ସୁତ୍ତନିପାତ
॥ ନମୋ ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ॥
ଖୁଦ୍ଦକନିକାୟେ
ସୁତ୍ତନିପାତ
୧. ଉରଗୱଗ୍ଗୋ
୧. ଉରଗସୁତ୍ତଂ
ୟୋ [ୟୋ ୱେ (ସ୍ୟା॰)] ଉପ୍ପତିତଂ ୱିନେତି କୋଧଂ, ୱିସଟଂ ସପ୍ପୱିସଂୱ ଓସଧେହି [ଓସଧେଭି (କ॰)] ।
ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଜହାତି ଓରପାରଂ, ଉରଗୋ ଜିଣ୍ଣମିୱତ୍ତଚଂ [ଜିଣ୍ଣମିୱ ତଚଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰), ଜିଣ୍ଣମିୱା ତଚଂ (?)] ପୁରାଣଂ॥
ୟୋ ରାଗମୁଦଚ୍ଛିଦା ଅସେସଂ, ଭିସପୁପ୍ଫଂୱ ସରୋରୁହଂ [ସରେରୁହଂ (କ॰)] ୱିଗୟ୍ହ।
ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଜହାତି ଓରପାରଂ, ଉରଗୋ ଜିଣ୍ଣମିୱତ୍ତଚଂ, ପୁରାଣଂ॥
ୟୋ ତଣ୍ହମୁଦଚ୍ଛିଦା ଅସେସଂ, ସରିତଂ ସୀଘସରଂ ୱିସୋସୟିତ୍ୱା।
ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଜହାତି ଓରପାରଂ, ଉରଗୋ ଜିଣ୍ଣମିୱତ୍ତଚଂ ପୁରାଣଂ॥
ୟୋ ମାନମୁଦବ୍ବଧୀ ଅସେସଂ, ନଳସେତୁଂୱ ସୁଦୁବ୍ବଲଂ ମହୋଘୋ।
ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଜହାତି ଓରପାରଂ, ଉରଗୋ ଜିଣ୍ଣମିୱତ୍ତଚଂ ପୁରାଣଂ॥
ୟୋ ନାଜ୍ଝଗମା ଭୱେସୁ ସାରଂ, ୱିଚିନଂ ପୁପ୍ଫମିୱ [ପୁପ୍ଫମିୱ (ବହୂସୁ)] ଉଦୁମ୍ବରେସୁ।
ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଜହାତି ଓରପାରଂ, ଉରଗୋ ଜିଣ୍ଣମିୱତ୍ତଚଂ ପୁରାଣଂ॥
ୟସ୍ସନ୍ତରତୋ ନ ସନ୍ତି କୋପା, ଇତିଭୱାଭୱତଞ୍ଚ [ଇତିବ୍ଭୱାଭୱତଞ୍ଚ (କ॰)] ୱୀତିୱତ୍ତୋ।
ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଜହାତି ଓରପାରଂ, ଉରଗୋ ଜିଣ୍ଣମିୱତ୍ତଚଂ ପୁରାଣଂ॥
ୟସ୍ସ ୱିତକ୍କା ୱିଧୂପିତା, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁୱିକପ୍ପିତା ଅସେସା।
ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଜହାତି ଓରପାରଂ, ଉରଗୋ ଜିଣ୍ଣମିୱତ୍ତଚଂ ପୁରାଣଂ॥
ୟୋ ନାଚ୍ଚସାରୀ ନ ପଚ୍ଚସାରୀ, ସବ୍ବଂ ଅଚ୍ଚଗମା ଇମଂ ପପଞ୍ଚଂ।
ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଜହାତି ଓରପାରଂ, ଉରଗୋ ଜିଣ୍ଣମିୱତ୍ତଚଂ ପୁରାଣଂ॥
ୟୋ ନାଚ୍ଚସାରୀ ନ ପଚ୍ଚସାରୀ, ସବ୍ବଂ ୱିତଥମିଦନ୍ତି ଞତ୍ୱା [ଉତ୍ୱା (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰ କ॰)] ଲୋକେ।
ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଜହାତି ଓରପାରଂ, ଉରଗୋ ଜିଣ୍ଣମିୱତ୍ତଚଂ ପୁରାଣଂ॥
ୟୋ ନାଚ୍ଚସାରୀ ନ ପଚ୍ଚସାରୀ, ସବ୍ବଂ ୱିତଥମିଦନ୍ତି ୱୀତଲୋଭୋ।
ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଜହାତି ଓରପାରଂ, ଉରଗୋ ଜିଣ୍ଣମିୱତ୍ତଚଂ ପୁରାଣଂ॥
ୟୋ ନାଚ୍ଚସାରୀ ନ ପଚ୍ଚସାରୀ, ସବ୍ବଂ ୱିତଥମିଦନ୍ତି ୱୀତରାଗୋ।
ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଜହାତି ଓରପାରଂ, ଉରଗୋ ଜିଣ୍ଣମିୱତ୍ତଚଂ ପୁରାଣଂ॥
ୟୋ ନାଚ୍ଚସାରୀ ନ ପଚ୍ଚସାରୀ, ସବ୍ବଂ ୱିତଥମିଦନ୍ତି ୱୀତଦୋସୋ।
ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଜହାତି ଓରପାରଂ, ଉରଗୋ ଜିଣ୍ଣମିୱତ୍ତଚଂ ପୁରାଣଂ॥
ୟୋ ନାଚ୍ଚସାରୀ ନ ପଚ୍ଚସାରୀ, ସବ୍ବଂ ୱିତଥମିଦନ୍ତି ୱୀତମୋହୋ।
ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଜହାତି ଓରପାରଂ, ଉରଗୋ ଜିଣ୍ଣମିୱତ୍ତଚଂ ପୁରାଣଂ॥
ୟସ୍ସାନୁସୟା ନ ସନ୍ତି କେଚି, ମୂଲା ଚ ଅକୁସଲା ସମୂହତାସେ।
ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଜହାତି ଓରପାରଂ, ଉରଗୋ ଜିଣ୍ଣମିୱତ୍ତଚଂ ପୁରାଣଂ॥
ୟସ୍ସ ଦରଥଜା ନ ସନ୍ତି କେଚି, ଓରଂ ଆଗମନାୟ ପଚ୍ଚୟାସେ।
ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଜହାତି ଓରପାରଂ, ଉରଗୋ ଜିଣ୍ଣମିୱତ୍ତଚଂ ପୁରାଣଂ॥
ୟସ୍ସ ୱନଥଜା ନ ସନ୍ତି କେଚି, ୱିନିବନ୍ଧାୟ ଭୱାୟ ହେତୁକପ୍ପା।
ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଜହାତି ଓରପାରଂ, ଉରଗୋ ଜିଣ୍ଣମିୱତ୍ତଚଂ ପୁରାଣଂ॥
ୟୋ ନୀୱରଣେ ପହାୟ ପଞ୍ଚ, ଅନିଘୋ ତିଣ୍ଣକଥଂକଥୋ ୱିସଲ୍ଲୋ।
ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଜହାତି ଓରପାରଂ, ଉରଗୋ ଜିଣ୍ଣମିୱତ୍ତଚଂ ପୁରାଣଂ॥
ଉରଗସୁତ୍ତଂ ପଠମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୨. ଧନିୟସୁତ୍ତଂ
‘‘ପକ୍କୋଦନୋ ଦୁଦ୍ଧଖୀରୋହମସ୍ମି, (ଇତି ଧନିୟୋ ଗୋପୋ)
ଅନୁତୀରେ ମହିୟା ସମାନୱାସୋ।
ଛନ୍ନା କୁଟି ଆହିତୋ ଗିନି, ଅଥ ଚେ ପତ୍ଥୟସୀ ପୱସ୍ସ ଦେୱ’’॥
‘‘ଅକ୍କୋଧନୋ ୱିଗତଖିଲୋହମସ୍ମି [ୱିଗତଖୀଲୋହମସ୍ମି (ସୀ॰ ପୀ॰)] , (ଇତି ଭଗୱା)
ଅନୁତୀରେ ମହିୟେକରତ୍ତିୱାସୋ।
ୱିୱଟା କୁଟି ନିବ୍ବୁତୋ ଗିନି, ଅଥ ଚେ ପତ୍ଥୟସୀ ପୱସ୍ସ ଦେୱ’’॥
‘‘ଅନ୍ଧକମକସା ନ ୱିଜ୍ଜରେ, (ଇତି ଧନିୟୋ ଗୋପୋ)
କଚ୍ଛେ ରୂଳ୍ହତିଣେ ଚରନ୍ତି ଗାୱୋ।
ୱୁଟ୍ଠିମ୍ପି ସହେୟ୍ୟୁମାଗତଂ, ଅଥ ଚେ ପତ୍ଥୟସୀ ପୱସ୍ସ ଦେୱ’’॥
‘‘ବଦ୍ଧାସି ଭିସୀ ସୁସଙ୍ଖତା, (ଇତି ଭଗୱା)
ତିଣ୍ଣୋ ପାରଗତୋ ୱିନେୟ୍ୟ ଓଘଂ।
ଅତ୍ଥୋ ଭିସିୟା ନ ୱିଜ୍ଜତି, ଅଥ ଚେ ପତ୍ଥୟସୀ ପୱସ୍ସ ଦେୱ’’॥
‘‘ଗୋପୀ ମମ ଅସ୍ସୱା ଅଲୋଲା, (ଇତି ଧନିୟୋ ଗୋପୋ)
ଦୀଘରତ୍ତଂ [ଦୀଘରତ୍ତ (କ॰)] ସଂୱାସିୟା ମନାପା।
ତସ୍ସା ନ ସୁଣାମି କିଞ୍ଚି ପାପଂ, ଅଥ ଚେ ପତ୍ଥୟସୀ ପୱସ୍ସ ଦେୱ’’॥
‘‘ଚିତ୍ତଂ ମମ ଅସ୍ସୱଂ ୱିମୁତ୍ତଂ, (ଇତି ଭଗୱା)
ଦୀଘରତ୍ତଂ ପରିଭାୱିତଂ ସୁଦନ୍ତଂ।
ପାପଂ ପନ ମେ ନ ୱିଜ୍ଜତି, ଅଥ ଚେ ପତ୍ଥୟସୀ ପୱସ୍ସ ଦେୱ’’॥
‘‘ଅତ୍ତୱେତନଭତୋହମସ୍ମି , (ଇତି ଧନିୟୋ ଗୋପୋ)
ପୁତ୍ତା ଚ ମେ ସମାନିୟା ଅରୋଗା।
ତେସଂ ନ ସୁଣାମି କିଞ୍ଚି ପାପଂ, ଅଥ ଚେ ପତ୍ଥୟସୀ ପୱସ୍ସ ଦେୱ’’॥
‘‘ନାହଂ ଭତକୋସ୍ମି କସ୍ସଚି, (ଇତି ଭଗୱା)
ନିବ୍ବିଟ୍ଠେନ ଚରାମି ସବ୍ବଲୋକେ।
ଅତ୍ଥୋ ଭତିୟା ନ ୱିଜ୍ଜତି, ଅଥ ଚେ ପତ୍ଥୟସୀ ପୱସ୍ସ ଦେୱ’’॥
‘‘ଅତ୍ଥି ୱସା ଅତ୍ଥି ଧେନୁପା, (ଇତି ଧନିୟୋ ଗୋପୋ)
ଗୋଧରଣିୟୋ ପୱେଣିୟୋପି ଅତ୍ଥି।
ଉସଭୋପି ଗୱମ୍ପତୀଧ ଅତ୍ଥି, ଅଥ ଚେ ପତ୍ଥୟସୀ ପୱସ୍ସ ଦେୱ’’॥
‘‘ନତ୍ଥି ୱସା ନତ୍ଥି ଧେନୁପା, (ଇତି ଭଗୱା)
ଗୋଧରଣିୟୋ ପୱେଣିୟୋପି ନତ୍ଥି।
ଉସଭୋପି ଗୱମ୍ପତୀଧ ନତ୍ଥି, ଅଥ ଚେ ପତ୍ଥୟସୀ ପୱସ୍ସ ଦେୱ’’॥
‘‘ଖିଲା ନିଖାତା ଅସମ୍ପୱେଧୀ, (ଇତି ଧନିୟୋ ଗୋପୋ)
ଦାମା ମୁଞ୍ଜମୟା ନୱା ସୁସଣ୍ଠାନା।
ନ ହି ସକ୍ଖିନ୍ତି ଧେନୁପାପି ଛେତ୍ତୁଂ [ଛେତୁଂ (କ॰)] , ଅଥ ଚେ ପତ୍ଥୟସୀ ପୱସ୍ସ ଦେୱ’’॥
‘‘ଉସଭୋରିୱ ଛେତ୍ୱ [ଛେତ୍ୱା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ବନ୍ଧନାନି, (ଇତି ଭଗୱା)
ନାଗୋ ପୂତିଲତଂୱ ଦାଲୟିତ୍ୱା [ପୂତିଲତଂ ପଦାଲୟିତ୍ୱା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ।
ନାହଂ ପୁନୁପେସ୍ସଂ [ପୁନ ଉପେସ୍ସଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰), ପୁନୁପେୟ୍ୟ (କ॰)] ଗବ୍ଭସେୟ୍ୟଂ, ଅଥ ଚେ ପତ୍ଥୟସୀ ପୱସ୍ସ ଦେୱ’’॥
‘‘ନିନ୍ନଞ୍ଚ ଥଲଞ୍ଚ ପୂରୟନ୍ତୋ, ମହାମେଘୋ ପୱସ୍ସି ତାୱଦେୱ।
ସୁତ୍ୱା ଦେୱସ୍ସ ୱସ୍ସତୋ, ଇମମତ୍ଥଂ ଧନିୟୋ ଅଭାସଥ॥
‘‘ଲାଭା ୱତ ନୋ ଅନପ୍ପକା, ୟେ ମୟଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଦ୍ଦସାମ।
ସରଣଂ ତଂ ଉପେମ ଚକ୍ଖୁମ, ସତ୍ଥା ନୋ ହୋହି ତୁୱଂ ମହାମୁନି॥
‘‘ଗୋପୀ ଚ ଅହଞ୍ଚ ଅସ୍ସୱା, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ [ବ୍ରହ୍ମଚରିୟ (କ॰)] ସୁଗତେ ଚରାମସେ।
ଜାତିମରଣସ୍ସ ପାରଗୂ [ପାରଗା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] , ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରା ଭୱାମସେ’’॥
‘‘ନନ୍ଦତି ପୁତ୍ତେହି ପୁତ୍ତିମା, (ଇତି ମାରୋ ପାପିମା)
ଗୋମା [ଗୋମିକୋ (ସୀ॰ ପୀ॰), ଗୋପିକୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ଗୋପିୟୋ (କ॰)] ଗୋହି ତଥେୱ ନନ୍ଦତି।
ଉପଧୀ ହି ନରସ୍ସ ନନ୍ଦନା, ନ ହି ସୋ ନନ୍ଦତି ୟୋ ନିରୂପଧି’’॥
‘‘ସୋଚତି ପୁତ୍ତେହି ପୁତ୍ତିମା, (ଇତି ଭଗୱା)
ଗୋପିୟୋ ଗୋହି ତଥେୱ ସୋଚତି।
ଉପଧୀ ହି ନରସ୍ସ ସୋଚନା, ନ ହି ସୋ ସୋଚତି ୟୋ ନିରୂପଧୀ’’ତି॥
ଧନିୟସୁତ୍ତଂ ଦୁତିୟଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୩. ଖଗ୍ଗୱିସାଣସୁତ୍ତଂ
ସବ୍ବେସୁ ଭୂତେସୁ ନିଧାୟ ଦଣ୍ଡଂ, ଅୱିହେଠୟଂ ଅଞ୍ଞତରମ୍ପି ତେସଂ।
ନ ପୁତ୍ତମିଚ୍ଛେୟ୍ୟ କୁତୋ ସହାୟଂ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ସଂସଗ୍ଗଜାତସ୍ସ ଭୱନ୍ତି ସ୍ନେହା, ସ୍ନେହନ୍ୱୟଂ ଦୁକ୍ଖମିଦଂ ପହୋତି।
ଆଦୀନୱଂ ସ୍ନେହଜଂ ପେକ୍ଖମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ମିତ୍ତେ ସୁହଜ୍ଜେ ଅନୁକମ୍ପମାନୋ, ହାପେତି ଅତ୍ଥଂ ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ।
ଏତଂ ଭୟଂ ସନ୍ଥୱେ [ସନ୍ଧୱେ (କ॰)] ପେକ୍ଖମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ୱଂସୋ ୱିସାଲୋୱ ୟଥା ୱିସତ୍ତୋ, ପୁତ୍ତେସୁ ଦାରେସୁ ଚ ୟା ଅପେକ୍ଖା।
ୱଂସକ୍କଳୀରୋୱ [ୱଂସକଳୀରୋୱ (ସୀ॰), ୱଂସାକଳୀରୋୱ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰), ୱଂସେକଳୀରୋୱ (ନିଦ୍ଦେସ)] ଅସଜ୍ଜମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ମିଗୋ ଅରଞ୍ଞମ୍ହି ୟଥା ଅବଦ୍ଧୋ [ଅବନ୍ଧୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ୟେନିଚ୍ଛକଂ ଗଚ୍ଛତି ଗୋଚରାୟ।
ୱିଞ୍ଞୂ ନରୋ ସେରିତଂ ପେକ୍ଖମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ଆମନ୍ତନା ହୋତି ସହାୟମଜ୍ଝେ, ୱାସେ ଠାନେ ଗମନେ ଚାରିକାୟ।
ଅନଭିଜ୍ଝିତଂ ସେରିତଂ ପେକ୍ଖମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ଖିଡ୍ଡା ରତୀ ହୋତି ସହାୟମଜ୍ଝେ, ପୁତ୍ତେସୁ ଚ ୱିପୁଲଂ ହୋତି ପେମଂ।
ପିୟୱିପ୍ପୟୋଗଂ ୱିଜିଗୁଚ୍ଛମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ଚାତୁଦ୍ଦିସୋ ଅପ୍ପଟିଘୋ ଚ ହୋତି, ସନ୍ତୁସ୍ସମାନୋ ଇତରୀତରେନ।
ପରିସ୍ସୟାନଂ ସହିତା ଅଛମ୍ଭୀ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ଦୁସ୍ସଙ୍ଗହା ପବ୍ବଜିତାପି ଏକେ, ଅଥୋ ଗହଟ୍ଠା ଘରମାୱସନ୍ତା।
ଅପ୍ପୋସ୍ସୁକ୍କୋ ପରପୁତ୍ତେସୁ ହୁତ୍ୱା, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ଓରୋପୟିତ୍ୱା ଗିହିବ୍ୟଞ୍ଜନାନି [ଗିହିୱ୍ୟଞ୍ଜନାନି (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] , ସଞ୍ଛିନ୍ନପତ୍ତୋ [ସଂସୀନପତ୍ତୋ (ସୀ॰)] ୟଥା କୋୱିଳାରୋ।
ଛେତ୍ୱାନ ୱୀରୋ ଗିହିବନ୍ଧନାନି, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ସଚେ ଲଭେଥ ନିପକଂ ସହାୟଂ, ସଦ୍ଧିଂ ଚରଂ ସାଧୁୱିହାରିଧୀରଂ।
ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ସବ୍ବାନି ପରିସ୍ସୟାନି, ଚରେୟ୍ୟ ତେନତ୍ତମନୋ ସତୀମା॥
ନୋ ଚେ ଲଭେଥ ନିପକଂ ସହାୟଂ, ସଦ୍ଧିଂ ଚରଂ ସାଧୁୱିହାରିଧୀରଂ।
ରାଜାୱ ରଟ୍ଠଂ ୱିଜିତଂ ପହାୟ, ଏକୋ ଚରେ ମାତଙ୍ଗରଞ୍ଞେୱ ନାଗୋ॥
ଅଦ୍ଧା ପସଂସାମ ସହାୟସମ୍ପଦଂ, ସେଟ୍ଠା ସମା ସେୱିତବ୍ବା ସହାୟା।
ଏତେ ଅଲଦ୍ଧା ଅନୱଜ୍ଜଭୋଜୀ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ଦିସ୍ୱା ସୁୱଣ୍ଣସ୍ସ ପଭସ୍ସରାନି, କମ୍ମାରପୁତ୍ତେନ ସୁନିଟ୍ଠିତାନି।
ସଙ୍ଘଟ୍ଟମାନାନି ଦୁୱେ ଭୁଜସ୍ମିଂ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ଏୱଂ ଦୁତିୟେନ [ଦୁତିୟେନ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ସହା ମମସ୍ସ, ୱାଚାଭିଲାପୋ ଅଭିସଜ୍ଜନା ୱା।
ଏତଂ ଭୟଂ ଆୟତିଂ ପେକ୍ଖମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
କାମା ହି ଚିତ୍ରା ମଧୁରା ମନୋରମା, ୱିରୂପରୂପେନ ମଥେନ୍ତି ଚିତ୍ତଂ।
ଆଦୀନୱଂ କାମଗୁଣେସୁ ଦିସ୍ୱା, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ଈତୀ ଚ ଗଣ୍ଡୋ ଚ ଉପଦ୍ଦୱୋ ଚ, ରୋଗୋ ଚ ସଲ୍ଲଞ୍ଚ ଭୟଞ୍ଚ ମେତଂ।
ଏତଂ ଭୟଂ କାମଗୁଣେସୁ ଦିସ୍ୱା, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ସୀତଞ୍ଚ ଉଣ୍ହଞ୍ଚ ଖୁଦଂ ପିପାସଂ, ୱାତାତପେ ଡଂସସରୀସପେ [ଡଂସସିରିଂସପେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଚ।
ସବ୍ବାନିପେତାନି ଅଭିସମ୍ଭୱିତ୍ୱା, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ନାଗୋୱ ୟୂଥାନି ୱିୱଜ୍ଜୟିତ୍ୱା, ସଞ୍ଜାତଖନ୍ଧୋ ପଦୁମୀ ଉଳାରୋ।
ୟଥାଭିରନ୍ତଂ ୱିହରଂ [ୱିହରେ (ସୀ॰ ପୀ॰ ନିଦ୍ଦେସ)] ଅରଞ୍ଞେ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ଅଟ୍ଠାନତଂ ସଙ୍ଗଣିକାରତସ୍ସ, ୟଂ ଫସ୍ସୟେ [ଫୁସ୍ସୟେ (ସ୍ୟା॰)] ସାମୟିକଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ।
ଆଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୁସ୍ସ ୱଚୋ ନିସମ୍ମ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ଦିଟ୍ଠୀୱିସୂକାନି ଉପାତିୱତ୍ତୋ, ପତ୍ତୋ ନିୟାମଂ ପଟିଲଦ୍ଧମଗ୍ଗୋ।
ଉପ୍ପନ୍ନଞାଣୋମ୍ହି ଅନଞ୍ଞନେୟ୍ୟୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ନିଲ୍ଲୋଲୁପୋ ନିକ୍କୁହୋ ନିପ୍ପିପାସୋ, ନିମ୍ମକ୍ଖୋ ନିଦ୍ଧନ୍ତକସାୱମୋହୋ।
ନିରାସୟୋ [ନିରାସାସୋ (କ॰)] ସବ୍ବଲୋକେ ଭୱିତ୍ୱା, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ପାପଂ ସହାୟଂ ପରିୱଜ୍ଜୟେଥ, ଅନତ୍ଥଦସ୍ସିଂ ୱିସମେ ନିୱିଟ୍ଠଂ।
ସୟଂ ନ ସେୱେ ପସୁତଂ ପମତ୍ତଂ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ବହୁସ୍ସୁତଂ ଧମ୍ମଧରଂ ଭଜେଥ, ମିତ୍ତଂ ଉଳାରଂ ପଟିଭାନୱନ୍ତଂ।
ଅଞ୍ଞାୟ ଅତ୍ଥାନି ୱିନେୟ୍ୟ କଙ୍ଖଂ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ଖିଡ୍ଡଂ ରତିଂ କାମସୁଖଞ୍ଚ ଲୋକେ, ଅନଲଙ୍କରିତ୍ୱା ଅନପେକ୍ଖମାନୋ।
ୱିଭୂସନଟ୍ଠାନା ୱିରତୋ ସଚ୍ଚୱାଦୀ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ପୁତ୍ତଞ୍ଚ ଦାରଂ ପିତରଞ୍ଚ ମାତରଂ, ଧନାନି ଧଞ୍ଞାନି ଚ ବନ୍ଧୱାନି [ବନ୍ଧୱାନି ଚ (ପୀ॰)] ।
ହିତ୍ୱାନ କାମାନି ୟଥୋଧିକାନି, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ସଙ୍ଗୋ ଏସୋ ପରିତ୍ତମେତ୍ଥ ସୋଖ୍ୟଂ, ଅପ୍ପସ୍ସାଦୋ ଦୁକ୍ଖମେତ୍ଥ ଭିୟ୍ୟୋ।
ଗଳୋ ଏସୋ ଇତି ଞତ୍ୱା ମୁତୀମା [ମତୀମା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ସନ୍ଦାଲୟିତ୍ୱାନ [ପଦାଲୟିତ୍ୱାନ (କ॰)] ସଂୟୋଜନାନି, ଜାଲଂୱ ଭେତ୍ୱା ସଲିଲମ୍ବୁଚାରୀ।
ଅଗ୍ଗୀୱ ଦଡ୍ଢଂ ଅନିୱତ୍ତମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ଓକ୍ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୂ ନ ଚ ପାଦଲୋଲୋ, ଗୁତ୍ତିନ୍ଦ୍ରିୟୋ ରକ୍ଖିତମାନସାନୋ।
ଅନୱସ୍ସୁତୋ ଅପରିଡୟ୍ହମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ଓହାରୟିତ୍ୱା ଗିହିବ୍ୟଞ୍ଜନାନି, ସଞ୍ଛନ୍ନପତ୍ତୋ [ସଞ୍ଛିନ୍ନପତ୍ତୋ (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰), ପଚ୍ଛିନ୍ନପତ୍ତୋ (କ॰)] ୟଥା ପାରିଛତ୍ତୋ।
କାସାୟୱତ୍ଥୋ ଅଭିନିକ୍ଖମିତ୍ୱା, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ରସେସୁ ଗେଧଂ ଅକରଂ ଅଲୋଲୋ, ଅନଞ୍ଞପୋସୀ ସପଦାନଚାରୀ।
କୁଲେ କୁଲେ ଅପ୍ପଟିବଦ୍ଧଚିତ୍ତୋ [ଅପ୍ପଟିବନ୍ଧଚିତ୍ତୋ (କ॰)] , ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ପହାୟ ପଞ୍ଚାୱରଣାନି ଚେତସୋ, ଉପକ୍କିଲେସେ ବ୍ୟପନୁଜ୍ଜ ସବ୍ବେ।
ଅନିସ୍ସିତୋ ଛେତ୍ୱ [ଛେତ୍ୱା (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰ କ॰)] ସିନେହଦୋସଂ [ସ୍ନେହଦୋସଂ (କ॰)] , ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ୱିପିଟ୍ଠିକତ୍ୱାନ ସୁଖଂ ଦୁଖଞ୍ଚ, ପୁବ୍ବେୱ ଚ ସୋମନସ୍ସଦୋମନସ୍ସଂ।
ଲଦ୍ଧାନୁପେକ୍ଖଂ ସମଥଂ ୱିସୁଦ୍ଧଂ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ପରମତ୍ଥପତ୍ତିୟା, ଅଲୀନଚିତ୍ତୋ ଅକୁସୀତୱୁତ୍ତି।
ଦଳ୍ହନିକ୍କମୋ ଥାମବଲୂପପନ୍ନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ପଟିସଲ୍ଲାନଂ ଝାନମରିଞ୍ଚମାନୋ, ଧମ୍ମେସୁ ନିଚ୍ଚଂ ଅନୁଧମ୍ମଚାରୀ।
ଆଦୀନୱଂ ସମ୍ମସିତା ଭୱେସୁ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ତଣ୍ହକ୍ଖୟଂ ପତ୍ଥୟମପ୍ପମତ୍ତୋ, ଅନେଳମୂଗୋ [ଅନେଲମୂଗୋ (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰ କ॰)] ସୁତୱା ସତୀମା।
ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମୋ ନିୟତୋ ପଧାନୱା, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ସୀହୋୱ ସଦ୍ଦେସୁ ଅସନ୍ତସନ୍ତୋ, ୱାତୋୱ ଜାଲମ୍ହି ଅସଜ୍ଜମାନୋ।
ପଦୁମଂୱ ତୋୟେନ ଅଲିପ୍ପମାନୋ [ଅଲିମ୍ପମାନୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ସୀହୋ ୟଥା ଦାଠବଲୀ ପସୟ୍ହ, ରାଜା ମିଗାନଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ଚାରୀ।
ସେୱେଥ ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ମେତ୍ତଂ ଉପେକ୍ଖଂ କରୁଣଂ ୱିମୁତ୍ତିଂ, ଆସେୱମାନୋ ମୁଦିତଞ୍ଚ କାଲେ।
ସବ୍ବେନ ଲୋକେନ ଅୱିରୁଜ୍ଝମାନୋ, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ରାଗଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ପହାୟ ମୋହଂ, ସନ୍ଦାଲୟିତ୍ୱାନ ସଂୟୋଜନାନି।
ଅସନ୍ତସଂ ଜୀୱିତସଙ୍ଖୟମ୍ହି, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ଭଜନ୍ତି ସେୱନ୍ତି ଚ କାରଣତ୍ଥା, ନିକ୍କାରଣା ଦୁଲ୍ଲଭା ଅଜ୍ଜ ମିତ୍ତା।
ଅତ୍ତଟ୍ଠପଞ୍ଞା ଅସୁଚୀ ମନୁସ୍ସା, ଏକୋ ଚରେ ଖଗ୍ଗୱିସାଣକପ୍ପୋ॥
ଖଗ୍ଗୱିସାଣସୁତ୍ତଂ ତତିୟଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୪. କସିଭାରଦ୍ୱାଜସୁତ୍ତଂ
ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ମଗଧେସୁ ୱିହରତି ଦକ୍ଖିଣାଗିରିସ୍ମିଂ [ଦକ୍ଖିଣଗିରିସ୍ମିଂ (କ॰)] ଏକନାଳାୟଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଗାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ କସିଭାରଦ୍ୱାଜସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ପଞ୍ଚମତ୍ତାନି ନଙ୍ଗଲସତାନି ପୟୁତ୍ତାନି ହୋନ୍ତି ୱପ୍ପକାଲେ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନ କସିଭାରଦ୍ୱାଜସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ କମ୍ମନ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମି। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ କସିଭାରଦ୍ୱାଜସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ପରିୱେସନା ୱତ୍ତତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ୟେନ ପରିୱେସନା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି।
ଅଦ୍ଦସା ଖୋ କସିଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଠିତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅହଂ ଖୋ, ସମଣ, କସାମି ଚ ୱପାମି ଚ; କସିତ୍ୱା ଚ ୱପିତ୍ୱା ଚ ଭୁଞ୍ଜାମି। ତ୍ୱମ୍ପି, ସମଣ, କସସ୍ସୁ ଚ ୱପସ୍ସୁ ଚ; କସିତ୍ୱା ଚ ୱପିତ୍ୱା ଚ ଭୁଞ୍ଜସ୍ସୂ’’ତି।
‘‘ଅହମ୍ପି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, କସାମି ଚ ୱପାମି ଚ; କସିତ୍ୱା ଚ ୱପିତ୍ୱା ଚ ଭୁଞ୍ଜାମୀ’’ତି। ‘‘ନ ଖୋ ପନ ମୟଂ [ନ ଖୋ ପନ ସମଣ (ସ୍ୟା॰)] ପସ୍ସାମ ଭୋତୋ ଗୋତମସ୍ସ ୟୁଗଂ ୱା ନଙ୍ଗଲଂ ୱା ଫାଲଂ ୱା ପାଚନଂ ୱା ବଲିବଦ୍ଦେ [ବଲିୱଦ୍ଦେ (ସୀ॰ ପୀ॰), ବଲୀବଦ୍ଦେ (?)] ୱା। ଅଥ ଚ ପନ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଏୱମାହ – ‘ଅହମ୍ପି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, କସାମି ଚ ୱପାମି ଚ; କସିତ୍ୱା ଚ ୱପିତ୍ୱା ଚ ଭୁଞ୍ଜାମୀ’’’ତି।
ଅଥ ଖୋ କସିଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘କସ୍ସକୋ ପଟିଜାନାସି, ନ ଚ ପସ୍ସାମ ତେ କସିଂ।
କସିଂ ନୋ ପୁଚ୍ଛିତୋ ବ୍ରୂହି, ୟଥା ଜାନେମୁ ତେ କସିଂ’’॥
‘‘ସଦ୍ଧା ବୀଜଂ ତପୋ ୱୁଟ୍ଠି, ପଞ୍ଞା ମେ ୟୁଗନଙ୍ଗଲଂ।
ହିରୀ ଈସା ମନୋ ୟୋତ୍ତଂ, ସତି ମେ ଫାଲପାଚନଂ॥
‘‘କାୟଗୁତ୍ତୋ ୱଚୀଗୁତ୍ତୋ, ଆହାରେ ଉଦରେ ୟତୋ।
ସଚ୍ଚଂ କରୋମି ନିଦ୍ଦାନଂ, ସୋରଚ୍ଚଂ ମେ ପମୋଚନଂ॥
‘‘ୱୀରିୟଂ ମେ ଧୁରଧୋରୟ୍ହଂ, ୟୋଗକ୍ଖେମାଧିୱାହନଂ।
ଗଚ୍ଛତି ଅନିୱତ୍ତନ୍ତଂ, ୟତ୍ଥ ଗନ୍ତ୍ୱା ନ ସୋଚତି॥
‘‘ଏୱମେସା କସୀ କଟ୍ଠା, ସା ହୋତି ଅମତପ୍ଫଲା।
ଏତଂ କସିଂ କସିତ୍ୱାନ, ସବ୍ବଦୁକ୍ଖା ପମୁଚ୍ଚତୀ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ କସିଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ମହତିୟା କଂସପାତିୟା ପାୟସଂ [ପାୟାସଂ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ୱଡ୍ଢେତ୍ୱା ଭଗୱତୋ ଉପନାମେସି – ‘‘ଭୁଞ୍ଜତୁ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ପାୟସଂ। କସ୍ସକୋ ଭୱଂ; ୟଂ ହି ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଅମତପ୍ଫଲଂ [ଅମତପ୍ଫଲମ୍ପି (ସଂ॰ ନି॰ ୧.୧୯୭)] କସିଂ କସତୀ’’ତି।
‘‘ଗାଥାଭିଗୀତଂ ମେ ଅଭୋଜନେୟ୍ୟଂ, ସମ୍ପସ୍ସତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ ନେସ ଧମ୍ମୋ।
ଗାଥାଭିଗୀତଂ ପନୁଦନ୍ତି ବୁଦ୍ଧା, ଧମ୍ମେ ସତୀ ବ୍ରାହ୍ମଣ ୱୁତ୍ତିରେସା॥
‘‘ଅଞ୍ଞେନ ଚ କେୱଲିନଂ ମହେସିଂ, ଖୀଣାସୱଂ କୁକ୍କୁଚ୍ଚୱୂପସନ୍ତଂ।
ଅନ୍ନେନ ପାନେନ ଉପଟ୍ଠହସ୍ସୁ, ଖେତ୍ତଂ ହି ତଂ ପୁଞ୍ଞପେକ୍ଖସ୍ସ ହୋତୀ’’ତି॥
‘‘ଅଥ କସ୍ସ ଚାହଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଇମଂ ପାୟସଂ ଦମ୍ମୀ’’ତି? ‘‘ନ ଖ୍ୱାହଂ ତଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ପସ୍ସାମି ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ, ୟସ୍ସ ସୋ ପାୟସୋ ଭୁତ୍ତୋ ସମ୍ମା ପରିଣାମଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ଅଞ୍ଞତ୍ର ତଥାଗତସ୍ସ ୱା ତଥାଗତସାୱକସ୍ସ ୱା। ତେନ ହି ତ୍ୱଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ତଂ ପାୟସଂ ଅପ୍ପହରିତେ ୱା ଛଡ୍ଡେହି ଅପ୍ପାଣକେ ୱା ଉଦକେ ଓପିଲାପେହୀ’’ତି।
ଅଥ ଖୋ କସିଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ତଂ ପାୟସଂ ଅପ୍ପାଣକେ ଉଦକେ ଓପିଲାପେସି। ଅଥ ଖୋ ସୋ ପାୟସୋ ଉଦକେ ପକ୍ଖିତ୍ତୋ ଚିଚ୍ଚିଟାୟତି ଚିଟିଚିଟାୟତି ସନ୍ଧୂପାୟତି ସମ୍ପଧୂପାୟତି [ସନ୍ଧୂମାୟତି ସମ୍ପଧୂମାୟତି (ସ୍ୟା॰)] । ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ଫାଲୋ ଦିୱସଂ ସନ୍ତତ୍ତୋ [ଦିୱସସନ୍ତତ୍ତୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଉଦକେ ପକ୍ଖିତ୍ତୋ ଚିଚ୍ଚିଟାୟତି ଚିଟିଚିଟାୟତି ସନ୍ଧୂପାୟତି ସମ୍ପଧୂପାୟତି; ଏୱମେୱ ସୋ ପାୟସୋ ଉଦକେ ପକ୍ଖିତ୍ତୋ ଚିଚ୍ଚିଟାୟତି ଚିଟିଚିଟାୟତି ସନ୍ଧୂପାୟତି ସମ୍ପଧୂପାୟତି।
ଅଥ ଖୋ କସିଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ସଂୱିଗ୍ଗୋ ଲୋମହଟ୍ଠଜାତୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତୋ ପାଦେସୁ ସିରସା ନିପତିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ , ଭୋ ଗୋତମ! ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭୋ ଗୋତମ, ନିକ୍କୁଜ୍ଜିତଂ ୱା ଉକ୍କୁଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ୱା ୱିୱରେୟ୍ୟ, ମୂଳ୍ହସ୍ସ ୱା ମଗ୍ଗଂ ଆଚିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅନ୍ଧକାରେ ୱା ତେଲପଜ୍ଜୋତଂ ଧାରେୟ୍ୟ, ଚକ୍ଖୁମନ୍ତୋ ରୂପାନି ଦକ୍ଖନ୍ତୀତି [ଦକ୍ଖିନ୍ତୀତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ; ଏୱମେୱଂ ଭୋତା ଗୋତମେନ ଅନେକପରିୟାୟେନ ଧମ୍ମୋ ପକାସିତୋ। ଏସାହଂ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ସରଣଂ ଗଚ୍ଛାମି ଧମ୍ମଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଞ୍ଚ, ଲଭେୟ୍ୟାହଂ ଭୋତୋ ଗୋତମସ୍ସ ସନ୍ତିକେ ପବ୍ବଜ୍ଜଂ, ଲଭେୟ୍ୟଂ ଉପସମ୍ପଦ’’ନ୍ତି।
ଅଲତ୍ଥ ଖୋ କସିଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ପବ୍ବଜ୍ଜଂ, ଅଲତ୍ଥ ଉପସମ୍ପଦଂ। ଅଚିରୂପସମ୍ପନ୍ନୋ ଖୋ ପନାୟସ୍ମା ଭାରଦ୍ୱାଜୋ ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ନଚିରସ୍ସେୱ – ୟସ୍ସତ୍ଥାୟ କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମଦେୱ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜନ୍ତି, ତଦନୁତ୍ତରଂ – ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସି। ‘‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’’ତି ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସି। ଅଞ୍ଞତରୋ ଚ [ଅଞ୍ଞତରୋ ଚ ଖୋ (ସୀ॰ ପୀ॰), ଅଞ୍ଞତରୋ ଖୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ପନାୟସ୍ମା ଭାରଦ୍ୱାଜୋ ଅରହତଂ ଅହୋସୀତି।
କସିଭାରଦ୍ୱାଜସୁତ୍ତଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୫. ଚୁନ୍ଦସୁତ୍ତଂ
‘‘ପୁଚ୍ଛାମି ମୁନିଂ ପହୂତପଞ୍ଞଂ, (ଇତି ଚୁନ୍ଦୋ କମ୍ମାରପୁତ୍ତୋ)
ବୁଦ୍ଧଂ ଧମ୍ମସ୍ସାମିଂ ୱୀତତଣ୍ହଂ।
ଦ୍ୱିପଦୁତ୍ତମଂ [ଦିପଦୁତ୍ତମଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ସାରଥୀନଂ ପୱରଂ, କତି ଲୋକେ ସମଣା ତଦିଙ୍ଘ ବ୍ରୂହି’’॥
‘‘ଚତୁରୋ ସମଣା ନ ପଞ୍ଚମତ୍ଥି, (ଚୁନ୍ଦାତି ଭଗୱା)
ମଗ୍ଗଜିନୋ ମଗ୍ଗଦେସକୋ ଚ, ମଗ୍ଗେ ଜୀୱତି ୟୋ ଚ ମଗ୍ଗଦୂସୀ’’॥
‘‘କଂ ମଗ୍ଗଜିନଂ ୱଦନ୍ତି ବୁଦ୍ଧା, (ଇତି ଚୁନ୍ଦୋ କମ୍ମାରପୁତ୍ତୋ)
ମଗ୍ଗକ୍ଖାୟୀ କଥଂ ଅତୁଲ୍ୟୋ ହୋତି।
ମଗ୍ଗେ ଜୀୱତି ମେ ବ୍ରୂହି ପୁଟ୍ଠୋ, ଅଥ ମେ ଆୱିକରୋହି ମଗ୍ଗଦୂସିଂ’’ [ମଗ୍ଗଦୂସୀ (କ॰)] ॥
‘‘ୟୋ ତିଣ୍ଣକଥଂକଥୋ ୱିସଲ୍ଲୋ, ନିବ୍ବାନାଭିରତୋ ଅନାନୁଗିଦ୍ଧୋ।
ଲୋକସ୍ସ ସଦେୱକସ୍ସ ନେତା, ତାଦିଂ ମଗ୍ଗଜିନଂ ୱଦନ୍ତି ବୁଦ୍ଧା॥
‘‘ପରମଂ ପରମନ୍ତି ୟୋଧ ଞତ୍ୱା, ଅକ୍ଖାତି ୱିଭଜତେ ଇଧେୱ ଧମ୍ମଂ।
ତଂ କଙ୍ଖଛିଦଂ ମୁନିଂ ଅନେଜଂ, ଦୁତିୟଂ ଭିକ୍ଖୁନମାହୁ ମଗ୍ଗଦେସିଂ॥
‘‘ୟୋ ଧମ୍ମପଦେ ସୁଦେସିତେ, ମଗ୍ଗେ ଜୀୱତି ସଞ୍ଞତୋ ସତୀମା।
ଅନୱଜ୍ଜପଦାନି ସେୱମାନୋ, ତତିୟଂ ଭିକ୍ଖୁନମାହୁ ମଗ୍ଗଜୀୱିଂ॥
‘‘ଛଦନଂ କତ୍ୱାନ ସୁବ୍ବତାନଂ, ପକ୍ଖନ୍ଦୀ କୁଲଦୂସକୋ ପଗବ୍ଭୋ।
ମାୟାୱୀ ଅସଞ୍ଞତୋ ପଲାପୋ, ପତିରୂପେନ ଚରଂ ସ ମଗ୍ଗଦୂସୀ॥
‘‘ଏତେ ଚ ପଟିୱିଜ୍ଝି ୟୋ ଗହଟ୍ଠୋ, ସୁତୱା ଅରିୟସାୱକୋ ସପଞ୍ଞୋ।
ସବ୍ବେ ନେତାଦିସାତି [ସବ୍ବେ ନେ ତାଦିସାତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଞତ୍ୱା, ଇତି ଦିସ୍ୱା ନ ହାପେତି ତସ୍ସ ସଦ୍ଧା।
କଥଂ ହି ଦୁଟ୍ଠେନ ଅସମ୍ପଦୁଟ୍ଠଂ, ସୁଦ୍ଧଂ ଅସୁଦ୍ଧେନ ସମଂ କରେୟ୍ୟା’’ତି॥
ଚୁନ୍ଦସୁତ୍ତଂ ପଞ୍ଚମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୬. ପରାଭୱସୁତ୍ତଂ
ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରା ଦେୱତା ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣା କେୱଲକପ୍ପଂ ଜେତୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ସା ଦେୱତା ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ପରାଭୱନ୍ତଂ ପୁରିସଂ, ମୟଂ ପୁଚ୍ଛାମ ଗୋତମ [ଗୋତମଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ।
ଭଗୱନ୍ତଂ [ଭୱନ୍ତଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ପୁଟ୍ଠୁମାଗମ୍ମ, କିଂ ପରାଭୱତୋ ମୁଖଂ’’॥
‘‘ସୁୱିଜାନୋ ଭୱଂ ହୋତି, ସୁୱିଜାନୋ [ଦୁୱିଜାନୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ପରାଭୱୋ।
ଧମ୍ମକାମୋ ଭୱଂ ହୋତି, ଧମ୍ମଦେସ୍ସୀ ପରାଭୱୋ’’॥
‘‘ଇତି ହେତଂ ୱିଜାନାମ, ପଠମୋ ସୋ ପରାଭୱୋ।
ଦୁତିୟଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି, କିଂ ପରାଭୱତୋ ମୁଖଂ’’॥
‘‘ଅସନ୍ତସ୍ସ ପିୟା ହୋନ୍ତି, ସନ୍ତେ ନ କୁରୁତେ ପିୟଂ।
ଅସତଂ ଧମ୍ମଂ ରୋଚେତି, ତଂ ପରାଭୱତୋ ମୁଖଂ’’॥
‘‘ଇତି ହେତଂ ୱିଜାନାମ, ଦୁତିୟୋ ସୋ ପରାଭୱୋ।
ତତିୟଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି, କିଂ ପରାଭୱତୋ ମୁଖଂ’’॥
‘‘ନିଦ୍ଦାସୀଲୀ ସଭାସୀଲୀ, ଅନୁଟ୍ଠାତା ଚ ୟୋ ନରୋ।
ଅଲସୋ କୋଧପଞ୍ଞାଣୋ, ତଂ ପରାଭୱତୋ ମୁଖଂ’’॥
‘‘ଇତି ହେତଂ ୱିଜାନାମ, ତତିୟୋ ସୋ ପରାଭୱୋ।
ଚତୁତ୍ଥଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି, କିଂ ପରାଭୱତୋ ମୁଖଂ’’॥
‘‘ୟୋ ମାତରଂ [ୟୋ ମାତରଂ ୱା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ପିତରଂ ୱା, ଜିଣ୍ଣକଂ ଗତୟୋବ୍ବନଂ।
ପହୁ ସନ୍ତୋ ନ ଭରତି, ତଂ ପରାଭୱତୋ ମୁଖଂ’’॥
‘‘ଇତି ହେତଂ ୱିଜାନାମ, ଚତୁତ୍ଥୋ ସୋ ପରାଭୱୋ।
ପଞ୍ଚମଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି, କିଂ ପରାଭୱତୋ ମୁଖଂ’’॥
‘‘ୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ [ୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ସମଣଂ ୱା, ଅଞ୍ଞଂ ୱାପି ୱନିବ୍ବକଂ।
ମୁସାୱାଦେନ ୱଞ୍ଚେତି, ତଂ ପରାଭୱତୋ ମୁଖଂ’’॥
‘‘ଇତି ହେତଂ ୱିଜାନାମ, ପଞ୍ଚମୋ ସୋ ପରାଭୱୋ।
ଛଟ୍ଠମଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି, କିଂ ପରାଭୱତୋ ମୁଖଂ’’॥
‘‘ପହୂତୱିତ୍ତୋ ପୁରିସୋ, ସହିରଞ୍ଞୋ ସଭୋଜନୋ।
ଏକୋ ଭୁଞ୍ଜତି ସାଦୂନି, ତଂ ପରାଭୱତୋ ମୁଖଂ’’॥
‘‘ଇତି ହେତଂ ୱିଜାନାମ, ଛଟ୍ଠମୋ ସୋ ପରାଭୱୋ।
ସତ୍ତମଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି, କିଂ ପରାଭୱତୋ ମୁଖଂ’’॥
‘‘ଜାତିତ୍ଥଦ୍ଧୋ ଧନତ୍ଥଦ୍ଧୋ, ଗୋତ୍ତତ୍ଥଦ୍ଧୋ ଚ ୟୋ ନରୋ।
ସଞ୍ଞାତିଂ ଅତିମଞ୍ଞେତି, ତଂ ପରାଭୱତୋ ମୁଖଂ’’॥
‘‘ଇତି ହେତଂ ୱିଜାନାମ, ସତ୍ତମୋ ସୋ ପରାଭୱୋ।
ଅଟ୍ଠମଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି, କିଂ ପରାଭୱତୋ ମୁଖଂ’’॥
‘‘ଇତ୍ଥିଧୁତ୍ତୋ ସୁରାଧୁତ୍ତୋ, ଅକ୍ଖଧୁତ୍ତୋ ଚ ୟୋ ନରୋ।
ଲଦ୍ଧଂ ଲଦ୍ଧଂ ୱିନାସେତି, ତଂ ପରାଭୱତୋ ମୁଖଂ’’॥
‘‘ଇତି ହେତଂ ୱିଜାନାମ, ଅଟ୍ଠମୋ ସୋ ପରାଭୱୋ।
ନୱମଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି, କିଂ ପରାଭୱତୋ ମୁଖଂ’’॥
‘‘ସେହି ଦାରେହି ଅସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ [ଦାରେହ୍ୟସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ (କ॰)] , ୱେସିୟାସୁ ପଦୁସ୍ସତି [ପଦିସ୍ସତି (ସୀ॰)] ।
ଦୁସ୍ସତି [ଦିସ୍ସତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ପରଦାରେସୁ, ତଂ ପରାଭୱତୋ ମୁଖଂ’’॥
‘‘ଇତି ହେତଂ ୱିଜାନାମ, ନୱମୋ ସୋ ପରାଭୱୋ।
ଦସମଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି, କିଂ ପରାଭୱତୋ ମୁଖଂ’’॥
‘‘ଅତୀତୟୋବ୍ବନୋ ପୋସୋ, ଆନେତି ତିମ୍ବରୁତ୍ଥନିଂ।
ତସ୍ସା ଇସ୍ସା ନ ସୁପତି, ତଂ ପରାଭୱତୋ ମୁଖଂ’’॥
‘‘ଇତି ହେତଂ ୱିଜାନାମ, ଦସମୋ ସୋ ପରାଭୱୋ।
ଏକାଦସମଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି, କିଂ ପରାଭୱତୋ ମୁଖଂ’’॥
‘‘ଇତ୍ଥିଂ ସୋଣ୍ଡିଂ ୱିକିରଣିଂ, ପୁରିସଂ ୱାପି ତାଦିସଂ।
ଇସ୍ସରିୟସ୍ମିଂ ଠପେତି [ଠାପେତି (ସୀ॰ ପୀ॰), ଥପେତି (କ॰)] , ତଂ ପରାଭୱତୋ ମୁଖଂ’’॥
‘‘ଇତି ହେତଂ ୱିଜାନାମ, ଏକାଦସମୋ ସୋ ପରାଭୱୋ।
ଦ୍ୱାଦସମଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି, କିଂ ପରାଭୱତୋ ମୁଖଂ’’॥
‘‘ଅପ୍ପଭୋଗୋ ମହାତଣ୍ହୋ, ଖତ୍ତିୟେ ଜାୟତେ କୁଲେ।
ସୋ ଚ ରଜ୍ଜଂ ପତ୍ଥୟତି, ତଂ ପରାଭୱତୋ ମୁଖଂ’’॥
‘‘ଏତେ ପରାଭୱେ ଲୋକେ, ପଣ୍ଡିତୋ ସମୱେକ୍ଖିୟ।
ଅରିୟୋ ଦସ୍ସନସମ୍ପନ୍ନୋ, ସ ଲୋକଂ ଭଜତେ ସିୱ’’ନ୍ତି॥
ପରାଭୱସୁତ୍ତଂ ଛଟ୍ଠଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୭. ୱସଲସୁତ୍ତଂ
ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ସାୱତ୍ଥିଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସି। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଅଗ୍ଗିକଭାରଦ୍ୱାଜସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ନିୱେସନେ ଅଗ୍ଗି ପଜ୍ଜଲିତୋ ହୋତି ଆହୁତି ପଗ୍ଗହିତା। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ସପଦାନଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରମାନୋ ୟେନ ଅଗ୍ଗିକଭାରଦ୍ୱାଜସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମି।
ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଅଗ୍ଗିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ତତ୍ରେୱ [ଅତ୍ରେୱ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ମୁଣ୍ଡକ; ତତ୍ରେୱ, ସମଣକ; ତତ୍ରେୱ, ୱସଲକ ତିଟ୍ଠାହୀ’’ତି।
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭଗୱା ଅଗ୍ଗିକଭାରଦ୍ୱାଜଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଜାନାସି ପନ ତ୍ୱଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୱସଲଂ ୱା ୱସଲକରଣେ ୱା ଧମ୍ମେ’’ତି? ‘‘ନ ଖ୍ୱାହଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଜାନାମି ୱସଲଂ ୱା ୱସଲକରଣେ ୱା ଧମ୍ମେ; ସାଧୁ ମେ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ତଥା ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୁ, ୟଥାହଂ ଜାନେୟ୍ୟଂ ୱସଲଂ ୱା ୱସଲକରଣେ ୱା ଧମ୍ମେ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ସୁଣାହି, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋହି; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭୋ’’ତି ଖୋ ଅଗ୍ଗିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –
‘‘କୋଧନୋ ଉପନାହୀ ଚ, ପାପମକ୍ଖୀ ଚ ୟୋ ନରୋ।
ୱିପନ୍ନଦିଟ୍ଠି ମାୟାୱୀ, ତଂ ଜଞ୍ଞା ୱସଲୋ ଇତି॥
‘‘ଏକଜଂ ୱା ଦ୍ୱିଜଂ [ଦିଜଂ (ପୀ॰)] ୱାପି, ୟୋଧ ପାଣଂ ୱିହିଂସତି।
ୟସ୍ସ ପାଣେ ଦୟା ନତ୍ଥି, ତଂ ଜଞ୍ଞା ୱସଲୋ ଇତି॥
‘‘ୟୋ ହନ୍ତି ପରିରୁନ୍ଧତି [ଉପରୁନ୍ଧେତି (ସ୍ୟା॰), ଉପରୁନ୍ଧତି (କ॰)] , ଗାମାନି ନିଗମାନି ଚ।
ନିଗ୍ଗାହକୋ [ନିଗ୍ଘାତକୋ (?)] ସମଞ୍ଞାତୋ, ତଂ ଜଞ୍ଞା ୱସଲୋ ଇତି॥
‘‘ଗାମେ ୱା ୟଦି ୱା ରଞ୍ଞେ, ୟଂ ପରେସଂ ମମାୟିତଂ।
ଥେୟ୍ୟା ଅଦିନ୍ନମାଦେତି [ଅଦିନ୍ନଂ ଆଦିୟତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ତଂ ଜଞ୍ଞା ୱସଲୋ ଇତି॥
‘‘ୟୋ ହୱେ ଇଣମାଦାୟ, ଚୁଜ୍ଜମାନୋ [ଭୁଞ୍ଜମାନୋ (?)] ପଲାୟତି।
ନ ହି ତେ ଇଣମତ୍ଥୀତି, ତଂ ଜଞ୍ଞା ୱସଲୋ ଇତି॥
‘‘ୟୋ ୱେ କିଞ୍ଚିକ୍ଖକମ୍ୟତା, ପନ୍ଥସ୍ମିଂ ୱଜନ୍ତଂ ଜନଂ।
ହନ୍ତ୍ୱା କିଞ୍ଚିକ୍ଖମାଦେତି, ତଂ ଜଞ୍ଞା ୱସଲୋ ଇତି॥
‘‘ଅତ୍ତହେତୁ ପରହେତୁ, ଧନହେତୁ ଚ [ଧନହେତୁ ୱ (କ॰)] ୟୋ ନରୋ।
ସକ୍ଖିପୁଟ୍ଠୋ ମୁସା ବ୍ରୂତି, ତଂ ଜଞ୍ଞା ୱସଲୋ ଇତି॥
‘‘ୟୋ ଞାତୀନଂ ସଖୀନଂ ୱା, ଦାରେସୁ ପଟିଦିସ୍ସତି।
ସାହସା [ସହସା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ସମ୍ପିୟେନ ୱା, ତଂ ଜଞ୍ଞା ୱସଲୋ ଇତି॥
‘‘ୟୋ ମାତରଂ ପିତରଂ ୱା, ଜିଣ୍ଣକଂ ଗତୟୋବ୍ବନଂ।
ପହୁ ସନ୍ତୋ ନ ଭରତି, ତଂ ଜଞ୍ଞା ୱସଲୋ ଇତି॥
‘‘ୟୋ ମାତରଂ ପିତରଂ ୱା, ଭାତରଂ ଭଗିନିଂ ସସୁଂ।
ହନ୍ତି ରୋସେତି ୱାଚାୟ, ତଂ ଜଞ୍ଞା ୱସଲୋ ଇତି॥
‘‘ୟୋ ଅତ୍ଥଂ ପୁଚ୍ଛିତୋ ସନ୍ତୋ, ଅନତ୍ଥମନୁସାସତି।
ପଟିଚ୍ଛନ୍ନେନ ମନ୍ତେତି, ତଂ ଜଞ୍ଞା ୱସଲୋ ଇତି॥
‘‘ୟୋ କତ୍ୱା ପାପକଂ କମ୍ମଂ, ମା ମଂ ଜଞ୍ଞାତି ଇଚ୍ଛତି [ୱିଭ॰ ୮୯୪ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] ।
ୟୋ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନକମ୍ମନ୍ତୋ, ତଂ ଜଞ୍ଞା ୱସଲୋ ଇତି॥
‘‘ୟୋ ୱେ ପରକୁଲଂ ଗନ୍ତ୍ୱା, ଭୁତ୍ୱାନ [ସୁତ୍ୱା ଚ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ସୁଚିଭୋଜନଂ।
ଆଗତଂ ନପ୍ପଟିପୂଜେତି, ତଂ ଜଞ୍ଞା ୱସଲୋ ଇତି॥
‘‘ୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ସମଣଂ ୱା, ଅଞ୍ଞଂ ୱାପି ୱନିବ୍ବକଂ।
ମୁସାୱାଦେନ ୱଞ୍ଚେତି, ତଂ ଜଞ୍ଞା ୱସଲୋ ଇତି॥
‘‘ୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ସମଣଂ ୱା, ଭତ୍ତକାଲେ ଉପଟ୍ଠିତେ।
ରୋସେତି ୱାଚା ନ ଚ ଦେତି, ତଂ ଜଞ୍ଞା ୱସଲୋ ଇତି॥
‘‘ଅସତଂ ୟୋଧ ପବ୍ରୂତି, ମୋହେନ ପଲିଗୁଣ୍ଠିତୋ।
କିଞ୍ଚିକ୍ଖଂ ନିଜିଗୀସାନୋ [ନିଜିଗିଂସାନୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] , ତଂ ଜଞ୍ଞା ୱସଲୋ ଇତି॥
‘‘ୟୋ ଚତ୍ତାନଂ ସମୁକ୍କଂସେ, ପରେ ଚ ମୱଜାନାତି [ମୱଜାନତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ।
ନିହୀନୋ ସେନ ମାନେନ, ତଂ ଜଞ୍ଞା ୱସଲୋ ଇତି॥
‘‘ରୋସକୋ କଦରିୟୋ ଚ, ପାପିଚ୍ଛୋ ମଚ୍ଛରୀ ସଠୋ।
ଅହିରିକୋ ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀ, ତଂ ଜଞ୍ଞା ୱସଲୋ ଇତି॥
‘‘ୟୋ ବୁଦ୍ଧଂ ପରିଭାସତି, ଅଥ ୱା ତସ୍ସ ସାୱକଂ।
ପରିବ୍ବାଜଂ [ପରିବ୍ବଜଂ (କ॰), ପରିବ୍ବାଜକଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଗହଟ୍ଠଂ ୱା, ତଂ ଜଞ୍ଞା ୱସଲୋ ଇତି॥
‘‘ୟୋ ୱେ ଅନରହଂ [ଅନରହା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସନ୍ତୋ, ଅରହଂ ପଟିଜାନାତି [ପଟିଜାନତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ।
ଚୋରୋ ସବ୍ରହ୍ମକେ ଲୋକେ, ଏସୋ ଖୋ ୱସଲାଧମୋ॥
‘‘ଏତେ ଖୋ ୱସଲା ୱୁତ୍ତା, ମୟା ୟେତେ ପକାସିତା।
ନ ଜଚ୍ଚା ୱସଲୋ ହୋତି, ନ ଜଚ୍ଚା ହୋତି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ।
କମ୍ମୁନା [କମ୍ମନା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୱସଲୋ ହୋତି, କମ୍ମୁନା ହୋତି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ॥
‘‘ତଦମିନାପି ଜାନାଥ, ୟଥାମେଦଂ [ୟଥାପେଦଂ (କ॰)] ନିଦସ୍ସନଂ।
ଚଣ୍ଡାଲପୁତ୍ତୋ ସୋପାକୋ [ସପାକୋ (?)] , ମାତଙ୍ଗୋ ଇତି ୱିସ୍ସୁତୋ॥
‘‘ସୋ ୟସଂ ପରମଂ ପତ୍ତୋ [ସୋ ୟସପ୍ପରମପ୍ପତ୍ତୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ମାତଙ୍ଗୋ ୟଂ ସୁଦୁଲ୍ଲଭଂ।
ଆଗଚ୍ଛୁଂ ତସ୍ସୁପଟ୍ଠାନଂ, ଖତ୍ତିୟା ବ୍ରାହ୍ମଣା ବହୂ॥
‘‘ଦେୱୟାନଂ ଅଭିରୁୟ୍ହ, ୱିରଜଂ ସୋ ମହାପଥଂ।
କାମରାଗଂ ୱିରାଜେତ୍ୱା, ବ୍ରହ୍ମଲୋକୂପଗୋ ଅହୁ।
ନ ନଂ ଜାତି ନିୱାରେସି, ବ୍ରହ୍ମଲୋକୂପପତ୍ତିୟା॥
‘‘ଅଜ୍ଝାୟକକୁଲେ ଜାତା, ବ୍ରାହ୍ମଣା ମନ୍ତବନ୍ଧୱା।
ତେ ଚ ପାପେସୁ କମ୍ମେସୁ, ଅଭିଣ୍ହମୁପଦିସ୍ସରେ॥
‘‘ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଗାରୟ୍ହା, ସମ୍ପରାୟେ ଚ ଦୁଗ୍ଗତି।
ନ ନେ ଜାତି ନିୱାରେତି, ଦୁଗ୍ଗତ୍ୟା [ଦୁଗ୍ଗଚ୍ଚା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଗରହାୟ ୱା॥
‘‘ନ ଜଚ୍ଚା ୱସଲୋ ହୋତି, ନ ଜଚ୍ଚା ହୋତି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ।
କମ୍ମୁନା ୱସଲୋ ହୋତି, କମ୍ମୁନା ହୋତି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ’’ତି॥
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅଗ୍ଗିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ଉପାସକଂ ମଂ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି।
ୱସଲସୁତ୍ତଂ ସତ୍ତମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୮. ମେତ୍ତସୁତ୍ତଂ
କରଣୀୟମତ୍ଥକୁସଲେନ, ୟନ୍ତ ସନ୍ତଂ ପଦଂ ଅଭିସମେଚ୍ଚ।
ସକ୍କୋ ଉଜୂ ଚ ସୁହୁଜୂ [ସୂଜୂ (ସୀ॰)] ଚ, ସୂୱଚୋ ଚସ୍ସ ମୁଦୁ ଅନତିମାନୀ॥
ସନ୍ତୁସ୍ସକୋ ଚ ସୁଭରୋ ଚ, ଅପ୍ପକିଚ୍ଚୋ ଚ ସଲ୍ଲହୁକୱୁତ୍ତି।
ସନ୍ତିନ୍ଦ୍ରିୟୋ ଚ ନିପକୋ ଚ, ଅପ୍ପଗବ୍ଭୋ କୁଲେସ୍ୱନନୁଗିଦ୍ଧୋ॥
ନ ଚ ଖୁଦ୍ଦମାଚରେ କିଞ୍ଚି, ୟେନ ୱିଞ୍ଞୂ ପରେ ଉପୱଦେୟ୍ୟୁଂ।
ସୁଖିନୋ ୱ ଖେମିନୋ ହୋନ୍ତୁ, ସବ୍ବସତ୍ତା [ସବ୍ବେ ସତ୍ତା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଭୱନ୍ତୁ ସୁଖିତତ୍ତା॥
ୟେ କେଚି ପାଣଭୂତତ୍ଥି, ତସା ୱା ଥାୱରା ୱନୱସେସା।
ଦୀଘା ୱା ୟେ ୱ ମହନ୍ତା [ମହନ୍ତ (?)] , ମଜ୍ଝିମା ରସ୍ସକା ଅଣୁକଥୂଲା॥
ଦିଟ୍ଠା ୱା ୟେ ୱ ଅଦିଟ୍ଠା [ଅଦିଟ୍ଠ (?)] , ୟେ ୱ [ୟେ ଚ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଦୂରେ ୱସନ୍ତି ଅୱିଦୂରେ।
ଭୂତା ୱ ସମ୍ଭୱେସୀ ୱ [ଭୂତା ୱା ସମ୍ଭୱେସୀ ୱା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰ କ॰)] , ସବ୍ବସତ୍ତା ଭୱନ୍ତୁ ସୁଖିତତ୍ତା॥
ନ ପରୋ ପରଂ ନିକୁବ୍ବେଥ, ନାତିମଞ୍ଞେଥ କତ୍ଥଚି ନ କଞ୍ଚି [ନଂ କଞ୍ଚି (ସୀ॰ ପୀ॰), ନଂ କିଞ୍ଚି (ସ୍ୟା॰), ନ କିଞ୍ଚି (କ॰)] ।
ବ୍ୟାରୋସନା ପଟିଘସଞ୍ଞା, ନାଞ୍ଞମଞ୍ଞସ୍ସ ଦୁକ୍ଖମିଚ୍ଛେୟ୍ୟ॥
ମାତା ୟଥା ନିୟଂ ପୁତ୍ତମାୟୁସା ଏକପୁତ୍ତମନୁରକ୍ଖେ।
ଏୱମ୍ପି ସବ୍ବଭୂତେସୁ, ମାନସଂ ଭାୱୟେ ଅପରିମାଣଂ॥
ମେତ୍ତଞ୍ଚ ସବ୍ବଲୋକସ୍ମି, ମାନସଂ ଭାୱୟେ ଅପରିମାଣଂ।
ଉଦ୍ଧଂ ଅଧୋ ଚ ତିରିୟଞ୍ଚ, ଅସମ୍ବାଧଂ ଅୱେରମସପତ୍ତଂ॥
ତିଟ୍ଠଂ ଚରଂ ନିସିନ୍ନୋ ୱ [ୱା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] , ସୟାନୋ ୟାୱତାସ୍ସ ୱିତମିଦ୍ଧୋ [ୱିଗତମିଦ୍ଧୋ (ବହୂସୁ)] ।
ଏତଂ ସତିଂ ଅଧିଟ୍ଠେୟ୍ୟ, ବ୍ରହ୍ମମେତଂ ୱିହାରମିଧମାହୁ॥
ଦିଟ୍ଠିଞ୍ଚ ଅନୁପଗ୍ଗମ୍ମ, ସୀଲୱା ଦସ୍ସନେନ ସମ୍ପନ୍ନୋ।
କାମେସୁ ୱିନୟ [ୱିନେୟ୍ୟ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଗେଧଂ, ନ ହି ଜାତୁଗ୍ଗବ୍ଭସେୟ୍ୟ ପୁନରେତୀତି॥
ମେତ୍ତସୁତ୍ତଂ ଅଟ୍ଠମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୯. ହେମୱତସୁତ୍ତଂ
‘‘ଅଜ୍ଜ ପନ୍ନରସୋ ଉପୋସଥୋ, (ଇତି ସାତାଗିରୋ ୟକ୍ଖୋ)
ଦିବ୍ବା [ଦିବ୍ୟା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ରତ୍ତି ଉପଟ୍ଠିତା।
ଅନୋମନାମଂ ସତ୍ଥାରଂ, ହନ୍ଦ ପସ୍ସାମ ଗୋତମଂ’’॥
‘‘କଚ୍ଚି ମନୋ ସୁପଣିହିତୋ, (ଇତି ହେମୱତୋ ୟକ୍ଖୋ)
ସବ୍ବଭୂତେସୁ ତାଦିନୋ।
କଚ୍ଚି ଇଟ୍ଠେ ଅନିଟ୍ଠେ ଚ, ସଙ୍କପ୍ପସ୍ସ ୱସୀକତା’’॥
‘‘ମନୋ ଚସ୍ସ ସୁପଣିହିତୋ, (ଇତି ସାତାଗିରୋ ୟକ୍ଖୋ)
ସବ୍ବଭୂତେସୁ ତାଦିନୋ।
ଅଥୋ ଇଟ୍ଠେ ଅନିଟ୍ଠେ ଚ, ସଙ୍କପ୍ପସ୍ସ ୱସୀକତା’’॥
‘‘କଚ୍ଚି ଅଦିନ୍ନଂ ନାଦିୟତି, (ଇତି ହେମୱତୋ ୟକ୍ଖୋ)
କଚ୍ଚି ପାଣେସୁ ସଞ୍ଞତୋ।
କଚ୍ଚି ଆରା ପମାଦମ୍ହା, କଚ୍ଚି ଝାନଂ ନ ରିଞ୍ଚତି’’॥
‘‘ନ ସୋ ଅଦିନ୍ନଂ ଆଦିୟତି, (ଇତି ସାତାଗିରୋ ୟକ୍ଖୋ)
ଅଥୋ ପାଣେସୁ ସଞ୍ଞତୋ।
ଅଥୋ ଆରା ପମାଦମ୍ହା, ବୁଦ୍ଧୋ ଝାନଂ ନ ରିଞ୍ଚତି’’॥
‘‘କଚ୍ଚି ମୁସା ନ ଭଣତି, (ଇତି ହେମୱତୋ ୟକ୍ଖୋ)
କଚ୍ଚି ନ ଖୀଣବ୍ୟପ୍ପଥୋ।
କଚ୍ଚି ୱେଭୂତିୟଂ ନାହ, କଚ୍ଚି ସମ୍ଫଂ ନ ଭାସତି’’॥
‘‘ମୁସା ଚ ସୋ ନ ଭଣତି, (ଇତି ସାତାଗିରୋ ୟକ୍ଖୋ)
ଅଥୋ ନ ଖୀଣବ୍ୟପ୍ପଥୋ।
ଅଥୋ ୱେଭୂତିୟଂ ନାହ, ମନ୍ତା ଅତ୍ଥଂ ଚ [ଅତ୍ଥଂ ସୋ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଭାସତି’’॥
‘‘କଚ୍ଚି ନ ରଜ୍ଜତି କାମେସୁ, (ଇତି ହେମୱତୋ ୟକ୍ଖୋ)
କଚ୍ଚି ଚିତ୍ତଂ ଅନାୱିଲଂ।
କଚ୍ଚି ମୋହଂ ଅତିକ୍କନ୍ତୋ, କଚ୍ଚି ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁମା’’॥
‘‘ନ ସୋ ରଜ୍ଜତି କାମେସୁ, (ଇତି ସାତାଗିରୋ ୟକ୍ଖୋ)
ଅଥୋ ଚିତ୍ତଂ ଅନାୱିଲଂ।
ସବ୍ବମୋହଂ ଅତିକ୍କନ୍ତୋ, ବୁଦ୍ଧୋ ଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁମା’’॥
‘‘କଚ୍ଚି ୱିଜ୍ଜାୟ ସମ୍ପନ୍ନୋ, (ଇତି ହେମୱତୋ ୟକ୍ଖୋ )
କଚ୍ଚି ସଂସୁଦ୍ଧଚାରଣୋ।
କଚ୍ଚିସ୍ସ ଆସୱା ଖୀଣା, କଚ୍ଚି ନତ୍ଥି ପୁନବ୍ଭୱୋ’’॥
‘‘ୱିଜ୍ଜାୟ ଚେୱ ସମ୍ପନ୍ନୋ, (ଇତି ସାତାଗିରୋ ୟକ୍ଖୋ)
ଅଥୋ ସଂସୁଦ୍ଧଚାରଣୋ।
ସବ୍ବସ୍ସ ଆସୱା ଖୀଣା, ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ପୁନବ୍ଭୱୋ’’॥
‘‘ସମ୍ପନ୍ନଂ ମୁନିନୋ ଚିତ୍ତଂ, କମ୍ମୁନା ବ୍ୟପ୍ପଥେନ ଚ।
ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନଂ, ଧମ୍ମତୋ ନଂ ପସଂସତି’’॥
‘‘ସମ୍ପନ୍ନଂ ମୁନିନୋ ଚିତ୍ତଂ, କମ୍ମୁନା ବ୍ୟପ୍ପଥେନ ଚ।
ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନଂ, ଧମ୍ମତୋ ଅନୁମୋଦସି’’॥
‘‘ସମ୍ପନ୍ନଂ ମୁନିନୋ ଚିତ୍ତଂ, କମ୍ମୁନା ବ୍ୟପ୍ପଥେନ ଚ।
ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନଂ, ହନ୍ଦ ପସ୍ସାମ ଗୋତମଂ॥
‘‘ଏଣିଜଙ୍ଘଂ କିସଂ ୱୀରଂ [ଧୀରଂ (ସ୍ୟା॰)] , ଅପ୍ପାହାରଂ ଅଲୋଲୁପଂ।
ମୁନିଂ ୱନସ୍ମିଂ ଝାୟନ୍ତଂ, ଏହି ପସ୍ସାମ ଗୋତମଂ॥
‘‘ସୀହଂୱେକଚରଂ ନାଗଂ, କାମେସୁ ଅନପେକ୍ଖିନଂ।
ଉପସଙ୍କମ୍ମ ପୁଚ୍ଛାମ, ମଚ୍ଚୁପାସପ୍ପମୋଚନଂ॥
‘‘ଅକ୍ଖାତାରଂ ପୱତ୍ତାରଂ, ସବ୍ବଧମ୍ମାନ ପାରଗୁଂ।
ବୁଦ୍ଧଂ ୱେରଭୟାତୀତଂ, ମୟଂ ପୁଚ୍ଛାମ ଗୋତମଂ’’॥
‘‘କିସ୍ମିଂ ଲୋକୋ ସମୁପ୍ପନ୍ନୋ, (ଇତି ହେମୱତୋ ୟକ୍ଖୋ)
କିସ୍ମିଂ କୁବ୍ବତି ସନ୍ଥୱଂ [ସନ୍ଧୱଂ (କ॰)] ।
କିସ୍ସ ଲୋକୋ ଉପାଦାୟ, କିସ୍ମିଂ ଲୋକୋ ୱିହଞ୍ଞତି’’॥
‘‘ଛସୁ [ଛସ୍ସୁ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଲୋକୋ ସମୁପ୍ପନ୍ନୋ, (ହେମୱତାତି ଭଗୱା)
ଛସୁ କୁବ୍ବତି ସନ୍ଥୱଂ।
ଛନ୍ନମେୱ ଉପାଦାୟ, ଛସୁ ଲୋକୋ ୱିହଞ୍ଞତି’’॥
‘‘କତମଂ ତଂ ଉପାଦାନଂ, ୟତ୍ଥ ଲୋକୋ ୱିହଞ୍ଞତି।
ନିୟ୍ୟାନଂ ପୁଚ୍ଛିତୋ ବ୍ରୂହି, କଥଂ ଦୁକ୍ଖା ପମୁଚ୍ଚତି’’ [ପମୁଞ୍ଚତି (ସ୍ୟା॰)] ॥
‘‘ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣା ଲୋକେ, ମନୋଛଟ୍ଠା ପୱେଦିତା।
ଏତ୍ଥ ଛନ୍ଦଂ ୱିରାଜେତ୍ୱା, ଏୱଂ ଦୁକ୍ଖା ପମୁଚ୍ଚତି॥
‘‘ଏତଂ ଲୋକସ୍ସ ନିୟ୍ୟାନଂ, ଅକ୍ଖାତଂ ୱୋ ୟଥାତଥଂ।
ଏତଂ ୱୋ ଅହମକ୍ଖାମି, ଏୱଂ ଦୁକ୍ଖା ପମୁଚ୍ଚତି’’॥
‘‘କୋ ସୂଧ ତରତି ଓଘଂ, କୋଧ ତରତି ଅଣ୍ଣୱଂ।
ଅପ୍ପତିଟ୍ଠେ ଅନାଲମ୍ବେ, କୋ ଗମ୍ଭୀରେ ନ ସୀଦତି’’॥
‘‘ସବ୍ବଦା ସୀଲସମ୍ପନ୍ନୋ, ପଞ୍ଞୱା ସୁସମାହିତୋ।
ଅଜ୍ଝତ୍ତଚିନ୍ତୀ [ଅଜ୍ଝତ୍ତସଞ୍ଞୀ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ସତିମା, ଓଘଂ ତରତି ଦୁତ୍ତରଂ॥
‘‘ୱିରତୋ କାମସଞ୍ଞାୟ, ସବ୍ବସଂୟୋଜନାତିଗୋ।
ନନ୍ଦୀଭୱପରିକ୍ଖୀଣୋ, ସୋ ଗମ୍ଭୀରେ ନ ସୀଦତି’’॥
‘‘ଗବ୍ଭୀରପଞ୍ଞଂ ନିପୁଣତ୍ଥଦସ୍ସିଂ, ଅକିଞ୍ଚନଂ କାମଭୱେ ଅସତ୍ତଂ।
ତଂ ପସ୍ସଥ ସବ୍ବଧି ୱିପ୍ପମୁତ୍ତଂ, ଦିବ୍ବେ ପଥେ କମମାନଂ ମହେସିଂ॥
‘‘ଅନୋମନାମଂ ନିପୁଣତ୍ଥଦସ୍ସିଂ, ପଞ୍ଞାଦଦଂ କାମାଲୟେ ଅସତ୍ତଂ।
ତଂ ପସ୍ସଥ ସବ୍ବୱିଦୁଂ ସୁମେଧଂ, ଅରିୟେ ପଥେ କମମାନଂ ମହେସିଂ॥
‘‘ସୁଦିଟ୍ଠଂ ୱତ ନୋ ଅଜ୍ଜ, ସୁପ୍ପଭାତଂ ସୁହୁଟ୍ଠିତଂ।
ୟଂ ଅଦ୍ଦସାମ ସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ, ଓଘତିଣ୍ଣମନାସୱଂ॥
‘‘ଇମେ ଦସସତା ୟକ୍ଖା, ଇଦ୍ଧିମନ୍ତୋ ୟସସ୍ସିନୋ।
ସବ୍ବେ ତଂ ସରଣଂ ୟନ୍ତି, ତ୍ୱଂ ନୋ ସତ୍ଥା ଅନୁତ୍ତରୋ॥
‘‘ତେ ମୟଂ ୱିଚରିସ୍ସାମ, ଗାମା ଗାମଂ ନଗା ନଗଂ।
ନମସ୍ସମାନା ସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ, ଧମ୍ମସ୍ସ ଚ ସୁଧମ୍ମତ’’ନ୍ତି॥
ହେମୱତସୁତ୍ତଂ ନୱମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୧୦. ଆଳୱକସୁତ୍ତଂ
ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ଆଳୱିୟଂ ୱିହରତି ଆଳୱକସ୍ସ ୟକ୍ଖସ୍ସ ଭୱନେ। ଅଥ ଖୋ ଆଳୱକୋ ୟକ୍ଖୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ନିକ୍ଖମ, ସମଣା’’ତି। ‘‘ସାଧାୱୁସୋ’’ତି ଭଗୱା ନିକ୍ଖମି। ‘‘ପୱିସ, ସମଣା’’ତି। ‘‘ସାଧାୱୁସୋ’’ତି ଭଗୱା ପାୱିସି।
ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ…ପେ॰… ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ଆଳୱକୋ ୟକ୍ଖୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ନିକ୍ଖମ, ସମଣା’’ତି। ‘‘ସାଧାୱୁସୋ’’ତି ଭଗୱା ନିକ୍ଖମି। ‘‘ପୱିସ, ସମଣା’’ତି। ‘‘ସାଧାୱୁସୋ’’ତି ଭଗୱା ପାୱିସି।
ଚତୁତ୍ଥମ୍ପି ଖୋ ଆଳୱକୋ ୟକ୍ଖୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ନିକ୍ଖମ, ସମଣା’’ତି। ‘‘ନ ଖ୍ୱାହଂ ତଂ , ଆୱୁସୋ, ନିକ୍ଖମିସ୍ସାମି। ୟଂ ତେ କରଣୀୟଂ, ତଂ କରୋହୀ’’ତି।
‘‘ପଞ୍ହଂ ତଂ, ସମଣ, ପୁଚ୍ଛିସ୍ସାମି। ସଚେ ମେ ନ ବ୍ୟାକରିସ୍ସସି, ଚିତ୍ତଂ ୱା ତେ ଖିପିସ୍ସାମି, ହଦୟଂ ୱା ତେ ଫାଲେସ୍ସାମି, ପାଦେସୁ ୱା ଗହେତ୍ୱା ପାରଗଙ୍ଗାୟ ଖିପିସ୍ସାମୀ’’ତି।
‘‘ନ ଖ୍ୱାହଂ ତଂ, ଆୱୁସୋ, ପସ୍ସାମି ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ୟୋ ମେ ଚିତ୍ତଂ ୱା ଖିପେୟ୍ୟ ହଦୟଂ ୱା ଫାଲେୟ୍ୟ ପାଦେସୁ ୱା ଗହେତ୍ୱା ପାରଗଙ୍ଗାୟ ଖିପେୟ୍ୟ। ଅପି ଚ ତ୍ୱଂ, ଆୱୁସୋ, ପୁଚ୍ଛ ୟଦାକଙ୍ଖସୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଆଳୱକୋ ୟକ୍ଖୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘କିଂ ସୂଧ ୱିତ୍ତଂ ପୁରିସସ୍ସ ସେଟ୍ଠଂ, କିଂ ସୁ ସୁଚିଣ୍ଣଂ ସୁଖମାୱହାତି।
କିଂ ସୁ [କିଂ ସୂ (ସୀ॰)] ହୱେ ସାଦୁତରଂ ରସାନଂ, କଥଂ ଜୀୱିଂ ଜୀୱିତମାହୁ ସେଟ୍ଠଂ’’॥
‘‘ସଦ୍ଧୀଧ ୱିତ୍ତଂ ପୁରିସସ୍ସ ସେଟ୍ଠଂ, ଧମ୍ମୋ ସୁଚିଣ୍ଣୋ ସୁଖମାୱହାତି।
ସଚ୍ଚଂ ହୱେ ସାଦୁତରଂ ରସାନଂ, ପଞ୍ଞାଜୀୱିଂ ଜୀୱିତମାହୁ ସେଟ୍ଠଂ’’॥
‘‘କଥଂ ସୁ ତରତି ଓଘଂ, କଥଂ ସୁ ତରତି ଅଣ୍ଣୱଂ।
କଥଂ ସୁ ଦୁକ୍ଖମଚ୍ଚେତି, କଥଂ ସୁ ପରିସୁଜ୍ଝତି’’॥
‘‘ସଦ୍ଧା ତରତି ଓଘଂ, ଅପ୍ପମାଦେନ ଅଣ୍ଣୱଂ।
ୱୀରିୟେନ [ୱିରିୟେନ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଦୁକ୍ଖମଚ୍ଚେତି, ପଞ୍ଞାୟ ପରିସୁଜ୍ଝତି’’॥
‘‘କଥଂ ସୁ ଲଭତେ ପଞ୍ଞଂ, କଥଂ ସୁ ୱିନ୍ଦତେ ଧନଂ।
କଥଂ ସୁ କିତ୍ତିଂ ପପ୍ପୋତି, କଥଂ ମିତ୍ତାନି ଗନ୍ଥତି।
ଅସ୍ମା ଲୋକା ପରଂ ଲୋକଂ, କଥଂ ପେଚ୍ଚ ନ ସୋଚତି’’॥
‘‘ସଦ୍ଦହାନୋ ଅରହତଂ, ଧମ୍ମଂ ନିବ୍ବାନପତ୍ତିୟା।
ସୁସ୍ସୂସଂ [ସୁସ୍ସୂସା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଲଭତେ ପଞ୍ଞଂ, ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ୱିଚକ୍ଖଣୋ॥
‘‘ପତିରୂପକାରୀ ଧୁରୱା, ଉଟ୍ଠାତା ୱିନ୍ଦତେ ଧନଂ।
ସଚ୍ଚେନ କିତ୍ତିଂ ପପ୍ପୋତି, ଦଦଂ ମିତ୍ତାନି ଗନ୍ଥତି॥
‘‘ୟସ୍ସେତେ ଚତୁରୋ ଧମ୍ମା, ସଦ୍ଧସ୍ସ ଘରମେସିନୋ।
ସଚ୍ଚଂ ଧମ୍ମୋ [ଦମୋ (?)] ଧିତି ଚାଗୋ, ସ ୱେ ପେଚ୍ଚ ନ ସୋଚତି॥
‘‘ଇଙ୍ଘ ଅଞ୍ଞେପି ପୁଚ୍ଛସ୍ସୁ, ପୁଥୂ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣେ।
ୟଦି ସଚ୍ଚା ଦମା ଚାଗା, ଖନ୍ତ୍ୟା ଭିୟ୍ୟୋଧ ୱିଜ୍ଜତି’’॥
‘‘କଥଂ ନୁ ଦାନି ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟଂ, ପୁଥୂ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣେ।
ୟୋହଂ [ସୋହଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଅଜ୍ଜ ପଜାନାମି, ୟୋ ଅତ୍ଥୋ ସମ୍ପରାୟିକୋ॥
‘‘ଅତ୍ଥାୟ ୱତ ମେ ବୁଦ୍ଧୋ, ୱାସାୟାଳୱିମାଗମା।
ୟୋହଂ [ଅଟ୍ଠିନ୍ହାରୂହି ସଂୟୁତ୍ତୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଅଜ୍ଜ ପଜାନାମି, ୟତ୍ଥ ଦିନ୍ନଂ ମହପ୍ଫଲଂ॥
‘‘ସୋ ଅହଂ ୱିଚରିସ୍ସାମି, ଗାମା ଗାମଂ ପୁରା ପୁରଂ।
ନମସ୍ସମାନୋ ସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ, ଧମ୍ମସ୍ସ ଚ ସୁଧମ୍ମତ’’ନ୍ତି॥
ଆଳୱକସୁତ୍ତଂ ଦସମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୧୧. ୱିଜୟସୁତ୍ତଂ
ଚରଂ ୱା ୟଦି ୱା ତିଟ୍ଠଂ, ନିସିନ୍ନୋ ଉଦ ୱା ସୟଂ।
ସମିଞ୍ଜେତି ପସାରେତି, ଏସା କାୟସ୍ସ ଇଞ୍ଜନା॥
ଅଟ୍ଠିନହାରୁସଂୟୁତ୍ତୋ, ତଚମଂସାୱଲେପନୋ।
ଛୱିୟା କାୟୋ ପଟିଚ୍ଛନ୍ନୋ, ୟଥାଭୂତଂ ନ ଦିସ୍ସତି॥
ଅନ୍ତପୂରୋ ଉଦରପୂରୋ, ୟକନପେଳସ୍ସ [ୟକପେଳସ୍ସ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ୱତ୍ଥିନୋ।
ହଦୟସ୍ସ ପପ୍ଫାସସ୍ସ, ୱକ୍କସ୍ସ ପିହକସ୍ସ ଚ॥
ସିଙ୍ଘାଣିକାୟ ଖେଳସ୍ସ, ସେଦସ୍ସ ଚ ମେଦସ୍ସ ଚ।
ଲୋହିତସ୍ସ ଲସିକାୟ, ପିତ୍ତସ୍ସ ଚ ୱସାୟ ଚ॥
ଅଥସ୍ସ ନୱହି ସୋତେହି, ଅସୁଚୀ ସୱତି ସବ୍ବଦା।
ଅକ୍ଖିମ୍ହା ଅକ୍ଖିଗୂଥକୋ, କଣ୍ଣମ୍ହା କଣ୍ଣଗୂଥକୋ॥
ସିଙ୍ଘାଣିକା ଚ ନାସତୋ, ମୁଖେନ ୱମତେକଦା।
ପିତ୍ତଂ ସେମ୍ହଞ୍ଚ ୱମତି, କାୟମ୍ହା ସେଦଜଲ୍ଲିକା॥
ଅଥସ୍ସ ସୁସିରଂ ସୀସଂ, ମତ୍ଥଲୁଙ୍ଗସ୍ସ ପୂରିତଂ।
ସୁଭତୋ ନଂ ମଞ୍ଞତି, ବାଲୋ ଅୱିଜ୍ଜାୟ ପୁରକ୍ଖତୋ॥
ୟଦା ଚ ସୋ ମତୋ ସେତି, ଉଦ୍ଧୁମାତୋ ୱିନୀଲକୋ।
ଅପୱିଦ୍ଧୋ ସୁସାନସ୍ମିଂ, ଅନପେକ୍ଖା ହୋନ୍ତି ଞାତୟୋ॥
ଖାଦନ୍ତି ନଂ ସୁୱାନା [ସୁପାଣା (ପୀ॰)] ଚ, ସିଙ୍ଗାଲା [ସିଗାଲା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ୱକା କିମୀ।
କାକା ଗିଜ୍ଝା ଚ ଖାଦନ୍ତି, ୟେ ଚଞ୍ଞେ ସନ୍ତି ପାଣିନୋ॥
ସୁତ୍ୱାନ ବୁଦ୍ଧୱଚନଂ, ଭିକ୍ଖୁ ପଞ୍ଞାଣୱା ଇଧ।
ସୋ ଖୋ ନଂ ପରିଜାନାତି, ୟଥାଭୂତଞ୍ହି ପସ୍ସତି॥
ୟଥା ଇଦଂ ତଥା ଏତଂ, ୟଥା ଏତଂ ତଥା ଇଦଂ।
ଅଜ୍ଝତ୍ତଞ୍ଚ ବହିଦ୍ଧା ଚ, କାୟେ ଛନ୍ଦଂ ୱିରାଜୟେ॥
ଛନ୍ଦରାଗୱିରତ୍ତୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ପଞ୍ଞାଣୱା ଇଧ।
ଅଜ୍ଝଗା ଅମତଂ ସନ୍ତିଂ, ନିବ୍ବାନଂ ପଦମଚ୍ଚୁତଂ॥
ଦ୍ୱିପାଦକୋୟଂ [ଦିପାଦକୋୟଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଅସୁଚି, ଦୁଗ୍ଗନ୍ଧୋ ପରିହାରତି [ପରିହୀରତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ।
ନାନାକୁଣପପରିପୂରୋ, ୱିସ୍ସୱନ୍ତୋ ତତୋ ତତୋ॥
ଏତାଦିସେନ କାୟେନ, ୟୋ ମଞ୍ଞେ ଉଣ୍ଣମେତୱେ [ଉନ୍ନମେତୱେ (?)] ।
ପରଂ ୱା ଅୱଜାନେୟ୍ୟ, କିମଞ୍ଞତ୍ର ଅଦସ୍ସନାତି॥
ୱିଜୟସୁତ୍ତଂ ଏକାଦସମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୧୨. ମୁନିସୁତ୍ତଂ
ସନ୍ଥୱାତୋ [ସନ୍ଧୱତୋ (କ॰)] ଭୟଂ ଜାତଂ, ନିକେତା ଜାୟତେ ରଜୋ।
ଅନିକେତମସନ୍ଥୱଂ, ଏତଂ ୱେ ମୁନିଦସ୍ସନଂ॥
ୟୋ ଜାତମୁଚ୍ଛିଜ୍ଜ ନ ରୋପୟେୟ୍ୟ, ଜାୟନ୍ତମସ୍ସ ନାନୁପ୍ପୱେଚ୍ଛେ।
ତମାହୁ ଏକଂ ମୁନିନଂ ଚରନ୍ତଂ, ଅଦ୍ଦକ୍ଖି ସୋ ସନ୍ତିପଦଂ ମହେସି॥
ସଙ୍ଖାୟ ୱତ୍ଥୂନି ପମାୟ [ପହାୟ (କ॰ ସୀ॰ କ॰), ସମାୟ (କ॰) ପ + ମୀ + ତ୍ୱା = ପମାୟ, ୟଥା ନିସ୍ସାୟାତିପଦଂ] ବୀଜଂ, ସିନେହମସ୍ସ ନାନୁପ୍ପୱେଚ୍ଛେ।
ସ ୱେ ମୁନୀ ଜାତିଖୟନ୍ତଦସ୍ସୀ, ତକ୍କଂ ପହାୟ ନ ଉପେତି ସଙ୍ଖଂ॥
ଅଞ୍ଞାୟ ସବ୍ବାନି ନିୱେସନାନି, ଅନିକାମୟଂ ଅଞ୍ଞତରମ୍ପି ତେସଂ।
ସ ୱେ ମୁନୀ ୱୀତଗେଧୋ ଅଗିଦ୍ଧୋ, ନାୟୂହତୀ ପାରଗତୋ ହି ହୋତି॥
ସବ୍ବାଭିଭୁଂ ସବ୍ବୱିଦୁଂ ସୁମେଧଂ, ସବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅନୂପଲିତ୍ତଂ।
ସବ୍ବଞ୍ଜହଂ ତଣ୍ହକ୍ଖୟେ ୱିମୁତ୍ତଂ, ତଂ ୱାପି ଧୀରା ମୁନି [ମୁନିଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୱେଦୟନ୍ତି॥
ପଞ୍ଞାବଲଂ ସୀଲୱତୂପପନ୍ନଂ, ସମାହିତଂ ଝାନରତଂ ସତୀମଂ।
ସଙ୍ଗା ପମୁତ୍ତଂ ଅଖିଲଂ ଅନାସୱଂ, ତଂ ୱାପି ଧୀରା ମୁନି ୱେଦୟନ୍ତି॥
ଏକଂ ଚରନ୍ତଂ ମୁନିମପ୍ପମତ୍ତଂ, ନିନ୍ଦାପସଂସାସୁ ଅୱେଧମାନଂ।
ସୀହଂୱ ସଦ୍ଦେସୁ ଅସନ୍ତସନ୍ତଂ, ୱାତଂୱ ଜାଲମ୍ହି ଅସଜ୍ଜମାନଂ।
ପଦ୍ମଂୱ [ପଦୁମଂୱ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ତୋୟେନ ଅଲିପ୍ପମାନଂ [ଅଲିମ୍ପମାନଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ନେତାରମଞ୍ଞେସମନଞ୍ଞନେୟ୍ୟଂ।
ତଂ ୱାପି ଧୀରା ମୁନି ୱେଦୟନ୍ତି॥
ୟୋ ଓଗହଣେ ଥମ୍ଭୋରିୱାଭିଜାୟତି, ୟସ୍ମିଂ ପରେ ୱାଚାପରିୟନ୍ତଂ [ୱାଚଂ ପରିୟନ୍ତଂ (କ॰)] ୱଦନ୍ତି।
ତଂ ୱୀତରାଗଂ ସୁସମାହିତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ତଂ ୱାପି ଧୀରା ମୁନି ୱେଦୟନ୍ତି॥
ୟୋ ୱେ ଠିତତ୍ତୋ ତସରଂୱ ଉଜ୍ଜୁ, ଜିଗୁଚ୍ଛତି କମ୍ମେହି ପାପକେହି।
ୱୀମଂସମାନୋ ୱିସମଂ ସମଞ୍ଚ, ତଂ ୱାପି ଧୀରା ମୁନି ୱେଦୟନ୍ତି॥
ୟୋ ସଞ୍ଞତତ୍ତୋ ନ କରୋତି ପାପଂ, ଦହରୋ ମଜ୍ଝିମୋ ଚ ମୁନି [ଦହରୋ ଚ ମଜ୍ଝୋ ଚ ମୁନୀ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ୟତତ୍ତୋ।
ଅରୋସନେୟ୍ୟୋ ନ ସୋ ରୋସେତି କଞ୍ଚି [ନ ରୋସେତି (ସ୍ୟା॰)] , ତଂ ୱାପି ଧୀରା ମୁନି ୱେଦୟନ୍ତି॥
ୟଦଗ୍ଗତୋ ମଜ୍ଝତୋ ସେସତୋ ୱା, ପିଣ୍ଡଂ ଲଭେଥ ପରଦତ୍ତୂପଜୀୱୀ।
ନାଲଂ ଥୁତୁଂ ନୋପି ନିପଚ୍ଚୱାଦୀ, ତଂ ୱାପି ଧୀରା ମୁନି ୱେଦୟନ୍ତି॥
ମୁନିଂ ଚରନ୍ତଂ ୱିରତଂ ମେଥୁନସ୍ମା, ୟୋ ୟୋବ୍ବନେ ନୋପନିବଜ୍ଝତେ କ୍ୱଚି।
ମଦପ୍ପମାଦା ୱିରତଂ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତଂ, ତଂ ୱାପି ଧୀରା ମୁନି ୱେଦୟନ୍ତି॥
ଅଞ୍ଞାୟ ଲୋକଂ ପରମତ୍ଥଦସ୍ସିଂ, ଓଘଂ ସମୁଦ୍ଦଂ ଅତିତରିୟ ତାଦିଂ।
ତଂ ଛିନ୍ନଗନ୍ଥଂ ଅସିତଂ ଅନାସୱଂ, ତଂ ୱାପି ଧୀରା ମୁନି ୱେଦୟନ୍ତି॥
ଅସମା ଉଭୋ ଦୂରୱିହାରୱୁତ୍ତିନୋ, ଗିହୀ [ଗିହି (କ॰)] ଦାରପୋସୀ ଅମମୋ ଚ ସୁବ୍ବତୋ।
ପରପାଣରୋଧାୟ ଗିହୀ ଅସଞ୍ଞତୋ, ନିଚ୍ଚଂ ମୁନୀ ରକ୍ଖତି ପାଣିନେ [ପାଣିନୋ (ସୀ॰)] ୟତୋ॥
ସିଖୀ ୟଥା ନୀଲଗୀୱୋ [ନୀଲଗିୱୋ (ସ୍ୟା॰)] ୱିହଙ୍ଗମୋ, ହଂସସ୍ସ ନୋପେତି ଜୱଂ କୁଦାଚନଂ।
ଏୱଂ ଗିହୀ ନାନୁକରୋତି ଭିକ୍ଖୁନୋ, ମୁନିନୋ ୱିୱିତ୍ତସ୍ସ ୱନମ୍ହି ଝାୟତୋତି॥
ମୁନିସୁତ୍ତଂ ଦ୍ୱାଦସମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
ଉରଗୱଗ୍ଗୋ ପଠମୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ଉରଗୋ ଧନିୟୋ ଚେୱ, ୱିସାଣଞ୍ଚ ତଥା କସି।
ଚୁନ୍ଦୋ ପରାଭୱୋ ଚେୱ, ୱସଲୋ ମେତ୍ତଭାୱନା॥
ସାତାଗିରୋ ଆଳୱକୋ, ୱିଜୟୋ ଚ ତଥା ମୁନି।
ଦ୍ୱାଦସେତାନି ସୁତ୍ତାନି, ଉରଗୱଗ୍ଗୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀତି॥
୨. ଚୂଳୱଗ୍ଗୋ
୧. ରତନସୁତ୍ତଂ
ୟାନୀଧ ଭୂତାନି ସମାଗତାନି, ଭୁମ୍ମାନି [ଭୂମାନି (କ॰)] ୱା ୟାନି ୱ ଅନ୍ତଲିକ୍ଖେ।
ସବ୍ବେୱ ଭୂତା ସୁମନା ଭୱନ୍ତୁ, ଅଥୋପି ସକ୍କଚ୍ଚ ସୁଣନ୍ତୁ ଭାସିତଂ॥
ତସ୍ମା ହି ଭୂତା ନିସାମେଥ ସବ୍ବେ, ମେତ୍ତଂ କରୋଥ ମାନୁସିୟା ପଜାୟ।
ଦିୱା ଚ ରତ୍ତୋ ଚ ହରନ୍ତି ୟେ ବଲିଂ, ତସ୍ମା ହି ନେ ରକ୍ଖଥ ଅପ୍ପମତ୍ତା॥
ୟଂ କିଞ୍ଚି ୱିତ୍ତଂ ଇଧ ୱା ହୁରଂ ୱା, ସଗ୍ଗେସୁ ୱା ୟଂ ରତନଂ ପଣୀତଂ।
ନ ନୋ ସମଂ ଅତ୍ଥି ତଥାଗତେନ, ଇଦମ୍ପି ବୁଦ୍ଧେ ରତନଂ ପଣୀତଂ।
ଏତେନ ସଚ୍ଚେନ ସୁୱତ୍ଥି ହୋତୁ॥
ଖୟଂ ୱିରାଗଂ ଅମତଂ ପଣୀତଂ, ୟଦଜ୍ଝଗା ସକ୍ୟମୁନୀ ସମାହିତୋ।
ନ ତେନ ଧମ୍ମେନ ସମତ୍ଥି କିଞ୍ଚି, ଇଦମ୍ପି ଧମ୍ମେ ରତନଂ ପଣୀତଂ।
ଏତେନ ସଚ୍ଚେନ ସୁୱତ୍ଥି ହୋତୁ॥
ୟଂ ବୁଦ୍ଧସେଟ୍ଠୋ ପରିୱଣ୍ଣୟୀ ସୁଚିଂ, ସମାଧିମାନନ୍ତରିକଞ୍ଞମାହୁ।
ସମାଧିନା ତେନ ସମୋ ନ ୱିଜ୍ଜତି, ଇଦମ୍ପି ଧମ୍ମେ ରତନଂ ପଣୀତଂ।
ଏତେନ ସଚ୍ଚେନ ସୁୱତ୍ଥି ହୋତୁ॥
ୟେ ପୁଗ୍ଗଲା ଅଟ୍ଠ ସତଂ ପସତ୍ଥା, ଚତ୍ତାରି ଏତାନି ୟୁଗାନି ହୋନ୍ତି।
ତେ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟା ସୁଗତସ୍ସ ସାୱକା, ଏତେସୁ ଦିନ୍ନାନି ମହପ୍ଫଲାନି।
ଇଦମ୍ପି ସଙ୍ଘେ ରତନଂ ପଣୀତଂ, ଏତେନ ସଚ୍ଚେନ ସୁୱତ୍ଥି ହୋତୁ॥
ୟେ ସୁପ୍ପୟୁତ୍ତା ମନସା ଦଳ୍ହେନ, ନିକ୍କାମିନୋ ଗୋତମସାସନମ୍ହି।
ତେ ପତ୍ତିପତ୍ତା ଅମତଂ ୱିଗୟ୍ହ, ଲଦ୍ଧା ମୁଧା ନିବ୍ବୁତିଂ [ନିବ୍ବୁତି (କ॰)] ଭୁଞ୍ଜମାନା।
ଇଦମ୍ପି ସଙ୍ଘେ ରତନଂ ପଣୀତଂ, ଏତେନ ସଚ୍ଚେନ ସୁୱତ୍ଥି ହୋତୁ॥
ୟଥିନ୍ଦଖୀଲୋ ପଥୱିସ୍ସିତୋ [ପଦୱିସ୍ସିତୋ (କ॰ ସୀ॰), ପଠୱିଂ ସିତୋ (କ॰ ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ସିୟା, ଚତୁବ୍ଭି ୱାତେହି ଅସମ୍ପକମ୍ପିୟୋ।
ତଥୂପମଂ ସପ୍ପୁରିସଂ ୱଦାମି, ୟୋ ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ଅୱେଚ୍ଚ ପସ୍ସତି।
ଇଦମ୍ପି ସଙ୍ଘେ ରତନଂ ପଣୀତଂ, ଏତେନ ସଚ୍ଚେନ ସୁୱତ୍ଥି ହୋତୁ॥
ୟେ ଅରିୟସଚ୍ଚାନି ୱିଭାୱୟନ୍ତି, ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞେନ ସୁଦେସିତାନି।
କିଞ୍ଚାପି ତେ ହୋନ୍ତି ଭୁସଂ ପମତ୍ତା, ନ ତେ ଭୱଂ ଅଟ୍ଠମମାଦିୟନ୍ତି।
ଇଦମ୍ପି ସଙ୍ଘେ ରତନଂ ପଣୀତଂ, ଏତେନ ସଚ୍ଚେନ ସୁୱତ୍ଥି ହୋତୁ॥
ସହାୱସ୍ସ ଦସ୍ସନସମ୍ପଦାୟ [ସହାୱସଦ୍ଦସ୍ସନସମ୍ପଦାୟ (କ॰)] , ତୟସ୍ସୁ ଧମ୍ମା ଜହିତା ଭୱନ୍ତି।
ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି ୱିଚିକିଚ୍ଛିତଞ୍ଚ, ସୀଲବ୍ବତଂ ୱାପି ୟଦତ୍ଥି କିଞ୍ଚି॥
ଚତୂହପାୟେହି ଚ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ, ଛଚ୍ଚାଭିଠାନାନି [ଛ ଚାଭିଠାନାନି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଭବ୍ବ କାତୁଂ [ଅଭବ୍ବୋ କାତୁଂ (ସୀ॰)] ।
ଇଦମ୍ପି ସଙ୍ଘେ ରତନଂ ପଣୀତଂ, ଏତେନ ସଚ୍ଚେନ ସୁୱତ୍ଥି ହୋତୁ॥
କିଞ୍ଚାପି ସୋ କମ୍ମ [କମ୍ମଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] କରୋତି ପାପକଂ, କାୟେନ ୱାଚା ଉଦ ଚେତସା ୱା।
ଅଭବ୍ବ [ଅଭବ୍ବୋ (ବହୂସୁ)] ସୋ ତସ୍ସ ପଟିଚ୍ଛଦାୟ [ପଟିଚ୍ଛାଦାୟ (ସୀ॰)] , ଅଭବ୍ବତା ଦିଟ୍ଠପଦସ୍ସ ୱୁତ୍ତା।
ଇଦମ୍ପି ସଙ୍ଘେ ରତନଂ ପଣୀତଂ, ଏତେନ ସଚ୍ଚେନ ସୁୱତ୍ଥି ହୋତୁ॥
ୱନପ୍ପଗୁମ୍ବେ ୟଥ [ୟଥା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଫୁସ୍ସିତଗ୍ଗେ, ଗିମ୍ହାନମାସେ ପଠମସ୍ମିଂ [ପଠମସ୍ମି (?)] ଗିମ୍ହେ।
ତଥୂପମଂ ଧମ୍ମୱରଂ ଅଦେସୟି [ଅଦେସୟୀ (ସୀ॰)] , ନିବ୍ବାନଗାମିଂ ପରମଂ ହିତାୟ।
ଇଦମ୍ପି ବୁଦ୍ଧେ ରତନଂ ପଣୀତଂ, ଏତେନ ସଚ୍ଚେନ ସୁୱତ୍ଥି ହୋତୁ॥
ୱରୋ ୱରଞ୍ଞୂ ୱରଦୋ ୱରାହରୋ, ଅନୁତ୍ତରୋ ଧମ୍ମୱରଂ ଅଦେସୟି।
ଇଦମ୍ପି ବୁଦ୍ଧେ ରତନଂ ପଣୀତଂ, ଏତେନ ସଚ୍ଚେନ ସୁୱତ୍ଥି ହୋତୁ॥
ଖୀଣଂ ପୁରାଣଂ ନୱ ନତ୍ଥି ସମ୍ଭୱଂ, ୱିରତ୍ତଚିତ୍ତାୟତିକେ ଭୱସ୍ମିଂ।
ତେ ଖୀଣବୀଜା ଅୱିରୂଳ୍ହିଛନ୍ଦା, ନିବ୍ବନ୍ତି ଧୀରା ୟଥାୟଂ [ୟଥୟଂ (କ॰)] ପଦୀପୋ।
ଇଦମ୍ପି ସଙ୍ଘେ ରତନଂ ପଣୀତଂ, ଏତେନ ସଚ୍ଚେନ ସୁୱତ୍ଥି ହୋତୁ॥
ୟାନୀଧ ଭୂତାନି ସମାଗତାନି, ଭୁମ୍ମାନି ୱା ୟାନି ୱ ଅନ୍ତଲିକ୍ଖେ।
ତଥାଗତଂ ଦେୱମନୁସ୍ସପୂଜିତଂ, ବୁଦ୍ଧଂ ନମସ୍ସାମ ସୁୱତ୍ଥି ହୋତୁ॥
ୟାନୀଧ ଭୂତାନି ସମାଗତାନି, ଭୁମ୍ମାନି ୱା ୟାନି ୱ ଅନ୍ତଲିକ୍ଖେ।
ତଥାଗତଂ ଦେୱମନୁସ୍ସପୂଜିତଂ, ଧମ୍ମଂ ନମସ୍ସାମ ସୁୱତ୍ଥି ହୋତୁ॥
ୟାନୀଧ ଭୂତାନି ସମାଗତାନି, ଭୁମ୍ମାନି ୱା ୟାନି ୱ ଅନ୍ତଲିକ୍ଖେ।
ତଥାଗତଂ ଦେୱମନୁସ୍ସପୂଜିତଂ, ସଙ୍ଘଂ ନମସ୍ସାମ ସୁୱତ୍ଥି ହୋତୂତି॥
ରତନସୁତ୍ତଂ ପଠମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୨. ଆମଗନ୍ଧସୁତ୍ତଂ
‘‘ସାମାକଚିଙ୍ଗୂଲକଚୀନକାନି ଚ, ପତ୍ତପ୍ଫଲଂ ମୂଲଫଲଂ ଗୱିପ୍ଫଲଂ।
ଧମ୍ମେନ ଲଦ୍ଧଂ ସତମସ୍ନମାନା [ସତମସମାନା (ସୀ॰ ପୀ॰), ସତମସ୍ସମାନା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ନ କାମକାମା ଅଲିକଂ ଭଣନ୍ତି॥
‘‘ୟଦସ୍ନମାନୋ ସୁକତଂ ସୁନିଟ୍ଠିତଂ, ପରେହି ଦିନ୍ନଂ ପୟତଂ ପଣୀତଂ।
ସାଲୀନମନ୍ନଂ ପରିଭୁଞ୍ଜମାନୋ, ସୋ ଭୁଞ୍ଜସୀ କସ୍ସପ ଆମଗନ୍ଧଂ॥
‘‘ନ ଆମଗନ୍ଧୋ ମମ କପ୍ପତୀତି, ଇଚ୍ଚେୱ ତ୍ୱଂ ଭାସସି ବ୍ରହ୍ମବନ୍ଧୁ।
ସାଲୀନମନ୍ନଂ ପରିଭୁଞ୍ଜମାନୋ, ସକୁନ୍ତମଂସେହି ସୁସଙ୍ଖତେହି।
ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ କସ୍ସପ ଏତମତ୍ଥଂ, କଥଂ ପକାରୋ ତୱ ଆମଗନ୍ଧୋ’’॥
‘‘ପାଣାତିପାତୋ ୱଧଛେଦବନ୍ଧନଂ, ଥେୟ୍ୟଂ ମୁସାୱାଦୋ ନିକତିୱଞ୍ଚନାନି ଚ।
ଅଜ୍ଝେନକୁତ୍ତଂ [ଅଜ୍ଝେନ କୁଜ୍ଜଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ପରଦାରସେୱନା, ଏସାମଗନ୍ଧୋ ନ ହି ମଂସଭୋଜନଂ॥
‘‘ୟେ ଇଧ କାମେସୁ ଅସଞ୍ଞତା ଜନା, ରସେସୁ ଗିଦ୍ଧା ଅସୁଚିଭାୱମସ୍ସିତା [ଅସୁଚୀକମିସ୍ସିତା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ।
ନତ୍ଥିକଦିଟ୍ଠୀ ୱିସମା ଦୁରନ୍ନୟା, ଏସାମଗନ୍ଧୋ ନ ହି ମଂସଭୋଜନଂ॥
‘‘ୟେ ଲୂଖସା ଦାରୁଣା ପିଟ୍ଠିମଂସିକା [ୟେ ଲୂଖରସା ଦାରୁଣା ପରପିଟ୍ଠିମଂସିକା (କ॰)] , ମିତ୍ତଦ୍ଦୁନୋ ନିକ୍କରୁଣାତିମାନିନୋ।
ଅଦାନସୀଲା ନ ଚ ଦେନ୍ତି କସ୍ସଚି, ଏସାମଗନ୍ଧୋ ନ ହି ମଂସଭୋଜନଂ॥
‘‘କୋଧୋ ମଦୋ ଥମ୍ଭୋ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠାପନା [ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାପନା ଚ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰), ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାପନା (ପୀ॰)] , ମାୟା ଉସୂୟା ଭସ୍ସସମୁସ୍ସୟୋ ଚ।
ମାନାତିମାନୋ ଚ ଅସବ୍ଭି ସନ୍ଥୱୋ, ଏସାମଗନ୍ଧୋ ନ ହି ମଂସଭୋଜନଂ॥
‘‘ୟେ ପାପସୀଲା ଇଣଘାତସୂଚକା, ୱୋହାରକୂଟା ଇଧ ପାଟିରୂପିକା [ପାତିରୂପିକା (?)] ।
ନରାଧମା ୟେଧ କରୋନ୍ତି କିବ୍ବିସଂ, ଏସାମଗନ୍ଧୋ ନ ହି ମଂସଭୋଜନଂ॥
‘‘ୟେ ଇଧ ପାଣେସୁ ଅସଞ୍ଞତା ଜନା, ପରେସମାଦାୟ ୱିହେସମୁୟ୍ୟୁତା।
ଦୁସ୍ସୀଲଲୁଦ୍ଦା ଫରୁସା ଅନାଦରା, ଏସାମଗନ୍ଧୋ ନ ହି ମଂସଭୋଜନଂ॥
‘‘ଏତେସୁ ଗିଦ୍ଧା ୱିରୁଦ୍ଧାତିପାତିନୋ, ନିଚ୍ଚୁୟ୍ୟୁତା ପେଚ୍ଚ ତମଂ ୱଜନ୍ତି ୟେ।
ପତନ୍ତି ସତ୍ତା ନିରୟଂ ଅୱଂସିରା, ଏସାମଗନ୍ଧୋ ନ ହି ମଂସଭୋଜନଂ॥
‘‘ନ ମଚ୍ଛମଂସାନମନାସକତ୍ତଂ [ନ ମଚ୍ଛମଂସଂ ନ ଅନାସକତ୍ତଂ (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ ମୂଲପାଠୋ), ନ ମଂଚ୍ଛମଂସାନାନାସକତ୍ତଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ନ ନଗ୍ଗିୟଂ ନ ମୁଣ୍ଡିୟଂ ଜଟାଜଲ୍ଲଂ।
ଖରାଜିନାନି ନାଗ୍ଗିହୁତ୍ତସ୍ସୁପସେୱନା, ୟେ ୱାପି ଲୋକେ ଅମରା ବହୂ ତପା।
ମନ୍ତାହୁତୀ ୟଞ୍ଞମୁତୂପସେୱନା, ସୋଧେନ୍ତି ମଚ୍ଚଂ ଅୱିତିଣ୍ଣକଙ୍ଖଂ॥
‘‘ୟୋ ତେସୁ [ସୋତେସୁ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଗୁତ୍ତୋ ୱିଦିତିନ୍ଦ୍ରିୟୋ ଚରେ, ଧମ୍ମେ ଠିତୋ ଅଜ୍ଜୱମଦ୍ଦୱେ ରତୋ।
ସଙ୍ଗାତିଗୋ ସବ୍ବଦୁକ୍ଖପ୍ପହୀନୋ, ନ ଲିପ୍ପତି [ନ ଲିମ୍ପତି (ସ୍ୟା॰ କଂ କ॰)] ଦିଟ୍ଠସୁତେସୁ ଧୀରୋ’’॥
ଇଚ୍ଚେତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ପୁନପ୍ପୁନଂ, ଅକ୍ଖାସି ନଂ [ତଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୱେଦୟି ମନ୍ତପାରଗୂ।
ଚିତ୍ରାହି ଗାଥାହି ମୁନୀ ପକାସୟି, ନିରାମଗନ୍ଧୋ ଅସିତୋ ଦୁରନ୍ନୟୋ॥
ସୁତ୍ୱାନ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସୁଭାସିତଂ ପଦଂ, ନିରାମଗନ୍ଧଂ ସବ୍ବଦୁକ୍ଖପ୍ପନୂଦନଂ।
ନୀଚମନୋ ୱନ୍ଦି ତଥାଗତସ୍ସ, ତତ୍ଥେୱ ପବ୍ବଜ୍ଜମରୋଚୟିତ୍ଥାତି॥
ଆମଗନ୍ଧସୁତ୍ତଂ ଦୁତିୟଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୩. ହିରିସୁତ୍ତଂ
ହିରିଂ ତରନ୍ତଂ ୱିଜିଗୁଚ୍ଛମାନଂ, ତୱାହମସ୍ମି [ସଖାହମସ୍ମି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଇତି ଭାସମାନଂ।
ସୟ୍ହାନି କମ୍ମାନି ଅନାଦିୟନ୍ତଂ, ନେସୋ ମମନ୍ତି ଇତି ନଂ ୱିଜଞ୍ଞା॥
ଅନନ୍ୱୟଂ [ଅତ୍ଥନ୍ୱୟଂ (କ॰)] ପିୟଂ ୱାଚଂ, ୟୋ ମିତ୍ତେସୁ ପକୁବ୍ବତି।
ଅକରୋନ୍ତଂ ଭାସମାନଂ, ପରିଜାନନ୍ତି ପଣ୍ଡିତା॥
ନ ସୋ ମିତ୍ତୋ ୟୋ ସଦା ଅପ୍ପମତ୍ତୋ, ଭେଦାସଙ୍କୀ ରନ୍ଧମେୱାନୁପସ୍ସୀ।
ୟସ୍ମିଞ୍ଚ ସେତି ଉରସୀୱ ପୁତ୍ତୋ, ସ ୱେ ମିତ୍ତୋ ୟୋ ପରେହି ଅଭେଜ୍ଜୋ॥
ପାମୁଜ୍ଜକରଣଂ ଠାନଂ, ପସଂସାୱହନଂ ସୁଖଂ।
ଫଲାନିସଂସୋ ଭାୱେତି, ୱହନ୍ତୋ ପୋରିସଂ ଧୁରଂ॥
ପୱିୱେକରସଂ ପିତ୍ୱା, ରସଂ ଉପସମସ୍ସ ଚ।
ନିଦ୍ଦରୋ ହୋତି ନିପ୍ପାପୋ, ଧମ୍ମପୀତିରସଂ ପିୱନ୍ତି॥
ହିରିସୁତ୍ତଂ ତତିୟଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୪. ମଙ୍ଗଲସୁତ୍ତଂ
ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରା ଦେୱତା ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣା କେୱଲକପ୍ପଂ ଜେତୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ସା ଦେୱତା ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ବହୂ ଦେୱା ମନୁସ୍ସା ଚ, ମଙ୍ଗଲାନି ଅଚିନ୍ତୟୁଂ।
ଆକଙ୍ଖମାନା ସୋତ୍ଥାନଂ, ବ୍ରୂହି ମଙ୍ଗଲମୁତ୍ତମଂ’’॥
‘‘ଅସେୱନା ଚ ବାଲାନଂ, ପଣ୍ଡିତାନଞ୍ଚ ସେୱନା।
ପୂଜା ଚ ପୂଜନେୟ୍ୟାନଂ [ପୂଜନୀୟାନଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] , ଏତଂ ମଙ୍ଗଲମୁତ୍ତମଂ॥
‘‘ପତିରୂପଦେସୱାସୋ ଚ, ପୁବ୍ବେ ଚ କତପୁଞ୍ଞତା।
ଅତ୍ତସମ୍ମାପଣିଧି [ଅତ୍ତସମ୍ମାପଣୀଧୀ (କତ୍ଥଚି)] ଚ, ଏତଂ ମଙ୍ଗଲମୁତ୍ତମଂ॥
‘‘ବାହୁସଚ୍ଚଞ୍ଚ ସିପ୍ପଞ୍ଚ, ୱିନୟୋ ଚ ସୁସିକ୍ଖିତୋ।
ସୁଭାସିତା ଚ ୟା ୱାଚା, ଏତଂ ମଙ୍ଗଲମୁତ୍ତମଂ॥
‘‘ମାତାପିତୁ ଉପଟ୍ଠାନଂ, ପୁତ୍ତଦାରସ୍ସ ସଙ୍ଗହୋ।
ଅନାକୁଲା ଚ କମ୍ମନ୍ତା, ଏତଂ ମଙ୍ଗଲମୁତ୍ତମଂ॥
‘‘ଦାନଞ୍ଚ ଧମ୍ମଚରିୟା ଚ, ଞାତକାନଞ୍ଚ ସଙ୍ଗହୋ।
ଅନୱଜ୍ଜାନି କମ୍ମାନି, ଏତଂ ମଙ୍ଗଲମୁତ୍ତମଂ॥
‘‘ଆରତୀ ୱିରତୀ ପାପା, ମଜ୍ଜପାନା ଚ ସଂୟମୋ।
ଅପ୍ପମାଦୋ ଚ ଧମ୍ମେସୁ, ଏତଂ ମଙ୍ଗଲମୁତ୍ତମଂ॥
‘‘ଗାରୱୋ ଚ ନିୱାତୋ ଚ, ସନ୍ତୁଟ୍ଠି ଚ କତଞ୍ଞୁତା।
କାଲେନ ଧମ୍ମସ୍ସୱନଂ [ଧମ୍ମସୱଣଂ (କତ୍ଥଚି), ଧମ୍ମସୱନଂ (ସୀ॰ କ॰)] , ଏତଂ ମଙ୍ଗଲମୁତ୍ତମଂ॥
‘‘ଖନ୍ତୀ ଚ ସୋୱଚସ୍ସତା, ସମଣାନଞ୍ଚ ଦସ୍ସନଂ।
କାଲେନ ଧମ୍ମସାକଚ୍ଛା, ଏତଂ ମଙ୍ଗଲମୁତ୍ତମଂ॥
‘‘ତପୋ ଚ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଞ୍ଚ, ଅରିୟସଚ୍ଚାନ ଦସ୍ସନଂ।
ନିବ୍ବାନସଚ୍ଛିକିରିୟା ଚ, ଏତଂ ମଙ୍ଗଲମୁତ୍ତମଂ॥
‘‘ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ ଲୋକଧମ୍ମେହି, ଚିତ୍ତଂ ୟସ୍ସ ନ କମ୍ପତି।
ଅସୋକଂ ୱିରଜଂ ଖେମଂ, ଏତଂ ମଙ୍ଗଲମୁତ୍ତମଂ॥
‘‘ଏତାଦିସାନି କତ୍ୱାନ, ସବ୍ବତ୍ଥମପରାଜିତା।
ସବ୍ବତ୍ଥ ସୋତ୍ଥିଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ତଂ ତେସଂ ମଙ୍ଗଲମୁତ୍ତମ’’ନ୍ତି॥
ମଙ୍ଗଲସୁତ୍ତଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୫. ସୂଚିଲୋମସୁତ୍ତଂ
ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ଗୟାୟଂ ୱିହରତି ଟଙ୍କିତମଞ୍ଚେ ସୂଚିଲୋମସ୍ସ ୟକ୍ଖସ୍ସ ଭୱନେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଖରୋ ଚ ୟକ୍ଖୋ ସୂଚିଲୋମୋ ଚ ୟକ୍ଖୋ ଭଗୱତୋ ଅୱିଦୂରେ ଅତିକ୍କମନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଖରୋ ୟକ୍ଖୋ ସୂଚିଲୋମଂ ୟକ୍ଖଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଏସୋ ସମଣୋ’’ତି। ‘‘ନେସୋ ସମଣୋ, ସମଣକୋ ଏସୋ। ୟାୱାହଂ ଜାନାମି [ୟାୱ ଜାନାମି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୟଦି ୱା ସୋ ସମଣୋ [ୟଦି ୱା ସମଣୋ (ସ୍ୟା॰)] , ୟଦି ୱା ସୋ ସମଣକୋ’’ତି [ୟଦି ୱା ସମଣକୋତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ।
ଅଥ ଖୋ ସୂଚିଲୋମୋ ୟକ୍ଖୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତୋ କାୟଂ ଉପନାମେସି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା କାୟଂ ଅପନାମେସି। ଅଥ ଖୋ ସୂଚିଲୋମୋ ୟକ୍ଖୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଭାୟସି ମଂ, ସମଣା’’ତି? ‘‘ନ ଖ୍ୱାହଂ ତଂ, ଆୱୁସୋ, ଭାୟାମି; ଅପି ଚ ତେ ସପ୍ଫସ୍ସୋ ପାପକୋ’’ତି।
‘‘ପଞ୍ହଂ ତଂ, ସମଣ, ପୁଚ୍ଛିସ୍ସାମି। ସଚେ ମେ ନ ବ୍ୟାକରିସ୍ସସି, ଚିତ୍ତଂ ୱା ତେ ଖିପିସ୍ସାମି, ହଦୟଂ ୱା ତେ ଫାଲେସ୍ସାମି, ପାଦେସୁ ୱା ଗହେତ୍ୱା ପାରଗଙ୍ଗାୟ ଖିପିସ୍ସାମୀ’’ତି।
‘‘ନ ଖ୍ୱାହଂ ତଂ, ଆୱୁସୋ, ପସ୍ସାମି ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ୟୋ ମେ ଚିତ୍ତଂ ୱା ଖିପେୟ୍ୟ ହଦୟଂ ୱା ଫାଲେୟ୍ୟ ପାଦେସୁ ୱା ଗହେତ୍ୱା ପାରଗଙ୍ଗାୟ ଖିପେୟ୍ୟ। ଅପି ଚ ତ୍ୱଂ, ଆୱୁସୋ, ପୁଚ୍ଛ ୟଦାକଙ୍ଖସୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ସୂଚିଲୋମୋ ୟକ୍ଖୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ରାଗୋ ଚ ଦୋସୋ ଚ କୁତୋନିଦାନା, ଅରତୀ ରତୀ ଲୋମହଂସୋ କୁତୋଜା।
କୁତୋ ସମୁଟ୍ଠାୟ ମନୋୱିତକ୍କା, କୁମାରକା ଧଙ୍କମିୱୋସ୍ସଜନ୍ତି’’॥
‘‘ରାଗୋ ଚ ଦୋସୋ ଚ ଇତୋନିଦାନା, ଅରତୀ ରତୀ ଲୋମହଂସୋ ଇତୋଜା।
ଇତୋ ସମୁଟ୍ଠାୟ ମନୋୱିତକ୍କା, କୁମାରକା ଧଙ୍କମିୱୋସ୍ସଜନ୍ତି॥
‘‘ସ୍ନେହଜା ଅତ୍ତସମ୍ଭୂତା, ନିଗ୍ରୋଧସ୍ସେୱ ଖନ୍ଧଜା।
ପୁଥୂ ୱିସତ୍ତା କାମେସୁ, ମାଲୁୱାୱ ୱିତତାୱନେ॥
‘‘ୟେ ନଂ ପଜାନନ୍ତି ୟତୋନିଦାନଂ, ତେ ନଂ ୱିନୋଦେନ୍ତି ସୁଣୋହି ୟକ୍ଖ।
ତେ ଦୁତ୍ତରଂ ଓଘମିମଂ ତରନ୍ତି, ଅତିଣ୍ଣପୁବ୍ବଂ ଅପୁନବ୍ଭୱାୟା’’ତି॥
ସୂଚିଲୋମସୁତ୍ତଂ ପଞ୍ଚମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୬. ଧମ୍ମଚରିୟସୁତ୍ତଂ
ଧମ୍ମଚରିୟଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ଏତଦାହୁ ୱସୁତ୍ତମଂ।
ପବ୍ବଜିତୋପି ଚେ ହୋତି, ଅଗାରା ଅନଗାରିୟଂ॥
ସୋ ଚେ ମୁଖରଜାତିକୋ, ୱିହେସାଭିରତୋ ମଗୋ।
ଜୀୱିତଂ ତସ୍ସ ପାପିୟୋ, ରଜଂ ୱଡ୍ଢେତି ଅତ୍ତନୋ॥
କଲହାଭିରତୋ ଭିକ୍ଖୁ, ମୋହଧମ୍ମେନ ଆୱୁତୋ।
ଅକ୍ଖାତମ୍ପି ନ ଜାନାତି, ଧମ୍ମଂ ବୁଦ୍ଧେନ ଦେସିତଂ॥
ୱିହେସଂ ଭାୱିତତ୍ତାନଂ, ଅୱିଜ୍ଜାୟ ପୁରକ୍ଖତୋ।
ସଂକିଲେସଂ ନ ଜାନାତି, ମଗ୍ଗଂ ନିରୟଗାମିନଂ॥
ୱିନିପାତଂ ସମାପନ୍ନୋ, ଗବ୍ଭା ଗବ୍ଭଂ ତମା ତମଂ।
ସ ୱେ ତାଦିସକୋ ଭିକ୍ଖୁ, ପେଚ୍ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଗଚ୍ଛତି॥
ଗୂଥକୂପୋ ୟଥା ଅସ୍ସ, ସମ୍ପୁଣ୍ଣୋ ଗଣୱସ୍ସିକୋ।
ୟୋ ଚ ଏୱରୂପୋ ଅସ୍ସ, ଦୁବ୍ବିସୋଧୋ ହି ସାଙ୍ଗଣୋ॥
ୟଂ ଏୱରୂପଂ ଜାନାଥ, ଭିକ୍ଖୱୋ ଗେହନିସ୍ସିତଂ।
ପାପିଚ୍ଛଂ ପାପସଙ୍କପ୍ପଂ, ପାପଆଚାରଗୋଚରଂ॥
ସବ୍ବେ ସମଗ୍ଗା ହୁତ୍ୱାନ, ଅଭିନିବ୍ବଜ୍ଜିୟାଥ [ଅଭିନିବ୍ବଜ୍ଜୟାଥ (ସୀ॰ ପୀ॰ ଅ॰ ନି॰ ୮.୧୦)] ନଂ।
କାରଣ୍ଡୱଂ [କାରଣ୍ଡଂ ୱ (ସ୍ୟା॰ କ॰) ଅ॰ ନି॰ ୮.୧୦] ନିଦ୍ଧମଥ, କସମ୍ବୁଂ ଅପକସ୍ସଥ [ଅୱକସ୍ସଥ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କ॰)] ॥
ତତୋ ପଲାପେ [ପଲାସେ (କ॰)] ୱାହେଥ, ଅସ୍ସମଣେ ସମଣମାନିନେ।
ନିଦ୍ଧମିତ୍ୱାନ ପାପିଚ୍ଛେ, ପାପଆଚାରଗୋଚରେ॥
ସୁଦ୍ଧା ସୁଦ୍ଧେହି ସଂୱାସଂ, କପ୍ପୟୱ୍ହୋ ପତିସ୍ସତା।
ତତୋ ସମଗ୍ଗା ନିପକା, ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରିସ୍ସଥାତି॥
ଧମ୍ମଚରିୟସୁତ୍ତଂ [କପିଲସୁତ୍ତଂ (ଅଟ୍ଠ॰)] ଛଟ୍ଠଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୭. ବ୍ରାହ୍ମଣଧମ୍ମିକସୁତ୍ତଂ
ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ସମ୍ବହୁଲା କୋସଲକା ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲା ଜିଣ୍ଣା ୱୁଡ୍ଢା ମହଲ୍ଲକା ଅଦ୍ଧଗତା ୱୟୋଅନୁପ୍ପତ୍ତା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦିଂସୁ। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ସନ୍ଦିସ୍ସନ୍ତି ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ଏତରହି ବ୍ରାହ୍ମଣା ପୋରାଣାନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଧମ୍ମେ’’ତି? ‘‘ନ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣା, ସନ୍ଦିସ୍ସନ୍ତି ଏତରହି ବ୍ରାହ୍ମଣା ପୋରାଣାନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଧମ୍ମେ’’ତି। ‘‘ସାଧୁ ନୋ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ପୋରାଣାନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଧମ୍ମଂ ଭାସତୁ, ସଚେ ଭୋତୋ ଗୋତମସ୍ସ ଅଗରୂ’’ତି। ‘‘ତେନ ହି, ବ୍ରାହ୍ମଣା, ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ, ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭୋ’’ତି ଖୋ ତେ ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲା ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –
‘‘ଇସୟୋ ପୁବ୍ବକା ଆସୁଂ, ସଞ୍ଞତତ୍ତା ତପସ୍ସିନୋ।
ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ ହିତ୍ୱା, ଅତ୍ତଦତ୍ଥମଚାରିସୁଂ॥
‘‘ନ ପସୂ ବ୍ରାହ୍ମଣାନାସୁଂ, ନ ହିରଞ୍ଞଂ ନ ଧାନିୟଂ।
ସଜ୍ଝାୟଧନଧଞ୍ଞାସୁଂ, ବ୍ରହ୍ମଂ ନିଧିମପାଲୟୁଂ॥
‘‘ୟଂ ନେସଂ ପକତଂ ଆସି, ଦ୍ୱାରଭତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠିତଂ।
ସଦ୍ଧାପକତମେସାନଂ, ଦାତୱେ ତଦମଞ୍ଞିସୁଂ॥
‘‘ନାନାରତ୍ତେହି ୱତ୍ଥେହି, ସୟନେହାୱସଥେହି ଚ।
ଫୀତା ଜନପଦା ରଟ୍ଠା, ତେ ନମସ୍ସିଂସୁ ବ୍ରାହ୍ମଣେ॥
‘‘ଅୱଜ୍ଝା ବ୍ରାହ୍ମଣା ଆସୁଂ, ଅଜେୟ୍ୟା ଧମ୍ମରକ୍ଖିତା।
ନ ନେ କୋଚି ନିୱାରେସି, କୁଲଦ୍ୱାରେସୁ ସବ୍ବସୋ॥
‘‘ଅଟ୍ଠଚତ୍ତାଲୀସଂ ୱସ୍ସାନି, (କୋମାର) ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରିଂସୁ ତେ।
ୱିଜ୍ଜାଚରଣପରିୟେଟ୍ଠିଂ, ଅଚରୁଂ ବ୍ରାହ୍ମଣା ପୁରେ॥
‘‘ନ ବ୍ରାହ୍ମଣା ଅଞ୍ଞମଗମୁଂ, ନପି ଭରିୟଂ କିଣିଂସୁ ତେ।
ସମ୍ପିୟେନେୱ ସଂୱାସଂ, ସଙ୍ଗନ୍ତ୍ୱା ସମରୋଚୟୁଂ॥
‘‘ଅଞ୍ଞତ୍ର ତମ୍ହା ସମୟା, ଉତୁୱେରମଣିଂ ପତି।
ଅନ୍ତରା ମେଥୁନଂ ଧମ୍ମଂ, ନାସ୍ସୁ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ବ୍ରାହ୍ମଣା॥
‘‘ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଞ୍ଚ ସୀଲଞ୍ଚ, ଅଜ୍ଜୱଂ ମଦ୍ଦୱଂ ତପଂ।
ସୋରଚ୍ଚଂ ଅୱିହିଂସଞ୍ଚ, ଖନ୍ତିଞ୍ଚାପି ଅୱଣ୍ଣୟୁଂ॥
‘‘ୟୋ ନେସଂ ପରମୋ ଆସି, ବ୍ରହ୍ମା ଦଳ୍ହପରକ୍କମୋ।
ସ ୱାପି ମେଥୁନଂ ଧମ୍ମଂ, ସୁପିନନ୍ତେପି ନାଗମା॥
‘‘ତସ୍ସ ୱତ୍ତମନୁସିକ୍ଖନ୍ତା, ଇଧେକେ ୱିଞ୍ଞୁଜାତିକା।
ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଞ୍ଚ ସୀଲଞ୍ଚ, ଖନ୍ତିଞ୍ଚାପି ଅୱଣ୍ଣୟୁଂ॥
‘‘ତଣ୍ଡୁଲଂ ସୟନଂ ୱତ୍ଥଂ, ସପ୍ପିତେଲଞ୍ଚ ୟାଚିୟ।
ଧମ୍ମେନ ସମୋଧାନେତ୍ୱା, ତତୋ ୟଞ୍ଞମକପ୍ପୟୁଂ॥
‘‘ଉପଟ୍ଠିତସ୍ମିଂ ୟଞ୍ଞସ୍ମିଂ, ନାସ୍ସୁ ଗାୱୋ ହନିଂସୁ ତେ।
ୟଥା ମାତା ପିତା ଭାତା, ଅଞ୍ଞେ ୱାପି ଚ ଞାତକା।
ଗାୱୋ ନୋ ପରମା ମିତ୍ତା, ୟାସୁ ଜାୟନ୍ତି ଓସଧା॥
‘‘ଅନ୍ନଦା ବଲଦା ଚେତା, ୱଣ୍ଣଦା ସୁଖଦା ତଥା [ସୁଖଦା ଚ ତା (କ॰)] ।
ଏତମତ୍ଥୱସଂ ଞତ୍ୱା, ନାସ୍ସୁ ଗାୱୋ ହନିଂସୁ ତେ॥
‘‘ସୁଖୁମାଲା ମହାକାୟା, ୱଣ୍ଣୱନ୍ତୋ ୟସସ୍ସିନୋ।
ବ୍ରାହ୍ମଣା ସେହି ଧମ୍ମେହି, କିଚ୍ଚାକିଚ୍ଚେସୁ ଉସ୍ସୁକା।
ୟାୱ ଲୋକେ ଅୱତ୍ତିଂସୁ, ସୁଖମେଧିତ୍ଥୟଂ ପଜା॥
‘‘ତେସଂ ଆସି ୱିପଲ୍ଲାସୋ, ଦିସ୍ୱାନ ଅଣୁତୋ ଅଣୁଂ।
ରାଜିନୋ ଚ ୱିୟାକାରଂ, ନାରିୟୋ ସମଲଙ୍କତା॥
‘‘ରଥେ ଚାଜଞ୍ଞସଂୟୁତ୍ତେ, ସୁକତେ ଚିତ୍ତସିବ୍ବନେ।
ନିୱେସନେ ନିୱେସେ ଚ, ୱିଭତ୍ତେ ଭାଗସୋ ମିତେ॥
‘‘ଗୋମଣ୍ଡଲପରିବ୍ୟୂଳ୍ହଂ, ନାରୀୱରଗଣାୟୁତଂ।
ଉଳାରଂ ମାନୁସଂ ଭୋଗଂ, ଅଭିଜ୍ଝାୟିଂସୁ ବ୍ରାହ୍ମଣା॥
‘‘ତେ ତତ୍ଥ ମନ୍ତେ ଗନ୍ଥେତ୍ୱା, ଓକ୍କାକଂ ତଦୁପାଗମୁଂ।
ପହୂତଧନଧଞ୍ଞୋସି , ୟଜସ୍ସୁ ବହୁ ତେ ୱିତ୍ତଂ।
ୟଜସ୍ସୁ ବହୁ ତେ ଧନଂ॥
‘‘ତତୋ ଚ ରାଜା ସଞ୍ଞତ୍ତୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣେହି ରଥେସଭୋ।
ଅସ୍ସମେଧଂ ପୁରିସମେଧଂ, ସମ୍ମାପାସଂ ୱାଜପେୟ୍ୟଂ ନିରଗ୍ଗଳଂ।
ଏତେ ୟାଗେ ୟଜିତ୍ୱାନ, ବ୍ରାହ୍ମଣାନମଦା ଧନଂ॥
‘‘ଗାୱୋ ସୟନଞ୍ଚ ୱତ୍ଥଞ୍ଚ, ନାରିୟୋ ସମଲଙ୍କତା।
ରଥେ ଚାଜଞ୍ଞସଂୟୁତ୍ତେ, ସୁକତେ ଚିତ୍ତସିବ୍ବନେ॥
‘‘ନିୱେସନାନି ରମ୍ମାନି, ସୁୱିଭତ୍ତାନି ଭାଗସୋ।
ନାନାଧଞ୍ଞସ୍ସ ପୂରେତ୍ୱା, ବ୍ରାହ୍ମଣାନମଦା ଧନଂ॥
‘‘ତେ ଚ ତତ୍ଥ ଧନଂ ଲଦ୍ଧା, ସନ୍ନିଧିଂ ସମରୋଚୟୁଂ।
ତେସଂ ଇଚ୍ଛାୱତିଣ୍ଣାନଂ, ଭିୟ୍ୟୋ ତଣ୍ହା ପୱଡ୍ଢଥ।
ତେ ତତ୍ଥ ମନ୍ତେ ଗନ୍ଥେତ୍ୱା, ଓକ୍କାକଂ ପୁନମୁପାଗମୁଂ॥
‘‘ୟଥା ଆପୋ ଚ ପଥୱୀ ଚ, ହିରଞ୍ଞଂ ଧନଧାନିୟଂ।
ଏୱଂ ଗାୱୋ ମନୁସ୍ସାନଂ, ପରିକ୍ଖାରୋ ସୋ ହି ପାଣିନଂ।
ୟଜସ୍ସୁ ବହୁ ତେ ୱିତ୍ତଂ, ୟଜସ୍ସୁ ବହୁ ତେ ଧନଂ॥
‘‘ତତୋ ଚ ରାଜା ସଞ୍ଞତ୍ତୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣେହି ରଥେସଭୋ।
ନେକା ସତସହସ୍ସିୟୋ, ଗାୱୋ ୟଞ୍ଞେ ଅଘାତୟି॥
‘‘ନ ପାଦା ନ ୱିସାଣେନ, ନାସ୍ସୁ ହିଂସନ୍ତି କେନଚି।
ଗାୱୋ ଏଳକସମାନା, ସୋରତା କୁମ୍ଭଦୂହନା।
ତା ୱିସାଣେ ଗହେତ୍ୱାନ, ରାଜା ସତ୍ଥେନ ଘାତୟି॥
‘‘ତତୋ ଦେୱା ପିତରୋ ଚ [ତତୋ ଚ ଦେୱା ପିତରୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] , ଇନ୍ଦୋ ଅସୁରରକ୍ଖସା।
ଅଧମ୍ମୋ ଇତି ପକ୍କନ୍ଦୁଂ, ୟଂ ସତ୍ଥଂ ନିପତୀ ଗୱେ॥
‘‘ତୟୋ ରୋଗା ପୁରେ ଆସୁଂ, ଇଚ୍ଛା ଅନସନଂ ଜରା।
ପସୂନଞ୍ଚ ସମାରମ୍ଭା, ଅଟ୍ଠାନୱୁତିମାଗମୁଂ॥
‘‘ଏସୋ ଅଧମ୍ମୋ ଦଣ୍ଡାନଂ, ଓକ୍କନ୍ତୋ ପୁରାଣୋ ଅହୁ।
ଅଦୂସିକାୟୋ ହଞ୍ଞନ୍ତି, ଧମ୍ମା ଧଂସନ୍ତି [ଧଂସେନ୍ତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୟାଜକା॥
‘‘ଏୱମେସୋ ଅଣୁଧମ୍ମୋ, ପୋରାଣୋ ୱିଞ୍ଞୁଗରହିତୋ।
ୟତ୍ଥ ଏଦିସକଂ ପସ୍ସତି, ୟାଜକଂ ଗରହତୀ [ଗରହୀ (କ॰)] ଜନୋ॥
‘‘ଏୱଂ ଧମ୍ମେ ୱିୟାପନ୍ନେ, ୱିଭିନ୍ନା ସୁଦ୍ଦୱେସ୍ସିକା।
ପୁଥୂ ୱିଭିନ୍ନା ଖତ୍ତିୟା, ପତିଂ ଭରିୟାୱମଞ୍ଞଥ॥
‘‘ଖତ୍ତିୟା ବ୍ରହ୍ମବନ୍ଧୂ ଚ, ୟେ ଚଞ୍ଞେ ଗୋତ୍ତରକ୍ଖିତା।
ଜାତିୱାଦଂ ନିରଂକତ୍ୱା [ନିରାକତ୍ୱା (?) ୟଥା ଅନିରାକତଜ୍ଝାନୋତି] , କାମାନଂ ୱସମନ୍ୱଗୁ’’ନ୍ତି॥
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ତେ ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰ … ଉପାସକେ ନୋ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତେ ସରଣଂ ଗତେ’’ତି।
ବ୍ରାହ୍ମଣଧମ୍ମିକସୁତ୍ତଂ ସତ୍ତମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୮. ନାୱାସୁତ୍ତଂ
ୟସ୍ମା ହି ଧମ୍ମଂ ପୁରିସୋ ୱିଜଞ୍ଞା, ଇନ୍ଦଂୱ ନଂ ଦେୱତା ପୂଜୟେୟ୍ୟ।
ସୋ ପୂଜିତୋ ତସ୍ମି ପସନ୍ନଚିତ୍ତୋ, ବହୁସ୍ସୁତୋ ପାତୁକରୋତି ଧମ୍ମଂ॥
ତଦଟ୍ଠିକତ୍ୱାନ ନିସମ୍ମ ଧୀରୋ, ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମଂ ପଟିପଜ୍ଜମାନୋ।
ୱିଞ୍ଞୂ ୱିଭାୱୀ ନିପୁଣୋ ଚ ହୋତି, ୟୋ ତାଦିସଂ ଭଜତି ଅପ୍ପମତ୍ତୋ॥
ଖୁଦ୍ଦଞ୍ଚ ବାଲଂ ଉପସେୱମାନୋ, ଅନାଗତତ୍ଥଞ୍ଚ ଉସୂୟକଞ୍ଚ।
ଇଧେୱ ଧମ୍ମଂ ଅୱିଭାୱୟିତ୍ୱା, ଅୱିତିଣ୍ଣକଙ୍ଖୋ ମରଣଂ ଉପେତି॥
ୟଥା ନରୋ ଆପଗମୋତରିତ୍ୱା, ମହୋଦକଂ ସଲିଲଂ ସୀଘସୋତଂ।
ସୋ ୱୁୟ୍ହମାନୋ ଅନୁସୋତଗାମୀ, କିଂ ସୋ ପରେ ସକ୍ଖତି ତାରୟେତୁଂ॥
ତଥେୱ ଧମ୍ମଂ ଅୱିଭାୱୟିତ୍ୱା, ବହୁସ୍ସୁତାନଂ ଅନିସାମୟତ୍ଥଂ।
ସୟଂ ଅଜାନଂ ଅୱିତିଣ୍ଣକଙ୍ଖୋ, କିଂ ସୋ ପରେ ସକ୍ଖତି ନିଜ୍ଝପେତୁଂ॥
ୟଥାପି ନାୱଂ ଦଳ୍ହମାରୁହିତ୍ୱା, ଫିୟେନ [ପିୟେନ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ରିତ୍ତେନ ସମଙ୍ଗିଭୂତୋ।
ସୋ ତାରୟେ ତତ୍ଥ ବହୂପି ଅଞ୍ଞେ, ତତ୍ରୂପୟଞ୍ଞୂ କୁସଲୋ ମୁତୀମା [ମତୀମା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ॥
ଏୱମ୍ପି ୟୋ ୱେଦଗୁ ଭାୱିତତ୍ତୋ, ବହୁସ୍ସୁତୋ ହୋତି ଅୱେଧଧମ୍ମୋ।
ସୋ ଖୋ ପରେ ନିଜ୍ଝପୟେ ପଜାନଂ, ସୋତାୱଧାନୂପନିସୂପପନ୍ନେ॥
ତସ୍ମା ହୱେ ସପ୍ପୁରିସଂ ଭଜେଥ, ମେଧାୱିନଞ୍ଚେୱ ବହୁସ୍ସୁତଞ୍ଚ।
ଅଞ୍ଞାୟ ଅତ୍ଥଂ ପଟିପଜ୍ଜମାନୋ, ୱିଞ୍ଞାତଧମ୍ମୋ ସ ସୁଖଂ [ସୋ ସୁଖଂ (ସୀ॰)] ଲଭେଥାତି॥
ନାୱାସୁତ୍ତଂ ଅଟ୍ଠମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୯. କିଂସୀଲସୁତ୍ତଂ
‘‘କିଂସୀଲୋ କିଂସମାଚାରୋ, କାନି କମ୍ମାନି ବ୍ରୂହୟଂ।
ନରୋ ସମ୍ମା ନିୱିଟ୍ଠସ୍ସ, ଉତ୍ତମତ୍ଥଞ୍ଚ ପାପୁଣେ’’॥
‘‘ୱୁଡ୍ଢାପଚାୟୀ ଅନୁସୂୟକୋ ସିୟା, କାଲଞ୍ଞୂ [କାଲଞ୍ଞୁ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଚସ୍ସ ଗରୂନଂ [ଗରୂନଂ (ସୀ॰)] ଦସ୍ସନାୟ।
ଧମ୍ମିଂ କଥଂ ଏରୟିତଂ ଖଣଞ୍ଞୂ, ସୁଣେୟ୍ୟ ସକ୍କଚ୍ଚ ସୁଭାସିତାନି॥
‘‘କାଲେନ ଗଚ୍ଛେ ଗରୂନଂ ସକାସଂ, ଥମ୍ଭଂ ନିରଂକତ୍ୱା [ନିରାକତ୍ୱା (?) ନି + ଆ + କର + ତ୍ୱା] ନିୱାତୱୁତ୍ତି।
ଅତ୍ଥଂ ଧମ୍ମଂ ସଂୟମଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ଅନୁସ୍ସରେ ଚେୱ ସମାଚରେ ଚ॥
‘‘ଧମ୍ମାରାମୋ ଧମ୍ମରତୋ, ଧମ୍ମେ ଠିତୋ ଧମ୍ମୱିନିଚ୍ଛୟଞ୍ଞୂ।
ନେୱାଚରେ ଧମ୍ମସନ୍ଦୋସୱାଦଂ, ତଚ୍ଛେହି ନୀୟେଥ ସୁଭାସିତେହି॥
‘‘ହସ୍ସଂ ଜପ୍ପଂ ପରିଦେୱଂ ପଦୋସଂ, ମାୟାକତଂ କୁହନଂ ଗିଦ୍ଧି ମାନଂ।
ସାରମ୍ଭଂ କକ୍କସଂ କସାୱଞ୍ଚ ମୁଚ୍ଛଂ [ସାରମ୍ଭ କକ୍କସ୍ସ କସାୱ ମୁଚ୍ଛଂ (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] , ହିତ୍ୱା ଚରେ ୱୀତମଦୋ ଠିତତ୍ତୋ॥
‘‘ୱିଞ୍ଞାତସାରାନି ସୁଭାସିତାନି, ସୁତଞ୍ଚ ୱିଞ୍ଞାତସମାଧିସାରଂ।
ନ ତସ୍ସ ପଞ୍ଞା ଚ ସୁତଞ୍ଚ ୱଡ୍ଢତି, ୟୋ ସାହସୋ ହୋତି ନରୋ ପମତ୍ତୋ॥
ଅନୁତ୍ତରା ତେ ୱଚସା ମନସା କମ୍ମୁନା ଚ।
ତେ ସନ୍ତିସୋରଚ୍ଚସମାଧିସଣ୍ଠିତା,
ସୁତସ୍ସ ପଞ୍ଞାୟ ଚ ସାରମଜ୍ଝଗୂ’’ତି॥
କିଂସୀଲସୁତ୍ତଂ ନୱମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୧୦. ଉଟ୍ଠାନସୁତ୍ତଂ
ଉଟ୍ଠହଥ ନିସୀଦଥ, କୋ ଅତ୍ଥୋ ସୁପିତେନ ୱୋ।
ଆତୁରାନଞ୍ହି କା ନିଦ୍ଦା, ସଲ୍ଲୱିଦ୍ଧାନ ରୁପ୍ପତଂ॥
ଉଟ୍ଠହଥ ନିସୀଦଥ, ଦଳ୍ହଂ ସିକ୍ଖଥ ସନ୍ତିୟା।
ମା ୱୋ ପମତ୍ତେ ୱିଞ୍ଞାୟ, ମଚ୍ଚୁରାଜା ଅମୋହୟିତ୍ଥ ୱସାନୁଗେ॥
ୟାୟ ଦେୱା ମନୁସ୍ସା ଚ, ସିତା ତିଟ୍ଠନ୍ତି ଅତ୍ଥିକା।
ତରଥେତଂ ୱିସତ୍ତିକଂ, ଖଣୋ ୱୋ [ଖଣୋ ୱେ (ପୀ॰ କ॰)] ମା ଉପଚ୍ଚଗା।
ଖଣାତୀତା ହି ସୋଚନ୍ତି, ନିରୟମ୍ହି ସମପ୍ପିତା॥
ପମାଦୋ ରଜୋ ପମାଦୋ, ପମାଦାନୁପତିତୋ ରଜୋ।
ଅପ୍ପମାଦେନ ୱିଜ୍ଜାୟ, ଅବ୍ବହେ [ଅବ୍ବୂଳ୍ହେ (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰), ଅବ୍ବୁହେ (କ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ସଲ୍ଲମତ୍ତନୋତି॥
ଉଟ୍ଠାନସୁତ୍ତଂ ଦସମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୧୧. ରାହୁଲସୁତ୍ତଂ
‘‘କଚ୍ଚି ଅଭିଣ୍ହସଂୱାସା, ନାୱଜାନାସି ପଣ୍ଡିତଂ।
ଉକ୍କାଧାରୋ [ଓକ୍କାଧାରୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ମନୁସ୍ସାନଂ, କଚ୍ଚି ଅପଚିତୋ ତୟା’’ [ତୱ (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ॥
‘‘ନାହଂ ଅଭିଣ୍ହସଂୱାସା, ଅୱଜାନାମି ପଣ୍ଡିତଂ।
ଉକ୍କାଧାରୋ ମନୁସ୍ସାନଂ, ନିଚ୍ଚଂ ଅପଚିତୋ ମୟା’’॥
‘‘ପଞ୍ଚ କାମଗୁଣେ ହିତ୍ୱା, ପିୟରୂପେ ମନୋରମେ।
ସଦ୍ଧାୟ ଘରା ନିକ୍ଖମ୍ମ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରୋ ଭୱ॥
‘‘ମିତ୍ତେ ଭଜସ୍ସୁ କଲ୍ୟାଣେ, ପନ୍ତଞ୍ଚ ସୟନାସନଂ।
ୱିୱିତ୍ତଂ ଅପ୍ପନିଗ୍ଘୋସଂ, ମତ୍ତଞ୍ଞୂ ହୋହି ଭୋଜନେ॥
‘‘ଚୀୱରେ ପିଣ୍ଡପାତେ ଚ, ପଚ୍ଚୟେ ସୟନାସନେ।
ଏତେସୁ ତଣ୍ହଂ ମାକାସି, ମା ଲୋକଂ ପୁନରାଗମି॥
‘‘ସଂୱୁତୋ ପାତିମୋକ୍ଖସ୍ମିଂ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଚ ପଞ୍ଚସୁ।
ସତି କାୟଗତାତ୍ୟତ୍ଥୁ, ନିବ୍ବିଦାବହୁଲୋ ଭୱ॥
‘‘ନିମିତ୍ତଂ ପରିୱଜ୍ଜେହି, ସୁଭଂ ରାଗୂପସଞ୍ହିତଂ।
ଅସୁଭାୟ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେହି, ଏକଗ୍ଗଂ ସୁସମାହିତଂ॥
‘‘ଅନିମିତ୍ତଞ୍ଚ ଭାୱେହି, ମାନାନୁସୟମୁଜ୍ଜହ।
ତତୋ ମାନାଭିସମୟା, ଉପସନ୍ତୋ ଚରିସ୍ସତୀ’’ତି॥
ଇତ୍ଥଂ ସୁଦଂ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ରାହୁଲଂ ଇମାହି ଗାଥାହି ଅଭିଣ୍ହଂ ଓୱଦତୀତି।
ରାହୁଲସୁତ୍ତଂ ଏକାଦସମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୧୨. ନିଗ୍ରୋଧକପ୍ପସୁତ୍ତଂ
ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ଆଳୱିୟଂ ୱିହରତି ଅଗ୍ଗାଳୱେ ଚେତିୟେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମତୋ ୱଙ୍ଗୀସସ୍ସ ଉପଜ୍ଝାୟୋ ନିଗ୍ରୋଧକପ୍ପୋ ନାମ ଥେରୋ ଅଗ୍ଗାଳୱେ ଚେତିୟେ ଅଚିରପରିନିବ୍ବୁତୋ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ୱଙ୍ଗୀସସ୍ସ ରହୋଗତସ୍ସ ପଟିସଲ୍ଲୀନସ୍ସ ଏୱଂ ଚେତସୋ ପରିୱିତକ୍କୋ ଉଦପାଦି – ‘‘ପରିନିବ୍ବୁତୋ ନୁ ଖୋ ମେ ଉପଜ୍ଝାୟୋ ଉଦାହୁ ନୋ ପରିନିବ୍ବୁତୋ’’ତି? ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ୱଙ୍ଗୀସୋ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ୱଙ୍ଗୀସୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଧ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ରହୋଗତସ୍ସ ପଟିସଲ୍ଲୀନସ୍ସ ଏୱଂ ଚେତସୋ ପରିୱିତକ୍କୋ ଉଦପାଦି – ‘ପରିନିବ୍ବୁତୋ ନୁ ଖୋ ମେ ଉପଜ୍ଝାୟୋ, ଉଦାହୁ ନୋ ପରିନବ୍ବୁତୋ’’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ୱଙ୍ଗୀସୋ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଏକଂସଂ ଚୀୱରଂ କତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ପୁଚ୍ଛାମ [ପୁଚ୍ଛାମି (କ॰)] ସତ୍ଥାରମନୋମପଞ୍ଞଂ, ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ୟୋ ୱିଚିକିଚ୍ଛାନଂ ଛେତ୍ତା।
ଅଗ୍ଗାଳୱେ କାଲମକାସି ଭିକ୍ଖୁ, ଞାତୋ ୟସସ୍ସୀ ଅଭିନିବ୍ବୁତତ୍ତୋ॥
‘‘ନିଗ୍ରୋଧକପ୍ପୋ ଇତି ତସ୍ସ ନାମଂ, ତୟା କତଂ ଭଗୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ।
ସୋ ତଂ ନମସ୍ସଂ ଅଚରି ମୁତ୍ୟପେକ୍ଖୋ, ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ଦଳ୍ହଧମ୍ମଦସ୍ସୀ॥
‘‘ତଂ ସାୱକଂ ସକ୍ୟ [ସକ୍କ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ମୟମ୍ପି ସବ୍ବେ, ଅଞ୍ଞାତୁମିଚ୍ଛାମ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ।
ସମୱଟ୍ଠିତା ନୋ ସୱନାୟ ସୋତା, ତୁୱଂ ନୋ ସତ୍ଥା ତ୍ୱମନୁତ୍ତରୋସି॥
‘‘ଛିନ୍ଦେୱ ନୋ ୱିଚିକିଚ୍ଛଂ ବ୍ରୂହି ମେତଂ, ପରିନିବ୍ବୁତଂ ୱେଦୟ ଭୂରିପଞ୍ଞ।
ମଜ୍ଝେୱ [ମଜ୍ଝେ ଚ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ନୋ ଭାସ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ, ସକ୍କୋୱ ଦେୱାନ ସହସ୍ସନେତ୍ତୋ॥
‘‘ୟେ କେଚି ଗନ୍ଥା ଇଧ ମୋହମଗ୍ଗା, ଅଞ୍ଞାଣପକ୍ଖା ୱିଚିକିଚ୍ଛଠାନା।
ତଥାଗତଂ ପତ୍ୱା ନ ତେ ଭୱନ୍ତି, ଚକ୍ଖୁଞ୍ହି ଏତଂ ପରମଂ ନରାନଂ॥
‘‘ନୋ ଚେ ହି ଜାତୁ ପୁରିସୋ କିଲେସେ, ୱାତୋ ୟଥା ଅବ୍ଭଧନଂ ୱିହାନେ।
ତମୋୱସ୍ସ ନିୱୁତୋ ସବ୍ବଲୋକୋ, ନ ଜୋତିମନ୍ତୋପି ନରା ତପେୟ୍ୟୁଂ॥
‘‘ଧୀରା ଚ ପଜ୍ଜୋତକରା ଭୱନ୍ତି, ତଂ ତଂ ଅହଂ ୱୀର [ଧୀର (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ତଥେୱ ମଞ୍ଞେ।
ୱିପସ୍ସିନଂ ଜାନମୁପାଗମୁମ୍ହା [ଜାନମୁପଗମମ୍ହା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] , ପରିସାସୁ ନୋ ଆୱିକରୋହି କପ୍ପଂ॥
‘‘ଖିପ୍ପଂ ଗିରଂ ଏରୟ ୱଗ୍ଗୁ ୱଗ୍ଗୁଂ, ହଂସୋୱ ପଗ୍ଗୟ୍ହ ସଣିକଂ [ସଣିଂ (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ନିକୂଜ।
ବିନ୍ଦୁସ୍ସରେନ ସୁୱିକପ୍ପିତେନ, ସବ୍ବେୱ ତେ ଉଜ୍ଜୁଗତା ସୁଣୋମ॥
‘‘ପହୀନଜାତିମରଣଂ ଅସେସଂ, ନିଗ୍ଗୟ୍ହ ଧୋନଂ [ଧୋତଂ (ସୀ॰)] ୱଦେସ୍ସାମି ଧମ୍ମଂ।
ନ କାମକାରୋ ହି ପୁଥୁଜ୍ଜନାନଂ, ସଙ୍ଖେୟ୍ୟକାରୋ ଚ [ସଙ୍ଖୟ୍ୟକାରୋୱ (କ॰)] ତଥାଗତାନଂ॥
‘‘ସମ୍ପନ୍ନୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ତୱେଦଂ, ସମୁଜ୍ଜୁପଞ୍ଞସ୍ସ [ସମୁଜ୍ଜପଞ୍ଞସ୍ସ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ସମୁଗ୍ଗହୀତଂ।
ଅୟମଞ୍ଜଲୀ ପଚ୍ଛିମୋ ସୁପ୍ପଣାମିତୋ, ମା ମୋହୟୀ ଜାନମନୋମପଞ୍ଞ॥
‘‘ପରୋୱରଂ [ୱରାୱରଂ (କତ୍ଥଚି)] ଅରିୟଧମ୍ମଂ ୱିଦିତ୍ୱା, ମା ମୋହୟୀ ଜାନମନୋମୱୀର।
ୱାରିଂ ୟଥା ଘମ୍ମନି ଘମ୍ମତତ୍ତୋ, ୱାଚାଭିକଙ୍ଖାମି ସୁତଂ ପୱସ୍ସ [ସୁତସ୍ସ ୱସ୍ସ (ସ୍ୟା॰)] ॥
‘‘ୟଦତ୍ଥିକଂ [ୟଦତ୍ଥିୟଂ (ପୀ॰), ୟଦତ୍ଥିତଂ (କ॰)] ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଅଚରୀ, କପ୍ପାୟନୋ କଚ୍ଚିସ୍ସ ତଂ ଅମୋଘଂ।
ନିବ୍ବାୟି ସୋ ଆଦୁ ସଉପାଦିସେସୋ, ୟଥା ୱିମୁତ୍ତୋ ଅହୁ ତଂ ସୁଣୋମ’’॥
‘‘ଅଚ୍ଛେଚ୍ଛି [ଅଛେଜ୍ଜି (କ॰)] ତଣ୍ହଂ ଇଧ ନାମରୂପେ, (ଇତି ଭଗୱା)
କଣ୍ହସ୍ସ [ତଣ୍ହାୟ (କ॰)] ସୋତଂ ଦୀଘରତ୍ତାନୁସୟିତଂ।
ଅତାରି ଜାତିଂ ମରଣଂ ଅସେସଂ,’’
ଇଚ୍ଚବ୍ରୱୀ ଭଗୱା ପଞ୍ଚସେଟ୍ଠୋ॥
‘‘ଏସ ସୁତ୍ୱା ପସୀଦାମି, ୱଚୋ ତେ ଇସିସତ୍ତମ।
ଅମୋଘଂ କିର ମେ ପୁଟ୍ଠଂ, ନ ମଂ ୱଞ୍ଚେସି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ॥
‘‘ୟଥାୱାଦୀ ତଥାକାରୀ, ଅହୁ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାୱକୋ।
ଅଚ୍ଛିଦା ମଚ୍ଚୁନୋ ଜାଲଂ, ତତଂ ମାୟାୱିନୋ ଦଳ୍ହଂ॥
‘‘ଅଦ୍ଦସା ଭଗୱା ଆଦିଂ, ଉପାଦାନସ୍ସ କପ୍ପିୟୋ।
ଅଚ୍ଚଗା ୱତ କପ୍ପାୟନୋ, ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟଂ ସୁଦୁତ୍ତର’’ନ୍ତି॥
ନିଗ୍ରୋଧକପ୍ପସୁତ୍ତଂ ଦ୍ୱାଦସମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୧୩. ସମ୍ମାପରିବ୍ବାଜନୀୟସୁତ୍ତଂ
ତିଣ୍ଣଂ ପାରଙ୍ଗତଂ ପରିନିବ୍ବୁତଂ ଠିତତ୍ତଂ।
ନିକ୍ଖମ୍ମ ଘରା ପନୁଜ୍ଜ କାମେ, କଥଂ ଭିକ୍ଖୁ
ସମ୍ମା ସୋ ଲୋକେ ପରିବ୍ବଜେୟ୍ୟ’’॥
‘‘ୟସ୍ସ ମଙ୍ଗଲା ସମୂହତା, (ଇତି ଭଗୱା)
ଉପ୍ପାତା ସୁପିନା ଚ ଲକ୍ଖଣା ଚ।
ସୋ ମଙ୍ଗଲଦୋସୱିପ୍ପହୀନୋ,
ସମ୍ମା ସୋ ଲୋକେ ପରିବ୍ବଜେୟ୍ୟ॥
‘‘ରାଗଂ ୱିନୟେଥ ମାନୁସେସୁ, ଦିବ୍ବେସୁ କାମେସୁ ଚାପି ଭିକ୍ଖୁ।
ଅତିକ୍କମ୍ମ ଭୱଂ ସମେଚ୍ଚ ଧମ୍ମଂ, ସମ୍ମା ସୋ ଲୋକେ ପରିବ୍ବଜେୟ୍ୟ॥
‘‘ୱିପିଟ୍ଠିକତ୍ୱାନ ପେସୁଣାନି, କୋଧଂ କଦରିୟଂ ଜହେୟ୍ୟ ଭିକ୍ଖୁ।
ଅନୁରୋଧୱିରୋଧୱିପ୍ପହୀନୋ, ସମ୍ମା ସୋ ଲୋକେ ପରିବ୍ବଜେୟ୍ୟ॥
‘‘ହିତ୍ୱାନ ପିୟଞ୍ଚ ଅପ୍ପିୟଞ୍ଚ, ଅନୁପାଦାୟ ଅନିସ୍ସିତୋ କୁହିଞ୍ଚି।
ସଂୟୋଜନିୟେହି ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ, ସମ୍ମା ସୋ ଲୋକେ ପରିବ୍ବଜେୟ୍ୟ॥
‘‘ନ ସୋ ଉପଧୀସୁ ସାରମେତି, ଆଦାନେସୁ ୱିନେୟ୍ୟ ଛନ୍ଦରାଗଂ।
ସୋ ଅନିସ୍ସିତୋ ଅନଞ୍ଞନେୟ୍ୟୋ, ସମ୍ମା ସୋ ଲୋକେ ପରିବ୍ବଜେୟ୍ୟ॥
‘‘ୱଚସା ମନସା ଚ କମ୍ମୁନା ଚ, ଅୱିରୁଦ୍ଧୋ ସମ୍ମା ୱିଦିତ୍ୱା ଧମ୍ମଂ।
ନିବ୍ବାନପଦାଭିପତ୍ଥୟାନୋ, ସମ୍ମା ସୋ ଲୋକେ ପରିବ୍ବଜେୟ୍ୟ॥
‘‘ୟୋ ୱନ୍ଦତି ମନ୍ତି ନୁଣ୍ଣମେୟ୍ୟ [ନୁନ୍ନମେୟ୍ୟ (?)] , ଅକ୍କୁଟ୍ଠୋପି ନ ସନ୍ଧିୟେଥ ଭିକ୍ଖୁ।
ଲଦ୍ଧା ପରଭୋଜନଂ ନ ମଜ୍ଜେ, ସମ୍ମା ସୋ ଲୋକେ ପରିବ୍ବଜେୟ୍ୟ॥
‘‘ଲୋଭଞ୍ଚ ଭୱଞ୍ଚ ୱିପ୍ପହାୟ, ୱିରତୋ ଛେଦନବନ୍ଧନା ଚ [ଛେଦନବନ୍ଧନତୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଭିକ୍ଖୁ।
ସୋ ତିଣ୍ଣକଥଂକଥୋ ୱିସଲ୍ଲୋ, ସମ୍ମା ସୋ ଲୋକେ ପରିବ୍ବଜେୟ୍ୟ॥
‘‘ସାରୁପ୍ପଂ ଅତ୍ତନୋ ୱିଦିତ୍ୱା, ନୋ ଚ ଭିକ୍ଖୁ ହିଂସେୟ୍ୟ କଞ୍ଚି ଲୋକେ।
ୟଥା ତଥିୟଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଧମ୍ମଂ, ସମ୍ମା ସୋ ଲୋକେ ପରିବ୍ବଜେୟ୍ୟ॥
‘‘ୟସ୍ସାନୁସୟା ନ ସନ୍ତି କେଚି, ମୂଲା ଚ [ମୂଲା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଅକୁସଲା ସମୂହତାସେ।
ସୋ ନିରାସୋ [ନିରାସୟୋ (ସୀ॰), ନିରାସସୋ (ସ୍ୟା॰)] ଅନାସିସାନୋ [ଅନାସୟାନୋ (ସୀ॰ ପୀ॰), ଅନାସସାନୋ (ସ୍ୟା॰)] , ସମ୍ମା ସୋ ଲୋକେ ପରିବ୍ବଜେୟ୍ୟ॥
‘‘ଆସୱଖୀଣୋ ପହୀନମାନୋ, ସବ୍ବଂ ରାଗପଥଂ ଉପାତିୱତ୍ତୋ।
ଦନ୍ତୋ ପରିନିବ୍ବୁତୋ ଠିତତ୍ତୋ, ସମ୍ମା ସୋ ଲୋକେ ପରିବ୍ବଜେୟ୍ୟ॥
‘‘ସଦ୍ଧୋ ସୁତୱା ନିୟାମଦସ୍ସୀ, ୱଗ୍ଗଗତେସୁ ନ ୱଗ୍ଗସାରି ଧୀରୋ।
ଲୋଭଂ ଦୋସଂ ୱିନେୟ୍ୟ ପଟିଘଂ, ସମ୍ମା ସୋ ଲୋକେ ପରିବ୍ବଜେୟ୍ୟ॥
‘‘ସଂସୁଦ୍ଧଜିନୋ ୱିୱଟ୍ଟଚ୍ଛଦୋ, ଧମ୍ମେସୁ ୱସୀ ପାରଗୂ ଅନେଜୋ।
ସଙ୍ଖାରନିରୋଧଞାଣକୁସଲୋ , ସମ୍ମା ସୋ ଲୋକେ ପରିବ୍ବଜେୟ୍ୟ॥
‘‘ଅତୀତେସୁ ଅନାଗତେସୁ ଚାପି, କପ୍ପାତୀତୋ ଅତିଚ୍ଚସୁଦ୍ଧିପଞ୍ଞୋ।
ସବ୍ବାୟତନେହି ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ, ସମ୍ମା ସୋ ଲୋକେ ପରିବ୍ବଜେୟ୍ୟ॥
‘‘ଅଞ୍ଞାୟ ପଦଂ ସମେଚ୍ଚ ଧମ୍ମଂ, ୱିୱଟଂ ଦିସ୍ୱାନ ପହାନମାସୱାନଂ।
ସବ୍ବୁପଧୀନଂ ପରିକ୍ଖୟାନୋ [ପରିକ୍ଖୟା (ପୀ॰)] , ସମ୍ମା ସୋ ଲୋକେ ପରିବ୍ବଜେୟ୍ୟ’’॥
‘‘ଅଦ୍ଧା ହି ଭଗୱା ତଥେୱ ଏତଂ, ୟୋ ସୋ ଏୱଂୱିହାରୀ ଦନ୍ତୋ ଭିକ୍ଖୁ।
ସବ୍ବସଂୟୋଜନୟୋଗୱୀତିୱତ୍ତୋ [ସବ୍ବସଂୟୋଜନିୟେ ଚ ୱୀତିୱତ୍ତୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] , ସମ୍ମା ସୋ ଲୋକେ ପରିବ୍ବଜେୟ୍ୟା’’ତି॥
ସମ୍ମାପରିବ୍ବାଜନୀୟସୁତ୍ତଂ ତେରସମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୧୪. ଧମ୍ମିକସୁତ୍ତଂ
ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଧମ୍ମିକୋ ଉପାସକୋ ପଞ୍ଚହି ଉପାସକସତେହି ସଦ୍ଧିଂ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଧମ୍ମିକୋ ଉପାସକୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାହି ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଗୋତମ ଭୂରିପଞ୍ଞ, କଥଂକରୋ ସାୱକୋ ସାଧୁ ହୋତି।
ୟୋ ୱା ଅଗାରା ଅନଗାରମେତି, ଅଗାରିନୋ ୱା ପନୁପାସକାସେ॥
‘‘ତୁୱଞ୍ହି ଲୋକସ୍ସ ସଦେୱକସ୍ସ, ଗତିଂ ପଜାନାସି ପରାୟଣଞ୍ଚ।
ନ ଚତ୍ଥି ତୁଲ୍ୟୋ ନିପୁଣତ୍ଥଦସ୍ସୀ, ତୁୱଞ୍ହି ବୁଦ୍ଧଂ ପୱରଂ ୱଦନ୍ତି॥
‘‘ସବ୍ବଂ ତୁୱଂ ଞାଣମୱେଚ୍ଚ ଧମ୍ମଂ, ପକାସେସି ସତ୍ତେ ଅନୁକମ୍ପମାନୋ।
ୱିୱଟ୍ଟଚ୍ଛଦୋସି ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ, ୱିରୋଚସି ୱିମଲୋ ସବ୍ବଲୋକେ॥
‘‘ଆଗଞ୍ଛି ତେ ସନ୍ତିକେ ନାଗରାଜା, ଏରାୱଣୋ ନାମ ଜିନୋତି ସୁତ୍ୱା।
ସୋପି ତୟା ମନ୍ତୟିତ୍ୱାଜ୍ଝଗମା, ସାଧୂତି ସୁତ୍ୱାନ ପତୀତରୂପୋ॥
‘‘ରାଜାପି ତଂ ୱେସ୍ସୱଣୋ କୁୱେରୋ, ଉପେତି ଧମ୍ମଂ ପରିପୁଚ୍ଛମାନୋ।
ତସ୍ସାପି ତ୍ୱଂ ପୁଚ୍ଛିତୋ ବ୍ରୂସି ଧୀର, ସୋ ଚାପି ସୁତ୍ୱାନ ପତୀତରୂପୋ॥
‘‘ୟେ କେଚିମେ ତିତ୍ଥିୟା ୱାଦସୀଲା, ଆଜୀୱକା ୱା ୟଦି ୱା ନିଗଣ୍ଠା।
ପଞ୍ଞାୟ ତଂ ନାତିତରନ୍ତି ସବ୍ବେ, ଠିତୋ ୱଜନ୍ତଂ ୱିୟ ସୀଘଗାମିଂ॥
‘‘ୟେ କେଚିମେ ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱାଦସୀଲା, ୱୁଦ୍ଧା ଚାପି ବ୍ରାହ୍ମଣା ସନ୍ତି କେଚି।
ସବ୍ବେ ତୟି ଅତ୍ଥବଦ୍ଧା ଭୱନ୍ତି, ୟେ ଚାପି ଅଞ୍ଞେ ୱାଦିନୋ ମଞ୍ଞମାନା॥
‘‘ଅୟଞ୍ହି ଧମ୍ମୋ ନିପୁଣୋ ସୁଖୋ ଚ, ୟୋୟଂ ତୟା ଭଗୱା ସୁପ୍ପୱୁତ୍ତୋ।
ତମେୱ ସବ୍ବେପି [ସବ୍ବେ ମୟଂ (ସ୍ୟା॰)] ସୁସ୍ସୂସମାନା, ତଂ ନୋ ୱଦ ପୁଚ୍ଛିତୋ ବୁଦ୍ଧସେଟ୍ଠ॥
‘‘ସବ୍ବେପି ମେ ଭିକ୍ଖୱୋ ସନ୍ନିସିନ୍ନା, ଉପାସକା ଚାପି ତଥେୱ ସୋତୁଂ।
ସୁଣନ୍ତୁ ଧମ୍ମଂ ୱିମଲେନାନୁବୁଦ୍ଧଂ, ସୁଭାସିତଂ ୱାସୱସ୍ସେୱ ଦେୱା’’॥
‘‘ସୁଣାଥ ମେ ଭିକ୍ଖୱୋ ସାୱୟାମି ୱୋ, ଧମ୍ମଂ ଧୁତଂ ତଞ୍ଚ ଚରାଥ ସବ୍ବେ।
ଇରିୟାପଥଂ ପବ୍ବଜିତାନୁଲୋମିକଂ, ସେୱେଥ ନଂ ଅତ୍ଥଦସୋ ମୁତୀମା॥
‘‘ନୋ ୱେ ୱିକାଲେ ୱିଚରେୟ୍ୟ ଭିକ୍ଖୁ, ଗାମେ ଚ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରେୟ୍ୟ କାଲେ।
ଅକାଲଚାରିଞ୍ହି ସଜନ୍ତି ସଙ୍ଗା, ତସ୍ମା ୱିକାଲେ ନ ଚରନ୍ତି ବୁଦ୍ଧା॥
‘‘ରୂପା ଚ ସଦ୍ଦା ଚ ରସା ଚ ଗନ୍ଧା, ଫସ୍ସା ଚ ୟେ ସମ୍ମଦୟନ୍ତି ସତ୍ତେ।
ଏତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୱିନେୟ୍ୟ ଛନ୍ଦଂ, କାଲେନ ସୋ ପୱିସେ ପାତରାସଂ॥
‘‘ପିଣ୍ଡଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୁ ସମୟେନ ଲଦ୍ଧା, ଏକୋ ପଟିକ୍କମ୍ମ ରହୋ ନିସୀଦେ।
ଅଜ୍ଝତ୍ତଚିନ୍ତୀ ନ ମନୋ ବହିଦ୍ଧା, ନିଚ୍ଛାରୟେ ସଙ୍ଗହିତତ୍ତଭାୱୋ॥
‘‘ସଚେପି ସୋ ସଲ୍ଲପେ ସାୱକେନ, ଅଞ୍ଞେନ ୱା କେନଚି ଭିକ୍ଖୁନା ୱା।
ଧମ୍ମଂ ପଣୀତଂ ତମୁଦାହରେୟ୍ୟ, ନ ପେସୁଣଂ ନୋପି ପରୂପୱାଦଂ॥
‘‘ୱାଦଞ୍ହି ଏକେ ପଟିସେନିୟନ୍ତି, ନ ତେ ପସଂସାମ ପରିତ୍ତପଞ୍ଞେ।
ତତୋ ତତୋ ନେ ପସଜନ୍ତି ସଙ୍ଗା, ଚିତ୍ତଞ୍ହି ତେ ତତ୍ଥ ଗମେନ୍ତି ଦୂରେ॥
‘‘ପିଣ୍ଡଂ ୱିହାରଂ ସୟନାସନଞ୍ଚ, ଆପଞ୍ଚ ସଙ୍ଘାଟିରଜୂପୱାହନଂ।
ସୁତ୍ୱାନ ଧମ୍ମଂ ସୁଗତେନ ଦେସିତଂ, ସଙ୍ଖାୟ ସେୱେ ୱରପଞ୍ଞସାୱକୋ॥
‘‘ତସ୍ମା ହି ପିଣ୍ଡେ ସୟନାସନେ ଚ, ଆପେ ଚ ସଙ୍ଘାଟିରଜୂପୱାହନେ।
ଏତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଅନୂପଲିତ୍ତୋ, ଭିକ୍ଖୁ ୟଥା ପୋକ୍ଖରେ ୱାରିବିନ୍ଦୁ॥
‘‘ଗହଟ୍ଠୱତ୍ତଂ ପନ ୱୋ ୱଦାମି, ୟଥାକରୋ ସାୱକୋ ସାଧୁ ହୋତି।
ନ ହେସ [ନ ହେସୋ (ସୀ॰)] ଲବ୍ଭା ସପରିଗ୍ଗହେନ, ଫସ୍ସେତୁଂ ୟୋ କେୱଲୋ ଭିକ୍ଖୁଧମ୍ମୋ॥
‘‘ପାଣଂ ନ ହନେ [ନ ହାନେ (ସୀ॰)] ନ ଚ ଘାତୟେୟ୍ୟ, ନ ଚାନୁଜଞ୍ଞା ହନତଂ ପରେସଂ।
ସବ୍ବେସୁ ଭୂତେସୁ ନିଧାୟ ଦଣ୍ଡଂ, ୟେ ଥାୱରା ୟେ ଚ ତସା ସନ୍ତି [ତସନ୍ତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଲୋକେ॥
‘‘ତତୋ ଅଦିନ୍ନଂ ପରିୱଜ୍ଜୟେୟ୍ୟ, କିଞ୍ଚି କ୍ୱଚି ସାୱକୋ ବୁଜ୍ଝମାନୋ।
ନ ହାରୟେ ହରତଂ ନାନୁଜଞ୍ଞା, ସବ୍ବଂ ଅଦିନ୍ନଂ ପରିୱଜ୍ଜୟେୟ୍ୟ॥
‘‘ଅବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପରିୱଜ୍ଜୟେୟ୍ୟ, ଅଙ୍ଗାରକାସୁଂ ଜଲିତଂୱ ୱିଞ୍ଞୂ।
ଅସମ୍ଭୁଣନ୍ତୋ ପନ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ପରସ୍ସ ଦାରଂ ନ ଅତିକ୍କମେୟ୍ୟ॥
‘‘ସଭଗ୍ଗତୋ ୱା ପରିସଗ୍ଗତୋ ୱା, ଏକସ୍ସ ୱେକୋ [ଚେତୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ନ ମୁସା ଭଣେୟ୍ୟ।
ନ ଭାଣୟେ ଭଣତଂ ନାନୁଜଞ୍ଞା, ସବ୍ବଂ ଅଭୂତଂ ପରିୱଜ୍ଜୟେୟ୍ୟ॥
‘‘ମଜ୍ଜଞ୍ଚ ପାନଂ ନ ସମାଚରେୟ୍ୟ, ଧମ୍ମଂ ଇମଂ ରୋଚୟେ ୟୋ ଗହଟ୍ଠୋ।
ନ ପାୟୟେ ପିୱତଂ ନାନୁଜଞ୍ଞା, ଉମ୍ମାଦନନ୍ତଂ ଇତି ନଂ ୱିଦିତ୍ୱା॥
‘‘ମଦା ହି ପାପାନି କରୋନ୍ତି ବାଲା, କାରେନ୍ତି ଚଞ୍ଞେପି ଜନେ ପମତ୍ତେ।
ଏତଂ ଅପୁଞ୍ଞାୟତନଂ ୱିୱଜ୍ଜୟେ, ଉମ୍ମାଦନଂ ମୋହନଂ ବାଲକନ୍ତଂ॥
‘‘ପାଣଂ ନ ହନେ ନ ଚାଦିନ୍ନମାଦିୟେ, ମୁସା ନ ଭାସେ ନ ଚ ମଜ୍ଜପୋ ସିୟା।
ଅବ୍ରହ୍ମଚରିୟା ୱିରମେୟ୍ୟ ମେଥୁନା, ରତ୍ତିଂ ନ ଭୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ ୱିକାଲଭୋଜନଂ॥
‘‘ମାଲଂ ନ ଧାରେ ନ ଚ ଗନ୍ଧମାଚରେ, ମଞ୍ଚେ ଛମାୟଂ ୱ ସୟେଥ ସନ୍ଥତେ।
ଏତଞ୍ହି ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକମାହୁପୋସଥଂ, ବୁଦ୍ଧେନ ଦୁକ୍ଖନ୍ତଗୁନା ପକାସିତଂ॥
‘‘ତତୋ ଚ ପକ୍ଖସ୍ସୁପୱସ୍ସୁପୋସଥଂ, ଚାତୁଦ୍ଦସିଂ ପଞ୍ଚଦସିଞ୍ଚ ଅଟ୍ଠମିଂ।
ପାଟିହାରିୟପକ୍ଖଞ୍ଚ ପସନ୍ନମାନସୋ, ଅଟ୍ଠଙ୍ଗୁପେତଂ ସୁସମତ୍ତରୂପଂ॥
‘‘ତତୋ ଚ ପାତୋ ଉପୱୁତ୍ଥୁପୋସଥୋ, ଅନ୍ନେନ ପାନେନ ଚ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ।
ପସନ୍ନଚିତ୍ତୋ ଅନୁମୋଦମାନୋ, ୟଥାରହଂ ସଂୱିଭଜେଥ ୱିଞ୍ଞୂ॥
‘‘ଧମ୍ମେନ ମାତାପିତରୋ ଭରେୟ୍ୟ, ପୟୋଜୟେ ଧମ୍ମିକଂ ସୋ ୱଣିଜ୍ଜଂ।
ଏତଂ ଗିହୀ ୱତ୍ତୟମପ୍ପମତ୍ତୋ, ସୟମ୍ପଭେ ନାମ ଉପେତି ଦେୱେ’’ତି॥
ଧମ୍ମିକସୁତ୍ତଂ ଚୁଦ୍ଦସମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
ଚୂଳୱଗ୍ଗୋ ଦୁତିୟୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ରତନାମଗନ୍ଧୋ ହିରି ଚ, ମଙ୍ଗଲଂ ସୂଚିଲୋମେନ।
ଧମ୍ମଚରିୟଞ୍ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ [କପିଲୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋପି ଚ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ନାୱା କିଂସୀଲମୁଟ୍ଠାନଂ॥
ରାହୁଲୋ ପୁନ କପ୍ପୋ ଚ, ପରିବ୍ବାଜନିୟଂ ତଥା।
ଧମ୍ମିକଞ୍ଚ ୱିଦୁନୋ ଆହୁ, ଚୂଳୱଗ୍ଗନ୍ତି ଚୁଦ୍ଦସାତି॥
୩. ମହାୱଗ୍ଗୋ
୧. ପବ୍ବଜ୍ଜାସୁତ୍ତଂ
ପବ୍ବଜ୍ଜଂ କିତ୍ତୟିସ୍ସାମି, ୟଥା ପବ୍ବଜି ଚକ୍ଖୁମା।
ୟଥା ୱୀମଂସମାନୋ ସୋ, ପବ୍ବଜ୍ଜଂ ସମରୋଚୟି॥
ସମ୍ବାଧୋୟଂ ଘରାୱାସୋ, ରଜସ୍ସାୟତନଂ ଇତି।
ଅବ୍ଭୋକାସୋୱ ପବ୍ବଜ୍ଜା, ଇତି ଦିସ୍ୱାନ ପବ୍ବଜି॥
ପବ୍ବଜିତ୍ୱାନ କାୟେନ, ପାପକମ୍ମଂ ୱିୱଜ୍ଜୟି।
ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତଂ ହିତ୍ୱା, ଆଜୀୱଂ ପରିସୋଧୟି॥
ଅଗମା ରାଜଗହଂ ବୁଦ୍ଧୋ, ମଗଧାନଂ ଗିରିବ୍ବଜଂ।
ପିଣ୍ଡାୟ ଅଭିହାରେସି, ଆକିଣ୍ଣୱରଲକ୍ଖଣୋ॥
ତମଦ୍ଦସା ବିମ୍ବିସାରୋ, ପାସାଦସ୍ମିଂ ପତିଟ୍ଠିତୋ।
ଦିସ୍ୱା ଲକ୍ଖଣସମ୍ପନ୍ନଂ, ଇମମତ୍ଥଂ ଅଭାସଥ॥
‘‘ଇମଂ ଭୋନ୍ତୋ ନିସାମେଥ, ଅଭିରୂପୋ ବ୍ରହା ସୁଚି।
ଚରଣେନ ଚ ସମ୍ପନ୍ନୋ, ୟୁଗମତ୍ତଞ୍ଚ ପେକ୍ଖତି॥
‘‘ଓକ୍ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୁ ସତିମା, ନାୟଂ ନୀଚକୁଲାମିୱ।
ରାଜଦୂତାଭିଧାୱନ୍ତୁ, କୁହିଂ ଭିକ୍ଖୁ ଗମିସ୍ସତି’’॥
ତେ ପେସିତା ରାଜଦୂତା, ପିଟ୍ଠିତୋ ଅନୁବନ୍ଧିସୁଂ।
କୁହିଂ ଗମିସ୍ସତି ଭିକ୍ଖୁ, କତ୍ଥ ୱାସୋ ଭୱିସ୍ସତି॥
ସପଦାନଂ ଚରମାନୋ, ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋ ସୁସଂୱୁତୋ।
ଖିପ୍ପଂ ପତ୍ତଂ ଅପୂରେସି, ସମ୍ପଜାନୋ ପଟିସ୍ସତୋ॥
ପିଣ୍ଡଚାରଂ ଚରିତ୍ୱାନ, ନିକ୍ଖମ୍ମ ନଗରା ମୁନି।
ପଣ୍ଡୱଂ ଅଭିହାରେସି, ଏତ୍ଥ ୱାସୋ ଭୱିସ୍ସତି॥
ଦିସ୍ୱାନ ୱାସୂପଗତଂ, ତୟୋ [ତତୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଦୂତା ଉପାୱିସୁଂ।
ତେସୁ ଏକୋୱ [ଏକୋ ଚ ଦୂତୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଆଗନ୍ତ୍ୱା, ରାଜିନୋ ପଟିୱେଦୟି॥
‘‘ଏସ ଭିକ୍ଖୁ ମହାରାଜ, ପଣ୍ଡୱସ୍ସ ପୁରତ୍ଥତୋ [ପୁରକ୍ଖତୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ।
ନିସିନ୍ନୋ ବ୍ୟଗ୍ଘୁସଭୋୱ, ସୀହୋୱ ଗିରିଗବ୍ଭରେ’’॥
ସୁତ୍ୱାନ ଦୂତୱଚନଂ, ଭଦ୍ଦୟାନେନ ଖତ୍ତିୟୋ।
ତରମାନରୂପୋ ନିୟ୍ୟାସି, ୟେନ ପଣ୍ଡୱପବ୍ବତୋ॥
ସ ୟାନଭୂମିଂ ୟାୟିତ୍ୱା, ୟାନା ଓରୁୟ୍ହ ଖତ୍ତିୟୋ।
ପତ୍ତିକୋ ଉପସଙ୍କମ୍ମ, ଆସଜ୍ଜ ନଂ ଉପାୱିସି॥
ନିସଜ୍ଜ ରାଜା ସମ୍ମୋଦି, କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ତତୋ।
କଥଂ ସୋ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା, ଇମମତ୍ଥଂ ଅଭାସଥ॥
‘‘ୟୁୱା ଚ ଦହରୋ ଚାସି, ପଠମୁପ୍ପତ୍ତିକୋ [ପଠମୁପ୍ପତ୍ତିୟା (ସୀ॰), ପଠମୁପ୍ପତ୍ତିତୋ (ସ୍ୟା॰)] ସୁସୁ।
ୱଣ୍ଣାରୋହେନ ସମ୍ପନ୍ନୋ, ଜାତିମା ୱିୟ ଖତ୍ତିୟୋ॥
‘‘ସୋଭୟନ୍ତୋ ଅନୀକଗ୍ଗଂ, ନାଗସଙ୍ଘପୁରକ୍ଖତୋ।
ଦଦାମି ଭୋଗେ ଭୁଞ୍ଜସ୍ସୁ, ଜାତିଂ ଅକ୍ଖାହି ପୁଚ୍ଛିତୋ’’॥
‘‘ଉଜୁଂ ଜନପଦୋ ରାଜ, ହିମୱନ୍ତସ୍ସ ପସ୍ସତୋ।
ଧନୱୀରିୟେନ ସମ୍ପନ୍ନୋ, କୋସଲେସୁ [କୋସଲସ୍ସ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ନିକେତିନୋ॥
‘‘ଆଦିଚ୍ଚା [ଆଦିଚ୍ଚୋ (କ॰)] ନାମ ଗୋତ୍ତେନ, ସାକିୟା [ସାକିୟୋ (କ॰)] ନାମ ଜାତିୟା।
ତମ୍ହା କୁଲା ପବ୍ବଜିତୋମ୍ହି, ନ କାମେ ଅଭିପତ୍ଥୟଂ॥
‘‘କାମେସ୍ୱାଦୀନୱଂ ଦିସ୍ୱା, ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ଦଟ୍ଠୁ ଖେମତୋ।
ପଧାନାୟ ଗମିସ୍ସାମି, ଏତ୍ଥ ମେ ରଞ୍ଜତୀ ମନୋ’’ତି॥
ପବ୍ବଜ୍ଜାସୁତ୍ତଂ ପଠମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୨. ପଧାନସୁତ୍ତଂ
‘‘ତଂ ମଂ ପଧାନପହିତତ୍ତଂ, ନଦିଂ ନେରଞ୍ଜରଂ ପତି।
ୱିପରକ୍କମ୍ମ ଝାୟନ୍ତଂ, ୟୋଗକ୍ଖେମସ୍ସ ପତ୍ତିୟା॥
‘‘ନମୁଚୀ କରୁଣଂ ୱାଚଂ, ଭାସମାନୋ ଉପାଗମି।
‘କିସୋ ତ୍ୱମସି ଦୁବ୍ବଣ୍ଣୋ, ସନ୍ତିକେ ମରଣଂ ତୱ॥
‘‘‘ସହସ୍ସଭାଗୋ ମରଣସ୍ସ, ଏକଂସୋ ତୱ ଜୀୱିତଂ।
ଜୀୱ ଭୋ ଜୀୱିତଂ ସେୟ୍ୟୋ, ଜୀୱଂ ପୁଞ୍ଞାନି କାହସି॥
‘‘‘ଚରତୋ ଚ ତେ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ଅଗ୍ଗିହୁତ୍ତଞ୍ଚ ଜୂହତୋ।
ପହୂତଂ ଚୀୟତେ ପୁଞ୍ଞଂ, କିଂ ପଧାନେନ କାହସି॥
‘‘‘ଦୁଗ୍ଗୋ ମଗ୍ଗୋ ପଧାନାୟ, ଦୁକ୍କରୋ ଦୁରଭିସମ୍ଭୱୋ’’’।
ଇମା ଗାଥା ଭଣଂ ମାରୋ, ଅଟ୍ଠା ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସନ୍ତିକେ॥
ତଂ ତଥାୱାଦିନଂ ମାରଂ, ଭଗୱା ଏତଦବ୍ରୱି।
‘‘ପମତ୍ତବନ୍ଧୁ ପାପିମ, ୟେନତ୍ଥେନ [ସେନତ୍ଥେନ (?), ଅତ୍ତନୋ ଅତ୍ଥେନ (ଅଟ୍ଠ॰ ସଂୱଣ୍ଣନା)] ଇଧାଗତୋ॥
‘‘ଅଣୁମତ୍ତୋପି [ଅଣୁମତ୍ତେନପି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ପୁଞ୍ଞେନ, ଅତ୍ଥୋ ମୟ୍ହଂ ନ ୱିଜ୍ଜତି।
ୟେସଞ୍ଚ ଅତ୍ଥୋ ପୁଞ୍ଞେନ, ତେ ମାରୋ ୱତ୍ତୁମରହତି॥
‘‘ଅତ୍ଥି ସଦ୍ଧା ତଥା [ତତୋ (ସୀ॰ ପୀ॰), ତପୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ୱୀରିୟଂ, ପଞ୍ଞା ଚ ମମ ୱିଜ୍ଜତି।
ଏୱଂ ମଂ ପହିତତ୍ତମ୍ପି, କିଂ ଜୀୱମନୁପୁଚ୍ଛସି॥
‘‘ନଦୀନମପି ସୋତାନି, ଅୟଂ ୱାତୋ ୱିସୋସୟେ।
କିଞ୍ଚ ମେ ପହିତତ୍ତସ୍ସ, ଲୋହିତଂ ନୁପସୁସ୍ସୟେ॥
‘‘ଲୋହିତେ ସୁସ୍ସମାନମ୍ହି, ପିତ୍ତଂ ସେମ୍ହଞ୍ଚ ସୁସ୍ସତି।
ମଂସେସୁ ଖୀୟମାନେସୁ, ଭିୟ୍ୟୋ ଚିତ୍ତଂ ପସୀଦତି।
ଭିୟ୍ୟୋ ସତି ଚ ପଞ୍ଞା ଚ, ସମାଧି ମମ ତିଟ୍ଠତି॥
‘‘ତସ୍ସ ମେୱଂ ୱିହରତୋ, ପତ୍ତସ୍ସୁତ୍ତମୱେଦନଂ।
କାମେସୁ [କାମେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ନାପେକ୍ଖତେ ଚିତ୍ତଂ, ପସ୍ସ ସତ୍ତସ୍ସ ସୁଦ୍ଧତଂ॥
‘‘କାମା ତେ ପଠମା ସେନା, ଦୁତିୟା ଅରତି ୱୁଚ୍ଚତି।
ତତିୟା ଖୁପ୍ପିପାସା ତେ, ଚତୁତ୍ଥୀ ତଣ୍ହା ପୱୁଚ୍ଚତି॥
‘‘ପଞ୍ଚମଂ [ପଞ୍ଚମୀ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଥିନମିଦ୍ଧଂ ତେ, ଛଟ୍ଠା ଭୀରୂ ପୱୁଚ୍ଚତି।
ସତ୍ତମୀ ୱିଚିକିଚ୍ଛା ତେ, ମକ୍ଖୋ ଥମ୍ଭୋ ତେ ଅଟ୍ଠମୋ॥
‘‘ଲାଭୋ ସିଲୋକୋ ସକ୍କାରୋ, ମିଚ୍ଛାଲଦ୍ଧୋ ଚ ୟୋ ୟସୋ।
ୟୋ ଚତ୍ତାନଂ ସମୁକ୍କଂସେ, ପରେ ଚ ଅୱଜାନତି॥
‘‘ଏସା ନମୁଚି ତେ ସେନା, କଣ୍ହସ୍ସାଭିପ୍ପହାରିନୀ।
ନ ନଂ ଅସୂରୋ ଜିନାତି, ଜେତ୍ୱା ଚ ଲଭତେ ସୁଖଂ॥
‘‘ଏସ ମୁଞ୍ଜଂ ପରିହରେ, ଧିରତ୍ଥୁ ମମ [ଇଦ (କ॰)] ଜୀୱିତଂ।
ସଙ୍ଗାମେ ମେ ମତଂ ସେୟ୍ୟୋ, ୟଂ ଚେ ଜୀୱେ ପରାଜିତୋ॥
‘‘ପଗାଳ୍ହେତ୍ଥ ନ ଦିସ୍ସନ୍ତି, ଏକେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା।
ତଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ ନ ଜାନନ୍ତି, ୟେନ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ସୁବ୍ବତା॥
‘‘ସମନ୍ତା ଧଜିନିଂ ଦିସ୍ୱା, ୟୁତ୍ତଂ ମାରଂ ସୱାହନଂ।
ୟୁଦ୍ଧାୟ ପଚ୍ଚୁଗ୍ଗଚ୍ଛାମି, ମା ମଂ ଠାନା ଅଚାୱୟି॥
‘‘ୟଂ ତେ ତଂ ନପ୍ପସହତି, ସେନଂ ଲୋକୋ ସଦେୱକୋ।
ତଂ ତେ ପଞ୍ଞାୟ ଭେଚ୍ଛାମି [ଗଚ୍ଛାମି (ସୀ॰), ୱେଚ୍ଛାମି (ସ୍ୟା॰), ୱଜ୍ଝାମି (କ॰)] , ଆମଂ ପତ୍ତଂୱ ଅସ୍ମନା [ପକ୍କଂୱ ଅମୁନା (କ॰)] ॥
‘‘ୱସୀକରିତ୍ୱା [ୱସିଂ କରିତ୍ୱା (ବହୂସୁ)] ସଙ୍କପ୍ପଂ, ସତିଞ୍ଚ ସୂପତିଟ୍ଠିତଂ।
ରଟ୍ଠା ରଟ୍ଠଂ ୱିଚରିସ୍ସଂ, ସାୱକେ ୱିନୟଂ ପୁଥୂ॥
‘‘ତେ ଅପ୍ପମତ୍ତା ପହିତତ୍ତା, ମମ ସାସନକାରକା।
ଅକାମସ୍ସ [ଅକାମା (କ॰)] ତେ ଗମିସ୍ସନ୍ତି, ୟତ୍ଥ ଗନ୍ତ୍ୱା ନ ସୋଚରେ’’॥
‘‘ସତ୍ତ ୱସ୍ସାନି ଭଗୱନ୍ତଂ, ଅନୁବନ୍ଧିଂ ପଦାପଦଂ।
ଓତାରଂ ନାଧିଗଚ୍ଛିସ୍ସଂ, ସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସତୀମତୋ॥
‘‘ମେଦୱଣ୍ଣଂୱ ପାସାଣଂ, ୱାୟସୋ ଅନୁପରିୟଗା।
ଅପେତ୍ଥ ମୁଦୁଂ [ମୁଦୁ (ସୀ॰)] ୱିନ୍ଦେମ, ଅପି ଅସ୍ସାଦନା ସିୟା॥
‘‘ଅଲଦ୍ଧା ତତ୍ଥ ଅସ୍ସାଦଂ, ୱାୟସେତ୍ତୋ ଅପକ୍କମି।
କାକୋୱ ସେଲମାସଜ୍ଜ, ନିବ୍ବିଜ୍ଜାପେମ ଗୋତମଂ’’॥
ତସ୍ସ ସୋକପରେତସ୍ସ, ୱୀଣା କଚ୍ଛା ଅଭସ୍ସଥ।
ତତୋ ସୋ ଦୁମ୍ମନୋ ୟକ୍ଖୋ, ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟଥାତି॥
ପଧାନସୁତ୍ତଂ ଦୁତିୟଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୩. ସୁଭାସିତସୁତ୍ତଂ
ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –
‘‘ଚତୂହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତା ୱାଚା ସୁଭାସିତା ହୋତି, ନ ଦୁବ୍ଭାସିତା, ଅନୱଜ୍ଜା ଚ ଅନନୁୱଜ୍ଜା ଚ ୱିଞ୍ଞୂନଂ। କତମେହି ଚତୂହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୁଭାସିତଂୟେୱ ଭାସତି ନୋ ଦୁବ୍ଭାସିତଂ, ଧମ୍ମଂୟେୱ ଭାସତି ନୋ ଅଧମ୍ମଂ, ପିୟଂୟେୱ ଭାସତି ନୋ ଅପ୍ପିୟଂ, ସଚ୍ଚଂୟେୱ ଭାସତି ନୋ ଅଲିକଂ। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତୂହି ଅଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତା ୱାଚା ସୁଭାସିତା ହୋତି, ନୋ ଦୁବ୍ଭାସିତା, ଅନୱଜ୍ଜା ଚ ଅନନୁୱଜ୍ଜା ଚ ୱିଞ୍ଞୂନ’’ନ୍ତି। ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ସୁଗତୋ ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –
‘‘ସୁଭାସିତଂ ଉତ୍ତମମାହୁ ସନ୍ତୋ, ଧମ୍ମଂ ଭଣେ ନାଧମ୍ମଂ ତଂ ଦୁତିୟଂ।
ପିୟଂ ଭଣେ ନାପ୍ପିୟଂ ତଂ ତତିୟଂ, ସଚ୍ଚଂ ଭଣେ ନାଲିକଂ ତଂ ଚତୁତ୍ଥ’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ୱଙ୍ଗୀସୋ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଏକଂସଂ ଚୀୱରଂ କତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ପଟିଭାତି ମଂ ଭଗୱା, ପଟିଭାତି ମଂ ସୁଗତା’’ତି। ‘‘ପଟିଭାତୁ ତଂ ୱଙ୍ଗୀସା’’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ୱଙ୍ଗୀସୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ସମ୍ମୁଖା ସାରୁପ୍ପାହି ଗାଥାହି ଅଭିତ୍ଥୱି –
‘‘ତମେୱ ୱାଚଂ ଭାସେୟ୍ୟ, ୟାୟତ୍ତାନଂ ନ ତାପୟେ।
ପରେ ଚ ନ ୱିହିଂସେୟ୍ୟ, ସା ୱେ ୱାଚା ସୁଭାସିତା॥
‘‘ପିୟୱାଚମେୱ ଭାସେୟ୍ୟ, ୟା ୱାଚା ପଟିନନ୍ଦିତା।
ୟଂ ଅନାଦାୟ ପାପାନି, ପରେସଂ ଭାସତେ ପିୟଂ॥
‘‘ସଚ୍ଚଂ ୱେ ଅମତା ୱାଚା, ଏସ ଧମ୍ମୋ ସନନ୍ତନୋ।
ସଚ୍ଚେ ଅତ୍ଥେ ଚ ଧମ୍ମେ ଚ, ଆହୁ ସନ୍ତୋ ପତିଟ୍ଠିତା॥
‘‘ୟଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭାସତି ୱାଚଂ, ଖେମଂ ନିବ୍ବାନପତ୍ତିୟା।
ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକିରିୟାୟ, ସା ୱେ ୱାଚାନମୁତ୍ତମା’’ତି॥
ସୁଭାସିତସୁତ୍ତଂ ତତିୟଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୪. ସୁନ୍ଦରିକଭାରଦ୍ୱାଜସୁତ୍ତଂ
ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା କୋସଲେସୁ ୱିହରତି ସୁନ୍ଦରିକାୟ ନଦିୟା ତୀରେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସୁନ୍ଦରିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ସୁନ୍ଦରିକାୟ ନଦିୟା ତୀରେ ଅଗ୍ଗିଂ ଜୁହତି, ଅଗ୍ଗିହୁତ୍ତଂ ପରିଚରତି। ଅଥ ଖୋ ସୁନ୍ଦରିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଅଗ୍ଗିଂ ଜୁହିତ୍ୱା ଅଗ୍ଗିହୁତ୍ତଂ ପରିଚରିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ସମନ୍ତା ଚତୁଦ୍ଦିସା ଅନୁୱିଲୋକେସି – ‘‘କୋ ନୁ ଖୋ ଇମଂ ହବ୍ୟସେସଂ ଭୁଞ୍ଜେୟ୍ୟା’’ତି? ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ସୁନ୍ଦରିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅୱିଦୂରେ ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ରୁକ୍ଖମୂଲେ ସସୀସଂ ପାରୁତଂ ନିସିନ୍ନଂ; ଦିସ୍ୱାନ ୱାମେନ ହତ୍ଥେନ ହବ୍ୟସେସଂ ଗହେତ୍ୱା ଦକ୍ଖିଣେନ ହତ୍ଥେନ କମଣ୍ଡଲୁଂ ଗହେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି।
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ସୁନ୍ଦରିକଭାରଦ୍ୱାଜସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ପଦସଦ୍ଦେନ ସୀସଂ ୱିୱରି। ଅଥ ଖୋ ସୁନ୍ଦରିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ – ‘‘ମୁଣ୍ଡୋ ଅୟଂ ଭୱଂ, ମୁଣ୍ଡକୋ ଅୟଂ ଭୱ’’ନ୍ତି ତତୋୱ ପୁନ ନିୱତ୍ତିତୁକାମୋ ଅହୋସି। ଅଥ ଖୋ ସୁନ୍ଦରିକଭାରଦ୍ୱାଜସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘ମୁଣ୍ଡାପି ହି ଇଧେକଚ୍ଚେ ବ୍ରାହ୍ମଣା ଭୱନ୍ତି, ୟଂନୂନାହଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଜାତିଂ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ସୁନ୍ଦରିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିଂଜଚ୍ଚୋ ଭୱ’’ନ୍ତି?
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ସୁନ୍ଦରିକଭାରଦ୍ୱାଜଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ଗାଥାହି ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ନୋମ୍ହି ନ ରାଜପୁତ୍ତୋ, ନ ୱେସ୍ସାୟନୋ ଉଦ କୋଚି ନୋମ୍ହି।
ଗୋତ୍ତଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ପୁଥୁଜ୍ଜନାନଂ, ଅକିଞ୍ଚନୋ ମନ୍ତ ଚରାମି ଲୋକେ॥
‘‘ସଙ୍ଘାଟିୱାସୀ ଅଗହୋ ଚରାମି [ଅଗିହୋ (କ॰ ସୀ॰ ପୀ॰) ଅଗେହୋ (କତ୍ଥଚି)] , ନିୱୁତ୍ତକେସୋ ଅଭିନିବ୍ବୁତତ୍ତୋ।
ଅଲିପ୍ପମାନୋ ଇଧ ମାଣୱେହି, ଅକଲ୍ଲଂ ମଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ ପୁଚ୍ଛସି ଗୋତ୍ତପଞ୍ହଂ’’॥
‘‘ପୁଚ୍ଛନ୍ତି ୱେ ଭୋ ବ୍ରାହ୍ମଣା, ବ୍ରାହ୍ମଣେଭି ସହ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ନୋ ଭୱ’’ନ୍ତି॥
‘‘ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ହି ଚେ ତ୍ୱଂ ବ୍ରୂସି, ମଞ୍ଚ ବ୍ରୂସି ଅବ୍ରାହ୍ମଣଂ।
ତଂ ତଂ ସାୱିତ୍ତିଂ ପୁଚ୍ଛାମି, ତିପଦଂ ଚତୁୱୀସତକ୍ଖରଂ॥
‘‘କିଂ ନିସ୍ସିତା ଇସୟୋ ମନୁଜା, ଖତ୍ତିୟା ବ୍ରାହ୍ମଣା [ପଠମପାଦନ୍ତୋ] ଦେୱତାନଂ।
ୟଞ୍ଞମକପ୍ପୟିଂସୁ ପୁଥୂ ଇଧ ଲୋକେ [ଦୁତିୟପାଦନ୍ତୋ (ସୀ॰)] ॥
‘‘ୟଦନ୍ତଗୂ ୱେଦଗୂ ୟଞ୍ଞକାଲେ, ୟସ୍ସାହୁତିଂ ଲଭେ ତସ୍ସିଜ୍ଝେତି ବ୍ରୂମି’’॥
‘‘ଅଦ୍ଧା ହି ତସ୍ସ ହୁତମିଜ୍ଝେ, (ଇତି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ)
ୟଂ ତାଦିସଂ ୱେଦଗୁମଦ୍ଦସାମ।
ତୁମ୍ହାଦିସାନଞ୍ହି ଅଦସ୍ସନେନ, ଅଞ୍ଞୋ ଜନୋ ଭୁଞ୍ଜତି ପୂରଳାସଂ’’॥
‘‘ତସ୍ମାତିହ ତ୍ୱଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଅତ୍ଥେନ, ଅତ୍ଥିକୋ ଉପସଙ୍କମ୍ମ ପୁଚ୍ଛ।
ସନ୍ତଂ ୱିଧୂମଂ ଅନୀଘଂ ନିରାସଂ, ଅପ୍ପେୱିଧ ଅଭିୱିନ୍ଦେ ସୁମେଧଂ’’॥
‘‘ୟଞ୍ଞେ ରତୋହଂ ଭୋ ଗୋତମ, ୟଞ୍ଞଂ ୟିଟ୍ଠୁକାମୋ ନାହଂ ପଜାନାମି।
ଅନୁସାସତୁ ମଂ ଭୱଂ, ୟତ୍ଥ ହୁତଂ ଇଜ୍ଝତେ ବ୍ରୂହି ମେ ତଂ’’॥
‘‘ତେନ ହି ତ୍ୱଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଓଦହସ୍ସୁ ସୋତଂ; ଧମ୍ମଂ ତେ ଦେସେସ୍ସାମି –
‘‘ମା ଜାତିଂ ପୁଚ୍ଛୀ ଚରଣଞ୍ଚ ପୁଚ୍ଛ, କଟ୍ଠା ହୱେ ଜାୟତି ଜାତୱେଦୋ।
ନୀଚାକୁଲୀନୋପି ମୁନୀ ଧିତୀମା, ଆଜାନିୟୋ ହୋତି ହିରୀନିସେଧୋ॥
‘‘ସଚ୍ଚେନ ଦନ୍ତୋ ଦମସା ଉପେତୋ, ୱେଦନ୍ତଗୂ ୱୂସିତବ୍ରହ୍ମଚରିୟୋ।
କାଲେନ ତମ୍ହି ହବ୍ୟଂ ପୱେଚ୍ଛେ, ୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ପୁଞ୍ଞପେକ୍ଖୋ [ପୁଞ୍ଞପେଖୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୟଜେଥ॥
‘‘ୟେ କାମେ ହିତ୍ୱା ଅଗହା ଚରନ୍ତି, ସୁସଞ୍ଞତତ୍ତା ତସରଂୱ ଉଜ୍ଜୁଂ।
କାଲେନ ତେସୁ ହବ୍ୟଂ ପୱେଚ୍ଛେ, ୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ପୁଞ୍ଞପେକ୍ଖୋ ୟଜେଥ॥
‘‘ୟେ ୱୀତରାଗା ସୁସମାହିତିନ୍ଦ୍ରିୟା, ଚନ୍ଦୋୱ ରାହୁଗ୍ଗହଣା ପମୁତ୍ତା।
କାଲେନ ତେସୁ ହବ୍ୟଂ ପୱେଚ୍ଛେ, ୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ପୁଞ୍ଞପେକ୍ଖୋ ୟଜେଥ॥
‘‘ଅସଜ୍ଜମାନା ୱିଚରନ୍ତି ଲୋକେ, ସଦା ସତା ହିତ୍ୱା ମମାୟିତାନି।
କାଲେନ ତେସୁ ହବ୍ୟଂ ପୱେଚ୍ଛେ, ୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ପୁଞ୍ଞପେକ୍ଖୋ ୟଜେଥ॥
‘‘ୟୋ କାମେ ହିତ୍ୱା ଅଭିଭୁୟ୍ୟଚାରୀ, ୟୋ ୱେଦି ଜାତୀମରଣସ୍ସ ଅନ୍ତଂ।
ପରିନିବ୍ବୁତୋ ଉଦକରହଦୋୱ ସୀତୋ, ତଥାଗତୋ ଅରହତି ପୂରଳାସଂ॥
‘‘ସମୋ ସମେହି ୱିସମେହି ଦୂରେ, ତଥାଗତୋ ହୋତି ଅନନ୍ତପଞ୍ଞୋ।
ଅନୂପଲିତ୍ତୋ ଇଧ ୱା ହୁରଂ ୱା, ତଥାଗତୋ ଅରହତି ପୂରଳାସଂ॥
‘‘ୟମ୍ହି ନ ମାୟା ୱସତି ନ ମାନୋ, ୟୋ ୱୀତଲୋଭୋ ଅମମୋ ନିରାସୋ।
ପନୁଣ୍ଣକୋଧୋ ଅଭିନିବ୍ବୁତତ୍ତୋ, ୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ସୋକମଲଂ ଅହାସି।
ତଥାଗତୋ ଅରହତି ପୂରଳାସଂ॥
‘‘ନିୱେସନଂ ୟୋ ମନସୋ ଅହାସି, ପରିଗ୍ଗହା ୟସ୍ସ ନ ସନ୍ତି କେଚି।
ଅନୁପାଦିୟାନୋ ଇଧ ୱା ହୁରଂ ୱା, ତଥାଗତୋ ଅରହତି ପୂରଳାସଂ॥
‘‘ସମାହିତୋ ୟୋ ଉଦତାରି ଓଘଂ, ଧମ୍ମଂ ଚଞ୍ଞାସି ପରମାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା।
ଖୀଣାସୱୋ ଅନ୍ତିମଦେହଧାରୀ, ତଥାଗତୋ ଅରହତି ପୂରଳାସଂ॥
‘‘ଭୱାସୱା ୟସ୍ସ ୱଚୀ ଖରା ଚ, ୱିଧୂପିତା ଅତ୍ଥଗତା ନ ସନ୍ତି।
ସ ୱେଦଗୂ ସବ୍ବଧି ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ, ତଥାଗତୋ ଅରହତି ପୂରଳାସଂ॥
‘‘ସଙ୍ଗାତିଗୋ ୟସ୍ସ ନ ସନ୍ତି ସଙ୍ଗା, ୟୋ ମାନସତ୍ତେସୁ ଅମାନସତ୍ତୋ।
ଦୁକ୍ଖଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ସଖେତ୍ତୱତ୍ଥୁଂ, ତଥାଗତୋ ଅରହତି ପୂରଳାସଂ॥
‘‘ଆସଂ ଅନିସ୍ସାୟ ୱିୱେକଦସ୍ସୀ, ପରୱେଦିୟଂ ଦିଟ୍ଠିମୁପାତିୱତ୍ତୋ।
ଆରମ୍ମଣା ୟସ୍ସ ନ ସନ୍ତି କେଚି, ତଥାଗତୋ ଅରହତି ପୂରଳାସଂ॥
‘‘ପରୋପରା [ପରୋୱରା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୟସ୍ସ ସମେଚ୍ଚ ଧମ୍ମା, ୱିଧୂପିତା ଅତ୍ଥଗତା ନ ସନ୍ତି।
ସନ୍ତୋ ଉପାଦାନଖୟେ ୱିମୁତ୍ତୋ, ତଥାଗତୋ ଅରହତି ପୂରଳାସଂ॥
‘‘ସଂୟୋଜନଂ ଜାତିଖୟନ୍ତଦସ୍ସୀ, ୟୋପାନୁଦି ରାଗପଥଂ ଅସେସଂ।
ସୁଦ୍ଧୋ ନିଦୋସୋ ୱିମଲୋ ଅକାଚୋ [ଅକାମୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] , ତଥାଗତୋ ଅରହତି ପୂରଳାସଂ॥
‘‘ୟୋ ଅତ୍ତନୋ ଅତ୍ତାନଂ [ଅତ୍ତନାତ୍ତାନଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ନାନୁପସ୍ସତି, ସମାହିତୋ ଉଜ୍ଜୁଗତୋ ଠିତତ୍ତୋ।
ସ ୱେ ଅନେଜୋ ଅଖିଲୋ ଅକଙ୍ଖୋ, ତଥାଗତୋ ଅରହତି ପୂରଳାସଂ॥
‘‘ମୋହନ୍ତରା ୟସ୍ସ ନ ସନ୍ତି କେଚି, ସବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଚ ଞାଣଦସ୍ସୀ।
ସରୀରଞ୍ଚ ଅନ୍ତିମଂ ଧାରେତି, ପତ୍ତୋ ଚ ସମ୍ବୋଧିମନୁତ୍ତରଂ ସିୱଂ।
ଏତ୍ତାୱତା ୟକ୍ଖସ୍ସ ସୁଦ୍ଧି, ତଥାଗତୋ ଅରହତି ପୂରଳାସଂ’’॥
‘‘ହୁତଞ୍ଚ [ହୁତ୍ତଞ୍ଚ (ସୀ॰ କ॰)] ମୟ୍ହଂ ହୁତମତ୍ଥୁ ସଚ୍ଚଂ, ୟଂ ତାଦିସଂ ୱେଦଗୁନଂ ଅଲତ୍ଥଂ।
ବ୍ରହ୍ମା ହି ସକ୍ଖି ପଟିଗଣ୍ହାତୁ ମେ ଭଗୱା, ଭୁଞ୍ଜତୁ ମେ ଭଗୱା ପୂରଳାସଂ’’॥
‘‘ଗାଥାଭିଗୀତଂ ମେ ଅଭୋଜନେୟ୍ୟଂ, ସମ୍ପସ୍ସତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ ନେସ ଧମ୍ମୋ।
ଗାଥାଭିଗୀତଂ ପନୁଦନ୍ତି ବୁଦ୍ଧା, ଧମ୍ମେ ସତୀ ବ୍ରାହ୍ମଣ ୱୁତ୍ତିରେସା॥
‘‘ଅଞ୍ଞେନ ଚ କେୱଲିନଂ ମହେସିଂ, ଖୀଣାସୱଂ କୁକ୍କୁଚ୍ଚୱୂପସନ୍ତଂ।
ଅନ୍ନେନ ପାନେନ ଉପଟ୍ଠହସ୍ସୁ, ଖେତ୍ତଞ୍ହି ତଂ ପୁଞ୍ଞପେକ୍ଖସ୍ସ ହୋତି’’॥
‘‘ସାଧାହଂ ଭଗୱା ତଥା ୱିଜଞ୍ଞଂ, ୟୋ ଦକ୍ଖିଣଂ ଭୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ ମାଦିସସ୍ସ।
ୟଂ ୟଞ୍ଞକାଲେ ପରିୟେସମାନୋ, ପପ୍ପୁୟ୍ୟ ତୱ ସାସନଂ’’॥
‘‘ସାରମ୍ଭା ୟସ୍ସ ୱିଗତା, ଚିତ୍ତଂ ୟସ୍ସ ଅନାୱିଲଂ।
ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ଚ କାମେହି, ଥିନଂ ୟସ୍ସ ପନୂଦିତଂ॥
‘‘ସୀମନ୍ତାନଂ ୱିନେତାରଂ, ଜାତିମରଣକୋୱିଦଂ।
ମୁନିଂ ମୋନେୟ୍ୟସମ୍ପନ୍ନଂ, ତାଦିସଂ ୟଞ୍ଞମାଗତଂ॥
‘‘ଭକୁଟିଂ [ଭୂକୁଟିଂ (କ॰ ସୀ॰), ଭାକୁଟିଂ (କ॰ ସୀ॰, ମ॰ ନି॰ ୧.୨୨୬)] ୱିନୟିତ୍ୱାନ, ପଞ୍ଜଲିକା ନମସ୍ସଥ।
ପୂଜେଥ ଅନ୍ନପାନେନ, ଏୱଂ ଇଜ୍ଝନ୍ତି ଦକ୍ଖିଣା॥
‘‘ବୁଦ୍ଧୋ ଭୱଂ ଅରହତି ପୂରଳାସଂ, ପୁଞ୍ଞଖେତ୍ତମନୁତ୍ତରଂ।
ଆୟାଗୋ ସବ୍ବଲୋକସ୍ସ, ଭୋତୋ ଦିନ୍ନଂ ମହପ୍ଫଲ’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ଖୋ ସୁନ୍ଦରିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ! ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭୋ ଗୋତମ, ନିକ୍କୁଜ୍ଜିତଂ ୱା ଉକ୍କୁଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ପଟିଚ୍ଛନ୍ନଂ ୱା ୱିୱରେୟ୍ୟ, ମୂଳ୍ହସ୍ସ ୱା ମଗ୍ଗଂ ଆଚିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଅନ୍ଧକାରେ ୱା ତେଲପଜ୍ଜୋତଂ ଧାରେୟ୍ୟ – ଚକ୍ଖୁମନ୍ତୋ ରୂପାନି ଦକ୍ଖନ୍ତୀତି; ଏୱମେୱଂ ଭୋତା ଗୋତମେନ ଅନେକପରିୟାୟେନ ଧମ୍ମୋ ପକାସିତୋ। ଏସାହଂ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ସରଣଂ ଗଚ୍ଛାମି ଧମ୍ମଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଞ୍ଚ। ଲଭେୟ୍ୟାହଂ ଭୋତୋ ଗୋତମସ୍ସ ସନ୍ତିକେ ପବ୍ବଜ୍ଜଂ, ଲଭେୟ୍ୟଂ ଉପସମ୍ପଦ’’ନ୍ତି। ଅଲତ୍ଥ ଖୋ ସୁନ୍ଦରିକଭାରଦ୍ୱାଜୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ…ପେ॰… ଅରହତଂ ଅହୋସୀତି।
ସୁନ୍ଦରିକଭାରଦ୍ୱାଜସୁତ୍ତଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୫. ମାଘସୁତ୍ତଂ
ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ଗିଜ୍ଝକୂଟେ ପବ୍ବତେ। ଅଥ ଖୋ ମାଘୋ ମାଣୱୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ମାଘୋ ମାଣୱୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –
‘‘ଅହଞ୍ହି, ଭୋ ଗୋତମ, ଦାୟକୋ ଦାନପତି ୱଦଞ୍ଞୂ ୟାଚୟୋଗୋ; ଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସାମି; ଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସିତ୍ୱା ଧମ୍ମଲଦ୍ଧେହି ଭୋଗେହି ଧମ୍ମାଧିଗତେହି ଏକସ୍ସପି ଦଦାମି ଦ୍ୱିନ୍ନମ୍ପି ତିଣ୍ଣମ୍ପି ଚତୁନ୍ନମ୍ପି ପଞ୍ଚନ୍ନମ୍ପି ଛନ୍ନମ୍ପି ସତ୍ତନ୍ନମ୍ପି ଅଟ୍ଠନ୍ନମ୍ପି ନୱନ୍ନମ୍ପି ଦସନ୍ନମ୍ପି ଦଦାମି, ୱୀସାୟପି ତିଂସାୟପି ଚତ୍ତାଲୀସାୟପି ପଞ୍ଞାସାୟପି ଦଦାମି, ସତସ୍ସପି ଦଦାମି, ଭିୟ୍ୟୋପି ଦଦାମି। କଚ୍ଚାହଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଏୱଂ ଦଦନ୍ତୋ ଏୱଂ ୟଜନ୍ତୋ ବହୁଂ ପୁଞ୍ଞଂ ପସୱାମୀ’’ତି ?
‘‘ତଗ୍ଘ ତ୍ୱଂ, ମାଣୱ, ଏୱଂ ଦଦନ୍ତୋ ଏୱଂ ୟଜନ୍ତୋ ବହୁଂ ପୁଞ୍ଞଂ ପସୱସି। ୟୋ ଖୋ, ମାଣୱ, ଦାୟକୋ ଦାନପତି ୱଦଞ୍ଞୂ ୟାଚୟୋଗୋ; ଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସତି; ଧମ୍ମେନ ଭୋଗେ ପରିୟେସିତ୍ୱା ଧମ୍ମଲଦ୍ଧେହି ଭୋଗେହି ଧମ୍ମାଧିଗତେହି ଏକସ୍ସପି ଦଦାତି…ପେ॰… ସତସ୍ସପି ଦଦାତି, ଭିୟ୍ୟୋପି ଦଦାତି, ବହୁଂ ସୋ ପୁଞ୍ଞଂ ପସୱତୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ମାଘୋ ମାଣୱୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ପୁଚ୍ଛାମହଂ ଗୋତମଂ ୱଦଞ୍ଞୁଂ, (ଇତି ମାଘୋ ମାଣୱୋ)
କାସାୟୱାସିଂ ଅଗହଂ [ଅଗିହଂ (ସୀ॰), ଅଗେହଂ (ପୀ॰)] ଚରନ୍ତଂ।
ୟୋ ୟାଚୟୋଗୋ ଦାନପତି [ଦାନପତୀ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଗହଟ୍ଠୋ, ପୁଞ୍ଞତ୍ଥିକୋ [ପୁଞ୍ଞପେଖୋ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ୟଜତି ପୁଞ୍ଞପେକ୍ଖୋ।
ଦଦଂ ପରେସଂ ଇଧ ଅନ୍ନପାନଂ, କଥଂ ହୁତଂ ୟଜମାନସ୍ସ ସୁଜ୍ଝେ’’॥
‘‘ୟୋ ୟାଚୟୋଗୋ ଦାନପତି ଗହଟ୍ଠୋ, (ମାଘାତି ଭଗୱା)
ପୁଞ୍ଞତ୍ଥିକୋ ୟଜତି ପୁଞ୍ଞପେକ୍ଖୋ।
ଦଦଂ ପରେସଂ ଇଧ ଅନ୍ନପାନଂ, ଆରାଧୟେ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟେଭି ତାଦି’’॥
‘‘ୟୋ ୟାଚୟୋଗୋ ଦାନପତି ଗହଟ୍ଠୋ, (ଇତି ମାଘୋ ମାଣୱୋ)
ପୁଞ୍ଞତ୍ଥିକୋ ୟଜତି ପୁଞ୍ଞପେକ୍ଖୋ।
ଦଦଂ ପରେସଂ ଇଧ ଅନ୍ନପାନଂ, ଅକ୍ଖାହି ମେ ଭଗୱା ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟେ’’॥
‘‘ୟେ ୱେ ଅସତ୍ତା [ଅଲଗ୍ଗା (ସ୍ୟା॰)] ୱିଚରନ୍ତି ଲୋକେ, ଅକିଞ୍ଚନା କେୱଲିନୋ ୟତତ୍ତା।
କାଲେନ ତେସୁ ହବ୍ୟଂ ପୱେଚ୍ଛେ, ୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ପୁଞ୍ଞପେକ୍ଖୋ ୟଜେଥ॥
‘‘ୟେ ସବ୍ବସଂୟୋଜନବନ୍ଧନଚ୍ଛିଦା, ଦନ୍ତା ୱିମୁତ୍ତା ଅନୀଘା ନିରାସା।
କାଲେନ ତେସୁ ହବ୍ୟଂ ପୱେଚ୍ଛେ, ୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ପୁଞ୍ଞପେକ୍ଖୋ ୟଜେଥ॥
‘‘ୟେ ସବ୍ବସଂୟୋଜନୱିପ୍ପମୁତ୍ତା, ଦନ୍ତା ୱିମୁତ୍ତା ଅନୀଘା ନିରାସା।
କାଲେନ ତେସୁ ହବ୍ୟଂ ପୱେଚ୍ଛେ, ୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ପୁଞ୍ଞପେକ୍ଖୋ ୟଜେଥ॥
‘‘ରାଗଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ପହାୟ ମୋହଂ, ଖୀଣାସୱା ୱୂସିତବ୍ରହ୍ମଚରିୟା।
କାଲେନ ତେସୁ ହବ୍ୟଂ ପୱେଚ୍ଛେ, ୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ପୁଞ୍ଞପେକ୍ଖୋ ୟଜେଥ॥
‘‘ୟେସୁ ନ ମାୟା ୱସତି ନ ମାନୋ, ଖୀଣାସୱା ୱୂସିତବ୍ରହ୍ମଚରିୟା।
କାଲେନ ତେସୁ ହବ୍ୟଂ ପୱେଚ୍ଛେ, ୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ପୁଞ୍ଞପେକ୍ଖୋ ୟଜେଥ॥
‘‘ୟେ ୱୀତଲୋଭା ଅମମା ନିରାସା, ଖୀଣାସୱା ୱୂସିତବ୍ରହ୍ମଚରିୟା।
କାଲେନ ତେସୁ ହବ୍ୟଂ ପୱେଚ୍ଛେ, ୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ପୁଞ୍ଞପେକ୍ଖୋ ୟଜେଥ॥
‘‘ୟେ ୱେ ନ ତଣ୍ହାସୁ ଉପାତିପନ୍ନା, ୱିତରେୟ୍ୟ ଓଘଂ ଅମମା ଚରନ୍ତି।
କାଲେନ ତେସୁ ହବ୍ୟଂ ପୱେଚ୍ଛେ, ୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ପୁଞ୍ଞପେକ୍ଖୋ ୟଜେଥ॥
‘‘ୟେସଂ ତଣ୍ହା ନତ୍ଥି କୁହିଞ୍ଚି ଲୋକେ, ଭୱାଭୱାୟ ଇଧ ୱା ହୁରଂ ୱା।
କାଲେନ ତେସୁ ହବ୍ୟଂ ପୱେଚ୍ଛେ, ୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ପୁଞ୍ଞପେକ୍ଖୋ ୟଜେଥ॥
‘‘ୟେ କାମେ ହିତ୍ୱା ଅଗହା ଚରନ୍ତି, ସୁସଞ୍ଞତତ୍ତା ତସରଂୱ ଉଜ୍ଜୁଂ।
କାଲେନ ତେସୁ ହବ୍ୟଂ ପୱେଚ୍ଛେ, ୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ପୁଞ୍ଞପେକ୍ଖୋ ୟଜେଥ॥
‘‘ୟେ ୱୀତରାଗା ସୁସମାହିତିନ୍ଦ୍ରିୟା, ଚନ୍ଦୋୱ ରାହୁଗ୍ଗହଣା ପମୁତ୍ତା।
କାଲେନ ତେସୁ ହବ୍ୟଂ ପୱେଚ୍ଛେ, ୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ପୁଞ୍ଞପେକ୍ଖୋ ୟଜେଥ॥
‘‘ସମିତାୱିନୋ ୱୀତରାଗା ଅକୋପା, ୟେସଂ ଗତୀ ନତ୍ଥିଧ ୱିପ୍ପହାୟ।
କାଲେନ ତେସୁ ହବ୍ୟଂ ପୱେଚ୍ଛେ, ୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ପୁଞ୍ଞପେକ୍ଖୋ ୟଜେଥ॥
‘‘ଜହିତ୍ୱା ଜାତିମରଣଂ ଅସେସଂ, କଥଂକଥିଂ ସବ୍ବମୁପାତିୱତ୍ତା।
କାଲେନ ତେସୁ ହବ୍ୟଂ ପୱେଚ୍ଛେ, ୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ପୁଞ୍ଞପେକ୍ଖୋ ୟଜେଥ॥
‘‘ୟେ ଅତ୍ତଦୀପା ୱିଚରନ୍ତି ଲୋକେ, ଅକିଞ୍ଚନା ସବ୍ବଧି ୱିପ୍ପମୁତ୍ତା।
କାଲେନ ତେସୁ ହବ୍ୟଂ ପୱେଚ୍ଛେ, ୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ପୁଞ୍ଞପେକ୍ଖୋ ୟଜେଥ॥
‘‘ୟେ ହେତ୍ଥ ଜାନନ୍ତି ୟଥା ତଥା ଇଦଂ, ଅୟମନ୍ତିମା ନତ୍ଥି ପୁନବ୍ଭୱୋତି।
କାଲେନ ତେସୁ ହବ୍ୟଂ ପୱେଚ୍ଛେ, ୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ପୁଞ୍ଞପେକ୍ଖୋ ୟଜେଥ॥
‘‘ୟୋ ୱେଦଗୂ ଝାନରତୋ ସତୀମା, ସମ୍ବୋଧିପତ୍ତୋ ସରଣଂ ବହୂନଂ।
କାଲେନ ତମ୍ହି ହବ୍ୟଂ ପୱେଚ୍ଛେ, ୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ପୁଞ୍ଞପେକ୍ଖୋ ୟଜେଥ’’॥
‘‘ଅଦ୍ଧା ଅମୋଘା ମମ ପୁଚ୍ଛନା ଅହୁ, ଅକ୍ଖାସି ମେ ଭଗୱା ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟେ।
ତ୍ୱଞ୍ହେତ୍ଥ ଜାନାସି ୟଥା ତଥା ଇଦଂ, ତଥା ହି ତେ ୱିଦିତୋ ଏସ ଧମ୍ମୋ॥
‘‘ୟୋ ୟାଚୟୋଗୋ ଦାନପତି ଗହଟ୍ଠୋ, (ଇତି ମାଘୋ ମାଣୱୋ)
ପୁଞ୍ଞତ୍ଥିକୋ ୟଜତି ପୁଞ୍ଞପେକ୍ଖୋ।
ଦଦଂ ପରେସଂ ଇଧ ଅନ୍ନପାନଂ,
ଅକ୍ଖାହି ମେ ଭଗୱା ୟଞ୍ଞସମ୍ପଦଂ’’॥
‘‘ୟଜସ୍ସୁ ୟଜମାନୋ ମାଘାତି ଭଗୱା, ସବ୍ବତ୍ଥ ଚ ୱିପ୍ପସାଦେହି ଚିତ୍ତଂ।
ଆରମ୍ମଣଂ ୟଜମାନସ୍ସ ୟଞ୍ଞୋ, ଏତ୍ଥପ୍ପତିଟ୍ଠାୟ ଜହାତି ଦୋସଂ॥
‘‘ସୋ ୱୀତରାଗୋ ପୱିନେୟ୍ୟ ଦୋସଂ, ମେତ୍ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱୟମପ୍ପମାଣଂ।
ରତ୍ତିନ୍ଦିୱଂ ସତତମପ୍ପମତ୍ତୋ, ସବ୍ବା ଦିସା ଫରତି ଅପ୍ପମଞ୍ଞଂ’’॥
‘‘କୋ ସୁଜ୍ଝତି ମୁଚ୍ଚତି ବଜ୍ଝତୀ ଚ, କେନତ୍ତନା ଗଚ୍ଛତି [କେନତ୍ଥେନା ଗଚ୍ଛତି (କ॰)] ବ୍ରହ୍ମଲୋକଂ।
ଅଜାନତୋ ମେ ମୁନି ବ୍ରୂହି ପୁଟ୍ଠୋ, ଭଗୱା ହି ମେ ସକ୍ଖି ବ୍ରହ୍ମଜ୍ଜଦିଟ୍ଠୋ।
ତୁୱଞ୍ହି ନୋ ବ୍ରହ୍ମସମୋସି ସଚ୍ଚଂ, କଥଂ ଉପପଜ୍ଜତି ବ୍ରହ୍ମଲୋକଂ ଜୁତିମ’’॥
‘‘ୟୋ ୟଜତି ତିୱିଧଂ ୟଞ୍ଞସମ୍ପଦଂ, (ମାଘାତି ଭଗୱା)
ଆରାଧୟେ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟେଭି ତାଦି।
ଉପପଜ୍ଜତି ବ୍ରହ୍ମଲୋକନ୍ତି ବ୍ରୂମୀ’’ତି॥
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ମାଘୋ ମାଣୱୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି।
ମାଘସୁତ୍ତଂ ପଞ୍ଚମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୬. ସଭିୟସୁତ୍ତଂ
ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ୱେଳୁୱନେ କଲନ୍ଦକନିୱାପେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସଭିୟସ୍ସ ପରିବ୍ବାଜକସ୍ସ ପୁରାଣସାଲୋହିତାୟ ଦେୱତାୟ ପଞ୍ହା ଉଦ୍ଦିଟ୍ଠା ହୋନ୍ତି – ‘‘ୟୋ ତେ, ସଭିୟ, ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ଇମେ ପଞ୍ହେ ପୁଟ୍ଠୋ ବ୍ୟାକରୋତି ତସ୍ସ ସନ୍ତିକେ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରେୟ୍ୟାସୀ’’ତି।
ଅଥ ଖୋ ସଭିୟୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ତସ୍ସା ଦେୱତାୟ ସନ୍ତିକେ ତେ ପଞ୍ହେ ଉଗ୍ଗହେତ୍ୱା ୟେ ତେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଙ୍ଘିନୋ ଗଣିନୋ ଗଣାଚରିୟା ଞାତା ୟସସ୍ସିନୋ ତିତ୍ଥକରା ସାଧୁସମ୍ମତା ବହୁଜନସ୍ସ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ପୂରଣୋ କସ୍ସପୋ ମକ୍ଖଲିଗୋସାଲୋ ଅଜିତୋ କେସକମ୍ବଲୋ ପକୁଧୋ [କକୁଧୋ (ସୀ॰) ପକୁଦ୍ଧୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] କଚ୍ଚାନୋ ସଞ୍ଚୟୋ [ସଞ୍ଜୟୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ବେଲଟ୍ଠପୁତ୍ତୋ [ବେଲ୍ଲଟ୍ଠିପୁତ୍ତୋ (ସୀ॰ ପୀ॰), ୱେଳଟ୍ଠପୁତ୍ତୋ (ସ୍ୟା॰)] ନିଗଣ୍ଠୋ ନାଟପୁତ୍ତୋ [ନାତପୁତ୍ତୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ତେ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ତେ ପଞ୍ହେ ପୁଚ୍ଛତି। ତେ ସଭିୟେନ ପରିବ୍ବାଜକେନ ପଞ୍ହେ ପୁଟ୍ଠା ନ ସମ୍ପାୟନ୍ତି; ଅସମ୍ପାୟନ୍ତା କୋପଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟଞ୍ଚ ପାତୁକରୋନ୍ତି। ଅପି ଚ ସଭିୟଂ ୟେୱ ପରିବ୍ବାଜକଂ ପଟିପୁଚ୍ଛନ୍ତି।
ଅଥ ଖୋ ସଭିୟସ୍ସ ପରିବ୍ବାଜକସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘ୟେ ଖୋ ତେ ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ସଙ୍ଘିନୋ ଗଣିନୋ ଗଣାଚରିୟା ଞାତା ୟସସ୍ସିନୋ ତିତ୍ଥକରା ସାଧୁସମ୍ମତା ବହୁଜନସ୍ସ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ପୂରଣୋ କସ୍ସପୋ…ପେ॰… ନିଗଣ୍ଠୋ ନାଟପୁତ୍ତୋ, ତେ ମୟା ପଞ୍ହେ ପୁଟ୍ଠା ନ ସମ୍ପାୟନ୍ତି, ଅସମ୍ପାୟନ୍ତା କୋପଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟଞ୍ଚ ପାତୁକରୋନ୍ତି; ଅପି ଚ ମଞ୍ଞେୱେତ୍ଥ ପଟିପୁଚ୍ଛନ୍ତି। ୟନ୍ନୂନ୍ନାହଂ ହୀନାୟାୱତ୍ତିତ୍ୱା କାମେ ପରିଭୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।
ଅଥ ଖୋ ସଭିୟସ୍ସ ପରିବ୍ବାଜକସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅୟମ୍ପି ଖୋ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ସଙ୍ଘୀ ଚେୱ ଗଣୀ ଚ ଗଣାଚରିୟୋ ଚ ଞାତୋ ୟସସ୍ସୀ ତିତ୍ଥକରୋ ସାଧୁସମ୍ମତୋ ବହୁଜନସ୍ସ; ୟଂନୂନାହଂ ସମଣଂ ଗୋତମଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଇମେ ପଞ୍ହେ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।
ଅଥ ଖୋ ସଭିୟସ୍ସ ପରିବ୍ବାଜକସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘ୟେପି ଖୋ ତେ [ୟେ ଖୋ ତେ (ସ୍ୟା॰), ୟଂ ଖୋ ତେ (କ॰)] ଭୋନ୍ତୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ଜିଣ୍ଣା ୱୁଡ୍ଢା ମହଲ୍ଲକା ଅଦ୍ଧଗତା ୱୟୋଅନୁପ୍ପତ୍ତା ଥେରା ରତ୍ତଞ୍ଞୂ ଚିରପବ୍ବଜିତା ସଙ୍ଘିନୋ ଗଣିନୋ ଗଣାଚରିୟା ଞାତା ୟସସ୍ସିନୋ ତିତ୍ଥକରା ସାଧୁସମ୍ମତା ବହୁଜନସ୍ସ, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ପୂରଣୋ କସ୍ସପୋ…ପେ॰ … ନିଗଣ୍ଠୋ ନାଟପୁତ୍ତୋ, ତେପି ମୟା ପଞ୍ହେ ପୁଟ୍ଠା ନ ସମ୍ପାୟନ୍ତି, ଅସମ୍ପାୟନ୍ତା କୋପଞ୍ଚ ଦୋସଞ୍ଚ ଅପ୍ପଚ୍ଚୟଞ୍ଚ ପାତୁକରୋନ୍ତି, ଅପି ଚ ମଞ୍ଞେୱେତ୍ଥ ପଟିପୁଚ୍ଛନ୍ତି; କିଂ ପନ ମେ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଇମେ ପଞ୍ହେ ପୁଟ୍ଠୋ ବ୍ୟାକରିସ୍ସତି! ସମଣୋ ହି ଗୋତମୋ ଦହରୋ ଚେୱ ଜାତିୟା, ନୱୋ ଚ ପବ୍ବଜ୍ଜାୟା’’ତି।
ଅଥ ଖୋ ସଭିୟସ୍ସ ପରିବ୍ବାଜକସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘ସମଣୋ ଖୋ [ସମଣୋ ଖୋ ଗୋତମୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଦହରୋତି ନ ଉଞ୍ଞାତବ୍ବୋ ନ ପରିଭୋତବ୍ବୋ। ଦହରୋପି ଚେସ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ମହିଦ୍ଧିକୋ ହୋତି ମହାନୁଭାୱୋ, ୟଂନୂନାହଂ ସମଣଂ ଗୋତମଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଇମେ ପଞ୍ହେ ପୁଚ୍ଛେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।
ଅଥ ଖୋ ସଭିୟୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ୟେନ ରାଜଗହଂ ତେନ ଚାରିକଂ ପକ୍କାମି। ଅନୁପୁବ୍ବେନ ଚାରିକଂ ଚରମାନୋ ୟେନ ରାଜଗହଂ ୱେଳୁୱନଂ କଲନ୍ଦକନିୱାପୋ, ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସଭିୟୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘କଙ୍ଖୀ ୱେଚିକିଚ୍ଛୀ ଆଗମଂ, (ଇତି ସଭିୟୋ)
ପଞ୍ହେ ପୁଚ୍ଛିତୁଂ ଅଭିକଙ୍ଖମାନୋ।
ତେସନ୍ତକରୋ ଭୱାହି [ଭୱାହି ମେ (ପୀ॰ କ॰)] ପଞ୍ହେ ମେ ପୁଟ୍ଠୋ,
ଅନୁପୁବ୍ବଂ ଅନୁଧମ୍ମଂ ବ୍ୟାକରୋହି ମେ’’॥
‘‘ଦୂରତୋ ଆଗତୋସି ସଭିୟ, (ଇତି ଭଗୱା)
ପଞ୍ହେ ପୁଚ୍ଛିତୁଂ ଅଭିକଙ୍ଖମାନୋ।
ତେସନ୍ତକରୋ ଭୱାମି [ତେସମନ୍ତକରୋମି ତେ (କ॰)] ପଞ୍ହେ ତେ ପୁଟ୍ଠୋ,
ଅନୁପୁବ୍ବଂ ଅନୁଧମ୍ମଂ ବ୍ୟାକରୋମି ତେ॥
‘‘ପୁଚ୍ଛ ମଂ ସଭିୟ ପଞ୍ହଂ, ୟଂ କିଞ୍ଚି ମନସିଚ୍ଛସି।
ତସ୍ସ ତସ୍ସେୱ ପଞ୍ହସ୍ସ, ଅହଂ ଅନ୍ତଂ କରୋମି ତେ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ସଭିୟସ୍ସ ପରିବ୍ବାଜକସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ ୱତ, ଭୋ, ଅବ୍ଭୁତଂ ୱତ, ଭୋ! ୟଂ ୱତାହଂ ଅଞ୍ଞେସୁ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ଓକାସକମ୍ମମତ୍ତମ୍ପି [ଓକାସମତ୍ତମ୍ପି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ନାଲତ୍ଥଂ ତଂ ମେ ଇଦଂ ସମଣେନ ଗୋତମେନ ଓକାସକମ୍ମଂ କତ’’ନ୍ତି। ଅତ୍ତମନୋ ପମୁଦିତୋ ଉଦଗ୍ଗୋ ପୀତିସୋମନସ୍ସଜାତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ପଞ୍ହଂ ଅପୁଚ୍ଛି –
‘‘କିଂ ପତ୍ତିନମାହୁ ଭିକ୍ଖୁନଂ, (ଇତି ସଭିୟୋ)
ସୋରତଂ କେନ କଥଞ୍ଚ ଦନ୍ତମାହୁ।
ବୁଦ୍ଧୋତି କଥଂ ପୱୁଚ୍ଚତି,
ପୁଟ୍ଠୋ ମେ ଭଗୱା ବ୍ୟାକରୋହି’’॥
‘‘ପଜ୍ଜେନ କତେନ ଅତ୍ତନା, (ସଭିୟାତି ଭଗୱା)
ପରିନିବ୍ବାନଗତୋ ୱିତିଣ୍ଣକଙ୍ଖୋ।
ୱିଭୱଞ୍ଚ ଭୱଞ୍ଚ ୱିପ୍ପହାୟ,
ୱୁସିତୱା ଖୀଣପୁନବ୍ଭୱୋ ସ ଭିକ୍ଖୁ॥
‘‘ସବ୍ବତ୍ଥ ଉପେକ୍ଖକୋ ସତିମା, ନ ସୋ ହିଂସତି କଞ୍ଚି ସବ୍ବଲୋକେ।
ତିଣ୍ଣୋ ସମଣୋ ଅନାୱିଲୋ, ଉସ୍ସଦା ୟସ୍ସ ନ ସନ୍ତି ସୋରତୋ ସୋ॥
‘‘ୟସ୍ସିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ଭାୱିତାନି, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବଲୋକେ।
ନିବ୍ବିଜ୍ଝ ଇମଂ ପରଞ୍ଚ ଲୋକଂ, କାଲଂ କଙ୍ଖତି ଭାୱିତୋ ସ ଦନ୍ତୋ॥
‘‘କପ୍ପାନି ୱିଚେୟ୍ୟ କେୱଲାନି, ସଂସାରଂ ଦୁଭୟଂ ଚୁତୂପପାତଂ।
ୱିଗତରଜମନଙ୍ଗଣଂ ୱିସୁଦ୍ଧଂ, ପତ୍ତଂ ଜାତିଖୟଂ ତମାହୁ ବୁଦ୍ଧ’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ଖୋ ସଭିୟୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଅତ୍ତମନୋ ପମୁଦିତୋ ଉଦଗ୍ଗୋ ପୀତିସୋମନସ୍ସଜାତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଉତ୍ତରିଂ [ଉତ୍ତରି (କ॰)] ପଞ୍ହଂ ଅପୁଚ୍ଛି –
‘‘କିଂ ପତ୍ତିନମାହୁ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ, (ଇତି ସଭିୟୋ)
ସମଣଂ କେନ କଥଞ୍ଚ ନ୍ହାତକୋତି।
ପୁଟ୍ଠୋ ମେ ଭଗୱା ବ୍ୟାକରୋହି’’॥
‘‘ବାହିତ୍ୱା ସବ୍ବପାପକାନି, (ସଭିୟାତି ଭଗୱା)
ୱିମଲୋ ସାଧୁସମାହିତୋ ଠିତତ୍ତୋ।
ସଂସାରମତିଚ୍ଚ କେୱଲୀ ସୋ,
ଅସିତୋ ତାଦି ପୱୁଚ୍ଚତେ ସ ବ୍ରହ୍ମା॥
‘‘ସମିତାୱି ପହାୟ ପୁଞ୍ଞପାପଂ, ୱିରଜୋ ଞତ୍ୱା ଇମଂ ପରଞ୍ଚ ଲୋକଂ।
ଜାତିମରଣଂ ଉପାତିୱତ୍ତୋ, ସମଣୋ ତାଦି ପୱୁଚ୍ଚତେ ତଥତ୍ତା॥
‘‘ନିନ୍ହାୟ [ନିନହାୟ (ସ୍ୟା॰)] ସବ୍ବପାପକାନି, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବଲୋକେ।
ଦେୱମନୁସ୍ସେସୁ କପ୍ପିୟେସୁ, କପ୍ପଂ ନେତି ତମାହୁ ନ୍ହାତକୋ’’ତି॥
‘‘ଆଗୁଂ ନ କରୋତି କିଞ୍ଚି ଲୋକେ, ସବ୍ବସଂୟୋଗେ [ସବ୍ବୟୋଗେ (କ॰)] ୱିସଜ୍ଜ ବନ୍ଧନାନି।
ସବ୍ବତ୍ଥ ନ ସଜ୍ଜତୀ ୱିମୁତ୍ତୋ, ନାଗୋ ତାଦି ପୱୁଚ୍ଚତେ ତଥତ୍ତା’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ସଭିୟୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ…ପେ॰… ଭଗୱନ୍ତଂ ଉତ୍ତରିଂ ପଞ୍ହଂ ଅପୁଚ୍ଛି –
‘‘କଂ ଖେତ୍ତଜିନଂ ୱଦନ୍ତି ବୁଦ୍ଧା, (ଇତି ସଭିୟୋ)
କୁସଲଂ କେନ କଥଞ୍ଚ ପଣ୍ଡିତୋତି।
ପୁଟ୍ଠୋ ମେ ଭଗୱା ବ୍ୟାକରୋହି’’॥
‘‘ଖେତ୍ତାନି ୱିଚେୟ୍ୟ କେୱଲାନି, (ସଭିୟାତି ଭଗୱା)
ଦିବ୍ବଂ ମାନୁସକଞ୍ଚ ବ୍ରହ୍ମଖେତ୍ତଂ।
ସବ୍ବଖେତ୍ତମୂଲବନ୍ଧନା ପମୁତ୍ତୋ,
ଖେତ୍ତଜିନୋ ତାଦି ପୱୁଚ୍ଚତେ ତଥତ୍ତା॥
‘‘କୋସାନି ୱିଚେୟ୍ୟ କେୱଲାନି, ଦିବ୍ବଂ ମାନୁସକଞ୍ଚ ବ୍ରହ୍ମକୋସଂ।
ସବ୍ବକୋସମୂଲବନ୍ଧନା ପମୁତ୍ତୋ, କୁସଲୋ ତାଦି ପୱୁଚ୍ଚତେ ତଥତ୍ତା॥
‘‘ଦୁଭୟାନି ୱିଚେୟ୍ୟ ପଣ୍ଡରାନି, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ବହିଦ୍ଧା ଚ ସୁଦ୍ଧିପଞ୍ଞୋ।
କଣ୍ହଂ ସୁକ୍କଂ ଉପାତିୱତ୍ତୋ, ପଣ୍ଡିତୋ ତାଦି ପୱୁଚ୍ଚତେ ତଥତ୍ତା॥
‘‘ଅସତଞ୍ଚ ସତଞ୍ଚ ଞତ୍ୱା ଧମ୍ମଂ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ବହିଦ୍ଧା ଚ ସବ୍ବଲୋକେ।
ଦେୱମନୁସ୍ସେହି ପୂଜନୀୟୋ, ସଙ୍ଗଂ ଜାଲମତିଚ୍ଚ ସୋ ମୁନୀ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ସଭିୟୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ…ପେ॰… ଭଗୱନ୍ତଂ ଉତ୍ତରିଂ ପଞ୍ହଂ ଅପୁଚ୍ଛି –
‘‘କିଂ ପତ୍ତିନମାହୁ ୱେଦଗୁଂ, (ଇତି ସଭିୟୋ)
ଅନୁୱିଦିତଂ କେନ କଥଞ୍ଚ ୱୀରିୟୱାତି।
ଆଜାନିୟୋ କିନ୍ତି ନାମ ହୋତି,
ପୁଟ୍ଠୋ ମେ ଭଗୱା ବ୍ୟାକରୋହି’’॥
‘‘ୱେଦାନି ୱିଚେୟ୍ୟ କେୱଲାନି, (ସଭିୟାତି ଭଗୱା)
ସମଣାନଂ ୟାନିଧତ୍ଥି [ୟାନିପତ୍ଥି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ।
ସବ୍ବୱେଦନାସୁ ୱୀତରାଗୋ,
ସବ୍ବଂ ୱେଦମତିଚ୍ଚ ୱେଦଗୂ ସୋ॥
‘‘ଅନୁୱିଚ୍ଚ ପପଞ୍ଚନାମରୂପଂ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ବହିଦ୍ଧା ଚ ରୋଗମୂଲଂ।
ସବ୍ବରୋଗମୂଲବନ୍ଧନା ପମୁତ୍ତୋ, ଅନୁୱିଦିତୋ ତାଦି ପୱୁଚ୍ଚତେ ତଥତ୍ତା॥
‘‘ୱିରତୋ ଇଧ ସବ୍ବପାପକେହି, ନିରୟଦୁକ୍ଖଂ ଅତିଚ୍ଚ ୱୀରିୟୱା ସୋ।
ସୋ ୱୀରିୟୱା ପଧାନୱା, ଧୀରୋ ତାଦି ପୱୁଚ୍ଚତେ ତଥତ୍ତା॥
‘‘ୟସ୍ସସ୍ସୁ ଲୁନାନି ବନ୍ଧନାନି, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ବହିଦ୍ଧା ଚ ସଙ୍ଗମୂଲଂ।
ସବ୍ବସଙ୍ଗମୂଲବନ୍ଧନା ପମୁତ୍ତୋ, ଆଜାନିୟୋ ତାଦି ପୱୁଚ୍ଚତେ ତଥତ୍ତା’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ସଭିୟୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ…ପେ॰… ଭଗୱନ୍ତଂ ଉତ୍ତରିଂ ପଞ୍ହଂ ଅପୁଚ୍ଛି –
‘‘କିଂ ପତ୍ତିନମାହୁ ସୋତ୍ତିୟଂ, (ଇତି ସଭିୟୋ)
ପରିବ୍ବାଜକୋ କିନ୍ତି ନାମ ହୋତି,
ପୁଟ୍ଠୋ ମେ ଭଗୱା ବ୍ୟାକରୋହି’’॥
‘‘ସୁତ୍ୱା ସବ୍ବଧମ୍ମଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଲୋକେ, (ସଭିୟାତି ଭଗୱା)
ସାୱଜ୍ଜାନୱଜ୍ଜଂ ୟଦତ୍ଥି କିଞ୍ଚି।
ଅଭିଭୁଂ ଅକଥଂକଥିଂ ୱିମୁତ୍ତଂ,
‘‘ଛେତ୍ୱା ଆସୱାନି ଆଲୟାନି, ୱିଦ୍ୱା ସୋ ନ ଉପେତି ଗବ୍ଭସେୟ୍ୟଂ।
ସଞ୍ଞଂ ତିୱିଧଂ ପନୁଜ୍ଜ ପଙ୍କଂ, କପ୍ପଂ ନେତି ତମାହୁ ଅରିୟୋତି॥
‘‘ୟୋ ଇଧ ଚରଣେସୁ ପତ୍ତିପତ୍ତୋ, କୁସଲୋ ସବ୍ବଦା ଆଜାନାତି [ଆଜାନି (ସ୍ୟା॰)] ଧମ୍ମଂ।
ସବ୍ବତ୍ଥ ନ ସଜ୍ଜତି ୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ [ୱିମୁତ୍ତୋ (ସୀ॰)] , ପଟିଘା ୟସ୍ସ ନ ସନ୍ତି ଚରଣୱା ସୋ॥
‘‘ଦୁକ୍ଖୱେପକ୍କଂ ୟଦତ୍ଥି କମ୍ମଂ, ଉଦ୍ଧମଧୋ ତିରିୟଂ ୱାପି [ତିରିୟଞ୍ଚାପି (ସ୍ୟା॰)] ମଜ୍ଝେ।
ପରିବ୍ବାଜୟିତ୍ୱା ପରିଞ୍ଞଚାରୀ, ମାୟଂ ମାନମଥୋପି ଲୋଭକୋଧଂ।
ପରିୟନ୍ତମକାସି ନାମରୂପଂ, ତଂ ପରିବ୍ବାଜକମାହୁ ପତ୍ତିପତ୍ତ’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ଖୋ ସଭିୟୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଅତ୍ତମନୋ ପମୁଦିତୋ ଉଦଗ୍ଗୋ ପୀତିସୋମନସ୍ସଜାତୋ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଏକଂସଂ ଉତ୍ତରାସଙ୍ଗଂ କରିତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ସମ୍ମୁଖା ସାରୁପ୍ପାହି ଗାଥାହି ଅଭିତ୍ଥୱି –
‘‘ୟାନି ଚ ତୀଣି ୟାନି ଚ ସଟ୍ଠି, ସମଣପ୍ପୱାଦସିତାନି [ସମଣପ୍ପୱାଦନିସ୍ସିତାନି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଭୂରିପଞ୍ଞ।
ସଞ୍ଞକ୍ଖରସଞ୍ଞନିସ୍ସିତାନି, ଓସରଣାନି ୱିନେୟ୍ୟ ଓଘତମଗା॥
‘‘ଅନ୍ତଗୂସି ପାରଗୂ [ପାରଗୂସି (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰ କ॰)] ଦୁକ୍ଖସ୍ସ, ଅରହାସି ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଖୀଣାସୱଂ ତଂ ମଞ୍ଞେ।
ଜୁତିମା ମୁତିମା ପହୂତପଞ୍ଞୋ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରଂ ଅତାରେସି ମଂ॥
‘‘ୟଂ ମେ କଙ୍ଖିତମଞ୍ଞାସି, ୱିଚିକିଚ୍ଛା ମଂ ତାରୟି ନମୋ ତେ।
ମୁନି ମୋନପଥେସୁ ପତ୍ତିପତ୍ତ, ଅଖିଲ ଆଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୁ ସୋରତୋସି॥
‘‘ୟା ମେ କଙ୍ଖା ପୁରେ ଆସି, ତଂ ମେ ବ୍ୟାକାସି ଚକ୍ଖୁମା।
ଅଦ୍ଧା ମୁନୀସି ସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ, ନତ୍ଥି ନୀୱରଣା ତୱ॥
‘‘ଉପାୟାସା ଚ ତେ ସବ୍ବେ, ୱିଦ୍ଧସ୍ତା ୱିନଳୀକତା।
ସୀତିଭୂତୋ ଦମପ୍ପତ୍ତୋ, ଧିତିମା ସଚ୍ଚନିକ୍କମୋ॥
‘‘ତସ୍ସ ତେ ନାଗନାଗସ୍ସ, ମହାୱୀରସ୍ସ ଭାସତୋ।
ସବ୍ବେ ଦେୱାନୁମୋଦନ୍ତି, ଉଭୋ ନାରଦପବ୍ବତା॥
‘‘ନମୋ ତେ ପୁରିସାଜଞ୍ଞ, ନମୋ ତେ ପୁରିସୁତ୍ତମ।
ସଦେୱକସ୍ମିଂ ଲୋକସ୍ମିଂ, ନତ୍ଥି ତେ ପଟିପୁଗ୍ଗଲୋ॥
‘‘ତୁୱଂ ବୁଦ୍ଧୋ ତୁୱଂ ସତ୍ଥା, ତୁୱଂ ମାରାଭିଭୂ ମୁନି।
ତୁୱଂ ଅନୁସୟେ ଛେତ୍ୱା, ତିଣ୍ଣୋ ତାରେସି ମଂ ପଜଂ॥
‘‘ଉପଧୀ ତେ ସମତିକ୍କନ୍ତା, ଆସୱା ତେ ପଦାଲିତା।
ସୀହୋସି ଅନୁପାଦାନୋ, ପହୀନଭୟଭେରୱୋ॥
‘‘ପୁଣ୍ଡରୀକଂ ୟଥା ୱଗ୍ଗୁ, ତୋୟେ ନ ଉପଲିମ୍ପତି [ତୋୟେନ ନ ଉପଲିପ୍ପତି (ସୀ॰), ତୋୟେ ନ ଉପଲିପ୍ପତି (ପୀ॰), ତୋୟେନ ନ ଉପଲିମ୍ପତି (କ॰)] ।
ଏୱଂ ପୁଞ୍ଞେ ଚ ପାପେ ଚ, ଉଭୟେ ତ୍ୱଂ ନ ଲିମ୍ପସି।
ପାଦେ ୱୀର ପସାରେହି, ସଭିୟୋ ୱନ୍ଦତି ସତ୍ଥୁନୋ’’ତି॥
ଅଥ ଖୋ ସଭିୟୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ଭଗୱତୋ ପାଦେସୁ ସିରସା ନିପତିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଏସାହଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ସରଣଂ ଗଚ୍ଛାମି ଧମ୍ମଞ୍ଚ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଞ୍ଚ; ଲଭେୟ୍ୟାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ପବ୍ବଜ୍ଜଂ, ଲଭେୟ୍ୟଂ ଉପସମ୍ପଦ’’ନ୍ତି ।
‘‘ୟୋ ଖୋ, ସଭିୟ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟପୁବ୍ବୋ ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ଆକଙ୍ଖତି ପବ୍ବଜ୍ଜଂ, ଆକଙ୍ଖତି ଉପସମ୍ପଦଂ, ସୋ ଚତ୍ତାରୋ ମାସେ ପରିୱସତି; ଚତୁନ୍ନଂ ମାସାନଂ ଅଚ୍ଚୟେନ ଆରଦ୍ଧଚିତ୍ତା ଭିକ୍ଖୂ ପବ୍ବାଜେନ୍ତି, ଉପସମ୍ପାଦେନ୍ତି ଭିକ୍ଖୁଭାୱାୟ। ଅପି ଚ ମେତ୍ଥ ପୁଗ୍ଗଲୱେମତ୍ତତା ୱିଦିତା’’ତି।
‘‘ସଚେ, ଭନ୍ତେ, ଅଞ୍ଞତିତ୍ଥିୟପୁବ୍ବା ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ଆକଙ୍ଖନ୍ତା ପବ୍ବଜ୍ଜଂ, ଆକଙ୍ଖନ୍ତା ଉପସମ୍ପଦଂ ଚତ୍ତାରୋ ମାସେ ପରିୱସନ୍ତି, ଚତୁନ୍ନଂ ମାସାନଂ ଅଚ୍ଚୟେନ ଆରଦ୍ଧଚିତ୍ତା ଭିକ୍ଖୂ ପବ୍ବାଜେନ୍ତି, ଉପସମ୍ପାଦେନ୍ତି ଭିକ୍ଖୁଭାୱାୟ, ଅହଂ ଚତ୍ତାରି ୱସ୍ସାନି ପରିୱସିସ୍ସାମି; ଚତୁନ୍ନଂ ୱସ୍ସାନଂ ଅଚ୍ଚୟେନ ଆରଦ୍ଧଚିତ୍ତା ଭିକ୍ଖୂ ପବ୍ବାଜେନ୍ତୁ ଉପସମ୍ପାଦେନ୍ତୁ ଭିକ୍ଖୁଭାୱାୟା’’ତି। ଅଲତ୍ଥ ଖୋ ସଭିୟୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ପବ୍ବଜ୍ଜଂ ଅଲତ୍ଥ ଉପସମ୍ପଦଂ…ପେ॰… ଅଞ୍ଞତରୋ ଖୋ ପନାୟସ୍ମା ସଭିୟୋ ଅରହତଂ ଅହୋସୀତି।
ସଭିୟସୁତ୍ତଂ ଛଟ୍ଠଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୭. ସେଲସୁତ୍ତଂ
ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ଅଙ୍ଗୁତ୍ତରାପେସୁ ଚାରିକଂ ଚରମାନୋ ମହତା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନ ସଦ୍ଧିଂ ଅଡ୍ଢତେଳସେହି ଭିକ୍ଖୁସତେହି ୟେନ ଆପଣଂ ନାମ ଅଙ୍ଗୁତ୍ତରାପାନଂ ନିଗମୋ ତଦୱସରି। ଅସ୍ସୋସି ଖୋ କେଣିୟୋ ଜଟିଲୋ ‘‘ସମଣୋ ଖଲୁ, ଭୋ, ଗୋତମୋ ସକ୍ୟପୁତ୍ତୋ ସକ୍ୟକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋ ଅଙ୍ଗୁତ୍ତରାପେସୁ ଚାରିକଂ ଚରମାନୋ ମହତା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନ ସଦ୍ଧିଂ ଅଡ୍ଢତେଳସେହି ଭିକ୍ଖୁସତେହି ଆପଣଂ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ। ତଂ ଖୋ ପନ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ଏୱଂ କଲ୍ୟାଣୋ କିତ୍ତିସଦ୍ଦୋ ଅବ୍ଭୁଗ୍ଗତୋ – ‘ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନୋ ସୁଗତୋ ଲୋକୱିଦୂ ଅନୁତ୍ତରୋ ପୁରିସଦମ୍ମସାରଥି ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା’ତି [ଭଗୱା (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] । ସୋ ଇମଂ ଲୋକଂ ସଦେୱକଂ ସମାରକଂ ସବ୍ରହ୍ମକଂ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିଂ ପଜଂ ସଦେୱମନୁସ୍ସଂ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ପୱେଦେତି। ସୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସତି ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଂ ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣଂ ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ, କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପକାସେତି। ସାଧୁ ଖୋ ପନ ତଥାରୂପାନଂ ଅରହତଂ ଦସ୍ସନଂ ହୋତୀ’’ତି।
ଅଥ ଖୋ କେଣିୟୋ ଜଟିଲୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ କେଣିୟଂ ଜଟିଲଂ ଭଗୱା ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେସି ସମାଦପେସି ସମୁତ୍ତେଜେସି ସମ୍ପହଂସେସି। ଅଥ ଖୋ କେଣିୟୋ ଜଟିଲୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସିତୋ ସମାଦପିତୋ ସମୁତ୍ତେଜିତୋ ସମ୍ପହଂସିତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଧିୱାସେତୁ ମେ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ସ୍ୱାତନାୟ ଭତ୍ତଂ ସଦ୍ଧିଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନା’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭଗୱା କେଣିୟଂ ଜଟିଲଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ମହା ଖୋ, କେଣିୟ, ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘୋ ଅଡ୍ଢତେଳସାନି ଭିକ୍ଖୁସତାନି; ତ୍ୱଞ୍ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ’’ତି।
ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ କେଣିୟୋ ଜଟିଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିଞ୍ଚାପି, ଭୋ ଗୋତମ, ମହା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘୋ ଅଡ୍ଢତେଳସାନି ଭିକ୍ଖୁସତାନି, ଅହଞ୍ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ; ଅଧିୱାସେତୁ ମେ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ସ୍ୱାତନାୟ ଭତ୍ତଂ ସଦ୍ଧିଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନା’’ତି। ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ଭଗୱା କେଣିୟଂ ଜଟିଲଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ମହା ଖୋ, କେଣିୟ, ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘୋ ଅଡ୍ଢତେଳସାନି ଭିକ୍ଖୁସତାନି; ତ୍ୱଞ୍ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ’’ତି।
ତତିୟମ୍ପି ଖୋ କେଣିୟୋ ଜଟିଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିଞ୍ଚାପି, ଭୋ ଗୋତମ, ମହା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘୋ ଅଡ୍ଢତେଳସାନି ଭିକ୍ଖୁସତାନି, ଅହଞ୍ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ, ଅଧିୱାସେତୁ [ଅଧିୱାସେତ୍ୱେୱ (ସୀ॰)] ମେ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ସ୍ୱାତନାୟ ଭତ୍ତଂ ସଦ୍ଧିଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନା’’ତି। ଅଧିୱାସେସି ଭଗୱା ତୁଣ୍ହୀଭାୱେନ। ଅଥ ଖୋ କେଣିୟୋ ଜଟିଲୋ ଭଗୱତୋ ଅଧିୱାସନଂ ୱିଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୟେନ ସକୋ ଅସ୍ସମୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ମିତ୍ତାମଚ୍ଚେ ଞାତିସାଲୋହିତେ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ସୁଣନ୍ତୁ ମେ ଭୱନ୍ତୋ ମିତ୍ତାମଚ୍ଚା ଞାତିସାଲୋହିତା, ସମଣୋ ମେ ଗୋତମୋ ନିମନ୍ତିତୋ ସ୍ୱାତନାୟ ଭତ୍ତଂ ସଦ୍ଧିଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନ, ୟେନ ମେ କାୟୱେୟ୍ୟାୱଟିକଂ କରେୟ୍ୟାଥା’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭୋ’’ତି ଖୋ କେଣିୟସ୍ସ ଜଟିଲସ୍ସ ମିତ୍ତାମଚ୍ଚା ଞାତିସାଲୋହିତା କେଣିୟସ୍ସ ଜଟିଲସ୍ସ ପଟିସ୍ସୁତ୍ୱା ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଉଦ୍ଧନାନି ଖଣନ୍ତି, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ କଟ୍ଠାନି ଫାଲେନ୍ତି, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଭାଜନାନି ଧୋୱନ୍ତି, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଉଦକମଣିକଂ ପତିଟ୍ଠାପେନ୍ତି, ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଆସନାନି ପଞ୍ଞାପେନ୍ତି। କେଣିୟୋ ପନ ଜଟିଲୋ ସାମଂୟେୱ ମଣ୍ଡଲମାଳଂ ପଟିୟାଦେତି।
ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସେଲୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଆପଣେ ପଟିୱସତି, ତିଣ୍ଣଂ ୱେଦାନଂ ପାରଗୂ ସନିଘଣ୍ଡୁକେଟୁଭାନଂ ସାକ୍ଖରପ୍ପଭେଦାନଂ ଇତିହାସପଞ୍ଚମାନଂ ପଦକୋ ୱେୟ୍ୟାକରଣୋ ଲୋକାୟତମହାପୁରିସଲକ୍ଖଣେସୁ ଅନୱୟୋ, ତୀଣି ଚ ମାଣୱକସତାନି ମନ୍ତେ ୱାଚେତି।
ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ କେଣିୟୋ ଜଟିଲୋ ସେଲେ ବ୍ରାହ୍ମଣେ ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ ସେଲୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ତୀହି ମାଣୱକସତେହି ପରିୱୁତୋ ଜଙ୍ଘାୱିହାରଂ ଅନୁଚଙ୍କମମାନୋ ଅନୁୱିଚରମାନୋ ୟେନ କେଣିୟସ୍ସ ଜଟିଲସ୍ସ ଅସ୍ସମୋ ତେନୁପସଙ୍କମି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ସେଲୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ କେଣିୟସ୍ସ ଜଟିଲସ୍ସ ଅସ୍ସମେ [କେଣିସ୍ସମିୟେ ଜଟିଲେ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଉଦ୍ଧନାନି ଖଣନ୍ତେ…ପେ॰… ଅପ୍ପେକଚ୍ଚେ ଆସନାନି ପଞ୍ଞପେନ୍ତେ, କେଣିୟଂ ପନ ଜଟିଲଂ ସାମଂୟେୱ ମଣ୍ଡଲମାଳଂ ପଟିୟାଦେନ୍ତଂ। ଦିସ୍ୱାନ କେଣିୟଂ ଜଟିଲଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ ଭୋତୋ କେଣିୟସ୍ସ ଆୱାହୋ ୱା ଭୱିସ୍ସତି, ୱିୱାହୋ ୱା ଭୱିସ୍ସତି, ମହାୟଞ୍ଞୋ ୱା ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତୋ, ରାଜା ୱା ମାଗଧୋ ସେନିୟୋ ବିମ୍ବିସାରୋ ନିମନ୍ତିତୋ ସ୍ୱାତନାୟ ସଦ୍ଧିଂ ବଲକାୟେନା’’ତି?
‘‘ନ ମେ, ଭୋ ସେଲ, ଆୱାହୋ ୱା ଭୱିସ୍ସତି ୱିୱାହୋ ୱା, ନାପି ରାଜା ମାଗଧୋ ସେନିୟୋ ବିମ୍ବିସାରୋ ନିମନ୍ତିତୋ ସ୍ୱାତନାୟ ସଦ୍ଧିଂ ବଲକାୟେନ; ଅପି ଚ ଖୋ ମେ ମହାୟଞ୍ଞୋ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତୋ। ଅତ୍ଥି ସମଣୋ ଗୋତମୋ ସକ୍ୟପୁତ୍ତୋ ସକ୍ୟକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋ ଅଙ୍ଗୁତ୍ତରାପେସୁ ଚାରିକଂ ଚରମାନୋ ମହତା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନ ସଦ୍ଧିଂ ଅଡ୍ଢତେଳସେହି ଭିକ୍ଖୁସତେହି ଆପଣଂ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ। ତଂ ଖୋ ପନ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ…ପେ॰… ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱାତି। ସୋ ମେ ନିମନ୍ତିତୋ ସ୍ୱାତନାୟ ଭତ୍ତଂ ସଦ୍ଧିଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନା’’ତି। ‘‘ବୁଦ୍ଧୋତି, ଭୋ କେଣିୟ, ୱଦେସି’’? ‘‘ବୁଦ୍ଧୋତି, ଭୋ ସେଲ, ୱଦାମି’’। ‘‘ବୁଦ୍ଧୋତି, ଭୋ କେଣିୟ, ୱଦେସି’’? ‘‘ବୁଦ୍ଧୋତି, ଭୋ ସେଲ, ୱଦାମୀ’’ତି।
ଅଥ ଖୋ ସେଲସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଘୋସୋପି ଖୋ ଏସୋ ଦୁଲ୍ଲଭୋ ଲୋକସ୍ମିଂ ୟଦିଦଂ ବୁଦ୍ଧୋତି। ଆଗତାନି ଖୋ ପନମ୍ହାକଂ ମନ୍ତେସୁ ଦ୍ୱତ୍ତିଂସମହାପୁରିସଲକ୍ଖଣାନି, ୟେହି ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ ମହାପୁରିସସ୍ସ ଦ୍ୱେୱ ଗତିୟୋ ଭୱନ୍ତି ଅନଞ୍ଞା। ସଚେ ଅଗାରଂ ଅଜ୍ଝାୱସତି ରାଜା ହୋତି ଚକ୍କୱତ୍ତି ଧମ୍ମିକୋ ଧମ୍ମରାଜା ଚାତୁରନ୍ତୋ ୱିଜିତାୱୀ ଜନପଦତ୍ଥାୱରିୟପ୍ପତ୍ତୋ ସତ୍ତରତନସମନ୍ନାଗତୋ। ତସ୍ସିମାନି ସତ୍ତ ରତନାନି ଭୱନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଚକ୍କରତନଂ, ହତ୍ଥିରତନଂ, ଅସ୍ସରତନଂ, ମଣିରତନଂ, ଇତ୍ଥିରତନଂ, ଗହପତିରତନଂ, ପରିଣାୟକରତନମେୱ ସତ୍ତମଂ। ପରୋସହସ୍ସଂ ଖୋ ପନସ୍ସ ପୁତ୍ତା ଭୱନ୍ତି ସୂରା ୱୀରଙ୍ଗରୂପା ପରସେନପ୍ପମଦ୍ଦନା। ସୋ ଇମଂ ପଥୱିଂ ସାଗରପରିୟନ୍ତଂ ଅଦଣ୍ଡେନ ଅସତ୍ଥେନ ଧମ୍ମେନ ଅଭିୱିଜିୟ ଅଜ୍ଝାୱସତି। ସଚେ ଖୋ ପନ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜତି, ଅରହଂ ହୋତି ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଲୋକେ ୱିୱଟ୍ଟଚ୍ଛଦୋ [ୱିୱତ୍ତଚ୍ଛଦ୍ଦୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] । କହଂ ପନ, ଭୋ କେଣିୟ, ଏତରହି ସୋ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ୱିହରତି ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ’’ତି?
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, କେଣିୟୋ ଜଟିଲୋ ଦକ୍ଖିଣଂ ବାହୁଂ ପଗ୍ଗହେତ୍ୱା ସେଲଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ୟେନେସା , ଭୋ ସେଲ, ନୀଲୱନରାଜୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ସେଲୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ତୀହି ମାଣୱକସତେହି ସଦ୍ଧିଂ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି। ଅଥ ଖୋ ସେଲୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ତେ ମାଣୱକେ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଅପ୍ପସଦ୍ଦା ଭୋନ୍ତୋ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତୁ, ପଦେ ପଦଂ ନିକ୍ଖିପନ୍ତା। ଦୁରାସଦା ହି ତେ ଭଗୱନ୍ତୋ [ଭୱନ୍ତୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ସୀହାୱ ଏକଚରା। ୟଦା ଚାହଂ, ଭୋ, ସମଣେନ ଗୋତମେନ ସଦ୍ଧିଂ ମନ୍ତେୟ୍ୟୁଂ, ମା ମେ ଭୋନ୍ତୋ ଅନ୍ତରନ୍ତରା କଥଂ ଓପାତେଥ; କଥାପରିୟୋସାନଂ ମେ ଭୱନ୍ତୋ ଆଗମେନ୍ତୂ’’ତି।
ଅଥ ଖୋ ସେଲୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସେଲୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱତୋ କାୟେ ଦ୍ୱତ୍ତିଂସମହାପୁରିସଲକ୍ଖଣାନି ସମନ୍ନେସି [ସମ୍ମନ୍ନେସି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] । ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ସେଲୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱତୋ କାୟେ ଦ୍ୱତ୍ତିଂସମହାପୁରିସଲକ୍ଖଣାନି ୟେଭୁୟ୍ୟେନ ଠପେତ୍ୱା ଦ୍ୱେ। ଦ୍ୱୀସୁ ମହାପୁରିସଲକ୍ଖଣେସୁ କଙ୍ଖତି ୱିଚିକିଚ୍ଛତି ନାଧିମୁଚ୍ଚତି ନ ସମ୍ପସୀଦତି – କୋସୋହିତେ ଚ ୱତ୍ଥଗୁୟ୍ହେ, ପହୂତଜିୱ୍ହତାୟ ଚାତି।
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱତୋ ଏତଦହୋସି – ‘‘ପସ୍ସତି ଖୋ ମେ ଅୟଂ ସେଲୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଦ୍ୱତ୍ତିଂସମହାପୁରିସଲକ୍ଖଣାନି ୟେଭୁୟ୍ୟେନ ଠପେତ୍ୱା ଦ୍ୱେ। ଦ୍ୱୀସୁ ମହାପୁରିସଲକ୍ଖଣେସୁ କଙ୍ଖତି ୱିଚିକିଚ୍ଛତି ନାଧିମୁଚ୍ଚତି ନ ସମ୍ପସୀଦତି – କୋସୋହିତେ ଚ ୱତ୍ଥଗୁୟ୍ହେ, ପହୂତଜିୱ୍ହତାୟ ଚା’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ତଥାରୂପଂ ଇଦ୍ଧାଭିସଙ୍ଖାରଂ ଅଭିସଙ୍ଖାସି [ଅଭିସଙ୍ଖାରେସି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ୟଥା ଅଦ୍ଦସ ସେଲୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱତୋ କୋସୋହିତଂ ୱତ୍ଥଗୁୟ୍ହଂ । ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଜିୱ୍ହଂ ନିନ୍ନାମେତ୍ୱା ଉଭୋପି କଣ୍ଣସୋତାନି ଅନୁମସି ପଟିମସି, ଉଭୋପି ନାସିକସୋତାନି ଅନୁମସି ପଟିମସି, କେୱଲମ୍ପି ନଲାଟମଣ୍ଡଲଂ ଜିୱ୍ହାୟ ଛାଦେସି।
ଅଥ ଖୋ ସେଲସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘ସମନ୍ନାଗତୋ ଖୋ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ଦ୍ୱତ୍ତିଂସମହାପୁରିସଲକ୍ଖଣେହି ପରିପୁଣ୍ଣେହି, ନୋ ଅପୁରିପୁଣ୍ଣେହି। ନୋ ଚ ଖୋ ନଂ ଜାନାମି ବୁଦ୍ଧୋ ୱା ନୋ ୱା। ସୁତଂ ଖୋ ପନ ମେତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ୱୁଡ୍ଢାନଂ ମହଲ୍ଲକାନଂ ଆଚରିୟପାଚରିୟାନଂ ଭାସମାନାନଂ – ‘ୟେ ତେ ଭୱନ୍ତି ଅରହନ୍ତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧା, ତେ ସକେ ୱଣ୍ଣେ ଭଞ୍ଞମାନେ ଅତ୍ତାନଂ ପାତୁକରୋନ୍ତୀ’ତି। ୟଂନୂନାହଂ ସମଣଂ ଗୋତମଂ ସମ୍ମୁଖା ସାରୁପ୍ପାହି ଗାଥାହି ଅଭିତ୍ଥୱେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ସେଲୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ସମ୍ମୁଖା ସାରୁପ୍ପାହି ଗାଥାହି ଅଭିତ୍ଥୱି –
‘‘ପରିପୁଣ୍ଣକାୟୋ ସୁରୁଚି, ସୁଜାତୋ ଚାରୁଦସ୍ସନୋ।
ସୁୱଣ୍ଣୱଣ୍ଣୋସି ଭଗୱା, ସୁସୁକ୍କଦାଠୋସି ୱୀରିୟୱା॥
‘‘ନରସ୍ସ ହି ସୁଜାତସ୍ସ, ୟେ ଭୱନ୍ତି ୱିୟଞ୍ଜନା।
ସବ୍ବେ ତେ ତୱ କାୟସ୍ମିଂ, ମହାପୁରିସଲକ୍ଖଣା॥
‘‘ପସନ୍ନନେତ୍ତୋ ସୁମୁଖୋ, ବ୍ରହା ଉଜୁ ପତାପୱା।
ମଜ୍ଝେ ସମଣସଙ୍ଘସ୍ସ, ଆଦିଚ୍ଚୋୱ ୱିରୋଚସି॥
‘‘କଲ୍ୟାଣଦସ୍ସନୋ ଭିକ୍ଖୁ, କଞ୍ଚନସନ୍ନିଭତ୍ତଚୋ।
କିଂ ତେ ସମଣଭାୱେନ, ଏୱଂ ଉତ୍ତମୱଣ୍ଣିନୋ॥
‘‘ରାଜା ଅରହସି ଭୱିତୁଂ, ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ରଥେସଭୋ।
ଚାତୁରନ୍ତୋ ୱିଜିତାୱୀ, ଜମ୍ବୁସଣ୍ଡସ୍ସ [ଜମ୍ବୁମଣ୍ଡସ୍ସ (କ॰)] ଇସ୍ସରୋ॥
‘‘ଖତ୍ତିୟା ଭୋଗିରାଜାନୋ [ଭୋଜରାଜାନୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] , ଅନୁୟନ୍ତା [ଅନୁୟୁତ୍ତା (ସୀ॰)] ଭୱନ୍ତୁ ତେ।
ରାଜାଭିରାଜା ମନୁଜିନ୍ଦୋ, ରଜ୍ଜଂ କାରେହି ଗୋତମ’’॥
‘‘ରାଜାହମସ୍ମି ସେଲାତି, (ଭଗୱା) ଧମ୍ମରାଜା ଅନୁତ୍ତରୋ।
ଧମ୍ମେନ ଚକ୍କଂ ୱତ୍ତେମି, ଚକ୍କଂ ଅପ୍ପଟିୱତ୍ତିୟଂ’’॥
‘‘ସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ପଟିଜାନାସି, (ଇତି ସେଲୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ) ଧମ୍ମରାଜା ଅନୁତ୍ତରୋ।
‘ଧମ୍ମେନ ଚକ୍କଂ ୱତ୍ତେମି’, ଇତି ଭାସସି ଗୋତମ॥
‘‘କୋ ନୁ ସେନାପତି ଭୋତୋ, ସାୱକୋ ସତ୍ଥୁରନ୍ୱୟୋ।
କୋ ତେ ତମନୁୱତ୍ତେତି, ଧମ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତିତଂ’’॥
‘‘ମୟା ପୱତ୍ତିତଂ ଚକ୍କଂ, (ସେଲାତି ଭଗୱା) ଧମ୍ମଚକ୍କଂ ଅନୁତ୍ତରଂ।
ସାରିପୁତ୍ତୋ ଅନୁୱତ୍ତେତି, ଅନୁଜାତୋ ତଥାଗତଂ॥
‘‘ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଞ୍ଞାତଂ, ଭାୱେତବ୍ବଞ୍ଚ ଭାୱିତଂ।
ପହାତବ୍ବଂ ପହୀନଂ ମେ, ତସ୍ମା ବୁଦ୍ଧୋସ୍ମି ବ୍ରାହ୍ମଣ॥
‘‘ୱିନୟସ୍ସୁ ମୟି କଙ୍ଖଂ, ଅଧିମୁଚ୍ଚସ୍ସୁ ବ୍ରାହ୍ମଣ।
ଦୁଲ୍ଲଭଂ ଦସ୍ସନଂ ହୋତି, ସମ୍ବୁଦ୍ଧାନଂ ଅଭିଣ୍ହସୋ॥
‘‘ୟେସଂ ୱେ [ୟେସଂ ୱୋ (ପୀ॰), ୟସ୍ସ ୱେ (ସ୍ୟା॰)] ଦୁଲ୍ଲଭୋ ଲୋକେ, ପାତୁଭାୱୋ ଅଭିଣ୍ହସୋ।
ସୋହଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ ସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ, ସଲ୍ଲକତ୍ତୋ ଅନୁତ୍ତରୋ॥
‘‘ବ୍ରହ୍ମଭୂତୋ ଅତିତୁଲୋ, ମାରସେନପ୍ପମଦ୍ଦନୋ।
ସବ୍ବାମିତ୍ତେ ୱସୀକତ୍ୱା, ମୋଦାମି ଅକୁତୋଭୟୋ’’॥
‘‘ଇମଂ ଭୱନ୍ତୋ ନିସାମେଥ, ୟଥା ଭାସତି ଚକ୍ଖୁମା।
ସଲ୍ଲକତ୍ତୋ ମହାୱୀରୋ, ସୀହୋୱ ନଦତୀ ୱନେ॥
‘‘ବ୍ରହ୍ମଭୂତଂ ଅତିତୁଲଂ, ମାରସେନପ୍ପମଦ୍ଦନଂ।
କୋ ଦିସ୍ୱା ନପ୍ପସୀଦେୟ୍ୟ, ଅପି କଣ୍ହାଭିଜାତିକୋ॥
‘‘ୟୋ ମଂ ଇଚ୍ଛତି ଅନ୍ୱେତୁ, ୟୋ ୱା ନିଚ୍ଛତି ଗଚ୍ଛତୁ।
ଇଧାହଂ ପବ୍ବଜିସ୍ସାମି, ୱରପଞ୍ଞସ୍ସ ସନ୍ତିକେ’’॥
‘‘ଏୱଞ୍ଚେ [ଏତଞ୍ଚେ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ରୁଚ୍ଚତି ଭୋତୋ, ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସାସନେ [ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସାସନଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ।
ମୟମ୍ପି ପବ୍ବଜିସ୍ସାମ, ୱରପଞ୍ଞସ୍ସ ସନ୍ତିକେ’’॥
‘‘ବ୍ରାହ୍ମଣା ତିସତା ଇମେ, ୟାଚନ୍ତି ପଞ୍ଜଲୀକତା।
ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରିସ୍ସାମ, ଭଗୱା ତୱ ସନ୍ତିକେ’’॥
‘‘ସ୍ୱାକ୍ଖାତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, (ସେଲାତି ଭଗୱା) ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକମକାଲିକଂ।
ୟତ୍ଥ ଅମୋଘା ପବ୍ବଜ୍ଜା, ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ସିକ୍ଖତୋ’’ତି॥
ଅଲତ୍ଥ ଖୋ ସେଲୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ସପରିସୋ ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ପବ୍ବଜ୍ଜଂ, ଅଲତ୍ଥ ଉପସମ୍ପଦଂ। ଅଥ ଖୋ କେଣିୟୋ ଜଟିଲୋ ତସ୍ସା ରତ୍ତିୟା ଅଚ୍ଚୟେନ ସକେ ଅସ୍ସମେ ପଣୀତଂ ଖାଦନୀୟଂ ଭୋଜନୀୟଂ ପଟିୟାଦାପେତ୍ୱା ଭଗୱତୋ କାଲଂ ଆରୋଚାପେସି – ‘‘କାଲୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ନିଟ୍ଠିତଂ ଭତ୍ତ’’ନ୍ତି । ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନ କେଣିୟସ୍ସ ଜଟିଲସ୍ସ ଅସ୍ସମୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି ସଦ୍ଧିଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନ।
ଅଥ ଖୋ କେଣିୟୋ ଜଟିଲୋ ବୁଦ୍ଧପ୍ପମୁଖଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ପଣୀତେନ ଖାଦନୀୟେନ ଭୋଜନୀୟେନ ସହତ୍ଥା ସନ୍ତପ୍ପେସି ସମ୍ପୱାରେସି। ଅଥ ଖୋ କେଣିୟୋ ଜଟିଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଭୁତ୍ତାୱିଂ ଓନୀତପତ୍ତପାଣିଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ନୀଚଂ ଆସନଂ ଗହେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ କେଣିୟଂ ଜଟିଲଂ ଭଗୱା ଇମାହି ଗାଥାହି ଅନୁମୋଦି –
‘‘ଅଗ୍ଗିହୁତ୍ତମୁଖା ୟଞ୍ଞା, ସାୱିତ୍ତୀ ଛନ୍ଦସୋ ମୁଖଂ।
ରାଜା ମୁଖଂ ମନୁସ୍ସାନଂ, ନଦୀନଂ ସାଗରୋ ମୁଖଂ॥
‘‘ନକ୍ଖତ୍ତାନଂ ମୁଖଂ ଚନ୍ଦୋ, ଆଦିଚ୍ଚୋ ତପତଂ ମୁଖଂ।
ପୁଞ୍ଞଂ ଆକଙ୍ଖମାନାନଂ, ସଙ୍ଘୋ ୱେ ୟଜତଂ ମୁଖ’’ନ୍ତି॥
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା କେଣିୟଂ ଜଟିଲଂ ଇମାହି ଗାଥାହି ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ପକ୍କାମି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସେଲୋ ସପରିସୋ ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ନଚିରସ୍ସେ …ପେ॰… ଅଞ୍ଞତରୋ ଖୋ ପନାପସ୍ମା ସେଲୋ ସପରିସୋ ଅରହତଂ ଅହୋସି।
ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସେଲୋ ସପରିସୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି, ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏକଂସଂ ଚୀୱରଂ କତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନଞ୍ଜଲିଂ ପଣାମେତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାୟ ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ୟଂ ତଂ ସରଣମାଗମ୍ହ [ମାଗମ୍ମ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ଇତୋ ଅଟ୍ଠମି ଚକ୍ଖୁମ।
ସତ୍ତରତ୍ତେନ ଭଗୱା, ଦନ୍ତମ୍ହ ତୱ ସାସନେ॥
‘‘ତୁୱଂ ବୁଦ୍ଧୋ ତୁୱଂ ସତ୍ଥା, ତୁୱଂ ମାରାଭିଭୂ ମୁନି।
ତୁୱଂ ଅନୁସୟେ ଛେତ୍ୱା, ତିଣ୍ଣୋ ତାରେସିମଂ ପଜଂ॥
‘‘ଉପଧୀ ତେ ସମତିକ୍କନ୍ତା, ଆସୱା ତେ ପଦାଲିତା।
ସୀହୋସି [ସୀହୋୱ (ମ॰ ନି॰ ୨.୪୦୧)] ଅନୁପାଦାନୋ, ପହୀନଭୟଭେରୱୋ॥
‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ ତିସତା ଇମେ, ତିଟ୍ଠନ୍ତି ପଞ୍ଜଲୀକତା।
ପାଦେ ୱୀର ପସାରେହି, ନାଗା ୱନ୍ଦନ୍ତୁ ସତ୍ଥୁନୋ’’ତି॥
ସେଲସୁତ୍ତଂ ସତ୍ତମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୮. ସଲ୍ଲସୁତ୍ତଂ
ଅନିମିତ୍ତମନଞ୍ଞାତଂ , ମଚ୍ଚାନଂ ଇଧ ଜୀୱିତଂ।
କସିରଞ୍ଚ ପରିତ୍ତଞ୍ଚ, ତଞ୍ଚ ଦୁକ୍ଖେନ ସଂୟୁତଂ॥
ନ ହି ସୋ ଉପକ୍କମୋ ଅତ୍ଥି, ୟେନ ଜାତା ନ ମିୟ୍ୟରେ।
ଜରମ୍ପି ପତ୍ୱା ମରଣଂ, ଏୱଂଧମ୍ମା ହି ପାଣିନୋ॥
ଫଲାନମିୱ ପକ୍କାନଂ, ପାତୋ ପତନତୋ [ପପତତୋ (ସୀ॰ ପୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ଭୟଂ।
ଏୱଂ ଜାତାନ ମଚ୍ଚାନଂ, ନିଚ୍ଚଂ ମରଣତୋ ଭୟଂ॥
ୟଥାପି କୁମ୍ଭକାରସ୍ସ, କତା ମତ୍ତିକଭାଜନା।
ସବ୍ବେ ଭେଦନପରିୟନ୍ତା [ଭେଦପରିୟନ୍ତା (ସ୍ୟା॰)] , ଏୱଂ ମଚ୍ଚାନ ଜୀୱିତଂ॥
ଦହରା ଚ ମହନ୍ତା ଚ, ୟେ ବାଲା ୟେ ଚ ପଣ୍ଡିତା।
ସବ୍ବେ ମଚ୍ଚୁୱସଂ ୟନ୍ତି, ସବ୍ବେ ମଚ୍ଚୁପରାୟଣା॥
ତେସଂ ମଚ୍ଚୁପରେତାନଂ, ଗଚ୍ଛତଂ ପରଲୋକତୋ।
ନ ପିତା ତାୟତେ ପୁତ୍ତଂ, ଞାତୀ ୱା ପନ ଞାତକେ॥
ପେକ୍ଖତଂ ୟେୱ ଞାତୀନଂ, ପସ୍ସ ଲାଲପତଂ ପୁଥୁ।
ଏକମେକୋୱ ମଚ୍ଚାନଂ, ଗୋୱଜ୍ଝୋ ୱିୟ ନୀୟତି [ନିୟ୍ୟତି (ବହୂସୁ)] ॥
ଏୱମବ୍ଭାହତୋ ଲୋକୋ, ମଚ୍ଚୁନା ଚ ଜରାୟ ଚ।
ତସ୍ମା ଧୀରା ନ ସୋଚନ୍ତି, ୱିଦିତ୍ୱା ଲୋକପରିୟାୟଂ॥
ୟସ୍ସ ମଗ୍ଗଂ ନ ଜାନାସି, ଆଗତସ୍ସ ଗତସ୍ସ ୱା।
ଉଭୋ ଅନ୍ତେ ଅସମ୍ପସ୍ସଂ, ନିରତ୍ଥଂ ପରିଦେୱସି॥
ପରିଦେୱୟମାନୋ ଚେ, କିଞ୍ଚିଦତ୍ଥଂ ଉଦବ୍ବହେ।
ସମ୍ମୂଳ୍ହୋ ହିଂସମତ୍ତାନଂ, କୟିରା ଚେ ନଂ ୱିଚକ୍ଖଣୋ॥
ନ ହି ରୁଣ୍ଣେନ ସୋକେନ, ସନ୍ତିଂ ପପ୍ପୋତି ଚେତସୋ।
ଭିୟ୍ୟସ୍ସୁପ୍ପଜ୍ଜତେ ଦୁକ୍ଖଂ, ସରୀରଂ ଚୁପହଞ୍ଞତି॥
କିସୋ ୱିୱଣ୍ଣୋ ଭୱତି, ହିଂସମତ୍ତାନମତ୍ତନା।
ନ ତେନ ପେତା ପାଲେନ୍ତି, ନିରତ୍ଥା ପରିଦେୱନା॥
ସୋକମପ୍ପଜହଂ ଜନ୍ତୁ, ଭିୟ୍ୟୋ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଗଚ୍ଛତି।
ଅନୁତ୍ଥୁନନ୍ତୋ କାଲଙ୍କତଂ [କାଲକତଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] , ସୋକସ୍ସ ୱସମନ୍ୱଗୂ॥
ଅଞ୍ଞେପି ପସ୍ସ ଗମିନେ, ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ନରେ।
ମଚ୍ଚୁନୋ ୱସମାଗମ୍ମ, ଫନ୍ଦନ୍ତେୱିଧ ପାଣିନୋ॥
ୟେନ ୟେନ ହି ମଞ୍ଞନ୍ତି, ତତୋ ତଂ ହୋତି ଅଞ୍ଞଥା।
ଏତାଦିସୋ ୱିନାଭାୱୋ, ପସ୍ସ ଲୋକସ୍ସ ପରିୟାୟଂ॥
ଅପି ୱସ୍ସସତଂ ଜୀୱେ, ଭିୟ୍ୟୋ ୱା ପନ ମାଣୱୋ।
ଞାତିସଙ୍ଘା ୱିନା ହୋତି, ଜହାତି ଇଧ ଜୀୱିତଂ॥
ତସ୍ମା ଅରହତୋ ସୁତ୍ୱା, ୱିନେୟ୍ୟ ପରିଦେୱିତଂ।
ପେତଂ କାଲଙ୍କତଂ ଦିସ୍ୱା, ନେସୋ ଲବ୍ଭା ମୟା ଇତି॥
ୟଥା ସରଣମାଦିତ୍ତଂ, ୱାରିନା ପରିନିବ୍ବୟେ [ପରିନିବ୍ବୁତୋ (ସୀ॰ କ॰)] ।
ଏୱମ୍ପି ଧୀରୋ ସପଞ୍ଞୋ, ପଣ୍ଡିତୋ କୁସଲୋ ନରୋ।
ଖିପ୍ପମୁପ୍ପତିତଂ ସୋକଂ, ୱାତୋ ତୂଲଂୱ ଧଂସୟେ॥
ପରିଦେୱଂ ପଜପ୍ପଞ୍ଚ, ଦୋମନସ୍ସଞ୍ଚ ଅତ୍ତନୋ।
ଅତ୍ତନୋ ସୁଖମେସାନୋ, ଅବ୍ବହେ ସଲ୍ଲମତ୍ତନୋ॥
ଅବ୍ବୁଳ୍ହସଲ୍ଲୋ ଅସିତୋ, ସନ୍ତିଂ ପପ୍ପୁୟ୍ୟ ଚେତସୋ।
ସବ୍ବସୋକଂ ଅତିକ୍କନ୍ତୋ, ଅସୋକୋ ହୋତି ନିବ୍ବୁତୋତି॥
ସଲ୍ଲସୁତ୍ତଂ ଅଟ୍ଠମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୯. ୱାସେଟ୍ଠସୁତ୍ତଂ
ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ଇଚ୍ଛାନଙ୍ଗଲେ ୱିହରତି ଇଚ୍ଛାନଙ୍ଗଲୱନସଣ୍ଡେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସମ୍ବହୁଲା ଅଭିଞ୍ଞାତା ଅଭିଞ୍ଞାତା ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲା ଇଚ୍ଛାନଙ୍ଗଲେ ପଟିୱସନ୍ତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଚଙ୍କୀ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ, ତାରୁକ୍ଖୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ, ପୋକ୍ଖରସାତି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ, ଜାଣୁସ୍ସୋଣି [ଜାଣୁସୋଣି (କ॰)] ବ୍ରାହ୍ମଣୋ, ତୋଦେୟ୍ୟୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ, ଅଞ୍ଞେ ଚ ଅଭିଞ୍ଞାତା ଅଭିଞ୍ଞାତା ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲା। ଅଥ ଖୋ ୱାସେଟ୍ଠଭାରଦ୍ୱାଜାନଂ ମାଣୱାନଂ ଜଙ୍ଘାୱିହାରଂ ଅନୁଚଙ୍କମନ୍ତାନଂ ଅନୁୱିଚରନ୍ତାନଂ [ଅନୁଚଙ୍କମମାନାନଂ ଅନୁୱିଚରମାନାନଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଅୟମନ୍ତରାକଥା ଉଦପାଦି – ‘‘କଥଂ, ଭୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ହୋତୀ’’ତି?
ଭାରଦ୍ୱାଜୋ ମାଣୱୋ ଏୱମାହ – ‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଭୋ, ଉଭତୋ ସୁଜାତୋ ହୋତି ମାତିତୋ ଚ ପିତିତୋ ଚ ସଂସୁଦ୍ଧଗହଣିକୋ ୟାୱ ସତ୍ତମା ପିତାମହୟୁଗା ଅକ୍ଖିତ୍ତୋ ଅନୁପକ୍କୁଟ୍ଠୋ ଜାତିୱାଦେନ, ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ ଭୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ହୋତୀ’’ତି।
ୱାସେଟ୍ଠୋ ମାଣୱୋ ଏୱମାହ – ‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଭୋ, ସୀଲୱା ଚ ହୋତି ୱତସମ୍ପନ୍ନୋ [ୱତ୍ତସମ୍ପନ୍ନୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ମ॰ ନି॰ ୨.୪୫୪)] ଚ, ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଭୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ହୋତୀ’’ତି। ନେୱ ଖୋ ଅସକ୍ଖି ଭାରଦ୍ୱାଜୋ ମାଣୱୋ ୱାସେଟ୍ଠଂ ମାଣୱଂ ସଞ୍ଞାପେତୁଂ, ନ ପନ ଅସକ୍ଖି ୱାସେଟ୍ଠୋ ମାଣୱୋ ଭାରଦ୍ୱାଜଂ ମାଣୱଂ ସଞ୍ଞାପେତୁଂ।
ଅଥ ଖୋ ୱାସେଟ୍ଠୋ ମାଣୱୋ ଭାରଦ୍ୱାଜଂ ମାଣୱଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ, ଭୋ [ଅୟଂ ଭୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କ॰), ଅୟଂ ଖୋ (ପୀ॰)] ଭାରଦ୍ୱାଜ, ସମଣୋ ଗୋତମୋ ସକ୍ୟପୁତ୍ତୋ ସକ୍ୟକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋ ଇଚ୍ଛାନଙ୍ଗଲେ ୱିହରତି ଇଚ୍ଛାନଙ୍ଗଲୱନସଣ୍ଡେ; ତଂ ଖୋ ପନ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ଏୱଂ କଲ୍ୟାଣୋ କିତ୍ତିସଦ୍ଦୋ ଅବ୍ଭୁଗ୍ଗତୋ – ‘ଇତିପି…ପେ॰… ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା’ତି। ଆୟାମ, ଭୋ ଭାରଦ୍ୱାଜ, ୟେନ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ତେନୁପସଙ୍କମିସ୍ସାମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ସମଣଂ ଗୋତମଂ ଏତମତ୍ଥଂ ପୁଚ୍ଛିସ୍ସାମ। ୟଥା ନୋ ସମଣୋ ଗୋତମୋ ବ୍ୟାକରିସ୍ସତି ତଥା ନଂ ଧାରେସ୍ସାମା’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭୋ’’ତି ଖୋ ଭାରଦ୍ୱାଜୋ ମାଣୱୋ ୱାସେଟ୍ଠସ୍ସ ମାଣୱସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି।
ଅଥ ଖୋ ୱାସେଟ୍ଠଭାରଦ୍ୱାଜା ମାଣୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦିଂସୁ। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ୱାସେଟ୍ଠୋ ମାଣୱୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଗାଥାହି ଅଜ୍ଝଭାସି –
‘‘ଅନୁଞ୍ଞାତପଟିଞ୍ଞାତା, ତେୱିଜ୍ଜା ମୟମସ୍ମୁଭୋ।
ଅହଂ ପୋକ୍ଖରସାତିସ୍ସ, ତାରୁକ୍ଖସ୍ସାୟଂ ମାଣୱୋ॥
‘‘ତେୱିଜ୍ଜାନଂ ୟଦକ୍ଖାତଂ, ତତ୍ର କେୱଲିନୋସ୍ମସେ।
ପଦକସ୍ମ ୱେୟ୍ୟାକରଣା, ଜପ୍ପେ ଆଚରିୟସାଦିସା॥
‘‘ତେସଂ ନୋ ଜାତିୱାଦସ୍ମିଂ, ୱିୱାଦୋ ଅତ୍ଥି ଗୋତମ।
ଜାତିୟା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ହୋତି, ଭାରଦ୍ୱାଜୋ ଇତି ଭାସତି।
ଅହଞ୍ଚ କମ୍ମୁନା [କମ୍ମନା (ସୀ॰ ପୀ॰) ଏୱମୁପରିପି] ବ୍ରୂମି, ଏୱଂ ଜାନାହି ଚକ୍ଖୁମ॥
‘‘ତେ ନ ସକ୍କୋମ ସଞ୍ଞାପେତୁଂ, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ମୟଂ ଉଭୋ।
ଭୱନ୍ତଂ [ଭଗୱନ୍ତଂ (କ॰)] ପୁଟ୍ଠୁମାଗମ୍ହା, ସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ ଇତି ୱିସ୍ସୁତଂ॥
‘‘ଚନ୍ଦଂ ୟଥା ଖୟାତୀତଂ, ପେଚ୍ଚ ପଞ୍ଜଲିକା ଜନା।
ୱନ୍ଦମାନା ନମସ୍ସନ୍ତି, ଏୱଂ ଲୋକସ୍ମି ଗୋତମଂ॥
‘‘ଚକ୍ଖୁଂ ଲୋକେ ସମୁପ୍ପନ୍ନଂ, ମୟଂ ପୁଚ୍ଛାମ ଗୋତମଂ।
ଜାତିୟା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ହୋତି, ଉଦାହୁ ଭୱତି କମ୍ମୁନା।
ଅଜାନତଂ ନୋ ପବ୍ରୂହି, ୟଥା ଜାନେସୁ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ’’॥
‘‘ତେସଂ ୱୋ ଅହଂ ବ୍ୟକ୍ଖିସ୍ସଂ, (ୱାସେଟ୍ଠାତି ଭଗୱା) ଅନୁପୁବ୍ବଂ ୟଥାତଥଂ।
ଜାତିୱିଭଙ୍ଗଂ ପାଣାନଂ, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞା ହି ଜାତିୟୋ॥
‘‘ତିଣରୁକ୍ଖେପି ଜାନାଥ, ନ ଚାପି ପଟିଜାନରେ।
ଲିଙ୍ଗଂ ଜାତିମୟଂ ତେସଂ, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞା ହି ଜାତିୟୋ॥
‘‘ତତୋ କୀଟେ ପଟଙ୍ଗେ ଚ, ୟାୱ କୁନ୍ଥକିପିଲ୍ଲିକେ।
ଲିଙ୍ଗଂ ଜାତିମୟଂ ତେସଂ, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞା ହି ଜାତିୟୋ॥
‘‘ଚତୁପ୍ପଦେପି ଜାନାଥ, ଖୁଦ୍ଦକେ ଚ ମହଲ୍ଲକେ।
ଲିଙ୍ଗଂ ଜାତିମୟଂ ତେସଂ, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞା ହି ଜାତିୟୋ॥
‘‘ପାଦୂଦରେପି ଜାନାଥ, ଉରଗେ ଦୀଘପିଟ୍ଠିକେ।
ଲିଙ୍ଗଂ ଜାତିମୟଂ ତେସଂ, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞା ହି ଜାତିୟୋ॥
‘‘ତତୋ ମଚ୍ଛେପି ଜାନାଥ, ଓଦକେ ୱାରିଗୋଚରେ।
ଲିଙ୍ଗଂ ଜାତିମୟଂ ତେସଂ, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞା ହି ଜାତିୟୋ॥
‘‘ତତୋ ପକ୍ଖୀପି ଜାନାଥ, ପତ୍ତୟାନେ ୱିହଙ୍ଗମେ।
ଲିଙ୍ଗଂ ଜାତିମୟଂ ତେସଂ, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞା ହି ଜାତିୟୋ॥
‘‘ୟଥା ଏତାସୁ ଜାତୀସୁ, ଲିଙ୍ଗଂ ଜାତିମୟଂ ପୁଥୁ।
ଏୱଂ ନତ୍ଥି ମନୁସ୍ସେସୁ, ଲିଙ୍ଗଂ ଜାତିମୟଂ ପୁଥୁ॥
‘‘ନ କେସେହି ନ ସୀସେନ, ନ କଣ୍ଣେହି ନ ଅକ୍ଖିଭି।
ନ ମୁଖେନ ନ ନାସାୟ, ନ ଓଟ୍ଠେହି ଭମୂହି ୱା॥
‘‘ନ ଗୀୱାୟ ନ ଅଂସେହି, ନ ଉଦରେନ ନ ପିଟ୍ଠିୟା।
ନ ସୋଣିୟା ନ ଉରସା, ନ ସମ୍ବାଧେ ନ ମେଥୁନେ [ନ ସମ୍ବାଧା ନ ମେଥୁନା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ॥
‘‘ନ ହତ୍ଥେହି ନ ପାଦେହି, ନାଙ୍ଗୁଲୀହି ନଖେହି ୱା।
ନ ଜଙ୍ଘାହି ନ ଊରୂହି, ନ ୱଣ୍ଣେନ ସରେନ ୱା।
ଲିଙ୍ଗଂ ଜାତିମୟଂ ନେୱ, ୟଥା ଅଞ୍ଞାସୁ ଜାତିସୁ॥
‘‘ପଚ୍ଚତ୍ତଞ୍ଚ ସରୀରେସୁ [ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ସସରୀରେସୁ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ମନୁସ୍ସେସ୍ୱେତଂ ନ ୱିଜ୍ଜତି।
ୱୋକାରଞ୍ଚ ମନୁସ୍ସେସୁ, ସମଞ୍ଞାୟ ପୱୁଚ୍ଚତି॥
‘‘ୟୋ ହି କୋଚି ମନୁସ୍ସେସୁ, ଗୋରକ୍ଖଂ ଉପଜୀୱତି।
ଏୱଂ ୱାସେଟ୍ଠ ଜାନାହି, କସ୍ସକୋ ସୋ ନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ॥
‘‘ୟୋ ହି କୋଚି ମନୁସ୍ସେସୁ, ପୁଥୁସିପ୍ପେନ ଜୀୱତି।
ଏୱଂ ୱାସେଟ୍ଠ ଜାନାହି, ସିପ୍ପିକୋ ସୋ ନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ॥
‘‘ୟୋ ହି କୋଚି ମନୁସ୍ସେସୁ, ୱୋହାରଂ ଉପଜୀୱତି।
ଏୱଂ ୱାସେଟ୍ଠ ଜାନାହି, ୱାଣିଜୋ ସୋ ନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ॥
‘‘ୟୋ ହି କୋଚି ମନୁସ୍ସେସୁ, ପରପେସ୍ସେନ ଜୀୱତି।
ଏୱଂ ୱାସେଟ୍ଠ ଜାନାହି, ପେସ୍ସିକୋ [ପେସ୍ସକୋ (କ॰)] ସୋ ନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ॥
‘‘ୟୋ ହି କୋଚି ମନୁସ୍ସେସୁ, ଅଦିନ୍ନଂ ଉପଜୀୱତି।
ଏୱଂ ୱାସେଟ୍ଠ ଜାନାହି, ଚୋରୋ ଏସୋ ନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ॥
‘‘ୟୋ ହି କୋଚି ମନୁସ୍ସେସୁ, ଇସ୍ସତ୍ଥଂ ଉପଜୀୱତି।
ଏୱଂ ୱାସେଟ୍ଠ ଜାନାହି, ୟୋଧାଜୀୱୋ ନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ॥
‘‘ୟୋ ହି କୋଚି ମନୁସ୍ସେସୁ, ପୋରୋହିଚ୍ଚେନ ଜୀୱତି।
ଏୱଂ ୱାସେଟ୍ଠ ଜାନାହି, ୟାଜକୋ ଏସୋ ନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ॥
‘‘ୟୋ ହି କୋଚି ମନୁସ୍ସେସୁ, ଗାମଂ ରଟ୍ଠଞ୍ଚ ଭୁଞ୍ଜତି।
ଏୱଂ ୱାସେଟ୍ଠ ଜାନାହି, ରାଜା ଏସୋ ନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ॥
‘‘ନ ଚାହଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ବ୍ରୂମି, ୟୋନିଜଂ ମତ୍ତିସମ୍ଭୱଂ।
ଭୋୱାଦି ନାମ ସୋ ହୋତି, ସଚେ [ସ ୱେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ହୋତି ସକିଞ୍ଚନୋ।
ଅକିଞ୍ଚନଂ ଅନାଦାନଂ, ତମହଂ ବ୍ରୂମି ବ୍ରାହ୍ମଣଂ॥
‘‘ସବ୍ବସଂୟୋଜନଂ ଛେତ୍ୱା, ସୋ ୱେ ନ ପରିତସ୍ସତି।
ସଙ୍ଗାତିଗଂ ୱିସଂୟୁତ୍ତଂ, ତମହଂ ବ୍ରୂମି ବ୍ରାହ୍ମଣଂ॥
‘‘ଛେତ୍ୱା ନଦ୍ଧିଂ ୱରତ୍ତଞ୍ଚ, ସନ୍ଦାନଂ ସହନୁକ୍କମଂ।
ଉକ୍ଖିତ୍ତପଲିଘଂ ବୁଦ୍ଧଂ, ତମହଂ ବ୍ରୂମି ବ୍ରାହ୍ମଣଂ॥
‘‘ଅକ୍କୋସଂ ୱଧବନ୍ଧଞ୍ଚ, ଅଦୁଟ୍ଠୋ ୟୋ ତିତିକ୍ଖତି।
ଖନ୍ତୀବଲଂ ବଲାନୀକଂ, ତମହଂ ବ୍ରୂମି ବ୍ରାହ୍ମଣଂ॥
‘‘ଅକ୍କୋଧନଂ ୱତୱନ୍ତଂ, ସୀଲୱନ୍ତଂ ଅନୁସ୍ସଦଂ।
ଦନ୍ତଂ ଅନ୍ତିମସାରୀରଂ, ତମହଂ ବ୍ରୂମି ବ୍ରାହ୍ମଣଂ॥
‘‘ୱାରି ପୋକ୍ଖରପତ୍ତେୱ, ଆରଗ୍ଗେରିୱ ସାସପୋ।
ୟୋ ନ ଲିମ୍ପତି କାମେସୁ, ତମହଂ ବ୍ରୂମି ବ୍ରାହ୍ମଣଂ॥
‘‘ୟୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପଜାନାତି, ଇଧେୱ ଖୟମତ୍ତନୋ।
ପନ୍ନଭାରଂ ୱିସଂୟୁତ୍ତଂ, ତମହଂ ବ୍ରୂମି ବ୍ରାହ୍ମଣଂ॥
‘‘ଗମ୍ଭୀରପଞ୍ଞଂ ମେଧାୱିଂ, ମଗ୍ଗାମଗ୍ଗସ୍ସ କୋୱିଦଂ।
ଉତ୍ତମତ୍ଥମନୁପ୍ପତ୍ତଂ, ତମହଂ ବ୍ରୂମି ବ୍ରାହ୍ମଣଂ॥
‘‘ଅସଂସଟ୍ଠଂ ଗହଟ୍ଠେହି, ଅନାଗାରେହି ଚୂଭୟଂ।
ଅନୋକସାରିମପ୍ପିଚ୍ଛଂ, ତମହଂ ବ୍ରୂମି ବ୍ରାହ୍ମଣଂ॥
‘‘ନିଧାୟ ଦଣ୍ଡଂ ଭୂତେସୁ, ତସେସୁ ଥାୱରେସୁ ଚ।
ୟୋ ନ ହନ୍ତି ନ ଘାତେତି, ତମହଂ ବ୍ରୂମି ବ୍ରାହ୍ମଣଂ॥
‘‘ଅୱିରୁଦ୍ଧଂ ୱିରୁଦ୍ଧେସୁ, ଅତ୍ତଦଣ୍ଡେସୁ ନିବ୍ବୁତଂ।
ସାଦାନେସୁ ଅନାଦାନଂ, ତମହଂ ବ୍ରୂମି ବ୍ରାହ୍ମଣଂ॥
‘‘ୟସ୍ସ ରାଗୋ ଚ ଦୋସୋ ଚ, ମାନୋ ମକ୍ଖୋ ଚ ପାତିତୋ।
ସାସପୋରିୱ ଆରଗ୍ଗା, ତମହଂ ବ୍ରୂମି ବ୍ରାହ୍ମଣଂ॥
‘‘ଅକକ୍କସଂ ୱିଞ୍ଞାପନିଂ, ଗିରଂ ସଚ୍ଚମୁଦୀରୟେ।
ୟାୟ ନାଭିସଜେ କଞ୍ଚି, ତମହଂ ବ୍ରୂମି ବ୍ରାହ୍ମଣଂ॥
‘‘ୟୋଧ ଦୀଘଂ ୱ ରସ୍ସଂ ୱା, ଅଣୁଂ ଥୂଲଂ ସୁଭାସୁଭଂ।
ଲୋକେ ଅଦିନ୍ନଂ ନାଦିୟତି, ତମହଂ ବ୍ରୂମି ବ୍ରାହ୍ମଣଂ॥
‘‘ଆସା ୟସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜନ୍ତି, ଅସ୍ମିଂ ଲୋକେ ପରମ୍ହି ଚ।
ନିରାସାସଂ [ନିରାସୟଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰), ନିରାସକଂ (?)] ୱିସଂୟୁତ୍ତଂ, ତମହଂ ବ୍ରୂମି ବ୍ରାହ୍ମଣଂ॥
‘‘ୟସ୍ସାଲୟା ନ ୱିଜ୍ଜନ୍ତି, ଅଞ୍ଞାୟ ଅକଥଂକଥୀ।
ଅମତୋଗଧମନୁପ୍ପତ୍ତଂ, ତମହଂ ବ୍ରୂମି ବ୍ରାହ୍ମଣଂ॥
‘‘ୟୋଧ ପୁଞ୍ଞଞ୍ଚ ପାପଞ୍ଚ, ଉଭୋ ସଙ୍ଗମୁପଚ୍ଚଗା।
ଅସୋକଂ ୱିରଜଂ ସୁଦ୍ଧଂ, ତମହଂ ବ୍ରୂମି ବ୍ରାହ୍ମଣଂ॥
‘‘ଚନ୍ଦଂୱ ୱିମଲଂ ସୁଦ୍ଧଂ, ୱିପ୍ପସନ୍ନମନାୱିଲଂ।
ନନ୍ଦୀଭୱପରିକ୍ଖୀଣଂ, ତମହଂ ବ୍ରୂମି ବ୍ରାହ୍ମଣଂ॥
‘‘ୟୋମଂ ପଲିପଥଂ ଦୁଗ୍ଗଂ, ସଂସାରଂ ମୋହମଚ୍ଚଗା।
ତିଣ୍ଣୋ ପାରଙ୍ଗତୋ ଝାୟୀ, ଅନେଜୋ ଅକଥଂକଥୀ।
ଅନୁପାଦାୟ ନିବ୍ବୁତୋ, ତମହଂ ବ୍ରୂମି ବ୍ରାହ୍ମଣଂ॥
‘‘ୟୋଧ କାମେ ପହନ୍ତ୍ୱାନ, ଅନାଗାରୋ ପରିବ୍ବଜେ।
କାମଭୱପରିକ୍ଖୀଣଂ, ତମହଂ ବ୍ରୂମି ବ୍ରାହ୍ମଣଂ॥
‘‘ୟୋଧ ତଣ୍ହଂ ପହନ୍ତ୍ୱାନ, ଅନାଗାରୋ ପରିବ୍ବଜେ।
ତଣ୍ହାଭୱପରିକ୍ଖୀଣଂ, ତମହଂ ବ୍ରୂମି ବ୍ରାହ୍ମଣଂ॥
‘‘ହିତ୍ୱା ମାନୁସକଂ ୟୋଗଂ, ଦିବ୍ବଂ ୟୋଗଂ ଉପଚ୍ଚଗା।
ସବ୍ବୟୋଗୱିସଂୟୁତ୍ତଂ, ତମହଂ ବ୍ରୂମି ବ୍ରାହ୍ମଣଂ॥
‘‘ହିତ୍ୱା ରତିଞ୍ଚ ଅରତିଂ, ସୀତିଭୂତଂ ନିରୂପଧିଂ।
ସବ୍ବଲୋକାଭିଭୁଂ ୱୀରଂ, ତମହଂ ବ୍ରୂମି ବ୍ରାହ୍ମଣଂ॥
‘‘ଚୁତିଂ ୟୋ ୱେଦି [ୟୋ’ୱେତି (?) ଇତିୱୁତ୍ତକେ ୯୯ ଅଟ୍ଠକଥାସଂୱଣନା ପସ୍ସିତବ୍ବା] ତ୍ତାନଂ, ଉପପତ୍ତିଞ୍ଚ ସବ୍ବସୋ।
ଅସତ୍ତଂ ସୁଗତଂ ବୁଦ୍ଧଂ, ତମହଂ ବ୍ରୂମି ବ୍ରାହ୍ମଣଂ॥
‘‘ୟସ୍ସ ଗତିଂ ନ ଜାନନ୍ତି, ଦେୱା ଗନ୍ଧବ୍ବମାନୁସା।
ଖୀଣାସୱଂ ଅରହନ୍ତଂ, ତମହଂ ବ୍ରୂମି ବ୍ରାହ୍ମଣଂ॥
‘‘ୟସ୍ସ ପୁରେ ଚ ପଚ୍ଛା ଚ, ମଜ୍ଝେ ଚ ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚନଂ।
ଅକିଞ୍ଚନଂ ଅନାଦାନଂ, ତମହଂ ବ୍ରୂମି ବ୍ରାହ୍ମଣଂ॥
‘‘ଉସଭଂ ପୱରଂ ୱୀରଂ, ମହେସିଂ ୱିଜିତାୱିନଂ।
ଅନେଜଂ ନ୍ହାତକଂ ବୁଦ୍ଧଂ, ତମହଂ ବ୍ରୂମି ବ୍ରାହ୍ମଣଂ॥
‘‘ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ୟୋ ୱେଦି [ୟୋ’ୱେତି (?) ଇତିୱୁତ୍ତକେ ୯୯ ଅଟ୍ଠକଥାସଂୱଣନା ପସ୍ସିତବ୍ବା] , ସଗ୍ଗାପାୟଞ୍ଚ ପସ୍ସତି।
ଅଥୋ ଜାତିକ୍ଖୟଂ ପତ୍ତୋ, ତମହଂ ବ୍ରୂମି ବ୍ରାହ୍ମଣଂ॥
‘‘ସମଞ୍ଞା ହେସା ଲୋକସ୍ମିଂ, ନାମଗୋତ୍ତଂ ପକପ୍ପିତଂ।
ସମ୍ମୁଚ୍ଚା ସମୁଦାଗତଂ, ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ପକପ୍ପିତଂ॥
‘‘ଦୀଘରତ୍ତମନୁସୟିତଂ, ଦିଟ୍ଠିଗତମଜାନତଂ।
ଅଜାନନ୍ତା ନୋ [ଅଜାନନ୍ତା ତେ (ଅଟ୍ଠ॰) ମ॰ ନି॰ ୨.୪୬୦] ପବ୍ରୁୱନ୍ତି, ଜାତିୟା ହୋତି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ॥
‘‘ନ ଜଚ୍ଚା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ହୋତି, ନ ଜଚ୍ଚା ହୋତି ଅବ୍ରାହ୍ମଣୋ।
କମ୍ମୁନା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ହୋତି, କମ୍ମୁନା ହୋତି ଅବ୍ରାହ୍ମଣୋ॥
‘‘କସ୍ସକୋ କମ୍ମୁନା ହୋତି, ସିପ୍ପିକୋ ହୋତି କମ୍ମୁନା।
ୱାଣିଜୋ କମ୍ମୁନା ହୋତି, ପେସ୍ସିକୋ ହୋତି କମ୍ମୁନା॥
‘‘ଚୋରୋପି କମ୍ମୁନା ହୋତି, ୟୋଧାଜୀୱୋପି କମ୍ମୁନା।
ୟାଜକୋ କମ୍ମୁନା ହୋତି, ରାଜାପି ହୋତି କମ୍ମୁନା॥
‘‘ଏୱମେତଂ ୟଥାଭୂତଂ, କମ୍ମଂ ପସ୍ସନ୍ତି ପଣ୍ଡିତା।
ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପାଦଦସ୍ସା, କମ୍ମୱିପାକକୋୱିଦା॥
‘‘କମ୍ମୁନା ୱତ୍ତତି ଲୋକୋ, କମ୍ମୁନା ୱତ୍ତତି ପଜା।
କମ୍ମନିବନ୍ଧନା ସତ୍ତା, ରଥସ୍ସାଣୀୱ ୟାୟତୋ॥
‘‘ତପେନ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେନ, ସଂୟମେନ ଦମେନ ଚ।
ଏତେନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ହୋତି, ଏତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣମୁତ୍ତମଂ॥
‘‘ତୀହି ୱିଜ୍ଜାହି ସମ୍ପନ୍ନୋ, ସନ୍ତୋ ଖୀଣପୁନବ୍ଭୱୋ।
ଏୱଂ ୱାସେଟ୍ଠ ଜାନାହି, ବ୍ରହ୍ମା ସକ୍କୋ ୱିଜାନତ’’ନ୍ତି॥
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ୱାସେଟ୍ଠଭାରଦ୍ୱାଜା ମାଣୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ଉପାସକେ ନୋ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତେ [ପାଣୁପେତଂ (କ॰)] ସରଣଂ ଗତେ’’ତି।
ୱାସେଟ୍ଠସୁତ୍ତଂ ନୱମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୧୦. କୋକାଲିକସୁତ୍ତଂ
ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ କୋକାଲିକୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ କୋକାଲିକୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ପାପିଚ୍ଛା, ଭନ୍ତେ, ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନା, ପାପିକାନଂ ଇଚ୍ଛାନଂ ୱସଂ ଗତା’’ତି।
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଭଗୱା କୋକାଲିକଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ମା ହେୱଂ, କୋକାଲିକ, ମା ହେୱଂ, କୋକାଲିକ! ପସାଦେହି, କୋକାଲିକ, ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନେସୁ ଚିତ୍ତଂ। ପେସଲା ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନା’’ତି।
ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ…ପେ॰… ତତିୟମ୍ପି ଖୋ କୋକାଲିକୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିଞ୍ଚାପି ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ସଦ୍ଧାୟିକୋ ପଚ୍ଚୟିକୋ, ଅଥ ଖୋ ପାପିଚ୍ଛାୱ ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନା, ପାପିକାନଂ ଇଚ୍ଛାନଂ ୱସଂ ଗତା’’ତି। ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ଭଗୱା କୋକାଲିକଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ମା ହେୱଂ, କୋକାଲିକ , ମା ହେୱଂ, କୋକାଲିକ! ପସାଦେହି, କୋକାଲିକ, ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନେସୁ ଚିତ୍ତଂ। ପେସଲା ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନା’’ତି।
ଅଥ ଖୋ କୋକାଲିକୋ ଭିକ୍ଖୁ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ପକ୍କାମି। ଅଚିରପ୍ପକ୍କନ୍ତସ୍ସ ଚ କୋକାଲିକସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ସାସପମତ୍ତୀହି ପିଳକାହି ସବ୍ବୋ କାୟୋ ଫୁଟୋ [ଫୁଟ୍ଠୋ (ସ୍ୟା॰)] ଅହୋସି; ସାସପମତ୍ତିୟୋ ହୁତ୍ୱା ମୁଗ୍ଗମତ୍ତିୟୋ ଅହେସୁଂ; ମୁଗ୍ଗମତ୍ତିୟୋ ହୁତ୍ୱା କଳାୟମତ୍ତିୟୋ ଅହେସୁଂ; କଳାୟମତ୍ତିୟୋ ହୁତ୍ୱା କୋଲଟ୍ଠିମତ୍ତିୟୋ ଅହେସୁଂ; କୋଲଟ୍ଠିମତ୍ତିୟୋ ହୁତ୍ୱା କୋଲମତ୍ତିୟୋ ଅହେସୁଂ; କୋଲମତ୍ତିୟୋ ହୁତ୍ୱା ଆମଲକମତ୍ତିୟୋ ଅହେସୁଂ; ଆମଲକମତ୍ତିୟୋ ହୁତ୍ୱା ବେଳୁୱସଲାଟୁକମତ୍ତିୟୋ ଅହେସୁଂ; ବେଳୁୱସଲାଟୁକମତ୍ତିୟୋ ହୁତ୍ୱା ବିଲ୍ଲମତ୍ତିୟୋ ଅହେସୁଂ; ବିଲ୍ଲମତ୍ତିୟୋ ହୁତ୍ୱା ପଭିଜ୍ଜିଂସୁ; ପୁବ୍ବଞ୍ଚ ଲୋହିତଞ୍ଚ ପଗ୍ଘରିଂସୁ। ଅଥ ଖୋ କୋକାଲିକୋ ଭିକ୍ଖୁ ତେନେୱାବାଧେନ କାଲମକାସି। କାଲଙ୍କତୋ ଚ କୋକାଲିକୋ ଭିକ୍ଖୁ ପଦୁମଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜି ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନେସୁ ଚିତ୍ତଂ ଆଘାତେତ୍ୱା ।
ଅଥ ଖୋ ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣୋ କେୱଲକପ୍ପଂ ଜେତୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି । ଏକମନ୍ତଂ, ଠିତୋ ଖୋ ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କୋକାଲିକୋ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ କାଲଙ୍କତୋ; କାଲଙ୍କତୋ ଚ, ଭନ୍ତେ, କୋକାଲିକୋ ଭିକ୍ଖୁ ପଦୁମଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନୋ ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନେସୁ ଚିତ୍ତଂ ଆଘାତେତ୍ୱା’’ତି। ଇଦମୱୋଚ ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି; ଇଦଂ ୱତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟି।
ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ତସ୍ସା ରତ୍ତିୟା ଅଚ୍ଚୟେନ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଇମଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରତ୍ତିଂ ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା…ପେ॰… ଇଦମୱୋଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମା ସହମ୍ପତି, ଇଦଂ ୱତ୍ୱା ମଂ ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀ’’ତି।
ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କୀୱଦୀଘଂ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ପଦୁମେ ନିରୟେ ଆୟୁପ୍ପମାଣ’’ନ୍ତି? ‘‘ଦୀଘଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ପଦୁମେ ନିରୟେ ଆୟୁପ୍ପମାଣଂ; ତଂ ନ ସୁକରଂ ସଙ୍ଖାତୁଂ ଏତ୍ତକାନି ୱସ୍ସାନି ଇତି ୱା ଏତ୍ତକାନି ୱସ୍ସସତାନି ଇତି ୱା ଏତ୍ତକାନି ୱସ୍ସସହସ୍ସାନି ଇତି ୱା ଏତ୍ତକାନି ୱସ୍ସସତସହସ୍ସାନି ଇତି ୱା’’ତି। ‘‘ସକ୍କା ପନ, ଭନ୍ତେ, ଉପମା [ଉପମଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କ॰)] କାତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ସକ୍କା, ଭିକ୍ଖୂ’’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ –
‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୁ, ୱୀସତିଖାରିକୋ କୋସଲକୋ ତିଲୱାହୋ; ତତୋ ପୁରିସୋ ୱସ୍ସସତସ୍ସ ୱସ୍ସସତସ୍ସ ଅଚ୍ଚୟେନ ଏକମେକଂ ତିଲଂ ଉଦ୍ଧରେୟ୍ୟ। ଖିପ୍ପତରଂ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ୱୀସତିଖାରିକୋ କୋସଲକୋ ତିଲୱାହୋ ଇମିନା ଉପକ୍କମେନ ପରିକ୍ଖୟଂ ପରିୟାଦାନଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ନତ୍ୱେୱ ଏକୋ ଅବ୍ବୁଦୋ ନିରୟୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୁ, ୱୀସତି ଅବ୍ବୁଦା ନିରୟା ଏୱମେକୋ ନିରବ୍ବୁଦୋ ନିରୟୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୁ, ୱୀସତି ନିରବ୍ବୁଦା ନିରୟା ଏୱମେକୋ ଅବବୋ ନିରୟୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୁ, ୱୀସତି ଅବବା ନିରୟା ଏୱମେକୋ ଅହହୋ ନିରୟୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୁ, ୱୀସତି ଅହହା ନିରୟା ଏୱମେକୋ ଅଟଟୋ ନିରୟୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୁ, ୱୀସତି ଅଟଟା ନିରୟା ଏୱମେକୋ କୁମୁଦୋ ନିରୟୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୁ, ୱୀସତି କୁମୁଦା ନିରୟା ଏୱମେକୋ ସୋଗନ୍ଧିକୋ ନିରୟୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୁ, ୱୀସତି ସୋଗନ୍ଧିକା ନିରୟା ଏୱମେକୋ ଉପ୍ପଲକୋ ନିରୟୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୁ, ୱୀସତି ଉପ୍ପଲକା ନିରୟା ଏୱମେକୋ ପୁଣ୍ଡରୀକୋ ନିରୟୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୁ, ୱୀସତି ପୁଣ୍ଡରୀକା ନିରୟା ଏୱମେକୋ ପଦୁମୋ ନିରୟୋ। ପଦୁମଂ ଖୋ ପନ ଭିକ୍ଖୁ ନିରୟଂ କୋକାଲିକୋ ଭିକ୍ଖୁ ଉପପନ୍ନୋ ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନେସୁ ଚିତ୍ତଂ ଆଘାତେତ୍ୱା’’ତି। ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା, ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ସୁଗତୋ ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –
‘‘ପୁରିସସ୍ସ ହି ଜାତସ୍ସ, କୁଠାରୀ [କୁଧାରୀ (କ॰)] ଜାୟତେ ମୁଖେ।
ୟାୟ ଛିନ୍ଦତି ଅତ୍ତାନଂ, ବାଲୋ ଦୁବ୍ଭାସିତଂ ଭଣଂ॥
‘‘ୟୋ ନିନ୍ଦିୟଂ ପସଂସତି, ତଂ ୱା ନିନ୍ଦତି ୟୋ ପସଂସିୟୋ।
ୱିଚିନାତି ମୁଖେନ ସୋ କଲିଂ, କଲିନା ତେନ ସୁଖଂ ନ ୱିନ୍ଦତି॥
‘‘ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଅୟଂ କଲି, ୟୋ ଅକ୍ଖେସୁ ଧନପରାଜୟୋ।
ସବ୍ବସ୍ସାପି ସହାପି ଅତ୍ତନା, ଅୟମେୱ ମହତ୍ତରୋ [ମହନ୍ତକରୋ (ସୀ॰)] କଲି।
ୟୋ ସୁଗତେସୁ ମନଂ ପଦୋସୟେ॥
‘‘ସତଂ ସହସ୍ସାନଂ ନିରବ୍ବୁଦାନଂ, ଛତ୍ତିଂସତି ପଞ୍ଚ ଚ ଅବ୍ବୁଦାନି [ଅବ୍ବୁଦାନଂ (କ॰)] ।
ୟମରିୟଗରହୀ ନିରୟଂ ଉପେତି, ୱାଚଂ ମନଞ୍ଚ ପଣିଧାୟ ପାପକଂ॥
‘‘ଅଭୂତୱାଦୀ ନିରୟଂ ଉପେତି, ୟୋ ୱାପି କତ୍ୱା ନ କରୋମିଚାହ।
ଉଭୋପି ତେ ପେଚ୍ଚ ସମା ଭୱନ୍ତି, ନିହୀନକମ୍ମା ମନୁଜା ପରତ୍ଥ॥
‘‘ୟୋ ଅପ୍ପଦୁଟ୍ଠସ୍ସ ନରସ୍ସ ଦୁସ୍ସତି, ସୁଦ୍ଧସ୍ସ ପୋସସ୍ସ ଅନଙ୍ଗଣସ୍ସ।
ତମେୱ ବାଲଂ ପଚ୍ଚେତି ପାପଂ, ସୁଖୁମୋ ରଜୋ ପଟିୱାତଂୱ ଖିତ୍ତୋ॥
‘‘ୟୋ ଲୋଭଗୁଣେ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ, ସୋ ୱଚସା ପରିଭାସତି ଅଞ୍ଞେ।
ଅସଦ୍ଧୋ କଦରିୟୋ ଅୱଦଞ୍ଞୂ, ମଚ୍ଛରି ପେସୁଣିୟଂ [ପେସୁଣିୟସ୍ମିଂ (ବହୂସୁ)] ଅନୁୟୁତ୍ତୋ॥
‘‘ମୁଖଦୁଗ୍ଗ ୱିଭୂତ ଅନରିୟ, ଭୂନହୁ [ଭୁନହତ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ପାପକ ଦୁକ୍କଟକାରି।
ପୁରିସନ୍ତ କଲୀ ଅୱଜାତ, ମା ବହୁଭାଣିଧ ନେରୟିକୋସି॥
‘‘ରଜମାକିରସୀ ଅହିତାୟ, ସନ୍ତେ ଗରହସି କିବ୍ବିସକାରୀ।
ବହୂନି ଦୁଚ୍ଚରିତାନି ଚରିତ୍ୱା, ଗଚ୍ଛସି ଖୋ ପପତଂ ଚିରରତ୍ତଂ॥
‘‘ନ ହି ନସ୍ସତି କସ୍ସଚି କମ୍ମଂ, ଏତି ହତଂ ଲଭତେୱ ସୁୱାମି।
ଦୁକ୍ଖଂ ମନ୍ଦୋ ପରଲୋକେ, ଅତ୍ତନି ପସ୍ସତି କିବ୍ବିସକାରୀ॥
‘‘ଅୟୋସଙ୍କୁସମାହତଟ୍ଠାନଂ , ତିଣ୍ହଧାରମୟସୂଲମୁପେତି।
ଅଥ ତତ୍ତଅୟୋଗୁଳସନ୍ନିଭଂ, ଭୋଜନମତ୍ଥି ତଥା ପତିରୂପଂ॥
‘‘ନ ହି ୱଗ୍ଗୁ ୱଦନ୍ତି ୱଦନ୍ତା, ନାଭିଜୱନ୍ତି ନ ତାଣମୁପେନ୍ତି।
ଅଙ୍ଗାରେ ସନ୍ଥତେ ସୟନ୍ତି [ସେନ୍ତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] , ଗିନିସମ୍ପଜ୍ଜଲିତଂ ପୱିସନ୍ତି॥
‘‘ଜାଲେନ ଚ ଓନହିୟାନ, ତତ୍ଥ ହନନ୍ତି ଅୟୋମୟକୁଟେଭି [ଅୟୋମୟକୂଟେହି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ।
ଅନ୍ଧଂୱ ତିମିସମାୟନ୍ତି, ତଂ ୱିତତଞ୍ହି ୟଥା ମହିକାୟୋ॥
‘‘ଅଥ ଲୋହମୟଂ ପନ କୁମ୍ଭିଂ, ଗିନିସମ୍ପଜ୍ଜଲିତଂ ପୱିସନ୍ତି।
ପଚ୍ଚନ୍ତି ହି ତାସୁ ଚିରରତ୍ତଂ, ଅଗ୍ଗିନିସମାସୁ [ଗିନିସ୍ସମାସୁ (କ॰)] ସମୁପ୍ପିଲୱାତେ॥
‘‘ଅଥ ପୁବ୍ବଲୋହିତମିସ୍ସେ, ତତ୍ଥ କିଂ ପଚ୍ଚତି କିବ୍ବିସକାରୀ।
ୟଂ ୟଂ ଦିସକଂ [ଦିସତଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଅଧିସେତି, ତତ୍ଥ କିଲିସ୍ସତି ସମ୍ଫୁସମାନୋ॥
‘‘ପୁଳୱାୱସଥେ ସଲିଲସ୍ମିଂ, ତତ୍ଥ କିଂ ପଚ୍ଚତି କିବ୍ବିସକାରୀ।
ଗନ୍ତୁଂ ନ ହି ତୀରମପତ୍ଥି, ସବ୍ବସମା ହି ସମନ୍ତକପଲ୍ଲା॥
‘‘ଅସିପତ୍ତୱନଂ ପନ ତିଣ୍ହଂ, ତଂ ପୱିସନ୍ତି ସମୁଚ୍ଛିଦଗତ୍ତା।
ଜିୱ୍ହଂ ବଲିସେନ ଗହେତ୍ୱା, ଆରଜୟାରଜୟା ୱିହନନ୍ତି॥
‘‘ଅଥ ୱେତରଣିଂ ପନ ଦୁଗ୍ଗଂ, ତିଣ୍ହଧାରଖୁରଧାରମୁପେନ୍ତି।
ତତ୍ଥ ମନ୍ଦା ପପତନ୍ତି, ପାପକରା ପାପାନି କରିତ୍ୱା॥
‘‘ଖାଦନ୍ତି ହି ତତ୍ଥ ରୁଦନ୍ତେ, ସାମା ସବଲା କାକୋଲଗଣା ଚ।
ସୋଣା ସିଙ୍ଗାଲା [ସିଗାଲା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ପଟିଗିଦ୍ଧା [ପଟିଗିଜ୍ଝା (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] , କୁଲଲା ୱାୟସା ଚ [କୁଲଲା ଚ ୱାୟସା (?)] ୱିତୁଦନ୍ତି॥
‘‘କିଚ୍ଛା ୱତୟଂ ଇଧ ୱୁତ୍ତି, ୟଂ ଜନୋ ଫୁସତି [ପସ୍ସତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] କିବ୍ବିସକାରୀ।
ତସ୍ମା ଇଧ ଜୀୱିତସେସେ, କିଚ୍ଚକରୋ ସିୟା ନରୋ ନ ଚପ୍ପମଜ୍ଜେ॥
‘‘ତେ ଗଣିତା ୱିଦୂହି ତିଲୱାହା, ୟେ ପଦୁମେ ନିରୟେ ଉପନୀତା।
ନହୁତାନି ହି କୋଟିୟୋ ପଞ୍ଚ ଭୱନ୍ତି, ଦ୍ୱାଦସ କୋଟିସତାନି ପୁନଞ୍ଞା [ପନୟ୍ୟେ (କ॰)] ॥
‘‘ୟାୱ ଦୁଖା [ଦୁକ୍ଖା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰), ଦୁକ୍ଖ (ପୀ॰ କ॰)] ନିରୟା ଇଧ ୱୁତ୍ତା, ତତ୍ଥପି ତାୱ ଚିରଂ ୱସିତବ୍ବଂ।
ତସ୍ମା ସୁଚିପେସଲସାଧୁଗୁଣେସୁ, ୱାଚଂ ମନଂ ସତତଂ [ପକତଂ (ସ୍ୟା॰)] ପରିରକ୍ଖେ’’ତି॥
କୋକାଲିକସୁତ୍ତଂ ଦସମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୧୧. ନାଲକସୁତ୍ତଂ
ଆନନ୍ଦଜାତେ ତିଦସଗଣେ ପତୀତେ, ସକ୍କଞ୍ଚ ଇନ୍ଦଂ ସୁଚିୱସନେ ଚ ଦେୱେ।
ଦୁସ୍ସଂ ଗହେତ୍ୱା ଅତିରିୱ ଥୋମୟନ୍ତେ, ଅସିତୋ ଇସି ଅଦ୍ଦସ ଦିୱାୱିହାରେ॥
ଦିସ୍ୱାନ ଦେୱେ ମୁଦିତମନେ ଉଦଗ୍ଗେ, ଚିତ୍ତିଂ କରିତ୍ୱାନ ଇଦମୱୋଚ [କରିତ୍ୱା ଇଦମୱୋଚାସି (ସୀ॰)] ତତ୍ଥ।
‘‘କିଂ ଦେୱସଙ୍ଘୋ ଅତିରିୱ କଲ୍ୟରୂପୋ, ଦୁସ୍ସଂ ଗହେତ୍ୱା ରମୟଥ [ଭମୟଥ (ସୀ॰)] କିଂ ପଟିଚ୍ଚ॥
‘‘ୟଦାପି ଆସୀ ଅସୁରେହି ସଙ୍ଗମୋ, ଜୟୋ ସୁରାନଂ ଅସୁରା ପରାଜିତା॥
ତଦାପି ନେତାଦିସୋ ଲୋମହଂସନୋ, କିମବ୍ଭୁତଂ ଦଟ୍ଠୁ ମରୂ ପମୋଦିତା॥
‘‘ସେଳେନ୍ତି ଗାୟନ୍ତି ଚ ୱାଦୟନ୍ତି ଚ, ଭୁଜାନି ଫୋଟେନ୍ତି [ପୋଠେନ୍ତି (ସୀ॰ ପୀ॰), ପୋଥେନ୍ତି (କ॰)] ଚ ନଚ୍ଚୟନ୍ତି ଚ।
ପୁଚ୍ଛାମି ୱୋହଂ ମେରୁମୁଦ୍ଧୱାସିନେ, ଧୁନାଥ ମେ ସଂସୟଂ ଖିପ୍ପ ମାରିସା’’॥
‘‘ସୋ ବୋଧିସତ୍ତୋ ରତନୱରୋ ଅତୁଲ୍ୟୋ, ମନୁସ୍ସଲୋକେ ହିତସୁଖତ୍ଥାୟ [ହିତସୁଖତାୟ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଜାତୋ।
ସକ୍ୟାନ ଗାମେ ଜନପଦେ ଲୁମ୍ବିନେୟ୍ୟେ, ତେନମ୍ହ ତୁଟ୍ଠା ଅତିରିୱ କଲ୍ୟରୂପା॥
‘‘ସୋ ସବ୍ବସତ୍ତୁତ୍ତମୋ ଅଗ୍ଗପୁଗ୍ଗଲୋ, ନରାସଭୋ ସବ୍ବପଜାନମୁତ୍ତମୋ।
ୱତ୍ତେସ୍ସତି ଚକ୍କମିସିୱ୍ହୟେ ୱନେ, ନଦଂୱ ସୀହୋ ବଲୱା ମିଗାଭିଭୂ’’॥
ତଂ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା ତୁରିତମୱସରୀ ସୋ, ସୁଦ୍ଧୋଦନସ୍ସ ତଦ ଭୱନଂ ଉପାୱିସି [ଉପାଗମି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ।
ନିସଜ୍ଜ ତତ୍ଥ ଇଦମୱୋଚାସି ସକ୍ୟେ, ‘‘କୁହିଂ କୁମାରୋ ଅହମପି ଦଟ୍ଠୁକାମୋ’’॥
ତତୋ କୁମାରଂ ଜଲିତମିୱ ସୁୱଣ୍ଣଂ, ଉକ୍କାମୁଖେୱ ସୁକୁସଲସମ୍ପହଟ୍ଠଂ [ସୁକୁସଲେନ ସମ୍ପହଟ୍ଠଂ (କ॰)] ।
ଦଦ୍ଦଲ୍ଲମାନଂ [ଦଦ୍ଦଳ୍ହମାନଂ (କ॰)] ସିରିୟା ଅନୋମୱଣ୍ଣଂ, ଦସ୍ସେସୁ ପୁତ୍ତଂ ଅସିତୱ୍ହୟସ୍ସ ସକ୍ୟା॥
ଦିସ୍ୱା କୁମାରଂ ସିଖିମିୱ ପଜ୍ଜଲନ୍ତଂ, ତାରାସଭଂୱ ନଭସିଗମଂ ୱିସୁଦ୍ଧଂ।
ସୂରିୟଂ ତପନ୍ତଂ ସରଦରିୱବ୍ଭମୁତ୍ତଂ, ଆନନ୍ଦଜାତୋ ୱିପୁଲମଲତ୍ଥ ପୀତିଂ॥
ଅନେକସାଖଞ୍ଚ ସହସ୍ସମଣ୍ଡଲଂ, ଛତ୍ତଂ ମରୂ ଧାରୟୁମନ୍ତଲିକ୍ଖେ।
ସୁୱଣ୍ଣଦଣ୍ଡା ୱୀତିପତନ୍ତି ଚାମରା, ନ ଦିସ୍ସରେ ଚାମରଛତ୍ତଗାହକା॥
ଦିସ୍ୱା ଜଟୀ କଣ୍ହସିରିୱ୍ହୟୋ ଇସି, ସୁୱଣ୍ଣନିକ୍ଖଂ ୱିୟ ପଣ୍ଡୁକମ୍ବଲେ।
ସେତଞ୍ଚ ଛତ୍ତଂ ଧରିୟନ୍ତ [ଧାରିୟନ୍ତ (ସ୍ୟା॰), ଧାରୟନ୍ତଂ (ସୀ॰ କ॰)] ମୁଦ୍ଧନି, ଉଦଗ୍ଗଚିତ୍ତୋ ସୁମନୋ ପଟିଗ୍ଗହେ॥
ପଟିଗ୍ଗହେତ୍ୱା ପନ ସକ୍ୟପୁଙ୍ଗୱଂ, ଜିଗୀସତୋ [ଜିଗିଂସକୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଲକ୍ଖଣମନ୍ତପାରଗୂ।
ପସନ୍ନଚିତ୍ତୋ ଗିରମବ୍ଭୁଦୀରୟି, ‘‘ଅନୁତ୍ତରାୟଂ ଦ୍ୱିପଦାନମୁତ୍ତମୋ’’ [ଦିପଦାନମୁତ୍ତମୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ॥
ଅଥତ୍ତନୋ ଗମନମନୁସ୍ସରନ୍ତୋ, ଅକଲ୍ୟରୂପୋ ଗଳୟତି ଅସ୍ସୁକାନି।
ଦିସ୍ୱାନ ସକ୍ୟା ଇସିମୱୋଚୁଂ ରୁଦନ୍ତଂ,
‘‘ନୋ ଚେ କୁମାରେ ଭୱିସ୍ସତି ଅନ୍ତରାୟୋ’’॥
ଦିସ୍ୱାନ ସକ୍ୟେ ଇସିମୱୋଚ ଅକଲ୍ୟେ, ‘‘ନାହଂ କୁମାରେ ଅହିତମନୁସ୍ସରାମି।
ନ ଚାପିମସ୍ସ ଭୱିସ୍ସତି ଅନ୍ତରାୟୋ, ନ ଓରକାୟଂ ଅଧିମାନସା [ଅଧିମନସା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଭୱାଥ॥
‘‘ସମ୍ବୋଧିୟଗ୍ଗଂ ଫୁସିସ୍ସତାୟଂ କୁମାରୋ, ସୋ ଧମ୍ମଚକ୍କଂ ପରମୱିସୁଦ୍ଧଦସ୍ସୀ।
ୱତ୍ତେସ୍ସତାୟଂ ବହୁଜନହିତାନୁକମ୍ପୀ, ୱିତ୍ଥାରିକସ୍ସ ଭୱିସ୍ସତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ॥
‘‘ମମଞ୍ଚ ଆୟୁ ନ ଚିରମିଧାୱସେସୋ, ଅଥନ୍ତରା ମେ ଭୱିସ୍ସତି କାଲକିରିୟା।
ସୋହଂ ନ ସୋସ୍ସଂ [ସୁସ୍ସଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଅସମଧୁରସ୍ସ ଧମ୍ମଂ, ତେନମ୍ହି ଅଟ୍ଟୋ ବ୍ୟସନଂଗତୋ ଅଘାୱୀ’’॥
ସୋ ସାକିୟାନଂ ୱିପୁଲଂ ଜନେତ୍ୱା ପୀତିଂ, ଅନ୍ତେପୁରମ୍ହା ନିଗ୍ଗମା [ନିରଗମା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰), ନିଗମା (କ॰ ସୀ॰), ନିରଗମ (ପୀ॰)] ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ।
ସୋ ଭାଗିନେୟ୍ୟଂ ସୟଂ ଅନୁକମ୍ପମାନୋ, ସମାଦପେସି ଅସମଧୁରସ୍ସ ଧମ୍ମେ॥
‘‘ବୁଦ୍ଧୋତି ଘୋସଂ ୟଦ [ୟଦି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ପରତୋ ସୁଣାସି, ସମ୍ବୋଧିପତ୍ତୋ ୱିୱରତି ଧମ୍ମମଗ୍ଗଂ।
ଗନ୍ତ୍ୱାନ ତତ୍ଥ ସମୟଂ ପରିପୁଚ୍ଛମାନୋ [ସୟଂ ପରିପୁଚ୍ଛିୟାନୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] , ଚରସ୍ସୁ ତସ୍ମିଂ ଭଗୱତି ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ’’॥
ତେନାନୁସିଟ୍ଠୋ ହିତମନେନ ତାଦିନା, ଅନାଗତେ ପରମୱିସୁଦ୍ଧଦସ୍ସିନା।
ସୋ ନାଲକୋ ଉପଚିତପୁଞ୍ଞସଞ୍ଚୟୋ, ଜିନଂ ପତିକ୍ଖଂ [ପତି + ଇକ୍ଖଂ = ପତିକ୍ଖଂ] ପରିୱସି ରକ୍ଖିତିନ୍ଦ୍ରିୟୋ॥
ସୁତ୍ୱାନ ଘୋସଂ ଜିନୱରଚକ୍କୱତ୍ତନେ, ଗନ୍ତ୍ୱାନ ଦିସ୍ୱା ଇସିନିସଭଂ ପସନ୍ନୋ।
ମୋନେୟ୍ୟସେଟ୍ଠଂ ମୁନିପୱରଂ ଅପୁଚ୍ଛି, ସମାଗତେ ଅସିତାୱ୍ହୟସ୍ସ ସାସନେତି॥
ୱତ୍ଥୁଗାଥା ନିଟ୍ଠିତା।
‘‘ଅଞ୍ଞାତମେତଂ ୱଚନଂ, ଅସିତସ୍ସ ୟଥାତଥଂ।
ତଂ ତଂ ଗୋତମ ପୁଚ୍ଛାମି, ସବ୍ବଧମ୍ମାନ ପାରଗୁଂ॥
‘‘ଅନଗାରିୟୁପେତସ୍ସ, ଭିକ୍ଖାଚରିୟଂ ଜିଗୀସତୋ।
ମୁନି ପବ୍ରୂହି ମେ ପୁଟ୍ଠୋ, ମୋନେୟ୍ୟଂ ଉତ୍ତମଂ ପଦଂ’’॥
‘‘ମୋନେୟ୍ୟଂ ତେ ଉପଞ୍ଞିସ୍ସଂ, (ଇତି ଭଗୱା) ଦୁକ୍କରଂ ଦୁରଭିସମ୍ଭୱଂ।
ହନ୍ଦ ତେ ନଂ ପୱକ୍ଖାମି, ସନ୍ଥମ୍ଭସ୍ସୁ ଦଳ୍ହୋ ଭୱ॥
‘‘ସମାନଭାଗଂ କୁବ୍ବେଥ, ଗାମେ ଅକ୍କୁଟ୍ଠୱନ୍ଦିତଂ।
ମନୋପଦୋସଂ ରକ୍ଖେୟ୍ୟ, ସନ୍ତୋ ଅନୁଣ୍ଣତୋ ଚରେ॥
‘‘ଉଚ୍ଚାୱଚା ନିଚ୍ଛରନ୍ତି, ଦାୟେ ଅଗ୍ଗିସିଖୂପମା।
ନାରିୟୋ ମୁନିଂ ପଲୋଭେନ୍ତି, ତାସୁ ତଂ ମା ପଲୋଭୟୁଂ॥
‘‘ୱିରତୋ ମେଥୁନା ଧମ୍ମା, ହିତ୍ୱା କାମେ ପରୋପରେ [ପରୋୱରେ (ସୀ॰ ପୀ॰), ୱରାୱରେ (ସ୍ୟା॰)] ।
ଅୱିରୁଦ୍ଧୋ ଅସାରତ୍ତୋ, ପାଣେସୁ ତସଥାୱରେ॥
‘‘ୟଥା ଅହଂ ତଥା ଏତେ, ୟଥା ଏତେ ତଥା ଅହଂ।
ଅତ୍ତାନଂ ଉପମଂ କତ୍ୱା, ନ ହନେୟ୍ୟ ନ ଘାତୟେ॥
‘‘ହିତ୍ୱା ଇଚ୍ଛଞ୍ଚ ଲୋଭଞ୍ଚ, ୟତ୍ଥ ସତ୍ତୋ ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ।
ଚକ୍ଖୁମା ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ତରେୟ୍ୟ ନରକଂ ଇମଂ॥
‘‘ଊନୂଦରୋ ମିତାହାରୋ, ଅପ୍ପିଚ୍ଛସ୍ସ ଅଲୋଲୁପୋ।
ସଦା [ସ ୱେ (ପୀ॰)] ଇଚ୍ଛାୟ ନିଚ୍ଛାତୋ, ଅନିଚ୍ଛୋ ହୋତି ନିବ୍ବୁତୋ॥
‘‘ସ ପିଣ୍ଡଚାରଂ ଚରିତ୍ୱା, ୱନନ୍ତମଭିହାରୟେ।
ଉପଟ୍ଠିତୋ ରୁକ୍ଖମୂଲସ୍ମିଂ, ଆସନୂପଗତୋ ମୁନି॥
‘‘ସ ଝାନପସୁତୋ ଧୀରୋ, ୱନନ୍ତେ ରମିତୋ ସିୟା।
ଝାୟେଥ ରୁକ୍ଖମୂଲସ୍ମିଂ, ଅତ୍ତାନମଭିତୋସୟଂ॥
‘‘ତତୋ ରତ୍ୟା ୱିୱସାନେ [ୱିୱସନେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] , ଗାମନ୍ତମଭିହାରୟେ।
ଅୱ୍ହାନଂ ନାଭିନନ୍ଦେୟ୍ୟ, ଅଭିହାରଞ୍ଚ ଗାମତୋ॥
‘‘ନ ମୁନୀ ଗାମମାଗମ୍ମ, କୁଲେସୁ ସହସା ଚରେ।
ଘାସେସନଂ ଛିନ୍ନକଥୋ, ନ ୱାଚଂ ପୟୁତଂ ଭଣେ॥
‘‘ଅଲତ୍ଥଂ ୟଦିଦଂ ସାଧୁ, ନାଲତ୍ଥଂ କୁସଲଂ ଇତି।
ଉଭୟେନେୱ ସୋ ତାଦୀ, ରୁକ୍ଖଂୱୁପନିୱତ୍ତତି [ରୁକ୍ଖଂୱୁ’ପତିୱତ୍ତତି (କ॰), ରୁକ୍ଖଂୱ ଉପାତିୱତ୍ତତି (ସ୍ୟା॰)] ॥
‘‘ସ ପତ୍ତପାଣି ୱିଚରନ୍ତୋ, ଅମୂଗୋ ମୂଗସମ୍ମତୋ।
ଅପ୍ପଂ ଦାନଂ ନ ହୀଳେୟ୍ୟ, ଦାତାରଂ ନାୱଜାନିୟା॥
‘‘ଉଚ୍ଚାୱଚା ହି ପଟିପଦା, ସମଣେନ ପକାସିତା।
ନ ପାରଂ ଦିଗୁଣଂ ୟନ୍ତି, ନୟିଦଂ ଏକଗୁଣଂ ମୁତଂ॥
‘‘ୟସ୍ସ ଚ ୱିସତା ନତ୍ଥି, ଛିନ୍ନସୋତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ।
କିଚ୍ଚାକିଚ୍ଚପ୍ପହୀନସ୍ସ, ପରିଳାହୋ ନ ୱିଜ୍ଜତି॥
‘‘ମୋନେୟ୍ୟଂ ତେ ଉପଞ୍ଞିସ୍ସଂ, ଖୁରଧାରୂପମୋ ଭୱେ।
ଜିୱ୍ହାୟ ତାଲୁମାହଚ୍ଚ, ଉଦରେ ସଞ୍ଞତୋ ସିୟା॥
‘‘ଅଲୀନଚିତ୍ତୋ ଚ ସିୟା, ନ ଚାପି ବହୁ ଚିନ୍ତୟେ।
ନିରାମଗନ୍ଧୋ ଅସିତୋ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରାୟଣୋ॥
‘‘ଏକାସନସ୍ସ ସିକ୍ଖେଥ, ସମଣୂପାସନସ୍ସ ଚ।
ଏକତ୍ତଂ ମୋନମକ୍ଖାତଂ, ଏକୋ ଚେ ଅଭିରମିସ୍ସସି।
ଅଥ ଭାହିସି [ଭାସିହି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଦସଦିସା॥
‘‘ସୁତ୍ୱା ଧୀରାନଂ ନିଗ୍ଘୋସଂ, ଝାୟୀନଂ କାମଚାଗିନଂ।
ତତୋ ହିରିଞ୍ଚ ସଦ୍ଧଞ୍ଚ, ଭିୟ୍ୟୋ କୁବ୍ବେଥ ମାମକୋ॥
‘‘ତଂ ନଦୀହି ୱିଜାନାଥ, ସୋବ୍ଭେସୁ ପଦରେସୁ ଚ।
ସଣନ୍ତା ୟନ୍ତି କୁସୋବ୍ଭା [କୁସ୍ସୁବ୍ଭା (ସୀ॰)] , ତୁଣ୍ହୀୟନ୍ତି ମହୋଦଧୀ॥
‘‘ୟଦୂନକଂ ତଂ ସଣତି, ୟଂ ପୂରଂ ସନ୍ତମେୱ ତଂ।
ଅଡ୍ଢକୁମ୍ଭୂପମୋ ବାଲୋ, ରହଦୋ ପୂରୋୱ ପଣ୍ଡିତୋ॥
‘‘ୟଂ ସମଣୋ ବହୁଂ ଭାସତି, ଉପେତଂ ଅତ୍ଥସଞ୍ହିତଂ।
ଜାନଂ ସୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି, ଜାନଂ ସୋ ବହୁ ଭାସତି॥
‘‘ୟୋ ଚ ଜାନଂ ସଂୟତତ୍ତୋ, ଜାନଂ ନ ବହୁ ଭାସତି।
ସ ମୁନୀ ମୋନମରହତି, ସ ମୁନୀ ମୋନମଜ୍ଝଗା’’ତି॥
ନାଲକସୁତ୍ତଂ ଏକାଦସମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୧୨. ଦ୍ୱୟତାନୁପସ୍ସନାସୁତ୍ତଂ
ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ପୁବ୍ବାରାମେ ମିଗାରମାତୁପାସାଦେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଭଗୱା ତଦହୁପୋସଥେ ପନ୍ନରସେ ପୁଣ୍ଣାୟ ପୁଣ୍ଣମାୟ ରତ୍ତିୟା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘପରିୱୁତୋ ଅବ୍ଭୋକାସେ ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି । ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ତୁଣ୍ହୀଭୂତଂ ତୁଣ୍ହୀଭୂତଂ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ଅନୁୱିଲୋକେତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି –
‘‘‘ୟେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅରିୟା ନିୟ୍ୟାନିକା ସମ୍ବୋଧଗାମିନୋ, ତେସଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅରିୟାନଂ ନିୟ୍ୟାନିକାନଂ ସମ୍ବୋଧଗାମୀନଂ କା ଉପନିସା ସୱନାୟା’ତି ଇତି ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁଚ୍ଛିତାରୋ ଅସ୍ସୁ, ତେ ଏୱମସ୍ସୁ ୱଚନୀୟା – ‘ୟାୱଦେୱ ଦ୍ୱୟତାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣାୟା’ତି। କିଞ୍ଚ ଦ୍ୱୟତଂ ୱଦେଥ?
(୧) ‘‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋତି ଅୟମେକାନୁପସ୍ସନା। ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ, ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦାତି, ଅୟଂ ଦୁତିୟାନୁପସ୍ସନା। ଏୱଂ ସମ୍ମା ଦ୍ୱୟତାନୁପସ୍ସିନୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଫଲାନଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ଫଲଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅଞ୍ଞା, ସତି ୱା ଉପାଦିସେସେ ଅନାଗାମିତା’’ତି।
ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ସୁଗତୋ ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –
‘‘ୟେ ଦୁକ୍ଖଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ଅଥୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମ୍ଭୱଂ।
ୟତ୍ଥ ଚ ସବ୍ବସୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ଅସେସଂ ଉପରୁଜ୍ଝତି।
ତଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ ନ ଜାନନ୍ତି, ଦୁକ୍ଖୂପସମଗାମିନଂ॥
‘‘ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିହୀନା ତେ, ଅଥୋ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିୟା।
ଅଭବ୍ବା ତେ ଅନ୍ତକିରିୟାୟ, ତେ ୱେ ଜାତିଜରୂପଗା॥
‘‘ୟେ ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ପଜାନନ୍ତି, ଅଥୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମ୍ଭୱଂ।
ୟତ୍ଥ ଚ ସବ୍ବସୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ଅସେସଂ ଉପରୁଜ୍ଝତି।
ତଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ ପଜାନନ୍ତି, ଦୁକ୍ଖୂପସମଗାମିନଂ॥
‘‘ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିସମ୍ପନ୍ନା, ଅଥୋ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିୟା।
ଭବ୍ବା ତେ ଅନ୍ତକିରିୟାୟ, ନ ତେ ଜାତିଜରୂପଗା’’ତି॥
(୨) ‘‘‘ସିୟା ଅଞ୍ଞେନପି ପରିୟାୟେନ ସମ୍ମା ଦ୍ୱୟତାନୁପସ୍ସନା’ତି, ଇତି ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁଚ୍ଛିତାରୋ ଅସ୍ସୁ; ‘ସିୟା’ତିସ୍ସୁ ୱଚନୀୟା। କଥଞ୍ଚ ସିୟା? ୟଂ କିଞ୍ଚି ଦୁକ୍ଖଂ ସମ୍ଭୋତି ସବ୍ବଂ ଉପଧିପଚ୍ଚୟାତି, ଅୟମେକାନୁପସ୍ସନା। ଉପଧୀନଂ ତ୍ୱେୱ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ନତ୍ଥି ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମ୍ଭୱୋତି, ଅୟଂ ଦୁତିୟାନୁପସ୍ସନା। ଏୱଂ ସମ୍ମା…ପେ॰… ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –
‘‘ଉପଧିନିଦାନା ପଭୱନ୍ତି ଦୁକ୍ଖା, ୟେ କେଚି ଲୋକସ୍ମିମନେକରୂପା।
ୟୋ ୱେ ଅୱିଦ୍ୱା ଉପଧିଂ କରୋତି, ପୁନପ୍ପୁନଂ ଦୁକ୍ଖମୁପେତି ମନ୍ଦୋ।
ତସ୍ମା ପଜାନଂ ଉପଧିଂ ନ କୟିରା, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଜାତିପ୍ପଭୱାନୁପସ୍ସୀ’’ତି॥
(୩) ‘‘‘ସିୟା ଅଞ୍ଞେନପି ପରିୟାୟେନ ସମ୍ମା ଦ୍ୱୟତାନୁପସ୍ସନା’ତି, ଇତି ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁଚ୍ଛିତାରୋ ଅସ୍ସୁ; ‘ସିୟା’ତିସ୍ସୁ ୱଚନୀୟା। କଥଞ୍ଚ ସିୟା? ୟଂ କିଞ୍ଚି ଦୁକ୍ଖଂ ସମ୍ଭୋତି ସବ୍ବଂ ଅୱିଜ୍ଜାପଚ୍ଚୟାତି, ଅୟମେକାନୁପସ୍ସନା। ଅୱିଜ୍ଜାୟ ତ୍ୱେୱ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ନତ୍ଥି ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମ୍ଭୱୋତି, ଅୟଂ ଦୁତିୟାନୁପସ୍ସନା। ଏୱଂ ସମ୍ମା…ପେ॰… ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –
‘‘ଜାତିମରଣସଂସାରଂ , ୟେ ୱଜନ୍ତି ପୁନପ୍ପୁନଂ।
ଇତ୍ଥଭାୱଞ୍ଞଥାଭାୱଂ, ଅୱିଜ୍ଜାୟେୱ ସା ଗତି॥
‘‘ଅୱିଜ୍ଜା ହାୟଂ ମହାମୋହୋ, ୟେନିଦଂ ସଂସିତଂ ଚିରଂ।
ୱିଜ୍ଜାଗତା ଚ ୟେ ସତ୍ତା, ନ ତେ ଗଚ୍ଛନ୍ତି [ନାଗଚ୍ଛନ୍ତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ପୁନବ୍ଭୱ’’ନ୍ତି॥
(୪) ‘‘ସିୟା ଅଞ୍ଞେନପି…ପେ॰… କଥଞ୍ଚ ସିୟା? ୟଂ କିଞ୍ଚି ଦୁକ୍ଖଂ ସମ୍ଭୋତି ସବ୍ବଂ ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟାତି, ଅୟମେକାନୁପସ୍ସନା। ସଙ୍ଖାରାନଂ ତ୍ୱେୱ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ନତ୍ଥି ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମ୍ଭୱୋତି, ଅୟଂ ଦୁତିୟାନୁପସ୍ସନା। ଏୱଂ ସମ୍ମା…ପେ॰… ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –
‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ଦୁକ୍ଖଂ ସମ୍ଭୋତି, ସବ୍ବଂ ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା।
ସଙ୍ଖାରାନଂ ନିରୋଧେନ, ନତ୍ଥି ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମ୍ଭୱୋ॥
‘‘ଏତମାଦୀନୱଂ ଞତ୍ୱା, ଦୁକ୍ଖଂ ସଙ୍ଖାରପଚ୍ଚୟା।
ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥା, ସଞ୍ଞାନଂ ଉପରୋଧନା।
ଏୱଂ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟୋ ହୋତି, ଏତଂ ଞତ୍ୱା ୟଥାତଥଂ॥
‘‘ସମ୍ମଦ୍ଦସା ୱେଦଗୁନୋ, ସମ୍ମଦଞ୍ଞାୟ ପଣ୍ଡିତା।
ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ମାରସଂୟୋଗଂ, ନ ଗଚ୍ଛନ୍ତି [ନାଗଚ୍ଛନ୍ତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ପୁନବ୍ଭୱ’’ନ୍ତି॥
(୫) ‘‘ସିୟା ଅଞ୍ଞେନପି…ପେ॰… କଥଞ୍ଚ ସିୟା? ୟଂ କିଞ୍ଚି ଦୁକ୍ଖଂ ସମ୍ଭୋତି ସବ୍ବଂ ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟାତି, ଅୟମେକାନୁପସ୍ସନା। ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ତ୍ୱେୱ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ନତ୍ଥି ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମ୍ଭୱୋତି, ଅୟଂ ଦୁତିୟାନୁପସ୍ସନା। ଏୱଂ ସମ୍ମା…ପେ॰… ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –
‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ଦୁକ୍ଖଂ ସମ୍ଭୋତି, ସବ୍ବଂ ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟା।
ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ନିରୋଧେନ, ନତ୍ଥି ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମ୍ଭୱୋ॥
‘‘ଏତମାଦୀନୱଂ ଞତ୍ୱା, ଦୁକ୍ଖଂ ୱିଞ୍ଞାଣପଚ୍ଚୟା।
ୱିଞ୍ଞାଣୂପସମା ଭିକ୍ଖୁ, ନିଚ୍ଛାତୋ ପରିନିବ୍ବୁତୋ’’ତି॥
(୬) ‘‘ସିୟା ଅଞ୍ଞେନପି…ପେ॰… କଥଞ୍ଚ ସିୟା? ୟଂ କିଞ୍ଚି ଦୁକ୍ଖଂ ସମ୍ଭୋତି ସବ୍ବଂ ଫସ୍ସପଚ୍ଚୟାତି, ଅୟମେକାନୁପସ୍ସନା। ଫସ୍ସସ୍ସ ତ୍ୱେୱ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ନତ୍ଥି ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମ୍ଭୱୋତି, ଅୟଂ ଦୁତିୟାନୁପସ୍ସନା। ଏୱଂ ସମ୍ମା…ପେ॰… ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –
‘‘ତେସଂ ଫସ୍ସପରେତାନଂ, ଭୱସୋତାନୁସାରିନଂ।
କୁମ୍ମଗ୍ଗପଟିପନ୍ନାନଂ, ଆରା ସଂୟୋଜନକ୍ଖୟୋ॥
‘‘ୟେ ଚ ଫସ୍ସଂ ପରିଞ୍ଞାୟ, ଅଞ୍ଞାୟୁପସମେ [ପଞ୍ଞାୟ ଉପସମେ (ସ୍ୟା॰)] ରତା।
ତେ ୱେ ଫସ୍ସାଭିସମୟା, ନିଚ୍ଛାତା ପରିନିବ୍ବୁତା’’ତି॥
(୭) ‘‘ସିୟା ଅଞ୍ଞେନପି…ପେ॰… କଥଞ୍ଚ ସିୟା? ୟଂ କିଞ୍ଚି ଦୁକ୍ଖଂ ସମ୍ଭୋତି ସବ୍ବଂ ୱେଦନାପଚ୍ଚୟାତି, ଅୟମେକାନୁପସ୍ସନା। ୱେଦନାନଂ ତ୍ୱେୱ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ନତ୍ଥି ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମ୍ଭୱୋତି, ଅୟଂ ଦୁତିୟାନୁପସ୍ସନା। ଏୱଂ ସମ୍ମା…ପେ॰… ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –
‘‘ସୁଖଂ ୱା ୟଦି ୱା ଦୁକ୍ଖଂ, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ସହ।
ଅଜ୍ଝତ୍ତଞ୍ଚ ବହିଦ୍ଧା ଚ, ୟଂ କିଞ୍ଚି ଅତ୍ଥି ୱେଦିତଂ॥
‘‘ଏତଂ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ଞତ୍ୱାନ, ମୋସଧମ୍ମଂ ପଲୋକିନଂ [ପଲୋକିତଂ (ସୀ॰)] ।
ଫୁସ୍ସ ଫୁସ୍ସ ୱୟଂ ପସ୍ସଂ, ଏୱଂ ତତ୍ଥ ୱିଜାନତି [ୱିରଜ୍ଜତି (କ॰ ସୀ॰)] ।
ୱେଦନାନଂ ଖୟା ଭିକ୍ଖୁ, ନିଚ୍ଛାତୋ ପରିନିବ୍ବୁତୋ’’ତି॥
(୮) ‘‘ସିୟା ଅଞ୍ଞେନପି…ପେ॰… କଥଞ୍ଚ ସିୟା? ୟଂ କିଞ୍ଚି ଦୁକ୍ଖଂ ସମ୍ଭୋତି ସବ୍ବଂ ତଣ୍ହାପଚ୍ଚୟାତି, ଅୟମେକାନୁପସ୍ସନା। ତଣ୍ହାୟ ତ୍ୱେୱ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ନତ୍ଥି ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମ୍ଭୱୋତି, ଅୟଂ ଦୁତିୟାନୁପସ୍ସନା। ଏୱଂ ସମ୍ମା…ପେ॰… ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –
‘‘ତଣ୍ହାଦୁତିୟୋ ପୁରିସୋ, ଦୀଘମଦ୍ଧାନ ସଂସରଂ।
ଇତ୍ଥଭାୱଞ୍ଞଥାଭାୱଂ, ସଂସାରଂ ନାତିୱତ୍ତତି॥
‘‘ଏତମାଦୀନୱଂ ଞତ୍ୱା, ତଣ୍ହଂ [ତଣ୍ହା (ବହୂସୁ) ଇତିୱୁତ୍ତକେ ୧୫ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମ୍ଭୱଂ।
ୱୀତତଣ୍ହୋ ଅନାଦାନୋ, ସତୋ ଭିକ୍ଖୁ ପରିବ୍ବଜେ’’ତି॥
(୯) ‘‘ସିୟା ଅଞ୍ଞେନପି…ପେ॰… କଥଞ୍ଚ ସିୟା? ୟଂ କିଞ୍ଚି ଦୁକ୍ଖଂ ସମ୍ଭୋତି ସବ୍ବଂ ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟାତି, ଅୟମେକାନୁପସ୍ସନା। ଉପାଦାନାନଂ [ଉପାଦାନସ୍ସ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ତ୍ୱେୱ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ନତ୍ଥି ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମ୍ଭୱୋତି, ଅୟଂ ଦୁତିୟାନୁପସ୍ସନା। ଏୱଂ ସମ୍ମା…ପେ॰… ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –
‘‘ଉପାଦାନପଚ୍ଚୟା ଭୱୋ, ଭୂତୋ ଦୁକ୍ଖଂ ନିଗଚ୍ଛତି।
ଜାତସ୍ସ ମରଣଂ ହୋତି, ଏସୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମ୍ଭୱୋ॥
‘‘ତସ୍ମା ଉପାଦାନକ୍ଖୟା, ସମ୍ମଦଞ୍ଞାୟ ପଣ୍ଡିତା।
ଜାତିକ୍ଖୟଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ, ନ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ପୁନବ୍ଭୱ’’ନ୍ତି॥
(୧୦) ‘‘ସିୟା ଅଞ୍ଞେନପି…ପେ॰… କଥଞ୍ଚ ସିୟା? ୟଂ କିଞ୍ଚି ଦୁକ୍ଖଂ ସମ୍ଭୋତି ସବ୍ବଂ ଆରମ୍ଭପଚ୍ଚୟାତି, ଅୟମେକାନୁପସ୍ସନା। ଆରମ୍ଭାନଂ ତ୍ୱେୱ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ନତ୍ଥି ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମ୍ଭୱୋତି, ଅୟଂ ଦୁତିୟାନୁପସ୍ସନା। ଏୱଂ ସମ୍ମା…ପେ॰… ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –
‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ଦୁକ୍ଖଂ ସମ୍ଭୋତି, ସବ୍ବଂ ଆରମ୍ଭପଚ୍ଚୟା।
ଆରମ୍ଭାନଂ ନିରୋଧେନ, ନତ୍ଥି ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମ୍ଭୱୋ॥
‘‘ଏତମାଦୀନୱଂ ଞତ୍ୱା, ଦୁକ୍ଖଂ ଆରମ୍ଭପଚ୍ଚୟା।
ସବ୍ବାରମ୍ଭଂ ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜ, ଅନାରମ୍ଭେ ୱିମୁତ୍ତିନୋ॥
‘‘ଉଚ୍ଛିନ୍ନଭୱତଣ୍ହସ୍ସ, ସନ୍ତଚିତ୍ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ।
ୱିକ୍ଖୀଣୋ [ୱିତିଣ୍ଣୋ (ସୀ॰)] ଜାତିସଂସାରୋ, ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ପୁନବ୍ଭୱୋ’’ତି॥
(୧୧) ‘‘ସିୟା ଅଞ୍ଞେନପି…ପେ॰… କଥଞ୍ଚ ସିୟା? ୟଂ କିଞ୍ଚି ଦୁକ୍ଖଂ ସମ୍ଭୋତି ସବ୍ବଂ ଆହାରପଚ୍ଚୟାତି, ଅୟମେକାନୁପସ୍ସନା। ଆହାରାନଂ ତ୍ୱେୱ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ନତ୍ଥି ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମ୍ଭୱୋତି, ଅୟଂ ଦୁତିୟାନୁପସ୍ସନା। ଏୱଂ ସମ୍ମା…ପେ॰… ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –
‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ଦୁକ୍ଖଂ ସମ୍ଭୋତି, ସବ୍ବଂ ଆହାରପଚ୍ଚୟା।
ଆହାରାନଂ ନିରୋଧେନ, ନତ୍ଥି ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମ୍ଭୱୋ॥
‘‘ଏତମାଦୀନୱଂ ଞତ୍ୱା, ଦୁକ୍ଖଂ ଆହାରପଚ୍ଚୟା।
ସବ୍ବାହାରଂ ପରିଞ୍ଞାୟ, ସବ୍ବାହାରମନିସ୍ସିତୋ॥
‘‘ଆରୋଗ୍ୟଂ ସମ୍ମଦଞ୍ଞାୟ, ଆସୱାନଂ ପରିକ୍ଖୟା।
ସଙ୍ଖାୟ ସେୱୀ ଧମ୍ମଟ୍ଠୋ, ସଙ୍ଖ୍ୟଂ [ସଙ୍ଖଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ନୋପେତି ୱେଦଗୂ’’ତି॥
(୧୨) ‘‘ସିୟା ଅଞ୍ଞେନପି…ପେ॰… କଥଞ୍ଚ ସିୟା? ୟଂ କିଞ୍ଚି ଦୁକ୍ଖଂ ସମ୍ଭୋତି ସବ୍ବଂ ଇଞ୍ଜିତପଚ୍ଚୟାତି, ଅୟମେକାନୁପସ୍ସନା। ଇଞ୍ଜିତାନଂ ତ୍ୱେୱ ଅସେସୱିରାଗନିରୋଧା ନତ୍ଥି ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମ୍ଭୱୋତି, ଅୟଂ ଦୁତିୟାନୁପସ୍ସନା। ଏୱଂ ସମ୍ମା…ପେ॰… ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –
‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ଦୁକ୍ଖଂ ସମ୍ଭୋତି, ସବ୍ବଂ ଇଞ୍ଜିତପଚ୍ଚୟା।
ଇଞ୍ଜିତାନଂ ନିରୋଧେନ, ନତ୍ଥି ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମ୍ଭୱୋ॥
‘‘ଏତମାଦୀନୱଂ ଞତ୍ୱା, ଦୁକ୍ଖଂ ଇଞ୍ଜିତପଚ୍ଚୟା।
ତସ୍ମା ହି ଏଜଂ ୱୋସ୍ସଜ୍ଜ, ସଙ୍ଖାରେ ଉପରୁନ୍ଧିୟ।
ଅନେଜୋ ଅନୁପାଦାନୋ, ସତୋ ଭିକ୍ଖୁ ପରିବ୍ବଜେ’’ତି॥
(୧୩) ‘‘ସିୟା ଅଞ୍ଞେନପି…ପେ॰… କଥଞ୍ଚ ସିୟା? ନିସ୍ସିତସ୍ସ ଚଲିତଂ ହୋତୀତି, ଅୟମେକାନୁପସ୍ସନା। ଅନିସ୍ସିତୋ ନ ଚଲତୀତି, ଅୟଂ ଦୁତିୟାନୁପସ୍ସନା। ଏୱଂ ସମ୍ମା…ପେ॰… ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –
‘‘ଅନିସ୍ସିତୋ ନ ଚଲତି, ନିସ୍ସିତୋ ଚ ଉପାଦିୟଂ।
ଇତ୍ଥଭାୱଞ୍ଞଥାଭାୱଂ, ସଂସାରଂ ନାତିୱତ୍ତତି॥
‘‘ଏତମାଦୀନୱଂ ଞତ୍ୱା, ନିସ୍ସୟେସୁ ମହବ୍ଭୟଂ।
ଅନିସ୍ସିତୋ ଅନୁପାଦାନୋ, ସତୋ ଭିକ୍ଖୁ ପରିବ୍ବଜେ’’ତି॥
(୧୪) ‘‘ସିୟା ଅଞ୍ଞେନପି…ପେ॰… କଥଞ୍ଚ ସିୟା? ରୂପେହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରୂପା [ଆରୁପ୍ପା (ସୀ॰ ପୀ॰)] ସନ୍ତତରାତି, ଅୟମେକାନୁପସ୍ସନା। ଅରୂପେହି ନିରୋଧୋ ସନ୍ତତରୋତି, ଅୟଂ ଦୁତିୟାନୁପସ୍ସନା। ଏୱଂ ସମ୍ମା…ପେ॰… ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –
‘‘ୟେ ଚ ରୂପୂପଗା ସତ୍ତା, ୟେ ଚ ଅରୂପଟ୍ଠାୟିନୋ [ଆରୁପ୍ପୱାସିନୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ।
ନିରୋଧଂ ଅପ୍ପଜାନନ୍ତା, ଆଗନ୍ତାରୋ ପୁନବ୍ଭୱଂ॥
‘‘ୟେ ଚ ରୂପେ ପରିଞ୍ଞାୟ, ଅରୂପେସୁ ଅସଣ୍ଠିତା [ସୁସଣ୍ଠିତା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ।
ନିରୋଧେ ୟେ ୱିମୁଚ୍ଚନ୍ତି, ତେ ଜନା ମଚ୍ଚୁହାୟିନୋ’’ତି॥
(୧୫) ‘‘ସିୟା ଅଞ୍ଞେନପି…ପେ॰… କଥଞ୍ଚ ସିୟା? ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦେୱକସ୍ସ ଲୋକସ୍ସ ସମାରକସ୍ସ ସବ୍ରହ୍ମକସ୍ସ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ଇଦଂ ସଚ୍ଚନ୍ତି ଉପନିଜ୍ଝାୟିତଂ ତଦମରିୟାନଂ ଏତଂ ମୁସାତି ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠଂ, ଅୟମେକାନୁପସ୍ସନା। ୟଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦେୱକସ୍ସ…ପେ॰… ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ଇଦଂ ମୁସାତି ଉପନିଜ୍ଝାୟିତଂ, ତଦମରିୟାନଂ ଏତଂ ସଚ୍ଚନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠଂ, ଅୟଂ ଦୁତିୟାନୁପସ୍ସନା। ଏୱଂ ସମ୍ମା…ପେ॰… ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –
‘‘ଅନତ୍ତନି ଅତ୍ତମାନିଂ [ଅତ୍ତମାନୀ (ସ୍ୟା॰), ଅତ୍ତମାନଂ (ପୀ॰ କ॰)] , ପସ୍ସ ଲୋକଂ ସଦେୱକଂ।
ନିୱିଟ୍ଠଂ ନାମରୂପସ୍ମିଂ, ଇଦଂ ସଚ୍ଚନ୍ତି ମଞ୍ଞତି॥
‘‘ୟେନ ୟେନ ହି ମଞ୍ଞନ୍ତି, ତତୋ ତଂ ହୋତି ଅଞ୍ଞଥା।
ତଞ୍ହି ତସ୍ସ ମୁସା ହୋତି, ମୋସଧମ୍ମଞ୍ହି ଇତ୍ତରଂ॥
‘‘ଅମୋସଧମ୍ମଂ ନିବ୍ବାନଂ, ତଦରିୟା ସଚ୍ଚତୋ ୱିଦୂ।
ତେ ୱେ ସଚ୍ଚାଭିସମୟା, ନିଚ୍ଛାତା ପରିନିବ୍ବୁତା’’ତି॥
(୧୬) ‘‘‘ସିୟା ଅଞ୍ଞେନପି ପରିୟାୟେନ ସମ୍ମା ଦ୍ୱୟତାନୁପସ୍ସନା’ତି, ଇତି ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁଚ୍ଛିତାରୋ ଅସ୍ସୁ; ‘ସିୟା’ତିସ୍ସୁ ୱଚନୀୟା। କଥଞ୍ଚ ସିୟା? ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦେୱକସ୍ସ ଲୋକସ୍ସ ସମାରକସ୍ସ ସବ୍ରହ୍ମକସ୍ସ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ଇଦଂ ସୁଖନ୍ତି ଉପନିଜ୍ଝାୟିତଂ, ତଦମରିୟାନଂ ଏତଂ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠଂ, ଅୟମେକାନୁପସ୍ସନା । ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦେୱକସ୍ସ…ପେ॰… ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି ଉପନିଜ୍ଝାୟିତଂ ତଦମରିୟାନଂ ଏତଂ ସୁଖନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠଂ, ଅୟଂ ଦୁତିୟାନୁପସ୍ସନା। ଏୱଂ ସମ୍ମା ଦ୍ୱୟତାନୁପସ୍ସିନୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଫଲାନଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ଫଲଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅଞ୍ଞା, ସତି ୱା ଉପାଦିସେସେ ଅନାଗାମିତାତି। ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱାନ ସୁଗତୋ ଅଥାପରଂ ଏତଦୱୋଚ ସତ୍ଥା –
‘‘ରୂପା ସଦ୍ଦା ରସା ଗନ୍ଧା, ଫସ୍ସା ଧମ୍ମା ଚ କେୱଲା।
ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ଚ, ୟାୱତତ୍ଥୀତି ୱୁଚ୍ଚତି॥
‘‘ସଦେୱକସ୍ସ ଲୋକସ୍ସ, ଏତେ ୱୋ ସୁଖସମ୍ମତା।
ୟତ୍ଥ ଚେତେ ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି, ତଂ ନେସଂ ଦୁକ୍ଖସମ୍ମତଂ॥
‘‘ସୁଖନ୍ତି ଦିଟ୍ଠମରିୟେହି, ସକ୍କାୟସ୍ସୁପରୋଧନଂ।
ପଚ୍ଚନୀକମିଦଂ ହୋତି, ସବ୍ବଲୋକେନ ପସ୍ସତଂ॥
‘‘ୟଂ ପରେ ସୁଖତୋ ଆହୁ, ତଦରିୟା ଆହୁ ଦୁକ୍ଖତୋ।
ୟଂ ପରେ ଦୁକ୍ଖତୋ ଆହୁ, ତଦରିୟା ସୁଖତୋ ୱିଦୂ॥
‘‘ପସ୍ସ ଧମ୍ମଂ ଦୁରାଜାନଂ, ସମ୍ପମୂଳ୍ହେତ୍ଥୱିଦ୍ଦସୁ [ସମ୍ପମୂଳ୍ହେତ୍ଥ ଅୱିଦ୍ଦସୁ (ସୀ॰ ପୀ॰), ସମ୍ମୂଳ୍ହେତ୍ଥ ଅୱିଦ୍ଦସୁ (?)] ।
ନିୱୁତାନଂ ତମୋ ହୋତି, ଅନ୍ଧକାରୋ ଅପସ୍ସତଂ॥
‘‘ସତଞ୍ଚ ୱିୱଟଂ ହୋତି, ଆଲୋକୋ ପସ୍ସତାମିୱ।
ସନ୍ତିକେ ନ ୱିଜାନନ୍ତି, ମଗ୍ଗା ଧମ୍ମସ୍ସ କୋୱିଦା॥
‘‘ଭୱରାଗପରେତେହି , ଭୱସୋତାନୁସାରିଭି।
ମାରଧେୟ୍ୟାନୁପନ୍ନେହି, ନାୟଂ ଧମ୍ମୋ ସୁସମ୍ବୁଧୋ॥
‘‘କୋ ନୁ ଅଞ୍ଞତ୍ରମରିୟେହି, ପଦଂ ସମ୍ବୁଦ୍ଧୁମରହତି।
ୟଂ ପଦଂ ସମ୍ମଦଞ୍ଞାୟ, ପରିନିବ୍ବନ୍ତି ଅନାସୱା’’ତି॥
ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି। ଇମସ୍ମିଂ ଚ [ଇମସ୍ମିଂ ଖୋ (ସୀ॰)] ପନ ୱେୟ୍ୟାକରଣସ୍ମିଂ ଭଞ୍ଞମାନେ ସଟ୍ଠିମତ୍ତାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଅନୁପାଦାୟ ଆସୱେହି ଚିତ୍ତାନି ୱିମୁଚ୍ଚିଂସୂତି।
ଦ୍ୱୟତାନୁପସ୍ସନାସୁତ୍ତଂ ଦ୍ୱାଦସମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
ସଚ୍ଚଂ ଉପଧି ଅୱିଜ୍ଜା ଚ, ସଙ୍ଖାରେ ୱିଞ୍ଞାଣପଞ୍ଚମଂ।
ଫସ୍ସୱେଦନିୟା ତଣ୍ହା, ଉପାଦାନାରମ୍ଭଆହାରା।
ଇଞ୍ଜିତଂ ଚଲିତଂ ରୂପଂ, ସଚ୍ଚଂ ଦୁକ୍ଖେନ ସୋଳସାତି॥
ମହାୱଗ୍ଗୋ ତତିୟୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ପବ୍ବଜ୍ଜା ଚ ପଧାନଞ୍ଚ, ସୁଭାସିତଞ୍ଚ ସୁନ୍ଦରି।
ମାଘସୁତ୍ତଂ ସଭିୟୋ ଚ, ସେଲୋ ସଲ୍ଲଞ୍ଚ ୱୁଚ୍ଚତି॥
ୱାସେଟ୍ଠୋ ଚାପି କୋକାଲି, ନାଲକୋ ଦ୍ୱୟତାନୁପସ୍ସନା।
ଦ୍ୱାଦସେତାନି ସୁତ୍ତାନି, ମହାୱଗ୍ଗୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀତି॥
୪. ଅଟ୍ଠକୱଗ୍ଗୋ
୧. କାମସୁତ୍ତଂ
କାମଂ କାମୟମାନସ୍ସ, ତସ୍ସ ଚେ ତଂ ସମିଜ୍ଝତି।
ଅଦ୍ଧା ପୀତିମନୋ ହୋତି, ଲଦ୍ଧା ମଚ୍ଚୋ ୟଦିଚ୍ଛତି॥
ତସ୍ସ ଚେ କାମୟାନସ୍ସ [କାମୟମାନସ୍ସ (କ॰)] , ଛନ୍ଦଜାତସ୍ସ ଜନ୍ତୁନୋ।
ତେ କାମା ପରିହାୟନ୍ତି, ସଲ୍ଲୱିଦ୍ଧୋୱ ରୁପ୍ପତି॥
ୟୋ କାମେ ପରିୱଜ୍ଜେତି, ସପ୍ପସ୍ସେୱ ପଦା ସିରୋ।
ସୋମଂ [ସୋ ଇମଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ୱିସତ୍ତିକଂ ଲୋକେ, ସତୋ ସମତିୱତ୍ତତି॥
ଖେତ୍ତଂ ୱତ୍ଥୁଂ ହିରଞ୍ଞଂ ୱା, ଗୱସ୍ସଂ [ଗୱାସ୍ସଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଦାସପୋରିସଂ।
ଥିୟୋ ବନ୍ଧୂ ପୁଥୁ କାମେ, ୟୋ ନରୋ ଅନୁଗିଜ୍ଝତି॥
ଅବଲା ନଂ ବଲୀୟନ୍ତି, ମଦ୍ଦନ୍ତେନଂ ପରିସ୍ସୟା।
ତତୋ ନଂ ଦୁକ୍ଖମନ୍ୱେତି, ନାୱଂ ଭିନ୍ନମିୱୋଦକଂ॥
ତସ୍ମା ଜନ୍ତୁ ସଦା ସତୋ, କାମାନି ପରିୱଜ୍ଜୟେ।
ତେ ପହାୟ ତରେ ଓଘଂ, ନାୱଂ ସିତ୍ୱାୱ [ସିଞ୍ଚିତ୍ୱା (ସୀ॰)] ପାରଗୂତି॥
କାମସୁତ୍ତଂ ପଠମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୨. ଗୁହଟ୍ଠକସୁତ୍ତଂ
ସତ୍ତୋ ଗୁହାୟଂ ବହୁନାଭିଛନ୍ନୋ, ତିଟ୍ଠଂ ନରୋ ମୋହନସ୍ମିଂ ପଗାଳ୍ହୋ।
ଦୂରେ ୱିୱେକା ହି ତଥାୱିଧୋ ସୋ, କାମା ହି ଲୋକେ ନ ହି ସୁପ୍ପହାୟା॥
ଇଚ୍ଛାନିଦାନା ଭୱସାତବଦ୍ଧା, ତେ ଦୁପ୍ପମୁଞ୍ଚା ନ ହି ଅଞ୍ଞମୋକ୍ଖା।
ପଚ୍ଛା ପୁରେ ୱାପି ଅପେକ୍ଖମାନା, ଇମେୱ କାମେ ପୁରିମେୱ ଜପ୍ପଂ॥
କାମେସୁ ଗିଦ୍ଧା ପସୁତା ପମୂଳ୍ହା, ଅୱଦାନିୟା ତେ ୱିସମେ ନିୱିଟ୍ଠା।
ଦୁକ୍ଖୂପନୀତା ପରିଦେୱୟନ୍ତି, କିଂସୂ ଭୱିସ୍ସାମ ଇତୋ ଚୁତାସେ॥
ତସ୍ମା ହି ସିକ୍ଖେଥ ଇଧେୱ ଜନ୍ତୁ, ୟଂ କିଞ୍ଚି ଜଞ୍ଞା ୱିସମନ୍ତି ଲୋକେ।
ନ ତସ୍ସ ହେତୂ ୱିସମଂ ଚରେୟ୍ୟ, ଅପ୍ପଞ୍ହିଦଂ ଜୀୱିତମାହୁ ଧୀରା॥
ପସ୍ସାମି ଲୋକେ ପରିଫନ୍ଦମାନଂ, ପଜଂ ଇମଂ ତଣ୍ହଗତଂ ଭୱେସୁ।
ହୀନା ନରା ମଚ୍ଚୁମୁଖେ ଲପନ୍ତି, ଅୱୀତତଣ୍ହାସେ ଭୱାଭୱେସୁ॥
ମମାୟିତେ ପସ୍ସଥ ଫନ୍ଦମାନେ, ମଚ୍ଛେୱ ଅପ୍ପୋଦକେ ଖୀଣସୋତେ।
ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା ଅମମୋ ଚରେୟ୍ୟ, ଭୱେସୁ ଆସତ୍ତିମକୁବ୍ବମାନୋ॥
ଉଭୋସୁ ଅନ୍ତେସୁ ୱିନେୟ୍ୟ ଛନ୍ଦଂ, ଫସ୍ସଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ଅନାନୁଗିଦ୍ଧୋ।
ୟଦତ୍ତଗରହୀ ତଦକୁବ୍ବମାନୋ, ନ ଲିପ୍ପତୀ [ନ ଲିମ୍ପତୀ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଦିଟ୍ଠସୁତେସୁ ଧୀରୋ॥
ସଞ୍ଞଂ ପରିଞ୍ଞା ୱିତରେୟ୍ୟ ଓଘଂ, ପରିଗ୍ଗହେସୁ ମୁନି ନୋପଲିତ୍ତୋ।
ଅବ୍ବୂଳ୍ହସଲ୍ଲୋ ଚରମପ୍ପମତ୍ତୋ, ନାସୀସତୀ [ନାସିଂସତୀ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଲୋକମିମଂ ପରଞ୍ଚାତି॥
ଗୁହଟ୍ଠକସୁତ୍ତଂ ଦୁତିୟଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୩. ଦୁଟ୍ଠଟ୍ଠକସୁତ୍ତଂ
ୱଦନ୍ତି ୱେ ଦୁଟ୍ଠମନାପି ଏକେ, ଅଥୋପି ୱେ ସଚ୍ଚମନା ୱଦନ୍ତି।
ୱାଦଞ୍ଚ ଜାତଂ ମୁନି ନୋ ଉପେତି, ତସ୍ମା ମୁନୀ ନତ୍ଥି ଖିଲୋ କୁହିଞ୍ଚି॥
ସକଞ୍ହି ଦିଟ୍ଠିଂ କଥମଚ୍ଚୟେୟ୍ୟ, ଛନ୍ଦାନୁନୀତୋ ରୁଚିୟା ନିୱିଟ୍ଠୋ।
ସୟଂ ସମତ୍ତାନି ପକୁବ୍ବମାନୋ, ୟଥା ହି ଜାନେୟ୍ୟ ତଥା ୱଦେୟ୍ୟ॥
ୟୋ ଅତ୍ତନୋ ସୀଲୱତାନି ଜନ୍ତୁ, ଅନାନୁପୁଟ୍ଠୋୱ ପରେସ [ପରସ୍ସ (କ॰)] ପାୱ [ପାୱା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ।
ଅନରିୟଧମ୍ମଂ କୁସଲା ତମାହୁ, ୟୋ ଆତୁମାନଂ ସୟମେୱ ପାୱ॥
ସନ୍ତୋ ଚ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିନିବ୍ବୁତତ୍ତୋ, ଇତିହନ୍ତି ସୀଲେସୁ ଅକତ୍ଥମାନୋ।
ତମରିୟଧମ୍ମଂ କୁସଲା ୱଦନ୍ତି, ୟସ୍ସୁସ୍ସଦା ନତ୍ଥି କୁହିଞ୍ଚି ଲୋକେ॥
ପକପ୍ପିତା ସଙ୍ଖତା ୟସ୍ସ ଧମ୍ମା, ପୁରକ୍ଖତା [ପୁରେକ୍ଖତା (ସୀ॰)] ସନ୍ତି ଅୱୀୱଦାତା।
ୟଦତ୍ତନି ପସ୍ସତି ଆନିସଂସଂ, ତଂ ନିସ୍ସିତୋ କୁପ୍ପପଟିଚ୍ଚ ସନ୍ତିଂ॥
ଦିଟ୍ଠୀନିୱେସା ନ ହି ସ୍ୱାତିୱତ୍ତା, ଧମ୍ମେସୁ ନିଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସମୁଗ୍ଗହୀତଂ।
ତସ୍ମା ନରୋ ତେସୁ ନିୱେସନେସୁ, ନିରସ୍ସତୀ ଆଦିୟତୀ ଚ ଧମ୍ମଂ॥
ଧୋନସ୍ସ ହି ନତ୍ଥି କୁହିଞ୍ଚି ଲୋକେ, ପକପ୍ପିତା ଦିଟ୍ଠି ଭୱାଭୱେସୁ।
ମାୟଞ୍ଚ ମାନଞ୍ଚ ପହାୟ ଧୋନୋ, ସ କେନ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଅନୂପୟୋ ସୋ॥
ଉପୟୋ ହି ଧମ୍ମେସୁ ଉପେତି ୱାଦଂ, ଅନୂପୟଂ କେନ କଥଂ ୱଦେୟ୍ୟ।
ଅତ୍ତା ନିରତ୍ତା [ଅତ୍ତଂ ନିରତ୍ତଂ (ବହୂସୁ)] ନ ହି ତସ୍ସ ଅତ୍ଥି, ଅଧୋସି ସୋ ଦିଟ୍ଠିମିଧେୱ ସବ୍ବନ୍ତି॥
ଦୁଟ୍ଠଟ୍ଠକସୁତ୍ତଂ ତତିୟଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୪. ସୁଦ୍ଧଟ୍ଠକସୁତ୍ତଂ
ପସ୍ସାମି ସୁଦ୍ଧଂ ପରମଂ ଅରୋଗଂ, ଦିଟ୍ଠେନ ସଂସୁଦ୍ଧି ନରସ୍ସ ହୋତି।
ଏୱାଭିଜାନଂ [ଏତାଭିଜାନଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ପରମନ୍ତି ଞତ୍ୱା, ସୁଦ୍ଧାନୁପସ୍ସୀତି ପଚ୍ଚେତି ଞାଣଂ॥
ଦିଟ୍ଠେନ ଚେ ସୁଦ୍ଧି ନରସ୍ସ ହୋତି, ଞାଣେନ ୱା ସୋ ପଜହାତି ଦୁକ୍ଖଂ।
ଅଞ୍ଞେନ ସୋ ସୁଜ୍ଝତି ସୋପଧୀକୋ, ଦିଟ୍ଠୀ ହି ନଂ ପାୱ ତଥା ୱଦାନଂ॥
ନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଅଞ୍ଞତୋ ସୁଦ୍ଧିମାହ, ଦିଟ୍ଠେ ସୁତେ ସୀଲୱତେ ମୁତେ ୱା।
ପୁଞ୍ଞେ ଚ ପାପେ ଚ ଅନୂପଲିତ୍ତୋ, ଅତ୍ତଞ୍ଜହୋ ନୟିଧ ପକୁବ୍ବମାନୋ॥
ପୁରିମଂ ପହାୟ ଅପରଂ ସିତାସେ, ଏଜାନୁଗା ତେ ନ ତରନ୍ତି ସଙ୍ଗଂ।
ତେ ଉଗ୍ଗହାୟନ୍ତି ନିରସ୍ସଜନ୍ତି, କପୀୱ ସାଖଂ ପମୁଞ୍ଚଂ ଗହାୟଂ [ପମୁଖଂ ଗହାୟ (ସ୍ୟା॰), ପମୁଞ୍ଚ ଗହାୟ (କ॰)] ॥
ସୟଂ ସମାଦାୟ ୱତାନି ଜନ୍ତୁ, ଉଚ୍ଚାୱଚଂ ଗଚ୍ଛତି ସଞ୍ଞସତ୍ତୋ।
ୱିଦ୍ୱା ଚ ୱେଦେହି ସମେଚ୍ଚ ଧମ୍ମଂ, ନ ଉଚ୍ଚାୱଚଂ ଗଚ୍ଛତି ଭୂରିପଞ୍ଞୋ॥
ସ ସବ୍ବଧମ୍ମେସୁ ୱିସେନିଭୂତୋ, ୟଂ କିଞ୍ଚି ଦିଟ୍ଠଂ ୱ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱା।
ତମେୱ ଦସ୍ସିଂ ୱିୱଟଂ ଚରନ୍ତଂ, କେନୀଧ ଲୋକସ୍ମି ୱିକପ୍ପୟେୟ୍ୟ॥
ନ କପ୍ପୟନ୍ତି ନ ପୁରେକ୍ଖରୋନ୍ତି, ଅଚ୍ଚନ୍ତସୁଦ୍ଧୀତି ନ ତେ ୱଦନ୍ତି।
ଆଦାନଗନ୍ଥଂ ଗଥିତଂ ୱିସଜ୍ଜ, ଆସଂ ନ କୁବ୍ବନ୍ତି କୁହିଞ୍ଚି ଲୋକେ॥
ସୀମାତିଗୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ତସ୍ସ ନତ୍ଥି, ଞତ୍ୱା ୱ ଦିସ୍ୱା ୱ [ଞତ୍ୱା ଚ ଦିସ୍ୱା ଚ (କ॰ ସୀ॰ କ॰)] ସମୁଗ୍ଗହୀତଂ।
ନ ରାଗରାଗୀ ନ ୱିରାଗରତ୍ତୋ, ତସ୍ସୀଧ ନତ୍ଥୀ ପରମୁଗ୍ଗହୀତନ୍ତି॥
ସୁଦ୍ଧଟ୍ଠକସୁତ୍ତଂ ଚତୁତ୍ଥଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୫. ପରମଟ୍ଠକସୁତ୍ତଂ
ପରମନ୍ତି ଦିଟ୍ଠୀସୁ ପରିବ୍ବସାନୋ, ୟଦୁତ୍ତରି କୁରୁତେ ଜନ୍ତୁ ଲୋକେ।
ହୀନାତି ଅଞ୍ଞେ ତତୋ ସବ୍ବମାହ, ତସ୍ମା ୱିୱାଦାନି ଅୱୀତିୱତ୍ତୋ॥
ୟଦତ୍ତନୀ ପସ୍ସତି ଆନିସଂସଂ, ଦିଟ୍ଠେ ସୁତେ ସୀଲୱତେ [ସୀଲବ୍ବତେ (ସ୍ୟା॰)] ମୁତେ ୱା।
ତଦେୱ ସୋ ତତ୍ଥ ସମୁଗ୍ଗହାୟ, ନିହୀନତୋ ପସ୍ସତି ସବ୍ବମଞ୍ଞଂ॥
ତଂ ୱାପି ଗନ୍ଥଂ କୁସଲା ୱଦନ୍ତି, ୟଂ ନିସ୍ସିତୋ ପସ୍ସତି ହୀନମଞ୍ଞଂ।
ତସ୍ମା ହି ଦିଟ୍ଠଂ ୱ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱା, ସୀଲବ୍ବତଂ ଭିକ୍ଖୁ ନ ନିସ୍ସୟେୟ୍ୟ॥
ଦିଟ୍ଠିମ୍ପି ଲୋକସ୍ମିଂ ନ କପ୍ପୟେୟ୍ୟ, ଞାଣେନ ୱା ସୀଲୱତେନ ୱାପି।
ସମୋତି ଅତ୍ତାନମନୂପନେୟ୍ୟ, ହୀନୋ ନ ମଞ୍ଞେଥ ୱିସେସି ୱାପି॥
ଅତ୍ତଂ ପହାୟ ଅନୁପାଦିୟାନୋ, ଞାଣେପି ସୋ ନିସ୍ସୟଂ ନୋ କରୋତି।
ସ ୱେ ୱିୟତ୍ତେସୁ [ୱିୟୁତ୍ତେସୁ (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰), ଦ୍ୱିୟତ୍ତେସୁ (କ॰)] ନ ୱଗ୍ଗସାରୀ, ଦିଟ୍ଠିମ୍ପି [ଦିଟ୍ଠିମପି (କ॰)] ସୋ ନ ପଚ୍ଚେତି କିଞ୍ଚି॥
ୟସ୍ସୂଭୟନ୍ତେ ପଣିଧୀଧ ନତ୍ଥି, ଭୱାଭୱାୟ ଇଧ ୱା ହୁରଂ ୱା।
ନିୱେସନା ତସ୍ସ ନ ସନ୍ତି କେଚି, ଧମ୍ମେସୁ ନିଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସମୁଗ୍ଗହୀତଂ॥
ତସ୍ସୀଧ ଦିଟ୍ଠେ ୱ ସୁତେ ମୁତେ ୱା, ପକପ୍ପିତା ନତ୍ଥି ଅଣୂପି ସଞ୍ଞା।
ତଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ଦିଟ୍ଠିମନାଦିୟାନଂ, କେନୀଧ ଲୋକସ୍ମିଂ ୱିକପ୍ପୟେୟ୍ୟ॥
ନ କପ୍ପୟନ୍ତି ନ ପୁରେକ୍ଖରୋନ୍ତି, ଧମ୍ମାପି ତେସଂ ନ ପଟିଚ୍ଛିତାସେ।
ନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ସୀଲୱତେନ ନେୟ୍ୟୋ, ପାରଙ୍ଗତୋ ନ ପଚ୍ଚେତି ତାଦୀତି॥
ପରମଟ୍ଠକସୁତ୍ତଂ ପଞ୍ଚମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୬. ଜରାସୁତ୍ତଂ
ଅପ୍ପଂ ୱତ ଜୀୱିତଂ ଇଦଂ, ଓରଂ ୱସ୍ସସତାପି ମିୟ୍ୟତି [ମୀୟତି (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ।
ୟୋ ଚେପି ଅତିଚ୍ଚ ଜୀୱତି, ଅଥ ଖୋ ସୋ ଜରସାପି ମିୟ୍ୟତି॥
ସୋଚନ୍ତି ଜନା ମମାୟିତେ, ନ ହି ସନ୍ତି [ନ ହି ସନ୍ତା (ସୀ॰), ନ ହୀ ସନ୍ତି (କତ୍ଥଚି)] ନିଚ୍ଚା ପରିଗ୍ଗହା।
ୱିନାଭାୱସନ୍ତମେୱିଦଂ, ଇତି ଦିସ୍ୱା ନାଗାରମାୱସେ॥
ମରଣେନପି ତଂ ପହୀୟତି [ପହିୟ୍ୟତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ୟଂ ପୁରିସୋ ମମିଦନ୍ତି [ମମୟିଦନ୍ତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କ॰), ମମାୟନ୍ତି (କ॰)] ମଞ୍ଞତି।
ଏତମ୍ପି ୱିଦିତ୍ୱା [ଏତଂ ଦିସ୍ୱାନ (ନିଦ୍ଦେସେ), ଏତମ୍ପି ୱିଦିତ୍ୱ (?)] ପଣ୍ଡିତୋ, ନ ମମତ୍ତାୟ ନମେଥ ମାମକୋ॥
ସୁପିନେନ ୟଥାପି ସଙ୍ଗତଂ, ପଟିବୁଦ୍ଧୋ ପୁରିସୋ ନ ପସ୍ସତି।
ଏୱମ୍ପି ପିୟାୟିତଂ ଜନଂ, ପେତଂ କାଲକତଂ ନ ପସ୍ସତି॥
ଦିଟ୍ଠାପି ସୁତାପି ତେ ଜନା, ୟେସଂ ନାମମିଦଂ ପୱୁଚ୍ଚତି [ନାମମେୱା ୱସିସ୍ସତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ।
ନାମଂୟେୱାୱସିସ୍ସତି, ଅକ୍ଖେୟ୍ୟଂ ପେତସ୍ସ ଜନ୍ତୁନୋ॥
ସୋକପ୍ପରିଦେୱମଚ୍ଛରଂ [ସୋକପରିଦେୱମଚ୍ଛରଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰), ସୋକଂ ପରିଦେୱମଚ୍ଛରଂ (?)] , ନ ଜହନ୍ତି ଗିଦ୍ଧା ମମାୟିତେ।
ତସ୍ମା ମୁନୟୋ ପରିଗ୍ଗହଂ, ହିତ୍ୱା ଅଚରିଂସୁ ଖେମଦସ୍ସିନୋ॥
ପତିଲୀନଚରସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ, ଭଜମାନସ୍ସ ୱିୱିତ୍ତମାସନଂ।
ସାମଗ୍ଗିୟମାହୁ ତସ୍ସ ତଂ, ୟୋ ଅତ୍ତାନଂ ଭୱନେ ନ ଦସ୍ସୟେ॥
ସବ୍ବତ୍ଥ ମୁନୀ ଅନିସ୍ସିତୋ, ନ ପିୟଂ କୁବ୍ବତି ନୋପି ଅପ୍ପିୟଂ।
ତସ୍ମିଂ ପରିଦେୱମଚ୍ଛରଂ, ପଣ୍ଣେ ୱାରି ୟଥା ନ ଲିମ୍ପତି [ଲିପ୍ପତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ॥
ଉଦବିନ୍ଦୁ ୟଥାପି ପୋକ୍ଖରେ, ପଦୁମେ ୱାରି ୟଥା ନ ଲିମ୍ପତି।
ଏୱଂ ମୁନି ନୋପଲିମ୍ପତି, ୟଦିଦଂ ଦିଟ୍ଠସୁତଂ ମୁତେସୁ ୱା॥
ଧୋନୋ ନ ହି ତେନ ମଞ୍ଞତି, ୟଦିଦଂ ଦିଟ୍ଠସୁତଂ ମୁତେସୁ ୱା।
ନାଞ୍ଞେନ ୱିସୁଦ୍ଧିମିଚ୍ଛତି, ନ ହି ସୋ ରଜ୍ଜତି ନୋ ୱିରଜ୍ଜତୀତି॥
ଜରାସୁତ୍ତଂ ଛଟ୍ଠଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୭. ତିସ୍ସମେତ୍ତେୟ୍ୟସୁତ୍ତଂ
‘‘ମେଥୁନମନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ, (ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ତିସ୍ସୋ ମେତ୍ତେୟ୍ୟୋ) ୱିଘାତଂ ବ୍ରୂହି ମାରିସ।
ସୁତ୍ୱାନ ତୱ ସାସନଂ, ୱିୱେକେ ସିକ୍ଖିସ୍ସାମସେ॥
‘‘ମେଥୁନମନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ, (ମେତ୍ତେୟ୍ୟାତି ଭଗୱା) ମୁସ୍ସତେ ୱାପି ସାସନଂ।
ମିଚ୍ଛା ଚ ପଟିପଜ୍ଜତି, ଏତଂ ତସ୍ମିଂ ଅନାରିୟଂ॥
‘‘ଏକୋ ପୁବ୍ବେ ଚରିତ୍ୱାନ, ମେଥୁନଂ ୟୋ ନିସେୱତି।
ୟାନଂ ଭନ୍ତଂ ୱ ତଂ ଲୋକେ, ହୀନମାହୁ ପୁଥୁଜ୍ଜନଂ॥
‘‘ୟସୋ କିତ୍ତି ଚ ୟା ପୁବ୍ବେ, ହାୟତେ ୱାପି ତସ୍ସ ସା।
ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା ସିକ୍ଖେଥ, ମେଥୁନଂ ୱିପ୍ପହାତୱେ॥
‘‘ସଙ୍କପ୍ପେହି ପରେତୋ ସୋ, କପଣୋ ୱିୟ ଝାୟତି।
ସୁତ୍ୱା ପରେସଂ ନିଗ୍ଘୋସଂ, ମଙ୍କୁ ହୋତି ତଥାୱିଧୋ॥
‘‘ଅଥ ସତ୍ଥାନି କୁରୁତେ, ପରୱାଦେହି ଚୋଦିତୋ।
ଏସ ଖ୍ୱସ୍ସ ମହାଗେଧୋ, ମୋସୱଜ୍ଜଂ ପଗାହତି॥
‘‘ପଣ୍ଡିତୋତି ସମଞ୍ଞାତୋ, ଏକଚରିୟଂ ଅଧିଟ୍ଠିତୋ।
ଅଥାପି [ସ ଚାପି (ନିଦ୍ଦେସେ)] ମେଥୁନେ ୟୁତ୍ତୋ, ମନ୍ଦୋୱ ପରିକିସ୍ସତି [ପରିକିଲିସ୍ସତି (ସୀ॰)] ॥
‘‘ଏତମାଦୀନୱଂ ଞତ୍ୱା, ମୁନି ପୁବ୍ବାପରେ ଇଧ।
ଏକଚରିୟଂ ଦଳ୍ହଂ କୟିରା, ନ ନିସେୱେଥ ମେଥୁନଂ॥
‘‘ୱିୱେକଞ୍ଞେୱ ସିକ୍ଖେଥ, ଏତଦରିୟାନମୁତ୍ତମଂ।
ନ ତେନ ସେଟ୍ଠୋ ମଞ୍ଞେଥ, ସ ୱେ ନିବ୍ବାନସନ୍ତିକେ॥
‘‘ରିତ୍ତସ୍ସ ମୁନିନୋ ଚରତୋ, କାମେସୁ ଅନପେକ୍ଖିନୋ।
ଓଘତିଣ୍ଣସ୍ସ ପିହୟନ୍ତି, କାମେସୁ ଗଧିତା [ଗଥିତା (ସୀ॰)] ପଜା’’ତି॥
ତିସ୍ସମେତ୍ତେୟ୍ୟସୁତ୍ତଂ ସତ୍ତମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୮. ପସୂରସୁତ୍ତଂ
ଇଧେୱ ସୁଦ୍ଧି ଇତି ୱାଦୟନ୍ତି [ୱିଦିୟନ୍ତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ନାଞ୍ଞେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୱିସୁଦ୍ଧିମାହୁ।
ୟଂ ନିସ୍ସିତା ତତ୍ଥ ସୁଭଂ ୱଦାନା, ପଚ୍ଚେକସଚ୍ଚେସୁ ପୁଥୂ ନିୱିଟ୍ଠା॥
ତେ ୱାଦକାମା ପରିସଂ ୱିଗୟ୍ହ, ବାଲଂ ଦହନ୍ତୀ ମିଥୁ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ।
ୱଦନ୍ତି ତେ ଅଞ୍ଞସିତା କଥୋଜ୍ଜଂ, ପସଂସକାମା କୁସଲା ୱଦାନା॥
ୟୁତ୍ତୋ କଥାୟଂ ପରିସାୟ ମଜ୍ଝେ, ପସଂସମିଚ୍ଛଂ ୱିନିଘାତି ହୋତି।
ଅପାହତସ୍ମିଂ ପନ ମଙ୍କୁ ହୋତି, ନିନ୍ଦାୟ ସୋ କୁପ୍ପତି ରନ୍ଧମେସୀ॥
ୟମସ୍ସ ୱାଦଂ ପରିହୀନମାହୁ, ଅପାହତଂ ପଞ୍ହୱିମଂସକାସେ।
ପରିଦେୱତି ସୋଚତି ହୀନୱାଦୋ, ଉପଚ୍ଚଗା ମନ୍ତି ଅନୁତ୍ଥୁନାତି॥
ଏତେ ୱିୱାଦା ସମଣେସୁ ଜାତା, ଏତେସୁ ଉଗ୍ଘାତି ନିଘାତି ହୋତି।
ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା ୱିରମେ କଥୋଜ୍ଜଂ, ନ ହଞ୍ଞଦତ୍ଥତ୍ଥିପସଂସଲାଭା॥
ପସଂସିତୋ ୱା ପନ ତତ୍ଥ ହୋତି, ଅକ୍ଖାୟ ୱାଦଂ ପରିସାୟ ମଜ୍ଝେ।
ସୋ ହସ୍ସତୀ ଉଣ୍ଣମତୀ [ଉନ୍ନମତୀ (?)] ଚ ତେନ, ପପ୍ପୁୟ୍ୟ ତମତ୍ଥଂ ୟଥା ମନୋ ଅହୁ॥
ୟା ଉଣ୍ଣତୀ [ଉନ୍ନତୀ (?)] ସାସ୍ସ ୱିଘାତଭୂମି, ମାନାତିମାନଂ ୱଦତେ ପନେସୋ।
ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା ନ ୱିୱାଦୟେଥ, ନ ହି ତେନ ସୁଦ୍ଧିଂ କୁସଲା ୱଦନ୍ତି॥
ସୂରୋ ୟଥା ରାଜଖାଦାୟ ପୁଟ୍ଠୋ, ଅଭିଗଜ୍ଜମେତି ପଟିସୂରମିଚ୍ଛଂ।
ୟେନେୱ ସୋ ତେନ ପଲେହି ସୂର, ପୁବ୍ବେୱ ନତ୍ଥି ୟଦିଦଂ ୟୁଧାୟ॥
ୟେ ଦିଟ୍ଠିମୁଗ୍ଗୟ୍ହ ୱିୱାଦୟନ୍ତି [ୱିୱାଦିୟନ୍ତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚନ୍ତି ଚ ୱାଦୟନ୍ତି।
ତେ ତ୍ୱଂ ୱଦସ୍ସୂ ନ ହି ତେଧ ଅତ୍ଥି, ୱାଦମ୍ହି ଜାତେ ପଟିସେନିକତ୍ତା॥
ୱିସେନିକତ୍ୱା ପନ ୟେ ଚରନ୍ତି, ଦିଟ୍ଠୀହି ଦିଟ୍ଠିଂ ଅୱିରୁଜ୍ଝମାନା।
ତେସୁ ତ୍ୱଂ କିଂ ଲଭେଥୋ ପସୂର, ୟେସୀଧ ନତ୍ଥୀ ପରମୁଗ୍ଗହୀତଂ॥
ଅଥ ତ୍ୱଂ ପୱିତକ୍କମାଗମା, ମନସା ଦିଟ୍ଠିଗତାନି ଚିନ୍ତୟନ୍ତୋ।
ଧୋନେନ ୟୁଗଂ ସମାଗମା, ନ ହି ତ୍ୱଂ ସକ୍ଖସି ସମ୍ପୟାତୱେତି॥
ପସୂରସୁତ୍ତଂ ଅଟ୍ଠମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୯. ମାଗଣ୍ଡିୟସୁତ୍ତଂ
‘‘ଦିସ୍ୱାନ ତଣ୍ହଂ ଅରତିଂ ରଗଞ୍ଚ [ଅରତିଞ୍ଚ ରାଗଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ନାହୋସି ଛନ୍ଦୋ ଅପି ମେଥୁନସ୍ମିଂ।
କିମେୱିଦଂ ମୁତ୍ତକରୀସପୁଣ୍ଣଂ, ପାଦାପି ନଂ ସମ୍ଫୁସିତୁଂ ନ ଇଚ୍ଛେ’’॥
‘‘ଏତାଦିସଂ ଚେ ରତନଂ ନ ଇଚ୍ଛସି, ନାରିଂ ନରିନ୍ଦେହି ବହୂହି ପତ୍ଥିତଂ।
ଦିଟ୍ଠିଗତଂ ସୀଲୱତଂ ନୁ ଜୀୱିତଂ [ସୀଲୱତାନୁଜୀୱିତଂ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] , ଭୱୂପପତ୍ତିଞ୍ଚ ୱଦେସି କୀଦିସଂ’’॥
‘‘ଇଦଂ ୱଦାମୀତି ନ ତସ୍ସ ହୋତି, (ମାଗଣ୍ଡିୟାତି [ମାଗନ୍ଦିୟାତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଭଗୱା)
ଧମ୍ମେସୁ ନିଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସମୁଗ୍ଗହୀତଂ।
ଅଜ୍ଝତ୍ତସନ୍ତିଂ ପଚିନଂ ଅଦସ୍ସଂ’’॥
‘‘ୱିନିଚ୍ଛୟା ୟାନି ପକପ୍ପିତାନି, (ଇତି ମାଗଣ୍ଡିୟୋ [ମାଗନ୍ଦିୟୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] )
ତେ ୱେ ମୁନୀ ବ୍ରୂସି ଅନୁଗ୍ଗହାୟ।
ଅଜ୍ଝତ୍ତସନ୍ତୀତି ୟମେତମତ୍ଥଂ,
କଥଂ ନୁ ଧୀରେହି ପୱେଦିତଂ ତଂ’’॥
‘‘ନ ଦିଟ୍ଠିୟା ନ ସୁତିୟା ନ ଞାଣେନ, (ମାଗଣ୍ଡିୟାତି ଭଗୱା)
ସୀଲବ୍ବତେନାପି ନ ସୁଦ୍ଧିମାହ।
ଅଦିଟ୍ଠିୟା ଅସ୍ସୁତିୟା ଅଞାଣା,
ଅସୀଲତା ଅବ୍ବତା ନୋପି ତେନ।
ଏତେ ଚ ନିସ୍ସଜ୍ଜ ଅନୁଗ୍ଗହାୟ,
ସନ୍ତୋ ଅନିସ୍ସାୟ ଭୱଂ ନ ଜପ୍ପେ’’॥
‘‘ନୋ ଚେ କିର ଦିଟ୍ଠିୟା ନ ସୁତିୟା ନ ଞାଣେନ, (ଇତି ମାଗଣ୍ଡିୟୋ)
ସୀଲବ୍ବତେନାପି ନ ସୁଦ୍ଧିମାହ।
ଅସୀଲତା ଅବ୍ବତା ନୋପି ତେନ।
ମଞ୍ଞାମହଂ ମୋମୁହମେୱ ଧମ୍ମଂ,
ଦିଟ୍ଠିୟା ଏକେ ପଚ୍ଚେନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ’’॥
‘‘ଦିଟ୍ଠଞ୍ଚ ନିସ୍ସାୟ ଅନୁପୁଚ୍ଛମାନୋ, (ମାଗଣ୍ଡିୟାତି ଭଗୱା)
ସମୁଗ୍ଗହୀତେସୁ ପମୋହମାଗା [ସମୋହମାଗା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ।
ଇତୋ ଚ ନାଦ୍ଦକ୍ଖି ଅଣୁମ୍ପି ସଞ୍ଞଂ,
ତସ୍ମା ତୁୱଂ ମୋମୁହତୋ ଦହାସି॥
‘‘ସମୋ ୱିସେସୀ ଉଦ ୱା ନିହୀନୋ, ୟୋ ମଞ୍ଞତୀ ସୋ ୱିୱଦେଥ ତେନ।
ତୀସୁ ୱିଧାସୁ ଅୱିକମ୍ପମାନୋ, ସମୋ ୱିସେସୀତି ନ ତସ୍ସ ହୋତି॥
‘‘ସଚ୍ଚନ୍ତି ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ କିଂ ୱଦେୟ୍ୟ, ମୁସାତି ୱା ସୋ ୱିୱଦେଥ କେନ।
ୟସ୍ମିଂ ସମଂ ୱିସମଂ ୱାପି ନତ୍ଥି, ସ କେନ ୱାଦଂ ପଟିସଂୟୁଜେୟ୍ୟ॥
‘‘ଓକଂ ପହାୟ ଅନିକେତସାରୀ, ଗାମେ ଅକୁବ୍ବଂ ମୁନି ସନ୍ଥୱାନି [ସନ୍ଧୱାନି (କ॰)] ।
କାମେହି ରିତ୍ତୋ ଅପୁରେକ୍ଖରାନୋ, କଥଂ ନ ୱିଗ୍ଗୟ୍ହ ଜନେନ କୟିରା॥
‘‘ୟେହି ୱିୱିତ୍ତୋ ୱିଚରେୟ୍ୟ ଲୋକେ, ନ ତାନି ଉଗ୍ଗୟ୍ହ ୱଦେୟ୍ୟ ନାଗୋ।
ଜଲମ୍ବୁଜଂ [ଏଲମ୍ବୁଜଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] କଣ୍ଡକଂ ୱାରିଜଂ ୟଥା, ଜଲେନ ପଙ୍କେନ ଚନୂପଲିତ୍ତଂ।
ଏୱଂ ମୁନୀ ସନ୍ତିୱାଦୋ ଅଗିଦ୍ଧୋ, କାମେ ଚ ଲୋକେ ଚ ଅନୂପଲିତ୍ତୋ॥
‘‘ନ ୱେଦଗୂ ଦିଟ୍ଠିୟାୟକୋ [ନ ୱେଦଗୂ ଦିଟ୍ଠିୟା (କ॰ ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ନ ମୁତିୟା, ସ ମାନମେତି ନ ହି ତମ୍ମୟୋ ସୋ।
ନ କମ୍ମୁନା ନୋପି ସୁତେନ ନେୟ୍ୟୋ, ଅନୂପନୀତୋ ସ ନିୱେସନେସୁ॥
‘‘ସଞ୍ଞାୱିରତ୍ତସ୍ସ ନ ସନ୍ତି ଗନ୍ଥା, ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତସ୍ସ ନ ସନ୍ତି ମୋହା।
ସଞ୍ଞଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠିଞ୍ଚ ୟେ ଅଗ୍ଗହେସୁଂ, ତେ ଘଟ୍ଟୟନ୍ତା [ଘଟ୍ଟମାନା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ୱିଚରନ୍ତି ଲୋକେ’’ତି॥
ମାଗଣ୍ଡିୟସୁତ୍ତଂ ନୱମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୧୦. ପୁରାଭେଦସୁତ୍ତଂ
‘‘କଥଂଦସ୍ସୀ କଥଂସୀଲୋ, ଉପସନ୍ତୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।
ତଂ ମେ ଗୋତମ ପବ୍ରୂହି, ପୁଚ୍ଛିତୋ ଉତ୍ତମଂ ନରଂ’’॥
‘‘ୱୀତତଣ୍ହୋ ପୁରା ଭେଦା, (ଇତି ଭଗୱା) ପୁବ୍ବମନ୍ତମନିସ୍ସିତୋ।
ୱେମଜ୍ଝେ ନୁପସଙ୍ଖେୟ୍ୟୋ, ତସ୍ସ ନତ୍ଥି ପୁରକ୍ଖତଂ॥
‘‘ଅକ୍କୋଧନୋ ଅସନ୍ତାସୀ, ଅୱିକତ୍ଥୀ ଅକୁକ୍କୁଚୋ।
ମନ୍ତଭାଣୀ [ମନ୍ତାଭାଣୀ (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଅନୁଦ୍ଧତୋ, ସ ୱେ ୱାଚାୟତୋ ମୁନି॥
‘‘ନିରାସତ୍ତି ଅନାଗତେ, ଅତୀତଂ ନାନୁସୋଚତି।
ୱିୱେକଦସ୍ସୀ ଫସ୍ସେସୁ, ଦିଟ୍ଠୀସୁ ଚ ନ ନୀୟତି [ନିୟ୍ୟତି (ବହୂସୁ)] ॥
‘‘ପତିଲୀନୋ ଅକୁହକୋ, ଅପିହାଲୁ ଅମଚ୍ଛରୀ।
ଅପ୍ପଗବ୍ଭୋ ଅଜେଗୁଚ୍ଛୋ, ପେସୁଣେୟ୍ୟେ ଚ ନୋ ୟୁତୋ॥
‘‘ସାତିୟେସୁ ଅନସ୍ସାୱୀ, ଅତିମାନେ ଚ ନୋ ୟୁତୋ।
ସଣ୍ହୋ ଚ ପଟିଭାନୱା [ପଟିଭାଣୱା (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] , ନ ସଦ୍ଧୋ ନ ୱିରଜ୍ଜତି॥
‘‘ଲାଭକମ୍ୟା ନ ସିକ୍ଖତି, ଅଲାଭେ ଚ ନ କୁପ୍ପତି।
ଅୱିରୁଦ୍ଧୋ ଚ ତଣ୍ହାୟ, ରସେସୁ ନାନୁଗିଜ୍ଝତି॥
‘‘ଉପେକ୍ଖକୋ ସଦା ସତୋ, ନ ଲୋକେ ମଞ୍ଞତେ ସମଂ।
ନ ୱିସେସୀ ନ ନୀଚେୟ୍ୟୋ, ତସ୍ସ ନୋ ସନ୍ତି ଉସ୍ସଦା॥
‘‘ୟସ୍ସ ନିସ୍ସୟନା [ନିସ୍ସୟତା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ନତ୍ଥି, ଞତ୍ୱା ଧମ୍ମଂ ଅନିସ୍ସିତୋ।
ଭୱାୟ ୱିଭୱାୟ ୱା, ତଣ୍ହା ୟସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜତି॥
‘‘ତଂ ବ୍ରୂମି ଉପସନ୍ତୋତି, କାମେସୁ ଅନପେକ୍ଖିନଂ।
ଗନ୍ଥା ତସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜନ୍ତି, ଅତରୀ ସୋ ୱିସତ୍ତିକଂ॥
‘‘ନ ତସ୍ସ ପୁତ୍ତା ପସୱୋ, ଖେତ୍ତଂ ୱତ୍ଥୁଞ୍ଚ ୱିଜ୍ଜତି।
ଅତ୍ତା ୱାପି ନିରତ୍ତା ୱା [ଅତ୍ତଂ ୱାପି ନିରତ୍ତଂ ୱା (ବହୂସୁ)] , ନ ତସ୍ମିଂ ଉପଲବ୍ଭତି॥
‘‘ୟେନ ନଂ ୱଜ୍ଜୁଂ ପୁଥୁଜ୍ଜନା, ଅଥୋ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା।
ତଂ ତସ୍ସ ଅପୁରକ୍ଖତଂ, ତସ୍ମା ୱାଦେସୁ ନେଜତି॥
‘‘ୱୀତଗେଧୋ ଅମଚ୍ଛରୀ, ନ ଉସ୍ସେସୁ ୱଦତେ ମୁନି।
ନ ସମେସୁ ନ ଓମେସୁ, କପ୍ପଂ ନେତି ଅକପ୍ପିୟୋ॥
‘‘ୟସ୍ସ ଲୋକେ ସକଂ ନତ୍ଥି, ଅସତା ଚ ନ ସୋଚତି।
ଧମ୍ମେସୁ ଚ ନ ଗଚ୍ଛତି, ସ ୱେ ସନ୍ତୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି॥
ପୁରାଭେଦସୁତ୍ତଂ ଦସମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୧୧. କଲହୱିୱାଦସୁତ୍ତଂ
‘‘କୁତୋପହୂତା କଲହା ୱିୱାଦା, ପରିଦେୱସୋକା ସହମଚ୍ଛରା ଚ।
ମାନାତିମାନା ସହପେସୁଣା ଚ, କୁତୋପହୂତା ତେ ତଦିଙ୍ଘ ବ୍ରୂହି’’॥
‘‘ପିୟପ୍ପହୂତା କଲହା ୱିୱାଦା,
ପରିଦେୱସୋକା ସହମଚ୍ଛରା ଚ।
ମାନାତିମାନା ସହପେସୁଣା ଚ,
ମଚ୍ଛେରୟୁତ୍ତା କଲହା ୱିୱାଦା।
ୱିୱାଦଜାତେସୁ ଚ ପେସୁଣାନି’’॥
‘‘ପିୟା ସୁ [ପିୟାନୁ (ସ୍ୟା॰), ପିୟସ୍ସୁ (କ॰)] ଲୋକସ୍ମିଂ କୁତୋନିଦାନା, ୟେ ଚାପି [ୟେ ୱାପି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଲୋଭା ୱିଚରନ୍ତି ଲୋକେ।
ଆସା ଚ ନିଟ୍ଠା ଚ କୁତୋନିଦାନା, ୟେ ସମ୍ପରାୟାୟ ନରସ୍ସ ହୋନ୍ତି’’॥
‘‘ଛନ୍ଦାନିଦାନାନି ପିୟାନି ଲୋକେ, ୟେ ଚାପି ଲୋଭା ୱିଚରନ୍ତି ଲୋକେ।
ଆସା ଚ ନିଟ୍ଠା ଚ ଇତୋନିଦାନା, ୟେ ସମ୍ପରାୟାୟ ନରସ୍ସ ହୋନ୍ତି’’॥
‘‘ଛନ୍ଦୋ ନୁ ଲୋକସ୍ମିଂ କୁତୋନିଦାନୋ, ୱିନିଚ୍ଛୟା ଚାପି [ୱାପି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] କୁତୋପହୂତା।
କୋଧୋ ମୋସୱଜ୍ଜଞ୍ଚ କଥଂକଥା ଚ, ୟେ ୱାପି ଧମ୍ମା ସମଣେନ ୱୁତ୍ତା’’॥
‘‘ସାତଂ ଅସାତନ୍ତି ୟମାହୁ ଲୋକେ, ତମୂପନିସ୍ସାୟ ପହୋତି ଛନ୍ଦୋ।
ରୂପେସୁ ଦିସ୍ୱା ୱିଭୱଂ ଭୱଞ୍ଚ, ୱିନିଚ୍ଛୟଂ କୁବ୍ବତି [କୁରୁତେ (ବହୂସୁ)] ଜନ୍ତୁ ଲୋକେ॥
‘‘କୋଧୋ ମୋସୱଜ୍ଜଞ୍ଚ କଥଂକଥା ଚ, ଏତେପି ଧମ୍ମା ଦ୍ୱୟମେୱ ସନ୍ତେ।
କଥଂକଥୀ ଞାଣପଥାୟ ସିକ୍ଖେ, ଞତ୍ୱା ପୱୁତ୍ତା ସମଣେନ ଧମ୍ମା’’॥
‘‘ସାତଂ ଅସାତଞ୍ଚ କୁତୋନିଦାନା, କିସ୍ମିଂ ଅସନ୍ତେ ନ ଭୱନ୍ତି ହେତେ।
ୱିଭୱଂ ଭୱଞ୍ଚାପି ୟମେତମତ୍ଥଂ, ଏତଂ ମେ ପବ୍ରୂହି ୟତୋନିଦାନଂ’’॥
‘‘ଫସ୍ସନିଦାନଂ ସାତଂ ଅସାତଂ, ଫସ୍ସେ ଅସନ୍ତେ ନ ଭୱନ୍ତି ହେତେ।
ୱିଭୱଂ ଭୱଞ୍ଚାପି ୟମେତମତ୍ଥଂ, ଏତଂ ତେ ପବ୍ରୂମି ଇତୋନିଦାନଂ’’॥
‘‘ଫସ୍ସୋ ନୁ ଲୋକସ୍ମି କୁତୋନିଦାନୋ, ପରିଗ୍ଗହା ଚାପି କୁତୋପହୂତା।
କିସ୍ମିଂ ଅସନ୍ତେ ନ ମମତ୍ତମତ୍ଥି, କିସ୍ମିଂ ୱିଭୂତେ ନ ଫୁସନ୍ତି ଫସ୍ସା’’॥
‘‘ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ ପଟିଚ୍ଚ ଫସ୍ସୋ, ଇଚ୍ଛାନିଦାନାନି ପରିଗ୍ଗହାନି।
ଇଚ୍ଛାୟସନ୍ତ୍ୟା ନ ମମତ୍ତମତ୍ଥି, ରୂପେ ୱିଭୂତେ ନ ଫୁସନ୍ତି ଫସ୍ସା’’॥
‘‘କଥଂସମେତସ୍ସ ୱିଭୋତି ରୂପଂ, ସୁଖଂ ଦୁଖଞ୍ଚାପି [ଦୁଖଂ ୱାପି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] କଥଂ ୱିଭୋତି।
ଏତଂ ମେ ପବ୍ରୂହି ୟଥା ୱିଭୋତି, ତଂ ଜାନିୟାମାତି [ଜାନିସ୍ସାମାତି (ସୀ॰ କ॰)] ମେ ମନୋ ଅହୁ’’॥
‘‘ନ ସଞ୍ଞସଞ୍ଞୀ ନ ୱିସଞ୍ଞସଞ୍ଞୀ, ନୋପି ଅସଞ୍ଞୀ ନ ୱିଭୂତସଞ୍ଞୀ।
ଏୱଂସମେତସ୍ସ ୱିଭୋତି ରୂପଂ, ସଞ୍ଞାନିଦାନା ହି ପପଞ୍ଚସଙ୍ଖା’’॥
‘‘ୟଂ ତଂ ଅପୁଚ୍ଛିମ୍ହ ଅକିତ୍ତୟୀ ନୋ,
ଅଞ୍ଞଂ ତଂ ପୁଚ୍ଛାମ ତଦିଙ୍ଘ ବ୍ରୂହି।
ଏତ୍ତାୱତଗ୍ଗଂ ନୁ [ନୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ୱଦନ୍ତି ହେକେ,
ୟକ୍ଖସ୍ସ ସୁଦ୍ଧିଂ ଇଧ ପଣ୍ଡିତାସେ।
‘‘ଏତ୍ତାୱତଗ୍ଗମ୍ପି ୱଦନ୍ତି ହେକେ, ୟକ୍ଖସ୍ସ ସୁଦ୍ଧିଂ ଇଧ ପଣ୍ଡିତାସେ।
ତେସଂ ପନେକେ ସମୟଂ ୱଦନ୍ତି, ଅନୁପାଦିସେସେ କୁସଲା ୱଦାନା॥
‘‘ଏତେ ଚ ଞତ୍ୱା ଉପନିସ୍ସିତାତି, ଞତ୍ୱା ମୁନୀ ନିସ୍ସୟେ ସୋ ୱିମଂସୀ।
ଞତ୍ୱା ୱିମୁତ୍ତୋ ନ ୱିୱାଦମେତି, ଭୱାଭୱାୟ ନ ସମେତି ଧୀରୋ’’ତି॥
କଲହୱିୱାଦସୁତ୍ତଂ ଏକାଦସମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୧୨. ଚୂଳବ୍ୟୂହସୁତ୍ତଂ [ଚୂଳୱିୟୂହସୁତ୍ତଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ନିଦ୍ଦେସ)]
ସକଂସକଂଦିଟ୍ଠିପରିବ୍ବସାନା, ୱିଗ୍ଗୟ୍ହ ନାନା କୁସଲା ୱଦନ୍ତି।
ୟୋ ଏୱଂ ଜାନାତି ସ ୱେଦି ଧମ୍ମଂ, ଇଦଂ ପଟିକ୍କୋସମକେୱଲୀ ସୋ॥
ଏୱମ୍ପି ୱିଗ୍ଗୟ୍ହ ୱିୱାଦୟନ୍ତି, ବାଲୋ ପରୋ ଅକ୍କୁସଲୋତି [ଅକୁସଲୋତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଚାହୁ।
ସଚ୍ଚୋ ନୁ ୱାଦୋ କତମୋ ଇମେସଂ, ସବ୍ବେୱ ହୀମେ କୁସଲା ୱଦାନା॥
ପରସ୍ସ ଚେ ଧମ୍ମମନାନୁଜାନଂ, ବାଲୋମକୋ [ବାଲୋ ମଗୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କ॰)] ହୋତି ନିହୀନପଞ୍ଞୋ।
ସବ୍ବେୱ ବାଲା ସୁନିହୀନପଞ୍ଞା, ସବ୍ବେୱିମେ ଦିଟ୍ଠିପରିବ୍ବସାନା॥
ସନ୍ଦିଟ୍ଠିୟା ଚେୱ ନ ୱୀୱଦାତା, ସଂସୁଦ୍ଧପଞ୍ଞା କୁସଲା ମୁତୀମା।
ନ ତେସଂ କୋଚି ପରିହୀନପଞ୍ଞୋ [କୋଚିପି ନିହୀନପଞ୍ଞୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ଦିଟ୍ଠୀ ହି ତେସମ୍ପି ତଥା ସମତ୍ତା॥
ନ ୱାହମେତଂ ତଥିୟନ୍ତି [ତଥିୱନ୍ତି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ବ୍ରୂମି, ୟମାହୁ ବାଲା ମିଥୁ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ।
ସକଂସକଂଦିଟ୍ଠିମକଂସୁ ସଚ୍ଚଂ, ତସ୍ମା ହି ବାଲୋତି ପରଂ ଦହନ୍ତି॥
ୟମାହୁ ସଚ୍ଚଂ ତଥିୟନ୍ତି ଏକେ, ତମାହୁ ଅଞ୍ଞେ [ଅଞ୍ଞେପି (ସ୍ୟା॰), ଅଞ୍ଞେ ଚ (?)] ତୁଚ୍ଛଂ ମୁସାତି।
ଏୱମ୍ପି ୱିଗୟ୍ହ ୱିୱାଦୟନ୍ତି, କସ୍ମା ନ ଏକଂ ସମଣା ୱଦନ୍ତି॥
ଏକଞ୍ହି ସଚ୍ଚଂ ନ ଦୁତୀୟମତ୍ଥି, ୟସ୍ମିଂ ପଜା ନୋ ୱିୱଦେ ପଜାନଂ।
ନାନା ତେ [ନାନାତୋ (କ॰)] ସଚ୍ଚାନି ସୟଂ ଥୁନନ୍ତି, ତସ୍ମା ନ ଏକଂ ସମଣା ୱଦନ୍ତି॥
କସ୍ମା ନୁ ସଚ୍ଚାନି ୱଦନ୍ତି ନାନା, ପୱାଦିୟାସେ କୁସଲା ୱଦାନା।
ସଚ୍ଚାନି ସୁତାନି ବହୂନି ନାନା, ଉଦାହୁ ତେ ତକ୍କମନୁସ୍ସରନ୍ତି॥
ନ ହେୱ ସଚ୍ଚାନି ବହୂନି ନାନା, ଅଞ୍ଞତ୍ର ସଞ୍ଞାୟ ନିଚ୍ଚାନି ଲୋକେ।
ତକ୍କଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠୀସୁ ପକପ୍ପୟିତ୍ୱା, ସଚ୍ଚଂ ମୁସାତି ଦ୍ୱୟଧମ୍ମମାହୁ॥
ଦିଟ୍ଠେ ସୁତେ ସୀଲୱତେ ମୁତେ ୱା, ଏତେ ଚ ନିସ୍ସାୟ ୱିମାନଦସ୍ସୀ।
ୱିନିଚ୍ଛୟେ ଠତ୍ୱା ପହସ୍ସମାନୋ, ବାଲୋ ପରୋ ଅକ୍କୁସଲୋତି ଚାହ॥
ୟେନେୱ ବାଲୋତି ପରଂ ଦହାତି, ତେନାତୁମାନଂ କୁସଲୋତି ଚାହ।
ସୟମତ୍ତନା ସୋ କୁସଲୋ ୱଦାନୋ, ଅଞ୍ଞଂ ୱିମାନେତି ତଦେୱ ପାୱ॥
ଅତିସାରଦିଟ୍ଠିୟାୱ ସୋ ସମତ୍ତୋ, ମାନେନ ମତ୍ତୋ ପରିପୁଣ୍ଣମାନୀ।
ସୟମେୱ ସାମଂ ମନସାଭିସିତ୍ତୋ, ଦିଟ୍ଠୀ ହି ସା ତସ୍ସ ତଥା ସମତ୍ତା॥
ପରସ୍ସ ଚେ ହି ୱଚସା ନିହୀନୋ, ତୁମୋ ସହା ହୋତି ନିହୀନପଞ୍ଞୋ।
ଅଥ ଚେ ସୟଂ ୱେଦଗୂ ହୋତି ଧୀରୋ, ନ କୋଚି ବାଲୋ ସମଣେସୁ ଅତ୍ଥି॥
ଅଞ୍ଞଂ ଇତୋ ୟାଭିୱଦନ୍ତି ଧମ୍ମଂ, ଅପରଦ୍ଧା ସୁଦ୍ଧିମକେୱଲୀ ତେ [ସୁଦ୍ଧିମକେୱଲୀନୋ (ସୀ॰)] ।
ଏୱମ୍ପି ତିତ୍ଥ୍ୟା ପୁଥୁସୋ ୱଦନ୍ତି, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିରାଗେନ ହି ତେଭିରତ୍ତା [ତ୍ୟାଭିରତ୍ତା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ॥
ଇଧେୱ ସୁଦ୍ଧି ଇତି ୱାଦୟନ୍ତି, ନାଞ୍ଞେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୱିସୁଦ୍ଧିମାହୁ।
ଏୱମ୍ପି ତିତ୍ଥ୍ୟା ପୁଥୁସୋ ନିୱିଟ୍ଠା, ସକାୟନେ ତତ୍ଥ ଦଳ୍ହଂ ୱଦାନା॥
ସକାୟନେ ୱାପି ଦଳ୍ହଂ ୱଦାନୋ, କମେତ୍ଥ ବାଲୋତି ପରଂ ଦହେୟ୍ୟ।
ସୟମେୱ ସୋ ମେଧଗମାୱହେୟ୍ୟ [ମେଧକଂ ଆୱହେୟ୍ୟ (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ପରଂ ୱଦଂ ବାଲମସୁଦ୍ଧିଧମ୍ମଂ॥
ୱିନିଚ୍ଛୟେ ଠତ୍ୱା ସୟଂ ପମାୟ, ଉଦ୍ଧଂ ସ [ଉଦ୍ଦଂ ସୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଲୋକସ୍ମିଂ ୱିୱାଦମେତି।
ହିତ୍ୱାନ ସବ୍ବାନି ୱିନିଚ୍ଛୟାନି, ନ ମେଧଗଂ କୁବ୍ବତି ଜନ୍ତୁ ଲୋକେତି॥
ଚୂଳବ୍ୟୂହସୁତ୍ତଂ ଦ୍ୱାଦସମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୧୩. ମହାବ୍ୟୂହସୁତ୍ତଂ
ୟେ କେଚିମେ ଦିଟ୍ଠିପରିବ୍ବସାନା, ଇଦମେୱ ସଚ୍ଚନ୍ତି ୱିୱାଦୟନ୍ତି [ୱିୱାଦିୟନ୍ତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ।
ସବ୍ବେୱ ତେ ନିନ୍ଦମନ୍ୱାନୟନ୍ତି, ଅଥୋ ପସଂସମ୍ପି ଲଭନ୍ତି ତତ୍ଥ॥
ଅପ୍ପଞ୍ହି ଏତଂ ନ ଅଲଂ ସମାୟ, ଦୁୱେ ୱିୱାଦସ୍ସ ଫଲାନି ବ୍ରୂମି।
ଏତମ୍ପି ଦିସ୍ୱା ନ ୱିୱାଦୟେଥ, ଖେମାଭିପସ୍ସଂ ଅୱିୱାଦଭୂମିଂ॥
ୟା କାଚିମା ସମ୍ମୁତିୟୋ ପୁଥୁଜ୍ଜା, ସବ୍ବାୱ ଏତା ନ ଉପେତି ୱିଦ୍ୱା।
ଅନୂପୟୋ ସୋ ଉପୟଂ କିମେୟ୍ୟ, ଦିଟ୍ଠେ ସୁତେ ଖନ୍ତିମକୁବ୍ବମାନୋ॥
ସୀଲୁତ୍ତମା ସଞ୍ଞମେନାହୁ ସୁଦ୍ଧିଂ, ୱତଂ ସମାଦାୟ ଉପଟ୍ଠିତାସେ।
ଇଧେୱ ସିକ୍ଖେମ ଅଥସ୍ସ ସୁଦ୍ଧିଂ, ଭୱୂପନୀତା କୁସଲା ୱଦାନା॥
ସଚେ ଚୁତୋ ସୀଲୱତତୋ ହୋତି, ପୱେଧତୀ [ସ ୱେଧତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] କମ୍ମ ୱିରାଧୟିତ୍ୱା।
ପଜପ୍ପତୀ ପତ୍ଥୟତୀ ଚ ସୁଦ୍ଧିଂ, ସତ୍ଥାୱ ହୀନୋ ପୱସଂ ଘରମ୍ହା॥
ସୀଲବ୍ବତଂ ୱାପି ପହାୟ ସବ୍ବଂ, କମ୍ମଞ୍ଚ ସାୱଜ୍ଜନୱଜ୍ଜମେତଂ।
ସୁଦ୍ଧିଂ ଅସୁଦ୍ଧିନ୍ତି ଅପତ୍ଥୟାନୋ, ୱିରତୋ ଚରେ ସନ୍ତିମନୁଗ୍ଗହାୟ॥
ତମୂପନିସ୍ସାୟ ଜିଗୁଚ୍ଛିତଂ ୱା, ଅଥୱାପି ଦିଟ୍ଠଂ ୱ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱା।
ଉଦ୍ଧଂସରା ସୁଦ୍ଧିମନୁତ୍ଥୁନନ୍ତି, ଅୱୀତତଣ୍ହାସେ ଭୱାଭୱେସୁ॥
ପତ୍ଥୟମାନସ୍ସ ହି ଜପ୍ପିତାନି, ପୱେଧିତଂ ୱାପି ପକପ୍ପିତେସୁ।
ଚୁତୂପପାତୋ ଇଧ ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି, ସ କେନ ୱେଧେୟ୍ୟ କୁହିଂୱ ଜପ୍ପେ [କୁହିଞ୍ଚି ଜପ୍ପେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କ॰), କୁହିଂ ପଜପ୍ପେ (ପୀ॰) ନିଦ୍ଦେସୋ ପସ୍ସିତବ୍ବୋ] ॥
ୟମାହୁ ଧମ୍ମଂ ପରମନ୍ତି ଏକେ, ତମେୱ ହୀନନ୍ତି ପନାହୁ ଅଞ୍ଞେ।
ସଚ୍ଚୋ ନୁ ୱାଦୋ କତମୋ ଇମେସଂ, ସବ୍ବେୱ ହୀମେ କୁସଲା ୱଦାନା॥
ସକଞ୍ହି ଧମ୍ମଂ ପରିପୁଣ୍ଣମାହୁ, ଅଞ୍ଞସ୍ସ ଧମ୍ମଂ ପନ ହୀନମାହୁ।
ଏୱମ୍ପି ୱିଗ୍ଗୟ୍ହ ୱିୱାଦୟନ୍ତି, ସକଂ ସକଂ ସମ୍ମୁତିମାହୁ ସଚ୍ଚଂ॥
ପରସ୍ସ ଚେ ୱମ୍ଭୟିତେନ ହୀନୋ, ନ କୋଚି ଧମ୍ମେସୁ ୱିସେସି ଅସ୍ସ।
ପୁଥୂ ହି ଅଞ୍ଞସ୍ସ ୱଦନ୍ତି ଧମ୍ମଂ, ନିହୀନତୋ ସମ୍ହି ଦଳ୍ହଂ ୱଦାନା॥
ସଦ୍ଧମ୍ମପୂଜାପି ନେସଂ ତଥେୱ, ୟଥା ପସଂସନ୍ତି ସକାୟନାନି।
ସବ୍ବେୱ ୱାଦା [ସବ୍ବେ ପୱାଦା (ସ୍ୟା॰)] ତଥିୟା [ତଥିୱା (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ଭୱେୟ୍ୟୁଂ, ସୁଦ୍ଧୀ ହି ନେସଂ ପଚ୍ଚତ୍ତମେୱ॥
ନ ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ପରନେୟ୍ୟମତ୍ଥି, ଧମ୍ମେସୁ ନିଚ୍ଛେୟ୍ୟ ସମୁଗ୍ଗହୀତଂ।
ତସ୍ମା ୱିୱାଦାନି ଉପାତିୱତ୍ତୋ, ନ ହି ସେଟ୍ଠତୋ ପସ୍ସତି ଧମ୍ମମଞ୍ଞଂ॥
ଜାନାମି ପସ୍ସାମି ତଥେୱ ଏତଂ, ଦିଟ୍ଠିୟା ଏକେ ପଚ୍ଚେନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
ଅଦ୍ଦକ୍ଖି ଚେ କିଞ୍ହି ତୁମସ୍ସ ତେନ, ଅତିସିତ୍ୱା ଅଞ୍ଞେନ ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ॥
ପସ୍ସଂ ନରୋ ଦକ୍ଖତି [ଦକ୍ଖିତି (ସୀ॰)] ନାମରୂପଂ, ଦିସ୍ୱାନ ୱା ଞସ୍ସତି ତାନିମେୱ।
କାମଂ ବହୁଂ ପସ୍ସତୁ ଅପ୍ପକଂ ୱା, ନ ହି ତେନ ସୁଦ୍ଧିଂ କୁସଲା ୱଦନ୍ତି॥
ନିୱିସ୍ସୱାଦୀ ନ ହି ସୁବ୍ବିନାୟୋ, ପକପ୍ପିତଂ ଦିଟ୍ଠି ପୁରେକ୍ଖରାନୋ।
ୟଂ ନିସ୍ସିତୋ ତତ୍ଥ ସୁଭଂ ୱଦାନୋ, ସୁଦ୍ଧିଂୱଦୋ ତତ୍ଥ ତଥଦ୍ଦସା ସୋ॥
ନ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ କପ୍ପମୁପେତି ସଙ୍ଖା [ସଙ୍ଖଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] , ନ ଦିଟ୍ଠିସାରୀ ନପି ଞାଣବନ୍ଧୁ।
ଞତ୍ୱା ଚ ସୋ ସମ୍ମୁତିୟୋ [ସମ୍ମତିୟୋ (ସ୍ୟା॰)] ପୁଥୁଜ୍ଜା, ଉପେକ୍ଖତୀ ଉଗ୍ଗହଣନ୍ତି ମଞ୍ଞେ॥
ୱିସ୍ସଜ୍ଜ ଗନ୍ଥାନି ମୁନୀଧ ଲୋକେ, ୱିୱାଦଜାତେସୁ ନ ୱଗ୍ଗସାରୀ।
ସନ୍ତୋ ଅସନ୍ତେସୁ ଉପେକ୍ଖକୋ ସୋ, ଅନୁଗ୍ଗହୋ ଉଗ୍ଗହଣନ୍ତି ମଞ୍ଞେ॥
ପୁବ୍ବାସୱେ ହିତ୍ୱା ନୱେ ଅକୁବ୍ବଂ, ନ ଛନ୍ଦଗୂ ନୋପି ନିୱିସ୍ସୱାଦୀ।
ସ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ଦିଟ୍ଠିଗତେହି ଧୀରୋ, ନ ଲିମ୍ପତି [ନ ଲିପ୍ପତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଲୋକେ ଅନତ୍ତଗରହୀ॥
ସ ସବ୍ବଧମ୍ମେସୁ ୱିସେନିଭୂତୋ, ୟଂ କିଞ୍ଚି ଦିଟ୍ଠଂ ୱ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱା।
ସ ପନ୍ନଭାରୋ ମୁନି ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ, ନ କପ୍ପିୟୋ ନୂପରତୋ ନ ପତ୍ଥିୟୋତି॥
ମହାବ୍ୟୂହସୁତ୍ତଂ ତେରସମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୧୪. ତୁୱଟକସୁତ୍ତଂ
‘‘ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଆଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୁ [ଆଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୁଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] , ୱିୱେକଂ ସନ୍ତିପଦଞ୍ଚ ମହେସି।
କଥଂ ଦିସ୍ୱା ନିବ୍ବାତି ଭିକ୍ଖୁ, ଅନୁପାଦିୟାନୋ ଲୋକସ୍ମିଂ କିଞ୍ଚି’’॥
‘‘ମୂଲଂ ପପଞ୍ଚସଙ୍ଖାୟ, (ଇତି ଭଗୱା)
ମନ୍ତା ଅସ୍ମୀତି ସବ୍ବମୁପରୁନ୍ଧେ [ସବ୍ବମୁପରୁଦ୍ଧେ (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰ କ॰)] ।
ୟା କାଚି ତଣ୍ହା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ,
ତାସଂ ୱିନୟା [ୱିନୟାୟ (?)] ସଦା ସତୋ ସିକ୍ଖେ॥
‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ଧମ୍ମମଭିଜଞ୍ଞା, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅଥୱାପି ବହିଦ୍ଧା।
ନ ତେନ ଥାମଂ [ମାନଂ (ସୀ॰ କ॰)] କୁବ୍ବେଥ, ନ ହି ସା ନିବ୍ବୁତି ସତଂ ୱୁତ୍ତା॥
‘‘ସେୟ୍ୟୋ ନ ତେନ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ, ନୀଚେୟ୍ୟୋ ଅଥୱାପି ସରିକ୍ଖୋ।
ଫୁଟ୍ଠୋ [ପୁଟ୍ଠୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଅନେକରୂପେହି, ନାତୁମାନଂ ୱିକପ୍ପୟଂ ତିଟ୍ଠେ॥
‘‘ଅଜ୍ଝତ୍ତମେୱୁପସମେ , ନ ଅଞ୍ଞତୋ ଭିକ୍ଖୁ ସନ୍ତିମେସେୟ୍ୟ।
ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଉପସନ୍ତସ୍ସ, ନତ୍ଥି ଅତ୍ତା କୁତୋ ନିରତ୍ତା ୱା॥
‘‘ମଜ୍ଝେ ୟଥା ସମୁଦ୍ଦସ୍ସ, ଊମି ନୋ ଜାୟତୀ ଠିତୋ ହୋତି।
ଏୱଂ ଠିତୋ ଅନେଜସ୍ସ, ଉସ୍ସଦଂ ଭିକ୍ଖୁ ନ କରେୟ୍ୟ କୁହିଞ୍ଚି’’॥
‘‘ଅକିତ୍ତୟୀ ୱିୱଟଚକ୍ଖୁ, ସକ୍ଖିଧମ୍ମଂ ପରିସ୍ସୟୱିନୟଂ।
ପଟିପଦଂ ୱଦେହି ଭଦ୍ଦନ୍ତେ, ପାତିମୋକ୍ଖଂ ଅଥୱାପି ସମାଧିଂ’’॥
‘‘ଚକ୍ଖୂହି ନେୱ ଲୋଲସ୍ସ, ଗାମକଥାୟ ଆୱରୟେ ସୋତଂ।
ରସେ ଚ ନାନୁଗିଜ୍ଝେୟ୍ୟ, ନ ଚ ମମାୟେଥ କିଞ୍ଚି ଲୋକସ୍ମିଂ॥
‘‘ଫସ୍ସେନ ୟଦା ଫୁଟ୍ଠସ୍ସ, ପରିଦେୱଂ ଭିକ୍ଖୁ ନ କରେୟ୍ୟ କୁହିଞ୍ଚି।
ଭୱଞ୍ଚ ନାଭିଜପ୍ପେୟ୍ୟ, ଭେରୱେସୁ ଚ ନ ସମ୍ପୱେଧେୟ୍ୟ॥
‘‘ଅନ୍ନାନମଥୋ ପାନାନଂ, ଖାଦନୀୟାନଂ ଅଥୋପି ୱତ୍ଥାନଂ।
ଲଦ୍ଧା ନ ସନ୍ନିଧିଂ କୟିରା, ନ ଚ ପରିତ୍ତସେ ତାନି ଅଲଭମାନୋ॥
‘‘ଝାୟୀ ନ ପାଦଲୋଲସ୍ସ, ୱିରମେ କୁକ୍କୁଚ୍ଚା ନପ୍ପମଜ୍ଜେୟ୍ୟ।
ଅଥାସନେସୁ ସୟନେସୁ, ଅପ୍ପସଦ୍ଦେସୁ ଭିକ୍ଖୁ ୱିହରେୟ୍ୟ॥
‘‘ନିଦ୍ଦଂ ନ ବହୁଲୀକରେୟ୍ୟ, ଜାଗରିୟଂ ଭଜେୟ୍ୟ ଆତାପୀ।
ତନ୍ଦିଂ ମାୟଂ ହସ୍ସଂ ଖିଡ୍ଡଂ, ମେଥୁନଂ ୱିପ୍ପଜହେ ସୱିଭୂସଂ॥
‘‘ଆଥବ୍ବଣଂ ସୁପିନଂ ଲକ୍ଖଣଂ, ନୋ ୱିଦହେ ଅଥୋପି ନକ୍ଖତ୍ତଂ।
ୱିରୁତଞ୍ଚ ଗବ୍ଭକରଣଂ, ତିକିଚ୍ଛଂ ମାମକୋ ନ ସେୱେୟ୍ୟ॥
‘‘ନିନ୍ଦାୟ ନପ୍ପୱେଧେୟ୍ୟ, ନ ଉଣ୍ଣମେୟ୍ୟ ପସଂସିତୋ ଭିକ୍ଖୁ।
ଲୋଭଂ ସହ ମଚ୍ଛରିୟେନ, କୋଧଂ ପେସୁଣିୟଞ୍ଚ ପନୁଦେୟ୍ୟ॥
‘‘କୟୱିକ୍କୟେ ନ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ, ଉପୱାଦଂ ଭିକ୍ଖୁ ନ କରେୟ୍ୟ କୁହିଞ୍ଚି।
ଗାମେ ଚ ନାଭିସଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଲାଭକମ୍ୟା ଜନଂ ନ ଲପୟେୟ୍ୟ॥
‘‘ନ ଚ କତ୍ଥିତା ସିୟା ଭିକ୍ଖୁ, ନ ଚ ୱାଚଂ ପୟୁତ୍ତଂ ଭାସେୟ୍ୟ।
ପାଗବ୍ଭିୟଂ ନ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, କଥଂ ୱିଗ୍ଗାହିକଂ ନ କଥୟେୟ୍ୟ॥
‘‘ମୋସୱଜ୍ଜେ ନ ନୀୟେଥ, ସମ୍ପଜାନୋ ସଠାନି ନ କୟିରା।
ଅଥ ଜୀୱିତେନ ପଞ୍ଞାୟ, ସୀଲବ୍ବତେନ ନାଞ୍ଞମତିମଞ୍ଞେ॥
‘‘ସୁତ୍ୱା ରୁସିତୋ ବହୁଂ ୱାଚଂ, ସମଣାନଂ ୱା ପୁଥୁଜନାନଂ [ପୁଥୁୱଚନାନଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ।
ଫରୁସେନ ନେ ନ ପଟିୱଜ୍ଜା, ନ ହି ସନ୍ତୋ ପଟିସେନିକରୋନ୍ତି॥
‘‘ଏତଞ୍ଚ ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟ, ୱିଚିନଂ ଭିକ୍ଖୁ ସଦା ସତୋ ସିକ୍ଖେ।
ସନ୍ତୀତି ନିବ୍ବୁତିଂ ଞତ୍ୱା, ସାସନେ ଗୋତମସ୍ସ ନ ପମଜ୍ଜେୟ୍ୟ॥
‘‘ଅଭିଭୂ ହି ସୋ ଅନଭିଭୂତୋ, ସକ୍ଖିଧମ୍ମମନୀତିହମଦସ୍ସୀ।
ତସ୍ମା ହି ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ସାସନେ, ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ସଦା ନମସ୍ସମନୁସିକ୍ଖେ’’ତି॥
ତୁୱଟକସୁତ୍ତଂ ଚୁଦ୍ଦସମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୧୫. ଅତ୍ତଦଣ୍ଡସୁତ୍ତଂ
‘‘ଅତ୍ତଦଣ୍ଡା ଭୟଂ ଜାତଂ, ଜନଂ ପସ୍ସଥ ମେଧଗଂ।
ସଂୱେଗଂ କିତ୍ତୟିସ୍ସାମି, ୟଥା ସଂୱିଜିତଂ ମୟା॥
‘‘ଫନ୍ଦମାନଂ ପଜଂ ଦିସ୍ୱା, ମଚ୍ଛେ ଅପ୍ପୋଦକେ ୟଥା।
ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞେହି ବ୍ୟାରୁଦ୍ଧେ, ଦିସ୍ୱା ମଂ ଭୟମାୱିସି॥
‘‘ସମନ୍ତମସାରୋ ଲୋକୋ, ଦିସା ସବ୍ବା ସମେରିତା।
ଇଚ୍ଛଂ ଭୱନମତ୍ତନୋ, ନାଦ୍ଦସାସିଂ ଅନୋସିତଂ॥
‘‘ଓସାନେତ୍ୱେୱ ବ୍ୟାରୁଦ୍ଧେ, ଦିସ୍ୱା ମେ ଅରତୀ ଅହୁ।
ଅଥେତ୍ଥ ସଲ୍ଲମଦ୍ଦକ୍ଖିଂ, ଦୁଦ୍ଦସଂ ହଦୟନିସ୍ସିତଂ॥
‘‘ୟେନ ସଲ୍ଲେନ ଓତିଣ୍ଣୋ, ଦିସା ସବ୍ବା ୱିଧାୱତି।
ତମେୱ ସଲ୍ଲମବ୍ବୁୟ୍ହ, ନ ଧାୱତି ନ ସୀଦତି॥
‘‘ତତ୍ଥ ସିକ୍ଖାନୁଗୀୟନ୍ତି [ସିକ୍ଖାନୁକିରିୟନ୍ତି (କ॰)] , ୟାନି ଲୋକେ ଗଧିତାନି।
ନ ତେସୁ ପସୁତୋ ସିୟା, ନିବ୍ବିଜ୍ଝ ସବ୍ବସୋ କାମେ।
ସିକ୍ଖେ ନିବ୍ବାନମତ୍ତନୋ॥
‘‘ସଚ୍ଚୋ ସିୟା ଅପ୍ପଗବ୍ଭୋ, ଅମାୟୋ ରିତ୍ତପେସୁଣୋ।
ଅକ୍କୋଧନୋ ଲୋଭପାପଂ, ୱେୱିଚ୍ଛଂ ୱିତରେ ମୁନି॥
‘‘ନିଦ୍ଦଂ ତନ୍ଦିଂ ସହେ ଥୀନଂ, ପମାଦେନ ନ ସଂୱସେ।
ଅତିମାନେ ନ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ, ନିବ୍ବାନମନସୋ ନରୋ॥
‘‘ମୋସୱଜ୍ଜେ ନ ନୀୟେଥ, ରୂପେ ସ୍ନେହଂ ନ କୁବ୍ବୟେ।
ମାନଞ୍ଚ ପରିଜାନେୟ୍ୟ, ସାହସା ୱିରତୋ ଚରେ॥
‘‘ପୁରାଣଂ ନାଭିନନ୍ଦେୟ୍ୟ, ନୱେ ଖନ୍ତିଂ ନ କୁବ୍ବୟେ।
ହିୟ୍ୟମାନେ ନ ସୋଚେୟ୍ୟ, ଆକାସଂ ନ ସିତୋ ସିୟା॥
‘‘ଗେଧଂ ବ୍ରୂମି ମହୋଘୋତି, ଆଜୱଂ ବ୍ରୂମି ଜପ୍ପନଂ।
ଆରମ୍ମଣଂ ପକପ୍ପନଂ, କାମପଙ୍କୋ ଦୁରଚ୍ଚୟୋ॥
‘‘ସଚ୍ଚା ଅୱୋକ୍କମ୍ମ [ଅୱୋକ୍କମଂ (ନିଦ୍ଦେସ)] ମୁନି, ଥଲେ ତିଟ୍ଠତି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ।
ସବ୍ବଂ ସୋ [ସବ୍ବସୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ପଟିନିସ୍ସଜ୍ଜ, ସ ୱେ ସନ୍ତୋତି ୱୁଚ୍ଚତି॥
‘‘ସ ୱେ ୱିଦ୍ୱା ସ ୱେଦଗୂ, ଞତ୍ୱା ଧମ୍ମଂ ଅନିସ୍ସିତୋ।
ସମ୍ମା ସୋ ଲୋକେ ଇରିୟାନୋ, ନ ପିହେତୀଧ କସ୍ସଚି॥
‘‘ୟୋଧ କାମେ ଅଚ୍ଚତରି, ସଙ୍ଗଂ ଲୋକେ ଦୁରଚ୍ଚୟଂ।
ନ ସୋ ସୋଚତି ନାଜ୍ଝେତି, ଛିନ୍ନସୋତୋ ଅବନ୍ଧନୋ॥
‘‘ୟଂ ପୁବ୍ବେ ତଂ ୱିସୋସେହି, ପଚ୍ଛା ତେ ମାହୁ କିଞ୍ଚନଂ।
ମଜ୍ଝେ ଚେ ନୋ ଗହେସ୍ସସି, ଉପସନ୍ତୋ ଚରିସ୍ସସି॥
‘‘ସବ୍ବସୋ ନାମରୂପସ୍ମିଂ, ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ମମାୟିତଂ।
ଅସତା ଚ ନ ସୋଚତି, ସ ୱେ ଲୋକେ ନ ଜୀୟତି॥
‘‘ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଇଦଂ ମେତି, ପରେସଂ ୱାପି କିଞ୍ଚନଂ।
ମମତ୍ତଂ ସୋ ଅସଂୱିନ୍ଦଂ, ନତ୍ଥି ମେତି ନ ସୋଚତି॥
‘‘ଅନିଟ୍ଠୁରୀ ଅନନୁଗିଦ୍ଧୋ, ଅନେଜୋ ସବ୍ବଧୀ ସମୋ।
ତମାନିସଂସଂ ପବ୍ରୂମି, ପୁଚ୍ଛିତୋ ଅୱିକମ୍ପିନଂ॥
‘‘ଅନେଜସ୍ସ ୱିଜାନତୋ, ନତ୍ଥି କାଚି ନିସଙ୍ଖତି [ନିସଙ୍ଖିତି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ॥
ୱିରତୋ ସୋ ୱିୟାରବ୍ଭା, ଖେମଂ ପସ୍ସତି ସବ୍ବଧି॥
‘‘ନ ସମେସୁ ନ ଓମେସୁ, ନ ଉସ୍ସେସୁ ୱଦତେ ମୁନି।
ସନ୍ତୋ ସୋ ୱୀତମଚ୍ଛରୋ, ନାଦେତି ନ ନିରସ୍ସତୀ’’ତି॥
ଅତ୍ତଦଣ୍ଡସୁତ୍ତଂ ପନ୍ନରସମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
୧୬. ସାରିପୁତ୍ତସୁତ୍ତଂ
‘‘ନ ମେ ଦିଟ୍ଠୋ ଇତୋ ପୁବ୍ବେ, (ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ)
ନ ସୁତୋ ଉଦ କସ୍ସଚି।
ଏୱଂ ୱଗ୍ଗୁୱଦୋ ସତ୍ଥା,
ତୁସିତା ଗଣିମାଗତୋ॥
‘‘ସଦେୱକସ୍ସ ଲୋକସ୍ସ, ୟଥା ଦିସ୍ସତି ଚକ୍ଖୁମା।
ସବ୍ବଂ ତମଂ ୱିନୋଦେତ୍ୱା, ଏକୋୱ ରତିମଜ୍ଝଗା॥
‘‘ତଂ ବୁଦ୍ଧଂ ଅସିତଂ ତାଦିଂ, ଅକୁହଂ ଗଣିମାଗତଂ।
ବହୂନମିଧ ବଦ୍ଧାନଂ, ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମଂ॥
‘‘ଭିକ୍ଖୁନୋ ୱିଜିଗୁଚ୍ଛତୋ, ଭଜତୋ ରିତ୍ତମାସନଂ।
ରୁକ୍ଖମୂଲଂ ସୁସାନଂ ୱା, ପବ୍ବତାନଂ ଗୁହାସୁ ୱା॥
‘‘ଉଚ୍ଚାୱଚେସୁ ସୟନେସୁ, କୀୱନ୍ତୋ ତତ୍ଥ ଭେରୱା।
ୟେହି ଭିକ୍ଖୁ ନ ୱେଧେୟ୍ୟ, ନିଗ୍ଘୋସେ ସୟନାସନେ॥
‘‘କତୀ ପରିସ୍ସୟା ଲୋକେ, ଗଚ୍ଛତୋ ଅଗତଂ ଦିସଂ।
ୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିସମ୍ଭୱେ, ପନ୍ତମ୍ହି ସୟନାସନେ॥
‘‘କ୍ୟାସ୍ସ ବ୍ୟପ୍ପଥୟୋ ଅସ୍ସୁ, କ୍ୟାସ୍ସସ୍ସୁ ଇଧ ଗୋଚରା।
କାନି ସୀଲବ୍ବତାନାସ୍ସୁ, ପହିତତ୍ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ॥
‘‘କଂ ସୋ ସିକ୍ଖଂ ସମାଦାୟ, ଏକୋଦି ନିପକୋ ସତୋ।
କମ୍ମାରୋ ରଜତସ୍ସେୱ, ନିଦ୍ଧମେ ମଲମତ୍ତନୋ’’॥
‘‘ୱିଜିଗୁଚ୍ଛମାନସ୍ସ ୟଦିଦଂ ଫାସୁ, (ସାରିପୁତ୍ତାତି ଭଗୱା)
ରିତ୍ତାସନଂ ସୟନଂ ସେୱତୋ ଚେ।
ସମ୍ବୋଧିକାମସ୍ସ ୟଥାନୁଧମ୍ମଂ,
ତଂ ତେ ପୱକ୍ଖାମି ୟଥା ପଜାନଂ॥
‘‘ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଧୀରୋ ଭୟାନଂ ନ ଭାୟେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତୋ ସପରିୟନ୍ତଚାରୀ।
ଡଂସାଧିପାତାନଂ ସରୀସପାନଂ, ମନୁସ୍ସଫସ୍ସାନଂ ଚତୁପ୍ପଦାନଂ॥
‘‘ପରଧମ୍ମିକାନମ୍ପି ନ ସନ୍ତସେୟ୍ୟ, ଦିସ୍ୱାପି ତେସଂ ବହୁଭେରୱାନି।
ଅଥାପରାନି ଅଭିସମ୍ଭୱେୟ୍ୟ, ପରିସ୍ସୟାନି କୁସଲାନୁଏସୀ॥
‘‘ଆତଙ୍କଫସ୍ସେନ ଖୁଦାୟ ଫୁଟ୍ଠୋ, ସୀତଂ ଅତୁଣ୍ହଂ [ଅଚ୍ଚୁଣ୍ହଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଅଧିୱାସୟେୟ୍ୟ।
ସୋ ତେହି ଫୁଟ୍ଠୋ ବହୁଧା ଅନୋକୋ, ୱୀରିୟଂ ପରକ୍କମ୍ମଦଳ୍ହଂ କରେୟ୍ୟ॥
‘‘ଥେୟ୍ୟଂ ନ କାରେ [ନ କରେୟ୍ୟ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କ॰)] ନ ମୁସା ଭଣେୟ୍ୟ, ମେତ୍ତାୟ ଫସ୍ସେ ତସଥାୱରାନି।
ୟଦାୱିଲତ୍ତଂ ମନସୋ ୱିଜଞ୍ଞା, କଣ୍ହସ୍ସ ପକ୍ଖୋତି ୱିନୋଦୟେୟ୍ୟ॥
‘‘କୋଧାତିମାନସ୍ସ ୱସଂ ନ ଗଚ୍ଛେ, ମୂଲମ୍ପି ତେସଂ ପଲିଖଞ୍ଞ ତିଟ୍ଠେ।
ଅଥପ୍ପିୟଂ ୱା ପନ ଅପ୍ପିୟଂ ୱା, ଅଦ୍ଧା ଭୱନ୍ତୋ ଅଭିସମ୍ଭୱେୟ୍ୟ॥
‘‘ପଞ୍ଞଂ ପୁରକ୍ଖତ୍ୱା କଲ୍ୟାଣପୀତି, ୱିକ୍ଖମ୍ଭୟେ ତାନି ପରିସ୍ସୟାନି।
ଅରତିଂ ସହେଥ ସୟନମ୍ହି ପନ୍ତେ, ଚତୁରୋ ସହେଥ ପରିଦେୱଧମ୍ମେ॥
‘‘କିଂସୂ ଅସିସ୍ସାମି କୁୱଂ ୱା [କୁଧ ୱା (କ॰), କୁଥ ୱା (ନିଦ୍ଦେସ)] ଅସିସ୍ସଂ, ଦୁକ୍ଖଂ ୱତ ସେତ୍ଥ କ୍ୱଜ୍ଜ ସେସ୍ସଂ।
ଏତେ ୱିତକ୍କେ ପରିଦେୱନେୟ୍ୟେ, ୱିନୟେଥ ସେଖୋ ଅନିକେତଚାରୀ॥
‘‘ଅନ୍ନଞ୍ଚ ଲଦ୍ଧା ୱସନଞ୍ଚ କାଲେ, ମତ୍ତଂ ସୋ ଜଞ୍ଞା ଇଧ ତୋସନତ୍ଥଂ।
ସୋ ତେସୁ ଗୁତ୍ତୋ ୟତଚାରି ଗାମେ, ରୁସିତୋପି ୱାଚଂ ଫରୁସଂ ନ ୱଜ୍ଜା॥
‘‘ଓକ୍ଖିତ୍ତଚକ୍ଖୁ ନ ଚ ପାଦଲୋଲୋ, ଝାନାନୁୟୁତ୍ତୋ ବହୁଜାଗରସ୍ସ।
ଉପେକ୍ଖମାରବ୍ଭ ସମାହିତତ୍ତୋ, ତକ୍କାସୟଂ କୁକ୍କୁଚ୍ଚିୟୂପଛିନ୍ଦେ॥
‘‘ଚୁଦିତୋ ୱଚୀଭି ସତିମାଭିନନ୍ଦେ, ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ ଖିଲଂ ପଭିନ୍ଦେ।
ୱାଚଂ ପମୁଞ୍ଚେ କୁସଲଂ ନାତିୱେଲଂ, ଜନୱାଦଧମ୍ମାୟ ନ ଚେତୟେୟ୍ୟ॥
‘‘ଅଥାପରଂ ପଞ୍ଚ ରଜାନି ଲୋକେ, ୟେସଂ ସତୀମା ୱିନୟାୟ ସିକ୍ଖେ।
ରୂପେସୁ ସଦ୍ଦେସୁ ଅଥୋ ରସେସୁ, ଗନ୍ଧେସୁ ଫସ୍ସେସୁ ସହେଥ ରାଗଂ॥
‘‘ଏତେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ୱିନେୟ୍ୟ ଛନ୍ଦଂ, ଭିକ୍ଖୁ ସତିମା ସୁୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ।
କାଲେନ ସୋ ସମ୍ମା ଧମ୍ମଂ ପରିୱୀମଂସମାନୋ,
ଏକୋଦିଭୂତୋ ୱିହନେ ତମଂ ସୋ’’ତି॥
ସାରିପୁତ୍ତସୁତ୍ତଂ ସୋଳସମଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।
ଅଟ୍ଠକୱଗ୍ଗୋ ଚତୁତ୍ଥୋ
ନିଟ୍ଠିତୋ।
ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –
କାମଂ ଗୁହଞ୍ଚ ଦୁଟ୍ଠା ଚ, ସୁଦ୍ଧଞ୍ଚ ପରମା ଜରା।
ମେତ୍ତେୟ୍ୟୋ ଚ ପସୂରୋ ଚ, ମାଗଣ୍ଡି ପୁରାଭେଦନଂ॥
କଲହଂ ଦ୍ୱେ ଚ ବ୍ୟୂହାନି [ବ୍ୟୂହାନି (ସୀ॰)] , ପୁନଦେୱ ତୁୱଟ୍ଟକଂ।
ଅତ୍ତଦଣ୍ଡୱରଂ ସୁତ୍ତଂ, ଥେରପୁଟ୍ଠେନ [ଥେରପଞ୍ହେନ (ସୀ॰), ସାରିପୁତ୍ତେନ (ସ୍ୟା॰)] ସୋଳସ।
ଇତି ଏତାନି ସୁତ୍ତାନି, ସବ୍ବାନଟ୍ଠକୱଗ୍ଗିକାତି॥
୫. ପାରାୟନୱଗ୍ଗୋ
ୱତ୍ଥୁଗାଥା
କୋସଲାନଂ ପୁରା ରମ୍ମା, ଅଗମା ଦକ୍ଖିଣାପଥଂ।
ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞଂ ପତ୍ଥୟାନୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ମନ୍ତପାରଗୂ॥
ସୋ ଅସ୍ସକସ୍ସ ୱିସୟେ, ଅଳକସ୍ସ [ମୁଳକସ୍ସ (ସ୍ୟା॰), ମୂଳ୍ହକସ୍ସ (କ॰), ମଳକସ୍ସ (ନିଦ୍ଦେସ)] ସମାସନେ।
ୱସି ଗୋଧାୱରୀକୂଲେ, ଉଞ୍ଛେନ ଚ ଫଲେନ ଚ॥
ତସ୍ସେୱ ଉପନିସ୍ସାୟ, ଗାମୋ ଚ ୱିପୁଲୋ ଅହୁ।
ତତୋ ଜାତେନ ଆୟେନ, ମହାୟଞ୍ଞମକପ୍ପୟି॥
ମହାୟଞ୍ଞଂ ୟଜିତ୍ୱାନ, ପୁନ ପାୱିସି ଅସ୍ସମଂ।
ତସ୍ମିଂ ପଟିପୱିଟ୍ଠମ୍ହି, ଅଞ୍ଞୋ ଆଗଞ୍ଛି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ॥
ଉଗ୍ଘଟ୍ଟପାଦୋ ତସିତୋ [ତସ୍ସିତୋ (କ॰)] , ପଙ୍କଦନ୍ତୋ ରଜସ୍ସିରୋ।
ସୋ ଚ ନଂ ଉପସଙ୍କମ୍ମ, ସତାନି ପଞ୍ଚ ୟାଚତି॥
ତମେନଂ ବାୱରୀ ଦିସ୍ୱା, ଆସନେନ ନିମନ୍ତୟି।
ସୁଖଞ୍ଚ କୁସଲଂ ପୁଚ୍ଛି, ଇଦଂ ୱଚନମବ୍ରୱି॥
‘‘ୟଂ ଖୋ ମମ ଦେୟ୍ୟଧମ୍ମଂ, ସବ୍ବଂ ୱିସଜ୍ଜିତଂ ମୟା।
ଅନୁଜାନାହି ମେ ବ୍ରହ୍ମେ, ନତ୍ଥି ପଞ୍ଚସତାନି ମେ’’॥
‘‘ସଚେ ମେ ୟାଚମାନସ୍ସ, ଭୱଂ ନାନୁପଦସ୍ସତି।
ସତ୍ତମେ ଦିୱସେ ତୁୟ୍ହଂ, ମୁଦ୍ଧା ଫଲତୁ ସତ୍ତଧା’’॥
ଅଭିସଙ୍ଖରିତ୍ୱା କୁହକୋ, ଭେରୱଂ ସୋ ଅକିତ୍ତୟି।
ତସ୍ସ ତଂ ୱଚନଂ ସୁତ୍ୱା, ବାୱରୀ ଦୁକ୍ଖିତୋ ଅହୁ॥
ଉସ୍ସୁସ୍ସତି ଅନାହାରୋ, ସୋକସଲ୍ଲସମପ୍ପିତୋ।
ଅଥୋପି ଏୱଂ ଚିତ୍ତସ୍ସ, ଝାନେ ନ ରମତୀ ମନୋ॥
ଉତ୍ରସ୍ତଂ ଦୁକ୍ଖିତଂ ଦିସ୍ୱା, ଦେୱତା ଅତ୍ଥକାମିନୀ।
ବାୱରିଂ ଉପସଙ୍କମ୍ମ, ଇଦଂ ୱଚନମବ୍ରୱି॥
‘‘ନ ସୋ ମୁଦ୍ଧଂ ପଜାନାତି, କୁହକୋ ସୋ ଧନତ୍ଥିକୋ।
ମୁଦ୍ଧନି ମୁଦ୍ଧପାତେ ୱା, ଞାଣଂ ତସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜତି’’॥
‘‘ଭୋତୀ ଚରହି ଜାନାସି, ତଂ ମେ ଅକ୍ଖାହି ପୁଚ୍ଛିତା।
ମୁଦ୍ଧଂ ମୁଦ୍ଧାଧିପାତଞ୍ଚ, ତଂ ସୁଣୋମ ୱଚୋ ତୱ’’॥
‘‘ଅହମ୍ପେତଂ ନ ଜାନାମି, ଞାଣମେତ୍ଥ ନ ୱିଜ୍ଜତି।
ମୁଦ୍ଧନି ମୁଦ୍ଧାଧିପାତେ ଚ, ଜିନାନଂ ହେତ୍ଥ [ମୁଦ୍ଧଂ ମୁଦ୍ଧାଧିପାତୋ ଚ, ଜିନାନଂ ହେତ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଦସ୍ସନଂ’’॥
‘‘ଅଥ କୋ ଚରହି ଜାନାତି, ଅସ୍ମିଂ ପଥୱିମଣ୍ଡଲେ [ପୁଥୱିମଣ୍ଡଲେ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ।
ମୁଦ୍ଧଂ ମୁଦ୍ଧାଧିପାତଞ୍ଚ, ତଂ ମେ ଅକ୍ଖାହି ଦେୱତେ’’॥
‘‘ପୁରା କପିଲୱତ୍ଥୁମ୍ହା, ନିକ୍ଖନ୍ତୋ ଲୋକନାୟକୋ।
ଅପଚ୍ଚୋ ଓକ୍କାକରାଜସ୍ସ, ସକ୍ୟପୁତ୍ତୋ ପଭଙ୍କରୋ॥
‘‘ସୋ ହି ବ୍ରାହ୍ମଣ ସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ, ସବ୍ବଧମ୍ମାନ ପାରଗୂ।
ସବ୍ବାଭିଞ୍ଞାବଲପ୍ପତ୍ତୋ, ସବ୍ବଧମ୍ମେସୁ ଚକ୍ଖୁମା।
ସବ୍ବକମ୍ମକ୍ଖୟଂ ପତ୍ତୋ, ୱିମୁତ୍ତୋ ଉପଧିକ୍ଖୟେ॥
‘‘ବୁଦ୍ଧୋ ସୋ ଭଗୱା ଲୋକେ, ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ଚକ୍ଖୁମା।
ତଂ ତ୍ୱଂ ଗନ୍ତ୍ୱାନ ପୁଚ୍ଛସ୍ସୁ, ସୋ ତେ ତଂ ବ୍ୟାକରିସ୍ସତି’’॥
ସମ୍ବୁଦ୍ଧୋତି ୱଚୋ ସୁତ୍ୱା, ଉଦଗ୍ଗୋ ବାୱରୀ ଅହୁ।
ସୋକସ୍ସ ତନୁକୋ ଆସି, ପୀତିଞ୍ଚ ୱିପୁଲଂ ଲଭି॥
ସୋ ବାୱରୀ ଅତ୍ତମନୋ ଉଦଗ୍ଗୋ, ତଂ ଦେୱତଂ ପୁଚ୍ଛତି ୱେଦଜାତୋ।
‘‘କତମମ୍ହି ଗାମେ ନିଗମମ୍ହି ୱା ପନ, କତମମ୍ହି ୱା ଜନପଦେ ଲୋକନାଥୋ।
ୟତ୍ଥ ଗନ୍ତ୍ୱାନ ପସ୍ସେମୁ [ଗନ୍ତ୍ୱା ନମସ୍ସେମୁ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] , ସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ ଦ୍ୱିପଦୁତ୍ତମଂ’’ [ଦ୍ୱିପଦୁତ୍ତମଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ,॥
‘‘ସାୱତ୍ଥିୟଂ କୋସଲମନ୍ଦିରେ ଜିନୋ, ପହୂତପଞ୍ଞୋ ୱରଭୂରିମେଧସୋ।
ସୋ ସକ୍ୟପୁତ୍ତୋ ୱିଧୁରୋ ଅନାସୱୋ, ମୁଦ୍ଧାଧିପାତସ୍ସ ୱିଦୂ ନରାସଭୋ’’॥
ତତୋ ଆମନ୍ତୟୀ ସିସ୍ସେ, ବ୍ରାହ୍ମଣେ ମନ୍ତପାରଗେ।
‘‘ଏଥ ମାଣୱା ଅକ୍ଖିସ୍ସଂ, ସୁଣାଥ ୱଚନଂ ମମ॥
‘‘ୟସ୍ସେସୋ ଦୁଲ୍ଲଭୋ ଲୋକେ, ପାତୁଭାୱୋ ଅଭିଣ୍ହସୋ।
ସ୍ୱାଜ୍ଜ ଲୋକମ୍ହି ଉପ୍ପନ୍ନୋ, ସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଇତି ୱିସ୍ସୁତୋ।
ଖିପ୍ପଂ ଗନ୍ତ୍ୱାନ ସାୱତ୍ଥିଂ, ପସ୍ସୱ୍ହୋ ଦ୍ୱିପଦୁତ୍ତମଂ’’॥
‘‘କଥଂ ଚରହି ଜାନେମୁ, ଦିସ୍ୱା ବୁଦ୍ଧୋତି ବ୍ରାହ୍ମଣ।
ଅଜାନତଂ ନୋ ପବ୍ରୂହି, ୟଥା ଜାନେମୁ ତଂ ମୟଂ’’॥
‘‘ଆଗତାନି ହି ମନ୍ତେସୁ, ମହାପୁରିସଲକ୍ଖଣା।
ଦ୍ୱତ୍ତିଂସାନି ଚ [ଦ୍ୱିତ୍ତିଂସା ଚ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰), ଦ୍ୱିତ୍ତିଂସ ତାନି (?)] ବ୍ୟାକ୍ଖାତା, ସମତ୍ତା ଅନୁପୁବ୍ବସୋ॥
‘‘ୟସ୍ସେତେ ହୋନ୍ତି ଗତ୍ତେସୁ, ମହାପୁରିସଲକ୍ଖଣା।
ଦ୍ୱେୟେୱ ତସ୍ସ ଗତିୟୋ, ତତିୟା ହି ନ ୱିଜ୍ଜତି॥
‘‘ସଚେ ଅଗାରଂ ଆୱସତି [ଅଜ୍ଝାୱସତି (କ॰)] , ୱିଜେୟ୍ୟ ପଥୱିଂ ଇମଂ।
ଅଦଣ୍ଡେନ ଅସତ୍ଥେନ, ଧମ୍ମେନମନୁସାସତି॥
‘‘ସଚେ ଚ ସୋ ପବ୍ବଜତି, ଅଗାରା ଅନଗାରିୟଂ।
ୱିୱଟ୍ଟଚ୍ଛଦୋ [ୱିୱତ୍ତଛଦ୍ଦୋ (ସୀ॰)] ସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ, ଅରହା ଭୱତି ଅନୁତ୍ତରୋ॥
‘‘ଜାତିଂ ଗୋତ୍ତଞ୍ଚ ଲକ୍ଖଣଂ, ମନ୍ତେ ସିସ୍ସେ ପୁନାପରେ।
ମୁଦ୍ଧଂ ମୁଦ୍ଧାଧିପାତଞ୍ଚ, ମନସାୟେୱ ପୁଚ୍ଛଥ॥
‘‘ଅନାୱରଣଦସ୍ସାୱୀ, ୟଦି ବୁଦ୍ଧୋ ଭୱିସ୍ସତି।
ମନସା ପୁଚ୍ଛିତେ ପଞ୍ହେ, ୱାଚାୟ ୱିସ୍ସଜେସ୍ସତି’’॥
ବାୱରିସ୍ସ ୱଚୋ ସୁତ୍ୱା, ସିସ୍ସା ସୋଳସ ବ୍ରାହ୍ମଣା।
ଅଜିତୋ ତିସ୍ସମେତ୍ତେୟ୍ୟୋ, ପୁଣ୍ଣକୋ ଅଥ ମେତ୍ତଗୂ॥
ଧୋତକୋ ଉପସୀୱୋ ଚ, ନନ୍ଦୋ ଚ ଅଥ ହେମକୋ।
ତୋଦେୟ୍ୟକପ୍ପା ଦୁଭୟୋ, ଜତୁକଣ୍ଣୀ ଚ ପଣ୍ଡିତୋ॥
ଭଦ୍ରାୱୁଧୋ ଉଦୟୋ ଚ, ପୋସାଲୋ ଚାପି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ।
ମୋଘରାଜା ଚ ମେଧାୱୀ, ପିଙ୍ଗିୟୋ ଚ ମହାଇସି॥
ପଚ୍ଚେକଗଣିନୋ ସବ୍ବେ, ସବ୍ବଲୋକସ୍ସ ୱିସ୍ସୁତା।
ଝାୟୀ ଝାନରତା ଧୀରା, ପୁବ୍ବୱାସନୱାସିତା॥
ବାୱରିଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା, କତ୍ୱା ଚ ନଂ ପଦକ୍ଖିଣଂ।
ଜଟାଜିନଧରା ସବ୍ବେ, ପକ୍କାମୁଂ ଉତ୍ତରାମୁଖା॥
ଅଳକସ୍ସ ପତିଟ୍ଠାନଂ, ପୁରିମାହିସ୍ସତିଂ [ପୁରିମଂ ମାହିସ୍ସତିଂ (ସୀ॰ ପୀ॰), ପୁରଂ ମାହିସ୍ସତିଂ (ସ୍ୟା॰)] ତଦା।
ଉଜ୍ଜେନିଞ୍ଚାପି ଗୋନଦ୍ଧଂ, ୱେଦିସଂ ୱନସୱ୍ହୟଂ॥
କୋସମ୍ବିଞ୍ଚାପି ସାକେତଂ, ସାୱତ୍ଥିଞ୍ଚ ପୁରୁତ୍ତମଂ।
ସେତବ୍ୟଂ କପିଲୱତ୍ଥୁଂ, କୁସିନାରଞ୍ଚ ମନ୍ଦିରଂ॥
ପାୱଞ୍ଚ ଭୋଗନଗରଂ, ୱେସାଲିଂ ମାଗଧଂ ପୁରଂ।
ପାସାଣକଂ ଚେତିୟଞ୍ଚ, ରମଣୀୟଂ ମନୋରମଂ॥
ତସିତୋୱୁଦକଂ ସୀତଂ, ମହାଲାଭଂୱ ୱାଣିଜୋ।
ଛାୟଂ ଘମ୍ମାଭିତତ୍ତୋୱ, ତୁରିତା ପବ୍ବତମାରୁହୁଂ॥
ଭଗୱା ତମ୍ହି ସମୟେ, ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘପୁରକ୍ଖତୋ।
ଭିକ୍ଖୂନଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି, ସୀହୋୱ ନଦତୀ ୱନେ॥
ଅଜିତୋ ଅଦ୍ଦସ ବୁଦ୍ଧଂ, ସତରଂସିଂ [ୱୀତରଂସିଂୱ (ସ୍ୟା॰), ସତରଂସୀୱ (କ॰), ପୀତରଂସୀୱ (ନିଦ୍ଦେସ)] ୱ ଭାଣୁମଂ।
ଚନ୍ଦଂ ୟଥା ପନ୍ନରସେ, ପାରିପୂରିଂ ଉପାଗତଂ॥
ଅଥସ୍ସ ଗତ୍ତେ ଦିସ୍ୱାନ, ପରିପୂରଞ୍ଚ ବ୍ୟଞ୍ଜନଂ।
ଏକମନ୍ତଂ ଠିତୋ ହଟ୍ଠୋ, ମନୋପଞ୍ହେ ଅପୁଚ୍ଛଥ॥
‘‘ଆଦିସ୍ସ ଜମ୍ମନଂ [ଜପ୍ପନଂ (କ॰)] ବ୍ରୂହି, ଗୋତ୍ତଂ ବ୍ରୂହି ସଲକ୍ଖଣଂ [ବ୍ରୂହିସ୍ସ ଲକ୍ଖଣଂ (ନିଦ୍ଦେସ)] ।
ମନ୍ତେସୁ ପାରମିଂ ବ୍ରୂହି, କତି ୱାଚେତି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ’’॥
‘‘ୱୀସଂ ୱସ୍ସସତଂ ଆୟୁ, ସୋ ଚ ଗୋତ୍ତେନ ବାୱରୀ।
ତୀଣିସ୍ସ ଲକ୍ଖଣା ଗତ୍ତେ, ତିଣ୍ଣଂ ୱେଦାନ ପାରଗୂ॥
‘‘ଲକ୍ଖଣେ ଇତିହାସେ ଚ, ସନିଘଣ୍ଡୁସକେଟୁଭେ।
ପଞ୍ଚସତାନି ୱାଚେତି, ସଧମ୍ମେ ପାରମିଂ ଗତୋ’’॥
‘‘ଲକ୍ଖଣାନଂ ପୱିଚୟଂ, ବାୱରିସ୍ସ ନରୁତ୍ତମ।
କଙ୍ଖଚ୍ଛିଦ [ତଣ୍ହଚ୍ଛିଦ (ବହୂସୁ)] ପକାସେହି, ମା ନୋ କଙ୍ଖାୟିତଂ ଅହୁ’’॥
‘‘ମୁଖଂ ଜିୱ୍ହାୟ ଛାଦେତି, ଉଣ୍ଣସ୍ସ ଭମୁକନ୍ତରେ।
କୋସୋହିତଂ ୱତ୍ଥଗୁୟ୍ହଂ, ଏୱଂ ଜାନାହି ମାଣୱ’’॥
ପୁଚ୍ଛଞ୍ହି କିଞ୍ଚି ଅସୁଣନ୍ତୋ, ସୁତ୍ୱା ପଞ୍ହେ ୱିୟାକତେ।
ୱିଚିନ୍ତେତି ଜନୋ ସବ୍ବୋ, ୱେଦଜାତୋ କତଞ୍ଜଲୀ॥
‘‘କୋ ନୁ ଦେୱୋ ୱା ବ୍ରହ୍ମା ୱା, ଇନ୍ଦୋ ୱାପି ସୁଜମ୍ପତି।
ମନସା ପୁଚ୍ଛିତେ ପଞ୍ହେ, କମେତଂ ପଟିଭାସତି॥
‘‘ମୁଦ୍ଧଂ ମୁଦ୍ଧାଧିପାତଞ୍ଚ, ବାୱରୀ ପରିପୁଚ୍ଛତି।
ତଂ ବ୍ୟାକରୋହି ଭଗୱା, କଙ୍ଖଂ ୱିନୟ ନୋ ଇସେ’’॥
‘‘ଅୱିଜ୍ଜା ମୁଦ୍ଧାତି ଜାନାହି, ୱିଜ୍ଜା ମୁଦ୍ଧାଧିପାତିନୀ।
ସଦ୍ଧାସତିସମାଧୀହି, ଛନ୍ଦୱୀରିୟେନ ସଂୟୁତା’’॥
ତତୋ ୱେଦେନ ମହତା, ସନ୍ଥମ୍ଭିତ୍ୱାନ ମାଣୱୋ।
ଏକଂସଂ ଅଜିନଂ କତ୍ୱା, ପାଦେସୁ ସିରସା ପତି॥
‘‘ବାୱରୀ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭୋତୋ, ସହ ସିସ୍ସେହି ମାରିସ।
ଉଦଗ୍ଗଚିତ୍ତୋ ସୁମନୋ, ପାଦେ ୱନ୍ଦତି ଚକ୍ଖୁମ’’॥
‘‘ସୁଖିତୋ ବାୱରୀ ହୋତୁ, ସହ ସିସ୍ସେହି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ।
ତ୍ୱଞ୍ଚାପି ସୁଖିତୋ ହୋହି, ଚିରଂ ଜୀୱାହି ମାଣୱ॥
‘‘ବାୱରିସ୍ସ ଚ ତୁୟ୍ହଂ ୱା, ସବ୍ବେସଂ ସବ୍ବସଂସୟଂ।
କତାୱକାସା ପୁଚ୍ଛୱ୍ହୋ, ୟଂ କିଞ୍ଚି ମନସିଚ୍ଛଥ’’॥
ସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ କତୋକାସୋ, ନିସୀଦିତ୍ୱାନ ପଞ୍ଜଲୀ।
ଅଜିତୋ ପଠମଂ ପଞ୍ହଂ, ତତ୍ଥ ପୁଚ୍ଛି ତଥାଗତଂ॥
ୱତ୍ଥୁଗାଥା ନିଟ୍ଠିତା।
୧. ଅଜିତମାଣୱପୁଚ୍ଛା
‘‘କେନସ୍ସୁ ନିୱୁତୋ ଲୋକୋ, (ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଅଜିତୋ)
କେନସ୍ସୁ ନପ୍ପକାସତି।
କିସ୍ସାଭିଲେପନଂ ବ୍ରୂସି, କିଂସୁ ତସ୍ସ ମହବ୍ଭୟଂ’’॥
‘‘ଅୱିଜ୍ଜାୟ ନିୱୁତୋ ଲୋକୋ, (ଅଜିତାତି ଭଗୱା)
ୱେୱିଚ୍ଛା ପମାଦା ନପ୍ପକାସତି।
ଜପ୍ପାଭିଲେପନଂ ବ୍ରୂମି, ଦୁକ୍ଖମସ୍ସ ମହବ୍ଭୟଂ’’॥
‘‘ସୱନ୍ତି ସବ୍ବଧି ସୋତା, (ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଅଜିତୋ)
ସୋତାନଂ କିଂ ନିୱାରଣଂ।
ସୋତାନଂ ସଂୱରଂ ବ୍ରୂହି, କେନ ସୋତା ପିଧିୟ୍ୟରେ’’ [ପିଥିୟ୍ୟରେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰), ପିଥୀୟରେ (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰), ପିଧୀୟରେ (?)] ॥
‘‘ୟାନି ସୋତାନି ଲୋକସ୍ମିଂ, (ଅଜିତାତି ଭଗୱା)
ସତି ତେସଂ ନିୱାରଣଂ।
ସୋତାନଂ ସଂୱରଂ ବ୍ରୂମି, ପଞ୍ଞାୟେତେ ପିଧିୟ୍ୟରେ’’॥
‘‘ପଞ୍ଞା ଚେୱ ସତି ୟଞ୍ଚ [ସତୀ ଚେୱ (ସୀ॰), ସତୀ ଚ (ସ୍ୟା॰), ସତୀ ଚାପି (ପୀ॰ ନିଦ୍ଦେସ), ସତି ଚାପି (ନିଦ୍ଦେସ)] , (ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଅଜିତୋ)
ନାମରୂପଞ୍ଚ ମାରିସ।
ଏତଂ ମେ ପୁଟ୍ଠୋ ପବ୍ରୂହି, କତ୍ଥେତଂ ଉପରୁଜ୍ଝତି’’॥
‘‘ୟମେତଂ ପଞ୍ହଂ ଅପୁଚ୍ଛି, ଅଜିତ ତଂ ୱଦାମି ତେ।
ୟତ୍ଥ ନାମଞ୍ଚ ରୂପଞ୍ଚ, ଅସେସଂ ଉପରୁଜ୍ଝତି।
ୱିଞ୍ଞାଣସ୍ସ ନିରୋଧେନ, ଏତ୍ଥେତଂ ଉପରୁଜ୍ଝତି’’॥
‘‘ୟେ ଚ ସଙ୍ଖାତଧମ୍ମାସେ, ୟେ ଚ ସେଖା ପୁଥୂ ଇଧ।
ତେସଂ ମେ ନିପକୋ ଇରିୟଂ, ପୁଟ୍ଠୋ ପବ୍ରୂହି ମାରିସ’’॥
‘‘କାମେସୁ ନାଭିଗିଜ୍ଝେୟ୍ୟ, ମନସାନାୱିଲୋ ସିୟା।
କୁସଲୋ ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ, ସତୋ ଭିକ୍ଖୁ ପରିବ୍ବଜେ’’ତି॥
ଅଜିତମାଣୱପୁଚ୍ଛା ପଠମା ନିଟ୍ଠିତା।
୨. ତିସ୍ସମେତ୍ତେୟ୍ୟମାଣୱପୁଚ୍ଛା
‘‘କୋଧ ସନ୍ତୁସିତୋ ଲୋକେ, (ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ତିସ୍ସମେତ୍ତେୟ୍ୟୋ)
କସ୍ସ ନୋ ସନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତା।
କୋ ଉଭନ୍ତମଭିଞ୍ଞାୟ, ମଜ୍ଝେ ମନ୍ତା ନ ଲିପ୍ପତି [ଲିମ୍ପତି (କ॰)] ।
କଂ ବ୍ରୂସି ମହାପୁରିସୋତି, କୋ ଇଧ ସିବ୍ବିନିମଚ୍ଚଗା’’॥
‘‘କାମେସୁ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟୱା, (ମେତ୍ତେୟ୍ୟାତି ଭଗୱା)
ୱୀତତଣ୍ହୋ ସଦା ସତୋ।
ସଙ୍ଖାୟ ନିବ୍ବୁତୋ ଭିକ୍ଖୁ, ତସ୍ସ ନୋ ସନ୍ତି ଇଞ୍ଜିତା॥
‘‘ସୋ ଉଭନ୍ତମଭିଞ୍ଞାୟ, ମଜ୍ଝେ ମନ୍ତା ନ ଲିପ୍ପତି।
ତଂ ବ୍ରୂମି ମହାପୁରିସୋତି, ସୋ ଇଧ ସିବ୍ବିନିମଚ୍ଚଗା’’ତି॥
ତିସ୍ସମେତ୍ତେୟ୍ୟମାଣୱପୁଚ୍ଛା ଦୁତିୟା ନିଟ୍ଠିତା।
୩. ପୁଣ୍ଣକମାଣୱପୁଚ୍ଛା
‘‘ଅନେଜଂ ମୂଲଦସ୍ସାୱିଂ, (ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣକୋ)
ଅତ୍ଥି [ଅତ୍ଥୀ (ସ୍ୟା॰)] ପଞ୍ହେନ ଆଗମଂ।
କିଂ ନିସ୍ସିତା ଇସୟୋ ମନୁଜା, ଖତ୍ତିୟା ବ୍ରାହ୍ମଣା ଦେୱତାନଂ।
ୟଞ୍ଞମକପ୍ପୟିଂସୁ ପୁଥୂଧ ଲୋକେ, ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେ ତଂ’’॥
‘‘ୟେ କେଚିମେ ଇସୟୋ ମନୁଜା, (ପୁଣ୍ଣକାତି ଭଗୱା)
ଖତ୍ତିୟା ବ୍ରାହ୍ମଣା ଦେୱତାନଂ।
ୟଞ୍ଞମକପ୍ପୟିଂସୁ ପୁଥୂଧ ଲୋକେ, ଆସୀସମାନା ପୁଣ୍ଣକ ଇତ୍ଥତ୍ତଂ [ଇତ୍ଥଭାୱଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ।
ଜରଂ ସିତା ୟଞ୍ଞମକପ୍ପୟିଂସୁ’’॥
‘‘ୟେ କେଚିମେ ଇସୟୋ ମନୁଜା, (ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣକୋ)
ଖତ୍ତିୟା ବ୍ରାହ୍ମଣା ଦେୱତାନଂ।
ୟଞ୍ଞମକପ୍ପୟିଂସୁ ପୁଥୂଧ ଲୋକେ, କଚ୍ଚିସ୍ସୁ ତେ ଭଗୱା ୟଞ୍ଞପଥେ ଅପ୍ପମତ୍ତା।
ଅତାରୁଂ ଜାତିଞ୍ଚ ଜରଞ୍ଚ ମାରିସ, ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେ ତଂ’’॥
‘‘ଆସୀସନ୍ତି ଥୋମୟନ୍ତି, ଅଭିଜପ୍ପନ୍ତି ଜୁହନ୍ତି। (ପୁଣ୍ଣକାତି ଭଗୱା)
କାମାଭିଜପ୍ପନ୍ତି ପଟିଚ୍ଚ ଲାଭଂ, ତେ ୟାଜୟୋଗା ଭୱରାଗରତ୍ତା।
ନାତରିଂସୁ ଜାତିଜରନ୍ତି ବ୍ରୂମି’’॥
‘‘ତେ ଚେ ନାତରିଂସୁ ୟାଜୟୋଗା, (ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ପୁଣ୍ଣକୋ)
ୟଞ୍ଞେହି ଜାତିଞ୍ଚ ଜରଞ୍ଚ ମାରିସ।
ଅଥ କୋ ଚରହି ଦେୱମନୁସ୍ସଲୋକେ, ଅତାରି ଜାତିଞ୍ଚ ଜରଞ୍ଚ ମାରିସ।
ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେ ତଂ’’॥
‘‘ସଙ୍ଖାୟ ଲୋକସ୍ମି ପରୋପରାନି [ପରୋୱରାନି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] , (ପୁଣ୍ଣକାତି ଭଗୱା)
ୟସ୍ସିଞ୍ଜିତଂ ନତ୍ଥି କୁହିଞ୍ଚି ଲୋକେ।
ସନ୍ତୋ ୱିଧୂମୋ ଅନୀଘୋ ନିରାସୋ, ଅତାରି ସୋ ଜାତିଜରନ୍ତି ବ୍ରୂମୀ’’ତି॥
ପୁଣ୍ଣକମାଣୱପୁଚ୍ଛା ତତିୟା ନିଟ୍ଠିତା।
୪. ମେତ୍ତଗୂମାଣୱପୁଚ୍ଛା
‘‘ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେ ତଂ, (ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ମେତ୍ତଗୂ)
ମଞ୍ଞାମି ତଂ ୱେଦଗୁଂ ଭାୱିତତ୍ତଂ।
କୁତୋ ନୁ ଦୁକ୍ଖା ସମୁଦାଗତା ଇମେ, ୟେ କେଚି ଲୋକସ୍ମିମନେକରୂପା’’॥
‘‘ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ୱେ ମଂ ପଭୱଂ ଅପୁଚ୍ଛସି, (ମେତ୍ତଗୂତି ଭଗୱା)
ତଂ ତେ ପୱକ୍ଖାମି ୟଥା ପଜାନଂ।
ଉପଧିନିଦାନା ପଭୱନ୍ତି ଦୁକ୍ଖା, ୟେ କେଚି ଲୋକସ୍ମିମନେକରୂପା॥
‘‘ୟୋ ୱେ ଅୱିଦ୍ୱା ଉପଧିଂ କରୋତି, ପୁନପ୍ପୁନଂ ଦୁକ୍ଖମୁପେତି ମନ୍ଦୋ।
ତସ୍ମା ପଜାନଂ ଉପଧିଂ ନ କୟିରା, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଜାତିପ୍ପଭୱାନୁପସ୍ସୀ’’॥
‘‘ୟଂ ତଂ ଅପୁଚ୍ଛିମ୍ହ ଅକିତ୍ତୟୀ ନୋ, ଅଞ୍ଞଂ ତଂ ପୁଚ୍ଛାମ [ପୁଚ୍ଛାମି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ତଦିଙ୍ଘ ବ୍ରୂହି।
କଥଂ ନୁ ଧୀରା ୱିତରନ୍ତି ଓଘଂ, ଜାତିଂ ଜରଂ ସୋକପରିଦ୍ଦୱଞ୍ଚ।
ତଂ ମେ ମୁନି ସାଧୁ ୱିୟାକରୋହି, ତଥା ହି ତେ ୱିଦିତୋ ଏସ ଧମ୍ମୋ’’॥
‘‘କିତ୍ତୟିସ୍ସାମି ତେ ଧମ୍ମଂ, (ମେତ୍ତଗୂତି ଭଗୱା)
ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ ଅନୀତିହଂ।
ୟଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସତୋ ଚରଂ, ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକଂ’’॥
‘‘ତଞ୍ଚାହଂ ଅଭିନନ୍ଦାମି, ମହେସି ଧମ୍ମମୁତ୍ତମଂ।
ୟଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସତୋ ଚରଂ, ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକଂ’’॥
‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମ୍ପଜାନାସି, (ମେତ୍ତଗୂତି ଭଗୱା)
ଉଦ୍ଧଂ ଅଧୋ ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ।
ଏତେସୁ ନନ୍ଦିଞ୍ଚ ନିୱେସନଞ୍ଚ, ପନୁଜ୍ଜ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଭୱେ ନ ତିଟ୍ଠେ॥
‘‘ଏୱଂୱିହାରୀ ସତୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଚରଂ ହିତ୍ୱା ମମାୟିତାନି।
ଜାତିଂ ଜରଂ ସୋକପରିଦ୍ଦୱଞ୍ଚ, ଇଧେୱ ୱିଦ୍ୱା ପଜହେୟ୍ୟ ଦୁକ୍ଖଂ’’॥
‘‘ଏତାଭିନନ୍ଦାମି ୱଚୋ ମହେସିନୋ, ସୁକିତ୍ତିତଂ ଗୋତମନୂପଧୀକଂ।
ଅଦ୍ଧା ହି ଭଗୱା ପହାସି ଦୁକ୍ଖଂ, ତଥା ହି ତେ ୱିଦିତୋ ଏସ ଧମ୍ମୋ॥
‘‘ତେ ଚାପି ନୂନପ୍ପଜହେୟ୍ୟୁ ଦୁକ୍ଖଂ, ୟେ ତ୍ୱଂ ମୁନି ଅଟ୍ଠିତଂ ଓୱଦେୟ୍ୟ।
ତଂ ତଂ ନମସ୍ସାମି ସମେଚ୍ଚ ନାଗ, ଅପ୍ପେୱ ମଂ ଭଗୱା ଅଟ୍ଠିତଂ ଓୱଦେୟ୍ୟ’’॥
‘‘ୟଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱେଦଗୁମାଭିଜଞ୍ଞା, ଅକିଞ୍ଚନଂ କାମଭୱେ ଅସତ୍ତଂ।
ଅଦ୍ଧା ହି ସୋ ଓଘମିମଂ ଅତାରି, ତିଣ୍ଣୋ ଚ ପାରଂ ଅଖିଲୋ ଅକଙ୍ଖୋ॥
‘‘ୱିଦ୍ୱା ଚ ୟୋ [ସୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ୱେଦଗୂ ନରୋ ଇଧ, ଭୱାଭୱେ ସଙ୍ଗମିମଂ ୱିସଜ୍ଜ।
ସୋ ୱୀତତଣ୍ହୋ ଅନୀଘୋ ନିରାସୋ, ଅତାରି ସୋ ଜାତିଜରନ୍ତି ବ୍ରୂମୀ’’ତି॥
ମେତ୍ତଗୂମାଣୱପୁଚ୍ଛା ଚତୁତ୍ଥୀ ନିଟ୍ଠିତା।
୫. ଧୋତକମାଣୱପୁଚ୍ଛା
‘‘ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେ ତଂ, (ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଧୋତକୋ)
ୱାଚାଭିକଙ୍ଖାମି ମହେସି ତୁୟ୍ହଂ।
ତୱ ସୁତ୍ୱାନ ନିଗ୍ଘୋସଂ, ସିକ୍ଖେ ନିବ୍ବାନମତ୍ତନୋ’’॥
‘‘ତେନହାତପ୍ପଂ କରୋହି, (ଧୋତକାତି ଭଗୱା) ଇଧେୱ ନିପକୋ ସତୋ।
ଇତୋ ସୁତ୍ୱାନ ନିଗ୍ଘୋସଂ, ସିକ୍ଖେ ନିବ୍ବାନମତ୍ତନୋ’’॥
‘‘ପସ୍ସାମହଂ ଦେୱମନୁସ୍ସଲୋକେ, ଅକିଞ୍ଚନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣମିରିୟମାନଂ।
ତଂ ତଂ ନମସ୍ସାମି ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ, ପମୁଞ୍ଚ ମଂ ସକ୍କ କଥଂକଥାହି’’॥
‘‘ନାହଂ ସହିସ୍ସାମି [ସମିସ୍ସାମି (ସ୍ୟା॰), ଗମିସ୍ସାମି (ସୀ॰), ସମୀହାମି (ପୀ॰)] ପମୋଚନାୟ, କଥଂକଥିଂ ଧୋତକ କଞ୍ଚି ଲୋକେ।
ଧମ୍ମଞ୍ଚ ସେଟ୍ଠଂ ଅଭିଜାନମାନୋ [ଆଜାନମାନୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] , ଏୱଂ ତୁୱଂ ଓଘମିମଂ ତରେସି’’॥
‘‘ଅନୁସାସ ବ୍ରହ୍ମେ କରୁଣାୟମାନୋ, ୱିୱେକଧମ୍ମଂ ୟମହଂ ୱିଜଞ୍ଞଂ।
ୟଥାହଂ ଆକାସୋୱ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜମାନୋ, ଇଧେୱ ସନ୍ତୋ ଅସିତୋ ଚରେୟ୍ୟଂ’’॥
‘‘କିତ୍ତୟିସ୍ସାମି ତେ ସନ୍ତିଂ, (ଧୋତକାତି ଭଗୱା) ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ ଅନୀତିହଂ।
ୟଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସତୋ ଚରଂ, ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକଂ’’॥
‘‘ତଞ୍ଚାହଂ ଅଭିନନ୍ଦାମି, ମହେସି ସନ୍ତିମୁତ୍ତମଂ।
ୟଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସତୋ ଚରଂ, ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକଂ’’॥
‘‘ୟଂ କିଞ୍ଚି ସମ୍ପଜାନାସି, (ଧୋତକାତି ଭଗୱା)
ଉଦ୍ଧଂ ଅଧୋ ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ।
ଏତଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସଙ୍ଗୋତି ଲୋକେ, ଭୱାଭୱାୟ ମାକାସି ତଣ୍ହ’’ନ୍ତି॥
ଧୋତକମାଣୱପୁଚ୍ଛା ପଞ୍ଚମୀ ନିଟ୍ଠିତା।
୬. ଉପସୀୱମାଣୱପୁଚ୍ଛା
‘‘ଏକୋ ଅହଂ ସକ୍କ ମହନ୍ତମୋଘଂ, (ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଉପସୀୱୋ)
ଅନିସ୍ସିତୋ ନୋ ୱିସହାମି ତାରିତୁଂ।
ଆରମ୍ମଣଂ ବ୍ରୂହି ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ, ୟଂ ନିସ୍ସିତୋ ଓଘମିମଂ ତରେୟ୍ୟଂ’’॥
‘‘ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞଂ ପେକ୍ଖମାନୋ ସତିମା, (ଉପସୀୱାତି ଭଗୱା)
ନତ୍ଥୀତି ନିସ୍ସାୟ ତରସ୍ସୁ ଓଘଂ।
କାମେ ପହାୟ ୱିରତୋ କଥାହି, ତଣ୍ହକ୍ଖୟଂ ନତ୍ତମହାଭିପସ୍ସ’’ [ରତ୍ତମହାଭିପସ୍ସ (ସ୍ୟା॰), ରତ୍ତମହଂ ୱିପସ୍ସ (କ॰)] ॥
‘‘ସବ୍ବେସୁ କାମେସୁ ୟୋ ୱୀତରାଗୋ, (ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଉପସୀୱୋ)
ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞଂ ନିସ୍ସିତୋ ହିତ୍ୱା ମଞ୍ଞଂ।
ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖେ ପରମେ ୱିମୁତ୍ତୋ [ଧିମୁତ୍ତୋ (କ॰)] , ତିଟ୍ଠେ ନୁ ସୋ ତତ୍ଥ ଅନାନୁୟାୟୀ’’ [ଅନାନୁୱାୟୀ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ॥
‘‘ସବ୍ବେସୁ କାମେସୁ ୟୋ ୱୀତରାଗୋ, (ଉପସୀୱାତି ଭଗୱା)
ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞଂ ନିସ୍ସିତୋ ହିତ୍ୱା ମଞ୍ଞଂ।
ସଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖେ ପରମେ ୱିମୁତ୍ତୋ, ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ ସୋ ତତ୍ଥ ଅନାନୁୟାୟୀ’’॥
‘‘ତିଟ୍ଠେ ଚେ ସୋ ତତ୍ଥ ଅନାନୁୟାୟୀ, ପୂଗମ୍ପି ୱସ୍ସାନଂ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ।
ତତ୍ଥେୱ ସୋ ସୀତିସିୟା ୱିମୁତ୍ତୋ, ଚୱେଥ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ତଥାୱିଧସ୍ସ’’॥
‘‘ଅଚ୍ଚୀ ୟଥା ୱାତୱେଗେନ ଖିତ୍ତା [ଖିତ୍ତଂ (ସ୍ୟା॰), ଖିତ୍ତୋ (ପୀ॰)] , (ଉପସୀୱାତି ଭଗୱା)
ଅତ୍ଥଂ ପଲେତି ନ ଉପେତି ସଙ୍ଖଂ।
ଏୱଂ ମୁନୀ ନାମକାୟା ୱିମୁତ୍ତୋ, ଅତ୍ଥଂ ପଲେତି ନ ଉପେତି ସଙ୍ଖଂ’’॥
‘‘ଅତ୍ଥଙ୍ଗତୋ ସୋ ଉଦ ୱା ସୋ ନତ୍ଥି, ଉଦାହୁ ୱେ ସସ୍ସତିୟା ଅରୋଗୋ।
ତଂ ମେ ମୁନୀ ସାଧୁ ୱିୟାକରୋହି, ତଥା ହି ତେ ୱିଦିତୋ ଏସ ଧମ୍ମୋ’’॥
‘‘ଅତ୍ଥଙ୍ଗତସ୍ସ ନ ପମାଣମତ୍ଥି, (ଉପସୀୱାତି ଭଗୱା)
ୟେନ ନଂ ୱଜ୍ଜୁଂ ତଂ ତସ୍ସ ନତ୍ଥି।
ସବ୍ବେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସମୂହତେସୁ, ସମୂହତା ୱାଦପଥାପି ସବ୍ବେ’’ତି॥
ଉପସୀୱମାଣୱପୁଚ୍ଛା ଛଟ୍ଠୀ ନିଟ୍ଠିତା।
୭. ନନ୍ଦମାଣୱପୁଚ୍ଛା
‘‘ସନ୍ତି ଲୋକେ ମୁନୟୋ, (ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ନନ୍ଦୋ)
ଜନା ୱଦନ୍ତି ତୟିଦଂ କଥଂସୁ।
ଞାଣୂପପନ୍ନଂ ନୋ ମୁନିଂ [ମୁନି ନୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ୱଦନ୍ତି, ଉଦାହୁ ୱେ ଜୀୱିତେନୂପପନ୍ନଂ’’॥
‘‘ନ ଦିଟ୍ଠିୟା ନ ସୁତିୟା ନ ଞାଣେନ, (ନ ସୀଲବ୍ବତେନ) [( ) ନତ୍ଥି ସୀ॰-ପୀ ପୋତ୍ଥକେସୁ]
ମୁନୀଧ ନନ୍ଦ କୁସଲା ୱଦନ୍ତି।
ୱିସେନିକତ୍ୱା ଅନୀଘା ନିରାସା, ଚରନ୍ତି ୟେ ତେ ମୁନୟୋତି ବ୍ରୂମି’’॥
‘‘ୟେ କେଚିମେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାସେ, (ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ନନ୍ଦୋ)
ଦିଟ୍ଠସ୍ସୁତେନାପି [ଦିଟ୍ଠେନ ସୁତେନାପି (ସୀ॰), ଦିଟ୍ଠେ ସୁତେନାପି (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰ କ॰)] ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
ସୀଲବ୍ବତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ, ଅନେକରୂପେନ ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
କଚ୍ଚିସ୍ସୁ ତେ ଭଗୱା ତତ୍ଥ ୟତା ଚରନ୍ତା, ଅତାରୁ ଜାତିଞ୍ଚ ଜରଞ୍ଚ ମାରିସ।
ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେ ତଂ’’॥
‘‘ୟେ କେଚିମେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାସେ, (ନନ୍ଦାତି ଭଗୱା)
ଦିଟ୍ଠସ୍ସୁତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
ସୀଲବ୍ବତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ, ଅନେକରୂପେନ ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
କିଞ୍ଚାପି ତେ ତତ୍ଥ ୟତା ଚରନ୍ତି, ନାରିଂସୁ ଜାତିଜରନ୍ତି ବ୍ରୂମି’’॥
‘‘ୟେ କେଚିମେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାସେ, (ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ନନ୍ଦୋ)
ଦିଟ୍ଠସ୍ସୁତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
ସୀଲବ୍ବତେନାପି ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ, ଅନେକରୂପେନ ୱଦନ୍ତି ସୁଦ୍ଧିଂ।
ତେ ଚେ ମୁନି [ସଚେ ମୁନି (ସୀ॰)] ବ୍ରୂସି ଅନୋଘତିଣ୍ଣେ, ଅଥ କୋ ଚରହି ଦେୱମନୁସ୍ସଲୋକେ।
ଅତାରି ଜାତିଞ୍ଚ ଜରଞ୍ଚ ମାରିସ, ପୁଚ୍ଛାମି ତଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେ ତଂ’’॥
‘‘ନାହଂ ସବ୍ବେ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାସେ, (ନନ୍ଦାତି ଭଗୱା)
ଜାତିଜରାୟ ନିୱୁତାତି ବ୍ରୂମି।
ୟେ ସୀଧ ଦିଟ୍ଠଂୱ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱା, ସୀଲବ୍ବତଂ ୱାପି ପହାୟ ସବ୍ବଂ।
ଅନେକରୂପମ୍ପି ପହାୟ ସବ୍ବଂ, ତଣ୍ହଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ଅନାସୱାସେ।
ତେ ୱେ ନରା ଓଘତିଣ୍ଣାତି ବ୍ରୂମି’’॥
‘‘ଏତାଭିନନ୍ଦାମି ୱଚୋ ମହେସିନୋ, ସୁକିତ୍ତିତଂ ଗୋତମନୂପଧୀକଂ।
ୟେ ସୀଧ ଦିଟ୍ଠଂ ୱ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱା, ସୀଲବ୍ବତଂ ୱାପି ପହାୟ ସବ୍ବଂ।
ଅନେକରୂପମ୍ପି ପହାୟ ସବ୍ବଂ, ତଣ୍ହଂ ପରିଞ୍ଞାୟ ଅନାସୱାସେ।
ଅହମ୍ପି ତେ ଓଘତିଣ୍ଣାତି ବ୍ରୂମୀ’’ତି॥
ନନ୍ଦମାଣୱପୁଚ୍ଛା ସତ୍ତମା ନିଟ୍ଠିତା।
୮. ହେମକମାଣୱପୁଚ୍ଛା
‘‘ୟେ ମେ ପୁବ୍ବେ ୱିୟାକଂସୁ, (ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ହେମକୋ)
ଇଚ୍ଚାସି ଇତି ଭୱିସ୍ସତି, ସବ୍ବଂ ତଂ ଇତିହୀତିହଂ।
ସବ୍ବଂ ତଂ ତକ୍କୱଡ୍ଢନଂ, ନାହଂ ତତ୍ଥ ଅଭିରମିଂ॥
‘‘ତ୍ୱଞ୍ଚ ମେ ଧମ୍ମମକ୍ଖାହି, ତଣ୍ହାନିଗ୍ଘାତନଂ ମୁନି।
ୟଂ ୱିଦିତ୍ୱା ସତୋ ଚରଂ, ତରେ ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକଂ’’॥
‘‘ଇଧ ଦିଟ୍ଠସୁତମୁତୱିଞ୍ଞାତେସୁ, ପିୟରୂପେସୁ ହେମକ।
ଛନ୍ଦରାଗୱିନୋଦନଂ, ନିବ୍ବାନପଦମଚ୍ଚୁତଂ॥
‘‘ଏତଦଞ୍ଞାୟ ୟେ ସତା, ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମାଭିନିବ୍ବୁତା।
ଉପସନ୍ତା ଚ ତେ ସଦା, ତିଣ୍ଣା ଲୋକେ ୱିସତ୍ତିକ’’ନ୍ତି॥
ହେମକମାଣୱପୁଚ୍ଛା ଅଟ୍ଠମା ନିଟ୍ଠିତା।
୯. ତୋଦେୟ୍ୟମାଣୱପୁଚ୍ଛା
‘‘ୟସ୍ମିଂ କାମା ନ ୱସନ୍ତି, (ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ତୋଦେୟ୍ୟୋ)
ତଣ୍ହା ୟସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜତି।
କଥଂକଥା ଚ ୟୋ ତିଣ୍ଣୋ, ୱିମୋକ୍ଖୋ ତସ୍ସ କୀଦିସୋ’’॥
‘‘ୟସ୍ମିଂ କାମା ନ ୱସନ୍ତି, (ତୋଦେୟ୍ୟାତି ଭଗୱା)
ତଣ୍ହା ୟସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜତି।
କଥଂକଥା ଚ ୟୋ ତିଣ୍ଣୋ, ୱିମୋକ୍ଖୋ ତସ୍ସ ନାପରୋ’’॥
‘‘ନିରାସସୋ ସୋ ଉଦ ଆସସାନୋ, ପଞ୍ଞାଣୱା ସୋ ଉଦ ପଞ୍ଞକପ୍ପୀ।
ମୁନିଂ ଅହଂ ସକ୍କ ୟଥା ୱିଜଞ୍ଞଂ, ତଂ ମେ ୱିୟାଚିକ୍ଖ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ’’॥
‘‘ନିରାସସୋ ସୋ ନ ଚ ଆସସାନୋ, ପଞ୍ଞାଣୱା ସୋ ନ ଚ ପଞ୍ଞକପ୍ପୀ।
ଏୱମ୍ପି ତୋଦେୟ୍ୟ ମୁନିଂ ୱିଜାନ, ଅକିଞ୍ଚନଂ କାମଭୱେ ଅସତ୍ତ’’ନ୍ତି॥
ତୋଦେୟ୍ୟମାଣୱପୁଚ୍ଛା ନୱମା ନିଟ୍ଠିତା।
୧୦. କପ୍ପମାଣୱପୁଚ୍ଛା
‘‘ମଜ୍ଝେ ସରସ୍ମିଂ ତିଟ୍ଠତଂ, (ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା କପ୍ପୋ)
ଓଘେ ଜାତେ ମହବ୍ଭୟେ।
ଜରାମଚ୍ଚୁପରେତାନଂ, ଦୀପଂ ପବ୍ରୂହି ମାରିସ।
ତ୍ୱଞ୍ଚ ମେ ଦୀପମକ୍ଖାହି, ୟଥାୟିଦଂ ନାପରଂ ସିୟା’’॥
‘‘ମଜ୍ଝେ ସରସ୍ମିଂ ତିଟ୍ଠତଂ, (କପ୍ପାତି ଭଗୱା)
ଓଘେ ଜାତେ ମହବ୍ଭୟେ।
ଜରାମଚ୍ଚୁପରେତାନଂ, ଦୀପଂ ପବ୍ରୂମି କପ୍ପ ତେ॥
‘‘ଅକିଞ୍ଚନଂ ଅନାଦାନଂ, ଏତଂ ଦୀପଂ ଅନାପରଂ।
ନିବ୍ବାନଂ ଇତି [ନିବ୍ବାନମୀତି (ସୀ॰)] ନଂ ବ୍ରୂମି, ଜରାମଚ୍ଚୁପରିକ୍ଖୟଂ॥
‘‘ଏତଦଞ୍ଞାୟ ୟେ ସତା, ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମାଭିନିବ୍ବୁତା।
ନ ତେ ମାରୱସାନୁଗା, ନ ତେ ମାରସ୍ସ ପଦ୍ଧଗୂ’’ତି [ପଟ୍ଠଗୂତି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ॥
କପ୍ପମାଣୱପୁଚ୍ଛା ଦସମା ନିଟ୍ଠିତା।
୧୧. ଜତୁକଣ୍ଣିମାଣୱପୁଚ୍ଛା
‘‘ସୁତ୍ୱାନହଂ ୱୀରମକାମକାମିଂ, (ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଜତୁକଣ୍ଣି)
ଓଘାତିଗଂ ପୁଟ୍ଠୁମକାମମାଗମଂ।
ସନ୍ତିପଦଂ ବ୍ରୂହି ସହଜନେତ୍ତ, ୟଥାତଚ୍ଛଂ ଭଗୱା ବ୍ରୂହି ମେ ତଂ॥
‘‘ଭଗୱା ହି କାମେ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ଇରିୟତି, ଆଦିଚ୍ଚୋୱ ପଥୱିଂ ତେଜୀ ତେଜସା।
ପରିତ୍ତପଞ୍ଞସ୍ସ ମେ ଭୂରିପଞ୍ଞ, ଆଚିକ୍ଖ ଧମ୍ମଂ ୟମହଂ ୱିଜଞ୍ଞଂ।
ଜାତିଜରାୟ ଇଧ ୱିପ୍ପହାନଂ’’॥
‘‘କାମେସୁ ୱିନୟ ଗେଧଂ, (ଜତୁକଣ୍ଣୀତି ଭଗୱା) ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ଦଟ୍ଠୁ ଖେମତୋ।
ଉଗ୍ଗହୀତଂ ନିରତ୍ତଂ ୱା, ମା ତେ ୱିଜ୍ଜିତ୍ଥ କିଞ୍ଚନଂ॥
‘‘ୟଂ ପୁବ୍ବେ ତଂ ୱିସୋସେହି, ପଚ୍ଛା ତେ ମାହୁ କିଞ୍ଚନଂ।
ମଜ୍ଝେ ଚେ ନୋ ଗହେସ୍ସସି, ଉପସନ୍ତୋ ଚରିସ୍ସସି॥
‘‘ସବ୍ବସୋ ନାମରୂପସ୍ମିଂ, ୱୀତଗେଧସ୍ସ ବ୍ରାହ୍ମଣ।
ଆସୱାସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜନ୍ତି, ୟେହି ମଚ୍ଚୁୱସଂ ୱଜେ’’ତି॥
ଜତୁକଣ୍ଣିମାଣୱପୁଚ୍ଛା ଏକାଦସମା ନିଟ୍ଠିତା।
୧୨. ଭଦ୍ରାୱୁଧମାଣୱପୁଚ୍ଛା
‘‘ଓକଞ୍ଜହଂ ତଣ୍ହଚ୍ଛିଦଂ ଅନେଜଂ, (ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଭଦ୍ରାୱୁଧୋ)
ନନ୍ଦିଞ୍ଜହଂ ଓଘତିଣ୍ଣଂ ୱିମୁତ୍ତଂ।
କପ୍ପଞ୍ଜହଂ ଅଭିୟାଚେ ସୁମେଧଂ, ସୁତ୍ୱାନ ନାଗସ୍ସ ଅପନମିସ୍ସନ୍ତି ଇତୋ॥
‘‘ନାନାଜନା ଜନପଦେହି ସଙ୍ଗତା, ତୱ ୱୀର ୱାକ୍ୟଂ ଅଭିକଙ୍ଖମାନା।
ତେସଂ ତୁୱଂ ସାଧୁ ୱିୟାକରୋହି, ତଥା ହି ତେ ୱିଦିତୋ ଏସ ଧମ୍ମୋ’’॥
‘‘ଆଦାନତଣ୍ହଂ ୱିନୟେଥ ସବ୍ବଂ, (ଭଦ୍ରାୱୁଧାତି ଭଗୱା)
ଉଦ୍ଧଂ ଅଧୋ ତିରିୟଞ୍ଚାପି ମଜ୍ଝେ।
ୟଂ ୟଞ୍ହି ଲୋକସ୍ମିମୁପାଦିୟନ୍ତି, ତେନେୱ ମାରୋ ଅନ୍ୱେତି ଜନ୍ତୁଂ॥
‘‘ତସ୍ମା ପଜାନଂ ନ ଉପାଦିୟେଥ, ଭିକ୍ଖୁ ସତୋ କିଞ୍ଚନଂ ସବ୍ବଲୋକେ।
ଆଦାନସତ୍ତେ ଇତି ପେକ୍ଖମାନୋ, ପଜଂ ଇମଂ ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟେ ୱିସତ୍ତ’’ନ୍ତି॥
ଭଦ୍ରାୱୁଧମାଣୱପୁଚ୍ଛା ଦ୍ୱାଦସମା ନିଟ୍ଠିତା।
୧୩. ଉଦୟମାଣୱପୁଚ୍ଛା
‘‘ଝାୟିଂ ୱିରଜମାସୀନଂ, (ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ଉଦୟୋ) କତକିଚ୍ଚଂ ଅନାସୱଂ।
ପାରଗୁଂ ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ, ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମଂ।
ଅଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖଂ ପବ୍ରୂହି, ଅୱିଜ୍ଜାୟ ପଭେଦନଂ’’॥
‘‘ପହାନଂ କାମଚ୍ଛନ୍ଦାନଂ, (ଉଦୟାତି ଭଗୱା) ଦୋମନସ୍ସାନ ଚୂଭୟଂ।
ଥିନସ୍ସ ଚ ପନୂଦନଂ, କୁକ୍କୁଚ୍ଚାନଂ ନିୱାରଣଂ॥
‘‘ଉପେକ୍ଖାସତିସଂସୁଦ୍ଧଂ, ଧମ୍ମତକ୍କପୁରେଜୱଂ।
ଅଞ୍ଞାୱିମୋକ୍ଖଂ ପବ୍ରୂମି, ଅୱିଜ୍ଜାୟ ପଭେଦନଂ’’॥
‘‘କିଂସୁ ସଂୟୋଜନୋ ଲୋକୋ, କିଂସୁ ତସ୍ସ ୱିଚାରଣଂ।
କିସ୍ସସ୍ସ ୱିପ୍ପହାନେନ, ନିବ୍ବାନଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି’’॥
‘‘ନନ୍ଦିସଂୟୋଜନୋ ଲୋକୋ, ୱିତକ୍କସ୍ସ ୱିଚାରଣଂ।
ତଣ୍ହାୟ ୱିପ୍ପହାନେନ, ନିବ୍ବାନଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି’’॥
‘‘କଥଂ ସତସ୍ସ ଚରତୋ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପରୁଜ୍ଝତି।
ଭଗୱନ୍ତଂ ପୁଟ୍ଠୁମାଗମ୍ମ, ତଂ ସୁଣୋମ ୱଚୋ ତୱ’’॥
‘‘ଅଜ୍ଝତ୍ତଞ୍ଚ ବହିଦ୍ଧା ଚ, ୱେଦନଂ ନାଭିନନ୍ଦତୋ।
ଏୱଂ ସତସ୍ସ ଚରତୋ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଉପରୁଜ୍ଝତୀ’’ତି॥
ଉଦୟମାଣୱପୁଚ୍ଛା ତେରସମା ନିଟ୍ଠିତା।
୧୪. ପୋସାଲମାଣୱପୁଚ୍ଛା
‘‘ୟୋ ଅତୀତଂ ଆଦିସତି, (ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ପୋସାଲୋ) ଅନେଜୋ ଛିନ୍ନସଂସୟୋ।
ପାରଗୁଂ ସବ୍ବଧମ୍ମାନଂ, ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମଂ॥
‘‘ୱିଭୂତରୂପସଞ୍ଞିସ୍ସ , ସବ୍ବକାୟପ୍ପହାୟିନୋ।
ଅଜ୍ଝତ୍ତଞ୍ଚ ବହିଦ୍ଧା ଚ, ନତ୍ଥି କିଞ୍ଚୀତି ପସ୍ସତୋ।
ଞାଣଂ ସକ୍କାନୁପୁଚ୍ଛାମି, କଥଂ ନେୟ୍ୟୋ ତଥାୱିଧୋ’’॥
‘‘ୱିଞ୍ଞାଣଟ୍ଠିତିୟୋ ସବ୍ବା, (ପୋସାଲାତି ଭଗୱା) ଅଭିଜାନଂ ତଥାଗତୋ।
ତିଟ୍ଠନ୍ତମେନଂ ଜାନାତି, ୱିମୁତ୍ତଂ ତପ୍ପରାୟଣଂ॥
‘‘ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞସମ୍ଭୱଂ ଞତ୍ୱା, ନନ୍ଦୀ ସଂୟୋଜନଂ ଇତି।
ଏୱମେତଂ ଅଭିଞ୍ଞାୟ, ତତୋ ତତ୍ଥ ୱିପସ୍ସତି।
ଏତଂ [ଏୱଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଞାଣଂ ତଥଂ ତସ୍ସ, ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୱୁସୀମତୋ’’ତି॥
ପୋସାଲମାଣୱପୁଚ୍ଛା ଚୁଦ୍ଦସମା ନିଟ୍ଠିତା।
୧୫. ମୋଘରାଜମାଣୱପୁଚ୍ଛା
‘‘ଦ୍ୱାହଂ ସକ୍କଂ ଅପୁଚ୍ଛିସ୍ସଂ, (ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ମୋଘରାଜା)
ନ ମେ ବ୍ୟାକାସି ଚକ୍ଖୁମା।
ୟାୱତତିୟଞ୍ଚ ଦେୱୀସି, ବ୍ୟାକରୋତୀତି ମେ ସୁତଂ॥
‘‘ଅୟଂ ଲୋକୋ ପରୋ ଲୋକୋ, ବ୍ରହ୍ମଲୋକୋ ସଦେୱକୋ।
ଦିଟ୍ଠିଂ ତେ ନାଭିଜାନାତି, ଗୋତମସ୍ସ ୟସସ୍ସିନୋ॥
‘‘ଏୱଂ ଅଭିକ୍କନ୍ତଦସ୍ସାୱିଂ, ଅତ୍ଥି ପଞ୍ହେନ ଆଗମଂ।
କଥଂ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖନ୍ତଂ, ମଚ୍ଚୁରାଜା ନ ପସ୍ସତି’’॥
‘‘ସୁଞ୍ଞତୋ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖସ୍ସୁ, ମୋଘରାଜ ସଦା ସତୋ।
ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିଂ ଊହଚ୍ଚ, ଏୱଂ ମଚ୍ଚୁତରୋ ସିୟା।
ଏୱଂ ଲୋକଂ ଅୱେକ୍ଖନ୍ତଂ, ମଚ୍ଚୁରାଜା ନ ପସ୍ସତୀ’’ତି॥
ମୋଘରାଜମାଣୱପୁଚ୍ଛା ପନ୍ନରସମା ନିଟ୍ଠିତା।
୧୬. ପିଙ୍ଗିୟମାଣୱପୁଚ୍ଛା
‘‘ଜିଣ୍ଣୋହମସ୍ମି ଅବଲୋ ୱୀତୱଣ୍ଣୋ, (ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ପିଙ୍ଗିୟୋ)
ନେତ୍ତା ନ ସୁଦ୍ଧା ସୱନଂ ନ ଫାସୁ।
ମାହଂ ନସ୍ସଂ ମୋମୁହୋ ଅନ୍ତରାୱ
ଆଚିକ୍ଖ ଧମ୍ମଂ ୟମହଂ ୱିଜଞ୍ଞଂ।
ଜାତିଜରାୟ ଇଧ ୱିପ୍ପହାନଂ’’॥
‘‘ଦିସ୍ୱାନ ରୂପେସୁ ୱିହଞ୍ଞମାନେ, (ପିଙ୍ଗିୟାତି ଭଗୱା)
ରୁପ୍ପନ୍ତି ରୂପେସୁ ଜନା ପମତ୍ତା।
ତସ୍ମା ତୁୱଂ ପିଙ୍ଗିୟ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ,
ଜହସ୍ସୁ ରୂପଂ ଅପୁନବ୍ଭୱାୟ’’॥
‘‘ଦିସା ଚତସ୍ସୋ ୱିଦିସା ଚତସ୍ସୋ, ଉଦ୍ଧଂ ଅଧୋ ଦସ ଦିସା ଇମାୟୋ।
ନ ତୁୟ୍ହଂ ଅଦିଟ୍ଠଂ ଅସୁତଂ ଅମୁତଂ [ଅସୁତଂ ଅମୁତଂ ୱା (ସୀ॰), ଅସୁତାମୁତଂ ୱା (ସ୍ୟା॰), ଅସୁତଂ’ମୁତଂ ୱା (ପୀ॰)] , ଅଥୋ ଅୱିଞ୍ଞାତଂ କିଞ୍ଚନମତ୍ଥି [କିଞ୍ଚି ମତ୍ଥି (ସ୍ୟା॰), କିଞ୍ଚି ନତ୍ଥି (ପୀ॰), କିଞ୍ଚିନମତ୍ଥି (କ॰)] ଲୋକେ।
ଆଚିକ୍ଖ ଧମ୍ମଂ ୟମହଂ ୱିଜଞ୍ଞଂ, ଜାତିଜରାୟ ଇଧ ୱିପ୍ପହାନଂ’’॥
‘‘ତଣ୍ହାଧିପନ୍ନେ ମନୁଜେ ପେକ୍ଖମାନୋ, (ପିଙ୍ଗିୟାତି ଭଗୱା)
ସନ୍ତାପଜାତେ ଜରସା ପରେତେ।
ତସ୍ମା ତୁୱଂ ପିଙ୍ଗିୟ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ, ଜହସ୍ସୁ ତଣ୍ହଂ ଅପୁନବ୍ଭୱାୟା’’ତି॥
ପିଙ୍ଗିୟମାଣୱପୁଚ୍ଛା ସୋଳସମା ନିଟ୍ଠିତା।
ପାରାୟନତ୍ଥୁତିଗାଥା
ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା ମଗଧେସୁ ୱିହରନ୍ତୋ ପାସାଣକେ ଚେତିୟେ, ପରିଚାରକସୋଳସାନଂ [ପରିଚାରକସୋଳସନ୍ନଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ଅଜ୍ଝିଟ୍ଠୋ ପୁଟ୍ଠୋ ପୁଟ୍ଠୋ ପଞ୍ହଂ [ପଞ୍ହେ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ବ୍ୟାକାସି। ଏକମେକସ୍ସ ଚେପି ପଞ୍ହସ୍ସ ଅତ୍ଥମଞ୍ଞାୟ ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟ ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମଂ ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟେୱ ଜରାମରଣସ୍ସ ପାରଂ। ପାରଙ୍ଗମନୀୟା ଇମେ ଧମ୍ମାତି, ତସ୍ମା ଇମସ୍ସ ଧମ୍ମପରିୟାୟସ୍ସ ପାରାୟନନ୍ତେୱ [ପାରାୟଣଂତ୍ୱେୱ (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ଅଧିୱଚନଂ।
ଅଜିତୋ ତିସ୍ସମେତ୍ତେୟ୍ୟୋ, ପୁଣ୍ଣକୋ ଅଥ ମେତ୍ତଗୂ।
ଧୋତକୋ ଉପସୀୱୋ ଚ, ନନ୍ଦୋ ଚ ଅଥ ହେମକୋ॥
ତୋଦେୟ୍ୟ-କପ୍ପା ଦୁଭୟୋ, ଜତୁକଣ୍ଣୀ ଚ ପଣ୍ଡିତୋ।
ଭଦ୍ରାୱୁଧୋ ଉଦୟୋ ଚ, ପୋସାଲୋ ଚାପି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ।
ମୋଘରାଜା ଚ ମେଧାୱୀ, ପିଙ୍ଗିୟୋ ଚ ମହାଇସି॥
ଏତେ ବୁଦ୍ଧଂ ଉପାଗଚ୍ଛୁଂ, ସମ୍ପନ୍ନଚରଣଂ ଇସିଂ।
ପୁଚ୍ଛନ୍ତା ନିପୁଣେ ପଞ୍ହେ, ବୁଦ୍ଧସେଟ୍ଠଂ ଉପାଗମୁଂ॥
ତେସଂ ବୁଦ୍ଧୋ ପବ୍ୟାକାସି, ପଞ୍ହେ ପୁଟ୍ଠୋ ୟଥାତଥଂ।
ପଞ୍ହାନଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣେନ, ତୋସେସି ବ୍ରାହ୍ମଣେ ମୁନି॥
ତେ ତୋସିତା ଚକ୍ଖୁମତା, ବୁଦ୍ଧେନାଦିଚ୍ଚବନ୍ଧୁନା।
ବ୍ରହ୍ମଚରିୟମଚରିଂସୁ, ୱରପଞ୍ଞସ୍ସ ସନ୍ତିକେ॥
ଏକମେକସ୍ସ ପଞ୍ହସ୍ସ, ୟଥା ବୁଦ୍ଧେନ ଦେସିତଂ।
ତଥା ୟୋ ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଗଚ୍ଛେ ପାରଂ ଅପାରତୋ॥
ଅପାରା ପାରଂ ଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ, ଭାୱେନ୍ତୋ ମଗ୍ଗମୁତ୍ତମଂ।
ମଗ୍ଗୋ ସୋ ପାରଂ ଗମନାୟ, ତସ୍ମା ପାରାୟନଂ ଇତି॥
ପାରାୟନାନୁଗୀତିଗାଥା
‘‘ପାରାୟନମନୁଗାୟିସ୍ସଂ, (ଇଚ୍ଚାୟସ୍ମା ପିଙ୍ଗିୟୋ)
ୟଥାଦ୍ଦକ୍ଖି ତଥାକ୍ଖାସି, ୱିମଲୋ ଭୂରିମେଧସୋ।
ନିକ୍କାମୋ ନିବ୍ବନୋ [ନିବ୍ବୁତୋ (ସ୍ୟା॰)] ନାଗୋ, କିସ୍ସ ହେତୁ ମୁସା ଭଣେ॥
‘‘ପହୀନମଲମୋହସ୍ସ , ମାନମକ୍ଖପ୍ପହାୟିନୋ।
ହନ୍ଦାହଂ କିତ୍ତୟିସ୍ସାମି, ଗିରଂ ୱଣ୍ଣୂପସଞ୍ହିତଂ॥
‘‘ତମୋନୁଦୋ ବୁଦ୍ଧୋ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ, ଲୋକନ୍ତଗୂ ସବ୍ବଭୱାତିୱତ୍ତୋ।
ଅନାସୱୋ ସବ୍ବଦୁକ୍ଖପହୀନୋ, ସଚ୍ଚୱ୍ହୟୋ ବ୍ରହ୍ମେ ଉପାସିତୋ ମେ॥
‘‘ଦିଜୋ ୟଥା କୁବ୍ବନକଂ ପହାୟ, ବହୁପ୍ଫଲଂ କାନନମାୱସେୟ୍ୟ।
ଏୱଂ ପହଂ ଅପ୍ପଦସ୍ସେ ପହାୟ, ମହୋଦଧିଂ ହଂସୋରିୱ ଅଜ୍ଝପତ୍ତୋ॥
‘‘ୟେମେ ପୁବ୍ବେ ୱିୟାକଂସୁ, ହୁରଂ ଗୋତମସାସନା।
ଇଚ୍ଚାସି ଇତି ଭୱିସ୍ସତି।
ସବ୍ବଂ ତଂ ଇତିହିତିହଂ, ସବ୍ବଂ ତଂ ତକ୍କୱଡ୍ଢନଂ॥
‘‘ଏକୋ ତମନୁଦାସିନୋ, ଜୁତିମା ସୋ ପଭଙ୍କରୋ।
ଗୋତମୋ ଭୂରିପଞ୍ଞାଣୋ, ଗୋତମୋ ଭୂରିମେଧସୋ॥
‘‘ୟୋ ମେ ଧମ୍ମମଦେସେସି, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକମକାଲିକଂ।
ତଣ୍ହକ୍ଖୟମନୀତିକଂ , ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଉପମା କ୍ୱଚି’’॥
‘‘କିଂନୁ ତମ୍ହା ୱିପ୍ପୱସସି, ମୁହୁତ୍ତମପି ପିଙ୍ଗିୟ।
ଗୋତମା ଭୂରିପଞ୍ଞାଣା, ଗୋତମା ଭୂରିମେଧସା॥
‘‘ୟୋ ତେ ଧମ୍ମମଦେସେସି, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକମକାଲିକଂ।
ତଣ୍ହକ୍ଖୟମନୀତିକଂ, ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଉପମା କ୍ୱଚି’’॥
‘‘ନାହଂ ତମ୍ହା ୱିପ୍ପୱସାମି, ମୁହୁତ୍ତମପି ବ୍ରାହ୍ମଣ।
ଗୋତମା ଭୂରିପଞ୍ଞାଣା, ଗୋତମା ଭୂରିମେଧସା॥
‘‘ୟୋ ମେ ଧମ୍ମମଦେସେସି, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକମକାଲିକଂ।
ତଣ୍ହକ୍ଖୟମନୀତିକଂ, ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଉପମା କ୍ୱଚି॥
‘‘ପସ୍ସାମି ନଂ ମନସା ଚକ୍ଖୁନାୱ, ରତ୍ତିନ୍ଦିୱଂ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ।
ନମସ୍ସମାନୋ ୱିୱସେମି ରତ୍ତିଂ, ତେନେୱ ମଞ୍ଞାମି ଅୱିପ୍ପୱାସଂ॥
‘‘ସଦ୍ଧା ଚ ପୀତି ଚ ମନୋ ସତି ଚ, ନାପେନ୍ତି ମେ ଗୋତମସାସନମ୍ହା।
ୟଂ ୟଂ ଦିସଂ ୱଜତି ଭୂରିପଞ୍ଞୋ, ସ ତେନ ତେନେୱ ନତୋହମସ୍ମି॥
‘‘ଜିଣ୍ଣସ୍ସ ମେ ଦୁବ୍ବଲଥାମକସ୍ସ, ତେନେୱ କାୟୋ ନ ପଲେତି ତତ୍ଥ।
ସଂକପ୍ପୟନ୍ତାୟ [ସଂକପ୍ପୟତ୍ତାୟ (ସୀ॰)] ୱଜାମି ନିଚ୍ଚଂ, ମନୋ ହି ମେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ତେନ ୟୁତ୍ତୋ॥
‘‘ପଙ୍କେ ସୟାନୋ ପରିଫନ୍ଦମାନୋ, ଦୀପା ଦୀପଂ ଉପପ୍ଲୱିଂ [ଉପଲ୍ଲୱିଂ (ସ୍ୟା॰ ନିଦ୍ଦେସ)] ।
ଅଥଦ୍ଦସାସିଂ ସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ, ଓଘତିଣ୍ଣମନାସୱଂ’’॥
‘‘ୟଥା ଅହୂ ୱକ୍କଲି ମୁତ୍ତସଦ୍ଧୋ, ଭଦ୍ରାୱୁଧୋ ଆଳୱି ଗୋତମୋ ଚ।
ଏୱମେୱ ତ୍ୱମ୍ପି ପମୁଞ୍ଚସ୍ସୁ ସଦ୍ଧଂ,
ଗମିସ୍ସସି ତ୍ୱଂ ପିଙ୍ଗିୟ ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟସ୍ସ ପାରଂ’’ [ମଚ୍ଚୁଧେୟ୍ୟପାରଂ (ସୀ॰)] ॥
‘‘ଏସ ଭିୟ୍ୟୋ ପସୀଦାମି, ସୁତ୍ୱାନ ମୁନିନୋ ୱଚୋ।
ୱିୱଟ୍ଟଚ୍ଛଦୋ ସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ, ଅଖିଲୋ ପଟିଭାନୱା॥
‘‘ଅଧିଦେୱେ ଅଭିଞ୍ଞାୟ, ସବ୍ବଂ ୱେଦି ୱରୋୱରଂ [ପରୋ ୱରଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰), ପରୋ ପରଂ (ନିଦ୍ଦେସ)] ।
ପଞ୍ହାନନ୍ତକରୋ ସତ୍ଥା, କଙ୍ଖୀନଂ ପଟିଜାନତଂ॥
‘‘ଅସଂହୀରଂ ଅସଙ୍କୁପ୍ପଂ, ୟସ୍ସ ନତ୍ଥି ଉପମା କ୍ୱଚି।
ଅଦ୍ଧା ଗମିସ୍ସାମି ନ ମେତ୍ଥ କଙ୍ଖା, ଏୱଂ ମଂ ଧାରେହି ଅଧିମୁତ୍ତଚିତ୍ତ’’ନ୍ତି॥
ପାରାୟନୱଗ୍ଗୋ ପଞ୍ଚମୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।
ସୁତ୍ତୁଦ୍ଦାନଂ –
ଉରଗୋ [ଇମା ଉଦ୍ଦାନଗାଥାୟୋ ସୀ॰ ପୀ॰ ପୋତ୍ଥକେସୁ ନ ସନ୍ତି] ଧନିୟୋପି ଚ, ଖଗ୍ଗୱିସାଣୋ କସି ଚ।
ଚୁନ୍ଦୋ ଭୱୋ ପୁନଦେୱ, ୱସଲୋ ଚ କରଣୀୟଞ୍ଚ।
ହେମୱତୋ ଅଥ ୟକ୍ଖୋ, ୱିଜୟସୁତ୍ତଂ ମୁନିସୁତ୍ତୱରନ୍ତି॥
୨ .
ପଠମକଟ୍ଠୱରୋ ୱରୱଗ୍ଗୋ, ଦ୍ୱାଦସସୁତ୍ତଧରୋ ସୁୱିଭତ୍ତୋ।
ଦେସିତୋ ଚକ୍ଖୁମତା ୱିମଲେନ, ସୁୟ୍ୟତି ୱଗ୍ଗୱରୋ ଉରଗୋତି॥
୩ .
ରତନାମଗନ୍ଧୋ ହିରିମଙ୍ଗଲନାମୋ, ସୁଚିଲୋମକପିଲୋ ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣଧମ୍ମୋ।
ନାୱା [ନାଥ (କ॰)] କିଂସୀଲଉଟ୍ଠହନୋ ଚ, ରାହୁଲୋ ଚ ପୁନପି ୱଙ୍ଗୀସୋ॥
୪ .
ସମ୍ମାପରିବ୍ବାଜନୀୟୋପି ଚେତ୍ଥ, ଧମ୍ମିକସୁତ୍ତୱରୋ ସୁୱିଭତ୍ତୋ।
ଚୁଦ୍ଦସସୁତ୍ତଧରୋ ଦୁତିୟମ୍ହି, ଚୂଳକୱଗ୍ଗୱରୋତି ତମାହୁ॥
୫ .
ପବ୍ବଜ୍ଜପଧାନସୁଭାସିତନାମୋ, ପୂରଳାସୋ ପୁନଦେୱ ମାଘୋ ଚ।
ସଭିୟଂ କେଣିୟମେୱ ସଲ୍ଲନାମୋ, ୱାସେଟ୍ଠୱରୋ କାଲିକୋପି ଚ॥
୬ .
ନାଲକସୁତ୍ତୱରୋ ସୁୱିଭତ୍ତୋ, ତଂ ଅନୁପସ୍ସୀ ତଥା ପୁନଦେୱ।
ଦ୍ୱାଦସସୁତ୍ତଧରୋ ତତିୟମ୍ହି, ସୁୟ୍ୟତି ୱଗ୍ଗୱରୋ ମହାନାମୋ॥
୭ .
କାମଗୁହଟ୍ଠକଦୁଟ୍ଠକନାମା , ସୁଦ୍ଧୱରୋ ପରମଟ୍ଠକନାମୋ।
ଜରା ମେତ୍ତିୟୱରୋ ସୁୱିଭତ୍ତୋ, ପସୂରମାଗଣ୍ଡିୟା ପୁରାଭେଦୋ॥
୮ .
କଲହୱିୱାଦୋ ଉଭୋ ୱିୟୁହା ଚ, ତୁୱଟକଅତ୍ତଦଣ୍ଡସାରିପୁତ୍ତା।
ସୋଳସସୁତ୍ତଧରୋ ଚତୁତ୍ଥମ୍ହି, ଅଟ୍ଠକୱଗ୍ଗୱରୋତି ତମାହୁ॥
୯ .
ମଗଧେ ଜନପଦେ ରମଣୀୟେ, ଦେସୱରେ କତପୁଞ୍ଞନିୱେସେ।
ପାସାଣକଚେତିୟୱରେ ସୁୱିଭତ୍ତେ, ୱସି ଭଗୱା ଗଣସେଟ୍ଠୋ॥
୧୦ .
ଉଭୟୱାସମାଗତିୟମ୍ହି [ଉଭୟଂ ୱା ପୁଣ୍ଣସମାଗତଂ ୟମ୍ହି (ସ୍ୟା॰)] , ଦ୍ୱାଦସୟୋଜନିୟା ପରିସାୟ।
ସୋଳସବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ କିର ପୁଟ୍ଠୋ, ପୁଚ୍ଛାୟ ସୋଳସପଞ୍ହକମ୍ମିୟା।
ନିପ୍ପକାସୟି ଧମ୍ମମଦାସି॥
୧୧ .
ଅତ୍ଥପକାସକବ୍ୟଞ୍ଜନପୁଣ୍ଣଂ, ଧମ୍ମମଦେସେସି ପରଖେମଜନିୟଂ [ୱରଂ ଖମନୀୟଂ (କ॰)] ।
ଲୋକହିତାୟ ଜିନୋ ଦ୍ୱିପଦଗ୍ଗୋ, ସୁତ୍ତୱରଂ ବହୁଧମ୍ମୱିଚିତ୍ରଂ।
ସବ୍ବକିଲେସପମୋଚନହେତୁଂ, ଦେସୟି ସୁତ୍ତୱରଂ ଦ୍ୱିପଦଗ୍ଗୋ॥
୧୨ .
ବ୍ୟଞ୍ଜନମତ୍ଥପଦଂ ସମୟୁତ୍ତଂ [ବ୍ୟଞ୍ଜନମତ୍ଥପଦସମୟୁତ୍ତଂ (ସ୍ୟା॰)] , ଅକ୍ଖରସଞ୍ଞିତଓପମଗାଳ୍ହଂ।
ଲୋକୱିଚାରଣଞାଣପଭଗ୍ଗଂ, ଦେସୟି ସୁତ୍ତୱରଂ ଦ୍ୱିପଦଗ୍ଗୋ॥
୧୩ .
ରାଗମଲେ ଅମଲଂ ୱିମଲଗ୍ଗଂ, ଦୋସମଲେ ଅମଲଂ ୱିମଲଗ୍ଗଂ।
ମୋହମଲେ ଅମଲଂ ୱିମଲଗ୍ଗଂ, ଲୋକୱିଚାରଣଞାଣପଭଗ୍ଗଂ।
ଦେସୟି ସୁତ୍ତୱରଂ ଦ୍ୱିପଦଗ୍ଗୋ॥
୧୪ .
କ୍ଲେସମଲେ ଅମଲଂ ୱିମଲଗ୍ଗଂ, ଦୁଚ୍ଚରିତମଲେ ଅମଲଂ ୱିମଲଗ୍ଗଂ।
ଲୋକୱିଚାରଣଞାଣପଭଗ୍ଗଂ, ଦେସୟି ସୁତ୍ତୱରଂ ଦ୍ୱିପଦଗ୍ଗୋ॥
୧୫ .
ଆସୱବନ୍ଧନୟୋଗାକିଲେସଂ, ନୀୱରଣାନି ଚ ତୀଣି ମଲାନି।
ତସ୍ସ କିଲେସପମୋଚନହେତୁଂ, ଦେସୟି ସୁତ୍ତୱରଂ ଦ୍ୱିପଦଗ୍ଗୋ॥
୧୬ .
ନିମ୍ମଲସବ୍ବକିଲେସପନୂଦଂ, ରାଗୱିରାଗମନେଜମସୋକଂ।
ସନ୍ତପଣୀତସୁଦୁଦ୍ଦସଧମ୍ମଂ, ଦେସୟି ସୁତ୍ତୱରଂ ଦ୍ୱିପଦଗ୍ଗୋ॥
୧୭ .
ରାଗଞ୍ଚ ଦୋସକମଭଞ୍ଜିତସନ୍ତଂ [ଦୋସଞ୍ଚ ଭଞ୍ଜିତସନ୍ତଂ (ସ୍ୟା॰)] , ୟୋନିଚତୁଗ୍ଗତିପଞ୍ଚୱିଞ୍ଞାଣଂ।
ତଣ୍ହାରତଚ୍ଛଦନତାଣଲତାପମୋକ୍ଖଂ [ତଣ୍ହାତଲରତଚ୍ଛେଦନତାଣପମୋକ୍ଖଂ (ସ୍ୟା॰)] , ଦେସୟି ସୁତ୍ତୱରଂ ଦ୍ୱିପଦଗ୍ଗୋ॥
୧୮ .
ଗମ୍ଭୀରଦୁଦ୍ଦସସଣ୍ହନିପୁଣଂ, ପଣ୍ଡିତୱେଦନିୟଂ ନିପୁଣତ୍ଥଂ।
ଲୋକୱିଚାରଣଞାଣପଭଗ୍ଗଂ, ଦେସୟି ସୁତ୍ତୱରଂ ଦ୍ୱିପଦଗ୍ଗୋ॥
୧୯ .
ନୱଙ୍ଗକୁସୁମମାଲଗୀୱେୟ୍ୟଂ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟଝାନୱିମୋକ୍ଖୱିଭତ୍ତଂ।
ଅଟ୍ଠଙ୍ଗମଗ୍ଗଧରଂ ୱରୟାନଂ, ଦେସୟି ସୁତ୍ତୱରଂ ଦ୍ୱିପଦଗ୍ଗୋ॥
୨୦ .
ସୋମୁପମଂ ୱିମଲଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ, ଅଣ୍ଣୱମୂପମରତନସୁଚିତ୍ତଂ।
ପୁପ୍ଫସମଂ ରୱିମୂପମତେଜଂ, ଦେସୟି ସୁତ୍ତୱରଂ ଦ୍ୱିପଦଗ୍ଗୋ॥
୨୧ .
ଖେମସିୱଂ ସୁଖସୀତଲସନ୍ତଂ, ମଚ୍ଚୁତତାଣପରଂ ପରମତ୍ଥଂ।
ତସ୍ସ ସୁନିବ୍ବୁତଦସ୍ସନହେତୁଂ, ଦେସୟି ସୁତ୍ତୱରଂ ଦ୍ୱିପଦଗ୍ଗୋତି॥
ସୁତ୍ତନିପାତପାଳି ନିଟ୍ଠିତା।