀ ତି। ଆତପ୍ପଂ ୱୁଚ୍ଚତି ୱୀରିୟଂ [ୱିରିୟଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] । ୟୋ ଚେତସିକୋ ୱୀରିୟାରମ୍ଭୋ ନିକ୍କମୋ ପରକ୍କମୋ ଉୟ୍ୟାମୋ ୱାୟାମୋ ଉସ୍ସାହୋ ଉସ୍ସୋଳ୍ହୀ ଥାମୋ ଠିତି ଅସିଥିଲପରକ୍କମତା ଅନିକ୍ଖିତ୍ତଚ୍ଛନ୍ଦତା ଅନିକ୍ଖିତ୍ତଧୁରତା ଧୁରସମ୍ପଗ୍ଗହୋ ୱୀରିୟଂ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୱୀରିୟବଲଂ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ। ଇମିନା ଆତାପେନ ଉପେତୋ ସମୁପେତୋ ଉପଗତୋ ସମୁପଗତୋ ଉପପନ୍ନୋ ସମୁପପନ୍ନୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଆତାପୀତି – ଜାଗରିୟଂ ଭଜେୟ୍ୟ ଆତାପୀ।
ତନ୍ଦିଂ ମାୟଂ ହସ୍ସଂ ଖିଡ୍ଡଂ, ମେଥୁନଂ ୱିପ୍ପଜହେ ସୱିଭୂସ ନ୍ତି। ତନ୍ଦୀ ତି [ତନ୍ଦିନ୍ତି (ସୀ॰)] ତନ୍ଦୀ ତନ୍ଦିୟନା ତନ୍ଦିୟିତତ୍ତଂ [ନତ୍ଥି ଅତ୍ତଦଣ୍ଡସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସେ ଖୁଦ୍ଦକୱତ୍ଥୁୱିଭଙ୍ଗେପି] ତନ୍ଦିମନକତା ଆଲସ୍ୟଂ ଆଲସ୍ୟାୟନା ଆଲସ୍ୟାୟିତତ୍ତଂ। ମାୟା ୱୁଚ୍ଚତି ୱଞ୍ଚନିକା ଚରିୟା। ଇଧେକଚ୍ଚୋ କାୟେନ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା…ପେ॰… ୱାଚାୟ ମନସା ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା ତସ୍ସ ପଟିଚ୍ଛାଦନହେତୁ ପାପିକଂ ଇଚ୍ଛଂ ପଣିଦହତି। ମା ମଂ ଜଞ୍ଞାତି [ଜଞ୍ଞୂତି (କ॰)] ଇଚ୍ଛତି, ମା ମଂ ଜଞ୍ଞାତି ସଙ୍କପ୍ପେତି, ମା ମଂ ଜଞ୍ଞାତି ୱାଚଂ ଭାସତି, ମା ମଂ ଜଞ୍ଞାତି କାୟେନ ପରକ୍କମତି। ୟା ଏୱରୂପା ମାୟାୱିତା ଅଚ୍ଚସରା ୱଞ୍ଚନା ନିକତି ନିକିରଣା ପରିହରଣା ଗୂହନା ପରିଗୂହନା ଛାଦନା ପରିଚ୍ଛାଦନା [ପଟିଚ୍ଛାଦନା (ସୀ॰ କ॰) ମହାନିଦ୍ଦେସେ] ଅନୁତ୍ତାନୀକମ୍ମଂ ଅନାୱିକମ୍ମଂ ୱୋଚ୍ଛାଦନା ପାପକିରିୟା – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମାୟା। ହସ୍ସ ନ୍ତି ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଅତିୱେଲଂ ଦନ୍ତୱିଦଂସକଂ ହସତି। ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘କୁମାରକମିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ୟଦିଦଂ ଅତିୱେଲଂ ଦନ୍ତୱିଦଂସକଂ ହସିତ’’ନ୍ତି।
ଖିଡ୍ଡା ତି ଦ୍ୱେ ଖିଡ୍ଡା – କାୟିକା ଚ ଖିଡ୍ଡା ୱାଚସିକା ଚ ଖିଡ୍ଡା। କତମା କାୟିକା ଖିଡ୍ଡା? ହତ୍ଥୀହିପି କୀଳନ୍ତି, ଅସ୍ସେହିପି କୀଳନ୍ତି, ରଥେହିପି କୀଳନ୍ତି, ଧନୂହିପି କୀଳନ୍ତି, ଅଟ୍ଠପଦେହିପି କୀଳନ୍ତି, ଦସପଦେହିପି କୀଳନ୍ତି, ଆକାସେପି କୀଳନ୍ତି, ପରିହାରପଥେପି କୀଳନ୍ତି, ସନ୍ତିକାୟପି କୀଳନ୍ତି , ଖଲିକାୟପି କୀଳନ୍ତି, ଘଟିକାୟପି କୀଳନ୍ତି, ସଲାକହତ୍ଥେନପି କୀଳନ୍ତି, ଅକ୍ଖେନପି କୀଳନ୍ତି, ପଙ୍କଚୀରେନପି କୀଳନ୍ତି , ୱଙ୍କକେନପି କୀଳନ୍ତି, ମୋକ୍ଖଚିକାୟପି କୀଳନ୍ତି, ଚିଙ୍ଗୁଲକେନପି କୀଳନ୍ତି, ପତ୍ତାଳ୍ହକେନପି କୀଳନ୍ତି, ରଥକେନପି କୀଳନ୍ତି, ଧନୁକେନପି କୀଳନ୍ତି, ଅକ୍ଖରିକାୟପି କୀଳନ୍ତି, ମନେସିକାୟପି କୀଳନ୍ତି, ୟଥାୱଜ୍ଜେନପି କୀଳନ୍ତି – ଅୟଂ କାୟିକା ଖିଡ୍ଡା। କତମା ୱାଚସିକା ଖିଡ୍ଡା? ମୁଖଭେରିକଂ [ମୁଖଭେରିୟଂ (ସ୍ୟା॰)] ମୁଖାଲମ୍ବରଂ ମୁଖଡିଣ୍ଡିମକଂ [ମୁଖଦେଣ୍ଡିମକଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ମୁଖୱଲିମକଂ ମୁଖଭେରୁଳକଂ [ମୁଖଭେରୁଲକଂ (ସୀ॰)] ମୁଖଦଦ୍ଦରିକଂ ନାଟକଂ ଲାପଂ ଗୀତଂ ଦୱକମ୍ମଂ – ଅୟଂ ୱାଚସିକା ଖିଡ୍ଡା।
ମେଥୁନଧମ୍ମୋ ନାମ ୟୋ ସୋ ଅସଦ୍ଧମ୍ମୋ ଗାମଧମ୍ମୋ ୱସଲଧମ୍ମୋ ଦୁଟ୍ଠୁଲ୍ଲୋ ଓଦକନ୍ତିକୋ ରହସ୍ସୋ ଦ୍ୱୟଂଦ୍ୱୟସମାପତ୍ତି। କିଂକାରଣା ୱୁଚ୍ଚତି ମେଥୁନଧମ୍ମୋ? ଉଭିନ୍ନଂ ରତ୍ତାନଂ ସାରତ୍ତାନଂ ଅୱସ୍ସୁତାନଂ ପରିୟୁଟ୍ଠିତାନଂ ପରିୟାଦିନ୍ନଚିତ୍ତାନଂ ଉଭିନ୍ନଂ ସଦିସାନଂ ଧମ୍ମୋତି, ତଂକାରଣା ୱୁଚ୍ଚତି ମେଥୁନଧମ୍ମୋ। ୟଥା ଉଭୋ କଲହକାରକା ମେଥୁନକାତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଉଭୋ ଭଣ୍ଡନକାରକା…ପେ॰… ଉଭୋ ଭସ୍ସକାରକା… ଉଭୋ ଅଧିକରଣକାରକା… ଉଭୋ ୱିୱାଦକାରକା… ଉଭୋ ୱାଦିନୋ… ଉଭୋ ସଲ୍ଲାପକା ମେଥୁନକାତି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ; ଏୱମେୱ ଉଭିନ୍ନଂ ରତ୍ତାନଂ ସାରତ୍ତାନଂ ଅୱସ୍ସୁତାନଂ ପରିୟୁଟ୍ଠିତାନଂ ପରିୟାଦିନ୍ନଚିତ୍ତାନଂ ଉଭିନ୍ନଂ ସଦିସାନଂ ଧମ୍ମୋତି, ତଂକାରଣା ୱୁଚ୍ଚତି ମେଥୁନଧମ୍ମୋ।
ୱିଭୂସା ତି ଦ୍ୱେ ୱିଭୂସା – ଅତ୍ଥି ଅଗାରିୟସ୍ସ ୱିଭୂସା, ଅତ୍ଥି ପବ୍ବଜିତସ୍ସ ୱିଭୂସା। କତମା ଅଗାରିୟସ୍ସ ୱିଭୂସା? କେସା ଚ ମସ୍ସୁ ଚ ମାଲା ଚ ଗନ୍ଧା ଚ ୱିଲେପନା ଚ ଆଭରଣା ଚ ପିଲନ୍ଧନା ଚ ୱତ୍ଥଞ୍ଚ ସୟନାସନଞ୍ଚ ୱେଠନଞ୍ଚ ଉଚ୍ଛାଦନଂ ପରିମଦ୍ଦନଂ ନ୍ହାପନଂ ସମ୍ବାହନଂ ଆଦାସଂ ଅଞ୍ଜନଂ ମାଲାୱିଲେପନଂ ମୁଖଚୁଣ୍ଣକଂ ମୁଖଲେପଂ ହତ୍ଥବନ୍ଧଂ ସିଖାବନ୍ଧଂ [ୱସିକ୍ଖାବନ୍ଧଂ (ସ୍ୟା॰)] ଦଣ୍ଡନାଳିୟଂ ଖଗ୍ଗଂ ଛତ୍ତଂ ଚିତ୍ରା ଉପାହନା ଉଣ୍ହୀସଂ ମଣିଂ ୱାଳବୀଜନିଂ ଓଦାତାନି ୱତ୍ଥାନି ଦୀଘଦସାନି ଇତି ୱା – ଅୟଂ ଅଗାରିୟସ୍ସ ୱିଭୂସା। କତମା ପବ୍ବଜିତସ୍ସ ୱିଭୂସା? ଚୀୱରମଣ୍ଡନା ପତ୍ତମଣ୍ଡନା ସେନାସନମଣ୍ଡନା ଇମସ୍ସ ୱା ପୂତିକାୟସ୍ସ ବାହିରାନଂ ୱା ପରିକ୍ଖାରାନଂ ମଣ୍ଡନା ୱିଭୂସନା କେଳନା ପରିକେଳନା ଗେଧିତତା ଗେଧିତତ୍ତଂ ଚପଲତା ଚାପଲ୍ୟଂ – ଅୟଂ ପବ୍ବଜିତସ୍ସ ୱିଭୂସା।
ତନ୍ଦିଂ ମାୟଂ ହସ୍ସଂ ଖିଡ୍ଡଂ, ମେଥୁନଂ ୱିପ୍ପଜହେ ସୱିଭୂସ ନ୍ତି। ତନ୍ଦିଞ୍ଚ ମାୟଞ୍ଚ ହସ୍ସଞ୍ଚ ଖିଡ୍ଡଞ୍ଚ ମେଥୁନଧମ୍ମଞ୍ଚ ସୱିଭୂସଂ ସପରିୱାରଂ ସପରିଭଣ୍ଡଂ ସପରିକ୍ଖାରଂ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟାତି – ତନ୍ଦିଂ ମାୟଂ ହସ୍ସଂ ଖିଡ୍ଡଂ, ମେଥୁନଂ ୱିପ୍ପଜହେ ସୱିଭୂସଂ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ନିଦ୍ଦଂ ନ ବହୁଲୀକରେୟ୍ୟ, ଜାଗରିୟଂ ଭଜେୟ୍ୟ ଆତାପୀ।
ତନ୍ଦିଂ ମାୟଂ ହସ୍ସଂ ଖିଡ୍ଡଂ, ମେଥୁନଂ ୱିପ୍ପଜହେ ସୱିଭୂସ’’ନ୍ତି॥
ଆଥବ୍ବଣଂ ସୁପିନଂ ଲକ୍ଖଣଂ, ନୋ ୱିଦହେ ଅଥୋପି ନକ୍ଖତ୍ତଂ।
ୱିରୁତଞ୍ଚ ଗବ୍ଭକରଣଂ, ତିକିଚ୍ଛଂ ମାମକୋ ନ ସେୱେୟ୍ୟ॥
ଆଥବ୍ବଣଂ ସୁପିନଂ ଲକ୍ଖଣଂ, ନୋ ୱିଦହେ ଅଥୋପି ନକ୍ଖତ୍ତ ନ୍ତି। ଆଥବ୍ବଣିକା ଆଥବ୍ବଣଂ ପୟୋଜେନ୍ତି, ନଗରେ ୱା ରୁଦ୍ଧେ [ରୁନ୍ଧେ (କ॰)] ସଙ୍ଗାମେ ୱା ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତେ ପରସେନପଚ୍ଚତ୍ଥିକେସୁ ପଚ୍ଚାମିତ୍ତେସୁ ଈତିଂ ଉପ୍ପାଦେନ୍ତି, ଉପଦ୍ଦୱଂ ଉପ୍ପାଦେନ୍ତି, ରୋଗଂ ଉପ୍ପାଦେନ୍ତି, ପଜ୍ଜରକଂ କରୋନ୍ତି, ସୂଲଂ କରୋନ୍ତି, ୱିସୂଚିକଂ କରୋନ୍ତି, ପକ୍ଖନ୍ଦିକଂ କରୋନ୍ତି। ଏୱଂ ଆଥବ୍ବଣିକା ଆଥବ୍ବଣଂ ପୟୋଜେନ୍ତି।
ସୁପିନପାଠକା ସୁପିନଂ ଆଦିସନ୍ତି, ୟୋ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ସୁପିନଂ ପସ୍ସତି, ଏୱଂ ୱିପାକୋ ହୋତି। ୟୋ ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟଂ [ମଜ୍ଝନ୍ତିକସମୟଂ (ବହୂସୁ)] ସୁପିନଂ ପସ୍ସତି, ଏୱଂ ୱିପାକୋ ହୋତି। ୟୋ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ସୁପିନଂ ପସ୍ସତି, ଏୱଂ ୱିପାକୋ ହୋତି। ୟୋ ପୁରିମେ ୟାମେ…ପେ॰… ୟୋ ମଜ୍ଝିମେ ୟାମେ… ୟୋ ପଚ୍ଛିମେ ୟାମେ… ୟୋ ଦକ୍ଖିଣେନ ପସ୍ସେନ ନିପନ୍ନୋ… ୟୋ ୱାମେନ ପସ୍ସେନ ନିପନ୍ନୋ… ୟୋ ଉତ୍ତାନଂ ନିପନ୍ନୋ… ୟୋ ଅୱକୁଜ୍ଜ ନିପନ୍ନୋ… ୟୋ ଚନ୍ଦଂ ପସ୍ସତି… ୟୋ ସୂରିୟଂ ପସ୍ସତି… ୟୋ ମହାସମୁଦ୍ଦଂ ପସ୍ସତି… ୟୋ ସିନେରୁଂ ପବ୍ବତରାଜାନଂ ପସ୍ସତି… ୟୋ ହତ୍ଥିଂ ପସ୍ସତି… ୟୋ ଅସ୍ସଂ ପସ୍ସତି… ୟୋ ରଥଂ ପସ୍ସତି… ୟୋ ପତ୍ତିଂ ପସ୍ସତି… ୟୋ ସେନାବ୍ୟୂହଂ ପସ୍ସତି… ୟୋ ଆରାମରାମଣେୟ୍ୟକଂ ପସ୍ସତି… ୟୋ ୱନରାମଣେୟ୍ୟକଂ ପସ୍ସତି… ୟୋ ଭୂମିରାମଣେୟ୍ୟକଂ ପସ୍ସତି… ୟୋ ପୋକ୍ଖରଣୀରାମଣେୟ୍ୟକଂ [ପୋକ୍ଖରଣିରାମଣେୟ୍ୟକଂ (ସ୍ୟା॰)] ପସ୍ସତି, ଏୱଂ ୱିପାକୋ ହୋତୀତି। ଏୱଂ ସୁପିନପାଠକା ସୁପିନଂ ଆଦିସନ୍ତି।
ଲକ୍ଖଣପାଠକା ଲକ୍ଖଣଂ ଆଦିସନ୍ତି – ମଣିଲକ୍ଖଣଂ ଦଣ୍ଡଲକ୍ଖଣଂ ୱତ୍ଥଲକ୍ଖଣଂ ଅସିଲକ୍ଖଣଂ ଉସୁଲକ୍ଖଣଂ ଧନୁଲକ୍ଖଣଂ ଆୱୁଧଲକ୍ଖଣଂ ଇତ୍ଥିଲକ୍ଖଣଂ ପୁରିସଲକ୍ଖଣଂ କୁମାରିକାଲକ୍ଖଣଂ କୁମାରଲକ୍ଖଣଂ ଦାସିଲକ୍ଖଣଂ ଦାସଲକ୍ଖଣଂ ହତ୍ଥିଲକ୍ଖଣଂ ଅସ୍ସଲକ୍ଖଣଂ ମହିଂସଲକ୍ଖଣଂ ଉସଭଲକ୍ଖଣଂ ଗୋଣଲକ୍ଖଣଂ ଅଜଲକ୍ଖଣଂ ମେଣ୍ଡଲକ୍ଖଣଂ କୁକ୍କୁଟଲକ୍ଖଣଂ ୱଟ୍ଟଲକ୍ଖଣଂ ଗୋଧାଲକ୍ଖଣଂ କଣ୍ଣିକାଲକ୍ଖଣଂ କଚ୍ଛପଲକ୍ଖଣଂ ମିଗଲକ୍ଖଣଂ ଇତି ୱାତି। ଏୱଂ ଲକ୍ଖଣପାଠକା ଲକ୍ଖଣଂ ଆଦିସନ୍ତି।
ନକ୍ଖତ୍ତପାଠକା ନକ୍ଖତ୍ତଂ ଆଦିସନ୍ତି। ଅଟ୍ଠୱୀସତି ନକ୍ଖତ୍ତାନି। ଇମିନା ନକ୍ଖତ୍ତେନ ଘରପ୍ପୱେସୋ କତ୍ତବ୍ବୋ, ଇମିନା ନକ୍ଖତ୍ତେନ ମକୁଟଂ ବନ୍ଧିତବ୍ବଂ, ଇମିନା ନକ୍ଖତ୍ତେନ ୱାରେୟ୍ୟଂ କାରେତବ୍ବଂ, ଇମିନା ନକ୍ଖତ୍ତେନ ବୀଜନୀହାରୋ [ବୀଜନିହାରୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] କତ୍ତବ୍ବୋ, ଇମିନା ନକ୍ଖତ୍ତେନ ସଂୱାସୋ [ଘରୱାସୋ (ସ୍ୟା॰)] ଗନ୍ତବ୍ବୋତି। ଏୱଂ ନକ୍ଖତ୍ତପାଠକା ନକ୍ଖତ୍ତଂ ଆଦିସନ୍ତି।
ଆଥବ୍ବଣଂ ସୁପିନଂ ଲକ୍ଖଣଂ, ନୋ ୱିଦହେ ଅଥୋପି ନକ୍ଖତ୍ତ ନ୍ତି। ଆଥବ୍ବଣଞ୍ଚ ସୁପିନଞ୍ଚ ଲକ୍ଖଣଞ୍ଚ ନକ୍ଖତ୍ତଞ୍ଚ ନୋ ୱିଦହେୟ୍ୟ ନ ଚରେୟ୍ୟ ନ ସମାଚରେୟ୍ୟ ନ ସମାଦାୟ ୱତ୍ତେୟ୍ୟ। ଅଥ ୱା ନ ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ ନ ଉଗ୍ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ ନ ଧାରେୟ୍ୟ ନ ଉପଧାରେୟ୍ୟ ନ ଉପଲକ୍ଖେୟ୍ୟ ନପ୍ପୟୋଜେୟ୍ୟାତି – ଆଥବ୍ବଣଂ ସୁପିନଂ ଲକ୍ଖଣଂ, ନୋ ୱିଦହେ ଅଥୋପି ନକ୍ଖତ୍ତଂ।
ୱିରୁତଞ୍ଚ ଗବ୍ଭକରଣଂ, ତିକିଚ୍ଛଂ ମାମକୋ ନ ସେୱେୟ୍ୟା ତି। ୱିରୁତଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମିଗୱାକ୍କଂ। ମିଗୱାକ୍କପାଠକା [ମିଗଚକ୍କଂ। ମିଗଚକ୍କପାଠକା (ସ୍ୟା॰)] ମିଗୱାକ୍କଂ ଆଦିସନ୍ତି – ସକୁନ୍ତାନଂ ୱା ଚତୁପ୍ପଦାନଂ ୱା ରୁତଂ [ରୁଦଂ (ସ୍ୟା॰)] ୱସ୍ସିତଂ ଜାନନ୍ତୀତି। ଏୱଂ ମିଗୱାକ୍କପାଠକା ମିଗୱାକ୍କଂ ଆଦିସନ୍ତି। ଗବ୍ଭକରଣୀୟା ଗବ୍ଭଂ ସଣ୍ଠାପେନ୍ତି। ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ଗବ୍ଭୋ ନ ସଣ୍ଠାତି – ପାଣକେହି ୱା ୱାତକୁପ୍ପେହି ୱା। ପାଣକାନଂ ୱା ୱାତକୁପ୍ପାନଂ ୱା ପଟିଘାତାୟ ଓସଧଂ ଦେନ୍ତୀତି। ଏୱଂ ଗବ୍ଭକରଣୀୟା ଗବ୍ଭଂ ସଣ୍ଠାପେନ୍ତି। ତିକିଚ୍ଛା ତି ପଞ୍ଚ ତିକିଚ୍ଛା – ସାଲାକିୟଂ, ସଲ୍ଲକତ୍ତିୟଂ, କାୟତିକିଚ୍ଛଂ, ଭୂତିୟଂ, କୋମାରଭଚ୍ଚଂ। ମାମକୋ ତି ବୁଦ୍ଧମାମକୋ ଧମ୍ମମାମକୋ ସଙ୍ଘମାମକୋ, ସୋ ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ମମାୟତି ଭଗୱା ୱା ତଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ପରିଗ୍ଗଣ୍ହାତି। ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ୟେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ କୁହା ଥଦ୍ଧା ଲପା ସିଙ୍ଗୀ ଉନ୍ନଳା ଅସମାହିତା ନ ମେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ମାମକା, ଅପଗତା ଚ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ଇମସ୍ମା ଧମ୍ମୱିନୟା, ନ ଚ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତି। ୟେ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ନିକ୍କୁହା ନିଲ୍ଲପା ଧୀରା ଅତ୍ଥଦ୍ଧା ସୁସମାହିତା ତେ ଖୋ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ମାମକା ନ ଚ ଅପଗତା ତେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ଇମସ୍ମା ଧମ୍ମୱିନୟା, ତେ ଚ ଭିକ୍ଖୂ ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତି’’।
‘‘କୁହା ଥଦ୍ଧା ଲପା ସିଙ୍ଗୀ, ଉନ୍ନଳା ଅସମାହିତା।
ନ ତେ ଧମ୍ମେ ୱିରୂହନ୍ତି, ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧଦେସିତେ॥
‘‘ନିକ୍କୁହା ନିଲ୍ଲପା ଧୀରା, ଅତ୍ଥଦ୍ଧା ସୁସମାହିତା।
ତେ ୱେ ଧମ୍ମେ ୱିରୂହନ୍ତି, ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧଦେସିତେ’’॥
ୱିରୁତଞ୍ଚ ଗବ୍ଭକରଣଂ, ତିକିଚ୍ଛଂ ମାମକୋ ନ ସେୱେୟ୍ୟା ତି। ୱିରୁତଞ୍ଚ ଗବ୍ଭକରଣଞ୍ଚ ତିକିଚ୍ଛଞ୍ଚ ମାମକୋ ନ ସେୱେୟ୍ୟ ନ ନିସେୱେୟ୍ୟ ନ ସଂସେୱେୟ୍ୟ ନପ୍ପଟିସେୱେୟ୍ୟ ନ ଚରେୟ୍ୟ ନ ସମାଚରେୟ୍ୟ ନ ସମାଦାୟ ୱତ୍ତେୟ୍ୟ। ଅଥ ୱା ନ ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ ନ ଉଗ୍ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ ନ ଧାରେୟ୍ୟ ନ ଉପଧାରେୟ୍ୟ ନ ଉପଲକ୍ଖେୟ୍ୟ ନପ୍ପୟୋଜେୟ୍ୟାତି – ୱିରୁତଞ୍ଚ ଗବ୍ଭକରଣଂ ତିକିଚ୍ଛଂ ମାମକୋ ନ ସେୱେୟ୍ୟ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଆଥବ୍ବଣଂ ସୁପିନଂ ଲକ୍ଖଣଂ, ନୋ ୱିଦହେ ଅଥୋପି ନକ୍ଖତ୍ତଂ।
ୱିରୁତଞ୍ଚ ଗବ୍ଭକରଣଂ, ତିକିଚ୍ଛଂ ମାମକୋ ନ ସେୱେୟ୍ୟା’’ତି॥
ନିନ୍ଦାୟ ନପ୍ପୱେଧେୟ୍ୟ, ନ ଉନ୍ନମେୟ୍ୟ ପସଂସିତୋ ଭିକ୍ଖୁ।
ଲୋଭଂ ସହ ମଚ୍ଛରିୟେନ, କୋଧଂ ପେସୁଣିୟଞ୍ଚ ପନୁଦେୟ୍ୟ॥
ନିନ୍ଦାୟ ନପ୍ପୱେଧେୟ୍ୟା ତି। ଇଧେକଚ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୂ ନିନ୍ଦନ୍ତି ଜାତିୟା ୱା ଗୋତ୍ତେନ ୱା କୋଲପୁତ୍ତିୟେନ ୱା ୱଣ୍ଣପୋକ୍ଖରତାୟ ୱା ଧନେନ ୱା ଅଜ୍ଝେନେନ ୱା କମ୍ମାୟତନେନ ୱା ସିପ୍ପାୟତନେନ ୱା ୱିଜ୍ଜାଟ୍ଠାନେନ ୱା ସୁତେନ ୱା ପଟିଭାନେନ ୱା ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ୱା ୱତ୍ଥୁନା ନିନ୍ଦନ୍ତି ଗରହନ୍ତି ଉପୱଦନ୍ତି, ନିନ୍ଦିତୋ ଗରହିତୋ ଉପୱଦିତୋ ନିନ୍ଦାୟ ଗରହାୟ ଉପୱାଦେନ ଅକିତ୍ତିୟା ଅୱଣ୍ଣହାରିକାୟ ନ ୱେଧେୟ୍ୟ ନପ୍ପୱେଧେୟ୍ୟ ନ ସମ୍ପୱେଧେୟ୍ୟ ନ ତସେୟ୍ୟ ନ ଉତ୍ତସେୟ୍ୟ ନ ପରିତସେୟ୍ୟ ନ ଭାୟେୟ୍ୟ ନ ସନ୍ତାସଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଅଭୀରୂ ଅସ୍ସ ଅଛମ୍ଭୀ ଅନୁତ୍ରାସୀ ଅପଲାୟୀ, ପହୀନଭୟଭେରୱୋ ୱିଗତଲୋମହଂସୋ ୱିହରେୟ୍ୟାତି – ନିନ୍ଦାୟ ନପ୍ପୱେଧେୟ୍ୟ।
ନ ଉନ୍ନମେୟ୍ୟ ପସଂସିତୋ ଭିକ୍ଖୂ ତି। ଇଧେକଚ୍ଚେ ଭିକ୍ଖୂ ପସଂସନ୍ତି ଜାତିୟା ୱା ଗୋତ୍ତେନ ୱା କୋଲପୁତ୍ତିୟେନ ୱା ୱଣ୍ଣପୋକ୍ଖରତାୟ ୱା ଧନେନ ୱା ଅଜ୍ଝେନେନ ୱା କମ୍ମାୟତନେନ ୱା ସିପ୍ପାୟତନେନ ୱା ୱିଜ୍ଜାଟ୍ଠାନେନ ୱା ସୁତେନ ୱା ପଟିଭାନେନ ୱା ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ୱା ୱତ୍ଥୁନା ପସଂସନ୍ତି ଥୋମେନ୍ତି କିତ୍ତେନ୍ତି ୱଣ୍ଣେନ୍ତି, ପସଂସିତୋ ଥୋମିତୋ କିତ୍ତିତୋ ୱଣ୍ଣିତୋ ପସଂସାୟ ଥୋମନେନ କିତ୍ତିୟା ୱଣ୍ଣହାରିକାୟ ଉନ୍ନତିଂ ନ କରେୟ୍ୟ ଉନ୍ନମଂ ନ କରେୟ୍ୟ ମାନଂ ନ କରେୟ୍ୟ ଥମ୍ଭଂ ନ କରେୟ୍ୟ, ନ ତେନ ମାନଂ ଜନେୟ୍ୟ ନ ତେନ ଥଦ୍ଧୋ ଅସ୍ସ ପତ୍ଥଦ୍ଧୋ ପଗ୍ଗହିତସିରୋତି – ନ ଉନ୍ନମେୟ୍ୟ ପସଂସିତୋ ଭିକ୍ଖୁ।
ଲୋଭଂ ସହ ମଚ୍ଛରିୟେନ, କୋଧଂ ପେସୁଣିୟଞ୍ଚ ପନୁଦେୟ୍ୟା ତି। ଲୋଭୋ ତି ୟୋ ଲୋଭୋ ଲୁବ୍ଭନା ଲୁବ୍ଭିତତ୍ତଂ ସାରାଗୋ ସାରଜ୍ଜନା ସାରଜ୍ଜିତତ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ମଚ୍ଛରିୟ ନ୍ତି ପଞ୍ଚ ମଚ୍ଛରିୟାନି – ଆୱାସମଚ୍ଛରିୟଂ…ପେ॰… ଗାହୋ ୱୁଚ୍ଚତି ମଚ୍ଛରିୟଂ। କୋଧୋ ତି ୟୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଆଘାତୋ ପଟିଘାତୋ ପଟିଘଂ ପଟିୱିରୋଧୋ, କୋପୋ ପକୋପୋ ସମ୍ପକୋପୋ, ଦୋସୋ ପଦୋସୋ ସମ୍ପଦୋସୋ, ଚିତ୍ତସ୍ସ ବ୍ୟାପତ୍ତି ମନୋପଦୋସୋ, କୋଧୋ କୁଜ୍ଝନା କୁଜ୍ଝିତତ୍ତଂ, ଦୋସୋ ଦୁସ୍ସନା ଦୁସ୍ସିତତ୍ତଂ, ବ୍ୟାପତ୍ତିଂ ବ୍ୟାପଜ୍ଜନା ବ୍ୟାପଜ୍ଜିତତ୍ତଂ, ୱିରୋଧୋ ପଟିୱିରୋଧୋ ଚଣ୍ଡିକ୍କଂ ଅସୁରୋପୋ ଅନତ୍ତମନତା ଚିତ୍ତସ୍ସ। ପେସୁଞ୍ଞ ନ୍ତି ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପିସୁଣୱାଚୋ ହୋତି ଇତୋ ସୁତ୍ୱା ଅମୁତ୍ର ଅକ୍ଖାତା ଇମେସଂ ଭେଦାୟ, ଅମୁତ୍ର ୱା ସୁତ୍ୱା ଇମେସଂ ଅକ୍ଖାତା ଅମୂସଂ ଭେଦାୟ। ଇତି ସମଗ୍ଗାନଂ ୱା ଭେତ୍ତା ଭିନ୍ନାନଂ ୱା ଅନୁପ୍ପଦାତା, ୱଗ୍ଗାରାମୋ ୱଗ୍ଗରତୋ ୱଗ୍ଗନନ୍ଦୀ ୱଗ୍ଗକରଣିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ହୋତି – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପେସୁଞ୍ଞଂ।
ଅପି ଚ ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ପେସୁଞ୍ଞଂ ଉପସଂହରତି – ପିୟକମ୍ୟତାୟ ୱା ଭେଦାଧିପ୍ପାୟେନ ୱା। କଥଂ ପିୟକମ୍ୟତାୟ ପେସୁଞ୍ଞଂ ଉପସଂହରତି? ଇମସ୍ସ ପିୟୋ ଭୱିସ୍ସାମି ମନାପୋ ଭୱିସ୍ସାମି ୱିସ୍ସାସିକୋ ଭୱିସ୍ସାମି ଅବ୍ଭନ୍ତରିକୋ ଭୱିସ୍ସାମି ସୁହଦୟୋ ଭୱିସ୍ସାମୀତି। ଏୱଂ ପିୟକମ୍ୟତାୟ ପେସୁଞ୍ଞଂ ଉପସଂହରତି। କଥଂ ଭେଦାଧିପ୍ପାୟେନ ପେସୁଞ୍ଞଂ ଉପସଂହରତି? କଥଂ ଇମେ ନାନା ଅସ୍ସୁ ୱିନା ଅସ୍ସୁ ୱଗ୍ଗା ଅସ୍ସୁ ଦ୍ୱେଧା ଅସ୍ସୁ ଦ୍ୱେଜ୍ଝା ଅସ୍ସୁ ଦ୍ୱେ ପକ୍ଖା ଅସ୍ସୁ ଭିଜ୍ଝେୟ୍ୟୁଂ ନ ସମାଗଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ ଦୁକ୍ଖଂ ନ ଫାସୁ ୱିହରେୟ୍ୟୁନ୍ତି। ଏୱଂ ଭେଦାଧିପ୍ପାୟେନ ପେସୁଞ୍ଞଂ ଉପସଂହରତି। ଲୋଭଂ ସହ ମଚ୍ଛରିୟେନ, କୋଧଂ ପେସୁଣିୟଞ୍ଚ ପନୁଦେୟ୍ୟା ତି। ଲୋଭଞ୍ଚ ମଚ୍ଛରିୟଞ୍ଚ କୋଧଞ୍ଚ ପେସୁଞ୍ଞଞ୍ଚ ନୁଦେୟ୍ୟ ପନୁଦେୟ୍ୟ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟାତି – ଲୋଭଂ ସହ ମଚ୍ଛରିୟେନ, କୋଧଂ ପେସୁଣିୟଞ୍ଚ ପନୁଦେୟ୍ୟ।
‘‘ନିନ୍ଦାୟ ନପ୍ପୱେଧେୟ୍ୟ, ନ ଉନ୍ନମେୟ୍ୟ ପସଂସିତୋ ଭିକ୍ଖୁ।
ଲୋଭଂ ସହ ମଚ୍ଛରିୟେନ, କୋଧଂ ପେସୁଣିୟଞ୍ଚ ପନୁଦେୟ୍ୟା’’ତି॥
କୟୱିକ୍କୟେ ନ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ, ଉପୱାଦଂ ଭିକ୍ଖୁ ନ କରେୟ୍ୟ କୁହିଞ୍ଚି।
ଗାମେ ଚ ନାଭିସଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଲାଭକମ୍ୟା ଜନଂ ନ ଲପୟେୟ୍ୟ॥
କୟୱିକ୍କୟେ ନ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟା ତି। ୟେ କୟୱିକ୍କୟା ୱିନୟେ ପଟିକ୍ଖିତ୍ତା ନ ତେ ଇମସ୍ମିଂ ଅତ୍ଥେ ଅଧିପ୍ପେତା। କଥଂ କୟୱିକ୍କୟେ ତିଟ୍ଠତି? ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ସଦ୍ଧିଂ ପତ୍ତଂ ୱା ଚୀୱରଂ ୱା ଅଞ୍ଞଂ ୱା କିଞ୍ଚି ପରିକ୍ଖାରଂ ୱଞ୍ଚନିୟଂ ୱା କରୋନ୍ତୋ ଉଦୟଂ ୱା ପତ୍ଥୟନ୍ତୋ ପରିୱତ୍ତେତି। ଏୱଂ କୟୱିକ୍କୟେ ତିଟ୍ଠତି। କଥଂ କୟୱିକ୍କୟେ ନ ତିଟ୍ଠତି? ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ସଦ୍ଧିଂ ପତ୍ତଂ ୱା ଚୀୱରଂ ୱା ଅଞ୍ଞଂ ୱା କିଞ୍ଚି ପରିକ୍ଖାରଂ ନ ୱଞ୍ଚନିୟଂ ୱା କରୋନ୍ତୋ ନ ଉଦୟଂ ୱା ପତ୍ଥୟନ୍ତୋ ପରିୱତ୍ତେତି। ଏୱଂ କୟୱିକ୍କୟେ ନ ତିଟ୍ଠତି। କୟୱିକ୍କୟେ ନ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟା ତି। କୟୱିକ୍କୟେ ନ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ ନ ସନ୍ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ, କୟୱିକ୍କୟଂ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟ, କୟୱିକ୍କୟା ଆରତୋ ଅସ୍ସ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରେୟ୍ୟାତି – କୟୱିକ୍କୟେ ନ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ।
ଉପୱାଦଂ ଭିକ୍ଖୁ ନ କରେୟ୍ୟ କୁହିଞ୍ଚୀ ତି। କତମେ ଉପୱାଦକରାତି କିଲେସା? ସନ୍ତେକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଇଦ୍ଧିମନ୍ତୋ ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁକା ପରଚିତ୍ତୱିଦୁନୋ, ତେ ଦୂରତୋପି ପସ୍ସନ୍ତି ଆସନ୍ନାପି ନ ଦିସ୍ସନ୍ତି ଚେତସାପି ଚିତ୍ତଂ ପଜାନନ୍ତି, ଦେୱତାପି ଖୋ ସନ୍ତି ଇଦ୍ଧିମନ୍ତିନିୟୋ ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁକା ପରଚିତ୍ତୱିଦୁନିୟୋ, ତା ଦୂରତୋପି ପସ୍ସନ୍ତି, ଆସନ୍ନାପି ନ ଦିସ୍ସନ୍ତି ଚେତସାପି ଚିତ୍ତଂ ପଜାନନ୍ତି। ତେ ଓଳାରିକେହି ୱା କିଲେସେହି ମଜ୍ଝିମେହି ୱା କିଲେସେହି ସୁଖୁମେହି ୱା କିଲେସେହି ଉପୱଦେୟ୍ୟୁଂ। କତମେ ଓଳାରିକା କିଲେସା? କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତଂ ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ – ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଓଳାରିକା କିଲେସା। କତମେ ମଜ୍ଝିମା କିଲେସା? କାମୱିତକ୍କୋ ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୋ ୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ – ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ମଜ୍ଝିମା କିଲେସା। କତମେ ସୁଖୁମା କିଲେସା? ଞାତିୱିତକ୍କୋ, ଜନପଦୱିତକ୍କୋ, ଅପରୱିତକ୍କୋ, ପରାନୁଦୟତା ପଟିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିତକ୍କୋ , ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକପଟିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିତକ୍କୋ, ଅନୱଞ୍ଞତ୍ତିପଟିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିତକ୍କୋ – ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ସୁଖୁମା କିଲେସା। ତେ ଓଳାରିକେହି ୱା କିଲେସେହି ମଜ୍ଝିମେହି ୱା କିଲେସେହି ସୁଖୁମେହି ୱା କିଲେସେହି ନ ଉପୱଦେୟ୍ୟ ଉପୱାଦଂ ନ କରେୟ୍ୟ ଉପୱାଦକରେ କିଲେସେ ନ କରେୟ୍ୟ ନ ଜନେୟ୍ୟ ନ ସଞ୍ଜନେୟ୍ୟ ନ ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ ନାଭିନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ, ଉପୱାଦକରେ କିଲେସେ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟ, ଉପୱାଦକରେହି କିଲେସେହି ଆରତୋ ଅସ୍ସ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରେୟ୍ୟ। କୁହିଞ୍ଚୀ ତି କୁହିଞ୍ଚି କିମ୍ହିଚି କତ୍ଥଚି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ୱାତି – ଉପୱାଦଂ ଭିକ୍ଖୁ ନ କରେୟ୍ୟ କୁହିଞ୍ଚି।
ଗାମେ ଚ ନାଭିସଜ୍ଜେୟ୍ୟା ତି। କଥଂ ଗାମେ ସଜ୍ଜତି? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ଗାମେ ଗିହୀହି ସଂସଟ୍ଠୋ ୱିହରତି ସହନନ୍ଦୀ ସହସୋକୀ ସୁଖିତେସୁ ସୁଖିତୋ ଦୁକ୍ଖିତେସୁ ଦୁକ୍ଖିତୋ, ଉପ୍ପନ୍ନେସୁ କିଚ୍ଚକରଣୀୟେସୁ ଅତ୍ତନା ୱୋୟୋଗଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଏୱମ୍ପି ଗାମେ ସଜ୍ଜତି।
ଅଥ ୱା ଭିକ୍ଖୁ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ଗାମଂ ୱା ନିଗମଂ ୱା ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସତି ଅରକ୍ଖିତେନେୱ କାୟେନ ଅରକ୍ଖିତାୟ ୱାଚାୟ ଅରକ୍ଖିତେନ ଚିତ୍ତେନ ଅନୁପଟ୍ଠିତାୟ ସତିୟା ଅସଂୱୁତେହି ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି। ସୋ ତତ୍ର ତତ୍ର ସଜ୍ଜତି ତତ୍ର ତତ୍ର ଗଣ୍ହାତି ତତ୍ର ତତ୍ର ବଜ୍ଝତି ତତ୍ର ତତ୍ର ଅନୟବ୍ୟସନଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଏୱମ୍ପି ଗାମେ ସଜ୍ଜତି।
କଥଂ ଗାମେ ନ ସଜ୍ଜତି? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ଗାମେ ଗିହୀହି ଅସଂସଟ୍ଠୋ ୱିହରତି ନ ସହନନ୍ଦୀ ନ ସହସୋକୀ ନ ସୁଖିତେସୁ ସୁଖିତୋ ନ ଦୁକ୍ଖିତେସୁ ଦୁକ୍ଖିତୋ, ଉପ୍ପନ୍ନେସୁ କିଚ୍ଚକରଣୀୟେସୁ ନ ଅତ୍ତନା ୱୋୟୋଗଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଏୱମ୍ପି ଗାମେ ନ ସଜ୍ଜତି।
ଅଥ ୱା ଭିକ୍ଖୁ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ଗାମଂ ୱା ନିଗମଂ ୱା ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସତି ରକ୍ଖିତେନେୱ କାୟେନ ରକ୍ଖିତାୟ ୱାଚାୟ ରକ୍ଖିତେନ ଚିତ୍ତେନ ଉପଟ୍ଠିତାୟ ସତିୟା ସଂୱୁତେହି ଇନ୍ଦ୍ରିୟେହି। ସୋ ତତ୍ର ତତ୍ର ନ ସଜ୍ଜତି ତତ୍ର ତତ୍ର ନ ଗଣ୍ହାତି ତତ୍ର ତତ୍ର ନ ବଜ୍ଝତି ତତ୍ର ତତ୍ର ନ ଅନୟବ୍ୟସନଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଏୱମ୍ପି ଗାମେ ନ ସଜ୍ଜତି। ଗାମେ ଚ ନାଭିସଜ୍ଜେୟ୍ୟା ତି ଗାମେ ନ ସଜ୍ଜେୟ୍ୟ ନ ଗଣ୍ହେୟ୍ୟ ନ ବଜ୍ଝେୟ୍ୟ ନ ପଲିବଜ୍ଝେୟ୍ୟ, ଅଗିଦ୍ଧୋ ଅସ୍ସ ଅଗଧିତୋ ଅମୁଚ୍ଛିତୋ ଅନଜ୍ଝୋସନ୍ନୋ ୱୀତଗେଧୋ ୱିଗତଗେଧୋ ଚତ୍ତଗେଧୋ…ପେ॰… ବ୍ରହ୍ମଭୂତେନ ଅତ୍ତନା ୱିହରେୟ୍ୟାତି – ଗାମେ ଚ ନାଭିସଜ୍ଜେୟ୍ୟ।
ଲାଭକମ୍ୟା ଜନଂ ନ ଲପୟେୟ୍ୟା ତି। କତମା ଲପନା? ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକସନ୍ନିସ୍ସିତସ୍ସ ପାପିଚ୍ଛସ୍ସ ଇଚ୍ଛାପକତସ୍ସ ଆମିସଚକ୍ଖୁକସ୍ସ ଲୋକଧମ୍ମଗରୁକସ୍ସ ୟା ପରେସଂ ଆଲପନା ଲପନା ସଲ୍ଲପନା ଉଲ୍ଲପନା ସମୁଲ୍ଲପନା ଉନ୍ନହନା ସମୁନ୍ନହନା ଉକ୍କାଚନା ସମୁକ୍କାଚନା [ଉକ୍କାପନା ସମୁକ୍କାପନା (ସ୍ୟା॰)] ଅନୁପିୟଭାଣିତା ଚାତୁକମ୍ୟତା ମୁଗ୍ଗସୂପ୍ୟତା ପାରିଭଟୟତା ପରପିଟ୍ଠିମଂସିକତା [ପିଟ୍ଠିମଂସିକତା (କ॰) ୱିସୁଦ୍ଧିମଗ୍ଗେ ସୀଲନିଦ୍ଦେସୱଣ୍ଣନା ଓଲୋକେତବ୍ବା] , ୟା ତତ୍ଥ ସଣ୍ହୱାଚତା ସଖିଲୱାଚତା ସିଥିଲୱାଚତା [ମେତ୍ତୱାଚକତା (ସ୍ୟା॰)] ଅଫରୁସୱାଚତା – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଲପନା।
ଅପି ଚ ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ଜନଂ ଲପତି – ଅତ୍ତାନଂ ୱା ନୀଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ପରଂ ଉଚ୍ଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ଜନଂ ଲପତି, ଅତ୍ତାନଂ ୱା ଉଚ୍ଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ପରଂ ନୀଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ଜନଂ ଲପତି। କଥଂ ଅତ୍ତାନଂ ନୀଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ପରଂ ଉଚ୍ଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ଜନଂ ଲପତି? ‘‘ତୁମ୍ହେ ମେ ବହୂପକାରା, ଅହଂ ତୁମ୍ହେ ନିସ୍ସାୟ ଲଭାମି ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ, ୟେପି ମେ ଅଞ୍ଞେ ଦାତୁଂ ୱା କାତୁଂ ୱା ମଞ୍ଞନ୍ତି, ତୁମ୍ହେ ନିସ୍ସାୟ ତୁମ୍ହେ ସମ୍ପସ୍ସନ୍ତା ୟମ୍ପି ମେ ପୁରାଣଂ ମାତାପେତ୍ତିକଂ ନାମଧେୟ୍ୟଂ ତମ୍ପି ମେ ଅନ୍ତରହିତଂ। ତୁମ୍ହେହି ଅହଂ ଞାୟାମି ଅସୁକସ୍ସ କୁଲୂପକୋ ଅସୁକାୟ କୁଲୂପକୋ’’ତି। ଏୱଂ ଅତ୍ତାନଂ ନୀଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ପରଂ ଉଚ୍ଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ଜନଂ ଲପତି।
କଥଂ ଅତ୍ତାନଂ ଉଚ୍ଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ପରଂ ନୀଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ଜନଂ ଲପତି? ‘‘ଅହଂ ତୁମ୍ହାକଂ ବହୂପକାରୋ, ତୁମ୍ହେ ମଂ ଆଗମ୍ମ ବୁଦ୍ଧଂ ସରଣଂ ଗତା, ଧମ୍ମଂ ସରଣଂ ଗତା, ସଙ୍ଘଂ ସରଣଂ ଗତା, ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତା, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତା, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତା, ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତା, ସୁରାମେରୟମଜ୍ଜପ୍ପମାଦଟ୍ଠାନା ପଟିୱିରତା। ଅହଂ ତୁମ୍ହାକଂ ଉଦ୍ଦେସଂ ଦେମି, ପରିପୁଚ୍ଛଂ ଦେମି, ଉପୋସଥଂ ଆଚିକ୍ଖାମି, ନୱକମ୍ମଂ ଅଧିଟ୍ଠାମି। ଅଥ ପନ ତୁମ୍ହେ ମଂ ଉଜ୍ଝିତ୍ୱା ଅଞ୍ଞେ ସକ୍କରୋଥ ଗରୁଂ କରୋଥ ମାନେଥ ପୂଜେଥା’’ତି। ଏୱଂ ଅତ୍ତାନଂ ଉଚ୍ଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ପରଂ ନୀଚଂ ଠପେନ୍ତୋ ଜନଂ ଲପତି।
ଲାଭକମ୍ୟା ଜନଂ ନ ଲପୟେୟ୍ୟା ତି। ଲାଭହେତୁ ଲାଭପଚ୍ଚୟା ଲାଭକାରଣା ଲାଭାଭିନିବ୍ବତ୍ତିୟା ଲାଭଂ ପରିପାଚେନ୍ତୋ ଜନଂ ନ ଲପୟେୟ୍ୟ, ଲପନଂ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟ, ଲପନା ଆରତୋ ଅସ୍ସ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରେୟ୍ୟାତି – ଲାଭକମ୍ୟା ଜନଂ ନ ଲପୟେୟ୍ୟ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘କୟୱିକ୍କୟେ ନ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ, ଉପୱାଦଂ ଭିକ୍ଖୁ ନ କରେୟ୍ୟ କୁହିଞ୍ଚି।
ଗାମେ ଚ ନାଭିସଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଲାଭକମ୍ୟା ଜନଂ ନ ଲପୟେୟ୍ୟା’’ତି॥
ନ ଚ କତ୍ଥିକୋ [କତ୍ଥିତା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ସିୟା ଭିକ୍ଖୁ, ନ ଚ ୱାଚଂ ପୟୁତ୍ତଂ ଭାସେୟ୍ୟ।
ପାଗବ୍ଭିୟଂ ନ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, କଥଂ ୱିଗ୍ଗାହିକଂ ନ କଥୟେୟ୍ୟ॥
ନ ଚ କତ୍ଥିକୋ ସିୟା ଭିକ୍ଖୂ ତି। ଇଧେକଚ୍ଚୋ କତ୍ଥୀ ହୋତି ୱିକତ୍ଥୀ। ସୋ କତ୍ଥତି ୱିକତ୍ଥତି ଅହମସ୍ମି ସୀଲସମ୍ପନ୍ନୋତି ୱା ୱତସମ୍ପନ୍ନୋତି ୱା ସୀଲବ୍ବତସମ୍ପନ୍ନୋତି ୱା ଜାତିୟା ୱା ଗୋତ୍ତେନ ୱା କୋଲପୁତ୍ତିୟେନ ୱା ୱଣ୍ଣପୋକ୍ଖରତାୟ ୱା ଧନେନ ୱା ଅଜ୍ଝେନେନ ୱା କମ୍ମାୟତନେନ ୱା ସିପ୍ପାୟତନେନ ୱା ୱିଜ୍ଜାଟ୍ଠାନେନ ୱା ସୁତେନ ୱା ପଟିଭାନେନ ୱା ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ୱା ୱତ୍ଥୁନା। ଉଚ୍ଚା କୁଲା ପବ୍ବଜିତୋତି ୱା ମହାଭୋଗକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋତି ୱା ଉଳାରଭୋଗକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋତି ୱା ସୁତ୍ତନ୍ତିକୋତି ୱା ୱିନୟଧରୋତି ୱା ଧମ୍ମକଥିକୋତି ୱା ଆରଞ୍ଞିକୋତି ୱା…ପେ॰… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭୀତି ୱା କତ୍ଥତି ୱିକତ୍ଥତି। ଏୱଂ ନ କତ୍ଥେୟ୍ୟ ନ ୱିକତ୍ଥେୟ୍ୟ, କତ୍ଥଂ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟ, କତ୍ଥନା ଆରତୋ ଅସ୍ସ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରେୟ୍ୟାତି – ନ ଚ କତ୍ଥିକୋ ସିୟା ଭିକ୍ଖୁ।
ନ ଚ ୱାଚଂ ପୟୁତ୍ତଂ ଭାସେୟ୍ୟା ତି। କତମା ପୟୁତ୍ତୱାଚା? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଚୀୱରପୟୁତ୍ତଂ ୱାଚଂ ଭାସତି, ପିଣ୍ଡପାତପୟୁତ୍ତଂ ୱାଚଂ ଭାସତି, ସେନାସନପୟୁତ୍ତଂ ୱାଚଂ ଭାସତି, ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରପୟୁତ୍ତଂ ୱାଚଂ ଭାସତି – ଅୟମ୍ପି ୱୁଚ୍ଚତି ପୟୁତ୍ତୱାଚା।
ଅଥ ୱା ଚୀୱରହେତୁ ପିଣ୍ଡପାତହେତୁ ସେନାସନହେତୁ ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରହେତୁ ସଚ୍ଚମ୍ପି ଭଣତି ମୁସାପି ଭଣତି, ପିସୁଣମ୍ପି ଭଣତି ଅପିସୁଣମ୍ପି ଭଣତି, ଫରୁସମ୍ପି ଭଣତି ଅଫରୁସମ୍ପି ଭଣତି, ସମ୍ଫପ୍ପଲାପମ୍ପି ଭଣତି ଅସମ୍ଫପ୍ପଲାପମ୍ପି ଭଣତି, ମନ୍ତାପି ୱାଚଂ ଭାସତି – ଅୟମ୍ପି ୱୁଚ୍ଚତି ପୟୁତ୍ତୱାଚା। ଅଥ ୱା ପସନ୍ନଚିତ୍ତୋ ପରେସଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି – ‘‘ଅହୋ ୱତ ମେ ଧମ୍ମଂ ସୁଣେୟ୍ୟୁଂ, ସୁତ୍ୱାୱ ଧମ୍ମଂ ପସୀଦେୟ୍ୟୁଂ, ପସନ୍ନା ଚ ମେ ପସନ୍ନାକାରଂ କରେୟ୍ୟୁ’’ନ୍ତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପୟୁତ୍ତୱାଚା। ନ ଚ ୱାଚଂ ପୟୁତ୍ତଂ ଭାସେୟ୍ୟା ତି। ଅନ୍ତମସୋ ଧମ୍ମଦେସନଂ ୱାଚଂ ଉପାଦାୟ ପୟୁତ୍ତୱାଚଂ ନ ଭାସେୟ୍ୟ ନ କଥେୟ୍ୟ ନ ଭଣେୟ୍ୟ ନ ଦୀପେୟ୍ୟ ନ ୱୋହରେୟ୍ୟ, ପୟୁତ୍ତଂ ୱାଚଂ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟ, ପୟୁତ୍ତୱାଚାୟ ଆରତୋ ଅସ୍ସ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରେୟ୍ୟାତି – ନ ଚ ୱାଚଂ ପୟୁତ୍ତଂ ଭାସେୟ୍ୟ।
ପାଗବ୍ଭିୟଂ ନ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟା ତି। ପାଗବ୍ଭିୟ ନ୍ତି ତୀଣି ପାଗବ୍ଭିୟାନି – କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ, ୱାଚସିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ, ଚେତସିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ। କତମଂ କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ସଙ୍ଘଗତୋପି କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି, ଗଣଗତୋପି କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି, ଭୋଜନସାଲାୟପି କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି, ଜନ୍ତାଘରେପି କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି, ଉଦକତିତ୍ଥେପି କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି, ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିସନ୍ତୋପି କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି, ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିଟ୍ଠୋପି କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି।
କଥଂ ସଙ୍ଘଗତୋ କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ସଙ୍ଘଗତୋ ଅଚିତ୍ତୀକାରକତୋ ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଘଟ୍ଟୟନ୍ତୋପି ତିଟ୍ଠତି, ଘଟ୍ଟୟନ୍ତୋପି ନିସୀଦତି, ପୁରତୋପି ତିଟ୍ଠତି, ପୁରତୋପି ନିସୀଦତି, ଉଚ୍ଚେପି ଆସନେ ନିସୀଦତି, ସସୀସଂ ପାରୁପିତ୍ୱା ନିସୀଦତି , ଠିତକୋପି ଭଣତି, ବାହାୱିକ୍ଖେପକୋପି ଭଣତି। ଏୱଂ ସଙ୍ଘଗତୋ କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି।
କଥଂ ଗଣଗତୋ କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଗଣଗତୋ ଅଚିତ୍ତୀକାରକତୋ ଥେରାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଅନୁପାହନାନଂ ଚଙ୍କମନ୍ତାନଂ ସଉପାହନୋ ଚଙ୍କମତି , ନୀଚେ ଚଙ୍କମେ ଚଙ୍କମନ୍ତାନଂ ଉଚ୍ଚେ ଚଙ୍କମେ ଚଙ୍କମତି, ଛମାୟ ଚଙ୍କମନ୍ତାନଂ ଚଙ୍କମେ ଚଙ୍କମତି, ଘଟ୍ଟୟନ୍ତୋପି ତିଟ୍ଠତି, ଘଟ୍ଟୟନ୍ତୋପି ନିସୀଦତି, ପୁରତୋପି ତିଟ୍ଠତି, ପୁରତୋପି ନିସୀଦତି, ଉଚ୍ଚେପି ଆସନେ ନିସୀଦତି, ସସୀସଂ ପାରୁପିତ୍ୱାପି ନିସୀଦତି, ଠିତୋପି ଭଣତି, ବାହାୱିକ୍ଖେପକୋପି ଭଣତି। ଏୱଂ ଗଣଗତୋ କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି।
କଥଂ ଭୋଜନସାଲାୟ କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଭୋଜନସାଲାୟ ଅଚିତ୍ତୀକାରକତୋ ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଅନୁପଖଜ୍ଜ ନିସୀଦତି, ନୱେପି ଭିକ୍ଖୂ ଆସନେନ ପଟିବାହତି, ଘଟ୍ଟୟନ୍ତୋପି ତିଟ୍ଠତି, ଘଟ୍ଟୟନ୍ତୋପି ନିସୀଦତି, ପୁରତୋପି ତିଟ୍ଠତି, ପୁରତୋପି ନିସୀଦତି, ଉଚ୍ଚେପି ଆସନେ ନିସୀଦତି, ସସୀସଂ ପାରୁପିତ୍ୱା ନିସୀଦତି, ଠିତକୋପି ଭଣତି, ବାହାୱିକ୍ଖେପକୋପି ଭଣତି। ଏୱଂ ଭୋଜନସାଲାୟ କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି।
କଥଂ ଜନ୍ତାଘରେ କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଜନ୍ତାଘରେ ଅଚିତ୍ତୀକାରକତୋ ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଘଟ୍ଟୟନ୍ତୋପି ତିଟ୍ଠତି, ଘଟ୍ଟୟନ୍ତୋପି ନିସୀଦତି, ପୁରତୋପି ତିଟ୍ଠତି, ପୁରତୋପି ନିସୀଦତି, ଉଚ୍ଚେପି ଆସନେ ନିସୀଦତି, ଅନାପୁଚ୍ଛାପି କଟ୍ଠଂ ପକ୍ଖିପତି, ଅନାପୁଚ୍ଛାପି ଦ୍ୱାରଂ ପିଦହତି। ଏୱଂ ଜନ୍ତାଘରେ କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି।
କଥଂ ଉଦକତିତ୍ଥେ କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଉଦକତିତ୍ଥେ ଅଚିତ୍ତୀକାରକତୋ ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଘଟ୍ଟୟନ୍ତୋପି ଓତରତି, ପୁରତୋପି ଓତରତି, ଘଟ୍ଟୟନ୍ତୋପି ନ୍ହାୟତି, ପୁରତୋପି ନ୍ହାୟତି, ଉପରିତୋପି ନ୍ହାୟତି, ଘଟ୍ଟୟନ୍ତୋପି ଉତ୍ତରତି, ପୁରତୋପି ଉତ୍ତରତି । ଏୱଂ ଉଦକତିତ୍ଥେ କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି।
କଥଂ ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିସନ୍ତୋ କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିସନ୍ତୋ ଅଚିତ୍ତୀକାରକତୋ ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଘଟ୍ଟୟନ୍ତୋପି ଗଚ୍ଛତି, ପୁରତୋପି ଗଚ୍ଛତି, ୱୋକ୍କମ୍ମପି ଥେରାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ପୁରତୋ ଗଚ୍ଛତି । ଏୱଂ ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିସନ୍ତୋ କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି।
କଥଂ ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ ‘‘ନ ପୱିସ, ଭନ୍ତେ’’ତି ୱୁଚ୍ଚମାନୋ ପୱିସତି, ‘‘ନ ତିଟ୍ଠ, ଭନ୍ତେ’’ତି ୱୁଚ୍ଚମାନୋ ତିଟ୍ଠତି, ‘‘ନ ନିସୀଦ, ଭନ୍ତେ’’ତି ୱୁଚ୍ଚମାନୋ ନିସୀଦତି, ଅନୋକାସମ୍ପି ପୱିସତି, ଅନୋକାସେପି ତିଟ୍ଠତି, ଅନୋକାସେପି ନିସୀଦତି, ୟାନିପି ତାନି ହୋନ୍ତି କୁଲାନଂ ଓୱରକାନି ଗୂଳ୍ହାନି ଚ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନାନି ଚ, ୟତ୍ଥ କୁଲିତ୍ଥିୟୋ କୁଲଧୀତରୋ କୁଲସୁଣ୍ହାୟୋ କୁଲକୁମାରିୟୋ ନିସୀଦନ୍ତି ତତ୍ଥପି ସହସା ପୱିସତି, କୁମାରକସ୍ସ ସୀସମ୍ପି ପରାମସତି। ଏୱଂ ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି – ଇଦଂ କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ।
କତମଂ ୱାଚସିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ସଙ୍ଘଗତୋପି ୱାଚସିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି, ଗଣଗତୋପି ୱାଚସିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି, ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିଟ୍ଠୋପି ୱାଚସିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି। କଥଂ ସଙ୍ଘଗତୋ ୱାଚସିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ସଙ୍ଘଗତୋ ଅଚିତ୍ତୀକାରକତୋ ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଅନାପୁଚ୍ଛଂ ୱା ଅନଜ୍ଝିଟ୍ଠୋ ୱା ଆରାମଗତାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମଂ ଭଣତି, ପଞ୍ହଂ ୱିସଜ୍ଜେତି, ପାତିମୋକ୍ଖଂ ଉଦ୍ଦିସତି , ଠିତକୋପି ଭଣତି, ବାହାୱିକ୍ଖେପକୋପି ଭଣତି। ଏୱଂ ସଙ୍ଘଗତୋ ୱାଚସିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି।
କଥଂ ଗଣଗତୋ ୱାଚସିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଗଣଗତୋ ଅଚିତ୍ତୀକାରକତୋ ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଅନାପୁଚ୍ଛଂ ୱା ଅନଜ୍ଝିଟ୍ଠୋ ୱା ଆରାମଗତାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମଂ ଭଣତି, ପଞ୍ହଂ ୱିସଜ୍ଜେତି, ଠିତକୋପି ଭଣତି, ବାହାୱିକ୍ଖେପକୋପି ଭଣତି; ଆରାମଗତାନଂ ଭିକ୍ଖୁନୀନଂ ଉପାସକାନଂ ଉପାସିକାନଂ ଧମ୍ମଂ ଭଣତି, ପଞ୍ହଂ ୱିସଜ୍ଜେତି, ଠିତକୋପି ଭଣତି, ବାହାୱିକ୍ଖେପକୋପି ଭଣତି। ଏୱଂ ଗଣଗତୋ ୱାଚସିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି।
କଥଂ ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ ୱାଚସିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ ଇତ୍ଥିଂ ୱା କୁମାରିଂ ୱା ଏୱମାହ – ‘‘ଇତ୍ଥନ୍ନାମେ ଇତ୍ଥଂଗୋତ୍ତେ କିଂ ଅତ୍ଥି? ୟାଗୁ ଅତ୍ଥି, ଭତ୍ତଂ ଅତ୍ଥି, ଖାଦନୀୟଂ ଅତ୍ଥି? କିଂ ପିୱିସ୍ସାମ , କିଂ ଭୁଞ୍ଜିସ୍ସାମ, କିଂ ଖାଦିସ୍ସାମ, କିଂ ୱା ଅତ୍ଥି, କିଂ ୱା ମେ ଦସ୍ସଥା’’ତି ୱିପ୍ପଲପତି। ଏୱଂ ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ ୱାଚସିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ ଦସ୍ସେତି – ଇଦଂ ୱାଚସିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ।
କତମଂ ଚେତସିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ନ ଉଚ୍ଚା କୁଲା ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ଉଚ୍ଚା କୁଲା ପବ୍ବଜିତେନ ସଦ୍ଧିଂ ସଦିସଂ ଅତ୍ତାନଂ କରୋତି ଚିତ୍ତେନ, ନ ମହାଭୋଗକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ମହାଭୋଗକୁଲା ପବ୍ବଜିତେନ ସଦ୍ଧିଂ ସଦିସଂ ଅତ୍ତାନଂ କରୋତି ଚିତ୍ତେନ, ନ ଉଳାରଭୋଗକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ଉଳାରଭୋଗକୁଲା ପବ୍ବଜିତେନ ସଦ୍ଧିଂ ସଦିସଂ ଅତ୍ତାନଂ କରୋତି ଚିତ୍ତେନ, ନ ସୁତ୍ତନ୍ତିକୋ ସମାନୋ ସୁତ୍ତନ୍ତିକେନ ସଦ୍ଧିଂ ସଦିସଂ ଅତ୍ତାନଂ କରୋତି ଚିତ୍ତେନ, ନ ୱିନୟଧରୋ ସମାନୋ ୱିନୟଧରେନ… ନ ଧମ୍ମକଥିକୋ ସମାନୋ ଧମ୍ମକଥିକେନ… ନ ଆରଞ୍ଞିକୋ ସମାନୋ ଆରଞ୍ଞକେନ… ନ ପିଣ୍ଡପାତିକୋ ସମାନୋ ପିଣ୍ଡପାତିକେନ… ନ ପଂସୁକୂଲିକୋ ସମାନୋ ପଂସୁକୂଲିକେନ… ନ ତେଚୀୱରିକୋ ସମାନୋ ତେଚୀୱରକେନ… ନ ସପଦାନଚାରିକୋ ସମାନୋ ସପଦାନଚାରିକେନ… ନ ଖଲୁପଚ୍ଛାଭତ୍ତିକୋ ସମାନୋ ଖଲୁପଚ୍ଛାଭତ୍ତିକେନ… ନ ନେସଜ୍ଜିକୋ ସମାନୋ ନେସଞ୍ଞିକେନ… ନ ୟଥାସନ୍ଥତିକୋ ସମାନୋ ୟଥାସନ୍ଥତିକେନ ସଦ୍ଧିଂ ସଦିସଂ ଅତ୍ତାନଂ କରୋତି ଚିତ୍ତେନ, ନ ପଠମସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଲାଭୀ ସମାନୋ ପଠମସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଲାଭିନା ସଦ୍ଧିଂ ସଦିସଂ ଅତ୍ତାନଂ କରୋତି ଚିତ୍ତେନ, ନ ଦୁତିୟସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଲାଭୀ ସମାନୋ ଦୁତିୟସ୍ସ… ନ ତତିୟସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଲାଭୀ ସମାନୋ ତତିୟସ୍ସ… ନ ଚତୁତ୍ଥସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଲାଭୀ ସମାନୋ ଲାଭୀ ସମାନୋ ଚତୁତ୍ଥସ୍ସ… ନ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭୀ ସମାନୋ ଆକାସନଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା… ନ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭୀ ସମାନୋ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନ ସମାପତ୍ତିୟା… ନ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭୀ ସମାନୋ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନ ସମାପତ୍ତିୟା… ନ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭୀ ସମାନୋ ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନସମାପତ୍ତିୟା ଲାଭିନା ସଦ୍ଧିଂ ସଦିସଂ ଅତ୍ତାନଂ କରୋତି ଚିତ୍ତେନ – ଇଦଂ ଚେତସିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ। ନ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟା ତି ପାଗବ୍ଭିୟଂ ନ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ ନ ଚରେୟ୍ୟ ନ ଆଚରେୟ୍ୟ ନ ସମାଚରେୟ୍ୟ ନ ସମାଦାୟ ୱତ୍ତେୟ୍ୟ, ପାଗବ୍ଭିୟଂ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟ, ପାଗବ୍ଭିୟା ଆରତୋ ଅସ୍ସ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରେୟ୍ୟାତି – ପାଗବ୍ଭିୟଂ ନ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ।
କଥଂ ୱିଗ୍ଗାହିକଂ ନ କଥୟେୟ୍ୟା ତି। କତମା ୱିଗ୍ଗାହିକା କଥା? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଏୱରୂପିଂ କଥଂ କତ୍ତା ହୋତି – ‘‘ନ ତ୍ୱଂ ଇମଂ ଧମ୍ମୱିନୟଂ ଆଜାନାସି…ପେ॰… ନିବ୍ବେଠେହି ୱା ସଚେ ପହୋସୀ’’ତି। ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ୱିଗ୍ଗାହିକାୟ ଖୋ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, କଥାୟ ସତି କଥାବାହୁଲ୍ଲଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ, କଥାବାହୁଲ୍ଲେ ସତି ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ, ଉଦ୍ଧତସ୍ସ ଅସଂୱରୋ, ଅସଂୱୁତସ୍ସ ଆରା ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିମ୍ହା’’ତି। କଥଂ ୱିଗ୍ଗାହିକଂ ନ କଥୟେୟ୍ୟା ତି। ୱିଗ୍ଗାହିକଂ କଥଂ ନ କଥେୟ୍ୟ ନ ଭଣେୟ୍ୟ ନ ଦୀପେୟ୍ୟ ନ ୱୋହରେୟ୍ୟ, ୱିଗ୍ଗାହିକଂ କଥଂ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟ, ୱିଗ୍ଗାହିକକଥାୟ ଆରତୋ ଅସ୍ସ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରେୟ୍ୟାତି – କଥଂ ୱିଗ୍ଗାହିକଂ ନ କଥୟେୟ୍ୟ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ନ ଚ କତ୍ଥିକୋ ସିୟା ଭିକ୍ଖୁ, ନ ଚ ୱାଚଂ ପୟୁତ୍ତଂ ଭାସେୟ୍ୟ।
ପାଗବ୍ଭିୟଂ ନ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, କଥଂ ୱିଗ୍ଗାହିକଂ ନ କଥୟେୟ୍ୟା’’ତି॥
ମୋସୱଜ୍ଜେ ନ ନିୟ୍ୟେଥ, ସମ୍ପଜାନୋ ସଠାନି ନ କୟିରା।
ଅଥ ଜୀୱିତେନ ପଞ୍ଞାୟ, ସୀଲବ୍ବତେନ ନାଞ୍ଞମତିମଞ୍ଞେ॥
ମୋସୱଜ୍ଜେ ନ ନିୟ୍ୟେଥା ତି। ମୋସୱଜ୍ଜଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମୁସାୱାଦୋ। ଇଧେକଚ୍ଚୋ ସଭଗ୍ଗତୋ [ସଭାଗଗ୍ଗତୋ (ସୀ॰ କ॰)] ୱା ପରିସଗ୍ଗତୋ [ପରିସଗତୋ (ସୀ॰ କ॰)] ୱା…ପେ॰… ଆମିସକିଞ୍ଚିକ୍ଖହେତୁ ୱା ସମ୍ପଜାନମୁସା ଭାସିତା ହୋତି – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମୋସୱଜ୍ଜଂ। ଅପି ଚ ତୀହାକାରେହି ମୁସାୱାଦୋ ହୋତି – ପୁବ୍ବେୱସ୍ସ ହୋତି ‘‘ମୁସା ଭଣିସ୍ସ’’ନ୍ତି, ଭଣନ୍ତସ୍ସ ହୋତି ‘‘ମୁସା ଭଣାମୀ’’ତି, ଭଣିତସ୍ସ ହୋତି ‘‘ମୁସା ମୟା ଭଣିତ’’ନ୍ତି, ଇମେହି ତୀହାକାରେହି ମୁସାୱାଦୋ ହୋତି। ଅପି ଚ ଚତୂହାକାରେହି… ପଞ୍ଚହାକାରେହି… ଛହାକାରେହି… ସତ୍ତହାକାରେହି… ଅଟ୍ଠହାକାରେହି… ମୁସାୱାଦୋ ହୋତି – ପୁବ୍ବେୱସ୍ସ ହୋତି ‘‘ମୁସା ଭଣିସ୍ସ’’ନ୍ତି, ଭଣନ୍ତସ୍ସ ହୋତି ‘‘ମୁସା ଭଣାମୀ’’ତି, ଭଣିତସ୍ସ ହୋତି ‘‘ମୁସା ମୟା ଭଣିତ’’ନ୍ତି ୱିନିଧାୟ ଦିଟ୍ଠିଂ ୱିନିଧାୟ ଖନ୍ତିଂ ୱିନିଧାୟ ରୁଚିଂ ୱିନିଧାୟ ସଞ୍ଞଂ ୱିନିଧାୟ ଭାୱଂ – ଇମେହି ଅଟ୍ଠହାକାରେହି ମୁସାୱାଦୋ ହୋତି। ମୋସୱଜ୍ଜେ ନ ନିୟ୍ୟେଥା ତି। ମୋସୱଜ୍ଜେ ନ ୟାୟେୟ୍ୟ ନ ନିୟ୍ୟାୟେୟ୍ୟ ନ ୱହେୟ୍ୟ [ନ ୱୁୟ୍ହେୟ୍ୟ (ସୀ॰ କ॰), ନତ୍ଥି ସ୍ୟା॰ ପୋତ୍ଥକେ] ନ ସଂହରେୟ୍ୟ, ମୋସୱଜ୍ଜଂ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟ, ମୋସୱଜ୍ଜା ଆରତୋ ଅସ୍ସ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରେୟ୍ୟାତି – ମୋସୱଜ୍ଜେ ନ ନିୟ୍ୟେଥ।
ସମ୍ପଜାନୋ ସଠାନି ନ କୟିରା ତି। କତମଂ ସାଠେୟ୍ୟଂ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ସଠୋ ହୋତି ପରିସଠୋ, ୟଂ ତତ୍ଥ ସଠଂ ସଠତା ସାଠେୟ୍ୟଂ କକ୍କରତା କକ୍କରିୟଂ ପରିକ୍ଖତ୍ତତା ପାରିକ୍ଖତ୍ତିୟଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସାଠେୟ୍ୟଂ। ସମ୍ପଜାନୋ ସଠାନି ନ କୟିରା ତି। ସମ୍ପଜାନୋ ହୁତ୍ୱା ସାଠେୟ୍ୟଂ ନ କରେୟ୍ୟ ନ ଜନେୟ୍ୟ ନ ସଞ୍ଜନେୟ୍ୟ ନ ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ ନାଭିନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ, ସାଠେୟ୍ୟଂ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟ, ସାଠେୟ୍ୟା ଆରତୋ ଅସ୍ସ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରେୟ୍ୟାତି – ସମ୍ପଜାନୋ ସଠାନି ନ କୟିରା।
ଅଥ ଜୀୱିତେନ ପଞ୍ଞାୟ, ସୀଲବ୍ବତେନ ନାଞ୍ଞମତିମଞ୍ଞେ ତି। ଅଥା ତି ପଦସନ୍ଧି…ପେ॰… ପଦାନୁପୁବ୍ବତାପେତଂ – ଅଥାତି। ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଲୂଖଜୀୱିତଂ ଜୀୱନ୍ତୋ ପରଂ ପଣୀତଜୀୱିତଂ ଜୀୱନ୍ତଂ ଅତିମଞ୍ଞତି – ‘‘କିଂ ପନାୟଂ ବହୁଲାଜୀୱୋ ସବ୍ବଂ ସଂଭକ୍ଖେତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ମୂଲବୀଜଂ ଖନ୍ଧବୀଜଂ ଫଳୁବୀଜଂ ଅଗ୍ଗବୀଜଂ ବୀଜବୀଜମେୱ ପଞ୍ଚମଂ ଅସନିୱିଚକ୍କଦନ୍ତକୂଟସମଣପ୍ପଧାନେନା’’ତି [ଅସନୀୱ ଚକ୍କଂ ଦନ୍ତକୂଟଂ ସମଣପ୍ପଧାନେନାତି (ସୀ॰)] । ସୋ ତାୟ ଲୂଖଜୀୱିତାୟ ପରଂ ପଣୀତଜୀୱିତଂ ଜୀୱନ୍ତଂ ଅତିମଞ୍ଞତି।
ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପଣୀତଜୀୱିତଂ ଜୀୱନ୍ତୋ ପରଂ ଲୂଖଜୀୱିତଂ ଜୀୱନ୍ତଂ ଅତିମଞ୍ଞତି – ‘‘କିଂ ପନାୟଂ ଅପ୍ପପୁଞ୍ଞୋ ଅପ୍ପେସକ୍ଖୋ ନ ଲାଭୀ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନ’’ନ୍ତି। ସୋ ତାୟ ପଣୀତଜୀୱିତାୟ ପରଂ ଲୂଖଜୀୱିତଂ ଜୀୱନ୍ତଂ ଅତିମଞ୍ଞତି। ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପଞ୍ଞାସମ୍ପନ୍ନୋ ହୋତି। ସୋ ପୁଟ୍ଠୋ ପଞ୍ହଂ ୱିସଜ୍ଜେତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅହମସ୍ମି ପଞ୍ଞାସମ୍ପନ୍ନୋ, ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ନ ପଞ୍ଞାସମ୍ପନ୍ନା’’ତି। ସୋ ତାୟ ପଞ୍ଞାସମ୍ପଦାୟ ପରଂ ଅତିମଞ୍ଞତି। ଇଧେକଚ୍ଚୋ ସୀଲସମ୍ପନ୍ନୋ ହୋତି, ପାତିମୋକ୍ଖସଂୱରସଂୱୁତୋ ୱିହରତି ଆଚାରଗୋଚରସମ୍ପନ୍ନୋ, ଅଣୁମତ୍ତେସୁ ୱଜ୍ଜେସୁ ଭୟଦସ୍ସାୱୀ, ସମାଦାୟ ସିକ୍ଖତି ସିକ୍ଖାପଦେସୁ। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅହମସ୍ମି ସୀଲସମ୍ପନ୍ନୋ, ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ଦୁସ୍ସୀଲା ପାପଧମ୍ମା’’ତି। ସୋ ତାୟ ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ପରଂ ଅତିମଞ୍ଞତି। ଇଧେକଚ୍ଚୋ ୱତସମ୍ପନ୍ନୋ ହୋତି ଆରଞ୍ଞିକୋ ୱା ପିଣ୍ଡପାତିକୋ ୱା ପଂସୁକୂଲିକୋ ୱା ତେଚୀୱରିକୋ ୱା ସପଦାନଚାରିକୋ ୱା ଖଲୁପଚ୍ଛାଭତ୍ତିକୋ ୱା ନେସଜ୍ଜିକୋ ୱା ୟଥାସନ୍ଥତିକୋ ୱା। ତସ୍ସ ଏୱଂ ହୋତି – ‘‘ଅହମସ୍ମି ୱତ ସମ୍ପନ୍ନୋ, ଇମେ ପନଞ୍ଞେ ନ ୱତସମ୍ପନ୍ନା’’ତି। ସୋ ତାୟ ୱତସମ୍ପଦାୟ ପରଂ ଅତିମଞ୍ଞତି। ଅଥ ଜୀୱିତେନ ପଞ୍ଞାୟ, ସୀଲବ୍ବତେନ ନାଞ୍ଞମତିମଞ୍ଞେ ତି। ଲୂଖଜୀୱିତାୟ ୱା ପଣୀତଜୀୱିତାୟ ୱା ପଞ୍ଞାସମ୍ପଦାୟ ୱା ସୀଲସମ୍ପଦାୟ ୱା ୱତସମ୍ପଦାୟ ୱା ପରଂ ନାତିମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ନାୱଜାନେୟ୍ୟ, ନ ତେନ ମାନଂ ଜନେୟ୍ୟ, ନ ତେନ ଥଦ୍ଧୋ ଅସ୍ସ, ପତ୍ଥଦ୍ଧୋ ପଗ୍ଗହିତସିରୋତି – ଅଥ ଜୀୱିତେନ ପଞ୍ଞାୟ ସୀଲବ୍ବତେନ ନାଞ୍ଞମତିମଞ୍ଞେ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ମୋସୱଜ୍ଜେ ନ ନିୟ୍ୟେଥ, ସମ୍ପଜାନୋ ସଠାନି ନ କୟିରା।
ଅଥ ଜୀୱିତେନ ପଞ୍ଞାୟ, ସୀଲବ୍ବତେନ ନାଞ୍ଞମତିମଞ୍ଞେ’’ତି॥
ସୁତ୍ୱା ରୁସିତୋ [ଦୂସିତୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ବହୁଂ ୱାଚଂ, ସମଣାନଂ ୱା ପୁଥୁଜନାନଂ [ପୁଥୁୱଚନାନଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ।
ଫରୁସେନ ନେ ନ ପଟିୱଜ୍ଜା, ନ ହି ସନ୍ତୋ ପଟିସେନିଂ କରୋନ୍ତି [ପଟିସେନି କରୋତି (ସ୍ୟା॰)] ॥
ସୁତ୍ୱା ରୁସିତୋ ବହୁଂ ୱାଚଂ, ସମଣାନଂ ପୁଥୁଜନାନ ନ୍ତି। ରୁସିତୋ ତି ଦୂସିତୋ ଖୁଂସିତୋ ଘଟ୍ଟିତୋ ୱମ୍ଭିତୋ ଗରହିତୋ ଉପୱଦିତୋ। ସମଣାନ ନ୍ତି ୟେ କେଚି ଇତୋ ବହିଦ୍ଧା ପରିବ୍ବଜୂପଗତା ପରିବ୍ବଜସମାପନ୍ନା। ପୁଥୁଜନାନ ନ୍ତି ଖତ୍ତିୟା ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣା ଚ ୱେସ୍ସା ଚ ସୁଦ୍ଦା ଚ ଗହଟ୍ଠା ଚ ପବ୍ବଜିତା ଚ ଦେୱା ଚ ମନୁସ୍ସା ଚ, ତେ ବହୁକାହି ୱାଚାହି ଅନିଟ୍ଠାହି ଅକନ୍ତାହି ଅମନାପାହି ଅକ୍କୋସେୟ୍ୟୁଂ ପରିଭାସେୟ୍ୟୁଂ ରୋସେୟ୍ୟୁଂ ୱିରୋସେୟ୍ୟୁଂ ହିଂସେୟ୍ୟୁଂ ୱିହିଂସେୟ୍ୟୁଂ ହେଠେୟ୍ୟୁଂ ୱିହେଠେୟ୍ୟୁଂ ଘାତେୟ୍ୟୁଂ ଉପଘାତେୟ୍ୟୁଂ ଉପଘାତଂ କରେୟ୍ୟୁଂ ତେସଂ ବହୁଂ ୱାଚଂ ଅନିଟ୍ଠଂ ଅକନ୍ତଂ ଅମନାପଂ ସୁତ୍ୱା ସୁଣିତ୍ୱା ଉଗ୍ଗହିତ୍ୱା ଉପଧାରୟିତ୍ୱା ଉପଲକ୍ଖୟିତ୍ୱାତି – ସୁତ୍ୱା ରୁସିତୋ ବହୁଂ ୱାଚଂ, ସମଣାନଂ ୱା ପୁଥୁଜନାନଂ।
ଫରୁସେନ ନେ ନ ପଟିୱଜ୍ଜା ତି। ଫରୁସେନା ତି ଫରୁସେନ କକ୍ଖଳେନ ନ ପଟିୱଜ୍ଜା ନପ୍ପଟିଭଣେୟ୍ୟ, ଅକ୍କୋସନ୍ତଂ ନ ପଚ୍ଚକ୍କୋସେୟ୍ୟ, ରୋସନ୍ତଂ ନପ୍ପଟିରୋସେୟ୍ୟ, ଭଣ୍ଡନଂ ନପ୍ପଟିଭଣ୍ଡେୟ୍ୟ ନ କଲହଂ କରେୟ୍ୟ ନ ଭଣ୍ଡନଂ କରେୟ୍ୟ ନ ୱିଗ୍ଗହଂ କରେୟ୍ୟ ନ ୱିୱାଦଂ କରେୟ୍ୟ ନ ମେଧଗଂ କରେୟ୍ୟ, କଲହଭଣ୍ଡନୱିଗ୍ଗହୱିୱାଦମେଧଗଂ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟ, କଲହଭଣ୍ଡନୱିଗ୍ଗହୱିୱାଦମେଧଗା ଆରତୋ ଅସ୍ସ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରେୟ୍ୟାତି – ଫରୁସେନ ନେ ନ ପଟିୱଜ୍ଜା।
ନ ହି ସନ୍ତୋ ପଟିସେନିଂ କରୋନ୍ତୀ ତି। ସନ୍ତୋ ତି ରାଗସ୍ସ ସନ୍ତତ୍ତା ସନ୍ତୋ, ଦୋସସ୍ସ… ମୋହସ୍ସ… କୋଧସ୍ସ… ଉପନାହସ୍ସ…ପେ॰… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରାନଂ ସନ୍ତତ୍ତା ସମିତତ୍ତା ୱୂପସମିତତ୍ତା ୱିଜ୍ଝାତତ୍ତା ନିବ୍ବୁତତ୍ତା ୱିଗତତ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧତ୍ତା ସନ୍ତୋ ଉପସନ୍ତୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ନିବ୍ବୁତୋ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧୋତି – ସନ୍ତୋ। ନ ହି ସନ୍ତୋ ପଟିସେନିଂ କରୋନ୍ତୀ ତି। ସନ୍ତୋ ପଟିସେନିଂ ପଟିମଲ୍ଲଂ ପଟିକଣ୍ଟକଂ [ପଟିବନ୍ଧନଂ (ସୀ॰)] ପଟିପକ୍ଖଂ ନ କରୋନ୍ତି ନ ଜନେନ୍ତି ନ ସଞ୍ଜନେନ୍ତି ନ ନିବ୍ବତ୍ତେନ୍ତି ନାଭିନିବ୍ବତ୍ତେନ୍ତୀତି – ନ ହି ସନ୍ତୋ ପଟିସେନିଂ କରୋନ୍ତି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ସୁତ୍ୱା ରୁସିତୋ ବହୁଂ ୱାଚଂ, ସମଣାନଂ ୱା ପୁଥୁଜନାନଂ।
ଫରୁସେନ ନେ ନ ପଟିୱଜ୍ଜା, ନ ହି ସନ୍ତୋ ପଟିସେନିଂ କରୋନ୍ତୀ’’ତି॥
ଏତଞ୍ଚ ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟ, ୱିଚିନଂ ଭିକ୍ଖୁ ସଦା ସତୋ ସିକ୍ଖେ।
ସନ୍ତୀତି ନିବ୍ବୁତିଂ ଞତ୍ୱା, ସାସନେ ଗୋତମସ୍ସ ନପ୍ପମଜ୍ଜେୟ୍ୟ॥
ଏତଞ୍ଚ ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟା ତି। ଏତ ନ୍ତି ଆଚିକ୍ଖିତଂ ଦେସିତଂ ପଞ୍ଞପିତଂ ପଟ୍ଠପିତଂ ୱିୱଟଂ ୱିଭତ୍ତଂ ଉତ୍ତାନୀକତଂ ପକାସିତଂ ଧମ୍ମଂ ଅଞ୍ଞାୟ ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱାତି। ଏୱମ୍ପି ଏତଞ୍ଚ ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟ। ଅଥ ୱା ସମଞ୍ଚ ୱିସମଞ୍ଚ ପଥଞ୍ଚ ୱିପଥଞ୍ଚ ସାୱଜ୍ଜଞ୍ଚ ଅନୱଜ୍ଜଞ୍ଚ ହୀନଞ୍ଚ ପଣୀତଞ୍ଚ କଣ୍ହଞ୍ଚ ସୁକ୍କଞ୍ଚ ୱିଞ୍ଞୂଗରହିତଞ୍ଚ ୱିଞ୍ଞୂପସତ୍ଥଞ୍ଚ ଧମ୍ମଂ ଅଞ୍ଞାୟ ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱାତି। ଏୱମ୍ପି ଏତଞ୍ଚ ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟ। ଅଥ ୱା ସମ୍ମାପଟିପଦଂ ଅନୁଲୋମପଟିପଦଂ ଅପଚ୍ଚନୀକପଟିପଦଂ ଅୱିରୁଦ୍ଧପଟିପଦଂ ଅନ୍ୱତ୍ଥପଟିପଦଂ ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପଟିପଦଂ ସୀଲେସୁ ପରିପୂରକାରିତଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରତଂ ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୁତଂ ଜାଗରିୟାନୁୟୋଗଂ ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞଂ, ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନେ ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ, ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ ନିବ୍ବାନଗାମିନିଞ୍ଚ ପଟିପଦଂ ଧମ୍ମଂ ଅଞ୍ଞାୟ ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱାତି। ଏୱମ୍ପି ତଞ୍ଚ ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟ।
ୱିଚିନଂ ଭିକ୍ଖୁ ସଦା ସତୋ ସିକ୍ଖେ ତି। ୱିଚିନ ନ୍ତି ୱିଚିନନ୍ତୋ ପୱିଚିନନ୍ତୋ ତୁଲୟନ୍ତୋ ତୀରୟନ୍ତୋ ୱିଭାୱୟନ୍ତୋ ୱିଭୂତଂ କରୋନ୍ତୋ। ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ୱିଚିନନ୍ତୋ ପୱିଚିନନ୍ତୋ ତୁଲୟନ୍ତୋ ତୀରୟନ୍ତୋ ୱିଭାୱୟନ୍ତୋ ୱିଭୂତଂ କରୋନ୍ତୋତି – ୱିଚିନଂ ଭିକ୍ଖୁ। ସଦା ତି ସଦା ସବ୍ବଦା ସବ୍ବକାଲଂ…ପେ॰… ପଚ୍ଛିମେ ୱୟୋଖନ୍ଧେ। ସତୋ ତି ଚତୂହି କାରଣେହି ସତୋ – କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତୋ…ପେ॰… ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସତୋ। ସିକ୍ଖେ ତି ତିସ୍ସୋ ସିକ୍ଖାୟୋ – ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖା, ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖା, ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା…ପେ॰… ଅୟଂ ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା। ଇମା ତିସ୍ସୋ ସିକ୍ଖାୟୋ ଆୱଜ୍ଜନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ…ପେ॰… ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ ଆଚରେୟ୍ୟ ସମାଚରେୟ୍ୟ ସମାଦାୟ ୱତ୍ତେୟ୍ୟାତି – ୱିଚିନଂ ଭିକ୍ଖୁ ସଦା ସତୋ ସିକ୍ଖେ।
ସନ୍ତୀତି ନିବ୍ବୁତିଂ ଞତ୍ୱା ତି। ରାଗସ୍ସ ନିବ୍ବୁତିଂ ସନ୍ତୀତି ଞତ୍ୱା, ଦୋସସ୍ସ… ମୋହସ୍ସ…ପେ॰… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରାନଂ ନିବ୍ବୁତିଂ ସନ୍ତୀତି ଞତ୍ୱା ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱାତି – ସନ୍ତୀତି ନିବ୍ବୁତିଂ ଞତ୍ୱା।
ସାସନେ ଗୋତମସ୍ସ ନପ୍ପମଜ୍ଜେୟ୍ୟା ତି। ଗୋତମସ୍ସ ସାସନେ ବୁଦ୍ଧସାସନେ ଜିନସାସନେ ତଥାଗତସାସନେ ଦେୱସାସନେ ଅରହନ୍ତସାସନେ। ନପ୍ପମଜ୍ଜେୟ୍ୟା ତି ସକ୍କଚ୍ଚକାରୀ ଅସ୍ସ ସାତଚ୍ଚକାରୀ ଅଟ୍ଠିତକାରୀ ଅନୋଲୀନୱୁତ୍ତିକୋ ଅନିକ୍ଖିତ୍ତଚ୍ଛନ୍ଦୋ ଅନିକ୍ଖିତ୍ତଧୁରୋ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ। ‘‘କଦାହଂ ଅପରିପୂରଂ ୱା ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧଂ ପରିପୂରେୟ୍ୟଂ…ପେ॰… ଅପରିପୂରଂ ୱା ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧଂ… ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧଂ… ୱିମୁତ୍ତିକ୍ଖନ୍ଧଂ… ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନକ୍ଖନ୍ଧଂ? କଦାହଂ ଅପରିଞ୍ଞାତଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ପରିଜାନେୟ୍ୟଂ, ଅପ୍ପହୀନେ ୱା କିଲେସେ ପଜହେୟ୍ୟଂ, ଅଭାୱିତଂ ୱା ମଗ୍ଗଂ ଭାୱେୟ୍ୟଂ, ଅସଚ୍ଛିକତଂ ୱା ନିରୋଧଂ ସଚ୍ଛିକରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି? ୟୋ ତତ୍ଥ ଛନ୍ଦୋ ଚ ୱାୟାମୋ ଚ ଉସ୍ସାହୋ ଚ ଉସ୍ସୋଳ୍ହୀ ଚ ଥାମୋ ଚ ଅପ୍ପଟିୱାନୀ ଚ ସତି ଚ ସମ୍ପଜଞ୍ଞଞ୍ଚ ଆତପ୍ପଂ ପଧାନଂ ଅଧିଟ୍ଠାନଂ ଅନୁୟୋଗୋ ଅପ୍ପମାଦୋ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୂତି – ସାସନେ ଗୋତମସ୍ସ ନପ୍ପମଜ୍ଜେୟ୍ୟ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଏତଞ୍ଚ ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟ, ୱିଚିନଂ ଭିକ୍ଖୁ ସଦା ସତୋ ସିକ୍ଖେ।
ସନ୍ତୀତି ନିବ୍ବୁତିଂ ଞତ୍ୱା, ସାସନେ ଗୋତମସ୍ସ ନପ୍ପମଜ୍ଜେୟ୍ୟା’’ତି॥
ଅଭିଭୂ ହି ସୋ ଅନଭିଭୂତୋ, ସକ୍ଖିଧମ୍ମମନୀତିହମଦ୍ଦସି।
ତସ୍ମା ହି ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ସାସନେ, ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ସଦା ନମସ୍ସମନୁସିକ୍ଖେ॥ [ଇତି ଭଗୱା]
ଅଭିଭୂ ହି ସୋ ଅନଭିଭୂତୋ ତି। ଅଭିଭୂ ତି ରୂପାଭିଭୂ [ଅଭିଭୂତରୂପା (ସ୍ୟା॰) ଏୱମଞ୍ଞେସୁ ପଞ୍ଚପଦେସୁପି] ସଦ୍ଦାଭିଭୂ ଗନ୍ଧାଭିଭୂ ରସାଭିଭୂ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାଭିଭୂ ଧମ୍ମାଭିଭୂ, ଅନଭିଭୂତୋ କେହିଚି କିଲେସେହି, ଅଭିଭୋସି ନେ ପାପକେ [ଅଭିଭୂ ହି ନେ ହୀନେ ପାପକେ (ସୀ॰ କ॰), ଅଭିଭୂ ହି ପାପକେ (ସ୍ୟା॰)] ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ ସଂକିଲେସିକେ ପୋନୋଭୱିକେ ସଦରେ ଦୁକ୍ଖୱିପାକେ ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣିୟେତି – ଅଭିଭୂ ହି ସୋ ଅନଭିଭୂତୋ।
ସକ୍ଖିଧମ୍ମମନୀତିହମଦ୍ଦସୀ ତି। ସକ୍ଖିଧମ୍ମ ନ୍ତି ନ ଇତିହିତିହଂ ନ ଇତିକିରିୟାୟ ନ ପରମ୍ପରାୟ ନ ପିଟକସମ୍ପଦାୟ ନ ତକ୍କହେତୁ ନ ନୟହେତୁ ନ ଆକାରପରିୱିତକ୍କେନ ନ ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ସାମଂ ସୟମଭିଞ୍ଞାତଂ ଅତ୍ତପଚ୍ଚକ୍ଖଧମ୍ମଂ ଅଦ୍ଦସି ଅଦ୍ଦକ୍ଖି ଅପସ୍ସି ପଟିୱିଜ୍ଝୀତି – ସକ୍ଖିଧମ୍ମମନୀତିହମଦ୍ଦସି।
ତସ୍ମା ହି ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ସାସନେ ତି। ତସ୍ମା ତି ତସ୍ମା ତଂକାରଣା ତଂହେତୁ ତପ୍ପଚ୍ଚୟା ତଂନିଦାନା। ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ସାସନେ ତି। ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ସାସନେ ଗୋତମସାସନେ ବୁଦ୍ଧସାସନେ ଜିନସାସନେ ତଥାଗତସାସନେ ଦେୱସାସନେ ଅରହନ୍ତସାସନେତି – ତସ୍ମା ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ସାସନେ।
ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ସଦା ନମସ୍ସମନୁସିକ୍ଖେ (ଇତି ଭଗୱା) ତି। ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ତି ସକ୍କଚ୍ଚକାରୀ…ପେ॰… ଅପ୍ପମାଦୋ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ। ସଦା ତି ସଦା ସବ୍ବକାଲଂ…ପେ॰… ପଚ୍ଛିମେ ୱୟୋଖନ୍ଧେ। ନମସ୍ସ ନ୍ତି କାୟେନ ୱା ନମସ୍ସମାନୋ ୱାଚାୟ ୱା ନମସ୍ସମାନୋ ଚିତ୍ତେନ ୱା ନମସ୍ସମାନୋ ଅନ୍ୱତ୍ଥପଟିପତ୍ତିୟା ୱା ନମସ୍ସମାନୋ ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପଟିପତ୍ତିୟା ୱା ନମସ୍ସମାନୋ ସକ୍କୁରୁମାନୋ ଗରୁକୁରୁମାନୋ [ସକ୍କାରମାନୋ ଗରୁକାରମାନୋ (ସ୍ୟା॰)] ମାନୟମାନୋ ପୂଜୟମାନୋ ଅପଚୟମାନୋ। ଅନୁସିକ୍ଖେ ତି ତିସ୍ସୋ ସିକ୍ଖାୟୋ – ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖା, ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖା, ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା…ପେ॰… ଅୟଂ ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା। ଇମା ତିସ୍ସୋ ସିକ୍ଖାୟୋ ଆୱଜ୍ଜନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ ଚରେୟ୍ୟ ଆଚରେୟ୍ୟ ସମାଚରେୟ୍ୟ ସମାଦାୟ ୱତ୍ତେୟ୍ୟ। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ସଦା ନମସ୍ସମନୁସିକ୍ଖେ। (ଇତି ଭଗୱା)।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଅଭିଭୂ ହି ସୋ ଅନଭିଭୂତୋ, ସକ୍ଖିଧମ୍ମମନୀତିହମଦ୍ଦସି।
ତସ୍ମା ହି ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ସାସନେ, ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ସଦା ନମସ୍ସମନୁସିକ୍ଖେ’’॥ [ଇତି ଭଗୱାତି]
ତୁୱଟ୍ଟକସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ [ତୁୱଟକସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰) ସୁତ୍ତନିପାତେପି] ଚୁଦ୍ଦସମୋ।
୧୫. ଅତ୍ତଦଣ୍ଡସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ
ଅଥ ଅତ୍ତଦଣ୍ଡସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସଂ ୱକ୍ଖତି –
ଅତ୍ତଦଣ୍ଡା ଭୟଂ ଜାତଂ, ଜନଂ ପସ୍ସଥ ମେଧଗଂ।
ସଂୱେଗଂ କିତ୍ତୟିସ୍ସାମି, ୟଥା ସଂୱିଜିତଂ ମୟା॥
ଅତ୍ତଦଣ୍ଡା ଭୟଂ ଜାତ ନ୍ତି। ଦଣ୍ଡା ତି ତୟୋ ଦଣ୍ଡା – କାୟଦଣ୍ଡୋ, ୱଚୀଦଣ୍ଡୋ, ମନୋଦଣ୍ଡୋ। ତିୱିଧଂ କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ କାୟଦଣ୍ଡୋ, ଚତୁବ୍ବିଧଂ ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତଂ ୱଚୀଦଣ୍ଡୋ, ତିୱିଧଂ ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ ମନୋଦଣ୍ଡୋ। ଭୟ ନ୍ତି ଦ୍ୱେ ଭୟାନି – ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକଞ୍ଚ ଭୟଂ ସମ୍ପରାୟିକଞ୍ଚ ଭୟଂ। କତମଂ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକଂ ଭୟଂ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ କାୟେନ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରତି, ୱାଚାୟ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରତି, ମନସା ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରତି, ପାଣମ୍ପି ହନତି, ଅଦିନ୍ନମ୍ପି ଆଦିୟତି, ସନ୍ଧିମ୍ପି ଛିନ୍ଦତି, ନିଲ୍ଲୋପମ୍ପି ହରତି, ଏକାଗାରିକମ୍ପି କରୋତି, ପରିପନ୍ଥେପି ତିଟ୍ଠତି, ପରଦାରମ୍ପି ଗଚ୍ଛତି, ମୁସାପି ଭଣତି। ତମେନଂ ଗହେତ୍ୱା ରଞ୍ଞୋ ଦସ୍ସେନ୍ତି – ‘‘ଅୟଂ, ଦେୱ, ଚୋରୋ ଆଗୁଚାରୀ। ଇମସ୍ସ ୟଂ ଇଚ୍ଛସି ତଂ ଦଣ୍ଡଂ ପଣେହୀ’’ତି। ତମେନଂ ରାଜା ପରିଭାସତି। ସୋ ପରିଭାସପଚ୍ଚୟା ଭୟମ୍ପି ଉପ୍ପାଦେତି, ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ [ଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସଂ (ସ୍ୟା॰)] ପଟିସଂୱେଦେତି। ଏତଂ ଭୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ କୁତୋ ତସ୍ସ? ଅତ୍ତଦଣ୍ଡତୋ ଜାତଂ ସଞ୍ଜାତଂ ନିବ୍ବତ୍ତଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତଂ ପାତୁଭୂତଂ।
ଏତ୍ତକେନପି ରାଜା ନ ତୁସ୍ସତି। ତମେନଂ ରାଜା ବନ୍ଧାପେତି ଅନ୍ଦୁବନ୍ଧନେନ ୱା ରଜ୍ଜୁବନ୍ଧନେନ ୱା ସଙ୍ଖଲିକବନ୍ଧନେନ ୱା ୱେତ୍ତବନ୍ଧନେନ ୱା ଲତାବନ୍ଧନେନ ୱା ପକ୍ଖେପବନ୍ଧନେନ ୱା [ପେକ୍ଖବନ୍ଧନେନ ୱା (ସ୍ୟା॰)] ପରିକ୍ଖେପବନ୍ଧନେନ ୱା ଗାମବନ୍ଧନେନ ୱା ନିଗମବନ୍ଧନେନ ୱା ନଗରବନ୍ଧନେନ ୱା ରଟ୍ଠବନ୍ଧନେନ ୱା ଜନପଦବନ୍ଧନେନ ୱା ଅନ୍ତମସୋ ସୱଚନୀୟମ୍ପି କରୋତି – ‘‘ନ ତେ ଲବ୍ଭା ଇତୋ ପକ୍କମିତୁ’’ନ୍ତି। ସୋ ବନ୍ଧନପଚ୍ଚୟାପି ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି। ଏତଂ ଭୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ କୁତୋ ତସ୍ସ? ଅତ୍ତଦଣ୍ଡତୋ ଜାତଂ ସଞ୍ଜାତଂ ନିବ୍ବତ୍ତଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତଂ ପାତୁଭୂତଂ।
ଏତ୍ତକେନପି ରାଜା ନ ତୁସ୍ସତି। ରାଜା ତସ୍ସ ଧନଂ ଆହରାପେତି – ସତଂ ୱା ସହସ୍ସଂ ୱା ସତସହସ୍ସଂ ୱା। ସୋ ଧନଜାନିପଚ୍ଚୟାପି ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି। ଏତଂ ଭୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ କୁତୋ ତସ୍ସ? ଅତ୍ତଦଣ୍ଡତୋ ଜାତଂ ସଞ୍ଜାତଂ ନିବ୍ବତ୍ତଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତଂ ପାତୁଭୂତଂ।
ଏତ୍ତକେନପି ରାଜା ନ ତୁସ୍ସତି। ତମେନଂ ରାଜା ୱିୱିଧା କମ୍ମକାରଣା କାରାପେତି – କସାହିପି ତାଳେତି, ୱେତ୍ତେହିପି ତାଳେତି, ଅଡ୍ଢଦଣ୍ଡକେହିପି ତାଳେତି, ହତ୍ଥମ୍ପି ଛିନ୍ଦତି, ପାଦମ୍ପି ଛିନ୍ଦତି, ହତ୍ଥପାଦମ୍ପି ଛିନ୍ଦତି, କଣ୍ଣମ୍ପି ଛିନ୍ଦତି, ନାସମ୍ପି ଛିନ୍ଦତି, କଣ୍ଣନାସମ୍ପି ଛିନ୍ଦତି, ବିଲଙ୍ଗଥାଲିକମ୍ପି କରୋତି, ସଙ୍ଖମୁଣ୍ଡିକମ୍ପି କରୋତି, ରାହୁମୁଖମ୍ପି କରୋତି, ଜୋତିମାଲିକମ୍ପି କରୋତି, ହତ୍ଥପଜ୍ଜୋତିକମ୍ପି କରୋତି, ଏରକପତ୍ତିକମ୍ପି କରୋତି, ଚୀରକୱାସିକମ୍ପି କରୋତି, ଏଣେୟ୍ୟକମ୍ପି କରୋତି, ବଳିସମଂସିକମ୍ପି କରୋତି, କହାପଣିକମ୍ପି କରୋତି, ଖାରାପତଚ୍ଛିକମ୍ପି କରୋତି, ପଲିଘପରିୱତ୍ତକମ୍ପି କରୋତି, ପଲାଲପୀଠକମ୍ପି କରୋତି, ତତ୍ତେନପି ତେଲେନ ଓସିଞ୍ଚତି, ସୁନଖେହିପି ଖାଦାପେତି, ଜୀୱନ୍ତମ୍ପି ସୂଲେ ଉତ୍ତାସେତି, ଅସିନାପି ସୀସଂ ଛିନ୍ଦତି। ସୋ କମ୍ମକାରଣପଚ୍ଚୟାପି ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି। ଏତଂ ଭୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ କୁତୋ ତସ୍ସ? ଅତ୍ତଦଣ୍ଡତୋ ଜାତଂ ସଞ୍ଜାତଂ ନିବ୍ବତ୍ତଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତଂ ପାତୁଭୂତଂ। ରାଜା ଇମେସଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଦଣ୍ଡାନଂ ଇସ୍ସରୋ।
ସୋ ସକେନ କମ୍ମେନ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ତମେନଂ ନିରୟପାଲା ପଞ୍ଚୱିଧବନ୍ଧନଂ ନାମ କମ୍ମକାରଣଂ କାରେନ୍ତି – ତତ୍ତଂ ଅୟୋଖିଲଂ ହତ୍ଥେ ଗମେନ୍ତି, ତତ୍ତଂ ଅୟୋଖିଲଂ ଦୁତିୟେ ହତ୍ଥେ ଗମେନ୍ତି, ତତ୍ତଂ ଅୟୋଖିଲଂ ପାଦେ ଗମେନ୍ତି, ତତ୍ତଂ ଅୟୋଖିଲଂ ଦୁତିୟେ ପାଦେ ଗମେନ୍ତି, ତତ୍ତଂ ଅୟୋଖିଲଂ ମଜ୍ଝେ ଉରସ୍ମିଂ ଗମେନ୍ତି। ସୋ ତତ୍ଥ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା [ତିପ୍ପା (ସ୍ୟା॰)] କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦେତି; ନ ଚ ତାୱ କାଲଂକରୋତି ୟାୱ ନ ତଂ ପାପକମ୍ମଂ ବ୍ୟନ୍ତୀହୋତି। ଏତଂ ଭୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ କୁତୋ ତସ୍ସ? ଅତ୍ତଦଣ୍ଡତୋ ଜାତଂ ସଞ୍ଜାତଂ ନିବ୍ବତ୍ତଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତଂ ପାତୁଭୂତଂ।
ତମେନଂ ନିରୟପାଲା ସଂୱେସେତ୍ୱା [ସଂୱେସିତ୍ୱା (ସ୍ୟା॰) ମ॰ ନି॰ ୩.୨୬୭] କୁଠାରୀହି [କୁଧାରୀହି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ତଚ୍ଛେନ୍ତି। ସୋ ତତ୍ଥ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦେତି; ନ ଚ ତାୱ କାଲଂକରୋତି ୟାୱ ନ ତଂ ପାପକମ୍ମଂ ବ୍ୟନ୍ତୀହୋତି। ତମେନଂ ନିରୟପାଲା ଉଦ୍ଧଂପାଦଂ [ଉଦ୍ଧପାଦଂ (ସୀ॰)] ଅଧୋସିରଂ ଗହେତ୍ୱା ୱାସୀହି ତଚ୍ଛେନ୍ତି। ତମେନଂ ନିରୟପାଲା ରଥେ ୟୋଜେତ୍ୱା ଆଦିତ୍ତାୟ ପଥୱିୟା ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତାୟ ସଜୋତିଭୂତାୟ ସାରେନ୍ତିପି ପଚ୍ଚାସାରେନ୍ତିପି [ହାରେନ୍ତିପି ପଚ୍ଚାହାରେନ୍ତିପି (ସୀ॰ କ॰)] …ପେ॰… ତମେନଂ ନିରୟପାଲା ମହନ୍ତଂ ଅଙ୍ଗାରପବ୍ବତଂ ଆଦିତ୍ତଂ ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତଂ ସଜୋତିଭୂତଂ ଆରୋପେନ୍ତିପି ଓରୋପେନ୍ତିପି…ପେ॰… ତମେନଂ ନିରୟପାଲା ଉଦ୍ଧଂପାଦଂ ଅଧୋସିରଂ ଗହେତ୍ୱା ତତ୍ତାୟ ଲୋହକୁମ୍ଭିୟା ପକ୍ଖିପନ୍ତି ଆଦିତ୍ତାୟ ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତାୟ ସଜୋତିଭୂତାୟ। ସୋ ତତ୍ଥ ଫେଣୁଦ୍ଦେହକଂ ପଚ୍ଚତି। ସୋ ତତ୍ଥ ଫେଣୁଦ୍ଦେହକଂ ପଚ୍ଚମାନୋ ସକିମ୍ପି ଉଦ୍ଧଂ ଗଚ୍ଛତି, ସକିମ୍ପି ଅଧୋ ଗଚ୍ଛତି, ସକିମ୍ପି ତିରିୟଂ ଗଚ୍ଛତି। ସୋ ତତ୍ଥ ଦୁକ୍ଖା ତିବ୍ବା କଟୁକା ୱେଦନା ୱେଦେତି; ନ ଚ ତାୱ କାଲଂକରୋତି ୟାୱ ନ ତଂ ପାପକମ୍ମଂ ବ୍ୟନ୍ତୀହୋତି। ଏତଂ ଭୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ କୁତୋ ତସ୍ସ? ଅତ୍ତଦଣ୍ଡତୋ ଜାତଂ ସଞ୍ଜାତଂ ନିବ୍ବତ୍ତଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତଂ ପାତୁଭୂତଂ। ତମେନଂ ନିରୟପାଲା ମହାନିରୟେ ପକ୍ଖିପନ୍ତି। ସୋ ଖୋ ପନ ମହାନିରୟୋ –
‘‘ଚତୁକ୍କଣ୍ଣୋ ଚତୁଦ୍ୱାରୋ, ୱିଭତ୍ତୋ ଭାଗସୋ ମିତୋ।
ଅୟୋପାକାରପରିୟନ୍ତୋ [… ପରିୟତ୍ତୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ଅୟସା ପଟିକୁଜ୍ଜିତୋ॥
‘‘ତସ୍ସ ଅୟୋମୟା ଭୂମି, ଜଲିତା ତେଜସା ୟୁତା।
ସମନ୍ତା ୟୋଜନସତଂ, ଫରିତ୍ୱା ତିଟ୍ଠତି ସବ୍ବଦା॥
‘‘କଦରିୟାତପନା ଘୋରା, ଅଚ୍ଚିମନ୍ତୋ ଦୁରାସଦା।
ଲୋମହଂସନରୂପା ଚ, ଭିସ୍ମା ପଟିଭୟା ଦୁଖା॥
‘‘ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଭିତ୍ତିୟା, ଅଚ୍ଚିକ୍ଖନ୍ଧୋ ସମୁଟ୍ଠିତୋ।
ଦହନ୍ତୋ ପାପକମ୍ମନ୍ତେ, ପଚ୍ଛିମାୟ ପଟିହଞ୍ଞତି॥
‘‘ପଚ୍ଛିମାୟ ଚ ଭିତ୍ତିୟା, ଅଚ୍ଚିକ୍ଖନ୍ଧୋ ସମୁଟ୍ଠିତୋ।
ଦହନ୍ତୋ ପାପକମ୍ମନ୍ତେ, ପୁରତ୍ଥିମାୟ ପଟିହଞ୍ଞତି॥
‘‘ଉତ୍ତରାୟ ଚ ଭିତ୍ତିୟା, ଅଚ୍ଚିକ୍ଖନ୍ଧୋ ସମୁଟ୍ଠିତୋ।
ଦହନ୍ତୋ ପାପକମ୍ମନ୍ତେ, ଦକ୍ଖିଣାୟ ପଟିହଞ୍ଞତି॥
‘‘ଦକ୍ଖିଣାୟ ଚ ଭିତ୍ତିୟା, ଅଚ୍ଚିକ୍ଖନ୍ଧୋ ସମୁଟ୍ଠିତୋ।
ଦହନ୍ତୋ ପାପକମ୍ମନ୍ତେ, ଉତ୍ତରାୟ ପଟିହଞ୍ଞତି॥
‘‘ହେଟ୍ଠତୋ ଚ ସମୁଟ୍ଠାୟ, ଅଚ୍ଚିକ୍ଖନ୍ଧୋ ଭୟାନକୋ।
ଦହନ୍ତୋ ପାପକମ୍ମନ୍ତେ, ଛଦନସ୍ମିଂ ପଟିହଞ୍ଞତି॥
‘‘ଛଦନମ୍ହା ସମୁଟ୍ଠାୟ, ଅଚ୍ଚିକ୍ଖନ୍ଧୋ ଭୟାନକୋ।
ଦହନ୍ତୋ ପାପକମ୍ମନ୍ତେ, ଭୂମିୟଂ ପଟିହଞ୍ଞତି॥
‘‘ଅୟୋକପାଲମାଦିତ୍ତଂ, ସନ୍ତତ୍ତଂ ଜଲିତଂ ୟଥା।
ଏୱଂ ଅୱୀଚିନିରୟୋ, ହେଟ୍ଠା ଉପରି ପସ୍ସତୋ॥
‘‘ତତ୍ଥ ସତ୍ତା ମହାଲୁଦ୍ଦା, ମହାକିବ୍ବିସକାରିନୋ।
ଅଚ୍ଚନ୍ତପାପକମ୍ମନ୍ତା, ପଚ୍ଚନ୍ତି ନ ଚ ମିୟ୍ୟରେ [ମୀୟରେ (ସୀ॰)] ॥
‘‘ଜାତୱେଦସମୋ କାୟୋ, ତେସଂ ନିରୟୱାସିନଂ।
ପସ୍ସ କମ୍ମାନଂ ଦଳ୍ହତ୍ତଂ, ନ ଭସ୍ମା ହୋତି ନପୀ ମସି॥
‘‘ପୁରତ୍ଥିମେନପି ଧାୱନ୍ତି, ତତୋ ଧାୱନ୍ତି ପଚ୍ଛିମଂ।
ଉତ୍ତରେନପି ଧାୱନ୍ତି, ତତୋ ଧାୱନ୍ତି ଦକ୍ଖିଣଂ॥
‘‘ୟଂ ୟଂ ଦିସଂ ପଧାୱନ୍ତି [ଦିସମ୍ପି ଧାୱନ୍ତି (ସ୍ୟା॰)] , ତଂ ତଂ ଦ୍ୱାରଂ ପିଧୀୟତି [ପିଥୀୟତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ।
ଅଭିନିକ୍ଖମିତାସା ତେ, ସତ୍ତା ମୋକ୍ଖଗୱେସିନୋ॥
‘‘ନ ତେ ତତୋ ନିକ୍ଖମିତୁଂ, ଲଭନ୍ତି କମ୍ମପଚ୍ଚୟା।
ତେସଞ୍ଚ ପାପକମ୍ମନ୍ତଂ, ଅୱିପକ୍କଂ କତଂ ବହୁ’’ନ୍ତି॥
ଏତଂ ଭୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ କୁତୋ ତସ୍ସ? ଅତ୍ତଦଣ୍ଡତୋ ଜାତଂ ସଞ୍ଜାତଂ ନିବ୍ବତ୍ତଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତଂ ପାତୁଭୂତଂ। ୟାନି ଚ ନେରୟିକାନି ଦୁକ୍ଖାନି ୟାନି ଚ ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିକାନି ଦୁକ୍ଖାନି ୟାନି ଚ ପେତ୍ତିୱିସୟିକାନି ଦୁକ୍ଖାନି ୟାନି ଚ ମାନୁସିକାନି ଦୁକ୍ଖାନି; ତାନି କୁତୋ ଜାତାନି କୁତୋ ସଞ୍ଜାତାନି କୁତୋ ନିବ୍ବତ୍ତାନି କୁତୋ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତାନି କୁତୋ ପାତୁଭୂତାନି? ଅତ୍ତଦଣ୍ଡତୋ ଜାତାନି ସଞ୍ଜାତାନି ନିବ୍ବତ୍ତାନି ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତାନି ପାତୁଭୂତାନୀତି – ଅତ୍ତଦଣ୍ଡା ଭୟଂ ଜାତଂ।
ଜନଂ ପସ୍ସଥ ମେଧଗ ନ୍ତି। ଜନ ନ୍ତି ଖତ୍ତିୟା ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣା ଚ ୱେସ୍ସା ଚ ସୁଦ୍ଦା ଚ ଗହଟ୍ଠା ଚ ପବ୍ବଜିତା ଚ ଦେୱା ଚ ମନୁସ୍ସା ଚ ମେଧଗଂ ଜନଂ କଲହଂ ଜନଂ ୱିରୁଦ୍ଧଂ ଜନଂ ପଟିୱିରୁଦ୍ଧଂ ଜନଂ ଆହତଂ ଜନଂ ପଚ୍ଚାହତଂ ଜନଂ ଆଘାତିତଂ ଜନଂ ପଚ୍ଚାଘାତିତଂ ଜନଂ ପସ୍ସଥ ଦକ୍ଖଥ ଓଲୋକେଥ ନିଜ୍ଝାୟେଥ ଉପପରିକ୍ଖଥାତି – ଜନଂ ପସ୍ସଥ ମେଧଗଂ।
ସଂୱେଗଂ କିତ୍ତୟିସ୍ସାମୀ ତି। ସଂୱେଗଂ ଉବ୍ବେଗଂ ଉତ୍ରାସଂ ଭୟଂ ପୀଳନଂ ଘଟ୍ଟନଂ ଉପଦ୍ଦୱଂ ଉପସଗ୍ଗଂ। କିତ୍ତୟିସ୍ସାମୀ ତି ପକିତ୍ତୟିସ୍ସାମି ଆଚିକ୍ଖିସ୍ସାମି ଦେସେସ୍ସାମି ପଞ୍ଞପେସ୍ସାମି ପଟ୍ଠପେସ୍ସାମି ୱିୱରିସ୍ସାମି ୱିଭଜିସ୍ସାମି ଉତ୍ତାନୀକରିସ୍ସାମି ପକାସିସ୍ସାମୀତି – ସଂୱେଗଂ କିତ୍ତୟିସ୍ସାମି।
ୟଥା ସଂୱିଜିତଂ ମୟା ତି। ୟଥା ମୟା ଅତ୍ତନାୟେୱ ଅତ୍ତାନଂ ସଂୱେଜିତୋ ଉବ୍ବେଜିତୋ ସଂୱେଗମାପାଦିତୋତି – ୟଥା ସଂୱିଜିତଂ ମୟା।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଅତ୍ତଦଣ୍ଡା ଭୟଂ ଜାତଂ, ଜନଂ ପସ୍ସଥ ମେଧଗଂ।
ସଂୱେଗଂ କିତ୍ତୟିସ୍ସାମି, ୟଥା ସଂୱିଜିତଂ ମୟା’’ତି॥
ଫନ୍ଦମାନଂ ପଜଂ ଦିସ୍ୱା, ମଚ୍ଛେ ଅପ୍ପୋଦକେ ୟଥା।
ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ବ୍ୟାରୁଦ୍ଧେ, ଦିସ୍ୱା ମଂ ଭୟମାୱିସି॥
ଫନ୍ଦମାନଂ ପଜଂ ଦିସ୍ୱା ତି। ପଜା ତି ସତ୍ତାଧିୱଚନଂ। ପଜଂ ତଣ୍ହାଫନ୍ଦନାୟ ଫନ୍ଦମାନଂ ଦିଟ୍ଠିଫନ୍ଦନାୟ ଫନ୍ଦମାନଂ କିଲେସଫନ୍ଦନାୟ ଫନ୍ଦମାନଂ ଦୁଚ୍ଚରିତଫନ୍ଦନାୟ ଫନ୍ଦମାନଂ ପୟୋଗଫନ୍ଦନାୟ ଫନ୍ଦମାନଂ ୱିପାକଫନ୍ଦନାୟ ଫନ୍ଦମାନଂ ରତ୍ତଂ ରାଗେନ ଫନ୍ଦମାନଂ ଦୁଟ୍ଠଂ ଦୋସେନ ଫନ୍ଦମାନଂ ମୂଳ୍ହଂ ମୋହେନ ଫନ୍ଦମାନଂ ୱିନିବଦ୍ଧଂ ମାନେନ ଫନ୍ଦମାନଂ ପରାମଟ୍ଠଂ ଦିଟ୍ଠିୟା ଫନ୍ଦମାନଂ ୱିକ୍ଖେପଗତଂ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେନ ଫନ୍ଦମାନଂ ଅନିଟ୍ଠଙ୍ଗତଂ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ଫନ୍ଦମାନଂ ଥାମଗତଂ ଅନୁସୟେହି ଫନ୍ଦମାନଂ ଲାଭେନ ଫନ୍ଦମାନଂ ଅଲାଭେନ ଫନ୍ଦମାନଂ ୟସେନ ଫନ୍ଦମାନଂ ଅୟସେନ ଫନ୍ଦମାନଂ ପସଂସାୟ ଫନ୍ଦମାନଂ ନିନ୍ଦାୟ ଫନ୍ଦମାନଂ ସୁଖେନ ଫନ୍ଦମାନଂ ଦୁକ୍ଖେନ ଫନ୍ଦମାନଂ ଜାତିୟା ଫନ୍ଦମାନଂ ଜରାୟ ଫନ୍ଦମାନଂ ବ୍ୟାଧିନା ଫନ୍ଦମାନଂ ମରଣେନ ଫନ୍ଦମାନଂ ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସେହି ଫନ୍ଦମାନଂ ନେରୟିକେନ ଦୁକ୍ଖେନ ଫନ୍ଦମାନଂ ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିକେନ ଦୁକ୍ଖେନ ଫନ୍ଦମାନଂ ପେତ୍ତିୱିସୟିକେନ ଦୁକ୍ଖେନ ଫନ୍ଦମାନଂ ମାନୁସିକେନ ଦୁକ୍ଖେନ ଫନ୍ଦମାନଂ ଗବ୍ଭୋକ୍କନ୍ତିମୂଲକେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଗବ୍ଭଟ୍ଠିତିମୂଲକେନ [ଗବ୍ଭେଠିତୀମୂଲକେନ (କ॰) ମହାନି॰ ୧୧] ଦୁକ୍ଖେନ… ଗବ୍ଭାୱୁଟ୍ଠାନମୂଲକେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଜାତସ୍ସୂପନିବନ୍ଧକେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଜାତସ୍ସ ପରାଧେୟ୍ୟକେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଅତ୍ତୂପକ୍କମେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ପରୂପକ୍କମେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଦୁକ୍ଖଦୁକ୍ଖେନ… ସଙ୍ଖାରଦୁକ୍ଖେନ… ୱିପରିଣାମଦୁକ୍ଖେନ… ଚକ୍ଖୁରୋଗେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ସୋତରୋଗେନ … ଘାନରୋଗେନ… ଜିୱ୍ହାରୋଗେନ … କାୟରୋଗେନ… ସୀସରୋଗେନ … କଣ୍ଣରୋଗେନ… ମୁଖରୋଗେନ… ଦନ୍ତରୋଗେନ… କାସେନ… ସାସେନ… ପିନାସେନ… ଡାହେନ… ଜରେନ… କୁଚ୍ଛିରୋଗେନ… ମୁଚ୍ଛାୟ… ପକ୍ଖନ୍ଦିକାୟ… ସୂଲାୟ… ୱିସୂଚିକାୟ… କୁଟ୍ଠେନ… ଗଣ୍ଡେନ… କିଲାସେନ… ସୋସେନ… ଅପମାରେନ… ଦଦ୍ଦୁୟା… କଣ୍ଡୁୟା… କଚ୍ଛୁୟା… ରଖସାୟ… ୱିତଚ୍ଛିକାୟ… ଲୋହିତେନ… ପିତ୍ତେନ… ମଧୁମେହେନ… ଅଂସାୟ… ପୀଳକାୟ… ଭଗନ୍ଦଲେନ… ପିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନେନ ଆବାଧେନ… ସେମ୍ହସମୁଟ୍ଠାନେନ ଆବାଧେନ… ୱାତସମୁଟ୍ଠାନେନ ଆବାଧେନ… ସନ୍ନିପାତିକେନ ଆବାଧେନ… ଉତୁପରିଣାମଜେନ ଆବାଧେନ… ୱିସମପରିହାରଜେନ ଆବାଧେନ … ଓପକ୍କମିକେନ ଆବାଧେନ… କମ୍ମୱିପାକଜେନ ଆବାଧେନ… ସୀତେନ… ଉଣ୍ହେନ… ଜିଘଚ୍ଛାୟ… ପିପାସାୟ… ଉଚ୍ଚାରେନ… ପସ୍ସାୱେନ… ଡଂସମକସୱାତାତପସରୀସପସମ୍ଫସ୍ସେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ମାତୁମରଣେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ପିତୁମରଣେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଭାତୁମରଣେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଭଗିନିମରଣେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ପୁତ୍ତମରଣେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଧୀତୁମରଣେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଞାତିମରଣେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଭୋଗବ୍ୟସନେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ରୋଗବ୍ୟସନେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ସୀଲବ୍ୟସନେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଦିଟ୍ଠିବ୍ୟସନେନ ଦୁକ୍ଖେନ ଫନ୍ଦମାନଂ ସମ୍ଫନ୍ଦମାନଂ ୱିପ୍ଫନ୍ଦମାନଂ ୱେଧମାନଂ ପୱେଧମାନଂ ସମ୍ପୱେଧମାନଂ। ଦିସ୍ୱା ତି ଦିସ୍ୱା ପସ୍ସିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱାତି – ଫନ୍ଦମାନଂ ପଜଂ ଦିସ୍ୱା।
ମଚ୍ଛେ ଅପ୍ପୋଦକେ ୟଥା ତି ୟଥା ମଚ୍ଛା ଅପ୍ପୋଦକେ ଉଦକପରିୟାଦାନେ କାକେହି ୱା କୁଲଲେହି ୱା ବଲାକାହି ୱା ପରିପାତିୟମାନା ଉକ୍ଖିପିୟମାନା ଖଜ୍ଜମାନା ଫନ୍ଦନ୍ତି ସମ୍ଫନ୍ଦନ୍ତି ୱିପ୍ଫନ୍ଦନ୍ତି ୱେଧନ୍ତି ପୱେଧନ୍ତି ସମ୍ପୱେଧନ୍ତି; ଏୱମେୱ ପଜା ତଣ୍ହାଫନ୍ଦନାୟ ଫନ୍ଦନ୍ତି…ପେ॰… ଦିଟ୍ଠିବ୍ୟସନେନ ଦୁକ୍ଖେନ ଫନ୍ଦନ୍ତି ସମ୍ଫନ୍ଦନ୍ତି ୱିପ୍ଫନ୍ଦନ୍ତି ୱେଧନ୍ତି ପୱେଧନ୍ତି ସମ୍ପୱେଧନ୍ତୀତି – ମଚ୍ଛେ ଅପ୍ପୋଦକେ ୟଥା।
ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ବ୍ୟାରୁଦ୍ଧେ ତି ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ସତ୍ତା ୱିରୁଦ୍ଧା ପଟିୱିରୁଦ୍ଧା ଆହତା ପଚ୍ଚାହତା ଆଘାତିତା ପଚ୍ଚାଘାତିତା। ରାଜାନୋପି ରାଜୂହି ୱିୱଦନ୍ତି, ଖତ୍ତିୟାପି ଖତ୍ତିୟେହି ୱିୱଦନ୍ତି, ବ୍ରାହ୍ମଣାପି ବ୍ରାହ୍ମଣେହି ୱିୱଦନ୍ତି, ଗହପତୀପି ଗହପତୀହି ୱିୱଦନ୍ତି, ମାତାପି ପୁତ୍ତେନ ୱିୱଦତି, ପୁତ୍ତୋପି ମାତରା ୱିୱଦତି, ପିତାପି ପୁତ୍ତେନ ୱିୱଦତି, ପୁତ୍ତୋପି ପିତରା ୱିୱଦତି, ଭାତାପି ଭାତରା ୱିୱଦତି, ଭଗିନୀପି ଭଗିନିୟା ୱିୱଦତି, ଭାତାପି ଭଗିନିୟା ୱିୱଦତି, ଭଗିନିପି ଭାତରା ୱିୱଦତି, ସହାୟୋପି ସହାୟେନ ୱିୱଦତି; ତେ ତତ୍ଥ କଲହୱିଗ୍ଗହୱିୱାଦାପନ୍ନା ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ପାଣୀହିପି ଉପକ୍କମନ୍ତି, ଲେଡ୍ଡୂହିପି ଉପକ୍କମନ୍ତି, ଦଣ୍ଡେହିପି ଉପକ୍କମନ୍ତି, ସତ୍ଥେହିପି ଉପକ୍କମନ୍ତି, ତେ ତତ୍ଥ ମରଣମ୍ପି ନିଗଚ୍ଛନ୍ତି ମରଣମତ୍ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖନ୍ତି – ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ବ୍ୟାରୁଦ୍ଧେ।
ଦିସ୍ୱା ମଂ ଭୟମାୱିସୀ ତି। ଦିସ୍ୱା ତି ଦିସ୍ୱା ପସ୍ସିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା ଭୟଂ ପୀଳନଂ ଘଟ୍ଟନଂ ଉପଦ୍ଦୱୋ ଉପସଗ୍ଗୋ ଆୱିସୀତି [ଆୱୀସୀତି (ସୀ॰), ଆୱିସତୀତି (ସ୍ୟା॰)] – ଦିସ୍ୱା ମଂ ଭୟମାୱିସି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଫନ୍ଦମାନଂ ପଜଂ ଦିସ୍ୱା, ମଚ୍ଛେ ଅପ୍ପୋଦକେ ୟଥା।
ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ବ୍ୟାରୁଦ୍ଧେ, ଦିସ୍ୱା ମଂ ଭୟମାୱିସୀ’’ତି॥
ସମନ୍ତମସାରୋ ଲୋକୋ, ଦିସା ସବ୍ବା ସମେରିତା।
ଇଚ୍ଛଂ ଭୱନମତ୍ତନୋ, ନାଦ୍ଦସାସିଂ ଅନୋସିତଂ॥
ସମନ୍ତମସାରୋ ଲୋକୋ ତି। ଲୋକୋ ତି ନିରୟଲୋକୋ ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିଲୋକୋ ପେତ୍ତିୱିସୟଲୋକୋ ମନୁସ୍ସଲୋକୋ ଦେୱଲୋକୋ, ଖନ୍ଧଲୋକୋ ଧାତୁଲୋକୋ ଆୟତନଲୋକୋ, ଅୟଂ ଲୋକୋ ପରୋ ଲୋକୋ, ବ୍ରହ୍ମଲୋକୋ ଦେୱଲୋକୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଲୋକୋ। ନିରୟଲୋକୋ ଅସାରୋ ନିସ୍ସାରୋ ସାରାପଗତୋ ନିଚ୍ଚସାରସାରେନ ୱା ସୁଖସାରସାରେନ ୱା ଅତ୍ତସାରସାରେନ ୱା ନିଚ୍ଚେନ ୱା ଧୁୱେନ ୱା ସସ୍ସତେନ ୱା ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମେନ ୱା। ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିଲୋକୋ…ପେ॰… ପେତ୍ତିୱିସୟଲୋକୋ… ମନୁସ୍ସଲୋକୋ… ଦେୱଲୋକୋ… ଖନ୍ଧଲୋକୋ… ଧାତୁଲୋକୋ… ଆୟତନଲୋକୋ… ଅୟଂ ଲୋକୋ… ପରୋ ଲୋକୋ… ବ୍ରହ୍ମଲୋକୋ… ଦେୱଲୋକୋ ଅସାରୋ ନିସ୍ସାରୋ ସାରାପଗତୋ ନିଚ୍ଚସାରସାରେନ ୱା ସୁଖସାରସାରେନ ୱା ଅତ୍ତସାରସାରେନ ୱା ନିଚ୍ଚେନ ୱା ଧୁୱେନ ୱା ସସ୍ସତେନ ୱା ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମେନ ୱା।
ୟଥା ପନ ନଳୋ ଅସାରୋ ନିସ୍ସାରୋ ସାରାପଗତୋ, ୟଥା ଏରଣ୍ଡୋ ଅସାରୋ ନିସ୍ସାରୋ ସାରାପଗତୋ, ୟଥା ଉଦୁମ୍ବରୋ ଅସାରୋ ନିସ୍ସାରୋ ସାରାପଗତୋ, ୟଥା ସେତକଚ୍ଛୋ ଅସାରୋ ନିସ୍ସାରୋ ସାରାପଗତୋ, ୟଥା ପାରିଭଦ୍ଦକୋ ଅସାରୋ ନିସ୍ସାରୋ ସାରାପଗତୋ, ୟଥା ଫେଣପିଣ୍ଡୋ ଅସାରୋ ନିସ୍ସାରୋ ସାରାପଗତୋ, ୟଥା ଉଦକପୁବ୍ବୁଳଂ [ବୁବ୍ବୁଲକଂ (ସୀ॰), ପୁବ୍ବୁଳକଂ (ସ୍ୟା॰)] ଅସାରଂ ନିସ୍ସାରଂ ସାରାପଗତଂ , ୟଥା ମରୀଚି ଅସାରା ନିସ୍ସାରା ସାରାପଗତା, ୟଥା କଦଲିକ୍ଖନ୍ଧୋ ଅସାରୋ ନିସ୍ସାରୋ ସାରାପଗତୋ, ୟଥା ମାୟା ଅସାରା ନିସ୍ସାରା ସାରାପଗତା; ଏୱମେୱ ନିରୟଲୋକୋ ଅସାରୋ ନିସ୍ସାରୋ ସାରାପଗତୋ ନିଚ୍ଚସାରସାରେନ ୱା ସୁଖସାରସାରେନ ୱା ଅତ୍ତସାରସାରେନ ୱା ନିଚ୍ଚେନ ୱା ଧୁୱେନ ୱା ସସ୍ସତେନ ୱା ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମେନ ୱା।
ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିଲୋକୋ… ପେତ୍ତିୱିସୟଲୋକୋ… ମନୁସ୍ସଲୋକୋ… ଦେୱଲୋକୋ ଅସାରୋ ନିସ୍ସାରୋ ସାରାପଗତୋ ନିଚ୍ଚସାରସାରେନ ୱା ସୁଖସାରସାରେନ ୱା ଅତ୍ତସାରସାରେନ ୱା ନିଚ୍ଚେନ ୱା ଧୁୱେନ ୱା ସସ୍ସତେନ ୱା ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମେନ ୱା। ଖନ୍ଧଲୋକୋ… ଧାତୁଲୋକୋ… ଆୟତନଲୋକୋ… ଅୟଂ ଲୋକୋ… ପରୋ ଲୋକୋ… ବ୍ରହ୍ମଲୋକୋ… ଦେୱଲୋକୋ ଅସାରୋ ନିସ୍ସାରୋ ସାରାପଗତୋ ନିଚ୍ଚସାରସାରେନ ୱା ସୁଖସାରସାରେନ ୱା ଅତ୍ତସାରସାରେନ ୱା ନିଚ୍ଚେନ ୱା ଧୁୱେନ ୱା ସସ୍ସତେନ ୱା ଅୱିପରିଣାମଧମ୍ମେନ ୱାତି – ସମନ୍ତମସାରୋ ଲୋକୋ।
ଦିସା ସବ୍ବା ସମେରିତା ତି। ୟେ ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଦିସାୟ ସଙ୍ଖାରା, ତେପି ଏରିତା ସମେରିତା ଚଲିତା ଘଟ୍ଟିତା ଅନିଚ୍ଚତାୟ ଜାତିୟା ଅନୁଗତା ଜରାୟ ଅନୁସଟା ବ୍ୟାଧିନା ଅଭିଭୂତା ମରଣେନ ଅବ୍ଭାହତା ଦୁକ୍ଖେ ପତିଟ୍ଠିତା ଅତାଣା ଅଲେଣା ଅସରଣା ଅସରଣୀଭୂତା। ୟେ ପଚ୍ଛିମାୟ ଦିସାୟ ସଙ୍ଖାରା…ପେ॰… ୟେ ଉତ୍ତରାୟ ଦିସାୟ ସଙ୍ଖାରା… ୟେ ଦକ୍ଖିଣାୟ ଦିସାୟ ସଙ୍ଖାରା… ୟେ ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଅନୁଦିସାୟ ସଙ୍ଖାରା… ୟେ ପଚ୍ଛିମାୟ ଅନୁଦିସାୟ ସଙ୍ଖାରା… ୟେ ଉତ୍ତରାୟ ଅନୁଦିସାୟ ସଙ୍ଖାରା… ୟେ ଦକ୍ଖିଣାୟ ଅନୁଦିସାୟ ସଙ୍ଖାରା… ୟେ ହେଟ୍ଠିମାୟ ଦିସାୟ ସଙ୍ଖାରା… ୟେ ଉପରିମାୟ ଦିସାୟ ସଙ୍ଖାରା… ୟେ ଦସସୁ ଦିସାସୁ ସଙ୍ଖାରା, ତେପି ଏରିତା ସମେରିତା ଚଲିତା ଘଟ୍ଟିତା ଅନିଚ୍ଚତାୟ ଜାତିୟା ଅନୁଗତା ଜରାୟ ଅନୁସଟା ବ୍ୟାଧିନା ଅଭିଭୂତା ମରଣେନ ଅବ୍ଭାହତା ଦୁକ୍ଖେ ପତିଟ୍ଠିତା ଅତାଣା ଅଲେଣା ଅସରଣା ଅସରଣୀଭୂତା। ଭାସିତମ୍ପି ଚେତଂ –
‘‘କିଞ୍ଚାପି ଚେତଂ ଜଲତୀ ୱିମାନଂ, ଓଭାସୟଂ ଉତ୍ତରିୟଂ ଦିସାୟ।
ରୂପେ ରଣଂ ଦିସ୍ୱା ସଦା ପୱେଧିତଂ, ତସ୍ମା ନ ରୂପେ ରମତୀ ସୁମେଧୋ॥
‘‘ମଚ୍ଚୁନାବ୍ଭାହତୋ ଲୋକୋ, ଜରାୟ ପରିୱାରିତୋ।
ତଣ୍ହାସଲ୍ଲେନ ଓତିଣ୍ଣୋ, ଇଚ୍ଛାଧୂମାୟିତୋ [ଇଚ୍ଛାଧୁମାୟିକୋ (ସ୍ୟା॰)] ସଦା॥
‘‘ସବ୍ବୋ ଆଦୀପିତୋ ଲୋକୋ, ସବ୍ବୋ ଲୋକୋ ପଧୂପିତୋ।
ସବ୍ବୋ ପଜ୍ଜଲିତୋ ଲୋକୋ, ସବ୍ବୋ ଲୋକୋ ପକମ୍ପିତୋ’’ତି॥
ଦିସା ସବ୍ବା ସମେରିତା।
ଇଚ୍ଛଂ ଭୱନମତ୍ତନୋ ତି। ଅତ୍ତନୋ ଭୱନଂ ତାଣଂ ଲେଣଂ ସରଣଂ ଗତିଂ ପରାୟନଂ ଇଚ୍ଛନ୍ତୋ ସାଦିୟନ୍ତୋ ପତ୍ଥୟନ୍ତୋ ପିହୟନ୍ତୋ ଅଭିଜପ୍ପନ୍ତୋତି – ଇଚ୍ଛଂ ଭୱନମତ୍ତନୋ। ନାଦ୍ଦସାସିଂ ଅନୋସିତ ନ୍ତି। ଅଜ୍ଝୋସିତଂୟେୱ ଅଦ୍ଦସଂ, ଅନଜ୍ଝୋସିତଂ ନାଦ୍ଦସଂ, ସବ୍ବଂ ୟୋବ୍ବଞ୍ଞଂ ଜରାୟ ଓସିତଂ, ସବ୍ବଂ ଆରୋଗ୍ୟଂ ବ୍ୟାଧିନା ଓସିତଂ, ସବ୍ବଂ ଜୀୱିତଂ ମରଣେନ ଓସିତଂ, ସବ୍ବଂ ଲାଭଂ ଅଲାଭେନ ଓସିତଂ, ସବ୍ବଂ ୟସଂ ଅୟସେନ ଓସିତଂ, ସବ୍ବଂ ପସଂସଂ ନିନ୍ଦାୟ ଓସିତଂ, ସବ୍ବଂ ସୁଖଂ ଦୁକ୍ଖେନ ଓସିତଂ।
‘‘ଲାଭୋ ଅଲାଭୋ ୟସୋ ଅୟସୋ ଚ, ନିନ୍ଦା ପସଂସା ଚ ସୁଖଂ ଦୁଖଞ୍ଚ।
ଏତେ ଅନିଚ୍ଚା ମନୁଜେସୁ ଧମ୍ମା, ଅସସ୍ସତା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା’’ତି॥
ନାଦ୍ଦସାସିଂ ଅନୋସିତଂ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ସମନ୍ତମସାରୋ ଲୋକୋ, ଦିସା ସବ୍ବା ସମେରିତା।
ଇଚ୍ଛଂ ଭୱନମତ୍ତନୋ, ନାଦ୍ଦସାସିଂ ଅନୋସିତ’’ନ୍ତି॥
ଓସାନେ ତ୍ୱେୱ ବ୍ୟାରୁଦ୍ଧେ, ଦିସ୍ୱା ମେ ଅରତୀ ଅହୁ।
ଅଥେତ୍ଥ ସଲ୍ଲମଦ୍ଦକ୍ଖିଂ, ଦୁଦ୍ଦସଂ ହଦୟସ୍ସିତଂ॥
ଓସାନେ ତ୍ୱେୱ ବ୍ୟାରୁଦ୍ଧେ ତି। ଓସାନେ ତ୍ୱେୱା ତି ସବ୍ବଂ ୟୋବ୍ବଞ୍ଞଂ ଜରା ଓସାପେତି, ସବ୍ବଂ ଆରୋଗ୍ୟଂ ବ୍ୟାଧି ଓସାପେତି, ସବ୍ବଂ ଜୀୱିତଂ ମରଣଂ ଓସାପେତି, ସବ୍ବଂ ଲାଭଂ ଅଲାଭୋ ଓସାପେତି, ସବ୍ବଂ ୟସଂ ଅୟସୋ ଓସାପେତି, ସବ୍ବଂ ପସଂସଂ ନିନ୍ଦା ଓସାପେତି, ସବ୍ବଂ ସୁଖଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଓସାପେତୀତି – ଓସାନେ ତ୍ୱେୱ। ବ୍ୟାରୁଦ୍ଧେ ତି ୟୋବ୍ବଞ୍ଞକାମା ସତ୍ତା ଜରାୟ ପଟିୱିରୁଦ୍ଧା, ଆରୋଗ୍ୟକାମା ସତ୍ତା ବ୍ୟାଧିନା ପଟିୱିରୁଦ୍ଧା, ଜୀୱିତୁକାମା ସତ୍ତା ମରଣେନ ପଟିୱିରୁଦ୍ଧା, ଲାଭକାମା ସତ୍ତା ଅଲାଭେନ ପଟିୱିରୁଦ୍ଧା, ୟସକାମା ସତ୍ତା ଅୟସେନ ପଟିୱିରୁଦ୍ଧା, ପସଂସକାମା ସତ୍ତା ନିନ୍ଦାୟ ପଟିୱିରୁଦ୍ଧା, ସୁଖକାମା ସତ୍ତା ଦୁକ୍ଖେନ ପଟିୱିରୁଦ୍ଧା ଆହତା ପଚ୍ଚାହତା ଆଘାତିତା ପଚ୍ଚାଘାତିତାତି – ଓସାନେ ତ୍ୱେୱ ବ୍ୟାରୁଦ୍ଧେ।
ଦିସ୍ୱା ମେ ଅରତୀ ଅହୂ ତି। ଦିସ୍ୱା ତି ଦିସ୍ୱା ପସ୍ସିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱାତି – ଦିସ୍ୱା। ମେ ଅରତୀ ତି ୟା ଅରତି ୟା ଅନଭିରତି ୟା ଅନଭିରମନା ୟା ଉକ୍କଣ୍ଠିତା ୟା ପରିତସିତା ଅହୂତି – ଦିସ୍ୱା ମେ ଅରତୀ ଅହୁ।
ଅଥେତ୍ଥ ସଲ୍ଲମଦ୍ଦକ୍ଖି ନ୍ତି। ଅଥା ତି ପଦସନ୍ଧି…ପେ॰… ପଦାନୁପୁବ୍ବତାପେତଂ – ଅଥାତି। ଏତ୍ଥା ତି ସତ୍ତେସୁ। ସଲ୍ଲ ନ୍ତି ସତ୍ତ ସଲ୍ଲାନି – ରାଗସଲ୍ଲଂ, ଦୋସସଲ୍ଲଂ, ମୋହସଲ୍ଲଂ, ମାନସଲ୍ଲଂ, ଦିଟ୍ଠିସଲ୍ଲଂ, ସୋକସଲ୍ଲଂ, କଥଂକଥାସଲ୍ଲଂ। ଅଦ୍ଦକ୍ଖି ନ୍ତି ଅଦ୍ଦସଂ ଅଦକ୍ଖିଂ ଅପସ୍ସିଂ ପଟିୱିଜ୍ଝିନ୍ତି – ଅଥେତ୍ଥ ସଲ୍ଲମଦ୍ଦକ୍ଖିଂ।
ଦୁଦ୍ଦସଂ ହଦୟସ୍ସିତ ନ୍ତି। ଦୁଦ୍ଦସ ନ୍ତି ଦୁଦ୍ଦସଂ ଦୁଦ୍ଦକ୍ଖଂ ଦୁପ୍ପସ୍ସଂ ଦୁବ୍ବୁଜ୍ଝଂ ଦୁରନୁବୁଜ୍ଝଂ ଦୁପ୍ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତି – ଦୁଦ୍ଦସଂ। ହଦୟସ୍ସିତ ନ୍ତି ହଦୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଚିତ୍ତଂ। ୟଂ ଚିତ୍ତଂ ମନୋ ମାନସଂ ହଦୟଂ ପଣ୍ଡରଂ ମନୋ ମନାୟତନଂ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧୋ ତଜ୍ଜା ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ। ହଦୟସ୍ସିତ ନ୍ତି ହଦୟନିସ୍ସିତଂ ଚିତ୍ତସିତଂ ଚିତ୍ତନିସ୍ସିତଂ ଚିତ୍ତେନ ସହଗତଂ ସହଜାତଂ ସଂସଟ୍ଠଂ ସମ୍ପୟୁତ୍ତଂ ଏକୁପ୍ପାଦଂ ଏକନିରୋଧଂ ଏକୱତ୍ଥୁକଂ ଏକାରମ୍ମଣନ୍ତି – ଦୁଦ୍ଦସଂ ହଦୟସ୍ସିତଂ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଓସାନେ ତ୍ୱେୱ ବ୍ୟାରୁଦ୍ଧେ, ଦିସ୍ୱା ମେ ଅରତୀ ଅହୁ।
ଅଥେତ୍ଥ ସଲ୍ଲମଦ୍ଦକ୍ଖିଂ, ଦୁଦ୍ଦସଂ ହଦୟସ୍ସିତ’’ନ୍ତି॥
ୟେନ ସଲ୍ଲେନ ଓତିଣ୍ଣୋ, ଦିସା ସବ୍ବା ୱିଧାୱତି।
ତମେୱ ସଲ୍ଲମବ୍ବୁୟ୍ହ, ନ ଧାୱତି ନ ସୀଦତି॥
ୟେନ ସଲ୍ଲେନ ଓତିଣ୍ଣୋ, ଦିସା ସବ୍ବା ୱିଧାୱତୀ ତି। ସଲ୍ଲ ନ୍ତି। ସତ୍ତ ସଲ୍ଲାନି – ରାଗସଲ୍ଲଂ, ଦୋସସଲ୍ଲଂ, ମୋହସଲ୍ଲଂ, ମାନସଲ୍ଲଂ, ଦିଟ୍ଠିସଲ୍ଲଂ, ସୋକସଲ୍ଲଂ, କଥଂକଥାସଲ୍ଲଂ। କତମଂ ରାଗସଲ୍ଲଂ? ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ ଅନୁନୟୋ ଅନୁରୋଧୋ ନନ୍ଦିରାଗୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ – ଇଦଂ ରାଗସଲ୍ଲଂ।
କତମଂ ଦୋସସଲ୍ଲଂ? ‘‘ଅନତ୍ଥଂ ମେ ଅଚରୀ’’ତି ଆଘାତୋ ଜାୟତି ‘‘ଅନତ୍ଥଂ ମେ ଚରତୀ’’ତି ଆଘାତୋ ଜାୟତି, ‘‘ଅନତ୍ଥଂ ମେ ଚରିସ୍ସତୀ’’ତି ଆଘାତୋ ଜାୟତି…ପେ॰… ଚଣ୍ଡିକ୍କଂ ଅସୁରୋପୋ ଅନତ୍ତମନତା ଚିତ୍ତସ୍ସ – ଇଦଂ ଦୋସସଲ୍ଲଂ।
କତମଂ ମୋହସଲ୍ଲଂ? ଦୁକ୍ଖେ ଅଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ ଅଞ୍ଞାଣଂ, ପୁବ୍ବନ୍ତେ ଅଞ୍ଞାଣଂ, ଅପରନ୍ତେ ଅଞ୍ଞାଣଂ, ପୁବ୍ବନ୍ତାପରନ୍ତେ ଅଞ୍ଞାଣଂ , ଇଦପ୍ପଚ୍ଚୟତାପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅଞ୍ଞାଣଂ। ୟଂ ଏୱରୂପଂ ଅଦସ୍ସନଂ ଅନଭିସମୟୋ ଅନନୁବୋଧୋ ଅସମ୍ବୋଧୋ ଅପ୍ପଟିୱେଧୋ ଅସଙ୍ଗାହଣା ଅପରିୟୋଗାହଣା [ଅସଙ୍ଗାହତା ଅପରିୟୋଗାହତା (ସ୍ୟା॰), ଅସଙ୍ଗାହନା ଅପରିୟୋଗାହନା (କ॰)] ଅସମପେକ୍ଖନା ଅପଚ୍ଚୱେକ୍ଖନା ଅପଚ୍ଚକ୍ଖକମ୍ମଂ ଦୁମ୍ମେଜ୍ଝଂ ବାଲ୍ୟଂ ମୋହୋ ପମୋହୋ ସମ୍ମୋହୋ ଅୱିଜ୍ଜା ଅୱିଜ୍ଜୋଘୋ ଅୱିଜ୍ଜାୟୋଗୋ ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟୋ ଅୱିଜ୍ଜାପରିୟୁଟ୍ଠାନଂ ଅୱିଜ୍ଜାଲଙ୍ଗୀ ମୋହୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ – ଇଦଂ ମୋହସଲ୍ଲଂ।
କତମଂ ମାନସଲ୍ଲଂ? ‘‘ସେୟ୍ୟୋହମସ୍ମୀ’’ତି ମାନୋ, ‘‘ସଦିସୋହମସ୍ମୀ’’ତି ମାନୋ, ‘‘ହୀନୋହମସ୍ମୀ’’ତି ମାନୋ। ୟୋ ଏୱରୂପୋ ମାନୋ ମଞ୍ଞନା ମଞ୍ଞିତତ୍ତଂ ଉନ୍ନତି ଉନ୍ନମୋ ଧଜୋ ସମ୍ପଗ୍ଗାହୋ କେତୁକମ୍ୟତା ଚିତ୍ତସ୍ସ – ଇଦଂ ମାନସଲ୍ଲଂ।
କତମଂ ଦିଟ୍ଠିସଲ୍ଲଂ? ୱୀସତିୱତ୍ଥୁକା ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି, ଦସୱତ୍ଥୁକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି, ଦସୱତ୍ଥୁକା ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି। ୟା ଏୱରୂପା ଦିଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଦିଟ୍ଠିଗହନଂ ଦିଟ୍ଠିକନ୍ତାରୋ ଦିଟ୍ଠିୱିସୂକାୟିକଂ ଦିଟ୍ଠିୱିପ୍ଫନ୍ଦିତଂ ଦିଟ୍ଠିସଞ୍ଞୋଜନଂ ଗାହୋ ପଟିଗ୍ଗାହୋ ଅଭିନିୱେସୋ ପରାମାସୋ କୁମ୍ମଗ୍ଗୋ [କୁମଗ୍ଗୋ (କ॰) ମହାନି॰ ୩୮] ମିଚ୍ଛାପଥୋ ମିଚ୍ଛତ୍ତଂ ତିତ୍ଥାୟତନଂ ୱିପରିୟାସଗ୍ଗାହୋ ୱିପରୀତଗ୍ଗାହୋ ୱିପଲ୍ଲାସଗ୍ଗାହୋ ମିଚ୍ଛାଗାହୋ ଅୟାଥାୱକସ୍ମିଂ ‘‘ୟାଥାୱକ’’ନ୍ତି ଗାହୋ ୟାୱତା ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି – ଇଦଂ ଦିଟ୍ଠିସଲ୍ଲଂ।
କତମଂ ସୋକସଲ୍ଲଂ? ଞାତିବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ରୋଗବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ଭୋଗବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ସୀଲବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ଦିଟ୍ଠିବ୍ୟସନେନ ୱା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ବ୍ୟସନେନ ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ଦୁକ୍ଖଧମ୍ମେନ ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ସୋକୋ ସୋଚନା ସୋଚିତତ୍ତଂ ଅନ୍ତୋସୋକୋ ଅନ୍ତୋପରିସୋକୋ ଅନ୍ତୋଡାହୋ ଅନ୍ତୋପରିଡାହୋ ଚେତସୋ ପରିଜ୍ଝାୟନା ଦୋମନସ୍ସଂ – ଇଦଂ ସୋକସଲ୍ଲଂ।
କତମଂ କଥଂକଥାସଲ୍ଲଂ? ଦୁକ୍ଖେ କଙ୍ଖା, ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟେ କଙ୍ଖା, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧେ କଙ୍ଖା, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିୟା ପଟିପଦାୟ କଙ୍ଖା, ପୁବ୍ବନ୍ତେ କଙ୍ଖା, ଅପରନ୍ତେ କଙ୍ଖା, ପୁବ୍ବନ୍ତାପରନ୍ତେ କଙ୍ଖା, ଇଦପ୍ପଚ୍ଚୟତାପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନେସୁ ଧମ୍ମେସୁ କଙ୍ଖା। ୟା ଏୱରୂପା କଙ୍ଖା କଙ୍ଖାୟନା କଙ୍ଖାୟିତତ୍ତଂ ୱିମତି ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଦ୍ୱେଳ୍ହକଂ ଦ୍ୱେଧାପଥୋ ସଂସୟୋ ଅନେକଂସଗ୍ଗାହୋ ଆସପ୍ପନା ପରିସପ୍ପନା ଅପରିୟୋଗାହଣା ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ମନୋୱିଲେଖୋ – ଇଦଂ କଥଂକଥାସଲ୍ଲଂ।
ୟେନ ସଲ୍ଲେନ ଓତିଣ୍ଣୋ, ଦିସା ସବ୍ବା ୱିଧାୱତୀ ତି। ରାଗସଲ୍ଲେନ ଓତିଣ୍ଣୋ ୱିଦ୍ଧୋ ଫୁଟ୍ଠୋ ପରେତୋ ସମୋହିତୋ ସମନ୍ନାଗତୋ କାୟେନ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରତି, ୱାଚାୟ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରତି, ମନସା ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରତି, ପାଣମ୍ପି ହନତି, ଅଦିନ୍ନମ୍ପି ଆଦିୟତି, ସନ୍ଧିମ୍ପି ଛିନ୍ଦତି, ନିଲ୍ଲୋପମ୍ପି ହରତି, ଏକାଗାରିକମ୍ପି କରୋତି, ପରିପନ୍ଥେପି ତିଟ୍ଠତି, ପରଦାରମ୍ପି ଗଚ୍ଛତି, ମୁସାପି ଭଣତି; ଏୱମ୍ପି ରାଗସଲ୍ଲେନ ଓତିଣ୍ଣୋ ୱିଦ୍ଧୋ ଫୁଟ୍ଠୋ ପରେତୋ ସମୋହିତୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ଧାୱତି ୱିଧାୱତି ସନ୍ଧାୱତି ସଂସରତି। ଅଥ ୱା ରାଗସଲ୍ଲେନ ଓତିଣ୍ଣୋ ୱିଦ୍ଧୋ ଫୁଟ୍ଠୋ ପରେତୋ ସମୋହିତୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ଭୋଗେ ପରିୟେସନ୍ତୋ ନାୱାୟ ମହାସମୁଦ୍ଦଂ ପକ୍ଖନ୍ଦତି। ସୀତସ୍ସ ପୁରକ୍ଖତୋ ଉଣ୍ହସ୍ସ ପୁରକ୍ଖତୋ ଡଂସମକସୱାତାତପସରୀସପସମ୍ଫସ୍ସେହି ପୀଳିୟମାନୋ [ରିସ୍ସମାନୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଖୁପ୍ପିପାସାୟ ମିୟ୍ୟମାନୋ ତିଗୁମ୍ବଂ ଗଚ୍ଛତି, ତକ୍କୋଲଂ ଗଚ୍ଛତି, ତକ୍କସୀଲଂ ଗଚ୍ଛତି, କାଳମୁଖଂ ଗଚ୍ଛତି, ପୁରପୂରଂ ଗଚ୍ଛତି, ୱେସୁଙ୍ଗଂ ଗଚ୍ଛତି, ୱେରାପଥଂ ଗଚ୍ଛତି, ଜୱଂ ଗଚ୍ଛତି, ତାମଲିଂ ଗଚ୍ଛତି, ୱଙ୍କଂ ଗଚ୍ଛତି, ଏଳବନ୍ଧନଂ ଗଚ୍ଛତି, ସୁୱଣ୍ଣକୂଟଂ ଗଚ୍ଛତି, ସୁୱଣ୍ଣଭୂମିଂ ଗଚ୍ଛତି, ତମ୍ବପଣ୍ଣିଂ ଗଚ୍ଛତି, ସୁପ୍ପାଦକଂ [ସୁପ୍ପାରକଂ (ସୀ॰ କ॰), ସୁପ୍ପାରଂ (ସ୍ୟା॰)] ଗଚ୍ଛତି, ଭାରୁକଚ୍ଛଂ ଗଚ୍ଛତି, ସୁରଟ୍ଠଂ ଗଚ୍ଛତି, ଭଙ୍ଗଲୋକଂ [ଅଙ୍ଗଲୋକଂ (ସୀ॰), ଅଙ୍ଗଣେକଂ (ସ୍ୟା॰)] ଗଚ୍ଛତି, ଭଙ୍ଗଣଂ [ଗଙ୍ଗଣଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଗଚ୍ଛତି, ପରମଭଙ୍ଗଣଂ ଗଚ୍ଛତି, ୟୋନଂ ଗଚ୍ଛତି, ପରମୟୋନଂ ଗଚ୍ଛତି, ୱିନକଂ ଗଚ୍ଛତି, ମୂଲପଦଂ ଗଚ୍ଛତି, ମରୁକନ୍ତାରଂ ଗଚ୍ଛତି, ଜଣ୍ଣୁପଥଂ ଗଚ୍ଛତି, ଅଜପଥଂ ଗଚ୍ଛତି , ମେଣ୍ଡପଥଂ ଗଚ୍ଛତି, ସଙ୍କୁପଥଂ ଗଚ୍ଛତି, ଛତ୍ତପଥଂ ଗଚ୍ଛତି, ୱଂସପଥଂ ଗଚ୍ଛତି, ସକୁଣପଥଂ ଗଚ୍ଛତି, ମୂସିକପଥଂ ଗଚ୍ଛତି, ଦରିପଥଂ ଗଚ୍ଛତି, ୱେତ୍ତାଚାରଂ ଗଚ୍ଛତି; ପରିୟେସନ୍ତୋ ନ ଲଭତି, ଅଲାଭମୂଲକମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି, ପରିୟେସନ୍ତୋ ଲଭତି, ଲଦ୍ଧା ଆରକ୍ଖମୂଲକମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି ‘‘କିନ୍ତି ମେ ଭୋଗେ ନେୱ ରାଜାନୋ ହରେୟ୍ୟୁଂ ନ ଚୋରା ହରେୟ୍ୟୁଂ ନ ଅଗ୍ଗି ଦହେୟ୍ୟ ନ ଉଦକଂ ୱହେୟ୍ୟ ନ ଅପ୍ପିୟା ଦାୟାଦା ହରେୟ୍ୟୁ’’ନ୍ତି। ତସ୍ସ ଏୱଂ ଆରକ୍ଖତୋ ଗୋପୟତୋ ତେ ଭୋଗା ୱିପ୍ପଲୁଜ୍ଜନ୍ତି , ସୋ ୱିପ୍ପୟୋଗମୂଲକମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ ଦୋମନସ୍ସଂ ପଟିସଂୱେଦେତି। ଏୱମ୍ପି ରାଗସଲ୍ଲେନ ଓତିଣ୍ଣୋ ୱିଦ୍ଧୋ ଫୁଟ୍ଠୋ ପରେତୋ ସମୋହିତୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ଧାୱତି ୱିଧାୱତି ସନ୍ଧାୱତି ସଂସରତି।
ଦୋସସଲ୍ଲେନ…ପେ॰… ମୋହସଲ୍ଲେନ… ମାନସଲ୍ଲେନ ଓତିଣ୍ଣୋ ୱିଦ୍ଧୋ ଫୁଟ୍ଠୋ ପରେତୋ ସମୋହିତୋ ସମନ୍ନାଗତୋ କାୟେନ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରତି, ୱାଚାୟ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରତି, ମନସା ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରତି, ପାଣମ୍ପି ହନତି, ଅଦିନ୍ନମ୍ପି ଆଦିୟତି, ସନ୍ଧିମ୍ପି ଛିନ୍ଦତି, ନିଲ୍ଲୋପମ୍ପି ହରତି, ଏକାଗାରିକମ୍ପି କରୋତି, ପରିପନ୍ଥେପି ତିଟ୍ଠତି, ପରଦାରମ୍ପି ଗଚ୍ଛତି, ମୁସାପି ଭଣତି। ଏୱଂ ମାନସଲ୍ଲେନ ଓତିଣ୍ଣୋ ୱିଦ୍ଧୋ ଫୁଟ୍ଠୋ ପରେତୋ ସମୋହିତୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ଧାୱତି ୱିଧାୱତି ସନ୍ଧାୱତି ସଂସରତି।
ଦିଟ୍ଠିସଲ୍ଲେନ ଓତିଣ୍ଣୋ ୱିଦ୍ଧୋ ଫୁଟ୍ଠୋ ପରେତୋ ସମୋହିତୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅଚେଲକୋ ହୋତି ମୁତ୍ତାଚାରୋ ହତ୍ଥାପଲେଖନୋ [ହତ୍ଥାୱଲେଖନୋ (ସ୍ୟା॰)] , ନ ଏହିଭଦନ୍ତିକୋ , ନ ତିଟ୍ଠଭଦନ୍ତିକୋ; ନାଭିହଟଂ, ନ ଉଦ୍ଦିସ୍ସକତଂ, ନ ନିମନ୍ତନଂ ସାଦିୟତି, ସୋ ନ କୁମ୍ଭିମୁଖା ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାତି, ନ କଳୋପିମୁଖା [ଖଳୋପିମୁଖା (ସୀ॰)] ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାତି, ନ ଏଳକମନ୍ତରଂ, ନ ଦଣ୍ଡମନ୍ତରଂ, ନ ମୁସଲମନ୍ତରଂ, ନ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଭୁଞ୍ଜମାନାନଂ, ନ ଗବ୍ଭିନିୟା, ନ ପାୟମାନାୟ, ନ ପୁରିସନ୍ତରଗତାୟ, ନ ସଂକିତ୍ତୀସୁ, ନ ୟତ୍ଥ ସା ଉପଟ୍ଠିତୋ ହୋତି, ନ ୟତ୍ଥ ମକ୍ଖିକା ସଣ୍ଡସଣ୍ଡଚାରିନୀ। ନ ମଚ୍ଛଂ ନ ମଂସଂ ନ ସୁରଂ ନ ମେରୟଂ ନ ଥୁସୋଦକଂ ପିୱତି। ସୋ ଏକାଗାରିକୋ ୱା ହୋତି ଏକାଲୋପିକୋ, ଦ୍ୱାଗାରିକୋ ୱା ହୋତି ଦ୍ୱାଲୋପିକୋ…ପେ॰… ସତ୍ତାଗାରିକୋ ୱା ହୋତି ସତ୍ତାଲୋପିକୋ। ଏକିସ୍ସାପି ଭତ୍ତିୟା ୟାପେତି, ଦ୍ୱୀହିପି ଭତ୍ତୀହି ୟାପେତି…ପେ॰… ସତ୍ତହିପି ଭତ୍ତୀହି ୟାପେତି। ଏକାହିକମ୍ପି ଆହାରଂ ଆହାରେତି, ଦ୍ୱୀହିକମ୍ପି ଆହାରଂ ଆହାରେତି…ପେ॰… ସତ୍ତାହିକମ୍ପି ଆହାରଂ ଆହାରେତି। ଇତି ଏୱରୂପଂ ଅଡ୍ଢମାସିକମ୍ପି ପରିୟାୟଭତ୍ତଭୋଜନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତୋ ୱିହରତି। ଏୱମ୍ପି ଦିଟ୍ଠିସଲ୍ଲେନ ଓତିଣ୍ଣୋ ୱିଦ୍ଧୋ ଫୁଟ୍ଠୋ ପରେତୋ ସମୋହିତୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ଧାୱତି ୱିଧାୱତି ସନ୍ଧାୱତି ସଂସରତି।
ଅଥ ୱା ଦିଟ୍ଠିସଲ୍ଲେନ ଓତିଣ୍ଣୋ ୱିଦ୍ଧୋ ଫୁଟ୍ଠୋ ପରେତୋ ସମୋହିତୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ସୋ ସାକଭକ୍ଖୋ ୱା ହୋତି, ସାମାକଭକ୍ଖୋ ୱା ହୋତି, ନୀୱାରଭକ୍ଖୋ ୱା ହୋତି, ଦଦ୍ଦୁଲଭକ୍ଖୋ ୱା ହୋତି, ହଟଭକ୍ଖୋ ୱା ହୋତି, କଣଭକ୍ଖୋ ୱା ହୋତି, ଆଚାମଭକ୍ଖୋ ୱା ହୋତି, ପିଞ୍ଞାକଭକ୍ଖୋ ୱା ହୋତି, ତିଲଭକ୍ଖୋ ୱା ହୋତି, ତିଣଭକ୍ଖୋ ୱା ହୋତି, ଗୋମୟଭକ୍ଖୋ ୱା ହୋତି, ୱନମୂଲଫଲାହାରୋ ୟାପେତି ପୱତ୍ତଫଲଭୋଜନୋ। ସୋ ସାଣାନିପି ଧାରେତି, ମସାଣାନିପି ଧାରେତି, ଛୱଦୁସ୍ସାନିପି ଧାରେତି, ପଂସୁକୂଲାନିପି ଧାରେତି, ତିରୀଟାନିପି ଧାରେତି, ଅଜିନାନିପି ଧାରେତି, ଅଜିନକ୍ଖିପମ୍ପି ଧାରେତି, କୁସଚୀରମ୍ପି ଧାରେତି, ୱାକଚୀରମ୍ପି ଧାରେତି, ଫଲକଚୀରମ୍ପି ଧାରେତି, କେସକମ୍ବଲମ୍ପି ଧାରେତି, ଉଲୂକପକ୍ଖମ୍ପି ଧାରେତି, କେସମସ୍ସୁଲୋଚକୋପି ହୋତି, କେସମସ୍ସୁଲୋଚନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତୋ ୱିହରତି। ଉବ୍ଭଟ୍ଠକୋପି ହୋତି ଆସନପଟିକ୍ଖିତ୍ତୋ, ଉକ୍କୁଟିକୋପି ହୋତି ଉକ୍କୁଟିକପ୍ପଧାନମନୁୟୁତ୍ତୋ, କଣ୍ଟକାପସ୍ସୟିକୋ ହୋତି, କଣ୍ଟକାପସ୍ସୟେ ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି, ଫଲକସେୟ୍ୟମ୍ପି କପ୍ପେତି, ଥଣ୍ଡିଲସେୟ୍ୟମ୍ପି କପ୍ପେତି, ଏକାପସ୍ସୟିକୋ ହୋତି ରଜୋଜଲ୍ଲଧରୋ, ଅବ୍ଭୋକାସିକୋପି ହୋତି ୟଥାସନ୍ଥତିକୋ, ୱେକଟିକୋପି ହୋତି ୱିକଟଭୋଜନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତୋ, ଅପାନକୋପି ହୋତି ଅପାନକତ୍ତମନୁୟୁତ୍ତୋ, ସାୟତତିୟକମ୍ପି ଉଦକୋରୋହନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତୋ ୱିହରତି। ଇତି ଏୱରୂପଂ ଅନେକୱିହିତଂ କାୟସ୍ସ ଆତାପନପରିତାପନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତୋ ୱିହରତି। ଏୱମ୍ପି ଦିଟ୍ଠିସଲ୍ଲେନ ଓତିଣ୍ଣୋ ୱିଦ୍ଧୋ ଫୁଟ୍ଠୋ ପରେତୋ ସମୋହିତୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ଧାୱତି ୱିଧାୱତି ସନ୍ଧାୱତି ସଂସରତି।
ସୋକସଲ୍ଲେନ ଓତିଣ୍ଣୋ ୱିଦ୍ଧୋ ଫୁଟ୍ଠୋ ପରେତୋ ସମୋହିତୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ସୋଚତି କିଲମତି ପରିଦେୱତି ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତି। ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା –
‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଇମିସ୍ସାୟେୱ ସାୱତ୍ଥିୟା ଅଞ୍ଞତରିସ୍ସା ଇତ୍ଥିୟା ମାତା କାଲମକାସି। ସା ତସ୍ସା କାଲଂ କିରିୟାୟ ଉମ୍ମତ୍ତିକା ଖିତ୍ତଚିତ୍ତା ରଥିୟାୟ ରଥିୟଂ, ସିଙ୍ଘାଟକେନ ସିଙ୍ଘାଟକଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱମାହ – ‘ଅପି ମେ ମାତରଂ ଅଦ୍ଦସ୍ସଥ, ଅପି ମେ ମାତରଂ ଅଦ୍ଦସ୍ସଥା’ତି ।
‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଇମିସ୍ସାୟେୱ ସାୱତ୍ଥିୟା ଅଞ୍ଞତରିସ୍ସା ଇତ୍ଥିୟା ପିତା କାଲମକାସି… ଭାତା କାଲମକାସି… ଭଗିନୀ କାଲମକାସି… ପୁତ୍ତୋ କାଲମକାସି… ଧୀତା କାଲମକାସି… ସାମିକୋ କାଲମକାସି। ସା ତସ୍ସ କାଲଂ କିରିୟାୟ ଉମ୍ମତ୍ତିକା ଖିତ୍ତଚିତ୍ତା ରଥିୟାୟ ରଥିୟଂ, ସିଙ୍ଘାଟକେନ ସିଙ୍ଘାଟକଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱମାହ – ‘ଅପି ମେ ସାମିକଂ ଅଦ୍ଦସ୍ସଥ, ଅପି ମେ ସାମିକଂ ଅଦ୍ଦସ୍ସଥା’ତି।
‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଇମିସ୍ସାୟେୱ ସାୱତ୍ଥିୟା ଅଞ୍ଞତରସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ମାତା କାଲମକାସି। ସୋ ତସ୍ସା କାଲଂ କିରିୟାୟ ଉମ୍ମତ୍ତକୋ ଖିତ୍ତଚିତ୍ତୋ ରଥିୟାୟ ରଥିୟଂ, ସିଙ୍ଘାଟକେନ ସିଙ୍ଘାଟକଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱମାହ – ‘ଅପି ମେ ମାତରଂ ଅଦ୍ଦସ୍ସଥ, ଅପି ମେ ମାତରଂ ଅଦ୍ଦସ୍ସଥା’ତି।
‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ , ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଇମିସ୍ସାୟେୱ ସାୱତ୍ଥିୟା ଅଞ୍ଞତରସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ପିତା କାଲମକାସି… ଭାତା କାଲମକାସି… ଭଗିନୀ କାଲମକାସି… ପୁତ୍ତୋ କାଲମକାସି… ଧୀତା କାଲମକାସି… ପଜାପତି କାଲମକାସି। ସୋ ତସ୍ସା କାଲଂ କିରିୟାୟ ଉମ୍ମତ୍ତକୋ ଖିତ୍ତଚିତ୍ତୋ ରଥିୟାୟ ରଥିୟଂ, ସିଙ୍ଘାଟକେନ ସିଙ୍ଘାଟକଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱମାହ – ‘ଅପି ମେ ପଜାପତିଂ ଅଦ୍ଦସ୍ସଥ, ଅପି ମେ ପଜାପତିଂ ଅଦ୍ଦସ୍ସଥା’ତି।
‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଇମିସ୍ସାୟେୱ ସାୱତ୍ଥିୟା ଅଞ୍ଞତରା ଇତ୍ଥୀ ଞାତିକୁଲଂ ଅଗମାସି। ତସ୍ସା ତେ ଞାତକା ସାମିକଂ ଅଚ୍ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ଅଞ୍ଞସ୍ସ ଦାତୁକାମା, ସା ଚ ନଂ ନ ଇଚ୍ଛତି। ଅଥ ଖୋ ସା ଇତ୍ଥୀ ସାମିକଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଇମେ, ଅୟ୍ୟପୁତ୍ତ, ଞାତକା ତୱ ଅଚ୍ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ଅଞ୍ଞସ୍ସ ଦାତୁକାମା, ଉଭୋ ମୟଂ ମରିସ୍ସାମା’ତି। ଅଥ ଖୋ ସୋ ପୁରିସୋ ତଂ ଇତ୍ଥିଂ ଦ୍ୱିଧା ଛେତ୍ୱା ଅତ୍ତାନଂ ଓପାତେତି – ‘ଉଭୋ ପେଚ୍ଚ ଭୱିସ୍ସାମା’’’ତି। ଏୱଂ ସୋକସଲ୍ଲେନ ଓତିଣ୍ଣୋ ୱିଦ୍ଧୋ ଫୁଟ୍ଠୋ ପରେତୋ ସମୋହିତୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ଧାୱତି ୱିଧାୱତି ସନ୍ଧାୱତି ସଂସରତି।
କଥଂକଥାସଲ୍ଲେନ ଓତିଣ୍ଣୋ ୱିଦ୍ଧୋ ଫୁଟ୍ଠୋ ପରେତୋ ସମୋହିତୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ସଂସୟପକ୍ଖନ୍ଦୋ ହୋତି ୱିମତିପକ୍ଖନ୍ଦୋ ଦ୍ୱେଳ୍ହକଜାତୋ – ‘‘ଅହୋସିଂ ନୁ ଖୋ ଅହଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ, ନନୁ ଖୋ ଅହୋସିଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ, କିଂ ନୁ ଖୋ ଅହୋସିଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ, କଥଂ ନୁ ଖୋ ଅହୋସିଂ ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ , କିଂ ହୁତ୍ୱା କିଂ ଅହୋସିଂ ନୁ ଖୋ ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ, ଭୱିସ୍ସାମି ନୁ ଖୋ ଅହଂ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ, ନନୁ ଖୋ ଭୱିସ୍ସାମି ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ, କିଂ ନୁ ଖୋ ଭୱିସ୍ସାମି ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ, କଥଂ ନୁ ଖୋ ଭୱିସ୍ସାମି ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ, କିଂ ହୁତ୍ୱା କିଂ ଭୱିସ୍ସାମି ନୁ ଖୋ ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ, ଏତରହି ୱା ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଅଦ୍ଧାନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ କଥଂକଥୀ ହୋତି, ଅହଂ ନୁ ଖୋସ୍ମି, ନୋ ନୁ ଖୋସ୍ମି, କିଂ ନୁ ଖୋସ୍ମି କଥଂ ନୁ ଖୋସ୍ମି, ଅୟଂ ନୁ ଖୋ ସତ୍ତୋ କୁତୋ ଆଗତୋ, ସୋ କୁହିଂ ଗାମୀ ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି। ଏୱଂ କଥଂକଥାସଲ୍ଲେନ ଓତିଣ୍ଣୋ ୱିଦ୍ଧୋ ଫୁଟ୍ଠୋ ପରେତୋ ସମୋହିତୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ଧାୱତି ୱିଧାୱତି ସନ୍ଧାୱତି ସଂସରତି।
ତେ ସଲ୍ଲେ ଅଭିସଙ୍ଖରୋତି; ତେ ସଲ୍ଲେ ଅଭିସଙ୍ଖରୋନ୍ତୋ ସଲ୍ଲାଭିସଙ୍ଖାରୱସେନ ପୁରତ୍ଥିମଂ ଦିସଂ ଧାୱତି, ପଚ୍ଛିମଂ ଦିସଂ ଧାୱତି, ଉତ୍ତରଂ ଦିସଂ ଧାୱତି, ଦକ୍ଖିଣଂ ଦିସଂ ଧାୱତି। ତେ ସଲ୍ଲାଭିସଙ୍ଖାରା ଅପ୍ପହୀନା; ସଲ୍ଲାଭିସଙ୍ଖାରାନଂ ଅପ୍ପହୀନତ୍ତା ଗତିୟା ଧାୱତି, ନିରୟେ ଧାୱତି , ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟା ଧାୱତି, ପେତ୍ତିୱିସୟେ ଧାୱତି, ମନୁସ୍ସଲୋକେ ଧାୱତି, ଦେୱଲୋକେ ଧାୱତି, ଗତିୟା ଗତିଂ, ଉପପତ୍ତିୟା ଉପପତ୍ତିଂ, ପଟିସନ୍ଧିୟା ପଟିସନ୍ଧିଂ, ଭୱେନ ଭୱଂ, ସଂସାରେନ ସଂସାରଂ, ୱଟ୍ଟେନ ୱଟ୍ଟଂ ଧାୱତି ୱିଧାୱତି ସନ୍ଧାୱତି ସଂସରତୀତି – ୟେନ ସଲ୍ଲେନ ଓତିଣ୍ଣୋ ଦିସା ସବ୍ବା ୱିଧାୱତି।
ତମେୱ ସଲ୍ଲମବ୍ବୁୟ୍ହ, ନ ଧାୱତି ନ ସୀଦତୀ ତି। ତମେୱ ରାଗସଲ୍ଲଂ ଦୋସସଲ୍ଲଂ ମୋହସଲ୍ଲଂ ମାନସଲ୍ଲଂ ଦିଟ୍ଠିସଲ୍ଲଂ ସୋକସଲ୍ଲଂ କଥଂକଥାସଲ୍ଲଂ ଅବ୍ବୁୟ୍ହ ଅବ୍ବୁହିତ୍ୱା ଉଦ୍ଧରିତ୍ୱା ସମୁଦ୍ଧରିତ୍ୱା ଉପ୍ପାଟୟିତ୍ୱା ସମୁପ୍ପାଟୟିତ୍ୱା [ଉପ୍ପାଦୟିତ୍ୱା ସମୁପ୍ପାଦୟିତ୍ୱା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମେତ୍ୱା ନେୱ ପୁରତ୍ଥିମଂ ଦିସଂ ଧାୱତି ନ ପଚ୍ଛିମଂ ଦିସଂ ଧାୱତି ନ ଉତ୍ତରଂ ଦିସଂ ଧାୱତି ନ ଦକ୍ଖିଣଂ ଦିସଂ ଧାୱତି। ତେ ସଲ୍ଲାଭିସଙ୍ଖାରା ପହୀନା; ସଲ୍ଲାଭିସଙ୍ଖାରାନଂ ପହୀନତ୍ତା ଗତିୟା ନ ଧାୱତି, ନିରୟେ ନ ଧାୱତି, ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟା ନ ଧାୱତି, ପେତ୍ତିୱିସୟେ ନ ଧାୱତି, ମନୁସ୍ସଲୋକେ ନ ଧାୱତି, ଦେୱଲୋକେ ନ ଧାୱତି, ନ ଗତିୟା ଗତିଂ, ନ ଉପପତ୍ତିୟା ଉପପତ୍ତିଂ, ନ ପଟିସନ୍ଧିୟା ପଟିସନ୍ଧିଂ, ନ ଭୱେନ ଭୱଂ, ନ ସଂସାରେନ ସଂସାରଂ, ନ ୱଟ୍ଟେନ ୱଟ୍ଟଂ ଧାୱତି ୱିଧାୱତି ସନ୍ଧାୱତି ସଂସରତୀତି – ତମେୱ ସଲ୍ଲମବ୍ବୁୟ୍ହ ନ ଧାୱତି। ନ ସୀଦତୀ ତି କାମୋଘେ ନ ସୀଦତି, ଭୱୋଘେ ନ ସୀଦତି, ଦିଟ୍ଠୋଘେ ନ ସୀଦତି, ଅୱିଜ୍ଜୋଘେ ନ ସୀଦତି, ନ ସଂସୀଦତି ନ ଓସୀଦତି ନ ଅୱସୀଦତି ନ ଗଚ୍ଛତି ନ ଅୱଗଚ୍ଛତୀତି – ତମେୱ ସଲ୍ଲମବ୍ବୁୟ୍ହ, ନ ଧାୱତି ନ ସୀଦତି।
‘‘ୟେନ ସଲ୍ଲେନ ଓତିଣ୍ଣୋ, ଦିସା ସବ୍ବା ୱିଧାୱତି।
ତମେୱ ସଲ୍ଲମବ୍ବୁୟ୍ହ, ନ ଧାୱତି ନ ସୀଦତୀ’’ତି॥
ତତ୍ଥ ସିକ୍ଖାନୁଗୀୟନ୍ତି, ୟାନି ଲୋକେ ଗଧିତାନି।
ନ ତେସୁ ପସୁତୋ ସିୟା, ନିବ୍ବିଜ୍ଝ ସବ୍ବସୋ କାମେ।
ସିକ୍ଖେ ନିବ୍ବାନମତ୍ତନୋ॥
ତତ୍ଥ ସିକ୍ଖାନୁଗୀୟନ୍ତି, ୟାନି ଲୋକେ ଗଧିତାନୀ ତି। ସିକ୍ଖା ତି ହତ୍ଥିସିକ୍ଖା ଅସ୍ସସିକ୍ଖା ରଥସିକ୍ଖା ଧନୁସିକ୍ଖା ସାଲାକିୟଂ ସଲ୍ଲକତ୍ତିୟଂ କାୟତିକିଚ୍ଛଂ ଭୂତିୟଂ କୋମାରଭଚ୍ଚଂ [କୋମାରତିକିଚ୍ଛଂ (ସ୍ୟା॰), କୋମାରସଚ୍ଚଂ (କ॰)] । ଅନୁଗୀୟନ୍ତୀ ତି ଗୀୟନ୍ତି ନିଗ୍ଗୀୟନ୍ତି କଥୀୟନ୍ତି ଭଣୀୟନ୍ତି ଦୀପୀୟନ୍ତି ୱୋହରୀୟନ୍ତି। ଅଥ ୱା ଗୀୟନ୍ତି ଗଣ୍ହୀୟନ୍ତି ଉଗ୍ଗଣ୍ହୀୟନ୍ତି ଧାରୀୟନ୍ତି ଉପଧାରୀୟନ୍ତି ଉପଲକ୍ଖୀୟନ୍ତି ଗଧିତପଟିଲାଭାୟ। ଗଧିତା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା – ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଞ୍ହିତା ରଜନୀୟା, ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ସଦ୍ଦା…ପେ॰… ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଗନ୍ଧା… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା… କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଞ୍ହିତା ରଜନୀୟା। କିଂକାରଣା ଗଧିତା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା? ୟେଭୁୟ୍ୟେନ ଦେୱମନୁସ୍ସା ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ ଇଚ୍ଛନ୍ତି ସାଦିୟନ୍ତି ପତ୍ଥୟନ୍ତି ପିହୟନ୍ତି ଅଭିଜପ୍ପନ୍ତି ତଂକାରଣା ଗଧିତା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା। ଲୋକେ ତି ମନୁସ୍ସଲୋକେତି – ତତ୍ଥ ସିକ୍ଖାନୁଗୀୟନ୍ତି, ୟାନି ଲୋକେ ଗଧିତାନି।
ନ ତେସୁ ପସୁତୋ ସିୟା ତି। ତାସୁ ୱା ସିକ୍ଖାସୁ ତେସୁ ୱା ପଞ୍ଚସୁ କାମଗୁଣେସୁ ନ ପସୁତୋ ସିୟା, ନ ତନ୍ନିନ୍ନୋ ଅସ୍ସ, ନ ତପ୍ପୋଣୋ, ନ ତପ୍ପବ୍ଭାରୋ, ନ ତଦଧିମୁତ୍ତୋ, ନ ତଦଧିପତେୟ୍ୟୋତି – ନ ତେସୁ ପସୁତୋ ସିୟା।
ନିବ୍ବିଜ୍ଝ ସବ୍ବସୋ କାମେ ତି। ନିବ୍ବିଜ୍ଝା ତି ପଟିୱିଜ୍ଝିତ୍ୱା। ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ପଟିୱିଜ୍ଝିତ୍ୱା, ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି ପଟିୱିଜ୍ଝିତ୍ୱା…ପେ॰… ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ପଟିୱିଜ୍ଝିତ୍ୱା। ସବ୍ବସୋ ତି ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ସବ୍ବଥା ସବ୍ବଂ ଅସେସଂ ନିସ୍ସେସଂ ପରିୟାଦିୟନୱଚନମେତଂ – ସବ୍ବସୋତି। କାମା ତି ଉଦ୍ଦାନତୋ ଦ୍ୱେ କାମା – ୱତ୍ଥୁକାମା ଚ କିଲେସକାମା ଚ…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱତ୍ଥୁକାମା…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସକାମାତି – ନିବ୍ବିଜ୍ଝ ସବ୍ବସୋ କାମେ।
ସିକ୍ଖେ ନିବ୍ବାନମତ୍ତନୋ ତି। ସିକ୍ଖା ତି ତିସ୍ସୋ ସିକ୍ଖା – ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖା, ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖା, ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା…ପେ॰… ଅୟଂ ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା। ନିବ୍ବାନମତ୍ତନୋ ତି ଅତ୍ତନୋ ରାଗସ୍ସ ନିବ୍ବାପନାୟ ଦୋସସ୍ସ ନିବ୍ବାପନାୟ ମୋହସ୍ସ ନିବ୍ବାପନାୟ…ପେ॰… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରାନଂ ସମାୟ ଉପସମାୟ ୱୂପସମାୟ ନିବ୍ବାପନାୟ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାୟ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ଅଧିସୀଲମ୍ପି ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ ଅଧିଚିତ୍ତମ୍ପି ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ ଅଧିପଞ୍ଞମ୍ପି ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଇମା ତିସ୍ସୋ ସିକ୍ଖାୟୋ ଆୱଜ୍ଜନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ ଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ ଆଚରେୟ୍ୟ ସମାଚରେୟ୍ୟ ସମାଦାୟ ୱତ୍ତେୟ୍ୟାତି – ସିକ୍ଖେ ନିବ୍ବାନମତ୍ତନୋ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ତତ୍ଥ ସିକ୍ଖାନୁଗୀୟନ୍ତି, ୟାନି ଲୋକେ ଗଧିତାନି।
ନ ତେସୁ ପସୁତୋ ସିୟା, ନିବ୍ବିଜ୍ଝ ସବ୍ବସୋ କାମେ।
ସିକ୍ଖେ ନିବ୍ବାନମତ୍ତନୋ’’ତି॥
ସଚ୍ଚୋ ସିୟା ଅପ୍ପଗବ୍ଭୋ, ଅମାୟୋ ରିତ୍ତପେସୁଣୋ।
ଅକ୍କୋଧନୋ ଲୋଭପାପଂ, ୱେୱିଚ୍ଛଂ ୱିତରେ ମୁନି॥
ସଚ୍ଚୋ ସିୟା ଅପ୍ପଗବ୍ଭୋ ତି। ସଚ୍ଚୋ ସିୟା ତି ସଚ୍ଚୱାଚାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ସିୟା, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ସିୟା, ଅରିୟେନ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକେନ ମଗ୍ଗେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ସିୟାତି – ସଚ୍ଚୋ ସିୟା। ଅପ୍ପଗବ୍ଭୋ ତି ତୀଣି ପାଗବ୍ଭିୟାନି – କାୟିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ, ୱାଚସିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ, ଚେତସିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ…ପେ॰… ଇଦଂ ଚେତସିକଂ ପାଗବ୍ଭିୟଂ। ୟସ୍ସିମାନି ତୀଣି ପାଗବ୍ଭିୟାନି ପହୀନାନି ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନାନି ୱୂପସନ୍ତାନି ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧାନି ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକାନି ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାନି, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅପ୍ପଗବ୍ଭୋତି – ସଚ୍ଚୋ ସିୟା ଅପ୍ପଗବ୍ଭୋ।
ଅମାୟୋ ରିତ୍ତପେସୁଣୋ ତି। ମାୟା ୱୁଚ୍ଚତି ୱଞ୍ଚନିକା ଚରିୟା। ଇଧେକଚ୍ଚୋ କାୟେନ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା ୱାଚାୟ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା ମନସା ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା ତସ୍ସ ପଟିଚ୍ଛାଦନହେତୁ ପାପିକଂ ଇଚ୍ଛଂ ପଣିଦହତି, ମା ମଂ ଜଞ୍ଞାତି ଇଚ୍ଛତି, ମା ମଂ ଜଞ୍ଞାତି ସଙ୍କପ୍ପେତି, ମା ମଂ ଜଞ୍ଞାତି ୱାଚଂ ଭାସତି, ମା ମଂ ଜଞ୍ଞାତି କାୟେନ ପରକ୍କମତି। ୟା ଏୱରୂପା ମାୟା ମାୟାୱିତା ଅଚ୍ଚସରା ୱଞ୍ଚନା ନିକତି ନିକିରଣା ପରିହରଣା ଗୂହନା ପରିଗୂହନା ଛାଦନା ପରିଚ୍ଛାଦନା ଅନୁତ୍ତାନୀକମ୍ମଂ ଅନାୱିକମ୍ମଂ ୱୋଚ୍ଛାଦନା ପାପକିରିୟା – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମାୟା। ୟସ୍ସେସା ମାୟା ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢା, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅମାୟୋ। ରିତ୍ତପେସୁଣୋ ତି ପେସୁଞ୍ଞନ୍ତି ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପିସୁଣୱାଚୋ ହୋତି…ପେ॰… ଏୱଂ ଭେଦାଧିପ୍ପାୟେନ ପେସୁଞ୍ଞଂ ଉପସଂହରତି। ୟସ୍ସେତଂ ପେସୁଞ୍ଞଂ ପହୀନଂ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନଂ ୱୂପସନ୍ତଂ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧଂ ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକଂ ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢଂ, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ରିତ୍ତପେସୁଣୋ ୱିୱିତ୍ତପେସୁଣୋ ପୱିୱିତ୍ତପେସୁଣୋତି – ଅମାୟୋ ରିତ୍ତପେସୁଣୋ।
ଅକ୍କୋଧନୋ ଲୋଭପାପଂ, ୱେୱିଚ୍ଛଂ ୱିତରେ ମୁନୀ ତି। ଅକ୍କୋଧନୋ ତି ହି ଖୋ ୱୁତ୍ତଂ, ଅପି ଚ କୋଧୋ ତାୱ ୱତ୍ତବ୍ବୋ। ଦସହାକାରେହି କୋଧୋ ଜାୟତି। ‘‘ଅନତ୍ଥଂ ମେ ଅଚରୀ’’ତି କୋଧୋ ଜାୟତି…ପେ॰… ୟସ୍ସେସୋ କୋଧୋ ପହୀନୋ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧୋ ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକୋ ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢୋ, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅକ୍କୋଧନୋ। କୋଧସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ଅକ୍କୋଧନୋ, କୋଧୱତ୍ଥୁସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାତତ୍ତା ଅକ୍କୋଧନୋ, କୋଧହେତୁସ୍ସ ଉପଚ୍ଛିନ୍ନତ୍ତା ଅକ୍କୋଧନୋ। ଲୋଭୋ ତି ୟୋ ଲୋଭୋ ଲୁବ୍ଭନା ଲୁବ୍ଭିତତ୍ତଂ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ୱେୱିଚ୍ଛଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପଞ୍ଚ ମଚ୍ଛରିୟାନି – ଆୱାସମଚ୍ଛରିୟଂ…ପେ॰… ଗାହୋ ୱୁଚ୍ଚତି ମଚ୍ଛରିୟଂ। ମୁନୀ ତି। ମୋନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଞାଣଂ…ପେ॰… ସଙ୍ଗଜାଲମତିଚ୍ଚ ସୋ ମୁନି। ଅକ୍କୋଧନୋ ଲୋଭପାପଂ, ୱେୱିଚ୍ଛଂ ୱିତରେ ମୁନୀ ତି। ମୁନି ଲୋଭପାପଞ୍ଚ ୱେୱିଚ୍ଛଞ୍ଚ ଅତରି ଉତ୍ତରି ପତରି ସମତିକ୍କମି ୱୀତିୱତ୍ତୟୀତି [ୱୀତିୱତ୍ତୀତି (କ॰)] – ଅକ୍କୋଧନୋ ଲୋଭପାପଂ, ୱେୱିଚ୍ଛଂ ୱିତରେ ମୁନି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ସଚ୍ଚୋ ସିୟା ଅପ୍ପଗବ୍ଭୋ, ଅମାୟୋ ରିତ୍ତପେସୁଣୋ।
ଅକ୍କୋଧନୋ ଲୋଭପାପଂ, ୱେୱିଚ୍ଛଂ ୱିତରେ ମୁନୀ’’ତି॥
ନିଦ୍ଦଂ ତନ୍ଦିଂ ସହେ ଥୀନଂ, ପମାଦେନ ନ ସଂୱସେ।
ଅତିମାନେ ନ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ, ନିବ୍ବାନମନସୋ ନରୋ॥
ନିଦ୍ଦଂ ତନ୍ଦିଂ ସହେ ଥୀନ ନ୍ତି। ନିଦ୍ଦା ତି ୟା କାୟସ୍ସ ଅକଲ୍ୟତା ଅକମ୍ମଞ୍ଞତା ଓନାହୋ ପରିୟୋନାହୋ ଅନ୍ତୋସମୋରୋଧୋ ମିଦ୍ଧଂ ସୁପ୍ପଂ ପଚଲାୟିକା ସୁପ୍ପଂ ସୁପ୍ପନା ସୁପ୍ପିତତ୍ତଂ। ତନ୍ଦି ନ୍ତି ୟା ତନ୍ଦୀ [ତନ୍ଦି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କ॰)] ତନ୍ଦିୟନା ତନ୍ଦିୟିତତ୍ତଂ ତନ୍ଦିମନକତା ଆଲସ୍ୟଂ ଆଲସ୍ୟାୟତା ଆଲସ୍ୟାୟିତତ୍ତଂ। ଥୀନ ନ୍ତି ୟା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅକଲ୍ୟତା ଅକମ୍ମଞ୍ଞତା ଓଲୀୟନା ସଲ୍ଲୀୟନା ଲୀନଂ ଲୀୟନା ଲୀୟିତତ୍ତଂ, ଥିନଂ ଥିୟନା ଥିୟିତତ୍ତଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ। ନିଦ୍ଦଂ ତନ୍ଦିଂ ସହେ ଥୀନ ନ୍ତି। ନିଦ୍ଦଞ୍ଚ ତନ୍ଦିଞ୍ଚ ଥିନଞ୍ଚ ସହେ ସହେୟ୍ୟ ପରିସହେୟ୍ୟ ଅଭିଭୱେୟ୍ୟ ଅଜ୍ଝୋତ୍ଥରେୟ୍ୟ ପରିୟାଦିୟେୟ୍ୟ ମଦ୍ଦେୟ୍ୟାତି – ନିଦ୍ଦଂ ତନ୍ଦିଂ ସହେ ଥୀନଂ।
ପମାଦେନ ନ ସଂୱସେ ତି। ପମାଦୋ ୱତ୍ତବ୍ବୋ କାୟଦୁଚ୍ଚରିତେ ୱା ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତେ ୱା ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତେ ୱା ପଞ୍ଚସୁ ୱା କାମଗୁଣେସୁ। ଚିତ୍ତସ୍ସ ୱୋସଗ୍ଗୋ ୱୋସଗ୍ଗାନୁପ୍ପାଦନଂ [ୱୋସ୍ସଗ୍ଗୋ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗାନୁପ୍ପାଦନଂ (ବହୂସୁ)] ୱା କୁସଲାନଂ ୱା ଧମ୍ମାନଂ ଭାୱନାୟ ଅସକ୍କଚ୍ଚକିରିୟତା ଅସାତଚ୍ଚକିରିୟତା ଅନଟ୍ଠିତକିରିୟତା ଓଲୀନୱୁତ୍ତିତା ନିକ୍ଖିତ୍ତଚ୍ଛନ୍ଦତା ନିକ୍ଖିତ୍ତଧୁରତା ଅନାସେୱନା ଅଭାୱନା ଅବହୁଲୀକମ୍ମଂ ଅନଧିଟ୍ଠାନଂ ଅନନୁୟୋଗୋ ପମାଦୋ। ୟୋ ଏୱରୂପୋ ପମାଦୋ ପମଜ୍ଜନା ପମଜ୍ଜିତତ୍ତଂ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପମାଦୋ। ପମାଦେନ ନ ସଂୱସେ ତି ପମାଦେନ ନ ୱସେୟ୍ୟ ନ ସଂୱସେୟ୍ୟ ନ ଆୱସେୟ୍ୟ ନ ପରିୱସେୟ୍ୟ, ପମାଦଂ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟ, ପମାଦା ଆରତୋ ଅସ୍ସ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରେୟ୍ୟାତି – ପମାଦେନ ନ ସଂୱସେ।
ଅତିମାନେ ନ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟା ତି। ଅତିମାନୋ ତି ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପରଂ ଅତିମଞ୍ଞତି ଜାତିୟା ୱା ଗୋତ୍ତେନ ୱା…ପେ॰… ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ୱା ୱତ୍ଥୁନା। ୟୋ ଏୱରୂପୋ ମାନୋ ମଞ୍ଞନା ମଞ୍ଞିତତ୍ତଂ ଉନ୍ନତି ଉନ୍ନମୋ ଧଜୋ ସମ୍ପଗ୍ଗାହୋ କେତୁକମ୍ୟତା ଚିତ୍ତସ୍ସ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅତିମାନୋ। ଅତିମାନେ ନ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟା ତି। ଅତିମାନେ ନ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ ନ ସଂତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ, ଅତିମାନଂ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟ, ଅତିମାନା ଆରତୋ ଅସ୍ସ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରେୟ୍ୟାତି – ଅତିମାନେ ନ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ।
ନିବ୍ବାନମନସୋ ନରୋ ତି। ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଦାନଂ ଦେନ୍ତୋ ସୀଲଂ ସମାଦିୟନ୍ତୋ ଉପୋସଥକମ୍ମଂ କରୋନ୍ତୋ ପାନୀୟଂ ପରିଭୋଜନୀୟଂ ଉପଟ୍ଠପେନ୍ତୋ ପରିୱେଣଂ ସମ୍ମଜ୍ଜନ୍ତୋ ଚେତିୟଂ ୱନ୍ଦନ୍ତୋ ଚେତିୟେ ଗନ୍ଧମାଲଂ ଆରୋପେନ୍ତୋ ଚେତିୟଂ ପଦକ୍ଖିଣଂ କରୋନ୍ତୋ ୟଂ କିଞ୍ଚି ତେଧାତୁକଂ କୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରଂ ଅଭିସଙ୍ଖରୋନ୍ତୋ ନ ଗତିହେତୁ ନ ଉପପତ୍ତିହେତୁ ନ ପଟିସନ୍ଧିହେତୁ ନ ଭୱହେତୁ ନ ସଂସାରହେତୁ ନ ୱଟ୍ଟହେତୁ, ସବ୍ବଂ ତଂ ୱିସଂୟୋଗାଧିପ୍ପାୟୋ ନିବ୍ବାନନିନ୍ନୋ ନିବ୍ବାନପୋଣୋ ନିବ୍ବାନପବ୍ଭାରୋ ଅଭିସଙ୍ଖରୋତୀତି। ଏୱମ୍ପି ନିବ୍ବାନମନସୋ ନରୋ। ଅଥ ୱା ସବ୍ବସଙ୍ଖାରଧାତୁୟା ଚିତ୍ତଂ ପଟିୱାପେତ୍ୱା [ପଟିୱାସେତ୍ୱା (କ॰)] ଅମତାୟ ଧାତୁୟା ଚିତ୍ତଂ ଉପସଂହରତି – ‘‘ଏତଂ ସନ୍ତଂ ଏତଂ ପଣୀତଂ ୟଦିଦଂ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନ’’ନ୍ତି। ଏୱମ୍ପି ନିବ୍ବାନମନସୋ ନରୋ।
‘‘ନ ପଣ୍ଡିତା ଉପଧିସୁଖସ୍ସ ହେତୁ, ଦଦନ୍ତି ଦାନାନି ପୁନବ୍ଭୱାୟ।
କାମଞ୍ଚ ତେ ଉପଧିପରିକ୍ଖୟାୟ, ଦଦନ୍ତି ଦାନଂ ଅପୁନବ୍ଭୱାୟ॥
‘‘ନ ପଣ୍ଡିତା ଉପଧିସୁଖସ୍ସ ହେତୁ, ଭାୱେନ୍ତି ଝାନାନି ପୁନବ୍ଭୱାୟ।
କାମଞ୍ଚ ତେ ଉପଧିପରିକ୍ଖୟାୟ, ଭାୱେନ୍ତି ଝାନଂ ଅପୁନବ୍ଭୱାୟ॥
‘‘ତେ ନିବ୍ବୁତ୍ତିଂ ଆସିସମାନସା [ଆସିଂସମାନା (ସୀ॰), ଅଭିମାନା (ସ୍ୟା॰)] ଦଦନ୍ତି, ତନ୍ନିନ୍ନଚିତ୍ତା [ତନ୍ନିନ୍ନା ତଞ୍ଚିତ୍ତା (କ॰)] ତଦଧିମୁତ୍ତା।
ନଜ୍ଜୋ ୟଥା ସାଗରମଜ୍ଝୁପେତା [ସାଗରମଜ୍ଝଗତା (ସ୍ୟା॰)] , ଭୱନ୍ତି ନିବ୍ବାନପରାୟନା ତେ’’ତି॥
ନିବ୍ବାନମନସୋ ନରୋ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ନିଦ୍ଦଂ ତନ୍ଦି ସହେ ଥୀନଂ, ପମାଦେନ ନ ସଂୱସେ।
ଅତିମାନେ ନ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ, ନିବ୍ବାନମନସୋ ନରୋ’’ତି॥
ମୋସୱଜ୍ଜେ ନ ନିୟ୍ୟେଥ, [ନୀୟେଥ (କ॰)] ରୂପେ ସ୍ନେହଂ ନ କୁବ୍ବୟେ।
ମାନଞ୍ଚ ପରିଜାନେୟ୍ୟ, ସାହସା ୱିରତୋ ଚରେ॥
ମୋସୱଜ୍ଜେ ନ ନିୟ୍ୟେଥା ତି। ମୋସୱଜ୍ଜଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମୁସାୱାଦୋ। ଇଧେକଚ୍ଚୋ ସଭଗ୍ଗତୋ ୱା ପରିସଗ୍ଗତୋ ୱା ଞାତିମଜ୍ଝଗତୋ ୱା ପୂଗମଜ୍ଝଗତୋ ୱା ରାଜକୁଲମଜ୍ଝଗତୋ ୱା ଅଭିନୀତୋ ସକ୍ଖିପୁଟ୍ଠୋ – ‘‘ଏହମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ୟଂ ଜାନାସି ତଂ ୱଦେହୀ’’ତି, ସୋ ଅଜାନଂ ୱା ଆହ – ‘‘ଜାନାମୀ’’ତି, ଜାନଂ ୱା ଆହ – ‘‘ନ ଜାନାମୀ’’ତି, ଅପସ୍ସଂ ୱା ଆହ – ‘‘ପସ୍ସାମୀ’’ତି, ପସ୍ସଂ ୱା ଆହ – ‘‘ନ ପସ୍ସାମୀ’’ତି। ଇତି ଅତ୍ତହେତୁ ୱା ପରହେତୁ ୱା ଆମିସକିଞ୍ଚିକ୍ଖହେତୁ ୱା ସମ୍ପଜାନମୁସା ଭାସିତା ହୋତି – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମୋସୱଜ୍ଜଂ। ଅପି ଚ ତୀହାକାରେହି…ପେ॰… ଚତୂହାକାରେହି… ପଞ୍ଚହାକାରେହି… ଛହାକାରେହି… ସତ୍ତହାକାରେହି… ଅଟ୍ଠହାକାରେହି…ପେ॰… ଇମେହି ଅଟ୍ଠହାକାରେହି ମୁସାୱାଦୋ ହୋତି। ମୋସୱଜ୍ଜେ ନ ନିୟ୍ୟେଥା ତି। ମୋସୱଜ୍ଜେ ନ ୟାୟେୟ୍ୟ ନ ନିୟ୍ୟାୟେୟ୍ୟ ନ ୱହେୟ୍ୟ ନ ସଂହରେୟ୍ୟ, ମୋସୱଜ୍ଜଂ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟ, ମୋସୱଜ୍ଜା ଆରତୋ ଅସ୍ସ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରେୟ୍ୟାତି – ମୋସୱଜ୍ଜେ ନ ନିୟ୍ୟେଥ।
ରୂପେ ସ୍ନେହଂ ନ କୁବ୍ବୟେ ତି। ରୂପ ନ୍ତି ଚତ୍ତାରୋ ଚ ମହାଭୂତା , ଚତୁନ୍ନଞ୍ଚ ମହାଭୂତାନଂ ଉପାଦାୟ ରୂପଂ। ରୂପେ ସ୍ନେହଂ ନ କୁବ୍ବୟେ ତି। ରୂପେ ସ୍ନେହଂ ନ କରେୟ୍ୟ ଛନ୍ଦଂ ନ କରେୟ୍ୟ ପେମଂ ନ କରେୟ୍ୟ ରାଗଂ ନ କରେୟ୍ୟ ନ ଜନେୟ୍ୟ ନ ସଞ୍ଜନେୟ୍ୟ ନ ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ ନାଭିନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟାତି – ରୂପେ ସ୍ନେହଂ ନ କୁବ୍ବୟେ।
ମାନଞ୍ଚ ପରିଜାନେୟ୍ୟା ତି। ମାନୋ ତି ଏକୱିଧେନ ମାନୋ – ୟା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉନ୍ନତି। ଦୁୱିଧେନ ମାନୋ – ଅତ୍ତୁକ୍କଂସନମାନୋ, ପରୱମ୍ଭନମାନୋ। ତିୱିଧେନ ମାନୋ – ‘‘ସେୟ୍ୟୋହମସ୍ମୀ’’ତି ମାନୋ, ‘‘ସଦିସୋହମସ୍ମୀ’’ତି ମାନୋ, ‘‘ହୀନୋହମସ୍ମୀ’’ତି ମାନୋ। ଚତୁୱିଧେନ ମାନୋ – ଲାଭେନ ମାନଂ ଜନେତି, ୟସେନ ମାନଂ ଜନେତି, ପସଂସାୟ ମାନଂ ଜନେତି, ସୁଖେନ ମାନଂ ଜନେତି। ପଞ୍ଚୱିଧେନ ମାନୋ – ‘‘ଲାଭିମ୍ହି ମନାପିକାନଂ ରୂପାନ’’ନ୍ତି ମାନଂ ଜନେତି, ‘‘ଲାଭିମ୍ହି ମନାପିକାନଂ ସଦ୍ଦାନଂ…ପେ॰… ଗନ୍ଧାନଂ… ରସାନଂ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାନ’’ନ୍ତି ମାନଂ ଜନେତି। ଛବ୍ବିଧେନ ମାନୋ – ଚକ୍ଖୁସମ୍ପଦାୟ ମାନଂ ଜନେତି, ସୋତସମ୍ପଦାୟ…ପେ॰… ଘାନସମ୍ପଦାୟ… ଜିୱ୍ହାସମ୍ପଦାୟ… କାୟସମ୍ପଦାୟ… ମନୋସମ୍ପଦାୟ ମାନଂ ଜନେତି। ସତ୍ତୱିଧେନ ମାନୋ – ଅତିମାନୋ, ମାନାତିମାନୋ, ଓମାନୋ, ସଦିସମାନୋ, ଅଧିମାନୋ, ଅସ୍ମିମାନୋ, ମିଚ୍ଛାମାନୋ। ଅଟ୍ଠୱିଧେନ ମାନୋ – ଲାଭେନ ମାନଂ ଜନେତି, ଅଲାଭେନ ଓମାନଂ ଜନେତି, ୟସେନ ମାନଂ ଜନେତି, ଅୟସେନ ଓମାନଂ ଜନେତି, ପସଂସାୟ ମାନଂ ଜନେତି, ନିନ୍ଦାୟ ଓମାନଂ ଜନେତି, ସୁଖେନ ମାନଂ ଜନେତି, ଦୁକ୍ଖେନ ଓମାନଂ ଜନେତି। ନୱୱିଧେନ ମାନୋ – ସେୟ୍ୟସ୍ସ ‘‘ସେୟ୍ୟୋହମସ୍ମୀ’’ତି ମାନୋ, ସେୟ୍ୟସ୍ସ ‘‘ସଦିସୋହମସ୍ମୀ’’ତି ମାନୋ, ସେୟ୍ୟସ୍ସ ‘‘ହୀନୋହମସ୍ମୀ’’ତି ମାନୋ, ସଦିସସ୍ସ ‘‘ସେୟ୍ୟୋହମସ୍ମୀ’’ତି ମାନୋ, ସଦିସସ୍ସ ‘‘ସଦିସୋହମସ୍ମୀ’’ତି ମାନୋ, ସଦିସସ୍ସ ‘‘ହୀନୋହମସ୍ମୀ’’ତି ମାନୋ, ହୀନସ୍ସ ‘‘ସେୟ୍ୟୋହମସ୍ମୀ’’ତି ମାନୋ, ହୀନସ୍ସ ‘‘ସଦିସୋହମସ୍ମୀ’’ତି ମାନୋ, ହୀନସ୍ସ ‘‘ହୀନୋହମସ୍ମୀ’’ତି ମାନୋ। ଦସୱିଧେନ ମାନୋ – ଇଧେକଚ୍ଚୋ ମାନଂ ଜନେତି ଜାତିୟା ୱା ଗୋତ୍ତେନ ୱା…ପେ॰… ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ୱା ୱତ୍ଥୁନା। ୟୋ ଏୱରୂପୋ ମାନୋ ମଞ୍ଞନା ମଞ୍ଞିତତ୍ତଂ ଉନ୍ନତି ଉନ୍ନମୋ ଧଜୋ ସମ୍ପଗ୍ଗାହୋ କେତୁକମ୍ୟତା ଚିତ୍ତସ୍ସ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ମାନୋ।
ମାନଞ୍ଚ ପରିଜାନେୟ୍ୟା ତି। ମାନଂ ତୀହି ପରିଞ୍ଞାହି ପରିଜାନେୟ୍ୟ – ଞାତପରିଞ୍ଞାୟ, ତୀରଣପରିଞ୍ଞାୟ, ପହାନପରିଞ୍ଞାୟ। କତମା ଞାତପରିଞ୍ଞା? ମାନଂ ଜାନାତି ଅୟଂ ଏକୱିଧେନ ମାନୋ – ୟା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଉନ୍ନତି। ଅୟଂ ଦୁୱିଧେନ ମାନୋ – ଅତ୍ତୁକ୍କଂସନମାନୋ ପରୱମ୍ଭନମାନୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦସୱିଧେନ ମାନୋ – ଇଧେକଚ୍ଚୋ ମାନଂ ଜନେତି ଜାତିୟା ୱା ଗୋତ୍ତେନ ୱା…ପେ॰… ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ୱା ୱତ୍ଥୁନାତି ଜାନାତି ପସ୍ସତି – ଅୟଂ ଞାତପରିଞ୍ଞା।
କତମା ତୀରଣପରିଞ୍ଞା? ଏତଂ ଞାତଂ କତ୍ୱା ମାନଂ ତୀରେତି ଅନିଚ୍ଚତୋ ଦୁକ୍ଖତୋ…ପେ॰… ନିସ୍ସରଣତୋ ତୀରେତି – ଅୟଂ ତୀରଣପରିଞ୍ଞା।
କତମା ପହାନପରିଞ୍ଞା? ଏୱଂ ତୀରୟିତ୍ୱା ମାନଂ ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି – ଅୟଂ ପହାନପରିଞ୍ଞା। ମାନଞ୍ଚ ପରିଜାନେୟ୍ୟା ତି ମାନଂ ଇମାହି ତୀହି ପରିଞ୍ଞାହି ପରିଜାନେୟ୍ୟାତି – ମାନଞ୍ଚ ପରିଜାନେୟ୍ୟ।
ସାହସା ୱିରତୋ ଚରେ ତି। କତମା ସାହସା ଚରିୟା? ରତ୍ତସ୍ସ ରାଗଚରିୟା ସାହସା ଚରିୟା, ଦୁଟ୍ଠସ୍ସ ଦୋସଚରିୟା ସାହସା ଚରିୟା, ମୂଳ୍ହସ୍ସ ମୋହଚରିୟା ସାହସା ଚରିୟା, ୱିନିବଦ୍ଧସ୍ସ ମାନଚରିୟା ସାହସା ଚରିୟା, ପରାମଟ୍ଠସ୍ସ ଦିଟ୍ଠିଚରିୟା ସାହସା ଚରିୟା, ୱିକ୍ଖେପଗତସ୍ସ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଚରିୟା ସାହସା ଚରିୟା, ଅନିଟ୍ଠଙ୍ଗତସ୍ସ ୱିଚିକିଚ୍ଛାଚରିୟା ସାହସା ଚରିୟା, ଥାମଗତସ୍ସ ଅନୁସୟଚରିୟା ସାହସା ଚରିୟା – ଅୟଂ ସାହସା ଚରିୟା। ସାହସା ୱିରତୋ ଚରେ ତି ସାହସା ଚରିୟାୟ ଆରତୋ ଅସ୍ସ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରେୟ୍ୟ ଚରେୟ୍ୟ ୱିଚରେୟ୍ୟ ଇରିୟେୟ୍ୟ ୱତ୍ତେୟ୍ୟ ପାଲେୟ୍ୟ ୟପେୟ୍ୟ ୟାପେୟ୍ୟାତି – ସାହସା ୱିରତୋ ଚରେ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ମୋସୱଜ୍ଜେ ନ ନିୟ୍ୟେଥ, ରୂପେ ସ୍ନେହଂ ନ କୁବ୍ବୟେ।
ମାନଞ୍ଚ ପରିଜାନେୟ୍ୟ, ସାହସା ୱିରତୋ ଚରେ’’ତି॥
ପୁରାଣଂ ନାଭିନନ୍ଦେୟ୍ୟ, ନୱେ ଖନ୍ତିଂ ନ କୁବ୍ବୟେ [ଖନ୍ତିମକୁବ୍ବୟେ (ବହୂସୁ)] ।
ହୀୟମାନେ ନ ସୋଚେୟ୍ୟ, ଆକାସଂ [ଆକସ୍ସଂ (ସ୍ୟା॰)] ନ ସିତୋ ସିୟା॥
ପୁରାଣଂ ନାଭିନନ୍ଦେୟ୍ୟା ତି। ପୁରାଣଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅତୀତା ରୂପୱେଦନାସଞ୍ଞାସଙ୍ଖାରୱିଞ୍ଞାଣା। ଅତୀତେ ସଙ୍ଖାରେ ତଣ୍ହାୱସେନ ଦିଟ୍ଠିୱସେନ ନାଭିନନ୍ଦେୟ୍ୟ ନାଭିୱଦେୟ୍ୟ ନ ଅଜ୍ଝୋସେୟ୍ୟ, ଅଭିନନ୍ଦନଂ ଅଭିୱଦନଂ ଅଜ୍ଝୋସାନଂ ଗାହଂ ପରାମାସଂ ଅଭିନିୱେସଂ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟାତି – ପୁରାଣଂ ନାଭିନନ୍ଦେୟ୍ୟ।
ନୱେ ଖନ୍ତିଂ ନ କୁବ୍ବୟେ ତି। ନୱା ୱୁଚ୍ଚତି ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନା ରୂପୱେଦନାସଞ୍ଞାସଙ୍ଖାରୱିଞ୍ଞାଣା। ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ସଙ୍ଖାରେ ତଣ୍ହାୱସେନ ଦିଟ୍ଠିୱସେନ ଖନ୍ତିଂ ନ କରେୟ୍ୟ ଛନ୍ଦଂ ନ କରେୟ୍ୟ ପେମଂ ନ କରେୟ୍ୟ ରାଗଂ ନ କରେୟ୍ୟ ନ ଜନେୟ୍ୟ ନ ସଞ୍ଜନେୟ୍ୟ ନ ନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟ ନାଭିନିବ୍ବତ୍ତେୟ୍ୟାତି – ନୱେ ଖନ୍ତିଂ ନ କୁବ୍ବୟେ।
ହୀୟମାନେ ନ ସୋଚେୟ୍ୟା ତି। ହୀୟମାନେ ହାୟମାନେ ପରିହାୟମାନେ ୱେମାନେ ୱିଗଚ୍ଛମାନେ ଅନ୍ତରଧାୟମାନେ ନ ସୋଚେୟ୍ୟ ନ କିଲମେୟ୍ୟ ନ ପରାମସେୟ୍ୟ ନ ପରିଦେୱେୟ୍ୟ ନ ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦେୟ୍ୟ ନ ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟ। ଚକ୍ଖୁସ୍ମିଂ ହୀୟମାନେ ହାୟମାନେ ପରିହାୟମାନେ ୱେମାନେ ୱିଗଚ୍ଛମାନେ ଅନ୍ତରଧାୟମାନେ, ସୋତସ୍ମିଂ…ପେ॰… ଘାନସ୍ମିଂ… ଜିୱ୍ହାୟ… କାୟସ୍ମିଂ… ରୂପସ୍ମିଂ… ସଦ୍ଦସ୍ମିଂ… ଗନ୍ଧସ୍ମିଂ… ରସସ୍ମିଂ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବସ୍ମିଂ… କୁଲସ୍ମିଂ… ଗଣସ୍ମିଂ… ଆୱାସସ୍ମିଂ… ଲାଭସ୍ମିଂ… ୟସସ୍ମିଂ… ପସଂସାୟ… ସୁଖସ୍ମିଂ… ଚୀୱରସ୍ମିଂ… ପିଣ୍ଡପାତସ୍ମିଂ… ସେନାସନସ୍ମିଂ… ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରସ୍ମିଂ ହୀୟମାନେ ହାୟମାନେ ପରିହାୟମାନେ ୱେମାନେ ୱିଗଚ୍ଛମାନେ ଅନ୍ତରଧାୟମାନେ ନ ସୋଚେୟ୍ୟ ନ କିଲମେୟ୍ୟ ନ ପରାମସେୟ୍ୟ ନ ପରିଦେୱେୟ୍ୟ ନ ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦେୟ୍ୟ ନ ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟାତି – ହୀୟମାନେ ନ ସୋଚେୟ୍ୟ।
ଆକାସଂ ନ ସିତୋ ସିୟା ତି। ଆକାସଂ ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। କିଂକାରଣା ଆକାସଂ ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା? ୟାୟ ତଣ୍ହାୟ ରୂପଂ ଆକସ୍ସତି ସମାକସ୍ସତି ଗଣ୍ହାତି ପରାମସତି ଅଭିନିୱିସତି, ୱେଦନଂ…ପେ॰… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଗତିଂ… ଉପପତ୍ତିଂ… ପଟିସନ୍ଧିଂ… ଭୱଂ… ସଂସାରଂ… ୱଟ୍ଟଂ ଆକସ୍ସତି ସମାକସ୍ସତି ଗଣ୍ହାତି ପରାମସତି ଅଭିନିୱିସତି; ତଂକାରଣା ଆକାସଂ ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ଆକାସଂ ନ ସିତୋ ସିୟା ତି। ତଣ୍ହାନିସ୍ସିତୋ ନ ସିୟା। ତଣ୍ହଂ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟ, ତଣ୍ହାୟ ଆରତୋ ଅସ୍ସ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରେୟ୍ୟାତି – ଆକାସଂ ନ ସିତୋ ସିୟା।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ପୁରାଣଂ ନାଭିନନ୍ଦେୟ୍ୟ, ନୱେ ଖନ୍ତିଂ ନ କୁବ୍ବୟେ।
ହୀୟମାନେ ନ ସୋଚେୟ୍ୟ, ଆକାସଂ ନ ସିତୋ ସିୟା’’ତି॥
ଗେଧଂ ବ୍ରୂମି ମହୋଘୋତି, ଆଜୱଂ [ଆଚମଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ବ୍ରୂମି ଜପ୍ପନଂ।
ଆରମ୍ମଣଂ ପକମ୍ପନଂ, [ପକପ୍ପନଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] କାମପଙ୍କୋ ଦୁରଚ୍ଚୟୋ॥
ଗେଧଂ ବ୍ରୂମି ମହୋଘୋତୀ ତି। ଗେଧୋ ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ମହୋଘୋ ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ଗେଧଂ ବ୍ରୂମି ମହୋଘୋତୀ ତି। ଗେଧଂ ‘‘ମହୋଘୋ’’ତି ବ୍ରୂମି ଆଚିକ୍ଖାମି ଦେସେମି ପଞ୍ଞପେମି ପଟ୍ଠପେମି ୱିୱରାମି ୱିଭଜାମି ଉତ୍ତାନୀକରୋମି ପକାସେମୀତି – ଗେଧଂ ବ୍ରୂମି ମହୋଘୋତି।
ଆଜୱଂ ବ୍ରୂମି ଜପ୍ପନ ନ୍ତି। ଆଜୱା ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ଜପ୍ପନାପି ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ଆଜୱଂ ବ୍ରୂମି ଜପ୍ପନ ନ୍ତି ଆଜୱଂ ‘‘ଜପ୍ପନା’’ତି ବ୍ରୂମି ଆଚିକ୍ଖାମି…ପେ॰… ଉତ୍ତାନୀକରୋମି ପକାସେମୀତି – ଆଜୱଂ ବ୍ରୂମି ଜପ୍ପନଂ।
ଆରମ୍ମଣଂ ପକମ୍ପନ ନ୍ତି। ଆରମ୍ମଣମ୍ପି ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ପକମ୍ପନାପି ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲନ୍ତି – ଆରମ୍ମଣଂ ପକମ୍ପନଂ।
କାମପଙ୍କୋ ଦୁରଚ୍ଚୟୋ ତି। କାମପଙ୍କୋ କାମକଦ୍ଦମୋ କାମକିଲେସୋ କାମପଲିପୋ କାମପଲିବୋଧୋ [କାମପଲିରୋଧୋ (ସୀ॰ କ॰)] ଦୁରଚ୍ଚୟୋ ଦୁରତିୱତ୍ତୋ ଦୁତ୍ତରୋ ଦୁପ୍ପତରୋ ଦୁସ୍ସମତିକ୍କମୋ ଦୁବ୍ବୀତିୱତ୍ତୋତି – କାମପଙ୍କୋ ଦୁରଚ୍ଚୟୋ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଗେଧଂ ବ୍ରୂମି ମହୋଘୋତି, ଆଜୱଂ ବ୍ରୂମି ଜପ୍ପନଂ।
ଆରମ୍ମଣଂ ପକମ୍ପନଂ, କାମପଙ୍କୋ ଦୁରଚ୍ଚୟୋ’’ତି॥
ସଚ୍ଚା ଅୱୋକ୍କମଂ ମୁନି, ଥଲେ ତିଟ୍ଠତି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ।
ସବ୍ବଂ ସୋ ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜ, ସ ୱେ ସନ୍ତୋତି ୱୁଚ୍ଚତି॥
ସଚ୍ଚା ଅୱୋକ୍କମଂ ମୁନୀ ତି। ସଚ୍ଚୱାଚାୟ ଅୱୋକ୍କମନ୍ତୋ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା ଅୱୋକ୍କମନ୍ତୋ, ଅରିୟା ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକା ମଗ୍ଗା ଅୱୋକ୍କମନ୍ତୋ। ମୁନୀ ତି। ମୋନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଞାଣଂ…ପେ॰… ସଙ୍ଗଜାଲମତିଚ୍ଚ ସୋ ମୁନୀତି – ସଚ୍ଚା ଅୱୋକ୍କମଂ ମୁନି।
ଥଲେ ତିଟ୍ଠତି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ତି। ଥଲଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ। ୟୋ ସୋ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ତି ସତ୍ତନ୍ନଂ ଧମ୍ମାନଂ ବାହିତତ୍ତା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ…ପେ॰… ଅସିତୋ ତାଦି ପୱୁଚ୍ଚତେ ସ ବ୍ରହ୍ମା। ଥଲେ ତିଟ୍ଠତି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ତି। ଥଲେ ତିଟ୍ଠତି ଦୀପେ ତିଟ୍ଠତି ତାଣେ ତିଟ୍ଠତି ଲେଣେ ତିଟ୍ଠତି ସରଣେ ତିଟ୍ଠତି ଅଭୟେ ତିଟ୍ଠତି ଅଚ୍ଚୁତେ ତିଟ୍ଠତି ଅମତେ ତିଟ୍ଠତି ନିବ୍ବାନେ ତିଟ୍ଠତୀତି – ଥଲେ ତିଟ୍ଠତି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ।
ସବ୍ବଂ ସୋ ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜା ତି। ସବ୍ବଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଦ୍ୱାଦସାୟତନାନି – ଚକ୍ଖୁ ଚେୱ ରୂପା ଚ …ପେ॰… ମନୋ ଚେୱ ଧମ୍ମା ଚ। ୟତୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକବାହିରେସୁ ଆୟତନେସୁ ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହୀନୋ ହୋତି ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲୋ ତାଲାୱତ୍ଥୁକତୋ ଅନଭାୱଂକତୋ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମୋ, ଏତ୍ତାୱତାପି ସବ୍ବଂ ଚତ୍ତଂ ହୋତି ୱନ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ପହୀନଂ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠଂ। ୟତୋ ତଣ୍ହା ଚ ଦିଟ୍ଠି ଚ ମାନୋ ଚ ପହୀନା ହୋନ୍ତି ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା, ଏତ୍ତାୱତାପି ସବ୍ବଂ ଚତ୍ତଂ ହୋତି ୱନ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ପହୀନଂ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠଂ। ୟତୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରୋ ଚ ଅପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରୋ ଚ ଆନେଞ୍ଜାଭିସଙ୍ଖାରୋ ଚ ପହୀନା ହୋନ୍ତି ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା , ଏତ୍ତାୱତାପି ସବ୍ବଂ ଚତ୍ତଂ ହୋତି ୱନ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ପହୀନଂ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠନ୍ତି – ସବ୍ବଂ ସୋ ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜ।
ସ ୱେ ସନ୍ତୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀ ତି। ସୋ ସନ୍ତୋ ଉପସନ୍ତୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ନିବ୍ବୁତୋ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧୋତି ୱୁଚ୍ଚତି କଥୀୟତି ଭଣୀୟତି ଦୀପୀୟତି ୱୋହରୀୟତୀତି – ସ ୱେ ସନ୍ତୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ସଚ୍ଚା ଅୱୋକ୍କମଂ ମୁନି, ଥଲେ ତିଟ୍ଠତି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ।
ସବ୍ବଂ ସୋ ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜ, ସ ୱେ ସନ୍ତୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି॥
ସ ୱେ ୱିଦ୍ୱା [ୱିଦ୍ଧା (ସ୍ୟା॰)] ସ ୱେଦଗୂ, ଞତ୍ୱା ଧମ୍ମଂ ଅନିସ୍ସିତୋ।
ସମ୍ମା ସୋ ଲୋକେ ଇରିୟାନୋ, ନ ପିହେତୀଧ କସ୍ସଚି॥
ସ ୱେ ୱିଦ୍ୱା ସ ୱେଦଗୂ ତି। ୱିଦ୍ୱା ତି ୱିଦ୍ୱା ୱିଜ୍ଜାଗତୋ ଞାଣୀ ୱିଭାୱୀ ମେଧାୱୀ। ୱେଦଗୂ ତି। ୱେଦା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଚତୂସୁ ମଗ୍ଗେସୁ ଞାଣଂ…ପେ॰… ସବ୍ବୱେଦନାସୁ ୱୀତରାଗୋ ସବ୍ବୱେଦମତିଚ୍ଚ ୱେଦଗୂ ସୋତି – ସ ୱେ ୱିଦ୍ୱା ସ ୱେଦଗୂ।
ଞତ୍ୱା ଧମ୍ମଂ ଅନିସ୍ସିତୋ ତି। ଞତ୍ୱା ତି ଞତ୍ୱା ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା। ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ଞତ୍ୱା ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା, ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ଞତ୍ୱା ଜାନିତ୍ୱା ତୁଲୟିତ୍ୱା ତୀରୟିତ୍ୱା ୱିଭାୱୟିତ୍ୱା ୱିଭୂତଂ କତ୍ୱା। ଅନିସ୍ସିତୋ ତି ଦ୍ୱେ ନିସ୍ସୟା – ତଣ୍ହାନିସ୍ସୟୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟୋ ଚ…ପେ॰… ଅୟଂ ତଣ୍ହାନିସ୍ସୟୋ…ପେ॰… ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟୋ। ତଣ୍ହାନିସ୍ସୟଂ ପହାୟ ଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟଂ ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜିତ୍ୱା ଚକ୍ଖୁଂ ଅନିସ୍ସିତୋ… ସୋତଂ ଅନିସ୍ସିତୋ… ଘାନଂ ଅନିସ୍ସିତୋ…ପେ॰… ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ଅନିସ୍ସିତୋ ଅନଲ୍ଲୀନୋ ଅନୁପଗତୋ ଅନଜ୍ଝୋସିତୋ ଅନଧିମୁତ୍ତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତୀତି – ଞତ୍ୱା ଧମ୍ମଂ ଅନିସ୍ସିତୋ।
ସମ୍ମା ସୋ ଲୋକେ ଇରିୟାନୋ ତି। ୟତୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକବାହିରେସୁ ଆୟତନେସୁ ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହୀନୋ ହୋତି ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲୋ ତାଲାୱତ୍ଥୁକତୋ ଅନଭାୱଂକତୋ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମୋ, ଏତ୍ତାୱତାପି ସମ୍ମା ସୋ ଲୋକେ ଚରତି ୱିହରତି ଇରିୟତି ୱତ୍ତତି ପାଲେତି ୟପେତି ୟାପେତି…ପେ॰… ୟତୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରୋ ଚ ଅପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରୋ ଚ ଆନେଞ୍ଜାଭିସଙ୍ଖାରୋ ଚ ପହୀନା ହୋନ୍ତି ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା, ଏତ୍ତାୱତାପି ସମ୍ମା ସୋ ଲୋକେ ଚରତି ୱିହରତି ଇରିୟତି ୱତ୍ତତି ପାଲେତି ୟପେତି ୟାପେତୀତି – ସମ୍ମା ସୋ ଲୋକେ ଇରିୟାନୋ।
ନ ପିହେତୀଧ କସ୍ସଚୀ ତି। ପିହା ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ୟସ୍ସେସା ପିହା ତଣ୍ହା ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢା, ସୋ କସ୍ସଚି ନ ପିହେତି ଖତ୍ତିୟସ୍ସ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୱା ୱେସ୍ସସ୍ସ ୱା ସୁଦ୍ଦସ୍ସ ୱା ଗହଟ୍ଠସ୍ସ ୱା ପବ୍ବଜିତସ୍ସ ୱା ଦେୱସ୍ସ ୱା ମନୁସ୍ସସ୍ସ ୱାତି – ନ ପିହେତୀଧ କସ୍ସଚି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ସ ୱେ ୱିଦ୍ୱା ସ ୱେଦଗୂ, ଞତ୍ୱା ଧମ୍ମଂ ଅନିସ୍ସିତୋ।
ସମ୍ମା ସୋ ଲୋକେ ଇରିୟାନୋ, ନ ପିହେତୀଧ କସ୍ସଚୀ’’ତି॥
ୟୋଧ କାମେ ଅଚ୍ଚତରି, ସଙ୍ଗଂ ଲୋକେ ଦୁରଚ୍ଚୟଂ।
ନ ସୋ ସୋଚତି ନାଜ୍ଝେତି, ଛିନ୍ନସୋତୋ ଅବନ୍ଧନୋ॥
ୟୋଧ କାମେ ଅଚ୍ଚତରି, ସଙ୍ଗଂ ଲୋକେ ଦୁରଚ୍ଚୟ ନ୍ତି। ୟୋ ତି ୟୋ ୟାଦିସୋ ୟଥାୟୁତ୍ତୋ ୟଥାୱିହିତୋ ୟଥାପକାରୋ ୟଂ ଠାନପ୍ପତ୍ତୋ ୟଂ ଧମ୍ମସମନ୍ନାଗତୋ ଖତ୍ତିୟୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ୱେସ୍ସୋ ୱା ସୁଦ୍ଦୋ ୱା ଗହଟ୍ଠୋ ୱା ପବ୍ବଜିତୋ ୱା ଦେୱୋ ୱା ମନୁସ୍ସୋ ୱା। କାମା ତି ଉଦ୍ଦାନତୋ ଦ୍ୱେ କାମା – ୱତ୍ଥୁକାମା ଚ କିଲେସକାମା ଚ…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ୱତ୍ଥୁକାମା…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି କିଲେସକାମା। ସଙ୍ଗା ତି ସତ୍ତ ସଙ୍ଗା – ରାଗସଙ୍ଗୋ, ଦୋସସଙ୍ଗୋ, ମୋହସଙ୍ଗୋ, ମାନସଙ୍ଗୋ, ଦିଟ୍ଠିସଙ୍ଗୋ, କିଲେସସଙ୍ଗୋ, ଦୁଚ୍ଚରିତସଙ୍ଗୋ। ଲୋକେ ତି ଅପାୟଲୋକେ ମନୁସ୍ସଲୋକେ ଦେୱଲୋକେ ଖନ୍ଧଲୋକେ ଧାତୁଲୋକେ ଆୟତନଲୋକେ। ସଙ୍ଗଂ ଲୋକେ ଦୁରଚ୍ଚୟ ନ୍ତି। ୟୋ କାମେ ଚ ସଙ୍ଗେ ଚ ଲୋକେ ଦୁରଚ୍ଚୟେ ଦୁରତିୱତ୍ତେ ଦୁତ୍ତରେ ଦୁପ୍ପତରେ ଦୁସ୍ସମତିକ୍କମେ ଦୁବ୍ବୀତିୱତ୍ତେ ଅତରି ଉତ୍ତରି ପତରି ସମତିକ୍କମି ୱୀତିୱତ୍ତୟୀତି – ୟୋଧ କାମେ ଅଚ୍ଚତରି, ସଙ୍ଗଂ ଲୋକେ ଦୁରଚ୍ଚୟଂ।
ନ ସୋ ସୋଚତି ନାଜ୍ଝେତୀ ତି। ୱିପରିଣତଂ ୱା ୱତ୍ଥୁଂ ନ ସୋଚତି, ୱିପରିଣତସ୍ମିଂ ୱା ୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ନ ସୋଚତି। ‘‘ଚକ୍ଖୁ ମେ ୱିପରିଣତ’’ନ୍ତି ନ ସୋଚତି…ପେ॰… ସୋତଂ ମେ… ଘାନଂ ମେ… ଜିୱ୍ହା ମେ… କାୟୋ ମେ… ରୂପା ମେ… ସଦ୍ଦା ମେ… ଗନ୍ଧା ମେ… ରସା ମେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ମେ… କୁଲଂ ମେ… ଗଣୋ ମେ… ଆୱାସୋ ମେ… ଲାଭୋ ମେ… ୟସୋ ମେ… ପସଂସା ମେ… ସୁଖଂ ମେ… ଚୀୱରଂ ମେ… ପିଣ୍ଡପାତୋ ମେ… ସେନାସନଂ ମେ… ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରା ମେ… ମାତା ମେ… ପିତା ମେ… ଭାତା ମେ… ଭଗିନୀ ମେ… ପୁତ୍ତୋ ମେ… ଧୀତା ମେ… ମିତ୍ତା ମେ… ଅମଚ୍ଚା ମେ… ଞାତୀ ମେ… ‘‘ସାଲୋହିତା ମେ ୱିପରିଣତା’’ତି ନ ସୋଚତି ନ କିଲମତି ନ ପରିଦେୱତି ନ ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି ନ ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତୀତି – ନ ସୋଚତି। ନାଜ୍ଝେତୀ ତି ନଜ୍ଝେତି ନ ଅଜ୍ଝେତି ନ ଉପନିଜ୍ଝାୟତି ନ ନିଜ୍ଝାୟତି ନ ପଜ୍ଝାୟତି। ଅଥ ୱା ନ ଜାୟତି ନ ଜିୟ୍ୟତି ନ ମିୟ୍ୟତି ନ ଚୱତି ନ ଉପପଜ୍ଜତୀତି – ନାଜ୍ଝେତୀତି – ନ ସୋ ସୋଚତି ନାଜ୍ଝେତି।
ଛିନ୍ନସୋତୋ ଅବନ୍ଧନୋ ତି। ସୋତଂ ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ୟସ୍ସେସା ସୋତା ତଣ୍ହା ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା…ପେ॰… ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢା, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଛିନ୍ନସୋତୋ। ଅବନ୍ଧନୋ ତି ରାଗବନ୍ଧନଂ ଦୋସବନ୍ଧନଂ ମୋହବନ୍ଧନଂ ମାନବନ୍ଧନଂ ଦିଟ୍ଠିବନ୍ଧନଂ କିଲେସବନ୍ଧନଂ ଦୁଚ୍ଚରିତବନ୍ଧନଂ, ୟସ୍ସେତେ ବନ୍ଧନା ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା…ପେ॰… ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢା, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅବନ୍ଧନୋତି – ଛିନ୍ନସୋତୋ ଅବନ୍ଧନୋ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୟୋଧ କାମେ ଅଚ୍ଚତରି, ସଙ୍ଗଂ ଲୋକେ ଦୁରଚ୍ଚୟଂ।
ନ ସୋ ସୋଚତି ନାଜ୍ଝେତି, ଛିନ୍ନସୋତୋ ଅବନ୍ଧନୋ’’ତି॥
ୟଂ ପୁବ୍ବେ ତଂ ୱିସୋସେହି, ପଚ୍ଛା ତେ ମାହୁ କିଞ୍ଚନଂ।
ମଜ୍ଝେ ଚେ ନୋ ଗହେସ୍ସସି, ଉପସନ୍ତୋ ଚରିସ୍ସସି॥
ୟଂ ପୁବ୍ବେ ତଂ ୱିସୋସେହୀ ତି। ଅତୀତେ ସଙ୍ଖାରେ ଆରବ୍ଭ ୟେ କିଲେସା ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ତେ କିଲେସେ ସୋସେହି ୱିସୋସେହି ସୁକ୍ଖାପେହି ୱିସୁକ୍ଖାପେହି ଅବୀଜଂ କରୋହି ପଜହ ୱିନୋଦେହି ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରୋହି ଅନଭାୱଂ ଗମେହୀତି। ଏୱମ୍ପି ୟଂ ପୁବ୍ବେ ତଂ ୱିସୋସେହି। ଅଥ ୱା ୟେ ଅତୀତା କମ୍ମାଭିସଙ୍ଖାରା ଅୱିପକ୍କୱିପାକା ତେ କମ୍ମାଭିସଙ୍ଖାରେ ସୋସେହି ୱିସୋସେହି ସୁକ୍ଖାପେହି ୱିସୁକ୍ଖାପେହି ଅବୀଜଂ କରୋହି ପଜହ ୱିନୋଦେହି ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରୋହି ଅନଭାୱଂ ଗମେହୀତି। ଏୱମ୍ପି ୟଂ ପୁବ୍ବେ ତଂ ୱିସୋସେହି।
ପଚ୍ଛା ତେ ମାହୁ କିଞ୍ଚନ ନ୍ତି। ପଚ୍ଛା ୱୁଚ୍ଚତି ଅନାଗତଂ। ଅନାଗତେ ସଙ୍ଖାରେ ଆରବ୍ଭ ୟାନି ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ରାଗକିଞ୍ଚନଂ ଦୋସକିଞ୍ଚନଂ ମୋହକିଞ୍ଚନଂ ମାନକିଞ୍ଚନଂ ଦିଟ୍ଠିକିଞ୍ଚନଂ କିଲେସକିଞ୍ଚନଂ ଦୁଚ୍ଚରିତକିଞ୍ଚନଂ, ଇମାନି କିଞ୍ଚନାନି [ଇମେ କିଞ୍ଚନା (କ॰) ପସ୍ସ ଦୀ॰ ନି॰ ୩.୩୦୫] ତୁୟ୍ହଂ ମା ଅହୁ ମା ଅକାସି ମା ଜନେସି ମା ସଞ୍ଜନେସି ମା ନିବ୍ବତ୍ତେସି ମା ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେସି ପଜହ ୱିନୋଦେହି ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରୋହି ଅନଭାୱଂ ଗମେହୀତି – ପଚ୍ଛା ତେ ମାହୁ କିଞ୍ଚନଂ।
ମଜ୍ଝେ ଚେ ନୋ ଗହେସ୍ସସୀ ତି। ମଜ୍ଝଂ ୱୁଚ୍ଚତି ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନା ରୂପୱେଦନାସଞ୍ଞାସଙ୍ଖାରୱିଞ୍ଞାଣା। ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ସଙ୍ଖାରେ ତଣ୍ହାୱସେନ ଦିଟ୍ଠିୱସେନ ନ ଗହେସ୍ସସି ନ ଉଗ୍ଗହେସ୍ସସି ନ ଗଣ୍ହିସ୍ସସି ନ ପରାମସିସ୍ସସି ନାଭିନନ୍ଦିସ୍ସସି ନାଭିଚରିସ୍ସସି ନ ଅଜ୍ଝୋସିସ୍ସସି, ଅଭିନନ୍ଦନଂ ଅଭିୱଦନଂ ଅଜ୍ଝୋସାନଂ ଗାହଂ ପରାମାସଂ ଅଭିନିୱେସଂ ପଜହିସ୍ସସି ୱିନୋଦେସ୍ସସି ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରିସ୍ସସି ଅନଭାୱଂ ଗମେସ୍ସସୀତି – ମଜ୍ଝେ ଚେ ନୋ ଗହେସ୍ସସି।
ଉପସନ୍ତୋ ଚରିସ୍ସସୀ ତି। ରାଗସ୍ସ ସନ୍ତତ୍ତା ସମିତତ୍ତା ଉପସମିତତ୍ତା, ଦୋସସ୍ସ ସନ୍ତତ୍ତା ସମିତତ୍ତା ଉପସମିତତ୍ତା…ପେ॰… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରାନଂ ସନ୍ତତ୍ତା ସମିତତ୍ତା ଉପସମିତତ୍ତା ୱୂପସମିତତ୍ତା ୱିଜ୍ଝାତତ୍ତା ନିବ୍ବୁତତ୍ତା ୱିଗତତ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧତ୍ତା ସନ୍ତୋ ଉପସନ୍ତୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ନିବ୍ବୁତୋ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧୋ ଚରିସ୍ସସି ୱିହରିସ୍ସସି ଇରିୟିସ୍ସସି ୱତ୍ତିସ୍ସସି ପାଲିସ୍ସସି ୟପିସ୍ସସି ୟାପିସ୍ସସୀତି – ଉପସନ୍ତୋ ଚରିସ୍ସସି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୟଂ ପୁବ୍ବେ ତଂ ୱିସୋସେହି, ପଚ୍ଛା ତେ ମାହୁ କିଞ୍ଚନଂ।
ମଜ୍ଝେ ଚେ ନୋ ଗହେସ୍ସସି, ଉପସନ୍ତୋ ଚରିସ୍ସସୀ’’ତି॥
ସବ୍ବସୋ ନାମରୂପସ୍ମିଂ, ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ମମାୟିତଂ।
ଅସତା ଚ ନ ସୋଚତି, ସ ୱେ ଲୋକେ ନ ଜୀୟତି॥
ସବ୍ବସୋ ନାମରୂପସ୍ମିଂ, ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ମମାୟିତ ନ୍ତି। ସବ୍ବସୋ ତି ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ସବ୍ବଥା ସବ୍ବଂ ଅସେସଂ ନିସ୍ସେସଂ ପରିୟାଦିୟନୱଚନମେତଂ – ସବ୍ବସୋତି। ନାମ ନ୍ତି ଚତ୍ତାରୋ ଅରୂପିନୋ ଖନ୍ଧା। ରୂପ ନ୍ତି ଚତ୍ତାରୋ ଚ ମହାଭୂତା, ଚତୁନ୍ନଞ୍ଚ ମହାଭୂତାନଂ ଉପାଦାୟ ରୂପଂ। ୟସ୍ସା ତି ଅରହତୋ ଖୀଣାସୱସ୍ସ। ମମାୟିତ ନ୍ତି ଦ୍ୱେ ମମତ୍ତା – ତଣ୍ହାମମତ୍ତଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠିମମତ୍ତଞ୍ଚ…ପେ॰… ଇଦଂ ତଣ୍ହାମମତ୍ତଂ…ପେ॰… ଇଦଂ ଦିଟ୍ଠିମମତ୍ତଂ। ସବ୍ବସୋ ନାମରୂପସ୍ମିଂ, ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ମମାୟିତ ନ୍ତି ସବ୍ବସୋ ନାମରୂପସ୍ମିଂ ମମତ୍ତା ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ନୁପଲବ୍ଭନ୍ତି, ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାତି – ସବ୍ବସୋ ନାମରୂପସ୍ମିଂ, ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ମମାୟିତଂ।
ଅସତା ଚ ନ ସୋଚତୀ ତି। ୱିପରିଣତଂ ୱା ୱତ୍ଥୁଂ ନ ସୋଚତି, ୱିପରିଣତସ୍ମିଂ ୱା ୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ନ ସୋଚତି। ‘‘ଚକ୍ଖୁ ମେ ୱିପରିଣତ’’ନ୍ତି ନ ସୋଚତି, ସୋତଂ ମେ… ଘାନଂ ମେ… ଜିୱ୍ହା ମେ… କାୟୋ ମେ… ରୂପା ମେ… ସଦ୍ଦା ମେ… ଗନ୍ଧା ମେ… ରସା ମେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ମେ… କୁଲଂ ମେ… ଗଣୋ ମେ… ଆୱାସୋ ମେ… ଲାଭୋ ମେ…ପେ॰… ‘‘ସାଲୋହିତା ମେ ୱିପରିଣତା’’ତି ନ ସୋଚତି ନ କିଲମତି ନ ପରିଦେୱତି ନ ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି ନ ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତୀତି। ଏୱମ୍ପି ଅସତା ଚ ନ ସୋଚତି।
ଅଥ ୱା ଅସତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ୱେଦନାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ ପରେତୋ ସମୋହିତୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ନ ସୋଚତି ନ କିଲମତି ନ ପରିଦେୱତି ନ ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି ନ ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତୀତି। ଏୱମ୍ପି ଅସତା ଚ ନ ସୋଚତି। ଅଥ ୱା ଚକ୍ଖୁରୋଗେନ ଫୁଟ୍ଠୋ ପରେତୋ…ପେ॰… ଡଂସମକସୱାତାତପସରୀସପସମ୍ଫସ୍ସେନ ଫୁଟ୍ଠୋ ପରେତୋ ସମୋହିତୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ନ ସୋଚତି ନ କିଲମତି ନ ପରିଦେୱତି ନ ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି ନ ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତୀତି। ଏୱମ୍ପି ଅସତା ଚ ନ ସୋଚତି। ଅଥ ୱା ଅସନ୍ତେ ଅସଂୱିଜ୍ଜମାନେ ଅନୁପଲବ୍ଭମାନେ ‘‘ଅହୁ ୱତ ମେ, ତଂ ୱତ ମେ ନତ୍ଥି , ସିୟା ୱତ ମେ, ତଂ ୱତାହଂ ନ ଲଭାମୀ’’ତି ନ ସୋଚତି ନ କିଲମତି ନ ପରିଦେୱତି ନ ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି ନ ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତୀତି। ଏୱମ୍ପି ଅସତା ଚ ନ ସୋଚତି।
ସ ୱେ ଲୋକେ ନ ଜୀୟତୀ ତି। ୟସ୍ସ ‘‘ମୟ୍ହଂ ୱା ଇଦଂ ପରେସଂ ୱା ଇଦ’’ନ୍ତି କିଞ୍ଚି ରୂପଗତଂ ୱେଦନାଗତଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ସଙ୍ଖାରଗତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଗତଂ ଗହିତଂ ପରାମଟ୍ଠଂ ଅଭିନିୱିଟ୍ଠଂ ଅଜ୍ଝୋସିତଂ ଅଧିମୁତ୍ତଂ ଅତ୍ଥି, ତସ୍ସ ଜାନି ଅତ୍ଥି।
ଭାସିତମ୍ପି ହେତଂ –
‘‘ଜୀନୋ [ଜିଣ୍ଣେ (ସୀ॰), ଜିନ୍ନୋ (ସ୍ୟା॰)] ରଥସ୍ସଂ [ରଥସ୍ସେ (ସୀ॰) ପଞ୍ଚକନିପାତେ (ଆଦିମ୍ହି) ମଣିକୁଣ୍ଡଲଜାତକଟ୍ଠକଥା ଓଲୋକେତବ୍ବା] ମଣିକୁଣ୍ଡଲେ ଚ, ପୁତ୍ତେ ଚ ଦାରେ ଚ ତଥେୱ ଜୀନୋ।
ସବ୍ବେସୁ ଭୋଗେସୁ ଅସେୱିତେସୁ, କସ୍ମା ନ ସନ୍ତପ୍ପସି ସୋକକାଲେ॥
‘‘ପୁବ୍ବେୱ ମଚ୍ଚଂ ୱିଜହନ୍ତି ଭୋଗା, ମଚ୍ଚୋ ଧନେ ପୁବ୍ବତରଂ ଜହାସି।
ଅସସ୍ସତା [ଅସସ୍ସକା (ସୀ॰), ଅସ୍ସକା (ସ୍ୟା॰)] ଭାୱିନୋ କାମକାମୀ, ତସ୍ମା ନ ସୋଚାମହଂ ସୋକକାଲେ॥
‘‘ଉଦେତି ଆପୂରତି ୱେତି ଚନ୍ଦୋ, ଅନ୍ଧଂ ତପେତ୍ୱାନ [ଅତ୍ଥଂ ଗମିତ୍ୱାନ (ବହୂସୁ)] ପଲେତି ସୂରିୟୋ।
ୱିଦିତା ମୟା ସତ୍ତୁକ ଲୋକଧମ୍ମା, ତସ୍ମା ନ ସୋଚାମହଂ ସୋକକାଲେ’’ତି॥
ୟସ୍ସ ‘‘ମୟ୍ହଂ ୱା ଇଦଂ ପରେସଂ ୱା ଇଦ’’ନ୍ତି କିଞ୍ଚି ରୂପଗତଂ ୱେଦନାଗତଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ସଙ୍ଖାରଗତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଗତଂ ଗହିତଂ ପରାମଟ୍ଠଂ ଅଭିନିୱିଟ୍ଠଂ ଅଜ୍ଝୋସିତଂ ଅଧିମୁତ୍ତଂ ନତ୍ଥି, ତସ୍ସ ଜାନି ନତ୍ଥି। ଭାସିତମ୍ପି ହେତଂ – ‘‘‘ନନ୍ଦସି, ସମଣା’ତି। ‘କିଂ ଲଦ୍ଧା, ଆୱୁସୋ’ତି? ‘ତେନ ହି, ସମଣ, ସୋଚସୀ’ତି। ‘କିଂ ଜୀୟିତ୍ଥ, ଆୱୁସୋ’ତି? ‘ତେନ ହି, ସମଣ, ନେୱ ନନ୍ଦସି ନ ସୋଚସୀ’ତି। ‘ଏୱମାୱୁସୋ’’’ତି।
‘‘ଚିରସ୍ସଂ ୱତ ପସ୍ସାମ, ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ପରିନିବ୍ବୁତଂ।
ଅନନ୍ଦିଂ ଅନୀଘଂ ଭିକ୍ଖୁଂ, ତିଣ୍ଣଂ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକ’’ନ୍ତି॥
ସ ୱେ ଲୋକେ ନ ଜୀୟତି। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ସବ୍ବସୋ ନାମରୂପସ୍ମିଂ, ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ମମାୟିତଂ।
ଅସତା ଚ ନ ସୋଚତି, ସ ୱେ ଲୋକେ ନ ଜୀୟତୀ’’ତି॥
ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଇଦଂ ମେତି, ପରେସଂ ୱାପି କିଞ୍ଚନଂ।
ମମତ୍ତଂ ସୋ ଅସଂୱିନ୍ଦଂ, ନତ୍ଥି ମେତି ନ ସୋଚତି॥
ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଇଦଂ ମେତି, ପରେସଂ ୱାପି କିଞ୍ଚନ ନ୍ତି। ୟସ୍ସା ତି ଅରହତୋ ଖୀଣାସୱସ୍ସ। ୟସ୍ସ ‘‘ମୟ୍ହଂ ୱା ଇଦଂ ପରେସଂ ୱା ଇଦ’’ନ୍ତି କିଞ୍ଚି ରୂପଗତଂ ୱେଦନାଗତଂ ସଞ୍ଞାଗତଂ ସଙ୍ଖାରଗତଂ ୱିଞ୍ଞାଣଗତଂ ଗହିତଂ ପରାମଟ୍ଠଂ ଅଭିନିୱିଟ୍ଠଂ ଅଜ୍ଝୋସିତଂ ଅଧିମୁତ୍ତଂ ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜତି ନୁପଲବ୍ଭତି, ପହୀନଂ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନଂ ୱୂପସନ୍ତଂ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧଂ ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକଂ ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢନ୍ତି। ଏୱମ୍ପି ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଇଦଂ ମେତି, ପରେସଂ ୱାପି କିଞ୍ଚନଂ।
ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ନାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାୟୋ ତୁମ୍ହାକଂ, ନପି ଅଞ୍ଞେସଂ। ପୁରାଣମିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କମ୍ମଂ ଅଭିସଙ୍ଖତଂ ଅଭିସଞ୍ଚେତୟିତଂ ୱେଦନୀୟଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦଂୟେୱ ସାଧୁକଂ ୟୋନିସୋ ମନସିକରୋତି – ‘ଇତି ଇମସ୍ମିଂ ସତି ଇଦଂ ହୋତି ଇମସ୍ସୁପ୍ପାଦା ଇଦଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି, ଇମସ୍ମିଂ ଅସତି ଇଦଂ ନ ହୋତି ଇମସ୍ସ ନିରୋଧା ଇଦଂ ନିରୁଜ୍ଝତି, ୟଦିଦଂ ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା, ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା ୱିଞ୍ଞାଣଂ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ସମୁଦୟୋ ହୋତି। ଅୱିଜ୍ଜାୟତ୍ୱେୱ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ…ପେ॰… ଏୱମେତସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ନିରୋଧୋ ହୋତୀ’’’ତି। ଏୱମ୍ପି ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଇଦଂ ମେତି, ପରେସଂ ୱାପି କିଞ୍ଚନଂ।
‘‘ସୁଞ୍ଞତୋ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖସ୍ସୁ, ମୋଘରାଜ ସଦା ସତୋ।
ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିଂ ଊହଚ୍ଚ [ଉହଚ୍ଚ (କ॰) ସୁ॰ ନି॰ ୧୧୨୫] , ଏୱଂ ମଚ୍ଚୁତରୋ ସିୟା।
ଏୱଂ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖନ୍ତଂ, ମଚ୍ଚୁରାଜା ନ ପସ୍ସତୀ’’ତି॥
ଏୱମ୍ପି ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଇଦଂ ମେତି, ପରେସଂ ୱାପି କିଞ୍ଚନଂ।
ୱୁତ୍ତମ୍ପି ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ, ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ? ରୂପଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ, ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ୱେଦନା… ସଞ୍ଞା… ସଙ୍ଖାରା… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନ ତୁମ୍ହାକଂ, ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଂ ଇମସ୍ମିଂ ଜେତୱନେ ତିଣକଟ୍ଠସାଖାପଲାସଂ, ତଂ ଜନୋ ହରେୟ୍ୟ ୱା ଡହେୟ୍ୟ [ଦହେୟ୍ୟ (ସୀ॰ କ॰) ସଂ॰ ନି॰ ୩.୩୩] ୱା ୟଥାପଚ୍ଚୟଂ ୱା କରେୟ୍ୟ, ଅପି ନୁ ତୁମ୍ହାକଂ ଏୱମସ୍ସ – ‘ଅମ୍ହେ ଜନୋ ହରତି ୱା ଡହତି ୱା ୟଥାପଚ୍ଚୟଂ ୱା କରୋତୀ’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ’’? ‘‘ନ ହି ନୋ ଏତଂ, ଭନ୍ତେ, ଅତ୍ତା ୱା ଅତ୍ତନିୟଂ ୱା’’ତି। ‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଂ ନ ତୁମ୍ହାକଂ, ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ? ରୂପଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ତୁମ୍ହାକଂ, ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତି। ୱେଦନା… ସଞ୍ଞା… ସଙ୍ଖାରା… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ନ ତୁମ୍ହାକଂ, ତଂ ପଜହଥ। ତଂ ୱୋ ପହୀନଂ ଦୀଘରତ୍ତଂ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି। ଏୱମ୍ପି ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଇଦଂ ମେତି, ପରେସଂ ୱାପି କିଞ୍ଚନଂ। ଭାସିତମ୍ପି ହେତଂ –
‘‘ସୁଦ୍ଧଧମ୍ମସମୁପ୍ପାଦଂ, ସୁଦ୍ଧସଙ୍ଖାରସନ୍ତତିଂ।
ପସ୍ସନ୍ତସ୍ସ ୟଥାଭୂତଂ, ନ ଭୟଂ ହୋତି ଗାମଣି॥
‘‘ତିଣକଟ୍ଠସମଂ ଲୋକଂ, ୟଦା ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତି।
ନାଞ୍ଞଂ ପତ୍ଥୟତେ କିଞ୍ଚି, ଅଞ୍ଞତ୍ର ଅପ୍ପଟିସନ୍ଧିୟା’’ତି [ପଟିସନ୍ଧିୟାତି (ସୀ॰)] ॥
ଏୱମ୍ପି ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଇଦଂ ମେତି, ପରେସଂ ୱାପି କିଞ୍ଚନଂ। ୱଜିରା ଭିକ୍ଖୁନୀ ମାରଂ ପାପିମନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –
‘‘କଂ ନୁ ସତ୍ତୋତି ପଚ୍ଚେସି, ମାର ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ନୁ ତେ।
ସୁଦ୍ଧସଙ୍ଖାରପୁଞ୍ଜୋୟଂ, ନୟିଧ ସତ୍ତୁପଲବ୍ଭତି॥
‘‘ୟଥା ହି [ୟଥାପି (ବହୂସୁ) ସଂ॰ ନି॰ ୧.୧୭୧] ଅଙ୍ଗସମ୍ଭାରା, ହୋତି ସଦ୍ଦୋ ରଥୋ ଇତି।
ଏୱଂ ଖନ୍ଧେସୁ ସନ୍ତେସୁ, ହୋତି ସତ୍ତୋତି ସମ୍ମୁତି [ସମ୍ମତି (ସ୍ୟା॰)] ॥
‘‘ଦୁକ୍ଖମେୱ ହି ସମ୍ଭୋତି, ଦୁକ୍ଖଂ ତିଟ୍ଠତି ୱେତି ଚ।
ନାଞ୍ଞତ୍ର ଦୁକ୍ଖା ସମ୍ଭୋତି, ନାଞ୍ଞଂ ଦୁକ୍ଖା ନିରୁଜ୍ଝତୀ’’ତି॥
ଏୱମ୍ପି ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଇଦଂ ମେତି, ପରେସଂ ୱାପି କିଞ୍ଚନଂ। ୱୁତ୍ତଂଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା
‘‘ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ରୂପଂ ସମନ୍ନେସତି ୟାୱତା ରୂପସ୍ସ ଗତି, ୱେଦନଂ… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସମନ୍ନେସତି ୟାୱତା ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଗତି। ତସ୍ସ ରୂପଂ ସମନ୍ନେସତୋ ୟାୱତା ରୂପସ୍ସ ଗତି, ୱେଦନଂ… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ ସମନ୍ନେସତୋ ୟାୱତା ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଗତି , ୟମ୍ପିସ୍ସ ତଂ ହୋତି ‘ଅହ’ନ୍ତି ୱା ‘ମମ’ନ୍ତି ୱା, ‘ଅସ୍ମୀ’ତି ୱା, ତମ୍ପି ତସ୍ସ ନ ହୋତୀ’’ତି। ଏୱମ୍ପି ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଇଦଂ ମେତି, ପରେସଂ ୱାପି କିଞ୍ଚନଂ।
ଆୟସ୍ମା, ଆନନ୍ଦୋ, ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘‘ସୁଞ୍ଞୋ ଲୋକୋ, ସୁଞ୍ଞୋ ଲୋକୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସୁଞ୍ଞୋ ଲୋକୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି? ‘‘ୟସ୍ମା ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ସୁଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା, ତସ୍ମା ସୁଞ୍ଞୋ ଲୋକୋତି ୱୁଚ୍ଚତି। କିଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ସୁଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା? ଚକ୍ଖୁ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ସୁଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା। ରୂପା ସୁଞ୍ଞା, ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞାଣଂ ସୁଞ୍ଞଂ, ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସୋ ସୁଞ୍ଞୋ, ୟଦିଦଂ ଚକ୍ଖୁସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ସୁଞ୍ଞଂ… ସୋତଂ ସୁଞ୍ଞଂ… ସଦ୍ଦା ସୁଞ୍ଞା… ଘାନଂ ସୁଞ୍ଞଂ… ଗନ୍ଧା ସୁଞ୍ଞା… ଜିୱ୍ହା ସୁଞ୍ଞା… ରସା ସୁଞ୍ଞା… କାୟୋ ସୁଞ୍ଞୋ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ସୁଞ୍ଞା… ମନୋ ସୁଞ୍ଞୋ… ଧମ୍ମା ସୁଞ୍ଞା… ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଂ ସୁଞ୍ଞଂ… ମନୋସମ୍ଫସ୍ସୋ ସୁଞ୍ଞୋ, ୟଦିଦଂ ମନୋସମ୍ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ୱେଦୟିତଂ ସୁଖଂ ୱା ଦୁକ୍ଖଂ ୱା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ୱା ତମ୍ପି ସୁଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା। ୟସ୍ମା ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ସୁଞ୍ଞଂ ଅତ୍ତେନ ୱା ଅତ୍ତନିୟେନ ୱା, ତସ୍ମା ସୁଞ୍ଞୋ ଲୋକୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି। ଏୱମ୍ପି ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଇଦଂ ମେତି, ପରେସଂ ୱାପି କିଞ୍ଚନଂ।
ମମତ୍ତଂ ସୋ ଅସଂୱିନ୍ଦ ନ୍ତି। ମମତ୍ତା ତି ଦ୍ୱେ ମମତ୍ତା – ତଣ୍ହାମମତ୍ତଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠିମମତ୍ତଞ୍ଚ…ପେ॰… ଇଦଂ ତଣ୍ହାମମତ୍ତଂ…ପେ॰… ଇଦଂ ଦିଟ୍ଠିମମତ୍ତଂ। ତଣ୍ହାମମତ୍ତଂ ପହାୟ ଦିଟ୍ଠିମମତ୍ତଂ ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜିତ୍ୱା ମମତ୍ତଂ ଅୱିନ୍ଦନ୍ତୋ ଅସଂୱିନ୍ଦନ୍ତୋ ଅନଧିଗଚ୍ଛନ୍ତୋ ଅପ୍ପଟିଲଭନ୍ତୋତି – ମମତ୍ତଂ ସୋ ଅସଂୱିନ୍ଦଂ।
ନତ୍ଥି ମେତି ନ ସୋଚତୀ ତି। ୱିପରିଣତଂ ୱା ୱତ୍ଥୁଂ ନ ସୋଚତି, ୱିପରିଣତସ୍ମିଂ ୱା ୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ନ ସୋଚତି। ‘‘ଚକ୍ଖୁ ମେ ୱିପରିଣତ’’ନ୍ତି ନ ସୋଚତି, ‘‘ସୋତଂ ମେ…ପେ॰… ସାଲୋହିତା ମେ ୱିପରିଣତା’’ତି ନ ସୋଚତି ନ କିଲମତି ନ ପରିଦେୱତି ନ ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି ନ ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତୀତି – ନତ୍ଥି ମେତି ନ ସୋଚତି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଇଦଂ ମେତି, ପରେସଂ ୱାପି କିଞ୍ଚନଂ।
ମମତ୍ତଂ ସୋ ଅସଂୱିନ୍ଦଂ, ନତ୍ଥି ମେତି ନ ସୋଚତୀ’’ତି॥
ଅନିଟ୍ଠୁରୀ ଅନନୁଗିଦ୍ଧୋ, ଅନେଜୋ ସବ୍ବଧୀ ସମୋ।
ତମାନିସଂସଂ ପବ୍ରୂମି, ପୁଚ୍ଛିତୋ ଅୱିକମ୍ପିନଂ॥
ଅନିଟ୍ଠୁରୀ ଅନନୁଗିଦ୍ଧୋ ଅନେଜୋ ସବ୍ବଧୀ ସମୋ ତି। କତମଂ ନିଟ୍ଠୁରିୟଂ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ନିଟ୍ଠୁରିୟୋ ହୋତି, ପରଲାଭସକ୍କାରଗରୁକାରମାନନୱନ୍ଦନପୂଜନାସୁ ଇସ୍ସତି ଉସୂୟତି [ଉସ୍ସୁୟ୍ୟତି (ସ୍ୟା॰), ଉସ୍ସୂୟତି (କ॰)] ଇସ୍ସଂ ବନ୍ଧତି। ୟଂ ଏୱରୂପଂ ନିଟ୍ଠୁରିୟଂ ନିଟ୍ଠୁରିୟକମ୍ମଂ ଇସ୍ସା ଇସ୍ସାୟନା ଇସ୍ସାୟିତତ୍ତଂ ଉସୂୟା ଉସୂୟନା ଉସୂୟିତତ୍ତଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ନିଟ୍ଠୁରିୟଂ। ୟସ୍ସେତଂ ନିଟ୍ଠୁରିୟଂ ପହୀନଂ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନଂ…ପେ॰… ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢଂ, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅନିଟ୍ଠୁରୀତି। ଅନନୁଗିଦ୍ଧୋ ତି। ଗେଧୋ ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ୟସ୍ସେସୋ ଗେଧୋ ପହୀନୋ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନୋ…ପେ॰… ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢୋ, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅନନୁଗିଦ୍ଧୋ। ସୋ ରୂପେ ଅଗିଦ୍ଧୋ ସଦ୍ଦେ…ପେ॰… ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅଗିଦ୍ଧୋ ଅଗଧିତୋ ଅମୁଚ୍ଛିତୋ ଅନଜ୍ଝୋସନ୍ନୋ, ୱୀତଗେଧୋ ୱିଗତଗେଧୋ ଚତ୍ତଗେଧୋ ୱନ୍ତଗେଧୋ ମୁତ୍ତଗେଧୋ ପହୀନଗେଧୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠଗେଧୋ, ୱୀତରାଗୋ ୱିଗତରାଗୋ ଚତ୍ତରାଗୋ ୱନ୍ତରାଗୋ ମୁତ୍ତରାଗୋ ପହୀନରାଗୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠରାଗୋ, ନିଚ୍ଛାତୋ ନିବ୍ବୁତୋ ସୀତିଭୂତୋ ସୁଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ବ୍ରହ୍ମଭୂତେନ ଅତ୍ତନା ୱିହରତୀତି – ଅନିଟ୍ଠୁରୀ ଅନନୁଗିଦ୍ଧୋ।
ଅନେଜୋ ସବ୍ବଧୀ ସମୋ ତି। ଏଜା ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ୟସ୍ସେସା ଏଜା ତଣ୍ହା ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା…ପେ॰… ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢା, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅନେଜୋ। ଏଜାୟ ପହୀନତ୍ତା ଅନେଜୋ। ସୋ ଲାଭେପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ଅଲାଭେପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ୟସେପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ଅୟସେପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ପସଂସାୟପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ନିନ୍ଦାୟପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ସୁଖେପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ଦୁକ୍ଖେପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ନ ଚଲତି ନ ୱେଧତି ନପ୍ପୱେଧତି ନ ସମ୍ପୱେଧତୀତି – ଅନେଜୋ। ସବ୍ବଧୀ ସମୋ ତି ସବ୍ବଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଦ୍ୱାଦସାୟତନାନି। ଚକ୍ଖୁ ଚେୱ ରୂପା ଚ…ପେ॰… ମନୋ ଚେୱ ଧମ୍ମା ଚ। ୟତୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକବାହିରେସୁ ଆୟତନେସୁ ଛନ୍ଦରାଗୋ ପହୀନୋ ହୋତି ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲୋ ତାଲାୱତ୍ଥୁକତୋ ଅନଭାୱଂକତୋ ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମୋ, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସବ୍ବଧି ସମୋ। ସୋ ସବ୍ବତ୍ଥ ତାଦି ସବ୍ବତ୍ଥ ମଜ୍ଝତ୍ତୋ ସବ୍ବତ୍ଥ ଉପେକ୍ଖକୋତି – ଅନେଜୋ ସବ୍ବଧୀ ସମୋ।
ତମାନିସଂସଂ ପବ୍ରୂମି, ପୁଚ୍ଛିତୋ ଅୱିକମ୍ପିନ ନ୍ତି। ଅୱିକମ୍ପିନଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ପୁଟ୍ଠୋ ପୁଚ୍ଛିତୋ ୟାଚିତୋ ଅଜ୍ଝେସିତୋ ପସାଦିତୋ ଇମେ ଚତ୍ତାରୋ ଆନିସଂସେ ପବ୍ରୂମି। ୟୋ ସୋ ଅନିଟ୍ଠୁରୀ ଅନନୁଗିଦ୍ଧୋ ଅନେଜୋ ସବ୍ବଧି ସମୋତି ବ୍ରୂମି ଆଚିକ୍ଖାମି…ପେ॰… ପକାସେମୀତି – ତମାନିସଂସଂ ପବ୍ରୂମି ପୁଚ୍ଛିତୋ ଅୱିକମ୍ପିନଂ।
‘‘ଅନିଟ୍ଠୁରୀ ଅନନୁଗିଦ୍ଧୋ, ଅନେଜୋ ସବ୍ବଧୀ ସମୋ।
ତମାନିସଂସଂ ପବ୍ରୂମି, ପୁଚ୍ଛିତୋ ଅୱିକମ୍ପିନ’’ନ୍ତି॥
ଅନେଜସ୍ସ ୱିଜାନତୋ, ନତ୍ଥି କାଚି ନିସଙ୍ଖତି [ନିସଙ୍ଖିତି (ବହୂସୁ)] ।
ୱିରତୋ ସୋ ୱିୟାରବ୍ଭା, [ୱିୟାରମ୍ଭା (ବହୂସୁ)] ଖେମଂ ପସ୍ସତି ସବ୍ବଧି॥
ଅନେଜସ୍ସ ୱିଜାନତୋ ତି। ଏଜା ୱୁଚ୍ଚତି ତଣ୍ହା। ୟୋ ରାଗୋ ସାରାଗୋ…ପେ॰… ଅଭିଜ୍ଝା ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ। ୟସ୍ସେସା ଏଜା ତଣ୍ହା ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା…ପେ॰… ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢା, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଅନେଜୋ। ଏଜାୟ ପହୀନତ୍ତା ଅନେଜୋ। ସୋ ଲାଭେପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ଅଲାଭେପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ୟସେପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ଅୟସେପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ପସଂସାୟପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ନିନ୍ଦାୟପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ସୁଖେପି ନ ଇଞ୍ଜତି, ଦୁକ୍ଖେପି ନ ଇଞ୍ଜତି ନ ଚଲତି ନ ୱେଧତି ନପ୍ପୱେଧତି ନ ସମ୍ପୱେଧତୀତି – ଅନେଜସ୍ସ। ୱିଜାନତୋ ତି ଜାନତୋ ଆଜାନତୋ ୱିଜାନତୋ ପଟିୱିଜାନତୋ ପଟିୱିଜ୍ଝତୋ। ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ଜାନତୋ ଆଜାନତୋ ୱିଜାନତୋ ପଟିୱିଜାନତୋ ପଟିୱିଜ୍ଝତୋ, ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି…ପେ॰… ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ଜାନତୋ ଆଜାନତୋ ୱିଜାନତୋ ପଟିୱିଜାନତୋ ପଟିୱିଜ୍ଝତୋତି – ଅନେଜସ୍ସ ୱିଜାନତୋ।
ନତ୍ଥି କାଚି ନିସଙ୍ଖତୀ ତି। ନିସଙ୍ଖତିୟୋ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରୋ ଅପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରୋ ଆନେଞ୍ଜାଭିସଙ୍ଖାରୋ। ୟତୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରୋ ଚ ଅପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରୋ ଚ ଆନେଞ୍ଜାଭିସଙ୍ଖାରୋ ଚ ପହୀନା ହୋନ୍ତି ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା, ଏତ୍ତାୱତା ନିସଙ୍ଖତିୟୋ ନତ୍ଥି ନ ସନ୍ତି ନ ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ନୁପଲବ୍ଭନ୍ତି, ପହୀନା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା ୱୂପସନ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧା ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକା ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାତି – ନତ୍ଥି କାଚି ନିସଙ୍ଖତି।
ୱିରତୋ ସୋ ୱିୟାରବ୍ଭା ତି। ୱିୟାରବ୍ଭୋ ୱୁଚ୍ଚତି ପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରୋ ଅପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରୋ ଆନେଞ୍ଜାଭିସଙ୍ଖାରୋ। ୟତୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରୋ ଚ ଅପୁଞ୍ଞାଭିସଙ୍ଖାରୋ ଚ ଆନେଞ୍ଜାଭିସଙ୍ଖାରୋ ଚ ପହୀନା ହୋନ୍ତି ଉଚ୍ଛିନ୍ନମୂଲା ତାଲାୱତ୍ଥୁକତା ଅନଭାୱଂକତା ଆୟତିଂ ଅନୁପ୍ପାଦଧମ୍ମା, ଏତ୍ତାୱତା ଆରବ୍ଭା ୱିୟାରବ୍ଭା ଆରତୋ ଅସ୍ସ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତୀତି – ୱିରତୋ ସୋ ୱିୟାରବ୍ଭା।
ଖେମଂ ପସ୍ସତି ସବ୍ବଧୀ ତି। ଭୟକରୋ ରାଗୋ ଭୟକରୋ ଦୋସୋ ଭୟକରୋ ମୋହୋ…ପେ॰… ଭୟକରା କିଲେସା। ଭୟକରସ୍ସ ରାଗସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା…ପେ॰… ଭୟକରାନଂ କିଲେସାନଂ ପହୀନତ୍ତା ସବ୍ବତ୍ଥ ଖେମଂ ପସ୍ସତି ସବ୍ବତ୍ଥ ଅଭୟଂ ପସ୍ସତି ସବ୍ବତ୍ଥ ଅନୀତିକଂ ପସ୍ସତି ସବ୍ବତ୍ଥ ଅନୁପଦ୍ଦୱଂ ପସ୍ସତି ସବ୍ବତ୍ଥ ଅନୁପସଗ୍ଗଂ ପସ୍ସତି ସବ୍ବତ୍ଥ ଅନୁପସଟ୍ଠତ୍ତଂ [ପସ୍ସଦ୍ଧଂ (ସ୍ୟା॰)] ପସ୍ସତୀତି – ଖେମଂ ପସ୍ସତି ସବ୍ବଧି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଅନେଜସ୍ସ ୱିଜାନତୋ, ନତ୍ଥି କାଚି ନିସଙ୍ଖତି।
ୱିରତୋ ସୋ ୱିୟାରବ୍ଭା, ଖେମଂ ପସ୍ସତି ସବ୍ବଧୀ’’ତି॥
ନ ସମେସୁ ନ ଓମେସୁ, ନ ଉସ୍ସେସୁ ୱଦତେ ମୁନି।
ସନ୍ତୋ ସୋ ୱୀତମଚ୍ଛରୋ, [ୱୀତମଚ୍ଛେରୋ (ସୀ॰)] ନାଦେତି ନ ନିରସ୍ସତି॥ [ଇତି ଭଗୱା]
ନ ସମେସୁ ନ ଓମେସୁ, ନ ଉସ୍ସେସୁ ୱଦତେ ମୁନୀ ତି। ମୁନୀ ତି। ମୋନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଞାଣଂ…ପେ॰… ସଙ୍ଗଜାଲମତିଚ୍ଚ ସୋ ମୁନି। ‘‘ସେୟ୍ୟୋହମସ୍ମୀ’’ତି ୱା ‘‘ସଦିସୋହମସ୍ମୀ’’ତି ୱା ‘‘ହୀନୋହମସ୍ମୀ’’ତି ୱା ନ ୱଦତି ନ କଥେତି ନ ଭଣତି ନ ଦୀପୟତି ନ ୱୋହରତୀତି – ନ ସମେସୁ ନ ଓମେସୁ, ନ ଉସ୍ସେସୁ ୱଦତେ ମୁନି।
ସନ୍ତୋ ସୋ ୱୀତମଚ୍ଛରୋ ତି। ସନ୍ତୋ ତି ରାଗସ୍ସ ସନ୍ତତ୍ତା ସମିତତ୍ତା ସନ୍ତୋ, ଦୋସସ୍ସ…ପେ॰… ମୋହସ୍ସ… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରାନଂ ସନ୍ତତ୍ତା ସମିତତ୍ତା ୱୂପସମିତତ୍ତା ୱିଜ୍ଝାତତ୍ତା ନିବ୍ବୁତତ୍ତା ୱିଗତତ୍ତା ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧତ୍ତା ସନ୍ତୋ ଉପସନ୍ତୋ ୱୂପସନ୍ତୋ ନିବ୍ବୁତୋ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧୋତି – ସନ୍ତୋ। ସୋ ୱୀତମଚ୍ଛରୋ ତି। ପଞ୍ଚ ମଚ୍ଛରିୟାନି ଆୱାସମଚ୍ଛରିୟଂ…ପେ॰… ଗାହୋ ୱୁଚ୍ଚତି ମଚ୍ଛରିୟଂ। ୟସ୍ସେତଂ ମଚ୍ଛରିୟଂ ପହୀନଂ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନଂ…ପେ॰… ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢଂ, ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ୱୀତମଚ୍ଛରୋ ୱିଗତମଚ୍ଛରୋ ଚତ୍ତମଚ୍ଛରୋ ୱନ୍ତମଚ୍ଛରୋ ମୁତ୍ତମଚ୍ଛରୋ ପହୀନମଚ୍ଛରୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠମଚ୍ଛରୋତି – ସନ୍ତୋ ସୋ ୱୀତମଚ୍ଛରୋ।
ନାଦେତି ନ ନିରସ୍ସତି, ଇତି ଭଗୱା ତି। ନାଦେତୀ ତି ରୂପଂ ନାଦିୟତି ନ ଉପାଦିୟତି ନ ଗଣ୍ହାତି ନ ପରାମସତି ନାଭିନିୱିସତି, ୱେଦନଂ… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଗତିଂ… ଉପପତ୍ତିଂ… ପଟିସନ୍ଧିଂ… ଭୱଂ… ସଂସାରଂ… ୱଟ୍ଟଂ ନାଦିୟତି ନ ଉପାଦିୟତି ନ ଗଣ୍ହାତି ନ ପରାମସତି ନାଭିନିୱିସତୀତି – ନାଦେତି। ନ ନିରସ୍ସତୀ ତି ରୂପଂ ନ ପଜହତି ନ ୱିନୋଦେତି ନ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରୋତି ନ ଅନଭାୱଂ ଗମେତି, ୱେଦନଂ… ସଞ୍ଞଂ… ସଙ୍ଖାରେ… ୱିଞ୍ଞାଣଂ… ଗତିଂ… ଉପପତ୍ତିଂ … ପଟିସନ୍ଧିଂ… ଭୱଂ… ସଂସାରଂ… ୱଟ୍ଟଂ ନ ପଜହତି ନ ୱିନୋଦେତି ନ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରୋତି ନ ଅନଭାୱଂ ଗମେତି। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ନ ସମେସୁ ନ ଓମେସୁ, ନ ଉସ୍ସେସୁ ୱଦତେ ମୁନି।
ସନ୍ତୋ ସୋ ୱୀତମଚ୍ଛରୋ, ନାଦେତି ନ ନିରସ୍ସତି’’॥ [ଇତି ଭଗୱା]
ଅତ୍ତଦଣ୍ଡସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ ପନ୍ନରସମୋ।
୧୬. ସାରିପୁତ୍ତସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ
ଅଥ ସାରିପୁତ୍ତସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସଂ ୱକ୍ଖତି –
ନ ମେ ଦିଟ୍ଠୋ ଇତୋ ପୁବ୍ବେ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ]
ନ ସୁତୋ ଉଦ କସ୍ସଚି।
ଏୱଂ ୱଗ୍ଗୁୱଦୋ ସତ୍ଥା, ତୁସିତା ଗଣିମାଗତୋ॥
ନ ମେ ଦିଟ୍ଠୋ ଇତୋ ପୁବ୍ବେ ତି। ଇତୋ ପୁବ୍ବେ ମେ ମୟା ନ ଦିଟ୍ଠପୁବ୍ବୋ ସୋ ଭଗୱା ଇମିନା ଚକ୍ଖୁନା ଇମିନା ଅତ୍ତଭାୱେନ। ୟଦା ଭଗୱା ତାୱତିଂସଭୱନେ ପାରିଚ୍ଛତ୍ତକମୂଲେ ପଣ୍ଡୁକମ୍ବଲସିଲାୟଂ ୱସ୍ସଂୱୁତ୍ଥୋ [ୱସ୍ସଂୱୁଟ୍ଠୋ (ସ୍ୟା॰)] ଦେୱଗଣପରିୱୁତୋ ମଜ୍ଝେ ମଣିମୟେନ ସୋପାଣେନ ସଙ୍କସ୍ସନଗରଂ ଓତିଣ୍ଣୋ ଇମଂ ଦସ୍ସନଂ ପୁବ୍ବେ ନ ଦିଟ୍ଠୋତି – ନ ମେ ଦିଟ୍ଠୋ ଇତୋ ପୁବ୍ବେ।
ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ତି। ଇଚ୍ଚା ତି ପଦସନ୍ଧି ପଦସଂସଗ୍ଗୋ ପଦପାରିପୂରୀ ଅକ୍ଖରସମୱାୟୋ ବ୍ୟଞ୍ଜନସିଲିଟ୍ଠତା ପଦାନୁପୁବ୍ବତାପେତଂ – ଇଚ୍ଚାତି। ଆୟସ୍ମା ତି ପିୟୱଚନଂ ଗରୁୱଚନଂ ସଗାରୱସପ୍ପତିସ୍ସୱଚନମେତଂ – ଆୟସ୍ମାତି। ସାରିପୁତ୍ତୋ ତି ତସ୍ସ ଥେରସ୍ସ ନାମଂ ସଙ୍ଖା ସମଞ୍ଞା ପଞ୍ଞତ୍ତି ୱୋହାରୋ ନାମଂ ନାମକମ୍ମଂ ନାମଧେୟ୍ୟଂ ନିରୁତ୍ତି ବ୍ୟଞ୍ଜନଂ ଅଭିଲାପୋତି – ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ।
ନ ସୁତୋ ଉଦ କସ୍ସଚୀ ତି। ନା ତି ପଟିକ୍ଖେପୋ। ଉଦା ତି ପଦସନ୍ଧି ପଦସଂସଗ୍ଗୋ ପଦପାରିପୂରୀ ଅକ୍ଖରସମୱାୟୋ ବ୍ୟଞ୍ଜନସିଲିଟ୍ଠତା ପଦାନୁପୁବ୍ବତାପେତଂ – ଉଦାତି। କସ୍ସଚୀ ତି ଖତ୍ତିୟସ୍ସ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୱା ୱେସ୍ସସ୍ସ ୱା ସୁଦ୍ଦସ୍ସ ୱା ଗହଟ୍ଠସ୍ସ ୱା ପବ୍ବଜିତସ୍ସ ୱା ଦେୱସ୍ସ ୱା ମନୁସ୍ସସ୍ସ ୱାତି – ନ ସୁତୋ ଉଦ କସ୍ସଚି।
ଏୱଂ ୱଗ୍ଗୁୱଦୋ ସତ୍ଥା ତି। ଏୱଂ ୱଗ୍ଗୁୱଦୋ ମଧୁରୱଦୋ ପେମନୀୟୱଦୋ ହଦୟଙ୍ଗମୱଦୋ କରୱୀକରୁତମଞ୍ଜୁଘୋସୋ [କରୱିକରୁଦମଞ୍ଜୁସ୍ସରୋ (ସ୍ୟା॰)] । ଅଟ୍ଠଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତୋ ଖୋ ପନ ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ମୁଖତୋ ଘୋସୋ ନିଚ୍ଛରତି – ୱିସଟ୍ଠୋ ଚ ୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ ଚ ମଞ୍ଜୁ ଚ ସୱନୀୟୋ ଚ ବିନ୍ଦୁ ଚ ଅୱିସାରୀ ଚ ଗମ୍ଭୀରୋ ଚ ନିନ୍ନାଦି ଚ। ୟଥା ପରିସଂ ଖୋ ପନ ସୋ ଭଗୱା ସରେନ ୱିଞ୍ଞାପେତି, ନ ଅସ୍ସ ବହିଦ୍ଧା ପରିସାୟ ଘୋସୋ ନିଚ୍ଛରତି, ବ୍ରହ୍ମସ୍ସରୋ ଖୋ ପନ ସୋ ଭଗୱା କରୱୀକଭାଣୀତି – ଏୱଂ ୱଗ୍ଗୁୱଦୋ।
ସତ୍ଥା ତି ସତ୍ଥା ଭଗୱା ସତ୍ଥୱାହୋ। ୟଥା ସତ୍ଥୱାହୋ ସତ୍ତେ କନ୍ତାରଂ ତାରେତି, ଚୋରକନ୍ତାରଂ ତାରେତି, ୱାଳକନ୍ତାରଂ ତାରେତି, ଦୁବ୍ଭିକ୍ଖକନ୍ତାରଂ ତାରେତି, ନିରୁଦକକନ୍ତାରଂ ତାରେତି ଉତ୍ତାରେତି ନିତ୍ତାରେତି ପତାରେତି ଖେମନ୍ତଭୂମିଂ ସମ୍ପାପେତି; ଏୱମେୱ ଭଗୱା ସତ୍ଥୱାହୋ ସତ୍ତେ କନ୍ତାରଂ ତାରେତି, ଜାତିକନ୍ତାରଂ ତାରେତି, ଜରାକନ୍ତାରଂ ତାରେତି, ବ୍ୟାଧିକନ୍ତାରଂ…ପେ॰… ମରଣକନ୍ତାରଂ… ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସକନ୍ତାରଂ ତାରେତି ରାଗକନ୍ତାରଂ ତାରେତି ଦୋସକନ୍ତାରଂ… ମୋହକନ୍ତାରଂ… ମାନକନ୍ତାରଂ… ଦିଟ୍ଠିକନ୍ତାରଂ… କିଲେସକନ୍ତାରଂ… ଦୁଚ୍ଚରିତକନ୍ତାରଂ ତାରେତି, ରାଗଗହନଂ ତାରେତି, ଦୋସଗହନଂ… ମୋହଗହନଂ… ମାନଗହନଂ… ଦିଟ୍ଠିଗହନଂ… କିଲେସଗହନଂ… ଦୁଚ୍ଚରିତଗହନଂ ତାରେତି ଉତ୍ତାରେତି ନିତ୍ତାରେତି ପତାରେତି ଖେମନ୍ତଂ ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ ସମ୍ପାପେତୀତି । ଏୱମ୍ପି ଭଗୱା ସତ୍ଥୱାହୋ।
ଅଥ ୱା ଭଗୱା ନେତା ୱିନେତା ଅନୁନେତା ପଞ୍ଞପେତା ନିଜ୍ଝାପେତା ପେକ୍ଖେତା ପସାଦେତାତି। ଏୱମ୍ପି ଭଗୱା ସତ୍ଥୱାହୋ।
ଅଥ ୱା ଭଗୱା ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦେତା, ଅସଞ୍ଜାତସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ସଞ୍ଜନେତା, ଅନକ୍ଖାତସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଅକ୍ଖାତା, ମଗ୍ଗଞ୍ଞୂ ମଗ୍ଗୱିଦୂ ମଗ୍ଗକୋୱିଦୋ ମଗ୍ଗାନୁଗା ଚ ପନ ଏତରହି ସାୱକା ୱିହରନ୍ତି ପଚ୍ଛା ସମନ୍ନାଗତାତି। ଏୱମ୍ପି ଭଗୱା ସତ୍ଥୱାହୋତି – ଏୱଂ ୱଗ୍ଗୁୱଦୋ ସତ୍ଥା।
ତୁସିତା ଗଣିମାଗତୋ ତି। ଭଗୱା ତୁସିତକାୟା ଚୱିତ୍ୱା ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ ମାତୁକୁଚ୍ଛିଂ ଓକ୍କନ୍ତୋତି। ଏୱମ୍ପି ତୁସିତା ଗଣିମାଗତୋ।
ଅଥ ୱା ଦେୱା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ତୁସିତା। ତେ ତୁଟ୍ଠା ସନ୍ତୁଟ୍ଠା ଅତ୍ତମନା ପମୁଦିତା ପୀତିସୋମନସ୍ସଜାତା ଦେୱଲୋକତୋ ଗଣିଂ ଆଗତୋତି। ଏୱମ୍ପି ତୁସିତା ଗଣିମାଗତୋ। ଅଥ ୱା ଅରହନ୍ତୋ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ତୁସିତା। ତେ ତୁଟ୍ଠା ସନ୍ତୁଟ୍ଠା ଅତ୍ତମନା ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପା ଅରହନ୍ତାନଂ ଗଣିଂ ଆଗତୋତି। ଏୱମ୍ପି ତୁସିତା ଗଣିମାଗତୋ। ଗଣୀ ତି ଗଣୀ ଭଗୱା। ଗଣାଚରିୟୋତି ଗଣୀ, ଗଣସ୍ସ ସତ୍ଥାତି ଗଣୀ, ଗଣଂ ପରିହରତୀତି ଗଣୀ, ଗଣଂ ଓୱଦତୀତି ଗଣୀ, ଗଣମନୁସାସତୀତି ଗଣୀ, ୱିସାରଦୋ ଗଣଂ ଉପସଙ୍କମତୀତି ଗଣୀ, ଗଣସ୍ସ [ଗଣୋସ୍ସ (ସୀ॰)] ସୁସ୍ସୂସତି ସୋତଂ ଓଦହତି ଅଞ୍ଞା ଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠପେତୀତି ଗଣୀ, ଗଣଂ ଅକୁସଲା ୱୁଟ୍ଠାପେତ୍ୱା କୁସଲେ ପତିଟ୍ଠାପେତୀତି ଗଣୀ, ଭିକ୍ଖୁଗଣସ୍ସ ଗଣୀ, ଭିକ୍ଖୁନିଗଣସ୍ସ ଗଣୀ, ଉପାସକଗଣସ୍ସ ଗଣୀ, ଉପାସିକାଗଣସ୍ସ ଗଣୀ , ରାଜଗଣସ୍ସ ଗଣୀ, ଖତ୍ତିୟଗଣସ୍ସ… ବ୍ରାହ୍ମଣଗଣସ୍ସ… ୱେସ୍ସଗଣସ୍ସ… ସୁଦ୍ଦଗଣସ୍ସ… ଦେୱଗଣସ୍ସ… ବ୍ରହ୍ମଗଣସ୍ସ ଗଣୀ, ସଙ୍ଘୀ ଗଣୀ ଗଣାଚରିୟୋ। ଆଗତୋ ତି ଉପଗତୋ ସମୁପଗତୋ ସମୁପପନ୍ନୋ [ସମ୍ପତ୍ତୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ସଙ୍କସ୍ସନଗରନ୍ତି – ତୁସିତା ଗଣିମାଗତୋ।
ତେନାହ ଥେରୋ ସାରିପୁତ୍ତୋ –
‘‘ନ ମେ ଦିଟ୍ଠୋ ଇତୋ ପୁବ୍ବେ, [ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ]
ନ ସୁତୋ ଉଦ କସ୍ସଚି।
ଏୱଂ ୱଗ୍ଗୁୱଦୋ ସତ୍ଥା, ତୁସିତା ଗଣିମାଗତୋ’’ତି॥
ସଦେୱକସ୍ସ ଲୋକସ୍ସ, ୟଥା ଦିସ୍ସତି ଚକ୍ଖୁମା।
ସବ୍ବଂ ତମଂ ୱିନୋଦେତ୍ୱା, ଏକୋୱ ରତିମଜ୍ଝଗା॥
ସଦେୱକସ୍ସ ଲୋକସ୍ସା ତି ସଦେୱକସ୍ସ ଲୋକସ୍ସ ସମାରକସ୍ସ ସବ୍ରହ୍ମକସ୍ସ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟାତି – ସଦେୱକସ୍ସ ଲୋକସ୍ସ।
ୟଥା ଦିସ୍ସତି ଚକ୍ଖୁମା ତି ୟଥା ଭଗୱନ୍ତଂ ତାୱତିଂସଭୱନେ ପାରିଚ୍ଛତ୍ତକମୂଲେ ପଣ୍ଡୁକମ୍ବଲସିଲାୟଂ ନିସିନ୍ନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେନ୍ତଂ ଦେୱତା ପସ୍ସନ୍ତି ତଥା ମନୁସ୍ସା ପସ୍ସନ୍ତି । ୟଥା ମନୁସ୍ସା ପସ୍ସନ୍ତି ତଥା ଦେୱତା ପସ୍ସନ୍ତି। ୟଥା ଦେୱାନଂ ଦିସ୍ସତି ତଥା ମନୁସ୍ସାନଂ ଦିସ୍ସତି। ୟଥା ମନୁସ୍ସାନଂ ଦିସ୍ସତି ତଥା ଦେୱାନଂ ଦିସ୍ସତୀତି। ଏୱମ୍ପି ୟଥା ଦିସ୍ସତି ଚକ୍ଖୁମା। ୟଥା ୱା ପନେକେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଅଦନ୍ତା ଦନ୍ତୱଣ୍ଣେନ ଦିସ୍ସନ୍ତି, ଅସନ୍ତା ସନ୍ତୱଣ୍ଣେନ ଦିସ୍ସନ୍ତି, ଅନୁପସନ୍ତା ଉପସନ୍ତୱଣ୍ଣେନ ଦିସ୍ସନ୍ତି, ଅନିବ୍ବୁତା ନିବ୍ବୁତୱଣ୍ଣେନ ଦିସ୍ସନ୍ତି।
‘‘ପତିରୂପକୋ ମତ୍ତିକାକୁଣ୍ଡଲୋୱ, ଲୋହଡ୍ଢମାସୋୱ [ଲୋହମାସୋୱ (ସ୍ୟା॰)] ସୁୱଣ୍ଣଛନ୍ନୋ।
ଚରନ୍ତି ଲୋକେ ପରିୱାରଛନ୍ନା, ଅନ୍ତୋ ଅସୁଦ୍ଧା ବହି ସୋଭମାନା’’ତି [ଅୟଂ ଗାଥା ସଂ॰ ନି॰ ୧.୧୨୨ ଦିସ୍ସତି] ॥
ନ ଭଗୱା ଏୱଂ ଦିସ୍ସତି। ଭଗୱା ଭୂତେନ ତଚ୍ଛେନ ତଥେନ ୟାଥାୱେନ ଅୱିପରୀତେନ ସଭାୱେନ ଦନ୍ତୋ ଦନ୍ତୱଣ୍ଣେନ ଦିସ୍ସତି, ସନ୍ତୋ ସନ୍ତୱଣ୍ଣେନ ଦିସ୍ସତି, ଉପସନ୍ତୋ ଉପସନ୍ତୱଣ୍ଣେନ ଦିସ୍ସତି, ନିବ୍ବୁତୋ ନିବ୍ବୁତୱଣ୍ଣେନ ଦିସ୍ସତି, ଅକପ୍ପିତଇରିୟାପଥା ଚ ବୁଦ୍ଧା ଭଗୱନ୍ତୋ ପଣିଧିସମ୍ପନ୍ନାତି। ଏୱମ୍ପି ୟଥା ଦିସ୍ସତି ଚକ୍ଖୁମା।
ଅଥ ୱା ଭଗୱା ୱିସୁଦ୍ଧସଦ୍ଦୋ ଗତକିତ୍ତିସଦ୍ଦସିଲୋକୋ [ଭଟକିତ୍ତିସଦ୍ଦସିଲୋକୋ (ସ୍ୟା॰)] ନାଗଭୱନେ ଚ ସୁପଣ୍ଣଭୱନେ ଚ ୟକ୍ଖଭୱନେ ଚ ଅସୁରଭୱନେ ଚ ଗନ୍ଧବ୍ବଭୱନେ ଚ ମହାରାଜଭୱନେ ଚ ଇନ୍ଦଭୱନେ ଚ ବ୍ରହ୍ମଭୱନେ ଚ ଦେୱଭୱନେ ଚ ଏଦିସୋ ଚ ତାଦିସୋ ଚ ତତୋ ଚ ଭିୟ୍ୟୋତି। ଏୱମ୍ପି ୟଥା ଦିସ୍ସତି ଚକ୍ଖୁମା।
ଅଥ ୱା ଭଗୱା ଦସହି ବଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ, ଚତୂହି ୱେସାରଜ୍ଜେହି, ଚତୂହି ପଟିସମ୍ଭିଦାହି, ଛହି ଅଭିଞ୍ଞାହି, ଛହି ବୁଦ୍ଧଧମ୍ମେହି, ତେଜେନ ଚ ବଲେନ ଚ ଗୁଣେନ ଚ ୱୀରିୟେନ ଚ ପଞ୍ଞାୟ ଚ ଦିସ୍ସତି ଞାୟତି ପଞ୍ଞାୟତି।
‘‘ଦୂରେ ସନ୍ତୋ ପକାସେନ୍ତି, ହିମୱନ୍ତୋୱ ପବ୍ବତୋ।
ଅସନ୍ତେତ୍ଥ ନ ଦିସ୍ସନ୍ତି, ରତ୍ତିଂ ଖିତ୍ତା [ରତ୍ତିଖିତ୍ତା (ସୀ॰) ଧ॰ ପ॰ ୩୦୪] ୟଥା ସରା’’ତି॥
ଏୱମ୍ପି ୟଥା ଦିସ୍ସତି ଚକ୍ଖୁମା।
ଚକ୍ଖୁମା ତି ଭଗୱା ପଞ୍ଚହି ଚକ୍ଖୂହି ଚକ୍ଖୁମା – ମଂସଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମା, ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମା, ପଞ୍ଞାଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମା, ବୁଦ୍ଧଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମା, ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମା।
କଥଂ ଭଗୱା ମଂସଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମା? ମଂସଚକ୍ଖୁମ୍ହି ଭଗୱତୋ ପଞ୍ଚ ୱଣ୍ଣା ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି – ନୀଲୋ ଚ ୱଣ୍ଣୋ, ପୀତକୋ ଚ ୱଣ୍ଣୋ, ଲୋହିତକୋ ଚ ୱଣ୍ଣୋ, କଣ୍ହୋ ଚ ୱଣ୍ଣୋ, ଓଦାତୋ ଚ ୱଣ୍ଣୋ। ଅକ୍ଖିଲୋମାନି ଚ ଭଗୱତୋ। ୟତ୍ଥ ଚ ଅକ୍ଖିଲୋମାନି ପତିଟ୍ଠିତାନି ତଂ ନୀଲଂ ହୋତି ସୁନୀଲଂ ପାସାଦିକଂ ଦସ୍ସନେୟ୍ୟଂ ଉମାପୁପ୍ଫସମାନଂ। ତସ୍ସ ପରତୋ ପୀତକଂ ହୋତି ସୁପୀତକଂ ସୁୱଣ୍ଣୱଣ୍ଣଂ ପାସାଦିକଂ ଦସ୍ସନେୟ୍ୟଂ କଣିକାରପୁପ୍ଫସମାନଂ। ଉଭତୋ ଅକ୍ଖିକୂଟାନି ଭଗୱତୋ ଲୋହିତକାନି ହୋନ୍ତି ସୁଲୋହିତକାନି ପାସାଦିକାନି ଦସ୍ସନେୟ୍ୟାନି ଇନ୍ଦଗୋପକସମାନାନି। ମଜ୍ଝେ କଣ୍ହଂ ହୋତି ସୁକଣ୍ହଂ ଅଲୂଖଂ ସୁଦ୍ଧଂ ପାସାଦିକଂ ଦସ୍ସନେୟ୍ୟଂ ଅଦ୍ଦାରିଟ୍ଠକସମାନଂ। ତସ୍ସ ପରତୋ ଓଦାତଂ ହୋତି ସୁଓଦାତଂ ସେତଂ ପଣ୍ଡରଂ ପାସାଦିକଂ ଦସ୍ସନେୟ୍ୟଂ ଓସଧିତାରକସମାନଂ । ତେନ ଭଗୱା ପାକତିକେନ ମଂସଚକ୍ଖୁନା ଅତ୍ତଭାୱପରିୟାପନ୍ନେନ ପୁରିମସୁଚରିତକମ୍ମାଭିନିବ୍ବତ୍ତେନ ସମନ୍ତା ୟୋଜନଂ ପସ୍ସତି ଦିୱା ଚେୱ ରତ୍ତିଞ୍ଚ। ୟଦାପି ଚତୁରଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତୋ ଅନ୍ଧକାରୋ ହୋତି ସୂରିୟୋ ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗତୋ ହୋତି ; କାଳପକ୍ଖୋ ଚ ଉପୋସଥୋ ହୋତି, ତିବ୍ବୋ ଚ ୱନସଣ୍ଡୋ ହୋତି, ମହା ଚ କାଳମେଘୋ ଅବ୍ଭୁଟ୍ଠିତୋ ହୋତି। ଏୱରୂପେପି ଚତୁରଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତେ ଅନ୍ଧକାରେ ସମନ୍ତା ୟୋଜନଂ ପସ୍ସତି। ନତ୍ଥି ସୋ କୁଟ୍ଟୋ ୱା କୱାଟଂ ୱା ପାକାରୋ ୱା ପବ୍ବତୋ ୱା ଗଚ୍ଛୋ ୱା ଲତା ୱା ଆୱରଣଂ ରୂପାନଂ ଦସ୍ସନାୟ। ଏକଞ୍ଚେ ତିଲଫଲଂ ନିମିତ୍ତଂ କତ୍ୱା ତିଲୱାହେ ପକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, ତଞ୍ଞେୱ ତିଲଫଲଂ ଉଦ୍ଧରେୟ୍ୟ। ଏୱଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ଭଗୱତୋ ପାକତିକମଂସଚକ୍ଖୁ। ଏୱଂ ଭଗୱା ମଂସଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମା।
କଥଂ ଭଗୱା ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମା? ଭଗୱା ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସତି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ; ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି – ‘‘ଇମେ ୱତ ଭୋନ୍ତୋ ସତ୍ତା କାୟଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଉପୱାଦକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା, ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନା; ଇମେ ୱା ପନ ଭୋନ୍ତୋ ସତ୍ତା କାୟସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଅନୁପୱାଦକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା, ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପନ୍ନା’’ତି। ଇତି ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସତି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ; ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି। ଆକଙ୍ଖମାନୋ ଚ ଭଗୱା ଏକମ୍ପି ଲୋକଧାତୁଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ଦ୍ୱେପି ଲୋକଧାତୁୟୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ତିସ୍ସୋପି ଲୋକଧାତୁୟୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ଚତସ୍ସୋପି ଲୋକଧାତୁୟୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ପଞ୍ଚପି ଲୋକଧାତୁୟୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ଦସପି ଲୋକଧାତୁୟୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ୱୀସମ୍ପି [ୱୀସତିମ୍ପି (ସୀ॰)] ଲୋକଧାତୁୟୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ତିଂସମ୍ପି ଲୋକଧାତୁୟୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ଚତ୍ତାଲୀସମ୍ପି ଲୋକଧାତୁୟୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ପଞ୍ଞାସମ୍ପି ଲୋକଧାତୁୟୋ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ସତମ୍ପି ଲୋକଧାତୁଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ସହସ୍ସିମ୍ପି ଚୂଳନିକଂ ଲୋକଧାତୁଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ଦ୍ୱିସହସ୍ସିମ୍ପି ମଜ୍ଝିମିକଂ ଲୋକଧାତୁଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ତିସହସ୍ସିମ୍ପି ଲୋକଧାତୁଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ମହାସହସ୍ସିମ୍ପି ଲୋକଧାତୁଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ, ୟାୱତକଂ ପନ ଆକଙ୍ଖେୟ୍ୟ ତାୱତକଂ ପସ୍ସେୟ୍ୟ। ଏୱଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ଭଗୱତୋ ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁ। ଏୱଂ ଭଗୱା ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମା।
କଥଂ ଭଗୱା ପଞ୍ଞାଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମା? ଭଗୱା ମହାପଞ୍ଞୋ ପୁଥୁପଞ୍ଞୋ ହାସପଞ୍ଞୋ ଜୱନପଞ୍ଞୋ ତିକ୍ଖପଞ୍ଞୋ ନିବ୍ବେଧିକପଞ୍ଞୋ ପଞ୍ଞାପଭେଦକୁସଲୋ ପଭିନ୍ନଞାଣୋ ଅଧିଗତପଟିସମ୍ଭିଦୋ ଚତୁୱେସାରଜ୍ଜପ୍ପତ୍ତୋ ଦସବଲଧାରୀ ପୁରିସାସଭୋ ପୁରିସସୀହୋ ପୁରିସନାଗୋ ପୁରିସାଜଞ୍ଞୋ ପୁରିସଧୋରୟ୍ହୋ ଅନନ୍ତଞାଣୋ ଅନନ୍ତତେଜୋ ଅନନ୍ତୟସୋ ଅଡ୍ଢୋ ମହଦ୍ଧନୋ ଧନୱା ନେତା ୱିନେତା ଅନୁନେତା ପଞ୍ଞପେତା ନିଜ୍ଝାପେତା ପେକ୍ଖେତା ପସାଦେତା। ସୋ ହି ଭଗୱା ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଉପ୍ପାଦେତା, ଅସଞ୍ଜାତସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ସଞ୍ଜନେତା, ଅନକ୍ଖାତସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଅକ୍ଖାତା, ମଗ୍ଗଞ୍ଞୂ ମଗ୍ଗୱିଦୂ ମଗ୍ଗକୋୱିଦୋ ମଗ୍ଗାନୁଗା ଚ ପନ ଏତରହି ସାୱକା ୱିହରନ୍ତି ପଚ୍ଛା ସମନ୍ନାଗତା।
ସୋ ହି ଭଗୱା ଜାନଂ ଜାନାତି, ପସ୍ସଂ ପସ୍ସତି, ଚକ୍ଖୁଭୂତୋ ଞାଣଭୂତୋ ଧମ୍ମଭୂତୋ ବ୍ରହ୍ମଭୂତୋ ୱତ୍ତା ପୱତ୍ତା ଅତ୍ଥସ୍ସ ନିନ୍ନେତା ଅମତସ୍ସ ଦାତା ଧମ୍ମସ୍ସାମୀ ତଥାଗତୋ। ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅଞ୍ଞାତଂ ଅଦିଟ୍ଠଂ ଅୱିଦିତଂ ଅସଚ୍ଛିକତଂ ଅଫସ୍ସିତଂ ପଞ୍ଞାୟ। ଅତୀତଂ ଅନାଗତଂ ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ଉପାଦାୟ ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ସବ୍ବାକାରେନ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଞାଣମୁଖେ ଆପାଥଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି। ୟଂ କିଞ୍ଚି ନେୟ୍ୟଂ ନାମ ଅତ୍ଥି ଜାନିତବ୍ବଂ [ଅତ୍ଥି ଧମ୍ମଂ ଜାନିତବ୍ବଂ (କ॰) ମହାନି॰ ୧୫୬] ଅତ୍ତତ୍ଥୋ ୱା, ପରତ୍ଥୋ ୱା, ଉଭୟତ୍ଥୋ ୱା, ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ସମ୍ପରାୟିକୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ଉତ୍ତାନୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ଗମ୍ଭୀରୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ଗୂଳ୍ହୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ପଟିଚ୍ଛନ୍ନୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ନେୟ୍ୟୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ନୀତୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ଅନୱଜ୍ଜୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ନିକ୍କିଲେସୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ୱୋଦାନୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ପରମତ୍ଥୋ ୱା ଅତ୍ଥୋ, ସବ୍ବଂ ତଂ ଅନ୍ତୋବୁଦ୍ଧଞାଣେ ପରିୱତ୍ତତି।
ଅତୀତେ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅପ୍ପଟିହତଂ ଞାଣଂ, ଅନାଗତେ ଅପ୍ପଟିହତଂ ଞାଣଂ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନେ ଅପ୍ପଟିହତଂ ଞାଣଂ। ସବ୍ବଂ କାୟକମ୍ମଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଞାଣାନୁପରିୱତ୍ତି। ସବ୍ବଂ ୱଚୀକମ୍ମଂ… ସବ୍ବଂ ମନୋକମ୍ମଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଞାଣାନୁପରିୱତ୍ତି। ୟାୱତକଂ ନେୟ୍ୟଂ ତାୱତକଂ ଞାଣଂ, ୟାୱତକଂ ଞାଣଂ ତାୱତକଂ ନେୟ୍ୟଂ; ନେୟ୍ୟପରିୟନ୍ତିକଂ ଞାଣଂ, ଞାଣପରିୟନ୍ତିକଂ ନେୟ୍ୟଂ; ନେୟ୍ୟଂ ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ଞାଣଂ ନପ୍ପୱତ୍ତତି, ଞାଣଂ ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ନେୟ୍ୟପଥୋ ନତ୍ଥି; ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପରିୟନ୍ତଟ୍ଠାୟିନୋ ତେ ଧମ୍ମା। ୟଥା ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ସମୁଗ୍ଗପଟଲାନଂ ସମ୍ମାଫୁସିତାନଂ ହେଟ୍ଠିମଂ ସମୁଗ୍ଗପଟଲଂ ଉପରିମଂ ନାତିୱତ୍ତତି, ଉପରିମଂ ସମୁଗ୍ଗପଟଲଂ ହେଟ୍ଠିମଂ ନାତିୱତ୍ତତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପରିୟନ୍ତଟ୍ଠାୟିନୋ; ଏୱମେୱଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ନେୟ୍ୟଞ୍ଚ ଞାଣଞ୍ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପରିୟନ୍ତଟ୍ଠାୟିନୋ । ୟାୱତକଂ ନେୟ୍ୟଂ ତାୱତକଂ ଞାଣଂ, ୟାୱତକଂ ଞାଣଂ ତାୱତକଂ ନେୟ୍ୟଂ, ନେୟ୍ୟପରିୟନ୍ତିକଂ ଞାଣଂ, ଞାଣପରିୟନ୍ତିକଂ ନେୟ୍ୟଂ; ନେୟ୍ୟଂ ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ଞାଣଂ ନ ପୱତ୍ତତି, ଞାଣଂ ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ନେୟ୍ୟପଥୋ ନତ୍ଥି; ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞପରିୟନ୍ତଟ୍ଠାୟିନୋ ତେ ଧମ୍ମା।
ସବ୍ବଧମ୍ମେସୁ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତି। ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଆୱଜ୍ଜନପଟିବଦ୍ଧା ଆକଙ୍ଖପଟିବଦ୍ଧା ମନସିକାରପଟିବଦ୍ଧା ଚିତ୍ତୁପ୍ପାଦପଟିବଦ୍ଧା। ସବ୍ବସତ୍ତେସୁ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଞାଣଂ ପୱତ୍ତତି। ସବ୍ବେସଂ ସତ୍ତାନଂ ଭଗୱା ଆସୟଂ ଜାନାତି, ଅନୁସୟଂ ଜାନାତି, ଚରିତଂ ଜାନାତି, ଅଧିମୁତ୍ତିଂ ଜାନାତି, ଅପ୍ପରଜକ୍ଖେ ମହାରଜକ୍ଖେ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟେ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟେ ସ୍ୱାକାରେ ଦ୍ୱାକାରେ ସୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ଦୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ଭବ୍ବାଭବ୍ବେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି। ସଦେୱକୋ ଲୋକୋ ସମାରକୋ ସବ୍ରହ୍ମକୋ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣୀ ପଜା ସଦେୱମନୁସ୍ସା ଅନ୍ତୋବୁଦ୍ଧଞାଣେ ପରିୱତ୍ତତି।
ୟଥା ୟେ କେଚି ମଚ୍ଛକଚ୍ଛପା ଅନ୍ତମସୋ ତିମିତିମିଙ୍ଗଲଂ ଉପାଦାୟ ଅନ୍ତୋମହାସମୁଦ୍ଦେ ପରିୱତ୍ତନ୍ତି; ଏୱମେୱ ସଦେୱକୋ ଲୋକୋ ସମାରକୋ ସବ୍ରହ୍ମକୋ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣୀ ପଜା ସଦେୱମନୁସ୍ସା ଅନ୍ତୋବୁଦ୍ଧଞାଣେ ପରିୱତ୍ତତି। ୟଥା ୟେ କେଚି ପକ୍ଖୀ ଅନ୍ତମସୋ ଗରୁଳଂ ୱେନତେୟ୍ୟଂ ଉପାଦାୟ ଆକାସସ୍ସ ପଦେସେ ପରିୱତ୍ତନ୍ତି; ଏୱମେୱ ୟେପି ତେ ସାରିପୁତ୍ତସମା ପଞ୍ଞାୟ ତେପି ବୁଦ୍ଧଞାଣସ୍ସ ପଦେସେ ପରିୱତ୍ତନ୍ତି; ବୁଦ୍ଧଞାଣଂ ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ପଞ୍ଞଂ ଫରିତ୍ୱା ଅଭିଭୱିତ୍ୱା ତିଟ୍ଠତି। ୟେପି ତେ ଖତ୍ତିୟପଣ୍ଡିତା ବ୍ରାହ୍ମଣପଣ୍ଡିତା ଗହପତିପଣ୍ଡିତା ସମଣପଣ୍ଡିତା ନିପୁଣା କତପରପ୍ପୱାଦା ୱାଲୱେଧିରୂପା ୱୋଭିନ୍ଦନ୍ତା ମଞ୍ଞେ ଚରନ୍ତି ପଞ୍ଞାଗତେନ ଦିଟ୍ଠିଗତାନି, ତେ ପଞ୍ହେ ଅଭିସଙ୍ଖରିତ୍ୱା ଅଭିସଙ୍ଖରିତ୍ୱା ତଥାଗତଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପୁଚ୍ଛନ୍ତି ଗୂଳ୍ହାନି ଚ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନାନି ଚ। କଥିତା ୱିସଜ୍ଜିତାୱ ତେ ପଞ୍ହା ଭଗୱତା ହୋନ୍ତି ନିଦ୍ଦିଟ୍ଠକାରଣା ଉପକ୍ଖିତ୍ତକା ଚ। ତେ ଭଗୱତୋ ସମ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱାୱ ତତ୍ଥ ଅତିରୋଚତି , ୟଦିଦଂ ପଞ୍ଞାୟାତି। ଏୱଂ ଭଗୱା ପଞ୍ଞାଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମା।
କଥଂ ଭଗୱା ବୁଦ୍ଧଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମା? ଭଗୱା ବୁଦ୍ଧଚକ୍ଖୁନା ଲୋକଂ ୱୋଲୋକେନ୍ତୋ [ଓଲୋକେନ୍ତୋ (ସୀ॰)] ଅଦ୍ଦସ ସତ୍ତେ ଅପ୍ପରଜକ୍ଖେ ମହାରଜକ୍ଖେ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟେ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟେ ସ୍ୱାକାରେ ଦ୍ୱାକାରେ ସୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ଦୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱିନୋ ୱିହରନ୍ତେ ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ନପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱିନୋ ୱିହରନ୍ତେ। ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ଉପ୍ପଲିନିୟଂ ୱା ପଦୁମିନିୟଂ ୱା ପୁଣ୍ଡରୀକିନିୟଂ ୱା ଅପ୍ପେକଚ୍ଚାନି ଉପ୍ପଲାନି ୱା ପଦୁମାନି ୱା ପୁଣ୍ଡରୀକାନି ୱା ଉଦକେ ଜାତାନି ଉଦକେ ସଂୱଡ୍ଢାନି ଉଦକାନୁଗ୍ଗତାନି ଅନ୍ତୋନିମୁଗ୍ଗପୋସୀନି, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚାନି ଉପ୍ପଲାନି ୱା ପଦୁମାନି ୱା ପୁଣ୍ଡରୀକାନି ୱା ଉଦକେ ଜାତାନି ଉଦକେ ସଂୱଡ୍ଢାନି ସମୋଦକଂ ଠିତାନି, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚାନି ଉପ୍ପଲାନି ୱା ପଦୁମାନି ୱା ପୁଣ୍ଡରୀକାନି ୱା ଉଦକେ ଜାତାନି ଉଦକେ ସଂୱଡ୍ଢାନି ଉଦକଂ ଅଚ୍ଚୁଗ୍ଗମ୍ମ ତିଟ୍ଠନ୍ତି ଅନୁପଲିତ୍ତାନି ଉଦକେନ; ଏୱମେୱଂ ଭଗୱା ବୁଦ୍ଧଚକ୍ଖୁନା ଲୋକଂ ୱୋଲୋକେନ୍ତୋ ଅଦ୍ଦସ ସତ୍ତେ ଅପ୍ପରଜକ୍ଖେ ମହାରଜକ୍ଖେ ତିକ୍ଖିନ୍ଦ୍ରିୟେ ମୁଦିନ୍ଦ୍ରିୟେ ସ୍ୱାକାରେ ଦ୍ୱାକାରେ ସୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ଦୁୱିଞ୍ଞାପୟେ ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱିନୋ ୱିହରନ୍ତେ ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ନପରଲୋକୱଜ୍ଜଭୟଦସ୍ସାୱିନୋ ୱିହରନ୍ତେ। ଜାନାତି ଭଗୱା – ‘‘ଅୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ରାଗଚରିତୋ, ଅୟଂ ଦୋସଚରିତୋ, ଅୟଂ ମୋହଚରିତୋ, ଅୟଂ ୱିତକ୍କଚରିତୋ, ଅୟଂ ସଦ୍ଧାଚରିତୋ, ଅୟଂ ଞାଣଚରିତୋ’’ତି। ରାଗଚରିତସ୍ସ ଭଗୱା ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅସୁଭକଥଂ କଥେତି; ଦୋସଚରିତସ୍ସ ଭଗୱା ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ମେତ୍ତାଭାୱନଂ ଆଚିକ୍ଖତି; ମୋହଚରିତସ୍ସ ଭଗୱା ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଉଦ୍ଦେସେ ପରିପୁଚ୍ଛାୟ କାଲେନ ଧମ୍ମସ୍ସୱନେ କାଲେନ ଧମ୍ମସାକଚ୍ଛାୟ ଗରୁସଂୱାସେ ନିୱେସେତି; ୱିତକ୍କଚରିତସ୍ସ ଭଗୱା ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଆନାପାନସ୍ସତିଂ ଆଚିକ୍ଖତି; ସଦ୍ଧାଚରିତସ୍ସ ଭଗୱା ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ପସାଦନୀୟଂ ନିମିତ୍ତଂ ଆଚିକ୍ଖତି ବୁଦ୍ଧସୁବୋଧିଂ ଧମ୍ମସୁଧମ୍ମତଂ ସଙ୍ଘସୁପ୍ପଟିପତ୍ତିଂ ସୀଲାନି ଚ ଅତ୍ତନୋ; ଞାଣଚରିତସ୍ସ ଭଗୱା ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୱିପସ୍ସନାନିମିତ୍ତଂ ଆଚିକ୍ଖତି ଅନିଚ୍ଚାକାରଂ ଦୁକ୍ଖାକାରଂ ଅନତ୍ତାକାରଂ।
‘‘ସେଲେ ୟଥା ପବ୍ବତମୁଦ୍ଧନିଟ୍ଠିତୋ, ୟଥାପି ପସ୍ସେ ଜନତଂ ସମନ୍ତତୋ।
ତଥୂପମଂ ଧମ୍ମମୟଂ ସୁମେଧ, ପାସାଦମାରୁୟ୍ହ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ।
ସୋକାୱତିଣ୍ଣଂ ଜନତମପେତସୋକୋ, ଅୱେକ୍ଖସ୍ସୁ ଜାତିଜରାଭିଭୂତ’’ନ୍ତି॥
ଏୱଂ ଭଗୱା ବୁଦ୍ଧଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମା।
କଥଂ ଭଗୱା ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମା? ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ ୱୁଚ୍ଚତି ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣଂ। ଭଗୱା ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣେନ ଉପେତୋ ସମୁପେତୋ ଉପଗତୋ ସମୁପଗତୋ ଉପପନ୍ନୋ ସମୁପପନ୍ନୋ ସମନ୍ନାଗତୋ।
‘‘ନ ତସ୍ସ ଅଦିଟ୍ଠମିଧତ୍ଥି କିଞ୍ଚି, ଅଥୋ ଅୱିଞ୍ଞାତମଜାନିତବ୍ବଂ।
ସବ୍ବଂ ଅଭିଞ୍ଞାସି ୟଦତ୍ଥି ନେୟ୍ୟଂ, ତଥାଗତୋ ତେନ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୂ’’ତି॥
ଏୱଂ ଭଗୱା ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁନାପି ଚକ୍ଖୁମାତି – ୟଥା ଦିସ୍ସତି ଚକ୍ଖୁମା।
ସବ୍ବଂ ତମଂ ୱିନୋଦେତ୍ୱା ତି ସବ୍ବଂ ରାଗତମଂ ଦୋସତମଂ ମୋହତମଂ ମାନତମଂ ଦିଟ୍ଠିତମଂ କିଲେସତମଂ ଦୁଚ୍ଚରିତତମଂ ଅନ୍ଧକରଣଂ ଅଚକ୍ଖୁକରଣଂ ଅଞ୍ଞାଣକରଣଂ ପଞ୍ଞାନିରୋଧିକଂ ୱିଘାତପକ୍ଖିକଂ ଅନିବ୍ବାନସଂୱତ୍ତନିକଂ ନୁଦିତ୍ୱା ପନୁଦିତ୍ୱା ଜହିତ୍ୱା ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମେତ୍ୱାତି – ସବ୍ବଂ ତମଂ ୱିନୋଦେତ୍ୱା।
ଏକୋୱ ରତିମଜ୍ଝଗା ତି। ଏକୋ ତି ଭଗୱା ପବ୍ବଜ୍ଜାସଙ୍ଖାତେନ ଏକୋ, ଅଦୁତିୟଟ୍ଠେନ ଏକୋ, ତଣ୍ହାୟ ପହାନଟ୍ଠେନ ଏକୋ, ଏକନ୍ତୱୀତରାଗୋତି ଏକୋ, ଏକନ୍ତୱୀତଦୋସୋତି ଏକୋ, ଏକନ୍ତୱୀତମୋହୋତି ଏକୋ, ଏକନ୍ତନିକ୍କିଲେସୋତି ଏକୋ, ଏକାୟନମଗ୍ଗଂ ଗତୋତି ଏକୋ, ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋତି ଏକୋ।
କଥଂ ଭଗୱା ପବ୍ବଜ୍ଜାସଙ୍ଖାତେନ ଏକୋ? ଭଗୱା ଦହରୋୱ ସମାନୋ ସୁସୁ କାଳକେସୋ ଭଦ୍ରେନ [ଭଦ୍ଦେନ (ସ୍ୟା॰)] ୟୋବ୍ବନେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ପଠମେନ ୱୟସା ଅକାମକାନଂ ମାତାପିତୂନଂ ଅସ୍ସୁମୁଖାନଂ ରୁଦନ୍ତାନଂ ୱିଲପନ୍ତାନଂ ଞାତିସଙ୍ଘଂ ପହାୟ ସବ୍ବଂ ଘରାୱାସପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ପୁତ୍ତଦାରପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ଞାତିପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ମିତ୍ତାମଚ୍ଚପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା ସନ୍ନିଧିପଲିବୋଧଂ ଛିନ୍ଦିତ୍ୱା କେସମସ୍ସୁଂ ଓହାରେତ୍ୱା କାସାୟାନି ୱତ୍ଥାନି ଅଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜିତ୍ୱା ଅକିଞ୍ଚନଭାୱଂ ଉପଗନ୍ତ୍ୱା ଏକୋ ଚରତି ୱିହରତି ଇରିୟତି ୱତ୍ତତି ପାଲେତି ୟପେତି ୟାପେତି – ଏୱଂ ଭଗୱା ପବ୍ବଜ୍ଜାସଙ୍ଖାତେନ ଏକୋ।
କଥଂ ଭଗୱା ଅଦୁତିୟଟ୍ଠେନ ଏକୋ? ସୋ ଏୱଂ ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ଏକୋ ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ପଟିସେୱତି ଅପ୍ପସଦ୍ଦାନି ଅପ୍ପନିଗ୍ଘୋସାନି ୱିଜନୱାତାନି ମନୁସ୍ସରାହସ୍ସେୟ୍ୟକାନି ପଟିସଲ୍ଲାନସାରୁପ୍ପାନି। ସୋ ଏକୋ ଚରତି, ଏକୋ ଗଚ୍ଛତି, ଏକୋ ତିଟ୍ଠତି, ଏକୋ ନିସୀଦତି, ଏକୋ ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି, ଏକୋ ଗାମଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପୱିସତି, ଏକୋ ପଟିକ୍କମତି, ଏକୋ ରହୋ ନିସୀଦତି, ଏକୋ ଚଙ୍କମଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି, ଏକୋ ଚରତି ୱିହରତି ଇରିୟତି ୱତ୍ତତି ପାଲେତି ୟପେତି ୟାପେତି – ଏୱଂ ଭଗୱା ଅଦୁତିୟଟ୍ଠେନ ଏକୋ।
କଥଂ ଭଗୱା ତଣ୍ହାୟ ପହାନଟ୍ଠେନ ଏକୋ? ସୋ ଏୱଂ ଏକୋ ଅଦୁତିୟୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ନଜ୍ଜା ନେରଞ୍ଜରାୟ ତୀରେ ବୋଧିରୁକ୍ଖମୂଲେ ମହାପଧାନଂ ପଦହନ୍ତୋ ମାରଂ ସସେନଂ କଣ୍ହଂ ନମୁଚିଂ ପମତ୍ତବନ୍ଧୁଂ ୱିଧମିତ୍ୱା ତଣ୍ହାଜାଲିନିଂ ୱିସରିତଂ ୱିସତ୍ତିକଂ ପଜହସି ୱିନୋଦେସି ବ୍ୟନ୍ତିଂ ଅକାସି ଅନଭାୱଂ ଗମେସି।
‘‘ତଣ୍ହାଦୁତିୟୋ ପୁରିସୋ, ଦୀଘମଦ୍ଧାନସଂସରଂ।
ଇତ୍ଥଭାୱଞ୍ଞଥାଭାୱଂ [ଇତ୍ଥଂ ଭାୱଞ୍ଞଥାଭାୱଂ (କ॰) ଇତିୱୁ॰ ୧୫, ୧୦୫] , ସଂସାରଂ ନାତିୱତ୍ତତି॥
‘‘ଏତମାଦୀନୱଂ ଞତ୍ୱା, ତଣ୍ହଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମ୍ଭୱଂ।
ୱୀତତଣ୍ହୋ ଅନାଦାନୋ, ସତୋ ଭିକ୍ଖୁ ପରିବ୍ବଜେ’’ତି॥
ଏୱଂ ଭଗୱା ତଣ୍ହାୟ ପହାନଟ୍ଠେନ ଏକୋ।
କଥଂ ଭଗୱା ଏକନ୍ତୱୀତରାଗୋତି ଏକୋ? ରାଗସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ଏକନ୍ତୱୀତରାଗୋତି ଏକୋ, ଦୋସସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ଏକନ୍ତୱୀତଦୋସୋତି ଏକୋ, ମୋହସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ଏକନ୍ତୱୀତମୋହୋତି ଏକୋ, କିଲେସାନଂ ପହୀନତ୍ତା ଏକନ୍ତନିକ୍କିଲେସୋତି ଏକୋ।
କଥଂ ଭଗୱା ଏକାୟନମଗ୍ଗଂ ଗତୋତି ଏକୋ? ଏକାୟନମଗ୍ଗୋ ୱୁଚ୍ଚତି ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ।
‘‘ଏକାୟନଂ ଜାତିଖୟନ୍ତଦସ୍ସୀ, ମଗ୍ଗଂ ପଜାନାତି ହିତାନୁକମ୍ପୀ।
ଏତେନ ମଗ୍ଗେନ ତରିଂସୁ [ଅତରିଂସୁ (ସ୍ୟା॰)] ପୁବ୍ବେ, ତରିସ୍ସନ୍ତି ୟେ ଚ ତରନ୍ତି ଓଘ’’ନ୍ତି॥
ଏୱଂ ଭଗୱା ଏକାୟନମଗ୍ଗଂ ଗତୋତି ଏକୋ।
କଥଂ ଭଗୱା ଏକୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋତି ଏକୋ? ବୋଧି ୱୁଚ୍ଚତି ଚତୂସୁ ମଗ୍ଗେସୁ ଞାଣଂ ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଞ୍ଞାବଲଂ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ୱୀମଂସା ୱିପସ୍ସନା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ଭଗୱା ତେନ ବୋଧିଞାଣେନ ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା’’ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା’’ତି ବୁଜ୍ଝି…ପେ॰… ‘‘ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣ’’ନ୍ତି ବୁଜ୍ଝି; ‘‘ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ’’ତି ବୁଜ୍ଝି…ପେ॰… ‘‘ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣନିରୋଧୋ’’ତି ବୁଜ୍ଝି; ‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’’ନ୍ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’’ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’’ତି ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’’ତି ବୁଜ୍ଝି; ‘‘ଇମେ ଆସୱା’’ତି ବୁଜ୍ଝି…ପେ॰… ‘‘ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’’ତି ବୁଜ୍ଝି; ‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟା’’ତି ବୁଜ୍ଝି… ପହାତବ୍ବାତି… ଭାୱେତବ୍ବାତି… ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବାତି ବୁଜ୍ଝି, ଛନ୍ନଂ ଫସ୍ସାୟତନାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ବୁଜ୍ଝି, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ବୁଜ୍ଝି, ଚତୁନ୍ନଂ ମହାଭୂତାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ବୁଜ୍ଝି, ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ, ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ବୁଜ୍ଝି।
ଅଥ ୱା ୟଂ କିଞ୍ଚି ବୁଜ୍ଝିତବ୍ବଂ ଅନୁବୁଜ୍ଝିତବ୍ବଂ ପଟିବୁଜ୍ଝିତବ୍ବଂ ସମ୍ବୁଜ୍ଝିତବ୍ବଂ ଅଧିଗନ୍ତବ୍ବଂ ଫସ୍ସିତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ, ସବ୍ବଂ ତଂ ତେନ ବୋଧିଞାଣେନ ବୁଜ୍ଝି ଅନୁବୁଜ୍ଝି ପଟିବୁଜ୍ଝି ସମ୍ବୁଜ୍ଝି ସମ୍ମାବୁଜ୍ଝି ଅଧିଗଚ୍ଛି ଫସ୍ସେସି ସଚ୍ଛାକାସି। ଏୱଂ ଭଗୱା ଏକୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋତି ଏକୋ।
ରତିମଜ୍ଝଗା ତି। ରତି ନ୍ତି ନେକ୍ଖମ୍ମରତିଂ ୱିୱେକରତିଂ ଉପସମରତିଂ ସମ୍ବୋଧିରତିଂ ଅଜ୍ଝଗା ସମଜ୍ଝଗା ଅଧିଗଚ୍ଛି ଫସ୍ସେସି ସଚ୍ଛାକାସୀତି – ଏକୋୱ ରତିମଜ୍ଝଗା।
ତେନାହ ଥେରୋ ସାରିପୁତ୍ତୋ –
‘‘ସଦେୱକସ୍ସ ଲୋକସ୍ସ, ୟଥା ଦିସ୍ସତି ଚକ୍ଖୁମା।
ସବ୍ବଂ ତମଂ ୱିନୋଦେତ୍ୱା, ଏକୋୱ ରତିମଜ୍ଝଗା’’ତି॥
ତଂ ବୁଦ୍ଧଂ ଅସିତଂ ତାଦିଂ, ଅକୁହଂ ଗଣିମାଗତଂ।
ବହୂନମିଧ ବଦ୍ଧାନଂ, ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମଂ॥
ତଂ ବୁଦ୍ଧଂ ଅସିତଂ ତାଦି ନ୍ତି। ବୁଦ୍ଧୋ ତି ୟୋ ସୋ ଭଗୱା ସୟମ୍ଭୂ ଅନାଚରିୟକୋ ପୁବ୍ବେ ଅନନୁସ୍ସୁତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସାମଂ ସଚ୍ଚାନି ଅଭିସମ୍ବୁଜ୍ଝି, ତତ୍ଥ ଚ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଂ ପାପୁଣି [ପତ୍ତୋ (ସ୍ୟା॰)] , ବଲେସୁ ଚ ୱସୀଭାୱଂ ପାପୁଣି। ବୁଦ୍ଧୋ ତି କେନଟ୍ଠେନ ବୁଦ୍ଧୋ? ବୁଜ୍ଝିତା ସଚ୍ଚାନୀତି ବୁଦ୍ଧୋ, ବୋଧେତା ପଜାୟାତି ବୁଦ୍ଧୋ, ସବ୍ବଞ୍ଞୁତାୟ ବୁଦ୍ଧୋ, ସବ୍ବଦସ୍ସାୱିତାୟ ବୁଦ୍ଧୋ, ଅନଞ୍ଞନେୟ୍ୟତାୟ ବୁଦ୍ଧୋ, ୱିସୱିତାୟ ବୁଦ୍ଧୋ, ଖୀଣାସୱସଙ୍ଖାତେନ ବୁଦ୍ଧୋ, ନିରୁପକ୍କିଲେସସଙ୍ଖାତେନ ବୁଦ୍ଧୋ, ଏକନ୍ତୱୀତରାଗୋତି ବୁଦ୍ଧୋ, ଏକନ୍ତୱୀତଦୋସୋତି ବୁଦ୍ଧୋ, ଏକନ୍ତୱୀତମୋହୋତି ବୁଦ୍ଧୋ, ଏକନ୍ତନିକ୍କିଲେସୋତି ବୁଦ୍ଧୋ, ଏକାୟନମଗ୍ଗଂ ଗତୋତି ବୁଦ୍ଧୋ, ଏକୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋତି ବୁଦ୍ଧୋ, ଅବୁଦ୍ଧିୱିହତତ୍ତା ବୁଦ୍ଧିପଟିଲାଭତ୍ତା ବୁଦ୍ଧୋ। ବୁଦ୍ଧୋତି ନେତଂ ମାତରା କତଂ ନ ପିତରା କତଂ, ନ ଭାତରା କତଂ, ନ ଭଗିନିୟା କତଂ, ନ ମିତ୍ତାମଚ୍ଚେହି କତଂ, ନ ଞାତିସାଲୋହିତେହି କତଂ, ନ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣେହି କତଂ, ନ ଦେୱତାହି କତଂ। ୱିମୋକ୍ଖନ୍ତିକମେତଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ଭଗୱନ୍ତାନଂ ବୋଧିୟା ମୂଲେ ସହ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣସ୍ସ ପଟିଲାଭା ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି, ୟଦିଦଂ ବୁଦ୍ଧୋତି – ତଂ ବୁଦ୍ଧଂ। ଅସିତ ନ୍ତି ଦ୍ୱେ ନିସ୍ସୟା – ତଣ୍ହାନିସ୍ସୟୋ ଚ ଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟୋ ଚ। କତମୋ ତଣ୍ହାନିସ୍ସୟୋ? ୟାୱ ତଣ୍ହାସଙ୍ଖାତେନ ସୀମକତଂ ଓଧିକତଂ [ପରିୟାଦିକତଂ (ସ୍ୟା॰)] ପରିୟନ୍ତକତଂ ପରିଗ୍ଗହିତଂ ମମାୟିତଂ – ଇଦଂ ମମ, ଏତଂ ମମ, ଏତ୍ତକଂ ମମ, ଏତ୍ତାୱତା ମମ, ମମ ରୂପା ସଦ୍ଦା ଗନ୍ଧା ରସା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା, ଅତ୍ଥରଣା ପାୱୁରଣା ଦାସିଦାସା ଅଜେଳକା କୁକ୍କୁଟସୂକରା ହତ୍ଥିଗୱାସ୍ସୱଳୱା, ଖେତ୍ତଂ ୱତ୍ଥୁଂ ହିରଞ୍ଞଂ ସୁୱଣ୍ଣଂ, ଗାମନିଗମରାଜଧାନିୟୋ ରଟ୍ଠଞ୍ଚ ଜନପଦୋ ଚ କୋସୋ ଚ କୋଟ୍ଠାଗାରଞ୍ଚ, କେୱଲମ୍ପି ମହାପଥୱିଂ ତଣ୍ହାୱସେନ ମମାୟତି, ୟାୱତା ଅଟ୍ଠସତଂ ତଣ୍ହାୱିଚରିତଂ – ଅୟଂ ତଣ୍ହାନିସ୍ସୟୋ।
କତମୋ ଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟୋ? ୱୀସତିୱତ୍ଥୁକା ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି, ଦସୱତ୍ଥୁକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି, ଦସୱତ୍ଥୁକା ଅନ୍ତଗ୍ଗାହିକା ଦିଟ୍ଠି। ୟା ଏୱରୂପା ଦିଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ଦିଟ୍ଠିଗହନଂ ଦିଟ୍ଠିକନ୍ତାରୋ ଦିଟ୍ଠିୱିସୂକାୟିକଂ ଦିଟ୍ଠିୱିପ୍ଫନ୍ଦିତଂ ଦିଟ୍ଠିସଞ୍ଞୋଜନଂ ଗାହୋ ପଟିଗ୍ଗାହୋ ଅଭିନିୱେସୋ ପରାମାସୋ କୁମ୍ମଗ୍ଗୋ ମିଚ୍ଛାପଥୋ ମିଚ୍ଛତ୍ତଂ ତିତ୍ଥାୟତନଂ ୱିପରିୟାସଗ୍ଗାହୋ ୱିପରୀତଗ୍ଗାହୋ ୱିପଲ୍ଲାସଗ୍ଗାହୋ ମିଚ୍ଛାଗାହୋ ‘‘ଅୟାଥାୱକସ୍ମିଂ ୟାଥାୱକ’’ନ୍ତି ଗାହୋ ୟାୱତା ଦ୍ୱାସଟ୍ଠି ଦିଟ୍ଠିଗତାନି – ଅୟଂ ଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟୋ।
ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ତଣ୍ହାନିସ୍ସୟୋ ପହୀନୋ, ଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠୋ; ତଣ୍ହାନିସ୍ସୟସ୍ସ ପହୀନତ୍ତା ଦିଟ୍ଠିନିସ୍ସୟସ୍ସ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠତ୍ତା ଭଗୱା ଚକ୍ଖୁଂ ଅସିତୋ, ସୋତଂ… ଘାନଂ… ଜିୱ୍ହଂ… କାୟଂ… ମନଂ ଅସିତୋ, ରୂପେ… ସଦ୍ଦେ… ଗନ୍ଧେ… ରସେ… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେ… କୁଲଂ… ଗଣଂ… ଆୱାସଂ… ଲାଭଂ… ୟସଂ… ପସଂସଂ… ସୁଖଂ… ଚୀୱରଂ… ପିଣ୍ଡପାତଂ… ସେନାସନଂ… ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ… କାମଧାତୁଂ… ରୂପଧାତୁଂ… ଅରୂପଧାତୁଂ … କାମଭୱଂ… ରୂପଭୱଂ… ଅରୂପଭୱଂ… ସଞ୍ଞାଭୱଂ… ଅସଞ୍ଞାଭୱଂ… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାଭୱଂ… ଏକୱୋକାରଭୱଂ… ଚତୁୱୋକାରଭୱଂ… ପଞ୍ଚୱୋକାରଭୱଂ… ଅତୀତଂ… ଅନାଗତଂ… ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ… ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତୱିଞ୍ଞାତବ୍ବେ ଧମ୍ମେ ଅସିତୋ ଅନିସ୍ସିତୋ ଅନଲ୍ଲୀନୋ ଅନୁପଗତୋ ଅନଜ୍ଝୋସିତୋ ଅନଧିମୁତ୍ତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତୀତି – ତଂ ବୁଦ୍ଧଂ ଅସିତଂ।
ତାଦି ନ୍ତି ଭଗୱା ପଞ୍ଚହାକାରେହି ତାଦୀ – ଇଟ୍ଠାନିଟ୍ଠେ ତାଦୀ, ଚତ୍ତାୱୀତି ତାଦୀ, ତିଣ୍ଣାୱୀତି ତାଦୀ, ମୁତ୍ତାୱୀତି ତାଦୀ, ତଂନିଦ୍ଦେସା ତାଦୀ।
କଥଂ ଭଗୱା ଇଟ୍ଠାନିଟ୍ଠେ ତାଦୀ? ଭଗୱା ଲାଭେପି ତାଦୀ, ଅଲାଭେପି ତାଦୀ, ୟସେପି ତାଦୀ, ଅୟସେପି ତାଦୀ, ପସଂସାୟପି ତାଦୀ ନିନ୍ଦାୟପି ତାଦୀ, ସୁଖେପି ତାଦୀ, ଦୁକ୍ଖେପି ତାଦୀ; ଏକଚ୍ଚେ ବାହଂ ଗନ୍ଧେନ ଲିମ୍ପେୟ୍ୟୁଂ, ଏକଚ୍ଚେ ବାହଂ ୱାସିୟା ତଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ, ଅମୁକସ୍ମିଂ ନତ୍ଥି ରାଗୋ , ଅମୁକସ୍ମିଂ ନତ୍ଥି ପଟିଘଂ, ଅନୁନୟପଟିଘୱିପ୍ପହୀନୋ ଉଗ୍ଘାତିନିଗ୍ଘାତିୱୀତିୱତ୍ତୋ ଅନୁରୋଧୱିରୋଧଂ ସମତିକ୍କନ୍ତୋ। ଏୱଂ ଭଗୱା ଇଟ୍ଠାନିଟ୍ଠେ ତାଦୀ।
କଥଂ ଭଗୱା ଚତ୍ତାୱୀତି ତାଦୀ? ଭଗୱତା [ଭଗୱତୋ (ସ୍ୟା॰)] ରାଗୋ ଚତ୍ତୋ ୱନ୍ତୋ ମୁତ୍ତୋ ପହୀନୋ ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠୋ, ଦୋସୋ…ପେ॰… ମୋହୋ… କୋଧୋ… ଉପନାହୋ… ମକ୍ଖୋ… ପଳାସୋ… ଇସ୍ସା… ମଚ୍ଛରିୟଂ… ମାୟା… ସାଠେୟ୍ୟଂ… ଥମ୍ଭୋ… ସାରମ୍ଭୋ… ମାନୋ… ଅତିମାନୋ… ମଦୋ… ପମାଦୋ… ସବ୍ବେ କିଲେସା… ସବ୍ବେ ଦୁଚ୍ଚରିତା… ସବ୍ବେ ଦରଥା… ସବ୍ବେ ପରିଳାହା… ସବ୍ବେ ସନ୍ତାପା … ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରା ଚତ୍ତା ୱନ୍ତା ମୁତ୍ତା ପହୀନା ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠା। ଏୱଂ ଭଗୱା ଚତ୍ତାୱୀତି ତାଦୀ।
କଥଂ ଭଗୱା ତିଣ୍ଣାୱୀତି ତାଦୀ? ଭଗୱା କାମୋଘଂ ତିଣ୍ଣୋ, ଭୱୋଘଂ ତିଣ୍ଣୋ, ଦିଟ୍ଠୋଘଂ ତିଣ୍ଣୋ, ଅୱିଜ୍ଜୋଘଂ ତିଣ୍ଣୋ, ସବ୍ବଂ ସଂସାରପଥଂ ତିଣ୍ଣୋ ଉତ୍ତିଣ୍ଣୋ ନିତ୍ତିଣ୍ଣୋ ଅତିକ୍କନ୍ତୋ ସମତିକ୍କନ୍ତୋ ୱୀତିୱତ୍ତୋ। ସୋ ୱୁଟ୍ଠୱାସୋ ଚିଣ୍ଣଚରଣୋ ଗତଦ୍ଧୋ ଗତଦିସୋ ଗତକୋଟିୟୋ ପାଲିତବ୍ରହ୍ମଚରିୟୋ ଉତ୍ତମଦିଟ୍ଠିପ୍ପତ୍ତୋ ଭାୱିତମଗ୍ଗୋ ପହୀନକିଲେସୋ ପଟିୱିଦ୍ଧାକୁପ୍ପୋ ସଚ୍ଛିକତନିରୋଧୋ। ଦୁକ୍ଖଂ ତସ୍ସ ପରିଞ୍ଞାତଂ, ସମୁଦୟୋ ପହୀନୋ, ମଗ୍ଗୋ ଭାୱିତୋ, ନିରୋଧୋ ସଚ୍ଛିକତୋ, ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଞ୍ଞାତଂ , ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଞ୍ଞାତଂ, ପହାତବ୍ବଂ ପହୀନଂ, ଭାୱେତବ୍ବଂ ଭାୱିତଂ, ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକତଂ। ସୋ ଉକ୍ଖିତ୍ତପଳିଘୋ [ଉକ୍ଖିତ୍ତପଲିଘୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰) ମହାନି॰ ୬] ସଂକିଣ୍ଣପରିକ୍ଖୋ ଅବ୍ବୂଳ୍ହେସିକୋ ନିରଗ୍ଗଳୋ ଅରିୟୋ ପନ୍ନଦ୍ଧଜୋ ପନ୍ନଭାରୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ପଞ୍ଚଙ୍ଗୱିପ୍ପହୀନୋ ଛଳଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତୋ ଏକାରକ୍ଖୋ ଚତୁରାପସ୍ସେନୋ ପନୁଣ୍ଣପଚ୍ଚେକସଚ୍ଚୋ ସମୱୟସଟ୍ଠେସନୋ ଅନାୱିଲସଙ୍କପ୍ପୋ ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟସଙ୍ଖାରୋ ସୁୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ ସୁୱିମୁତ୍ତପଞ୍ଞୋ କେୱଲୀ ୱୁସିତୱା ଉତ୍ତମପୁରିସୋ ପରମପୁରିସୋ ପରମପତ୍ତିପ୍ପତ୍ତୋ। ସୋ ନେୱାଚିନତି, ନାପଚିନତି; ଅପଚିନିତ୍ୱା ଠିତୋ ନେୱ ପଜହତି, ନ ଉପାଦିୟତି; ପଜହିତ୍ୱା ଠିତୋ ନେୱ ସଂସିବ୍ବତି, ନ ଉସିନେତି; ୱିସିନେତ୍ୱା ଠିତୋ ନେୱ ୱିଧୂପେତି, ନ ସନ୍ଧୂପେତି; ୱିଧୂପେତ୍ୱା ଠିତୋ, ଅସେଖେନ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧେନ ସମନ୍ନାଗତତ୍ତା ଠିତୋ, ଅସେଖେନ ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧେନ ସମନ୍ନାଗତତ୍ତା ଠିତୋ, ଅସେଖେନ ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧେନ ସମନ୍ନାଗତତ୍ତା ଠିତୋ, ଅସେଖେନ ୱିମୁତ୍ତିକ୍ଖନ୍ଧେନ ସମନ୍ନାଗତତ୍ତା ଠିତୋ, ଅସେଖେନ ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନକ୍ଖନ୍ଧେନ ସମନ୍ନାଗତତ୍ତା ଠିତୋ, ସଚ୍ଚଂ ସମ୍ପଟିପାଦିୟିତ୍ୱା ଠିତୋ, ଏଜଂ ସମତିକ୍କମିତ୍ୱା ଠିତୋ, କିଲେସଗ୍ଗିଂ ପରିୟାଦିୟିତ୍ୱା ଠିତୋ, ଅପରିଗମନତାୟ ଠିତୋ, କଟଂ ସମାଦାୟ ଠିତୋ, ମୁତ୍ତପଟିସେୱନତାୟ ଠିତୋ, ମେତ୍ତାୟ ପାରିସୁଦ୍ଧିୟା ଠିତୋ, କରୁଣାୟ ପାରିସୁଦ୍ଧିୟା ଠିତୋ, ମୁଦିତାୟ ପାରିସୁଦ୍ଧିୟା ଠିତୋ, ଉପେକ୍ଖାୟ ପାରିସୁଦ୍ଧିୟା ଠିତୋ, ଅଚ୍ଚନ୍ତପାରିସୁଦ୍ଧିୟା ଠିତୋ, ଅତମ୍ମୟତାୟ ପାରିସୁଦ୍ଧିୟା ଠିତୋ, ୱିମୁତ୍ତତ୍ତା ଠିତୋ, ସନ୍ତୁସିତତ୍ତା ଠିତୋ, ଖନ୍ଧପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ, ଧାତୁପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ, ଆୟତନପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ, ଗତିପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ, ଉପପତ୍ତିପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ, ପଟିସନ୍ଧିପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ, ଭୱପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ, ସଂସାରପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ, ୱଟ୍ଟପରିୟନ୍ତେ ଠିତୋ, ଅନ୍ତିମେ ଭୱେ ଠିତୋ, ଅନ୍ତିମେ ସମୁସ୍ସୟେ ଠିତୋ, ଅନ୍ତିମଦେହଧରୋ ଭଗୱା।
‘‘ତସ୍ସାୟଂ ପଚ୍ଛିମକୋ ଭୱୋ, ଚରିମୋୟଂ ସମୁସ୍ସୟୋ।
ଜାତିମରଣସଂସାରୋ, ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ପୁନବ୍ଭୱୋ’’ତି॥
କଥଂ ଭଗୱା ମୁତ୍ତାୱୀତି ତାଦୀ? ଭଗୱତୋ ରାଗା ଚିତ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ, ଦୋସା ଚିତ୍ତଂ… ମୋହା ଚିତ୍ତଂ… କୋଧା… ଉପନାହା… ମକ୍ଖା… ପଳାସା… ଇସ୍ସାୟ… ମଚ୍ଛରିୟା… ମାୟାୟ… ସାଠେୟ୍ୟା… ଥମ୍ଭା… ସାରମ୍ଭା… ମାନା… ଅତିମାନା… ମଦା… ପମାଦା… ସବ୍ବକିଲେସେହି… ସବ୍ବଦୁଚ୍ଚରିତେହି… ସବ୍ବଦରଥେହି… ସବ୍ବପରିଳାହେହି… ସବ୍ବସନ୍ତାପେହି… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରେହି ଚିତ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ। ଏୱଂ ଭଗୱା ମୁତ୍ତାୱୀତି ତାଦୀ।
କଥଂ ଭଗୱା ତଂନିଦ୍ଦେସା ତାଦୀ? ଭଗୱା ସୀଲେ ସତି ସୀଲୱାତି ତଂନିଦ୍ଦେସା ତାଦୀ, ସଦ୍ଧାୟ ସତି ସଦ୍ଧୋତି ତଂନିଦ୍ଦେସା ତାଦୀ, ୱୀରିୟେ ସତି ୱୀରିୟୱାତି ତଂନିଦ୍ଦେସା ତାଦୀ, ସତିୟା ସତି ସତିମାତି ତଂନିଦ୍ଦେସା ତାଦୀ, ସମାଧିସ୍ମିଂ ସତି ସମାହିତୋତି ତଂନିଦ୍ଦେସା ତାଦୀ, ପଞ୍ଞାୟ ସତି ପଞ୍ଞୱାତି ତଂନିଦ୍ଦେସା ତାଦୀ, ୱିଜ୍ଜାୟ ସତି ତେୱିଜ୍ଜୋତି ତଂନିଦ୍ଦେସା ତାଦୀ, ଅଭିଞ୍ଞାୟ ସତି ଛଳଭିଞ୍ଞୋତି ତଂନିଦ୍ଦେସା ତାଦୀ, ଦସବଲେ ସତି ଦସବଲୋତି ତଂନିଦ୍ଦେସା ତାଦୀ। ଏୱଂ ଭଗୱା ତଂନିଦ୍ଦେସା ତାଦୀତି – ତଂ ବୁଦ୍ଧଂ ଅସିତଂ ତାଦିଂ।
ଅକୁହଂ ଗଣିମାଗତ ନ୍ତି। ଅକୁହୋ ତି ତୀଣି କୁହନୱତ୍ଥୂନି – ପଚ୍ଚୟପଟିସେୱନସଙ୍ଖାତଂ କୁହନୱତ୍ଥୁ, ଇରିୟାପଥସଙ୍ଖାତଂ କୁହନୱତ୍ଥୁ, ସାମନ୍ତଜପ୍ପନସଙ୍ଖାତଂ କୁହନୱତ୍ଥୁ।
କତମଂ ପଚ୍ଚୟପଟିସେୱନସଙ୍ଖାତଂ କୁହନୱତ୍ଥୁ? ଇଧ ଗହପତିକା ଭିକ୍ଖୁଂ ନିମନ୍ତେନ୍ତି ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରେହି। ସୋ ପାପିଚ୍ଛୋ ଇଚ୍ଛାପକତୋ ଅତ୍ଥିକୋ [ଅତିତ୍ତିକୋ (ସୀ॰), ଇତ୍ଥିକୋ (ସ୍ୟା॰), ପୁରାଭେଦସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସେ ପାଠନାନତ୍ତଂ ନତ୍ଥି] ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନଂ ଭିୟ୍ୟୋକମ୍ୟତଂ ଉପାଦାୟ ଚୀୱରଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାତି, ପିଣ୍ଡପାତଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାତି, ସେନାସନଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାତି, ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାତି। ସୋ ଏୱମାହ – ‘‘କିଂ ସମଣସ୍ସ ମହଗ୍ଘେନ ଚୀୱରେନ! ଏତଂ ସାରୁପ୍ପଂ, ୟଂ ସମଣୋ ସୁସାନା ୱା ସଙ୍କାରକୂଟା ୱା ପାପଣିକା ୱା ନନ୍ତକାନି ଉଚ୍ଚିନିତ୍ୱା ସଙ୍ଘାଟିଂ କରିତ୍ୱା ଧାରେୟ୍ୟ। କିଂ ସମଣସ୍ସ ମହଗ୍ଘେନ ପିଣ୍ଡପାତେନ! ଏତଂ ସାରୁପ୍ପଂ, ୟଂ ସମଣୋ ଉଞ୍ଛାଚରିୟାୟ ପିଣ୍ଡିୟାଲୋପେନ ଜୀୱିତଂ କପ୍ପେୟ୍ୟ । କିଂ ସମଣସ୍ସ ମହଗ୍ଘେନ ସେନାସନେନ! ଏତଂ ସାରୁପ୍ପଂ, ୟଂ ସମଣୋ ରୁକ୍ଖମୂଲିକୋ ୱା ଅସ୍ସ ସୋସାନିକୋ ୱା ଅବ୍ଭୋକାସିକୋ ୱା। କିଂ ସମଣସ୍ସ ମହଗ୍ଘେନ ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରେନ! ଏତଂ ସାରୁପ୍ପଂ, ୟଂ ସମଣୋ ପୂତିମୁତ୍ତେନ ହରିତକୀଖଣ୍ଡେନ ଓସଧଂ କରେୟ୍ୟା’’ତି ତଦୁପାଦାୟ ଲୂଖଂ ଚୀୱରଂ ଧାରେତି, ଲୂଖଂ ପିଣ୍ଡପାତଂ ପରିଭୁଞ୍ଜତି, ଲୂଖଂ ସେନାସନଂ ପଟିସେୱତି, ଲୂଖଂ ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ପଟିସେୱତି। ତମେନଂ ଗହପତିକା ଏୱଂ ଜାନନ୍ତି – ‘‘ଅୟଂ ସମଣୋ ଅପ୍ପିଚ୍ଛୋ ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ପୱିୱିତ୍ତୋ ଅସଂସଟ୍ଠୋ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ଧୁତୱାଦୋ’’ତି ଭିୟ୍ୟୋ ଭିୟ୍ୟୋ ନିମନ୍ତେନ୍ତି ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରେହି । ସୋ ଏୱମାହ – ‘‘ତିଣ୍ଣଂ ସମ୍ମୁଖୀଭାୱା ସଦ୍ଧୋ କୁଲପୁତ୍ତୋ ବହୁଂ ପୁଞ୍ଞଂ ପସୱତି, ସଦ୍ଧାୟ ସମ୍ମୁଖୀଭାୱା ସଦ୍ଧୋ କୁଲପୁତ୍ତୋ ବହୁଂ ପୁଞ୍ଞଂ ପସୱତି, ଦେୟ୍ୟଧମ୍ମସ୍ସ ସମ୍ମୁଖୀଭାୱା ସଦ୍ଧୋ କୁଲପୁତ୍ତୋ ବହୁଂ ପୁଞ୍ଞଂ ପସୱତି, ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟାନଂ ସମ୍ମୁଖୀଭାୱା ସଦ୍ଧୋ କୁଲପୁତ୍ତୋ ବହୁଂ ପୁଞ୍ଞଂ ପସୱତି। ତୁମ୍ହାକଞ୍ଚେୱାୟଂ ସଦ୍ଧା ଅତ୍ଥି, ଦେୟ୍ୟଧମ୍ମୋ ଚ ସଂୱିଜ୍ଜତି, ଅହଞ୍ଚ ପଟିଗ୍ଗାହକୋ। ସଚେ ଅହଂ ନ ପଟିଗ୍ଗହେସ୍ସାମି , ଏୱଂ ତୁମ୍ହେ ପୁଞ୍ଞେନ ପରିବାହିରା [ପଟିବାହିରା (କ॰)] ଭୱିସ୍ସଥ, ନ ମୟ୍ହଂ ଇମିନା ଅତ୍ଥୋ, ଅପି ଚ ତୁମ୍ହାକଂୟେୱ ଅନୁକମ୍ପାୟ ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାମୀ’’ତି। ତଦୁପାଦାୟ ବହୁମ୍ପି ଚୀୱରଂ ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାତି [ପଟିଗଣ୍ହତି (ସୀ॰)] , ବହୁମ୍ପି ପିଣ୍ଡପାତଂ ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାତି, ବହୁମ୍ପି ସେନାସନଂ ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାତି, ବହୁମ୍ପି ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାତି। ୟା ଏୱରୂପା ଭାକୁଟିକା ଭାକୁଟିୟଂ କୁହନା କୁହାୟନା କୁହିତତ୍ତଂ – ଇଦଂ ପଚ୍ଚୟପଟିସେୱନସଙ୍ଖାତଂ କୁହନୱତ୍ଥୁ।
କତମଂ ଇରିୟାପଥସଙ୍ଖାତଂ କୁହନୱତ୍ଥୁ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପାପିଚ୍ଛୋ ଇଚ୍ଛାପକତୋ ସମ୍ଭାୱନାଧିପ୍ପାୟୋ, ‘‘ଏୱଂ ମଂ ଜନୋ ସମ୍ଭାୱେସ୍ସତୀ’’ତି ଗମନଂ ସଣ୍ଠପେତି, ଠାନଂ ସଣ୍ଠପେତି, ନିସଜ୍ଜଂ ସଣ୍ଠପେତି, ସୟନଂ ସଣ୍ଠପେତି, ପଣିଧାୟ ଗଚ୍ଛତି, ପଣିଧାୟ ତିଟ୍ଠତି, ପଣିଧାୟ ନିସୀଦତି, ପଣିଧାୟ ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି, ସମାହିତୋ ୱିୟ ଗଚ୍ଛତି, ସମାହିତୋ ୱିୟ ତିଟ୍ଠତି, ସମାହିତୋ ୱିୟ ନିସୀଦତି, ସମାହିତୋ ୱିୟ ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି, ଆପାଥକଜ୍ଝାୟୀୱ ହୋତି। ୟା ଏୱରୂପା ଇରିୟାପଥସ୍ସ ଆଠପନା ଠପନା ସଣ୍ଠପନା ଭାକୁଟିକା ଭାକୁଟିୟଂ କୁହନା କୁହାୟନା କୁହିତତ୍ତଂ – ଇଦଂ ଇରିୟାପଥସଙ୍ଖାତଂ କୁହନୱତ୍ଥୁ।
କତମଂ ସାମନ୍ତଜପ୍ପନସଙ୍ଖାତଂ କୁହନୱତ୍ଥୁ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପାପିଚ୍ଛୋ ଇଚ୍ଛାପକତୋ ସମ୍ଭାୱନାଧିପ୍ପାୟୋ ‘‘ଏୱଂ ମଂ ଜନୋ ସମ୍ଭାୱେସ୍ସତୀ’’ତି, ଅରିୟଧମ୍ମସନ୍ନିସ୍ସିତଂ ୱାଚଂ ଭାସତି। ‘‘ୟୋ ଏୱରୂପଂ ଚୀୱରଂ ଧାରେତି ସୋ ସମଣୋ ମହେସକ୍ଖୋ’’ତି ଭଣତି; ‘‘ୟୋ ଏୱରୂପଂ ପତ୍ତଂ ଧାରେତି… ଲୋହଥାଲକଂ ଧାରେତି… ଧମ୍ମକରଣଂ [ଧମ୍ମକରକଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰) ଅଭିଧାନପ୍ପଦୀପିକାଭିନୱନିସ୍ସୟଂ ଓଲୋକେତବ୍ବଂ] ଧାରେତି… ପରିସ୍ସାୱନଂ ଧାରେତି… କୁଞ୍ଚିକଂ ଧାରେତି… ଉପାହନଂ ଧାରେତି… କାୟବନ୍ଧନଂ ଧାରେତି… ଆୟୋଗଂ ଧାରେତି, ସୋ ସମଣୋ ମହେସକ୍ଖୋ’’ତି ଭଣତି; ‘‘ୟସ୍ସ ଏୱରୂପୋ ଉପଜ୍ଝାୟୋ ସୋ ସମଣୋ ମହେସକ୍ଖୋ’’ତି ଭଣତି; ‘‘ୟସ୍ସ ଏୱରୂପୋ ଆଚରିୟୋ… ଏୱରୂପା ସମାନୁପଜ୍ଝାୟକା… ସମାନାଚରିୟକା… ମିତ୍ତା… ସନ୍ଦିଟ୍ଠା… ସମ୍ଭତ୍ତା… ସହାୟା, ସୋ ସମଣୋ ମହେସକ୍ଖୋ’’ତି ଭଣତି; ‘‘ୟୋ ଏୱରୂପେ ୱିହାରେ ୱସତି, ସୋ ସମଣୋ ମହେସକ୍ଖୋ’’ତି ଭଣତି; ‘‘ୟୋ ଏୱରୂପେ ଅଡ୍ଢୟୋଗେ ୱସତି… ପାସାଦେ ୱସତି… ହମ୍ମିୟେ ୱସତି… ଗୁହାୟଂ ୱସତି… ଲେଣେ ୱସତି… କୁଟିୟା ୱସତି… କୂଟାଗାରେ ୱସତି… ଅଟ୍ଟେ ୱସତି … ମାଳେ ୱସତି… ଉଦ୍ଦଣ୍ଡେ ୱସତି… ଉପଟ୍ଠାନସାଲାୟଂ ୱସତି… ମଣ୍ଡପେ ୱସତି… ରୁକ୍ଖମୂଲେ ୱସତି, ସୋ ସମଣୋ ମହେସକ୍ଖୋ’’ତି ଭଣତି।
ଅଥ ୱା କୋରଜିକକୋରଜିକୋ, ଭାକୁଟିକଭାକୁଟିକୋ, କୁହକକୁହକୋ, ଲପକଲପକୋ, ମୁଖସମ୍ଭାୱିତୋ ‘‘ଅୟଂ ସମଣୋ ଇମାସଂ ଏୱରୂପାନଂ ୱିହାରସମାପତ୍ତୀନଂ ଲାଭୀ’’ତି। ତାଦିସଂ ଗମ୍ଭୀରଂ ଗୂଳ୍ହଂ ନିପୁଣଂ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ଲୋକୁତ୍ତରଂ ସୁଞ୍ଞତାପଟିସଞ୍ଞୁତ୍ତଂ କଥଂ କଥେତି। ୟା ଏୱରୂପା ଭାକୁଟିକା ଭାକୁଟିୟଂ କୁହନା କୁହାୟନା କୁହିତତ୍ତଂ – ଇଦଂ ସାମନ୍ତଜପ୍ପନସଙ୍ଖାତଂ କୁହନୱତ୍ଥୁ। ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଇମାନି ତୀଣି କୁହନୱତ୍ଥୂନି ପହୀନାନି ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନାନି ୱୂପସନ୍ତାନି ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧାନି ଅଭବ୍ବୁପ୍ପତ୍ତିକାନି ଞାଣଗ୍ଗିନା ଦଡ୍ଢାନି। ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋ ଅକୁହୋତି – ଅକୁହଂ।
ଗଣିମାଗତ ନ୍ତି। ଗଣୀ ତି ଗଣୀ ଭଗୱା। ଗଣାଚରିୟୋତି ଗଣୀ, ଗଣସ୍ସ ସତ୍ଥାତି ଗଣୀ, ଗଣଂ ପରିହରତୀତି ଗଣୀ, ଗଣଂ ଓୱଦତୀତି ଗଣୀ, ଗଣଂ ଅନୁସାସତୀତି ଗଣୀ, ୱିସାରଦୋ ଗଣଂ ଉପସଙ୍କମତୀତି ଗଣୀ, ଗଣସ୍ସ ସୁସ୍ସୂସତି ସୋତଂ ଓଦହତି ଅଞ୍ଞା ଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠପେତୀତି ଗଣୀ, ଗଣଂ ଅକୁସଲା ୱୁଟ୍ଠାପେତ୍ୱା କୁସଲେ ପତିଟ୍ଠାପେତୀତି ଗଣୀ, ଭିକ୍ଖୁଗଣସ୍ସ ଗଣୀ, ଭିକ୍ଖୁନୀଗଣସ୍ସ ଗଣୀ, ଉପାସକଗଣସ୍ସ ଗଣୀ, ଉପାସିକାଗଣସ୍ସ ଗଣୀ, ରାଜଗଣସ୍ସ ଗଣୀ, ଖତ୍ତିୟଗଣସ୍ସ ଗଣୀ, ବ୍ରାହ୍ମଣଗଣସ୍ସ ଗଣୀ, ୱେସ୍ସଗଣସ୍ସ ଗଣୀ, ସୁଦ୍ଦଗଣସ୍ସ ଗଣୀ, ବ୍ରହ୍ମଗଣସ୍ସ ଗଣୀ, ଦେୱଗଣସ୍ସ ଗଣୀ, ସଙ୍ଘିଂ [ସଂଘଗଣସ୍ସ ଗଣୀ (ସୀ॰)] ଗଣିଂ ଗଣାଚରିୟଂ। ଆଗତ ନ୍ତି ଉପଗତଂ ସମୁପଗତଂ ସମୁପପନ୍ନଂ [ସମ୍ପତ୍ତଂ (ବହୂସୁ)] ସଙ୍କସ୍ସନଗରନ୍ତି – ଅକୁହଂ ଗଣିମାଗତଂ।
ବହୂନମିଧ ବଦ୍ଧାନ ନ୍ତି। ବହୂନଂ ଖତ୍ତିୟାନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ୱେସ୍ସାନଂ ସୁଦ୍ଦାନଂ ଗହଟ୍ଠାନଂ ପବ୍ବଜିତାନଂ ଦେୱାନଂ ମନୁସ୍ସାନଂ। ବଦ୍ଧାନ ନ୍ତି ବଦ୍ଧାନଂ ବଦ୍ଧଚରାନଂ ପରିଚାରକାନଂ ସିସ୍ସାନନ୍ତି – ବହୂନମିଧ ବଦ୍ଧାନଂ।
ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମ ନ୍ତି। ପଞ୍ହେନ ଅତ୍ଥିକୋ ଆଗତୋମ୍ହି [ଅତ୍ଥିକାମ୍ହ ଆଗତା (ସୀ॰ କ॰) ଏୱମୀଦିସେସୁ ଦ୍ୱୀସୁ ପଦେସୁପି ବହୁୱଚନେନ] , ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛିତୁକାମୋ ଆଗତୋମ୍ହି, ପଞ୍ହଂ ସୋତୁକାମୋ ଆଗତୋମ୍ହୀତି। ଏୱମ୍ପି ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମଂ। ଅଥ ୱା ପଞ୍ହତ୍ଥିକାନଂ ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛିତୁକାମାନଂ ପଞ୍ହଂ ସୋତୁକାମାନଂ ଆଗମନଂ ଅଭିକ୍କମନଂ ଉପସଙ୍କମନଂ ପୟିରୁପାସନଂ [ପୟିରୁପାସନା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ସିୟା ଅତ୍ଥୀତି। ଏୱମ୍ପି ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମଂ। ଅଥ ୱା ପଞ୍ହାଗମୋ ତୁୟ୍ହଂ ଅତ୍ଥି, ତ୍ୱମ୍ପି ପହୁ [ଇମାନି ତୀଣି ପଦାନି ନତ୍ଥି ସ୍ୟା॰ ପୋତ୍ଥକେ] , ତ୍ୱମସି ଅଲମତ୍ଥୋ ମୟା ପୁଚ୍ଛିତଂ କଥେତୁଂ ୱିସଜ୍ଜେତୁଂ ‘‘ୱହସ୍ସେତଂ ଭାର’’ନ୍ତି। ଏୱମ୍ପି ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମଂ।
‘‘ତଂ ବୁଦ୍ଧଂ ଅସିତଂ ତାଦିଂ, ଅକୁହଂ ଗଣିମାଗତଂ।
ବହୂନମିଧ ବଦ୍ଧାନଂ, ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମ’’ନ୍ତି॥
ଭିକ୍ଖୁନୋ ୱିଜିଗୁଚ୍ଛତୋ, ଭଜତୋ ରିତ୍ତମାସନଂ।
ରୁକ୍ଖମୂଲଂ ସୁସାନଂ ୱା, ପବ୍ବତାନଂ ଗୁହାସୁ ୱା॥
ଭିକ୍ଖୁନୋ ୱିଜିଗୁଚ୍ଛତୋ ତି। ଭିକ୍ଖୁନୋ ତି ପୁଥୁଜ୍ଜନକଲ୍ୟାଣସ୍ସ ୱା ଭିକ୍ଖୁନୋ ସେକ୍ଖସ୍ସ ୱା ଭିକ୍ଖୁନୋ। ୱିଜିଗୁଚ୍ଛତୋ ତି ଜାତିୟା ୱିଜିଗୁଚ୍ଛତୋ, ଜରାୟ… ବ୍ୟାଧିନା… ମରଣେନ… ସୋକେହି… ପରିଦେୱେହି… ଦୁକ୍ଖେହି… ଦୋମନସ୍ସେହି… ଉପାୟାସେହି ୱିଜିଗୁଚ୍ଛତୋ, ନେରୟିକେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିକେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ପେତ୍ତିୱିସୟିକେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ମାନୁସିକେନ [ମାନୁସକେନ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰) ମହାନି॰ ୧୭୧] ଦୁକ୍ଖେନ… ଗବ୍ଭୋକ୍କନ୍ତିମୂଲକେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଗବ୍ଭଟ୍ଠିତିମୂଲକେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଗବ୍ଭୱୁଟ୍ଠାନମୂଲକେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଜାତସ୍ସୂପନିବନ୍ଧକେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଜାତସ୍ସ ପରାଧେୟ୍ୟକେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଅତ୍ତୂପକ୍କମେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ପରୂପକ୍କମେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଦୁକ୍ଖଦୁକ୍ଖେନ… ସଙ୍ଖାରଦୁକ୍ଖେନ … ୱିପରିଣାମଦୁକ୍ଖେନ… ଚକ୍ଖୁରୋଗେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ସୋତରୋଗେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଘାନରୋଗେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଜିୱ୍ହାରୋଗେନ ଦୁକ୍ଖେନ… କାୟରୋଗେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ସୀସରୋଗେନ ଦୁକ୍ଖେନ… କଣ୍ଣରୋଗେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ମୁଖରୋଗେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଦନ୍ତରୋଗେନ ଦୁକ୍ଖେନ… କାସେନ… ସାସେନ… ପିନାସେନ… ଡାହେନ… ଜରେନ… କୁଚ୍ଛିରୋଗେନ… ମୁଚ୍ଛାୟ… ପକ୍ଖନ୍ଦିକାୟ… ସୂଲାୟ… ୱିସୂଚିକାୟ… କୁଟ୍ଠେନ… ଗଣ୍ଡେନ… କିଲାସେନ… ସୋସେନ… ଅପମାରେନ… ଦଦ୍ଦୁୟା… କଣ୍ଡୁୟା… କଚ୍ଛୁୟା… ରଖସାୟ… ୱିତଚ୍ଛିକାୟ… ଲୋହିତେନ… ପିତ୍ତେନ… ମଧୁମେହେନ… ଅଂସାୟ… ପିଳକାୟ… ଭଗନ୍ଦଲେନ… ପିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନେନ ଆବାଧେନ… ସେମ୍ହସମୁଟ୍ଠାନେନ ଆବାଧେନ… ୱାତସମୁଟ୍ଠାନେନ ଆବାଧେନ… ସନ୍ନିପାତିକେନ ଆବାଧେନ… ଉତୁପରିଣାମଜେନ ଆବାଧେନ… ୱିସମପରିହାରଜେନ ଆବାଧେନ… ଓପକ୍କମିକେନ ଆବାଧେନ… କମ୍ମୱିପାକଜେନ ଆବାଧେନ… ସୀତେନ… ଉଣ୍ହେନ… ଜିଘଚ୍ଛାୟ… ପିପାସାୟ… ଉଚ୍ଚାରେନ … ପସ୍ସାୱେନ… ଡଂସମକସୱାତାତପସରୀସପସମ୍ଫସ୍ସେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ମାତୁମରଣେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ପିତୁମରଣେନ ଦୁକ୍ଖେନ… ଭାତୁମରଣେନ… ଭଗିନିମରଣେନ… ପୁତ୍ତମରଣେନ … ଧୀତୁମରଣେନ… ଞାତିବ୍ୟସନେନ… ଭୋଗବ୍ୟସନେନ… ରୋଗବ୍ୟସନେନ… ସୀଲବ୍ୟସନେନ… ଦିଟ୍ଠିବ୍ୟସନେନ ଦୁକ୍ଖେନ ୱିଜିଗୁଚ୍ଛତୋ ଅଟ୍ଟୀୟତୋ ହରାୟତୋ ଜିଗୁଚ୍ଛତୋତି – ଭିକ୍ଖୁନୋ ୱିଜିଗୁଚ୍ଛତୋ।
ଭଜତୋ ରିତ୍ତମାସନ ନ୍ତି। ଆସନ ଂ ୱୁଚ୍ଚତି ୟତ୍ଥ ନିସୀଦତି – ମଞ୍ଚୋ ପୀଠଂ ଭିସି ତଟ୍ଟିକା ଚମ୍ମଖଣ୍ଡୋ ତିଣସନ୍ଥାରୋ ପଣ୍ଣସନ୍ଥାରୋ ପଲାଲସନ୍ଥାରୋ [ପଲାସସନ୍ଥାରୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] । ତଂ ଆସନଂ ଅସପ୍ପାୟରୂପଦସ୍ସନେନ ରିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ପୱିୱିତ୍ତଂ , ଅସପ୍ପାୟସଦ୍ଦସ୍ସୱନେନ ରିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ପୱିୱିତ୍ତଂ, ଅସପ୍ପାୟେହି ପଞ୍ଚହି କାମଗୁଣେହି ରିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ପୱିୱିତ୍ତଂ। ତଂ ପୱିୱିତ୍ତଂ ଆସନଂ ଭଜତୋ ସମ୍ଭଜତୋ ସେୱତୋ ନିସେୱତୋ ସଂସେୱତୋ ପଟିସେୱତୋତି – ଭଜତୋ ରିତ୍ତମାସନଂ।
ରୁକ୍ଖମୂଲଂ ସୁସାନଂ ୱା ତି। ରୁକ୍ଖମୂଲଂୟେୱ ରୁକ୍ଖମୂଲଂ, ସୁସାନଂୟେୱ ସୁସାନନ୍ତି – ରୁକ୍ଖମୂଲଂ ସୁସାନଂ ୱା। ପବ୍ବତାନଂ ଗୁହାସୁ ୱା ତି। ପବ୍ବତାୟେୱ ପବ୍ବତା, କନ୍ଦରାୟେୱ କନ୍ଦରା, ଗିରିଗୁହାୟେୱ ଗିରିଗୁହା। ପବ୍ବତନ୍ତରିକାୟୋ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ପବ୍ବତପବ୍ଭାରାତି – ପବ୍ବତାନଂ ଗୁହାସୁ ୱା।
ତେନାହ ଥେରୋ ସାରିପୁତ୍ତୋ –
‘‘ଭିକ୍ଖୁନୋ ୱିଜିଗୁଚ୍ଛତୋ, ଭଜତୋ ରିତ୍ତମାସନଂ।
ରୁକ୍ଖମୂଲଂ ସୁସାନଂ ୱା, ପବ୍ବତାନଂ ଗୁହାସୁ ୱା’’ତି॥
ଉଚ୍ଚାୱଚେସୁ ସୟନେସୁ, କିୱନ୍ତୋ [ଗୀୱନ୍ତୋ (ସ୍ୟା॰) ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନବ୍ୟାକରଣଂ ଓଲୋକେତବ୍ବଂ] ତତ୍ଥ ଭେରୱା।
ୟେ ହି ଭିକ୍ଖୁ ନ ୱେଧେୟ୍ୟ, ନିଗ୍ଘୋସେ ସୟନାସନେ॥
ଉଚ୍ଚାୱଚେସୁ ସୟନେସୂ ତି। ଉଚ୍ଚାୱଚେସୂ ତି ଉଚ୍ଚାୱଚେସୁ ହୀନପ୍ପଣୀତେସୁ ଛେକପାପକେସୁ। ସୟନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସେନାସନଂ ୱିହାରୋ ଅଡ୍ଢୟୋଗୋ ପାସାଦୋ ହମ୍ମିୟଂ ଗୁହାତି – ଉଚ୍ଚାୱଚେସୁ ସୟନେସୁ। କିୱନ୍ତୋ ତତ୍ଥ ଭେରୱା ତି। କିୱନ୍ତୋ ତି କିୱନ୍ତୋ [କୁୱନ୍ତୋ (ସୀ॰), ଗୀୱନ୍ତୋ (ସ୍ୟା॰)] କୂଜନ୍ତୋ ନଦନ୍ତୋ ସଦ୍ଦଂ କରୋନ୍ତୋ। ଅଥ ୱା କିୱନ୍ତୋ ତି କତି କିତ୍ତକା କୀୱତକା କୀୱବହୁକା ତେ। ଭେରୱା ତି ସୀହା ବ୍ୟଗ୍ଘା ଦୀପୀ ଅଚ୍ଛା ତରଚ୍ଛା କୋକା ମହିଂସା ହତ୍ଥୀ ଅହି ୱିଚ୍ଛିକା ସତପଦୀ, ଚୋରା ୱା ଅସ୍ସୁ ମାନୱା ୱା କତକମ୍ମା ୱା ଅକତକମ୍ମା ୱାତି – କିୱନ୍ତୋ ତତ୍ଥ ଭେରୱା।
ୟେ ହି ଭିକ୍ଖୁ ନ ୱେଧେୟ୍ୟା ତି। ୟେ ହୀ ତି ୟେ ହି ଭେରୱେ ପସ୍ସିତ୍ୱା ୱା ସୁଣିତ୍ୱା ୱା ନ ୱେଧେୟ୍ୟ ନପ୍ପୱେଧେୟ୍ୟ ନ ସମ୍ପୱେଧେୟ୍ୟ ନ ତସେୟ୍ୟ ନ ଉତ୍ତସେୟ୍ୟ ନ ପରିତ୍ତସେୟ୍ୟ ନ ଭାୟେୟ୍ୟ ନ ସନ୍ତାସଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଅଭୀରୂ ଅସ୍ସ ଅଚ୍ଛମ୍ଭୀ ଅନୁତ୍ରାସୀ ଅପଲାୟୀ, ପହୀନଭୟଭେରୱୋ ୱିଗତଲୋମହଂସୋ ୱିହରେୟ୍ୟାତି – ୟେ ହି ଭିକ୍ଖୁ ନ ୱେଧେୟ୍ୟ।
ନିଗ୍ଘୋସେ ସୟନାସନେ ତି। ଅପ୍ପସଦ୍ଦେ ଅପ୍ପନିଗ୍ଘୋସେ ୱିଜନୱାତେ ମନୁସ୍ସରାହସ୍ସେୟ୍ୟକେ ପଟିସଲ୍ଲାନସାରୁପ୍ପେ ସେନାସନେତି – ନିଗ୍ଘୋସେ ସୟନାସନେ।
‘‘ଉଚ୍ଚାୱଚେସୁ ସୟନେସୁ, କିୱନ୍ତୋ ତତ୍ଥ ଭେରୱା।
ୟେ ହି ଭିକ୍ଖୁ ନ ୱେଧେୟ୍ୟ, ନିଗ୍ଘୋସେ ସୟନାସନେ’’ତି॥
କତି ପରିସ୍ସୟା ଲୋକେ, ଗଚ୍ଛତୋ ଅଗତଂ ଦିସଂ।
ୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିସମ୍ଭୱେ, ପନ୍ତମ୍ହି ସୟନାସନେ॥
କତି ପରିସ୍ସୟା ଲୋକେ ତି। କତୀ ତି କତି କିତ୍ତକା କୀୱତକା କୀୱବହୁକା। ପରିସ୍ସୟା ତି ଦ୍ୱେ ପରିସ୍ସୟା – ପାକଟପରିସ୍ସୟା ଚ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନପରିସ୍ସୟା ଚ। କତମେ ପାକଟପରିସ୍ସୟା? ସୀହା ବ୍ୟଗ୍ଘା ଦୀପୀ ଅଚ୍ଛା ତରଚ୍ଛା କୋକା ମହିଂସା ହତ୍ଥୀ ଅହି ୱିଚ୍ଛିକା ସତପଦୀ, ଚୋରା ୱା ଅସ୍ସୁ ମାନୱା ୱା କତକମ୍ମା ୱା ଅକତକମ୍ମା ୱା, ଚକ୍ଖୁରୋଗୋ ସୋତରୋଗୋ ଘାନରୋଗୋ ଜିୱ୍ହାରୋଗୋ କାୟରୋଗୋ ସୀସରୋଗୋ କଣ୍ଣରୋଗୋ ମୁଖରୋଗୋ ଦନ୍ତରୋଗୋ କାସୋ ସାସୋ ପିନାସୋ ଡାହୋ ଜରୋ କୁଚ୍ଛିରୋଗୋ ମୁଚ୍ଛା ପକ୍ଖନ୍ଦିକା ସୂଲା ୱିସୂଚିକା କୁଟ୍ଠଂ ଗଣ୍ଡୋ କିଲାସୋ ସୋସୋ ଅପମାରୋ ଦଦ୍ଦୁ କଣ୍ଡୁ କଚ୍ଛୁ ରଖସା ୱିତଚ୍ଛିକା ଲୋହିତଂ ପିତ୍ତଂ ମଧୁମେହୋ ଅଂସା ପିଳକା ଭଗନ୍ଦଲା, ପିତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନା ଆବାଧା…ପେ॰… ସୀତଂ ଉଣ୍ହଂ ଜିଘଚ୍ଛା ପିପାସା ଉଚ୍ଚାରୋ ପସ୍ସାୱୋ ଡଂସମକସୱାତାତପସରୀସପସମ୍ଫସ୍ସା – ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ପାକଟପରିସ୍ସୟା।
କତମେ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନପରିସ୍ସୟା? କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତଂ ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ କାମଚ୍ଛନ୍ଦନୀୱରଣଂ ବ୍ୟାପାଦନୀୱରଣଂ ଥିନମିଦ୍ଧନୀୱରଣଂ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚନୀୱରଣଂ ୱିଚିକିଚ୍ଛାନୀୱରଣଂ ରାଗୋ ଦୋସୋ ମୋହୋ କୋଧୋ ଉପନାହୋ ମକ୍ଖୋ ପଳାସୋ ଇସ୍ସା ମଚ୍ଛରିୟଂ ମାୟା ସାଠେୟ୍ୟଂ ଥମ୍ଭୋ ସାରମ୍ଭୋ ମାନୋ ଅତିମାନୋ ମଦୋ ପମାଦୋ, ସବ୍ବେ କିଲେସା ସବ୍ବେ ଦୁଚ୍ଚରିତା ସବ୍ବେ ଦରଥା ସବ୍ବେ ପରିଳାହା ସବ୍ବେ ସନ୍ତାପା ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରା – ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ପଟିଚ୍ଛନ୍ନପରିସ୍ସୟା।
ପରିସ୍ସୟା ତି କେନଟ୍ଠେନ ପରିସ୍ସୟା? ପରିସହନ୍ତୀତି ପରିସ୍ସୟା, ପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି ପରିସ୍ସୟା, ତତ୍ରାସୟାତି ପରିସ୍ସୟା।
କଥଂ ପରିସହନ୍ତୀତି ପରିସ୍ସୟା? ତେ ପରିସ୍ସୟା ତଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ସହନ୍ତି ପରିସହନ୍ତି ଅଭିଭୱନ୍ତି ଅଜ୍ଝୋତ୍ଥରନ୍ତି ପରିୟାଦିୟନ୍ତି ମଦ୍ଦନ୍ତି। ଏୱଂ ପରିସହନ୍ତୀତି – ପରିସ୍ସୟା।
କଥଂ ପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି ପରିସ୍ସୟା? ତେ ପରିସ୍ସୟା କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନ୍ତରାୟାୟ ପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେସଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ? ସମ୍ମାପଟିପଦାୟ ଅନୁଲୋମପଟିପଦାୟ ଅପଚ୍ଚନୀକପଟିପଦାୟ ଅୱିରୁଦ୍ଧପଟିପଦାୟ ଅନ୍ୱତ୍ଥପଟିପଦାୟ ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପଟିପଦାୟ ସୀଲେସୁ ପରିପୂରକାରିତାୟ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରତାୟ ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୁତାୟ ଜାଗରିୟାନୁୟୋଗସ୍ସ ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞସ୍ସ ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଭାୱନାନୁୟୋଗସ୍ସ ଚତୁନ୍ନଂ ସମ୍ମପ୍ପଧାନାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ବଲାନଂ ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଅରିୟସ୍ସ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସ ଭାୱନାନୁୟୋଗସ୍ସ – ଇମେସଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅନ୍ତରାୟାୟ ପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। ଏୱଂ ପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀତି – ପରିସ୍ସୟା।
କଥଂ ତତ୍ରାସୟାତି ପରିସ୍ସୟା? ତତ୍ଥେତେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ଅତ୍ତଭାୱସନ୍ନିସ୍ସୟା। ୟଥା ବିଲେ ବିଲାସୟା ପାଣା ସୟନ୍ତି, ଦକେ ଦକାସୟା ପାଣା ସୟନ୍ତି, ୱନେ ୱନାସୟା ପାଣା ସୟନ୍ତି, ରୁକ୍ଖେ ରୁକ୍ଖାସୟା ପାଣା ସୟନ୍ତି; ଏୱମେୱ ତତ୍ଥେତେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ଅତ୍ତଭାୱସନ୍ନିସ୍ସୟାତି। ଏୱମ୍ପି ତତ୍ରାସୟାତି – ପରିସ୍ସୟା।
‘‘ସାନ୍ତେୱାସିକୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସାଚରିୟକୋ ଦୁକ୍ଖଂ ନ ଫାସୁ ୱିହରତି। କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସାନ୍ତେୱାସିକୋ ସାଚରିୟକୋ ଦୁକ୍ଖଂ ନ ଫାସୁ ୱିହରତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସରସଙ୍କପ୍ପା ସଞ୍ଞୋଜନିୟା, ତ୍ୟସ୍ସ ଅନ୍ତୋ ୱସନ୍ତି ଅନ୍ୱାସ୍ସୱନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମାତି। ତସ୍ମା ସାନ୍ତେୱାସିକୋତି ୱୁଚ୍ଚତି। ତେ ନଂ ସମୁଦାଚରନ୍ତି, ସମୁଦାଚରନ୍ତି ନଂ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମାତି। ତସ୍ମା ସାଚରିୟକୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।
‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା…ପେ॰… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସରସଙ୍କପ୍ପା ସଞ୍ଞୋଜନିୟା, ତ୍ୟସ୍ସ ଅନ୍ତୋ ୱସନ୍ତି ଅନ୍ୱାସ୍ସୱନ୍ତି ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମାତି। ତସ୍ମା ସାନ୍ତେୱାସିକୋତି ୱୁଚ୍ଚତି। ତେ ନଂ ସମୁଦାଚରନ୍ତି, ସମୁଦାଚରନ୍ତି ନଂ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମାତି। ତସ୍ମା ସାଚରିୟକୋତି ୱୁଚ୍ଚତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସାନ୍ତେୱାସିକୋ ସାଚରିୟକୋ ଦୁକ୍ଖଂ ନ ଫାସୁ ୱିହରତୀ’’ତି। ଏୱମ୍ପି ତତ୍ରାସୟାତି – ପରିସ୍ସୟା।
ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା –
‘‘ତୟୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନ୍ତରାମଲା ଅନ୍ତରାଅମିତ୍ତା ଅନ୍ତରାସପତ୍ତା ଅନ୍ତରାୱଧକା ଅନ୍ତରାପଚ୍ଚତ୍ଥିକା। କତମେ ତୟୋ? ଲୋଭୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନ୍ତରାମଲୋ ଅନ୍ତରାଅମିତ୍ତୋ ଅନ୍ତରାସପତ୍ତୋ ଅନ୍ତରାୱଧକୋ ଅନ୍ତରାପଚ୍ଚତ୍ଥିକୋ, ଦୋସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ…ପେ॰… ମୋହୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନ୍ତରାମଲୋ ଅନ୍ତରାଅମିତ୍ତୋ ଅନ୍ତରାସପତ୍ତୋ ଅନ୍ତରାୱଧକୋ ଅନ୍ତରାପଚ୍ଚତ୍ଥିକୋ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ଅନ୍ତରାମଲା ଅନ୍ତରାଅମିତ୍ତା ଅନ୍ତରାସପତ୍ତା ଅନ୍ତରାୱଧକା ଅନ୍ତରାପଚ୍ଚତ୍ଥିକା’’।
‘‘ଅନତ୍ଥଜନନୋ ଲୋଭୋ, ଲୋଭୋ ଚିତ୍ତପ୍ପକୋପନୋ।
ଭୟମନ୍ତରତୋ ଜାତଂ, ତଂ ଜନୋ ନାୱବୁଜ୍ଝତି॥
‘‘ଲୁଦ୍ଧୋ ଅତ୍ଥଂ ନ ଜାନାତି, ଲୁଦ୍ଧୋ ଧମ୍ମଂ ନ ପସ୍ସତି।
ଅନ୍ଧନ୍ତମଂ [ଅନ୍ଧତମଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰) ମହାନି॰ ୧୫୬; ଇତିୱୁ॰ ୮୮] ତଦା ହୋତି, ୟଂ ଲୋଭୋ ସହତେ ନରଂ॥
‘‘ଅନତ୍ଥଜନନୋ ଦୋସୋ, ଦୋସୋ ଚିତ୍ତପ୍ପକୋପନୋ।
ଭୟମନ୍ତରତୋ ଜାତଂ, ତଂ ଜନୋ ନାୱବୁଜ୍ଝତି॥
‘‘କୁଦ୍ଧୋ ଅତ୍ଥଂ ନ ଜାନାତି, କୁଦ୍ଧୋ ଧମ୍ମଂ ନ ପସ୍ସତି।
ଅନ୍ଧନ୍ତମଂ ତଦା ହୋତି, ୟଂ ଦୋସୋ ସହତେ ନରଂ॥
‘‘ଅନତ୍ଥଜନନୋ ମୋହୋ, ମୋହୋ ଚିତ୍ତପ୍ପକୋପନୋ।
ଭୟମନ୍ତରତୋ ଜାତଂ, ତଂ ଜନୋ ନାୱବୁଜ୍ଝତି॥
‘‘ମୂଳ୍ହୋ ଅତ୍ଥଂ ନ ଜାନାତି, ମୂଳ୍ହୋ ଧମ୍ମଂ ନ ପସ୍ସତି।
ଅନ୍ଧନ୍ତମଂ ତଦା ହୋତି, ୟଂ ମୋହୋ ସହତେ ନର’’ନ୍ତି॥
ଏୱମ୍ପି ତତ୍ରାସୟାତି – ପରିସ୍ସୟା। ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା –
‘‘ତୟୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପୁରିସସ୍ସ ଧମ୍ମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅଫାସୁୱିହାରାୟ। କତମେ ତୟୋ ? ଲୋଭୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପୁରିସସ୍ସ ଧମ୍ମୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅଫାସୁୱିହାରାୟ; ଦୋସୋ ଖୋ , ମହାରାଜ…ପେ॰… ମୋହୋ ଖୋ, ମହାରାଜ, ପୁରିସସ୍ସ ଧମ୍ମୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅଫାସୁୱିହାରାୟ। ଇମେ ଖୋ, ମହାରାଜ, ତୟୋ ପୁରିସସ୍ସ ଧମ୍ମା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଅଫାସୁୱିହାରାୟା’’ତି।
‘‘ଲୋଭୋ ଦୋସୋ ଚ ମୋହୋ ଚ, ପୁରିସଂ ପାପଚେତସଂ।
ହିଂସନ୍ତି ଅତ୍ତସମ୍ଭୂତା, ତଚସାରଂୱ ସମ୍ଫଲ’’ନ୍ତି॥
ଏୱମ୍ପି ତତ୍ରାସୟାତି – ପରିସ୍ସୟା।
ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା –
‘‘ରାଗୋ ଚ ଦୋସୋ ଚ ଇତୋନିଦାନା, ଅରତୀ ରତୀ ଲୋମହଂସୋ ଇତୋଜା।
ଇତୋ ସମୁଟ୍ଠାୟ ମନୋୱିତକ୍କା, କୁମାରକା ଧଙ୍କମିୱୋସ୍ସଜନ୍ତୀ’’ତି॥
ଏୱମ୍ପି ତତ୍ରାସୟାତି – ପରିସ୍ସୟା। ଲୋକେ ତି ମନୁସ୍ସଲୋକେତି – କତି ପରିସ୍ସୟା ଲୋକେ।
ଗଚ୍ଛତୋ ଅଗତଂ ଦିସ ନ୍ତି। ଅଗତା ଦିସା ୱୁଚ୍ଚତି ଅମତଂ ନିବ୍ବାନଂ। ୟୋ ସୋ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥୋ ସବ୍ବୂପଧିପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୋ ତଣ୍ହକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ଅଗତପୁବ୍ବା ସା ଦିସା ନ ସା ଦିସା ଗତପୁବ୍ବା ଇମିନା ଦୀଘେନ ଅଦ୍ଧୁନା।
‘‘ସମତିତ୍ତିକଂ ଅନୱସେସଂ, ତେଲପତ୍ତଂ ୟଥା ପରିହରେୟ୍ୟ।
ଏୱଂ ସଚିତ୍ତମନୁରକ୍ଖେ, ପତ୍ଥୟାନୋ [ପତ୍ଥୟମାନୋ (ସ୍ୟା॰)] ଦିସଂ ଅଗତପୁବ୍ବଂ’’॥
ଅଗତପୁବ୍ବଂ ଦିସଂ ୱଜତୋ ଗଚ୍ଛତୋ ଅଭିକ୍କମତୋତି – ଗଚ୍ଛତୋ ଅଗତଂ ଦିସଂ।
ୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିସମ୍ଭୱେ ତି। ୟେ ତି ୟେ ପରିସ୍ସୟେ ଅଭିସମ୍ଭୱେୟ୍ୟ ଅଭିଭୱେୟ୍ୟ ଅଜ୍ଝୋତ୍ଥରେୟ୍ୟ ପରିୟାଦିୟେୟ୍ୟ ମଦ୍ଦେୟ୍ୟାତି – ୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିସମ୍ଭୱେ।
ପନ୍ତମ୍ହି ସୟନାସନେ ତି। ଅନ୍ତେ ପନ୍ତେ ପରିୟନ୍ତେ ସେଲନ୍ତେ ୱା ୱନନ୍ତେ ୱା ନଦନ୍ତେ ୱା ଉଦକନ୍ତେ ୱା ୟତ୍ଥ ନ କସୀୟତି ନ ୱପୀୟତି, ଜନନ୍ତଂ ଅତିକ୍କମିତ୍ୱା ମନୁସ୍ସାନଂ ଅନୁପଚାରେ ସେନାସନେତି – ପନ୍ତମ୍ହି ସୟନାସନେ।
‘‘କତି ପରିସ୍ସୟା ଲୋକେ, ଗଚ୍ଛତୋ ଅଗତଂ ଦିସଂ।
ୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିସମ୍ଭୱେ, ପନ୍ତମ୍ହି ସୟନାସନେ’’ତି॥
କ୍ୟାସ୍ସ ବ୍ୟପ୍ପଥୟୋ ଅସ୍ସୁ, କ୍ୟାସ୍ସସ୍ସୁ ଇଧ ଗୋଚରା।
କାନି ସୀଲବ୍ବତାନାସ୍ସୁ, ପହିତତ୍ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ॥
କ୍ୟାସ୍ସ ବ୍ୟପ୍ପଥୟୋ ଅସ୍ସୂ ତି। କୀଦିସେନ ବ୍ୟପ୍ପଥେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସ୍ସ କିଂସଣ୍ଠିତେନ କିଂପକାରେନ କିଂପଟିଭାଗେନାତି ୱଚୀପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ପୁଚ୍ଛତି। କତମା ୱଚୀପାରିସୁଦ୍ଧି? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ମୁସାୱାଦଂ ପହାୟ ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି ସଚ୍ଚୱାଦୀ ସଚ୍ଚସନ୍ଧୋ ଥେତୋ ପଚ୍ଚୟିକୋ ଅୱିସଂୱାଦକୋ ଲୋକସ୍ସ। ପିସୁଣଂ ୱାଚଂ ପହାୟ ପିସୁଣାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଇତୋ ସୁତ୍ୱା ନ ଅମୁତ୍ର ଅକ୍ଖାତା ଇମେସଂ ଭେଦାୟ, ଅମୁତ୍ର ୱା ସୁତ୍ୱା ନ ଇମେସଂ ଅକ୍ଖାତା ଅମୂସଂ ଭେଦାୟ, ଇତି ଭିନ୍ନାନଂ ୱା ସନ୍ଧାତା, ସହିତାନଂ ୱା ଅନୁପ୍ପଦାତା ସମଗ୍ଗାରାମୋ ସମଗ୍ଗରତୋ ସମଗ୍ଗନନ୍ଦୀ ସମଗ୍ଗକରଣିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ହୋତି। ଫରୁସଂ ୱାଚଂ ପହାୟ ଫରୁସାୟ ୱାଚାୟ ପଟିୱିରତୋ ହୋତି; ୟା ସା ୱାଚା ନେଲା କଣ୍ଣସୁଖା ପେମନୀୟା ହଦୟଙ୍ଗମା ପୋରୀ ବହୁଜନକନ୍ତା ବହୁଜନମନାପା ତଥାରୂପିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ହୋତି। ସମ୍ଫପ୍ପଲାପଂ ପହାୟ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି କାଲୱାଦୀ ଭୂତୱାଦୀ ଅତ୍ଥୱାଦୀ ଧମ୍ମୱାଦୀ ୱିନୟୱାଦୀ, ନିଧାନୱତିଂ ୱାଚଂ ଭାସିତା ହୋତି କାଲେନ ସାପଦେସଂ ପରିୟନ୍ତୱତିଂ ଅତ୍ଥସଂହିତଂ। ଚତୂହି ୱଚୀସୁଚରିତେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଚତୁଦୋସାପଗତଂ ୱାଚଂ ଭାସତି, ବାତ୍ତିଂସାୟ ତିରଚ୍ଛାନକଥାୟ ଆରତୋ ଅସ୍ସ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରତି। ଦସ କଥାୱତ୍ଥୂନି କଥେତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଅପ୍ପିଚ୍ଛକଥଂ ସନ୍ତୁଟ୍ଠିକଥଂ ପୱିୱେକକଥଂ ଅସଂସଗ୍ଗକଥଂ ୱୀରିୟାରମ୍ଭକଥଂ ସୀଲକଥଂ ସମାଧିକଥଂ ପଞ୍ଞାକଥଂ ୱିମୁତ୍ତିକଥଂ ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନକଥଂ ସତିପଟ୍ଠାନକଥଂ ସମ୍ମପ୍ପଧାନକଥଂ ଇଦ୍ଧିପାଦକଥଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟକଥଂ ବଲକଥଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗକଥଂ ମଗ୍ଗକଥଂ ଫଲକଥଂ ନିବ୍ବାନକଥଂ କଥେତି । ୱାଚାୟ ୟତୋ ୟତ୍ତୋ ପଟିୟତ୍ତୋ ଗୁତ୍ତୋ ଗୋପିତୋ ରକ୍ଖିତୋ ସଂୱୁତୋ – ଅୟଂ ୱଚୀପାରିସୁଦ୍ଧି। ଏଦିସାୟ ୱଚୀପାରିସୁଦ୍ଧିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସ୍ସାତି – କ୍ୟାସ୍ସ ବ୍ୟପ୍ପଥୟୋ ଅସ୍ସୁ।
କ୍ୟାସ୍ସସ୍ସୁ ଇଧ ଗୋଚରା ତି। କୀଦିସେନ ଗୋଚରେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସ୍ସ କିଂସଣ୍ଠିତେନ କିଂପକାରେନ କିଂପଟିଭାଗେନାତି ଗୋଚରଂ ପୁଚ୍ଛତି। ଅତ୍ଥି ଗୋଚରୋ, ଅତ୍ଥି ଅଗୋଚରୋ।
କତମୋ ଅଗୋଚରୋ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ୱେସିୟାଗୋଚରୋ ୱା ହୋତି, ୱିଧୱାଗୋଚରୋ ୱା ହୋତି, ଥୁଲ୍ଲକୁମାରୀଗୋଚରୋ [ଥୂଲକୁମାରୀଗୋଚରୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ୱା ହୋତି, ପଣ୍ଡକଗୋଚରୋ ୱା ହୋତି, ଭିକ୍ଖୁନୀଗୋଚରୋ ୱା ହୋତି, ପାନାଗାରଗୋଚରୋ ୱା ହୋତି, ସଂସଟ୍ଠୋ ୱିହରତି ରାଜୂହି ରାଜମହାମତ୍ତେହି ତିତ୍ଥିୟେହି ତିତ୍ଥିୟସାୱକେହି ଅନନୁଲୋମିକେନ ସଂସଗ୍ଗେନ। ୟାନି ୱା ପନ ତାନି କୁଲାନି ଅସ୍ସଦ୍ଧାନି ଅପ୍ପସନ୍ନାନି ଅନୋପାନଭୂତାନି ଅକ୍କୋସକପରିଭାସକାନି ଅନତ୍ଥକାମାନି ଅହିତକାମାନି ଅଫାସୁକାମାନି ଅୟୋଗକ୍ଖେମକାମାନି ଭିକ୍ଖୂନଂ ଭିକ୍ଖୁନୀନଂ ଉପାସକାନଂ ଉପାସିକାନଂ, ତଥାରୂପାନି କୁଲାନି ସେୱତି ଭଜତି ପୟିରୁପାସତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଅଗୋଚରୋ।
ଅଥ ୱା ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ ୱୀଥିଂ ପଟିପନ୍ନୋ ଅସଂୱୁତୋ ଗଚ୍ଛତି, ହତ୍ଥିଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ଅସ୍ସଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ରଥଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ପତ୍ତିଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ଇତ୍ଥିୟୋ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ପୁରିସେ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, କୁମାରିକାୟୋ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, କୁମାରକେ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ଅନ୍ତରାପଣଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ଘରମୁଖାନି ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ଉଦ୍ଧଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ [ଉଲ୍ଲୋକେନ୍ତୋ (ସୀ॰ କ॰) ମହାନି॰ ୧୫୭ ନତ୍ଥି ପାଠନାନତ୍ତଂ] , ଅଧୋ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ଦିସାୱିଦିସଂ ୱିପେକ୍ଖମାନୋ ଗଚ୍ଛତି – ଅୟମ୍ପି ୱୁଚ୍ଚତି ଅଗୋଚରୋ।
ଅଥ ୱା ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୀ ହୋତି ଅନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହୀ। ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ…ପେ॰… ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝା ଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱେୟ୍ୟୁଂ, ତସ୍ସ ନ ସଂୱରାୟ ପଟିପଜ୍ଜତି, ନ ରକ୍ଖତି ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟେ ନ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜତି – ଅୟମ୍ପି ୱୁଚ୍ଚତି ଅଗୋଚରୋ।
ୟଥା ୱା ପନେକେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଦ୍ଧାଦେୟ୍ୟାନି ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜିତ୍ୱା ତେ ଏୱରୂପଂ ୱିସୂକଦସ୍ସନଂ ଅନୁୟୁତ୍ତା ୱିହରନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ନଚ୍ଚଂ ଗୀତଂ ୱାଦିତଂ ପେକ୍ଖଂ ଅକ୍ଖାନଂ ପାଣିସ୍ସରଂ ୱେତାଳଂ କୁମ୍ଭଥୂଣଂ ସୋଭନକଂ ଚଣ୍ଡାଲଂ ୱଂସଂ ଧୋୱନଂ ହତ୍ଥିୟୁଦ୍ଧଂ ଅସ୍ସୟୁଦ୍ଧଂ ମହିଂସୟୁଦ୍ଧଂ ଉସଭୟୁଦ୍ଧଂ ଅଜୟୁଦ୍ଧଂ ମେଣ୍ଡୟୁଦ୍ଧଂ କୁକ୍କୁଟୟୁଦ୍ଧଂ ୱଟ୍ଟକୟୁଦ୍ଧଂ ଦଣ୍ଡୟୁଦ୍ଧଂ ମୁଟ୍ଠିୟୁଦ୍ଧଂ ନିବ୍ବୁଦ୍ଧଂ ଉୟ୍ୟୋଧିକଂ ବଲଗ୍ଗଂ ସେନାବ୍ୟୂହଂ ଅନୀକଦସ୍ସନଂ ଇତି ୱା ଇତି, ଏୱରୂପଂ ୱିସୂକଦସ୍ସନଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ ହୋତି – ଅୟମ୍ପି ୱୁଚ୍ଚତି ଅଗୋଚରୋ।
ପଞ୍ଚପି କାମଗୁଣା ଅଗୋଚରା। ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଗୋଚରେ ଚରଥ ପରୱିସୟେ। ଅଗୋଚରେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚରତଂ ପରୱିସୟେ ଲଚ୍ଛତି ମାରୋ ଓତାରଂ, ଲଚ୍ଛତି ମାରୋ ଆରମ୍ମଣଂ। କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅଗୋଚରୋ ପରୱିସୟୋ? ୟଦିଦଂ ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା। କତମେ ପଞ୍ଚ? ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା, ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ସଦ୍ଦା… ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଗନ୍ଧା… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା… କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅଗୋଚରୋ ପରୱିସୟୋ’’ – ଅୟମ୍ପି ୱୁଚ୍ଚତି ଅଗୋଚରୋ।
କତମୋ ଗୋଚରୋ? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ନ ୱେସିୟାଗୋଚରୋ ହୋତି, ନ ୱିଧୱାଗୋଚରୋ ହୋତି, ନ ଥୁଲ୍ଲକୁମାରୀଗୋଚରୋ ହୋତି, ନ ପଣ୍ଡକଗୋଚରୋ ହୋତି, ନ ଭିକ୍ଖୁନୀଗୋଚରୋ ହୋତି, ନ ପାନାଗାରଗୋଚରୋ ହୋତି, ଅସଂସଟ୍ଠୋ ୱିହରତି ରାଜୂହି ରାଜମହାମତ୍ତେହି ତିତ୍ଥିୟେହି ତିତ୍ଥିୟସାୱକେହି ଅନନୁଲୋମିକେନ ସଂସଗ୍ଗେନ। ୟାନି ୱା ପନ ତାନି କୁଲାନି ସଦ୍ଧାନି ପସନ୍ନାନି ଓପାନଭୂତାନି କାସାୱପଜ୍ଜୋତାନି ଇସିୱାତପଟିୱାତାନି ଅତ୍ଥକାମାନି ହିତକାମାନି ଫାସୁକାମାନି ୟୋଗକ୍ଖେମକାମାନି ଭିକ୍ଖୂନଂ ଭିକ୍ଖୁନୀନଂ ଉପାସକାନଂ ଉପାସିକାନଂ, ତଥାରୂପାନି କୁଲାନି ସେୱତି ଭଜତି ପୟିରୁପାସତି – ଅୟମ୍ପି ୱୁଚ୍ଚତି ଗୋଚରୋ।
ଅଥ ୱା ଭିକ୍ଖୁ ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ ୱୀଥିଂ ପଟିପନ୍ନୋ ସଂୱୁତୋ ଗଚ୍ଛତି, ନ ହତ୍ଥିଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ନ ଅସ୍ସଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ନ ରଥଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ନ ପତ୍ତିଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ…ପେ॰… ନ ଦିସାୱିଦିସଂ ୱିପେକ୍ଖମାନୋ ଗଚ୍ଛତି – ଅୟମ୍ପି ୱୁଚ୍ଚତି ଗୋଚରୋ।
ଅଥ ୱା ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ନ ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୀ ହୋତି…ପେ॰… ମନିନ୍ଦ୍ରିୟେ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜତି – ଅୟମ୍ପି ୱୁଚ୍ଚତି ଗୋଚରୋ।
ୟଥା ୱା ପନେକେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଦ୍ଧାଦେୟ୍ୟାନି ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜିତ୍ୱା ତେ ଏୱରୂପଂ ୱିସୂକଦସ୍ସନଂ ଅନନୁୟୁତ୍ତା ୱିହରନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ନଚ୍ଚଂ ଗୀତଂ ୱାଦିତଂ…ପେ॰… ଅନୀକଦସ୍ସନଂ ଇତି ୱା ଇତି, ଏୱରୂପା ୱିସୂକଦସ୍ସନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି – ଅୟମ୍ପି ୱୁଚ୍ଚତି ଗୋଚରୋ।
ଚତ୍ତାରୋପି ସତିପଟ୍ଠାନା ଗୋଚରୋ। ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା – ‘‘ଗୋଚରେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚରଥ ସକେ ପେତ୍ତିକେ ୱିସୟେ। ଗୋଚରେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚରତଂ ସକେ ପେତ୍ତିକେ ୱିସୟେ ନ ଲଚ୍ଛତି ମାରୋ ଓତାରଂ, ନ ଲଚ୍ଛତି ମାରୋ ଆରମ୍ମଣଂ। କୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଗୋଚରୋ ସକୋ ପେତ୍ତିକୋ ୱିସୟୋ? ୟଦିଦଂ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି, ୱେଦନାସୁ…ପେ॰ … ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରତି ଆତାପୀ ସମ୍ପଜାନୋ ସତିମା ୱିନେୟ୍ୟ ଲୋକେ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସଂ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଗୋଚରୋ ସକୋ ପେତ୍ତିକୋ ୱିସୟୋ – ଅୟମ୍ପି ୱୁଚ୍ଚତି ଗୋଚରୋ। ଏଦିସେନ ଗୋଚରେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସ୍ସା’’ତି – କ୍ୟାସ୍ସସ୍ସୁ ଇଧ ଗୋଚରା।
କାନି ସୀଲବ୍ବତାନାସ୍ସୂ ତି। କୀଦିସେନ ସୀଲବ୍ବତେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସ୍ସ କିଂସଣ୍ଠିତେନ କିଂପକାରେନ କିଂପଟିଭାଗେନାତି ସୀଲବ୍ବତପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ପୁଚ୍ଛତି। କତମା ସୀଲବ୍ବତପାରିସୁଦ୍ଧି? ଅତ୍ଥି ସୀଲଞ୍ଚେୱ ୱତଞ୍ଚ, ଅତ୍ଥି ୱତଂ ନ ସୀଲଂ। କତମଂ ସୀଲଞ୍ଚେୱ ୱତଞ୍ଚ? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲୱା ହୋତି, ପାତିମୋକ୍ଖସଂୱରସଂୱୁତୋ ୱିହରତି ଆଚାରଗୋଚରସମ୍ପନ୍ନୋ, ଅଣୁମତ୍ତେସୁ ୱଜ୍ଜେସୁ ଭୟଦସ୍ସାୱୀ, ସମାଦାୟ ସିକ୍ଖତି ସିକ୍ଖାପଦେସୁ। ୟୋ ତତ୍ଥ ସଞ୍ଞମୋ ସଂୱରୋ ଅୱୀତିକ୍କମୋ – ଇଦଂ ସୀଲଂ। ୟଂ ସମାଦାନଂ – ତଂ ୱତଂ । ସଂୱରଟ୍ଠେନ ସୀଲଂ, ସମାଦାନଟ୍ଠେନ ୱତଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସୀଲଞ୍ଚେୱ ୱତଞ୍ଚ।
କତମଂ ୱତଂ ନ ସୀଲଂ? ଅଟ୍ଠ ଧୁତଙ୍ଗାନି – ଆରଞ୍ଞିକଙ୍ଗଂ, ପିଣ୍ଡପାତିକଙ୍ଗଂ, ପଂସୁକୂଲିକଙ୍ଗଂ, ତେଚୀୱରିକଙ୍ଗଂ, ସପଦାନଚାରିକଙ୍ଗଂ, ଖଲୁପଚ୍ଛାଭତ୍ତିକଙ୍ଗଂ, ନେସଜ୍ଜିକଙ୍ଗଂ, ୟଥାସନ୍ଥତିକଙ୍ଗଂ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି ୱତଂ ନ ସୀଲଂ। ୱୀରିୟସମାଦାନମ୍ପି ୱୁଚ୍ଚତି ୱତଂ ନ ସୀଲଂ। କାମଂ ତଚୋ ଚ ନ୍ହାରୁ ଚ ଅଟ୍ଠି ଚ ଅୱସିସ୍ସତୁ, ସରୀରେ ଉପସୁସ୍ସତୁ ମଂସଲୋହିତଂ, ୟଂ ତଂ ପୁରିସଥାମେନ ପୁରିସବଲେନ ପୁରିସୱୀରିୟେନ ପୁରିସପରକ୍କମେନ ପତ୍ତବ୍ବଂ ନ ତଂ ଅପାପୁଣିତ୍ୱା ୱୀରିୟସ୍ସ ସଣ୍ଠାନଂ ଭୱିସ୍ସତୀତି – ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଏୱରୂପମ୍ପି ୱୀରିୟସମାଦାନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ୱତଂ ନ ସୀଲଂ।
‘‘ନାସିସ୍ସଂ ନ ପିୱିସ୍ସାମି, ୱିହାରତୋ ନ ନିକ୍ଖମେ [ନ ନିକ୍ଖମିଂ (ସ୍ୟା॰) ମହାନି॰ ୧୭] ।
ନପି ପସ୍ସଂ ନିପାତେସ୍ସଂ, ତଣ୍ହାସଲ୍ଲେ ଅନୂହତେ’’ତି॥
ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଏୱରୂପମ୍ପି ୱୀରିୟସମାଦାନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ୱତଂ ନ ସୀଲଂ। ନ ତାୱାହଂ ଇମଂ ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଭିନ୍ଦିସ୍ସାମି ୟାୱ ମେ ନ ଅନୁପାଦାୟ ଆସୱେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚିସ୍ସତୀତି – ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଏୱରୂପମ୍ପି ୱୀରିୟସମାଦାନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ୱତଂ, ନ ସୀଲଂ। ନ ତାୱାହଂ ଇମମ୍ହା ଆସନା ୱୁଟ୍ଠହିସ୍ସାମି… ନ ତାୱାହଂ ଇମମ୍ହା ଚଙ୍କମା ଓରୋହିସ୍ସାମି… ୱିହାରା ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି… ଅଡ୍ଢୟୋଗା ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି… ପାସାଦା ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି… ହମ୍ମିୟା… ଗୁହାୟ… ଲେଣା… କୁଟିୟା… କୂଟାଗାରା… ଅଟ୍ଟା… ମାଳା… ଉଦ୍ଦଣ୍ଡା… ଉପଟ୍ଠାନସାଲାୟ… ମଣ୍ଡପା… ରୁକ୍ଖମୂଲା ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି ୟାୱ ମେ ନ ଅନୁପାଦାୟ ଆସୱେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚିସ୍ସତୀତି – ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଏୱରୂପମ୍ପି ୱୀରିୟସମାଦାନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ୱତଂ, ନ ସୀଲଂ। ଇମସ୍ମିଞ୍ଞେୱ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ଅରିୟଧମ୍ମଂ ଆହରିସ୍ସାମି ସମାହରିସ୍ସାମି ଅଧିଗଚ୍ଛିସ୍ସାମି ଫସ୍ସୟିସ୍ସାମି ସଚ୍ଛିକରିସ୍ସାମୀତି – ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଏୱରୂପମ୍ପି ୱୀରିୟସମାଦାନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ୱତଂ, ନ ସୀଲଂ। ଇମସ୍ମିଞ୍ଞେୱ ମଜ୍ଝନ୍ହିକସମୟଂ… ସାୟନ୍ହସମୟଂ … ପୁରେଭତ୍ତଂ… ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ… ପୁରିମୟାମଂ… ମଜ୍ଝିମୟାମଂ… ପଚ୍ଛିମୟାମଂ… କାଳେ… ଜୁଣ୍ହେ… ୱସ୍ସେ… ହେମନ୍ତେ… ଗିମ୍ହେ… ପୁରିମେ ୱୟୋଖନ୍ଧେ… ମଜ୍ଝିମେ ୱୟୋଖନ୍ଧେ… ପଚ୍ଛିମେ ୱୟୋଖନ୍ଧେ ଅରିୟଧମ୍ମଂ ଆହରିସ୍ସାମି ସମାହରିସ୍ସାମି ଅଧିଗଚ୍ଛିସ୍ସାମି ଫସ୍ସୟିସ୍ସାମି ସଚ୍ଛିକରିସ୍ସାମୀତି – ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି ପଦହତି। ଏୱରୂପମ୍ପି ୱୀରିୟସମାଦାନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ୱତଂ, ନ ସୀଲଂ – ଅୟଂ ସୀଲବ୍ବତପାରିସୁଦ୍ଧି। ଏଦିସାୟ [କୀଦିସାୟ (ସୀ॰), ଈଦିସାୟ (ସ୍ୟା॰)] ସୀଲବ୍ବତପାରିସୁଦ୍ଧିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସ୍ସାତି – କାନି ସୀଲବ୍ବତାନାସ୍ସୁ।
ପହିତତ୍ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ତି। ପହିତତ୍ତସ୍ସା ତି ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟସ୍ସ ଥାମଗତସ୍ସ ଦଳ୍ହପରକ୍କମସ୍ସ ଅନିକ୍ଖିତ୍ତଚ୍ଛନ୍ଦସ୍ସ ଅନିକ୍ଖିତ୍ତଧୁରସ୍ସ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ। ଅଥ ୱା ପେସିତତ୍ତସ୍ସ ୟସ୍ସତ୍ଥାୟ ପେସିତୋ ଅତ୍ତତ୍ଥେ ଚ ଞାୟେ ଚ ଲକ୍ଖଣେ ଚ କାରଣେ ଚ ଠାନାଠାନେ ଚ। ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ପେସିତତ୍ତସ୍ସ, ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି ପେସିତତ୍ତସ୍ସ, ‘‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା’’ତି ପେସିତତ୍ତସ୍ସ, ‘‘ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟା ସଙ୍ଖାରା’’ତି ପେସିତତ୍ତସ୍ସ …ପେ॰… ‘‘ଜାତିପଚ୍ଚୟା ଜରାମରଣ’’ନ୍ତି ପେସିତତ୍ତସ୍ସ, ‘‘ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧା ସଙ୍ଖାରନିରୋଧୋ’’ତି ପେସିତତ୍ତସ୍ସ…ପେ॰… ‘‘ଜାତିନିରୋଧା ଜରାମରଣନିରୋଧୋ’’ତି ପେସିତତ୍ତସ୍ସ, ‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’’ନ୍ତି ପେସିତତ୍ତସ୍ସ…ପେ॰… ‘‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’’ତି ପେସିତତ୍ତସ୍ସ, ‘‘ଇମେ ଆସୱା’’ତି ପେସିତତ୍ତସ୍ସ…ପେ॰… ‘‘ଅୟଂ ଆସୱନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’’ତି ପେସିତତ୍ତସ୍ସ, ‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟା’’ତି ପେସିତତ୍ତସ୍ସ…ପେ॰… ‘‘ଇମେ ଧମ୍ମା ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବା’’ତି ପେସିତତ୍ତସ୍ସ, ଛନ୍ନଂ ଫସ୍ସାୟତନାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ପେସିତତ୍ତସ୍ସ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଉପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧାନଂ… ଚତୁନ୍ନଂ ମହାଭୂତାନଂ ସମୁଦୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମଞ୍ଚ ଅସ୍ସାଦଞ୍ଚ ଆଦୀନୱଞ୍ଚ ନିସ୍ସରଣଞ୍ଚ ପେସିତତ୍ତସ୍ସ, ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ, ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି ପେସିତତ୍ତସ୍ସ। ଭିକ୍ଖୁନୋ ତି ପୁଥୁଜ୍ଜନକଲ୍ୟାଣକସ୍ସ ୱା ଭିକ୍ଖୁନୋ ସେକ୍ଖସ୍ସ ୱା ଭିକ୍ଖୁନୋତି – ପହିତତ୍ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ।
ତେନାହ ଥେରୋ ସାରିପୁତ୍ତୋ –
‘‘କ୍ୟାସ୍ସ ବ୍ୟପ୍ପଥୟୋ ଅସ୍ସୁ, କ୍ୟାସ୍ସସ୍ସୁ ଇଧ ଗୋଚରା।
କାନି ସୀଲବ୍ବତାନାସ୍ସୁ, ପହିତତ୍ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ’’ତି॥
କଂ ସୋ ସିକ୍ଖଂ ସମାଦାୟ, ଏକୋଦି ନିପକୋ ସତୋ।
କମ୍ମାରୋ ରଜତସ୍ସେୱ, ନିଦ୍ଧମେ ମଲମତ୍ତନୋ॥
କଂ ସୋ ସିକ୍ଖଂ ସମାଦାୟା ତି କଂ ସୋ ସିକ୍ଖଂ ଆଦାୟ ସମାଦାୟ ଆଦିୟିତ୍ୱା ସମାଦିୟିତ୍ୱା ଗଣ୍ହିତ୍ୱା ପରାମସିତ୍ୱା ଅଭିନିୱିସିତ୍ୱାତି – କଂ ସୋ ସିକ୍ଖଂ ସମାଦାୟ।
ଏକୋଦି ନିପକୋ ସତୋ ତି। ଏକୋଦୀ ତି ଏକଗ୍ଗଚିତ୍ତୋ ଅୱିକ୍ଖିତ୍ତଚିତ୍ତୋ ଅୱିସାହଟମାନସୋ ସମଥୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମାଧିବଲଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି। ନିପକୋ ତି ନିପକୋ ପଣ୍ଡିତୋ ପଞ୍ଞୱା ବୁଦ୍ଧିମା ଞାଣୀ ୱିଭାୱୀ ମେଧାୱୀ। ସତୋ ତି ଚତୂହି କାରଣେହି ସତୋ – କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତୋ, ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତୋ। ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସତୋତି – ସତୋ। କଂ ସୋ ସିକ୍ଖଂ ସମାଦାୟାତି ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖଂ ପୁଚ୍ଛତି। ଏକୋଦୀ ତି ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖଂ ପୁଚ୍ଛତି। ନିପକୋ ତି ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖଂ ପୁଚ୍ଛତି। ସତୋ ତି ପାରିସୁଦ୍ଧିଂ ପୁଚ୍ଛତୀତି – କଂ ସୋ ସିକ୍ଖଂ ସମାଦାୟ, ଏକୋଦି ନିପକୋ ସତୋ।
କମ୍ମାରୋ ରଜତସ୍ସେୱ, ନିଦ୍ଧମେ ମଲମତ୍ତନୋ ତି। କମ୍ମାରୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସୁୱଣ୍ଣକାରୋ, ରଜତଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଜାତରୂପଂ। ୟଥା ସୁୱଣ୍ଣକାରୋ ଜାତରୂପସ୍ସ ଓଳାରିକମ୍ପି ମଲଂ ଧମତି ସନ୍ଧମତି ନିଦ୍ଧମତି, ମଜ୍ଝିମକମ୍ପି ମଲଂ ଧମତି ସନ୍ଧମତି ନିଦ୍ଧମତି, ସୁଖୁମକମ୍ପି ମଲଂ ଧମତି ସନ୍ଧମତି ନିଦ୍ଧମତି; ଏୱମେୱ ଭିକ୍ଖୁ ଅତ୍ତନୋ ଓଳାରିକେପି କିଲେସେ ଧମତି ସନ୍ଧମତି ନିଦ୍ଧମତି ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି, ମଜ୍ଝିମକେପି କିଲେସେ… ସୁଖୁମକେପି କିଲେସେ ଧମତି ସନ୍ଧମତି ନିଦ୍ଧମତି ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି।
ଅଥ ୱା ଭିକ୍ଖୁ ଅତ୍ତନୋ ରାଗମଲଂ ଦୋସମଲଂ ମୋହମଲଂ ମାନମଲଂ ଦିଟ୍ଠିମଲଂ କିଲେସମଲଂ ଦୁଚ୍ଚରିତମଲଂ ଅନ୍ଧକରଣଂ ଅଚକ୍ଖୁକରଣଂ ଅଞ୍ଞାଣକରଣଂ ପଞ୍ଞାନିରୋଧିକଂ ୱିଘାତପକ୍ଖିକଂ ଅନିବ୍ବାନସଂୱତ୍ତନିକଂ ଧମତି ସନ୍ଧମତି ନିଦ୍ଧମତି ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି।
ଅଥ ୱା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିୟା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିଂ ଧମତି ସନ୍ଧମତି ନିଦ୍ଧମତି ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି। ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପେନ ମିଚ୍ଛାସଙ୍କପ୍ପଂ…ପେ॰… ସମ୍ମାୱାଚାୟ ମିଚ୍ଛାୱାଚଂ… ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତେନ ମିଚ୍ଛାକମ୍ମନ୍ତଂ… ସମ୍ମାଆଜୀୱେନ ମିଚ୍ଛାଆଜୀୱଂ… ସମ୍ମାୱାୟାମେନ ମିଚ୍ଛାୱାୟାମଂ… ସମ୍ମାସତିୟା ମିଚ୍ଛାସତିଂ… ସମ୍ମାସମାଧିନା ମିଚ୍ଛାସମାଧିଂ… ସମ୍ମାଞାଣେନ ମିଚ୍ଛାଞାଣଂ… ସମ୍ମାୱିମୁତ୍ତିୟା ମିଚ୍ଛାୱିମୁତ୍ତିଂ ଧମତି ସନ୍ଧମତି ନିଦ୍ଧମତି ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି।
ଅଥ ୱା ଅରିୟେନ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକେନ ମଗ୍ଗେନ ସବ୍ବେ କିଲେସେ ସବ୍ବେ ଦୁଚ୍ଚରିତେ ସବ୍ବେ ଦରଥେ ସବ୍ବେ ପରିଳାହେ ସବ୍ବେ ସନ୍ତାପେ ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରେ ଧମତି ସନ୍ଧମତି ନିଦ୍ଧମତି ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତୀତି – କମ୍ମାରୋ ରଜତସ୍ସେୱ ନିଦ୍ଧମେ ମଲମତ୍ତନୋ।
ତେନାହ ଥେରୋ ସାରିପୁତ୍ତୋ –
‘‘କଂ ସୋ ସିକ୍ଖଂ ସମାଦାୟ, ଏକୋଦି ନିପକୋ ସତୋ।
କମ୍ମାରୋ ରଜତସ୍ସେୱ, ନିଦ୍ଧମେ ମଲମତ୍ତନୋ’’ତି॥
ୱିଜିଗୁଚ୍ଛମାନସ୍ସ ୟଦିଦଂ ଫାସୁ, [ସାରିପୁତ୍ତାତି ଭଗୱା]
ରିତ୍ତାସନଂ ସୟନଂ ସେୱତୋ ୱେ।
ସମ୍ବୋଧିକାମସ୍ସ ୟଥାନୁଧମ୍ମଂ, ତଂ ତେ ପୱକ୍ଖାମି ୟଥା ପଜାନଂ॥
ୱିଜିଗୁଚ୍ଛମାନସ୍ସ ୟଦିଦଂ ଫାସୂ ତି। ୱିଜିଗୁଚ୍ଛମାନସ୍ସା ତି ଜାତିୟା ୱିଜିଗୁଚ୍ଛମାନସ୍ସ, ଜରାୟ… ବ୍ୟାଧିନା… ମରଣେନ… ସୋକେହି … ପରିଦେୱେହି… ଦୁକ୍ଖେହି… ଦୋମନସ୍ସେହି… ଉପାୟାସେହି…ପେ॰… ଦିଟ୍ଠିବ୍ୟସନେନ ଦୁକ୍ଖେନ ୱିଜିଗୁଚ୍ଛମାନସ୍ସ ଅଟ୍ଟୀୟମାନସ୍ସ [ଅଟ୍ଟିୟମାନସ୍ସ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ହରାୟମାନସ୍ସାତି – ୱିଜିଗୁଚ୍ଛମାନସ୍ସ। ୟଦିଦଂ ଫାସୂ ତି ୟଂ ଫାସୁୱିହାରଂ ତଂ କଥୟିସ୍ସାମି। କତମୋ ଫାସୁୱିହାରୋ? ସମ୍ମାପଟିପଦା ଅନୁଲୋମପଟିପଦା ଅପଚ୍ଚନୀକପଟିପଦା ଅୱିରୁଦ୍ଧପଟିପଦା ଅନ୍ୱତ୍ଥପଟିପଦା ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପଟିପଦା ସୀଲେସୁ ପରିପୂରକାରିତା ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରତା ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୁତା ଜାଗରିୟାନୁୟୋଗୋ ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞଂ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ପଞ୍ଚ ବଲାନି ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ ନିବ୍ବାନଗାମିନୀ ଚ ପଟିପଦା – ଅୟଂ ଫାସୁୱିହାରୋତି – ୱିଜିଗୁଚ୍ଛମାନସ୍ସ ୟଦିଦଂ ଫାସୁ।
ସାରିପୁତ୍ତାତି ଭଗୱା ତି। ତଂ ଥେରଂ ନାମେନାଲପତି। ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନଂ। ଅପି ଚ ଭଗ୍ଗରାଗୋତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗଦୋସୋତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗମୋହୋତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗମାନୋତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗଦିଟ୍ଠୀତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗକଣ୍ଡକୋତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗକିଲେସୋତି ଭଗୱା, ଭଜି ୱିଭଜି ପୱିଭଜି [ପଟିଭଜି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰) ମହାନି॰ ୫୦ ନତ୍ଥି ପାଠନାନତ୍ତଂ] ଧମ୍ମରତନନ୍ତି ଭଗୱା, ଭୱାନଂ ଅନ୍ତକରୋତି ଭଗୱା, ଭାୱିତକାୟୋ ଭାୱିତସୀଲୋ ଭାୱିତଚିତ୍ତୋ ଭାୱିତପଞ୍ଞୋତି ଭଗୱା; ଭଜି ୱା ଭଗୱା ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ଅପ୍ପସଦ୍ଦାନି ଅପ୍ପନିଗ୍ଘୋସାନି ୱିଜନୱାତାନି ମନୁସ୍ସରାହସ୍ସେୟ୍ୟକାନି ପଟିସଲ୍ଲାନସାରୁପ୍ପାନୀତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନନ୍ତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଅତ୍ଥରସସ୍ସ ଧମ୍ମରସସ୍ସ ୱିମୁତ୍ତିରସସ୍ସ ଅଧିସୀଲସ୍ସ ଅଧିଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଧିପଞ୍ଞାୟାତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଚତୁନ୍ନଂ ଝାନାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଅପ୍ପମଞ୍ଞାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଆରୁପ୍ପସମାପତ୍ତୀନନ୍ତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ ୱିମୋକ୍ଖାନଂ ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟତନାନଂ ନୱନ୍ନଂ ଅନୁପୁବ୍ବୱିହାରସମାପତ୍ତୀନନ୍ତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଦସନ୍ନଂ ସଞ୍ଞାଭାୱନାନଂ ଦସନ୍ନଂ କସିଣସମାପତ୍ତୀନଂ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧିସ୍ସ ଅସୁଭସମାପତ୍ତିୟାତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ସମ୍ମପ୍ପଧାନାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ବଲାନଂ ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଅରିୟସ୍ସ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସାତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଦସନ୍ନଂ ତଥାଗତବଲାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ୱେସାରଜ୍ଜାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ପଟିସମ୍ଭିଦାନଂ ଛନ୍ନଂ ଅଭିଞ୍ଞାନଂ ଛନ୍ନଂ ବୁଦ୍ଧଧମ୍ମାନନ୍ତି ଭଗୱା ; ଭଗୱାତି ନେତଂ ନାମଂ ମାତରା କତଂ, ନ ପିତରା କତଂ, ନ ଭାତରା କତଂ, ନ ଭଗିନିୟା କତଂ, ନ ମିତ୍ତାମଚ୍ଚେହି କତଂ, ନ ଞାତିସାଲୋହିତେହି କତଂ, ନ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣେହି କତଂ, ନ ଦେୱତାହି କତଂ; ୱିମୋକ୍ଖନ୍ତିକମେତଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ଭଗୱନ୍ତାନଂ ବୋଧିୟା ମୂଲେ ସହ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣସ୍ସ ପଟିଲାଭା ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – ସାରିପୁତ୍ତାତି ଭଗୱା।
ରିତ୍ତାସନଂ ସୟନଂ ସେୱତୋ ୱେ ତି। ଆସନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ୟତ୍ଥ ନିସୀଦତି – ମଞ୍ଚୋ ପୀଠଂ ଭିସି ତଟ୍ଟିକା ଚମ୍ମଖଣ୍ଡୋ ତିଣସନ୍ଥାରୋ ପଣ୍ଣସନ୍ଥାରୋ ପଲାଲସନ୍ଥାରୋ। ସୟନଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସେନାସନଂ ୱିହାରୋ ଅଡ୍ଢୟୋଗୋ ପାସାଦୋ ହମ୍ମିୟଂ ଗୁହା। ତଂ ସୟନାସନଂ ଅସପ୍ପାୟରୂପଦସ୍ସନେନ ରିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ପୱିୱିତ୍ତଂ, ଅସପ୍ପାୟସଦ୍ଦସ୍ସୱନେନ…ପେ॰… ଅସପ୍ପାୟେହି ପଞ୍ଚହି କାମଗୁଣେହି ରିତ୍ତଂ ୱିୱିତ୍ତଂ ପୱିୱିତ୍ତଂ। ତଂ ସୟନାସନଂ ସେୱତୋ ନିସେୱତୋ ସଂସେୱତୋ ପଟିସେୱତୋତି – ରିତ୍ତାସନଂ ସୟନଂ ସେୱତୋ ୱେ।
ସମ୍ବୋଧିକାମସ୍ସ ୟଥାନୁଧମ୍ମ ନ୍ତି। ସମ୍ବୋଧି ୱୁଚ୍ଚତି ଚତୂସୁ ମଗ୍ଗେସୁ ଞାଣଂ ପଞ୍ଞା ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ପଞ୍ଞାବଲଂ…ପେ॰… ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ୱୀମଂସା ୱିପସ୍ସନା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ତଂ ସମ୍ବୋଧିଂ ବୁଜ୍ଝିତୁକାମସ୍ସ ଅନୁବୁଜ୍ଝିତୁକାମସ୍ସ ପଟିବୁଜ୍ଝିତୁକାମସ୍ସ ସମ୍ବୁଜ୍ଝିତୁକାମସ୍ସ ଅଧିଗନ୍ତୁକାମସ୍ସ ଫସ୍ସିତୁକାମସ୍ସ ସଚ୍ଛିକାତୁକାମସ୍ସାତି – ସମ୍ବୋଧିକାମସ୍ସ।
ୟଥାନୁଧମ୍ମ ନ୍ତି କତମେ ବୋଧିୟା ଅନୁଧମ୍ମା? ସମ୍ମାପଟିପଦା ଅନୁଲୋମପଟିପଦା ଅପଚ୍ଚନୀକପଟିପଦା ଅୱିରୁଦ୍ଧପଟିପଦା ଅନ୍ୱତ୍ଥପଟିପଦା ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପଟିପଦା ସୀଲେସୁ ପରିପୂରକାରିତା ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରତା ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୁତା ଜାଗରିୟାନୁୟୋଗୋ ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞଂ – ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ବୋଧିୟା ଅନୁଧମ୍ମା। ଅଥ ୱା ଚତୁନ୍ନଂ ମଗ୍ଗାନଂ ପୁବ୍ବଭାଗେ ୱିପସ୍ସନା – ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ବୋଧିୟା ଅନୁଧମ୍ମାତି – ସମ୍ବୋଧିକାମସ୍ସ ୟଥାନୁଧମ୍ମଂ।
ତଂ ତେ ପୱକ୍ଖାମି ୟଥା ପଜାନ ନ୍ତି। ତ ନ୍ତି ବୋଧିୟା ଅନୁଧମ୍ମଂ। ପୱକ୍ଖାମୀ ତି ପୱକ୍ଖାମି ଆଚିକ୍ଖିସ୍ସାମି ଦେସେସ୍ସାମି ପଞ୍ଞପେସ୍ସାମି ପଠପେସ୍ସାମି ୱିୱରିସ୍ସାମି ୱିଭଜିସ୍ସାମି ଉତ୍ତାନୀକରିସ୍ସାମି ପକାସିସ୍ସାମି। ୟଥା ପଜାନ ନ୍ତି ୟଥା ପଜାନଂ ୟଥା ପଜାନନ୍ତୋ ଆଜାନନ୍ତୋ ୱିଜାନନ୍ତୋ ପଟିୱିଜାନନ୍ତୋ ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତୋ ନ ଇତିହିତିହଂ ନ ଇତିକିରାୟ ନ ପରମ୍ପରାୟ ନ ପିଟକସମ୍ପଦାୟ ନ ତକ୍କହେତୁ ନ ନୟହେତୁ ନ ଆକାରପରିୱିତକ୍କେନ ନ ଦିଟ୍ଠିନିଜ୍ଝାନକ୍ଖନ୍ତିୟା ସାମଂ ସୟମଭିଞ୍ଞାତଂ ଅତ୍ତପଚ୍ଚକ୍ଖଂ ଧମ୍ମଂ, ତଂ କଥୟିସ୍ସାମୀତି – ତଂ ତେ ପୱକ୍ଖାମି ୟଥା ପଜାନଂ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ୱିଜିଗୁଚ୍ଛମାନସ୍ସ ୟଦିଦଂ ଫାସୁ, [ସାରିପୁତ୍ତାତି ଭଗୱା]
ରିତ୍ତାସନଂ ସୟନଂ ସେୱତୋ ୱେ।
ସମ୍ବୋଧିକାମସ୍ସ ୟଥାନୁଧମ୍ମଂ, ତଂ ତେ ପୱକ୍ଖାମି ୟଥା ପଜାନ’’ନ୍ତି॥
ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଧୀରୋ ଭୟାନଂ ନ ଭାୟେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତୋ ସପରିୟନ୍ତଚାରୀ।
ଡଂସାଧିପାତାନଂ ସରୀସପାନଂ [ସିରିଂସପାନଂ (ସୀ॰ କ॰)] , ମନୁସ୍ସଫସ୍ସାନଂ ଚତୁପ୍ପଦାନଂ॥
ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଧୀରୋ ଭୟାନଂ ନ ଭାୟେ ତି। ଧୀରୋ ତି ଧୀରୋ ପଣ୍ଡିତୋ ପଞ୍ଞୱା ବୁଦ୍ଧିମା ଞାଣୀ ୱିଭାୱୀ ମେଧାୱୀ। ଧୀରୋ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଭୟାନଂ ନ ଭାୟେୟ୍ୟ ନ ତସେୟ୍ୟ ନ ସନ୍ତସେୟ୍ୟ ନ ଉତ୍ତସେୟ୍ୟ ନ ପରିତ୍ତସେୟ୍ୟ ନ ସନ୍ତାସଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟ , ଅଭୀରୂ ଅସ୍ସ ଅଚ୍ଛମ୍ଭୀ ଅନୁତ୍ରାସୀ ଅପଲାୟୀ ପହୀନଭୟଭେରୱୋ ୱିଗତଲୋମହଂସୋ ୱିହରେୟ୍ୟାତି – ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଧୀରୋ ଭୟାନଂ ନ ଭାୟେ।
ଭିକ୍ଖୁ ସତୋ ସପରିୟନ୍ତଚାରୀ ତି। ଭିକ୍ଖୂ ତି ପୁଥୁଜ୍ଜନକଲ୍ୟାଣକୋ ୱା ଭିକ୍ଖୁ ସେକ୍ଖୋ ୱା ଭିକ୍ଖୁ। ସତୋ ତି ଚତୂହି କାରଣେହି ସତୋ – କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତୋ, ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଚିତ୍ତେ… ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସନାସତିପଟ୍ଠାନଂ ଭାୱେନ୍ତୋ ସତୋ – ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସତୋ। ସପରିୟନ୍ତଚାରୀ ତି ଚତ୍ତାରୋ ପରିୟନ୍ତା – ସୀଲସଂୱରପରିୟନ୍ତୋ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରପରିୟନ୍ତୋ, ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୁତାପରିୟନ୍ତୋ, ଜାଗରିୟାନୁୟୋଗପରିୟନ୍ତୋ।
କତମୋ ସୀଲସଂୱରପରିୟନ୍ତୋ? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲୱା ହୋତି, ପାତିମୋକ୍ଖସଂୱରସଂୱୁତୋ ୱିହରତି ଆଚାରଗୋଚରସମ୍ପନ୍ନୋ, ଅଣୁମତ୍ତେସୁ ୱଜ୍ଜେସୁ ଭୟଦସ୍ସାୱୀ, ସମାଦାୟ ସିକ୍ଖତି ସିକ୍ଖାପଦେସୁ । ଅନ୍ତୋପୂତିଭାୱଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଅନ୍ତୋ ସୀଲସଂୱରପରିୟନ୍ତେ ଚରତି, ମରିୟାଦଂ ନ ଭିନ୍ଦତି – ଅୟଂ ସୀଲସଂୱରପରିୟନ୍ତୋ।
କତମୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରପରିୟନ୍ତୋ? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ନ ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୀ ହୋତି ନାନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହୀ। ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ…ପେ॰… ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟେ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜତି। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା… ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା… ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା… କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା… ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞାୟ ନ ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୀ ହୋତି ନାନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହୀ। ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସୁସଂୱୁତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ନାନ୍ୱାସ୍ସୱେୟ୍ୟୁଂ, ତସ୍ସ ସଂୱରାୟ ପଟିପଜ୍ଜତି, ରକ୍ଖତି ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ମନିନ୍ଦ୍ରିୟେ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଆଦିତ୍ତପରିୟାୟଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଅନ୍ତୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରପରିୟନ୍ତେ ଚରତି, ମରିୟାଦଂ ନ ଭିନ୍ଦତି – ଅୟଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରପରିୟନ୍ତୋ।
କତମୋ ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୁତାପରିୟନ୍ତୋ? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ଆହାରଂ ଆହାରେତି ନେୱ ଦୱାୟ ନ ମଦାୟ ନ ମଣ୍ଡନାୟ ନ ୱିଭୂସନାୟ, ୟାୱଦେୱ ଇମସ୍ସ କାୟସ୍ସ ଠିତିୟା ୟାପନାୟ ୱିହିଂସୂପରତିୟା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟାନୁଗ୍ଗହାୟ। ଇତି ପୁରାଣଞ୍ଚ ୱେଦନଂ ପଟିହଙ୍ଖାମି ନୱଞ୍ଚ ୱେଦନଂ ନ ଉପ୍ପାଦେସ୍ସାମି, ୟାତ୍ରା ଚ ମେ ଭୱିସ୍ସତି ଅନୱଜ୍ଜତା ଚ ଫାସୁୱିହାରୋ ଚାତି। ଅକ୍ଖବ୍ଭଞ୍ଜନୱଣପଟିଚ୍ଛାଦନପୁତ୍ତମଂସୂପମଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଅନ୍ତୋ ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୁତାପରିୟନ୍ତେ ଚରତି, ମରିୟାଦଂ ନ ଭିନ୍ଦତି – ଅୟଂ ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୁତାପରିୟନ୍ତୋ।
କତମୋ ଜାଗରିୟାନୁୟୋଗପରିୟନ୍ତୋ? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ଦିୱସଂ ଚଙ୍କମେନ ନିସଜ୍ଜାୟ ଆୱରଣୀୟେହି ଧମ୍ମେହି ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି, ରତ୍ତିୟା ପଠମଂ ୟାମଂ ଚଙ୍କମେନ ନିସଜ୍ଜାୟ ଆୱରଣୀୟେହି ଧମ୍ମେହି ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି, ରତ୍ତିୟା ମଜ୍ଝିମଂ ୟାମଂ ଦକ୍ଖିଣେନ ପସ୍ସେନ ସୀହସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି ପାଦେ ପାଦଂ ଅଚ୍ଚାଧାୟ ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ ଉଟ୍ଠାନସଞ୍ଞଂ ମନସି କରିତ୍ୱା, ରତ୍ତିୟା ପଚ୍ଛିମଂ ୟାମଂ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାୟ ଚଙ୍କମେନ ନିସଜ୍ଜାୟ ଆୱରଣୀୟେହି ଧମ୍ମେହି ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି। ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତୱିହାରଂ [ଭଦ୍ଦେକରତ୍ତିୱିହାରଂ (ସୀ॰ କ॰)] ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଅନ୍ତୋ ଜାଗରିୟାନୁୟୋଗପରିୟନ୍ତେ ଚରତି, ମରିୟାଦଂ ନ ଭିନ୍ଦତି – ଅୟଂ ଜାଗରିୟାନୁୟୋଗପରିୟନ୍ତୋତି – ଭିକ୍ଖୁ ସତୋ ସପରିୟନ୍ତଚାରୀ।
ଡଂସାଧିପାତାନଂ ସରୀସପାନ ନ୍ତି। ଡଂସା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ପିଙ୍ଗଲମକ୍ଖିକାୟୋ। ଅଧିପାତକା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ସବ୍ବାପି ମକ୍ଖିକାୟୋ। କିଂକାରଣା ଅଧିପାତକା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ସବ୍ବାପି ମକ୍ଖିକାୟୋ? ତା ଉପ୍ପତିତ୍ୱା ଉପ୍ପତିତ୍ୱା ଖାଦନ୍ତି; ତଂକାରଣା ଅଧିପାତକା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ସବ୍ବାପି ମକ୍ଖିକାୟୋ। ସରୀସପା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଅହୀତି – ଡଂସାଧିପାତାନଂ ସରୀସପାନଂ।
ମନୁସ୍ସଫସ୍ସାନଂ ଚତୁପ୍ପଦାନ ନ୍ତି। ମନୁସ୍ସଫସ୍ସା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଚୋରା ୱା ଅସ୍ସୁ ମାନୱା ୱା କତକମ୍ମା ୱା ଅକତକମ୍ମା ୱା। ତେ ଭିକ୍ଖୁଂ ପଞ୍ହଂ ୱା ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ ୱାଦଂ ୱା ଆରୋପେୟ୍ୟୁଂ ଅକ୍କୋସେୟ୍ୟୁଂ ପରିଭାସେୟ୍ୟୁଂ ରୋସେୟ୍ୟୁଂ ୱିରୋସେୟ୍ୟୁଂ ହିଂସେୟ୍ୟୁଂ ୱିହିଂସେୟ୍ୟୁଂ ହେଠେୟ୍ୟୁଂ ୱିହେଠେୟ୍ୟୁଂ ଘାତେୟ୍ୟୁଂ ଉପଘାତେୟ୍ୟୁଂ ଉପଘାତଂ ୱା କରେୟ୍ୟୁଂ। ୟୋ କୋଚି ମନୁସ୍ସତୋ ଉପଘାତୋ – ମନୁସ୍ସଫସ୍ସୋ। ଚତୁପ୍ପଦାନ ନ୍ତି ସୀହା ବ୍ୟଗ୍ଘା ଦୀପି ଅଚ୍ଛା ତରଚ୍ଛା କୋକା ମହିଂସା ହତ୍ଥୀ। ତେ ଭିକ୍ଖୁଂ ମଦ୍ଦେୟ୍ୟୁଂ ଖାଦେୟ୍ୟୁଂ ହିଂସେୟ୍ୟୁଂ ୱିହିଂସେୟ୍ୟୁଂ ହେଠେୟ୍ୟୁଂ ୱିହେଠେୟ୍ୟୁଂ ଘାତେୟ୍ୟୁଂ ଉପଘାତେୟ୍ୟୁଂ ଉପଘାତଂ ୱା କରେୟ୍ୟୁଂ। ଚତୁପ୍ପଦତୋ ଉପଘାତୋ ୟଂ କିଞ୍ଚି ଚତୁପ୍ପଦଭୟନ୍ତି – ମନୁସ୍ସଫସ୍ସାନଂ ଚତୁପ୍ପଦାନଂ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଧୀରୋ ଭୟାନଂ ନ ଭାୟେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତୋ ସପରିୟନ୍ତଚାରୀ।
ଡଂସାଧିପାତାନଂ ସରୀସପାନଂ, ମନୁସ୍ସଫସ୍ସାନଂ ଚତୁପ୍ପଦାନ’’ନ୍ତି॥
ପରଧମ୍ମିକାନମ୍ପି ନ ସନ୍ତସେୟ୍ୟ, ଦିସ୍ୱାପି ତେସଂ ବହୁଭେରୱାନି।
ଅଥାପରାନି ଅଭିସମ୍ଭୱେୟ୍ୟ, ପରିସ୍ସୟାନି କୁସଲାନୁଏସୀ॥
ପରଧମ୍ମିକାନମ୍ପି ନ ସନ୍ତସେୟ୍ୟ, ଦିସ୍ୱାପି ତେସଂ ବହୁଭେରୱାନୀ ତି। ପରଧମ୍ମିକା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ସତ୍ତ ସହଧମ୍ମିକେ ଠପେତ୍ୱା ୟେ କେଚି ବୁଦ୍ଧେ ଧମ୍ମେ ସଙ୍ଘେ ଅପ୍ପସନ୍ନା । ତେ ଭିକ୍ଖୁଂ ପଞ୍ହଂ ୱା ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟୁଂ ୱାଦଂ ୱା ଆରୋପେୟ୍ୟୁଂ ଅକ୍କୋସେୟ୍ୟୁଂ ପରିଭାସେୟ୍ୟୁଂ ରୋସେୟ୍ୟୁଂ ୱିରୋସେୟ୍ୟୁଂ ହିଂସେୟ୍ୟୁଂ ୱିହିଂସେୟ୍ୟୁଂ ହେଠେୟ୍ୟୁଂ ୱିହେଠେୟ୍ୟୁଂ ଘାତେୟ୍ୟୁଂ ଉପଘାତେୟ୍ୟୁଂ ଉପଘାତଂ ୱା କରେୟ୍ୟୁଂ। ତେସଂ ବହୁଭେରୱେ ପସ୍ସିତ୍ୱା ୱା ସୁଣିତ୍ୱା ୱା ନ ୱେଧେୟ୍ୟ ନ ପୱେଧେୟ୍ୟ ନ ସମ୍ପୱେଧେୟ୍ୟ ନ ତସେୟ୍ୟ ନ ସନ୍ତସେୟ୍ୟ ନ ଉତ୍ତସେୟ୍ୟ ନ ପରିତ୍ତସେୟ୍ୟ ନ ଭାୟେୟ୍ୟ ନ ସନ୍ତାସଂ ଆପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଅଭୀରୂ ଅସ୍ସ ଅଚ୍ଛମ୍ଭୀ ଅନୁତ୍ରାସୀ ଅପଲାୟୀ ପହୀନଭୟଭେରୱୋ ୱିଗତଲୋମହଂସୋ ୱିହରେୟ୍ୟାତି – ପରଧମ୍ମିକାନମ୍ପି ନ ସନ୍ତସେୟ୍ୟ ଦିସ୍ୱାପି ତେସଂ ବହୁଭେରୱାନି।
ଅଥାପରାନି ଅଭିସମ୍ଭୱେୟ୍ୟ, ପରିସ୍ସୟାନି କୁସଲାନୁଏସୀ ତି। ଅଥାପରାନିପି ଅତ୍ଥି ଅଭିସମ୍ଭୋତବ୍ବାନି ଅଭିଭୱିତବ୍ବାନି ଅଜ୍ଝୋତ୍ଥରିତବ୍ବାନି ପରିୟାଦିୟିତବ୍ବାନି ମଦ୍ଦିତବ୍ବାନି। ପରିସ୍ସୟା ତି ଦ୍ୱେ ପରିସ୍ସୟା – ପାକଟପରିସ୍ସୟା ଚ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନପରିସ୍ସୟା ଚ…ପେ॰… ଏୱମ୍ପି ତତ୍ରାସୟାତି – ପରିସ୍ସୟା। କୁସଲାନୁଏସୀ ତି ସମ୍ମାପଟିପଦଂ ଅନୁଲୋମପଟିପଦଂ ଅପଚ୍ଚନୀକପଟିପଦଂ ଅୱିରୁଦ୍ଧପଟିପଦଂ ଅନ୍ୱତ୍ଥପଟିପଦଂ…ପେ॰… ଅରିୟଂ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ ନିବ୍ବାନଞ୍ଚ ନିବ୍ବାନଗାମିନିଞ୍ଚ ପଟିପଦଂ ଏସନ୍ତେନ ଗୱେସନ୍ତେନ ପରିୟେସନ୍ତେନ ପରିସ୍ସୟା ଅଭିସମ୍ଭୋତବ୍ବା ଅଭିଭୱିତବ୍ବା ଅଜ୍ଝୋତ୍ଥରିତବ୍ବା ପରିୟାଦିୟିତବ୍ବା ମଦ୍ଦିତବ୍ବାତି – ଅଥାପରାନି ଅଭିସମ୍ଭୱେୟ୍ୟ ପରିସ୍ସୟାନି କୁସଲାନୁଏସୀ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ପରଧମ୍ମିକାନମ୍ପି ନ ସନ୍ତସେୟ୍ୟ, ଦିସ୍ୱାପି ତେସଂ ବହୁଭେରୱାନି।
ଅଥାପରାନି ଅଭିସମ୍ଭୱେୟ୍ୟ, ପରିସ୍ସୟାନି କୁସଲାନୁଏସୀ’’ତି॥
ଆତଙ୍କଫସ୍ସେନ ଖୁଦାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ, ସୀତଂ ଅଥୁଣ୍ହଂ [ଅତୁଣ୍ହଂ (ସୀ॰ କ॰)] ଅଧିୱାସୟେୟ୍ୟ।
ସୋ ତେହି ଫୁଟ୍ଠୋ ବହୁଧା ଅନୋକୋ, ୱୀରିୟପରକ୍କମଂ ଦଳ୍ହଂ କରେୟ୍ୟ॥
ଆତଙ୍କଫସ୍ସେନ ଖୁଦାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ ତି। ଆତଙ୍କଫସ୍ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ରୋଗଫସ୍ସୋ। ରୋଗଫସ୍ସେନ ଫୁଟ୍ଠୋ ପରେତୋ ସମୋହିତୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସ୍ସ; ଚକ୍ଖୁରୋଗେନ ଫୁଟ୍ଠୋ ପରେତୋ ସମୋହିତୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସ୍ସ, ସୋତରୋଗେନ… ଘାନରୋଗେନ… ଜିୱ୍ହାରୋଗେନ… କାୟରୋଗେନ…ପେ॰… ଡଂସମକସୱାତାତପସରୀସପସମ୍ଫସ୍ସେନ ଫୁଟ୍ଠୋ ପରେତୋ ସମୋହିତୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସ୍ସ। ଖୁଦା ୱୁଚ୍ଚତି ଛାତକୋ। ଛାତକେନ ଫୁଟ୍ଠୋ ପରେତୋ ସମୋହିତୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସ୍ସାତି – ଆତଙ୍କଫସ୍ସେନ ଖୁଦାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ।
ସୀତଂ ଅଥୁଣ୍ହଂ ଅଧିୱାସୟେୟ୍ୟା ତି। ସୀତ ନ୍ତି ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ସୀତଂ ହୋତି – ଅବ୍ଭନ୍ତରଧାତୁପ୍ପକୋପୱସେନ [ଅବ୍ଭନ୍ତରଧାତୁସଙ୍କୋପୱସେନ (ସ୍ୟା॰)] ୱା ସୀତଂ ହୋତି, ବହିଦ୍ଧା ଉତୁୱସେନ ୱା ସୀତଂ ହୋତି। ଉଣ୍ହ ନ୍ତି ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ଉଣ୍ହଂ ହୋତି – ଅବ୍ଭନ୍ତରଧାତୁପ୍ପକୋପୱସେନ ୱା ଉଣ୍ହଂ ହୋତି, ବହିଦ୍ଧା ଉତୁୱସେନ ୱା ଉଣ୍ହଂ ହୋତୀତି – ସୀତଂ ଅଥୁଣ୍ହଂ । ଅଧିୱାସୟେୟ୍ୟା ତି ଖମୋ ଅସ୍ସ ସୀତସ୍ସ ଉଣ୍ହସ୍ସ ଜିଘଚ୍ଛାୟ ପିପାସାୟ ଡଂସମକସୱାତାତପସରୀସପସମ୍ଫସ୍ସାନଂ ଦୁରୁତ୍ତାନଂ ଦୁରାଗତାନଂ ୱଚନପଥାନଂ ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ ସାରୀରିକାନଂ ୱେଦନାନଂ ଦୁକ୍ଖାନଂ ତିବ୍ବାନଂ [ତିପ୍ପାନଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଖରାନଂ କଟୁକାନଂ ଅସାତାନଂ ଅମନାପାନଂ ପାଣହରାନଂ ଅଧିୱାସକଜାତିକୋ ଅସ୍ସାତି – ସୀତଂ ଅଥୁଣ୍ହଂ ଅଧିୱାସୟେୟ୍ୟ।
ସୋ ତେହି ଫୁଟ୍ଠୋ ବହୁଧା ଅନୋକୋ ତି। ସୋ ତେହୀ ତି ଆତଙ୍କଫସ୍ସେନ ଚ ଖୁଦାୟ ଚ ସୀତେନ ଚ ଉଣ୍ହେନ ଚ ଫୁଟ୍ଠୋ ପରେତୋ ସମୋହିତୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସ୍ସାତି – ସୋ ତେହି ଫୁଟ୍ଠୋ। ବହୁଧା ତି ଅନେକୱିଧେହି ଆକାରେହି ଫୁଟ୍ଠୋ ପରେତୋ ସମୋହିତୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅସ୍ସାତି – ସୋ ତେହି ଫୁଟ୍ଠୋ ବହୁଧା । ଅନୋକୋ ତି ଅଭିସଙ୍ଖାରସହଗତୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ଓକାସଂ ନ କରୋତୀତିପି – ଅନୋକୋ। ଅଥ ୱା କାୟଦୁଚ୍ଚରିତସ୍ସ ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତସ୍ସ ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତସ୍ସ ଓକାସଂ ନ କରୋତୀତିପି – ଅନୋକୋତି – ସୋ ତେହି ଫୁଟ୍ଠୋ ବହୁଧା ଅନୋକୋ।
ୱୀରିୟପରକ୍କମଂ ଦଳ୍ହଂ କରେୟ୍ୟା ତି। ୱୀରିୟପରକ୍କମୋ ୱୁଚ୍ଚତି ୟୋ ଚେତସିକୋ ୱୀରିୟାରମ୍ଭୋ ନିକ୍କମୋ ପରକ୍କମୋ ଉୟ୍ୟାମୋ ୱାୟାମୋ ଉସ୍ସାହୋ ଉସ୍ସୋଳ୍ହୀ ଅପ୍ପଟିୱାନୀ ଥାମୋ ଧିତି ଅସିଥିଲପରକ୍କମତା ଅନିକ୍ଖିତ୍ତଚ୍ଛନ୍ଦତା ଅନିକ୍ଖିତ୍ତଧୁରତା ଧୁରସମ୍ପଗ୍ଗାହୋ ୱୀରିୟଂ ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୱୀରିୟବଲଂ ସମ୍ମାୱାୟାମୋ। ୱୀରିୟପରକ୍କମଂ ଦଳ୍ହଂ କରେୟ୍ୟା ତି। ୱୀରିୟଂ ପରକ୍କମଂ ଦଳ୍ହଂ କରେୟ୍ୟ ଥିରଂ କରେୟ୍ୟ, ଦଳ୍ହସମାଦାନୋ ଅସ୍ସ ଅୱତ୍ଥିତସମାଦାନୋତି – ୱୀରିୟପରକ୍କମଂ ଦଳ୍ହଂ କରେୟ୍ୟ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଆତଙ୍କଫସ୍ସେନ ଖୁଦାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ, ସୀତଂ ଅଥୁଣ୍ହଂ ଅଧିୱାସୟେୟ୍ୟ।
ସୋ ତେହି ଫୁଟ୍ଠୋ ବହୁଧା ଅନୋକୋ, ୱୀରିୟପରକ୍କମଂ ଦଳ୍ହଂ କରେୟ୍ୟା’’ତି॥
ଥେୟ୍ୟଂ ନ କାରେ ନ ମୁସା ଭଣେୟ୍ୟ, ମେତ୍ତାୟ ଫସ୍ସେ ତସଥାୱରାନି।
ୟଦାୱିଲତ୍ତଂ ମନସୋ ୱିଜଞ୍ଞା, କଣ୍ହସ୍ସ ପକ୍ଖୋତି ୱିନୋଦୟେୟ୍ୟ॥
ଥେୟ୍ୟଂ ନ କାରେ ନ ମୁସା ଭଣେୟ୍ୟା ତି। ଥେୟ୍ୟଂ ନ କାରେ ତି ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ଅଦିନ୍ନାଦାନଂ ପହାୟ ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ ଅସ୍ସ ଦିନ୍ନାଦାୟୀ ଦିନ୍ନପାଟିକଙ୍ଖୀ, ଅଥେନେନ ସୁଚିଭୂତେନ ଅତ୍ତନା ୱିହରେୟ୍ୟାତି – ଥେୟ୍ୟଂ ନ କାରେ। ନ ମୁସା ଭଣେୟ୍ୟା ତି ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ମୁସାୱାଦଂ ପହାୟ ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତୋ ଅସ୍ସ ସଚ୍ଚୱାଦୀ ସଚ୍ଚସନ୍ଧୋ ଥେତୋ ପଚ୍ଚୟିକୋ ଅୱିସଂୱାଦକୋ ଲୋକସ୍ସାତି – ଥେୟ୍ୟଂ ନ କାରେ ନ ମୁସା ଭଣେୟ୍ୟ।
ମେତ୍ତାୟ ଫସ୍ସେ ତସଥାୱରାନୀ ତି। ମେତ୍ତା ତି ୟା ସତ୍ତେସୁ ମେତ୍ତି ମେତ୍ତାୟନା ମେତ୍ତାୟିତତ୍ତଂ ଅନୁଦୟା ଅନୁଦୟନା ଅନୁଦୟିତତ୍ତଂ [ଅନୁଦ୍ଦୟା (ସୀ॰) ଏୱମୀଦିସେସୁ ଦ୍ୱୀସୁ ପଦେସୁପି ଦ୍ୱିଭାୱୱସେନ। ଅନୁଦା ଅନୁଦାୟନା ଅନୁଦାୟିତତ୍ତଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ହିତେସିତା ଅନୁକମ୍ପା ଅବ୍ୟାପାଦୋ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜୋ [ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଅଦୋସୋ କୁସଲମୂଲଂ। ତସା ତି ୟେସଂ ତସିତା ତଣ୍ହା ଅପ୍ପହୀନା, ୟେସଞ୍ଚ ଭୟଭେରୱା ଅପ୍ପହୀନା। କିଂକାରଣା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ତସା? ତେ ତସନ୍ତି ଉତ୍ତସନ୍ତି ପରିତସନ୍ତି ଭାୟନ୍ତି ସନ୍ତାସଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତି; ତଂକାରଣା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ତସା। ଥାୱରା ତି ୟେସଂ ତସିତା ତଣ୍ହା ପହୀନା, ୟେସଞ୍ଚ ଭୟଭେରୱା ପହୀନା। କିଂକାରଣା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଥାୱରା? ତେ ନ ତସନ୍ତି ନ ଉତ୍ତସନ୍ତି ନ ପରିତସନ୍ତି ନ ଭାୟନ୍ତି ସନ୍ତାସଂ ନ ଆପଜ୍ଜନ୍ତି; ତଂକାରଣା ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ଥାୱରା। ମେତ୍ତାୟ ଫସ୍ସେ ତସଥାୱରାନୀ ତି। ତସେ ଚ ଥାୱରେ ଚ ମେତ୍ତାୟ ଫସ୍ସେୟ୍ୟ ଫରେୟ୍ୟ, ମେତ୍ତାସହଗତେନ ଚେତସା ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ ଫରିତ୍ୱା ୱିହରେୟ୍ୟାତି – ମେତ୍ତାୟ ଫସ୍ସେ ତସଥାୱରାନି।
ୟଦାୱିଲତ୍ତଂ ମନସୋ ୱିଜଞ୍ଞା ତି। ୟଦା ତି ୟଦା। ମନସୋ ତି ୟଂ ଚିତ୍ତଂ ମନୋ ମାନସଂ ହଦୟଂ ପଣ୍ଡରଂ ମନୋ ମନାୟତନଂ ମନିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିଞ୍ଞାଣକ୍ଖନ୍ଧୋ ତଜ୍ଜା ମନୋୱିଞ୍ଞାଣଧାତୁ। କାୟଦୁଚ୍ଚରିତେନ ଚିତ୍ତଂ ଆୱିଲଂ ହୋତି ଲୁଳିତଂ ଏରିତଂ ଘଟ୍ଟିତଂ ଚଲିତଂ ଭନ୍ତଂ ଅୱୂପସନ୍ତଂ। ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତେନ…ପେ॰… ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତେନ… ରାଗେନ… ଦୋସେନ… ମୋହେନ… କୋଧେନ… ଉପନାହେନ… ମକ୍ଖେନ… ପଳାସେନ… ଇସ୍ସାୟ… ମଚ୍ଛରିୟେନ… ମାୟାୟ… ସାଠେୟ୍ୟେନ… ଥମ୍ଭେନ… ସାରମ୍ଭେନ… ମାନେନ… ଅତିମାନେନ… ମଦେନ… ପମାଦେନ… ସବ୍ବକିଲେସେହି… ସବ୍ବଦୁଚ୍ଚରିତେହି… ସବ୍ବଦରଥେହି… ସବ୍ବପରିଳାହେହି… ସବ୍ବସନ୍ତାପେହି… ସବ୍ବାକୁସଲାଭିସଙ୍ଖାରେହି ଚିତ୍ତଂ ଆୱିଲଂ ହୋତି ଲୁଳିତଂ ଏରିତଂ ଘଟ୍ଟିତଂ ଚଲିତଂ ଭନ୍ତଂ ଅୱୂପସନ୍ତଂ। ୟଦାୱିଲତ୍ତଂ ମନସୋ ୱିଜଞ୍ଞା ତି। ଚିତ୍ତସ୍ସ ଆୱିଲଭାୱଂ ଜାନେୟ୍ୟ ଆଜାନେୟ୍ୟ ୱିଜାନେୟ୍ୟ ପଟିୱିଜାନେୟ୍ୟ ପଟିୱିଜ୍ଝେୟ୍ୟାତି – ୟଦାୱିଲତ୍ତଂ ମନସୋ ୱିଜଞ୍ଞା।
କଣ୍ହସ୍ସ ପକ୍ଖୋତି ୱିନୋଦୟେୟ୍ୟା ତି। କଣ୍ହୋ ତି ୟୋ ସୋ ମାରୋ କଣ୍ହୋ ଅଧିପତି ଅନ୍ତଗୁ ନମୁଚି ପମତ୍ତବନ୍ଧୁ। କଣ୍ହସ୍ସ ପକ୍ଖୋ ମାରପକ୍ଖୋ ମାରପାସୋ ମାରବଳିସଂ ମାରାମିସଂ ମାରୱିସୟୋ ମାରନିୱାସୋ ମାରଗୋଚରୋ ମାରବନ୍ଧନନ୍ତି ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟାତି। ଏୱମ୍ପି କଣ୍ହସ୍ସ ପକ୍ଖୋତି ୱିନୋଦୟେୟ୍ୟ। ଅଥ ୱା କଣ୍ହସ୍ସ ପକ୍ଖୋ ମାରପକ୍ଖୋ ଅକୁସଲପକ୍ଖୋ ଦୁକ୍ଖୁଦ୍ଦୟୋ ଦୁକ୍ଖୱିପାକୋ ନିରୟସଂୱତ୍ତନିକୋ ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିସଂୱତ୍ତନିକୋ ପେତ୍ତିୱିସୟସଂୱତ୍ତନିକୋତି ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟାତି। ଏୱମ୍ପି କଣ୍ହସ୍ସ ପକ୍ଖୋତି ୱିନୋଦୟେୟ୍ୟ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଥେୟ୍ୟଂ ନ କାରେ ନ ମୁସା ଭଣେୟ୍ୟ, ମେତ୍ତାୟ ଫସ୍ସେ ତସଥାୱରାନି।
ୟଦାୱିଲତ୍ତଂ ମନସୋ ୱିଜଞ୍ଞା, କଣ୍ହସ୍ସ ପକ୍ଖୋତି ୱିନୋଦୟେୟ୍ୟା’’ତି॥
କୋଧାତିମାନସ୍ସ ୱସଂ ନ ଗଚ୍ଛେ, ମୂଲମ୍ପି ତେସଂ ପଲିଖଞ୍ଞ ତିଟ୍ଠେ।
ଅଥପ୍ପିୟଂ ୱା ପନ ଅପ୍ପିୟଂ ୱା, ଅଦ୍ଧା ଭୱନ୍ତୋ ଅଭିସମ୍ଭୱେୟ୍ୟ॥
କୋଧାତିମାନସ୍ସ ୱସଂ ନ ଗଚ୍ଛେ ତି। କୋଧୋ ତି ୟୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ଆଘାତୋ ପଟିଘାତୋ…ପେ॰… ଚଣ୍ଡିକ୍କଂ ଅସୁରୋପୋ ଅନତ୍ତମନତା ଚିତ୍ତସ୍ସ। ଅତିମାନୋ ତି ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପରଂ ଅତିମଞ୍ଞତି ଜାତିୟା ୱା ଗୋତ୍ତେନ ୱା…ପେ॰… ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେନ ୱା ୱତ୍ଥୁନା। କୋଧାତିମାନସ୍ସ ୱସଂ ନ ଗଚ୍ଛେ ତି। କୋଧସ୍ସ ଚ ଅତିମାନସ୍ସ ଚ ୱସଂ ନ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, କୋଧଞ୍ଚ ଅତିମାନଞ୍ଚ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟାତି – କୋଧାତିମାନସ୍ସ ୱସଂ ନ ଗଚ୍ଛେ।
ମୂଲମ୍ପି ତେସଂ ପଲିଖଞ୍ଞ ତିଟ୍ଠେ ତି। କତମଂ କୋଧସ୍ସ ମୂଲଂ? ଅୱିଜ୍ଜା ମୂଲଂ, ଅୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ ମୂଲଂ, ଅସ୍ମିମାନୋ ମୂଲଂ, ଅହିରିକଂ ମୂଲଂ, ଅନୋତ୍ତପ୍ପଂ ମୂଲଂ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ମୂଲଂ – ଇଦଂ କୋଧସ୍ସ ମୂଲଂ। କତମଂ ଅତିମାନସ୍ସ ମୂଲଂ? ଅୱିଜ୍ଜା ମୂଲଂ, ଅୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ ମୂଲଂ, ଅସ୍ମିମାନୋ ମୂଲଂ, ଅହିରିକଂ ମୂଲଂ , ଅନୋତ୍ତପ୍ପଂ ମୂଲଂ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ମୂଲଂ – ଇଦଂ ଅତିମାନସ୍ସ ମୂଲଂ। ମୂଲମ୍ପି ତେସଂ ପଲିଖଞ୍ଞ ତିଟ୍ଠେ ତି। କୋଧସ୍ସ ଚ ଅତିମାନସ୍ସ ଚ ମୂଲଂ ପଲିଖଣିତ୍ୱା ଉଦ୍ଧରିତ୍ୱା ସମୁଦ୍ଧରିତ୍ୱା ଉପ୍ପାଟୟିତ୍ୱା ସମୁପ୍ପାଟୟିତ୍ୱା ପଜହିତ୍ୱା ୱିନୋଦେତ୍ୱା ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରିତ୍ୱା ଅନଭାୱଂ ଗମେତ୍ୱା ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ ସନ୍ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟାତି – ମୂଲମ୍ପି ତେସଂ ପଲିଖଞ୍ଞ ତିଟ୍ଠେ।
ଅଥପ୍ପିୟଂ ୱା ପନ ଅପ୍ପିୟଂ ୱା, ଅଦ୍ଧା ଭୱନ୍ତୋ ଅଭିସମ୍ଭୱୈୟ୍ୟା ତି। ଅଥା ତି ପଦସନ୍ଧି ପଦସଂସଗ୍ଗୋ ପଦପାରିପୂରୀ ଅକ୍ଖରସମୱାୟୋ ବ୍ୟଞ୍ଜନସିଲିଟ୍ଠତା ପଦାନୁପୁବ୍ବତାପେତଂ – ଅଥାତି। ପିୟା ତି ଦ୍ୱେ ପିୟା – ସତ୍ତା ୱା ସଙ୍ଖାରା ୱା। କତମେ ସତ୍ତା ପିୟା? ଇଧ ୟାସ୍ସ [ୟସ୍ସ (ସ୍ୟା॰) ସୁତ୍ତମାଲା ଓଲୋକେତବ୍ବା] ତେ ହୋନ୍ତି ଅତ୍ଥକାମା ହିତକାମା ଫାସୁକାମା ୟୋଗକ୍ଖେମକାମା ମାତା ୱା ପିତା ୱା ଭାତା ୱା ଭଗିନୀ ୱା ପୁତ୍ତା ୱା ଧୀତା ୱା ମିତ୍ତା ୱା ଅମଚ୍ଚା ୱା ଞାତୀ ୱା ସାଲୋହିତା ୱା – ଇମେ ସତ୍ତା ପିୟା। କତମେ ସଙ୍ଖାରା ପିୟା? ମନାପିକା ରୂପା ମନାପିକା ସଦ୍ଦା… ଗନ୍ଧା… ରସା… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା – ଇମେ ସଙ୍ଖାରା ପିୟା। ଅପ୍ପିୟା ତି ଦ୍ୱେ ଅପ୍ପିୟା – ସତ୍ତା ୱା ସଙ୍ଖାରା ୱା। କତମେ ସତ୍ତା ଅପ୍ପିୟା? ଇଧ ୟାସ୍ସ ତେ ହୋନ୍ତି ଅନତ୍ଥକାମା ଅହିତକାମା ଅଫାସୁକାମା ଅୟୋଗକ୍ଖେମକାମା ଜୀୱିତା ୱୋରୋପେତୁକାମା – ଇମେ ସତ୍ତା ଅପ୍ପିୟା। କତମେ ସଙ୍ଖାରା ଅପ୍ପିୟା? ଅମନାପିକା ରୂପା ଅମନାପିକା ସଦ୍ଦା, ଗନ୍ଧା… ରସା… ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା – ଇମେ ସଙ୍ଖାରା ଅପ୍ପିୟା। ଅଦ୍ଧା ତି ଏକଂସୱଚନଂ ନିସ୍ସଂସୟୱଚନଂ ନିକ୍କଙ୍ଖୱଚନଂ ଅଦ୍ୱେଜ୍ଝୱଚନଂ ଅଦ୍ୱେଳ୍ହକୱଚନଂ ନିୟ୍ୟାନିକୱଚନଂ ଅପଣ୍ଣକୱଚନଂ ଅୱତ୍ଥାପନୱଚନମେତଂ – ଅଦ୍ଧାତି। ଅଥପ୍ପିୟଂ ୱା ପନ ଅପ୍ପିୟଂ ୱା, ଅଦ୍ଧା ଭୱନ୍ତୋ ଅଭିସମ୍ଭୱେୟ୍ୟା ତି। ପିୟାପ୍ପିୟଂ ସାତାସାତଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସଂ ଇଟ୍ଠାନିଟ୍ଠଂ ଅଭିସମ୍ଭୱନ୍ତୋ ୱା ଅଭିଭୱେୟ୍ୟ ଅଧିଭୱନ୍ତୋ ୱା ଅଭିସମ୍ଭୱେୟ୍ୟାତି – ଅଥପ୍ପିୟଂ ୱା ପନ ଅପ୍ପିୟଂ ୱା ଅଦ୍ଧା ଭୱନ୍ତୋ ଅଭିସମ୍ଭୱେୟ୍ୟ।
‘‘କୋଧାତିମାନସ୍ସ ୱସଂ ନ ଗଚ୍ଛେ, ମୂଲମ୍ପି ତେସଂ ପଲିଖଞ୍ଞ ତିଟ୍ଠେ।
ଅଥପ୍ପିୟଂ ୱା ପନ ଅପ୍ପିୟଂ ୱା, ଅଦ୍ଧା ଭୱନ୍ତୋ ଅଭିସମ୍ଭୱେୟ୍ୟା’’ତି॥
ପଞ୍ଞଂ ପୁରକ୍ଖତ୍ୱା କଲ୍ୟାଣପୀତି, ୱିକ୍ଖମ୍ଭୟେ ତାନି ପରିସ୍ସୟାନି।
ଅରତିଂ ସହେଥ ସୟନମ୍ହି ପନ୍ତେ, ଚତୁରୋ ସହେଥ ପରିଦେୱଧମ୍ମେ॥
ପଞ୍ଞଂ ପୁରକ୍ଖତ୍ୱା କଲ୍ୟାଣପୀତୀ ତି। ପଞ୍ଞା ତି ୟା ପଞ୍ଞା ପଜାନନା ୱିଚୟୋ ପୱିଚୟୋ ଧମ୍ମୱିଚୟୋ…ପେ॰… ଅମୋହୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି। ପଞ୍ଞଂ ପୁରକ୍ଖତ୍ୱା ତି ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପଞ୍ଞଂ ପୁରତୋ କତ୍ୱା ଚରତି ପଞ୍ଞାଧଜୋ ପଞ୍ଞାକେତୁ ପଞ୍ଞାଧିପତେୟ୍ୟୋ ୱିଚୟବହୁଲୋ ପୱିଚୟବହୁଲୋ ପେକ୍ଖାୟନବହୁଲୋ [ଓକ୍ଖାୟନବହୁଲୋ (ବହୂସୁ)] ସମ୍ପେକ୍ଖାୟନବହୁଲୋ [ସମୋକ୍ଖାୟନବହୁଲୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ୱିଭୂତୱିହାରୀ ତଚ୍ଚରିତୋ ତବ୍ବହୁଲୋ ତଗ୍ଗରୁକୋ ତନ୍ନିନ୍ନୋ ତପ୍ପୋଣୋ ତପ୍ପବ୍ଭାରୋ ତଦଧିମୁତ୍ତୋ ତଦଧିପତେୟ୍ୟୋତି। ଏୱମ୍ପି ପଞ୍ଞଂ ପୁରକ୍ଖତ୍ୱା।
ଅଥ ୱା ଗଚ୍ଛନ୍ତୋ ୱା ‘‘ଗଚ୍ଛାମୀ’’ତି ପଜାନାତି, ଠିତୋ ୱା ‘‘ଠିତୋମ୍ହୀ’’ତି ପଜାନାତି, ନିସିନ୍ନୋ ୱା ‘‘ନିସିନ୍ନୋମ୍ହୀ’’ତି ପଜାନାତି, ସୟାନୋ ୱା ‘‘ସୟାନୋମ୍ହୀ’’ତି ପଜାନାତି, ୟଥା ୟଥା ୱା ପନସ୍ସ କାୟୋ ପଣିହିତୋ ହୋତି ତଥା ତଥା ନଂ ପଜାନାତୀତି। ଏୱମ୍ପି ପଞ୍ଞଂ ପୁରକ୍ଖତ୍ୱା।
ଅଥ ୱା ଅଭିକ୍କନ୍ତେ ପଟିକ୍କନ୍ତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ଆଲୋକିତେ ୱିଲୋକିତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ସମିଞ୍ଜିତେ ପସାରିତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ସଙ୍ଘାଟିପତ୍ତଚୀୱରଧାରଣେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ଅସିତେ ପୀତେ ଖାୟିତେ ସାୟିତେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ଉଚ୍ଚାରପସ୍ସାୱକମ୍ମେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତି, ଗତେ ଠିତେ ନିସିନ୍ନେ ସୁତ୍ତେ ଜାଗରିତେ ଭାସିତେ ତୁଣ୍ହିଭାୱେ ସମ୍ପଜାନକାରୀ ହୋତୀତି। ଏୱମ୍ପି ପଞ୍ଞଂ ପୁରକ୍ଖତ୍ୱା।
କଲ୍ୟାଣପୀତୀ ତି ବୁଦ୍ଧାନୁସ୍ସତିୱସେନ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପୀତି ପାମୋଜ୍ଜଂ [ପାମୁଜ୍ଜଂ (ସ୍ୟା॰)] – କଲ୍ୟାଣପୀତୀତି। ଧମ୍ମାନୁସ୍ସତି ସଙ୍ଘାନୁସ୍ସତି ସୀଲାନୁସ୍ସତି ଚାଗାନୁସ୍ସତି ଦେୱତାନୁସ୍ସତି ଆନାପାନସ୍ସତି ମରଣସ୍ସତି କାୟଗତାସତିୱସେନ ଉପସମାନୁସ୍ସତିୱସେନ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ପୀତି ପାମୋଜ୍ଜଂ – କଲ୍ୟାଣପୀତୀତି – ପଞ୍ଞଂ ପୁରକ୍ଖତ୍ୱା କଲ୍ୟାଣପୀତି।
ୱିକ୍ଖମ୍ଭୟେ ତାନି ପରିସ୍ସୟାନୀ ତି। ପରିସ୍ସୟା ତି ଦ୍ୱେ ପରିସ୍ସୟା – ପାକଟପରିସ୍ସୟା ଚ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନପରିସ୍ସୟା ଚ…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ପାକଟପରିସ୍ସୟା…ପେ॰… ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ପଟିଚ୍ଛନ୍ନପରିସ୍ସୟା…ପେ॰… ଏୱମ୍ପି ତତ୍ରାସୟାତି – ପରିସ୍ସୟା। ୱିକ୍ଖମ୍ଭୟେ ତାନି ପରିସ୍ସୟାନୀ ତି। ତାନି ପରିସ୍ସୟାନି ୱିକ୍ଖମ୍ଭେୟ୍ୟ ଅଭିଭୱେୟ୍ୟ ଅଜ୍ଝୋତ୍ଥରେୟ୍ୟ ପରିୟାଦିୟେୟ୍ୟ ମଦ୍ଦେୟ୍ୟାତି – ୱିକ୍ଖମ୍ଭୟେ ତାନି ପରିସ୍ସୟାନି।
ଅରତିଂ ସହେଥ ସୟନମ୍ହି ପନ୍ତେ ତି। ଅରତୀ ତି ୟା ଅରତି ଅରତିତା ଅନଭିରତି ଅନଭିରମଣା [ଅନଭିରମନା (ବହୂସୁ) ୱିଭ॰ ୮୫୬] ଉକ୍କଣ୍ଠିତା ପରିତସ୍ସିତା। ସୟନମ୍ହି ପନ୍ତେ ତି ପନ୍ତେସୁ ୱା ସେନାସନେସୁ ଅଞ୍ଞତରଞ୍ଞତରେସୁ ୱା ଅଧିକୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅରତିଂ ସହେୟ୍ୟ ଅଭିଭୱେୟ୍ୟ ଅଜ୍ଝୋତ୍ଥରେୟ୍ୟ ପରିୟାଦିୟେୟ୍ୟ ମଦ୍ଦେୟ୍ୟାତି – ଅରତିଂ ସହେଥ ସୟନମ୍ହି ପନ୍ତେ।
ଚତୁରୋ ସହେଥ ପରିଦେୱଧମ୍ମେ ତି। ଚତ୍ତାରୋ ପରିଦେୱନୀୟେ ଧମ୍ମେ ସହେୟ୍ୟ ପରିସହେୟ୍ୟ ଅଭିଭୱେୟ୍ୟ ଅଜ୍ଝୋତ୍ଥରେୟ୍ୟ ପରିୟାଦିୟେୟ୍ୟ ମଦ୍ଦେୟ୍ୟାତି – ଚତୁରୋ ସହେଥ ପରିଦେୱଧମ୍ମେ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ପଞ୍ଞଂ ପୁରକ୍ଖତ୍ୱା କଲ୍ୟାଣପୀତି, ୱିକ୍ଖମ୍ଭୟେ ତାନି ପରିସ୍ସୟାନି।
ଅରତିଂ ସହେଥ ସୟନମ୍ହି ପନ୍ତେ, ଚତୁରୋ ସହେଥ ପରିଦେୱଧମ୍ମେ’’ତି॥
କିଂସୂ ଅସିସ୍ସଂ କୁୱ ୱା [କୁହିଂ ୱା (ସୀ॰), କୁୱଂ ୱା (ସ୍ୟା॰), କୁଥ ୱା (କ॰)] ଅସିସ୍ସଂ, ଦୁକ୍ଖଂ ୱତ ସେତ୍ଥ କୁୱଜ୍ଜ ସେସ୍ସଂ।
ଏତେ ୱିତକ୍କେ ପରିଦେୱନେୟ୍ୟେ, ୱିନୟେଥ ସେଖୋ ଅନିକେତଚାରୀ [ଅନିକେତସାରୀ (ସ୍ୟା॰)] ॥
କିଂସୂ ଅସିସ୍ସଂ କୁୱ ୱା ଅସିସ୍ସ ନ୍ତି। କିଂସୂ ଅସିସ୍ସାମୀ ତି କିଂ ଭୁଞ୍ଜିସ୍ସାମି ଓଦନଂ ୱା କୁମ୍ମାସଂ ୱା ସତ୍ତୁଂ ୱା ମଚ୍ଛଂ ୱା ମଂସଂ ୱାତି – କିଂସୂ ଅସିସ୍ସଂ। କୁୱ ୱା ଅସିସ୍ସ ନ୍ତି କତ୍ଥ ଭୁଞ୍ଜିସ୍ସାମି ଖତ୍ତିୟକୁଲେ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣକୁଲେ ୱା ୱେସ୍ସକୁଲେ ୱା ସୁଦ୍ଦକୁଲେ ୱାତି – କିଂସୂ ଅସିସ୍ସଂ କୁୱ ୱା ଅସିସ୍ସଂ।
ଦୁକ୍ଖଂ ୱତ ସେତ୍ଥ କୁୱଜ୍ଜ ସେସ୍ସ ନ୍ତି ଇମଂ ରତ୍ତିଂ ଦୁକ୍ଖଂ ସୟିତ୍ଥ ଫଲକେ ୱା ତଟ୍ଟିକାୟ ୱା ଚମ୍ମଖଣ୍ଡେ ୱା ତିଣସନ୍ଥାରେ ୱା ପଣ୍ଣସନ୍ଥାରେ ୱା ପଲାଲସନ୍ଥାରେ ୱା। ଆଗାମିରତ୍ତିଂ [ଆଗମନରତ୍ତିଂ (ସ୍ୟା॰)] କତ୍ଥ ସୁଖଂ ସୟିସ୍ସାମି ମଞ୍ଚେ ୱା ପୀଠେ ୱା ଭିସିୟା ୱା ବିମ୍ବୋହନେ ୱା ୱିହାରେ ୱା ଅଡ୍ଢୟୋଗେ ୱା ପାସାଦେ ୱା ହମ୍ମିୟେ ୱା ଗୁହାୟ ୱାତି – ଦୁକ୍ଖଂ ୱତ ସେତ୍ଥ କୁୱଜ୍ଜ ସେସ୍ସଂ।
ଏତେ ୱିତକ୍କେ ପରିଦେୱନେୟ୍ୟେ ତି। ଏତେ ୱିତକ୍କେ ତି ଦ୍ୱେ ପିଣ୍ଡପାତପଟିସଞ୍ଞୁତ୍ତେ ୱିତକ୍କେ, ଦ୍ୱେ ସେନାସନପଟିସଞ୍ଞୁତ୍ତେ ୱିତକ୍କେ। ପରିଦେୱନେୟ୍ୟେ ତି ଆଦେୱନେୟ୍ୟେ ପରିଦେୱନେୟ୍ୟେତି – ଏତେ ୱିତକ୍କେ ପରିଦେୱନେୟ୍ୟେ।
ୱିନୟେଥ ସେଖୋ ଅନିକେତଚାରୀ ତି। ସେଖୋ ତି କିଂକାରଣା ୱୁଚ୍ଚତି ସେଖୋ? ସିକ୍ଖତୀତି – ସେଖୋ। କିଞ୍ଚ ସିକ୍ଖତି? ଅଧିସୀଲମ୍ପି ସିକ୍ଖତି, ଅଧିଚିତ୍ତମ୍ପି ସିକ୍ଖତି, ଅଧିପଞ୍ଞମ୍ପି ସିକ୍ଖତି। କତମା ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖା…ପେ॰… ଅୟଂ ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା। ଇମା ତିସ୍ସୋ ସିକ୍ଖାୟୋ ଆୱଜ୍ଜନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ଜାନନ୍ତୋ ପସ୍ସନ୍ତୋ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖନ୍ତୋ ଚିତ୍ତଂ ଅଧିଟ୍ଠହନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ସଦ୍ଧାୟ ଅଧିମୁଚ୍ଚନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ୱୀରିୟଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହନ୍ତୋ, ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେନ୍ତୋ, ଚିତ୍ତଂ ସମାଦହନ୍ତୋ, ପଞ୍ଞାୟ ପଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି, ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଜାନନ୍ତୋ, ପହାତବ୍ବଂ ପଜହନ୍ତୋ, ଭାୱେତବ୍ବଂ ଭାୱେନ୍ତୋ, ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତୋ ସିକ୍ଖତି ଆଚରତି ସମାଚରତି ସମାଦାୟ ସିକ୍ଖତି। ତଂକାରଣା ୱୁଚ୍ଚତି – ସେଖୋ। ୱିନୟାୟ ପଟିୱିନୟାୟ ପହାନାୟ ୱୂପସମାୟ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାୟ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ଅଧିସୀଲମ୍ପି ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅଧିଚିତ୍ତମ୍ପି ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅଧିପଞ୍ଞମ୍ପି ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ। ଇମା ତିସ୍ସୋ ସିକ୍ଖାୟୋ ଆୱଜ୍ଜନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ ଜାନନ୍ତୋ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ ଆଚରେୟ୍ୟ ସମାଚରେୟ୍ୟ ସମାଦାୟ ୱତ୍ତେୟ୍ୟାତି – ୱିନୟେଥ ସେଖୋ।
ଅନିକେତଚାରୀ ତି । କଥଂ ନିକେତଚାରୀ ହୋତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ କୁଲପଲିବୋଧେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଗଣପଲିବୋଧେନ… ଆୱାସପଲିବୋଧେନ… ଚୀୱରପଲିବୋଧେନ… ପିଣ୍ଡପାତପଲିବୋଧେନ… ସେନାସନପଲିବୋଧେନ… ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରପଲିବୋଧେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ଏୱଂ ନିକେତଚାରୀ ହୋତି। କଥଂ ଅନିକେତଚାରୀ ହୋତି? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ନ କୁଲପଲିବୋଧେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ନ ଗଣପଲିବୋଧେନ… ନ ଆୱାସପଲିବୋଧେନ… ନ ଚୀୱରପଲିବୋଧେନ… ନ ପିଣ୍ଡପାତପଲିବୋଧେନ… ନ ସେନାସନପଲିବୋଧେନ… ନ ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରପଲିବୋଧେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ଏୱଂ ଅନିକେତଚାରୀ ହୋତି।
‘‘ମଗଧଂ ଗତା କୋସଲଂ ଗତା, ଏକଚ୍ଚିୟା ପନ ୱଜ୍ଜିଭୂମିୟା।
ମିଗା ୱିୟ ଅସଙ୍ଘଚାରିନୋ [ମାଗଧା ୱିସଙ୍ଘଚାରିନୋ (ସ୍ୟା॰)] , ଅନିକେତା ୱିହରନ୍ତି ଭିକ୍ଖୱୋ॥
‘‘ସାଧୁ ଚରିତକଂ ସାଧୁ ସୁଚରିତଂ, ସାଧୁ ସଦା ଅନିକେତୱିହାରୋ।
ଅତ୍ଥପୁଚ୍ଛନଂ ପଦକ୍ଖିଣଂ କମ୍ମଂ, ଏତଂ ସାମଞ୍ଞଂ ଅକିଞ୍ଚନସ୍ସା’’ତି॥
ୱିନୟେଥ ସେଖୋ ଅନିକେତଚାରୀ। ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘କିଂସୂ ଅସିସ୍ସଂ କୁୱ ୱା ଅସିସ୍ସଂ, ଦୁକ୍ଖଂ ୱତ ସେତ୍ଥ କୁୱଜ୍ଜ ସେସ୍ସଂ।
ଏତେ ୱିତକ୍କେ ପରିଦେୱନେୟ୍ୟେ, ୱିନୟେଥ ସେଖୋ ଅନିକେତଚାରୀ’’ତି॥
ଅନ୍ନଞ୍ଚ ଲଦ୍ଧା ୱସନଞ୍ଚ କାଲେ, ମତ୍ତଂ ସ ଜଞ୍ଞା [ମତ୍ତଂ ସୋ ଜଞ୍ଞା (ସ୍ୟା॰)] ଇଧ ତୋସନତ୍ଥଂ।
ସୋ ତେସୁ ଗୁତ୍ତୋ ୟତଚାରି ଗାମେ, ରୁସିତୋପି [ଦୂସିତୋପି (କ॰)] ୱାଚଂ ଫରୁସଂ ନ ୱଜ୍ଜା॥
ଅନ୍ନଞ୍ଚ ଲଦ୍ଧା ୱସନଞ୍ଚ କାଲେ ତି। ଅନ୍ନ ନ୍ତି ଓଦନୋ କୁମ୍ମାସୋ ସତ୍ତୁ ମଚ୍ଛୋ ମଂସଂ। ୱସନ ନ୍ତି ଛ ଚୀୱରାନି – ଖୋମଂ, କପ୍ପାସିକଂ, କୋସେୟ୍ୟଂ, କମ୍ବଲଂ, ସାଣଂ, ଭଙ୍ଗଂ। ଅନ୍ନଞ୍ଚ ଲଦ୍ଧା ୱସନଞ୍ଚ କାଲେ ତି। ଚୀୱରଂ ଲଭିତ୍ୱା ପିଣ୍ଡପାତଂ ଲଭିତ୍ୱା ନ କୁହନାୟ, ନ ଲପନାୟ, ନ ନେମିତ୍ତିକତାୟ, ନ ନିପ୍ପେସିକତାୟ, ନ ଲାଭେନ ଲାଭଂ ନିଜିଗୀସନତାୟ, ନ ଦାରୁଦାନେନ, ନ ୱେଳୁଦାନେନ, ନ ପତ୍ତଦାନେନ, ନ ପୁପ୍ଫଦାନେନ, ନ ଫଲଦାନେନ, ନ ସିନାନଦାନେନ, ନ ଚୁଣ୍ଣଦାନେନ, ନ ମତ୍ତିକାଦାନେନ, ନ ଦନ୍ତକଟ୍ଠଦାନେନ, ନ ମୁଖୋଦକଦାନେନ, ନ ଚାତୁକମ୍ୟତାୟ, ନ ମୁଗ୍ଗସୂପ୍ୟତାୟ, ନ ପାରିଭଟ୍ୟତାୟ, ନ ପୀଠମଦ୍ଦିକତାୟ, ନ ୱତ୍ଥୁୱିଜ୍ଜାୟ, ନ ତିରଚ୍ଛାନୱିଜ୍ଜାୟ, ନ ଅଙ୍ଗୱିଜ୍ଜାୟ, ନ ନକ୍ଖତ୍ତୱିଜ୍ଜାୟ, ନ ଦୂତଗମନେନ, ନ ପହିଣଗମନେନ, ନ ଜଙ୍ଘପେସନିକେନ, ନ ୱେଜ୍ଜକମ୍ମେନ, ନ ପିଣ୍ଡପଟିପିଣ୍ଡକେନ, ନ ଦାନାନୁପ୍ପଦାନେନ ଧମ୍ମେନ ସମେନ ଲଦ୍ଧା ଲଭିତ୍ୱା ଅଧିଗନ୍ତ୍ୱା ୱିନ୍ଦିତ୍ୱା ପଟିଲଭିତ୍ୱାତି – ଅନ୍ନଞ୍ଚ ଲଦ୍ଧା ୱସନଞ୍ଚ କାଲେ।
ମତ୍ତଂ ସ ଜଞ୍ଞା ଇଧ ତୋସନତ୍ଥ ନ୍ତି। ମତ୍ତଂ ସ ଜଞ୍ଞା ତି ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ମତ୍ତଂ ଜାନେୟ୍ୟ – ପଟିଗ୍ଗହଣତୋ ୱା ପରିଭୋଗତୋ ୱା। କଥଂ ପଟିଗ୍ଗହଣତୋ ମତ୍ତଂ ଜାନାତି? ଥୋକେପି ଦିୟ୍ୟମାନେ କୁଲାନୁଦୟାୟ [କୁଲାନୁଦ୍ଦୟାୟ (ସୀ॰ କ॰)] କୁଲାନୁରକ୍ଖାୟ କୁଲାନୁକମ୍ପାୟ ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାତି, ବହୁକେପି ଦିୟ୍ୟମାନେ କାୟପରିହାରିକଂ ଚୀୱରଂ ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାତି କୁଚ୍ଛିପରିହାରିକଂ ପିଣ୍ଡପାତଂ ପଟିଗ୍ଗଣ୍ହାତି। ଏୱଂ ପଟିଗ୍ଗହଣତୋ ମତ୍ତଂ ଜାନାତି। କଥଂ ପରିଭୋଗତୋ ମତ୍ତଂ ଜାନାତି?
ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ଚୀୱରଂ ପଟିସେୱତି ୟାୱଦେୱ ସୀତସ୍ସ ପଟିଘାତାୟ ଉଣ୍ହସ୍ସ ପଟିଘାତାୟ ଡଂସମକସୱାତାତପସରୀସପସମ୍ଫସ୍ସାନଂ ପଟିଘାତାୟ, ୟାୱଦେୱ ହିରିକୋପୀନପଟିଚ୍ଛାଦନତ୍ଥଂ।
ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ପିଣ୍ଡପାତଂ ପଟିସେୱତି ନେୱ ଦୱାୟ ନ ମଦାୟ ନ ମଣ୍ଡନାୟ ନ ୱିଭୂସନାୟ, ୟାୱଦେୱ ଇମସ୍ସ କାୟସ୍ସ ଠିତିୟା ୟାପନାୟ ୱିହିଂସୂପରତିୟା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟାନୁଗ୍ଗହାୟ। ଇତି ପୁରାଣଞ୍ଚ ୱେଦନଂ ପଟିହଙ୍ଖାମି ନୱଞ୍ଚ ୱେଦନଂ ନ ଉପ୍ପାଦେସ୍ସାମି, ୟାତ୍ରା ଚ ମେ ଭୱିସ୍ସତି ଅନୱଜ୍ଜତା ଚ ଫାସୁୱିହାରୋ ଚ।
ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ସେନାସନଂ ପଟିସେୱତି ୟାୱଦେୱ ସୀତସ୍ସ ପଟିଘାତାୟ ଉଣ୍ହସ୍ସ ପଟିଘାତାୟ ଡଂସମକସୱାତାତପସରୀସପସମ୍ଫସ୍ସାନଂ ପଟିଘାତାୟ, ୟାୱଦେୱ ଉତୁପରିସ୍ସୟୱିନୋଦନପଟିସଲ୍ଲାନାରାମତ୍ଥଂ।
ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ପଟିସେୱତି ୟାୱଦେୱ ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ ୱେୟ୍ୟାବ୍ୟାଧିକାନଂ [ୱେୟ୍ୟାବାଧିକାନଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ୱେଦନାନଂ ପଟିଘାତାୟ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜପରମତାୟ।
ଏୱଂ ପରିଭୋଗତୋ ମତ୍ତଂ ଜାନାତି। ମତ୍ତଂ ସ ଜଞ୍ଞା ତି। ଇମେହି ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ମତ୍ତଂ ଜାନେୟ୍ୟ ଆଜାନେୟ୍ୟ ପଟିୱିଜାନେୟ୍ୟ ପଟିୱିଜ୍ଝେୟ୍ୟାତି – ମତ୍ତଂ ସ ଜଞ୍ଞା।
ଇଧ ତୋସନତ୍ଥ ନ୍ତି। ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ହୋତି ଇତରୀତରେନ ଚୀୱରେନ ଇତରୀତରଚୀୱରସନ୍ତୁଟ୍ଠିୟା ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ନ ଚ ଚୀୱରହେତୁ ଅନେସନଂ ଅପ୍ପତିରୂପଂ ଆପଜ୍ଜତି; ଅଲଦ୍ଧା ଚ ଚୀୱରଂ ନ ପରିତସ୍ସତି, ଲଦ୍ଧା ଚ ଚୀୱରଂ ଅଗଧିତୋ ଅମୁଚ୍ଛିତୋ ଅନଜ୍ଝାପନ୍ନୋ, ଆଦୀନୱଦସ୍ସାୱୀ ନିସ୍ସରଣପଞ୍ଞୋ ପରିଭୁଞ୍ଜତି; ତାୟ ଚ ପନ ଇତରୀତରଚୀୱରସନ୍ତୁଟ୍ଠିୟା ନେୱତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ୟୋ ହି ତତ୍ଥ ଦକ୍ଖୋ ଅନଲସୋ ସମ୍ପଜାନୋ ପଟିସ୍ସତୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଭିକ୍ଖୁ ପୋରାଣେ ଅଗ୍ଗଞ୍ଞେ ଅରିୟୱଂସେ ଠିତୋ।
ପୁନ ଚପରଂ ଭିକ୍ଖୁ ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ହୋତି ଇତରୀତରେନ ପିଣ୍ଡପାତେନ ଇତରୀତରପିଣ୍ଡପାତସନ୍ତୁଟ୍ଠିୟା ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ନ ଚ ପିଣ୍ଡପାତହେତୁ ଅନେସନଂ ଅପ୍ପତିରୂପଂ ଆପଜ୍ଜତି, ଅଲଦ୍ଧା ଚ ପିଣ୍ଡପାତଂ ନ ପରିତସ୍ସତି, ଲଦ୍ଧା ଚ ପିଣ୍ଡପାତଂ ଅଗଧିତୋ ଅମୁଚ୍ଛିତୋ ଅନଜ୍ଝାପନ୍ନୋ, ଆଦୀନୱଦସ୍ସାୱୀ ନିସ୍ସରଣପଞ୍ଞୋ ପରିଭୁଞ୍ଜତି; ତାୟ ଚ ପନ ଇତରୀତରପିଣ୍ଡପାତସନ୍ତୁଟ୍ଠିୟା ନେୱତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ୟୋ ହି ତତ୍ଥ ଦକ୍ଖୋ ଅନଲସୋ ସମ୍ପଜାନୋ ପଟିସ୍ସତୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଭିକ୍ଖୁ ପୋରାଣେ ଅଗ୍ଗଞ୍ଞେ ଅରିୟୱଂସେ ଠିତୋ।
ପୁନ ଚପରଂ ଭିକ୍ଖୁ ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ହୋତି ଇତରୀତରେନ ସେନାସନେନ ଇତରୀତରସେନାସନସନ୍ତୁଟ୍ଠିୟା ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ନ ଚ ସେନାସନହେତୁ ଅନେସନଂ ଅପ୍ପତିରୂପଂ ଆପଜ୍ଜତି , ଅଲଦ୍ଧା ଚ ସେନାସନଂ ନ ପରିତସ୍ସତି, ଲଦ୍ଧା ଚ ସେନାସନଂ ଅଗଧିତୋ ଅମୁଚ୍ଛିତୋ ଅନଜ୍ଝାପନ୍ନୋ, ଆଦୀନୱଦସ୍ସାୱୀ ନିସ୍ସରଣପଞ୍ଞୋ ପରିଭୁଞ୍ଜତି; ତାୟ ଚ ପନ ଇତରୀତରସେନାସନସନ୍ତୁଟ୍ଠିୟା ନେୱତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ୟୋ ହି ତତ୍ଥ ଦକ୍ଖୋ ଅନଲସୋ ସମ୍ପଜାନୋ ପଟିସ୍ସତୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଭିକ୍ଖୁ ପୋରାଣେ ଅଗ୍ଗଞ୍ଞେ ଅରିୟୱଂସେ ଠିତୋ।
ପୁନ ଚପରଂ ଭିକ୍ଖୁ ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ହୋତି ଇତରୀତରେନ ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରେନ, ଇତରୀତରଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରସନ୍ତୁଟ୍ଠିୟା ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ, ନ ଚ ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରହେତୁ ଅନେସନଂ ଅପ୍ପତିରୂପଂ ଆପଜ୍ଜତି, ଅଲଦ୍ଧା ଚ ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ନ ପରିତସ୍ସତି, ଲଦ୍ଧା ଚ ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ଅଗଧିତୋ ଅମୁଚ୍ଛିତୋ ଅନଜ୍ଝାପନ୍ନୋ, ଆଦୀନୱଦସ୍ସାୱୀ ନିସ୍ସରଣପଞ୍ଞୋ ପରିଭୁଞ୍ଜତି; ତାୟ ଚ ପନ ଇତରୀତରଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରସନ୍ତୁଟ୍ଠିୟା ନେୱତ୍ତାନୁକ୍କଂସେତି, ନ ପରଂ ୱମ୍ଭେତି। ୟୋ ହି ତତ୍ଥ ଦକ୍ଖୋ ଅନଲସୋ ସମ୍ପଜାନୋ ପଟିସ୍ସତୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ଭିକ୍ଖୁ ପୋରାଣେ ଅଗ୍ଗଞ୍ଞେ ଅରିୟୱଂସେ ଠିତୋତି – ମତ୍ତଂ ସ ଜଞ୍ଞା ଇଧ ତୋସନତ୍ଥଂ।
ସୋ ତେସୁ ଗୁତ୍ତୋ ୟତଚାରି ଗାମେ ତି। ସୋ ତେସୁ ଗୁତ୍ତୋ ତି ଚୀୱରେ ପିଣ୍ଡପାତେ ସେନାସନେ ଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରେ ଗୁତ୍ତୋ ଗୋପିତୋ ରକ୍ଖିତୋ ସଂୱୁତୋତି। ଏୱମ୍ପି ସୋ ତେସୁ ଗୁତ୍ତୋ। ଅଥ ୱା ଆୟତନେସୁ ଗୁତ୍ତୋ ଗୋପିତୋ ରକ୍ଖିତୋ ସଂୱୁତୋତି। ଏୱମ୍ପି ସୋ ତେସୁ ଗୁତ୍ତୋ।
ୟତଚାରି ଗାମେ ତି ଗାମେ ୟତୋ ୟତ୍ତୋ ପଟିୟତ୍ତୋ ଗୁତ୍ତୋ ଗୋପିତୋ ରକ୍ଖିତୋ ସଂୱୁତୋତି – ସୋ ତେସୁ ଗୁତ୍ତୋ ୟତଚାରି ଗାମେ।
ରୁସିତୋପି ୱାଚଂ ଫରୁସଂ ନ ୱଜ୍ଜା ତି। ଦୂସିତୋ ଖୁଂସିତୋ ୱମ୍ଭିତୋ ଘଟ୍ଟିତୋ ଗରହିତୋ ଉପୱଦିତୋ ଫରୁସେନ କକ୍ଖଳେନ ନପ୍ପଟିୱଜ୍ଜା ନପ୍ପଟିଭଣେୟ୍ୟ, ଅକ୍କୋସନ୍ତଂ ନ ପଚ୍ଚକ୍କୋସେୟ୍ୟ, ରୋସନ୍ତଂ ନପ୍ପଟିରୋସେୟ୍ୟ, ଭଣ୍ଡନ୍ତଂ ନ ପଟିଭଣ୍ଡେୟ୍ୟ, ନ କଲହଂ କରେୟ୍ୟ, ନ ଭଣ୍ଡନଂ କରେୟ୍ୟ, ନ ୱିଗ୍ଗହଂ କରେୟ୍ୟ, ନ ୱିୱାଦଂ କରେୟ୍ୟ, ନ ମେଧଗଂ କରେୟ୍ୟ, କଲହଂ ଭଣ୍ଡନଂ ୱିଗ୍ଗହଂ ୱିୱାଦଂ ମେଧଗଂ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟ, କଲହଭଣ୍ଡନୱିଗ୍ଗହୱିୱାଦମେଧଗା ଆରତୋ ଅସ୍ସ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରେୟ୍ୟାତି – ରୁସିତୋପି ୱାଚଂ ଫରୁସଂ ନ ୱଜ୍ଜା।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଅନ୍ନଞ୍ଚ ଲଦ୍ଧା ୱସନଞ୍ଚ କାଲେ, ମତ୍ତଂ ସ ଜଞ୍ଞା ଇଧ ତୋସନତ୍ଥଂ।
ସୋ ତେସୁ ଗୁତ୍ତୋ ୟତଚାରି ଗାମେ, ରୁସିତୋପି ୱାଚଂ ଫରୁସଂ ନ ୱଜ୍ଜା’’ତି॥
ଓକ୍ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୁ ନ ଚ ପାଦଲୋଲୋ, ଝାନାନୁୟୁତ୍ତୋ ବହୁଜାଗରସ୍ସ।
ଉପେକ୍ଖମାରବ୍ଭ ସମାହିତତ୍ତୋ, ତକ୍କାସୟଂ କୁକ୍କୁଚ୍ଚଞ୍ଚୁପଚ୍ଛିନ୍ଦେ [କୁକ୍କୁଚ୍ଚିୟୂପଚ୍ଛିନ୍ଦେ (ସ୍ୟା॰)] ॥
ଓକ୍ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୁ ନ ଚ ପାଦଲୋଲୋ ତି। କଥଂ ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୁ ହୋତି ? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁଲୋଲୋ, ଚକ୍ଖୁଲୋଲିୟେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ‘‘ଅଦିଟ୍ଠଂ ଦକ୍ଖିତବ୍ବଂ, ଦିଟ୍ଠଂ ସମତିକ୍କମିତବ୍ବ’’ନ୍ତି ଆରାମେନ ଆରାମଂ ଉୟ୍ୟାନେନ ଉୟ୍ୟାନଂ ଗାମେନ ଗାମଂ ନିଗମେନ ନିଗମଂ ନଗରେନ ନଗରଂ ରଟ୍ଠେନ ରଟ୍ଠଂ ଜନପଦେନ ଜନପଦଂ ଦୀଘଚାରିକଂ ଅନୱଟ୍ଠିତଚାରିକଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ ଚ ହୋତି ରୂପଦସ୍ସନାୟ। ଏୱମ୍ପି ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୁ ହୋତି।
ଅଥ ୱା ଭିକ୍ଖୁ ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ ୱୀଥିଂ ପଟିପନ୍ନୋ ଅସଂୱୁତୋ ଗଚ୍ଛତି ହତ୍ଥିଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ଅସ୍ସଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ରଥଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ପତ୍ତିଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ଇତ୍ଥିୟୋ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ପୁରିସେ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, କୁମାରକେ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, କୁମାରିକାୟୋ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ଅନ୍ତରାପଣଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ଘରମୁଖାନି ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ଉଦ୍ଧଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ଅଧୋ ଓଲୋକେନ୍ତୋ, ଦିସାୱିଦିସଂ ୱିପେକ୍ଖମାନୋ [ପେକ୍ଖମାନୋ (ବହୂସୁ)] ଗଚ୍ଛତି। ଏୱମ୍ପି ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୁ ହୋତି।
ଅଥ ୱା ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୀ ହୋତି ଅନୁବ୍ୟଞ୍ଜନଗ୍ଗାହୀ। ୟତ୍ୱାଧିକରଣମେନଂ ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଅସଂୱୁତଂ ୱିହରନ୍ତଂ ଅଭିଜ୍ଝାଦୋମନସ୍ସା ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ୱାସ୍ସୱେୟ୍ୟୁଂ, ତସ୍ସ ସଂୱରାୟ ନପ୍ପଟିପଜ୍ଜତି, ନ ରକ୍ଖତି ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟେ ନ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଏୱମ୍ପି ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୁ ହୋତି।
ୟଥା ୱା ପନେକେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଦ୍ଧାଦେୟ୍ୟାନି ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜିତ୍ୱା ତେ ଏୱରୂପଂ ୱିସୂକଦସ୍ସନଂ ଅନୁୟୁତ୍ତା ୱିହରନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ନଚ୍ଚଂ ଗୀତଂ ୱାଦିତଂ ପେକ୍ଖଂ ଅକ୍ଖାନଂ ପାଣିସ୍ସରଂ ୱେତାଳଂ କୁମ୍ଭଥୂଣଂ ସୋଭନକଂ ଚଣ୍ଡାଲଂ ୱଂସଂ ଧୋୱନଂ ହତ୍ଥିୟୁଦ୍ଧଂ ଅସ୍ସୟୁଦ୍ଧଂ ମହିଂସୟୁଦ୍ଧଂ ଉସଭୟୁଦ୍ଧଂ ଅଜୟୁଦ୍ଧଂ ମେଣ୍ଡୟୁଦ୍ଧଂ କୁକ୍କୁଟୟୁଦ୍ଧଂ ୱଟ୍ଟକୟୁଦ୍ଧଂ ଦଣ୍ଡୟୁଦ୍ଧଂ ମୁଟ୍ଠିୟୁଦ୍ଧଂ ନିବ୍ବୁଦ୍ଧଂ ଉୟ୍ୟୋଧିକଂ ବଲଗ୍ଗଂ ସେନାବ୍ୟୂହଂ ଅନୀକଦସ୍ସନଂ ଇତି ୱା। ଏୱମ୍ପି ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୁ ହୋତି।
କଥଂ ନ ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୁ ହୋତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ ନ ଚକ୍ଖୁଲୋଲୋ ନ ଚକ୍ଖୁଲୋଲିୟେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି ‘‘ଅଦିଟ୍ଠଂ ଦକ୍ଖିତବ୍ବଂ ଦିଟ୍ଠଂ ସମତିକ୍କମିତବ୍ବ’’ନ୍ତି ନ ଆରାମେନ ଆରାମଂ ନ ଉୟ୍ୟାନେନ ଉୟ୍ୟାନଂ ନ ଗାମେନ ଗାମଂ ନ ନିଗମେନ ନିଗମଂ ନ ନଗରେନ ନଗରଂ ନ ରଟ୍ଠେନ ରଟ୍ଠଂ ନ ଜନପଦେନ ଜନପଦଂ ଦୀଘଚାରିକଂ ଅନୱଟ୍ଠିତଚାରିକଂ ଅନନୁୟୁତ୍ତୋ ଚ ହୋତି ରୂପଦସ୍ସନାୟ । ଏୱମ୍ପି ନ ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୁ ହୋତି।
ଅଥ ୱା ଭିକ୍ଖୁ ଅନ୍ତରଘରଂ ପୱିଟ୍ଠୋ ୱୀଥିଂ ପଟିପନ୍ନୋ ସଂୱୁତୋ ଗଚ୍ଛତି ନ ହତ୍ଥିଂ ଓଲୋକେନ୍ତୋ…ପେ॰… ନ ଦିସାୱିଦିସଂ ୱିପେକ୍ଖମାନୋ ଗଚ୍ଛତି। ଏୱମ୍ପି ନ ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୁ ହୋତି।
ଅଥ ୱା ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ନ ନିମିତ୍ତଗ୍ଗାହୀ ହୋତି…ପେ॰… ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟେ ସଂୱରଂ ଆପଜ୍ଜତି। ଏୱମ୍ପି ନ ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୁ ହୋତି।
ୟଥା ୱା ପନେକେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଦ୍ଧାଦେୟ୍ୟାନି ଭୋଜନାନି ଭୁଞ୍ଜିତ୍ୱା…ପେ॰… ଅନୀକଦସ୍ସନଂ ଇତି ୱା। ଏୱରୂପା ୱିସୂକଦସ୍ସନାନୁୟୋଗା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି। ଏୱମ୍ପି ନ ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୁ ହୋତୀତି – ଓକ୍ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୁ।
ନ ଚ ପାଦଲୋଲୋ ତି। କଥଂ ପାଦଲୋଲୋ ହୋତି? ଇଧେକଚ୍ଚୋ ଭିକ୍ଖୁ ପାଦଲୋଲୋ ପାଦଲୋଲିୟେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଆରାମେନ ଆରାମଂ…ପେ॰… ଦୀଘଚାରିକଂ ଅନୱଟ୍ଠିତଚାରିକଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ ହୋତି ରୂପଦସ୍ସନାୟ। ଏୱମ୍ପି ପାଦଲୋଲୋ ହୋତି।
ଅଥ ୱା ଭିକ୍ଖୁ ଅନ୍ତୋପି ସଙ୍ଘାରାମେ ପାଦଲୋଲୋ ପାଦଲୋଲିୟେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ନ ଅତ୍ଥହେତୁ ନ କାରଣହେତୁ ଉଦ୍ଧତୋ ଅୱୂପସନ୍ତଚିତ୍ତୋ ପରିୱେଣତୋ ପରିୱେଣଂ ଗଚ୍ଛତି। ୱିହାରତୋ…ପେ॰… ଇତି ଭୱାଭୱକଥଂ କଥେତି। ଏୱମ୍ପି ପାଦଲୋଲୋ ହୋତି।
ନ ଚ ପାଦଲୋଲୋ ତି। ପାଦଲୋଲିୟଂ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟ, ପାଦଲୋଲିୟା ଆରତୋ ଅସ୍ସ ୱିରତୋ ପଟିୱିରତୋ ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ନିସ୍ସଟୋ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିମରିୟାଦିକତେନ ଚେତସା ୱିହରେୟ୍ୟ, ପଟିସଲ୍ଲାନାରାମୋ ଅସ୍ସ ପଟିସଲ୍ଲାନରତୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚେତୋସମଥମନୁୟୁତ୍ତୋ ଅନିରାକତଜ୍ଝାନୋ ୱିପସ୍ସନାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ବ୍ରୂହେତା ସୁଞ୍ଞାଗାରଂ ଝାୟୀ ଝାନରତୋ ଏକତ୍ତମନୁୟୁତ୍ତୋ ସଦତ୍ଥଗରୁକୋତି – ଓକ୍ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୁ ନ ଚ ପାଦଲୋଲୋ।
ଝାନାନୁୟୁତ୍ତୋ ବହୁଜାଗରସ୍ସା ତି। ଝାନାନୁୟୁତ୍ତୋ ତି ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ଝାନାନୁୟୁତ୍ତୋ – ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ପଠମସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ ୟୁତ୍ତୋ ପୟୁତ୍ତୋ ଆୟୁତ୍ତୋ ସମାୟୁତ୍ତୋ, ଅନୁପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ୱା ଦୁତିୟସ୍ସ ଝାନସ୍ସ… ତତିୟସ୍ସ ଝାନସ୍ସ… ଚତୁତ୍ଥସ୍ସ ଝାନସ୍ସ ଉପ୍ପାଦାୟ ୟୁତ୍ତୋ ପୟୁତ୍ତୋ ଆୟୁତ୍ତୋ ସମାୟୁତ୍ତୋତି। ଏୱମ୍ପି ଝାନାନୁୟୁତ୍ତୋ। ଅଥ ୱା ଉପ୍ପନ୍ନଂ ୱା ପଠମଂ ଝାନଂ ଆସେୱତି ଭାୱେତି ବହୁଲୀକରୋତି [ବହୁଲିଂ କରୋତି (କ॰)] , ଉପ୍ପନ୍ନଂ ୱା ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ … ତତିୟଂ ଝାନଂ… ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଆସେୱତି ଭାୱେତି ବହୁଲୀକରୋତୀତି। ଏୱମ୍ପି ଝାନାନୁୟୁତ୍ତୋ।
ବହୁଜାଗରସ୍ସା ତି ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ଦିୱସଂ ଚଙ୍କମେନ ନିସଜ୍ଜାୟ ଆୱରଣୀୟେହି ଧମ୍ମେହି ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି, ରତ୍ତିୟା ପଠମଂ ୟାମଂ ଚଙ୍କମେନ ନିସଜ୍ଜାୟ ଆୱରଣୀୟେହି ଧମ୍ମେହି ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତି, ରତ୍ତିୟା ମଜ୍ଝିମଂ ୟାମଂ ଦକ୍ଖିଣେନ ପସ୍ସେନ ସୀହସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି ପାଦେ ପାଦଂ ଅଚ୍ଚାଧାୟ ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ ଉଟ୍ଠାନସଞ୍ଞଂ ମନସି କତ୍ୱା, ରତ୍ତିୟା ପଚ୍ଛିମଂ ୟାମଂ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାୟ ଚଙ୍କମେନ ନିସଜ୍ଜାୟ ଆୱରଣୀୟେହି ଧମ୍ମେହି ଚିତ୍ତଂ ପରିସୋଧେତୀତି – ଝାନାନୁୟୁତ୍ତୋ ବହୁଜାଗରସ୍ସ।
ଉପେକ୍ଖମାରବ୍ଭ ସମାହିତତ୍ତୋ ତି। ଉପେକ୍ଖା ତି ୟା ଚତୁତ୍ଥେ ଝାନେ ଉପେକ୍ଖା ଉପେକ୍ଖନା ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖନା ଚିତ୍ତସମତା ଚିତ୍ତପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧତା ମଜ୍ଝତ୍ତତା ଚିତ୍ତସ୍ସ। ସମାହିତତ୍ତୋ ତି ୟା ଚିତ୍ତସ୍ସ ଠିତି ସଣ୍ଠିତି ଅୱଟ୍ଠିତି ଅୱିସାହାରୋ ଅୱିକ୍ଖେପୋ ଅୱିସାହଟମାନସତା ସମଥୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମାଧିବଲଂ ସମ୍ମାସମାଧି। ଉପେକ୍ଖମାରବ୍ଭ ସମାହିତତ୍ତୋ ତି। ଚତୁତ୍ଥେ ଝାନେ ଉପେକ୍ଖଂ ଆରବ୍ଭ ଏକଗ୍ଗଚିତ୍ତୋ ଅୱିକ୍ଖିତ୍ତଚିତ୍ତୋ ଅୱିସାହଟମାନସୋତି – ଉପେକ୍ଖମାରବ୍ଭ ସମାହିତତ୍ତୋ।
ତକ୍କାସୟଂ କୁକ୍କୁଚ୍ଚଞ୍ଚୁପଚ୍ଛିନ୍ଦେ ତି। ତକ୍କା ତି ନୱ ୱିତକ୍କା – କାମୱିତକ୍କୋ, ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୋ, ୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ, ଞାତିୱିତକ୍କୋ, ଜନପଦୱିତକ୍କୋ, ଅମରୱିତକ୍କୋ, ପରାନୁଦୟତାପଟିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିତକ୍କୋ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକପଟିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିତକ୍କୋ, ଅନୱଞ୍ଞତ୍ତିପଟିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ ୱିତକ୍କୋ – ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି ନୱ ୱିତକ୍କା। କାମୱିତକ୍କାନଂ କାମସଞ୍ଞାସୟୋ, ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କାନଂ ବ୍ୟାପାଦସଞ୍ଞାସୟୋ, ୱିହିଂସାୱିତକ୍କାନଂ ୱିହିଂସାସଞ୍ଞାସୟୋ। ଅଥ ୱା ତକ୍କାନଂ ୱିତକ୍କାନଂ ସଙ୍କପ୍ପାନଂ ଅୱିଜ୍ଜାସୟୋ, ଅୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ ଆସୟୋ, ଅସ୍ମିମାନୋ ଆସୟୋ, ଅନୋତ୍ତପ୍ପଂ ଆସୟୋ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ଆସୟୋ।
କୁକ୍କୁଚ୍ଚ ନ୍ତି ହତ୍ଥକୁକ୍କୁଚ୍ଚମ୍ପି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ପାଦକୁକ୍କୁଚ୍ଚମ୍ପି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ହତ୍ଥପାଦକୁକ୍କୁଚ୍ଚମ୍ପି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ, ଅକପ୍ପିୟେ କପ୍ପିୟସଞ୍ଞିତା କପ୍ପିୟେ ଅକପ୍ପିୟସଞ୍ଞିତା, ଅୱଜ୍ଜେ ୱଜ୍ଜସଞ୍ଞିତା, ୱଜ୍ଜେ ଅୱଜ୍ଜସଞ୍ଞିତା। ୟଂ ଏୱରୂପଂ କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ କୁକ୍କୁଚ୍ଚାୟନା କୁକ୍କୁଚ୍ଚାୟିତତ୍ତଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ – ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ।
ଅପି ଚ ଦ୍ୱୀହି କାରଣେହି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ – କତତ୍ତା ଚ ଅକତତ୍ତା ଚ। କଥଂ କତତ୍ତା ଚ ଅକତତ୍ତା ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ? ‘‘କତଂ ମେ କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ, ଅକତଂ ମେ କାୟସୁଚରିତ’’ନ୍ତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ। ‘‘କତଂ ମେ ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତଂ… କତଂ ମେ ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ… କତୋ ମେ ପାଣାତିପାତୋ, ଅକତା ମେ ପାଣାତିପାତା ୱେରମଣୀ’’ତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ। ‘‘କତଂ ମେ ଅଦିନ୍ନାଦାନଂ… କତୋ ମେ କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରୋ… କତୋ ମେ ମୁସାୱାଦୋ… କତା ମେ ପିସୁଣୱାଚା… କତା ମେ ଫରୁସୱାଚା… କତୋ ମେ ସମ୍ଫପ୍ପଲାପୋ… କତା ମେ ଅଭିଜ୍ଝା… କତୋ ମେ ବ୍ୟାପାଦୋ… କତା ମେ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି, ଅକତା ମେ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠୀ’’ତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ। ଏୱଂ କତତ୍ତା ଚ ଅକତତ୍ତା ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ।
ଅଥ ୱା ‘‘ସୀଲେସୁମ୍ହି ନ ପରିପୂରକାରୀ’’ତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ; ‘‘ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁମ୍ହି ଅଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋ’’ତି… ‘‘ଭୋଜନେ ଅମତ୍ତଞ୍ଞୂମ୍ହୀ’’ତି… ‘‘ଜାଗରିୟଂ ଅନନୁୟୁତ୍ତୋମ୍ହୀ’’ତି… ‘‘ନ ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞେନ ସମନ୍ନାଗତୋମ୍ହୀ’’ତି… ‘‘ଅଭାୱିତା ମେ ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନା’’ତି… ‘‘ଅଭାୱିତା ମେ ଚତ୍ତାରୋ ସମ୍ମପ୍ପଧାନା’’ତି… ‘‘ଅଭାୱିତା ମେ ଚତ୍ତାରୋ ଇଦ୍ଧିପାଦା’’ତି… ‘‘ଅଭାୱିତାନି ମେ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନୀ’’ତି… ‘‘ଅଭାୱିତାନି ମେ ପଞ୍ଚ ବଲାନୀ’’ତି… ‘‘ଅଭାୱିତା ମେ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା’’ତି… ‘‘ଅଭାୱିତୋ ମେ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ’’ତି… ‘‘ଦୁକ୍ଖଂ ମେ ଅପରିଞ୍ଞାତ’’ନ୍ତି… ‘‘ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ ମେ ଅପ୍ପହୀନୋ’’ତି… ‘‘ମଗ୍ଗୋ ମେ ଅଭାୱିତୋ’’ତି… ‘‘ନିରୋଧୋ ମେ ଅସଚ୍ଛିକତୋ’’ତି ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ଚେତସୋ ୱିପ୍ପଟିସାରୋ ମନୋୱିଲେଖୋ। ତକ୍କାସୟଂ କୁକ୍କୁଚ୍ଚଞ୍ଚୁପଚ୍ଛିନ୍ଦେ ତି। ତକ୍କଞ୍ଚ ତକ୍କାସୟଞ୍ଚ କୁକ୍କୁଚ୍ଚଞ୍ଚ ଉପଚ୍ଛିନ୍ଦେୟ୍ୟ ଛିନ୍ଦେୟ୍ୟ ଉଚ୍ଛିନ୍ଦେୟ୍ୟ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ଦେୟ୍ୟ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟାତି – ତକ୍କାସୟଂ କୁକ୍କୁଚ୍ଚଞ୍ଚୁପଚ୍ଛିନ୍ଦେ।
‘‘ଓକ୍ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୁ ନ ଚ ପାଦଲୋଲୋ, ଝାନାନୁୟୁତ୍ତୋ ବହୁଜାଗରସ୍ସ।
ଉପେକ୍ଖମାରବ୍ଭ ସମାହିତତ୍ତୋ, ତକ୍କାସୟଂ କୁକ୍କୁଚ୍ଚଞ୍ଚୁପଚ୍ଛିନ୍ଦେ’’ତି॥
ଚୁଦିତୋ ୱଚୀଭି ସତିମାଭିନନ୍ଦେ, ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ ଖିଲଂ ପଭିନ୍ଦେ।
ୱାଚଂ ପମୁଞ୍ଚେ କୁସଲଂ ନାତିୱେଲଂ, ଜନୱାଦଧମ୍ମାୟ ନ ଚେତୟେୟ୍ୟ॥
ଚୁଦିତୋ ୱଚୀଭି ସତିମାଭିନନ୍ଦେ ତି। ଚୁଦିତୋ ତି ଉପଜ୍ଝାୟା ୱା ଆଚରିୟା ୱା ସମାନୁପଜ୍ଝାୟକା ୱା ସମାନାଚରିୟକା ୱା ମିତ୍ତା ୱା ସନ୍ଦିଟ୍ଠା ୱା ସମ୍ଭତ୍ତା ୱା ସହାୟା ୱା ଚୋଦେନ୍ତି – ‘‘ଇଦଂ ତେ, ଆୱୁସୋ, ଅୟୁତ୍ତଂ, ଇଦଂ ତେ ଅପ୍ପତ୍ତଂ, ଇଦଂ ତେ ଅସାରୁପ୍ପଂ, ଇଦଂ ତେ ଅସୀଲଟ୍ଠ’’ନ୍ତି। ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା ତଂ ଚୋଦନଂ ନନ୍ଦେୟ୍ୟ ଅଭିନନ୍ଦେୟ୍ୟ ମୋଦେୟ୍ୟ ଅନୁମୋଦେୟ୍ୟ ଇଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସାଦିୟେୟ୍ୟ ପତ୍ଥୟେୟ୍ୟ ପିହୟେୟ୍ୟ ଅଭିଜପ୍ପେୟ୍ୟ। ୟଥା ଇତ୍ଥୀ ୱା ପୁରିସୋ ୱା ଦହରୋ ୟୁୱା ମଣ୍ଡନଜାତିକୋ ସୀସଂନ୍ହାତୋ ଉପ୍ପଲମାଲଂ ୱା ୱସ୍ସିକମାଲଂ ୱା ଅଧିମୁତ୍ତକମାଲଂ ୱା ଲଭିତ୍ୱା ଉଭୋହି ହତ୍ଥେହି ପଟିଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଉତ୍ତମଙ୍ଗେ ସିରସ୍ମିଂ ପତିଟ୍ଠାପେତ୍ୱା ନନ୍ଦେୟ୍ୟ ଅଭିନନ୍ଦେୟ୍ୟ ମୋଦେୟ୍ୟ ଅନୁମୋଦେୟ୍ୟ ଇଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସାଦିୟେୟ୍ୟ ପତ୍ଥୟେୟ୍ୟ ପିହୟେୟ୍ୟ ଅଭିଜପ୍ପେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା ତଂ ଚୋଦନଂ ନନ୍ଦେୟ୍ୟ ଅଭିନନ୍ଦେୟ୍ୟ ମୋଦେୟ୍ୟ ଅନୁମୋଦେୟ୍ୟ ଇଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସାଦିୟେୟ୍ୟ ପତ୍ଥୟେୟ୍ୟ ପିହୟେୟ୍ୟ ଅଭିଜପ୍ପେୟ୍ୟ।
‘‘ନିଧୀନଂୱ [ନିଧିନଂୱ (କ॰) ଧ॰ ପ॰ ୭୬] ପୱତ୍ତାରଂ, ୟଂ ପସ୍ସେ ୱଜ୍ଜଦସ୍ସିନଂ।
ନିଗ୍ଗୟ୍ହୱାଦିଂ ମେଧାୱିଂ, ତାଦିସଂ ପଣ୍ଡିତଂ ଭଜେ॥
‘‘ତାଦିସଂ ଭଜମାନସ୍ସ, ସେୟ୍ୟୋ ହୋତି ନ ପାପିୟୋ।
ଓୱଦେୟ୍ୟାନୁସାସେୟ୍ୟ, ଅସବ୍ଭା ଚ ନିୱାରୟେ।
ସତଞ୍ହି ସୋ ପିୟୋ ହୋତି, ଅସତଂ ହୋତି ଅପ୍ପିୟୋ’’ତି॥
ଚୁଦିତୋ ୱଚୀଭି ସତିମାଭିନନ୍ଦେ, ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ ଖିଲଂ ପଭିନ୍ଦେ ତି। ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ତି ଏକକମ୍ମଂ ଏକୁଦ୍ଦେସୋ ସମସିକ୍ଖତା। ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ ଖିଲଂ ପଭିନ୍ଦେ ତି। ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ ଆହତଚିତ୍ତତଂ ଖିଲଜାତତଂ ପଭିନ୍ଦେୟ୍ୟ , ପଞ୍ଚପି ଚେତୋଖିଲେ ଭିନ୍ଦେୟ୍ୟ, ତୟୋପି ଚେତୋଖିଲେ ଭିନ୍ଦେୟ୍ୟ, ରାଗଖିଲଂ ଦୋସଖିଲଂ ମୋହଖିଲଂ ଭିନ୍ଦେୟ୍ୟ ପଭିନ୍ଦେୟ୍ୟ ସମ୍ଭିନ୍ଦେୟ୍ୟାତି – ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ ଖିଲଂ ପଭିନ୍ଦେ।
ୱାଚଂ ପମୁଞ୍ଚେ କୁସଲଂ ନାତିୱେଲ ନ୍ତି। ଞାଣସମୁଟ୍ଠିତଂ ୱାଚଂ ମୁଞ୍ଚେୟ୍ୟ, ଅତ୍ଥୂପସଂହିତଂ ଧମ୍ମୂପସଂହିତଂ କାଲେନ ସାପଦେସଂ ପରିୟନ୍ତୱତିଂ ୱାଚଂ ମୁଞ୍ଚେୟ୍ୟ ପମୁଞ୍ଚେୟ୍ୟାତି – ୱାଚଂ ପମୁଞ୍ଚେ କୁସଲଂ। ନାତିୱେଲ ନ୍ତି। ୱେଲା ତି ଦ୍ୱେ ୱେଲା – କାଲୱେଲା ଚ ସୀଲୱେଲା ଚ। କତମା କାଲୱେଲା? କାଲାତିକ୍କନ୍ତଂ ୱାଚଂ ନ ଭାସେୟ୍ୟ, ୱେଲାତିକ୍କନ୍ତଂ ୱାଚଂ ନ ଭାସେୟ୍ୟ, କାଲୱେଲାତିକ୍କନ୍ତଂ ୱାଚଂ ନ ଭାସେୟ୍ୟ, କାଲଂ ଅସମ୍ପତ୍ତଂ ୱାଚଂ ନ ଭାସେୟ୍ୟ, ୱେଲଂ ଅସମ୍ପତ୍ତଂ ୱାଚଂ ନ ଭାସେୟ୍ୟ, କାଲୱେଲଂ ଅସମ୍ପତ୍ତଂ ୱାଚଂ ନ ଭାସେୟ୍ୟ।
‘‘ୟୋ ୱେ [ଚ (ସ୍ୟା॰)] କାଲେ ଅସମ୍ପତ୍ତେ, ଅତିୱେଲଞ୍ଚ ଭାସତି।
ଏୱଂ ସୋ ନିହତୋ ସେତି, କୋକିଲାୟେୱ [କୋକିଲିୟାୱ (ସ୍ୟା॰)] ଅତ୍ରଜୋ’’ତି॥
ଅୟଂ କାଲୱେଲା। କତମା ସୀଲୱେଲା? ରତ୍ତୋ ୱାଚଂ ନ ଭାସେୟ୍ୟ, ଦୁଟ୍ଠୋ ୱାଚଂ ନ ଭାସେୟ୍ୟ, ମୂଳ୍ହୋ ୱାଚଂ ନ ଭାସେୟ୍ୟ, ମୁସାୱାଦଂ ନ ଭାସେୟ୍ୟ, ପିସୁଣୱାଚଂ ନ ଭାସେୟ୍ୟ, ଫରୁସୱାଚଂ ନ ଭାସେୟ୍ୟ, ସମ୍ଫପ୍ପଲାପଂ ନ ଭାସେୟ୍ୟ ନ କଥେୟ୍ୟ ନ ଭଣେୟ୍ୟ ନ ଦୀପୟେୟ୍ୟ ନ ୱୋହରେୟ୍ୟ। ଅୟଂ ସୀଲୱେଲାତି – ୱାଚଂ ପମୁଞ୍ଚେ କୁସଲଂ ନାତିୱେଲଂ।
ଜନୱାଦଧମ୍ମାୟ ନ ଚେତୟେୟ୍ୟା ତି। ଜନା ତି ଖତ୍ତିୟା ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣା ଚ ୱେସ୍ସା ଚ ସୁଦ୍ଦା ଚ ଗହଟ୍ଠା ଚ ପବ୍ବଜିତା ଚ ଦେୱା ଚ ମନୁସ୍ସା ଚ। ଜନସ୍ସ ୱାଦାୟ ଉପୱାଦାୟ ନିନ୍ଦାୟ ଗରହାୟ ଅକିତ୍ତିୟା ଅୱଣ୍ଣହାରିକାୟ ସୀଲୱିପତ୍ତିୟା ୱା ଆଚାରୱିପତ୍ତିୟା ୱା ଦିଟ୍ଠିୱିପତ୍ତିୟା ୱା ଆଜୀୱୱିପତ୍ତିୟା ୱା ନ ଚେତୟେୟ୍ୟ ଚେତନଂ ନ ଉପ୍ପାଦେୟ୍ୟ ଚିତ୍ତଂ ନ ଉପ୍ପାଦେୟ୍ୟ ସଙ୍କପ୍ପଂ ନ ଉପ୍ପାଦେୟ୍ୟ ମନସିକାରଂ ନ ଉପ୍ପାଦେୟ୍ୟାତି – ଜନୱାଦଧମ୍ମାୟ ନ ଚେତୟେୟ୍ୟ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଚୁଦିତୋ ୱଚୀଭି ସତିମାଭିନନ୍ଦେ, ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ ଖିଲଂ ପଭିନ୍ଦେ।
ୱାଚଂ ପମୁଞ୍ଚେ କୁସଲଂ ନାତିୱେଲଂ, ଜନୱାଦଧମ୍ମାୟ ନ ଚେତୟେୟ୍ୟା’’ତି॥
ଅଥାପରଂ ପଞ୍ଚ ରଜାନି ଲୋକେ, ୟେସଂ ସତୀମା ୱିନୟାୟ ସିକ୍ଖେ।
ରୂପେସୁ ସଦ୍ଦେସୁ ଅଥୋ ରସେସୁ, ଗନ୍ଧେସୁ ଫସ୍ସେସୁ ସହେଥ ରାଗଂ॥
ଅଥାପରଂ ପଞ୍ଚ ରଜାନି ଲୋକେ ତି। ଅଥା ତି ପଦସନ୍ଧି ପଦସଂସଗ୍ଗୋ ପଦପାରିପୂରୀ ଅକ୍ଖରସମୱାୟୋ ବ୍ୟଞ୍ଜନସିଲିଟ୍ଠତା ପଦାନୁପୁବ୍ବତାପେତଂ – ଅଥାତି। ପଞ୍ଚ ରଜାନୀ ତି ରୂପରଜୋ, ସଦ୍ଦରଜୋ, ଗନ୍ଧରଜୋ, ରସରଜୋ, ଫୋଟ୍ଠବ୍ବରଜୋ।
‘‘ରାଗୋ ରଜୋ ନ ଚ ପନ ରେଣୁ ୱୁଚ୍ଚତି, ରାଗସ୍ସେତଂ ଅଧିୱଚନଂ ରଜୋତି।
ଏତଂ ରଜଂ ୱିପ୍ପଜହିତ୍ୱା [ପଟିୱିନୋଦିତ୍ୱା (କ॰)] ପଣ୍ଡିତା, ୱିହରନ୍ତି ତେ ୱିଗତରଜସ୍ସ ସାସନେ॥
‘‘ଦୋସୋ ରଜୋ ନ ଚ ପନ ରେଣୁ ୱୁଚ୍ଚତି…ପେ॰…।
ୱିହରନ୍ତି ତେ ୱିଗତରଜସ୍ସ ସାସନେ॥
‘‘ମୋହୋ ରଜୋ ନ ଚ ପନ ରେଣୁ ୱୁଚ୍ଚତି…ପେ॰…।
ୱିହରନ୍ତି ତେ ୱିଗତରଜସ୍ସ ସାସନେ’’॥
ଲୋକେ ତି ଅପାୟଲୋକେ ମନୁସ୍ସଲୋକେ ଦେୱଲୋକେ ଖନ୍ଧଲୋକେ ଧାତୁଲୋକେ ଆୟତନଲୋକେତି – ଅଥାପରଂ ପଞ୍ଚ ରଜାନି ଲୋକେ।
ୟେସଂ ସତୀମା ୱିନୟାୟ ସିକ୍ଖେ ତି। ୟେସ ନ୍ତି ରୂପରାଗସ୍ସ ସଦ୍ଦରାଗସ୍ସ ଗନ୍ଧରାଗସ୍ସ ରସରାଗସ୍ସ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବରାଗସ୍ସ। ସତୀମା ତି ୟା ସତି ଅନୁସ୍ସତି ପଟିସ୍ସତି ସତି ସରଣତା ଧାରଣତା ଅପିଲାପନତା ଅସମ୍ମୁସ୍ସନତା ସତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସତିବଲଂ ସମ୍ମାସତି ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଏକାୟନମଗ୍ଗୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସତି। ଇମାୟ ସତିୟା ଉପେତୋ ସମୁପେତୋ ଉପଗତୋ ସମୁପଗତୋ ଉପପନ୍ନୋ ସମୁପପନ୍ନୋ ସମନ୍ନାଗତୋ। ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସତିମା । ସିକ୍ଖେ ତି ତିସ୍ସୋ ସିକ୍ଖା – ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖା, ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖା, ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା। କତମା ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖା…ପେ॰… ଅୟଂ ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖା। ୟେସଂ ସତୀମା ୱିନୟାୟ ସିକ୍ଖେ ତି। ସତିମା ପୁଗ୍ଗଲୋ ୟେସଂ ରୂପରାଗସ୍ସ ସଦ୍ଦରାଗସ୍ସ ଗନ୍ଧରାଗସ୍ସ ରସରାଗସ୍ସ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବରାଗସ୍ସ ୱିନୟାୟ ପଟିୱିନୟାୟ ପହାନାୟ ୱୂପସମାୟ ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାୟ ପଟିପସ୍ସଦ୍ଧିୟା ଅଧିସୀଲମ୍ପି ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ ଅଧିଚିତ୍ତମ୍ପି ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ ଅଧିପଞ୍ଞମ୍ପି ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଇମା ତିସ୍ସୋ ସିକ୍ଖାୟୋ ଆୱଜ୍ଜନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଜାନନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକାତବ୍ବଂ ସଚ୍ଛିକରୋନ୍ତୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ ଆଚରେୟ୍ୟ ସମାଚରେୟ୍ୟ ସମାଦାୟ ୱତ୍ତେୟ୍ୟାତି – ୟେସଂ ସତୀମା ୱିନୟାୟ ସିକ୍ଖେ।
ରୂପେସୁ ସଦ୍ଦେସୁ ଅଥୋ ରସେସୁ, ଗନ୍ଧେସୁ ଫସ୍ସେସୁ ସହେଥ ରାଗ ନ୍ତି। ରୂପେସୁ ସଦ୍ଦେସୁ ଗନ୍ଧେସୁ ରସେସୁ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେସୁ ରାଗଂ ସହେୟ୍ୟ ପରିସହେୟ୍ୟ ଅଭିଭୱେୟ୍ୟ ଅଜ୍ଝୋତ୍ଥରେୟ୍ୟ ପରିୟାଦିୟେୟ୍ୟ ମଦ୍ଦେୟ୍ୟାତି – ରୂପେସୁ ସଦ୍ଦେସୁ ଅଥୋ ରସେସୁ ଗନ୍ଧେସୁ ଫସ୍ସେସୁ ସହେଥ ରାଗଂ।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଅଥାପରଂ ପଞ୍ଚ ରଜାନି ଲୋକେ, ୟେସଂ ସତୀମା ୱିନୟାୟ ସିକ୍ଖେ।
ରୂପେସୁ ସଦ୍ଦେସୁ ଅଥୋ ରସେସୁ, ଗନ୍ଧେସୁ ଫସ୍ସେସୁ ସହେଥ ରାଗ’’ନ୍ତି॥
ଏତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୱିନେୟ୍ୟ ଛନ୍ଦଂ, ଭିକ୍ଖୁ ସତିମା ସୁୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ।
କାଲେ ସୋ ସମ୍ମା ଧମ୍ମଂ ପରିୱୀମଂସମାନୋ, ଏକୋଦିଭୂତୋ ୱିହନେ ତମଂ ସୋ॥ [ଇତି ଭଗୱା]
ଏତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୱିନେୟ୍ୟ ଛନ୍ଦ ନ୍ତି। ଏତେସୂ ତି ରୂପେସୁ ସଦ୍ଦେସୁ ଗନ୍ଧେସୁ ରସେସୁ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେସୁ। ଛନ୍ଦୋ ତି ୟୋ କାମେସୁ କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ କାମରାଗୋ କାମନନ୍ଦୀ କାମତଣ୍ହା କାମସ୍ନେହୋ କାମପରିଳାହୋ କାମମୁଚ୍ଛା କାମଜ୍ଝୋସାନଂ କାମୋଘୋ କାମୟୋଗୋ କାମୁପାଦାନଂ…ପେ॰… କାମଚ୍ଛନ୍ଦନୀୱରଣଂ। ଏତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୱିନେୟ୍ୟ ଛନ୍ଦ ନ୍ତି। ଏତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଛନ୍ଦଂ ୱିନେୟ୍ୟ ପଟିୱିନେୟ୍ୟ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟାତି – ଏତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୱିନେୟ୍ୟ ଛନ୍ଦଂ।
ଭିକ୍ଖୁ ସତିମା ସୁୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ ତି। ଭିକ୍ଖୂ ତି ପୁଥୁଜ୍ଜନକଲ୍ୟାଣକୋ ୱା ଭିକ୍ଖୁ, ସେଖୋ ୱା ଭିକ୍ଖୁ। ସତିମା ତି ୟା ସତି ଅନୁସ୍ସତି…ପେ॰… ସମ୍ମାସତି ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗୋ ଏକାୟନମଗ୍ଗୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି ସତି। ଇମାୟ ସତିୟା ଉପେତୋ ସମୁପେତୋ…ପେ॰… ସୋ ୱୁଚ୍ଚତି ସତିମା।
ଭିକ୍ଖୁ ସତିମା ସୁୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ ତି। ପଠମଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ନୀୱରଣେହି ଚିତ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ, ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ୱିତକ୍କୱିଚାରେହି ଚିତ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ, ତତିୟଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ପୀତିୟା ଚ ଚିତ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ, ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ସୁଖଦୁକ୍ଖେହି ଚିତ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ; ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ରୂପସଞ୍ଞାୟ ପଟିଘସଞ୍ଞାୟ ନାନତ୍ତସଞ୍ଞାୟ ଚିତ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ, ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ଆକାସାନଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞାୟ ଚିତ୍ତଂ… ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚାୟତନସଞ୍ଞାୟ ଚିତ୍ତଂ… ନେୱସଞ୍ଞାନାସଞ୍ଞାୟତନଂ ସମାପନ୍ନସ୍ସ ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାୟତନସଞ୍ଞାୟ ଚିତ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ; ସୋତାପନ୍ନସ୍ସ ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିୟା ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ସୀଲବ୍ବତପରାମାସା ଦିଟ୍ଠାନୁସୟା ୱିଚିକିଚ୍ଛାନୁସୟା ତଦେକଟ୍ଠେହି ଚ କିଲେସେହି ଚିତ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ, ସକଦାଗାମିସ୍ସ ଓଳାରିକା କାମରାଗାନୁସୟା ପଟିଘାନୁସୟା ତଦେକଟ୍ଠେହି ଚ କିଲେସେହି ଚିତ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ , ଅନାଗାମିସ୍ସ ଅନୁସହଗତା କାମରାଗସଞ୍ଞୋଜନା ପଟିଘସଞ୍ଞୋଜନା ଅନୁସହଗତା କାମରାଗାନୁସୟା ପଟିଘାନୁସୟା ତଦେକଟ୍ଠେହି ଚ କିଲେସେହି ଚିତ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତଂ, ଅରହତୋ ରୂପରାଗା ଅରୂପରାଗା ମାନା ଉଦ୍ଧଚ୍ଚା ଅୱିଜ୍ଜାୟ ମାନାନୁସୟା ଭୱରାଗାନୁସୟା ଅୱିଜ୍ଜାନୁସୟା ତଦେକଟ୍ଠେହି ଚ କିଲେସେହି ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବନିମିତ୍ତେହି ଚିତ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ସୁୱିମୁତ୍ତନ୍ତି – ଭିକ୍ଖୁ ସତିମା ସୁୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ।
କାଲେନ ସୋ ସମ୍ମା ଧମ୍ମଂ ପରିୱୀମଂସମାନୋ ତି। କାଲେନା ତି ଉଦ୍ଧତେ ଚିତ୍ତେ ସମଥସ୍ସ [ସମାଧିସ୍ସ (ସୀ॰)] କାଲୋ, ସମାହିତେ ଚିତ୍ତେ ୱିପସ୍ସନାୟ କାଲୋ।
‘‘କାଲେ ପଗ୍ଗଣ୍ହତି ଚିତ୍ତଂ, ନିଗ୍ଗଣ୍ହତି ପୁନାପରେ [ଅଥାପରେ (ସ୍ୟା॰)] ।
ସମ୍ପହଂସତି କାଲେନ, କାଲେ ଚିତ୍ତଂ ସମାଦହେ॥
‘‘ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖତି କାଲେନ, ସୋ ୟୋଗୀ କାଲକୋୱିଦୋ।
କିମ୍ହି କାଲମ୍ହି ପଗ୍ଗାହୋ, କିମ୍ହି କାଲେ ୱିନିଗ୍ଗହୋ॥
‘‘କିମ୍ହି ପହଂସନାକାଲୋ, ସମଥକାଲୋ ଚ କୀଦିସୋ।
ଉପେକ୍ଖାକାଲଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ, କଥଂ ଦସ୍ସେତି ୟୋଗିନୋ॥
‘‘ଲୀନେ ଚିତ୍ତମ୍ହି ପଗ୍ଗାହୋ, ଉଦ୍ଧତସ୍ମିଂ ୱିନିଗ୍ଗହୋ।
ନିରସ୍ସାଦଗତଂ ଚିତ୍ତଂ, ସମ୍ପହଂସେୟ୍ୟ ତାୱଦେ॥
‘‘ସମ୍ପହଟ୍ଠଂ ୟଦା ଚିତ୍ତଂ, ଅଲୀନଂ ଭୱତିନୁଦ୍ଧତଂ।
ସମଥସ୍ସ ଚ ସୋ [ସମଥନିମିତ୍ତସ୍ସ ସୋ (ସୀ॰ କ॰)] କାଲୋ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରମୟେ ମନୋ॥
‘‘ଏତେନ ମେୱୁପାୟେନ, ୟଦା ହୋତି ସମାହିତଂ।
ସମାହିତଚିତ୍ତମଞ୍ଞାୟ, ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖେୟ୍ୟ ତାୱଦେ॥
‘‘ଏୱଂ କାଲୱିଦୂ ଧୀରୋ, କାଲଞ୍ଞୂ କାଲକୋୱିଦୋ।
କାଲେନ କାଲଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ, ନିମିତ୍ତମୁପଲକ୍ଖୟେ’’ତି॥
କାଲେନ ସୋ ସମ୍ମା ଧମ୍ମଂ ପରିୱୀମଂସମାନୋ ତି। ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚା’’ତି ସମ୍ମା ଧମ୍ମଂ ପରିୱୀମଂସମାନୋ, ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖା’’ତି ସମ୍ମା ଧମ୍ମଂ ପରିୱୀମଂସମାନୋ, ‘‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତା’’ତି ସମ୍ମା ଧମ୍ମଂ ପରିୱୀମଂସମାନୋ…ପେ॰… ‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମୁଦୟଧମ୍ମଂ ସବ୍ବଂ ତଂ ନିରୋଧଧମ୍ମ’’ନ୍ତି – ସମ୍ମା ଧମ୍ମଂ ପରିୱୀମଂସମାନୋ।
ଏକୋଦିଭୂତୋ ୱିହନେ ତମଂ ସୋ, ଇତି ଭଗୱା ତି। ଏକୋଦୀ ତି ଏକଗ୍ଗଚିତ୍ତୋ ଅୱିକ୍ଖିତ୍ତଚିତ୍ତୋ ଅୱିସାହଟମାନସୋ ସମଥୋ ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ସମାଧିବଲଂ ସମ୍ମାସମାଧୀତି – ଏକୋଦିଭୂତୋ। ୱିହନେ ତମଂ ସୋ ତି ରାଗତମଂ ଦୋସତମଂ ମୋହତମଂ ଦିଟ୍ଠିତମଂ ମାନତମଂ କିଲେସତମଂ ଦୁଚ୍ଚରିତତମଂ ଅନ୍ଧକରଣଂ ଅଚକ୍ଖୁକରଣଂ ଅଞ୍ଞାଣକରଣଂ ପଞ୍ଞାନିରୋଧିକଂ ୱିଘାତପକ୍ଖିକଂ ଅନିବ୍ବାନସଂୱତ୍ତନିକଂ ହନେୟ୍ୟ ୱିହନେୟ୍ୟ ପଜହେୟ୍ୟ ୱିନୋଦେୟ୍ୟ ବ୍ୟନ୍ତିଂ କରେୟ୍ୟ ଅନଭାୱଂ ଗମେୟ୍ୟ।
ଭଗୱା ତି ଗାରୱାଧିୱଚନଂ। ଅପି ଚ ଭଗ୍ଗରାଗୋତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗଦୋସୋତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗମୋହୋତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗମାନୋତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗଦିଟ୍ଠୀତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗକଣ୍ଡକୋତି ଭଗୱା, ଭଗ୍ଗକିଲେସୋତି ଭଗୱା, ଭଜି ୱିଭଜି ପୱିଭଜି ଧମ୍ମରତନନ୍ତି ଭଗୱା, ଭୱାନଂ ଅନ୍ତକରୋତି ଭଗୱା, ଭାୱିତକାୟୋ ଭାୱିତସୀଲୋ ଭାୱିତଚିତ୍ତୋ ଭାୱିତପଞ୍ଞୋତି ଭଗୱା, ଭଜି ୱା ଭଗୱା ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି ଅପ୍ପସଦ୍ଦାନି ଅପ୍ପନିଗ୍ଘୋସାନି ୱିଜନୱାତାନି ମନୁସ୍ସରାହସ୍ସେୟ୍ୟକାନି ପଟିସଲ୍ଲାନସାରୁପ୍ପାନୀତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନନ୍ତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଅତ୍ଥରସସ୍ସ ଧମ୍ମରସସ୍ସ ୱିମୁତ୍ତିରସସ୍ସ ଅଧିସୀଲସ୍ସ ଅଧିଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଧିପଞ୍ଞାୟାତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଚତୁନ୍ନଂ ଝାନାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଅପ୍ପମଞ୍ଞାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଅରୂପସମାପତ୍ତୀନନ୍ତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ ୱିମୋକ୍ଖାନଂ ଅଟ୍ଠନ୍ନଂ ଅଭିଭାୟତନାନଂ ନୱନ୍ନଂ ଅନୁପୁବ୍ବୱିହାରସମାପତ୍ତୀନନ୍ତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଦସନ୍ନଂ ସଞ୍ଞାଭାୱନାନଂ ଦସନ୍ନଂ କସିଣସମାପତ୍ତୀନଂ ଆନାପାନସ୍ସତିସମାଧିସ୍ସ ଅସୁଭସମାପତ୍ତିୟାତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଚତୁନ୍ନଂ ସତିପଟ୍ଠାନାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ସମ୍ମପ୍ପଧାନାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ଇଦ୍ଧିପାଦାନଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ବଲାନଂ ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନଂ ଅରିୟସ୍ସ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକସ୍ସ ମଗ୍ଗସ୍ସାତି ଭଗୱା, ଭାଗୀ ୱା ଭଗୱା ଦସନ୍ନଂ ତଥାଗତବଲାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ୱେସାରଜ୍ଜାନଂ ଚତୁନ୍ନଂ ପଟିସମ୍ଭିଦାନଂ ଛନ୍ନଂ ଅଭିଞ୍ଞାନଂ ଛନ୍ନଂ ବୁଦ୍ଧଧମ୍ମାନନ୍ତି ଭଗୱା , ଭଗୱାତି ନେତଂ ନାମଂ ମାତରା କତଂ ନ ପିତରା କତଂ ନ ଭାତରା କତଂ ନ ଭଗିନିୟା କତଂ ନ ମିତ୍ତାମଚ୍ଚେହି କତଂ ନ ଞାତିସାଲୋହିତେହି କତଂ ନ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣେହି କତଂ ନ ଦେୱତାହି କତଂ; ୱିମୋକ୍ଖନ୍ତିକମେତଂ ବୁଦ୍ଧାନଂ ଭଗୱନ୍ତାନଂ ବୋଧିୟା ମୂଲେ ସହ ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞାଣସ୍ସ ପଟିଲାଭା ସଚ୍ଛିକା ପଞ୍ଞତ୍ତି ୟଦିଦଂ ଭଗୱାତି – ଏକୋଦିଭୂତୋ ୱିହନେ ତମଂ ସୋ ଇତି ଭଗୱା।
ତେନାହ ଭଗୱା –
‘‘ଏତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୱିନେୟ୍ୟ ଛନ୍ଦଂ, ଭିକ୍ଖୁ ସତିମା ସୁୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ।
କାଲେନ ସୋ ସମ୍ମା ଧମ୍ମଂ ପରିୱୀମଂସମାନୋ, ଏକୋଦିଭୂତୋ ୱିହନେ ତମଂ ସୋ’’॥ [ଇତି ଭଗୱାତି]
ସାରିପୁତ୍ତସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସୋ ସୋଳସମୋ।
ଅଟ୍ଠକୱଗ୍ଗମ୍ହି ସୋଳସ ସୁତ୍ତନିଦ୍ଦେସା ସମତ୍ତା।
ମହାନିଦ୍ଦେସପାଳି ନିଟ୍ଠିତା।