ଇତିୱୁତ୍ତକ

॥ ନମୋ ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ॥

ଖୁଦ୍ଦକନିକାୟେ

ଇତିୱୁତ୍ତକ

୧. ଏକକନିପାତୋ

୧. ପଠମୱଗ୍ଗୋ

୧. ଲୋଭସୁତ୍ତଂ

୧ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଏକଧମ୍ମଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଜହଥ; ଅହଂ ୱୋ ପାଟିଭୋଗୋ ଅନାଗାମିତାୟ। କତମଂ ଏକଧମ୍ମଂ? ଲୋଭଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଧମ୍ମଂ ପଜହଥ; ଅହଂ ୱୋ ପାଟିଭୋଗୋ ଅନାଗାମିତାୟା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ୟେନ ଲୋଭେନ ଲୁଦ୍ଧାସେ, ସତ୍ତା ଗଚ୍ଛନ୍ତି ଦୁଗ୍ଗତିଂ।

ତଂ ଲୋଭଂ ସମ୍ମଦଞ୍ଞାୟ, ପଜହନ୍ତି ୱିପସ୍ସିନୋ।

ପହାୟ ନ ପୁନାୟନ୍ତି, ଇମଂ ଲୋକଂ କୁଦାଚନ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. ଦୋସସୁତ୍ତଂ

୨ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଏକଧମ୍ମଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଜହଥ; ଅହଂ ୱୋ ପାଟିଭୋଗୋ ଅନାଗାମିତାୟ। କତମଂ ଏକଧମ୍ମଂ? ଦୋସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଧମ୍ମଂ ପଜହଥ; ଅହଂ ୱୋ ପାଟିଭୋଗୋ ଅନାଗାମିତାୟା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ୟେନ ଦୋସେନ ଦୁଟ୍ଠାସେ, ସତ୍ତା ଗଚ୍ଛନ୍ତି ଦୁଗ୍ଗତିଂ।

ତଂ ଦୋସଂ ସମ୍ମଦଞ୍ଞାୟ, ପଜହନ୍ତି ୱିପସ୍ସିନୋ।

ପହାୟ ନ ପୁନାୟନ୍ତି, ଇମଂ ଲୋକଂ କୁଦାଚନ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ମୋହସୁତ୍ତଂ

୩ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଏକଧମ୍ମଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଜହଥ; ଅହଂ ୱୋ ପାଟିଭୋଗୋ ଅନାଗାମିତାୟ। କତମଂ ଏକଧମ୍ମଂ? ମୋହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଧମ୍ମଂ ପଜହଥ; ଅହଂ ୱୋ ପାଟିଭୋଗୋ ଅନାଗାମିତାୟା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ୟେନ ମୋହେନ ମୂଳ୍ହାସେ, ସତ୍ତା ଗଚ୍ଛନ୍ତି ଦୁଗ୍ଗତିଂ।

ତଂ ମୋହଂ ସମ୍ମଦଞ୍ଞାୟ, ପଜହନ୍ତି ୱିପସ୍ସିନୋ।

ପହାୟ ନ ପୁନାୟନ୍ତି, ଇମଂ ଲୋକଂ କୁଦାଚନ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ତତିୟଂ।

୪. କୋଧସୁତ୍ତଂ

୪ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଏକଧମ୍ମଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଜହଥ; ଅହଂ ୱୋ ପାଟିଭୋଗୋ ଅନାଗାମିତାୟ। କତମଂ ଏକଧମ୍ମଂ? କୋଧଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଧମ୍ମଂ ପଜହଥ; ଅହଂ ୱୋ ପାଟିଭୋଗୋ ଅନାଗାମିତାୟା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ୟେନ କୋଧେନ କୁଦ୍ଧାସେ, ସତ୍ତା ଗଚ୍ଛନ୍ତି ଦୁଗ୍ଗତିଂ।

ତଂ କୋଧଂ ସମ୍ମଦଞ୍ଞାୟ, ପଜହନ୍ତି ୱିପସ୍ସିନୋ।

ପହାୟ ନ ପୁନାୟନ୍ତି, ଇମଂ ଲୋକଂ କୁଦାଚନ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ମକ୍ଖସୁତ୍ତଂ

୫ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଏକଧମ୍ମଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଜହଥ; ଅହଂ ୱୋ ପାଟିଭୋଗୋ ଅନାଗାମିତାୟ। କତମଂ ଏକଧମ୍ମଂ? ମକ୍ଖଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଧମ୍ମଂ ପଜହଥ; ଅହଂ ୱୋ ପାଟିଭୋଗୋ ଅନାଗାମିତାୟା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ୟେନ ମକ୍ଖେନ ମକ୍ଖାସେ [ମକ୍ଖିତାସେ (ସ୍ୟା॰)] , ସତ୍ତା ଗଚ୍ଛନ୍ତି ଦୁଗ୍ଗତିଂ।

ତଂ ମକ୍ଖଂ ସମ୍ମଦଞ୍ଞାୟ, ପଜହନ୍ତି ୱିପସ୍ସିନୋ।

ପହାୟ ନ ପୁନାୟନ୍ତି, ଇମଂ ଲୋକଂ କୁଦାଚନ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ମାନସୁତ୍ତଂ

୬ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଏକଧମ୍ମଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଜହଥ; ଅହଂ ୱୋ ପାଟିଭୋଗୋ ଅନାଗାମିତାୟ। କତମଂ ଏକଧମ୍ମଂ? ମାନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଧମ୍ମଂ ପଜହଥ; ଅହଂ ୱୋ ପାଟିଭୋଗୋ ଅନାଗାମିତାୟା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ୟେନ ମାନେନ ମତ୍ତାସେ, ସତ୍ତା ଗଚ୍ଛନ୍ତି ଦୁଗ୍ଗତିଂ।

ତଂ ମାନଂ ସମ୍ମଦଞ୍ଞାୟ, ପଜହନ୍ତି ୱିପସ୍ସିନୋ।

ପହାୟ ନ ପୁନାୟନ୍ତି, ଇମଂ ଲୋକଂ କୁଦାଚନ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ସବ୍ବପରିଞ୍ଞାସୁତ୍ତଂ

୭ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ସବ୍ବଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନଭିଜାନଂ ଅପରିଜାନଂ ତତ୍ଥ ଚିତ୍ତଂ ଅୱିରାଜୟଂ ଅପ୍ପଜହଂ ଅଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। ସବ୍ବଞ୍ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭିଜାନଂ ପରିଜାନଂ ତତ୍ଥ ଚିତ୍ତଂ ୱିରାଜୟଂ ପଜହଂ ଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ୟୋ ସବ୍ବଂ ସବ୍ବତୋ ଞତ୍ୱା, ସବ୍ବତ୍ଥେସୁ ନ ରଜ୍ଜତି।

ସ ୱେ ସବ୍ବପରିଞ୍ଞା [ସବ୍ବଂ ପରିଞ୍ଞା (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ସୋ, ସବ୍ବଦୁକ୍ଖମୁପଚ୍ଚଗା’’ତି [ସବ୍ବଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଉପଚ୍ଚଗାତି (ସ୍ୟା॰), ସବ୍ବଦୁକ୍ଖଂ ଉପଚ୍ଚଗାତି (ପୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ମାନପରିଞ୍ଞାସୁତ୍ତଂ

୮ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ମାନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନଭିଜାନଂ ଅପରିଜାନଂ ତତ୍ଥ ଚିତ୍ତଂ ଅୱିରାଜୟଂ ଅପ୍ପଜହଂ ଅଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ । ମାନଞ୍ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭିଜାନଂ ପରିଜାନଂ ତତ୍ଥ ଚିତ୍ତଂ ୱିରାଜୟଂ ପଜହଂ ଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ମାନୁପେତା ଅୟଂ ପଜା, ମାନଗନ୍ଥା ଭୱେ ରତା।

ମାନଂ ଅପରିଜାନନ୍ତା, ଆଗନ୍ତାରୋ ପୁନବ୍ଭୱଂ॥

‘‘ୟେ ଚ ମାନଂ ପହନ୍ତ୍ୱାନ, ୱିମୁତ୍ତା ମାନସଙ୍ଖୟେ।

ତେ ମାନଗନ୍ଥାଭିଭୁନୋ, ସବ୍ବଦୁକ୍ଖମୁପଚ୍ଚଗୁ’’ନ୍ତି [ସବ୍ବଦୁକ୍ଖଂ ଉପଚ୍ଚଗୁନ୍ତି (ପୀ॰), ସବ୍ବଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଉପଚ୍ଚଗୁନ୍ତି (ଅଟ୍ଠକଥା)] ॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଲୋଭପରିଞ୍ଞାସୁତ୍ତଂ

୯ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଲୋଭଂ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଅନଭିଜାନଂ ଅପରିଜାନଂ ତତ୍ଥ ଚିତ୍ତଂ ଅୱିରାଜୟଂ ଅପ୍ପଜହଂ ଅଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। ଲୋଭଞ୍ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭିଜାନଂ ପରିଜାନଂ ତତ୍ଥ ଚିତ୍ତଂ ୱିରାଜୟଂ ପଜହଂ ଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ୟେନ ଲୋଭେନ ଲୁଦ୍ଧାସେ, ସତ୍ତା ଗଚ୍ଛନ୍ତି ଦୁଗ୍ଗତିଂ।

ତଂ ଲୋଭଂ ସମ୍ମଦଞ୍ଞାୟ, ପଜହନ୍ତି ୱିପସ୍ସିନୋ।

ପହାୟ ନ ପୁନାୟନ୍ତି, ଇମଂ ଲୋକଂ କୁଦାଚନ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଦୋସପରିଞ୍ଞାସୁତ୍ତଂ

୧୦ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଦୋସଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନଭିଜାନଂ ଅପରିଜାନଂ ତତ୍ଥ ଚିତ୍ତଂ ଅୱିରାଜୟଂ ଅପ୍ପଜହଂ ଅଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। ଦୋସଞ୍ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭିଜାନଂ ପରିଜାନଂ ତତ୍ଥ ଚିତ୍ତଂ ୱିରାଜୟଂ ପଜହଂ ଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ୟେନ ଦୋସେନ ଦୁଟ୍ଠାସେ, ସତ୍ତା ଗଚ୍ଛନ୍ତି ଦୁଗ୍ଗତିଂ।

ତଂ ଦୋସଂ ସମ୍ମଦଞ୍ଞାୟ, ପଜହନ୍ତି ୱିପସ୍ସିନୋ।

ପହାୟ ନ ପୁନାୟନ୍ତି, ଇମଂ ଲୋକଂ କୁଦାଚନ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଦସମଂ।

ପଠମୋ ୱଗ୍ଗୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ରାଗଦୋସା ଅଥ ମୋହୋ, କୋଧମକ୍ଖା ମାନଂ ସବ୍ବଂ।

ମାନତୋ ରାଗଦୋସା ପୁନ ଦ୍ୱେ, ପକାସିତା ୱଗ୍ଗମାହୁ ପଠମନ୍ତି॥

୨. ଦୁତିୟୱଗ୍ଗୋ

୧. ମୋହପରିଞ୍ଞାସୁତ୍ତଂ

୧୧ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ମୋହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନଭିଜାନଂ ଅପରିଜାନଂ ତତ୍ଥ ଚିତ୍ତଂ ଅୱିରାଜୟଂ ଅପ୍ପଜହଂ ଅଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। ମୋହଞ୍ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭିଜାନଂ ପରିଜାନଂ ତତ୍ଥ ଚିତ୍ତଂ ୱିରାଜୟଂ ପଜହଂ ଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ୟେନ ମୋହେନ ମୂଳ୍ହାସେ, ସତ୍ତା ଗଚ୍ଛନ୍ତି ଦୁଗ୍ଗତିଂ।

ତଂ ମୋହଂ ସମ୍ମଦଞ୍ଞାୟ, ପଜହନ୍ତି ୱିପସ୍ସିନୋ।

ପହାୟ ନ ପୁନାୟନ୍ତି, ଇମଂ ଲୋକଂ କୁଦାଚନ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. କୋଧପରିଞ୍ଞାସୁତ୍ତଂ

୧୨ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘କୋଧଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନଭିଜାନଂ ଅପରିଜାନଂ ତତ୍ଥ ଚିତ୍ତଂ ଅୱିରାଜୟଂ ଅପ୍ପଜହଂ ଅଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। କୋଧଞ୍ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭିଜାନଂ ପରିଜାନଂ ତତ୍ଥ ଚିତ୍ତଂ ୱିରାଜୟଂ ପଜହଂ ଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ୟେନ କୋଧେନ କୁଦ୍ଧାସେ, ସତ୍ତା ଗଚ୍ଛନ୍ତି ଦୁଗ୍ଗତିଂ।

ତଂ କୋଧଂ ସମ୍ମଦଞ୍ଞାୟ, ପଜହନ୍ତି ୱିପସ୍ସିନୋ।

ପହାୟ ନ ପୁନାୟନ୍ତି, ଇମଂ ଲୋକଂ କୁଦାଚନ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩.ମକ୍ଖପରିଞ୍ଞାସୁତ୍ତଂ

୧୩ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ମକ୍ଖଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନଭିଜାନଂ ଅପରିଜାନଂ ତତ୍ଥ ଚିତ୍ତଂ ଅୱିରାଜୟଂ ଅପ୍ପଜହଂ ଅଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ। ମକ୍ଖଞ୍ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭିଜାନଂ ପରିଜାନଂ ତତ୍ଥ ଚିତ୍ତଂ ୱିରାଜୟଂ ପଜହଂ ଭବ୍ବୋ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ୟେନ ମକ୍ଖେନ ମକ୍ଖାସେ, ସତ୍ତା ଗଚ୍ଛନ୍ତି ଦୁଗ୍ଗତିଂ।

ତଂ ମକ୍ଖଂ ସମ୍ମଦଞ୍ଞାୟ, ପଜହନ୍ତି ୱିପସ୍ସିନୋ।

ପହାୟ ନ ପୁନାୟନ୍ତି, ଇମଂ ଲୋକଂ କୁଦାଚନ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଅୱିଜ୍ଜାନୀୱରଣସୁତ୍ତଂ

୧୪ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞଂ ଏକନୀୱରଣମ୍ପି ସମନୁପସ୍ସାମି ୟେନ [ୟେନେୱଂ (?)] ନୀୱରଣେନ ନିୱୁତା ପଜା ଦୀଘରତ୍ତଂ ସନ୍ଧାୱନ୍ତି ସଂସରନ୍ତି ୟଥୟିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୱିଜ୍ଜାନୀୱରଣଂ [ଅୱିଜ୍ଜାନୀୱରଣେନ (?)] । ଅୱିଜ୍ଜାନୀୱରଣେନ ହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିୱୁତା ପଜା ଦୀଘରତ୍ତଂ ସନ୍ଧାୱନ୍ତି ସଂସରନ୍ତୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ନତ୍ଥଞ୍ଞୋ ଏକଧମ୍ମୋପି, ୟେନେୱଂ [ୟେନେୱ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ନିୱୁତା ପଜା।

ସଂସରନ୍ତି ଅହୋରତ୍ତଂ, ୟଥା ମୋହେନ ଆୱୁତା॥

‘‘ୟେ ଚ ମୋହଂ ପହନ୍ତ୍ୱାନ, ତମୋଖନ୍ଧଂ [ତମୋକ୍ଖନ୍ଧଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ପଦାଲୟୁଂ।

ନ ତେ ପୁନ ସଂସରନ୍ତି, ହେତୁ ତେସଂ ନ ୱିଜ୍ଜତୀ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ତଣ୍ହାସଂୟୋଜନସୁତ୍ତଂ

୧୫ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞଂ ଏକସଂୟୋଜନମ୍ପି ସମନୁପସ୍ସାମି ୟେନ [ୟେନେୱଂ (ସ୍ୟା॰)] ସଂୟୋଜନେନ ସଂୟୁତ୍ତା ସତ୍ତା ଦୀଘରତ୍ତଂ ସନ୍ଧାୱନ୍ତି ସଂସରନ୍ତି ୟଥୟିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଣ୍ହାସଂୟୋଜନଂ [ତଣ୍ହାସଂୟୋଜନେନ (?)] । ତଣ୍ହାସଂୟୋଜନେନ ହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂୟୁତ୍ତା ସତ୍ତା ଦୀଘରତ୍ତଂ ସନ୍ଧାୱନ୍ତି ସଂସରନ୍ତୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ତଣ୍ହାଦୁତିୟୋ ପୁରିସୋ, ଦୀଘମଦ୍ଧାନ ସଂସରଂ।

ଇତ୍ଥଭାୱଞ୍ଞଥାଭାୱଂ [ଇତ୍ଥମ୍ଭାୱଞ୍ଞଥାଭାୱଂ (ସ୍ୟା॰)] , ସଂସାରଂ ନାତିୱତ୍ତତି॥

‘‘ଏତମାଦୀନୱଂ [ଏୱମାଦୀନୱଂ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଞତ୍ୱା, ତଣ୍ହଂ [ତଣ୍ହା (ସୀ॰ କ॰)] ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମ୍ଭୱଂ।

ୱୀତତଣ୍ହୋ ଅନାଦାନୋ, ସତୋ ଭିକ୍ଖୁ ପରିବ୍ବଜେ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ପଠମସେଖସୁତ୍ତଂ

୧୬ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ସେଖସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅପ୍ପତ୍ତମାନସସ୍ସ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ପତ୍ଥୟମାନସ୍ସ ୱିହରତୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକଂ ଅଙ୍ଗନ୍ତି କରିତ୍ୱା ନାଞ୍ଞଂ ଏକଙ୍ଗମ୍ପି ସମନୁପସ୍ସାମି ୟଂ ଏୱଂ ବହୂପକାରଂ ୟଥୟିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ। ୟୋନିସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ମନସି କରୋନ୍ତୋ ଅକୁସଲଂ ପଜହତି , କୁସଲଂ ଭାୱେତୀ’’ତି । ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ୟୋନିସୋ ମନସିକାରୋ, ଧମ୍ମୋ ସେଖସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ।

ନତ୍ଥଞ୍ଞୋ ଏୱଂ ବହୁକାରୋ, ଉତ୍ତମତ୍ଥସ୍ସ ପତ୍ତିୟା।

ୟୋନିସୋ ପଦହଂ ଭିକ୍ଖୁ, ଖୟଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପାପୁଣେ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଦୁତିୟସେଖସୁତ୍ତଂ

୧୭ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ସେଖସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅପ୍ପତ୍ତମାନସସ୍ସ ଅନୁତ୍ତରଂ ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ପତ୍ଥୟମାନସ୍ସ ୱିହରତୋ ବାହିରଂ ଅଙ୍ଗନ୍ତି କରିତ୍ୱା ନାଞ୍ଞଂ ଏକଙ୍ଗମ୍ପି ସମନୁପସ୍ସାମି ୟଂ ଏୱଂ ବହୂପକାରଂ ୟଥୟିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତା। କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅକୁସଲଂ ପଜହତି, କୁସଲଂ ଭାୱେତୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ ୟୋ ଭିକ୍ଖୁ, ସପ୍ପତିସ୍ସୋ ସଗାରୱୋ।

କରଂ ମିତ୍ତାନଂ ୱଚନଂ, ସମ୍ପଜାନୋ ପତିସ୍ସତୋ।

ପାପୁଣେ ଅନୁପୁବ୍ବେନ, ସବ୍ବସଂୟୋଜନକ୍ଖୟ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ସଙ୍ଘଭେଦସୁତ୍ତଂ

୧୮ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଏକଧମ୍ମୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ବହୁଜନାହିତାୟ ବହୁଜନାସୁଖାୟ ବହୁନୋ ଜନସ୍ସ ଅନତ୍ଥାୟ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ। କତମୋ ଏକଧମ୍ମୋ? ସଙ୍ଘଭେଦୋ। ସଙ୍ଘେ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିନ୍ନେ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ଭଣ୍ଡନାନି ଚେୱ ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ପରିଭାସା ଚ ହୋନ୍ତି , ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ପରିକ୍ଖେପା ଚ ହୋନ୍ତି, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ପରିଚ୍ଚଜନା ଚ ହୋନ୍ତି। ତତ୍ଥ ଅପ୍ପସନ୍ନା ଚେୱ ନପ୍ପସୀଦନ୍ତି, ପସନ୍ନାନଞ୍ଚ ଏକଚ୍ଚାନଂ ଅଞ୍ଞଥତ୍ତଂ ହୋତୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ଆପାୟିକୋ ନେରୟିକୋ, କପ୍ପଟ୍ଠୋ ସଙ୍ଘଭେଦକୋ।

ୱଗ୍ଗାରାମୋ ଅଧମ୍ମଟ୍ଠୋ, ୟୋଗକ୍ଖେମା ପଧଂସତି [ୟୋଗକ୍ଖେମତୋ ଧଂସତି (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰), ୟୋଗକ୍ଖେମା ୱିମଂସତି (ସୀ॰ କ॰)] ।

ସଙ୍ଘଂ ସମଗ୍ଗଂ ଭେତ୍ୱାନ [ଭିତ୍ୱାନ (ସୀ॰ କ॰), ଭିନ୍ଦିତ୍ୱା (ଚୂଳୱ॰ ୩୫୪; ଅ॰ ନି॰ ୧୦.୩୯)] , କପ୍ପଂ ନିରୟମ୍ହି ପଚ୍ଚତୀ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ସଙ୍ଘସାମଗ୍ଗୀସୁତ୍ତଂ

୧୯ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଏକଧମ୍ମୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ବହୁଜନହିତାୟ ବହୁଜନସୁଖାୟ ବହୁନୋ ଜନସ୍ସ ଅତ୍ଥାୟ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ। କତମୋ ଏକଧମ୍ମୋ ? ସଙ୍ଘସାମଗ୍ଗୀ। ସଙ୍ଘେ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଗ୍ଗେ ନ ଚେୱ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ଭଣ୍ଡନାନି ହୋନ୍ତି, ନ ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ପରିଭାସା ହୋନ୍ତି, ନ ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ପରିକ୍ଖେପା ହୋନ୍ତି, ନ ଚ ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ପରିଚ୍ଚଜନା ହୋନ୍ତି। ତତ୍ଥ ଅପ୍ପସନ୍ନା ଚେୱ ପସୀଦନ୍ତି, ପସନ୍ନାନଞ୍ଚ ଭିୟ୍ୟୋଭାୱୋ ହୋତୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ସୁଖା ସଙ୍ଘସ୍ସ ସାମଗ୍ଗୀ, ସମଗ୍ଗାନଞ୍ଚନୁଗ୍ଗହୋ।

ସମଗ୍ଗରତୋ ଧମ୍ମଟ୍ଠୋ, ୟୋଗକ୍ଖେମା ନ ଧଂସତି।

ସଙ୍ଘଂ ସମଗ୍ଗଂ କତ୍ୱାନ, କପ୍ପଂ ସଗ୍ଗମ୍ହି ମୋଦତୀ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ପଦୁଟ୍ଠଚିତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୨୦ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଇଧାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ପଦୁଟ୍ଠଚିତ୍ତଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ଇମମ୍ହି ଚାୟଂ ସମୟେ ପୁଗ୍ଗଲୋ କାଲଙ୍କରେୟ୍ୟ ୟଥାଭତଂ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଏୱଂ ନିରୟେ’। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଚିତ୍ତଂ ହିସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଦୁଟ୍ଠଂ। ଚେତୋପଦୋସହେତୁ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ପଦୁଟ୍ଠଚିତ୍ତଂ ଞତ୍ୱାନ, ଏକଚ୍ଚଂ ଇଧ ପୁଗ୍ଗଲଂ।

ଏତମତ୍ଥଞ୍ଚ ବ୍ୟାକାସି, ବୁଦ୍ଧୋ ଭିକ୍ଖୂନ ସନ୍ତିକେ॥

‘‘ଇମମ୍ହି ଚାୟଂ ସମୟେ, କାଲଂ କୟିରାଥ ପୁଗ୍ଗଲୋ।

ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଚିତ୍ତଂ ହିସ୍ସ ପଦୂସିତଂ॥

‘‘ୟଥା ହରିତ୍ୱା ନିକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱ ତଥାୱିଧୋ।

ଚେତୋପଦୋସହେତୁ ହି, ସତ୍ତା ଗଚ୍ଛନ୍ତି ଦୁଗ୍ଗତି’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଦସମଂ।

ଦୁତିୟୋ ୱଗ୍ଗୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ମୋହୋ କୋଧୋ ଅଥ ମକ୍ଖୋ, ୱିଜ୍ଜା ତଣ୍ହା ସେଖଦୁୱେ ଚ।

ଭେଦୋ ସାମଗ୍ଗିପୁଗ୍ଗଲୋ [ମୋହକୋଧ ଅଥ ମକ୍ଖାଗତୋ, ମୂହା କାମସେକ୍ଖଦୁୱେ। ଭେଦସାମଗ୍ଗପୁଗ୍ଗଲୋ ଚ (ସୀ॰ କ॰) ମୋହକୋଧା ଅଥ ମକ୍ଖୋ ମୋହକାମା ସେକ୍ଖା ଦୁୱେ। ଭେଦମୋଦା ପୁଗ୍ଗଲୋ ଚ (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] , ୱଗ୍ଗମାହୁ ଦୁତିୟନ୍ତି ୱୁଚ୍ଚତୀତି॥

୩. ତତିୟୱଗ୍ଗୋ

୧. ପସନ୍ନଚିତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୨୧ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଇଧାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ପସନ୍ନଚିତ୍ତଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ଇମମ୍ହି ଚାୟଂ ସମୟେ ପୁଗ୍ଗଲୋ କାଲଂ କରେୟ୍ୟ ୟଥାଭତଂ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଏୱଂ ସଗ୍ଗେ’। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଚିତ୍ତଂ ହିସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପସନ୍ନଂ। ଚେତୋପସାଦହେତୁ ଖୋ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜନ୍ତୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ପସନ୍ନଚିତ୍ତଂ ଞତ୍ୱାନ, ଏକଚ୍ଚଂ ଇଧ ପୁଗ୍ଗଲଂ।

ଏତମତ୍ଥଞ୍ଚ ବ୍ୟାକାସି, ବୁଦ୍ଧୋ ଭିକ୍ଖୂନ ସନ୍ତିକେ॥

‘‘ଇମମ୍ହି ଚାୟଂ ସମୟେ, କାଲଂ କୟିରାଥ ପୁଗ୍ଗଲୋ।

ସୁଗତିଂ ଉପପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ଚିତ୍ତଂ ହିସ୍ସ ପସାଦିତଂ॥

‘‘ୟଥା ହରିତ୍ୱା ନିକ୍ଖିପେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱ ତଥାୱିଧୋ।

ଚେତୋପସାଦହେତୁ ହି, ସତ୍ତା ଗଚ୍ଛନ୍ତି ସୁଗ୍ଗତି’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. ମେତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୨୨ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁଞ୍ଞାନଂ ଭାୟିତ୍ଥ । ସୁଖସ୍ସେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଧିୱଚନଂ ଇଟ୍ଠସ୍ସ କନ୍ତସ୍ସ ପିୟସ୍ସ ମନାପସ୍ସ ୟଦିଦଂ ପୁଞ୍ଞାନି [ପୁଞ୍ଞାନନ୍ତି, (ଅ॰ ନି॰ ୭.୬୨)] । ଅଭିଜାନାମି ଖୋ ପନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୀଘରତ୍ତଂ କତାନଂ ପୁଞ୍ଞାନଂ ଇଟ୍ଠଂ କନ୍ତଂ ପିୟଂ ମନାପଂ ୱିପାକଂ ପଚ୍ଚନୁଭୂତଂ। ସତ୍ତ ୱସ୍ସାନି ମେତ୍ତଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତ୍ୱା ସତ୍ତ ସଂୱଟ୍ଟୱିୱଟ୍ଟକପ୍ପେ ନୟିମଂ ଲୋକଂ ପୁନରାଗମାସିଂ। ସଂୱଟ୍ଟମାନେ ସୁଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କପ୍ପେ ଆଭସ୍ସରୂପଗୋ ହୋମି; ୱିୱଟ୍ଟମାନେ କପ୍ପେ ସୁଞ୍ଞଂ ବ୍ରହ୍ମୱିମାନଂ ଉପପଜ୍ଜାମି।

‘‘ତତ୍ର ସୁଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମା ହୋମି ମହାବ୍ରହ୍ମା ଅଭିଭୂ ଅନଭିଭୂତୋ ଅଞ୍ଞଦତ୍ଥୁଦସୋ ୱସୱତ୍ତୀ। ଛତ୍ତିଂସକ୍ଖତ୍ତୁଂ ଖୋ ପନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସକ୍କୋ ଅହୋସିଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ; ଅନେକସତକ୍ଖତ୍ତୁଂ ରାଜା ଅହୋସିଂ ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ଧମ୍ମିକୋ ଧମ୍ମରାଜା ଚାତୁରନ୍ତୋ ୱିଜିତାୱୀ ଜନପଦତ୍ଥାୱରିୟପ୍ପତ୍ତୋ ସତ୍ତରତନସମନ୍ନାଗତୋ। କୋ ପନ ୱାଦୋ ପଦେସରଜ୍ଜସ୍ସ!

‘‘ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘କିସ୍ସ ନୁ ଖୋ ମେ ଇଦଂ କମ୍ମସ୍ସ ଫଲଂ, କିସ୍ସ କମ୍ମସ୍ସ ୱିପାକୋ, ୟେନାହଂ ଏତରହି ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକୋ ଏୱଂମହାନୁଭାୱୋ’ତି? ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତଦହୋସି – ‘ତିଣ୍ଣଂ ଖୋ ମେ ଇଦଂ କମ୍ମାନଂ ଫଲଂ, ତିଣ୍ଣଂ କମ୍ମାନଂ ୱିପାକୋ, ୟେନାହଂ ଏତରହି ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକୋ ଏୱଂମହାନୁଭାୱୋତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ [ସେୟ୍ୟଥୀଦଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] – ଦାନସ୍ସ, ଦମସ୍ସ, ସଞ୍ଞମସ୍ସା’’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ପୁଞ୍ଞମେୱ ସୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଆୟତଗ୍ଗଂ ସୁଖୁଦ୍ରୟଂ।

ଦାନଞ୍ଚ ସମଚରିୟଞ୍ଚ, ମେତ୍ତଚିତ୍ତଞ୍ଚ ଭାୱୟେ॥

‘‘ଏତେ ଧମ୍ମେ ଭାୱୟିତ୍ୱା, ତୟୋ ସୁଖସମୁଦ୍ଦୟେ [ସୁଖସମୁଦ୍ରୟେ (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ।

ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝଂ [ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰), ଅବ୍ୟାବଜ୍ଝଂ (?)] ସୁଖଂ ଲୋକଂ, ପଣ୍ଡିତୋ ଉପପଜ୍ଜତୀ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଉଭୟତ୍ଥସୁତ୍ତଂ

୨୩ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଏକଧମ୍ମୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ଉଭୋ ଅତ୍ଥେ ସମଧିଗୟ୍ହ ତିଟ୍ଠତି – ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକଞ୍ଚେୱ ଅତ୍ଥଂ ସମ୍ପରାୟିକଞ୍ଚ। କତମୋ ଏକଧମ୍ମୋ? ଅପ୍ପମାଦୋ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ। ଅୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଧମ୍ମୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ଉଭୋ ଅତ୍ଥେ ସମଧିଗୟ୍ହ ତିଟ୍ଠତି – ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକଞ୍ଚେୱ ଅତ୍ଥଂ ସମ୍ପରାୟିକଞ୍ଚା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ଅପ୍ପମାଦଂ ପସଂସନ୍ତି, ପୁଞ୍ଞକିରିୟାସୁ ପଣ୍ଡିତା।

ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଉଭୋ ଅତ୍ଥେ, ଅଧିଗଣ୍ହାତି ପଣ୍ଡିତୋ॥

‘‘ଦିଟ୍ଠେ ଧମ୍ମେ ଚ ୟୋ ଅତ୍ଥୋ, ୟୋ ଚତ୍ଥୋ ସମ୍ପରାୟିକୋ।

ଅତ୍ଥାଭିସମୟା ଧୀରୋ, ପଣ୍ଡିତୋତି ପୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଅଟ୍ଠିପୁଞ୍ଜସୁତ୍ତଂ

୨୪ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଏକପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, କପ୍ପଂ ସନ୍ଧାୱତୋ ସଂସରତୋ ସିୟା ଏୱଂ ମହା ଅଟ୍ଠିକଙ୍କଲୋ ଅଟ୍ଠିପୁଞ୍ଜୋ ଅଟ୍ଠିରାସି ୟଥାୟଂ ୱେପୁଲ୍ଲୋ ପବ୍ବତୋଃ ସଚେ ସଂହାରକୋ ଅସ୍ସ, ସମ୍ଭତଞ୍ଚ ନ ୱିନସ୍ସେୟ୍ୟା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ଏକସ୍ସେକେନ କପ୍ପେନ, ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସଟ୍ଠିସଞ୍ଚୟୋ।

ସିୟା ପବ୍ବତସମୋ ରାସି, ଇତି ୱୁତ୍ତଂ ମହେସିନା॥

‘‘ସୋ ଖୋ ପନାୟଂ ଅକ୍ଖାତୋ, ୱେପୁଲ୍ଲୋ ପବ୍ବତୋ ମହା।

ଉତ୍ତରୋ ଗିଜ୍ଝକୂଟସ୍ସ, ମଗଧାନଂ ଗିରିବ୍ବଜେ॥

‘‘ୟତୋ ଚ ଅରିୟସଚ୍ଚାନି, ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ପସ୍ସତି।

ଦୁକ୍ଖଂ ଦୁକ୍ଖସମୁପ୍ପାଦଂ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ଅତିକ୍କମଂ।

ଅରିୟଞ୍ଚଟ୍ଠଙ୍ଗିକଂ ମଗ୍ଗଂ, ଦୁକ୍ଖୂପସମଗାମିନଂ॥

‘‘ସ ସତ୍ତକ୍ଖତ୍ତୁଂ ପରମଂ, ସନ୍ଧାୱିତ୍ୱାନ ପୁଗ୍ଗଲୋ।

ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରୋ ହୋତି, ସବ୍ବସଂୟୋଜନକ୍ଖୟା’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ମୁସାୱାଦସୁତ୍ତଂ

୨୫ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଏକଧମ୍ମଂ ଅତୀତସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ନାହଂ ତସ୍ସ କିଞ୍ଚି ପାପକମ୍ମଂ ଅକରଣୀୟନ୍ତି ୱଦାମି। କତମଂ ଏକଧମ୍ମଂ? ୟଦିଦଂ [ୟଥୟିଦଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କ॰), ୟଥାୟିଦଂ (ପୀ॰)] ଭିକ୍ଖୱେ, ସମ୍ପଜାନମୁସାୱାଦୋ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ଏକଧମ୍ମଂ ଅତୀତସ୍ସ, ମୁସାୱାଦିସ୍ସ ଜନ୍ତୁନୋ।

ୱିତିଣ୍ଣପରଲୋକସ୍ସ, ନତ୍ଥି ପାପଂ ଅକାରିୟ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଦାନସୁତ୍ତଂ

୨୬ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଏୱଞ୍ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ଜାନେୟ୍ୟୁଂ ଦାନସଂୱିଭାଗସ୍ସ ୱିପାକଂ ୟଥାହଂ ଜାନାମି, ନ ଅଦତ୍ୱା ଭୁଞ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ, ନ ଚ ନେସଂ ମଚ୍ଛେରମଲଂ ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟ। ୟୋପି ନେସଂ ଅସ୍ସ ଚରିମୋ ଆଲୋପୋ ଚରିମଂ କବଳଂ, ତତୋପି ନ ଅସଂୱିଭଜିତ୍ୱା ଭୁଞ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ, ସଚେ ନେସଂ ପଟିଗ୍ଗାହକା ଅସ୍ସୁ। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ନ ଏୱଂ ଜାନନ୍ତି ଦାନସଂୱିଭାଗସ୍ସ ୱିପାକଂ ୟଥାହଂ ଜାନାମି, ତସ୍ମା ଅଦତ୍ୱା ଭୁଞ୍ଜନ୍ତି, ମଚ୍ଛେରମଲଞ୍ଚ ନେସଂ ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠତୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ଏୱଂ ଚେ ସତ୍ତା ଜାନେୟ୍ୟୁଂ, ୟଥାୱୁତ୍ତଂ ମହେସିନା।

ୱିପାକଂ ସଂୱିଭାଗସ୍ସ, ୟଥା ହୋତି ମହପ୍ଫଲଂ॥

‘‘ୱିନେୟ୍ୟ ମଚ୍ଛେରମଲଂ, ୱିପ୍ପସନ୍ନେନ ଚେତସା।

ଦଜ୍ଜୁଂ କାଲେନ ଅରିୟେସୁ, ୟତ୍ଥ ଦିନ୍ନଂ ମହପ୍ଫଲଂ॥

‘‘ଅନ୍ନଞ୍ଚ ଦତ୍ୱା [ଦତ୍ୱାନ (ସ୍ୟା॰)] ବହୁନୋ, ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟେସୁ ଦକ୍ଖିଣଂ।

ଇତୋ ଚୁତା ମନୁସ୍ସତ୍ତା, ସଗ୍ଗଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି ଦାୟକା॥

‘‘ତେ ଚ ସଗ୍ଗଗତା [ସଗ୍ଗଂ ଗତା (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ତତ୍ଥ, ମୋଦନ୍ତି କାମକାମିନୋ।

ୱିପାକଂ ସଂୱିଭାଗସ୍ସ, ଅନୁଭୋନ୍ତି ଅମଚ୍ଛରା’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ମେତ୍ତାଭାୱନାସୁତ୍ତଂ

୨୭ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ୟାନି କାନିଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଓପଧିକାନି ପୁଞ୍ଞକିରିୟୱତ୍ଥୂନି ସବ୍ବାନି ତାନି ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା କଲଂ ନାଗ୍ଘନ୍ତି ସୋଳସିଂ। ମେତ୍ତାୟେୱ ତାନି ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଅଧିଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଭାସତେ ଚ ତପତେ ଚ ୱିରୋଚତି ଚ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟା କାଚି ତାରକରୂପାନଂ ପଭା ସବ୍ବା ତା ଚନ୍ଦିୟା ପଭାୟ କଲଂ ନାଗ୍ଘନ୍ତି ସୋଳସିଂ, ଚନ୍ଦପଭାୟେୱ ତା ଅଧିଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଭାସତେ ଚ ତପତେ ଚ ୱିରୋଚତି ଚ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାନି କାନିଚି ଓପଧିକାନି ପୁଞ୍ଞକିରିୟୱତ୍ଥୂନି ସବ୍ବାନି ତାନି ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା କଲଂ ନାଗ୍ଘନ୍ତି ସୋଳସିଂ, ମେତ୍ତାୟେୱ ତାନି ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଅଧିଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଭାସତେ ଚ ତପତେ ଚ ୱିରୋଚତି ଚ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱସ୍ସାନଂ ପଚ୍ଛିମେ ମାସେ ସରଦସମୟେ ୱିଦ୍ଧେ ୱିଗତୱଲାହକେ ଦେୱେ [ନଭେ (ସୀ॰)] ଆଦିଚ୍ଚୋ ନଭଂ ଅବ୍ଭୁସ୍ସକ୍କମାନୋ [ଅବ୍ଭୁଗ୍ଗମମାନୋ (କ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ସବ୍ବଂ ଆକାସଗତଂ [ଆକାସଂ (ସ୍ୟା॰)] ତମଗତଂ ଅଭିୱିହଚ୍ଚ [ଅଭିହଚ୍ଚ (ସ୍ୟା॰)] ଭାସତେ ଚ ତପତେ ଚ ୱିରୋଚତି ଚ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାନି କାନିଚି ଓପଧିକାନି ପୁଞ୍ଞକିରିୟୱତ୍ଥୂନି ସବ୍ବାନି ତାନି ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା କଲଂ ନାଗ୍ଘନ୍ତି ସୋଳସିଂ, ମେତ୍ତାୟେୱ ତାନି ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଅଧିଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଭାସତେ ଚ ତପତେ ଚ ୱିରୋଚତି ଚ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ରତ୍ତିୟା ପଚ୍ଚୂସସମୟଂ ଓସଧିତାରକା ଭାସତେ ଚ ତପତେ ଚ ୱିରୋଚତି ଚ; ଏୱମେୱ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାନି କାନିଚି ଓପଧିକାନି ପୁଞ୍ଞକିରିୟୱତ୍ଥୂନି ସବ୍ବାନି ତାନି ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା କଲଂ ନାଗ୍ଘନ୍ତି ସୋଳସିଂ , ମେତ୍ତାୟେୱ ତାନି ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଅଧିଗ୍ଗହେତ୍ୱା ଭାସତେ ଚ ତପତେ ଚ ୱିରୋଚତି ଚା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ୟୋ ଚ ମେତ୍ତଂ ଭାୱୟତି, ଅପ୍ପମାଣଂ ପଟିସ୍ସତୋ।

ତନୂ [ତନୁ (ସୀ॰)] ସଂୟୋଜନା ହୋନ୍ତି, ପସ୍ସତୋ ଉପଧିକ୍ଖୟଂ॥

‘‘ଏକମ୍ପି ଚେ ପାଣମଦୁଟ୍ଠଚିତ୍ତୋ, ମେତ୍ତାୟତି କୁସଲୋ ତେନ ହୋତି।

ସବ୍ବେ ଚ ପାଣେ ମନସାନୁକମ୍ପଂ, ପହୂତମରିୟୋ ପକରୋତି ପୁଞ୍ଞଂ॥

‘‘ୟେ [ୟୋ (ସୀ॰)] ସତ୍ତସଣ୍ଡଂ ପଥୱିଂ ୱିଜିତ୍ୱା, ରାଜିସୟୋ [ରାଜୀସୟୋ (ସୀ॰)] ୟଜମାନାନୁପରିୟଗା।

ଅସ୍ସମେଧଂ ପୁରିସମେଧଂ, ସମ୍ମାପାସଂ ୱାଜପେୟ୍ୟଂ ନିରଗ୍ଗଳଂ॥

‘‘ମେତ୍ତସ୍ସ ଚିତ୍ତସ୍ସ ସୁଭାୱିତସ୍ସ, କଲମ୍ପି ତେ ନାନୁଭୱନ୍ତି ସୋଳସିଂ।

ଚନ୍ଦପ୍ପଭା ତାରଗଣାୱ ସବ୍ବେ॥

‘‘ୟୋ ନ ହନ୍ତି ନ ଘାତେତି, ନ ଜିନାତି ନ ଜାପୟେ।

ମେତ୍ତଂସୋ ସବ୍ବଭୂତେସୁ, ୱେରଂ ତସ୍ସ ନ କେନଚୀ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ସତ୍ତମଂ।

ତତିୟୋ ୱଗ୍ଗୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଚିତ୍ତଂ ମେତ୍ତଂ [ଝାୟୀ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰), ଝାୟି (ପୀ॰ କ॰)] ଉଭୋ ଅତ୍ଥେ, ପୁଞ୍ଜଂ ୱେପୁଲ୍ଲପବ୍ବତଂ।

ସମ୍ପଜାନମୁସାୱାଦୋ, ଦାନଞ୍ଚ ମେତ୍ତଭାୱନା [ମେତ୍ତଭାୱଞ୍ଚ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰), ମେତ୍ତୱାଚଞ୍ଚ (କ॰)] ॥

ସତ୍ତିମାନି ଚ [ସତ୍ତିମାନିଧ (ସୀ॰ କ॰)] ସୁତ୍ତାନି, ପୁରିମାନି ଚ ୱୀସତି।

ଏକଧମ୍ମେସୁ ସୁତ୍ତନ୍ତା, ସତ୍ତୱୀସତିସଙ୍ଗହାତି॥

ଏକକନିପାତୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।

୨. ଦୁକନିପାତୋ

୧. ପଠମୱଗ୍ଗୋ

୧. ଦୁକ୍ଖୱିହାରସୁତ୍ତଂ

୨୮ . (ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମେ ଅନୁକ୍କଟି) [( ) ସ୍ୟାମପୋତ୍ଥକେ ନତ୍ଥି] ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଦ୍ୱୀହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିହରତି ସୱିଘାତଂ ସଉପାୟାସଂ ସପରିଳାହଂ; କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଦୁଗ୍ଗତି ପାଟିକଙ୍ଖା। କତମେହି ଦ୍ୱୀହି? ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଅଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରତାୟ [ଅଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋ (ଅଟ୍ଠ॰)] ଚ, ଭୋଜନେ ଅମତ୍ତଞ୍ଞୁତାୟ [ଅମତ୍ତଞ୍ଞୂ (ଅଟ୍ଠ॰)] ଚ। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦ୍ୱୀହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିହରତି ସୱିଧାତଂ ସଉପାୟାସଂ ସପରିଳାହଂ; କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଦୁଗ୍ଗତି ପାଟିକଙ୍ଖା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ଚକ୍ଖୁ ସୋତଞ୍ଚ ଘାନଞ୍ଚ, ଜିୱ୍ହା କାୟୋ ତଥା ମନୋ।

ଏତାନି ୟସ୍ସ ଦ୍ୱାରାନି, ଅଗୁତ୍ତାନିଧ [ଅଗୁତ୍ତାନି ଚ (ସ୍ୟା॰)] ଭିକ୍ଖୁନୋ॥

‘‘ଭୋଜନମ୍ହି ଅମତ୍ତଞ୍ଞୂ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଅସଂୱୁତୋ।

କାୟଦୁକ୍ଖଂ ଚେତୋଦୁକ୍ଖଂ, ଦୁକ୍ଖଂ ସୋ ଅଧିଗଚ୍ଛତି॥

‘‘ଡୟ୍ହମାନେନ କାୟେନ, ଡୟ୍ହମାନେନ ଚେତସା।

ଦିୱା ୱା ୟଦି ୱା ରତ୍ତିଂ, ଦୁକ୍ଖଂ ୱିହରତି ତାଦିସୋ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. ସୁଖୱିହାରସୁତ୍ତଂ

୨୯ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଦ୍ୱୀହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୁଖଂ ୱିହରତି ଅୱିଘାତଂ ଅନୁପାୟାସଂ ଅପରିଳାହଂ; କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତି ପାଟିକଙ୍ଖା । କତମେହି ଦ୍ୱୀହି? ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରତାୟ ଚ, ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୁତାୟ ଚ। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦ୍ୱୀହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୁଖଂ ୱିହରତି ଅୱିଘାତଂ ଅନୁପାୟାସଂ ଅପରିଳାହଂ; କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତି ପାଟିକଙ୍ଖା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ଚକ୍ଖୁ ସୋତଞ୍ଚ ଘାନଞ୍ଚ, ଜିୱ୍ହା କାୟୋ ତଥା [ଅଥୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କ॰)] ମନୋ।

ଏତାନି ୟସ୍ସ ଦ୍ୱାରାନି, ସୁଗୁତ୍ତାନିଧ ଭିକ୍ଖୁନୋ॥

‘‘ଭୋଜନମ୍ହି ଚ ମତ୍ତଞ୍ଞୂ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଚ ସଂୱୁତୋ।

କାୟସୁଖଂ ଚେତୋସୁଖଂ, ସୁଖଂ ସୋ ଅଧିଗଚ୍ଛତି॥

‘‘ଅଡୟ୍ହମାନେନ କାୟେନ, ଅଡୟ୍ହମାନେନ ଚେତସା।

ଦିୱା ୱା ୟଦି ୱା ରତ୍ତିଂ, ସୁଖଂ ୱିହରତି ତାଦିସୋ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ତପନୀୟସୁତ୍ତଂ

୩୦ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଦ୍ୱେମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ତପନୀୟା। କତମେ ଦ୍ୱେ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ଅକତକଲ୍ୟାଣୋ ହୋତି, ଅକତକୁସଲୋ, ଅକତଭୀରୁତ୍ତାଣୋ, କତପାପୋ, କତଲୁଦ୍ଦୋ, କତକିବ୍ବିସୋ। ସୋ ‘ଅକତଂ ମେ କଲ୍ୟାଣ’ନ୍ତିପି ତପ୍ପତି, ‘କତଂ ମେ ପାପ’ନ୍ତିପି ତପ୍ପତି। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମା ତପନୀୟା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ କତ୍ୱା, ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତାନି ଚ।

ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ କତ୍ୱା, ୟଞ୍ଚଞ୍ଞଂ ଦୋସସଞ୍ହିତଂ॥

‘‘ଅକତ୍ୱା କୁସଲଂ କମ୍ମଂ, କତ୍ୱାନାକୁସଲଂ ବହୁଂ।

କାୟସ୍ସ ଭେଦା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ, ନିରୟଂ ସୋପପଜ୍ଜତୀ’’ତି [ନିରୟଂ ସୋ ଉପପଜ୍ଜତୀତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଅତପନୀୟସୁତ୍ତଂ

୩୧ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଦ୍ୱେମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ଅତପନୀୟା। କତମେ ଦ୍ୱେ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ କତକଲ୍ୟାଣୋ ହୋତି, କତକୁସଲୋ, କତଭୀରୁତ୍ତାଣୋ, ଅକତପାପୋ, ଅକତଲୁଦ୍ଦୋ, ଅକତକିବ୍ବିସୋ। ସୋ ‘କତଂ ମେ କଲ୍ୟାଣ’ନ୍ତିପି ନ ତପ୍ପତି, ‘ଅକତଂ ମେ ପାପ’ନ୍ତିପି ନ ତପ୍ପତି। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମା ଅତପନୀୟା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ ହିତ୍ୱା, ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତାନି ଚ।

ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ ହିତ୍ୱା, ୟଞ୍ଚଞ୍ଞଂ ଦୋସସଞ୍ହିତଂ॥

‘‘ଅକତ୍ୱାକୁସଲଂ କମ୍ମଂ, କତ୍ୱାନ କୁସଲଂ ବହୁଂ।

କାୟସ୍ସ ଭେଦା ସପ୍ପଞ୍ଞୋ, ସଗ୍ଗଂ ସୋ ଉପପଜ୍ଜତୀ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ପଠମସୀଲସୁତ୍ତଂ

୩୨ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଦ୍ୱୀହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ୟଥାଭତଂ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଏୱଂ ନିରୟେ। କତମେହି ଦ୍ୱୀହି? ପାପକେନ ଚ ସୀଲେନ, ପାପିକାୟ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟା। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦ୍ୱୀହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ୟଥାଭତଂ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଏୱଂ ନିରୟେ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ପାପକେନ ଚ ସୀଲେନ, ପାପିକାୟ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟା।

ଏତେହି ଦ୍ୱୀହି ଧମ୍ମେହି, ୟୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ନରୋ।

କାୟସ୍ସ ଭେଦା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ, ନିରୟଂ ସୋପପଜ୍ଜତୀ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଦୁତିୟସୀଲସୁତ୍ତଂ

୩୩ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଦ୍ୱୀହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ୟଥାଭତଂ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଏୱଂ ସଗ୍ଗେ। କତମେହି ଦ୍ୱୀହି ? ଭଦ୍ଦକେନ ଚ ସୀଲେନ, ଭଦ୍ଦିକାୟ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟା। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦ୍ୱୀହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ୟଥାଭତଂ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଏୱଂ ସଗ୍ଗେ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ଭଦ୍ଦକେନ ଚ ସୀଲେନ, ଭଦ୍ଦିକାୟ ଚ ଦିଟ୍ଠିୟା।

ଏତେହି ଦ୍ୱୀହି ଧମ୍ମେହି, ୟୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ନରୋ।

କାୟସ୍ସ ଭେଦା ସପ୍ପଞ୍ଞୋ, ସଗ୍ଗଂ ସୋ ଉପପଜ୍ଜତୀ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଆତାପୀସୁତ୍ତଂ

୩୪ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଅନାତାପୀ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନୋତ୍ତାପୀ [ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀ (ବହୂସୁ) ଅଟ୍ଠକଥା ପସ୍ସିତବ୍ବା] ଅଭବ୍ବୋ ସମ୍ବୋଧାୟ, ଅଭବ୍ବୋ ନିବ୍ବାନାୟ, ଅଭବ୍ବୋ ଅନୁତ୍ତରସ୍ସ ୟୋଗକ୍ଖେମସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ। ଆତାପୀ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଓତ୍ତାପୀ [ଓତ୍ତପ୍ପୀ (ବହୂସୁ)] ଭବ୍ବୋ ସମ୍ବୋଧାୟ, ଭବ୍ବୋ ନିବ୍ବାନାୟ, ଭବ୍ବୋ ଅନୁତ୍ତରସ୍ସ ୟୋଗକ୍ଖେମସ୍ସ ଅଧିଗମାୟା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ । ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ଅନାତାପୀ ଅନୋତ୍ତାପୀ, କୁସୀତୋ ହୀନୱୀରିୟୋ।

ୟୋ ଥୀନମିଦ୍ଧବହୁଲୋ, ଅହିରୀକୋ ଅନାଦରୋ।

ଅଭବ୍ବୋ ତାଦିସୋ ଭିକ୍ଖୁ, ଫୁଟ୍ଠୁଂ ସମ୍ବୋଧିମୁତ୍ତମଂ॥

‘‘ୟୋ ଚ ସତିମା ନିପକୋ ଝାୟୀ, ଆତାପୀ ଓତ୍ତାପୀ ଚ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ।

ସଂୟୋଜନଂ ଜାତିଜରାୟ ଛେତ୍ୱା, ଇଧେୱ ସମ୍ବୋଧିମନୁତ୍ତରଂ ଫୁସେ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ପଠମନକୁହନସୁତ୍ତଂ

୩୫ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ନୟିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତି ଜନକୁହନତ୍ଥଂ, ନ ଜନଲପନତ୍ଥଂ, ନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକାନିସଂସତ୍ଥଂ, ନ ‘ଇତି ମଂ ଜନୋ ଜାନାତୂ’ତି। ଅଥ ଖୋ ଇଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ , ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତି ସଂୱରତ୍ଥଞ୍ଚେୱ ପହାନତ୍ଥଞ୍ଚା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ସଂୱରତ୍ଥଂ ପହାନତ୍ଥଂ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଅନୀତିହଂ।

ଅଦେସୟି ସୋ ଭଗୱା, ନିବ୍ବାନୋଗଧଗାମିନଂ॥

‘‘ଏସ ମଗ୍ଗୋ ମହତ୍ତେହି [ମହନ୍ତେହି (ସୀ॰ କ॰), ମହତ୍ଥେହି (ସ୍ୟା॰)] , ଅନୁୟାତୋ ମହେସିଭି [ମହେସିନୋ (ସୀ॰ କ॰)] ।

ୟେ ୟେ ତଂ ପଟିପଜ୍ଜନ୍ତି, ୟଥା ବୁଦ୍ଧେନ ଦେସିତଂ।

ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରିସ୍ସନ୍ତି, ସତ୍ଥୁସାସନକାରିନୋ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଦୁତିୟନକୁହନସୁତ୍ତଂ

୩୬ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ନୟିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତି ଜନକୁହନତ୍ଥଂ, ନ ଜନଲପନତ୍ଥଂ, ନ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକାନିସଂସତ୍ଥଂ, ନ ‘ଇତି ମଂ ଜନୋ ଜାନାତୂ’ତି। ଅଥ ଖୋ ଇଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତି ଅଭିଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚେୱ ପରିଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ଅଭିଞ୍ଞତ୍ଥଂ ପରିଞ୍ଞତ୍ଥଂ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଅନୀତିହଂ।

ଅଦେସୟି ସୋ ଭଗୱା, ନିବ୍ବାନୋଗଧଗାମିନଂ॥

‘‘ଏସ ମଗ୍ଗୋ ମହତ୍ତେହି, ଅନୁୟାତୋ ମହେସିଭି।

ୟେ ୟେ ତଂ ପଟିପଜ୍ଜନ୍ତି, ୟଥା ବୁଦ୍ଧେନ ଦେସିତଂ।

ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରିସ୍ସନ୍ତି, ସତ୍ଥୁସାସନକାରିନୋ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ସୋମନସ୍ସସୁତ୍ତଂ

୩୭ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଦ୍ୱୀହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୁଖସୋମନସ୍ସବହୁଲୋ ୱିହରତି, ୟୋନି ଚସ୍ସ [ୟୋନିସୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰), ୟୋନିସ୍ସ (କ॰)] ଆରଦ୍ଧା ହୋତି ଆସୱାନଂ ଖୟାୟ। କତମେହି ଦ୍ୱୀହି? ସଂୱେଜନୀୟେସୁ ଠାନେସୁ ସଂୱେଜନେନ, ସଂୱିଗ୍ଗସ୍ସ ଚ ୟୋନିସୋ ପଧାନେନ। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦ୍ୱୀହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୁଖସୋମନସ୍ସବହୁଲୋ ୱିହରତି, ୟୋନି ଚସ୍ସ ଆରଦ୍ଧା ହୋତି ଆସୱାନଂ ଖୟାୟା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ସଂୱେଜନୀୟଟ୍ଠାନେସୁ [ସଂୱେଜନୀୟେସୁ ଠାନେସୁ (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] , ସଂୱିଜ୍ଜେଥେୱ ପଣ୍ଡିତୋ।

ଆତାପୀ ନିପକୋ ଭିକ୍ଖୁ, ପଞ୍ଞାୟ ସମୱେକ୍ଖିୟ॥

‘‘ଏୱଂ ୱିହାରୀ ଆତାପୀ, ସନ୍ତୱୁତ୍ତି ଅନୁଦ୍ଧତୋ।

ଚେତୋସମଥମନୁୟୁତ୍ତୋ, ଖୟଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପାପୁଣେ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଦସମଂ।

ପଠମୋ ୱଗ୍ଗୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଦ୍ୱେ ଚ ଭିକ୍ଖୂ ତପନୀୟା, ତପନୀୟା ପରତ୍ଥେହି।

ଆତାପୀ [ଦ୍ୱେ ପାଦା (କ॰), ଦ୍ୱେ ଆତାପୀ (ସୀ॰)] ନକୁହନା ଦ୍ୱେ [ନ କୁହନା ଚ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] , ସୋମନସ୍ସେନ ତେ ଦସାତି॥

୨. ଦୁତିୟୱଗ୍ଗୋ

୧. ୱିତକ୍କସୁତ୍ତଂ

୩୮ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତଥାଗତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରହନ୍ତଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ ଦ୍ୱେ ୱିତକ୍କା ବହୁଲଂ ସମୁଦାଚରନ୍ତି – ଖେମୋ ଚ ୱିତକ୍କୋ, ପୱିୱେକୋ ଚ [ୱିୱେକୋ ଚ (ସ୍ୟା॰)] । ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝାରାମୋ [ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜାରାମୋ (କ॰), ଅବ୍ୟାବଜ୍ଝାରାମୋ (?)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝରତୋ। ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତଂ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝାରାମଂ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝରତଂ ଏସେୱ ୱିତକ୍କୋ ବହୁଲଂ ସମୁଦାଚରତି – ‘ଇମାୟାହଂ ଇରିୟାୟ ନ କିଞ୍ଚି ବ୍ୟାବାଧେମି ତସଂ ୱା ଥାୱରଂ ୱା’ତି।

‘‘ପୱିୱେକାରାମୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ପୱିୱେକରତୋ। ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତଂ ପୱିୱେକାରାମଂ ପୱିୱେକରତଂ ଏସେୱ ୱିତକ୍କୋ ବହୁଲଂ ସମୁଦାଚରତି – ‘ୟଂ ଅକୁସଲଂ ତଂ ପହୀନ’ନ୍ତି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୁମ୍ହେପି ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝାରାମା ୱିହରଥ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝରତା। ତେସଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୁମ୍ହାକଂ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝାରାମାନଂ ୱିହରତଂ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝରତାନଂ ଏସେୱ ୱିତକ୍କୋ ବହୁଲଂ ସମୁଦାଚରିସ୍ସତି – ‘ଇମାୟ ମୟଂ ଇରିୟାୟ ନ କିଞ୍ଚି ବ୍ୟାବାଧେମ ତସଂ ୱା ଥାୱରଂ ୱା’ତି।

‘‘ପୱିୱେକାରାମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିହରଥ ପୱିୱେକରତା। ତେସଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୁମ୍ହାକଂ ପୱିୱେକାରାମାନଂ ୱିହରତଂ ପୱିୱେକରତାନଂ ଏସେୱ ୱିତକ୍କୋ ବହୁଲଂ ସମୁଦାଚରିସ୍ସତି – ‘କିଂ ଅକୁସଲଂ, କିଂ ଅପ୍ପହୀନଂ, କିଂ ପଜହାମା’’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ତଥାଗତଂ ବୁଦ୍ଧମସୟ୍ହସାହିନଂ, ଦୁୱେ ୱିତକ୍କା ସମୁଦାଚରନ୍ତି ନଂ।

ଖେମୋ ୱିତକ୍କୋ ପଠମୋ ଉଦୀରିତୋ, ତତୋ ୱିୱେକୋ ଦୁତିୟୋ ପକାସିତୋ॥

‘‘ତମୋନୁଦଂ ପାରଗତଂ ମହେସିଂ, ତଂ ପତ୍ତିପତ୍ତଂ ୱସିମଂ ଅନାସୱଂ।

ୱିସନ୍ତରଂ [ୱେସନ୍ତରଂ (ସୀ॰ କ॰), ୱିସ୍ସନ୍ତରଂ (ପୀ॰)] ତଣ୍ହକ୍ଖୟେ ୱିମୁତ୍ତଂ, ତଂ ୱେ ମୁନିଂ ଅନ୍ତିମଦେହଧାରିଂ।

ମାରଞ୍ଜହଂ [ମାରଜହଂ (ସ୍ୟା॰), ମାନଜହଂ (ସୀ॰ କ॰), ମାନଂ ଜହଂ (ପୀ॰)] ବ୍ରୂମି ଜରାୟ ପାରଗୁଂ॥

‘‘ସେଲେ ୟଥା ପବ୍ବତମୁଦ୍ଧନିଟ୍ଠିତୋ, ୟଥାପି ପସ୍ସେ ଜନତଂ ସମନ୍ତତୋ।

ତଥୂପମଂ ଧମ୍ମମୟଂ ସୁମେଧୋ, ପାସାଦମାରୁୟ୍ହ ସମନ୍ତଚକ୍ଖୁ।

ସୋକାୱତିଣ୍ଣଂ ଜନତମପେତସୋକୋ, ଅୱେକ୍ଖତି ଜାତିଜରାଭିଭୂତ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. ଦେସନାସୁତ୍ତଂ

୩୯ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତଥାଗତସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମଦେସନା ପରିୟାୟେନ ଭୱନ୍ତି। କତମା ଦ୍ୱେ? ‘ପାପଂ ପାପକତୋ ପସ୍ସଥା’ତି – ଅୟଂ ପଠମା ଧମ୍ମଦେସନା; ‘ପାପଂ ପାପକତୋ ଦିସ୍ୱା ତତ୍ଥ ନିବ୍ବିନ୍ଦଥ ୱିରଜ୍ଜଥ ୱିମୁଚ୍ଚଥା’ତି – ଅୟଂ ଦୁତିୟା ଧମ୍ମଦେସନା। ତଥାଗତସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ଇମା ଦ୍ୱେ ଧମ୍ମଦେସନା ପରିୟାୟେନ ଭୱନ୍ତୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ତଥାଗତସ୍ସ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ, ସବ୍ବଭୂତାନୁକମ୍ପିନୋ।

ପରିୟାୟୱଚନଂ ପସ୍ସ, ଦ୍ୱେ ଚ ଧମ୍ମା ପକାସିତା॥

‘‘ପାପକଂ ପସ୍ସଥ ଚେତଂ [ଚେକଂ (ସୀ॰ ପୀ॰), ଛେକା (ସ୍ୟା॰)] , ତତ୍ଥ ଚାପି ୱିରଜ୍ଜଥ।

ତତୋ ୱିରତ୍ତଚିତ୍ତାସେ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତଂ କରିସ୍ସଥା’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ୱିଜ୍ଜାସୁତ୍ତଂ

୪୦ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଅୱିଜ୍ଜା , ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ସମାପତ୍ତିୟା ଅନ୍ୱଦେୱ ଅହିରିକଂ ଅନୋତ୍ତପ୍ପଂ; ୱିଜ୍ଜା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁବ୍ବଙ୍ଗମା କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ସମାପତ୍ତିୟା ଅନ୍ୱଦେୱ ହିରୋତ୍ତପ୍ପ’’ନ୍ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ୟା କାଚିମା ଦୁଗ୍ଗତିୟୋ, ଅସ୍ମିଂ ଲୋକେ ପରମ୍ହି ଚ।

ଅୱିଜ୍ଜାମୂଲିକା ସବ୍ବା, ଇଚ୍ଛାଲୋଭସମୁସ୍ସୟା॥

‘‘ୟତୋ ଚ ହୋତି ପାପିଚ୍ଛୋ, ଅହିରୀକୋ ଅନାଦରୋ।

ତତୋ ପାପଂ ପସୱତି, ଅପାୟଂ ତେନ ଗଚ୍ଛତି॥

‘‘ତସ୍ମା ଛନ୍ଦଞ୍ଚ ଲୋଭଞ୍ଚ, ଅୱିଜ୍ଜଞ୍ଚ ୱିରାଜୟଂ।

ୱିଜ୍ଜଂ ଉପ୍ପାଦୟଂ ଭିକ୍ଖୁ, ସବ୍ବା ଦୁଗ୍ଗତିୟୋ ଜହେ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ତତିୟଂ।

୪. ପଞ୍ଞାପରିହୀନସୁତ୍ତଂ

୪୧ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସୁପରିହୀନା ୟେ ଅରିୟାୟ ପଞ୍ଞାୟ ପରିହୀନା। ତେ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିହରନ୍ତି ସୱିଘାତଂ ସଉପାୟାସଂ ସପରିଳାହଂ; କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଦୁଗ୍ଗତି ପାଟିକଙ୍ଖା। ତେ [ତେ ଚ ଖୋ (?)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ଅପରିହୀନା ୟେ ଅରିୟାୟ ପଞ୍ଞାୟ ଅପରିହୀନା। ତେ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୁଖଂ ୱିହରନ୍ତି ଅୱିଘାତଂ ଅନୁପାୟାସଂ ଅପରିଳାହଂ; କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତି ପାଟିକଙ୍ଖା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ପଞ୍ଞାୟ ପରିହାନେନ, ପସ୍ସ ଲୋକଂ ସଦେୱକଂ।

ନିୱିଟ୍ଠଂ ନାମରୂପସ୍ମିଂ, ଇଦଂ ସଚ୍ଚନ୍ତି ମଞ୍ଞତି॥

‘‘ପଞ୍ଞା ହି ସେଟ୍ଠା ଲୋକସ୍ମିଂ, ୟାୟଂ ନିବ୍ବେଧଗାମିନୀ।

ୟାୟ ସମ୍ମା ପଜାନାତି, ଜାତିଭୱପରିକ୍ଖୟଂ॥

‘‘ତେସଂ ଦେୱା ମନୁସ୍ସା ଚ, ସମ୍ବୁଦ୍ଧାନଂ ସତୀମତଂ।

ପିହୟନ୍ତି ହାସପଞ୍ଞାନଂ [ହାସୁପଞ୍ଞାନଂ (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] , ସରୀରନ୍ତିମଧାରିନ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ସୁକ୍କଧମ୍ମସୁତ୍ତଂ

୪୨ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଦ୍ୱେମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁକ୍କା ଧମ୍ମା ଲୋକଂ ପାଲେନ୍ତି। କତମେ ଦ୍ୱେ? ହିରୀ [ହିରି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଚ, ଓତ୍ତପ୍ପଞ୍ଚ। ଇମେ ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦ୍ୱେ ସୁକ୍କା ଧମ୍ମା ଲୋକଂ ନ ପାଲେୟ୍ୟୁଂ, ନୟିଧ ପଞ୍ଞାୟେଥ ମାତାତି ୱା ମାତୁଚ୍ଛାତି ୱା ମାତୁଲାନୀତି ୱା ଆଚରିୟଭରିୟାତି ୱା ଗରୂନଂ ଦାରାତି ୱା। ସମ୍ଭେଦଂ ଲୋକୋ ଅଗମିସ୍ସ ୟଥା ଅଜେଳକା କୁକ୍କୁଟସୂକରା ସୋଣସିଙ୍ଗାଲା [ସୋଣସିଗାଲା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] । ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେ ଦ୍ୱେ ସୁକ୍କା ଧମ୍ମା ଲୋକଂ ପାଲେନ୍ତି ତସ୍ମା ପଞ୍ଞାୟତି ମାତାତି ୱା ମାତୁଚ୍ଛାତି ୱା ମାତୁଲାନୀତି ୱା ଆଚରିୟଭରିୟାତି ୱା ଗରୂନଂ ଦାରାତି ୱା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ୟେସଂ ଚେ ହିରିଓତ୍ତପ୍ପଂ, ସବ୍ବଦା ଚ ନ ୱିଜ୍ଜତି।

ୱୋକ୍କନ୍ତା ସୁକ୍କମୂଲା ତେ, ଜାତିମରଣଗାମିନୋ॥

‘‘ୟେସଞ୍ଚ ହିରିଓତ୍ତପ୍ପଂ, ସଦା ସମ୍ମା ଉପଟ୍ଠିତା।

ୱିରୂଳ୍ହବ୍ରହ୍ମଚରିୟା ତେ, ସନ୍ତୋ ଖୀଣପୁନବ୍ଭୱା’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଅଜାତସୁତ୍ତଂ

୪୩ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ , ଅଜାତଂ ଅଭୂତଂ ଅକତଂ ଅସଙ୍ଖତଂ। ନୋ ଚେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭୱିସ୍ସ ଅଜାତଂ ଅଭୂତଂ ଅକତଂ ଅସଙ୍ଖତଂ, ନୟିଧ ଜାତସ୍ସ ଭୂତସ୍ସ କତସ୍ସ ସଙ୍ଖତସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ପଞ୍ଞାୟେଥ। ୟସ୍ମା ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତ୍ଥି ଅଜାତଂ ଅଭୂତଂ ଅକତଂ ଅସଙ୍ଖତଂ, ତସ୍ମା ଜାତସ୍ସ ଭୂତସ୍ସ କତସ୍ସ ସଙ୍ଖତସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ପଞ୍ଞାୟତୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ଜାତଂ ଭୂତଂ ସମୁପ୍ପନ୍ନଂ, କତଂ ସଙ୍ଖତମଦ୍ଧୁୱଂ।

ଜରାମରଣସଙ୍ଘାଟଂ, ରୋଗନୀଳଂ [ରୋଗନିଡ୍ଢଂ (ସୀ॰)] ପଭଙ୍ଗୁରଂ [ପଭଙ୍ଗୁନଂ (କ॰ ସୀ॰ କ॰), ପଭଙ୍ଗୁଣଂ (ସ୍ୟା॰)] ॥

‘‘ଆହାରନେତ୍ତିପ୍ପଭୱଂ, ନାଲଂ ତଦଭିନନ୍ଦିତୁଂ।

ତସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ସନ୍ତଂ, ଅତକ୍କାୱଚରଂ ଧୁୱଂ॥

‘‘ଅଜାତଂ ଅସମୁପ୍ପନ୍ନଂ, ଅସୋକଂ ୱିରଜଂ ପଦଂ।

ନିରୋଧୋ ଦୁକ୍ଖଧମ୍ମାନଂ, ସଙ୍ଖାରୂପସମୋ ସୁଖୋ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ନିବ୍ବାନଧାତୁସୁତ୍ତଂ

୪୪ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଦ୍ୱେମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିବ୍ବାନଧାତୁୟୋ। କତମେ ଦ୍ୱେ? ସଉପାଦିସେସା ଚ ନିବ୍ବାନଧାତୁ, ଅନୁପାଦିସେସା ଚ ନିବ୍ବାନଧାତୁ।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଉପାଦିସେସା ନିବ୍ବାନଧାତୁ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରହଂ ହୋତି ଖୀଣାସୱୋ ୱୁସିତୱା କତକରଣୀୟୋ ଓହିତଭାରୋ ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥୋ ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନୋ ସମ୍ମଦଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତୋ। ତସ୍ସ ତିଟ୍ଠନ୍ତେୱ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟାନି ୟେସଂ ଅୱିଘାତତ୍ତା [ଅୱିଗତତ୍ତା (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ମନାପାମନାପଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋତି, ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଟିସଂୱେଦେତି । ତସ୍ସ ୟୋ ରାଗକ୍ଖୟୋ, ଦୋସକ୍ଖୟୋ, ମୋହକ୍ଖୟୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଉପାଦିସେସା ନିବ୍ବାନଧାତୁ।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁପାଦିସେସା ନିବ୍ବାନଧାତୁ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରହଂ ହୋତି ଖୀଣାସୱୋ ୱୁସିତୱା କତକରଣୀୟୋ ଓହିତଭାରୋ ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥୋ ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନୋ ସମ୍ମଦଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତୋ। ତସ୍ସ ଇଧେୱ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସବ୍ବୱେଦୟିତାନି ଅନଭିନନ୍ଦିତାନି ସୀତି ଭୱିସ୍ସନ୍ତି [ସୀତୀଭୱିସ୍ସନ୍ତି (?)] । ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁପାଦିସେସା ନିବ୍ବାନଧାତୁ। ଇମା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦ୍ୱେ ନିବ୍ବାନଧାତୁୟୋ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ଦୁୱେ ଇମା ଚକ୍ଖୁମତା ପକାସିତା, ନିବ୍ବାନଧାତୂ ଅନିସ୍ସିତେନ ତାଦିନା।

ଏକା ହି ଧାତୁ ଇଧ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକା, ସଉପାଦିସେସା ଭୱନେତ୍ତିସଙ୍ଖୟା।

ଅନୁପାଦିସେସା ପନ ସମ୍ପରାୟିକା, ୟମ୍ହି ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି ଭୱାନି ସବ୍ବସୋ॥

‘‘ୟେ ଏତଦଞ୍ଞାୟ ପଦଂ ଅସଙ୍ଖତଂ, ୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତା ଭୱନେତ୍ତିସଙ୍ଖୟା।

ତେ ଧମ୍ମସାରାଧିଗମା ଖୟେ ରତା, ପହଂସୁ ତେ ସବ୍ବଭୱାନି ତାଦିନୋ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ପଟିସଲ୍ଲାନସୁତ୍ତଂ

୪୫ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ପଟିସଲ୍ଲାନାରାମା [ପଟିସଲ୍ଲାନାରାମା (କ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିହରଥ ପଟିସଲ୍ଲାନରତା, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚେତୋସମଥମନୁୟୁତ୍ତା, ଅନିରାକତଜ୍ଝାନା, ୱିପସ୍ସନାୟ ସମନ୍ନାଗତା, ବ୍ରୂହେତା ସୁଞ୍ଞାଗାରାନଂ । ପଟିସଲ୍ଲାନାରାମାନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିହରତଂ ପଟିସଲ୍ଲାନରତାନଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚେତୋସମଥମନୁୟୁତ୍ତାନଂ ଅନିରାକତମଜ୍ଝାନାନଂ ୱିପସ୍ସନାୟ ସମନ୍ନାଗତାନଂ ବ୍ରୂହେତାନଂ ସୁଞ୍ଞାଗାରାନଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଫଲାନଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ଫଲଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅଞ୍ଞା, ସତି ୱା ଉପାଦିସେସେ ଅନାଗାମିତା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ୟେ ସନ୍ତଚିତ୍ତା ନିପକା, ସତିମନ୍ତୋ ଚ [ସତିମନ୍ତୋୱ (ସୀ॰ କ॰)] ଝାୟିନୋ।

ସମ୍ମା ଧମ୍ମଂ ୱିପସ୍ସନ୍ତି, କାମେସୁ ଅନପେକ୍ଖିନୋ॥

‘‘ଅପ୍ପମାଦରତା ସନ୍ତା, ପମାଦେ ଭୟଦସ୍ସିନୋ।

ଅଭବ୍ବା ପରିହାନାୟ, ନିବ୍ବାନସ୍ସେୱ ସନ୍ତିକେ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ସିକ୍ଖାନିସଂସସୁତ୍ତଂ

୪୬ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ସିକ୍ଖାନିସଂସା , ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିହରଥ ପଞ୍ଞୁତ୍ତରା ୱିମୁତ୍ତିସାରା ସତାଧିପତେୟ୍ୟା। ସିକ୍ଖାନିସଂସାନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିହରତଂ ପଞ୍ଞୁତ୍ତରାନଂ ୱିମୁତ୍ତିସାରାନଂ ସତାଧିପତେୟ୍ୟାନଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଫଲାନଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ଫଲଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅଞ୍ଞା, ସତି ୱା ଉପାଦିସେସେ ଅନାଗାମିତା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ପରିପୁଣ୍ଣସିକ୍ଖଂ [ପରିପୁଣ୍ଣସେଖଂ (ସୀ॰), ପରିପୁଣ୍ଣସେକ୍ଖଂ (ସ୍ୟା॰)] ଅପହାନଧମ୍ମଂ, ପଞ୍ଞୁତ୍ତରଂ ଜାତିଖୟନ୍ତଦସ୍ସିଂ।

ତଂ ୱେ ମୁନିଂ ଅନ୍ତିମଦେହଧାରିଂ, ମାରଞ୍ଜହଂ ବ୍ରୂମି ଜରାୟ ପାରଗୁଂ॥

‘‘ତସ୍ମା ସଦା ଝାନରତା ସମାହିତା, ଆତାପିନୋ ଜାତିଖୟନ୍ତଦସ୍ସିନୋ।

ମାରଂ ସସେନଂ ଅଭିଭୁୟ୍ୟ ଭିକ୍ଖୱୋ, ଭୱଥ ଜାତିମରଣସ୍ସ ପାରଗା’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଜାଗରିୟସୁତ୍ତଂ

୪୭ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଜାଗରୋ ଚସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିହରେୟ୍ୟ ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ ସମାହିତୋ ପମୁଦିତୋ ୱିପ୍ପସନ୍ନୋ ଚ ତତ୍ଥ କାଲୱିପସ୍ସୀ ଚ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ। ଜାଗରସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ୱିହରତୋ ସତସ୍ସ ସମ୍ପଜାନସ୍ସ ସମାହିତସ୍ସ ପମୁଦିତସ୍ସ ୱିପ୍ପସନ୍ନସ୍ସ ତତ୍ଥ କାଲୱିପସ୍ସିନୋ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଫଲାନଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ଫଲଂ ପାଟିକଙ୍ଖଂ – ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଅଞ୍ଞା, ସତି ୱା ଉପାଦିସେସେ ଅନାଗାମିତା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ଜାଗରନ୍ତା ସୁଣାଥେତଂ, ୟେ ସୁତ୍ତା ତେ ପବୁଜ୍ଝଥ।

ସୁତ୍ତା ଜାଗରିତଂ ସେୟ୍ୟୋ, ନତ୍ଥି ଜାଗରତୋ ଭୟଂ॥

‘‘ୟୋ ଜାଗରୋ ଚ ସତିମା ସମ୍ପଜାନୋ, ସମାହିତୋ ମୁଦିତୋ ୱିପ୍ପସନ୍ନୋ ଚ।

କାଲେନ ସୋ ସମ୍ମା ଧମ୍ମଂ ପରିୱୀମଂସମାନୋ, ଏକୋଦିଭୂତୋ ୱିହନେ ତମଂ ସୋ॥

‘‘ତସ୍ମା ହୱେ ଜାଗରିୟଂ ଭଜେଥ, ଆତାପୀ ଭିକ୍ଖୁ ନିପକୋ ଝାନଲାଭୀ।

ସଂୟୋଜନଂ ଜାତିଜରାୟ ଛେତ୍ୱା, ଇଧେୱ ସମ୍ବୋଧିମନୁତ୍ତରଂ ଫୁସେ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଦସମଂ।

୧୧. ଆପାୟିକସୁତ୍ତଂ

୪୮ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଦ୍ୱେମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆପାୟିକା ନେରୟିକା ଇଦମପ୍ପହାୟ। କତମେ ଦ୍ୱେ? ୟୋ ଚ ଅବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ବ୍ରହ୍ମଚାରିପଟିଞ୍ଞୋ, ୟୋ ଚ ପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ଚରନ୍ତଂ ଅମୂଲକେନ ଅବ୍ରହ୍ମଚରିୟେନ ଅନୁଦ୍ଧଂସେତି। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦ୍ୱେ ଆପାୟିକା ନେରୟିକା ଇଦମପ୍ପହାୟା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ଅଭୂତୱାଦୀ ନିରୟଂ ଉପେତି, ୟୋ ୱାପି କତ୍ୱା ନ କରୋମି ଚାହ।

ଉଭୋପି ତେ ପେଚ୍ଚ ସମା ଭୱନ୍ତି, ନିହୀନକମ୍ମା ମନୁଜା ପରତ୍ଥ॥

‘‘କାସାୱକଣ୍ଠା ବହୱୋ, ପାପଧମ୍ମା ଅସଞ୍ଞତା।

ପାପା ପାପେହି କମ୍ମେହି, ନିରୟଂ ତେ ଉପପଜ୍ଜରେ॥

‘‘ସେୟ୍ୟୋ ଅୟୋଗୁଳୋ ଭୁତ୍ତୋ, ତତ୍ତୋ ଅଗ୍ଗିସିଖୂପମୋ।

ୟଞ୍ଚେ ଭୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ ଦୁସ୍ସୀଲୋ, ରଟ୍ଠପିଣ୍ଡମସଞ୍ଞତୋ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଏକାଦସମଂ।

୧୨. ଦିଟ୍ଠିଗତସୁତ୍ତଂ

୪୯ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଦ୍ୱୀହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦିଟ୍ଠିଗତେହି ପରିୟୁଟ୍ଠିତା ଦେୱମନୁସ୍ସା ଓଲୀୟନ୍ତି ଏକେ, ଅତିଧାୱନ୍ତି ଏକେ; ଚକ୍ଖୁମନ୍ତୋ ଚ ପସ୍ସନ୍ତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଓଲୀୟନ୍ତି ଏକେ? ଭୱାରାମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱମନୁସ୍ସା ଭୱରତା ଭୱସମ୍ମୁଦିତା ତେସଂ ଭୱନିରୋଧାୟ ଧମ୍ମେ ଦେସିୟମାନେ ଚିତ୍ତଂ ନ ପକ୍ଖନ୍ଦତି ନ ପସୀଦତି ନ ସନ୍ତିଟ୍ଠତି ନାଧିମୁଚ୍ଚତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଓଲୀୟନ୍ତି ଏକେ।

‘‘କଥଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତିଧାୱନ୍ତି ଏକେ? ଭୱେନେୱ ଖୋ ପନେକେ ଅଟ୍ଟୀୟମାନା ହରାୟମାନା ଜିଗୁଚ୍ଛମାନା ୱିଭୱଂ ଅଭିନନ୍ଦନ୍ତି – ୟତୋ କିର, ଭୋ, ଅୟଂ ଅତ୍ତା [ସତ୍ତୋ (ସୀ॰ କ॰)] କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଉଚ୍ଛିଜ୍ଜତି ୱିନସ୍ସତି ନ ହୋତି ପରଂ ମରଣା; ଏତଂ ସନ୍ତଂ ଏତଂ ପଣୀତଂ ଏତଂ ୟାଥାୱନ୍ତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତିଧାୱନ୍ତି ଏକେ।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁମନ୍ତୋ ପସ୍ସନ୍ତି? ଇଧ ଭିକ୍ଖୁ ଭୂତଂ ଭୂତତୋ ପସ୍ସତି; ଭୂତଂ ଭୂତତୋ ଦିସ୍ୱା ଭୂତସ୍ସ ନିବ୍ବିଦାୟ ୱିରାଗାୟ ନିରୋଧାୟ ପଟିପନ୍ନୋ ହୋତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁମନ୍ତୋ ପସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ୟେ [ୟୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଭୂତଂ ଭୂତତୋ ଦିସ୍ୱା, ଭୂତସ୍ସ ଚ ଅତିକ୍କମଂ।

ୟଥାଭୂତେ ୱିମୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭୱତଣ୍ହା ପରିକ୍ଖୟା॥

‘‘ସ ୱେ [ସଚେ (କ॰ ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଭୂତପରିଞ୍ଞୋ, ସୋ ୱୀତତଣ୍ହୋ ଭୱାଭୱେ।

ଭୂତସ୍ସ ୱିଭୱା ଭିକ୍ଖୁ, ନାଗଚ୍ଛତି ପୁନବ୍ଭୱ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଦ୍ୱାଦସମଂ।

ଦୁତିୟୋ ୱଗ୍ଗୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଦ୍ୱେ ଇନ୍ଦ୍ରିୟା ଦ୍ୱେ ତପନୀୟା, ସୀଲେନ ଅପରେ ଦୁୱେ।

ଅନୋତ୍ତାପୀ କୁହନା ଦ୍ୱେ ଚ, ସଂୱେଜନୀୟେନ ତେ ଦସ॥

ୱିତକ୍କା ଦେସନା ୱିଜ୍ଜା, ପଞ୍ଞା ଧମ୍ମେନ ପଞ୍ଚମଂ।

ଅଜାତଂ ଧାତୁସଲ୍ଲାନଂ, ସିକ୍ଖା ଜାଗରିୟେନ ଚ।

ଅପାୟଦିଟ୍ଠିୟା ଚେୱ [ୟେୱ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] , ବାୱୀସତି ପକାସିତାତି॥

ଦୁକନିପାତୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।

୩. ତିକନିପାତୋ

୧. ପଠମୱଗ୍ଗୋ

୧. ମୂଲସୁତ୍ତଂ

୫୦ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତୀଣିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅକୁସଲମୂଲାନି। କତମାନି ତୀଣି? ଲୋଭୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ, ଦୋସୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ, ମୋହୋ ଅକୁସଲମୂଲଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୀଣି ଅକୁସଲମୂଲାନୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ଲୋଭୋ ଦୋସୋ ଚ ମୋହୋ ଚ, ପୁରିସଂ ପାପଚେତସଂ।

ହିଂସନ୍ତି ଅତ୍ତସମ୍ଭୂତା, ତଚସାରଂୱ ସମ୍ଫଲ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. ଧାତୁସୁତ୍ତଂ

୫୧ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧାତୁୟୋ। କତମା ତିସ୍ସୋ? ରୂପଧାତୁ, ଅରୂପଧାତୁ, ନିରୋଧଧାତୁ – ଇମା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସୋ ଧାତୁୟୋ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ରୂପଧାତୁଂ [ରୂପଧାତୁ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ପରିଞ୍ଞାୟ, ଅରୂପେସୁ ଅସଣ୍ଠିତା।

ନିରୋଧେ ୟେ ୱିମୁଚ୍ଚନ୍ତି, ତେ ଜନା ମଚ୍ଚୁହାୟିନୋ॥

‘‘କାୟେନ ଅମତଂ ଧାତୁଂ, ଫୁସୟିତ୍ୱା [ଫୁସ୍ସୟିତ୍ୱା (ସ୍ୟା॰), ଫସ୍ସୟିତ୍ୱା (ପୀ॰)] ନିରୂପଧିଂ।

ଉପଧିପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗଂ, ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଅନାସୱୋ।

ଦେସେତି ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ, ଅସୋକଂ ୱିରଜଂ ପଦ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି॥ ଦୁତିୟଂ।

୩. ପଠମୱେଦନାସୁତ୍ତଂ

୫୨ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା। କତମା ତିସ୍ସୋ? ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା –

ଇମା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସୋ ୱେଦନା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ସମାହିତୋ ସମ୍ପଜାନୋ, ସତୋ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାୱକୋ।

ୱେଦନା ଚ ପଜାନାତି, ୱେଦନାନଞ୍ଚ ସମ୍ଭୱଂ॥

‘‘ୟତ୍ଥ ଚେତା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି, ମଗ୍ଗଞ୍ଚ ଖୟଗାମିନଂ।

ୱେଦନାନଂ ଖୟା ଭିକ୍ଖୁ, ନିଚ୍ଛାତୋ ପରିନିବ୍ବୁତୋ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଦୁତିୟୱେଦନାସୁତ୍ତଂ

୫୩ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା , ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା। କତମା ତିସ୍ସୋ? ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା। ସୁଖା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା ଦୁକ୍ଖତୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବା; ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ସଲ୍ଲତୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବା; ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା ଅନିଚ୍ଚତୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବା। ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ସୁଖା ୱେଦନା ଦୁକ୍ଖତୋ ଦିଟ୍ଠା ହୋତି, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ସଲ୍ଲତୋ ଦିଟ୍ଠା ହୋତି, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା ଅନିଚ୍ଚତୋ ଦିଟ୍ଠା ହୋତି; ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଭିକ୍ଖୁ ଅରିୟୋ ସମ୍ମଦ୍ଦସୋ ଅଚ୍ଛେଚ୍ଛି [ଅଚ୍ଛେଜ୍ଜି (ସୀ॰ ପୀ॰), ଅଚ୍ଛିଜ୍ଜି (କ॰)] , ତଣ୍ହଂ, ୱିୱତ୍ତୟି [ୱାୱତ୍ତୟି (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ସଂୟୋଜନଂ, ସମ୍ମା ମାନାଭିସମୟା ଅନ୍ତମକାସି ଦୁକ୍ଖସ୍ସା’’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ୟୋ ସୁଖଂ ଦୁକ୍ଖତୋ ଅଦ୍ଦ [ଦକ୍ଖି (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰), ଅଦକ୍ଖି (ସ୍ୟା॰)] , ଦୁକ୍ଖମଦ୍ଦକ୍ଖି ସଲ୍ଲତୋ।

ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖଂ ସନ୍ତଂ, ଅଦକ୍ଖି ନଂ ଅନିଚ୍ଚତୋ॥

‘‘ସ ୱେ ସମ୍ମଦ୍ଦସୋ ଭିକ୍ଖୁ, ୟତୋ ତତ୍ଥ ୱିମୁଚ୍ଚତି।

ଅଭିଞ୍ଞାୱୋସିତୋ ସନ୍ତୋ, ସ ୱେ ୟୋଗାତିଗୋ ମୁନୀ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ପଠମଏସନାସୁତ୍ତଂ

୫୪ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏସନା। କତମା ତିସ୍ସୋ? କାମେସନା, ଭୱେସନା, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେସନା – ଇମା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସୋ ଏସନା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ସମାହିତୋ ସମ୍ପଜାନୋ, ସତୋ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାୱକୋ।

ଏସନା ଚ ପଜାନାତି, ଏସନାନଞ୍ଚ ସମ୍ଭୱଂ॥

‘‘ୟତ୍ଥ ଚେତା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି, ମଗ୍ଗଞ୍ଚ ଖୟଗାମିନଂ।

ଏସନାନଂ ଖୟା ଭିକ୍ଖୁ, ନିଚ୍ଛାତୋ ପରିନିବ୍ବୁତୋ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଦୁତିୟଏସନାସୁତ୍ତଂ

୫୫ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏସନା। କତମା ତିସ୍ସୋ? କାମେସନା, ଭୱେସନା, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେସନା – ଇମା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସୋ ଏସନା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘କାମେସନା ଭୱେସନା, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେସନା ସହ।

ଇତି ସଚ୍ଚପରାମାସୋ, ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନା ସମୁସ୍ସୟା॥

‘‘ସବ୍ବରାଗୱିରତ୍ତସ୍ସ, ତଣ୍ହକ୍ଖୟୱିମୁତ୍ତିନୋ।

ଏସନା ପଟିନିସ୍ସଟ୍ଠା, ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନା ସମୂହତା।

ଏସନାନଂ ଖୟା ଭିକ୍ଖୁ, ନିରାସୋ ଅକଥଂକଥୀ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ପଠମଆସୱସୁତ୍ତଂ

୫୬ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତୟୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱା। କତମେ ତୟୋ? କାମାସୱୋ, ଭୱାସୱୋ, ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ଆସୱା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ସମାହିତୋ ସମ୍ପଜାନୋ, ସତୋ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାୱକୋ।

ଆସୱେ ଚ ପଜାନାତି, ଆସୱାନଞ୍ଚ ସମ୍ଭୱଂ॥

‘‘ୟତ୍ଥ ଚେତା ନିରୁଜ୍ଝନ୍ତି, ମଗ୍ଗଞ୍ଚ ଖୟଗାମିନଂ।

ଆସୱାନଂ ଖୟା ଭିକ୍ଖୁ, ନିଚ୍ଛାତୋ ପରିନିବ୍ବୁତୋ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଦୁତିୟଆସୱସୁତ୍ତଂ

୫୭ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତୟୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱା। କତମେ ତୟୋ? କାମାସୱୋ, ଭୱାସୱୋ, ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ଆସୱା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ୟସ୍ସ କାମାସୱୋ ଖୀଣୋ, ଅୱିଜ୍ଜା ଚ ୱିରାଜିତା।

ଭୱାସୱୋ ପରିକ୍ଖୀଣୋ, ୱିପ୍ପମୁତ୍ତୋ ନିରୂପଧି।

ଧାରେତି ଅନ୍ତିମଂ ଦେହଂ, ଜେତ୍ୱା ମାରଂ ସୱାହିନି’’ନ୍ତି [ସୱାହନନ୍ତି (ବହୂସୁ)] ॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ତଣ୍ହାସୁତ୍ତଂ

୫୮ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଣ୍ହା। କତମା ତିସ୍ସୋ? କାମତଣ୍ହା, ଭୱତଣ୍ହା, ୱିଭୱତଣ୍ହା – ଇମା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସୋ ତଣ୍ହା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ତଣ୍ହାୟୋଗେନ ସଂୟୁତ୍ତା, ରତ୍ତଚିତ୍ତା ଭୱାଭୱେ।

ତେ ୟୋଗୟୁତ୍ତା ମାରସ୍ସ, ଅୟୋଗକ୍ଖେମିନୋ ଜନା।

ସତ୍ତା ଗଚ୍ଛନ୍ତି ସଂସାରଂ, ଜାତୀମରଣଗାମିନୋ॥

‘‘ୟେ ଚ ତଣ୍ହଂ ପହନ୍ତ୍ୱାନ, ୱୀତତଣ୍ହା [ନିକ୍କଣ୍ହା ଚ (ସୀ॰ କ॰)] ଭୱାଭୱେ।

ତେ ୱେ [ତେ ଚ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ପାରଙ୍ଗତା [ପାରଗତା (କ॰ ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଲୋକେ, ୟେ ପତ୍ତା ଆସୱକ୍ଖୟ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ମାରଧେୟ୍ୟସୁତ୍ତଂ

୫୯ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତୀହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅତିକ୍କମ୍ମ ମାରଧେୟ୍ୟଂ ଆଦିଚ୍ଚୋୱ ୱିରୋଚତି। କତମେହି ତୀହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅସେଖେନ ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଅସେଖେନ ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଅସେଖେନ ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି – ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୀହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅତିକ୍କମ୍ମ ମାରଧେୟ୍ୟଂ ଆଦିଚ୍ଚୋୱ ୱିରୋଚତୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ସୀଲଂ ସମାଧି ପଞ୍ଞା ଚ, ୟସ୍ସ ଏତେ ସୁଭାୱିତା।

ଅତିକ୍କମ୍ମ ମାରଧେୟ୍ୟଂ, ଆଦିଚ୍ଚୋୱ ୱିରୋଚତୀ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଦସମଂ।

ପଠମୋ ୱଗ୍ଗୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ମୂଲଧାତୁ ଅଥ ୱେଦନା ଦୁୱେ, ଏସନା ଚ ଦୁୱେ ଆସୱା ଦୁୱେ।

ତଣ୍ହାତୋ ଚ ଅଥ [ତଣ୍ହାତୋ ଅଥ (ସ୍ୟା॰)] ମାରଧେୟ୍ୟତୋ, ୱଗ୍ଗମାହୁ ପଠମନ୍ତି ମୁତ୍ତମନ୍ତି॥

୨. ଦୁତିୟୱଗ୍ଗୋ

୧. ପୁଞ୍ଞକିରିୟୱତ୍ଥୁସୁତ୍ତଂ

୬୦ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତୀଣିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁଞ୍ଞକିରିୟୱତ୍ଥୂନି। କତମାନି ତୀଣି? ଦାନମୟଂ ପୁଞ୍ଞକିରିୟୱତ୍ଥୁ, ସୀଲମୟଂ ପୁଞ୍ଞକିରିୟୱତ୍ଥୁ, ଭାୱନାମୟଂ ପୁଞ୍ଞକିରିୟୱତ୍ଥୁ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୀଣି ପୁଞ୍ଞକିରିୟୱତ୍ଥୂନୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ପୁଞ୍ଞମେୱ ସୋ ସିକ୍ଖେୟ୍ୟ, ଆୟତଗ୍ଗଂ ସୁଖୁଦ୍ରୟଂ।

ଦାନଞ୍ଚ ସମଚରିୟଞ୍ଚ, ମେତ୍ତଚିତ୍ତଞ୍ଚ ଭାୱୟେ॥

‘‘ଏତେ ଧମ୍ମେ ଭାୱୟିତ୍ୱା, ତୟୋ ସୁଖସମୁଦ୍ଦୟେ।

ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝଂ ସୁଖଂ ଲୋକଂ, ପଣ୍ଡିତୋ ଉପପଜ୍ଜତୀ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. ଚକ୍ଖୁସୁତ୍ତଂ

୬୧ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତୀଣିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୂନି। କତମାନି ତୀଣି? ମଂସଚକ୍ଖୁ, ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁ, ପଞ୍ଞାଚକ୍ଖୁ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୀଣି ଚକ୍ଖୂନୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ମଂସଚକ୍ଖୁ ଦିବ୍ବଚକ୍ଖୁ, ପଞ୍ଞାଚକ୍ଖୁ ଅନୁତ୍ତରଂ।

ଏତାନି ତୀଣି ଚକ୍ଖୂନି, ଅକ୍ଖାସି ପୁରିସୁତ୍ତମୋ॥

‘‘ମଂସଚକ୍ଖୁସ୍ସ ଉପ୍ପାଦୋ, ମଗ୍ଗୋ ଦିବ୍ବସ୍ସ ଚକ୍ଖୁନୋ।

ୟତୋ ଞାଣଂ ଉଦପାଦି, ପଞ୍ଞାଚକ୍ଖୁ ଅନୁତ୍ତରଂ।

ୟସ୍ସ ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ପଟିଲାଭା, ସବ୍ବଦୁକ୍ଖା ପମୁଚ୍ଚତୀ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଇନ୍ଦ୍ରିୟସୁତ୍ତଂ

୬୨ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତୀଣିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି। କତମାନି ତୀଣି? ଅନଞ୍ଞାତଞ୍ଞସ୍ସାମୀତିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଅଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟଂ, ଅଞ୍ଞାତାୱିନ୍ଦ୍ରିୟଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୀଣି ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ସେଖସ୍ସ ସିକ୍ଖମାନସ୍ସ, ଉଜୁମଗ୍ଗାନୁସାରିନୋ।

ଖୟସ୍ମିଂ ପଠମଂ ଞାଣଂ, ତତୋ ଅଞ୍ଞା ଅନନ୍ତରା॥

‘‘ତତୋ ଅଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତସ୍ସ, ଞାଣଂ ୱେ ହୋତି ତାଦିନୋ।

ଅକୁପ୍ପା ମେ ୱିମୁତ୍ତୀତି, ଭୱସଂୟୋଜନକ୍ଖୟା॥

‘‘ସ ୱେ [ସଚେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଇନ୍ଦ୍ରିୟସମ୍ପନ୍ନୋ, ସନ୍ତୋ ସନ୍ତିପଦେ ରତୋ।

ଧାରେତି ଅନ୍ତିମଂ ଦେହଂ, ଜେତ୍ୱା ମାରଂ ସୱାହିନି’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଅଦ୍ଧାସୁତ୍ତଂ

୬୩ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତୟୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଦ୍ଧା। କତମେ ତୟୋ? ଅତୀତୋ ଅଦ୍ଧା, ଅନାଗତୋ ଅଦ୍ଧା, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନୋ ଅଦ୍ଧା – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ଅଦ୍ଧା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ଅକ୍ଖେୟ୍ୟସଞ୍ଞିନୋ ସତ୍ତା, ଅକ୍ଖେୟ୍ୟସ୍ମିଂ ପତିଟ୍ଠିତା।

ଅକ୍ଖେୟ୍ୟଂ ଅପରିଞ୍ଞାୟ, ୟୋଗମାୟନ୍ତି ମଚ୍ଚୁନୋ॥

‘‘ଅକ୍ଖେୟ୍ୟଞ୍ଚ ପରିଞ୍ଞାୟ, ଅକ୍ଖାତାରଂ ନ ମଞ୍ଞତି।

ଫୁଟ୍ଠୋ ୱିମୋକ୍ଖୋ ମନସା, ସନ୍ତିପଦମନୁତ୍ତରଂ॥

‘‘ସ ୱେ [ସଚେ (କ॰)] ଅକ୍ଖେୟ୍ୟସମ୍ପନ୍ନୋ, ସନ୍ତୋ ସନ୍ତିପଦେ ରତୋ।

ସଙ୍ଖାୟସେୱୀ ଧମ୍ମଟ୍ଠୋ, ସଙ୍ଖ୍ୟଂ ନୋପେତି ୱେଦଗୂ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଦୁଚ୍ଚରିତସୁତ୍ତଂ

୬୪ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତୀଣିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁଚ୍ଚରିତାନି। କତମାନି ତୀଣି? କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ, ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତଂ, ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୀଣି ଦୁଚ୍ଚରିତାନୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ କତ୍ୱା, ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତାନି ଚ।

ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ କତ୍ୱା, ୟଞ୍ଚଞ୍ଞଂ ଦୋସସଂହିତଂ॥

‘‘ଅକତ୍ୱା କୁସଲଂ କମ୍ମଂ, କତ୍ୱାନାକୁସଲଂ ବହୁଂ।

କାୟସ୍ସ ଭେଦା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ, ନିରୟଂ ସୋପପଜ୍ଜତୀ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ସୁଚରିତସୁତ୍ତଂ

୬୫ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତୀଣିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଚରିତାନି। କତମାନି ତୀଣି? କାୟସୁଚରିତଂ, ୱଚୀସୁଚରିତଂ, ମନୋସୁଚରିତଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୀଣି ସୁଚରିତାନୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ ହିତ୍ୱା, ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତାନି ଚ।

ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ ହିତ୍ୱା, ୟଞ୍ଚଞ୍ଞଂ ଦୋସସଂହିତଂ॥

‘‘ଅକତ୍ୱାକୁସଲଂ କମ୍ମଂ, କତ୍ୱାନ କୁସଲଂ ବହୁଂ।

କାୟସ୍ସ ଭେଦା ସପ୍ପଞ୍ଞୋ, ସଗ୍ଗଂ ସୋ ଉପପଜ୍ଜତୀ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ସୋଚେୟ୍ୟସୁତ୍ତଂ

୬୬ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତୀଣିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୋଚେୟ୍ୟାନି। କତମାନି ତୀଣି? କାୟସୋଚେୟ୍ୟଂ, ୱଚୀସୋଚେୟ୍ୟଂ, ମନୋସୋଚେୟ୍ୟଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୀଣି ସୋଚେୟ୍ୟାନୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘କାୟସୁଚିଂ ୱଚୀସୁଚିଂ [ୱାଚାସୁଚିଂ (କ॰)] , ଚେତୋସୁଚିମନାସୱଂ।

ସୁଚିଂ ସୋଚେୟ୍ୟସମ୍ପନ୍ନଂ, ଆହୁ ସବ୍ବପ୍ପହାୟିନ’’ନ୍ତି [ଆହୁ ନିନ୍ହାତପାପକନ୍ତି (ଅ॰ ନି॰ ୩.୧୨୨) ୟୁତ୍ତତରଂ] ॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ମୋନେୟ୍ୟସୁତ୍ତଂ

୬୭ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତୀଣିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୋନେୟ୍ୟାନି। କତମାନି ତୀଣି? କାୟମୋନେୟ୍ୟଂ, ୱଚୀମୋନେୟ୍ୟଂ, ମନୋମୋନେୟ୍ୟଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୀଣି ମୋନେୟ୍ୟାନୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘କାୟମୁନିଂ ୱଚୀମୁନିଂ, ମନୋମୁନିମନାସୱଂ।

ମୁନିଂ ମୋନେୟ୍ୟସମ୍ପନ୍ନଂ, ଆହୁ ନିନ୍ହାତପାପକ’’ନ୍ତି [ଆହୁ ସବ୍ବପ୍ପହାୟିନନ୍ତି (ଅ॰ ନି॰ ୩.୧୨୩)] ॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ପଠମରାଗସୁତ୍ତଂ

୬୮ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଗୋ ଅପ୍ପହୀନୋ, ଦୋସୋ ଅପ୍ପହୀନୋ, ମୋହୋ ଅପ୍ପହୀନୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ବଦ୍ଧୋ [ବନ୍ଦୋ (ବହୂସୁ)] ମାରସ୍ସ ପଟିମୁକ୍କସ୍ସ ମାରପାସୋ ୟଥାକାମକରଣୀୟୋ [ୟଥା କାମକରଣୀୟୋ ଚ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰ କ॰)] ପାପିମତୋ’। ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ରାଗୋ ପହୀନୋ, ଦୋସୋ ପହୀନୋ, ମୋହୋ ପହୀନୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଅବଦ୍ଧୋ ମାରସ୍ସ ଓମୁକ୍କସ୍ସ ମାରପାସୋ ନ ୟଥା କାମକରଣୀୟୋ [ନ ୟଥାକାମକରଣୀୟୋ ଚ (ସ୍ୟା॰)] ପାପିମତୋ’’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ୟସ୍ସ ରାଗୋ ଚ ଦୋସୋ ଚ, ଅୱିଜ୍ଜା ଚ ୱିରାଜିତା।

ତଂ ଭାୱିତତ୍ତଞ୍ଞତରଂ, ବ୍ରହ୍ମଭୂତଂ ତଥାଗତଂ।

ବୁଦ୍ଧଂ ୱେରଭୟାତୀତଂ, ଆହୁ ସବ୍ବପ୍ପହାୟିନ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଦୁତିୟରାଗସୁତ୍ତଂ

୬୯ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁସ୍ସ ୱା ଭିକ୍ଖୁନିୟା ୱା ରାଗୋ ଅପ୍ପହୀନୋ, ଦୋସୋ ଅପ୍ପହୀନୋ, ମୋହୋ ଅପ୍ପହୀନୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ନ ‘ଅତରି [ଅତିଣ୍ଣୋ (କ॰ ସୀ॰ କ॰)] ସମୁଦ୍ଦଂ ସଊମିଂ ସୱୀଚିଂ ସାୱଟ୍ଟଂ ସଗହଂ ସରକ୍ଖସଂ’। ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁସ୍ସ ୱା ଭିକ୍ଖୁନିୟା ୱା ରାଗୋ ପହୀନୋ, ଦୋସୋ ପହୀନୋ, ମୋହୋ ପହୀନୋ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଅତରି ସମୁଦ୍ଦଂ ସଊମିଂ ସୱୀଚିଂ ସାୱଟ୍ଟଂ ସଗହଂ ସରକ୍ଖସଂ, ତିଣ୍ଣୋ ପାରଙ୍ଗତୋ [ପାରଗତୋ (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰ ସ୍ୟା॰)] ଥଲେ ତିଟ୍ଠତି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ’’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ୟସ୍ସ ରାଗୋ ଚ ଦୋସୋ ଚ, ଅୱିଜ୍ଜା ଚ ୱିରାଜିତା।

ସୋମଂ ସମୁଦ୍ଦଂ ସଗହଂ ସରକ୍ଖସଂ, ସଊମିଭୟଂ ଦୁତ୍ତରଂ ଅଚ୍ଚତାରି॥

‘‘ସଙ୍ଗାତିଗୋ ମଚ୍ଚୁଜହୋ ନିରୂପଧି, ପହାସି ଦୁକ୍ଖଂ ଅପୁନବ୍ଭୱାୟ।

ଅତ୍ଥଙ୍ଗତୋ ସୋ ନ ପମାଣମେତି, ଅମୋହୟି ମଚ୍ଚୁରାଜନ୍ତି ବ୍ରୂମୀ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଦସମଂ।

ଦୁତିୟୋ ୱଗ୍ଗୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ପୁଞ୍ଞଂ ଚକ୍ଖୁ ଅଥ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି [ଅତ୍ଥିନ୍ଦ୍ରିୟା (ସ୍ୟା॰)] , ଅଦ୍ଧା ଚ ଚରିତଂ ଦୁୱେ ସୋଚି [ସୁଚି (ସ୍ୟା॰)] ।

ମୁନୋ [ମୁନେ (ସ୍ୟା॰)] ଅଥ ରାଗଦୁୱେ, ପୁନ ୱଗ୍ଗମାହୁ ଦୁତିୟମୁତ୍ତମନ୍ତି॥

୩. ତତିୟୱଗ୍ଗୋ

୧. ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକସୁତ୍ତଂ

୭୦ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଦିଟ୍ଠା ମୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା କାୟଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଉପୱାଦକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା। ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନା।

‘‘ତଂ ଖୋ ପନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନାଞ୍ଞସ୍ସ ସମଣସ୍ସ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୱା ସୁତ୍ୱା ୱଦାମି। ଦିଟ୍ଠା ମୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା କାୟଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଉପୱାଦକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା। ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନା। ଅପି ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଦେୱ ସାମଂ ଞାତଂ ସାମଂ ଦିଟ୍ଠଂ ସାମଂ ୱିଦିତଂ ତଦେୱାହଂ ୱଦାମି।

‘‘ଦିଟ୍ଠା ମୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା କାୟଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଉପୱାଦକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା। ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ମିଚ୍ଛା ମନଂ ପଣିଧାୟ, ମିଚ୍ଛା ୱାଚଞ୍ଚ ଭାସିୟ [ମିଚା ୱାଚଂ ଅଭାସିୟ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ।

ମିଚ୍ଛା କମ୍ମାନି କତ୍ୱାନ, କାୟେନ ଇଧ ପୁଗ୍ଗଲୋ॥

‘‘ଅପ୍ପସ୍ସୁତାପୁଞ୍ଞକରୋ [ଅପ୍ପସ୍ସୁତୋପୁଞ୍ଞକରୋ (ସୀ॰), ଅପ୍ପସ୍ସୁତୋ ଅପୁଞ୍ଞକରୋ (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] , ଅପ୍ପସ୍ମିଂ ଇଧ ଜୀୱିତେ।

କାୟସ୍ସ ଭେଦା ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ, ନିରୟଂ ସୋପପଜ୍ଜତୀ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକସୁତ୍ତଂ

୭୧ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଦିଟ୍ଠା ମୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା କାୟସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଅନୁପୱାଦକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା। ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପନ୍ନା।

‘‘ତଂ ଖୋ ପନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନାଞ୍ଞସ୍ସ ସମଣସ୍ସ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୱା ସୁତ୍ୱା ୱଦାମି। ଦିଟ୍ଠା ମୟା , ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା କାୟସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଅନୁପୱାଦକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା। ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପନ୍ନା। ଅପି ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଦେୱ ସାମଂ ଞାତଂ ସାମଂ ଦିଟ୍ଠଂ ସାମଂ ୱିଦିତଂ ତଦେୱାହଂ ୱଦାମି।

‘‘ଦିଟ୍ଠା ମୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା କାୟସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଅନୁପୱାଦକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା। ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପନ୍ନା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ସମ୍ମା ମନଂ ପଣିଧାୟ, ସମ୍ମା ୱାଚଞ୍ଚ ଭାସିୟ [ସମ୍ମା ୱାଚଂ ଅଭାସିୟ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ।

ସମ୍ମା କମ୍ମାନି କତ୍ୱାନ, କାୟେନ ଇଧ ପୁଗ୍ଗଲୋ॥

‘‘ବହୁସ୍ସୁତୋ ପୁଞ୍ଞକରୋ, ଅପ୍ପସ୍ମିଂ ଇଧ ଜୀୱିତେ।

କାୟସ୍ସ ଭେଦା ସପ୍ପଞ୍ଞୋ, ସଗ୍ଗଂ ସୋ ଉପପଜ୍ଜତୀ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ନିସ୍ସରଣିୟସୁତ୍ତଂ

୭୨ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିସ୍ସରଣିୟା [ନିସ୍ସାରଣୀୟା (ଅ॰ ନି॰ ୫.୨୦୦)] ଧାତୁୟୋ। କତମା ତିସ୍ସୋ? କାମାନମେତଂ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଦିଦଂ ନେକ୍ଖମ୍ମଂ, ରୂପାନମେତଂ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଦିଦଂ ଆରୁପ୍ପଂ, ୟଂ ଖୋ ପନ କିଞ୍ଚି ଭୂତଂ ସଙ୍ଖତଂ ପଟିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ନିରୋଧୋ ତସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ – ଇମା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସୋ ନିସ୍ସରଣିୟା ଧାତୁୟୋ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘କାମନିସ୍ସରଣଂ ଞତ୍ୱା, ରୂପାନଞ୍ଚ ଅତିକ୍କମଂ।

ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥଂ, ଫୁସଂ ଆତାପି ସବ୍ବଦା॥

‘‘ସ ୱେ ସମ୍ମଦ୍ଦସୋ ଭିକ୍ଖୁ, ୟତୋ ତତ୍ଥ ୱିମୁଚ୍ଚତି।

ଅଭିଞ୍ଞାୱୋସିତୋ ସନ୍ତୋ, ସ ୱେ ୟୋଗାତିଗୋ ମୁନୀ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ତତିୟଂ।

୪. ସନ୍ତତରସୁତ୍ତଂ

୭୩ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ରୂପେହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରୂପା [ଆରୁପ୍ପା (ସୀ॰)] ସନ୍ତତରା, ଅରୂପେହି ନିରୋଧୋ ସନ୍ତତରୋ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ୟେ ଚ ରୂପୂପଗା ସତ୍ତା, ୟେ ଚ ଅରୂପଟ୍ଠାୟିନୋ [ଆରୁପ୍ପଟ୍ଠାୟିନୋ (ସୀ॰)] ।

ନିରୋଧଂ ଅପ୍ପଜାନନ୍ତା, ଆଗନ୍ତାରୋ ପୁନବ୍ଭୱଂ॥

‘‘ୟେ ଚ ରୂପେ ପରିଞ୍ଞାୟ, ଅରୂପେସୁ ଅସଣ୍ଠିତା।

ନିରୋଧେ ୟେ ୱିମୁଚ୍ଚନ୍ତି, ତେ ଜନା ମଚ୍ଚୁହାୟିନୋ॥

‘‘କାୟେନ ଅମତଂ ଧାତୁଂ, ଫୁସୟିତ୍ୱା ନିରୂପଧିଂ।

ଉପଧିପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗଂ, ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଅନାସୱୋ।

ଦେସେତି ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ, ଅସୋକଂ ୱିରଜଂ ପଦ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ପୁତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୭୪ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତୟୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁତ୍ତା ସନ୍ତୋ ସଂୱିଜ୍ଜମାନା ଲୋକସ୍ମିଂ। କତମେ ତୟୋ? ଅତିଜାତୋ, ଅନୁଜାତୋ, ଅୱଜାତୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁତ୍ତୋ ଅତିଜାତୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁତ୍ତସ୍ସ ମାତାପିତରୋ ହୋନ୍ତି ନ ବୁଦ୍ଧଂ ସରଣଂ ଗତା, ନ ଧମ୍ମଂ ସରଣଂ ଗତା, ନ ସଙ୍ଘଂ ସରଣଂ ଗତା; ପାଣାତିପାତା ଅପ୍ପଟିୱିରତା, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ଅପ୍ପଟିୱିରତା, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ଅପ୍ପଟିୱିରତା, ମୁସାୱାଦା ଅପ୍ପଟିୱିରତା, ସୁରାମେରୟମଜ୍ଜପମାଦଟ୍ଠାନା ଅପ୍ପଟିୱିରତା, ଦୁସ୍ସୀଲା ପାପଧମ୍ମା। ପୁତ୍ତୋ ଚ ନେସଂ ହୋତି ବୁଦ୍ଧଂ ସରଣଂ ଗତୋ, ଧମ୍ମଂ ସରଣଂ ଗତୋ, ସଙ୍ଘଂ ସରଣଂ ଗତୋ; ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତୋ, ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତୋ, ସୁରାମେରୟମଜ୍ଜପମାଦଟ୍ଠାନା ପଟିୱିରତୋ, ସୀଲୱା କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମୋ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁତ୍ତୋ ଅତିଜାତୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁତ୍ତୋ ଅନୁଜାତୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁତ୍ତସ୍ସ ମାତାପିତରୋ ହୋନ୍ତି ବୁଦ୍ଧଂ ସରଣଂ ଗତା, ଧମ୍ମଂ ସରଣଂ ଗତା, ସଙ୍ଘଂ ସରଣଂ ଗତା; ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତା, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତା, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତା, ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତା, ସୁରାମେରୟମଜ୍ଜପମାଦଟ୍ଠାନା ପଟିୱିରତା, ସୀଲୱନ୍ତୋ କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମା। ପୁତ୍ତୋପି ନେସଂ ହୋତି ବୁଦ୍ଧଂ ସରଣଂ ଗତୋ, ଧମ୍ମଂ ସରଣଂ ଗତୋ, ସଙ୍ଘଂ ସରଣଂ ଗତୋ; ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତୋ, ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତୋ, ସୁରାମେରୟମଜ୍ଜପମାଦଟ୍ଠାନା ପଟିୱିରତୋ, ସୀଲୱା କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମୋ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁତ୍ତୋ ଅନୁଜାତୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁତ୍ତୋ ଅୱଜାତୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁତ୍ତସ୍ସ ମାତାପିତରୋ ହୋନ୍ତି ବୁଦ୍ଧଂ ସରଣଂ ଗତା, ଧମ୍ମଂ ସରଣଂ ଗତା, ସଙ୍ଘଂ ସରଣଂ ଗତା; ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତା, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତା, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତା, ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତା, ସୁରାମେରୟମଜ୍ଜପମାଦଟ୍ଠାନା ପଟିୱିରତା, ସୀଲୱନ୍ତୋ କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମା। ପୁତ୍ତୋ ଚ ନେସଂ ହୋତି ନ ବୁଦ୍ଧଂ ସରଣଂ ଗତୋ, ନ ଧମ୍ମଂ ସରଣଂ ଗତୋ, ନ ସଙ୍ଘଂ ସରଣଂ ଗତୋ; ପାଣାତିପାତା ଅପ୍ପଟିୱିରତୋ, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ଅପ୍ପଟିୱିରତୋ, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ଅପ୍ପଟିୱିରତୋ, ମୁସାୱାଦା ଅପ୍ପଟିୱିରତୋ, ସୁରାମେରୟମଜ୍ଜପମାଦଟ୍ଠାନା ଅପ୍ପଟିୱିରତୋ, ଦୁସ୍ସୀଲୋ ପାପଧମ୍ମୋ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁତ୍ତୋ ଅୱଜାତୋ ହୋତି। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ପୁତ୍ତା ସନ୍ତୋ ସଂୱିଜ୍ଜମାନା ଲୋକସ୍ମି’’ନ୍ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ଅତିଜାତଂ ଅନୁଜାତଂ, ପୁତ୍ତମିଚ୍ଛନ୍ତି ପଣ୍ଡିତା।

ଅୱଜାତଂ ନ ଇଚ୍ଛନ୍ତି, ୟୋ ହୋତି କୁଲଗନ୍ଧନୋ॥

‘‘ଏତେ ଖୋ ପୁତ୍ତା ଲୋକସ୍ମିଂ, ୟେ ଭୱନ୍ତି ଉପାସକା।

ସଦ୍ଧା ସୀଲେନ ସମ୍ପନ୍ନା, ୱଦଞ୍ଞୂ ୱୀତମଚ୍ଛରା।

ଚନ୍ଦୋ ଅବ୍ଭଘନା ମୁତ୍ତୋ, ପରିସାସୁ ୱିରୋଚରେ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଅୱୁଟ୍ଠିକସୁତ୍ତଂ

୭୫ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତୟୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁଗ୍ଗଲା ସନ୍ତୋ ସଂୱିଜ୍ଜମାନା ଲୋକସ୍ମିଂ। କତମେ ତୟୋ? ଅୱୁଟ୍ଠିକସମୋ , ପଦେସୱସ୍ସୀ, ସବ୍ବତ୍ଥାଭିୱସ୍ସୀ।

‘‘କଥଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅୱୁଟ୍ଠିକସମୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସବ୍ବେସଞ୍ଞେୱ ନ ଦାତା ହୋତି, ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣକପଣଦ୍ଧିକୱନିବ୍ବକୟାଚକାନଂ [… ୱଣିବ୍ବକୟାଚକାନଂ (ସୀ॰)] ଅନ୍ନଂ ପାନଂ ୱତ୍ଥଂ ୟାନଂ ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନଂ ସେୟ୍ୟାୱସଥପଦୀପେୟ୍ୟଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅୱୁଟ୍ଠିକସମୋ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ପଦେସୱସ୍ସୀ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଏକଚ୍ଚାନଂ ଦାତା (ହୋତି) [( ) ନତ୍ଥି ସ୍ୟାମପୋତ୍ଥକେ] , ଏକଚ୍ଚାନଂ ନ ଦାତା ହୋତି ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣକପଣଦ୍ଧିକୱନିବ୍ବକୟାଚକାନଂ ଅନ୍ନଂ ପାନଂ ୱତ୍ଥଂ ୟାନଂ ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନଂ ସେୟ୍ୟାୱସଥପଦୀପେୟ୍ୟଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ପଦେସୱସ୍ସୀ ହୋତି।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ସବ୍ବତ୍ଥାଭିୱସ୍ସୀ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସବ୍ବେସଂୱ ଦେତି, ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣକପଣଦ୍ଧିକୱନିବ୍ବକୟାଚକାନଂ ଅନ୍ନଂ ପାନଂ ୱତ୍ଥଂ ୟାନଂ ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନଂ ସେୟ୍ୟାୱସଥପଦୀପେୟ୍ୟଂ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ସବ୍ବତ୍ଥାଭିୱସ୍ସୀ ହୋତି। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ପୁଗ୍ଗଲା ସନ୍ତୋ ସଂୱିଜ୍ଜମାନା ଲୋକସ୍ମି’’ନ୍ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ନ ସମଣେ ନ ବ୍ରାହ୍ମଣେ, ନ କପଣଦ୍ଧିକୱନିବ୍ବକେ।

ଲଦ୍ଧାନ ସଂୱିଭାଜେତି, ଅନ୍ନଂ ପାନଞ୍ଚ ଭୋଜନଂ।

ତଂ ୱେ ଅୱୁଟ୍ଠିକସମୋତି, ଆହୁ ନଂ ପୁରିସାଧମଂ॥

‘‘ଏକଚ୍ଚାନଂ ନ ଦଦାତି, ଏକଚ୍ଚାନଂ ପୱେଚ୍ଛତି।

ତଂ ୱେ ପଦେସୱସ୍ସୀତି, ଆହୁ ମେଧାୱିନୋ ଜନା॥

‘‘ସୁଭିକ୍ଖୱାଚୋ ପୁରିସୋ, ସବ୍ବଭୂତାନୁକମ୍ପକୋ।

ଆମୋଦମାନୋ ପକିରେତି, ଦେଥ ଦେଥାତି ଭାସତି॥

‘‘ୟଥାପି ମେଘୋ ଥନୟିତ୍ୱା, ଗଜ୍ଜୟିତ୍ୱା ପୱସ୍ସତି।

ଥଲଂ ନିନ୍ନଞ୍ଚ ପୂରେତି, ଅଭିସନ୍ଦନ୍ତୋୱ [ଅଭିସନ୍ଦେନ୍ତୋୱ (?)] ୱାରିନା॥

‘‘ଏୱମେୱ ଇଧେକଚ୍ଚୋ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ହୋତି ତାଦିସୋ।

ଧମ୍ମେନ ସଂହରିତ୍ୱାନ, ଉଟ୍ଠାନାଧିଗତଂ ଧନଂ।

ତପ୍ପେତି ଅନ୍ନପାନେନ, ସମ୍ମା ପତ୍ତେ ୱନିବ୍ବକେ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ସୁଖପତ୍ଥନାସୁତ୍ତଂ

୭୬ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତୀଣିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଖାନି ପତ୍ଥୟମାନୋ ସୀଲଂ ରକ୍ଖେୟ୍ୟ ପଣ୍ଡିତୋ। କତମାନି ତୀଣି? ପସଂସା ମେ ଆଗଚ୍ଛତୂତି [ଆଗଚ୍ଛନ୍ତୂତି (ସ୍ୟା॰)] ସୀଲଂ ରକ୍ଖେୟ୍ୟ ପଣ୍ଡିତୋ, ଭୋଗା ମେ ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତୂତି ସୀଲଂ ରକ୍ଖେୟ୍ୟ ପଣ୍ଡିତୋ, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସାମୀତି ସୀଲଂ ରକ୍ଖେୟ୍ୟ ପଣ୍ଡିତୋ। ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୀଣି ସୁଖାନି ପତ୍ଥୟମାନୋ ସୀଲଂ ରକ୍ଖେୟ୍ୟ ପଣ୍ଡିତୋ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ସୀଲଂ ରକ୍ଖେୟ୍ୟ ମେଧାୱୀ, ପତ୍ଥୟାନୋ ତୟୋ ସୁଖେ।

ପସଂସଂ ୱିତ୍ତଲାଭଞ୍ଚ, ପେଚ୍ଚ ସଗ୍ଗେ ପମୋଦନଂ॥

‘‘ଅକରୋନ୍ତୋପି ଚେ ପାପଂ, କରୋନ୍ତମୁପସେୱତି।

ସଙ୍କିୟୋ ହୋତି ପାପସ୍ମିଂ, ଅୱଣ୍ଣୋ ଚସ୍ସ ରୂହତି॥

‘‘ୟାଦିସଂ କୁରୁତେ ମିତ୍ତଂ, ୟାଦିସଂ ଚୂପସେୱତି।

ସ ୱେ ତାଦିସକୋ ହୋତି, ସହୱାସୋ ହି [ସହୱାସୋପି (ସୀ॰ କ॰)] ତାଦିସୋ॥

‘‘ସେୱମାନୋ ସେୱମାନଂ, ସମ୍ଫୁଟ୍ଠୋ ସମ୍ଫୁସଂ ପରଂ।

ସରୋ ଦିଦ୍ଧୋ କଲାପଂୱ, ଅଲିତ୍ତମୁପଲିମ୍ପତି।

ଉପଲେପଭୟା [ଉପଲିମ୍ପଭୟା (କ॰)] ଧୀରୋ, ନେୱ ପାପସଖା ସିୟା॥

‘‘ପୂତିମଚ୍ଛଂ କୁସଗ୍ଗେନ, ୟୋ ନରୋ ଉପନୟ୍ହତି।

କୁସାପି ପୂତି ୱାୟନ୍ତି, ଏୱଂ ବାଲୂପସେୱନା॥

‘‘ତଗରଞ୍ଚ ପଲାସେନ, ୟୋ ନରୋ ଉପନୟ୍ହତି।

ପତ୍ତାପି ସୁରଭି ୱାୟନ୍ତି, ଏୱଂ ଧୀରୂପସେୱନା॥

‘‘ତସ୍ମା ପତ୍ତପୁଟସ୍ସେୱ [ପଲାସପୁଟସ୍ସେୱ (ପୀ॰ କ॰)] , ଞତ୍ୱା ସମ୍ପାକମତ୍ତନୋ।

ଅସନ୍ତେ ନୁପସେୱେୟ୍ୟ, ସନ୍ତେ ସେୱେୟ୍ୟ ପଣ୍ଡିତୋ।

ଅସନ୍ତୋ ନିରୟଂ ନେନ୍ତି, ସନ୍ତୋ ପାପେନ୍ତି ସୁଗ୍ଗତି’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଭିଦୁରସୁତ୍ତଂ

୭୭ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଭିଦୁରାୟଂ [ଭିନ୍ଦନ୍ତାୟଂ (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰ କ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, କାୟୋ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ୱିରାଗଧମ୍ମଂ, ସବ୍ବେ ଉପଧୀ ଅନିଚ୍ଚା ଦୁକ୍ଖା ୱିପରିଣାମଧମ୍ମା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘କାୟଞ୍ଚ ଭିଦୁରଂ [ଭିନ୍ଦନ୍ତଂ (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰ କ॰)] ଞତ୍ୱା, ୱିଞ୍ଞାଣଞ୍ଚ ୱିରାଗୁନଂ [ୱିରାଗିକଂ (କ॰ ସୀ॰), ପଭଙ୍ଗୁଣଂ (ସ୍ୟା॰)] ।

ଉପଧୀସୁ ଭୟଂ ଦିସ୍ୱା, ଜାତିମରଣମଚ୍ଚଗା।

ସମ୍ପତ୍ୱା ପରମଂ ସନ୍ତିଂ, କାଲଂ କଙ୍ଖତି ଭାୱିତତ୍ତୋ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଧାତୁସୋସଂସନ୍ଦନସୁତ୍ତଂ

୭୮ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଧାତୁସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସତ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକା ସତ୍ତା ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସତ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି, କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକା ସତ୍ତା କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସତ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି।

‘‘ଅତୀତମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଦ୍ଧାନଂ ଧାତୁସୋୱ ସତ୍ତା ସତ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦିଂସୁ ସମିଂସୁ। ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକା ସତ୍ତା ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସତ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦିଂସୁ ସମିଂସୁ, କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକା ସତ୍ତା କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସତ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦିଂସୁ ସମିଂସୁ।

‘‘ଅନାଗତମ୍ପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଦ୍ଧାନଂ ଧାତୁସୋୱ ସତ୍ତା ସତ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦିସ୍ସନ୍ତି ସମେସ୍ସନ୍ତି। ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକା ସତ୍ତା ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସତ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦିସ୍ସନ୍ତି ସମେସ୍ସନ୍ତି, କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକା ସତ୍ତା କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସତ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦିସ୍ସନ୍ତି ସମେସ୍ସନ୍ତି।

‘‘ଏତରହିପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନଂ ଅଦ୍ଧାନଂ ଧାତୁସୋୱ ସତ୍ତା ସତ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି। ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକା ସତ୍ତା ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସତ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତି, କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକା ସତ୍ତା କଲ୍ୟାଣାଧିମୁତ୍ତିକେହି ସତ୍ତେହି ସଦ୍ଧିଂ ସଂସନ୍ଦନ୍ତି ସମେନ୍ତୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ସଂସଗ୍ଗା ୱନଥୋ ଜାତୋ, ଅସଂସଗ୍ଗେନ ଛିଜ୍ଜତି।

ପରିତ୍ତଂ ଦାରୁମାରୁୟ୍ହ, ୟଥା ସୀଦେ ମହଣ୍ଣୱେ॥

‘‘ଏୱଂ କୁସୀତମାଗମ୍ମ, ସାଧୁଜୀୱୀପି ସୀଦତି।

ତସ୍ମା ତଂ ପରିୱଜ୍ଜେୟ୍ୟ, କୁସୀତଂ ହୀନୱୀରିୟଂ॥

‘‘ପୱିୱିତ୍ତେହି ଅରିୟେହି, ପହିତତ୍ତେହି ଝାୟିଭି।

ନିଚ୍ଚଂ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟେହି, ପଣ୍ଡିତେହି ସହାୱସେ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ପରିହାନସୁତ୍ତଂ

୭୯ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତୟୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ସେଖସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ତୟୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସେଖୋ ଭିକ୍ଖୁ କମ୍ମାରାମୋ ହୋତି, କମ୍ମରତୋ, କମ୍ମାରାମତମନୁୟୁତ୍ତୋ; ଭସ୍ସାରାମୋ ହୋତି, ଭସ୍ସରତୋ, ଭସ୍ସାରାମତମନୁୟୁତ୍ତୋ; ନିଦ୍ଦାରାମୋ ହୋତି, ନିଦ୍ଦାରତୋ, ନିଦ୍ଦାରାମତମନୁୟୁତ୍ତୋ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ଧମ୍ମା ସେଖସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି।

‘‘ତୟୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ସେଖସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ତୟୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସେଖୋ ଭିକ୍ଖୁ ନ କମ୍ମାରାମୋ ହୋତି, ନ କମ୍ମରତୋ, ନ କମ୍ମାରାମତମନୁୟୁତ୍ତୋ; ନ ଭସ୍ସାରାମୋ ହୋତି, ନ ଭସ୍ସରତୋ, ନ ଭସ୍ସାରାମତମନୁୟୁତ୍ତୋ; ନ ନିଦ୍ଦାରାମୋ ହୋତି, ନ ନିଦ୍ଦାରତୋ , ନ ନିଦ୍ଦାରାମତମନୁୟୁତ୍ତୋ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ଧମ୍ମା ସେଖସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘କମ୍ମାରାମୋ ଭସ୍ସାରାମୋ [ଭସ୍ସରତୋ (ସବ୍ବଥ)] , ନିଦ୍ଦାରାମୋ ଚ ଉଦ୍ଧତୋ।

ଅଭବ୍ବୋ ତାଦିସୋ ଭିକ୍ଖୁ, ଫୁଟ୍ଠୁଂ ସମ୍ବୋଧିମୁତ୍ତମଂ॥

‘‘ତସ୍ମା ହି ଅପ୍ପକିଚ୍ଚସ୍ସ, ଅପ୍ପମିଦ୍ଧୋ ଅନୁଦ୍ଧତୋ।

ଭବ୍ବୋ ସୋ ତାଦିସୋ ଭିକ୍ଖୁ, ଫୁଟ୍ଠୁଂ ସମ୍ବୋଧିମୁତ୍ତମ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଦସମଂ।

ତତିୟୋ ୱଗ୍ଗୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଦ୍ୱେ ଦିଟ୍ଠୀ ନିସ୍ସରଣଂ ରୂପଂ, ପୁତ୍ତୋ ଅୱୁଟ୍ଠିକେନ ଚ।

ସୁଖା ଚ ଭିଦୁରୋ [ଭିନ୍ଦନା (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ଧାତୁ, ପରିହାନେନ ତେ ଦସାତି॥

୪. ଚତୁତ୍ଥୱଗ୍ଗୋ

୧. ୱିତକ୍କସୁତ୍ତଂ

୮୦ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତୟୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅକୁସଲୱିତକ୍କା। କତମେ ତୟୋ? ଅନୱଞ୍ଞତ୍ତିପଟିସଂୟୁତ୍ତୋ ୱିତକ୍କୋ, ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକପଟିସଂୟୁତ୍ତୋ ୱିତକ୍କୋ, ପରାନୁଦ୍ଦୟତାପଟିସଂୟୁତ୍ତୋ ୱିତକ୍କୋ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ଅକୁସଲୱିତକ୍କା’’ତି । ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ଅନୱଞ୍ଞତ୍ତିସଂୟୁତ୍ତୋ, ଲାଭସକ୍କାରଗାରୱୋ।

ସହନନ୍ଦୀ ଅମଚ୍ଚେହି, ଆରା ସଂୟୋଜନକ୍ଖୟା॥

‘‘ୟୋ ଚ ପୁତ୍ତପସୁଂ ହିତ୍ୱା, ୱିୱାହେ ସଂହରାନି [ସଙ୍ଗହାନି (କ॰ ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଚ।

ଭବ୍ବୋ ସୋ ତାଦିସୋ ଭିକ୍ଖୁ, ଫୁଟ୍ଠୁଂ ସମ୍ବୋଧିମୁତ୍ତମ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. ସକ୍କାରସୁତ୍ତଂ

୮୧ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଦିଟ୍ଠା ମୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସକ୍କାରେନ ଅଭିଭୂତା, ପରିୟାଦିନ୍ନଚିତ୍ତା, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନା।

‘‘ଦିଟ୍ଠା ମୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ଅସକ୍କାରେନ ଅଭିଭୂତା, ପରିୟାଦିନ୍ନଚିତ୍ତା, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନା।

‘‘ଦିଟ୍ଠା ମୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସକ୍କାରେନ ଚ ଅସକ୍କାରେନ ଚ ତଦୁଭୟେନ ଅଭିଭୂତା, ପରିୟାଦିନ୍ନଚିତ୍ତା, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନା।

‘‘ତଂ ଖୋ ପନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନାଞ୍ଞସ୍ସ ସମଣସ୍ସ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୱା ସୁତ୍ୱା ୱଦାମି; ( ) [(ଦିଟ୍ଠା ମୟା ଭିକ୍ଖୱେ ସତ୍ତା ସକ୍କାରେନ ଅଭିଭୂତା। …ପେ॰… ଅସକ୍କାରେନ ଅଭିଭୂତା …ପେ॰… ସକ୍କାରେନ ଚ ଅସକ୍କାରେନ ଚ ତଦୁଭୟେନ ଅଭିଭୂତା ପରିୟାଦିନ୍ନଚିତ୍ତା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନା।) (ସ୍ୟା॰) ପୁରିମୱଗ୍ଗେ ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକସୁତ୍ତେହି ପନ ସମେତି, ଅନ୍ୱୟବ୍ୟତିରେକୱାକ୍ୟାନଂ ପନ ଅନନ୍ତରିତତ୍ତା ପାସଂସତରା।)] ଅପି ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟଦେୱ ମେ ସାମଂ ଞାତଂ ସାମଂ ଦିଟ୍ଠଂ ସାମଂ ୱିଦିତଂ ତମେୱାହଂ ୱଦାମି।

‘‘ଦିଟ୍ଠା ମୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସକ୍କାରେନ ଅଭିଭୂତା, ପରିୟାଦିନ୍ନଚିତ୍ତା, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନା।

‘‘ଦିଟ୍ଠା ମୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ଅସକ୍କାରେନ ଅଭିଭୂତା, ପରିୟାଦିନ୍ନଚିତ୍ତା, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନା।

‘‘ଦିଟ୍ଠା ମୟା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ସକ୍କାରେନ ଚ ଅସକ୍କାରେନ ଚ ତଦୁଭୟେନ ଅଭିଭୂତା, ପରିୟାଦିନ୍ନଚିତ୍ତା, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ୟସ୍ସ ସକ୍କରିୟମାନସ୍ସ, ଅସକ୍କାରେନ ଚୂଭୟଂ।

ସମାଧି ନ ୱିକମ୍ପତି, ଅପ୍ପମାଦୱିହାରିନୋ [ଅପ୍ପମାଣୱିହାରିନୋ (ସୀ॰ ଅଟ୍ଠ॰)] ॥

‘‘ତଂ ଝାୟିନଂ ସାତତିକଂ, ସୁଖୁମଂ ଦିଟ୍ଠିୱିପସ୍ସକଂ ।

ଉପାଦାନକ୍ଖୟାରାମଂ, ଆହୁ ସପ୍ପୁରିସୋ ଇତୀ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଦେୱସଦ୍ଦସୁତ୍ତଂ

୮୨ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତୟୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱେସୁ ଦେୱସଦ୍ଦା ନିଚ୍ଛରନ୍ତି ସମୟା ସମୟଂ ଉପାଦାୟ। କତମେ ତୟୋ? ୟସ୍ମିଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମୟେ ଅରିୟସାୱକୋ କେସମସ୍ସୁଂ ଓହାରେତ୍ୱା କାସାୟାନି ୱତ୍ଥାନି ଅଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜ୍ଜାୟ ଚେତେତି, ତସ୍ମିଂ ସମୟେ [ତସ୍ମିଂ ଭିକ୍ଖୱେ ସମୟେ (ପୀ॰ କ॰)] ଦେୱେସୁ ଦେୱସଦ୍ଦୋ ନିଚ୍ଛରତି – ‘ଏସୋ ଅରିୟସାୱକୋ ମାରେନ ସଦ୍ଧିଂ ସଙ୍ଗାମାୟ ଚେତେତୀ’ତି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଠମୋ ଦେୱେସୁ ଦେୱସଦ୍ଦୋ ନିଚ୍ଛରତି ସମୟା ସମୟଂ ଉପାଦାୟ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ଅରିୟସାୱକୋ ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଧିପକ୍ଖିୟାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଭାୱନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତୋ ୱିହରତି, ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଦେୱେସୁ ଦେୱସଦ୍ଦୋ ନିଚ୍ଛରତି – ‘ଏସୋ ଅରିୟସାୱକୋ ମାରେନ ସଦ୍ଧିଂ ସଙ୍ଗାମେତୀ’ତି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁତିୟୋ ଦେୱେସୁ ଦେୱସଦ୍ଦୋ ନିଚ୍ଛରତି ସମୟା ସମୟଂ ଉପାଦାୟ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ଅରିୟସାୱକୋ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି, ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଦେୱେସୁ ଦେୱସଦ୍ଦୋ ନିଚ୍ଛରତି – ‘ଏସୋ ଅରିୟସାୱକୋ ୱିଜିତସଙ୍ଗାମୋ ତମେୱ ସଙ୍ଗାମସୀସଂ ଅଭିୱିଜିୟ ଅଜ୍ଝାୱସତୀ’ତି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତତିୟୋ ଦେୱେସୁ ଦେୱସଦ୍ଦୋ ନିଚ୍ଛରତି ସମୟା ସମୟଂ ଉପାଦାୟ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ଦେୱେସୁ ଦେୱସଦ୍ଦା ନିଚ୍ଛରନ୍ତି ସମୟା ସମୟଂ ଉପାଦାୟା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ଦିସ୍ୱା ୱିଜିତସଙ୍ଗାମଂ, ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସାୱକଂ।

ଦେୱତାପି ନମସ୍ସନ୍ତି, ମହନ୍ତଂ ୱୀତସାରଦଂ॥

‘‘ନମୋ ତେ ପୁରିସାଜଞ୍ଞ, ୟୋ ତ୍ୱଂ ଦୁଜ୍ଜୟମଜ୍ଝଭୂ।

ଜେତ୍ୱାନ ମଚ୍ଚୁନୋ ସେନଂ, ୱିମୋକ୍ଖେନ ଅନାୱରଂ॥

‘‘ଇତି ହେତଂ ନମସ୍ସନ୍ତି, ଦେୱତା ପତ୍ତମାନସଂ।

ତଞ୍ହି ତସ୍ସ ନ ପସ୍ସନ୍ତି, ୟେନ ମଚ୍ଚୁୱସଂ ୱଜେ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ତତିୟଂ।

୪. ପଞ୍ଚପୁବ୍ବନିମିତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୮୩ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ୟଦା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱୋ ଦେୱକାୟା ଚୱନଧମ୍ମୋ ହୋତି, ପଞ୍ଚସ୍ସ ପୁବ୍ବନିମିତ୍ତାନି ପାତୁଭୱନ୍ତି – ମାଲା ମିଲାୟନ୍ତି, ୱତ୍ଥାନି କିଲିସ୍ସନ୍ତି, କଚ୍ଛେହି ସେଦା ମୁଚ୍ଚନ୍ତି, କାୟେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣିୟଂ ଓକ୍କମତି, ସକେ ଦେୱୋ ଦେୱାସନେ ନାଭିରମତୀତି। ତମେନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦେୱା ‘ଚୱନଧମ୍ମୋ ଅୟଂ ଦେୱପୁତ୍ତୋ’ତି ଇତି ୱିଦିତ୍ୱା ତୀହି ୱାଚାହି ଅନୁମୋଦେନ୍ତି [ଅନୁମୋଦନ୍ତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] – ‘ଇତୋ, ଭୋ, ସୁଗତିଂ ଗଚ୍ଛ, ସୁଗତିଂ ଗନ୍ତ୍ୱା ସୁଲଦ୍ଧଲାଭଂ ଲଭ, ସୁଲଦ୍ଧଲାଭଂ ଲଭିତ୍ୱା ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠିତୋ ଭୱାହୀ’’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ, ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିନ୍ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଦେୱାନଂ ସୁଗତିଗମନସଙ୍ଖାତଂ; କିଞ୍ଚ, ଭନ୍ତେ, ଦେୱାନଂ ସୁଲଦ୍ଧଲାଭସଙ୍ଖାତଂ ; କିଂ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଦେୱାନଂ ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠିତସଙ୍ଖାତ’’ନ୍ତି?

‘‘ମନୁସ୍ସତ୍ତଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ [ଭିକ୍ଖୱେ (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] , ଦେୱାନଂ ସୁଗତିଗମନସଙ୍ଖାତଂ; ୟଂ ମନୁସ୍ସଭୂତୋ ସମାନୋ ତଥାଗତପ୍ପୱେଦିତେ ଧମ୍ମୱିନୟେ ସଦ୍ଧଂ ପଟିଲଭତି। ଇଦଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ [ଭିକ୍ଖୱେ (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] , ଦେୱାନଂ ସୁଲଦ୍ଧଲାଭସଙ୍ଖାତଂ; ସା ଖୋ ପନସ୍ସ ସଦ୍ଧା ନିୱିଟ୍ଠା ହୋତି ମୂଲଜାତା ପତିଟ୍ଠିତା ଦଳ୍ହା ଅସଂହାରିୟା ସମଣେନ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣେନ ୱା ଦେୱେନ ୱା ମାରେନ ୱା ବ୍ରହ୍ମୁନା ୱା କେନଚି ୱା ଲୋକସ୍ମିଂ। ଇଦଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ [ଭିକ୍ଖୱେ (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] , ଦେୱାନଂ ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠିତସଙ୍ଖାତ’’ନ୍ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ୟଦା ଦେୱୋ ଦେୱକାୟା, ଚୱତି ଆୟୁସଙ୍ଖୟା।

ତୟୋ ସଦ୍ଦା ନିଚ୍ଛରନ୍ତି, ଦେୱାନଂ ଅନୁମୋଦତଂ॥

‘‘‘ଇତୋ ଭୋ ସୁଗତିଂ ଗଚ୍ଛ, ମନୁସ୍ସାନଂ ସହବ୍ୟତଂ।

ମନୁସ୍ସଭୂତୋ ସଦ୍ଧମ୍ମେ, ଲଭ ସଦ୍ଧଂ ଅନୁତ୍ତରଂ॥

‘‘‘ସା ତେ ସଦ୍ଧା ନିୱିଟ୍ଠସ୍ସ, ମୂଲଜାତା ପତିଟ୍ଠିତା।

ୟାୱଜୀୱଂ ଅସଂହୀରା, ସଦ୍ଧମ୍ମେ ସୁପ୍ପୱେଦିତେ॥

‘‘‘କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ ହିତ୍ୱା, ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତାନି ଚ।

ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ ହିତ୍ୱା, ୟଞ୍ଚଞ୍ଞଂ ଦୋସସଞ୍ହିତଂ॥

‘‘‘କାୟେନ କୁସଲଂ କତ୍ୱା, ୱାଚାୟ କୁସଲଂ ବହୁଂ।

ମନସା କୁସଲଂ କତ୍ୱା, ଅପ୍ପମାଣଂ ନିରୂପଧିଂ॥

‘‘‘ତତୋ ଓପଧିକଂ ପୁଞ୍ଞଂ, କତ୍ୱା ଦାନେନ ତଂ ବହୁଂ।

ଅଞ୍ଞେପି ମଚ୍ଚେ ସଦ୍ଧମ୍ମେ, ବ୍ରହ୍ମଚରିୟେ ନିୱେସୟ’ [ନିୱେସୟେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ॥

‘‘ଇମାୟ ଅନୁକମ୍ପାୟ, ଦେୱା ଦେୱଂ ୟଦା ୱିଦୂ।

ଚୱନ୍ତଂ ଅନୁମୋଦେନ୍ତି, ଏହି ଦେୱ ପୁନପ୍ପୁନ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ବହୁଜନହିତସୁତ୍ତଂ

୮୪ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତୟୋମେ ପୁଗ୍ଗଲା ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ବହୁଜନହିତାୟ ବହୁଜନସୁଖାୟ ଲୋକାନୁକମ୍ପାୟ ଅତ୍ଥାୟ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ। କତମେ ତୟୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନୋ ସୁଗତୋ ଲୋକୱିଦୂ ଅନୁତ୍ତରୋ ପୁରିସଦମ୍ମସାରଥି ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା। ସୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଂ ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣଂ ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ, କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପକାସେତି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଠମୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ବହୁଜନହିତାୟ ବହୁଜନସୁଖାୟ ଲୋକାନୁକମ୍ପାୟ ଅତ୍ଥାୟ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତସ୍ସେୱ ସତ୍ଥୁ [ସତ୍ଥୁନୋ (ସ୍ୟା॰)] ସାୱକୋ ଅରହଂ ହୋତି ଖୀଣାସୱୋ ୱୁସିତୱା କତକରଣୀୟୋ ଓହିତଭାରୋ ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥୋ ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନୋ ସମ୍ମଦଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତୋ। ସୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଂ ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣଂ ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ, କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପକାସେତି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁତିୟୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ବହୁଜନହିତାୟ ବହୁଜନସୁଖାୟ ଲୋକାନୁକମ୍ପାୟ ଅତ୍ଥାୟ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତସ୍ସେୱ ସତ୍ଥୁ ସାୱକୋ ସେଖୋ ହୋତି ପାଟିପଦୋ ବହୁସ୍ସୁତୋ ସୀଲୱତୂପପନ୍ନୋ। ସୋପି [ସୋ (?)] ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଂ ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣଂ ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ, କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପକାସେତି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତତିୟୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ବହୁଜନହିତାୟ ବହୁଜନସୁଖାୟ ଲୋକାନୁକମ୍ପାୟ ଅତ୍ଥାୟ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ପୁଗ୍ଗଲା ଲୋକେ ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି ବହୁଜନହିତାୟ ବହୁଜନସୁଖାୟ ଲୋକାନୁକମ୍ପାୟ ଅତ୍ଥାୟ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଦେୱମନୁସ୍ସାନ’’ନ୍ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ସତ୍ଥା ହି ଲୋକେ ପଠମୋ ମହେସି, ତସ୍ସନ୍ୱୟୋ ସାୱକୋ ଭାୱିତତ୍ତୋ।

ଅଥାପରୋ ପାଟିପଦୋପି ସେଖୋ, ବହୁସ୍ସୁତୋ ସୀଲୱତୂପପନ୍ନୋ॥

‘‘ଏତେ ତୟୋ ଦେୱମନୁସ୍ସସେଟ୍ଠା, ପଭଙ୍କରା ଧମ୍ମମୁଦୀରୟନ୍ତା।

ଅପାପୁରନ୍ତି [ଅପାପୁରେନ୍ତି (କ॰)] ଅମତସ୍ସ ଦ୍ୱାରଂ, ୟୋଗା ପମୋଚେନ୍ତି [ୟାଗା ପମୁଚ୍ଚନ୍ତି (ସୀ॰), ୟୋଗା ମୋଚନ୍ତି (ସ୍ୟା॰)] ହୁଜ୍ଜନଂ ତେ॥

‘‘ୟେ ସତ୍ଥୱାହେନ ଅନୁତ୍ତରେନ, ସୁଦେସିତଂ ମଗ୍ଗମନୁକ୍କମନ୍ତି [ମଗ୍ଗମନୁଗ୍ଗମନ୍ତି (ସୀ॰ କ॰)] ।

ଇଧେୱ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ କରୋନ୍ତି ଅନ୍ତଂ, ୟେ ଅପ୍ପମତ୍ତା ସୁଗତସ୍ସ ସାସନେ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଅସୁଭାନୁପସ୍ସୀସୁତ୍ତଂ

୮୫ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଅସୁଭାନୁପସ୍ସୀ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାୟସ୍ମିଂ ୱିହରଥ; ଆନାପାନସ୍ସତି ଚ ୱୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ପରିମୁଖଂ ସୂପଟ୍ଠିତା ହୋତୁ; ସବ୍ବସଙ୍ଖାରେସୁ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସିନୋ ୱିହରଥ। ଅସୁଭାନୁପସ୍ସୀନଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାୟସ୍ମିଂ ୱିହରତଂ ୟୋ ସୁଭାୟ ଧାତୁୟା ରାଗାନୁସୟୋ ସୋ ପହୀୟତି [ପହିୟ୍ୟତି (କ॰)] । ଆନାପାନସ୍ସତିୟା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ପରିମୁଖଂ ସୂପଟ୍ଠିତିତାୟ ୟେ ବାହିରା ୱିତକ୍କାସୟା ୱିଘାତପକ୍ଖିକା, ତେ ନ ହୋନ୍ତି। ସବ୍ବସଙ୍ଖାରେସୁ ଅନିଚ୍ଚାନୁପସ୍ସୀନଂ ୱିହରତଂ ୟା ଅୱିଜ୍ଜା ସା ପହୀୟତି, ୟା ୱିଜ୍ଜା ସା ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ଅସୁଭାନୁପସ୍ସୀ କାୟସ୍ମିଂ, ଆନାପାନେ ପଟିସ୍ସତୋ।

ସବ୍ବସଙ୍ଖାରସମଥଂ, ପସ୍ସଂ ଆତାପି ସବ୍ବଦା॥

‘‘ସ ୱେ ସମ୍ମଦ୍ଦସୋ ଭିକ୍ଖୁ, ୟତୋ ତତ୍ଥ ୱିମୁଚ୍ଚତି।

ଅଭିଞ୍ଞାୱୋସିତୋ ସନ୍ତୋ, ସ ୱେ ୟୋଗାତିଗୋ ମୁନୀ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପଟିପନ୍ନସୁତ୍ତଂ

୮୬ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପଟିପନ୍ନସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅୟମନୁଧମ୍ମୋ ହୋତି ୱେୟ୍ୟାକରଣାୟ – ଧମ୍ମାନୁଧମ୍ମପଟିପନ୍ନୋୟନ୍ତି ଭାସମାନୋ ଧମ୍ମଞ୍ଞେୱ ଭାସତି ନୋ ଅଧମ୍ମଂ, ୱିତକ୍କୟମାନୋ ୱା ଧମ୍ମୱିତକ୍କଞ୍ଞେୱ ୱିତକ୍କେତି ନୋ ଅଧମ୍ମୱିତକ୍କଂ, ତଦୁଭୟଂ ୱା ପନ ଅଭିନିୱେଜ୍ଜେତ୍ୱା ଉପେକ୍ଖକୋ ୱିହରତି ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ଧମ୍ମାରାମୋ ଧମ୍ମରତୋ, ଧମ୍ମଂ ଅନୁୱିଚିନ୍ତୟଂ।

ଧମ୍ମଂ ଅନୁସ୍ସରଂ ଭିକ୍ଖୁ, ସଦ୍ଧମ୍ମା ନ ପରିହାୟତି॥

‘‘ଚରଂ ୱା ୟଦି ୱା ତିଟ୍ଠଂ, ନିସିନ୍ନୋ ଉଦ ୱା ସୟଂ।

ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସମୟଂ ଚିତ୍ତଂ, ସନ୍ତିମେୱାଧିଗଚ୍ଛତୀ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଅନ୍ଧକରଣସୁତ୍ତଂ

୮୭ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତୟୋମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅକୁସଲୱିତକ୍କା ଅନ୍ଧକରଣା ଅଚକ୍ଖୁକରଣା ଅଞ୍ଞାଣକରଣା ପଞ୍ଞାନିରୋଧିକା ୱିଘାତପକ୍ଖିକା ଅନିବ୍ବାନସଂୱତ୍ତନିକା । କତମେ ତୟୋ? କାମୱିତକ୍କୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନ୍ଧକରଣୋ ଅଚକ୍ଖୁକରଣୋ ଅଞ୍ଞାଣକରଣୋ ପଞ୍ଞାନିରୋଧିକୋ ୱିଘାତପକ୍ଖିକୋ ଅନିବ୍ବାନସଂୱତ୍ତନିକୋ। ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନ୍ଧକରଣୋ ଅଚକ୍ଖୁକରଣୋ ଅଞ୍ଞାଣକରଣୋ ପଞ୍ଞାନିରୋଧିକୋ ୱିଘାତପକ୍ଖିକୋ ଅନିବ୍ବାନସଂୱତ୍ତନିକୋ। ୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନ୍ଧକରଣୋ ଅଚକ୍ଖୁକରଣୋ ଅଞ୍ଞାଣକରଣୋ ପଞ୍ଞାନିରୋଧିକୋ ୱିଘାତପକ୍ଖିକୋ ଅନିବ୍ବାନସଂୱତ୍ତନିକୋ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ଅକୁସଲୱିତକ୍କା ଅନ୍ଧକରଣା ଅଚକ୍ଖୁକରଣା ଅଞ୍ଞାଣକରଣା ପଞ୍ଞାନିରୋଧିକା ୱିଘାତପକ୍ଖିକା ଅନିବ୍ବାନସଂୱତ୍ତନିକା।

‘‘ତୟୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁସଲୱିତକ୍କା ଅନନ୍ଧକରଣା ଚକ୍ଖୁକରଣା ଞାଣକରଣା ପଞ୍ଞାୱୁଦ୍ଧିକା ଅୱିଘାତପକ୍ଖିକା ନିବ୍ବାନସଂୱତ୍ତନିକା। କତମେ ତୟୋ? ନେକ୍ଖମ୍ମୱିତକ୍କୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନନ୍ଧକରଣୋ ଚକ୍ଖୁକରଣୋ ଞାଣକରଣୋ ପଞ୍ଞାୱୁଦ୍ଧିକୋ ଅୱିଘାତପକ୍ଖିକୋ ନିବ୍ବାନସଂୱତ୍ତନିକୋ। ଅବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନନ୍ଧକରଣୋ ଚକ୍ଖୁକରଣୋ ଞାଣକରଣୋ ପଞ୍ଞାୱୁଦ୍ଧିକୋ ଅୱିଘାତପକ୍ଖିକୋ ନିବ୍ବାନସଂୱତ୍ତନିକୋ। ଅୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନନ୍ଧକରଣୋ ଚକ୍ଖୁକରଣୋ ଞାଣକରଣୋ ପଞ୍ଞାୱୁଦ୍ଧିକୋ ଅୱିଘାତପକ୍ଖିକୋ ନିବ୍ବାନସଂୱତ୍ତନିକୋ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ କୁସଲୱିତକ୍କା ଅନନ୍ଧକରଣା ଚକ୍ଖୁକରଣା ଞାଣକରଣା ପଞ୍ଞାୱୁଦ୍ଧିକା ଅୱିଘାତପକ୍ଖିକା ନିବ୍ବାନସଂୱତ୍ତନିକା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ତୟୋ ୱିତକ୍କେ କୁସଲେ ୱିତକ୍କୟେ, ତୟୋ ପନ ଅକୁସଲେ ନିରାକରେ।

ସ ୱେ ୱିତକ୍କାନି ୱିଚାରିତାନି, ସମେତି ୱୁଟ୍ଠୀୱ ରଜଂ ସମୂହତଂ।

ସ ୱେ ୱିତକ୍କୂପସମେନ ଚେତସା, ଇଧେୱ ସୋ ସନ୍ତିପଦଂ ସମଜ୍ଝଗା’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଅନ୍ତରାମଲସୁତ୍ତଂ

୮୮ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତୟୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନ୍ତରାମଲା ଅନ୍ତରାଅମିତ୍ତା ଅନ୍ତରାସପତ୍ତା ଅନ୍ତରାୱଧକା ଅନ୍ତରାପଚ୍ଚତ୍ଥିକା। କତମେ ତୟୋ? ଲୋଭୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନ୍ତରାମଲୋ ଅନ୍ତରାଅମିତ୍ତୋ ଅନ୍ତରାସପତ୍ତୋ ଅନ୍ତରାୱଧକୋ ଅନ୍ତରାପଚ୍ଚତ୍ଥିକୋ। ଦୋସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନ୍ତରାମଲୋ ଅନ୍ତରାଅମିତ୍ତୋ ଅନ୍ତରାସପତ୍ତୋ ଅନ୍ତରାୱଧକୋ ଅନ୍ତରାପଚ୍ଚତ୍ଥିକୋ। ମୋହୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନ୍ତରାମଲୋ ଅନ୍ତରାଅମିତ୍ତୋ ଅନ୍ତରାସପତ୍ତୋ ଅନ୍ତରାୱଧକୋ ଅନ୍ତରାପଚ୍ଚତ୍ଥିକୋ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ଅନ୍ତରାମଲା ଅନ୍ତରାଅମିତ୍ତା ଅନ୍ତରାସପତ୍ତା ଅନ୍ତରାୱଧକା ଅନ୍ତରାପଚ୍ଚତ୍ଥିକା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ଅନତ୍ଥଜନନୋ ଲୋଭୋ, ଲୋଭୋ ଚିତ୍ତପ୍ପକୋପନୋ।

ଭୟମନ୍ତରତୋ ଜାତଂ, ତଂ ଜନୋ ନାୱବୁଜ୍ଝତି॥

‘‘ଲୁଦ୍ଧୋ ଅତ୍ଥଂ ନ ଜାନାତି, ଲୁଦ୍ଧୋ ଧମ୍ମଂ ନ ପସ୍ସତି।

ଅନ୍ଧତମଂ [ଅନ୍ଧଂ ତମଂ (ସୀ॰)] ତଦା ହୋତି, ୟଂ ଲୋଭୋ ସହତେ ନରଂ॥

‘‘ୟୋ ଚ ଲୋଭଂ ପହନ୍ତ୍ୱାନ, ଲୋଭନେୟ୍ୟେ ନ ଲୁବ୍ଭତି।

ଲୋଭୋ ପହୀୟତେ ତମ୍ହା, ଉଦବିନ୍ଦୂୱ ପୋକ୍ଖରା॥

‘‘ଅନତ୍ଥଜନନୋ ଦୋସୋ, ଦୋସୋ ଚିତ୍ତପ୍ପକୋପନୋ।

ଭୟମନ୍ତରତୋ ଜାତଂ, ତଂ ଜନୋ ନାୱବୁଜ୍ଝତି॥

‘‘ଦୁଟ୍ଠୋ ଅତ୍ଥଂ ନ ଜାନାତି, ଦୁଟ୍ଠୋ ଧମ୍ମଂ ନ ପସ୍ସତି।

ଅନ୍ଧତମଂ ତଦା ହୋତି, ୟଂ ଦୋସୋ ସହତେ ନରଂ॥

‘‘ୟୋ ଚ ଦୋସଂ ପହନ୍ତ୍ୱାନ, ଦୋସନେୟ୍ୟେ ନ ଦୁସ୍ସତି।

ଦୋସୋ ପହୀୟତେ ତମ୍ହା, ତାଲପକ୍କଂୱ ବନ୍ଧନା॥

‘‘ଅନତ୍ଥଜନନୋ ମୋହୋ, ମୋହୋ ଚିତ୍ତପ୍ପକୋପନୋ।

ଭୟମନ୍ତରତୋ ଜାତଂ, ତଂ ଜନୋ ନାୱବୁଜ୍ଝତି॥

‘‘ମୂଳ୍ହୋ ଅତ୍ଥଂ ନ ଜାନାତି, ମୂଳ୍ହୋ ଧମ୍ମଂ ନ ପସ୍ସତି।

ଅନ୍ଧତମଂ ତଦା ହୋତି, ୟଂ ମୋହୋ ସହତେ ନରଂ॥

‘‘ୟୋ ଚ ମୋହଂ ପହନ୍ତ୍ୱାନ, ମୋହନେୟ୍ୟେ ନ ମୁୟ୍ହତି।

ମୋହଂ ୱିହନ୍ତି ସୋ ସବ୍ବଂ, ଆଦିଚ୍ଚୋୱୁଦୟଂ ତମ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଦେୱଦତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୮୯ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତୀହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସଦ୍ଧମ୍ମେହି ଅଭିଭୂତୋ ପରିୟାଦିନ୍ନଚିତ୍ତୋ ଦେୱଦତ୍ତୋ ଆପାୟିକୋ ନେରୟିକୋ କପ୍ପଟ୍ଠୋ ଅତେକିଚ୍ଛୋ। କତମେହି ତୀହି? ପାପିଚ୍ଛତାୟ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭିଭୂତୋ ପରିୟାଦିନ୍ନଚିତ୍ତୋ ଦେୱଦତ୍ତୋ ଆପାୟିକୋ ନେରୟିକୋ କପ୍ପଟ୍ଠୋ ଅତେକିଚ୍ଛୋ। ପାପମିତ୍ତତାୟ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭିଭୂତୋ ପରିୟାଦିନ୍ନଚିତ୍ତୋ ଦେୱଦତ୍ତୋ ଆପାୟିକୋ ନେରୟିକୋ କପ୍ପଟ୍ଠୋ ଅତେକିଚ୍ଛୋ। ସତି ଖୋ ପନ ଉତ୍ତରିକରଣୀୟେ [ଉତ୍ତରିଂ କରଣୀୟେ (ସ୍ୟା॰)] ଓରମତ୍ତକେନ ୱିସେସାଧିଗମେନ [ୱିସେସାଧିଗମେନ ଚ (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଅନ୍ତରା ୱୋସାନଂ ଆପାଦି। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୀହି ଅସଦ୍ଧମ୍ମେହି ଅଭିଭୂତୋ ପରିୟାଦିନ୍ନଚିତ୍ତୋ ଦେୱଦତ୍ତୋ ଆପାୟିକୋ ନେରୟିକୋ କପ୍ପଟ୍ଠୋ ଅତେକିଚ୍ଛୋ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ମା ଜାତୁ କୋଚି ଲୋକସ୍ମିଂ, ପାପିଚ୍ଛୋ ଉଦପଜ୍ଜଥ।

ତଦମିନାପି ଜାନାଥ, ପାପିଚ୍ଛାନଂ ୟଥା ଗତି॥

‘‘ପଣ୍ଡିତୋତି ସମଞ୍ଞାତୋ, ଭାୱିତତ୍ତୋତି ସମ୍ମତୋ।

ଜଲଂୱ ୟସସା ଅଟ୍ଠା, ଦେୱଦତ୍ତୋତି ୱିସ୍ସୁତୋ [ମେ ସୁତଂ (ପାଳିୟଂ)] ॥

‘‘ସୋ ପମାଣମନୁଚିଣ୍ଣୋ [ପମାଦମନୁଚିଣ୍ଣୋ (କ॰ ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰), ସମାନମନୁଚିଣ୍ଣୋ (ଅଟ୍ଠ॰)] , ଆସଜ୍ଜ ନଂ ତଥାଗତଂ।

ଅୱୀଚିନିରୟଂ ପତ୍ତୋ, ଚତୁଦ୍ୱାରଂ ଭୟାନକଂ॥

‘‘ଅଦୁଟ୍ଠସ୍ସ ହି ୟୋ ଦୁବ୍ଭେ, ପାପକମ୍ମଂ ଅକୁବ୍ବତୋ।

ତମେୱ ପାପଂ ଫୁସତି [ଫୁସ୍ସେତି (ସ୍ୟା॰)] , ଦୁଟ୍ଠଚିତ୍ତଂ ଅନାଦରଂ॥

‘‘ସମୁଦ୍ଦଂ ୱିସକୁମ୍ଭେନ, ୟୋ ମଞ୍ଞେୟ୍ୟ ପଦୂସିତୁଂ।

ନ ସୋ ତେନ ପଦୂସେୟ୍ୟ, ଭେସ୍ମା ହି ଉଦଧି ମହା॥

‘‘ଏୱମେୱ [ଏୱମେତଂ (ସ୍ୟା॰)] ତଥାଗତଂ, ୟୋ ୱାଦେନ ୱିହିଂସତି।

ସମ୍ମଗ୍ଗତଂ [ସମଗ୍ଗତଂ (ସୀ॰ କ॰)] ସନ୍ତଚିତ୍ତଂ, ୱାଦୋ ତମ୍ହି ନ ରୂହତି॥

‘‘ତାଦିସଂ ମିତ୍ତଂ କୁବ୍ବେଥ, ତଞ୍ଚ ସେୱେୟ୍ୟ ପଣ୍ଡିତୋ।

ୟସ୍ସ ମଗ୍ଗାନୁଗୋ ଭିକ୍ଖୁ, ଖୟଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପାପୁଣେ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଦସମଂ।

ଚତୁତ୍ଥୋ ୱଗ୍ଗୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ୱିତକ୍କାସକ୍କାରସଦ୍ଦ, ଚୱନଲୋକେ ଅସୁଭଂ।

ଧମ୍ମଅନ୍ଧକାରମଲଂ, ଦେୱଦତ୍ତେନ ତେ ଦସାତି॥

୫. ପଞ୍ଚମୱଗ୍ଗୋ

୧. ଅଗ୍ଗପ୍ପସାଦସୁତ୍ତଂ

୯୦ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତୟୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଗ୍ଗପ୍ପସାଦା। କତମେ ତୟୋ? ୟାୱତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସତ୍ତା ଅପଦା ୱା ଦ୍ୱିପଦା ୱା ଚତୁପ୍ପଦା ୱା ବହୁପ୍ପଦା [ବହୁପଦା (କ॰)] ୱା ରୂପିନୋ ୱା ଅରୂପିନୋ ୱା ସଞ୍ଞିନୋ ୱା ଅସଞ୍ଞିନୋ ୱା ନେୱସଞ୍ଞିନାସଞ୍ଞିନୋ ୱା, ତଥାଗତୋ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ । ୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ବୁଦ୍ଧେ ପସନ୍ନା, ଅଗ୍ଗେ ତେ ପସନ୍ନା। ଅଗ୍ଗେ ଖୋ ପନ ପସନ୍ନାନଂ ଅଗ୍ଗୋ ୱିପାକୋ ହୋତି।

‘‘ୟାୱତା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ସଙ୍ଖତା ୱା ଅସଙ୍ଖତା ୱା, ୱିରାଗୋ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି, ୟଦିଦଂ ମଦନିମ୍ମଦନୋ ପିପାସୱିନୟୋ ଆଲୟସମୁଗ୍ଘାତୋ ୱଟ୍ଟୁପଚ୍ଛେଦୋ ତଣ୍ହକ୍ଖୟୋ ୱିରାଗୋ ନିରୋଧୋ ନିବ୍ବାନଂ। ୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିରାଗେ ଧମ୍ମେ ପସନ୍ନା, ଅଗ୍ଗେ ତେ ପସନ୍ନା। ଅଗ୍ଗେ ଖୋ ପନ ପସନ୍ନାନଂ ଅଗ୍ଗୋ ୱିପାକୋ ହୋତି।

‘‘ୟାୱତା , ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଘା ୱା ଗଣା ୱା, ତଥାଗତସାୱକସଙ୍ଘୋ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି, ୟଦିଦଂ ଚତ୍ତାରି ପୁରିସୟୁଗାନି ଅଟ୍ଠ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲା ଏସ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ ଆହୁନେୟ୍ୟୋ ପାହୁନେୟ୍ୟୋ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟୋ ଅଞ୍ଜଲିକରଣୀୟୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସ। ୟେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଙ୍ଘେ ପସନ୍ନା, ଅଗ୍ଗେ ତେ ପସନ୍ନା। ଅଗ୍ଗେ ଖୋ ପନ ପସନ୍ନାନଂ ଅଗ୍ଗୋ ୱିପାକୋ ହୋତି। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ଅଗ୍ଗପ୍ପସାଦା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ଅଗ୍ଗତୋ ୱେ ପସନ୍ନାନଂ, ଅଗ୍ଗଂ ଧମ୍ମଂ ୱିଜାନତଂ।

ଅଗ୍ଗେ ବୁଦ୍ଧେ ପସନ୍ନାନଂ, ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟେ ଅନୁତ୍ତରେ॥

‘‘ଅଗ୍ଗେ ଧମ୍ମେ ପସନ୍ନାନଂ, ୱିରାଗୂପସମେ ସୁଖେ।

ଅଗ୍ଗେ ସଙ୍ଘେ ପସନ୍ନାନଂ, ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତେ ଅନୁତ୍ତରେ॥

‘‘ଅଗ୍ଗସ୍ମିଂ ଦାନଂ ଦଦତଂ, ଅଗ୍ଗଂ ପୁଞ୍ଞଂ ପୱଡ୍ଢତି।

ଅଗ୍ଗଂ ଆୟୁ ଚ ୱଣ୍ଣୋ ଚ, ୟସୋ କିତ୍ତି ସୁଖଂ ବଲଂ॥

‘‘ଅଗ୍ଗସ୍ସ ଦାତା ମେଧାୱୀ, ଅଗ୍ଗଧମ୍ମସମାହିତୋ।

ଦେୱଭୂତୋ ମନୁସ୍ସୋ ୱା, ଅଗ୍ଗପ୍ପତ୍ତୋ ପମୋଦତୀ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. ଜୀୱିକସୁତ୍ତଂ

୯୧ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଅନ୍ତମିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜୀୱିକାନଂ ୟଦିଦଂ ପିଣ୍ଡୋଲ୍ୟଂ। ଅଭିସାପୋୟଂ [ଅଭିସାପାୟଂ (ସୀ॰), ଅଭିଲାପାୟଂ (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰), ଅଭିସପାୟଂ (କ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ଲୋକସ୍ମିଂ – ‘ପିଣ୍ଡୋଲୋ ୱିଚରସି ପତ୍ତପାଣୀ’ତି। ତଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁଲପୁତ୍ତା ଉପେନ୍ତି ଅତ୍ଥୱସିକା, ଅତ୍ଥୱସଂ ପଟିଚ୍ଚ; ନେୱ ରାଜାଭିନୀତା, ନ ଚୋରାଭିନୀତା, ନ ଇଣଟ୍ଟା, ନ ଭୟଟ୍ଟା, ନ ଆଜୀୱିକାପକତା। ଅପି ଚ ଖୋ ‘ଓତିଣ୍ଣମ୍ହା ଜାତିୟା ଜରାୟ ମରଣେନ ସୋକେହି ପରିଦେୱେହି ଦୁକ୍ଖେହି ଦୋମନସ୍ସେହି ଉପାୟାସେହି ଦୁକ୍ଖୋତିଣ୍ଣା ଦୁକ୍ଖପରେତା , ଅପ୍ପେୱ ନାମ ଇମସ୍ସ କେୱଲସ୍ସ ଦୁକ୍ଖକ୍ଖନ୍ଧସ୍ସ ଅନ୍ତକିରିୟା ପଞ୍ଞାୟେଥା’ତି। ଏୱଂ ପବ୍ବଜିତୋ ଚାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁଲପୁତ୍ତୋ ସୋ ଚ ହୋତି ଅଭିଜ୍ଝାଲୁ କାମେସୁ ତିବ୍ବସାରାଗୋ, ବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତୋ ପଦୁଟ୍ଠମନସଙ୍କପ୍ପୋ, ମୁଟ୍ଠସ୍ସତି ଅସମ୍ପଜାନୋ ଅସମାହିତୋ ୱିବ୍ଭନ୍ତଚିତ୍ତୋ ପାକତିନ୍ଦ୍ରିୟୋ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛୱାଲାତଂ ଉଭତୋପଦିତ୍ତଂ ମଜ୍ଝେ ଗୂଥଗତଂ ନେୱ ଗାମେ କଟ୍ଠତ୍ଥଂ ଫରତି ନ ଅରଞ୍ଞେଃ ତଥୂପମାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ୱଦାମି ଗିହିଭୋଗା ପରିହୀନୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ନ ପରିପୂରେତୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ଗିହିଭୋଗା ପରିହୀନୋ, ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ଦୁବ୍ଭଗୋ।

ପରିଧଂସମାନୋ ପକିରେତି, ଛୱାଲାତଂୱ ନସ୍ସତି॥

‘‘କାସାୱକଣ୍ଠା ବହୱୋ, ପାପଧମ୍ମା ଅସଞ୍ଞତା।

ପାପା ପାପେହି କମ୍ମେହି, ନିରୟଂ ତେ ଉପପଜ୍ଜରେ॥

‘‘ସେୟ୍ୟୋ ଅୟୋଗୁଳୋ ଭୁତ୍ତୋ, ତତ୍ତୋ ଅଗ୍ଗିସିଖୂପମୋ।

ୟଞ୍ଚେ ଭୁଞ୍ଜେୟ୍ୟ ଦୁସ୍ସୀଲୋ, ରଟ୍ଠପିଣ୍ଡମସଞ୍ଞତୋ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ସଙ୍ଘାଟିକଣ୍ଣସୁତ୍ତଂ

୯୨ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ସଙ୍ଘାଟିକଣ୍ଣେ ଚେପି, ଭିକ୍ଖୱେ , ଭିକ୍ଖୁ ଗହେତ୍ୱା ପିଟ୍ଠିତୋ ପିଟ୍ଠିତୋ ଅନୁବନ୍ଧୋ ଅସ୍ସ ପାଦେ ପାଦଂ ନିକ୍ଖିପନ୍ତୋ, ସୋ ଚ ହୋତି ଅଭିଜ୍ଝାଲୁ କାମେସୁ ତିବ୍ବସାରାଗୋ ବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତୋ ପଦୁଟ୍ଠମନସଙ୍କପ୍ପୋ ମୁଟ୍ଠସ୍ସତି ଅସମ୍ପଜାନୋ ଅସମାହିତୋ ୱିବ୍ଭନ୍ତଚିତ୍ତୋ ପାକତିନ୍ଦ୍ରିୟୋ; ଅଥ ଖୋ ସୋ ଆରକାୱ ମୟ୍ହଂ, ଅହଞ୍ଚ ତସ୍ସ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଧମ୍ମଞ୍ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ପସ୍ସତି। ଧମ୍ମଂ ଅପସ୍ସନ୍ତୋ ନ ମଂ ପସ୍ସତି [ମଂ ନ ପସ୍ସତି (ସ୍ୟା॰)] ।

‘‘ୟୋଜନସତେ ଚେପି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିହରେୟ୍ୟ। ସୋ ଚ ହୋତି ଅନଭିଜ୍ଝାଲୁ କାମେସୁ ନ ତିବ୍ବସାରାଗୋ ଅବ୍ୟାପନ୍ନଚିତ୍ତୋ ଅପଦୁଟ୍ଠମନସଙ୍କପ୍ପୋ ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତି ସମ୍ପଜାନୋ ସମାହିତୋ ଏକଗ୍ଗଚିତ୍ତୋ ସଂୱୁତିନ୍ଦ୍ରିୟୋ; ଅଥ ଖୋ ସୋ ସନ୍ତିକେୱ ମୟ୍ହଂ, ଅହଞ୍ଚ ତସ୍ସ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଧମ୍ମଂ ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପସ୍ସତି; ଧମ୍ମଂ ପସ୍ସନ୍ତୋ ମଂ ପସ୍ସତୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ଅନୁବନ୍ଧୋପି ଚେ ଅସ୍ସ, ମହିଚ୍ଛୋ ଚ ୱିଘାତୱା।

ଏଜାନୁଗୋ ଅନେଜସ୍ସ, ନିବ୍ବୁତସ୍ସ ଅନିବ୍ବୁତୋ।

ଗିଦ୍ଧୋ ସୋ ୱୀତଗେଧସ୍ସ, ପସ୍ସ ୟାୱଞ୍ଚ ଆରକା॥

‘‘ୟୋ ଚ ଧମ୍ମମଭିଞ୍ଞାୟ, ଧମ୍ମମଞ୍ଞାୟ ପଣ୍ଡିତୋ।

ରହଦୋୱ ନିୱାତେ ଚ, ଅନେଜୋ ୱୂପସମ୍ମତି॥

‘‘ଅନେଜୋ ସୋ ଅନେଜସ୍ସ, ନିବ୍ବୁତସ୍ସ ଚ ନିବ୍ବୁତୋ।

ଅଗିଦ୍ଧୋ ୱୀତଗେଧସ୍ସ, ପସ୍ସ ୟାୱଞ୍ଚ ସନ୍ତିକେ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଅଗ୍ଗିସୁତ୍ତଂ

୯୩ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତୟୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଗ୍ଗୀ। କତମେ ତୟୋ? ରାଗଗ୍ଗି, ଦୋସଗ୍ଗି, ମୋହଗ୍ଗି – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ଅଗ୍ଗୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ରାଗଗ୍ଗି ଦହତି ମଚ୍ଚେ, ରତ୍ତେ କାମେସୁ ମୁଚ୍ଛିତେ।

ଦୋସଗ୍ଗି ପନ ବ୍ୟାପନ୍ନେ, ନରେ ପାଣାତିପାତିନୋ॥

‘‘ମୋହଗ୍ଗି ପନ ସମ୍ମୂଳ୍ହେ, ଅରିୟଧମ୍ମେ ଅକୋୱିଦେ।

ଏତେ ଅଗ୍ଗୀ ଅଜାନନ୍ତା, ସକ୍କାୟାଭିରତା ପଜା॥

‘‘ତେ ୱଡ୍ଢୟନ୍ତି ନିରୟଂ, ତିରଚ୍ଛାନଞ୍ଚ ୟୋନିୟୋ।

ଅସୁରଂ ପେତ୍ତିୱିସୟଂ, ଅମୁତ୍ତା ମାରବନ୍ଧନା॥

‘‘ୟେ ଚ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱା ୟୁତ୍ତା, ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସାସନେ।

ତେ ନିବ୍ବାପେନ୍ତି ରାଗଗ୍ଗିଂ, ନିଚ୍ଚଂ ଅସୁଭସଞ୍ଞିନୋ॥

‘‘ଦୋସଗ୍ଗିଂ ପନ ମେତ୍ତାୟ, ନିବ୍ବାପେନ୍ତି ନରୁତ୍ତମା।

ମୋହଗ୍ଗିଂ ପନ ପଞ୍ଞାୟ, ୟାୟଂ ନିବ୍ବେଧଗାମିନୀ॥

‘‘ତେ ନିବ୍ବାପେତ୍ୱା ନିପକା, ରତ୍ତିନ୍ଦିୱମତନ୍ଦିତା।

ଅସେସଂ ପରିନିବ୍ବନ୍ତି, ଅସେସଂ ଦୁକ୍ଖମଚ୍ଚଗୁଂ॥

‘‘ଅରିୟଦ୍ଦସା ୱେଦଗୁନୋ, ସମ୍ମଦଞ୍ଞାୟ ପଣ୍ଡିତା।

ଜାତିକ୍ଖୟମଭିଞ୍ଞାୟ, ନାଗଚ୍ଛନ୍ତି ପୁନବ୍ଭୱ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଉପପରିକ୍ଖସୁତ୍ତଂ

୯୪ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତଥା ତଥା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଉପପରିକ୍ଖେୟ୍ୟ ୟଥା ୟଥାସ୍ସ [ୟଥା ୟଥା (ବହୂସୁ)] ଉପପରିକ୍ଖତୋ ବହିଦ୍ଧା ଚସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଅୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ଅୱିସଟଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅସଣ୍ଠିତଂ ଅନୁପାଦାୟ ନ ପରିତସ୍ସେୟ୍ୟ। ବହିଦ୍ଧା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିଞ୍ଞାଣେ ଅୱିକ୍ଖିତ୍ତେ ଅୱିସଟେ ସତି ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଅସଣ୍ଠିତେ ଅନୁପାଦାୟ ଅପରିତସ୍ସତୋ ଆୟତିଂ ଜାତିଜରାମରଣଦୁକ୍ଖସମୁଦୟସମ୍ଭୱୋ ନ ହୋତୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ସତ୍ତସଙ୍ଗପ୍ପହୀନସ୍ସ, ନେତ୍ତିଚ୍ଛିନ୍ନସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ।

ୱିକ୍ଖୀଣୋ ଜାତିସଂସାରୋ, ନତ୍ଥି ତସ୍ସ ପୁନବ୍ଭୱୋ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. କାମୂପପତ୍ତିସୁତ୍ତଂ

୯୫ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମୂପପତ୍ତିୟୋ [କାମୁପ୍ପତ୍ତିୟୋ (ସୀ॰)] । କତମା ତିସ୍ସୋ? ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତକାମା, ନିମ୍ମାନରତିନୋ , ପରନିମ୍ମିତୱସୱତ୍ତିନୋ – ଇମା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିସ୍ସୋ କାମୂପପତ୍ତିୟୋ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତକାମା ଚ, ୟେ ଦେୱା ୱସୱତ୍ତିନୋ।

ନିମ୍ମାନରତିନୋ ଦେୱା, ୟେ ଚଞ୍ଞେ କାମଭୋଗିନୋ।

ଇତ୍ଥଭାୱଞ୍ଞଥାଭାୱଂ , ସଂସାରଂ ନାତିୱତ୍ତରେ॥

‘‘ଏତମାଦୀନୱଂ ଞତ୍ୱା, କାମଭୋଗେସୁ ପଣ୍ଡିତୋ।

ସବ୍ବେ ପରିଚ୍ଚଜେ କାମେ, ୟେ ଦିବ୍ବା ୟେ ଚ ମାନୁସା॥

‘‘ପିୟରୂପସାତଗଧିତଂ , ଛେତ୍ୱା ସୋତଂ ଦୁରଚ୍ଚୟଂ।

ଅସେସଂ ପରିନିବ୍ବନ୍ତି, ଅସେସଂ ଦୁକ୍ଖମଚ୍ଚଗୁଂ॥

‘‘ଅରିୟଦ୍ଦସା ୱେଦଗୁନୋ, ସମ୍ମଦଞ୍ଞାୟ ପଣ୍ଡିତା।

ଜାତିକ୍ଖୟମଭିଞ୍ଞାୟ, ନାଗଚ୍ଛନ୍ତି ପୁନବ୍ଭୱ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. କାମୟୋଗସୁତ୍ତଂ

୯୬ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘କାମୟୋଗୟୁତ୍ତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭୱୟୋଗୟୁତ୍ତୋ ଆଗାମୀ ହୋତି ଆଗନ୍ତା [ଆଗନ୍ତ୍ୱା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଇତ୍ଥତ୍ତଂ। କାମୟୋଗୱିସଂୟୁତ୍ତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭୱୟୋଗୟୁତ୍ତୋ ଅନାଗାମୀ ହୋତି ଅନାଗନ୍ତା ଇତ୍ଥତ୍ତଂ। କାମୟୋଗୱିସଂୟୁତ୍ତୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭୱୟୋଗୱିସଂୟୁତ୍ତୋ ଅରହା ହୋତି, ଖୀଣାସୱୋ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘କାମୟୋଗେନ ସଂୟୁତ୍ତା, ଭୱୟୋଗେନ ଚୂଭୟଂ।

ସତ୍ତା ଗଚ୍ଛନ୍ତି ସଂସାରଂ, ଜାତିମରଣଗାମିନୋ॥

‘‘ୟେ ଚ କାମେ ପହନ୍ତ୍ୱାନ, ଅପ୍ପତ୍ତା ଆସୱକ୍ଖୟଂ।

ଭୱୟୋଗେନ ସଂୟୁତ୍ତା, ଅନାଗାମୀତି ୱୁଚ୍ଚରେ॥

‘‘ୟେ ଚ ଖୋ ଛିନ୍ନସଂସୟା, ଖୀଣମାନପୁନବ୍ଭୱା।

ତେ ୱେ ପାରଙ୍ଗତା ଲୋକେ, ୟେ ପତ୍ତା ଆସୱକ୍ଖୟ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ସତ୍ତମଂ।

କଲ୍ୟାଣସୀଲସୁତ୍ତଂ

୯୭ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘କଲ୍ୟାଣସୀଲୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମୋ କଲ୍ୟାଣପଞ୍ଞୋ ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ‘କେୱଲୀ ୱୁସିତୱା ଉତ୍ତମପୁରିସୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘କଥଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କଲ୍ୟାଣସୀଲୋ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୀଲୱା ହୋତି, ପାତିମୋକ୍ଖସଂୱରସଂୱୁତୋ ୱିହରତି, ଆଚାରଗୋଚରସମ୍ପନ୍ନୋ ଅଣୁମତ୍ତେସୁ ୱଜ୍ଜେସୁ ଭୟଦସ୍ସାୱୀ, ସମାଦାୟ ସିକ୍ଖତି ସିକ୍ଖାପଦେସୁ। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କଲ୍ୟାଣସୀଲୋ ହୋତି। ଇତି କଲ୍ୟାଣସୀଲୋ।

‘‘କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମୋ ଚ କଥଂ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତ୍ତନ୍ନଂ ବୋଧିପକ୍ଖିୟାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଭାୱନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତୋ ୱିହରତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମୋ ହୋତି। ଇତି କଲ୍ୟାଣସୀଲୋ, କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମୋ।

‘‘କଲ୍ୟାଣପଞ୍ଞୋ ଚ କଥଂ ହୋତି ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କଲ୍ୟାଣପଞ୍ଞୋ ହୋତି।

‘‘ଇତି କଲ୍ୟାଣସୀଲୋ କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମୋ କଲ୍ୟାଣପଞ୍ଞୋ ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ‘କେୱଲୀ ୱୁସିତୱା ଉତ୍ତମପୁରିସୋ’ତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ୟସ୍ସ କାୟେନ ୱାଚାୟ, ମନସା ନତ୍ଥି ଦୁକ୍କଟଂ।

ତଂ ୱେ କଲ୍ୟାଣସୀଲୋତି, ଆହୁ ଭିକ୍ଖୁଂ ହିରୀମନଂ [ହିରୀମତଂ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ॥

‘‘ୟସ୍ସ ଧମ୍ମା ସୁଭାୱିତା, ସତ୍ତ [ପତ୍ତ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ସମ୍ବୋଧିଗାମିନୋ।

ତଂ ୱେ କଲ୍ୟାଣଧମ୍ମୋତି, ଆହୁ ଭିକ୍ଖୁଂ ଅନୁସ୍ସଦଂ॥

‘‘ୟୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ପଜାନାତି, ଇଧେୱ ଖୟମତ୍ତନୋ।

ତଂ ୱେ କଲ୍ୟାଣପଞ୍ଞୋତି, ଆହୁ ଭିକ୍ଖୁଂ ଅନାସୱଂ॥

‘‘ତେହି ଧମ୍ମେହି ସମ୍ପନ୍ନଂ, ଅନୀଘଂ ଛିନ୍ନସଂସୟଂ।

ଅସିତଂ ସବ୍ବଲୋକସ୍ସ, ଆହୁ ସବ୍ବପହାୟିନ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଦାନସୁତ୍ତଂ

୯୮ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଦ୍ୱେମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଦାନାନି – ଆମିସଦାନଞ୍ଚ ଧମ୍ମଦାନଞ୍ଚ। ଏତଦଗ୍ଗଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେସଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଦାନାନଂ ୟଦିଦଂ – ଧମ୍ମଦାନଂ।

‘‘ଦ୍ୱେମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂୱିଭାଗା – ଆମିସସଂୱିଭାଗୋ ଚ ଧମ୍ମସଂୱିଭାଗୋ ଚ। ଏତଦଗ୍ଗଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେସଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ସଂୱିଭାଗାନଂ ୟଦିଦଂ – ଧମ୍ମସଂୱିଭାଗୋ।

‘‘ଦ୍ୱେମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁଗ୍ଗହା – ଆମିସାନୁଗ୍ଗହୋ ଚ ଧମ୍ମାନୁଗ୍ଗହୋ ଚ। ଏତଦଗ୍ଗଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେସଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଅନୁଗ୍ଗହାନଂ ୟଦିଦଂ – ଧମ୍ମାନୁଗ୍ଗହୋ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ୟମାହୁ ଦାନଂ ପରମଂ ଅନୁତ୍ତରଂ, ୟଂ ସଂୱିଭାଗଂ ଭଗୱା ଅୱଣ୍ଣୟି [ଅୱଣ୍ଣୟୀ (ସୀ॰)] ।

ଅଗ୍ଗମ୍ହି ଖେତ୍ତମ୍ହି ପସନ୍ନଚିତ୍ତୋ, ୱିଞ୍ଞୂ ପଜାନଂ କୋ ନ ୟଜେଥ କାଲେ॥

‘‘ୟେ ଚେୱ ଭାସନ୍ତି ସୁଣନ୍ତି ଚୂଭୟଂ, ପସନ୍ନଚିତ୍ତା ସୁଗତସ୍ସ ସାସନେ।

ତେସଂ ସୋ ଅତ୍ଥୋ ପରମୋ ୱିସୁଜ୍ଝତି, ୟେ ଅପ୍ପମତ୍ତା ସୁଗତସ୍ସ ସାସନେ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ତେୱିଜ୍ଜସୁତ୍ତଂ

୯୯ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଧମ୍ମେନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେୱିଜ୍ଜଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ପଞ୍ଞାପେମି, ନାଞ୍ଞଂ ଲପିତଲାପନମତ୍ତେନ।

‘‘କଥଞ୍ଚାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେନ ତେୱିଜ୍ଜଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ପଞ୍ଞାପେମି, ନାଞ୍ଞଂ ଲପିତଲାପନମତ୍ତେନ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଏକମ୍ପି ଜାତିଂ ଦ୍ୱେପି ଜାତିୟୋ ତିସ୍ସୋପି ଜାତିୟୋ ଚତସ୍ସୋପି ଜାତିୟୋ ପଞ୍ଚପି ଜାତିୟୋ ଦସପି ଜାତିୟୋ ୱୀସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ତିଂସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ଚତ୍ତାଲୀସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ପଞ୍ଞାସମ୍ପି ଜାତିୟୋ ଜାତିସତମ୍ପି ଜାତିସହସ୍ସମ୍ପି ଜାତିସତସହସ୍ସମ୍ପି ଅନେକେପି ସଂୱଟ୍ଟକପ୍ପେ ଅନେକେପି ୱିୱଟ୍ଟକପ୍ପେ ଅନେକେପି ସଂୱଟ୍ଟୱିୱଟ୍ଟକପ୍ପେ – ‘ଅମୁତ୍ରାସିଂ ଏୱଂନାମୋ ଏୱଂଗୋତ୍ତୋ ଏୱଂୱଣ୍ଣୋ ଏୱମାହାରୋ ଏୱଂସୁଖଦୁକ୍ଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଏୱମାୟୁପରିୟନ୍ତୋ। ସୋ ତତୋ ଚୁତୋ ଅମୁତ୍ର ଉଦପାଦିଂ। ତତ୍ରାପାସିଂ ଏୱଂନାମୋ ଏୱଂଗୋତ୍ତୋ ଏୱଂୱଣ୍ଣୋ ଏୱମାହାରୋ ଏୱଂସୁଖଦୁକ୍ଖପ୍ପଟିସଂୱେଦୀ ଏୱମାୟୁପରିୟନ୍ତୋ। ସୋ ତତୋ ଚୁତୋ ଇଧୂପପନ୍ନୋ’ତି । ଇତି ସାକାରଂ ସଉଦ୍ଦେସଂ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି। ଅୟମସ୍ସ ପଠମା ୱିଜ୍ଜା ଅଧିଗତା ହୋତି, ଅୱିଜ୍ଜା ୱିହତା, ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପନ୍ନା, ତମୋ ୱିହତୋ, ଆଲୋକୋ ଉପ୍ପନ୍ନୋ, ୟଥା ତଂ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସତି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ, ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି – ‘ଇମେ ୱତ ଭୋନ୍ତୋ ସତ୍ତା କାୟଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଉପୱାଦକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା। ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନା। ଇମେ ୱା ପନ ଭୋନ୍ତୋ ସତ୍ତା କାୟସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଅନୁପୱାଦକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା। ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପନ୍ନା’ତି। ଇତି ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସତି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ, ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି। ଅୟମସ୍ସ ଦୁତିୟା ୱିଜ୍ଜା ଅଧିଗତା ହୋତି, ଅୱିଜ୍ଜା ୱିହତା, ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପନ୍ନା, ତମୋ ୱିହତୋ, ଆଲୋକୋ ଉପ୍ପନ୍ନୋ, ୟଥା ତଂ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଅୟମସ୍ସ ତତିୟା ୱିଜ୍ଜା ଅଧିଗତା ହୋତି, ଅୱିଜ୍ଜା ୱିହତା, ୱିଜ୍ଜା ଉପ୍ପନ୍ନା, ତମୋ ୱିହତୋ, ଆଲୋକୋ ଉପ୍ପନ୍ନୋ, ୟଥା ତଂ ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଆତାପିନୋ ପହିତତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ। ଏୱଂ ଖୋ ଅହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେନ ତେୱିଜ୍ଜଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ପଞ୍ଞାପେମି, ନାଞ୍ଞଂ ଲପିତଲାପନମତ୍ତେନା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ୟୋୱେଦି [ୟୋୱେଦି (ସବ୍ବତ୍ଥ)] , ସଗ୍ଗାପାୟଞ୍ଚ ପସ୍ସତି।

ଅଥୋ [ଅଥ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଜାତିକ୍ଖୟଂ ପତ୍ତୋ, ଅଭିଞ୍ଞାୱୋସିତୋ ମୁନି॥

‘‘ଏତାହି ତୀହି ୱିଜ୍ଜାହି, ତେୱିଜ୍ଜୋ ହୋତି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ।

ତମହଂ ୱଦାମି ତେୱିଜ୍ଜଂ, ନାଞ୍ଞଂ ଲପିତଲାପନ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଦସମଂ।

ପଞ୍ଚମୋ ୱଗ୍ଗୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ପସାଦ ଜୀୱିତ ସଙ୍ଘାଟି , ଅଗ୍ଗି ଉପପରିକ୍ଖୟା।

ଉପପତ୍ତି [ଉପ୍ପତ୍ତି (ସୀ॰)] କାମ କଲ୍ୟାଣଂ, ଦାନଂ ଧମ୍ମେନ ତେ ଦସାତି॥

ତିକନିପାତୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।

୪. ଚତୁକ୍କନିପାତୋ

୧. ବ୍ରାହ୍ମଣଧମ୍ମୟାଗସୁତ୍ତଂ

୧୦୦ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଅହମସ୍ମି, ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟାଚୟୋଗୋ ସଦା ପୟତପାଣି [ପୟତପାଣୀ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଅନ୍ତିମଦେହଧରୋ ଅନୁତ୍ତରୋ ଭିସକ୍କୋ ସଲ୍ଲକତ୍ତୋ। ତସ୍ସ ମେ ତୁମ୍ହେ ପୁତ୍ତା ଓରସା ମୁଖତୋ ଜାତା ଧମ୍ମଜା ଧମ୍ମନିମ୍ମିତା ଧମ୍ମଦାୟାଦା, ନୋ ଆମିସଦାୟାଦା।

‘‘ଦ୍ୱେମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦାନାନି – ଆମିସଦାନଞ୍ଚ ଧମ୍ମଦାନଞ୍ଚ। ଏତଦଗ୍ଗଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେସଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଦାନାନଂ ୟଦିଦଂ – ଧମ୍ମଦାନଂ।

‘‘ଦ୍ୱେମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଂୱିଭାଗା – ଆମିସସଂୱିଭାଗୋ ଚ ଧମ୍ମସଂୱିଭାଗୋ ଚ। ଏତଦଗ୍ଗଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେସଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ସଂୱିଭାଗାନଂ ୟଦିଦଂ – ଧମ୍ମସଂୱିଭାଗୋ।

‘‘ଦ୍ୱେମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁଗ୍ଗହା – ଆମିସାନୁଗ୍ଗହୋ ଚ ଧମ୍ମାନୁଗ୍ଗହୋ ଚ। ଏତଦଗ୍ଗଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେସଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ଅନୁଗ୍ଗହାନଂ ୟଦିଦଂ – ଧମ୍ମାନୁଗ୍ଗହୋ।

‘‘ଦ୍ୱେମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟାଗା – ଆମିସୟାଗୋ ଚ ଧମ୍ମୟାଗୋ ଚ। ଏତଦଗ୍ଗଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇମେସଂ ଦ୍ୱିନ୍ନଂ ୟାଗାନଂ ୟଦିଦଂ – ଧମ୍ମୟାଗୋ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ୟୋ ଧମ୍ମୟାଗଂ ଅୟଜୀ ଅମଚ୍ଛରୀ, ତଥାଗତୋ ସବ୍ବଭୂତାନୁକମ୍ପୀ [ସବ୍ବସତ୍ତାନୁକମ୍ପୀ (ସ୍ୟା॰) ଅଟ୍ଠକଥାୟମ୍ପି] ।

ତଂ ତାଦିସଂ ଦେୱମନୁସ୍ସସେଟ୍ଠଂ, ସତ୍ତା ନମସ୍ସନ୍ତି ଭୱସ୍ସ ପାରଗୁ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. ସୁଲଭସୁତ୍ତଂ

୧୦୧ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଚତ୍ତାରିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପାନି ଚେୱ ସୁଲଭାନି ଚ, ତାନି ଚ ଅନୱଜ୍ଜାନି। କତମାନି ଚତ୍ତାରି? ପଂସୁକୂଲଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚୀୱରାନଂ ଅପ୍ପଞ୍ଚ ସୁଲଭଞ୍ଚ, ତଞ୍ଚ ଅନୱଜ୍ଜଂ। ପିଣ୍ଡିୟାଲୋପୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭୋଜନାନଂ ଅପ୍ପଞ୍ଚ ସୁଲଭଞ୍ଚ, ତଞ୍ଚ ଅନୱଜ୍ଜଂ। ରୁକ୍ଖମୂଲଂ, ଭିକ୍ଖୱେ , ସେନାସନାନଂ ଅପ୍ପଞ୍ଚ ସୁଲଭଞ୍ଚ, ତଞ୍ଚ ଅନୱଜ୍ଜଂ। ପୂତିମୁତ୍ତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭେସଜ୍ଜାନଂ ଅପ୍ପଞ୍ଚ ସୁଲଭଞ୍ଚ ତଞ୍ଚ ଅନୱଜ୍ଜଂ। ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରି ଅପ୍ପାନି ଚେୱ ସୁଲଭାନି ଚ, ତାନି ଚ ଅନୱଜ୍ଜାନି। ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅପ୍ପେନ ଚ ତୁଟ୍ଠୋ ହୋତି ସୁଲଭେନ ଚ (ଅନୱଜ୍ଜେନ ଚ) [(…) ନତ୍ଥି ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰ ପୋତ୍ଥକେସୁ ଚ ଅଙ୍ଗୁତ୍ତରେ ଚ] , ଇମସ୍ସାହଂ ଅଞ୍ଞତରଂ ସାମଞ୍ଞଙ୍ଗନ୍ତି ୱଦାମୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ଅନୱଜ୍ଜେନ ତୁଟ୍ଠସ୍ସ, ଅପ୍ପେନ ସୁଲଭେନ ଚ।

ନ ସେନାସନମାରବ୍ଭ, ଚୀୱରଂ ପାନଭୋଜନଂ।

ୱିଘାତୋ ହୋତି ଚିତ୍ତସ୍ସ, ଦିସା ନପ୍ପଟିହଞ୍ଞତି॥

‘‘ୟେ ଚସ୍ସ [ୟେପସ୍ସ (ସ୍ୟା॰)] ଧମ୍ମା ଅକ୍ଖାତା, ସାମଞ୍ଞସ୍ସାନୁଲୋମିକା।

ଅଧିଗ୍ଗହିତା ତୁଟ୍ଠସ୍ସ, ଅପ୍ପମତ୍ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ’’ତି [ସିକ୍ଖତୋତି (ସୀ॰ କ॰)] ॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଆସୱକ୍ଖୟସୁତ୍ତଂ

୧୦୨ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଜାନତୋହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପସ୍ସତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟଂ ୱଦାମି , ନୋ ଅଜାନତୋ ନୋ ଅପସ୍ସତୋ। କିଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାନତୋ, କିଂ ପସ୍ସତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟୋ ହୋତି? ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟୋ ହୋତି। ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟୋ ହୋତି। ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟୋ ହୋତି। ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦାତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାନତୋ ପସ୍ସତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟୋ ହୋତି। ଏୱଂ ଖୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଜାନତୋ ଏୱଂ ପସ୍ସତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟୋ ହୋତୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ସେଖସ୍ସ ସିକ୍ଖମାନସ୍ସ, ଉଜୁମଗ୍ଗାନୁସାରିନୋ।

ଖୟସ୍ମିଂ ପଠମଂ ଞାଣଂ, ତତୋ ଅଞ୍ଞା ଅନନ୍ତରା॥

‘‘ତତୋ ଅଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତସ୍ସ, ୱିମୁତ୍ତିଞାଣମୁତ୍ତମଂ।

ଉପ୍ପଜ୍ଜତି ଖୟେ ଞାଣଂ, ଖୀଣା ସଂୟୋଜନା ଇତି॥

‘‘ନ ତ୍ୱେୱିଦଂ କୁସୀତେନ, ବାଲେନମୱିଜାନତା।

ନିବ୍ବାନଂ ଅଧିଗନ୍ତବ୍ବଂ, ସବ୍ବଗନ୍ଥପ୍ପମୋଚନ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ତତିୟଂ।

୪. ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣସୁତ୍ତଂ

୧୦୩ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି; ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି; ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି; ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି – ନ ମେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମଣେସୁ ୱା ସମଣସମ୍ମତା ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସମ୍ମତା, ନ ଚ ପନେତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଂ ୱା ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଂ ୱା ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତି।

‘‘ୟେ ଚ ଖୋ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ‘ଇଦଂ ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତି; ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖସମୁଦୟୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତି; ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତି; ‘ଅୟଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନନ୍ତି – ତେ ଖୋ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମଣା ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣା ୱା ସମଣେସୁ ଚେୱ ସମଣସମ୍ମତା ବ୍ରାହ୍ମଣେସୁ ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣସମ୍ମତା, ତେ ଚ ପନାୟସ୍ମନ୍ତୋ ସାମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ବ୍ରହ୍ମଞ୍ଞତ୍ଥଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ୟେ ଦୁକ୍ଖଂ ନପ୍ପଜାନନ୍ତି, ଅଥୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମ୍ଭୱଂ।

ୟତ୍ଥ ଚ ସବ୍ବସୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ଅସେସଂ ଉପରୁଜ୍ଝତି।

ତଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ ନ ଜାନନ୍ତି, ଦୁକ୍ଖୂପସମଗାମିନଂ॥

‘‘ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିହୀନା ତେ, ଅଥୋ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିୟା।

ଅଭବ୍ବା ତେ ଅନ୍ତକିରିୟାୟ, ତେ ୱେ ଜାତିଜରୂପଗା॥

‘‘ୟେ ଚ ଦୁକ୍ଖଂ ପଜାନନ୍ତି, ଅଥୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମ୍ଭୱଂ।

ୟତ୍ଥ ଚ ସବ୍ବସୋ ଦୁକ୍ଖଂ, ଅସେସଂ ଉପରୁଜ୍ଝତି।

ତଞ୍ଚ ମଗ୍ଗଂ ପଜାନନ୍ତି, ଦୁକ୍ଖୂପସମଗାମିନଂ॥

‘‘ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିସମ୍ପନ୍ନା, ଅଥୋ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିୟା।

ଭବ୍ବା ତେ ଅନ୍ତକିରିୟାୟ, ନ ତେ ଜାତିଜରୂପଗା’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ସୀଲସମ୍ପନ୍ନସୁତ୍ତଂ

୧୦୪ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ୟେ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ସୀଲସମ୍ପନ୍ନା ସମାଧିସମ୍ପନ୍ନା ପଞ୍ଞାସମ୍ପନ୍ନା ୱିମୁତ୍ତିସମ୍ପନ୍ନା ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନସମ୍ପନ୍ନା ଓୱାଦକା ୱିଞ୍ଞାପକା ସନ୍ଦସ୍ସକା ସମାଦପକା ସମୁତ୍ତେଜକା ସମ୍ପହଂସକା ଅଲଂସମକ୍ଖାତାରୋ ସଦ୍ଧମ୍ମସ୍ସ ଦସ୍ସନମ୍ପହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ବହୂପକାରଂ ୱଦାମି; ସୱନମ୍ପହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ବହୂପକାରଂ ୱଦାମି; ଉପସଙ୍କମନମ୍ପହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ବହୂପକାରଂ ୱଦାମି; ପୟିରୁପାସନମ୍ପହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ବହୂପକାରଂ ୱଦାମି; ଅନୁସ୍ସରଣମ୍ପହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ବହୂପକାରଂ ୱଦାମି; ଅନୁପବ୍ବଜ୍ଜମ୍ପହଂ [ଅନୁସ୍ସତିମ୍ପହଂ (ସ୍ୟା॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ତେସଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ବହୂପକାରଂ ୱଦାମି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତଥାରୂପେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ସେୱତୋ ଭଜତୋ ପୟିରୁପାସତୋ ଅପରିପୂରୋପି ସୀଲକ୍ଖନ୍ଧୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି, ଅପରିପୂରୋପି ସମାଧିକ୍ଖନ୍ଧୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି, ଅପରିପୂରୋପି ପଞ୍ଞାକ୍ଖନ୍ଧୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି, ଅପରିପୂରୋପି ୱିମୁତ୍ତିକ୍ଖନ୍ଧୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି, ଅପରିପୂରୋପି ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନକ୍ଖନ୍ଧୋ ଭାୱନାପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି। ଏୱରୂପା ଚ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ସତ୍ଥାରୋତିପି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ସତ୍ଥୱାହାତିପି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ରଣଞ୍ଜହାତିପି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ତମୋନୁଦାତିପି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଆଲୋକକରାତିପି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଓଭାସକରାତିପି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ପଜ୍ଜୋତକରାତିପି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଉକ୍କାଧାରାତିପି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ପଭଙ୍କରାତିପି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଅରିୟାତିପି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଚକ୍ଖୁମନ୍ତୋତିପି ୱୁଚ୍ଚନ୍ତୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ପାମୋଜ୍ଜକରଣଂ ଠାନଂ [… କରଣଠାନଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] , ଏତଂ ହୋତି ୱିଜାନତଂ।

ୟଦିଦଂ ଭାୱିତତ୍ତାନଂ, ଅରିୟାନଂ ଧମ୍ମଜୀୱିନଂ॥

‘‘ତେ ଜୋତୟନ୍ତି ସଦ୍ଧମ୍ମଂ, ଭାସୟନ୍ତି ପଭଙ୍କରା।

ଆଲୋକକରଣା ଧୀରା, ଚକ୍ଖୁମନ୍ତୋ ରଣଞ୍ଜହା॥

‘‘ୟେସଂ ୱେ ସାସନଂ ସୁତ୍ୱା, ସମ୍ମଦଞ୍ଞାୟ ପଣ୍ଡିତା।

ଜାତିକ୍ଖୟମଭିଞ୍ଞାୟ , ନାଗଚ୍ଛନ୍ତି ପୁନବ୍ଭୱ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ତଣ୍ହୁପ୍ପାଦସୁତ୍ତଂ

୧୦୫ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଚତ୍ତାରୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଣ୍ହୁପ୍ପାଦା, ୟତ୍ଥ ଭିକ୍ଖୁନୋ ତଣ୍ହା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। କତମେ ଚତ୍ତାରୋ? ଚୀୱରହେତୁ ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ତଣ୍ହା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି; ପିଣ୍ଡପାତହେତୁ ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ତଣ୍ହା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି; ସେନାସନହେତୁ ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ତଣ୍ହା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି; ଇତିଭୱାଭୱହେତୁ ୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ତଣ୍ହା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତି। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚତ୍ତାରୋ ତଣ୍ହୁପ୍ପାଦା ୟତ୍ଥ ଭିକ୍ଖୁନୋ ତଣ୍ହା ଉପ୍ପଜ୍ଜମାନା ଉପ୍ପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ତଣ୍ହାଦୁତିୟୋ ପୁରିସୋ, ଦୀଘମଦ୍ଧାନ ସଂସରଂ।

ଇତ୍ଥଭାୱଞ୍ଞଥାଭାୱଂ, ସଂସାରଂ ନାତିୱତ୍ତତି॥

‘‘ଏତମାଦୀନୱଂ ଞତ୍ୱା, ତଣ୍ହଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ସମ୍ଭୱଂ।

ୱୀତତଣ୍ହୋ ଅନାଦାନୋ, ସତୋ ଭିକ୍ଖୁ ପରିବ୍ବଜେ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ସବ୍ରହ୍ମକସୁତ୍ତଂ

୧୦୬ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ସବ୍ରହ୍ମକାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତାନି କୁଲାନି ୟେସଂ ପୁତ୍ତାନଂ ମାତାପିତରୋ ଅଜ୍ଝାଗାରେ ପୂଜିତା ହୋନ୍ତି। ସପୁବ୍ବଦେୱତାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ତାନି କୁଲାନି ୟେସଂ ପୁତ୍ତାନଂ ମାତାପିତରୋ ଅଜ୍ଝାଗାରେ ପୂଜିତା ହୋନ୍ତି। ସପୁବ୍ବାଚରିୟକାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତାନି କୁଲାନି ୟେସଂ ପୁତ୍ତାନଂ ମାତାପିତରୋ ଅଜ୍ଝାଗାରେ ପୂଜିତା ହୋନ୍ତି। ସାହୁନେୟ୍ୟକାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତାନି କୁଲାନି ୟେସଂ ପୁତ୍ତାନଂ ମାତାପିତରୋ ଅଜ୍ଝାଗାରେ ପୂଜିତା ହୋନ୍ତି।

‘‘‘ବ୍ରହ୍ମା’ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତାପିତୂନଂ ଏତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ‘ପୁବ୍ବଦେୱତା’ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତାପିତୂନଂ ଏତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ‘ପୁବ୍ବାଚରିୟା’ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତାପିତୂନଂ ଏତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ‘ଆହୁନେୟ୍ୟା’ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତାପିତୂନଂ ଏତଂ ଅଧିୱଚନଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ବହୁକାରା, ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତାପିତରୋ ପୁତ୍ତାନଂ ଆପାଦକା ପୋସକା ଇମସ୍ସ ଲୋକସ୍ସ ଦସ୍ସେତାରୋ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ବ୍ରହ୍ମାତି ମାତାପିତରୋ, ପୁବ୍ବାଚରିୟାତି ୱୁଚ୍ଚରେ।

ଆହୁନେୟ୍ୟା ଚ ପୁତ୍ତାନଂ, ପଜାୟ ଅନୁକମ୍ପକା॥

‘‘ତସ୍ମା ହି ନେ ନମସ୍ସେୟ୍ୟ, ସକ୍କରେୟ୍ୟ ଚ ପଣ୍ଡିତୋ।

ଅନ୍ନେନ ଅଥ ପାନେନ, ୱତ୍ଥେନ ସୟନେନ ଚ।

ଉଚ୍ଛାଦନେନ ନ୍ହାପନେନ [ନହାପନେନ (ସୀ॰)] , ପାଦାନଂ ଧୋୱନେନ ଚ॥

‘‘ତାୟ ନଂ ପାରିଚରିୟାୟ, ମାତାପିତୂସୁ ପଣ୍ଡିତା।

ଇଧେୱ ନଂ ପସଂସନ୍ତି, ପେଚ୍ଚ ସଗ୍ଗେ ପମୋଦତୀ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ବହୁକାରସୁତ୍ତଂ

୧୦୭ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ବହୁକାରା [ବହୂପକାରା (ସୀ॰ ପୀ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ତୁମ୍ହାକଂ ୟେ ୱୋ [ୟେ ତେ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତା ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରେହି। ତୁମ୍ହେପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ବହୁକାରା ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକାନଂ ୟଂ [ୟେ (?)] ନେସଂ ଧମ୍ମଂ ଦେସେଥ ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଂ ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣଂ ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ, କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପକାସେଥ। ଏୱମିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞଂ ନିସ୍ସାୟ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ୱୁସ୍ସତି ଓଘସ୍ସ ନିତ୍ଥରଣତ୍ଥାୟ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅନ୍ତକିରିୟାୟା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ସାଗାରା ଅନଗାରା ଚ, ଉଭୋ ଅଞ୍ଞୋଞ୍ଞନିସ୍ସିତା।

ଆରାଧୟନ୍ତି ସଦ୍ଧମ୍ମଂ, ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ଅନୁତ୍ତରଂ॥

‘‘ସାଗାରେସୁ ଚ ଚୀୱରଂ, ପଚ୍ଚୟଂ ସୟନାସନଂ।

ଅନଗାରା ପଟିଚ୍ଛନ୍ତି, ପରିସ୍ସୟୱିନୋଦନଂ॥

‘‘ସୁଗତଂ [ପୁଗ୍ଗଲଂ (ସୀ॰ କ॰)] ପନ ନିସ୍ସାୟ, ଗହଟ୍ଠା ଘରମେସିନୋ।

ସଦ୍ଦହାନା ଅରହତଂ, ଅରିୟପଞ୍ଞାୟ ଝାୟିନୋ॥

‘‘ଇଧ ଧମ୍ମଂ ଚରିତ୍ୱାନ, ମଗ୍ଗଂ ସୁଗତିଗାମିନଂ।

ନନ୍ଦିନୋ ଦେୱଲୋକସ୍ମିଂ, ମୋଦନ୍ତି କାମକାମିନୋ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. କୁହସୁତ୍ତଂ

୧୦୮ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ୟେ କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ କୁହା ଥଦ୍ଧା ଲପା ସିଙ୍ଗୀ ଉନ୍ନଳା ଅସମାହିତା, ନ ମେ ତେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ମାମକା। ଅପଗତା ଚ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ଇମସ୍ମା ଧମ୍ମୱିନୟା; ନ ଚ ତେ [ନ ଚ ତେ ଭିକ୍ଖୱେ ଭିକ୍ଖୂ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତି। ୟେ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ନିକ୍କୁହା ନିଲ୍ଲପା ଧୀରା ଅତ୍ଥଦ୍ଧା ସୁସମାହିତା, ତେ ଖୋ ମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ମାମକା। ଅନପଗତା ଚ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ଇମସ୍ମା ଧମ୍ମୱିନୟା; ତେ ଚ ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ [ଇମସ୍ମିଂ ଚ ତେ ଧମ୍ମୱିନୟେ (ସ୍ୟା॰), ତେ ଭିକ୍ଖୱେ ଭିକ୍ଖୂ ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ (କ॰)] ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘କୁହା ଥଦ୍ଧା ଲପା ସିଙ୍ଗୀ, ଉନ୍ନଳା ଅସମାହିତା।

ନ ତେ ଧମ୍ମେ ୱିରୂହନ୍ତି, ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧଦେସିତେ॥

‘‘ନିକ୍କୁହା ନିଲ୍ଲପା ଧୀରା, ଅତ୍ଥଦ୍ଧା ସୁସମାହିତା।

ତେ ୱେ ଧମ୍ମେ ୱିରୂହନ୍ତି, ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧଦେସିତେ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ନଦୀସୋତସୁତ୍ତଂ

୧୦୯ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ନଦିୟା ସୋତେନ ଓୱୁୟ୍ହେୟ୍ୟ ପିୟରୂପସାତରୂପେନ। ତମେନଂ ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ତୀରେ ଠିତୋ ଦିସ୍ୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘କିଞ୍ଚାପି ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ନଦିୟା ସୋତେନ ଓୱୁୟ୍ହସି ପିୟରୂପସାତରୂପେନ, ଅତ୍ଥି ଚେତ୍ଥ ହେଟ୍ଠା ରହଦୋ ସଊମି ସାୱଟ୍ଟୋ ସଗହୋ ସରକ୍ଖସୋ ୟଂ ତ୍ୱଂ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ରହଦଂ ପାପୁଣିତ୍ୱା ମରଣଂ ୱା ନିଗଚ୍ଛସି ମରଣମତ୍ତଂ ୱା ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପୁରିସୋ ତସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା ହତ୍ଥେହି ଚ ପାଦେହି ଚ ପଟିସୋତଂ ୱାୟମେୟ୍ୟ।

‘‘ଉପମା ଖୋ ମେ ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କତା ଅତ୍ଥସ୍ସ ୱିଞ୍ଞାପନାୟ। ଅୟଂ ଚେତ୍ଥ [ଅୟଂ ଚେୱେତ୍ଥ (ସ୍ୟା॰)] ଅତ୍ଥୋ – ‘ନଦିୟା ସୋତୋ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଣ୍ହାୟେତଂ ଅଧିୱଚନଂ।

‘‘‘ପିୟରୂପଂ ସାତରୂପ’ନ୍ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛନ୍ନେତଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନଂ ଆୟତନାନଂ ଅଧିୱଚନଂ।

‘‘‘ହେଟ୍ଠା ରହଦୋ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନଂ ଓରମ୍ଭାଗିୟାନଂ ସଂୟୋଜନାନଂ ଅଧିୱଚନଂ।

‘‘‘ଊମିଭୟ’ନ୍ତି ଖୋ [ସଞୀମୀତି ଖୋ (ବହୂସୁ)] , ଭିକ୍ଖୱେ, କୋଧୁପାୟାସସ୍ସେତଂ ଅଧିୱଚନଂ।

‘‘‘ଆୱଟ୍ଟ’ନ୍ତି ଖୋ [ସାୱଟ୍ଟୋତି ଖୋ (ବହୂସୁ)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନେତଂ କାମଗୁଣାନଂ ଅଧିୱଚନଂ।

‘‘‘ଗହରକ୍ଖସୋ’ତି ଖୋ [ସଗହୋ ସରକ୍ଖସୋତି ଖୋ (ବହୂସୁ)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ମାତୁଗାମସ୍ସେତଂ ଅଧିୱଚନଂ।

‘‘‘ପଟିସୋତୋ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନେକ୍ଖମ୍ମସ୍ସେତଂ ଅଧିୱଚନଂ।

‘‘‘ହତ୍ଥେହି ଚ ପାଦେହି ଚ ୱାୟାମୋ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱୀରିୟାରମ୍ଭସ୍ସେତଂ ଅଧିୱଚନଂ।

‘‘‘ଚକ୍ଖୁମା ପୁରିସୋ ତୀରେ ଠିତୋତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତସ୍ସେତଂ ଅଧିୱଚନଂ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସା’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ସହାପି ଦୁକ୍ଖେନ ଜହେୟ୍ୟ କାମେ, ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ଆୟତିଂ ପତ୍ଥୟାନୋ।

ସମ୍ମପ୍ପଜାନୋ ସୁୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତୋ, ୱିମୁତ୍ତିୟା ଫସ୍ସୟେ ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ।

ସ ୱେଦଗୂ ୱୂସିତବ୍ରହ୍ମଚରିୟୋ, ଲୋକନ୍ତଗୂ ପାରଗତୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଦସମଂ।

୧୧. ଚରସୁତ୍ତଂ

୧୧୦ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଚରତୋ ଚେପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କାମୱିତକ୍କୋ ୱା ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୋ ୱା ୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ ୱା। ତଞ୍ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଧିୱାସେତି ନପ୍ପଜହତି ନ ୱିନୋଦେତି ନ ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି [ବ୍ୟନ୍ତିକରୋତି (ସୀ॰ ପୀ॰), ବ୍ୟନ୍ତଂ କରୋତି (କ॰)] ଅନଭାୱଂ ଗମେତି। ଚରମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂଭୂତୋ ଅନାତାପୀ ଅନୋତ୍ତାପୀ [ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀ (ସବ୍ବତ୍ଥ) ଦୁକନିପାତେ, ଅଙ୍ଗୁତ୍ତରେ ୧.୪.୧୧ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] ସତତଂ ସମିତଂ କୁସୀତୋ ହୀନୱୀରିୟୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘ଠିତସ୍ସ ଚେପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କାମୱିତକ୍କୋ ୱା ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୋ ୱା ୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ ୱା। ତଞ୍ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଧିୱାସେତି ନପ୍ପଜହତି ନ ୱିନୋଦେତି ନ ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି ନ ଅନଭାୱଂ ଗମେତି। ଠିତୋପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂଭୂତୋ ଅନାତାପୀ ଅନୋତ୍ତାପୀ ସତତଂ ସମିତଂ କୁସୀତୋ ହୀନୱୀରିୟୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘ନିସିନ୍ନସ୍ସ ଚେପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କାମୱିତକ୍କୋ ୱା ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୋ ୱା ୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ ୱା। ତଞ୍ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଧିୱାସେତି ନପ୍ପଜହତି ନ ୱିନୋଦେତି ନ ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି ନ ଅନଭାୱଂ ଗମେତି। ନିସିନ୍ନୋପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂଭୂତୋ ଅନାତାପୀ ଅନୋତ୍ତାପୀ ସତତଂ ସମିତଂ କୁସୀତୋ ହୀନୱୀରିୟୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘ସୟାନସ୍ସ ଚେପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଜାଗରସ୍ସ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କାମୱିତକ୍କୋ ୱା ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୋ ୱା ୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ ୱା। ତଞ୍ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଧିୱାସେତି ନପ୍ପଜହତି ନ ୱିନୋଦେତି ନ ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି ନ ଅନଭାୱଂ ଗମେତି। ସୟାନୋପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଜାଗରୋ ଏୱଂଭୂତୋ ଅନାତାପୀ ଅନୋତ୍ତାପୀ ସତତଂ ସମିତଂ କୁସୀତୋ ହୀନୱୀରିୟୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘ଚରତୋ ଚେପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କାମୱିତକ୍କୋ ୱା ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୋ ୱା ୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ ୱା। ତଞ୍ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନାଧିୱାସେତି ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି। ଚରମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂଭୂତୋ ଆତାପୀ ଓତ୍ତାପୀ [ଓତ୍ତପ୍ପୀ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ସତତଂ ସମିତଂ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ପହିତତ୍ତୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘ଠିତସ୍ସ ଚେପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କାମୱିତକ୍କୋ ୱା ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୋ ୱା ୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ ୱା। ତଞ୍ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନାଧିୱାସେତି ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି। ଠିତୋପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂଭୂତୋ ଆତାପୀ ଓତ୍ତାପୀ ସତତଂ ସମିତଂ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ପହିତତ୍ତୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘ନିସିନ୍ନସ୍ସ ଚେପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କାମୱିତକ୍କୋ ୱା ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୋ ୱା ୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ ୱା। ତଞ୍ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନାଧିୱାସେତି ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି। ନିସିନ୍ନୋପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂଭୂତୋ ଆତାପୀ ଓତ୍ତାପୀ ସତତଂ ସମିତଂ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ପହିତତ୍ତୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘ସୟାନସ୍ସ ଚେପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଜାଗରସ୍ସ ଉପ୍ପଜ୍ଜତି କାମୱିତକ୍କୋ ୱା ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୋ ୱା ୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ ୱା। ତଞ୍ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନାଧିୱାସେତି ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି। ସୟାନୋପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଜାଗରୋ ଏୱଂଭୂତୋ ଆତାପୀ ଓତ୍ତାପୀ ସତତଂ ସମିତଂ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ପହିତତ୍ତୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ଚରଂ ୱା ୟଦି ୱା ତିଟ୍ଠଂ, ନିସିନ୍ନୋ ଉଦ ୱା ସୟଂ।

ୟୋ ୱିତକ୍କଂ ୱିତକ୍କେତି, ପାପକଂ ଗେହନିସ୍ସିତଂ॥

‘‘କୁମ୍ମଗ୍ଗଂ ପଟିପନ୍ନୋ [କୁମ୍ମଗ୍ଗପ୍ପଟିପନ୍ନୋ (ଅ॰ ନି॰ ୪.୧୧)] ସୋ, ମୋହନେୟ୍ୟେସୁ ମୁଚ୍ଛିତୋ।

ଅଭବ୍ବୋ ତାଦିସୋ ଭିକ୍ଖୁ, ଫୁଟ୍ଠୁଂ ସମ୍ବୋଧିମୁତ୍ତମଂ॥

‘‘ୟୋ ଚ ଚରଂ ୱା ତିଟ୍ଠଂ ୱା [ୟୋ ଚରଂ ୱା ୟଦି ୱା ତିଟ୍ଠଂ (ସ୍ୟା॰), ୟୋ ଚରଂ ୱାଥ ତିଟ୍ଠଂ ୱା (ସୀ॰ କ॰)] , ନିସିନ୍ନୋ ଉଦ ୱା ସୟଂ।

ୱିତକ୍କଂ ସମୟିତ୍ୱାନ, ୱିତକ୍କୂପସମେ ରତୋ।

ଭବ୍ବୋ ସୋ ତାଦିସୋ ଭିକ୍ଖୁ, ଫୁଟ୍ଠୁଂ ସମ୍ବୋଧିମୁତ୍ତମ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଏକାଦସମଂ।

୧୨. ସମ୍ପନ୍ନସୀଲସୁତ୍ତଂ

୧୧୧ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ସମ୍ପନ୍ନସୀଲା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିହରଥ [ହୋଥ (ସ୍ୟା॰)] ସମ୍ପନ୍ନପାତିମୋକ୍ଖା; ପାତିମୋକ୍ଖସଂୱରସଂୱୁତା ୱିହରଥ ଆଚାରଗୋଚରସମ୍ପନ୍ନା ଅଣୁମତ୍ତେସୁ ୱଜ୍ଜେସୁ ଭୟଦସ୍ସାୱିନୋ; ସମାଦାୟ ସିକ୍ଖଥ ସିକ୍ଖାପଦେସୁ।

‘‘ସମ୍ପନ୍ନସୀଲାନଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିହରତଂ [ଭୱତଂ (ସ୍ୟା॰)] ସମ୍ପନ୍ନପାତିମୋକ୍ଖାନଂ ପାତିମୋକ୍ଖସଂୱରସଂୱୁତାନଂ ୱିହରତଂ ଆଚାରଗୋଚରସମ୍ପନ୍ନାନଂ ଅଣୁମତ୍ତେସୁ ୱଜ୍ଜେସୁ ଭୟଦସ୍ସାୱୀନଂ ସମାଦାୟ ସିକ୍ଖତଂ ସିକ୍ଖାପଦେସୁ କିମସ୍ସ ଉତ୍ତରି କରଣୀୟଂ [କିମସ୍ସ ଭିକ୍ଖୱେ ଉତ୍ତରି କରଣୀୟଂ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ?

‘‘ଚରତୋ ଚେପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ [ଅଭିଜ୍ଝା ବ୍ୟାପାଦୋ ୱିଗତୋ (ଅ॰ ନି॰ ୪.୧୨) ଅଟ୍ଠକଥାୟ ସମେତି] ଭିଜ୍ଝା ୱିଗତା [ଅଭିଜ୍ଝା ବ୍ୟାପାଦୋ ୱିଗତୋ (ଅ॰ ନି॰ ୪.୧୨) ଅଟକଥାୟ ସମେତି] ହୋତି, ବ୍ୟାପାଦୋ ୱିଗତୋ ହୋତି [ଥିନମିଦ୍ଧଂ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ୱିଚିକିଚ୍ଛା (ଅ॰ ନି॰ ୪.୧୨)] , ଥିନମିଦ୍ଧଂ ୱିଗତଂ ହୋତି, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ୱିଗତଂ ହୋତି, ୱିଚିକିଚ୍ଛା [ଥିନମିଦ୍ଧଂ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ ୱିଚିକିଚ୍ଚା (ଅ॰ ନି॰ ୪.୧୨)] ପହୀନା ହୋତି, ଆରଦ୍ଧଂ ହୋତି ୱୀରିୟଂ ଅସଲ୍ଲୀନଂ, ଉପଟ୍ଠିତା ସତି ଅସମ୍ମୁଟ୍ଠା [ଅପ୍ପମୁଟ୍ଠା (ସ୍ୟା॰)] , ପସ୍ସଦ୍ଧୋ କାୟୋ ଅସାରଦ୍ଧୋ, ସମାହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଏକଗ୍ଗଂ । ଚରମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂଭୂତୋ ଆତାପୀ ଓତ୍ତାପୀ ସତତଂ ସମିତଂ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ପହିତତ୍ତୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘ଠିତସ୍ସ ଚେପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅଭିଜ୍ଝା ୱିଗତା ହୋତି ବ୍ୟାପାଦୋ…ପେ॰… ଥିନମିଦ୍ଧଂ… ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ… ୱିଚିକିଚ୍ଛା ପହୀନା ହୋତି, ଆରଦ୍ଧଂ ହୋତି ୱୀରିୟଂ ଅସଲ୍ଲୀନଂ , ଉପଟ୍ଠିତା ସତି ଅସମ୍ମୁଟ୍ଠା, ପସ୍ସଦ୍ଧୋ କାୟୋ ଅସାରଦ୍ଧୋ, ସମାହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଏକଗ୍ଗଂ। ଠିତୋପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂଭୂତୋ ଆତାପୀ ଓତ୍ତାପୀ ସତତଂ ସମିତଂ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ପହିତତ୍ତୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘ନିସିନ୍ନସ୍ସ ଚେପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅଭିଜ୍ଝା ୱିଗତା ହୋତି, ବ୍ୟାପାଦୋ…ପେ॰… ଥିନମିଦ୍ଧଂ… ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ… ୱିଚିକିଚ୍ଛା ପହୀନା ହୋତି, ଆରଦ୍ଧଂ ହୋତି ୱୀରିୟଂ ଅସଲ୍ଲୀନଂ, ଉପଟ୍ଠିତା ସତି ଅସମ୍ମୁଟ୍ଠା, ପସ୍ସଦ୍ଧୋ କାୟୋ ଅସାରଦ୍ଧୋ, ସମାହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଏକଗ୍ଗଂ। ନିସିନ୍ନୋପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂଭୂତୋ ଆତାପୀ ଓତ୍ତାପୀ ସତତଂ ସମିତଂ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ପହିତତ୍ତୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘ସୟାନସ୍ସ ଚେପି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଜାଗରସ୍ସ ଅଭିଜ୍ଝା ୱିଗତା ହୋତି ବ୍ୟାପାଦୋ…ପେ॰… ଥିନମିଦ୍ଧଂ… ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ… ୱିଚିକିଚ୍ଛା ପହୀନା ହୋତି, ଆରଦ୍ଧଂ ହୋତି ୱୀରିୟଂ ଅସଲ୍ଲୀନଂ, ଉପଟ୍ଠିତା ସତି ଅସମ୍ମୁଟ୍ଠା, ପସ୍ସଦ୍ଧୋ କାୟୋ ଅସାରଦ୍ଧୋ, ସମାହିତଂ ଚିତ୍ତଂ ଏକଗ୍ଗଂ। ସୟାନୋପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଜାଗରୋ ଏୱଂଭୂତୋ ଆତାପୀ ଓତ୍ତାପୀ ସତତଂ ସମିତଂ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ପହିତତ୍ତୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ୟତଂ ଚରେ ୟତଂ ତିଟ୍ଠେ, ୟତଂ ଅଚ୍ଛେ ୟତଂ ସୟେ।

ୟତଂ ସମିଞ୍ଜୟେ [ସମ୍ମିଞ୍ଜୟେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଭିକ୍ଖୁ, ୟତମେନଂ ପସାରୟେ॥

‘‘ଉଦ୍ଧଂ ତିରିୟଂ ଅପାଚୀନଂ, ୟାୱତା ଜଗତୋ ଗତି।

ସମୱେକ୍ଖିତା ଚ ଧମ୍ମାନଂ, ଖନ୍ଧାନଂ ଉଦୟବ୍ବୟଂ॥

‘‘ଏୱଂ ୱିହାରିମାତାପିଂ, ସନ୍ତୱୁତ୍ତିମନୁଦ୍ଧତଂ।

ଚେତୋସମଥସାମୀଚିଂ, ସିକ୍ଖମାନଂ ସଦା ସତଂ।

ସତତଂ ପହିତତ୍ତୋତି, ଆହୁ ଭିକ୍ଖୁଂ ତଥାୱିଧ’’ନ୍ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ଦ୍ୱାଦସମଂ।

୧୩. ଲୋକସୁତ୍ତଂ

୧୧୨ . ୱୁତ୍ତଞ୍ହେତଂ ଭଗୱତା, ୱୁତ୍ତମରହତାତି ମେ ସୁତଂ –

‘‘ଲୋକୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତେନ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋଃ ଲୋକସ୍ମା ତଥାଗତୋ ୱିସଂୟୁତ୍ତୋ। ଲୋକସମୁଦୟୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତେନ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଃ ଲୋକସମୁଦୟୋ ତଥାଗତସ୍ସ ପହୀନୋ। ଲୋକନିରୋଧୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତେନ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧୋଃ ଲୋକନିରୋଧୋ ତଥାଗତସ୍ସ ସଚ୍ଛିକତୋ। ଲୋକନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତେନ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧାଃ ଲୋକନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ତଥାଗତସ୍ସ ଭାୱିତା।

‘‘ୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଦେୱକସ୍ସ ଲୋକସ୍ସ ସମାରକସ୍ସ ସବ୍ରହ୍ମକସ୍ସ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ଦିଟ୍ଠଂ ସୁତଂ ମୁତଂ ୱିଞ୍ଞାତଂ ପତ୍ତଂ ପରିୟେସିତଂ ଅନୁୱିଚରିତଂ ମନସା ୟସ୍ମା ତଂ ତଥାଗତେନ ଅଭିସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ, ତସ୍ମା ତଥାଗତୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘ୟଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରତ୍ତିଂ ତଥାଗତୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୋଧିଂ ଅଭିସମ୍ବୁଜ୍ଝତି, ୟଞ୍ଚ ରତ୍ତିଂ ଅନୁପାଦିସେସାୟ ନିବ୍ବାନଧାତୁୟା ପରିନିବ୍ବାୟତି, ୟଂ ଏତସ୍ମିଂ ଅନ୍ତରେ ଭାସତି ଲପତି ନିଦ୍ଦିସତି, ସବ୍ବଂ ତଂ ତଥେୱ ହୋତି ନୋ ଅଞ୍ଞଥା, ତସ୍ମା ତଥାଗତୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘ୟଥାୱାଦୀ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ତଥାକାରୀ, ୟଥାକାରୀ ତଥାୱାଦୀ, ଇତି ୟଥାୱାଦୀ ତଥାକାରୀ ୟଥାକାରୀ ତଥାୱାଦୀ, ତସ୍ମା ତଥାଗତୋତି ୱୁଚ୍ଚତି।

‘‘ସଦେୱକେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ତଥାଗତୋ ଅଭିଭୂ ଅନଭିଭୂତୋ ଅଞ୍ଞଦତ୍ଥୁଦସୋ ୱସୱତ୍ତୀ, ତସ୍ମା ତଥାଗତୋତି ୱୁଚ୍ଚତୀ’’ତି। ଏତମତ୍ଥଂ ଭଗୱା ଅୱୋଚ। ତତ୍ଥେତଂ ଇତି ୱୁଚ୍ଚତି –

‘‘ସବ୍ବଲୋକଂ [ସବ୍ବଂ ଲୋକଂ (ଅ॰ ନି॰ ୪.୨୩)] ଅଭିଞ୍ଞାୟ, ସବ୍ବଲୋକେ ୟଥାତଥଂ।

ସବ୍ବଲୋକୱିସଂୟୁତ୍ତୋ, ସବ୍ବଲୋକେ ଅନୂପୟୋ [ଅନୁସୟୋ (ସୀ॰), ଅନୁପୟୋ (ସ୍ୟା॰)] ॥

‘‘ସ ୱେ [ସବ୍ବେ (ସବ୍ବତ୍ଥ) ଅ॰ ନି॰ ୪.୨୩ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] ସବ୍ବାଭିଭୂ ଧୀରୋ, ସବ୍ବଗନ୍ଥପ୍ପମୋଚନୋ।

ଫୁଟ୍ଠାସ୍ସ ପରମା ସନ୍ତି, ନିବ୍ବାନଂ ଅକୁତୋଭୟଂ॥

‘‘ଏସ ଖୀଣାସୱୋ ବୁଦ୍ଧୋ, ଅନୀଘୋ ଛିନ୍ନସଂସୟୋ।

ସବ୍ବକମ୍ମକ୍ଖୟଂ ପତ୍ତୋ, ୱିମୁତ୍ତୋ ଉପଧିସଙ୍ଖୟେ॥

‘‘ଏସ ସୋ ଭଗୱା ବୁଦ୍ଧୋ, ଏସ ସୀହୋ ଅନୁତ୍ତରୋ।

ସଦେୱକସ୍ସ ଲୋକସ୍ସ, ବ୍ରହ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତୟି॥

‘‘ଇତି ଦେୱା ମନୁସ୍ସା ଚ, ୟେ ବୁଦ୍ଧଂ ସରଣଂ ଗତା।

ସଙ୍ଗମ୍ମ ତଂ ନମସ୍ସନ୍ତି, ମହନ୍ତଂ ୱୀତସାରଦଂ॥

‘‘ଦନ୍ତୋ ଦମୟତଂ ସେଟ୍ଠୋ, ସନ୍ତୋ ସମୟତଂ ଇସି।

ମୁତ୍ତୋ ମୋଚୟତଂ ଅଗ୍ଗୋ, ତିଣ୍ଣୋ ତାରୟତଂ ୱରୋ॥

‘‘ଇତି ହେତଂ ନମସ୍ସନ୍ତି, ମହନ୍ତଂ ୱୀତସାରଦଂ।

ସଦେୱକସ୍ମିଂ ଲୋକସ୍ମିଂ, ନତ୍ଥି ତେ ପଟିପୁଗ୍ଗଲୋ’’ତି॥

ଅୟମ୍ପି ଅତ୍ଥୋ ୱୁତ୍ତୋ ଭଗୱତା, ଇତି ମେ ସୁତନ୍ତି। ତେରସମଂ।

ଚତୁକ୍କନିପାତୋ ନିଟ୍ଠିତୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ବ୍ରାହ୍ମଣସୁଲଭା [ବ୍ରାହ୍ମଣଚତ୍ତାରି (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ଜାନଂ, ସମଣସୀଲା ତଣ୍ହା ବ୍ରହ୍ମା।

ବହୁକାରା କୁହପୁରିସା [କୁହନା (ସ୍ୟା॰)] , ଚର ସମ୍ପନ୍ନ ଲୋକେନ ତେରସାତି॥

ସୁତ୍ତସଙ୍ଗହୋ –

ସତ୍ତୱିସେକନିପାତଂ, ଦୁକ୍କଂ ବାୱୀସସୁତ୍ତସଙ୍ଗହିତଂ।

ସମପଞ୍ଞାସମଥତିକଂ, ତେରସ ଚତୁକ୍କଞ୍ଚ ଇତି ୟମିଦଂ॥

ଦ୍ୱିଦସୁତ୍ତରସୁତ୍ତସତେ, ସଙ୍ଗାୟିତ୍ୱା ସମାଦହିଂସୁ ପୁରା।

ଅରହନ୍ତୋ ଚିରଟ୍ଠିତିୟା, ତମାହୁ ନାମେନ ଇତିୱୁତ୍ତନ୍ତି॥

ଇତିୱୁତ୍ତକପାଳି ନିଟ୍ଠିତା।