ଛକ୍କନିପାତ

॥ ନମୋ ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ॥

ଅଙ୍ଗୁତ୍ତରନିକାୟୋ

ଛକ୍କନିପାତପାଳି

୧. ପଠମପଣ୍ଣାସକଂ

୧. ଆହୁନେୟ୍ୟୱଗ୍ଗୋ

୧. ପଠମଆହୁନେୟ୍ୟସୁତ୍ତଂ

୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଛହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆହୁନେୟ୍ୟୋ ହୋତି ପାହୁନେୟ୍ୟୋ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟୋ ଅଞ୍ଜଲିକରଣୀୟୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସ। କତମେହି ଛହି [ଦୀ॰ ନି॰ ୩.୩୨୮; ପଟି॰ ମ॰ ୩.୧୭] ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଚକ୍ଖୁନା ରୂପଂ ଦିସ୍ୱା ନେୱ ସୁମନୋ ହୋତି ନ ଦୁମ୍ମନୋ, ଉପେକ୍ଖକୋ ୱିହରତି ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ। ସୋତେନ ସଦ୍ଦଂ ସୁତ୍ୱା ନେୱ ସୁମନୋ ହୋତି ନ ଦୁମ୍ମନୋ, ଉପେକ୍ଖକୋ ୱିହରତି ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ। ଘାନେନ ଗନ୍ଧଂ ଘାୟିତ୍ୱା ନେୱ ସୁମନୋ ହୋତି ନ ଦୁମ୍ମନୋ, ଉପେକ୍ଖକୋ ୱିହରତି ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ। ଜିୱ୍ହାୟ ରସଂ ସାୟିତ୍ୱା ନେୱ ସୁମନୋ ହୋତି ନ ଦୁମ୍ମନୋ, ଉପେକ୍ଖକୋ ୱିହରତି ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ। କାୟେନ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବଂ ଫୁସିତ୍ୱା ନେୱ ସୁମନୋ ହୋତି ନ ଦୁମ୍ମନୋ, ଉପେକ୍ଖକୋ ୱିହରତି ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ। ମନସା ଧମ୍ମଂ ୱିଞ୍ଞା ନେୱ ସୁମନୋ ହୋତି ନ ଦୁମ୍ମନୋ, ଉପେକ୍ଖକୋ ୱିହରତି ସତୋ ସମ୍ପଜାନୋ। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆହୁନେୟ୍ୟୋ ହୋତି ପାହୁନେୟ୍ୟୋ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟୋ ଅଞ୍ଜଲିକରଣୀୟୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସା’’ତି।

ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. ଦୁତିୟଆହୁନେୟ୍ୟସୁତ୍ତଂ

୨ . ‘‘ଛହି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆହୁନେୟ୍ୟୋ ହୋତି…ପେ॰… ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସ। କତମେହି ଛହି [ଦୀ॰ ନି॰ ୩.୩୫୬] ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋତି – ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ହୋତି, ବହୁଧାପି ହୁତ୍ୱା ଏକୋ ହୋତି; ଆୱିଭାୱଂ ତିରୋଭାୱଂ; ତିରୋକୁଟ୍ଟଂ ତିରୋପାକାରଂ ତିରୋପବ୍ବତଂ ଅସଜ୍ଜମାନୋ ଗଚ୍ଛତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ଆକାସେ; ପଥୱିୟାପି ଉମ୍ମୁଜ୍ଜନିମୁଜ୍ଜଂ କରୋତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ଉଦକେ; ଉଦକେପି ଅଭିଜ୍ଜମାନେ ଗଚ୍ଛତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ପଥୱିୟଂ; ଆକାସେପି ପଲ୍ଲଙ୍କେନ କମତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ପକ୍ଖୀ ସକୁଣୋ; ଇମେପି ଚନ୍ଦିମସୂରିୟେ ଏୱଂମହିଦ୍ଧିକେ ଏୱଂମହାନୁଭାୱେ ପାଣିନା ପରିମସତି [ପରାମସତି (କ॰)] ପରିମଜ୍ଜତି; ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେତି।

‘‘ଦିବ୍ବାୟ, ସୋତଧାତୁୟା ୱିସୁଦ୍ଧାୟ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସିକାୟ ଉଭୋ ସଦ୍ଦେ ସୁଣାତି – ଦିବ୍ବେ ଚ ମାନୁସେ ଚ, ୟେ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ଚ।

‘‘ପରସତ୍ତାନଂ ପରପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାତି। ସରାଗଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ସରାଗଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାତି, ୱୀତରାଗଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ…ପେ॰… ସଦୋସଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ୱୀତଦୋସଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ସମୋହଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ୱୀତମୋହଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ସଂଖିତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ୱିକ୍ଖିତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ମହଗ୍ଗତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ଅମହଗ୍ଗତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ସଉତ୍ତରଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ଅନୁତ୍ତରଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ସମାହିତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ଅସମାହିତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ୱିମୁତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ… ଅୱିମୁତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ଅୱିମୁତ୍ତଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନାତି।

‘‘ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଏକମ୍ପି ଜାତିଂ ଦ୍ୱେପି ଜାତିୟୋ…ପେ॰… । ଇତି ସାକାରଂ ସଉଦ୍ଦେସଂ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି।

‘‘ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସତି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ, ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି – ‘ଇମେ ୱତ ଭୋନ୍ତୋ ସତ୍ତା କାୟଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଉପୱାଦକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା, ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପନ୍ନା। ଇମେ ୱା ପନ ଭୋନ୍ତୋ ସତ୍ତା କାୟସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ୱଚୀସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ମନୋସୁଚରିତେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟାନଂ ଅନୁପୱାଦକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକା ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିକମ୍ମସମାଦାନା, ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପନ୍ନା’ତି। ଇତି ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସତି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ, ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି।

‘‘ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି।

‘‘ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆହୁନେୟ୍ୟୋ ହୋତି…ପେ॰… ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସା’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଇନ୍ଦ୍ରିୟସୁତ୍ତଂ

୩ . ‘‘ଛହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆହୁନେୟ୍ୟୋ ହୋତି…ପେ॰… ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସ। କତମେହି ଛହି? ସଦ୍ଧିନ୍ଦ୍ରିୟେନ , ୱୀରିୟିନ୍ଦ୍ରିୟେନ, ସତିନ୍ଦ୍ରିୟେନ, ସମାଧିନ୍ଦ୍ରିୟେନ, ପଞ୍ଞିନ୍ଦ୍ରିୟେନ, ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆହୁନେୟ୍ୟୋ ହୋତି ପାହୁନେୟ୍ୟୋ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟୋ ଅଞ୍ଜଲିକରଣୀୟୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସା’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ବଲସୁତ୍ତଂ

୪ . ‘‘ଛହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆହୁନେୟ୍ୟୋ ହୋତି…ପେ॰… ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସ। କତମେହି ଛହି? ସଦ୍ଧାବଲେନ, ୱୀରିୟବଲେନ, ସତିବଲେନ, ସମାଧିବଲେନ, ପଞ୍ଞାବଲେନ, ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆହୁନେୟ୍ୟୋ ହୋତି…ପେ॰… ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସା’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ପଠମଆଜାନୀୟସୁତ୍ତଂ

୫ . ‘‘ଛହି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ରଞ୍ଞୋ ଭଦ୍ରୋ ଅସ୍ସାଜାନୀୟୋ ରାଜାରହୋ ହୋତି ରାଜଭୋଗ୍ଗୋ, ରଞ୍ଞୋ ଅଙ୍ଗନ୍ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘କତମେହି ଛହି ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରଞ୍ଞୋ ଭଦ୍ରୋ ଅସ୍ସାଜାନୀୟୋ ଖମୋ ହୋତି ରୂପାନଂ, ଖମୋ ସଦ୍ଦାନଂ, ଖମୋ ଗନ୍ଧାନଂ, ଖମୋ ରସାନଂ, ଖମୋ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାନଂ, ୱଣ୍ଣସମ୍ପନ୍ନୋ ଚ ହୋତି। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଅଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ରଞ୍ଞୋ ଭଦ୍ରୋ ଅସ୍ସାଜାନୀୟୋ ରାଜାରହୋ ହୋତି ରାଜଭୋଗ୍ଗୋ, ରଞ୍ଞୋ ଅଙ୍ଗନ୍ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ଏୱମେୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆହୁନେୟ୍ୟୋ ହୋତି…ପେ॰… ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସ। କତମେହି ଛହି? ଇଧ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଖମୋ ହୋତି ରୂପାନଂ, ଖମୋ ସଦ୍ଦାନଂ, ଖମୋ ଗନ୍ଧାନଂ, ଖମୋ ରସାନଂ, ଖମୋ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାନଂ, ଖମୋ ଧମ୍ମାନଂ। ଇମେହି ଖୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆହୁନେୟ୍ୟୋ ହୋତି…ପେ॰… ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସା’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଦୁତିୟଆଜାନୀୟସୁତ୍ତଂ

୬ . ‘‘ଛହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ରଞ୍ଞୋ ଭଦ୍ରୋ ଅସ୍ସାଜାନୀୟୋ ରାଜାରହୋ ହୋତି ରାଜଭୋଗ୍ଗୋ, ରଞ୍ଞୋ ଅଙ୍ଗନ୍ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି। କତମେହି ଛହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରଞ୍ଞୋ ଭଦ୍ରୋ ଅସ୍ସାଜାନୀୟୋ ଖମୋ ହୋତି ରୂପାନଂ, ଖମୋ ସଦ୍ଦାନଂ, ଖମୋ ଗନ୍ଧାନଂ, ଖମୋ ରସାନଂ, ଖମୋ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାନଂ, ବଲସମ୍ପନ୍ନୋ ଚ ହୋତି। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଅଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ରଞ୍ଞୋ ଭଦ୍ରୋ ଅସ୍ସାଜାନୀୟୋ ରାଜାରହୋ ହୋତି ରାଜଭୋଗ୍ଗୋ, ରଞ୍ଞୋ ଅଙ୍ଗନ୍ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ଏୱମେୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆହୁନେୟ୍ୟୋ…ପେ॰… ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସ। କତମେହି ଛହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଖମୋ ହୋତି ରୂପାନଂ …ପେ॰… ଖମୋ ଧମ୍ମାନଂ। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆହୁନେୟ୍ୟୋ ହୋତି…ପେ॰… ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସା’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ତତିୟଆଜାନୀୟସୁତ୍ତଂ

୭ . ‘‘ଛହି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ରଞ୍ଞୋ ଭଦ୍ରୋ ଅସ୍ସାଜାନୀୟୋ ରାଜାରହୋ ହୋତି ରାଜଭୋଗ୍ଗୋ, ରଞ୍ଞୋ ଅଙ୍ଗନ୍ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି। କତମେହି ଛହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରଞ୍ଞୋ ଭଦ୍ରୋ ଅସ୍ସାଜାନୀୟୋ ଖମୋ ହୋତି ରୂପାନଂ, ଖମୋ ସଦ୍ଦାନଂ, ଖମୋ ଗନ୍ଧାନଂ, ଖମୋ ରସାନଂ, ଖମୋ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବାନଂ, ଜୱସମ୍ପନ୍ନୋ ଚ ହୋତି। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଅଙ୍ଗେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ରଞ୍ଞୋ ଭଦ୍ରୋ ଅସ୍ସାଜାନୀୟୋ ରାଜାରହୋ ହୋତି ରାଜଭୋଗ୍ଗୋ, ରଞ୍ଞୋ ଅଙ୍ଗନ୍ତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ଏୱମେୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆହୁନେୟ୍ୟୋ ହୋତି…ପେ॰… ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସ। କତମେହି ଛହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଖମୋ ହୋତି ରୂପାନଂ…ପେ॰… ଖମୋ ଧମ୍ମାନଂ। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆହୁନେୟ୍ୟୋ ହୋତି…ପେ॰… ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସା’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଅନୁତ୍ତରିୟସୁତ୍ତଂ

୮ . [ଦୀ॰ ନି॰ ୩.୩୨୭] ‘‘ଛୟିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁତ୍ତରିୟାନି। କତମାନି ଛ? ଦସ୍ସନାନୁତ୍ତରିୟଂ, ସୱନାନୁତ୍ତରିୟଂ, ଲାଭାନୁତ୍ତରିୟଂ, ସିକ୍ଖାନୁତ୍ତରିୟଂ, ପାରିଚରିୟାନୁତ୍ତରିୟଂ, ଅନୁସ୍ସତାନୁତ୍ତରିୟଂ – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଅନୁତ୍ତରିୟାନୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଅନୁସ୍ସତିଟ୍ଠାନସୁତ୍ତଂ

୯ . [ଦୀ॰ ନି॰ ୩.୩୨୭] ‘‘ଛୟିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁସ୍ସତିଟ୍ଠାନାନି। କତମାନି ଛ? ବୁଦ୍ଧାନୁସ୍ସତି, ଧମ୍ମାନୁସ୍ସତି, ସଙ୍ଘାନୁସ୍ସତି, ସୀଲାନୁସ୍ସତି, ଚାଗାନୁସ୍ସତି, ଦେୱତାନୁସ୍ସତି – ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଅନୁସ୍ସତିଟ୍ଠାନାନୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ମହାନାମସୁତ୍ତଂ

୧୦ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସକ୍କେସୁ ୱିହରତି କପିଲୱତ୍ଥୁସ୍ମିଂ ନିଗ୍ରୋଧାରାମେ। ଅଥ ଖୋ ମହାନାମୋ ସକ୍କୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ, ଖୋ ମହାନାମୋ ସକ୍କୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ୟୋ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଆଗତଫଲୋ ୱିଞ୍ଞାତସାସନୋ, ସୋ କତମେନ ୱିହାରେନ ବହୁଲଂ ୱିହରତୀ’’ତି?

‘‘ୟୋ ସୋ, ମହାନାମ, ଅରିୟସାୱକୋ ଆଗତଫଲୋ ୱିଞ୍ଞାତସାସନୋ, ସୋ ଇମିନା ୱିହାରେନ ବହୁଲଂ ୱିହରତି। [ଅ॰ ନି॰ ୧୧.୧୧] ଇଧ, ମହାନାମ, ଅରିୟସାୱକୋ ତଥାଗତଂ ଅନୁସ୍ସରତି – ‘ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନୋ ସୁଗତୋ ଲୋକୱିଦୂ ଅନୁତ୍ତରୋ ପୁରିସଦମ୍ମସାରଥି ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା’ତି। ୟସ୍ମିଂ, ମହାନାମ, ସମୟେ ଅରିୟସାୱକୋ ତଥାଗତଂ ଅନୁସ୍ସରତି ନେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ରାଗପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନ ଦୋସପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନ ମୋହପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି; ଉଜୁଗତମେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି ତଥାଗତଂ ଆରବ୍ଭ। ଉଜୁଗତଚିତ୍ତୋ ଖୋ ପନ, ମହାନାମ, ଅରିୟସାୱକୋ ଲଭତି ଅତ୍ଥୱେଦଂ, ଲଭତି ଧମ୍ମୱେଦଂ, ଲଭତି ଧମ୍ମୂପସଂହିତଂ ପାମୋଜ୍ଜଂ। ପମୁଦିତସ୍ସ ପୀତି ଜାୟତି, ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋ ପସ୍ସମ୍ଭତି, ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱେଦିୟତି, ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ମହାନାମ – ‘ଅରିୟସାୱକୋ ୱିସମଗତାୟ ପଜାୟ ସମପ୍ପତ୍ତୋ ୱିହରତି, ସବ୍ୟାପଜ୍ଜାୟ ପଜାୟ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜୋ ୱିହରତି, ଧମ୍ମସୋତଂ ସମାପନ୍ନୋ ବୁଦ୍ଧାନୁସ୍ସତିଂ ଭାୱେତି’’’।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାନାମ, ଅରିୟସାୱକୋ ଧମ୍ମଂ ଅନୁସ୍ସରତି – ‘ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଅକାଲିକୋ ଏହିପସ୍ସିକୋ ଓପନେୟ୍ୟିକୋ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀ’ତି। ୟସ୍ମିଂ, ମହାନାମ, ସମୟେ ଅରିୟସାୱକୋ ଧମ୍ମଂ ଅନୁସ୍ସରତି ନେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ରାଗପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନ ଦୋସପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନ ମୋହପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି ; ଉଜୁଗତମେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି ଧମ୍ମଂ ଆରବ୍ଭ। ଉଜୁଗତଚିତ୍ତୋ ଖୋ ପନ, ମହାନାମ, ଅରିୟସାୱକୋ ଲଭତି ଅତ୍ଥୱେଦଂ, ଲଭତି ଧମ୍ମୱେଦଂ, ଲଭତି ଧମ୍ମୂପସଂହିତ ପାମୋଜ୍ଜଂ। ପମୁଦିତସ୍ସ ପୀତି ଜାୟତି, ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋ ପସ୍ସମ୍ଭତି, ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱେଦିୟତି, ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ମହାନାମ – ‘ଅରିୟସାୱକୋ ୱିସମଗତାୟ ପଜାୟ ସମପ୍ପତ୍ତୋ ୱିହରତି, ସବ୍ୟାପଜ୍ଜାୟ ପଜାୟ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜୋ ୱିହରତି , ଧମ୍ମସୋତଂ ସମାପନ୍ନୋ ଧମ୍ମାନୁସ୍ସତିଂ ଭାୱେତି’’’।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାନାମ, ଅରିୟସାୱକୋ ସଙ୍ଘଂ ଅନୁସ୍ସରତି – ‘ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ, ଉଜୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ, ଞାୟପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ, ସାମୀଚିପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ, ୟଦିଦଂ ଚତ୍ତାରି ପୁରିସୟୁଗାନି ଅଟ୍ଠ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲା ଏସ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ ଆହୁନେୟ୍ୟୋ ପାହୁନେୟ୍ୟୋ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟୋ ଅଞ୍ଜଲିକରଣୀୟୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସା’ତି। ୟସ୍ମିଂ, ମହାନାମ, ସମୟେ ଅରିୟସାୱକୋ ସଙ୍ଘଂ ଅନୁସ୍ସରତି ନେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ରାଗପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନ ଦୋସପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନ ମୋହପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି; ଉଜୁଗତମେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି ସଙ୍ଘଂ ଆରବ୍ଭ। ଉଜୁଗତଚିତ୍ତୋ ଖୋ ପନ, ମହାନାମ, ଅରିୟସାୱକୋ ଲଭତି ଅତ୍ଥୱେଦଂ, ଲଭତି ଧମ୍ମୱେଦଂ, ଲଭତି ଧମ୍ମୂପସଂହିତଂ ପାମୋଜ୍ଜଂ। ପମୁଦିତସ୍ସ ପୀତି ଜାୟତି, ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋ ପସ୍ସମ୍ଭତି, ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱେଦିୟତି, ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ମହାନାମ – ‘ଅରିୟସାୱକୋ ୱିସମଗତାୟ ପଜାୟ ସମପ୍ପତ୍ତୋ ୱିହରତି, ସବ୍ୟାପଜ୍ଜାୟ ପଜାୟ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜୋ ୱିହରତି, ଧମ୍ମସୋତଂ ସମାପନ୍ନୋ ସଙ୍ଘାନୁସ୍ସତିଂ ଭାୱେତି’’’।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାନାମ, ଅରିୟସାୱକୋ ଅତ୍ତନୋ ସୀଲାନି ଅନୁସ୍ସରତି ଅଖଣ୍ଡାନି ଅଚ୍ଛିଦ୍ଦାନି ଅସବଲାନି ଅକମ୍ମାସାନି ଭୁଜିସ୍ସାନି ୱିଞ୍ଞୁପ୍ପସତ୍ଥାନି ଅପରାମଟ୍ଠାନି ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକାନି । ୟସ୍ମିଂ, ମହାନାମ, ସମୟେ ଅରିୟସାୱକୋ ସୀଲଂ ଅନୁସ୍ସରତି ନେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ରାଗପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନ ଦୋସପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନ ମୋହପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି; ଉଜୁଗତମେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି ସୀଲଂ ଆରବ୍ଭ। ଉଜୁଗତଚିତ୍ତୋ ଖୋ ପନ, ମହାନାମ, ଅରିୟସାୱକୋ ଲଭତି ଅତ୍ଥୱେଦଂ, ଲଭତି ଧମ୍ମୱେଦଂ, ଲଭତି ଧମ୍ମୂପସଂହିତଂ ପାମୋଜ୍ଜଂ। ପମୁଦିତସ୍ସ ପୀତି ଜାୟତି, ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋ ପସ୍ସମ୍ଭତି, ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱେଦିୟତି, ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ମହାନାମ – ‘ଅରିୟସାୱକୋ ୱିସମଗତାୟ ପଜାୟ ସମପ୍ପତ୍ତୋ ୱିହରତି, ସବ୍ୟାପଜ୍ଜାୟ ପଜାୟ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜୋ ୱିହରତି, ଧମ୍ମସୋତଂ ସମାପନ୍ନୋ ସୀଲାନୁସ୍ସତିଂ ଭାୱେତି’’’।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାନାମ, ଅରିୟସାୱକୋ ଅତ୍ତନୋ ଚାଗଂ ଅନୁସ୍ସରତି – ‘ଲାଭା ୱତ ମେ, ସୁଲଦ୍ଧଂ ୱତ ମେ! ୟୋହଂ ମଚ୍ଛେରମଲପରିୟୁଟ୍ଠିତାୟ ପଜାୟ ୱିଗତମଲମଚ୍ଛେରେନ ଚେତସା ଅଗାରଂ ଅଜ୍ଝାୱସାମି ମୁତ୍ତଚାଗୋ ପୟତପାଣି ୱୋସ୍ସଗ୍ଗରତୋ ୟାଚୟୋଗୋ ଦାନସଂୱିଭାଗରତୋ’ତି। ୟସ୍ମିଂ, ମହାନାମ, ସମୟେ ଅରିୟସାୱକୋ ଚାଗଂ ଅନୁସ୍ସରତି ନେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ରାଗପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନ ଦୋସପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି , ନ ମୋହପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି; ଉଜୁଗତମେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି ଚାଗଂ ଆରବ୍ଭ। ଉଜୁଗତଚିତ୍ତୋ ଖୋ ପନ, ମହାନାମ, ଅରିୟସାୱକୋ ଲଭତି ଅତ୍ଥୱେଦଂ, ଲଭତି ଧମ୍ମୱେଦଂ, ଲଭତି ଧମ୍ମୂପସଂହିତଂ ପାମୋଜ୍ଜଂ। ପମୁଦିତସ୍ସ ପୀତି ଜାୟତି, ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋ ପସ୍ସମ୍ଭତି, ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱେଦିୟତି, ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ମହାନାମ – ‘ଅରିୟସାୱକୋ ୱିସମଗତାୟ ପଜାୟ ସମପ୍ପତ୍ତୋ ୱିହରତି, ସବ୍ୟାପଜ୍ଜାୟ ପଜାୟ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜୋ ୱିହରତି, ଧମ୍ମସୋତଂ ସମାପନ୍ନୋ ଚାଗାନୁସ୍ସତିଂ ଭାୱେତି’’’।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ମହାନାମ, ଅରିୟସାୱକୋ ଦେୱତାନୁସ୍ସତିଂ ଭାୱେତି – ‘ସନ୍ତି ଦେୱା ଚାତୁମହାରାଜିକା [ଚାତୁମ୍ମହାରାଜିକା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] , ସନ୍ତି ଦେୱା ତାୱତିଂସା, ସନ୍ତି ଦେୱା ୟାମା, ସନ୍ତି ଦେୱା ତୁସିତା, ସନ୍ତି ଦେୱା ନିମ୍ମାନରତିନୋ, ସନ୍ତି ଦେୱା ପରନିମ୍ମିତୱସୱତ୍ତିନୋ, ସନ୍ତି ଦେୱା ବ୍ରହ୍ମକାୟିକା, ସନ୍ତି ଦେୱା ତତୁତ୍ତରି [ତତୁତ୍ତରିଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰), ତଦୁତ୍ତରି (କ॰) ଅ॰ ନି॰ ୬.୨୫; ୱିସୁଦ୍ଧି॰ ୧.୧୬୨ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] । ୟଥାରୂପାୟ ସଦ୍ଧାୟ ସମନ୍ନାଗତା ତା ଦେୱତା ଇତୋ ଚୁତା ତତ୍ଥ ଉପପନ୍ନା [ତତ୍ଥ ଉପ୍ପନ୍ନା (ସୀ॰), ତତ୍ଥୂପପନ୍ନା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ତତ୍ଥୁପପନ୍ନା (ଅ॰ ନି॰ ୩.୭୧)] , ମୟ୍ହମ୍ପି ତଥାରୂପା ସଦ୍ଧା ସଂୱିଜ୍ଜତି। ୟଥାରୂପେନ ସୀଲେନ ସମନ୍ନାଗତା ତା ଦେୱତା ଇତୋ ଚୁତା ତତ୍ଥ ଉପପନ୍ନା, ମୟ୍ହମ୍ପି ତଥାରୂପଂ ସୀଲଂ ସଂୱିଜ୍ଜତି। ୟଥାରୂପେନ ସୁତେନ ସମନ୍ନାଗତା ତା ଦେୱତା ଇତୋ ଚୁତା ତତ୍ଥ ଉପପନ୍ନା, ମୟ୍ହମ୍ପି ତଥାରୂପଂ ସୁତଂ ସଂୱିଜ୍ଜତି। ୟଥାରୂପେନ ଚାଗେନ ସମନ୍ନାଗତା ତା ଦେୱତା ଇତୋ ଚୁତା ତତ୍ଥ ଉପପନ୍ନା, ମୟ୍ହମ୍ପି ତଥାରୂପୋ ଚାଗୋ ସଂୱିଜ୍ଜତି। ୟଥାରୂପାୟ ପଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତା ତା ଦେୱତା ଇତୋ ଚୁତା ତତ୍ଥ ଉପପନ୍ନା, ମୟ୍ହମ୍ପି ତଥାରୂପା ପଞ୍ଞା ସଂୱିଜ୍ଜତୀ’ତି। ୟସ୍ମିଂ , ମହାନାମ, ସମୟେ ଅରିୟସାୱକୋ ଅତ୍ତନୋ ଚ ତାସଞ୍ଚ ଦେୱତାନଂ ସଦ୍ଧଞ୍ଚ ସୀଲଞ୍ଚ ସୁତଞ୍ଚ ଚାଗଞ୍ଚ ପଞ୍ଞଞ୍ଚ ଅନୁସ୍ସରତି ନେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ରାଗପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନ ଦୋସପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନ ମୋହପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି; ଉଜୁଗତମେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି ତା ଦେୱତା ଆରବ୍ଭ। ଉଜୁଗତଚିତ୍ତୋ ଖୋ ପନ, ମହାନାମ, ଅରିୟସାୱକୋ ଲଭତି ଅତ୍ଥୱେଦଂ, ଲଭତି ଧମ୍ମୱେଦଂ, ଲଭତି ଧମ୍ମୂପସଂହିତଂ ପାମୋଜ୍ଜଂ। ପମୁଦିତସ୍ସ ପୀତି ଜାୟତି, ପୀତିମନସ୍ସ କାୟୋ ପସ୍ସମ୍ଭତି, ପସ୍ସଦ୍ଧକାୟୋ ସୁଖଂ ୱେଦିୟତି, ସୁଖିନୋ ଚିତ୍ତଂ ସମାଧିୟତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ମହାନାମ – ‘ଅରିୟସାୱକୋ ୱିସମଗତାୟ ପଜାୟ ସମପ୍ପତ୍ତୋ ୱିହରତି , ସବ୍ୟାପଜ୍ଜାୟ [ସବ୍ୟାପଜ୍ଝାୟ… ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝୋ (କ॰)] ପଜାୟ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜୋ [ସବ୍ୟାପଜ୍ଝାୟ… ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝୋ (କ॰)] ୱିହରତି, ଧମ୍ମସୋତଂ ସମାପନ୍ନୋ ଦେୱତାନୁସ୍ସତିଂ ଭାୱେତି’’’।

‘‘ୟୋ ସୋ, ମହାନାମ, ଅରିୟସାୱକୋ ଆଗତଫଲୋ ୱିଞ୍ଞାତସାସନୋ, ସୋ ଇମିନା ୱିହାରେନ ବହୁଲଂ ୱିହରତୀ’’ତି। ଦସମଂ।

ଆହୁନେୟ୍ୟୱଗ୍ଗୋ ପଠମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଦ୍ୱେ ଆହୁନେୟ୍ୟା ଇନ୍ଦ୍ରିୟ, ବଲାନି ତୟୋ ଆଜାନୀୟା।

ଅନୁତ୍ତରିୟ ଅନୁସ୍ସତୀ, ମହାନାମେନ ତେ ଦସାତି॥

୨. ସାରଣୀୟୱଗ୍ଗୋ

୧. ପଠମସାରଣୀୟସୁତ୍ତଂ

୧୧ . ‘‘ଛୟିମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ସାରଣୀୟା [ସାରାଣୀୟା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] । କତମେ ଛ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ମେତ୍ତଂ କାୟକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତଂ ହୋତି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ, ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସାରଣୀୟୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ମେତ୍ତଂ ୱଚୀକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତଂ ହୋତି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ, ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସାରଣୀୟୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ମେତ୍ତଂ ମନୋକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତଂ ହୋତି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ, ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସାରଣୀୟୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟେ ତେ ଲାଭା ଧମ୍ମିକା ଧମ୍ମଲଦ୍ଧା ଅନ୍ତମସୋ ପତ୍ତପରିୟାପନ୍ନମତ୍ତମ୍ପି ତଥାରୂପେହି ଲାଭେହି ଅପ୍ପଟିୱିଭତ୍ତଭୋଗୀ ହୋତି ସୀଲୱନ୍ତେହି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀହି ସାଧାରଣଭୋଗୀ, ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସାରଣୀୟୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟାନି ତାନି ସୀଲାନି ଅଖଣ୍ଡାନି ଅଚ୍ଛିଦ୍ଦାନି ଅସବଲାନି ଅକମ୍ମାସାନି ଭୁଜିସ୍ସାନି ୱିଞ୍ଞୁପ୍ପସତ୍ଥାନି ଅପରାମଟ୍ଠାନି ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକାନି ତଥାରୂପେହି ସୀଲେହି ସୀଲସାମଞ୍ଞଗତୋ ୱିହରତି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀହି ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ, ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସାରଣୀୟୋ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟାୟଂ ଦିଟ୍ଠି ଅରିୟା ନିୟ୍ୟାନିକା ନିୟ୍ୟାତି ତକ୍କରସ୍ସ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ ତଥାରୂପାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ଦିଟ୍ଠିସାମଞ୍ଞଗତୋ ୱିହରତି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀହି ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ, ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସାରଣୀୟୋ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଧମ୍ମା ସାରଣୀୟା’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ଦୁତିୟସାରଣୀୟସୁତ୍ତଂ

୧୨ . ‘‘ଛୟିମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ସାରଣୀୟା ପିୟକରଣା ଗରୁକରଣା ସଙ୍ଗହାୟ ଅୱିୱାଦାୟ ସାମଗ୍ଗିୟା ଏକୀଭାୱାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ଛ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ମେତ୍ତଂ କାୟକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତଂ ହୋତି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ, ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସାରଣୀୟୋ ପିୟକରଣୋ ଗରୁକରଣୋ ସଙ୍ଗହାୟ ଅୱିୱାଦାୟ ସାମଗ୍ଗିୟା ଏକୀଭାୱାୟ ସଂୱତ୍ତତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ମେତ୍ତଂ ୱଚୀକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତଂ ହୋତି…ପେ॰… ମେତ୍ତଂ ମନୋକମ୍ମଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତଂ ହୋତି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ, ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସାରଣୀୟୋ ପିୟକରଣୋ ଗରୁକରଣୋ ସଙ୍ଗହାୟ ଅୱିୱାଦାୟ ସାମଗ୍ଗିୟା ଏକୀଭାୱାୟ ସଂୱତ୍ତତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟେ ତେ ଲାଭା ଧମ୍ମିକା ଧମ୍ମଲଦ୍ଧା ଅନ୍ତମସୋ ପତ୍ତପରିୟାପନ୍ନମତ୍ତମ୍ପି ତଥାରୂପେହି ଲାଭେହି ଅପ୍ପଟିୱିଭତ୍ତଭୋଗୀ ହୋତି ସୀଲୱନ୍ତେହି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀହି ସାଧାରଣଭୋଗୀ, ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସାରଣୀୟୋ ପିୟକରଣୋ ଗରୁକରଣୋ ସଙ୍ଗହାୟ ଅୱିୱାଦାୟ ସାମଗ୍ଗିୟା ଏକୀଭାୱାୟ ସଂୱତ୍ତତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟାନି ତାନି ସୀଲାନି ଅଖଣ୍ଡାନି ଅଚ୍ଛିଦ୍ଦାନି ଅସବଲାନି ଅକମ୍ମାସାନି ଭୁଜିସ୍ସାନି ୱିଞ୍ଞୁପ୍ପସତ୍ଥାନି ଅପରାମଟ୍ଠାନି ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକାନି ତଥାରୂପେହି ସୀଲେହି ସୀଲସାମଞ୍ଞଗତୋ ୱିହରତି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀହି ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ, ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସାରଣୀୟୋ ପିୟକରଣୋ ଗରୁକରଣୋ ସଙ୍ଗହାୟ ଅୱିୱାଦାୟ ସାମଗ୍ଗିୟା ଏକୀଭାୱାୟ ସଂୱତ୍ତତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟାୟଂ ଦିଟ୍ଠି ଅରିୟା ନିୟ୍ୟାନିକା ନିୟ୍ୟାତି ତକ୍କରସ୍ସ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖକ୍ଖୟାୟ ତଥାରୂପାୟ ଦିଟ୍ଠିୟା ଦିଟ୍ଠିସାମଞ୍ଞଗତୋ ୱିହରତି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀହି ଆୱି ଚେୱ ରହୋ ଚ, ଅୟମ୍ପି ଧମ୍ମୋ ସାରଣୀୟୋ ପିୟକରଣୋ ଗରୁକରଣୋ ସଙ୍ଗହାୟ ଅୱିୱାଦାୟ ସାମଗ୍ଗିୟା ଏକୀଭାୱାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଧମ୍ମା ସାରଣୀୟା ପିୟକରଣା ଗରୁକରଣା ସଙ୍ଗହାୟ ଅୱିୱାଦାୟ ସାମଗ୍ଗିୟା ଏକୀଭାୱାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ନିସ୍ସାରଣୀୟସୁତ୍ତଂ

୧୩ . ‘‘ଛୟିମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିସ୍ସାରଣୀୟା ଧାତୁୟୋ। କତମା ଛ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ମେତ୍ତା ହି ଖୋ ମେ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ୟାନୀକତା ୱତ୍ଥୁକତା ଅନୁଟ୍ଠିତା ପରିଚିତା ସୁସମାରଦ୍ଧା; ଅଥ ଚ ପନ ମେ ବ୍ୟାପାଦୋ ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠତୀ’ତି। ସୋ ‘ମା ହେୱ’ନ୍ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ମାୟସ୍ମା, ଏୱଂ ଅୱଚ; ମା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖି, ନ ହି ସାଧୁ ଭଗୱତୋ ଅବ୍ଭକ୍ଖାନଂ, ନ ହି ଭଗୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ। ଅଟ୍ଠାନମେତଂ, ଆୱୁସୋ, ଅନୱକାସୋ ୟଂ ମେତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଭାୱିତାୟ ବହୁଲୀକତାୟ ୟାନୀକତାୟ ୱତ୍ଥୁକତାୟ ଅନୁଟ୍ଠିତାୟ ପରିଚିତାୟ ସୁସମାରଦ୍ଧାୟ; ଅଥ ଚ ପନସ୍ସ ବ୍ୟାପାଦୋ ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ଠସ୍ସତି [ଠସ୍ସତୀତି (ସବ୍ବତ୍ଥ) ଦୀ॰ ନି॰ ୩.୩୨୬ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] , ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ନିସ୍ସରଣଞ୍ହେତଂ, ଆୱୁସୋ, ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ୟଦିଦଂ ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତୀ’’’ତି [ମେତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତି (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ।

‘‘ଇଧ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘କରୁଣା ହି ଖୋ ମେ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ୟାନୀକତା ୱତ୍ଥୁକତା ଅନୁଟ୍ଠିତା ପରିଚିତା ସୁସମାରଦ୍ଧା; ଅଥ ଚ ପନ ମେ ୱିହେସା ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠତୀ’ତି। ସୋ ‘ମା ହେୱ’ନ୍ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ମାୟସ୍ମା, ଏୱଂ ଅୱଚ; ମା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖି, ନ ହି ସାଧୁ ଭଗୱତୋ ଅବ୍ଭକ୍ଖାନଂ, ନ ହି ଭଗୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ। ଅଟ୍ଠାନମେତଂ, ଆୱୁସୋ , ଅନୱକାସୋ ୟଂ କରୁଣାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଭାୱିତାୟ ବହୁଲୀକତାୟ ୟାନୀକତାୟ ୱତ୍ଥୁକତାୟ ଅନୁଟ୍ଠିତାୟ ପରିଚିତାୟ ସୁସମାରଦ୍ଧାୟ; ଅଥ ଚ ପନସ୍ସ ୱିହେସା ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ଠସ୍ସତି, ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ନିସ୍ସରଣଞ୍ହେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିହେସାୟ ୟଦିଦଂ କରୁଣାଚେତୋୱିମୁତ୍ତୀ’’’ତି।

‘‘ଇଧ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ମୁଦିତା ହି ଖୋ ମେ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ୟାନୀକତା ୱତ୍ଥୁକତା ଅନୁଟ୍ଠିତା ପରିଚିତା ସୁସମାରଦ୍ଧା; ଅଥ ଚ ପନ ମେ ଅରତି ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠତୀ’ତି। ସୋ ‘ମା ହେୱ’ନ୍ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ମାୟସ୍ମା, ଏୱଂ ଅୱଚ; ମା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖି, ନ ହି ସାଧୁ ଭଗୱତୋ ଅବ୍ଭକ୍ଖାନଂ, ନ ହି ଭଗୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ । ଅଟ୍ଠାନମେତଂ, ଆୱୁସୋ, ଅନୱକାସୋ ୟଂ ମୁଦିତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଭାୱିତାୟ ବହୁଲୀକତାୟ ୟାନୀକତାୟ ୱତ୍ଥୁକତାୟ ଅନୁଟ୍ଠିତାୟ ପରିଚିତାୟ ସୁସମାରଦ୍ଧାୟ; ଅଥ ଚ ପନସ୍ସ ଅରତି ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ଠସ୍ସତି, ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ନିସ୍ସରଣଞ୍ହେତଂ, ଆୱୁସୋ, ଅରତିୟା ୟଦିଦଂ ମୁଦିତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତୀ’’’ତି।

‘‘ଇଧ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଉପେକ୍ଖା ହି ଖୋ ମେ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ୟାନୀକତା ୱତ୍ଥୁକତା ଅନୁଟ୍ଠିତା ପରିଚିତା ସୁସମାରଦ୍ଧା; ଅଥ ଚ ପନ ମେ ରାଗୋ ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠତୀ’ତି। ସୋ ‘ମା ହେୱ’ନ୍ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ମାୟସ୍ମା, ଏୱଂ ଅୱଚ; ମା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖି, ନ ହି ସାଧୁ ଭଗୱତୋ ଅବ୍ଭକ୍ଖାନଂ, ନ ହି ଭଗୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ। ଅଟ୍ଠାନମେତଂ, ଆୱୁସୋ, ଅନୱକାସୋ ୟଂ ଉପେକ୍ଖାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଭାୱିତାୟ ବହୁଲୀକତାୟ ୟାନୀକତାୟ ୱତ୍ଥୁକତାୟ ଅନୁଟ୍ଠିତାୟ ପରିଚିତାୟ ସୁସମାରଦ୍ଧାୟ ; ଅଥ ଚ ପନସ୍ସ ରାଗୋ ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ଠସ୍ସତି, ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ନିସ୍ସରଣଞ୍ହେତଂ, ଆୱୁସୋ, ରାଗସ୍ସ ୟଦିଦଂ ଉପେକ୍ଖାଚେତୋୱିମୁତ୍ତୀ’’’ତି।

‘‘ଇଧ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅନିମିତ୍ତା ହି ଖୋ ମେ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତି ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ୟାନୀକତା ୱତ୍ଥୁକତା ଅନୁଟ୍ଠିତା ପରିଚିତା ସୁସମାରଦ୍ଧା; ଅଥ ଚ ପନ ମେ ନିମିତ୍ତାନୁସାରି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ହୋତୀ’ତି। ସୋ ‘ମା ହେୱ’ନ୍ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ମାୟସ୍ମା, ଏୱଂ ଅୱଚ; ମା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖି, ନ ହି ସାଧୁ ଭଗୱତୋ ଅବ୍ଭକ୍ଖାନଂ, ନ ହି ଭଗୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ। ଅଟ୍ଠାନମେତଂ, ଆୱୁସୋ, ଅନୱକାସୋ ୟଂ ଅନିମିତ୍ତାୟ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିୟା ଭାୱିତାୟ ବହୁଲୀକତାୟ ୟାନୀକତାୟ ୱତ୍ଥୁକତାୟ ଅନୁଟ୍ଠିତାୟ ପରିଚିତାୟ ସୁସମାରଦ୍ଧାୟ; ଅଥ ଚ ପନସ୍ସ ନିମିତ୍ତାନୁସାରି ୱିଞ୍ଞାଣଂ ଭୱିସ୍ସତି, ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ନିସ୍ସରଣଞ୍ହେତଂ, ଆୱୁସୋ, ସବ୍ବନିମିତ୍ତାନଂ ୟଦିଦଂ ଅନିମିତ୍ତାଚେତୋୱିମୁତ୍ତୀ’’’ତି।

‘‘ଇଧ ପନ ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ଅସ୍ମୀତି ଖୋ ମେ ୱିଗତଂ [ୱିଗତେ (ସ୍ୟା॰)] , ଅୟମହମସ୍ମୀତି ଚ [ଅୟଂ ଚକାରୋ ଦୀ॰ ନି॰ ୩.୩୨୬ ନତ୍ଥି] ନ ସମନୁପସ୍ସାମି; ଅଥ ଚ ପନ ମେ ୱିଚିକିଚ୍ଛାକଥଂକଥାସଲ୍ଲଂ ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ତିଟ୍ଠତୀ’ତି। ସୋ ‘ମା ହେୱ’ନ୍ତିସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ମାୟସ୍ମା, ଏୱଂ ଅୱଚ; ମା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅବ୍ଭାଚିକ୍ଖି, ନ ହି ସାଧୁ ଭଗୱତୋ ଅବ୍ଭକ୍ଖାନଂ, ନ ହି ଭଗୱା ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ। ଅଟ୍ଠାନମେତଂ, ଆୱୁସୋ, ଅନୱକାସୋ ୟଂ ଅସ୍ମୀତି ୱିଗତେ ଅୟମହମସ୍ମୀତି ଚ ନ ସମନୁପସ୍ସତୋ; ଅଥ ଚ ପନସ୍ସ ୱିଚିକିଚ୍ଛାକଥଂକଥାସଲ୍ଲଂ ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦାୟ ଠସ୍ସତି, ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ନିସ୍ସରଣଞ୍ହେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଚିକିଚ୍ଛାକଥଂକଥାସଲ୍ଲସ୍ସ ୟଦିଦଂ ଅସ୍ମୀତି ମାନସମୁଗ୍ଘାତୋ’ତି। ଇମା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ନିସ୍ସାରଣୀୟା ଧାତୁୟୋ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଭଦ୍ଦକସୁତ୍ତଂ

୧୪ . ତତ୍ର ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି। ‘‘ଆୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ତଥା ତଥା, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିହାରଂ କପ୍ପେତି ୟଥା ୟଥାସ୍ସ ୱିହାରଂ କପ୍ପୟତୋ ନ ଭଦ୍ଦକଂ ମରଣଂ ହୋତି, ନ ଭଦ୍ଦିକା କାଲକିରିୟା [କାଲଂକିରିୟା (କ॰) ଅ॰ ନି॰ ୩.୧୧୦] । କଥଞ୍ଚାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ତଥା ତଥା ୱିହାରଂ କପ୍ପେତି ୟଥା ୟଥାସ୍ସ ୱିହାରଂ କପ୍ପୟତୋ ନ ଭଦ୍ଦକଂ ମରଣଂ ହୋତି, ନ ଭଦ୍ଦିକା କାଲକିରିୟା?

‘‘ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ କମ୍ମାରାମୋ ହୋତି କମ୍ମରତୋ କମ୍ମାରାମତଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ, ଭସ୍ସାରାମୋ ହୋତି ଭସ୍ସରତୋ ଭସ୍ସାରାମତଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ, ନିଦ୍ଦାରାମୋ ହୋତି ନିଦ୍ଦାରତୋ ନିଦ୍ଦାରାମତଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ, ସଙ୍ଗଣିକାରାମୋ ହୋତି ସଙ୍ଗଣିକରତୋ ସଙ୍ଗଣିକାରାମତଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ, ସଂସଗ୍ଗାରାମୋ ହୋତି ସଂସଗ୍ଗରତୋ ସଂସଗ୍ଗାରାମତଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ, ପପଞ୍ଚାରାମୋ ହୋତି ପପଞ୍ଚରତୋ ପପଞ୍ଚାରାମତଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ। ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ତଥା ତଥା ୱିହାରଂ କପ୍ପେତି ୟଥା ୟଥାସ୍ସ ୱିହାରଂ କପ୍ପୟତୋ ନ ଭଦ୍ଦକଂ ମରଣଂ ହୋତି, ନ ଭଦ୍ଦିକା କାଲକିରିୟା। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ – ‘ଭିକ୍ଖୁ ସକ୍କାୟାଭିରତୋ ନପ୍ପଜହାସି [ନ ପହାସି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ସକ୍କାୟଂ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅନ୍ତକିରିୟାୟ’’’।

‘‘ତଥା ତଥାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିହାରଂ କପ୍ପେତି ୟଥା ୟଥାସ୍ସ ୱିହାରଂ କପ୍ପୟତୋ ଭଦ୍ଦକଂ ମରଣଂ ହୋତି, ଭଦ୍ଦିକା କାଲକିରିୟା। କଥଞ୍ଚାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ତଥା ତଥା ୱିହାରଂ କପ୍ପେତି ୟଥା ୟଥାସ୍ସ ୱିହାରଂ କପ୍ପୟତୋ ଭଦ୍ଦକଂ ମରଣଂ ହୋତି, ଭଦ୍ଦିକା କାଲକିରିୟା?

‘‘ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ନ କମ୍ମାରାମୋ ହୋତି ନ କମ୍ମରତୋ ନ କମ୍ମାରାମତଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ, ନ ଭସ୍ସାରାମୋ ହୋତି ନ ଭସ୍ସରତୋ ନ ଭସ୍ସାରାମତଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ, ନ ନିଦ୍ଦାରାମୋ ହୋତି ନ ନିଦ୍ଦାରତୋ ନିଦ୍ଦାରାମତଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ, ନ ସଙ୍ଗଣିକାରାମୋ ହୋତି ନ ସଙ୍ଗଣିକରତୋ ନ ସଙ୍ଗଣିକାରାମତଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ, ନ ସଂସଗ୍ଗାରାମୋ ହୋତି ନ ସଂସଗ୍ଗରତୋ ନ ସଂସଗ୍ଗାରାମତଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ, ନ ପପଞ୍ଚାରାମୋ ହୋତି ନ ପପଞ୍ଚରତୋ ନ ପପଞ୍ଚାରାମତଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ। ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ତଥା ତଥା ୱିହାରଂ କପ୍ପେତି ୟଥା ୟଥାସ୍ସ ୱିହାରଂ କପ୍ପୟତୋ ଭଦ୍ଦକଂ ମରଣଂ ହୋତି, ଭଦ୍ଦିକା କାଲକିରିୟା। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ – ‘ଭିକ୍ଖୁ ନିବ୍ବାନାଭିରତୋ ପଜହାସି ସକ୍କାୟଂ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅନ୍ତକିରିୟାୟା’’’ତି।

‘‘ୟୋ ପପଞ୍ଚମନୁୟୁତ୍ତୋ, ପପଞ୍ଚାଭିରତୋ ମଗୋ।

ୱିରାଧୟୀ ସୋ ନିବ୍ବାନଂ, ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ଅନୁତ୍ତରଂ॥

‘‘ୟୋ ଚ ପପଞ୍ଚଂ ହିତ୍ୱାନ, ନିପ୍ପପଞ୍ଚପଦେ ରତୋ।

ଆରାଧୟୀ ସୋ ନିବ୍ବାନଂ, ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ଅନୁତ୍ତର’’ନ୍ତି॥ ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଅନୁତପ୍ପିୟସୁତ୍ତଂ

୧୫ . ତତ୍ର ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ତଥା ତଥାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିହାରଂ କପ୍ପେତି ୟଥା ୟଥାସ୍ସ ୱିହାରଂ କପ୍ପୟତୋ କାଲକିରିୟା ଅନୁତପ୍ପା ହୋତି। କଥଞ୍ଚାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ତଥା ତଥା ୱିହାରଂ କପ୍ପେତି ୟଥା ୟଥାସ୍ସ ୱିହାରଂ କପ୍ପୟତୋ କାଲକିରିୟା ଅନୁତପ୍ପା ହୋତି?

‘‘ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ କମ୍ମାରାମୋ ହୋତି କମ୍ମରତୋ କମ୍ମାରାମତଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ, ଭସ୍ସାରାମୋ ହୋତି…ପେ॰… ନିଦ୍ଦାରାମୋ ହୋତି… ସଙ୍ଗଣିକାରାମୋ ହୋତି… ସଂସଗ୍ଗାରାମୋ ହୋତି… ପପଞ୍ଚାରାମୋ ହୋତି ପପଞ୍ଚରତୋ ପପଞ୍ଚାରାମତଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ। ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ତଥା ତଥା ୱିହାରଂ କପ୍ପେତି ୟଥା ୟଥାସ୍ସ ୱିହାରଂ କପ୍ପୟତୋ କାଲକିରିୟା ଅନୁତପ୍ପା ହୋତି । ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ – ‘ଭିକ୍ଖୁ ସକ୍କାୟାଭିରତୋ ନପ୍ପଜହାସି ସକ୍କାୟଂ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅନ୍ତକିରିୟାୟ’’’।

‘‘ତଥା ତଥାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିହାରଂ କପ୍ପେତି ୟଥା ୟଥାସ୍ସ ୱିହାରଂ କପ୍ପୟତୋ କାଲକିରିୟା ଅନନୁତପ୍ପା ହୋତି। କଥଞ୍ଚାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ତଥା ତଥା ୱିହାରଂ କପ୍ପେତି ୟଥା ୟଥାସ୍ସ ୱିହାରଂ କପ୍ପୟତୋ କାଲକିରିୟା ଅନନୁତପ୍ପା ହୋତି?

‘‘ଇଧାୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ନ କମ୍ମାରାମୋ ହୋତି ନ କମ୍ମରତୋ ନ କମ୍ମାରାମତଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ, ନ ଭସ୍ସାରାମୋ ହୋତି…ପେ॰… ନ ନିଦ୍ଦାରାମୋ ହୋତି… ନ ସଙ୍ଗଣିକାରାମୋ ହୋତି… ନ ସଂସଗ୍ଗାରାମୋ ହୋତି… ନ ପପଞ୍ଚାରାମୋ ହୋତି ନ ପପଞ୍ଚରତୋ ନ ପପଞ୍ଚାରାମତଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ। ଏୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ତଥା ତଥା ୱିହାରଂ କପ୍ପେତି ୟଥା ୟଥାସ୍ସ ୱିହାରଂ କପ୍ପୟତୋ କାଲକିରିୟା ଅନନୁତପ୍ପା ହୋତି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତାୱୁସୋ – ‘ଭିକ୍ଖୁ ନିବ୍ବାନାଭିରତୋ ପଜହାସି ସକ୍କାୟଂ ସମ୍ମା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଅନ୍ତକିରିୟାୟା’’’ତି।

‘‘ୟୋ ପପଞ୍ଚମନୁୟୁତ୍ତୋ, ପପଞ୍ଚାଭିରତୋ ମଗୋ।

ୱିରାଧୟୀ ସୋ ନିବ୍ବାନଂ, ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ଅନୁତ୍ତରଂ॥

‘‘ୟୋ ଚ ପପଞ୍ଚଂ ହିତ୍ୱାନ, ନିପ୍ପପଞ୍ଚପଦେ ରତୋ।

ଆରାଧୟୀ ସୋ ନିବ୍ବାନଂ, ୟୋଗକ୍ଖେମଂ ଅନୁତ୍ତର’’ନ୍ତି॥ ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ନକୁଲପିତୁସୁତ୍ତଂ

୧୬ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ଭଗ୍ଗେସୁ ୱିହରତି ସୁସୁମାରଗିରେ [ସୁଂସୁମାରଗିରେ (ସୀ॰ ପୀ॰), ସଂସୁମାରଗିରେ (କତ୍ଥଚି)] ଭେସକଳାୱନେ ମିଗଦାୟେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ନକୁଲପିତା ଗହପତି ଆବାଧିକୋ ହୋତି ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ। ଅଥ ଖୋ ନକୁଲମାତା ଗହପତାନୀ ନକୁଲପିତରଂ ଗହପତିଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ମା ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଗହପତି, ସାପେକ୍ଖୋ [ସାପେଖୋ (ପୀ॰ କ॰)] କାଲମକାସି। ଦୁକ୍ଖା, ଗହପତି, ସାପେକ୍ଖସ୍ସ କାଲକିରିୟା; ଗରହିତା ଚ ଭଗୱତା ସାପେକ୍ଖସ୍ସ କାଲକିରିୟା। ସିୟା ଖୋ ପନ ତେ, ଗହପତି, ଏୱମସ୍ସ – ‘ନ ନକୁଲମାତା ଗହପତାନୀ ମମଚ୍ଚୟେନ ସକ୍ଖିସ୍ସତି [ନ ସକ୍ଖିସ୍ସତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ସକ୍କୋତି (ପୀ॰ କ॰)] ଦାରକେ ପୋସେତୁଂ, ଘରାୱାସଂ ସନ୍ଧରିତୁ’ନ୍ତି [ସନ୍ଧରିତୁନ୍ତି (କ॰), ସଣ୍ଠରିତୁଂ (ସ୍ୟା॰)] । ନ ଖୋ ପନେତଂ, ଗହପତି, ଏୱଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। କୁସଲାହଂ, ଗହପତି, କପ୍ପାସଂ କନ୍ତିତୁଂ ୱେଣିଂ ଓଲିଖିତୁଂ। ସକ୍କୋମହଂ, ଗହପତି, ତୱଚ୍ଚୟେନ ଦାରକେ ପୋସେତୁଂ, ଘରାୱାସଂ ସନ୍ଧରିତୁଂ। ତସ୍ମାତିହ ତ୍ୱଂ, ଗହପତି, ମା ସାପେକ୍ଖୋ କାଲମକାସି। ଦୁକ୍ଖା, ଗହପତି, ସାପେକ୍ଖସ୍ସ କାଲକିରିୟା; ଗରହିତା ଚ ଭଗୱତା ସାପେକ୍ଖସ୍ସ କାଲକିରିୟା।

‘‘ସିୟା ଖୋ ପନ ତେ, ଗହପତି, ଏୱମସ୍ସ – ‘ନକୁଲମାତା ଗହପତାନୀ ମମଚ୍ଚୟେନ ଅଞ୍ଞଂ ଘରଂ [ଭତ୍ତାରଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ୱୀରଂ (ସୀ॰)] ଗମିସ୍ସତୀ’ତି। ନ ଖୋ ପନେତଂ, ଗହପତି, ଏୱଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ତ୍ୱଞ୍ଚେୱ ଖୋ, ଗହପତି, ଜାନାସି ଅହଞ୍ଚ, ୟଂ ନୋ [ୟଦା ତେ (ସୀ॰), ୟଥା (ସ୍ୟା॰), ୟଥା ନୋ (ପୀ॰)] ସୋଳସୱସ୍ସାନି ଗହଟ୍ଠକଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ସମାଚିଣ୍ଣଂ [ସମାଦିନ୍ନଂ (ସୀ॰)] । ତସ୍ମାତିହ ତ୍ୱଂ, ଗହପତି, ମା ସାପେକ୍ଖୋ କାଲମକାସି। ଦୁକ୍ଖା, ଗହପତି, ସାପେକ୍ଖସ୍ସ କାଲକିରିୟା; ଗରହିତା ଚ ଭଗୱତା ସାପେକ୍ଖସ୍ସ କାଲକିରିୟା।

‘‘ସିୟା ଖୋ ପନ ତେ, ଗହପତି, ଏୱମସ୍ସ – ‘ନକୁଲମାତା ଗହପତାନୀ ମମଚ୍ଚୟେନ ନ ଦସ୍ସନକାମା ଭୱିସ୍ସତି ଭଗୱତୋ ନ ଦସ୍ସନକାମା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘସ୍ସା’ତି। ନ ଖୋ ପନେତଂ, ଗହପତି, ଏୱଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଅହଞ୍ହି, ଗହପତି, ତୱଚ୍ଚୟେନ ଦସ୍ସନକାମତରା ଚେୱ ଭୱିସ୍ସାମି ଭଗୱତୋ, ଦସ୍ସନକାମତରା ଚ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘସ୍ସ। ତସ୍ମାତିହ ତ୍ୱଂ, ଗହପତି, ମା ସାପେକ୍ଖୋ କାଲମକାସି। ଦୁକ୍ଖା, ଗହପତି, ସାପେକ୍ଖସ୍ସ କାଲକିରିୟା; ଗରହିତା ଚ ଭଗୱତା ସାପେକ୍ଖସ୍ସ କାଲକିରିୟା।

‘‘ସିୟା ଖୋ ପନ ତେ, ଗହପତି, ଏୱମସ୍ସ – ‘ନ ନକୁଲମାତା ଗହପତାନୀ ମମଚ୍ଚୟେନ ସୀଲେସୁ [ନକୁଲମାତା… ନ ସୀଲେସୁ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ପରିପୂରକାରିନୀ’ତି। ନ ଖୋ ପନେତଂ, ଗହପତି, ଏୱଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ୟାୱତା ଖୋ, ଗହପତି, ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ସାୱିକା ଗିହୀ ଓଦାତୱସନା ସୀଲେସୁ ପରିପୂରକାରିନିୟୋ, ଅହଂ ତାସଂ ଅଞ୍ଞତରା। ୟସ୍ସ ଖୋ ପନସ୍ସ କଙ୍ଖା ୱା ୱିମତି ୱା – ଅୟଂ ସୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗ୍ଗେସୁ ୱିହରତି ସୁସୁମାରଗିରେ ଭେସକଳାୱନେ ମିଗଦାୟେ – ତଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପୁଚ୍ଛତୁ। ତସ୍ମାତିହ ତ୍ୱଂ, ଗହପତି, ମା ସାପେକ୍ଖୋ କାଲମକାସି । ଦୁକ୍ଖା, ଗହପତି, ସାପେକ୍ଖସ୍ସ କାଲକିରିୟା; ଗରହିତା ଚ ଭଗୱତା ସାପେକ୍ଖସ୍ସ କାଲକିରିୟା।

‘‘ସିୟା ଖୋ ପନ ତେ, ଗହପତି, ଏୱମସ୍ସ – ‘ନ ନକୁଲମାତା ଗହପତାନୀ ଲାଭିନୀ [ନକୁଲମାତା ଗହପତାନୀ ନ ଲାଭିନୀ (ପୀ॰)] ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚେତୋସମଥସ୍ସା’ତି। ନ ଖୋ ପନେତଂ, ଗହପତି, ଏୱଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ୟାୱତା ଖୋ, ଗହପତି, ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ସାୱିକା ଗିହୀ ଓଦାତୱସନା ଲାଭିନିୟୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚେତୋସମଥସ୍ସ, ଅହଂ ତାସଂ ଅଞ୍ଞତରା। ୟସ୍ସ ଖୋ ପନସ୍ସ କଙ୍ଖା ୱା ୱିମତି ୱା – ଅୟଂ ସୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗ୍ଗେସୁ ୱିହରତି ସୁସୁମାରଗିରେ ଭେସକଳାୱନେ ମିଗଦାୟେ – ତଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପୁଚ୍ଛତୁ। ତସ୍ମାତିହ ତ୍ୱଂ, ଗହପତି, ମା ସାପେକ୍ଖୋ କାଲମକାସି। ଦୁକ୍ଖା, ଗହପତି, ସାପେକ୍ଖସ୍ସ କାଲକିରିୟା; ଗରହିତା ଚ ଭଗୱତା ସାପେକ୍ଖସ୍ସ କାଲକିରିୟା।

‘‘ସିୟା ଖୋ ପନ ତେ, ଗହପତି, ଏୱମସ୍ସ – ‘ନ ନକୁଲମାତା ଗହପତାନୀ ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ଓଗାଧପ୍ପତ୍ତା ପତିଗାଧପ୍ପତ୍ତା ଅସ୍ସାସପ୍ପତ୍ତା ତିଣ୍ଣୱିଚିକିଚ୍ଛା ୱିଗତକଥଂକଥା ୱେସାରଜ୍ଜପ୍ପତ୍ତା ଅପରପ୍ପଚ୍ଚୟା ସତ୍ଥୁସାସନେ ୱିହରତୀ’ତି। ନ ଖୋ ପନେତଂ, ଗହପତି, ଏୱଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ୟାୱତା ଖୋ, ଗହପତି, ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ସାୱିକା ଗିହୀ ଓଦାତୱସନା ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ଓଗାଧପ୍ପତ୍ତା ପତିଗାଧପ୍ପତ୍ତା ଅସ୍ସାସପ୍ପତ୍ତା ତିଣ୍ଣୱିଚିକିଚ୍ଛା ୱିଗତକଥଂକଥା ୱେସାରଜ୍ଜପ୍ପତ୍ତା ଅପରପ୍ପଚ୍ଚୟା ସତ୍ଥୁସାସନେ ୱିହରନ୍ତି, ଅହଂ ତାସଂ ଅଞ୍ଞତରା। ୟସ୍ସ ଖୋ ପନସ୍ସ କଙ୍ଖା ୱା ୱିମତି ୱା – ଅୟଂ ସୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗ୍ଗେସୁ ୱିହରତି ସୁସୁମାରଗିରେ ଭେସକଳାୱନେ ମିଗଦାୟେ – ତଂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପୁଚ୍ଛତୁ। ତସ୍ମାତିହ ତ୍ୱଂ, ଗହପତି, ମା ସାପେକ୍ଖୋ କାଲମକାସି। ଦୁକ୍ଖା ଗହପତି ସାପେକ୍ଖସ୍ସ କାଲକିରିୟା; ଗରହିତା ଚ ଭଗୱତା ସାପେକ୍ଖସ୍ସ କାଲକିରିୟା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ନକୁଲପିତୁନୋ ଗହପତିସ୍ସ ନକୁଲମାତରା [ନକୁଲମାତାୟ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰), ନକୁଲମାତୁୟା (କ॰)] ଗହପତାନିୟା ଇମିନା ଓୱାଦେନ ଓୱଦିୟମାନସ୍ସ ସୋ ଆବାଧୋ ଠାନସୋ ପଟିପ୍ପସ୍ସମ୍ଭି। ୱୁଟ୍ଠହି [ୱୁଟ୍ଠାତି (କ॰)] ଚ ନକୁଲପିତା ଗହପତି ତମ୍ହା ଆବାଧା; ତଥା ପହୀନୋ ଚ ପନ ନକୁଲପିତୁନୋ ଗହପତିସ୍ସ ସୋ ଆବାଧୋ ଅହୋସି। ଅଥ ଖୋ ନକୁଲପିତା ଗହପତି ଗିଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ [‘‘ଗିଲାନଭାୱତୋ ୱୁଟ୍ଠାୟ ଠିତୋ, ଭାୱପ୍ପଧାନୋ ହି ଅୟଂ ନିଦ୍ଦେସୋ’’ତି ଟୀକାସଂୱଣ୍ଣନା] ଅଚିରୱୁଟ୍ଠିତୋ ଗେଲଞ୍ଞା ଦଣ୍ଡମୋଲୁବ୍ଭ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ନକୁଲପିତରଂ ଗହପତିଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଲାଭା ତେ, ଗହପତି, ସୁଲଦ୍ଧଂ ତେ, ଗହପତି! ୟସ୍ସ ତେ ନକୁଲମାତା ଗହପତାନୀ ଅନୁକମ୍ପିକା ଅତ୍ଥକାମା ଓୱାଦିକା ଅନୁସାସିକା। ୟାୱତା ଖୋ, ଗହପତି, ମମ ସାୱିକା ଗିହୀ ଓଦାତୱସନା ସୀଲେସୁ ପରିପୂରକାରିନିୟୋ, ନକୁଲମାତା ଗହପତାନୀ ତାସଂ ଅଞ୍ଞତରା। ୟାୱତା ଖୋ, ଗହପତି, ମମ ସାୱିକା ଗିହୀ ଓଦାତୱସନା ଲାଭିନିୟୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚେତୋସମଥସ୍ସ, ନକୁଲମାତା ଗହପତାନୀ ତାସଂ ଅଞ୍ଞତରା। ୟାୱତା ଖୋ, ଗହପତି, ମମ ସାୱିକା ଗିହୀ ଓଦାତୱସନା ଇମସ୍ମିଂ ଧମ୍ମୱିନୟେ ଓଗାଧପ୍ପତ୍ତା ପତିଗାଧପ୍ପତ୍ତା ଅସ୍ସାସପ୍ପତ୍ତା ତିଣ୍ଣୱିଚିକିଚ୍ଛା ୱିଗତକଥଂକଥା ୱେସାରଜ୍ଜପ୍ପତ୍ତା ଅପରପ୍ପଚ୍ଚୟା ସତ୍ଥୁସାସନେ ୱିହରନ୍ତି, ନକୁଲମାତା ଗହପତାନୀ ତାସଂ ଅଞ୍ଞତରା। ଲାଭା ତେ, ଗହପତି, ସୁଲଦ୍ଧଂ ତେ, ଗହପତି! ୟସ୍ସ ତେ ନକୁଲମାତା ଗହପତାନୀ ଅନୁକମ୍ପିକା ଅତ୍ଥକାମା ଓୱାଦିକା ଅନୁସାସିକା’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ସୋପ୍ପସୁତ୍ତଂ

୧୭ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନୁପଟ୍ଠାନସାଲା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ଆୟସ୍ମାପି ଖୋ ସାରିପୁତ୍ତୋ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନୁପଟ୍ଠାନସାଲା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଆୟସ୍ମାପି ଖୋ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ…ପେ॰… ଆୟସ୍ମାପି ଖୋ ମହାକସ୍ସପୋ… ଆୟସ୍ମାପି ଖୋ ମହାକଚ୍ଚାୟନୋ… ଆୟସ୍ମାପି ଖୋ ମହାକୋଟ୍ଠିକୋ [ମହାକୋଟ୍ଠିତୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] … ଆୟସ୍ମାପି ଖୋ ମହାଚୁନ୍ଦୋ… ଆୟସ୍ମାପି ଖୋ ମହାକପ୍ପିନୋ… ଆୟସ୍ମାପି ଖୋ ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ… ଆୟସ୍ମାପି ଖୋ ରେୱତୋ… ଆୟସ୍ମାପି ଖୋ ଆନନ୍ଦୋ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନୁପଟ୍ଠାନସାଲା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ବହୁଦେୱ ରତ୍ତିଂ ନିସଜ୍ଜାୟ ୱୀତିନାମେତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୱିହାରଂ ପାୱିସି। ତେପି ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ଅଚିରପକ୍କନ୍ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୟଥାୱିହାରଂ ଅଗମଂସୁ। ୟେ ପନ ତତ୍ଥ ଭିକ୍ଖୂ ନୱା ଅଚିରପବ୍ବଜିତା ଅଧୁନାଗତା ଇମଂ ଧମ୍ମୱିନୟଂ ତେ ୟାୱ ସୂରିୟୁଗ୍ଗମନା କାକଚ୍ଛମାନା ସୁପିଂସୁ। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଭଗୱା ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ୟାୱ ସୂରିୟୁଗ୍ଗମନା କାକଚ୍ଛମାନେ ସୁପନ୍ତେ। ଦିସ୍ୱା ୟେନୁପଟ୍ଠାନସାଲା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ନିସଜ୍ଜ ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି –

‘‘କହଂ ନୁ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାରିପୁତ୍ତୋ? କହଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ? କହଂ ମହାକସ୍ସପୋ? କହଂ ମହାକଚ୍ଚାୟନୋ? କହଂ ମହାକୋଟ୍ଠିକୋ? କହଂ ମହାଚୁନ୍ଦୋ? କହଂ ମହାକପ୍ପିନୋ? କହଂ ଅନୁରୁଦ୍ଧୋ? କହଂ ରେୱତୋ? କହଂ ଆନନ୍ଦୋ? କହଂ ନୁ ଖୋ ତେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଥେରା ସାୱକା ଗତା’’ତି? ‘‘ତେପି ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମନ୍ତୋ ଅଚିରପକ୍କନ୍ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ ଉଟ୍ଠାୟାସନା ୟଥାୱିହାରଂ ଅଗମଂସୂ’’ତି। ‘‘କେନ ନୋ [କେନ ନୋ (କ॰), କେ ନୁ (କତ୍ଥଚି)] ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ନାଗତାତି [ଭିକ୍ଖୂ ନୱା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰), ଭିକ୍ଖୂ ଗତାତି (?)] ୟାୱ ସୂରିୟୁଗ୍ଗମନା କାକଚ୍ଛମାନା ସୁପଥ? ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପି ନୁ ତୁମ୍ହେହି ଦିଟ୍ଠଂ ୱା ସୁତଂ ୱା – ‘ରାଜା ଖତ୍ତିୟୋ ମୁଦ୍ଧାଭିସିତ୍ତୋ [ମୁଦ୍ଧାଭିସିତ୍ତୋ (କ॰)] ୟାୱଦତ୍ଥଂ ସେୟ୍ୟସୁଖଂ ପସ୍ସସୁଖଂ ମିଦ୍ଧସୁଖଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ୟାୱଜୀୱଂ ରଜ୍ଜଂ କାରେନ୍ତୋ ଜନପଦସ୍ସ ୱା ପିୟୋ ମନାପୋ’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୱେ! ମୟାପି ଖୋ ଏତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନେୱ ଦିଟ୍ଠଂ ନ ସୁତଂ – ‘ରାଜା ଖତ୍ତିୟୋ ମୁଦ୍ଧାଭିସିତ୍ତୋ ୟାୱଦତ୍ଥଂ ସେୟ୍ୟସୁଖଂ ପସ୍ସସୁଖଂ ମିଦ୍ଧସୁଖଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ୟାୱଜୀୱଂ ରଜ୍ଜଂ କାରେନ୍ତୋ ଜନପଦସ୍ସ ୱା ପିୟୋ ମନାପୋ’’’ତି।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପି ନୁ ତୁମ୍ହେହି ଦିଟ୍ଠଂ ୱା ସୁତଂ ୱା – ‘ରଟ୍ଠିକୋ…ପେ॰… ପେତ୍ତଣିକୋ… ସେନାପତିକୋ… ଗାମଗାମଣିକୋ [ଗାମଗାମିକୋ (ସୀ॰ ପୀ॰)] … ପୂଗଗାମଣିକୋ ୟାୱଦତ୍ଥଂ ସେୟ୍ୟସୁଖଂ ପସ୍ସସୁଖଂ ମିଦ୍ଧସୁଖଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ୟାୱଜୀୱଂ ପୂଗଗାମଣିକତ୍ତଂ କାରେନ୍ତୋ ପୂଗସ୍ସ ୱା ପିୟୋ ମନାପୋ’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୱେ! ମୟାପି ଖୋ ଏତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନେୱ ଦିଟ୍ଠଂ ନ ସୁତଂ – ‘ପୂଗଗାମଣିକୋ ୟାୱଦତ୍ଥଂ ସେୟ୍ୟସୁଖଂ ପସ୍ସସୁଖଂ ମିଦ୍ଧସୁଖଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ୟାୱଜୀୱଂ ପୂଗଗାମଣିକତ୍ତଂ ୱା କାରେନ୍ତୋ ପୂଗସ୍ସ ୱା ପିୟୋ ମନାପୋ’’’ତି।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପି ନୁ ତୁମ୍ହେହି ଦିଟ୍ଠଂ ୱା ସୁତଂ ୱା – ‘ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ୟାୱଦତ୍ଥଂ ସେୟ୍ୟସୁଖଂ ପସ୍ସସୁଖଂ ମିଦ୍ଧସୁଖଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଅଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋ ଭୋଜନେ ଅମତ୍ତଞ୍ଞୂ ଜାଗରିୟଂ ଅନନୁୟୁତ୍ତୋ ଅୱିପସ୍ସକୋ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପୁବ୍ବରତ୍ତାପରରତ୍ତଂ ବୋଧିପକ୍ଖିୟାନଂ [ବୋଧପକ୍ଖିୟାନଂ (ସୀ॰), ବୋଧପକ୍ଖିକାନଂ (ପୀ॰)] ଧମ୍ମାନଂ ଭାୱନାନୁୟୋଗଂ ଅନନୁୟୁତ୍ତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତୋ’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୱେ! ମୟାପି ଖୋ ଏତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନେୱ ଦିଟ୍ଠଂ ନ ସୁତଂ – ‘ସମଣୋ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୱା ୟାୱଦତ୍ଥଂ ସେୟ୍ୟସୁଖଂ ପସ୍ସସୁଖଂ ମିଦ୍ଧସୁଖଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଅଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରୋ ଭୋଜନେ ଅମତ୍ତଞ୍ଞୂ ଜାଗରିୟଂ ଅନନୁୟୁତ୍ତୋ ଅୱିପସ୍ସକୋ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପୁବ୍ବରତ୍ତାପରରତ୍ତଂ ବୋଧିପକ୍ଖିୟାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଭାୱନାନୁୟୋଗଂ ଅନନୁୟୁତ୍ତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ ପଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତିଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରନ୍ତୋ’’’ତି।

‘‘ତସ୍ମାତିହ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରା ଭୱିସ୍ସାମ, ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୁନୋ, ଜାଗରିୟଂ ଅନୁୟୁତ୍ତା, ୱିପସ୍ସକା କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ , ପୁବ୍ବରତ୍ତାପରରତ୍ତଂ ବୋଧିପକ୍ଖିୟାନଂ ଧମ୍ମାନଂ, ଭାୱନାନୁୟୋଗମନୁୟୁତ୍ତା ୱିହରିସ୍ସାମା’ତି। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ମଚ୍ଛବନ୍ଧସୁତ୍ତଂ

୧୮ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା କୋସଲେସୁ ଚାରିକଂ ଚରତି ମହତା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନ ସଦ୍ଧିଂ। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଭଗୱା ଅଦ୍ଧାନମଗ୍ଗପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ପଦେସେ ମଚ୍ଛିକଂ ମଚ୍ଛବନ୍ଧଂ ମଚ୍ଛେ ୱଧିତ୍ୱା ୱଧିତ୍ୱା ୱିକ୍କିଣମାନଂ। ଦିସ୍ୱା ମଗ୍ଗା ଓକ୍କମ୍ମ ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ରୁକ୍ଖମୂଲେ ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ନିସଜ୍ଜ ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ପସ୍ସଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅମୁଂ ମଚ୍ଛିକଂ ମଚ୍ଛବନ୍ଧଂ ମଚ୍ଛେ ୱଧିତ୍ୱା ୱଧିତ୍ୱା ୱିକ୍କିଣମାନ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପି ନୁ ତୁମ୍ହେହି ଦିଟ୍ଠଂ ୱା ସୁତଂ ୱା – ‘ମଚ୍ଛିକୋ ମଚ୍ଛବନ୍ଧୋ ମଚ୍ଛେ ୱଧିତ୍ୱା ୱଧିତ୍ୱା ୱିକ୍କିଣମାନୋ ତେନ କମ୍ମେନ ତେନ ଆଜୀୱେନ ହତ୍ଥିୟାୟୀ ୱା ଅସ୍ସୟାୟୀ ୱା ରଥୟାୟୀ ୱା ୟାନୟାୟୀ ୱା ଭୋଗଭୋଗୀ ୱା ମହନ୍ତଂ ୱା ଭୋଗକ୍ଖନ୍ଧଂ ଅଜ୍ଝାୱସନ୍ତୋ’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’ । ‘‘ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୱେ! ମୟାପି ଖୋ ଏତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନେୱ ଦିଟ୍ଠଂ ନ ସୁତଂ – ‘ମଚ୍ଛିକୋ ମଚ୍ଛବନ୍ଧୋ ମଚ୍ଛେ ୱଧିତ୍ୱା ୱଧିତ୍ୱା ୱିକ୍କିଣମାନୋ ତେନ କମ୍ମେନ ତେନ ଆଜୀୱେନ ହତ୍ଥିୟାୟୀ ୱା ଅସ୍ସୟାୟୀ ୱା ରଥୟାୟୀ ୱା ୟାନୟାୟୀ ୱା ଭୋଗଭୋଗୀ ୱା ମହନ୍ତଂ ୱା ଭୋଗକ୍ଖନ୍ଧଂ ଅଜ୍ଝାୱସନ୍ତୋ’ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତେ ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଚ୍ଛେ ୱଜ୍ଝେ ୱଧାୟୁପନୀତେ [ୱଧାୟାନୀତେ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ୱଧାୟ ନୀତେ (କ॰)] ପାପକେନ ମନସାନୁପେକ୍ଖତି, ତସ୍ମା ସୋ ନେୱ ହତ୍ଥିୟାୟୀ ହୋତି ନ ଅସ୍ସୟାୟୀ ନ ରଥୟାୟୀ ନ ୟାନୟାୟୀ ନ ଭୋଗଭୋଗୀ, ନ ମହନ୍ତଂ ଭୋଗକ୍ଖନ୍ଧଂ ଅଜ୍ଝାୱସତି।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପି ନୁ ତୁମ୍ହେହି ଦିଟ୍ଠଂ ୱା ସୁତଂ ୱା – ‘ଗୋଘାତକୋ ଗାୱୋ ୱଧିତ୍ୱା ୱଧିତ୍ୱା ୱିକ୍କିଣମାନୋ ତେନ କମ୍ମେନ ତେନ ଆଜୀୱେନ ହତ୍ଥିୟାୟୀ ୱା ଅସ୍ସୟାୟୀ ୱା ରଥୟାୟୀ ୱା ୟାନୟାୟୀ ୱା ଭୋଗଭୋଗୀ ୱା ମହନ୍ତଂ ୱା ଭୋଗକ୍ଖନ୍ଧଂ ଅଜ୍ଝାୱସନ୍ତୋ’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୱେ! ମୟାପି ଖୋ ଏତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନେୱ ଦିଟ୍ଠଂ ନ ସୁତଂ – ‘ଗୋଘାତକୋ ଗାୱୋ ୱଧିତ୍ୱା ୱଧିତ୍ୱା ୱିକ୍କିଣମାନୋ ତେନ କମ୍ମେନ ତେନ ଆଜୀୱେନ ହତ୍ଥିୟାୟୀ ୱା ଅସ୍ସୟାୟୀ ୱା ରଥୟାୟୀ ୱା ୟାନୟାୟୀ ୱା ଭୋଗଭୋଗୀ ୱା ମହନ୍ତଂ ୱା ଭୋଗକ୍ଖନ୍ଧଂ ଅଜ୍ଝାୱସନ୍ତୋ’ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତେ ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଗାୱୋ ୱଜ୍ଝେ ୱଧାୟୁପନୀତେ ପାପକେନ ମନସାନୁପେକ୍ଖତି, ତସ୍ମା ସୋ ନେୱ ହତ୍ଥିୟାୟୀ ହୋତି ନ ଅସ୍ସୟାୟୀ ନ ରଥୟାୟୀ ନ ୟାନୟାୟୀ ନ ଭୋଗଭୋଗୀ, ନ ମହନ୍ତଂ ଭୋଗକ୍ଖନ୍ଧଂ ଅଜ୍ଝାୱସତି’’।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞଥ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପି ନୁ ତୁମ୍ହେହି ଦିଟ୍ଠଂ ୱା ସୁତଂ ୱା – ‘ଓରବ୍ଭିକୋ…ପେ॰… ସୂକରିକୋ [ସୋକରିକୋ (ସ୍ୟା॰)] …ପେ॰… ସାକୁଣିକୋ…ପେ॰… ମାଗୱିକୋ ମଗେ [ମିଗେ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ୱଧିତ୍ୱା ୱଧିତ୍ୱା ୱିକ୍କିଣମାନୋ ତେନ କମ୍ମେନ ତେନ ଆଜୀୱେନ ହତ୍ଥିୟାୟୀ ୱା ଅସ୍ସୟାୟୀ ୱା ରଥୟାୟୀ ୱା ୟାନୟାୟୀ ୱା ଭୋଗଭୋଗୀ ୱା ମହନ୍ତଂ ୱା ଭୋଗକ୍ଖନ୍ଧଂ ଅଜ୍ଝାୱସନ୍ତୋ’’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସାଧୁ, ଭିକ୍ଖୱେ! ମୟାପି ଖୋ ଏତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନେୱ ଦିଟ୍ଠଂ ନ ସୁତଂ – ‘ମାଗୱିକୋ ମଗେ ୱଧିତ୍ୱା ୱଧିତ୍ୱା ୱିକ୍କିଣମାନୋ ତେନ କମ୍ମେନ ତେନ ଆଜୀୱେନ ହତ୍ଥିୟାୟୀ ୱା ଅସ୍ସୟାୟୀ ୱା ରଥୟାୟୀ ୱା ୟାନୟାୟୀ ୱା ଭୋଗଭୋଗୀ ୱା ମହନ୍ତଂ ୱା ଭୋଗକ୍ଖନ୍ଧଂ ଅଜ୍ଝାୱସନ୍ତୋ’ତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତେ ହି ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମଗେ ୱଜ୍ଝେ ୱଧାୟୁପନୀତେ ପାପକେନ ମନସାନୁପେକ୍ଖତି, ତସ୍ମା ସୋ ନେୱ ହତ୍ଥିୟାୟୀ ହୋତି ନ ଅସ୍ସୟାୟୀ ନ ରଥୟାୟୀ ନ ୟାନୟାୟୀ ନ ଭୋଗଭୋଗୀ, ନ ମହନ୍ତଂ ଭୋଗକ୍ଖନ୍ଧଂ ଅଜ୍ଝାୱସତି। ତେ ହି (ନାମ) [( ) ବହୂସୁ ନତ୍ଥି] ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିରଚ୍ଛାନଗତେ ପାଣେ ୱଜ୍ଝେ ୱଧାୟୁପନୀତେ ପାପକେନ ମନସାନୁପେକ୍ଖମାନୋ [ମନସାନୁପେକ୍ଖତି, ତସ୍ମା ସୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ନେୱ ହତ୍ଥିୟାୟୀ ଭୱିସ୍ସତି [ହୋତି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ନ ଅସ୍ସୟାୟୀ ନ ରଥୟାୟୀ ନ ୟାନୟାୟୀ ନ ଭୋଗଭୋଗୀ, ନ ମହନ୍ତଂ ଭୋଗକ୍ଖନ୍ଧଂ ଅଜ୍ଝାୱସିସ୍ସତି [ଅଜ୍ଝାୱସତି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] । କୋ ପନ ୱାଦୋ ୟଂ ମନୁସ୍ସଭୂତଂ ୱଜ୍ଝଂ ୱଧାୟୁପନୀତଂ ପାପକେନ ମନସାନୁପେକ୍ଖତି! ତଞ୍ହି ତସ୍ସ [ତଂ ହିସ୍ସ (ପୀ॰ କ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ହୋତି ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ। କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ପଠମମରଣସ୍ସତିସୁତ୍ତଂ

୧୯ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ନାତିକେ [ନାଦିକେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰) ଅ॰ ନି॰ ୮.୭୩] ୱିହରତି ଗିଞ୍ଜକାୱସଥେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଭିକ୍ଖୱୋ’’ତି । ‘‘ଭଦନ୍ତେ’’ତି ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ମରଣସ୍ସତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋତି ମହାନିସଂସା ଅମତୋଗଧା ଅମତପରିୟୋସାନା। ଭାୱେଥ ନୋ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମରଣସ୍ସତି’’ନ୍ତି?

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅହଂ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଭାୱେମି ମରଣସ୍ସତି’’ନ୍ତି। ‘‘ୟଥା କଥଂ ପନ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭାୱେସି ମରଣସ୍ସତି’’ନ୍ତି? ‘‘ଇଧ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ , ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱଂ ଜୀୱେୟ୍ୟଂ, ଭଗୱତୋ ସାସନଂ ମନସି କରେୟ୍ୟଂ, ବହୁ ୱତ ମେ କତଂ ଅସ୍ସା’ତି। ଏୱଂ ଖୋ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭାୱେମି ମରଣସ୍ସତି’’ନ୍ତି।

ଅଞ୍ଞତରୋପି ଖୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅହମ୍ପି ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଭାୱେମି ମରଣସ୍ସତି’’ନ୍ତି। ‘‘ୟଥା କଥଂ ପନ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭାୱେସି ମରଣସ୍ସତି’’ନ୍ତି? ‘‘ଇଧ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ ଦିୱସଂ ଜୀୱେୟ୍ୟଂ, ଭଗୱତୋ ସାସନଂ ମନସି କରେୟ୍ୟଂ, ବହୁ ୱତ ମେ କତଂ ଅସ୍ସା’ତି। ଏୱଂ ଖୋ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭାୱେମି ମରଣସ୍ସତି’’ନ୍ତି।

ଅଞ୍ଞତରୋପି ଖୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅହମ୍ପି ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଭାୱେମି ମରଣସ୍ସତି’’ନ୍ତି। ‘‘ୟଥା କଥଂ ପନ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭାୱେସି ମରଣସ୍ସତି’’ନ୍ତି ? ‘‘ଇଧ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ ତଦନ୍ତରଂ ଜୀୱେୟ୍ୟଂ ୟଦନ୍ତରଂ ଏକପିଣ୍ଡପାତଂ ଭୁଞ୍ଜାମି, ଭଗୱତୋ ସାସନଂ ମନସି କରେୟ୍ୟଂ, ବହୁ ୱତ ମେ କତଂ ଅସ୍ସା’ତି। ଏୱଂ ଖୋ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭାୱେମି ମରଣସ୍ସତି’’ନ୍ତି।

ଅଞ୍ଞତରୋପି ଖୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅହମ୍ପି ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଭାୱେମି ମରଣସ୍ସତି’’ନ୍ତି। ‘‘ୟଥା କଥଂ ପନ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭାୱେସି ମରଣସ୍ସତି’’ନ୍ତି? ‘‘ଇଧ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ ତଦନ୍ତରଂ ଜୀୱେୟ୍ୟଂ ୟଦନ୍ତରଂ ଚତ୍ତାରୋ ପଞ୍ଚ ଆଲୋପେ ସଙ୍ଖାଦିତ୍ୱା [ସଙ୍ଖରିତ୍ୱା (କ॰)] ଅଜ୍ଝୋହରାମି, ଭଗୱତୋ ସାସନଂ ମନସି କରେୟ୍ୟଂ, ବହୁ ୱତ ମେ କତଂ ଅସ୍ସା’ତି। ଏୱଂ ଖୋ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭାୱେମି ମରଣସ୍ସତି’’ନ୍ତି।

ଅଞ୍ଞତରୋପି ଖୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅହମ୍ପି ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଭାୱେମି ମରଣସ୍ସତି’’ନ୍ତି। ‘‘ୟଥା କଥଂ ପନ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭାୱେସି ମରଣସ୍ସତି’’ନ୍ତି? ‘‘ଇଧ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ ତଦନ୍ତରଂ ଜୀୱେୟ୍ୟଂ ୟଦନ୍ତରଂ ଏକଂ ଆଲୋପଂ ସଙ୍ଖାଦିତ୍ୱା [ସଂହରିତ୍ୱା (କ॰)] ଅଜ୍ଝୋହରାମି, ଭଗୱତୋ ସାସନଂ ମନସି କରେୟ୍ୟଂ, ବହୁ ୱତ ମେ କତଂ ଅସ୍ସା’ତି। ଏୱଂ ଖୋ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭାୱେମି ମରଣସ୍ସତି’’ନ୍ତି।

ଅଞ୍ଞତରୋପି ଖୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅହମ୍ପି ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଭାୱେମି ମରଣସ୍ସତି’’ନ୍ତି। ‘‘ୟଥା କଥଂ ପନ ତ୍ୱଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଭାୱେସି ମରଣସ୍ସତି’’ନ୍ତି? ‘‘ଇଧ ମୟ୍ହଂ, ଭନ୍ତେ , ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ ତଦନ୍ତରଂ ଜୀୱେୟ୍ୟଂ ୟଦନ୍ତରଂ ଅସ୍ସସିତ୍ୱା ୱା ପସ୍ସସାମି ପସ୍ସସିତ୍ୱା ୱା ଅସ୍ସସାମି, ଭଗୱତୋ ସାସନଂ ମନସି କରେୟ୍ୟଂ, ବହୁ ୱତ ମେ କତଂ ଅସ୍ସା’ତି। ଏୱଂ ଖୋ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭାୱେମି ମରଣସ୍ସତି’’ନ୍ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଭଗୱା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ୟୋ ଚାୟଂ [ୟ୍ୱାୟଂ (ପୀ॰ କ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ମରଣସ୍ସତିଂ ଭାୱେତି – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ ରତ୍ତିନ୍ଦିୱଂ ଜୀୱେୟ୍ୟଂ, ଭଗୱତୋ ସାସନଂ ମନସି କରେୟ୍ୟଂ, ବହୁ ୱତ ମେ କତଂ ଅସ୍ସା’’’ତି।

‘‘ୟୋ ଚାୟଂ [ୟୋପାୟଂ (କ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ମରଣସ୍ସତିଂ ଭାୱେତି – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ ଦିୱସଂ ଜୀୱେୟ୍ୟଂ, ଭଗୱତୋ ସାସନଂ ମନସି କରେୟ୍ୟଂ, ବହୁ ୱତ ମେ କତଂ ଅସ୍ସା’’’ତି।

‘‘ୟୋ ଚାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ମରଣସ୍ସତିଂ ଭାୱେତି – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ ତଦନ୍ତରଂ ଜୀୱେୟ୍ୟଂ ୟଦନ୍ତରଂ ଏକପିଣ୍ଡପାତଂ ଭୁଞ୍ଜାମି, ଭଗୱତୋ ସାସନଂ ମନସି କରେୟ୍ୟଂ, ବହୁ ୱତ ମେ କତଂ ଅସ୍ସା’’’ତି।

‘‘ୟୋ ଚାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ମରଣସ୍ସତିଂ ଭାୱେତି – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ ତଦନ୍ତରଂ ଜୀୱେୟ୍ୟଂ ୟଦନ୍ତରଂ ଚତ୍ତାରୋ ପଞ୍ଚ ଆଲୋପେ ସଙ୍ଖାଦିତ୍ୱା ଅଜ୍ଝୋହରାମି, ଭଗୱତୋ ସାସନଂ ମନସି କରେୟ୍ୟଂ , ବହୁ ୱତ ମେ କତଂ ଅସ୍ସା’ତି। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ପମତ୍ତା ୱିହରନ୍ତି ଦନ୍ଧଂ ମରଣସ୍ସତିଂ ଭାୱେନ୍ତି ଆସୱାନଂ ଖୟାୟ।

‘‘ୟୋ ଚ ଖ୍ୱାୟଂ [ୟୋପାୟଂ (କ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ମରଣସ୍ସତିଂ ଭାୱେତି – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ ତଦନ୍ତରଂ ଜୀୱେୟ୍ୟଂ ୟଦନ୍ତରଂ ଏକଂ ଆଲୋପଂ ସଙ୍ଖାଦିତ୍ୱା ଅଜ୍ଝୋହରାମି, ଭଗୱତୋ ସାସନଂ ମନସି କରେୟ୍ୟଂ, ବହୁ ୱତ ମେ କତଂ ଅସ୍ସା’’’ତି।

‘‘ୟୋ ଚାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଏୱଂ ମରଣସ୍ସତିଂ ଭାୱେତି – ‘ଅହୋ ୱତାହଂ ତଦନ୍ତରଂ ଜୀୱେୟ୍ୟଂ ୟଦନ୍ତରଂ ଅସ୍ସସିତ୍ୱା ୱା ପସ୍ସସାମି ପସ୍ସସିତ୍ୱା ୱା ଅସ୍ସସାମି, ଭଗୱତୋ ସାସନଂ ମନସି କରେୟ୍ୟଂ, ବହୁ ୱତ ମେ କତଂ ଅସ୍ସା’ତି। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୂ ଅପ୍ପମତ୍ତା ୱିହରନ୍ତି ତିକ୍ଖଂ ମରଣସ୍ସତିଂ ଭାୱେନ୍ତି ଆସୱାନଂ ଖୟାୟ।

‘‘ତସ୍ମାତିହ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଅପ୍ପମତ୍ତା ୱିହରିସ୍ସାମ, ତିକ୍ଖଂ ମରଣସ୍ସତିଂ ଭାୱେସ୍ସାମ ଆସୱାନଂ ଖୟାୟା’ତି। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବ’’ନ୍ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଦୁତିୟମରଣସ୍ସତିସୁତ୍ତଂ

୨୦ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ନାତିକେ ୱିହରତି ଗିଞ୍ଜକାୱସଥେ। ତତ୍ର ଖୋ ଭଗୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ମରଣସ୍ସତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭାୱିତା ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋତି ମହାନିସଂସା ଅମତୋଗଧା ଅମତପରିୟୋସାନା। କଥଂ ଭାୱିତା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମରଣସ୍ସତି କଥଂ ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋତି ମହାନିସଂସା ଅମତୋଗଧା ଅମତପରିୟୋସାନା?

‘‘ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଦିୱସେ ନିକ୍ଖନ୍ତେ ରତ୍ତିୟା ପତିହିତାୟ [ପଟିଗତାୟ (କ॰) ଅ॰ ନି॰ ୮.୭୪] ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ବହୁକା ଖୋ ମେ ପଚ୍ଚୟା ମରଣସ୍ସ – ଅହି ୱା ମଂ ଡଂସେୟ୍ୟ, ୱିଚ୍ଛିକୋ ୱା ମଂ ଡଂସେୟ୍ୟ, ସତପଦୀ ୱା ମଂ ଡଂସେୟ୍ୟ; ତେନ ମେ ଅସ୍ସ କାଲକିରିୟା , ସୋ ମମସ୍ସ ଅନ୍ତରାୟୋ। ଉପକ୍ଖଲିତ୍ୱା ୱା ପପତେୟ୍ୟଂ, ଭତ୍ତଂ ୱା ମେ ଭୁତ୍ତଂ ବ୍ୟାପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ପିତ୍ତଂ ୱା ମେ କୁପ୍ପେୟ୍ୟ , ସେମ୍ହଂ ୱା ମେ କୁପ୍ପେୟ୍ୟ, ସତ୍ଥକା ୱା ମେ ୱାତା କୁପ୍ପେୟ୍ୟୁଂ; ତେନ ମେ ଅସ୍ସ କାଲକିରିୟା, ସୋ ମମସ୍ସ ଅନ୍ତରାୟୋ’ତି। ତେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ ମେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପ୍ପହୀନା, ୟେ ମେ ଅସ୍ସୁ ରତ୍ତିଂ କାଲଂ କରୋନ୍ତସ୍ସ ଅନ୍ତରାୟାୟା’’’ତି।

‘‘ସଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଅତ୍ଥି ମେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପ୍ପହୀନା, ୟେ ମେ ଅସ୍ସୁ ରତ୍ତିଂ କାଲଂ କରୋନ୍ତସ୍ସ ଅନ୍ତରାୟାୟା’ତି, ତେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେସଂୟେୱ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ଅଧିମତ୍ତୋ ଛନ୍ଦୋ ଚ ୱାୟାମୋ ଚ ଉସ୍ସାହୋ ଚ ଉସ୍ସୋଳ୍ହୀ ଚ ଅପ୍ପଟିୱାନୀ ଚ ସତି ଚ ସମ୍ପଜଞ୍ଞଞ୍ଚ କରଣୀୟଂ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆଦିତ୍ତଚେଲୋ ୱା ଆଦିତ୍ତସୀସୋ ୱା ତସ୍ସେୱ ଚେଲସ୍ସ ୱା ସୀସସ୍ସ ୱା ନିବ୍ବାପନାୟ ଅଧିମତ୍ତଂ ଛନ୍ଦଞ୍ଚ ୱାୟାମଞ୍ଚ ଉସ୍ସାହଞ୍ଚ ଉସ୍ସୋଳ୍ହିଞ୍ଚ ଅପ୍ପଟିୱାନିଞ୍ଚ ସତିଞ୍ଚ ସମ୍ପଜଞ୍ଞଞ୍ଚ କରେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେନ ଭିକ୍ଖୁନା ତେସଂୟେୱ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ଅଧିମତ୍ତୋ ଛନ୍ଦୋ ଚ ୱାୟାମୋ ଚ ଉସ୍ସାହୋ ଚ ଉସ୍ସୋଳ୍ହୀ ଚ ଅପ୍ପଟିୱାନୀ ଚ ସତି ଚ ସମ୍ପଜଞ୍ଞଞ୍ଚ କରଣୀୟଂ।

‘‘ସଚେ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ନତ୍ଥି ମେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପ୍ପହୀନା, ୟେ ମେ ଅସ୍ସୁ ରତ୍ତିଂ କାଲଂ କରୋନ୍ତସ୍ସ ଅନ୍ତରାୟାୟା’ତି, ତେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ।

‘‘ଇଧ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ରତ୍ତିୟା ନିକ୍ଖନ୍ତାୟ ଦିୱସେ ପତିହିତେ ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖତି – ‘ବହୁକା ଖୋ ମେ ପଚ୍ଚୟା ମରଣସ୍ସ – ଅହି ୱା ମଂ ଡଂସେୟ୍ୟ, ୱିଚ୍ଛିକୋ ୱା ମଂ ଡଂସେୟ୍ୟ, ସତପଦୀ ୱା ମଂ ଡଂସେୟ୍ୟ; ତେନ ମେ ଅସ୍ସ କାଲକିରିୟା ସୋ ମମସ୍ସ ଅନ୍ତରାୟୋ। ଉପକ୍ଖଲିତ୍ୱା ୱା ପପତେୟ୍ୟଂ, ଭତ୍ତଂ ୱା ମେ ଭୁତ୍ତଂ ବ୍ୟାପଜ୍ଜେୟ୍ୟ, ପିତ୍ତଂ ୱା ମେ କୁପ୍ପେୟ୍ୟ, ସେମ୍ହଂ ୱା ମେ କୁପ୍ପେୟ୍ୟ, ସତ୍ଥକା ୱା ମେ ୱାତା କୁପ୍ପେୟ୍ୟୁଂ; ତେନ ମେ ଅସ୍ସ କାଲକିରିୟା ସୋ ମମସ୍ସ ଅନ୍ତରାୟୋ’ତି। ତେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା ଇତି ପଟିସଞ୍ଚିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ ମେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପ୍ପହୀନା, ୟେ ମେ ଅସ୍ସୁ ଦିୱା କାଲଂ କରୋନ୍ତସ୍ସ ଅନ୍ତରାୟାୟା’’’ତି।

‘‘ସଚେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ଅତ୍ଥି ମେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପ୍ପହୀନା, ୟେ ମେ ଅସ୍ସୁ ଦିୱା କାଲଂ କରୋନ୍ତସ୍ସ ଅନ୍ତରାୟାୟା’ତି, ତେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେସଂୟେୱ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ଅଧିମତ୍ତୋ ଛନ୍ଦୋ ଚ ୱାୟାମୋ ଚ ଉସ୍ସାହୋ ଚ ଉସ୍ସୋଳ୍ହୀ ଚ ଅପ୍ପଟିୱାନୀ ଚ ସତି ଚ ସମ୍ପଜଞ୍ଞଞ୍ଚ କରଣୀୟଂ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆଦିତ୍ତଚେଲୋ ୱା ଆଦିତ୍ତସୀସୋ ୱା ତସ୍ସେୱ ଚେଲସ୍ସ ୱା ସୀସସ୍ସ ୱା ନିବ୍ବାପନାୟ ଅଧିମତ୍ତଂ ଛନ୍ଦଞ୍ଚ ୱାୟାମଞ୍ଚ ଉସ୍ସାହଞ୍ଚ ଉସ୍ସୋଳ୍ହିଞ୍ଚ ଅପ୍ପଟିୱାନିଞ୍ଚ ସତିଞ୍ଚ ସମ୍ପଜଞ୍ଞଞ୍ଚ କରେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତେନ ଭିକ୍ଖୁନା ତେସଂୟେୱ ପାପକାନଂ ଅକୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ଅଧିମତ୍ତୋ ଛନ୍ଦୋ ଚ ୱାୟାମୋ ଚ ଉସ୍ସାହୋ ଚ ଉସ୍ସୋଳ୍ହୀ ଚ ଅପ୍ପଟିୱାନୀ ଚ ସତି ଚ ସମ୍ପଜଞ୍ଞଞ୍ଚ କରଣୀୟଂ।

‘‘ସଚେ ପନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖମାନୋ ଏୱଂ ଜାନାତି – ‘ନତ୍ଥି ମେ ପାପକା ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅପ୍ପହୀନା, ୟେ ମେ ଅସ୍ସୁ ଦିୱା କାଲଂ କରୋନ୍ତସ୍ସ ଅନ୍ତରାୟାୟା’ତି, ତେନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନା ତେନେୱ ପୀତିପାମୋଜ୍ଜେନ ୱିହାତବ୍ବଂ ଅହୋରତ୍ତାନୁସିକ୍ଖିନା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ। ଏୱଂ ଭାୱିତା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମରଣସ୍ସତି ଏୱଂ ବହୁଲୀକତା ମହପ୍ଫଲା ହୋତି ମହାନିସଂସା ଅମତୋଗଧା ଅମତପରିୟୋସାନା’’ତି। ଦସମଂ।

ସାରଣୀୟୱଗ୍ଗୋ ଦୁତିୟୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଦ୍ୱେ ସାରଣୀ ନିସାରଣୀୟଂ, ଭଦ୍ଦକଂ ଅନୁତପ୍ପିୟଂ।

ନକୁଲଂ ସୋପ୍ପମଚ୍ଛା ଚ, ଦ୍ୱେ ହୋନ୍ତି ମରଣସ୍ସତୀତି॥

୩. ଅନୁତ୍ତରିୟୱଗ୍ଗୋ

୧. ସାମକସୁତ୍ତଂ

୨୧ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସକ୍କେସୁ ୱିହରତି ସାମଗାମକେ ପୋକ୍ଖରଣିୟାୟଂ। ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରା ଦେୱତା ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣା କେୱଲକପ୍ପଂ ପୋକ୍ଖରଣିୟଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ସା ଦେୱତା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ତୟୋମେ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା ଭିକ୍ଖୁନୋ ପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ତୟୋ? କମ୍ମାରାମତା, ଭସ୍ସାରାମତା , ନିଦ୍ଦାରାମତା – ଇମେ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ତୟୋ ଧମ୍ମା ଭିକ୍ଖୁନୋ ପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ଇଦମୱୋଚ ସା ଦେୱତା। ସମନୁଞ୍ଞୋ ସତ୍ଥା ଅହୋସି। ଅଥ ଖୋ ସା ଦେୱତା ‘‘ସମନୁଞ୍ଞୋ ମେ ସତ୍ଥା’’ତି ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ତସ୍ସା ରତ୍ତିୟା ଅଚ୍ଚୟେନ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଇମଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରତ୍ତିଂ ଅଞ୍ଞତରା ଦେୱତା ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣା କେୱଲକପ୍ପଂ ପୋକ୍ଖରଣିୟଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନାହଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ମଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସା ଦେୱତା ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ତୟୋମେ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା ଭିକ୍ଖୁନୋ ପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ତୟୋ? କମ୍ମାରାମତା, ଭସ୍ସାରାମତା, ନିଦ୍ଦାରାମତା – ଇମେ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ତୟୋ ଧମ୍ମା ଭିକ୍ଖୁନୋ ପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’ତି। ଇଦମୱୋଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସା ଦେୱତା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱା ମଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟି। ତେସଂ ୱୋ [ଖୋ (କ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଲାଭା ତେସଂ ଦୁଲ୍ଲଦ୍ଧଂ, ୟେ ୱୋ ଦେୱତାପି ଜାନନ୍ତି କୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି ପରିହାୟମାନେ’’।

‘‘ଅପରେପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ପରିହାନିୟେ ଧମ୍ମେ ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ପରିହାନିୟା ଧମ୍ମା? ସଙ୍ଗଣିକାରାମତା, ଦୋୱଚସ୍ସତା, ପାପମିତ୍ତତା – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ପରିହାନିୟା ଧମ୍ମା’’।

‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ପରିହାୟିଂସୁ କୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି, ସବ୍ବେତେ ଇମେହେୱ ଛହି ଧମ୍ମେହି ପରିହାୟିଂସୁ କୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି। ୟେପି ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ପରିହାୟିସ୍ସନ୍ତି କୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି, ସବ୍ବେତେ ଇମେହେୱ ଛହି ଧମ୍ମେହି ପରିହାୟିସ୍ସନ୍ତି କୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି। ୟେପି ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତରହି ପରିହାୟନ୍ତି କୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି, ସବ୍ବେତେ ଇମେହେୱ ଛହି ଧମ୍ମେହି ପରିହାୟନ୍ତି କୁସଲେହି ଧମ୍ମେହୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ଅପରିହାନିୟସୁତ୍ତଂ

୨୨ . ‘‘ଛୟିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପରିହାନିୟେ ଧମ୍ମେ ଦେସେସ୍ସାମି, ତଂ ସୁଣାଥ…ପେ॰… କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଅପରିହାନିୟା ଧମ୍ମା? ନ କମ୍ମାରାମତା, ନ ଭସ୍ସାରାମତା, ନ ନିଦ୍ଦାରାମତା, ନ ସଙ୍ଗଣିକାରାମତା, ସୋୱଚସ୍ସତା, କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତା – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଅପରିହାନିୟା ଧମ୍ମା।

‘‘ୟେ ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅତୀତମଦ୍ଧାନଂ ନ ପରିହାୟିଂସୁ କୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି, ସବ୍ବେତେ ଇମେହେୱ ଛହି ଧମ୍ମେହି ନ ପରିହାୟିଂସୁ କୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି। ୟେପି ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନାଗତମଦ୍ଧାନଂ ନ ପରିହାୟିସ୍ସନ୍ତି କୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି, ସବ୍ବେତେ ଇମେହେୱ ଛହି ଧମ୍ମେହି ନ ପରିହାୟିସ୍ସନ୍ତି କୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି। ୟେପି ହି କେଚି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏତରହି ନ ପରିହାୟନ୍ତି କୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି, ସବ୍ବେତେ ଇମେହେୱ ଛହି ଧମ୍ମେହି ନ ପରିହାୟନ୍ତି କୁସଲେହି ଧମ୍ମେହୀ’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଭୟସୁତ୍ତଂ

୨୩ . ‘‘‘ଭୟ’ନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନମେତଂ ଅଧିୱଚନଂ; ‘ଦୁକ୍ଖ’ନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନମେତଂ ଅଧିୱଚନଂ; ‘ରୋଗୋ’ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନମେତଂ ଅଧିୱଚନଂ; ‘ଗଣ୍ଡୋ’ତି, ଭିକ୍ଖୱେ , କାମାନମେତଂ ଅଧିୱଚନଂ; ‘ସଙ୍ଗୋ’ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନମେତଂ ଅଧିୱଚନଂ; ‘ପଙ୍କୋ’ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନମେତଂ ଅଧିୱଚନଂ।

‘‘କସ୍ମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ‘ଭୟ’ନ୍ତି କାମାନମେତଂ ଅଧିୱଚନଂ? କାମରାଗରତ୍ତାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛନ୍ଦରାଗୱିନିବଦ୍ଧୋ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକାପି ଭୟା ନ ପରିମୁଚ୍ଚତି, ସମ୍ପରାୟିକାପି ଭୟା ନ ପରିମୁଚ୍ଚତି, ତସ୍ମା ‘ଭୟ’ନ୍ତି କାମାନମେତଂ ଅଧିୱଚନଂ। କସ୍ମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖନ୍ତି…ପେ॰… ରୋଗୋତି… ଗଣ୍ଡୋତି… ସଙ୍ଗୋତି… ପଙ୍କୋତି କାମାନମେତଂ ଅଧିୱଚନଂ? କାମରାଗରତ୍ତାୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛନ୍ଦରାଗୱିନିବଦ୍ଧୋ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକାପି ପଙ୍କା ନ ପରିମୁଚ୍ଚତି, ସମ୍ପରାୟିକାପି ପଙ୍କା ନ ପରିମୁଚ୍ଚତି, ତସ୍ମା ‘ପଙ୍କୋ’ତି କାମାନମେତଂ ଅଧିୱଚନ’’ନ୍ତି।

‘‘ଭୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ ରୋଗୋ ଗଣ୍ଡୋ, ସଙ୍ଗୋ ପଙ୍କୋ ଚ ଉଭୟଂ।

ଏତେ କାମା ପୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ୟତ୍ଥ ସତ୍ତୋ ପୁଥୁଜ୍ଜନୋ॥

‘‘ଉପାଦାନେ ଭୟଂ ଦିସ୍ୱା, ଜାତିମରଣସମ୍ଭୱେ।

ଅନୁପାଦା ୱିମୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଜାତିମରଣସଙ୍ଖୟେ॥

‘‘ତେ ଖେମପ୍ପତ୍ତା ସୁଖିନୋ, ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମାଭିନିବ୍ବୁତା।

ସବ୍ବୱେରଭୟାତୀତା [ସବ୍ବେ ୱେରଭୟାତୀତା (ସ୍ୟା॰)] , ସବ୍ବଦୁକ୍ଖଂ ଉପଚ୍ଚଗୁ’’ନ୍ତି॥ ତତିୟଂ।

୪. ହିମୱନ୍ତସୁତ୍ତଂ

୨୪ . ‘‘ଛହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ହିମୱନ୍ତଂ ପବ୍ବତରାଜଂ ପଦାଲେୟ୍ୟ, କୋ ପନ ୱାଦୋ ଛୱାୟ ଅୱିଜ୍ଜାୟ! କତମେହି ଛହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମାଧିସ୍ସ ସମାପତ୍ତିକୁସଲୋ ହୋତି, ସମାଧିସ୍ସ ଠିତିକୁସଲୋ ହୋତି, ସମାଧିସ୍ସ ୱୁଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ସମାଧିସ୍ସ କଲ୍ଲିତକୁସଲୋ [କଲ୍ଲତାକୁସଲୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰) ସଂ॰ ନି॰ ୩.୬୬୫ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] ହୋତି, ସମାଧିସ୍ସ ଗୋଚରକୁସଲୋ ହୋତି, ସମାଧିସ୍ସ ଅଭିନୀହାରକୁସଲୋ ହୋତି। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ହିମୱନ୍ତଂ ପବ୍ବତରାଜଂ ପଦାଲେୟ୍ୟ, କୋ ପନ ୱାଦୋ ଛୱାୟ ଅୱିଜ୍ଜାୟା’’ତି! ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଅନୁସ୍ସତିଟ୍ଠାନସୁତ୍ତଂ

୨୫ . ‘‘ଛୟିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁସ୍ସତିଟ୍ଠାନାନି। କତମାନି ଛ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ତଥାଗତଂ ଅନୁସ୍ସରତି – ‘ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା…ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା’ତି। ୟସ୍ମିଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମୟେ ଅରିୟସାୱକୋ ତଥାଗତଂ ଅନୁସ୍ସରତି, ନେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ରାଗପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନ ଦୋସପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନ ମୋହପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି; ଉଜୁଗତମେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନିକ୍ଖନ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ୱୁଟ୍ଠିତଂ ଗେଧମ୍ହା। ‘ଗେଧୋ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନେତଂ କାମଗୁଣାନଂ ଅଧିୱଚନଂ। ଇଦମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆରମ୍ମଣଂ କରିତ୍ୱା ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ୱିସୁଜ୍ଝନ୍ତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଧମ୍ମଂ ଅନୁସ୍ସରତି – ‘ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ…ପେ॰… ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀ’ତି। ୟସ୍ମିଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମୟେ ଅରିୟସାୱକୋ ଧମ୍ମଂ ଅନୁସ୍ସରତି, ନେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ରାଗପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନ ଦୋସପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନ ମୋହପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି ; ଉଜୁଗତମେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନିକ୍ଖନ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ୱୁଟ୍ଠିତଂ ଗେଧମ୍ହା। ‘ଗେଧୋ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନେତଂ କାମଗୁଣାନଂ ଅଧିୱଚନଂ। ଇଦମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆରମ୍ମଣଂ କରିତ୍ୱା ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ୱିସୁଜ୍ଝନ୍ତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ସଙ୍ଘଂ ଅନୁସ୍ସରତି – ‘ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ…ପେ॰… ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସା’ତି। ୟସ୍ମିଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମୟେ ଅରିୟସାୱକୋ ସଙ୍ଘଂ ଅନୁସ୍ସରତି, ନେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ରାଗପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନ ଦୋସପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନ ମୋହପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି; ଉଜୁଗତମେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନିକ୍ଖନ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ୱୁଟ୍ଠିତଂ ଗେଧମ୍ହା। ‘ଗେଧୋ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନେତଂ କାମଗୁଣାନଂ ଅଧିୱଚନଂ। ଇଦମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆରମ୍ମଣଂ କରିତ୍ୱା ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ୱିସୁଜ୍ଝନ୍ତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଅତ୍ତନୋ ସୀଲାନି ଅନୁସ୍ସରତି ଅଖଣ୍ଡାନି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକାନି। ୟସ୍ମିଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସମୟେ ଅରିୟସାୱକୋ ସୀଲଂ ଅନୁସ୍ସରତି, ନେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ରାଗପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନ ଦୋସପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନ ମୋହପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି; ଉଜୁଗତମେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନିକ୍ଖନ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ୱୁଟ୍ଠିତଂ ଗେଧମ୍ହା। ‘ଗେଧୋ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନେତଂ କାମଗୁଣାନଂ ଅଧିୱଚନଂ। ଇଦମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆରମ୍ମଣଂ କରିତ୍ୱା ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ୱିସୁଜ୍ଝନ୍ତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଅତ୍ତନୋ ଚାଗଂ ଅନୁସ୍ସରତି – ‘ଲାଭା ୱତ ମେ! ସୁଲଦ୍ଧଂ ୱତ ମେ…ପେ॰… ୟାଚୟୋଗୋ ଦାନସଂୱିଭାଗରତୋ’ତି। ୟସ୍ମିଂ…ପେ॰… ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ୱିସୁଜ୍ଝନ୍ତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଦେୱତା ଅନୁସ୍ସରତି – ‘ସନ୍ତି ଦେୱା ଚାତୁମହାରାଜିକା , ସନ୍ତି ଦେୱା ତାୱତିଂସା, ସନ୍ତି ଦେୱା ୟାମା, ସନ୍ତି ଦେୱା ତୁସିତା, ସନ୍ତି ଦେୱା ନିମ୍ମାନରତିନୋ, ସନ୍ତି ଦେୱା ପରନିମ୍ମିତୱସୱତ୍ତିନୋ, ସନ୍ତି ଦେୱା ବ୍ରହ୍ମକାୟିକା , ସନ୍ତି ଦେୱା ତତୁତ୍ତରି। ୟଥାରୂପାୟ ସଦ୍ଧାୟ ସମନ୍ନାଗତା ତା ଦେୱତା ଇତୋ ଚୁତା ତତ୍ଥ ଉପପନ୍ନା; ମୟ୍ହମ୍ପି ତଥାରୂପା ସଦ୍ଧା ସଂୱିଜ୍ଜତି। ୟଥାରୂପେନ ସୀଲେନ… ସୁତେନ… ଚାଗେନ… ପଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତା ତା ଦେୱତା ଇତୋ ଚୁତା ତତ୍ଥ ଉପପନ୍ନା; ମୟ୍ହମ୍ପି ତଥାରୂପା ପଞ୍ଞା ସଂୱିଜ୍ଜତୀ’’’ ତି।

‘‘ୟସ୍ମିଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସମୟେ ଅରିୟସାୱକୋ ଅତ୍ତନୋ ଚ ତାସଞ୍ଚ ଦେୱତାନଂ ସଦ୍ଧଞ୍ଚ ସୀଲଞ୍ଚ ସୁତଞ୍ଚ ଚାଗଞ୍ଚ ପଞ୍ଞଞ୍ଚ ଅନୁସ୍ସରତି ନେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ରାଗପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନ ଦୋସପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନ ମୋହପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି; ଉଜୁଗତମେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନିକ୍ଖନ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ୱୁଟ୍ଠିତଂ ଗେଧମ୍ହା। ‘ଗେଧୋ’ତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଞ୍ଚନ୍ନେତଂ କାମଗୁଣାନଂ ଅଧିୱଚନଂ। ଇଦମ୍ପି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆରମ୍ମଣଂ କରିତ୍ୱା ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ୱିସୁଜ୍ଝନ୍ତି। ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଅନୁସ୍ସତିଟ୍ଠାନାନୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ମହାକଚ୍ଚାନସୁତ୍ତଂ

୨୬ . ତତ୍ର ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଆୱୁସୋ ଭିକ୍ଖୱେ’’ତି। ‘‘ଆୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ମହାକଚ୍ଚାନସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଆୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଆୱୁସୋ; ଅବ୍ଭୁତଂ, ଆୱୁସୋ! ୟାୱଞ୍ଚିଦଂ ତେନ ଭଗୱତା ଜାନତା ପସ୍ସତା ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ ସମ୍ବାଧେ ଓକାସାଧିଗମୋ ଅନୁବୁଦ୍ଧୋ ସତ୍ତାନଂ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା ସୋକପରିଦେୱାନଂ ସମତିକ୍କମାୟ ଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମାୟ ଞାୟସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ, ୟଦିଦଂ ଛ ଅନୁସ୍ସତିଟ୍ଠାନାନି।

‘‘କତମାନି ଛ? ଇଧାୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ତଥାଗତଂ ଅନୁସ୍ସରତି – ‘ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା …ପେ॰… ସତ୍ଥା ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା’ତି। ୟସ୍ମିଂ, ଆୱୁସୋ, ସମୟେ ଅରିୟସାୱକୋ ତଥାଗତଂ ଅନୁସ୍ସରତି ନେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ରାଗପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନ ଦୋସପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନ ମୋହପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି; ଉଜୁଗତମେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନିକ୍ଖନ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ୱୁଟ୍ଠିତଂ ଗେଧମ୍ହା। ‘ଗେଧୋ’ତି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପଞ୍ଚନ୍ନେତଂ କାମଗୁଣାନଂ ଅଧିୱଚନଂ। ସ ଖୋ ସୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସବ୍ବସୋ ଆକାସସମେନ ଚେତସା ୱିହରତି ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ। ଇଦମ୍ପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଆରମ୍ମଣଂ କରିତ୍ୱା ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ୱିସୁଦ୍ଧିଧମ୍ମା ଭୱନ୍ତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଧମ୍ମଂ ଅନୁସ୍ସରତି – ‘ସ୍ୱାକ୍ଖାତୋ ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ…ପେ॰… ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀ’ତି। ୟସ୍ମିଂ, ଆୱୁସୋ, ସମୟେ ଅରିୟସାୱକୋ ଧମ୍ମଂ ଅନୁସ୍ସରତି ନେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ରାଗପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନ ଦୋସପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନ ମୋହପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି; ଉଜୁଗତମେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନିକ୍ଖନ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ୱୁଟ୍ଠିତଂ ଗେଧମ୍ହା। ‘ଗେଧୋ’ତି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପଞ୍ଚନ୍ନେତଂ କାମଗୁଣାନଂ ଅଧିୱଚନଂ। ସ ଖୋ ସୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସବ୍ବସୋ ଆକାସସମେନ ଚେତସା ୱିହରତି ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ । ଇଦମ୍ପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଆରମ୍ମଣଂ କରିତ୍ୱା ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ୱିସୁଦ୍ଧିଧମ୍ମା ଭୱନ୍ତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସଙ୍ଘଂ ଅନୁସ୍ସରତି – ‘ସୁପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଭଗୱତୋ ସାୱକସଙ୍ଘୋ…ପେ॰… ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସା’ତି। ୟସ୍ମିଂ, ଆୱୁସୋ, ସମୟେ ଅରିୟସାୱକୋ ସଙ୍ଘଂ ଅନୁସ୍ସରତି ନେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ରାଗପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନ ଦୋସପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନ ମୋହପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି; ଉଜୁଗତମେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନିକ୍ଖନ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ୱୁଟ୍ଠିତଂ ଗେଧମ୍ହା। ‘ଗେଧୋ’ତି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପଞ୍ଚନ୍ନେତଂ କାମଗୁଣାନଂ ଅଧିୱଚନଂ। ସ ଖୋ ସୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସବ୍ବସୋ ଆକାସସମେନ ଚେତସା ୱିହରତି ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ। ଇଦମ୍ପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଆରମ୍ମଣଂ କରିତ୍ୱା ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ୱିସୁଦ୍ଧିଧମ୍ମା ଭୱନ୍ତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଅତ୍ତନୋ ସୀଲାନି ଅନୁସ୍ସରତି ଅଖଣ୍ଡାନି…ପେ॰… ସମାଧିସଂୱତ୍ତନିକାନି। ୟସ୍ମିଂ, ଆୱୁସୋ, ସମୟେ ଅରିୟସାୱକୋ ଅତ୍ତନୋ ସୀଲଂ ଅନୁସ୍ସରତି ନେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ରାଗପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନ ଦୋସପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନ ମୋହପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି; ଉଜୁଗତମେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନିକ୍ଖନ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ୱୁଟ୍ଠିତଂ ଗେଧମ୍ହା। ‘ଗେଧୋ’ତି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପଞ୍ଚନ୍ନେତଂ କାମଗୁଣାନଂ ଅଧିୱଚନଂ। ସ ଖୋ ସୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସବ୍ବସୋ ଆକାସସମେନ ଚେତସା ୱିହରତି ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ। ଇଦମ୍ପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଆରମ୍ମଣଂ କରିତ୍ୱା ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ୱିସୁଦ୍ଧିଧମ୍ମା ଭୱନ୍ତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଅତ୍ତନୋ ଚାଗଂ ଅନୁସ୍ସରତି – ‘ଲାଭା ୱତ ମେ, ସୁଲଦ୍ଧଂ ୱତ ମେ…ପେ॰… ୟାଚୟୋଗୋ ଦାନସଂୱିଭାଗରତୋ’ତି। ୟସ୍ମିଂ, ଆୱୁସୋ, ସମୟେ ଅରିୟସାୱକୋ ଅତ୍ତନୋ ଚାଗଂ ଅନୁସ୍ସରତି ନେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ରାଗପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନ ଦୋସପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନ ମୋହପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି; ଉଜୁଗତମେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନିକ୍ଖନ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ୱୁଟ୍ଠିତଂ ଗେଧମ୍ହା। ‘ଗେଧୋ’ତି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପଞ୍ଚନ୍ନେତଂ କାମଗୁଣାନଂ ଅଧିୱଚନଂ। ସ ଖୋ ସୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସବ୍ବସୋ ଆକାସସମେନ ଚେତସା ୱିହରତି ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ। ଇଦମ୍ପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଆରମ୍ମଣଂ କରିତ୍ୱା ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ୱିସୁଦ୍ଧିଧମ୍ମା ଭୱନ୍ତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ଦେୱତା ଅନୁସ୍ସରତି – ‘ସନ୍ତି ଦେୱା ଚାତୁମହାରାଜିକା, ସନ୍ତି ଦେୱା…ପେ॰… ତତୁତ୍ତରି। ୟଥାରୂପାୟ ସଦ୍ଧାୟ ସମନ୍ନାଗତା ତା ଦେୱତା ଇତୋ ଚୁତା ତତ୍ଥ ଉପପନ୍ନା; ମୟ୍ହମ୍ପି ତଥାରୂପା ସଦ୍ଧା ସଂୱିଜ୍ଜତି । ୟଥାରୂପେନ ସୀଲେନ…ପେ॰… ସୁତେନ… ଚାଗେନ… ପଞ୍ଞାୟ ସମନ୍ନାଗତା ତା ଦେୱତା ଇତୋ ଚୁତା ତତ୍ଥ ଉପପନ୍ନା; ମୟ୍ହମ୍ପି ତଥାରୂପା ପଞ୍ଞା ସଂୱିଜ୍ଜତୀ’ତି। ୟସ୍ମିଂ, ଆୱୁସୋ, ସମୟେ ଅରିୟସାୱକୋ ଅତ୍ତନୋ ଚ ତାସଞ୍ଚ ଦେୱତାନଂ ସଦ୍ଧଞ୍ଚ ସୀଲଞ୍ଚ ସୁତଞ୍ଚ ଚାଗଞ୍ଚ ପଞ୍ଞଞ୍ଚ ଅନୁସ୍ସରତି ନେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ରାଗପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି , ନ ଦୋସପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନ ମୋହପରିୟୁଟ୍ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି; ଉଜୁଗତମେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି, ନିକ୍ଖନ୍ତଂ ମୁତ୍ତଂ ୱୁଟ୍ଠିତଂ ଗେଧମ୍ହା। ‘ଗେଧୋ’ତି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ପଞ୍ଚନ୍ନେତଂ କାମଗୁଣାନଂ ଅଧିୱଚନଂ। ସ ଖୋ ସୋ, ଆୱୁସୋ, ଅରିୟସାୱକୋ ସବ୍ବସୋ ଆକାସସମେନ ଚେତସା ୱିହରତି ୱିପୁଲେନ ମହଗ୍ଗତେନ ଅପ୍ପମାଣେନ ଅୱେରେନ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜେନ। ଇଦମ୍ପି ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଆରମ୍ମଣଂ କରିତ୍ୱା ଏୱମିଧେକଚ୍ଚେ ସତ୍ତା ୱିସୁଦ୍ଧିଧମ୍ମା ଭୱନ୍ତି।

‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ , ଆୱୁସୋ; ଅବ୍ଭୁତଂ, ଆୱୁସୋ! ୟାୱଞ୍ଚିଦଂ ତେନ ଭଗୱତା ଜାନତା ପସ୍ସତା ଅରହତା ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧେନ ସମ୍ବାଧେ ଓକାସାଧିଗମୋ ଅନୁବୁଦ୍ଧୋ ସତ୍ତାନଂ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା ସୋକପରିଦେୱାନଂ ସମତିକ୍କମାୟ ଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମାୟ ଞାୟସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ, ୟଦିଦଂ ଛ ଅନୁସ୍ସତିଟ୍ଠାନାନୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ପଠମସମୟସୁତ୍ତଂ

୨୭ . ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କତି ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସମୟା ମନୋଭାୱନୀୟସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନାୟ ଉପସଙ୍କମିତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ଛୟିମେ, ଭିକ୍ଖୁ, ସମୟା ମନୋଭାୱନୀୟସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନାୟ ଉପସଙ୍କମିତୁଂ’’।

‘‘କତମେ ଛ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୁ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ କାମରାଗପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି କାମରାଗପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ କାମରାଗସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ମନୋଭାୱନୀୟୋ ଭିକ୍ଖୁ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱମସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ଅହଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, କାମରାଗପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରାମି କାମରାଗପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ କାମରାଗସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାମି। ସାଧୁ ୱତ ମେ, ଆୟସ୍ମା, କାମରାଗସ୍ସ ପହାନାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୂ’ତି। ତସ୍ସ ମନୋଭାୱନୀୟୋ ଭିକ୍ଖୁ କାମରାଗସ୍ସ ପହାନାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ପଠମୋ ସମୟୋ ମନୋଭାୱନୀୟସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନାୟ ଉପସଙ୍କମିତୁଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ବ୍ୟାପାଦପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି ବ୍ୟାପାଦପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ମନୋଭାୱନୀୟୋ ଭିକ୍ଖୁ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱମସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ଅହଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ବ୍ୟାପାଦପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରାମି ବ୍ୟାପାଦପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାମି। ସାଧୁ ୱତ ମେ, ଆୟସ୍ମା, ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ପହାନାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୂ’ତି। ତସ୍ସ ମନୋଭାୱନୀୟୋ ଭିକ୍ଖୁ ବ୍ୟାପାଦସ୍ସ ପହାନାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଦୁତିୟୋ ସମୟୋ ମନୋଭାୱନୀୟସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନାୟ ଉପସଙ୍କମିତୁଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଥିନମିଦ୍ଧପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି ଥିନମିଦ୍ଧପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ ଥିନମିଦ୍ଧସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ମନୋଭାୱନୀୟୋ ଭିକ୍ଖୁ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱମସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ଅହଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଥିନମିଦ୍ଧପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରାମି ଥିନମିଦ୍ଧପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ ଥିନମିଦ୍ଧସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାମି। ସାଧୁ ୱତ ମେ, ଆୟସ୍ମା, ଥିନମିଦ୍ଧସ୍ସ ପହାନାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୂ’ତି। ତସ୍ସ ମନୋଭାୱନୀୟୋ ଭିକ୍ଖୁ ଥିନମିଦ୍ଧସ୍ସ ପହାନାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି । ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ତତିୟୋ ସମୟୋ ମନୋଭାୱନୀୟସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନାୟ ଉପସଙ୍କମିତୁଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ମନୋଭାୱନୀୟୋ ଭିକ୍ଖୁ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱମସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ଅହଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରାମି ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାମି। ସାଧୁ ୱତ ମେ, ଆୟସ୍ମା, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚସ୍ସ ପହାନାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୂ’ତି। ତସ୍ସ ମନୋଭାୱନୀୟୋ ଭିକ୍ଖୁ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚସ୍ସ ପହାନାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଚତୁତ୍ଥୋ ସମୟୋ ମନୋଭାୱନୀୟସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନାୟ ଉପସଙ୍କମିତୁଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ୱିଚିକିଚ୍ଛାପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି ୱିଚିକିଚ୍ଛାପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନାୟ ଚ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ମନୋଭାୱନୀୟୋ ଭିକ୍ଖୁ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱମସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ଅହଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଚିକିଚ୍ଛାପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରାମି ୱିଚିକିଚ୍ଛାପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନାୟ ଚ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାମି। ସାଧୁ ୱତ ମେ, ଆୟସ୍ମା, ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ପହାନାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୂ’ତି। ତସ୍ସ ମନୋଭାୱନୀୟୋ ଭିକ୍ଖୁ ୱିଚିକିଚ୍ଛାୟ ପହାନାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ପଞ୍ଚମୋ ସମୟୋ ମନୋଭାୱନୀୟସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନାୟ ଉପସଙ୍କମିତୁଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ୟଂ ନିମିତ୍ତଂ ଆଗମ୍ମ ୟଂ ନିମିତ୍ତଂ ମନସିକରୋତୋ ଅନନ୍ତରା ଆସୱାନଂ ଖୟୋ ହୋତି ତଂ ନିମିତ୍ତଂ ନପ୍ପଜାନାତି ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ମନୋଭାୱନୀୟୋ ଭିକ୍ଖୁ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱମସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ଅହଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ୟଂ ନିମିତ୍ତଂ ଆଗମ୍ମ ୟଂ ନିମିତ୍ତଂ ମନସିକରୋତୋ ଅନନ୍ତରା ଆସୱାନଂ ଖୟୋ ହୋତି, ତଂ ନିମିତ୍ତଂ ନପ୍ପଜାନାମି। ସାଧୁ ୱତ ମେ, ଆୟସ୍ମା, ଆସୱାନଂ ଖୟାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୂ’ତି। ତସ୍ସ ମନୋଭାୱନୀୟୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆସୱାନଂ ଖୟାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଛଟ୍ଠୋ ସମୟୋ ମନୋଭାୱନୀୟସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନାୟ ଉପସଙ୍କମିତୁଂ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଛ ସମୟା ମନୋଭାୱନୀୟସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନାୟ ଉପସଙ୍କମିତୁ’’ନ୍ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଦୁତିୟସମୟସୁତ୍ତଂ

୨୮ . ଏକଂ ସମୟଂ ସମ୍ବହୁଲା ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ବାରାଣସିୟଂ ୱିହରନ୍ତି ଇସିପତନେ ମିଗଦାୟେ। ଅଥ ଖୋ ତେସଂ ଥେରାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତାନଂ ମଣ୍ଡଲମାଳେ ସନ୍ନିସିନ୍ନାନଂ ସନ୍ନିପତିତାନଂ ଅୟମନ୍ତରାକଥା ଉଦପାଦି – ‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସମୟୋ ମନୋଭାୱନୀୟସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନାୟ ଉପସଙ୍କମିତୁ’’ନ୍ତି?

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ୟସ୍ମିଂ, ଆୱୁସୋ, ସମୟେ ମନୋଭାୱନୀୟୋ ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ପାଦେ ପକ୍ଖାଲେତ୍ୱା ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା, ସୋ ସମୟୋ ମନୋଭାୱନୀୟସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନାୟ ଉପସଙ୍କମିତୁ’’ନ୍ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ , ସୋ ସମୟୋ ମନୋଭାୱନୀୟସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନାୟ ଉପସଙ୍କମିତୁଂ। ୟସ୍ମିଂ, ଆୱୁସୋ, ସମୟେ ମନୋଭାୱନୀୟୋ ଭିକ୍ଖୁ ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ପାଦେ ପକ୍ଖାଲେତ୍ୱା ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା, ଚାରିତ୍ତକିଲମଥୋପିସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଅପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ ହୋତି, ଭତ୍ତକିଲମଥୋପିସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଅପ୍ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧୋ ହୋତି। ତସ୍ମା ସୋ ଅସମୟୋ ମନୋଭାୱନୀୟସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନାୟ ଉପସଙ୍କମିତୁଂ। ୟସ୍ମିଂ, ଆୱୁସୋ, ସମୟେ ମନୋଭାୱନୀୟୋ ଭିକ୍ଖୁ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୱିହାରପଚ୍ଛାୟାୟଂ ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା, ସୋ ସମୟୋ ମନୋଭାୱନୀୟସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନାୟ ଉପସଙ୍କମିତୁ’’ନ୍ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସୋ ସମୟୋ ମନୋଭାୱନୀୟସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନାୟ ଉପସଙ୍କମିତୁଂ। ୟସ୍ମିଂ, ଆୱୁସୋ, ସମୟେ ମନୋଭାୱନୀୟୋ ଭିକ୍ଖୁ ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୱିହାରପଚ୍ଛାୟାୟଂ ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା, ୟଦେୱସ୍ସ ଦିୱା ସମାଧିନିମିତ୍ତଂ ମନସିକତଂ ହୋତି ତଦେୱସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ସମୁଦାଚରତି। ତସ୍ମା ସୋ ଅସମୟୋ ମନୋଭାୱନୀୟସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନାୟ ଉପସଙ୍କମିତୁଂ। ୟସ୍ମିଂ, ଆୱୁସୋ, ସମୟେ ମନୋଭାୱନୀୟୋ ଭିକ୍ଖୁ ରତ୍ତିୟା ପଚ୍ଚୂସସମୟଂ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାୟ ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା, ସୋ ସମୟୋ ମନୋଭାୱନୀୟସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନାୟ ଉପସଙ୍କମିତୁ’’ନ୍ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ନ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ସୋ ସମୟୋ ମନୋଭାୱନୀୟସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନାୟ ଉପସଙ୍କମିତୁଂ। ୟସ୍ମିଂ, ଆୱୁସୋ, ସମୟେ ମନୋଭାୱନୀୟୋ ଭିକ୍ଖୁ ରତ୍ତିୟା ପଚ୍ଚୂସସମୟଂ ପଚ୍ଚୁଟ୍ଠାୟ ନିସିନ୍ନୋ ହୋତି ପଲ୍ଲଙ୍କଂ ଆଭୁଜିତ୍ୱା ଉଜୁଂ କାୟଂ ପଣିଧାୟ ପରିମୁଖଂ ସତିଂ ଉପଟ୍ଠପେତ୍ୱା, ଓଜଟ୍ଠାୟିସ୍ସ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ କାୟୋ ହୋତି ଫାସୁସ୍ସ ହୋତି ବୁଦ୍ଧାନଂ ସାସନଂ ମନସି କାତୁଂ। ତସ୍ମା ସୋ ଅସମୟୋ ମନୋଭାୱନୀୟସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନାୟ ଉପସଙ୍କମିତୁ’’ନ୍ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଆୟସ୍ମା ମହାକଚ୍ଚାନୋ ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସମ୍ମୁଖା ମେତଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତୋ ସୁତଂ ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତଂ – ‘ଛୟିମେ, ଭିକ୍ଖୁ, ସମୟା ମନୋଭାୱନୀୟସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନାୟ ଉପସଙ୍କମିତୁଂ’’’।

‘‘କତମେ ଛ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୁ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ କାମରାଗପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି କାମରାଗପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ କାମରାଗସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି, ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ମନୋଭାୱନୀୟୋ ଭିକ୍ଖୁ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱମସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ଅହଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, କାମରାଗପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରାମି କାମରାଗପରେତେନ, ଉପ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଚ କାମରାଗସ୍ସ ନିସ୍ସରଣଂ ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାମି। ସାଧୁ ୱତ ମେ ଆୟସ୍ମା କାମରାଗସ୍ସ ପହାନାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୂ’ତି। ତସ୍ସ ମନୋଭାୱନୀୟୋ ଭିକ୍ଖୁ କାମରାଗସ୍ସ ପହାନାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ପଠମୋ ସମୟୋ ମନୋଭାୱନୀୟସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନାୟ ଉପସଙ୍କମିତୁଂ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ଭିକ୍ଖୁ ବ୍ୟାପାଦପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି…ପେ॰… ଥିନମିଦ୍ଧପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି… ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି… ୱିଚିକିଚ୍ଛାପରିୟୁଟ୍ଠିତେନ ଚେତସା ୱିହରତି… ୟଂ ନିମିତ୍ତଂ ଆଗମ୍ମ ୟଂ ନିମିତ୍ତଂ ମନସିକରୋତୋ ଅନନ୍ତରା ଆସୱାନଂ ଖୟୋ ହୋତି, ତଂ ନିମିତ୍ତଂ ନ ଜାନାତି ନ ପସ୍ସତି, ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ମନୋଭାୱନୀୟୋ ଭିକ୍ଖୁ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଏୱମସ୍ସ ୱଚନୀୟୋ – ‘ଅହଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ୟଂ ନିମିତ୍ତଂ ଆଗମ୍ମ ୟଂ ନିମିତ୍ତଂ ମନସିକରୋତୋ ଅନନ୍ତରା ଆସୱାନଂ ଖୟୋ ହୋତି ତଂ ନିମିତ୍ତଂ ନ ଜାନାମି ନ ପସ୍ସାମି। ସାଧୁ ୱତ ମେ ଆୟସ୍ମା ଆସୱାନଂ ଖୟାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତୂ’ତି। ତସ୍ସ ମନୋଭାୱନୀୟୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆସୱାନଂ ଖୟାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି। ଅୟଂ, ଭିକ୍ଖୁ, ଛଟ୍ଠୋ ସମୟୋ ମନୋଭାୱନୀୟସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନାୟ ଉପସଙ୍କମିତୁଂ।

‘‘ସମ୍ମୁଖା ମେତଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତୋ ସୁତଂ ସମ୍ମୁଖା ପଟିଗ୍ଗହିତଂ – ‘ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୁ, ଛ ସମୟା ମନୋଭାୱନୀୟସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଦସ୍ସନାୟ ଉପସଙ୍କମିତୁ’’’ନ୍ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଉଦାୟୀସୁତ୍ତଂ

୨୯ . ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଉଦାୟିଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘କତି ନୁ ଖୋ, ଉଦାୟି, ଅନୁସ୍ସତିଟ୍ଠାନାନୀ’’ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଆୟସ୍ମା ଉଦାୟୀ ତୁଣ୍ହୀ ଅହୋସି। ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଉଦାୟିଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘କତି ନୁ ଖୋ, ଉଦାୟି, ଅନୁସ୍ସତିଟ୍ଠାନାନୀ’’ତି? ଦୁତିୟମ୍ପି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଉଦାୟୀ ତୁଣ୍ହୀ ଅହୋସି। ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଉଦାୟିଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘କତି ନୁ ଖୋ, ଉଦାୟି, ଅନୁସ୍ସତିଟ୍ଠାନାନୀ’’ତି? ତତିୟମ୍ପି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଉଦାୟୀ ତୁଣ୍ହୀ ଅହୋସି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଉଦାୟିଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସତ୍ଥା ତଂ, ଆୱୁସୋ ଉଦାୟି, ଆମନ୍ତେସୀ’’ତି। ‘‘ସୁଣୋମହଂ , ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ଭଗୱତୋ। ଇଧ , ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି – ସେୟ୍ୟଥିଦଂ ଏକମ୍ପି ଜାତିଂ ଦ୍ୱେପି ଜାତିୟୋ…ପେ॰…। ଇତି ସାକାରଂ ସଉଦ୍ଦେସଂ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି। ଇଦଂ, ଭନ୍ତେ, ଅନୁସ୍ସତିଟ୍ଠାନ’’ନ୍ତି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଅଞ୍ଞାସିଂ ଖୋ ଅହଂ, ଆନନ୍ଦ – ‘ନେୱାୟଂ ଉଦାୟୀ ମୋଘପୁରିସୋ ଅଧିଚିତ୍ତଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ ୱିହରତୀ’ତି। କତି ନୁ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଅନୁସ୍ସତିଟ୍ଠାନାନୀ’’ତି?

‘‘ପଞ୍ଚ, ଭନ୍ତେ, ଅନୁସ୍ସତିଟ୍ଠାନାନି। କତମାନି ପଞ୍ଚ? ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି…ପେ॰… ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଇଦଂ, ଭନ୍ତେ, ଅନୁସ୍ସତିଟ୍ଠାନଂ ଏୱଂ ଭାୱିତଂ ଏୱଂ ବହୁଲୀକତଂ ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମସୁଖୱିହାରାୟ ସଂୱତ୍ତତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ ଆଲୋକସଞ୍ଞଂ ମନସି କରୋତି, ଦିୱା ସଞ୍ଞଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି, ୟଥା ଦିୱା ତଥା ରତ୍ତିଂ, ୟଥା ରତ୍ତିଂ ତଥା ଦିୱା; ଇତି ୱିୱଟେନ ଚେତସା ଅପରିୟୋନଦ୍ଧେନ ସପ୍ପଭାସଂ ଚିତ୍ତଂ ଭାୱେତି। ଇଦଂ, ଭନ୍ତେ, ଅନୁସ୍ସତିଟ୍ଠାନଂ ଏୱଂ ଭାୱିତଂ ଏୱଂ ବହୁଲୀକତଂ ଞାଣଦସ୍ସନପ୍ପଟିଲାଭାୟ ସଂୱତ୍ତତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ ଇମମେୱ କାୟଂ ଉଦ୍ଧଂ ପାଦତଲା ଅଧୋ କେସମତ୍ଥକା ତଚପରିୟନ୍ତଂ ପୂରଂ ନାନପ୍ପକାରସ୍ସ ଅସୁଚିନୋ ପଚ୍ଚୱେକ୍ଖତି – ‘ଅତ୍ଥି ଇମସ୍ମିଂ କାୟେ କେସା ଲୋମା ନଖା ଦନ୍ତା ତଚୋ ମଂସଂ ନ୍ହାରୁ [ନହାରୁ (ସୀ॰ ପୀ॰) ଦୀ॰ ନି॰ ୨.୩୭୭; ମ॰ ନି॰ ୧.୧୧୦] ଅଟ୍ଠି ଅଟ୍ଠିମିଞ୍ଜଂ ୱକ୍କଂ ହଦୟଂ ୟକନଂ କିଲୋମକଂ ପିହକଂ ପପ୍ଫାସଂ ଅନ୍ତଂ ଅନ୍ତଗୁଣଂ ଉଦରିୟଂ କରୀସଂ ପିତ୍ତଂ ସେମ୍ହଂ ପୁବ୍ବୋ ଲୋହିତଂ ସେଦୋ ମେଦୋ ଅସ୍ସୁ ୱସା ଖେଳୋ ସିଙ୍ଘାଣିକା ଲସିକା ମୁତ୍ତ’ନ୍ତି। ଇଦଂ, ଭନ୍ତେ , ଅନୁସ୍ସତିଟ୍ଠାନଂ ଏୱଂ ଭାୱିତଂ ଏୱଂ ବହୁଲୀକତଂ କାମରାଗପ୍ପହାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ ସେୟ୍ୟଥାପି ପସ୍ସେୟ୍ୟ ସରୀରଂ ସୀୱଥିକାୟ ଛଡ୍ଡିତଂ [ଛଡ୍ଡିତଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଏକାହମତଂ ୱା ଦ୍ୱୀହମତଂ ୱା ତୀହମତଂ ୱା ଉଦ୍ଧୁମାତକଂ ୱିନୀଲକଂ ୱିପୁବ୍ବକଜାତଂ। ସୋ ଇମମେୱ କାୟଂ ଏୱଂ [ଏୱନ୍ତି ଇଦଂ ସତିପଟ୍ଠାନସୁତ୍ତାଦୀସୁ ନତ୍ଥି] ଉପସଂହରତି – ‘ଅୟମ୍ପି ଖୋ କାୟୋ ଏୱଂଧମ୍ମୋ ଏୱଂଭାୱୀ ଏୱଂଅନତୀତୋ’’’ତି [ଏତଂ ଅନତୀତୋତି (ସୀ॰)] ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି ୱା ପନ [ସେୟ୍ୟଥା ୱା ପନ (ସ୍ୟା॰)] ପସ୍ସେୟ୍ୟ ସରୀରଂ ସୀୱଥିକାୟ ଛଡ୍ଡିତଂ କାକେହି ୱା ଖଜ୍ଜମାନଂ କୁଲଲେହି ୱା ଖଜ୍ଜମାନଂ ଗିଜ୍ଝେହି ୱା ଖଜ୍ଜମାନଂ ସୁନଖେହି ୱା ଖଜ୍ଜମାନଂ ସିଙ୍ଗାଲେହି [ସିଗାଲେହି (ସୀ॰)] ୱା ଖଜ୍ଜମାନଂ ୱିୱିଧେହି ୱା ପାଣକଜାତେହି ଖଜ୍ଜମାନଂ। ସୋ ଇମମେୱ କାୟଂ ଏୱଂ ଉପସଂହରତି – ‘ଅୟମ୍ପି ଖୋ କାୟୋ ଏୱଂଧମ୍ମୋ ଏୱଂଭାୱୀ ଏୱଂଅନତୀତୋ’’’ତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି ୱା ପନ ପସ୍ସେୟ୍ୟ ସରୀରଂ ସୀୱଥିକାୟ ଛଡ୍ଡିତଂ ଅଟ୍ଠିକସଙ୍ଖଲିକଂ ସମଂସଲୋହିତଂ ନ୍ହାରୁସମ୍ବନ୍ଧଂ…ପେ॰… ଅଟ୍ଠିକସଙ୍ଖଲିକଂ ନିମ୍ମଂସଲୋହିତମକ୍ଖିତଂ ନ୍ହାରୁସମ୍ବନ୍ଧଂ… ଅଟ୍ଠିକସଙ୍ଖଲିକଂ ଅପଗତମଂସଲୋହିତଂ ନ୍ହାରୁସମ୍ବନ୍ଧଂ। ଅଟ୍ଠିକାନି ଅପଗତସମ୍ବନ୍ଧାନି ଦିସାୱିଦିସାୱିକ୍ଖିତ୍ତାନି [ଦିସାୱିଦିସାସୁ ୱିକ୍ଖିତ୍ତାନି (ସୀ॰)] , ଅଞ୍ଞେନ ହତ୍ଥଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ପାଦଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ଜଙ୍ଘଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ଊରୁଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ କଟିଟ୍ଠିକଂ [କଟଟ୍ଠିକଂ (ସୀ॰)] ଅଞ୍ଞେନ [ପିଟ୍ଠିକଣ୍ଡକଂ ଅଞ୍ଞେନ ସୀସକଟାହଂ (ସୀ॰ ପୀ॰), ପିଟ୍ଠିକଣ୍ଡକଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ସୀସକଟାହଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଫାସୁକଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ପିଟ୍ଠିକଣ୍ଟକଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ଖନ୍ଧଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ଗୀୱଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ହନୁକଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ଦନ୍ତକଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ସୀସକଟାହଂ [ପିଟ୍ଠିକଣ୍ଡକଂ ଅଞ୍ଞେନ ସୀସକଟାହଂ (ସୀ॰ ପୀ॰), ପିଟ୍ଠିକଣ୍ଡକଟ୍ଠିକଂ ଅଞ୍ଞେନ ସୀସକଟାହଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ଅଟ୍ଠିକାନି ସେତାନି ସଙ୍ଖୱଣ୍ଣପ୍ପଟିଭାଗାନି [ସଙ୍ଖୱଣ୍ଣୂପନିଭାନି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଅଟ୍ଠିକାନି ପୁଞ୍ଜକିତାନି [ପୁଞ୍ଜକତାନି (ପୀ॰)] ତେରୋୱସ୍ସିକାନି ଅଟ୍ଠିକାନି ପୂତୀନି ଚୁଣ୍ଣକଜାତାନି। ସୋ ଇମମେୱ କାୟଂ ଏୱଂ ଉପସଂହରତି – ‘ଅୟମ୍ପି ଖୋ କାୟୋ ଏୱଂଧମ୍ମୋ ଏୱଂଭାୱୀ ଏୱଂଅନତୀତୋ’ତି। ଇଦଂ, ଭନ୍ତେ, ଅନୁସ୍ସତିଟ୍ଠାନଂ ଏୱଂ ଭାୱିତଂ ଏୱଂ ବହୁଲୀକତଂ ଅସ୍ମିମାନସମୁଗ୍ଘାତାୟ ସଂୱତ୍ତତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା…ପେ॰… ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ଇଦଂ, ଭନ୍ତେ, ଅନୁସ୍ସତିଟ୍ଠାନଂ ଏୱଂ ଭାୱିତଂ ଏୱଂ ବହୁଲୀକତଂ ଅନେକଧାତୁପଟିୱେଧାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ଇମାନି ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ପଞ୍ଚ ଅନୁସ୍ସତିଟ୍ଠାନାନୀ’’ତି।

‘‘ସାଧୁ, ସାଧୁ, ଆନନ୍ଦ! ତେନ ହି ତ୍ୱଂ, ଆନନ୍ଦ, ଇଦମ୍ପି ଛଟ୍ଠଂ ଅନୁସ୍ସତିଟ୍ଠାନଂ ଧାରେହି। ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ସତୋୱ ଅଭିକ୍କମତି ସତୋୱ ପଟିକ୍କମତି ସତୋୱ ତିଟ୍ଠତି ସତୋୱ ନିସୀଦତି ସତୋୱ ସେୟ୍ୟଂ କପ୍ପେତି ସତୋୱ କମ୍ମଂ ଅଧିଟ୍ଠାତି। ଇଦଂ, ଆନନ୍ଦ, ଅନୁସ୍ସତିଟ୍ଠାନଂ ଏୱଂ ଭାୱିତଂ ଏୱଂ ବହୁଲୀକତଂ ସତିସମ୍ପଜଞ୍ଞାୟ ସଂୱତ୍ତତୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଅନୁତ୍ତରିୟସୁତ୍ତଂ

୩୦ . ‘‘ଛୟିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁତ୍ତରିୟାନି। କତମାନି ଛ? ଦସ୍ସନାନୁତ୍ତରିୟଂ, ସୱନାନୁତ୍ତରିୟଂ, ଲାଭାନୁତ୍ତରିୟଂ, ସିକ୍ଖାନୁତ୍ତରିୟଂ, ପାରିଚରିୟାନୁତ୍ତରିୟଂ, ଅନୁସ୍ସତାନୁତ୍ତରିୟନ୍ତି।

‘‘କତମଞ୍ଚ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଦସ୍ସନାନୁତ୍ତରିୟଂ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ହତ୍ଥିରତନମ୍ପି ଦସ୍ସନାୟ ଗଚ୍ଛତି, ଅସ୍ସରତନମ୍ପି ଦସ୍ସନାୟ ଗଚ୍ଛତି, ମଣିରତନମ୍ପି ଦସ୍ସନାୟ ଗଚ୍ଛତି, ଉଚ୍ଚାୱଚଂ ୱା ପନ ଦସ୍ସନାୟ ଗଚ୍ଛତି, ସମଣଂ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକଂ ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନଂ ଦସ୍ସନାୟ ଗଚ୍ଛତି। ଅତ୍ଥେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦସ୍ସନଂ; ନେତଂ ନତ୍ଥୀତି ୱଦାମି। ତଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦସ୍ସନଂ ହୀନଂ ଗମ୍ମଂ ପୋଥୁଜ୍ଜନିକଂ ଅନରିୟଂ ଅନତ୍ଥସଂହିତଂ, ନ ନିବ୍ବିଦାୟ ନ ୱିରାଗାୟ ନ ନିରୋଧାୟ ନ ଉପସମାୟ ନ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ନ ସମ୍ବୋଧାୟ ନ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ୟୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତଂ ୱା ତଥାଗତସାୱକଂ ୱା ଦସ୍ସନାୟ ଗଚ୍ଛତି ନିୱିଟ୍ଠସଦ୍ଧୋ ନିୱିଟ୍ଠପେମୋ ଏକନ୍ତଗତୋ ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ, ଏତଦାନୁତ୍ତରିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦସ୍ସନାନଂ ସତ୍ତାନଂ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା ସୋକପରିଦେୱାନଂ [ସୋକପରିଦ୍ଦୱାନଂ (ସୀ॰)] ସମତିକ୍କମାୟ ଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମାୟ [ଅତ୍ଥଗମାୟ (ସୀ॰)] ଞାୟସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ, ୟଦିଦଂ ତଥାଗତଂ ୱା ତଥାଗତସାୱକଂ ୱା ଦସ୍ସନାୟ ଗଚ୍ଛତି ନିୱିଟ୍ଠସଦ୍ଧୋ ନିୱିଟ୍ଠପେମୋ ଏକନ୍ତଗତୋ ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦସ୍ସନାନୁତ୍ତରିୟଂ। ଇତି ଦସ୍ସନାନୁତ୍ତରିୟଂ।

‘‘ସୱନାନୁତ୍ତରିୟଞ୍ଚ କଥଂ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ଭେରିସଦ୍ଦମ୍ପି [ଭେରିସଦ୍ଦସ୍ସପି (କ॰) ଏୱଂ ୱୀଣାସଦ୍ଦମ୍ପିଇଚ୍ଚାଦୀସୁପି] ସୱନାୟ ଗଚ୍ଛତି, ୱୀଣାସଦ୍ଦମ୍ପି ସୱନାୟ ଗଚ୍ଛତି, ଗୀତସଦ୍ଦମ୍ପି ସୱନାୟ ଗଚ୍ଛତି, ଉଚ୍ଚାୱଚଂ ୱା ପନ ସୱନାୟ ଗଚ୍ଛତି, ସମଣସ୍ସ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୱା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକସ୍ସ ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନସ୍ସ ଧମ୍ମସ୍ସୱନାୟ ଗଚ୍ଛତି। ଅତ୍ଥେତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୱନଂ; ନେତଂ ନତ୍ଥୀତି ୱଦାମି। ତଞ୍ଚ ଖୋ ଏତଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୱନଂ ହୀନଂ ଗମ୍ମଂ ପୋଥୁଜ୍ଜନିକଂ ଅନରିୟଂ ଅନତ୍ଥସଂହିତଂ, ନ ନିବ୍ବିଦାୟ ନ ୱିରାଗାୟ ନ ନିରୋଧାୟ ନ ଉପସମାୟ ନ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ନ ସମ୍ବୋଧାୟ ନ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ୟୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତସ୍ସ ୱା ତଥାଗତସାୱକସ୍ସ ୱା ଧମ୍ମସ୍ସୱନାୟ ଗଚ୍ଛତି ନିୱିଟ୍ଠସଦ୍ଧୋ ନିୱିଟ୍ଠପେମୋ ଏକନ୍ତଗତୋ ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ, ଏତଦାନୁତ୍ତରିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୱନାନଂ ସତ୍ତାନଂ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା ସୋକପରିଦେୱାନଂ ସମତିକ୍କମାୟ ଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମାୟ ଞାୟସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ, ୟଦିଦଂ ତଥାଗତସ୍ସ ୱା ତଥାଗତସାୱକସ୍ସ ୱା ଧମ୍ମସ୍ସୱନାୟ ଗଚ୍ଛତି ନିୱିଟ୍ଠସଦ୍ଧୋ ନିୱିଟ୍ଠପେମୋ ଏକନ୍ତଗତୋ ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୱନାନୁତ୍ତରିୟଂ। ଇତି ଦସ୍ସନାନୁତ୍ତରିୟଂ, ସୱନାନୁତ୍ତରିୟଂ।

‘‘ଲାଭାନୁତ୍ତରିୟଞ୍ଚ କଥଂ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁତ୍ତଲାଭମ୍ପି ଲଭତି, ଦାରଲାଭମ୍ପି ଲଭତି, ଧନଲାଭମ୍ପି ଲଭତି, ଉଚ୍ଚାୱଚଂ ୱା ପନ ଲାଭଂ ଲଭତି, ସମଣେ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣେ ୱା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକେ ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନେ ସଦ୍ଧଂ ପଟିଲଭତି। ଅତ୍ଥେସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭୋ; ନେସୋ ନତ୍ଥୀତି ୱଦାମି। ସୋ ଚ ଖୋ ଏସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭୋ ହୀନୋ ଗମ୍ମୋ ପୋଥୁଜ୍ଜନିକୋ ଅନରିୟୋ ଅନତ୍ଥସଂହିତୋ, ନ ନିବ୍ବିଦାୟ ନ ୱିରାଗାୟ ନ ନିରୋଧାୟ ନ ଉପସମାୟ ନ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ନ ସମ୍ବୋଧାୟ ନ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ୟୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତେ ୱା ତଥାଗତସାୱକେ ୱା ସଦ୍ଧଂ ପଟିଲଭତି ନିୱିଟ୍ଠସଦ୍ଧୋ ନିୱିଟ୍ଠପେମୋ ଏକନ୍ତଗତୋ ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ, ଏତଦାନୁତ୍ତରିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭାନଂ ସତ୍ତାନଂ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା ସୋକପରିଦେୱାନଂ ସମତିକ୍କମାୟ ଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମାୟ ଞାୟସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ, ୟଦିଦଂ ତଥାଗତେ ୱା ତଥାଗତସାୱକେ ୱା ସଦ୍ଧଂ ପଟିଲଭତି ନିୱିଟ୍ଠସଦ୍ଧୋ ନିୱିଟ୍ଠପେମୋ ଏକନ୍ତଗତୋ ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲାଭାନୁତ୍ତରିୟଂ। ଇତି ଦସ୍ସନାନୁତ୍ତରିୟଂ, ସୱନାନୁତ୍ତରିୟଂ, ଲାଭାନୁତ୍ତରିୟଂ।

‘‘ସିକ୍ଖାନୁତ୍ତରିୟଞ୍ଚ କଥଂ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ହତ୍ଥିସ୍ମିମ୍ପି ସିକ୍ଖତି, ଅସ୍ସସ୍ମିମ୍ପି ସିକ୍ଖତି, ରଥସ୍ମିମ୍ପି ସିକ୍ଖତି, ଧନୁସ୍ମିମ୍ପି ସିକ୍ଖତି, ଥରୁସ୍ମିମ୍ପି ସିକ୍ଖତି, ଉଚ୍ଚାୱଚଂ ୱା ପନ ସିକ୍ଖତି, ସମଣସ୍ସ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣସ୍ସ ୱା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକସ୍ସ ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନସ୍ସ [ମିଚ୍ଛାପଟିପତ୍ତିଂ (କ॰)] ସିକ୍ଖତି। ଅତ୍ଥେସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖା; ନେସା ନତ୍ଥୀତି ୱଦାମି। ସା ଚ ଖୋ ଏସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖା ହୀନା ଗମ୍ମା ପୋଥୁଜ୍ଜନିକା ଅନରିୟା ଅନତ୍ଥସଂହିତା, ନ ନିବ୍ବିଦାୟ ନ ୱିରାଗାୟ ନ ନିରୋଧାୟ ନ ଉପସମାୟ ନ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ନ ସମ୍ବୋଧାୟ ନ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ୟୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତପ୍ପୱେଦିତେ ଧମ୍ମୱିନୟେ ଅଧିସୀଲମ୍ପି ସିକ୍ଖତି, ଅଧିଚିତ୍ତମ୍ପି ସିକ୍ଖତି, ଅଧିପଞ୍ଞମ୍ପି ସିକ୍ଖତି ନିୱିଟ୍ଠସଦ୍ଧୋ ନିୱିଟ୍ଠପେମୋ ଏକନ୍ତଗତୋ ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ, ଏତଦାନୁତ୍ତରିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖାନଂ ସତ୍ତାନଂ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା ସୋକପରିଦେୱାନଂ ସମତିକ୍କମାୟ ଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମାୟ ଞାୟସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ , ୟଦିଦଂ ତଥାଗତପ୍ପୱେଦିତେ ଧମ୍ମୱିନୟେ ଅଧିସୀଲମ୍ପି ସିକ୍ଖତି, ଅଧିଚିତ୍ତମ୍ପି ସିକ୍ଖତି, ଅଧିପଞ୍ଞମ୍ପି ସିକ୍ଖତି, ନିୱିଟ୍ଠସଦ୍ଧୋ ନିୱିଟ୍ଠପେମୋ ଏକନ୍ତଗତୋ ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସିକ୍ଖାନୁତ୍ତରିୟଂ। ଇତି ଦସ୍ସନାନୁତ୍ତରିୟଂ, ସୱନାନୁତ୍ତରିୟଂ, ଲାଭାନୁତ୍ତରିୟଂ, ସିକ୍ଖାନୁତ୍ତରିୟଂ।

‘‘ପାରିଚରିୟାନୁତ୍ତରିୟଞ୍ଚ କଥଂ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ଖତ୍ତିୟମ୍ପି ପରିଚରତି, ବ୍ରାହ୍ମଣମ୍ପି ପରିଚରତି, ଗହପତିମ୍ପି ପରିଚରତି, ଉଚ୍ଚାୱଚଂ ୱା ପନ ପରିଚରତି, ସମଣଂ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକଂ ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନଂ ପରିଚରତି। ଅତ୍ଥେସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପାରିଚରିୟା; ନେସା ନତ୍ଥୀତି ୱଦାମି। ସା ଚ ଖୋ ଏସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ପାରିଚରିୟା ହୀନା ଗମ୍ମା ପୋଥୁଜ୍ଜନିକା ଅନରିୟା ଅନତ୍ଥସଂହିତା, ନ ନିବ୍ବିଦାୟ…ପେ॰… ନ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ୟୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତଂ ୱା ତଥାଗତସାୱକଂ ୱା ପରିଚରତି ନିୱିଟ୍ଠସଦ୍ଧୋ ନିୱିଟ୍ଠପେମୋ ଏକନ୍ତଗତୋ ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ , ଏତଦାନୁତ୍ତରିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପାରିଚରିୟାନଂ ସତ୍ତାନଂ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା ସୋକପରିଦେୱାନଂ ସମତିକ୍କମାୟ ଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମାୟ ଞାୟସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ, ୟଦିଦଂ ତଥାଗତଂ ୱା ତଥାଗତସାୱକଂ ୱା ପରିଚରତି ନିୱିଟ୍ଠସଦ୍ଧୋ ନିୱିଟ୍ଠପେମୋ ଏକନ୍ତଗତୋ ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ପାରିଚରିୟାନୁତ୍ତରିୟଂ। ଇତି ଦସ୍ସନାନୁତ୍ତରିୟଂ, ସୱନାନୁତ୍ତରିୟଂ, ଲାଭାନୁତ୍ତରିୟଂ, ସିକ୍ଖାନୁତ୍ତରିୟଂ, ପାରିଚରିୟାନୁତ୍ତରିୟଂ।

‘‘ଅନୁସ୍ସତାନୁତ୍ତରିୟଞ୍ଚ କଥଂ ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁତ୍ତଲାଭମ୍ପି ଅନୁସ୍ସରତି, ଦାରଲାଭମ୍ପି ଅନୁସ୍ସରତି, ଧନଲାଭମ୍ପି ଅନୁସ୍ସରତି, ଉଚ୍ଚାୱଚଂ ୱା ପନ ଲାଭଂ ଅନୁସ୍ସରତି, ସମଣଂ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣଂ ୱା ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିକଂ ମିଚ୍ଛାପଟିପନ୍ନଂ ଅନୁସ୍ସରତି। ଅତ୍ଥେସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁସ୍ସତି; ନେସା ନତ୍ଥୀତି ୱଦାମି। ସା ଚ ଖୋ ଏସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁସ୍ସତି ହୀନା ଗମ୍ମା ପୋଥୁଜ୍ଜନିକା ଅନରିୟା ଅନତ୍ଥସଂହିତା, ନ ନିବ୍ବିଦାୟ ନ ୱିରାଗାୟ ନ ନିରୋଧାୟ ନ ଉପସମାୟ ନ ଅଭିଞ୍ଞାୟ ନ ସମ୍ବୋଧାୟ ନ ନିବ୍ବାନାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ୟୋ ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତଂ ୱା ତଥାଗତସାୱକଂ ୱା ଅନୁସ୍ସରତି ନିୱିଟ୍ଠସଦ୍ଧୋ ନିୱିଟ୍ଠପେମୋ ଏକନ୍ତଗତୋ ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ, ଏତଦାନୁତ୍ତରିୟଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁସ୍ସତୀନଂ ସତ୍ତାନଂ ୱିସୁଦ୍ଧିୟା ସୋକପରିଦେୱାନଂ ସମତିକ୍କମାୟ ଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସାନଂ ଅତ୍ଥଙ୍ଗମାୟ ଞାୟସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ ନିବ୍ବାନସ୍ସ ସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ, ୟଦିଦଂ ତଥାଗତଂ ୱା ତଥାଗତସାୱକଂ ୱା ଅନୁସ୍ସରତି ନିୱିଟ୍ଠସଦ୍ଧୋ ନିୱିଟ୍ଠପେମୋ ଏକନ୍ତଗତୋ ଅଭିପ୍ପସନ୍ନୋ। ଇଦଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅନୁସ୍ସତାନୁତ୍ତରିୟଂ। ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଅନୁତ୍ତରିୟାନୀ’’ତି।

‘‘ୟେ ଦସ୍ସନାନୁତ୍ତରଂ ଲଦ୍ଧା [ୟେ ଦସ୍ସନୱରଂ ଲଦ୍ଧା (ସୀ॰ ପୀ॰), ଦସ୍ସନାନୁତ୍ତରିୟଂ ଲଦ୍ଧା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ସୱନଞ୍ଚ ଅନୁତ୍ତରଂ।

ଲାଭାନୁତ୍ତରିୟଂ ଲଦ୍ଧା, ସିକ୍ଖାନୁତ୍ତରିୟେ ରତା [ଅନୁତ୍ତରିୟଂ ତଥା (କ॰)] ॥

‘‘ଉପଟ୍ଠିତା ପାରିଚରିୟା, ଭାୱୟନ୍ତି ଅନୁସ୍ସତିଂ।

ୱିୱେକପ୍ପଟିସଂୟୁତ୍ତଂ, ଖେମଂ ଅମତଗାମିନିଂ॥

‘‘ଅପ୍ପମାଦେ ପମୁଦିତା, ନିପକା ସୀଲସଂୱୁତା।

ତେ ୱେ କାଲେନ ପଚ୍ଚେନ୍ତି [ପଚ୍ଚନ୍ତି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ୟତ୍ଥ ଦୁକ୍ଖଂ ନିରୁଜ୍ଝତୀ’’ତି॥ ଦସମଂ।

ଅନୁତ୍ତରିୟୱଗ୍ଗୋ [ସାମକୱଗ୍ଗୋ (କ॰)] ତତିୟୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ସାମକୋ ଅପରିହାନିୟୋ, ଭୟଂ ହିମୱାନୁସ୍ସତି।

କଚ୍ଚାନୋ ଦ୍ୱେ ଚ ସମୟା, ଉଦାୟୀ ଅନୁତ୍ତରିୟେନାତି॥

୪. ଦେୱତାୱଗ୍ଗୋ

୧. ସେଖସୁତ୍ତଂ

୩୧ . ‘‘ଛୟିମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ସେଖସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ଛ? କମ୍ମାରାମତା , ଭସ୍ସାରାମତା, ନିଦ୍ଦାରାମତା, ସଙ୍ଗଣିକାରାମତା, ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଅଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରତା, ଭୋଜନେ ଅମତ୍ତଞ୍ଞୁତା – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଧମ୍ମା ସେଖସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି।

‘‘ଛୟିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ସେଖସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ଛ? ନ କମ୍ମାରାମତା, ନ ଭସ୍ସାରାମତା, ନ ନିଦ୍ଦାରାମତା, ନ ସଙ୍ଗଣିକାରାମତା, ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରତା, ଭୋଜନେ ମତ୍ତଞ୍ଞୁତା – ଇମେ ଖୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଧମ୍ମା ସେଖସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ପଠମଅପରିହାନସୁତ୍ତଂ

୩୨ . ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରା ଦେୱତା ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣା କେୱଲକପ୍ପଂ ଜେତୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ସା ଦେୱତା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଛୟିମେ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ଛ? ସତ୍ଥୁଗାରୱତା, ଧମ୍ମଗାରୱତା, ସଙ୍ଘଗାରୱତା, ସିକ୍ଖାଗାରୱତା, ଅପ୍ପମାଦଗାରୱତା, ପଟିସନ୍ଥାରଗାରୱତା [ପଟିସନ୍ଧାରଗାରୱତା (କ॰)] – ଇମେ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଛ ଧମ୍ମା ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ଇଦମୱୋଚ ସା ଦେୱତା। ସମନୁଞ୍ଞୋ ସତ୍ଥା ଅହୋସି। ଅଥ ଖୋ ସା ଦେୱତା ‘‘ସମନୁଞ୍ଞୋ ମେ ସତ୍ଥା’’ତି ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ତସ୍ସା ରତ୍ତିୟା ଅଚ୍ଚୟେନ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଇମଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରତ୍ତିଂ ଅଞ୍ଞତରା ଦେୱତା ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣା କେୱଲକପ୍ପଂ ଜେତୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନାହଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ମଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସା ଦେୱତା ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଛୟିମେ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ଛ? ସତ୍ଥୁଗାରୱତା, ଧମ୍ମଗାରୱତା, ସଙ୍ଘଗାରୱତା, ସିକ୍ଖାଗାରୱତା, ଅପ୍ପମାଦଗାରୱତା, ପଟିସନ୍ଥାରଗାରୱତା – ଇମେ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଛ ଧମ୍ମା ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’ତି। ଇଦମୱୋଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସା ଦେୱତା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱା ମଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀ’’ତି।

‘‘ସତ୍ଥୁଗରୁ ଧମ୍ମଗରୁ, ସଙ୍ଘେ ଚ ତିବ୍ବଗାରୱୋ।

ଅପ୍ପମାଦଗରୁ ଭିକ୍ଖୁ, ପଟିସନ୍ଥାରଗାରୱୋ।

ଅଭବ୍ବୋ ପରିହାନାୟ, ନିବ୍ବାନସ୍ସେୱ ସନ୍ତିକେ’’ତି॥ ଦୁତିୟଂ।

୩. ଦୁତିୟଅପରିହାନସୁତ୍ତଂ

୩୩ . ‘‘ଇମଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ରତ୍ତିଂ ଅଞ୍ଞତରା ଦେୱତା ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣା କେୱଲକପ୍ପଂ ଜେତୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନାହଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ମଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସା ଦେୱତା ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଛୟିମେ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ଛ? ସତ୍ଥୁଗାରୱତା, ଧମ୍ମଗାରୱତା, ସଙ୍ଘଗାରୱତା, ସିକ୍ଖାଗାରୱତା, ହିରିଗାରୱତା, ଓତ୍ତପ୍ପଗାରୱତା – ଇମେ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଛ ଧମ୍ମା ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’ତି। ଇଦମୱୋଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସା ଦେୱତା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱା ମଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀ’’ତି।

‘‘ସତ୍ଥୁଗରୁ ଧମ୍ମଗରୁ, ସଙ୍ଘେ ଚ ତିବ୍ବଗାରୱୋ।

ହିରିଓତ୍ତପ୍ପସମ୍ପନ୍ନୋ, ସପ୍ପତିସ୍ସୋ ସଗାରୱୋ।

ଅଭବ୍ବୋ ପରିହାନାୟ, ନିବ୍ବାନସ୍ସେୱ ସନ୍ତିକେ’’ତି॥ ତତିୟଂ।

୪. ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସୁତ୍ତଂ

୩୪ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନସ୍ସ ରହୋଗତସ୍ସ ପଟିସଲ୍ଲୀନସ୍ସ ଏୱଂ ଚେତସୋ ପରିୱିତକ୍କୋ ଉଦପାଦି – ‘‘କତମେସାନଂ ଦେୱାନଂ ଏୱଂ ଞାଣଂ ହୋତି – ‘ସୋତାପନ୍ନା ନାମ [ସୋତାପନ୍ନାମ୍ହା (ସୀ॰), ସୋତାପନ୍ନାମ୍ହ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣା’’’ତି ? ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ତିସ୍ସୋ ନାମ ଭିକ୍ଖୁ ଅଧୁନାକାଲଙ୍କତୋ ଅଞ୍ଞତରଂ ବ୍ରହ୍ମଲୋକଂ ଉପପନ୍ନୋ ହୋତି। ତତ୍ରପି ନଂ ଏୱଂ ଜାନନ୍ତି – ‘‘ତିସ୍ସୋ ବ୍ରହ୍ମା ମହିଦ୍ଧିକୋ ମହାନୁଭାୱୋ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ – ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ପୁରିସୋ ସମିଞ୍ଜିତଂ [ସମ୍ମିଞ୍ଜିତଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ୱା ବାହଂ ପସାରେୟ୍ୟ ପସାରିତଂ ୱା ବାହଂ ସମିଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱଂ – ଜେତୱନେ ଅନ୍ତରହିତୋ ତସ୍ମିଂ ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ପାତୁରହୋସି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ତିସ୍ସୋ ବ୍ରହ୍ମା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଏହି ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ; ସ୍ୱାଗତଂ [ସାଗତଂ (ସୀ॰)] , ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ; ଚିରସ୍ସଂ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ; ଇମଂ ପରିୟାୟମକାସି, ୟଦିଦଂ ଇଧାଗମନାୟ। ନିସୀଦ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଇଦମାସନଂ ପଞ୍ଞତ୍ତ’’ନ୍ତି। ନିସୀଦି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ। ତିସ୍ସୋପି ଖୋ ବ୍ରହ୍ମା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ତିସ୍ସଂ ବ୍ରହ୍ମାନଂ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କତମେସାନଂ ଖୋ, ତିସ୍ସ, ଦେୱାନଂ ଏୱଂ ଞାଣଂ ହୋତି – ‘ସୋତାପନ୍ନା ନାମ ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣା’’’ତି? ‘‘ଚାତୁମହାରାଜିକାନଂ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଦେୱାନଂ ଏୱଂ ଞାଣଂ ହୋତି – ‘ସୋତାପନ୍ନା ନାମ ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣା’’’ତି।

‘‘ସବ୍ବେସଞ୍ଞେୱ ନୁ ଖୋ, ତିସ୍ସ, ଚାତୁମହାରାଜିକାନଂ ଦେୱାନଂ ଏୱଂ ଞାଣଂ ହୋତି – ‘ସୋତାପନ୍ନା ନାମ ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣା’’’ତି? ‘‘ନ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ସବ୍ବେସଂ ଚାତୁମହାରାଜିକାନଂ ଦେୱାନଂ ଏୱଂ ଞାଣଂ ହୋତି – ‘ସୋତାପନ୍ନା ନାମ ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣା’ତି। ୟେ ଖୋ ତେ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଚାତୁମହାରାଜିକା ଦେୱା ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ଅସମନ୍ନାଗତା ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ଅସମନ୍ନାଗତା ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ଅସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ଅସମନ୍ନାଗତା ନ ତେସଂ ଦେୱାନଂ ଏୱଂ ଞାଣଂ ହୋତି – ‘ସୋତାପନ୍ନା ନାମ ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣା’ତି। ୟେ ଚ ଖୋ ତେ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଚାତୁମହାରାଜିକା ଦେୱା ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତା, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତା, ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତା ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତା, ତେସଂ ଏୱଂ ଞାଣଂ ହୋତି – ‘ସୋତାପନ୍ନା ନାମ ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣା’’’ତି।

‘‘ଚାତୁମହାରାଜିକାନଞ୍ଞେୱ ନୁ ଖୋ, ତିସ୍ସ, ଦେୱାନଂ ଏୱଂ ଞାଣଂ ହୋତି – ‘ସୋତାପନ୍ନା ନାମ ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣା’ତି ଉଦାହୁ ତାୱତିଂସାନମ୍ପି ଦେୱାନଂ…ପେ॰… ୟାମାନମ୍ପି ଦେୱାନଂ… ତୁସିତାନମ୍ପି ଦେୱାନଂ… ନିମ୍ମାନରତୀନମ୍ପି ଦେୱାନଂ… ପରନିମ୍ମିତୱସୱତ୍ତୀନମ୍ପି ଦେୱାନଂ ଏୱଂ ଞାଣଂ ହୋତି – ‘ସୋତାପନ୍ନା ନାମ ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣା’’’ତି? ‘‘ପରନିମ୍ମିତୱସୱତ୍ତୀନମ୍ପି ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ଦେୱାନଂ ଏୱଂ ଞାଣଂ ହୋତି – ‘ସୋତାପନ୍ନା ନାମ ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣା’’’ତି।

‘‘ସବ୍ବେସଞ୍ଞେୱ ନୁ ଖୋ, ତିସ୍ସ, ପରନିମ୍ମିତୱସୱତ୍ତୀନଂ ଦେୱାନଂ ଏୱଂ ଞାଣଂ ହୋତି – ‘ସୋତାପନ୍ନା ନାମ ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣା’’’ତି? ‘‘ନ ଖୋ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ସବ୍ବେସଂ ପରନିମ୍ମିତୱସୱତ୍ତୀନଂ ଦେୱାନଂ ଏୱଂ ଞାଣଂ ହୋତି – ‘ସୋତାପନ୍ନା ନାମ ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣା’ତି। ୟେ ଖୋ ତେ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ପରନିମ୍ମିତୱସୱତ୍ତୀ ଦେୱା ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ଅସମନ୍ନାଗତା, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ଅସମନ୍ନାଗତା, ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ଅସମନ୍ନାଗତା, ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ଅସମନ୍ନାଗତା, ନ ତେସଂ ଦେୱାନଂ ଏୱଂ ଞାଣଂ ହୋତି – ‘ସୋତାପନ୍ନା ନାମ ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣା’ତି। ୟେ ଚ ଖୋ ତେ, ମାରିସ ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ, ପରନିମ୍ମିତୱସୱତ୍ତୀ ଦେୱା ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତା, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତା, ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ ସମନ୍ନାଗତା, ଅରିୟକନ୍ତେହି ସୀଲେହି ସମନ୍ନାଗତା ତେସଂ ଏୱଂ ଞାଣଂ ହୋତି – ‘ସୋତାପନ୍ନା ନାମ ଅୱିନିପାତଧମ୍ମା ନିୟତା ସମ୍ବୋଧିପରାୟଣା’’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନୋ ତିସ୍ସସ୍ସ ବ୍ରହ୍ମୁନୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦିତ୍ୱା ଅନୁମୋଦିତ୍ୱା – ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ପୁରିସୋ ସମିଞ୍ଜିତଂ ୱା ବାହଂ ପସାରେୟ୍ୟ, ପସାରିତଂ ୱା ବାହଂ ସମିଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱଂ – ‘ବ୍ରହ୍ମଲୋକେ ଅନ୍ତରହିତୋ ଜେତୱନେ ପାତୁରହୋସୀ’’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ୱିଜ୍ଜାଭାଗିୟସୁତ୍ତଂ

୩୫ . ‘‘ଛୟିମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ୱିଜ୍ଜାଭାଗିୟା। କତମେ ଛ? ଅନିଚ୍ଚସଞ୍ଞା, ଅନିଚ୍ଚେ ଦୁକ୍ଖସଞ୍ଞା, ଦୁକ୍ଖେ ଅନତ୍ତସଞ୍ଞା, ପହାନସଞ୍ଞା, ୱିରାଗସଞ୍ଞା, ନିରୋଧସଞ୍ଞା – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଧମ୍ମା ୱିଜ୍ଜାଭାଗିୟା’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ୱିୱାଦମୂଲସୁତ୍ତଂ

୩୬ . [ଦୀ॰ ନି॰ ୩.୩୨୫; ମ॰ ନି॰ ୩.୪୪; ଚୂଳୱ॰ ୨୧୬] ‘‘ଛୟିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିୱାଦମୂଲାନି। କତମାନି ଛ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କୋଧନୋ ହୋତି ଉପନାହୀ। ୟୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କୋଧନୋ ହୋତି ଉପନାହୀ ସୋ ସତ୍ଥରିପି ଅଗାରୱୋ ୱିହରତି ଅପ୍ପତିସ୍ସୋ, ଧମ୍ମେପି ଅଗାରୱୋ ୱିହରତି ଅପ୍ପତିସ୍ସୋ, ସଙ୍ଘେପି ଅଗାରୱୋ ୱିହରତି ଅପ୍ପତିସ୍ସୋ, ସିକ୍ଖାୟପି ନ ପରିପୂରକାରୀ ହୋତି। ୟୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତ୍ଥରି ଅଗାରୱୋ ୱିହରତି ଅପ୍ପତିସ୍ସୋ, ଧମ୍ମେ ଅଗାରୱୋ ୱିହରତି ଅପ୍ପତିସ୍ସୋ, ସଙ୍ଘେ ଅଗାରୱୋ ୱିହରତି ଅପ୍ପତିସ୍ସୋ, ସିକ୍ଖାୟ ନ ପରିପୂରକାରୀ ସୋ ସଙ୍ଘେ ୱିୱାଦଂ ଜନେତି, ୟୋ ହୋତି ୱିୱାଦୋ ବହୁଜନାହିତାୟ ବହୁଜନାସୁଖାୟ ବହୁନୋ ଜନସ୍ସ ଅନତ୍ଥାୟ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ। ଏୱରୂପଂ ଚେ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିୱାଦମୂଲଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ସମନୁପସ୍ସେୟ୍ୟାଥ। ତତ୍ର ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତସ୍ସେୱ ପାପକସ୍ସ ୱିୱାଦମୂଲସ୍ସ ପହାନାୟ ୱାୟମେୟ୍ୟାଥ। ଏୱରୂପଂ ଚେ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିୱାଦମୂଲଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ନ ସମନୁପସ୍ସେୟ୍ୟାଥ, ତତ୍ର ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତସ୍ସେୱ ପାପକସ୍ସ ୱିୱାଦମୂଲସ୍ସ ଆୟତିଂ ଅନୱସ୍ସୱାୟ ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟାଥ। ଏୱମେତସ୍ସ ପାପକସ୍ସ ୱିୱାଦମୂଲସ୍ସ ପହାନଂ ହୋତି। ଏୱମେତସ୍ସ ପାପକସ୍ସ ୱିୱାଦମୂଲସ୍ସ ଆୟତିଂ ଅନୱସ୍ସୱୋ ହୋତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ମକ୍ଖୀ ହୋତି ପଳାସୀ…ପେ॰… ଇସ୍ସୁକୀ ହୋତି ମଚ୍ଛରୀ… ସଠୋ ହୋତି ମାୟାୱୀ… ପାପିଚ୍ଛୋ ହୋତି ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି… ସନ୍ଦିଟ୍ଠିପରାମାସୀ ହୋତି ଆଧାନଗ୍ଗାହୀ ଦୁପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୀ। ୟୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିପରାମାସୀ ହୋତି ଆଧାନଗ୍ଗାହୀ ଦୁପ୍ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗୀ, ସୋ ସତ୍ଥରିପି ଅଗାରୱୋ ୱିହରତି ଅପ୍ପତିସ୍ସୋ, ଧମ୍ମେପି ଅଗାରୱୋ ୱିହରତି ଅପ୍ପତିସ୍ସୋ, ସଙ୍ଘେପି ଅଗାରୱୋ ୱିହରତି ଅପ୍ପତିସ୍ସୋ, ସିକ୍ଖାୟପି ନ ପରିପୂରକାରୀ ହୋତି। ୟୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସତ୍ଥରି ଅଗାରୱୋ ୱିହରତି ଅପ୍ପତିସ୍ସୋ, ଧମ୍ମେ…ପେ॰… ସଙ୍ଘେ ଅଗାରୱୋ ୱିହରତି ଅପ୍ପତିସ୍ସୋ, ସିକ୍ଖାୟ ନ ପରିପୂରକାରୀ, ସୋ ସଙ୍ଘେ ୱିୱାଦଂ ଜନେତି, ୟୋ ହୋତି ୱିୱାଦୋ ବହୁଜନାହିତାୟ ବହୁଜନାସୁଖାୟ ବହୁନୋ ଜନସ୍ସ ଅନତ୍ଥାୟ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ। ଏୱରୂପଂ ଚେ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିୱାଦମୂଲଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ସମନୁପସ୍ସେୟ୍ୟାଥ। ତତ୍ର ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତସ୍ସେୱ ପାପକସ୍ସ ୱିୱାଦମୂଲସ୍ସ ପହାନାୟ ୱାୟମେୟ୍ୟାଥ। ଏୱରୂପଂ ଚେ ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱିୱାଦମୂଲଂ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱା ବହିଦ୍ଧା ୱା ନ ସମନୁପସ୍ସେୟ୍ୟାଥ। ତତ୍ର ତୁମ୍ହେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତସ୍ସେୱ ପାପକସ୍ସ ୱିୱାଦମୂଲସ୍ସ ଆୟତିଂ ଅନୱସ୍ସୱାୟ ପଟିପଜ୍ଜେୟ୍ୟାଥ। ଏୱମେତସ୍ସ ପାପକସ୍ସ ୱିୱାଦମୂଲସ୍ସ ପହାନଂ ହୋତି। ଏୱମେତସ୍ସ ପାପକସ୍ସ ୱିୱାଦମୂଲସ୍ସ ଆୟତିଂ ଅନୱସ୍ସୱୋ ହୋତି। ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ୱିୱାଦମୂଲାନୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଛଳଙ୍ଗଦାନସୁତ୍ତଂ

୩୭ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ୱେଳୁକଣ୍ଡକୀ [ୱେଳୁକଣ୍ଡକିୟା (ଅ॰ ନି॰ ୭.୫୩; ୨.୧୩୪; ସଂ॰ ନି॰ ୨.୧୭୩)] ନନ୍ଦମାତା ଉପାସିକା ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନପ୍ପମୁଖେ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେ ଛଳଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତଂ ଦକ୍ଖିଣଂ ପତିଟ୍ଠାପେତି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଭଗୱା ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ୱେଳୁକଣ୍ଡକିଂ ନନ୍ଦମାତରଂ ଉପାସିକଂ ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନପ୍ପମୁଖେ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେ ଛଳଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତଂ ଦକ୍ଖିଣଂ ପତିଟ୍ଠାପେନ୍ତିଂ। ଦିସ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଏସା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଳୁକଣ୍ଡକୀ ନନ୍ଦମାତା ଉପାସିକା ସାରିପୁତ୍ତମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନପ୍ପମୁଖେ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେ ଛଳଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତଂ ଦକ୍ଖିଣଂ ପତିଟ୍ଠାପେତି’’।

‘‘କଥଞ୍ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛଳଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତା ଦକ୍ଖିଣା ହୋତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଦାୟକସ୍ସ ତୀଣଙ୍ଗାନି ହୋନ୍ତି, ପଟିଗ୍ଗାହକାନଂ ତୀଣଙ୍ଗାନି। କତମାନି ଦାୟକସ୍ସ ତୀଣଙ୍ଗାନି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦାୟକୋ ପୁବ୍ବେୱ ଦାନା ସୁମନୋ ହୋତି, ଦଦଂ ଚିତ୍ତଂ ପସାଦେତି, ଦତ୍ୱା ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି। ଇମାନି ଦାୟକସ୍ସ ତୀଣଙ୍ଗାନି।

‘‘କତମାନି ପଟିଗ୍ଗାହକାନଂ ତୀଣଙ୍ଗାନି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପଟିଗ୍ଗାହକା ୱୀତରାଗା ୱା ହୋନ୍ତି ରାଗୱିନୟାୟ ୱା ପଟିପନ୍ନା, ୱୀତଦୋସା ୱା ହୋନ୍ତି ଦୋସୱିନୟାୟ ୱା ପଟିପନ୍ନା, ୱୀତମୋହା ୱା ହୋନ୍ତି ମୋହୱିନୟାୟ ୱା ପଟିପନ୍ନା। ଇମାନି ପଟିଗ୍ଗାହକାନଂ ତୀଣଙ୍ଗାନି। ଇତି ଦାୟକସ୍ସ ତୀଣଙ୍ଗାନି, ପଟିଗ୍ଗାହକାନଂ ତୀଣଙ୍ଗାନି। ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛଳଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତା ଦକ୍ଖିଣା ହୋତି।

‘‘ଏୱଂ ଛଳଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତାୟ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦକ୍ଖିଣାୟ ନ ସୁକରଂ ପୁଞ୍ଞସ୍ସ ପମାଣଂ ଗହେତୁଂ – ‘ଏତ୍ତକୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦୋ କୁସଲାଭିସନ୍ଦୋ ସୁଖସ୍ସାହାରୋ ସୋୱଗ୍ଗିକୋ ସୁଖୱିପାକୋ ସଗ୍ଗସଂୱତ୍ତନିକୋ ଇଟ୍ଠାୟ କନ୍ତାୟ ମନାପାୟ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ସଂୱତ୍ତତୀ’ତି। ଅଥ ଖୋ ଅସଙ୍ଖ୍ୟେୟ୍ୟୋ [ଅସଙ୍ଖେୟ୍ୟୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଅପ୍ପମେୟ୍ୟୋ ମହାପୁଞ୍ଞକ୍ଖନ୍ଧୋତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ମହାସମୁଦ୍ଦେ ନ ସୁକରଂ ଉଦକସ୍ସ ପମାଣଂ ଗହେତୁଂ – ‘ଏତ୍ତକାନି ଉଦକାଳ୍ହକାନୀତି ୱା ଏତ୍ତକାନି ଉଦକାଳ୍ହକସତାନୀତି ୱା ଏତ୍ତକାନି ଉଦକାଳ୍ହକସହସ୍ସାନୀତି ୱା ଏତ୍ତକାନି ଉଦକାଳ୍ହକସତସହସ୍ସାନୀ’ତି ୱା। ଅଥ ଖୋ ଅସଙ୍ଖ୍ୟେୟ୍ୟୋ ଅପ୍ପମେୟ୍ୟୋ ମହାଉଦକକ୍ଖନ୍ଧୋତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତି। ଏୱମେୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏୱଂ ଛଳଙ୍ଗସମନ୍ନାଗତାୟ ଦକ୍ଖିଣାୟ ନ ସୁକରଂ ପୁଞ୍ଞସ୍ସ ପମାଣଂ ଗହେତୁଂ – ‘ଏତ୍ତକୋ ପୁଞ୍ଞାଭିସନ୍ଦୋ କୁସଲାଭିସନ୍ଦୋ ସୁଖସ୍ସାହାରୋ ସୋୱଗ୍ଗିକୋ ସୁଖୱିପାକୋ ସଗ୍ଗସଂୱତ୍ତନିକୋ ଇଟ୍ଠାୟ କନ୍ତାୟ ମନାପାୟ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ସଂୱତ୍ତତୀ’ତି। ଅଥ ଖୋ ଅସଙ୍ଖ୍ୟେୟ୍ୟୋ ଅପ୍ପମେୟ୍ୟୋ ମହାପୁଞ୍ଞକ୍ଖନ୍ଧୋତ୍ୱେୱ ସଙ୍ଖଂ ଗଚ୍ଛତୀ’’ତି।

[ପେ॰ ୱ॰ ୩୦୫ ପେତୱତ୍ଥୁମ୍ହିପି] ‘‘ପୁବ୍ବେୱ ଦାନା ସୁମନୋ, ଦଦଂ ଚିତ୍ତଂ ପସାଦୟେ।

ଦତ୍ୱା ଅତ୍ତମନୋ ହୋତି, ଏସା ୟଞ୍ଞସ୍ସ [ପୁଞ୍ଞସ୍ସ (କ॰)] ସମ୍ପଦା॥

‘‘ୱୀତରାଗା [ୱୀତରାଗୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰) ଏୱଂ ଅନନ୍ତରପଦତ୍ତୟେପି] ୱୀତଦୋସା, ୱୀତମୋହା ଅନାସୱା।

ଖେତ୍ତଂ ୟଞ୍ଞସ୍ସ ସମ୍ପନ୍ନଂ, ସଞ୍ଞତା ବ୍ରହ୍ମଚାରୟୋ [ବ୍ରହ୍ମଚାରିନୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ॥

‘‘ସୟଂ ଆଚମୟିତ୍ୱାନ, ଦତ୍ୱା ସକେହି ପାଣିଭି।

ଅତ୍ତନୋ ପରତୋ ଚେସୋ, ୟଞ୍ଞୋ ହୋତି ମହପ୍ଫଲୋ॥

[ଅ॰ ନି॰ ୪.୪୦] ‘‘ଏୱଂ ୟଜିତ୍ୱା ମେଧାୱୀ, ସଦ୍ଧୋ ମୁତ୍ତେନ ଚେତସା।

ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜଂ ସୁଖଂ ଲୋକଂ, ପଣ୍ଡିତୋ ଉପପଜ୍ଜତୀ’’ତି॥ ସତ୍ତମଂ।

୮. ଅତ୍ତକାରୀସୁତ୍ତଂ

୩୮ . ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅହଞ୍ହି, ଭୋ ଗୋତମ, ଏୱଂୱାଦୀ ଏୱଂଦିଟ୍ଠି – ‘ନତ୍ଥି ଅତ୍ତକାରୋ, ନତ୍ଥି ପରକାରୋ’’’ତି। ‘‘ମାହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏୱଂୱାଦିଂ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିଂ ଅଦ୍ଦସଂ ୱା ଅସ୍ସୋସିଂ ୱା। କଥଞ୍ହି ନାମ ସୟଂ ଅଭିକ୍କମନ୍ତୋ, ସୟଂ ପଟିକ୍କମନ୍ତୋ ଏୱଂ ୱକ୍ଖତି – ‘ନତ୍ଥି ଅତ୍ତକାରୋ, ନତ୍ଥି ପରକାରୋ’’’ତି!

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଅତ୍ଥି ଆରବ୍ଭଧାତୂ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭୋ’’। ‘‘ଆରବ୍ଭଧାତୁୟା ସତି ଆରବ୍ଭୱନ୍ତୋ ସତ୍ତା ପଞ୍ଞାୟନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭୋ’’। ‘‘ୟଂ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଆରବ୍ଭଧାତୁୟା ସତି ଆରବ୍ଭୱନ୍ତୋ ସତ୍ତା ପଞ୍ଞାୟନ୍ତି, ଅୟଂ ସତ୍ତାନଂ ଅତ୍ତକାରୋ ଅୟଂ ପରକାରୋ’’।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଅତ୍ଥି ନିକ୍କମଧାତୁ…ପେ॰… ଅତ୍ଥି ପରକ୍କମଧାତୁ… ଅତ୍ଥି ଥାମଧାତୁ… ଅତ୍ଥି ଠିତିଧାତୁ… ଅତ୍ଥି ଉପକ୍କମଧାତୂ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭୋ’’। ‘‘ଉପକ୍କମଧାତୁୟା ସତି ଉପକ୍କମୱନ୍ତୋ ସତ୍ତା ପଞ୍ଞାୟନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭୋ’’। ‘‘ୟଂ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଉପକ୍କମଧାତୁୟା ସତି ଉପକ୍କମୱନ୍ତୋ ସତ୍ତା ପଞ୍ଞାୟନ୍ତି, ଅୟଂ ସତ୍ତାନଂ ଅତ୍ତକାରୋ ଅୟଂ ପରକାରୋ’’।

‘‘ମାହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ [ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି ବ୍ରାହ୍ମଣ ମାହଂ (କ॰)] , ଏୱଂୱାଦିଂ ଏୱଂଦିଟ୍ଠିଂ ଅଦ୍ଦସଂ ୱା ଅସ୍ସୋସିଂ ୱା। କଥଞ୍ହି ନାମ ସୟଂ ଅଭିକ୍କମନ୍ତୋ ସୟଂ ପଟିକ୍କମନ୍ତୋ ଏୱଂ ୱକ୍ଖତି – ‘ନତ୍ଥି ଅତ୍ତକାରୋ ନତ୍ଥି ପରକାରୋ’’’ତି।

‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି! ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ନିଦାନସୁତ୍ତଂ

୩୯ . ‘‘ତୀଣିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ନିଦାନାନି କମ୍ମାନଂ ସମୁଦୟାୟ। କତମାନି ତୀଣି? ଲୋଭୋ ନିଦାନଂ କମ୍ମାନଂ ସମୁଦୟାୟ, ଦୋସୋ ନିଦାନଂ କମ୍ମାନଂ ସମୁଦୟାୟ, ମୋହୋ ନିଦାନଂ କମ୍ମାନଂ ସମୁଦୟାୟ। ନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲୋଭା ଅଲୋଭୋ ସମୁଦେତି; ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲୋଭା ଲୋଭୋୱ ସମୁଦେତି। ନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୋସା ଅଦୋସୋ ସମୁଦେତି; ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୋସା ଦୋସୋୱ ସମୁଦେତି। ନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୋହା ଅମୋହୋ ସମୁଦେତି; ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମୋହା ମୋହୋୱ ସମୁଦେତି। ନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲୋଭଜେନ କମ୍ମେନ ଦୋସଜେନ କମ୍ମେନ ମୋହଜେନ କମ୍ମେନ ଦେୱା ପଞ୍ଞାୟନ୍ତି, ମନୁସ୍ସା ପଞ୍ଞାୟନ୍ତି, ୟା ୱା ପନଞ୍ଞାପି କାଚି ସୁଗତିୟୋ। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଲୋଭଜେନ କମ୍ମେନ ଦୋସଜେନ କମ୍ମେନ ମୋହଜେନ କମ୍ମେନ ନିରୟୋ ପଞ୍ଞାୟତି ତିରଚ୍ଛାନୟୋନି ପଞ୍ଞାୟତି ପେତ୍ତିୱିସୟୋ ପଞ୍ଞାୟତି, ୟା ୱା ପନଞ୍ଞାପି କାଚି ଦୁଗ୍ଗତିୟୋ। ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୀଣି ନିଦାନାନି କମ୍ମାନଂ ସମୁଦୟାୟ।

‘‘ତୀଣିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିଦାନାନି କମ୍ମାନଂ ସମୁଦୟାୟ। କତମାନି ତୀଣି? ଅଲୋଭୋ ନିଦାନଂ କମ୍ମାନଂ ସମୁଦୟାୟ, ଅଦୋସୋ ନିଦାନଂ କମ୍ମାନଂ ସମୁଦୟାୟ, ଅମୋହୋ ନିଦାନଂ କମ୍ମାନଂ ସମୁଦୟାୟ। ନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଲୋଭା ଲୋଭୋ ସମୁଦେତି; ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଲୋଭା ଅଲୋଭୋୱ ସମୁଦେତି। ନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଦୋସା ଦୋସୋ ସମୁଦେତି; ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଦୋସା ଅଦୋସୋୱ ସମୁଦେତି। ନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅମୋହା ମୋହୋ ସମୁଦେତି; ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅମୋହା ଅମୋହୋୱ ସମୁଦେତି। ନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଲୋଭଜେନ କମ୍ମେନ ଅଦୋସଜେନ କମ୍ମେନ ଅମୋହଜେନ କମ୍ମେନ ନିରୟୋ ପଞ୍ଞାୟତି ତିରଚ୍ଛାନୟୋନି ପଞ୍ଞାୟତି ପେତ୍ତିୱିସୟୋ ପଞ୍ଞାୟତି, ୟା ୱା ପନଞ୍ଞାପି କାଚି ଦୁଗ୍ଗତିୟୋ। ଅଥ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଲୋଭଜେନ କମ୍ମେନ ଅଦୋସଜେନ କମ୍ମେନ ଅମୋହଜେନ କମ୍ମେନ ଦେୱା ପଞ୍ଞାୟନ୍ତି, ମନୁସ୍ସା ପଞ୍ଞାୟନ୍ତି, ୟା ୱା ପନଞ୍ଞାପି କାଚି ସୁଗତିୟୋ। ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୀଣି ନିଦାନାନି କମ୍ମାନଂ ସମୁଦୟାୟା’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. କିମିଲସୁତ୍ତଂ

୪୦ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା କିମିଲାୟଂ ୱିହରତି ନିଚୁଲୱନେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା କିମିଲୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି । ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା କିମିଲୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କୋ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ତଥାଗତେ ପରିନିବ୍ବୁତେ ସଦ୍ଧମ୍ମୋ ନ ଚିରଟ୍ଠିତିକୋ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଇଧ, କିମିଲ, ତଥାଗତେ ପରିନିବ୍ବୁତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଉପାସକା ଉପାସିକାୟୋ ସତ୍ଥରି ଅଗାରୱା ୱିହରନ୍ତି ଅପ୍ପତିସ୍ସା, ଧମ୍ମେ ଅଗାରୱା ୱିହରନ୍ତି ଅପ୍ପତିସ୍ସା, ସଙ୍ଘେ ଅଗାରୱା ୱିହରନ୍ତି ଅପ୍ପତିସ୍ସା, ସିକ୍ଖାୟ ଅଗାରୱା ୱିହରନ୍ତି ଅପ୍ପତିସ୍ସା, ଅପ୍ପମାଦେ ଅଗାରୱା ୱିହରନ୍ତି ଅପ୍ପତିସ୍ସା, ପଟିସନ୍ଥାରେ [ପଟିସନ୍ଧାରେ (କ॰) ଅ॰ ନି॰ ୫.୨୦୧; ୭.୫୯] ଅଗାରୱା ୱିହରନ୍ତି ଅପ୍ପତିସ୍ସା। ଅୟଂ ଖୋ, କିମିଲ, ହେତୁ ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ତଥାଗତେ ପରିନିବ୍ବୁତେ ସଦ୍ଧମ୍ମୋ ନ ଚିରଟ୍ଠିତିକୋ ହୋତି’’।

‘‘କୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ତଥାଗତେ ପରିନିବ୍ବୁତେ ସଦ୍ଧମ୍ମୋ ଚିରଟ୍ଠିତିକୋ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଇଧ, କିମିଲ, ତଥାଗତେ ପରିନିବ୍ବୁତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭିକ୍ଖୁନିୟୋ ଉପାସକା ଉପାସିକାୟୋ ସତ୍ଥରି ସଗାରୱା ୱିହରନ୍ତି ସପ୍ପତିସ୍ସା, ଧମ୍ମେ ସଗାରୱା ୱିହରନ୍ତି ସପ୍ପତିସ୍ସା, ସଙ୍ଘେ ସଗାରୱା ୱିହରନ୍ତି ସପ୍ପତିସ୍ସା, ସିକ୍ଖାୟ ସଗାରୱା ୱିହରନ୍ତି ସପ୍ପତିସ୍ସା, ଅପ୍ପମାଦେ ସଗାରୱା ୱିହରନ୍ତି ସପ୍ପତିସ୍ସା, ପଟିସନ୍ଥାରେ ସଗାରୱା ୱିହରନ୍ତି ସପ୍ପତିସ୍ସା। ଅୟଂ ଖୋ, କିମିଲ, ହେତୁ ଅୟଂ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ତଥାଗତେ ପରିନିବ୍ବୁତେ ସଦ୍ଧମ୍ମୋ ଚିରଟ୍ଠିତିକୋ ହୋତୀ’’ତି। ଦସମଂ।

୧୧. ଦାରୁକ୍ଖନ୍ଧସୁତ୍ତଂ

୪୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ରାଜଗହେ ୱିହରତି ଗିଜ୍ଝକୂଟେ ପବ୍ବତେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ସମ୍ବହୁଲେହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧିଂ ଗିଜ୍ଝକୂଟା ପବ୍ବତା ଓରୋହନ୍ତୋ ଅଦ୍ଦସ ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ପଦେସେ ମହନ୍ତଂ ଦାରୁକ୍ଖନ୍ଧଂ। ଦିସ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ପସ୍ସଥ ନୋ, ଆୱୁସୋ, ତୁମ୍ହେ ଅମୁଂ ମହନ୍ତଂ ଦାରୁକ୍ଖନ୍ଧ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି।

‘‘ଆକଙ୍ଖମାନୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଇଦ୍ଧିମା ଚେତୋୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ଅମୁଂ ଦାରୁକ୍ଖନ୍ଧଂ ପଥୱୀତ୍ୱେୱ ଅଧିମୁଚ୍ଚେୟ୍ୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅତ୍ଥି, ଆୱୁସୋ , ଅମୁମ୍ହି ଦାରୁକ୍ଖନ୍ଧେ ପଥୱୀଧାତୁ, ୟଂ ନିସ୍ସାୟ ଭିକ୍ଖୁ ଇଦ୍ଧିମା ଚେତୋୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ଅମୁଂ ଦାରୁକ୍ଖନ୍ଧଂ ପଥୱୀତ୍ୱେୱ ଅଧିମୁଚ୍ଚେୟ୍ୟ। ଆକଙ୍ଖମାନୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଇଦ୍ଧିମା ଚେତୋୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ଅମୁଂ ଦାରୁକ୍ଖନ୍ଧଂ ଆପୋତ୍ୱେୱ ଅଧିମୁଚ୍ଚେୟ୍ୟ …ପେ॰… ତେଜୋତ୍ୱେୱ ଅଧିମୁଚ୍ଚେୟ୍ୟ… ୱାୟୋତ୍ୱେୱ ଅଧିମୁଚ୍ଚେୟ୍ୟ… ସୁଭନ୍ତ୍ୱେୱ ଅଧିମୁଚ୍ଚେୟ୍ୟ… ଅସୁଭନ୍ତ୍ୱେୱ ଅଧିମୁଚ୍ଚେୟ୍ୟ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅତ୍ଥି, ଆୱୁସୋ, ଅମୁମ୍ହି ଦାରୁକ୍ଖନ୍ଧେ ଅସୁଭଧାତୁ, ୟଂ ନିସ୍ସାୟ ଭିକ୍ଖୁ ଇଦ୍ଧିମା ଚେତୋୱସିପ୍ପତ୍ତୋ ଅମୁଂ ଦାରୁକ୍ଖନ୍ଧଂ ଅସୁଭନ୍ତ୍ୱେୱ ଅଧିମୁଚ୍ଚେୟ୍ୟା’’ତି। ଏକାଦସମଂ।

୧୨. ନାଗିତସୁତ୍ତଂ

୪୨ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା କୋସଲେସୁ ଚାରିକଂ ଚରମାନୋ ମହତା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନ ସଦ୍ଧିଂ ୟେନ ଇଚ୍ଛାନଙ୍ଗଲଂ ନାମ କୋସଲାନଂ ବ୍ରାହ୍ମଣଗାମୋ ତଦୱସରି। ତତ୍ର ସୁଦଂ ଭଗୱା ଇଚ୍ଛାନଙ୍ଗଲେ ୱିହରତି ଇଚ୍ଛାନଙ୍ଗଲୱନସଣ୍ଡେ। ଅସ୍ସୋସୁଂ ଖୋ ଇଚ୍ଛାନଙ୍ଗଲକା ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା – ‘‘ସମଣୋ ଖଲୁ, ଭୋ, ଗୋତମୋ ସକ୍ୟପୁତ୍ତୋ ସକ୍ୟକୁଲା ପବ୍ବଜିତୋ ଇଚ୍ଛାନଙ୍ଗଲଂ ଅନୁପ୍ପତ୍ତୋ ଇଚ୍ଛାନଙ୍ଗଲେ ୱିହରତି ଇଚ୍ଛାନଙ୍ଗଲୱନସଣ୍ଡେ। ତଂ ଖୋ ପନ ଭୱନ୍ତଂ ଗୋତମଂ ଏୱଂ କଲ୍ୟାଣୋ କିତ୍ତିସଦ୍ଦୋ ଅବ୍ଭୁଗ୍ଗତୋ – ‘ଇତିପି ସୋ ଭଗୱା ଅରହଂ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧୋ ୱିଜ୍ଜାଚରଣସମ୍ପନ୍ନୋ…ପେ॰… ବୁଦ୍ଧୋ ଭଗୱା’ତି। ସୋ ଇମଂ ଲୋକଂ ସଦେୱକଂ…ପେ॰… ଅରହତଂ ଦସ୍ସନଂ ହୋତୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଇଚ୍ଛାନଙ୍ଗଲକା ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ତସ୍ସା ରତ୍ତିୟା ଅଚ୍ଚୟେନ ପହୂତଂ ଖାଦନୀୟଂ ଭୋଜନୀୟଂ ଆଦାୟ ୟେନ ଇଚ୍ଛାନଙ୍ଗଲୱନସଣ୍ଡୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ବହିଦ୍ୱାରକୋଟ୍ଠକେ ଅଟ୍ଠଂସୁ ଉଚ୍ଚାସଦ୍ଦା ମହାସଦ୍ଦା।

ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ନାଗିତୋ ଭଗୱତୋ ଉପଟ୍ଠାକୋ ହୋତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ନାଗିତଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘କେ ପନ ତେ, ନାଗିତ, ଉଚ୍ଚାସଦ୍ଦା ମହାସଦ୍ଦା କେୱଟ୍ଟା ମଞ୍ଞେ ମଚ୍ଛୱିଲୋପେ’’ତି? ‘‘ଏତେ, ଭନ୍ତେ, ଇଚ୍ଛାନଙ୍ଗଲକା ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ପହୂତଂ ଖାଦନୀୟଂ ଭୋଜନୀୟଂ ଆଦାୟ ବହିଦ୍ୱାରକୋଟ୍ଠକେ ଠିତା ଭଗୱନ୍ତଂୟେୱ ଉଦ୍ଦିସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଞ୍ଚା’’ତି। ‘‘ମାହଂ, ନାଗିତ, ୟସେନ ସମାଗମଂ, ମା ଚ ମୟା ୟସୋ। ୟୋ ଖୋ, ନାଗିତ, ନୟିମସ୍ସ ନେକ୍ଖମ୍ମସୁଖସ୍ସ ପୱିୱେକସୁଖସ୍ସ ଉପସମସୁଖସ୍ସ ସମ୍ବୋଧସୁଖସ୍ସ ନିକାମଲାଭୀ ଅସ୍ସ ଅକିଚ୍ଛଲାଭୀ ଅକସିରଲାଭୀ, ୟସ୍ସାହଂ ନେକ୍ଖମ୍ମସୁଖସ୍ସ ପୱିୱେକସୁଖସ୍ସ ଉପସମସୁଖସ୍ସ ସମ୍ବୋଧସୁଖସ୍ସ ନିକାମଲାଭୀ ଅକିଚ୍ଛଲାଭୀ ଅକସିରଲାଭୀ, ସୋ ତଂ ମୀଳ୍ହସୁଖଂ ମିଦ୍ଧସୁଖଂ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକସୁଖଂ ସାଦିୟେୟ୍ୟା’’ତି।

‘‘ଅଧିୱାସେତୁ ଦାନି, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା; ଅଧିୱାସେତୁ, ସୁଗତୋ; ଅଧିୱାସନକାଲୋ ଦାନି, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ। ୟେନ ୟେନେୱ ଦାନି, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଗମିସ୍ସତି, ତନ୍ନିନ୍ନାୱ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ନେଗମା ଚେୱ ଜାନପଦା ଚ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭନ୍ତେ, ଥୁଲ୍ଲଫୁସିତକେ ଦେୱେ ୱସ୍ସନ୍ତେ ୟଥାନିନ୍ନଂ ଉଦକାନି ପୱତ୍ତନ୍ତି; ଏୱମେୱଂ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ୟେନ ୟେନେୱ ଦାନି ଭଗୱା ଗମିସ୍ସତି, ତନ୍ନିନ୍ନାୱ ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ବ୍ରାହ୍ମଣଗହପତିକା ନେଗମା ଚେୱ ଜାନପଦା ଚ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତଥା ହି, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତୋ ସୀଲପଞ୍ଞାଣ’’ନ୍ତି।

‘‘ମାହଂ, ନାଗିତ, ୟସେନ ସମାଗମଂ, ମା ଚ ମୟା ୟସୋ। ୟୋ ଖୋ, ନାଗିତ, ନୟିମସ୍ସ ନେକ୍ଖମ୍ମସୁଖସ୍ସ ପୱିୱେକସୁଖସ୍ସ ଉପସମସୁଖସ୍ସ ସମ୍ବୋଧସୁଖସ୍ସ ନିକାମଲାଭୀ ଅସ୍ସ ଅକିଚ୍ଛଲାଭୀ ଅକସିରଲାଭୀ, ୟସ୍ସାହଂ ନେକ୍ଖମ୍ମସୁଖସ୍ସ ପୱିୱେକସୁଖସ୍ସ ଉପସମସୁଖସ୍ସ ସମ୍ବୋଧସୁଖସ୍ସ ନିକାମଲାଭୀ ଅକିଚ୍ଛଲାଭୀ ଅକସିରଲାଭୀ, ସୋ ତଂ ମୀଳ୍ହସୁଖଂ ମିଦ୍ଧସୁଖଂ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକସୁଖଂ ସାଦିୟେୟ୍ୟ।

‘‘ଇଧାହଂ, ନାଗିତ, ଭିକ୍ଖୁଂ ପସ୍ସାମି ଗାମନ୍ତୱିହାରିଂ ସମାହିତଂ ନିସିନ୍ନଂ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ନାଗିତ, ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଇଦାନିମଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ [ଆରାମିକୋ ୱା ଘଟ୍ଟେସ୍ସତି ସମଣୁଦ୍ଦେସୋ ୱା, ତଂ ତମ୍ହା (କ॰ ସୀ॰ ପୀ॰) ଆରାମିକୋ ୱା ଘଟ୍ଟେସ୍ସତି ସମଣୁଦ୍ଦେସୋ ୱା, ସୋ ତଂ ତମ୍ହା (କ॰ ସୀ॰) ଅ॰ ନି॰ ୮.୮୬ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] ଆରାମିକୋ ୱା ଉପଟ୍ଠହିସ୍ସତି ସମଣୁଦ୍ଦେସୋ ୱା ତଂ ତମ୍ହା [ଆରାମିକୋ ୱା ଘଟ୍ଟେସ୍ସତି ସମଣୁଦ୍ଦେସୋ ୱା, ତଂ ତମ୍ହା (କ॰ ସୀ॰ ପୀ॰) ଆରାମିକୋ ୱା ଘଟ୍ଟେସ୍ସତି ସମଣୁଦ୍ଦେସୋ ୱା, ସୋ ତଂ ତମ୍ହା (କ॰ ସୀ॰) ଅ॰ ନି॰ ୮.୮୬ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] ସମାଧିମ୍ହା ଚାୱେସ୍ସତୀ’ତି। ତେନାହଂ, ନାଗିତ, ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ନ ଅତ୍ତମନୋ ହୋମି ଗାମନ୍ତୱିହାରେନ। ଇଧ ପନାହଂ, ନାଗିତ, ଭିକ୍ଖୁଂ ପସ୍ସାମି ଆରଞ୍ଞିକଂ ଅରଞ୍ଞେ ପଚଲାୟମାନଂ ନିସିନ୍ନଂ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ନାଗିତ, ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଇଦାନି ଅୟମାୟସ୍ମା ଇମଂ ନିଦ୍ଦାକିଲମଥଂ ପଟିୱିନୋଦେତ୍ୱା ଅରଞ୍ଞସଞ୍ଞଂୟେୱ ମନସି କରିସ୍ସତି ଏକତ୍ତ’ନ୍ତି। ତେନାହଂ, ନାଗିତ, ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅତ୍ତମନୋ ହୋମି ଅରଞ୍ଞୱିହାରେନ।

‘‘ଇଧ ପନାହଂ, ନାଗିତ, ଭିକ୍ଖୁଂ ପସ୍ସାମି ଆରଞ୍ଞିକଂ ଅରଞ୍ଞେ ଅସମାହିତଂ ନିସିନ୍ନଂ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ନାଗିତ, ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଇଦାନି ଅୟମାୟସ୍ମା ଅସମାହିତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ସମାଦହିସ୍ସତି, ସମାହିତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ଅନୁରକ୍ଖିସ୍ସତୀ’ତି। ତେନାହଂ, ନାଗିତ, ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅତ୍ତମନୋ ହୋମି ଅରଞ୍ଞୱିହାରେନ।

‘‘ଇଧ ପନାହଂ, ନାଗିତ, ଭିକ୍ଖୁଂ ପସ୍ସାମି ଆରଞ୍ଞିକଂ ଅରଞ୍ଞେ ସମାହିତଂ ନିସିନ୍ନଂ। ତସ୍ସ ମୟ୍ହଂ, ନାଗିତ, ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଇଦାନି ଅୟମାୟସ୍ମା ଅୱିମୁତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ୱିମୋଚେସ୍ସତି, ୱିମୁତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ଅନୁରକ୍ଖିସ୍ସତୀ’ତି। ତେନାହଂ, ନାଗିତ, ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅତ୍ତମନୋ ହୋମି ଅରଞ୍ଞୱିହାରେନ।

‘‘ଇଧ ପନାହଂ, ନାଗିତ, ଭିକ୍ଖୁଂ ପସ୍ସାମି ଗାମନ୍ତୱିହାରିଂ ଲାଭିଂ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନଂ। ସୋ ତଂ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକଂ ନିକାମୟମାନୋ ରିଞ୍ଚତି ପଟିସଲ୍ଲାନଂ ରିଞ୍ଚତି ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି; ଗାମନିଗମରାଜଧାନିଂ ଓସରିତ୍ୱା ୱାସଂ କପ୍ପେତି। ତେନାହଂ, ନାଗିତ, ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ନ ଅତ୍ତମନୋ ହୋମି ଗାମନ୍ତୱିହାରେନ।

‘‘ଇଧ ପନାହଂ, ନାଗିତ, ଭିକ୍ଖୁଂ ପସ୍ସାମି ଆରଞ୍ଞିକଂ ଲାଭିଂ ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରାନଂ। ସୋ ତଂ ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକଂ ପଟିପଣାମେତ୍ୱା ନ ରିଞ୍ଚତି ପଟିସଲ୍ଲାନଂ ନ ରିଞ୍ଚତି ଅରଞ୍ଞୱନପତ୍ଥାନି ପନ୍ତାନି ସେନାସନାନି। ତେନାହଂ, ନାଗିତ, ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅତ୍ତମନୋ ହୋମି ଅରଞ୍ଞୱିହାରେନ। ୟସ୍ମାହଂ, ନାଗିତ, ସମୟେ ଅଦ୍ଧାନମଗ୍ଗପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ନ କଞ୍ଚି [ନ କିଞ୍ଚି (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰)] ପସ୍ସାମି ପୁରତୋ ୱା ପଚ୍ଛତୋ ୱା, ଫାସୁ ମେ, ନାଗିତ, ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ହୋତି ଅନ୍ତମସୋ ଉଚ୍ଚାରପସ୍ସାୱକମ୍ମାୟା’’ତି। ଦ୍ୱାଦସମଂ।

ଦେୱତାୱଗ୍ଗୋ [ସେକ୍ଖପରିହାନିୟୱଗ୍ଗୋ (ସ୍ୟା॰)] ଚତୁତ୍ଥୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ସେଖା ଦ୍ୱେ ଅପରିହାନି, ମୋଗ୍ଗଲ୍ଲାନ ୱିଜ୍ଜାଭାଗିୟା।

ୱିୱାଦଦାନତ୍ତକାରୀ ନିଦାନଂ, କିମିଲଦାରୁକ୍ଖନ୍ଧେନ ନାଗିତୋତି॥

୫. ଧମ୍ମିକୱଗ୍ଗୋ

୧. ନାଗସୁତ୍ତଂ

୪୩ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ପିଣ୍ଡାୟ ପାୱିସି। ସାୱତ୍ଥିୟଂ ପିଣ୍ଡାୟ ଚରିତ୍ୱା ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଆୟାମାନନ୍ଦ , ୟେନ ପୁବ୍ବାରାମୋ ମିଗାରମାତୁପାସାଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମିସ୍ସାମ ଦିୱାୱିହାରାୟା’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମତା ଆନନ୍ଦେନ ସଦ୍ଧିଂ ୟେନ ପୁବ୍ବାରାମୋ ମିଗାରମାତୁପାସାଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଆୟାମାନନ୍ଦ, ୟେନ ପୁବ୍ବକୋଟ୍ଠକୋ ତେନୁପସଙ୍କମିସ୍ସାମ ଗତ୍ତାନି ପରିସିଞ୍ଚିତୁ’’ନ୍ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମତା ଆନନ୍ଦେନ ସଦ୍ଧିଂ ୟେନ ପୁବ୍ବକୋଟ୍ଠକୋ ତେନୁପସଙ୍କମି ଗତ୍ତାନି ପରିସିଞ୍ଚିତୁଂ। ପୁବ୍ବକୋଟ୍ଠକେ ଗତ୍ତାନି ପରିସିଞ୍ଚିତ୍ୱା ପଚ୍ଚୁତ୍ତରିତ୍ୱା ଏକଚୀୱରୋ ଅଟ୍ଠାସି ଗତ୍ତାନି ପୁବ୍ବାପୟମାନୋ।

ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ରଞ୍ଞୋ ପସେନଦିସ୍ସ କୋସଲସ୍ସ ସେତୋ ନାମ ନାଗୋ ମହାତୂରିୟ [ମହାତୁରିୟ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ତାଳିତୱାଦିତେନ ପୁବ୍ବକୋଟ୍ଠକା ପଚ୍ଚୁତ୍ତରତି। ଅପିସ୍ସୁ ତଂ ଜନୋ ଦିସ୍ୱା ଏୱମାହ – ‘‘ଅଭିରୂପୋ ୱତ, ଭୋ, ରଞ୍ଞୋ ନାଗୋ; ଦସ୍ସନୀୟୋ ୱତ, ଭୋ, ରଞ୍ଞୋ ନାଗୋ; ପାସାଦିକୋ ୱତ, ଭୋ, ରଞ୍ଞୋ ନାଗୋ; କାୟୁପପନ୍ନୋ ୱତ, ଭୋ, ରଞ୍ଞୋ ନାଗୋ’’ତି! ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଆୟସ୍ମା ଉଦାୟୀ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ହତ୍ଥିମେୱ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ମହନ୍ତଂ ବ୍ରହନ୍ତଂ [ମହନ୍ତଂ ବ୍ରୁହନ୍ତଂ (ସୀ॰), ମହତ୍ତଂ ବ୍ରହ୍ମତ୍ତଂ (କ॰)] କାୟୁପପନ୍ନଂ ଜନୋ ଦିସ୍ୱା ଏୱମାହ – ‘ନାଗୋ ୱତ, ଭୋ, ନାଗୋ’ତି, ଉଦାହୁ ଅଞ୍ଞମ୍ପି କଞ୍ଚି [କିଞ୍ଚି (କ॰)] ମହନ୍ତଂ ବ୍ରହନ୍ତଂ କାୟୁପପନ୍ନଂ ଜନୋ ଦିସ୍ୱା ଏୱମାହ – ‘ନାଗୋ ୱତ, ଭୋ, ନାଗୋ’’’ତି? ‘‘ହତ୍ଥିମ୍ପି ଖୋ, ଉଦାୟି, ମହନ୍ତଂ ବ୍ରହନ୍ତଂ କାୟୁପପନ୍ନଂ ଜନୋ ଦିସ୍ୱା ଏୱମାହ – ‘ନାଗୋ ୱତ, ଭୋ, ନାଗୋ’ତି! ଅସ୍ସମ୍ପି ଖୋ, ଉଦାୟି, ମହନ୍ତଂ ବ୍ରହନ୍ତଂ…ପେ॰… ଗୋଣମ୍ପି ଖୋ, ଉଦାୟି , ମହନ୍ତଂ ବ୍ରହନ୍ତଂ…ପେ॰… ଉରଗମ୍ପି [ନାଗମ୍ପି (କ॰)] ଖୋ, ଉଦାୟି, ମହନ୍ତଂ ବ୍ରହନ୍ତଂ…ପେ॰… ରୁକ୍ଖମ୍ପି ଖୋ, ଉଦାୟି , ମହନ୍ତଂ ବ୍ରହନ୍ତଂ…ପେ॰… ମନୁସ୍ସମ୍ପି ଖୋ, ଉଦାୟି, ମହନ୍ତଂ ବ୍ରହନ୍ତଂ କାୟୁପପନ୍ନଂ ଜନୋ ଦିସ୍ୱା ଏୱମାହ – ‘ନାଗୋ ୱତ, ଭୋ, ନାଗୋ’ତି! ଅପି ଚ, ଉଦାୟି, ୟୋ ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ଆଗୁଂ ନ କରୋତି କାୟେନ ୱାଚାୟ ମନସା, ତମହଂ ‘ନାଗୋ’ତି ବ୍ରୂମୀ’’ତି।

‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭନ୍ତେ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭନ୍ତେ! ୟାୱ ସୁଭାସିତଂ ଚିଦଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା – ଅପି ଚ, ଉଦାୟି, ୟୋ ସଦେୱକେ ଲୋକେ ସମାରକେ ସବ୍ରହ୍ମକେ ସସ୍ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣିୟା ପଜାୟ ସଦେୱମନୁସ୍ସାୟ ଆଗୁଂ ନ କରୋତି କାୟେନ ୱାଚାୟ ମନସା, ତମହଂ ‘ନାଗୋ’ତି ବ୍ରୂମୀ’’ତି। ଇଦଞ୍ଚ ପନାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ସୁଭାସିତଂ ଇମାହି ଗାଥାହି ଅନୁମୋଦାମି –

‘‘ମନୁସ୍ସଭୂତଂ ସମ୍ବୁଦ୍ଧଂ, ଅତ୍ତଦନ୍ତଂ ସମାହିତଂ।

ଇରିୟମାନଂ ବ୍ରହ୍ମପଥେ, ଚିତ୍ତସ୍ସୂପସମେ ରତଂ॥

‘‘ୟଂ ମନୁସ୍ସା ନମସ୍ସନ୍ତି, ସବ୍ବଧମ୍ମାନ ପାରଗୁଂ।

ଦେୱାପି ତଂ [ନଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ନମସ୍ସନ୍ତି, ଇତି ମେ ଅରହତୋ ସୁତଂ॥

‘‘ସବ୍ବସଂୟୋଜନାତୀତଂ, ୱନା ନିବ୍ବନ [ନିବ୍ବାନ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ମାଗତଂ।

କାମେହି ନେକ୍ଖମ୍ମରତଂ [ନେକ୍ଖମ୍ମେ ରତଂ (କ॰ ସୀ॰)] , ମୁତ୍ତଂ ସେଲାୱ କଞ୍ଚନଂ॥

‘‘ସବ୍ବେ ଅଚ୍ଚରୁଚୀ ନାଗୋ, ହିମୱାଞ୍ଞେ ସିଲୁଚ୍ଚୟେ।

ସବ୍ବେସଂ ନାଗନାମାନଂ, ସଚ୍ଚନାମୋ ଅନୁତ୍ତରୋ॥

‘‘ନାଗଂ ୱୋ [ତେ (କ॰)] କିତ୍ତୟିସ୍ସାମି, ନ ହି ଆଗୁଂ କରୋତି ସୋ।

ସୋରଚ୍ଚଂ ଅୱିହିଂସା ଚ, ପାଦା ନାଗସ୍ସ ତେ ଦୁୱେ॥

‘‘ତପୋ ଚ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ଚରଣା ନାଗସ୍ସ ତ୍ୟାପରେ।

ସଦ୍ଧାହତ୍ଥୋ ମହାନାଗୋ, ଉପେକ୍ଖାସେତଦନ୍ତୱା॥

‘‘ସତି ଗୀୱା ସିରୋ ପଞ୍ଞା, ୱୀମଂସା ଧମ୍ମଚିନ୍ତନା।

ଧମ୍ମକୁଚ୍ଛିସମାତପୋ, ୱିୱେକୋ ତସ୍ସ ୱାଲଧି॥

‘‘ସୋ ଝାୟୀ ଅସ୍ସାସରତୋ, ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ସୁସମାହିତୋ [ଅଜ୍ଝତ୍ତୁପସମାହିତୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ।

ଗଚ୍ଛଂ ସମାହିତୋ ନାଗୋ, ଠିତୋ ନାଗୋ ସମାହିତୋ॥

‘‘ସେୟ୍ୟଂ ସମାହିତୋ ନାଗୋ, ନିସିନ୍ନୋପି ସମାହିତୋ।

ସବ୍ବତ୍ଥ ସଂୱୁତୋ ନାଗୋ, ଏସା ନାଗସ୍ସ ସମ୍ପଦା॥

‘‘ଭୁଞ୍ଜତି ଅନୱଜ୍ଜାନି, ସାୱଜ୍ଜାନି ନ ଭୁଞ୍ଜତି।

ଘାସମଚ୍ଛାଦନଂ ଲଦ୍ଧା, ସନ୍ନିଧିଂ ପରିୱଜ୍ଜୟଂ॥

‘‘ସଂୟୋଜନଂ ଅଣୁଂ ଥୂଲଂ, ସବ୍ବଂ ଛେତ୍ୱାନ ବନ୍ଧନଂ।

ୟେନ ୟେନେୱ ଗଚ୍ଛତି, ଅନପେକ୍ଖୋୱ ଗଚ୍ଛତି॥

‘‘ୟଥାପି ଉଦକେ ଜାତଂ, ପୁଣ୍ଡରୀକଂ ପୱଡ୍ଢତି।

ନୁପଲିପ୍ପତି [ନ ଉପଲିପ୍ପତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰), ନୁପଲିମ୍ପତି (କ॰)] ତୋୟେନ, ସୁଚିଗନ୍ଧଂ ମନୋରମଂ॥

‘‘ତଥେୱ ଲୋକେ ସୁଜାତୋ, ବୁଦ୍ଧୋ ଲୋକେ ୱିହରତି।

ନୁପଲିପ୍ପତି ଲୋକେନ, ତୋୟେନ ପଦୁମଂ ୟଥା॥

‘‘ମହାଗିନୀୱ ଜଲିତୋ [ମହାଗ୍ଗିନି ପଜ୍ଜଲିତୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] , ଅନାହାରୂପସମ୍ମତି।

ସଙ୍ଖାରେସୂପସନ୍ତେସୁ [ଅଙ୍ଗାରେସୁ ଚ ସନ୍ତେସୁ (କ॰)] , ନିବ୍ବୁତୋତି ପୱୁଚ୍ଚତି॥

‘‘ଅତ୍ଥସ୍ସାୟଂ ୱିଞ୍ଞାପନୀ, ଉପମା ୱିଞ୍ଞୂହି ଦେସିତା।

ୱିଞ୍ଞସ୍ସନ୍ତି [ୱିଞ୍ଞିସ୍ସନ୍ତି (କ॰)] ମହାନାଗା, ନାଗଂ ନାଗେନ ଦେସିତଂ॥

‘‘ୱୀତରାଗୋ ୱୀତଦୋସୋ, ୱୀତମୋହୋ ଅନାସୱୋ।

ସରୀରଂ ୱିଜହଂ ନାଗୋ, ପରିନିବ୍ବିସ୍ସତି [ପରିନିବ୍ବାତି (ପୀ॰ କ॰)] ଅନାସୱୋ’’ତି॥ ପଠମଂ।

୨. ମିଗସାଲାସୁତ୍ତଂ

୪୪ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନ ମିଗସାଲାୟ ଉପାସିକାୟ ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ଅଥ ଖୋ ମିଗସାଲା [ମିଗସାଣା (କ॰) ଅ॰ ନି॰ ୧୦.୭୫] ଉପାସିକା ୟେନାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ମିଗସାଲା ଉପାସିକା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କଥଂ କଥଂ ନାମାୟଂ, ଭନ୍ତେ ଆନନ୍ଦ, ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ ଦେସିତୋ ଅଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ, ୟତ୍ର ହି ନାମ ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଚ ଅବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଚ ଉଭୋ ସମସମଗତିକା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ଅଭିସମ୍ପରାୟଂ ? ପିତା ମେ, ଭନ୍ତେ, ପୁରାଣୋ ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଅହୋସି ଆରାଚାରୀ ୱିରତୋ ମେଥୁନା ଗାମଧମ୍ମା। ସୋ କାଲଙ୍କତୋ ଭଗୱତା ବ୍ୟାକତୋ ସକଦାଗାମିସତ୍ତୋ [ସକଦାଗାମିପତ୍ତୋ (କ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ତୁସିତଂ କାୟଂ ଉପପନ୍ନୋତି। ପେତ୍ତେୟ୍ୟୋପି [ପେତ୍ତୟ୍ୟୋ ପିୟୋ (ସୀ॰ ପୀ॰ କ॰), ପିତୁ ପିୟୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ମେ, ଭନ୍ତେ, ଇସିଦତ୍ତୋ ଅବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଅହୋସି ସଦାରସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ। ସୋପି କାଲଙ୍କତୋ ଭଗୱତା ବ୍ୟାକତୋ ସକଦାଗାମିପତ୍ତୋ ତୁସିତଂ କାୟଂ ଉପପନ୍ନୋତି। କଥଂ କଥଂ ନାମାୟଂ, ଭନ୍ତେ ଆନନ୍ଦ, ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ ଦେସିତୋ ଅଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ, ୟତ୍ର ହି ନାମ ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଚ ଅବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଚ ଉଭୋ ସମସମଗତିକା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ଅଭିସମ୍ପରାୟ’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଭଗିନି, ଭଗୱତା ବ୍ୟାକତ’’ନ୍ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ମିଗସାଲାୟ ଉପାସିକାୟ ନିୱେସନେ ପିଣ୍ଡପାତଂ ଗହେତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ପକ୍କାମି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଇଧାହଂ, ଭନ୍ତେ, ପୁବ୍ବଣ୍ହସମୟଂ ନିୱାସେତ୍ୱା ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନ ମିଗସାଲାୟ ଉପାସିକାୟ ନିୱେସନଂ ତେନୁପସଙ୍କମିଂ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦିଂ। ଅଥ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ମିଗସାଲା ଉପାସିକା ୟେନାହଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ମଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ମିଗସାଲା ଉପାସିକା ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘କଥଂ କଥଂ ନାମାୟଂ, ଭନ୍ତେ ଆନନ୍ଦ, ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ ଦେସିତୋ ଅଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ, ୟତ୍ର ହି ନାମ ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଚ ଅବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଚ ଉଭୋ ସମସମଗତିକା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ଅଭିସମ୍ପରାୟଂ। ପିତା ମେ, ଭନ୍ତେ, ପୁରାଣୋ ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଅହୋସି ଆରାଚାରୀ ୱିରତୋ ମେଥୁନା ଗାମଧମ୍ମା। ସୋ କାଲଙ୍କତୋ ଭଗୱତା ବ୍ୟାକତୋ ସକଦାଗାମିପତ୍ତୋ ତୁସିତଂ କାୟଂ ଉପପନ୍ନୋତି। ପେତ୍ତେୟ୍ୟୋପି ମେ, ଭନ୍ତେ, ଇସିଦତ୍ତୋ ଅବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଅହୋସି ସଦାରସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ। ସୋପି କାଲଙ୍କତୋ ଭଗୱତା ବ୍ୟାକତୋ ସକଦାଗାମିପତ୍ତୋ ତୁସିତଂ କାୟଂ ଉପପନ୍ନୋତି। କଥଂ କଥଂ ନାମାୟଂ, ଭନ୍ତେ ଆନନ୍ଦ, ଭଗୱତା ଧମ୍ମୋ ଦେସିତୋ ଅଞ୍ଞେୟ୍ୟୋ, ୟତ୍ର ହି ନାମ ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଚ ଅବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଚ ଉଭୋ ସମସମଗତିକା ଭୱିସ୍ସନ୍ତି ଅଭିସମ୍ପରାୟ’ନ୍ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ମିଗସାଲଂ ଉପାସିକଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ଏୱଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଭଗିନି, ଭଗୱତା ବ୍ୟାକତ’’’ନ୍ତି।

‘‘କା ଚାନନ୍ଦ, ମିଗସାଲା ଉପାସିକା ବାଲା ଅବ୍ୟତ୍ତା ଅମ୍ମକା ଅମ୍ମକସଞ୍ଞା [ଅମ୍ବକା ଅମ୍ବକପଞ୍ଞା (ସୀ॰ ପୀ॰), ଅମ୍ବକା ଅମ୍ବକସଞ୍ଞା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰) ଅ॰ ନି॰ ୧୦.୭୫ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] , କେ ଚ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲପରୋପରିୟଞାଣେ? ଛୟିମେ, ଆନନ୍ଦ, ପୁଗ୍ଗଲା ସନ୍ତୋ ସଂୱିଜ୍ଜମାନା ଲୋକସ୍ମିଂ।

‘‘କତମେ ଛ? ଇଧାନନ୍ଦ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସୋରତୋ ହୋତି ସୁଖସଂୱାସୋ, ଅଭିନନ୍ଦନ୍ତି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଏକତ୍ତୱାସେନ। ତସ୍ସ ସୱନେନପି ଅକତଂ ହୋତି, ବାହୁସଚ୍ଚେନପି ଅକତଂ ହୋତି, ଦିଟ୍ଠିୟାପି ଅପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧଂ ହୋତି, ସାମାୟିକମ୍ପି ୱିମୁତ୍ତିଂ ନ ଲଭତି। ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ହାନାୟ ପରେତି ନୋ ୱିସେସାୟ, ହାନଗାମୀୟେୱ ହୋତି ନୋ ୱିସେସଗାମୀ।

‘‘ଇଧ ପନାନନ୍ଦ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସୋରତୋ ହୋତି ସୁଖସଂୱାସୋ, ଅଭିନନ୍ଦନ୍ତି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଏକତ୍ତୱାସେନ। ତସ୍ସ ସୱନେନପି କତଂ ହୋତି, ବାହୁସଚ୍ଚେନପି କତଂ ହୋତି, ଦିଟ୍ଠିୟାପି ପଟିୱିଦ୍ଧଂ ହୋତି, ସାମାୟିକମ୍ପି ୱିମୁତ୍ତିଂ ଲଭତି। ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ୱିସେସାୟ ପରେତି ନୋ ହାନାୟ, ୱିସେସଗାମୀୟେୱ ହୋତି ନୋ ହାନଗାମୀ।

‘‘ତତ୍ରାନନ୍ଦ, ପମାଣିକା ପମିଣନ୍ତି – ‘ଇମସ୍ସପି ତେୱ ଧମ୍ମା ଅପରସ୍ସପି ତେୱ ଧମ୍ମା, କସ୍ମା ତେସଂ ଏକୋ ହୀନୋ ଏକୋ ପଣୀତୋ’ତି! ତଞ୍ହି ତେସଂ, ଆନନ୍ଦ, ହୋତି ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ।

‘‘ତତ୍ରାନନ୍ଦ , ୟ୍ୱାୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସୋରତୋ ହୋତି ସୁଖସଂୱାସୋ, ଅଭିନନ୍ଦନ୍ତି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଏକତ୍ତୱାସେନ, ତସ୍ସ ସୱନେନପି କତଂ ହୋତି, ବାହୁସଚ୍ଚେନପି କତଂ ହୋତି, ଦିଟ୍ଠିୟାପି ପଟିୱିଦ୍ଧଂ ହୋତି, ସାମାୟିକମ୍ପି ୱିମୁତ୍ତିଂ ଲଭତି। ଅୟଂ , ଆନନ୍ଦ , ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅମୁନା ପୁରିମେନ ପୁଗ୍ଗଲେନ ଅଭିକ୍କନ୍ତତରୋ ଚ ପଣୀତତରୋ ଚ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଇମଂ ହାନନ୍ଦ, ପୁଗ୍ଗଲଂ ଧମ୍ମସୋତୋ ନିବ୍ବହତି, ତଦନ୍ତରଂ କୋ ଜାନେୟ୍ୟ ଅଞ୍ଞତ୍ର ତଥାଗତେନ! ତସ୍ମାତିହାନନ୍ଦ, ମା ପୁଗ୍ଗଲେସୁ ପମାଣିକା ଅହୁୱତ୍ଥ; ମା ପୁଗ୍ଗଲେସୁ ପମାଣଂ ଗଣ୍ହିତ୍ଥ। ଖଞ୍ଞତି ହାନନ୍ଦ, ପୁଗ୍ଗଲେସୁ ପମାଣଂ ଗଣ୍ହନ୍ତୋ। ଅହଂ ୱା, ଆନନ୍ଦ, ପୁଗ୍ଗଲେସୁ ପମାଣଂ ଗଣ୍ହେୟ୍ୟଂ, ୟୋ ୱା ପନସ୍ସ ମାଦିସୋ।

‘‘ଇଧ ପନାନନ୍ଦ, ଏକଚ୍ଚସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ କୋଧମାନୋ ଅଧିଗତୋ [ଅୱିଗତୋ (କ॰)] ହୋତି, ସମୟେନ ସମୟଞ୍ଚସ୍ସ ଲୋଭଧମ୍ମା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ତସ୍ସ ସୱନେନପି ଅକତଂ ହୋତି, ବାହୁସଚ୍ଚେନପି ଅକତଂ ହୋତି, ଦିଟ୍ଠିୟାପି ଅପ୍ପଟିୱିଦ୍ଧଂ ହୋତି, ସାମାୟିକମ୍ପି ୱିମୁତ୍ତିଂ ନ ଲଭତି। ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ହାନାୟ ପରେତି ନୋ ୱିସେସାୟ, ହାନଗାମୀୟେୱ ହୋତି ନୋ ୱିସେସଗାମୀ।

‘‘ଇଧ ପନାନନ୍ଦ, ଏକଚ୍ଚସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ କୋଧମାନୋ ଅଧିଗତୋ ହୋତି, ସମୟେନ ସମୟଞ୍ଚସ୍ସ ଲୋଭଧମ୍ମା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ତସ୍ସ ସୱନେନପି କତଂ ହୋତି…ପେ॰… ନୋ ହାନଗାମୀ।

‘‘ତତ୍ରାନନ୍ଦ , ପମାଣିକା ପମିଣନ୍ତି…ପେ॰… ୟୋ ୱା ପନସ୍ସ ମାଦିସୋ।

‘‘ଇଧ, ପନାନନ୍ଦ, ଏକଚ୍ଚସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ କୋଧମାନୋ ଅଧିଗତୋ ହୋତି, ସମୟେନ ସମୟଞ୍ଚସ୍ସ ୱଚୀସଙ୍ଖାରା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ତସ୍ସ ସୱନେନପି ଅକତଂ ହୋତି…ପେ॰… ସାମାୟିକମ୍ପି ୱିମୁତ୍ତିଂ ନ ଲଭତି। ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ହାନାୟ ପରେତି ନୋ ୱିସେସାୟ, ହାନଗାମୀୟେୱ ହୋତି ନୋ ୱିସେସଗାମୀ।

‘‘ଇଧ ପନାନନ୍ଦ, ଏକଚ୍ଚସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ କୋଧମାନୋ ଅଧିଗତୋ ହୋତି, ସମୟେନ ସମୟଞ୍ଚସ୍ସ ୱଚୀସଙ୍ଖାରା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି। ତସ୍ସ ସୱନେନପି କତଂ ହୋତି, ବାହୁସଚ୍ଚେନପି କତଂ ହୋତି, ଦିଟ୍ଠିୟାପି ପଟିୱିଦ୍ଧଂ ହୋତି, ସାମାୟିକମ୍ପି ୱିମୁତ୍ତିଂ ଲଭତି। ସୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ୱିସେସାୟ ପରେତି ନୋ ହାନାୟ, ୱିସେସଗାମୀୟେୱ ହୋତି ନୋ ହାନଗାମୀ।

‘‘ତତ୍ରାନନ୍ଦ , ପମାଣିକା ପମିଣନ୍ତି – ‘ଇମସ୍ସପି ତେୱ ଧମ୍ମା, ଅପରସ୍ସପି ତେୱ ଧମ୍ମା। କସ୍ମା ତେସଂ ଏକୋ ହୀନୋ, ଏକୋ ପଣୀତୋ’ତି? ତଞ୍ହି ତେସଂ, ଆନନ୍ଦ, ହୋତି ଦୀଘରତ୍ତଂ ଅହିତାୟ ଦୁକ୍ଖାୟ।

‘‘ତତ୍ରାନନ୍ଦ, ୟସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ କୋଧମାନୋ ଅଧିଗତୋ ହୋତି, ସମୟେନ ସମୟଞ୍ଚସ୍ସ ୱଚୀସଙ୍ଖାରା ଉପ୍ପଜ୍ଜନ୍ତି, ତସ୍ସ ସୱନେନପି କତଂ ହୋତି, ବାହୁସଚ୍ଚେନପି କତଂ ହୋତି, ଦିଟ୍ଠିୟାପି ପଟିୱିଦ୍ଧଂ ହୋତି, ସାମାୟିକମ୍ପି ୱିମୁତ୍ତିଂ ଲଭତି। ଅୟଂ, ଆନନ୍ଦ, ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅମୁନା ପୁରିମେନ ପୁଗ୍ଗଲେନ ଅଭିକ୍କନ୍ତତରୋ ଚ ପଣୀତତରୋ ଚ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଇମଂ ହାନନ୍ଦ, ପୁଗ୍ଗଲଂ ଧମ୍ମସୋତୋ ନିବ୍ବହତି। ତଦନ୍ତରଂ କୋ ଜାନେୟ୍ୟ ଅଞ୍ଞତ୍ର ତଥାଗତେନ! ତସ୍ମାତିହାନନ୍ଦ, ମା ପୁଗ୍ଗଲେସୁ ପମାଣିକା ଅହୁୱତ୍ଥ; ମା ପୁଗ୍ଗଲେସୁ ପମାଣଂ ଗଣ୍ହିତ୍ଥ। ଖଞ୍ଞତି ହାନନ୍ଦ, ପୁଗ୍ଗଲେସୁ ପମାଣଂ ଗଣ୍ହନ୍ତୋ। ଅହଂ ୱା, ଆନନ୍ଦ, ପୁଗ୍ଗଲେସୁ ପମାଣଂ ଗଣ୍ହେୟ୍ୟଂ, ୟୋ ୱା ପନସ୍ସ ମାଦିସୋ।

‘‘କା ଚାନନ୍ଦ, ମିଗସାଲା ଉପାସିକା ବାଲା ଅବ୍ୟତ୍ତା ଅମ୍ମକା ଅମ୍ମକସଞ୍ଞା, କେ ଚ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲପରୋପରିୟଞାଣେ! ଇମେ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଛ ପୁଗ୍ଗଲା ସନ୍ତୋ ସଂୱିଜ୍ଜମାନା ଲୋକସ୍ମିଂ।

‘‘ୟଥାରୂପେନ, ଆନନ୍ଦ, ସୀଲେନ ପୁରାଣୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅହୋସି, ତଥାରୂପେନ ସୀଲେନ ଇସିଦତ୍ତୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅଭୱିସ୍ସ। ନୟିଧ ପୁରାଣୋ ଇସିଦତ୍ତସ୍ସ ଗତିମ୍ପି ଅଞ୍ଞସ୍ସ। ୟଥାରୂପାୟ ଚ, ଆନନ୍ଦ, ପଞ୍ଞାୟ ଇସିଦତ୍ତୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅହୋସି, ତଥାରୂପାୟ ପଞ୍ଞାୟ ପୁରାଣୋ ସମନ୍ନାଗତୋ ଅଭୱିସ୍ସ। ନୟିଧ ଇସିଦତ୍ତୋ ପୁରାଣସ୍ସ ଗତିମ୍ପି ଅଞ୍ଞସ୍ସ। ଇତି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଇମେ ପୁଗ୍ଗଲା ଉଭୋ ଏକଙ୍ଗହୀନା’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଇଣସୁତ୍ତଂ

୪୫ . ‘‘ଦାଲିଦ୍ଦିୟଂ [ଦାଳିଦ୍ଦିୟଂ (ସୀ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ ଲୋକସ୍ମିଂ କାମଭୋଗିନୋ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦଲିଦ୍ଦୋ [ଦଳିଦ୍ଦୋ (ସୀ॰)] ଅସ୍ସକୋ ଅନାଳ୍ହିକୋ [ଅନଦ୍ଧିକୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ଇଣଂ ଆଦିୟତି, ଇଣାଦାନମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ ଲୋକସ୍ମିଂ କାମଭୋଗିନୋ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦଲିଦ୍ଦୋ ଅସ୍ସକୋ ଅନାଳ୍ହିକୋ ଇଣଂ ଆଦିୟିତ୍ୱା ୱଡ୍ଢିଂ ପଟିସ୍ସୁଣାତି, ୱଡ୍ଢିପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖା ଲୋକସ୍ମିଂ କାମଭୋଗିନୋ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦଲିଦ୍ଦୋ ଅସ୍ସକୋ ଅନାଳ୍ହିକୋ ୱଡ୍ଢିଂ ପଟିସ୍ସୁଣିତ୍ୱା କାଲାଭତଂ [କାଲଗତଂ (କ॰)] ୱଡ୍ଢିଂ ନ ଦେତି, ଚୋଦେନ୍ତିପି ନଂ; ଚୋଦନାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖା ଲୋକସ୍ମିଂ କାମଭୋଗିନୋ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦଲିଦ୍ଦୋ ଅସ୍ସକୋ ଅନାଳ୍ହିକୋ ଚୋଦିୟମାନୋ ନ ଦେତି, ଅନୁଚରନ୍ତିପି ନଂ; ଅନୁଚରିୟାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖା ଲୋକସ୍ମିଂ କାମଭୋଗିନୋ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦଲିଦ୍ଦୋ ଅସ୍ସକୋ ଅନାଳ୍ହିକୋ ଅନୁଚରିୟମାନୋ ନ ଦେତି, ବନ୍ଧନ୍ତିପି ନଂ; ବନ୍ଧନମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ ଲୋକସ୍ମିଂ କାମଭୋଗିନୋ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଇତି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦାଲିଦ୍ଦିୟମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ ଲୋକସ୍ମିଂ କାମଭୋଗିନୋ, ଇଣାଦାନମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ ଲୋକସ୍ମିଂ କାମଭୋଗିନୋ, ୱଡ୍ଢିପି ଦୁକ୍ଖା ଲୋକସ୍ମିଂ କାମଭୋଗିନୋ, ଚୋଦନାପି ଦୁକ୍ଖା ଲୋକସ୍ମିଂ କାମଭୋଗିନୋ, ଅନୁଚରିୟାପି ଦୁକ୍ଖା ଲୋକସ୍ମିଂ କାମଭୋଗିନୋ, ବନ୍ଧନମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ ଲୋକସ୍ମିଂ କାମଭୋଗିନୋ; ଏୱମେୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ , ୟସ୍ସ କସ୍ସଚି ସଦ୍ଧା ନତ୍ଥି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ହିରୀ ନତ୍ଥି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ଓତ୍ତପ୍ପଂ ନତ୍ଥି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ୱୀରିୟଂ ନତ୍ଥି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ପଞ୍ଞା ନତ୍ଥି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ଦଲିଦ୍ଦୋ ଅସ୍ସକୋ ଅନାଳ୍ହିକୋ।

‘‘ସ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦଲିଦ୍ଦୋ ଅସ୍ସକୋ ଅନାଳ୍ହିକୋ ସଦ୍ଧାୟ ଅସତି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ହିରିୟା ଅସତି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ଓତ୍ତପ୍ପେ ଅସତି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ୱୀରିୟେ ଅସତି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ପଞ୍ଞାୟ ଅସତି କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, କାୟେନ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରତି, ୱାଚାୟ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରତି, ମନସା ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରତି। ଇଦମସ୍ସ ଇଣାଦାନସ୍ମିଂ ୱଦାମି।

‘‘ସୋ ତସ୍ସ କାୟଦୁଚ୍ଚରିତସ୍ସ ପଟିଚ୍ଛାଦନହେତୁ ପାପିକଂ ଇଚ୍ଛଂ ପଣିଦହତି [ପଦହତି (କ॰)] । ‘ମା ମଂ ଜଞ୍ଞୂ’ତି ଇଚ୍ଛତି, ‘ମା ମଂ ଜଞ୍ଞୂ’ତି ସଙ୍କପ୍ପତି , ‘ମା ମଂ ଜଞ୍ଞୂ’ତି ୱାଚଂ ଭାସତି, ‘ମା ମଂ ଜଞ୍ଞୂ’ତି କାୟେନ ପରକ୍କମତି। ସୋ ତସ୍ସ ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତସ୍ସ ପଟିଚ୍ଛାଦନହେତୁ…ପେ॰… ସୋ ତସ୍ସ ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତସ୍ସ ପଟିଚ୍ଛାଦନହେତୁ…ପେ॰… ‘ମା ମଂ ଜଞ୍ଞୂ’ତି କାୟେନ ପରକ୍କମତି। ଇଦମସ୍ସ ୱଡ୍ଢିୟା ୱଦାମି।

‘‘ତମେନଂ ପେସଲା ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ଏୱମାହଂସୁ – ‘ଅୟଞ୍ଚ ସୋ ଆୟସ୍ମା ଏୱଂକାରୀ ଏୱଂସମାଚାରୋ’ତି। ଇଦମସ୍ସ ଚୋଦନାୟ ୱଦାମି।

‘‘ତମେନଂ ଅରଞ୍ଞଗତଂ ୱା ରୁକ୍ଖମୂଲଗତଂ ୱା ସୁଞ୍ଞାଗାରଗତଂ ୱା ୱିପ୍ପଟିସାରସହଗତା ପାପକା ଅକୁସଲୱିତକ୍କା ସମୁଦାଚରନ୍ତି। ଇଦମସ୍ସ ଅନୁଚରିୟାୟ ୱଦାମି।

‘‘ସ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦଲିଦ୍ଦୋ ଅସ୍ସକୋ ଅନାଳ୍ହିକୋ କାୟେନ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା ୱାଚାୟ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା ମନସା ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ନିରୟବନ୍ଧନେ ୱା ବଜ୍ଝତି ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିବନ୍ଧନେ ୱା। ନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଞ୍ଞଂ ଏକବନ୍ଧନମ୍ପି ସମନୁପସ୍ସାମି ଏୱଂଦାରୁଣଂ ଏୱଂକଟୁକଂ [ଏୱଂଦୁକ୍ଖଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] ଏୱଂଅନ୍ତରାୟକରଂ ଅନୁତ୍ତରସ୍ସ ୟୋଗକ୍ଖେମସ୍ସ ଅଧିଗମାୟ, ୟଥୟିଦଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିରୟବନ୍ଧନଂ ୱା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିବନ୍ଧନଂ ୱା’’ତି।

‘‘ଦାଲିଦ୍ଦିୟଂ ଦୁକ୍ଖଂ ଲୋକେ, ଇଣାଦାନଞ୍ଚ ୱୁଚ୍ଚତି।

ଦଲିଦ୍ଦୋ ଇଣମାଦାୟ, ଭୁଞ୍ଜମାନୋ ୱିହଞ୍ଞତି॥

‘‘ତତୋ ଅନୁଚରନ୍ତି ନଂ, ବନ୍ଧନମ୍ପି ନିଗଚ୍ଛତି।

ଏତଞ୍ହି ବନ୍ଧନଂ ଦୁକ୍ଖଂ, କାମଲାଭାଭିଜପ୍ପିନଂ॥

‘‘ତଥେୱ ଅରିୟୱିନୟେ, ସଦ୍ଧା ୟସ୍ସ ନ ୱିଜ୍ଜତି।

ଅହିରୀକୋ ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀ, ପାପକମ୍ମୱିନିବ୍ବୟୋ॥

‘‘କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ କତ୍ୱା, ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତାନି ଚ।

ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ କତ୍ୱା, ‘ମା ମଂ ଜଞ୍ଞୂ’ତି ଇଚ୍ଛତି॥

‘‘ସୋ ସଂସପ୍ପତି [ସଙ୍କପ୍ପତି (କ॰)] କାୟେନ, ୱାଚାୟ ଉଦ ଚେତସା।

ପାପକମ୍ମଂ ପୱଡ୍ଢେନ୍ତୋ, ତତ୍ଥ ତତ୍ଥ ପୁନପ୍ପୁନଂ॥

‘‘ସୋ ପାପକମ୍ମୋ ଦୁମ୍ମେଧୋ, ଜାନଂ ଦୁକ୍କଟମତ୍ତନୋ।

ଦଲିଦ୍ଦୋ ଇଣମାଦାୟ, ଭୁଞ୍ଜମାନୋ ୱିହଞ୍ଞତି॥

‘‘ତତୋ ଅନୁଚରନ୍ତି ନଂ, ସଙ୍କପ୍ପା ମାନସା ଦୁଖା।

ଗାମେ ୱା ୟଦି ୱାରଞ୍ଞେ, ୟସ୍ସ ୱିପ୍ପଟିସାରଜା॥

‘‘ସୋ ପାପକମ୍ମୋ ଦୁମ୍ମେଧୋ, ଜାନଂ ଦୁକ୍କଟମତ୍ତନୋ।

ୟୋନିମଞ୍ଞତରଂ ଗନ୍ତ୍ୱା, ନିରୟେ ୱାପି ବଜ୍ଝତି॥

‘‘ଏତଞ୍ହି ବନ୍ଧନଂ ଦୁକ୍ଖଂ, ୟମ୍ହା ଧୀରୋ ପମୁଚ୍ଚତି।

ଧମ୍ମଲଦ୍ଧେହି ଭୋଗେହି, ଦଦଂ ଚିତ୍ତଂ ପସାଦୟଂ॥

‘‘ଉଭୟତ୍ଥ କଟଗ୍ଗାହୋ, ସଦ୍ଧସ୍ସ ଘରମେସିନୋ।

ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମହିତତ୍ଥାୟ, ସମ୍ପରାୟସୁଖାୟ ଚ।

ଏୱମେତଂ ଗହଟ୍ଠାନଂ, ଚାଗୋ ପୁଞ୍ଞଂ ପୱଡ୍ଢତି॥

‘‘ତଥେୱ ଅରିୟୱିନୟେ, ସଦ୍ଧା ୟସ୍ସ ପତିଟ୍ଠିତା।

ହିରୀମନୋ ଚ ଓତ୍ତପ୍ପୀ, ପଞ୍ଞୱା ସୀଲସଂୱୁତୋ॥

‘‘ଏସୋ ଖୋ ଅରିୟୱିନୟେ, ‘ସୁଖଜୀୱୀ’ତି ୱୁଚ୍ଚତି।

ନିରାମିସଂ ସୁଖଂ ଲଦ୍ଧା, ଉପେକ୍ଖଂ ଅଧିତିଟ୍ଠତି॥

‘‘ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣେ ହିତ୍ୱା, ନିଚ୍ଚଂ ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ।

ଝାନାନି ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ, ଏକୋଦି ନିପକୋ ସତୋ॥

‘‘ଏୱଂ ଞତ୍ୱା ୟଥାଭୂତଂ, ସବ୍ବସଂୟୋଜନକ୍ଖୟେ।

ସବ୍ବସୋ ଅନୁପାଦାୟ, ସମ୍ମା ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି॥

‘‘ତସ୍ସ ସମ୍ମା ୱିମୁତ୍ତସ୍ସ, ଞାଣଂ ଚେ ହୋତି ତାଦିନୋ।

‘ଅକୁପ୍ପା ମେ ୱିମୁତ୍ତୀ’ତି, ଭୱସଂୟୋଜନକ୍ଖୟେ॥

‘‘ଏତଂ ଖୋ ପରମଂ ଞାଣଂ, ଏତଂ ସୁଖମନୁତ୍ତରଂ।

ଅସୋକଂ ୱିରଜଂ ଖେମଂ, ଏତଂ ଆନଣ୍ୟମୁତ୍ତମ’’ନ୍ତି॥ ତତିୟଂ।

୪. ମହାଚୁନ୍ଦସୁତ୍ତଂ

୪୬ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଆୟସ୍ମା ମହାଚୁନ୍ଦୋ ଚେତୀସୁ ୱିହରତି ସୟଂଜାତିୟଂ [ସହଜାତିୟଂ (ସୀ॰ ପୀ॰), ସଞ୍ଜାତିୟଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] । ତତ୍ର ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାଚୁନ୍ଦୋ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଆୱୁସୋ ଭିକ୍ଖୱେ’’ତି। ‘‘ଆୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତୋ ମହାଚୁନ୍ଦସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଆୟସ୍ମା ମହାଚୁନ୍ଦୋ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଇଧାୱୁସୋ, ଧମ୍ମୟୋଗା ଭିକ୍ଖୂ ଝାୟୀ ଭିକ୍ଖୂ ଅପସାଦେନ୍ତି – ‘ଇମେ ପନ ଝାୟିନୋମ୍ହା, ଝାୟିନୋମ୍ହାତି ଝାୟନ୍ତି ପଜ୍ଝାୟନ୍ତି ନିଜ୍ଝାୟନ୍ତି ଅୱଜ୍ଝାୟନ୍ତି [ଅପଜ୍ଝାୟନ୍ତି (ମ॰ ନି॰ ୧.୫୦୮)] । କିମିମେ [କିଂ ହିମେ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଝାୟନ୍ତି, କିନ୍ତିମେ ଝାୟନ୍ତି, କଥଂ ଇମେ ଝାୟନ୍ତୀ’ତି? ତତ୍ଥ ଧମ୍ମୟୋଗା ଚ ଭିକ୍ଖୂ ନପ୍ପସୀଦନ୍ତି, ଝାୟୀ ଚ ଭିକ୍ଖୂ ନପ୍ପସୀଦନ୍ତି, ନ ଚ ବହୁଜନହିତାୟ ପଟିପନ୍ନା ହୋନ୍ତି ବହୁଜନସୁଖାୟ ବହୁନୋ ଜନସ୍ସ ଅତ୍ଥାୟ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ।

‘‘ଇଧ ପନାୱୁସୋ, ଝାୟୀ ଭିକ୍ଖୂ ଧମ୍ମୟୋଗେ ଭିକ୍ଖୂ ଅପସାଦେନ୍ତି – ‘ଇମେ ପନ ଧମ୍ମୟୋଗମ୍ହା, ଧମ୍ମୟୋଗମ୍ହାତି ଉଦ୍ଧତା ଉନ୍ନଳା ଚପଲା ମୁଖରା ୱିକିଣ୍ଣୱାଚା ମୁଟ୍ଠସ୍ସତୀ ଅସମ୍ପଜାନା ଅସମାହିତା ୱିବ୍ଭନ୍ତଚିତ୍ତା ପାକତିନ୍ଦ୍ରିୟା। କିମିମେ ଧମ୍ମୟୋଗା, କିନ୍ତିମେ ଧମ୍ମୟୋଗା, କଥଂ ଇମେ ଧମ୍ମୟୋଗା’ତି? ତତ୍ଥ ଝାୟୀ ଚ ଭିକ୍ଖୂ ନପ୍ପସୀଦନ୍ତି, ଧମ୍ମୟୋଗା ଚ ଭିକ୍ଖୂ ନପ୍ପସୀଦନ୍ତି, ନ ଚ ବହୁଜନହିତାୟ ପଟିପନ୍ନା ହୋନ୍ତି ବହୁଜନସୁଖାୟ ବହୁନୋ ଜନସ୍ସ ଅତ୍ଥାୟ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ।

‘‘ଇଧ ପନାୱୁସୋ, ଧମ୍ମୟୋଗା ଭିକ୍ଖୂ ଧମ୍ମୟୋଗାନଞ୍ଞେୱ ଭିକ୍ଖୂନଂ ୱଣ୍ଣଂ ଭାସନ୍ତି, ନୋ ଝାୟୀନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ୱଣ୍ଣଂ ଭାସନ୍ତି। ତତ୍ଥ ଧମ୍ମୟୋଗା ଚ ଭିକ୍ଖୂ ନପ୍ପସୀଦନ୍ତି, ଝାୟୀ ଚ ଭିକ୍ଖୂ ନପ୍ପସୀଦନ୍ତି, ନ ଚ ବହୁଜନହିତାୟ ପଟିପନ୍ନା ହୋନ୍ତି ବହୁଜନସୁଖାୟ ବହୁନୋ ଜନସ୍ସ ଅତ୍ଥାୟ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ।

‘‘ଇଧ ପନାୱୁସୋ, ଝାୟୀ ଭିକ୍ଖୂ ଝାୟୀନଞ୍ଞେୱ ଭିକ୍ଖୂନଂ ୱଣ୍ଣଂ ଭାସନ୍ତି, ନୋ ଧମ୍ମୟୋଗାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ୱଣ୍ଣଂ ଭାସନ୍ତି। ତତ୍ଥ ଝାୟୀ ଚ ଭିକ୍ଖୂ ନପ୍ପସୀଦନ୍ତି, ଧମ୍ମୟୋଗା ଚ ଭିକ୍ଖୂ ନପ୍ପସୀଦନ୍ତି, ନ ଚ ବହୁଜନହିତାୟ ପଟିପନ୍ନା ହୋନ୍ତି ବହୁଜନସୁଖାୟ ବହୁନୋ ଜନସ୍ସ ଅତ୍ଥାୟ ହିତାୟ ସୁଖାୟ ଦେୱମନୁସ୍ସାନଂ।

‘‘ତସ୍ମାତିହାୱୁସୋ , ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଧମ୍ମୟୋଗା ସମାନା ଝାୟୀନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ୱଣ୍ଣଂ ଭାସିସ୍ସାମା’ତି। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଆୱୁସୋ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅଚ୍ଛରିୟା ହେତେ, ଆୱୁସୋ, ପୁଗ୍ଗଲା ଦୁଲ୍ଲଭା ଲୋକସ୍ମିଂ, ୟେ ଅମତଂ ଧାତୁଂ କାୟେନ ଫୁସିତ୍ୱା ୱିହରନ୍ତି। ତସ୍ମାତିହାୱୁସୋ, ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ଝାୟୀ ସମାନା ଧମ୍ମୟୋଗାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ୱଣ୍ଣଂ ଭାସିସ୍ସାମା’ତି। ଏୱଞ୍ହି ୱୋ, ଆୱୁସୋ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ଅଚ୍ଛରିୟା ହେତେ, ଆୱୁସୋ, ପୁଗ୍ଗଲା ଦୁଲ୍ଲଭା ଲୋକସ୍ମିଂ ୟେ ଗମ୍ଭୀରଂ ଅତ୍ଥପଦଂ ପଞ୍ଞାୟ ଅତିୱିଜ୍ଝ ପସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ପଠମସନ୍ଦିଟ୍ଠିକସୁତ୍ତଂ

୪୭ . ଅଥ ଖୋ ମୋଳିୟସୀୱକୋ [ମୋଲିୟସୀୱକୋ (ସୀ॰ ପୀ॰), ମୋଳିସୀୱକୋ (କ॰)] ପରିବ୍ବାଜକୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ମୋଳିୟସୀୱକୋ ପରିବ୍ବାଜକୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘‘ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଧମ୍ମୋ, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଧମ୍ମୋ’ତି, ଭନ୍ତେ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଧମ୍ମୋ ହୋତି ଅକାଲିକୋ ଏହିପସ୍ସିକୋ ଓପନେୟ୍ୟିକୋ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀ’’ତି?

‘‘ତେନ ହି, ସୀୱକ, ତଞ୍ଞେୱେତ୍ଥ ପଟିପୁଚ୍ଛାମି। ୟଥା ତେ ଖମେୟ୍ୟ ତଥା ନଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାସି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ସୀୱକ, ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଲୋଭଂ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଲୋଭୋ’ତି ପଜାନାସି, ଅସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଲୋଭଂ ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଲୋଭୋ’ତି ପଜାନାସୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ସୀୱକ, ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଲୋଭଂ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଲୋଭୋ’ତି ପଜାନାସି, ଅସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଲୋଭଂ ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଲୋଭୋ’ତି ପଜାନାସି – ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ସୀୱକ, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଧମ୍ମୋ ହୋତି…ପେ॰…।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ସୀୱକ, ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଦୋସଂ…ପେ॰… ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ମୋହଂ…ପେ॰… ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଲୋଭଧମ୍ମଂ…ପେ॰… ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଦୋସଧମ୍ମଂ…ପେ॰… ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ମୋହଧମ୍ମଂ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ମୋହଧମ୍ମୋ’ତି ପଜାନାସି, ଅସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ମୋହଧମ୍ମଂ ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ମୋହଧମ୍ମୋ’ତି ପଜାନାସୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟଂ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ସୀୱକ, ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ମୋହଧମ୍ମଂ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ମୋହଧମ୍ମୋ’ତି ପଜାନାସି, ଅସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ମୋହଧମ୍ମଂ ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ମୋହଧମ୍ମୋ’ତି ପଜାନାସି – ଏୱଂ ଖୋ, ସୀୱକ, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଧମ୍ମୋ ହୋତି ଅକାଲିକୋ ଏହିପସ୍ସିକୋ ଓପନେୟ୍ୟିକୋ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀ’’ତି।

‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭନ୍ତେ, ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭନ୍ତେ…ପେ॰… ଉପାସକଂ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱା ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଦୁତିୟସନ୍ଦିଟ୍ଠିକସୁତ୍ତଂ

୪୮ . ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘‘ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଧମ୍ମୋ, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଧମ୍ମୋ’ତି, ଭୋ ଗୋତମ, ୱୁଚ୍ଚତି। କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଧମ୍ମୋ ହୋତି ଅକାଲିକୋ ଏହିପସ୍ସିକୋ ଓପନେୟ୍ୟିକୋ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀ’’ତି?

‘‘ତେନ ହି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ତଞ୍ଞେୱେତ୍ଥ ପଟିପୁଚ୍ଛିସ୍ସାମି। ୟଥା ତେ ଖମେୟ୍ୟ ତଥା ନଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟାସି। ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରାଗଂ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରାଗୋ’ତି ପଜାନାସି, ଅସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରାଗଂ ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରାଗୋ’ତି ପଜାନାସୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭୋ’’। ‘‘ୟଂ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରାଗଂ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରାଗୋ’ତି ପଜାନାସି, ଅସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରାଗଂ ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ରାଗୋ’ତି ପଜାନାସି – ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଧମ୍ମୋ ହୋତି…ପେ॰…।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଦୋସଂ…ପେ॰… ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ମୋହଂ…ପେ॰… ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ କାୟସନ୍ଦୋସଂ…ପେ॰… ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱଚୀସନ୍ଦୋସଂ…ପେ॰… ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ମନୋସନ୍ଦୋସଂ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ମନୋସନ୍ଦୋସୋ’ତି ପଜାନାସି, ଅସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ମନୋସନ୍ଦୋସଂ ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ମନୋସନ୍ଦୋସୋ’ତି ପଜାନାସୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭୋ’’। ‘‘ୟଂ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ମନୋସନ୍ଦୋସଂ ‘ଅତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ମନୋସନ୍ଦୋସୋ’ତି ପଜାନାସି, ଅସନ୍ତଂ ୱା ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ମନୋସନ୍ଦୋସଂ ‘ନତ୍ଥି ମେ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ମନୋସନ୍ଦୋସୋ’ତି ପଜାନାସି – ଏୱଂ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକୋ ଧମ୍ମୋ ହୋତି ଅକାଲିକୋ ଏହିପସ୍ସିକୋ ଓପନେୟ୍ୟିକୋ ପଚ୍ଚତ୍ତଂ ୱେଦିତବ୍ବୋ ୱିଞ୍ଞୂହୀ’’ତି।

‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ , ଭୋ ଗୋତମ, ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ଉପାସକଂ ମଂ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଖେମସୁତ୍ତଂ

୪୯ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରତି ଜେତୱନେ ଅନାଥପିଣ୍ଡିକସ୍ସ ଆରାମେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ଚ ଖେମୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ସୁମନୋ ସାୱତ୍ଥିୟଂ ୱିହରନ୍ତି ଅନ୍ଧୱନସ୍ମିଂ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ଖେମୋ ଆୟସ୍ମା ଚ ସୁମନୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଖେମୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ୟୋ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରହଂ ଖୀଣାସୱୋ ୱୁସିତୱା କତକରଣୀୟୋ ଓହିତଭାରୋ ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥୋ ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନୋ ସମ୍ମଦଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତୋ ତସ୍ସ ନ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ଅତ୍ଥି ମେ ସେୟ୍ୟୋତି ୱା ଅତ୍ଥି ମେ ସଦିସୋତି ୱା ଅତ୍ଥି ମେ ହୀନୋତି ୱା’’’ତି। ଇଦମୱୋଚାୟସ୍ମା ଖେମୋ। ସମନୁଞ୍ଞୋ ସତ୍ଥା ଅହୋସି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଖେମୋ ‘‘ସମନୁଞ୍ଞୋ ମେ ସତ୍ଥା’’ତି ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ପକ୍କାମି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସୁମନୋ ଅଚିରପକ୍କନ୍ତେ ଆୟସ୍ମନ୍ତେ ଖେମେ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ୟୋ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରହଂ ଖୀଣାସୱୋ ୱୁସିତୱା କତକରଣୀୟୋ ଓହିତଭାରୋ ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥୋ ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନୋ ସମ୍ମଦଞ୍ଞା ୱିମୁତ୍ତୋ ତସ୍ସ ନ ଏୱଂ ହୋତି – ‘ନତ୍ଥି ମେ ସେୟ୍ୟୋତି ୱା ନତ୍ଥି ମେ ସଦିସୋତି ୱା ନତ୍ଥି ମେ ହୀନୋତି ୱା’’’ତି। ଇଦମୱୋଚାୟସ୍ମା ସୁମନୋ। ସମନୁଞ୍ଞୋ ସତ୍ଥା ଅହୋସି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସୁମନୋ ‘‘ସମନୁଞ୍ଞୋ ମେ ସତ୍ଥା’’ତି ଉଟ୍ଠାୟାସନା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ପକ୍କାମି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଅଚିରପକ୍କନ୍ତେସୁ ଆୟସ୍ମନ୍ତେ ଚ ଖେମେ ଆୟସ୍ମନ୍ତେ ଚ ସୁମନେ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଏୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କୁଲପୁତ୍ତା ଅଞ୍ଞଂ ବ୍ୟାକରୋନ୍ତି । ଅତ୍ଥୋ ଚ ୱୁତ୍ତୋ ଅତ୍ତା ଚ ଅନୁପନୀତୋ। ଅଥ ଚ ପନ ଇଧେକଚ୍ଚେ ମୋଘପୁରିସା ହସମାନକା [ହସମାନକଂ (କ॰) ମହାୱ॰ ୨୪୫] ମଞ୍ଞେ ଅଞ୍ଞଂ ବ୍ୟାକରୋନ୍ତି। ତେ ପଚ୍ଛା ୱିଘାତଂ ଆପଜ୍ଜନ୍ତୀ’’ତି।

‘‘ନ ଉସ୍ସେସୁ ନ ଓମେସୁ, ସମତ୍ତେ ନୋପନୀୟରେ [ନୋପନିୟ୍ୟରେ (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰ କ॰)] ।

ଖୀଣା ଜାତି ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, ଚରନ୍ତି ସଂୟୋଜନୱିପ୍ପମୁତ୍ତା’’ତି॥ ସତ୍ତମଂ।

୮. ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରସୁତ୍ତଂ

୫୦ . [ଅ॰ ନି॰ ୫.୨୪, ୧୬୮; ୨.୭.୬୫] ‘‘ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅସତି ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରୱିପନ୍ନସ୍ସ ହତୂପନିସଂ ହୋତି ସୀଲଂ; ସୀଲେ ଅସତି ସୀଲୱିପନ୍ନସ୍ସ ହତୂପନିସୋ ହୋତି ସମ୍ମାସମାଧି; ସମ୍ମାସମାଧିମ୍ହି ଅସତି ସମ୍ମାସମାଧିୱିପନ୍ନସ୍ସ ହତୂପନିସଂ ହୋତି ୟଥାଭୂତଞାଣଦସ୍ସନଂ; ୟଥାଭୂତଞାଣଦସ୍ସନେ ଅସତି ୟଥାଭୂତଞାଣଦସ୍ସନୱିପନ୍ନସ୍ସ ହତୂପନିସୋ ହୋତି ନିବ୍ବିଦାୱିରାଗୋ; ନିବ୍ବିଦାୱିରାଗେ ଅସତି ନିବ୍ବିଦାୱିରାଗୱିପନ୍ନସ୍ସ ହତୂପନିସଂ ହୋତି ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନଂ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୁକ୍ଖୋ ସାଖାପଲାସୱିପନ୍ନୋ। ତସ୍ସ ପପଟିକାପି ନ ପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି, ତଚୋପି ନ ପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି, ଫେଗ୍ଗୁପି ନ ପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି, ସାରୋପି ନ ପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି। ଏୱମେୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରେ ଅସତି ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରୱିପନ୍ନସ୍ସ ହତୂପନିସଂ ହୋତି ସୀଲଂ…ପେ॰… ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନଂ।

‘‘ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସତି ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରସମ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଉପନିସସମ୍ପନ୍ନଂ ହୋତି ସୀଲଂ; ସୀଲେ ସତି ସୀଲସମ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଉପନିସସମ୍ପନ୍ନୋ ହୋତି ସମ୍ମାସମାଧି; ସମ୍ମାସମାଧିମ୍ହି ସତି ସମ୍ମାସମାଧିସମ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଉପନିସସମ୍ପନ୍ନଂ ହୋତି ୟଥାଭୂତଞାଣଦସ୍ସନଂ; ୟଥାଭୂତଞାଣଦସ୍ସନେ ସତି ୟଥାଭୂତଞାଣଦସ୍ସନସମ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଉପନିସସମ୍ପନ୍ନୋ ହୋତି ନିବ୍ବିଦାୱିରାଗୋ; ନିବ୍ବିଦାୱିରାଗେ ସତି ନିବ୍ବିଦାୱିରାଗସମ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଉପନିସସମ୍ପନ୍ନଂ ହୋତି ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନଂ। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ରୁକ୍ଖୋ ସାଖାପଲାସସମ୍ପନ୍ନୋ। ତସ୍ସ ପପଟିକାପି ପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି, ତଚୋପି ପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି, ଫେଗ୍ଗୁପି ପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି, ସାରୋପି ପାରିପୂରିଂ ଗଚ୍ଛତି । ଏୱମେୱଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରେ ସତି ଇନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରସମ୍ପନ୍ନସ୍ସ ଉପନିସସମ୍ପନ୍ନଂ ହୋତି ସୀଲଂ…ପେ॰… ୱିମୁତ୍ତିଞାଣଦସ୍ସନ’’ନ୍ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଆନନ୍ଦସୁତ୍ତଂ

୫୧ . ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟେନାୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମତା ସାରିପୁତ୍ତେନ ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସାରିପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କିତ୍ତାୱତା ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ଅସ୍ସୁତଞ୍ଚେୱ ଧମ୍ମଂ ସୁଣାତି, ସୁତା ଚସ୍ସ ଧମ୍ମା ନ ସମ୍ମୋସଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ୟେ ଚସ୍ସ ଧମ୍ମା ପୁବ୍ବେ ଚେତସା ସମ୍ଫୁଟ୍ଠପୁବ୍ବା ତେ ଚ ସମୁଦାଚରନ୍ତି, ଅୱିଞ୍ଞାତଞ୍ଚ ୱିଜାନାତୀ’’ତି? ‘‘ଆୟସ୍ମା ଖୋ ଆନନ୍ଦୋ ବହୁସ୍ସୁତୋ। ପଟିଭାତୁ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂୟେୱ ଆନନ୍ଦ’’ନ୍ତି। ‘‘ତେନହାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ସୁଣାହି, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋହି; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି । ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଆୟସ୍ମତୋ ଆନନ୍ଦସ୍ସ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି। ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଇଧାୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ଧମ୍ମଂ ପରିୟାପୁଣାତି – ସୁତ୍ତଂ ଗେୟ୍ୟଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ଗାଥଂ ଉଦାନଂ ଇତିୱୁତ୍ତକଂ ଜାତକଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ୱେଦଲ୍ଲଂ। ସୋ ୟଥାସୁତଂ ୟଥାପରିୟତ୍ତଂ ଧମ୍ମଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ପରେସଂ ଦେସେତି, ୟଥାସୁତଂ ୟଥାପରିୟତ୍ତଂ ଧମ୍ମଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ପରେସଂ ୱାଚେତି, ୟଥାସୁତଂ ୟଥାପରିୟତ୍ତଂ ଧମ୍ମଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ସଜ୍ଝାୟଂ କରୋତି, ୟଥାସୁତଂ ୟଥାପରିୟତ୍ତଂ ଧମ୍ମଂ ଚେତସା ଅନୁୱିତକ୍କେତି ଅନୁୱିଚାରେତି ମନସାନୁପେକ୍ଖତି। ୟସ୍ମିଂ ଆୱାସେ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ୱିହରନ୍ତି ବହୁସ୍ସୁତା ଆଗତାଗମା ଧମ୍ମଧରା ୱିନୟଧରା ମାତିକାଧରା ତସ୍ମିଂ ଆୱାସେ ୱସ୍ସଂ ଉପେତି। ତେ କାଲେନ କାଲଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପରିପୁଚ୍ଛତି ପରିପଞ୍ହତି – ‘ଇଦଂ, ଭନ୍ତେ, କଥଂ; ଇମସ୍ସ କ୍ୱତ୍ଥୋ’ତି? ତେ ତସ୍ସ ଆୟସ୍ମତୋ ଅୱିୱଟଞ୍ଚେୱ ୱିୱରନ୍ତି, ଅନୁତ୍ତାନୀକତଞ୍ଚ ଉତ୍ତାନୀକରୋନ୍ତି, ଅନେକୱିହିତେସୁ ଚ କଙ୍ଖାଠାନିୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ କଙ୍ଖଂ ପଟିୱିନୋଦେନ୍ତି। ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଆୱୁସୋ ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ଅସ୍ସୁତଞ୍ଚେୱ ଧମ୍ମଂ ସୁଣାତି, ସୁତା ଚସ୍ସ ଧମ୍ମା ନ ସମ୍ମୋସଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି, ୟେ ଚସ୍ସ ଧମ୍ମା ପୁବ୍ବେ ଚେତସା ସମ୍ଫୁଟ୍ଠପୁବ୍ବା ତେ ଚ ସମୁଦାଚରନ୍ତି, ଅୱିଞ୍ଞାତଞ୍ଚ ୱିଜାନାତୀ’’ତି।

‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ , ଆୱୁସୋ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଆୱୁସୋ, ୟାୱ ସୁଭାସିତଂ ଚିଦଂ ଆୟସ୍ମତା ଆନନ୍ଦେନ। ଇମେହି ଚ ମୟଂ ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଧାରେମ। ଆୟସ୍ମା ହି ଆନନ୍ଦୋ ଧମ୍ମଂ ପରିୟାପୁଣାତି – ସୁତ୍ତଂ ଗେୟ୍ୟଂ ୱେୟ୍ୟାକରଣଂ ଗାଥଂ ଉଦାନଂ ଇତିୱୁତ୍ତକଂ ଜାତକଂ ଅବ୍ଭୁତଧମ୍ମଂ ୱେଦଲ୍ଲଂ । ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟଥାସୁତଂ ୟଥାପରିୟତ୍ତଂ ଧମ୍ମଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ପରେସଂ ଦେସେତି, ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟଥାସୁତଂ ୟଥାପରିୟତ୍ତଂ ଧମ୍ମଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ପରେସଂ ୱାଚେତି, ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟଥାସୁତଂ ୟଥାପରିୟତ୍ତଂ ଧମ୍ମଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ସଜ୍ଝାୟଂ କରୋତି, ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟଥାସୁତଂ ୟଥାପରିୟତ୍ତଂ ଧମ୍ମଂ ଚେତସା ଅନୁୱିତକ୍କେତି ଅନୁୱିଚାରେତି ମନସାନୁପେକ୍ଖତି। ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟସ୍ମିଂ ଆୱାସେ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ୱିହରନ୍ତି ବହୁସ୍ସୁତା ଆଗତାଗମା ଧମ୍ମଧରା ୱିନୟଧରା ମାତିକାଧରା ତସ୍ମିଂ ଆୱାସେ ୱସ୍ସଂ ଉପେତି। ତେ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ କାଲେନ କାଲଂ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପରିପୁଚ୍ଛତି ପରିପଞ୍ହତି – ‘ଇଦଂ, ଭନ୍ତେ, କଥଂ; ଇମସ୍ସ କ୍ୱତ୍ଥୋ’ତି? ତେ ଆୟସ୍ମତୋ ଆନନ୍ଦସ୍ସ ଅୱିୱଟଞ୍ଚେୱ ୱିୱରନ୍ତି, ଅନୁତ୍ତାନୀକତଞ୍ଚ ଉତ୍ତାନୀକରୋନ୍ତି, ଅନେକୱିହିତେସୁ ଚ କଙ୍ଖାଠାନିୟେସୁ ଧମ୍ମେସୁ କଙ୍ଖଂ ପଟିୱିନୋଦେନ୍ତୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଖତ୍ତିୟସୁତ୍ତଂ

୫୨ . ଅଥ ଖୋ ଜାଣୁସ୍ସୋଣି [ଜାଣୁସୋଣି (କ॰)] ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଜାଣୁସ୍ସୋଣି ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଖତ୍ତିୟା , ଭୋ ଗୋତମ, କିଂଅଧିପ୍ପାୟା, କିଂଉପୱିଚାରା, କିଂଅଧିଟ୍ଠାନା, କିଂଅଭିନିୱେସା, କିଂପରିୟୋସାନା’’ତି? ‘‘ଖତ୍ତିୟା ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଭୋଗାଧିପ୍ପାୟା ପଞ୍ଞୂପୱିଚାରା ବଲାଧିଟ୍ଠାନା ପଥୱୀଭିନିୱେସା ଇସ୍ସରିୟପରିୟୋସାନା’’ତି।

‘‘ବ୍ରାହ୍ମଣା ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, କିଂଅଧିପ୍ପାୟା, କିଂଉପୱିଚାରା, କିଂଅଧିଟ୍ଠାନା, କିଂଅଭିନିୱେସା, କିଂପରିୟୋସାନା’’ତି? ‘‘ବ୍ରାହ୍ମଣା ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଭୋଗାଧିପ୍ପାୟା ପଞ୍ଞୂପୱିଚାରା ମନ୍ତାଧିଟ୍ଠାନା ୟଞ୍ଞାଭିନିୱେସା ବ୍ରହ୍ମଲୋକପରିୟୋସାନା’’ତି।

‘‘ଗହପତିକା ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, କିଂଅଧିପ୍ପାୟା, କିଂଉପୱିଚାରା, କିଂଅଧିଟ୍ଠାନା, କିଂଅଭିନିୱେସା, କିଂପରିୟୋସାନା’’ତି? ‘‘ଗହପତିକା ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଭୋଗାଧିପ୍ପାୟା ପଞ୍ଞୂପୱିଚାରା ସିପ୍ପାଧିଟ୍ଠାନା କମ୍ମନ୍ତାଭିନିୱେସା ନିଟ୍ଠିତକମ୍ମନ୍ତପରିୟୋସାନା’’ତି।

‘‘ଇତ୍ଥୀ ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, କିଂଅଧିପ୍ପାୟା, କିଂଉପୱିଚାରା, କିଂଅଧିଟ୍ଠାନା, କିଂଅଭିନିୱେସା, କିଂପରିୟୋସାନା’’ତି? ‘‘ଇତ୍ଥୀ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ପୁରିସାଧିପ୍ପାୟା ଅଲଙ୍କାରୂପୱିଚାରା ପୁତ୍ତାଧିଟ୍ଠାନା ଅସପତୀଭିନିୱେସା ଇସ୍ସରିୟପରିୟୋସାନା’’ତି।

‘‘ଚୋରା ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, କିଂଅଧିପ୍ପାୟା, କିଂଉପୱିଚାରା, କିଂଅଧିଟ୍ଠାନା, କିଂଅଭିନିୱେସା, କିଂପରିୟୋସାନା’’ତି? ‘‘ଚୋରା ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଆଦାନାଧିପ୍ପାୟା ଗହନୂପୱିଚାରା ସତ୍ଥାଧିଟ୍ଠାନା ଅନ୍ଧକାରାଭିନିୱେସା ଅଦସ୍ସନପରିୟୋସାନା’’ତି।

‘‘ସମଣା ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, କିଂଅଧିପ୍ପାୟା, କିଂଉପୱିଚାରା, କିଂଅଧିଟ୍ଠାନା, କିଂଅଭିନିୱେସା, କିଂପରିୟୋସାନା’’ତି? ‘‘ସମଣା ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଖନ୍ତିସୋରଚ୍ଚାଧିପ୍ପାୟା ପଞ୍ଞୂପୱିଚାରା ସୀଲାଧିଟ୍ଠାନା ଆକିଞ୍ଚଞ୍ଞାଭିନିୱେସା [ଅକିଞ୍ଚନାଭିନିୱେସା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ନିବ୍ବାନପରିୟୋସାନା’’ତି।

‘‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅବ୍ଭୁତଂ, ଭୋ ଗୋତମ! ଖତ୍ତିୟାନମ୍ପି ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଜାନାତି ଅଧିପ୍ପାୟଞ୍ଚ ଉପୱିଚାରଞ୍ଚ ଅଧିଟ୍ଠାନଞ୍ଚ ଅଭିନିୱେସଞ୍ଚ ପରିୟୋସାନଞ୍ଚ। ବ୍ରାହ୍ମଣାନମ୍ପି ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଜାନାତି…ପେ॰… ଗହପତୀନମ୍ପି ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଜାନାତି… ଇତ୍ଥୀନମ୍ପି ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଜାନାତି… ଚୋରାନମ୍ପି ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଜାନାତି … ସମଣାନମ୍ପି ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଜାନାତି ଅଧିପ୍ପାୟଞ୍ଚ ଉପୱିଚାରଞ୍ଚ ଅଧିଟ୍ଠାନଞ୍ଚ ଅଭିନିୱେସଞ୍ଚ ପରିୟୋସାନଞ୍ଚ। ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ଉପାସକଂ ମଂ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି। ଦସମଂ।

୧୧. ଅପ୍ପମାଦସୁତ୍ତଂ

୫୩ . ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତା ସଦ୍ଧିଂ ସମ୍ମୋଦି। ସମ୍ମୋଦନୀୟଂ କଥଂ ସାରଣୀୟଂ ୱୀତିସାରେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ସୋ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଅତ୍ଥି ନୁ ଖୋ, ଭୋ ଗୋତମ, ଏକୋ ଧମ୍ମୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ୟୋ ଉଭୋ ଅତ୍ଥେ ସମଧିଗ୍ଗୟ୍ହ ତିଟ୍ଠତି – ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକଞ୍ଚେୱ ଅତ୍ଥଂ, ୟୋ ଚ ଅତ୍ଥୋ ସମ୍ପରାୟିକୋ’’ତି? ‘‘ଅତ୍ଥି ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ , ଏକୋ ଧମ୍ମୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ୟୋ ଉଭୋ ଅତ୍ଥେ ସମଧିଗ୍ଗୟ୍ହ ତିଟ୍ଠତି – ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକଞ୍ଚେୱ ଅତ୍ଥଂ, ୟୋ ଚ ଅତ୍ଥୋ ସମ୍ପରାୟିକୋ’’ତି।

‘‘କତମୋ ପନ, ଭୋ ଗୋତମ, ଏକୋ ଧମ୍ମୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ୟୋ ଉଭୋ ଅତ୍ଥେ ସମଧିଗ୍ଗୟ୍ହ ତିଟ୍ଠତି – ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକଞ୍ଚେୱ ଅତ୍ଥଂ, ୟୋ ଚ ଅତ୍ଥୋ ସମ୍ପରାୟିକୋ’’ତି? ‘‘ଅପ୍ପମାଦୋ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏକୋ ଧମ୍ମୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ଉଭୋ ଅତ୍ଥେ ସମଧିଗ୍ଗୟ୍ହ ତିଟ୍ଠତି – ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକଞ୍ଚେୱ ଅତ୍ଥଂ, ୟୋ ଚ ଅତ୍ଥୋ ସମ୍ପରାୟିକୋ’’।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୟାନି କାନିଚି ଜଙ୍ଗଲାନଂ [ଜଙ୍ଗମାନଂ (ସୀ॰ ପୀ॰) ଅ॰ ନି॰ ୧୦.୧୫; ମ॰ ନି॰ ୧.୩୦୦] ପାଣାନଂ ପଦଜାତାନି, ସବ୍ବାନି ତାନି ହତ୍ଥିପଦେ ସମୋଧାନଂ ଗଚ୍ଛନ୍ତି; ହତ୍ଥିପଦଂ ତେସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି, ୟଦିଦଂ ମହନ୍ତତ୍ତେନ। ଏୱମେୱଂ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଅପ୍ପମାଦୋ ଏକୋ ଧମ୍ମୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ଉଭୋ ଅତ୍ଥେ ସମଧିଗ୍ଗୟ୍ହ ତିଟ୍ଠତି – ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକଞ୍ଚେୱ ଅତ୍ଥଂ, ୟୋ ଚ ଅତ୍ଥୋ ସମ୍ପରାୟିକୋ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, କୂଟାଗାରସ୍ସ ୟା କାଚି ଗୋପାନସିୟୋ ସବ୍ବା ତା କୂଟଙ୍ଗମା କୂଟନିନ୍ନା କୂଟସମୋସରଣା, କୂଟଂ ତାସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି; ଏୱମେୱଂ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ …ପେ॰…।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ପବ୍ବଜଲାୟକୋ ପବ୍ବଜଂ [ବବ୍ବଜଲାୟକୋ ବବ୍ବଜଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଲାୟିତ୍ୱା ଅଗ୍ଗେ ଗହେତ୍ୱା ଓଧୁନାତି ନିଧୁନାତି ନିଚ୍ଛାଦେତି; ଏୱମେୱଂ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ…ପେ॰…।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଅମ୍ବପିଣ୍ଡିୟା ୱଣ୍ଟଚ୍ଛିନ୍ନାୟ ୟାନି କାନିଚି ଅମ୍ବାନି ୱଣ୍ଟୂପନିବନ୍ଧନାନି ସବ୍ବାନି ତାନି ତଦନ୍ୱୟାନି ଭୱନ୍ତି; ଏୱମେୱଂ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ…ପେ॰…।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୟେ କେଚି ଖୁଦ୍ଦରାଜାନୋ [କୁଡ୍ଡରାଜାନୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ଅଟ୍ଠ॰), କୁଦ୍ଦରାଜାନୋ (ପୀ॰) ଅ॰ ନି॰ ୧୦.୧୫] ସବ୍ବେତେ ରଞ୍ଞୋ ଚକ୍କୱତ୍ତିସ୍ସ ଅନୁୟନ୍ତା [ଅନୁୟୁତ୍ତା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଭୱନ୍ତି, ରାଜା ତେସଂ ଚକ୍କୱତ୍ତୀ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି; ଏୱମେୱଂ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ…ପେ॰…।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି , ବ୍ରାହ୍ମଣ, ୟା କାଚି ତାରକରୂପାନଂ ପଭା ସବ୍ବା ତା ଚନ୍ଦସ୍ସ ପଭାୟ କଲଂ ନାଗ୍ଘନ୍ତି ସୋଳସିଂ, ଚନ୍ଦପ୍ପଭା ତାସଂ ଅଗ୍ଗମକ୍ଖାୟତି। ଏୱମେୱଂ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଅପ୍ପମାଦୋ ଏକୋ ଧମ୍ମୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ଉଭୋ ଅତ୍ଥେ ସମଧିଗ୍ଗୟ୍ହ ତିଟ୍ଠତି – ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକଞ୍ଚେୱ ଅତ୍ଥଂ ୟୋ ଚ ଅତ୍ଥୋ ସମ୍ପରାୟିକୋ।

‘‘ଅୟଂ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ, ଏକୋ ଧମ୍ମୋ ଭାୱିତୋ ବହୁଲୀକତୋ ଉଭୋ ଅତ୍ଥେ ସମଧିଗ୍ଗୟ୍ହ ତିଟ୍ଠତି – ଦିଟ୍ଠଧମ୍ମିକଞ୍ଚେୱ ଅତ୍ଥଂ, ୟୋ ଚ ଅତ୍ଥୋ ସମ୍ପରାୟିକୋ’’ତି।

‘‘ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ, ଅଭିକ୍କନ୍ତଂ, ଭୋ ଗୋତମ…ପେ॰… ଉପାସକଂ ମଂ ଭୱଂ ଗୋତମୋ ଧାରେତୁ ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ପାଣୁପେତଂ ସରଣଂ ଗତ’’ନ୍ତି। ଏକାଦସମଂ।

୧୨. ଧମ୍ମିକସୁତ୍ତଂ

୫୪ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ଗିଜ୍ଝକୂଟେ ପବ୍ବତେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ଧମ୍ମିକୋ ଜାତିଭୂମିୟଂ ଆୱାସିକୋ ହୋତି ସବ୍ବସୋ ଜାତିଭୂମିୟଂ ସତ୍ତସୁ ଆୱାସେସୁ। ତତ୍ର ସୁଦଂ ଆୟସ୍ମା ଧମ୍ମିକୋ ଆଗନ୍ତୁକେ ଭିକ୍ଖୂ ଅକ୍କୋସତି ପରିଭାସତି ୱିହିଂସତି ୱିତୁଦତି ରୋସେତି ୱାଚାୟ। ତେ ଚ ଆଗନ୍ତୁକା ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତା ଧମ୍ମିକେନ ଅକ୍କୋସିୟମାନା ପରିଭାସିୟମାନା ୱିହେସିୟମାନା ୱିତୁଦିୟମାନା ରୋସିୟମାନା ୱାଚାୟ ପକ୍କମନ୍ତି, ନ ସଣ୍ଠନ୍ତି [ନ ସଣ୍ଠହନ୍ତି (ସୀ॰)] , ରିଞ୍ଚନ୍ତି ଆୱାସଂ।

ଅଥ ଖୋ ଜାତିଭୂମକାନଂ [ଜାତିଭୂମିକାନଂ (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰ କ॰)] ଉପାସକାନଂ ଏତଦହୋସି – ‘‘ମୟଂ ଖୋ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତା ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରେନ। ଅଥ ଚ ପନ ଆଗନ୍ତୁକା ଭିକ୍ଖୂ ପକ୍କମନ୍ତି, ନ ସଣ୍ଠନ୍ତି, ରିଞ୍ଚନ୍ତି ଆୱାସଂ। କୋ ନୁ ଖୋ ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ଆଗନ୍ତୁକା ଭିକ୍ଖୂ ପକ୍କମନ୍ତି, ନ ସଣ୍ଠନ୍ତି, ରିଞ୍ଚନ୍ତି ଆୱାସ’’ନ୍ତି? ଅଥ ଖୋ ଜାତିଭୂମକାନଂ ଉପାସକାନଂ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଧମ୍ମିକୋ ଆଗନ୍ତୁକେ ଭିକ୍ଖୂ ଅକ୍କୋସତି ପରିଭାସତି ୱିହିଂସତି ୱିତୁଦତି ରୋସେତି ୱାଚାୟ। ତେ ଚ ଆଗନ୍ତୁକା ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତା ଧମ୍ମିକେନ ଅକ୍କୋସିୟମାନା ପରିଭାସିୟମାନା ୱିହେସିୟମାନା ୱିତୁଦିୟମାନା ରୋସିୟମାନା ୱାଚାୟ ପକ୍କମନ୍ତି , ନ ସଣ୍ଠନ୍ତି, ରିଞ୍ଚନ୍ତି ଆୱାସଂ। ୟଂନୂନ ମୟଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଧମ୍ମିକଂ ପବ୍ବାଜେୟ୍ୟାମା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଜାତିଭୂମକା ଉପାସକା ୟେନ ଆୟସ୍ମା ଧମ୍ମିକୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଧମ୍ମିକଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ପକ୍କମତୁ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ଧମ୍ମିକୋ ଇମମ୍ହା ଆୱାସା; ଅଲଂ ତେ ଇଧ ୱାସେନା’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଧମ୍ମିକୋ ତମ୍ହା ଆୱାସା ଅଞ୍ଞଂ ଆୱାସଂ ଅଗମାସି। ତତ୍ରପି ସୁଦଂ ଆୟସ୍ମା ଧମ୍ମିକୋ ଆଗନ୍ତୁକେ ଭିକ୍ଖୂ ଅକ୍କୋସତି ପରିଭାସତି ୱିହିଂସତି ୱିତୁଦତି ରୋସେତି ୱାଚାୟ। ତେ ଚ ଆଗନ୍ତୁକା ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତା ଧମ୍ମିକେନ ଅକ୍କୋସିୟମାନା ପରିଭାସିୟମାନା ୱିହେସିୟମାନା ୱିତୁଦିୟମାନା ରୋସିୟମାନା ୱାଚାୟ ପକ୍କମନ୍ତି, ନ ସଣ୍ଠନ୍ତି, ରିଞ୍ଚନ୍ତି ଆୱାସଂ।

ଅଥ ଖୋ ଜାତିଭୂମକାନଂ ଉପାସକାନଂ ଏତଦହୋସି – ‘‘ମୟଂ ଖୋ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତା ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରେନ। ଅଥ ଚ ପନ ଆଗନ୍ତୁକା ଭିକ୍ଖୂ ପକ୍କମନ୍ତି, ନ ସଣ୍ଠନ୍ତି, ରିଞ୍ଚନ୍ତି ଆୱାସଂ। କୋ ନୁ ଖୋ ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ଆଗନ୍ତୁକା ଭିକ୍ଖୂ ପକ୍କମନ୍ତି, ନ ସଣ୍ଠନ୍ତି, ରିଞ୍ଚନ୍ତି ଆୱାସ’’ନ୍ତି? ଅଥ ଖୋ ଜାତିଭୂମକାନଂ ଉପାସକାନଂ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଧମ୍ମିକୋ ଆଗନ୍ତୁକେ ଭିକ୍ଖୂ ଅକ୍କୋସତି ପରିଭାସତି ୱିହିଂସତି ୱିତୁଦତି ରୋସେତି ୱାଚାୟ। ତେ ଚ ଆଗନ୍ତୁକା ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତା ଧମ୍ମିକେନ ଅକ୍କୋସିୟମାନା ପରିଭାସିୟମାନା ୱିହେସିୟମାନା ୱିତୁଦିୟମାନା ରୋସିୟମାନା ୱାଚାୟ ପକ୍କମନ୍ତି, ନ ସଣ୍ଠନ୍ତି, ରିଞ୍ଚନ୍ତି ଆୱାସଂ। ୟଂନୂନ ମୟଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଧମ୍ମିକଂ ପବ୍ବାଜେୟ୍ୟାମା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଜାତିଭୂମକା ଉପାସକା ୟେନାୟସ୍ମା ଧମ୍ମିକୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଧମ୍ମିକଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ପକ୍କମତୁ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ଧମ୍ମିକୋ ଇମମ୍ହାପି ଆୱାସା; ଅଲଂ ତେ ଇଧ ୱାସେନା’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଧମ୍ମିକୋ ତମ୍ହାପି ଆୱାସା ଅଞ୍ଞଂ ଆୱାସଂ ଅଗମାସି । ତତ୍ରପି ସୁଦଂ ଆୟସ୍ମା ଧମ୍ମିକୋ ଆଗନ୍ତୁକେ ଭିକ୍ଖୂ ଅକ୍କୋସତି ପରିଭାସତି ୱିହିଂସତି ୱିତୁଦତି ରୋସେତି ୱାଚାୟ। ତେ ଚ ଆଗନ୍ତୁକା ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମତା ଧମ୍ମିକେନ ଅକ୍କୋସିୟମାନା ପରିଭାସିୟମାନା ୱିହେସିୟମାନା ୱିତୁଦିୟମାନା ରୋସିୟମାନା ୱାଚାୟ ପକ୍କମନ୍ତି, ନ ସଣ୍ଠନ୍ତି, ରିଞ୍ଚନ୍ତି ଆୱାସଂ।

ଅଥ ଖୋ ଜାତିଭୂମକାନଂ ଉପାସକାନଂ ଏତଦହୋସି – ‘‘ମୟଂ ଖୋ ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘଂ ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତା ଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରେନ। ଅଥ ଚ ପନ ଆଗନ୍ତୁକା ଭିକ୍ଖୂ ପକ୍କମନ୍ତି , ନ ସଣ୍ଠନ୍ତି, ରିଞ୍ଚନ୍ତି ଆୱାସଂ। କୋ ନୁ ଖୋ ହେତୁ କୋ ପଚ୍ଚୟୋ ୟେନ ଆଗନ୍ତୁକା ଭିକ୍ଖୂ ପକ୍କମନ୍ତି, ନ ସଣ୍ଠନ୍ତି, ରିଞ୍ଚନ୍ତି ଆୱାସ’’ନ୍ତି? ଅଥ ଖୋ ଜାତିଭୂମକାନଂ ଉପାସକାନଂ ଏତଦହୋସି – ‘‘ଅୟଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଧମ୍ମିକୋ ଆଗନ୍ତୁକେ ଭିକ୍ଖୂ ଅକ୍କୋସତି…ପେ॰… । ୟଂନୂନ ମୟଂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଧମ୍ମିକଂ ପବ୍ବାଜେୟ୍ୟାମ ସବ୍ବସୋ ଜାତିଭୂମିୟଂ ସତ୍ତହି ଆୱାସେହୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଜାତିଭୂମକା ଉପାସକା ୟେନାୟସ୍ମା ଧମ୍ମିକୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଧମ୍ମିକଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ପକ୍କମତୁ, ଭନ୍ତେ, ଆୟସ୍ମା ଧମ୍ମିକୋ ସବ୍ବସୋ ଜାତିଭୂମିୟଂ ସତ୍ତହି ଆୱାସେହୀ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ଧମ୍ମିକସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘ପବ୍ବାଜିତୋ ଖୋମ୍ହି ଜାତିଭୂମକେହି ଉପାସକେହି ସବ୍ବସୋ ଜାତିଭୂମିୟଂ ସତ୍ତହି ଆୱାସେହି। କହଂ ନୁ ଖୋ ଦାନି ଗଚ୍ଛାମୀ’’ତି? ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ଧମ୍ମିକସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘ୟଂନୂନାହଂ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଧମ୍ମିକୋ ପତ୍ତଚୀୱରମାଦାୟ ୟେନ ରାଜଗହଂ ତେନ ପକ୍କାମି। ଅନୁପୁବ୍ବେନ ୟେନ ରାଜଗହଂ ଗିଜ୍ଝକୂଟୋ ପବ୍ବତୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଧମ୍ମିକଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ହନ୍ଦ କୁତୋ ନୁ ତ୍ୱଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧମ୍ମିକ, ଆଗଚ୍ଛସୀ’’ତି? ‘‘ପବ୍ବାଜିତୋ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ଜାତିଭୂମକେହି ଉପାସକେହି ସବ୍ବସୋ ଜାତିଭୂମିୟଂ ସତ୍ତହି ଆୱାସେହୀ’’ତି। ‘‘ଅଲଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧମ୍ମିକ, କିଂ ତେ ଇମିନା, ୟଂ ତଂ ତତୋ ତତୋ ପବ୍ବାଜେନ୍ତି, ସୋ ତ୍ୱଂ ତତୋ ତତୋ ପବ୍ବାଜିତୋ ମମେୱ ସନ୍ତିକେ ଆଗଚ୍ଛସି’’।

‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧମ୍ମିକ, ସାମୁଦ୍ଦିକା ୱାଣିଜା ତୀରଦସ୍ସିଂ ସକୁଣଂ ଗହେତ୍ୱା ନାୱାୟ ସମୁଦ୍ଦଂ ଅଜ୍ଝୋଗାହନ୍ତି। ତେ ଅତୀରଦକ୍ଖିଣିୟା [ଅତୀରଦସ୍ସନିୟା (ସ୍ୟା॰), ଅତୀରଦସ୍ସିୟା (କ॰)] ନାୱାୟ ତୀରଦସ୍ସିଂ ସକୁଣଂ ମୁଞ୍ଚନ୍ତି। ସୋ ଗଚ୍ଛତେୱ ପୁରତ୍ଥିମଂ ଦିସଂ, ଗଚ୍ଛତି ପଚ୍ଛିମଂ ଦିସଂ, ଗଚ୍ଛତି ଉତ୍ତରଂ ଦିସଂ, ଗଚ୍ଛତି ଦକ୍ଖିଣଂ ଦିସଂ, ଗଚ୍ଛତି ଉଦ୍ଧଂ, ଗଚ୍ଛତି ଅନୁଦିସଂ। ସଚେ ସୋ ସମନ୍ତା ତୀରଂ ପସ୍ସତି, ତଥାଗତକୋୱ [ତଥାଗତୋ (କ॰) ଦୀ॰ ନି॰ ୧.୪୯୭ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] ହୋତି। ସଚେ ପନ ସୋ ସମନ୍ତା ତୀରଂ ନ ପସ୍ସତି ତମେୱ ନାୱଂ ପଚ୍ଚାଗଚ୍ଛତି। ଏୱମେୱଂ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧମ୍ମିକ, ୟଂ ତଂ ତତୋ ତତୋ ପବ୍ବାଜେନ୍ତି ସୋ ତ୍ୱଂ ତତୋ ତତୋ ପବ୍ବାଜିତୋ ମମେୱ ସନ୍ତିକେ ଆଗଚ୍ଛସି।

‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ , ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧମ୍ମିକ, ରଞ୍ଞୋ କୋରବ୍ୟସ୍ସ ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠୋ ନାମ ନିଗ୍ରୋଧରାଜା ଅହୋସି ପଞ୍ଚସାଖୋ ସୀତଚ୍ଛାୟୋ ମନୋରମୋ। ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠସ୍ସ ଖୋ ପନ, ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧମ୍ମିକ, ନିଗ୍ରୋଧରାଜସ୍ସ ଦ୍ୱାଦସୟୋଜନାନି ଅଭିନିୱେସୋ ଅହୋସି, ପଞ୍ଚ ୟୋଜନାନି ମୂଲସନ୍ତାନକାନଂ। ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠସ୍ସ ଖୋ ପନ , ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧମ୍ମିକ, ନିଗ୍ରୋଧରାଜସ୍ସ ତାୱ ମହନ୍ତାନି ଫଲାନି ଅହେସୁଂ; ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ଆଳ୍ହକଥାଲିକା। ଏୱମସ୍ସ ସାଦୂନି ଫଲାନି ଅହେସୁଂ; ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ଖୁଦ୍ଦଂ ମଧୁଂ ଅନେଲକଂ। ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠସ୍ସ ଖୋ ପନ, ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧମ୍ମିକ, ନିଗ୍ରୋଧରାଜସ୍ସ ଏକଂ ଖନ୍ଧଂ ରାଜା ପରିଭୁଞ୍ଜତି ସଦ୍ଧିଂ ଇତ୍ଥାଗାରେନ, ଏକଂ ଖନ୍ଧଂ ବଲକାୟୋ ପରିଭୁଞ୍ଜତି, ଏକଂ ଖନ୍ଧଂ ନେଗମଜାନପଦା ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତି, ଏକଂ ଖନ୍ଧଂ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣା ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତି, ଏକଂ ଖନ୍ଧଂ ମିଗା [ମିଗପକ୍ଖିନୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ପରିଭୁଞ୍ଜନ୍ତି। ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠସ୍ସ ଖୋ ପନ, ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧମ୍ମିକ, ନିଗ୍ରୋଧରାଜସ୍ସ ନ କୋଚି ଫଲାନି ରକ୍ଖତି, ନ ଚ ସୁଦଂ [ନ ଚ ପୁନ (କ॰)] ଅଞ୍ଞମଞ୍ଞସ୍ସ ଫଲାନି ହିଂସନ୍ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧମ୍ମିକ, ଅଞ୍ଞତରୋ ପୁରିସୋ ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠସ୍ସ ନିଗ୍ରୋଧରାଜସ୍ସ ୟାୱଦତ୍ଥଂ ଫଲାନି ଭକ୍ଖିତ୍ୱା ସାଖଂ ଭଞ୍ଜିତ୍ୱା ପକ୍କାମି। ଅଥ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧମ୍ମିକ, ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠେ ନିଗ୍ରୋଧରାଜେ ଅଧିୱତ୍ଥାୟ ଦେୱତାୟ ଏତଦହୋସି – ‘ଅଚ୍ଛରିୟଂ ୱତ, ଭୋ, ଅବ୍ଭୁତଂ ୱତ, ଭୋ! ୟାୱ ପାପୋ ମନୁସ୍ସୋ [ୟାୱ ପାପମନୁସ୍ସୋ (ସ୍ୟା॰), ୟାୱତା ପାପମନୁସ୍ସୋ (କ॰)] , ୟତ୍ର ହି ନାମ ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠସ୍ସ ନିଗ୍ରୋଧରାଜସ୍ସ ୟାୱଦତ୍ଥଂ ଫଲାନି ଭକ୍ଖିତ୍ୱା ସାଖଂ ଭଞ୍ଜିତ୍ୱା ପକ୍କମିସ୍ସତି, ୟଂନୂନ ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠୋ ନିଗ୍ରୋଧରାଜା ଆୟତିଂ ଫଲଂ ନ ଦଦେୟ୍ୟା’ତି। ଅଥ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧମ୍ମିକ, ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠୋ ନିଗ୍ରୋଧରାଜା ଆୟତିଂ ଫଲଂ ନ ଅଦାସି।

‘‘ଅଥ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧମ୍ମିକ, ରାଜା କୋରବ୍ୟୋ ୟେନ ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ସକ୍କଂ ଦେୱାନମିନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ୟଗ୍ଘେ, ମାରିସ, ଜାନେୟ୍ୟାସି ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠୋ ନିଗ୍ରୋଧରାଜା ଫଲଂ ନ ଦେତୀ’ତି? ଅଥ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧମ୍ମିକ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ତଥାରୂପଂ ଇଦ୍ଧାଭିସଙ୍ଖାରଂ ଅଭିସଙ୍ଖାସି [ଅଭିସଙ୍ଖାରେସି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ୟଥା ଭୁସା ୱାତୱୁଟ୍ଠି ଆଗନ୍ତ୍ୱା ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠଂ ନିଗ୍ରୋଧରାଜଂ ପୱତ୍ତେସି [ପାତେସି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଉମ୍ମୂଲମକାସି। ଅଥ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧମ୍ମିକ, ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠେ ନିଗ୍ରୋଧରାଜେ ଅଧିୱତ୍ଥା ଦେୱତା ଦୁକ୍ଖୀ ଦୁମ୍ମନା ଅସ୍ସୁମୁଖୀ ରୁଦମାନା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି।

‘‘ଅଥ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧମ୍ମିକ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ୟେନ ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠେ ନିଗ୍ରୋଧରାଜେ ଅଧିୱତ୍ଥା ଦେୱତା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠେ ନିଗ୍ରୋଧରାଜେ ଅଧିୱତ୍ଥଂ ଦେୱତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘କିଂ ନୁ ତ୍ୱଂ, ଦେୱତେ, ଦୁକ୍ଖୀ ଦୁମ୍ମନା ଅସ୍ସୁମୁଖୀ ରୁଦମାନା ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା’ତି? ‘ତଥା ହି ପନ ମେ, ମାରିସ, ଭୁସା ୱାତୱୁଟ୍ଠି ଆଗନ୍ତ୍ୱା ଭୱନଂ ପୱତ୍ତେସି ଉମ୍ମୂଲମକାସୀ’ତି। ‘ଅପି ନୁ ତ୍ୱଂ, ଦେୱତେ, ରୁକ୍ଖଧମ୍ମେ ଠିତାୟ ଭୁସା ୱାତୱୁଟ୍ଠି ଆଗନ୍ତ୍ୱା ଭୱନଂ ପୱତ୍ତେସି ଉମ୍ମୂଲମକାସୀ’ତି? ‘କଥଂ ପନ, ମାରିସ , ରୁକ୍ଖୋ ରୁକ୍ଖଧମ୍ମେ ଠିତୋ ହୋତୀ’ତି? ‘ଇଧ, ଦେୱତେ, ରୁକ୍ଖସ୍ସ ମୂଲଂ ମୂଲତ୍ଥିକା ହରନ୍ତି, ତଚଂ ତଚତ୍ଥିକା ହରନ୍ତି, ପତ୍ତଂ ପତ୍ତତ୍ଥିକା ହରନ୍ତି, ପୁପ୍ଫଂ ପୁପ୍ଫତ୍ଥିକା ହରନ୍ତି, ଫଲଂ ଫଲତ୍ଥିକା ହରନ୍ତି। ନ ଚ ତେନ ଦେୱତାୟ ଅନତ୍ତମନତା ୱା ଅନଭିନନ୍ଦି [ଅନଭିରଦ୍ଧି (ସୀ॰)] ୱା କରଣୀୟା। ଏୱଂ ଖୋ, ଦେୱତେ, ରୁକ୍ଖୋ ରୁକ୍ଖଧମ୍ମେ ଠିତୋ ହୋତୀ’ତି। ‘ଅଟ୍ଠିତାୟେୱ ଖୋ ମେ, ମାରିସ, ରୁକ୍ଖଧମ୍ମେ ଭୁସା ୱାତୱୁଟ୍ଠି ଆଗନ୍ତ୍ୱା ଭୱନଂ ପୱତ୍ତେସି ଉମ୍ମୂଲମକାସୀ’ତି। ‘ସଚେ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ଦେୱତେ, ରୁକ୍ଖଧମ୍ମେ ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟାସି, ସିୟା [ସିୟାପି (ସୀ॰ ପୀ॰)] ତେ ଭୱନଂ ୟଥାପୁରେ’ତି? ‘ଠସ୍ସାମହଂ, [ତିଟ୍ଠେୟ୍ୟାମହଂ (ସ୍ୟା॰)] ମାରିସ , ରୁକ୍ଖଧମ୍ମେ, ହୋତୁ ମେ ଭୱନଂ ୟଥାପୁରେ’’’ତି।

‘‘ଅଥ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧମ୍ମିକ, ସକ୍କୋ ଦେୱାନମିନ୍ଦୋ ତଥାରୂପଂ ଇଦ୍ଧାଭିସଙ୍ଖାରଂ ଅଭିସଙ୍ଖାସି [ଅଭିସଙ୍ଖାରି (ସ୍ୟା॰ କ॰)] , ୟଥା ଭୁସା ୱାତୱୁଟ୍ଠି ଆଗନ୍ତ୍ୱା ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠଂ ନିଗ୍ରୋଧରାଜଂ ଉସ୍ସାପେସି, ସଚ୍ଛୱୀନି ମୂଲାନି ଅହେସୁଂ। ଏୱମେୱଂ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧମ୍ମିକ, ଅପି ନୁ ତଂ ସମଣଧମ୍ମେ ଠିତଂ ଜାତିଭୂମକା ଉପାସକା ପବ୍ବାଜେସୁଂ ସବ୍ବସୋ ଜାତିଭୂମିୟଂ ସତ୍ତହି ଆୱାସେହୀ’’ତି? ‘‘କଥଂ ପନ, ଭନ୍ତେ, ସମଣୋ ସମଣଧମ୍ମେ ଠିତୋ ହୋତୀ’’ତି? ‘‘ଇଧ, ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧମ୍ମିକ, ସମଣୋ ଅକ୍କୋସନ୍ତଂ ନ ପଚ୍ଚକ୍କୋସତି, ରୋସନ୍ତଂ ନ ପଟିରୋସତି, ଭଣ୍ଡନ୍ତଂ ନ ପଟିଭଣ୍ଡତି। ଏୱଂ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧମ୍ମିକ, ସମଣୋ ସମଣଧମ୍ମେ ଠିତୋ ହୋତୀ’’ତି। ‘‘ଅଟ୍ଠିତଂୟେୱ ମଂ, ଭନ୍ତେ, ସମଣଧମ୍ମେ ଜାତିଭୂମକା ଉପାସକା ପବ୍ବାଜେସୁଂ ସବ୍ବସୋ ଜାତିଭୂମିୟଂ ସତ୍ତହି ଆୱାସେହୀ’’ତି।

[ଅ॰ ନି॰ ୭.୬୬; ୭.୭୩] ‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ , ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧମ୍ମିକ, ସୁନେତ୍ତୋ ନାମ ସତ୍ଥା ଅହୋସି ତିତ୍ଥକରୋ କାମେସୁ ୱୀତରାଗୋ। ସୁନେତ୍ତସ୍ସ ଖୋ ପନ, ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧମ୍ମିକ, ସତ୍ଥୁନୋ ଅନେକାନି ସାୱକସତାନି ଅହେସୁଂ। ସୁନେତ୍ତୋ ସତ୍ଥା ସାୱକାନଂ ବ୍ରହ୍ମଲୋକସହବ୍ୟତାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେସି। ୟେ ଖୋ ପନ, ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧମ୍ମିକ, ସୁନେତ୍ତସ୍ସ ସତ୍ଥୁନୋ ବ୍ରହ୍ମଲୋକସହବ୍ୟତାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେନ୍ତସ୍ସ ଚିତ୍ତାନି ନ ପସାଦେସୁଂ ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜିଂସୁ। ୟେ ଖୋ ପନ, ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧମ୍ମିକ, ସୁନେତ୍ତସ୍ସ ସତ୍ଥୁନୋ ବ୍ରହ୍ମଲୋକସହବ୍ୟତାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେନ୍ତସ୍ସ ଚିତ୍ତାନି ପସାଦେସୁଂ ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜିଂସୁ।

‘‘ଭୂତପୁବ୍ବଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧମ୍ମିକ, ମୂଗପକ୍ଖୋ ନାମ ସତ୍ଥା ଅହୋସି…ପେ॰… ଅରନେମି ନାମ ସତ୍ଥା ଅହୋସି… କୁଦ୍ଦାଲକୋ ନାମ ସତ୍ଥା ଅହୋସି… ହତ୍ଥିପାଲୋ ନାମ ସତ୍ଥା ଅହୋସି… ଜୋତିପାଲୋ ନାମ ସତ୍ଥା ଅହୋସି ତିତ୍ଥକରୋ କାମେସୁ ୱୀତରାଗୋ। ଜୋତିପାଲସ୍ସ ଖୋ ପନ, ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧମ୍ମିକ, ସତ୍ଥୁନୋ ଅନେକାନି ସାୱକସତାନି ଅହେସୁଂ। ଜୋତିପାଲୋ ସତ୍ଥା ସାୱକାନଂ ବ୍ରହ୍ମଲୋକସହବ୍ୟତାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେସି। ୟେ ଖୋ ପନ, ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧମ୍ମିକ, ଜୋତିପାଲସ୍ସ ସତ୍ଥୁନୋ ବ୍ରହ୍ମଲୋକସହବ୍ୟତାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେନ୍ତସ୍ସ ଚିତ୍ତାନି ନ ପସାଦେସୁଂ ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜିଂସୁ। ୟେ ଖୋ ପନ, ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧମ୍ମିକ, ଜୋତିପାଲସ୍ସ ସତ୍ଥୁନୋ ବ୍ରହ୍ମଲୋକସହବ୍ୟତାୟ ଧମ୍ମଂ ଦେସେନ୍ତସ୍ସ ଚିତ୍ତାନି ପସାଦେସୁଂ ତେ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜିଂସୁ।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧମ୍ମିକ, ୟୋ ଇମେ ଛ ସତ୍ଥାରେ ତିତ୍ଥକରେ କାମେସୁ ୱୀତରାଗେ, ଅନେକସତପରିୱାରେ ସସାୱକସଙ୍ଘେ ପଦୁଟ୍ଠଚିତ୍ତୋ ଅକ୍କୋସେୟ୍ୟ ପରିଭାସେୟ୍ୟ, ବହୁଂ ସୋ ଅପୁଞ୍ଞଂ ପସୱେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ୟୋ ଖୋ, ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧମ୍ମିକ, ଇମେ ଛ ସତ୍ଥାରେ ତିତ୍ଥକରେ କାମେସୁ ୱୀତରାଗେ ଅନେକସତପରିୱାରେ ସସାୱକସଙ୍ଘେ ପଦୁଟ୍ଠଚିତ୍ତୋ ଅକ୍କୋସେୟ୍ୟ ପରିଭାସେୟ୍ୟ, ବହୁଂ ସୋ ଅପୁଞ୍ଞଂ ପସୱେୟ୍ୟ। ୟୋ ଏକଂ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ପଦୁଟ୍ଠଚିତ୍ତୋ ଅକ୍କୋସତି ପରିଭାସତି, ଅୟଂ ତତୋ ବହୁତରଂ ଅପୁଞ୍ଞଂ ପସୱତି। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ନାହଂ, ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧମ୍ମିକ, ଇତୋ ବହିଦ୍ଧା ଏୱରୂପିଂ ଖନ୍ତିଂ [ଏୱରୂପଂ ଖନ୍ତଂ (ସ୍ୟା॰)] ୱଦାମି, ୟଥାମଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ। ତସ୍ମାତିହ, ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧମ୍ମିକ , ଏୱଂ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ – ‘ନ ନୋ ସମସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ [ନ ନୋ ଆମସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ (ସ୍ୟା॰), ନ ନୋ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀସୁ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଚିତ୍ତାନି ପଦୁଟ୍ଠାନି ଭୱିସ୍ସନ୍ତୀ’’’ତି। ଏୱଞ୍ହି ତେ, ବ୍ରାହ୍ମଣ ଧମ୍ମିକ, ସିକ୍ଖିତବ୍ବନ୍ତି।

‘‘ସୁନେତ୍ତୋ ମୂଗପକ୍ଖୋ ଚ, ଅରନେମି ଚ ବ୍ରାହ୍ମଣୋ।

କୁଦ୍ଦାଲକୋ ଅହୁ ସତ୍ଥା, ହତ୍ଥିପାଲୋ ଚ ମାଣୱୋ॥

‘‘ଜୋତିପାଲୋ ଚ ଗୋୱିନ୍ଦୋ, ଅହୁ ସତ୍ତପୁରୋହିତୋ।

ଅହିଂସକା [ଅଭିସେକା (ସ୍ୟା॰)] ଅତୀତଂସେ, ଛ ସତ୍ଥାରୋ ୟସସ୍ସିନୋ॥

‘‘ନିରାମଗନ୍ଧା କରୁଣେଧିମୁତ୍ତା [ୱିମୁତ୍ତା (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] , କାମସଂୟୋଜନାତିଗା [କାମସଂୟୋଜନାତିତା (ସ୍ୟା॰)] ।

କାମରାଗଂ ୱିରାଜେତ୍ୱା, ବ୍ରହ୍ମଲୋକୂପଗା ଅହୁଂ [ଅହୁ (ବହୂସୁ), ଅହୂ (କ॰ ସୀ॰)] ॥

‘‘ଅହେସୁଂ ସାୱକା ତେସଂ, ଅନେକାନି ସତାନିପି।

ନିରାମଗନ୍ଧା କରୁଣେଧିମୁତ୍ତା, କାମସଂୟୋଜନାତିଗା।

କାମରାଗଂ ୱିରାଜେତ୍ୱା, ବ୍ରହ୍ମଲୋକୂପଗା ଅହୁଂ [ଅହୁ (ବହୂସୁ), ଅହୂ (କ॰ ସୀ॰)] ॥

‘‘ୟେତେ ଇସୀ ବାହିରକେ, ୱୀତରାଗେ ସମାହିତେ।

ପଦୁଟ୍ଠମନସଙ୍କପ୍ପୋ, ୟୋ ନରୋ ପରିଭାସତି।

ବହୁଞ୍ଚ ସୋ ପସୱତି, ଅପୁଞ୍ଞଂ ତାଦିସୋ ନରୋ॥

‘‘ୟୋ ଚେକଂ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନଂ, ଭିକ୍ଖୁଂ ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ସାୱକଂ।

ପଦୁଟ୍ଠମନସଙ୍କପ୍ପୋ , ୟୋ ନରୋ ପରିଭାସତି।

ଅୟଂ ତତୋ ବହୁତରଂ, ଅପୁଞ୍ଞଂ ପସୱେ ନରୋ॥

‘‘ନ ସାଧୁରୂପଂ ଆସୀଦେ, ଦିଟ୍ଠିଟ୍ଠାନପ୍ପହାୟିନଂ।

ସତ୍ତମୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଏସୋ, ଅରିୟସଙ୍ଘସ୍ସ ୱୁଚ୍ଚତି॥

‘‘ଅୱୀତରାଗୋ କାମେସୁ, ୟସ୍ସ ପଞ୍ଚିନ୍ଦ୍ରିୟା ମୁଦୂ।

ସଦ୍ଧା ସତି ଚ ୱୀରିୟଂ, ସମଥୋ ଚ ୱିପସ୍ସନା॥

‘‘ତାଦିସଂ ଭିକ୍ଖୁମାସଜ୍ଜ, ପୁବ୍ବେୱ ଉପହଞ୍ଞତି।

ଅତ୍ତାନଂ ଉପହନ୍ତ୍ୱାନ, ପଚ୍ଛା ଅଞ୍ଞଂ ୱିହିଂସତି॥

‘‘ୟୋ ଚ ରକ୍ଖତି ଅତ୍ତାନଂ, ରକ୍ଖିତୋ ତସ୍ସ ବାହିରୋ।

ତସ୍ମା ରକ୍ଖେୟ୍ୟ ଅତ୍ତାନଂ, ଅକ୍ଖତୋ ପଣ୍ଡିତୋ ସଦା’’ତି॥ ଦ୍ୱାଦସମଂ।

ଧମ୍ମିକୱଗ୍ଗୋ ପଞ୍ଚମୋ।

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ନାଗମିଗସାଲା ଇଣଂ, ଚୁନ୍ଦଂ ଦ୍ୱେ ସନ୍ଦିଟ୍ଠିକା ଦୁୱେ।

ଖେମଇନ୍ଦ୍ରିୟ ଆନନ୍ଦ, ଖତ୍ତିୟା ଅପ୍ପମାଦେନ ଧମ୍ମିକୋତି॥

ପଠମପଣ୍ଣାସକଂ ସମତ୍ତଂ।

୨. ଦୁତିୟପଣ୍ଣାସକଂ

୬. ମହାୱଗ୍ଗୋ

୧. ସୋଣସୁତ୍ତଂ

୫୫ . [ମହାୱ॰ ୨୪୩ ଆଗତଂ] ଏୱଂ , ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ଗିଜ୍ଝକୂଟେ ପବ୍ବତେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ସୋଣୋ ରାଜଗହେ ୱିହରତି ସୀତୱନସ୍ମିଂ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ସୋଣସ୍ସ ରହୋଗତସ୍ସ ପଟିସଲ୍ଲୀନସ୍ସ ଏୱଂ ଚେତସୋ ପରିୱିତକ୍କୋ ଉଦପାଦି – ‘‘ୟେ ଖୋ କେଚି ଭଗୱତୋ ସାୱକା ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟା ୱିହରନ୍ତି, ଅହଂ ତେସଂ ଅଞ୍ଞତରୋ। ଅଥ ଚ ପନ ମେ ନ ଅନୁପାଦାୟ ଆସୱେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି, ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ଖୋ ପନ ମେ କୁଲେ ଭୋଗା, ସକ୍କା ଭୋଗା ଚ ଭୁଞ୍ଜିତୁଂ ପୁଞ୍ଞାନି ଚ କାତୁଂ। ୟଂନୂନାହଂ ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତିତ୍ୱା ଭୋଗେ ଚ ଭୁଞ୍ଜେୟ୍ୟଂ ପୁଞ୍ଞାନି ଚ କରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମତୋ ସୋଣସ୍ସ ଚେତସା ଚେତୋପରିୱିତକ୍କମଞ୍ଞାୟ – ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ପୁରିସୋ ସମ୍ମିଞ୍ଜିତଂ ୱା ବାହଂ ପସାରେୟ୍ୟ, ପସାରିତଂ ୱା ବାହଂ ସମ୍ମିଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱଂ ଖୋ – ଗିଜ୍ଝକୂଟେ ପବ୍ବତେ ଅନ୍ତରହିତୋ ସୀତୱନେ ଆୟସ୍ମତୋ ସୋଣସ୍ସ ସମ୍ମୁଖେ ପାତୁରହୋସି। ନିସୀଦି ଭଗୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ। ଆୟସ୍ମାପି ଖୋ ସୋଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସୋଣଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ନନୁ ତେ, ସୋଣ, ରହୋଗତସ୍ସ ପଟିସଲ୍ଲୀନସ୍ସ ଏୱଂ ଚେତସୋ ପରିୱିତକ୍କୋ ଉଦପାଦି – ‘ୟେ ଖୋ କେଚି ଭଗୱତୋ ସାୱକା ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟା ୱିହରନ୍ତି, ଅହଂ ତେସଂ ଅଞ୍ଞତରୋ। ଅଥ ଚ ପନ ମେ ନ ଅନୁପାଦାୟ ଆସୱେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି, ସଂୱିଜ୍ଜନ୍ତି ଖୋ ପନ ମେ କୁଲେ ଭୋଗା, ସକ୍କା ଭୋଗା [ଭୋଗେ (ମହାୱ॰ ୨୪୩)] ଚ ଭୁଞ୍ଜିତୁଂ ପୁଞ୍ଞାନି ଚ କାତୁଂ। ୟଂନୂନାହଂ ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତିତ୍ୱା ଭୋଗେ ଚ ଭୁଞ୍ଜେୟ୍ୟଂ ପୁଞ୍ଞାନି ଚ କରେୟ୍ୟ’’’ନ୍ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ସୋଣ, କୁସଲୋ ତ୍ୱଂ ପୁବ୍ବେ ଅଗାରିୟଭୂତୋ [ଆଗାରିକଭୂତୋ (ସ୍ୟା॰), ଅଗାରିକଭୂତୋ (ମହାୱ॰ ୨୪୩)] ୱୀଣାୟ ତନ୍ତିସ୍ସରେ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ସୋଣ, ୟଦା ତେ ୱୀଣାୟ ତନ୍ତିୟୋ ଅଚ୍ଚାୟତା ହୋନ୍ତି, ଅପି ନୁ ତେ ୱୀଣା ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ସରୱତୀ ୱା ହୋତି କମ୍ମଞ୍ଞା ୱା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ତଂ କିଂ ମଞ୍ଞସି, ସୋଣ, ୟଦା ତେ ୱୀଣାୟ ତନ୍ତିୟୋ ଅତିସିଥିଲା ହୋନ୍ତି, ଅପି ନୁ ତେ ୱୀଣା ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ସରୱତୀ ୱା ହୋତି କମ୍ମଞ୍ଞା ୱା’’ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ୟଦା ପନ ତେ, ସୋଣ, ୱୀଣାୟ ତନ୍ତିୟୋ ନ ଅଚ୍ଚାୟତା ହୋନ୍ତି ନାତିସିଥିଲା ସମେ ଗୁଣେ ପତିଟ୍ଠିତା, ଅପି ନୁ ତେ ୱୀଣା ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ସରୱତୀ ୱା ହୋତି କମ୍ମଞ୍ଞା ୱା’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’।

‘‘ଏୱମେୱଂ ଖୋ, ସୋଣ, ଅଚ୍ଚାରଦ୍ଧୱୀରିୟଂ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚାୟ ସଂୱତ୍ତତି, ଅତିସିଥିଲୱୀରିୟଂ କୋସଜ୍ଜାୟ ସଂୱତ୍ତତି। ତସ୍ମାତିହ ତ୍ୱଂ, ସୋଣ, ୱୀରିୟସମଥଂ ଅଧିଟ୍ଠହଂ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଞ୍ଚ ସମତଂ ପଟିୱିଜ୍ଝ, ତତ୍ଥ ଚ ନିମିତ୍ତଂ ଗଣ୍ହାହୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସୋଣୋ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ସୋଣଂ ଇମିନା ଓୱାଦେନ ଓୱଦିତ୍ୱା – ସେୟ୍ୟଥାପି ନାମ ବଲୱା ପୁରିସୋ ସମିଞ୍ଜିତଂ ୱା ବାହଂ ପସାରେୟ୍ୟ, ପସାରିତଂ ୱା ବାହଂ ସମିଞ୍ଜେୟ୍ୟ, ଏୱମେୱଂ ଖୋ – ସୀତୱନେ ଅନ୍ତରହିତୋ ଗିଜ୍ଝକୂଟେ ପବ୍ବତେ ପାତୁରହୋସି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସୋଣୋ ଅପରେନ ସମୟେନ ୱୀରିୟସମଥଂ ଅଧିଟ୍ଠାସି, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଞ୍ଚ ସମତଂ ପଟିୱିଜ୍ଝି, ତତ୍ଥ ଚ ନିମିତ୍ତଂ ଅଗ୍ଗହେସି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସୋଣୋ ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ନଚିରସ୍ସେୱ – ୟସ୍ସତ୍ଥାୟ କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମଦେୱ ଅଗାରସ୍ମା ଅନାଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜନ୍ତି ତଦନୁତ୍ତରଂ – ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସି। ‘‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’’ତି ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସି। ଅଞ୍ଞତରୋ ଚ ପନାୟସ୍ମା ସୋଣୋ ଅରହତଂ ଅହୋସି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମତୋ ସୋଣସ୍ସ ଅରହତ୍ତପ୍ପତ୍ତସ୍ସ ଏତଦହୋସି – ‘‘ୟଂନୂନାହଂ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମେୟ୍ୟଂ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତୋ ସନ୍ତିକେ ଅଞ୍ଞଂ ବ୍ୟାକରେୟ୍ୟ’’ନ୍ତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସୋଣୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ସୋଣୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ୟୋ ସୋ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅରହଂ ଖୀଣାସୱୋ ୱୁସିତୱା କତକରଣୀୟୋ ଓହିତଭାରୋ ଅନୁପ୍ପତ୍ତସଦତ୍ଥୋ ପରିକ୍ଖୀଣଭୱସଂୟୋଜନୋ ସମ୍ମଦଞ୍ଞାୱିମୁତ୍ତୋ, ସୋ ଛ ଠାନାନି ଅଧିମୁତ୍ତୋ ହୋତି – ନେକ୍ଖମ୍ମାଧିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ପୱିୱେକାଧିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜାଧିମୁତ୍ତୋ [ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝାଧିମୁତ୍ତୋ (କ॰) ମହାୱ॰ ୨୪୪ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] ହୋତି, ତଣ୍ହାକ୍ଖୟାଧିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ଉପାଦାନକ୍ଖୟାଧିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ଅସମ୍ମୋହାଧିମୁତ୍ତୋ ହୋତି।

‘‘ସିୟା ଖୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଇଧେକଚ୍ଚସ୍ସ ଆୟସ୍ମତୋ ଏୱମସ୍ସ – ‘କେୱଲଂସଦ୍ଧାମତ୍ତକଂ ନୂନ ଅୟମାୟସ୍ମା ନିସ୍ସାୟ ନେକ୍ଖମ୍ମାଧିମୁତ୍ତୋ’ତି । ନ ଖୋ ପନେତଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଖୀଣାସୱୋ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱୁସିତୱା କତକରଣୀୟୋ କରଣୀୟଂ ଅତ୍ତନୋ ଅସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ କତସ୍ସ ୱା ପଟିଚୟଂ ଖୟା ରାଗସ୍ସ ୱୀତରାଗତ୍ତା ନେକ୍ଖମ୍ମାଧିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ଖୟା ଦୋସସ୍ସ ୱୀତଦୋସତ୍ତା ନେକ୍ଖମ୍ମାଧିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ଖୟା ମୋହସ୍ସ ୱୀତମୋହତ୍ତା ନେକ୍ଖମ୍ମାଧିମୁତ୍ତୋ ହୋତି।

‘‘ସିୟା ଖୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଇଧେକଚ୍ଚସ୍ସ ଆୟସ୍ମତୋ ଏୱମସ୍ସ – ‘ଲାଭସକ୍କାରସିଲୋକଂ ନୂନ ଅୟମାୟସ୍ମା ନିକାମୟମାନୋ ପୱିୱେକାଧିମୁତ୍ତୋ’ତି। ନ ଖୋ ପନେତଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଖୀଣାସୱୋ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱୁସିତୱା କତକରଣୀୟୋ କରଣୀୟଂ ଅତ୍ତନୋ ଅସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ କତସ୍ସ ୱା ପଟିଚୟଂ ଖୟା ରାଗସ୍ସ ୱୀତରାଗତ୍ତା ପୱିୱେକାଧିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ଖୟା ଦୋସସ୍ସ ୱୀତଦୋସତ୍ତା ପୱିୱେକାଧିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ଖୟା ମୋହସ୍ସ ୱୀତମୋହତ୍ତା ପୱିୱେକାଧିମୁତ୍ତୋ ହୋତି।

‘‘ସିୟା ଖୋ ପନ, ଭନ୍ତେ, ଇଧେକଚ୍ଚସ୍ସ ଆୟସ୍ମତୋ ଏୱମସ୍ସ – ‘ସୀଲବ୍ବତପରାମାସଂ ନୂନ ଅୟମାୟସ୍ମା ସାରତୋ ପଚ୍ଚାଗଚ୍ଛନ୍ତୋ ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜାଧିମୁତ୍ତୋ’ତି। ନ ଖୋ ପନେତଂ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ଦଟ୍ଠବ୍ବଂ। ଖୀଣାସୱୋ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ ୱୁସିତୱା କତକରଣୀୟୋ କରଣୀୟଂ ଅତ୍ତନୋ ଅସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ କତସ୍ସ ୱା ପଟିଚୟଂ ଖୟା ରାଗସ୍ସ ୱୀତରାଗତ୍ତା ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜାଧିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ଖୟା ଦୋସସ୍ସ ୱୀତଦୋସତ୍ତା ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜାଧିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ଖୟା ମୋହସ୍ସ ୱୀତମୋହତ୍ତା ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜାଧିମୁତ୍ତୋ ହୋତି।

‘‘ଖୟା ରାଗସ୍ସ ୱୀତରାଗତ୍ତା ତଣ୍ହାକ୍ଖୟାଧିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ଖୟା ଦୋସସ୍ସ ୱୀତଦୋସତ୍ତା ତଣ୍ହାକ୍ଖୟାଧିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ଖୟା ମୋହସ୍ସ ୱୀତମୋହତ୍ତା ତଣ୍ହାକ୍ଖୟାଧିମୁତ୍ତୋ ହୋତି।

‘‘ଖୟା ରାଗସ୍ସ ୱୀତରାଗତ୍ତା ଉପାଦାନକ୍ଖୟାଧିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ଖୟା ଦୋସସ୍ସ ୱୀତଦୋସତ୍ତା ଉପାଦାନକ୍ଖୟାଧିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ଖୟା ମୋହସ୍ସ ୱୀତମୋହତ୍ତା ଉପାଦାନକ୍ଖୟାଧିମୁତ୍ତୋ ହୋତି।

‘‘ଖୟା ରାଗସ୍ସ ୱୀତରାଗତ୍ତା ଅସମ୍ମୋହାଧିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ଖୟା ଦୋସସ୍ସ ୱୀତଦୋସତ୍ତା ଅସମ୍ମୋହାଧିମୁତ୍ତୋ ହୋତି, ଖୟା ମୋହସ୍ସ ୱୀତମୋହତ୍ତା ଅସମ୍ମୋହାଧିମୁତ୍ତୋ ହୋତି।

‘‘ଏୱଂ ସମ୍ମା ୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତସ୍ସ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭୁସା ଚେପି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ଆପାଥଂ [ଆପାତଂ (କ॰)] ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି, ନେୱସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦିୟନ୍ତି। ଅମିସ୍ସୀକତମେୱସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି ଠିତଂ ଆନେଞ୍ଜପ୍ପତ୍ତଂ ୱୟଞ୍ଚସ୍ସାନୁପସ୍ସତି । ଭୁସା ଚେପି ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ସଦ୍ଦା…ପେ॰… ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଗନ୍ଧା… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା… କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା… ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା ମନସ୍ସ ଆପାଥଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି, ନେୱସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦିୟନ୍ତି। ଅମିସ୍ସୀକତମେୱସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି ଠିତଂ ଆନେଞ୍ଜପ୍ପତ୍ତଂ ୱୟଞ୍ଚସ୍ସାନୁପସ୍ସତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭନ୍ତେ, ସେଲୋ ପବ୍ବତୋ ଅଚ୍ଛିଦ୍ଦୋ ଅସୁସିରୋ ଏକଗ୍ଘନୋ। ଅଥ ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଚେପି ଦିସାୟ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଭୁସା ୱାତୱୁଟ୍ଠି ନେୱ ନଂ ସଙ୍କମ୍ପେୟ୍ୟ ନ ସମ୍ପକମ୍ପେୟ୍ୟ ନ ସମ୍ପୱେଧେୟ୍ୟ, ଅଥ ପଚ୍ଛିମାୟ ଚେପି ଦିସାୟ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଭୁସା ୱାତୱୁଟ୍ଠି…ପେ॰… ଅଥ ଉତ୍ତରାୟ ଚେପି ଦିସାୟ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଭୁସା ୱାତୱୁଟ୍ଠି… ଅଥ ଦକ୍ଖିଣାୟ ଚେପି ଦିସାୟ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଭୁସା ୱାତୱୁଟ୍ଠି ନେୱ ନଂ ସଙ୍କମ୍ପେୟ୍ୟ ନ ସମ୍ପକମ୍ପେୟ୍ୟ ନ ସମ୍ପୱେଧେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱଂ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଏୱଂ ସମ୍ମାୱିମୁତ୍ତଚିତ୍ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ଭୁସା ଚେପି ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଚକ୍ଖୁସ୍ସ ଆପାଥଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି, ନେୱସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦିୟନ୍ତି। ଅମିସ୍ସୀକତମେୱସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି ଠିତଂ ଆନେଞ୍ଜପ୍ପତ୍ତଂ ୱୟଞ୍ଚସ୍ସାନୁପସ୍ସତି। ଭୁସା ଚେପି ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ସଦ୍ଦା…ପେ॰… ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଗନ୍ଧା… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା… କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା… ମନୋୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଧମ୍ମା ମନସ୍ସ ଆପାଥଂ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତି, ନେୱସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ପରିୟାଦିୟନ୍ତି। ଅମିସ୍ସୀକତମେୱସ୍ସ ଚିତ୍ତଂ ହୋତି ଠିତଂ ଆନେଞ୍ଜପ୍ପତ୍ତଂ ୱୟଞ୍ଚସ୍ସାନୁପସ୍ସତୀ’’ତି।

‘‘ନେକ୍ଖମ୍ମଂ ଅଧିମୁତ୍ତସ୍ସ, ପୱିୱେକଞ୍ଚ ଚେତସୋ।

ଅବ୍ୟାପଜ୍ଜାଧିମୁତ୍ତସ୍ସ, ଉପାଦାନକ୍ଖୟସ୍ସ ଚ॥

‘‘ତଣ୍ହାକ୍ଖୟାଧିମୁତ୍ତସ୍ସ , ଅସମ୍ମୋହଞ୍ଚ ଚେତସୋ।

ଦିସ୍ୱା ଆୟତନୁପ୍ପାଦଂ, ସମ୍ମା ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି॥

‘‘ତସ୍ସ ସମ୍ମା ୱିମୁତ୍ତସ୍ସ, ସନ୍ତଚିତ୍ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ।

କତସ୍ସ ପଟିଚୟୋ ନତ୍ଥି, କରଣୀୟଂ ନ ୱିଜ୍ଜତି॥

‘‘ସେଲୋ ୟଥା ଏକଗ୍ଘନୋ, ୱାତେନ ନ ସମୀରତି।

ଏୱଂ ରୂପା ରସା ସଦ୍ଦା, ଗନ୍ଧା ଫସ୍ସା ଚ କେୱଲା॥

‘‘ଇଟ୍ଠା ଧମ୍ମା ଅନିଟ୍ଠା ଚ, ନପ୍ପୱେଧେନ୍ତି ତାଦିନୋ।

ଠିତଂ ଚିତ୍ତଂ ୱିପ୍ପମୁତ୍ତଂ [ୱିମୁତଞ୍ଚ (କ॰) ମହାୱ॰ ୨୪୪; କଥା॰ ୨୬୬] , ୱୟଞ୍ଚସ୍ସାନୁପସ୍ସତୀ’’ତି॥ ପଠମଂ।

୨. ଫଗ୍ଗୁନସୁତ୍ତଂ

୫୬ . ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ଆୟସ୍ମା ଫଗ୍ଗୁନୋ [ଫେଗ୍ଗୁନୋ (କ॰), ଫଗ୍ଗୁଣୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ଆବାଧିକୋ ହୋତି ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଆୟସ୍ମା, ଭନ୍ତେ, ଫଗ୍ଗୁନୋ ଆବାଧିକୋ ଦୁକ୍ଖିତୋ ବାଳ୍ହଗିଲାନୋ। ସାଧୁ, ଭନ୍ତେ , ଭଗୱା ୟେନାୟସ୍ମା ଫଗ୍ଗୁନୋ ତେନୁପସଙ୍କମତୁ ଅନୁକମ୍ପଂ ଉପାଦାୟା’’ତି। ଅଧିୱାସେସି ଭଗୱା ତୁଣ୍ହୀଭାୱେନ। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ସାୟନ୍ହସମୟଂ ପଟିସଲ୍ଲାନା ୱୁଟ୍ଠିତୋ ୟେନାୟସ୍ମା ଫଗ୍ଗୁନୋ ତେନୁପସଙ୍କମି। ଅଦ୍ଦସା ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଫଗ୍ଗୁନୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଦୂରତୋୱ ଆଗଚ୍ଛନ୍ତଂ। ଦିସ୍ୱାନ ମଞ୍ଚକେ ସମଧୋସି [ସମଞ୍ଚୋପି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰), ସଂ + ଧୂ + ଈ = ସମଧୋସି] । ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଫଗ୍ଗୁନଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅଲଂ, ଫଗ୍ଗୁନ, ମା ତ୍ୱଂ ମଞ୍ଚକେ ସମଧୋସି। ସନ୍ତିମାନି ଆସନାନି ପରେହି ପଞ୍ଞତ୍ତାନି, ତତ୍ଥାହଂ ନିସୀଦିସ୍ସାମୀ’’ତି। ନିସୀଦି ଭଗୱା ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ। ନିସଜ୍ଜ ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଫଗ୍ଗୁନଂ ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କଚ୍ଚି ତେ, ଫଗ୍ଗୁନ, ଖମନୀୟଂ କଚ୍ଚି ୟାପନୀୟଂ? କଚ୍ଚି ତେ ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ପଟିକ୍କମନ୍ତି, ନୋ ଅଭିକ୍କମନ୍ତି; ପଟିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ନୋ ଅଭିକ୍କମୋ’’ତି? ‘‘ନ ମେ , ଭନ୍ତେ , ଖମନୀୟଂ ନ ୟାପନୀୟଂ। ବାଳ୍ହା ମେ ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଅଭିକ୍କମନ୍ତି, ନୋ ପଟିକ୍କମନ୍ତି; ଅଭିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ନୋ ପଟିକ୍କମୋ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭନ୍ତେ, ବଲୱା ପୁରିସୋ ତିଣ୍ହେନ ସିଖରେନ ମୁଦ୍ଧନି [ମୁଦ୍ଧାନଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଅଭିମତ୍ଥେୟ୍ୟ [ଅଭିମଟ୍ଠେୟ୍ୟ (ସ୍ୟା॰)] ; ଏୱମେୱଂ ଖୋ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଅଧିମତ୍ତା ୱାତା ମୁଦ୍ଧନି [ହନନ୍ତି (ସୀ॰ ପୀ॰), ଓହନନ୍ତି (ସ୍ୟା॰)] ଊହନନ୍ତି। ନ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଖମନୀୟଂ ନ ୟାପନୀୟଂ। ବାଳ୍ହା ମେ ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଅଭିକ୍କମନ୍ତି, ନୋ ପଟିକ୍କମନ୍ତି; ଅଭିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ନୋ ପଟିକ୍କମୋ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭନ୍ତେ, ବଲୱା ପୁରିସୋ ଦଳ୍ହେନ ୱରତ୍ତକ୍ଖଣ୍ଡେନ ସୀସୱେଠନଂ ଦଦେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱଂ ଖୋ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଅଧିମତ୍ତା ସୀସେ ସୀସୱେଦନା। ନ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଖମନୀୟଂ ନ ୟାପନୀୟଂ। ବାଳ୍ହା ମେ ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଅଭିକ୍କମନ୍ତି, ନୋ ପଟିକ୍କମନ୍ତି; ଅଭିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ନୋ ପଟିକ୍କମୋ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭନ୍ତେ, ଦକ୍ଖୋ ଗୋଘାତକୋ ୱା ଗୋଘାତକନ୍ତେୱାସୀ ୱା ତିଣ୍ହେନ ଗୋୱିକନ୍ତନେନ କୁଚ୍ଛିଂ ପରିକନ୍ତେୟ୍ୟ; ଏୱମେୱଂ ଖୋ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଅଧିମତ୍ତା ୱାତା କୁଚ୍ଛିଂ ପରିକନ୍ତନ୍ତି। ନ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଖମନୀୟଂ ନ ୟାପନୀୟଂ। ବାଳ୍ହା ମେ ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଅଭିକ୍କମନ୍ତି, ନୋ ପଟିକ୍କମନ୍ତି; ଅଭିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ନୋ ପଟିକ୍କମୋ।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଭନ୍ତେ, ଦ୍ୱେ ବଲୱନ୍ତୋ ପୁରିସା ଦୁବ୍ବଲତରଂ ପୁରିସଂ ନାନାବାହାସୁ ଗହେତ୍ୱା ଅଙ୍ଗାରକାସୁୟା ସନ୍ତାପେୟ୍ୟୁଂ ସମ୍ପରିତାପେୟ୍ୟୁଂ; ଏୱମେୱଂ ଖୋ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଅଧିମତ୍ତୋ କାୟସ୍ମିଂ ଡାହୋ। ନ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଖମନୀୟଂ ନ ୟାପନୀୟଂ। ବାଳ୍ହା ମେ ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଅଭିକ୍କମନ୍ତି, ନୋ ପଟିକ୍କମନ୍ତି; ଅଭିକ୍କମୋସାନଂ ପଞ୍ଞାୟତି, ନୋ ପଟିକ୍କମୋ’’ତି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଫଗ୍ଗୁନଂ ଧମ୍ମିୟା କଥାୟ ସନ୍ଦସ୍ସେତ୍ୱା ସମାଦପେତ୍ୱା ସମୁତ୍ତେଜେତ୍ୱା ସମ୍ପହଂସେତ୍ୱା ଉଟ୍ଠାୟାସନା ପକ୍କାମି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଫଗ୍ଗୁନୋ ଅଚିରପକ୍କନ୍ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ କାଲମକାସି। ତମ୍ହି ଚସ୍ସ ସମୟେ ମରଣକାଲେ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ୱିପ୍ପସୀଦିଂସୁ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଆୟସ୍ମା, ଭନ୍ତେ, ଫଗ୍ଗୁନୋ ଅଚିରପକ୍କନ୍ତସ୍ସ ଭଗୱତୋ କାଲମକାସି। ତମ୍ହି ଚସ୍ସ ସମୟେ ମରଣକାଲେ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ୱିପ୍ପସୀଦିଂସୂ’’ତି।

‘‘କିଂ ହାନନ୍ଦ, ଫଗ୍ଗୁନସ୍ସ [ଫେଗ୍ଗୁନସ୍ସ ଆନନ୍ଦ (କ॰)] ଭିକ୍ଖୁନୋ ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନି ନ ୱିପ୍ପସୀଦିସ୍ସନ୍ତି! ଫଗ୍ଗୁନସ୍ସ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପଞ୍ଚହି ଓରମ୍ଭାଗିୟେହି ସଂୟୋଜନେହି ଚିତ୍ତଂ ଅୱିମୁତ୍ତଂ ଅହୋସି। ତସ୍ସ ତଂ ଧମ୍ମଦେସନଂ ସୁତ୍ୱା ପଞ୍ଚହି ଓରମ୍ଭାଗିୟେହି ସଂୟୋଜନେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ।

‘‘ଛୟିମେ, ଆନନ୍ଦ, ଆନିସଂସା କାଲେନ ଧମ୍ମସ୍ସୱନେ [ଧମ୍ମସୱଣେ (ସୀ॰)] କାଲେନ ଅତ୍ଥୁପପରିକ୍ଖାୟ। କତମେ ଛ? ଇଧାନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପଞ୍ଚହି ଓରମ୍ଭାଗିୟେହି ସଂୟୋଜନେହି ଚିତ୍ତଂ ଅୱିମୁତ୍ତଂ ହୋତି। ସୋ ତମ୍ହି ସମୟେ ମରଣକାଲେ ଲଭତି ତଥାଗତଂ ଦସ୍ସନାୟ। ତସ୍ସ ତଥାଗତୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଂ ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣଂ ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ, କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପକାସେତି। ତସ୍ସ ତଂ ଧମ୍ମଦେସନଂ ସୁତ୍ୱା ପଞ୍ଚହି ଓରମ୍ଭାଗିୟେହି ସଂୟୋଜନେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି। ଅୟଂ, ଆନନ୍ଦ, ପଠମୋ ଆନିସଂସୋ କାଲେନ ଧମ୍ମସ୍ସୱନେ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପଞ୍ଚହି ଓରମ୍ଭାଗିୟେହି ସଂୟୋଜନେହି ଚିତ୍ତଂ ଅୱିମୁତ୍ତଂ ହୋତି। ସୋ ତମ୍ହି ସମୟେ ମରଣକାଲେ ନ ହେୱ ଖୋ [ନୋ ଚ ଖୋ (କ॰)] ଲଭତି ତଥାଗତଂ ଦସ୍ସନାୟ, ଅପି ଚ ଖୋ ତଥାଗତସାୱକଂ ଲଭତି ଦସ୍ସନାୟ। ତସ୍ସ ତଥାଗତସାୱକୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଂ ପରିୟୋସାନକଲ୍ୟାଣଂ ସାତ୍ଥଂ ସବ୍ୟଞ୍ଜନଂ, କେୱଲପରିପୁଣ୍ଣଂ ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପକାସେତି। ତସ୍ସ ତଂ ଧମ୍ମଦେସନଂ ସୁତ୍ୱା ପଞ୍ଚହି ଓରମ୍ଭାଗିୟେହି ସଂୟୋଜନେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି। ଅୟଂ, ଆନନ୍ଦ, ଦୁତିୟୋ ଆନିସଂସୋ କାଲେନ ଧମ୍ମସ୍ସୱନେ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପଞ୍ଚହି ଓରମ୍ଭାଗିୟେହି ସଂୟୋଜନେହି ଚିତ୍ତଂ ଅୱିମୁତ୍ତଂ ହୋତି। ସୋ ତମ୍ହି ସମୟେ ମରଣକାଲେ ନ ହେୱ ଖୋ ଲଭତି ତଥାଗତଂ ଦସ୍ସନାୟ, ନପି ତଥାଗତସାୱକଂ ଲଭତି ଦସ୍ସନାୟ; ଅପି ଚ ଖୋ ୟଥାସୁତଂ ୟଥାପରିୟତ୍ତଂ ଧମ୍ମଂ ଚେତସା ଅନୁୱିତକ୍କେତି ଅନୁୱିଚାରେତି ମନସାନୁପେକ୍ଖତି। ତସ୍ସ ୟଥାସୁତଂ ୟଥାପରିୟତ୍ତଂ ଧମ୍ମଂ ଚେତସା ଅନୁୱିତକ୍କୟତୋ ଅନୁୱିଚାରୟତୋ ମନସାନୁପେକ୍ଖତୋ ପଞ୍ଚହି ଓରମ୍ଭାଗିୟେହି ସଂୟୋଜନେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି। ଅୟଂ, ଆନନ୍ଦ, ତତିୟୋ ଆନିସଂସୋ କାଲେନ ଅତ୍ଥୁପପରିକ୍ଖାୟ।

‘‘ଇଧାନନ୍ଦ , ଭିକ୍ଖୁନୋ ପଞ୍ଚହି ଓରମ୍ଭାଗିୟେହି ସଂୟୋଜନେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ହୋତି, ଅନୁତ୍ତରେ ଚ ଖୋ ଉପଧିସଙ୍ଖୟେ ଚିତ୍ତଂ ଅୱିମୁତ୍ତଂ ହୋତି। ସୋ ତମ୍ହି ସମୟେ ମରଣକାଲେ ଲଭତି ତଥାଗତଂ ଦସ୍ସନାୟ। ତସ୍ସ ତଥାଗତୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ ମଜ୍ଝେକଲ୍ୟାଣଂ…ପେ॰… ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପକାସେତି। ତସ୍ସ ତଂ ଧମ୍ମଦେସନଂ ସୁତ୍ୱା ଅନୁତ୍ତରେ ଉପଧିସଙ୍ଖୟେ ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି। ଅୟଂ, ଆନନ୍ଦ, ଚତୁତ୍ଥୋ ଆନିସଂସୋ କାଲେନ ଧମ୍ମସ୍ସୱନେ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପଞ୍ଚହି ଓରମ୍ଭାଗିୟେହି ସଂୟୋଜନେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ହୋତି, ଅନୁତ୍ତରେ ଚ ଖୋ ଉପଧିସଙ୍ଖୟେ ଚିତ୍ତଂ ଅୱିମୁତ୍ତଂ ହୋତି। ସୋ ତମ୍ହି ସମୟେ ମରଣକାଲେ ନ ହେୱ ଖୋ ଲଭତି ତଥାଗତଂ ଦସ୍ସନାୟ, ଅପି ଚ ଖୋ ତଥାଗତସାୱକଂ ଲଭତି ଦସ୍ସନାୟ। ତସ୍ସ ତଥାଗତସାୱକୋ ଧମ୍ମଂ ଦେସେତି ଆଦିକଲ୍ୟାଣଂ…ପେ॰… ପରିସୁଦ୍ଧଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପକାସେତି। ତସ୍ସ ତଂ ଧମ୍ମଦେସନଂ ସୁତ୍ୱା ଅନୁତ୍ତରେ ଉପଧିସଙ୍ଖୟେ ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି। ଅୟଂ, ଆନନ୍ଦ, ପଞ୍ଚମୋ ଆନିସଂସୋ କାଲେନ ଧମ୍ମସ୍ସୱନେ।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ପଞ୍ଚହି ଓରମ୍ଭାଗିୟେହି ସଂୟୋଜନେହି ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ହୋତି, ଅନୁତ୍ତରେ ଚ ଖୋ ଉପଧିସଙ୍ଖୟେ ଚିତ୍ତଂ ଅୱିମୁତ୍ତଂ ହୋତି। ସୋ ତମ୍ହି ସମୟେ ମରଣକାଲେ ନ ହେୱ ଖୋ ଲଭତି ତଥାଗତଂ ଦସ୍ସନାୟ, ନପି ତଥାଗତସାୱକଂ ଲଭତି ଦସ୍ସନାୟ; ଅପି ଚ ଖୋ ୟଥାସୁତଂ ୟଥାପରିୟତ୍ତଂ ଧମ୍ମଂ ଚେତସା ଅନୁୱିତକ୍କେତି ଅନୁୱିଚାରେତି ମନସାନୁପେକ୍ଖତି। ତସ୍ସ ୟଥାସୁତଂ ୟଥାପରିୟତ୍ତଂ ଧମ୍ମଂ ଚେତସା ଅନୁୱିତକ୍କୟତୋ ଅନୁୱିଚାରୟତୋ ମନସାନୁପେକ୍ଖତୋ ଅନୁତ୍ତରେ ଉପଧିସଙ୍ଖୟେ ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁଚ୍ଚତି। ଅୟଂ, ଆନନ୍ଦ, ଛଟ୍ଠୋ ଆନିସଂସୋ କାଲେନ ଅତ୍ଥୁପପରିକ୍ଖାୟ। ଇମେ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଛ ଆନିସଂସା କାଲେନ ଧମ୍ମସ୍ସୱନେ କାଲେନ ଅତ୍ଥୁପପରିକ୍ଖାୟା’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଛଳଭିଜାତିସୁତ୍ତଂ

୫୭ . ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ରାଜଗହେ ୱିହରତି ଗିଜ୍ଝକୂଟେ ପବ୍ବତେ। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ପୂରଣେନ, ଭନ୍ତେ, କସ୍ସପେନ ଛଳଭିଜାତିୟୋ ପଞ୍ଞତ୍ତା – କଣ୍ହାଭିଜାତି ପଞ୍ଞତ୍ତା, ନୀଲାଭିଜାତି ପଞ୍ଞତ୍ତା, ଲୋହିତାଭିଜାତି ପଞ୍ଞତ୍ତା, ହଲିଦ୍ଦାଭିଜାତି ପଞ୍ଞତ୍ତା, ସୁକ୍କାଭିଜାତି ପଞ୍ଞତ୍ତା, ପରମସୁକ୍କାଭିଜାତି ପଞ୍ଞତ୍ତା।

‘‘ତତ୍ରିଦଂ , ଭନ୍ତେ, ପୂରଣେନ କସ୍ସପେନ କଣ୍ହାଭିଜାତି ପଞ୍ଞତ୍ତା, ଓରବ୍ଭିକା ସୂକରିକା ସାକୁଣିକା ମାଗୱିକା ଲୁଦ୍ଦା ମଚ୍ଛଘାତକା ଚୋରା ଚୋରଘାତକା ବନ୍ଧନାଗାରିକା ୟେ ୱା ପନଞ୍ଞେପି କେଚି କୁରୂରକମ୍ମନ୍ତା।

‘‘ତତ୍ରିଦଂ, ଭନ୍ତେ, ପୂରଣେନ କସ୍ସପେନ ନୀଲାଭିଜାତି ପଞ୍ଞତ୍ତା, ଭିକ୍ଖୂ କଣ୍ଟକୱୁତ୍ତିକା ୟେ ୱା ପନଞ୍ଞେପି କେଚି କମ୍ମୱାଦା କ୍ରିୟୱାଦା।

‘‘ତତ୍ରିଦଂ, ଭନ୍ତେ, ପୂରଣେନ କସ୍ସପେନ ଲୋହିତାଭିଜାତି ପଞ୍ଞତ୍ତା, ନିଗଣ୍ଠା ଏକସାଟକା ।

‘‘ତତ୍ରିଦଂ, ଭନ୍ତେ, ପୂରଣେନ କସ୍ସପେନ ହଲିଦ୍ଦାଭିଜାତି ପଞ୍ଞତ୍ତା, ଗିହୀ ଓଦାତୱସନା ଅଚେଲକସାୱକା ।

‘‘ତତ୍ରିଦଂ, ଭନ୍ତେ, ପୂରଣେନ କସ୍ସପେନ ସୁକ୍କାଭିଜାତି ପଞ୍ଞତ୍ତା, ଆଜୀୱକା ଆଜୀୱକିନିୟୋ।

‘‘ତତ୍ରିଦଂ, ଭନ୍ତେ, ପୂରଣେନ କସ୍ସପେନ ପରମସୁକ୍କାଭିଜାତି ପଞ୍ଞତ୍ତା, ନନ୍ଦୋ ୱଚ୍ଛୋ କିସୋ ସଂକିଚ୍ଚୋ ମକ୍ଖଲି ଗୋସାଲୋ। ପୂରଣେନ, ଭନ୍ତେ, କସ୍ସପେନ ଇମା ଛଳଭିଜାତିୟୋ ପଞ୍ଞତ୍ତା’’ତି।

‘‘କିଂ ପନାନନ୍ଦ, ପୂରଣସ୍ସ କସ୍ସପସ୍ସ ସବ୍ବୋ ଲୋକୋ ଏତଦବ୍ଭନୁଜାନାତି ଇମା ଛଳଭିଜାତିୟୋ ପଞ୍ଞାପେତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ନୋ ହେତଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆନନ୍ଦ, ପୁରିସୋ ଦଲିଦ୍ଦୋ ଅସ୍ସକୋ ଅନାଳ୍ହିକୋ, ତସ୍ସ ଅକାମକସ୍ସ ବିଲଂ ଓଲଗ୍ଗେୟ୍ୟୁଂ – ‘ଇଦଂ ତେ, ଅମ୍ଭୋ ପୁରିସ, ମଂସଞ୍ଚ ଖାଦିତବ୍ବଂ, ମୂଲଞ୍ଚ ଅନୁପ୍ପଦାତବ୍ବ’ନ୍ତି। ଏୱମେୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ପୂରଣେନ କସ୍ସପେନ ଅପ୍ପଟିଞ୍ଞାୟ ଏତେସଂ ସମଣବ୍ରାହ୍ମଣାନଂ ଇମା ଛଳଭିଜାତିୟୋ ପଞ୍ଞତ୍ତା, ୟଥା ତଂ ବାଲେନ ଅବ୍ୟତ୍ତେନ ଅଖେତ୍ତଞ୍ଞୁନା ଅକୁସଲେନ।

‘‘ଅହଂ ଖୋ ପନାନନ୍ଦ, ଛଳଭିଜାତିୟୋ ପଞ୍ଞାପେମି। ତଂ ସୁଣାହି, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋହି; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କତମା ଚାନନ୍ଦ, ଛଳଭିଜାତିୟୋ ? ଇଧାନନ୍ଦ, ଏକଚ୍ଚୋ କଣ୍ହାଭିଜାତିୟୋ ସମାନୋ କଣ୍ହଂ ଧମ୍ମଂ ଅଭିଜାୟତି। ଇଧ ପନାନନ୍ଦ, ଏକଚ୍ଚୋ କଣ୍ହାଭିଜାତିୟୋ ସମାନୋ ସୁକ୍କଂ ଧମ୍ମଂ ଅଭିଜାୟତି। ଇଧ ପନାନନ୍ଦ, ଏକଚ୍ଚୋ କଣ୍ହାଭିଜାତିୟୋ ସମାନୋ ଅକଣ୍ହଂ ଅସୁକ୍କଂ ନିବ୍ବାନଂ ଅଭିଜାୟତି। ଇଧ ପନାନନ୍ଦ, ଏକଚ୍ଚୋ ସୁକ୍କାଭିଜାତିୟୋ ସମାନୋ କଣ୍ହଂ ଧମ୍ମଂ ଅଭିଜାୟତି। ଇଧ ପନାନନ୍ଦ, ଏକଚ୍ଚୋ ସୁକ୍କାଭିଜାତିୟୋ ସମାନୋ ସୁକ୍କଂ ଧମ୍ମଂ ଅଭିଜାୟତି। ଇଧ ପନାନନ୍ଦ, ଏକଚ୍ଚୋ ସୁକ୍କାଭିଜାତିୟୋ ସମାନୋ ଅକଣ୍ହଂ ଅସୁକ୍କଂ ନିବ୍ବାନଂ ଅଭିଜାୟତି।

‘‘କଥଞ୍ଚାନନ୍ଦ, କଣ୍ହାଭିଜାତିୟୋ ସମାନୋ କଣ୍ହଂ ଧମ୍ମଂ ଅଭିଜାୟତି? ଇଧାନନ୍ଦ, ଏକଚ୍ଚୋ ନୀଚେ କୁଲେ ପଚ୍ଚାଜାତୋ ହୋତି – ଚଣ୍ଡାଲକୁଲେ ୱା ନେସାଦକୁଲେ ୱା ୱେନକୁଲେ [ୱେଣକୁଲେ (ସବ୍ବତ୍ଥ)] ୱା ରଥକାରକୁଲେ ୱା ପୁକ୍କୁସକୁଲେ ୱା, ଦଲିଦ୍ଦେ ଅପ୍ପନ୍ନପାନଭୋଜନେ କସିରୱୁତ୍ତିକେ, ୟତ୍ଥ କସିରେନ ଘାସଚ୍ଛାଦୋ ଲବ୍ଭତି। ସୋ ଚ ହୋତି ଦୁବ୍ବଣ୍ଣୋ ଦୁଦ୍ଦସିକୋ ଓକୋଟିମକୋ ବୱ୍ହାବାଧୋ କାଣୋ ୱା କୁଣୀ ୱା ଖଞ୍ଜୋ ୱା ପକ୍ଖହତୋ ୱା, ନ ଲାଭୀ ଅନ୍ନସ୍ସ ପାନସ୍ସ ୱତ୍ଥସ୍ସ ୟାନସ୍ସ ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନସ୍ସ ସେୟ୍ୟାୱସଥପଦୀପେୟ୍ୟସ୍ସ। ସୋ କାୟେନ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରତି, ୱାଚାୟ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରତି, ମନସା ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରତି। ସୋ କାୟେନ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା, ୱାଚାୟ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା, ମନସା ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, କଣ୍ହାଭିଜାତିୟୋ ସମାନୋ କଣ୍ହଂ ଧମ୍ମଂ ଅଭିଜାୟତି।

‘‘କଥଞ୍ଚାନନ୍ଦ, କଣ୍ହାଭିଜାତିୟୋ ସମାନୋ ସୁକ୍କଂ ଧମ୍ମଂ ଅଭିଜାୟତି? ଇଧାନନ୍ଦ, ଏକଚ୍ଚୋ ନୀଚେ କୁଲେ ପଚ୍ଚାଜାତୋ ହୋତି – ଚଣ୍ଡାଲକୁଲେ ୱା…ପେ॰… ସେୟ୍ୟାୱସଥପଦୀପେୟ୍ୟସ୍ସ। ସୋ କାୟେନ ସୁଚରିତଂ ଚରତି, ୱାଚାୟ ସୁଚରିତଂ ଚରତି, ମନସା ସୁଚରିତଂ ଚରତି। ସୋ କାୟେନ ସୁଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା, ୱାଚାୟ ସୁଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା, ମନସା ସୁଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, କଣ୍ହାଭିଜାତିୟୋ ସମାନୋ ସୁକ୍କଂ ଧମ୍ମଂ ଅଭିଜାୟତି।

‘‘କଥଞ୍ଚାନନ୍ଦ, କଣ୍ହାଭିଜାତିୟୋ ସମାନୋ ଅକଣ୍ହଂ ଅସୁକ୍କଂ ନିବ୍ବାନଂ ଅଭିଜାୟତି? ଇଧାନନ୍ଦ, ଏକଚ୍ଚୋ ନୀଚେ କୁଲେ ପଚ୍ଚାଜାତୋ ହୋତି – ଚଣ୍ଡାଲକୁଲେ ୱା…ପେ॰… ସୋ ଚ ହୋତି ଦୁବ୍ବଣ୍ଣୋ ଦୁଦ୍ଦସିକୋ ଓକୋଟିମକୋ । ସୋ କେସମସ୍ସୁଂ ଓହାରେତ୍ୱା କାସାୟାନି ୱତ୍ଥାନି ଅଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜତି। ସୋ ଏୱଂ ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣେ ପହାୟ ଚେତସୋ ଉପକ୍କିଲେସେ ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣେ, ଚତୂସୁ ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠିତଚିତ୍ତୋ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ୟଥାଭୂତଂ ଭାୱେତ୍ୱା ଅକଣ୍ହଂ ଅସୁକ୍କଂ ନିବ୍ବାନଂ ଅଭିଜାୟତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, କଣ୍ହାଭିଜାତିୟୋ ସମାନୋ ଅକଣ୍ହଂ ଅସୁକ୍କଂ ନିବ୍ବାନଂ ଅଭିଜାୟତି।

‘‘କଥଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ସୁକ୍କାଭିଜାତିୟୋ ସମାନୋ କଣ୍ହଂ ଧମ୍ମଂ ଅଭିଜାୟତି? ଇଧାନନ୍ଦ, ଏକଚ୍ଚୋ ଉଚ୍ଚେ କୁଲେ ପଚ୍ଚାଜାତୋ ହୋତି – ଖତ୍ତିୟମହାସାଲକୁଲେ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲକୁଲେ ୱା ଗହପତିମହାସାଲକୁଲେ ୱା, ଅଡ୍ଢେ ମହଦ୍ଧନେ ମହାଭୋଗେ ପହୂତଜାତରୂପରଜତେ ପହୂତୱିତ୍ତୂପକରଣେ ପହୂତଧନଧଞ୍ଞେ। ସୋ ଚ ହୋତି ଅଭିରୂପୋ ଦସ୍ସନୀୟୋ ପାସାଦିକୋ ପରମାୟ ୱଣ୍ଣପୋକ୍ଖରତାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଲାଭୀ ଅନ୍ନସ୍ସ ପାନସ୍ସ ୱତ୍ଥସ୍ସ ୟାନସ୍ସ ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନସ୍ସ ସେୟ୍ୟାୱସଥପଦୀପେୟ୍ୟସ୍ସ। ସୋ କାୟେନ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରତି, ୱାଚାୟ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରତି, ମନସା ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରତି। ସୋ କାୟେନ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା, ୱାଚାୟ ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା, ମନସା ଦୁଚ୍ଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ସୁକ୍କାଭିଜାତିୟୋ ସମାନୋ କଣ୍ହଂ ଧମ୍ମଂ ଅଭିଜାୟତି।

‘‘କଥଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ସୁକ୍କାଭିଜାତିୟୋ ସମାନୋ ସୁକ୍କଂ ଧମ୍ମଂ ଅଭିଜାୟତି? ଇଧାନନ୍ଦ, ଏକଚ୍ଚୋ ଉଚ୍ଚେ କୁଲେ ପଚ୍ଚାଜାତୋ ହୋତି – ଖତ୍ତିୟମହାସାଲକୁଲେ ୱା…ପେ॰… ସେୟ୍ୟାୱସଥପଦୀପେୟ୍ୟସ୍ସ। ସୋ କାୟେନ ସୁଚରିତଂ ଚରତି, ୱାଚାୟ ସୁଚରିତଂ ଚରତି, ମନସା ସୁଚରିତଂ ଚରତି। ସୋ କାୟେନ ସୁଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା, ୱାଚାୟ ସୁଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା, ମନସା ସୁଚରିତଂ ଚରିତ୍ୱା କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ସୁକ୍କାଭିଜାତିୟୋ ସମାନୋ ସୁକ୍କଂ ଧମ୍ମଂ ଅଭିଜାୟତି।

‘‘କଥଞ୍ଚାନନ୍ଦ, ସୁକ୍କାଭିଜାତିୟୋ ସମାନୋ ଅକଣ୍ହଂ ଅସୁକ୍କଂ ନିବ୍ବାନଂ ଅଭିଜାୟତି? ଇଧାନନ୍ଦ , ଏକଚ୍ଚୋ ଉଚ୍ଚେ କୁଲେ ପଚ୍ଚାଜାତୋ ହୋତି – ଖତ୍ତିୟମହାସାଲକୁଲେ ୱା ବ୍ରାହ୍ମଣମହାସାଲକୁଲେ ୱା ଗହପତିମହାସାଲକୁଲେ ୱା, ଅଡ୍ଢେ ମହଦ୍ଧନେ ମହାଭୋଗେ ପହୂତଜାତରୂପରଜତେ ପହୂତୱିତ୍ତୂପକରଣେ ପହୂତଧନଧଞ୍ଞେ। ସୋ ଚ ହୋତି ଅଭିରୂପୋ ଦସ୍ସନୀୟୋ ପାସାଦିକୋ ପରମାୟ ୱଣ୍ଣପୋକ୍ଖରତାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ, ଲାଭୀ ଅନ୍ନସ୍ସ ପାନସ୍ସ ୱତ୍ଥସ୍ସ ୟାନସ୍ସ ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନସ୍ସ ସେୟ୍ୟାୱସଥପଦୀପେୟ୍ୟସ୍ସ । ସୋ କେସମସ୍ସୁଂ ଓହାରେତ୍ୱା କାସାୟାନି ୱତ୍ଥାନି ଅଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜତି। ସୋ ଏୱଂ ପବ୍ବଜିତୋ ସମାନୋ ପଞ୍ଚ ନୀୱରଣେ ପହାୟ ଚେତସୋ ଉପକ୍କିଲେସେ ପଞ୍ଞାୟ ଦୁବ୍ବଲୀକରଣେ, ଚତୂସୁ ସତିପଟ୍ଠାନେସୁ ସୁପ୍ପତିଟ୍ଠିତଚିତ୍ତୋ, ସତ୍ତ ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗେ ୟଥାଭୂତଂ ଭାୱେତ୍ୱା ଅକଣ୍ହଂ ଅସୁକ୍କଂ ନିବ୍ବାନଂ ଅଭିଜାୟତି। ଏୱଂ ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ସୁକ୍କାଭିଜାତିୟୋ ସମାନୋ ଅକଣ୍ହଂ ଅସୁକ୍କଂ ନିବ୍ବାନଂ ଅଭିଜାୟତି। ଇମା ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଛଳଭିଜାତିୟୋ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଆସୱସୁତ୍ତଂ

୫୮ . ‘‘ଛହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆହୁନେୟ୍ୟୋ ହୋତି ପାହୁନେୟ୍ୟୋ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟୋ ଅଞ୍ଜଲିକରଣୀୟୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସ।

କତମେହି ଛହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ୟେ ଆସୱା ସଂୱରା ପହାତବ୍ବା ତେ ସଂୱରେନ ପହୀନା ହୋନ୍ତି, ୟେ ଆସୱା ପଟିସେୱନା ପହାତବ୍ବା ତେ ପଟିସେୱନାୟ ପହୀନା ହୋନ୍ତି, ୟେ ଆସୱା ଅଧିୱାସନା ପହାତବ୍ବା ତେ ଅଧିୱାସନାୟ ପହୀନା ହୋନ୍ତି, ୟେ ଆସୱା ପରିୱଜ୍ଜନା ପହାତବ୍ବା ତେ ପରିୱଜ୍ଜନାୟ ପହୀନା ହୋନ୍ତି, ୟେ ଆସୱା ୱିନୋଦନା ପହାତବ୍ବା ତେ ୱିନୋଦନାୟ ପହୀନା ହୋନ୍ତି, ୟେ ଆସୱା ଭାୱନା ପହାତବ୍ବା ତେ ଭାୱନାୟ ପହୀନା ହୋନ୍ତି।

‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱା ସଂୱରା ପହାତବ୍ବା ୟେ ସଂୱରେନ ପହୀନା ହୋନ୍ତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରସଂୱୁତୋ ୱିହରତି। ୟଂ ହିସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରଂ ଅସଂୱୁତସ୍ସ ୱିହରତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ଆସୱା ୱିଘାତପରିଳାହା, ଚକ୍ଖୁନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରଂ ସଂୱୁତସ୍ସ ୱିହରତୋ ଏୱଂସ ତେ ଆସୱା ୱିଘାତପରିଳାହା ନ ହୋନ୍ତି। ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ସୋତିନ୍ଦ୍ରିୟ…ପେ॰… ଘାନିନ୍ଦ୍ରିୟ… ଜିୱ୍ହିନ୍ଦ୍ରିୟ… କାୟିନ୍ଦ୍ରିୟ… ମନିନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରସଂୱୁତୋ ୱିହରତି। ୟଂ ହିସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ମନିନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରଂ ଅସଂୱୁତସ୍ସ ୱିହରତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ଆସୱା ୱିଘାତପରିଳାହା, ମନିନ୍ଦ୍ରିୟସଂୱରଂ ସଂୱୁତସ୍ସ ୱିହରତୋ ଏୱଂସ ତେ ଆସୱା ୱିଘାତପରିଳାହା ନ ହୋନ୍ତି। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱା ସଂୱରା ପହାତବ୍ବା ୟେ ସଂୱରେନ ପହୀନା ହୋନ୍ତି।

‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱା ପଟିସେୱନା ପହାତବ୍ବା ୟେ ପଟିସେୱନାୟ ପହୀନା ହୋନ୍ତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ଚୀୱରଂ ପଟିସେୱତି – ‘ୟାୱଦେୱ ସୀତସ୍ସ ପଟିଘାତାୟ , ଉଣ୍ହସ୍ସ ପଟିଘାତାୟ, ଡଂସମକସୱାତାତପସରୀସପସମ୍ଫସ୍ସାନଂ [ଡଂସ… ସିରିଂସପସମ୍ଫସ୍ସାନଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ) ମ॰ ନି॰ ୧.୨୩] ପଟିଘାତାୟ, ୟାୱଦେୱ ହିରିକୋପୀନପଟିଚ୍ଛାଦନତ୍ଥଂ’। ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ପିଣ୍ଡପାତଂ ପଟିସେୱତି – ‘ନେୱ ଦୱାୟ ନ ମଦାୟ ନ ମଣ୍ଡନାୟ ନ ୱିଭୂସନାୟ, ୟାୱଦେୱ ଇମସ୍ସ କାୟସ୍ସ ଠିତିୟା ୟାପନାୟ, ୱିହିଂସୂପରତିୟା ବ୍ରହ୍ମଚରିୟାନୁଗ୍ଗହାୟ, ଇତି ପୁରାଣଞ୍ଚ ୱେଦନଂ ପଟିହଙ୍ଖାମି, ନୱଞ୍ଚ ୱେଦନଂ ନ ଉପ୍ପାଦେସ୍ସାମି, ୟାତ୍ରା ଚ ମେ ଭୱିସ୍ସତି ଅନୱଜ୍ଜତା ଚ ଫାସୁୱିହାରୋ ଚ’ [ଫାସୁୱିହାରୋ ଚାତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] । ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ସେନାସନଂ ପଟିସେୱତି – ‘ୟାୱଦେୱ ସୀତସ୍ସ ପଟିଘାତାୟ, ଉଣ୍ହସ୍ସ ପଟିଘାତାୟ, ଡଂସମକସୱାତାତପସରୀସପସମ୍ଫସ୍ସାନଂ ପଟିଘାତାୟ, ୟାୱଦେୱ ଉତୁପରିସ୍ସୟୱିନୋଦନପଟିସଲ୍ଲାନାରାମତ୍ଥଂ’। ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରଂ ପଟିସେୱତି – ‘ୟାୱଦେୱ ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ ୱେୟ୍ୟାବାଧିକାନଂ ୱେଦନାନଂ ପଟିଘାତାୟ, ଅବ୍ୟାବଜ୍ଝପରମତାୟା’ତି। ୟଂ ହିସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପ୍ପଟିସେୱତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ଆସୱା ୱିଘାତପରିଳାହା, ପଟିସେୱତୋ ଏୱଂସ ତେ ଆସୱା ୱିଘାତପରିଳାହା ନ ହୋନ୍ତି। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱା ପଟିସେୱନା ପହାତବ୍ବା ୟେ ପଟିସେୱନାୟ ପହୀନା ହୋନ୍ତି।

‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱା ଅଧିୱାସନା ପହାତବ୍ବା ୟେ ଅଧିୱାସନାୟ ପହୀନା ହୋନ୍ତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ଖମୋ ହୋତି ସୀତସ୍ସ ଉଣ୍ହସ୍ସ, ଜିଘଚ୍ଛାୟ, ପିପାସାୟ, ଡଂସମକସୱାତାତପସରୀସପସମ୍ଫସ୍ସାନଂ, ଦୁରୁତ୍ତାନଂ ଦୁରାଗତାନଂ ୱଚନପଥାନଂ, ଉପ୍ପନ୍ନାନଂ ସାରୀରିକାନଂ ୱେଦନାନଂ ଦୁକ୍ଖାନଂ ତିବ୍ବାନଂ ଖରାନଂ କଟୁକାନଂ ଅସାତାନଂ ଅମନାପାନଂ ପାଣହରାନଂ ଅଧିୱାସକଜାତିକୋ ହୋତି। ୟଂ ହିସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଅନଧିୱାସତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ଆସୱା ୱିଘାତପରିଳାହା, ଅଧିୱାସତୋ ଏୱଂସ ତେ ଆସୱା ୱିଘାତପରିଳାହା ନ ହୋନ୍ତି। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱା ଅଧିୱାସନା ପହାତବ୍ବା ୟେ ଅଧିୱାସନାୟ ପହୀନା ହୋନ୍ତି।

‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱା ପରିୱଜ୍ଜନା ପହାତବ୍ବା ୟେ ପରିୱଜ୍ଜନାୟ ପହୀନା ହୋନ୍ତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ଚଣ୍ଡଂ ହତ୍ଥିଂ ପରିୱଜ୍ଜେତି, ଚଣ୍ଡଂ ଅସ୍ସଂ ପରିୱଜ୍ଜେତି, ଚଣ୍ଡଂ ଗୋଣଂ ପରିୱଜ୍ଜେତି, ଚଣ୍ଡଂ କୁକ୍କୁରଂ ପରିୱଜ୍ଜେତି, ଅହିଂ ଖାଣୁଂ କଣ୍ଟକଟ୍ଠାନଂ ସୋବ୍ଭଂ ପପାତଂ ଚନ୍ଦନିକଂ ଓଳିଗଲ୍ଲଂ, ୟଥାରୂପେ ଅନାସନେ ନିସିନ୍ନଂ, ୟଥାରୂପେ ଅଗୋଚରେ ଚରନ୍ତଂ, ୟଥାରୂପେ ପାପକେ ମିତ୍ତେ ଭଜନ୍ତଂ ୱିଞ୍ଞୂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀ ପାପକେସୁ ଠାନେସୁ ଓକପ୍ପେୟ୍ୟୁଂ, ସୋ ତଞ୍ଚ ଅନାସନଂ ତଞ୍ଚ ଅଗୋଚରଂ ତେ ଚ ପାପକେ ମିତ୍ତେ ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ପରିୱଜ୍ଜେତି। ୟଂ ହିସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅପରିୱଜ୍ଜୟତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ଆସୱା ୱିଘାତପରିଳାହା, ପରିୱଜ୍ଜୟତୋ ଏୱଂସ ତେ ଆସୱା ୱିଘାତପରିଳାହା ନ ହୋନ୍ତି। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱା ପରିୱଜ୍ଜନା ପହାତବ୍ବା ୟେ ପରିୱଜ୍ଜନାୟ ପହୀନା ହୋନ୍ତି।

‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱା ୱିନୋଦନା ପହାତବ୍ବା ୟେ ୱିନୋଦନାୟ ପହୀନା ହୋନ୍ତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ଉପ୍ପନ୍ନଂ କାମୱିତକ୍କଂ ନାଧିୱାସେତି ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି, ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ଉପ୍ପନ୍ନଂ ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କଂ…ପେ॰… ଉପ୍ପନ୍ନଂ ୱିହିଂସାୱିତକ୍କଂ… ଉପ୍ପନ୍ନୁପ୍ପନ୍ନେ ପାପକେ ଅକୁସଲେ ଧମ୍ମେ ନାଧିୱାସେତି ପଜହତି ୱିନୋଦେତି ବ୍ୟନ୍ତୀକରୋତି ଅନଭାୱଂ ଗମେତି। ୟଂ ହିସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୱିନୋଦୟତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ଆସୱା ୱିଘାତପରିଳାହା , ୱିନୋଦୟତୋ ଏୱଂସ ତେ ଆସୱା ୱିଘାତପରିଳାହା ନ ହୋନ୍ତି। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱା ୱିନୋଦନା ପହାତବ୍ବା ୟେ ୱିନୋଦନାୟ ପହୀନା ହୋନ୍ତି।

‘‘କତମେ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱା ଭାୱନା ପହାତବ୍ବା ୟେ ଭାୱନାୟ ପହୀନା ହୋନ୍ତି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ସତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ, ପଟିସଙ୍ଖା ୟୋନିସୋ ଧମ୍ମୱିଚୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି…ପେ॰… ୱୀରିୟସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି… ପୀତିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି… ପସ୍ସଦ୍ଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି… ସମାଧିସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି… ଉପେକ୍ଖାସମ୍ବୋଜ୍ଝଙ୍ଗଂ ଭାୱେତି ୱିୱେକନିସ୍ସିତଂ ୱିରାଗନିସ୍ସିତଂ ନିରୋଧନିସ୍ସିତଂ ୱୋସ୍ସଗ୍ଗପରିଣାମିଂ। ୟଂ ହିସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭାୱୟତୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟୁଂ ଆସୱା ୱିଘାତପରିଳାହା, ଭାୱୟତୋ ଏୱଂସ ତେ ଆସୱା ୱିଘାତପରିଳାହା ନ ହୋନ୍ତି। ଇମେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱା ଭାୱନା ପହାତବ୍ବା ୟେ ଭାୱନାୟ ପହୀନା ହୋନ୍ତି।

‘‘ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଆହୁନେୟ୍ୟୋ ହୋତି ପାହୁନେୟ୍ୟୋ ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟୋ ଅଞ୍ଜଲିକରଣୀୟୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ପୁଞ୍ଞକ୍ଖେତ୍ତଂ ଲୋକସ୍ସା’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଦାରୁକମ୍ମିକସୁତ୍ତଂ

୫୯ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ନାତିକେ ୱିହରତି ଗିଞ୍ଜକାୱସଥେ। ଅଥ ଖୋ ଦାରୁକମ୍ମିକୋ ଗହପତି ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନଂ ଖୋ ଦାରୁକମ୍ମିକଂ ଗହପତିଂ ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅପି ନୁ ତେ, ଗହପତି, କୁଲେ ଦାନଂ ଦୀୟତୀ’’ତି? ‘‘ଦୀୟତି ମେ, ଭନ୍ତେ, କୁଲେ ଦାନଂ। ତଞ୍ଚ ଖୋ ୟେ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଆରଞ୍ଞିକା ପିଣ୍ଡପାତିକା ପଂସୁକୂଲିକା ଅରହନ୍ତୋ ୱା ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗଂ ୱା ସମାପନ୍ନା, ତଥାରୂପେସୁ ମେ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୂସୁ ଦାନଂ ଦୀୟତୀ’’ତି।

‘‘ଦୁଜ୍ଜାନଂ ଖୋ ଏତଂ, ଗହପତି, ତୟା ଗିହିନା କାମଭୋଗିନା ପୁତ୍ତସମ୍ବାଧସୟନଂ ଅଜ୍ଝାୱସନ୍ତେନ, କାସିକଚନ୍ଦନଂ ପଚ୍ଚନୁଭୋନ୍ତେନ, ମାଲାଗନ୍ଧୱିଲେପନଂ ଧାରୟନ୍ତେନ, ଜାତରୂପରଜତଂ ସାଦିୟନ୍ତେନ ଇମେ ୱା ଅରହନ୍ତୋ ଇମେ ୱା ଅରହତ୍ତମଗ୍ଗଂ ସମାପନ୍ନାତି।

‘‘ଆରଞ୍ଞିକୋ ଚେପି, ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁ ହୋତି ଉଦ୍ଧତୋ ଉନ୍ନଳୋ ଚପଲୋ ମୁଖରୋ ୱିକିଣ୍ଣୱାଚୋ ମୁଟ୍ଠସ୍ସତି ଅସମ୍ପଜାନୋ ଅସମାହିତୋ ୱିବ୍ଭନ୍ତଚିତ୍ତୋ ପାକତିନ୍ଦ୍ରିୟୋ। ଏୱଂ ସୋ ତେନଙ୍ଗେନ ଗାରୟ୍ହୋ। ଆରଞ୍ଞିକୋ ଚେପି, ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁ ହୋତି ଅନୁଦ୍ଧତୋ ଅନୁନ୍ନଳୋ ଅଚପଲୋ ଅମୁଖରୋ ଅୱିକିଣ୍ଣୱାଚୋ ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତି ସମ୍ପଜାନୋ ସମାହିତୋ ଏକଗ୍ଗଚିତ୍ତୋ ସଂୱୁତିନ୍ଦ୍ରିୟୋ। ଏୱଂ ସୋ ତେନଙ୍ଗେନ ପାସଂସୋ।

‘‘ଗାମନ୍ତୱିହାରୀ ଚେପି, ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁ ହୋତି ଉଦ୍ଧତୋ…ପେ॰… ଏୱଂ ସୋ ତେନଙ୍ଗେନ ଗାରୟ୍ହୋ। ଗାମନ୍ତୱିହାରୀ ଚେପି, ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁ ହୋତି ଅନୁଦ୍ଧତୋ…ପେ॰… ଏୱଂ ସୋ ତେନଙ୍ଗେନ ପାସଂସୋ।

‘‘ପିଣ୍ଡପାତିକୋ ଚେପି, ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁ ହୋତି ଉଦ୍ଧତୋ…ପେ॰… ଏୱଂ ସୋ ତେନଙ୍ଗେନ ଗାରୟ୍ହୋ। ପିଣ୍ଡପାତିକୋ ଚେପି, ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁ ହୋତି ଅନୁଦ୍ଧତୋ…ପେ॰… ଏୱଂ ସୋ ତେନଙ୍ଗେନ ପାସଂସୋ।

‘‘ନେମନ୍ତନିକୋ ଚେପି, ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁ ହୋତି ଉଦ୍ଧତୋ…ପେ॰… ଏୱଂ ସୋ ତେନଙ୍ଗେନ ଗାରୟ୍ହୋ। ନେମନ୍ତନିକୋ ଚେପି, ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁ ହୋତି ଅନୁଦ୍ଧତୋ…ପେ॰… ଏୱଂ ସୋ ତେନଙ୍ଗେନ ପାସଂସୋ।

‘‘ପଂସୁକୂଲିକୋ ଚେପି, ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁ ହୋତି ଉଦ୍ଧତୋ…ପେ॰… ଏୱଂ ସୋ ତେନଙ୍ଗେନ ଗାରୟ୍ହୋ । ପଂସୁକୂଲିକୋ ଚେପି, ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁ ହୋତି ଅନୁଦ୍ଧତୋ…ପେ॰… ଏୱଂ ସୋ ତେନଙ୍ଗେନ ପାସଂସୋ।

‘‘ଗହପତିଚୀୱରଧରୋ ଚେପି, ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁ ହୋତି ଉଦ୍ଧତୋ ଉନ୍ନଳୋ ଚପଲୋ ମୁଖରୋ ୱିକିଣ୍ଣୱାଚୋ ମୁଟ୍ଠସ୍ସତି ଅସମ୍ପଜାନୋ ଅସମାହିତୋ ୱିବ୍ଭନ୍ତଚିତ୍ତୋ ପାକତିନ୍ଦ୍ରିୟୋ। ଏୱଂ ସୋ ତେନଙ୍ଗେନ ଗାରୟ୍ହୋ। ଗହପତିଚୀୱରଧରୋ ଚେପି, ଗହପତି, ଭିକ୍ଖୁ ହୋତି ଅନୁଦ୍ଧତୋ ଅନୁନ୍ନଳୋ ଅଚପଲୋ ଅମୁଖରୋ ଅୱିକିଣ୍ଣୱାଚୋ ଉପଟ୍ଠିତସ୍ସତି ସମ୍ପଜାନୋ ସମାହିତୋ ଏକଗ୍ଗଚିତ୍ତୋ ସଂୱୁତିନ୍ଦ୍ରିୟୋ। ଏୱଂ ସୋ ତେନଙ୍ଗେନ ପାସଂସୋ।

‘‘ଇଙ୍ଘ ତ୍ୱଂ, ଗହପତି, ସଙ୍ଘେ ଦାନଂ [ଦାନାନି (କ॰)] ଦେହି। ସଙ୍ଘେ ତେ ଦାନଂ ଦଦତୋ ଚିତ୍ତଂ ପସୀଦିସ୍ସତି। ସୋ ତ୍ୱଂ ପସନ୍ନଚିତ୍ତୋ କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତିଂ ସଗ୍ଗଂ ଲୋକଂ ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସସୀ’’ତି। ‘‘ଏସାହଂ, ଭନ୍ତେ, ଅଜ୍ଜତଗ୍ଗେ ସଙ୍ଘେ ଦାନଂ ଦସ୍ସାମୀ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ହତ୍ଥିସାରିପୁତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୬୦ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ବାରାଣସିୟଂ ୱିହରତି ଇସିପତନେ ମିଗଦାୟେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସମ୍ବହୁଲା ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତା ମଣ୍ଡଲମାଳେ ସନ୍ନିସିନ୍ନା ସନ୍ନିପତିତା ଅଭିଧମ୍ମକଥଂ କଥେନ୍ତି। ତତ୍ର ସୁଦଂ ଆୟସ୍ମା ଚିତ୍ତୋ ହତ୍ଥିସାରିପୁତ୍ତୋ ଥେରାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଅଭିଧମ୍ମକଥଂ କଥେନ୍ତାନଂ ଅନ୍ତରନ୍ତରା କଥଂ ଓପାତେତି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ମହାକୋଟ୍ଠିକୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଚିତ୍ତଂ ହତ୍ଥିସାରିପୁତ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ମାୟସ୍ମା ଚିତ୍ତୋ ହତ୍ଥିସାରିପୁତ୍ତୋ ଥେରାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଅଭିଧମ୍ମକଥଂ କଥେନ୍ତାନଂ ଅନ୍ତରନ୍ତରା କଥଂ ଓପାତେସି, ୟାୱ କଥାପରିୟୋସାନଂ ଆୟସ୍ମା ଚିତ୍ତୋ ଆଗମେତୂ’’ତି। ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଆୟସ୍ମତୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ହତ୍ଥିସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ସହାୟକା ଭିକ୍ଖୂ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକୋଟ୍ଠିକଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ମାୟସ୍ମା ମହାକୋଟ୍ଠିକୋ ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଚିତ୍ତଂ ହତ୍ଥିସାରିପୁତ୍ତଂ ଅପସାଦେସି, ପଣ୍ଡିତୋ ଆୟସ୍ମା ଚିତ୍ତୋ ହତ୍ଥିସାରିପୁତ୍ତୋ। ପହୋତି ଚାୟସ୍ମା ଚିତ୍ତୋ ହତ୍ଥିସାରିପୁତ୍ତୋ ଥେରାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ଅଭିଧମ୍ମକଥଂ କଥେତୁ’’ନ୍ତି।

‘‘ଦୁଜ୍ଜାନଂ ଖୋ ଏତଂ, ଆୱୁସୋ, ପରସ୍ସ ଚେତୋପରିୟାୟଂ ଅଜାନନ୍ତେହି। ଇଧାୱୁସୋ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ତାୱଦେୱ ସୋରତସୋରତୋ ହୋତି, ନିୱାତନିୱାତୋ ହୋତି, ଉପସନ୍ତୁପସନ୍ତୋ ହୋତି, ୟାୱ ସତ୍ଥାରଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତି ଅଞ୍ଞତରଂ ୱା ଗରୁଟ୍ଠାନିୟଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରିଂ। ୟତୋ ଚ ଖୋ ସୋ ୱପକସ୍ସତେୱ ସତ୍ଥାରା, ୱପକସ୍ସତି ଗରୁଟ୍ଠାନିୟେହି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀହି, ସୋ ସଂସଟ୍ଠୋ ୱିହରତି ଭିକ୍ଖୂହି ଭିକ୍ଖୁନୀହି ଉପାସକେହି ଉପାସିକାହି ରଞ୍ଞା ରାଜମହାମତ୍ତେହି ତିତ୍ଥିୟେହି ତିତ୍ଥିୟସାୱକେହି। ତସ୍ସ ସଂସଟ୍ଠସ୍ସ ୱିସ୍ସତ୍ଥସ୍ସ ପାକତସ୍ସ ଭସ୍ସମନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ରାଗୋ ଚିତ୍ତଂ ଅନୁଦ୍ଧଂସେତି। ସୋ ରାଗାନୁଦ୍ଧଂସିତେନ ଚିତ୍ତେନ ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, ଗୋଣୋ କିଟ୍ଠାଦୋ ଦାମେନ ୱା ବଦ୍ଧୋ [ଆରାମେ ୱା ବନ୍ଧୋ (କ॰)] ୱଜେ ୱା ଓରୁଦ୍ଧୋ। ୟୋ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ନ ଦାନାୟଂ ଗୋଣୋ କିଟ୍ଠାଦୋ ପୁନଦେୱ କିଟ୍ଠଂ ଓତରିସ୍ସତୀ’ତି, ସମ୍ମା ନୁ ଖୋ ସୋ, ଆୱୁସୋ, ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’’। ‘‘ଠାନଞ୍ହେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଜ୍ଜତି, ୟଂ ସୋ ଗୋଣୋ କିଟ୍ଠାଦୋ ଦାମଂ ୱା ଛେତ୍ୱା ୱଜଂ ୱା ଭିନ୍ଦିତ୍ୱା, ଅଥ ପୁନଦେୱ କିଟ୍ଠଂ ଓତରେୟ୍ୟାତି। ଏୱମେୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ତାୱଦେୱ ସୋରତସୋରତୋ ହୋତି, ନିୱାତନିୱାତୋ ହୋତି, ଉପସନ୍ତୁପସନ୍ତୋ ହୋତି ୟାୱ ସତ୍ଥାରଂ ଉପନିସ୍ସାୟ ୱିହରତି ଅଞ୍ଞତରଂ ୱା ଗରୁଟ୍ଠାନିୟଂ ସବ୍ରହ୍ମଚାରିଂ। ୟତୋ ଚ ଖୋ ସୋ ୱପକସ୍ସତେୱ ସତ୍ଥାରା, ୱପକସ୍ସତି ଗରୁଟ୍ଠାନିୟେହି ସବ୍ରହ୍ମଚାରୀହି, ସୋ ସଂସଟ୍ଠୋ ୱିହରତି ଭିକ୍ଖୂହି ଭିକ୍ଖୁନୀହି ଉପାସକେହି ଉପାସିକାହି ରଞ୍ଞା ରାଜମହାମତ୍ତେହି ତିତ୍ଥିୟେହି ତିତ୍ଥିୟସାୱକେହି। ତସ୍ସ ସଂସଟ୍ଠସ୍ସ ୱିସ୍ସତ୍ଥସ୍ସ ପାକତସ୍ସ ଭସ୍ସମନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ରାଗୋ ଚିତ୍ତଂ ଅନୁଦ୍ଧଂସେତି । ସୋ ରାଗାନୁଦ୍ଧଂସିତେନ ଚିତ୍ତେନ ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତତି।

‘‘ଇଧ ପନାୱୁସୋ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି…ପେ॰… ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୋ ‘ଲାଭିମ୍ହି ପଠମସ୍ସ ଝାନସ୍ସା’ତି ସଂସଟ୍ଠୋ ୱିହରତି ଭିକ୍ଖୂହି…ପେ॰… ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, ଚାତୁମହାପଥେ ଥୁଲ୍ଲଫୁସିତକୋ ଦେୱୋ ୱସ୍ସନ୍ତୋ [ଥୁଲ୍ଲଫୁସିତକେ ଦେୱେ ୱସ୍ସନ୍ତେ (କ॰)] ରଜଂ ଅନ୍ତରଧାପେୟ୍ୟ, ଚିକ୍ଖଲ୍ଲଂ ପାତୁକରେୟ୍ୟ। ୟୋ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ନ ଦାନି ଅମୁସ୍ମିଂ [ଅମୁକସ୍ମିଂ (କ॰)] ଚାତୁମହାପଥେ ପୁନଦେୱ ରଜୋ ପାତୁଭୱିସ୍ସତୀ’ତି, ସମ୍ମା ନୁ ଖୋ ସୋ, ଆୱୁସୋ, ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’’। ‘‘ଠାନଞ୍ହେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଜ୍ଜତି, ୟଂ ଅମୁସ୍ମିଂ ଚାତୁମହାପଥେ ମନୁସ୍ସା ୱା ଅତିକ୍କମେୟ୍ୟୁଂ, ଗୋପସୂ ୱା ଅତିକ୍କମେୟ୍ୟୁଂ, ୱାତାତପୋ ୱା ସ୍ନେହଗତଂ ପରିୟାଦିୟେୟ୍ୟ, ଅଥ ପୁନଦେୱ ରଜୋ ପାତୁଭୱେୟ୍ୟାତି। ଏୱମେୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ୱିୱିଚ୍ଚେୱ କାମେହି…ପେ॰… ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୋ ‘ଲାଭିମ୍ହି ପଠମସ୍ସ ଝାନସ୍ସା’ତି ସଂସଟ୍ଠୋ ୱିହରତି ଭିକ୍ଖୂହି…ପେ॰… ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତତି।

‘‘ଇଧ ପନାୱୁସୋ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା…ପେ॰… ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୋ ‘ଲାଭିମ୍ହି ଦୁତିୟସ୍ସ ଝାନସ୍ସା’ତି ସଂସଟ୍ଠୋ ୱିହରତି ଭିକ୍ଖୂହି…ପେ॰… ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତତି। ସେୟ୍ୟଥାପି , ଆୱୁସୋ, ଗାମସ୍ସ ୱା ନିଗମସ୍ସ ୱା ଅୱିଦୂରେ ମହନ୍ତଂ ତଳାକଂ। ତତ୍ଥ ଥୁଲ୍ଲଫୁସିତକୋ ଦେୱୋ ୱୁଟ୍ଠୋ ସିପ୍ପିସମ୍ବୁକମ୍ପି ସକ୍ଖରକଠଲମ୍ପି ଅନ୍ତରଧାପେୟ୍ୟ। ୟୋ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ନ ଦାନି ଅମୁସ୍ମିଂ ତଳାକେ ପୁନଦେୱ ସିପ୍ପିସମ୍ବୁକା ୱା ସକ୍ଖରକଠଲା ୱା ପାତୁଭୱିସ୍ସନ୍ତୀ’ତି, ସମ୍ମା ନୁ ଖୋ ସୋ, ଆୱୁସୋ, ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’’। ‘‘ଠାନଞ୍ହେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଜ୍ଜତି, ୟଂ ଅମୁସ୍ମିଂ ତଳାକେ ମନୁସ୍ସା ୱା ପିୱେୟ୍ୟୁଂ, ଗୋପସୂ ୱା ପିୱେୟ୍ୟୁଂ, ୱାତାତପୋ ୱା ସ୍ନେହଗତଂ ପରିୟାଦିୟେୟ୍ୟ, ଅଥ ପୁନଦେୱ ସିପ୍ପିସମ୍ବୁକାପି ସକ୍ଖରକଠଲାପି ପାତୁଭୱେୟ୍ୟୁନ୍ତି। ଏୱମେୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ୱିତକ୍କୱିଚାରାନଂ ୱୂପସମା…ପେ॰… ଦୁତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୋ ‘ଲାଭିମ୍ହି ଦୁତିୟସ୍ସ ଝାନସ୍ସା’ତି ସଂସଟ୍ଠୋ ୱିହରତି ଭିକ୍ଖୂହି…ପେ॰… ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତତି।

‘‘ଇଧ ପନାୱୁସୋ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା…ପେ॰… ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୋ ‘ଲାଭିମ୍ହି ତତିୟସ୍ସ ଝାନସ୍ସା’ତି ସଂସଟ୍ଠୋ ୱିହରତି ଭିକ୍ଖୂହି…ପେ॰… ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, ପୁରିସଂ ପଣୀତଭୋଜନଂ ଭୁତ୍ତାୱିଂ ଆଭିଦୋସିକଂ ଭୋଜନଂ ନଚ୍ଛାଦେୟ୍ୟ। ୟୋ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ନ ଦାନି ଅମୁଂ ପୁରିସଂ ପୁନଦେୱ ଭୋଜନଂ ଛାଦେସ୍ସତୀ’ତି, ସମ୍ମା ନୁ ଖୋ ସୋ, ଆୱୁସୋ, ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’’। ‘‘ଠାନଞ୍ହେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଜ୍ଜତି, ଅମୁଂ ପୁରିସଂ ପଣୀତଭୋଜନଂ ଭୁତ୍ତାୱିଂ ୟାୱସ୍ସ ସା ଓଜା କାୟେ ଠସ୍ସତି ତାୱ ନ ଅଞ୍ଞଂ ଭୋଜନଂ ଛାଦେସ୍ସତି। ୟତୋ ଚ ଖ୍ୱସ୍ସ ସା ଓଜା ଅନ୍ତରଧାୟିସ୍ସତି, ଅଥ ପୁନଦେୱ ତଂ ଭୋଜନଂ ଛାଦେୟ୍ୟାତି। ଏୱମେୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ପୀତିୟା ଚ ୱିରାଗା…ପେ॰… ତତିୟଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୋ ‘ଲାଭିମ୍ହି ତତିୟସ୍ସ ଝାନସ୍ସା’ତି ସଂସଟ୍ଠୋ ୱିହରତି ଭିକ୍ଖୂହି…ପେ॰… ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତତି।

‘‘ଇଧ , ପନାୱୁସୋ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା…ପେ॰… ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୋ ‘ଲାଭିମ୍ହି ଚତୁତ୍ଥସ୍ସ ଝାନସ୍ସା’ତି ସଂସଟ୍ଠୋ ୱିହରତି ଭିକ୍ଖୂହି…ପେ॰… ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, ପବ୍ବତସଙ୍ଖେପେ ଉଦକରହଦୋ ନିୱାତୋ ୱିଗତଊମିକୋ। ୟୋ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ନ ଦାନି ଅମୁସ୍ମିଂ ଉଦକରହଦେ ପୁନଦେୱ ଊମି ପାତୁଭୱିସ୍ସତୀ’ତି, ସମ୍ମା ନୁ ଖୋ ସୋ, ଆୱୁସୋ, ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’’। ‘‘ଠାନଞ୍ହେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଜ୍ଜତି, ୟା ପୁରତ୍ଥିମାୟ ଦିସାୟ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଭୁସା ୱାତୱୁଟ୍ଠି। ସା ତସ୍ମିଂ ଉଦକରହଦେ ଊମିଂ ଜନେୟ୍ୟ। ୟା ପଚ୍ଛିମାୟ ଦିସାୟ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ…ପେ॰… ୟା ଉତ୍ତରାୟ ଦିସାୟ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ… ୟା ଦକ୍ଖିଣାୟ ଦିସାୟ ଆଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ ଭୁସା ୱାତୱୁଟ୍ଠି। ସା ତସ୍ମିଂ ଉଦକରହଦେ ଊମିଂ ଜନେୟ୍ୟାତି। ଏୱମେୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସୁଖସ୍ସ ଚ ପହାନା ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ଚ ପହାନା…ପେ॰… ଚତୁତ୍ଥଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୋ ‘ଲାଭିମ୍ହି ଚତୁତ୍ଥସ୍ସ ଝାନସ୍ସା’ତି ସଂସଟ୍ଠୋ ୱିହରତି ଭିକ୍ଖୂହି…ପେ॰… ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତତି।

‘‘ଇଧ, ପନାୱୁସୋ, ଏକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସବ୍ବନିମିତ୍ତାନଂ ଅମନସିକାରା ଅନିମିତ୍ତଂ ଚେତୋସମାଧିଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୋ ‘ଲାଭିମ୍ହି ଅନିମିତ୍ତସ୍ସ ଚେତୋସମାଧିସ୍ସା’ତି ସଂସଟ୍ଠୋ ୱିହରତି ଭିକ୍ଖୂହି ଭିକ୍ଖୁନୀହି ଉପାସକେହି ଉପାସିକାହି ରଞ୍ଞା ରାଜମହାମତ୍ତେହି ତିତ୍ଥିୟେହି ତିତ୍ଥିୟସାୱକେହି । ତସ୍ସ ସଂସଟ୍ଠସ୍ସ ୱିସ୍ସତ୍ଥସ୍ସ ପାକତସ୍ସ ଭସ୍ସମନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ରାଗୋ ଚିତ୍ତଂ ଅନୁଦ୍ଧଂସେତି। ସୋ ରାଗାନୁଦ୍ଧଂସିତେନ ଚିତ୍ତେନ ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆୱୁସୋ, ରାଜା ୱା ରାଜମହାମତ୍ତୋ ୱା ଚତୁରଙ୍ଗିନିୟା ସେନାୟ ଅଦ୍ଧାନମଗ୍ଗପ୍ପଟିପନ୍ନୋ ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ ଏକରତ୍ତିଂ ୱାସଂ ଉପଗଚ୍ଛେୟ୍ୟ। ତତ୍ର [ତତ୍ଥ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ହତ୍ଥିସଦ୍ଦେନ ଅସ୍ସସଦ୍ଦେନ ରଥସଦ୍ଦେନ ପତ୍ତିସଦ୍ଦେନ ଭେରିପଣୱସଙ୍ଖତିଣୱନିନ୍ନାଦସଦ୍ଦେନ ଚୀରିକସଦ୍ଦୋ [ଚିରିଳିକାସଦ୍ଦୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ଅନ୍ତରଧାୟେୟ୍ୟ [ଅନ୍ତରଧାପେୟ୍ୟ (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰ କ॰)] । ୟୋ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଏୱଂ ୱଦେୟ୍ୟ – ‘ନ ଦାନି ଅମୁସ୍ମିଂ ୱନସଣ୍ଡେ ପୁନଦେୱ ଚୀରିକସଦ୍ଦୋ ପାତୁଭୱିସ୍ସତୀ’ତି, ସମ୍ମା ନୁ ଖୋ ସୋ , ଆୱୁସୋ, ୱଦମାନୋ ୱଦେୟ୍ୟା’’ତି? ‘‘ନୋ ହିଦଂ, ଆୱୁସୋ’’। ‘‘ଠାନଞ୍ହେତଂ, ଆୱୁସୋ, ୱିଜ୍ଜତି, ୟଂ ସୋ ରାଜା ୱା ରାଜମହାମତ୍ତୋ ୱା ତମ୍ହା ୱନସଣ୍ଡା ପକ୍କମେୟ୍ୟ, ଅଥ ପୁନଦେୱ ଚୀରିକସଦ୍ଦୋ ପାତୁଭୱେୟ୍ୟାତି। ଏୱମେୱଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଇଧେକଚ୍ଚୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସବ୍ବନିମିତ୍ତାନଂ ଅମନସିକାରା ଅନିମିତ୍ତଂ ଚେତୋସମାଧିଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ସୋ ‘ଲାଭିମ୍ହି ଅନିମିତ୍ତସ୍ସ ଚେତୋସମାଧିସ୍ସା’ତି ସଂସଟ୍ଠୋ ୱିହରତି ଭିକ୍ଖୂହି ଭିକ୍ଖୁନୀହି ଉପାସକେହି ଉପାସିକାହି ରଞ୍ଞା ରାଜମହାମତ୍ତେହି ତିତ୍ଥିୟେହି ତିତ୍ଥିୟସାୱକେହି। ତସ୍ସ ସଂସଟ୍ଠସ୍ସ ୱିସ୍ସତ୍ଥସ୍ସ ପାକତସ୍ସ ଭସ୍ସମନୁୟୁତ୍ତସ୍ସ ୱିହରତୋ ରାଗୋ ଚିତ୍ତଂ ଅନୁଦ୍ଧଂସେତି। ସୋ ରାଗାନୁଦ୍ଧଂସିତେନ ଚିତ୍ତେନ ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତତୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଚିତ୍ତୋ ହତ୍ଥିସାରିପୁତ୍ତୋ ଅପରେନ ସମୟେନ ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତତି। ଅଥ ଖୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ହତ୍ଥିସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ସହାୟକା ଭିକ୍ଖୂ ୟେନାୟସ୍ମା ମହାକୋଟ୍ଠିକୋ ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ମହାକୋଟ୍ଠିକଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ ଆୟସ୍ମତା ମହାକୋଟ୍ଠିକେନ ଚିତ୍ତୋ ହତ୍ଥିସାରିପୁତ୍ତୋ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ୱିଦିତୋ – ‘ଇମାସଞ୍ଚ ଇମାସଞ୍ଚ ୱିହାରସମାପତ୍ତୀନଂ ଚିତ୍ତୋ ହତ୍ଥିସାରିପୁତ୍ତୋ ଲାଭୀ, ଅଥ ଚ ପନ ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତିସ୍ସତୀ’ତି; ଉଦାହୁ ଦେୱତା ଏତମତ୍ଥଂ ଆରୋଚେସୁଂ – ‘ଚିତ୍ତୋ, ଭନ୍ତେ, ହତ୍ଥିସାରିପୁତ୍ତୋ ଇମାସଞ୍ଚ ଇମାସଞ୍ଚ ୱିହାରସମାପତ୍ତୀନଂ ଲାଭୀ, ଅଥ ଚ ପନ ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତିସ୍ସତୀ’’’ତି? ‘‘ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ୱିଦିତୋ ମେ, ଆୱୁସୋ – ‘ଚିତ୍ତୋ ହତ୍ଥିସାରିପୁତ୍ତୋ ଇମାସଞ୍ଚ ଇମାସଞ୍ଚ ୱିହାରସମାପତ୍ତୀନଂ ଲାଭୀ, ଅଥ ଚ ପନ ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତିସ୍ସତୀ’ତି। ଦେୱତାପି ମେ ଏତମତ୍ଥଂ ଆରୋଚେସୁଂ – ‘ଚିତ୍ତୋ, ଭନ୍ତେ, ହତ୍ଥିସାରିପୁତ୍ତୋ ଇମାସଞ୍ଚ ଇମାସଞ୍ଚ ୱିହାରସମାପତ୍ତୀନଂ ଲାଭୀ, ଅଥ ଚ ପନ ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତିସ୍ସତୀ’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ହତ୍ଥିସାରିପୁତ୍ତସ୍ସ ସହାୟକା ଭିକ୍ଖୂ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚୁଂ – ‘‘ଚିତ୍ତୋ, ଭନ୍ତେ, ହତ୍ଥିସାରିପୁତ୍ତୋ ଇମାସଞ୍ଚ ଇମାସଞ୍ଚ ୱିହାରସମାପତ୍ତୀନଂ ଲାଭୀ, ଅଥ ଚ ପନ ସିକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚକ୍ଖାୟ ହୀନାୟାୱତ୍ତତୀ’’ତି। ‘‘ନ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଚିତ୍ତୋ ଚିରଂ ସରିସ୍ସତି [ପଦିସ୍ସତି (କ॰)] ନେକ୍ଖମ୍ମସ୍ସା’’ତି।

ଅଥ ଖୋ ଚିତ୍ତୋ ହତ୍ଥିସାରିପୁତ୍ତୋ ନଚିରସ୍ସେୱ କେସମସ୍ସୁଂ ଓହାରେତ୍ୱା କାସାୟାନି ୱତ୍ଥାନି ଅଚ୍ଛାଦେତ୍ୱା ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜି। ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଚିତ୍ତୋ ହତ୍ଥିସାରିପୁତ୍ତୋ ଏକୋ ୱୂପକଟ୍ଠୋ ଅପ୍ପମତ୍ତୋ ଆତାପୀ ପହିତତ୍ତୋ ୱିହରନ୍ତୋ ନଚିରସ୍ସେୱ – ୟସ୍ସତ୍ଥାୟ କୁଲପୁତ୍ତା ସମ୍ମଦେୱ ଅଗାରସ୍ମା ଅନଗାରିୟଂ ପବ୍ବଜନ୍ତି ତଦନୁତ୍ତରଂ – ବ୍ରହ୍ମଚରିୟପରିୟୋସାନଂ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୟଂ ଅଭିଞ୍ଞା ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହାସି। ‘‘ଖୀଣା ଜାତି, ୱୁସିତଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ, କତଂ କରଣୀୟଂ, ନାପରଂ ଇତ୍ଥତ୍ତାୟା’’ତି ଅବ୍ଭଞ୍ଞାସି। ଅଞ୍ଞତରୋ ଚ ପନାୟସ୍ମା ଚିତ୍ତୋ ହତ୍ଥିସାରିପୁତ୍ତୋ ଅରହତଂ ଅହୋସୀତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ମଜ୍ଝେସୁତ୍ତଂ

୬୧ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା ବାରାଣସିୟଂ ୱିହରତି ଇସିପତନେ ମିଗଦାୟେ। ତେନ ଖୋ ପନ ସମୟେନ ସମ୍ବହୁଲାନଂ ଥେରାନଂ ଭିକ୍ଖୂନଂ ପଚ୍ଛାଭତ୍ତଂ ପିଣ୍ଡପାତପଟିକ୍କନ୍ତାନଂ ମଣ୍ଡଲମାଳେ ସନ୍ନିସିନ୍ନାନଂ ସନ୍ନିପତିତାନଂ ଅୟମନ୍ତରାକଥା ଉଦପାଦି – ‘‘ୱୁତ୍ତମିଦଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତା ପାରାୟନେ ମେତ୍ତେୟ୍ୟପଞ୍ହେ –

[ଚୂଳନି॰ ତିସ୍ସମିତ୍ତେୟ୍ୟମାଣୱପୁଚ୍ଛା ୬୭] ‘‘ୟୋ ଉଭୋନ୍ତେ ୱିଦିତ୍ୱାନ, ମଜ୍ଝେ ମନ୍ତା ନ ଲିପ୍ପତି [ନ ଲିମ୍ପତି (କ॰)] ।

ତଂ ବ୍ରୂମି ମହାପୁରିସୋତି, ସୋଧ ସିବ୍ବିନି [ସିବ୍ବନି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] ମଚ୍ଚଗା’’ତି॥

‘‘କତମୋ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଏକୋ ଅନ୍ତୋ, କତମୋ ଦୁତିୟୋ ଅନ୍ତୋ, କିଂ ମଜ୍ଝେ, କା ସିବ୍ବିନୀ’’ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଫସ୍ସୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଏକୋ ଅନ୍ତୋ, ଫସ୍ସସମୁଦୟୋ ଦୁତିୟୋ ଅନ୍ତୋ , ଫସ୍ସନିରୋଧୋ ମଜ୍ଝେ, ତଣ୍ହା ସିବ୍ବିନୀ; ତଣ୍ହା ହି ନଂ ସିବ୍ବତି ତସ୍ସ ତସ୍ସେୱ ଭୱସ୍ସ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତିୟା। ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଜାନାତି, ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଜାନାତି, ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଜାନନ୍ତୋ [ଅଭିଜାନିତ୍ୱା (କ॰)] ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଜାନନ୍ତୋ [ପରିଜାନିତ୍ୱା (କ॰)] ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରୋ ହୋତୀ’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଅତୀତଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଏକୋ ଅନ୍ତୋ, ଅନାଗତଂ ଦୁତିୟୋ ଅନ୍ତୋ, ପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନଂ ମଜ୍ଝେ, ତଣ୍ହା ସିବ୍ବିନୀ; ତଣ୍ହା ହି ନଂ ସିବ୍ବତି ତସ୍ସ ତସ୍ସେୱ ଭୱସ୍ସ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତିୟା। ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଜାନାତି, ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଜାନାତି, ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଜାନନ୍ତୋ, ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଜାନନ୍ତୋ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରୋ ହୋତୀ’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସୁଖା, ଆୱୁସୋ, ୱେଦନା ଏକୋ ଅନ୍ତୋ, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା ଦୁତିୟୋ ଅନ୍ତୋ, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା ମଜ୍ଝେ, ତଣ୍ହା ସିବ୍ବିନୀ; ତଣ୍ହା ହି ନଂ ସିବ୍ବତି ତସ୍ସ ତସ୍ସେୱ ଭୱସ୍ସ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତିୟା। ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଜାନାତି, ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଜାନାତି, ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଜାନନ୍ତୋ, ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଜାନନ୍ତୋ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରୋ ହୋତୀ’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ନାମଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଏକୋ ଅନ୍ତୋ, ରୂପଂ ଦୁତିୟୋ ଅନ୍ତୋ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ମଜ୍ଝେ, ତଣ୍ହା ସିବ୍ବିନୀ; ତଣ୍ହା ହି ନଂ ସିବ୍ବତି ତସ୍ସ ତସ୍ସେୱ ଭୱସ୍ସ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତିୟା। ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଜାନାତି, ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଜାନାତି, ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଜାନନ୍ତୋ ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଜାନନ୍ତୋ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରୋ ହୋତୀ’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଛ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅଜ୍ଝତ୍ତିକାନି ଆୟତନାନି ଏକୋ ଅନ୍ତୋ, ଛ ବାହିରାନି ଆୟତନାନି ଦୁତିୟୋ ଅନ୍ତୋ, ୱିଞ୍ଞାଣଂ ମଜ୍ଝେ, ତଣ୍ହା ସିବ୍ବିନୀ; ତଣ୍ହା ହି ନଂ ସିବ୍ବତି ତସ୍ସ ତସ୍ସେୱ ଭୱସ୍ସ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତିୟା। ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ ଆୱୁସୋ , ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଜାନାତି, ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଜାନାତି, ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଜାନନ୍ତୋ ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଜାନନ୍ତୋ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରୋ ହୋତୀ’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସକ୍କାୟୋ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଏକୋ ଅନ୍ତୋ, ସକ୍କାୟସମୁଦୟୋ ଦୁତିୟୋ ଅନ୍ତୋ, ସକ୍କାୟନିରୋଧୋ ମଜ୍ଝେ, ତଣ୍ହା ସିବ୍ବିନୀ; ତଣ୍ହା ହି ନଂ ସିବ୍ବତି ତସ୍ସ ତସ୍ସେୱ ଭୱସ୍ସ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତିୟା। ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଜାନାତି, ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଜାନାତି, ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଜାନନ୍ତୋ ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଜାନନ୍ତୋ [ସବ୍ବତ୍ଥପି ଏୱମେୱ ଦିସ୍ସତି] ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରୋ ହୋତୀ’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ଥେରେ ଭିକ୍ଖୂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ବ୍ୟାକତଂ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଅମ୍ହେହି ସବ୍ବେହେୱ ୟଥାସକଂ ପଟିଭାନଂ। ଆୟାମାୱୁସୋ, ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିସ୍ସାମ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱତୋ ଏତମତ୍ଥଂ ଆରୋଚେସ୍ସାମ। ୟଥା ନୋ ଭଗୱା ବ୍ୟାକରିସ୍ସତି ତଥା ନଂ ଧାରେସ୍ସାମା’’ତି। ‘‘ଏୱମାୱୁସୋ’’ତି ଖୋ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଅଥ ଖୋ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମିଂସୁ; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦିଂସୁ । ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନା ଖୋ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ୟାୱତକୋ ଅହୋସି ସବ୍ବେହେୱ ସଦ୍ଧିଂ କଥାସଲ୍ଲାପୋ, ତଂ ସବ୍ବଂ ଭଗୱତୋ ଆରୋଚେସୁଂ। ‘‘କସ୍ସ ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ସୁଭାସିତ’’ନ୍ତି? ‘‘ସବ୍ବେସଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସୁଭାସିତଂ ପରିୟାୟେନ, ଅପି ଚ ୟଂ ମୟା ସନ୍ଧାୟ ଭାସିତଂ ପାରାୟନେ ମେତ୍ତେୟ୍ୟପଞ୍ହେ –

‘‘ୟୋ ଉଭୋନ୍ତେ ୱିଦିତ୍ୱାନ, ମଜ୍ଝେ ମନ୍ତା ନ ଲିପ୍ପତି।

ତଂ ବ୍ରୂମି ମହାପୁରିସୋତି, ସୋଧ ସିବ୍ବିନିମଚ୍ଚଗା’’ତି॥

‘‘ତଂ ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଥେରା ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଫସ୍ସୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକୋ ଅନ୍ତୋ , ଫସ୍ସସମୁଦୟୋ ଦୁତିୟୋ ଅନ୍ତୋ, ଫସ୍ସନିରୋଧୋ ମଜ୍ଝେ, ତଣ୍ହା ସିବ୍ବିନୀ; ତଣ୍ହା ହି ନଂ ସିବ୍ବତି ତସ୍ସ ତସ୍ସେୱ ଭୱସ୍ସ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତିୟା। ଏତ୍ତାୱତା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଜାନାତି, ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଜାନାତି, ଅଭିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ଅଭିଜାନନ୍ତୋ ପରିଞ୍ଞେୟ୍ୟଂ ପରିଜାନନ୍ତୋ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖସ୍ସନ୍ତକରୋ ହୋତୀ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ପୁରିସିନ୍ଦ୍ରିୟଞାଣସୁତ୍ତଂ

୬୨ . ଏୱଂ ମେ ସୁତଂ – ଏକଂ ସମୟଂ ଭଗୱା କୋସଲେସୁ ଚାରିକଂ ଚରମାନୋ ମହତା ଭିକ୍ଖୁସଙ୍ଘେନ ସଦ୍ଧିଂ ୟେନ ଦଣ୍ଡକପ୍ପକଂ ନାମ କୋସଲାନଂ ନିଗମୋ ତଦୱସରି। ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ମଗ୍ଗା ଓକ୍କମ୍ମ ଅଞ୍ଞତରସ୍ମିଂ ରୁକ୍ଖମୂଲେ ପଞ୍ଞତ୍ତେ ଆସନେ ନିସୀଦି। ତେ ଚ ଭିକ୍ଖୂ ଦଣ୍ଡକପ୍ପକଂ ପୱିସିଂସୁ ଆୱସଥଂ ପରିୟେସିତୁଂ।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ସମ୍ବହୁଲେହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧିଂ ୟେନ ଅଚିରୱତୀ ନଦୀ ତେନୁପସଙ୍କମି ଗତ୍ତାନି ପରିସିଞ୍ଚିତୁଂ। ଅଚିରୱତିୟା ନଦିୟା ଗତ୍ତାନି ପରିସିଞ୍ଚିତ୍ୱା ପଚ୍ଚୁତ୍ତରିତ୍ୱା ଏକଚୀୱରୋ ଅଟ୍ଠାସି ଗତ୍ତାନି ପୁବ୍ବାପୟମାନୋ। ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନାୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଆୟସ୍ମନ୍ତଂ ଆନନ୍ଦଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ ଆନନ୍ଦ, ସବ୍ବଂ ଚେତସୋ ସମନ୍ନାହରିତ୍ୱା ନୁ ଖୋ ଦେୱଦତ୍ତୋ ଭଗୱତା ବ୍ୟାକତୋ – ‘ଆପାୟିକୋ ଦେୱଦତ୍ତୋ ନେରୟିକୋ କପ୍ପଟ୍ଠୋ ଅତେକିଚ୍ଛୋ’ତି [ଚୂଳୱ॰ ୩୪୮; ଅ॰ ନି॰ ୮.୭ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] , ଉଦାହୁ କେନଚିଦେୱ ପରିୟାୟେନା’ତି? ‘‘ଏୱଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତା ବ୍ୟାକତ’’ନ୍ତି।

ଅଥ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ନିସୀଦି। ଏକମନ୍ତଂ ନିସିନ୍ନୋ ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇଧାହଂ, ଭନ୍ତେ, ସମ୍ବହୁଲେହି ଭିକ୍ଖୂହି ସଦ୍ଧିଂ ୟେନ ଅଚିରୱତୀ ନଦୀ ତେନୁପସଙ୍କମିଂ ଗତ୍ତାନି ପରିସିଞ୍ଚିତୁଂ। ଅଚିରୱତିୟା ନଦିୟା ଗତ୍ତାନି ପରିସିଞ୍ଚିତ୍ୱା ପଚ୍ଚୁତ୍ତରିତ୍ୱା ଏକଚୀୱରୋ ଅଟ୍ଠାସିଂ ଗତ୍ତାନି ପୁବ୍ବାପୟମାନୋ । ଅଥ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଅଞ୍ଞତରୋ ଭିକ୍ଖୁ ୟେନାହଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘କିଂ ନୁ ଖୋ, ଆୱୁସୋ, ଆନନ୍ଦ ସବ୍ବଂ ଚେତସୋ ସମନ୍ନାହରିତ୍ୱା ନୁ ଖୋ ଦେୱଦତ୍ତୋ ଭଗୱତା ବ୍ୟାକତୋ – ଆପାୟିକୋ ଦେୱଦତ୍ତୋ ନେରୟିକୋ କପ୍ପଟ୍ଠୋ ଅତେକିଚ୍ଛୋତି, ଉଦାହୁ କେନଚିଦେୱ ପରିୟାୟେନା’ତି? ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ତଂ ଭିକ୍ଖୁଂ ଏତଦୱୋଚଂ – ‘ଏୱଂ ଖୋ ପନେତଂ, ଆୱୁସୋ, ଭଗୱତା ବ୍ୟାକତ’’’ନ୍ତି।

‘‘ସୋ ୱା [ସୋ ଚ (ସ୍ୟା॰)] ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ଭିକ୍ଖୁ ନୱୋ ଭୱିସ୍ସତି ଅଚିରପବ୍ବଜିତୋ, ଥେରୋ ୱା ପନ ବାଲୋ ଅବ୍ୟତ୍ତୋ। କଥଞ୍ହି ନାମ ୟଂ ମୟା ଏକଂସେନ ବ୍ୟାକତଂ ତତ୍ଥ ଦ୍ୱେଜ୍ଝଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସତି! ନାହଂ, ଆନନ୍ଦ, ଅଞ୍ଞଂ ଏକପୁଗ୍ଗଲମ୍ପି ସମନୁପସ୍ସାମି, ୟୋ ଏୱଂ ମୟା ସବ୍ବଂ ଚେତସୋ ସମନ୍ନାହରିତ୍ୱା ବ୍ୟାକତୋ, ୟଥୟିଦଂ ଦେୱଦତ୍ତୋ। ୟାୱକୀୱଞ୍ଚାହଂ, ଆନନ୍ଦ, ଦେୱଦତ୍ତସ୍ସ ୱାଲଗ୍ଗକୋଟିନିତ୍ତୁଦନମତ୍ତମ୍ପି ସୁକ୍କଧମ୍ମଂ ଅଦ୍ଦସଂ; ନେୱ ତାୱାହଂ ଦେୱଦତ୍ତଂ ବ୍ୟାକାସିଂ – ‘ଆପାୟିକୋ ଦେୱଦତ୍ତୋ ନେରୟିକୋ କପ୍ପଟ୍ଠୋ ଅତେକିଚ୍ଛୋ’ତି। ୟତୋ ଚ ଖୋ ଅହଂ, ଆନନ୍ଦ, ଦେୱଦତ୍ତସ୍ସ ୱାଲଗ୍ଗକୋଟିନିତ୍ତୁଦନମତ୍ତମ୍ପି ସୁକ୍କଧମ୍ମଂ ନ ଅଦ୍ଦସଂ; ଅଥାହଂ ଦେୱଦତ୍ତଂ ବ୍ୟାକାସିଂ – ‘ଆପାୟିକୋ ଦେୱଦତ୍ତୋ ନେରୟିକୋ କପ୍ପଟ୍ଠୋ ଅତେକିଚ୍ଛୋ’ତି।

‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆନନ୍ଦ, ଗୂଥକୂପୋ ସାଧିକପୋରିସୋ ପୂରୋ ଗୂଥସ୍ସ ସମତିତ୍ତିକୋ। ତତ୍ର ପୁରିସୋ ସସୀସକୋ ନିମୁଗ୍ଗୋ ଅସ୍ସ। ତସ୍ସ କୋଚିଦେୱ ପୁରିସୋ ଉପ୍ପଜ୍ଜେୟ୍ୟ ଅତ୍ଥକାମୋ ହିତକାମୋ ୟୋଗକ୍ଖେମକାମୋ ତମ୍ହା ଗୂଥକୂପା ଉଦ୍ଧରିତୁକାମୋ। ସୋ ତଂ ଗୂଥକୂପଂ ସମନ୍ତାନୁପରିଗଚ୍ଛନ୍ତୋ ନେୱ ପସ୍ସେୟ୍ୟ ତସ୍ସ ପୁରିସସ୍ସ ୱାଲଗ୍ଗକୋଟିନିତ୍ତୁଦନମତ୍ତମ୍ପି ଗୂଥେନ ଅମକ୍ଖିତଂ, ୟତ୍ଥ ତଂ ଗହେତ୍ୱା ଉଦ୍ଧରେୟ୍ୟ। ଏୱମେୱଂ ଖୋ ଅହଂ, ଆନନ୍ଦ, ୟତୋ ଦେୱଦତ୍ତସ୍ସ ୱାଲଗ୍ଗକୋଟିନିତ୍ତୁଦନମତ୍ତମ୍ପି ସୁକ୍କଧମ୍ମଂ ନ ଅଦ୍ଦସଂ; ଅଥାହଂ ଦେୱଦତ୍ତଂ ବ୍ୟାକାସିଂ – ‘ଆପାୟିକୋ ଦେୱଦତ୍ତୋ ନେରୟିକୋ କପ୍ପଟ୍ଠୋ ଅତେକିଚ୍ଛୋ’ତି । ସଚେ ତୁମ୍ହେ, ଆନନ୍ଦ, ସୁଣେୟ୍ୟାଥ ତଥାଗତସ୍ସ ପୁରିସିନ୍ଦ୍ରିୟଞାଣାନି ୱିଭଜିସ୍ସାମୀ’’ତି [ୱିଭଜନ୍ତସ୍ସାତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ?

‘‘ଏତସ୍ସ, ଭଗୱା, କାଲୋ; ଏତସ୍ସ, ସୁଗତ, କାଲୋ ୟଂ ଭଗୱା ପୁରିସିନ୍ଦ୍ରିୟଞାଣାନି ୱିଭଜେୟ୍ୟ। ଭଗୱତୋ ସୁତ୍ୱା ଭିକ୍ଖୂ ଧାରେସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି। ‘‘ତେନହାନନ୍ଦ, ସୁଣାହି, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋହି; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସି। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘ଇଧାହଂ, ଆନନ୍ଦ, ଏକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ଇମସ୍ସ ଖୋ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୱିଜ୍ଜମାନା କୁସଲାପି ଧମ୍ମା ଅକୁସଲାପି ଧମ୍ମା’ତି। ତମେନଂ ଅପରେନ ସମୟେନ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ଇମସ୍ସ ଖୋ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ତରହିତା, ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସମ୍ମୁଖୀଭୂତା । ଅତ୍ଥି ଚ ଖ୍ୱସ୍ସ କୁସଲମୂଲଂ ଅସମୁଚ୍ଛିନ୍ନଂ, ତମ୍ହା ତସ୍ସ କୁସଲା କୁସଲଂ ପାତୁଭୱିସ୍ସତି। ଏୱମୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଆୟତିଂ ଅପରିହାନଧମ୍ମୋ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆନନ୍ଦ, ବୀଜାନି ଅଖଣ୍ଡାନି ଅପୂତୀନି ଅୱାତାତପହତାନି ସାରଦାନି ସୁଖସୟିତାନି ସୁଖେତ୍ତେ ସୁପରିକମ୍ମକତାୟ ଭୂମିୟା ନିକ୍ଖିତ୍ତାନି। ଜାନେୟ୍ୟାସି ତ୍ୱଂ, ଆନନ୍ଦ, ଇମାନି ବୀଜାନି ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏୱମେୱଂ ଖୋ ଅହଂ, ଆନନ୍ଦ, ଇଧେକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ଇମସ୍ସ ଖୋ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୱିଜ୍ଜମାନା କୁସଲାପି ଧମ୍ମା ଅକୁସଲାପି ଧମ୍ମା’ତି। ତମେନଂ ଅପରେନ ସମୟେନ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ଇମସ୍ସ ଖୋ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ତରହିତା, ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସମ୍ମୁଖୀଭୂତା। ଅତ୍ଥି ଚ ଖ୍ୱସ୍ସ କୁସଲମୂଲଂ ଅସମୁଚ୍ଛିନ୍ନଂ, ତମ୍ହା ତସ୍ସ କୁସଲା କୁସଲଂ ପାତୁଭୱିସ୍ସତି। ଏୱମୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଆୟତିଂ ଅପରିହାନଧମ୍ମୋ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ତଥାଗତସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ୱିଦିତୋ ହୋତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ତଥାଗତସ୍ସ ପୁରିସିନ୍ଦ୍ରିୟଞାଣଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ୱିଦିତଂ ହୋତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ତଥାଗତସ୍ସ ଆୟତିଂ ଧମ୍ମସମୁପ୍ପାଦୋ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ୱିଦିତୋ ହୋତି।

‘‘ଇଧ ପନାହଂ, ଆନନ୍ଦ, ଏକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ଇମସ୍ସ ଖୋ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୱିଜ୍ଜମାନା କୁସଲାପି ଧମ୍ମା ଅକୁସଲାପି ଧମ୍ମା’ତି। ତମେନଂ ଅପରେନ ସମୟେନ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ଇମସ୍ସ ଖୋ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ତରହିତା, କୁସଲା ଧମ୍ମା ସମ୍ମୁଖୀଭୂତା। ଅତ୍ଥି ଚ ଖ୍ୱସ୍ସ ଅକୁସଲମୂଲଂ ଅସମୁଚ୍ଛିନ୍ନଂ, ତମ୍ହା ତସ୍ସ ଅକୁସଲା ଅକୁସଲଂ ପାତୁଭୱିସ୍ସତି। ଏୱମୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଆୟତିଂ ପରିହାନଧମ୍ମୋ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆନନ୍ଦ, ବୀଜାନି ଅଖଣ୍ଡାନି ଅପୂତୀନି ଅୱାତାତପହତାନି ସାରଦାନି ସୁଖସୟିତାନି ପୁଥୁସିଲାୟ ନିକ୍ଖିତ୍ତାନି। ଜାନେୟ୍ୟାସି ତ୍ୱଂ, ଆନନ୍ଦ, ନୟିମାନି ବୀଜାନି ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏୱମେୱଂ ଖୋ ଅହଂ, ଆନନ୍ଦ, ଇଧେକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ଇମସ୍ସ ଖୋ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୱିଜ୍ଜମାନା କୁସଲାପି ଧମ୍ମା ଅକୁସଲାପି ଧମ୍ମା’ତି। ତମେନଂ ଅପରେନ ସମୟେନ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ଇମସ୍ସ ଖୋ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ତରହିତା, କୁସଲା ଧମ୍ମା ସମ୍ମୁଖୀଭୂତା। ଅତ୍ଥି ଚ ଖ୍ୱସ୍ସ ଅକୁସଲମୂଲଂ ଅସମୁଚ୍ଛିନ୍ନଂ, ତମ୍ହା ତସ୍ସ ଅକୁସଲା ଅକୁସଲଂ ପାତୁଭୱିସ୍ସତି । ଏୱମୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଆୟତିଂ ପରିହାନଧମ୍ମୋ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ତଥାଗତସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ୱିଦିତୋ ହୋତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ତଥାଗତସ୍ସ ପୁରିସିନ୍ଦ୍ରିୟଞାଣଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ୱିଦିତଂ ହୋତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ତଥାଗତସ୍ସ ଆୟତିଂ ଧମ୍ମସମୁପ୍ପାଦୋ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ୱିଦିତୋ ହୋତି।

‘‘ଇଧ ପନାହଂ, ଆନନ୍ଦ, ଏକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ଇମସ୍ସ ଖୋ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୱିଜ୍ଜମାନା କୁସଲାପି ଧମ୍ମା ଅକୁସଲାପି ଧମ୍ମା’ତି। ତମେନଂ ଅପରେନ ସମୟେନ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ନତ୍ଥି ଇମସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୱାଲଗ୍ଗକୋଟିନିତ୍ତୁଦନମତ୍ତୋପି ସୁକ୍କୋ ଧମ୍ମୋ, ସମନ୍ନାଗତୋୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଏକନ୍ତକାଳକେହି ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସତୀ’ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆନନ୍ଦ, ବୀଜାନି ଖଣ୍ଡାନି ପୂତୀନି ୱାତାତପହତାନି ସୁଖେତ୍ତେ ସୁପରିକମ୍ମକତାୟ ଭୂମିୟା ନିକ୍ଖିତ୍ତାନି। ଜାନେୟ୍ୟାସି ତ୍ୱଂ, ଆନନ୍ଦ, ନୟିମାନି ବୀଜାନି ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏୱମେୱଂ ଖୋ ଅହଂ, ଆନନ୍ଦ, ଇଧେକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ଇମସ୍ସ ଖୋ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୱିଜ୍ଜମାନା କୁସଲାପି ଧମ୍ମା ଅକୁସଲାପି ଧମ୍ମା’ତି। ତମେନଂ ଅପରେନ ସମୟେନ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ନତ୍ଥି ଇମସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୱାଲଗ୍ଗକୋଟିନିତ୍ତୁଦନମତ୍ତୋପି ସୁକ୍କୋ ଧମ୍ମୋ, ସମନ୍ନାଗତୋୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଏକନ୍ତକାଳକେହି ଅକୁସଲେହି ଧମ୍ମେହି, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଅପାୟଂ ଦୁଗ୍ଗତିଂ ୱିନିପାତଂ ନିରୟଂ ଉପପଜ୍ଜିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ତଥାଗତସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ୱିଦିତୋ ହୋତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ତଥାଗତସ୍ସ ପୁରିସିନ୍ଦ୍ରିୟଞାଣଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ୱିଦିତଂ ହୋତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ତଥାଗତସ୍ସ ଆୟତିଂ ଧମ୍ମସମୁପ୍ପାଦୋ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ୱିଦିତୋ ହୋତୀ’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଆୟସ୍ମା ଆନନ୍ଦୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ସକ୍କା ନୁ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଇମେସଂ ତିଣ୍ଣଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଅପରେପି ତୟୋ ପୁଗ୍ଗଲା ସପ୍ପଟିଭାଗା ପଞ୍ଞାପେତୁ’’ନ୍ତି? ‘‘ସକ୍କା, ଆନନ୍ଦା’’ତି ଭଗୱା ଅୱୋଚ – ‘‘ଇଧାହଂ, ଆନନ୍ଦ, ଏକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ଇମସ୍ସ ଖୋ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୱିଜ୍ଜମାନା କୁସଲାପି ଧମ୍ମା ଅକୁସଲାପି ଧମ୍ମା’ତି। ତମେନଂ ଅପରେନ ସମୟେନ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ଇମସ୍ସ ଖୋ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ତରହିତା, ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସମ୍ମୁଖୀଭୂତା। ଅତ୍ଥି ଚ ଖ୍ୱସ୍ସ କୁସଲମୂଲଂ ଅସମୁଚ୍ଛିନ୍ନଂ, ତମ୍ପି ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ସମୁଗ୍ଘାତଂ ଗଚ୍ଛତି। ଏୱମୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଆୟତିଂ ପରିହାନଧମ୍ମୋ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆନନ୍ଦ, ଅଙ୍ଗାରାନି ଆଦିତ୍ତାନି ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତାନି ସଜୋତିଭୂତାନି ପୁଥୁସିଲାୟ ନିକ୍ଖିତ୍ତାନି। ଜାନେୟ୍ୟାସି ତ୍ୱଂ, ଆନନ୍ଦ, ନୟିମାନି ଅଙ୍ଗାରାନି ୱୁଦ୍ଧିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି ୱା ପନ, ଆନନ୍ଦ, ସାୟନ୍ହସମୟଂ [ସାୟନ୍ହସମୟେ (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ସୂରିୟେ ଓଗଚ୍ଛନ୍ତେ, ଜାନେୟ୍ୟାସି ତ୍ୱଂ, ଆନନ୍ଦ, ଆଲୋକୋ ଅନ୍ତରଧାୟିସ୍ସତି ଅନ୍ଧକାରୋ ପାତୁଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି ୱା, ପନାନନ୍ଦ, ଅଭିଦୋ ଅଦ୍ଧରତ୍ତଂ ଭତ୍ତକାଲସମୟେ, ଜାନେୟ୍ୟାସି ତ୍ୱଂ, ଆନନ୍ଦ, ଆଲୋକୋ ଅନ୍ତରହିତୋ ଅନ୍ଧକାରୋ ପାତୁଭୂତୋ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏୱମେୱଂ ଖୋ ଅହଂ, ଆନନ୍ଦ, ଇଧେକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ଇମସ୍ସ ଖୋ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୱିଜ୍ଜମାନା କୁସଲାପି ଧମ୍ମା ଅକୁସଲାପି ଧମ୍ମା’ତି। ତମେନଂ ଅପରେନ ସମୟେନ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ଇମସ୍ସ ଖୋ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ କୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ତରହିତା, ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ସମ୍ମୁଖୀଭୂତା। ଅତ୍ଥି ଚ ଖ୍ୱସ୍ସ କୁସଲମୂଲଂ ଅସମୁଚ୍ଛିନ୍ନଂ, ତମ୍ପି ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ସମୁଗ୍ଘାତଂ ଗଚ୍ଛତି। ଏୱମୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଆୟତିଂ ପରିହାନଧମ୍ମୋ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ତଥାଗତସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ୱିଦିତୋ ହୋତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ତଥାଗତସ୍ସ ପୁରିସିନ୍ଦ୍ରିୟଞାଣଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ୱିଦିତଂ ହୋତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ତଥାଗତସ୍ସ ଆୟତିଂ ଧମ୍ମସମୁପ୍ପାଦୋ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ୱିଦିତୋ ହୋତି।

‘‘ଇଧ ପନାହଂ, ଆନନ୍ଦ, ଏକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ଇମସ୍ସ ଖୋ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୱିଜ୍ଜମାନା କୁସଲାପି ଧମ୍ମା ଅକୁସଲାପି ଧମ୍ମା’ତି। ତମେନଂ ଅପରେନ ସମୟେନ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ଇମସ୍ସ ଖୋ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ତରହିତା, କୁସଲା ଧମ୍ମା ସମ୍ମୁଖୀଭୂତା। ଅତ୍ଥି ଚ ଖ୍ୱସ୍ସ ଅକୁସଲମୂଲଂ ଅସମୁଚ୍ଛିନ୍ନଂ, ତମ୍ପି ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ସମୁଗ୍ଘାତଂ ଗଚ୍ଛତି। ଏୱମୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଆୟତିଂ ଅପରିହାନଧମ୍ମୋ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆନନ୍ଦ, ଅଙ୍ଗାରାନି ଆଦିତ୍ତାନି ସମ୍ପଜ୍ଜଲିତାନି ସଜୋତିଭୂତାନି ସୁକ୍ଖେ ତିଣପୁଞ୍ଜେ ୱା କଟ୍ଠପୁଞ୍ଜେ ୱା ନିକ୍ଖିତ୍ତାନି। ଜାନେୟ୍ୟାସି ତ୍ୱଂ, ଆନନ୍ଦ, ଇମାନି ଅଙ୍ଗାରାନି ୱୁଡ୍ଢିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି ୱା ପନାନନ୍ଦ, ରତ୍ତିୟା ପଚ୍ଚୂସସମୟଂ [ରତ୍ତିପଚ୍ଚୂସସମୟେ (କ॰)] ସୂରିୟେ ଉଗ୍ଗଚ୍ଛନ୍ତେ, ଜାନେୟ୍ୟାସି ତ୍ୱଂ, ଆନନ୍ଦ, ଅନ୍ଧକାରୋ ଅନ୍ତରଧାୟିସ୍ସତି, ଆଲୋକୋ ପାତୁଭୱିସ୍ସତୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ସେୟ୍ୟଥାପି ୱା ପନାନନ୍ଦ, ଅଭିଦୋ ମଜ୍ଝନ୍ହିକେ ଭତ୍ତକାଲସମୟେ, ଜାନେୟ୍ୟାସି ତ୍ୱଂ, ଆନନ୍ଦ, ଅନ୍ଧକାରୋ ଅନ୍ତରହିତୋ ଆଲୋକୋ ପାତୁଭୂତୋ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏୱମେୱଂ ଖୋ ଅହଂ, ଆନନ୍ଦ, ଇଧେକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ଇମସ୍ସ ଖୋ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୱିଜ୍ଜମାନା କୁସଲାପି ଧମ୍ମା ଅକୁସଲାପି ଧମ୍ମା’ତି। ତମେନଂ ଅପରେନ ସମୟେନ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ଇମସ୍ସ ଖୋ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ଅକୁସଲା ଧମ୍ମା ଅନ୍ତରହିତା, କୁସଲା ଧମ୍ମା ସମ୍ମୁଖୀଭୂତା। ଅତ୍ଥି ଚ ଖ୍ୱସ୍ସ ଅକୁସଲମୂଲଂ ଅସମୁଚ୍ଛିନ୍ନଂ, ତମ୍ପି ସବ୍ବେନ ସବ୍ବଂ ସମୁଗ୍ଘାତଂ ଗଚ୍ଛତି। ଏୱମୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଆୟତିଂ ଅପରିହାନଧମ୍ମୋ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ତଥାଗତସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ୱିଦିତୋ ହୋତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ତଥାଗତସ୍ସ ପୁରିସିନ୍ଦ୍ରିୟଞାଣଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ୱିଦିତଂ ହୋତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ତଥାଗତସ୍ସ ଆୟତିଂ ଧମ୍ମସମୁପ୍ପାଦୋ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ୱିଦିତୋ ହୋତି।

‘‘ଇଧ ପନାହଂ, ଆନନ୍ଦ, ଏକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ଇମସ୍ସ ଖୋ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୱିଜ୍ଜମାନା କୁସଲାପି ଧମ୍ମା ଅକୁସଲାପି ଧମ୍ମା’ତି। ତମେନଂ ଅପରେନ ସମୟେନ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ନତ୍ଥି ଇମସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୱାଲଗ୍ଗକୋଟିନିତ୍ତୁଦନମତ୍ତୋପି ଅକୁସଲୋ ଧମ୍ମୋ, ସମନ୍ନାଗତୋୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଏକନ୍ତସୁକ୍କେହି ଅନୱଜ୍ଜେହି ଧମ୍ମେହି, ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ପରିନିବ୍ବାୟିସ୍ସତୀ’ତି। ସେୟ୍ୟଥାପି, ଆନନ୍ଦ, ଅଙ୍ଗାରାନି ସୀତାନି ନିବ୍ବୁତାନି ସୁକ୍ଖେ ତିଣପୁଞ୍ଜେ ୱା କଟ୍ଠପୁଞ୍ଜେ ୱା ନିକ୍ଖିତ୍ତାନି। ଜାନେୟ୍ୟାସି ତ୍ୱଂ, ଆନନ୍ଦ, ନୟିମାନି ଅଙ୍ଗାରାନି ୱୁଡ୍ଢିଂ ୱିରୂଳ୍ହିଂ ୱେପୁଲ୍ଲଂ ଆପଜ୍ଜିସ୍ସନ୍ତୀ’’ତି? ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’। ‘‘ଏୱମେୱଂ ଖୋ ଅହଂ, ଆନନ୍ଦ, ଇଧେକଚ୍ଚଂ ପୁଗ୍ଗଲଂ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ଇମସ୍ସ ଖୋ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୱିଜ୍ଜମାନା କୁସଲାପି ଧମ୍ମା ଅକୁସଲାପି ଧମ୍ମା’ତି। ତମେନଂ ଅପରେନ ସମୟେନ ଏୱଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନାମି – ‘ନତ୍ଥି ଇମସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ୱାଲଗ୍ଗକୋଟିନିତ୍ତୁଦନମତ୍ତୋପି ଅକୁସଲୋ ଧମ୍ମୋ, ସମନ୍ନାଗତୋୟଂ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଏକନ୍ତସୁକ୍କେହି ଅନୱଜ୍ଜେହି ଧମ୍ମେହି, ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ପରିନିବ୍ବାୟିସ୍ସତୀ’ତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ତଥାଗତସ୍ସ ପୁରିସପୁଗ୍ଗଲୋ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ୱିଦିତୋ ହୋତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ତଥାଗତସ୍ସ ପୁରିସିନ୍ଦ୍ରିୟଞାଣଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ୱିଦିତଂ ହୋତି। ଏୱମ୍ପି ଖୋ, ଆନନ୍ଦ, ତଥାଗତସ୍ସ ଆୟତିଂ ଧମ୍ମସମୁପ୍ପାଦୋ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ୱିଦିତୋ ହୋତି।

‘‘ତତ୍ରାନନ୍ଦ, ୟେ ତେ ପୁରିମା ତୟୋ ପୁଗ୍ଗଲା ତେସଂ ତିଣ୍ଣଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଏକୋ ଅପରିହାନଧମ୍ମୋ, ଏକୋ ପରିହାନଧମ୍ମୋ, ଏକୋ ଆପାୟିକୋ ନେରୟିକୋ। ତତ୍ରାନନ୍ଦ, ୟେମେ ପଚ୍ଛିମା ତୟୋ ପୁଗ୍ଗଲା ଇମେସଂ ତିଣ୍ଣଂ ପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଏକୋ ପରିହାନଧମ୍ମୋ, ଏକୋ ଅପରିହାନଧମ୍ମୋ, ଏକୋ ପରିନିବ୍ବାନଧମ୍ମୋ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ନିବ୍ବେଧିକସୁତ୍ତଂ

୬୩ . ‘‘ନିବ୍ବେଧିକପରିୟାୟଂ ୱୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମପରିୟାୟଂ ଦେସେସ୍ସାମି। ତଂ ସୁଣାଥ, ସାଧୁକଂ ମନସି କରୋଥ; ଭାସିସ୍ସାମୀ’’ତି। ‘‘ଏୱଂ, ଭନ୍ତେ’’ତି ଖୋ ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ପଚ୍ଚସ୍ସୋସୁଂ। ଭଗୱା ଏତଦୱୋଚ –

‘‘କତମୋ ଚ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିବ୍ବେଧିକପରିୟାୟୋ ଧମ୍ମପରିୟାୟୋ? କାମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦିତବ୍ବା, କାମାନଂ ନିଦାନସମ୍ଭୱୋ ୱେଦିତବ୍ବୋ, କାମାନଂ ୱେମତ୍ତତା ୱେଦିତବ୍ବା, କାମାନଂ ୱିପାକୋ ୱେଦିତବ୍ବୋ, କାମନିରୋଧୋ [କାମାନଂ ନିରୋଧୋ (କ॰) ଏୱଂ ୱେଦନାନିରୋଧୋ-ଇଚ୍ଚାଦୀସୁପି] ୱେଦିତବ୍ବୋ, କାମନିରୋଧଗାମିନୀ [କାମାନଂ ନିରୋଧଗାମିନୀ (କ॰) ଏୱଂ ୱେଦନାନିରୋଧଗାମିନୀ-ଇଚ୍ଚାଦୀସୁପି] ପଟିପଦା ୱେଦିତବ୍ବା।

‘‘ୱେଦନା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦିତବ୍ବା, ୱେଦନାନଂ ନିଦାନସମ୍ଭୱୋ ୱେଦିତବ୍ବୋ, ୱେଦନାନଂ ୱେମତ୍ତତା ୱେଦିତବ୍ବା, ୱେଦନାନଂ ୱିପାକୋ ୱେଦିତବ୍ବୋ, ୱେଦନାନିରୋଧୋ ୱେଦିତବ୍ବୋ, ୱେଦନାନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ୱେଦିତବ୍ବା।

‘‘ସଞ୍ଞା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦିତବ୍ବା, ସଞ୍ଞାନଂ ନିଦାନସମ୍ଭୱୋ ୱେଦିତବ୍ବୋ, ସଞ୍ଞାନଂ ୱେମତ୍ତତା ୱେଦିତବ୍ବା , ସଞ୍ଞାନଂ ୱିପାକୋ ୱେଦିତବ୍ବୋ, ସଞ୍ଞାନିରୋଧୋ ୱେଦିତବ୍ବୋ, ସଞ୍ଞାନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ୱେଦିତବ୍ବା।

‘‘ଆସୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦିତବ୍ବା, ଆସୱାନଂ ନିଦାନସମ୍ଭୱୋ ୱେଦିତବ୍ବୋ, ଆସୱାନଂ ୱେମତ୍ତତା ୱେଦିତବ୍ବା, ଆସୱାନଂ ୱିପାକୋ ୱେଦିତବ୍ବୋ, ଆସୱନିରୋଧୋ ୱେଦିତବ୍ବୋ, ଆସୱନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ୱେଦିତବ୍ବା।

‘‘କମ୍ମଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦିତବ୍ବଂ, କମ୍ମାନଂ ନିଦାନସମ୍ଭୱୋ ୱେଦିତବ୍ବୋ, କମ୍ମାନଂ ୱେମତ୍ତତା ୱେଦିତବ୍ବା, କମ୍ମାନଂ ୱିପାକୋ ୱେଦିତବ୍ବୋ, କମ୍ମନିରୋଧୋ ୱେଦିତବ୍ବୋ, କମ୍ମନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ୱେଦିତବ୍ବା।

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦିତବ୍ବଂ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ନିଦାନସମ୍ଭୱୋ ୱେଦିତବ୍ବୋ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ୱେମତ୍ତତା ୱେଦିତବ୍ବା, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ୱିପାକୋ ୱେଦିତବ୍ବୋ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ ୱେଦିତବ୍ବୋ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ୱେଦିତବ୍ବା।

‘‘‘କାମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦିତବ୍ବା, କାମାନଂ ନିଦାନସମ୍ଭୱୋ ୱେଦିତବ୍ବୋ, କାମାନଂ ୱେମତ୍ତତା ୱେଦିତବ୍ବା, କାମାନଂ ୱିପାକୋ ୱେଦିତବ୍ବୋ, କାମନିରୋଧୋ ୱେଦିତବ୍ବୋ, କାମନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ୱେଦିତବ୍ବା’ତି, ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ [ମ॰ ନି॰ ୧.୧୬୬; ସଂ॰ ନି॰ ୪.୨୬୮] ? ପଞ୍ଚିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମଗୁଣା – ଚକ୍ଖୁୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରୂପା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା, ସୋତୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ସଦ୍ଦା… ଘାନୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଗନ୍ଧା… ଜିୱ୍ହାୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ରସା… କାୟୱିଞ୍ଞେୟ୍ୟା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବା ଇଟ୍ଠା କନ୍ତା ମନାପା ପିୟରୂପା କାମୂପସଂହିତା ରଜନୀୟା। ଅପି ଚ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନେତେ କାମା କାମଗୁଣା ନାମେତେ [ତେ କାମଗୁଣା ନାମ ନେତେ କାମା (କ॰)] ଅରିୟସ୍ସ ୱିନୟେ ୱୁଚ୍ଚନ୍ତି –

[କଥା॰ ୫୧୪] ‘‘ସଙ୍କପ୍ପରାଗୋ ପୁରିସସ୍ସ କାମୋ,

ନେତେ [ନ ତେ (ସ୍ୟା॰)] କାମା ୟାନି ଚିତ୍ରାନି ଲୋକେ।

ସଙ୍କପ୍ପରାଗୋ ପୁରିସସ୍ସ କାମୋ,

ତିଟ୍ଠନ୍ତି ଚିତ୍ରାନି ତଥେୱ ଲୋକେ।

ଅଥେତ୍ଥ ଧୀରା ୱିନୟନ୍ତି ଛନ୍ଦ’’ନ୍ତି॥

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନଂ ନିଦାନସମ୍ଭୱୋ? ଫସ୍ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନଂ ନିଦାନସମ୍ଭୱୋ।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନଂ ୱେମତ୍ତତା? ଅଞ୍ଞୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମୋ ରୂପେସୁ, ଅଞ୍ଞୋ କାମୋ ସଦ୍ଦେସୁ, ଅଞ୍ଞୋ କାମୋ ଗନ୍ଧେସୁ, ଅଞ୍ଞୋ କାମୋ ରସେସୁ, ଅଞ୍ଞୋ କାମୋ ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେସୁ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନଂ ୱେମତ୍ତତା।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନଂ ୱିପାକୋ? ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମୟମାନୋ ତଜ୍ଜଂ ତଜ୍ଜଂ ଅତ୍ତଭାୱଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେତି ପୁଞ୍ଞଭାଗିୟଂ ୱା ଅପୁଞ୍ଞଭାଗିୟଂ ୱା, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମାନଂ ୱିପାକୋ।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, କାମନିରୋଧୋ? ଫସ୍ସନିରୋଧୋ [ଫସ୍ସନିରୋଧା (ସ୍ୟା॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, କାମନିରୋଧୋ। ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ କାମନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି, ସମ୍ମାସଙ୍କପ୍ପୋ, ସମ୍ମାୱାଚା, ସମ୍ମାକମ୍ମନ୍ତୋ , ସମ୍ମାଆଜୀୱୋ, ସମ୍ମାୱାୟାମୋ, ସମ୍ମାସତି, ସମ୍ମାସମାଧି।

‘‘ୟତୋ ଖୋ [ୟତୋ ଚ ଖୋ (ବହୂସୁ)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ କାମେ ପଜାନାତି, ଏୱଂ କାମାନଂ ନିଦାନସମ୍ଭୱଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ କାମାନଂ ୱେମତ୍ତତଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ କାମାନଂ ୱିପାକଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ କାମନିରୋଧଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ କାମନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନାତି, ସୋ ଇମଂ ନିବ୍ବେଧିକଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପଜାନାତି କାମନିରୋଧଂ। କାମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦିତବ୍ବା…ପେ॰… କାମନିରୋଧଗାମିନୀ [ସବ୍ବତ୍ଥପି ଏୱମେୱ ଦିସ୍ସତି] ପଟିପଦା ୱେଦିତବ୍ବାତି, ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

‘‘ୱେଦନା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦିତବ୍ବା…ପେ॰… ୱେଦନାନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ୱେଦିତବ୍ବାତି, ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନା – ସୁଖା ୱେଦନା, ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନାନଂ ନିଦାନସମ୍ଭୱୋ? ଫସ୍ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନାନଂ ନିଦାନସମ୍ଭୱୋ।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନାନଂ ୱେମତ୍ତତା? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସାମିସା ସୁଖା ୱେଦନା, ଅତ୍ଥି ନିରାମିସା ସୁଖା ୱେଦନା, ଅତ୍ଥି ସାମିସା ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ଅତ୍ଥି ନିରାମିସା ଦୁକ୍ଖା ୱେଦନା, ଅତ୍ଥି ସାମିସା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା, ଅତ୍ଥି ନିରାମିସା ଅଦୁକ୍ଖମସୁଖା ୱେଦନା। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନାନଂ ୱେମତ୍ତତା।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନାନଂ ୱିପାକୋ ? ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦିୟମାନୋ [ୱେଦୟମାନୋ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰) ଅ॰ ନି॰ ୪.୨୩୩] ତଜ୍ଜଂ ତଜ୍ଜଂ ଅତ୍ତଭାୱଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେତି ପୁଞ୍ଞଭାଗିୟଂ ୱା ଅପୁଞ୍ଞଭାଗିୟଂ ୱା, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନାନଂ ୱିପାକୋ।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନାନିରୋଧୋ? ଫସ୍ସନିରୋଧୋ [ଫସ୍ସନିରୋଧା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ କ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦନାନିରୋଧୋ। ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ୱେଦନାନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ୱେଦନଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ୱେଦନାନଂ ନିଦାନସମ୍ଭୱଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ୱେଦନାନଂ ୱେମତ୍ତତଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ୱେଦନାନଂ ୱିପାକଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ୱେଦନାନିରୋଧଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ୱେଦନାନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନାତି। ସୋ ଇମଂ ନିବ୍ବେଧିକଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପଜାନାତି ୱେଦନାନିରୋଧଂ। ୱେଦନା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦିତବ୍ବା…ପେ॰… ୱେଦନାନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ୱେଦିତବ୍ବାତି, ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

‘‘ସଞ୍ଞା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦିତବ୍ବା…ପେ॰… ସଞ୍ଞାନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ୱେଦିତବ୍ବାତି, ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ଛୟିମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଞ୍ଞା – ରୂପସଞ୍ଞା, ସଦ୍ଦସଞ୍ଞା, ଗନ୍ଧସଞ୍ଞା, ରସସଞ୍ଞା, ଫୋଟ୍ଠବ୍ବସଞ୍ଞା, ଧମ୍ମସଞ୍ଞା।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଞ୍ଞାନଂ ନିଦାନସମ୍ଭୱୋ? ଫସ୍ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଞ୍ଞାନଂ ନିଦାନସମ୍ଭୱୋ।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଞ୍ଞାନଂ ୱେମତ୍ତତା? ଅଞ୍ଞା, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଞ୍ଞା ରୂପେସୁ, ଅଞ୍ଞା ସଞ୍ଞା ସଦ୍ଦେସୁ [ଅଞ୍ଞା ଭିକ୍ଖୱେ ରୂପେସୁ ସଞ୍ଞା ଅଞ୍ଞା ସଦ୍ଦେସୁ ସଞ୍ଞା (କ॰) ଏୱଂ ସେସେସୁପି] , ଅଞ୍ଞା ସଞ୍ଞା ଗନ୍ଧେସୁ, ଅଞ୍ଞା ସଞ୍ଞା ରସେସୁ, ଅଞ୍ଞା ସଞ୍ଞା ଫୋଟ୍ଠବ୍ବେସୁ, ଅଞ୍ଞା ସଞ୍ଞା ଧମ୍ମେସୁ । ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଞ୍ଞାନଂ ୱେମତ୍ତତା।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଞ୍ଞାନଂ ୱିପାକୋ? ୱୋହାରୱେପକ୍କଂ [ୱୋହାରୱେପକ୍କାହଂ (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰), ୱୋହାରପକ୍କାହଂ (ସୀ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, ସଞ୍ଞଂ [ସଞ୍ଞା (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ୱଦାମି। ୟଥା ୟଥା ନଂ ସଞ୍ଜାନାତି ତଥା ତଥା ୱୋହରତି, ଏୱଂ ସଞ୍ଞୀ ଅହୋସିନ୍ତି [ଅହୋସୀତି (କ॰)] । ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଞ୍ଞାନଂ ୱିପାକୋ।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସଞ୍ଞାନିରୋଧୋ? ଫସ୍ସନିରୋଧୋ, [ଫସ୍ସନିରୋଧା (ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଭିକ୍ଖୱେ, ସଞ୍ଞାନିରୋଧୋ। ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ସଞ୍ଞାନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ସଞ୍ଞଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ସଞ୍ଞାନଂ ନିଦାନସମ୍ଭୱଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ସଞ୍ଞାନଂ ୱେମତ୍ତତଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ସଞ୍ଞାନଂ ୱିପାକଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ସଞ୍ଞାନିରୋଧଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ସଞ୍ଞାନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନାତି, ସୋ ଇମଂ ନିବ୍ବେଧିକଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପଜାନାତି ସଞ୍ଞାନିରୋଧଂ। ସଞ୍ଞା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦିତବ୍ବା…ପେ॰… ସଞ୍ଞାନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ୱେଦିତବ୍ବାତି। ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

‘‘ଆସୱା, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦିତବ୍ବା…ପେ॰… ଆସୱନିରୋଧଗାମିନୀ [ସବ୍ବତ୍ଥପି ଏୱମେୱ ଦିସ୍ସତି] ପଟିପଦା ୱେଦିତବ୍ବାତି, ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ତୟୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱା – କାମାସୱୋ, ଭୱାସୱୋ, ଅୱିଜ୍ଜାସୱୋ।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱାନଂ ନିଦାନସମ୍ଭୱୋ? ଅୱିଜ୍ଜା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱାନଂ ନିଦାନସମ୍ଭୱୋ।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱାନଂ ୱେମତ୍ତତା? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱା ନିରୟଗମନୀୟା [ନିରୟଗାମିନିୟା (ସୀ॰ କ॰)] , ଅତ୍ଥି ଆସୱା ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିଗମନୀୟା, ଅତ୍ଥି ଆସୱା ପେତ୍ତିୱିସୟଗମନୀୟା, ଅତ୍ଥି ଆସୱା ମନୁସ୍ସଲୋକଗମନୀୟା, ଅତ୍ଥି ଆସୱା ଦେୱଲୋକଗମନୀୟା। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱାନଂ ୱେମତ୍ତତା।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱାନଂ ୱିପାକୋ? ୟଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅୱିଜ୍ଜାଗତୋ ତଜ୍ଜଂ ତଜ୍ଜଂ ଅତ୍ତଭାୱଂ ଅଭିନିବ୍ବତ୍ତେତି ପୁଞ୍ଞଭାଗିୟଂ ୱା ଅପୁଞ୍ଞଭାଗିୟଂ ୱା, ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱାନଂ ୱିପାକୋ।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱନିରୋଧୋ? ଅୱିଜ୍ଜାନିରୋଧୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆସୱନିରୋଧୋ। ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଆସୱନିରୋଧଗାମିନୀ [ସବ୍ବତ୍ଥପି ଏୱମେୱ ଦିସ୍ସତି] ପଟିପଦା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ଆସୱେ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଆସୱାନଂ ନିଦାନସମ୍ଭୱଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଆସୱାନଂ ୱେମତ୍ତତଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଆସୱାନଂ ୱିପାକଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଆସୱାନଂ ନିରୋଧଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଆସୱାନଂ ନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନାତି, ସୋ ଇମଂ ନିବ୍ବେଧିକଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପଜାନାତି ଆସୱନିରୋଧଂ। ଆସୱା , ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦିତବ୍ବା…ପେ॰… ଆସୱନିରୋଧଗାମିନୀ [ସବ୍ବତ୍ଥପି ଏୱମେୱ ଦିସ୍ସତି] ପଟିପଦା ୱେଦିତବ୍ବାତି। ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

‘‘କମ୍ମଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦିତବ୍ବଂ…ପେ॰… କମ୍ମନିରୋଧଗାମିନୀ [ସବ୍ବତ୍ଥପି ଏୱମେୱ ଦିସ୍ସତି] ପଟିପଦା ୱେଦିତବ୍ବାତି, ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ। କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? [କଥା॰ ୫୩୯] ଚେତନାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, କମ୍ମଂ ୱଦାମି। ଚେତୟିତ୍ୱା କମ୍ମଂ କରୋତି – କାୟେନ ୱାଚାୟ ମନସା।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, କମ୍ମାନଂ ନିଦାନସମ୍ଭୱୋ? ଫସ୍ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, କମ୍ମାନଂ ନିଦାନସମ୍ଭୱୋ।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, କମ୍ମାନଂ ୱେମତ୍ତତା? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, କମ୍ମଂ ନିରୟୱେଦନୀୟଂ, ଅତ୍ଥି କମ୍ମଂ ତିରଚ୍ଛାନୟୋନିୱେଦନୀୟଂ, ଅତ୍ଥି କମ୍ମଂ ପେତ୍ତିୱିସୟୱେଦନୀୟଂ, ଅତ୍ଥି କମ୍ମଂ ମନୁସ୍ସଲୋକୱେଦନୀୟଂ, ଅତ୍ଥି କମ୍ମଂ ଦେୱଲୋକୱେଦନୀୟଂ । ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, କମ୍ମାନଂ ୱେମତ୍ତତା।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, କମ୍ମାନଂ ୱିପାକୋ? ତିୱିଧାହଂ [ଇମାହଂ (କ॰)] , ଭିକ୍ଖୱେ, କମ୍ମାନଂ ୱିପାକଂ ୱଦାମି – ଦିଟ୍ଠେୱ [ଦିଟ୍ଠେ ୱା (ସୀ॰)] ଧମ୍ମେ, ଉପପଜ୍ଜେ ୱା [ଉପପଜ୍ଜଂ ୱା (କ॰ ସୀ॰, ଅ॰ ନି॰ ୧୦.୨୧୭), ଉପପଜ୍ଜ ୱା (?), ମ॰ ନି॰ ୩.୩୦୩ ପାଳିୟା ତଦତ୍ଥୱଣ୍ଣନାୟ ଚ ସଂସଦ୍ଦେତବ୍ବଂ] , ଅପରେ ୱା ପରିୟାୟେ। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, କମ୍ମାନଂ ୱିପାକୋ।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, କମ୍ମନିରୋଧୋ? ଫସ୍ସନିରୋଧୋ, [ଫସ୍ସନିରୋଧା (କ॰ ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଭିକ୍ଖୱେ, କମ୍ମନିରୋଧୋ। ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ କମ୍ମନିରୋଧଗାମିନୀ [ସବ୍ବତ୍ଥପି ଏୱମେୱ ଦିସ୍ସତି] ପଟିପଦା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ କମ୍ମଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ କମ୍ମାନଂ ନିଦାନସମ୍ଭୱଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ କମ୍ମାନଂ ୱେମତ୍ତତଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ କମ୍ମାନଂ ୱିପାକଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ କମ୍ମନିରୋଧଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ କମ୍ମନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନାତି, ସୋ ଇମଂ ନିବ୍ବେଧିକଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପଜାନାତି କମ୍ମନିରୋଧଂ। କମ୍ମଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦିତବ୍ବଂ…ପେ॰… କମ୍ମନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ୱେଦିତବ୍ବାତି, ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

‘‘ଦୁକ୍ଖଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦିତବ୍ବଂ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ନିଦାନସମ୍ଭୱୋ ୱେଦିତବ୍ବୋ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ୱେମତ୍ତତା ୱେଦିତବ୍ବା, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ୱିପାକୋ ୱେଦିତବ୍ବୋ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ ୱେଦିତବ୍ବୋ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ୱେଦିତବ୍ବାତି। ଇତି ଖୋ ପନେତଂ ୱୁତ୍ତଂ , କିଞ୍ଚେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ? ଜାତିପି ଦୁକ୍ଖା, ଜରାପି ଦୁକ୍ଖା, ବ୍ୟାଧିପି ଦୁକ୍ଖୋ [ବ୍ୟାଧିପି ଦୁକ୍ଖା (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰ କ॰)] , ମରଣମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ସୋକପରିଦେୱଦୁକ୍ଖଦୋମନସ୍ସୁପାୟାସାପି ଦୁକ୍ଖା, ୟମ୍ପିଚ୍ଛଂ ନ ଲଭତି ତମ୍ପି ଦୁକ୍ଖଂ, ସଂଖିତ୍ତେନ ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧା [ପଞ୍ଚୁପାଦାନକ୍ଖନ୍ଧାପି (କ॰)] ଦୁକ୍ଖା।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ନିଦାନସମ୍ଭୱୋ? ତଣ୍ହା, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ନିଦାନସମ୍ଭୱୋ ।

‘‘କତମା ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ୱେମତ୍ତତା? ଅତ୍ଥି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ ଅଧିମତ୍ତଂ, ଅତ୍ଥି ପରିତ୍ତଂ, ଅତ୍ଥି ଦନ୍ଧୱିରାଗି, ଅତ୍ଥି ଖିପ୍ପୱିରାଗି। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ୱେମତ୍ତତା।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ୱିପାକୋ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଏକଚ୍ଚୋ ୟେନ ଦୁକ୍ଖେନ ଅଭିଭୂତୋ ପରିୟାଦିନ୍ନଚିତ୍ତୋ [ପରିୟାଦିଣ୍ଣଚିତ୍ତୋ (କ॰)] ସୋଚତି କିଲମତି ପରିଦେୱତି, ଉରତ୍ତାଳିଂ କନ୍ଦତି, ସମ୍ମୋହଂ ଆପଜ୍ଜତି , ୟେନ ୱା ପନ ଦୁକ୍ଖେନ ଅଭିଭୂତୋ ପରିୟାଦିନ୍ନଚିତ୍ତୋ ବହିଦ୍ଧା ପରିୟେଟ୍ଠିଂ ଆପଜ୍ଜତି – ‘କୋ [ସୋ ନ (କ॰)] ଏକପଦଂ ଦ୍ୱିପଦଂ ଜାନାତି [ପଜାନାତି (କ॰)] ଇମସ୍ସ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ନିରୋଧାୟା’ତି? ସମ୍ମୋହୱେପକ୍କଂ ୱାହଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖଂ ୱଦାମି ପରିୟେଟ୍ଠିୱେପକ୍କଂ ୱା। ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ୱିପାକୋ।

‘‘କତମୋ ଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ? ତଣ୍ହାନିରୋଧୋ, [ତଣ୍ହାନିରୋଧା (କ॰ ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କ॰)] ଭିକ୍ଖୱେ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ। ଅୟମେୱ ଅରିୟୋ ଅଟ୍ଠଙ୍ଗିକୋ ମଗ୍ଗୋ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି…ପେ॰… ସମ୍ମାସମାଧି।

‘‘ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅରିୟସାୱକୋ ଏୱଂ ଦୁକ୍ଖଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ନିଦାନସମ୍ଭୱଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ୱେମତ୍ତତଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ୱିପାକଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ ପଜାନାତି, ଏୱଂ ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନିଂ ପଟିପଦଂ ପଜାନାତି, ସୋ ଇମଂ ନିବ୍ବେଧିକଂ ବ୍ରହ୍ମଚରିୟଂ ପଜାନାତି ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଂ। ଦୁକ୍ଖଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ୱେଦିତବ୍ବଂ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ନିଦାନସମ୍ଭୱୋ ୱେଦିତବ୍ବୋ, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ୱେମତ୍ତତା ୱେଦିତବ୍ବା, ଦୁକ୍ଖସ୍ସ ୱିପାକୋ ୱେଦିତବ୍ବୋ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧୋ ୱେଦିତବ୍ବୋ, ଦୁକ୍ଖନିରୋଧଗାମିନୀ ପଟିପଦା ୱେଦିତବ୍ବାତି। ଇତି ୟଂ ତଂ ୱୁତ୍ତଂ ଇଦମେତଂ ପଟିଚ୍ଚ ୱୁତ୍ତଂ।

‘‘ଅୟଂ ଖୋ ସୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ନିବ୍ବେଧିକପରିୟାୟୋ ଧମ୍ମପରିୟାୟୋ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ସୀହନାଦସୁତ୍ତଂ

୬୪ . [ମ॰ ନି॰ ୧.୧୪୮; ୱିଭ॰ ୭୬୦; ଅ॰ ନି॰ ୧୦.୨୧; ପଟି॰ ମ॰ ୨.୪୪] ‘‘ଛୟିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତସ୍ସ ତଥାଗତବଲାନି, ୟେହି ବଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ତଥାଗତୋ ଆସଭଂ ଠାନଂ ପଟିଜାନାତି, ପରିସାସୁ ସୀହନାଦଂ ନଦତି, ବ୍ରହ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତେତି। କତମାନି ଛ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ଠାନଞ୍ଚ ଠାନତୋ ଅଟ୍ଠାନଞ୍ଚ ଅଟ୍ଠାନତୋ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ଠାନଞ୍ଚ ଠାନତୋ ଅଟ୍ଠାନଞ୍ଚ ଅଟ୍ଠାନତୋ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଇଦମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତସ୍ସ ତଥାଗତବଲଂ ହୋତି, ୟଂ ବଲଂ ଆଗମ୍ମ ତଥାଗତୋ ଆସଭଂ ଠାନଂ ପଟିଜାନାତି, ପରିସାସୁ ସୀହନାଦଂ ନଦତି, ବ୍ରହ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତେତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାନଂ କମ୍ମସମାଦାନାନଂ ଠାନସୋ ହେତୁସୋ ୱିପାକଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାନଂ କମ୍ମସମାଦାନାନଂ ଠାନସୋ ହେତୁସୋ ୱିପାକଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ଇଦମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତସ୍ସ ତଥାଗତବଲଂ ହୋତି, ୟଂ ବଲଂ ଆଗମ୍ମ ତଥାଗତୋ ଆସଭଂ ଠାନଂ ପଟିଜାନାତି, ପରିସାସୁ ସୀହନାଦଂ ନଦତି, ବ୍ରହ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତେତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ଝାନୱିମୋକ୍ଖସମାଧିସମାପତ୍ତୀନଂ ସଂକିଲେସଂ ୱୋଦାନଂ ୱୁଟ୍ଠାନଂ ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି। ୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ…ପେ॰… ଇଦମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତସ୍ସ ତଥାଗତବଲଂ ହୋତି, ୟଂ ବଲଂ ଆଗମ୍ମ ତଥାଗତୋ ଆସଭଂ ଠାନଂ ପଟିଜାନାତି, ପରିସାସୁ ସୀହନାଦଂ ନଦତି, ବ୍ରହ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତେତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଏକମ୍ପି ଜାତିଂ, ଦ୍ୱେପି ଜାତିୟୋ…ପେ॰… ଇତି ସାକାରଂ ସଉଦ୍ଦେସଂ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି। ୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଏକମ୍ପି ଜାତିଂ, ଦ୍ୱେପି ଜାତିୟୋ…ପେ॰… ଇତି ସାକାରଂ ସଉଦ୍ଦେସଂ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରତି। ଇଦମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତସ୍ସ ତଥାଗତବଲଂ ହୋତି, ୟଂ ବଲଂ ଆଗମ୍ମ ତଥାଗତୋ ଆସଭଂ ଠାନଂ ପଟିଜାନାତି, ପରିସାସୁ ସୀହନାଦଂ ନଦତି, ବ୍ରହ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତେତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ…ପେ॰… ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି। ୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ…ପେ॰… ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନାତି, ଇଦମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତସ୍ସ ତଥାଗତବଲଂ ହୋତି, ୟଂ ବଲଂ ଆଗମ୍ମ ତଥାଗତୋ ଆସଭଂ ଠାନଂ ପଟିଜାନାତି, ପରିସାସୁ ସୀହନାଦଂ ନଦତି, ବ୍ରହ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତେତି।

‘‘ପୁନ ଚପରଂ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟା…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି। ୟମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟା…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରତି, ଇଦମ୍ପି, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତସ୍ସ ତଥାଗତବଲଂ ହୋତି, ୟଂ ବଲଂ ଆଗମ୍ମ ତଥାଗତୋ ଆସଭଂ ଠାନଂ ପଟିଜାନାତି, ପରିସାସୁ ସୀହନାଦଂ ନଦତି, ବ୍ରହ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତେତି। ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଛ ତଥାଗତସ୍ସ ତଥାଗତବଲାନି, ୟେହି ବଲେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ତଥାଗତୋ ଆସଭଂ ଠାନଂ ପଟିଜାନାତି, ପରିସାସୁ ସୀହନାଦଂ ନଦତି, ବ୍ରହ୍ମଚକ୍କଂ ପୱତ୍ତେତି।

‘‘ତତ୍ର ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରେ ତଥାଗତଂ ଠାନଞ୍ଚ ଠାନତୋ ଅଟ୍ଠାନଞ୍ଚ ଅଟ୍ଠାନତୋ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣେନ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି। ୟଥା ୟଥା, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତସ୍ସ ଠାନଞ୍ଚ ଠାନତୋ ଅଟ୍ଠାନଞ୍ଚ ଅଟ୍ଠାନତୋ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଂ ୱିଦିତଂ ତଥା ତଥା ତେସଂ ତଥାଗତୋ ଠାନଞ୍ଚ ଠାନତୋ ଅଟ୍ଠାନଞ୍ଚ ଅଟ୍ଠାନତୋ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣେନ ପଞ୍ହଂ ପୁଟ୍ଠୋ ବ୍ୟାକରୋତି।

‘‘ତତ୍ର ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରେ ତଥାଗତଂ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାନଂ କମ୍ମସମାଦାନାନଂ ଠାନସୋ ହେତୁସୋ ୱିପାକଂ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣେନ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି। ୟଥା ୟଥା, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତସ୍ସ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାନଂ କମ୍ମସମାଦାନାନଂ ଠାନସୋ ହେତୁସୋ ୱିପାକଂ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଂ ୱିଦିତଂ ତଥା ତଥା ତେସଂ ତଥାଗତୋ ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାନଂ କମ୍ମସମାଦାନାନଂ ଠାନସୋ ହେତୁସୋ ୱିପାକଂ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣେନ ପଞ୍ହଂ ପୁଟ୍ଠୋ ବ୍ୟାକରୋତି।

‘‘ତତ୍ର ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରେ ତଥାଗତଂ ଝାନୱିମୋକ୍ଖସମାଧିସମାପତ୍ତୀନଂ ସଂକିଲେସଂ ୱୋଦାନଂ ୱୁଟ୍ଠାନଂ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣେନ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି। ୟଥା ୟଥା, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତସ୍ସ ଝାନୱିମୋକ୍ଖସମାଧିସମାପତ୍ତୀନଂ ସଂକିଲେସଂ ୱୋଦାନଂ ୱୁଟ୍ଠାନଂ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଂ ୱିଦିତଂ, ତଥା ତଥା ତେସଂ ତଥାଗତୋ ଝାନୱିମୋକ୍ଖସମାଧିସମାପତ୍ତୀନଂ ସଂକିଲେସଂ ୱୋଦାନଂ ୱୁଟ୍ଠାନଂ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣେନ ପଞ୍ହଂ ପୁଟ୍ଠୋ ବ୍ୟାକରୋତି।

‘‘ତତ୍ର ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରେ ତଥାଗତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସାନୁସ୍ସତିଂ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣେନ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି। ୟଥା ୟଥା, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତସ୍ସ ପୁବ୍ବେନିୱାସାନୁସ୍ସତିଂ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଂ ୱିଦିତଂ, ତଥା ତଥା ତେସଂ ତଥାଗତୋ ପୁବ୍ବେନିୱାସାନୁସ୍ସତିଂ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣେନ ପଞ୍ହଂ ପୁଟ୍ଠୋ ବ୍ୟାକରୋତି।

‘‘ତତ୍ର ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରେ ତଥାଗତଂ ସତ୍ତାନଂ ଚୁତୂପପାତଂ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣେନ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି। ୟଥା ୟଥା, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତସ୍ସ ସତ୍ତାନଂ ଚୁତୂପପାତଂ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଂ ୱିଦିତଂ, ତଥା ତଥା ତେସଂ ତଥାଗତୋ ସତ୍ତାନଂ ଚୁତୂପପାତଂ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣେନ ପଞ୍ହଂ ପୁଟ୍ଠୋ ବ୍ୟାକରୋତି।

‘‘ତତ୍ର ଚେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରେ ତଥାଗତଂ ଆସୱାନଂ ଖୟା…ପେ॰… ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣେନ ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ପଞ୍ହଂ ପୁଚ୍ଛନ୍ତି। ୟଥା ୟଥା, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଥାଗତସ୍ସ ଆସୱାନଂ ଖୟା…ପେ॰… ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଂ ୱିଦିତଂ, ତଥା ତଥା ତେସଂ ତଥାଗତୋ ଆସୱାନଂ ଖୟା…ପେ॰… ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣେନ ପଞ୍ହଂ ପୁଟ୍ଠୋ ବ୍ୟାକରୋତି।

‘‘ତତ୍ର, ଭିକ୍ଖୱେ, ୟମ୍ପିଦଂ [ୟମିଦଂ (ସୀ॰ ପୀ॰), ୟଦିଦଂ (କ॰)] ଠାନଞ୍ଚ ଠାନତୋ ଅଟ୍ଠାନଞ୍ଚ ଅଟ୍ଠାନତୋ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଂ ତମ୍ପି ସମାହିତସ୍ସ ୱଦାମି ନୋ ଅସମାହିତସ୍ସ। ୟମ୍ପିଦଂ [ୟଦିଦଂ (କ॰)] ଅତୀତାନାଗତପଚ୍ଚୁପ୍ପନ୍ନାନଂ କମ୍ମସମାଦାନାନଂ ଠାନସୋ ହେତୁସୋ ୱିପାକଂ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଂ ତମ୍ପି ସମାହିତସ୍ସ ୱଦାମି ନୋ ଅସମାହିତସ୍ସ। ୟମ୍ପିଦଂ [ୟଦିଦଂ (କ॰)] ଝାନୱିମୋକ୍ଖସମାଧିସମାପତ୍ତୀନଂ ସଂକିଲେସଂ ୱୋଦାନଂ ୱୁଟ୍ଠାନଂ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଂ ତମ୍ପି ସମାହିତସ୍ସ ୱଦାମି ନୋ ଅସମାହିତସ୍ସ। ୟମ୍ପିଦଂ [ୟଦିଦଂ (କ॰)] ପୁବ୍ବେନିୱାସାନୁସ୍ସତିଂ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଂ ତମ୍ପି ସମାହିତସ୍ସ ୱଦାମି ନୋ ଅସମାହିତସ୍ସ। ୟମ୍ପିଦଂ [ୟଦିଦଂ (କ॰)] ସତ୍ତାନଂ ଚୁତୂପପାତଂ ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଂ ତମ୍ପି ସମାହିତସ୍ସ ୱଦାମି ନୋ ଅସମାହିତସ୍ସ। ୟମ୍ପିଦଂ [ୟଦିଦଂ (କ॰)] ଆସୱାନଂ ଖୟା…ପେ॰… ୟଥାଭୂତଂ ଞାଣଂ ତମ୍ପି ସମାହିତସ୍ସ ୱଦାମି ନୋ ଅସମାହିତସ୍ସ। ଇତି ଖୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ସମାଧି ମଗ୍ଗୋ, ଅସମାଧି କୁମ୍ମଗ୍ଗୋ’’ତି। ଦସମଂ।

ମହାୱଗ୍ଗୋ ଛଟ୍ଠୋ। [ପଠମୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)]

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ସୋଣୋ ଫଗ୍ଗୁନୋ ଭିଜାତି, ଆସୱା ଦାରୁହତ୍ଥି ଚ।

ମଜ୍ଝେ ଞାଣଂ ନିବ୍ବେଧିକଂ, ସୀହନାଦୋତି ତେ ଦସାତି॥

୭. ଦେୱତାୱଗ୍ଗୋ

୧. ଅନାଗାମିଫଲସୁତ୍ତଂ

୬୫ . ‘‘ଛ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେ ଅପ୍ପହାୟ ଅଭବ୍ବୋ ଅନାଗାମିଫଲଂ ସଚ୍ଛିକାତୁଂ। କତମେ ଛ? ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟଂ, ଅହିରିକଂ, ଅନୋତ୍ତପ୍ପଂ, କୋସଜ୍ଜଂ, ମୁଟ୍ଠସ୍ସଚ୍ଚଂ, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞତଂ – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଧମ୍ମେ ଅପ୍ପହାୟ ଅଭବ୍ବୋ ଅନାଗାମିଫଲଂ ସଚ୍ଛିକାତୁଂ।

‘‘ଛ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେ ପହାୟ ଭବ୍ବୋ ଅନାଗାମିଫଲଂ ସଚ୍ଛିକାତୁଂ। କତମେ ଛ? ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟଂ, ଅହିରିକଂ, ଅନୋତ୍ତପ୍ପଂ, କୋସଜ୍ଜଂ, ମୁଟ୍ଠସ୍ସଚ୍ଚଂ, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞତଂ – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଧମ୍ମେ ପହାୟ ଭବ୍ବୋ ଅନାଗାମିଫଲଂ ସଚ୍ଛିକାତୁ’’ନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. ଅରହତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୬୬ . ‘‘ଛ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେ ଅପ୍ପହାୟ ଅଭବ୍ବୋ ଅରହତ୍ତଂ ସଚ୍ଛିକାତୁଂ। କତମେ ଛ? ଥିନଂ [ଥୀନଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] , ମିଦ୍ଧଂ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ, କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ, ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟଂ, ପମାଦଂ – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଧମ୍ମେ ଅପ୍ପହାୟ ଅଭବ୍ବୋ ଅରହତ୍ତଂ ସଚ୍ଛିକାତୁଂ।

‘‘ଛ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେ ପହାୟ ଭବ୍ବୋ ଅରହତ୍ତଂ ସଚ୍ଛିକାତୁଂ। କତମେ ଛ? ଥିନଂ, ମିଦ୍ଧଂ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ, କୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ, ଅସ୍ସଦ୍ଧିୟଂ, ପମାଦଂ – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଧମ୍ମେ ପହାୟ ଭବ୍ବୋ ଅରହତ୍ତଂ ସଚ୍ଛିକାତୁ’’ନ୍ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ମିତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୬୭ . ‘‘‘ସୋ ୱତ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ପାପମିତ୍ତୋ ପାପସହାୟୋ ପାପସମ୍ପୱଙ୍କୋ, ପାପମିତ୍ତେ [ପାପକେ ମିତ୍ତେ (କ॰)] ସେୱମାନୋ ଭଜମାନୋ ପୟିରୁପାସମାନୋ, ତେସଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠାନୁଗତିଂ ଆପଜ୍ଜମାନୋ ଆଭିସମାଚାରିକଂ ଧମ୍ମଂ ପରିପୂରେସ୍ସତୀ’ତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ଆଭିସମାଚାରିକଂ ଧମ୍ମଂ ଅପରିପୂରେତ୍ୱା ସେଖଂ ଧମ୍ମଂ ପରିପୂରେସ୍ସତୀ’ତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ସେଖଂ ଧମ୍ମଂ ଅପରିପୂରେତ୍ୱା ସୀଲାନି ପରିପୂରେସ୍ସତୀ’ତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ସୀଲାନି ଅପରିପୂରେତ୍ୱା କାମରାଗଂ ୱା ରୂପରାଗଂ ୱା ଅରୂପରାଗଂ ୱା ପଜହିସ୍ସତୀ’ତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି।

‘‘‘ସୋ ୱତ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ କଲ୍ୟାଣସହାୟୋ କଲ୍ୟାଣସମ୍ପୱଙ୍କୋ, କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତେ ସେୱମାନୋ ଭଜମାନୋ ପୟିରୁପାସମାନୋ, ତେସଞ୍ଚ ଦିଟ୍ଠାନୁଗତିଂ ଆପଜ୍ଜମାନୋ ଆଭିସମାଚାରିକଂ ଧମ୍ମଂ ପରିପୂରେସ୍ସତୀ’ତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ଆଭିସମାଚାରିକଂ ଧମ୍ମଂ ପରିପୂରେତ୍ୱା ସେଖଂ ଧମ୍ମଂ ପରିପୂରେସ୍ସତୀ’ତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ସେଖଂ ଧମ୍ମଂ ପରିପୂରେତ୍ୱା ସୀଲାନି ପରିପୂରେସ୍ସତୀ’ତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ସୀଲାନି ପରିପୂରେତ୍ୱା କାମରାଗଂ ୱା ରୂପରାଗଂ ୱା ଅରୂପରାଗଂ ୱା ପଜହିସ୍ସତୀ’ତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ସଙ୍ଗଣିକାରାମସୁତ୍ତଂ

୬୮ . ‘‘‘ସୋ ୱତ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସଙ୍ଗଣିକାରାମୋ ସଙ୍ଗଣିକରତୋ ସଙ୍ଗଣିକାରାମତଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ, ଗଣାରାମୋ ଗଣରତୋ ଗଣାରାମତଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ, ଏକୋ ପୱିୱେକେ ଅଭିରମିସ୍ସତୀ’ତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ଏକୋ ପୱିୱେକେ ଅନଭିରମନ୍ତୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ନିମିତ୍ତଂ ଗହେସ୍ସତୀ’ତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ଚିତ୍ତସ୍ସ ନିମିତ୍ତଂ ଅଗଣ୍ହନ୍ତୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ପରିପୂରେସ୍ସତୀ’ତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ଅପରିପୂରେତ୍ୱା ସମ୍ମାସମାଧିଂ ପରିପୂରେସ୍ସତୀ’ତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ସମ୍ମାସମାଧିଂ ଅପରିପୂରେତ୍ୱା ସଂୟୋଜନାନି ପଜହିସ୍ସତୀ’ତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ସଂୟୋଜନାନି ଅପ୍ପହାୟ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରିସ୍ସତୀ’ତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି।

‘‘‘ସୋ ୱତ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ସଙ୍ଗଣିକାରାମୋ ନ ସଙ୍ଗଣିକରତୋ ନ ସଙ୍ଗଣିକାରାମତଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ, ନ ଗଣାରାମୋ ନ ଗଣରତୋ ନ ଗଣାରାମତଂ ଅନୁୟୁତ୍ତୋ, ଏକୋ ପୱିୱେକେ ଅଭିରମିସ୍ସତୀ’ତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ଏକୋ ପୱିୱେକେ ଅଭିରମନ୍ତୋ ଚିତ୍ତସ୍ସ ନିମିତ୍ତଂ ଗହେସ୍ସତୀ’ତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ଚିତ୍ତସ୍ସ ନିମିତ୍ତଂ ଗଣ୍ହନ୍ତୋ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ପରିପୂରେସ୍ସତୀ’ତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠିଂ ପରିପୂରେତ୍ୱା ସମ୍ମାସମାଧିଂ ପରିପୂରେସ୍ସତୀ’ତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ସମ୍ମାସମାଧିଂ ପରିପୂରେତ୍ୱା ସଂୟୋଜନାନି ପଜହିସ୍ସତୀ’ତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ସଂୟୋଜନାନି ପହାୟ ନିବ୍ବାନଂ ସଚ୍ଛିକରିସ୍ସତୀ’ତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଦେୱତାସୁତ୍ତଂ

୬୯ . ଅଥ ଖୋ ଅଞ୍ଞତରା ଦେୱତା ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣା କେୱଲକପ୍ପଂ ଜେତୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନ ଭଗୱା ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ ସା ଦେୱତା ଭଗୱନ୍ତଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଛୟିମେ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ଛ? ସତ୍ଥୁଗାରୱତା, ଧମ୍ମଗାରୱତା, ସଙ୍ଘଗାରୱତା, ସିକ୍ଖାଗାରୱତା, ସୋୱଚସ୍ସତା, କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତା – ଇମେ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଛ ଧମ୍ମା ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’’ତି। ଇଦମୱୋଚ ସା ଦେୱତା। ସମନୁଞ୍ଞୋ ସତ୍ଥା ଅହୋସି। ଅଥ ଖୋ ସା ଦେୱତା ‘‘ସମନୁଞ୍ଞୋ ମେ ସତ୍ଥା’’ତି ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟି।

ଅଥ ଖୋ ଭଗୱା ତସ୍ସା ରତ୍ତିୟା ଅଚ୍ଚୟେନ ଭିକ୍ଖୂ ଆମନ୍ତେସି – ‘‘ଇମଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ରତ୍ତିଂ ଅଞ୍ଞତରା ଦେୱତା ଅଭିକ୍କନ୍ତାୟ ରତ୍ତିୟା ଅଭିକ୍କନ୍ତୱଣ୍ଣା କେୱଲକପ୍ପଂ ଜେତୱନଂ ଓଭାସେତ୍ୱା ୟେନାହଂ ତେନୁପସଙ୍କମି; ଉପସଙ୍କମିତ୍ୱା ମଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏକମନ୍ତଂ ଅଟ୍ଠାସି। ଏକମନ୍ତଂ ଠିତା ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସା ଦେୱତା ମଂ ଏତଦୱୋଚ – ‘ଛୟିମେ, ଭନ୍ତେ, ଧମ୍ମା ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତି। କତମେ ଛ? ସତ୍ଥୁଗାରୱତା, ଧମ୍ମଗାରୱତା, ସଙ୍ଘଗାରୱତା, ସିକ୍ଖାଗାରୱତା, ସୋୱଚସ୍ସତା, କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତା – ଇମେ ଖୋ, ଭନ୍ତେ, ଛ ଧମ୍ମା ଭିକ୍ଖୁନୋ ଅପରିହାନାୟ ସଂୱତ୍ତନ୍ତୀ’ତି। ଇଦମୱୋଚ, ଭିକ୍ଖୱେ, ସା ଦେୱତା। ଇଦଂ ୱତ୍ୱା ମଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ପଦକ୍ଖିଣଂ କତ୍ୱା ତତ୍ଥେୱନ୍ତରଧାୟୀ’’ତି।

ଏୱଂ ୱୁତ୍ତେ ଆୟସ୍ମା ସାରିପୁତ୍ତୋ ଭଗୱନ୍ତଂ ଅଭିୱାଦେତ୍ୱା ଏତଦୱୋଚ – ‘‘ଇମସ୍ସ ଖୋ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାମି। ଇଧ, ଭନ୍ତେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅତ୍ତନା ଚ ସତ୍ଥୁଗାରୱୋ ହୋତି ସତ୍ଥୁଗାରୱତାୟ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ। ୟେ ଚଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ନ ସତ୍ଥୁଗାରୱା ତେ ଚ ସତ୍ଥୁଗାରୱତାୟ ସମାଦପେତି। ୟେ ଚଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ସତ୍ଥୁଗାରୱା ତେସଞ୍ଚ ୱଣ୍ଣଂ ଭଣତି ଭୂତଂ ତଚ୍ଛଂ କାଲେନ। ଅତ୍ତନା ଚ ଧମ୍ମଗାରୱୋ ହୋତି…ପେ॰… ସଙ୍ଘଗାରୱୋ ହୋତି… ସିକ୍ଖାଗାରୱୋ ହୋତି … ସୁୱଚୋ ହୋତି… କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ ହୋତି କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତାୟ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ। ୟେ ଚଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ନ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତା ତେ ଚ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତାୟ ସମାଦପେତି। ୟେ ଚଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତା ତେସଞ୍ଚ ୱଣ୍ଣଂ ଭଣତି ଭୂତଂ ତଚ୍ଛଂ କାଲେନ । ଇମସ୍ସ ଖୋ ଅହଂ, ଭନ୍ତେ, ଭଗୱତା ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାମୀ’’ତି।

‘‘ସାଧୁ ସାଧୁ, ସାରିପୁତ୍ତ! ସାଧୁ ଖୋ ତ୍ୱଂ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଇମସ୍ସ ମୟା ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥଂ ଆଜାନାସି। ଇଧ, ସାରିପୁତ୍ତ, ଭିକ୍ଖୁ ଅତ୍ତନା ଚ ସତ୍ଥୁଗାରୱୋ ହୋତି ସତ୍ଥୁଗାରୱତାୟ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ। ୟେ ଚଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ନ ସତ୍ଥୁଗାରୱା ତେ ଚ ସତ୍ଥୁଗାରୱତାୟ ସମାଦପେତି। ୟେ ଚଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ସତ୍ଥୁଗାରୱା ତେସଞ୍ଚ ୱଣ୍ଣଂ ଭଣତି ଭୂତଂ ତଚ୍ଛଂ କାଲେନ। ଅତ୍ତନା ଚ ଧମ୍ମଗାରୱୋ ହୋତି…ପେ॰… ସଙ୍ଘଗାରୱୋ ହୋତି… ସିକ୍ଖାଗାରୱୋ ହୋତି… ସୁୱଚୋ ହୋତି… କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତୋ ହୋତି କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତାୟ ଚ ୱଣ୍ଣୱାଦୀ। ୟେ ଚଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ ନ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତା ତେ ଚ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତାୟ ସମାଦପେତି। ୟେ ଚଞ୍ଞେ ଭିକ୍ଖୂ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତା ତେସଞ୍ଚ ୱଣ୍ଣଂ ଭଣତି ଭୂତଂ ତଚ୍ଛଂ କାଲେନ। ଇମସ୍ସ ଖୋ, ସାରିପୁତ୍ତ, ମୟା ସଂଖିତ୍ତେନ ଭାସିତସ୍ସ ଏୱଂ ୱିତ୍ଥାରେନ ଅତ୍ଥୋ ଦଟ୍ଠବ୍ବୋ’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ସମାଧିସୁତ୍ତଂ

୭୦ . ‘‘‘ସୋ ୱତ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ସନ୍ତେନ ସମାଧିନା ନ ପଣୀତେନ ନ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିଲଦ୍ଧେନ [ନ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧଲଦ୍ଧେନ (ସୀ॰)] ନ ଏକୋଦିଭାୱାଧିଗତେନ ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୱିସ୍ସତି – ଏକୋପି ହୁତ୍ୱା ବହୁଧା ଭୱିସ୍ସତି, ବହୁଧାପି ହୁତ୍ୱା ଏକୋ ଭୱିସ୍ସତି…ପେ॰… ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେସ୍ସତୀ’ତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ଦିବ୍ବାୟ ସୋତଧାତୁୟା ୱିସୁଦ୍ଧାୟ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସିକାୟ ଉଭୋ ସଦ୍ଦେ ସୁଣିସ୍ସତି – ଦିବ୍ବେ ଚ ମାନୁସେ ଚ ୟେ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ଚା’ତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ପରସତ୍ତାନଂ ପରପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନିସ୍ସତି – ସରାଗଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ସରାଗଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନିସ୍ସତି …ପେ॰… ୱିମୁତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନିସ୍ସତୀ’ତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରିସ୍ସତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଏକମ୍ପି ଜାତିଂ, ଦ୍ୱେପି ଜାତିୟୋ…ପେ॰… ଇତି ସାକାରଂ ସଉଦ୍ଦେସଂ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରିସ୍ସତୀ’ତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସିସ୍ସତି…ପେ॰… ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନିସ୍ସତୀ’ତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି । ‘ଆସୱାନଂ ଖୟା…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିସ୍ସତୀ’ତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି।

‘‘‘ସୋ ୱତ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସନ୍ତେନ ସମାଧିନା ପଣୀତେନ ପଟିପ୍ପସ୍ସଦ୍ଧିଲଦ୍ଧେନ ଏକୋଦିଭାୱାଧିଗତେନ ଅନେକୱିହିତଂ ଇଦ୍ଧିୱିଧଂ ପଚ୍ଚନୁଭୱିସ୍ସତି…ପେ॰… ୟାୱ ବ୍ରହ୍ମଲୋକାପି କାୟେନ ୱସଂ ୱତ୍ତେସ୍ସତୀ’ତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ଦିବ୍ବାୟ ସୋତଧାତୁୟା ୱିସୁଦ୍ଧାୟ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସିକାୟ ଉଭୋ ସଦ୍ଦେ ସୁଣିସ୍ସତି – ଦିବ୍ବେ ଚ ମାନୁସେ ଚ ୟେ ଦୂରେ ସନ୍ତିକେ ଚା’ତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ପରସତ୍ତାନଂ ପରପୁଗ୍ଗଲାନଂ ଚେତସା ଚେତୋ ପରିଚ୍ଚ ପଜାନିସ୍ସତି – ସରାଗଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ସରାଗଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନିସ୍ସତି…ପେ॰… ୱିମୁତ୍ତଂ ୱା ଚିତ୍ତଂ ୱିମୁତ୍ତଂ ଚିତ୍ତନ୍ତି ପଜାନିସ୍ସତୀ’ତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରିସ୍ସତି, ସେୟ୍ୟଥିଦଂ – ଏକମ୍ପି ଜାତିଂ, ଦ୍ୱେପି ଜାତିୟୋ…ପେ॰… ଇତି ସାକାରଂ ସଉଦ୍ଦେସଂ ଅନେକୱିହିତଂ ପୁବ୍ବେନିୱାସଂ ଅନୁସ୍ସରିସ୍ସତୀ’ତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ଦିବ୍ବେନ ଚକ୍ଖୁନା ୱିସୁଦ୍ଧେନ ଅତିକ୍କନ୍ତମାନୁସକେନ ସତ୍ତେ ପସ୍ସିସ୍ସତି ଚୱମାନେ ଉପପଜ୍ଜମାନେ ହୀନେ ପଣୀତେ ସୁୱଣ୍ଣେ ଦୁବ୍ବଣ୍ଣେ, ସୁଗତେ ଦୁଗ୍ଗତେ ୟଥାକମ୍ମୂପଗେ ସତ୍ତେ ପଜାନିସ୍ସତୀ’ତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି । ‘ଆସୱାନଂ ଖୟା ଅନାସୱଂ ଚେତୋୱିମୁତ୍ତିଂ…ପେ॰… ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିସ୍ସତୀ’ତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ସକ୍ଖିଭବ୍ବସୁତ୍ତଂ

୭୧ . ‘‘ଛହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭବ୍ବୋ ତତ୍ର ତତ୍ରେୱ ସକ୍ଖିଭବ୍ବତଂ ପାପୁଣିତୁଂ ସତି ସତି ଆୟତନେ। କତମେହି ଛହି? ଇଧ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ‘ଇମେ ହାନଭାଗିୟା ଧମ୍ମା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି, ‘ଇମେ ଠିତିଭାଗିୟା ଧମ୍ମା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି, ‘ଇମେ ୱିସେସଭାଗିୟା ଧମ୍ମା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି, ‘ଇମେ ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟା ଧମ୍ମା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ନପ୍ପଜାନାତି, ଅସକ୍କଚ୍ଚକାରୀ ଚ ହୋତି, ଅସପ୍ପାୟକାରୀ ଚ। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭବ୍ବୋ ତତ୍ର ତତ୍ରେୱ ସକ୍ଖିଭବ୍ବତଂ ପାପୁଣିତୁଂ ସତି ସତି ଆୟତନେ।

‘‘ଛହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭବ୍ବୋ ତତ୍ର ତତ୍ରେୱ ସକ୍ଖିଭବ୍ବତଂ ପାପୁଣିତୁଂ ସତି ସତି ଆୟତନେ। କତମେହି ଛହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ‘ଇମେ ହାନଭାଗିୟା ଧମ୍ମା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଇମେ ଠିତିଭାଗିୟା ଧମ୍ମା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଇମେ ୱିସେସଭାଗିୟା ଧମ୍ମା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ‘ଇମେ ନିବ୍ବେଧଭାଗିୟା ଧମ୍ମା’ତି ୟଥାଭୂତଂ ପଜାନାତି, ସକ୍କଚ୍ଚକାରୀ ଚ ହୋତି, ସପ୍ପାୟକାରୀ ଚ। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭବ୍ବୋ ତତ୍ର ତତ୍ରେୱ ସକ୍ଖିଭବ୍ବତଂ ପାପୁଣିତୁଂ ସତି ସତି ଆୟତନେ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ବଲସୁତ୍ତଂ

୭୨ . ‘‘ଛହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭବ୍ବୋ ସମାଧିସ୍ମିଂ [ସମାଧିମ୍ହି (କ॰)] ବଲତଂ ପାପୁଣିତୁଂ। କତମେହି ଛହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ସମାଧିସ୍ସ ସମାପତ୍ତିକୁସଲୋ ହୋତି, ନ ସମାଧିସ୍ସ ଠିତିକୁସଲୋ ହୋତି, ନ ସମାଧିସ୍ସ [ନ ସମାଧିମ୍ହା (କ॰) ଉପରିସତ୍ତକନିପାତେ ଦେୱତାୱଗ୍ଗେ ପନ ସବ୍ବତ୍ଥପି ‘‘ସମାଧିସ୍ସ’’ଇତ୍ୱେୱ ଦିସ୍ସତି] ୱୁଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ଅସକ୍କଚ୍ଚକାରୀ ଚ ହୋତି, ଅସାତଚ୍ଚକାରୀ ଚ, ଅସପ୍ପାୟକାରୀ ଚ। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭବ୍ବୋ ସମାଧିସ୍ମିଂ ବଲତଂ ପାପୁଣିତୁଂ।

‘‘ଛହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭବ୍ବୋ ସମାଧିସ୍ମିଂ ବଲତଂ ପାପୁଣିତୁଂ। କତମେହି ଛହି? ଇଧ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସମାଧିସ୍ସ ସମାପତ୍ତିକୁସଲୋ ହୋତି, ସମାଧିସ୍ସ ଠିତିକୁସଲୋ ହୋତି, ସମାଧିସ୍ସ ୱୁଟ୍ଠାନକୁସଲୋ ହୋତି, ସକ୍କଚ୍ଚକାରୀ ଚ ହୋତି, ସାତଚ୍ଚକାରୀ ଚ, ସପ୍ପାୟକାରୀ ଚ। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭବ୍ବୋ ସମାଧିସ୍ମିଂ ବଲତଂ ପାପୁଣିତୁ’’ନ୍ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ପଠମତଜ୍ଝାନସୁତ୍ତଂ

୭୩ . ‘‘ଛ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେ ଅପ୍ପହାୟ ଅଭବ୍ବୋ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିତୁଂ। କତମେ ଛ? କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ, ବ୍ୟାପାଦଂ, ଥିନମିଦ୍ଧଂ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ, ୱିଚିକିଚ୍ଛଂ। କାମେସୁ ଖୋ ପନସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ନ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠୋ ହୋତି। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଧମ୍ମେ ଅପ୍ପହାୟ ଅଭବ୍ବୋ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିତୁଂ।

‘‘ଛ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେ ପହାୟ ଭବ୍ବୋ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିତୁଂ। କତମେ ଛ? କାମଚ୍ଛନ୍ଦଂ, ବ୍ୟାପାଦଂ, ଥିନମିଦ୍ଧଂ, ଉଦ୍ଧଚ୍ଚକୁକ୍କୁଚ୍ଚଂ, ୱିଚିକିଚ୍ଛଂ, କାମେସୁ ଖୋ ପନସ୍ସ ଆଦୀନୱୋ ନ ୟଥାଭୂତଂ ସମ୍ମପ୍ପଞ୍ଞାୟ ସୁଦିଟ୍ଠୋ ହୋତି। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଧମ୍ମେ ପହାୟ ଭବ୍ବୋ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିତୁ’’ନ୍ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଦୁତିୟତଜ୍ଝାନସୁତ୍ତଂ

୭୪ . ‘‘ଛ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେ ଅପ୍ପହାୟ ଅଭବ୍ବୋ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିତୁଂ। କତମେ ଛ? କାମୱିତକ୍କଂ, ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କଂ, ୱିହିଂସାୱିତକ୍କଂ, କାମସଞ୍ଞଂ, ବ୍ୟାପାଦସଞ୍ଞଂ, ୱିହିଂସାସଞ୍ଞଂ – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଧମ୍ମେ ଅପ୍ପହାୟ ଅଭବ୍ବୋ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିତୁଂ।

‘‘ଛ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେ ପହାୟ ଭବ୍ବୋ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିତୁଂ। କତମେ ଛ? କାମୱିତକ୍କଂ, ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କଂ, ୱିହିଂସାୱିତକ୍କଂ, କାମସଞ୍ଞଂ, ବ୍ୟାପାଦସଞ୍ଞଂ, ୱିହିଂସାସଞ୍ଞଂ – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଧମ୍ମେ ପହାୟ ଭବ୍ବୋ ପଠମଂ ଝାନଂ ଉପସମ୍ପଜ୍ଜ ୱିହରିତୁ’’ନ୍ତି। ଦସମଂ।

ଦେୱତାୱଗ୍ଗୋ ସତ୍ତମୋ। [ଦୁତିୟୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)]

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଅନାଗାମି ଅରହଂ ମିତ୍ତା, ସଙ୍ଗଣିକାରାମଦେୱତା।

ସମାଧି ସକ୍ଖିଭବ୍ବଂ ବଲଂ, ତଜ୍ଝାନା ଅପରେ ଦୁୱେତି॥

୮. ଅରହତ୍ତୱଗ୍ଗୋ

୧. ଦୁକ୍ଖସୁତ୍ତଂ

୭୫ . ‘‘ଛହି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିହରତି ସୱିଘାତଂ ସଉପାୟାସଂ ସପରିଳାହଂ, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଦୁଗ୍ଗତି ପାଟିକଙ୍ଖା। କତମେହି ଛହି? କାମୱିତକ୍କେନ, ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କେନ, ୱିହିଂସାୱିତକ୍କେନ, କାମସଞ୍ଞାୟ, ବ୍ୟାପାଦସଞ୍ଞାୟ, ୱିହିଂସାସଞ୍ଞାୟ – ଇମେହି, ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ଦୁକ୍ଖଂ ୱିହରତି ସୱିଘାତଂ ସଉପାୟାସଂ ସପରିଳାହଂ, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ଦୁଗ୍ଗତି ପାଟିକଙ୍ଖା।

‘‘ଛହି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୁଖଂ ୱିହରତି ଅୱିଘାତଂ ଅନୁପାୟାସଂ ଅପରିଳାହଂ, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତି ପାଟିକଙ୍ଖା। କତମେହି ଛହି? ନେକ୍ଖମ୍ମୱିତକ୍କେନ, ଅବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କେନ, ଅୱିହିଂସାୱିତକ୍କେନ, ନେକ୍ଖମ୍ମସଞ୍ଞାୟ, ଅବ୍ୟାପାଦସଞ୍ଞାୟ, ଅୱିହିଂସାସଞ୍ଞାୟ – ଇମେହି, ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୁଖଂ ୱିହରତି ଅୱିଘାତଂ ଅନୁପାୟାସଂ ଅପରିଳାହଂ, କାୟସ୍ସ ଭେଦା ପରଂ ମରଣା ସୁଗତି ପାଟିକଙ୍ଖା’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ଅରହତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୭୬ . ‘‘ଛ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେ ଅପ୍ପହାୟ ଅଭବ୍ବୋ ଅରହତ୍ତଂ ସଚ୍ଛିକାତୁଂ। କତମେ ଛ? ମାନଂ, ଓମାନଂ, ଅତିମାନଂ, ଅଧିମାନଂ, ଥମ୍ଭଂ, ଅତିନିପାତଂ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଧମ୍ମେ ଅପ୍ପହାୟ ଅଭବ୍ବୋ ଅରହତ୍ତଂ ସଚ୍ଛିକାତୁଂ।

‘‘ଛ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେ ପହାୟ ଭବ୍ବୋ ଅରହତ୍ତଂ ସଚ୍ଛିକାତୁଂ। କତମେ ଛ? ମାନଂ, ଓମାନଂ , ଅତିମାନଂ, ଅଧିମାନଂ, ଥମ୍ଭଂ, ଅତିନିପାତଂ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଧମ୍ମେ ପହାୟ ଭବ୍ବୋ ଅରହତ୍ତଂ ସଚ୍ଛିକାତୁ’’ନ୍ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମସୁତ୍ତଂ

୭୭ . ‘‘ଛ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେ ଅପ୍ପହାୟ ଅଭବ୍ବୋ ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମଂ ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସଂ ସଚ୍ଛିକାତୁଂ। କତମେ ଛ? ମୁଟ୍ଠସ୍ସଚ୍ଚଂ, ଅସମ୍ପଜଞ୍ଞଂ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଅଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରତଂ, ଭୋଜନେ ଅମତ୍ତଞ୍ଞୁତଂ, କୁହନଂ, ଲପନଂ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଧମ୍ମେ ଅପ୍ପହାୟ ଅଭବ୍ବୋ ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମଂ ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସଂ ସଚ୍ଛିକାତୁଂ।

‘‘ଛ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେ ପହାୟ ଭବ୍ବୋ ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମଂ ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସଂ ସଚ୍ଛିକାତୁଂ। କତମେ ଛ? ମୁଟ୍ଠସ୍ସଚ୍ଚଂ, ଅସମ୍ପଜଞ୍ଞଂ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଅଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରତଂ, ଭୋଜନେ ଅମତ୍ତଞ୍ଞୁତଂ, କୁହନଂ, ଲପନଂ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଧମ୍ମେ ପହାୟ ଭବ୍ବୋ ଉତ୍ତରିମନୁସ୍ସଧମ୍ମଂ ଅଲମରିୟଞାଣଦସ୍ସନୱିସେସଂ ସଚ୍ଛିକାତୁ’’ନ୍ତି। ତତିୟଂ।

୪. ସୁଖସୋମନସ୍ସସୁତ୍ତଂ

୭୮ . ‘‘ଛହି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୁଖସୋମନସ୍ସବହୁଲୋ ୱିହରତି, ୟୋନି ଚସ୍ସ ଆରଦ୍ଧା ହୋତି ଆସୱାନଂ ଖୟାୟ। କତମେହି ଛହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଧମ୍ମାରାମୋ ହୋତି, ଭାୱନାରାମୋ ହୋତି, ପହାନାରାମୋ ହୋତି, ପୱିୱେକାରାମୋ ହୋତି , ଅବ୍ୟାପଜ୍ଝାରାମୋ ହୋତି, ନିପ୍ପପଞ୍ଚାରାମୋ ହୋତି। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଦିଟ୍ଠେୱ ଧମ୍ମେ ସୁଖସୋମନସ୍ସବହୁଲୋ ୱିହରତି, ୟୋନି ଚସ୍ସ ଆରଦ୍ଧା ହୋତି ଆସୱାନଂ ଖୟାୟା’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଅଧିଗମସୁତ୍ତଂ

୭୯ . ‘‘ଛହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭବ୍ବୋ ଅନଧିଗତଂ ୱା କୁସଲଂ ଧମ୍ମଂ ଅଧିଗନ୍ତୁଂ, ଅଧିଗତଂ ୱା କୁସଲଂ ଧମ୍ମଂ ଫାତିଂ କାତୁଂ [ଫାତିକତ୍ତୁଂ (ସୀ॰), ଫାତିକାତୁଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] । କତମେହି ଛହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ଆୟକୁସଲୋ ଚ ହୋତି, ନ ଅପାୟକୁସଲୋ ଚ ହୋତି, ନ ଉପାୟକୁସଲୋ ଚ ହୋତି, ଅନଧିଗତାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅଧିଗମାୟ ନ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି, ଅଧିଗତେ କୁସଲେ ଧମ୍ମେ ନ ଆରକ୍ଖତି [ସାରକ୍ଖତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ)] , ସାତଚ୍ଚକିରିୟାୟ ନ ସମ୍ପାଦେତି। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭବ୍ବୋ ଅନଧିଗତଂ ୱା କୁସଲଂ ଧମ୍ମଂ ଅଧିଗନ୍ତୁଂ, ଅଧିଗତଂ ୱା କୁସଲଂ ଧମ୍ମଂ ଫାତିଂ କାତୁଂ।

‘‘ଛହି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭବ୍ବୋ ଅନଧିଗତଂ ୱା କୁସଲଂ ଧମ୍ମଂ ଅଧିଗନ୍ତୁଂ, ଅଧିଗତଂ ୱା କୁସଲଂ ଧମ୍ମଂ ଫାତିଂ କାତୁଂ। କତମେହି ଛହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଆୟକୁସଲୋ ଚ ହୋତି, ଅପାୟକୁସଲୋ ଚ ହୋତି, ଉପାୟକୁସଲୋ ଚ ହୋତି, ଅନଧିଗତାନଂ କୁସଲାନଂ ଧମ୍ମାନଂ ଅଧିଗମାୟ ଛନ୍ଦଂ ଜନେତି, ଅଧିଗତେ କୁସଲେ ଧମ୍ମେ ଆରକ୍ଖତି, ସାତଚ୍ଚକିରିୟାୟ ସମ୍ପାଦେତି। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭବ୍ବୋ ଅନଧିଗତଂ ୱା କୁସଲଂ ଧମ୍ମଂ ଅଧିଗନ୍ତୁଂ, ଅଧିଗତଂ ୱା କୁସଲଂ ଧମ୍ମଂ ଫାତିଂ କାତୁ’’ନ୍ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ମହନ୍ତତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୮୦ . ‘‘ଛହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ନଚିରସ୍ସେୱ ମହନ୍ତତ୍ତଂ [ମହତ୍ତଂ (ସ୍ୟା॰ କଂ॰)] ୱେପୁଲ୍ଲତ୍ତଂ ପାପୁଣାତି ଧମ୍ମେସୁ। କତମେହି ଛହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଆଲୋକବହୁଲୋ ଚ ହୋତି ୟୋଗବହୁଲୋ ଚ ୱେଦବହୁଲୋ ଚ ଅସନ୍ତୁଟ୍ଠିବହୁଲୋ ଚ ଅନିକ୍ଖିତ୍ତଧୁରୋ ଚ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ଉତ୍ତରି ଚ ପତାରେତି [ପକରୋତି (କ॰)] । ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ନଚିରସ୍ସେୱ ମହନ୍ତତ୍ତଂ ୱେପୁଲ୍ଲତ୍ତଂ ପାପୁଣାତି ଧମ୍ମେସୂ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ପଠମନିରୟସୁତ୍ତଂ

୮୧ . ‘‘ଛହି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ୟଥାଭତଂ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଏୱଂ ନିରୟେ। କତମେହି ଛହି? ପାଣାତିପାତୀ ହୋତି, ଅଦିନ୍ନାଦାୟୀ ହୋତି, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରୀ ହୋତି, ମୁସାୱାଦୀ ହୋତି, ପାପିଚ୍ଛୋ ଚ, ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି ଚ। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ୟଥାଭତଂ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଏୱଂ ନିରୟେ।

‘‘ଛହି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ୟଥାଭତଂ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଏୱଂ ସଗ୍ଗେ। କତମେହି ଛହି? ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି , କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଅପ୍ପିଚ୍ଛୋ ଚ, ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ଚ। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ୟଥାଭତଂ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଏୱଂ ସଗ୍ଗେ’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଦୁତିୟନିରୟସୁତ୍ତଂ

୮୨ . ‘‘ଛହି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ୟଥାଭତଂ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଏୱଂ ନିରୟେ। କତମେହି ଛହି [ମୁସାୱାଦୀ ହୋତି, ପିସୁଣୱାଚା ହୋତି, ଫରୁସୱାଚୋ ହୋତି, ସମ୍ଫପ୍ପଲାପୀ ହୋତି, (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰) ଏୱଂ ସୁକ୍କପକ୍ଖେପି] ? ପାଣାତିପାତୀ ହୋତି, ଅଦିନ୍ନାଦାୟୀ ହୋତି, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରୀ ହୋତି, ମୁସାୱାଦୀ ହୋତି [ମୁସାୱାଦୀ ହୋତି, ପିସୁଣୱାଚା ହୋତି, ଫରୁସୱାଚୋ ହୋତି, ସମ୍ଫପ୍ପଲାପୀ ହୋତି, (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰) ଏୱଂ ସୁକ୍କପକ୍ଖେପି] , ଲୁଦ୍ଧୋ ଚ, ପଗବ୍ଭୋ ଚ। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ୟଥାଭତଂ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଏୱଂ ନିରୟେ।

‘‘ଛହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ୟଥାଭତଂ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଏୱଂ ସଗ୍ଗେ। କତମେହି ଛହି? ପାଣାତିପାତା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଅଦିନ୍ନାଦାନା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, କାମେସୁମିଚ୍ଛାଚାରା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ମୁସାୱାଦା ପଟିୱିରତୋ ହୋତି, ଅଲୁଦ୍ଧୋ ଚ, ଅପ୍ପଗବ୍ଭୋ ଚ। ଇମେହି ଖୋ ଭିକ୍ଖୱେ ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ୟଥାଭତଂ ନିକ୍ଖିତ୍ତୋ ଏୱଂ ସଗ୍ଗେ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଅଗ୍ଗଧମ୍ମସୁତ୍ତଂ

୮୩ . ‘‘ଛହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭବ୍ବୋ ଅଗ୍ଗଂ ଧମ୍ମଂ ଅରହତ୍ତଂ ସଚ୍ଛିକାତୁଂ। କତମେହି ଛହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅସ୍ସଦ୍ଧୋ ହୋତି, ଅହିରିକୋ ହୋତି, ଅନୋତ୍ତପ୍ପୀ ହୋତି, କୁସୀତୋ ହୋତି, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ହୋତି, କାୟେ ଚ ଜୀୱିତେ ଚ ସାପେକ୍ଖୋ ହୋତି। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭବ୍ବୋ ଅଗ୍ଗଂ ଧମ୍ମଂ ଅରହତ୍ତଂ ସଚ୍ଛିକାତୁଂ।

‘‘ଛହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭବ୍ବୋ ଅଗ୍ଗଂ ଧମ୍ମଂ ଅରହତ୍ତଂ ସଚ୍ଛିକାତୁଂ। କତମେହି ଛହି? ଇଧ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସଦ୍ଧୋ ହୋତି, ହିରିମା ହୋତି, ଓତ୍ତପ୍ପୀ ହୋତି, ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ହୋତି, ପଞ୍ଞୱା ହୋତି, କାୟେ ଚ ଜୀୱିତେ ଚ ଅନପେକ୍ଖୋ ହୋତି। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ , ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭବ୍ବୋ ଅଗ୍ଗଂ ଧମ୍ମଂ ଅରହତ୍ତଂ ସଚ୍ଛିକାତୁ’’ନ୍ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ରତ୍ତିଦିୱସସୁତ୍ତଂ

୮୪ . ‘‘ଛହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ୟା ରତ୍ତି ୱା ଦିୱସୋ ୱା ଆଗଚ୍ଛତି ହାନିୟେୱ ପାଟିକଙ୍ଖା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ନୋ ୱୁଦ୍ଧି। କତମେହି ଛହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ମହିଚ୍ଛୋ ହୋତି, ୱିଘାତୱା, ଅସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ, ଇତରୀତରଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରେନ, ଅସ୍ସଦ୍ଧୋ ହୋତି, ଦୁସ୍ସୀଲୋ ହୋତି, କୁସୀତୋ ହୋତି, ମୁଟ୍ଠସ୍ସତି ହୋତି, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ହୋତି। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ୟା ରତ୍ତି ୱା ଦିୱସୋ ୱା ଆଗଚ୍ଛତି ହାନିୟେୱ ପାଟିକଙ୍ଖା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ନୋ ୱୁଦ୍ଧି।

‘‘ଛହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ୟା ରତ୍ତି ୱା ଦିୱସୋ ୱା ଆଗଚ୍ଛତି ୱୁଦ୍ଧିୟେୱ ପାଟିକଙ୍ଖା କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ, ନୋ ପରିହାନି। କତମେହି ଛହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନ ମହିଚ୍ଛୋ ହୋତି, ଅୱିଘାତୱା, ସନ୍ତୁଟ୍ଠୋ, ଇତରୀତରଚୀୱରପିଣ୍ଡପାତସେନାସନଗିଲାନପ୍ପଚ୍ଚୟଭେସଜ୍ଜପରିକ୍ଖାରେନ, ସଦ୍ଧୋ ହୋତି, ସୀଲୱା ହୋତି, ଆରଦ୍ଧୱୀରିୟୋ ହୋତି, ସତିମା ହୋତି, ପଞ୍ଞୱା ହୋତି। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତସ୍ସ ଭିକ୍ଖୁନୋ ୟା ରତ୍ତି ୱା ଦିୱସୋ ୱା ଆଗଚ୍ଛତି ୱୁଦ୍ଧିୟେୱ ପାଟିକଙ୍ଖା , କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ନୋ ପରିହାନୀ’’ତି। ଦସମଂ।

ଅରହତ୍ତୱଗ୍ଗୋ ଅଟ୍ଠମୋ। [ତତିୟୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)]

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ଦୁକ୍ଖଂ ଅରହତ୍ତଂ ଉତ୍ତରି ଚ, ସୁଖଂ ଅଧିଗମେନ ଚ।

ମହନ୍ତତ୍ତଂ ଦ୍ୱୟଂ ନିରୟେ [ମହତ୍ତଦ୍ୱୟନିରୟେ (ସ୍ୟା॰)] , ଅଗ୍ଗଧମ୍ମଞ୍ଚ ରତ୍ତିୟୋତି॥

୯. ସୀତିୱଗ୍ଗୋ

୧. ସୀତିଭାୱସୁତ୍ତଂ

୮୫ . ‘‘ଛହି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭବ୍ବୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ସୀତିଭାୱଂ ସଚ୍ଛିକାତୁଂ। କତମେହି ଛହି [ୱିସୁଦ୍ଧି॰ ୧.୬୪ ଆଦୟୋ ୱିତ୍ଥାରୋ] ? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚିତ୍ତଂ ନିଗ୍ଗହେତବ୍ବଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚିତ୍ତଂ ନ ନିଗ୍ଗଣ୍ହାତି, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗହେତବ୍ବଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚିତ୍ତଂ ନ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚିତ୍ତଂ ସମ୍ପହଂସିତବ୍ବଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚିତ୍ତଂ ନ ସମ୍ପହଂସେତି, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚିତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତବ୍ବଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚିତ୍ତଂ ନ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖତି, ହୀନାଧିମୁତ୍ତିକୋ ଚ ହୋତି, ସକ୍କାୟାଭିରତୋ ଚ। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଅଭବ୍ବୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ସୀତିଭାୱଂ ସଚ୍ଛିକାତୁଂ।

‘‘ଛହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭବ୍ବୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ସୀତିଭାୱଂ ସଚ୍ଛିକାତୁଂ। କତମେହି ଛହି? ଇଧ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚିତ୍ତଂ ନିଗ୍ଗହେତବ୍ବଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚିତ୍ତଂ ନିଗ୍ଗଣ୍ହାତି, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗହେତବ୍ବଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚିତ୍ତଂ ପଗ୍ଗଣ୍ହାତି, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚିତ୍ତଂ ସମ୍ପହଂସିତବ୍ବଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚିତ୍ତଂ ସମ୍ପହଂସେତି, ୟସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚିତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖିତବ୍ବଂ ତସ୍ମିଂ ସମୟେ ଚିତ୍ତଂ ଅଜ୍ଝୁପେକ୍ଖତି, ପଣୀତାଧିମୁତ୍ତିକୋ ଚ ହୋତି, ନିବ୍ବାନାଭିରତୋ ଚ। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭିକ୍ଖୁ ଭବ୍ବୋ ଅନୁତ୍ତରଂ ସୀତିଭାୱଂ ସଚ୍ଛିକାତୁ’’ନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. ଆୱରଣସୁତ୍ତଂ

୮୬ . ‘‘ଛହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ସୁଣନ୍ତୋପି ସଦ୍ଧମ୍ମଂ ଅଭବ୍ବୋ ନିୟାମଂ ଓକ୍କମିତୁଂ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସମ୍ମତ୍ତଂ। କତମେହି ଛହି ? କମ୍ମାୱରଣତାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, କିଲେସାୱରଣତାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ୱିପାକାୱରଣତାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ଅସ୍ସଦ୍ଧୋ ଚ ହୋତି, ଅଚ୍ଛନ୍ଦିକୋ ଚ, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ଚ। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ସୁଣନ୍ତୋପି ସଦ୍ଧମ୍ମଂ ଅଭବ୍ବୋ ନିୟାମଂ ଓକ୍କମିତୁଂ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସମ୍ମତ୍ତଂ।

‘‘ଛହି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ସୁଣନ୍ତୋ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ ଭବ୍ବୋ ନିୟାମଂ ଓକ୍କମିତୁଂ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସମ୍ମତ୍ତଂ। କତମେହି ଛହି? ନ କମ୍ମାୱରଣତାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ନ କିଲେସାୱରଣତାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ନ ୱିପାକାୱରଣତାୟ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ସଦ୍ଧୋ ଚ ହୋତି, ଛନ୍ଦିକୋ ଚ, ପଞ୍ଞୱା ଚ। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ସୁଣନ୍ତୋ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ ଭବ୍ବୋ ନିୟାମଂ ଓକ୍କମିତୁଂ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସମ୍ମତ୍ତ’’ନ୍ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ୱୋରୋପିତସୁତ୍ତଂ

୮୭ . ‘‘ଛହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ସୁଣନ୍ତୋପି ସଦ୍ଧମ୍ମଂ ଅଭବ୍ବୋ ନିୟାମଂ ଓକ୍କମିତୁଂ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସମ୍ମତ୍ତଂ। କତମେହି ଛହି? ମାତା ଜୀୱିତା ୱୋରୋପିତା ହୋତି, ପିତା ଜୀୱିତା ୱୋରୋପିତୋ ହୋତି, ଅରହଂ [ଅରହା (ସ୍ୟା॰ କଂ॰), ଅରହନ୍ତୋ (କ॰)] ଜୀୱିତା ୱୋରୋପିତୋ ହୋତି, ତଥାଗତସ୍ସ ଦୁଟ୍ଠେନ ଚିତ୍ତେନ ଲୋହିତଂ ଉପ୍ପାଦିତଂ ହୋତି, ସଙ୍ଘୋ ଭିନ୍ନୋ ହୋତି, ଦୁପ୍ପଞ୍ଞୋ ହୋତି ଜଳୋ ଏଳମୂଗୋ। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ସୁଣନ୍ତୋପି ସଦ୍ଧମ୍ମଂ ଅଭବ୍ବୋ ନିୟାମଂ ଓକ୍କମିତୁଂ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସମ୍ମତ୍ତଂ।

‘‘ଛହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ସୁଣନ୍ତୋ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ ଭବ୍ବୋ ନିୟାମଂ ଓକ୍କମିତୁଂ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସମ୍ମତ୍ତଂ। କତମେହି ଛହି? ନ ମାତା ଜୀୱିତା ୱୋରୋପିତା ହୋତି, ନ ପିତା ଜୀୱିତା ୱୋରୋପିତୋ ହୋତି, ନ ଅରହଂ ଜୀୱିତା ୱୋରୋପିତୋ ହୋତି, ନ ତଥାଗତସ୍ସ ଦୁଟ୍ଠେନ ଚିତ୍ତେନ ଲୋହିତଂ ଉପ୍ପାଦିତଂ ହୋତି, ନ ସଙ୍ଘୋ ଭିନ୍ନୋ ହୋତି, ପଞ୍ଞୱା ହୋତି ଅଜଳୋ ଅନେଳମୂଗୋ। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ସୁଣନ୍ତୋ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ ଭବ୍ବୋ ନିୟାମଂ ଓକ୍କମିତୁଂ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସମ୍ମତ୍ତ’’ନ୍ତି। ତତିୟଂ।

୪. ସୁସ୍ସୂସତିସୁତ୍ତଂ

୮୮ . ‘‘ଛହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ସୁଣନ୍ତୋପି ସଦ୍ଧମ୍ମଂ ଅଭବ୍ବୋ ନିୟାମଂ ଓକ୍କମିତୁଂ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସମ୍ମତ୍ତଂ। କତମେହି ଛହି? ତଥାଗତପ୍ପୱେଦିତେ ଧମ୍ମୱିନୟେ ଦେସିୟମାନେ ନ ସୁସ୍ସୂସତି, ନ ସୋତଂ ଓଦହତି, ନ ଅଞ୍ଞା ଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠାପେତି [ଉପଟ୍ଠପେତି (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ କଂ॰ ପୀ॰)] , ଅନତ୍ଥଂ ଗଣ୍ହାତି, ଅତ୍ଥଂ ରିଞ୍ଚତି, ଅନନୁଲୋମିକାୟ ଖନ୍ତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ସୁଣନ୍ତୋପି ସଦ୍ଧମ୍ମଂ ଅଭବ୍ବୋ ନିୟାମଂ ଓକ୍କମିତୁଂ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସମ୍ମତ୍ତଂ।

‘‘ଛହି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ସୁଣନ୍ତୋ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ ଭବ୍ବୋ ନିୟାମଂ ଓକ୍କମିତୁଂ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସମ୍ମତ୍ତଂ। କତମେହି ଛହି? ତଥାଗତପ୍ପୱେଦିତେ ଧମ୍ମୱିନୟେ ଦେସିୟମାନେ ସୁସ୍ସୂସତି, ସୋତଂ ଓଦହତି, ଅଞ୍ଞା ଚିତ୍ତଂ ଉପଟ୍ଠାପେତି, ଅତ୍ଥଂ ଗଣ୍ହାତି, ଅନତ୍ଥଂ ରିଞ୍ଚତି, ଅନୁଲୋମିକାୟ ଖନ୍ତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ସୁଣନ୍ତୋ ସଦ୍ଧମ୍ମଂ ଭବ୍ବୋ ନିୟାମଂ ଓକ୍କମିତୁଂ କୁସଲେସୁ ଧମ୍ମେସୁ ସମ୍ମତ୍ତ’’ନ୍ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଅପ୍ପହାୟସୁତ୍ତଂ

୮୯ . ‘‘ଛ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେ ଅପ୍ପହାୟ ଅଭବ୍ବୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପଦଂ ସଚ୍ଛିକାତୁଂ। କତମେ ଛ? ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିଂ, ୱିଚିକିଚ୍ଛଂ, ସୀଲବ୍ବତପରାମାସଂ, ଅପାୟଗମନୀୟଂ ରାଗଂ, ଅପାୟଗମନୀୟଂ ଦୋସଂ, ଅପାୟଗମନୀୟଂ ମୋହଂ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଧମ୍ମେ ଅପ୍ପହାୟ ଅଭବ୍ବୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପଦଂ ସଚ୍ଛିକାତୁଂ।

‘‘ଛ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେ ପହାୟ ଭବ୍ବୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପଦଂ ସଚ୍ଛିକାତୁଂ। କତମେ ଛ? ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିଂ, ୱିଚିକିଚ୍ଛଂ, ସୀଲବ୍ବତପରାମାସଂ, ଅପାୟଗମନୀୟଂ ରାଗଂ, ଅପାୟଗମନୀୟଂ ଦୋସଂ, ଅପାୟଗମନୀୟଂ ମୋହଂ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଧମ୍ମେ ପହାୟ ଭବ୍ବୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପଦଂ ସଚ୍ଛିକାତୁ’’ନ୍ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ପହୀନସୁତ୍ତଂ

୯୦ . ‘‘ଛୟିମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ପହୀନା। କତମେ ଛ? ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠି, ୱିଚିକିଚ୍ଛା, ସୀଲବ୍ବତପରାମାସୋ, ଅପାୟଗମନୀୟୋ ରାଗୋ, ଅପାୟଗମନୀୟୋ ଦୋସୋ, ଅପାୟଗମନୀୟୋ ମୋହୋ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଧମ୍ମା ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ପହୀନା’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଅଭବ୍ବସୁତ୍ତଂ

୯୧ . ‘‘ଛ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେ ଅଭବ୍ବୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଉପ୍ପାଦେତୁଂ । କତମେ ଛ? ସକ୍କାୟଦିଟ୍ଠିଂ, ୱିଚିକିଚ୍ଛଂ, ସୀଲବ୍ବତପରାମାସଂ, ଅପାୟଗମନୀୟଂ ରାଗଂ, ଅପାୟଗମନୀୟଂ ଦୋସଂ, ଅପାୟଗମନୀୟଂ ମୋହଂ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଧମ୍ମେ ଅଭବ୍ବୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଉପ୍ପାଦେତୁ’’ନ୍ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ପଠମଅଭବ୍ବଟ୍ଠାନସୁତ୍ତଂ

୯୨ . ‘‘ଛୟିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭବ୍ବଟ୍ଠାନାନି। କତମାନି ଛ? ଅଭବ୍ବୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସତ୍ଥରି ଅଗାରୱୋ ୱିହରିତୁଂ ଅପ୍ପତିସ୍ସୋ, ଅଭବ୍ବୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଧମ୍ମେ ଅଗାରୱୋ ୱିହରିତୁଂ ଅପ୍ପତିସ୍ସୋ, ଅଭବ୍ବୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସଙ୍ଘେ ଅଗାରୱୋ ୱିହରିତୁଂ ଅପ୍ପତିସ୍ସୋ, ଅଭବ୍ବୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସିକ୍ଖାୟ ଅଗାରୱୋ ୱିହରିତୁଂ ଅପ୍ପତିସ୍ସୋ, ଅଭବ୍ବୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅନାଗମନୀୟଂ ୱତ୍ଥୁଂ ପଚ୍ଚାଗନ୍ତୁଂ, ଅଭବ୍ବୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅଟ୍ଠମଂ ଭୱଂ ନିବ୍ବତ୍ତେତୁଂ। ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଅଭବ୍ବଟ୍ଠାନାନୀ’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଦୁତିୟଅଭବ୍ବଟ୍ଠାନସୁତ୍ତଂ

୯୩ . ‘‘ଛୟିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭବ୍ବଟ୍ଠାନାନି। କତମାନି ଛ? ଅଭବ୍ବୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ କଞ୍ଚି [କିଞ୍ଚି (କ॰) ୱିଭ॰ ୮୦୯; ମ॰ ନି॰ ୩.୧୨୭] ସଙ୍ଖାରଂ ନିଚ୍ଚତୋ ଉପଗନ୍ତୁଂ, ଅଭବ୍ବୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ କଞ୍ଚି ସଙ୍ଖାରଂ ସୁଖତୋ ଉପଗନ୍ତୁଂ, ଅଭବ୍ବୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ କଞ୍ଚି ଧମ୍ମଂ ଅତ୍ତତୋ ଉପଗନ୍ତୁଂ, ଅଭବ୍ବୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଆନନ୍ତରିୟଂ କମ୍ମଂ [ଆନନ୍ତରିୟକମ୍ମଂ (ସୀ॰), ଅନନ୍ତରିୟକମ୍ମଂ (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰) ଅ॰ ନି॰ ୪.୧୬୨ ପସ୍ସିତବ୍ବଂ] କାତୁଂ, ଅଭବ୍ବୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ କୋତୂହଲମଙ୍ଗଲେନ ସୁଦ୍ଧିଂ ପଚ୍ଚାଗନ୍ତୁଂ , ଅଭବ୍ବୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଇତୋ ବହିଦ୍ଧା ଦକ୍ଖିଣେୟ୍ୟଂ ଗୱେସିତୁଂ। ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଅଭବ୍ବଟ୍ଠାନାନୀ’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ତତିୟଅଭବ୍ବଟ୍ଠାନସୁତ୍ତଂ

୯୪ . ‘‘ଛୟିମାନି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭବ୍ବଟ୍ଠାନାନି। କତମାନି ଛ? ଅଭବ୍ବୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ମାତରଂ ଜୀୱିତା ୱୋରୋପେତୁଂ, ଅଭବ୍ବୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ପିତରଂ ଜୀୱିତା ୱୋରୋପେତୁଂ, ଅଭବ୍ବୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅରହନ୍ତଂ ଜୀୱିତା ୱୋରୋପେତୁଂ, ଅଭବ୍ବୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ତଥାଗତସ୍ସ ଦୁଟ୍ଠେନ ଚିତ୍ତେନ ଲୋହିତଂ ଉପ୍ପାଦେତୁଂ, ଅଭବ୍ବୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସଙ୍ଘଂ ଭିନ୍ଦିତୁଂ, ଅଭବ୍ବୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅଞ୍ଞଂ ସତ୍ଥାରଂ ଉଦ୍ଦିସିତୁଂ। ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଅଭବ୍ବଟ୍ଠାନାନୀ’’ତି। ଦସମଂ।

୧୧. ଚତୁତ୍ଥଅଭବ୍ବଟ୍ଠାନସୁତ୍ତଂ

୯୫ . ‘‘ଛୟିମାନି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭବ୍ବଟ୍ଠାନାନି। କତମାନି ଛ? ଅଭବ୍ବୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସୟଂକତଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚାଗନ୍ତୁଂ, ଅଭବ୍ବୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ପରଂକତଂ [ପରକତଂ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰)] ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚାଗନ୍ତୁଂ, ଅଭବ୍ବୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ସୟଂକତଞ୍ଚ ପରଂକତଞ୍ଚ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚାଗନ୍ତୁଂ, ଅଭବ୍ବୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅସୟଂକାରଂ ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚାଗନ୍ତୁଂ, ଅଭବ୍ବୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅପରଂକାରଂ ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚାଗନ୍ତୁଂ, ଅଭବ୍ବୋ ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନୋ ପୁଗ୍ଗଲୋ ଅସୟଂକାରଞ୍ଚ ଅପରଂକାରଞ୍ଚ ଅଧିଚ୍ଚସମୁପ୍ପନ୍ନଂ ସୁଖଦୁକ୍ଖଂ ପଚ୍ଚାଗନ୍ତୁଂ। ତଂ କିସ୍ସ ହେତୁ? ତଥା ହିସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଦିଟ୍ଠିସମ୍ପନ୍ନସ୍ସ ପୁଗ୍ଗଲସ୍ସ ହେତୁ ଚ ସୁଦିଟ୍ଠୋ ହେତୁସମୁପ୍ପନ୍ନା ଚ ଧମ୍ମା। ଇମାନି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଅଭବ୍ବଟ୍ଠାନାନୀ’’ତି। ଏକାଦସମଂ।

ସୀତିୱଗ୍ଗୋ ନୱମୋ। [ଚତୁତ୍ଥୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)]

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ସୀତିଭାୱଂ ଆୱରଣଂ, ୱୋରୋପିତା ସୁସ୍ସୂସତି।

ଅପ୍ପହାୟ ପହୀନାଭବ୍ବୋ, ତଟ୍ଠାନା ଚତୁରୋପି ଚାତି॥

୧୦. ଆନିସଂସୱଗ୍ଗୋ

୧. ପାତୁଭାୱସୁତ୍ତଂ

୯୬ . ‘‘ଛନ୍ନଂ , ଭିକ୍ଖୱେ, ପାତୁଭାୱୋ ଦୁଲ୍ଲଭୋ ଲୋକସ୍ମିଂ। କତମେସଂ ଛନ୍ନଂ? ତଥାଗତସ୍ସ ଅରହତୋ ସମ୍ମାସମ୍ବୁଦ୍ଧସ୍ସ ପାତୁଭାୱୋ ଦୁଲ୍ଲଭୋ ଲୋକସ୍ମିଂ, ତଥାଗତପ୍ପୱେଦିତସ୍ସ ଧମ୍ମୱିନୟସ୍ସ ଦେସେତା ପୁଗ୍ଗଲୋ ଦୁଲ୍ଲଭୋ ଲୋକସ୍ମିଂ, ଅରିୟାୟତନେ ପଚ୍ଚାଜାତି ଦୁଲ୍ଲଭା [ପଚ୍ଚାଜାତୋ ଦୁଲ୍ଲଭୋ (ସ୍ୟା॰)] ଲୋକସ୍ମିଂ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟାନଂ ଅୱେକଲ୍ଲତା ଦୁଲ୍ଲଭା ଲୋକସ୍ମିଂ, ଅଜଳତା ଅନେଳମୂଗତା ଦୁଲ୍ଲଭା ଲୋକସ୍ମିଂ, କୁସଲେ ଧମ୍ମେ ଛନ୍ଦୋ [କୁସଲଧମ୍ମଚ୍ଛନ୍ଦୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଦୁଲ୍ଲଭୋ ଲୋକସ୍ମିଂ। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛନ୍ନଂ ପାତୁଭାୱୋ ଦୁଲ୍ଲଭୋ ଲୋକସ୍ମି’’ନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. ଆନିସଂସସୁତ୍ତଂ

୯୭ . ‘‘ଛୟିମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନିସଂସା ସୋତାପତ୍ତିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟ। କତମେ ଛ? ସଦ୍ଧମ୍ମନିୟତୋ ହୋତି, ଅପରିହାନଧମ୍ମୋ ହୋତି, ପରିୟନ୍ତକତସ୍ସ ଦୁକ୍ଖଂ ହୋତି [ଦୁକ୍ଖଂ ନ ହୋତି (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰ କ॰)] , ଅସାଧାରଣେନ ଞାଣେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ହୋତି, ହେତୁ ଚସ୍ସ ସୁଦିଟ୍ଠୋ, ହେତୁସମୁପ୍ପନ୍ନା ଚ ଧମ୍ମା। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଆନିସଂସା ସୋତାପତ୍ତିଫଲସଚ୍ଛିକିରିୟାୟା’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ଅନିଚ୍ଚସୁତ୍ତଂ

୯୮ . ‘‘‘ସୋ ୱତ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କଞ୍ଚି ସଙ୍ଖାରଂ ନିଚ୍ଚତୋ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକାୟ ଖନ୍ତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ଅନୁଲୋମିକାୟ ଖନ୍ତିୟା ଅସମନ୍ନାଗତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମିସ୍ସତୀ’ତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଅନୋକ୍କମମାନୋ ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ ୱା ସକଦାଗାମିଫଲଂ ୱା ଅନାଗାମିଫଲଂ ୱା ଅରହତ୍ତଂ [ଅରହତ୍ତଫଲଂ (କ॰) ପଟି॰ ମ॰ ୩.୩୬] ୱା ସଚ୍ଛିକରିସ୍ସତୀ’ତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି।

‘‘‘ସୋ ୱତ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ସବ୍ବସଙ୍ଖାରେ [ସବ୍ବସଙ୍ଖାରଂ (ସୀ॰ ପୀ॰)] ଅନିଚ୍ଚତୋ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକାୟ ଖନ୍ତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ଅନୁଲୋମିକାୟ ଖନ୍ତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମିସ୍ସତୀ’ତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମମାନୋ ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ ୱା ସକଦାଗାମିଫଲଂ ୱା ଅନାଗାମିଫଲଂ ୱା ଅରହତ୍ତଂ ୱା ସଚ୍ଛିକରିସ୍ସତୀ’ତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ଦୁକ୍ଖସୁତ୍ତଂ

୯୯ . ‘‘ସୋ ୱତ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କଞ୍ଚି ସଙ୍ଖାରଂ ସୁଖତୋ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ…ପେ॰… ସବ୍ବସଙ୍ଖାରେ ଦୁକ୍ଖତୋ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ…ପେ॰… ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି’’। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଅନତ୍ତସୁତ୍ତଂ

୧୦୦ . ‘‘ସୋ ୱତ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ କଞ୍ଚି ଧମ୍ମଂ ଅତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ…ପେ॰… ସବ୍ବଧମ୍ମେ [ସବ୍ବଧମ୍ମଂ (ସୀ॰ ପୀ॰), କିଞ୍ଚିଧମ୍ମଂ (କ॰) ପଟି॰ ମ॰ ୩.୩୬] ଅନତ୍ତତୋ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ…ପେ॰… ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି’’। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ନିବ୍ବାନସୁତ୍ତଂ

୧୦୧ . ‘‘‘ସୋ ୱତ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନିବ୍ବାନଂ ଦୁକ୍ଖତୋ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକାୟ ଖନ୍ତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ଅନୁଲୋମିକାୟ ଖନ୍ତିୟା ଅସମନ୍ନାଗତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମିସ୍ସତୀ’ତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଅନୋକ୍କମମାନୋ ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ ୱା ସକଦାଗାମିଫଲଂ ୱା ଅନାଗାମିଫଲଂ ୱା ଅରହତ୍ତଂ ୱା ସଚ୍ଛିକରିସ୍ସତୀ’ତି ନେତଂ ଠାନଂ ୱିଜ୍ଜତି।

‘‘‘ସୋ ୱତ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ନିବ୍ବାନଂ ସୁଖତୋ ସମନୁପସ୍ସନ୍ତୋ ଅନୁଲୋମିକାୟ ଖନ୍ତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ଭୱିସ୍ସତୀ’ତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ଅନୁଲୋମିକାୟ ଖନ୍ତିୟା ସମନ୍ନାଗତୋ ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମିସ୍ସତୀ’ତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତି। ‘ସମ୍ମତ୍ତନିୟାମଂ ଓକ୍କମମାନୋ ସୋତାପତ୍ତିଫଲଂ ୱା ସକଦାଗାମିଫଲଂ ୱା ଅନାଗାମିଫଲଂ ୱା ଅରହତ୍ତଂ ୱା ସଚ୍ଛିକରିସ୍ସତୀ’ତି ଠାନମେତଂ ୱିଜ୍ଜତୀ’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଅନୱତ୍ଥିତସୁତ୍ତଂ

୧୦୨ . ‘‘ଛ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନିସଂସେ ସମ୍ପସ୍ସମାନେନ ଅଲମେୱ ଭିକ୍ଖୁନା ସବ୍ବସଙ୍ଖାରେସୁ ଅନୋଧିଂ କରିତ୍ୱା ଅନିଚ୍ଚସଞ୍ଞଂ ଉପଟ୍ଠାପେତୁଂ। କତମେ ଛ? ‘ସବ୍ବସଙ୍ଖାରା ଚ ମେ ଅନୱତ୍ଥିତା [ଅନୱଟ୍ଠିତତୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଖାୟିସ୍ସନ୍ତି, ସବ୍ବଲୋକେ ଚ ମେ ମନୋ ନାଭିରମିସ୍ସତି [ନ ରମିସ୍ସତି (କ॰)] , ସବ୍ବଲୋକା ଚ ମେ ମନୋ ୱୁଟ୍ଠହିସ୍ସତି, ନିବ୍ବାନପୋଣଞ୍ଚ ମେ ମାନସଂ ଭୱିସ୍ସତି, ସଂୟୋଜନା ଚ ମେ ପହାନଂ ଗଚ୍ଛିସ୍ସନ୍ତି [ଗଚ୍ଛନ୍ତି (ସ୍ୟା॰ ପୀ॰ କ॰)] , ପରମେନ ଚ ସାମଞ୍ଞେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଭୱିସ୍ସାମୀ’ତି। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଆନିସଂସେ ସମ୍ପସ୍ସମାନେନ ଅଲମେୱ ଭିକ୍ଖୁନା ସବ୍ବସଙ୍ଖାରେସୁ ଅନୋଧିଂ କରିତ୍ୱା ଅନିଚ୍ଚସଞ୍ଞଂ ଉପଟ୍ଠାପେତୁ’’ନ୍ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ଉକ୍ଖିତ୍ତାସିକସୁତ୍ତଂ

୧୦୩ . ‘‘ଛ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନିସଂସେ ସମ୍ପସ୍ସମାନେନ ଅଲମେୱ ଭିକ୍ଖୁନା ସବ୍ବସଙ୍ଖାରେସୁ ଅନୋଧିଂ କରିତ୍ୱା ଦୁକ୍ଖସଞ୍ଞଂ ଉପଟ୍ଠାପେତୁଂ। କତମେ ଛ? ‘ସବ୍ବସଙ୍ଖାରେସୁ ଚ ମେ ନିବ୍ବିଦସଞ୍ଞା ପଚ୍ଚୁପଟ୍ଠିତା ଭୱିସ୍ସତି, ସେୟ୍ୟଥାପି ଉକ୍ଖିତ୍ତାସିକେ ୱଧକେ। ସବ୍ବଲୋକା ଚ ମେ ମନୋ ୱୁଟ୍ଠହିସ୍ସତି, ନିବ୍ବାନେ ଚ ସନ୍ତଦସ୍ସାୱୀ ଭୱିସ୍ସାମି, ଅନୁସୟା ଚ ମେ ସମୁଗ୍ଘାତଂ ଗଚ୍ଛିସ୍ସନ୍ତି [ଗଚ୍ଛନ୍ତି (ପୀ॰ କ॰)] , କିଚ୍ଚକାରୀ ଚ ଭୱିସ୍ସାମି, ସତ୍ଥା ଚ ମେ ପରିଚିଣ୍ଣୋ ଭୱିସ୍ସତି ମେତ୍ତାୱତାୟା’ତି। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଆନିସଂସେ ସମ୍ପସ୍ସମାନେନ ଅଲମେୱ ଭିକ୍ଖୁନା ସବ୍ବସଙ୍ଖାରେସୁ ଅନୋଧିଂ କରିତ୍ୱା ଦୁକ୍ଖସଞ୍ଞଂ ଉପଟ୍ଠାପେତୁ’’ନ୍ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଅତମ୍ମୟସୁତ୍ତଂ

୧୦୪ . ‘‘ଛ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଆନିସଂସେ ସମ୍ପସ୍ସମାନେନ ଅଲମେୱ ଭିକ୍ଖୁନା ସବ୍ବଧମ୍ମେସୁ ଅନୋଧିଂ କରିତ୍ୱା ଅନତ୍ତସଞ୍ଞଂ ଉପଟ୍ଠାପେତୁଂ। କତମେ ଛ? ସବ୍ବଲୋକେ ଚ ଅତମ୍ମୟୋ ଭୱିସ୍ସାମି, ଅହଙ୍କାରା ଚ ମେ ଉପରୁଜ୍ଝିସ୍ସନ୍ତି, ମମଙ୍କାରା ଚ ମେ ଉପରୁଜ୍ଝିସ୍ସନ୍ତି, ଅସାଧାରଣେନ ଚ ଞାଣେନ ସମନ୍ନାଗତୋ ଭୱିସ୍ସାମି, ହେତୁ ଚ ମେ ସୁଦିଟ୍ଠୋ ଭୱିସ୍ସତି, ହେତୁସମୁପ୍ପନ୍ନା ଚ ଧମ୍ମା। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଆନିସଂସେ ସମ୍ପସ୍ସମାନେନ ଅଲମେୱ ଭିକ୍ଖୁନା ସବ୍ବଧମ୍ମେସୁ ଅନୋଧିଂ କରିତ୍ୱା ଅନତ୍ତସଞ୍ଞଂ ଉପଟ୍ଠାପେତୁ’’ନ୍ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଭୱସୁତ୍ତଂ

୧୦୫ . ‘‘ତୟୋମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଭୱା ପହାତବ୍ବା, ତୀସୁ ସିକ୍ଖାସୁ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। କତମେ ତୟୋ ଭୱା ପହାତବ୍ବା? କାମଭୱୋ, ରୂପଭୱୋ, ଅରୂପଭୱୋ – ଇମେ ତୟୋ ଭୱା ପହାତବ୍ବା। କତମାସୁ ତୀସୁ ସିକ୍ଖାସୁ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ? ଅଧିସୀଲସିକ୍ଖାୟ, ଅଧିଚିତ୍ତସିକ୍ଖାୟ, ଅଧିପଞ୍ଞାସିକ୍ଖାୟ – ଇମାସୁ ତୀସୁ ସିକ୍ଖାସୁ ସିକ୍ଖିତବ୍ବଂ। ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଇମେ ତୟୋ ଭୱା ପହୀନା ହୋନ୍ତି, ଇମାସୁ ଚ ତୀସୁ ସିକ୍ଖାସୁ ସିକ୍ଖିତସିକ୍ଖୋ ହୋତି – ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଚ୍ଛେଚ୍ଛି ତଣ୍ହଂ, ୱିୱତ୍ତୟି ସଂୟୋଜନଂ, ସମ୍ମା ମାନାଭିସମୟା ଅନ୍ତମକାସି ଦୁକ୍ଖସ୍ସା’’ତି। ଦସମଂ।

୧୧. ତଣ୍ହାସୁତ୍ତଂ

୧୦୬ . ‘‘ତିସ୍ସୋ ଇମା, ଭିକ୍ଖୱେ, ତଣ୍ହା ପହାତବ୍ବା, ତୟୋ ଚ ମାନା। କତମା ତିସ୍ସୋ ତଣ୍ହା ପହାତବ୍ବା? କାମତଣ୍ହା, ଭୱତଣ୍ହା, ୱିଭୱତଣ୍ହା – ଇମା ତିସ୍ସୋ ତଣ୍ହା ପହାତବ୍ବା। କତମେ ତୟୋ ମାନା ପହାତବ୍ବା? ମାନୋ, ଓମାନୋ, ଅତିମାନୋ – ଇମେ ତୟୋ ମାନା ପହାତବ୍ବା। ୟତୋ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁନୋ ଇମା ତିସ୍ସୋ ତଣ୍ହା ପହୀନା ହୋନ୍ତି, ଇମେ ଚ ତୟୋ ମାନା; ଅୟଂ ୱୁଚ୍ଚତି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଭିକ୍ଖୁ ଅଚ୍ଛେଚ୍ଛି ତଣ୍ହଂ, ୱିୱତ୍ତୟି ସଂୟୋଜନଂ, ସମ୍ମା ମାନାଭିସମୟା ଅନ୍ତମକାସି ଦୁକ୍ଖସ୍ସା’’ତି। ଏକାଦସମଂ।

ଆନିସଂସୱଗ୍ଗୋ ଦସମୋ। [ପଞ୍ଚମୋ (ସ୍ୟା॰ କ॰)]

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ପାତୁଭାୱୋ ଆନିସଂସୋ, ଅନିଚ୍ଚଦୁକ୍ଖଅନତ୍ତତୋ।

ନିବ୍ବାନଂ ଅନୱତ୍ଥି, ଉକ୍ଖିତ୍ତାସି ଅତମ୍ମୟୋ।

ଭୱା ତଣ୍ହାୟେକା ଦସାତି॥

ଦୁତିୟପଣ୍ଣାସକଂ ସମତ୍ତଂ।

୧୧. ତିକୱଗ୍ଗୋ

୧. ରାଗସୁତ୍ତଂ

୧୦୭ . ‘‘ତୟୋମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା। କତମେ ତୟୋ? ରାଗୋ, ଦୋସୋ, ମୋହୋ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ଧମ୍ମା। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିଣ୍ଣଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ତୟୋ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା। କତମେ ତୟୋ? ରାଗସ୍ସ ପହାନାୟ ଅସୁଭା ଭାୱେତବ୍ବା, ଦୋସସ୍ସ ପହାନାୟ ମେତ୍ତା ଭାୱେତବ୍ବା, ମୋହସ୍ସ ପହାନାୟ ପଞ୍ଞା ଭାୱେତବ୍ବା। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିଣ୍ଣଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ଇମେ ତୟୋ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା’’ତି। ପଠମଂ।

୨. ଦୁଚ୍ଚରିତସୁତ୍ତଂ

୧୦୮ . ‘‘ତୟୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା। କତମେ ତୟୋ? କାୟଦୁଚ୍ଚରିତଂ, ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତଂ, ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତଂ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ଧମ୍ମା। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିଣ୍ଣଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ତୟୋ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା। କତମେ ତୟୋ? କାୟଦୁଚ୍ଚରିତସ୍ସ ପହାନାୟ କାୟସୁଚରିତଂ ଭାୱେତବ୍ବଂ, ୱଚୀଦୁଚ୍ଚରିତସ୍ସ ପହାନାୟ ୱଚୀସୁଚରିତଂ ଭାୱେତବ୍ବଂ, ମନୋଦୁଚ୍ଚରିତସ୍ସ ପହାନାୟ ମନୋସୁଚରିତଂ ଭାୱେତବ୍ବଂ। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିଣ୍ଣଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ଇମେ ତୟୋ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା’’ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ୱିତକ୍କସୁତ୍ତଂ

୧୦୯ . ‘‘ତୟୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା। କତମେ ତୟୋ? କାମୱିତକ୍କୋ, ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୋ, ୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ଧମ୍ମା। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିଣ୍ଣଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ତୟୋ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା। କତମେ ତୟୋ? କାମୱିତକ୍କସ୍ସ ପହାନାୟ ନେକ୍ଖମ୍ମୱିତକ୍କୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ, ବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କସ୍ସ ପହାନାୟ ଅବ୍ୟାପାଦୱିତକ୍କୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ, ୱିହିଂସାୱିତକ୍କସ୍ସ ପହାନାୟ ଅୱିହିଂସାୱିତକ୍କୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିଣ୍ଣଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ଇମେ ତୟୋ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା’’ତି। ତତିୟଂ।

୪. ସଞ୍ଞାସୁତ୍ତଂ

୧୧୦ . ‘‘ତୟୋମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା। କତମେ ତୟୋ? କାମସଞ୍ଞା, ବ୍ୟାପାଦସଞ୍ଞା, ୱିହିଂସାସଞ୍ଞା। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ଧମ୍ମା। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିଣ୍ଣଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ତୟୋ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା। କତମେ ତୟୋ? କାମସଞ୍ଞାୟ ପହାନାୟ ନେକ୍ଖମ୍ମସଞ୍ଞା ଭାୱେତବ୍ବା, ବ୍ୟାପାଦସଞ୍ଞାୟ ପହାନାୟ ଅବ୍ୟାପାଦସଞ୍ଞା ଭାୱେତବ୍ବା, ୱିହିଂସାସଞ୍ଞାୟ ପହାନାୟ ଅୱିହିଂସାସଞ୍ଞା ଭାୱେତବ୍ବା। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିଣ୍ଣଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ଇମେ ତୟୋ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା’’ତି। ଚତୁତ୍ଥଂ।

୫. ଧାତୁସୁତ୍ତଂ

୧୧୧ . ‘‘ତୟୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା। କତମେ ତୟୋ? କାମଧାତୁ, ବ୍ୟାପାଦଧାତୁ, ୱିହିଂସାଧାତୁ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ଧମ୍ମା। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିଣ୍ଣଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ତୟୋ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା। କତମେ ତୟୋ? କାମଧାତୁୟା ପହାନାୟ ନେକ୍ଖମ୍ମଧାତୁ ଭାୱେତବ୍ବା, ବ୍ୟାପାଦଧାତୁୟା ପହାନାୟ ଅବ୍ୟାପାଦଧାତୁ ଭାୱେତବ୍ବା, ୱିହିଂସାଧାତୁୟା ପହାନାୟ ଅୱିହିଂସାଧାତୁ ଭାୱେତବ୍ବା। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିଣ୍ଣଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ଇମେ ତୟୋ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା’’ତି। ପଞ୍ଚମଂ।

୬. ଅସ୍ସାଦସୁତ୍ତଂ

୧୧୨ . ‘‘ତୟୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା। କତମେ ତୟୋ? ଅସ୍ସାଦଦିଟ୍ଠି, ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠି, ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠି। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ଧମ୍ମା। ଇମେସଂ ଖୋ , ଭିକ୍ଖୱେ, ତିଣ୍ଣଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ତୟୋ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା। କତମେ ତୟୋ? ଅସ୍ସାଦଦିଟ୍ଠିୟା ପହାନାୟ ଅନିଚ୍ଚସଞ୍ଞା ଭାୱେତବ୍ବା, ଅତ୍ତାନୁଦିଟ୍ଠିୟା ପହାନାୟ ଅନତ୍ତସଞ୍ଞା ଭାୱେତବ୍ବା, ମିଚ୍ଛାଦିଟ୍ଠିୟା ପହାନାୟ ସମ୍ମାଦିଟ୍ଠି ଭାୱେତବ୍ବା । ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିଣ୍ଣଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ଇମେ ତୟୋ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା’’ତି। ଛଟ୍ଠଂ।

୭. ଅରତିସୁତ୍ତଂ

୧୧୩ . ‘‘ତୟୋମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା। କତମେ ତୟୋ? ଅରତି, ୱିହିଂସା [ୱିହେସା (କ॰)] , ଅଧମ୍ମଚରିୟା। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ଧମ୍ମା। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିଣ୍ଣଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ତୟୋ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା। କତମେ ତୟୋ? ଅରତିୟା ପହାନାୟ ମୁଦିତା ଭାୱେତବ୍ବା, ୱିହିଂସାୟ ପହାନାୟ ଅୱିହିଂସା ଭାୱେତବ୍ବା, ଅଧମ୍ମଚରିୟାୟ ପହାନାୟ ଧମ୍ମଚରିୟା ଭାୱେତବ୍ବା। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିଣ୍ଣଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ଇମେ ତୟୋ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା’’ତି। ସତ୍ତମଂ।

୮. ସନ୍ତୁଟ୍ଠିତାସୁତ୍ତଂ

୧୧୪ . ‘‘ତୟୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା। କତମେ ତୟୋ? ଅସନ୍ତୁଟ୍ଠିତା, ଅସମ୍ପଜଞ୍ଞଂ, ମହିଚ୍ଛତା। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ଧମ୍ମା। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିଣ୍ଣଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ତୟୋ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା। କତମେ ତୟୋ? ଅସନ୍ତୁଟ୍ଠିତାୟ ପହାନାୟ ସନ୍ତୁଟ୍ଠିତା ଭାୱେତବ୍ବା, ଅସମ୍ପଜଞ୍ଞସ୍ସ ପହାନାୟ ସମ୍ପଜଞ୍ଞଂ ଭାୱେତବ୍ବଂ, ମହିଚ୍ଛତାୟ ପହାନାୟ ଅପ୍ପିଚ୍ଛତା ଭାୱେତବ୍ବା। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିଣ୍ଣଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ଇମେ ତୟୋ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା’’ତି। ଅଟ୍ଠମଂ।

୯. ଦୋୱଚସ୍ସତାସୁତ୍ତଂ

୧୧୫ . ‘‘ତୟୋମେ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା। କତମେ ତୟୋ? ଦୋୱଚସ୍ସତା, ପାପମିତ୍ତତା, ଚେତସୋ ୱିକ୍ଖେପୋ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ଧମ୍ମା। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିଣ୍ଣଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ତୟୋ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା। କତମେ ତୟୋ? ଦୋୱଚସ୍ସତାୟ ପହାନାୟ ସୋୱଚସ୍ସତା ଭାୱେତବ୍ବା, ପାପମିତ୍ତତାୟ ପହାନାୟ କଲ୍ୟାଣମିତ୍ତତା ଭାୱେତବ୍ବା, ଚେତସୋ ୱିକ୍ଖେପସ୍ସ ପହାନାୟ ଆନାପାନସ୍ସତି ଭାୱେତବ୍ବା। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିଣ୍ଣଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ଇମେ ତୟୋ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା’’ତି। ନୱମଂ।

୧୦. ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସୁତ୍ତଂ

୧୧୬ . ‘‘ତୟୋମେ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମା। କତମେ ତୟୋ? ଉଦ୍ଧଚ୍ଚଂ, ଅସଂୱରୋ, ପମାଦୋ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତୟୋ ଧମ୍ମା। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିଣ୍ଣଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ତୟୋ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା। କତମେ ତୟୋ? ଉଦ୍ଧଚ୍ଚସ୍ସ ପହାନାୟ ସମଥୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ, ଅସଂୱରସ୍ସ ପହାନାୟ ସଂୱରୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ, ପମାଦସ୍ସ ପହାନାୟ ଅପ୍ପମାଦୋ ଭାୱେତବ୍ବୋ। ଇମେସଂ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ତିଣ୍ଣଂ ଧମ୍ମାନଂ ପହାନାୟ ଇମେ ତୟୋ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା’’ତି। ଦସମଂ।

ତିକୱଗ୍ଗୋ ଏକାଦସମୋ। [ପଠମୋ (ସ୍ୟା॰)]

ତସ୍ସୁଦ୍ଦାନଂ –

ରାଗଦୁଚ୍ଚରିତୱିତକ୍କ, ସଞ୍ଞା ଧାତୂତି ୱୁଚ୍ଚତି।

ଅସ୍ସାଦଅରତିତୁଟ୍ଠି, ଦୁୱେ ଚ ଉଦ୍ଧଚ୍ଚେନ ୱଗ୍ଗୋତି॥

୧୨. ସାମଞ୍ଞୱଗ୍ଗୋ

୧. କାୟାନୁପସ୍ସୀସୁତ୍ତଂ

୧୧୭ . ‘‘ଛ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେ ଅପ୍ପହାୟ ଅଭବ୍ବୋ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରିତୁଂ। କତମେ ଛ? କମ୍ମାରାମତଂ, ଭସ୍ସାରାମତଂ, ନିଦ୍ଦାରାମତଂ, ସଙ୍ଗଣିକାରାମତଂ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଅଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରତଂ, ଭୋଜନେ ଅମତ୍ତଞ୍ଞୁତଂ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଧମ୍ମେ ଅପ୍ପହାୟ ଅଭବ୍ବୋ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରିତୁଂ।

‘‘ଛ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେ ପହାୟ ଭବ୍ବୋ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରିତୁଂ। କତମେ ଛ? କମ୍ମାରାମତଂ, ଭସ୍ସାରାମତଂ, ନିଦ୍ଦାରାମତଂ, ସଙ୍ଗଣିକାରାମତଂ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଅଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରତଂ, ଭୋଜନେ ଅମତ୍ତଞ୍ଞୁତଂ – ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଧମ୍ମେ ପହାୟ ଭବ୍ବୋ କାୟେ କାୟାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରିତୁ’’ନ୍ତି। ପଠମଂ।

୨. ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀସୁତ୍ତଂ

୧୧୮ . ‘‘ଛ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେ ଅପ୍ପହାୟ ଅଭବ୍ବୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ କାୟେ…ପେ॰… ବହିଦ୍ଧା କାୟେ…ପେ॰… ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା କାୟେ…ପେ॰… ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ବହିଦ୍ଧା ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ୱେଦନାସୁ…ପେ॰… ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ବହିଦ୍ଧା ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ଚିତ୍ତେ…ପେ॰… ଅଜ୍ଝତ୍ତଂ ଧମ୍ମେସୁ…ପେ॰… ବହିଦ୍ଧା ଧମ୍ମେସୁ…ପେ॰… ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରିତୁଂ। କତମେ ଛ? କମ୍ମାରାମତଂ, ଭସ୍ସାରାମତଂ, ନିଦ୍ଦାରାମତଂ, ସଙ୍ଗଣିକାରାମତଂ, ଇନ୍ଦ୍ରିୟେସୁ ଅଗୁତ୍ତଦ୍ୱାରତଂ , ଭୋଜନେ ଅମତ୍ତଞ୍ଞୁତଂ। ଇମେ ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛ ଧମ୍ମେ ପହାୟ ଭବ୍ବୋ ଅଜ୍ଝତ୍ତବହିଦ୍ଧା ଧମ୍ମେସୁ ଧମ୍ମାନୁପସ୍ସୀ ୱିହରିତୁ’’ନ୍ତି। ଦୁତିୟଂ।

୩. ତପୁସ୍ସସୁତ୍ତଂ

୧୧୯ . ‘‘ଛହି , ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ତପୁସ୍ସୋ [ତପସ୍ସୋ (ପୀ॰) ଅ॰ ନି॰ ୧.୨୪୮] ଗହପତି ତଥାଗତେ ନିଟ୍ଠଙ୍ଗତୋ ଅମତଦ୍ଦସୋ ଅମତଂ ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଇରିୟତି। କତମେହି ଛହି? ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ, ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ, ଅରିୟେନ ସୀଲେନ, ଅରିୟେନ ଞାଣେନ, ଅରିୟାୟ ୱିମୁତ୍ତିୟା। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ତପୁସ୍ସୋ ଗହପତି ତଥାଗତେ ନିଟ୍ଠଙ୍ଗତୋ ଅମତଦ୍ଦସୋ ଅମତଂ ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଇରିୟତୀ’’ତି। ତତିୟଂ।

୪-୨୩. ଭଲ୍ଲିକାଦିସୁତ୍ତାନି

୧୨୦-୧୩୯ . ‘‘ଛହି, ଭିକ୍ଖୱେ, ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ଭଲ୍ଲିକୋ ଗହପତି…ପେ॰… ସୁଦତ୍ତୋ ଗହପତି ଅନାଥପିଣ୍ଡିକୋ… ଚିତ୍ତୋ ଗହପତି ମଚ୍ଛିକାସଣ୍ଡିକୋ… ହତ୍ଥକୋ ଆଳୱକୋ… ମହାନାମୋ ସକ୍କୋ… ଉଗ୍ଗୋ ଗହପତି ୱେସାଲିକୋ… ଉଗ୍ଗତୋ ଗହପତି… ସୂରମ୍ବଟ୍ଠୋ [ସୂରୋ ଅମ୍ବଟ୍ଠୋ (କ॰)] … ଜୀୱକୋ କୋମାରଭଚ୍ଚୋ… ନକୁଲପିତା ଗହପତି… ତୱକଣ୍ଣିକୋ ଗହପତି… ପୂରଣୋ ଗହପତି… ଇସିଦତ୍ତୋ ଗହପତି… ସନ୍ଧାନୋ [ସନ୍ତାନୋ (କ॰)] ଗହପତି… ୱିଚୟୋ [ୱିଜୟୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଗହପତି… ୱିଜୟମାହିକୋ [ୱଜ୍ଜିୟମହିତୋ (ସୀ॰ ସ୍ୟା॰ ପୀ॰)] ଗହପତି… ମେଣ୍ଡକୋ ଗହପତି … ୱାସେଟ୍ଠୋ ଉପାସକୋ… ଅରିଟ୍ଠୋ ଉପାସକୋ… ସାରଗ୍ଗୋ [ସାଦତ୍ତୋ (ସ୍ୟା॰)] ଉପାସକୋ ତଥାଗତେ ନିଟ୍ଠଙ୍ଗତୋ ଅମତଦ୍ଦସୋ ଅମତଂ ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଇରିୟତି। କତମେହି ଛହି? ବୁଦ୍ଧେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ, ଧମ୍ମେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ, ସଙ୍ଘେ ଅୱେଚ୍ଚପ୍ପସାଦେନ, ଅରିୟେନ ସୀଲେନ, ଅରିୟେନ ଞାଣେନ, ଅରିୟାୟ ୱିମୁତ୍ତିୟା। ଇମେହି ଖୋ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଛହି ଧମ୍ମେହି ସମନ୍ନାଗତୋ ସାରଗ୍ଗୋ ଉପାସକୋ ତଥାଗତେ ନିଟ୍ଠଙ୍ଗତୋ ଅମତଦ୍ଦସୋ ଅମତଂ ସଚ୍ଛିକତ୍ୱା ଇରିୟତୀ’’ତି। ତେୱୀସତିମଂ।

ସାମଞ୍ଞୱଗ୍ଗୋ ଦ୍ୱାଦସମୋ।

୧୩. ରାଗପେୟ୍ୟାଲଂ

୧୪୦ . ‘‘ରାଗସ୍ସ , ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଛ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା। କତମେ ଛ? ଦସ୍ସନାନୁତ୍ତରିୟଂ , ସୱନାନୁତ୍ତରିୟଂ, ଲାଭାନୁତ୍ତରିୟଂ, ସିକ୍ଖାନୁତ୍ତରିୟଂ, ପାରିଚରିୟାନୁତ୍ତରିୟଂ, ଅନୁସ୍ସତାନୁତ୍ତରିୟଂ। ରାଗସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଇମେ ଛ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା’’ତି।

୧୪୧ . ‘‘ରାଗସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଛ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା। କତମେ ଛ? ବୁଦ୍ଧାନୁସ୍ସତି, ଧମ୍ମାନୁସ୍ସତି, ସଙ୍ଘାନୁସ୍ସତି, ସୀଲାନୁସ୍ସତି, ଚାଗାନୁସ୍ସତି, ଦେୱତାନୁସ୍ସତି। ରାଗସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଇମେ ଛ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା’’ତି।

୧୪୨ . ‘‘ରାଗସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଛ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା। କତମେ ଛ? ଅନିଚ୍ଚସଞ୍ଞା, ଅନିଚ୍ଚେ ଦୁକ୍ଖସଞ୍ଞା, ଦୁକ୍ଖେ ଅନତ୍ତସଞ୍ଞା, ପହାନସଞ୍ଞା, ୱିରାଗସଞ୍ଞା, ନିରୋଧସଞ୍ଞା। ରାଗସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ଅଭିଞ୍ଞାୟ ଇମେ ଛ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା’’ତି।

୧୪୩-୧୬୯ . ‘‘ରାଗସ୍ସ, ଭିକ୍ଖୱେ, ପରିଞ୍ଞାୟ…ପେ॰… ପରିକ୍ଖୟାୟ… ପହାନାୟ… ଖୟାୟ… ୱୟାୟ… ୱିରାଗାୟ… ନିରୋଧାୟ… ଚାଗାୟ… ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାୟ ଛ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା’’।

୧୭୦-୬୪୯ . ‘‘ଦୋସସ୍ସ…ପେ॰… ମୋହସ୍ସ… କୋଧସ୍ସ… ଉପନାହସ୍ସ… ମକ୍ଖସ୍ସ… ପଳାସସ୍ସ… ଇସ୍ସାୟ… ମଚ୍ଛରିୟସ୍ସ… ମାୟାୟ… ସାଠେୟ୍ୟସ୍ସ… ଥମ୍ଭସ୍ସ… ସାରମ୍ଭସ୍ସ… ମାନସ୍ସ… ଅତିମାନସ୍ସ… ମଦସ୍ସ… ପମାଦସ୍ସ ଅଭିଞ୍ଞାୟ…ପେ॰… ପରିଞ୍ଞାୟ… ପରିକ୍ଖୟାୟ… ପହନାୟ… ଖୟାୟ… ୱୟାୟ… ୱିରାଗାୟ… ନିରୋଧାୟ… ଚାଗାୟ… ପଟିନିସ୍ସଗ୍ଗାୟ ଇମେ ଛ ଧମ୍ମା ଭାୱେତବ୍ବା’’ତି। ଇଦମୱୋଚ ଭଗୱା। ଅତ୍ତମନା ତେ ଭିକ୍ଖୂ ଭଗୱତୋ ଭାସିତଂ ଅଭିନନ୍ଦୁନ୍ତି।

ରାଗପେୟ୍ୟାଲଂ ନିଟ୍ଠିତଂ।

ଛକ୍କନିପାତପାଳି ନିଟ୍ଠିତା।