ଥେରଗାଥା
॥ ନମୋ ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ॥
ଖୁଦ୍ଦକନିକାୟେ
ଥେରଗାଥା
ନିଦାନଗାଥା
ସୀହାନଂୱ ନଦନ୍ତାନଂ, ଦାଠୀନଂ ଗିରିଗବ୍ଭରେ।
ସୁଣାଥ ଭାୱିତତ୍ତାନଂ, ଗାଥା ଅତ୍ଥୂପନାୟିକା [ଅତ୍ତୂପନାୟିକା (ସୀ॰ କ॰)] ॥
ୟଥାନାମା ୟଥାଗୋତ୍ତା, ୟଥାଧମ୍ମୱିହାରିନୋ।
ୟଥାଧିମୁତ୍ତା ସପ୍ପଞ୍ଞା, ୱିହରିଂସୁ ଅତନ୍ଦିତା॥
ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ୱିପସ୍ସିତ୍ୱା, ଫୁସିତ୍ୱା ଅଚ୍ଚୁତଂ ପଦଂ।
କତନ୍ତଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖନ୍ତା, ଇମମତ୍ଥମଭାସିସୁଂ॥
୧. ଏକକନିପାତୋ
୧. ପଠମୱଗ୍ଗୋ
୧. ସୁଭୂତିତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଛନ୍ନା ମେ କୁଟିକା ସୁଖା ନିୱାତା, ୱସ୍ସ ଦେୱ ୟଥାସୁଖଂ।
ଚିତ୍ତଂ ମେ ସୁସମାହିତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ, ଆତାପୀ ୱିହରାମି ୱସ୍ସ ଦେୱା’’ତି॥
ଇତ୍ଥଂ ସୁଦଂ [ଇତ୍ଥଂ ସୁମଂ (କ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ଆୟସ୍ମା ସୁଭୂତିତ୍ଥେରୋ ଗାଥଂ ଅଭାସିତ୍ଥାତି।
୨. ମହାକୋଟ୍ଠିକତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଉପସନ୍ତୋ ଉପରତୋ, ମନ୍ତଭାଣୀ ଅନୁଦ୍ଧତୋ।
ଧୁନାତି ପାପକେ ଧମ୍ମେ, ଦୁମପତ୍ତଂୱ ମାଲୁତୋ’’ତି॥
ଇତ୍ଥଂ ସୁଦଂ ଆୟସ୍ମା ମହାକୋଟ୍ଠିକୋ [ମହାକୋଟ୍ଠିତୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଥେରୋ ଗାଥଂ ଅଭାସିତ୍ଥାତି।
୩. କଙ୍ଖାରେୱତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ପଞ୍ଞଂ ଇମଂ ପସ୍ସ ତଥାଗତାନଂ, ଅଗ୍ଗି ୟଥା ପଜ୍ଜଲିତୋ ନିସୀଥେ।
ଆଲୋକଦା ଚକ୍ଖୁଦଦା ଭୱନ୍ତି, ୟେ ଆଗତାନଂ ୱିନୟନ୍ତି କଙ୍ଖ’’ନ୍ତି॥
ଇତ୍ଥଂ ସୁଦଂ ଆୟସ୍ମା କଙ୍ଖାରେୱତୋ ଥେରୋ ଗାଥଂ ଅଭାସିତ୍ଥାତି।
୪. ପୁଣ୍ଣତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସମ୍ଭିରେୱ ସମାସେଥ, ପଣ୍ଡିତେହତ୍ଥଦସ୍ସିଭି।
ଅତ୍ଥଂ ମହନ୍ତଂ ଗମ୍ଭୀରଂ, ଦୁଦ୍ଦସଂ ନିପୁଣଂ ଅଣୁଂ।
ଧୀରା ସମଧିଗଚ୍ଛନ୍ତି, ଅପ୍ପମତ୍ତା ୱିଚକ୍ଖଣା’’ତି॥
ଇତ୍ଥଂ ସୁଦଂ ଆୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣୋ ମନ୍ତାଣିପୁତ୍ତୋ [ମନ୍ତାନିପୁତ୍ତୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଥେରୋ ଗାଥଂ ଅଭାସିତ୍ଥାତି।
୫. ଦବ୍ବତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟୋ ଦୁଦ୍ଦମିୟୋ ଦମେନ ଦନ୍ତୋ, ଦବ୍ବୋ ସନ୍ତୁସିତୋ ୱିତିଣ୍ଣକଙ୍ଖୋ।
ୱିଜିତାୱୀ ଅପେତଭେରୱୋ ହି, ଦବ୍ବୋ ସୋ ପରିନିବ୍ବୁତୋ ଠିତତ୍ତୋ’’ତି॥
ଇତ୍ଥଂ ସୁଦଂ ଆୟସ୍ମା ଦବ୍ବୋ ଥେରୋ ଗାଥଂ ଅଭାସିତ୍ଥାତି।
୬. ସୀତୱନିୟତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟୋ ସୀତୱନଂ ଉପଗା ଭିକ୍ଖୁ, ଏକୋ ସନ୍ତୁସିତୋ ସମାହିତତ୍ତୋ।
ୱିଜିତାୱୀ ଅପେତଲୋମହଂସୋ, ରକ୍ଖଂ କାୟଗତାସତିଂ ଧିତିମା’’ତି॥
ଇତ୍ଥଂ ସୁଦଂ ଆୟସ୍ମା ସୀତୱନିୟୋ ଥେରୋ ଗାଥଂ ଅଭାସିତ୍ଥାତି।
୭. ଭଲ୍ଲିୟତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟୋପାନୁଦୀ ମଚ୍ଚୁରାଜସ୍ସ ସେନଂ, ନଳସେତୁଂୱ ସୁଦୁବ୍ବଲଂ ମହୋଘୋ।
ୱିଜିତାୱୀ ଅପେତଭେରୱୋ ହି, ଦନ୍ତୋ ସୋ ପରିନିବ୍ବୁତୋ ଠିତତ୍ତୋ’’ତି॥
ଇତ୍ଥଂ ସୁଦଂ ଆୟସ୍ମା ଭଲ୍ଲିୟୋ ଥେରୋ ଗାଥଂ ଅଭାସିତ୍ଥାତି।
୮. ୱୀରତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟୋ ଦୁଦ୍ଦମିୟୋ ଦମେନ ଦନ୍ତୋ, ୱୀରୋ ସନ୍ତୁସିତୋ ୱିତିଣ୍ଣକଙ୍ଖୋ।
ୱିଜିତାୱୀ ଅପେତଲୋମହଂସୋ, ୱୀରୋ ସୋ ପରିନିବ୍ବୁତୋ ଠିତତ୍ତୋ’’ତି॥
ଇତ୍ଥଂ ସୁଦଂ ଆୟସ୍ମା ୱୀରୋ ଥେରୋ ଗାଥଂ ଅଭାସିତ୍ଥାତି।
୯. ପିଲିନ୍ଦୱଚ୍ଛତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସ୍ୱାଗତଂ ନ ଦୁରାଗତଂ [ନାପଗତଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] , ନୟିଦଂ ଦୁମନ୍ତିତଂ ମମ।
ସଂୱିଭତ୍ତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ୟଂ ସେଟ୍ଠଂ ତଦୁପାଗମି’’ନ୍ତି॥
ଇତ୍ଥଂ ସୁଦଂ ଆୟସ୍ମା ପିଲିନ୍ଦୱଚ୍ଛୋ [ପିଲିନ୍ଦିୱଚ୍ଛୋ (ସୀ॰)] ଥେରୋ ଗାଥଂ ଅଭାସିତ୍ଥାତି।
୧୦. ପୁଣ୍ଣମାସତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୱିହରି ଅପେକ୍ଖଂ ଇଧ ୱା ହୁରଂ ୱା, ୟୋ ୱେଦଗୂ ସମିତୋ ୟତତ୍ତୋ।
ସବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅନୂପଲିତ୍ତୋ, ଲୋକସ୍ସ ଜଞ୍ଞା ଉଦୟବ୍ବୟଞ୍ଚା’’ତି॥
ଇତ୍ଥଂ ସୁଦଂ ଆୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣମାସୋ ଥେରୋ ଗାଥଂ ଅଭାସିତ୍ଥାତି।
ୱଗ୍ଗୋ ପଠମୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ସୁଭୂତି କୋଟ୍ଠିକୋ ଥେରୋ, କଙ୍ଖାରେୱତସମ୍ମତୋ।
ମନ୍ତାଣିପୁତ୍ତୋ ଦବ୍ବୋ ଚ, ସୀତୱନିୟୋ ଚ ଭଲ୍ଲିୟୋ।
ୱୀରୋ ପିଲିନ୍ଦୱଚ୍ଛୋ ଚ, ପୁଣ୍ଣମାସୋ ତମୋନୁଦୋତି॥
୨. ଦୁତିୟୱଗ୍ଗୋ
୧. ଚୂଳୱଚ୍ଛତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ପାମୋଜ୍ଜବହୁଲୋ ଭିକ୍ଖୁ, ଧମ୍ମେ ବୁଦ୍ଧପ୍ପୱେଦିତେ।
ଅଧିଗଚ୍ଛେ ପଦଂ ସନ୍ତଂ, ସଙ୍ଖାରୂପସମଂ ସୁଖ’’ନ୍ତି॥
… ଚୂଳୱଚ୍ଛୋ [ଚୂଲଗୱଚ୍ଛୋ (ସୀ॰)] ଥେରୋ…।
୨. ମହାୱଚ୍ଛତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ପଞ୍ଞାବଲୀ ସୀଲୱତୂପପନ୍ନୋ, ସମାହିତୋ ଝାନରତୋ ସତୀମା।
ୟଦତ୍ଥିୟଂ ଭୋଜନଂ ଭୁଞ୍ଜମାନୋ, କଙ୍ଖେଥ କାଲଂ ଇଧ ୱୀତରାଗୋ’’ତି॥
… ମହାୱଚ୍ଛୋ [ମହାଗୱଚ୍ଛୋ (ସୀ॰)] ଥେରୋ…।
୩. ୱନୱଚ୍ଛତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ନୀଲବ୍ଭୱଣ୍ଣା ରୁଚିରା, ସୀତୱାରୀ ସୁଚିନ୍ଧରା।
ଇନ୍ଦଗୋପକସଞ୍ଛନ୍ନା, ତେ ସେଲା ରମୟନ୍ତି ମ’’ନ୍ତି॥
… ୱନୱଚ୍ଛୋ ଥେରୋ…।
୪. ସିୱକସାମଣେରଗାଥା
‘‘ଉପଜ୍ଝାୟୋ ମଂ ଅୱଚ, ଇତୋ ଗଚ୍ଛାମ ସୀୱକ।
ଗାମେ ମେ ୱସତି କାୟୋ, ଅରଞ୍ଞଂ ମେ ଗତୋ ମନୋ।
ସେମାନକୋପି ଗଚ୍ଛାମି, ନତ୍ଥି ସଙ୍ଗୋ ୱିଜାନତ’’ନ୍ତି॥
… ସିୱକୋ ସାମଣେରୋ…।
୫. କୁଣ୍ଡଧାନତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ପଞ୍ଚ ଛିନ୍ଦେ ପଞ୍ଚ ଜହେ, ପଞ୍ଚ ଚୁତ୍ତରି ଭାୱୟେ।
ପଞ୍ଚସଙ୍ଗାତିଗୋ ଭିକ୍ଖୁ, ଓଘତିଣ୍ଣୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି॥
… କୁଣ୍ଡଧାନୋ ଥେରୋ…।
୬. ବେଲଟ୍ଠସୀସତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟଥାପି ଭଦ୍ଦୋ ଆଜଞ୍ଞୋ, ନଙ୍ଗଲାୱତ୍ତନୀ ସିଖୀ।
ଗଚ୍ଛତି ଅପ୍ପକସିରେନ, ଏୱଂ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱା ମମ।
ଗଚ୍ଛନ୍ତି ଅପ୍ପକସିରେନ, ସୁଖେ ଲଦ୍ଧେ ନିରାମିସେ’’ତି॥
… ବେଲଟ୍ଠସୀସୋ ଥେରୋ…।
୭. ଦାସକତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ମିଦ୍ଧୀ ୟଦା ହୋତି ମହଗ୍ଘସୋ ଚ, ନିଦ୍ଦାୟିତା ସମ୍ପରିୱତ୍ତସାୟୀ।
ମହାୱରାହୋୱ ନିୱାପପୁଟ୍ଠୋ, ପୁନପ୍ପୁନଂ ଗବ୍ଭମୁପେତି ମନ୍ଦୋ’’ତି॥
… ଦାସକୋ ଥେରୋ…।
୮. ସିଙ୍ଗାଲପିତୁତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅହୁ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଦାୟାଦୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଭେସକଳାୱନେ।
କେୱଲଂ ଅଟ୍ଠିସଞ୍ଞାୟ, ଅଫରୀ ପଥୱିଂ [ପଠୱିଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଇମଂ।
ମଞ୍ଞେହଂ କାମରାଗଂ ସୋ, ଖିପ୍ପମେୱ ପହିସ୍ସତୀ’’ତି [ପହୀୟଭି (ସବ୍ବତ୍ଥ ପାଳିୟଂ)] ॥
… ସିଙ୍ଗାଲପିତା [ସୀଗାଲପିତା (ସୀ॰)] ଥେରୋ…।
୯. କୁଲତ୍ଥେରଗାଥା
[ଧ॰ ପ॰ ୮୦, ୧୪୫ ଧମ୍ମପଦେପି] ‘‘ଉଦକଂ ହି ନୟନ୍ତି ନେତ୍ତିକା, ଉସୁକାରା ନମୟନ୍ତି [ଦମୟନ୍ତି (କ॰)] ତେଜନଂ।
ଦାରୁଂ ନମୟନ୍ତି ତଚ୍ଛକା, ଅତ୍ତାନଂ ଦମୟନ୍ତି ସୁବ୍ବତା’’ତି॥
… କୁଲୋ [କୁଣ୍ଡଲୋ (ସୀ॰), କୁଳୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଥେରୋ…।
୧୦. ଅଜିତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ମରଣେ ମେ ଭୟଂ ନତ୍ଥି, ନିକନ୍ତି ନତ୍ଥି ଜୀୱିତେ।
ସନ୍ଦେହଂ ନିକ୍ଖିପିସ୍ସାମି, ସମ୍ପଜାନୋ ପଟିସ୍ସତୋ’’ତି [ପତିସ୍ସତୋତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ॥
… ଅଜିତୋ ଥେରୋ …।
ୱଗ୍ଗୋ ଦୁତିୟୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ଚୂଳୱଚ୍ଛୋ ମହାୱଚ୍ଛୋ, ୱନୱଚ୍ଛୋ ଚ ସୀୱକୋ।
କୁଣ୍ଡଧାନୋ ଚ ବେଲଟ୍ଠି, ଦାସକୋ ଚ ତତୋପରି।
ସିଙ୍ଗାଲପିତିକୋ ଥେରୋ, କୁଲୋ ଚ ଅଜିତୋ ଦସାତି॥
୩. ତତିୟୱଗ୍ଗୋ
୧. ନିଗ୍ରୋଧତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ନାହଂ ଭୟସ୍ସ ଭାୟାମି, ସତ୍ଥା ନୋ ଅମତସ୍ସ କୋୱିଦୋ।
ୟତ୍ଥ ଭୟଂ ନାୱତିଟ୍ଠତି, ତେନ ମଗ୍ଗେନ ୱଜନ୍ତି ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି॥
… ନିଗ୍ରୋଧୋ ଥେରୋ…।
୨. ଚିତ୍ତକତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ନୀଲା ସୁଗୀୱା ସିଖିନୋ, ମୋରା କାରମ୍ଭିୟଂ [କାରଂୱିୟଂ (ସୀ॰), କାରୱିୟଂ (ସ୍ୟା॰)] ଅଭିନଦନ୍ତି।
ତେ ସୀତୱାତକୀଳିତା [ସୀତୱାତକଦ୍ଦିତକଲିତା (ସୀ॰), ସୀତୱାତକଲିତା (ସ୍ୟା॰)] , ସୁତ୍ତଂ ଝାୟଂ [ଝାନଂ (ସ୍ୟା॰), ଝାୟିଂ (?)] ନିବୋଧେନ୍ତୀ’’ତି॥
… ଚିତ୍ତକୋ ଥେରୋ…।
୩. ଗୋସାଲତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅହଂ ଖୋ ୱେଳୁଗୁମ୍ବସ୍ମିଂ, ଭୁତ୍ୱାନ ମଧୁପାୟସଂ।
ପଦକ୍ଖିଣଂ ସମ୍ମସନ୍ତୋ, ଖନ୍ଧାନଂ ଉଦୟବ୍ବୟଂ।
ସାନୁଂ ପଟିଗମିସ୍ସାମି, ୱିୱେକମନୁବ୍ରୂହୟ’’ନ୍ତି॥
… ଗୋସାଲୋ ଥେରୋ…।
୪. ସୁଗନ୍ଧତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅନୁୱସ୍ସିକୋ ପବ୍ବଜିତୋ, ପସ୍ସ ଧମ୍ମସୁଧମ୍ମତଂ।
ତିସ୍ସୋ ୱିଜ୍ଜା ଅନୁପ୍ପତ୍ତା, କତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନ’’ନ୍ତି॥
… ସୁଗନ୍ଧୋ ଥେରୋ…।
୫. ନନ୍ଦିୟତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଓଭାସଜାତଂ ଫଲଗଂ, ଚିତ୍ତଂ ୟସ୍ସ ଅଭିଣ୍ହସୋ।
ତାଦିସଂ ଭିକ୍ଖୁମାସଜ୍ଜ, କଣ୍ହ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଗଚ୍ଛସୀ’’ତି॥
… ନନ୍ଦିୟୋ ଥେରୋ…।
୬. ଅଭୟତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସୁତ୍ୱା ସୁଭାସିତଂ ୱାଚଂ, ବୁଦ୍ଧସ୍ସାଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୁନୋ।
ପଚ୍ଚବ୍ୟଧିଂ ହି ନିପୁଣଂ, ୱାଲଗ୍ଗଂ ଉସୁନା ୟଥା’’ତି॥
… ଅଭୟୋ ଥେରୋ…।
୭. ଲୋମସକଙ୍ଗିୟତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଦବ୍ବଂ କୁସଂ ପୋଟକିଲଂ, ଉସୀରଂ ମୁଞ୍ଜପବ୍ବଜଂ।
ଉରସା ପନୁଦିସ୍ସାମି, ୱିୱେକମନୁବ୍ରୂହୟ’’ନ୍ତି॥
… ଲୋମସକଙ୍ଗିୟୋ ଥେରୋ…।
୮. ଜମ୍ବୁଗାମିକପୁତ୍ତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘କଚ୍ଚି ନୋ ୱତ୍ଥପସୁତୋ, କଚ୍ଚି ନୋ ଭୂସନାରତୋ।
କଚ୍ଚି ସୀଲମୟଂ ଗନ୍ଧଂ, କିଂ ତ୍ୱଂ ୱାୟସି [କଚ୍ଚି ସୀଲମୟଂ ଗନ୍ଧଂ, ତ୍ୱଂ ୱାସି (ସ୍ୟା॰)] ନେତରା ପଜା’’ତି॥
… ଜମ୍ବୁଗାମିକପୁତ୍ତୋ ଥେରୋ…।
୯. ହାରିତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସମୁନ୍ନମୟମତ୍ତାନଂ, ଉସୁକାରୋୱ ତେଜନଂ।
ଚିତ୍ତଂ ଉଜୁଂ କରିତ୍ୱାନ, ଅୱିଜ୍ଜଂ ଭିନ୍ଦ ହାରିତା’’ତି॥
… ହାରିତୋ ଥେରୋ…।
୧୦. ଉତ୍ତିୟତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଆବାଧେ ମେ ସମୁପ୍ପନ୍ନେ, ସତି ମେ ଉଦପଜ୍ଜଥ।
ଆବାଧୋ ମେ ସମୁପ୍ପନ୍ନୋ, କାଲୋ ମେ ନପ୍ପମଜ୍ଜିତୁ’’ନ୍ତି॥
… ଉତ୍ତିୟୋ ଥେରୋ…।
ୱଗ୍ଗୋ ତତିୟୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ନିଗ୍ରୋଧୋ ଚିତ୍ତକୋ ଥେରୋ, ଗୋସାଲଥେରୋ ସୁଗନ୍ଧୋ।
ନନ୍ଦିୟୋ ଅଭୟୋ ଥେରୋ, ଥେରୋ ଲୋମସକଙ୍ଗିୟୋ।
ଜମ୍ବୁଗାମିକପୁତ୍ତୋ ଚ, ହାରିତୋ ଉତ୍ତିୟୋ ଇସୀତି॥
୪. ଚତୁତ୍ଥୱଗ୍ଗୋ
୧. ଗହ୍ୱରତୀରିୟତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଫୁଟ୍ଠୋ ଡଂସେହି ମକସେହି, ଅରଞ୍ଞସ୍ମିଂ ବ୍ରହାୱନେ।
ନାଗୋ ସଂଗାମସୀସେୱ, ସତୋ ତତ୍ରାଧିୱାସୟେ’’ତି ॥
… ଗହ୍ୱରତୀରିୟୋ ଥେରୋ…।
୨. ସୁପ୍ପିୟତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅଜରଂ ଜୀରମାନେନ, ତପ୍ପମାନେନ ନିବ୍ବୁତିଂ।
ନିମିୟଂ [ନିମ୍ମିସ୍ସଂ (ସୀ॰), ନିରାମିସଂ (ସ୍ୟା॰), ନିମିନେୟ୍ୟଂ (?)] ପରମଂ ସନ୍ତିଂ, ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ଅନୁତ୍ତର’’ନ୍ତି॥
… ସୁପ୍ପିୟୋ ଥେରୋ…।
୩. ସୋପାକତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟଥାପି ଏକପୁତ୍ତସ୍ମିଂ, ପିୟସ୍ମିଂ କୁସଲୀ ସିୟା।
ଏୱଂ ସବ୍ବେସୁ ପାଣେସୁ, ସବ୍ବତ୍ଥ କୁସଲୋ ସିୟା’’ତି॥
… ସୋପାକୋ ଥେରୋ…।
୪. ପୋସିୟତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅନାସନ୍ନୱରା ଏତା, ନିଚ୍ଚମେୱ ୱିଜାନତା।
ଗାମା ଅରଞ୍ଞମାଗମ୍ମ, ତତୋ ଗେହଂ ଉପାୱିସି [ଉପାୱିସିଂ (ସୀ॰)] ।
ତତୋ ଉଟ୍ଠାୟ ପକ୍କାମି, ଅନାମନ୍ତେତ୍ୱା [ଅନାମନ୍ତିୟ (ସୀ॰)] ପୋସିୟୋ’’ତି॥
… ପୋସିୟୋ ଥେରୋ…।
୫. ସାମଞ୍ଞକାନିତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସୁଖଂ ସୁଖତ୍ଥୋ ଲଭତେ ତଦାଚରଂ, କିତ୍ତିଞ୍ଚ ପପ୍ପୋତି ୟସସ୍ସ ୱଡ୍ଢତି।
ୟୋ ଅରିୟମଟ୍ଠଙ୍ଗିକମଞ୍ଜସଂ ଉଜୁଂ, ଭାୱେତି ମଗ୍ଗଂ ଅମତସ୍ସ ପତ୍ତିୟା’’ତି॥
… ସାମଞ୍ଞକାନିତ୍ଥେରୋ…।
୬. କୁମାପୁତ୍ତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସାଧୁ ସୁତଂ ସାଧୁ ଚରିତକଂ, ସାଧୁ ସଦା ଅନିକେତୱିହାରୋ।
ଅତ୍ଥପୁଚ୍ଛନଂ ପଦକ୍ଖିଣକମ୍ମଂ, ଏତଂ ସାମଞ୍ଞମକିଞ୍ଚନସ୍ସା’’ତି॥
… କୁମାପୁତ୍ତୋ ଥେରୋ…।
୭. କୁମାପୁତ୍ତସହାୟକତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ନାନାଜନପଦଂ ୟନ୍ତି, ୱିଚରନ୍ତା ଅସଞ୍ଞତା।
ସମାଧିଞ୍ଚ ୱିରାଧେନ୍ତି, କିଂସୁ ରଟ୍ଠଚରିୟା କରିସ୍ସତି।
ତସ୍ମା ୱିନେୟ୍ୟ ସାରମ୍ଭଂ, ଝାୟେୟ୍ୟ ଅପୁରକ୍ଖତୋ’’ତି॥
… କୁମାପୁତ୍ତତ୍ଥେରସ୍ସ ସହାୟକୋ ଥେରୋ…।
୮. ଗୱମ୍ପତିତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟୋ ଇଦ୍ଧିୟା ସରଭୁଂ ଅଟ୍ଠପେସି, ସୋ ଗୱମ୍ପତି ଅସିତୋ ଅନେଜୋ।
ତଂ ସବ୍ବସଙ୍ଗାତିଗତଂ ମହାମୁନିଂ, ଦେୱା ନମସ୍ସନ୍ତି ଭୱସ୍ସ ପାରଗୁ’’ନ୍ତି॥
… ଗୱମ୍ପତିତ୍ଥେରୋ…।
୯. ତିସ୍ସତ୍ଥେରଗାଥା
[ସଂ॰ ନି॰ ୧.୨୧, ୯୭] ‘‘ସତ୍ତିୟା ୱିୟ ଓମଟ୍ଠୋ, ଡୟ୍ହମାନୋୱ [ଡୟ୍ହମାନେୱ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ମତ୍ଥକେ।
କାମରାଗପ୍ପହାନାୟ, ସତୋ ଭିକ୍ଖୁ ପରିବ୍ବଜେ’’ତି॥
… ତିସ୍ସୋ ଥେରୋ…।
୧୦. ୱଡ୍ଢମାନତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସତ୍ତିୟା ୱିୟ ଓମଟ୍ଠୋ, ଡୟ୍ହମାନୋୱ ମତ୍ଥକେ।
ଭୱରାଗପ୍ପହାନାୟ, ସତୋ ଭିକ୍ଖୁ ପରିବ୍ବଜେ’’ତି॥
… ୱଡ୍ଢମାନୋ ଥେରୋ…।
ୱଗ୍ଗୋ ଚତୁତ୍ଥୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ଗହ୍ୱରତୀରିୟୋ ସୁପ୍ପିୟୋ, ସୋପାକୋ ଚେୱ ପୋସିୟୋ।
ସାମଞ୍ଞକାନି କୁମାପୁତ୍ତୋ, କୁମାପୁତ୍ତସହାୟକୋ।
ଗୱମ୍ପତି ତିସ୍ସତ୍ଥେରୋ, ୱଡ୍ଢମାନୋ ମହାୟସୋତି॥
୫. ପଞ୍ଚମୱଗ୍ଗୋ
୧. ସିରିୱଡ୍ଢତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୱିୱରମନୁପତନ୍ତି ୱିଜ୍ଜୁତା, ୱେଭାରସ୍ସ ଚ ପଣ୍ଡୱସ୍ସ ଚ।
ନଗୱିୱରଗତୋ ଚ ଝାୟତି, ପୁତ୍ତୋ ଅପ୍ପଟିମସ୍ସ ତାଦିନୋ’’ତି॥
… ସିରିୱଡ୍ଢୋ ଥେରୋ…।
୨. ଖଦିରୱନିୟତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଚାଲେ ଉପଚାଲେ ସୀସୂପଚାଲେ ( ) [(ଚାଲା ଉପଚାଲା, ସୀସୂପଚାଲା) (କ॰)] ପତିସ୍ସତା [ପଟିସ୍ସତିକା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ନୁ ଖୋ ୱିହରଥ।
ଆଗତୋ ୱୋ ୱାଲଂ ୱିୟ ୱେଧୀ’’ତି॥
… ଖଦିରୱନିୟୋ ଥେରୋ…।
୩. ସୁମଙ୍ଗଲତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସୁମୁତ୍ତିକୋ ସୁମୁତ୍ତିକୋ ସାହୁ, ସୁମୁତ୍ତିକୋମ୍ହି ତୀହି ଖୁଜ୍ଜକେହି।
ଅସିତାସୁ ମୟା ନଙ୍ଗଲାସୁ, ମୟା ଖୁଦ୍ଦକୁଦ୍ଦାଲାସୁ ମୟା॥
ୟଦିପି ଇଧମେୱ ଇଧମେୱ, ଅଥ ୱାପି ଅଲମେୱ ଅଲମେୱ।
ଝାୟ ସୁମଙ୍ଗଲ ଝାୟ ସୁମଙ୍ଗଲ, ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ୱିହର ସୁମଙ୍ଗଲା’’ତି॥
… ସୁମଙ୍ଗଲୋ ଥେରୋ…।
୪. ସାନୁତ୍ଥେରଗାଥା
[ସଂ॰ ନି॰ ୧.୨୩୯] ‘‘ମତଂ ୱା ଅମ୍ମ ରୋଦନ୍ତି, ୟୋ ୱା ଜୀୱଂ ନ ଦିସ୍ସତି।
ଜୀୱନ୍ତଂ ମଂ ଅମ୍ମ ପସ୍ସନ୍ତୀ, କସ୍ମା ମଂ ଅମ୍ମ ରୋଦସୀ’’ତି॥
… ସାନୁତ୍ଥେରୋ…।
୫. ରମଣୀୟୱିହାରିତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟଥାପି ଭଦ୍ଦୋ ଆଜଞ୍ଞୋ, ଖଲିତ୍ୱା ପତିତିଟ୍ଠତି।
ଏୱଂ ଦସ୍ସନସମ୍ପନ୍ନଂ, ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସାୱକ’’ନ୍ତି॥
… ରମଣୀୟୱିହାରିତ୍ଥେରୋ…।
୬. ସମିଦ୍ଧିତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସଦ୍ଧାୟାହଂ ପବ୍ବଜିତୋ, ଅଗାରସ୍ମାନଗାରିୟଂ।
ସତି ପଞ୍ଞା ଚ ମେ ୱୁଡ୍ଢା, ଚିତ୍ତଞ୍ଚ ସୁସମାହିତଂ।
କାମଂ କରସ୍ସୁ ରୂପାନି, ନେୱ ମଂ ବ୍ୟାଧୟିସ୍ସସୀ’’ତି [ବାଧୟିସ୍ସସୀତି (ସୀ॰), ବ୍ୟାଥୟିସ୍ସସୀତି (?)] ॥
… ସମିଦ୍ଧିତ୍ଥେରୋ…।
୭. ଉଜ୍ଜୟତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ନମୋ ତେ ବୁଦ୍ଧ ୱୀରତ୍ଥୁ, ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋସି ସବ୍ବଧି।
ତୁୟ୍ହାପଦାନେ ୱିହରଂ, ୱିହରାମି ଅନାସୱୋ’’ତି॥
… ଉଜ୍ଜୟୋ ଥେରୋ…।
୮. ସଞ୍ଜୟତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟତୋ ଅହଂ ପବ୍ବଜିତୋ, ଅଗାରସ୍ମାନଗାରିୟଂ।
ନାଭିଜାନାମି ସଙ୍କପ୍ପଂ, ଅନରିୟଂ ଦୋସସଂହିତ’’ନ୍ତି॥
… ସଞ୍ଜୟୋ ଥେରୋ…।
୯. ରାମଣେୟ୍ୟକତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଚିହଚିହାଭିନଦିତେ [ୱିହୱିହାଭିନଦିତେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] , ସିପ୍ପିକାଭିରୁତେହି ଚ।
ନ ମେ ତଂ ଫନ୍ଦତି ଚିତ୍ତଂ, ଏକତ୍ତନିରତଂ ହି ମେ’’ତି॥
… ରାମଣେୟ୍ୟକୋ ଥେରୋ…।
୧୦. ୱିମଲତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଧରଣୀ ଚ ସିଞ୍ଚତି ୱାତି, ମାଲୁତୋ ୱିଜ୍ଜୁତା ଚରତି ନଭେ।
ଉପସମନ୍ତି ୱିତକ୍କା, ଚିତ୍ତଂ ସୁସମାହିତଂ ମମା’’ତି॥
… ୱିମଲୋ ଥେରୋ…।
ୱଗ୍ଗୋ ପଞ୍ଚମୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ସିରୀୱଡ୍ଢୋ ରେୱତୋ ଥେରୋ, ସୁମଙ୍ଗଲୋ ସାନୁସୱ୍ହୟୋ ।
ରମଣୀୟୱିହାରୀ ଚ, ସମିଦ୍ଧିଉଜ୍ଜୟସଞ୍ଜୟା।
ରାମଣେୟ୍ୟୋ ଚ ସୋ ଥେରୋ, ୱିମଲୋ ଚ ରଣଞ୍ଜହୋତି॥
୬. ଛଟ୍ଠୱଗ୍ଗୋ
୧. ଗୋଧିକତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୱସ୍ସତି ଦେୱୋ ୟଥା ସୁଗୀତଂ, ଛନ୍ନା ମେ କୁଟିକା ସୁଖା ନିୱାତା।
ଚିତ୍ତଂ ସୁସମାହିତଞ୍ଚ ମୟ୍ହଂ, ଅଥ ଚେ ପତ୍ଥୟସି ପୱସ୍ସ ଦେୱା’’ତି॥
… ଗୋଧିକୋ ଥେରୋ…।
୨. ସୁବାହୁତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୱସ୍ସତି ଦେୱୋ ୟଥା ସୁଗୀତଂ, ଛନ୍ନା ମେ କୁଟିକା ସୁଖା ନିୱାତା।
ଚିତ୍ତଂ ସୁସମାହିତଞ୍ଚ କାୟେ, ଅଥ ଚେ ପତ୍ଥୟସି ପୱସ୍ସ ଦେୱା’’ତି॥
… ସୁବାହୁତ୍ଥେରୋ…।
୩. ୱଲ୍ଲିୟତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୱସ୍ସତି ଦେୱୋ ୟଥା ସୁଗୀତଂ, ଛନ୍ନା ମେ କୁଟିକା ସୁଖା ନିୱାତା।
ତସ୍ସଂ ୱିହରାମି ଅପ୍ପମତ୍ତୋ, ଅଥ ଚେ ପତ୍ଥୟସି ପୱସ୍ସ ଦେୱା’’ତି॥
… ୱଲ୍ଲିୟୋ ଥେରୋ…।
୪. ଉତ୍ତିୟତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୱସ୍ସତି ଦେୱୋ ୟଥା ସୁଗୀତଂ, ଛନ୍ନା ମେ କୁଟିକା ସୁଖା ନିୱାତା।
ତସ୍ସଂ ୱିହରାମି ଅଦୁତିୟୋ, ଅଥ ଚେ ପତ୍ଥୟସି ପୱସ୍ସ ଦେୱା’’ତି॥
… ଉତ୍ତିୟୋ ଥେରୋ…।
୫. ଅଞ୍ଜନୱନିୟତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଆସନ୍ଦିଂ କୁଟିକଂ କତ୍ୱା, ଓଗୟ୍ହ ଅଞ୍ଜନଂ ୱନଂ।
ତିସ୍ସୋ ୱିଜ୍ଜା ଅନୁପ୍ପତ୍ତା, କତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନ’’ନ୍ତି॥
… ଅଞ୍ଜନୱନିୟୋ ଥେରୋ…।
୬. କୁଟିୱିହାରିତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘କୋ କୁଟିକାୟଂ ଭିକ୍ଖୁ କୁଟିକାୟଂ, ୱୀତରାଗୋ ସୁସମାହିତଚିତ୍ତୋ।
ଏୱଂ ଜାନାହି ଆୱୁସୋ, ଅମୋଘା ତେ କୁଟିକା କତା’’ତି॥
… କୁଟିୱିହାରିତ୍ଥେରୋ…।
୭. ଦୁତିୟକୁଟିୱିହାରିତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅୟମାହୁ ପୁରାଣିୟା କୁଟି, ଅଞ୍ଞଂ ପତ୍ଥୟସେ ନୱଂ କୁଟିଂ।
ଆସଂ କୁଟିୟା ୱିରାଜୟ, ଦୁକ୍ଖା ଭିକ୍ଖୁ ପୁନ ନୱା କୁଟୀ’’ତି॥
… ଦୁତିୟକୁଟିୱିହାରିତ୍ଥେରୋ…।
୮. ରମଣୀୟକୁଟିକତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ରମଣୀୟା ମେ କୁଟିକା, ସଦ୍ଧାଦେୟ୍ୟା ମନୋରମା।
ନ ମେ ଅତ୍ଥୋ କୁମାରୀହି, ୟେସଂ ଅତ୍ଥୋ ତହିଂ ଗଚ୍ଛଥ ନାରିୟୋ’’ତି॥
… ରମଣୀୟକୁଟିକୋ ଥେରୋ…।
୯. କୋସଲୱିହାରିତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସଦ୍ଧାୟାହଂ ପବ୍ବଜିତୋ, ଅରଞ୍ଞେ ମେ କୁଟିକା କତା।
ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଚ ଆତାପୀ, ସମ୍ପଜାନୋ ପତିସ୍ସତୋ’’ତି [ପଟିସ୍ସତୋତି (କ॰)] ॥
… କୋସଲୱିହାରିତ୍ଥେରୋ…।
୧୦. ସୀୱଲିତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ତେ ମେ ଇଜ୍ଝିଂସୁ ସଙ୍କପ୍ପା, ୟଦତ୍ଥୋ ପାୱିସିଂ କୁଟିଂ।
ୱିଜ୍ଜାୱିମୁତ୍ତିଂ ପଚ୍ଚେସଂ, ମାନାନୁସୟମୁଜ୍ଜହ’’ନ୍ତି॥
… ସୀୱଲିତ୍ଥେରୋ…।
ୱଗ୍ଗୋ ଛଟ୍ଠୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ଗୋଧିକୋ ଚ ସୁବାହୁ ଚ, ୱଲ୍ଲିୟୋ ଉତ୍ତିୟୋ ଇସି।
ଅଞ୍ଜନୱନିୟୋ ଥେରୋ, ଦୁୱେ କୁଟିୱିହାରିନୋ।
ରମଣୀୟକୁଟିକୋ ଚ, କୋସଲୱ୍ହୟସୀୱଲୀତି॥
୭. ସତ୍ତମୱଗ୍ଗୋ
୧. ୱପ୍ପତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ପସ୍ସତି ପସ୍ସୋ ପସ୍ସନ୍ତଂ, ଅପସ୍ସନ୍ତଞ୍ଚ ପସ୍ସତି।
ଅପସ୍ସନ୍ତୋ ଅପସ୍ସନ୍ତଂ, ପସ୍ସନ୍ତଞ୍ଚ ନ ପସ୍ସତୀ’’ତି॥
… ୱପ୍ପୋ ଥେରୋ…।
୨. ୱଜ୍ଜିପୁତ୍ତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଏକକା ମୟଂ ଅରଞ୍ଞେ ୱିହରାମ, ଅପୱିଦ୍ଧଂୱ ୱନସ୍ମିଂ ଦାରୁକଂ।
ତସ୍ସ ମେ ବହୁକା ପିହୟନ୍ତି, ନେରୟିକା ୱିୟ ସଗ୍ଗଗାମିନ’’ନ୍ତି॥
… ୱଜ୍ଜିପୁତ୍ତୋ ଥେରୋ…।
୩. ପକ୍ଖତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଚୁତା ପତନ୍ତି ପତିତା, ଗିଦ୍ଧା ଚ ପୁନରାଗତା।
କତଂ କିଚ୍ଚଂ ରତଂ ରମ୍ମଂ, ସୁଖେନନ୍ୱାଗତଂ ସୁଖ’’ନ୍ତି॥
… ପକ୍ଖୋ ଥେରୋ…।
୪. ୱିମଲକୋଣ୍ଡଞ୍ଞତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଦୁମୱ୍ହୟାୟ ଉପ୍ପନ୍ନୋ, ଜାତୋ ପଣ୍ଡରକେତୁନା।
କେତୁହା କେତୁନାୟେୱ, ମହାକେତୁଂ ପଧଂସୟୀ’’ତି॥
… ୱିମଲକୋଣ୍ଡଞ୍ଞୋ ଥେରୋ…।
୫. ଉକ୍ଖେପକତୱଚ୍ଛତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଉକ୍ଖେପକତୱଚ୍ଛସ୍ସ, ସଙ୍କଲିତଂ ବହୂହି ୱସ୍ସେହି।
ତଂ ଭାସତି ଗହଟ୍ଠାନଂ, ସୁନିସିନ୍ନୋ ଉଳାରପାମୋଜ୍ଜୋ’’ତି॥
… ଉକ୍ଖେପକତୱଚ୍ଛୋ ଥେରୋ…।
୬. ମେଘିୟତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅନୁସାସି ମହାୱୀରୋ, ସବ୍ବଧମ୍ମାନ ପାରଗୂ।
ତସ୍ସାହଂ ଧମ୍ମଂ ସୁତ୍ୱାନ, ୱିହାସିଂ ସନ୍ତିକେ ସତୋ।
ତିସ୍ସୋ ୱିଜ୍ଜା ଅନୁପ୍ପତ୍ତା, କତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନ’’ନ୍ତି॥
… ମେଘିୟୋ ଥେରୋ…।
୭. ଏକଧମ୍ମସୱନୀୟତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘କିଲେସା ଝାପିତା ମୟ୍ହଂ, ଭୱା ସବ୍ବେ ସମୂହତା।
ୱିକ୍ଖୀଣୋ ଜାତିସଂସାରୋ, ନତ୍ଥି ଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ’’ତି॥
… ଏକଧମ୍ମସୱନୀୟୋ ଥେରୋ…।
୮. ଏକୁଦାନିୟତ୍ଥେରଗାଥା
[ଉଦା॰ ୩୭; ପାଚି॰ ୧୫୩] ‘‘ଅଧିଚେତସୋ ଅପ୍ପମଜ୍ଜତୋ, ମୁନିନୋ ମୋନପଥେସୁ ସିକ୍ଖତୋ।
ସୋକା ନ ଭୱନ୍ତି ତାଦିନୋ, ଉପସନ୍ତସ୍ସ ସଦା ସତୀମତୋ’’ତି॥
… ଏକୁଦାନିୟୋ ଥେରୋ…।
୯. ଛନ୍ନତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସୁତ୍ୱାନ ଧମ୍ମଂ ମହତୋ ମହାରସଂ, ସବ୍ବଞ୍ଞୁତଞ୍ଞାଣୱରେନ ଦେସିତଂ।
ମଗ୍ଗଂ ପପଜ୍ଜିଂ [ପପଜ୍ଜଂ (କ॰)] ଅମତସ୍ସ ପତ୍ତିୟା, ସୋ ୟୋଗକ୍ଖେମସ୍ସ ପଥସ୍ସ କୋୱିଦୋ’’ତି॥
… ଛନ୍ନୋ ଥେରୋ…।
୧୦. ପୁଣ୍ଣତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସୀଲମେୱ ଇଧ ଅଗ୍ଗଂ, ପଞ୍ଞୱା ପନ ଉତ୍ତମୋ।
ମନୁସ୍ସେସୁ ଚ ଦେୱେସୁ, ସୀଲପଞ୍ଞାଣତୋ ଜୟ’’ନ୍ତି॥
… ପୁଣ୍ଣୋ ଥେରୋ…।
ୱଗ୍ଗୋ ସତ୍ତମୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ୱପ୍ପୋ ଚ ୱଜ୍ଜିପୁତ୍ତୋ ଚ, ପକ୍ଖୋ ୱିମଲକୋଣ୍ଡଞ୍ଞୋ।
ଉକ୍ଖେପକତୱଚ୍ଛୋ ଚ, ମେଘିୟୋ ଏକଧମ୍ମିକୋ।
ଏକୁଦାନିୟଛନ୍ନା ଚ, ପୁଣ୍ଣତ୍ଥେରୋ ମହବ୍ବଲୋତି॥
୮. ଅଟ୍ଠମୱଗ୍ଗୋ
୧. ୱଚ୍ଛପାଲତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସୁସୁଖୁମନିପୁଣତ୍ଥଦସ୍ସିନା, ମତିକୁସଲେନ ନିୱାତୱୁତ୍ତିନା।
ସଂସେୱିତୱୁଦ୍ଧସୀଲିନା [ସଂସେୱିତବୁଦ୍ଧସୀଲିନା (କ॰)] , ନିବ୍ବାନଂ ନ ହି ତେନ ଦୁଲ୍ଲଭ’’ନ୍ତି॥
… ୱଚ୍ଛପାଲୋ ଥେରୋ…।
୨. ଆତୁମତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟଥା କଳୀରୋ ସୁସୁ ୱଡ୍ଢିତଗ୍ଗୋ, ଦୁନ୍ନିକ୍ଖମୋ ହୋତି ପସାଖଜାତୋ।
ଏୱଂ ଅହଂ ଭରିୟାୟାନିତାୟ, ଅନୁମଞ୍ଞଂ ମଂ ପବ୍ବଜିତୋମ୍ହି ଦାନୀ’’ତି॥
… ଆତୁମୋ ଥେରୋ…।
୩. ମାଣୱତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଜିଣ୍ଣଞ୍ଚ ଦିସ୍ୱା ଦୁଖିତଞ୍ଚ ବ୍ୟାଧିତଂ, ମତଞ୍ଚ ଦିସ୍ୱା ଗତମାୟୁସଙ୍ଖୟଂ।
ତତୋ ଅହଂ ନିକ୍ଖମିତୂନ ପବ୍ବଜିଂ, ପହାୟ କାମାନି ମନୋରମାନୀ’’ତି॥
… ମାଣୱୋ ଥେରୋ…।
୪. ସୁୟାମନତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ଚ ବ୍ୟାପାଦୋ, ଥିନମିଦ୍ଧଞ୍ଚ [ଥୀନମିଦ୍ଧଞ୍ଚ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଭିକ୍ଖୁନୋ।
ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଚ, ସବ୍ବସୋୱ ନ ୱିଜ୍ଜତୀ’’ତି॥
… ସୁୟାମନୋ ଥେରୋ…।
୫. ସୁସାରଦତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସାଧୁ ସୁୱିହିତାନ ଦସ୍ସନଂ, କଙ୍ଖା ଛିଜ୍ଜତି ବୁଦ୍ଧି ୱଡ୍ଢତି।
ବାଲମ୍ପି କରୋନ୍ତି ପଣ୍ଡିତଂ, ତସ୍ମା ସାଧୁ ସତଂ ସମାଗମୋ’’ତି॥
… ସୁସାରଦୋ ଥେରୋ…।
୬. ପିୟଞ୍ଜହତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଉପ୍ପତନ୍ତେସୁ ନିପତେ, ନିପତନ୍ତେସୁ ଉପ୍ପତେ।
ୱସେ ଅୱସମାନେସୁ, ରମମାନେସୁ ନୋ ରମେ’’ତି॥
… ପିୟଞ୍ଜହୋ ଥେରୋ…।
୭. ହତ୍ଥାରୋହପୁତ୍ତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଇଦଂ ପୁରେ ଚିତ୍ତମଚାରି ଚାରିକଂ, ୟେନିଚ୍ଛକଂ ୟତ୍ଥକାମଂ ୟଥାସୁଖଂ।
ତଦଜ୍ଜହଂ ନିଗ୍ଗହେସ୍ସାମି ୟୋନିସୋ, ହତ୍ଥିପ୍ପଭିନ୍ନଂ ୱିୟ ଅଙ୍କୁସଗ୍ଗହୋ’’ତି॥
… ହତ୍ଥାରୋହପୁତ୍ତୋ ଥେରୋ…।
୮. ମେଣ୍ଡସିରତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅନେକଜାତିସଂସାରଂ , ସନ୍ଧାୱିସ୍ସଂ ଅନିବ୍ବିସଂ।
ତସ୍ସ ମେ ଦୁକ୍ଖଜାତସ୍ସ, ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧୋ ଅପରଦ୍ଧୋ’’ତି॥
… ମେଣ୍ଡସିରୋ ଥେରୋ…।
୯. ରକ୍ଖିତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସବ୍ବୋ ରାଗୋ ପହୀନୋ ମେ, ସବ୍ବୋ ଦୋସୋ ସମୂହତୋ।
ସବ୍ବୋ ମେ ୱିଗତୋ ମୋହୋ, ସୀତିଭୂତୋସ୍ମି ନିବ୍ବୁତୋ’’ତି॥
… ରକ୍ଖିତୋ ଥେରୋ…।
୧୦. ଉଗ୍ଗତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟଂ ମୟା ପକତଂ କମ୍ମଂ, ଅପ୍ପଂ ୱା ୟଦି ୱା ବହୁଂ।
ସବ୍ବମେତଂ ପରିକ୍ଖୀଣଂ, ନତ୍ଥି ଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ’’ତି॥
… ଉଗ୍ଗୋ ଥେରୋ…।
ୱଗ୍ଗୋ ଅଟ୍ଠମୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ୱଚ୍ଛପାଲୋ ଚ ୟୋ ଥେରୋ, ଆତୁମୋ ମାଣୱୋ ଇସି।
ସୁୟାମନୋ ସୁସାରଦୋ, ଥେରୋ ୟୋ ଚ ପିୟଞ୍ଜହୋ।
ଆରୋହପୁତ୍ତୋ ମେଣ୍ଡସିରୋ, ରକ୍ଖିତୋ ଉଗ୍ଗସୱ୍ହୟୋତି॥
୯. ନୱମୱଗ୍ଗୋ
୧. ସମିତିଗୁତ୍ତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟଂ ମୟା ପକତଂ ପାପଂ, ପୁବ୍ବେ ଅଞ୍ଞାସୁ ଜାତିସୁ।
ଇଧେୱ ତଂ ୱେଦନୀୟଂ, ୱତ୍ଥୁ ଅଞ୍ଞଂ ନ ୱିଜ୍ଜତୀ’’ତି॥
… ସମିତିଗୁତ୍ତୋ ଥେରୋ…।
୨. କସ୍ସପତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟେନ ୟେନ ସୁଭିକ୍ଖାନି, ସିୱାନି ଅଭୟାନି ଚ।
ତେନ ପୁତ୍ତକ ଗଚ୍ଛସ୍ସୁ, ମା ସୋକାପହତୋ ଭୱା’’ତି॥
… କସ୍ସପୋ ଥେରୋ…।
୩. ସୀହତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସୀହପ୍ପମତ୍ତୋ ୱିହର, ରତ୍ତିନ୍ଦିୱମତନ୍ଦିତୋ।
ଭାୱେହି କୁସଲଂ ଧମ୍ମଂ, ଜହ ସୀଘଂ ସମୁସ୍ସୟ’’ନ୍ତି॥
… ସୀହୋ ଥେରୋ…।
୪. ନୀତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସବ୍ବରତ୍ତିଂ ସୁପିତ୍ୱାନ, ଦିୱା ସଙ୍ଗଣିକେ ରତୋ।
କୁଦାସ୍ସୁ ନାମ ଦୁମ୍ମେଧୋ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରିସ୍ସତୀ’’ତି॥
… ନୀତୋ ଥେରୋ…।
୫. ସୁନାଗତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଚିତ୍ତନିମିତ୍ତସ୍ସ କୋୱିଦୋ, ପୱିୱେକରସଂ ୱିଜାନିୟ।
ଝାୟଂ ନିପକୋ ପତିସ୍ସତୋ, ଅଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସୁଖଂ ନିରାମିସ’’ନ୍ତି॥
… ସୁନାଗୋ ଥେରୋ…।
୬. ନାଗିତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଇତୋ ବହିଦ୍ଧା ପୁଥୁ ଅଞ୍ଞୱାଦିନଂ, ମଗ୍ଗୋ ନ ନିବ୍ବାନଗମୋ ୟଥା ଅୟଂ।
ଇତିସ୍ସୁ ସଙ୍ଘଂ ଭଗୱାନୁସାସତି, ସତ୍ଥା ସୟଂ ପାଣିତଲେୱ ଦସ୍ସୟ’’ନ୍ତି॥
… ନାଗିତୋ ଥେରୋ…।
୭. ପୱିଟ୍ଠତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଖନ୍ଧା ଦିଟ୍ଠା ୟଥାଭୂତଂ, ଭୱା ସବ୍ବେ ପଦାଲିତା।
ୱିକ୍ଖୀଣୋ ଜାତିସଂସାରୋ, ନତ୍ଥି ଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ’’ତି॥
… ପୱିଟ୍ଠୋ ଥେରୋ…।
୮. ଅଜ୍ଜୁନତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅସକ୍ଖିଂ ୱତ ଅତ୍ତାନଂ, ଉଦ୍ଧାତୁଂ ଉଦକା ଥଲଂ।
ୱୁୟ୍ହମାନୋ ମହୋଘେୱ, ସଚ୍ଚାନି ପଟିୱିଜ୍ଝହ’’ନ୍ତି॥
… ଅଜ୍ଜୁନୋ ଥେରୋ…।
୯. (ପଠମ)-ଦେୱସଭତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଉତ୍ତିଣ୍ଣା ପଙ୍କପଲିପା, ପାତାଲା ପରିୱଜ୍ଜିତା।
ମୁତ୍ତୋ ଓଘା ଚ ଗନ୍ଥା ଚ, ସବ୍ବେ ମାନା ୱିସଂହତା’’ତି॥
… ଦେୱସଭୋ ଥେରୋ…।
୧୦. ସାମିଦତ୍ତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧା ପରିଞ୍ଞାତା, ତିଟ୍ଠନ୍ତି ଛିନ୍ନମୂଲକା।
ୱିକ୍ଖୀଣୋ ଜାତିସଂସାରୋ, ନତ୍ଥି ଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ’’ତି॥
… ସାମିଦତ୍ତୋ ଥେରୋ…।
ୱଗ୍ଗୋ ନୱମୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ଥେରୋ ସମିତିଗୁତ୍ତୋ ଚ, କସ୍ସପୋ ସୀହସୱ୍ହୟୋ।
ନୀତୋ ସୁନାଗୋ ନାଗିତୋ, ପୱିଟ୍ଠୋ ଅଜ୍ଜୁନୋ ଇସି।
ଦେୱସଭୋ ଚ ୟୋ ଥେରୋ, ସାମିଦତ୍ତୋ ମହବ୍ବଲୋତି॥
୧୦. ଦସମୱଗ୍ଗୋ
୧. ପରିପୁଣ୍ଣକତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ନ ତଥା ମତଂ ସତରସଂ, ସୁଧନ୍ନଂ ୟଂ ମୟଜ୍ଜ ପରିଭୁତ୍ତଂ।
ଅପରିମିତଦସ୍ସିନା ଗୋତମେନ, ବୁଦ୍ଧେନ ଦେସିତୋ ଧମ୍ମୋ’’ତି॥
… ପରିପୁଣ୍ଣକୋ ଥେରୋ…।
୨. ୱିଜୟତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟସ୍ସାସୱା ପରିକ୍ଖୀଣା, ଆହାରେ ଚ ଅନିସ୍ସିତୋ।
ସୁଞ୍ଞତା ଅନିମିତ୍ତୋ ଚ, ୱିମୋକ୍ଖୋ ୟସ୍ସ ଗୋଚରୋ।
ଆକାସେୱ ସକୁନ୍ତାନଂ, ପଦଂ ତସ୍ସ ଦୁରନ୍ନୟ’’ନ୍ତି॥
… ୱିଜୟୋ ଥେରୋ…।
୩. ଏରକତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଦୁକ୍ଖା କାମା ଏରକ, ନ ସୁଖା କାମା ଏରକ।
ୟୋ କାମେ କାମୟତି, ଦୁକ୍ଖଂ ସୋ କାମୟତି ଏରକ।
ୟୋ କାମେ ନ କାମୟତି, ଦୁକ୍ଖଂ ସୋ ନ କାମୟତି ଏରକା’’ତି॥
… ଏରକୋ ଥେରୋ…।
୪. ମେତ୍ତଜିତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ନମୋ ହି ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ, ସକ୍ୟପୁତ୍ତସ୍ସ ସିରୀମତୋ।
ତେନାୟଂ ଅଗ୍ଗପ୍ପତ୍ତେନ, ଅଗ୍ଗଧମ୍ମୋ [ଅଗ୍ଗୋ ଧମ୍ମୋ (ସୀ॰)] ସୁଦେସିତୋ’’ତି॥
… ମେତ୍ତଜି ଥେରୋ…।
୫. ଚକ୍ଖୁପାଲତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅନ୍ଧୋହଂ ହତନେତ୍ତୋସ୍ମି, କନ୍ତାରଦ୍ଧାନପକ୍ଖନ୍ଦୋ [ପକ୍ଖନ୍ନୋ (ସୀ॰), ପକ୍କନ୍ତୋ (ସ୍ୟା॰ ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ।
ସୟମାନୋପି ଗଚ୍ଛିସ୍ସଂ, ନ ସହାୟେନ ପାପେନା’’ତି॥
… ଚକ୍ଖୁପାଲୋ ଥେରୋ…।
୬. ଖଣ୍ଡସୁମନତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଏକପୁପ୍ଫଂ ଚଜିତ୍ୱାନ, ଅସୀତି [ଅସୀତିଂ (ସୀ॰)] ୱସ୍ସକୋଟିୟୋ।
ସଗ୍ଗେସୁ ପରିଚାରେତ୍ୱା, ସେସକେନମ୍ହି ନିବ୍ବୁତୋ’’ତି॥
… ଖଣ୍ଡସୁମନୋ ଥେରୋ…।
୭. ତିସ୍ସତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ହିତ୍ୱା ସତପଲଂ କଂସଂ, ସୋୱଣ୍ଣଂ ସତରାଜିକଂ।
ଅଗ୍ଗହିଂ ମତ୍ତିକାପତ୍ତଂ, ଇଦଂ ଦୁତିୟାଭିସେଚନ’’ନ୍ତି॥
… ତିସ୍ସୋ ଥେରୋ…।
୮. ଅଭୟତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ସତି ମୁଟ୍ଠା, ପିୟଂ ନିମିତ୍ତଂ ମନସିକରୋତୋ।
ସାରତ୍ତଚିତ୍ତୋ ୱେଦେତି, ତଞ୍ଚ ଅଜ୍ଝୋସ ତିଟ୍ଠତି।
ତସ୍ସ ୱଡ୍ଢନ୍ତି ଆସୱା, ଭୱମୂଲୋପଗାମିନୋ’’ତି [ଭୱମୂଲା ଭୱଗାମିନୋତି (ସୀ॰ କ॰)] ॥
… ଅଭୟୋ ଥେରୋ…।
୯. ଉତ୍ତିୟତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା ସତି ମୁଟ୍ଠା, ପିୟଂ ନିମିତ୍ତଂ ମନସିକରୋତୋ।
ସାରତ୍ତଚିତ୍ତୋ ୱେଦେତି, ତଞ୍ଚ ଅଜ୍ଝୋସ ତିଟ୍ଠତି।
ତସ୍ସ ୱଡ୍ଢନ୍ତି ଆସୱା, ସଂସାରଂ ଉପଗାମିନୋ’’ତି॥
… ଉତ୍ତିୟୋ ଥେରୋ…।
୧୦. (ଦୁତିୟ)-ଦେୱସଭତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସମ୍ମପ୍ପଧାନସମ୍ପନ୍ନୋ, ସତିପଟ୍ଠାନଗୋଚରୋ।
ୱିମୁତ୍ତିକୁସୁମସଞ୍ଛନ୍ନୋ, ପରିନିବ୍ବିସ୍ସତ୍ୟନାସୱୋ’’ତି॥
… ଦେୱସଭୋ ଥେରୋ…।
ୱଗ୍ଗୋ ଦସମୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ପରିପୁଣ୍ଣକୋ ଚ ୱିଜୟୋ, ଏରକୋ ମେତ୍ତଜୀ ମୁନି।
ଚକ୍ଖୁପାଲୋ ଖଣ୍ଡସୁମନୋ, ତିସ୍ସୋ ଚ ଅଭୟୋ ତଥା।
ଉତ୍ତିୟୋ ଚ ମହାପଞ୍ଞୋ, ଥେରୋ ଦେୱସଭୋପି ଚାତି॥
୧୧. ଏକାଦସମୱଗ୍ଗୋ
୧. ବେଲଟ୍ଠାନିକତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ହିତ୍ୱା ଗିହିତ୍ତଂ ଅନୱୋସିତତ୍ତୋ, ମୁଖନଙ୍ଗଲୀ ଓଦରିକୋ କୁସୀତୋ।
ମହାୱରାହୋୱ ନିୱାପପୁଟ୍ଠୋ, ପୁନପ୍ପୁନଂ ଗବ୍ଭମୁପେତି ମନ୍ଦୋ’’ତି॥
… ବେଲଟ୍ଠାନିକୋ ଥେରୋ…।
୨. ସେତୁଚ୍ଛତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ମାନେନ ୱଞ୍ଚିତାସେ, ସଙ୍ଖାରେସୁ ସଂକିଲିସ୍ସମାନାସେ।
ଲାଭାଲାଭେନ ମଥିତା, ସମାଧିଂ ନାଧିଗଚ୍ଛନ୍ତୀ’’ତି॥
… ସେତୁଚ୍ଛୋ ଥେରୋ…।
୩. ବନ୍ଧୁରତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ନାହଂ ଏତେନ ଅତ୍ଥିକୋ, ସୁଖିତୋ ଧମ୍ମରସେନ ତପ୍ପିତୋ।
ପିତ୍ୱା [ପୀତ୍ୱାନ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ରସଗ୍ଗମୁତ୍ତମଂ, ନ ଚ କାହାମି ୱିସେନ ସନ୍ଥୱ’’ନ୍ତି॥
… ବନ୍ଧୁରୋ [ବନ୍ଧନୋ (କ॰)] ଥେରୋ…।
୪. ଖିତକତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଲହୁକୋ ୱତ ମେ କାୟୋ, ଫୁଟ୍ଠୋ ଚ ପୀତିସୁଖେନ ୱିପୁଲେନ।
ତୂଲମିୱ ଏରିତଂ ମାଲୁତେନ, ପିଲୱତୀୱ ମେ କାୟୋ’’ତି॥
… ଖିତକୋ ଥେରୋ…।
୫. ମଲିତୱମ୍ଭତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଉକ୍କଣ୍ଠିତୋପି ନ ୱସେ, ରମମାନୋପି ପକ୍କମେ।
ନ ତ୍ୱେୱାନତ୍ଥସଂହିତଂ, ୱସେ ୱାସଂ ୱିଚକ୍ଖଣୋ’’ତି॥
… ମଲିତୱମ୍ଭୋ ଥେରୋ…।
୬. ସୁହେମନ୍ତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସତଲିଙ୍ଗସ୍ସ ଅତ୍ଥସ୍ସ, ସତଲକ୍ଖଣଧାରିନୋ।
ଏକଙ୍ଗଦସ୍ସୀ ଦୁମ୍ମେଧୋ, ସତଦସ୍ସୀ ଚ ପଣ୍ଡିତୋ’’ତି॥
… ସୁହେମନ୍ତୋ ଥେରୋ…।
୭. ଧମ୍ମସୱତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ପବ୍ବଜିଂ ତୁଲୟିତ୍ୱାନ, ଅଗାରସ୍ମାନଗାରିୟଂ।
ତିସ୍ସୋ ୱିଜ୍ଜା ଅନୁପ୍ପତ୍ତା, କତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନ’’ନ୍ତି॥
… ଧମ୍ମସୱୋ ଥେରୋ…।
୮. ଧମ୍ମସୱପିତୁତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସ ୱୀସୱସ୍ସସତିକୋ, ପବ୍ବଜିଂ ଅନଗାରିୟଂ।
ତିସ୍ସୋ ୱିଜ୍ଜା ଅନୁପ୍ପତ୍ତା, କତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନ’’ନ୍ତି॥
… ଧମ୍ମସୱପିତୁ ଥେରୋ…।
୯. ସଙ୍ଘରକ୍ଖିତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ନ ନୂନାୟଂ ପରମହିତାନୁକମ୍ପିନୋ, ରହୋଗତୋ ଅନୁୱିଗଣେତି ସାସନଂ।
ତଥାହୟଂ ୱିହରତି ପାକତିନ୍ଦ୍ରିୟୋ, ମିଗୀ ୟଥା ତରୁଣଜାତିକା ୱନେ’’ତି॥
… ସଙ୍ଘରକ୍ଖିତୋ ଥେରୋ…।
୧୦. ଉସଭତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ନଗା ନଗଗ୍ଗେସୁ ସୁସଂୱିରୂଳ୍ହା, ଉଦଗ୍ଗମେଘେନ ନୱେନ ସିତ୍ତା।
ୱିୱେକକାମସ୍ସ ଅରଞ୍ଞସଞ୍ଞିନୋ, ଜନେତି ଭିୟ୍ୟୋ ଉସଭସ୍ସ କଲ୍ୟତ’’ନ୍ତି॥
… ଉସଭୋ ଥେରୋ…।
ୱଗ୍ଗୋ ଏକାଦସମୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ବେଲଟ୍ଠାନିକୋ ସେତୁଚ୍ଛୋ, ବନ୍ଧୁରୋ ଖିତକୋ ଇସି।
ମଲିତୱମ୍ଭୋ ସୁହେମନ୍ତୋ, ଧମ୍ମସୱୋ ଧମ୍ମସୱପିତା।
ସଙ୍ଘରକ୍ଖିତତ୍ଥେରୋ ଚ, ଉସଭୋ ଚ ମହାମୁନୀତି॥
୧୨. ଦ୍ୱାଦସମୱଗ୍ଗୋ
୧. ଜେନ୍ତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଦୁପ୍ପବ୍ବଜ୍ଜଂ ୱେ ଦୁରଧିୱାସା ଗେହା, ଧମ୍ମୋ ଗମ୍ଭୀରୋ ଦୁରଧିଗମା ଭୋଗା।
କିଚ୍ଛା ୱୁତ୍ତି ନୋ ଇତରୀତରେନେୱ, ୟୁତ୍ତଂ ଚିନ୍ତେତୁଂ ସତତମନିଚ୍ଚତ’’ନ୍ତି॥
… ଜେନ୍ତୋ ଥେରୋ…।
୨. ୱଚ୍ଛଗୋତ୍ତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ତେୱିଜ୍ଜୋହଂ ମହାଝାୟୀ, ଚେତୋସମଥକୋୱିଦୋ।
ସଦତ୍ଥୋ ମେ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ, କତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନ’’ନ୍ତି॥
… ୱଚ୍ଛଗୋତ୍ତୋ ଥେରୋ…।
୩. ୱନୱଚ୍ଛତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅଚ୍ଛୋଦିକା ପୁଥୁସିଲା,ଗୋନଙ୍ଗୁଲମିଗାୟୁତା।
ଅମ୍ବୁସେୱାଲସଞ୍ଛନ୍ନା, ତେ ସେଲା ରମୟନ୍ତି ମ’’ନ୍ତି॥
… ୱନୱଚ୍ଛୋ ଥେରୋ…।
୪. ଅଧିମୁତ୍ତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘କାୟଦୁଟ୍ଠୁଲ୍ଲଗରୁନୋ, ହିୟ୍ୟମାନମ୍ହି [ହୀୟମାନମ୍ହି (ସୀ॰)] ଜୀୱିତେ।
ସରୀରସୁଖଗିଦ୍ଧସ୍ସ, କୁତୋ ସମଣସାଧୁତା’’ତି॥
… ଅଧିମୁତ୍ତୋ ଥେରୋ…।
୫. ମହାନାମତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଏସାୱହିୟ୍ୟସେ ପବ୍ବତେନ, ବହୁକୁଟଜସଲ୍ଲକିକେନ [ସଲ୍ଲକିତେନ (ସୀ॰), ସଲ୍ଲରିକେନ (ସ୍ୟା॰)] ।
ନେସାଦକେନ ଗିରିନା, ୟସସ୍ସିନା ପରିଚ୍ଛଦେନା’’ତି॥
… ମହାନାମୋ ଥେରୋ…।
୬. ପାରାପରିୟତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଛଫସ୍ସାୟତନେ ହିତ୍ୱା, ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋ ସୁସଂୱୁତୋ।
ଅଘମୂଲଂ ୱମିତ୍ୱାନ, ପତ୍ତୋ ମେ ଆସୱକ୍ଖୟୋ’’ତି॥
… ପାରାପରିୟୋ [ପାରାସରିୟୋ (ସୀ॰), ପାରଂପରିୟୋ (କ॰)] ଥେରୋ …।
୭. ୟସତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସୁୱିଲିତ୍ତୋ ସୁୱସନୋ,ସବ୍ବାଭରଣଭୂସିତୋ।
ତିସ୍ସୋ ୱିଜ୍ଜା ଅଜ୍ଝଗମିଂ, କତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନ’’ନ୍ତି॥
… ୟସୋ ଥେରୋ…।
୮. କିମିଲତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅଭିସତ୍ତୋୱ ନିପତତି, ୱୟୋ ରୂପଂ ଅଞ୍ଞମିୱ ତଥେୱ ସନ୍ତଂ।
ତସ୍ସେୱ ସତୋ ଅୱିପ୍ପୱସତୋ, ଅଞ୍ଞସ୍ସେୱ ସରାମି ଅତ୍ତାନ’’ନ୍ତି॥
… କିମିଲୋ [କିମ୍ବିଲୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଥେରୋ…।
୯. ୱଜ୍ଜିପୁତ୍ତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ରୁକ୍ଖମୂଲଗହନଂ ପସକ୍କିୟ, ନିବ୍ବାନଂ ହଦୟସ୍ମିଂ ଓପିୟ।
ଝାୟ ଗୋତମ ମା ଚ ପମାଦୋ, କିଂ ତେ ବିଳିବିଳିକା କରିସ୍ସତୀ’’ତି॥
… ୱଜ୍ଜିପୁତ୍ତୋ ଥେରୋ…।
୧୦. ଇସିଦତ୍ତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧା ପରିଞ୍ଞାତା, ତିଟ୍ଠନ୍ତି ଛିନ୍ନମୂଲକା।
ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟୋ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ,ପତ୍ତୋ ମେ ଆସୱକ୍ଖୟୋ’’ତି॥
… ଇସିଦତ୍ତୋ ଥେରୋ…।
ୱଗ୍ଗୋ ଦ୍ୱାଦସମୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ଜେନ୍ତୋ ଚ ୱଚ୍ଛଗୋତ୍ତୋ ଚ, ୱଚ୍ଛୋ ଚ ୱନସୱ୍ହୟୋ।
ଅଧିମୁତ୍ତୋ ମହାନାମୋ, ପାରାପରିୟୋ ୟସୋପି ଚ।
କିମିଲୋ ୱଜ୍ଜିପୁତ୍ତୋ ଚ, ଇସିଦତ୍ତୋ ମହାୟସୋତି॥
ଏକକନିପାତୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତତ୍ରୁଦ୍ଦାନଂ –
ୱୀସୁତ୍ତରସତଂ ଥେରା, କତକିଚ୍ଚା ଅନାସୱା।
ଏକକେୱ ନିପାତମ୍ହି, ସୁସଙ୍ଗୀତା ମହେସିଭୀତି॥
୨. ଦୁକନିପାତୋ
୧. ପଠମୱଗ୍ଗୋ
୧. ଉତ୍ତରତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ନତ୍ଥି କୋଚି ଭୱୋ ନିଚ୍ଚୋ, ସଙ୍ଖାରା ୱାପି ସସ୍ସତା।
ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ଚ ତେ ଖନ୍ଧା, ଚୱନ୍ତି ଅପରାପରଂ॥
‘‘ଏତମାଦୀନଂ ଞତ୍ୱା, ଭୱେନମ୍ହି ଅନତ୍ଥିକୋ।
ନିସ୍ସଟୋ ସବ୍ବକାମେହି, ପତ୍ତୋ ମେ ଆସୱକ୍ଖୟୋ’’ତି॥
ଇତ୍ଥଂ ସୁଦଂ ଆୟସ୍ମା ଉତ୍ତରୋ ଥେରୋ ଗାଥାୟୋ ଅଭାସିତ୍ଥାତି।
୨. ପିଣ୍ଡୋଲଭାରଦ୍ୱାଜତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ନୟିଦଂ ଅନୟେନ ଜୀୱିତଂ, ନାହାରୋ ହଦୟସ୍ସ ସନ୍ତିକୋ।
ଆହାରଟ୍ଠିତିକୋ ସମୁସ୍ସୟୋ, ଇତି ଦିସ୍ୱାନ ଚରାମି ଏସନଂ॥
‘‘ପଙ୍କୋତି ହି ନଂ ପୱେଦୟୁଂ, ୟାୟଂ ୱନ୍ଦନପୂଜନା କୁଲେସୁ।
ସୁଖୁମଂ ସଲ୍ଲଂ ଦୁରୁବ୍ବହଂ, ସକ୍କାରୋ କାପୁରିସେନ ଦୁଜ୍ଜହୋ’’ତି॥
ଇତ୍ଥଂ ସୁଦଂ ଆୟସ୍ମା ପିଣ୍ଡୋଲଭାରଦ୍ୱାଜୋ ଥେରୋ ଗାଥାୟୋ ଅଭାସିତ୍ଥାତି।
୩. ୱଲ୍ଲିୟତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ମକ୍କଟୋ ପଞ୍ଚଦ୍ୱାରାୟଂ, କୁଟିକାୟଂ ପସକ୍କିୟ।
ଦ୍ୱାରେନ ଅନୁପରିୟେତି, ଘଟ୍ଟୟନ୍ତୋ ମୁହୁଂ ମୁହୁଂ॥
‘‘ତିଟ୍ଠ ମକ୍କଟ ମା ଧାୱି, ନ ହି ତେ ତଂ ୟଥା ପୁରେ।
ନିଗ୍ଗହୀତୋସି ପଞ୍ଞାୟ, ନେୱ ଦୂରଂ ଗମିସ୍ସତୀ’’ତି॥
… ୱଲ୍ଲିୟୋ ଥେରୋ…।
୪. ଗଙ୍ଗାତୀରିୟତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ତିଣ୍ଣଂ ମେ ତାଲପତ୍ତାନଂ, ଗଙ୍ଗାତୀରେ କୁଟୀ କତା।
ଛୱସିତ୍ତୋୱ ମେ ପତ୍ତୋ, ପଂସୁକୂଲଞ୍ଚ ଚୀୱରଂ॥
‘‘ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଅନ୍ତରୱସ୍ସାନଂ, ଏକା ୱାଚା ମେ ଭାସିତା।
ତତିୟେ ଅନ୍ତରୱସ୍ସମ୍ହି, ତମୋଖନ୍ଧୋ [ତମୋକ୍ଖନ୍ଧୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ପଦାଲିତୋ’’ତି॥
… ଗଙ୍ଗାତୀରିୟୋ ଥେରୋ…।
୫. ଅଜିନତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅପି ଚେ ହୋତି ତେୱିଜ୍ଜୋ, ମଚ୍ଚୁହାୟୀ ଅନାସୱୋ।
ଅପ୍ପଞ୍ଞାତୋତି ନଂ ବାଲା, ଅୱଜାନନ୍ତି ଅଜାନତା॥
‘‘ୟୋ ଚ ଖୋ ଅନ୍ନପାନସ୍ସ, ଲାଭୀ ହୋତୀଧ ପୁଗ୍ଗଲୋ।
ପାପଧମ୍ମୋପି ଚେ ହୋତି, ସୋ ନେସଂ ହୋତି ସକ୍କତୋ’’ତି॥
… ଅଜିନୋ ଥେରୋ…।
୬. ମେଳଜିନତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟଦାହଂ ଧମ୍ମମସ୍ସୋସିଂ, ଭାସମାନସ୍ସ ସତ୍ଥୁନୋ।
ନ କଙ୍ଖମଭିଜାନାମି, ସବ୍ବଞ୍ଞୂଅପରାଜିତେ॥
‘‘ସତ୍ଥୱାହେ ମହାୱୀରେ, ସାରଥୀନଂ ୱରୁତ୍ତମେ।
ମଗ୍ଗେ ପଟିପଦାୟଂ ୱା, କଙ୍ଖା ମୟ୍ହଂ ନ ୱିଜ୍ଜତୀ’’ତି॥
… ମେଳଜିନୋ ଥେରୋ…।
୭. ରାଧତ୍ଥେରଗାଥା
[ଧ॰ ପ॰ ୧୩ ଧମ୍ମପଦେ] ‘‘ୟଥା ଅଗାରଂ ଦୁଚ୍ଛନ୍ନଂ, ୱୁଟ୍ଠୀ ସମତିୱିଜ୍ଝତି।
ଏୱଂ ଅଭାୱିତଂ ଚିତ୍ତଂ, ରାଗୋ ସମତିୱିଜ୍ଝତି॥
[ଧ॰ ପ॰ ୧୪ ଧମ୍ମପଦେ] ‘‘ୟଥା ଅଗାରଂ ସୁଚ୍ଛନ୍ନଂ, ୱୁଡ୍ଢୀ ନ ସମତିୱିଜ୍ଝତି।
ଏୱଂ ସୁଭାୱିତଂ ଚିତ୍ତଂ, ରାଗୋ ନ ସମତିୱିଜ୍ଝତୀ’’ତି॥
… ରାଧୋ ଥେରୋ…।
୮. ସୁରାଧତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଖୀଣା ହି ମୟ୍ହଂ ଜାତି, ୱୁସିତଂ ଜିନସାସନଂ।
ପହୀନୋ ଜାଲସଙ୍ଖାତୋ, ଭୱନେତ୍ତି ସମୂହତା॥
‘‘ୟସ୍ସତ୍ଥାୟ ପବ୍ବଜିତୋ, ଅଗାରସ୍ମାନଗାରିୟଂ।
ସୋ ମେ ଅତ୍ଥୋ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସବ୍ବସଂୟୋଜନକ୍ଖୟୋ’’ତି॥
… ସୁରାଧୋ ଥେରୋ…।
୯. ଗୋତମତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସୁଖଂ ସୁପନ୍ତି ମୁନୟୋ, ୟେ ଇତ୍ଥୀସୁ ନ ବଜ୍ଝରେ।
ସଦା ୱେ ରକ୍ଖିତବ୍ବାସୁ, ୟାସୁ ସଚ୍ଚଂ ସୁଦୁଲ୍ଲଭଂ॥
‘‘ୱଧଂ ଚରିମ୍ହ ତେ କାମ, ଅନଣା ଦାନି ତେ ମୟଂ।
ଗଚ୍ଛାମ ଦାନି ନିବ୍ବାନଂ, ୟତ୍ଥ ଗନ୍ତ୍ୱା ନ ସୋଚତୀ’’ତି॥
… ଗୋତମୋ ଥେରୋ…।
୧୦. ୱସଭତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ପୁବ୍ବେ ହନତି ଅତ୍ତାନଂ, ପଚ୍ଛା ହନତି ସୋ ପରେ।
ସୁହତଂ ହନ୍ତି ଅତ୍ତାନଂ, ୱୀତଂସେନେୱ ପକ୍ଖିମା॥
‘‘ନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ବହିୱଣ୍ଣୋ, ଅନ୍ତୋ ୱଣ୍ଣୋ ହି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ।
ୟସ୍ମିଂ ପାପାନି କମ୍ମାନି, ସ ୱେ କଣ୍ହୋ ସୁଜମ୍ପତୀ’’ତି॥
… ୱସଭୋ ଥେରୋ…।
ୱଗ୍ଗୋ ପଠମୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ଉତ୍ତରୋ ଚେୱ ପିଣ୍ଡୋଲୋ, ୱଲ୍ଲିୟୋ ତୀରିୟୋ ଇସି।
ଅଜିନୋ ଚ ମେଳଜିନୋ, ରାଧୋ ସୁରାଧୋ ଗୋତମୋ।
ୱସଭେନ ଇମେ ହୋନ୍ତି, ଦସ ଥେରା ମହିଦ୍ଧିକାତି॥
୨. ଦୁତିୟୱଗ୍ଗୋ
୧. ମହାଚୁନ୍ଦତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସୁସ୍ସୂସା ସୁତୱଦ୍ଧନୀ, ସୁତଂ ପଞ୍ଞାୟ ୱଦ୍ଧନଂ।
ପଞ୍ଞାୟ ଅତ୍ଥଂ ଜାନାତି, ଞାତୋ ଅତ୍ଥୋ ସୁଖାୱହୋ॥
‘‘ସେୱେଥ ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି, ଚରେୟ୍ୟ ସଂୟୋଜନୱିପ୍ପମୋକ୍ଖଂ।
ସଚେ ରତିଂ ନାଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ତତ୍ଥ, ସଙ୍ଘେ ୱସେ ରକ୍ଖିତତ୍ତୋ ସତିମା’’ତି॥
… ମହାଚୁନ୍ଦୋ ଥେରୋ…।
୨. ଜୋତିଦାସତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟେ ଖୋ ତେ ୱେଠମିସ୍ସେନ [ୱେଘମିସ୍ସେନ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰), ୱେ ଗମିସ୍ସେନ, ୱେଖମିସ୍ସେନ (କ॰)] , ନାନତ୍ତେନ ଚ କମ୍ମୁନା।
ମନୁସ୍ସେ ଉପରୁନ୍ଧନ୍ତି, ଫରୁସୂପକ୍କମା ଜନା।
ତେପି ତତ୍ଥେୱ କୀରନ୍ତି, ନ ହି କମ୍ମଂ ପନସ୍ସତି॥
‘‘ୟଂ କରୋତି ନରୋ କମ୍ମଂ, କଲ୍ୟାଣଂ ୟଦି ପାପକଂ।
ତସ୍ସ ତସ୍ସେୱ ଦାୟାଦୋ, ୟଂ ୟଂ କମ୍ମଂ ପକୁବ୍ବତୀ’’ତି॥
… ଜୋତିଦାସୋ ଥେରୋ…।
୩. ହେରଞ୍ଞକାନିତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅଚ୍ଚୟନ୍ତି ଅହୋରତ୍ତା, ଜୀୱିତଂ ଉପରୁଜ୍ଝତି।
ଆୟୁ ଖୀୟତି ମଚ୍ଚାନଂ, କୁନ୍ନଦୀନଂୱ ଓଦକଂ॥
‘‘ଅଥ ପାପାନି କମ୍ମାନି, କରଂ ବାଲୋ ନ ବୁଜ୍ଝତି।
ପଚ୍ଛାସ୍ସ କଟୁକଂ ହୋତି, ୱିପାକୋ ହିସ୍ସ ପାପକୋ’’ତି॥
… ହେରଞ୍ଞକାନିତ୍ଥେରୋ…।
୪. ସୋମମିତ୍ତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ପରିତ୍ତଂ ଦାରୁମାରୁୟ୍ହ, ୟଥା ସୀଦେ ମହଣ୍ଣୱେ।
ଏୱଂ କୁସୀତମାଗମ୍ମ, ସାଧୁଜୀୱୀପି ସୀଦତି।
ତସ୍ମା ତଂ ପରିୱଜ୍ଜେୟ୍ୟ, କୁସୀତଂ ହୀନୱୀରିୟଂ॥
‘‘ପୱିୱିତ୍ତେହି ଅରିୟେହି, ପହିତତ୍ତେହି ଝାୟିଭି।
ନିଚ୍ଚଂ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟେହି, ପଣ୍ଡିତେହି ସହାୱସେ’’ତି॥
… ସୋମମିତ୍ତୋ ଥେରୋ…।
୫. ସବ୍ବମିତ୍ତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଜନୋ ଜନମ୍ହି ସମ୍ବଦ୍ଧୋ [ସମ୍ବଦ୍ଧୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ଜନମେୱସ୍ସିତୋ ଜନୋ।
ଜନୋ ଜନେନ ହେଠୀୟତି, ହେଠେତି ଚ [ବୋଧିୟତି, ବାଧେତି ଚ (କ॰)] ଜନୋ ଜନଂ॥
‘‘କୋ ହି ତସ୍ସ ଜନେନତ୍ଥୋ, ଜନେନ ଜନିତେନ ୱା।
ଜନଂ ଓହାୟ ଗଚ୍ଛଂ ତଂ, ହେଠୟିତ୍ୱା [ବାଧୟିତ୍ୱା (କ॰)] ବହୁଂ ଜନ’’ନ୍ତି॥
… ସବ୍ବମିତ୍ତୋ ଥେରୋ…।
୬. ମହାକାଳତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘କାଳୀ ଇତ୍ଥୀ ବ୍ରହତୀ ଧଙ୍କରୂପା, ସତ୍ଥିଞ୍ଚ ଭେତ୍ୱା ଅପରଞ୍ଚ ସତ୍ଥିଂ।
ବାହଞ୍ଚ ଭେତ୍ୱା ଅପରଞ୍ଚ ବାହଂ, ସୀସଞ୍ଚ ଭେତ୍ୱା ଦଧିଥାଲକଂୱ।
ଏସା ନିସିନ୍ନା ଅଭିସନ୍ଦହିତ୍ୱା॥
‘‘ୟୋ ୱେ ଅୱିଦ୍ୱା ଉପଧିଂ କରୋତି, ପୁନପ୍ପୁନଂ ଦୁକ୍ଖମୁପେତି ମନ୍ଦୋ।
ତସ୍ମା ପଜାନଂ ଉପଧିଂ ନ କୟିରା, ମାହଂ ପୁନ ଭିନ୍ନସିରୋ ସୟିସ୍ସ’’ନ୍ତି [ପସ୍ସିସ୍ସନ୍ତି (କ॰)] ॥
… ମହାକାଳୋ ଥେରୋ…।
୭. ତିସ୍ସତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ବହୂ ସପତ୍ତେ ଲଭତି, ମୁଣ୍ଡୋ ସଙ୍ଘାଟିପାରୁତୋ।
ଲାଭୀ ଅନ୍ନସ୍ସ ପାନସ୍ସ, ୱତ୍ଥସ୍ସ ସୟନସ୍ସ ଚ॥
‘‘ଏତମାଦୀନୱଂ ଞତ୍ୱା, ସକ୍କାରେସୁ ମହବ୍ଭୟଂ।
ଅପ୍ପଲାଭୋ ଅନୱସ୍ସୁତୋ, ସତୋ ଭିକ୍ଖୁ ପରିବ୍ବଜେ’’ତି॥
… ତିସ୍ସୋ ଥେରୋ…।
୮. କିମିଲତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ପାଚୀନୱଂସଦାୟମ୍ହି , ସକ୍ୟପୁତ୍ତା ସହାୟକା।
ପହାୟାନପ୍ପକେ ଭୋଗେ, ଉଞ୍ଛାପତ୍ତାଗତେ ରତା॥
‘‘ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟା ପହିତତ୍ତା, ନିଚ୍ଚଂ ଦଳ୍ହପରକ୍କମା।
ରମନ୍ତି ଧମ୍ମରତିୟା, ହିତ୍ୱାନ ଲୋକିୟଂ ରତି’’ନ୍ତି॥
… କିମିଲୋ [କିମ୍ବିଲୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଥେରୋ…।
୯. ନନ୍ଦତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅୟୋନିସୋ ମନସିକାରା, ମଣ୍ଡନଂ ଅନୁୟୁଞ୍ଜିସଂ।
ଉଦ୍ଧତୋ ଚପଲୋ ଚାସିଂ, କାମରାଗେନ ଅଟ୍ଟିତୋ॥
‘‘ଉପାୟକୁସଲେନାହଂ, ବୁଦ୍ଧେନାଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୁନା।
ୟୋନିସୋ ପଟିପଜ୍ଜିତ୍ୱା, ଭୱେ ଚିତ୍ତଂ ଉଦବ୍ବହି’’ନ୍ତି॥
… ନନ୍ଦୋ ଥେରୋ…।
୧୦. ସିରିମତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ପରେ ଚ ନଂ ପସଂସନ୍ତି, ଅତ୍ତା ଚେ ଅସମାହିତୋ।
ମୋଘଂ ପରେ ପସଂସନ୍ତି, ଅତ୍ତା ହି ଅସମାହିତୋ॥
‘‘ପରେ ଚ ନଂ ଗରହନ୍ତି, ଅତ୍ତା ଚେ ସୁସମାହିତୋ।
ମୋଘଂ ପରେ ଗରହନ୍ତି, ଅତ୍ତା ହି ସୁସମାହିତୋ’’ତି॥
… ସିରିମା ଥେରୋ…।
ୱଗ୍ଗୋ ଦୁତିୟୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ଚୁନ୍ଦୋ ଚ ଜୋତିଦାସୋ ଚ, ଥେରୋ ହେରଞ୍ଞକାନି ଚ।
ସୋମମିତ୍ତୋ ସବ୍ବମିତ୍ତୋ, କାଲୋ ତିସ୍ସୋ ଚ କିମିଲୋ [କିମ୍ବିଲୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰), ଛନ୍ଦଲକ୍ଖଣାନୁଲୋମଂ] ।
ନନ୍ଦୋ ଚ ସିରିମା ଚେୱ, ଦସ ଥେରା ମହିଦ୍ଧିକାତି॥
୩. ତତିୟୱଗ୍ଗୋ
୧. ଉତ୍ତରତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଖନ୍ଧା ମୟା ପରିଞ୍ଞାତା, ତଣ୍ହା ମେ ସୁସମୂହତା।
ଭାୱିତା ମମ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗା, ପତ୍ତୋ ମେ ଆସୱକ୍ଖୟୋ॥
‘‘ସୋହଂ ଖନ୍ଧେ ପରିଞ୍ଞାୟ, ଅବ୍ବହିତ୍ୱାନ [ଅବ୍ବୁହିତ୍ୱାନ (କ॰)] ଜାଲିନିଂ।
ଭାୱୟିତ୍ୱାନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ, ନିବ୍ବାୟିସ୍ସଂ ଅନାସୱୋ’’ତି॥
… ଉତ୍ତରୋ ଥେରୋ…।
୨. ଭଦ୍ଦଜିତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ପନାଦୋ ନାମ ସୋ ରାଜା, ୟସ୍ସ ୟୂପୋ ସୁୱଣ୍ଣୟୋ।
ତିରିୟଂ ସୋଳସୁବ୍ବେଧୋ [ସୋଳସପବ୍ବେଧୋ (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰), ସୋଳସବ୍ବାଣୋ (?)] , ଉବ୍ଭମାହୁ [ଉଦ୍ଧମାହୁ (ସୀ॰), ଉଚ୍ଚମାହୁ (ସ୍ୟା॰)] ସହସ୍ସଧା॥
‘‘ସହସ୍ସକଣ୍ଡୋ ସତଗେଣ୍ଡୁ, ଧଜାଲୁ ହରିତାମୟୋ।
ଅନଚ୍ଚୁଂ ତତ୍ଥ ଗନ୍ଧବ୍ବା, ଛସହସ୍ସାନି ସତ୍ତଧା’’ତି॥
… ଭଦ୍ଦଜିତ୍ଥେରୋ…।
୩. ସୋଭିତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସତିମା ପଞ୍ଞୱା ଭିକ୍ଖୁ, ଆରଦ୍ଧବଲୱୀରିୟୋ।
ପଞ୍ଚ କପ୍ପସତାନାହଂ, ଏକରତ୍ତିଂ ଅନୁସ୍ସରିଂ॥
‘‘ଚତ୍ତାରୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ, ସତ୍ତ ଅଟ୍ଠ ଚ ଭାୱୟଂ।
ପଞ୍ଚ କପ୍ପସତାନାହଂ, ଏକରତ୍ତିଂ ଅନୁସ୍ସରି’’ନ୍ତି॥
… ସୋଭିତୋ ଥେରୋ…।
୪. ୱଲ୍ଲିୟତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟଂ କିଚ୍ଚଂ ଦଳ୍ହୱୀରିୟେନ, ୟଂ କିଚ୍ଚଂ ବୋଦ୍ଧୁମିଚ୍ଛତା।
କରିସ୍ସଂ ନାୱରଜ୍ଝିସ୍ସଂ [ନାୱରୁଜ୍ଝିସ୍ସଂ (କ॰ ସୀ॰ କ॰)] , ପସ୍ସ ୱୀରିୟଂ ପରକ୍କମ॥
‘‘ତ୍ୱଞ୍ଚ ମେ ମଗ୍ଗମକ୍ଖାହି, ଅଞ୍ଜସଂ ଅମତୋଗଧଂ।
ଅହଂ ମୋନେନ ମୋନିସ୍ସଂ, ଗଙ୍ଗାସୋତୋୱ ସାଗର’’ନ୍ତି॥
… ୱଲ୍ଲିୟୋ ଥେରୋ…।
୫. ୱୀତସୋକତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘କେସେ ମେ ଓଲିଖିସ୍ସନ୍ତି, କପ୍ପକୋ ଉପସଙ୍କମି।
ତତୋ ଆଦାସମାଦାୟ, ସରୀରଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିସଂ॥
‘‘ତୁଚ୍ଛୋ କାୟୋ ଅଦିସ୍ସିତ୍ଥ, ଅନ୍ଧକାରୋ ତମୋ ବ୍ୟଗା।
ସବ୍ବେ ଚୋଳା ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା, ନତ୍ଥି ଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ’’ତି॥
… ୱୀତସୋକୋ ଥେରୋ…।
୬. ପୁଣ୍ଣମାସତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣେ ହିତ୍ୱା, ୟୋଗକ୍ଖେମସ୍ସ ପତ୍ତିୟା।
ଧମ୍ମାଦାସଂ ଗହେତ୍ୱାନ, ଞାଣଦସ୍ସନମତ୍ତନୋ॥
‘‘ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିଂ ଇମଂ କାୟଂ, ସବ୍ବଂ ସନ୍ତରବାହିରଂ।
ଅଜ୍ଝତ୍ତଞ୍ଚ ବହିଦ୍ଧା ଚ, ତୁଚ୍ଛୋ କାୟୋ ଅଦିସ୍ସଥା’’ତି॥
… ପୁଣ୍ଣମାସୋ ଥେରୋ…।
୭. ନନ୍ଦକତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟଥାପି ଭଦ୍ଦୋ ଆଜଞ୍ଞୋ, ଖଲିତ୍ୱା ପତିତିଟ୍ଠତି।
ଭିୟ୍ୟୋ ଲଦ୍ଦାନ ସଂୱେଗଂ, ଅଦୀନୋ ୱହତେ ଧୁରଂ॥
‘‘ଏୱଂ ଦସ୍ସନସମ୍ପନ୍ନଂ, ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସାୱକଂ।
ଆଜାନୀୟଂ ମଂ ଧାରେଥ, ପୁତ୍ତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଓରସ’’ନ୍ତି॥
… ନନ୍ଦକୋ ଥେରୋ…।
୮. ଭରତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଏହି ନନ୍ଦକ ଗଚ୍ଛାମ, ଉପଜ୍ଝାୟସ୍ସ ସନ୍ତିକଂ।
ସୀହନାଦଂ ନଦିସ୍ସାମ, ବୁଦ୍ଧସେଟ୍ଠସ୍ସ ସମ୍ମୁଖା॥
‘‘ୟାୟ ନୋ ଅନୁକମ୍ପାୟ, ଅମ୍ହେ ପବ୍ବାଜୟୀ ମୁନି।
ସୋ ନୋ ଅତ୍ଥୋ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସବ୍ବସଂୟୋଜନକ୍ଖୟୋ’’ତି॥
… ଭରତୋ ଥେରୋ…।
୯. ଭାରଦ୍ୱାଜତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ନଦନ୍ତି ଏୱଂ ସପ୍ପଞ୍ଞା, ସୀହାୱ ଗିରିଗବ୍ଭରେ।
ୱୀରା ୱିଜିତସଙ୍ଗାମା, ଜେତ୍ୱା ମାରଂ ସୱାହନିଂ [ସୱାହନଂ (ବହୂସୁ)] ॥
‘‘ସତ୍ଥା ଚ ପରିଚିଣ୍ଣୋ ମେ, ଧମ୍ମୋ ସଙ୍ଘୋ ଚ ପୂଜିତୋ।
ଅହଞ୍ଚ ୱିତ୍ତୋ ସୁମନୋ, ପୁତ୍ତଂ ଦିସ୍ୱା ଅନାସୱ’’ନ୍ତି॥
… ଭାରଦ୍ୱାଜୋ ଥେରୋ…।
୧୦. କଣ୍ହଦିନ୍ନତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଉପାସିତା ସପ୍ପୁରିସା, ସୁତା ଧମ୍ମା ଅଭିଣ୍ହସୋ।
ସୁତ୍ୱାନ ପଟିପଜ୍ଜିସ୍ସଂ, ଅଞ୍ଜସଂ ଅମତୋଗଧଂ॥
‘‘ଭୱରାଗହତସ୍ସ ମେ ସତୋ, ଭୱରାଗୋ ପୁନ ମେ ନ ୱିଜ୍ଜତି।
ନ ଚାହୁ ନ ଚ ମେ ଭୱିସ୍ସତି, ନ ଚ ମେ ଏତରହି ୱିଜ୍ଜତୀ’’ତି॥
… କଣ୍ହଦିନ୍ନୋ ଥେରୋ…।
ୱଗ୍ଗୋ ତତିୟୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ଉତ୍ତରୋ ଭଦ୍ଦଜିତ୍ଥେରୋ, ସୋଭିତୋ ୱଲ୍ଲିୟୋ ଇସି।
ୱୀତସୋକୋ ଚ ୟୋ ଥେରୋ, ପୁଣ୍ଣମାସୋ ଚ ନନ୍ଦକୋ।
ଭରତୋ ଭାରଦ୍ୱାଜୋ ଚ, କଣ୍ହଦିନ୍ନୋ ମହାମୁନୀତି॥
୪. ଚତୁତ୍ଥୱଗ୍ଗୋ
୧. ମିଗସିରତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟତୋ ଅହଂ ପବ୍ବଜିତୋ, ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସାସନେ।
ୱିମୁଚ୍ଚମାନୋ ଉଗ୍ଗଚ୍ଛିଂ, କାମଧାତୁଂ ଉପଚ୍ଚଗଂ॥
‘‘ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ପେକ୍ଖମାନସ୍ସ, ତତୋ ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚି ମେ।
ଅକୁପ୍ପା ମେ ୱିମୁତ୍ତୀତି, ସବ୍ବସଂୟୋଜନକ୍ଖୟା’’ତି॥
… ମିଗସିରୋ ଥେରୋ…।
୨. ସିୱକତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅନିଚ୍ଚାନି ଗହକାନି, ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ପୁନପ୍ପୁନଂ।
ଗହକାରଂ [ଗହକାରକଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଗୱେସନ୍ତୋ, ଦୁକ୍ଖା ଜାତି ପୁନପ୍ପୁନଂ॥
‘‘ଗହକାରକ ଦିଟ୍ଠୋସି, ପୁନ ଗେହଂ ନ କାହସି।
ସବ୍ବା ତେ ଫାସୁକା ଭଗ୍ଗା, ଥୂଣିକା [ଥୂଣିରା (ପୀ॰ କ॰), ଧୁଣିରା (ସ୍ୟା॰)] ଚ ୱିଦାଲିତା [ପଦାଲିତା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ।
ୱିମରିୟାଦିକତଂ ଚିତ୍ତଂ, ଇଧେୱ ୱିଧମିସ୍ସତୀ’’ତି॥
… ସିୱକୋ [ସୀୱକୋ (ସୀ॰)] ଥେରୋ…।
୩. ଉପୱାଣତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅରହଂ ସୁଗତୋ ଲୋକେ, ୱାତେହାବାଧିତୋ [… ବାଧିତୋ (କ॰)] ମୁନି।
ସଚେ ଉଣ୍ହୋଦକଂ ଅତ୍ଥି, ମୁନିନୋ ଦେହି ବ୍ରାହ୍ମଣ॥
‘‘ପୂଜିତୋ ପୂଜନେୟ୍ୟାନଂ [ପୂଜନୀୟାନଂ (ସୀ॰)] , ସକ୍କରେୟ୍ୟାନ ସକ୍କତୋ।
ଅପଚିତୋପଚେୟ୍ୟାନଂ [ଅପଚନୀୟାନଂ (ସୀ॰), ଅପଚିନେୟ୍ୟାନଂ (ସ୍ୟା॰)] , ତସ୍ସ ଇଚ୍ଛାମି ହାତୱେ’’ତି॥
… ଉପୱାଣୋ ଥେରୋ…।
୪. ଇସିଦିନ୍ନତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଦିଟ୍ଠା ମୟା ଧମ୍ମଧରା ଉପାସକା, କାମା ଅନିଚ୍ଚା ଇତି ଭାସମାନା।
ସାରତ୍ତରତ୍ତା ମଣିକୁଣ୍ଡଲେସୁ, ପୁତ୍ତେସୁ ଦାରେସୁ ଚ ତେ ଅପେକ୍ଖା॥
‘‘ଅଦ୍ଧା ନ ଜାନନ୍ତି ୟତୋଧ ଧମ୍ମଂ, କାମା ଅନିଚ୍ଚା ଇତି ଚାପି ଆହୁ।
ରାଗଞ୍ଚ ତେସଂ ନ ବଲତ୍ଥି ଛେତ୍ତୁଂ, ତସ୍ମା ସିତା ପୁତ୍ତଦାରଂ ଧନଞ୍ଚା’’ତି॥
… ଇସିଦିନ୍ନୋ ଥେରୋ…।
୫. ସମ୍ବୁଲକଚ୍ଚାନତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଦେୱୋ ଚ ୱସ୍ସତି ଦେୱୋ ଚ ଗଳଗଳାୟତି,
ଏକକୋ ଚାହଂ ଭେରୱେ ବିଲେ ୱିହରାମି।
ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ ଏକକସ୍ସ ଭେରୱେ ବିଲେ ୱିହରତୋ,
ନତ୍ଥି ଭୟଂ ୱା ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ୱା ଲୋମହଂସୋ ୱା॥
‘‘ଧମ୍ମତା ମମସା ୟସ୍ସ ମେ, ଏକକସ୍ସ ଭେରୱେ ବିଲେ।
ୱିହରତୋ ନତ୍ଥି ଭୟଂ ୱା, ଛମ୍ଭିତତ୍ତଂ ୱା ଲୋମହଂସୋ ୱା’’ତି॥
… ସମ୍ବୁଲକଚ୍ଚାନୋ [ସମ୍ବହୁଲକଚ୍ଚାନୋ (କ॰)] ଥେରୋ…।
୬. ନିତକତ୍ଥେରଗାଥା
[ଉଦା॰ ୩୪ ଉଦାନେପି] ‘‘କସ୍ସ ସେଲୂପମଂ ଚିତ୍ତଂ, ଠିତଂ ନାନୁପକମ୍ପତି।
ୱିରତ୍ତଂ ରଜନୀୟେସୁ, କୁପ୍ପନୀୟେ ନ କୁପ୍ପତି।
ୟସ୍ସେୱଂ ଭାୱିତଂ ଚିତ୍ତଂ, କୁତୋ ତଂ ଦୁକ୍ଖମେସ୍ସତି॥
‘‘ମମ ସେଲୂପମଂ ଚିତ୍ତଂ, ଠିତଂ ନାନୁପକମ୍ପତି।
ୱିରତ୍ତଂ ରଜନୀୟେସୁ, କୁପ୍ପନୀୟେ ନ କୁପ୍ପତି।
ମମେୱଂ ଭାୱିତଂ ଚିତ୍ତଂ, କୁତୋ ମଂ ଦୁକ୍ଖମେସ୍ସତୀ’’ତି॥
… ନିତକୋ [ଖିତକୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଥେରୋ…।
୭. ସୋଣପୋଟିରିୟତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ନ ତାୱ ସୁପିତୁଂ ହୋତି, ରତ୍ତି ନକ୍ଖତ୍ତମାଲିନୀ।
ପଟିଜଗ୍ଗିତୁମେୱେସା, ରତ୍ତି ହୋତି ୱିଜାନତା॥
‘‘ହତ୍ଥିକ୍ଖନ୍ଧାୱପତିତଂ , କୁଞ୍ଜରୋ ଚେ ଅନୁକ୍କମେ।
ସଙ୍ଗାମେ ମେ ମତଂ ସେୟ୍ୟୋ, ୟଞ୍ଚେ ଜୀୱେ ପରାଜିତୋ’’ତି॥
… ସୋଣୋ ପୋଟିରିୟୋ [ସେଲିସ୍ସରିୟୋ (ସୀ॰), ପୋଟ୍ଟିରିୟପୁତ୍ତୋ (ସ୍ୟା॰)] ଥେରୋ …।
୮. ନିସଭତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ ହିତ୍ୱା, ପିୟରୂପେ ମନୋରମେ।
ସଦ୍ଧାୟ ଘରା ନିକ୍ଖମ୍ମ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରୋ ଭୱେ॥
‘‘ନାଭିନନ୍ଦାମି ମରଣଂ, ନାଭିନନ୍ଦାମି ଜୀୱିତଂ।
କାଲଞ୍ଚ ପଟିକଙ୍ଖାମି, ସମ୍ପଜାନୋ ପତିସ୍ସତୋ’’ତି॥
… ନିସଭୋ ଥେରୋ…।
୯. ଉସଭତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅମ୍ବପଲ୍ଲୱସଙ୍କାସଂ, ଅଂସେ କତ୍ୱାନ ଚୀୱରଂ।
ନିସିନ୍ନୋ ହତ୍ଥିଗୀୱାୟଂ, ଗାମଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସିଂ॥
‘‘ହତ୍ଥିକ୍ଖନ୍ଧତୋ ଓରୁୟ୍ହ, ସଂୱେଗଂ ଅଲଭିଂ ତଦା।
ସୋହଂ ଦିତ୍ତୋ ତଦା ସନ୍ତୋ, ପତ୍ତୋ ମେ ଆସୱକ୍ଖୟୋ’’ତି॥
… ଉସଭୋ ଥେରୋ…।
୧୦. କପ୍ପଟକୁରତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅୟମିତି କପ୍ପଟୋ କପ୍ପଟକୁରୋ, ଅଚ୍ଛାୟ ଅତିଭରିତାୟ [ଅତିଭରିୟାୟ (ସୀ॰ କ॰), ଅଚ୍ଚଂ ଭରାୟ (ସ୍ୟା॰)] ।
ଅମତଘଟିକାୟଂ ଧମ୍ମକଟମତ୍ତୋ [ଧମ୍ମକଟପତ୍ତୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰ ଅଟ୍ଠ॰), ଧମ୍ମକଟମଗ୍ଗୋ (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] , କତପଦଂ ଝାନାନି ଓଚେତୁଂ॥
‘‘ମା ଖୋ ତ୍ୱଂ କପ୍ପଟ ପଚାଲେସି, ମା ତ୍ୱଂ ଉପକଣ୍ଣମ୍ହି ତାଳେସ୍ସଂ।
ନ ହି [ନ ୱା (କ॰)] ତ୍ୱଂ କପ୍ପଟ ମତ୍ତମଞ୍ଞାସି, ସଙ୍ଘମଜ୍ଝମ୍ହି ପଚଲାୟମାନୋତି॥
… କପ୍ପଟକୁରୋ ଥେରୋ…।
ୱଗ୍ଗୋ ଚତୁତ୍ଥୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
ମିଗସିରୋ ସିୱକୋ ଚ, ଉପୱାନୋ ଚ ପଣ୍ଡିତୋ।
ଇସିଦିନ୍ନୋ ଚ କଚ୍ଚାନୋ, ନିତକୋ ଚ ମହାୱସୀ।
ପୋଟିରିୟପୁତ୍ତୋ ନିସଭୋ, ଉସଭୋ କପ୍ପଟକୁରୋତି॥
୫. ପଞ୍ଚମୱଗ୍ଗୋ
୧. କୁମାରକସ୍ସପତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅହୋ ବୁଦ୍ଧା ଅହୋ ଧମ୍ମା, ଅହୋ ନୋ ସତ୍ଥୁ ସମ୍ପଦା।
ୟତ୍ଥ ଏତାଦିସଂ ଧମ୍ମଂ, ସାୱକୋ ସଚ୍ଛିକାହି’’ତି॥
‘‘ଅସଙ୍ଖେୟ୍ୟେସୁ କପ୍ପେସୁ, ସକ୍କାୟାଧିଗତା ଅହୂ।
ତେସମୟଂ ପଚ୍ଛିମକୋ, ଚରିମୋୟଂ ସମୁସ୍ସୟୋ।
ଜାତିମରଣସଂସାରୋ, ନତ୍ଥି ଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ’’ତି॥
… କୁମାରକସ୍ସପୋ ଥେରୋ…।
୨. ଧମ୍ମପାଲତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟୋ ହୱେ ଦହରୋ ଭିକ୍ଖୁ, ୟୁଞ୍ଜତି ବୁଦ୍ଧସାସନେ।
ଜାଗରୋ ସ ହି ସୁତ୍ତେସୁ [ପତିସୁତ୍ତେସୁ (ସୀ॰ କ॰)] , ଅମୋଘଂ ତସ୍ସ ଜୀୱିତଂ॥
‘‘ତସ୍ମା ସଦ୍ଧଞ୍ଚ ସୀଲଞ୍ଚ, ପସାଦଂ ଧମ୍ମଦସ୍ସନଂ।
ଅନୁୟୁଞ୍ଜେଥ ମେଧାୱୀ, ସରଂ ବୁଦ୍ଧାନ ସାସନ’’ନ୍ତି॥
… ଧମ୍ମପାଲୋ ଥେରୋ…।
୩. ବ୍ରହ୍ମାଲିତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘କସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସମଥଙ୍ଗତାନି, ଅସ୍ସା ୟଥା ସାରଥିନା ସୁଦନ୍ତା।
ପହୀନମାନସ୍ସ ଅନାସୱସ୍ସ, ଦେୱାପି କସ୍ସ [ତସ୍ସ (ବହୂସୁ)] ପିହୟନ୍ତି ତାଦିନୋ’’ତି॥
[ଧ॰ ପ॰ ୯୪ ଧମ୍ମପଦେପି] ‘‘ମୟ୍ହିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ସମଥଙ୍ଗତାନି, ଅସ୍ସା ୟଥା ସାରଥିନା ସୁଦନ୍ତା।
ପହୀନମାନସ୍ସ ଅନାସୱସ୍ସ, ଦେୱାପି ମୟ୍ହଂ ପିହୟନ୍ତି ତାଦିନୋ’’ତି॥
… ବ୍ରହ୍ମାଲି ଥେରୋ…।
୪. ମୋଘରାଜତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଛୱିପାପକ ଚିତ୍ତଭଦ୍ଦକ, ମୋଘରାଜ ସତତଂ ସମାହିତୋ।
ହେମନ୍ତିକସୀତକାଲରତ୍ତିୟୋ [ହେମନ୍ତିକକାଲରତ୍ତିୟୋ (କ॰)] , ଭିକ୍ଖୁ ତ୍ୱଂସି କଥଂ କରିସ୍ସସି’’॥
‘‘ସମ୍ପନ୍ନସସ୍ସା ମଗଧା, କେୱଲା ଇତି ମେ ସୁତଂ।
ପଲାଲଚ୍ଛନ୍ନକୋ ସେୟ୍ୟଂ, ୟଥଞ୍ଞେ ସୁଖଜୀୱିନୋ’’ତି॥
… ମୋଘରାଜା ଥେରୋ…।
୫. ୱିସାଖପଞ୍ଚାଲପୁତ୍ତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ନ ଉକ୍ଖିପେ ନୋ ଚ ପରିକ୍ଖିପେ ପରେ, ଓକ୍ଖିପେ ପାରଗତଂ ନ ଏରୟେ।
ନ ଚତ୍ତୱଣ୍ଣଂ ପରିସାସୁ ବ୍ୟାହରେ, ଅନୁଦ୍ଧତୋ ସମ୍ମିତଭାଣି ସୁବ୍ବତୋ॥
‘‘ସୁସୁଖୁମନିପୁଣତ୍ଥଦସ୍ସିନା, ମତିକୁସଲେନ ନିୱାତୱୁତ୍ତିନା।
ସଂସେୱିତୱୁଦ୍ଧସୀଲିନା, ନିବ୍ବାନଂ ନ ହି ତେନ ଦୁଲ୍ଲଭ’’ନ୍ତି॥
… ୱିସାଖୋ ପଞ୍ଚାଲପୁତ୍ତୋ ଥେରୋ …।
୬. ଚୂଳକତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ନଦନ୍ତି ମୋରା ସୁସିଖା ସୁପେଖୁଣା, ସୁନୀଲଗୀୱା ସୁମୁଖା ସୁଗଜ୍ଜିନୋ।
ସୁସଦ୍ଦଲା ଚାପି ମହାମହୀ ଅୟଂ, ସୁବ୍ୟାପିତମ୍ବୁ ସୁୱଲାହକଂ ନଭଂ॥
‘‘ସୁକଲ୍ଲରୂପୋ ସୁମନସ୍ସ ଝାୟତଂ [ଝାୟିତଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ସୁନିକ୍କମୋ ସାଧୁ ସୁବୁଦ୍ଧସାସନେ।
ସୁସୁକ୍କସୁକ୍କଂ ନିପୁଣଂ ସୁଦୁଦ୍ଦସଂ, ଫୁସାହି ତଂ ଉତ୍ତମମଚ୍ଚୁତଂ ପଦ’’ନ୍ତି॥
… ଚୂଳକୋ [ଚୂଲକୋ (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ଥେରୋ…।
୭. ଅନୂପମତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ନନ୍ଦମାନାଗତଂ ଚିତ୍ତଂ, ସୂଲମାରୋପମାନକଂ।
ତେନ ତେନେୱ ୱଜସି, ୟେନ ସୂଲଂ କଲିଙ୍ଗରଂ॥
‘‘ତାହଂ ଚିତ୍ତକଲିଂ ବ୍ରୂମି, ତଂ ବ୍ରୂମି ଚିତ୍ତଦୁବ୍ଭକଂ।
ସତ୍ଥା ତେ ଦୁଲ୍ଲଭୋ ଲଦ୍ଧୋ, ମାନତ୍ଥେ ମଂ ନିୟୋଜୟୀ’’ତି॥
… ଅନୂପମୋ ଥେରୋ…।
୮. ୱଜ୍ଜିତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସଂସରଂ ଦୀଘମଦ୍ଧାନଂ, ଗତୀସୁ ପରିୱତ୍ତିସଂ।
ଅପସ୍ସଂ ଅରିୟସଚ୍ଚାନି, ଅନ୍ଧଭୂତୋ [ଅନ୍ଧୀଭୂତୋ (କ॰)] ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ॥
‘‘ତସ୍ସ ମେ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ, ସଂସାରା ୱିନଳୀକତା।
ସବ୍ବା ଗତୀ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନା, ନତ୍ଥି ଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ’’ତି॥
… ୱଜ୍ଜିତୋ ଥେରୋ…।
୯. ସନ୍ଧିତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅସ୍ସତ୍ଥେ ହରିତୋଭାସେ, ସଂୱିରୂଳ୍ହମ୍ହି ପାଦପେ।
ଏକଂ ବୁଦ୍ଧଗତଂ ସଞ୍ଞଂ, ଅଲଭିତ୍ଥଂ [ଅଲଭିଂ ହଂ (କ॰)] ପତିସ୍ସତୋ॥
‘‘ଏକତିଂସେ ଇତୋ କପ୍ପେ, ୟଂ ସଞ୍ଞମଲଭିଂ ତଦା।
ତସ୍ସା ସଞ୍ଞାୟ ୱାହସା, ପତ୍ତୋ ମେ ଆସୱକ୍ଖୟୋ’’ତି॥
… ସନ୍ଧିତୋ ଥେରୋ…।
ୱଗ୍ଗୋ ପଞ୍ଚମୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
କୁମାରକସ୍ସପୋ ଥେରୋ, ଧମ୍ମପାଲୋ ଚ ବ୍ରହ୍ମାଲି।
ମୋଘରାଜା ୱିସାଖୋ ଚ, ଚୂଳକୋ ଚ ଅନୂପମୋ।
ୱଜ୍ଜିତୋ ସନ୍ଧିତୋ ଥେରୋ, କିଲେସରଜୱାହନୋତି॥
ଦୁକନିପାତୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତତ୍ରୁଦ୍ଦାନଂ –
ଗାଥାଦୁକନିପାତମ୍ହି, ନୱୁତି ଚେୱ ଅଟ୍ଠ ଚ।
ଥେରା ଏକୂନପଞ୍ଞାସଂ, ଭାସିତା ନୟକୋୱିଦାତି॥
୩. ତିକନିପାତୋ
୧. ଅଙ୍ଗଣିକଭାରଦ୍ୱାଜତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅୟୋନି ସୁଦ୍ଧିମନ୍ୱେସଂ, ଅଗ୍ଗିଂ ପରିଚରିଂ ୱନେ।
ସୁଦ୍ଧିମଗ୍ଗଂ ଅଜାନନ୍ତୋ, ଅକାସିଂ ଅମରଂ ତପଂ [ଅକାସିଂ ଅପରଂ ତପଂ (ସ୍ୟା॰), ଅକାସିଂ ଅମତଂ ତପଂ (କ॰)] ॥
‘‘ତଂ ସୁଖେନ ସୁଖଂ ଲଦ୍ଧଂ, ପସ୍ସ ଧମ୍ମସୁଧମ୍ମତଂ।
ତିସ୍ସୋ ୱିଜ୍ଜା ଅନୁପ୍ପତ୍ତା, କତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନଂ॥
‘‘ବ୍ରହ୍ମବନ୍ଧୁ ପୁରେ ଆସିଂ, ଇଦାନି ଖୋମ୍ହି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ।
ତେୱିଜ୍ଜୋ ନ୍ହାତକୋ [ନହାତକୋ (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ଚମ୍ହି, ସୋତ୍ତିୟୋ ଚମ୍ହି ୱେଦଗୂ’’ତି॥
… ଅଙ୍ଗଣିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ଥେରୋ…।
୨. ପଚ୍ଚୟତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ପଞ୍ଚାହାହଂ ପବ୍ବଜିତୋ, ସେଖୋ ଅପ୍ପତ୍ତମାନସୋ,
ୱିହାରଂ ମେ ପୱିଟ୍ଠସ୍ସ, ଚେତସୋ ପଣିଧୀ ଅହୁ॥
‘‘ନାସିସ୍ସଂ ନ ପିୱିସ୍ସାମି, ୱିହାରତୋ ନ ନିକ୍ଖମେ।
ନପି ପସ୍ସଂ ନିପାତେସ୍ସଂ, ତଣ୍ହାସଲ୍ଲେ ଅନୂହତେ॥
‘‘ତସ୍ସ ମେୱଂ ୱିହରତୋ, ପସ୍ସ ୱୀରିୟପରକ୍କମଂ।
ତିସ୍ସୋ ୱିଜ୍ଜା ଅନୁପ୍ପତ୍ତା, କତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନ’’ନ୍ତି॥
… ପଚ୍ଚୟୋ ଥେରୋ…।
୩. ବାକୁଲତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟୋ ପୁବ୍ବେ କରଣୀୟାନି, ପଚ୍ଛା ସୋ କାତୁମିଚ୍ଛତି।
ସୁଖା ସୋ ଧଂସତେ ଠାନା, ପଚ୍ଛା ଚ ମନୁତପ୍ପତି॥
‘‘ୟଞ୍ହି କୟିରା ତଞ୍ହି ୱଦେ, ୟଂ ନ କୟିରା ନ ତଂ ୱଦେ।
ଅକରୋନ୍ତଂ ଭାସମାନଂ, ପରିଜାନନ୍ତି ପଣ୍ଡିତା॥
‘‘ସୁସୁଖଂ ୱତ ନିବ୍ବାନଂ, ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧଦେସିତଂ।
ଅସୋକଂ ୱିରଜଂ ଖେମଂ, ୟତ୍ଥ ଦୁକ୍ଖଂ ନିରୁଜ୍ଝତୀ’’ତି॥
… ବାକୁଲୋ [ବାକ୍କୁଲୋ (ସୀ॰)] ଥେରୋ…।
୪. ଧନିୟତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସୁଖଂ ଚେ ଜୀୱିତୁଂ ଇଚ୍ଛେ, ସାମଞ୍ଞସ୍ମିଂ ଅପେକ୍ଖୱା।
ସଙ୍ଘିକଂ ନାତିମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ଚୀୱରଂ ପାନଭୋଜନଂ॥
‘‘ସୁଖଂ ଚେ ଜୀୱିତୁଂ ଇଚ୍ଛେ, ସାମଞ୍ଞସ୍ମିଂ ଅପେକ୍ଖୱା।
ଅହି ମୂସିକସୋବ୍ଭଂୱ, ସେୱେଥ ସୟନାସନଂ॥
‘‘ସୁଖଂ ଚେ ଜୀୱିତୁଂ ଇଚ୍ଛେ, ସାମଞ୍ଞସ୍ମିଂ ଅପେକ୍ଖୱା।
ଇତରୀତରେନ ତୁସ୍ସେୟ୍ୟ, ଏକଧମ୍ମଞ୍ଚ ଭାୱୟେ’’ତି॥
… ଧନିୟୋ ଥେରୋ…।
୫. ମାତଙ୍ଗପୁତ୍ତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅତିସୀତଂ ଅତିଉଣ୍ହଂ, ଅତିସାୟମିଦଂ ଅହୁ।
ଇତି ୱିସ୍ସଟ୍ଠକମ୍ମନ୍ତେ, ଖଣା ଅଚ୍ଚେନ୍ତି ମାଣୱେ॥
‘‘ୟୋ ଚ ସୀତଞ୍ଚ ଉଣ୍ହଞ୍ଚ, ତିଣା ଭିୟ୍ୟୋ ନ ମଞ୍ଞତି।
କରଂ ପୁରିସକିଚ୍ଚାନି, ସୋ ସୁଖା ନ ୱିହାୟତି॥
‘‘ଦବ୍ବଂ କୁସଂ ପୋଟକିଲଂ, ଉସୀରଂ ମୁଞ୍ଜପବ୍ବଜଂ।
ଉରସା ପନୁଦିସ୍ସାମି, ୱିୱେକମନୁବ୍ରୂହୟ’’ନ୍ତି॥
… ମାତଙ୍ଗପୁତ୍ତୋ ଥେରୋ…।
୬. ଖୁଜ୍ଜସୋଭିତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟେ ଚିତ୍ତକଥୀ ବହୁସ୍ସୁତା, ସମଣା ପାଟଲିପୁତ୍ତୱାସିନୋ।
ତେସଞ୍ଞତରୋୟମାୟୁୱା, ଦ୍ୱାରେ ତିଟ୍ଠତି ଖୁଜ୍ଜସୋଭିତୋ॥
‘‘ୟେ ଚିତ୍ତକଥୀ ବହୁସ୍ସୁତା, ସମଣା ପାଟଲିପୁତ୍ତୱାସିନୋ।
ତେସଞ୍ଞତରୋୟମାୟୁୱା, ଦ୍ୱାରେ ତିଟ୍ଠତି ମାଲୁତେରିତୋ॥
‘‘ସୁୟୁଦ୍ଧେନ ସୁୟିଟ୍ଠେନ, ସଙ୍ଗାମୱିଜୟେନ ଚ।
ବ୍ରହ୍ମଚରିୟାନୁଚିଣ୍ଣେନ, ଏୱାୟଂ ସୁଖମେଧତୀ’’ତି॥
… ଖୁଜ୍ଜସୋଭିତୋ ଥେରୋ…।
୭. ୱାରଣତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟୋଧ କୋଚି ମନୁସ୍ସେସୁ, ପରପାଣାନି ହିଂସତି।
ଅସ୍ମା ଲୋକା ପରମ୍ହା ଚ, ଉଭୟା ଧଂସତେ ନରୋ॥
‘‘ୟୋ ଚ ମେତ୍ତେନ ଚିତ୍ତେନ, ସବ୍ବପାଣାନୁକମ୍ପତି।
ବହୁଞ୍ହି ସୋ ପସୱତି, ପୁଞ୍ଞଂ ତାଦିସକୋ ନରୋ॥
‘‘ସୁଭାସିତସ୍ସ ସିକ୍ଖେଥ, ସମଣୂପାସନସ୍ସ ଚ।
ଏକାସନସ୍ସ ଚ ରହୋ, ଚିତ୍ତୱୂପସମସ୍ସ ଚା’’ତି॥
… ୱାରଣୋ ଥେରୋ…।
୮. ୱସ୍ସିକତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଏକୋପି ସଦ୍ଧୋ ମେଧାୱୀ, ଅସ୍ସଦ୍ଧାନୀଧ ଞାତିନଂ।
ଧମ୍ମଟ୍ଠୋ ସୀଲସମ୍ପନ୍ନୋ, ହୋତି ଅତ୍ଥାୟ ବନ୍ଧୁନଂ॥
‘‘ନିଗ୍ଗୟ୍ହ ଅନୁକମ୍ପାୟ, ଚୋଦିତା ଞାତୟୋ ମୟା।
ଞାତିବନ୍ଧୱପେମେନ, କାରଂ କତ୍ୱାନ ଭିକ୍ଖୁସୁ॥
‘‘ତେ ଅବ୍ଭତୀତା କାଲଙ୍କତା, ପତ୍ତା ତେ ତିଦିୱଂ ସୁଖଂ।
ଭାତରୋ ମୟ୍ହଂ ମାତା ଚ, ମୋଦନ୍ତି କାମକାମିନୋ’’ତି॥
… ୱସ୍ସିକୋ [ପସ୍ସିକୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଥେରୋ…।
୯. ୟସୋଜତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘କାଲପବ୍ବଙ୍ଗସଙ୍କାସୋ, କିସୋ ଧମନିସନ୍ଥତୋ।
ମତ୍ତଞ୍ଞୂ ଅନ୍ନପାନମ୍ହି, ଅଦୀନମନସୋ ନରୋ’’॥
‘‘ଫୁଟ୍ଠୋ ଡଂସେହି ମକସେହି, ଅରଞ୍ଞସ୍ମିଂ ବ୍ରହାୱନେ।
ନାଗୋ ସଙ୍ଗାମସୀସେୱ, ସତୋ ତତ୍ରାଧିୱାସୟେ॥
‘‘ୟଥା ବ୍ରହ୍ମା ତଥା ଏକୋ, ୟଥା ଦେୱୋ ତଥା ଦୁୱେ।
ୟଥା ଗାମୋ ତଥା ତୟୋ, କୋଲାହଲଂ ତତୁତ୍ତରି’’ନ୍ତି॥
… ୟସୋଜୋ ଥେରୋ…।
୧୦. ସାଟିମତ୍ତିୟତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅହୁ ତୁୟ୍ହଂ ପୁରେ ସଦ୍ଧା, ସା ତେ ଅଜ୍ଜ ନ ୱିଜ୍ଜତି।
ୟଂ ତୁୟ୍ହଂ ତୁୟ୍ହମେୱେତଂ, ନତ୍ଥି ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ମମ॥
‘‘ଅନିଚ୍ଚା ହି ଚଲା ସଦ୍ଦା, ଏୱଂ ଦିଟ୍ଠା ହି ସା ମୟା।
ରଜ୍ଜନ୍ତିପି ୱିରଜ୍ଜନ୍ତି, ତତ୍ଥ କିଂ ଜିୟ୍ୟତେ ମୁନି॥
‘‘ପଚ୍ଚତି ମୁନିନୋ ଭତ୍ତଂ, ଥୋକଂ ଥୋକଂ କୁଲେ କୁଲେ।
ପିଣ୍ଡିକାୟ ଚରିସ୍ସାମି, ଅତ୍ଥି ଜଙ୍ଘବଲଂ [ଜଙ୍ଘାବଲଂ (ସୀ॰)] ମମା’’ତି॥
… ସାଟିମତ୍ତିୟୋ ଥେରୋ…।
୧୧. ଉପାଲିତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସଦ୍ଧାୟ ଅଭିନିକ୍ଖମ୍ମ, ନୱପବ୍ବଜିତୋ ନୱୋ।
ମିତ୍ତେ ଭଜେୟ୍ୟ କଲ୍ୟାଣେ, ସୁଦ୍ଧାଜୀୱେ ଅତନ୍ଦିତେ॥
‘‘ସଦ୍ଧାୟ ଅଭିନିକ୍ଖମ୍ମ, ନୱପବ୍ବଜିତୋ ନୱୋ।
ସଙ୍ଘସ୍ମିଂ ୱିହରଂ ଭିକ୍ଖୁ, ସିକ୍ଖେଥ ୱିନୟଂ ବୁଧୋ॥
‘‘ସଦ୍ଧାୟ ଅଭିନିକ୍ଖମ୍ମ, ନୱପବ୍ବଜିତୋ ନୱୋ।
କପ୍ପାକପ୍ପେସୁ କୁସଲୋ, ଚରେୟ୍ୟ ଅପୁରକ୍ଖତୋ’’ତି॥
… ଉପାଲିତ୍ଥେରୋ…।
୧୨. ଉତ୍ତରପାଲତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ପଣ୍ଡିତଂ ୱତ ମଂ ସନ୍ତଂ, ଅଲମତ୍ଥୱିଚିନ୍ତକଂ।
ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା ଲୋକେ, ସମ୍ମୋହା ପାତୟିଂସୁ ମଂ॥
‘‘ପକ୍ଖନ୍ଦୋ ମାରୱିସୟେ, ଦଳ୍ହସଲ୍ଲସମପ୍ପିତୋ।
ଅସକ୍ଖିଂ ମଚ୍ଚୁରାଜସ୍ସ, ଅହଂ ପାସା ପମୁଚ୍ଚିତୁଂ॥
‘‘ସବ୍ବେ କାମା ପହୀନା ମେ, ଭୱା ସବ୍ବେ ପଦାଲିତା [ୱିଦାଲିତା (ସୀ॰ ପୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ।
ୱିକ୍ଖୀଣୋ ଜାତିସଂସାରୋ, ନତ୍ଥି ଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ’’ତି॥
… ଉତ୍ତରପାଲୋ ଥେରୋ…।
୧୩. ଅଭିଭୂତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସୁଣାଥ ଞାତୟୋ ସବ୍ବେ, ୟାୱନ୍ତେତ୍ଥ ସମାଗତା।
ଧମ୍ମଂ ୱୋ ଦେସୟିସ୍ସାମି, ଦୁକ୍ଖା ଜାତି ପୁନପ୍ପୁନଂ॥
[ସଂ॰ ନି॰ ୧.୧୮୫] ‘‘ଆରମ୍ଭଥ [ଆରଭଥ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰), ଆରବ୍ଭଥ (କ॰)] ନିକ୍କମଥ, ୟୁଞ୍ଜଥ ବୁଦ୍ଧସାସନେ।
ଧୁନାଥ ମଚ୍ଚୁନୋ ସେନଂ, ନଳାଗାରଂୱ କୁଞ୍ଜରୋ॥
‘‘ୟୋ ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ, ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ୱିହସ୍ସତି [ୱିହେସ୍ସତି (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ।
ପହାୟ ଜାତିସଂସାରଂ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରିସ୍ସତୀ’’ତି॥
… ଅଭିଭୂତୋ ଥେରୋ…।
୧୪. ଗୋତମତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସଂସରଂ ହି ନିରୟଂ ଅଗଚ୍ଛିସ୍ସଂ, ପେତଲୋକମଗମଂ ପୁନପ୍ପୁନଂ।
ଦୁକ୍ଖମମ୍ହିପି ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୟଂ, ନେକଧା ହି ୱୁସିତଂ ଚିରଂ ମୟା॥
‘‘ମାନୁସୋପି ଚ ଭୱୋଭିରାଧିତୋ, ସଗ୍ଗକାୟମଗମଂ ସକିଂ ସକିଂ।
ରୂପଧାତୁସୁ ଅରୂପଧାତୁସୁ, ନେୱସଞ୍ଞିସୁ ଅସଞ୍ଞିସୁଟ୍ଠିତଂ॥
‘‘ସମ୍ଭୱା ସୁୱିଦିତା ଅସାରକା, ସଙ୍ଖତା ପଚଲିତା ସଦେରିତା।
ତଂ ୱିଦିତ୍ୱା ମହମତ୍ତସମ୍ଭୱଂ, ସନ୍ତିମେୱ ସତିମା ସମଜ୍ଝଗ’’ନ୍ତି॥
… ଗୋତମୋ ଥେରୋ…।
୧୫. ହାରିତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟୋ ପୁବ୍ବେ କରଣୀୟାନି, ପଚ୍ଛା ସୋ କାତୁମିଚ୍ଛତି।
ସୁଖା ସୋ ଧଂସତେ ଠାନା, ପଚ୍ଛା ଚ ମନୁତପ୍ପତି॥
‘‘ୟଞ୍ହି କୟିରା ତଞ୍ହି ୱଦେ, ୟଂ ନ କୟିରା ନ ତଂ ୱଦେ।
ଅକରୋନ୍ତଂ ଭାସମାନଂ, ପରିଜାନନ୍ତି ପଣ୍ଡିତା॥
‘‘ସୁସୁଖଂ ୱତ ନିବ୍ବାନଂ, ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧଦେସିତଂ।
ଅସୋକଂ ୱିରଜଂ ଖେମଂ, ୟତ୍ଥ ଦୁକ୍ଖଂ ନିରୁଜ୍ଝତୀ’’ତି॥
… ହାରିତୋ ଥେରୋ…।
୧୬. ୱିମଲତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ପାପମିତ୍ତେ ୱିୱଜ୍ଜେତ୍ୱା, ଭଜେୟ୍ୟୁତ୍ତମପୁଗ୍ଗଲଂ।
ଓୱାଦେ ଚସ୍ସ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ, ପତ୍ଥେନ୍ତୋ ଅଚଲଂ ସୁଖଂ॥
‘‘ପରିତ୍ତଂ ଦାରୁମାରୁୟ୍ହ, ୟଥା ସୀଦେ ମହଣ୍ଣୱେ।
ଏୱଂ କୁସୀତମାଗମ୍ମ, ସାଧୁଜୀୱୀପି ସୀଦତି।
ତସ୍ମା ତଂ ପରିୱଜ୍ଜେୟ୍ୟ, କୁସୀତଂ ହୀନୱୀରିୟଂ॥
‘‘ପୱିୱିତ୍ତେହି ଅରିୟେହି, ପହିତତ୍ତେହି ଝାୟିଭି।
ନିଚ୍ଚଂ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟେହି, ପଣ୍ଡିତେହି ସହାୱସେ’’ତି॥
… ୱିମଲୋ ଥେରୋ…।
ତିକନିପାତୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତତ୍ରୁଦ୍ଦାନଂ –
ଅଙ୍ଗଣିକୋ ଭାରଦ୍ୱାଜୋ, ପଚ୍ଚୟୋ ବାକୁଲୋ ଇସି।
ଧନିୟୋ ମାତଙ୍ଗପୁତ୍ତୋ, ସୋଭିତୋ ୱାରଣୋ ଇସି॥
ୱସ୍ସିକୋ ଚ ୟସୋଜୋ ଚ, ସାଟିମତ୍ତିୟୁପାଲି ଚ।
ଉତ୍ତରପାଲୋ ଅଭିଭୂତୋ, ଗୋତମୋ ହାରିତୋପି ଚ॥
ଥେରୋ ତିକନିପାତମ୍ହି, ନିବ୍ବାନେ ୱିମଲୋ କତୋ।
ଅଟ୍ଠତାଲୀସ ଗାଥାୟୋ, ଥେରା ସୋଳସ କିତ୍ତିତାତି॥
୪. ଚତୁକନିପାତୋ
୧. ନାଗସମାଲତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅଲଙ୍କତା ସୁୱସନା, ମାଲିନୀ ଚନ୍ଦନୁସ୍ସଦା।
ମଜ୍ଝେ ମହାପଥେ ନାରୀ, ତୁରିୟେ ନଚ୍ଚତି ନଟ୍ଟକୀ॥
‘‘ପିଣ୍ଡିକାୟ ପୱିଟ୍ଠୋହଂ, ଗଚ୍ଛନ୍ତୋ ନଂ ଉଦିକ୍ଖିସଂ।
ଅଲଙ୍କତଂ ସୁୱସନଂ, ମଚ୍ଚୁପାସଂୱ ଓଡ୍ଡିତଂ॥
‘‘ତତୋ ମେ ମନସୀକାରୋ, ୟୋନିସୋ ଉଦପଜ୍ଜଥ।
ଆଦୀନୱୋ ପାତୁରହୁ, ନିବ୍ବିଦା ସମତିଟ୍ଠଥ [ସମ୍ପତିଟ୍ଠଥ (କ॰)] ॥
‘‘ତତୋ ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚି ମେ, ପସ୍ସ ଧମ୍ମସୁଧମ୍ମତଂ।
ତିସ୍ସୋ ୱିଜ୍ଜା ଅନୁପ୍ପତ୍ତା, କତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନ’’ନ୍ତି॥
… ନାଗସମାଲୋ ଥେରୋ…।
୨. ଭଗୁତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅହଂ ମିଦ୍ଧେନ ପକତୋ, ୱିହାରା ଉପନିକ୍ଖମିଂ।
ଚଙ୍କମଂ ଅଭିରୁହନ୍ତୋ, ତତ୍ଥେୱ ପପତିଂ ଛମା॥
‘‘ଗତ୍ତାନି ପରିମଜ୍ଜିତ୍ୱା, ପୁନପାରୁୟ୍ହ ଚଙ୍କମଂ।
ଚଙ୍କମେ ଚଙ୍କମିଂ ସୋହଂ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁସମାହିତୋ॥
‘‘ତତୋ ମେ ମନସୀକାରୋ, ୟୋନିସୋ ଉଦପଜ୍ଜଥ।
ଆଦୀନୱୋ ପାତୁରହୁ, ନିବ୍ବିଦା ସମତିଟ୍ଠଥ॥
‘‘ତତୋ ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚି ମେ, ପସ୍ସ ଧମ୍ମସୁଧମ୍ମତଂ।
ତିସ୍ସୋ ୱିଜ୍ଜା ଅନୁପ୍ପତ୍ତା, କତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନ’’ନ୍ତି॥
… ଭଗୁତ୍ଥେରୋ…।
୩. ସଭିୟତ୍ଥେରଗାଥା
[ଧ॰ ପ॰ ୬ ଧମ୍ମପଦେପି] ‘‘ପରେ ଚ ନ ୱିଜାନନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ୟମାମସେ।
ୟେ ଚ ତତ୍ଥ ୱିଜାନନ୍ତି, ତତୋ ସମ୍ମନ୍ତି ମେଧଗା॥
‘‘ୟଦା ଚ ଅୱିଜାନନ୍ତା, ଇରିୟନ୍ତ୍ୟମରା ୱିୟ।
ୱିଜାନନ୍ତି ଚ ୟେ ଧମ୍ମଂ, ଆତୁରେସୁ ଅନାତୁରା॥
‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସିଥିଲଂ କମ୍ମଂ, ସଂକିଲିଟ୍ଠଞ୍ଚ ୟଂ ୱତଂ।
ସଙ୍କସ୍ସରଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ନ ତଂ ହୋତି ମହପ୍ଫଲଂ॥
‘‘ୟସ୍ସ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ, ଗାରୱୋ ନୂପଲବ୍ଭତି।
ଆରକା ହୋତି ସଦ୍ଧମ୍ମା, ନଭଂ ପୁଥୱିୟା ୟଥା’’ତି॥
… ସଭିୟୋ ଥେରୋ…।
୪. ନନ୍ଦକତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଧିରତ୍ଥୁ ପୂରେ ଦୁଗ୍ଗନ୍ଧେ, ମାରପକ୍ଖେ ଅୱସ୍ସୁତେ।
ନୱସୋତାନି ତେ କାୟେ, ୟାନି ସନ୍ଦନ୍ତି ସବ୍ବଦା॥
‘‘ମା ପୁରାଣଂ ଅମଞ୍ଞିତ୍ଥୋ, ମାସାଦେସି ତଥାଗତେ।
ସଗ୍ଗେପି ତେ ନ ରଜ୍ଜନ୍ତି, କିମଙ୍ଗଂ ପନ [କିମଙ୍ଗ ପନ (ସୀ॰)] ମାନୁସେ॥
‘‘ୟେ ଚ ଖୋ ବାଲା ଦୁମ୍ମେଧା, ଦୁମ୍ମନ୍ତୀ ମୋହପାରୁତା।
ତାଦିସା ତତ୍ଥ ରଜ୍ଜନ୍ତି, ମାରଖିତ୍ତମ୍ହି ବନ୍ଧନେ॥
‘‘ୟେସଂ ରାଗୋ ଚ ଦୋସୋ ଚ, ଅୱିଜ୍ଜା ଚ ୱିରାଜିତା।
ତାଦୀ ତତ୍ଥ ନ ରଜ୍ଜନ୍ତି, ଛିନ୍ନସୁତ୍ତା ଅବନ୍ଧନା’’ତି॥
… ନନ୍ଦକୋ ଥେରୋ…।
୫. ଜମ୍ବୁକତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ପଞ୍ଚପଞ୍ଞାସୱସ୍ସାନି, ରଜୋଜଲ୍ଲମଧାରୟିଂ।
ଭୁଞ୍ଜନ୍ତୋ ମାସିକଂ ଭତ୍ତଂ, କେସମସ୍ସୁଂ ଅଲୋଚୟିଂ॥
‘‘ଏକପାଦେନ ଅଟ୍ଠାସିଂ, ଆସନଂ ପରିୱଜ୍ଜୟିଂ।
ସୁକ୍ଖଗୂଥାନି ଚ ଖାଦିଂ, ଉଦ୍ଦେସଞ୍ଚ ନ ସାଦିୟିଂ॥
‘‘ଏତାଦିସଂ କରିତ୍ୱାନ, ବହୁଂ ଦୁଗ୍ଗତିଗାମିନଂ।
ୱୁୟ୍ହମାନୋ ମହୋଘେନ, ବୁଦ୍ଧଂ ସରଣମାଗମଂ॥
‘‘ସରଣଗମନଂ ପସ୍ସ, ପସ୍ସ ଧମ୍ମସୁଧମ୍ମତଂ।
ତିସ୍ସୋ ୱିଜ୍ଜା ଅନୁପ୍ପତ୍ତା, କତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନ’’ନ୍ତି॥
… ଜମ୍ବୁକୋ ଥେରୋ…।
୬. ସେନକତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସ୍ୱାଗତଂ ୱତ ମେ ଆସି, ଗୟାୟଂ ଗୟଫଗ୍ଗୁୟା।
ୟଂ ଅଦ୍ଦସାସିଂ ସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ, ଦେସେନ୍ତଂ ଧମ୍ମମୁତ୍ତମଂ॥
‘‘ମହପ୍ପଭଂ ଗଣାଚରିୟଂ, ଅଗ୍ଗପତ୍ତଂ ୱିନାୟକଂ।
ସଦେୱକସ୍ସ ଲୋକସ୍ସ, ଜିନଂ ଅତୁଲଦସ୍ସନଂ॥
‘‘ମହାନାଗଂ ମହାୱୀରଂ, ମହାଜୁତିମନାସୱଂ।
ସବ୍ବାସୱପରିକ୍ଖୀଣଂ, ସତ୍ଥାରମକୁତୋଭୟଂ॥
‘‘ଚିରସଂକିଲିଟ୍ଠଂ ୱତ ମଂ, ଦିଟ୍ଠିସନ୍ଦାନବନ୍ଧିତଂ [ସନ୍ଧିତଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰), ସନ୍ଦିତଂ (ପୀ॰ ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ।
ୱିମୋଚୟି ସୋ ଭଗୱା, ସବ୍ବଗନ୍ଥେହି ସେନକ’’ନ୍ତି॥
… ସେନକୋ ଥେରୋ…।
୭. ସମ୍ଭୂତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟୋ ଦନ୍ଧକାଲେ ତରତି, ତରଣୀୟେ ଚ ଦନ୍ଧୟେ।
ଅୟୋନି [ଅୟୋନିସୋ (ସ୍ୟା॰)] ସଂୱିଧାନେନ, ବାଲୋ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଗଚ୍ଛତି॥
‘‘ତସ୍ସତ୍ଥା ପରିହାୟନ୍ତି, କାଳପକ୍ଖେୱ ଚନ୍ଦିମା।
ଆୟସକ୍ୟଞ୍ଚ [ଆୟସସ୍ୟଞ୍ଚ (ସୀ॰)] ପପ୍ପୋତି, ମିତ୍ତେହି ଚ ୱିରୁଜ୍ଝତି॥
‘‘ୟୋ ଦନ୍ଧକାଲେ ଦନ୍ଧେତି, ତରଣୀୟେ ଚ ତାରୟେ।
ୟୋନିସୋ ସଂୱିଧାନେନ, ସୁଖଂ ପପ୍ପୋତି ପଣ୍ଡିତୋ॥
‘‘ତସ୍ସତ୍ଥା ପରିପୂରେନ୍ତି, ସୁକ୍କପକ୍ଖେୱ ଚନ୍ଦିମା।
ୟସୋ କିତ୍ତିଞ୍ଚ ପପ୍ପୋତି, ମିତ୍ତେହି ନ ୱିରୁଜ୍ଝତୀ’’ତି॥
… ସମ୍ଭୂତୋ ଥେରୋ…।
୮. ରାହୁଲତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଉଭୟେନେୱ ସମ୍ପନ୍ନୋ, ରାହୁଲଭଦ୍ଦୋତି ମଂ ୱିଦୂ।
ୟଞ୍ଚମ୍ହି ପୁତ୍ତୋ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ, ୟଞ୍ଚ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁମା॥
‘‘ୟଞ୍ଚ ମେ ଆସୱା ଖୀଣା, ୟଞ୍ଚ ନତ୍ଥି ପୁନବ୍ଭୱୋ।
ଅରହା ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟୋମ୍ହି, ତେୱିଜ୍ଜୋ ଅମତଦ୍ଦସୋ॥
‘‘କାମନ୍ଧା ଜାଲପଚ୍ଛନ୍ନା, ତଣ୍ହାଛାଦନଛାଦିତା।
ପମତ୍ତବନ୍ଧୁନା ବଦ୍ଧା, ମଚ୍ଛାୱ କୁମିନାମୁଖେ॥
‘‘ତଂ କାମଂ ଅହମୁଜ୍ଝିତ୍ୱା, ଛେତ୍ୱା ମାରସ୍ସ ବନ୍ଧନଂ।
ସମୂଲଂ ତଣ୍ହମବ୍ବୁୟ୍ହ, ସୀତିଭୂତୋସ୍ମି ନିବ୍ବୁତୋ’’ତି॥
… ରାହୁଲୋ ଥେରୋ…।
୯. ଚନ୍ଦନତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଜାତରୂପେନ ସଞ୍ଛନ୍ନା [ପଚ୍ଛନ୍ନା (ସୀ॰)] , ଦାସୀଗଣପୁରକ୍ଖତା।
ଅଙ୍କେନ ପୁତ୍ତମାଦାୟ, ଭରିୟା ମଂ ଉପାଗମି॥
‘‘ତଞ୍ଚ ଦିସ୍ୱାନ ଆୟନ୍ତିଂ, ସକପୁତ୍ତସ୍ସ ମାତରଂ।
ଅଲଙ୍କତଂ ସୁୱସନଂ, ମଚ୍ଚୁପାସଂୱ ଓଡ୍ଡିତଂ॥
‘‘ତତୋ ମେ ମନସୀକାରୋ, ୟୋନିସୋ ଉଦପଜ୍ଜଥ।
ଆଦୀନୱୋ ପାତୁରହୁ, ନିବ୍ବିଦା ସମତିଟ୍ଠଥ॥
‘‘ତତୋ ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚି ମେ, ପସ୍ସ ଧମ୍ମସୁଧମ୍ମତଂ।
ତିସ୍ସୋ ୱିଜ୍ଜା ଅନୁପ୍ପତ୍ତା, କତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନ’’ନ୍ତି॥
… ଚନ୍ଦନୋ ଥେରୋ…।
୧୦. ଧମ୍ମିକତ୍ଥେରଗାଥା
[ଜା॰ ୧.୧୦.୧୦୨ ଜାତକେପି] ‘‘ଧମ୍ମୋ ହୱେ ରକ୍ଖତି ଧମ୍ମଚାରିଂ, ଧମ୍ମୋ ସୁଚିଣ୍ଣୋ ସୁଖମାୱହତି।
ଏସାନିସଂସୋ ଧମ୍ମେ ସୁଚିଣ୍ଣେ, ନ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ଗଚ୍ଛତି ଧମ୍ମଚାରୀ॥
[ଜା॰ ୧.୧୫.୩୮୫] ‘‘ନହି ଧମ୍ମୋ ଅଧମ୍ମୋ ଚ, ଉଭୋ ସମୱିପାକିନୋ।
ଅଧମ୍ମୋ ନିରୟଂ ନେତି, ଧମ୍ମୋ ପାପେତି ସୁଗ୍ଗତିଂ॥
‘‘ତସ୍ମା ହି ଧମ୍ମେସୁ କରେୟ୍ୟ ଛନ୍ଦଂ, ଇତି ମୋଦମାନୋ ସୁଗତେନ ତାଦିନା।
ଧମ୍ମେ ଠିତା ସୁଗତୱରସ୍ସ ସାୱକା, ନୀୟନ୍ତି ଧୀରା ସରଣୱରଗ୍ଗଗାମିନୋ॥
‘‘ୱିପ୍ଫୋଟିତୋ ଗଣ୍ଡମୂଲୋ, ତଣ୍ହାଜାଲୋ ସମୂହତୋ।
ସୋ ଖୀଣସଂସାରୋ ନ ଚତ୍ଥି କିଞ୍ଚନଂ,
ଚନ୍ଦୋ ୟଥା ଦୋସିନା ପୁଣ୍ଣମାସିୟ’’ନ୍ତି॥
… ଧମ୍ମିକୋ ଥେରୋ…।
୧୧. ସପ୍ପକତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟଦା ବଲାକା ସୁଚିପଣ୍ଡରଚ୍ଛଦା, କାଳସ୍ସ ମେଘସ୍ସ ଭୟେନ ତଜ୍ଜିତା।
ପଲେହିତି ଆଲୟମାଲୟେସିନୀ, ତଦା ନଦୀ ଅଜକରଣୀ ରମେତି ମଂ॥
‘‘ୟଦା ବଲାକା ସୁୱିସୁଦ୍ଧପଣ୍ଡରା, କାଳସ୍ସ ମେଘସ୍ସ ଭୟେନ ତଜ୍ଜିତା।
ପରିୟେସତି ଲେଣମଲେଣଦସ୍ସିନୀ, ତଦା ନଦୀ ଅଜକରଣୀ ରମେତି ମଂ॥
‘‘କଂ ନୁ ତତ୍ଥ ନ ରମେନ୍ତି, ଜମ୍ବୁୟୋ ଉଭତୋ ତହିଂ।
ସୋଭେନ୍ତି ଆପଗାକୂଲଂ, ମମ ଲେଣସ୍ସ [ମହାଲେଣସ୍ସ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ପଚ୍ଛତୋ॥
‘‘ତା ମତମଦସଙ୍ଘସୁପ୍ପହୀନା,
‘ନାଜ୍ଜ ଗିରିନଦୀହି ୱିପ୍ପୱାସସମୟୋ,
ଖେମା ଅଜକରଣୀ ସିୱା ସୁରମ୍ମା’’’ତି॥
… ସପ୍ପକୋ ଥେରୋ…।
୧୨. ମୁଦିତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ପବ୍ବଜିଂ ଜୀୱିକତ୍ଥୋହଂ, ଲଦ୍ଧାନ ଉପସମ୍ପଦଂ।
ତତୋ ସଦ୍ଧଂ ପଟିଲଭିଂ, ଦଳ୍ହୱୀରିୟୋ ପରକ୍କମିଂ॥
‘‘କାମଂ ଭିଜ୍ଜତୁୟଂ କାୟୋ, ମଂସପେସୀ ୱିସୀୟରୁଂ [ୱିସିୟନ୍ତୁ (କ॰)] ।
ଉଭୋ ଜଣ୍ଣୁକସନ୍ଧୀହି, ଜଙ୍ଘାୟୋ ପପତନ୍ତୁ ମେ॥
‘‘ନାସିସ୍ସଂ ନ ପିୱିସ୍ସାମି, ୱିହାରା ଚ ନ ନିକ୍ଖମେ।
ନପି ପସ୍ସଂ ନିପାତେସ୍ସଂ, ତଣ୍ହାସଲ୍ଲେ ଅନୂହତେ॥
‘‘ତସ୍ସ ମେୱଂ ୱିହରତୋ, ପସ୍ସ ୱୀରିୟପରକ୍କମଂ।
ତିସ୍ସୋ ୱିଜ୍ଜା ଅନୁପ୍ପତ୍ତା, କତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନ’’ନ୍ତି॥
… ମୁଦିତୋ ଥେରୋ…।
ଚତୁକ୍କନିପାତୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତତ୍ରୁଦ୍ଦାନଂ –
ନାଗସମାଲୋ ଭଗୁ ଚ, ସଭିୟୋ ନନ୍ଦକୋପି ଚ।
ଜମ୍ବୁକୋ ସେନକୋ ଥେରୋ, ସମ୍ଭୂତୋ ରାହୁଲୋପି ଚ॥
ଭୱତି ଚନ୍ଦନୋ ଥେରୋ, ଦସେତେ [ଇଦାନି ନୱେୱ ଥେରା ଦିସ୍ସନ୍ତି] ବୁଦ୍ଧସାୱକା।
ଧମ୍ମିକୋ ସପ୍ପକୋ ଥେରୋ, ମୁଦିତୋ ଚାପି ତେ ତୟୋ।
ଗାଥାୟୋ ଦ୍ୱେ ଚ ପଞ୍ଞାସ, ଥେରା ସବ୍ବେପି ତେରସାତି [ଇଦାନି ଦ୍ୱାଦସେୱ ଥେରା ଦିସ୍ସନ୍ତି] ॥
୫. ପଞ୍ଚକନିପାତୋ
୧. ରାଜଦତ୍ତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଭିକ୍ଖୁ ସିୱଥିକଂ [ସୀୱଥିକଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଗନ୍ତ୍ୱା, ଅଦ୍ଦସ ଇତ୍ଥିମୁଜ୍ଝିତଂ।
ଅପୱିଦ୍ଧଂ ସୁସାନସ୍ମିଂ, ଖଜ୍ଜନ୍ତିଂ କିମିହୀ ଫୁଟଂ॥
‘‘ୟଞ୍ହି ଏକେ ଜିଗୁଚ୍ଛନ୍ତି, ମତଂ ଦିସ୍ୱାନ ପାପକଂ।
କାମରାଗୋ ପାତୁରହୁ, ଅନ୍ଧୋୱ ସୱତୀ [ୱସତୀ (ସୀ॰)] ଅହୁଂ॥
‘‘ଓରଂ ଓଦନପାକମ୍ହା, ତମ୍ହା ଠାନା ଅପକ୍କମିଂ।
ସତିମା ସମ୍ପଜାନୋହଂ, ଏକମନ୍ତଂ ଉପାୱିସିଂ॥
‘‘ତତୋ ମେ ମନସୀକାରୋ, ୟୋନିସୋ ଉଦପଜ୍ଜଥ।
ଆଦୀନୱୋ ପାତୁରହୁ, ନିବ୍ବିଦା ସମତିଟ୍ଠଥ॥
‘‘ତତୋ ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚି ମେ, ପସ୍ସ ଧମ୍ମସୁଧମ୍ମତଂ।
ତିସ୍ସୋ ୱିଜ୍ଜା ଅନୁପ୍ପତ୍ତା, କତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନ’’ନ୍ତି॥
… ରାଜଦତ୍ତୋ ଥେରୋ…।
୨. ସୁଭୂତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅୟୋଗେ ୟୁଞ୍ଜମତ୍ତାନଂ, ପୁରିସୋ କିଚ୍ଚମିଚ୍ଛକୋ [କିଚ୍ଚମିଚ୍ଛତୋ (ସୀ॰), କିଚ୍ଚମିଚ୍ଛୟଂ (କତ୍ଥଚି)] ।
ଚରଂ ଚେ ନାଧିଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ‘ତଂ ମେ ଦୁବ୍ଭଗଲକ୍ଖଣଂ’॥
‘‘ଅବ୍ବୂଳ୍ହଂ ଅଘଗତଂ ୱିଜିତଂ, ଏକଞ୍ଚେ ଓସ୍ସଜେୟ୍ୟ କଲୀୱ ସିୟା।
ସବ୍ବାନିପି ଚେ ଓସ୍ସଜେୟ୍ୟ ଅନ୍ଧୋୱ ସିୟା, ସମୱିସମସ୍ସ ଅଦସ୍ସନତୋ॥
‘‘ୟଞ୍ହି କୟିରା ତଞ୍ହି ୱଦେ, ୟଂ ନ କୟିରା ନ ତଂ ୱଦେ।
ଅକରୋନ୍ତଂ ଭାସମାନଂ, ପରିଜାନନ୍ତି ପଣ୍ଡିତା॥
[ଧ॰ ପ॰ ୫୧ ଧମ୍ମପଦେପି] ‘‘ୟଥାପି ରୁଚିରଂ ପୁପ୍ଫଂ, ୱଣ୍ଣୱନ୍ତଂ ଅଗନ୍ଧକଂ।
ଏୱଂ ସୁଭାସିତା ୱାଚା, ଅଫଲା ହୋତି ଅକୁବ୍ବତୋ॥
[ଧ॰ ପ॰ ୫୨] ‘‘ୟଥାପି ରୁଚିରଂ ପୁପ୍ଫଂ, ୱଣ୍ଣୱନ୍ତଂ ସୁଗନ୍ଧକଂ [ସଗନ୍ଧକଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ।
ଏୱଂ ସୁଭାସିତା ୱାଚା, ସଫଲା ହୋତି କୁବ୍ବତୋ’’ତି [ସକୁବ୍ବତୋ (ସୀ॰ ପୀ॰), ସୁକୁବ୍ବତୋ (ସ୍ୟା॰)] ॥
… ସୁଭୂତୋ ଥେରୋ…।
୩. ଗିରିମାନନ୍ଦତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୱସ୍ସତି ଦେୱୋ ୟଥା ସୁଗୀତଂ, ଛନ୍ନା ମେ କୁଟିକା ସୁଖା ନିୱାତା।
ତସ୍ସଂ ୱିହରାମି ୱୂପସନ୍ତୋ, ଅଥ ଚେ ପତ୍ଥୟସୀ ପୱସ୍ସ ଦେୱ॥
‘‘ୱସ୍ସତି ଦେୱୋ ୟଥା ସୁଗୀତଂ, ଛନ୍ନା ମେ କୁଟିକା ସୁଖା ନିୱାତା।
ତସ୍ସଂ ୱିହରାମି ସନ୍ତଚିତ୍ତୋ, ଅଥ ଚେ ପତ୍ଥୟସୀ ପୱସ୍ସ ଦେୱ॥
‘‘ୱସ୍ସତି ଦେୱୋ…ପେ॰… ତସ୍ସଂ ୱିହରାମି ୱୀତରାଗୋ…ପେ॰…॥
‘‘ୱସ୍ସତି ଦେୱୋ…ପେ॰… ତସ୍ସଂ ୱିହରାମି ୱୀତଦୋସୋ…ପେ॰…॥
‘‘ୱସ୍ସତି ଦେୱୋ…ପେ॰… ତସ୍ସଂ ୱିହରାମି ୱୀତମୋହୋ।
ଅଥ ଚେ ପତ୍ଥୟସୀ ପୱସ୍ସ ଦେୱା’’ତି॥
… ଗିରିମାନନ୍ଦୋ ଥେରୋ…।
୪. ସୁମନତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟଂ ପତ୍ଥୟାନୋ ଧମ୍ମେସୁ, ଉପଜ୍ଝାୟୋ ଅନୁଗ୍ଗହି।
ଅମତଂ ଅଭିକଙ୍ଖନ୍ତଂ, କତଂ କତ୍ତବ୍ବକଂ ମୟା॥
‘‘ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ ସଚ୍ଛିକତୋ, ସୟଂ ଧମ୍ମୋ ଅନୀତିହୋ।
ୱିସୁଦ୍ଧିଞାଣୋ ନିକ୍କଙ୍ଖୋ, ବ୍ୟାକରୋମି ତୱନ୍ତିକେ॥
‘‘ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଜାନାମି, ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁ ୱିସୋଧିତଂ।
ସଦତ୍ଥୋ ମେ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ, କତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନଂ॥
‘‘ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ମେ ସିକ୍ଖା, ସୁସ୍ସୁତା ତୱ ସାସନେ।
ସବ୍ବେ ମେ ଆସୱା ଖୀଣା, ନତ୍ଥି ଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ॥
‘‘ଅନୁସାସି ମଂ ଅରିୟୱତା, ଅନୁକମ୍ପି ଅନୁଗ୍ଗହି।
ଅମୋଘୋ ତୁୟ୍ହମୋୱାଦୋ, ଅନ୍ତେୱାସିମ୍ହି ସିକ୍ଖିତୋ’’ତି॥
… ସୁମନୋ ଥେରୋ…।
୫. ୱଡ୍ଢତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସାଧୂ ହି କିର ମେ ମାତା, ପତୋଦଂ ଉପଦଂସୟି।
ୟସ୍ସାହଂ ୱଚନଂ ସୁତ୍ୱା, ଅନୁସିଟ୍ଠୋ ଜନେତ୍ତିୟା।
ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ପହିତତ୍ତୋ, ପତ୍ତୋ ସମ୍ବୋଧିମୁତ୍ତମଂ॥
‘‘ଅରହା ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟୋମ୍ହି, ତେୱିଜ୍ଜୋ ଅମତଦ୍ଦସୋ।
ଜେତ୍ୱା ନମୁଚିନୋ ସେନଂ, ୱିହରାମି ଅନାସୱୋ॥
‘‘ଅଜ୍ଝତ୍ତଞ୍ଚ ବହିଦ୍ଧା ଚ, ୟେ ମେ ୱିଜ୍ଜିଂସୁ ଆସୱା।
ସବ୍ବେ ଅସେସା ଉଚ୍ଛିନ୍ନା, ନ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜରେ ପୁନ॥
‘‘ୱିସାରଦା ଖୋ ଭଗିନୀ, ଏତମତ୍ଥଂ ଅଭାସୟି।
‘ଅପିହା ନୂନ ମୟିପି, ୱନଥୋ ତେ ନ ୱିଜ୍ଜତି’॥
‘‘ପରିୟନ୍ତକତଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ଅନ୍ତିମୋୟଂ ସମୁସ୍ସୟୋ।
ଜାତିମରଣସଂସାରୋ, ନତ୍ଥି ଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ’’ତି॥
… ୱଡ୍ଢୋ ଥେରୋ…।
୬. ନଦୀକସ୍ସପତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅତ୍ଥାୟ ୱତ ମେ ବୁଦ୍ଧୋ, ନଦିଂ ନେରଞ୍ଜରଂ ଅଗା।
ୟସ୍ସାହଂ ଧମ୍ମଂ ସୁତ୍ୱାନ, ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିଂ ୱିୱଜ୍ଜୟିଂ॥
‘‘ୟଜିଂ ଉଚ୍ଚାୱଚେ ୟଞ୍ଞେ, ଅଗ୍ଗିହୁତ୍ତଂ ଜୁହିଂ ଅହଂ।
‘ଏସା ସୁଦ୍ଧୀ’ତି ମଞ୍ଞନ୍ତୋ, ଅନ୍ଧଭୂତୋ [ଅନ୍ଧୀଭୂତୋ (କ॰)] ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ॥
‘‘ଦିଟ୍ଠିଗହନପକ୍ଖନ୍ଦୋ [ପକ୍ଖନ୍ତୋ (ସୀ॰), ପକ୍ଖନ୍ନୋ (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] , ପରାମାସେନ ମୋହିତୋ।
ଅସୁଦ୍ଧିଂ ମଞ୍ଞିସଂ ସୁଦ୍ଧିଂ, ଅନ୍ଧଭୂତୋ ଅୱିଦ୍ଦସୁ॥
‘‘ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ପହୀନା ମେ, ଭୱା ସବ୍ବେ ପଦାଲିତା [ୱିଦାଲିତା (କ॰)] ।
ଜୁହାମି ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟଗ୍ଗିଂ, ନମସ୍ସାମି ତଥାଗତଂ॥
‘‘ମୋହା ସବ୍ବେ ପହୀନା ମେ, ଭୱତଣ୍ହା ପଦାଲିତା।
ୱିକ୍ଖୀଣୋ ଜାତିସଂସାରୋ, ନତ୍ଥି ଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ’’ତି॥
… ନଦୀକସ୍ସପୋ ଥେରୋ…।
୭. ଗୟାକସ୍ସପତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ପାତୋ ମଜ୍ଝନ୍ହିକଂ ସାୟଂ, ତିକ୍ଖତ୍ତୁଂ ଦିୱସସ୍ସହଂ।
ଓତରିଂ ଉଦକଂ ସୋହଂ, ଗୟାୟ ଗୟଫଗ୍ଗୁୟା॥
‘‘‘ୟଂ ମୟା ପକତଂ ପାପଂ, ପୁବ୍ବେ ଅଞ୍ଞାସୁ ଜାତିସୁ।
ତଂ ଦାନୀଧ ପୱାହେମି’, ଏୱଂଦିଟ୍ଠି ପୁରେ ଅହୁଂ॥
‘‘ସୁତ୍ୱା ସୁଭାସିତଂ ୱାଚଂ, ଧମ୍ମତ୍ଥସହିତଂ ପଦଂ।
ତଥଂ ୟାଥାୱକଂ ଅତ୍ଥଂ, ୟୋନିସୋ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିସଂ।
‘‘ନିନ୍ହାତସବ୍ବପାପୋମ୍ହି, ନିମ୍ମଲୋ ପୟତୋ ସୁଚି।
ସୁଦ୍ଧୋ ସୁଦ୍ଧସ୍ସ ଦାୟାଦୋ, ପୁତ୍ତୋ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଓରସୋ॥
‘‘ଓଗୟ୍ହଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ସୋତଂ, ସବ୍ବପାପଂ ପୱାହୟିଂ।
ତିସ୍ସୋ ୱିଜ୍ଜା ଅଜ୍ଝଗମିଂ, କତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନ’’ନ୍ତି॥
… ଗୟାକସ୍ସପୋ ଥେରୋ…।
୮. ୱକ୍କଲିତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୱାତରୋଗାଭିନୀତୋ ତ୍ୱଂ, ୱିହରଂ କାନନେ ୱନେ।
ପୱିଟ୍ଠଗୋଚରେ ଲୂଖେ, କଥଂ ଭିକ୍ଖୁ କରିସ୍ସସି॥
‘‘ପୀତିସୁଖେନ ୱିପୁଲେନ, ଫରମାନୋ ସମୁସ୍ସୟଂ।
ଲୂଖମ୍ପି ଅଭିସମ୍ଭୋନ୍ତୋ, ୱିହରିସ୍ସାମି କାନନେ॥
‘‘ଭାୱେନ୍ତୋ ସତିପଟ୍ଠାନେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ବଲାନି ଚ।
ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗାନି ଚ ଭାୱେନ୍ତୋ, ୱିହରିସ୍ସାମି କାନନେ॥
‘‘ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟେ ପହିତତ୍ତେ, ନିଚ୍ଚଂ ଦଳ୍ହପରକ୍କମେ [ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ପହିତତ୍ତୋ, ନିଚ୍ଚଂ ଦଳ୍ହପରକ୍କମୋ (ସୀ॰)] ।
ସମଗ୍ଗେ ସହିତେ ଦିସ୍ୱା, ୱିହରିସ୍ସାମି କାନନେ॥
‘‘ଅନୁସ୍ସରନ୍ତୋ ସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ, ଅଗ୍ଗଂ ଦନ୍ତଂ ସମାହିତଂ।
ଅତନ୍ଦିତୋ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱଂ, ୱିହରିସ୍ସାମି କାନନେ’’ତି॥
… ୱକ୍କଲିତ୍ଥେରୋ…।
୯. ୱିଜିତସେନତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଓଲଗ୍ଗେସ୍ସାମି ତେ ଚିତ୍ତ, ଆଣିଦ୍ୱାରେୱ ହତ୍ଥିନଂ।
ନ ତଂ ପାପେ ନିୟୋଜେସ୍ସଂ, କାମଜାଲ [କାମଜାଲଂ (ସ୍ୟା॰)] ସରୀରଜ [ସରୀରଜଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ॥
‘‘ତ୍ୱଂ ଓଲଗ୍ଗୋ ନ ଗଚ୍ଛସି [ନ ଗଞ୍ଛିସି (ପୀ)] , ଦ୍ୱାରୱିୱରଂ ଗଜୋୱ ଅଲଭନ୍ତୋ।
ନ ଚ ଚିତ୍ତକଲି ପୁନପ୍ପୁନଂ, ପସକ୍କ [ପସହଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ପାପରତୋ ଚରିସ୍ସସି॥
‘‘ୟଥା କୁଞ୍ଜରଂ ଅଦନ୍ତଂ, ନୱଗ୍ଗହମଙ୍କୁସଗ୍ଗହୋ।
ବଲୱା ଆୱତ୍ତେତି ଅକାମଂ, ଏୱଂ ଆୱତ୍ତୟିସ୍ସଂ ତଂ॥
‘‘ୟଥା ୱରହୟଦମକୁସଲୋ, ସାରଥି ପୱରୋ ଦମେତି ଆଜଞ୍ଞଂ।
ଏୱଂ ଦମୟିସ୍ସଂ ତଂ, ପତିଟ୍ଠିତୋ ପଞ୍ଚସୁ ବଲେସୁ॥
‘‘ସତିୟା ତଂ ନିବନ୍ଧିସ୍ସଂ, ପୟୁତ୍ତୋ ତେ ଦମେସ୍ସାମି [ପୟତତ୍ତୋ ୱୋଦପେସ୍ସାମି (ସୀ॰)] ।
ୱୀରିୟଧୁରନିଗ୍ଗହିତୋ, ନ ୟିତୋ ଦୂରଂ ଗମିସ୍ସସେ ଚିତ୍ତା’’ତି॥
… ୱିଜିତସେନୋ ଥେରୋ…।
୧୦. ୟସଦତ୍ତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଉପାରମ୍ଭଚିତ୍ତୋ ଦୁମ୍ମେଧୋ, ସୁଣାତି ଜିନସାସନଂ।
ଆରକା ହୋତି ସଦ୍ଧମ୍ମା, ନଭସୋ ପଥୱୀ ୟଥା॥
‘‘ଉପାରମ୍ଭଚିତ୍ତୋ ଦୁମ୍ମେଧୋ, ସୁଣାତି ଜିନସାସନଂ।
ପରିହାୟତି ସଦ୍ଧମ୍ମା, କାଳପକ୍ଖେୱ ଚନ୍ଦିମା॥
‘‘ଉପାରମ୍ଭଚିତ୍ତୋ ଦୁମ୍ମେଧୋ, ସୁଣାତି ଜିନସାସନଂ।
ପରିସୁସ୍ସତି ସଦ୍ଧମ୍ମେ, ମଚ୍ଛୋ ଅପ୍ପୋଦକେ ୟଥା॥
‘‘ଉପାରମ୍ଭଚିତ୍ତୋ ଦୁମ୍ମେଧୋ, ସୁଣାତି ଜିନସାସନଂ।
ନ ୱିରୂହତି ସଦ୍ଧମ୍ମେ, ଖେତ୍ତେ ବୀଜଂୱ ପୂତିକଂ॥
‘‘ୟୋ ଚ ତୁଟ୍ଠେନ ଚିତ୍ତେନ, ସୁଣାତି ଜିନସାସନଂ।
ଖେପେତ୍ୱା ଆସୱେ ସବ୍ବେ, ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଅକୁପ୍ପତଂ।
ପପ୍ପୁୟ୍ୟ ପରମଂ ସନ୍ତିଂ, ପରିନିବ୍ବାତିନାସୱୋ’’ତି॥
… ୟସଦତ୍ତୋ ଥେରୋ…।
୧୧. ସୋଣକୁଟିକଣ୍ଣତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଉପସମ୍ପଦା ଚ ମେ ଲଦ୍ଧା, ୱିମୁତ୍ତୋ ଚମ୍ହି ଅନାସୱୋ।
ସୋ ଚ ମେ ଭଗୱା ଦିଟ୍ଠୋ, ୱିହାରେ ଚ ସହାୱସିଂ॥
‘‘ବହୁଦେୱ ରତ୍ତିଂ ଭଗୱା, ଅବ୍ଭୋକାସେତିନାମୟି।
ୱିହାରକୁସଲୋ ସତ୍ଥା, ୱିହାରଂ ପାୱିସୀ ତଦା॥
‘‘ସନ୍ଥରିତ୍ୱାନ ସଙ୍ଘାଟିଂ, ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେସି ଗୋତମୋ।
‘‘ତତୋ କଲ୍ୟାଣୱାକ୍କରଣୋ, ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସାୱକୋ।
ସୋଣୋ ଅଭାସି ସଦ୍ଧମ୍ମଂ, ବୁଦ୍ଧସେଟ୍ଠସ୍ସ ସମ୍ମୁଖା॥
‘‘ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ପରିଞ୍ଞାୟ, ଭାୱୟିତ୍ୱାନ ଅଞ୍ଜସଂ।
ପପ୍ପୁୟ୍ୟ ପରମଂ ସନ୍ତିଂ, ପରିନିବ୍ବିସ୍ସତ୍ୟନାସୱୋ’’ତି॥
… ସୋଣୋ କୁଟିକଣ୍ଣଥେରୋ…।
୧୨. କୋସିୟତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟୋ ୱେ ଗରୂନଂ ୱଚନଞ୍ଞୁ ଧୀରୋ, ୱସେ ଚ ତମ୍ହି ଜନୟେଥ ପେମଂ।
ସୋ ଭତ୍ତିମା ନାମ ଚ ହୋତି ପଣ୍ଡିତୋ, ଞତ୍ୱା ଚ ଧମ୍ମେସୁ ୱିସେସି ଅସ୍ସ॥
‘‘ୟଂ ଆପଦା ଉପ୍ପତିତା ଉଳାରା, ନକ୍ଖମ୍ଭୟନ୍ତେ ପଟିସଙ୍ଖୟନ୍ତଂ।
ସୋ ଥାମୱା ନାମ ଚ ହୋତି ପଣ୍ଡିତୋ, ଞତ୍ୱା ଚ ଧମ୍ମେସୁ ୱିସେସି ଅସ୍ସ॥
‘‘ୟୋ ୱେ ସମୁଦ୍ଦୋୱ ଠିତୋ ଅନେଜୋ, ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞୋ ନିପୁଣତ୍ଥଦସ୍ସୀ।
ଅସଂହାରିୟୋ ନାମ ଚ ହୋତି ପଣ୍ଡିତୋ, ଞତ୍ୱା ଚ ଧମ୍ମେସୁ ୱିସେସି ଅସ୍ସ॥
‘‘ବହୁସ୍ସୁତୋ ଧମ୍ମଧରୋ ଚ ହୋତି, ଧମ୍ମସ୍ସ ହୋତି ଅନୁଧମ୍ମଚାରୀ।
ସୋ ତାଦିସୋ ନାମ ଚ ହୋତି ପଣ୍ଡିତୋ, ଞତ୍ୱା ଚ ଧମ୍ମେସୁ ୱିସେସି ଅସ୍ସ॥
‘‘ଅତ୍ଥଞ୍ଚ ୟୋ ଜାନାତି ଭାସିତସ୍ସ, ଅତ୍ଥଞ୍ଚ ଞତ୍ୱାନ ତଥା କରୋତି।
ଅତ୍ଥନ୍ତରୋ ନାମ ସ ହୋତି ପଣ୍ଡିତୋ, ଞତ୍ୱା ଚ ଧମ୍ମେସୁ ୱିସେସି ଅସ୍ସା’’ତି॥
… କୋସିୟୋ ଥେରୋ…।
ପଞ୍ଚକନିପାତୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତତ୍ରୁଦ୍ଦାନଂ –
ରାଜଦତ୍ତୋ ସୁଭୂତୋ ଚ, ଗିରିମାନନ୍ଦସୁମନା।
ୱଡ୍ଢୋ ଚ କସ୍ସପୋ ଥେରୋ, ଗୟାକସ୍ସପୱକ୍କଲୀ॥
ୱିଜିତୋ ୟସଦତ୍ତୋ ଚ, ସୋଣୋ କୋସିୟସୱ୍ହୟୋ।
ସଟ୍ଠି ଚ ପଞ୍ଚ ଗାଥାୟୋ, ଥେରା ଚ ଏତ୍ଥ ଦ୍ୱାଦସାତି॥
୬. ଛକ୍କନିପାତୋ
୧. ଉରୁୱେଳକସ୍ସପତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଦିସ୍ୱାନ ପାଟିହୀରାନି, ଗୋତମସ୍ସ ୟସସ୍ସିନୋ।
ନ ତାୱାହଂ ପଣିପତିଂ, ଇସ୍ସାମାନେନ ୱଞ୍ଚିତୋ॥
‘‘ମମ ସଙ୍କପ୍ପମଞ୍ଞାୟ, ଚୋଦେସି ନରସାରଥି।
ତତୋ ମେ ଆସି ସଂୱେଗୋ, ଅବ୍ଭୁତୋ ଲୋମହଂସନୋ॥
‘‘ପୁବ୍ବେ ଜଟିଲଭୂତସ୍ସ, ୟା ମେ ସିଦ୍ଧି ପରିତ୍ତିକା।
ତାହଂ ତଦା ନିରାକତ୍ୱା [ନିରଂକତ୍ୱା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ପବ୍ବଜିଂ ଜିନସାସନେ॥
‘‘ପୁବ୍ବେ ୟଞ୍ଞେନ ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ, କାମଧାତୁପୁରକ୍ଖତୋ।
ପଚ୍ଛା ରାଗଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ, ମୋହଞ୍ଚାପି ସମୂହନିଂ॥
‘‘ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଜାନାମି, ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁ ୱିସୋଧିତଂ।
ଇଦ୍ଧିମା ପରଚିତ୍ତଞ୍ଞୂ, ଦିବ୍ବସୋତଞ୍ଚ ପାପୁଣିଂ॥
‘‘ୟସ୍ସ ଚତ୍ଥାୟ ପବ୍ବଜିତୋ, ଅଗାରସ୍ମାନଗାରିୟଂ।
ସୋ ମେ ଅତ୍ଥୋ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସବ୍ବସଂୟୋଜନକ୍ଖୟୋ’’ତି॥
… ଉରୁୱେଳକସ୍ସପୋ ଥେରୋ…।
୨. ତେକିଚ୍ଛକାରିତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅତିହିତା ୱୀହି, ଖଲଗତା ସାଲୀ।
ନ ଚ ଲଭେ ପିଣ୍ଡଂ, କଥମହଂ କସ୍ସଂ॥
‘‘ବୁଦ୍ଧମପ୍ପମେୟ୍ୟଂ ଅନୁସ୍ସର ପସନ୍ନୋ।
ପୀତିୟା ଫୁଟସରୀରୋ ହୋହିସି ସତତମୁଦଗ୍ଗୋ॥
‘‘ଧମ୍ମମପ୍ପମେୟ୍ୟଂ ଅନୁସ୍ସର ପସନ୍ନୋ।
ପୀତିୟା ଫୁଟସରୀରୋ ହୋହିସି ସତତମୁଦଗ୍ଗୋ॥
‘‘ସଙ୍ଘମପ୍ପମେୟ୍ୟଂ ଅନୁସ୍ସର ପସନ୍ନୋ।
ପୀତିୟା ଫୁଟସରୀରୋ ହୋହିସି ସତତମୁଦଗ୍ଗୋ॥
‘‘ଅବ୍ଭୋକାସେ ୱିହରସି, ସୀତା ହେମନ୍ତିକା ଇମା ରତ୍ୟୋ।
ମା ସୀତେନ ପରେତୋ ୱିହଞ୍ଞିତ୍ଥୋ, ପୱିସ ତ୍ୱଂ ୱିହାରଂ ଫୁସିତଗ୍ଗଳଂ॥
‘‘ଫୁସିସ୍ସଂ ଚତସ୍ସୋ ଅପ୍ପମଞ୍ଞାୟୋ, ତାହି ଚ ସୁଖିତୋ ୱିହରିସ୍ସଂ।
ନାହଂ ସୀତେନ ୱିହଞ୍ଞିସ୍ସଂ, ଅନିଞ୍ଜିତୋ ୱିହରନ୍ତୋ’’ତି॥
… ତେକିଚ୍ଛକାରୀ [ତେକିଚ୍ଛକାନି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଥେରୋ…।
୩. ମହାନାଗତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟସ୍ସ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ, ଗାରୱୋ ନୂପଲବ୍ଭତି।
ପରିହାୟତି ସଦ୍ଧମ୍ମା, ମଚ୍ଛୋ ଅପ୍ପୋଦକେ ୟଥା॥
‘‘ୟସ୍ସ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ, ଗାରୱୋ ନୂପଲବ୍ଭତି।
ନ ୱିରୂହତି ସଦ୍ଧମ୍ମେ, ଖେତ୍ତେ ବୀଜଂୱ ପୂତିକଂ॥
‘‘ୟସ୍ସ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ, ଗାରୱୋ ନୂପଲବ୍ଭତି।
ଆରକା ହୋତି ନିବ୍ବାନା [ନିବ୍ବାଣା (ସୀ॰)] , ଧମ୍ମରାଜସ୍ସ ସାସନେ॥
‘‘ୟସ୍ସ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ, ଗାରୱୋ ଉପଲବ୍ଭତି।
ନ ୱିହାୟତି ସଦ୍ଧମ୍ମା, ମଚ୍ଛୋ ବୱ୍ହୋଦକେ [ବହ୍ୱୋଦକେ (ସୀ॰), ବହୋଦକେ (ସ୍ୟା॰)] ୟଥା॥
‘‘ୟସ୍ସ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ, ଗାରୱୋ ଉପଲବ୍ଭତି।
ସୋ ୱିରୂହତି ସଦ୍ଧମ୍ମେ, ଖେତ୍ତେ ବୀଜଂୱ ଭଦ୍ଦକଂ॥
‘‘ୟସ୍ସ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ, ଗାରୱୋ ଉପଲବ୍ଭତି।
ସନ୍ତିକେ ହୋତି ନିବ୍ବାନଂ [ନିବ୍ବାଣଂ (ସୀ॰)] , ଧମ୍ମରାଜସ୍ସ ସାସନେ’’ତି॥
… ମହାନାଗୋ ଥେରୋ…।
୪. କୁଲ୍ଲତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘କୁଲ୍ଲୋ ସିୱଥିକଂ ଗନ୍ତ୍ୱା, ଅଦ୍ଦସ ଇତ୍ଥିମୁଜ୍ଝିତଂ।
ଅପୱିଦ୍ଧଂ ସୁସାନସ୍ମିଂ, ଖଜ୍ଜନ୍ତିଂ କିମିହୀ ଫୁଟଂ॥
‘‘ଆତୁରଂ ଅସୁଚିଂ ପୂତିଂ, ପସ୍ସ କୁଲ୍ଲ ସମୁସ୍ସୟଂ।
ଉଗ୍ଘରନ୍ତଂ ପଗ୍ଘରନ୍ତଂ, ବାଲାନଂ ଅଭିନନ୍ଦିତଂ॥
‘‘ଧମ୍ମାଦାସଂ ଗହେତ୍ୱାନ, ଞାଣଦସ୍ସନପତ୍ତିୟା।
ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିଂ ଇମଂ କାୟଂ, ତୁଚ୍ଛଂ ସନ୍ତରବାହିରଂ॥
‘‘ୟଥା ଇଦଂ ତଥା ଏତଂ, ୟଥା ଏତଂ ତଥା ଇଦଂ।
ୟଥା ଅଧୋ ତଥା ଉଦ୍ଧଂ, ୟଥା ଉଦ୍ଧଂ ତଥା ଅଧୋ॥
‘‘ୟଥା ଦିୱା ତଥା ରତ୍ତିଂ, ୟଥା ରତ୍ତିଂ ତଥା ଦିୱା।
ୟଥା ପୁରେ ତଥା ପଚ୍ଛା, ୟଥା ପଚ୍ଛା ତଥା ପୁରେ॥
‘‘ପଞ୍ଚଙ୍ଗିକେନ ତୁରିୟେନ, ନ ରତୀ ହୋତି ତାଦିସୀ।
ୟଥା ଏକଗ୍ଗଚିତ୍ତସ୍ସ, ସମ୍ମା ଧମ୍ମଂ ୱିପସ୍ସତୋ’’ତି॥
… କୁଲ୍ଲୋ ଥେରୋ…।
୫. ମାଲୁକ୍ୟପୁତ୍ତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ମନୁଜସ୍ସ ପମତ୍ତଚାରିନୋ, ତଣ୍ହା ୱଡ୍ଢତି ମାଲୁୱା ୱିୟ।
ସୋ ପ୍ଲୱତୀ [ପ୍ଲୱତି (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰), ପରିପ୍ଲୱତି (ସ୍ୟା॰)] ହୁରା ହୁରଂ, ଫଲମିଚ୍ଛଂୱ ୱନସ୍ମି ୱାନରୋ॥
‘‘ୟଂ ଏସା ସହତେ [ସହତି (ପୀ॰ କ॰)] ଜମ୍ମୀ, ତଣ୍ହା ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକା।
ସୋକା ତସ୍ସ ପୱଡ୍ଢନ୍ତି, ଅଭିୱଟ୍ଠଂୱ [ଅଭିୱୁଟ୍ଠଂୱ (ସ୍ୟା॰), ଅଭିୱଡ୍ଢଂୱ (କ॰)] ବୀରଣଂ॥
‘‘ୟୋ ଚେତଂ ସହତେ [ସହତି (ପୀ॰ କ॰)] ଜମ୍ମିଂ, ତଣ୍ହଂ ଲୋକେ ଦୁରଚ୍ଚୟଂ।
ସୋକା ତମ୍ହା ପପତନ୍ତି, ଉଦବିନ୍ଦୂୱ ପୋକ୍ଖରା॥
‘‘ତଂ ୱୋ ୱଦାମି ଭଦ୍ଦଂ ୱୋ, ୟାୱନ୍ତେତ୍ଥ ସମାଗତା।
ତଣ୍ହାୟ ମୂଲଂ ଖଣଥ, ଉସୀରତ୍ଥୋୱ ବୀରଣଂ।
ମା ୱୋ ନଳଂୱ ସୋତୋୱ, ମାରୋ ଭଞ୍ଜି ପୁନପ୍ପୁନଂ॥
‘‘କରୋଥ ବୁଦ୍ଧୱଚନଂ, ଖଣୋ ୱୋ ମା ଉପଚ୍ଚଗା।
ଖଣାତୀତା ହି ସୋଚନ୍ତି, ନିରୟମ୍ହି ସମପ୍ପିତା॥
‘‘ପମାଦୋ ରଜୋ ପମାଦୋ [ସବ୍ବଦା (ସୀ॰ କ॰), ସୁତ୍ତନିପାତଟ୍ଠକଥାୟଂ ଉଟ୍ଠାନସୁତ୍ତୱଣ୍ଣନା ଓଲୋକେତବ୍ବା] , ପମାଦାନୁପତିତୋ ରଜୋ।
ଅପ୍ପମାଦେନ ୱିଜ୍ଜାୟ, ଅବ୍ବହେ ସଲ୍ଲମତ୍ତନୋ’’ତି॥
… ମାଲୁକ୍ୟପୁତ୍ତୋ [ମାଲୁଙ୍କ୍ୟପୁତ୍ତୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଥେରୋ…।
୬. ସପ୍ପଦାସତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ପଣ୍ଣୱୀସତିୱସ୍ସାନି , ୟତୋ ପବ୍ବଜିତୋ ଅହଂ।
ଅଚ୍ଛରାସଙ୍ଘାତମତ୍ତମ୍ପି, ଚେତୋସନ୍ତିମନଜ୍ଝଗଂ॥
‘‘ଅଲଦ୍ଧା ଚିତ୍ତସ୍ସେକଗ୍ଗଂ, କାମରାଗେନ ଅଟ୍ଟିତୋ [ଅଦ୍ଦିତୋ (ସ୍ୟା॰ ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰), ଅଡ୍ଡିତୋ (କ॰)] ।
ବାହା ପଗ୍ଗୟ୍ହ କନ୍ଦନ୍ତୋ, ୱିହାରା ଉପନିକ୍ଖମିଂ [ନୂପନିକ୍ଖମିଂ (ସବ୍ବତ୍ଥ), ଦୁପନିକ୍ଖମିଂ (?)] ॥
‘‘ସତ୍ଥଂ ୱା ଆହରିସ୍ସାମି, କୋ ଅତ୍ଥୋ ଜୀୱିତେନ ମେ।
କଥଂ ହି ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖଂ, କାଲଂ କୁବ୍ବେଥ ମାଦିସୋ॥
‘‘ତଦାହଂ ଖୁରମାଦାୟ, ମଞ୍ଚକମ୍ହି ଉପାୱିସିଂ।
ପରିନୀତୋ ଖୁରୋ ଆସି, ଧମନିଂ ଛେତ୍ତୁମତ୍ତନୋ॥
‘‘ତତୋ ମେ ମନସୀକାରୋ, ୟୋନିସୋ ଉଦପଜ୍ଜଥ।
ଆଦୀନୱୋ ପାତୁରହୁ, ନିବ୍ବିଦା ସମତିଟ୍ଠଥ॥
‘‘ତତୋ ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚି ମେ, ପସ୍ସ ଧମ୍ମସୁଧମ୍ମତଂ।
ତିସ୍ସୋ ୱିଜ୍ଜା ଅନୁପ୍ପତ୍ତା, କତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନ’’ନ୍ତି॥
… ସପ୍ପଦାସୋ ଥେରୋ…।
୭.କାତିୟାନତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଉଟ୍ଠେହି ନିସୀଦ କାତିୟାନ, ମା ନିଦ୍ଦାବହୁଲୋ ଅହୁ ଜାଗରସ୍ସୁ।
ମା ତଂ ଅଲସଂ ପମତ୍ତବନ୍ଧୁ, କୂଟେନେୱ ଜିନାତୁ ମଚ୍ଚୁରାଜା॥
‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି [ସୟଥାପି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ମହାସମୁଦ୍ଦୱେଗୋ, ଏୱଂ ଜାତିଜରାତିୱତ୍ତତେ ତଂ।
ସୋ କରୋହି ସୁଦୀପମତ୍ତନୋ ତ୍ୱଂ, ନ ହି ତାଣଂ ତୱ ୱିଜ୍ଜତେୱ ଅଞ୍ଞଂ॥
‘‘ସତ୍ଥା ହି ୱିଜେସି ମଗ୍ଗମେତଂ, ସଙ୍ଗା ଜାତିଜରାଭୟା ଅତୀତଂ।
ପୁବ୍ବାପରରତ୍ତମପ୍ପମତ୍ତୋ, ଅନୁୟୁଞ୍ଜସ୍ସୁ ଦଳ୍ହଂ କରୋହି ୟୋଗଂ॥
‘‘ପୁରିମାନି ପମୁଞ୍ଚ ବନ୍ଧନାନି, ସଙ୍ଘାଟିଖୁରମୁଣ୍ଡଭିକ୍ଖଭୋଜୀ।
ମା ଖିଡ୍ଡାରତିଞ୍ଚ ମା ନିଦ୍ଦଂ, ଅନୁୟୁଞ୍ଜିତ୍ଥ ଝାୟ କାତିୟାନ॥
‘‘ଝାୟାହି ଜିନାହି କାତିୟାନ, ୟୋଗକ୍ଖେମପଥେସୁ କୋୱିଦୋସି।
ପପ୍ପୁୟ୍ୟ ଅନୁତ୍ତରଂ ୱିସୁଦ୍ଧିଂ, ପରିନିବ୍ବାହିସି ୱାରିନାୱ ଜୋତି॥
‘‘ପଜ୍ଜୋତକରୋ ପରିତ୍ତରଂସୋ, ୱାତେନ ୱିନମ୍ୟତେ ଲତାୱ।
ଏୱମ୍ପି ତୁୱଂ ଅନାଦିୟାନୋ, ମାରଂ ଇନ୍ଦସଗୋତ୍ତ ନିଦ୍ଧୁନାହି।
ସୋ ୱେଦୟିତାସୁ ୱୀତରାଗୋ, କାଲଂ କଙ୍ଖ ଇଧେୱ ସୀତିଭୂତୋ’’ତି॥
… କାତିୟାନୋ ଥେରୋ…।
୮. ମିଗଜାଲତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସୁଦେସିତୋ ଚକ୍ଖୁମତା, ବୁଦ୍ଧେନାଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୁନା।
ସବ୍ବସଂୟୋଜନାତୀତୋ, ସବ୍ବୱଟ୍ଟୱିନାସନୋ॥
‘‘ନିୟ୍ୟାନିକୋ ଉତ୍ତରଣୋ, ତଣ୍ହାମୂଲୱିସୋସନୋ।
ୱିସମୂଲଂ ଆଘାତନଂ, ଛେତ୍ୱା ପାପେତି ନିବ୍ବୁତିଂ॥
‘‘ଅଞ୍ଞାଣମୂଲଭେଦାୟ , କମ୍ମୟନ୍ତୱିଘାଟନୋ।
ୱିଞ୍ଞାଣାନଂ ପରିଗ୍ଗହେ, ଞାଣୱଜିରନିପାତନୋ॥
‘‘ୱେଦନାନଂ ୱିଞ୍ଞାପନୋ, ଉପାଦାନପ୍ପମୋଚନୋ।
ଭୱଂ ଅଙ୍ଗାରକାସୁଂୱ, ଞାଣେନ ଅନୁପସ୍ସନୋ [ଅନୁପସ୍ସକୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ॥
‘‘ମହାରସୋ ସୁଗମ୍ଭୀରୋ, ଜରାମଚ୍ଚୁନିୱାରଣୋ।
ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ, ଦୁକ୍ଖୂପସମନୋ ସିୱୋ॥
‘‘କମ୍ମଂ କମ୍ମନ୍ତି ଞତ୍ୱାନ, ୱିପାକଞ୍ଚ ୱିପାକତୋ।
ପଟିଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଧମ୍ମାନଂ, ୟଥାୱାଲୋକଦସ୍ସନୋ।
ମହାଖେମଙ୍ଗମୋ ସନ୍ତୋ, ପରିୟୋସାନଭଦ୍ଦକୋ’’ତି॥
… ମିଗଜାଲୋ ଥେରୋ…।
୯. ପୁରୋହିତପୁତ୍ତଜେନ୍ତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଜାତିମଦେନ ମତ୍ତୋହଂ, ଭୋଗଇସ୍ସରିୟେନ ଚ।
ସଣ୍ଠାନୱଣ୍ଣରୂପେନ, ମଦମତ୍ତୋ ଅଚାରିହଂ॥
‘‘ନାତ୍ତନୋ ସମକଂ କଞ୍ଚି, ଅତିରେକଂ ଚ ମଞ୍ଞିସଂ।
ଅତିମାନହତୋ ବାଲୋ, ପତ୍ଥଦ୍ଧୋ ଉସ୍ସିତଦ୍ଧଜୋ॥
‘‘ମାତରଂ ପିତରଞ୍ଚାପି, ଅଞ୍ଞେପି ଗରୁସମ୍ମତେ।
ନ କଞ୍ଚି ଅଭିୱାଦେସିଂ, ମାନତ୍ଥଦ୍ଧୋ ଅନାଦରୋ॥
‘‘ଦିସ୍ୱା ୱିନାୟକଂ ଅଗ୍ଗଂ, ସାରଥୀନଂ ୱରୁତ୍ତମଂ।
ତପନ୍ତମିୱ ଆଦିଚ୍ଚଂ, ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘପୁରକ୍ଖତଂ॥
‘‘ମାନଂ ମଦଞ୍ଚ ଛଡ୍ଡେତ୍ୱା, ୱିପ୍ପସନ୍ନେନ ଚେତସା।
ସିରସା ଅଭିୱାଦେସିଂ, ସବ୍ବସତ୍ତାନମୁତ୍ତମଂ॥
‘‘ଅତିମାନୋ ଚ ଓମାନୋ, ପହୀନା ସୁସମୂହତା।
ଅସ୍ମିମାନୋ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନୋ, ସବ୍ବେ ମାନୱିଧା ହତା’’ତି॥
… ଜେନ୍ତୋ ପୁରୋହିତପୁତ୍ତୋ ଥେରୋ…।
୧୦. ସୁମନତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟଦା ନୱୋ ପବ୍ବଜିତୋ, ଜାତିୟା ସତ୍ତୱସ୍ସିକୋ।
ଇଦ୍ଧିୟା ଅଭିଭୋତ୍ୱାନ, ପନ୍ନଗିନ୍ଦଂ ମହିଦ୍ଧିକଂ॥
‘‘ଉପଜ୍ଝାୟସ୍ସ ଉଦକଂ, ଅନୋତତ୍ତା ମହାସରା।
ଆହରାମି ତତୋ ଦିସ୍ୱା, ମଂ ସତ୍ଥା ଏତଦବ୍ରୱି’’॥
‘‘ସାରିପୁତ୍ତ ଇମଂ ପସ୍ସ, ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ କୁମାରକଂ।
ଉଦକକୁମ୍ଭମାଦାୟ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁସମାହିତଂ॥
‘‘ପାସାଦିକେନ ୱତ୍ତେନ, କଲ୍ୟାଣଇରିୟାପଥୋ।
ସାମଣେରୋନୁରୁଦ୍ଧସ୍ସ, ଇଦ୍ଧିୟା ଚ ୱିସାରଦୋ॥
‘‘ଆଜାନୀୟେନ ଆଜଞ୍ଞୋ, ସାଧୁନା ସାଧୁକାରିତୋ।
ୱିନୀତୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧେନ, କତକିଚ୍ଚେନ ସିକ୍ଖିତୋ॥
‘‘ସୋ ପତ୍ୱା ପରମଂ ସନ୍ତିଂ, ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଅକୁପ୍ପତଂ।
ସାମଣେରୋ ସ ସୁମନୋ, ମା ମଂ ଜଞ୍ଞାତି ଇଚ୍ଛତୀ’’ତି॥
… ସୁମନୋ ଥେରୋ…।
୧୧. ନ୍ହାତକମୁନିତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୱାତରୋଗାଭିନୀତୋ ତ୍ୱଂ, ୱିହରଂ କାନନେ ୱନେ।
ପୱିଦ୍ଧଗୋଚରେ ଲୂଖେ, କଥଂ ଭିକ୍ଖୁ କରିସ୍ସସି’’॥
‘‘ପୀତିସୁଖେନ ୱିପୁଲେନ, ଫରିତ୍ୱାନ ସମୁସ୍ସୟଂ।
ଲୂଖମ୍ପି ଅଭିସମ୍ଭୋନ୍ତୋ, ୱିହରିସ୍ସାମି କାନନେ॥
‘‘ଭାୱେନ୍ତୋ ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ବଲାନି ଚ।
ଝାନସୋଖୁମ୍ମସମ୍ପନ୍ନୋ [ଝାନସୁଖୁମସମ୍ପନ୍ନୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ୱିହରିସ୍ସଂ ଅନାସୱୋ॥
‘‘ୱିପ୍ପମୁତ୍ତଂ କିଲେସେହି, ସୁଦ୍ଧଚିତ୍ତଂ ଅନାୱିଲଂ।
ଅଭିଣ୍ହଂ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖନ୍ତୋ, ୱିହରିସ୍ସଂ ଅନାସୱୋ॥
‘‘ଅଜ୍ଝତ୍ତଞ୍ଚ ବହିଦ୍ଧା ଚ, ୟେ ମେ ୱିଜ୍ଜିଂସୁ ଆସୱା।
ସବ୍ବେ ଅସେସା ଉଚ୍ଛିନ୍ନା, ନ ଚ ଉପ୍ପଜ୍ଜରେ ପୁନ॥
‘‘ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧା ପରିଞ୍ଞାତା, ତିଟ୍ଠନ୍ତି ଛିନ୍ନମୂଲକା।
ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟୋ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ନତ୍ଥି ଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ’’ତି॥
… ନ୍ହାତକମୁନିତ୍ଥେରୋ…।
୧୨. ବ୍ରହ୍ମଦତ୍ତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅକ୍କୋଧସ୍ସ କୁତୋ କୋଧୋ, ଦନ୍ତସ୍ସ ସମଜୀୱିନୋ।
ସମ୍ମଦଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତସ୍ସ, ଉପସନ୍ତସ୍ସ ତାଦିନୋ॥
‘‘ତସ୍ସେୱ ତେନ ପାପିୟୋ, ୟୋ କୁଦ୍ଧଂ ପଟିକୁଜ୍ଝତି।
କୁଦ୍ଧଂ ଅପ୍ପଟିକୁଜ୍ଝନ୍ତୋ, ସଙ୍ଗାମଂ ଜେତି ଦୁଜ୍ଜୟଂ॥
[ସଂ॰ ନି॰ ୧.୧୮୮, ୨୫୦] ‘‘ଉଭିନ୍ନମତ୍ଥଂ ଚରତି, ଅତ୍ତନୋ ଚ ପରସ୍ସ ଚ।
ପରଂ ସଙ୍କୁପିତଂ ଞତ୍ୱା, ୟୋ ସତୋ ଉପସମ୍ମତି॥
[ସଂ॰ ନି॰ ୧.୧୮୮, ୨୫୦] ‘‘ଉଭିନ୍ନଂ ତିକିଚ୍ଛନ୍ତଂ ତଂ, ଅତ୍ତନୋ ଚ ପରସ୍ସ ଚ।
ଜନା ମଞ୍ଞନ୍ତି ବାଲୋତି, ୟେ ଧମ୍ମସ୍ସ ଅକୋୱିଦା॥
‘‘ଉପ୍ପଜ୍ଜେ ତେ ସଚେ କୋଧୋ, ଆୱଜ୍ଜ କକଚୂପମଂ।
ଉପ୍ପଜ୍ଜେ ଚେ ରସେ ତଣ୍ହା, ପୁତ୍ତମଂସୂପମଂ ସର॥
‘‘ସଚେ ଧାୱତି ଚିତ୍ତଂ ତେ, କାମେସୁ ଚ ଭୱେସୁ ଚ।
ଖିପ୍ପଂ ନିଗ୍ଗଣ୍ହ ସତିୟା, କିଟ୍ଠାଦଂ ୱିୟ ଦୁପ୍ପସୁ’’ନ୍ତି।
… ବ୍ରହ୍ମଦତ୍ତୋ ଥେରୋ…।
୧୩. ସିରିମଣ୍ଡତ୍ଥେରଗାଥା
[ଉଦା॰ ୪୫; ଚୂଳୱ॰ ୩୮୫; ପରି॰ ୩୩୯] ‘‘ଛନ୍ନମତିୱସ୍ସତି , ୱିୱଟଂ ନାତିୱସ୍ସତି।
ତସ୍ମା ଛନ୍ନଂ ୱିୱରେଥ, ଏୱଂ ତଂ ନାତିୱସ୍ସତି॥
[ସଂ॰ ନି॰ ୧.୬୬; ନେତ୍ତି॰ ୧୮] ‘‘ମଚ୍ଚୁନାବ୍ଭହତୋ ଲୋକୋ, ଜରାୟ ପରିୱାରିତୋ।
ତଣ୍ହାସଲ୍ଲେନ ଓତିଣ୍ଣୋ, ଇଚ୍ଛାଧୂପାୟିତୋ ସଦା॥
‘‘ମଚ୍ଚୁନାବ୍ଭହତୋ ଲୋକୋ, ପରିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଜରାୟ ଚ।
ହଞ୍ଞତି ନିଚ୍ଚମତ୍ତାଣୋ, ପତ୍ତଦଣ୍ଡୋୱ ତକ୍କରୋ॥
‘‘ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଗ୍ଗିଖନ୍ଧାୱ, ମଚ୍ଚୁ ବ୍ୟାଧି ଜରା ତୟୋ।
ପଚ୍ଚୁଗ୍ଗନ୍ତୁଂ ବଲଂ ନତ୍ଥି, ଜୱୋ ନତ୍ଥି ପଲାୟିତୁଂ॥
‘‘ଅମୋଘଂ ଦିୱସଂ କୟିରା, ଅପ୍ପେନ ବହୁକେନ ୱା।
ୟଂ ୟଂ ୱିଜହତେ [ୱିରହତେ (ସୀ॰ ପୀ॰), ୱିୱହତେ (ସ୍ୟା॰)] ରତ୍ତିଂ, ତଦୂନଂ ତସ୍ସ ଜୀୱିତଂ॥
‘‘ଚରତୋ ତିଟ୍ଠତୋ ୱାପି, ଆସୀନସୟନସ୍ସ ୱା।
ଉପେତି ଚରିମା ରତ୍ତି, ନ ତେ କାଲୋ ପମଜ୍ଜିତୁ’’ନ୍ତି॥
… ସିରିମଣ୍ଡୋ [ସିରିମନ୍ଦୋ (ସୀ॰)] ଥେରୋ…।
୧୪. ସବ୍ବକାମିତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଦ୍ୱିପାଦକୋୟଂ ଅସୁଚି, ଦୁଗ୍ଗନ୍ଧୋ ପରିହୀରତି [ପରିହରତି (କ॰)] ।
ନାନାକୁଣପପରିପୂରୋ, ୱିସ୍ସୱନ୍ତୋ ତତୋ ତତୋ॥
‘‘ମିଗଂ ନିଲୀନଂ କୂଟେନ, ବଳିସେନେୱ ଅମ୍ବୁଜଂ।
ୱାନରଂ ୱିୟ ଲେପେନ, ବାଧୟନ୍ତି ପୁଥୁଜ୍ଜନଂ॥
‘‘ରୂପା ସଦ୍ଦା ରସା ଗନ୍ଧା, ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଚ ମନୋରମା।
ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା ଏତେ, ଇତ୍ଥିରୂପସ୍ମି ଦିସ୍ସରେ॥
‘‘ୟେ ଏତା ଉପସେୱନ୍ତି, ରତ୍ତଚିତ୍ତା ପୁଥୁଜ୍ଜନା।
ୱଡ୍ଢେନ୍ତି କଟସିଂ ଘୋରଂ, ଆଚିନନ୍ତି ପୁନବ୍ଭୱଂ॥
‘‘ୟୋ ଚେତା ପରିୱଜ୍ଜେତି, ସପ୍ପସ୍ସେୱ ପଦା ସିରୋ।
ସୋମଂ ୱିସତ୍ତିକଂ ଲୋକେ, ସତୋ ସମତିୱତ୍ତତି॥
‘‘କାମେସ୍ୱାଦୀନୱଂ ଦିସ୍ୱା, ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ଦଟ୍ଠୁ ଖେମତୋ।
ନିସ୍ସଟୋ ସବ୍ବକାମେହି, ପତ୍ତୋ ମେ ଆସୱକ୍ଖୟୋ’’ତି॥
… ସବ୍ବକାମିତ୍ଥେରୋ…।
ଛକ୍କନିପାତୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତତ୍ରୁଦ୍ଦାନଂ –
ଉରୁୱେଳକସ୍ସପୋ ଚ, ଥେରୋ ତେକିଚ୍ଛକାରି ଚ।
ମହାନାଗୋ ଚ କୁଲ୍ଲୋ ଚ, ମାଲୁକ୍ୟୋ [ମାଲୁତୋ (ସୀ॰ କ॰), ମାଲୁଙ୍କ୍ୟୋ (ସ୍ୟା॰)] ସପ୍ପଦାସକୋ॥
କାତିୟାନୋ ମିଗଜାଲୋ, ଜେନ୍ତୋ ସୁମନସୱ୍ହୟୋ।
ନ୍ହାତମୁନି ବ୍ରହ୍ମଦତ୍ତୋ, ସିରିମଣ୍ଡୋ ସବ୍ବକାମୀ ଚ।
ଗାଥାୟୋ ଚତୁରାସୀତି, ଥେରା ଚେତ୍ଥ ଚତୁଦ୍ଦସାତି॥
୭. ସତ୍ତକନିପାତୋ
୧. ସୁନ୍ଦରସମୁଦ୍ଦତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅଲଙ୍କତା ସୁୱସନା, ମାଲଧାରୀ [ମାଲାଭାରୀ (ସୀ॰), ମାଲଭାରୀ (ସ୍ୟା॰)] ୱିଭୂସିତା।
ଅଲତ୍ତକକତାପାଦା, ପାଦୁକାରୁୟ୍ହ ୱେସିକା॥
‘‘ପାଦୁକା ଓରୁହିତ୍ୱାନ, ପୁରତୋ ପଞ୍ଜଲୀକତା।
ସା ମଂ ସଣ୍ହେନ ମୁଦୁନା, ମ୍ହିତପୁବ୍ବଂ [ମିହିତପୁବ୍ବଂ (ସୀ॰)] ଅଭାସଥ’’॥
‘‘ୟୁୱାସି ତ୍ୱଂ ପବ୍ବଜିତୋ, ତିଟ୍ଠାହି ମମ ସାସନେ।
ଭୁଞ୍ଜ ମାନୁସକେ କାମେ, ଅହଂ ୱିତ୍ତଂ ଦଦାମି ତେ।
ସଚ୍ଚଂ ତେ ପଟିଜାନାମି, ଅଗ୍ଗିଂ ୱା ତେ ହରାମହଂ॥
‘‘ୟଦା ଜିଣ୍ଣା ଭୱିସ୍ସାମ, ଉଭୋ ଦଣ୍ଡପରାୟନା।
ଉଭୋପି ପବ୍ବଜିସ୍ସାମ, ଉଭୟତ୍ଥ କଟଗ୍ଗହୋ’’॥
‘‘ତଞ୍ଚ ଦିସ୍ୱାନ ୟାଚନ୍ତିଂ, ୱେସିକଂ ପଞ୍ଜଲୀକତଂ।
ଅଲଙ୍କତଂ ସୁୱସନଂ, ମଚ୍ଚୁପାସଂୱ ଓଡ୍ଡିତଂ॥
‘‘ତତୋ ମେ ମନସୀକାରୋ…ପେ॰… ନିବ୍ବିଦା ସମତିଟ୍ଠଥ॥
‘‘ତତୋ ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚି ମେ…ପେ॰… କତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନ’’ନ୍ତି॥
… ସୁନ୍ଦରସମୁଦ୍ଦୋ ଥେରୋ…।
୨. ଲକୁଣ୍ଡକଭଦ୍ଦିୟତ୍ଥେରଗାଥା
ପରେ ଅମ୍ବାଟକାରାମେ, ୱନସଣ୍ଡମ୍ହି ଭଦ୍ଦିୟୋ।
ସମୂଲଂ ତଣ୍ହମବ୍ବୁୟ୍ହ, ତତ୍ଥ ଭଦ୍ଦୋୱ ଝାୟତି [ଭଦ୍ଦୋ’ଧିଝାୟାୟତି (ସୀ॰), ଭଦ୍ଦୋ ଝିୟାୟତି (ସ୍ୟା॰ ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ॥
‘‘ରମନ୍ତେକେ ମୁଦିଙ୍ଗେହି [ମୁତିଙ୍ଗେହି (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] , ୱୀଣାହି ପଣୱେହି ଚ।
ଅହଞ୍ଚ ରୁକ୍ଖମୂଲସ୍ମିଂ, ରତୋ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନେ॥
‘‘ବୁଦ୍ଧୋ ଚେ [ବୁଦ୍ଧୋ ଚ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ମେ ୱରଂ ଦଜ୍ଜା, ସୋ ଚ ଲବ୍ଭେଥ ମେ ୱରୋ।
ଗଣ୍ହେହଂ ସବ୍ବଲୋକସ୍ସ, ନିଚ୍ଚଂ କାୟଗତଂ ସତିଂ॥
‘‘ୟେ ମଂ ରୂପେନ ପାମିଂସୁ, ୟେ ଚ ଘୋସେନ ଅନ୍ୱଗୂ।
ଛନ୍ଦରାଗୱସୂପେତା, ନ ମଂ ଜାନନ୍ତି ତେ ଜନା॥
‘‘ଅଜ୍ଝତ୍ତଞ୍ଚ ନ ଜାନାତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ନ ପସ୍ସତି।
ସମନ୍ତାୱରଣୋ ବାଲୋ, ସ ୱେ ଘୋସେନ ୱୁୟ୍ହତି॥
‘‘ଅଜ୍ଝତ୍ତଞ୍ଚ ନ ଜାନାତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ୱିପସ୍ସତି।
ବହିଦ୍ଧା ଫଲଦସ୍ସାୱୀ, ସୋପି ଘୋସେନ ୱୁୟ୍ହତି॥
‘‘ଅଜ୍ଝତ୍ତଞ୍ଚ ପଜାନାତି, ବହିଦ୍ଧା ଚ ୱିପସ୍ସତି।
ଅନାୱରଣଦସ୍ସାୱୀ, ନ ସୋ ଘୋସେନ ୱୁୟ୍ହତୀ’’ତି॥
… ଲକୁଣ୍ଡକଭଦ୍ଦିୟୋ ଥେରୋ…।
୩. ଭଦ୍ଦତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଏକପୁତ୍ତୋ ଅହଂ ଆସିଂ, ପିୟୋ ମାତୁ ପିୟୋ ପିତୁ।
ବହୂହି ୱତଚରିୟାହି, ଲଦ୍ଧୋ ଆୟାଚନାହି ଚ॥
‘‘ତେ ଚ ମଂ ଅନୁକମ୍ପାୟ, ଅତ୍ଥକାମା ହିତେସିନୋ।
ଉଭୋ ପିତା ଚ ମାତା ଚ, ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଉପନାମୟୁଂ’’॥
‘‘କିଚ୍ଛା ଲଦ୍ଧୋ ଅୟଂ ପୁତ୍ତୋ, ସୁଖୁମାଲୋ ସୁଖେଧିତୋ।
ଇମଂ ଦଦାମ ତେ ନାଥ, ଜିନସ୍ସ ପରିଚାରକଂ’’॥
‘‘ସତ୍ଥା ଚ ମଂ ପଟିଗ୍ଗୟ୍ହ, ଆନନ୍ଦଂ ଏତଦବ୍ରୱି।
‘ପବ୍ବାଜେହି ଇମଂ ଖିପ୍ପଂ, ହେସ୍ସତ୍ୟାଜାନିୟୋ ଅୟଂ॥
‘‘ପବ୍ବାଜେତ୍ୱାନ ମଂ ସତ୍ଥା, ୱିହାରଂ ପାୱିସୀ ଜିନୋ।
ଅନୋଗ୍ଗତସ୍ମିଂ ସୂରିୟସ୍ମିଂ, ତତୋ ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚି ମେ॥
‘‘ତତୋ ସତ୍ଥା ନିରାକତ୍ୱା, ପଟିସଲ୍ଲାନୱୁଟ୍ଠିତୋ।
‘ଏହି ଭଦ୍ଦା’ତି ମଂ ଆହ, ସା ମେ ଆସୂପସମ୍ପଦା॥
‘‘ଜାତିୟା ସତ୍ତୱସ୍ସେନ, ଲଦ୍ଧା ମେ ଉପସମ୍ପଦା।
ତିସ୍ସୋ ୱିଜ୍ଜା ଅନୁପ୍ପତ୍ତା, ଅହୋ ଧମ୍ମସୁଧମ୍ମତା’’ତି॥
… ଭଦ୍ଦୋ ଥେରୋ…।
୪. ସୋପାକତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଦିସ୍ୱା ପାସାଦଛାୟାୟଂ, ଚଙ୍କମନ୍ତଂ ନରୁତ୍ତମଂ।
ତତ୍ଥ ନଂ ଉପସଙ୍କମ୍ମ, ୱନ୍ଦିସ୍ସଂ [ୱନ୍ଦିସଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ପୁରିସୁତ୍ତମଂ॥
‘‘ଏକଂସଂ ଚୀୱରଂ କତ୍ୱା, ସଂହରିତ୍ୱାନ ପାଣୟୋ।
ଅନୁଚଙ୍କମିସ୍ସଂ ୱିରଜଂ, ସବ୍ବସତ୍ତାନମୁତ୍ତମଂ॥
‘‘ତତୋ ପଞ୍ହେ ଅପୁଚ୍ଛି ମଂ, ପଞ୍ହାନଂ କୋୱିଦୋ ୱିଦୂ।
ଅଚ୍ଛମ୍ଭୀ ଚ ଅଭୀତୋ ଚ, ବ୍ୟାକାସିଂ ସତ୍ଥୁନୋ ଅହଂ॥
‘‘ୱିସ୍ସଜ୍ଜିତେସୁ ପଞ୍ହେସୁ, ଅନୁମୋଦି ତଥାଗତୋ।
ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ୱିଲୋକେତ୍ୱା, ଇମମତ୍ଥଂ ଅଭାସଥ’’॥
‘‘ଲାଭା ଅଙ୍ଗାନଂ ମଗଧାନଂ, ୟେସାୟଂ ପରିଭୁଞ୍ଜତି।
ଚୀୱରଂ ପିଣ୍ଡପାତଞ୍ଚ, ପଚ୍ଚୟଂ ସୟନାସନଂ।
ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାନଞ୍ଚ ସାମୀଚିଂ, ତେସଂ ଲାଭା’’ତି ଚାବ୍ରୱି॥
‘‘ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ମଂ ସୋପାକ, ଦସ୍ସନାୟୋପସଙ୍କମ।
ଏସା ଚେୱ ତେ ସୋପାକ, ଭୱତୁ ଉପସମ୍ପଦା’’॥
‘‘ଜାତିୟା ସତ୍ତୱସ୍ସୋହଂ, ଲଦ୍ଧାନ ଉପସମ୍ପଦଂ।
ଧାରେମି ଅନ୍ତିମଂ ଦେହଂ, ଅହୋ ଧମ୍ମସୁଧମ୍ମତା’’ତି॥
… ସୋପାକୋ ଥେରୋ…।
୫. ସରଭଙ୍ଗତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସରେ ହତ୍ଥେହି ଭଞ୍ଜିତ୍ୱା, କତ୍ୱାନ କୁଟିମଚ୍ଛିସଂ।
ତେନ ମେ ସରଭଙ୍ଗୋତି, ନାମଂ ସମ୍ମୁତିୟା ଅହୁ॥
‘‘ନ ମୟ୍ହଂ କପ୍ପତେ ଅଜ୍ଜ, ସରେ ହତ୍ଥେହି ଭଞ୍ଜିତୁଂ।
ସିକ୍ଖାପଦା ନୋ ପଞ୍ଞତ୍ତା, ଗୋତମେନ ୟସସ୍ସିନା॥
‘‘ସକଲଂ ସମତ୍ତଂ ରୋଗଂ, ସରଭଙ୍ଗୋ ନାଦ୍ଦସଂ ପୁବ୍ବେ।
ସୋୟଂ ରୋଗୋ ଦିଟ୍ଠୋ, ୱଚନକରେନାତିଦେୱସ୍ସ॥
‘‘ୟେନେୱ ମଗ୍ଗେନ ଗତୋ ୱିପସ୍ସୀ, ୟେନେୱ ମଗ୍ଗେନ ସିଖୀ ଚ ୱେସ୍ସଭୂ।
କକୁସନ୍ଧକୋଣାଗମନୋ ଚ କସ୍ସପୋ, ତେନଞ୍ଜସେନ ଅଗମାସି ଗୋତମୋ॥
‘‘ୱୀତତଣ୍ହା ଅନାଦାନା, ସତ୍ତ ବୁଦ୍ଧା ଖୟୋଗଧା।
ୟେହାୟଂ ଦେସିତୋ ଧମ୍ମୋ, ଧମ୍ମଭୂତେହି ତାଦିଭି॥
‘‘ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି, ଅନୁକମ୍ପାୟ ପାଣିନଂ।
ଦୁକ୍ଖଂ ସମୁଦୟୋ ମଗ୍ଗୋ, ନିରୋଧୋ ଦୁକ୍ଖସଙ୍ଖୟୋ॥
‘‘ୟସ୍ମିଂ ନିୱତ୍ତତେ [ୟସ୍ମିଂ ନ ନିବ୍ବତ୍ତତେ (କ॰)] ଦୁକ୍ଖଂ, ସଂସାରସ୍ମିଂ ଅନନ୍ତକଂ।
ଭେଦା ଇମସ୍ସ କାୟସ୍ସ, ଜୀୱିତସ୍ସ ଚ ସଙ୍ଖୟା।
ଅଞ୍ଞୋ ପୁନବ୍ଭୱୋ ନତ୍ଥି, ସୁୱିମୁତ୍ତୋମ୍ହି ସବ୍ବଧୀ’’ତି॥
… ସରଭଙ୍ଗୋ ଥେରୋ…।
ସତ୍ତକନିପାତୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତତ୍ରୁଦ୍ଦାନଂ –
ସୁନ୍ଦରସମୁଦ୍ଦୋ ଥେରୋ, ଥେରୋ ଲକୁଣ୍ଡଭଦ୍ଦିୟୋ।
ଭଦ୍ଦୋ ଥେରୋ ଚ ସୋପାକୋ, ସରଭଙ୍ଗୋ ମହାଇସି।
ସତ୍ତକେ ପଞ୍ଚକା ଥେରା, ଗାଥାୟୋ ପଞ୍ଚତିଂସତୀତି॥
୮. ଅଟ୍ଠକନିପାତୋ
୧. ମହାକଚ୍ଚାୟନତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘କମ୍ମଂ ବହୁକଂ ନ କାରୟେ, ପରିୱଜ୍ଜେୟ୍ୟ ଜନଂ ନ ଉୟ୍ୟମେ।
ସୋ ଉସ୍ସୁକ୍କୋ ରସାନୁଗିଦ୍ଧୋ, ଅତ୍ଥଂ ରିଞ୍ଚତି ୟୋ ସୁଖାଧିୱାହୋ॥
‘‘ପଙ୍କୋତି ହି ନଂ ଅୱେଦୟୁଂ, ୟାୟଂ ୱନ୍ଦନପୂଜନା କୁଲେସୁ।
ସୁଖୁମଂ ସଲ୍ଲଂ ଦୁରୁବ୍ବହଂ, ସକ୍କାରୋ କାପୁରିସେନ ଦୁଜ୍ଜହୋ॥
‘‘ନ ପରସ୍ସୁପନିଧାୟ, କମ୍ମଂ ମଚ୍ଚସ୍ସ ପାପକଂ।
ଅତ୍ତନା ତଂ ନ ସେୱେୟ୍ୟ, କମ୍ମବନ୍ଧୂହି ମାତିୟା॥
‘‘ନ ପରେ ୱଚନା ଚୋରୋ, ନ ପରେ ୱଚନା ମୁନି।
ଅତ୍ତା ଚ ନଂ ୟଥାୱେଦି [ୟଥା ୱେତ୍ତି (ସୀ॰)] , ଦେୱାପି ନଂ ତଥା ୱିଦୂ॥
‘‘ପରେ ଚ ନ ୱିଜାନନ୍ତି, ମୟମେତ୍ଥ ୟମାମସେ।
ୟେ ଚ ତତ୍ଥ ୱିଜାନନ୍ତି, ତତୋ ସମ୍ମନ୍ତି ମେଧଗା॥
‘‘ଜୀୱତେ ୱାପି ସପ୍ପଞ୍ଞୋ, ଅପି ୱିତ୍ତପରିକ୍ଖୟୋ।
ପଞ୍ଞାୟ ଚ ଅଲାଭେନ [ଅଭାୱେନ (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] , ୱିତ୍ତୱାପି ନ ଜୀୱତି॥
‘‘ସବ୍ବଂ ସୁଣାତି ସୋତେନ, ସବ୍ବଂ ପସ୍ସତି ଚକ୍ଖୁନା।
ନ ଚ ଦିଟ୍ଠଂ ସୁତଂ ଧୀରୋ, ସବ୍ବଂ ଉଜ୍ଝିତୁମରହତି॥
‘‘ଚକ୍ଖୁମାସ୍ସ ୟଥା ଅନ୍ଧୋ, ସୋତୱା ବଧିରୋ ୟଥା।
ପଞ୍ଞୱାସ୍ସ ୟଥା ମୂଗୋ, ବଲୱା ଦୁବ୍ବଲୋରିୱ।
ଅଥ ଅତ୍ଥେ ସମୁପ୍ପନ୍ନେ, ସୟେଥ [ପସ୍ସେଥ (କ॰)] ମତସାୟିକ’’ନ୍ତି॥
… ମହାକଚ୍ଚାୟନୋ ଥେରୋ…।
୨. ସିରିମିତ୍ତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅକ୍କୋଧନୋନୁପନାହୀ, ଅମାୟୋ ରିତ୍ତପେସୁଣୋ।
ସ ୱେ ତାଦିସକୋ ଭିକ୍ଖୁ, ଏୱଂ ପେଚ୍ଚ ନ ସୋଚତି॥
‘‘ଅକ୍କୋଧନୋନୁପନାହୀ, ଅମାୟୋ ରିତ୍ତପେସୁଣୋ।
ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋ ସଦା ଭିକ୍ଖୁ, ଏୱଂ ପେଚ୍ଚ ନ ସୋଚତି॥
‘‘ଅକ୍କୋଧନୋନୁପନାହୀ , ଅମାୟୋ ରିତ୍ତପେସୁଣୋ।
କଲ୍ୟାଣସୀଲୋ ସୋ [ୟୋ (ସ୍ୟା॰)] ଭିକ୍ଖୁ, ଏୱଂ ପେଚ୍ଚ ନ ସୋଚତି॥
‘‘ଅକ୍କୋଧନୋନୁପନାହୀ, ଅମାୟୋ ରିତ୍ତପେସୁଣୋ।
କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ, ଏୱଂ ପେଚ୍ଚ ନ ସୋଚତି॥
‘‘ଅକ୍କୋଧନୋନୁପନାହୀ , ଅମାୟୋ ରିତ୍ତପେସୁଣୋ।
କଲ୍ୟାଣପଞ୍ଞୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ, ଏୱଂ ପେଚ୍ଚ ନ ସୋଚତି॥
‘‘ୟସ୍ସ ସଦ୍ଧା ତଥାଗତେ, ଅଚଲା ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠିତା।
ସୀଲଞ୍ଚ ୟସ୍ସ କଲ୍ୟାଣଂ, ଅରିୟକନ୍ତଂ ପସଂସିତଂ॥
‘‘ସଙ୍ଘେ ପସାଦୋ ୟସ୍ସତ୍ଥି, ଉଜୁଭୂତଞ୍ଚ ଦସ୍ସନଂ।
‘ଅଦଲିଦ୍ଦୋ’ତି ତଂ ଆହୁ, ଅମୋଘଂ ତସ୍ସ ଜୀୱିତଂ॥
‘‘ତସ୍ମା ସଦ୍ଧଞ୍ଚ ସୀଲଞ୍ଚ, ପସାଦଂ ଧମ୍ମଦସ୍ସନଂ।
ଅନୁୟୁଞ୍ଜେଥ ମେଧାୱୀ, ସରଂ ବୁଦ୍ଧାନ ସାସନ’’ନ୍ତି॥
… ସିରିମିତ୍ତୋ ଥେରୋ…।
୩. ମହାପନ୍ଥକତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟଦା ପଠମମଦ୍ଦକ୍ଖିଂ, ସତ୍ଥାରମକୁତୋଭୟଂ।
ତତୋ ମେ ଅହୁ ସଂୱେଗୋ, ପସ୍ସିତ୍ୱା ପୁରିସୁତ୍ତମଂ॥
‘‘ସିରିଂ ହତ୍ଥେହି ପାଦେହି, ୟୋ ପଣାମେୟ୍ୟ ଆଗତଂ।
ଏତାଦିସଂ ସୋ ସତ୍ଥାରଂ, ଆରାଧେତ୍ୱା ୱିରାଧୟେ॥
‘‘ତଦାହଂ ପୁତ୍ତଦାରଞ୍ଚ, ଧନଧଞ୍ଞଞ୍ଚ ଛଡ୍ଡୟିଂ।
କେସମସ୍ସୂନି ଛେଦେତ୍ୱା, ପବ୍ବଜିଂ ଅନଗାରିୟଂ॥
‘‘ସିକ୍ଖାସାଜୀୱସମ୍ପନ୍ନୋ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ସୁସଂୱୁତୋ।
ନମସ୍ସମାନୋ ସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ, ୱିହାସିଂ ଅପରାଜିତୋ॥
‘‘ତତୋ ମେ ପଣିଧୀ ଆସି, ଚେତସୋ ଅଭିପତ୍ଥିତୋ।
ନ ନିସୀଦେ ମୁହୁତ୍ତମ୍ପି, ତଣ୍ହାସଲ୍ଲେ ଅନୂହତେ॥
‘‘ତସ୍ସ ମେୱଂ ୱିହରତୋ, ପସ୍ସ ୱୀରିୟପରକ୍କମଂ।
ତିସ୍ସୋ ୱିଜ୍ଜା ଅନୁପ୍ପତ୍ତା, କତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନଂ॥
‘‘ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଜାନାମି, ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁ ୱିସୋଧିତଂ।
ଅରହା ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟୋମ୍ହି, ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ନିରୂପଧି॥
‘‘ତତୋ ରତ୍ୟା ୱିୱସାନେ [ୱିୱସନେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] , ସୂରିୟସ୍ସୁଗ୍ଗମନଂ ପତି।
ସବ୍ବଂ ତଣ୍ହଂ ୱିସୋସେତ୍ୱା, ପଲ୍ଲଙ୍କେନ ଉପାୱିସି’’ନ୍ତି॥
… ମହାପନ୍ଥକୋ ଥେରୋ…।
ଅଟ୍ଠକନିପାତୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତତ୍ରୁଦ୍ଦାନଂ –
ମହାକଚ୍ଚାୟନୋ ଥେରୋ, ସିରିମିତ୍ତୋ ମହାପନ୍ଥକୋ।
ଏତେ ଅଟ୍ଠନିପାତମ୍ହି, ଗାଥାୟୋ ଚତୁୱୀସତୀତି॥
୯. ନୱକନିପାତୋ
୧. ଭୂତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟଦା ଦୁକ୍ଖଂ ଜରାମରଣନ୍ତି ପଣ୍ଡିତୋ, ଅୱିଦ୍ଦସୂ ୟତ୍ଥ ସିତା ପୁଥୁଜ୍ଜନା।
ଦୁକ୍ଖଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ସତୋୱ ଝାୟତି, ତତୋ ରତିଂ ପରମତରଂ ନ ୱିନ୍ଦତି॥
‘‘ୟଦା ଦୁକ୍ଖସ୍ସାୱହନିଂ ୱିସତ୍ତିକଂ, ପପଞ୍ଚସଙ୍ଘାତଦୁଖାଧିୱାହିନିଂ।
ତଣ୍ହଂ ପହନ୍ତ୍ୱାନ ସତୋୱ ଝାୟତି, ତତୋ ରତିଂ ପରମତରଂ ନ ୱିନ୍ଦତି॥
‘‘ୟଦା ସିୱଂ ଦ୍ୱେଚତୁରଙ୍ଗଗାମିନଂ, ମଗ୍ଗୁତ୍ତମଂ ସବ୍ବକିଲେସସୋଧନଂ।
ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସିତ୍ୱ ସତୋୱ ଝାୟତି, ତତୋ ରତିଂ ପରମତରଂ ନ ୱିନ୍ଦତି॥
‘‘ୟଦା ଅସୋକଂ ୱିରଜଂ ଅସଙ୍ଖତଂ, ସନ୍ତଂ ପଦଂ ସବ୍ବକିଲେସସୋଧନଂ।
ଭାୱେତି ସଞ୍ଞୋଜନବନ୍ଧନଚ୍ଛିଦଂ, ତତୋ ରତିଂ ପରମତରଂ ନ ୱିନ୍ଦତି॥
‘‘ୟଦା ନଭେ ଗଜ୍ଜତି ମେଘଦୁନ୍ଦୁଭି, ଧାରାକୁଲା ୱିହଗପଥେ ସମନ୍ତତୋ।
ଭିକ୍ଖୂ ଚ ପବ୍ଭାରଗତୋୱ ଝାୟତି, ତତୋ ରତିଂ ପରମତରଂ ନ ୱିନ୍ଦତି॥
‘‘ୟଦା ନଦୀନଂ କୁସୁମାକୁଲାନଂ, ୱିଚିତ୍ତ-ୱାନେୟ୍ୟ-ୱଟଂସକାନଂ।
ତୀରେ ନିସିନ୍ନୋ ସୁମନୋୱ ଝାୟତି, ତତୋ ରତିଂ ପରମତରଂ ନ ୱିନ୍ଦତି॥
‘‘ୟଦା ନିସୀଥେ ରହିତମ୍ହି କାନନେ, ଦେୱେ ଗଳନ୍ତମ୍ହି ନଦନ୍ତି ଦାଠିନୋ।
ଭିକ୍ଖୂ ଚ ପବ୍ଭାରଗତୋୱ ଝାୟତି, ତତୋ ରତିଂ ପରମତରଂ ନ ୱିନ୍ଦତି॥
‘‘ୟଦା ୱିତକ୍କେ ଉପରୁନ୍ଧିୟତ୍ତନୋ, ନଗନ୍ତରେ ନଗୱିୱରଂ ସମସ୍ସିତୋ।
ୱୀତଦ୍ଦରୋ ୱୀତଖିଲୋୱ ଝାୟତି, ତତୋ ରତିଂ ପରମତରଂ ନ ୱିନ୍ଦତି॥
‘‘ୟଦା ସୁଖୀ ମଲଖିଲସୋକନାସନୋ, ନିରଗ୍ଗଳୋ ନିବ୍ବନଥୋ ୱିସଲ୍ଲୋ।
ସବ୍ବାସୱେ ବ୍ୟନ୍ତିକତୋୱ ଝାୟତି, ତତୋ ରତିଂ ପରମତରଂ ନ ୱିନ୍ଦତୀ’’ତି॥
… ଭୂତୋ ଥେରୋ…।
ନୱକନିପାତୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତତ୍ରୁଦ୍ଦାନଂ –
ଭୂତୋ ତଥଦ୍ଦସୋ ଥେରୋ, ଏକୋ ଖଗ୍ଗୱିସାଣୱା।
ନୱକମ୍ହି ନିପାତମ୍ହି, ଗାଥାୟୋପି ଇମା ନୱାତି॥
୧୦. ଦସକନିପାତୋ
୧. କାଳୁଦାୟିତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅଙ୍ଗାରିନୋ ଦାନି ଦୁମା ଭଦନ୍ତେ, ଫଲେସିନୋ ଛଦନଂ ୱିପ୍ପହାୟ।
ତେ ଅଚ୍ଚିମନ୍ତୋୱ ପଭାସୟନ୍ତି, ସମୟୋ ମହାୱୀର ଭାଗୀ ରସାନଂ॥
‘‘ଦୁମାନି ଫୁଲ୍ଲାନି ମନୋରମାନି, ସମନ୍ତତୋ ସବ୍ବଦିସା ପୱନ୍ତି।
ପତ୍ତଂ ପହାୟ ଫଲମାସସାନା [ଫଲମାସମାନୋ (କ॰)] , କାଲୋ ଇତୋ ପକ୍କମନାୟ ୱୀର॥
‘‘ନେୱାତିସୀତଂ ନ ପନାତିଉଣ୍ହଂ, ସୁଖା ଉତୁ ଅଦ୍ଧନିୟା ଭଦନ୍ତେ।
ପସ୍ସନ୍ତୁ ତଂ ସାକିୟା କୋଳିୟା ଚ, ପଚ୍ଛାମୁଖଂ ରୋହିନିୟଂ ତରନ୍ତଂ॥
‘‘ଆସାୟ କସତେ ଖେତ୍ତଂ, ବୀଜଂ ଆସାୟ ୱପ୍ପତି।
ଆସାୟ ୱାଣିଜା ୟନ୍ତି, ସମୁଦ୍ଦଂ ଧନହାରକା।
ୟାୟ ଆସାୟ ତିଟ୍ଠାମି, ସା ମେ ଆସା ସମିଜ୍ଝତୁ॥
[ସଂ॰ ନି॰ ୧.୧୯୮] ‘‘ପୁନପ୍ପୁନଂ ଚେୱ ୱପନ୍ତି ବୀଜଂ, ପୁନପ୍ପୁନଂ ୱସ୍ସତି ଦେୱରାଜା।
ପୁନପ୍ପୁନଂ ଖେତ୍ତଂ କସନ୍ତି କସ୍ସକା, ପୁନପ୍ପୁନଂ ଧଞ୍ଞମୁପେତି ରଟ୍ଠଂ॥
[ସଂ॰ ନି॰ ୧.୧୯୮] ‘‘ପୁନପ୍ପୁନଂ ୟାଚନକା ଚରନ୍ତି, ପୁନପ୍ପୁନଂ ଦାନପତୀ ଦଦନ୍ତି।
ପୁନପ୍ପୁନଂ ଦାନପତୀ ଦଦିତ୍ୱା, ପୁନପ୍ପୁନଂ ସଗ୍ଗମୁପେନ୍ତି ଠାନଂ॥
‘‘ୱୀରୋ ହୱେ ସତ୍ତୟୁଗଂ ପୁନେତି, ୟସ୍ମିଂ କୁଲେ ଜାୟତି ଭୂରିପଞ୍ଞୋ।
ମଞ୍ଞାମହଂ ସକ୍କତି ଦେୱଦେୱୋ, ତୟା ହି ଜାତୋ [ତୟାଭିଜାତୋ (ସୀ॰)] ମୁନି ସଚ୍ଚନାମୋ॥
‘‘ସୁଦ୍ଧୋଦନୋ ନାମ ପିତା ମହେସିନୋ, ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ମାତା ପନ ମାୟନାମା।
ୟା ବୋଧିସତ୍ତଂ ପରିହରିୟ କୁଚ୍ଛିନା, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ତିଦିୱମ୍ହି ମୋଦତି॥
‘‘ସା ଗୋତମୀ କାଲକତା ଇତୋ ଚୁତା, ଦିବ୍ବେହି କାମେହି ସମଙ୍ଗିଭୂତା।
ସା ମୋଦତି କାମଗୁଣେହି ପଞ୍ଚହି, ପରିୱାରିତା ଦେୱଗଣେହି ତେହି॥
‘‘ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ପୁତ୍ତୋମ୍ହି ଅସୟ୍ହସାହିନୋ, ଅଙ୍ଗୀରସସ୍ସପ୍ପଟିମସ୍ସ ତାଦିନୋ।
ପିତୁପିତା ମୟ୍ହଂ ତୁୱଂସି ସକ୍କ, ଧମ୍ମେନ ମେ ଗୋତମ ଅୟ୍ୟକୋସୀ’’ତି॥
… କାଳୁଦାୟୀ ଥେରୋ…।
୨. ଏକୱିହାରିୟତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ପୁରତୋ ପଚ୍ଛତୋ ୱାପି, ଅପରୋ ଚେ ନ ୱିଜ୍ଜତି।
ଅତୀୱ ଫାସୁ ଭୱତି, ଏକସ୍ସ ୱସତୋ ୱନେ॥
‘‘ହନ୍ଦ ଏକୋ ଗମିସ୍ସାମି, ଅରଞ୍ଞଂ ବୁଦ୍ଧୱଣ୍ଣିତଂ।
ଫାସୁ [ଫାସୁଂ (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଏକୱିହାରିସ୍ସ, ପହିତତ୍ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ॥
‘‘ୟୋଗୀ-ପୀତିକରଂ ରମ୍ମଂ, ମତ୍ତକୁଞ୍ଜରସେୱିତଂ।
ଏକୋ ଅତ୍ତୱସୀ ଖିପ୍ପଂ, ପୱିସିସ୍ସାମି କାନନଂ॥
‘‘ସୁପୁପ୍ଫିତେ ସୀତୱନେ, ସୀତଲେ ଗିରିକନ୍ଦରେ।
ଗତ୍ତାନି ପରିସିଞ୍ଚିତ୍ୱା, ଚଙ୍କମିସ୍ସାମି ଏକକୋ॥
‘‘ଏକାକିୟୋ ଅଦୁତିୟୋ, ରମଣୀୟେ ମହାୱନେ।
କଦାହଂ ୱିହରିସ୍ସାମି, କତକିଚ୍ଚୋ ଅନାସୱୋ॥
‘‘ଏୱଂ ମେ କତ୍ତୁକାମସ୍ସ, ଅଧିପ୍ପାୟୋ ସମିଜ୍ଝତୁ।
ସାଧିୟିସ୍ସାମହଂୟେୱ, ନାଞ୍ଞୋ ଅଞ୍ଞସ୍ସ କାରକୋ॥
‘‘ଏସ ବନ୍ଧାମି ସନ୍ନାହଂ, ପୱିସିସ୍ସାମି କାନନଂ।
ନ ତତୋ ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି, ଅପ୍ପତ୍ତୋ ଆସୱକ୍ଖୟଂ॥
‘‘ମାଲୁତେ ଉପୱାୟନ୍ତେ, ସୀତେ ସୁରଭିଗନ୍ଧିକେ [ଗନ୍ଧକେ (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰ କ॰)] ।
ଅୱିଜ୍ଜଂ ଦାଲୟିସ୍ସାମି, ନିସିନ୍ନୋ ନଗମୁଦ୍ଧନି॥
‘‘ୱନେ କୁସୁମସଞ୍ଛନ୍ନେ, ପବ୍ଭାରେ ନୂନ ସୀତଲେ।
ୱିମୁତ୍ତିସୁଖେନ ସୁଖିତୋ, ରମିସ୍ସାମି ଗିରିବ୍ବଜେ॥
‘‘ସୋହଂ ପରିପୁଣ୍ଣସଙ୍କପ୍ପୋ, ଚନ୍ଦୋ ପନ୍ନରସୋ ୟଥା।
ସବ୍ବାସୱପରିକ୍ଖୀଣୋ, ନତ୍ଥି ଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ’’ତି॥
… ଏକୱିହାରିୟୋ ଥେରୋ…।
୩. ମହାକପ୍ପିନତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଅନାଗତଂ ୟୋ ପଟିକଚ୍ଚ [ପଟିଗଚ୍ଚ (ସୀ॰)] ପସ୍ସତି, ହିତଞ୍ଚ ଅତ୍ଥଂ ଅହିତଞ୍ଚ ତଂ ଦ୍ୱୟଂ।
ୱିଦ୍ଦେସିନୋ ତସ୍ସ ହିତେସିନୋ ୱା, ରନ୍ଧଂ ନ ପସ୍ସନ୍ତି ସମେକ୍ଖମାନା॥
[ପଟି॰ ମ॰ ୧.୧୬୦ ପଟିସମ୍ଭିଦାମଗ୍ଗେ] ‘‘ଆନାପାନସତୀ ୟସ୍ସ, ପରିପୁଣ୍ଣା ସୁଭାୱିତା।
ଅନୁପୁବ୍ବଂ ପରିଚିତା, ୟଥା ବୁଦ୍ଧେନ ଦେସିତା।
ସୋମଂ ଲୋକଂ ପଭାସେତି, ଅବ୍ଭା ମୁତ୍ତୋୱ ଚନ୍ଦିମା॥
‘‘ଓଦାତଂ ୱତ ମେ ଚିତ୍ତଂ, ଅପ୍ପମାଣଂ ସୁଭାୱିତଂ।
ନିବ୍ବିଦ୍ଧଂ ପଗ୍ଗହୀତଞ୍ଚ, ସବ୍ବା ଓଭାସତେ ଦିସା॥
‘‘ଜୀୱତେ ୱାପି ସପ୍ପଞ୍ଞୋ, ଅପି ୱିତ୍ତପରିକ୍ଖୟୋ।
ପଞ୍ଞାୟ ଚ ଅଲାଭେନ, ୱିତ୍ତୱାପି ନ ଜୀୱତି॥
‘‘ପଞ୍ଞା ସୁତୱିନିଚ୍ଛିନୀ, ପଞ୍ଞା କିତ୍ତିସିଲୋକୱଦ୍ଧନୀ।
ପଞ୍ଞାସହିତୋ ନରୋ ଇଧ, ଅପି ଦୁକ୍ଖେସୁ ସୁଖାନି ୱିନ୍ଦତି॥
‘‘ନାୟଂ ଅଜ୍ଜତନୋ ଧମ୍ମୋ, ନଚ୍ଛେରୋ ନପି ଅବ୍ଭୁତୋ।
ୟତ୍ଥ ଜାୟେଥ ମୀୟେଥ, ତତ୍ଥ କିଂ ୱିୟ ଅବ୍ଭୁତଂ॥
‘‘ଅନନ୍ତରଂ ହି ଜାତସ୍ସ, ଜୀୱିତା ମରଣଂ ଧୁୱଂ।
ଜାତା ଜାତା ମରନ୍ତୀଧ, ଏୱଂଧମ୍ମା ହି ପାଣିନୋ॥
‘‘ନ ହେତଦତ୍ଥାୟ ମତସ୍ସ ହୋତି, ୟଂ ଜୀୱିତତ୍ଥଂ ପରପୋରିସାନଂ।
ମତମ୍ହି ରୁଣ୍ଣଂ ନ ୟସୋ ନ ଲୋକ୍ୟଂ, ନ ୱଣ୍ଣିତଂ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣେହି॥
‘‘ଚକ୍ଖୁଂ ସରୀରଂ ଉପହନ୍ତି ତେନ [ଉପହନ୍ତି ରୁଣ୍ଣଂ (ସୀ॰), ଉପହନ୍ତି ରୋଣ୍ଣଂ (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] , ନିହୀୟତି ୱଣ୍ଣବଲଂ ମତୀ ଚ।
ଆନନ୍ଦିନୋ ତସ୍ସ ଦିସା ଭୱନ୍ତି, ହିତେସିନୋ ନାସ୍ସ ସୁଖୀ ଭୱନ୍ତି॥
‘‘ତସ୍ମା ହି ଇଚ୍ଛେୟ୍ୟ କୁଲେ ୱସନ୍ତେ, ମେଧାୱିନୋ ଚେୱ ବହୁସ୍ସୁତେ ଚ।
ୟେସଂ ହି ପଞ୍ଞାୱିଭୱେନ କିଚ୍ଚଂ, ତରନ୍ତି ନାୱାୟ ନଦିଂୱ ପୁଣ୍ଣ’’ନ୍ତି॥
… ମହାକପ୍ପିନୋ ଥେରୋ…।
୪. ଚୂଳପନ୍ଥକତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଦନ୍ଧା ମୟ୍ହଂ ଗତୀ ଆସି, ପରିଭୂତୋ ପୁରେ ଅହଂ।
ଭାତା ଚ ମଂ ପଣାମେସି, ‘ଗଚ୍ଛ ଦାନି ତୁୱଂ ଘରଂ’॥
‘‘ସୋହଂ ପଣାମିତୋ ସନ୍ତୋ [ଭାତା (ଅଟ୍ଠ॰)] , ସଙ୍ଘାରାମସ୍ସ କୋଟ୍ଠକେ।
ଦୁମ୍ମନୋ ତତ୍ଥ ଅଟ୍ଠାସିଂ, ସାସନସ୍ମିଂ ଅପେକ୍ଖୱା॥
‘‘ଭଗୱା ତତ୍ଥ ଆଗଚ୍ଛି [ଆଗଞ୍ଛି (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ସୀସଂ ମୟ୍ହଂ ପରାମସି।
ବାହାୟ ମଂ ଗହେତ୍ୱାନ, ସଙ୍ଘାରାମଂ ପୱେସୟି॥
‘‘ଅନୁକମ୍ପାୟ ମେ ସତ୍ଥା, ପାଦାସି ପାଦପୁଞ୍ଛନିଂ।
‘ଏତଂ ସୁଦ୍ଧଂ ଅଧିଟ୍ଠେହି, ଏକମନ୍ତଂ ସ୍ୱଧିଟ୍ଠିତଂ’॥
‘‘ତସ୍ସାହଂ ୱଚନଂ ସୁତ୍ୱା, ୱିହାସିଂ ସାସନେ ରତୋ।
ସମାଧିଂ ପଟିପାଦେସିଂ, ଉତ୍ତମତ୍ଥସ୍ସ ପତ୍ତିୟା॥
‘‘ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଜାନାମି, ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁ ୱିସୋଧିତଂ।
ତିସ୍ସୋ ୱିଜ୍ଜା ଅନୁପ୍ପତ୍ତା, କତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନଂ॥
‘‘ସହସ୍ସକ୍ଖତ୍ତୁମତ୍ତାନଂ , ନିମ୍ମିନିତ୍ୱାନ ପନ୍ଥକୋ।
ନିସୀଦମ୍ବୱନେ ରମ୍ମେ, ୟାୱ କାଲପ୍ପୱେଦନା॥
‘‘ତତୋ ମେ ସତ୍ଥା ପାହେସି, ଦୂତଂ କାଲପ୍ପୱେଦକଂ।
ପୱେଦିତମ୍ହି କାଲମ୍ହି, ୱେହାସାଦୁପସଙ୍କମିଂ [ୱେହାସାନୁପସଙ୍କମିଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ॥
‘‘ୱନ୍ଦିତ୍ୱା ସତ୍ଥୁନୋ ପାଦେ, ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦହଂ।
ନିସିନ୍ନଂ ମଂ ୱିଦିତ୍ୱାନ, ଅଥ ସତ୍ଥା ପଟିଗ୍ଗହି॥
‘‘ଆୟାଗୋ ସବ୍ବଲୋକସ୍ସ, ଆହୁତୀନଂ ପଟିଗ୍ଗହୋ।
ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ମନୁସ୍ସାନଂ, ପଟିଗଣ୍ହିତ୍ଥ ଦକ୍ଖିଣ’’ନ୍ତି॥
… ଚୂଳପନ୍ଥକୋ ଥେରୋ…।
୫. କପ୍ପତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ନାନାକୁଲମଲସମ୍ପୁଣ୍ଣୋ, ମହାଉକ୍କାରସମ୍ଭୱୋ।
ଚନ୍ଦନିକଂୱ ପରିପକ୍କଂ, ମହାଗଣ୍ଡୋ ମହାୱଣୋ॥
‘‘ପୁବ୍ବରୁହିରସମ୍ପୁଣ୍ଣୋ, ଗୂଥକୂପେନ ଗାଳ୍ହିତୋ [ଗୂଥକୂପେ ନିଗାଳ୍ହିତୋ (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰ କ॰)] ।
ଆପୋପଗ୍ଘରଣୋ କାୟୋ, ସଦା ସନ୍ଦତି ପୂତିକଂ॥
‘‘ସଟ୍ଠିକଣ୍ଡରସମ୍ବନ୍ଧୋ , ମଂସଲେପନଲେପିତୋ।
ଚମ୍ମକଞ୍ଚୁକସନ୍ନଦ୍ଧୋ, ପୂତିକାୟୋ ନିରତ୍ଥକୋ॥
‘‘ଅଟ୍ଠିସଙ୍ଘାତଘଟିତୋ, ନ୍ହାରୁସୁତ୍ତନିବନ୍ଧନୋ।
ନେକେସଂ ସଂଗତୀଭାୱା, କପ୍ପେତି ଇରିୟାପଥଂ॥
‘‘ଧୁୱପ୍ପୟାତୋ ମରଣାୟ, ମଚ୍ଚୁରାଜସ୍ସ ସନ୍ତିକେ।
ଇଧେୱ ଛଡ୍ଡୟିତ୍ୱାନ, ୟେନକାମଙ୍ଗମୋ ନରୋ॥
‘‘ଅୱିଜ୍ଜାୟ ନିୱୁତୋ କାୟୋ, ଚତୁଗନ୍ଥେନ ଗନ୍ଥିତୋ।
ଓଘସଂସୀଦନୋ କାୟୋ, ଅନୁସୟଜାଲମୋତ୍ଥତୋ॥
‘‘ପଞ୍ଚନୀୱରଣେ ୟୁତ୍ତୋ, ୱିତକ୍କେନ ସମପ୍ପିତୋ।
ତଣ୍ହାମୂଲେନାନୁଗତୋ, ମୋହଚ୍ଛାଦନଛାଦିତୋ॥
‘‘ଏୱାୟଂ ୱତ୍ତତେ କାୟୋ, କମ୍ମୟନ୍ତେନ ୟନ୍ତିତୋ।
ସମ୍ପତ୍ତି ଚ ୱିପତ୍ୟନ୍ତା, ନାନାଭାୱୋ ୱିପଜ୍ଜତି॥
‘‘ୟେମଂ କାୟଂ ମମାୟନ୍ତି, ଅନ୍ଧବାଲା ପୁଥୁଜ୍ଜନା।
ୱଡ୍ଢେନ୍ତି କଟସିଂ ଘୋରଂ, ଆଦିୟନ୍ତି ପୁନବ୍ଭୱଂ॥
‘‘ୟେମଂ କାୟଂ ୱିୱଜ୍ଜେନ୍ତି, ଗୂଥଲିତ୍ତଂୱ ପନ୍ନଗଂ।
ଭୱମୂଲଂ ୱମିତ୍ୱାନ, ପରିନିବ୍ବିସ୍ସନ୍ତିନାସୱା’’ତି [ପରିନିବ୍ବନ୍ତୁନାସୱା (ସୀ॰)] ॥
… କପ୍ପୋ ଥେରୋ…।
୬. ୱଙ୍ଗନ୍ତପୁତ୍ତଉପସେନତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୱିୱିତ୍ତଂ ଅପ୍ପନିଗ୍ଘୋସଂ, ୱାଳମିଗନିସେୱିତଂ।
ସେୱେ ସେନାସନଂ ଭିକ୍ଖୁ, ପଟିସଲ୍ଲାନକାରଣା॥
‘‘ସଙ୍କାରପୁଞ୍ଜା ଆହତ୍ୱା [ଆହିତ୍ୱା (କ॰)] , ସୁସାନା ରଥିୟାହି ଚ।
ତତୋ ସଙ୍ଘାଟିକଂ କତ୍ୱା, ଲୂଖଂ ଧାରେୟ୍ୟ ଚୀୱରଂ॥
‘‘ନୀଚଂ ମନଂ କରିତ୍ୱାନ, ସପଦାନଂ କୁଲା କୁଲଂ।
ପିଣ୍ଡିକାୟ ଚରେ ଭିକ୍ଖୁ, ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋ ସୁସଂୱୁତୋ॥
‘‘ଲୂଖେନପି ୱା [ଲୂଖେନପି ଚ (ବହୂସୁ)] ସନ୍ତୁସ୍ସେ, ନାଞ୍ଞଂ ପତ୍ଥେ ରସଂ ବହୁଂ।
ରସେସୁ ଅନୁଗିଦ୍ଧସ୍ସ, ଝାନେ ନ ରମତୀ ମନୋ॥
‘‘ଅପ୍ପିଚ୍ଛୋ ଚେୱ ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ, ପୱିୱିତ୍ତୋ ୱସେ ମୁନି।
ଅସଂସଟ୍ଠୋ ଗହଟ୍ଠେହି, ଅନାଗାରେହି ଚୂଭୟଂ॥
‘‘ୟଥା ଜଳୋ ୱ ମୂଗୋ ୱ, ଅତ୍ତାନଂ ଦସ୍ସୟେ ତଥା।
ନାତିୱେଲଂ ସମ୍ଭାସେୟ୍ୟ, ସଙ୍ଘମଜ୍ଝମ୍ହି ପଣ୍ଡିତୋ॥
‘‘ନ ସୋ ଉପୱଦେ କଞ୍ଚି, ଉପଘାତଂ ୱିୱଜ୍ଜୟେ।
ସଂୱୁତୋ ପାତିମୋକ୍ଖସ୍ମିଂ, ମତ୍ତଞ୍ଞୂ ଚସ୍ସ ଭୋଜନେ॥
‘‘ସୁଗ୍ଗହୀତନିମିତ୍ତସ୍ସ, ଚିତ୍ତସ୍ସୁପ୍ପାଦକୋୱିଦୋ।
ସମଂ ଅନୁୟୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ, କାଲେନ ଚ ୱିପସ୍ସନଂ॥
‘‘ୱୀରିୟସାତଚ୍ଚସମ୍ପନ୍ନୋ , ୟୁତ୍ତୟୋଗୋ ସଦା ସିୟା।
ନ ଚ ଅପ୍ପତ୍ୱା ଦୁକ୍ଖନ୍ତଂ, ୱିସ୍ସାସଂ ଏୟ୍ୟ ପଣ୍ଡିତୋ॥
‘‘ଏୱଂ ୱିହରମାନସ୍ସ, ସୁଦ୍ଧିକାମସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ।
ଖୀୟନ୍ତି ଆସୱା ସବ୍ବେ, ନିବ୍ବୁତିଞ୍ଚାଧିଗଚ୍ଛତୀ’’ତି॥
… ଉପସେନୋ ୱଙ୍ଗନ୍ତପୁତ୍ତୋ ଥେରୋ…।
୭. (ଅପର)-ଗୋତମତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୱିଜାନେୟ୍ୟ ସକଂ ଅତ୍ଥଂ, ଅୱଲୋକେୟ୍ୟାଥ ପାୱଚନଂ।
ୟଞ୍ଚେତ୍ଥ ଅସ୍ସ ପତିରୂପଂ, ସାମଞ୍ଞଂ ଅଜ୍ଝୁପଗତସ୍ସ॥
‘‘ମିତ୍ତଂ ଇଧ ଚ କଲ୍ୟାଣଂ, ସିକ୍ଖା ୱିପୁଲଂ ସମାଦାନଂ।
ସୁସ୍ସୂସା ଚ ଗରୂନଂ, ଏତଂ ସମଣସ୍ସ ପତିରୂପଂ॥
‘‘ବୁଦ୍ଧେସୁ ସଗାରୱତା, ଧମ୍ମେ ଅପଚିତି ୟଥାଭୂତଂ।
ସଙ୍ଘେ ଚ ଚିତ୍ତିକାରୋ, ଏତଂ ସମଣସ୍ସ ପତିରୂପଂ॥
‘‘ଆଚାରଗୋଚରେ ୟୁତ୍ତୋ, ଆଜୀୱୋ ସୋଧିତୋ ଅଗାରୟ୍ହୋ।
ଚିତ୍ତସ୍ସ ଚ ସଣ୍ଠପନଂ, ଏତଂ ସମଣସ୍ସ ପତିରୂପଂ॥
‘‘ଚାରିତ୍ତଂ ଅଥ ୱାରିତ୍ତଂ, ଇରିୟାପଥିୟଂ ପସାଦନିୟଂ।
ଅଧିଚିତ୍ତେ ଚ ଆୟୋଗୋ, ଏତଂ ସମଣସ୍ସ ପତିରୂପଂ॥
‘‘ଆରଞ୍ଞକାନି ସେନାସନାନି, ପନ୍ତାନି ଅପ୍ପସଦ୍ଦାନି।
ଭଜିତବ୍ବାନି ମୁନିନା, ଏତଂ ସମଣସ୍ସ ପତିରୂପଂ॥
‘‘ସୀଲଞ୍ଚ ବାହୁସଚ୍ଚଞ୍ଚ, ଧମ୍ମାନଂ ପୱିଚୟୋ ୟଥାଭୂତଂ।
ସଚ୍ଚାନଂ ଅଭିସମୟୋ, ଏତଂ ସମଣସ୍ସ ପତିରୂପଂ॥
‘‘ଭାୱେୟ୍ୟ ଚ ଅନିଚ୍ଚନ୍ତି, ଅନତ୍ତସଞ୍ଞଂ ଅସୁଭସଞ୍ଞଞ୍ଚ।
ଲୋକମ୍ହି ଚ ଅନଭିରତିଂ, ଏତଂ ସମଣସ୍ସ ପତିରୂପଂ॥
‘‘ଭାୱେୟ୍ୟ ଚ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ, ଇଦ୍ଧିପାଦାନି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ବଲାନି।
ଅଟ୍ଠଙ୍ଗମଗ୍ଗମରିୟଂ, ଏତଂ ସମଣସ୍ସ ପତିରୂପଂ॥
‘‘ତଣ୍ହଂ ପଜହେୟ୍ୟ ମୁନି, ସମୂଲକେ ଆସୱେ ପଦାଲେୟ୍ୟ।
ୱିହରେୟ୍ୟ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ, ଏତଂ ସମଣସ୍ସ ପତିରୂପ’’ନ୍ତି॥
… ଗୋତମୋ ଥେରୋ…।
ଦସକନିପାତୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତତ୍ରୁଦ୍ଦାନଂ –
କାଳୁଦାୟୀ ଚ ସୋ ଥେରୋ, ଏକୱିହାରୀ ଚ କପ୍ପିନୋ।
ଚୂଳପନ୍ଥକୋ କପ୍ପୋ ଚ, ଉପସେନୋ ଚ ଗୋତମୋ।
ସତ୍ତିମେ ଦସକେ ଥେରା, ଗାଥାୟୋ ଚେତ୍ଥ ସତ୍ତତୀତି॥
୧୧. ଏକାଦସନିପାତୋ
୧. ସଂକିଚ୍ଚତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘କିଂ ତୱତ୍ଥୋ ୱନେ ତାତ, ଉଜ୍ଜୁହାନୋୱ ପାୱୁସେ।
ୱେରମ୍ଭା ରମଣୀୟା ତେ, ପୱିୱେକୋ ହି ଝାୟିନଂ॥
‘‘ୟଥା ଅବ୍ଭାନି ୱେରମ୍ଭୋ, ୱାତୋ ନୁଦତି ପାୱୁସେ।
ସଞ୍ଞା ମେ ଅଭିକିରନ୍ତି, ୱିୱେକପଟିସଞ୍ଞୁତା॥
‘‘ଅପଣ୍ଡରୋ ଅଣ୍ଡସମ୍ଭୱୋ, ସୀୱଥିକାୟ ନିକେତଚାରିକୋ।
ଉପ୍ପାଦୟତେୱ ମେ ସତିଂ, ସନ୍ଦେହସ୍ମିଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ॥
‘‘ୟଞ୍ଚ ଅଞ୍ଞେ ନ ରକ୍ଖନ୍ତି, ୟୋ ଚ ଅଞ୍ଞେ ନ ରକ୍ଖତି।
ସ ୱେ ଭିକ୍ଖୁ ସୁଖଂ ସେତି, କାମେସୁ ଅନପେକ୍ଖୱା॥
‘‘ଅଚ୍ଛୋଦିକା ପୁଥୁସିଲା, ଗୋନଙ୍ଗୁଲମିଗାୟୁତା।
ଅମ୍ବୁସେୱାଲସଞ୍ଛନ୍ନା, ତେ ସେଲା ରମୟନ୍ତି ମଂ॥
‘‘ୱସିତଂ ମେ ଅରଞ୍ଞେସୁ, କନ୍ଦରାସୁ ଗୁହାସୁ ଚ।
ସେନାସନେସୁ ପନ୍ତେସୁ, ୱାଳମିଗନିସେୱିତେ॥
‘‘‘ଇମେ ହଞ୍ଞନ୍ତୁ ୱଜ୍ଝନ୍ତୁ, ଦୁକ୍ଖଂ ପପ୍ପୋନ୍ତୁ ପାଣିନୋ’।
ସଙ୍କପ୍ପଂ ନାଭିଜାନାମି, ଅନରିୟଂ ଦୋସସଂହିତଂ॥
‘‘ପରିଚିଣ୍ଣୋ ମୟା ସତ୍ଥା, କତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନଂ।
ଓହିତୋ ଗରୁକୋ ଭାରୋ, ଭୱନେତ୍ତି ସମୂହତା॥
‘‘ୟସ୍ସ ଚତ୍ଥାୟ [ୟସ୍ସତ୍ଥାୟ (ସୀ॰)] ପବ୍ବଜିତୋ, ଅଗାରସ୍ମାନଗାରିୟଂ।
ସୋ ମେ ଅତ୍ଥୋ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସବ୍ବସଂୟୋଜନକ୍ଖୟୋ॥
‘‘ନାଭିନନ୍ଦାମି ମରଣଂ, ନାଭିନନ୍ଦାମି ଜୀୱିତଂ।
କାଲଞ୍ଚ ପଟିକଙ୍ଖାମି, ନିବ୍ବିସଂ ଭତକୋ ୟଥା॥
‘‘ନାଭିନନ୍ଦାମି ମରଣଂ, ନାଭିନନ୍ଦାମି ଜୀୱିତଂ।
କାଲଞ୍ଚ ପଟିକଙ୍ଖାମି, ସମ୍ପଜାନୋ ପତିସ୍ସତୋ’’ତି॥
… ସଂକିଚ୍ଚୋ ଥେରୋ…।
ଏକାଦସନିପାତୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତତ୍ରୁଦ୍ଦାନଂ –
ସଂକିଚ୍ଚଥେରୋ ଏକୋୱ, କତକିଚ୍ଚୋ ଅନାସୱୋ।
ଏକାଦସନିପାତମ୍ହି, ଗାଥା ଏକାଦସେୱ ଚାତି॥
୧୨. ଦ୍ୱାଦସକନିପାତୋ
୧. ସୀଲୱତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସୀଲମେୱିଧ ସିକ୍ଖେଥ, ଅସ୍ମିଂ ଲୋକେ ସୁସିକ୍ଖିତଂ।
ସୀଲଂ ହି ସବ୍ବସମ୍ପତ୍ତିଂ, ଉପନାମେତି ସେୱିତଂ॥
‘‘ସୀଲଂ ରକ୍ଖେୟ୍ୟ ମେଧାୱୀ, ପତ୍ଥୟାନୋ ତୟୋ ସୁଖେ।
ପସଂସଂ ୱିତ୍ତିଲାଭଞ୍ଚ, ପେଚ୍ଚ ସଗ୍ଗେ ପମୋଦନଂ [ପେଚ୍ଚ ସଗ୍ଗେ ଚ ମୋଦନଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ॥
‘‘ସୀଲୱା ହି ବହୂ ମିତ୍ତେ, ସଞ୍ଞମେନାଧିଗଚ୍ଛତି।
ଦୁସ୍ସୀଲୋ ପନ ମିତ୍ତେହି, ଧଂସତେ ପାପମାଚରଂ॥
‘‘ଅୱଣ୍ଣଞ୍ଚ ଅକିତ୍ତିଞ୍ଚ, ଦୁସ୍ସୀଲୋ ଲଭତେ ନରୋ।
ୱଣ୍ଣଂ କିତ୍ତିଂ ପସଂସଞ୍ଚ, ସଦା ଲଭତି ସୀଲୱା॥
‘‘ଆଦି ସୀଲଂ ପତିଟ୍ଠା ଚ, କଲ୍ୟାଣାନଞ୍ଚ ମାତୁକଂ।
ପମୁଖଂ ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ, ତସ୍ମା ସୀଲଂ ୱିସୋଧୟେ॥
‘‘ୱେଲା ଚ ସଂୱରଂ ସୀଲଂ [ସଂୱରୋ ସୀଲଂ (ସୀ॰), ସଂୱରସୀଲଂ (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] , ଚିତ୍ତସ୍ସ ଅଭିହାସନଂ।
ତିତ୍ଥଞ୍ଚ ସବ୍ବବୁଦ୍ଧାନଂ, ତସ୍ମା ସୀଲଂ ୱିସୋଧୟେ॥
‘‘ସୀଲଂ ବଲଂ ଅପ୍ପଟିମଂ, ସୀଲଂ ଆୱୁଧମୁତ୍ତମଂ।
ସୀଲମାଭରଣଂ ସେଟ୍ଠଂ, ସୀଲଂ କୱଚମବ୍ଭୁତଂ॥
‘‘ସୀଲଂ ସେତୁ ମହେସକ୍ଖୋ, ସୀଲଂ ଗନ୍ଧୋ ଅନୁତ୍ତରୋ।
ସୀଲଂ ୱିଲେପନଂ ସେଟ୍ଠଂ, ୟେନ ୱାତି ଦିସୋଦିସଂ॥
‘‘ସୀଲଂ ସମ୍ବଲମେୱଗ୍ଗଂ, ସୀଲଂ ପାଥେୟ୍ୟମୁତ୍ତମଂ।
ସୀଲଂ ସେଟ୍ଠୋ ଅତିୱାହୋ, ୟେନ ୟାତି ଦିସୋଦିସଂ॥
‘‘ଇଧେୱ ନିନ୍ଦଂ ଲଭତି, ପେଚ୍ଚାପାୟେ ଚ ଦୁମ୍ମନୋ।
ସବ୍ବତ୍ଥ ଦୁମ୍ମନୋ ବାଲୋ, ସୀଲେସୁ ଅସମାହିତୋ॥
‘‘ଇଧେୱ କିତ୍ତିଂ ଲଭତି, ପେଚ୍ଚ ସଗ୍ଗେ ଚ ସୁମ୍ମନୋ।
ସବ୍ବତ୍ଥ ସୁମନୋ ଧୀରୋ, ସୀଲେସୁ ସୁସମାହିତୋ॥
‘‘ସୀଲମେୱ ଇଧ ଅଗ୍ଗଂ, ପଞ୍ଞୱା ପନ ଉତ୍ତମୋ।
ମନୁସ୍ସେସୁ ଚ ଦେୱେସୁ, ସୀଲପଞ୍ଞାଣତୋ ଜୟ’’ନ୍ତି॥
… ସୀଲୱୋ ଥେରୋ…।
୨. ସୁନୀତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ନୀଚେ କୁଲମ୍ହି ଜାତୋହଂ, ଦଲିଦ୍ଦୋ ଅପ୍ପଭୋଜନୋ।
ହୀନକମ୍ମଂ [ହୀନଂ କମ୍ମଂ (ସ୍ୟା॰)] ମମଂ ଆସି, ଅହୋସିଂ ପୁପ୍ଫଛଡ୍ଡକୋ॥
‘‘ଜିଗୁଚ୍ଛିତୋ ମନୁସ୍ସାନଂ, ପରିଭୂତୋ ଚ ୱମ୍ଭିତୋ।
ନୀଚଂ ମନଂ କରିତ୍ୱାନ, ୱନ୍ଦିସ୍ସଂ ବହୁକଂ ଜନଂ॥
‘‘ଅଥଦ୍ଦସାସିଂ ସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ, ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘପୁରକ୍ଖତଂ।
ପୱିସନ୍ତଂ ମହାୱୀରଂ, ମଗଧାନଂ ପୁରୁତ୍ତମଂ॥
‘‘ନିକ୍ଖିପିତ୍ୱାନ ବ୍ୟାଭଙ୍ଗିଂ, ୱନ୍ଦିତୁଂ ଉପସଙ୍କମିଂ।
ମମେୱ ଅନୁକମ୍ପାୟ, ଅଟ୍ଠାସି ପୁରିସୁତ୍ତମୋ॥
‘‘ୱନ୍ଦିତ୍ୱା ସତ୍ଥୁନୋ ପାଦେ, ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ତଦା।
ପବ୍ବଜ୍ଜଂ ଅହମାୟାଚିଂ, ସବ୍ବସତ୍ତାନମୁତ୍ତମଂ॥
‘‘ତତୋ କାରୁଣିକୋ ସତ୍ଥା, ସବ୍ବଲୋକାନୁକମ୍ପକୋ।
‘ଏହି ଭିକ୍ଖୂ’ତି ମଂ ଆହ, ସା ମେ ଆସୂପସମ୍ପଦା॥
‘‘ସୋହଂ ଏକୋ ଅରଞ୍ଞସ୍ମିଂ, ୱିହରନ୍ତୋ ଅତନ୍ଦିତୋ।
ଅକାସିଂ ସତ୍ଥୁୱଚନଂ, ୟଥା ମଂ ଓୱଦୀ ଜିନୋ॥
‘‘ରତ୍ତିୟା ପଠମଂ ୟାମଂ, ପୁବ୍ବଜାତିମନୁସ୍ସରିଂ।
ରତ୍ତିୟା ମଜ୍ଝିମଂ ୟାମଂ, ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁଂ ୱିସୋଧୟିଂ [ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁ ୱିସୋଧିତଂ (କ॰)] ।
ରତ୍ତିୟା ପଚ୍ଛିମେ ୟାମେ, ତମୋଖନ୍ଧଂ ପଦାଲୟିଂ॥
‘‘ତତୋ ରତ୍ୟା ୱିୱସାନେ, ସୂରିୟସ୍ସୁଗ୍ଗମନଂ ପତି।
ଇନ୍ଦୋ ବ୍ରହ୍ମା ଚ ଆଗନ୍ତ୍ୱା, ମଂ ନମସ୍ସିଂସୁ ପଞ୍ଜଲୀ॥
‘‘‘ନମୋ ତେ ପୁରିସାଜଞ୍ଞ, ନମୋ ତେ ପୁରିସୁତ୍ତମ।
ୟସ୍ସ ତେ ଆସୱା ଖୀଣା, ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟୋସି ମାରିସ’॥
‘‘ତତୋ ଦିସ୍ୱାନ ମଂ ସତ୍ଥା, ଦେୱସଙ୍ଘପୁରକ୍ଖତଂ।
ସିତଂ ପାତୁକରିତ୍ୱାନ, ଇମମତ୍ଥଂ ଅଭାସଥ॥
[ସୁ॰ ନି॰ ୬୬୦ ସୁତ୍ତନିପାତେପି] ‘‘‘ତପେନ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେନ, ସଂୟମେନ ଦମେନ ଚ।
ଏତେନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ହୋତି, ଏତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣମୁତ୍ତମ’’’ନ୍ତି॥
… ସୁନୀତୋ ଥେରୋ…।
ଦ୍ୱାଦସକନିପାତୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତତ୍ରୁଦ୍ଦାନଂ –
ସୀଲୱା ଚ ସୁନୀତୋ ଚ, ଥେରା ଦ୍ୱେ ତେ ମହିଦ୍ଧିକା।
ଦ୍ୱାଦସମ୍ହି ନିପାତମ୍ହି, ଗାଥାୟୋ ଚତୁୱୀସତୀତି॥
୧୩. ତେରସନିପାତୋ
୧. ସୋଣକୋଳିୱିସତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟାହୁ ରଟ୍ଠେ ସମୁକ୍କଟ୍ଠୋ, ରଞ୍ଞୋ ଅଙ୍ଗସ୍ସ ପଦ୍ଧଗୂ [ପତ୍ଥଗୂ (ସ୍ୟା॰), ପଟ୍ଠଗୂ (କ॰)] ।
ସ୍ୱାଜ୍ଜ ଧମ୍ମେସୁ ଉକ୍କଟ୍ଠୋ, ସୋଣୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପାରଗୂ॥
‘‘ପଞ୍ଚ ଛିନ୍ଦେ ପଞ୍ଚ ଜହେ, ପଞ୍ଚ ଚୁତ୍ତରି ଭାୱୟେ।
ପଞ୍ଚସଙ୍ଗାତିଗୋ ଭିକ୍ଖୁ, ଓଘତିଣ୍ଣୋତି ୱୁଚ୍ଚତି॥
‘‘ଉନ୍ନଳସ୍ସ ପମତ୍ତସ୍ସ, ବାହିରାସସ୍ସ [ବାହିରାସୟସ୍ସ (କ॰)] ଭିକ୍ଖୁନୋ।
ସୀଲଂ ସମାଧି ପଞ୍ଞା ଚ, ପାରିପୂରିଂ ନ ଗଚ୍ଛତି॥
‘‘ୟଞ୍ହି କିଚ୍ଚଂ ଅପୱିଦ୍ଧଂ [ତଦପୱିଦ୍ଧଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] , ଅକିଚ୍ଚଂ ପନ କରୀୟତି।
ଉନ୍ନଳାନଂ ପମତ୍ତାନଂ, ତେସଂ ୱଡ୍ଢନ୍ତି ଆସୱା॥
‘‘ୟେସଞ୍ଚ ସୁସମାରଦ୍ଧା, ନିଚ୍ଚଂ କାୟଗତା ସତି।
ଅକିଚ୍ଚଂ ତେ ନ ସେୱନ୍ତି, କିଚ୍ଚେ ସାତଚ୍ଚକାରିନୋ।
ସତାନଂ ସମ୍ପଜାନାନଂ, ଅତ୍ଥଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ଆସୱା॥
‘‘ଉଜୁମଗ୍ଗମ୍ହି ଅକ୍ଖାତେ, ଗଚ୍ଛଥ ମା ନିୱତ୍ତଥ।
ଅତ୍ତନା ଚୋଦୟତ୍ତାନଂ, ନିବ୍ବାନମଭିହାରୟେ॥
‘‘ଅଚ୍ଚାରଦ୍ଧମ୍ହି ୱୀରିୟମ୍ହି, ସତ୍ଥା ଲୋକେ ଅନୁତ୍ତରୋ।
ୱୀଣୋପମଂ କରିତ୍ୱା ମେ, ଧମ୍ମଂ ଦେସେସି ଚକ୍ଖୁମା।
ତସ୍ସାହଂ ୱଚନଂ ସୁତ୍ୱା, ୱିହାସିଂ ସାସନେ ରତୋ॥
‘‘ସମଥଂ ପଟିପାଦେସିଂ, ଉତ୍ତମତ୍ଥସ୍ସ ପତ୍ତିୟା।
ତିସ୍ସୋ ୱିଜ୍ଜା ଅନୁପ୍ପତ୍ତା, କତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନଂ॥
‘‘ନେକ୍ଖମ୍ମେ [ନିକ୍ଖମେ (କ॰), ନେକ୍ଖମ୍ମଂ (ମହାୱ॰ ୨୪୪; ଅ॰ ନି॰ ୬.୫୫)] ଅଧିମୁତ୍ତସ୍ସ, ପୱିୱେକଞ୍ଚ ଚେତସୋ।
ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝାଧିମୁତ୍ତସ୍ସ [ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝାଧିମ୍ହତ୍ତସ୍ସ (କ॰)] , ଉପାଦାନକ୍ଖୟସ୍ସ ଚ॥
‘‘ତଣ୍ହକ୍ଖୟାଧିମୁତ୍ତସ୍ସ, ଅସମ୍ମୋହଞ୍ଚ ଚେତସୋ।
ଦିସ୍ୱା ଆୟତନୁପ୍ପାଦଂ, ସମ୍ମା ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି॥
‘‘ତସ୍ସ ସମ୍ମା ୱିମୁତ୍ତସ୍ସ, ସନ୍ତଚିତ୍ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ।
କତସ୍ସ ପଟିଚୟୋ ନତ୍ଥି, କରଣୀୟଂ ନ ୱିଜ୍ଜତି॥
‘‘ସେଲୋ ୟଥା ଏକଘନୋ [ଏକଘନୋ (କ॰)] , ୱାତେନ ନ ସମୀରତି।
ଏୱଂ ରୂପା ରସା ସଦ୍ଦା, ଗନ୍ଧା ଫସ୍ସା ଚ କେୱଲା॥
‘‘ଇଟ୍ଠା ଧମ୍ମା ଅନିଟ୍ଠା ଚ, ନପ୍ପୱେଧେନ୍ତି ତାଦିନୋ।
ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତଂ, ୱୟଞ୍ଚସ୍ସାନୁପସ୍ସତୀ’’ତି॥
… ସୋଣୋ କୋଳିୱିସୋ ଥେରୋ…।
ତେରସନିପାତୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତତ୍ରୁଦ୍ଦାନଂ –
ସୋଣୋ କୋଳିୱିସୋ ଥେରୋ, ଏକୋୟେୱ ମହିଦ୍ଧିକୋ।
ତେରସମ୍ହି ନିପାତମ୍ହି, ଗାଥାୟୋ ଚେତ୍ଥ ତେରସାତି॥
୧୪. ଚୁଦ୍ଦସକନିପାତୋ
୧. ଖଦିରୱନିୟରେୱତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟଦା ଅହଂ ପବ୍ବଜିତୋ, ଅଗାରସ୍ମାନଗାରିୟଂ।
ନାଭିଜାନାମି ସଙ୍କପ୍ପଂ, ଅନରିୟଂ ଦୋସସଂହିତଂ॥
‘‘‘ଇମେ ହଞ୍ଞନ୍ତୁ ୱଜ୍ଝନ୍ତୁ, ଦୁକ୍ଖଂ ପପ୍ପୋନ୍ତୁ ପାଣିନୋ’।
ସଙ୍କପ୍ପଂ ନାଭିଜାନାମି, ଇମସ୍ମିଂ ଦୀଘମନ୍ତରେ॥
‘‘ମେତ୍ତଞ୍ଚ ଅଭିଜାନାମି, ଅପ୍ପମାଣଂ ସୁଭାୱିତଂ।
ଅନୁପୁବ୍ବଂ ପରିଚିତଂ, ୟଥା ବୁଦ୍ଧେନ ଦେସିତଂ॥
‘‘ସବ୍ବମିତ୍ତୋ ସବ୍ବସଖୋ, ସବ୍ବଭୂତାନୁକମ୍ପକୋ।
ମେତ୍ତଚିତ୍ତଞ୍ଚ [ମେତ୍ତଂ ଚିତ୍ତଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଭାୱେମି, ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜରତୋ [ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝରତୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ସଦା॥
‘‘ଅସଂହୀରଂ ଅସଂକୁପ୍ପଂ, ଚିତ୍ତଂ ଆମୋଦୟାମହଂ।
ବ୍ରହ୍ମୱିହାରଂ ଭାୱେମି, ଅକାପୁରିସସେୱିତଂ॥
‘‘ଅୱିତକ୍କଂ ସମାପନ୍ନୋ, ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସାୱକୋ।
ଅରିୟେନ ତୁଣ୍ହୀଭାୱେନ, ଉପେତୋ ହୋତି ତାୱଦେ॥
‘‘ୟଥାପି ପବ୍ବତୋ ସେଲୋ, ଅଚଲୋ ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠିତୋ।
ଏୱଂ ମୋହକ୍ଖୟା ଭିକ୍ଖୁ, ପବ୍ବତୋୱ ନ ୱେଧତି॥
‘‘ଅନଙ୍ଗଣସ୍ସ ପୋସସ୍ସ, ନିଚ୍ଚଂ ସୁଚିଗୱେସିନୋ।
ୱାଲଗ୍ଗମତ୍ତଂ ପାପସ୍ସ, ଅବ୍ଭମତ୍ତଂୱ ଖାୟତି॥
‘‘ନଗରଂ ୟଥା ପଚ୍ଚନ୍ତଂ, ଗୁତ୍ତଂ ସନ୍ତରବାହିରଂ।
ଏୱଂ ଗୋପେଥ ଅତ୍ତାନଂ, ଖଣୋ ୱୋ ମା ଉପଚ୍ଚଗା॥
‘‘ନାଭିନନ୍ଦାମି ମରଣଂ, ନାଭିନନ୍ଦାମି ଜୀୱିତଂ।
କାଲଞ୍ଚ ପଟିକଙ୍ଖାମି, ନିବ୍ବିସଂ ଭତକୋ ୟଥା॥
‘‘ନାଭିନନ୍ଦାମି ମରଣଂ…ପେ॰… ସମ୍ପଜାନୋ ପତିସ୍ସତୋ॥
‘‘ପରିଚିଣ୍ଣୋ ମୟା ସତ୍ଥା, କତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନଂ।
ଓହିତୋ ଗରୁକୋ ଭାରୋ, ଭୱନେତ୍ତି ସମୂହତା॥
‘‘ୟସ୍ସ ଚତ୍ଥାୟ ପବ୍ବଜିତୋ, ଅଗାରସ୍ମାନଗାରିୟଂ।
ସୋ ମେ ଅତ୍ଥୋ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସବ୍ବସଂୟୋଜନକ୍ଖୟୋ॥
‘‘ସମ୍ପାଦେଥପ୍ପମାଦେନ, ଏସା ମେ ଅନୁସାସନୀ।
ହନ୍ଦାହଂ ପରିନିବ୍ବିସ୍ସଂ, ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋମ୍ହି ସବ୍ବଧୀ’’ତି॥
… ଖଦିରୱନିୟରେୱତୋ ଥେରୋ…।
୨. ଗୋଦତ୍ତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟଥାପି ଭଦ୍ଦୋ ଆଜଞ୍ଞୋ, ଧୁରେ ୟୁତ୍ତୋ ଧୁରସ୍ସହୋ [ଧୁରାସହୋ (ଅଟ୍ଠ॰)] ।
ମଥିତୋ ଅତିଭାରେନ, ସଂୟୁଗଂ ନାତିୱତ୍ତତି॥
‘‘ଏୱଂ ପଞ୍ଞାୟ ୟେ ତିତ୍ତା, ସମୁଦ୍ଦୋ ୱାରିନା ୟଥା।
ନ ପରେ ଅତିମଞ୍ଞନ୍ତି, ଅରିୟଧମ୍ମୋୱ ପାଣିନଂ॥
‘‘କାଲେ କାଲୱସଂ ପତ୍ତା, ଭୱାଭୱୱସଂ ଗତା।
ନରା ଦୁକ୍ଖଂ ନିଗଚ୍ଛନ୍ତି, ତେଧ ସୋଚନ୍ତି ମାଣୱା [ମାନୱା (ସୀ॰)] ॥
‘‘ଉନ୍ନତା ସୁଖଧମ୍ମେନ, ଦୁକ୍ଖଧମ୍ମେନ ଚୋନତା।
ଦ୍ୱୟେନ ବାଲା ହଞ୍ଞନ୍ତି, ୟଥାଭୂତଂ ଅଦସ୍ସିନୋ॥
‘‘ୟେ ଚ ଦୁକ୍ଖେ ସୁଖସ୍ମିଞ୍ଚ, ମଜ୍ଝେ ସିବ୍ବିନିମଚ୍ଚଗୂ।
ଠିତା ତେ ଇନ୍ଦଖୀଲୋୱ, ନ ତେ ଉନ୍ନତଓନତା॥
‘‘ନ ହେୱ ଲାଭେ ନାଲାଭେ, ନ ୟସେ ନ ଚ କିତ୍ତିୟା।
ନ ନିନ୍ଦାୟଂ ପସଂସାୟ, ନ ତେ ଦୁକ୍ଖେ ସୁଖମ୍ହି॥
‘‘ସବ୍ବତ୍ଥ ତେ ନ ଲିମ୍ପନ୍ତି, ଉଦବିନ୍ଦୁୱ ପୋକ୍ଖରେ।
ସବ୍ବତ୍ଥ ସୁଖିତା ଧୀରା, ସବ୍ବତ୍ଥ ଅପରାଜିତା॥
‘‘ଧମ୍ମେନ ଚ ଅଲାଭୋ ୟୋ, ୟୋ ଚ ଲାଭୋ ଅଧମ୍ମିକୋ।
ଅଲାଭୋ ଧମ୍ମିକୋ ସେୟ୍ୟୋ, ୟଂ ଚେ ଲାଭୋ ଅଧମ୍ମିକୋ॥
‘‘ୟସୋ ଚ ଅପ୍ପବୁଦ୍ଧୀନଂ, ୱିଞ୍ଞୂନଂ ଅୟସୋ ଚ ୟୋ।
ଅୟସୋୱ ସେୟ୍ୟୋ ୱିଞ୍ଞୂନଂ, ନ ୟସୋ ଅପ୍ପବୁଦ୍ଧିନଂ॥
‘‘ଦୁମ୍ମେଧେହି ପସଂସା ଚ, ୱିଞ୍ଞୂହି ଗରହା ଚ ୟା।
ଗରହାୱ ସେୟ୍ୟୋ ୱିଞ୍ଞୂହି, ୟଂ ଚେ ବାଲପ୍ପସଂସନା॥
‘‘ସୁଖଞ୍ଚ କାମମୟିକଂ, ଦୁକ୍ଖଞ୍ଚ ପୱିୱେକିୟଂ।
ପୱିୱେକଦୁକ୍ଖଂ ସେୟ୍ୟୋ, ୟଂ ଚେ କାମମୟଂ ସୁଖଂ॥
‘‘ଜୀୱିତଞ୍ଚ ଅଧମ୍ମେନ, ଧମ୍ମେନ ମରଣଞ୍ଚ ୟଂ।
ମରଣଂ ଧମ୍ମିକଂ ସେୟ୍ୟୋ, ୟଂ ଚେ ଜୀୱେ ଅଧମ୍ମିକଂ॥
‘‘କାମକୋପପ୍ପହୀନା ୟେ, ସନ୍ତଚିତ୍ତା ଭୱାଭୱେ।
ଚରନ୍ତି ଲୋକେ ଅସିତା, ନତ୍ଥି ତେସଂ ପିୟାପିୟଂ॥
‘‘ଭାୱୟିତ୍ୱାନ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ବଲାନି ଚ।
ପପ୍ପୁୟ୍ୟ ପରମଂ ସନ୍ତିଂ, ପରିନିବ୍ବନ୍ତିନାସୱା’’ତି॥
… ଗୋଦତ୍ତୋ ଥେରୋ…।
ଚୁଦ୍ଦସକନିପାତୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତତ୍ରୁଦ୍ଦାନଂ –
ରେୱତୋ ଚେୱ ଗୋଦତ୍ତୋ, ଥେରା ଦ୍ୱେ ତେ ମହିଦ୍ଧିକା।
ଚୁଦ୍ଦସମ୍ହି ନିପାତମ୍ହି, ଗାଥାୟୋ ଅଟ୍ଠୱୀସତୀତି॥
୧୫. ସୋଳସକନିପାତୋ
୧. ଅଞ୍ଞାସିକୋଣ୍ଡଞ୍ଞତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଏସ ଭିୟ୍ୟୋ ପସୀଦାମି, ସୁତ୍ୱା ଧମ୍ମଂ ମହାରସଂ।
ୱିରାଗୋ ଦେସିତୋ ଧମ୍ମୋ, ଅନୁପାଦାୟ ସବ୍ବସୋ॥
‘‘ବହୂନି ଲୋକେ ଚିତ୍ରାନି, ଅସ୍ମିଂ ପଥୱିମଣ୍ଡଲେ।
ମଥେନ୍ତି ମଞ୍ଞେ ସଙ୍କପ୍ପଂ, ସୁଭଂ ରାଗୂପସଂହିତଂ॥
‘‘ରଜମୁହତଞ୍ଚ ୱାତେନ, ୟଥା ମେଘୋପସମ୍ମୟେ।
ଏୱଂ ସମ୍ମନ୍ତି ସଙ୍କପ୍ପା, ୟଦା ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତି॥
[ଧ॰ ପ॰ ୨୭୭ ଧମ୍ମପଦେ] ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଅନିଚ୍ଚାତି, ୟଦା ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତି।
ଅଥ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି ଦୁକ୍ଖେ, ଏସ ମଗ୍ଗୋ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା॥
[ଧ॰ ପ॰ ୨୭୮ ଧମ୍ମପଦେ] ‘‘ସବ୍ବେ ସଙ୍ଖାରା ଦୁକ୍ଖାତି, ୟଦା ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତି
ଅଥ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି ଦୁକ୍ଖେ, ଏସ ମଗ୍ଗୋ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା॥
[ଧ॰ ପ॰ ୨୭୯ ଧମ୍ମପଦେ] ‘‘ସବ୍ବେ ଧମ୍ମା ଅନତ୍ତାତି, ୟଦା ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତି।
ଅଥ ନିବ୍ବିନ୍ଦତି ଦୁକ୍ଖେ, ଏସ ମଗ୍ଗୋ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା॥
‘‘ବୁଦ୍ଧାନୁବୁଦ୍ଧୋ ୟୋ ଥେରୋ, କୋଣ୍ଡଞ୍ଞୋ ତିବ୍ବନିକ୍କମୋ।
ପହୀନଜାତିମରଣୋ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟସ୍ସ କେୱଲୀ॥
‘‘ଓଘପାସୋ ଦଳ୍ହଖିଲୋ [ଦଳ୍ହୋ ଖିଲୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ପବ୍ବତୋ ଦୁପ୍ପଦାଲୟୋ।
ଛେତ୍ୱା ଖିଲଞ୍ଚ ପାସଞ୍ଚ, ସେଲଂ ଭେତ୍ୱାନ [ଛେତ୍ୱାନ (କ॰)] ଦୁବ୍ଭିଦଂ।
ତିଣ୍ଣୋ ପାରଙ୍ଗତୋ ଝାୟୀ, ମୁତ୍ତୋ ସୋ ମାରବନ୍ଧନା॥
‘‘ଉଦ୍ଧତୋ ଚପଲୋ ଭିକ୍ଖୁ, ମିତ୍ତେ ଆଗମ୍ମ ପାପକେ।
ସଂସୀଦତି ମହୋଘସ୍ମିଂ, ଊମିୟା ପଟିକୁଜ୍ଜିତୋ॥
‘‘ଅନୁଦ୍ଧତୋ ଅଚପଲୋ, ନିପକୋ ସଂୱୁତିନ୍ଦ୍ରିୟୋ।
କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ ମେଧାୱୀ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରୋ ସିୟା॥
‘‘କାଲପବ୍ବଙ୍ଗସଙ୍କାସୋ, କିସୋ ଧମନିସନ୍ଥତୋ।
ମତ୍ତଞ୍ଞୂ ଅନ୍ନପାନସ୍ମିଂ, ଅଦୀନମନସୋ ନରୋ॥
‘‘ଫୁଟ୍ଠୋ ଡଂସେହି ମକସେହି, ଅରଞ୍ଞସ୍ମିଂ ବ୍ରହାୱନେ।
ନାଗୋ ସଙ୍ଗାମସୀସେୱ, ସତୋ ତତ୍ରାଧିୱାସୟେ॥
‘‘ନାଭିନନ୍ଦାମି ମରଣଂ…ପେ॰… ନିବ୍ବିସଂ ଭତକୋ ୟଥା॥
‘‘ନାଭିନନ୍ଦାମି ମରଣଂ…ପେ॰… ସମ୍ପଜାନୋ ପତିସ୍ସତୋ॥
‘‘ପରିଚିଣ୍ଣୋ ମୟା ସତ୍ଥା…ପେ॰… ଭୱନେତ୍ତି ସମୂହତା॥
‘‘ୟସ୍ସ ଚତ୍ଥାୟ ପବ୍ବଜିତୋ, ଅଗାରସ୍ମାନଗାରିୟଂ।
ସୋ ମେ ଅତ୍ଥୋ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ, କିଂ ମେ ସଦ୍ଧିୱିହାରିନା’’ତି॥
… ଅଞ୍ଞାସିକୋଣ୍ଡଞ୍ଞୋ [ଅଞ୍ଞାକୋଣ୍ଡଞ୍ଞୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଥେରୋ…।
୨. ଉଦାୟିତ୍ଥେରଗାଥା
[ଅ॰ ନି॰ ୬.୪୩] ‘‘ମନୁସ୍ସଭୂତଂ ସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ, ଅତ୍ତଦନ୍ତଂ ସମାହିତଂ।
ଇରିୟମାନଂ ବ୍ରହ୍ମପଥେ, ଚିତ୍ତସ୍ସୂପସମେ ରତଂ॥
‘‘ୟଂ ମନୁସ୍ସା ନମସ୍ସନ୍ତି, ସବ୍ବଧମ୍ମାନ ପାରଗୁଂ।
ଦେୱାପି ତଂ ନମସ୍ସନ୍ତି, ଇତି ମେ ଅରହତୋ ସୁତଂ॥
‘‘ସବ୍ବସଂୟୋଜନାତୀତଂ , ୱନା ନିବ୍ବନମାଗତଂ।
କାମେହି ନେକ୍ଖମ୍ମରତଂ [ନିକ୍ଖମ୍ମରତଂ (କ॰)] , ମୁତ୍ତଂ ସେଲାୱ କଞ୍ଚନଂ॥
‘‘ସ ୱେ ଅଚ୍ଚରୁଚି ନାଗୋ, ହିମୱାୱଞ୍ଞେ ସିଲୁଚ୍ଚୟେ।
ସବ୍ବେସଂ ନାଗନାମାନଂ, ସଚ୍ଚନାମୋ ଅନୁତ୍ତରୋ॥
‘‘ନାଗଂ ୱୋ କିତ୍ତୟିସ୍ସାମି, ନ ହି ଆଗୁଂ କରୋତି ସୋ।
ସୋରଚ୍ଚଂ ଅୱିହିଂସା ଚ, ପାଦା ନାଗସ୍ସ ତେ ଦୁୱେ॥
‘‘ସତି ଚ ସମ୍ପଜଞ୍ଞଞ୍ଚ, ଚରଣା ନାଗସ୍ସ ତେପରେ।
ସଦ୍ଧାହତ୍ଥୋ ମହାନାଗୋ, ଉପେକ୍ଖାସେତଦନ୍ତୱା॥
‘‘ସତି ଗୀୱା ସିରୋ ପଞ୍ଞା, ୱୀମଂସା ଧମ୍ମଚିନ୍ତନା।
ଧମ୍ମକୁଚ୍ଛିସମାୱାସୋ, ୱିୱେକୋ ତସ୍ସ ୱାଲଧି॥
‘‘ସୋ ଝାୟୀ ଅସ୍ସାସରତୋ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁସମାହିତୋ।
ଗଚ୍ଛଂ ସମାହିତୋ ନାଗୋ, ଠିତୋ ନାଗୋ ସମାହିତୋ॥
‘‘ସୟଂ ସମାହିତୋ ନାଗୋ, ନିସିନ୍ନୋପି ସମାହିତୋ।
ସବ୍ବତ୍ଥ ସଂୱୁତୋ ନାଗୋ, ଏସା ନାଗସ୍ସ ସମ୍ପଦା॥
‘‘ଭୁଞ୍ଜତି ଅନୱଜ୍ଜାନି, ସାୱଜ୍ଜାନି ନ ଭୁଞ୍ଜତି।
ଘାସମଚ୍ଛାଦନଂ ଲଦ୍ଧା, ସନ୍ନିଧିଂ ପରିୱଜ୍ଜୟଂ॥
‘‘ସଂୟୋଜନଂ ଅଣୁଂ ଥୂଲଂ, ସବ୍ବଂ ଛେତ୍ୱାନ ବନ୍ଧନଂ।
ୟେନ ୟେନେୱ ଗଚ୍ଛତି, ଅନପକ୍ଖୋୱ ଗଚ୍ଛତି॥
‘‘ୟଥାପି ଉଦକେ ଜାତଂ, ପୁଣ୍ଡରୀକଂ ପୱଡ୍ଢତି।
ନୋପଲିପ୍ପତି ତୋୟେନ, ସୁଚିଗନ୍ଧଂ ମନୋରମଂ॥
‘‘ତଥେୱ ଚ ଲୋକେ ଜାତୋ, ବୁଦ୍ଧୋ ଲୋକେ ୱିହରତି।
ନୋପଲିପ୍ପତି ଲୋକେନ, ତୋୟେନ ପଦୁମଂ ୟଥା॥
‘‘ମହାଗିନି ପଜ୍ଜଲିତୋ, ଅନାହାରୋପସମ୍ମତି।
ଅଙ୍ଗାରେସୁ ଚ ସନ୍ତେସୁ, ନିବ୍ବୁତୋତି ପୱୁଚ୍ଚତି॥
‘‘ଅତ୍ଥସ୍ସାୟଂ ୱିଞ୍ଞାପନୀ, ଉପମା ୱିଞ୍ଞୂହି ଦେସିତା।
ୱିଞ୍ଞିସ୍ସନ୍ତି ମହାନାଗା, ନାଗଂ ନାଗେନ ଦେସିତଂ॥
‘‘ୱୀତରାଗୋ ୱୀତଦୋସୋ, ୱୀତମୋହୋ ଅନାସୱୋ।
ସରୀରଂ ୱିଜହଂ ନାଗୋ, ପରିନିବ୍ବିସ୍ସତ୍ୟନାସୱୋ’’ତି॥
… ଉଦାୟୀ ଥେରୋ…।
ସୋଳସକନିପାତୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତତ୍ରୁଦ୍ଦାନଂ –
କୋଣ୍ଡଞ୍ଞୋ ଚ ଉଦାୟୀ ଚ, ଥେରା ଦ୍ୱେ ତେ ମହିଦ୍ଧିକା।
ସୋଳସମ୍ହି ନିପାତମ୍ହି, ଗାଥାୟୋ ଦ୍ୱେ ଚ ତିଂସ ଚାତି॥
୧୬. ୱୀସତିନିପାତୋ
୧. ଅଧିମୁତ୍ତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟଞ୍ଞତ୍ଥଂ ୱା ଧନତ୍ଥଂ ୱା, ୟେ ହନାମ ମୟଂ ପୁରେ।
ଅୱସେସଂ [ଅୱସେ ତଂ (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰ ମୂଲପାଠୋ), ଅୱସେସାନଂ (ଅଟ୍ଠ॰?)] ଭୟଂ ହୋତି, ୱେଧନ୍ତି ୱିଲପନ୍ତି ଚ॥
‘‘ତସ୍ସ ତେ ନତ୍ଥି ଭୀତତ୍ତଂ, ଭିୟ୍ୟୋ ୱଣ୍ଣୋ ପସୀଦତି।
କସ୍ମା ନ ପରିଦେୱେସି, ଏୱରୂପେ ମହବ୍ଭୟେ॥
‘‘ନତ୍ଥି ଚେତସିକଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ଅନପେକ୍ଖସ୍ସ ଗାମଣି।
ଅତିକ୍କନ୍ତା ଭୟା ସବ୍ବେ, ଖୀଣସଂୟୋଜନସ୍ସ ୱେ॥
‘‘ଖୀଣାୟ ଭୱନେତ୍ତିୟା, ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ ୟଥାତଥେ।
ନ ଭୟଂ ମରଣେ ହୋତି, ଭାରନିକ୍ଖେପନେ ୟଥା॥
‘‘ସୁଚିଣ୍ଣଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ମେ, ମଗ୍ଗୋ ଚାପି ସୁଭାୱିତୋ।
ମରଣେ ମେ ଭୟଂ ନତ୍ଥି, ରୋଗାନମିୱ ସଙ୍ଖୟେ॥
‘‘ସୁଚିଣ୍ଣଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ମେ, ମଗ୍ଗୋ ଚାପି ସୁଭାୱିତୋ।
ନିରସ୍ସାଦା ଭୱା ଦିଟ୍ଠା, ୱିସଂ ପିତ୍ୱାୱ [ପୀତ୍ୱାୱ (ସୀ॰)] ଛଡ୍ଡିତଂ॥
‘‘ପାରଗୂ ଅନୁପାଦାନୋ, କତକିଚ୍ଚୋ ଅନାସୱୋ।
ତୁଟ୍ଠୋ ଆୟୁକ୍ଖୟା ହୋତି, ମୁତ୍ତୋ ଆଘାତନା ୟଥା॥
‘‘ଉତ୍ତମଂ ଧମ୍ମତଂ ପତ୍ତୋ, ସବ୍ବଲୋକେ ଅନତ୍ଥିକୋ।
ଆଦିତ୍ତାୱ ଘରା ମୁତ୍ତୋ, ମରଣସ୍ମିଂ ନ ସୋଚତି॥
‘‘ୟଦତ୍ଥି ସଙ୍ଗତଂ କିଞ୍ଚି, ଭୱୋ ୱା ୟତ୍ଥ ଲବ୍ଭତି।
ସବ୍ବଂ ଅନିସ୍ସରଂ ଏତଂ, ଇତି ୱୁତ୍ତଂ ମହେସିନା॥
‘‘ୟୋ ତଂ ତଥା ପଜାନାତି, ୟଥା ବୁଦ୍ଧେନ ଦେସିତଂ।
ନ ଗଣ୍ହାତି ଭୱଂ କିଞ୍ଚି, ସୁତତ୍ତଂୱ ଅୟୋଗୁଳଂ॥
‘‘ନ ମେ ହୋତି ‘ଅହୋସି’ନ୍ତି, ‘ଭୱିସ୍ସ’ନ୍ତି ନ ହୋତି ମେ।
ସଙ୍ଖାରା ୱିଗମିସ୍ସନ୍ତି, ତତ୍ଥ କା ପରିଦେୱନା॥
‘‘ସୁଦ୍ଧଂ ଧମ୍ମସମୁପ୍ପାଦଂ, ସୁଦ୍ଧଂ ସଙ୍ଖାରସନ୍ତତିଂ।
ପସ୍ସନ୍ତସ୍ସ ୟଥାଭୂତଂ, ନ ଭୟଂ ହୋତି ଗାମଣି॥
‘‘ତିଣକଟ୍ଠସମଂ ଲୋକଂ, ୟଦା ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତି।
ମମତ୍ତଂ ସୋ ଅସଂୱିନ୍ଦଂ, ‘ନତ୍ଥି ମେ’ତି ନ ସୋଚତି॥
‘‘ଉକ୍କଣ୍ଠାମି ସରୀରେନ, ଭୱେନମ୍ହି ଅନତ୍ଥିକୋ।
ସୋୟଂ ଭିଜ୍ଜିସ୍ସତି କାୟୋ, ଅଞ୍ଞୋ ଚ ନ ଭୱିସ୍ସତି॥
‘‘ୟଂ ୱୋ କିଚ୍ଚଂ ସରୀରେନ, ତଂ କରୋଥ ୟଦିଚ୍ଛଥ।
ନ ମେ ତପ୍ପଚ୍ଚୟା ତତ୍ଥ, ଦୋସୋ ପେମଞ୍ଚ ହେହିତି’’॥
ତସ୍ସ ତଂ ୱଚନଂ ସୁତ୍ୱା, ଅବ୍ଭୁତଂ ଲୋମହଂସନଂ।
ସତ୍ଥାନି ନିକ୍ଖିପିତ୍ୱାନ, ମାଣୱା ଏତଦବ୍ରୱୁଂ॥
‘‘କିଂ ଭଦନ୍ତେ କରିତ୍ୱାନ, କୋ ୱା ଆଚରିୟୋ ତୱ।
କସ୍ସ ସାସନମାଗମ୍ମ, ଲବ୍ଭତେ ତଂ ଅସୋକତା’’॥
‘‘ସବ୍ବଞ୍ଞୂ ସବ୍ବଦସ୍ସାୱୀ, ଜିନୋ ଆଚରିୟୋ ମମ।
ମହାକାରୁଣିକୋ ସତ୍ଥା, ସବ୍ବଲୋକତିକିଚ୍ଛକୋ॥
‘‘ତେନାୟଂ ଦେସିତୋ ଧମ୍ମୋ, ଖୟଗାମୀ ଅନୁତ୍ତରୋ।
ତସ୍ସ ସାସନମାଗମ୍ମ, ଲବ୍ଭତେ ତଂ ଅସୋକତା’’॥
ସୁତ୍ୱାନ ଚୋରା ଇସିନୋ ସୁଭାସିତଂ, ନିକ୍ଖିପ୍ପ ସତ୍ଥାନି ଚ ଆୱୁଧାନି ଚ।
ତମ୍ହା ଚ କମ୍ମା ୱିରମିଂସୁ ଏକେ, ଏକେ ଚ ପବ୍ବଜ୍ଜମରୋଚୟିଂସୁ॥
ତେ ପବ୍ବଜିତ୍ୱା ସୁଗତସ୍ସ ସାସନେ, ଭାୱେତ୍ୱ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗବଲାନି ପଣ୍ଡିତା।
ଉଦଗ୍ଗଚିତ୍ତା ସୁମନା କତିନ୍ଦ୍ରିୟା, ଫୁସିଂସୁ ନିବ୍ବାନପଦଂ ଅସଙ୍ଖତନ୍ତି॥
…ଅଧିମୁତ୍ତୋ ଥେରୋ…।
୨. ପାରାପରିୟତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ସମଣସ୍ସ ଅହୁ ଚିନ୍ତା, ପାରାପରିୟସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ।
ଏକକସ୍ସ ନିସିନ୍ନସ୍ସ, ପୱିୱିତ୍ତସ୍ସ ଝାୟିନୋ॥
‘‘କିମାନୁପୁବ୍ବଂ ପୁରିସୋ, କିଂ ୱତଂ କିଂ ସମାଚାରଂ।
ଅତ୍ତନୋ କିଚ୍ଚକାରୀସ୍ସ, ନ ଚ କଞ୍ଚି ୱିହେଠୟେ॥
‘‘ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ମନୁସ୍ସାନଂ, ହିତାୟ ଅହିତାୟ ଚ।
ଅରକ୍ଖିତାନି ଅହିତାୟ, ରକ୍ଖିତାନି ହିତାୟ ଚ॥
‘‘ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନେୱ ସାରକ୍ଖଂ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଚ ଗୋପୟଂ।
ଅତ୍ତନୋ କିଚ୍ଚକାରୀସ୍ସ, ନ ଚ କଞ୍ଚି ୱିହେଠୟେ॥
‘‘ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଚେ ରୂପେସୁ, ଗଚ୍ଛନ୍ତଂ ଅନିୱାରୟଂ।
ଅନାଦୀନୱଦସ୍ସାୱୀ, ସୋ ଦୁକ୍ଖା ନ ହି ମୁଚ୍ଚତି॥
‘‘ସୋତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ ଚେ ସଦ୍ଦେସୁ, ଗଚ୍ଛନ୍ତଂ ଅନିୱାରୟଂ।
ଅନାଦୀନୱଦସ୍ସାୱୀ, ସୋ ଦୁକ୍ଖା ନ ହି ମୁଚ୍ଚତି॥
‘‘ଅନିସ୍ସରଣଦସ୍ସାୱୀ , ଗନ୍ଧେ ଚେ ପଟିସେୱତି।
ନ ସୋ ମୁଚ୍ଚତି ଦୁକ୍ଖମ୍ହା, ଗନ୍ଧେସୁ ଅଧିମୁଚ୍ଛିତୋ॥
‘‘ଅମ୍ବିଲଂ ମଧୁରଗ୍ଗଞ୍ଚ, ତିତ୍ତକଗ୍ଗମନୁସ୍ସରଂ।
ରସତଣ୍ହାୟ ଗଧିତୋ, ହଦୟଂ ନାୱବୁଜ୍ଝତି॥
‘‘ସୁଭାନ୍ୟପ୍ପଟିକୂଲାନି, ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାନି ଅନୁସ୍ସରଂ।
ରତ୍ତୋ ରାଗାଧିକରଣଂ, ୱିୱିଧଂ ୱିନ୍ଦତେ ଦୁଖଂ॥
‘‘ମନଂ ଚେତେହି ଧମ୍ମେହି, ୟୋ ନ ସକ୍କୋତି ରକ୍ଖିତୁଂ।
ତତୋ ନଂ ଦୁକ୍ଖମନ୍ୱେତି, ସବ୍ବେହେତେହି ପଞ୍ଚହି॥
‘‘ପୁବ୍ବଲୋହିତସମ୍ପୁଣ୍ଣଂ, ବହୁସ୍ସ କୁଣପସ୍ସ ଚ।
ନରୱୀରକତଂ ୱଗ୍ଗୁଂ, ସମୁଗ୍ଗମିୱ ଚିତ୍ତିତଂ॥
‘‘କଟୁକଂ ମଧୁରସ୍ସାଦଂ, ପିୟନିବନ୍ଧନଂ ଦୁଖଂ।
ଖୁରଂୱ ମଧୁନା ଲିତ୍ତଂ, ଉଲ୍ଲିହଂ ନାୱବୁଜ୍ଝତି॥
‘‘ଇତ୍ଥିରୂପେ ଇତ୍ଥିସରେ, ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେପି ଚ ଇତ୍ଥିୟା।
ଇତ୍ଥିଗନ୍ଧେସୁ ସାରତ୍ତୋ, ୱିୱିଧଂ ୱିନ୍ଦତେ ଦୁଖଂ॥
‘‘ଇତ୍ଥିସୋତାନି ସବ୍ବାନି, ସନ୍ଦନ୍ତି ପଞ୍ଚ ପଞ୍ଚସୁ।
ତେସମାୱରଣଂ କାତୁଂ, ୟୋ ସକ୍କୋତି ୱୀରିୟୱା॥
‘‘ସୋ ଅତ୍ଥୱା ସୋ ଧମ୍ମଟ୍ଠୋ, ସୋ ଦକ୍ଖୋ ସୋ ୱିଚକ୍ଖଣୋ।
କରେୟ୍ୟ ରମମାନୋପି, କିଚ୍ଚଂ ଧମ୍ମତ୍ଥସଂହିତଂ॥
‘‘ଅଥୋ ସୀଦତି ସଞ୍ଞୁତ୍ତଂ, ୱଜ୍ଜେ କିଚ୍ଚଂ ନିରତ୍ଥକଂ।
‘ନ ତଂ କିଚ୍ଚ’ନ୍ତି ମଞ୍ଞିତ୍ୱା, ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ୱିଚକ୍ଖଣୋ॥
‘‘ୟଞ୍ଚ ଅତ୍ଥେନ ସଞ୍ଞୁତ୍ତଂ, ୟା ଚ ଧମ୍ମଗତା ରତି।
ତଂ ସମାଦାୟ ୱତ୍ତେଥ, ସା ହି ୱେ ଉତ୍ତମା ରତି॥
‘‘ଉଚ୍ଚାୱଚେହୁପାୟେହି, ପରେସମଭିଜିଗୀସତି।
ହନ୍ତ୍ୱା ୱଧିତ୍ୱା ଅଥ ସୋଚୟିତ୍ୱା, ଆଲୋପତି ସାହସା ୟୋ ପରେସଂ॥
‘‘ତଚ୍ଛନ୍ତୋ ଆଣିୟା ଆଣିଂ, ନିହନ୍ତି ବଲୱା ୟଥା।
ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନିନ୍ଦ୍ରିୟେହେୱ , ନିହନ୍ତି କୁସଲୋ ତଥା॥
‘‘ସଦ୍ଧଂ ୱୀରିୟଂ ସମାଧିଞ୍ଚ, ସତିପଞ୍ଞଞ୍ଚ ଭାୱୟଂ।
ପଞ୍ଚ ପଞ୍ଚହି ହନ୍ତ୍ୱାନ, ଅନୀଘୋ ୟାତି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ॥
‘‘ସୋ ଅତ୍ଥୱା ସୋ ଧମ୍ମଟ୍ଠୋ, କତ୍ୱା ୱାକ୍ୟାନୁସାସନିଂ।
ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ, ସୋ ନରୋ ସୁଖମେଧତୀ’’ତି॥
…ପାରାପରିୟୋ ଥେରୋ…।
୩. ତେଲକାନିତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଚିରରତ୍ତଂ ୱତାତାପୀ, ଧମ୍ମଂ ଅନୁୱିଚିନ୍ତୟଂ।
ସମଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ ନାଲତ୍ଥଂ, ପୁଚ୍ଛଂ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣେ॥
‘‘‘କୋ ସୋ ପାରଙ୍ଗତୋ ଲୋକେ, କୋ ପତ୍ତୋ ଅମତୋଗଧଂ।
କସ୍ସ ଧମ୍ମଂ ପଟିଚ୍ଛାମି, ପରମତ୍ଥୱିଜାନନଂ’॥
‘‘ଅନ୍ତୋୱଙ୍କଗତୋ ଆସି, ମଚ୍ଛୋୱ ଘସମାମିସଂ।
ବଦ୍ଧୋ ମହିନ୍ଦପାସେନ, ୱେପଚିତ୍ୟସୁରୋ ୟଥା॥
‘‘ଅଞ୍ଛାମି ନଂ ନ ମୁଞ୍ଚାମି, ଅସ୍ମା ସୋକପରିଦ୍ଦୱା।
କୋ ମେ ବନ୍ଧଂ ମୁଞ୍ଚଂ ଲୋକେ, ସମ୍ବୋଧିଂ ୱେଦୟିସ୍ସତି॥
‘‘ସମଣଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱା କଂ, ଆଦିସନ୍ତଂ ପଭଙ୍ଗୁନଂ॥
କସ୍ସ ଧମ୍ମଂ ପଟିଚ୍ଛାମି, ଜରାମଚ୍ଚୁପୱାହନଂ॥
‘‘ୱିଚିକିଚ୍ଛାକଙ୍ଖାଗନ୍ଥିତଂ, ସାରମ୍ଭବଲସଞ୍ଞୁତଂ।
କୋଧପ୍ପତ୍ତମନତ୍ଥଦ୍ଧଂ, ଅଭିଜପ୍ପପ୍ପଦାରଣଂ॥
‘‘ତଣ୍ହାଧନୁସମୁଟ୍ଠାନଂ , ଦ୍ୱେ ଚ ପନ୍ନରସାୟୁତଂ [ଦ୍ୱେଧାପନ୍ନରସାୟୁତଂ (?)] ।
ପସ୍ସ ଓରସିକଂ ବାଳ୍ହଂ, ଭେତ୍ୱାନ ୟଦି [ୟଦ (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰) ହଦି (?) ‘‘ହଦୟେ’’ତି ତଂସଂୱଣ୍ଣନା] ତିଟ୍ଠତି॥
‘‘ଅନୁଦିଟ୍ଠୀନଂ ଅପ୍ପହାନଂ, ସଙ୍କପ୍ପପରତେଜିତଂ।
ତେନ ୱିଦ୍ଧୋ ପୱେଧାମି, ପତ୍ତଂୱ ମାଲୁତେରିତଂ॥
‘‘ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ମେ ସମୁଟ୍ଠାୟ, ଖିପ୍ପଂ ପଚ୍ଚତି ମାମକଂ।
ଛଫସ୍ସାୟତନୀ କାୟୋ, ୟତ୍ଥ ସରତି ସବ୍ବଦା॥
‘‘ତଂ ନ ପସ୍ସାମି ତେକିଚ୍ଛଂ, ୟୋ ମେତଂ ସଲ୍ଲମୁଦ୍ଧରେ।
ନାନାରଜ୍ଜେନ ସତ୍ଥେନ [ନାରଗ୍ଗେନ ନ ସତ୍ଥେନ (?)] , ନାଞ୍ଞେନ ୱିଚିକିଚ୍ଛିତଂ॥
‘‘କୋ ମେ ଅସତ୍ଥୋ ଅୱଣୋ, ସଲ୍ଲମବ୍ଭନ୍ତରପସ୍ସୟଂ।
ଅହିଂସଂ ସବ୍ବଗତ୍ତାନି, ସଲ୍ଲଂ ମେ ଉଦ୍ଧରିସ୍ସତି॥
‘‘ଧମ୍ମପ୍ପତି ହି ସୋ ସେଟ୍ଠୋ, ୱିସଦୋସପ୍ପୱାହକୋ।
ଗମ୍ଭୀରେ ପତିତସ୍ସ ମେ, ଥଲଂ ପାଣିଞ୍ଚ ଦସ୍ସୟେ॥
‘‘ରହଦେହମସ୍ମି ଓଗାଳ୍ହୋ, ଅହାରିୟରଜମତ୍ତିକେ।
ମାୟାଉସୂୟସାରମ୍ଭ, ଥିନମିଦ୍ଧମପତ୍ଥଟେ॥
‘‘ଉଦ୍ଧଚ୍ଚମେଘଥନିତଂ, ସଂୟୋଜନୱଲାହକଂ।
ୱାହା ୱହନ୍ତି କୁଦ୍ଦିଟ୍ଠିଂ [ଦୁଦ୍ଦିଟ୍ଠିଂ (ସୀ॰ ଧ॰ ପ॰ ୩୩୯)] , ସଙ୍କପ୍ପା ରାଗନିସ୍ସିତା॥
‘‘ସୱନ୍ତି ସବ୍ବଧି ସୋତା, ଲତା ଉବ୍ଭିଜ୍ଜ ତିଟ୍ଠତି।
ତେ ସୋତେ କୋ ନିୱାରେୟ୍ୟ, ତଂ ଲତଂ କୋ ହି ଛେଚ୍ଛତି॥
‘‘ୱେଲଂ କରୋଥ ଭଦ୍ଦନ୍ତେ, ସୋତାନଂ ସନ୍ନିୱାରଣଂ।
ମା ତେ ମନୋମୟୋ ସୋତୋ, ରୁକ୍ଖଂୱ ସହସା ଲୁୱେ॥
‘‘ଏୱଂ ମେ ଭୟଜାତସ୍ସ, ଅପାରା ପାରମେସତୋ।
ତାଣୋ ପଞ୍ଞାୱୁଧୋ ସତ୍ଥା, ଇସିସଙ୍ଘନିସେୱିତୋ॥
‘‘ସୋପାଣଂ ସୁଗତଂ ସୁଦ୍ଧଂ, ଧମ୍ମସାରମୟଂ ଦଳ୍ହଂ।
ପାଦାସି ୱୁୟ୍ହମାନସ୍ସ, ‘ମା ଭାୟୀ’ତି ଚ ମବ୍ରୱି॥
‘‘ସତିପଟ୍ଠାନପାସାଦଂ, ଆରୁୟ୍ହ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖିସଂ।
ୟଂ ତଂ ପୁବ୍ବେ ଅମଞ୍ଞିସ୍ସଂ, ସକ୍କାୟାଭିରତଂ ପଜଂ॥
‘‘ୟଦା ଚ ମଗ୍ଗମଦ୍ଦକ୍ଖିଂ, ନାୱାୟ ଅଭିରୂହନଂ।
ଅନଧିଟ୍ଠାୟ ଅତ୍ତାନଂ, ତିତ୍ଥମଦ୍ଦକ୍ଖିମୁତ୍ତମଂ॥
‘‘ସଲ୍ଲଂ ଅତ୍ତସମୁଟ୍ଠାନଂ, ଭୱନେତ୍ତିପ୍ପଭାୱିତଂ।
ଏତେସଂ ଅପ୍ପୱତ୍ତାୟ [ଅପ୍ପୱତ୍ତିୟା (?)] , ଦେସେସି ମଗ୍ଗମୁତ୍ତମଂ॥
‘‘ଦୀଘରତ୍ତାନୁସୟିତଂ, ଚିରରତ୍ତମଧିଟ୍ଠିତଂ।
ବୁଦ୍ଧୋ ମେପାନୁଦୀ ଗନ୍ଥଂ, ୱିସଦୋସପ୍ପୱାହନୋ’’ତି॥
…ତେଲକାନି ଥେରୋ…।
୪. ରଟ୍ଠପାଲତ୍ଥେରଗାଥା
[ମ॰ ନି॰ ୨.୩୦୨] ‘‘ପସ୍ସ ଚିତ୍ତକତଂ ବିମ୍ବଂ, ଅରୁକାୟଂ ସମୁସ୍ସିତଂ।
ଆତୁରଂ ବହୁସଙ୍କପ୍ପଂ, ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଧୁୱଂ ଠିତି॥
‘‘ପସ୍ସ ଚିତ୍ତକତଂ ରୂପଂ, ମଣିନା କୁଣ୍ଡଲେନ ଚ।
ଅଟ୍ଠିଂ ତଚେନ ଓନଦ୍ଧଂ, ସହ ୱତ୍ଥେହି ସୋଭତି॥
‘‘ଅଲତ୍ତକକତା ପାଦା, ମୁଖଂ ଚୁଣ୍ଣକମକ୍ଖିତଂ।
ଅଲଂ ବାଲସ୍ସ ମୋହାୟ, ନୋ ଚ ପାରଗୱେସିନୋ॥
‘‘ଅଟ୍ଠପଦକତା କେସା, ନେତ୍ତା ଅଞ୍ଜନମକ୍ଖିତା।
ଅଲଂ ବାଲସ୍ସ ମୋହାୟ, ନୋ ଚ ପାରଗୱେସିନୋ॥
‘‘ଅଞ୍ଜନୀୱ ନୱା ଚିତ୍ତା, ପୂତିକାୟୋ ଅଲଙ୍କତୋ।
ଅଲଂ ବାଲସ୍ସ ମୋହାୟ, ନୋ ଚ ପାରଗୱେସିନୋ॥
‘‘ଓଦହି ମିଗୱୋ ପାସଂ, ନାସଦା ୱାଗୁରଂ ମିଗୋ।
ଭୁତ୍ୱା ନିୱାପଂ ଗଚ୍ଛାମ, କନ୍ଦନ୍ତେ ମିଗବନ୍ଧକେ॥
‘‘ଛିନ୍ନୋ ପାସୋ ମିଗୱସ୍ସ, ନାସଦା ୱାଗୁରଂ ମିଗୋ।
ଭୁତ୍ୱା ନିୱାପଂ ଗଚ୍ଛାମ, ସୋଚନ୍ତେ ମିଗଲୁଦ୍ଦକେ॥
‘‘ପସ୍ସାମି ଲୋକେ ସଧନେ ମନୁସ୍ସେ, ଲଦ୍ଧାନ ୱିତ୍ତଂ ନ ଦଦନ୍ତି ମୋହା।
ଲୁଦ୍ଧା ଧନଂ ସନ୍ନିଚୟଂ କରୋନ୍ତି, ଭିୟ୍ୟୋୱ କାମେ ଅଭିପତ୍ଥୟନ୍ତି॥
‘‘ରାଜା ପସୟ୍ହପ୍ପଥୱିଂ ୱିଜେତ୍ୱା, ସସାଗରନ୍ତଂ ମହିମାୱସନ୍ତୋ।
ଓରଂ ସମୁଦ୍ଦସ୍ସ ଅତିତ୍ତରୂପୋ, ପାରଂ ସମୁଦ୍ଦସ୍ସପି ପତ୍ଥୟେଥ॥
‘‘ରାଜା ଚ ଅଞ୍ଞେ ଚ ବହୂ ମନୁସ୍ସା, ଅୱୀତତଣ୍ହା ମରଣଂ ଉପେନ୍ତି।
ଊନାୱ ହୁତ୍ୱାନ ଜହନ୍ତି ଦେହଂ, କାମେହି ଲୋକମ୍ହି ନ ହତ୍ଥି ତିତ୍ତି॥
‘‘କନ୍ଦନ୍ତି ନଂ ଞାତୀ ପକିରିୟ କେସେ, ଅହୋ ୱତା ନୋ ଅମରାତି ଚାହୁ।
ୱତ୍ଥେନ ନଂ ପାରୁତଂ ନୀହରିତ୍ୱା, ଚିତଂ ସମୋଧାୟ ତତୋ ଡହନ୍ତି॥
‘‘ସୋ ଡୟ୍ହତି ସୂଲେହି ତୁଜ୍ଜମାନୋ, ଏକେନ ୱତ୍ଥେନ [ଏତେନ ଗତ୍ଥେନ (କ॰)] ପହାୟ ଭୋଗେ।
ନ ମୀୟମାନସ୍ସ ଭୱନ୍ତି ତାଣା, ଞାତୀ ଚ ମିତ୍ତା ଅଥ ୱା ସହାୟା॥
‘‘ଦାୟାଦକା ତସ୍ସ ଧନଂ ହରନ୍ତି, ସତ୍ତୋ ପନ ଗଚ୍ଛତି ୟେନ କମ୍ମଂ।
ନ ମୀୟମାନଂ ଧନମନ୍ୱେତି [ମନ୍ୱିତି (କ॰)] କିଞ୍ଚି, ପୁତ୍ତା ଚ ଦାରା ଚ ଧନଞ୍ଚ ରଟ୍ଠଂ॥
‘‘ନ ଦୀଘମାୟୁଂ ଲଭତେ ଧନେନ, ନ ଚାପି ୱିତ୍ତେନ ଜରଂ ୱିହନ୍ତି।
ଅପ୍ପପ୍ପଂ ହିଦଂ ଜୀୱିତମାହୁ ଧୀରା, ଅସସ୍ସତଂ ୱିପ୍ପରିଣାମଧମ୍ମଂ॥
‘‘ଅଡ୍ଢା ଦଲିଦ୍ଦା ଚ ଫୁସନ୍ତି ଫସ୍ସଂ, ବାଲୋ ଚ ଧୀରୋ ଚ ତଥେୱ ଫୁଟ୍ଠୋ।
ବାଲୋ ହି ବାଲ୍ୟା ୱଧିତୋୱ ସେତି, ଧୀରୋ ଚ ନୋ ୱେଧତି ଫସ୍ସଫୁଟ୍ଠୋ॥
‘‘ତସ୍ମା ହି ପଞ୍ଞାୱ ଧନେନ ସେୟ୍ୟା, ୟାୟ ୱୋସାନମିଧାଧିଗଚ୍ଛତି।
ଅବ୍ୟୋସିତତ୍ତା ହି ଭୱାଭୱେସୁ, ପାପାନି କମ୍ମାନି କରୋତି ମୋହା॥
‘‘ଉପେତି ଗବ୍ଭଞ୍ଚ ପରଞ୍ଚ ଲୋକଂ, ସଂସାରମାପଜ୍ଜ ପରମ୍ପରାୟ।
ତସ୍ସପ୍ପପଞ୍ଞୋ ଅଭିସଦ୍ଦହନ୍ତୋ, ଉପେତି ଗବ୍ଭଞ୍ଚ ପରଞ୍ଚ ଲୋକଂ॥
‘‘ଚୋରୋ ୟଥା ସନ୍ଧିମୁଖେ ଗହୀତୋ, ସକମ୍ମୁନା ହଞ୍ଞତି ପାପଧମ୍ମୋ।
ଏୱଂ ପଜା ପେଚ୍ଚ ପରମ୍ହି ଲୋକେ, ସକମ୍ମୁନା ହଞ୍ଞତି ପାପଧମ୍ମୋ॥
‘‘କାମା ହି ଚିତ୍ରା ମଧୁରା ମନୋରମା, ୱିରୂପରୂପେନ ମଥେନ୍ତି ଚିତ୍ତଂ।
ଆଦୀନୱଂ କାମଗୁଣେସୁ ଦିସ୍ୱା, ତସ୍ମା ଅହଂ ପବ୍ବଜିତୋମ୍ହି ରାଜ॥
‘‘ଦୁମପ୍ଫଲାନୀୱ ପତନ୍ତି ମାଣୱା, ଦହରା ଚ ୱୁଡ୍ଢା ଚ ସରୀରଭେଦା।
ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା ପବ୍ବଜିତୋମ୍ହି ରାଜ, ଅପଣ୍ଣକଂ ସାମଞ୍ଞମେୱ ସେୟ୍ୟୋ॥
‘‘ସଦ୍ଧାୟାହଂ ପବ୍ବଜିତୋ, ଉପେତୋ ଜିନସାସନେ।
ଅୱଜ୍ଝା ମୟ୍ହଂ ପବ୍ବଜ୍ଜା, ଅନଣୋ ଭୁଞ୍ଜାମି ଭୋଜନଂ॥
‘‘କାମେ ଆଦିତ୍ତତୋ ଦିସ୍ୱା, ଜାତରୂପାନି ସତ୍ଥତୋ।
ଗବ୍ଭୱୋକ୍କନ୍ତିତୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ନିରୟେସୁ ମହବ୍ଭୟଂ॥
‘‘ଏତମାଦୀନୱଂ ଞତ୍ୱା, ସଂୱେଗଂ ଅଲଭିଂ ତଦା।
ସୋହଂ ୱିଦ୍ଧୋ ତଦା ସନ୍ତୋ, ସମ୍ପତ୍ତୋ ଆସୱକ୍ଖୟଂ॥
‘‘ପରିଚିଣ୍ଣୋ ମୟା ସତ୍ଥା, କତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନଂ।
ଓହିତୋ ଗରୁକୋ ଭାରୋ, ଭୱନେତ୍ତି ସମୂହତା॥
‘‘ୟସ୍ସତ୍ଥାୟ ପବ୍ବଜିତୋ, ଅଗାରସ୍ମାନଗାରିୟଂ।
ସୋ ମେ ଅତ୍ଥୋ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସବ୍ବସଂୟୋଜନକ୍ଖୟୋ’’ତି॥
… ରଟ୍ଠପାଲୋ ଥେରୋ…।
୫. ମାଲୁକ୍ୟପୁତ୍ତତ୍ଥେରଗାଥା
[ସଂ॰ ନି॰ ୪.୯୫] ‘‘ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ସତି ମୁଟ୍ଠା, ପିୟଂ ନିମିତ୍ତଂ ମନସି କରୋତୋ।
ସାରତ୍ତଚିତ୍ତୋ ୱେଦେତି, ତଞ୍ଚ ଅଜ୍ଝୋସ୍ସ ତିଟ୍ଠତି॥
‘‘ତସ୍ସ ୱଡ୍ଢନ୍ତି ୱେଦନା, ଅନେକା ରୂପସମ୍ଭୱା।
ଅଭିଜ୍ଝା ଚ ୱିହେସା ଚ, ଚିତ୍ତମସ୍ସୂପହଞ୍ଞତି।
ଏୱମାଚିନତୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ଆରା ନିବ୍ବାନ [ନିବ୍ବାନଂ (ସୀ॰)] ୱୁଚ୍ଚତି॥
‘‘ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା ସତି ମୁଟ୍ଠା, ପିୟଂ ନିମିତ୍ତଂ ମନସି କରୋତୋ।
ସାରତ୍ତଚିତ୍ତୋ ୱେଦେତି, ତଞ୍ଚ ଅଜ୍ଝୋସ୍ସ ତିଟ୍ଠତି॥
‘‘ତସ୍ସ ୱଡ୍ଢନ୍ତି ୱେଦନା, ଅନେକା ସଦ୍ଦସମ୍ଭୱା।
ଅଭିଜ୍ଝା ଚ ୱିହେସା ଚ, ଚିତ୍ତମସ୍ସୂପହଞ୍ଞତି।
ଏୱମାଚିନତୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ଆରା ନିବ୍ବାନ ୱୁଚ୍ଚତି॥
‘‘ଗନ୍ଧଂ ଘତ୍ୱା ସତି ମୁଟ୍ଠା, ପିୟଂ ନିମିତ୍ତଂ ମନସି କରୋତୋ।
ସାରତ୍ତଚିତ୍ତୋ ୱେଦେତି, ତଞ୍ଚ ଅଜ୍ଝୋସ୍ସ ତିଟ୍ଠତି॥
‘‘ତସ୍ସ ୱଡ୍ଢନ୍ତି ୱେଦନା, ଅନେକା ଗନ୍ଧସମ୍ଭୱା।
ଅଭିଜ୍ଝା ଚ ୱିହେସା ଚ, ଚିତ୍ତମସ୍ସୂପହଞ୍ଞତି।
ଏୱମାଚିନତୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ଆରା ନିବ୍ବାନ ୱୁଚ୍ଚତି॥
‘‘ରସଂ ଭୋତ୍ୱା ସତି ମୁଟ୍ଠା, ପିୟଂ ନିମିତ୍ତଂ ମନସି କରୋତୋ।
ସାରତ୍ତଚିତ୍ତୋ ୱେଦେତି, ତଞ୍ଚ ଅଜ୍ଝୋସ୍ସ ତିଟ୍ଠତି॥
‘‘ତସ୍ସ ୱଡ୍ଢନ୍ତି ୱେଦନା, ଅନେକା ରସସମ୍ଭୱା।
ଅଭିଜ୍ଝା ଚ ୱିହେସା ଚ, ଚିତ୍ତମସ୍ସୂପହଞ୍ଞତି।
ଏୱମାଚିନତୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ଆରା ନିବ୍ବାନ ୱୁଚ୍ଚତି॥
‘‘ଫସ୍ସଂ ଫୁସ୍ସ ସତି ମୁଟ୍ଠା, ପିୟଂ ନିମିତ୍ତଂ ମନସି କରୋତୋ।
ସାରତ୍ତଚିତ୍ତୋ ୱେଦେତି, ତଞ୍ଚ ଅଜ୍ଝୋସ୍ସ ତିଟ୍ଠତି॥
‘‘ତସ୍ସ ୱଡ୍ଢନ୍ତି ୱେଦନା, ଅନେକା ଫସ୍ସସମ୍ଭୱା।
ଅଭିଜ୍ଝା ଚ ୱିହେସା ଚ, ଚିତ୍ତମସ୍ସୂପହଞ୍ଞତି।
ଏୱମାଚିନତୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ଆରା ନିବ୍ବାନ ୱୁଚ୍ଚତି॥
‘‘ଧମ୍ମଂ ଞତ୍ୱା ସତି ମୁଟ୍ଠା, ପିୟଂ ନିମିତ୍ତଂ ମନସି କରୋତୋ।
ସାରତ୍ତଚିତ୍ତୋ ୱେଦେତି, ତଞ୍ଚ ଅଜ୍ଝୋସ୍ସ ତିଟ୍ଠତି॥
‘‘ତସ୍ସ ୱଡ୍ଢନ୍ତି ୱେଦନା, ଅନେକା ଧମ୍ମସମ୍ଭୱା।
ଅଭିଜ୍ଝା ଚ ୱିହେସା ଚ, ଚିତ୍ତମସ୍ସୂପହଞ୍ଞତି।
ଏୱମାଚିନତୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ଆରା ନିବ୍ବାନ ୱୁଚ୍ଚତି॥
‘‘ନ ସୋ ରଜ୍ଜତି ରୂପେସୁ, ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ପତିସ୍ସତୋ।
ୱିରତ୍ତଚିତ୍ତୋ ୱେଦେତି, ତଞ୍ଚ ନାଜ୍ଝୋସ୍ସ ତିଟ୍ଠତି॥
‘‘ୟଥାସ୍ସ ପସ୍ସତୋ ରୂପଂ, ସେୱତୋ ଚାପି ୱେଦନଂ।
ଖୀୟତି ନୋପଚୀୟତି, ଏୱଂ ସୋ ଚରତୀ ସତୋ।
ଏୱଂ ଅପଚିନତୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ସନ୍ତିକେ ନିବ୍ବାନ ୱୁଚ୍ଚତି॥
‘‘ନ ସୋ ରଜ୍ଜତି ସଦ୍ଦେସୁ, ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା ପତିସ୍ସତୋ।
ୱିରତ୍ତଚିତ୍ତୋ ୱେଦେତି, ତଞ୍ଚ ନାଜ୍ଝୋସ୍ସ ତିଟ୍ଠତି॥
‘‘ୟଥାସ୍ସ ସୁଣତୋ ସଦ୍ଦଂ, ସେୱତୋ ଚାପି ୱେଦନଂ।
ଖୀୟତି ନୋପଚୀୟତି, ଏୱଂ ସୋ ଚରତୀ ସତୋ।
ଏୱଂ ଅପଚିନତୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ସନ୍ତିକେ ନିବ୍ବାନ ୱୁଚ୍ଚତି॥
‘‘ନ ସୋ ରଜ୍ଜତି ଗନ୍ଧେସୁ, ଗନ୍ଧଂ ଘତ୍ୱା ପତିସ୍ସତୋ।
ୱିରତ୍ତଚିତ୍ତୋ ୱେଦେତି, ତଞ୍ଚ ନାଜ୍ଝୋସ୍ସ ତିଟ୍ଠତି॥
‘‘ୟଥାସ୍ସ ଘାୟତୋ ଗନ୍ଧଂ, ସେୱତୋ ଚାପି ୱେଦନଂ।
ଖୀୟତି ନୋପଚୀୟତି, ଏୱଂ ସୋ ଚରତୀ ସତୋ।
ଏୱଂ ଅପଚିନତୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ସନ୍ତିକେ ନିବ୍ବାନ ୱୁଚ୍ଚତି॥
‘‘ନ ସୋ ରଜ୍ଜତି ରସେସୁ, ରସଂ ଭୋତ୍ୱା ପତିସ୍ସତୋ।
ୱିରତ୍ତଚିତ୍ତୋ ୱେଦେତି, ତଞ୍ଚ ନାଜ୍ଝୋସ୍ସ ତିଟ୍ଠତି॥
‘‘ୟଥାସ୍ସ ସାୟରତୋ ରସଂ, ସେୱତୋ ଚାପି ୱେଦନଂ।
ଖୀୟତି ନୋପଚୀୟତି, ଏୱଂ ସୋ ଚରତୀ ସତୋ।
ଏୱଂ ଅପଚିନତୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ସନ୍ତିକେ ନିବ୍ବାନ ୱୁଚ୍ଚତି॥
‘‘ନ ସୋ ରଜ୍ଜତି ଫସ୍ସେସୁ, ଫସ୍ସଂ ଫୁସ୍ସ ପତିସ୍ସତୋ।
ୱିରତ୍ତଚିତ୍ତୋ ୱେଦେତି, ତଞ୍ଚ ନାଜ୍ଝୋସ୍ସ ତିଟ୍ଠତି॥
‘‘ୟଥାସ୍ସ ଫୁସତୋ ଫସ୍ସଂ, ସେୱତୋ ଚାପି ୱେଦନଂ।
ଖୀୟତି ନୋପଚୀୟତି, ଏୱଂ ସୋ ଚରତୀ ସତୋ।
ଏୱଂ ଅପଚିନତୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ସନ୍ତିକେ ନିବ୍ବାନ ୱୁଚ୍ଚତି॥
‘‘ନ ସୋ ରଜ୍ଜତି ଧମ୍ମେସୁ, ଧମ୍ମଂ ଞତ୍ୱା ପତିସ୍ସତୋ।
ୱିରତ୍ତଚିତ୍ତୋ ୱେଦେତି, ତଞ୍ଚ ନାଜ୍ଝୋସ୍ସ ତିଟ୍ଠତି॥
‘‘ୟଥାସ୍ସ ୱିଜାନତୋ ଧମ୍ମଂ, ସେୱତୋ ଚାପି ୱେଦନଂ।
ଖୀୟତି ନୋପଚୀୟତି, ଏୱଂ ସୋ ଚରତୀ ସତୋ।
ଏୱଂ ଅପଚିନତୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ସନ୍ତିକେ ନିବ୍ବାନ ୱୁଚ୍ଚତି’’॥
… ମାଲୁକ୍ୟପୁତ୍ତୋ ଥେରୋ…।
୬. ସେଲତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ପରିପୁଣ୍ଣକାୟୋ ସୁରୁଚି, ସୁଜାତୋ ଚାରୁଦସ୍ସନୋ।
ସୁୱଣ୍ଣୱଣ୍ଣୋସି ଭଗୱା, ସୁସୁକ୍କଦାଠୋସି ୱୀରିୟୱା [ସୁସୁକ୍କଦାଠୋ ୱିରୀୟୱା (ସୀ॰)] ॥
‘‘ନରସ୍ସ ହି ସୁଜାତସ୍ସ, ୟେ ଭୱନ୍ତି ୱିୟଞ୍ଜନା।
ସବ୍ବେ ତେ ତୱ କାୟସ୍ମିଂ, ମହାପୁରିସଲକ୍ଖଣା॥
‘‘ପସନ୍ନନେତ୍ତୋ ସୁମୁଖୋ, ବ୍ରହା ଉଜୁ ପତାପୱା।
ମଜ୍ଝେ ସମଣସଙ୍ଘସ୍ସ, ଆଦିଚ୍ଚୋୱ ୱିରୋଚସି॥
‘‘କଲ୍ୟାଣଦସ୍ସନୋ ଭିକ୍ଖୁ, କଞ୍ଚନସନ୍ନିଭତ୍ତଚୋ।
କିଂ ତେ ସମଣଭାୱେନ, ଏୱଂ ଉତ୍ତମୱଣ୍ଣିନୋ॥
‘‘ରାଜା ଅରହସି ଭୱିତୁଂ, ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ରଥେସଭୋ।
ଚାତୁରନ୍ତୋ ୱିଜିତାୱୀ, ଜମ୍ବୁସଣ୍ଡସ୍ସ [ଜମ୍ବୁମଣ୍ଡସ୍ସ (କ॰)] ଇସ୍ସରୋ॥
‘‘ଖତ୍ତିୟା ଭୋଗୀ ରାଜାନୋ [ଭୋଗା ରାଜାନୋ (ସୀ॰ କ॰), ଭୋଜରାଜାନୋ (ସ୍ୟା॰)] , ଅନୁୟନ୍ତା ଭୱନ୍ତି ତେ।
ରାଜାଭିରାଜା [ରାଜାଧିରାଜା (ସୀ॰ କ॰)] ମନୁଜିନ୍ଦୋ, ରଜ୍ଜଂ କାରେହି ଗୋତମ’’॥
‘‘ରାଜାହମସ୍ମି ସେଲ, (ସେଲାତି ଭଗୱା) ଧମ୍ମରାଜା ଅନୁତ୍ତରୋ।
ଧମ୍ମେନ ଚକ୍କଂ ୱତ୍ତେମି, ଚକ୍କଂ ଅପ୍ପଟିୱତ୍ତିୟଂ’’॥
‘‘ସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ପଟିଜାନାସି, (ଇତି ସେଲୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ) ଧମ୍ମରାଜା ଅନୁତ୍ତରୋ।
‘ଧମ୍ମେନ ଚକ୍କଂ ୱତ୍ତେମି’, ଇତି ଭାସଥ ଗୋତମ॥
‘‘କୋ ନୁ ସେନାପତି ଭୋତୋ, ସାୱକୋ ସତ୍ଥୁରନ୍ୱୟୋ [ଅନ୍ୱୟୋ (ସୀ॰)] ।
କୋ ତେତମନୁୱତ୍ତେତି, ଧମ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତିତଂ’’॥
‘‘ମୟା ପୱତ୍ତିତଂ ଚକ୍କଂ, (ସେଲାତି ଭଗୱା) ଧମ୍ମଚକ୍କଂ ଅନୁତ୍ତରଂ।
ସାରିପୁତ୍ତୋ ଅନୁୱତ୍ତେତି, ଅନୁଜାତୋ ତଥାଗତଂ॥
‘‘ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଞ୍ଞାତଂ, ଭାୱେତବ୍ବଞ୍ଚ ଭାୱିତଂ।
ପହାତବ୍ବଂ ପହୀନଂ ମେ, ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋସ୍ମି ବ୍ରାହ୍ମଣ॥
‘‘ୱିନୟସ୍ସୁ ମୟି କଙ୍ଖଂ, ଅଧିମୁଞ୍ଚସ୍ସୁ ବ୍ରାହ୍ମଣ।
ଦୁଲ୍ଲଭଂ ଦସ୍ସନଂ ହୋତି, ସମ୍ବୁଦ୍ଧାନଂ ଅଭିଣ୍ହସୋ॥
‘‘ୟେସଂ ୱେ ଦୁଲ୍ଲଭୋ ଲୋକେ, ପାତୁଭାୱୋ ଅଭିଣ୍ହସୋ।
ସୋହଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ ବୁଦ୍ଧୋସ୍ମି, ସଲ୍ଲକତ୍ତୋ [ସଲ୍ଲକନ୍ତୋ (ସୀ॰)] ଅନୁତ୍ତରୋ॥
‘‘ବ୍ରହ୍ମଭୂତୋ ଅତିତୁଲୋ, ମାରସେନପ୍ପମଦ୍ଦନୋ।
ସବ୍ବାମିତ୍ତେ ୱସେ [ୱସୀ (ସ୍ୟା॰ କ॰, ମ॰ ନି॰ ୨.୩୯୯; ସୁ॰ ନି॰ ୯୬୬)] କତ୍ୱା, ମୋଦାମି ଅକୁତୋଭୟୋ’’॥
‘‘ଇଦଂ ଭୋନ୍ତୋ ନିସାମେଥ, ୟଥା ଭାସତି ଚକ୍ଖୁମା।
ସଲ୍ଲକତ୍ତୋ ମହାୱୀରୋ, ସୀହୋୱ ନଦତୀ ୱନେ॥
‘‘ବ୍ରହ୍ମଭୂତଂ ଅତିତୁଲଂ, ମାରସେନପ୍ପମଦ୍ଦନଂ।
କୋ ଦିସ୍ୱା ନପ୍ପସୀଦେୟ୍ୟ, ଅପି କଣ୍ହାଭିଜାତିକୋ॥
‘‘ୟୋ ମଂ ଇଚ୍ଛତି ଅନ୍ୱେତୁ, ୟୋ ୱା ନିଚ୍ଛତି ଗଚ୍ଛତୁ।
ଇଧାହଂ ପବ୍ବଜିସ୍ସାମି, ୱରପଞ୍ଞସ୍ସ ସନ୍ତିକେ’’॥
‘‘ଏତଂ ଚେ ରୁଚ୍ଚତି ଭୋତୋ, ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସାସନଂ।
ମୟମ୍ପି ପବ୍ବଜିସ୍ସାମ, ୱରପଞ୍ଞସ୍ସ ସନ୍ତିକେ॥
‘‘ବ୍ରାହ୍ମଣା ତିସତା ଇମେ, ୟାଚନ୍ତି ପଞ୍ଜଲୀକତା।
‘ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରିସ୍ସାମ, ଭଗୱା ତୱ ସନ୍ତିକେ’’’॥
‘‘ସ୍ୱାଖାତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, (ସେଲାତି ଭଗୱା) ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକମକାଲିକଂ।
ୟତ୍ଥ ଅମୋଘା ପବ୍ବଜ୍ଜା, ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ସିକ୍ଖତୋ’’॥
‘‘ୟଂ ତଂ ସରଣମାଗମ୍ହ [ସରଣମାଗମ୍ମ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] , ଇତୋ ଅଟ୍ଠମେ [ଅଟ୍ଠମି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଚକ୍ଖୁମ।
ସତ୍ତରତ୍ତେନ ଭଗୱା, ଦନ୍ତାମ୍ହ ତୱ ସାସନେ॥
‘‘ତୁୱଂ ବୁଦ୍ଧୋ ତୁୱଂ ସତ୍ଥା, ତୁୱଂ ମାରାଭିଭୂ ମୁନି।
ତୁୱଂ ଅନୁସୟେ ଛେତ୍ୱା, ତିଣ୍ଣୋ ତାରେସିମଂ ପଜଂ॥
‘‘ଉପଧୀ ତେ ସମତିକ୍କନ୍ତା, ଆସୱା ତେ ପଦାଲିତା।
ସୀହୋୱ ଅନୁପାଦାନୋ, ପହୀନଭୟଭେରୱୋ॥
‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ ତିସତା ଇମେ, ତିଟ୍ଠନ୍ତି ପଞ୍ଜଲୀକତା।
ପାଦେ ୱୀର ପସାରେହି, ନାଗା ୱନ୍ଦନ୍ତୁ ସତ୍ଥୁନୋ’’ତି॥
… ସେଲୋ ଥେରୋ…।
୭. କାଳିଗୋଧାପୁତ୍ତଭଦ୍ଦିୟତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟାତଂ ମେ ହତ୍ଥିଗୀୱାୟ, ସୁଖୁମା ୱତ୍ଥା ପଧାରିତା।
ସାଲୀନଂ ଓଦନୋ ଭୁତ୍ତୋ, ସୁଚିମଂସୂପସେଚନୋ॥
‘‘ସୋଜ୍ଜ ଭଦ୍ଦୋ ସାତତିକୋ, ଉଞ୍ଛାପତ୍ତାଗତେ ରତୋ।
ଝାୟତି ଅନୁପାଦାନୋ, ପୁତ୍ତୋ ଗୋଧାୟ ଭଦ୍ଦିୟୋ॥
‘‘ପଂସୁକୂଲୀ ସାତତିକୋ, ଉଞ୍ଛାପତ୍ତାଗତେ ରତୋ।
ଝାୟତି ଅନୁପାଦାନୋ, ପୁତ୍ତୋ ଗୋଧାୟ ଭଦ୍ଦିୟୋ॥
‘‘ପିଣ୍ଡପାତୀ ସାତତିକୋ…ପେ॰…॥
‘‘ତେଚୀୱରୀ ସାତତିକୋ…ପେ॰…॥
‘‘ସପଦାନଚାରୀ ସାତତିକୋ…ପେ॰…॥
‘‘ଏକାସନୀ ସାତତିକୋ…ପେ॰…॥
‘‘ପତ୍ତପିଣ୍ଡୀ ସାତତିକୋ…ପେ॰…॥
‘‘ଖଲୁପଚ୍ଛାଭତ୍ତୀ ସାତତିକୋ…ପେ॰…॥
‘‘ଆରଞ୍ଞିକୋ ସାତତିକୋ…ପେ॰…॥
‘‘ଅବ୍ଭୋକାସୀ ସାତତିକୋ…ପେ॰…॥
‘‘ସୋସାନିକୋ ସାତତିକୋ…ପେ॰…॥
‘‘ୟଥାସନ୍ଥତିକୋ ସାତତିକୋ…ପେ॰…॥
‘‘ଅପ୍ପିଚ୍ଛୋ ସାତତିକୋ…ପେ॰…॥
‘‘ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ସାତତିକୋ…ପେ॰…॥
‘‘ପୱିୱିତ୍ତୋ ସାତତିକୋ…ପେ॰…॥
‘‘ଅସଂସଟ୍ଠୋ ସାତତିକୋ…ପେ॰…॥
‘‘ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ସାତତିକୋ…ପେ॰…॥
‘‘ହିତ୍ୱା ସତପଲଂ କଂସଂ, ସୋୱଣ୍ଣଂ ସତରାଜିକଂ।
ଅଗ୍ଗହିଂ ମତ୍ତିକାପତ୍ତଂ, ଇଦଂ ଦୁତିୟାଭିସେଚନଂ॥
‘‘ଉଚ୍ଚେ ମଣ୍ଡଲିପାକାରେ, ଦଳ୍ହମଟ୍ଟାଲକୋଟ୍ଠକେ।
ରକ୍ଖିତୋ ଖଗ୍ଗହତ୍ଥେହି, ଉତ୍ତସଂ ୱିହରିଂ ପୁରେ॥
‘‘ସୋଜ୍ଜ ଭଦ୍ଦୋ ଅନୁତ୍ରାସୀ, ପହୀନଭୟଭେରୱୋ।
ଝାୟତି ୱନମୋଗୟ୍ହ, ପୁତ୍ତୋ ଗୋଧାୟ ଭଦ୍ଦିୟୋ॥
‘‘ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧେ ପତିଟ୍ଠାୟ, ସତିଂ ପଞ୍ଞଞ୍ଚ ଭାୱୟଂ।
ପାପୁଣିଂ ଅନୁପୁବ୍ବେନ, ସବ୍ବସଂୟୋଜନକ୍ଖୟ’’ନ୍ତି॥
… ଭଦ୍ଦିୟୋ କାଳିଗୋଧାୟ ପୁତ୍ତୋ ଥେରୋ…।
୮. ଅଙ୍ଗୁଲିମାଲତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଗଚ୍ଛଂ ୱଦେସି ସମଣ ‘ଟ୍ଠିତୋମ୍ହି’, ମମଞ୍ଚ ବ୍ରୂସି ଠିତମଟ୍ଠିତୋତି।
ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ସମଣ ଏତମତ୍ଥଂ, ‘କଥଂ ଠିତୋ ତ୍ୱଂ ଅହମଟ୍ଠିତୋମ୍ହି’’’॥
‘‘ଠିତୋ ଅହଂ ଅଙ୍ଗୁଲିମାଲ ସବ୍ବଦା, ସବ୍ବେସୁ ଭୂତେସୁ ନିଧାୟ ଦଣ୍ଡଂ।
ତୁୱଞ୍ଚ ପାଣେସୁ ଅସଞ୍ଞତୋସି, ତସ୍ମା ଠିତୋହଂ ତୁୱମଟ୍ଠିତୋସି’’॥
‘‘ଚିରସ୍ସଂ ୱତ ମେ ମହିତୋ ମହେସୀ, ମହାୱନଂ ସମଣୋ ପଚ୍ଚପାଦି [ପଚ୍ଚୁପାଦି (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ।
ସୋହଂ ଚଜିସ୍ସାମି ସହସ୍ସପାପଂ, ସୁତ୍ୱାନ ଗାଥଂ ତୱ ଧମ୍ମୟୁତ୍ତଂ’’॥
ଇଚ୍ଚେୱ ଚୋରୋ ଅସିମାୱୁଧଞ୍ଚ, ସୋବ୍ଭେ ପପାତେ ନରକେ ଅନ୍ୱକାସି [ଅକିରି (ମ॰ ନି॰ ୨.୩୪୯)] ।
ଅୱନ୍ଦି ଚୋରୋ ସୁଗତସ୍ସ ପାଦେ, ତତ୍ଥେୱ ପବ୍ବଜ୍ଜମୟାଚି ବୁଦ୍ଧଂ॥
ବୁଦ୍ଧୋ ଚ ଖୋ କାରୁଣିକୋ ମହେସି, ୟୋ ସତ୍ଥା ଲୋକସ୍ସ ସଦେୱକସ୍ସ।
‘ତମେହି ଭିକ୍ଖୂ’ତି ତଦା ଅୱୋଚ, ଏସେୱ ତସ୍ସ ଅହୁ ଭିକ୍ଖୁଭାୱୋ॥
‘‘ୟୋ ଚ ପୁବ୍ବେ ପମଜ୍ଜିତ୍ୱା, ପଚ୍ଛା ସୋ ନପ୍ପମଜ୍ଜତି।
ସୋମଂ ଲୋକଂ ପଭାସେତି, ଅବ୍ଭା ମୁତ୍ତୋୱ ଚନ୍ଦିମା॥
‘‘ୟସ୍ସ ପାପଂ କତଂ କମ୍ମଂ, କୁସଲେନ ପିଧୀୟତି [ପିଥୀୟତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ।
ସୋମଂ ଲୋକଂ ପଭାସେତି, ଅବ୍ଭା ମୁତ୍ତୋୱ ଚନ୍ଦିମା॥
‘‘ୟୋ ହୱେ ଦହରୋ ଭିକ୍ଖୁ, ୟୁଞ୍ଜତି ବୁଦ୍ଧସାସନେ।
ସୋମଂ ଲୋକଂ ପଭାସେତି, ଅବ୍ଭା ମୁତ୍ତୋୱ ଚନ୍ଦିମା॥
[ଦିସା ହି (ସ୍ୟା॰ କ॰, ମ॰ ନି॰ ୨.୩୫୨)] ‘‘ଦିସାପି ମେ ଧମ୍ମକଥଂ ସୁଣନ୍ତୁ, ଦିସାପି ମେ ୟୁଞ୍ଜନ୍ତୁ ବୁଦ୍ଧସାସନେ।
ଦିସାପି ମେ ତେ ମନୁଜେ ଭଜନ୍ତୁ, ୟେ ଧମ୍ମମେୱାଦପୟନ୍ତି ସନ୍ତୋ॥
‘‘ଦିସା ହି ମେ ଖନ୍ତିୱାଦାନଂ, ଅୱିରୋଧପ୍ପସଂସିନଂ।
ସୁଣନ୍ତୁ ଧମ୍ମଂ କାଲେନ, ତଞ୍ଚ ଅନୁୱିଧୀୟନ୍ତୁ॥
‘‘ନ ହି ଜାତୁ ସୋ ମମଂ ହିଂସେ, ଅଞ୍ଞଂ ୱା ପନ କିଞ୍ଚନଂ [କଞ୍ଚିନଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰), କଞ୍ଚନଂ (?)] ।
ପପ୍ପୁୟ୍ୟ ପରମଂ ସନ୍ତିଂ, ରକ୍ଖେୟ୍ୟ ତସଥାୱରେ॥
[ଥେରଗା॰ ୧୯] ‘‘ଉଦକଞ୍ହି ନୟନ୍ତି ନେତ୍ତିକା, ଉସୁକାରା ନମୟନ୍ତି [ଦମୟନ୍ତି (କ॰)] ତେଜନଂ।
ଦାରୁଂ ନମୟନ୍ତି [ଦମୟନ୍ତି (କ॰)] ତଚ୍ଛକା, ଅତ୍ତାନଂ ଦମୟନ୍ତି ପଣ୍ଡିତା॥
‘‘ଦଣ୍ଡେନେକେ ଦମୟନ୍ତି, ଅଙ୍କୁସେଭି କସାହି ଚ।
ଅଦଣ୍ଡେନ ଅସତ୍ଥେନ, ଅହଂ ଦନ୍ତୋମ୍ହି ତାଦିନା॥
‘‘‘ଅହିଂସକୋ’ତି ମେ ନାମଂ, ହିଂସକସ୍ସ ପୁରେ ସତୋ।
ଅଜ୍ଜାହଂ ସଚ୍ଚନାମୋମ୍ହି, ନ ନଂ ହିଂସାମି କିଞ୍ଚନଂ [କଞ୍ଚିନଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰), କଞ୍ଚନଂ (?)] ॥
‘‘ଚୋରୋ ଅହଂ ପୁରେ ଆସିଂ, ଅଙ୍ଗୁଲିମାଲୋତି ୱିସ୍ସୁତୋ।
ୱୁୟ୍ହମାନୋ ମହୋଘେନ, ବୁଦ୍ଧଂ ସରଣମାଗମଂ॥
‘‘ଲୋହିତପାଣି ପୁରେ ଆସିଂ, ଅଙ୍ଗୁଲିମାଲୋତି ୱିସ୍ସୁତୋ।
ସରଣଗମନଂ ପସ୍ସ, ଭୱନେତ୍ତି ସମୂହତା॥
‘‘ତାଦିସଂ କମ୍ମଂ କତ୍ୱାନ, ବହୁଂ ଦୁଗ୍ଗତିଗାମିନଂ।
ଫୁଟ୍ଠୋ କମ୍ମୱିପାକେନ, ଅନଣୋ ଭୁଞ୍ଜାମି ଭୋଜନଂ॥
‘‘ପମାଦମନୁୟୁଞ୍ଜନ୍ତି, ବାଲା ଦୁମ୍ମେଧିନୋ ଜନା।
ଅପ୍ପମାଦଞ୍ଚ ମେଧାୱୀ, ଧନଂ ସେଟ୍ଠଂୱ ରକ୍ଖତି॥
‘‘ମା ପମାଦମନୁୟୁଞ୍ଜେଥ, ମା କାମରତିସନ୍ଥୱଂ [ସନ୍ଧୱଂ (କ॰)] ।
ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ହି ଝାୟନ୍ତୋ, ପପ୍ପୋତି ପରମଂ ସୁଖଂ॥
‘‘ସ୍ୱାଗତଂ ନାପଗତଂ, ନେତଂ ଦୁମ୍ମନ୍ତିତଂ ମମ।
ସୱିଭତ୍ତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ୟଂ ସେଟ୍ଠଂ ତଦୁପାଗମଂ॥
‘‘ସ୍ୱାଗତଂ ନାପଗତଂ, ନେତଂ ଦୁମ୍ମନ୍ତିତଂ ମମ।
ତିସ୍ସୋ ୱିଜ୍ଜା ଅନୁପ୍ପତ୍ତା, କତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନଂ॥
‘‘ଅରଞ୍ଞେ ରୁକ୍ଖମୂଲେ ୱା, ପବ୍ବତେସୁ ଗୁହାସୁ ୱା।
ତତ୍ଥ ତତ୍ଥେୱ ଅଟ୍ଠାସିଂ, ଉବ୍ବିଗ୍ଗମନସୋ ତଦା॥
‘‘ସୁଖଂ ସୟାମି ଠାୟାମି, ସୁଖଂ କପ୍ପେମି ଜୀୱିତଂ।
ଅହତ୍ଥପାସୋ ମାରସ୍ସ, ଅହୋ ସତ୍ଥାନୁକମ୍ପିତୋ॥
‘‘ବ୍ରହ୍ମଜଚ୍ଚୋ ପୁରେ ଆସିଂ, ଉଦିଚ୍ଚୋ ଉଭତୋ ଅହୁ।
ସୋଜ୍ଜ ପୁତ୍ତୋ ସୁଗତସ୍ସ, ଧମ୍ମରାଜସ୍ସ ସତ୍ଥୁନୋ॥
‘‘ୱୀତତଣ୍ହୋ ଅନାଦାନୋ, ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋ ସୁସଂୱୁତୋ।
ଅଘମୂଲଂ ୱଧିତ୍ୱାନ, ପତ୍ତୋ ମେ ଆସୱକ୍ଖୟୋ॥
‘‘ପରିଚିଣ୍ଣୋ ମୟା ସତ୍ଥା, କତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନଂ।
ଓହିତୋ ଗରୁକୋ ଭାରୋ, ଭୱନେତ୍ତି ସମୂହତା’’ତି॥
… ଅଙ୍ଗୁଲିମାଲୋ ଥେରୋ…।
୯. ଅନୁରୁଦ୍ଧତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ପହାୟ ମାତାପିତରୋ, ଭଗିନୀ ଞାତିଭାତରୋ।
ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ ହିତ୍ୱା, ଅନୁରୁଦ୍ଧୋୱ ଝାୟତୁ॥
‘‘ସମେତୋ ନଚ୍ଚଗୀତେହି, ସମ୍ମତାଳପ୍ପବୋଧନୋ।
ନ ତେନ ସୁଦ୍ଧିମଜ୍ଝଗଂ [ସୁଦ୍ଧମଜ୍ଝଗା (ସୀ॰ କ॰), ସୁଦ୍ଧିମଜ୍ଝଗମା (ସ୍ୟା॰)] , ମାରସ୍ସ ୱିସୟେ ରତୋ॥
‘‘ଏତଞ୍ଚ ସମତିକ୍କମ୍ମ, ରତୋ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନେ।
ସବ୍ବୋଘଂ ସମତିକ୍କମ୍ମ, ଅନୁରୁଦ୍ଧୋୱ ଝାୟତି॥
‘‘ରୂପା ସଦ୍ଦା ରସା ଗନ୍ଧା, ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଚ ମନୋରମା।
ଏତେ ଚ ସମତିକ୍କମ୍ମ, ଅନୁରୁଦ୍ଧୋୱ ଝାୟତି॥
‘‘ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ, ଏକୋ ଅଦୁତିୟୋ ମୁନି।
ଏସତି ପଂସୁକୂଲାନି, ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ଅନାସୱୋ॥
‘‘ୱିଚିନୀ ଅଗ୍ଗହୀ ଧୋୱି, ରଜୟୀ ଧାରୟୀ ମୁନି।
ପଂସୁକୂଲାନି ମତିମା, ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ଅନାସୱୋ॥
‘‘ମହିଚ୍ଛୋ ଚ ଅସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ, ସଂସଟ୍ଠୋ ୟୋ ଚ ଉଦ୍ଧତୋ।
ତସ୍ସ ଧମ୍ମା ଇମେ ହୋନ୍ତି, ପାପକା ସଂକିଲେସିକା॥
‘‘ସତୋ ଚ ହୋତି ଅପ୍ପିଚ୍ଛୋ, ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ ଅୱିଘାତୱା।
ପୱିୱେକରତୋ ୱିତ୍ତୋ, ନିଚ୍ଚମାରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ॥
‘‘ତସ୍ସ ଧମ୍ମା ଇମେ ହୋନ୍ତି, କୁସଲା ବୋଧିପକ୍ଖିକା।
ଅନାସୱୋ ଚ ସୋ ହୋତି, ଇତି ୱୁତ୍ତଂ ମହେସିନା॥
‘‘ମମ ସଙ୍କପ୍ପମଞ୍ଞାୟ, ସତ୍ଥା ଲୋକେ ଅନୁତ୍ତରୋ।
ମନୋମୟେନ କାୟେନ, ଇଦ୍ଧିୟା ଉପସଙ୍କମି॥
‘‘ୟଦା ମେ ଅହୁ ସଙ୍କପ୍ପୋ, ତତୋ ଉତ୍ତରି ଦେସୟି।
ନିପ୍ପପଞ୍ଚରତୋ ବୁଦ୍ଧୋ, ନିପ୍ପପଞ୍ଚମଦେସୟି॥
‘‘ତସ୍ସାହଂ ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟ, ୱିହାସିଂ ସାସନେ ରତୋ।
ତିସ୍ସୋ ୱିଜ୍ଜା ଅନୁପ୍ପତ୍ତା, କତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନଂ॥
‘‘ପଞ୍ଚପଞ୍ଞାସୱସ୍ସାନି , ୟତୋ ନେସଜ୍ଜିକୋ ଅହଂ।
ପଞ୍ଚୱୀସତିୱସ୍ସାନି, ୟତୋ ମିଦ୍ଧଂ ସମୂହତଂ॥
[ଦୀ॰ ନି॰ ୨.୨୨୨] ‘‘ନାହୁ ଅସ୍ସାସପସ୍ସାସା, ଠିତଚିତ୍ତସ୍ସ ତାଦିନୋ।
ଅନେଜୋ ସନ୍ତିମାରବ୍ଭ, ଚକ୍ଖୁମା ପରିନିବ୍ବୁତୋ॥
[ଦୀ॰ ନି॰ ୨.୨୨୨] ‘‘ଅସଲ୍ଲୀନେନ ଚିତ୍ତେନ, ୱେଦନଂ ଅଜ୍ଝୱାସୟି।
ପଜ୍ଜୋତସ୍ସେୱ ନିବ୍ବାନଂ, ୱିମୋକ୍ଖୋ ଚେତସୋ ଅହୁ॥
‘‘ଏତେ ପଚ୍ଛିମକା ଦାନି, ମୁନିନୋ ଫସ୍ସପଞ୍ଚମା।
ନାଞ୍ଞେ ଧମ୍ମା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ସମ୍ବୁଦ୍ଧେ ପରିନିବ୍ବୁତେ॥
‘‘ନତ୍ଥି ଦାନି ପୁନାୱାସୋ, ଦେୱକାୟସ୍ମି ଜାଲିନି।
ୱିକ୍ଖୀଣୋ ଜାତିସଂସାରୋ, ନତ୍ଥି ଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ॥
‘‘ୟସ୍ସ ମୁହୁତ୍ତେନ ସହସ୍ସଧା, ଲୋକୋ ସଂୱିଦିତୋ ସବ୍ରହ୍ମକପ୍ପୋ।
ୱସୀ ଇଦ୍ଧିଗୁଣେ ଚୁତୂପପାତେ, କାଲେ ପସ୍ସତି ଦେୱତା ସ ଭିକ୍ଖୁ [ସଭିକ୍ଖୁନୋ (ସୀ॰ କ॰)] ॥
‘‘ଅନ୍ନଭାରୋ [ଅନ୍ନହାରୋ (ସୀ॰)] ପୁରେ ଆସିଂ, ଦଲିଦ୍ଦୋ ଘାସହାରକୋ।
ସମଣଂ ପଟିପାଦେସିଂ, ଉପରିଟ୍ଠଂ ୟସସ୍ସିନଂ॥
‘‘ସୋମ୍ହି ସକ୍ୟକୁଲେ ଜାତୋ, ଅନୁରୁଦ୍ଧୋତି ମଂ ୱିଦୂ।
ଉପେତୋ ନଚ୍ଚଗୀତେହି, ସମ୍ମତାଳପ୍ପବୋଧନୋ॥
‘‘ଅଥଦ୍ଦସାସିଂ ସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ, ସତ୍ଥାରଂ ଅକୁତୋଭୟଂ।
ତସ୍ମିଂ ଚିତ୍ତଂ ପସାଦେତ୍ୱା, ପବ୍ବଜିଂ ଅନଗାରିୟଂ॥
‘‘ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଜାନାମି, ୟତ୍ଥ ମେ ୱୁସିତଂ ପୁରେ।
ତାୱତିଂସେସୁ ଦେୱେସୁ, ଅଟ୍ଠାସିଂ ସକ୍କଜାତିୟା [ସତଜାତିୟା (ସୀ॰)] ॥
‘‘ସତ୍ତକ୍ଖତ୍ତୁଂ ମନୁସ୍ସିନ୍ଦୋ, ଅହଂ ରଜ୍ଜମକାରୟିଂ।
ଚାତୁରନ୍ତୋ ୱିଜିତାୱୀ, ଜମ୍ବୁସଣ୍ଡସ୍ସ ଇସ୍ସରୋ।
ଅଦଣ୍ଡେନ ଅସତ୍ଥେନ, ଧମ୍ମେନ ଅନୁସାସୟିଂ॥
‘‘ଇତୋ ସତ୍ତ ତତୋ ସତ୍ତ, ସଂସାରାନି ଚତୁଦ୍ଦସ।
ନିୱାସମଭିଜାନିସ୍ସଂ, ଦେୱଲୋକେ ଠିତା ତଦା॥
‘‘ପଞ୍ଚଙ୍ଗିକେ ସମାଧିମ୍ହି, ସନ୍ତେ ଏକୋଦିଭାୱିତେ।
ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିଲଦ୍ଧମ୍ହି, ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁ ୱିସୁଜ୍ଝି ମେ॥
‘‘ଚୁତୂପପାତଂ ଜାନାମି, ସତ୍ତାନଂ ଆଗତିଂ ଗତିଂ।
ଇତ୍ଥଭାୱଞ୍ଞଥାଭାୱଂ, ଝାନେ ପଞ୍ଚଙ୍ଗିକେ ଠିତୋ॥
‘‘ପରିଚିଣ୍ଣୋ ମୟା ସତ୍ଥା…ପେ॰… ଭୱନେତ୍ତି ସମୂହତା॥
‘‘ୱଜ୍ଜୀନଂ ୱେଳୁୱଗାମେ, ଅହଂ ଜୀୱିତସଙ୍ଖୟା।
ହେଟ୍ଠତୋ ୱେଳୁଗୁମ୍ବସ୍ମିଂ, ନିବ୍ବାୟିସ୍ସଂ ଅନାସୱୋ’’ତି॥
… ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ ଥେରୋ…।
୧୦. ପାରାପରିୟତ୍ଥେରଗାଥା
ସମଣସ୍ସ ଅହୁ ଚିନ୍ତା, ପୁପ୍ଫିତମ୍ହି ମହାୱନେ।
ଏକଗ୍ଗସ୍ସ ନିସିନ୍ନସ୍ସ, ପୱିୱିତ୍ତସ୍ସ ଝାୟିନୋ॥
‘‘ଅଞ୍ଞଥା ଲୋକନାଥମ୍ହି, ତିଟ୍ଠନ୍ତେ ପୁରିସୁତ୍ତମେ।
ଇରିୟଂ ଆସି ଭିକ୍ଖୂନଂ, ଅଞ୍ଞଥା ଦାନି ଦିସ୍ସତି॥
‘‘ସୀତୱାତପରିତ୍ତାନଂ, ହିରିକୋପୀନଛାଦନଂ।
ମତ୍ତଟ୍ଠିୟଂ ଅଭୁଞ୍ଜିଂସୁ, ସନ୍ତୁଟ୍ଠା ଇତରୀତରେ॥
‘‘ପଣୀତଂ ୟଦି ୱା ଲୂଖଂ, ଅପ୍ପଂ ୱା ୟଦି ୱା ବହୁଂ।
ୟାପନତ୍ଥଂ ଅଭୁଞ୍ଜିଂସୁ, ଅଗିଦ୍ଧା ନାଧିମୁଚ୍ଛିତା॥
‘‘ଜୀୱିତାନଂ ପରିକ୍ଖାରେ, ଭେସଜ୍ଜେ ଅଥ ପଚ୍ଚୟେ।
ନ ବାଳ୍ହଂ ଉସ୍ସୁକା ଆସୁଂ, ୟଥା ତେ ଆସୱକ୍ଖୟେ॥
‘‘ଅରଞ୍ଞେ ରୁକ୍ଖମୂଲେସୁ, କନ୍ଦରାସୁ ଗୁହାସୁ ଚ।
ୱିୱେକମନୁବ୍ରୂହନ୍ତା, ୱିହଂସୁ ତପ୍ପରାୟନା॥
‘‘ନୀଚା ନିୱିଟ୍ଠା ସୁଭରା, ମୁଦୂ ଅତ୍ଥଦ୍ଧମାନସା।
ଅବ୍ୟାସେକା ଅମୁଖରା, ଅତ୍ଥଚିନ୍ତା ୱସାନୁଗା॥
‘‘ତତୋ ପାସାଦିକଂ ଆସି, ଗତଂ ଭୁତ୍ତଂ ନିସେୱିତଂ।
ସିନିଦ୍ଧା ତେଲଧାରାୱ, ଅହୋସି ଇରିୟାପଥୋ॥
‘‘ସବ୍ବାସୱପରିକ୍ଖୀଣା, ମହାଝାୟୀ ମହାହିତା।
ନିବ୍ବୁତା ଦାନି ତେ ଥେରା, ପରିତ୍ତା ଦାନି ତାଦିସା॥
‘‘କୁସଲାନଞ୍ଚ ଧମ୍ମାନଂ, ପଞ୍ଞାୟ ଚ ପରିକ୍ଖୟା।
ସବ୍ବାକାରୱରୂପେତଂ, ଲୁଜ୍ଜତେ ଜିନସାସନଂ॥
‘‘ପାପକାନଞ୍ଚ ଧମ୍ମାନଂ, କିଲେସାନଞ୍ଚ ୟୋ ଉତୁ।
ଉପଟ୍ଠିତା ୱିୱେକାୟ, ୟେ ଚ ସଦ୍ଧମ୍ମସେସକା॥
‘‘ତେ କିଲେସା ପୱଡ୍ଢନ୍ତା, ଆୱିସନ୍ତି ବହୁଂ ଜନଂ।
କୀଳନ୍ତି ମଞ୍ଞେ ବାଲେହି, ଉମ୍ମତ୍ତେହିୱ ରକ୍ଖସା॥
‘‘କିଲେସେହାଭିଭୂତା ତେ, ତେନ ତେନ ୱିଧାୱିତା।
ନରା କିଲେସୱତ୍ଥୂସୁ, ସସଙ୍ଗାମେୱ ଘୋସିତେ॥
‘‘ପରିଚ୍ଚଜିତ୍ୱା ସଦ୍ଧମ୍ମଂ, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ଭଣ୍ଡରେ।
ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ଅନ୍ୱେନ୍ତା, ଇଦଂ ସେୟ୍ୟୋତି ମଞ୍ଞରେ॥
‘‘ଧନଞ୍ଚ ପୁତ୍ତଂ ଭରିୟଞ୍ଚ, ଛଡ୍ଡୟିତ୍ୱାନ ନିଗ୍ଗତା।
କଟଚ୍ଛୁଭିକ୍ଖହେତୂପି, ଅକିଚ୍ଛାନି ନିସେୱରେ॥
‘‘ଉଦରାୱଦେହକଂ ଭୁତ୍ୱା, ସୟନ୍ତୁତ୍ତାନସେୟ୍ୟକା।
କଥଂ ୱତ୍ତେନ୍ତି [କଥା ୱଡ୍ଢେନ୍ତି (ସୀ॰ କ॰)] ପଟିବୁଦ୍ଧା, ୟା କଥା ସତ୍ଥୁଗରହିତା॥
‘‘ସବ୍ବକାରୁକସିପ୍ପାନି , ଚିତ୍ତିଂ କତ୍ୱାନ [ଚିତ୍ତୀକତ୍ୱାନ (ସୀ॰), ଚିତ୍ତଂ କତ୍ୱାନ (ସ୍ୟା॰)] ସିକ୍ଖରେ।
ଅୱୂପସନ୍ତା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ, ସାମଞ୍ଞତ୍ଥୋତି ଅଚ୍ଛତି [ତିରିଞ୍ଚତି (?)] ॥
‘‘ମତ୍ତିକଂ ତେଲଚୁଣ୍ଣଞ୍ଚ, ଉଦକାସନଭୋଜନଂ।
ଗିହୀନଂ ଉପନାମେନ୍ତି, ଆକଙ୍ଖନ୍ତା ବହୁତ୍ତରଂ॥
‘‘ଦନ୍ତପୋନଂ କପିତ୍ଥଞ୍ଚ, ପୁପ୍ଫଂ ଖାଦନିୟାନି ଚ।
ପିଣ୍ଡପାତେ ଚ ସମ୍ପନ୍ନେ, ଅମ୍ବେ ଆମଲକାନି ଚ॥
‘‘ଭେସଜ୍ଜେସୁ ୟଥା ୱେଜ୍ଜା, କିଚ୍ଚାକିଚ୍ଚେ ୟଥା ଗିହୀ।
ଗଣିକାୱ ୱିଭୂସାୟଂ, ଇସ୍ସରେ ଖତ୍ତିୟା ୟଥା॥
‘‘ନେକତିକା ୱଞ୍ଚନିକା, କୂଟସକ୍ଖୀ ଅପାଟୁକା।
ବହୂହି ପରିକପ୍ପେହି, ଆମିସଂ ପରିଭୁଞ୍ଜରେ॥
‘‘ଲେସକପ୍ପେ ପରିୟାୟେ, ପରିକପ୍ପେନୁଧାୱିତା।
ଜୀୱିକତ୍ଥା ଉପାୟେନ, ସଙ୍କଡ୍ଢନ୍ତି ବହୁଂ ଧନଂ॥
‘‘ଉପଟ୍ଠାପେନ୍ତି ପରିସଂ, କମ୍ମତୋ ନୋ ଚ ଧମ୍ମତୋ।
ଧମ୍ମଂ ପରେସଂ ଦେସେନ୍ତି, ଲାଭତୋ ନୋ ଚ ଅତ୍ଥତୋ॥
‘‘ସଙ୍ଘଲାଭସ୍ସ ଭଣ୍ଡନ୍ତି, ସଙ୍ଘତୋ ପରିବାହିରା।
ପରଲାଭୋପଜୀୱନ୍ତା, ଅହିରୀକା ନ ଲଜ୍ଜରେ॥
‘‘ନାନୁୟୁତ୍ତା ତଥା ଏକେ, ମୁଣ୍ଡା ସଙ୍ଘାଟିପାରୁତା।
ସମ୍ଭାୱନଂୟେୱିଚ୍ଛନ୍ତି, ଲାଭସକ୍କାରମୁଚ୍ଛିତା॥
‘‘ଏୱଂ ନାନପ୍ପୟାତମ୍ହି, ନ ଦାନି ସୁକରଂ ତଥା।
ଅଫୁସିତଂ ୱା ଫୁସିତୁଂ, ଫୁସିତଂ ୱାନୁରକ୍ଖିତୁଂ॥
‘‘ୟଥା କଣ୍ଟକଟ୍ଠାନମ୍ହି, ଚରେୟ୍ୟ ଅନୁପାହନୋ।
ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱାନ, ଏୱଂ ଗାମେ ମୁନୀ ଚରେ॥
‘‘ସରିତ୍ୱା ପୁବ୍ବକେ ୟୋଗୀ, ତେସଂ ୱତ୍ତମନୁସ୍ସରଂ।
କିଞ୍ଚାପି ପଚ୍ଛିମୋ କାଲୋ, ଫୁସେୟ୍ୟ ଅମତଂ ପଦଂ॥
‘‘ଇଦଂ ୱତ୍ୱା ସାଲୱନେ, ସମଣୋ ଭାୱିତିନ୍ଦ୍ରିୟୋ।
ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ପରିନିବ୍ବାୟୀ, ଇସି ଖୀଣପୁନବ୍ଭୱୋ’’ତି॥
… ପାରାପରିୟୋ [ପାରାସରିୟୋ (ସ୍ୟା॰)] ଥେରୋ…।
ୱୀସତିନିପାତୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତତ୍ରୁଦ୍ଦାନଂ –
ଅଧିମୁତ୍ତୋ ପାରାପରିୟୋ, ତେଲକାନି ରଟ୍ଠପାଲୋ।
ମାଲୁକ୍ୟସେଲୋ ଭଦ୍ଦିୟୋ, ଅଙ୍ଗୁଲି ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁକୋ॥
ପାରାପରିୟୋ ଦସେତେ, ୱୀସମ୍ହି ପରିକିତ୍ତିତା।
ଗାଥାୟୋ ଦ୍ୱେ ସତା ହୋନ୍ତି, ପଞ୍ଚତାଲୀସ [୨୪୪ ଗାଥାୟୋୟେୱ ଦିସ୍ସନ୍ତି] ଉତ୍ତରିନ୍ତି॥
୧୭. ତିଂସନିପାତୋ
୧. ଫୁସ୍ସତ୍ଥେରଗାଥା
ପାସାଦିକେ ବହୂ ଦିସ୍ୱା, ଭାୱିତତ୍ତେ ସୁସଂୱୁତେ।
ଇସି ପଣ୍ଡରସଗୋତ୍ତୋ [ପଣ୍ଡରସ୍ସ ଗୋତ୍ତୋ (ସୀ॰)] , ଅପୁଚ୍ଛି ଫୁସ୍ସସୱ୍ହୟଂ॥
‘‘କିଂଛନ୍ଦା କିମଧିପ୍ପାୟା, କିମାକପ୍ପା ଭୱିସ୍ସରେ।
ଅନାଗତମ୍ହି କାଲମ୍ହି, ତଂ ମେ ଅକ୍ଖାହି ପୁଚ୍ଛିତୋ’’॥
‘‘ସୁଣୋହି ୱଚନଂ ମୟ୍ହଂ, ଇସିପଣ୍ଡରସୱ୍ହୟ।
ସକ୍କଚ୍ଚଂ ଉପଧାରେହି, ଆଚିକ୍ଖିସ୍ସାମ୍ୟନାଗତଂ॥
‘‘କୋଧନା ଉପନାହୀ ଚ, ମକ୍ଖୀ ଥମ୍ଭୀ ସଠା ବହୂ।
ଉସ୍ସୁକୀ ନାନାୱାଦା ଚ, ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ଅନାଗତେ॥
‘‘ଅଞ୍ଞାତମାନିନୋ ଧମ୍ମେ, ଗମ୍ଭୀରେ ତୀରଗୋଚରା।
ଲହୁକା ଅଗରୁ ଧମ୍ମେ, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞମଗାରୱା॥
‘‘ବହୂ ଆଦୀନୱା ଲୋକେ, ଉପ୍ପଜ୍ଜିସ୍ସନ୍ତ୍ୟନାଗତେ।
ସୁଦେସିତଂ ଇମଂ ଧମ୍ମଂ, କିଲେସେସ୍ସନ୍ତି [କିଲେସିସ୍ସନ୍ତି (ସୀ॰), କିଲିସିସ୍ସନ୍ତି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଦୁମ୍ମତୀ॥
‘‘ଗୁଣହୀନାପି ସଙ୍ଘମ୍ହି, ୱୋହରନ୍ତା ୱିସାରଦା।
ବଲୱନ୍ତୋ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ମୁଖରା ଅସ୍ସୁତାୱିନୋ॥
‘‘ଗୁଣୱନ୍ତୋପି ସଙ୍ଘମ୍ହି, ୱୋହରନ୍ତା ୟଥାତ୍ଥତୋ।
ଦୁବ୍ବଲା ତେ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ହିରୀମନା ଅନତ୍ଥିକା॥
‘‘ରଜତଂ ଜାତରୂପଞ୍ଚ, ଖେତ୍ତଂ ୱତ୍ଥୁମଜେଳକଂ।
ଦାସିଦାସଞ୍ଚ ଦୁମ୍ମେଧା, ସାଦିୟିସ୍ସନ୍ତ୍ୟନାଗତେ॥
‘‘ଉଜ୍ଝାନସଞ୍ଞିନୋ ବାଲା, ସୀଲେସୁ ଅସମାହିତା।
ଉନ୍ନଳା ୱିଚରିସ୍ସନ୍ତି, କଲହାଭିରତା ମଗା॥
‘‘ଉଦ୍ଧତା ଚ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, ନୀଲଚୀୱରପାରୁତା।
କୁହା ଥଦ୍ଧା ଲପା ସିଙ୍ଗୀ, ଚରିସ୍ସନ୍ତ୍ୟରିୟା ୱିୟ॥
‘‘ତେଲସଣ୍ଠେହି କେସେହି, ଚପଲା ଅଞ୍ଜନକ୍ଖିକା।
ରଥିୟାୟ ଗମିସ୍ସନ୍ତି, ଦନ୍ତୱଣ୍ଣିକପାରୁତା॥
‘‘ଅଜେଗୁଚ୍ଛଂ ୱିମୁତ୍ତେହି, ସୁରତ୍ତଂ ଅରହଦ୍ଧଜଂ।
ଜିଗୁଚ୍ଛିସ୍ସନ୍ତି କାସାୱଂ, ଓଦାତେସୁ ସମୁଚ୍ଛିତା [ଓଦାତେ ସୁସମୁଚ୍ଛିତା (ସୀ॰)] ॥
‘‘ଲାଭକାମା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି, କୁସୀତା ହୀନୱୀରିୟା।
କିଚ୍ଛନ୍ତା ୱନପତ୍ଥାନି, ଗାମନ୍ତେସୁ ୱସିସ୍ସରେ॥
‘‘ୟେ ୟେ ଲାଭଂ ଲଭିସ୍ସନ୍ତି, ମିଚ୍ଛାଜୀୱରତା ସଦା।
ତେ ତେୱ ଅନୁସିକ୍ଖନ୍ତା, ଭଜିସ୍ସନ୍ତି ଅସଂୟତା॥
‘‘ୟେ ୟେ ଅଲାଭିନୋ ଲାଭଂ, ନ ତେ ପୁଜ୍ଜା ଭୱିସ୍ସରେ।
ସୁପେସଲେପି ତେ ଧୀରେ, ସେୱିସ୍ସନ୍ତି ନ ତେ ତଦା॥
‘‘ମିଲକ୍ଖୁରଜନଂ ରତ୍ତଂ [ପିଲକ୍ଖରଜନଂ ରତ୍ତଂ (?)] , ଗରହନ୍ତା ସକଂ ଧଜଂ।
ତିତ୍ଥିୟାନଂ ଧଜଂ କେଚି, ଧାରିସ୍ସନ୍ତ୍ୟୱଦାତକଂ॥
‘‘ଅଗାରୱୋ ଚ କାସାୱେ, ତଦା ତେସଂ ଭୱିସ୍ସତି।
ପଟିସଙ୍ଖା ଚ କାସାୱେ, ଭିକ୍ଖୂନଂ ନ ଭୱିସ୍ସତି॥
‘‘ଅଭିଭୂତସ୍ସ ଦୁକ୍ଖେନ, ସଲ୍ଲୱିଦ୍ଧସ୍ସ ରୁପ୍ପତୋ।
ପଟିସଙ୍ଖା ମହାଘୋରା, ନାଗସ୍ସାସି ଅଚିନ୍ତିୟା॥
‘‘ଛଦ୍ଦନ୍ତୋ ହି ତଦା ଦିସ୍ୱା, ସୁରତ୍ତଂ ଅରହଦ୍ଧଜଂ।
ତାୱଦେୱ ଭଣୀ ଗାଥା, ଗଜୋ ଅତ୍ଥୋପସଂହିତା’’॥
[ଧ॰ ପ॰ ୯; ଜା॰ ୧.୨.୧୪୧; ୧.୧୬.୧୨୨] ‘‘ଅନିକ୍କସାୱୋ କାସାୱଂ, ୟୋ ୱତ୍ଥଂ ପରିଧସ୍ସତି [ପରିଦହିସ୍ସତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ।
ଅପେତୋ ଦମସଚ୍ଚେନ, ନ ସୋ କାସାୱମରହତି॥
‘‘ୟୋ ଚ ୱନ୍ତକାସାୱସ୍ସ, ସୀଲେସୁ ସୁସମାହିତୋ।
ଉପେତୋ ଦମସଚ୍ଚେନ, ସ ୱେ କାସାୱମରହତି॥
‘‘ୱିପନ୍ନସୀଲୋ ଦୁମ୍ମେଧୋ, ପାକଟୋ କାମକାରିୟୋ।
ୱିବ୍ଭନ୍ତଚିତ୍ତୋ ନିସ୍ସୁକ୍କୋ, ନ ସୋ କାସାୱମରହତି॥
‘‘ୟୋ ଚ ସୀଲେନ ସମ୍ପନ୍ନୋ, ୱୀତରାଗୋ ସମାହିତୋ।
ଓଦାତମନସଙ୍କପ୍ପୋ, ସ ୱେ କାସାୱମରହତି॥
‘‘ଉଦ୍ଧତୋ ଉନ୍ନଳୋ ବାଲୋ, ସୀଲଂ ୟସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜତି।
ଓଦାତକଂ ଅରହତି, କାସାୱଂ କିଂ କରିସ୍ସତି॥
‘‘ଭିକ୍ଖୂ ଚ ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଚ, ଦୁଟ୍ଠଚିତ୍ତା ଅନାଦରା।
ତାଦୀନଂ ମେତ୍ତଚିତ୍ତାନଂ, ନିଗ୍ଗଣ୍ହିସ୍ସନ୍ତ୍ୟନାଗତେ॥
‘‘ସିକ୍ଖାପେନ୍ତାପି ଥେରେହି, ବାଲା ଚୀୱରଧାରଣଂ।
ନ ସୁଣିସ୍ସନ୍ତି ଦୁମ୍ମେଧା, ପାକଟା କାମକାରିୟା॥
‘‘ତେ ତଥା ସିକ୍ଖିତା ବାଲା, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ଅଗାରୱା।
ନାଦିୟିସ୍ସନ୍ତୁପଜ୍ଝାୟେ, ଖଳୁଙ୍କୋ ୱିୟ ସାରଥିଂ॥
‘‘ଏୱଂ ଅନାଗତଦ୍ଧାନଂ, ପଟିପତ୍ତି ଭୱିସ୍ସତି।
ଭିକ୍ଖୂନଂ ଭିକ୍ଖୁନୀନଞ୍ଚ, ପତ୍ତେ କାଲମ୍ହି ପଚ୍ଛିମେ॥
‘‘ପୁରା ଆଗଚ୍ଛତେ ଏତଂ, ଅନାଗତଂ ମହବ୍ଭୟଂ।
ସୁବ୍ବଚା ହୋଥ ସଖିଲା, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ସଗାରୱା॥
‘‘ମେତ୍ତଚିତ୍ତା କାରୁଣିକା, ହୋଥ ସୀଲେସୁ ସଂୱୁତା।
ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟା ପହିତତ୍ତା, ନିଚ୍ଚଂ ଦଳ୍ହପରକ୍କମା॥
‘‘ପମାଦଂ ଭୟତୋ ଦିସ୍ୱା, ଅପ୍ପମାଦଞ୍ଚ ଖେମତୋ।
ଭାୱେଥଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ, ଫୁସନ୍ତା ଅମତଂ ପଦ’’ନ୍ତି॥
… ଫୁସ୍ସୋ ଥେରୋ…।
୨. ସାରିପୁତ୍ତତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ୟଥାଚାରୀ ୟଥାସତୋ ସତୀମା, ୟତସଙ୍କପ୍ପଜ୍ଝାୟି ଅପ୍ପମତ୍ତୋ।
ଅଜ୍ଝତ୍ତରତୋ ସମାହିତତ୍ତୋ, ଏକୋ ସନ୍ତୁସିତୋ ତମାହୁ ଭିକ୍ଖୁଂ॥
‘‘ଅଲ୍ଲଂ ସୁକ୍ଖଂ ୱା ଭୁଞ୍ଜନ୍ତୋ, ନ ବାଳ୍ହଂ ସୁହିତୋ ସିୟା।
ଊନୂଦରୋ ମିତାହାରୋ, ସତୋ ଭିକ୍ଖୁ ପରିବ୍ବଜେ॥
‘‘ଚତ୍ତାରୋ ପଞ୍ଚ ଆଲୋପେ, ଅଭୁତ୍ୱା ଉଦକଂ ପିୱେ।
ଅଲଂ ଫାସୁୱିହାରାୟ, ପହିତତ୍ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ॥
‘‘କପ୍ପିୟଂ ତଂ ଚେ ଛାଦେତି, ଚୀୱରଂ ଇଦମତ୍ଥିକଂ [ଇଦମତ୍ଥିତଂ (ସୀ॰)] ।
ଅଲଂ ଫାସୁୱିହାରାୟ, ପହିତତ୍ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ॥
‘‘ପଲ୍ଲଙ୍କେନ ନିସିନ୍ନସ୍ସ, ଜଣ୍ଣୁକେ ନାଭିୱସ୍ସତି।
ଅଲଂ ଫାସୁୱିହାରାୟ, ପହିତତ୍ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ॥
[ସଂ॰ ନି॰ ୪.୨୫୩; ଇତିୱୁ॰ ୫୩] ‘‘ୟୋ ସୁଖଂ ଦୁକ୍ଖତୋ ଅଦ୍ଦ, ଦୁକ୍ଖମଦ୍ଦକ୍ଖି ସଲ୍ଲତୋ।
ଉଭୟନ୍ତରେନ [ଉଭୟମନ୍ତରେ (ସୀ॰)] ନାହୋସି, କେନ ଲୋକସ୍ମି କିଂ ସିୟା॥
‘‘ମା ମେ କଦାଚି ପାପିଚ୍ଛୋ, କୁସୀତୋ ହୀନୱୀରିୟୋ।
ଅପ୍ପସ୍ସୁତୋ ଅନାଦରୋ, କେନ ଲୋକସ୍ମି କିଂ ସିୟା॥
‘‘ବହୁସ୍ସୁତୋ ଚ ମେଧାୱୀ, ସୀଲେସୁ ସୁସମାହିତୋ।
ଚେତୋସମଥମନୁୟୁତ୍ତୋ, ଅପି ମୁଦ୍ଧନି ତିଟ୍ଠତୁ॥
‘‘ୟୋ ପପଞ୍ଚମନୁୟୁତ୍ତୋ, ପପଞ୍ଚାଭିରତୋ ମଗୋ।
ୱିରାଧୟୀ ସୋ ନିବ୍ବାନଂ, ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ଅନୁତ୍ତରଂ॥
‘‘ୟୋ ଚ ପପଞ୍ଚଂ ହିତ୍ୱାନ, ନିପ୍ପପଞ୍ଚପଥେ ରତୋ।
ଆରାଧୟୀ ସୋ ନିବ୍ବାନଂ, ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ଅନୁତ୍ତରଂ॥
[ଧ॰ ପ॰ ୯୮] ‘‘ଗାମେ ୱା ୟଦି ୱାରଞ୍ଞେ, ନିନ୍ନେ ୱା ୟଦି ୱା ଥଲେ।
ୟତ୍ଥ ଅରହନ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତି, ତଂ ଭୂମିରାମଣେୟ୍ୟକଂ॥
‘‘ରମଣୀୟାନି ଅରଞ୍ଞାନି, ୟତ୍ଥ ନ ରମତୀ ଜନୋ।
ୱୀତରାଗା ରମିସ୍ସନ୍ତି, ନ ତେ କାମଗୱେସିନୋ॥
[ଧ॰ ପ॰ ୭୬] ‘‘ନିଧୀନଂୱ ପୱତ୍ତାରଂ, ୟଂ ପସ୍ସେ ୱଜ୍ଜଦସ୍ସିନଂ।
ନିଗ୍ଗୟ୍ହୱାଦିଂ ମେଧାୱିଂ, ତାଦିସଂ ପଣ୍ଡିତଂ ଭଜେ।
ତାଦିସଂ ଭଜମାନସ୍ସ, ସେୟ୍ୟୋ ହୋତି ନ ପାପିୟୋ॥
[ଧ॰ ପ॰ ୭୭] ‘‘ଓୱଦେୟ୍ୟାନୁସାସେୟ୍ୟ, ଅସବ୍ଭା ଚ ନିୱାରୟେ।
ସତଞ୍ହି ସୋ ପିୟୋ ହୋତି, ଅସତଂ ହୋତି ଅପ୍ପିୟୋ॥
‘‘ଅଞ୍ଞସ୍ସ ଭଗୱା ବୁଦ୍ଧୋ, ଧମ୍ମଂ ଦେସେସି ଚକ୍ଖୁମା।
ଧମ୍ମେ ଦେସିୟମାନମ୍ହି, ସୋତମୋଧେସିମତ୍ଥିକୋ।
ତଂ ମେ ଅମୋଘଂ ସୱନଂ, ୱିମୁତ୍ତୋମ୍ହି ଅନାସୱୋ॥
‘‘ନେୱ ପୁବ୍ବେନିୱାସାୟ, ନପି ଦିବ୍ବସ୍ସ ଚକ୍ଖୁନୋ।
ଚେତୋପରିୟାୟ ଇଦ୍ଧିୟା, ଚୁତିୟା ଉପପତ୍ତିୟା।
ସୋତଧାତୁୱିସୁଦ୍ଧିୟା, ପଣିଧୀ ମେ ନ ୱିଜ୍ଜତି [କଥା॰ ୩୭୮] ॥
‘‘ରୁକ୍ଖମୂଲଂୱ ନିସ୍ସାୟ, ମୁଣ୍ଡୋ ସଙ୍ଘାଟିପାରୁତୋ।
ପଞ୍ଞାୟ ଉତ୍ତମୋ ଥେରୋ, ଉପତିସ୍ସୋୱ [ଉପତିସ୍ସୋ ଚ (ସୀ॰ କ॰)] ଝାୟତି॥
‘‘ଅୱିତକ୍କଂ ସମାପନ୍ନୋ, ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସାୱକୋ।
ଅରିୟେନ ତୁଣ୍ହୀଭାୱେନ, ଉପେତୋ ହୋତି ତାୱଦେ॥
[ଉଦା॰ ୨୪] ‘‘ୟଥାପି ପବ୍ବତୋ ସେଲୋ, ଅଚଲୋ ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠିତୋ।
ଏୱଂ ମୋହକ୍ଖୟା ଭିକ୍ଖୁ, ପବ୍ବତୋୱ ନ ୱେଧତି॥
‘‘ଅନଙ୍ଗଣସ୍ସ ପୋସସ୍ସ, ନିଚ୍ଚଂ ସୁଚିଗୱେସିନୋ।
ୱାଲଗ୍ଗମତ୍ତଂ ପାପସ୍ସ, ଅବ୍ଭମତ୍ତଂୱ ଖାୟତି॥
‘‘ନାଭିନନ୍ଦାମି ମରଣଂ, ନାଭିନନ୍ଦାମି ଜୀୱିତଂ।
ନିକ୍ଖିପିସ୍ସଂ ଇମଂ କାୟଂ, ସମ୍ପଜାନୋ ପତିସ୍ସତୋ॥
‘‘ନାଭିନନ୍ଦାମି ମରଣଂ, ନାଭିନନ୍ଦାମି ଜୀୱିତଂ।
କାଲଞ୍ଚ ପଟିକଙ୍ଖାମି, ନିବ୍ବିସଂ ଭତକୋ ୟଥା॥
‘‘ଉଭୟେନ ମିଦଂ ମରଣମେୱ, ନାମରଣଂ ପଚ୍ଛା ୱା ପୁରେ ୱା।
ପଟିପଜ୍ଜଥ ମା ୱିନସ୍ସଥ, ଖଣୋ ୱୋ ମା ଉପଚ୍ଚଗା॥
‘‘ନଗରଂ ୟଥା ପଚ୍ଚନ୍ତଂ, ଗୁତ୍ତଂ ସନ୍ତରବାହିରଂ।
ଏୱଂ ଗୋପେଥ ଅତ୍ତାନଂ, ଖଣୋ ୱୋ ମା ଉପଚ୍ଚଗା।
ଖଣାତୀତା ହି ସୋଚନ୍ତି, ନିରୟମ୍ହି ସମପ୍ପିତା॥
‘‘ଉପସନ୍ତୋ ଉପରତୋ, ମନ୍ତଭାଣୀ [ମତ୍ତଭାଣୀ (ସୀ॰)] ଅନୁଦ୍ଧତୋ।
ଧୁନାତି ପାପକେ ଧମ୍ମେ, ଦୁମପତ୍ତଂୱ ମାଲୁତୋ॥
‘‘ଉପସନ୍ତୋ ଉପରତୋ, ମନ୍ତଭାଣୀ ଅନୁଦ୍ଧତୋ।
ଅପ୍ପାସି [ଅବ୍ବହି (ସ୍ୟା॰), ଅଭାସି (?)] ପାପକେ ଧମ୍ମେ, ଦୁମପତ୍ତଂୱ ମାଲୁତୋ॥
‘‘ଉପସନ୍ତୋ ଅନାୟାସୋ, ୱିପ୍ପସନ୍ନୋ ଅନାୱିଲୋ।
କଲ୍ୟାଣସୀଲୋ ମେଧାୱୀ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରୋ ସିୟା॥
‘‘ନ ୱିସ୍ସସେ ଏକତିୟେସୁ ଏୱଂ, ଅଗାରିସୁ ପବ୍ବଜିତେସୁ ଚାପି।
ସାଧୂପି ହୁତ୍ୱା ନ ଅସାଧୁ ହୋନ୍ତି, ଅସାଧୁ ହୁତ୍ୱା ପୁନ ସାଧୁ ହୋନ୍ତି॥
‘‘କାମଚ୍ଛନ୍ଦୋ ଚ ବ୍ୟାପାଦୋ, ଥିନମିଦ୍ଧଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୁନୋ।
ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ଚ, ପଞ୍ଚେତେ ଚିତ୍ତକେଲିସା॥
‘‘ୟସ୍ସ ସକ୍କରିୟମାନସ୍ସ, ଅସକ୍କାରେନ ଚୂଭୟଂ।
ସମାଧି ନ ୱିକମ୍ପତି, ଅପ୍ପମାଦୱିହାରିନୋ॥
‘‘ତଂ ଝାୟିନଂ ସାତତିକଂ, ସୁଖୁମଦିଟ୍ଠିୱିପସ୍ସକଂ।
ଉପାଦାନକ୍ଖୟାରାମଂ, ଆହୁ ସପ୍ପୁରିସୋ ଇତି॥
‘‘ମହାସମୁଦ୍ଦୋ ପଥୱୀ, ପବ୍ବତୋ ଅନିଲୋପି ଚ।
ଉପମାୟ ନ ୟୁଜ୍ଜନ୍ତି, ସତ୍ଥୁ ୱରୱିମୁତ୍ତିୟା॥
‘‘ଚକ୍କାନୁୱତ୍ତକୋ ଥେରୋ, ମହାଞାଣୀ ସମାହିତୋ।
ପଥୱାପଗ୍ଗିସମାନୋ, ନ ରଜ୍ଜତି ନ ଦୁସ୍ସତି॥
‘‘ପଞ୍ଞାପାରମିତଂ ପତ୍ତୋ, ମହାବୁଦ୍ଧି ମହାମତି।
ଅଜଳୋ ଜଳସମାନୋ, ସଦା ଚରତି ନିବ୍ବୁତୋ॥
‘‘ପରିଚିଣ୍ଣୋ ମୟା ସତ୍ଥା…ପେ॰… ଭୱନେତ୍ତି ସମୂହତା॥
‘‘ସମ୍ପାଦେଥପ୍ପମାଦେନ , ଏସା ମେ ଅନୁସାସନୀ।
ହନ୍ଦାହଂ ପରିନିବ୍ବିସ୍ସଂ, ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋମ୍ହି ସବ୍ବଧୀ’’ତି॥
… ସାରିପୁତ୍ତୋ ଥେରୋ…।
୩. ଆନନ୍ଦତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ପିସୁଣେନ ଚ କୋଧନେନ ଚ, ମଚ୍ଛରିନା ଚ ୱିଭୂତନନ୍ଦିନା।
ସଖିତଂ ନ କରେୟ୍ୟ ପଣ୍ଡିତୋ, ପାପୋ କାପୁରିସେନ ସଙ୍ଗମୋ॥
‘‘ସଦ୍ଧେନ ଚ ପେସଲେନ ଚ, ପଞ୍ଞୱତା ବହୁସ୍ସୁତେନ ଚ।
ସଖିତଂ କରେୟ୍ୟ ପଣ୍ଡିତୋ, ଭଦ୍ଦୋ ସପ୍ପୁରିସେନ ସଙ୍ଗମୋ॥
‘‘ପସ୍ସ ଚିତ୍ତକତଂ ବିମ୍ବଂ…ପେ॰… ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଧୁୱଂ ଠିତି॥
‘‘ପସ୍ସ ଚିତ୍ତକତଂ ବିମ୍ବଂ…ପେ॰… ୱତ୍ଥେହି ସୋଭତି॥
‘‘ଅଲତ୍ତକକତା …ପେ॰… ନୋ ଚ ପାରଗୱେସିନୋ॥
‘‘ଅଟ୍ଠପଦକତା…ପେ॰… ନୋ ଚ ପାରଗୱେସିନୋ॥
‘‘ଅଞ୍ଜନୀୱ ନୱା…ପେ॰… ନୋ ଚ ପାରଗୱେସିନୋ॥
‘‘ବହୁସ୍ସୁତୋ ଚିତ୍ତକଥୀ, ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ପରିଚାରକୋ।
ପନ୍ନଭାରୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ, ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି ଗୋତମୋ॥
‘‘ଖୀଣାସୱୋ ୱିସଞ୍ଞୁତ୍ତୋ, ସଙ୍ଗାତୀତୋ ସୁନିବ୍ବୁତୋ।
ଧାରେତି ଅନ୍ତିମଂ ଦେହଂ, ଜାତିମରଣପାରଗୂ॥
‘‘ୟସ୍ମିଂ ପତିଟ୍ଠିତା ଧମ୍ମା, ବୁଦ୍ଧସ୍ସାଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୁନୋ।
ନିବ୍ବାନଗମନେ ମଗ୍ଗେ, ସୋୟଂ ତିଟ୍ଠତି ଗୋତମୋ॥
‘‘ଦ୍ୱାସୀତି ବୁଦ୍ଧତୋ ଗଣ୍ହିଂ, ଦ୍ୱେ ସହସ୍ସାନି ଭିକ୍ଖୁତୋ।
ଚତୁରାସୀତିସହସ୍ସାନି, ୟେ ମେ ଧମ୍ମା ପୱତ୍ତିନୋ॥
‘‘ଅପ୍ପସ୍ସୁତାୟଂ ପୁରିସୋ, ବଲିବଦ୍ଦୋୱ ଜୀରତି।
ମଂସାନି ତସ୍ସ ୱଡ୍ଢନ୍ତି, ପଞ୍ଞା ତସ୍ସ ନ ୱଡ୍ଢତି॥
‘‘ବହୁସ୍ସୁତୋ ଅପ୍ପସ୍ସୁତଂ, ୟୋ ସୁତେନାତିମଞ୍ଞତି।
ଅନ୍ଧୋ ପଦୀପଧାରୋୱ, ତଥେୱ ପଟିଭାତି ମଂ॥
‘‘ବହୁସ୍ସୁତଂ ଉପାସେୟ୍ୟ, ସୁତଞ୍ଚ ନ ୱିନାସୟେ।
ତଂ ମୂଲଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟସ୍ସ, ତସ୍ମା ଧମ୍ମଧରୋ ସିୟା॥
‘‘ପୁବ୍ବାପରଞ୍ଞୂ ଅତ୍ଥଞ୍ଞୂ, ନିରୁତ୍ତିପଦକୋୱିଦୋ।
ସୁଗ୍ଗହୀତଞ୍ଚ ଗଣ୍ହାତି, ଅତ୍ଥଞ୍ଚୋପପରିକ୍ଖତି॥
‘‘ଖନ୍ତ୍ୟା ଛନ୍ଦିକତୋ [ଖନ୍ତିୟା ଛନ୍ଦିତୋ (?)] ହୋତି, ଉସ୍ସହିତ୍ୱା ତୁଲେତି ତଂ।
ସମୟେ ସୋ ପଦହତି, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁସମାହିତୋ॥
‘‘ବହୁସ୍ସୁତଂ ଧମ୍ମଧରଂ, ସପ୍ପଞ୍ଞଂ ବୁଦ୍ଧସାୱକଂ।
ଧମ୍ମୱିଞ୍ଞାଣମାକଙ୍ଖଂ, ତଂ ଭଜେଥ ତଥାୱିଧଂ॥
‘‘ବହୁସ୍ସୁତୋ ଧମ୍ମଧରୋ, କୋସାରକ୍ଖୋ ମହେସିନୋ।
ଚକ୍ଖୁ ସବ୍ବସ୍ସ ଲୋକସ୍ସ, ପୂଜନୀୟୋ ବହୁସ୍ସୁତୋ॥
‘‘ଧମ୍ମାରାମୋ ଧମ୍ମରତୋ, ଧମ୍ମଂ ଅନୁୱିଚିନ୍ତୟଂ।
ଧମ୍ମଂ ଅନୁସ୍ସରଂ ଭିକ୍ଖୁ, ସଦ୍ଧମ୍ମା ନ ପରିହାୟତି॥
‘‘କାୟମଚ୍ଛେରଗରୁନୋ [ଗରୁକୋ (ସୀ॰)] , ହିୟ୍ୟମାନେ [ହିୟ୍ୟମାନୋ (ସୀ॰)] ଅନୁଟ୍ଠହେ।
ସରୀରସୁଖଗିଦ୍ଧସ୍ସ, କୁତୋ ସମଣଫାସୁତା॥
‘‘ନ ପକ୍ଖନ୍ତି ଦିସା ସବ୍ବା, ଧମ୍ମା ନ ପଟିଭନ୍ତି ମଂ।
ଗତେ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତମ୍ହି, ଅନ୍ଧକାରଂୱ ଖାୟତି॥
‘‘ଅବ୍ଭତୀତସହାୟସ୍ସ, ଅତୀତଗତସତ୍ଥୁନୋ।
ନତ୍ଥି ଏତାଦିସଂ ମିତ୍ତଂ, ୟଥା କାୟଗତା ସତି॥
‘‘ୟେ ପୁରାଣା ଅତୀତା ତେ, ନୱେହି ନ ସମେତି ମେ।
ସ୍ୱଜ୍ଜ ଏକୋୱ ଝାୟାମି, ୱସ୍ସୁପେତୋୱ ପକ୍ଖିମା॥
‘‘ଦସ୍ସନାୟ ଅଭିକ୍କନ୍ତେ, ନାନାୱେରଜ୍ଜକେ ବହୂ।
ମା ୱାରୟିତ୍ଥ ସୋତାରୋ, ପସ୍ସନ୍ତୁ ସମୟୋ ମମଂ॥
‘‘ଦସ୍ସନାୟ ଅଭିକ୍କନ୍ତେ, ନାନାୱେରଜ୍ଜକେ ପୁଥୁ।
କରୋତି ସତ୍ଥା ଓକାସଂ, ନ ନିୱାରେତି ଚକ୍ଖୁମା॥
‘‘ପଣ୍ଣୱୀସତିୱସ୍ସାନି, ସେଖଭୂତସ୍ସ ମେ ସତୋ।
ନ କାମସଞ୍ଞା ଉପ୍ପଜ୍ଜି, ପସ୍ସ ଧମ୍ମସୁଧମ୍ମତଂ॥
‘‘ପଣ୍ଣୱୀସତିୱସ୍ସାନି, ସେଖଭୂତସ୍ସ ମେ ସତୋ।
ନ ଦୋସସଞ୍ଞା ଉପ୍ପଜ୍ଜି, ପସ୍ସ ଧମ୍ମସୁଧମ୍ମତଂ॥
‘‘ପଣ୍ଣୱୀସତିୱସ୍ସାନି, ଭଗୱନ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠହିଂ।
ମେତ୍ତେନ କାୟକମ୍ମେନ, ଛାୟାୱ ଅନପାୟିନୀ [ଅନୁପାୟିନୀ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ॥
‘‘ପଣ୍ଣୱୀସତିୱସ୍ସାନି, ଭଗୱନ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠହିଂ।
ମେତ୍ତେନ ୱଚୀକମ୍ମେନ, ଛାୟାୱ ଅନପାୟିନୀ॥
‘‘ପଣ୍ଣୱୀସତିୱସ୍ସାନି, ଭଗୱନ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠହିଂ।
ମେତ୍ତେନ ମନୋକମ୍ମେନ, ଛାୟାୱ ଅନପାୟିନୀ॥
‘‘ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଚଙ୍କମନ୍ତସ୍ସ, ପିଟ୍ଠିତୋ ଅନୁଚଙ୍କମିଂ।
ଧମ୍ମେ ଦେସିୟମାନମ୍ହି, ଞାଣଂ ମେ ଉଦପଜ୍ଜଥ॥
‘‘ଅହଂ ସକରଣୀୟୋମ୍ହି, ସେଖୋ ଅପ୍ପତ୍ତମାନସୋ।
ସତ୍ଥୁ ଚ ପରିନିବ୍ବାନଂ, ୟୋ ଅମ୍ହଂ ଅନୁକମ୍ପକୋ॥
‘‘ତଦାସି ୟଂ ଭିଂସନକଂ, ତଦାସି ଲୋମହଂସନଂ।
ସବ୍ବାକାରୱରୂପେତେ, ସମ୍ବୁଦ୍ଧେ ପରିନିବ୍ବୁତେ॥
‘‘ବହୁସ୍ସୁତୋ ଧମ୍ମଧରୋ, କୋସାରକ୍ଖୋ ମହେସିନୋ।
ଚକ୍ଖୁ ସବ୍ବସ୍ସ ଲୋକସ୍ସ, ଆନନ୍ଦୋ ପରିନିବ୍ବୁତୋ॥
‘‘ବହୁସ୍ସୁତୋ ଧମ୍ମଧରୋ, କୋସାରକ୍ଖୋ ମହେସିନୋ।
ଚକ୍ଖୁ ସବ୍ବସ୍ସ ଲୋକସ୍ସ, ଅନ୍ଧକାରେ ତମୋନୁଦୋ॥
‘‘ଗତିମନ୍ତୋ ସତିମନ୍ତୋ, ଧିତିମନ୍ତୋ ଚ ୟୋ ଇସି।
ସଦ୍ଧମ୍ମଧାରକୋ ଥେରୋ, ଆନନ୍ଦୋ ରତନାକରୋ॥
‘‘ପରିଚିଣ୍ଣୋ ମୟା ସତ୍ଥା, କତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନଂ।
ଓହିତୋ ଗରୁକୋ ଭାରୋ, ନତ୍ଥି ଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ’’ତି॥
… ଆନନ୍ଦୋ ଥେରୋ…।
ତିଂସନିପାତୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତତ୍ରୁଦ୍ଦାନଂ –
ଫୁସ୍ସୋପତିସ୍ସୋ ଆନନ୍ଦୋ, ତୟୋତିମେ ପକିତ୍ତିତା।
ଗାଥାୟୋ ତତ୍ଥ ସଙ୍ଖାତା, ସତଂ ପଞ୍ଚ ଚ ଉତ୍ତରୀତି।
୧୮. ଚତ୍ତାଲୀସନିପାତୋ
୧. ମହାକସ୍ସପତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ନ ଗଣେନ ପୁରକ୍ଖତୋ ଚରେ, ୱିମନୋ ହୋତି ସମାଧି ଦୁଲ୍ଲଭୋ।
ନାନାଜନସଙ୍ଗହୋ ଦୁଖୋ, ଇତି ଦିସ୍ୱାନ ଗଣଂ ନ ରୋଚୟେ॥
‘‘ନ କୁଲାନି ଉପବ୍ବଜେ ମୁନି, ୱିମନୋ ହୋତି ସମାଧି ଦୁଲ୍ଲଭୋ।
ସୋ ଉସ୍ସୁକ୍କୋ ରସାନୁଗିଦ୍ଧୋ, ଅତ୍ଥଂ ରିଞ୍ଚତି ୟୋ ସୁଖାୱହୋ॥
‘‘ପଙ୍କୋତି ହି ନଂ ଅୱେଦୟୁଂ, ୟାୟଂ ୱନ୍ଦନପୂଜନା କୁଲେସୁ।
ସୁଖୁମଂ ସଲ୍ଲ ଦୁରୁବ୍ବହଂ, ସକ୍କାରୋ କାପୁରିସେନ ଦୁଜ୍ଜହୋ॥
‘‘ସେନାସନମ୍ହା ଓରୁୟ୍ହ, ନଗରଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସିଂ।
ଭୁଞ୍ଜନ୍ତଂ ପୁରିସଂ କୁଟ୍ଠିଂ, ସକ୍କଚ୍ଚଂ ତଂ ଉପଟ୍ଠହିଂ॥
‘‘ସୋ ମେ [ତଂ (ସୀ॰ କ॰)] ପକ୍କେନ ହତ୍ଥେନ, ଆଲୋପଂ ଉପନାମୟି।
ଆଲୋପଂ ପକ୍ଖିପନ୍ତସ୍ସ, ଅଙ୍ଗୁଲି ଚେତ୍ଥ [ପେତ୍ଥ (ସୀ॰ କ॰)] ଛିଜ୍ଜଥ॥
‘‘କୁଟ୍ଟମୂଲଞ୍ଚ [କୁଡ୍ଡମୂଲଞ୍ଚ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ନିସ୍ସାୟ, ଆଲୋପଂ ତଂ ଅଭୁଞ୍ଜିସଂ।
ଭୁଞ୍ଜମାନେ ୱା ଭୁତ୍ତେ ୱା, ଜେଗୁଚ୍ଛଂ ମେ ନ ୱିଜ୍ଜତି॥
‘‘ଉତ୍ତିଟ୍ଠପିଣ୍ଡୋ ଆହାରୋ, ପୂତିମୁତ୍ତଞ୍ଚ ଓସଧଂ।
ସେନାସନଂ ରୁକ୍ଖମୂଲଂ, ପଂସୁକୂଲଞ୍ଚ ଚୀୱରଂ।
ୟସ୍ସେତେ ଅଭିସମ୍ଭୁତ୍ୱା [ଅଭିଭୁଞ୍ଜତି (?)] , ସ ୱେ ଚାତୁଦ୍ଦିସୋ ନରୋ॥
‘‘ୟତ୍ଥ ଏକେ ୱିହଞ୍ଞନ୍ତି, ଆରୁହନ୍ତା ସିଲୁଚ୍ଚୟଂ।
ତସ୍ସ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଦାୟାଦୋ, ସମ୍ପଜାନୋ ପତିସ୍ସତୋ।
ଇଦ୍ଧିବଲେନୁପତ୍ଥଦ୍ଧୋ , କସ୍ସପୋ ଅଭିରୂହତି॥
‘‘ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ , ସେଲମାରୁୟ୍ହ କସ୍ସପୋ।
ଝାୟତି ଅନୁପାଦାନୋ, ପହୀନଭୟଭେରୱୋ॥
‘‘ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ, ସେଲମାରୁୟ୍ହ କସ୍ସପୋ।
ଝାୟତି ଅନୁପାଦାନୋ, ଡୟ୍ହମାନେସୁ ନିବ୍ବୁତୋ॥
‘‘ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ, ସେଲମାରୁୟ୍ହ କସ୍ସପୋ।
ଝାୟତି ଅନୁପାଦାନୋ, କତକିଚ୍ଚୋ ଅନାସୱୋ॥
‘‘କରେରିମାଲାୱିତତା , ଭୂମିଭାଗା ମନୋରମା।
କୁଞ୍ଜରାଭିରୁଦା ରମ୍ମା, ତେ ସେଲା ରମୟନ୍ତି ମଂ॥
‘‘ନୀଲବ୍ଭୱଣ୍ଣା ରୁଚିରା, ୱାରିସୀତା ସୁଚିନ୍ଧରା।
ଇନ୍ଦଗୋପକସଞ୍ଛନ୍ନା, ତେ ସେଲା ରମୟନ୍ତି ମଂ॥
‘‘ନୀଲବ୍ଭକୂଟସଦିସା, କୂଟାଗାରୱରୂପମା।
ୱାରଣାଭିରୁଦା ରମ୍ମା, ତେ ସେଲା ରମୟନ୍ତି ମଂ॥
‘‘ଅଭିୱୁଟ୍ଠା ରମ୍ମତଲା, ନଗା ଇସିଭି ସେୱିତା।
ଅବ୍ଭୁନ୍ନଦିତା ସିଖୀହି, ତେ ସେଲା ରମୟନ୍ତି ମଂ॥
‘‘ଅଲଂ ଝାୟିତୁକାମସ୍ସ, ପହିତତ୍ତସ୍ସ ମେ ସତୋ।
ଅଲଂ ମେ ଅତ୍ଥକାମସ୍ସ [ଅତ୍ତକାମସ୍ସ (?)] , ପହିତତ୍ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ॥
‘‘ଅଲଂ ମେ ଫାସୁକାମସ୍ସ, ପହିତତ୍ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ।
ଅଲଂ ମେ ୟୋଗକାମସ୍ସ, ପହିତତ୍ତସ୍ସ ତାଦିନୋ॥
‘‘ଉମାପୁପ୍ଫେନ ସମାନା, ଗଗନାୱବ୍ଭଛାଦିତା।
ନାନାଦିଜଗଣାକିଣ୍ଣା , ତେ ସେଲା ରମୟନ୍ତି ମଂ॥
‘‘ଅନାକିଣ୍ଣା ଗହଟ୍ଠେହି, ମିଗସଙ୍ଘନିସେୱିତା।
ନାନାଦିଜଗଣାକିଣ୍ଣା, ତେ ସେଲା ରମୟନ୍ତି ମଂ॥
‘‘ଅଚ୍ଛୋଦିକା ପୁଥୁସିଲା, ଗୋନଙ୍ଗୁଲମିଗାୟୁତା।
ଅମ୍ବୁସେୱାଲସଞ୍ଛନ୍ନା, ତେ ସେଲା ରମୟନ୍ତି ମଂ॥
‘‘ନ ପଞ୍ଚଙ୍ଗିକେନ ତୁରିୟେନ, ରତି ମେ ହୋତି ତାଦିସୀ।
ୟଥା ଏକଗ୍ଗଚିତ୍ତସ୍ସ, ସମ୍ମା ଧମ୍ମଂ ୱିପସ୍ସତୋ॥
‘‘କମ୍ମଂ ବହୁକଂ ନ କାରୟେ, ପରିୱଜ୍ଜେୟ୍ୟ ଜନଂ ନ ଉୟ୍ୟମେ।
ଉସ୍ସୁକ୍କୋ ସୋ ରସାନୁଗିଦ୍ଧୋ, ଅତ୍ଥଂ ରିଞ୍ଚତି ୟୋ ସୁଖାୱହୋ॥
‘‘କମ୍ମଂ ବହୁକଂ ନ କାରୟେ, ପରିୱଜ୍ଜେୟ୍ୟ ଅନତ୍ତନେୟ୍ୟମେତଂ।
କିଚ୍ଛତି କାୟୋ କିଲମତି, ଦୁକ୍ଖିତୋ ସୋ ସମଥଂ ନ ୱିନ୍ଦତି॥
‘‘ଓଟ୍ଠପ୍ପହତମତ୍ତେନ, ଅତ୍ତାନମ୍ପି ନ ପସ୍ସତି।
ପତ୍ଥଦ୍ଧଗୀୱୋ ଚରତି, ଅହଂ ସେୟ୍ୟୋତି ମଞ୍ଞତି॥
‘‘ଅସେୟ୍ୟୋ ସେୟ୍ୟସମାନଂ, ବାଲୋ ମଞ୍ଞତି ଅତ୍ତାନଂ।
ନ ତଂ ୱିଞ୍ଞୂ ପସଂସନ୍ତି, ପତ୍ଥଦ୍ଧମାନସଂ ନରଂ॥
‘‘ୟୋ ଚ ସେୟ୍ୟୋହମସ୍ମୀତି, ନାହଂ ସେୟ୍ୟୋତି ୱା ପନ।
ହୀନୋ ତଂସଦିସୋ [ତୀନୋହଂ ସଦିସୋ (ସ୍ୟା॰)] ୱାତି, ୱିଧାସୁ ନ ୱିକମ୍ପତି॥
‘‘ପଞ୍ଞୱନ୍ତଂ ତଥା ତାଦିଂ, ସୀଲେସୁ ସୁସମାହିତଂ।
ଚେତୋସମଥମନୁତ୍ତଂ, ତଞ୍ଚେ ୱିଞ୍ଞୂ ପସଂସରେ॥
‘‘ୟସ୍ସ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ, ଗାରୱୋ ନୂପଲବ୍ଭତି।
ଆରକା ହୋତି ସଦ୍ଧମ୍ମା, ନଭତୋ ପୁଥୱୀ ୟଥା॥
‘‘ୟେସଞ୍ଚ ହିରି ଓତ୍ତପ୍ପଂ, ସଦା ସମ୍ମା ଉପଟ୍ଠିତଂ।
ୱିରୂଳ୍ହବ୍ରହ୍ମଚରିୟା ତେ, ତେସଂ ଖୀଣା ପୁନବ୍ଭୱା॥
‘‘ଉଦ୍ଧତୋ ଚପଲୋ ଭିକ୍ଖୁ, ପଂସୁକୂଲେନ ପାରୁତୋ।
କପୀୱ ସୀହଚମ୍ମେନ, ନ ସୋ ତେନୁପସୋଭତି॥
‘‘ଅନୁଦ୍ଧତୋ ଅଚପଲୋ, ନିପକୋ ସଂୱୁତିନ୍ଦ୍ରିୟୋ।
ସୋଭତି ପଂସୁକୂଲେନ, ସୀହୋୱ ଗିରିଗବ୍ଭରେ॥
‘‘ଏତେ ସମ୍ବହୁଲା ଦେୱା, ଇଦ୍ଧିମନ୍ତୋ ୟସସ୍ସିନୋ।
ଦସଦେୱସହସ୍ସାନି, ସବ୍ବେ ତେ ବ୍ରହ୍ମକାୟିକା॥
‘‘ଧମ୍ମସେନାପତିଂ ୱୀରଂ, ମହାଝାୟିଂ ସମାହିତଂ।
ସାରିପୁତ୍ତଂ ନମସ୍ସନ୍ତା, ତିଟ୍ଠନ୍ତି ପଞ୍ଜଲୀକତା॥
‘‘‘ନମୋ ତେ ପୁରିସାଜଞ୍ଞ, ନମୋ ତେ ପୁରିସୁତ୍ତମ।
ୟସ୍ସ ତେ ନାଭିଜାନାମ, ୟମ୍ପି ନିସ୍ସାୟ ଝାୟତି [ଝାୟସି (କ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ॥
‘‘‘ଅଚ୍ଛେରଂ ୱତ ବୁଦ୍ଧାନଂ, ଗମ୍ଭୀରୋ ଗୋଚରୋ ସକୋ।
ୟେ ମୟଂ ନାଭିଜାନାମ, ୱାଲୱେଧିସମାଗତା’॥
‘‘ତଂ ତଥା ଦେୱକାୟେହି, ପୂଜିତଂ ପୂଜନାରହଂ।
ସାରିପୁତ୍ତଂ ତଦା ଦିସ୍ୱା, କପ୍ପିନସ୍ସ ସିତଂ ଅହୁ॥
‘‘ୟାୱତା ବୁଦ୍ଧଖେତ୍ତମ୍ହି, ଠପୟିତ୍ୱା ମହାମୁନିଂ।
ଧୁତଗୁଣେ ୱିସିଟ୍ଠୋହଂ, ସଦିସୋ ମେ ନ ୱିଜ୍ଜତି॥
‘‘ପରିଚିଣ୍ଣୋ ମୟା ସତ୍ଥା, କତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନଂ।
ଓହିତୋ ଗରୁକୋ ଭାରୋ, ନତ୍ଥି ଦାନି ପୁନବ୍ଭୱୋ॥
‘‘ନ ଚୀୱରେ ନ ସୟନେ, ଭୋଜନେ ନୁପଲିମ୍ପତି।
ଗୋତମୋ ଅନପ୍ପମେୟ୍ୟୋ, ମୁଳାଲପୁପ୍ଫଂ ୱିମଲଂୱ।
ଅମ୍ବୁନା ନେକ୍ଖମ୍ମନିନ୍ନୋ, ତିଭୱାଭିନିସ୍ସଟୋ॥
‘‘ସତିପଟ୍ଠାନଗୀୱୋ ସୋ, ସଦ୍ଧାହତ୍ଥୋ ମହାମୁନି।
ପଞ୍ଞାସୀସୋ ମହାଞାଣୀ, ସଦା ଚରତି ନିବ୍ବୁତୋ’’ତି॥
… ମହାକସ୍ସପୋ ଥେରୋ…।
ଚତ୍ତାଲୀସନିପାତୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତତ୍ରୁଦ୍ଦାନଂ –
ଚତ୍ତାଲୀସନିପାତମ୍ହି, ମହାକସ୍ସପସୱ୍ହୟୋ।
ଏକୋୱ ଥେରୋ ଗାଥାୟୋ, ଚତ୍ତାସୀଲ ଦୁୱେପି ଚାତି॥
୧୯. ପଞ୍ଞାସନିପାତୋ
୧. ତାଲପୁଟତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘କଦା ନୁହଂ ପବ୍ବତକନ୍ଦରାସୁ, ଏକାକିୟୋ ଅଦ୍ଦୁତିୟୋ ୱିହସ୍ସଂ।
ଅନିଚ୍ଚତୋ ସବ୍ବଭୱଂ ୱିପସ୍ସଂ, ତଂ ମେ ଇଦଂ ତଂ ନୁ କଦା ଭୱିସ୍ସତି॥
‘‘କଦା ନୁହଂ ଭିନ୍ନପଟନ୍ଧରୋ ମୁନି, କାସାୱୱତ୍ଥୋ ଅମମୋ ନିରାସୋ।
ରାଗଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ତଥେୱ ମୋହଂ, ହନ୍ତ୍ୱା ସୁଖୀ ପୱନଗତୋ ୱିହସ୍ସଂ॥
‘‘କଦା ଅନିଚ୍ଚଂ ୱଧରୋଗନୀଳଂ, କାୟଂ ଇମଂ ମଚ୍ଚୁଜରାୟୁପଦ୍ଦୁତଂ।
ୱିପସ୍ସମାନୋ ୱୀତଭୟୋ ୱିହସ୍ସଂ, ଏକୋ ୱନେ ତଂ ନୁ କଦା ଭୱିସ୍ସତି॥
‘‘କଦା ନୁହଂ ଭୟଜନନିଂ ଦୁଖାୱହଂ, ତଣ୍ହାଲତଂ ବହୁୱିଧାନୁୱତ୍ତନିଂ।
ପଞ୍ଞାମୟଂ ତିଖିଣମସିଂ ଗହେତ୍ୱା, ଛେତ୍ୱା ୱସେ ତମ୍ପି କଦା ଭୱିସ୍ସତି॥
‘‘କଦା ନୁ ପଞ୍ଞାମୟମୁଗ୍ଗତେଜଂ, ସତ୍ଥଂ ଇସୀନଂ ସହସାଦିୟିତ୍ୱା।
ମାରଂ ସସେନଂ ସହସା ଭଞ୍ଜିସ୍ସଂ, ସୀହାସନେ ତଂ ନୁ କଦା ଭୱିସ୍ସତି॥
‘‘କଦା ନୁହଂ ସବ୍ଭି ସମାଗମେସୁ, ଦିଟ୍ଠୋ ଭୱେ ଧମ୍ମଗରୂହି ତାଦିଭି।
ୟାଥାୱଦସ୍ସୀହି ଜିତିନ୍ଦ୍ରିୟେହି, ପଧାନିୟୋ ତଂ ନୁ କଦା ଭୱିସ୍ସତି॥
‘‘କଦା ନୁ ମଂ ତନ୍ଦି ଖୁଦା ପିପାସା, ୱାତାତପା କୀଟସରୀସପା ୱା।
ନ ବାଧୟିସ୍ସନ୍ତି ନ ତଂ ଗିରିବ୍ବଜେ, ଅତ୍ଥତ୍ଥିୟଂ ତଂ ନୁ କଦା ଭୱିସ୍ସତି॥
‘‘କଦା ନୁ ଖୋ ୟଂ ୱିଦିତଂ ମହେସିନା, ଚତ୍ତାରି ସଚ୍ଚାନି ସୁଦୁଦ୍ଦସାନି।
ସମାହିତତ୍ତୋ ସତିମା ଅଗଚ୍ଛଂ, ପଞ୍ଞାୟ ତଂ ତଂ ନୁ କଦା ଭୱିସ୍ସତି॥
‘‘କଦା ନୁ ରୂପେ ଅମିତେ ଚ ସଦ୍ଦେ, ଗନ୍ଧେ ରସେ ଫୁସିତବ୍ବେ ଚ ଧମ୍ମେ।
ଆଦିତ୍ତତୋହଂ ସମଥେହି ୟୁତ୍ତୋ, ପଞ୍ଞାୟ ଦଚ୍ଛଂ ତଦିଦଂ କଦା ମେ॥
‘‘କଦା ନୁହଂ ଦୁବ୍ବଚନେନ ୱୁତ୍ତୋ, ତତୋନିମିତ୍ତଂ ୱିମନୋ ନ ହେସ୍ସଂ।
ଅଥୋ ପସତ୍ଥୋପି ତତୋନିମିତ୍ତଂ, ତୁଟ୍ଠୋ ନ ହେସ୍ସଂ ତଦିଦଂ କଦା ମେ॥
‘‘କଦା ନୁ କଟ୍ଠେ ଚ ତିଣେ ଲତା ଚ, ଖନ୍ଧେ ଇମେହଂ ଅମିତେ ଚ ଧମ୍ମେ।
ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନେୱ ଚ ବାହିରାନି ଚ, ସମଂ ତୁଲେୟ୍ୟଂ ତଦିଦଂ କଦା ମେ॥
‘‘କଦା ନୁ ମଂ ପାୱୁସକାଲମେଘୋ, ନୱେନ ତୋୟେନ ସଚୀୱରଂ ୱନେ।
ଇସିପ୍ପୟାତମ୍ହି ପଥେ ୱଜନ୍ତଂ, ଓୱସ୍ସତେ ତଂ ନୁ କଦା ଭୱିସ୍ସତି॥
‘‘କଦା ମୟୂରସ୍ସ ସିଖଣ୍ଡିନୋ ୱନେ, ଦିଜସ୍ସ ସୁତ୍ୱା ଗିରିଗବ୍ଭରେ ରୁତଂ।
ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠହିତ୍ୱା ଅମତସ୍ସ ପତ୍ତିୟା, ସଂଚିନ୍ତୟେ ତଂ ନୁ କଦା ଭୱିସ୍ସତି॥
‘‘କଦା ନୁ ଗଙ୍ଗଂ ୟମୁନଂ ସରସ୍ସତିଂ, ପାତାଲଖିତ୍ତଂ ୱଳୱାମୁଖଞ୍ଚ [ବଲୱାମୁଖଞ୍ଚ (କ॰)] ।
ଅସଜ୍ଜମାନୋ ପତରେୟ୍ୟମିଦ୍ଧିୟା, ୱିଭିଂସନଂ ତଂ ନୁ କଦା ଭୱିସ୍ସତି॥
‘‘କଦା ନୁ ନାଗୋୱ ଅସଙ୍ଗଚାରୀ, ପଦାଲୟେ କାମଗୁଣେସୁ ଛନ୍ଦଂ।
ନିବ୍ବଜ୍ଜୟଂ ସବ୍ବସୁଭଂ ନିମିତ୍ତଂ, ଝାନେ ୟୁତୋ ତଂ ନୁ କଦା ଭୱିସ୍ସତି॥
‘‘କଦା ଇଣଟ୍ଟୋୱ ଦଲିଦ୍ଦକୋ [ଦଳିଦ୍ଦକୋ (ସୀ॰)] ନିଧିଂ, ଆରାଧୟିତ୍ୱା ଧନିକେହି ପୀଳିତୋ।
ତୁଟ୍ଠୋ ଭୱିସ୍ସଂ ଅଧିଗମ୍ମ ସାସନଂ, ମହେସିନୋ ତଂ ନୁ କଦା ଭୱିସ୍ସତି॥
‘‘ବହୂନି ୱସ୍ସାନି ତୟାମ୍ହି ୟାଚିତୋ, ‘ଅଗାରୱାସେନ ଅଲଂ ନୁ ତେ ଇଦଂ’।
ତଂ ଦାନି ମଂ ପବ୍ବଜିତଂ ସମାନଂ, କିଂକାରଣା ଚିତ୍ତ ତୁୱଂ ନ ୟୁଞ୍ଜସି॥
‘‘ନନୁ ଅହଂ ଚିତ୍ତ ତୟାମ୍ହି ୟାଚିତୋ, ‘ଗିରିବ୍ବଜେ ଚିତ୍ରଛଦା ୱିହଙ୍ଗମା’।
ମହିନ୍ଦଘୋସତ୍ଥନିତାଭିଗଜ୍ଜିନୋ, ତେ ତଂ ରମେସ୍ସନ୍ତି ୱନମ୍ହି ଝାୟିନଂ॥
‘‘କୁଲମ୍ହି ମିତ୍ତେ ଚ ପିୟେ ଚ ଞାତକେ, ଖିଡ୍ଡାରତିଂ କାମଗୁଣଞ୍ଚ ଲୋକେ।
ସବ୍ବଂ ପହାୟ ଇମମଜ୍ଝୁପାଗତୋ, ଅଥୋପି ତ୍ୱଂ ଚିତ୍ତ ନ ମୟ୍ହ ତୁସ୍ସସି॥
‘‘ମମେୱ ଏତଂ ନ ହି ତ୍ୱଂ ପରେସଂ, ସନ୍ନାହକାଲେ ପରିଦେୱିତେନ କିଂ।
ସବ୍ବଂ ଇଦଂ ଚଲମିତି ପେକ୍ଖମାନୋ, ଅଭିନିକ୍ଖମିଂ ଅମତପଦଂ ଜିଗୀସଂ॥
‘‘ସୁୟୁତ୍ତୱାଦୀ ଦ୍ୱିପଦାନମୁତ୍ତମୋ, ମହାଭିସକ୍କୋ ନରଦମ୍ମସାରଥି [ସାରଥୀ (ସୀ॰)] ।
‘ଚିତ୍ତଂ ଚଲଂ ମକ୍କଟସନ୍ନିଭଂ ଇତି, ଅୱୀତରାଗେନ ସୁଦୁନ୍ନିୱାରୟଂ’॥
‘‘କାମା ହି ଚିତ୍ରା ମଧୁରା ମନୋରମା, ଅୱିଦ୍ଦସୂ ୟତ୍ଥ ସିତା ପୁଥୁଜ୍ଜନା।
ତେ ଦୁକ୍ଖମିଚ୍ଛନ୍ତି ପୁନବ୍ଭୱେସିନୋ, ଚିତ୍ତେନ ନୀତା ନିରୟେ ନିରାକତା॥
‘‘‘ମୟୂରକୋଞ୍ଚାଭିରୁତମ୍ହି କାନନେ, ଦୀପୀହି ବ୍ୟଗ୍ଘେହି ପୁରକ୍ଖତୋ ୱସଂ।
କାୟେ ଅପେକ୍ଖଂ ଜହ ମା ୱିରାଧୟ’, ଇତିସ୍ସୁ ମଂ ଚିତ୍ତ ପୁରେ ନିୟୁଞ୍ଜସି॥
‘‘‘ଭାୱେହି ଝାନାନି ଚ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଚ, ବଲାନି ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗସମାଧିଭାୱନା।
ତିସ୍ସୋ ଚ ୱିଜ୍ଜା ଫୁସ ବୁଦ୍ଧସାସନେ’, ଇତିସ୍ସୁ ମଂ ଚିତ୍ତ ପୁରେ ନିୟୁଞ୍ଜସି॥
‘‘‘ଭାୱେହି ମଗ୍ଗଂ ଅମତସ୍ସ ପତ୍ତିୟା, ନିୟ୍ୟାନିକଂ ସବ୍ବଦୁଖକ୍ଖୟୋଗଧଂ।
ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ସବ୍ବକିଲେସସୋଧନଂ’, ଇତିସ୍ସୁ ମଂ ଚିତ୍ତ ପୁରେ ନିୟୁଞ୍ଜସି॥
‘‘‘ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ଖନ୍ଧେ ପଟିପସ୍ସ ୟୋନିସୋ, ୟତୋ ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ସମୁଦେତି ତଂ ଜହ।
ଇଧେୱ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ କରୋହି ଅନ୍ତଂ’, ଇତିସ୍ସୁ ମଂ ଚିତ୍ତ ପୁରେ ନିୟୁଞ୍ଜସି॥
‘‘‘ଅନିଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ୱିପସ୍ସ ୟୋନିସୋ, ସୁଞ୍ଞଂ ଅନତ୍ତାତି ଅଘଂ ୱଧନ୍ତି ଚ।
ମନୋୱିଚାରେ ଉପରୁନ୍ଧ ଚେତସୋ’, ଇତିସ୍ସୁ ମଂ ଚିତ୍ତ ପୁରେ ନିୟୁଞ୍ଜସି॥
‘‘‘ମୁଣ୍ଡୋ ୱିରୂପୋ ଅଭିସାପମାଗତୋ, କପାଲହତ୍ଥୋୱ କୁଲେସୁ ଭିକ୍ଖସୁ।
ୟୁଞ୍ଜସ୍ସୁ ସତ୍ଥୁୱଚନେ ମହେସିନୋ’, ଇତିସ୍ସୁ ମଂ ଚିତ୍ତ ପୁରେ ନିୟୁଞ୍ଜସି॥
‘‘‘ସୁସଂୱୁତତ୍ତୋ ୱିସିଖନ୍ତରେ ଚରଂ, କୁଲେସୁ କାମେସୁ ଅସଙ୍ଗମାନସୋ।
ଚନ୍ଦୋ ୟଥା ଦୋସିନପୁଣ୍ଣମାସିୟା’, ଇତିସ୍ସୁ ମଂ ଚିତ୍ତ ପୁରେ ନିୟୁଞ୍ଜସି॥
‘‘‘ଆରଞ୍ଞିକୋ ହୋହି ଚ ପିଣ୍ଡପାତିକୋ, ସୋସାନିକୋ ହୋହି ଚ ପଂସୁକୂଲିକୋ।
ନେସଜ୍ଜିକୋ ହୋହି ସଦା ଧୁତେ ରତୋ’, ଇତିସ୍ସୁ ମଂ ଚିତ୍ତ ପୁରେ ନିୟୁଞ୍ଜସି॥
‘‘ରୋପେତ୍ୱ ରୁକ୍ଖାନି ୟଥା ଫଲେସୀ, ମୂଲେ ତରୁଂ ଛେତ୍ତୁ ତମେୱ ଇଚ୍ଛସି।
ତଥୂପମଂ ଚିତ୍ତମିଦଂ କରୋସି, ୟଂ ମଂ ଅନିଚ୍ଚମ୍ହି ଚଲେ ନିୟୁଞ୍ଜସି॥
‘‘ଅରୂପ ଦୂରଙ୍ଗମ ଏକଚାରି, ନ ତେ କରିସ୍ସଂ ୱଚନଂ ଇଦାନିହଂ।
ଦୁକ୍ଖା ହି କାମା କଟୁକା ମହବ୍ଭୟା, ନିବ୍ବାନମେୱାଭିମନୋ ଚରିସ୍ସଂ॥
‘‘ନାହଂ ଅଲକ୍ଖ୍ୟା ଅହିରିକ୍କତାୟ ୱା, ନ ଚିତ୍ତହେତୂ ନ ଚ ଦୂରକନ୍ତନା।
ଆଜୀୱହେତୂ ଚ ଅହଂ ନ ନିକ୍ଖମିଂ, କତୋ ଚ ତେ ଚିତ୍ତ ପଟିସ୍ସୱୋ ମୟା॥
‘‘‘ଅପ୍ପିଚ୍ଛତା ସପ୍ପୁରିସେହି ୱଣ୍ଣିତା, ମକ୍ଖପ୍ପହାନଂ ୱୂପସମୋ ଦୁଖସ୍ସ’।
ଇତିସ୍ସୁ ମଂ ଚିତ୍ତ ତଦା ନିୟୁଞ୍ଜସି, ଇଦାନି ତ୍ୱଂ ଗଚ୍ଛସି ପୁବ୍ବଚିଣ୍ଣଂ॥
‘‘ତଣ୍ହା ଅୱିଜ୍ଜା ଚ ପିୟାପିୟଞ୍ଚ, ସୁଭାନି ରୂପାନି ସୁଖା ଚ ୱେଦନା।
ମନାପିୟା କାମଗୁଣା ଚ ୱନ୍ତା, ୱନ୍ତେ ଅହଂ ଆୱମିତୁଂ ନ ଉସ୍ସହେ॥
‘‘ସବ୍ବତ୍ଥ ତେ ଚିତ୍ତ ୱଚୋ କତଂ ମୟା, ବହୂସୁ ଜାତୀସୁ ନ ମେସି କୋପିତୋ।
ଅଜ୍ଝତ୍ତସମ୍ଭୱୋ କତଞ୍ଞୁତାୟ ତେ, ଦୁକ୍ଖେ ଚିରଂ ସଂସରିତଂ ତୟା କତେ॥
‘‘ତ୍ୱଞ୍ଞେୱ ନୋ ଚିତ୍ତ କରୋସି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ [ବ୍ରାହ୍ମଣେ (ସୀ॰), ବ୍ରାହ୍ମଣଂ (?) ଭାୱଲୋପ-ତପ୍ପଧାନତା ଗହେତବ୍ବା] , ତ୍ୱଂ ଖତ୍ତିୟୋ ରାଜଦସୀ [ରାଜଦିସୀ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] କରୋସି।
ୱେସ୍ସା ଚ ସୁଦ୍ଦା ଚ ଭୱାମ ଏକଦା, ଦେୱତ୍ତନଂ ୱାପି ତୱେୱ ୱାହସା॥
‘‘ତୱେୱ ହେତୂ ଅସୁରା ଭୱାମସେ, ତ୍ୱଂମୂଲକଂ ନେରୟିକା ଭୱାମସେ।
ଅଥୋ ତିରଚ୍ଛାନଗତାପି ଏକଦା, ପେତତ୍ତନଂ ୱାପି ତୱେୱ ୱାହସା॥
‘‘ନନୁ ଦୁବ୍ଭିସ୍ସସି ମଂ ପୁନପ୍ପୁନଂ, ମୁହୁଂ ମୁହୁଂ ଚାରଣିକଂୱ ଦସ୍ସୟଂ।
ଉମ୍ମତ୍ତକେନେୱ ମୟା ପଲୋଭସି, କିଞ୍ଚାପି ତେ ଚିତ୍ତ ୱିରାଧିତଂ ମୟା॥
‘‘ଇଦଂ ପୁରେ ଚିତ୍ତମଚାରି ଚାରିକଂ, ୟେନିଚ୍ଛକଂ ୟତ୍ଥକାମଂ ୟଥାସୁଖଂ।
ତଦଜ୍ଜହଂ ନିଗ୍ଗହେସ୍ସାମି ୟୋନିସୋ, ହତ୍ଥିପ୍ପଭିନ୍ନଂ ୱିୟ ଅଙ୍କୁସଗ୍ଗହୋ॥
‘‘ସତ୍ଥା ଚ ମେ ଲୋକମିମଂ ଅଧିଟ୍ଠହି, ଅନିଚ୍ଚତୋ ଅଦ୍ଧୁୱତୋ ଅସାରତୋ।
ପକ୍ଖନ୍ଦ ମଂ ଚିତ୍ତ ଜିନସ୍ସ ସାସନେ, ତାରେହି ଓଘା ମହତା ସୁଦୁତ୍ତରା॥
‘‘ନ ତେ ଇଦଂ ଚିତ୍ତ ୟଥା ପୁରାଣକଂ, ନାହଂ ଅଲଂ ତୁୟ୍ହ ୱସେ ନିୱତ୍ତିତୁଂ [ୱସେନ ୱତ୍ତିତୁଂ (?)] ।
ମହେସିନୋ ପବ୍ବଜିତୋମ୍ହି ସାସନେ, ନ ମାଦିସା ହୋନ୍ତି ୱିନାସଧାରିନୋ॥
‘‘ନଗା ସମୁଦ୍ଦା ସରିତା ୱସୁନ୍ଧରା, ଦିସା ଚତସ୍ସୋ ୱିଦିସା ଅଧୋ ଦିୱା।
ସବ୍ବେ ଅନିଚ୍ଚା ତିଭୱା ଉପଦ୍ଦୁତା, କୁହିଂ ଗତୋ ଚିତ୍ତ ସୁଖଂ ରମିସ୍ସସି॥
‘‘ଧିତିପ୍ପରଂ କିଂ ମମ ଚିତ୍ତ କାହିସି, ନ ତେ ଅଲଂ ଚିତ୍ତ ୱସାନୁୱତ୍ତକୋ।
ନ ଜାତୁ ଭସ୍ତଂ ଉଭତୋମୁଖଂ ଛୁପେ, ଧିରତ୍ଥୁ ପୂରଂ ନୱ ସୋତସନ୍ଦନିଂ॥
‘‘ୱରାହଏଣେୟ୍ୟୱିଗାଳ୍ହସେୱିତେ, ପବ୍ଭାରକୁଟ୍ଟେ ପକତେୱ ସୁନ୍ଦରେ।
ନୱମ୍ବୁନା ପାୱୁସସିତ୍ଥକାନନେ, ତହିଂ ଗୁହାଗେହଗତୋ ରମିସ୍ସସି॥
‘‘ସୁନୀଲଗୀୱା ସୁସିଖା ସୁପେଖୁନା, ସୁଚିତ୍ତପତ୍ତଚ୍ଛଦନା ୱିହଙ୍ଗମା।
ସୁମଞ୍ଜୁଘୋସତ୍ଥନିତାଭିଗଜ୍ଜିନୋ, ତେ ତଂ ରମେସ୍ସନ୍ତି ୱନମ୍ହି ଝାୟିନଂ॥
‘‘ୱୁଟ୍ଠମ୍ହି ଦେୱେ ଚତୁରଙ୍ଗୁଲେ ତିଣେ, ସଂପୁପ୍ଫିତେ ମେଘନିଭମ୍ହି କାନନେ।
ନଗନ୍ତରେ ୱିଟପିସମୋ ସୟିସ୍ସଂ, ତଂ ମେ ମୁଦୂ ହେହିତି ତୂଲସନ୍ନିଭଂ॥
‘‘ତଥା ତୁ କସ୍ସାମି ୟଥାପି ଇସ୍ସରୋ, ୟଂ ଲବ୍ଭତି ତେନପି ହୋତୁ ମେ ଅଲଂ।
ନ ତାହଂ କସ୍ସାମି ୟଥା ଅତନ୍ଦିତୋ, ବିଳାରଭସ୍ତଂୱ ୟଥା ସୁମଦ୍ଦିତଂ॥
‘‘ତଥା ତୁ କସ୍ସାମି ୟଥାପି ଇସ୍ସରୋ, ୟଂ ଲବ୍ଭତି ତେନପି ହୋତୁ ମେ ଅଲଂ।
ୱୀରିୟେନ ତଂ ମୟ୍ହ ୱସାନୟିସ୍ସଂ, ଗଜଂୱ ମତ୍ତଂ କୁସଲଙ୍କୁସଗ୍ଗହୋ॥
‘‘ତୟା ସୁଦନ୍ତେନ ଅୱଟ୍ଠିତେନ ହି, ହୟେନ ୟୋଗ୍ଗାଚରିୟୋୱ ଉଜ୍ଜୁନା।
ପହୋମି ମଗ୍ଗଂ ପଟିପଜ୍ଜିତୁଂ ସିୱଂ, ଚିତ୍ତାନୁରକ୍ଖୀହି ସଦା ନିସେୱିତଂ॥
‘‘ଆରମ୍ମଣେ ତଂ ବଲସା ନିବନ୍ଧିସଂ, ନାଗଂୱ ଥମ୍ଭମ୍ହି ଦଳ୍ହାୟ ରଜ୍ଜୁୟା।
ତଂ ମେ ସୁଗୁତ୍ତଂ ସତିୟା ସୁଭାୱିତଂ, ଅନିସ୍ସିତଂ ସବ୍ବଭୱେସୁ ହେହିସି॥
‘‘ପଞ୍ଞାୟ ଛେତ୍ୱା ୱିପଥାନୁସାରିନଂ, ୟୋଗେନ ନିଗ୍ଗୟ୍ହ ପଥେ ନିୱେସିୟ।
ଦିସ୍ୱା ସମୁଦୟଂ ୱିଭୱଞ୍ଚ ସମ୍ଭୱଂ, ଦାୟାଦକୋ ହେହିସି ଅଗ୍ଗୱାଦିନୋ॥
‘‘ଚତୁବ୍ବିପଲ୍ଲାସୱସଂ ଅଧିଟ୍ଠିତଂ, ଗାମଣ୍ଡଲଂୱ ପରିନେସି ଚିତ୍ତ ମଂ।
ନନୁ [ନୂନ (ସୀ॰)] ସଂୟୋଜନବନ୍ଧନଚ୍ଛିଦଂ, ସଂସେୱସେ କାରୁଣିକଂ ମହାମୁନିଂ॥
‘‘ମିଗୋ ୟଥା ସେରି ସୁଚିତ୍ତକାନନେ, ରମ୍ମଂ ଗିରିଂ ପାୱୁସଅବ୍ଭମାଲିନିଂ [ମାଲିଂ (?)] ।
ଅନାକୁଲେ ତତ୍ଥ ନଗେ ରମିସ୍ସଂ [ରମିସ୍ସସି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ଅସଂସୟଂ ଚିତ୍ତ ପରା ଭୱିସ୍ସସି॥
‘‘ୟେ ତୁୟ୍ହ ଛନ୍ଦେନ ୱସେନ ୱତ୍ତିନୋ, ନରା ଚ ନାରୀ ଚ ଅନୁଭୋନ୍ତି ୟଂ ସୁଖଂ।
ଅୱିଦ୍ଦସୂ ମାରୱସାନୁୱତ୍ତିନୋ, ଭୱାଭିନନ୍ଦୀ ତୱ ଚିତ୍ତ ସାୱକା’’ତି॥
… ତାଲପୁଟୋ ଥେରୋ…।
ପଞ୍ଞାସନିପାତୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତତ୍ରୁଦ୍ଦାନଂ –
ପଞ୍ଞାସମ୍ହି ନିପାତମ୍ହି, ଏକୋ ତାଲପୁଟୋ ସୁଚି।
ଗାଥାୟୋ ତତ୍ଥ ପଞ୍ଞାସ, ପୁନ ପଞ୍ଚ ଚ ଉତ୍ତରୀତି॥
୨୦. ସଟ୍ଠିନିପାତୋ
୧. ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ଆରଞ୍ଞିକା ପିଣ୍ଡପାତିକା, ଉଞ୍ଛାପତ୍ତାଗତେ ରତା।
ଦାଲେମୁ ମଚ୍ଚୁନୋ ସେନଂ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁସମାହିତା॥
‘‘ଆରଞ୍ଞିକା ପିଣ୍ଡପାତିକା, ଉଞ୍ଛାପତ୍ତାଗତେ ରତା।
ଧୁନାମ ମଚ୍ଚୁନୋ ସେନଂ, ନଳାଗାରଂୱ କୁଞ୍ଜରୋ॥
‘‘ରୁକ୍ଖମୂଲିକା ସାତତିକା, ଉଞ୍ଛାପତ୍ତାଗତେ ରତା।
ଦାଲେମୁ ମଚ୍ଚୁନୋ ସେନଂ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁସମାହିତା॥
‘‘ରୁକ୍ଖମୂଲିକା ସାତତିକା, ଉଞ୍ଛାପତ୍ତାଗତେ ରତା।
ଧୁନାମ ମଚ୍ଚୁନୋ ସେନଂ, ନଳାଗାରଂୱ କୁଞ୍ଜରୋ॥
‘‘ଅଟ୍ଠିକଙ୍କଲକୁଟିକେ, ମଂସନ୍ହାରୁପସିବ୍ବିତେ।
ଧିରତ୍ଥୁ ପୁରେ ଦୁଗ୍ଗନ୍ଧେ, ପରଗତ୍ତେ ମମାୟସେ॥
‘‘ଗୂଥଭସ୍ତେ ତଚୋନଦ୍ଧେ, ଉରଗଣ୍ଡିପିସାଚିନି।
ନୱ ସୋତାନି ତେ କାୟେ, ୟାନି ସନ୍ଦନ୍ତି ସବ୍ବଦା॥
‘‘ତୱ ସରୀରଂ ନୱସୋତଂ, ଦୁଗ୍ଗନ୍ଧକରଂ ପରିବନ୍ଧଂ।
ଭିକ୍ଖୁ ପରିୱଜ୍ଜୟତେ ତଂ, ମୀଳ୍ହଂ ଚ ୟଥା ସୁଚିକାମୋ॥
‘‘ଏୱଞ୍ଚେ ତଂ ଜନୋ ଜଞ୍ଞା, ୟଥା ଜାନାମି ତଂ ଅହଂ।
ଆରକା ପରିୱଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଗୂଥଟ୍ଠାନଂୱ ପାୱୁସେ’’॥
‘‘ଏୱମେତଂ ମହାୱୀର, ୟଥା ସମଣ ଭାସସି।
ଏତ୍ଥ ଚେକେ ୱିସୀଦନ୍ତି, ପଙ୍କମ୍ହିୱ ଜରଗ୍ଗୱୋ॥
‘‘ଆକାସମ୍ହି ହଲିଦ୍ଦିୟା, ୟୋ ମଞ୍ଞେଥ ରଜେତୱେ।
ଅଞ୍ଞେନ ୱାପି ରଙ୍ଗେନ, ୱିଘାତୁଦୟମେୱ ତଂ॥
‘‘ତଦାକାସସମଂ ଚିତ୍ତଂ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁସମାହିତଂ।
ମା ପାପଚିତ୍ତେ ଆସାଦି, ଅଗ୍ଗିଖନ୍ଧଂୱ ପକ୍ଖିମା॥
‘‘ପସ୍ସ ଚିତ୍ତକତଂ ବିମ୍ବଂ, ଅରୁକାୟଂ ସମୁସ୍ସିତଂ।
ଆତୁରଂ ବହୁସଙ୍କପ୍ପଂ, ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଧୁୱଂ ଠିତି॥
‘‘ପସ୍ସ ଚିତ୍ତକତଂ ରୂପଂ, ମଣିନା କୁଣ୍ଡଲେନ ଚ।
ଅଟ୍ଠିଂ ତଚେନ ଓନଦ୍ଧଂ, ସହ ୱତ୍ଥେହି ସୋଭତି॥
‘‘ଅଲତ୍ତକକତା ପାଦା, ମୁଖଂ ଚୁଣ୍ଣକମକ୍ଖିତଂ।
ଅଲଂ ବାଲସ୍ସ ମୋହାୟ, ନୋ ଚ ପାରଗୱେସିନୋ॥
‘‘ଅଟ୍ଠପଦକତା କେସା, ନେତ୍ତା ଅଞ୍ଜନମକ୍ଖିତା।
ଅଲଂ ବାଲସ୍ସ ମୋହାୟ, ନୋ ଚ ପାରଗୱେସିନୋ॥
‘‘ଅଞ୍ଜନୀୱ ନୱା ଚିତ୍ତା, ପୂତିକାୟୋ ଅଲଙ୍କତୋ।
ଅଲଂ ବାଲସ୍ସ ମୋହାୟ, ନୋ ଚ ପାରଗୱେସିନୋ॥
‘‘ଓଦହି ମିଗୱୋ ପାସଂ, ନାସଦା ୱାଗୁରଂ ମିଗୋ।
ଭୁତ୍ୱା ନିୱାପଂ ଗଚ୍ଛାମ, କଦ୍ଦନ୍ତେ ମିଗବନ୍ଧକେ॥
‘‘ଛିନ୍ନୋ ପାସୋ ମିଗୱସ୍ସ, ନାସଦା ୱାଗୁରଂ ମିଗୋ।
ଭୁତ୍ୱା ନିୱାପଂ ଗଚ୍ଛାମ, ସୋଚନ୍ତେ ମିଗଲୁଦ୍ଦକେ॥
‘‘ତଦାସି ୟଂ ଭିଂସନକଂ, ତଦାସି ଲୋମହଂସନଂ।
ଅନେକାକାରସମ୍ପନ୍ନେ, ସାରିପୁତ୍ତମ୍ହି ନିବ୍ବୁତେ॥
[ଦୀ॰ ନି॰ ୨.୨୨୧, ୨୭୨; ସଂ॰ ନି॰ ୧.୧୮୬; ୨.୧୪୩; ଅପ॰ ଥେର ୧.୨.୧୧୫; ଜା॰ ୧.୧.୯୫] ‘‘ଅନିଚ୍ଚା ୱତ ସଙ୍ଖାରା ଉପ୍ପାଦୱୟ ଧମ୍ମିନୋ॥
ଉପଜ୍ଜିତ୍ୱା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି, ତେସଂ ୱୂପସମୋ ସୁଖୋ॥
‘‘ସୁଖୁମଂ ତେ ପଟିୱିଜ୍ଝନ୍ତି, ୱାଲଗ୍ଗଂ ଉସୁନା ୟଥା।
ୟେ ପଞ୍ଚକ୍ଖନ୍ଧେ ପସ୍ସନ୍ତି, ପରତୋ ନୋ ଚ ଅତ୍ତତୋ॥
‘‘ୟେ ଚ ପସ୍ସନ୍ତି ସଙ୍ଖାରେ, ପରତୋ ନୋ ଚ ଅତ୍ତତୋ।
ପଚ୍ଚବ୍ୟାଧିଂସୁ ନିପୁଣଂ, ୱାଲଗ୍ଗଂ ଉସୁନା ୟଥା॥
[ସଂ॰ ନି॰ ୧.୨୧, ୯୭] ‘‘ସତ୍ତିୟା ୱିୟ ଓମଟ୍ଠୋ, ଡୟ୍ହମାନୋୱ ମତ୍ଥକେ।
କାମରାଗପ୍ପହାନାୟ, ସତୋ ଭିକ୍ଖୁ ପରିବ୍ବଜେ॥
[ସଂ॰ ନି॰ ୧.୨୧, ୯୭] ‘‘ସତ୍ତିୟା ୱିୟ ଓମଟ୍ଠୋ, ଡୟ୍ହମାନୋୱ ମତ୍ଥକେ।
ଭୱରାଗପ୍ପହାନାୟ, ସତୋ ଭିକ୍ଖୁ ପରିବ୍ବଜେ’’॥
‘‘ଚୋଦିତୋ ଭାୱିତତ୍ତେନ, ସରୀରନ୍ତିମଧାରିନା।
ମିଗାରମାତୁପାସାଦଂ, ପାଦଙ୍ଗୁଟ୍ଠେନ କମ୍ପୟିଂ॥
‘‘ନୟିଦଂ ସିଥିଲମାରବ୍ଭ, ନୟିଦଂ ଅପ୍ପେନ ଥାମସା।
ନିବ୍ବାନମଧିଗନ୍ତବ୍ବଂ, ସବ୍ବଗନ୍ଥ-ପମୋଚନଂ॥
‘‘ଅୟଞ୍ଚ ଦହରୋ ଭିକ୍ଖୁ, ଅୟମୁତ୍ତମପୋରିସୋ।
ଧାରେତି ଅନ୍ତିମଂ ଦେହଂ, ଜେତ୍ୱା ମାରଂ ସୱାହିନିଂ [ସୱାହନଂ (କ॰)] ॥
‘‘ୱିୱରମନୁପଭନ୍ତି ୱିଜ୍ଜୁତା, ୱେଭାରସ୍ସ ଚ ପଣ୍ଡୱସ୍ସ ଚ।
ନଗୱିୱରଗତୋ ଝାୟତି, ପୁତ୍ତୋ ଅପ୍ପଟିମସ୍ସ ତାଦିନୋ॥
‘‘ଉପସନ୍ତୋ ଉପରତୋ, ପନ୍ତସେନାସନୋ ମୁନି।
ଦାୟାଦୋ ବୁଦ୍ଧସେଟ୍ଠସ୍ସ, ବ୍ରହ୍ମୁନା ଅଭିୱନ୍ଦିତୋ॥
‘‘ଉପସନ୍ତଂ ଉପରତଂ, ପନ୍ତସେନାସନଂ ମୁନିଂ।
ଦାୟାଦଂ ବୁଦ୍ଧସେଟ୍ଠସ୍ସ, ୱନ୍ଦ ବ୍ରାହ୍ମଣ କସ୍ସପଂ॥
‘‘ୟୋ ଚ ଜାତିସତଂ ଗଚ୍ଛେ, ସବ୍ବା ବ୍ରାହ୍ମଣଜାତିୟୋ।
ସୋତ୍ତିୟୋ ୱେଦସମ୍ପନ୍ନୋ, ମନୁସ୍ସେସୁ ପୁନପ୍ପୁନଂ॥
‘‘ଅଜ୍ଝାୟକୋପି ଚେ ଅସ୍ସ, ତିଣ୍ଣଂ ୱେଦାନ ପାରଗୂ।
ଏତସ୍ସ ୱନ୍ଦନାୟେତଂ, କଲଂ ନାଗ୍ଘତି ସୋଳସିଂ॥
‘‘ୟୋ ସୋ ଅଟ୍ଠ ୱିମୋକ୍ଖାନି, ପୁରେଭତ୍ତଂ ଅଫସ୍ସୟି [ଅପସ୍ସୟି (ସୀ॰ କ॰), ଅଫୁସ୍ସୟି (ସ୍ୟା॰)] ।
ଅନୁଲୋମଂ ପଟିଲୋମଂ, ତତୋ ପିଣ୍ଡାୟ ଗଚ୍ଛତି॥
‘‘ତାଦିସଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ମାସାଦି [ମା ହନି (ସୀ॰)] , ମାତ୍ତାନଂ ଖଣି ବ୍ରାହ୍ମଣ।
ଅଭିପ୍ପସାଦେହି ମନଂ, ଅରହନ୍ତମ୍ହି ତାଦିନେ।
ଖିପ୍ପଂ ପଞ୍ଜଲିକୋ ୱନ୍ଦ, ମା ତେ ୱିଜଟି ମତ୍ଥକଂ॥
‘‘ନେସୋ ପସ୍ସତି ସଦ୍ଧମ୍ମଂ, ସଂସାରେନ ପୁରକ୍ଖତୋ।
ଅଧୋଗମଂ ଜିମ୍ହପଥଂ, କୁମ୍ମଗ୍ଗମନୁଧାୱତି॥
‘‘କିମୀୱ ମୀଳ୍ହସଲ୍ଲିତ୍ତୋ, ସଙ୍ଖାରେ ଅଧିମୁଚ୍ଛିତୋ।
ପଗାଳ୍ହୋ ଲାଭସକ୍କାରେ, ତୁଚ୍ଛୋ ଗଚ୍ଛତି ପୋଟ୍ଠିଲୋ॥
‘‘ଇମଞ୍ଚ ପସ୍ସ ଆୟନ୍ତଂ, ସାରିପୁତ୍ତଂ ସୁଦସ୍ସନଂ।
ୱିମୁତ୍ତଂ ଉଭତୋଭାଗେ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁସମାହିତଂ॥
‘‘ୱିସଲ୍ଲଂ ଖୀଣସଂୟୋଗଂ, ତେୱିଜ୍ଜଂ ମଚ୍ଚୁହାୟିନଂ।
ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟଂ ମନୁସ୍ସାନଂ, ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଅନୁତ୍ତରଂ॥
‘‘ଏତେ ସମ୍ବହୁଲା ଦେୱା, ଇଦ୍ଧିମନ୍ତୋ ୟସସ୍ସିନୋ।
ଦସ ଦେୱସହସ୍ସାନି, ସବ୍ବେ ବ୍ରହ୍ମପୁରୋହିତା।
ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ନମସ୍ସନ୍ତା, ତିଟ୍ଠନ୍ତି ପଞ୍ଜଲୀକତା॥
‘‘‘ନମୋ ତେ ପୁରିସାଜଞ୍ଞ, ନମୋ ତେ ପୁରିସୁତ୍ତମ।
ୟସ୍ସ ତେ ଆସୱା ଖୀଣା, ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟୋସି ମାରିସ’॥
‘‘ପୂଜିତୋ ନରଦେୱେନ, ଉପ୍ପନ୍ନୋ ମରଣାଭିଭୂ।
ପୁଣ୍ଡରୀକଂୱ ତୋୟେନ, ସଙ୍ଖାରେନୁପଲିପ୍ପତି॥
‘‘ୟସ୍ସ ମୁହୁତ୍ତେନ ସହସ୍ସଧା ଲୋକୋ, ସଂୱିଦିତୋ ସବ୍ରହ୍ମକପ୍ପୋ ୱସି।
ଇଦ୍ଧିଗୁଣେ ଚୁତୁପପାତେ କାଲେ, ପସ୍ସତି ଦେୱତା ସ ଭିକ୍ଖୁ॥
‘‘ସାରିପୁତ୍ତୋୱ ପଞ୍ଞାୟ, ସୀଲେନ ଉପସମେନ ଚ।
ୟୋପି ପାରଙ୍ଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ, ଏତାୱପରମୋ ସିୟା॥
‘‘କୋଟିସତସହସ୍ସସ୍ସ, ଅତ୍ତଭାୱଂ ଖଣେନ ନିମ୍ମିନେ।
ଅହଂ ୱିକୁବ୍ବନାସୁ କୁସଲୋ, ୱସୀଭୂତୋମ୍ହି ଇଦ୍ଧିୟା॥
‘‘ସମାଧିୱିଜ୍ଜାୱସିପାରମୀଗତୋ, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଗୋତ୍ତୋ ଅସିତସ୍ସ ସାସନେ।
ଧୀରୋ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ଦି ସମାହିତିନ୍ଦ୍ରିୟୋ, ନାଗୋ ୟଥା ପୂତିଲତଂୱ ବନ୍ଧନଂ॥
‘‘ପରିଚିଣ୍ଣୋ ମୟା ସତ୍ଥା, କତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନଂ।
ଓହିତୋ ଗରୁକୋ ଭାରୋ, ଭୱନେତ୍ତି ସମୂହତା॥
‘‘ୟସ୍ସ ଚତ୍ଥାୟ ପବ୍ବଜିତୋ, ଅଗାରସ୍ମାନଗାରିୟଂ।
ସୋ ମେ ଅତ୍ଥୋ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ, ସବ୍ବସଂୟୋଜନକ୍ଖୟୋ॥
[ମ॰ ନି॰ ୧.୫୧୩] ‘‘କୀଦିସୋ ନିରୟୋ ଆସି, ୟତ୍ଥ ଦୁସ୍ସୀ ଅପଚ୍ଚଥ।
ୱିଧୁରଂ ସାୱକମାସଜ୍ଜ, କକୁସନ୍ଧଞ୍ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ॥
‘‘ସତଂ ଆସି ଅୟୋସଙ୍କୂ, ସବ୍ବେ ପଚ୍ଚତ୍ତୱେଦନା।
ଈଦିସୋ ନିରୟୋ ଆସି, ୟତ୍ଥ ଦୁସ୍ସୀ ଅପଚ୍ଚଥ।
ୱିଧୁରଂ ସାୱକମାସଜ୍ଜ, କକୁସନ୍ଧଞ୍ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ॥
‘‘ୟୋ ଏତମଭିଜାନାତି, ଭିକ୍ଖୁ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାୱକୋ।
ତାଦିସଂ ଭିକ୍ଖୁମାସଜ୍ଜ, କଣ୍ହ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଗଚ୍ଛସି॥
‘‘ମଜ୍ଝେସରସ୍ମିଂ [ସରସ୍ସ (ସୀ॰), ସାଗରସ୍ମିଂ (କ॰)] ତିଟ୍ଠନ୍ତି, ୱିମାନା କପ୍ପଠାୟିନୋ।
ୱେଳୁରିୟୱଣ୍ଣା ରୁଚିରା, ଅଚ୍ଚିମନ୍ତୋ ପଭସ୍ସରା।
ଅଚ୍ଛରା ତତ୍ଥ ନଚ୍ଚନ୍ତି, ପୁଥୁ ନାନତ୍ତୱଣ୍ଣିୟୋ॥
‘‘ୟୋ ଏତମଭିଜାନାତି…ପେ॰… କଣ୍ହ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଗଚ୍ଛସି॥
‘‘ୟୋ ୱେ ବୁଦ୍ଧେନ ଚୋଦିତୋ, ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘସ୍ସ ପେକ୍ଖତୋ।
ମିଗାରମାତୁପାସାଦଂ, ପାଦଙ୍ଗୁଟ୍ଠେନ କମ୍ପୟି॥
‘‘ୟୋ ଏତମଭିଜାନାତି…ପେ॰… କଣ୍ହ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଗଚ୍ଛସି॥
‘‘ୟୋ ୱେଜୟନ୍ତପାସାଦଂ, ପାଦଙ୍ଗୁଟ୍ଠେନ କମ୍ପୟି।
ଇଦ୍ଧିବଲେନୁପତ୍ଥଦ୍ଧୋ, ସଂୱେଜେସି ଚ ଦେୱତା॥
‘‘ୟୋ ଏତମଭିଜାନାତି…ପେ॰… କଣ୍ହ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଗଚ୍ଛସି॥
‘‘ୟୋ ଏତମଭିଜାନାତି…ପେ॰… କଣ୍ହ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଗଚ୍ଛସି॥
‘‘ୟୋ ୱେଜୟନ୍ତପାସାଦେ, ସକ୍କଂ ସୋ ପରିପୁଚ୍ଛତି।
ଅପି ଆୱୁସୋ ଜାନାସି, ତଣ୍ହକ୍ଖୟୱିମୁତ୍ତିୟୋ।
ତସ୍ସ ସକ୍କୋ ୱିୟାକାସି, ପଞ୍ହଂ ପୁଟ୍ଠୋ ୟଥାତଥଂ॥
‘‘ୟୋ ଏତମଭିଜାନାତି…ପେ॰… କଣ୍ହ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଗଚ୍ଛସି॥
‘‘ୟୋ ବ୍ରହ୍ମାନଂ ପରିପୁଚ୍ଛତି, ସୁଧମ୍ମାୟଂ ଠିତୋ [ସୁଧମ୍ମାୟା’ଭିତୋ (ସ୍ୟା॰)] ସଭଂ।
ଅଜ୍ଜାପି ତ୍ୟାୱୁସୋ ସା ଦିଟ୍ଠି, ୟା ତେ ଦିଟ୍ଠି ପୁରେ ଅହୁ।
ପସ୍ସସି ୱୀତିୱତ୍ତନ୍ତଂ, ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ପଭସ୍ସରଂ॥
‘‘ତସ୍ସ ବ୍ରହ୍ମା ୱିୟାକାସି, ପଞ୍ହଂ ପୁଟ୍ଠୋ ୟଥାତଥଂ।
ନ ମେ ମାରିସ ସା ଦିଟ୍ଠି, ୟା ମେ ଦିଟ୍ଠି ପୁରେ ଅହୁ॥
‘‘ପସ୍ସାମି ୱୀତିୱତ୍ତନ୍ତଂ, ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ପଭସ୍ସରଂ।
ସୋହଂ ଅଜ୍ଜ କଥଂ ୱଜ୍ଜଂ, ଅହଂ ନିଚ୍ଚୋମ୍ହି ସସ୍ସତୋ॥
‘‘ୟୋ ଏତମଭିଜାନାତି…ପେ॰… କଣ୍ହ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଗଚ୍ଛସି॥
‘‘ୟୋ ମହାନେରୁନୋ କୂଟଂ, ୱିମୋକ୍ଖେନ ଅଫସ୍ସୟି [ଅପସ୍ସୟି (ସୀ॰ କ॰)] ।
ୱନଂ ପୁବ୍ବୱିଦେହାନଂ, ୟେ ଚ ଭୂମିସୟା ନରା॥
‘‘ୟୋ ଏତମଭିଜାନାତି, ଭିକ୍ଖୁ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାୱକୋ।
ତାଦିସଂ ଭିକ୍ଖୁମାସଜ୍ଜ, କଣ୍ହ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଗଚ୍ଛସି॥
‘‘ନ ୱେ ଅଗ୍ଗି ଚେତୟତି, ଅହଂ ବାଲଂ ଡହାମୀତି।
ବାଲୋୱ ଜଲିତଂ ଅଗ୍ଗିଂ, ଆସଜ୍ଜ ନଂ ପଡୟ୍ହତି॥
‘‘ଏୱମେୱ ତୁୱଂ ମାର, ଆସଜ୍ଜ ନଂ ତଥାଗତଂ।
ସୟଂ ଡହିସ୍ସସି ଅତ୍ତାନଂ, ବାଲୋ ଅଗ୍ଗିଂୱ ସମ୍ଫୁସଂ॥
‘‘ଅପୁଞ୍ଞଂ ପସୱୀ ମାରୋ, ଆସଜ୍ଜ ନଂ ତଥାଗତଂ।
କିଂ ନୁ ମଞ୍ଞସି ପାପିମ, ନ ମେ ପାପଂ ୱିପଚ୍ଚତି॥
‘‘କରତୋ ତେ ଚୀୟତେ [ମିୟ୍ୟତେ (ସବ୍ବତ୍ଥ) ମ॰ ନି॰ ୧.୫୧୩ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] ପାପଂ, ଚିରରତ୍ତାୟ ଅନ୍ତକ।
ମାର ନିବ୍ବିନ୍ଦ ବୁଦ୍ଧମ୍ହା, ଆସଂ ମାକାସି ଭିକ୍ଖୁସୁ॥
‘‘ଇତି ମାରଂ ଅତଜ୍ଜେସି, ଭିକ୍ଖୁ ଭେସକଳାୱନେ।
ତତୋ ସୋ ଦୁମ୍ମନୋ ୟକ୍ଖୋ, ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟଥା’’ତି॥
ଇତ୍ଥଂ ସୁଦଂ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ [ମହାମୋଗ୍ଗଲାନୋ (କ॰)] ଥେରୋ ଗାଥାୟୋ ଅଭାସିତ୍ଥାତି।
ସଟ୍ଠିନିପାତୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତତ୍ରୁଦ୍ଦାନଂ –
ସଟ୍ଠିକମ୍ହି ନିପାତମ୍ହି, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ମହିଦ୍ଧିକୋ।
ଏକୋୱ ଥେରଗାଥାୟୋ, ଅଟ୍ଠସଟ୍ଠି ଭୱନ୍ତି ତାତି॥
୨୧. ମହାନିପାତୋ
୧. ୱଙ୍ଗୀସତ୍ଥେରଗାଥା
‘‘ନିକ୍ଖନ୍ତଂ ୱତ ମଂ ସନ୍ତଂ, ଅଗାରସ୍ମାନଗାରିୟଂ।
ୱିତକ୍କା ଉପଧାୱନ୍ତି, ପଗବ୍ଭା କଣ୍ହତୋ ଇମେ॥
‘‘ଉଗ୍ଗପୁତ୍ତା ମହିସ୍ସାସା, ସିକ୍ଖିତା ଦଳ୍ହଧମ୍ମିନୋ [ଦଳ୍ହଧନ୍ୱିନୋ (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ।
ସମନ୍ତା ପରିକିରେୟ୍ୟୁଂ, ସହସ୍ସଂ ଅପଲାୟିନଂ॥
‘‘ସଚେପି ଏତ୍ତକା [ଏତତୋ (ସଂ॰ ନି॰ ୧.୨୦୯)] ଭିୟ୍ୟୋ, ଆଗମିସ୍ସନ୍ତି ଇତ୍ଥିୟୋ।
ନେୱ ମଂ ବ୍ୟାଧୟିସ୍ସନ୍ତି [ବ୍ୟାଥୟିସ୍ସନ୍ତି (?)] , ଧମ୍ମେ ସମ୍ହି [ଧମ୍ମେସ୍ୱମ୍ହି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ପତିଟ୍ଠିତୋ॥
‘‘ସକ୍ଖୀ ହି ମେ ସୁତଂ ଏତଂ, ବୁଦ୍ଧସ୍ସାଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୁନୋ।
ନିବ୍ବାନଗମନଂ ମଗ୍ଗଂ, ତତ୍ଥ ମେ ନିରତୋ ମନୋ॥
‘‘ଏୱଂ ଚେ ମଂ ୱିହରନ୍ତଂ, ପାପିମ ଉପଗଚ୍ଛସି।
ତଥା ମଚ୍ଚୁ କରିସ୍ସାମି, ନ ମେ ମଗ୍ଗମ୍ପି ଦକ୍ଖସି॥
‘‘ଅରତିଞ୍ଚ [ଅରତିଂ (ବହୂସୁ)] ରତିଞ୍ଚ ପହାୟ, ସବ୍ବସୋ ଗେହସିତଞ୍ଚ ୱିତକ୍କଂ।
ୱନଥଂ ନ କରେୟ୍ୟ କୁହିଞ୍ଚି, ନିବ୍ବନଥୋ ଅୱନଥୋ ସ [ନିବ୍ବନଥୋ ଅରତୋ ସ ହି (ସଂ॰ ନି॰ ୧.୨୧୦)] ଭିକ୍ଖୁ॥
‘‘ୟମିଧ ପଥୱିଞ୍ଚ ୱେହାସଂ, ରୂପଗତଂ ଜଗତୋଗଧଂ କିଞ୍ଚି।
ପରିଜୀୟତି ସବ୍ବମନିଚ୍ଚଂ, ଏୱଂ ସମେଚ୍ଚ ଚରନ୍ତି ମୁତତ୍ତା॥
‘‘ଉପଧୀସୁ ଜନା ଗଧିତାସେ, ଦିଟ୍ଠସୁତେ [ଦିଟ୍ଠେ ସୁତେ (ସୀ॰)] ପଟିଘେ ଚ ମୁତେ ଚ।
ଏତ୍ଥ ୱିନୋଦୟ ଛନ୍ଦମନେଜୋ, ୟୋ ହେତ୍ଥ ନ ଲିମ୍ପତି ମୁନି ତମାହୁ [ତଂ ମୁନିମାହୁ (ସଂ॰ ନି॰ ୧.୨୧୦)] ॥
‘‘ଅଥ ସଟ୍ଠିସିତା ସୱିତକ୍କା, ପୁଥୁଜ୍ଜନତାୟ [ପୁଥୂ ଜନତାୟ (ସଂ॰ ନି॰ ୧.୨୧୦)] ଅଧମ୍ମା ନିୱିଟ୍ଠା।
ନ ଚ ୱଗ୍ଗଗତସ୍ସ କୁହିଞ୍ଚି, ନୋ ପନ ଦୁଟ୍ଠୁଲ୍ଲଗାହୀ [ଦୁଟ୍ଠୁଲ୍ଲଭାଣୀ (ସଂ॰ ନି॰ ୧.୨୧୦)] ସ ଭିକ୍ଖୁ॥
‘‘ଦବ୍ବୋ ଚିରରତ୍ତସମାହିତୋ, ଅକୁହକୋ ନିପକୋ ଅପିହାଲୁ।
ସନ୍ତଂ ପଦଂ ଅଜ୍ଝଗମା ମୁନି, ପଟିଚ୍ଚ ପରିନିବ୍ବୁତୋ କଙ୍ଖତି କାଲଂ॥
‘‘ମାନଂ ପଜହସ୍ସୁ ଗୋତମ, ମାନପଥଞ୍ଚ ଜହସ୍ସୁ ଅସେସଂ।
ମାନପଥମ୍ହି ସ ମୁଚ୍ଛିତୋ, ୱିପ୍ପଟିସାରୀହୁୱା ଚିରରତ୍ତଂ॥
‘‘ମକ୍ଖେନ ମକ୍ଖିତା ପଜା, ମାନହତା ନିରୟଂ ପପତନ୍ତି।
ସୋଚନ୍ତି ଜନା ଚିରରତ୍ତଂ, ମାନହତା ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନା॥
‘‘ନ ହି ସୋଚତି ଭିକ୍ଖୁ କଦାଚି, ମଗ୍ଗଜିନୋ ସମ୍ମା ପଟିପନ୍ନୋ।
କିତ୍ତିଞ୍ଚ ସୁଖଞ୍ଚାନୁଭୋତି, ଧମ୍ମଦସୋତି ତମାହୁ ତଥତ୍ତଂ॥
‘‘ତସ୍ମା ଅଖିଲୋ ଇଧ [ଅଖିଲୋ (ସୀ॰), ଅଖିଲୋଧ (ସଂ॰ ନି॰ ୧.୨୧୧)] ପଧାନୱା, ନୀୱରଣାନି ପହାୟ ୱିସୁଦ୍ଧୋ।
ମାନଞ୍ଚ ପହାୟ ଅସେସଂ, ୱିଜ୍ଜାୟନ୍ତକରୋ ସମିତାୱୀ॥
‘‘କାମରାଗେନ ଡୟ୍ହାମି, ଚିତ୍ତଂ ମେ ପରିଡୟ୍ହତି।
ସାଧୁ ନିବ୍ବାପନଂ ବ୍ରୂହି, ଅନୁକମ୍ପାୟ ଗୋତମ॥
‘‘ସଞ୍ଞାୟ ୱିପରିୟେସା, ଚିତ୍ତଂ ତେ ପରିଡୟ୍ହତି।
ନିମିତ୍ତଂ ପରିୱଜ୍ଜେହି, ସୁଭଂ ରାଗୂପସଂହିତଂ ( ) [(ସଙ୍ଖାରେ ପରତୋ ପସ୍ସ, ଦୁକ୍ଖତୋ ମା ଚ ଅତ୍ତତୋ। ନିବ୍ବାପେହି ମହାରାଗଂ, ମା ଦୟ୍ହିତ୍ଥୋ ପୁନପ୍ପୁନଂ।) (ସୀ॰ ସଂ॰ ନି॰ ୧.୨୧୨) ଉଦ୍ଦାନଗାଥାୟଂ ଏକସତ୍ତତୀତିସଙ୍ଖ୍ୟା ଚ, ଥେରଗାଥାଟ୍ଠକଥା ଚ ପସ୍ସିତବ୍ବା] ॥
‘‘ଅସୁଭାୟ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେହି, ଏକଗ୍ଗଂ ସୁସମାହିତଂ।
ସତି କାୟଗତା ତ୍ୟତ୍ଥୁ, ନିବ୍ବିଦାବହୁଲୋ ଭୱ॥
‘‘ଅନିମିତ୍ତଞ୍ଚ ଭାୱେହି, ମାନାନୁସୟମୁଜ୍ଜହ।
ତତୋ ମାନାଭିସମୟା, ଉପସନ୍ତୋ ଚରିସ୍ସସି॥
‘‘ତମେୱ ୱାଚଂ ଭାସେୟ୍ୟ, ୟାୟତ୍ତାନଂ ନ ତାପୟେ।
ପରେ ଚ ନ ୱିହିଂସେୟ୍ୟ, ସା ୱେ ୱାଚା ସୁଭାସିତା॥
‘‘ପିୟୱାଚମେୱ ଭାସେୟ୍ୟ, ୟା ୱାଚା ପଟିନନ୍ଦିତା।
ୟଂ ଅନାଦାୟ ପାପାନି, ପରେସଂ ଭାସତେ ପିୟଂ॥
‘‘ସଚ୍ଚଂ ୱେ ଅମତା ୱାଚା, ଏସ ଧମ୍ମୋ ସନନ୍ତନୋ।
ସଚ୍ଚେ ଅତ୍ଥେ ଚ ଧମ୍ମେ ଚ, ଆହୁ ସନ୍ତୋ ପତିଟ୍ଠିତା॥
‘‘ୟଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭାସତି ୱାଚଂ, ଖେମଂ ନିବ୍ବାନପତ୍ତିୟା।
ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକିରିୟାୟ, ସା ୱେ ୱାଚାନମୁତ୍ତମା॥
‘‘ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞୋ ମେଧାୱୀ, ମଗ୍ଗାମଗ୍ଗସ୍ସ କୋୱିଦୋ।
ସାରିପୁତ୍ତୋ ମହାପଞ୍ଞୋ, ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ଭିକ୍ଖୁନଂ॥
‘‘ସଙ୍ଖିତ୍ତେନପି ଦେସେତି, ୱିତ୍ଥାରେନପି ଭାସତି।
ସାଲିକାୟିୱ ନିଗ୍ଘୋସୋ, ପଟିଭାନଂ ଉଦିୟ୍ୟତି [ଉଦୀରୟି (ସୀ॰), ଉଦୀୟ୍ୟତି (ସ୍ୟା॰), ଉଦୟ୍ୟତି (?) ଉଟ୍ଠହତୀତି ତଂସଂୱଣ୍ଣନା] ॥
‘‘ତସ୍ସ ତଂ ଦେସୟନ୍ତସ୍ସ, ସୁଣନ୍ତି ମଧୁରଂ ଗିରଂ।
ସରେନ ରଜନୀୟେନ, ସୱନୀୟେନ ୱଗ୍ଗୁନା।
ଉଦଗ୍ଗଚିତ୍ତା ମୁଦିତା, ସୋତଂ ଓଧେନ୍ତି ଭିକ୍ଖୱୋ॥
‘‘ଅଜ୍ଜ ପନ୍ନରସେ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା, ଭିକ୍ଖୂ ପଞ୍ଚସତା ସମାଗତା।
ସଂୟୋଜନବନ୍ଧନଚ୍ଛିଦା, ଅନୀଘା ଖୀଣପୁନବ୍ଭୱା ଇସୀ॥
‘‘ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ୟଥା ରାଜା, ଅମଚ୍ଚପରିୱାରିତୋ।
ସମନ୍ତା ଅନୁପରିୟେତି, ସାଗରନ୍ତଂ ମହିଂ ଇମଂ॥
‘‘ଏୱଂ ୱିଜିତସଙ୍ଗାମଂ, ସତ୍ଥୱାହଂ ଅନୁତ୍ତରଂ।
ସାୱକା ପୟିରୁପାସନ୍ତି, ତେୱିଜ୍ଜା ମଚ୍ଚୁହାୟିନୋ॥
‘‘ସବ୍ବେ ଭଗୱତୋ ପୁତ୍ତା, ପଲାପେତ୍ଥ ନ ୱିଜ୍ଜତି।
ତଣ୍ହାସଲ୍ଲସ୍ସ ହନ୍ତାରଂ, ୱନ୍ଦେ ଆଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୁନଂ॥
‘‘ପରୋସହସ୍ସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ, ସୁଗତଂ ପୟିରୁପାସତି।
ଦେସେନ୍ତଂ ୱିରଜଂ ଧମ୍ମଂ, ନିବ୍ବାନଂ ଅକୁତୋଭୟଂ॥
‘‘ସୁଣନ୍ତି ଧମ୍ମଂ ୱିମଲଂ, ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧଦେସିତଂ।
ସୋଭତି ୱତ ସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ, ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘପୁରକ୍ଖତୋ॥
‘‘‘ନାଗନାମୋ’ସି ଭଗୱା, ଇସୀନଂ ଇସିସତ୍ତମୋ।
ମହାମେଘୋୱ ହୁତ୍ୱାନ, ସାୱକେ ଅଭିୱସ୍ସସି॥
‘‘ଦିୱା ୱିହାରା ନିକ୍ଖମ୍ମ, ସତ୍ଥୁଦସ୍ସନକମ୍ୟତା।
ସାୱକୋ ତେ ମହାୱୀର, ପାଦେ ୱନ୍ଦତି ୱଙ୍ଗିସୋ॥
‘‘ଉମ୍ମଗ୍ଗପଥଂ ମାରସ୍ସ, ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ଚରତି ପଭିଜ୍ଜ ଖୀଲାନି।
ତଂ ପସ୍ସଥ ବନ୍ଧପମୁଞ୍ଚକରଂ, ଅସିତଂୱ ଭାଗସୋ ପୱିଭଜ୍ଜ॥
‘‘ଓଘସ୍ସ ହି ନିତରଣତ୍ଥଂ, ଅନେକୱିହିତଂ ମଗ୍ଗଂ ଅକ୍ଖାସି।
ତସ୍ମିଞ୍ଚ ଅମତେ ଅକ୍ଖାତେ, ଧମ୍ମଦସା ଠିତା ଅସଂହୀରା॥
‘‘ପଜ୍ଜୋତକରୋ ଅତିୱିଜ୍ଝ [ଅତିୱିଜ୍ଝ ଧମ୍ମଂ (ସୀ॰)] , ସବ୍ବଠିତୀନଂ ଅତିକ୍କମମଦ୍ଦସ [ଅତିକ୍କମମଦ୍ଦ (ସୀ॰ କ॰)] ।
ଞତ୍ୱା ଚ ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଚ, ଅଗ୍ଗଂ ସୋ ଦେସୟି ଦସଦ୍ଧାନଂ॥
‘‘ଏୱଂ ସୁଦେସିତେ ଧମ୍ମେ, କୋ ପମାଦୋ ୱିଜାନତଂ ଧମ୍ମଂ।
ତସ୍ମା ହି ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ସାସନେ, ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ସଦା ନମସ୍ସମନୁସିକ୍ଖେ॥
‘‘ବୁଦ୍ଧାନୁବୁଦ୍ଧୋ ୟୋ ଥେରୋ, କୋଣ୍ଡଞ୍ଞୋ ତିବ୍ବନିକ୍କମୋ।
ଲାଭୀ ସୁଖୱିହାରାନଂ, ୱିୱେକାନଂ ଅଭିଣ୍ହସୋ॥
‘‘ୟଂ ସାୱକେନ ପତ୍ତବ୍ବଂ, ସତ୍ଥୁ ସାସନକାରିନା।
ସବ୍ବସ୍ସ ତଂ ଅନୁପ୍ପତ୍ତଂ, ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ସିକ୍ଖତୋ॥
‘‘ମହାନୁଭାୱୋ ତେୱିଜ୍ଜୋ, ଚେତୋପରିୟକୋୱିଦୋ।
କୋଣ୍ଡଞ୍ଞୋ ବୁଦ୍ଧଦାୟାଦୋ, ପାଦେ ୱନ୍ଦତି ସତ୍ଥୁନୋ॥
‘‘ନଗସ୍ସ ପସ୍ସେ ଆସୀନଂ, ମୁନିଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପାରଗୁଂ।
ସାୱକା ପୟିରୁପାସନ୍ତି, ତେୱିଜ୍ଜା ମଚ୍ଚୁହାୟିନୋ॥
‘‘ଚେତସା [ତେ ଚେତସା (ସଂ॰ ନି॰ ୧.୨୧୮)] ଅନୁପରିୟେତି, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ମହିଦ୍ଧିକୋ।
ଚିତ୍ତଂ ନେସଂ ସମନ୍ୱେସଂ [ସମନ୍ନେସଂ (ସଂ॰ ନି॰ ୧.୨୧୮)] , ୱିପ୍ପମୁତ୍ତଂ ନିରୂପଧିଂ॥
‘‘ଏୱଂ ସବ୍ବଙ୍ଗସମ୍ପନ୍ନଂ, ମୁନିଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପାରଗୁଂ।
ଅନେକାକାରସମ୍ପନ୍ନଂ, ପୟିରୁପାସନ୍ତି ଗୋତମଂ॥
‘‘ଚନ୍ଦୋ ୟଥା ୱିଗତୱଲାହକେ ନଭେ, ୱିରୋଚତି ୱୀତମଲୋୱ ଭାଣୁମା।
ଏୱମ୍ପି ଅଙ୍ଗୀରସ ତ୍ୱଂ ମହାମୁନି, ଅତିରୋଚସି ୟସସା ସବ୍ବଲୋକଂ॥
‘‘କାୱେୟ୍ୟମତ୍ତା ୱିଚରିମ୍ହ ପୁବ୍ବେ, ଗାମା ଗାମଂ ପୁରା ପୁରଂ।
ଅଥଦ୍ଦସାମ ସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ, ସବ୍ବଧମ୍ମାନ ପାରଗୁଂ॥
‘‘ସୋ ମେ ଧମ୍ମମଦେସେସି, ମୁନି ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପାରଗୂ।
ଧମ୍ମଂ ସୁତ୍ୱା ପସୀଦିମ୍ହ, ସଦ୍ଧା [ଅଦ୍ଧା (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ନୋ ଉଦପଜ୍ଜଥ॥
‘‘ତସ୍ସାହଂ ୱଚନଂ ସୁତ୍ୱା, ଖନ୍ଧେ ଆୟତନାନି ଚ।
ଧାତୁୟୋ ଚ ୱିଦିତ୍ୱାନ, ପବ୍ବଜିଂ ଅନଗାରିୟଂ॥
‘‘ବହୂନଂ ୱତ ଅତ୍ଥାୟ, ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ତଥାଗତା।
ଇତ୍ଥୀନଂ ପୁରିସାନଞ୍ଚ, ୟେ ତେ ସାସନକାରକା॥
‘‘ତେସଂ ଖୋ ୱତ ଅତ୍ଥାୟ, ବୋଧିମଜ୍ଝଗମା ମୁନି।
ଭିକ୍ଖୂନଂ ଭିକ୍ଖୁନୀନଞ୍ଚ, ୟେ ନିରାମଗତଦ୍ଦସା॥
‘‘ସୁଦେସିତା ଚକ୍ଖୁମତା, ବୁଦ୍ଧେନାଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୁନା।
ଚତ୍ତାରି ଅରିୟସଚ୍ଚାନି, ଅନୁକମ୍ପାୟ ପାଣିନଂ॥
‘‘ଦୁକ୍ଖଂ ଦୁକ୍ଖସମୁପ୍ପାଦଂ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ଅତିକ୍କମଂ।
ଅରିୟଂ ଚଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ, ଦୁକ୍ଖୂପସମଗାମିନଂ॥
‘‘ଏୱମେତେ ତଥା ୱୁତ୍ତା, ଦିଟ୍ଠା ମେ ତେ ୟଥା ତଥା।
ସଦତ୍ଥୋ ମେ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ, କତଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାସନଂ॥
‘‘ସ୍ୱାଗତଂ ୱତ ମେ ଆସି, ମମ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସନ୍ତିକେ।
ସୁୱିଭତ୍ତେସୁ [ସୱିଭତ୍ତେସୁ (ସୀ॰ କ॰)] ଧମ୍ମେସୁ, ୟଂ ସେଟ୍ଠଂ ତଦୁପାଗମିଂ॥
‘‘ଅଭିଞ୍ଞାପାରମିପ୍ପତ୍ତୋ, ସୋତଧାତୁ ୱିସୋଧିତା।
ତେୱିଜ୍ଜୋ ଇଦ୍ଧିପତ୍ତୋମ୍ହି, ଚେତୋପରିୟକୋୱିଦୋ॥
‘‘ପୁଚ୍ଛାମି ସତ୍ଥାରମନୋମପଞ୍ଞଂ, ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ୟୋ ୱିଚିକିଚ୍ଛାନଂ ଛେତ୍ତା।
ଅଗ୍ଗାଳୱେ କାଲମକାସି ଭିକ୍ଖୁ, ଞାତୋ ୟସସ୍ସୀ ଅଭିନିବ୍ବୁତତ୍ତୋ॥
‘‘ନିଗ୍ରୋଧକପ୍ପୋ ଇତି ତସ୍ସ ନାମଂ, ତୟା କତଂ ଭଗୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ।
ସୋ ତଂ ନମସ୍ସଂ ଅଚରି ମୁତ୍ୟପେଖୋ, ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ଦଳ୍ହଧମ୍ମଦସ୍ସୀ॥
‘‘ତଂ ସାୱକଂ ସକ୍କ ମୟମ୍ପି ସବ୍ବେ, ଅଞ୍ଞାତୁମିଚ୍ଛାମ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ।
ସମୱଟ୍ଠିତା ନୋ ସୱନାୟ ସୋତା [ହେତୁଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰) ସୁତ୍ତନିପାତଟ୍ଠକଥା ପସ୍ସିତବ୍ବା] , ତୁୱଂ ନୋ ସତ୍ଥା ତ୍ୱମନୁତ୍ତରୋସି’’॥
ଛିନ୍ଦ ନୋ ୱିଚିକିଚ୍ଛଂ ବ୍ରୂହି ମେତଂ, ପରିନିବ୍ବୁତଂ ୱେଦୟ ଭୂରିପଞ୍ଞ।
ମଜ୍ଝେୱ ନୋ ଭାସ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ, ସକ୍କୋୱ ଦେୱାନ ସହସ୍ସନେତ୍ତୋ॥
‘‘ୟେ କେଚି ଗନ୍ଥା ଇଧ ମୋହମଗ୍ଗା, ଅଞ୍ଞାଣପକ୍ଖା ୱିଚିକିଚ୍ଛଠାନା।
ତଥାଗତଂ ପତ୍ୱା ନ ତେ ଭୱନ୍ତି, ଚକ୍ଖୁଞ୍ହି ଏତଂ ପରମଂ ନରାନଂ॥
‘‘ନୋ ଚେ ହି ଜାତୁ ପୁରିସୋ କିଲେସେ, ୱାତୋ ୟଥା ଅବ୍ଭଘନଂ ୱିହାନେ।
ତମୋୱସ୍ସ ନିୱୁତୋ ସବ୍ବଲୋକୋ, ଜୋତିମନ୍ତୋପି ନ ପଭାସେୟ୍ୟୁଂ [ନ ଜୋତିମନ୍ତୋପି ନରା ତପେୟ୍ୟୁଂ (ସୁ॰ ନି॰ ୩୫୦)] ॥
‘‘ଧୀରା ଚ ପଜ୍ଜୋତକରା ଭୱନ୍ତି, ତଂ ତଂ ଅହଂ ୱୀର ତଥେୱ ମଞ୍ଞେ।
ୱିପସ୍ସିନଂ ଜାନମୁପାଗମିମ୍ହ, ପରିସାସୁ ନୋ ଆୱିକରୋହି କପ୍ପଂ॥
‘‘ଖିପ୍ପଂ ଗିରଂ ଏରୟ ୱଗ୍ଗୁ ୱଗ୍ଗୁଂ, ହଂସୋୱ ପଗ୍ଗୟ୍ହ ସଣିକଂ ନିକୂଜ।
ବିନ୍ଦୁସ୍ସରେନ ସୁୱିକପ୍ପିତେନ, ସବ୍ବେୱ ତେ ଉଜ୍ଜୁଗତା ସୁଣୋମ॥
‘‘ପହୀନଜାତିମରଣଂ ଅସେସଂ, ନିଗ୍ଗୟ୍ହ ଧୋନଂ ୱଦେସ୍ସାମି [ପଟିୱେଦିୟାମି (ସୀ॰ କ॰)] ଧମ୍ମଂ।
ନ କାମକାରୋ ହି [ହୋତି (ସୀ॰ କ॰)] ପୁଥୁଜ୍ଜନାନଂ, ସଙ୍ଖେୟ୍ୟକାରୋ ଚ [ୱ (ବହୂସୁ)] ତଥାଗତାନଂ॥
‘‘ସମ୍ପନ୍ନୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ତୱେଦଂ, ସମୁଜ୍ଜୁପଞ୍ଞସ୍ସ ସମୁଗ୍ଗହୀତଂ।
ଅୟମଞ୍ଜଲି ପଚ୍ଛିମୋ ସୁପ୍ପଣାମିତୋ, ମା ମୋହୟୀ ଜାନମନୋମପଞ୍ଞ॥
‘‘ପରୋପରଂ ଅରିୟଧମ୍ମଂ ୱିଦିତ୍ୱା, ମା ମୋହୟୀ ଜାନମନୋମୱୀରିୟ।
ୱାରିଂ ୟଥା ଘମ୍ମନି ଘମ୍ମତତ୍ତୋ, ୱାଚାଭିକଙ୍ଖାମି ସୁତଂ ପୱସ୍ସ॥
‘‘ୟଦତ୍ଥିକଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଅଚରୀ, କପ୍ପାୟନୋ କଚ୍ଚିସ୍ସତଂ ଅମୋଘଂ।
ନିବ୍ବାୟି ସୋ ଆଦୁ ସଉପାଦିସେସୋ [ଅନୁପାଦିସେସା (ସୀ॰), ଅନୁପାଦିସେସୋ (କ॰)] , ୟଥା ୱିମୁତ୍ତୋ ଅହୁ ତଂ ସୁଣୋମ॥
‘‘‘ଅଚ୍ଛେଚ୍ଛି ତଣ୍ହଂ ଇଧ ନାମରୂପେ,
(ଇତି ଭଗୱା) କଣ୍ହସ୍ସ ସୋତଂ ଦୀଘରତ୍ତାନୁସୟିତଂ।
ଅତାରି ଜାତିଂ ମରଣଂ ଅସେସଂ’, ଇଚ୍ଚବ୍ରୱି ଭଗୱା ପଞ୍ଚସେଟ୍ଠୋ॥
‘‘ଏସ ସୁତ୍ୱା ପସୀଦାମି, ୱଚୋ ତେ ଇସିସତ୍ତମ।
ଅମୋଘଂ କିର ମେ ପୁଟ୍ଠଂ, ନ ମଂ ୱଞ୍ଚେସି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ॥
‘‘ୟଥା ୱାଦୀ ତଥା କାରୀ, ଅହୁ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାୱକୋ।
ଅଚ୍ଛେଚ୍ଛି ମଚ୍ଚୁନୋ ଜାଲଂ, ତତଂ ମାୟାୱିନୋ ଦଳ୍ହଂ॥
‘‘ଅଦ୍ଦସ ଭଗୱା ଆଦିଂ, ଉପାଦାନସ୍ସ କପ୍ପିୟୋ।
ଅଚ୍ଚଗା ୱତ କପ୍ପାନୋ, ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟଂ ସୁଦୁତ୍ତରଂ॥
‘‘ତଂ ଦେୱଦେୱଂ ୱନ୍ଦାମି, ପୁତ୍ତଂ ତେ ଦ୍ୱିପଦୁତ୍ତମ।
ଅନୁଜାତଂ ମହାୱୀରଂ, ନାଗଂ ନାଗସ୍ସ ଓରସ’’ନ୍ତି॥
ଇତ୍ଥଂ ସୁଦଂ ଆୟସ୍ମା ୱଙ୍ଗୀସୋ ଥେରୋ ଗାଥାୟୋ
ଅଭାସିତ୍ଥାତି।
ମହାନିପାତୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତତ୍ରୁଦ୍ଦାନଂ –
ସତ୍ତତିମ୍ହି ନିପାତମ୍ହି, ୱଙ୍ଗୀସୋ ପଟିଭାଣୱା।
ଏକୋୱ ଥେରୋ ନତ୍ଥଞ୍ଞୋ, ଗାଥାୟୋ ଏକସତ୍ତତୀତି॥
ନିଟ୍ଠିତା ଥେରଗାଥାୟୋ।
ତତ୍ରୁଦ୍ଦାନଂ –
ସହସ୍ସଂ ହୋନ୍ତି ତା ଗାଥା, ତୀଣି ସଟ୍ଠିସତାନି ଚ।
ଥେରା ଚ ଦ୍ୱେ ସତା ସଟ୍ଠି, ଚତ୍ତାରୋ ଚ ପକାସିତା॥
ସୀହନାଦଂ ନଦିତ୍ୱାନ, ବୁଦ୍ଧପୁତ୍ତା ଅନାସୱା।
ଖେମନ୍ତଂ ପାପୁଣିତ୍ୱାନ, ଅଗ୍ଗିଖନ୍ଧାୱ ନିବ୍ବୁତାତି॥
ଥେରଗାଥାପାଳି ନିଟ୍ଠିତା।